ص :2

ص :3

ص :4

ص :5

ص :6

ص :7

ص :8

ص :9

ص :10

ص :11

ص :12

ص :13

ص :14

ص :15

ص :16

ص :17

ص :18

ص :19

ص :20

ص :21

ص :22

ص :23

ص :24

ص :25

ص :26

ص :27

ص :28

ص :29

ص :30

ص :31

ص :32

ص :33

ص :34

ص :35

ص :36

ص :37

ص :38

ص :39

ص :40

ص :41

ص :42

ص :43

ص :44

ص :45

ص :46

سال 1376 نورچشمان عزیزم،محمد و امیر،که هر دو به توفیق خداوند در مسیر تحصیل علوم اسلامی و تبلیغ آن هستند به جمع آوری نوارهای ضبط شده چه از ایران و چه از خارج پرداختند،و هم اکنون که سال 1379 شمسی است قریب به چهارهزار نوار سخنرانی بی تکرار در موضوعات گوناگون اسلامی جمع آوری شده و بنا دارند نوار سخنرانی های آینده را نیز جمع آوری کنند.

دو فرزندم،در عین اینکه اکثر نوارها در تمام مناطق کشور در دسترس مردم است برای اینکه مبلغان دین و دانشجویان علوم اسلامی و سایر مردم به خصوص آیندگان و نسل های بعدی از محتوای آنها بیشتر استفاده کنند بنا گذاشتند همه سخنرانی ها به صورتی منظم و بر اساس عناوین سخنرانی شده از نوار استخراج و به صورت کتاب منتشر شود.این موضوع را با حجة الاسلام جناب آقای رنجبر در میان گذاشتند و ایشان نیز مسئولیت این امر سودمند را پذیرفتند،به احتمال قوی پیاده شدۀ این نوارها به بیش از یکصد جلد خواهد رسید،از حضرت محبوب عاجزانه درخواست می کنم که دو فرزند عزیزم و جناب آقای رنجبر را در پی گرفتن این کار، توفیق خاص،عنایت فرماید.

از باب«من لم یشکر المخلوق لم یشکر الخالق»لازم می دانم از دوست با ایمان و معتقد جناب آقای حاج اکبر قدیری،که در زمینه انتشار این مجموعه،قدم عملی برداشتند،سپاسگزاری نمایم.

فقیر

حسین انصاریان

1379/11/28

ص:48

و تو گویی؛این دانه ها«آیه»و«آئینه»اند،و نشانگر احوال ما آدمیان،و در حقیقت فریاد می کنند که.شکست،بلا و محنت نیز بر شما بسته است،خواه رو به سوی خداوند نموده و دل را در گروِ او نهید،و خواه بر او پشت کرده و اعراض نمایید،جز آنکه اگر روی به سوی خداوند کنید به دنبال بلا و محنت،رحمت و راحت نهفته است، و اگر پشت کرده و روی گردان شوید به انحاء بلایا ابتلا یافته بی آنکه سود و یا آسودگی در پی باشد،و این سزای کار شماست که همراه باد هوس شده و بر خدا پشت نمودید،خدایی که هر چه داشته و دارید از اوست،و نیز آنچه می توانید به چنگ اورید تنها در کفِ با کفایت او خواهد بود.

و بر این اساس می توان گفت.رحمت خداوند ظاهری قهرآلود داشته و همراه با رنجِش و غم است،که البته این خود محکی است تا مردم راحت خواهد و آسوده پسند را غربال و دور سازد. عشق ز اول سرکش و خونی بود تا گریزد آنکه بیرونی بود

اما آنان که تنها برای خداوند در این وادی گام نهاده و به دنبال آن نیز ملامت ها و ملامت ها را به جان خریدار می شوند،چندان نمی باید که فرشتگان رحمت و نوازش حق بر ایشان فرود می آیند.

«إِنَّ الَّذیٖنَ قٰالُوا رَبُّنَا اللّٰهُ ثُمَّ اسْتَقٰامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلاٰئِکَةُ»

و این جز اعجاز و هنر خداوندی چیزی دیگر نیست که در دل تلخی ها

ص:50

و رنج ها،راحت و آرامش پدید آورد،همچنانکه روز را از دل شب.

«تُولِجُ النَّهٰارَ فِی اللَّیْلِ»

بنابراین،هرکجا از رحمت و لطف و التفاتِ حق سخن به میان می آید،از بلا و محنت و رنج و ملالت نیز غافل نمی توان بود.

و البته اگر در این کتاب تنها از رحمت بی دریغ و نوازش بی بدیل حق سخن رفته،اما از غم و اندوه و بلا و ملالت هیچ کلامی به میان نیامده،غافلانه نبوده است، بلکه خود حکایت از نوعی باطن نگری و عمق اندیشی است که خصیصه مردم آخر بین است،که هیچگاه ظواهر امور را لحاظ نمی کنند.

باری،در پیش چشم مردم واقع بین و عاقبت اندیش،همیشه،باطن و حقیقت امور ملاک و هدف و مورد چشم انداز است،و اینجاست که«علی العموم»آنچه ایشان می بینند درست خلاف آن چیزی است که مردم ظاهربین می بینند.

از باب تمثیل و نمونه؛دیگران اگر چه فرعون را در جنات عدن و در اوج طراوت و حیاتا و نشاط می دیدند،اما موسی هرگاه و هر کجا و به هرگونه ای که او را می نگریست جز آتش و دود و سیاهی و رسوایی چیزی دیگر نمی فهمید و شاید اگر کسی از او می پرسید که پایان کار فرعون چون و چگونه است ؟ با دنیایی از آرامش و اطمینان می گفت.در آب غرقه می شود.و اگر می پرسیدند.چرا ؟ و یا این را از کجا می گویی ؟ می گفت.فرعون را جز آتش نمی بینم و آتش را با آب خاموش می کنند،همچنانکه آتش نمرود تنها با وجود ابراهیم،که همچون آب مایه حیات

ص:51

و رحمت بود،فرو نشست.

«اخلاق خوبان»و کتاب پس از این«با هر نام و عنوانی که دارد»نیز اینگونه اند.

3) اینکه تفسیر چیست،و چگونه است،و یا چگونه باید باشد،کلامی کلان می طلبد،اما به اختصار یادآور می شویم که.بر اساس آنچه از روایات«به صراحت»و از آیات«به کنایت»دریافت می شود،قرآن کریم داروی دردهای جوامع بشری بوده و هست.و از این رو ناگفته پیداست که جامه تفسیر و مفسر بر قامت کسی تراز و همساز و موزون است که از سویی با کتاب خدا و از دیگر سوی با خلق خداوند اتصالی نزدیک و پیوندی پیوسته داشته باشد.وگرنه اگر کسی با کتاب حق مربوط،ولی با خلق وی مرتبط نباشد طبیعتاً از درک دردها بسی ناتوان می نماید،همچنانکه اگر کسی با خلق خدا اتصال ولی با کتاب وی وصل نبوده و مراودتی نداشته باشد از ادراک داروهای مؤثر و معالج فاصله ای بعید و دور دارد.

و این فاصله در آثار کلامی این خطیب هیچگونه احساس نمی شود، همچنانکه نسبت به کتاب خداوند بسی نزدیک می نماید،از این رو،می توان گفت:

ایشان دردها و داروهای متناسب را به خوبی دریافت نموده است،و گواه این مدعا آنکه در کنار هر حادثه وقتی به آیه ای اشارت می رود گویی،هم اکنون و در شأن همان حادثه نزول یافته است.

سبحانک اللهم وبحمدک

سال یکهزار و سیصد و هشتاد

محمد رضا رنجبر

ص:53

می کنند،اما از آنجا که طرح آن مایه ملال نیست توضیحاً یادآور می شوم.کسانی که سبک و سیاق منابر جناب استاد حسین انصاریان را تجربه کرده اند می دانند بسی اتفاق می افتد که ایشان سایه نشین کلام خود می شود و هرگز از کنار مطالب،که غالب احوال نیز اقتباس از آیات کتاب خدا و روایات معصومان گرام است.سطحی و ساده عبور نمی کند،بلکه توشه ها برگرفته،و خوشه ها نیز نثار یاران می کند.

درست مثل باغبانی که دوستان را به بوستان خود می خواند اما از هر درخت نیز چندی ثمر چیده و به دامان ایشان می ریزد.

و این ثمرات و میوه ها،هم اکنون،در پس همان دایره ها نشسته و کام خِرد خوانندگان را حلاوتی دیگر می بخشد.

تا چه نظر آید

ص:55

اشارت

کسی که موعظت ها و نصایح خرد را نادیده می انگارد از واعظان بیرون،هر چند انبیاء،طرفی نبسته و پندناپذیر می شود.

پند ناپذیری مایه ندامت وحسرتی ماندگار است.

حکایت

1.حکایتِ.شگفت انگیز موسی که روزی از طریق آب به فرعون رسید،و روزی نیز از طریق آن به شعیب.

ص:56

ص:58

ص:59

ای که نُصحِ ناصحان را نشنوی فالِ بد یا تُست هر جا می روی (1)

پند ناپذیری،آدمی را در درَّه خلاف و خطا فرو می افکند،و فسادها و تباهی ها را به دنبال دارد،و نیز ندامت ها و حسرت هایی سنگین و ماندگار را موجب می شود. هر که را مُشک نصیحت سود نیست لٰا جَرَمم با بوی بد خو کردنی است (2)

از این رو علی علیه السلام می فرمود:

«فَاِنَّ مَعْصِیَةَ النّٰاصِح الشَّفِیقِ العٰالِم الْمُجَرَّبِ تُورِثُ الْحَسْرَة» (3)

بی گمان،سرباز زدن از پند نیکخواهانِ دلسوز و آگاه و آزموده،مایه پشیمانی و حسرت است. به شادکامی دشمن کسی سزاوار نیست که نشنود سخن دوستان نیک اندیش (4)

خداوند برد،و گفت.فرعون گوش شنوا ندارد،و هرگز تن به آنچه خیر و صلاح است نمی دهد،پس زمینه هلاک و نابودی او را فراهم ساز ! پند گفتن با جهولِ خوابناک

خطاب رسید.موسی ! نقشه هلاک و نابودی فرعون را خود پیشنهاد کن، موسی گفت.آب و نانش را بگیر.

خداوند فرمود.موسی ! او دست از بندگی من شسته است اما من دست از خدایی نمی شُویم،و بر خود الزام و واجب نموده ام که بر همگان عطابخش و کریم باشم.

«کَتَبَ رَبُّکُمْ عَلیٰ نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ» (1)

و راستی کیست جز پروردگار که از سویی مالک و دارای مطلق باشد و از سویی نیز بخشش و عطا را بر خود تکلیف و الزام کند ؟

باری،کدام کریم است که اینگونه دارا باشد و دهنده،و دهندگی را بر خود ضرور و لازم و واجب کند و سند وجوب را نیز در دسترس تمام خلق قرار دهد ؟

حقیقت است.زیرا به عیان و آشکار می بینیم که فیض و فضل و رحمت او مدام، و باران وار بر همگان،خواه دست نیاز دراز داشته و خواه دست از دعا و خواهش و خواستن کشیده باشند،می بارد. فیض و فضلش علی الدوام تمام جود و لطف و عطاش مطلق وعام (1)

و در دعا می خوانیم.

«یا مَنْ یُعْطی مَنْ سَئَلَهُ یٰا مَنْ یُعْطِی مَنْ لَمْ یَسْئَلْهُ تَهَنُنَاً مِنْهُ وَرَحْمَة»

اما می بینید که چنان بر آن جمعیت کثیر نعمت ها سرازیر می شود که افزون بر نیاز ایشان بوده تا جایی که به سرزمین های دیگر نیز صادر می کنند.و این در حالی است که حتی لحظه ای در برابر او قامت خم نکرده،و نه نامش را بر زبان می رانند، و نه یادش را در خاطرها خطور می دهند.و ای بسا به ذهن و خیال خود فشارها آورده تا دلایلی یافته و در نفی و انکار او اقامه کنند.

همچنانکه شاخه های درختان دیار کفر آلود اروپا از میوه های شاداب و خوش آب غرقه و مالامال است،و مردم منکر و کافر آن سرزمین نیز همه را تغذیه خود می کنند،و گاه آنها را به نوشیدنی های حرام و مُسکر بدل ساخته و بالا می کشند،ولی باز با این همه آنها را نیز محروم نساخته و هر ساله بیش و بیشتر از پیش ارزانی می کن. ادیم زمین سفره عام اوست بر این خوان یغما چه دشمن چه دوست (2)

ص:62

عزیزی بخشد آنکس را که خوار است بزرگی بخشد آن را که حقیرست (1)

حال آیا حیف نیست که انسان در برابر چنین خدایی ایستاده و شاخ و شانه کشد ؟

آیا حیف نیست که دعوتش را پاسخ نگوید ؟

آیا نباید دل را به او سپرده و دلداده او شود ؟

راستی؛انسان تشنه چیست که در خدا نیست ؟

آیا انسان جز مهر و وفا و بخشش و اعطاء حاجتی دیگر دارد ؟

و یا حاجات انسان جز از این راه ها رفع و مرتفع خواهد شد ؟

و یا کیست که به قدر و اندازه خدا داراد بود و خلأها را پر کند ؟

به خدا که جز او کسی نیست که گرهِ همه را و همه گرهها را باز کند.

از این رو ائمه ما فرموده اند که اگر کسی از راه رسید و گره از کار فرو بسته شما را گشود بدانید که فرستاده خداوند است،و گرنه چرا تاکنون گشوده نشد ؟ و یا به ده ها نفر گفته و یا به صدها نفر نوشتید اما پاسخ شما را ندادند ؟

آیا جز این است که آنها نیز همانند شما نیازمند و تهیدستند ؟

شما گمان می کنید که هر کس منصب بالا و والایی دارد می تواند گرهگشا باشد ؟ هرگز ! باور کنید که آنها نیز خود در کار خود گره هایی دارند که جز با سر سائیدن به ساحت حق گشوده نخواهد شد.

اینجاست که خداوند پیغام داده است که بندگان من ! از اینکه برای رفع دشواری ها و مشکلات خود دست به دامان دیگران می شوید،که خود صدها گره در کار دارند و در گشایش آن حیرانند و راه را نمی دانند،ناراحت می شوم.

گویند،تا آنان نیز به دور از چشم نامحرمان گوسفندان خود را آب داده و سیراب سازند.

و در همینجا موسی پیش رفته و اجازه می خواهد تا گوسفندان آنان را آب دهد.و اجازه می دهند و آب می دهد.و گوسفندان سیراب شده و به راه می افتند، و دختران نیز به دنبال آنها حرکت می کنند.

و موسی نیز که چندی است چیزی نخورده و گرسنگی بر او غالب شده است، به کنار درختی آمده،و می نشیند،و تکیه می زند.

او با آنکه در خانه فرعون نَشو و نما یافت،و معلمی نداشت،اما تا آنجا بصیرت و بینایی داشت که مؤدب ترین و عاقل ترین مردم زمانه خود به شمار می آمد.

و این خود یک پیغام است به همه جوانان که در موج فسادها نیز می توان موسی شد.

از این رو به جای آنکه به پیش خلق خدا ابراز حاجت کند دست به آسمان گرفت و گفت.

«رَبِّ إِنِّی لِمٰا أَنْزَلْتَ إِلَیَّ مِنْ خَیْرٍ فَقیٖرٌ»

خدایا! به همه خوبی ها و نعمت هایی که پیش از این بر من ارزانی داشته ای نیازمندم.

یعنی خدایا ! خانه می خواهم.و کسی می خواهم که جای مادر و پدر باشد.

و نیز می خواهم که معیشتم را تأمین کنی.

دختران به خانه رسیدند.

پدر که شعیب نام داشت و از پیامبران پاک الهی بود،شگفت زده پرسید:

امروز چه زود آمدید ؟ !

گفتند:پدر! جوانی نیرومند و امین در کنار چشمه بود و ما را یاری کرد.و

ص:66

آنگاه هر دو از پدر خواستند که او را بخواهد و در کار زندگی به کار گیرد.و شعیب پذیرفت.و آنان را به دنبال او فرستاد.

و موسی آمد.

شعیب پرسید.جوان ! کیستی ؟ از کجا می آیی ؟

و موسی آنچه از مادر خود شنیده بود باز گفت که.در دیار ما پسران را می کشتند،ولی مادرم می گفت.وقتی که من به دنیا آمده ام مرا در صندوقچه ای جای داده،و بر آب نیل رها کرده است.و امواج آب مرا به قصر فرعون برده،و فرعونیان نیز مرا به فرعون رسانیده،و همسر او از کشتن من مانع می شود،و سرانجام مرا به فرزندی خویش می خوانند.و در دامان ایشان بزرگ می شوم.تا اینکه چندی پیش حادثه ای پیشامد کرد و من گریختم.

شعیب که پیامبری بصیر و دل آگاه بود،پس از شنیدن این ماجرا با خود گفت.این جوان باید کسی باشد،و آینده ای خوش دارد.از این رو،به وی رو کرده و گفت.پیش من می مانی ؟

موسی گفت.آری.

شعیب گفت.یکی از دخترانم برای تو،و مهریه او نیز چند سالی کار و تلاش باشد.و پس از آن آزاد بوده و می توانی به هر کجا بخواهی کوچ کرده و سُکنی گزینی و موسی نیز پذیرفت.

و در اینجا بود که مسکن یافت.و همسر اختیار کرد.و همنشین پیامبری از پیامبران پاک الهی شد.حال آنکه پیش از این در خانه ستمکاری همچون فرعون بود.

و فرعون کجا و شعیب کجا ؟ زیرا فرعون مغضوب خدا بود ولی شعیب محبوب خدا.و آنچنان در عشق خدا گریست که چشمانش از دست رفت، و خداوند دوباره به چشمانش نور داد.ولی باز گریستن را آغاز کرد،و دوباره نور چشمانش رفت،و برای سوم نیز همین ماجرا تکرار شد.

ص:67

خطاب رسید.شعیب ! اطمینان خاطر داشته باش که در قیامت با تو کاری ندارم.پس گریه را بس کن.

شعیب گفت.خدایا ! خوفی از آتش ندارم،بلکه گریه من از عشق و شیدایی است.و در یک سخن من عاشق تو هستم. سلسله موی دوست حلقه دام بلاست هر که در این حلقه نیست،فارغ از این ماجراست (1)

ص:68

اشارت

قناعت،اگر چه خصیصه ای شایسته و مبارک است اما در دعا و خواستن و خواهش از خداوند،بسیار ناروا و مذموم است،و نباید آن را پیشه خود ساخت.

حکایت

1.حکایتِ.زکریا که در اوج پیری و کهولت بود اما در دعا و خواستن از خداوند هرگز کاهل نبود.

2.حکایتِ.یک سیب که یونس را به انیسی پریچهر و زیباروی و پاکدامان رسانید.

ص:69

ص:70

و از آنجا که خداوند از بندگان خود آگاه بود،و می دانست که انسان ها در همه جا حریص بوده و در این وادی قناعت را پیشه می سازند،فرمود.

«وَابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللّٰهِ» (1)

بیایید و از احسان من بخواهید.

یعنی در امور مادی و معنوی به خواست و خواهش محدود و کم قانع نباشید، و طبیعی است که با این حساب هیچ ممکن نیست کسی از خداوند چیزی بخواهد و پاسخ رد بشنود.

از این رو علی علیه السلام فرمود:

«مَنْ اعْطِیَ الدُّعاءَ لَمْ یُحْرَم الْاِجٰابَة» (2)

کسی که دست به دعا برمی دارد از اجابت بی نصیب نیست. فروماندگان را به حرمت قریب تضرع کنان را به دعوت مجیب (3)

و فرمود.

«فَمَتیٰ شِئْتَ اسْتَفْتَحْتَ بِالدُّعاء أبْوابَ نِعْمَتِه» (4)

هرگاه و هر زمان که می خواهی،از راه دعا،درهای رحمت حق را بر خود بگشا. می کند دست دعا بی برگی ما را علاج دست پیش مردم عالَم چرا داریم ما (5)

می نمود،از این راه مرتفع می ساختند.همچنانکه زکریا،در زندگی یک خَلَأ داشت، و آن نداشتن فرزند بود.اما از آنجا که به خداوند امیدوار بود دوران پیری و کهولت را نادیده،و فضل و توان بی منتهای او را مد نظر گرفت،و در اوج سالخوردگی و کهنسالی از خداوند طلب فرزند نمود.

«إِذْ نٰادیٰ رَبَّهُ نِدٰاءً خَفِیًّا» (1)

گوشه ای خلوت و در محلی پنهانی قرار گرفت و دست به دعا برداشت.

از این آیه پیداست دعای نهانی و در خلوت،محبوب خداست.

و در حقیت اشارتی است به اهل دعا و مناجات که جایی برگزینند که خود باشند و خدا،و مانع و مزاحمی در میان نباشد.

و اگر نماز شب و مناجات سحرگاهی از بیشترین فضیلت و قداست برخوردار است از آن روست که بیشتر در نهان و خلوت صورت می پذیرد،زیرا که بیشتر خلق خدا در خوابند.و نمازگزار در چنین حالی با خداوند به نجوا برمی خیزد،و تو گویی، با خداوند به تنهایی سخن می گوید.

کسی به حضرت سیدالشهداء علیه السلام گفت.وقتی نماز شب تمام می شود،و صدای مؤذن را می شنوم،کِسِل شده و ناراحت می شوم ! حضرت فرمود.در آن هنگامه شب انگار میان تو و خدا محفلی دوستانه است و خداوند نیز دوست ندارد پایان پذیرد،از این رو در تو اثر می گذارد.

و در چنین محفلی است که آدمی هرچه می خواهد میت واند بخواهد. ای که کام دو جهان را زخدا می طلبی هر دو موقوف به یک آه سحرگاه بود (2)

بنابراین،خلوت و پنهانی و دور از چشم مردم بودن نعمتی عظیم و گرانبهاست.

ولی ببینید که ما در خلوت های خود چه می کنیم ؟

دریغا که ما،آنچه پلیدی و نارواست برای خلوت های خود می گذاریم.

ص:73

و علی علیه السلام را می بینید که خلوت های ما را چه زیبا ترسیم می کند،و با کمال کرامت خطاها و خلاف های ما را به خود نسبت می دهد:

«اللّٰهُمَّ عَظُمَ بَلاٰئیٖ،وَاَفْرَطَ بیٖ سُوءُ حٰالیٖ،وَقَصُرَتْ بیٖ اعْمٰالیٖ،وَقَعَدَتْ بیٖ اغْلاٰلیٖ،وَحَبَسَنیٖ عَنْ نَفْعیٖ بُعْدُ امَلیٖ،وَخَدَعَتْنِی الدُّنْیٰا،عَنْکَ دُعٰآئیٖ،سُوءُ عَمَلیٖ وَفِعٰالیٖ،وَلاٰ تَفْضَحْنیٖ بِخَفِیِّ مَا اطَّلَعْتَ عَلَیْهِ مِنْ سِرّیٖ،وَلاٰ تُعٰاجِلْنیٖ بِالْعُقُوبَةِ عَلیٰ مٰا عَمِلْتُهُ فیٖ خَلَوٰاتیٖ،مِنْ سُوءِ فِعْلیٖ وَاِسٰآئَتیٖ،وَدَوٰامِ تَفْریٖطیٖ وَجَهٰالَتیٖ،وَکَثْرَةِ شَهَوٰاتیٖ وَغَفْلَتیٖ» (1)

می گوید.خدایا ! خلوتی که به من دادی آن را آلودم،و آن را با بدی و جهالت و کوتاهی و شهوت و غفلت پر کردم.

اما انبیاء زیباترین کارها و کردارهای خود را موکول به خلوت های خود می نمودند.

انبیاء در خلوت ها خلأهای خود را پر می کردند،و گره های کور را می گشودند، و آمرزش گناهان و رشد و تعالی،و کرامت و عنایت و جنّت،طلب می نمودند.

زکریا،در آن خلوت خواست خود را اینگونه درخواست نمود.

«قٰالَ انّی وَهَنَ الْعَظْم»

خدای من ! استخوان هایم پوک شده اند.

«وَاشْتَعَلَ الرَّأْسُ شَیْباً» (2)

از پیری،حتی تار مویی سیاه بر سر ندارم.و تو گویی؛سپیدی پیری همچون آتشی شعله کشیده است،و تمامی موهای سیاه مرا سوزانده و تبدیل به خاکستری سپید نموده است.بنابراین،از وقت بچه دار شدن،قطعاً؛گذشته است و طبیعة با چنین سن و سالی قادر به بچه دار شدن نیستم اما:

ص:74

«وَلَمْ أَکُنْ بِدُعٰائِکَ رَبِّ شَقِیًّا» (1)

من،ای پروردگارم ! تاکنون از اجابت دعا،هیچ محروم نبوده ام.

از این جهت با آنکه در اوج پیری و ناتوانی و ضعف از تو چیزی می خواهم هرگز ناامید و مأیوس نیستم.چون خزانه ها و رحمت و مهر و علم و همه چیز دیگر در پیش توست.و تو اسیر و محبوس چارچوب ها و قوانینی که خود وضع کرده ای نبوده و نیستی.

«إِنِّی خِفْتُ الْمَوٰالِیَ مِنْ وَرٰائیٖ» (2)

خدایا ! من اگر از تو بچه می خواهم انگیزه دارم،و بی هدف نیستم.بلکه سخت می هراسم که پس از من و با رفتن من بستگانم به فساد و انحراف کشیده شوند،از این رو می خواهم که فرزندی جای من نشسته و کار هدایت را دنبال کند.

«وَکٰانَتِ امْرَأَتیٖ عٰاقِراً» (3)

البته،خوب می دانم که همسرم نازاست به خصوص که او نیز در آستانه کهولت و ناتوانی است،ولی با اینهمه همچنان امیدوارم.

«فَهَبْ لیٖ مِنْ لَدُنْکَ وَلِیًّا*یَرِثُنیٖ وَیَرِثُ مِنْ آلِ یَعْقُوبَ» (4)

خدایا ! از جانب خود مرا یار و ناصری بخش،تا از من و پیامبران پیشین گوهرِ معرفت را میراث برَد.

«وَاجْعَلْهُ رَبِّ رَضِیًّا» (5)

و خدایا ! این فرزند به گونه ای باشد که تو از وی خشنود بوده و راضی باشی.

خداوند به دنبال این دعا،در همان خلوت،پاسخ او را گفت.

راستی که خدا چه می کند !

ص:75

«یٰا زَکَرِیّٰا إِنّٰا نُبَشِّرُکَ بِغُلاٰمٍ اسْمُهُ یَحْییٰ» (1)

بزودی،فرزندی با نام یحیی به تو کرامت می کنم.

و بدینسان خلأ و نیاز زکریا واقع شد.

و مگر می شود رفع نشود،مگر نه آنکه در قرآن خود فرمود.

«وَأَمَّا السّٰائِلَ فَلاٰ تَنْهَرْ» (2)

اگر کسی از شما چیزی خواست او را محروم نکنید.حال آیا خود محروم می کند ؟ هرگز !

عزیزان ! خدایی که این گره کور و ناممکن را از زندگی زکریا گشود آیا نمی تواند گرفتاری ها و دشواری های ناچیز شما را گرهگشایی کند ؟

این قصه های قرآن قصه نیستند بلکه پیمانه ای بوده که با خود پیام دارند،و پیام آن را باید دریافت کرد.

ای برادر قصه ها پیمانه اند

و پیام قصه زکریا این است که گره ها هر چند کور و پیچیده باشند می توان گشایش آنها را از خداوند خواست.

و از این دست قصه ها،کم نیستند.

«فَنٰادیٰ فِی الظُّلُمٰاتِ أَنْ لاٰ إِلٰهَ إِلاّٰ أَنْتَ» (1)

در دل آن همه تاریکی خدا را می گفت.جز تو کسی نیست،به فریاد رس.

«سُبْحٰانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظّٰالِمیٖنَ» (2)

خدایا ! پاک تویی،و من خود بر خود ستم کرده ام.

هیچ چیز در دربار خداوند ممدوح تر و مقبول تر از اعتراف و عذر خواستن نیست. اگر دانی که بد کرداری و بد رفت بیا پیش از عقوبت عذر خواهان (3)

معذرت خواهی و پوزش طلبی نه تنها مانع اعمال خشم خداوند شده،بلکه موجبات رضا و خشنودی را نیز فراهم می سازد. به گناه اعتراف باید کرد

و به دنبال اعتراف و اعتذار یونس،خداوند به ماهی فرمان دادا که به ساحل رفته و او را بیرون رانده و بر ساحل نشاند.

