آثار مثبت عمل: مجموعه سخنرانیهای استاد حسین انصاریان

مشخصات کتاب

سرشناسه:انصاریان، حسین، 1323 -

عنوان و نام پدیدآور:آثار مثبت عمل: مجموعه سخنرانیهای استاد حسین انصاریان/ ویرایش و تحقیق محسن فیض پور.

مشخصات نشر:قم: دارالعرفان، 1388.

مشخصات ظاهری:392 ص.: مصور.

فروست:مجموعه آثار؛ 82.. سیری در معارف اسلامی؛ 23.

شابک:50000 ریال (گالینگور) ؛ 40000 ریال: شومیز : 978-964-2939-21-3

وضعیت فهرست نویسی:برون سپاری/فاپا

یادداشت:کتابنامه: 360 - 363.

یادداشت:نمایه.

موضوع:انصاریان، حسین، 1323 - -- وعظ

موضوع:اسلام -- مقاله ها و خطابه ها

موضوع:اخلاق اسلامی -- مقاله ها و خطابه ها

شناسه افزوده:فیض پور قمی، محسن، 1353 -، گردآورنده

رده بندی کنگره:BP10/5/الف82آ2 1388

رده بندی دیویی:297/08

شماره کتابشناسی ملی:1898938

ص:1

سخن ناشر

در جهان پرتلاطم امروز،آیات پرشور الهی و کلام روح بخش معصومین و زمزم لایزال معارف شیعه مرهم جان های خسته و سیراب کننده تشنگان هدایت و رهایی جویندگان از ظلمت های نفس است.عالمان دینی و عارفان حقیقی غواصان این اقیانوس بیکران معرفت اند که گوهرهای ناب علوم قرآن و اهل بیت علیهم السلام را به دست آورده و به مشتاقان حقیقت عرضه می نمایند.

در این میان،کرسی منبر و خطابه رسانه دیرپا و سازنده ای است که از دیرباز زمینه ارتباط و انتقال معارف دینی و مکارم اخلاقی را میان عالمان و متعلمان فراهم کرده است و عالمان آگاه و هادیان دلسوز،که عمر خویش را صرف تتبع و تحقیق در آثار علمی شیعه نموده اند،عباد اللّه را به مصداق کریمانۀ «ادع الی سبیل ربک بالحکمة و الموعظة الحسنة» ،با کلام نغز و لطیف خود به راه سعادت دعوت کرده اند.

مجموعه حاضر،که با عنوان«سیری در معارف اسلامی»در مجلدات مختلف و موضوعات متنوع در اختیار خوانندگان محترم قرار می گیرد،مجموعه مباحث عالمانه و ارزشمند محقق ارجمند حضرت استاد حسین انصاریان،مدظله العالی،است که یکی از عالمان برجسته و میراث داران گوهر سخن در زمان خویش است که استواری کلام و لطافت بیان نافذشان بر اهل نظر پوشیده نیست.

این گنجینه ارزشمند حاصل نیم قرن مجاهدت علمی و تبلیغی حضرت استاد جهت

صفحه مقدمه:1

نشر و ترویج فرهنگ غنی شیعه بر کرسی بحث ونظر می باشد که به منظور پربارتر ساختن محتوای تبلیغ دینی در جامعه و استفاده بیشتر طلاب محترم علوم دینی به زیور طبع آراسته می شود.

در این مجموعه گرانقدر،تلاش شده است با تکیه بر ویرایشی روشمند و دقیق-که شرح آن در یادداشت ویراستار آمده است-ساختار هنرمندانه مباحث و سبک استاد در ارائه سخن از بین نرود،تا ضمن نشرفرهنگ انسان ساز آل اللّه علیهم السلام شیوه منحصر به فرد استاد در تبیین معارف دینی نیز حفظ شده و به مشتاقان ارائه گردد.

مجلّدی که اکنون تقدیم خوانندگان گرامی می شود بیست و سومین اثر از این مجموعۀ سترگ و دربردارندۀ 21 گفتار در باب آثار مثبت عمل است که مربوط به سخنرانی های استاد در ماه رمضان 1383 در مسجد امیر تهران است.

این مکتوب،علاوه بر در برداشتن متن سخنرانی که لاجرم سبک و سیاق متن را نیز گفتاری می سازد،از فواید زیر خالی نیست:

- عنوان بندی مناسب و تفکیک مطالب و موضوعات.

- استخراج مصادر آیات و روایات و ارائه مطالب متنوع دیگر در پی نوشت.

- ذکر نام مستقل برای هر بحث(در انتخاب نام هر مجلد و نیز هر گفتار غلبه موضوع مدنظر بوده است،نه انطباق کامل موضوع و محتوا)

- مجموعه متنوع فهرست ها و...

در پایان،با امید به این که این اثر مورد رضایت حضرت حق و اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام و مقبول نظر مبلغان دینی قرار گیرد،لازم است از استاد انصاریان،دامت برکاته،که این فرصت مغتنم را در اختیار قرار دادند سپاسگزاری نماییم.

مرکز علمی تحقیقاتی دارالعرفان

صفحه مقدمه:2

پیش گفتار مؤلف

الحمد لله و الصلاة علی رسول الله و علی آله آل الله

پایه گذار منبر و جلسات سخنرانی برای رشد و هدایت جامعه وجود مبارک پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله بود.ارزش تبلیغ دین از طریق منبر و جلسات تا جایی بود که خود رسول اکرم صلی الله علیه و آله تا روز پایان عمرشان با کمال اخلاص به بیان معارف دین پرداختند و در این راه زحمات سنگینی را متحمل شدند.پس از پیامبر،وجود مقدس امیرمؤمنان علیه السلام ادای این تکلیف الهی به عهده گرفتند که بخشی از سخنرانی های آن حضرت در کتاب بی نظیر نهج البلاغه موجود است.

امامان معصوم،به ویژه حضرت باقر و حضرت صادق علیهما السلام نیز تا جایی که فرصت در اختیارشان قرار گرفت و مزاحمتی از جانب حکمرانان بنی امیه و بنی عباس برایشان پیش نیامد این مهم را به صورت بیان معارف الهی و رشته های مختلف علوم به صورتی که حجت تا قیامت بر همگان تمام باشد به عهده گرفتند و دیگران را که مورد اعتمادشان در علم و عمل بودند به این مسأله تشویق کردند.

عالمان مخلص و باعمل شیعه برای حفظ دین خدا و تبلیغ معارف الهیه بر اساس قرآن و فرهنگ اهل بیت قرن به قرن تا به امروز که سال 1387 هجری شمسی است این جایگاه عظیم را حفظ کردند؛شخصیت هایی چون شیخ مفید،شیخ صدوق،شیخ

صفحه مقدمه:3

طوسی،علامه محمدباقر مجلسی،شیخ جعفر شوشتری و در قرن معاصر بزرگانی چون آیت اللّه العظمی بروجردی،آیت اللّه سیدعلی نجف آبادی،آیت اللّه حاج میرزا علی شیرازی،آیت اللّه حاج میرزا علی هسته ای،آیت اللّه حاج میرزا علی فلسفی تنکابنی و...

با داشتن مقام مرجعیت و مقام علمی بسیار بالا در ماه رمضان و محرم و صفر به منبر می رفتند و از این طریق دِین خود را به قرآن و اهل بیت ادا می کردند.

این جانب حسین انصاریان که سالیانی از عمرم را در شهر مقدس قم،این آشیانه اهل بیت،نزد بزرگانی از مراجع و اساتید مشغول تحصیل بوده ام،بر اساس وظیفه ای که احساس می کردم رو به جانب تبلیغ و تألیف آوردم و در این راه،فقط توفیق حق رفیق راهم بود.در زمینه تبلیغ بیش از شش هزار سخنرانی در نزدیک به پانصد موضوع مختلف بر پایه قرآن و روایات اهل بیت و تاریخ صحیح و نکاتی از حیات پاکان و اولیای الهی پرداخته ام و امیدوارم تا لحظات پایان عمر هم چنان توفیق ادای این وظیفه را از جانب حق داشته باشم.

مؤسسه دارالعرفان،که در شهر قم در جهت نشر معارف قرآنی و فرهنگ اهل بیت علیهم السلام کارهای مهمی را در سطح جهانی انجام می دهد،بنا گذاشت متن این سخنرانی ها به صورت مکتوب درآید تا در اختیار طلاب حوزه ها و دانشجویان و مردم علاقمند قرار گیرد و این مجموعه که احتمالاً حدود دویست جلد خواهد شد در آینده منبعی برای مبلغان شیعه قرار گیرد.من پس از سپاس از حضرت حق لازم می دانم به خاطر تحقق این مهم از دو فرزندم و جناب آقای پیمان تشکر کنم و از خوانندگان،به خصوص مبلغان گرامی،درخواست دعا نمایم.حال،این شما و این اثر اسلامی که فقط لطف و رحمت حق سبب ظهورش شد.

فقیر:حسین انصاریان

صفحه مقدمه:4

اشاره

ارزش ماه مبارک رمضان1

تهران،مسجد امیر ،رمضان 1383

ص:2

1 ویژگی روزه

اشاره

الحمدلله رب العالمین و صلّی الله علی جمیع الانبیاء والمرسلین

و صلّ علی محمد و آله الطاهرین.

بیشترین مطالب پیرامون ماه مبارک رمضان،از وجود مبارک رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده است.مردم به خاطر این که خطبه آخر ماه شعبان را زیاد شنیده اند،به نظرشان می رسد که گفتار رسول خدا صلی الله علیه و آله درباره ماه مبارک رمضان،همان است که در آن خطبه بیان شده است.اما این گونه نیست.

بیشتر مطالبِ این خطبه مربوط به ماه مبارک رمضان و روزه داران است.از جمله، وجود مبارک حضرت صادق علیه السلام از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله قسمت بسیار مهمی را نقل می کنند که نزدیک به پانزده مسأله است،و دانستن آن برای همه ما مفید،آرام بخش و راهنما است.این قطعه با عظمت،قلب و عقل و قدرت ما را نورانی می کند.

امام صادق علیه السلام از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل فرمودند:

«شَهْرُ رَمَضَانَ،شَهْرُ اللّهِ عَزَّوَ جَلَّ» (1)

هیچ گاه پیغمبر و ائمه طاهرین علیهم السلام نام این ماه را تنها ذکر نکرده اند.هر وقت کلمه رمضان را بر زبان مبارکشان جاری کرده اند،با کلمه دیگری که دلالت بر احترام باشد،آن را می آمیختند.

امام باقر صلی الله علیه و آله علت آن را چنین فرموده است که:

ص:3


1- (1)) - بحار الانوار:340/93،باب 46،حدیث 5.؛فضائل الأشهر الثلاثه،شیخ صدوق:95،حدیث 78.

«رَمَضَانُ اسمٌ مِنْ اسْماءِ اللّهِ» (1)

رمضان،نامی از نام های پروردگار است.

به همین خاطر آن را با احترام بر زبان جاری می ساختند.

تعظیم ماه رمضان،نشانه تقوا

خدای متعال در قرآن مجید می فرماید:

«ذٰلِکَ وَ مَنْ یُعَظِّمْ شَعٰائِرَ اللّٰهِ فَإِنَّهٰا مِنْ تَقْوَی الْقُلُوبِ» (2)

کسی که به شعائر خدا احترام گذارد و تجلیل کند،از تقوای قلبی برخوردار است.یعنی دل با ارزش و پاکی دارد که وقتی می خواهد یکی از شعائر الهی را یاد کرده یا عمل کند،با احترام یاد می کند و در عمل کردن آن هم،تمام شرایط و آداب آن را رعایت می کند.

قلب با تقوا،با ارزش ترین قلب است.قلب با تقوا،نسبت به شؤون پروردگار عالم فروتن است و صاحب قلب باتقوا،همیشه خود را در برابر پروردگار و شعایر او،خاکسار و فروتن می داند.

احترام امام حسین علیه السلام به شعایر

بهترین نمونه احترام به شعایر الهی،حرکت حضرت سیدالشهداء علیه السلام است.آن حضرت علیه السلام در سفر آخری که در حج بودند،با این که می توانستند همان جا بمانند و در مسجد الحرام شهید شوند،چون خبر داشتند که سی نفر از طرف یزید،زیر لباس احرام اسلحه بسته اند تا در حال طواف خانه خدا،حضرت را به قتل برسانند.

خون ابی عبداللّه علیه السلام«ثار اللّه»است،ولی کعبه،مسجد الحرام و مناسک از «شعائر اللّه»است،لذا ادب را در این دیدند که خون پاکشان در کنار شعایر خدا

ص:4


1- (1)) - من لایحضره الفقیه:72/2،حدیث 2050؛کافی:70/4،حدیث 2.
2- (2)) - حج،(22):32؛ این است [ برنامه های حج و حدود و مقرّرات خدا ] و هر کس شعایر خدا را بزرگ شمارد،بدون تردید این بزرگ شمردن ناشی از تقوای دل هاست.

ریخته نشود.اگر ایشان شهید نمی شدند،خونشان پاک ترین خون بود،چه برسد به این که در کنار بیت خدا شهید می شدند.

از نظر فقه اسلامی،لازم نیست شهید را غسل بدهند،و شهیدی که در خون خود می غلتد،خون او نجس نیست.این خون پاک است. (1)اما ایشان نخواستند که خون پاکشان در کنار بیت خدا بریزد.پس علت آمدن ایشان به کربلا،احترام به شعائر خدا بود.

احترام به ماه مبارک رمضان

حتی نام این ماه را که به زبان جاری می کردند،چون از شعائر خداست،با احترام جاری می کردند و می فرمودند:

«شهر رمضان،شهر اللّه عزّ و جلّ» ترکیب گفتار پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله خیلی زیبا است؛در ادبیات عرب بحث مهم اضافه هست، که در اضافه سه حالت مطرح است؛ «مضاف» ،یعنی آن چیزی که اضافه می شود.

«مضاف الیه» ،چیزی که به او اضافه شده است و نسبتی که در این اضافه وجود دارد.

کار اضافه این است که مضاف با اضافه شدن به مضاف الیه،از محسنات و ارزش های مضاف الیه،برای خودش کسب ارزش می کند.

قیمت هر خانه به مقدار مصالحی است که در آن به کار رفته است،ولی خانه کعبه،چه قدر قیمت دارد ؟ قیمت آن،قیمت مادّی نیست.قیمتی است که جز خدا کسی خبر ندارد.چون وقتی که ابراهیم علیه السلام این خانه را هنوز نساخته بود،خدا در گفتگویی که با او داشت،خانه را به خودش اضافه کرد: «بیتی» (2)یعنی خانه من.این خانه،از سنگ و گل است،اما از ارزش های پروردگار،کسب ارزش می کند و این ارزش ها را به حاجیان منتقل می کند.

ارزش معنوی حج

مسائل مربوط به امور معنوی حج،شگفت آور است.در روایات بسیار مهم وارد شده است که:

ص:5


1- (1)) - فقه الرضا:174،باب 22؛بحار الأنوار:9/79،باب 11،حدیث 8. «فِقْهُ الرِّضَا،قَالَ علیه السلام...إِنْ کَانَ الْمَیِّتُ قَتِیلَ الْمَعْرَکَةِ فِی طَاعَةِ اللَّهِ لَمْ یُغَسَّلْ وَ دُفِنَ فِی ثِیَابِهِ الَّتِی قُتِلَ فِیهَا بِدِمَائِهِ وَ لَایُنْزَعُ مِنْهُ مِنْ ثِیَابِهِ شَیْءٌ إِلَّا أَنَّهُ لَایُتْرَکُ عَلَیْهِ شَیْءٌ مَعْقُودٌ وَ تُحَلُّ تِکَّتُهُ وَ مِثْلُ الْمِنْطَقَةِ وَ الْفَرْوَةِ إِنْ أَصَابَهُ شَیْءٌ مِنْ دَمِهِ لَمْ یُنْزَعْ مِنْهُ شَیْءٌ إِلَّا أَنَّهُ یُحَلُّ الْمَعْقُودُ وَ لَمْ یُغَسَّلْ إِلَّا أَنْ یَکُونَ بِهِ رَمَقٌ ثُمَّ یَمُوتَ بَعْدَ ذَلِکَ فَإِذَا مَاتَ بَعْدَ ذَلِکَ غُسِّلَ کَمَا یُغَسَّلُ الْمَیِّتُ وَ کُفِّنَ کَمَا یُکَفَّنُ الْمَیِّتُ وَ لَایُتْرَکُ عَلَیْهِ شَیْءٌ مِنْ ثِیَابِه».
2- (2)) - کافی:134/1،باب الروح حدیث 4؛«مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام عَمَّا یَرْوُونَ أَنَّ اللَّهَ خَلَقَ آدَمَ عَلَی صُورَتِهِ فَقَالَ هِیَ صُورَةٌ مُحْدَثَةٌ مَخْلُوقَةٌ وَ اصْطَفَاهَا اللَّهُ وَ اخْتَارَهَا عَلَی سَائِرِ الصُّوَرِ الْمُخْتَلِفَةِ فَأَضَافَهَا إِلَی نَفْسِهِ کَمَا أَضَافَ الْکَعْبَةَ إِلَی نَفْسِهِ وَ الرُّوحَ إِلَی نَفْسِهِ فَقَالَ بَیْتِیَ وَ نَفَخْتُ فِیهِ مِنْ رُوحِی».

زایر وقتی وارد مسجد الحرام می شود،هیچ کاری که انجام ندهد و فقط کعبه را تماشا کند،به هر نگاهی،صد هزار حسنه به او می دهند،صد هزار سیئه او را محو می کنند و صد هزار درجه او را بالا می برند. (1)خداوند کعبه را به اسم خود اضافه کرده است و کعبه،فیوضات الهیه را از طریق این ربط و اتصال به زایران منتقل می کند.مانند سیمی که نور را از کارخانه می گیرد و به لامپ می رساند.

شهر اللّه

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله کلمه «شهر» را که به معنای ماه است،به «الله» اضافه کرده و فرموده است:شهر رمضان

«شهر اللّه عزّ و جلّ» و نفرمودند «شهر الرحمن،یا شهر الرحیم» ،بلکه فرمودند: «شهر اللّه» .علت آن این است که کلمه مبارکه اللّه،یعنی وجود مقدّسی که جامع همه صفات کمال است.پس ماه مبارک رمضان،با اتصال به خدا،همه کمالات لازم را برای انسان،از طریق این ارتباط به روزه دار منتقل می کند.چون ماه رمضان ماه وصل به خدا است.کسی که وصل به ماه رمضان است،با روزه گرفتن،در صورتی که اتصال او،اتصال صحیحی باشد،کمالات الهیّه را کسب می کند،اتصال او فقط از طریق خالی نگاه داشتن شکم نباشد،بلکه وجودش باید به ماه رمضان وصل باشد:

«بَلیٰ مَنْ أَسْلَمَ وَجْهَهُ لِلّٰهِ» (2)

وجه یعنی ذات:

«وَ مَنْ یُسْلِمْ وَجْهَهُ إِلَی اللّٰهِ وَ هُوَ مُحْسِنٌ فَقَدِ اسْتَمْسَکَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقیٰ» (3)

کسی که با همه وجود تسلیم خدا شده و محسن است،به محکم ترین دستگیره

ص:6


1- (1)) - کافی:398/4،حدیث 1؛تهذیب الأحکام:97/5،باب 8،حدیث 318؛«أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ قَالَ کُنْتُ مَعَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مُزَامَلَةً فِیمَا بَیْنَ مَکَّةَ وَ الْمَدِینَةِ فَلَمَّا انْتَهَی إِلَی الْحَرَمِ نَزَلَ وَ اغْتَسَلَ وَ أَخَذَ نَعْلَیْهِ بِیَدَیْهِ ثُمَّ دَخَلَ الْحَرَمَ حَافِیاً فَصَنَعْتُ مِثْلَ مَا صَنَعَ فَقَالَ یَا أَبَانُ مَنْ صَنَعَ مِثْلَ مَا رَأَیْتَنِی صَنَعْتُ تَوَاضُعاً لِلَّهِ مَحَا اللَّهُ عَنْهُ مِائَةَ أَلْفِ سَیِّئَةٍ وَ کَتَبَ لَهُ مِائَةَ أَلْفِ حَسَنَةٍ وَ بَنَی اللَّهُ عز و جل لَهُ مِائَةَ أَلْفِ دَرَجَةٍ وَ قَضَی لَهُ مِائَةَ أَلْفِ حَاجَةٍ». کافی:240/4 حدیث 4؛«أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ مَنْ نَظَرَ إِلَی الْکَعْبَةِ لَمْ یَزَلْ تُکْتَبُ لَهُ حَسَنَةٌ وَ تُمْحَی عَنْهُ سَیِّئَةٌ حَتَّی یَنْصَرِفَ بِبَصَرِهِ عَنْهَا».
2- (2)) - بقره(2):11؛ آری،کسانی که همه وجود خود را تسلیم خدا کنند در حالی که نیکوکارند.
3- (3)) - لقمان(31):22. و هرکس همه وجود خود را به سوی خدا کند در حالی که نیکوکار باشد بی تردید به محکم ترین دستگیره چنگ زده است؛و سرانجام و عاقبت همه کارها فقط به سوی خداست.

چنگ انداخته است.یعنی همرنگ خدا شده است،چون پروردگار محسن است و عاشق همرنگ خودش می باشد.

«وَ اللّٰهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ» (1)

یعنی این گره را شیاطین و ماهواره ها و شهوات هم نمی توانند باز کنند بلکه «فَقَدِ اسْتَمْسَکَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقیٰ» عروه وثیق نمی گوید،بلکه می فرماید:«عروة الوثقی» دستگیره استوارتر و محکم تر.

تقوا در سایه اتصال معنوی به ماه رمضان

وقتی همه وجود انسان وصل به ماه رمضان باشد،معنی آن این است که وقتی کسی غیبتی را شروع می کند،به او می گویند:من روزه هستم،یعنی شما سخن خود را قطع کنید.یا وقتی چشمش به نامحرم می افتد،میل به نگاه کردن هست،که این میل،میل طبیعی است،نه میل شیطانی،چون میل به زیبایی ها،میل طبیعی است،اما اجازه نداده اند که این میل به همه جا برود و آن را محدود به حدود صحیحی کرده اند.

وقتی آدم بیرون می رود،این همه چهره های زیبا را می بیند،اما به چشمش می گوید:ماه رمضان است،من در ماه رمضان روزه هستم،پس نباید حرمت این ماه را بشکنم.به گوش،و شکمش هم همین را می گوید،که اتصال واقعی به ماه رمضان چنین است.

تقویت آخرتی اعمال

براساس فرموده پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله،ماه رمضان اضافه به اللّه شده است؛ «شهر اللّه» باعث می شود ماه رمضان المبارک از اللّه کمالات لازم را بگیرد و این کمالات

ص:7


1- (1)) - مائده(5):93؛ و خدا نیکوکاران را دوست دارد.

لازم را به شخصی که متصل به خودش است انتقال بدهد،چون ماه رمضان که بخیل نیست و این کمالات را برای خودش نمی خواهد،بلکه ماه رمضان مانند یک شفیع و واسطه است.اگر این شفیع و واسطه را خدا برای ما قرار نداده بود،یقین بدانید که در قیامت با وجود داشتن نماز،حج،جهاد،خمس و...نصیب ما از خدا بسیار اندک بود.این ماه رمضان است که دنیا و آخرت ما را به گونه ای تقویت می کند که هیچ عملی به این قدرت نمی تواند،تقویت کند.

تفاوت روزه با سایر اعمال

خداوند متعال نفرموده هیچ عمل مثبتی از انسان به من تعلق دارد،همه را گفته است که مال خودت باشد؛درباره نماز تعبیر به «صلاتک» نموده و درباره زکات تعبیر «زکاتک» فرموده،یعنی از کاف خطاب استفاده می کند.به موسی علیه السلام می گوید: «صدقتک و حجّک».

اما به ماه رمضان و روزه آن که می رسد،می فرماید:

«الصوم لی» (1)روزه من،نه روزه تو.چون تو لایق نبودی که روزه مال تو باشد،بلکه روزه مال من است.من به کَرم خودم تو را توفیق می دهم که وارد روزه شوی وگرنه روزه مال من است،نه مال تو.اما نماز به این عظمت مال تو،با این که در نماز،همه اعضا و جوارح تو در نماز است؛رکوع،سجده،قنوت و تشهد دارد.-البته قنوت مستحب است،ولی بعضی از گذشتگان در فتواهای شان واجب می دانستند.این پیکره با عظمت نماز را می گوید:برای تو است،اما روزه را می گوید:برای من است،چون تو آن قدر مقام نداشتی که روزه برای تو باشد.

اما من ملک طلق و خالص خودم را در این یک ماه به شما ارزانی می دهم،چون کریم هستم و تو در این سی روز،که خزانه من در این ملک است،هر چه می توانی از آن خزانه برای خودت بهره برداری کن و هر چه بیشتر بهره برداری کنی،خدا

ص:8


1- (1)) - من لایحضره الفقیه:75/2،حدیث 1773؛بحار الأنوار:255/93،باب 30،حدیث 31؛«قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی الصَّوْمُ لِی وَ أَنَا أَجْزِی [ أُجْزَی ] بِهِ». مستدرک الوسائل:503/7،باب 1،حدیث 8747؛«النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی کُلُّ عَمَلٍ لِبَنِی آدَمَ الْحَسَنَةُ بِعَشْرِ أَمْثَالِهَا إِلَی سَبْعِمِائَةِ ضِعْفٍ إِلَّا الصِّیَامَ فَإِنَّهُ لِی وَ أَنَا أُجْزَی بِهِ یَتْرُکُ الطَّعَامَ بِشَهْوَتِهِ مِنْ أَجْلِی هُوَ لِی وَ أَنَا أُجْزَی بِهِ وَ یَتْرُکُ الشَّرَابَ بِشَهْوَتِهِ لِأَجْلِی هُوَ لِی وَ أَنَا أُجْزَی بِهِ لَخُلُوفُ فَمِ الصَّائِمِ أَطْیَبُ عِنْدَ اللَّهِ رَائِحَةً مِنَ الْمِسْکِ».

ناخرسند نمی شود.

بعد می فرماید:

«شهر اللّه عزّ و جلّ» نمی گوید: شهر اللّه تعالی ،زیرا عزّ و جلّ یعنی توانای شکست ناپذیر.یعنی اگر به این ماه رمضانی که وصل به خدا است،وصل شوی،تو هم توانای شکست ناپذیر می شوی.به این شکل هم می توان از خدا رنگ گرفت.

در این آیه قرآن می فرماید: «وَ لِلّٰهِ الْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ» (1)قدرت شکست ناپذیری در این عالم مخصوص سه نفر است؛خدا،پیغمبر صلی الله علیه و آله و اهل ایمان است.کسی که با تمام وجود وصل به ماه رمضان است،مؤمن واقعی است.

«شهر اللّه عزّ و جلّ» جلّ،یعنی عظیم؛یعنی ما کوچک بودیم و با روزه بزرگ و بالغ شدیم.روز اول ماه مبارک رمضان،روزه داران عجیب مورد احترام،کرامت و عظمت حضرت حق هستند.تا جایی که خدا با فرشتگانش به خاطر شما مباهات می کند.به جای این که زمین به آسمان ببالد،آسمان به زمین می بالد.

فراوانی ثواب در ماه رمضان

جمله دوم این روایت پر از بشارت،تشویق و عنایت است.

این که گاهی می گویند:دریای بی نهایت،در عالم چنین چیزی وجود ندارد.

بهشتی هم که در قیامت به ما می دهند،نهایت دارد.زمان آن بی نهایت است،ولی در این دریای بی نهایت،محبت خدا به روزه دار،موج می زند.یک چشم باطنی و قلب پاکی می خواهد که آدم ببیند و درک کند.

راوی روایت،امام صادق علیه السلام است و از جهت سند و متن بسیار قوی است، علاوه بر اینکه از آیات قرآن هم این معانی،به اشاره استفاده می شود.

تفضّل و کرامت خدا در ماه رمضان

جمله دوم این است که:

«وَ هُوَ شَهْرٌ یُضٰاعِفُ اللّهُ فِیه الحَسَنَاتِ» (2)پروردگار

ص:9


1- (1)) - منافقون(63):8؛ در حالی که عزت و اقتدار برای خدا و پیامبر او و مؤمنان است،ولی منافقان [ به این حقیقت ] معرفت و آگاهی ندارند.
2- (2)) - بحار الأنوار:340/93،باب 46،حدیث 5؛فضائل الأشهر الثلاثه،شیخ صدوق:95،حدیث 78.

وارد میدان زندگی بنده خود می شود،تا ببیند بنده اش در شبانه روز ماه رمضان، چه کار خوبی انجام می دهد ؟ چه وقت یک «الله اکبر» یا «الحمد للّه» یا «سبحان اللّه» می گوید ؟ چه وقت وارد نماز می شود ؟ چه وقت قرآن می خواند ؟ پروردگار دنبال این است که بنده اش در ماه رمضان چه موقع وارد انجام یک کار خوب می شود،تا این کار خوب را به خودش اضافه کند.

چه مقدار اضافه می کند ؟ پیغمبر صلی الله علیه و آله قیدی ذکر نفرمودند.فقط فرمودند:

«یُضٰاعِفُ اللّهُ فِیه الحَسَنَاتِ» بعضی از خوبی ها با یک ادب خاصی بیان شده است، مثلاً می فرماید:در ماه رمضان کسی که قرآن می خواند،وقتی «بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِیمِ» می گوید،این جمله نوزده حرف است،به هر حرفی که از دهان او درمی آید،خدا ثواب نوزده ختم کامل قرآن را در پرونده اش ثبت می کند. بسم اللّه در نمازهای واجب هم عنوان قرآن خواندن را دارد.

شما یک رکعت نماز صبح می خوانید،خدا آن یک رکعت را تبدیل به میلیاردها رکعت می کند.عددی معلوم نشده است که مثلاً با یک «الحمد للّه» ،چه قدر ثواب اضافه می شود ؟

موج دریای رحمت پروردگار

برای روشن شدن مطلب،خوب است که به این مثال توجّه شود؛دریا را در کمال آرامش می بینید،که یک ذرّه موج ندارد.یک سنگ کوچکی را برمی دارید و در آب می اندازید.این سنگ به اندازه خود یک موج دایره ای ایجاد می کند.آن موج یک موج بزرگ تر و بزرگ تر،تا چشم کار می کند این موج ایجاد می شود.

کار خدا در ماه رمضان این گونه است.شما یک سنگی به نام «الحمد للّه» یا روزه یا نماز واجب،در دریای رحمت خدا می اندازید،پروردگار عالم دریای رحمت خود را موج می دهد.این که می گویم سنگ،چون اعمال ما نسبت به او چیزی

ص:10

نیست.وقتی زینب کبری علیها السلام دو تا دستش را زیر بدن ابی عبداللّه علیه السلام برد و با اعتقاد به پروردگار گفت:

«اَللَّهُمَّ تَقَبَّلَ مِنّٰا هَذَا القَلیلِ الْقُربٰان» (1)خدایا این قربانی اندک را از ما بپذیر پس عمل ما نسبت به او ناچیز است.

موج تا آنجا می رود که عقل ما کار نمی کند که این موج را بیابد.این معنای

«وَ هُوَ شَهْرٌ یُضٰاعِفُ اللّهُ فِیهِ الحَسَنَاتِ» (2)است.خدا اگر بخواهد اضافه کند،تا بی نهایت اضافه می کند،چون ذات و فعل خدا بی نهایت است.

محو گناهان به برکت ماه رمضان

جمله سوم؛بسیار امیدبخش است و خداوند چقدر روز اول ماه رمضان، روزه دار را خوشحال می کند و لذّت قلبی به او می دهد؛

«وَ یَمْحُو فِیهِ السَیِّئاتِ» (3)پروردگار در ماه رمضان،تمام زشتی ها و گناهان را از پرونده روزه داران می زداید.

در این دنیا سنگینی گناه را به کسی نشان نداده اند.قرآن مجید می فرماید:که در قیامت،مجرمان حرفه ای را زنجیری می زنند که طول زنجیر هفتاد ذراع است. (4)و در روایات ما آمده است که:هر حلقه این زنجیر،از کره زمین سنگین تر است و این سنگینی به خاطر سنگینی گناهان است،نه خود زنجیر. (5)یعنی در هر حلقه آن این قدر بسیار تراکم هست.گناه،این سنگینی را دارد.

دانشمندان امروز می گویند:

اگر کسی بتواند خلأ بین اتم های کره مریخ را از بین ببرد و فشرده اش کند،به اندازه یک نارنج می شود،بدون این که وزن آن کم شود،چون خلأ که وزنی ندارد، پس وقتی مریخ را فشرده کنند و خلأ میان الکترون ها و هسته های مرکزی را بگیرند، تراکم که پیدا بکند،اندازه یک نارنج می شود،ولی وزن آن کم نمی شود.

این که حضرت می فرماید:هر حلقه این زنجیر به وزن کره زمین است،این وزن از سنگینی گناه است.کاری که خدا در ماه رمضان انجام می دهد،این است که آن قدر

ص:11


1- (1)) - شجره طوبی:393/2(خاتمه)؛وفیات الائمه:450.
2- (2)) - بحار الأنوار:340/93،باب 46،حدیث 5؛فضائل الأشهرالثلاثه،شیخ صدوق:95،حدیث 78.
3- (3)) -بحار الأنوار:340/93،باب 46،حدیث 5؛فضائل الأشهرالثلاثه،شیخ صدوق:95،حدیث 78.
4- (4)) - اشاره به سوره حاقه آیه 32؛ سپس او را در زنجیری که طولش هفتاد ذرع است به بند کشید.
5- (5)) - بحار الأنوار:280/8،باب 24،حدیث 1؛تفسیر قمی:81/2(ذیل آیه 32 سوره حاقه). «أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قُلْتُ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ خَوِّفْنِی فَإِنَّ قَلْبِی قَدْ قَسَا فَقَالَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ اسْتَعِدَّ لِلْحَیَاةِ الطَّوِیلَةِ فَإِنَّ جَبْرَئِیلَ جَاءَ إِلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ هُوَ قَاطِبٌ وَ قَدْ کَانَ قَبْلَ ذَلِکَ یَجِیءُ وَ هُوَ مُتَبَسِّمٌ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَا جَبْرَئِیلُ جِئْتَنِی الْیَوْمَ قَاطِباً فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ قَدْ وُضِعَتْ مَنَافِخُ النَّارِ فَقَالَ وَ مَا مَنَافِخُ النَّارِ یَا جَبْرَئِیلُ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ إِنَّ اللَّهَ عز و جل أَمَرَ بِالنَّارِ فَنُفِخَ عَلَیْهَا أَلْفَ عَامٍ حَتَّی ابْیَضَّتْ ثُمَّ نُفِخَ عَلَیْهَا أَلْفَ عَامٍ حَتَّی احْمَرَّتْ ثُمَّ نُفِخَ عَلَیْهَا أَلْفَ عَامٍ حَتَّی اسْوَدَّتْ فَهِیَ سَوْدَاءُ مُظْلِمَةٌ لَوْ أَنَّ قَطْرَةً مِنَ الضَّرِیعِ قَطَرَتْ فِی شَرَابِ أَهْلِ الدُّنْیَا لَمَاتَ أَهْلُهَا مِنْ نَتْنِهَا وَ لَوْ أَنَّ حَلْقَةً وَاحِدَةً مِنَ السِّلْسِلَةِ الَّتِی طُولُهَا سَبْعُونَ ذِراعاً وُضِعَتْ عَلَی الدُّنْیَا لَذَابَتِ الدُّنْیَا مِنْ حَرِّهَا وَ لَوْ أَنَّ سِرْبَالاً مِنْ سَرَابِیلِ أَهْلِ النَّارِ عُلِّقَ بَیْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ لَمَاتَ أَهْلُ الدُّنْیَا مِنْ رِیحِهِ قَالَ فَبَکَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ بَکَی جَبْرَئِیلُ فَبَعَثَ اللَّهُ إِلَیْهِمَا مَلَکاً فَقَالَ لَهُمَا إِنَّ رَبَّکُمَا یُقْرِئُکُمَا السَّلَامَ وَ یَقُولُ قَدْ أَمِنْتُکُمَا أَنْ تُذْنِبَا ذَنْباً أُعَذِّبُکُمَا عَلَیْهِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَمَا رَأَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله جَبْرَئِیلَ مُتَبَسِّماً بَعْدَ ذَلِکَ ثُمَّ قَالَ إِنَّ أَهْلَ النَّارِ یُعَظِّمُونَ النَّارَ وَ إِنَّ أَهْلَ الْجَنَّةِ یُعَظِّمُونَ الْجَنَّةَ وَ النَّعِیمَ وَ إِنَّ جَهَنَّمَ إِذَا دَخَلُوهَا هَوَوْا فِیهَا مَسِیرَةَ سَبْعِینَ عَاماً فَإِذَا بَلَغُوا أَعْلَاهَا قُمِعُوا بِمَقَامِعِ الْحَدِیدِ وَ أُعِیدُوا فِی دَرَکِهَا فَهَذِهِ حَالُهُمْ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عز و جل کُلَّما أَرادُوا أَنْ یَخْرُجُوا مِنْها مِنْ غَمٍّ أُعِیدُوا فِیها وَ ذُوقُوا عَذابَ الْحَرِیقِ ثُمَّ تُبَدَّلُ جُلُودُهُمْ غَیْرَ الْجُلُودِ الَّتِی کَانَتْ عَلَیْهِمْ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام حَسْبُکَ قُلْتُ حَسْبِی حَسْبِی».