«وَنَجَّیْنٰاهُ مِنَ الْغَمِّ» (4)

و بدینسان یونس را از اندوه رهانیدیم.

«وَکَذٰلِکَ نُنْجِی الْمُؤْمِنیٖنَ» (5)

ص:77

و مؤمنان را نیز از دل دشواری های صعب و خطرناک اینگونه رها می سازیم.

و یونس،مؤمن بود و خصال مؤمنان را با خود داشت،که از جمله آن رضایت به قسمت،و به دیگر سخن قناعت است.

باری،او به قناعت زندگی می کرد،و چشم به دست کسی نداشت. مکن سعدیا دیده بر دست کس

علی علیه السلام فرمود:

«لا کنْزَ اغْنیٰ مِنَ القَنٰاعَة» (1)

هیچ گنجی به قدر قناعت آدمی را بی نیاز نمی سازد. چندان که می بارم نظر،در جلوه گاه کاف و نون قاف قناعت بهترست،زین جمله عین و دال ها

در پیش چشم عارفان هیچ متاعی خوش تر از قناعت نیست،بلکه قناعت در نزد ایشان کیمیایی است که برتر از آن نیست. کیمیایی ترا کنم تعلیم

کمترین موهبتی که از ناحیه قناعت بر آدمی ارزانی می شود توانگری است. قناعت توانگر کند مرد را خبر کن حریص جهان گرد را (2)

از این رو توصیه عارفان،بیش از هر چیز و پیش از هر چیز،قناعت است. حافظ غبار فقر و قناعت زرخ مشوی کاین خاک بهتر از عمل کیمیاگری است 2

و همین کیمیای قناعت یونس را از خواهش و خواستن از دیگران باز می داشت،از این رو در ساحل آن دریای بیکران جز به فضل بیکران حق چشم نداشت،و با آنکه گرسنگی طاقت او را بریده و بریده بود،چیزی از کسی نخواسته و به راه افتاد،و در میان راه به جویی از آب رسید.به تماشا نشست.و گوش به صدای آب داد.و در همین میان دید که سیبی بر آب می غلطد.و می گذرد بی درنگ آن را از آب گرفت.و خورد.چیزی نگذشت که خود را به باد ملامت و سرزنش گرفت،و با خود پیوسته می گفت.سیب را چرا خوردی ؟ می دانی از که بود ؟ و از کجا می آمد ؟ شاید کسی در آن بالاترها آن را به آب انداخته تا کسی که در پایین ترهاست آن را از آب بگیرد ! شاید...!

از این رو،رو به استغفار کرد،و با دنیایی از ندامت و پریشانی به درگاه خداوند اعتذار خواست. امروز مگر تو به کند چاره،وگرنه فردا نپذیرند از او عذر ندامت

اما به همین نیز بسنده نکرد بلکه برخاست و بر خلاف جهت آب پیش رفت شاید صاحب آن را بجوید،و او را از ماجرا خبر کرده،و از وی طلب بخشایش کند.

همچنانکه پیش می رفت به باغی از سیب رسید که در حاشیه همان جوی

ص:78

ص:79

قرار داشت،دانست که سیب از همان باغ است.وارد باغ شد.داستان خود را بازگفت.باغبان گفت.سهم خود را می بخشم اما این باغ مشترک است و طبیعة بخششِ سهم شریکان به عهده خود ایشان است.و باید از ایشان نیز عذر خواسته و حلالیت طلب کنی.

یونس پرسید.شریک های دیگر چند نفرند ؟ و کجا هستند ؟

باغبان گفت.ما سه شریکیم.و هر سه برادریم.یکی از برادرانم پنج فرسخ از این آبادی دور است،و دیگری نیز ده فرسخ با اینجا فاصله دارد.

یونس،نشانی ها را گرفت.و به راه افتاد.و خود را به شریک نخست رسانید،و به محض اینکه قصد خود را گفت،او نیز کریمانه گذشت کرد.و باز به راه افتاد تا شریک دیگر را ببیند.و دید.او نیز مردی با وقار و با کرامت بود.و یونس از او نیز خواست که نسبت به سهم خود از وی درگذرد.و راضی باشد.ولی او نپذیرفت.و گفت.هیچ رضایت نمی دهم !

یونس گفت.راهی پیشنهاد کن.

گفت.دختری دارم که نابینا و ناشنواست،و نه دست دارد و نه پا،او را به همسری اختیار کن،تا از تو درگذرم.

یونس گفت.من طاقت و توان خدمت به چنین بنده هایی را ندارم،اگر می شود راهی دیگر پیشنهاد کن.

شریک گفت.راه دیگری نیست.

یونس که می دانست در دربار خداوند حتی ذره ها نیز مورد حسابند،و از سویی آنچه مربوط به خلق است،رضایت ایشان شرط و لازم است،و هم دید که رضات او جز از این راه ممکن نیست،از این رو تسلیم شده و شرط را پذیرفت.ولی شریک گفت.عروسی،مقدمات خود را دارد،بنابراین چند روزی وقت خود را صرف آن می کنیم.

یونس گفت.دختری با این اوصاف چه حاجت به سور و ساتِ عروسی

ص:80

دارد ! لذا همین الآن عقد می کنم و با خود می برم.

شریک گفت.هیچ تعجیل مکن.که خود خداوند نیز هیچگاه در کار خود تعجیل ندارد.

و اگر خدا در کار خود تعجیل می کرد با همان اولین گناه،کارِ ما را می ساخت.

در روایت داریم که فرشتگان از دست انسان خسته می شوند و از خداوند می خواهند که کارش را تمام کند،و خداوند می پرسد.مگر چه اندازه گناه کرده است ؟ می گویند.تاکنون خود را به چند صد هزار معصیت آلوده است.ولی خداوند می گوید.او را مهلت می دهم،شاید آشتی کند،و برگردد.

و گفت.دختر ما اگر چه اینگونه است که تو می گویی اما او نیز در دل خود آرزو دارد.

و یونس،نیز پذیرفت.

«تو با خدای خود انداز و دل خوش دار (1)

تو گناه نکن،ببین او با توجه می کند.

باری،او بی نیاز است و هم بی نیاز می کند.

و این در حالی است که اغنیای دنیا بخیل و چشم تنگ و دست بسته اند.

اغنیای دنیا دارند و از ناداری ما باخبرند،ولی نمی دهند.

اما خداوند هم داراست و هم دهنده،و دهندگی را نیز بر خود واجب و الزام کرده است.

روز عروسی فرا رسید.

و عروس در میان زنان بر تخت نشست.

و از یونس خواستند که در کنار عروس و بر سفره عروسی نشیند.

آرام و با وقار رفت.وارد اتاق شد.عروس را دید،اما نه با اوصافی که پیش از این شنیده بود،بلکه دید از حوریه های بهشت چیزی کم ندارد.با شتاب پا به

ص:81

بیرون نهاد،و صاحب دختر را گفت.اشتباهی صورت گرفته است ؟ و او گفت.نه ! برگرد.اگر پیش از این گفتم.دخترم نابینا است،و یا چشم ندارد منظورم این بود که چشم دیدن نامحرمان را ندارد.و یا اگر گفتم.ناشنواست،نظرم این بود که صداهای حرام را نمی شنود.و کوتاه سخن اینکه دخترم پاک است،تا جایی که تاکنون حتی برای یکبار با دست خود نامحرمی را لمس نکرده،و نه با پای خود راه حرامی را طی کرده است.

و آنگاه گفت.روزها و ماهها به انتظار کسی بودم که همچون دخترم پاک و آراسته باشد،و چه کس از تو پاک تر که برای قسمتی از سیب ده فرسخ راه آمده، و از من حلالیت می خواهد.

ص:82

اشارت

میان قرآن و عسل چندی مشابهت است که شایسته یادآوری است.

ص:83

ص:84

زیرا از دست تحریف بشر دور بوده و«براساس وعده خداوند»دور خواهد ماند. کتاب ایزد است ای مرد دانا معدن حکمت که تا عالم به پای است اندر این معدن همی پاید (1)

«وَنُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مٰا هُوَ شِفٰاءٌ وَرَحْمَةٌ» (1)

می اندیشد.

اگر آدمی اهل اندیشه باشد،هیچ اقدام مثبتی را در این عالم،منها از وحی و اتصال خداوند نمی بیند.

و در حقیقت در هر چیز و در هر کجا رد پای عنایت و حمایت خداوند را شاهد است،و سویی نگاه نمی کند جز آنکه خداوند را به یاد می آورد.

«فَأَیْنَٰما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللّٰهِ» (1)گیتی و خوبان آن در نظر آیینه ای است دیده ندید اندر آن جز رخ زیبای دوست

بی جهت و از سر جهل صورت می پذیرد ؟ هرگز ! بلکه می بینم.

و چون می بینم اینگونه افتادگی و خشوع می کنم.

سیدالشهداء علیه السلام در دعای عرفه فریاد می کند که.تو روشن و آشکارایی و هرگز زمانی نبوده است که غایب و ناپیدا باشی.

«مَتَیٰ غِبْتَ حتی تَحْتٰاجَ إلیٰ دَلِیل» (1)

کی و کجا بوده ای که برای اثبات تو حاجت به دلیل باشد. کی رفته ای زدل که تمنا کنم تو را

یعنی من همه جا شاهد جمال بی منتهای تو هستم.

یعنی من وقتی می گویم. «بسم اللّٰه الرحمن الرحیم» تو را می بینم،و آنگاه نام تو را برده و تو را صدا می کنم.

بیشترِ «بسم اللّٰه» های ما غیبت خداوند است چون او را نمی بینم.و از همین روست که هیچ تأثیرگذار نیست،زیرا که این خود نوعی گناه است چون او خوش ندارد که نام او را نادیده و از سر جهل و به دور از معرفت بر زبان برانیم.

وگرنه اگر «بسم اللّٰه» از سر غیبت نباشد تأثیر می گذارد.

اینکه حضرت سیدالشهداء علیه السلام خدا را آشکارا و روشن می بیند از آن روست که همه آفرینش را جلوه ها و آثار او می داند.

«إِنَّ فی خَلْقِ السَّمٰاوٰاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلاٰفِ اللَّیْلِ وَالنَّهٰارِ لآَیٰاتٍ لِأُولِی الْأَلْبٰابِ» (2)

یعنی،آنچه هست فِلِش به جانب خداوند است،و تنها او را نشان و نشانی

ص:89

می دهند.

یعنی،همه آنچه هست فریاد می کنند که هستی و جهان را خدایی است. با صد هزار جلوه برون آمدی که من با صد هزار دیده تماشا کنم تو را (1)

وقتی که انسان زیبایی مطلق و جمال بی نهایت را می بیند،یک چشم کم، دو چشم نیز کم است،بلکه هزاران چشم را نیازمند است.

برای دیدن چنین زیبایی یک روز کم،دو روز کم،هزاران روز نیز اندک و ناچیز می نماید،از این رو می فرماید:

«هُمْ فیٖهٰا خٰالِدُونَ» (2)

یعنی در قیامت تا بلندای ابدیت شاهد جمال حق خواهید بود.

چون برای تماشای آن جمال،یک زمان ابدی مورد حجت است.

راستی وقتی اسماء او اینهمه زیباست خود او چقدر زیباست.

آیا اسمی زیباتر از رحمن،و یا رحیم سراغ دارید ؟ و یا اسمی دلنشین تر از غفور،غفار،راحم وجود دارد ؟

آیا تاکنون بارها و بارها غفران و رحم و رحمت او را تجربه نکرده اید ؟

آیا به کنه و منتهای رحمت او پی نبرده اید ؟

هیچ می دانید که چرا او اینهمه رحمت در حق ما انسان ها به کار بسته است ؟ چون ما را در منتهای ضعف و زبونی و نیاز و ناتوانی یافته،و از این روست که با ناتوان در نمی افتد،و رحم می کند،همچنان که ما بر ناتوانان رحم می کنیم.

بنابراین،اسماء خداوند همچون آینه هایی است که نه تنها جمال و شکوه و زیبایی او را می نمایاند،بلکه نیازها و حاجات بشر را منعکس می نماید.

یعنی وقتی می گوییم.خداوند غفار است یعنی انسان به مغفرت و آمرزش حاجتمند است.و یا وقتی می گوییم.کریم است،در حقیقت نیاز انسان به کرامت را

ص:90

یاد کرده ایم،همچنان که وقتی او را به رحمن و رحیم یاد می کنیم،به واقع،حاجت انسان به رحمت را یادآور شده ایم.

از این رو،می توان گفت.صفات و اسماء خداوند فهرست نیازمندی ها و حاجات بشر است.

و در میان حاجات و نیازهای بشر رحمانیت و رحیمیت نیازی جدی تر و شدیدتر می نماید.

پس،تا می توانید «بسم اللّٰه الرحمن الرحیم» بگویید.

و بی جهت نیست که در روایات توصیه و تأکید می شود که در انجام و اقدام به هر کار «بسم اللّٰه الرحمن الرحیم» را بر زبان داشته باشید.

از این رو «بسم اللّٰه الرحمن الرحیم» زمزمه مدام و مستمر اولیاء خداوند، هم در این دنیا و هم در جهان آخرت است.

در خبر آمده است که روز قیامت وقتی که مردگان از خاک برمی خیزند،آن جماعتی که همواره در یاد خداوند بوده اند،به محض اینکه گام بر عرصه محشر می نهند،همچون عادت خود در دنیا نام زیبای خداوند را بر زبان می رانند و می گویند. «بسم اللّٰه الرحمن الرحیم» و در همین جاست که خطاب می رسد:

بندگانم ! پرونده شما را باز نمی کنم،چون مرا با نام رحمن و رحیم یاد کردید.

ص:91

ص:92

اشارت

چه در زمین و چه در آسمان،موجوداتی زنده اند و زندگی می کنند.

از میان تمامی موجودات،هیچ موجودی به قدر انسان،نیازمند و حاجتمند نبوده و نیست.

اوج نیاز مادی انسان در رَحِم و در حالت نطفگی است.

و منتهای نیاز معنوی وی در هنگام مرگ و پس از آن می باشد.

ص:93

ص:94

یافت نمی شود که عاری و خالی از نیاز و نیازمندی باشد.و در حقیقت باید گفت:

نیاز،در سرنوشت تمامی موجودات عجین و آمیخته است.

و نیز استفاده می شود که دارایی و بی نیازی و غنای مطلق تنها و تنها مختص وجود مبارک حضرت حق است،که البته از سر کرم و لطف و رحمت،تمامی حاجات و نیاز موجودات را رفع و مرتفع می سازد،بی آنکه خزائن او اندکی کسر و یا کم شود.

بنابراین،باید پذیرفت که چنین موجوداتی فقر و حاجت محض بوده، و خداوند که حاجت و این فقر بسیار را رفع و برطرف می سازد غنای مطلق و بی نیازی محض می باشد.

نخست خون شده،و سپس استخوان و گوشت و پوست و اندام و آراستگی می یابد.

و به دنبال آن نیز فضایی واسع و پردامنه می خواهد که آن نیز بی پاسخ نمی ماند.و در همین جاست که مادر درد زایمان می گیرد.و در این درد حرارتی فراوان بر بدن وارد می شود به گونه ای که استخوان ها نرم شده و کنار می روند تا مبادا هنگام ولادت بر فرزند آسیبی رسد.و بدینسان،طفل به عالَمی گام می نهد که سقف آن آسمان و سطح آن زمینی واسع و پر پهناست.

«یٰا عِبٰادِیَ الَّذیٖنَ آمَنُوا إِنَّ أَرْضیٖ وٰاسِعَةٌ» (1)

یعنی از شکم تنگ و پر ظلمت مادر به جهانی آمده است که پنج قاره دارد،و با دریاهای بسیار،و منظره های رنگ در رنگ و پر تنوع،و به هر کجا که عزم و میل مهاجرت دارد می تواند.

براین اساس،باید گفت که بخشی از حاجات و نیازهای انسان در دوران بارداری مادر که همان ایام نطفگی است مرتفع می شود.

که البته این ایام را ما پیش از این پشت سر گذاشته ایم.

در همین جاست که حضرت سیدالشهداء علیه السلام زار زار می گریست و می فرمود:

خدایا ! چگونه در صلب پدران و رَحِم مادران از ما پذیرایی نمودی.

سعدی می گوید.روزی از خود بی خود شدم و پنجه ام را مشت کرده و بر مادرم کوفتم.مادرم گفت.هیچ می دانی در آن چند ماه که تو را در شکم داشتم چه ها کشیدم ؟ فراموش کرده ای که در آغوش من دو سال تمام از شیره جانم نوشیدی ؟ و چه شب ها که نخوابیدم تا تو در خواب آرام باشی ؟ حال آیا مزد این همه حمایت و لطف این است که مشت را گره کرده و بر من بکوبی ؟ !

راستی اگر«مادر»جهت حمل و نوازش ما،خود را مُحِق و صاحب حق می داند و از این رو طالب مزه است،حال آیا خداوند که ما را آفرید و از آغاز آفرینش دست حمایت خود را کوتاه نکرد،و نخستین موهبت او نیز این بود که مادری دلسوز و

ص:97

پرسوز محمل و جایگاه ما قرار داد.حقی بر گردن ما پیدا نمی کند ؟ !

آیا سزاوار است که در برابر چنین خدایی مشتِ گناه و معصیت را گره کرده و بالا برده،و سینه سپر کنیم ؟

آیا پاداش خوبی جز خوبی می تواند باشد ؟

آیا جزای تأمین حاجات و خواست های ما گناه و معصیت است،یا سر به خاک ساییدن و شکر و سپاس گفتن ؟ مر خداوند جهان را بشناس و بگذار شکر او را،که تو را،این دو به از ملک سباست (1)

راستی،وقتی که حیوانات،که از درک و دریافت انسان دورند،شاکر و سپاسگزار حق باشند چرا انسان نباشد ؟ شکر می گوید خدا را فاخته

در روایات ما اکیداً تأکید می شود که در برابر نعمت های خداوند باید شکر را پیشه ساخت،همچنان که به دنبال هر بلا راه استغفار را باید پیش گرفت. سعد دیدی شکر کن ایثار را نحس دیدی صدقه وَاستغفار (2)

راز دیگر اینکه روایات بر سپاس و شکر پافشاری می کنند آن است که سپاس مایه مزید موهبت و نعمت و عنایت خداوندی است.

ص:98

جز زاهل شکر و اصحاب وفا

اساساً هیچ چیز به قدر ناسپاسی مایه محرومیت و ممنوعیت نخواهد بود. گم شد از بی شکر خوبی و هنر که دگر هرگز نبیند زان اثر

بلکه حوائج معنوی نیز او را احاطه کرده اند.

اکنون برای بار نخست نام او را برزبان می رانند،ولی کارگر نمی افتد.و این نوشدارو خود نیش جان ایشان شده،و از آن پس به حساب کبر،غرور و غفلت های ایشان خواهند رسید.

البته،همچنانکه پیش از این یاد شد،نیاز به بازگشت به سوی دنیا حاجت مردم عامی و شَرور است.اما مردمان پاک و صالح نیازی دیگر دارند که در دنیا نیز همواره از خداوند طلب می نمودند،و آن آمرزش و مغفرت حق است.و از حضرت حق می خواهند که رحمت خویش را بدرقه ایشان فرماید.و عاشقانه می گویند:

الهی روزگاری علی را فاطمه را و حسن و حسین را و دیگر پاره های تن پیامبر را از یاد نبرده ایم،اکنون نیز دستان مان را از دامان ایشان کوتاه مکن.

و خداوند که این سخن ها را صادقانه و صدق محض می داند با رحمت بی منتهای خویش دست به کار می شود،و همان می کند که ایشان می خواهد.زیرا خود در کتاب خود فرمود.مؤمنان را نجات خواهد داد،همچنانکه یونس را.

ص:101

ص:102

اشارت

انسان دارای دو بُعد است.یکی روحانی و دیگری جسمانی.

و در هر دو بعد نیز نیازمند رحمت بی مانند حق است.

رحمانیت،نیازهای بعد جسمانی را تأمین،و رحیمیت نیازمندی های بعد روحانی را فراهم می سازد.

ص:103

ص:104

دست یافته،و پاره ای نیز همچون رسول مکرم صلی الله علیه و آله از نبوت بالاتر رفته و به منصب اولوالعزمی راه یافت و آنچنان تعالی و اعتلاء نصیب برد که هیچ چیز و هیچ کس به منزلت وی قریب و نزدیک نشد.

و در یک سخن می توان گفت.که هر کس در این درگاه استعداد خود را بیشتر و خالص تر و گسترده تر به کار بست از پدر نخست خود که آدم علیه السلام باشد بالا و بالاتر رفت.

البته،به غارت شدگان ناتوان نیز تکلیف شده است که به اتفاق یکدیگر قیام کرده و حق خود را از غارتگران بخواهند.

بنابراین،اگر غارت شدگان از سر ترس و یا غفلت قیام و اقدامی نمی کنند، نمی توان به پای عالم الهی نوشت،و یا به حساب کمی و کمبود نعمت ها گذاشت.

چرا که نعمت ها به قدری افزون و فراوانند که غارتگران اروپا و آمریکا خود ادعا می کنند که زمین های مستعد و قابل کشت در این کره خاکی تا پنجاه برابر جمعیت فعلی روی زمین را نه تنها تغذیه خواهد کرد،بلکه مسکن نیز خواهد داد.

جمعیت فعلی کره زمین شش میلیارد انسان می باشد،و بر اساس این ادعا سفره ای است که می تواند سیصد میلیارد انسان را در کنار خود داشته باشد.

بنابراین،کسری ها و کمبودها را به حساب خداوند نمی توان گذاشت،وگرنه افتراء و تهمت است،و تهمت و افتراء از گناهان کبیره و بزرگ به شمار می آید.

خداوند به مردم گوش و چشم و عقل،و نیز سلاح داده است.تنها کافی است دور هم جمع شده و قیام کنند و گرگان درنده کره زمین را از میان بردارند، و صندلی های قدرت را به دست مردم عال و بی حرص و با تقوا قرار دهند،تا کسی گرسنه و یا بی خانمان نماند.

و انبیاء آمدند و همین را گفتند تا همه به حق خود برسند.

و قرآن نیز از همگان می خواهد تا کسی حق کسی را با ربا،با رشوه،با دزدی،با تجاوز،ضایع و تضییع نکند.

در کنار این سفره غالام زاده می تواند بلال شود،و یا دهاتی ایرانی سلمان، و یا چوپان گمنامِ ربذه ای ابوذر،و یا یمنی بی نام و نشان مالک اشتر و یا اویس قرن، و یا سیاه چهره ای بدبو می تواند جَون شود،که بهترین انسان و بالاتر از تمام اصحاب انبیاء و امامان به شمار می آید.

این که نمی شود،یا نمی توانم،یا شدنی نیست،دروغی است که پیوسته انسان به خود گفته،و با آن خود را فریب می دهد.

اگر این امر،ناممکن و ناشدنی بود برای بلال و سلمان و ابوذر نیز ممکن نبود.

تازه آنها در محاصره دشمن داخلی هم بودند و ما نیستیم.

یعنی هیچ شبی اتفاق نمی افتد که به دنبال شرکت در این محافل ما را دستگیر کرده و محاکمه نموده و درپی آن نیز شکنجه کنند که چرا به دنبال خدا و پیامبر به راه افتاده اید.اما با آنها چنین می کردند،لذا کسی همچون بلال را می گرفتند،و عریان ساخته و او را بر روی ریگ های داغ و سوزان می خواباندند، و تازیانه ها را بی وقفه بر او می کوفتند.

اما کسی نیست که تیغ به گردن ما نهاده و بگوید چرا به دنبال خدا و پیامبر رفته اید.

ولی با آنکه سرهای آنها را با شمشیر می زدند دست از دامان پیامبر و خدا بر نمی داشتند.

و البته فکر نکنید که همه اینها پیر و کهنسال بوده اند،هرگز ! بلکه جوان بوده،و یا از جوانی این راه را پیشه خود ساختند.

در کربلا از طفل شش ماهه بود تا پیر هشتاد ساله و هیچکدام نگفتند که با خدا بودن سخت است و دشوار و ناشدنی.

پس هرگز به خود تلقین و القاء نکنیم که با خداوند نمی توان بود.

و رحمت خداوند به دو گونه است،یکی رحمت عام و دیگری رحمت ویژه، که ابدان و اجسام موجودات به ویژه انسان را مشمول می سازد.

خداوند براساس رحمت عام و گسترده خویش به رحمان یاد می شود همچنانکه بر اساس رحمت خاص و ویژه خویش که نعمت ها و موهبت های بیشمار را بر روح آدمی ارزانی فرموده است،به رحیم یاد می گردد.

از این رو می توان گفت.انسان مظهر رحمن و رحیم است.

و به دیگر سخن وجود آدمی با تمام وجود گویای این کریمه مبارک است.

بسم اللّٰه الرحمن الرحیم

این که در آیه ای از آیات کتاب خود فرمود.«نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَریٖدِ»،ما از رگ گردن به ایشان نزدیکتریم،گواه بر همین معناست،و در حقیقت اشاره به این حقیقت است که اگر انسان در خود تأمل کند می یابد و می بیند که خود جلوه«اللّٰه»و«رحمن»و«رحیم»است،و چیزی از خداوند رحمن و رحیم به او نزدیکتر نیست.

واسعه خویش مرتفع می سازد.و رحیم است یعنی،جهت هدایت و راهیابی، نعمت هایی ویژه را در پیش روی روح و جان آدمی قرار می دهد.

آیا اگر آن بزرگوار به اینها دست می یافت به قیمت و حرمت او افزوده می شد ؟ هرگز !

و راستی اگر انسان پی می بُرد که اینها را ارزش و حرمتی نیست کجا ریا را پیشه می کرد ؟ و یا رشوه ؟ و یا تقلب ؟ و یا اختلاس ؟

لذا در کتاب خود فرمود.من در وجود شما هستم آیا نمی بینید ؟ !

آیا نزدیکتر از این می شود ؟

آیا در اینجا فاصله و جدایی معنا دارد ؟ هرگز.

بنابراین،وقتی که «بسم اللّٰه الرحمن الرحیم» می گوییم در واقع از ترکیب وجود خود یاد کرده ایم.

و راستی که چه شُوم و پست و نامبارکند کسانی که وجود خود را که ترکیب «بسم اللّٰه الرحمن الرحیم» است به گناه و معصیت می نشانند ؟

آیا حیف نیست که کسی یک جامی زیبا از بلور را منبع کثافات و آلودگی ها کند ؟

لا اقل اگر می خواهید خود را به لجن گناه لجن مال کنید نخست همان کنید که سیدالشهداء علیه السلام فرمود که.ابتدا خود را از خدا دور کنید و آنچه از اوست به او بازگردانید و بعد هر چه می خواهید انجام دهید.

یعنی پیش از آلودن خویش،رحمانیت و رحیمیت حق را-اگر می توانید - از خود جدا کنید،و در حقیقت شناسنامه خود را عوض کنید و بعد هر کار کردید مانعی نیست.

وگرنه تا این بدن هست،هرگوشه ای از آن جلوه ای از جلوه های حق است، و در حقیقت معنای اسماء و صفات اوست.

از این رو فرمود:

«جٰاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلیٖفَةً» (1)

برآنم تا جانشینی در زمین داشته باشم تا رحمانیت و رحیمیت و خالقیت و دیگر صفات من در او باشد.

یعنی می خواهم «بسم اللّٰه الرحمن الرحیم» را به صورت انسان درآورده و

ص:112

بر زمین قرار دهم.

او بسم اللّٰه الرحمن الرحیم را در ترکیب وجود خود به خوبی لمس می کرد.

و می دید که هر چه هست از اوست،و هر چیز را باید از او خواست.

«یا حَیُ یا قَیُوم بِرَحْمَتِکَ اسْتَغِیثُ»

خدایا ! فاطمه به حرمت تو پناه می آورد.

«فَاَغِیثِیْنِی»

پس ای محبوب من ! پناهم دِه.

یعنی،در عالم،جز تو،پناهی نمی بینم.

«وَلٰا تَکِلْنِی إلیٰ نَفْسِی طَرَفَةَ عَینٍ ابَداً»

خدایا ! به قدر چشم به هم زدنی مرا به خود واگذار نکن.

چون اگر رها کنی همه چیز را از کف داده ام.

نباید روزی که خدا به انسان بگوید.تو را نمی خواهم،و تو را به خود واگذاشتم،اینجاست که دیگر هیچ چیز برای انسان نمی ماند.

عزیزان ! اگر خدا در زندگی نباشد هیچ خبری نخواهد بود،نه دنیاست و نه آخرت.

باری،این،خواست فاطمه از خدا بود.

راستی که انسان در فضای هدایت به چه واقعیاتی التفات می کند و از خداوند چه خواست هایی دارد !

ص:114

اشارت

عاقبت اجابت دعوت پیامبران پاک الهی.

و عقوبتِ آنان که از دعوت ایشان سرباز می زنند.

حکایت

1.حکایت.آن بانوی با مکرمت که بر حصیر بود اما از حصار جهان جهیده،و تا ملکوت عالم اوج،و در آن جایگاه امن،امان یافت.

ص:115

ص:116

و نیز نورِ تابان ماه و ستارگان و هم گرما و سرمای فضا،توان سبز شدن و رشد یافتن و به بازنشست را دارند،و از این همه هیچکدام در دل خاک وجود ندارد.

حال،انسان ها چیزی درست شبیه به همین دانه ها می مانند،همچنانکه دنیا نیز بی شباهت با خاک نیست.از این رو،توصیه کتاب آسمانی و تمامی انبیاء و پیشوایان دین به انسان هاست که از دنیا با تمام جاذبه هایی که دارد دل بر کنند و به سوی عالم بالا و اعلی اوج گرفته و صعود کنند.

انسان اگر اسیر جاذبه های دنیا باشد،و در آن در جا زده و توقف یابد،هرگز سبز نخواهد شد،و نه رشدی می یابد،و نه بار و بری،زیرا در آن جز سیاهی و ظلمت چیزی نیست،و نه از نور و روشنایی خبری خواهد بود،و نه از نسیم دلنواز رحمت حق اثری می باشد.

دلفریب آن دل کنده و دور شدند و به طرف عالم بالا که عالم نور و ملکوت و عبادت و اطاعت و خدمت به خلق است پر کشیدند،در حقیقت به فضایی در آمدند که در آنجا انوار ملکوت و رحمت بی نهایت حق و مهر بی منتها و فیوضات بی کرانه او موج می زند،و آنها نیز بهره ها بردند و ثمرها یافتند.

و از این رو رنگ خدایی به خود گرفته،و مظهر صفات و اسماء زیبای الهی شدند.

وسلمان یکی از ایشان بود،و زکریا بن آدم یکی دیگر،و مالک اشتر و کسان دیگر نیز از همین تبار بودند،که دعوت انبیاء الهی را با تمام وجود اجابت کردند.

«یٰا أَیُّهَا الَّذیٖنَ آمَنُوا اسْتَجیٖبُوا للّٰهِ ِ وَلِلرَّسُولِ إِذٰا دَعٰاکُمْ لِمٰا یُحْییٖکُمْ» (1)

و در این صورت است که انسان پاک شده و میل به بالا رفتن را پیدا کرده و در جهت آن می کوشد.

«إلَیْهِ یَصْعَدُ الکَلِمُ الطَّیِّب» (1)

باری،وقتی که جان آدمی پاک شده و محل الوهیت و نیز عمرش عشق حضرت حق باشد لاجرم میل به بالا شدن پدید خواهد آمد،و تنها خدا می داند که در این صورت انسان تا کجا اوج خواهد گرفت.

پیامبر پاک و با کرامت اسلام کنار بستر خدیجه نشسته،و خدیجه نیز در آستانه ارتحال و پیوستن به ملکوت بالا بود.پیش از آنکه آن حادثه جانکاه رخ دهد دختر خردسال خود،فاطمه را به آغوش گرفت و به خانه عموی خود حضرت ابوطالب برد،و آهسته فرمود.عمو جان ! چیزی به مرگ مادرش نمانده است،و من هیچ دوست ندارم که شاهد مرگ مادر باشد،از این رو می خواهم پیش شما بماند.

و آنگاه شتابان بازگشت و خود را به بستر خدیجه رسانید.بستری که از لیف خرما و در اتاقکی محدود،زیر سقفی گلین جای داشت،و این تمام ثروت و سرمایه بانویی بود که روزی از ثروتمندترین مردم روزگار خود بوده است.ولی از آن همه،جز همین مقدار اندک،همه را در راه خداوند خرج و صرف نمود.

آری،وقتی انسان بالا بیاید دست به جیب خواهد شد و خرج خواهد کرد.وگرنه تا انسان در بالا قرار نگیرد کجا حاضر است خیری و منفعتی به کسی برساند.

همچنانکه دانه سیب اگر در خاک بماند و بالا نیاید کجا می تواند دیگران را با ثمرات انبوه و بسیار خود میزبانی کند.

و خدیجه بالا آمده بود،و از این رو چون ابر بهاران می بارید،و همه را از ثروت خود بهره ور می ساخت.

حال همین خدیجه در حال احتضار و در آستانه مرگ است،ولی زار زار

ص:120

می گرید.

و پیامبر با شگفتی ماجرا را جویا می شود،و خدیجه می گوید.نه برای مرگ، و نه برای تنها شدن تو،و نه برای بی مادر شدن دخترم،و نه برای هیچ چیز دیگر گریه نمی کنم،بلکه گریه ام از این است که هیچ نمی دانم حال که به سوی خداوند می روم او با من چگونه است،آیا از من خشنود بوده و یا ناراضی خواهد بود !

در همین میان جبرئیل فرود آمد،و گفت.خداوند فرموده است سلام مرا به خدیجه برسان و بگو من از تو کاملاً راضی هستم.

یعنی نور که با نور سر جنگ ندارد،بلکه با ظلمت است که کنار نخواهد آمد.

و خدیجه شاد شد و گفت.یا رسول اللّٰه ! اکنون در دلم جای هیچ نگرانی نیست،و در همان حال از دنیا رفت،و چیزی نگذشت که او را به خاک سپرد، و سپس به دنبال فاطمه رفت،وا و را به دامان گرفته و به خانه بازگشت.همینکه به خانه رسید پرسیدم.پدر ! مادرم کجاست.پیامبر فرمود.مادرت درمکلوت اعلی با ملکوتیان عالَم به پرواز است.

راستی،بالا رفتن تا کجا ؟

آیا از ملکوت که جایگاه لقاء و وصال و مشاهده خداوند است چیزی برتر و بالاتر خواهد بود ؟

عزیزان ! بکوشید که این رحمت ممتاز و بی بدیل را در همین ایام جوانی متوجه خود سازید،نه به وقتی که گرد پیری بر سر و روی شما می نشیند.

مبادا به گونه ای باشید که جوانی و زیبایی و توان و نیروی خود را خرج مخالفت با خدا کنید،و وقتی که این همه را از کف داده درب خانه خدا را کوفته، و هوای اطرف او را داشته باشید.

نه همین از غم تو سینه ما صد چاک است

یعنی بنده من بعد از پنجاه سال که سر سفره من بودی هنوز مرا ندیدی ؟ !

تو در خانه من بودی و مرا ندیدی ؟ !

پس چند ماهی که در رحم مادر بودی چه کس از تو پرستاری کرد ! و یا اکنون پرستار تو کیست ؟ !

و آن وقتی که تنها تو را به خاک می سپارند چه کسی غمخوار و پرستار تو خواهد بود ؟ ! موسِیِی نیست که دعوی انا الحق شنود ورنه آوای تو اندر شجری نیست که نیست

یعنی صدای تو مستمر می آید که بنده من باز هم در گریزی ؟ و وقت آن نرسیده است که باز گردی ؟ !

«أَ لَمْ یَأْنِ لِلَّذیٖنَ آمَنُوا أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِکْرِ اللّٰهِ» (1)

ص:123

ص:124

اشارت

آنچه در ملک سلیمان کارگشا بود،و در حقیقت سرمایه وی به شمار می آمد،و از آن نیز به انگشتری سلیمان یاد شده است،چیزی جز «بسم اللّٰه الرحمن الرحیم» نبوده و نیست.

حکایت

1.حکایتِ.مرحوم کشمیری که درب بسته و قفل را می گشود ولی با نام فاطمه.

ص:125

ص:126

موجوداتی به ظاهر هیچ و نازل جای می دهد.از این رو،مروارید را در صدف، ابریشم را در کرمی کوچک،عسل را در درون یک جانور ناچیز،و یا طلا را در دل مقداری سنگ نهاده است !

درباریانش را منکوب و نابود می سازیم،و هم سرزمین او را به سرزمین خود ملحق می نماییم.

اما پادشاه گفت.این حرف های ناحساب و ناگفتنی را بر زبان نرانید.

و هرگز نگویید.می کشیم.می کوبیم.می بریم.مگر آنچه در این عالَم است سهم و میراث شماست و یا تنها وقف شما ساخته اند.

و افزود.من از این نامه درمی یابم که صاحب آن اهل معنا و انسانیت است، و برای اثبات این مدعا امتحان می کنیم.

و سپس فرمان داد که.چند نفری،هدایایی فراوان از طلا،نقره،و ظروف و دستارهای قیمتی برداشته و خود را به سلیمان رسانند،و از او بخواهند که با پذیرش هدایا از ما راضی شده و دست از ملک و مملکت ما بردارد و در این صورت است که پیدا و آشکارا می شود که او کیست و چکاره است،زیرا اگر با دیدن هدایا دل باخت،و پذیرفت،و از ما دست کشید معلوم می شود که در وجود او هیچ خبری نبوده،و از درون پوک و پوچ است.اما اگر نپذیرد،و دلداده نشود خود بهترین گواه است که وجود او از آنچه گفته است سرشار و مالامال بوده،و به خداوندی که او را با نام رحمن و رحیم یاد کرده است پایبند و باورمند می باشد.و اینجاست که اگر دنیا را نیز در کف او قرار دهند هیچ احساسی به او دست نخواهد داد،و هرگز و هیچگاه چیزی را در این دنیا خواهش نخواهد کرد.چون دارد و دارایی او نیز اللّٰه و رحمن و رحیم است.

آنچه پروردگار من بر من ارزانی فرمود از آنچه شما آورده اید برتر و بهتر است.

اهل خدا تنها به داده پروردگار دل می دهند و بس.

اهل خدا،از خدا مالامال و پر می باشند،و هرگز چشمداشت به کسی و چیزی ندارند.

اهل خدا،نه دلبرده شاه می شوند،و نه دلباخته به مال،و نه هدایایی همچون.طلا،نقره و یا...

و آنگاه گفت.غرضی جز این ندارم که شما را از بندگی غیر خداوند که مایه تباهی شماست برهانم،و دستان شما را در دستان الهیت و رحمت او جای دهم، و از این راه و با این کار دنیا و آخرت شما را آباد سازم.من می خواهم شما اسیر و محدود به این زر و زیورها و مال و جاه و جلال های کاذب نبوده و نباشید.

و سلیمان هیچگاه دلبرده تخت و اقبال خود نشد،با آنکه تخت و جاه او به گونه ای بود که بر اساس آیات کتاب حق برای هیچکس دیگر میسور نبوده و اتفاق نمی افتد.

آورده اند.در طی روزگار پادشاهی خود حتی درهمی از بیت المال را برای خود نخواست.

پس از انجام وظایف خود از قصر به خانه خود که ساخته از خشت و گل بود باز می گشت،و به زنبیل بافی مشغول می شد،و آنگاه زنبیل های بافته را به بازار می برد،و می فروخت،تا از این راه امرار معاش کرده،و خرج زندگی و زن و فرزند خود را فراهم کند.

وقتی هم که زمان طاعت و عبادت فرا می رسید،به جای فروختن زنبیل به معبد می رفت،و قامت به عبادت حق می بست.

و در معبد اگر کسی از او می پرسید.کیستی ؟ و کجایی ؟ و چکاره ای ؟ هرگز نمی گفت.سلیمانم.و یا پادشاه این سرزمین،بلکه با چشمانی پر از اشک می گفت:

«مِسْکینُ مِنَ الْمَسَاکین»،خاک نشینم،همچون دیگران.و این سخن کسی است که آنهمه جاه و جلال و نیرو و اقتدار،او را از خود بی خود نساخت و سایه سیاه و شُوم

ص:130

غرور و نخوت را بر او نیفکند.

راستی،اگر مواد و دارایی های دنیا زمینه ساز غرور و فخر باشد باید کسی مثل سلیمان غرقه در غرور می شد.

باری؛سلیمان به خوبی می دانست که آنچه از موهبت ها و نعمت ها در این دنیاست سایه ای از نعمت ها و مواهب جهان بالا و آخرت است،و کسی فریفته سایه که خیالی بیش نیست،نمی شود. باغ ها و میوه ها اندر دل است

بسم اللّٰه الرحمن الرحیم ،تنها سرمایه سلیمان بود.

اشارت

حرف حرفِ کریمه «بسم اللّٰه الرحمن الرحیم» اشارت به حقیقتی است.

فهم اشارات جز نصیب پاکان نمی شود.

ص:133

ص:134

در بسته به روی خود ز مردم

«قَدْ عَلِمَ السَرائِر وخَبَرَ الضَمٰائر» (1)

بر تمامی پوشیده ها و اسرار آگاه،واز همه نهفته های درونی با خبر است.

براین اساس،می توان گفت.او با همگان همراه بوده،و همگان نیز در محضر او می باشند.

پس اگر کسی به دروغ روی می آورد،یا خویش را به حرام آلوده می سازد، در حقیقت در پیش نگاه او خود را به این امور آلوده است،و این،جز منتهای بی شرمی و بی حیایی نخواهد بود.

گفت حق گر فاسق و اهل صنم

استجابت دعا تسریع نمی کند،بلکه آن را به تعمد به تأخیر می افکند تا بندگان بیشتر او را بخوانند. گر برآرم حاجتش او وا رود

مفهومی ندارد،و تنها در باب انسان ها که بر اثر معصیت و گناه عین آتش می شوند، رایج و آشکار است. جور دوران و هر آن رنجی که هست

«لٰاتَغْفَلْ فَلَسْتَ بِمَغْفُولٍ عَنْکَ» (1)

غافل مباش زیرا که از تو غافل نیستند.

حروف این آیه از کتاب الهی می توانند یادآور حقایقی زیبا باشند،که البته درک و دریافت و فهم آن جز به توفیق حق میسور نخواهد بود.

توضیح بیشتر آنکه.پاره ای از بزرگان برآنند که ورود به حوزه بسم اللّٰه الرحمن الرحیم بدون عنایت و حمایت حق هرگز امکان پذیر نیست.

به دیگر سخن،منظور این بزرگواران آن است که انسان به خودیِ خود،بسم اللّٰه الرحمن الرحیم را فرا نمی گیرد،و یا به خواست خود آن را به ذهن و حافظه نمی دهد،و یا به دور از مشیت حق بر زبان نمی راند،و گرنه میلیاردها زبان بوده وهست و هر کدام ماه ها و سالها در دهان ها گشته و می گردد،اما حتی برای یکبار نیز بسم اللّٰه الرحمن الرحیم نگفته،و نمی گویند.

بنابراین،انسان ها نیستند که آن را گفته،و یا در ذهن و خاطر خود ثبت نموده اند،بلکه عنایت ازلیه حق به آنان اقبال نموده،و از میان ایشان انسان هایی مستعد که استعداد خود را به بازار معنویت راه می دهند،گزینش و انتخاب کرده، و همین عامل می شود که نخست توفیق ورود به وادی الفاظ یافته،و کلمات این آیه مبارک را به ذهن داده،و بر زبان برانند.و در این صورت تنها آن را گفته،بی آنکه از مواد و محتوای آسمانی آن با خبر باشند،و یا از اشارت و تنبیهات،و لطایف آن خبری نصیب برند.

اما به دنبال این مرحله،مرحله ای دیگر است،و آن اینکه خود را از قلمرو الفاظ عبور داده،و ایشان را به وادی معنا و مفهوم سوق و سلوک می دهد.

و در آنجاست که درمی یابد با موجودی روبرو هست که از یکسو اللّٰه است، و دارای جمیع خصال شایسته و نیکوکار،که برجسته ترین آنها رحمت است که آن نیز به دو گونه است یکی رحمانیت و دیگری رحیمیت.

و همینجاست که با رؤیت کمال حق به نقص و نقصانِ خویش واقف و آگاه می شود.

همچنانکه انسان کوتاه قامت وقتی که همپای انسان بلند قامت قرار می گیرد

ص:140

به کوتاهی خود وقوف و التفات بیشتری می یابد.

تو خود را به تماشا نشستی،ولی با چشمان من.

البته،فیض این حرف ها را از پیش خود نگفته است،بلکه در این سخن با علی علیه السلام همصدا وهم آوا شده است.چون علی علیه السلام در نیمه های شب،در مسجد کوفه،صورت به خاک داشته و با دنیایی از سوز و گداز می فرمود:

«مولایَ یٰا مَولایَ أَنْتَ الْحَیُّ وَاَنَا الْمَیِّت»

مولای من ! زنده تویی،و من مرده.

یعنی اگر چیزی می گویم،من نیستم چون مرده ام و مرده که سخن نمی گوید.

و یا اگر می شنوم در حقیقت تو می شنوی،چرا که من مرده ام و مرده هرگز قادر به شنیدن نیست.

لذا اغلب این جماعت دل مهربانی ندارند.

و نه چشم اشکباری.

و از همین رو انسان هایی سخت،تلخ،زُمخت و بداخلاق می باشند.

و امام باقر علیه السلام فرمود.خداوند این جماعت را نابود کند که بی دلیل بسم اللّٰه الرحمن الرحیم را جزء سوره نمی دانند.

حال ببینید چقدر قلب امام علیه السلام به درد آمده است که آنان را به نفرین گرفته است.

و بعد فخر رازی نظر خود را می گوید.

فخر رازی خود از عالمان برجسته و شایسته این قوم به شمار می آید.

امروزه که نهصد سال از روزگار او می گذرد،هنوز که هنوز است تفسیر وی برای عالمان دین جلوه داشته و جالب توجه است.

در روزگار خود نیز از برترین دانشمندان آن روزگار قلمداد می شده است.

و از انصاف نباید گذشت که مایه های دانش او بسیار بالا و قابل تحسین است.

نظر فخر رازی آنست که بسم اللّٰه را جزء سوره می داند،و از این رو می گوید:

من هیچ نمازی از نمازهای خود را بدون قرائت بسم اللّٰه نمی خوانم.

و می گوید.اگر بسم اللّٰه را قرائت می کنم دلیل دارم،و دلیل من آنست که بر اساس تحقیقی که داشته ام دریافته ام که،علی بن ابیطالب علیه السلام آن را در تمام نمازهای خود قرائت می کرده است.و آنگاه می افزاید.«مَن اتخذ علیاً اماماً فی دینه فقد استَمْسَکَ بالعروة الوثقی لا انفصام لها»هر کس که در دین خود علی را به پیشوایی بپذیرد،و آنچه او می کند پیشه خود سازد به ریسمان محکم حق آویخته است،ریسمانی که هرگز انفصام و بریدگی نخواهد یافت،و در آن سقوم و انحطاط نیز معنا ندارد.

ص:143

ص:144

اشارت

نام مبارک اللّٰه مایه پاکی و طهارت جان و جسم آدمی است،و آنان که بر حقیقت این نام وقوف و آگاهی بیشتر داشته باشند،پاکترند.

ص:145

ص:146

با تهی دستی دو عالَم را به دست آورده ایم ساده لوح افتاده ایم از نقش خاتم فارغیم (1)

دارد،که یکی از آنها تطهیر و پاکی است.زیرا انسان،بر اثر کفر،به آلودگی و پلیدی همه جانبه ای مبتلا خواهد شد.و از سویی در میان پاک کننده های این عالَم هیچ چیز قادر به رفع پلیدی و آلودگی کفر نیست.

بنابراین،کافر به هر کجا که روی آورد آلوده و ناپاک است،خواه در دنیا و خواه در دوزخ،و خواه در دریا و خواه در خشکی،و خواه در سایه و خواه در آفتاب.و اساساً هیچ چیزی نیست که آثار آلودگی که زاییده از کفر است زدوده سازد،جز آنکه خود را با نام مقدس اللّٰه مستعد سازد،زیرا شعاع نور در آنجا تا آنجاست که هر چند اتصال،اتصال ظاهری و صوری باشد،مایه پاکی خواهد بود، و به یکباره از تمام آن آلودگی ها و رِجس ها و نجاسات باطن پاکی و پاکیزگی محقق خواهد شد.

از این رو،کافر برای دست یابی به پاکی و طهارت کافی است یکبار بگوید.لا اله الّا اللّٰه.

البته برای خداوند نام های فراوانی است،که هر کدام تأثیر و خاصیت خاص خود را دارد،ولی نامی که مایه طهارت کافر می باشد تنها نام مقدس اللّٰه خواهد بود.

بر این اساس،اگر کافر به جای«لا اله الّا اللّٰه»بگوید.لا اله الّا الرحمن و یا لا اله الّا الرحیم،صرفه ای نمی برد،و به همان آلودگی و نجاست خود باقی می ماند.

و راستی که وقتی نام پاک اللّٰه آن هم به صورت زبانی و صوری و ظاهری اینگونه پاکی و طهارت را درپی دارد،حال اگر کسی خود خداوند را با زبان دل و با تمام جان و همراه با عشق و دلدادگی یاد نماید چه پاکی و قداستی را به دنبال خواهد داشت ! اسم خواندی رو مسمی را بجو مه به بالا دان نه اندر آب جو (1)

و چنین قداست و طهارتی را می توان در انسان هایی که عاشقانه نه تنها به نامش بل با حقیقتش اتصال یافته اند،به تماشا نشست.

و قرآن از این انسان های پاک و پاکیزه جان اینگونه یاد کرده است:

«إِنَّمٰا یُریٖدُ اللّٰهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهیٖراً» 1

بر اساس این آیه کریمه فاعل و پدید آورنده طهارت در وجود انسان های طاهر و پاک خود پروردگار عالم است.

حال،اینکه فرموده است من شما را پاک قرار داده ام،باد به تأمل نشست که مقصود کدام پاکی است.

مرحوم علامه طباطبایی فرموده است.منظور از طهارت،طهارت نوعی است،که تمام مراحل آن را شامل می شود.و طهارتی است که در صاحب آن یک میلیاردمِ از زن آلودگی و پلیدی یافت نمی شود.

ص:151

امداد طلبید. پس جزای آنکه دید او را بعین

و البته مردان خدا پس از هر خطا و غفلت به خود آمده،و خدا را یاد می کنند،و همین مایه راحتی ایشان می شود،از این رو،یوسف پس از التفات و توجه به یاد خداوند به آسانی رسید،و سختی و صعوبت زندان بر او سهل و آسان شد.

ص:153

لیک یوسف را به خود مشغول کرد

بنابراین،نماز خود نوعی از ذکر خداوند است،همچنانکه سایر عبادات نیز اینگونه اند.

پس کسی که لب از طعام می بندد و روزه می گیرد او نیز ذاکر است.

و یا کسی که از دروغ پرهیز،و صدق را پیشه می کند او نیز به ذکر روی آورده است،زیرا صدق نوعی پاکی است،و پاکی یادآور پاک است،و پاک همانا ذات مقدس حق خواهد بود،و بس.

ص:158

اشارت

در پرتو ذکر مبارک «بسم اللّٰه الرحمن الرحیم» سه حقیقت مسلّم بر انسان آفتابی و آشکار می شود.

حکایت

1.حکایت.محبوب حق که نه نای گفتن داشت و نه پای رفتن.

ص:159

ص:160

ص:162

جایگاه الهام تو باشد.

یعنی خدایا این کارها تنها کار توست و جز تو کسی قادر نیست،از این رو کسی جز تو ندارم که به شفاعت پیش تو آورم.زیرا کامل تویی و ناقصان را تنها تو می توانی به کمال مطلوب راه دهی.

پس همچنانکه نطفه را به انسان،و دانه را به درخت،و خون را به شیر تبدیل می سازی،مرا نیز که ناقص و ناتوان و عیبناک بوده به کمال رسانده و کامل کن،زیرا تنها کار توست که نادانی ام را به دانایی،و زشتی های درونی ام را به زیبایی بدل نمایی و این حقیقتی است که خود در قرآن از آن یاد کرده ای:

«یُبَدِّلُ اللّٰهُ سَیِّئٰاتِهِمْ حَسَنٰاتٍ» (1)

باری،خداوندی که توانست از میان مردم ناقص کسی همچون ابراهیم به کمال رساند،پس می تواند هر انسان مستعد و خواهان دیگر را نیز از میان نقص های خود به کمال رسانده و کامل کند.

ابراهیم کسی بود که نقص ها از همه سو او را احاطه کرده بودند،چرا که در دیاری بت پرستی می زیست،و از نعمت پدر نیز محروم بود،و با سرپرستی عموی خود که او نیز بت تراش همان سرزمین بود،رشد و نمو و نما می کرد.اما در میان این همه نقص و نارسایی خود را به دست خداوند که کمال مطلق است سپرد و ابراهیم شد.

و یا موسی که از شیر خوارگی در دامان فرعون مصر بود،اما از پیامبران اولوالعزم حق شد.

آیا اگر دست تبدیل حق در کار نبود،موسی پیامبر می شد،و یا شاهزاده ای فرعون مسلک و ستمکار ؟

و یا اگر دست نوازش حق ابراهیم را نمی نواخت،آیا او پیامبر می شد،و یا بت تراشی خبره و کاردان ؟

راستی جز کار حق کار کیست که ابراهیم را از میان قومی بت پرست،

ص:163

بت شکن به پیامبری مفتخر،و او را نیز پدر پیامبران پس از خود قرار دهد.

پس،تنها خدا بود که ابراهیم را ابراهیم و موسی را موسی کرد.و گرنه ابراهیم نمرود مسلک می شد،و موسی مرام فرعونی را پیش می گرفت.همچنانکه اگر عنایت خداوندی دست به کار نمی شد یوسف بدتر از برادران خود می شد،نه آنکه مربی ایشان باشد.

بالاتر از همه،چه موسی،و چه ابراهیم و چه همه انبیاء دیگر،پیامبر والا تبار اسلام است،که اگر نوازش های بی کران حق در میان نبود او کجا منزلت خود را می یافت مگر نه آنکه یتیم بود،یتیمی که پیش از ولادت،پدر را از دست داد، و مادرش در چهار یا پنج سالگی از دست داد،و در محیطی نشو و نما یافت که خدای همگان بت بود.و بت پرستی عبادت همگان به شمار می آمد،و از سویی در خانواده اش با انسان هایی پلید همچون عباس رئیس رباخواران شهر،و ابولهب سردمدار اشرار آن دیار،مواجه و روبرو بود،ولی همین یتیم،در همان محیط،سر سلسله انبیاء پیش از خود،و سرآمد خوبان هستی گردید.

و اگر خداوند با آنان چنین کرد از آن رو بود که تمامی آنها در طول جوانی و از همان آغاز خدا را شناخته،و توسل یافته،و او را به شفاعت طلبیدند و او نیز وارد کار و زندگی آنان شد.

و اگر ما به جایی نرسیدیم چون نشناختیم،و توسل نیافتیم،و نخواستیم که در کارمان دخیل باشد،و گرنه اگر می خواستیم این نمی شدیم که هستیم.

و اکنون و هیچ زمان دیگر نیز دیر نیست،و اگر بخواهیم که ما را سامان دهد،پیش آمده ومداوا می کند چون نظر و عنایت او ابدی و دائمی است.

پس از او بخواهید و بگویید ناقصیم و جز تو کاملی نیست،پس نقص هامان به کمال تبدیل کن،همچنانکه همیشه همین کرده ای و می کنی.

و البته او نیز چنین خواهد کرد،چرا که از پیش این بشارت را داده است.

راستی ما چقدر از خدا خواسته،و چه میزان از مهر و محبت خود را خرج او ساخته ایم.

ص:164

مگر نه آنکه هر چه عشق و دوستی داشته ایم هزینه پول کرده ایم و یا اعتبار،و یا صندلی،و یا آن دختر زیباروی،و با آن جوان دلربا و یا...

ولی آنچه مسلم است آن است که خداوند با کمبودها و فقرها گونه ای دیگر است و تو گویی این گونه امتحان را خاصِ دوستان خود قرار داده است،تا جایی که گمان می رود بلکه یقین می شود که او با فقر دوستی خود را نشان می دهد و با آن دوستان خود را نوازش می کند،زیرا هر نعمت و موهبت در این دنیای غفلت آفرین برای انسان،که از ازل نادان بوده و نادانی با سرنوشت او عجین بوده است، می تواند حجاب و مانعی باشد و انسان را از توجه به خداوند دور،و به خود دل مشغول نماید.و طبیعی است که هر چه خداوند نسبت به بنده اش دوستدار و طالب و عاشق باشد،او را اینگونه نمی پسندد،بلکه حجاب ها را که همان نعمت ها باشند از میان برداشته،تا انسان را به خود نزدیکتر نماید،و در این نزدیکی فیض های فراوان بر او ارزانی دارد،که نتیجه آن جز بهشت نخواهد بود،بهشتی که تار و پودش از شادی ها و لذات ابدی بافته اند.