بار را از روی دوش همه ما برمی دارد،که اگر آن بار بر دوش ما بماند،در قیامت ما را به خاطر آن زنجیر می کنند و اگر در قیامت گناه کاران به خدا بگویند:ما پرونده این شخص کنار خودمان را دیدیم،او هم صد گناه مثل گناهان ما را داشت.چه گونه او را زنجیر نمی کنید ؟ آیا این عدل است ؟ خدا ماه رمضان را به رخ آنها می کشد و می گوید:این ها اتصال به ماه رمضان پیدا کردند و من بر خودم واجب کرده بودم که بار سنگین گناهان شان را در ماه رمضان محو کنم.

تا به حال از سنگینی فکری،روحی و مشکلات درآمده اید که یک نفس راحت کشیده باشید ؟ خدا آن روز بندگانش را در راحتی قرار می دهد.بار گناه،چه بار سنگینی است.

چهره گناه برای محتضر

به رسول خدا صلی الله علیه و آله خبر دادند که کسی در حال احتضار است و از حضرت درخواست نمودند که به بالای سر او حاضر شود.وقتی حضرت بر بالین او حاضر شدند،فرمودند:بگو: «لا اله الا اللّه» مثل این که دهان او قفل شده بود.قیافه نشان می داد که به خاطر بار گناه از گفتن «لا اله الا اللّه» می ترسد.واسطه ای مثل پیغمبر صلی الله علیه و آله که مستجمع رحمت الهی است بالای سر آدم باشد،آن وقت دهان آدم قفل شود و از گفتن «لا اله الا اللّه» بترسد.

حضرت تکرار کردند،او ترس داشت.حضرت دعایی را به او یاد دادند.با زبان که نمی توانست بخواند،اما گوش او می شنید.حضرت تصرّفی در او کردند که این دعا را بتواند از شعاع قلبش عبور بدهد و آن دعا این بود:

«یٰا مَنْ یَقْبَلُ الیَسِیرَ» ای خدایی که عمل کم را قبول می کنی

«وَ یَعْفُو عَنِ الکَثیرِ» از گناهان فراوان گذشت می کنی

«إقْبَلْ مِنّی الیَسِیرَ» عمل ناچیز را از من قبول کن

«وَ اعْفُ عَنِّی الکَثیرَ» گناهان بسیار مرا عفو کن.او خواند،سپس حضرت فرمودند:بگو: «لا اله الا اللّه» دیگر

ص:12

نترسید و با آرامش گفت.حضرت فرمودند:چرا من به تو گفتم:بگو «لا اله الا اللّه» نمی گفتی ؟ گفت:یا رسول اللّه ! یک هیولای سیاه بد قیافه عجیب و غریب در حال حمله به من بود و می گفت:اگر بگویی،تمام وجودت را از بین می برم.وحشت از آن قیافه جلوی مرا گرفته بود،اما الان می بینم که همه فضای روبه روی من پر از روشنایی،نور،سرور،کرامت و لطف است. (1)به راستی! چه لطفی از این بالاتر که روز و شب ماه رمضان خدا خودش،بدون این که ما توبه کنیم،فقط به خاطر احترام ماه رمضان،گناهان ما را محو کند؛

«وَ یَمْحُو فِیه السَیّئاتِ» (2)

آنجا که سر نیازمندان

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

ص:13


1- (1)) - من لایحضره الفقیه:132/1،حدیث 347؛وسائل الشیعه:462/2،باب 39،حدیث 2651.
2- (2)) - بحار الأنوار:340/93،باب 46،حدیث 5؛فضائل الأشهر الثلاثه،شیخ صدوق:95،حدیث 78.

پی نوشت ها بروز استعدادها

استعدادهای نهفته در انسان2

تهران،مسجد امیررمضان 1383

ص:14

ص:15

ص:16

ص:17

ص:18

2 بروز استعداد ها

اشاره

الحمدلله رب العالمین و صلّی الله علی جمیع الانبیاء والمرسلین

و صلّ علی محمد و آله الطاهرین.

خداوند مهربان،در وجود همه انسان ها استعدادهای عظیم و پرارزشی را قرار داده است،که با یک سلسله حقایق،از حالت استعداد بودن،به فعلیّت می رسد.

چهره با صفای کمال و رشد خود را با برخورد به حقایق نشان می دهد.سرمایه تکامل و استعداد رسیدن به کمال انسان،از تمام موجودات عالم بیشتر و غناو ثروت او در این زمینه فوق العاده تر است و چنان که خودش بخواهد،می تواند آنها را به ثمرات و محصولات بسیار پرارزشی تبدیل کند،تا جایی که امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمایند:مقام این انسان از همه فرشتگان برتر و بالاتر می شود و درجات او در پیشگاه مقدس پروردگار درجات ویژه ای خواهد شد. (1)درجاتی که با همین لفظ در قرآن مجید به آن اشاره شده است.این درجات در بسیاری از آیات بدون«الف و لام»می باشد و به تعبیر ادبی،به صورت اسم نکره که نشان دهنده ارزش و عظمت آن درجات و مرتبه ها است.

عناصر ظهور و رشد استعدادها

عناصری که در رشد و ظهور استعدادها و به فعلیت درآوردن استعدادها، تاکنون بیشترین اثر را در انسان داشته است؛عنصر مکان،کتاب،حادثه،پیشامد،

ص:19


1- (1)) - بحار الأنوار:299/57،باب 39،حدیث 5؛علل الشرائع:4/1،باب 6،حدیث 1. «عبدالله بن سنان قال:سألت أبا عبد الله جعفر بن محمد الصادق علیه السلام فقلت:الملائکه أفضل أم بنوا آدم؟ فقال:قال أمیر المؤمنین علی بن أبی طالب علیه السلام ان الله عز و جل رکب فی الملائکه عقلا بلا شهوة و رکب فی البهائم شهوة بلا عقل و رکب فی بنی آدم کلتیهما فمن غلب عقله شهوته فهو خیر من الملائکه و من غلب شهوته عقله فهو شر من البهائم» کنز العمال:192/12،حدیث 34621؛الدر المنثور:193/4؛ «ما شی أکرم علی الله من ابن آدم،قیل:یا رسول الله! و لاالملائکه؟ قال:الملائکه مجبورون بمنزلة الشمس و القمر»

عنصر انسانی و زمانی است.چه بسیار انسان هایی که استعدادهای نهفته آنها در برخورد به یک مکان مقدس شکوفا شد،که آن مکان تأثیر سازنده ای در شکوفایی استعدادهای آنها ایفا کرده و از وجود آنها چهره های بسیار باارزشی از خدمت، عبادت و علم ساخته است.مکان های مقدسی مانند کعبه،مشاهد مشرفه، حرم های ائمه طاهرین و اولیای الهی علیهم السلام که اثرگذاری خاصی دارند.

نقش عناصر در شکوفایی فطرت

تعداد آنان در تاریخ کم نیست.از خودشان نقل شده است که در ظاهر افراد خمود،مرده،کسل و سستی بودند و از آن استعدادهای عظیم نهفته در وجود خودشان خبر نداشتند.معنویت آن مکان ها آنها را خبردار کرد و از خواب بیدارشان نمود.بیماری خمودی و کسالت را در آنها علاج کرد و تبدیل به چهره های بسیار موفقی شدند.

از مکان های مقدس،مراکز علمی است.مراکز علمی که در ایران و شهرهای بزرگ،از قرن های گذشته پایه گذاری شده است،گاهی افرادی در سن بالا،در کمال بی سوادی و خمودی و خواب باطن،وارد شدند،فضا و چهره های رحمانی افرادِ آن فضا،در آنها اثر گذاشت و در آنجا مقیم شدند،که از توقّف و سکون،خمودی و بی حرکتی درآمدند و رهایی پیدا کردند.سپس این ها منشأ آثار عظیم شدند و چهره های برجسته ای را در این عالم تربیت کردند.

عنصر کتاب هم این گونه است.زیاد اتفاق افتاده است که افرادی خواب رفته، گمنام،بی نام و نشان،به کتابی علاقه پیدا کردند که کتاب را بخوانند و خواندند و آن خواب باطنی،خمودی و کسالت از بین رفت و استعدادها ظهور کرد و به مقامی که مورد علاقه آنها بود،رسیدند؛مقامات معنوی،ظاهری،علمی و عملی.

ص:20

نمونه هایی از به فعلیت رسیدن استعدادها

1-استعداد امیر عبدالله خلجستانی

(1)از جمله این افراد،امیر عبداللّه خلجستانی است،که درباره او نوشته اند:شغل او خربندگی بود،که معنی آن عبارت از کرایه دادن الاغ برای بارکشی با مهتری و اصطبل الاغ ها بود.یک روزی ایشان از سر کار به خانه می آید.چشمش به یک کتاب می افتد که تا آن وقت میلی به خواندن آن پیدا نکرده بود،ولی آن روز میل پیدا کرد که کتاب را ورق بزند و ببیند که در این کتاب چه نوشته اند ؟

امیرالمؤمنین علیه السلام درباره کتاب می فرماید:

«الکتب بساتین العلماء» (2)کتابها،باغستان و گلستانِ دانشمندان است.آن درکی که دانشمندان از کتاب دارند،هر کسی پیدا کند،به مقامات بالا می رسد.امیرعبدالله کتاب را برداشت،ورق زد، چشمش به این رباعی افتاد که صاحب کتاب«حنظله باد غیسی» (3)آن را سروده بود.خود او چون مهتر،یعنی سرپرست اصطبل الاغ ها بود،لذا کلمه مهتر با مطالعه کننده تناسب داشت.

مهتری،گر بکام شیر در است

به خود گفت:تو در این دنیا خربنده شده ای ؟ انسان با این همه استعداد،حیف نیست که به خربندگی اکتفا کند ؟ اصطبل را رها کرد و برای خودش با فکر،اندیشه، مشورت،دیدن این و آن و کمک گرفتن از عقل ها راه سازی کرد،چون عقل هر انسانی عقل جزئی است.اگر عقول دیگر را به این عقل جزئی وصل کند،عقل کامل می شود و نتیجه خوبی می دهد.

بالاخره او امیرِ خراسانِ بزرگ شد.خراسانی که در آن روزگار به اندازه نقشه فعلی

ص:21


1- (1)) - الذریعة،آقا بزرگ طهرانی:1166/9(7522)؛دیوان نامی خلجستانی أو شعره؛اسمه المیرزا عبد الله.و ذکر فضله و انشائه وانه جاء إلی طهران فی عصر السلطان محمد شاه و تقرب إلی وزیره الحاج میرزا آقاسی،و هو الیوم منشی روزنامه للسلطان ناصرالدین شاه،و له خط حسن و طبع جید،ثم أورد نیفا و عشرة أبیات من شعره.همچنین رجوع کنید به تاریخ ادبی ایران؛ادوارد براون؛ج 1(داستان شکست عمربن لیث از اسماعیل سامانی)لغت نامه دهخدا.
2- (2)) - مستدرک الوسائل:302/17،باب 8،حدیث 56. غرر الحکم:49،حدیث 293؛«مَن تَسَلّی بالکُتبِ لم تفُتْهُ سَلوَةٌ». کافی:52/1،حدیث 11؛«الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ قَالَ لِی أَبُو عَبْدِاللَّهِ علیه السلام اکْتُبْ وَ بُثَّ عِلْمَکَ فِی إِخْوَانِکَ فَإِنْ مِتَّ فَأَوْرِثْ کُتُبَکَ بَنِیکَ فَإِنَّهُ یَأْتِی عَلَی النَّاسِ زَمَانُ هَرْجٍ لَایَأْنَسُونَ فِیهِ إِلَّا بِکُتُبِهِمْ».
3- (3)) - حنظله باد غیسی از حکیمان و شاعران و از متقدمین حکماء و متکلمین و صاحب ابیات متین است. ظهورش در روزگار آل لیث صفار بود و در عهد آل طاهر شعر فارسی ظاهر نمود اگر چه آل طاهر معتقد به شعر فارسی نبو ده اند.و در این فن لوای مسلمیت برافراشته و بر همه مقدم بود مگر بر ابوالعباس مروی.ظهور وی در ماه ثانیه از هجرت بود.معاصرین وی محمود وراق و فیروز مشرقی بوده اند.وفات او درسنه 219 بوده است.(لغت نامه دهخدا).

ایران،شاید هم بیشتر بود.تبدیل به امیر عبدالله خلجستانی شد و در این حکومت هم،به مردم خیلی کمک کرد و به مشکلات مردم رسید.

این استعداد نهفته،با ارتباط به عنصر کتاب شکوفا شد.معلوم شد این انسان از نظر استعداد باید امیر خراسان بزرگ می شد،ولی به خاطر غفلت،خربنده شده است و این غفلت را با برخورد به کتاب برطرف کرد.

کتاب خوب و صحیح،منبع بسیار عظیمی برای رشد و تکامل انسان است.چه بسیار غافلان،شقاوتمندان و تیره روزانی با قرآن مجید توجه کردند و به وسیله این کتاب تبدیل به انسانهای والا و باعظمتی شدند،که منشأ اثر برای جامعه نیز بودند.

2-استعداد چوپان بیست ساله

چوپان بیست ساله روستاهای طالقان،با دیدن کتاب،گوسفندان و بزها را شبانه به صاحبان آنها تحویل داد.او پیاده از طالقان به اصفهان رفت و در آنجا شروع به درس خواندن کرد.پنج سال از محضر بزرگانی مانند مرحوم آیت اللّه العظمی کلباسی،دُرچه ای،ملا محمد کاشانی و جهانگیرخان قشقایی استفاده کرد و مایه های علمی فراوانی را تحصیل کرد.بعد پیاده به نجف رفت و در آنجا از دریای دانش و بینش امیرالمؤمنین علیه السلام بهره های فراوانی برد و به یکی از مراجع کم نظیر دویست ساله اخیر شیعه تبدیل شد.شاگردان باعظمتی را تربیت کرد که یکی از شاگردانش،مرحوم علامه حاج شیخ محمد تقی جعفری بود.این هم یک عنصر که در ظهور استعدادها کاربرد بسیار قویی دارد.

3-شکوفایی استعداد«فضیل»

اشاره

(1)چیره دست ترین و قوی ترین دزد زمان هارون الرشید با شنیدن آیه ای تبدیل به یک عارف آگاه و بینایی می شود که سی سال از اطراف مملکت برای خواندن درس

ص:22


1- (1)) - فضیل بن عیاض بن مسعود التمیمی الیربوعی مکنی به ابوعلی و ملقب به شیخ الحرم از اکابر عباد و صلحاء و در حدیث مورد اعتماد و مشاهیر عرفای قرن دوم هجری است.کسانی ازجمله شافعی از وی حدیث شنیده اند.اصل او از کوفه و مولدش سمرقند و سکونتش در مکه بود و در مکه به سال 187 ق برابر با 803 م درگذشت.(لغت نامه دهخدا)و همچنین رجوع کنید به حکایت توبه معروف فضیل در دوره خلافت هارون الرشید به کتاب تذکرة الاولیاء:79.

حکمت و عرفان در محضر این دزد توبه کرده،زانو می زدند.

روزی هارون به نخست وزیرش-جعفر برمکی-گفت:امشب خیلی دلم گرفته است.مرا نزد اهل دل ببر تا انبساط خاطر پیدا کنم.چند جا در زدند،هارون آنها را تحویل نگرفت،یعنی دید آن کسی که می خواهد این ها نیستند.تا نیمه شب آمدند و درب خانه فضیل را زدند.

گفت:فضیل ! درب را باز کن.گفت:شما کیستید؟ گفت:من نخست وزیر مملکت هستم.پرسید:چه کار داری ؟ گفت:امیر کشور-هارون الرشید-می خواهد خدمت شما برسد.گفت:من با امیر کشور کاری ندارم،اگر می خواستم با او بنشینم که از گذشته توبه نمی کردم.

فضیل با شنیدن یک آیه از سوره مبارکه حدید،در نیمه شب که داشت به دنبال معشوقه پنهانی،از طریق رابطه نامشروع می رفت،یک مرتبه به بام معشوقه مجازی رسید،آیه ای را شنید که مردی در سحر بیدار شده بود،در حال مناجات می خواند و گریه می کرد: «أَ لَمْ یَأْنِ لِلَّذِینَ آمَنُوا أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِکْرِ اللّٰهِ» (1)؟بنده من ! آیا وقت آن نرسیده است که با من آشتی کنی ؟ هنوز هم بی راهه می روی ؟ تا آیه را شنید،سرش را بلند کرد،گفت:خدایا ! اگر با من هستی،چرا،وقت آن رسیده است،اکنون آشتی می کنم.

آشتی کردن همان و تبدیل شدن به یک عارف و مدرس حکمت و اخلاق نیز همان.او یک چهره ای است که عرفان،حکمت و زهد را به او مثل می زنند.بعد شنیدن آیه بود که بیست سال کسی خنده به لب او ندید.پیوسته از گذشته اش در افسردگی و ناراحتی بود.با این که قافله ها و صاحب اموال را پیدا کرد،مال های آنها را به آنها برگرداند و حلالیت طلبید،اما رنج می کشید،تا وقتی که خبر مرگ فرزند

ص:23


1- (1)) - حدید(57):16؛ آیا برای اهل ایمان وقت آن نرسیده که دل هایشان برای یاد خدا و قرآنی که نازل شده نرم و فروتن شود ؟

بیست ساله اش را آوردند،لبخند زد و گفت:حال برای من ثابت شد که خدا من را پذیرفته است.

حادثه و بیداری فطرت

گاهی هم حادثه ای استعدادهای نهفته را شکوفا می کند.آدم مرگ یک نفر را می بیند،خیلی ها خواب بودند و با دیدن مرگ دیگران بیدار شدند.حادثه های زیادی در عالم بوده است که عامل بیداری،بینایی و شکوفایی استعدادها بوده است.

این عنصر برخورد انسان ها به یکدیگر است،که اثر این عنصر در شکوفا شدن استعداد بسیار عظیم است.

4-بهمنیار شدن شاگرد آهنگری

(1)

ابن سینا در بازار همدان می رفت.دید که یک بچه سیزده ساله،پابرهنه و ژنده پوش وارد مغازه آهنگری شد که کوره اش را روشن کرده بود.به آهنگر گفت:استادم گفته است که یک گُل آتش به من بده که من کوره را روشن کنم.گفت:باید استاد تو یک خاک انداز یا ظرف به تو می داد،تا من آتش را در داخل آن قرار می دادم.یک دفعه دید این بچه خاکسترهای سرد را از کنار کوره آهنگر برداشت،گفت:حالا این آتش را روی این خاکستر بگذار تا ببرم.

ابن سینا به دنبال بچه تا به درب مغازه استادش رفت،گفت:این پسر شما است ؟ گفت:نه،شاگرد من است.گفت:پدرش کیست ؟ گفت:یک ژنده پوشی از یک خانواده فقیر،گمنام و تهیدست است.گفت:اجازه بده که این پسر مرا تا منزلشان راهنمایی کند.

به درب خانه آنها رفت،به پدر او گفت:حیف است که این بچه شاگرد آهنگر

ص:24


1- (1)ابوالحسن بهمنیار بن مرزبان دیلمی آذربایجانی حکیم مشهور و یکی از اجله شاگردان شیخ ابوعلی سینا است.او در آغاز گبر بوده و سپس مسلمان شده و از کودکی در خدمت شیخ درآمد و شیخ که او را دارای استعدادی سرشار دید به تربیت او پرداخت.بهمنیار به حدت و ذکاء و تندی هوش معروف است؛چنانکه نابغه ای چون ابوعلی اعتراضات او را با نهایت دقت و تامل پاسخ می داده و بهمنیار سوالات خود و پاسخ های استاد را به صورت کتابی به نام مباحث تنظیم نمود که از مطالب معظله حکمیه مملو است.دیگر کتاب او تحصیل در منطق است.وی در سال 458 در گذشت.(معارف و معاریف:309/3).

باشد.این را نزد من بگذار که درس بخواند.گفت:من خرجی ندارم که بدهم.گفت:

من خرجش را می دهم.بعد از ده سال،این بچه ژنده پوش گمنام،تبدیل به یک فیلسوف عظیم و مشهور جهانی صاحب کتاب«التحصیل»به نام«بهمنیار»شد.

یکی از منابع دانش صدرالمتألهین همین کتاب«التحصیل»است.با پیگیری دروس فلسفه و حکمت در دانشگاههای آمریکا و کانادا مشخص می شود که از جمله مسایلی که در حکمت اسلامی محور درس است،ریشه در افکار بهمنیار دارد.

این استعداد انسان است.جوان ها و نوجوان ها،اگر با عنصر مقدسی مثل مدرسه،حوزه،دانشگاه،مشاهد مشرفه،ارتباط صحیح داشته باشند،مانند این ها استعدادهایشان شکوفا می شود.

5-استعداد شعر در فرخی سیستانی

(1) [1]

یکی از چهره های معروف ادبیات و شعر استوار در ایران،فرخی سیستانی است.هیچ وقت نام او در ادبیات فارسی خاموش نمی شود.اغلب کتاب های ادبی از او اسم برده اند و اشعار استوار،قوی و متین او را نقل کرده اند.

او ابتدا شاگرد کشاورزی در منطقه سیستان،در محدوده زابل بود.آن کشاورز با خانواده فرخی قرارداد بسته بود که اگر پسر شما یک سال زراعت کند،من فلان مقدار گندم به شما می دهم.اگر ادامه پیدا می کرد،فرخی هم مثل میلیاردها انسان مرده و خاموش شده،از بین رفته بود.

این انسان با استعداد قوی باطن،که خود نیز خبر نداشت از چه استعدادهای الهی برخوردار است،در حادثه ای به امیر و حاکمی برخورد می کند.شیوه سخن گفتن این شاگرد کشاورز،امیر را جذب می کند.امیر ثروتمند و قدرتمند،فرخی را به تحصیل تشویق کرد.علاقه فرخی به سمت ادبیات فارسی جهت می گیرد و بعد

ص:25


1- (1)) - فرخی سیستانی علی بن جولوغ مکنی به ابوالحسن شاعر بزرگ اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم و از سرآمدان سخن در عهد خویش و در همه ادوار تاریخ ادبی ایران است.فرخی یکی از بهترین شاعران قصیده سرای ایران است.سخنان وی در میان قصیده سرایان بسادگی و روانی و استحکام و متانت و ممتاز است.وی در استفاده از افکار و احساسات مادی و بیان آنها به زبان ساده و روشن و روان چندان مهارت بکار برده که از این حیث گاه درست به پایه سعدی می رسد.یعنی همان سادگی ذوق و رقت احساس و شیرینی بیان را که سعدی در میان غزلسرایان دارد.فرخی در میان گویندگان قصاید عهد خود داراست.شوخ طبعی شاعر و گستاخی او در برابر ممدوحان خویش نیز به آثارش رونقی بخشیده است.به جز دیوان شعر،کتابی به نام ترجمان البلاغه منسوب به اوست و درسال 429 وفات یافت.(لغت نامه دهخدا).

از مدتی این شاگرد کشاورز گمنام،تبدیل به فرخی سیستانی می شود.

اشعار او در نفوس،اثر عجیبی داشته است،بخصوص در آن واقعه ای که محمود غزنوی از غزنین سفر کرد.به منطقه ای خوش آب و هوایی رسید،آن قدر از آنجا خوشش می آید که شش ماه تمام در آنجا می ماند.همه اطرافیان او برای خانواده های خود دل تنگ بودند،محمود نیز به هیچ طریقی راضی به حرکت نمی شد.متوسّل به فرخی شدند،قصیده معروفِ در ادبیات فارسی را سرود: باد جوی مولیان آید همی بوی یار مهربان آید همی (1)

چنان از وطن در این قصیده تعریف کرد،که هنوز شعر او تمام نشده بود، محمود گفت:خیمه و خرگاه را جمع کنید.و با سرعت به غزنین رفتند.این استعداد انسان است.

6-استعداد ابن حسام

(2)ابن حسام،یک دهقان صحرانشین بود.گاهی در حال دهقانی چند بیت شعر می گفت و روی دسته بیلش می نوشت.آن قدر توان مالی نداشت که کاغذ و قلم تهیه کند.شعر را بر روی صفحه فلزی،خشتی و محکم می نوشت برای این که از بین نرود.

روزی با امیر ملک شمس الدین،که انسان فهمیده و با وقاری بود ملاقات می کند،او متوجه می شود که این دهقان صحرانشین باید از استعداد عظیمی برخوردار باشد.او را تشویق می کند و بعد از مدتی به یکی از مهمترین شعرای دهه اول قرن هشتم هجری تبدیل می شود.

7-عبدالواسع جبلی و بروز استعداد سرایندگی

(3)عبدالواسع جبلی شترچران بود.کسی به او توجّه نمی کرد.در برخوردی با ملک سنجر سلجوقی،او از استعدادهای عبدالواسع مطلع می شود و وی را تشویق

ص:26


1- (1)) - این حکایت و شعراز سروده های رودکی سمرقندی از بزرگترین شاعران دوران محمود غزنوی پیش از فرخی سیستانی است.رجوع کنید به بهارستان جامی؛نورالدین عبدالرحمن بن احمد جامی(قطعه های روضه هفتم).
2- (2)) - ابن حسام خوافی؛مولانا جمال الدین محمد بن حسام شاعر سده های 7-8 ق است.وی در اصل از مردم خواف بوده ولی در شهر هرات زندگی می کرده است.و مرقدش نیز در آنجاست.ابن حسام از شاعران دربار ملک شمس الدین کرت بوده و در قصیده ای که در 729 ق به زبان عربی سروده پادشاه را مدح گفته و تاریخ سلطنت او را بیان کرده است.از غزلیات او مقدار اندکی در تذکره ها بر جای مانده و همین نمونه های مختصر نشان می دهد که وی در غزل سرایی توانا و صاحب ذوق بوده است.وی در شعر محمد و ابن حسام تخلص می کرده است.(ت 737 ق-م 1337 ق).رجوع کنید به دائرة المعارف بزرگ اسلامی:356/3(ابن حسام خوافی).
3- (3)) - عبدالواسع بدیع الزمان بن عبدالجامع بن عمران بن ربیع غرجستانی شاعر ایرانی(ف.5558 ه.ق)از خاندان علوی در غرجستان ولادت یافت؛و در علوم زمان مخصوصا علوم ادبی کسب کمال کرد و در شاعری ممتاز شد؛سپس به مدح شاهان عصر غوریان و سلجوقیان و غزنویان پرداخت. از ممدوحان وی طغرل تکین بن محمد است که در 490 ه.ق بر خوارزم استیلا یافت.عبدالواسع در آغاز شهرت خود چهار سال در دستگاه بهرام شاه بن مسعود غزنوی به سر برد و سپس در درگاه سنجر اقامت گزید و مورد علاقه سلطان بود.شعر او به لهجه عمومی زمان و با زبان عربی آمیزش بیشتری یافته بود.وی به کلام آراسته مصنوع و پیرایه های لفظی و زیورهای معنوی توجه بسیار داشت.و در شعر عربی هم دست داشت.رجوع کنید به(فرهنگ فارسی(اعلام)؛دکتر محمد معین:426/5؛جبلی).

می کند تا به یکی از سخن سرایان درجه اول ادبیات فارسی در دنیا تبدیل می شود.

8-میرزا احمد شهاب و استعداد شعری او

(1)اوائل دوره قاجاریه،میرزا احمد شهاب،در کرمانشاه شاگرد گمنام و بی نام و نشان یک کفّاش بود.کسی او و خانواده اش را نمی شناخت،ولی گاهی شاگرد کفّاش کنار شغل پینه دوزی اشعاری زمزمه می کرد،تا در یک حادثه ای با اللّه قلی خان زنگنه که آدم بسیار باسواد و با معلوماتی بود،ملاقات می کند و سپس از شعرای رده اول ایران تبدیل می شود.

9-از شاگردی آشپزخانه تا امیرکبیر شدن

(2)میرزا تقی خان امیرکبیر،شاگرد آشپزخانه بود،ولی این شاگرد آشپز به قائم مقام فراهانی برخورد می کند.قائم مقام به استعدادهای این بچه آشپز پی می برد و این آیه را می خواند: «یَکٰادُ زَیْتُهٰا یُضِیءُ» (3)روغن وجود این آدم در آینده جهان را روشن می کند.در برخی کتاب ها نوشته اند:هنوز در دنیا نخست وزیری به درایت و کفایت امیرکبیر نیامده است.

وزارت خارجه انگلستان در کتابی نوشته است:اگر ما با مشارکت سفارت روس امیرکبیر را نکشته بودیم،ایران اکنون از صد سال فعلی ژاپن پیشرو بود.این استعداد نیروی انسانی است.

10-پرورش استعداد مولوی توسط شمس

(4)مولانا جلال الدین رومی شمع بزم سوختگان عالم یک ایرانی اصیل بود.و کتاب مثنوی و دیوان شمس او یادگار همیشگی او است؛او در قونیه ترکیه،یک واعظ و مدرس معمولی بود و شهرتی نداشت.گاهی منبر می رفت،تعدادی به پای

ص:27


1- (1)) - میرزا نصرالله شهاب اصفهانی از شعرای دوره ناصرالدین شاه قاجار بود و از طرف حاجی میرزا آقاسی به لقب تاج الشعراء ملقب گردید.وی در سال 1254 ه.ق به تهران آمد.مدایحی درباره میرزا آقاسی و ناصرالدین شاه و مراثی در تعزیه سیدالشهداء دارد.(مجمع الفصحاء:219/2)شهاب در سال 1291 ه.ق در گذشت.(لغت نامه دهخدا).
2- (2)) - میرزا تقی خان ملقب به امیرنظام که مشهور به امیرکبیر گردید.وی از بزرگترین رجال سیاسی دوره قاجاریه(1268 ه.ق)است.پدرش مشهدی قربان طباخ ابوالقاسم قائم مقام بود.تقی نیز در خاندان قائم مقام تربیت یافت و در جوانی وارد دستگاه ولیعهد در تبریز گردید و جزو هیئت اعزامی به روسیه به ریاست خسرو میرزا به آن کشور رفت.امیرنظام زنگنه بدو توجه کرد و وی را همراه ناصرالدین میرزا ولیعهد برای ملاقات با تزار روسیه به اوچ کلیسا فرستاد.اندکی بعد وی به ریاست قشون آذربایجان منصوب گردید.و پس از فوت امیرنظام زنگنه به پیشکاری آذربایجان منصوب گردید و سرپرستی ولیعهد بدو محول شد.پس از مرگ محمد شاه درسال 1264 میرزا تقی خان ناصرالدین میرزا را به تهران حرکت داد و وسایل اسقرار سلطنت او را فراهم آورد و با مقام صدارت عظمی به رتق و فتق امور پرداخت و دستگاه دولت و دربار را دقیقا تحت نظارت قرار داده و مستمری بیجا را قطع کرد و امور مالی کشور را متمرکز ساخت.مالیات های معوقه را وصول کرد قشون را منظم نمود.با دول همسایه روابط سیاسی براساس دوستی متقابل دایر کرد و قیود سیاسی را در هم شکست.با تاسیس دارالفنون و استخدام معلمان اروپایی بنیاد فرهنگ نو را ریخت؛اما مخالفان او از پای ننشستند تا شاه را وادار به عزل و تبعید وی به کاشان و صدور حکم قتل او کردند.امیر را پس از قتل در کاشان به خاک سپردند اما چند ماه بعد عزت الدوله بقایای پیکرش را به کربلا انتقال داد و در جوار مرقد امام حسین علیه السلام مدفون ساخت.رجوع کنید به(فرهنگ فارسی(اعلام)؛دکتر محمد معین:394/5؛میرزا تقی خان)و معارف و معاریف:531/2.
3- (3)) - نور(24):35؛[ و ] روغن آن [ از پاکی و صافی ] نزدیک است روشنی بدهد گرچه آتشی به آن نرسیده باشد.
4- (4)) - مولوی جلال الدین محمد فرزند سلطان العلماء محمد بن حسین خطیبی معروف به بهاء الدین در ششم ربیع الاول 604 ه.ق در بلخ متولد گردید و در پنجم جمادی الاخر 672 ه.ق در قونیه وفات یافت.پدر وی از صوفیان بزرگ زمان خود بود.بهاء الدین به سبب رنجش خاطر سلطان محمد خوارزمشاه در هنگامی که جلال الدین کودک بود از بلخ بیرون آمد و پس از مدتی سیر و سیاحت سرانجام رخت به قونیه کشید.جلال الدین تحقیقات مقدماتی را نزد پدر به پایان رسانید و پس از فوت او تحت ارشاد برهان الدین محقق ترمذی درآمد.برهان الدین؛مولانا را مدتی برای تکمیل علوم و معلومات در حلب و دمشق که از بزرگترین مراکز علمی و ادبی آن زمان بود فرستاد.و مولانا پس از پایان کار به قونیه بازگشت و به تدریس و تعلیم و وعظ و تذکیر مشغول گشت.تا اینکه در سال 642 با شمس الدین محمد بن علی بن ملک داد معروف به شمس تبریزی ملاقات کرد.این ملاقات انقلاب روحانی در مولانا پدید آورد که موجب ترک مسند تدریس و فتوی گشت و این امر سبب نارضایتی مردم قونیه و اعتراض مریدان گشت.شمس تبریزی تحت فشار مریدان مولانا به دمشق رفت.هجران وی مولانا را مضطرب و مشوش کرد و بالاخره پسر خود سلطان ولد را همراه گروهی در طلب شمس به دمشق فرستاد.شمس باز آمد و با مولانا بود تا در سال 645 به ناگاه ناپدید گردید.پس از فقدان شمس مولانا مسند تدریس و فتوی را ترک گفت و به مراقبت باطن و تهذیب پرداخت.ارتباط او با صلاح الدین زرکوب و حسام الدین چلبی در این دوره عمر او را مشغول داشت.به تشویق حسام الدین چلبی مولانا به سرودن مثنوی پرداخت.آثار وی از نظم و نثر عبارتند از مثنوی،دیوان غزلیات معروف به دیوان کبیر یا دیوان شمس،رباعیات،مکتوبات مولانا،فیه ما فیه،مجالس سبعه.رجوع کنید به(فرهنگ فارسی؛اعلام،دکتر محمد معین:2048/6 مولوی).