آیا به گمان شما محبوبتر از پیامبر نزد خداوند کسی هست ؟

هیچ می دانید این پیامبر محبوب از بُعد مواهب مادی تا چه میزان کسری داشت ؟

شاید حکایت ذیل اندکی از آن را بازگوید:

همه در مسجد،در صف نماز آماده بودند،ولی پیامبر بر خلاف معمول حضور نیافت،مردم به علی علیه السلام رو کرده و پرسیدند.امروز پیامبر به نماز نمی آید ؟ فرمود.نمی دانم،و از پیش نیز چیزی نگفته اند.و سپس کسی را مامور ساخته که به منزل پیامبر رفته و از نیامدن ایشان جویا شود.

فرستاده علی علیه السلام به خانه پیامبر رسید.کوبه درب را کوفت.و درب را گشودند.پرسید.پیامبر به مسجد نمی آیند ؟ گفتند.از خود ایشان بپرسید،لذا وارد خانه می شود و حضرت را به صورت نشسته مشغول نماز می بیند.نماز که به آخر می رسد می پرسد.آقا ! تمام مردم به صف ایستاده،و به انتظار شما،آیا به مسجد تشریف نمی آورید ؟

فرمود.امروز به نماز نمی آیم،و آنگاه با تبسم فرمود.سه شبانه روز است گرسنه ام،از این رو،زانوهای من طاقت ایستادن و یا رفتن را ندارند.

ص:166

شاید بپرسید چرا پیامبر این سخن را همراه با تبسم می گفت ؟

پاسخش آشکار است،چون او فقروگرسنگی وناداری رانوازش پروردگار می دید.

و نیز همرنگی با خدا چرا که خداوند نیز خود نمی خورد و نمی آشامد.

بنابراین،هر کسری و کمبودی که خداوند در زندگی انسان قرار می دهد نوعی نوازش و رحمت است.

کسی فرزند چند ساله اش را از دست داده بود،از این رو،سخت دلگیر بود و می گریست،حضرت به او فرمود.چرا اینگونه ماتم گرفته ای ؟ هیچ می دانی که فرزندت در بیرون بهشت به انتظار ایستاده است و هر چه به او می گویند داخل شود، نمی پذیرد و می گوید.پدرم را می خواهم،و خداوند او را نگاه می دارد تا تو و مادرش را پس از مرگ به اتفاق وی به بهشت داخل سازد.و هیچ می دانی که این به جبران جدایی او از شماست.

آن مرد گفت.پس با گناهانم چه می کنند ؟ !

فرمود.بخاطر اینکه فرزندت را از تو گرفته اند می بخشند.

بنابراین،او هر چه می کند به خیر و صلاح آدمی است.

و اساساً او همه چیز را برای آدمی می خواهد.

همچنانکه همه چیز را برای آدمی آفرید،و او را بر سفره خود به مهمانی و ضیافت نشانید.

این مهمانی از عهد نطفگی آغاز شده است و با پایان عمر نیز پایان می پذیرد.جز آنکه آدمی راه صلاح و سعادت پیش گیرد که در این صورت پس از مرگ نیز در ضیافت خداوند است،ضیافت ویژه ای که از چند و چون آن تنها خدا با خبر است،و بس.

این ضیافت با استقبال فرشتگان و خود خداوند آغاز می شود.

ندیده اید وقتی که میهمان عزیزی برای شما از راه می رسد با شتاب و عجله فرزندان خود را می خواهید که به استقبال روند،و آنگاه خود را نیز به او می رسانید، حال همین برنامه زیبا و شکوهمند،از سوی خداوند و فرشتگان صورت می پذیرد.

ص:167

او نخست از فرشتگان می خواهد که بر آدمی فرود آیند و تهنیت گویند، و آنگاه خود این ندای جاودانه را به گوش انسان می رساند.

«ٰا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ*ارْجِعیٖ إِلیٰ رَبِّکِ» (1)

و پیامبر صلی الله علیه و آله فرموده است.که به محض ارتحال از این عالَم دنیا ما را نیز در بالای سر خود مشاهدت می کنید.

و فرمود.اولین کسی که از احوال شما جویا می شود من هستم که با ملک الموت سخن خواهم گفت،و سفارش شما را خواهیم داشت و او می گوید.از پدر و مادری مهربان با او مهربانتر خواهم بود

و فرموده اند که.وقتی بنده مومن به خاک سپرده می شود،و فرشتگان قصد بازگشت به آسمان می کنند،ندا درمی رسد که همانجا سکنی گزیده و در کنار مزار بنده ام به طاعت مشغول شوید،تا آنچه می کنید به حساب او بگذارم.

ص:168

اشارت

آنچه با نام خداست می ماند،و آنچه به یاد او نیست نمی پاید.

راز ماندگاری و جاودانگی انبیاء و اولیاء در این است که همه چیز را به نام و یاد او خواستند،و بی رضای وی هیچ قیام و اقدامی ننمودند.

حکایت

1.حکایتِ.ایوب که از پیری به جوانی رسید.

ص:169

ص:170

وای بر نمازگزارانی که نماز خود را ریاکارانه«و نه به نام خدا و برای خدا» می گزارند. در حدیث آمد که تسبیح از ریا همچو سبزۀ گولخن دان ای کیا (1)

او و به یاد اوست. همه شب ذکر تو می رفت و مکرر می شد تا به افسوس به پایان نرود عمر عزیز (1)

بنابراین،خدا شعار عملی و فکری و قلبی و نیز حال و حرکت و زندگی آن بزرگواران بود.

از این رو،اگر برنامه ای برای خداوند و به نام او نبود هرگز به آن اقدام نمی نمودند.

و هیچگاه هیچ اتفاق نمی افتاد که به کاری دست به کار شوند،که نام و نشان خداوند در آن نباشد.

و این سیره و شیوه ای بود که امامان معصوم نیز به تبع انبیاء بزرگ الهی پیشه خویش ساختند.

حق امیرالمؤمنین علیه السلام تضییع،و به خانه اش نیز هجوم آورده،و میان در و دیوار،و در اوج آتش و دود،پهلوی همسرش را شکستند،چندان نگذشت که جماعتی که میان آنها ابوسفیان نیز به چشم می خورد به خانه امام آمدند،و از حادثه گذشته اظهار تأسف کردند و از امام خواستند که به تلافی برخیزد،و خود نیز اعلام حمایت و همراهی کردند،و گفتند تمام نیرو و توان و سرمایه خویش را در این راه می بازیم،و در این ماجرا پیروزی از آنِ ماست،و نه چندان دور آنان را از تخت حکومت به تخته تابوت می کشانیم،و سپس تو بر تخت می نشینی و بر ما و بر همه خلق حکمران و فرمانروا می شوی.

حضرت فرمود.در دل هیچیک از شما نشانی از خداوند نمی بینم،و هیچیک در انجام این کار خطیر نام و یاد خداوند را با خود ندارید،از این رو مرا معاف و معذور بدارید.

ص:173

چون نیست خواجه ما را معذور دار ما را (1)

راستی اگر کسی جز علی بن ابیطالب علیه السلام بود،و آن حادثه جانکاه را پشت سر نهاده و اکنون با چنین پیشهادی روبرو می شد چه می کرد ؟ و چه می گفت ؟ آیا سر از پا می شناخت ؟ و یا به جای دو پا هزار پا می شد و می تاخت ؟

باری نفی و طرد این پیشنهادها که آتش حرص و ولع را شعله ور می سازد، تنها و تنها کار مردی است همچون علی که جز برای خدا دستش به هیچ کاری نمی رود. هر چه کاری،از برای او بکار

واقعاً انسان به حیرت فرو می رود وقتی که می بیند این مرد و مردانی چون او چگونه دلباخته اویند،و جز فرمان او را نمی برند.

و آشکارا پیداست که در نگاه این مردان بزرگ،ریاست و مقامی که از خدا در آن نشانی نیست هر چه باشد پوچ و بی معنی و بی حاصل است،و در نزد ایشان حتی به قدر یک ارزن نیرزیده و بهایی ندارد.

حال آنکه در همین مملکت ما برای صندلی هایی که عمری چندساله بیش ندارند،چه دین ها که فروخته،و چه آبروها و اعتبارها که پایمال می گردد.

تعداد کسانی که همه چیز را برای خدا بخواهند،و هیچ چیزی را منهای خدا نپذیرند همواره کم،اندک و نادر بوده است.

و خداوند به پاره ای از این نوادر در کتاب خود یاد کرده است،ویکی از ایشان جناب ایوب بود،که به پیامبر مکرم فرمود.

ص:174

«وَاذْکُرْ عَبْدَنٰا أَیُّوبَ» (1)

حبیب من ! حیات و زندگی ایوب را به یادآور.

ایوب،هفت سال تمام در تیررس انواع و انحاء بلاها قرار گرفت.

از جمله بلاها یکی این بود که دوازده فرزند جوانش در پیش رویش پرپر زده و مردند.

دیگر آنکه خانه اش خراب شد.

و زراعت های او نیز به یاد رفت و خرمن هایش سوخت.

حتی اتاقی از کاه و گل نداشت که با همسرش زیر سقف آن زندگی کند.

حال آنکه پیش از این دوازده فرزند داشت،و خانه و کاشانه،و گوسفند و گاو، و مزرعه و باغ،و...

و دیری نپایید که خود نیز تب کرده و افتاد،و طبیبان گفتند.حال او بهبود یافتنی نیست.

و از سویی بین مردم شایع شد که به عیادت ایوب نروند،تا بیماری اش را وانگیرند.

و ایوب ناگزی از مردم شهر فاصله گرفت،و به بیابان آمد،و چادرنشین شد.

روزی همسر او با او گفت.ایوب ! مگر نه آنکه تو پیامبر خدا هستی ؟

گفت.هستم !

پرسید.مگر خدا دوستدار تو نیست ؟ !

گفت.هست !

پرسید.او دعای تو را اجابت نمی کند ؟

گفت.می کند !

گفت.پس دعا کن تا شفا یابی.

ایوب گفت.چند سال در رفاه و راحت بوده ایم ؟

ص:175

همسرش گفت.شصت و سه سال.

ایوب گفت.چند سال است که رنج و درد به ما رو کرده است ؟ !

گفت.هفت سال.

ایوب گفت.من به پروردگار خود چیزی نمی گویم،تا از این ماجرا شصت و سه سال بگذرد،و آنگاه از او خواهم خواست که دستگیرمان باشد.

و دیگر آنکه این بلا کمتر از آن نعمت ها نبوده و نیست،و برای ما مبارک و سازنده است. هست حیوانی که نامش اشغر است

ولی ایوب از نوع پرسش های همسر خود دانست که صبور نبوده و تو گویی از خداوند گله مند است،از این رو،گفت.از من فاصله گیر که مرا با تو کاری نیست،و تو با این کارت استحقاق صد ضربه تازیانه را داری که اگر شفا یافتم بر تو خواهم کوفت.

و همسر ایوب رفت.

چیزی نگذشت که خداوند از ایوب خواست که در چشمه ای فرو شود،

ص:176

و او نیز امتثال کرد،و همین که از چشمه پای خود را بیرون نهاد،همچون جوانی بیست و چند ساله شد،بی آنکه با خود دردی داشته باشد و در همان حال که کنار چشمه نشسته،و در اندیشه خود غرقه بود،همسرش که از کار خود پشیمان بود با خود گفت.به سوی ایوب بازمی گردم و دیگر سخن های گلایه آمیز را بر زبان نمی رانم،از این رو شتابان بازگشت،و در کنار چشمه جوانی زیباروی را دید،و از وی پرسید.شوهر بیماری داشتم که در همینجا سکونت داشت،ولی اکنون او را نمی بینم،و آیا شما از وی خبری ندارید ؟ !

جوان گفت.بیمار شما ایوب بود،و ایوب اکنون جوان شده است،و من همان جوانم.

بعد از یقین و شگفتی های بسیار گفت.می خواهم با تو باشم.

ایوب گفت.تو به صد تازیانه محکومی،چون به محبوب من هجوم آورده و بد زبانی کرده ای !

و در همین میان جبرئیل فرود آمده و گفت.خداوند می گوید از او درگذر،اما چون سوگند یاد کرده ای که بر او صد تازیانه فرود آوری،صد چوب نازک به صورت دسته ای کنار هم قرار داده و آنگاه بر روی بدن او بگذار،و با این به سوگند خود اقدام کرده،و من نیاز می پذیرم.

«اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ» (1)

یعنی به نام خدا و به خاطر خدا بخوان.

و پیامبر نیز خواند،و چه خواندنی !

و چون با نام خدا خواند،آیین او نیز تاکنون برپاست،و میلیاردها نفر تاکنون و از این پس دم بر او می زنند،و از سخنان او یاد کرده،و از مرام و مسلک او پیروی می کنند.

بنابراین،آنچه به نام خداوند و برای او باشد و با او معامله شود همچون خود او ماندگار و جاودانه خواهد بود.

شما ببینید میلیاردها بچه دو ماهه،سه ماهه و چند ماهه به دنیا آمدند و رفتند،و همین اکنون نیز روانه میلیون ها می آیند و می روند،اما نام هیچکدام نمانده و نمی ماند،حال آنکه طفل شش ماهه ای با نام علی اصغر آمد و رفت،ولی هزار و چند صد سال است که نامش بر زبان هاست،زیرا که او را با خداوند معامله کردند، از این رو ماندگار شد.و از این مهمتر اینکه این کودک با همه کوچکی باب الحوائج است،و چه گرههای بزرگی که می گشاید.

و این،نتیجۀ برای خدا بودن است.

برای خدا بودن،کمترین نتیجه اش جاودانگی است.

بیشترین چیز اگر برای غیر خدا باشد نمی ماند،و کمترین چیز اگر خاص خدا باشد و محض او صورت پذیرد،می ماند.

یازده سال تمام ممالکی همچون.اتریش،آلمان،لهستان،مصر، شوروی،انگلیس،ایتالیا،ژاپن،و خاورمیانه،در جنگ جهانی دوم سوخت.

در این جنگ خانمان برانداز دوازده میلیون کشته شدند.

حتماً در میان این حجم از کشته شدگان،دست کم دو میلیون دست از بدن

ص:178

جدا شد،که هیچ معلوم نیز نیست که آن دست های جدا شده از آنِ کسانی بوده است که نمی دانیم،ولی هر چه بود گندید و پوسید و رفت،همچنانکه بدن های آنان یا به صورت دست جمعی به زیر خروارها خاک شد و یا طعمه سگان و گرگان ولگرد قرار گرفت،ولی در کربلا دو دست از بدن جدا شد،که همچنان یادش دلها را به آتش می نشاند.

راستی،چرا این دو دست همچنان جاودانه و پر افتخار مانده است،و تا بلندای ابدیت می ماند ؟ !

آیا اگر برای خدا نبود ماندگار می شد ؟ ! هرگز !

ص:179

ص:180

اشارت

اعمال آدمی،هر کدام،به منزله دانه هایی است که در این مزرعه دنیا کشت می شود.

و هر کشت را برداشتی است.

و برداشتِ کاشته های عمل در روزگار قیامت است.

ص:181

ص:182

در حقیقت تو حکمت و راز هستی و آفرینش را تا حدودی آگاه و دانایی، و از این رو قادر به سؤال و پرسش می باشی،و گرنه هر انسان صورت بین و ظاهراندیش نادان توانایی پرسش را ندارد،که گفته اند: هم سؤال از علم خیزد هم جواب همچنانکه خار و گُل از خاک و آب (1)

آری،کسی که نادان است پرسشی ندارد،همچنانکه از طرح هر پاسخ نیز ناتوان است.

بنابراین،سؤال و پاسخ،هر کدام،ناشی از دانش و دانایی انسان خواهد بود.

با این تفاوت که پرسش دانش اندک و پاسخ،دانایی افزونتری می طلبد، ولی به هر حال سر منشأ هر دو،آگاهی و علم خواهد بود.

همچنانکه تلخی و شیرینی،هر کدام،از رطوبتِ ذائقه یا ماده ای خارجی نمودار و نمایان می شوند.و یا همچون دوستی و دشمنی،که نشأت یافته از آشنایی است که اگر در میان نباشد نه دوستی معنا دارد و نه دشمنی تحقق می یابد.

آنگاه خداوند به جواب فرمود.پاسخ پرسش خود را خواهی یافت به شرط آنکه دانه هایی چند در دل خاک کشت نمایی.

و موسی رفت و دانه هایی چند کاشت،و پس از آنکه روییده و خوشه ها برآمد داسی به دست گرفته و آنها را درو کرد،و در همین میان تو گویی؛ندایی از جهان غیب در رسید و موسی را گفت: که چرا کشتی کنی و پروری چون کمالی یافت آن را می بُری ؟ (2)

و موسی به پاسخ گفت.خدای من ! در این محصول،کاه و دانه،درهم آمیخته و دانه را نمی توان در انبار کاه ریخت همچنانکه جای دادن کاه در جایگاه

ص:184

گندم نیز کاری ناصواب و نادرست است. نیست حکمت این دو را آمیختن فرق واجب می کند در بیختن (1)

خداوند فرمود.موسی ! این دانش را از کجا آموخته،و نور این شمع را ز کجا افروخته ای ؟

و موسی با جهانی ادب و وقار گفت.این تمیز و دانش را از تو یافتم و آموختم !

خداوند فرمود.چگونه سزاوار است که من این تمیز و آگاهی را به تو داده باشم،اما خود از آن محروم بوده و یا آن را به کار نبندم !

و سپس افزود.در اندرون خلایق،ارواح پاک و آلوده بهم آمیخته اند،و به دیگر سخن،صدف های وجود آدمیان در یک مرتبه نبوده و نیستند،چرا که پاره ای از دُر و مروارید آکنده،و برخی نیز تهی و پوچ بوده و محتوایی ندارند،پس ضرور و لازم می نماید که آن ها را از هم تفکیک و دور ساخته،همچنانکه تو کاه را از گندم جدا و دور ساختی. در خلایق روح های پاک هست

واجب است اظهار این نیک و تباه همچنانک اظهار گندم ها زکاه (2)

ص:186

بالا آمده و محصول آنها توسط خود آدمی درو خواهد شد.

«فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقٰالَ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَهُ» (1)

ذره همان چیزی است که امروزه به اتم یاد می شود و آن به قدری کوچک است که نه با چشمان عادی و نه با دقیقترین ابزار قابل مشاهده است،و تنها آثار آن را می توان مشاهده کرد،و گرنه حجم آن تنها با محاسبات علمی قابل سنجش است، و به قدری کوچک است که چند میلیون آن می توانند روی نوک سوزنی جای گیرند.به هر حال این آیه از آیاتی است که پشت را می لرزاند و نشان می دهد که حسابرسی خداوند در آن روز بسی حساس و دقیق است.

دقت و سخت گیری در حسابرسی قیامت نه تنها از این آیات بلکه از آیات گوناگون دیگر نیز به خوبی استفاده می شود که در حسابرسی اعمال آدمی در قیامت فوق العاده دقت و مو شکافی می شود.

در کتاب خدا از زبان لقما به فرزند خویش می خوانیم:

«یٰا بُنَیَّ إِنَّهٰا إِنْ تَکُ مِثْقٰالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ فَتَکُنْ فیٖ صَخْرَةٍ أَوْفِی السَّمٰاوٰاتِ أَوْفِی الْأَرْضِ یَأْتِ بِهَا اللّٰهُ إِنَّ اللّٰهَ لَطیٖفٌ خَبیٖرٌ» (2)پسرم ! اگر چیزی به اندازه سنگینی دانه خردلی باشد و در دل سنگی یا در گوشه ای از آسمان و زمین پنهان گردد،خداوند آن را برای حسابرسی می آورد.

به هر حال از آیات استفاده می شود که در آن محکمه عظیم،کوچکترین اعمال آدمی حسابرسی می شود.

از عبداللّٰه بن مسعود نقل شده است که محکمترین آیات کتاب مجید همین آیاتِ «فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقٰالَ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَهُ*وَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقٰالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ» (3)می باشد.

و راستی که ایمان عمیق به محتوای این آیه کافی است که انسان را در مسیر حق

ص:187

وادارد،و از هر گونه پلیدی و شر و فساد دور بدارد.از همین رو،در خبر آمده است که کسی به محضر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله بار یافت و گفت:

«عَلِّمْنِی ما عَلَّمَک اللّٰه»

از آنچه خداوند بر تو تعلیم کرده است بر من نیز بیاموز.

و پیامبر نیز اجابت کرد و وی را به یکی از یاران خود سپرد،و از وی خواست که قرآن را به او بیاموزد و او نیز آموخت،و آموختن را از سوره مبارکه زلزال آغاز کرد و همینکه به این آیه رسید و گفت.

«فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقٰالَ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَهُ*وَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقٰالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ»

آن مرد از جا برخاست و گفت.«تَکِفینی هٰذهِ الآیة»همین آیه مرا بس است.

و پیامبر با شنیدن این ماجرا فرمود.«رَجَعَ فقیهاً»او فقیه شد.

و این خود حقیقتی مسلم است زیرا کسی که بداند رفتار و کردار و گفتار وی حتی اگر به قدر ذره ای باشد مورد محاسبه و مکافات قرار می گیرد،به حساب خود رسیده،و راه خود را هموار خواهد ساخت.

در خبری دیگر آمده است.کریمه.«فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقٰالَ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَهُ*وَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقٰالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ»در حق دو تن فرود آمد،چرا که یکی از ایشان دست از انجام امور خیر کشید و گفت.آیه ای از کتاب مجید مرا از انجام امور خیر باز می دارد، و آن آیه این است:

«وَیُطْعِمُونَ الطَّعٰامَ عَلیٰ حُبِّهِ» (1)

و افزود که من این پاره نان را و یا خرما و یا هر چیز دیگر را که دارم هیچ دوست نمی دارم زیرا ارزشی ندارد،و مال بسیار را نیز ندارم که بخشش کنم.و دیگری نیز گفت.ما را به این گناهان خُرد که می کنیم مؤاخذه نمی کنند.

همینجا بود که این آیات نازل شد.

«فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقٰالَ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَهُ*وَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقٰالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ»و بدینسان،هر

ص:188

دوی آنها به راه صواب و صلاح هدایت یافتند.

آورده اند که کسی به کس خرمایی داد و او نپذیرفت،وی را گفت.وای بر تو، خدای تعالی از ما ذره می پذیرد ولی تو خرما را اندک شمرده و رد می کنی ؟ !

و در خبر است که کسی قرائت همین دو آیه را از پیامبر مکرم شنید،چون به آخر رسید گفت.

«حَسْبِی مِنَ الْقُرآن مٰا سَمِعْتُ لٰااُبٰالِی بَعْدَ هَذِه الآیة أن لٰاأسْمَعُ مِنَ الْقُرآن شیئاً» (1)

مرا از قرآن همین آیه بس،و اگر آیات دیگر را نشنوم باکی نیست.

پاره ای از مفسران گفته اند.این آیه سخنی طعن آمیز و از سر استهزا می باشند،که در حقیقت بازتاب همان استهزایی است که در دنیا از سوی ایشان نسبت به مؤمنان صورت می گرفت.

بنابراین،در قیامت،کسی از محصول نیک و پاک دیگران طرقی نمی بندد،همچنانکه بدی و آلودگی هیچکس به پای دیگری نوشته نمی شود،و این نیز خود حقیقتی دیگر است که قرآن کریم به آن اشارت دارد.

«وَلاٰ تَکْسِبُ کُلُّ نَفْسٍ إِلاّٰ عَلَیْهٰا وَلاٰ تَزِرُ وٰازِرَةٌ وِزْرَ أُخْریٰ» (1)

هرکس تنهاکیفر کارخویش رامی بیند،و کسی بارگناه دیگری را بردوش نمی کشد.

و این آیه نشان می دهد که هر کسی هرچه می کند مانند سایه ای به دنبال خود خواهد داشت،و هرگز از وی به دیگری تجاوز نمی کند،و این مفاد کریمه:

«کُلُّ نَفْسٍ بِمٰا کَسَبَتْ رَهیٖنَةٌ» (2)است،که می فرماید.هر کسی در گروگان عملی است که از وی صادر شده است.

یعنی همه چیز را بازگفته است پس چیزی نیست که مبهم و تاریک باشد چرا که نور است و در پرتو نور ظلمت را جایگاهی نیست.

و اگر کسی دست به دامان قرآن نداشته باشد در منتهای ضلالت و گمراهی پیش خواهد رفت،همچنانکه پیش از بعثت،که پای این کتاب پر فروغ در میان نبود،همگان در گمراهی غوطه ور بودند.

«هُوَ الَّذٖی بَعَثَ فِی الْأُمِّیِّینَ رَسُولاً مِنْهُمْ یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیٰاتِهِ وَیُزَکِّیهِمْ وَیُعَلِّمُهُمُ الْکِتٰابَ وَالْحِکْمَةَ وَإِنْ کٰانُوا مِنْ قَبْلُ لَفیٖ ضَلاٰلٍ مُبیٖنٍ»

نیکی را به ده برابر یاد می شود،همچنانکه فرمود.

«فَلَهُ عَشْرُ أَمْثٰالِهٰا» (1)

و گاه نیز به هفتصد برابر،همچنانکه فرمود.

«مَثَلُ الَّذیٖنَ یُنْفِقُونَ أَمْوٰالَهُمْ فیٖ سَبیٖلِ اللّٰهِ کَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنٰابِلَ فیٖ کُلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ» (2)و گاه نیز از این فراتر رفته و اجر بی حساب را وعده می کند:

«إِنَّمٰا یُوَفَّی الصّٰابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَیْرِ حِسٰابٍ» (3)

و این،از آنروست که لطف خداوند محدودیت ندارد:

«وَاللّٰهُ وٰاسِعٌ عَلیٖمٌ» (4)

چنین چشم اندازی را نظاره کرده اند. اندرین ره می تراش و می خراش

و راستی که چه زیانکارند کسانی که به اینگونه زرع و زراعت روی نمی آورند و به تعبیر علی علیه السلام کسالت و سردی نشان می دهند حال آنکه در کار دنیا چنان می کوشند که تو گویی تنها چنین کوششی است که از ایشان خواسته اند:

«انْ دُعِیَ إلیٰ حَرْثِ الْآخِرَة کسِلَ کَاَنَّ عٰامِلٌ لَهُ وٰاجِبُ عَلَیه وَکٰانَ مٰا وَنَی فِیه سٰاقِطُ عَنْه» (1)

زندگی باشند،و آنجاست که حساب و کتاب خؤد را مرور کرده،و پوچی و تهیدستی خود را لمس و احساس می کنند. آنقدر بار کدورت به دلم آمده جمع

و این گونه مقوله ها در حقیقت گزارش احوال همین مردم است.

اگر صفحات ادبی ما مردم شرق پر از مفاد و رباعیات منسوب به خیام و گفته های ابوالعلاء مَعَری است و یا اگر صفحات ادبی غربیان نیز پر از پوچ گرایی های آلبرکامو ونظائر اوست،تنها و تنها جلوه ای از دلباختگی محض نسبت به دنیا داشتن،و نیز آخرت را نادیده انگاشتن است.

و یا ذره ای خطا و خلاف به دست آنان صورت نپذیرد.

می گیرند؛

«مَساکِنَ طَیِّبَة» (1)

و اگر چند درخت و یا باغچه را از آنان گرفته اند جنات و باغات بهشت به ارمغان خواهند گرفت؛

«فِی جَنّاتِ عَدْن» (2)

و اگر پوشاک ایشان را گرفته اند جامه ای از حریر و سُندُس و استَبرق که ویژه بهشتیان است به تن می پوشند؛

«عٰالِیَهُمْ ثِیٰابُ سُندُسٍ خُضْرٌ وَإِسْتَبْرَقٌ» (3)

و اگر صندلی چوبی را از ایشان گرفته اند،تخت های زیبای بهشتی بر ایشان ارزانی می کنند؛

«عَلَی الْأَرٰائِکِ مُتَّکِؤُنَ» (4)

و اگر زنان شان را با مرگ خود از دست داده اند،حوریان زیبای بهشت به ایشان هدیَّت می کنند؛

«وَ حُورٌ عیٖنٌ*کَأَمْثٰالِ اللُّؤْلُؤِ الْمَکْنُونِ» (5)

و اگر زندگی کوتاه و موقت و گذرا از دست ایشان رفته است،حیات جاودانه و ابدی می یابند؛

«خٰالِدیٖنَ فیٖهٰا أَبَداً» (6)

آن هم در زیر سایه دوستانی همچون انبیاء و اولیاء و پاکان الهی،و این نیز جایگزین دوستان دنیایی آنهاست که از دست شان رفته است.

ص:197

و اینان رفیقانی هستند که زیباتر از آنان نیست.

«وَحَسُنَ اولٰئِکَ رَفِیقٰا» (1)

که البته یک نگاه به ایشان به تمام دنیا و آنچه در آنست می ارزد.

و این در حالی است که بر جهنمیان موجوداتی خشن و عربده جو و با بدترین سیما که نمی توان لحظه ای آنان را نگریست و تحمل کرد،گماشته اند.ولی آنان به ناچار باید تا ابد متحمل بوده و نظاره کنند.

«عَلَیْهٰا مَلٰائِکَةٌ غِلاظٌ شِداد» (2)

ص:198

اشارت

آنچه هست از آنِ خداوند است.

و خداوند گاه با بخشش خویش دارایی را در پیش پاره ای از آدمیان به ودیعت می نهد.

و از همین روست که فرمان زکات و انفاق را می دهد،زیرا آنچه در پیش دیگران استاز آن خود اوست.

حکایت

1.حکایتِ.سلیمان که با یک سخن فرزند خویش را افلیج ساخت.

2.حکایتِ.یک نیش که در حقیقت نوش بود.

3.حکایتِ.یک کلاغ سیاه که جمعی را از چنگ مرگ در ربود.

ص:199

ص:200

خواهد شد.

و این درست بر خلاف خداوند است که هرگز با اعطاء و بخشش خود از او چیزی کسر وکم نمی شود،و پس از بخشش نیز همانست که بود.

در حقیقت خداوند همچون نام خود است.

چرا که نام اللّٰه که نام مبارک اوست با حذف و گرفتن هر حرف از آغاز آن باز همان است که بود،و همچنان دلالت بر همان وجود مقدس دارد،نه اینکه بی معنا شود و یا معنایی دیگر بیابد.

همچنانکه اگر حرف الف از آغاز آن گرفته شود واژۀ مبارک«اللّٰه»به دست می آید،و آن نیز معنای«خداوند»را با خود دارد (1)،و خود از کلمات مقدسه ای است که در کتاب خدا و در لابلای آیات فراوان به کار رفته است.

در یکی از همین آیات آمده است:

«وَللّٰهِ ِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ» (2)

مشرق و مغرب عالَم از آنِ خداوند است.

منظور از مشرق و مغرب در این کریمه مبارکه مشرق و مغرب نیست تا شامل سایر جهات نباشد،بلکه مراد مشرق و مغرب نسبی است و شامل دو نیم دائره افق خواهد بود.

و اساساً در پاره ای از آیات کتاب خدا مشرق و مغرب به تمامی جهات اطلاق می شود از این رو فرمود:

«وَأَوْرَثْنَا الْقَوْمَ الَّذیٖنَ کٰانُوا یُسْتَضْعَفُونَ مَشٰارِقَ الْأَرْضِ وَمَغٰارِبَهَا» (3)

شرق و غرب زمین-سراسر روی زمین-را در اختیار جمعیتی که روزی ناتوان

ص:202

بودند قرار می دهیم.

بر این اساس،می توان گفت تمام آنچه بر زمین است از آن اوست و بس.

و بلکه بالاتر،زیرا آنچه در آسمان هاست نیز از آن او خواهد بود،همچنانکه فرمود:

«للّٰهِ ِ مٰا فِی السَّمٰاوٰاتِ وَ الْأَرْضِ» (1)

هر چند کودکان آن خانه و خرگاه گوش و یا دمش را گرفته و می کشند و آن را بازیچۀ خود قرار می دهند ولی سگ هرگز با آنان کاری نداشته و نه مقاومت و ستیزه ای را از خود بروز می دهد. ترکمان را گر سگی باشد به در

اما همینکه بیگانه و ناآشنایی از آن سو عبور کند،سگ به مانند شیر نر هجوم آورده،و او را به خاک و خون می نشاند. باز اگر بیگانه ای معبر کند حمله بردی همچو شیر نر کند (1)

بنابراین،شیطان با همه نیرو و توانی که با خود دارد خداوند او را به مانند سگی قرار داده است،تا پاسبانی بارگاه او را به عهده گیرد،تا مبادا ناآشنایان و بیگانگان در آن حرم راه یابند.

اینکه مردم مأمورند با گفتن.«اعوذ باللّٰه من الشیطان الرجیم»به خدا پناه آورند در حقیقت از وی می خواهند که نهیبی بر سگ خویش زده تا مبادا پارس نموده و مانع ورود ایشان به درگاه خداوندی شود،باشد که بتوانند راه به درگاهش یافته و در سایه جود و جاه وی رفع حاجات خود کنند. این اعوذ آن است کای ترک خطا

ص:205

و در این صورت است که به آنچه می خواهید دست می یابید،آنهم از راههایی که هرگز گمان نمی برید.

«وَمَنْ یَتَّقِ اللّٰهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً*وَیَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لاٰ یَحْتَسِبُ» (1)

و هر چه روزی و رزق و برکات است بر آنجا فرود آمده و می آید.

چون ابراهیم در همانجا از خداوند چنین خواست:

«وَارْزُقْ أَهْلَهُ مِنَ الَّثمَرٰاتِ» (1)

باری اگر خدا بخواهد،سرزمینی بی ثمر،همچون سفره ای مجلل می شود،که در آن انواع نعمت ها به چشم می آید.

پس با خدا گره خوردن یعنی با همه چیز گره خوردن،و به خدا نزدیک شدن یعنی به همه چیز نزدیک شدن.

البته هر چه انسان به خداوند نزدیکتر باشد باید دقت و مراقبت بیشتری در کار خویش پیش گیرد،چون خداوند او را به گونه ای دیگر می نگرد،و توقعی دیگر دارد.

کسی را که می خواستند به دار آویزند هر کس از راه می رسید با سنگی و یا چوبی و یا آب دهانی بر او بی حرمتی می کرد.ولی او نه آخ گفت نه آه و نه ابرو درهم کشید،جز آنکه یکی از راه رسید و سنگ ریزه ای بر او کوفت،و او چنانکه گویی؛ تمامی دردها را یکجا به او رسیده باشد به شدت فریاد کرد و از درد آن نالیدن گرفت ! همه با شگفتی گفتند.سنگ ریزه کجا اینگونه درد دارد.گفت.آنچه مرا به درد آورد سنگ ریزه نبود،بلکه درد من از کسی است که سنگ ریزه را بر من کوفت حال آنکه بر بی گناهی من واقف بود،و از او هرگز اینگونه توقعی نداشتم.

و سلیمان و همسر او گریه کردند و از خداوند نیز گذشت و بخشش را طلبیدند،و خداوند پذیرفت و به دنبال آن،فرزند نیز ناعلاج ایشان بهبود یافت.

عزیزان ! هر بهبودی که می خواهید از او بخواهید،زیرا که او تواناست وقتی که همگان عاجزند.

مگر قارون نبود که این زمین بیجان او را فرو بلعید ؟

مگر تاکنون از پرندگان ابابیل که پیلان سرمست ابرهه را از پای درآوردند اطلاعی به دست نیاورده ای ؟

داستان پشه ناچیز را که مغز نمرود را متلاشی ساخت،بیاد آور.

سرگذشت سه سنگ ناچیز را که داود بر دست گرفت و بر لشکریان دشمن افکند و بدینسان درخت زندگی آنان را از پهنه هستی برچید،مرور کن.

و نیز داستان نابودی دشمنان لوط را بوسیطه سنگباران آسمانی و غوطه خوردن در آب سیاه بشنو. باد را دیدی که با عادان چه کرد

مثنوی چندان شود که چل شتر گر کشد عاجز شود از بار پر (1)

از اینها بالاتر همین دست و پای ما انسان ها که امروز بی زبان و بی شعور جلوه

ص:211

می کنند،فردا که پیشگاه حقیقت شود پدید،همچون ماموری از مأموران خداوند صادقانه از آنچه کرده اند گزارش می دهند. دست بر کافر گواهی می دهد لشکر حق می شود سر می نهد (1)

و آنگاه جناب مولانا چون همیشه نهیب می زند و می گوید.

ای انسان ! که کارهای دستی و فکری تو همه و همه در راه ضد حق صورت می گیرد:

«در میان لشکر اویی بترس».چرا که تمام اجزای وجودی تو در باطن لشکریان موافق با مشیت و خواست حق بوده،اگر چه امروز از روی نفاق مطیع و تسلیم اراده تو می نمایند. گر بگوید چشم را کاو را فشار

ص:212

اشارت

هچنانکه کار خاک رشد دادن است،و این باغبان است که باید هر دانه و یا هر نهال را به آن نسپارد،خداوند نیز رب العالمین است و در دستگاه وی همه چیز امکان رشد را خواهد داشت،پس بر آدمیان است که بر اعمال خویش که همچون دانه ها و نهال ها می مانند مواظبت نموده،و به ارتکاب هر عمل مبادرت نورزند.

ص:213

ص:214

از این رو،این خصیصه خاک نیز خداداد است و از آفریده های اوست، و البته آنچه او می آفریند زیباست !

«أَحْسَنَ کُلَّ شَیْءٍ خَلَقَهُ» (1)

پس،این خصیصه نیز که یکی از آفریده های اوست زیبا خواهد بود.

و از آنجا که آنچه هست آفریده اوست،و آنچه آفریده اوست زیباست، می توان گفت.زیبایی ها همه از خداوند است.

و اساساً او کانون و چشمه زیبایی است،و هر زیبایی که هست از آنجاست و در آنجاست،و بلکه آنچه ما می بینیم جز سایه ای بیش نیست،درست مثل ماه که در آسمان است اما سایه آن در جوی آب،و یا کبوتری که در دل آسمان به پرواز است اما سایه آن بر زمین باشد.

ص:217

طبیعی است که دوری از نور حاصلی جز نزدیک شدن به ظلمت و تاریکی نخواهد داشت.

پس،باید پذیرفت.هر بدی گامی در ظلمت فرو رفتن است،و به دیگر سخن نوعی از ظلمت را پدید می آورد.

و وقتی که بدی ها افزون و انبوه شوند تو گویی؛لایه هایی از ظلمت بر روی هم قرار گرفته و تاریکی بر تاریکی می نشیند،و در چنین صورتی است که هیچگونه رشد و تعالی برای انسان متصور نمی باشد.

زیرا انسان از خاک است و همچون خاک می باشد،و خاک اگر در ظلمت و تاریکی مدام باشد و نوری از آسمان بر آن نتابد کویر خواهد شد و امکان هیچگونه رویشی نخواهد داشت.

انسان نیز اگر در تاریکی و ظلمت و معاصی و گناهان فرو رود،و نور خداوند بر او نتابد هیچگونه خیر و خوبی از وجود او سر نخواهد زد،و کویری خواهد بود پر خار و خس.

بر همین اساس،خداوند نخستین کاری که با بندگان شایسته خود انجام می دهد این است که آنان را از زیر آواز ظلمت ها و تاریکی های گناه بیرون کشیده و در زیر تابش نور پاک خود قرار دهد:

«اللّٰهُ وَلِیُّ الَّذیٖنَ آمَنُوا یُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُمٰاتِ إِلَی النُّورِ» (1)

و در این صورت است که انواع خیرات و خوبی ها از وجود آنان سر زده و پدیدار می شود،باری،تا نور خدا در میان نباشد هیچ خیری از انسان متصور نیست،بلکه چیزی جز محرومیت،که عین شر و بدی است،نصیب او نخواهد شد.

از این رو،باید پذیرفت که آنچه خوبی است و از انسان سر می زند از

ص:218

خداوند است و نیز آنچه بدی است و از انسان دیده می شود از خود اوست.

درست مثل توده ابرها،در دل افق،هنگام غروب آفتاب،که سرخ و روشن جلوه می کنند،ولی اندکی پس از آن که خورشید ناپدید می شود تیره و تار می نمایند.و این خود گواه آنست که نور و روشنایی ابرها نه از خود که از خورشید است ولی تیرگی و سیاهی آنها از خود آنهاست و نه از خورشید.

همچنانکه زمین وقتی که روز است و روشن،روشنی و روز بودن آن از خورشید بوده و وقتی که شب است و تاریک،تاریکی آن از خود است و نه خورشید،زیرا به خورشید پشت کرده و در نتیجه تار و تاریک شده است. هر کجا سایه ست و شب یا سایه گه از زمین باشد نه از افلاک و مه (1)

به هر حال انسان همانند آهنی است که از آتش سرخ شده باشد،که البته آن سرخی و روشنی نه از ذات آهن است بلکه از آتش وام دارد،همچنانکه با دوری از آتش،سرخی آن رفته،و تاریک و سیاه می شود.

و اینها همه مثل هایی است که حقیقت انسان را به خوبی می نمایند،چرا که انسان نیز آنچه از خوبی و معرفت دارد از خداوند است،و آنچه از بدی است منسوب و منتسب به خود اوست،همچنانکه خداوند خود فرمود:

«مٰا أَصٰابَکَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللّٰهِ وَمٰا أَصٰابَکَ مِنْ سَیِّئَةٍ فَمِنْ نَفْسِکَ» (2)

با این حساب،کسی نمی تواند خوبی ها را به نام خود تمام کند،همچنانکه به قول مولانا وقتی نور از روزنه خانه می تابد بی تردید می گویی.این نور از خاک و گل و سنگ نیست،بلکه مستند به خورشید فروزان است.و اگر در و دیوار زبان به سخن بگشایند و بگویند.این نور از خود ماست،خورشید نیز دهان گشوده و به

ص:219

آنان خنده زنان خواهد گفت.اگر این نور از شماست چرا هنگام غروب و ناپدید شدن من تیره و تار می شوید ؟ هر در و دیوار گوید روشنم

همچنانکه اگر سبزه ها به خود ببالند و بگویند.طراوت و شادابی ما از خود ماست،تابستان به آنان می گوید.اگر چنین است،پس از آنکه من گذشتم و فصل من تمام شد،یکبار دیگر در خویشتن بنگرید. سبزه ها گویند ما سبز از خودیم

همچنانکه بدن نیز ا گر از جمال و عظمت خود بگوید،و همه را از آن خود بداند،روح در خطاب به آن خواهد گفت.ای مزبله کثیف کمی صبر کن تا من از تو دور شده و به پرواز آیم،و آنگاه خواهی دید به چه روز سیاهی خواهی نشست،به گونه ای که آنان که بر تو عشق می ورزند،تو را کشان کشان سوی خاک سیاه خواهند برد،و در گوری تاریک همدم مور و مار و حشرات موزی دیگر خواهند کرد و خواهی دید که از حدقه چشمان مست و زیباتر از نرگس تو موران، سیاحتگران،عبور کرده و از سوراخ های گوش و بینی سر بر می آورند.و در یک سخن اندام زیبایت میدان تاخت و تاز حشرات ریز اندام می شود.و تو را خواهند

ص:220

گفت که.بخواب ای نازنین،ای که انداممت هزاران انسان را سرمست خود می ساخت،اکنون بگذار تا همان اندام چند صباحی نیز به صورت مدفوع حشرات درآید.

پس،کجاست آن سخنان نغز که از زبان تو بیرون می آمد ؟

و کجاست آن شعاع لطیف که بوسیله آن مناظر زیبا را تماشا می کردی ؟

و کجاست آن گونه های نازنینت که در برابر نوازش برگ گل تأثر شدیدی نشان می داد ؟

و به قول ابوالعلاء معری: کم صائن عن قُبْلَةٍ خدَّه

در میان به خاک خفتگان،فراوانی از زیبارویان خفته اند که در عهد حیات گونه خود را از بوسه کنار می گرفتند،اما اکنون نظاره کن و ببین که چگونه خاک سیاه زمین بر آنان سلطه یافته است.

باری،آن گردن های ظریف که از سنگینی گلوبند شکایت می کردند،اکنون سنگینی خاک را بر گردن خود هموار کرده اند.

به هر حال،اعضای زیبای آدمی با آنهمه فعالیت های زیباتر خود ناشی از تابش پرتو روح بوده است،چنانکه جوشش آب به جهت آتشی است که با آن در تماس است.

و اگر تماس روح با بدن منقطع شود،بی گمان،همان رخ می دهد که گفتیم. تن همی نازد به خوبی و جمال روح پنهان کرده فر و پر و بال

ص:221

گویدش ای مزبله تو کیستی

جاذب ظلمت است. خوب خوبی را کند جذب این بدان

قسم باطل باطلان را می کشند

و اگر آسیه همسر فرعون در قیامت با فرعون نیست بر همین اساس است زیرا که فرعون ظلمت و سیاهی است ولی آسیه از جنس نور و روشنایی است،از این رو از خداوند عاجزانه می خواست که او را از فرعون رهایی بخشد.

«ضَرَبَ اللّٰهُ مَثَلاً لِلَّذیٖنَ آمَنُوا امْرَأَتَ فِرْعَوْنَ إِذْ قٰالَتْ رَبِّ ابْنِ لیٖ عِنْدَکَ بَیْتاً فِی الْجَنَّةِ وَنَجِّنیٖ مِنْ فِرْعَوْنَ وَعَمَلِهِ وَنَجِّنیٖ مِنَ الْقَوْمِ الظّٰالِمیٖنَ» (1)آسیه پیش از آنکه گام به عرصه نور نهد ظلمانی بود،هچنانکه فرعون در ظلمت فرو بود،و در آن حال هر یک عاشق و شیدای دیگری می نمود،و هیچگاه هیچکدام دوری و فاصله از یکدیگر را برنمی تافتند،تا آنکه دعوت نورانی موسی به میان آمد،و آسیه گروید ولی فرعون سرباز زد،و بدینسان آسیه نور شد و فرعون همچنان در ظلمت خویش غوطه ور بود،و همین موجب شد که هر کدام در چشم دیگری منفی و منفور باشد،و این،خصیصه نور و ظلمت است و نیز خاصیت نور است که شاه راه پست و قصر را ویرانه جلوه می دهد.از این رو از خداوند می خواهد که برای وی خانه ای در بهشت برپا سازد،و او را به سوی خود بطلبد،

ص:223

زیرا که نور طالب و عاشق نور است.

شما جوانان عزیز اگر می بینید نسبت به دختران هرزه و هر جایی و نامحرم نفرت و انزجار دارید از آنروست که هنوز به ظلمت مبتلا نشده اید در نتیجه ظلمت برای شما هیچگونه کشش و جاذبه ای ندارد.

و شما دختران عفیف و با عفاف نیز اگر به دنبال به نور افکندن جوانان نیستید از آنروست که در نور به سر می برید و جز نور چیزی برای شما جاذب و جذاب نیست.

وقتی که آدم و حواء در این عالم ظلمانی فرود آمدند بر خاک عرفات نشستند،و ناآرام و بی قرار به زاری و التجاء پرداختند،که:

«رَبَّنٰا ظَلَمْنٰا أَنْفُسَنٰا» (1)

خدایا،ما خود بر خود ستم کرده ایم.

ما خود،خود را تاریک کرده ایم.

نگفتند.خدایا تو ما را تاریک نمودی،چون می دانستند و باور داشتند که او زیبایی و جمال و نور مطلق است.

راستی که آدم و حواء چقدر ادب کردند و چقدر با ادب با خداوند سخن گفتند.

در راه خدا جمله ادب باید بود (2)

ای مردم،ای بچه های آدم ! این ادب را از پدر و مادر نخست خود فرا گیرید،که ادب زیباترین ارث است.

«لٰامِیراثَ کالْأدَب»

یکی از بچه ها و فرزندانی که از این پدر و مادر ادب را به ارث برد جناب حر بن یزید ریاحی است.

او یک لحظه به خود آمد و با خود گفت وقتی که بهشت هست چرا جهنم ؟

ص:224

از این رو پا را برهنه کرد و سر را فرو افکند و با دنیایی از ادب به سوی خیام حرم ابی عبداللّٰه الحسین علیه السلام به راه افتاد،باشد که رهایی یابد. ای ساقی باده روحانی

و هر چه حر پیشتر می رفت حالت خَشیَت و خشوع او بیشتر می شد.

خدا به موسی فرمود.هرگاه به سوی من می آیی با دلی از خشوع بیا !

«هَبْ لِی مِنْ قَلْبِکَ الْخُشُوع»

و نیز بدنی افتاده و فروتن و منکسر.

«وَمِنْ بَدَنِکَ الخُضُوع»

یعنی درست مثل کسی بیا که با خود احساس ورشکستگی دارد،به گونه ای که هر کس از حال او جویا می شود گوید.هر چه داشتم رفت.و چیزی نمانده است.

و فرمود.موسی ! با چشمان اشکبار بیا !

و حر با چنین حالی به سوی حرم ابی عبداللّٰه راه یافت،تا اینکه خود را به امام رسانید،و تنها یک جمله گفت:

«هَلْ لِی مِنْ توبَه»

می توانم بازگردم.

حضرت فرمود.

«ارْفَعْ رَأْسَک»

حر ! سر خود را بالا بگیر.

یعنی الان وقتی تماشاست چون وارد عالَم نور شده ای،و در عالَمِ نور همه چیز قابل دیدن و مشاهده است.

ص:225

و حر همینکه سر را بالا گرفت دید حضرت آغوش خود را گشوده است. تا مرا با نقش رویش آشنایی اوفتاد هر چه می بینم،به چشمم نقش دیوار آمدست (1)

و از آن پس یزید را ندید،چون حسین را دید.و حسین مظهر بسم اللّٰه الرحمن الرحیم است.نشنیده ای قدیمی ها می گفتند. بسم اللّٰه بگو تا شیطان و جن ها از تو دور شوند.

دیو بگریزد از آن قوم که قرآن خوانند (2)

حسین بن علی علیه السلام نیز مثل بسم اللّٰه نور است،و هر کجا نور باشد ظلمت نیست.

ص:226

اشارت

پاره ای انسان ها از رحمت و عاطفه تهی و عاری بوده،و پاره ای نیز از آن سرشار می باشند.

رحمت انسان ها هر چه افزون باشد باز اندک است زیرا خود محدود بوده و طبیعتاً رحمت ایشان نیز محدود خواهد بود.

و خداوند بی انتهاست از این رو رحمتش نیز بی منتهاست.

ص:227

ص:228

رحمن یعنی کسی که رحمت او انبوه و فراوان و بسیار است.و به صورت ها و گونه های مختلف جلوه می نماید.

«لاٰ تُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ بَعْدَ إِصْلاٰحِهٰا»

پس از اینکه من با فرستادن پیامبران و امامان زمینه های صلاح و سعادت شما را فراهم نمودم،هرگز به فساد برنخیزید.

«وَادْعُوهُ خَوْفاً وَطَمَعاً»

همه چیز،و همیشه،از من بخواهید،و در من طمع کنید.

طمع به خداوند طمعی ممدوح و ستوده است.

هر چه می توانید به خدا طمع کنید،زیرا خزائن او پایان ناپذیر است،و به میزان و تناسب طمع شما به شما لطف و عنایت خواهد نمود.

«إِنَّ رَحْمَتَ اللّٰهِ قَریٖبٌ مِنَ الُْمحْسِنیٖنَ» (1)

من رحمت خود را نثار نیکوکاران خواهم نمود.

یعنی رحمت من با نیکوکاری جمع می شود،و بس.پس هر چه نیکوکارتر باشید به رحمت من نزدیکتر خواهید بود. چون می گذرد عمر کم آزاری به

«فَسَیُدْخِلُهُمْ فیٖ رَحْمَةٍ مِنْهُ وَفَضْلٍ» (1)

من ایشان را در دریای رحمتِ خود فرو برده،و سراپا از رحمت خود سرشار می سازم.

گر ببرد خواجه او پا و دست

آیا استغفار و توبه نمی کنید تا رحمت خداوند بر شما سرازیر شود.

امام باقر علیه السلام فرمود.اگر می خواهید مشمول رحمت حق باشید توبه نیکو انجام دهید،و به دنبال چنین توبه خالصانه ای است که می توانید آنچه می خواهید از خداوند طلب و تمنا کنید.

و فرمود اگر رحمت او را می طلبید،پس در دل تاریک شب دست به دامان او شوید و به نجوا و مناجات با او بپردازید.

با دنیایی از شرمندگی و ندامت و پریشانی می گوید.هیچ !

خطاب می رسد.نامت چیست ؟ آیا با نام یکی از دوستان من شبیه نیست ؟ !

با حسرت و اندوه بسیار می گوید.نام من هیچ شباهتی با نام عاشقان تو ندارد،چون نامی که پدر و مادر بر من نهاده اند با هیچیک از نام های پاک و آسمانی دوستان تو نمی خواند.

خطاب می رسد.در تمام طول عمر برای یکبار اتفاق نیفتاد که بر یکی از دوستان من سلام گویی ؟ !

می گوید.اتفاق نیفتاد !

ولی در همین میان چیزی به خاطر می آورد و می گوید.خدایا ! روزی ظرفی آب داشتم و بنده ای از بندگان تو قصد نماز داشت،من ظرف آب را به او دادم و او نیز وضو ساخت و به نماز ایستاد.

و خداوند با شنیدن این سخن فرمان می دهد که پرونده اش را بسته،و از لغزش های فراوان او درگذرند.

عزیز من ! اگر می خواهی رحمت حق نصیب تو باشد،کاری کن،و برای یکبار هم که شده گذشتی،باز کردن گرهی،توبه ای انابه ای،از خود نشان بده.

حال کمی از رحمت و نوازش حق بگوییم.

در روایت چنین آمده است،که حق جَلّ و علا فرمود:

«عادَة المَدْیُونِ انّه إذا رَأیٰ صاحِبَ الدِّیْنِ مِنَ البُعْدِ فَانَّه یَفِرُّ مِنْهُ»

بندگان من ! عادت بدهکاران این است که وقتی طلبکاران خود را از دور می بیند از ترس می گریزند،چون با خود می گویند.شاید ما را رسوا کنند،شاید حکم جلب داشته و ما را تحویل دهند و یا...ولی من که طلبکار شمایم و شما نیز به دلیل معصیت های بسیار بدهکاران من هستید،و بدهکاری شما نیز آمرزش طلبی و توبه،و گریه،واندوه و زاری است،ولی با این حال مبادا از من بگریزید:

«لا تَفِرُّوا مِنّی»

چون من هیچ قصد این را ندارم که خطاهای شما را فاش و آشکارا سازم، و یا شما را رسوا نمایم.

«فَانَا الَّذِی اقْضِی دُیُونَکُم»

من کسی هستم که خود می خواهم بدهکاری های شما را پرداخت کنم.

«وَاغْفِرُ ذُنُوبَکُمْ»

و می خواهم تمامی لغزش های شما را نادیده گرفته،و جملگی بیامرزم.

و آنگاه می فرماید.تمامی ثروتمندان و پادشاهان عالَم درهای خود را بر فقیران می بندند و بر اغنیاء و دارایان می گشایند،ولی کار من به عکس آنان است، زیر که بر فقیران می گشایم و بر آنان که خود را دارا و بی نیاز می انگارند درهای رحمت خویش را بسته می دارم.

«یَعْلِقُونَ ابْوابَهُم عَنِ الْفُقَراء دُونَ الْاَغْنِیٰاء،واَنَا افْعَلُ ضِدَّ ذٰلِک»

آیا شما دیدار مرا دوست می دارید ؟

«فَیَقُولُونَ نَعَمْ یٰا رَبّ»

می گویند.پروردگارا ! همگی،دوست داریم،ولی خود به دست خویش از دربار رحمت تو دور شده ایم.

«فَیَقُولُ اللّٰه تَعٰالیٰ وَلِمَ»

خداوند می پرسد با اینهمه آلودگی و تیرگی چگونه دوستدار دیدار من هستید ؟ !

و آنها می گویند.ما به گذشت تو امید بسته ایم.

خطاب می رسد.حال که به رحمت من امیدوار هستید من نیز رحمت خویش را بر شما واجب نمودم.

ص:237

ص:238

اشارت

حرف ها را باید شنید.

و حرف های خداوند بسی شنیدنی است،و تمامی آنها در قرآن کریم گرد آمده است.

و قرآن جز دعوت به سوی خداوند رحمن و رحیم نیست.

و آنکه این دعوت را اجابت نماید بها و حرمت و ارزشی والا و ویژه می یابد.

حکایت

1-حکایتِ.آن مرد دارا که به جامه اش می بالید و به هیچ نمی ارزید اگر عریان می شد.