منبرش می آمدند،تا اینکه در ملاقات با شمس تبریزی،همه استعدادهای او شکوفا می شود.

چند سال بعد او دیوانِ عارفانه حکیمانه علمیِ مثنوی را به وجود می آورد که مرحوم علّامه جعفری پانزده جلد،بر آن تفسیر و شرح نوشته است و بعد از مدتی هم دیوان شمس را پدید می آورد.

در صدر اسلام نیز بیابانگردهایی با پیغمبر صلی الله علیه و آله دیدار کردند و تبدیل به چهره های عظیمی شدند.چوپان زاده گمنام،پابرهنه ژنده پوش چنان استعدادهایش شکوفا می شود که پیغمبر صلی الله علیه و آله به او می فرماید:ابوذر ! بعد از نماز چه دعایی را می خوانی که جبرئیل به من گفت فرشتگان این دعا را از ابوذر یاد گرفته اند و آنها هم می خوانند.ابوذر معلم فرشتگان شده است.

نقش عنصر زمان در انسان سازی

یک اصل بسیار مهم هم عنصر زمان است،که در ظهور استعدادها تأثیر گذار است و هیچ زمانی هم در عالم برای تأثیرگذاری باعظمت تر،مفیدتر،قوی تر از ماه مبارک رمضان نیست.

پیغمبر صلی الله علیه و آله در خطبه شعبانیه،در آستانه حلول ماه رمضان فرمودند:«قَدْ أَقْبَلَ الَیْکُمْ شَهْرُ اللّهِ بِالبَرَکَةِ وَ الرَّحْمَةِ وَ الْمَغْفِرَةِ شَهْرٌ هُوَ عِنْدَ اللّهِ أَفْضَلُ الشُّهُورِ وَ ایّامُهُ افْضَلُ الاَیّامِ وَ لَیٰالِیهِ افْضَلُ اللَّیالی وَ سَاعٰاتُهُ افْضَلُ السَّاعات» (1)زمانی در پیشگاه خدا برتر از ماه رمضان نیست.شب ها،روزها و ساعاتی برتر از ماه رمضان نیست.

ص:28


1- (1)) - وسائل الشیعه:313/10،باب 18،حدیث 13494؛فضائل الأشهر الثلاثه،شیخ صدوق:73،حدیث 53. بحار الأنوار:340/93،باب 46،حدیث 5؛«أَبِی عَبْدِاللَّهِ علیه السلام قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله شَهْرُ رَمَضَانَ شَهْرُ اللَّهِ عز و جل وَ هُوَ شَهْرٌ یُضَاعِفُ اللَّهُ فِیهِ الْحَسَنَاتِ وَ یَمْحُو فِیهِ السَّیِّئَاتِ وَ هُوَ شَهْرُ الْبَرَکَةِ وَ هُوَ شَهْرُ الْإِنَابَةِ وَ هُوَ شَهْرُ التَّوْبَةِ وَ هُوَ شَهْرُ الْمَغْفِرَةِ وَ هُوَ شَهْرُ الْعِتْقِ مِنَ النَّارِ وَ الْفَوْزِ بِالْجَنَّةِ أَلَا فَاجْتَنِبُوا فِیهِ کُلَّ حَرَامٍ وَ أَکْثِرُوا فِیهِ مِنْ تِلَاوَةِ الْقُرْآنِ وَ سَلُوا فِیهِ حَوَائِجَکُمْ وَ اشْتَغِلُوا فِیهِ بِذِکْرِ رَبِّکُمْ وَ لَایَکُونَنَّ شَهْرُ رَمَضَانَ عِنْدَکُمْ کَغَیْرِهِ مِنَ الشُّهُورِ فَإِنَّ لَهُ عِنْدَ اللَّهِ حُرْمَةً وَ فَضْلاً عَلَی سَائِرِ الشُّهُورِ وَ لَایَکُونَنَّ شَهْرَ رَمَضَانَ یَوْمُ صَوْمِکُمْ کَیَوْمِ فِطْرِکُمْ». کافی:66/4-67،حدیث 4؛«أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ خَطَبَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله النَّاسَ فِی آخِرِ جُمُعَةٍ مِنْ شَعْبَانَ فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَی عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ قَدْ أَظَلَّکُمْ شَهْرٌ فِیهِ لَیْلَةٌ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ وَ هُوَ شَهْرُ رَمَضَانَ فَرَضَ اللَّهُ صِیَامَهُ وَ جَعَلَ قِیَامَ لَیْلَةٍ فِیهِ بِتَطَوُّعِ صَلَاةٍ کَتَطَوُّعِ صَلَاةِ سَبْعِینَ لَیْلَةً فِیمَا سِوَاهُ مِنَ الشُّهُورِ وَ جَعَلَ لِمَنْ تَطَوَّعَ فِیهِ بِخَصْلَةٍ مِنْ خِصَالِ الْخَیْرِ وَ الْبِرِّ کَأَجْرِ مَنْ أَدَّی فَرِیضَةً مِنْ فَرَائِضِ اللَّهِ عز و جل وَ مَنْ أَدَّی فِیهِ فَرِیضَةً مِنْ فَرَائِضِ اللَّهِ کَانَ کَمَنْ أَدَّی سَبْعِینَ فَرِیضَةً مِنْ فَرَائِضِ اللَّهِ فِیمَا سِوَاهُ مِنَ الشُّهُورِ وَ هُوَ شَهْرُ الصَّبْرِ وَ إِنَّ الصَّبْرَ ثَوَابُهُ الْجَنَّةُ وَ شَهْرُ الْمُوَاسَاةِ وَ هُوَ شَهْرٌ یَزِیدُ اللَّهُ فِی رِزْقِ الْمُؤْمِنِ فِیهِ وَ مَنْ فَطَّرَ فِیهِ مُؤْمِناً صَائِماً کَانَ لَهُ بِذَلِکَ عِنْدَ اللَّهِ عِتْقُ رَقَبَةٍ وَ مَغْفِرَةٌ لِذُنُوبِهِ فِیمَا مَضَی قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ لَیْسَ کُلُّنَا یَقْدِرُ عَلَی أَنْ یُفَطِّرَ صَائِماً فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ کَرِیمٌ یُعْطِی هَذَا الثَّوَابَ لِمَنْ لَمْ یَقْدِرْ إِلَّا عَلَی مَذْقَةٍ مِنْ لَبَنٍ یُفَطِّرُ بِهَا صَائِماً أَوْ شَرْبَةٍ مِنْ مَاءٍ عَذْبٍ أَوْ تَمَرَاتٍ لَایَقْدِرُ عَلَی أَکْثَرَ مِنْ ذَلِکَ وَ مَنْ خَفَّفَ فِیهِ عَنْ مَمْلُوکِهِ خَفَّفَ اللَّهُ عَنْهُ حِسَابَهُ وَ هُوَ شَهْرٌ أَوَّلُهُ رَحْمَةٌ وَ أَوْسَطُهُ مَغْفِرَةٌ وَ آخِرُهُ الْإِجَابَةُ وَ الْعِتْقُ مِنَ النَّارِ وَ لَاغِنَی بِکُمْ عَنْ أَرْبَعِ خِصَالٍ خَصْلَتَیْنِ تُرْضُونَ اللَّهَ بِهِمَا وَ خَصْلَتَیْنِ لَاغِنَی بِکُمْ عَنْهُمَا فَأَمَّا اللَّتَانِ تُرْضُونَ اللَّهَ عز و جل بِهِمَا فَشَهَادَةُ أَنْ لَاإِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ وَ أَمَّا اللَّتَانِ لَاغِنَی بِکُمْ عَنْهُمَا فَتَسْأَلُونَ اللَّهَ فِیهِ حَوَائِجَکُمْ وَ الْجَنَّةَ وَ تَسْأَلُونَ الْعَافِیَةَ وَ تَعُوذُونَ بِهِ مِنَ النَّارِ». کافی:67/4،حدیث 5؛«أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَمَّا حَضَرَ شَهْرُ رَمَضَانَ وَ ذَلِکَ فِی ثَلَاثٍ بَقِینَ مِنْ شَعْبَانَ قَالَ لِبِلَالٍ نَادِ فِی النَّاسِ فَجَمَعَ النَّاسَ ثُمَّ صَعِدَ الْمِنْبَرَ فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَی عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ هَذَا الشَّهْرَ قَدْ خَصَّکُمُ اللَّهُ بِهِ وَ حَضَرَکُمْ وَ هُوَ سَیِّدُ الشُّهُورِ لَیْلَةٌ فِیهِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ تُغْلَقُ فِیهِ أَبْوَابُ النَّارِ وَ تُفَتَّحُ فِیهِ أَبْوَابُ الْجِنَانِ فَمَنْ أَدْرَکَهُ وَ لَمْ یُغْفَرْ لَهُ فَأَبْعَدَهُ اللَّهُ وَ مَنْ أَدْرَکَ وَالِدَیْهِ وَ لَمْ یُغْفَرْ لَهُ فَأَبْعَدَهُ اللَّهُ وَ مَنْ ذُکِرْتُ عِنْدَهُ فَلَمْ یُصَلِّ عَلَیَّ فَلَمْ یَغْفِرِ اللَّهُ لَهُ فَأَبْعَدَهُ اللَّهُ». کافی:67/4 حدیث 6؛«أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یُقْبِلُ بِوَجْهِهِ إِلَی النَّاسِ فَیَقُولُ یَا مَعْشَرَ النَّاسِ إِذَا طَلَعَ هِلَالُ شَهْرِ رَمَضَانَ غُلَّتْ مَرَدَةُ الشَّیَاطِینِ وَ فُتِحَتْ أَبْوَابُ السَّمَاءِ وَ أَبْوَابُ الْجِنَانِ وَ أَبْوَابُ الرَّحْمَةِ وَ غُلِّقَتْ أَبْوَابُ النَّارِ وَ اسْتُجِیبَ الدُّعَاءُ وَ کَانَ لِلَّهِ فِیهِ عِنْدَ کُلِّ فِطْرٍ عُتَقَاءُ یُعْتِقُهُمُ اللَّهُ مِنَ النَّارِ وَ یُنَادِی مُنَادٍ کُلَّ لَیْلَةٍ هَلْ مِنْ سَائِلٍ هَلْ مِنْ مُسْتَغْفِرٍ اللَّهُمَّ أَعْطِ کُلَّ مُنْفِقٍ خَلَفاً وَ أَعْطِ کُلَّ مُمْسِکٍ تَلَفاً حَتَّی إِذَا طَلَعَ هِلَالُ شَوَّالٍ نُودِیَ الْمُؤْمِنُونَ أَنِ اغْدُوا إِلَی جَوَائِزِکُمْ فَهُوَ یَوْمُ الْجَائِزَةِ ثُمَّ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام أَمَا وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ مَا هِیَ بِجَائِزَةِ الدَّنَانِیرِ وَ لَاالدَّرَاهِم». فضائل الأشهر الثلاثه،شیخ صدوق:123،حدیث 130؛«أبی جعفر محمد بن علی الباقر علیه السلام قال:شهر رمضان شهررمضان والصائمون فیه أضیاف الله و أهل کرامته من دخل علیه شهر رمضان فصام نهاره وقام وردا من لیله واجتنب ما حرم الله علیه دخل الجنه بغیر حساب».

اثر روزه در کشف استعداد خودسازی

هر کسی که وارد این زمان شود: «فَمَنْ شَهِدَ مِنْکُمُ الشَّهْرَ فَلْیَصُمْهُ» (1)هر کدام از شما در این ماه حضور پیدا کردید،خود را به روزه واقعی این ماه وصل کنید.وقتی روزه گرفتید،به درون خود آگاه می شوید که این استعدادها را دارید که با شکم چرانی،شهوت رانی و چشم چرانی می توانید مبارزه کنید.در این ماه مبارک رمضان امام صادق علیه السلام به شیعیانشان فرمودند:در این ماه«فلیصم سمعک» (2)باید گوش،چشم،زبان،قلب و دست تو هم روزه باشند.

در ماه رمضان می فهمید که استعداد دارید،با این دستت کسی را با قلم،با امضا و با حرکات فیزیکی،اذیت نکنید.یا استعداد دارید که چشم چرانی نکنید دیده را به دنبال برنامه هایی که عامل تحریک شهوات شود نفرستید تا در چاه گمراهی و ضلالت نیفتید.

استعداد رسیدن به مقام «صمت» یعنی سکوت را داری.استعداد جنگ با همه شیاطین را داری و می توانی آنها را شکست بدهی.

رسیدن به لقاء الله با روزه

در این ماه وقتی با باطن،چشم،گوش و زبان کار شود،در نهایت ماه رمضان ماه لقا،قرب و وصال خدا می شود و به جایی می رسی که در روز قیامت،از دری تو را وارد بهشت می کنند که غیر از روزه داران،کسی را هم از آن در راه نمی دهند.به آنها می گویند:شما بهشتی هستید،اما از یک درب دیگر بروید.این در،دری است که پشت آن عالی ترین مرتبه بهشت است،که اختصاص به روزه داران دارد.

در ماه رمضان می فهمی که استعداد خودسازی را داری تا بهترین درجات بهشت را به دست بیاوری.از فرخی،عبد الواسع جبلی،بهمنیار و بقیه که کمتر نیستی.

ص:29


1- (1)) - بقره،(2):185؛[ پس کسی که در این ماه [ در وطنش ] حاضر باشد باید آن را روزه بدارد.
2- (2)) - کافی:87/4 باب ادب الصائم حدیث 1؛«قَالَ أَبُو عَبْدِاللَّهِ علیه السلام إِذَا صُمْتَ فَلْیَصُمْ سَمْعُکَ وَ بَصَرُکَ وَ شَعْرُکَ وَ جِلْدُکَ وَ عَدَّدَ أَشْیَاءَ غَیْرَ هَذَا وَ قَالَ لَایَکُونُ یَوْمُ صَوْمِکَ کَیَوْمِ فِطْرِکَ». بحار الأنوار:292/93،باب 36،حدیث 16؛«قَالَ أَبُو عَبْدِاللَّهِ علیه السلام إِذَا أَصْبَحْتَ صَائِماً فَلْیَصُمْ سَمْعُکَ وَ بَصَرُکَ مِنَ الْحَرَامِ وَ جَارِحَتُکَ وَ جَمِیعُ أَعْضَائِکَ مِنَ الْقَبِیحِ وَدَعْ عَنْکَ الْهَذْیَ وَ أَذَی الْخَادِمِ وَ لْیَکُنْ عَلَیْکَ وَقَارُ الصِّیَامِ وَ الْزَمْ مَا اسْتَطَعْتَ مِنَ الصَّمْتِ وَ السُّکُوتِ إِلَّا عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَ لَاتَجْعَلْ یَوْمَ صَوْمِکَ کَیَوْمِ فِطْرِک». بحار الأنوار:294/93-295،باب 36،حدیث 25-26؛«جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ أَنَّهُ قَالَ صَوْمُ شَهْرِ رَمَضَانَ فَرْضٌ فِی کُلِّ عَامٍ وَ أَدْنَی مَا یَتِمُّ بِهِ فَرْضُ صَوْمِهِ الْعَزِیمَةُ مِنْ قَلْبِ الْمُؤْمِنِ عَلَی صَوْمِهِ بِنِیَّةٍ صَادِقَةٍ وَ تَرْکُ الْأَکْلِ وَ الشُّرْبِ وَ النِّکَاحِ فِی نَهَارِهِ کُلِّهِ وَ أَنْ یَحْفَظَ فِی صَوْمِهِ جَمِیعَ جَوَارِحِهِ کُلِّهَا مِنْ مَحَارِمِ اللَّهِ رَبِّهِ مُتَقَرِّباً بِذَلِکَ کُلِّهِ إِلَیْهِ فَإِذَا فَعَلَ ذَلِکَ کَانَ مُؤَدِّیاً لِفَرْضِهِ وَ عَنْهُ علیه السلام عَنْ آبَائِهِ عَنْ فَاطِمَةَ بِنْتِ رَسُولِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهَا قَالَتْ مَا یَصْنَعُ الصَّائِمُ بِصِیَامِهِ إِذَا لَمْ یَصُنْ لِسَانَهُ وَ سَمْعَهُ وَ بَصَرَهُ وَ جَوَارِحَهُ». «قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام إِذَا صُمْتَ فَلْیَصُمْ سَمْعُکَ وَ بَصَرُکَ وَ فَرْجُکَ وَ لِسَانُکَ وَ تَغُضُّ بَصَرَکَ عَمَّا لَایَحِلُّ النَّظَرُ إِلَیْهِ وَ السَّمْعَ عَمَّا لَایَحِلُّ اسْتِمَاعُهُ إِلَیْهِ وَ اللِّسَانَ مِنَ الْکَذِبِ وَ الْفُحْشِ». مستدرک الوسائل:366/7،حدیث 8431؛«فَاطِمَةَ بِنْتِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنَّهَا قَالَتْ مَا یَصْنَعُ الصَّائِمُ بِصِیَامِهِ إِذَا لَمْ یَصُنْ لِسَانَهُ وَ سَمْعَهُ وَ بَصَرَهُ وَ جَوَارِحَهُ». مستدرک الوسائل:366/7،حدیث 8432؛«فِقْهُ الرِّضَا علیه السلام،وَ اعْلَمْ یَرْحَمُکَ اللَّهُ أَنَّ الصَّوْمَ حِجَابٌ ضَرَبَهُ اللَّهُ عز و جل عَلَی الْأَلْسُنِ وَ الْأَسْمَاعِ وَ الْأَبْصَارِ وَ سَائِرِ الْجَوَارِحِ لِمَا لَهُ فِی عَادَةٍ مِنْ سَتْرِهِ وَ طَهَارَةِ تِلْکَ الْحَقِیقَةِ حَتَّی یُسْتَرَ بِهِ مِنَ النَّارِ وَ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ عَلَی کُلِّ جَارِحَةٍ حَقّاً لِلصِّیَامِ فَمَنْ أَدَّی حَقَّهَا کَانَ صَائِماً وَ مَنْ تَرَکَ شَیْئاً مِنْهَا نَقَصَ مِنْ فَضْلِ صَوْمِهِ بِحَسَبِ مَا تَرَکَ مِنْهَا».

بنده مؤمن خدا هستی،دارای استعدادهای ویژه که ماه رمضان آنها را به تو نشان می دهد که می توانی شکوفا کنی و به عالی ترین درجات انسانی و کمالات برسی و در قیامت،فردوس اعلی را تصرّف کنی،یعنی قدرتت به جایی می رسد که در دنیا شهوات انحرافی را شکست بدهی و همچنین زمینه های این امور را که شیطان های انسی و جنّی هستند،کنار بزنی،در قیامت هم به درجه های فردوس اعلی نائل شوی.

این عنصر زمان است که چنین آثار بابرکتی را در بندگان خدا آشکار می سازد:

مکن کاری که بر پا سنگت آیو

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

ص:30

پی نوشت ها حقیقت برکت و مبارک

مفهوم برکت در آیات و روایات3

تهران،مسجد امیر

رمضان 1383

3 حقیقت برکت و مبارک

اشاره

الحمدلله رب العالمین و صلّی الله علی جمیع الانبیاء والمرسلین

و صلّ علی محمد و آله الطاهرین.

نامهایی که در معارف اسلامی برای ماه مبارک رمضان از قول رسول خدا صلی الله علیه و آله ائمه طاهرین علیهم السلام بیان شده است،نشان گر این معنا است؛که خداوند مهربان،این ماه را برای بندگان خود،گنجینه عظیمی از فیوضات ویژه خود قرار داده است.

بنابراین اگر کسی اهل ماه رمضان شود،آن فیوضات ویژه الهیه نصیب او خواهد شد.

ماه رمضان،ماه برکت

وجود مبارک رسول خدا صلی الله علیه و آله از این ماه به عنوان ماه برکت یاد فرموده است:

«و هو شهر البرکة» (1)با نگاهی به آیات قرآن کریم،باید دید پروردگار مهربان عالم،برکت و مشتقات آن را در چه مواردی به کار گرفته است ؟

در منابع اصیل عرب،دانشمندان لغت شناس،برکت را این گونه معنا کرده اند:

کرامت،شرافت،عزّت،میمون،خجسته،نموّ و در نهایت برای این که یک معنای جامعی از این کلمه ارائه شود،برکت را به «خیر کثیر» معنا کرده اند. (2)همین معنا را مفسران قرآن،در آیاتی که این لغت آمده است استعمال کرده اند و بر آن تکیه کرده اند، (3)اما از مواردی که قرآن کریم آورده پنج مورد آن را پی

ص:31


1- (1)) - بحار الأنوار:340/93،باب 46،حدیث 5؛فضائل الأشهر الثلاثه،شیخ صدوق:95،حدیث 78.
2- (2)) - لسان العرب:395/10-396؛تاج العروس:514/13-516(برکة).
3- (3)) - تفسیر مجمع البیان:347/2(ذیل آیه 96 سوره آل عمران).

ص:32

ص:33

ص:34

ص:35

ص:36

ص:37

ص:38

ص:39

ص:40

ص:41

می گیریم:

موارد استعمال معنای«برکت»در قرآن

1-برکت در عالم طبیعت

در آیه شریفه می فرماید:

وَ جَعَلَ فِیهٰا رَوٰاسِیَ مِنْ فَوْقِهٰا وَ بٰارَکَ فِیهٰا وَ قَدَّرَ فِیهٰا أَقْوٰاتَهٰا فِی أَرْبَعَةِ أَیّٰامٍ سَوٰاءً لِلسّٰائِلِینَ» (1)

خدا روی کره زمین کوه های استواری را قرار داده است،که هم برای موجودات زنده و هم برای زمین منافع سرشاری دارد.و بعد می فرماید: وَ بٰارَکَ فِیهٰا در این زمین،خدا به دست رحمت خود «برکت» ،یعنی «خیر کثیر» قرار داده است؛انواع اشیای قیمتی،معادن،روییدنی ها،درختان،گیاهان دارویی،رودها،جویبارها، چشمه ها،دریاچه ها،دریاها،آبشارها،که هر کدام از این ها خیرهای فراوان در زندگی موجودات زنده،به ویژه انسان بر عهده دارند،که برای هیچ کس نقش این منافع عظیم الهی قابل انکار نیست.چه خدا را قبول داشته باشند،چه قبول نداشته باشند.

زمین خزانه خیر کثیر پروردگار مهربان عالم است و محققان خارجی هم با توجه به این که زمین منبع خیر است،اعلام نموده اند:

اگر جامعه جهانی و دولت ها صحیح زندگی کنند،کره زمین توانایی دارد که پنج برابر جمعیت فعلی را در رفاه قرار بدهد،که همه مردم،از نعمت های الهی بهره مند باشند و کمترین مشکلی هم نداشته و با رفاه زندگی کنند.ولی الان در بین همین هفت میلیارد جمعیت،نزدیک به دو میلیارد گرسنه زندگی می کنند و زیر خط فقر هستند.اگر صحیح زندگی کنند و مانند حضرت یوسف علیه السلام راه خرج و دخل را پیدا

ص:42


1- (1)) - فصلت(41):10؛ و در روی زمین کوه های استواری پدید آورد،و در آن منافع فراوانی آفرید و رزق [ روزی خوارانش ] را در آن به مدت چهار دوره [ بهار،تابستان،پاییز و زمستان ] تقدیر کرد [ آن هم ] یکسان و به اندازه برای خواهندگان.

کنند،همه می توانند زندگی مرفه ای داشته باشند.بدون این که یک نفر دچار مشکل باشد.

اگر این چنین نبود،در قرآن مجید وَ بٰارَکَ فِیهٰا حقیقت نداشت.در حالی که می دانیم قرآن،حق است و کتاب الهی است.قرآن مجید،سخن غیر حکیمانه ندارد: وَ جَعَلَ فِیهٰا رَوٰاسِیَ مِنْ فَوْقِهٰا وَ بٰارَکَ فِیهٰا برکت واقعی یعنی خیر کثیر،چرا که اگر انسان ها در پرتو ایمان،سلامت فکر و باطن از این خیر کثیر مادی در کره زمین درست استفاده کنند،آخرت آنها را آباد می سازد و در آنجا هم به خیر کثیر ابدی اتصال پیدا می کنند.

2-اهل بهشت،غرق در برکات

خداوند درباره اهل بهشت می فرماید:

«کُلَّمٰا رُزِقُوا مِنْهٰا مِنْ ثَمَرَةٍ رِزْقاً قٰالُوا هٰذَا الَّذِی رُزِقْنٰا مِنْ قَبْلُ وَ أُتُوا بِهِ مُتَشٰابِهاً» (1)

هنگامی که من در بهشت،از هر نعمتی به شما روزی عنایت می کنم،می گویید:

«هٰذَا الَّذِی رُزِقْنٰا مِنْ قَبْلُ» پروردگار عالم بیش از این هم در دنیا،این خیرات را در اختیار ما قرار داده بود و ما-با هدایت خودش-دانستیم که چگونه آنها را مصرف کنیم،که حال آن زندگی پاک تبدیل به بهشت شده است.این برکت،طبیعی است.

3-برکات مکه در قرآن

الف-وجود رسول اکرم صلی الله علیه و آله

برکت دیگری که در قرآن کریم مطرح است که باید تعبیر به برکت مکانی کرد.

مکان بابرکت،یعنی مکانی که دارای خیر کثیر است:

ص:43


1- (1)) - بقره(2):25؛ هرگاه از آن بهشت ها میوه ای آماده به آنان دهند،گویند:این همان است که از پیشْ روزیِ ما نمودند،و از میوه های گوناگون که [ در طعم و گوارایی و زیبایی ] شبیهِ هم است.

«إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنّٰاسِ لَلَّذِی بِبَکَّةَ مُبٰارَکاً وَ هُدیً لِلْعٰالَمِینَ» (1)

یعنی اولین خانه ای که به نفع مردم و جهانیان است؛ «وُضِعَ لِلنّٰاسِ» این لام «للناس» به معنای نفع و سود است.اولین خانه ای که به سود تمام انسان ها در کره زمین قرار داده شد،مکه مبارکه است؛ «لَلَّذِی بِبَکَّةَ مُبٰارَکاً وَ هُدیً لِلْعٰالَمِینَ».

برکت این شهر در چه چیزی می باشد ؟ کسانی که مکه رفته اند،دیده اند که زمین مکه آب ندارد و روییدنی،گیاه و درخت به آن معنا رشد نمی کند،باغ و نهر در آنجا به وجود نمی آید.سرزمینی است که به تمام معنا کویری،سنگ زار،پیچیده به انواع کوه ها و ریگزار است،پس این سرزمین چه برکتی دارد ؟

خیر کثیر سرزمین مکه است و منظور شرف اوّل می باشد.یعنی در گذشته مکه، از ابتدای خلقت زمین،تا آینده مکه و بر پا شدن قیامت،در خیر کثیر بودن حرف اول را می زند.برکت اول شرفی شهر مکه که با «هُدیً لِلْعٰالَمِینَ» درباره وجود مبارک محمد بن عبداللّه صلی الله علیه و آله است.

او فرزند مکه و متولّد در این شهر است.پدر و مادر و آباء و امهات او اهل این شهر هستند و خدا هم در قرآن مجید،شرف این منطقه را به خاطر ایشان می داند؛ «لاٰ أُقْسِمُ بِهٰذَا الْبَلَدِ» (2)به این شهر مکه سوگند نمی خورم،اگر سوگند بخورم،به خاطر تو است: «وَ أَنْتَ حِلٌّ بِهٰذَا الْبَلَدِ» (3)بخاطر این که این شهر تو را در بر دارد،من به این شهر قسم می خورم.اگر تو را نداشت،ارزش قسم خوردن را نداشت.این برکت است.

ب-امیرالمؤمنین علیه السلام

به فرمایش پیغمبر صلی الله علیه و آله:اگر خداوند متعال برکت و معنویتش را تبدیل به یک مرحله مادی می کرد،تمام زمین توان تحمّل او را نداشت و آن برکت وجود علی بن ابی طالب،امیرالمؤمنین علیه السلام است که بعد از رسول خدا صلی الله علیه و آله هدایت واقعی،توسط

ص:44


1- (1)) - آل عمران(3):96؛ یقیناً نخستین خانه ای که برای [ نیایش و عبادت ] مردم نهاده شد،همان است که در مکه است،که پر برکت و وسیله هدایت برای جهانیان است.
2- (2)) - بلد(90):1؛ قسم می خورم به این شهر.
3- (3)) - بلد(90):2؛ در حالی که تو در آن جای داری.

او در عالم پخش شده است.

ج-قرآن و حضرت زهرا علیها السلام

برکت دیگر این شهر وجود مبارک فاطمه زهرا علیها السلام است که فرزند مکه است و در آنجا متولّد شده است.

برکت دیگر که از این سه برکت مهم تر است،قرآن کریم است،که در مکّه نازل شد.

شهر مکّه باغ و نهر نمی خواهد،چون باغی مثل وجود پیغمبر،علی،وجود مبارک زهرای مرضیه و گنجینه ای مانند قرآن کریم دارد.وای به حال مردم دنیا که قدرشناس این خیر کثیر نباشند.وای به حال زنانی که در جهان قدرشناس زهرا و اقتدا کننده به او نباشند.وای به حال جامعه جهانی،اگر به علی علیه السلام و پیغمبر صلی الله علیه و آله اقتدا نکنند.این معنی برکت مکان است،وگرنه کوه ها،ریگزارها،سنگ ها و دیوار کعبه که در مکه «هدی للعالمین» نیست.برکتِ شهر مکه این چهار حقیقت است که «هدی للعالمین» می باشد.

برکات قرآن کریم از زبان قرآن

اما برکت کتاب مبارک چیست ؟

«وَ هٰذٰا ذِکْرٌ مُبٰارَکٌ أَنْزَلْنٰاهُ» (1)این کتاب،کتاب مبارکی است،یعنی دارای خیر کثیری است که من برای شما آن را نازل کردم.قرآن خزانه حکمت،علم،شریعت پروردگار مهربان و مایه نجات،عزّت،شرف و کرامت انسان است.این معانی خیر کثیر،یک حقیقت است و بدون قرآن کسی نزد خدا و مردم عزّت،شرف و کرامت ندارد و وجود او وجود مبارک و پرمنفعتی نیست.

یک برکت هم برکت انسانی است.انسان می تواند خزانه برکت پروردگار عالم

ص:45


1- (1)) - انبیاء(21):50. و این [ قرآنی ] که آن را نازل کرده ایم،ذکر و پندی پرمنفعت است.

باشد،چنانکه سرزمین مکه و قرآن خزانه برکت است.

فساد روابط آزاد مرد و زن در جوامع

وقتی یهودیان بالای سر گهواره مسیح علیه السلام آمدند،به مریم علیها السلام گفتند: «مٰا کٰانَ أَبُوکِ امْرَأَ سَوْءٍ» (1)همه ما پدر تو را می شناسیم،مرد بدکاری نبود، «وَ مٰا کٰانَتْ أُمُّکِ بَغِیًّا» (2)مادر تو هم پاکدامن بود،پس این بچه را از کجا آوردی ؟ «فَأَشٰارَتْ إِلَیْهِ» (3)خدا به مریم فرموده بود که با نامحرم حرف نزن و با حرف زدن از خودت دفاع نکن.تو زن جوانی هستی،صدای تو نازک است،حرف بزنی: «فَیَطْمَعَ الَّذِی فِی قَلْبِهِ مَرَضٌ» (4)این صدای نازک الهی که ویژه زن آفریده اند،آنهایی را که دل مریض دارند،به افکار پلید و وسوسه های شیطانی می کشاند،چه دنیا این مسأله را بپذیرد،یا نپذیرد.

دنیا می داند که روابط آزاد مرد و زن،در خشکی و دریا،جهان را به فساد کشیده است:

«ظَهَرَ الْفَسٰادُ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِمٰا کَسَبَتْ أَیْدِی النّٰاسِ» (5)

این بلاها را خود انسان به سر خود آورده است.

«عبد اللّه»،از دامن پاک مریم

مریم ! با مردان نامحرم حرف نزن،ولو این که پای دفاع از تهمت باشد.

پرسیدند:این بچه را از کجا آورده ای ؟ با دست به گهواره اشاره کن،تا آنها بر سر گهواره بیایند.آن صدای زنانه را به امر خدا حذف کرد و با دست به گهواره اشاره کرد.

یهودی ها عصبانی شدند،به مریم گفتند: «کَیْفَ نُکَلِّمُ مَنْ کٰانَ فِی الْمَهْدِ

ص:46


1- (1)) - مریم(19):28؛ ای خواهر هارون ! نه پدرت مرد بدی بود*پس مریم به نوزاد اشاره کرد [ که از او بپرسید ] .
2- (2)) - مریم(19):28؛ و نه مادرت بدکاره بود [ این طفل را از کجا آورده ای ؟ ]
3- (3)) - مریم(19):29؛ پس مریم به نوزاد اشاره کرد [ که از او بپرسید. ]
4- (4)) - احزاب(33):32؛ کسی که بیمار دل است طمع کند،و سخن پسندیده و شایسته گویید.
5- (5)) - روم(30):41؛ در خشکی و دریا به سبب اعمال زشتی که مردم به دست خود مرتکب شدند،فساد و تباهی نمودار شده است.

صَبِیًّا» (1)؟ مگر در تاریخ سابقه دارد که بچه ای که تازه به دنیا آمده است،حرف بزند ؟ صدای مسیح علیه السلام بلند شد: «قٰالَ إِنِّی عَبْدُ اللّٰهِ» (2)مادر من آدم خوبی است،مادرم درست می گوید.مادرم از پدر و مادرش بهتر است که من را «عبداللّه» زاییده است،یعنی عبداللّه از دامن ناپاک بیرون نمی آید.

از دامن ناپاک زنان بدطینت و بدکردار،عبد شیطان بیرون می آید،اما من «عبد اللّه» هستم:

آتٰانِیَ الْکِتٰابَ وَ جَعَلَنِی نَبِیًّا* وَ جَعَلَنِی مُبٰارَکاً» (3)

به من کتاب نازل شده است و نبیّ هستم،لذا من محل «برکت اللّه» هستم.

عوامل نزول برکات بر انسان

نزول برکات خدا در انسان بر اثر سه چیز است:

اعتقادات صحیحه،اخلاق حسنه و اعمال صالحه.این ها خیر کثیر است.

«وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُریٰ آمَنُوا وَ اتَّقَوْا» (4)اگر مردم به خدا ایمان بیاورند،تقوا پیشه کنند،یعنی تمام گناهان را به اختیار خودشان،نه به زور و اجبار،تعطیل کنند.چون خدا ایمان و تقوای اجباری را قبول ندارد.پاکی با اجبار که ارزش ندارد،بلکه باید خود مردم بیدار و عاقل شوند و به قرآن رو کنند و تمام گناهان را تعطیل کنند،آن وقت ارزش دارد.

وقتی که اهل کشور مؤمن و اهل تقوا شدند،نتیجه اش این است که:

لَفَتَحْنٰا عَلَیْهِمْ بَرَکٰاتٍ مِنَ السَّمٰاءِ وَ الْأَرْضِ وَ لٰکِنْ کَذَّبُوا فَأَخَذْنٰاهُمْ بِمٰا کٰانُوا یَکْسِبُونَ» (5)

تمام خیرهای کثیر خودمان را از آسمان و زمین بر آنها می بارانیم.مردم اگر مبارک شوند،برکات خدا از آسمان و زمین بر آنها نازل می شود.