ص:239

ص:240

به جُرم یک دو صباحی نشستن اندر باغ

اساساً،شنفتن و یا به دیگر سخن شنیدن،از سفارشات و توصیه های اکید کتاب خداست.

«فَبَشِّرْ عِبادی الَّذین یَسْتَمِعُونَ الْقَول» (1)

خوشا بر احوال کسانی که حرف ها را می شنوند.

و البته،حرف های شنیدنی را باید از زبان باغبان عالَم شنید.

و باغبان عالم حرف های شنیدنی خود را در کتاب خود با نام قرآن کریم گردآورده است،تا انسان هایی که همچون بنفشه عمری کوتاه و نایدار دارند آویزه گوش خویش سازند،باشد که در پی پژمردگی و مردگی در این عالَم،و قرن ها و قرن ها در دل خاک خفتن،به سود و سعادت جاودانۀ آخرت،دست یابند.

و از آنجا که او رحمن است و رحیم،در حقیقت همگان را به رحمت بی حد و نیز رحمت پیوسته خویش می خواند رحمتی که در خبر آمده است که.نه چشمی دیده و نه گوشی شنیده،و نه بر خیال کسی خطور کرده است.

«اعْدَدْتُ لِعِبٰادی الصٰالِحین مٰا لاٰ عَیْنٌ رَأت؛

وَلاٰ اذُنٌ سِمِعَتْ وَلاٰ خَطَر عَلیٰ قَلْبِ بَشَر»

انسان بهاء و اعتبار نمی بخشد.

ثروتمندی،در حالی که فخر می فروخت از کنار غلامی عبور می کرد.

غلام که دلی آگاه داشت با دیدن مرد ثروتمندِ مغرور ایستاد،و او را صدا کرد، و گفت.به چه می نازی ؟ می دانم لباست با ارزش است،پس لباست باید بر من فخر بفروشد نه تو.تو چرا بر من فخر می فروشی ؟ !

عزیز من ! نه لباس،نه مرکب،نه خانه،هیچکدام نمی تواند برای تو مزیت و امتیازی داشته باشد،وهمه اینها اگر باارزشند،ارزش آنها مربوط به خود آنهاست،و تو تنها یک خزانه داری که آنها را نگهداری می کنی،البته به نشان پاداش یک راحتی ورفاه مختصر نیز به تو می رسانند.

بنابراین،پول،اعتبار،مسکن،وسیله،قیافه هیچکدام مایه ارزش برای انسان نخواهند بود.

باری؛ارزش انسان تنها به جان اوست به شرط آنکه با خدا گرفه خورده و پیوند یابد،و جز پیروی از او هیچ چیز دیگر را شیوه کار خود قرار ندهد. تنِ آدمی شریف است به جان آدمیت

جمله ذرات زمین و آسمان

بنابراین،مسلّم و روشن است که در این عالم دو بانگ طنین انداز است، یکی بانگ پاکان که همان اولیاء و انبیاء الهی بوده،و دیگری نیز بانگ ناپاکان که شیاطین و اشقیاء باشند.

اینکه شیاطین انسان را حقیقتاً به چه می خوانند،و خداوند انسان را به چه چیز رهنمون است،در یک آیه کوتاه چنین تصویر می شود.

«اولئِکَ یَدْعُونَ إلی النار»

شیاطین انسان را به آتش می خوانند.

بنابراین،کبر،ریا،ربا،زنا،دروغ،افتراء و تمام خصال ناصواب و ناشایست دیگر،از نگاه کتاب خدا،که به ظاهر و باطن عالم آگاه و گواه است، چیزی جز آتش نیستند.

زیرا شیاطین انسان را به سوی همین صفات و نظائر آنها می خوانند.

«وَاللّٰه یَدْعُوا إلَی المَغْفِرَةِ وَالْجَنة» (1)

وخداوند،انسان ها را به بهشت و آمرزش ابد می خواند.

ص:247

ص:248

اشارت

آیات و نشانه های حق همه سوی جهان طبیعت را فرا گفته است، ولی کسانی درک و دریافت می کنند که چشمی بینا داشته باشند.

و چشم بینا از آنِ مردم خداست.

حکایت

1-حکایتِ.جبرئیل که چندین بار برای تسلای مردی پلید و آلوده دامان فرود آمد.

ص:249

ص:250

گفت ما نیز آن متاع بی بدل

این جهان،ناپایدار است.و آنچه در آن نیز پدید می آید به همین ناپایداری متهم است.و تو گویی که جهان رودخانه ای را مانَد که لاجرم روزی رود خروشان مرگ سرازیر شده و همه را با خود می برد.پس از همین روز اندیشه آن روز را با خود داشته باش،که همین باعث زدودن غرور بی جای تو خواهد بود.

و نیز افزود.این که به دنبال شادی و نشاط،پژمردگی و افسردگی است، همان حقیقتی است که ما آموختیم،و بر تو نیز خواهند آموخت. آسمان روزی بیاموزد تو را نکته هایی را که ما آموختیم

عالَم است.همچنانکه پدید آورنده خود آنها نیز اوست و در پدید آوردن آنان و نیز این جهان رنگارنگ هدفی نیکو و مقدس دارد.

اینان هرگز قادر به فهمیدن این نکته نیستند که خداوند انسان را آفرید تا آئینه و جلوه گاه او بوده،و افق طلوعِ اسماء و صفات زیبای خود سازد.

و این نافهمیدن به آنجا انجامید که دنیا را عبث و خود را نیز بیهوده قلمداد کنند.

و بالاتر از ماه خود خورشید است که همیشه روشنی را با خود ندارد بلکه روزی در می رسد که تاریکِ تاریک می شود.

«إِذَا الشَّمْسُ کُوِّرَتْ» (1)

و بالاتر از ماه و خورشید خود انسان است،که روزی به صورت کودکی زیبا روی،خوش سخن،و مایه دلبستگی است اما روزی دیگر در اوج کهولت و پیری، فرسودگی،و خمیدگی،زشتی و ناتوانی است،تا جایی که جای رغبت نیست که کسی به اندام او نظری هرچند کوتاه افکند.

آری،او همان کودک دلبند دیروز است که امروز هیچکس به او دل نمی بندد.

به هر حال اینها حقایقی است که دنیا از سر صدق و با زبان عمل با ما آدمیان در میان می گذارد،و به دنبال هر هنر،عیب آن را نیز می نمایاند،باشد که چشمان بینا ببینند.

ولی بسیاری از این«بینایی»محروم و بی بهره اند،از این رو گرفتار آمده و اسیر می شوند.و به تعبیر قربن کریم،اینان،در هر شأن و شرائطی که باشند اهل تباهی و سیاهی و فساد خواهند شد.

اگر حاکم شوند،فرعون می شوند.

«إِنَّهُ کَانَ مِنَ الْمُفْسِدِینَ» (2)

و اگر تاجر شوند،قارون می شوند.

«فَخَسَفْنَا بِهِ وَبِدَارِهِ الْأَرْضَ» (3)

او را به همراه ثروت ها و داشته های خود در زمین فرو کردیم.

و اگر دانشمند،بلعم باعورا خواهند شد.

ص:255

«فَمَثَلُهُ کَمَثَلِ الْکَلْبِ إِن تَحْمِلْ عَلَیْهِ یَلْهَثْ أَوْ تَتْرُکْهُ یَلْهَثْ» (1)

او همچون سگی است که پیوسته و همواره پارس می کند.

از این رو،همینکه طلعت روز می زند،با خود کلام محبوب را زمزمه می کنند:

«وَجَعَلْنَا النَّهَارَ مَعَاشاً» (1)

می گویند روز شد،و محبوب آن را برای این قرار داد که به دنبال معیشت باشیم،و یک روزی و رزق حلال را برای خود دست و پا کنیم،چرا که مطابق کلام مولانا علی علیه السلام اگرچه خداوند روزی بندگان خویش را تضمین فرموده است اما ما را نیز به عمل و کار و کوشش خوانده است:

«قَدْ تَکَفَّلَ لَکُمْ بِالرِّزْقِ وَاَمَرْتُمْ بِالْعَمَل» (2)رزق هر چند بی گمان برسد شرط عقل است جستن از درها (3)

اساساً،رزق و آدمی هر دو در پی یکدیگرند،و باید به راه افتاده،و بکوشند، تا یکدیگر را بیابند. ما و این رزق مقدَر پی هم می گردیم تا کجا دست بیابیم به وقت معلوم (4)

کسانی که دست به کار نمی شوند و جهت دست یابی به روزی خویش نمی کوشند،و یا سستی و تسامح می کنند،در حقیقت خود را از روزی مقسوم حق محروم و دور می دارند. تیر چون از کمان سست آید از کجا بر هدف درست آید (5)

ص:257

باری باید کوشید،و در کوشش خویش نیز کوتاهی نکرد. مشو غافل ز گردیدن که روزی در قدم باشد همین آوازه می آید ز سنگ آسیا بیرون (1)

همچنانکه کودکان با همه کودکی خویش می کوشند،زیرا که این حقیقت را به کمک فطرت خویش به خوبی فهم کرده اند که برای رسیدن به رزق مقدَّر خداوند تکاپویی باید کرد. گرچه یزدان آفریند مادر و پستان و شیر کودکان را شیر مادر خود همی باید مکید

خود بیا که می کشم من ناز تو عرش و فرشم جمله پا انداز تو

اساساً،عارفان،و عاشقان جمال یار دنیا را برای شبِ آن می خواهند، و شب را برای مناجات،از این رو شبی برایشان نمی گذرد جز آنکه پا در رکاب بندگی و عبادت حق داشته باشند.

در خبر آمده است.چگونه پاره ای دعویِ عاشقی می کنند اما شب را تا به صبح در خواب فرو می شوند.

عاشقی کار سری نیست که بر بالین است (1)

شب عاشورا،وقتی که از زبان خواهر بزرگوارش شنید دشمن قصد هجوم دارد،او را به نزد عباس فرستاد که از دشمن همان شب را مهلت بخواهد زیرا بندگی و عبادت و مناجات و استغفار و تلاوت در شب را دوست دارد.

فرمود:

«واللّٰه یَعْلَمُ انَّی احِبُّ تَلاوَةَ کِتابِه»

خدا شاهد است که من عاشق تلاوت قرآنم.

حسین بن علی علیه السلام زندگی را برای همین چیزها می خواست،و البته پیروان او نیز اینگونه اند.

او اگر چند دقیقه ای بر سفره می نشیند تا طعامی تناول کند از آنروست که می خواهد آن را به انرژی بدل نموده،و انرژی را نیز به نماز،به روزه،به تلاوت کتاب خدا،و به اخلاق شایسته و انسانی بدل نماید.

آیا چشم ما نیز بیناست،و یا در شمارِ مردم نابینایانیم ؟

من گمان می برم که ما نشانه های هیچیک از این دو طایفه را نداریم.

یعنی نه مثل طائفه نخست بوده که در همه احوال خدا را در یاد خود داشته باشیم،و نه از شمار طائفه دیگریم که در تمام حالات از خدای خویش غافل و بی خبر باشیم.

پس،باید پذیرفت که چشم داریم اما ضعیف،و فهم داریم اما محدود.

و برای بیرون شدن از این محدودیت و ضعف هیچ راهی بهتر از دعا و خواستن از پروردگار نیست.

زان که خواص دعا دفع بلا کردن است (1)

مگر نه آنکه او فرموده است هر چه می خواهید بخواهید،من اجابت می کنم.

پس،از او بخواهیم،و در این خواستن اصرار و سماجت داشته باشیم،که در این صورت اجابت مسلّم است. گفت حق گر فاسقی وَ اهلِ صَنَم

علی علیه السلام در فقره ای از مناجات کمیل فرمود.

«امَرْتَهُمْ بِدُعائِکَ وَضَمِنْتَ لَهُمُ الْاِجابة»

خدایا ! تو بندگان خود را به دعا خواندی،و هم ضمانت فرمودی که دعای ایشان را اجابت فرمایی.

ص:260

النَّفْسَ الَّتِی حَرَّمَ اللّٰهُ إِلَّا بِالْحَقِّ وَلاَ یَزْنُونَ» (1)

و من همه این معاصی سنگین را مرتکب شده ام.

در همان حال جبرئیل فرود آمد و گفت.این آیه را برای ایشان به پاسخ بنویس:

«إِلَّا مَن تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ عَمَلاً صَالِحاً» (2)

یعنی،اگر توبه کرده،و ایمان یافته و عمل صالح را پیشه خود سازی،تمام گذشته هایت را می بخشم.

و راستی که عجب خدایی داریم.

نامه به دست قاتل رسید،ولی باز نامه ای دیگر نوشت مبنی بر اینکه شرائط آیه سنگین است،و ممکن است من نتوانم مصداق آن باشم.

همینکه نامه به دست پیامبر رسید،جبرئیل فرود آمد و گفت.این آیه را به پاسخ او بنویس.

«إِنَّ اللّٰهَ لاَ یَغْفِرُ أَن یُشْرَکَ بِهِ وَیَغْفِرُ مَا دُونَ ذٰلِکَ لِمَن یَشَاءُ» (3)

خداوند هر کسی را که دوست داشته باشد می بخشاید،و برای او هیچ تفاوتی نمی کند که چه گناهی انجام داده باشد،به شرط آنکه شرک نورزیده باشد.

نامه وقتی که به دست قاتل رسید،باز آرام نگرفت،و با خود گفت.در آیه آمده است.خداوند هر کس را که بخواهد می آمرزد،پس شاید خداوند آمرزش مرا نخواهد.

از این رو،همین را مایوسانه برای پیامبر نوشت.

با رسیدن نامه باز جبرئیل فرود آمد،و گفت.خداوند فرموده است این آیه را به پاسخ او بنویس.

ص:262

«قُلْ یَا عِبَادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلَیٰ أَنفُسِهِمْ لاَ تَقْنَطُوا مِن رَحْمَةِ اللّٰهَ»

بندگانم ! هر معصیتی که کرده باشید از من ناامید و دلسرد نباشید.

«إِنَّ اللّٰهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً»

من همه گناهان را می بخشم.

«إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ» (1)

من آسیه همسر فرعون را بخشیدم،و حر را،و برادران یوسف را و فضیل را و مشرکان مکه را.

ص:263

ص:264

اشارت

رشد شایسته انسان تنها با اتصال و ارتباط با حق میسور است.

ارتباط و اتصال با حق مایه ظهور صفات الهی در آدمی است.

حکایت

1.حکایتِ.یکوسف که در برابر برادران جفا کار ناز نکرد،بلکه نوازش فرمود.

2.حکایتِ.آن فرشته که جوان تر دامن و آلوده ای را به امر خداوند مادری کرد.

ص:265

ص:266

نخواهد رسید،بکه درجا زده و متوقف نیز خواهد شد.

مرا از تابش هر روزه بگداخت

و گوهر،با نرمی و آرامی،سنگ را گفت.جان من ! خورشید تنها یک سوی سکه بوده،و کارش تنها تابیدن است،اما کار ما بهره وری از تابش اوست،و این همان کاری است که تو در آن کوتاهی نموده ای،بنابراین،بر خورشید هیچ خرده مگیر !

تو خود حجاب خودی حافظ از میان برخیز (1)

جان من ! اشکال کار را در خود جستجو کن.وگرنه کار خورشید رشد دادن است،و او باید چیزی ببیند تا رشد دهد؛مثل طبیبی که باید درد را در تو ببیند تا دست به کار درمان شود.

چو درد در تو نبیند که را دوا بکند (2)

همچنانکه خورشید بر خاک می تابد،اما شرطِ سبز شدن تنها تابش خورشید

ص:269

نیست،بلکه باید خاک نیز در درون خود دانه ای داشته باشد.پس اگر زمینی خشک و برهوت است،گناه آن به پای خورشید نمی توان نوشت.بنابراین،به نهاد و طینت خود بازگرد،و آن را اصلاح و مایه ور کن. مرا در دل،نهفته پرتوی بود

و البته هیچ فراموش مکن که تنها مایه وری درونیِ و نیز تابش آفتاب در این کار،کارساز نیست،بلکه باید صبر و شکیبایی و مقاومت را نیز از یاد نبری. از آن ره بخت با من کرد یاری

ص:270

چو دیدندم چنان در خط تسلیم مرا بس نکته ها کردند تعلیم (1)

نمی ورزد.

یعنی در وجود مقدس اللّٰه مایه ظلم وجود ندارد که به کار بسته شود.

ص:273

در جای دیگر آمده است که خداوند در قیامت بر هیچیک از بندگان خود هیچگونه ستمی را روا نمی دارد.

«لاَ تُظْلَمُ نَفْسٌ شَیْئاً» (1)

به کوچکترین جزء در این عالم که با چشم مسلح نیز دیده نمی شود شییء گفته می شود.

و آیه می گوید.خداوند به همان اندازه نیز بر کسی ستم نخواهد کرد.

بنابراین،اگر یزید عقاب می شود به میزان یزید بودن خود عقاب خواهد شد،و نه بیشتر.

و البته در مسئله ثواب و پاداش و بهشت اینگونه نیست.

در قرآن مجید اعلام فرمود.من پاداش اعمال نیکوی شما را به اندازه آن اعمال نخواهم داد:

«وَلَنَجْزِیَنَّهُمْ أَجْرَهُم بِأَحْسَنِ مَا کَانُوا یَعْمَلُونَ» (2)

از این رو کسی که پنجاه سال بندگی خداوند را داشته است،اگر چه سود و نفع آن به خود وی باز می گشته است،اما در عین حال خداوند پاداشی جاودانه و ابدی بر ایشان عنایت می فرماید.

و این در حالی است که در برابر پنجاه سال عبادت بایستی پنجاه سال به ایشان نعمت ارزانی می فرمود.

پاداشی که خداوند در برابر اعمال ناچیز بندگان در نظر دارد به گونه ای است که خود از آن اینگونه یاد می کند:

«وَنِعْمَ أَجْرُ الْعَامِلِینَ» (3)

چه زیباست پاداش کسانی که کارشان کارهای مثبت و مطلوب بوده است.

ص:274

دست یافتم ؟

و برادران همین را پرسیدند.

و یوسف گفت.اگر شما مرا به درون چاه نمی افکندید،و کاروانی از راه در نمی رسید و مرا به اینجا نمی آورد،و من نیز هم اکنون یکی مثل شما بودم،پس شما در رسیدن من به این منزلت و مقام نقش بزرگی داشته اید.

و آنگاه به برادران گفت.حال که به کنعان می روید پدرم را از احوال من با خبر سازید و او را با خود به اینجا بیاورید.

و برادران نیز چنین کردند،و پدر را با خود به مصر آوردند.و پدر پس از سی سال فرزند خود را زیارت کرد.

در همان لحظه های ورود پدر به یوسف گفت.فرزندم ! می توانم تو را در خلوت ببینم ؟ و یوسف با جان و دل استقبال کرد و با هم به گوشه ای رفتند.پدر پرسید.پسرم ! برادرانت با تو چه کردند و بر تو چه گذشت ؟ یوسف گفت.پدرم ! من از ایشان درگذشتم و خدا نیز گذشت.و دیگر معصیتی دامنگیر ایشان نیست که من بخواهم آن را بازگو کنم.و در حقیقت،گویی؛اینان کاری نکرده اند.

و بدینسان یوسف برادران خود را پناه داد.

و پناه دادن،صفت خداست،و صفت هر کسی که با خدا ربط و رابطه ای داشته باشد.

با خدا آشنا ساخته،و آشتی داده است.

او با سودی که از طریق شیشه فروشی به دست آورد چهارده مدرسه برای طلاب ساخت که هر کدام به نام مبارک یکی از معصومین بود،که اکنون نیز هست.

راستی ما برای خدا و دین خدا چه کرده ایم.

اگر به نماز می ایستیم،اگر روزه دار می شویم،اگر انفاقی داریم،یا برای رفتن به بهشت است و یا نرفتن به جهنم،که در هر صورت نیز به سود خود ما تمام می شود.و ربطی به خدا ندارد،و در یک سخن اینها را به عشق خود انجام می دهیم، اما کاری که به عشق خداوند صورت داده و می دهیم چیست ؟ !

راستی که عجیب بندگی کرده و می کنیم در حالی که خودِ خدا در آن سهیم نیست !

این مرد الهی آن شب در میان دعا این حکایت را به نقل از امام صادق علیه السلام گفت.جوانی فساد را از حد گذرانید و مردم شهر او را به زیر ضرب و شتم گرفته و از شهر خارج نمودند،و جوان روزها و شب ها در بیابان بود،تا اینکه به خود آمد،و از خود نیز به تنگ آمده،و رو به خدا کرده،و از پشیمانی خود گفت،و از عفو او خواست،و خواست که پناهش دهد،و گفت.خدایا ! دست من خالی است،دست تو که خالی نیست،من ناتوانم تو که ناتوان نیستی.

ای فدای حرف های زیبا و قشنگ.

خدایا ! مگر این حرف ها را تو بر زبان ما بگذاری. یاد ده ما را سخن های دقیق

ص:277

این چنین میناگری ها کارِ تست این چنین اکسیرها اسرار تُست (1)

و بعد گفت.خدایا ! خسته ام.گرسنه ام.بیمارم.و همیشه وقتی که بیمار می شدم مادرم بالای سرم بود،ولی الان جز سنگ و خاشاک چیزی نمی بینم.

در همین میان خداوند به فرشته ای فرمان داد که به شکل مادرش باشد،و بر زمین فرود آید و سر او را به دامان گرفته او را محبت کند.

و بدینسان خدا او را پذیرفت و اگر نمی پذیرفت فرق او با مردم در چه بود !

و در واقع دارد به ما می گوید اگر کسی شما را نخواهد من شما را می خواهم.اگر کسی شما را نپذیرد من می پذیرم.

ص:278

اشارت

مردم دو طائفه اند،پاره ای ظاهر نگر و جماعتی باطن بین.

مردم ظاهربین همه چیز را مبهم،و معماوار می بینند،اما مردم باطن اندیش همه چیز روشن و آفتابی و در جای خود و زیبا می نگرند.

ص:279

ص:280

هر انسان نیز در پیش چشم اهل نظر آفریده خداست،و آنچه دارد از خداست،و به آنچه می خواهد نیز جز از طریق خداوند امکان پذیر نخواهد بود.

باری،برای انسان جز خداوند،هر چیز که باشد،مایه هلاک و تباهی است.

اگر خدا از زندگی انسان منها شود،با هر چیز که جمع شود،سود و سعادتی در پی نخواهد داشت.همچنانکه هسته در صورت دوری از خاک هیچ بوده و پوچ می شود.

از این رو خداوند انسان ها را تاکید و توصیه می کند که به سوی او بازگردند؛

«تُوبُوا إِلَی اللّٰهَ» (1)

و از آنجا که روزگار عمر آدمیان نامعلوم بود،و ثبات و پایداری نداشته، و هر لحظه امکان و احتمال تمام شدن و پایان یافتن را دارد،لذا قرآن کریم به تاکید می فرماید:

«فِرُّوْا إِلَی اللّٰهَ» (2)

پا را به فرار گذاشته و از هر چیز جز خدا بگریزید،و با شور و شتاب به سوی او روانه شوید. غبار قافله عمر چون نمایان نیست دو اسبه رفتن لیل و نهار را دریاب (3)

حال که نه روزگار می ماند و نه روزِ کار،از این رو هیچ چیز بهتر از اغتنام فرصت،و بهره وری از فرصت ها نیست.

وقت بسیار عزیزست گرامی دارش (4)

و کسی که آن را بیهوده و رایگان از کف بدهد چه رنج ها که می کشد،و چه

ص:282

زیان ها که می برد. بدبخت آنکه فرصت خود داد (1)رایگان رنجی کشید و سود نبرد و زیان گرفت

حکمت ها،جز زیبایی و جمال چیزی نمی بینند،حال آنکه غیر ایشان به دلیل ظاهربینی و غفلت از آن سوی سکه حوادث،از علل و حکمت ها بی خبر مانده، و همواره با دنیایی از سؤال و ابهام زندگی را طی می کنند. به مجنون گفت روزی عیبجویی

می نماید،و سراپا تسلیم بوده،و بی چون و چرا آن را انجام می دهند.

و بر این ناداری و فقر نیز آگاه و واقفیم.

وگرنه اگر خود را نادار نمی دیدیم هرگز به سوی او رو نمی کردیم،زیرا دل خود را به پول به زن و زندگی و بچه ها،و اعتبارات کاذب و کذایی دنیا مشغول می داشتیم.

و چقدر باید خدا را شاکر باشیم که همین حقیقت را به ما تعلیم و تفهیم فرموده است.

ولی ما نمی خواهیم فقیر بمانیم،بلکه دوست داریم دارا و ثروتمند باشیم.

و برای ثروتمند شدن فقیر راهی جز پناه بردن به غنی و بی نیاز نیست.

و بی نیاز و غنی کسی جز خداوند نمی تواند باشد.

«اللّٰهَ هُوَ الْغَنِیُّ» (1)

وگرنه با رفتن به سوی فقیران و درویشان و تهیدستان که کسی به غنا و بی نیازی نمی رسد.

نشاید خواست از درویش پاداش (2)

شما هیچوقت دیدید که در گوشه خیابان فقیری در برابر فقیری دست را دراز کند ؟ هرگز ! پس ما نیز نبایست جز در برابر خداوند،که غنی و بی نیاز تنها اوست.

و در یک سخن بگوییم خدا و هر چیز همه کس را رها کنیم.

«قُلِ اللّٰهُ ثُمَّ ذَرْهُمْ»

و جز خدا هیچکس و هیچ چیز دیگر را بر لوح دل خود نقش نزنیم.

نقل می کنند که پس از آنکه یوسف بر تختِ بخت و اقبال نشست همگان از همه سو به سوی او آمدند و با هدایای خود ریاستش را تبریک گفته،اما در این میان کسی که یوسف به انتظار آمدنش بود نیامد،تا اینکه پس از چند روز او را در کاخ خود دیدار کرد و پرسید.چرا اینهمه دیر ؟ ! گفت.در این چند روز تمام شهر مصر را زیرو

ص:288

رو کردم تا شاید هدیه ای در خور تو بیابم و نیافتم،ولی امروز چیزی بخاطرم رسید دیدم شاید از میان هدایای دیگر بهترین باشد،و آنگاه دست به جیب برده و یک آینه کوچوک را بیرون آورده و به وی تقدیم کرد،و خواست که خود را در آن ببیند.

عزیزان ! هیچ چیز ارزش خدا را ندارد که ما آن را جایگزین خدا کنیم.بلکه تنها چیزی که لایق اوست وجود مبارک خود او خواهد بود.پس،بیایید جان خود را آنچنان صیقل بزنیم تا آئینه باشد،و عکس جمال او در آئینه دلِ ما بیفتد،و او در ما خود را ببیند. آینه توست دل تابناک بِسْتُر از این آینه زنگار را (1)

و در چنین صورت است که ما دارا خواهیم بود.

و در چنین صورت است که اگر کسی کنار ما نشست و از دارایی های خود گفت،ما نیز خواهیم گفت.خدا داریم.

هر کس خدا دارد همه چیز دارد.و آنکه خدا را ندارد هیچ چیز ندارد.

قدیم ها که می خواستند به کسی بد بگویند می گفتند.برو هیچی ندار ! یعنی برو ای کسی که خدا را نداری.

پس خدا یعنی همه چیز.و هر که خدا را داشته باشد یعنی همه چیز را داراست؛هم دنیا و هم آخرت،هم ایمان و هم عشق،و چه رفیقانی که در پشت پرده عالَم در انتظار او هستند.

عصر تاسوعا در حالی که بر خاک نشسته و سر را بر زانو داشت به خواب رفت،پس از چند لحظه ای زینب کبری سلام اللّٰه علیهٰا به بالین وی آمد و او را صدا کرد،امام بیدار شد،و با تبسمی گفت.به خواب دیدم که تمام درهای ملکوت به طرف من باز شده است،و دیدم که پیامبران و مؤمنان و فرشتگان همه رو به من دارند و می گویند.بیا.

ص:289

راستی،چه رفیقانی بهتر از انبیاء و پاکان،آیا مونس و انیسی بهتر از ایشان می شود.

جوانان،عزیزان ! اگر شما نیز می خواهید که چنین رفیقانی داشته باشید جز به آغوش خدا پناه نبرید.

مبادا به آغوش های دیگر پناه ببرید که قرآن می گوید.آنها،همۀ شما را به سوی آتش فرا می خوانند.

پس،چند روزی صبر کنید و خود را نگاهدارید،و پس از آن عمری آسوده و راحت باشید. سر شکسته نیست این سر را نبند یک دو روزی صبر کن باقی بخند (1)

به جای اینکه به آغوش این و آن بنشینید و به زیر سایه این و آن پناه ببرید،اندکی با خود باشید و در تامل فرو روید،که به دنبال چنین تاملی جز خداوند را بر نمی گزینید. ای سایه نشین هر درختی بنشین به کنار خویش لختی

به خدا که نمی دانید خدا چه مزه ای دارد !

ص:290

اشارت

سود و سعادت،و رشد و تعالی،تنها در پناه و پرتو خداوند میسور و ممکن خواهد بود.

ص:291

ص:292

ص:294

خداوند او را پناه داده،و نیز نواقص و نقائص وی را مرتفع ساخت.

قرآن کریم از بانویی یاد می کند که در کنار همسر با کرامت خود با نام عمران زندگی می کرد.

عمران و همسر خود ساکن فلسطین بودند.

و فلسطین مهد فساد،غفلت،شهوت و تباهی و گناه بود.

همسر عمران که در حد خود پروردگار جهان را به خوبی شناخته و با قلب پاک خود حق را لمس و احساس کرده بود،وقتی که فرزندش به دنیا می آید و می بیند که فرزند دختر است هیچ دغدغه و تردید و وسوسه ای به قلب خود راه نمی دهد،و در همانجا توسل به ذات پاک حق یافته و به او پناه برده و از او مدد خواسته،و از او سلامت و سعادت فرزند را طلب می نماید:

«إِنِّی أُعِیذُهَا بِکَ وَذُرِّیَّتَهَا مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ» (1)

خدایا ! این فرزند و فرزندان او به پناه تو می خواهم تا از ناحیتِ شیطان رجیم در امان باشند.

شیطان از شَطَن و آن به معنای موجودی است که جز شر و شرارت چیزی از خود پدید نمی آورد.

بر این اساس هر عاملی که منبع شر باشد شیطان است.

و این نشان از ایمان و گستردگی فهم همسر عمران است،که می داند توان و قدرت خداوند محدود و کم نیست،از این رو با خود می گوید.حال که او را به پناه خداوند می دهم بگذار تمام نسلی که از نیز پدید می آید به پناه او بخواهم.

یعنی من که به در خانه کریم می روم پس از چه رو کم بخواهم،و برای یک نفر خواهش کنم ؟ حال که او مالک هستی است:

«قُلِ اللَّهُمَّ مَالِکَ الْمُلْکِ» (2)

ص:295

و حال که او به هیچ چیز حاجت نداشته،زیرا کم و کمبودی ندارد.

«اللّٰهَ هُوَ الْغَنِیُّ» (1)

و از سویی هر چه بخواهد می تواند:

«إِذَا أَرَادَ شَیْئاً أَن یَقُولَ لَهُ کُن فَیَکُونُ» (2)

پس از او می خواهم و برای همه نیز می خواهم.

حال ببینید که عکس العمل پروردگار در برابر این مادر پاک چگونه بود.

البته این را بدانید که هر کس به سوی خداوند رو کند عکس العمل حق یکسان است،یعنی با هر کسی همان می کند که با آن مادر پاکدامن نمود.

وگرنه هر روز که خدا آیه نازل نمی کند تا گزارش کند با بندگان خود چگونه است و چه می کند.

«کُلَّ یَوْمٍ هُوَ فِی شَأْنٍ» (3)

یعنی خداوند پیوسته در کار خدایی خود است،و خدایی او محصور به یک زمان و یا مکان و یا یک انسان معین و مشخص نبوده و نیست.

باری،برای خداوند دیروز و امروز،و یا امروز و فردا هیچ تفاوتی نمی کند.

و در یک سخن فعل و کار خداوند ازلاً و ابداً یکسان و واحد می باشد.

و اساساً اینکه خداوند داستان این بانوی پاک را بازگفته است تنها به این منظور است که مردم اطمینان یابند که هر کسی به حق توسل یافت و از او پناه خواست سرنوشت وی نیز همان می شود که پیرامون آن بانو اتفاق افتاد.

البته،توسل در صورتی کارساز و چاره ساز است و چنین سرنوشتی را به دنبال دارد که انسان از سر صدق و راستی و درستی و یکدلی و یکرنگی به او اقبال نموده و پناه آورد. راستی کن که راستان رستند در جهان راستان قوی دستند

در این دنیا اگر راستی همیشه سودآور نیست،و یا اگر دروغ با خود نفع و منفعتی به همراه دارد،در جهان آخرت هرگز اینگونه نخواهد بود،بلکه در آنجا آنچه سودبخش است تنها و تنها صدق و راستی است.

«یَوْمُ یَنفَعُ الصَّادِقِینَ صِدْقُهُمْ» 1

یعنی که در بازار قیامت هیچ کالایی سود دِهی صدق را با خود ندارد.

از این رو اگر کسی در این دنیا به بندگی و طاعت خداوند تن در دهد اما نه از سر صدق بل از سر ریا و تظاهر،هرگز از طاعت خود سودی نمی برد.

اساساً هر چیزی که آمیخته به صدق نباشد،و رنگ زیبای آن را با خود نداشته باشد هرگز نافع و سودمند نخواهد بود. راستی کن همه که در دو جهان

نیک رو،بد مرو،که نیک و بداست که ز ما یادگار می ماند 2

و خداوند آنچه آن بانوی با کرامت خواست،پذیرفت.

راستی که خداوند چه برخوردهای زیبایی که با اهل صدق دارد !

و آنچه او خواست این بود که خداوند دخترش را در پناه خود پناه دهد.

«فَتَقَبَّلَهَا رَبُّهَا بِقَبُولٍ حَسَنٍ» 3

و این پیغامی است به همه انسان ها که اگر به او پناه آورید،پناه می یابید، و از آن پس نیز با ربوبیت خود دست به کار می شود و زمینه های رشد و بالندگی شما را

ص:296

ص:297

فراهم می کند.همچنانکه او با ربوبیت خود دانه ای ریز به زیباترین گل بدل می سازد،و یا نطفه ای آلوده و نجس به طاووسی زیبا و رنگ در رنگ بدل ساخته، و یا نطفه ای نجس از انسان به حکیم و عارف تبدیل می کند.

عزیزان ! شما فرزندان خود را به که می سپارید ؟ !

شما فرزند خود را به هر کس که بسپارید بدانید که او را همرنگ خود می سازد.

همچنانکه اگر به خدا بسپارید همرنگ خود خواهد ساخت.

نخست مرحمتی که خداوند به فرزند آن بانو نمود این بود که پیامبری از پیامبران خود بر کار تربیتش مامور ساخت.

«کَفَّلَهَا زَکَرِیَّا» (1)

و زکریا از وجود وی سجاده نشینی با وقار ساخت،از این رو آنچنان تعالی و رشد یافت که لایق استماع کلام حق شد،و دیگر به چمنزاری بدل گردید که تنها گلی رعنا و زیبا با خود کم داشت و آن نیز خداوند وعده کرد،و وعده خویش را نیز جامه عمل پوشید،و بدینسان مسیح را به او ارزانی داشت بی آنکه آغوش همسری را لمس کرده باشد.

ص:298

اشارت

نافع ترین چیزها معرفت خداوند است.

در سایه معرفت حق نمایان و آفتابی می شود که اسماء خداوند با مُسَمّٰا بوده و به دیگر سخن خداوند عین ذات خویش است،پس اگر نامش رحمن است در حقیقت نیز جز آن نیست.

ص:299

ص:300

یافته و ارتباط دارند.

او اگر نام خود را رحمن داده است رحمت را نیز بر خود مسلّم فرموده و اگر نام کریم را بر خود گزیده،کرامت را نیز بر خود الزام و ضرور نموده است.

سند این سخن نیز در کتاب خداست که ذیلاً یاد می شود:

«وَإِذَا جَاءَکَ الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِآیَاتِنَا فَقُلْ سَلاَمٌ عَلَیْکُمْ کَتَبَ رَبُّکُمْ عَلَیٰ نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ» (1)

باری،خداوند در این کریم مبارک پیامبر را مخاطب خود قرار داده و می فرماید.وقتی که مومنان به حضور تو بار می یابند به ایشان سلام گوی.

و این،بسیار شگفت انگیز است،زیرا که در آداب دینی ما آمده است که شخص وارد شونده سلام گوید،اما در اینجا پیامبر خود را موظف می دارد که وی بر وارد شنوندگان سلام کند.

و آنگاه فرمان می دهد که به آنان بگوی.خداوند رحمت را بر خویش واجب کرده است.

و افزون بر این نیز می فرماید:

«أَنَّهُ مَنْ عَمِلَ مِنکُمْ سُوءاً بِجَهَالَةٍ ثُمَّ تَابَ مِن بَعْدِهِ وَأَصْلَحَ فَأَنَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ» (2)

اگر بر اساس جهل،غفلت و اشتباه،گناه و معصیتی مرتکب شدید ولی به دنبال آن پشیمان شده و بازگشته و تدارک نمودید،خداوند شما را خواهد آمرزید، و نسبت به شما از سر رحم و عطوفت رفتار خواهد کرد.

بنابراین،او بی علت و بی فلسفه این نام های زیبا را برای خود نخواسته است.

همنشینی با وی،صادقانه،اسلام را پذیرفت،و مسلمان به خانه بازگشت،و بنابر سفارشات اما صادق علیه السلام از آن پس با کمال مهر و مهربانی با مادرش رفتار می کرد، تا جایی که مادر با شگفتی پرسید.فرزندم ! امروز تو را چه می شود،این ادب را از که و از کجا آموخته ای ؟ گفت.مادر ! با امام صادق علیه السلام نشستم،و به کیش و مرام او درآمدم،و سلام را با جان و دل پذیرا شدم.و مادر که سخت شیفته این مرام و آیین پاک شده بود گفت.فرزندم ! پای رفتنم نیست،وگرنه خود به محضرش بار می یافتم،حال که نمی توانم خود به حضورش باریابم تو ایشان را دریاب و بخواه که مرا نیز به کیش مسلمانی بپذیرد.

و فرزند شتابان خود را به امام رسانید،وماجرای مادر خود را گفت،و امام صادق علیه السلام فرمود.به او سلام برسان و بگو شما را نیز پذیرفتیم.

و فرزند به سوی مادر آمد،و از قبول امام گفت،و مادر شاد و شادمان شده اما ساعتی نگذشت که از دنیا رفت،و جوان با چشمان گریان خود را به امام رسانیده و از مرگ مادر گفت،و افسوس خورد از اینکه مادرش کمتر از ساعتی به اسلام در آمد ! ولی امام فرمود.او از ماست،یعنی خدا او را پذیرفته است. بر طاعت و خیر خود نباید نگریست در رحمت و فضل او نگه باید کرد (1)

باری،او بی جهت خود را رحمن و رحیم لقب نداده است،اگر چه بی جهت رحمت خویش را جاری می کند.

رحمتی بی علتی بی خدمتی

و البته،این رحمت وقتی آبشاروار فرو می ریزد که پای اشک به چشمان انسان باز شود و زاری و اندوه وی بالا گیرد.

ص:304

زاری و گریه قوی سرمایه ای است

بنابراین،می بینید که او بی جهت نام رحمن و رحیم بر خود ننهاده است،بلکه دریا دریا رحمت است.

و به خود او سوگند که رحمتش از شگفتی های غیر قابل هضم برای بشر است.

کشیدند حال آنکه او مظهر عدل و حق بود،و پیامبر در باب او فرموده بود.جنگ با علی جنگ با من،و جنگ با من جنگ با خداست،در همین میان یکی آشفته شد و به فریاد آمد و گفت.خداوند تمامی آنان را لعنت کند ! و امام علیه السلام با شنیدن این سخن فرمود.از چه تمامی آنان را نفرین و لعن می کنی ؟ هیچ می دانی پاره ای از آنان تائب شدند.

یعنی رحمت خداوند تا آنجاست که برای جنگ با علی نیز که در حقیقت بنا بر فرمایش رسول خدا جنگ با خود اوست باب توبه را گشوده است.

بنابراین،هرگز هیچ گناهکاری را از خود نرانده و نرنجانید.

مبادا کسی را از خداوند ناامید کنید،وگرنه او درهای رحمت خویش را بر خود شما خواهد بست.

پس تا می توانید دیگران را تشویق کنید که با خداوند آشتی کنند.

به آنها بگویید که این نام های مبارک حق بیهوده انتخاب نشده است،بلکه تمامی حق است و حقیقت دارد.

برای آنان تا می توانید از رحمت و مغفرت خداوند بگویید،و به آنان بگویید.اگر کسی سال ها و سال ها سنگین ترین معاصی و گناهان را مرتکب شده باشد،اگر یکباره صادقانه تصمیم به بازگشت داشته باشد،هر چند پس از تصمیم توفیق جبران نیفاته و مرگ گریبان او را بگیرد،بر اساس روایات و سخنان بزرگان دین چنین کسی آمرزیده و بخشیده خواهد شد.

حال شما ببینید وقتی خداوند با چنین کسی چنین می کند با شما که عمری دست به دامان او بوده اید چه خواهد کرد.

ص:306

اشارت

بزرگان آنچه از بزرگی دارند در پرتو همرنگی و هماهنگی با حضرت حق است.و به دیگر سخن ایشان خویش را تنها با اخلاق و صفات وی آراسته اند.

ص:307

ص:308

و نه بدون علی شدن درب قلعه ای که سی تن در گشوند و بستن آن دست داشتند،بر بالای دست قرار نمی گیرد آنهم به گونه ای که دیگران با اسب و استر و سلاح و لوازم خود بر آن عبور کنند.

گر عیبی اندر آن نگری عیب پوش باش زیرا تو زود بگذری این نیز بگذرد (1)

پاره ای به اسَف نه تنها عیب پوش نبوده بلکه عیب جویی را نیز مرام خویش ساخته اند.و این در حالی است که خود،به عیوبی سنگین آلوده اند.

«اکْبَر العیب انْ تَعِیْبَ مٰافِیکَ مِثلُه» (2)

بزرگترین عیب آنست که آنچه را که خود داری بر دیگران عیب شماری. به عیب خویش یک دیده نمایی به عیب دیگران صد صد گشایی (3)

خوشا بر احوال کسانی که خویشتن دار بوده و با خوب و زشت کسان کار ندارند. کسی خوشتر از خویشتندار نیست که با خوب و زشت کسش کار نیست (4)

و اینان کسانی هستند که پای بر گلیم و سر در گریبان خود دارند،و همواره عیوب خویش را مد نظر داشته،و همین،باعث غفلت ایشان از عیوب دیگران شده است.

«مَنْ نَظَر فِی عَیْبِ نَفْسِه اشْتَغَل عَنْ عَیبِ غَیْره» (5)

هر که در عیب خود نگرد عیب جویی دیگران از نظرش برود.

«مَنْ ابْصَرَ عَیْبَ نَفْسِه لَمْ یَعِبْ احَداً» (6)

کسی که به عیب خود بنگرد،به احدی عیب نگیرد.

ص:311

گر به عیب خویشتن دانا شوی کی به عیب دیگران بینا شوی (1)

«اعْقَلُ الناس مَنْ کٰانَ بعَیْبِه بَصْیراً وَعَنْ عَیْبِ غَیْرِه ضَریْراً» (2)

خردمندترین مردم کسی است که بینای عیب خویش و نابینای عیب دیگران باشد.

اساساً کسی که از عیوب دیگران می گوید،خود نشانه آنست که از معایب خود چشم پوشیده و یا غافل و نادان است،که البته این خود بالاترین ذنوب و گناهان به شمار می آید.

«جَهْلُ الْمَرءِ بِعُیُوبِه مِنْ اعْظَمِ ذُنُوبِه» (3)

جاهل بودن انسان به عیوب و معایب خود از بزرگترین گناهان به شمار می آید.

«مِنْ اشدِّ عُیوبِ الْمَرء ان تُخْفیٰ عَلَیْه عُیُوبُه» (4)

از بدترین عیب های و منقصت های انسان آن است که عیب هایش بر وی مخفی باشد.

و طبیعةً،همچنانکه در خبر آمده است،از خوب ترین و سودمندترین دانش ها و شناخت ها،آگاهی به عیوب خویش است.

«مَعْرِفَةُ الْمَرء بِعُیُوبِه انْفَعُ الْمَعٰارِف» (5)

و نیز آمده است:

«کَنْ فِی الحِرْصِ عَلیٰ تَفَقُّدِ عُیُوبِکَ کَعَدُوِّک» (6)

ص:312

برای پیدا کردن عیبهای خود مثل یافتن دشمن حریص باش.

از این رو،دوستدارترین انسان کسی است که دشمن انسان،که عیوب و

ص:313

معایب باشند،به انسان نشان دهد.

«مَنْ أبٰانَ لَکَ عَنْ عُیُوبِکَ فَهُوَ وَدُودُک» (1)

کسی که عیوب تو را برای تو آشکارا بگوید،پس او دوست واقعی توست.

اساساً،کسی که بی پرده عیوب انسان را برای انسان باز می گوید،در غیاب وی هرگز آنها را برای کس و یا کسان دیگر بازگو نمی نماید.

«مَنْ کاشَفَکَ فِی عَیْبِکَ حَفِظَکَ فِی غَیْبِکَ» (2)

کسی که بی پرده و پیش رو عیب های تو را بگوید،در غیاب،آبروی تو را حفظ خواهد کرد،و از بدی های تو نخواهد گفت.

همچنانکه اگر کسی عیب انسان را در پیش رو کتمان نموده و نگوید،به حتم در پشت رو آن را صد چندان نموده و مو به مو برای دیگران خواهد گفت.

«مٰا حَفِظَکَ غَیْبَکَ مَنْ حَفِظَ عَیْبَک» (3)

کسی که عیب تو را حفظ نماید و باز نگوید،غیب تو را نیز حفظ نخواهد کرد، و آن را برای دیگران باز خواهد گفت.

و نشانه این دوستان ناراست و بی صدق آنست که عیب دیگران را پیش روی انسان باز می گویند،و همین نشان آنست که بی تردید عیب انسان را نیز پیش روی دیگران خواهند گفت. هر آنکه برَد نام مردم به عار

ص:314

و یادآور شده است که بهشت و آنچه در آنست محصول صفات و اخلاق نیکوی شما بوده،و در حقیقت جزای کردار و رفتار شماست.

«جَزَاءً بِمَا کَانُوا یَعْمَلُونَ» (1)

اساساً،هر کجا سخن از بهشت و پاداش اخروی است سخن از انسان و جزای اعمال اوست.

ص:316

ص:317

اشارت

امر هدایت،عظیم و بزرگ است،و آن را جز از بزرگان دین خواستن،مایه گم شدن و گمراهی است.

و بزرگان همانا انبیاء و امامان گرامند،و جز ایشان هر که باشد و هر چه باشد،کوچک و حقیر و ناتوان است.

ص:318

ص:321

چگونه تسلیم خداوند هستند،امام تسلیم کلام او نیستند،مگر نه آنکه او خود فرمود:

«ادْعُونِی»

«دست به دعا بردارید.

مگر نه آنکه او در جایْ جای کتاب خود از ما خواست که از وی بخواهیم.

خداوند وقف بیماران و گرفتاران نبوده،و نه منحصر به وقت بیماری و گرفتاری و ابتلا خواهد بود.از این رو نمی توان گفت.آنکه در چنگ بلا گرفتار آمده است به دعا و خواستن نیازمندتر است.

«مٰا مِنْ احَدٍ ابْتَلٰی وَاِنْ عَظُمَتْ بَلْوَاهُ

بِأحَقّ بِالدُعٰاءِ مِنَ الْمُعٰافیٰ الَّذِیٖ لٰایَأمَنُ البَلٰاء» (1)

و انسان،چه سالم و چه گرفتار،در هر حال که دعا می کند و از او چیزی می خواهد باید از سر صفا و اخلاص باشد،از همه چیز و از همگان قطع امید نموده و تنها دل به کرم او داشته باشد.

پاک ساز از غیر دل وز خود تهی شو چون جُباب (2)

«واَخْلِص فِی المَسألَه لِرَبِّک» (3)

هنگام درخواست،خالصانه،دعا کن. امید ز هر چه هست باید برداشت دل ز آنچه بجز حق است،باید برداشت

در وقت دعاست دست برداشتنت رمزی،که ز جمله دست باید (4)برداشت

و البته،برای اخلاص فوائد و منافعی فراوان است از جمله اینکه اجابت را تسریع می نماید.

برو جان بابا در اخلاص پیچ (5)

«عَلَیْکَ بِاخْلٰاصِ الدُّعاءِ فَاِنَّهُ اخْلَقُ بِالْاِجٰابَة» (6)

ص:324

بر تو باد به اخلاص در دعا،زیرا دعای خالص سزاوارتر به اجابت است.

و هیچ ناگفته نماند که در اجابت دعا و خواست های انسان جز اخلاص، پاکی و طهارت و پرهیز از معاصی و گناهان نیز شرط مسلّم است. هر که را دل پاک شد از اعتلال آن،دعایش می رود تا ذوالجلال (1)

وگرنه اگر پای در خط خطا و کج باشد،به هنگام شام و سحر دست به دعا داشتن هیچ فایدتی ندارد. پای تو همواره به راه کج است

و هیچ،از یاد نبریم که بر اساس حکمت و مصلحت گاه در اجابتِ دعا تاخیر می شود،و این نباید مایه نومیدی و یأس باشد.

«لٰایُقْنِطَنَّکَ انْ ابْطَأَتْ عَلَیْکَ الْاِجٰابَه» (2)

اگر دعایت دیر به اجابت رسید نومید مباش.

«رَبَّما اخِّرَتْ عَنْکَ الْاِجٰابَة لِیَکُونَ أطْوَلُ لِلْمَسْأَلَةِ وَأَجزلُ لِلْعَطِیَّة» (3)

ای بسا اجابت سؤال و خواست و دعای انسان به تاخیر افتد تا زمانی بشتر صرف دعا و مناجات با حق کند،و پاداش و عطیه ای عالی تر و والاتر به ارمغان گیرد.از این گذشته خداوند حالت حاجت و نیاز خواهی بندگان خویش را بسیار خوش دارد.

ص:325

ای بسا مخلص که نالد در دعا

ولی گاه انسان از سر نادانی و جهل و عاقبت نااندیشی از خداوند مسئلت و حاجتی دارد که هیچ به مصلحت نیست،از این رو خداوند آن را به هدف اجابت نمی رساند،اما به حرمت دعایی که داشته است او را به گونه ای دیگر نوازش می کند،و موهبتی به او خواهد نمود که صلاح و مصلحت وی می باشد.

رُبَّمٰا سَألَتَ الشَیءَ فَلَمْ تُعْطَهُ وَاُعْطِیَتَ خَیْراً مِنْه» (1)

چه بسا چیزی از خدا خواستی که به تو داده نشد و بهتر از آن به تو عطا گردید. دزدَکِی از مارگیری مار برد

شکر حق را کان دعا مردود شد

اساساً،بنابر آنچه در خبر آمده است برای چنین کسانی که از خواست خود

ص:326

ص:327

محروم می شوند یکی از این سه موهبت ارزانی می شود:

«ذَنْبٌ یُغْفَر اوْ خَیْرٌ یُعَجَّلُ اوْ شَرٌ یُؤجَّل» (1)

یا گناهش بخشیده می شود،و یا به زودی خیری به او رسیده،و یا شری از او دفع خواهد شد،که دفع شر و بلا یکی از آثار مسلّم و محتوم دعاست.از این رو فرمود:

«بِالْدُعاء تُصْرِفُ البَلیَّه» (2)

با دعا،بلاها برگردانده می شوند.

«بِالْدُعا یَسْتدفَعُ البَلاء» (3)

با دعا بلا دفع می گردد.

«وَادْفَعُوا امْواجَ الْبَلٰاءِ بِالدُعٰاء» (4)

امواج بلا و محنت و مصیبت ها را با دعا دفع و از خود دور سازید. من به دعا کرده ام مدعیان را هلاک زان که خواص دعا دفع بلا کردن است (5)

بنابراین،هیچ دعایی بی پاسخ نمی ماند،به ویژه آنکه اگر با نام اللّٰه و رحمن و رحیم آغاز شود.

«لٰایُردُّ دُعٰاءٌ اوَّلُه بسم اللّٰه الرحمن الرحیم»

دعایی که با بسم اللّٰه الرحمن الرحیم آغاز شود مردود نخواهد شد.

زیرا او عالم است و ما نادان،و او می داند که حاجت ما به چیست،ولی ما نمی دانیم.

از دعاهایی که به صلاح و سود ماست،و در کتاب خداوند آمده است،یکی این است:

«بسم اللّٰه الرحمن الرحیم»

«رَبَّنٰا آتِنٰا فِی الدُنْیٰا حَسَنه»

خدایا ! در دنیا آنچه در پیش تو خیر و نیکو و حَسَنه به شمار می آید بر ما ارزانی فرما.

امام صادق علیه السلام فرمود.«حَسَنه»در دنیا دو چیز است:

یکی گشایش در زندگی مادی،تا مبادا نسبت به مردمِ بددل و بخیل حاجتمند شویم،و یا در پیش روی زن و فرزند خجل شده و شرمگین باشیم.

و دیگری آنکه اخلاق ما نیکو باشد،یعنی شیرین،باصفا و با محبت باشیم، و در سینه ما بخل،کینه،بد دلی،دشمنی نباشد.

«وَفِی الاخرة حَسَنه»

و در آخرت نیز آنچه خیر است بر ما فرو فرست.

و حسنه در آخرت دو چیز است،یکی رضوان حق و دیگری بهشت.

ص:329

ص:330

اشارت

ارزش آدمی به دانش و دانایی است.

انسان منهای شناخت و معرفت از همه سو زیان می بیند،حتی از کتاب خداوند که تنها جهت هدایت فرود آمده است.

حکایت

1.حکایتِ.صفوان که پیوسته احوال آخرت را در پیش رو داشت.

ص:331

ص:332

ص:334

است،و بلکه از همه ارزش ها تهی و عاری است:

«لَیْتَ شِعْرِی ایُّ شَیءِ أدْرَکَ مَنْ مٰاتَهُ الْعِلْم ! بَلْ ایُّ شَیءٍ ماتَ مَنْ ادْرَکَ الْعِلم» (1)

ای کاش می دانستم کسی که گوهر دانش از وی فوت شده چه چیزی به دست آورده است ! و یا می دانستم کسی که صاحب دانش است و آن را به چنگ آورده است چه چیزی را از دست داده است !

معرفت جان است و انسان جسم وی آدم بی معرفت«لا شیء»نه«شیء» (1)

معصیت کبیره گناهی است در قرآن کریم پیرامون آن،به صراحت،وعده عذاب داده می شود.

از این رو،در یکی از آیات این کتاب کریم بر مردمی که از رحمت خداوند برداشت ناصواب نموده،و به کرم و رحمت وی غرور یافته،و از همین رو دامن خود را به بسیاری از معاصی آلودند،نهیب می زند.

«یَا أَیُّهَا الْإِنسَانُ مَا غَرَّکَ بِرَبِّکَ الْکَرِیمِ» (1)

که برخوردار از ایمان و اعمال صالح باشند.

«إِنَّ اللّٰهَ عَلَیٰ کُلِّ شَیْءٍ شَهِیدٌ» هر جا روند جز سر کوی نگار نیست هر جا نهند یار همانجا بود نگار (1)

اساساً،جایی نیست که تحت نگاه و نظارت او نباشد.

هممه جا خانه یار است که یارم همه جاست (2)

این سرایی است که البته خلل خواهد یافت خنک آن قوم که در بند سرای دگرند (1)

و نشان ایمان و یقین به آخرت آنست که انسان نسبت به دنیا دلبستگی نداشته و از آن روی گردان باشد.

«مَنْ ایْقَنَ بِالاخِرَةَ اعْرَضَعَنِ الدُنیا» (2)

از این رو،هیچگاه حریصانه نسبت به هیچ چیز دنیا نظر ندارد،و نه با وَلَع و طمع چیزی از آن را تعقیب کرده و خواهان می شود.

«مَنْ ایْقَنَ بِالاخِرَة لَمْ یَحْرِصْ عَلَی الدُنیا» (3)

کسی که یقین به روز جزا دارد بر دنیا حرص نمی ورزد.

و در حقیقت حرص ایشان تمامی مصروف آخرت است،و نسبت به همه چیز آن طامع و حریص خواهد بود،و البته به آنها نیز دست خواهد یافت.

«مَنْ حَرَصَ عَلَی الآخِرَة مَلِکَ» (4)

کسی که برای رسیدن به آخرت حرص ورزد مالک آن گشته و بدان می رسد.

درمان و شفاء و سلامت است.

«ذِکْرُ الآخِرَة دَوٰاءٌ وَشِفٰاء» (1)

یاد آخرت دارو و درمان است.