ص:47


1- (1)) - مریم(19):29؛ پس مریم به نوزاد اشاره کرد [ که از او بپرسید. ] گفتند:چگونه با کودکی که در گهواره است،سخن بگوییم ؟ !
2- (2)) - مریم(19):30؛[ از میان گهواره ] گفت:بی تردید من بنده خدایم.
3- (3)) - مریم(19):30-31؛ به من کتاب عطا کرده و مرا پیامبر قرار داده است.*و هر جا که باشم بسیار بابرکت و سودمندم قرار داده.
4- (4)) - اعراف(7):96؛ و اگر اهل شهرها و آبادی ها ایمان می آوردند و پرهیزکاری پیشه می کردند.
5- (5)) - اعراف(7):96؛ یقیناً [ درهایِ ] برکاتی از آسمان و زمین را بر آنان می گشودیم،ولی [ آیات الهی و پیامبران را ] تکذیب کردند،ما هم آنان را به کیفر اعمالی که همواره مرتکب می شدند [ به عذابی سخت ] گرفتیم.

برکات زمانی در قرآن کریم

و اما یک برکت دیگر که در قرآن کریم آمده،برکت زمانی است.زمان با برکت، زمانی است که خدا انتخاب کرده است و آن زمان را واسطه نزول فیوضات ویژه خودش قرار داده است،که این زمان،به عباد خدا که به این زمان وصل می شوند، فیوضاتی که در آن ریزش می کند را انتقال می دهد.

«إِنّٰا أَنْزَلْنٰاهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ» (1)ما همه قرآن را یک باره در شبی مبارک نازل کردیم.این شب مبارک در اصطلاح دیگر قرآن «لیلة القدر» است.این شب به قدری برکاتش زیاد است که: «خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ» (2)از هزار ماه هم بیشتر فیض دارد.شبی است که؛

تَنَزَّلُ الْمَلاٰئِکَةُ وَ الرُّوحُ فِیهٰا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کُلِّ أَمْرٍ* سَلاٰمٌ هِیَ حَتّٰی مَطْلَعِ الْفَجْرِ» (3)

ما این قرآن را در چنین شبی که شب مبارک است،نازل کردیم.

ماه مبارک رمضان،ماه برکت

زمان طولانی و مبارک دیگر،مجموعه ماه مبارک رمضان است،که پیغمبر صلی الله علیه و آله از آن تعبیر به ماه برکت کرده است؛

«و هو شهر البرکة» (4)این ماه،خزانه خیر کثیر پروردگار است،که روزه گرفتن،برکتی از برکات آن است اما روزه ای که پیامبر و ائمه طاهرین بیان کرده اند.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به یکی از همسرانش در وسط روز ماه رمضان فرمود:افطار کن.

عرض کرد:یا رسول اللّه ! هنوز که وسط روز است،زمان زیادی تا افطار مانده است.

فرمود:تو غیبت کردی،از ماه رمضان قطع شدی،تو امروز روزه نیستی،برو افطار

ص:48


1- (1)) - قدر(97):1؛ ما قرآن را در شب قدر نازل کردیم.
2- (2)) - قدر(97):3؛ شب قدر،بهتر از هزار ماه است.
3- (3)) - قدر(97):5؛ فرشتگان و روح در آن شب به اذن پروردگارشان برای [ تقدیر و تنظیم ] هر کاری نازل می شوند.*این شب تا برآمدن سپیده دم [ سراسر ] سلام و رحمت است.
4- (4)) - بحار الأنوار:340/93،باب 46،حدیث 5؛فضائل الأشهر الثلاثه،شیخ صدوق:95،حدیث 78.

کن.چگونه روزه بودی که پشت سر یک مسلمان حرفی زدی که به آبروی او لطمه خورد و شخصیت او را شکست ؟ آیا تو روزه هستی ؟ (1)از برکات ماه رمضان این است:انسانی که روزه واقعی بگیرد،یعنی اتصال همه جانبه به ماه رمضان پیدا کند،سلامت و صحت همه جانبه برای او به ارمغان می آورد،بنابراین پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمودند:

«صوموا تصحوا» (2)روزه بگیرید،تا سالم شوید.بدن،روح،اخلاق،قلب،اعضا و جوارح شما،بر اثر روزه سالم می شود.

این معنای ماه مبارک و خیر کثیر در ماه مبارک رمضان است.هویت ماه رمضان همین کلام پیامبر صلی الله علیه و آله است.

برکت تقوا در سایه روزه ماه رمضان

از برکات بسیار مهم ماه رمضان که در قرآن مطرح است:

«کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیٰامُ کَمٰا کُتِبَ عَلَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ» (3)

این لام که روی کلمه «لعلکم» است،برای خودش نیست،اضافه است،اصل کلمه «علّ» و «علکم» است.این لام را در ادبیات عرب به آن افزوده اند.این لام در جملات مثبت عرب،لام علت و سببیت است.

روزه بر شما واجب شده است،چنان که بر گذشتگان شما هم واجب بود.این روزه را بگیرید: «لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ» برای این که از کانال روزه به کشور تقوا برسید،یعنی با روزه به جایی برسید که میل شما نسبت به گناه کشته شود.یعنی بعد از عید فطر صد در صد پاک بمانید،تا سال بعد که دوباره ماه رمضان را درک کنید.آنجا تقوای ماه رمضان بعد هم به شما اضافه می شود و «نُورٌ عَلیٰ نُورٍ» می شود.

روزه بگیرید: «لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ» برای این که رابطه وجود شما با گناه قطع شود و یک نیروی معنوی در شما در برابر گناه ایجاد شود و در مصونیّت کامل قرار

ص:49


1- (1)) - بحار الأنوار:292/93-293،باب 36،حدیث 16؛نوادر،اشعری:22. «أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ إِنَّ الصِّیَامَ لَیْسَ مِنَ الطَّعَامِ وَ الشَّرَابِ وَحْدَهُ إِنَّمَا لِلصَّوْمِ شَرْطٌ یُحْتَاجُ أَنْ یُحْفَظَ حَتَّی یَتِمَّ الصَّوْمُ وَ هُوَ صَمْتُ الدَّاخِلِ أَ مَا تَسْمَعُ مَا قَالَتْ مَرْیَمُ بِنْتُ عِمْرَانَ إِنِّی نَذَرْتُ لِلرَّحْمٰنِ صَوْماً فَلَنْ أُکَلِّمَ الْیَوْمَ إِنْسِیًّا یَعْنِی صَمْتاً فَإِذَا صُمْتُمْ فَاحْفَظُوا أَلْسِنَتَکُمْ عَنِ الْکَذِبِ وَ غُضُّوا أَبْصَارَکُمْ وَ لَاتَنَازَعُوا وَ لَاتَحَاسَدُوا وَ لَاتَغْتَابُوا وَ لَاتَمَارَوْا وَ لَاتَکْذِبُوا وَ لَاتَبَاشَرُوا وَ لَاتَخَالَفُوا وَ لَاتَغَاضَبُوا وَ لَاتَسَابُّوا وَ لَاتَشَاتَمُوا وَ لَاتَفَاتَرُوا وَ لَاتَجَادَلُوا وَ لَاتَتَأَذَّوْا وَ لَاتَظْلِمُوا وَ لَاتَسَافَهُوا وَ لَاتَضَاجَرُوا وَ لَاتَغْفُلُوا عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَ عَنِ الصَّلَاةِ وَ الْزَمُوا الصَّمْتَ وَ السُّکُوتَ وَ الْحِلْمَ وَ الصَّبْرَ وَ الصِّدْقَ وَ مُجَانَبَةَ أَهْلِ الشَّرِّ وَ اجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ وَ الْکَذِبَ وَ الْفَرْیَ وَ الْخُصُومَةَ وَ ظَنَّ السَّوْءِ وَ الْغِیبَةَ وَ النَّمِیمَةَ وَ کُونُوا مُشْرِفِینَ عَلَی الآْخِرَةِ مُنْتَظِرِینَ لِأَیَّامِکُمْ مُنْتَظِرِینَ لِمَا وَعَدَکُمُ اللَّهُ مُتَزَوِّدِینَ لِلِقَاءِ اللَّهِ وَ عَلَیْکُمُ السَّکِینَةَ وَ الْوَقَارَ وَ الْخُشُوعَ وَ الْخُضُوعَ وَ ذُلَّ الْعَبِیدِ الْخُیَّفِ [ الْعَبْدِ الْخَائِفِ ] مِنْ مَوْلَاهُ خَیِّرِینَ خَائِفِینَ رَاجِینَ مَرْعُوبِینَ مَرْهُوبِینَ رَاغِبِینَ رَاهِبِینَ قَدْ طَهَّرْتَ الْقَلْبَ [ قَدْ طَهُرَتِ الْقُلُوبُ ] مِنَ الْعُیُوبِ وَ تَقَدَّسَتْ سَرَائِرُکُمْ مِنَ الْخَبَثِ وَ نَظَّفْتَ الْجِسْمَ مِنَ الْقَاذُورَاتِ وَ تَبَرَّأْتَ إِلَی اللَّهِ مِنْ عَدَاهُ وَ وَالَیْتَ اللَّهَ فِی صَوْمِکَ بِالصَّمْتِ مِنْ جَمِیعِ الْجِهَاتِ مِمَّا قَدْ نَهَاکَ اللَّهُ عَنْهُ فِی السِّرِّ وَ الْعَلَانِیَةِ وَ خَشِیتَ اللَّهَ حَقَّ خَشْیَتِهِ فِی سِرِّکَ وَ عَلَانِیَتِکَ وَ وَهَبْتَ نَفْسَکَ لِلَّهِ فِی أَیَّامِ صَوْمِکَ وَ فَرَّغْتَ قَلْبَکَ لَهُ وَ نَصَبْتَ نَفْسَکَ لَهُ فِیمَا أَمَرَکَ وَ دَعَاکَ إِلَیْهِ فَإِذَا فَعَلْتَ ذَلِکَ کُلَّهُ فَأَنْتَ صَائِمٌ لِلَّهِ بِحَقِیقَةِ صَوْمِهِ صَانِعٌ لَهُ لِمَا أَمَرَکَ وَ کُلَّمَا نَقَصْتَ مِنْهَا شَیْئاً فِیمَا بَیَّنْتُ لَکَ فَقَدْ نَقَصَ مِنْ صَوْمِکَ بِمِقْدَارِ ذَلِکَ وَ إِنَّ أَبِی علیه السلام قَالَ سَمِعَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله امْرَأَةً تُسَابُّ جَارِیَةً لَهَا وَ هِیَ صَائِمَةٌ فَدَعَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِطَعَامٍ فَقَالَ لَهَا کُلِی فَقَالَتْ أَنَا صَائِمَةٌ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ کَیْفَ تَکُونِینَ صَائِمَةً وَ قَدْ سَبَبْتِ جَارِیَتَکِ إِنَّ الصَّوْمَ لَیْسَ مِنَ الطَّعَامِ وَ الشَّرَابِ وَ إِنَّمَا جَعَلَ اللَّهُ ذَلِکِ حِجَاباً عَنْ سِوَاهُمَا مِنَ الْفَوَاحِشِ مِنَ الْفِعْلِ وَ الْقَوْلِ یُفَطِّرُ الصَّائِمَ مَا أَقَلَّ الصُّوَّامَ وَ أَکْثَرَ الْجُوَّاعَ». مسند أبی یعلی:147/3،حدیث 1576؛«عبید مولی رسول الله صلی الله علیه و آله قال ان امرأتین کانتا صائمتین فکانتا تغتابان الناس فدعا رسول الله صلی الله علیه و آله بقدح فقال لهما قیئا فقاءتا قیحا ودما ولحما عبیطا ثم قال ان هاتین صامتا عن الحلال وأفطرتا علی الحرام».
2- (2)) - بحار الأنوار:267/59،حدیث 46،باب 88؛الدعوات:76،حدیث 179.
3- (3)) - بقره(2):183؛ ای اهل ایمان ! روزه بر شما مقرّر و لازم شده،همان گونه که بر پیشینیان شما مقرّر و لازم شد،تا پرهیزکار شوید.

بگیرید،که بعد از ماه مبارک رمضان،هر صحنه دعوت کننده به گناه،با کمترین تلنگر شما شکست بخورد.این برکت روزه است.

ارزش ایمان

برای دانستن ارزش تقوای کسب شده از روزه،وجود مبارک حضرت رضا علیه السلام از پدر بزرگوارشان،موسی بن جعفر علیه السلام نقل می کند:

«رَفَعَ إلیٰ رَسُولِ اللّهِ قَوْمٌ فی بَعْضِ غَزَوَاتِهِ» جمعی از مردم در بعضی از جنگ ها خدمت پیغمبر عظیم الشأن صلی الله علیه و آله،اسلام آوردند

«فقال صلی الله علیه و آله:مَنِ الْقَوْم؟» پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله در برابر همه جمعیت جهادگر فرمودند:شما کیستید ؟ از سؤال پیغمبر صلی الله علیه و آله معلوم می شود که این ها در جبهه بودند،ولی اهل مدینه نبودند و در مدینه هم نیامده بودند.

عرض کردند:

«مؤمنون» یعنی فهمیدند که پیغمبر صلی الله علیه و آله از اسم آنها نمی پرسد.

کجایی هستید و پدر و مادر شما کیست ؟

«مَنِ القَوْمِ ؟ فَقَالُوا مُؤْمِنُونَ یٰا رَسُولَ اللّهِ !».

«قال:وَ مَا بَلَغَ مِنْ ایمانِکُمْ ؟» شما که می گویید ما مؤمن هستیم،ایمانتان به کجا رسیده است ؟ به این راحتی نمی شود من قبول کنم که شما مؤمن هستید.شما بیان کنید که این ایمان که از طریق قرآن و تبلیغات من کسب کردید،به چه درجه ای رسیده است ؟ عرض کردند:

«الصَّبْرُ عِنْدَ البَلاء» ما در برابر همه آزمایش های خدا و مصائبی که برای ما پیش می آید صبر می کنیم و از خدا ناراحت نمی شویم،تا کلاس امتحان ما تمام شود و ما به آن نمره عالی برسیم.

«وَالشُّکْرُ عِنْدَ الرَّخٰاء» شکر تمام نعمت های رفاهی که خدا به ما داده است،به جا می آوریم.

«وَ الرِّضٰا بِالقَضَاء» هر حکمی که خدا در حق ما می کند،خشنود هستیم.حکم کرده است که نماز بخوانید،ما هم نماز می گزاریم.ما خشنود و راضی هستیم که در

ص:50

تابستان روزه بگیریم.گفته است که به جبهه بروید،که آمده ایم.

رسول خدا صلی الله علیه و آله آنها را امضا کرد:

«فَقَالَ رَسُولُ اللّهِ:حُلَمٰاءُ عُلَمٰاء کادُوا مِنَ الفِقْهِ انْ یَکُونُوا انْبِیاء» این ها را با این ویژگی ها حلیم و عالِم می دانم و از این فهمی که از ایمان پیدا کرده اند،نزدیک می دانم که به مقام انبیا علیهم السلام برسند.

توصیه پیامبر صلی الله علیه و آله به مؤمنان

خیلی عجیب است که پیامبر صلی الله علیه و آله به این ویژگی ها قناعت نکردند،چون این ها آراسته به شش حقیقت بودند؛صبر در بلا،شکر در نعمت،رضای به«قضاء اللّه»،علم،حلم،فقه.فرمودند:

«فَلاٰ تَبْنُوا مٰا لاٰتَسْکُنُون» خانه اضافه برای خود نسازید.اگر در نعمت هستید، همان خانه ای را که در آن زندگی می کنید،به آن قناعت کنید و مازاد نعمت خدا را با خدا معامله کنید.

«وَ لاٰ تَجْمَعُوا مٰا لاٰ تَأْکُلُون» آنچه را که در زندگی مصرف ندارید،جمع نکنید و در انبارها پنهان نکنید.آن چه را که نیاز ندارید،روی هم انباشته نکنید.

تقوا،مهمتر از تمام فضائل

ولی مهمتر،از صبر،شکر،رضا،علم،حلم و فقه این است که:

«و اتقوا اللّه» از هر گناهی که به شما رو می کند،روی برگردانید.تقوای الهی را مراعات کنید.

«الّذی إلَیْهِ تُرْجَعُونَ» (1)در آینده همگی شما در پیشگاه خدا جمع خواهید شد و آنجا به ریز و درشت پرونده شما رسیدگی می کنند.اگر تقوا به خرج ندهید،همه این شش فضیلتِ شما را گناه تخریب می کند و این که باتقوا شوید،از برکات ماه رمضان است.

هر که با پاکدلان صبح و مسائی دارد دلش از پرتو اسرار صفایی دارد

ص:51


1- (1)) - کافی:48/2،حدیث 4؛بحار الأنوار:285/64 حدیث 7 باب 14؛«أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا عَنْ أَبِیهِ علیه السلام قَالَ رَفَعَ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَوْمٌ فِی بَعْضِ غَزَوَاتِهِ فَقَالَ صلی الله علیه و آله مَنِ الْقَوْمُ فَقَالُوا مُؤْمِنُونَ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ وَ مَا بَلَغَ مِنْ إِیمَانِکُمْ قَالُوا الصَّبْرُ عِنْدَ الْبَلَاءِ وَ الشُّکْرُ عِنْدَ الرَّخَاءِ وَ الرِّضَا بِالْقَضَاءِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله حُلَمَاءُ عُلَمَاءُ کَادُوا مِنَ الْفِقْهِ أَنْ یَکُونُوا أَنْبِیَاءَ إِنْ کُنْتُمْ کَمَا تَصِفُونَ فَلَا تَبْنُوا مَا لَاتَسْکُنُونَ وَ لَاتَجْمَعُوا مَا لَاتَأْکُلُونَ وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذِی إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ».

زهد با نیت پاک است،نه با جامه پاک

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

ص:52

ص:53

ص:54

ص:55

پی نوشت ها

ماه توبه و انابه

معنای روزه و اهمیت روزه داران4

تهران،مسجد امیر

رمضان 1383

4 ماه توبه و انابه

اشاره

الحمدلله رب العالمین و صلّی الله علی جمیع الانبیاء والمرسلین

و صلّ علی محمد و آله الطاهرین.

ارزش و عظمتی که ماه مبارک رمضان دارد،هم به خاطر فضایل خود ماه و هم به خاطر ارزش روزه در این ماه است.

وجود مبارک رسول خدا صلی الله علیه و آله از نامهایی که برای ماه رمضان انتخاب کردند،ماه انابه است.این یکی از فضایل و ارزش های ماه مبارک است؛

«شهر الانابة» (1)برای فهم حقیقت انابه که در قرآن مجید هم با مشتقاتش،در بیش از ده مورد آمده است، نیکوست درباره اصل روزه مقدمه ای را ذکر کنم.

کلمه «صوم» در لغت به معنای امساک و خودداری است،و در حقیقت یک خودداری کاملِ ظاهری و باطنی می باشد.آن صوم مورد نظر پروردگار تحقق پیدا می کند و آثار خودش را در دنیا و آخرت به روزه دار منتقل می کند.چون لغت عرب گسترده است و گاهی بعضی از لغات و کلمات بیش از یک معنا دارند.حتی اگر به کتابهای لغت مراجعه کنید،بعضی از لغت ها نزدیک به پنجاه یا هفتاد معنا دارند.

یک معنای دیگر صوم که در لغت عرب استعمال شده است،به ویژه در زبان فصحای عرب،شعرای بسیار معروف و قوی سخن آنها-مانند امرء القیس-به معنای رفعت،ارتفاع و بلندی است،که در اصطلاح خودشان «صام النهار» است، یعنی هنگامی که روز به ساعت رفعت و بلندی،مثلاً دوازده ظهر رسید.

ص:56


1- (1)) - بحار الأنوار:340/93،باب 46،حدیث 5؛فضائل الأشهر الثلاثه،شیخ صدوق:95،حدیث 78.

ص:57

ص:58

ص:59

علت این که قرآن کریم و روایات برای روزه ماه رمضان ارزش قائل شده اند،به خاطر این است که صوم از عبادات بالا مرتبه است و منزلت و رفعتش بیشتر از سایر عبادات است.به همین خاطر قرآن مجید روزه را به صوم نامگذاری کرده است، یعنی عملی بلند مرتبه،با رفعت و منزلت که هیچ عملی از اعمال اسلامی رفعت، منزلت و مرتبه این عمل را ندارد.

به همین خاطر پروردگار عالم،در بین همه اعمال،روزه را به وجود مقدس خودش نسبت داده است؛

«الصوم لی» (1)یعنی این عبادت،رفعت و منزلتش نزد حضرت حق،از همه عبادات بیشتر و بالاتر است.

هم صفاتی روزه با خدا

عجیب این است که پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله روزه را هم صفت با خدا بیان کرده است.

قرآن مجید درباره خدا می فرماید: «لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ» (2)چیزی در این عالم مانند خدا نیست.

«أُسامة»یکی از یاران پیغمبر صلی الله علیه و آله می گوید:

روزی به محضر رسول خدا صلی الله علیه و آله آمدم،به حضرت عرض کردم:مرا به کاری دعوت کن که آن را با همه وجودم بپذیرم و عمل کنم.پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله به او فرمودند:

«عَلَیْکَ بِالصَّومِ فَإِنَّهُ جُنَّةٌ مِنَ النّارِ» (3)من تو را به روزه دعوت می کنم،چون در این عالم،در میان عبادات،مانند روزه نیست و روزه،سپری در مقابل آتش جهنم است.روزه در عبادات،مثل پروردگار «لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ» است.

خوشحالی روزه دار

مهم تر این که پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرمایند:

«لِلصَّائِمِ فَرْحَتَانِ» (4)روزه دار دو خوشحالی دارد؛

«حینَ یُفْطِر» هنگامی که اذان مغرب را می گویندروزه دار مشغول

ص:60


1- (1)) - وسائل الشیعه:400/10،باب 1،حدیث 13687؛«أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ اللَّهُ عز و جل الصَّوْمُ لِی وَ أَنَا أَجْزِی بِهِ». بحار الأنوار:254/93،باب 30،حدیث 28؛«قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ اللَّهُ عز و جل الصَّوْمُ لِی وَ أَنَا أَجْزِی [ أُجْزَی ] بِهِ فَالصَّوْمُ یُمِیتُ مُرَادَ النَّفْسِ وَ شَهْوَةَ الطَّبْعِ الْحَیَوَانِیِّ وَ فِیهِ صَفَاءُ الْقَلْبِ وَ طَهَارَةُ الْجَوَارِحِ وَ عِمَارَةُ الظَّاهِرِ وَ الْبَاطِنِ وَ الشُّکْرُ عَلَی النِّعَمِ وَ الْإِحْسَانُ إِلَی الْفُقَرَاءِ وَ زِیَادَةُ التَّضَرُّعِ وَ الْخُشُوعِ وَ الْبُکَاءِ وَ حَبْلُ الِالْتِجَاءِ إِلَی اللَّهِ وَ سَبَبُ انْکِسَارِ الْهِمَّةِ وَ تَخْفِیفُ السَّیِّئَاتِ وَ تَضْعِیفُ الْحَسَنَاتِ وَ فِیهِ مِنَ الْفَوَائِدِ مَا لَا یُحْصَی وَ کَفَی مَا ذَکَرْنَاهُ مِنْهُ لِمَنْ عَقَلَ وَ وُفِّقَ لِاسْتِعْمَالِه».
2- (2)) - شوری(42):11؛ هیچ چیزی مانند او نیست و او شنوا و بیناست.
3- (3)) - بحار الأنوار:258/93،باب 30،حدیث 41؛دعائم الاسلام:270/1.
4- (4)) - من لایحضره الفقیه:75/2،حدیث 1773؛بحار الأنوار:258/93،باب 30،حدیث 41.

افطار می شود،شاد می شود،چون دارد از غم و درد گرسنگی و تشنگی در می آید.

«وَ حی نَ یَلْقَی ربَّهُ عَزَّوَ جَلَّ» هنگامی که در قیامت به محضر مبارک پروردگار می رود،به روزه ای که در دنیا گرفته است،خوشحال می شود.پیغمبر صلی الله علیه و آله نمی گوید:به راه یافتن به محضر خدا خوشحال می شود

«حین یلقی ربّه عزّ و جلّ» یعنی روزه در قیامت،قائم مقام لقاء الله است،که روزه دار پروردگارش را با چشم دل مشاهده می کند.

روزه سپر و امانِ روزه دار

در این زمینه مطلب دیگری از رسول خدا صلی الله علیه و آله بیان می فرمایند:

«الصَّوْمُ جُنّةٌ» (1)روزه،بین شما و آفات دنیا و آتش دوزخ سپر است.بسیاری از آفات مربوط به بدن است.چه بسا یک نفر در مرز دچار شدن به آفات است و مرگش هم در زمان همان آفات است،ولی با گرفتن روزه ماه مبارک رمضان،بین او و آن آفات سپر ایجاد می شود،یعنی بدن او از خطر آفات رهایی پیدا می کند.

چه بسا کسی در معرض یک بیماری شدید قرار گیرد،ولی با روزه ماه مبارک رمضان،آن بیماری شدید نتوانسته به بدن او هجوم کند.و چه بسا یک نفر در مرز گره افتادن در زندگی اش بوده است،که اگر این گره می افتاد،کسی نمی توانست آن را باز کند،ولی با ورود به روزه ماه مبارک رمضان،در معرض رحمت خدا قرار گرفت و بین او و آن گره،سپر ایجاد شد.پروردگار با عنایت به بنده اش که عبادت بسیار عالی و طاقت فرسا را تحمل کرد،نمی گذارد که گره به زندگی اش بخورد.

محو سیئات با اقامه نماز

درباره نماز در قرآن مجید آمده است:

ص:61


1- (1)) - کافی:18/2،حدیث 5؛قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الصَّوْمُ جُنَّةٌ مِنَ النَّار». بحار الأنوار:251/93،باب 30،حدیث 15؛«قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الصَّوْمُ جُنَّةٌ یَعْنِی حِجَابٌ مِنَ النَّارِ». مستدرک الوسائل:368/7،حدیث 8437؛«النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ الصَّوْمُ جُنَّةٌ مَا لَمْ یَخْرِقْهَا.قَالَ السَّیِّدُ وَ هَذِهِ اسْتِعَارَةٌ وَ ذَلِکَ أَنَّهُ صلی الله علیه و آله شَبَّهَ الصَّوْمَ الَّذِی یُجِنُّ صَاحِبَهُ مِنْ لَوَاذِعِ الْعَذَابِ وَ قَوَارِعِ الْعِقَابِ إِذَا أَخْلَصَ لَهُ النِّیَّةَ وَ أَصْلَحَ فِیهِ السَّرِیرَةَ فَجَعَلَ صلی الله علیه و آله مَنِ اعْتَصَمَ فِی صَوْمِهِ مِنَ الزَّلَلِ وَ تَوَقَّی جَرَائِرَ الْقَوْلِ وَ الْعَمَلِ کَمَنْ صَانَ تِلْکَ الْجُنَّةَ وَ حَفِظَهَا وَ جَعَلَ مَنِ اتَّبَعَ نَفْسَهُ هَوَاهَا وَ أَوْرَدَهَا رَدَاهَا کَمَنْ خَرَقَ تِلْکَ الْجُنَّةَ وَ هَتَکَهَا فَصَارَتْ بِحَیْثُ لَا تُجِنُّ مِنْ جَارِحَةٍ وَ لَا تَعْصِمُ مِنْ جَائِحَةٍ وَ ذَلِکَ مِنْ أَحْسَنِ التَّمْثِیلَاتِ وَ أَوْقَعِ التَّشْبِیهَاتِ». بحار الأنوار:254/93،باب 30،حدیث 28؛«قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الصَّوْمُ جُنَّةٌ أَیْ سِتْرٌ مِنْ آفَاتِ الدُّنْیَا وَ حِجَابٌ مِنْ عَذَابِ الآْخِرَةِ فَإِذَا صُمْتَ فَانْوِ بِصَوْمِکَ کَفَّ النَّفْسِ مِنَ الشَّهَوَاتِ وَ قَطْعَ الْهِمَّةِ عَنْ خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ وَ أَنْزِلْ نَفْسَکَ مَنْزِلَةَ الْمَرْضَی لَاتَشْتَهِی طَعَاماً وَ لَاشَرَاباً مُتَوَقِّعاً فِی کُلِّ لَحْظَةٍ شِفَاکَ مِنْ مَرَضِ الذُّنُوبِ وَ طُهْرَ بَاطِنِکَ [ طَهِّرْ بَاطِنَکَ ] مِنْ کُلِّ کَدَرٍ وَ غَفْلَةٍ وَ ظُلْمَةٍ تَقْطَعُکَ عَنْ مَعْنَی الْإِخْلَاصِ لِوَجْهِ اللَّهِ تَعَالَی».

إِنَّ الْحَسَنٰاتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئٰاتِ ذٰلِکَ ذِکْریٰ لِلذّٰاکِرِینَ» (1)

به پیغمبر خود می فرماید:کسی که دچار اشتباه و خطا می شود،ناراحت می شود که چرا من آلوده شده ام و به این مشکل شیطانی برخوردم ؟ ولی هنگامی که مؤذن اذان نماز واجب را می گوید و این انسان خطاکار وارد نماز واجب می شود، بعد از سلام نماز واجب مانند کسی خواهد شد که بدن او چرک شده و در یک چشمه آب گرم رفته و تمام چرک ها را شسته باشد.نماز او،آن ظلمت و تاریکی خطای مرتکب شده را می شوید.

برتری روزه بر نماز

قدرت روزه بیشتر از نماز است،چون می تواند گره ها را به زندگی روزه دار راه ندهد.چه بسا کسی نزدیک ماه رمضان،در مرز بی دینی قرار گرفته بوده ولی کشش ماه رمضان او را وارد فضای روزه کرده و پروردگار عالم خطر بی دینی را از سر او برگردانده باشد.

«الصَّوْمُ جُنَّةٌ» خداوند متعال در آیات فراوانی می فرماید: «اتقوا اللّه» عباد من ! خدا را سپر خود قرار دهید.تقوا از ریشه وقایه است و «وقی» به معنی چتر و سپر است.در جنگ های قدیم،از پوست پر قدرت قوی کرگدن سپر درست می کردند و جنگجویان این سپر را به کار می گرفتند.معمولاً شمشیر،نیزه و گرز به این سپرها کارگر نمی افتاد.عرب به آن وقایه و سپر می گوید.

روزه،قائم مقام پروردگار

پروردگار می فرماید:بندگان من ! مرا سپر خود بگیرید،که اسلحه شهوت، هوی،شیطانِ جنّی و انسی به شما نتواند زخم بزند.معلوم می شود که روزه قائم مقام خود پروردگار است.

ص:62


1- (1)) - هود(42):114؛ که یقیناً نیکی ها،بدی ها را از میان می برند،این برای یادکنندگان تذکّر و یاد آوری است.

در بخش قبل گفتیم که روزه قائم مقام لقاء الله است،ولی در این قسمت از فرمایش رسول خدا صلی الله علیه و آله می بینیم که روزه قائم مقام خود پروردگار،در سپر بودن است.کسی که در طول زندگی اش خدا سپر او است،از آفات دنیا و قیامت هیچ ضربه ای نخواهد خورد.این ارزش روزه رمضان است.

ماه رمضان،ماه توبه

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله ماه مبارک رمضان را ماه توبه و انابه می داند و می فرماید:

«وَ هُوَ شَهْرُ الإنٰابَةِ» (1)انابه یعنی چه ؟ با توجه به این که انابه هم خودش معانی متعددی دارد،ولی در این زمینه انابه یعنی پیوسته،پی در پی،با قدم عبادت و طاعت به جانب خدا حرکت کردن.

حضرت می فرماید:این ماه،ماه انابه است،یعنی ماهی است،با قدم های محکم مثل روزه،قرائت قرآن،فهم قرآن،عمل به قرآن و یک قدمش که خیلی قدم مهمی است،تمرین ترک گناه است.این مجموعه،یک قدم بسیار با سرعتی است که در یک ماه شما را از این دنیای پر تلاطم،شیطانی،پر فساد و پر از جاذبه گناه،به پروردگار عالم می رساند،که با رسیدن شما به خدا،پروردگار در پایان ماه مبارک رمضان در روز عید فطر می گوید:چون بندگان من در طول سی روز از شیطانی بودن عوض شده و با حرکت به سوی من،الهی شده اند،این عید را هم خودم برای شما می گیرم.

«جَعَلْتَه لِلْمُسْلِمینَ عِیداً» (2).

خدایا ! آن روز را که روز آخر ماه مبارک رمضان است،تو آن را عید قرار داده ای.

عید یعنی زمانی که مردم همه چیز را نو قرار می دهند.روز آخر ماه رمضان،انسان یک انسان نو و تازه ای شده است،غیر از آنچه که قبل از ماه مبارک رمضان بوده.این معنای انابه است.

روزه داشتن،انابه است.آن قدم پیوسته و سی روزه به جانب پروردگار

ص:63


1- (1)) - بحار الأنوار:340/93،باب 46،حدیث 5؛فضائل الأشهر الثلاثه،شیخ صدوق:95،حدیث 78.
2- (2)) - من لایحضره الفقیه:513/1،حدیث 1481؛إقبال الأعمال:495/1،فصل 18.

برداشتن،انابه است.قدم طاعت و عبادت،قدم مرکب است و روزه جزئی از این قدم است.بقیه امور،به خصوص اجتناب از گناه و خودسازی مهمترین قدم است.

انابه کنندگان،از منظر قرآن

پروردگار عالم در قرآن مجید انابه کنندگانی را معرفی می کند. إِنَّ إِبْرٰاهِیمَ لَحَلِیمٌ أَوّٰاهٌ مُنِیبٌ» (1)ابراهیم علیه السلام یکی از زیباترین قدم های طاعت و عبادتش که پیوسته با این قدم به جانب پروردگار در حرکت بود،قدم اخلاقی بود.آدمی با گذشت، صبور،بردبار و بسیار آرام بود.نهایت بردباری ابراهیم علیه السلام را که خدا با همین کلمه «حلیم» می گوید،آنجایی است که به او دستور داد:هاجر-این خانم جوان - و اسماعیل علیه السلام،بچه تازه به دنیا آمده ای که بعد از سن هشتاد سالگی به تو دادیم، چون تا آن وقت برای بچه دار شدن دلت پر می زد،ولی حالا این بچه را به تو عنایت کردیم.ابراهیم علیه السلام هم با دید نبوت می داند که این بچه منشأ خیر بسیاری در این عالم است و از نسل این بچه،چهارده معصوم علیهم السلام به دنیا قدم می گذارند.علاقه ابراهیم به اسماعیل فقط علاقه پدری نیست.بلکه به خاطر ارزش های وجود اسماعیل است که قابل مقایسه با علاقه پدری اش نبوده است.

پس خداوند به او می فرماید:زن و بچه را از این شهر خوش آب و هوا،بردار و با خود ببر،تا جایی که گفتیم تا حدود اردن آمد و از اردن وارد حجاز شد.وقتی به میان یک دره سوزان،خشک،بی آب و علف،بی درخت و گیاه که حرارت گرمای روز تا شصت درجه به بالا است که رسیده،فرمود:بایست.

به او فرمود:ابراهیم ! این زن و بچه را در این دره بگذار و برگرد.چه گذشتی برای خدا کرد ! و چه بردباریی نشان داد ! حتی یک کلمه به پروردگار اعتراض نکرد؛اگر این زن و بچه در آن منطقه بودند،درختها و چشمه ها کم می آوردند ؟ از کسی حقی ضایع می شد ؟ برای چه به من گفتی که این زن جوان بااین اسماعیل را که بعد از

ص:64


1- (1)) - هود(11):75؛ به راستی که ابراهیم بسیار بردبار و دلسوز و روی آورنده [ به سوی خدا ] بود.