از همین رو،به میزانی که انسان یادآور آخرت باشد،از بیماری گناهان در امان بوده،و کمتر ابتلاء می یابد.

«مَنْ اکْثَرَ مِنْ ذِکْرِ الْآخِرَة قَلَّتْ مَعصِیتُه» (2)

کسی که زیاد به یاد آخرت باشد نافرمانی و گناهش اندک شود.

و طبیعی است،کسی که در همه احوال به یاد آخرت باشد،در همه احوال نیز از معصیت مصون و در امان خواهد بود.

آماده ام.صاحب پول با شگفتی پرسید.مگر پیش از این آماده نبودید ؟ گفت.این مرکَب از آنِ من نیست و آن را از کسی کرایه نموده ام،و کسی که این مرکب از آنِ اوست اکنون در میان حجاج است،از این رو رفتم و او را یافتم و از او اجازه خواستم که پول شما را هر چند وزنی ناچیز دارد،با خود ببرم،و اگر راضی نیست بابت آن نیز کرایه ای پرداخت کنم.زیرا پیش از این،مرکب را جهت خود و بار خود اجاره نموده بودم،و اگر این اجازه را نمی گرفتم در قیامت مایه دردسر بود،و به زحمت می افتادم.

چقدر خوب است که انسان در دنیا،قیامت و آخرت را اینگونه ببیند.

ولی ما مردم هرگز قیامت را اینگونه نمی بینیم،و این،از رفتار اقتصادی و اخلاقی ما به خوبی پیداست.

اسیر کنید،که هیچ چیز به زندان و اسارت شایسته تر از زبان نبوده و نیست.

لا شیءَ احَقُّ بِالسِجْنِ مِنَ اللِسٰان» (1)

و کسی که به این امر مبادرت کرد و مالک زبان خود باشد عاقبتی خوش و سلامت دارد.

طُوبیٰ لِمَنْ مَلَکَ لِسٰانَه» (2)

و کسی که مالک زبان خویش باشد،از حقیقت ایمان و یقین برخوردار است.

لٰا یَسْتَکْمِلُ احَدُکُمْ حقیقةَ الْاِیْمٰانِ حتی یَخْزُنَ لِسٰانَه» (3)

هیچکس از شما حقیقت ایمان را به کمال برخوردار نیست مگر آنکه زبان خویش را نگاه دارد.

باخته و رو به سوی خانه شود،ایشان نیز تمامی سرمایه عمر عزیز را باخته و در سایه آن چیزی دریافت نکرده،و راهیِ خانه گور می شوند.

و در خبر آمده است که وقتی چنین کسانی در گور جای می گیرند خداوند از فرشتگان می خواهد که روی وی از قبله بگردانند و آنگاه به حساب وی رسیدگی نمایند.زیرا سهم بهشت خود را داده،و جهنم ابد را خریدار شده اند.

باری،در روایتی رسیده است که خداوند برای هر کس که پا به عرصه دنیا می نهد سهمی از بهشت قرار داده،اما پاره ای بر اثر گناه آن را از دست داده و جهنم را از آن خود می سازند،همچنانکه دوستانی بسانِ انبیاء و صالحان و پاکان را از کف داده و فرعون و هامان و نمرود و شیطان را رفیق او ساخته اند.

براداران و خواهران ! چه خسارتی از این بالاتر که خداوند انسان را لایق رفاقت با انبیاء قرار دهد،و نیز مکانی همچون بهشت را جایگاه وی سازد،اما بر اساس گناه و معصیت همه را از دست بدهد.

ص:346

اشارت

دنیا و آخرت،هر کدام،ظاهر و باطنی دارند.

ظاهر و باطن دنیا و آخرت،هرگز مطابق و موافق یکدیگر نیست.

و این حقیقت در قیامت نمایان خواهد شد.

ص:347

ص:348

ص:350

بازگوید،و البته من نیز در خویش تجدید نظر خواهم کرد،و آنچه از عیوب پیرامون من بر شمرده است اصلاح نموده،و هرگز خوبی ها و محبت های وی را از یاد نخواهم برد،و باز هم می گویم و از گفته خویش نیز دلشادم که او انسانی باصفا،و نیز با صفاتی نیکوست. آنچه می دانم ز وصف آن ندیم باورت ناید،چه گویم ای کریم

اساساً،هیچ چیز خوشتر از خوش گمانی نیست،زیرا هم آرامش دل و هم سلامت دین را در پی دارد.

«حُسْنُ الظَّنِّ رٰاحة القَلْب وَسَلٰامة الدین» (1)

همچنانکه ناخوشایندترین خصلت و خصیصه آدمی نیز بدگمانی است،که مایه تباه شدن دین است.

«آفَةُ الدین سُوءُ الظَّن» (2)

تا جایی که آمده است:

«لٰادِینَ لِمُسیء الظَّن» (3)

البته،بدگمانی و یا سوء ظن تبعات نامیمونی نیز از خود به جای می نهد، از آن جمله اینکه انسان را به بدی و شرور وا می دارد؛

«سُوءَ الظَّنِّ یُفْسِدُ الْاُمُورَ وَیَبْعَثُ عَلی الشُرور» (4)

و دیگر آنکه مایه درنگ و تاخیر در کارها می شود،و توان تصمیم و اراده را از انسان می رباید.

ص:351

«مَنْ سٰاءَ ظنُّهُ تَاَمَّلَ» (1)

کسی که بدگمان باشد در کارها درنگ می کند.

و دیگر آنکه بدخیالی در پی دارد؛

«مَنْ سٰاءَ ظَنُّهُ سٰاءَ وَهْمُهُ» (2)

کسی که بدگمان باشد بدخیال نیز خواهد بود.

و دیگر آنکه دوستان خویش را هر یک به گونه ای از خود می رماند؛

«مَنْ غَلَبَ عَلَیه سُوءُ الظَّنِّ لَمْ یَتْرُک بَیْنَه وبَیْنَ خَلیل صُلْحاً» (3)

کسی که بدگمانی بر او غالب شود،صلح و سازشی میان او و دوستان وی بر جای نمی ماند.

و دیگر آنکه چنین کسی گاه به کسی بدگمان می شود که خیانتی را روا نکرده است،و از دیگر سوی نسبت به کسی که بر وی خیانتی کرده است خوش گمان و خوش بین خواهد شد.

«مَنْ ساء ظَنَّهُ بِمَنْ لٰایَخُون حُسُنَ ظَنُّهُ بِمٰا لٰایَکُون» (4)

با اینهمه،پادشاه از اصرار خویش دست نکشید و از غلام خواست که به هر صورتی که هست از معایب دوست خود بگوید.

و راستی که چه بد و نامبارکه است که آدمی در پی افشای معایب دیگران باشد،و این خود از زشت ترین عیوب و نیز بدترین گناهان و معاصی است.

«تَتَبُّعُ العُیُوب مِنْ اقْبَحِ العُیوبِ وَشَرِّ السَّیئٰات» (5)

و در خبر آمده است که چنین مردمی که در پی درک عیوب و معایب دیگران هستند از خود برانید.

ص:352

«لِیَکُنْ ابْغَضُ النّٰاس الَیْکَ وَاَبْعَدُهُمْ منکَ اطْلَبَهُم لِمَعٰایِب النٰاس» (1)

باید مبغوض ترین مردم نزد تو و دورترین آنها از تو کسی باشد که بیشتر از دیگران در جستجوی عیب های مردم است.

باری،این بار نیز اصرار پادشاه راه به جایی نبرد،جز آنکه غلام صمیمانه تر و صادقانه تر از یار خویش یاد کرد: گفت ای شه من بگویم عیب هاش

باری،آن غلام سیاه و پریشان احوال اینگونه با حسن ظن خویش از همراه و رفیق خود یاد نمود.

آمده است که اگر کسی به شما خوش بینانه نظر داشت،کاری کنید که خوش بینی وی از دست نشود،پس اگر آنگونه نبوده اید از آن پس همان باشید که او می اندیشیده است.

«مَنْ ظَنَّ بِکَ خَیْراً فَصَدِّق ظَنَّه» (2)

کسی که به تو گمان خیر داشت،گمانش را راست گردان.

ص:353

و در همین میان آن غلام زیباروی در جامه ای پاک و زربفت و زیبا به پیشگاه پادشاه درآمد. زنگارهاست در دل آلودگان دهر هر پاک جامه را نتوان گفت پارساست (1)

و پادشاه او را به کنار خود خواست و غلام سیاه روی را نیز به دنبال کاری فرستاد،و آنگاه رو به غلام کرده و گفت.بسی خوش رو و خوش صفاتی،و نیز لایق تکریم و احترام،اما اگر آنهمه عیب و نقص که دوست تو در تو دیده و از آنها یاد می کرد با خود نداشتی به جهانی می ارزیدی،و لایقتر و سزاوارتر از آن بودی که هستی. ای دریغا گر نبودی در تو،آن

غلام دست به دندان گزیده و گفت.ای شاه ! آن دوست زشت روی و سیاه دندان چه گفته که از قدر و منزلت من در پیشگاه شما کاسته است ؟

پادشاه گفت.او از تو بسیار گفته است،از جمله اینکه تو را رفیقی ناموافق می دانست،و می گفت.آنچه در ظاهر می نمایی در حقیقت عکس آن هستی،یعنی اگر به ظاهر درمان می نمایی به واقع و در پنهان دردی جانسوز و جانکاه به شمار می آیی. گفت اول وصف دو رُوئیت کرد کاشکارا تو دوایی،خُفیه درد

و در همینجا،غلام خشمگین شده و هر چه از ناسزا می دانست نثار یار

ص:354

غایب کرد: کف برآورد آن غلام و سرخ گشت تا که موج همجوار از حد گذشت

و شاه نیز به خروش آمد و با نهیب و پرخاش غلام را گفت.خاموش باش که با وجود زیبایی و ظرافتی که با خود داری اما جان تو بسی گندیده است و هزار آفت حسد و کژی و بی صفاتی در تو موج می زند،حال آنکه غلام زشت روی اگر چه گندیده دهان است اما در صفات آدمیت از تو بسی برتر و شایسته تر و دلپذیرتر می نماید.

باری،اگر او گندیده دهان است تو گندیده جانی (1). چون دمادم کرد همجوش چون جرس

به ظاهر زیبا،فریبا،جذاب و بلند آوازه است،و دیگری نیز برای اهل ظاهر، ظاهری خوفناک و هول انگیز و زشت و کریه و قابل انکار دارد،ولی هیچیک از این دو غلام،ظاهری موافق با باطن خود ندارد.

آن غلامی که ظاهری زیبا و خوش منظر دارد دنیاست،ولی همین دنیا در درون خود فنا و زوال و نابودی را با خود دارد،و هرگز نپاییده و نمی ماند، همچنانکه برای دیگران نمانده و نپاییده است. ای دیده اگر کور نه ای گور ببین

اساساً،اگر پای نیستی،نابودی و مرگ در میان نبود،هیچکس آنچه اکنون به چنگ دارد،در دست نداشت.

سفیران چندین پادشاه در حضور انوشیروان بودند،و انوشیروان خواست شَأن و منزلت بوذرجمهر و میزان دانش و فضیلت ایشان را بر آنان نیز آفتابی و نمایان سازد،از این رو از وی پرسشی نموده و گفت.جناب بوذرجمهر،در نگاه شما آنچه در این دنیا با فضیلت تر از هر چیز دیگر است،چیست ؟ و بوذرجمهر بی درنگ گفت.سه چیز،یکی زن،و آن دیگری مرگ،و سومی نیز احتیاج.

پرسید.چرا ؟ به پاسخ گفت.اگر زن نبود پادشاهی همچون تو کجا پدید می آمد ؟ و اگر مرگ نبود این دولت و ملک چگونه از پدر به تو می رسید ؟ و اگر احتیاج نبود حکیمی چون من کجا کمر به خدمت تو می بست ؟

بنابراین؛آنچه موجب دست به دست شدن دولت و اقبال دنیا می شود همین فناء و زوال و مرگ است.و به دیگر سخن محکمترین برهان بر ناپایداری و ناماندگاری دنیا همین چیزهایی است که در دسترس و اختیار ماست.

ص:356

باری،هیچ چیز نمی ماند و اگر بماند برای ما ماندنی نیست،همچانکه خود ما ماندگار نبوده،و یکی از پس دیگری رهسپار به سوی جهان دیگر می شویم. این پنج روز مهلت ایام آدمی

و ارشاد اولیاء دین نیز همواره همین بوده است که در پس پرده زیبای زندگی و حیات،حقیقتی به نام مرگ و مُردگی نهفته و نهان است،که هیچکس نیز از آن استثناء نشده و مستثنی نخواهد بود.

«الْمَوتُ یَأتِی عَلیٰ کُلِّ حَیِّ» (1)

مرگ بر هر موجود زنده ای در آید.

و تو گویی که مرگ همچون سایه ای است که پیوسته ملازم و همپا و همراه آدمی است.

«الْمَوتُ الْزَمُ لَکُمْ مِنْ ظِلِّکُمْ وَاَمْلَکُ بِکُمْ مِنْ انْفُسِکُمْ» (2)

مرگ از سایه شما به شما نزدیکتر،و از خودتان به شما فرمانرواتر است.

و البته بسیار غافلانه است که کسی از این همسایه نزدیکتر از سایه بی خبر بوده،و مستانه روزهای زندگی را به شب کشاند.

ص:357

راستی،وقتی که مرگ از ما غافل نیست چرا ما از آن باشیم.

و ما که نسبت به هیچ چیز غافل نیستیم،چرا از مرگ در غفلت به سر ببریم.

آیا گمان داریم که می توانیم با آن کنار آییم ؟ !

یا گمان داریم که بر آن فاتح و پیروز می شویم ؟ !

اگر پیروزی بر مرگ برای آدمیان میسور و میسر بود هیچیک از سرکشانِ گذشتۀ عالم،چهره در نقاب خاک نداشتند.

راستی کجایند سرکشان و فرزندان سرکش ایشان ؟ !

«ایْنَ الْجَبٰابِرَة وَاَبْنٰاءُ الْجَبٰابِرَة» (1)

کجایند آنها که گفتند.چه کسی از ما نیرومندتر و جمعیتش از ما بزرگتر و افزونتر است ؟

«ایْنَ الَّذِین قٰالُوا مَنْ اشَدُّ مِنّٰا قُوَّةً وَاَعْظَمُ جَمْعاً» (2)

کجایند آنها که لشکرها را منهزم و فراری ساختند و به هر سو روانه می شدند هزاران سوار و نیرو به همراهی ایشان رهسپار می شد !

«ایْنَ الَّذِیْنَ هَزَمُوا الجُیُوشَ وَسٰارُوا بِالاُلَوفِ» (3)

کجایند آنها که کوشا بوده،و آماده و مهیا ساخته،و در تلاش و کوشش هیچ کوتاهی نکردند ؟

«ایْنَ مَنْ سَعَیٰ واجْتَهَد وَاَعَدَّ وَاحْتَشَد» (4)

و کجایند آنان که بنا نموده و محکم کردند،و فرش نموده و گستردند،و گرد آورده و آماده ساختند ؟

«ایْنَ مَنْ بَنَیٰ وَشَیَّدَ وَفَرَشَ وَمَهَّدَ وَجَمَعَ وَعَدَّد» (5)

ص:358

کجایند آنانکه اندوخته کرده و حساب کردند،و مال بر روی مال انباشته و دارایی شان بسیار شد ؟

«ایْنَ مَنْ ادَّخَرَ وَاعْتَقَدَ وَجَمَعَ الْمٰالَ علیٰ الْمٰال فَاکْثَرَ» (1)

کجایند آنانکه انباشته و زیاد کردند،و ذخیره نموده و به حساب در آوردند، و به پندار خویش برای فرزندان خود عاقبت اندیشی کردند ؟

«ایْنَ مَنْ جَمَعَ فَاکْثَرَ وَاحْتَقَبَ وَاعْتَقَدَ وَنَظَرَ بَزَعْمِهِ لِلْوَلَد» (2)

کجایند آنان که عمرشان از شما درازتر و آثارشان از شما بزرگ تر بود ؟

«ایْنَ مَنْ کانَ مِنْکُم اطْوَل اعْمٰاراً وَاَعْظَمُ آثٰاراً» (3)

کجایند آنانکه مالک دورترین نقاط دنیا شدند ؟

«ایْنَ الَّذِینَ مَلَکُوا مِنَ الدُّنیٰا اقّٰاصِیهٰا» (4)

کجایند آنها که به نهایت و منتهای همت های خود در دنیا رسیدند ؟

«ایْنَ الَّذِیْنَ بَلَغُوا مِنَ الدُنیٰا اقٰاصِیَ الْهِمَم» (5)

و کسانی که گمان می برند رحمت خداوند در آخرت نیز مشمول همگان خواهد بود یا غافلند و یا همچون جناب شیخ بهاء الدین عاملی مزاح می کنند که می گویند: تا منزل آدمی سرای دنیاست

اساساً،دنیا بهار آخرت نیست،تا از نیکویی آن پی به نیکویی آخرت ببریم.

اگر اینگونه باشد دعوت انبیاء،تمامی،بی حاصل است.

باری؛از اینکه ایشان دعوت نمودند معلوم می شود که آخرت سفر نیست بلکه سفره است،و هر کس در اینجا پذیرای دعوت شود،در آنجا نیز تهیه و تدارک وی را خواهند دید.وگرنه اگر سفره ای بود گشوده و برای همگان،چه جای دعوت و هدایت خواهد بود.

بنابراین،حکایت دنیا و آخرت را حکایتی دیگر بدانید و رحمت آخرت را با رحمت دنیا یکی ندانید،وگرنه با این قیاس باطن به نتیجه ای باطل می رسید و آن اینکه دل را به رحمت حق دلخوش ساخته و تن به هر آلودگی می سپارید.

و این دلخوشی همانست که در قرآن کریم با صراحت تمام تحت عنوان «الامن من مکر اللّٰه»یاد شده و از آن نیز منع شده است.

«مکر»در اینجا به معنای عذاب است و هیچکس نبایست خود را از عذاب الهی معاف و آزاد و رهیده بداند.

وجود مبارک امام علی بن ابیطالب علیه السلام به فرزند گرانمایه خویش حضرت حسن بن علی علیه السلام فرمود.فرزندم ! هیچکس حتی خوبان عالم را در امان از عذاب الهی مدان،زیرا ای بسا پایان کار،کاری کنند که مستوجب آتش باشند.

ص:360

کس را وقوف نیست که پایان کار چیست (1)

و نیز فرمود.از بدترین مردم عالم نیز نومید نباش،ای بسا در عاقبت از عقوبت الهی رهیده و رها شوند.

حکم مستوری و مستی همه بر عاقبت است (2)

از این رو،می بینید کسی همانند«حر»که در آغاز،راه را بر امام بست و آنهمه فجایع به بار آورد عاقبت سر به دامان امام داشت و زندگی و حیات را وداع گفت،ولی کسی همچون ضحاکِ مشرقی که از مکه با امام بودو تا ساعتی پیش از شهادت امام نیز شمشیر بر سپاه خصم فرود می آورد،یکباره به محضر امام رسید و گفت.برای زن و فرزندانم دلتنگ شده و اجازه می خواهم بازگردم،و امام نیز اجازه داده،و بدینسان آتش ابدی را خریدار می شود.

بنابراین،هیچس از خوبان امیدوار نباشند،و نه از بدان کسی نومید،زیرا ملاک،عاقبت امور است.

«مِلٰاکُ الْاُمُور حُسنُ الخَوٰاتِم» (3)

حال که ملاک خوبی و پاکی و سِلم،پایان کار و عاقبت است،پس خردمند کسی است که چشم از احوال کنونی برگیرد و تنها نگران آتیه و آینده خویش باشد.

«اعْقَلُ النّٰاس انْظَرُهُمْ فِی العَوٰاقِب» (4)

و کسی که چشم آخربین و عاقبت اندیش داشته باشد از دام هلاکت ها ایمنی و نجات می یابد.

بِالنَّظَرِ فِی الْعُواقِبِ تُؤمَنُ الْمَعٰاطِب» (5)

ص:361

باری،با نگرش و دقت در سرانجام امور است که آدمی از هلاکت ها ایمنی یافته و می رهد؛و نیز از پیش آمدهای ناگوار به سلامت می ماند،و نه در جایگاه های سقوط فرو می غلطد.

«الٰا وَاِنَّ الخَطٰایٰا خَیْلٌ شُمُس حُمِلَ عَلَیْهٰا اهْلُهٰا وَخُلِعَتْ لُجُمُهٰا فَاَوْرَدَتْهُمُ النّٰار» (1)

آگاه باشید که خطاها و گناهان همچون مرکب های سرکشی هستند که گناهکاران را بر خود سوار کرده و لجام هاشان را گسیخته و همچنان بروند تا آنها را به دوزخ در آورند.

البته،گناه آسیب و تبعات فراوانی در پی دارد،کمترین آن این است که طاعات انسان را محو و تباه می سازد.

«آفَةُ الطَّاعَةِ العِصْیٰان» (2)

و از سویی وقتی که طاعات کم و کمرنگ شوند،معصیت ها و نافرمانی های حق دامنه یافته و بسی بسیار می شوند.

«اذٰا قَلَّتِ الطٰاعٰاتُ کَثُرَتِ السَّیِّئات» (3)

و سیّئات و گناهان نیز جز شقاوت و هلاکت و بدبختی چیزی دیگر درپی ندارند.

«بِالمَعْصِیَّةِ تَکُونُ الشِّقٰاء» (4)

و تو گویی؛معصیت و گناه قلاده ای است که بر گردان آدمی آویخته می شود، و خواسته یا ناخواسته وی را به سوی انواع بلیات و انحاء رنج ها می کشاند،پس، چه بد قلاده و افساری است.

«بِئْسَ القَلاده قلادةٌ الآثام» (5)

نتیجه آنکه حاصل معاصی و دستاورد آن عین نابودی و از دست شدن است.

ص:363

«حٰاصِلُ المَعٰاصِی التَّلَف» (1)

گوش بت پرستان مکه رسید.از این رو همینکه وارد برزن و بازار شد هیچیک از دوستان قدیم او را تحویل نگرفتند و با پرخاش می پرسیدند.چرا تسلیم پیامبر شده و دین او را دین خود ساخته است ؟ !

عقبه که اوضاع را چنین دید گفت.از من دست نکشید.من دوست می خواهم.و آشنا،و رفت و آمد.گفتند.اگر دِلت با ماست پس دست از او بردار.

و پذیرفت زیرا دید با پیامبر بودن تنهایی،غربت،سرزنش و ملامت در پی دارد.

ولی دوستان نپذیرفتند و گفتند.شرط دیگر نیز در میان است و آن اینکه باید در گوشه ای از مسجد الحرام ایستاده و به محض ورود پیامبر بر صورت وی آب دهان ریخته و اهانت کنی !

و همین کار نیز کرد.

و این سرانجام کسی است که شیطان را بر خدا برگزیده و او را ولی خود بخواهد.

و در همین میان خداوند به تسلای پیامبر آمده و این آیه را فرود آورد:

«وَیَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلَیٰ یَدَیْهِ یَقُولُ یَالَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلاً» (1)

یعنی،روزی که روزگار قیامت است،عقبه که با این کار بر خود ستم کرد،از شدت حسرت دست را به دهان می گزد و افسوس می خورد که ای کاش با تو این رفتار نمی کرد و از همنشینی با تو سرباز نمی زد.

«وَیَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلَیٰ یَدَیْهِ یَقُولُ یَالَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلاً*یَا وَیْلَتَیٰ لَیْتَنِی لَمْ أَتَّخِذْ فُلاَناً خَلِیلاً» (2)

و نیز حسرت می خورد که ای کاش با دوستان بت پرست خویش رفاقت نمی نمودم،زیرا آنها بودند که پس از التفات به دین و اسلام آوردن مانع راهم شده و همچون شیطان گمراهم نمودند،شیطانی که مایه خواری و رسوائی آدمی است.

البته،شیطان کار را چنان تمهید و زمینه را آنگونه فراهم و هموار می دارد که

ص:365

آدمی گمان رسوایی نیز نمی برد،زیرا او همیشه از کم شروع کرده اما هرگز به کم اکتفا نمی کند.

ابو هاشم جعفری از راویان بسیار بزرگوار است،و عمر خویش را با سه امام عظیم القدر همچون امام رضا،و امام جواد،و امام هادی علیهم السلام سپری کرد،و چه خوب بهره گرفت.

وی می گوید.روزی به حضور امام رضا علیه السلام باریافتم،و سلام کردم،ولی پاسخ امام سرد بود،و مایه تأثر و تاسف من شد،و پیوسته با خود می گفتم.برخورد امام چرا اینگونه است ؟ ! تا اینکه به تنگ آمده و پرسیدم.جانم فدای شما خطایم چیست،و کجاست ؟ اصلاحش می کنم.امام علیه السلام فرمود.سه روز پیش دختری به تو موهبت شد اما نامی بر آن نهادی که جزء نام های ما نیست.

باری؛کار شیطان همین است که امروز از اسم شروع می کند،ولی به همینجا ختم نمی شود بلکه فردا عکس،و روز دیگر سکس و روز دیگر رابطه و سرانجام رسوایی در پیشگاه خداوند.

عزیزان ! اگر این رسوایی را نمی خواهید پس خدا را و کتاب خدا را به شیطان و آنچه خواسته اوست نفروشید،که سودی در پی ندارد. بار مفروش به دنیا که بسی سود نکرد آنکه یوسف به زر ناسره بفروخهت بود (1)

و کسانی که دست به چنین معامله ای می زنند چه سرنوشت شومی دارند؛

«الَّذِینَ یَشْتَرُونَ بِعَهْدِ اللّٰهِ وَأَیْمَانِهِمْ ثَمَناً قَلِیلاً»

کاسنی که بیایند قرآن و نبوت انبیاء و امامت امامان،و حلال و حرام دین مرا با دنیای بسیار کم و نازل معامله کنند تا در چند روز دنیا بدن ایشان در خوشی و راحت باشد به انتظار چندین بلا و محنت سنگین باشند نخست اینکه:

«أُولٰئِکَ لاَ خَلاَقَ لَهُمْ فِی الآخِرَةِ»

ص:366

وقتی که سر از خاک گور بر می دارند از بهشت و نعمت و نیز از دیدار اولیای من،ذره ای،نصیب ایشان نخواهد شد.

راستی در چنین بازاری وقتی که چنین سرمایه هایی در چنگ نباشد کار انسان به کجا می کشد ؟

عزیزان ! روزگار سختی در پیش است کمی مواظب و محتاط زندگی کنید.

آن روز روزی است که پیامبران نیز مورد محاکمه و بازخواست الهی قرار می گیرند ما که جای خود داریم.

«وَلَنَسْئَلَنَّ الْمُرْسَلِینَ»

امام رحمه الله که در وصیتنامه خود نوشت.با دلی آرام و قلبی مطمئن و ضمیری شاد به فضل و رحمت خداوند به سوی جایگاه ابدی رهسپار می شوم،چند دقیقه ای پیش از مرگ خانواده خود را می خواهد و می گوید.همینقد بدانید که این سفر بسیار سخت است.

آری،او که هشتاد و هشت سال کمر به خدمت خدا بست در لحظه های آخر نگران بود،که کار به کجا خواهد کشید.

آیا با این حساب می شود راحت زندگی کرد آنهم به این امید که خداوند کریم است ؟ !

آری،کریم هست اما نه برای هر کس.

دیگر اینکه:

«وَلاَ یُکَلِّمُهُمُ اللّٰهُ»

اینان در قیامت خداوند را صدا می کنند اما پاسخی نمی شنوند.

و سوم آنکه:

«وَلاَ یَنْظُرُ إِلَیْهِمْ»

حتی بر ایشان نگاه نیز نخواهد کرد.

و راستی چرا اینگونه برخورد نکند،و اینگونه سخت نگیرد،هیچ می دایند برای برپایی این دین تا کجا هزینه کرده است ؟

ص:367

مگر به خاطر همین دین نبود که سرهای پیامبران را ناجوانمردانه بریدند ؟

مگر کنار همین دین نبود که عزیزترین یاران خداوند را قطعه قطعه ساختند ؟

آیا کربلا برای خداوند کم خرج برداشته است ؟ !

حال،با اینهمه،در قیامت،به مجرمان دست مریزاد هم بگوید ؟ !

«وَلاَ یُزَکِّیهِمْ»

و از عذاب نیز تبرئه نخواهند شد.

«وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ» (1)

و عذابی دردناک در انتظار ایشان است.

ص:368