هشتاد سالگی به من دادی اینجا بگذارم و بروم ؟

اما به قدری حوصله و حلم و گذشت او بالا بود که فقط یک جمله به پروردگار گفت:

«رَبَّنٰا إِنِّی أَسْکَنْتُ مِنْ ذُرِّیَّتِی بِوٰادٍ غَیْرِ ذِی زَرْعٍ عِنْدَ بَیْتِکَ الْمُحَرَّمِ» (1)

همه دلخوشی من این است که این زن و بچه ام را در محلی که می خواهد خانه کعبه بنا شود،قرار داده ام و هر دو را به تو سپردم.

اهمیت اقامه نماز

«رَبَّنٰا لِیُقِیمُوا الصَّلاٰةَ» (2)همه نیّت من هم این است که این زن و بچه در این منطقه بی آب و علف و سوزان،اگر یک روزی به انسانهایی برخوردند،نماز را در میان آنها بپا دارند.نماز چه عبادتی است که ابراهیم صلی الله علیه و آله با این گذشت عظیم،به خاطر نماز این زن جوان و این بچه شیرخواره را می گذارد و می رود ؟ فقط برای نماز «لِیُقِیمُوا الصَّلاٰةَ» لام،لام علت است؛من همه دلخوشی ام این است که این زن و بچه پرچم نماز را برافرازند.

پرچم روزه را چگونه برافراشته کند؟ در منابع ما آمده است که روزه در گذشتگان فقط ویژه خود پیغمبران بوده است.وقتی پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله مبعوث به رسالت شد، خدا بخاطر علاقه ای که به پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله داشته است،روزه را بر این امت واجب کرد. (3)روزه گوهری نبوده است که خدا به هر امتی رایگان بدهد.این قدم گذشت برای خدا موفقیت در برابر پیشامدها است.

صبر ابوذر در ربذه

ابوذر به دخترش گفت:آب هست که به من بدهی ؟ گفت:نه،در بیابان و گرمای

ص:65


1- (1)) - ابراهیم(14):37. پروردگارا ! من برخی از فرزندانم را در درّه ای بی کشت و زرع نزد خانه محترمت سکونت دادم.
2- (2)) - ابراهیم(14):37.
3- (3)) - من لایحضره الفقیه:99/2-100،حدیث 1844؛«حَفْصِ بْنِ غِیَاثٍ النَّخَعِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ إِنَّ شَهْرَ رَمَضَانَ لَمْ یَفْرِضِ اللَّهُ صِیَامَهُ عَلَی أَحَدٍ مِنَ الْأُمَمِ قَبْلَنَا فَقُلْتُ لَهُ فَقَوْلُ اللَّهِ عز و جل یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ کَما کُتِبَ عَلَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ قَالَ إِنَّمَا فَرَضَ اللَّهُ صِیَامَ شَهْرِ رَمَضَانَ عَلَی الْأَنْبِیَاءِ دُونَ الْأُمَمِ فَفَضَّلَ بِهِ هَذِهِ الْأُمَّةَ وَ جَعَلَ صِیَامَهُ فَرْضاً عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ عَلَی أُمَّتِهِ». بحار الأنوار:369/93،باب 46،حدیث 49؛«الْحَسَنِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ جَدِّهِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام قَالَ جَاءَ نَفَرٌ مِنَ الْیَهُودِ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَسَأَلَهُ أَعْلَمُهُمْ عَنْ مَسَائِلَ فَکَانَ فِیمَا سَأَلَهُ أَنْ قَالَ لِأَیِّ شَیْءٍ فَرَضَ اللَّهُ عز و جل الصَّوْمَ عَلَی أُمَّتِکَ بِالنَّهَارِ ثَلَاثِینَ یَوْماً وَ فَرَضَ عَلَی الْأُمَمِ السَّالِفَةِ أَکْثَرَ مِنْ ذَلِکَ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إِنَّ آدَمَ لَمَّا أَکَلَ مِنَ الشَّجَرَةِ بَقِیَ فِی بَطْنِهِ ثَلَاثِینَ یَوْماً فَفَرَضَ اللَّهُ عَلَی ذُرِّیَّتِهِ ثَلَاثِینَ یَوْماً الْجُوعَ وَ الْعَطَشَ وَ الَّذِی یَأْکُلُونَهُ تَفَضُّلٌ مِنَ اللَّهِ عز و جل عَلَیْهِمْ وَ کَذَلِکَ کَانَ عَلَی آدَمَ فَفَرَضَ اللَّهُ ذَلِکَ عَلَی أُمَّتِی ثُمَّ تَلَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله هَذِهِ الآْیَةَ کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ کَما کُتِبَ عَلَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ أَیَّاماً مَعْدُوداتٍ قَالَ الْیَهُودِیُّ صَدَقْتَ یَا مُحَمَّدُ فَمَا جَزَاءُ مَنْ صَامَهَا فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله مَا مِنْ مُؤْمِنٍ یَصُومُ شَهْرَ رَمَضَانَ احْتِسَاباً إِلَّا أَوْجَبَ اللَّهُ لَهُ سَبْعَ خِصَالٍ أَوَّلُهَا یَذُوبُ الْحَرَامَ مِنْ جَسَدِهِ وَ الثَّانِیَةُ یَقْرُبُ مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ وَ الثَّالِثَةُ یَکُونُ قَدْ کَفَّرَ خَطِیئَةَ أَبِیهِ آدَمَ وَ الرَّابِعَةُ یُهَوِّنُ اللَّهُ عَلَیْهِ سَکَرَاتِ الْمَوْتِ وَ الْخَامِسَةُ أَمَانٌ مِنَ الْجُوعِ وَ الْعَطَشِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ السَّادِسَةُ یُعْطِیهِ اللَّهُ بَرَاءَةً مِنَ النَّارِ وَ السَّابِعَةُ یُطْعِمُهُ اللَّهُ مِنْ طَیِّبَاتِ الْجَنَّةِ قَالَ صَدَقْتَ یَا مُحَمَّدُ». مستدرک الوسائل:399/7،باب 1،حدیث 8519؛«وَ قَالَ فِی قَوْلِهِ تَعَالَی کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ کَما کُتِبَ عَلَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ فَإِنَّهُ قَالَ أَیِ الصَّادِقُ علیه السلام کَمَا هُوَ الظَّاهِرُ أَوَّلُ مَا فَرَضَ اللَّهُ الصَّوْمُ لَمْ یَفْرِضْهُ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ إِلَّا عَلَی الْأَنْبِیَاءِ وَ لَمْ یَفْرِضْهُ عَلَی الْأُمَمِ فَلَمَّا بَعَثَ اللَّهُ نَبِیَّهُ صلی الله علیه و آله خَصَّهُ بِفَضْلِ [ شَهْرِ ] رَمَضَانَ هُوَ وَ أُمَّتَهُ وَ کَانَ الصَّوْمُ قَبْلَ أَنْ یَنْزِلَ شَهْرُ رَمَضَانَ یَصُومُ النَّاسُ أَیَّاماً ثُمَّ نَزَلَ شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ». مستدرک الوسائل:7/400،باب 1،حدیث 8525؛«قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَمْ یَفْرِضْ مِنْ صِیَامِ شَهْرِ رَمَضَانَ فِیمَا مَضَی إِلَّا عَلَی الْأَنْبِیَاءِ دُونَ أُمَمِهِمْ وَ إِنَّمَا فَرَضَ عَلَیْکُمْ مَا فَرَضَ عَلَی أَنْبِیَائِهِ وَ رُسُلِهِ قَبْلِی إِکْرَاماً وَ تَفْضِیلًا الْخَبَرَ». صحیفة سجادیة:دعا 45؛«(وَ کَانَ مِنْ دُعَائِهِ علیه السلام إِذَا دَخَلَ شَهْرُ رَمَضَانَ)...ثُمَّ آثَرْتَنَا بِهِ عَلَی سَائِرِ الْأُمَمِ،وَ اصْطَفَیْتَنَا بِفَضْلِهِ دُونَ أَهْلِ الْمِلَلِ،فَصُمْنَا بِأَمْرِکَ نَهَارَهُ،وَ قُمْنَا بِعَوْنِکَ لَیْلَهُ،مُتَعَرِّضِینَ بِصِیَامِهِ وَ قِیَامِهِ لِمَا عَرَّضْتَنَا لَهُ مِنْ رَحْمَتِکَ،وَ تَسَبَّبْنَا إِلَیْهِ مِنْ مَثُوبَتِکَ،وَ أَنْتَ الْمَلِیءُ بِمَا رُغِبَ فِیهِ إِلَیْکَ،الْجَوَادُ بِمَا سُئِلْتَ مِنْ فَضْلِکَ،الْقَرِیبُ إِلَی مَنْ حَاوَلَ قُرْبَک». تفسیر القمی:65/1؛«و قوله کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ کَما کُتِبَ عَلَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ فإنه(الصادق علیه السلام)قال أول ما فرض الله الصوم لم یفرضه فی شهر رمضان علی الأنبیاء،و لم یفرضه علی الأمم،فلما بعث الله نبیه صلی الله علیه و آله خصه بفضل شهر رمضان هو و أمته،و کان الصوم قبل أن ینزل شهر رمضان یصوم الناس أیاما ثم نزل شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ».

تابش مستقیم خورشید در این منطقه حارّه،آب نیست.گفت:دخترم ! لقمه نانی هست ؟ گفت:نه.گفت:من نمی توانم راه بروم،برو و در این بیابان بگرد،ببین چیزی پیدا می شود ؟ علف و ریشه خشکی،رفت و گشت.آمد و گفت:بابا،هیچ چیزی نیست.گفت:پس مولای من خواسته است که من با شکم گرسنه از دنیا بروم.

دخترش گریه کرد و گفت:تکلیف من چه می شود ؟ گفت:من که از دنیا رفتم،برو و در جاده بنشین.قافله ای می آید که از مکه به مدینه برود.فقط بگو:او پدرم ابوذر است.آنها می آیند و کارهای دفن مرا انجام می دهند.

ابوذر بسیار گذشت و بردباری داشت ! که به خدا نگفت:من از یاران برجسته پیغمبرت همچون امیرالمؤمنین علیه السلام،سلمان،مقداد هستم.درست است که با من این گونه معامله شود که یک لیوان آب نباشد تا من بنوشم ؟ فقط گفت:دخترم ! محبوب من اراده اش بر این است که من تشنه و گرسنه از دنیا بروم.

پاداش اخلاص ابراهیم علیه السلام

إِنَّ إِبْرٰاهِیمَ لَحَلِیمٌ أَوّٰاهٌ مُنِیبٌ» (1)لغت «اواه» یعنی ابراهیم علیه السلام نسبت به مردم،بسیار دل سوز و مهربان بود.تا آنجا که وقتی فرشتگان مأمور تخریب منطقه قوم لوط را شناخت،گفت:چه مأموریتی دارید ؟ گفتند:پروردگار به ما مأموریت داده است که منطقه ای را که قوم لوط زندگی می کنند،به خاطر گناه کبیره ای که دارند و توبه نکردند،ما زمین آنجا را زیر و رو کنیم.این مرد دل سوز و رحیم گفت:نمی شود این مأموریت را انجام ندهید ؟ گفتند:ای ابراهیم ! فرمان خدا بر این مسأله قطعی شده است.و دل سوزی تو دیگر به حال آنها سودی ندارد.

لَحَلِیمٌ أَوّٰاهٌ مُنِیبٌ انسانی بود که با قدم عبادتِ کامل،پیوسته به جانب پروردگار در حرکت بود تا خداوند درباره او فرمود: «إِنَّهُ مِنْ عِبٰادِنَا الْمُخْلَصِینَ» (2)و «إِنَّهُ فِی الْآخِرَةِ لَمِنَ الصّٰالِحِینَ» (3)شد.این قدم های خالصانه برای او نورانیّت

ص:66


1- (1)) - هود(11):75؛ به راستی که ابراهیم بسیار بردبار و دلسوز و روی آورنده [ به سوی خدا ] بود.
2- (2)) - یوسف(12):24؛ زیرا او از بندگان خالص شده ما [ از هر گونه آلودگی ظاهری و باطنی ] بود.
3- (3)) - بقره(2):130؛ و قطعاً در آخرت از شایستگان است.

ایجاد کرد که از طریق اسماعیل علیه السلام و بعد از طریق اسحاق،پدر تمام انبیای بعد از خود گردید؛یعقوب،یوسف،موسی،یونس،زکریّا،یحیی،عیسی علیهم السلام از طریق مریم علیها السلام و وجود مبارک رسول خدا صلی الله علیه و آله از طریق اسماعیل علیه السلام از نسل ابراهیم علیه السلام هستند.پدر دیگری در عالم سراغ دارید که چنین نسلی داشته باشد ؟ این یک نمونه از «منیب» در قرآن است.

برخورد حضرت شعیب علیه السلام با قوم خویش

نمونه منیب دیگر،حضرت شعیب علیه السلام در میان مردم«مدین»بوده است،که از نسل ابراهیم علیه السلام است.قرآن مجید می فرماید:مردمی که به فساد و دزدی در روز روشن به کم فروشی آلوده بودند،یعنی جنس مردم را از مردم با قیمت اندک بخرند،و فروشندگان مجبور شوند به قیمتی که این ها می گویند بفروشند.آلوده به تبهکاری،فتنه و آشوب بودند.

شعیب علیه السلام به این مردم گفت: إِنْ أُرِیدُ إِلاَّ الْإِصْلاٰحَ مَا اسْتَطَعْتُ» (1)من در میان شما تا جایی که قدرتم اجازه بدهد،هیچ نیتی جز اصلاح وضع شما را ندارم.آیه می خواهد بگوید که:مردم ! نیت شما فقط نیت اصلاح باشد.

«وَ مٰا تَوْفِیقِی إِلاّٰ بِاللّٰهِ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ إِلَیْهِ أُنِیبُ» همه نیرو،توان و قدرت من در میان شما،به پروردگار من است.من به اندازه شما نیرو،پول و سلاح ندارم.تمام نیرو و تکیه ام به پروردگار است.

من هرگز قدم جای قدم شما نمی گذارم.در فساد و دزدیِ روز روشن و تبهکاری و فتنه و آشوب شما وارد نمی شوم.فقط با قدم طاعت و عبادت به سوی پروردگارم در حرکت هستم.شما هر چه و هر که می خواهید باشید و هر کاری می خواهید بکنید.من آن آدمی نیستم که تحت تأثیر شما به خودم بگویم:«خواهی نشوی رسوا،همرنگ جماعت شو»نه،هیچ همرنگی با شما ندارم،رسوا نیز نمی شوم،

ص:67


1- (1)) - هود(11):88؛ تا جایی که قدرت دارم جز اصلاح [ شما را ] نمی خواهم؛و توفیقم فقط به [ یاری ] خداست؛بر او توکل کردم و به سوی او باز می گردم.

بلکه عزّت پیدا می کنم.

منظور از بیان منیبین-مانند ابراهیم و شعیب علیهما السلام-این آیه است که خداوند می فرماید:

«وَ اتَّبِعْ سَبِیلَ مَنْ أَنٰابَ إِلَیَّ» (1)

امرِ واجب است؛کسانی که تخصّص در ادبیات عرب و اصول فقه دارند، می دانند که این امر «وَ اتَّبِعْ» مثل امر به نماز و روزه واجب است.

می فرماید:ای مرد و زن ! در این دنیا فقط راه کسانی که با قدم عبادت و اطاعت به جانب من آمده اند،مثل ابراهیم و شعیب و دیگر انبیا علیهم السلام را متابعت کنید:

«ثُمَّ إِلَیَّ مَرْجِعُکُمْ فَأُنَبِّئُکُمْ بِمٰا کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ»

بازگشت همه شما به سوی من است و من تمام اعمال پرونده شما را در قیامت به شما آگاهی می دهم.

تقاضای ربیعه از رسول خدا صلی الله علیه و آله

راوندی در کتاب با عظمت«الدّعوات»نقل می کند:

«ربیعة بن کعب از یاران پیغمبر صلی الله علیه و آله می گوید:یک روز خدمت رسول خدا صلی الله علیه و آله رفتم.حضرت فرمودند:ربیعه ! هفت سال است که داری به من خدمت می کنی.در کارها به تو مراجعه می کنم و تو برایم انجام می دهی.به خاطر این زحماتی که کشیدی و خدمتی که به من کردی،حاجتی نمی خواهی ؟ دیدم پیغمبر صلی الله علیه و آله این گونه فرمود،گفتم:یا رسول اللّه ! به من مهلت می دهی که بعد به شما بگویم ؟ فرمودند:بله.

ربیعه می گوید:فردای آن روز به خدمت پیغمبر صلی الله علیه و آله رفتم،تنها بود.گفتم:آقا ! حاجتم را بگویم ؟ فرمودند:بگو.گفت:از پروردگار بخواه که من را با شما شانه به

ص:68


1- (1)) - لقمان(31):15؛ و راه کسی را پیروی کن که [ با توبه و ایمان و اخلاص ] به من بازگشته است؛سپس بازگشت شما فقط به سوی من است.

شانه هم وارد بهشت کند.

آفرین به همت بلند.فرمود:کسی یادت داده است ؟ گفتم:نه.فرمود:این حاجت را از کجا آوردی ؟ گفت:دیروز که از اینجا رفتم،فکر کردم از شما یک ثروت فراوان بخواهم که به خدا بگویی به من بدهد،دیدم ثروت در معرض نابودی است.

چه فایده ای دارد ؟ الآن کسانی که یک میلیارد و دو میلیارد ثروت دارند،استفاده هم نمی کنند،این اسکناس ها با کاغذ روزنامه هایی که دور می اندازیم چه فرقی می کند ؟

گفتم:به شما بگویم که برای من طول عمر بخواهید.باز دیدم که آخرش باید بمیرم،چه فایده ای دارد ؟ گفتم:پس به شما بگویم که از خدا بخواهید تا در قیامت مرا شانه به شانه شما وارد بهشت کند.

رسول خدا صلی الله علیه و آله سرشان را ساعتی پایین انداختند،بعد سر برداشتند و فرمودند:

این حاجت تو را از خدا می خواهم،ولی تو که هفت سال به من خدمت کردی،یک کمک دیگر هم به من بده ! گفتم:چه کار کنم ؟ فرمودند:با قدم طاعت و سجده فراوان مرا کمک کن ! تا در قیامت بتوانی با من بیایی. (1)

گر قدمت هست چو مردان برو

سرمایه های خدا داده را کجا بردی ؟ پای چه کسی خرج کردی ؟ در چه مسیری هزینه کردی ؟ و از این همه خرج کردن ها،چه چیزی بدست آورده ای ؟ حالا که مهلت به تو داده اند که ماه مبارک رمضان را درک کنی و وارد این فضای مبارک شوی،بیا با قدم طاعت و عبادت به جانب محبوب حرکت کن.هرگز نگو:پیر

ص:69


1- (1)) - الدعوات:39،حدیث 95؛بحار الأنوار:86/22،باب 37،حدیث 39؛«رَبِیعَةَ بْنِ کَعْبٍ قَالَ قَالَ لِی ذَاتَ یَوْمٍ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَا رَبِیعَةَ خَدَمْتَنِی سَبْعَ سِنِینَ أَ فَلَا تَسْأَلُنِی حَاجَةً فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَمْهِلْنِی حَتَّی أُفَکِّرَ فَلَمَّا أَصْبَحْتُ وَ دَخَلْتُ عَلَیْهِ قَالَ لِی یَا رَبِیعَةُ هَاتِ حَاجَتَکَ فَقُلْتُ تَسْأَلُ اللَّهَ أَنْ یُدْخِلَنِی مَعَکَ الْجَنَّةَ فَقَالَ لِی مَنْ عَلَّمَکَ هَذَا فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا عَلَّمَنِی أَحَدٌ لَکِنِّی فَکَّرْتُ فِی نَفْسِی وَ قُلْتُ إِنْ سَأَلْتُهُ مَالًا کَانَ إِلَی نَفَادٍ وَ إِنْ سَأَلْتُهُ عُمُراً طَوِیلًا وَ أَوْلَاداً کَانَ عَاقِبَتُهُمْ الْمَوْتَ قَالَ رَبِیعَةُ فَنَکَسَ رَأْسَهُ سَاعَةً ثُمَّ قَالَ أَفْعَلُ ذَلِکَ فَأَعِنِّی بِکَثْرَةِ السُّجُودِ».

شده ام،دیر شده،قبولم نمی کنند.

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

ص:70

پی نوشت ها

تهران،مسجد امیر

رمضان 1383

ص:71

ص:72

ص:73

ص:74

ص:75

ص:76

5 مراحل توبه

اشاره

الحمدلله رب العالمین و صلّی الله علی جمیع الانبیاء والمرسلین

و صلّ علی محمد و آله الطاهرین.

مراحل توبه

1-معرفت و نفوذ آن در باطن

اشاره

یکی از ویژگی های مهمی که وجود مبارک رسول خدا صلی الله علیه و آله برای ماه مبارک رمضان بیان فرمودند،این است که این ماه،ماه توبه است؛

«وَ هُوَ شَهْرُ التَّوْبَةِ» (1)کشش زمان برای توبه،در این فرصت و موقعیّت،فوق العاده قوی است.اگر شخص گناهکاری بتواند این فرصت باعظمت را غنیمت شمارد و به توبه واقعی گرایش پیدا کند،طبق آیات صریح قرآن،هدیه های عظیمی از جانب پروردگار به او عطا می شود.

وقتی که آیات و روایات را کنار هم می گذاریم،به این نتیجه می رسیم که توبه در اسلام،یک حقیقت ترکیبی است،یعنی توبه از چند عنصر معنوی به وجود می آید و تحقق پیدا می کند.

عنصر اول برای کسی که می خواهد اهل توبه شود،علم،معرفت و آگاهی است.آگاهی به این که آن عملی را که انجام داده است،هیچ جنبه مثبتی در آن نبوده،بلکه راهی به سوی خسارت،زیان و ضرر بوده است.طبع هر گناهی،این

ص:77


1- (1)) -بحار الأنوار:340/93،باب 46،حدیث 5؛فضائل الأشهر الثلاثه،شیخ صدوق:95،حدیث 78.

موارد را اقتضا می کند،یعنی گناهکار وقتی که گناهی را مرتکب می شود،با اختیار خودش،به خود،خانواده،جامعه،دنیا و آخرت و به ارزش های خودش لطمه می زند.

این آگاهی و معرفت،باید در باطن او خیلی جدی باشد،یعنی دردِ ضرر و زیان و خسارت گناه را لمس و درک کند.علاوه بر این باید به این معنا هم توجّه داشته باشد که گناه،نافرمانی چه کسی است ؟ یعنی توجّه کند که طرف مقابلش که به عصیان او برخاسته و از او سرپیچی کرده و به دشمنی و جنگ با او برخاسته است، چه کسی است ؟ توجه کند که در هنگام گناه،وجود مقدس پروردگار را معصیت نموده است و در حال گناه از او سرپیچی و تمرّد می کند.در حقیقت،در حال گناه با خدا می جنگد و به خشم و ستیز با او رفتار می کند.

این را در درون خودش تفهیم کند.مثلاً فکر کند که پروردگار عالم چه ظلمی به من کرده است که من به تلافیِ ظلم او،به گناه برخیزم ؟ آیا شایسته بوده که من با خالق،مدبر و رازق خودم،با یک وجود مبارکی که کرم،عشق و رحمت بی نهایت در بی نهایت است،در محضر او مرتکب گناه شوم ؟ و از امر او سرپیچی کنم ؟

چهره ظاهری و واقعی گناه

کسی که می خواهد توبه کند،چراغ علم را باید در درون خودش به نحو جدی روشن کند و در آن تعمّق کند.چون چهره خطرناک و دیو صفتِ گناه،خودش را به آسانی نشان نمی دهد،بلکه در مرحله اولِ،خودش را زیبا نشان می دهد،می گوید:

من باعث لذت تو هستم.

گناه،چهره ظاهرش را این گونه نشان می دهد،چنان که قرآن می فرماید:

زُیِّنَ لَهُمْ سُوءُ أَعْمٰالِهِمْ» (1)

ص:78


1- (1)) - توبه(9):37؛ زشتی کارهایشان در نظرشان آراسته شده.

باید با تمام دقّت و هوشیاری،رفتار خود را زیر ذره بین محاسبه بگیرید.

پروردگار می فرماید:شیطان و هوای نفس،زشتی های کردارِ آنها را زیبا نمایش می دهد،ولی اگر این معرفت را حاصل کند،با مقدار اندکی فکر،می فهمد که گناه، جنگ با ارزش ها و منافع خویش و زمینه ساز خسارت است.

هم چنین گناه،ضربه زننده به خود انسان،زن و بچه،جامعه،دنیا و آخرتش است.بعد هم خدایی که از او سرپیچی،تمرد و سرکشی کرده است،قبل از ولادت تا به حال،نسبت به انسان،جز کار عاشقانه،رحیمانه و کریمانه نداشته است.

2-حال قلبی در توبه

مرحله دوم که بعد از معرفت است،مرحله حال قلبی است.قلب،بعد از این علم و معرفت به درد می آید.به تعبیر محققانِ در این بحث،قلب متألم،متأثر و رنجیده می شود.ممکن است در یک ساعت،صد بار به انسان نهیب بزند که چرا معصیت کردی ؟ چرا به ضرر خودت اقدام کردی ؟ چرا با پروردگار مهربانت به جنگ برخاستی ؟

وقتی این حال تألّم پیدا شود،توبه خود را نشان می دهد.این حال در وجود انسان،برای عمل،اراده و عزم نسبت به سه زمان ایجاد می کند؛زمان حال، گذشته و آینده.

3-فعل و عمل در توبه

مرحله عمل و فعل مرحله سوم توبه است.در این مرحله،زلف معرفت،حال و عمل،به هم گره خورده است،یعنی تا قدمِ معرفت در زندگی نیاید،قدم حال نمی آید و اگر قدم حال نیاید،قدم اراده و عزم بر فعل نمی آید و دوباره گناهش را

ص:79

ادامه می دهد.

این سه حقیقت،قوی ترین مانع برای ورود گناه به زندگی است.اما اراده برای الآن او حاصل می شود،تا گناهی که با آن در ارتباط است،ترک کند.اگر آن معرفت حال بیاید،درون او،مجبور به قصد جدی برای ترک گناه می شود.هم چنین نسبت به آینده هم تصمیم جدی می گیرد که اجازه ندهد دوباره گناه در زندگی او راه پیدا کند.

و نسبت به گذشته با خود می اندیشد و حساب گری می کند که گناهان گذشته من از چه نوع گناهانی بوده است ؟ مثلاً اگر ترک نماز بوده،با قضای آن نمازها باید این خلأ گذشته را پر کنم.اگر مال مردم بوده،از همین امروز مال هر کس را به او برگردانم.اگر گناه گذشته من،پایمال کردن حق زن و بچه بوده،با کمال تواضع به همسر و فرزندانم بگویم که اشتباه کردم.من می خواهم برای شما کارهایی انجام دهم که گذشته بد من نسبت به شما،جبران شود.

این محصولِ آن حالی است که از آن علم پیدا می شود.هم چنین اراده ای است که انسان را بر پاک کردن گذشته از نا پاکی ها تحریک می کند.اراده ای بر جلوگیری از آلوده شدن در آینده و قطع نا پاکی های فعلی؛این معنی توبه است.

توبه شایسته پذیرش خدا

از نظر علمای اخلاق،توبه یک حقیقت مرکبه است.توبه این نیست که در قلب ما یک نسیم پشیمانی بیاید و بگوییم:خدایا ! اشتباه کردیم،ما را ببخش.چون زیاد اتفاق می افتد که انسان به اشتباه خود پی می برد و اظهار پشیمانی می کند،لکن دوباره به گناه برمی گردد و رفتار ناصحیح گذشته را تکرار می کند.

خداوند،از انسان توبه اصلاح گر می خواهد.توبه ای که باطن انسان را شستشو دهد و اعضا و جوارح را از همه گناهان قطع کند.هم چنین آن توبه،در آینده به او

ص:80

مسئولیت ببخشد و باعث شود که گذشته خود را جبران کند.

حضرت رسول صلی الله علیه و آله می فرماید:چنین توبه ای،در ماه مبارک رمضان،بهتر از اوقات دیگر قابل تحقق است.چرا که در ماه رمضان،مردم حدود ده مبطل روزه را ترک می کنند و همین ترک سی روزه،تمرینی برای ترک گناهان است.یعنی ماه رمضان به آدم نیرو می دهد.به خودش می گوید:من که این قدر قدرت دارم که از صبحانه و ناهار که حلال خدا هستند،حلالی که خوردن آن،برای من هیچ مانعی ندارد ! خودداری می کنم،آیا نمی توانم از گناه خودداری کنم ؟ !

این خودداری من از حلال است،که خدا می گوید:نخور،نیاشام،سر زیر آب فرو نکن،به خدا و پیغمبر صلی الله علیه و آله دروغ نبند،گرد و غبار غلیظ به حلق نریز،در روز ماه رمضان کاری به غریزه جنسی نداشته باش،هر چند به تو حمله کند و تو را تحت فشار قرار دهد.در روزه ماه رمضان،از همسرت که بر تو حلال است کنار بمان و من با جوان بودنم و با این که تحت فشار غریزه جنسی هستم،اما از آن خودداری می کنم و خود را نگه می دارم،آیا نمی توانم خود را از زنا و شهوت حرام باز دارم ؟ و همین طور از حقوق مردم،آیا نمی توانم از پایمال کردن آن دور بمانم ؟ روزه نشان می دهد که می توانم.

وجوب فوری توبه

اما توبه از نظر قرآن و روایات،آیا کاری مستحب،خوب و پسندیده است ؟ یا واجب است ؟ باید گفت:در این پانزده قرنی که بر فرهنگ اهل بیت علیهم السلام گذشته است،کسی را نمی شناسیم که توبه را مستحب دانسته باشد.چهارده معصوم علیهم السلام، تمام فقهای شیعه و اولیای خدا،تمام انبیای گذشته و از همه بالاتر،خود پروردگار،توبه را واجب فوری و شرعی دانسته اند.یعنی باید گناهکار فوری توبه کند و این واجب را تأخیر نیاندازد «تُوبُوا إِلَی اللّٰهِ» (1)این امر است. «تُوبُوا» مثل

ص:81


1- (1)) - نور(24):31؛ همگی به سوی خدا بازگردید تا رستگار شوید.

«اقیموا،آتوا» ،این ها در قرآن همه امر واجب هستند:

«تُوبُوا إِلَی اللّٰهِ جَمِیعاً أَیُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ» (1)

توبه،راه فلاح و رستگاری

اگر به دنبال رستگاری،نجات و بیرون آمدن از مشکلات دنیا و آخرت می گردید،راه آن توبه است.که می فرماید: «تُوبُوا إِلَی اللّٰهِ» و به خدا برگردید،به آن معنا که گفتیم،آشتی کنید، «أَیُّهَا الْمُؤْمِنُونَ» ای مردمی که خدا را قبول دارید، «لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ» تا به رستگاری برسید.

راغب اصفهانی،در کتاب«المفردات»،فلاح را چنین معنی کرده است:

عزّتِ بی ذلّت،ثروتِ بی فقر،علمِ بی جهل و حیاتِ بی مرگ،یعنی اگر توبه کنید،من این چهار چیز را برای شما ذخیره می کنم.به محض این که از این دنیا وارد آخرت شدید،من این فلاح را که مرکب از این چهار حقیقت است،به شما عطا می کنم.شما آنجا نزد من عزیزی که ذلیل نمی شود،ثروتمندی که فقیر نمی شود، آگاهی که نادان نمی شود و زنده ای که هرگز نخواهد مرد،می شوید؛این اثر توبه است.

برداشت وجوب توبه از قرآن

ترکیب آیه را دقت کنید: «تُوبُوا إِلَی اللّٰهِ» امر واجب است. «أَیُّهَا الْمُؤْمِنُونَ» یعنی،به شما اهل ایمان می گویم «لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ» لام،لام علت است.یعنی برای این که به فلاح برسید،این قدرت و قوت توبه است.یعنی ترک همه گناهان ظاهری و باطنی که با آن سر و کار دارم.

آیه دومی که دلالت دارد توبه واجب شرعی،فقهی،الهی و اخلاقی است،این آیه است:

ص:82


1- (1)) - نور(24):31؛ و [ شما ] ای مؤمنان ! همگی به سوی خدا بازگردید تا رستگار شوید.

«یٰا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَی اللّٰهِ تَوْبَةً نَصُوحاً» (1)

بر شما واجب است که توبه کنید،اما آن توبه ای که بر شما واجب است،توبه نصوح است.نصوح،یعنی توبه ای که یک بار صورت بگیرد و تا زمان مرگ آن را نشکنیم.

وجود مبارک حضرت رضا علیه السلام در این زمینه می فرماید:

اگر بخواهید هر بار توبه کنید و توبه را بشکنید،این توبه نمودن و شکستن آن، مسخره کردن خدا است. (2)شما شیعیان ما،جزء گروه مسخره کنندگان خدا نباشید.

کسانی هستند که خدا را مسخره کنند،شما دیگر نمی خواهد که خدا را مسخره کنید.کسانی بودند که زهرا علیها السلام را با تازیانه زدند و بین در و دیوار پهلویش را شکستند،شما دیگر با بی حجابی،بد حجابی و فساد،زهرا علیها السلام را کتک نزنید.آن مقداری که حضرت رضا علیه السلام باید زهر بخورد،خورد،خیلی هم زهر او خطرناک بود و با زهرهای همه ائمه علیهم السلام فرق می کرد.

ائمه علیهم السلام زهر که می خوردند،چند روز بعد شهید می شدند.اما امام رضا علیه السلام چند ساعت بعد از دنیا رفتند.بیشتر از این،که دیگر نباید به ایشان زهر داد.آیا ما باید همگام با مأمون شویم ؟ آیا رفیق بهتر از این ها نیست که برویم با او دست رفاقت بدهیم ؟ این معنای توبه نصوح است.

«یٰا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَی اللّٰهِ تَوْبَةً نَصُوحاً»

ای اهل ایمان ! از همه گناهانی که دچار آن هستید توبه کنید،اما توبه ای که شکسته نشود. نه در مسجد گذارندم که رند است

آن ره،همان است که پروردگار آدرس می دهد؛ «تُوبُوا إِلَی اللّٰهِ تَوْبَةً نَصُوحاً» ممکن است کسی به پروردگار بگوید:من توبه نصوح کردم،اما آیه تمام نشده است،یعنی در ادامه چه خواهد شد ؟ می گویم:خدایا من توبه نصوح به درگاهت آوردم و با تو قرارداد قطعی می بندم که دیگر این توبه را نشکنم،ادامه آیه جواب می دهد؛

«عَسیٰ رَبُّکُمْ أَنْ یُکَفِّرَ عَنْکُمْ سَیِّئٰاتِکُمْ» 1

اگر توبه نصوح داشتی،امید صد در صد داشته باش که پروردگار شما را می آمرزد و می بخشد:

«وَ یُدْخِلَکُمْ جَنّٰاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهٰارُ» 2

فاعل «یُدْخِلَکُمْ» پروردگار است.خدا دست شما،توبه کننده نصوح را می گیرد و وارد بهشت هایی می کند که نهرها در آن جاری است،که به زیبایی بهشت می افزاید.

دعای پیامبر صلی الله علیه و آله و مؤمنین در روز قیامت

چه زمانی خداوند دست انسان ها را می گیرد؟

«یَوْمَ لاٰ یُخْزِی اللّٰهُ النَّبِیَّ وَ الَّذِینَ آمَنُوا مَعَهُ»

آن روزی که تمام عزّت را به پیغمبر و مؤمنانِ همراه او می دهد و به آبروی پیغمبر و اهل ایمان به قدر یک ارزن لطمه نخواهد خورد.

یَسْعیٰ نُورُهُمْ بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَ بِأَیْمٰانِهِمْ» (3)

پیغمبر صلی الله علیه و آله و اهل ایمانی که نورشان در طرف راست و پیشاپیش آنها در حرکت است.پیغمبر و مردم مؤمن،در قیامت غرق در نور هستند و دست به دعا بر

ص:83


1- (1)) - تحریم(66):8؛ امید است پروردگارتان گناهانتان را از شما محو کند.
2- (2)) - تحریم(66):8؛ و شما را به بهشت هایی که از زیرِ [ درختانِ ] آن نهرها جاری است،درآورد.
3- (3)) - حدید(57):12؛ که نورشان پیش رو و از جانب راستشان شتابان حرکت می کند.

ص:84

می دارند.البته در قیامت نماز،روزه و حج نیست،ولی دعا وجود دارد.

پیغمبر صلی الله علیه و آله با مؤمنان چنین دعا می کنند: «رَبَّنٰا أَتْمِمْ لَنٰا نُورَنٰا» (1)خدایا ! این روشنایی را که به ما دادی،کامل کن.نمی دانیم این نور و آثار آن چیست ؟ روز قیامت با بودن نور،چرا پیغمبر صلی الله علیه و آله و مؤمنان دست به دعا برمی دارند که خدایا ! این نور ما را کامل کن ؟ یعنی هر چه نور،شایسته ما است،به ما بده و هیچ مقدار از آن را نسبت به ما دریغ نکن.دعای پیغمبر صلی الله علیه و آله و اهل ایمان مستجاب است.خدا می داند آن نوری که بعد از این دعا تجلی می کند،چه نوری است ؟ این خواسته اول آنها است.

طلب عفو به واسطه پیامبر صلی الله علیه و آله و مؤمنان

خواسته دوم چیست ؟

پیغمبر صلی الله علیه و آله و اهل ایمان،همراه او می گویند: وَ اغْفِرْ لَنٰا» (2)خدایا ! گناهان ما را بیامرز.مگر پیغمبر صلی الله علیه و آله گناه داشته است که در قیامت،حالت توبه به خودش می گیرد ؟ توبه انبیا و ائمه علیهم السلام از خوبی به خوب تر بوده است،یعنی امیرالمؤمنین علیه السلام نماز صبحش را که می خوانده است،از نماز صبحش توبه می کرد و می فرمود:مرا به خاطر این نماز بیامرز،بلکه در نماز ظهر،نماز بهتری را ارائه بدهم.غروب که می شد،گریه می کرد و از نماز ظهرش توبه می کرد،می فرمود:مرا ببخش،بلکه نماز مغرب و عشای بهتری را بیاورم.توبه او،از خوب به خوب تر بوده است.توبه ما هم که معلوم است از چیست ؟ آیا ما تا به حال از نماز خود توبه کرده ایم ؟

بعد از آن پیغمبر صلی الله علیه و آله و مؤمنان،به خدا می گویند: «إِنَّکَ عَلیٰ کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ» (3)تو اگر بخواهی ما را بیامرزی و نور ما را کامل کنی،می توانی.تو هر کاری را می توانی انجام بدهی.تو توانا،توانمند و شکست ناپذیر هستی.

ص:85


1- (1)) -تحریم(66):8؛ پروردگارا ! نور ما را برای ما کامل کن.
2- (2)) - تحریم(66):8؛ و ما را بیامرز.
3- (3)) - تحریم(66):8؛ که تو بر هر کاری توانایی.

ارزش تائبان در آیات و روایات

اگر برای ارزش تائبان،در همه قرآن تحقیق و جستجو شود،قوی تر از این آیه پیدا نمی شود؛

إِنَّ اللّٰهَ یُحِبُّ التَّوّٰابِینَ» (1)

خدا توبه کنندگان را دوست دارد.

«فَمَنْ احَبَّهُ اللّهُ لَمْ یُعَذِّبْهُ» (2)کسی که محبوب خدا شود،هیچگاه روی جهنم را نخواهد دید.مگر می شود در روز قیامت،خدا محبوبش را به جهنم ببرد ؟ خود گفته است که من تائبان را دوست دارم.کسی که توبه کرده است،ممکن نیست که خدا در روز قیامت آبروی او را بریزد.خیلی عجیب است که در این آیه خودش را عاشق و تائب را معشوق معرفی می کند.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرمایند:بگویید تا شخص تائب شما را دعا کند،چون دعای تائب مستجاب است«التَّائِبُ حَبیبُ اللّهِ» (3)این حرف پیغمبر صلی الله علیه و آله است.ما فقط پیغمبر صلی الله علیه و آله را «حبیب اللّه» می گوییم،آن وقت پیغمبر صلی الله علیه و آله می فرمایند:کسی که توبه می کند،او را در همان دایره محبتی که من هستم،وارد می کنند.

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

ص:86


1- (1)) - بقره(2):222؛ یقیناً خدا کسانی را که بسیار توبه می کنند،و کسانی را که خود را [ با پذیرش انواع پاکی ها از همه آلودگی ها ] پاکیزه می کنند،دوست دارد.
2- (2)) - آل عمران(3):31؛ «قُلْ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللّٰهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللّٰهُ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ وَ اللّٰهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ» . کافی:432/2،حدیث 5؛«بَعْضِ أَصْحَابِنَا رَفَعَهُ قَالَ إِنَّ اللَّهَ عز و جل أَعْطَی التَّائِبِینَ ثَلَاثَ خِصَالٍ لَوْ أَعْطَی خَصْلَةً مِنْهَا جَمِیعَ أَهْلِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ لَنَجَوْا بِهَا قَوْلُهُ عز و جل إِنَّ اللّٰهَ یُحِبُّ التَّوّٰابِینَ وَ یُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِینَ فَمَنْ أَحَبَّهُ اللَّهُ لَمْ یُعَذِّبْه». وسائل الشیعة:62/1،باب 9،حدیث 135؛«قَالَ الصَّادِقُ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ علیه السلام إِنَّ النَّاسَ یَعْبُدُونَ اللَّهَ عز و جل عَلَی ثَلَاثَةِ أَوْجُهٍ فَطَبَقَةٌ یَعْبُدُونَهُ رَغْبَةً فِی ثَوَابِهِ فَتِلْکَ عِبَادَةُ الْحُرَصَاءِ وَ هُوَ الطَّمَعُ وَ آخَرُونَ یَعْبُدُونَهُ خَوْفاً مِنَ النَّارِ فَتِلْکَ عِبَادَةُ الْعَبِیدِ وَ هِیَ رَهْبَةٌ وَ لَکِنِّی أَعْبُدُهُ حُبّاً لَهُ عز و جل فَتِلْکَ عِبَادَةُ الْکِرَامِ وَ هُوَ الْأَمْنُ لِقَوْلِهِ عز و جل وَ هُمْ مِنْ فَزَعٍ یَوْمَئِذٍ آمِنُونَ وَ لِقَوْلِهِ عز و جل قُلْ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللّٰهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللّٰهُ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ فَمَنْ أَحَبَّ اللَّهَ عز و جل أَحَبَّهُ اللَّهُ وَ مَنْ أَحَبَّهُ اللَّهُ تَعَالَی کَانَ مِنَ الآْمِنِینَ». بحار الأنوار:160/90،باب 1،حدیث 41؛«النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ یَا رَبِّ وَدِدْتُ أَنْ أَعْلَمَ مَنْ تُحِبُّ مِنْ عِبَادِکَ فَأُحِبَّهُ فَقَالَ إِذَا رَأَیْتَ عَبْدِی یُکْثِرُ ذِکْرِی فَأَنَا أَذِنْتُ لَهُ فِی ذَلِکَ وَ أَنَا أُحِبُّهُ وَ إِذَا رَأَیْتَ عَبْدِی لَا یَذْکُرُنِی فَأَنَا حَجَبْتُهُ وَ أَنَا أَبْغَضْتُه». بحار الأنوار:26/67،باب 43،حدیث 28؛«فِی أَخْبَارِ دَاوُدَ علیه السلام یَا دَاوُدُ أَبْلِغْ أَهْلَ أَرْضِی أَنِّی حَبِیبُ مَنْ أَحَبَّنِی وَ جَلِیسُ مَنْ جَالَسَنِی وَ مُونِسٌ لِمَنْ أَنِسَ بِذِکْرِی وَ صَاحِبٌ لِمَنْ صَاحَبَنِی وَ مُخْتَارٌ لِمَنِ اخْتَارَنِی وَ مُطِیعٌ لِمَنْ أَطَاعَنِی مَا أَحَبَّنِی أَحَدٌ أَعْلَمُ ذَلِکَ یَقِیناً مِنْ قَلْبِهِ إِلَّا قَبِلْتُهُ لِنَفْسِی وَ أَحْبَبْتُهُ حُبّاً لَایَتَقَدَّمُهُ أَحَدٌ مِنْ خَلْقِی مَنْ طَلَبَنِی بِالْحَقِّ وَجَدَنِی وَ مَنْ طَلَبَ غَیْرِی لَمْ یَجِدْنِی فَارْفُضُوا یَا أَهْلَ الْأَرْضِ مَا أَنْتُمْ عَلَیْهِ مِنْ غُرُورِهَا وَ هَلُمُّوا إِلَی کَرَامَتِی وَ مُصَاحَبَتِی وَ مُجَالَسَتِی وَ مُؤَانَسَتِی وَ آنِسُونِی أُؤَانِسْکُمْ وَ أُسَارِعْ إِلَی مَحَبَّتِکُمْ وَ أَوْحَی اللَّهُ إِلَی بَعْضِ الصِّدِّیقِینَ أَنَّ لِی عِبَاداً مِنْ عَبِیدِی یُحِبُّونِّی وَ أُحِبُّهُمْ وَ یَشْتَاقُونَ إِلَیَّ وَ أَشْتَاقُ إِلَیْهِمْ وَ یَذْکُرُونِّی وَ أَذْکُرُهُمْ فَإِنْ أَخَذْتَ طَرِیقَهُمْ أَحْبَبْتُکَ وَ إِنْ عَدَلْتَ عَنْهُمْ مَقَتُّکَ قَالَ یَا رَبِّ وَ مَا عَلَامَتُهُمْ قَالَ یُرَاعُونَ الظِّلَالَ بِالنَّهَارِ کَمَا یُرَاعِی الشَّفِیقُ غَنَمَهُ وَ یَحِنُّونَ إِلَی غُرُوبِ الشَّمْسِ کَمَا تَحِنُّ الطَّیْرُ إِلَی أَوْکَارِهَا عِنْدَ الْغُرُوبِ فَإِذَا جَنَّهُمُ اللَّیْلُ وَ اخْتَلَطَ الظَّلَامُ وَ فُرِشَتِ الْفُرُشُ وَ نُصِبَتِ الْأَسِرَّةُ وَ خَلَا کُلُّ حَبِیبٍ بِحَبِیبِهِ نَصَبُوا إِلَیَّ أَقْدَامَهُمْ وَ افْتَرَشُوا إِلَیَّ وُجُوهَهُمْ وَ نَاجَوْنِی بِکَلَامِی وَ تَمَلَّقُونِی بِأَنْعَامِی مَا بَیْنَ صَارِخٍ وَ بَاکٍ وَ بَیْنَ مُتَأَوِّهٍ وَ شَاکٍ وَ بَیْنَ قَائِمٍ وَ قَاعِدٍ وَ بَیْنَ رَاکِعٍ وَ سَاجِدٍ بِعَیْنِی مَا یَتَحَمَّلُونَ مِنْ أَجْلِی وَ بِسَمْعِی مَا یَشْکُونَ مِنْ حُبِّی أَوَّلُ مَا أُعْطِیهِمْ ثَلَاثاً الْأَوَّلُ أَقْذِفُ مِنْ نُورِی فِی قُلُوبِهِمْ فَیُخْبِرُونَ عَنِّی کَمَا أُخْبِرُ عَنْهُمْ وَ الثَّانِی لَوْ کَانَتِ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرَضُونَ وَ مَا فِیهِمَا مِنْ مَوَارِیثِهِمْ لَاسْتَقْلَلْتُهَا لَهُمْ وَ الثَّالِثُ أُقْبِلُ بِوَجْهِی عَلَیْهِمْ أَ فَتَرَی مَنْ أَقْبَلْتُ عَلَیْهِ بِوَجْهِی یَعْلَمُ أَحَدٌ مَا أُرِیدُ أَنْ أُعْطِیَهُ».
3- (3)) - جامع السعادات:51/3،(فصل فضیلة التوبه)«قال رسول الله صلی الله علیه و آله:التائب حبیب الله والتائب من الذنب کمن لا ذنب له». فیض القدیر شرح الجامع الصغیر مناوی:364/3،ش 3386؛«التائب من الذنب کمن لاذنب له لأن التائب حبیب الله (إِنَّ اللّٰهَ یُحِبُّ التَّوّٰابِینَ) وهو سبحانه لا یعذب حبیبه بل یغفر له ویستره ویسامحه واذا أحب الله عبدا لم یضره ذنب لأن المحب یستر الحبیب فان بدا منه شین غفره فاذا أحب عبدا فأذنب ستره فصار کمن لا ذنب له فالذنب یدنس العبد والرجوع الی الله یطهره وهو التوبه فرجعته الیه تصیره فی محل القرب منه کذا ظهر لی فی تقریره ثم رأیت حجه الاسلام قال:معناه اذا أحبه تاب علیه قبل الموت فلم تضره الذنوب الماضیه وان کثرت کما لا یضره الکفر الماضی بعد الاسلام».

پی نوشت ها خسارت های گناه6

تهران،مسجد امیر

رمضان 1383

ص:87

ص:88

ص:89

ص:90

ص:91

ص:92

6 خسارت های گناه

اشاره

الحمدلله رب العالمین و صلّی الله علی جمیع الانبیاء والمرسلین

و صلّ علی محمد و آله الطاهرین.

وجود مبارک رسول خدا صلی الله علیه و آله از فرصت با عظمت ماه مبارک رمضان،تعبیر به فرصت و زمان توبه فرمودند؛

«و هو شهر التوبة» (1)علّت آن هم این است که مردم مؤمن،در ماه رمضان،در تمرین خودداری و ترک قرار می گیرند و به صورت ظاهر، از ده برنامه،از پایان سحر تا ابتدای افطار اجتناب می کنند و این اجتناب به یقین در تقویت روح،نفس و قلب آنان برای ترک گناهان کبیره و صغیره بسیار مؤثّر است.

کاری که در برنامه ماه مبارک رمضان انجام می گیرد،در ماه های دیگر به آسانی انجام نمی شود،مگر در ماه ذی الحجه که مردم برای انجام حج تمتع،بیست و چهار برنامه را باید ترک کنند.ولی به آن اندازه ای که در ماه مبارک رمضان،روح آنها برای اجتناب تقویت می شود،در آن چند روز تمتع تقویت نمی شود.بنابراین در ماه رمضان،ترک گناه برای مردم آسان تر از یازده ماه دیگر است و این ترک و دوری از گناه در مدت سی شبانه روز،آنها را به فضای با برکت تقوا،یعنی ترک همیشگی می رساند.

خسارت های گناه از لسان امام سجاد علیه السلام

1-خوار شدن انسان در پیشگاه خدا

وجود مبارک حضرت زین العابدین علیه السلام می فرمایند:

ص:93


1- (1)) - بحار الأنوار:340/93،باب 46،حدیث 5؛فضائل الأشهرالثلاثه:117،حدیث 112؛«قال رسول الله صلی الله علیه و آله:ان بین شعبان وشوال شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن و هو شهر الله تعالی ذکره وهو شهر البرکه وهو شهر المغفره و هو شهر الرحمه و هو شهر التوبه و هو شهر الانابه و هو شهر قراءه القرآن و هو شهر الاستغفار و هو شهر الصیام و هو شهر الدعاء و هو شهر العباده و هو شهر الطاعه و هو شهر العتق من النار والفوز بالجنه من لم یغفر له فی شهر رمضان لم یغفرله الی قابل فأیکم متثق(یثق)ببلوغ شهر رمضان قابل،صوموه صیام من یری أنه لا یصوم بعده أبدا فکم من صائم له عاما أول أمسی عامکم هذا فی القبرمدفونا وأصبح فی التراب وحیدا فریدا ینبهکم الله من رقده الغافلین وغفر لنا ولکم یوم الدین».

گناه،سه خسارت سنگین به بار می آورد

«اَلْبَسَتْنِی الخَطَایٰا ثَوْبَ مَذَلَّتِی» (1)انسان را در درجه اول در پیشگاه خدا بسیار خوار،پست،بی مقدار و بی ارزش می کند و اگر این پستی و بی مقداری در وجود آدم بماند و انسان با توبه به عزّت و شخصیت خود برنگردد،راه نجات در قیامت به روی او بسته خواهد شد.

سند این کلام این آیه شریفه است که خداوند می فرماید:

وَ مَنْ خَفَّتْ مَوٰازِینُهُ فَأُولٰئِکَ الَّذِینَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ فِی جَهَنَّمَ خٰالِدُونَ» (2)

خفّ یعنی سبک،بی ارزش،بی مقدار.این ها در قیامت مشاهده می کنند که با گناه،تمام سرمایه وجودشان را تباه کرده اند و چیزی در زندگی آنها که در میزان قیامت قابل وزن باشد،برای این که پاداش داده بشوند،نمانده است.

«اَلَّذِینَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ» خسران انفس،یعنی خسران و تباهی اصل وجود است.این قدر بی مقدار و بی ارزش شده اند که گویا از آنها چیزی نمانده است،تا آنها را به حساب بیاورند.اگر گناهان ظاهری و آشکار باشد،همه انسان ها در میان خانواده،جامعه و آشنایان هم آبروی آنها می رود و هم پیش چشم دیگران پست، بی مقدار و بی اعتبار می شوند.

2-دور شدن از خدا

درباره خسارت دوم گناه،امام سجاد علیه السلام می فرماید:

«وَ جَلَّلَنِی التَبَاعُدُ مِنْکَ لِباسَ مَسْکَنَتِی» (3)

گناه به تدریج باعث دور شدن من از حضرت حق شده است.این دوری تا جایی ادامه پیدا می کند که من را از هر عبادت و خدمتی خلع سلاح و زمین گیر می سازد؛

ص:94


1- (1)) - بحار الأنوار:142/91،باب 32،مناجات اول مناجات تائبین.
2- (2)) - مؤمنون(23):103؛ و کسانی که اعمال وزن شده آنان سبک [ و بی ارزش ] است،همانانند که سرمایه وجودشان را از دست داده و در دوزخ جاودانه اند.
3- (3)) - بحار الأنوار:142/91،باب 32،مناجات اول مناجات تائبین.

ثُمَّ کٰانَ عٰاقِبَةَ الَّذِینَ أَسٰاؤُا السُّوایٰ أَنْ کَذَّبُوا بِآیٰاتِ اللّٰهِ وَ کٰانُوا بِهٰا یَسْتَهْزِؤُنَ» (1)

گناه وقتی طولانی و دائمی گردد،به تعبیر خود قرآن «مٰا کٰانُوا یَعْمَلُونَ» (2)پی در پی تا وقت مرگ گناه می کند و انسان تمام نیروهای معنوی اش از دست می رود و تبدیل به:

«أُولٰئِکَ کَالْأَنْعٰامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ» (3)می شود.

کالانعام،یعنی نه برای عبادت و نه برای خدمت قدم برمی دارد.گناه،این گونه انسان را ناتوان می کند.

3-قساوت قلب

اما خسارت سوم که سنگین ترین خسارت است،در این فرازی که وقتی زین العابدین علیه السلام این خسارت را بیان می فرماید.خودش به التماس و گریه می افتد و در پیشگاه پروردگار عرضه می دارد:

«وَ امٰاتَ قَلْبِی عَظِیمُ جِنایَتِی» (4)

گناه باعث مرگ قلب می شود.وقتی که قلب بمیرد،خدا در افق یک میت،چه طلوعی دارد ؟ خدا اگر بخواهد با صفاتش طلوع کند،طلوع حضرت حیّ،در افق حیّ است.هیچ وقت حضرت حیّ در افق میت طلوع نمی کند.میت هر کسی که می خواهد باشد.تمام دنیا می گویند:دفنش کنید،که بوی تعفّن او دیگران را اذیت نکند.

خدا از افق مرده طلوعی نمی کند:

اَللّٰهُ لاٰ إِلٰهَ إِلاّٰ هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ» (5)

خداوند حیّ قیوم،خودش دستور داده است که مرده را در قبر گود دفن کنید،

ص:95


1- (1)) - روم(30):10؛ آن گاه بدترین سرانجام،سرانجام کسانی بود که مرتکب زشتی شدند به سبب اینکه آیات خدا را تکذیب کردند و همواره آنها را به مسخره می گرفتند.
2- (2)) - مائده(5):62؛ همانا بد است اعمالی که همواره انجام می دادند.
3- (3)) - اعراف(7):179؛ آنان مانند چهارپایانند بلکه گمراه ترند. بحار الأنوار:94/24-95،باب 35،حدیث 1؛«الْحُسَیْنِ بْنِ عُلْوَانَ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ علیه السلام قَالَ قَامَ رَجُلٌ إِلَی عَلِیٍّ علیه السلام فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَخْبِرْنَا عَنِ النَّاسِ وَ أَشْبَاهِ النَّاسِ وَ النَّسْنَاسِ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام یَا حَسَنُ أَجِبْهُ قَالَ فَقَالَ لَهُ الْحَسَنُ علیه السلام سَأَلْتَ عَنِ النَّاسِ فَرَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله النَّاسُ لِأَنَّ اللَّهَ یَقُولُ ثُمَّ أَفِیضُوا مِنْ حَیْثُ أَفٰاضَ النّٰاسُ وَ نَحْنُ مِنْهُ وَ سَأَلْتَ عَنْ أَشْبَاهِ النَّاسِ فَهُمْ شِیعَتُنَا وَ هُمْ مِنَّا وَ هُمْ أَشْبَاهُنَا وَ سَأَلْتَ عَنِ النَّسْنَاسِ وَ هُمْ هَذَا السَّوَادُ الْأَعْظَمُ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ تَعَالَی أُولٰئِکَ کَالْأَنْعٰامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبِیلاً». بحار الأنوار:210/67،باب 53،حدیث 32؛«وَ قَالَ علیه السلام إِنَّمَا الْأَعْمَالُ بِالنِّیَّاتِ وَ لِکُلِّ امْرِئٍ مَا نَوَی وَ لَابُدَّ لِلْعَبْدِ مِنْ خَالِصِ النِّیَّةِ فِی کُلِّ حَرَکَةٍ وَ سُکُونٍ لِأَنَّهُ إِذَا لَمْ یَکُنْ هَذَا الْمَعْنَی یَکُونُ غَافِلاً وَ الْغَافِلُونَ قَدْ وَصَفَهُمُ اللَّهُ تَعَالَی فَقَالَ أُولٰئِکَ کَالْأَنْعٰامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبِیلًا وَ قَالَ أُولٰئِکَ هُمُ الْغٰافِلُونَ ثُمَّ النِّیَّةُ تَبْدُو مِنَ الْقَلْبِ عَلَی قَدْرِ صَفَاءِ الْمَعْرِفَةِ وَ یَخْتَلِفُ عَلَی حَسَبِ اخْتِلَافِ الْأَوْقَاتِ فِی مَعْنَی قُوَّتِهِ وَ ضَعْفِهِ وَ صَاحِبُ النِّیَّةِ الْخَالِصَةِ نَفْسُهُ وَ هَوَاهُ مَقْهُورَتَانِ تَحْتَ سُلْطَانِ تَعْظِیمِ اللَّهِ وَ الْحَیَاءِ مِنْهُ وَ هُوَ مِنْ طَبْعِهِ وَ شَهْوَتِهِ وَ مَنِیَّتِهِ نَفْسُهُ مِنْهُ فِی تَعَبٍ وَ النَّاسُ مِنْهُ فِی رَاحَةٍ». بحار الأنوار:129/2،باب 17،حدیث 12؛«أَبِی یَحْیَی الْوَاسِطِیِّ عَمَّنْ ذَکَرَهُ أَنَّهُ قَالَ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَ تَرَی هَذَا الْخَلْقَ کُلَّهُ مِنَ النَّاسِ فَقَالَ أَلْقِ مِنْهُمُ التَّارِکَ لِلسِّوَاکِ وَ الْمُتَرَبِّعَ فِی مَوْضِعِ الضَّیِّقِ وَ الدَّاخِلَ فِیمَا لَایَعْنِیهِ وَ الْمُمَارِیَ فِیمَا لَاعِلْمَ لَهُ بِهِ وَ الْمُتَمَرِّضَ مِنْ غَیْرِ عِلَّةٍ وَ الْمُتَشَعِّثَ مِنْ غَیْرِ مُصِیبَةٍ وَ الْمُخَالِفَ عَلَی أَصْحَابِهِ فِی الْحَقِّ وَ قَدِ اتَّفَقُوا عَلَیْهِ وَ الْمُفْتَخِرَ یَفْتَخِرُ بِ آبَائِهِ وَ هُوَ خِلْوٌ مِنْ صَالِحِ أَعْمَالِهِمْ فَهُوَ بِمَنْزِلَةِ الْخَلَنْجِ یُقْشَرُ لِحاً مِنْ لِحاً حَتَّی یُوصَلَ إِلَی جَوْهَرِیَّتِهِ وَ هُوَ کَمَا قَالَ اللَّهُ عز و جل إِنْ هُمْ إِلّٰا کَالْأَنْعٰامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبِیلًا». بیان:الخلنج کسمند:شجر-فارسی معرب-وکانوا ینحتون منه القصاع،و الظاهر أنه شبه من یفتخر بآبائه مع کونه خالیا عن صالح أعمالهم بلحا شجر الخلنج فان لحاه فاسد،ولا ینفع اللحاکون لبه صالحا لأن ینحت منه الأشیاء،بل اذا أرادوا ذلک قشروا لحاه ونبذوها وانتفعوا بلبه وأصله،فکما لا ینفع صلاح اللب للقشر مع مجاورته له فکذا لا ینفع صلاح الآباء للمفتخر بهم مع کونه فاسدا. صحیفه سجادیه:دعاء 1؛«وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَوْ حَبَسَ عَنْ عِبَادِهِ مَعْرِفَةَ حَمْدِهِ عَلَی مَا أَبْلَاهُمْ مِنْ مِنَنِهِ الْمُتَتَابِعَةِ،وَ أَسْبَغَ عَلَیْهِمْ مِنْ نِعَمِهِ الْمُتَظَاهِرَةِ،لَتَصَرَّفُوا فِی مِنَنِهِ فَلَمْ یَحْمَدُوهُ،وَ تَوَسَّعُوا فِی رِزْقِهِ فَلَمْ یَشْکُرُوهُ.وَ لَوْ کَانُوا کَذَلِکَ لَخَرَجُوا مِنْ حُدُودِ الْإِنْسَانِیَّةِ إِلَی حَدِّ الْبَهِیمِیَّةِ فَکَانُوا کَمَا وَصَفَ فِی مُحْکَمِ کِتَابِهِ«إِنْ هُمْ إِلّٰا کَالْأَنْعٰامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبِیلاً».
4- (4)) - بحار الأنوار:142/91،باب 32،مناجات اول مناجات تائبین.
5- (5)) - بقره(2):255؛ خدای یکتا که جز او هیچ معبودی نیست،زنده و قائم به ذات [ و مدّبر و برپا دارنده و نگه دارنده همه مخلوقات ] است.

که بعد از متلاشی شدن،آسیب های او مردم شهر را گرفتار کند.گفته است:مرده را با دفن کردن دور بیاندازید،آن وقت آیا خودش از افق میت طلوع کند ؟ قلب مرده، محل طلوع رحمانیّت،رحیمیت،حکمت،لطف،مهر،رزاقیت و ربوبیت نیست.

امیرالمؤمنین علیه السلام این قلب مرده را در سینه هر کسی دید،این طور فرمود:

«فَالصُّوْرَةُ صُورَةُ إنسانٍ وَ الْقَلْبُ قَلْبُ حَیوانٍ» (1)قیافه قیافه آدمی زاد است اما دل او دل حیوان است.این خسارت گناه است.

ارزش توبه در باطن انسان

توبه یعنی به سوی عزّت رفتن و صلاح از دست رفته را برگرداندن.

توبه یعنی قلب مرده را زنده کردن.این عظمت توبه است.این توبه در این ماه، از یازده ماه دیگر راحت تر است.بعد هم همه مردم،اعم از مرد و زن،پیر و جوان، عالم و عامی،باید بدانند که گناه یک آلودگی فراگیر است.یعنی باطن،فکر،قلب و نفس را آلوده می کند.

اینجا لازم است به چند مورد از گناهان اشاره کنم،برای این که بدانید،گناه می تواند همه جا نفوذ کند،سندش هم قرآن مجید است:

بَلیٰ مَنْ کَسَبَ سَیِّئَةً وَ أَحٰاطَتْ بِهِ خَطِیئَتُهُ فَأُولٰئِکَ أَصْحٰابُ النّٰارِ هُمْ فِیهٰا خٰالِدُونَ» (2)

«به»ضمیری است که به انسان برمی گردد.گناه این توان را دارد که تمام وجود انسان را فتح و احاطه کند.

کمک به ظلم،از گناهان باطن

یک نمونه از گناه باطن،حکایت«صفوان بن مهران»کوفی به نقل از معتبرترین

ص:96


1- (1)) - نهج البلاغه:خطبه 87،صفات الفساق.
2- (2)) - بقره(2):81؛[ نه چنین است که می گویید ] بلکه کسانی که مرتکب گناه شدند وآثار گناه،سراسر وجودشان را فرا گرفت،آنان اهل آتشند و در آن جاودانه اند.

کتاب های شیعه است.درصد پاکی کتاب های شیعه زیاد است.هیچ عالم شیعه ای ادعا نمی کند که بعد از قرآن و صحیفه و نهج البلاغه،پاکی کتاب های او صد در صد است،ولی این ادعا را دارد و ثابت هم می کند که کتاب هایی که از زمان ائمه علیهم السلام به وسیله عالمان واجد شرایط نوشته شده است،نود و نُه درصد،پاکی دارد.کتاب هر کسی این گونه نیست،بلکه از چشمه سار نبوت و ولایت باید بهره مند گردیده باشد.تا مطالب آن استوار و قوی باشد.

حکایت صفوان بن مهران

«صفوان بن مهران»کوفی-که نام او در بیش از پنجاه کتاب معتبر ذکر شده است،مورد علاقه وجود مبارک حضرت صادق و موسی بن جعفر علیهما السلام است.

می گوید:روزی به خدمت حضرت موسی بن جعفر علیه السلام آمدم،امام فرمودند:

صفوان ! آن چه عمل،کار و اخلاق از تو سراغ دارم،امضاء می کنم و می پسندم. (1)این حرف بسیار مهمی است؛یعنی تو در اداره خانه،رفتار با مردم و در دینت انحرافی نداری.من تمام اعمال تو را می پسندم.تو خوب هستی.فقط یک کار تو ناپسند است.عرض کردم:کدام کارم ؟ فرمودند:کرایه دادن شتر به هارون الرشید و خانواده اش می باشد.گفت:آقا ! برای لهو و لعب،حمل مشروب،یا گردش و شکار کرایه ندادم.روزی مأمور هارون آمد،گفت:تو شتر زیاد داری،به ما کرایه بده که ما می خواهیم به حج برویم،خودم هم نرفتم که نکند هارون به من یک حکمی کند که من حکم این ظالم را اجرا کنم.

چون در دوزخ،مجریان حکم ستمگران،با خود ستمگران یک جا هستند.

قرآن نمی گوید:چون پادشاه بود،پس باید در طبقه هفتم برود و این چون کارمند بود،باید در طبقه اول جهنم برود.تمام «أَدْخِلُوا آلَ فِرْعَوْنَ أَشَدَّ الْعَذٰابِ» (2)

ص:97


1- (1)) - وسائل الشیعه:182/17-183،باب 42،حدیث 22305؛«صَفْوَانَ بْنِ مِهْرَانَ الْجَمَّالِ قَالَ دَخَلْتُ عَلَی أَبِی الْحَسَنِ الْأَوَّلِ علیه السلام فَقَالَ لِی یَا صَفْوَانُ کُلُّ شَیْءٍ مِنْکَ حَسَنٌ جَمِیلٌ مَا خَلَا شَیْئاً وَاحِداً قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَیُّ شَیْءٍ قَالَ إِکْرَاؤُکَ جِمَالَکَ مِنْ هَذَا الرَّجُلِ یَعْنِی هَارُونَ قُلْتُ وَ اللَّهِ مَا أَکْرَیْتُهُ أَشَراً وَ لَابَطَراً وَ لَالِلصَّیْدِ وَ لَالِلَّهْوِ وَ لَکِنِّی أَکْرَیْتُهُ لِهَذَا الطَّرِیقِ یَعْنِی طَرِیقَ مَکَّةَ وَ لَاأَتَوَلَّاهُ بِنَفْسِی وَ لَکِنِّی أَبْعَثُ مَعَهُ غِلْمَانِی فَقَالَ لِی یَا صَفْوَانُ أَ یَقَعُ کِرَاؤُکَ عَلَیْهِمْ قُلْتُ نَعَمْ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ فَقَالَ لِی أَ تُحِبُّ بَقَاءَهُمْ حَتَّی یَخْرُجَ کِرَاؤُکَ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ مَنْ أَحَبَّ بَقَاءَهُمْ فَهُوَ مِنْهُمْ وَ مَنْ کَانَ مِنْهُمْ کَانَ وَرَدَ النَّارَ قَالَ صَفْوَانُ فَذَهَبْتُ فَبِعْتُ جِمَالِی عَنْ آخِرِهَا فَبَلَغَ ذَلِکَ إِلَی هَارُونَ فَدَعَانِی فَقَالَ لِی یَا صَفْوَانُ بَلَغَنِی أَنَّکَ بِعْتَ جِمَالَکَ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ وَ لِمَ قُلْتُ أَنَا شَیْخٌ کَبِیرٌ وَ إِنَّ الْغِلْمَانَ لَا یَفُونَ بِالْأَعْمَالِ فَقَالَ هَیْهَاتَ هَیْهَاتَ إِنِّی لَأَعْلَمُ مَنْ أَشَارَ عَلَیْکَ بِهَذَا أَشَارَ عَلَیْکَ بِهَذَا مُوسَی بْنُ جَعْفَرٍ قُلْتُ مَا لِی وَ لِمُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ فَقَالَ دَعْ هَذَا عَنْکَ فَوَ اللَّهِ لَوْ لَاحُسْنُ صُحْبَتِکَ لَقَتَلْتُکَ».
2- (2)) - غافر(40):46؛ فرعونیان را در سخت ترین عذاب در آورید.

کارمندان دولت فرعون را هم با فرعون،در شدیدترین عذاب قرار می دهیم.من پاسبان بودم،پستچی بودم،نویسنده در دادگاه بودم و من کار مهمی در دستم نبود، این ها را خدا قبول نمی کند.مجری حکم ستمگر،مانند خود ستمگر عذاب می شود.

گفت:من خودم با آنها نرفتم،بلکه کارگرهایم را فرستادم.امام علیه السلام فرمودند:آیا در نیّت تو این هست که هارون و اقوام او از مکه برگردند،تا کرایه شترهایت را بدهند ؟ عرض کرد:بله.فرمود:از حرکت آنان از مکه،تا برگشت آنها،همین که می خواهی این ها زنده بمانند،تو هم از آنها خواهی بود و هر که از آنان باشد،در روز قیامت با آنان در جهنم خواهد بود.این یک گناه است که کسی زنده و سر پا بودن ظالم را بخواهد.

اگر ما از حضرت موسی بن جعفر علیه السلام سؤال می کردیم که ملاک این حرف شما چیست،که آدم به این خوبی،که پدر شما-امام صادق علیه السلام-دوست دار او بود، خود شما هم به او علاقه دارید،باید با هارون به جهنم برود ؟ حضرت می فرمایند:

ملاک من این آیه است:

«وَ لاٰ تَرْکَنُوا إِلَی الَّذِینَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّکُمُ النّٰارُ وَ مٰا لَکُمْ مِنْ دُونِ اللّٰهِ مِنْ أَوْلِیٰاءَ ثُمَّ لاٰ تُنْصَرُونَ» (1)

به هیچ ستمکاری میل قلبی نداشته باشید،که فقط به خاطر میل شما،آتش به شما خواهد رسید.هیچ کاری هم برای او نکنی،فقط میل تنها به ظالم،گناه است.

لقمه حرام،سرآغاز انحراف

یک گناه،گناهی است که به شکم چنگ می اندازد.فضل بن ربیع می گوید:

شریک بن عبد اللّه بن سنان نخعی،که از بالاترین حسب برخوردار بوده است،

ص:98


1- (1)) - هود(11):113؛ کسانی که [ به آیات خدا،پیامبر و مردم مؤمن ] ستم کرده اند،تمایل و اطمینان نداشته باشید و تکیه مکنید که آتش [ دوزخ ] به شما خواهد رسید ودر آن حال شما را جز خدا هیچ سرپرستی نیست،سپس یاری نمی شوید.

چون این شخص عالم،از بزرگان قبیله ای بوده است که شاخص ترین چهره آن قبیله وجود مبارک مالک اشتر نخعی است،که امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود:مادری را سراغ ندارم که نمونه او را بزاید،یعنی انسان بی نظیری بود.

فضل می گوید:شریک بن عبد اللّه را روزی به دربار مهدی عباسی آوردند،که قبل از هارون بوده است.مهدی عباسی به او گفت:شریک ! نمی گذارم از دربار بروی،مگر یکی از این سه کار را قبول کنی؛یا رئیس قوه قضائیه مملکت بشوی،که آن زمان«قاضی القضات»بود.یا شغل معلمی بچه های مرا قبول کن.ما در اینجا یک اتاق به تو می دهیم،هر روز بیا و به بچه های ما درس بده.و یا امروز ناهار را میهمان ما باش و از غذای ما میل کن.

شریک بن عبد اللّه در فکر فرورفت.اگر هر سه قسمت را قبول نمی کرد،آخرش این بود که مهدی عباسی می گفت:جلاد ! گردن او را بزن ! و از شهدای اصیل عالم می شد.اما شریک در جواب گفت:منصب قاضی القضاتی،قرار دادن خودم در لب جهنم است،پس این را نمی خواهم.معلمی بچه هایت را هم نمی خواهم، چون فکر کرد این بچه ها در نزد او درس بخوانند،فردا بعد از مرگ پدرشان رئیس مملکت می شوند و مثل او به تمام اهل مملکت ظلم می کنند،لذا گفت:نه،من ظالم پروری هم نمی کنم.اما یک ناهار میهمان بودن و خوردن عیبی ندارد.قبول کرد.

مهدی عباسی به رئیس آشپزخانه دستور داد،فقط از مغز استخوان و شکر،چند نوع غذا درست کنید و بیاورید.رئیس آشپزخانه که شاهد جریان بود،رفت و بعد از دو ساعت آمد،گفت:غذا آماده است و سفره را چیده ایم،بفرمایید و به مهدی عباسی آرام گفت:شریک بن عبد اللّه،اگر امروز این غذا را بخورد،هیچگاه رستگار نخواهد شد.یعنی به قدری معلوم بود که آشپز هم فهمید.

شریک بن عبد اللّه سنان غذای حرام را خورد،بعد،هم منصب قاضی القضاتی

ص:99

را قبول کرد و هم معلمی بچه ها را پذیرفت،چون لقمه حرام تمام نور خدا را از باطن می برد و انسان را زمین گیر می کند.

برای دریافت حقوقِ یک ماه،به او نامه دادند که به سراغ فلان صرّاف برو.وقتی رفت،صراف به او گفت:یک مقداری را الآن و یک مقدار آن را چند روز دیگر می دهم،یک مقداری هم جنس می دهم.اصرار کرد که باید نقد بدهی.صرّاف عصبانی شد،گفت:مگر کتان و پارچه قیمتی فروخته ای که پول آن را نقد می خواهی ؟ گفت:نه،از پارچه قیمتی بالاتر دینم را فروخته ام. (1)این حکایت به ما هشدار می دهد که خوردن حرام،مساوی با دین فروشی است.حرام نخورید،حرام نپوشید،در خانه حرام زندگی نکنید،شغل حرام قبول نکنید،کار حرام نکنید.رشوه نگیرید.به دنبال مال غصبی نروید.بیت المال را اختلاس نکنید؛زیرا باعث می شود که به دین فروشی دچار شوید.

مرگ باطن،بلای حقیقی

شخصی به امام صادق علیه السلام عرض کرد:خیلی گرفتار هستم.تمام زندگی من به هم پیچیده است.امام علیه السلام فرمودند:دین داری ؟ عرض کرد:بله،من شیعه و عاشق شما هستم.فرمود:چرا می گویی:گرفتارم ؟ زندگی ام به هم پیچیده است ؟ زندگی آنهایی به هم پیچیده است که دین آنها از دست رفته است.گرفتاری تو گذرا است؛

«و هو بلاءٌ قَلِیلٌ مَکْثُهُ» ناراحتی تو زمان آن کم است و رد می شود،چیزی نیست که از آن شکایت کنی.این هم یک نقطه گناه و معصیت است.

یکی از نقطه های بسیار خطرناک نیز،معاشرت با اهل فساد است.آنهایی که نمی خواهند آدم شوند.صاحب کتاب شریف و پر قیمت«کشف الغمة»نقل می کند:منصور دوانیقی یک نامه نوشت و به یک پیک داد،تا از بغداد به مدینه برود.نامه را برای حضرت صادق علیه السلام نوشته بود.امام صادق علیه السلام وقتی نامه را از

ص:100


1- (1)) - الوافی بالوفیات،صفدی:87/16(القاضی النخعی)؛«شریک بن عبد الله بن أبی شریک الحارث بن أوس القاضی أبو عبدالله النخعی الکوفی الفقیه أحد الأعلام مولده سنه خمس وتسعین وتوفی فیما قیل سنه سبع وسبعین ومائه قال أبو داود شریک ثقه یخطی علی الأعمش وقال معاویه بن صالح سألت ابن حنبل عنه فقال کان عاقلا صدوقا محدثا عندی وکان شدیدا علی أهل الریب والبدع وقال النسائی لیس به بأس قال لشیخ شمس الدین استشهد به البخاری وخرج له مسلم متابعه واحتج به النسائی وغیره ورو ی له الأربعه دخل علی المهدی فقال له لا بد لک من احدی ثلاث اما أن تلی القضاء أو تؤدب أولادی وتحدثهم أو تأکل عندی أکله فقال الأکله أخف علی فعمل له ألوان الأطعمه من المخ المعقود بالسکر فأکل فقال الطباخ لیس یفلح بعدها قال فحدثهم بعد ذلک وعلمهم العلم وولی القضاء ولقد کتب له برزقه علی الصیرفی فمطله وقال انک لم تبع به بزا فقال بل والله بعت به دینی».

پستچی گرفت،گفت:بمان تا جوابش را بنویسم.نامه را در اتاق بردند و خواندند.

منصور نوشته بود:

«تَصْحَبُنٰا لِتَنْصَحَنٰا» آیا حاضر نیستی به دربار ما بیایی و از درباریان ما باشی و فقط ما را نصیحت کنی ؟ امام علیه السلام منصور ملعون را می شناسد که افقی برای او باقی نمانده است که صفات خدا از آن افق طلوع کند.

تقسیم بندی افراد از منظر امام صادق علیه السلام

امام علیه السلام جوابی دادند که برای همه انسان ها دارای پیام است:

«من اراد الدنیا لا ینصحک»

کسی که مادی گرا و به دنبال پول است،کاری به آخرت،خدا و انبیا ندارد،فقط می گوید:زندگی همین است و بعد از مردن خبری نیست،تو را نصیحت نمی کنند.

در حقیقت مقابل خدا و انبیا حرف می زنند.خدا در صد و چهارده کتاب،صد و بیست و چهار هزار نفر انبیا و ائمه علیهم السلام،همه فرمودند:بعد از مرگ،خبرهاست آن هم خبرهای عظیم و شگفت آور:

«عَمَّ یَتَسٰاءَلُونَ* عَنِ النَّبَإِ الْعَظِیمِ» (1)

امام علیه السلام در جواب منصور دوانیقی فرمود !

«مَنْ ارادَ الدُّنْیٰا لاٰ یَنْصَحُکَ» این هایی که به دنبال پول هستند،که دور تو فراوان هم هستند،هرگز خیرخواه تو نیستند،آنها هیچ کدام به تو علاقه ندارند،بلکه پول تو را می خواهند.هر کسی باشد.خود تو برای آنها ارزشی نداری،آنها به دنبال دنیا هستند.

«وَ مَنْ ارٰادَ الاٰخِرَةَ لاٰیَصْحَبُکَ» اما انسانی که آخرت را بخواهد یک بار هم نمی آید با تو بنشیند،چون هم نشینی با تو برابر با از دست دادن آخرت است.یعنی ای مردم ! با مفسدان حرفه ای رفاقت،معاشرت و رفت و آمد نکنید.معاشرت با مفسدان،بر باد دهنده آخرت است.

ص:101


1- (1)) - نبأ(78):1-2؛ درباره چه چیز از یکدیگر می پرسند ؟*از آن خبر بزرگ [ قیامت کبری ] .

منصور نامه امام علیه السلام را خواند.گفت:جعفر صادق قوی ترین و استوارترین ترازو را به من داد که من با این ترازو بتوانم اهل دنیا و آخرت را بشناسم. (1)

برقراری صله رحم،به شرط حفظ دین

معاشرت و رفت و آمد با افراد و خانواده های بی دین،به نابودی دنیا و آخرت انسان می انجامد.چه بسا که رفت و آمدها،همسران و دختران شما که همگام و همراه با عصمت و حجاب است از طریق معاشرت های ناصحیح بر باد برود.

قرآن به ما اجازه می دهد که در صورت ترس از اثر مفسدان در خود و خانواده هایمان،حتی با برادر و پدر و اقوام رفت و آمد نکنیم.

دستور خدا به«مصعب بن عمیر»بر ترک صله رحم

مصعب بن عمیر تنها پسر خانواده اش بود و در سن هجده سالگی به پیغمبر صلی الله علیه و آله ایمان آورد.وقتی پای تبلیغ دین در میان آمد،پیغمبر صلی الله علیه و آله این جوان هجده ساله را در مکه صدا زد و فرمود:به مدینه برو و در آنجا دین را تبلیغ کن.یعنی رابطه ات با پدر و مادر قطع می شود.لذا چند سالی که در مدینه بود،پدر و مادر را ندید.

روزی عموی او به مدینه آمد و گفت:یا رسول اللّه ! من نیامده ام که مسلمان شوم.من هم از اهل مکّه هستم.اما این برادرزاده من-مصعب-تنها پسر خانواده است.پدر و مادر او غصه دار شده اند.بفرمایید تا با من به مکه بیاید،پدر و مادرش او را ببینند.

پیامبر صلی الله علیه و آله به دنبال مصعب فرستاد.مصعب از نداری،پوست خشک گوسفند را به صورت پیراهن پوشیده بود.وقتی پیامبر صلی الله علیه و آله مصعب را در این حالت دید، اشک در چشمان مبارک آن حضرت حلقه زد،فرمود:با دو چشم خودم دیدم که پدر و مادر این جوان به او غذا می دادند و زیباترین لباسها را به او می پوشاندند،ولی

ص:102


1- (1)) - کشف الغمه:427/2؛مستدرک الوسائل:307/12،باب 35،حدیث 14161؛«ابْنِ حُمْدُونٍ قَالَ کَتَبَ الْمَنْصُورُ إِلَی جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیه السلام لِمَ لاَ تَغْشَانَا کَمَا یَغْشَانَا سَائِرُ النَّاسِ فَأَجَابَهُ لَیْسَ لَنَا مَا نَخَافُکَ مِنْ أَجْلِهِ وَ لَاعِنْدَکَ مِنْ أَمْرِ الآْخِرَةِ مَا نَرْجُوکَ لَهُ وَ لَاأَنْتَ فِی نِعْمَةٍ فَنُهَنِّیَکَ وَ لَاتَرَاهَا نَقِمَةً فَنُعَزِّیَکَ فَمَا نَصْنَعُ عِنْدَکَ قَالَ فَکَتَبَ إِلَیْهِ تَصْحَبُنَا لِتَنْصَحَنَا فَأَجَابَهُ مَنْ أَرَادَ الدُّنْیَا لَایَنْصَحُکَ وَ مَنْ أَرَادَ الآْخِرَةَ لَا یَصْحَبُکَ فَقَالَ الْمَنْصُورُ وَ اللَّهِ لَقَدْ مَیَّزَ عِنْدِی مَنَازِلَ النَّاسِ مَنْ یُرِیدُ الدُّنْیَا مِمَّنْ یُرِیدُ الآْخِرَةَ وَ إِنَّهُ مِمَّنْ یُرِیدُ الآْخِرَةَ لَا الدُّنْیَا».

اُنْظُروا إلی رَجُلٍ قَدْ نَوَّرَ اللّٰهُ قَلْبَهُ.

خدا دل او را با ایمان نورانی کرده است و در سایه این نور،این گونه زندگی را بر آن زندگی ترجیح داده است.

مصعب آمد،سلام کرد.گفت:یارسول الله ! فرمایشی داشتید ؟ حضرت فرمود:این شخص از مکه آمده است،می گوید:پدر و مادرت نگرانند.یک سفر تا مکه بیا،تا پدر و مادر تو را ببینند و برگرد.مصعب گریه کرد،گفت:نمی دانم چه کار کنم.یا رسول اللّه ! بروم یا نه ؟ جبرئیل نازل شد،گفت:خدا می فرماید:

مصعب نرود. (1)

خطر بی دینی

زنان،مردان و جوانان پاکی هستند که با وجود مفاسد بدحجابی و بی حجابی،و مال حرام که گسترده است،اما سراغ هیچ یک از آنها نمی روند.خدا این اجازه را داده است که با مفسدان،حتی اگر پدر و مادر باشند،معاشرتی نداشته باشیم.اگر پدر و مادر کافر باشند،ولی مفسد نباشند،فرموده است:

«وَ صٰاحِبْهُمٰا فِی الدُّنْیٰا مَعْرُوفاً» (2)

اگر پدر و مادری هستند که توان اثر گذاری منفی در دین شما را ندارند،با آنها پسندیده رفتار کن.

هر سال جمعیت انبوه حاجیان وقتی به مدینه و در منطقه احد می روند،بر سر قبر مصعب که کنار قبر حمزه سید الشهداء است،به عنوان شهید راه ایمان او را زیارت می کنند.این ارزش ایمان،اخلاق و عمل صالح است،که از رهگذر ایمان، نصیب مصعب شده است.

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

ص:103


1- (1)) - مستدرک الوسائل:257/3،باب 16،حدیث 3527.
2- (2)) - لقمان(31):15؛ ولی در دنیا با آن دو نفر به شیوه ای پسندیده معاشرت کن.

پی نوشت ها

تمهید شرایط توبه

تهران،مسجد امیر

رمضان 1383

ص:104

ص:105

ص:106

ص:107

ص:108

ص:109

ص:110

7 شرایط توبه و انابه

اشاره

الحمدلله رب العالمین و صلّی الله علی جمیع الانبیاء والمرسلین

و صلّ علی محمد و آله الطاهرین.

گناهکاری که قصد توبه دارد،باید شرایط توبه را رعایت کند،تا آن توبه،هم بتواند گناهکار را نجات بدهد و هم خود توبه مورد قبول وجود مقدس پروردگار قرار بگیرد.در ابتدای سوره مبارکه مؤمن،وقتی که حضرت حق خودش را معرفی می کند می فرماید: «وَ قٰابِلِ التَّوْبِ» (1)خدای شما خدایی است که توبه را می پذیرد.ولی این توبه مورد پذیرش،باید با شرایط باشد.

تشبیهی برای توبه

قبل از که این خشک شویی های مدرن به وجود بیاید،گروهی بودند که از آن گروه به عنوان«غسّال»یاد می کردند.غسّال به معنای شخص رخت شوی،که به فارسی«گازر»می گفتند.

غسّال ها از خانه های متمکن و ثروتمند،اشیای قابل شستن و سنگین مانند تشک،لحاف،پرده و...را جمع می کردند و کنار رودها و رودخانه ها می بردند و دو چیز را هم با خودشان می بردند.یک جنس شان صابون بود و یک جنس هم «مِغسل»بود؛چوب تراشیده شده ای که یک تکه بود.سر این چوب یک مقدار پهن بود و لباس ها را مدتی در آب می گذاشتند،بعد به اندازه ای صابون به خورد

ص:111


1- (1)) - غافر(40):3؛ و پذیرنده توبه.

لباس ها می دادند که تمام آلودگی ها و چرک ها را بتواند برطرف کند.بعد لباس صابونی شده را روی یک تخته سنگ می گذاشتند و با مِغسل روی آن لباس می کوبیدند.برای این که صابون و آب با کوبیدن کاملاً به خورد لباس برود و جایی را نگذارد که آلوده بماند.بعد هم آب می کشیدند و پهن می کردند.لباس شسته و شفاف را بعد از خشک شدن به صاحبانش برمی گرداندند و آنها هم خیلی شاد می شدند.

آیا اگر غسّال لباس را کنار رودخانه نمی برد،صابون و مغسل به کار نمی گرفت، آب هم نمی کشید،فقط با لفظ شستن،حتی ده بار هم تکرار می کرد،لباس شسته می شد ؟

آیات و روایات باب توبه می گویند که:اگر بخواهی توبه کنی،کار غسّال را باید انجام بدهی.با

«استغفر اللّه ربی و اتوب الیه» با گفتن الفاظ توبه،آلودگی ها از دل برطرف نمی شود و خدا توبه را قبول نخواهد کرد.همان طور که لباس دهندگان،از غسال لباسی را قبول می کردند که در عمل شسته باشد.با لفظ «استغفر اللّه» یا «العفو» تنها،توبه تحقق پیدا نمی کند.

شرایط توبه از زبان امیرالمؤمنین علیه السلام

اشاره

در نهج البلاغه آمده است:

«قٰالَ علیه السلام لِقائِلٍ،قٰالَ بِحَضْرَتِهِ،اَسْتَغْفِرُ اللَّه،ثَکَلَتْکَ امُّکَ» (1)

وقتی شخصی در محضر امام علیه السلام گفت: «استغفر اللّه» ،حضرت رنجیده خاطر و ناراحت شدند،چرا که این گناهکار معنی توبه را نفهمیده است.از جهل، بی خبری و ناآگاهی او ناراحت شد و فرمود:مادرت به عزایت بنشیند،این توبه ای که تو دنبال آن می گردی،این نیست که انجام دادی.بلکه حروفی بود که بر زبان تو

ص:112


1- (1)) - نهج البلاغه:حکمت 417؛«وَ قَالَ علیه السلام لِقَائِلٍ قَالَ بِحَضْرَتِهِ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ ثَکِلَتْکَ أُمُّکَ أَتَدْرِی مَا الِاسْتِغْفَارُ الِاسْتِغْفَارُ دَرَجَةُ الْعِلِّیِّینَ وَ هُوَ اسْمٌ وَاقِعٌ عَلَی سِتَّةِ مَعَانٍ أَوَّلُهَا النَّدَمُ عَلَی مَا مَضَی وَ الثَّانِی الْعَزْمُ عَلَی تَرْکِ الْعَوْدِ إِلَیْهِ أَبَداً وَ الثَّالِثُ أَنْ تُؤَدِّیَ إِلَی الْمَخْلُوقِینَ حُقُوقَهُمْ حَتَّی تَلْقَی اللَّهَ أَمْلَسَ لَیْسَ عَلَیْکَ تَبِعَةٌ وَ الرَّابِعُ أَنْ تَعْمِدَ إِلَی کُلِّ فَرِیضَةٍ عَلَیْکَ ضَیَّعْتَهَا فَتُؤَدِّیَ حَقَّهَا وَ الْخَامِسُ أَنْ تَعْمِدَ إِلَی اللَّحْمِ الَّذِی نَبَتَ عَلَی السُّحْتِ فَتُذِیبَهُ بِالْأَحْزَانِ حَتَّی تُلْصِقَ الْجِلْدَ بِالْعَظْمِ وَ یَنْشَأَ بَیْنَهُمَا لَحْمٌ جَدِیدٌ وَ السَّادِسُ أَنْ تُذِیقَ الْجِسْمَ أَلَمَ الطَّاعَةِ کَمَا أَذَقْتَهُ حَلَاوَةَ الْمَعْصِیَةِ فَعِنْدَ ذَلِکَ تَقُولُ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ».

جاری شد.و تو را پاک نمی کند.خداوند متعال توبه را برای پاک شدن آلودگان مقرّر کرده است.

بعد حضرت فرمودند:

«أَتَدْری مٰا الْاِسْتِغْفٰارُ،الْاِسْتِغْفٰارُ دَرَجَةُ العِلّیّین وَ هُوَ اسْمٌ وٰاقِعٌ عَلیٰ سِتَةِ مَعَانٍ» (1)

توبه دارای شش جزء است:

1- پشیمانی از گذشته

اشاره

جزء اول،امر قلبی است و آن این است که در واقع نسبت به گذشته پشیمان شوی.در گذشته از گناه خوشت می آمد،میل به گناه داشتی و از ارتکاب گناه لذت می بردی ؟ الان باید حالت عوض شود و تمام آن خوشی های گذشته تو باید از قلب تو خارج شود.

پشیمانی در توبه،محصول تفکّر

راه قرار گرفتن در پشیمانی هم این است که توجّه به گذشته عمرت کنی که عمرت را با گناه لجن مال،بی قدر و بی قیمت کردی و در مقابل پروردگار ایستاده ای.

در حقیقت به نکوهیده بودن این موضع گیری فکر کند،که یعنی من به حرف خدا توجه نکرده ام؛مثلاً به زنی گفته:در برابر نامحرمان،حجابت را رعایت کن،اما او رعایت نکرده است.معنای آن این است که مو و چهره و زیبایی من،به خدا ربطی ندارد.دلم می خواهد به همه نشان بدهم.

فکر کند که آن مقدار زمانی که در گناه گذاشته است،یعنی هلاک کردن عمر و لجن مال کردن زمانی که مالک آن خدا است و در اختیار تو قرار داده بود که در این

ص:113


1- (1)) - نهج البلاغه:کلمات قصار حکمت 417.

ظرف زمان،تجارت الهی داشته باشی،اما تو معامله شیطانی داشتی:

أُولٰئِکَ الَّذِینَ اشْتَرَوُا الضَّلاٰلَةَ بِالْهُدیٰ فَمٰا رَبِحَتْ تِجٰارَتُهُمْ» (1)

دست به داد و ستدی زدی که سودی در آن نبوده،بلکه ضرر سنگین هم در آن بود.بعد هم توجّه کن که چه قدر نسبت به پروردگار مهربانت شاخ و شانه کشیده ای.

ادب در برابر پروردگار

آنهایی که اهل دل هستند،در مقابل مولای خود چه قدر ادب به خرج می دهند. هزار بار بشویم دهان به مشک و گلاب هنوز نام تو بردن کمال بی ادبی است

یکی از آن با ادبان می گوید:من ادب در برابر پروردگار را در سفری به هند،از یک هندی یاد گرفتم.روزی برای اولین بار وارد یک مغازه شدم.چند نفر دیگر قبل از من وارد مغازه شده بودند و جنس می خواستند.من می دیدم هر چند لحظه یکبار صاحب مغازه به آخر مغازه می رود،یک پارچه سفید بسیار تمیز مثل یک پرده در آنجا آویخته بود.گوشه پارچه سفید را کنار می زند،یک سری تکان می دهد، برمی گردد و فروش را ادامه می دهد.

تمام بت پرستان عالم،بت های فلزی یا چوبی را در حقیقت نمایشی از ارواح قدرتمندی می دانند که آن ارواح را مکتب های آنها ساخته اند و به آنها القا کرده اند که خیلی ها از آنها دلیل و برهانی برای اثبات آن وجود ندارد،بلکه خیالی است.

مثلاً می گوید:این بت با این شکل،نماینده آن روحی است که باران در اختیار او است.یعنی ما خود روح را نمی بینیم،پس مجسمه شکل او را عبادت می کنیم.به

ص:114


1- (1)) - بقره(2):16؛ آنان کسانی هستند که گمراهی را به جای هدایت خریدند،پس تجارتشان سود نکرد و از راه یافتگان [ به سوی حق ] نبودند.

آن روح می گویند:ما بنده تو هستیم،پس باران فراوان بفرست و زراعت امسال ما را پر برکت قرار بده.

به من گفت:آقا چه می خواهی ؟ گفتم:من مقداری جنس می خواهم،اما قبل از این که جنس به من بدهی،بگو:پشت این پرده سفید چه خبر است،که هر چند دقیقه ای،می روی و گوشه پرده را بلند می کنی و یک سری تکان می دهی،بعد برمی گردی و جنس را تحویل مشتری می دهی ؟

گفت:مجسمه معبود و خدای من پشت این پرده است.من هر چند لحظه می روم و گوشه این پرده را کنار می زنم،نگاهش می کنم که حیا کنم و تقلب و کم فروشی نکنم.این بت که نماینده این روح است،مرا می بیند و در محضر آن روح،کمال بی حیایی و بی ادبی است که در فروش جنس،سر مردم را کلاه بگذارم.

اهل حق و مواظبت از خود

اهل دل و اهل حقیقت،چنان خدا را مراقب خود می بینند که در محضر وجود مقدس او حتی در حرف زدن،کمال ادب را رعایت می کنند؛ هزار مرتبه شستم دهان به مشک و گلاب هنوز نام تو بردن کمال بی ادبی است (1)

آدم در عظمت مولا و کوچکی خودش فکر کند.در ضایع شدن عمرش در گناه، فکر کند،تا پشیمان شود و الا با دعوت به پشیمانی کسی پشیمان نمی شود.اگر ما ده بار هم به گناهکار بگوییم:از گذشته ات پشیمان باش،نمی شود.پشیمانی مقدمات فکری،علمی می خواهد.یک مایه عظیم و سرمایه عالی است.

حضرت علی علیه السلام فرمود:این یک جزء توبه است.یعنی تنها صابون،لباس را پاک نمی کند،آب و چوب مغسل هم می خواهد.

ص:115


1- (1)) - وحدت کرمانشاهی.

2-تصمیم بر ترک گناه

امام علی علیه السلام فرمودند:اما جزء دوم توبه این است که عزم و تصمیم داشته باشی بر این که تا زنده ای،دوباره به گناه برنگردی.این که بعضی از گناهکاران توبه می کنند و دوباره گناه می کنند،چون شسته و پاکیزه نشده اند و آن حقیقت توبه در آنها رسوخ نکرده است تا از پاکی در محضر پروردگار مهربان عالم لذت ببرند.

3-ادای حق الناس

اشاره

امام علی علیه السلام فرمودند:جزء سوم این است که:تمام حقوقی که از مردم به گردن گناه کار است باید پرداخت شود.اسلام دین «سمحه و سهله» (1)،یعنی خیلی آسان گرفته است.این حرف درستی است،اما توضیح لازم است که در کجا خیلی آسان گرفته است ؟ در مال و حقوق مردم هم آیا آسان گرفته است ؟

آخرین کلامی که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به نقل امیرالمؤمنین علیه السلام فرموده است: «لا اله الا اللّه» نبود.او خودش «لا اله الا اللّه» بوده است.نیاز به گفتن «لا اله الا اللّه» نداشت.او خودش عین توحید بود و خدا در او جلوه صفاتی داشت.

امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمایند:آخرین حرفی که پیامبر صلی الله علیه و آله سه بار تکرار کردند این بود:علی جان ! به امت من بگو:مال مردم را در ذمه خود نگه ندارید و پس بدهید، گرچه نخ مانده ته سوزن باشد که نمی شود با آن چیزی دوخت.وگرنه خدا،قیامت و دین را قبول ندارید،گرچه ادعای دین داری کنید. (2)

تفاوت مشرک و متظاهر به دین

طبق آیات و روایات،عذاب کافر و مشرک در قیامت خیلی کمتر از عذاب دین نما است.دین نمای بی دین،پلیدترین و پست ترین انسان روزگار است.

یکی از موارد تسامح این است که می گوید:وقتی نماز جماعت تشکیل

ص:116


1- (1)) - بحار الأنوار:548/30؛«قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بُعِثْتُ إِلَیْکُمْ بِالْحَنَفِیَّةِ السَّمْحَةِ السَّهْلَةِ الْبَیْضَاءِ». وسائل الشیعه:210/1،باب 8،حدیث 537؛«مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ سُئِلَ عَلِیٌّ علیه السلام أَ یُتَوَضَّأُ مِنْ فَضْلِ وُضُوءِ جَمَاعَةِ الْمُسْلِمِینَ أَحَبُّ إِلَیْکَ أَوْ یُتَوَضَّأُ مِنْ رَکْوٍ أَبْیَضَ مُخَمَّرٍ قَالَ لَابَلْ مِنْ فَضْلِ وُضُوءِ جَمَاعَةِ الْمُسْلِمِینَ فَإِنَّ أَحَبَّ دِینِکُمْ إِلَی اللَّهِ الْحَنِیفِیَّةُ السَّمْحَةُ السَّهْلَةُ». مستدرک الوسائل:420/1،باب 59،حدیث 1051؛«قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِیمَا أَوْصَی إِلَیْهِ یَا أَبَا ذَرٍّ إِنَّ اللَّهَ بَعَثَ عِیسَی ابْنَ مَرْیَمَ علیه السلام بِالرُّهْبَانِیَّةِ وَ بُعِثْتُ بِالْحَنِیفِیَّةِ السَّهْلَةِ وَ حُبِّبَ إِلَیَّ النِّسَاءُ وَ الطِّیبُ وَ جُعِلَ فِی الصَّلَاةِ قُرَّةُ عَیْنِی».
2- (2)) - غرر الحکم:480،حدیث 11039؛«جَعلَ اللّهُ سبحانَهُ حُقوقَ عِبادِهِ مُقَدِّمَةً لحُقوقِه،فمَن قامَ بحُقوقِ عِبادِ اللّهِ کانَ ذلکَ مُؤَدّیا إلی القِیامِ بحُقوقِ اللّه». کافی:106/5،حدیث 4؛«عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ قَالَ کَانَ لِی صَدِیقٌ مِنْ کُتَّابِ بَنِی أُمَیَّةَ فَقَالَ لِی اسْتَأْذِنْ لِی عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَاسْتَأْذَنْتُ لَهُ عَلَیْهِ فَأَذِنَ لَهُ فَلَمَّا أَنْ دَخَلَ سَلَّمَ وَ جَلَسَ ثُمَّ قَالَ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنِّی کُنْتُ فِی دِیوَانِ هَؤُلَاءِ الْقَوْمِ فَأَصَبْتُ مِنْ دُنْیَاهُمْ مَالًا کَثِیراً وَ أَغْمَضْتُ فِی مَطَالِبِهِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام لَوْ لَا أَنَّ بَنِی أُمَیَّةَ وَجَدُوا مَنْ یَکْتُبُ لَهُمْ وَ یَجْبِی لَهُمُ الْفَیْءَ وَ یُقَاتِلُ عَنْهُمْ وَ یَشْهَدُ جَمَاعَتَهُمْ لَمَا سَلَبُونَا حَقَّنَا وَ لَوْ تَرَکَهُمُ النَّاسُ وَ مَا فِی أَیْدِیهِمْ مَا وَجَدُوا شَیْئاً إِلَّا مَا وَقَعَ فِی أَیْدِیهِمْ قَالَ فَقَالَ الْفَتَی جُعِلْتُ فِدَاکَ فَهَلْ لِی مَخْرَجٌ مِنْهُ قَالَ إِنْ قُلْتُ لَکَ تَفْعَلُ قَالَ أَفْعَلُ قَالَ لَهُ فَاخْرُجْ مِنْ جَمِیعِ مَا اکْتَسَبْتَ فِی دِیوَانِهِمْ فَمَنْ عَرَفْتَ مِنْهُمْ رَدَدْتَ عَلَیْهِ مَالَهُ وَ مَنْ لَمْ تَعْرِفْ تَصَدَّقْتَ بِهِ وَ أَنَا أَضْمَنُ لَکَ عَلَی اللَّهِ عز و جل الْجَنَّةَ قَالَ فَأَطْرَقَ الْفَتَی رَأْسَهُ طَوِیلًا ثُمَّ قَالَ قَدْ فَعَلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ ابْنُ أَبِی حَمْزَةَ فَرَجَعَ الْفَتَی مَعَنَا إِلَی الْکُوفَةِ فَمَا تَرَکَ شَیْئاً عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ إِلَّا خَرَجَ مِنْهُ حَتَّی ثِیَابِهِ الَّتِی کَانَتْ عَلَی بَدَنِهِ قَالَ فَقَسَمْتُ لَهُ قِسْمَةً وَ اشْتَرَیْنَا لَهُ ثِیَاباً وَ بَعَثْنَا إِلَیْهِ بِنَفَقَةٍ قَالَ فَمَا أَتَی عَلَیْهِ إِلَّا أَشْهُرٌ قَلَائِلُ حَتَّی مَرِضَ فَکُنَّا نَعُودُهُ قَالَ فَدَخَلْتُ عَلَیْهِ یَوْماً وَ هُوَ فِی السَّوْقِ قَالَ فَفَتَحَ عَیْنَیْهِ ثُمَّ قَالَ لِی یَا عَلِیُّ وَفَی لِی وَ اللَّهِ صَاحِبُکَ قَالَ ثُمَّ مَاتَ فَتَوَلَّیْنَا أَمْرَهُ فَخَرَجْتُ حَتَّی دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَلَمَّا نَظَرَ إِلَیَّ قَالَ یَا عَلِیُّ وَفَیْنَا وَ اللَّهِ لِصَاحِبِکَ قَالَ فَقُلْتُ صَدَقْتَ جُعِلْتُ فِدَاکَ هَکَذَا وَ اللَّهِ قَالَ لِی عِنْدَ مَوْتِهِ». بحار الأنوار:329/72،باب 79،حدیث 59؛«شَیْخٍ مِنَ النَّخَعِ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام إِنِّی لَمْ أَزَلْ وَالِیاً مُنْذُ زَمَنِ الْحَجَّاجِ إِلَی یَوْمِی هَذَا فَهَلْ لِی مِنْ تَوْبَةٍ قَالَ فَسَکَتَ ثُمَّ أَعَدْتُ عَلَیْهِ فَقَالَ لَاحَتَّی تُؤَدِّیَ إِلَی کُلِّ ذِی حَقٍّ حَقَّهُ». وسائل الشیعة:205/12،باب 122،حدیث 16097؛«الْمُعَلَّی بْنِ خُنَیْسٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قُلْتُ لَهُ مَا حَقُّ الْمُسْلِمِ عَلَی الْمُسْلِمِ قَالَ لَهُ سَبْعُ حُقُوقٍ وَاجِبَاتٍ مَا مِنْهُنَّ حَقٌّ إِلَّا وَ هُوَ عَلَیْهِ وَاجِبٌ إِنْ ضَیَّعَ مِنْهَا شَیْئاً خَرَجَ مِنْ وَلَایَةِ اللَّهِ وَ طَاعَتِهِ وَ لَمْ یَکُنْ لِلَّهِ فِیهِ نَصِیبٌ قُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ مَا هِیَ قَالَ یَا مُعَلَّی إِنِّی عَلَیْکَ شَفِیقٌ أَخَافُ أَنْ تُضَیِّعَ وَ لَاتَحْفَظَ وَ تَعْلَمَ وَ لَاتَعْمَلَ قُلْتُ لَاقُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ قَالَ أَیْسَرُ حَقٍّ مِنْهَا أَنْ تُحِبَّ لَهُ مَا تُحِبُّ لِنَفْسِکَ وَ تَکْرَهَ لَهُ مَا تَکْرَهُ لِنَفْسِکَ وَ الْحَقُّ الثَّانِی أَنْ تَجْتَنِبَ سَخَطَهُ وَ تَتَّبِعَ مَرْضَاتَهُ وَ تُطِیعَ أَمْرَهُ وَ الْحَقُّ الثَّالِثُ أَنْ تُعِینَهُ بِنَفْسِکَ وَ مَالِکَ وَ لِسَانِکَ وَ یَدِکَ وَ رِجْلِکَ وَ الْحَقُّ الرَّابِعُ أَنْ تَکُونَ عَیْنَهُ وَ دَلِیلَهُ وَ مِرْآتَهُ وَ الْحَقُّ الْخَامِسُ أَنْ لَاتَشْبَعَ وَ یَجُوعُ وَ لَاتَرْوَی وَ یَظْمَأُ وَ لَاتَلْبَسَ وَ یَعْرَی وَ الْحَقُّ السَّادِسُ أَنْ یَکُونَ لَکَ خَادِمٌ وَ لَیْسَ لِأَخِیکَ خَادِمٌ فَوَاجِبٌ أَنْ تَبْعَثَ خَادِمَکَ فَتَغْسِلَ ثِیَابَهُ وَ تَصْنَعَ طَعَامَهُ وَ تُمَهِّدَ فِرَاشَهُ وَ الْحَقُّ السَّابِعُ أَنْ تُبِرَّ قَسَمَهُ وَ تُجِیبَ دَعْوَتَهُ وَ تَعُودَ مَرِیضَهُ وَ تَشْهَدَ جَنَازَتَهُ وَ إِذَا عَلِمْتَ أَنَّ لَهُ حَاجَةً تُبَادِرُهُ إِلَی قَضَائِهَا وَ لَاتُلْجِئُهُ إِلَی أَنْ یَسْأَلَکَهَا وَ لَکِنْ تُبَادِرُهُ مُبَادَرَةً فَإِذَا فَعَلْتَ ذَلِکَ وَصَلْتَ وَلَایَتَکَ بِوَلَایَتِهِ وَ وَلَایَتَهُ بِوَلَایَتِکَ». بحار الأنوار:322/72،باب 79،حدیث 53؛«أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ الظُّلْمُ ثَلَاثَةٌ ظُلْمٌ یَغْفِرُهُ اللَّهُ وَ ظُلْمٌ لَایَغْفِرُهُ اللَّهُ وَ ظُلْمٌ لَایَدَعُهُ اللَّهُ فَأَمَّا الظُّلْمُ الَّذِی لَایَغْفِرُهُ فَالشِّرْکُ وَ أَمَّا الظُّلْمُ الَّذِی یَغْفِرُهُ فَظُلْمُ الرَّجُلِ نَفْسَهُ فِیمَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ اللَّهِ وَ أَمَّا الظُّلْمُ الَّذِی لَایَدَعُهُ فَالْمُدَایَنَةُ بَیْنَ الْعِبَادِ». بیان الظلم وضع الشیء فی غیر موضعه فالمشرک ظالم لأنه جعل غیر الله تعالی شریکا له و وضع العبادة فی غیر محلها و العاصی ظالم لأنه وضع المعصیة موضع الطاعة فالشرک کأنه یشمل کل إخلال بالعقائد الإیمانیة و المراد المغفرة بدون التوبة کما قال عز و جل إِنَّ اللّٰهَ لٰایَغْفِرُ أَنْ یُشْرَکَ بِهِ وَ یَغْفِرُ مٰا دُونَ ذٰلِکَ لِمَنْ یَشٰاءُ و أما الظلم الذی یغفره أی یمکن أن یغفره بدون التوبة کما قال لِمَنْ یَشٰاءُ و أما الظلم الذی لا یدعه أی لا یترک مکافأته فی الدنیا أو الأعم و لعله للتفنن فی العبارة لأنه لیس من حقه سبحانه حتی یتعلق به المغفرة أو المعنی لا یدع تدارکه للمظلوم إما بالانتقام من الظالم أو بالتعویض للمظلوم فلا ینافی الأخبار الدالة علی أنه إذا أراد تعالی أن یغفر لمن عنده من حقوق الناس یعوض المظلوم حتی یرضی و المداینة بین العباد أی المعاملة بینهم کنایة عن مطلق حقوق الناس فإنها تترتب علی المعاملة بینهم أو المراد به المحاکمة بین العباد فی القیامة فإن سببها حقوق الناس قال الجوهری داینت فلانا إذا عاملته فأعطیت دینا و أخذت بدین و الدین الجزاء و المکافأة یقال دانه دینا أی جازاه. بحار الأنوار:268/7-270،باب 11،حدیث 35؛«ثُوَیْرِ بْنِ أَبِی فَاخِتَةَ قَالَ سَمِعْتُ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ علیه السلام یُحَدِّثُ فِی مَسْجِدِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ حَدَّثَنِی أَبِی أَنَّهُ سَمِعَ أَبَاهُ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام یُحَدِّثُ النَّاسَ قَالَ إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ بَعَثَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی النَّاسَ مِنْ حُفَرِهِمْ غُرْلًا مُهْلًا جُرْداً مُرْداً فِی صَعِیدٍ وَاحِدٍ یَسُوقُهُمُ النُّورُ وَ تَجْمَعُهُمُ الظُّلْمَةُ حَتَّی یَقِفُوا عَلَی عَقَبَةِ الْمَحْشَرِ فَیَرْکَبُ بَعْضُهُمْ بَعْضاً وَ یَزْدَحِمُونَ دُونَهَا فَیُمْنَعُونَ مِنَ الْمُضِیِّ فَتَشْتَدُّ أَنْفَاسُهُمْ وَ یَکْثُرُ عَرَقُهُمْ وَ تَضِیقُ بِهِمْ أُمُورُهُمْ وَ یَشْتَدُّ ضَجِیجُهُمْ وَ تَرْتَفِعُ أَصْوَاتُهُمْ قَالَ وَ هُوَ أَوَّلُ هَوْلٍ مِنْ أَهْوَالِ یَوْمِ الْقِیَامَةِ قَالَ فَیُشْرِفُ الْجَبَّارُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی عَلَیْهِمْ مِنْ فَوْقِ عَرْشِهِ فِی ظِلَالٍ مِنَ الْمَلَائِکَةِ فَیَأْمُرُ مَلَکاً مِنَ الْمَلَائِکَةِ فَیُنَادِی فِیهِمْ یَا مَعْشَرَ الْخَلَائِقِ أَنْصِتُوا وَ اسْتَمِعُوا مُنَادِیَ الْجَبَّارِ قَالَ فَیَسْمَعُ آخِرُهُمْ کَمَا یَسْمَعُ أَوَّلُهُمْ قَالَ فَتَنْکَسِرُ أَصْوَاتُهُمْ عِنْدَ ذَلِکَ وَ تَخْشَعُ أَبْصَارُهُمْ وَ تَضْطَرِبُ فَرَائِصُهُمْ وَ تَفْزَعُ قُلُوبُهُمْ وَ یَرْفَعُونَ رُءُوسَهُمْ إِلَی نَاحِیَةِ الصَّوْتِ مُهْطِعِینَ إِلَی الدّٰاعِ قَالَ فَعِنْدَ ذَلِکَ یَقُولُ الْکَافِرُ هٰذٰا یَوْمٌ عَسِرٌ قَالَ فَیُشْرِفُ اللَّهُ عز و جل ذِکْرُهُ الْحَکَمُ الْعَدْلُ عَلَیْهِمْ فَیَقُولُ أَنَا اللَّهُ لَاإِلَهَ إِلَّا أَنَا الْحَکَمُ الْعَدْلُ الَّذِی لَایَجُورُ الْیَوْمَ أَحْکُمُ بَیْنَکُمْ بِعَدْلِی وَ قِسْطِی لَایُظْلَمُ الْیَوْمَ عِنْدِی أَحَدٌ الْیَوْمَ آخُذُ لِلضَّعِیفِ مِنَ الْقَوِیِّ بِحَقِّهِ وَ لِصَاحِبِ الْمَظْلِمَةِ بِالْمَظْلِمَةِ بِالْقِصَاصِ مِنَ الْحَسَنَاتِ وَ السَّیِّئَاتِ وَ أُثِیبُ عَلَی الْهِبَاتِ وَ لَا یَجُوزُ هَذِهِ الْعَقَبَةَ الْیَوْمَ عِنْدِی ظَالِمٌ وَ لِأَحَدٍ عِنْدَهُ مَظْلِمَةٌ إِلَّا مَظْلِمَةً یَهَبُهَا لِصَاحِبِهَا وَ أُثِیبُهُ عَلَیْهَا وَ آخُذُ لَهُ بِهَا عِنْدَ الْحِسَابِ فَتَلَازَمُوا أَیُّهَا الْخَلَائِقُ وَ اطْلُبُوا مَظَالِمَکُمْ عِنْدَ مَنْ ظَلَمَکُمْ بِهَا فِی الدُّنْیَا وَ أَنَا شَاهِدٌ لَکُمْ عَلَیْهِمْ وَ کَفَی بِی شَهِیداً قَالَ فَیَتَعَارَفُونَ وَ یَتَلَازَمُونَ فَلَا یَبْقَی أَحَدٌ لَهُ عِنْدَ أَحَدٍ مَظْلِمَةٌ أَوْ حَقٌّ إِلَّا لَزِمَهُ بِهَا قَالَ فَیَمْکُثُونَ مَا شَاءَ اللَّهُ فَیَشْتَدُّ حَالُهُمْ فَیَکْثُرُ عَرَقُهُمْ وَ یَشْتَدُّ غَمُّهُمْ وَ تَرْتَفِعُ أَصْوَاتُهُمْ بِضَجِیجٍ شَدِیدٍ فَیَتَمَنَّوْنَ الْمَخْلَصَ مِنْهُ بِتَرْکِ مَظَالِمِهِمْ لِأَهْلِهَا قَالَ وَ یَطَّلِعُ اللَّهُ عز و جل عَلَی جَهْدِهِمْ فَیُنَادِی مُنَادٍ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یَسْمَعُ آخِرُهُمْ کَمَا یَسْمَعُ أَوَّلُهُمْ یَا مَعَاشِرَ الْخَلَائِقِ أَنْصِتُوا لِدَاعِی اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ اسْمَعُوا إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یَقُولُ لَکُمْ أَنَا الْوَهَّابُ إِنْ أَحْبَبْتُمْ أَنْ تَوَاهَبُوا فَتَوَاهَبُوا وَ إِنْ لَمْ تَوَاهَبُوا أَخَذْتُ لَکُمْ بِمَظَالِمِکُمْ قَالَ فَیَفْرَحُونَ بِذَلِکَ لِشِدَّةِ جَهْدِهِمْ وَ ضِیقِ مَسْلَکِهِمْ وَ تَزَاحُمِهِمْ قَالَ فَیَهَبُ بَعْضُهُمْ مَظَالِمَهُمْ رَجَاءَ أَنْ یَتَخَلَّصُوا مِمَّا هُمْ فِیهِ وَ یَبْقَی بَعْضُهُمْ فَیَقُولُونَ یَا رَبِّ مَظَالِمُنَا أَعْظَمُ مِنْ أَنْ نَهَبَهَا قَالَ فَیُنَادِی مُنَادٍ مِنْ تِلْقَاءِ الْعَرْشِ أَیْنَ رِضْوَانُ خَازِنُ الْجِنَانِ جِنَانِ الْفِرْدَوْسِ قَالَ فَیَأْمُرُهُ اللَّهُ عز و جل أَنْ یُطْلِعَ مِنَ الْفِرْدَوْسِ قَصْراً مِنْ فِضَّةٍ بِمَا فِیهِ مِنَ الآْنِیَةِ [ الْأَبْنِیَةِ ] وَ الْخَدَمِ قَالَ فَیُطْلِعُهُ عَلَیْهِمْ فِی حِفَافَةِ الْقَصْرِ الْوَصَائِفُ وَ الْخَدَمُ قَالَ فَیُنَادِی مُنَادٍ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یَا مَعْشَرَ الْخَلَائِقِ ارْفَعُوا رُءُوسَکُمْ فَانْظُرُوا إِلَی هَذَا الْقَصْرِ قَالَ فَیَرْفَعُونَ رُءُوسَهُمْ فَکُلُّهُمْ یَتَمَنَّاهُ قَالَ فَیُنَادِی مُنَادٍ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یَا مَعْشَرَ الْخَلَائِقِ هَذَا لِکُلِّ مَنْ عَفَا عَنْ مُؤْمِنٍ قَالَ فَیَعْفُونَ کُلُّهُمْ إِلَّا الْقَلِیلَ قَالَ فَیَقُولُ اللَّهُ عز و جل لَا یَجُوزُ إِلَی جَنَّتِیَ الْیَوْمَ ظَالِمٌ وَ لَا یَجُوزُ إِلَی نَارِیَ الْیَوْمَ ظَالِمٌ وَ لِأَحَدٍ مِنَ الْمُسْلِمِینَ عِنْدَهُ مَظْلِمَةٌ حَتَّی یَأْخُذَهَا مِنْهُ عِنْدَ الْحِسَابِ أَیُّهَا الْخَلَائِقُ اسْتَعِدُّوا لِلْحِسَابِ قَالَ ثُمَّ یُخَلَّی سَبِیلُهُمْ فَیَنْطَلِقُونَ إِلَی الْعَقَبَةِ یَکْرُدُ بَعْضُهُمْ بَعْضاً حَتَّی یَنْتَهُوا إِلَی الْعَرْصَةِ وَ الْجَبَّارُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی عَلَی الْعَرْشِ قَدْ نُشِرَتِ الدَّوَاوِینُ وَ نُصِبَتِ الْمَوَازِینُ وَ أُحْضِرَ النَّبِیُّونَ وَ الشُّهَدَاءُ وَ هُمُ الْأَئِمَّةُ یَشْهَدُ کُلُّ إِمَامٍ عَلَی أَهْلِ عَالَمِهِ بِأَنَّهُ قَدْ قَامَ فِیهِمْ بِأَمْرِ اللَّهِ عز و جل وَ دَعَاهُمْ إِلَی سَبِیلِ اللَّهِ قَالَ فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ مِنْ قُرَیْشٍ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ إِذَا کَانَ لِلرَّجُلِ الْمُؤْمِنِ عِنْدَ الرَّجُلِ الْکَافِرِ مَظْلِمَةٌ أَیَّ شَیْءٍ یَأْخُذُ مِنَ الْکَافِرِ وَ هُوَ مِنْ أَهْلِ النَّارِ قَالَ فَقَالَ لَهُ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیه السلام یُطْرَحُ عَنِ الْمُسْلِمِ مِنْ سَیِّئَاتِهِ بِقَدْرِ مَا لَهُ عَلَی الْکَافِرِ فَیُعَذَّبُ الْکَافِرُ بِهَا مَعَ عَذَابِهِ بِکُفْرِهِ عَذَاباً بِقَدْرِ مَا لِلْمُسْلِمِ قِبَلَهُ مِنْ مَظْلِمَتِهِ قَالَ فَقَالَ لَهُ الْقُرَشِیُّ فَإِذَا کَانَتِ الْمَظْلِمَةُ لِمُسْلِمٍ عِنْدَ مُسْلِمٍ کَیْفَ یُؤْخَذُ مَظْلِمَتُهُ مِنَ الْمُسْلِمِ قَالَ یُؤْخَذُ لِلْمَظْلُومِ مِنَ الظَّالِمِ مِنْ حَسَنَاتِهِ بِقَدْرِ حَقِّ الْمَظْلُومِ فَیُزَادُ عَلَی حَسَنَاتِ الْمَظْلُومِ قَالَ فَقَالَ لَهُ الْقُرَشِیُّ فَإِنْ لَمْ یَکُنْ لِلظَّالِمِ حَسَنَاتٌ قَالَ إِنْ لَمْ یَکُنْ لِلظَّالِمِ حَسَنَاتٌ فَإِنَّ لِلْمَظْلُومِ سَیِّئَاتٍ تُؤْخَذُ مِنْ سَیِّئَاتِ الْمَظْلُومِ فَیُزَادُ عَلَی سَیِّئَاتِ الظَّالِمِ».

می شود،امام جماعت در خواندن نماز،باید رعایت ضعیف ترینِ اقتدا کنندگان را نماید،یعنی پیرمرد نود ساله عاشق نماز جماعت وارد نماز شده است،ولی زانوهای او سست است،کمر او درد می کند.امام جماعت فقط به واجبات نماز اکتفا کند.اینجا آسان گرفته است.

یا پروردگار می فرماید:کسی که عمری در گناه بوده است و آمده تا توبه واقعی کند،من «سریع الرضا» (1)هستم،سریع از او راضی می شوم.

در خیلی از موارد آسان گرفته است؛به کسی که می خواهد وارد ماه رمضان شود،می گوید:اگر دکتر متدیّن گفته است که چشم تو ضعیف شده و نباید روزه بگیری،من هم موافق با حرف او هستم.نمی خواهم روزه ات را گردن بگیرم.ولی اگر این یک ماه را روزه بگیری،ممکن است شش ماه دیگر در ضعیف شدن چشم تو اثر کند،باز هم خدا می فرماید:چشم تو مقدم بر سی روز روزه من است.

چشمت را نگهدار،نمی خواهم روزه ام را بگیری.

سپس در روزهای زمستانی،قضای این سی روز را بگیر.اگر وصل به ماه رمضان بعد شدی و نتوانستی بگیری،برای هر یک روز،یک صاع گندم به عنوان کفّاره بده.اینجا،شریعت سمحه و سهله است.اما در حقوق مردم،شریعت ما سمحه و سهله نیست.اینجا شریعت،اشدّ المعاقبین است،یعنی می گوید:تا دینار آخر باید مال مردم را پس بدهد،چون نمی بخشم،نمی توانم ببخشم.

4-قضا کردن واجبات

حضرت علیه السلام فرمودند:تمام واجباتی را که از دست داده ای،باید قضا کنی.سی سال نماز نخواندی ؟ توبه آن این است که سی سال نماز نخوانده را بخوانی.روزه نگرفتی ؟ بگیری.حق خدا،خمس و زکات را نپرداختی ؟ آنها را حساب کنی و بپردازی.

ص:117


1- (1)) - مصباح المتهجد:850(دعای کمیل).

5-آب کردن گوشت روییده از گناه

اما جزء دیگر توبه،حضرت علیه السلام فرمودند:آن وقتی که گناه می کردی،لذت می بردی،مدام گوشت بدنت اضافه شده است،چون اگر گرسنه بودی،گناه نمی کردی.خوب می خوردی و بعد به سراغ گناه می رفتی.با لذت،راحت تر غذا را هضم می کرده و تبدیل به گوشت شده است.تمام گوشت های نجس را باید آب کنی که ذره ای از آن نماند.چون اگر این گوشت ها نجس و حرام باشد،باز توبه پذیرفته نیست.

6-تحمل رنج عبادت

اما جزء آخر توبه این است که حضرت علیه السلام فرمود:در برابر آن لذت هایی که از گناه به خودت چشاندی،رنج عبادت را به خودت بچشانی.

با این شش مورد توبه پذیرفته می شود و لباس دل و جان شسته می شود و چرک های گناه زدوده می شود.تمیز و پاک که شدی،خدا به قیمت بهشت و آمرزش تو را می پذیرد،چون «غٰافِرِ الذَّنْبِ وَ قٰابِلِ التَّوْبِ» (1)است.

بر باد فنا تا ندهی گرد خودی را

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

ص:118


1- (1)) - غافر(40):3؛ که آمرزنده گناه و پذیرنده توبه.

پی نوشت ها

دوری از گناه،ریشه عبادات 8

تهران،مسجد امیر

رمضان 1383

ص:119

ص:120

ص:121

ص:122

ص:123

ص:124

8ترک گناه

اشاره

الحمدلله رب العالمین و صلّی الله علی جمیع الانبیاء والمرسلین

و صلّ علی محمد و آله الطاهرین.

وجود مبارک رسول خدا صلی الله علیه و آله در نسخه جامعی،ریشه سلامت همه عبادات را، کم گناهی بیان کردند.این کم گناهی مدتی که ادامه پیدا کند،به ترک گناه خواهد رسید.این کم گناهی را که رسول خدا صلی الله علیه و آله در این نسخه بیان کردند.

امیرالمؤمنین علیه السلام در یک جمله ای توضیح دادند:که منظور از این کم گناهی،این نیست که بنده کمی دچار گناهان کبیره باشد،چون گناهان کبیره در زندگی بندگان خدا میدانی ندارد.

در قرآن مجید هم آمده است:

یَجْتَنِبُونَ کَبٰائِرَ الْإِثْمِ وَ الْفَوٰاحِشَ» (1)

از گناهان کبیره اجتناب دارند و از معصیت فراری هستند.بلکه در این کم گناهی،اصرار بر گناهان صغیره هم در آنها منتفی است.چنانچه در قرآن آمده است:

«وَ لَمْ یُصِرُّوا عَلیٰ مٰا فَعَلُوا وَ هُمْ یَعْلَمُونَ» (2)

نه تنها آلوده به کبائر نیستند،بلکه پافشاری بر گناهان صغیره هم ندارند.

امیرالمؤمنین علیه السلام می فرماید:آنها لغزش دارند،ولی بسیار اندک است.

«قلیلٌ

ص:125


1- (1)) - شوری(42):37؛ و [ همان ] کسانی که از گناهان بزرگ و از کارهای زشت دوری می کنند و هنگامی که [ به مردم ] خشم می گیرند،راه چشم پوشی و گذشت را برمی گزینند.
2- (2)) - آل عمران(3):135؛ و دانسته و آگاهانه بر آنچه مرتکب شده اند،پا فشاری نمی کنند.

زَلَلُه» (1)زلّت به معنای لغزش است.ممکن است مدتها بگذرد،اما دچار یک لغزش کوچک و مختصر شوند.گناهی که نه نابود کننده شخصیت و نه مخرب آخرت و نه مانع از حرکت عبد به سوی پروردگار است.این کم گناهی بعد از مدتی طولانی،ریشه عبادات است.آشتی نبودن با گناه،از خصلت های زیبای اولیای الهی است.

فرار از گناه،راه وجوب بهشت

رسول خدا صلی الله علیه و آله روایتی در زمینه ترک،اجتناب و فرار از معصیت دارند،حضرت ترک گناه را قیمت گذاری کرده اند.آن مردان و زنانی که از گناه فراری هستند،البته اندکی هم دچار لغزش شوند،اما گرفتار گناه کبیره و اصرار به صغیره نباشند.پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله اینجا بحث مقام عصمت را برای امت ندارند،چون همه امت نمی توانند دارای این مقام شوند.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

از مردان امّت من،کسانی آراسته به چهار خصلت شوند و هر چهار خصلت هستند در ترک گناه است-در اینجا مقصود رسول خدا صلی الله علیه و آله مکارم اخلاق و ارزش های نفسی نیست بلکه بحث در ترک گناه است.

ارزش چهار خصلت آنها این است که:بهشت،ملک آنها است.در ضمن می خواهند بفرمایند:این جایگاه عظیمی که دو بار در قرآن مجید فرموده است؛ یکی در سوره آل عمران،دیگری در سوره حدید،که بهشت به پهنای همه آسمان ها و زمین است، (2)که تاکنون،پهنای آسمان ها و زمین برای هیچ صاحب دانشی روشن نشده است و تا قیامت هم روشن نخواهد شد و طول و عرض عالم را فقط خداوند علیم می داند.

ص:126


1- (1)) - غرر الحکم:165،حدیث 3221؛«إنّ أولیاءَ اللّه ِ تعالی کُلُّ مُستَقرِبٍ أجَلَهُ،مُکَذِّبٍ أملَهُ،کَثیرٍ عَمَلُهُ،قَلیلٍ زَلَلُهُ».
2- (2)) - آل عمران(3):133؛ و به سوی آمرزشی از پروردگارتان و بهشتی که پهنایش [ به وسعتِ ] آسمان ها و زمین است بشتابید؛بهشتی که برای پرهیزکاران آماده شده است. حدید(57):21؛ سبقت جویید به آمرزشی از سوی پروردگارتان و بهشتی که پهنایش چون پهنای آسمان و زمین است،برای کسانی که به خدا و پیامبرانش ایمان آورده اند،آماده شده است؛این فضل خداست که آن را به هرکس بخواهد عطا می کند و خدا دارای فضل بزرگ است.

عظمت و پهنای عالم خلقت

امام صادق علیه السلام می فرماید:

خداوند متعال در یک گوشه این جهان هستی،دوازده هزار قندیل دارد،که در هر قندیلی هفت آسمان و زمین،مانند آسمان و زمین ما قرار دارد.دانشمندان می گویند:کلمه هفت آسمان در قرآن،دلیل بر این نیست که آسمان ها منحصر به این هفت آسمانی است که با ابزار علمی در دسترس است.بهشتی که می فرماید:

پهنای آن،پهنای آسمان ها است،نه به پهنای هفت آسمان.در آیه شریفه دقت کنید:

وَ سٰارِعُوا إِلیٰ مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّکُمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّمٰاوٰاتُ وَ الْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِینَ» (1)

نمی گوید: «عرضها سبع سماوات» بلکه می گوید:به پهنای هر چه آسمان و زمین که آفریدم.دوازده هزار قندیل که در هر قندیل دوازده هزار جهان،مانند جهان شما در آن قرار داده شده است.پس بنگر بزرگی بهشت چقدر است ؟ (2)

بهشت،پاداش ترک گناه

بهشت،ارزش ترک گناه است.آیات قرآن و روایات را باور کنیم،که بهشت بزرگ را،با گناهان اندک،که لذتش هم بسیار اندک و لحظه ای است،معاوضه نکنیم.

اگرانسان یک زمین ده هزار متری را با رشوه دادن،ملک خود کند و آن را هم تفکیک کرده و چند برابر قیمت بفروشد،همه پول آن را که نمی تواند بخورد.چه بسا عمر او هم آن قدر طولانی نشود که از همه این پول ها استفاده کند.بعد که بمیرد

ص:127


1- (1)) - آل عمران(2):133؛ و به سوی آمرزشی از پروردگارتان و بهشتی که پهنایش [ به وسعتِ ] آسمان ها و زمین است بشتابید؛بهشتی که برای پرهیزکاران آماده شده است.
2- (2)) - بحار الأنوار:320/54،باب 2،حدیث 2؛«عَبْدِ الْخَالِقِ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ إِنَّ لِلَّهِ عز و جل اثْنَیْ عَشَرَ أَلْفَ عَالَمٍ کُلُّ عَالَمٍ مِنْهُمْ أَکْبَرُ مِنْ سَبْعِ سَمَاوَاتٍ وَ سَبْعِ أَرَضِینَ مَا یَرَی عَالَمٌ مِنْهُمْ أَنَّ لِلَّهِ عز و جل عَالَماً غَیْرَهُمْ وَ إِنِّی الْحُجَّةُ عَلَیْهِمُ». بحار الأنوار:228/55،باب 10،حدیث 10؛«أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ قَالَ کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَدَخَلَ عَلَیْهِ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْیَمَنِ فَقَالَ لَهُ یَا أَخَا أَهْلِ الْیَمَنِ عِنْدَکُمْ عُلَمَاءُ قَالَ نَعَمْ قَالَ فَمَا بَلَغَ مِنْ عِلْمِ عَالِمِکُمْ قَالَ یَسِیرُ فِی لَیْلَةٍ مَسِیرَةَ شَهْرَیْنِ یَزْجُرُ الطَّیْرَ وَ یَقْفُو الْأَثَرَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَالِمُ الْمَدِینَةِ أَعْلَمُ مِنْ عَالِمِکُمْ قَالَ فَمَا بَلَغَ مِنْ عِلْمِ عَالِمِ الْمَدِینَةِ قَالَ یَسِیرُ فِی سَاعَةٍ مِنَ النَّهَارِ مَسِیرَةَ الشَّمْسِ سَنَةً حَتَّی یَقْطَعَ اثْنَیْ عَشَرَ أَلْفَ عَالَمٍ مِثْلِ عَالَمِکُمْ هَذَا مَا یَعْلَمُونَ أَنَّ اللَّهَ خَلَقَ آدَمَ وَ لَا إِبْلِیسَ قَالَ فَیَعْرِفُونَکُمْ قَالَ نَعَمْ مَا افْتَرَضَ عَلَیْهِمْ إِلَّا وَلَایَتَنَا وَ الْبَرَاءَةَ مِنْ عَدُوِّنَا».

و روز قیامت بهشت را به او نشان بدهند به او می گویند:اینجا را با آن ده هزار متر زمین حرام عوض کردی.

اوج لذت شهوت،یک پلک به هم زدن است.در روز قیامت،بهشت را نشان می دهند و می گویند:شما این بهشت را با بدن نامحرم عوض کردی.آن لذت تمام شده و این بهشت را فروختی و آن لذت را خریدی،پس اینجا را از دست داده ای.

این چه خسارت بزرگی است ؟

خسارت معاوضه دنیا با آخرت

قرآن این معاوضه را در چند آیه مطرح می کند:

أُولٰئِکَ الَّذِینَ اشْتَرَوُا الضَّلاٰلَةَ بِالْهُدیٰ فَمٰا رَبِحَتْ تِجٰارَتُهُمْ وَ مٰا کٰانُوا مُهْتَدِینَ» (1)

بهشت را فروختند و غیر بهشت را خریدند.قرآن در این باره می گوید:نتیجه هدایت،بهشت است و نتیجه ضلالت هم دوزخ است و دوزخ هم محدودیت ندارد.

در آیات قرآن خداوند از دوزخ به«امّ»تعبیر کرده است؛ «فَأُمُّهُ هٰاوِیَةٌ» (2)«ام»در آیه به معنی قبر است.یعنی هر شخص در دوزخ،به اندازه قبر بسیار تنگ و تاریک جا دارد،که جای حرکت هم ندارد.

این مسأله در قرآن تکرار شده است؛معاوضه خدا با شیطان،هدایت با گمراهی،بهشت با جهنم،موسی با فرعون،پیغمبر صلی الله علیه و آله با ابولهب،حضرت امیر علیه السلام با معاویه،حضرت سید الشهدا علیه السلام با یزید.

مردم این کار را در دنیا انجام داده اند و هنوز هم این انتخاب باطل را ادامه می دهند.

ص:128


1- (1)) - بقره(1):16؛ آنان کسانی هستند که گمراهی را به جای هدایت خریدند،پس تجارتشان سود نکرد و از راه یافتگان [ به سوی حق ] نبودند.
2- (2)) - قارعه(101):9؛ پس جایگاه و پناهگاهش هاویه است.

ارزش عالِم در قبال یاد خدا

به سخنرانی دعوت شده بودم،پرسیدم:عالم واجد شرایط این شهر چه کسی است ؟ عالمی که ربانی حقیقی باشد،نه عالمی که فقط لباس دین دارد. چون بسا ابلیس آدم رو هست پس بهر دستی نشاید داد دست (1)

خوبان و معتمدان شهر بزرگواری را معرفی کردند.من برای ثواب و رضای خدا،گفتم:فردا صبح مرا به خدمت ایشان ببرید.

ویژگی های همنشین

از رسول خدا صلی الله علیه و آله می پرسند:

«مَنْ نُجٰالِسُ» با چه کسی معاشرت کنیم ؟ با که رفیق و همنشین شویم ؟ می فرماید:

«مَنْ یُذَکِّرُکُمُ اللّهَ رُؤْیُتُه» با کسی معاشرت کنید که وقتی او را می بینید،به یاد خدا بیافتید.

«وَ یَزِیدُ فِی عَلْمِکُمْ مَنْطِقُهُ» حرف که می زند،به دانش شما اضافه کند،

«وَ یُرَغِّبُکُم فِی الآخِرَةِ عَمَلُه» زندگی اش شما را مشتاق به آخرت کند. (2)من سه حقیقت را در این بزرگوار دیدم.وقتی حرف می زد،گویا نور از دهان او خارج می شد و می شنید آنچه را که دیگران نمی شنیدند.

بسته بودن چشم و گوش

این ضمانتی است که پیغمبر صلی الله علیه و آله به همه داده است.ضمانت نامه این است:«لو لا تمریجُ فی قلوبکم و تَزیدُکُمْ فی الحدیث لَسَمِعْتُمْ مٰا أَسْمَعُ» (3)اگر دل شما چراگاه و مرغزار شیطان نبود و اگر پرحرفی نداشتید به یقین آن چه را که من می دیدم،شما هم می دیدید و آن چه را که من می شنیدم،می شنیدید.ولی

ص:129


1- (1)) - مولوی.
2- (2)) - کافی:39/1،حدیث 3؛«أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَتِ الْحَوَارِیُّونَ لِعِیسَی یَا رُوحَ اللَّهِ مَنْ نُجَالِسُ قَالَ مَنْ یُذَکِّرُکُمُ اللَّهَ رُؤْیَتُهُ وَ یَزِیدُ فِی عِلْمِکُمْ مَنْطِقُهُ وَ یُرَغِّبُکُمْ فِی الآْخِرَةِ عَمَلُهُ». بحار الأنوار:26/67،باب 43،حدیث 28؛«فِی أَخْبَارِ دَاوُدَ علیه السلام یَا دَاوُدُ أَبْلِغْ أَهْلَ أَرْضِی أَنِّی حَبِیبُ مَنْ أَحَبَّنِی وَ جَلِیسُ مَنْ جَالَسَنِی وَ مُونِسٌ لِمَنْ أَنِسَ بِذِکْرِی وَ صَاحِبٌ لِمَنْ صَاحَبَنِی وَ مُخْتَارٌ لِمَنِ اخْتَارَنِی وَ مُطِیعٌ لِمَنْ أَطَاعَنِی مَا أَحَبَّنِی أَحَدٌ أَعْلَمُ ذَلِکَ یَقِیناً مِنْ قَلْبِهِ إِلَّا قَبِلْتُهُ لِنَفْسِی وَ أَحْبَبْتُهُ حُبّاً لَا یَتَقَدَّمُهُ أَحَدٌ مِنْ خَلْقِی مَنْ طَلَبَنِی بِالْحَقِّ وَجَدَنِی وَ مَنْ طَلَبَ غَیْرِی لَمْ یَجِدْنِی فَارْفُضُوا یَا أَهْلَ الْأَرْضِ مَا أَنْتُمْ عَلَیْهِ مِنْ غُرُورِهَا وَ هَلُمُّوا إِلَی کَرَامَتِی وَ مُصَاحَبَتِی وَ مُجَالَسَتِی وَ مُؤَانَسَتِی وَ آنِسُونِی أُؤَانِسْکُمْ وَ أُسَارِعْ إِلَی مَحَبَّتِکُمْ وَ أَوْحَی اللَّهُ إِلَی بَعْضِ الصِّدِّیقِینَ أَنَّ لِی عِبَاداً مِنْ عَبِیدِی یُحِبُّونِّی وَ أُحِبُّهُمْ وَ یَشْتَاقُونَ إِلَیَّ وَ أَشْتَاقُ إِلَیْهِمْ وَ یَذْکُرُونِّی وَ أَذْکُرُهُمْ فَإِنْ أَخَذْتَ طَرِیقَهُمْ أَحْبَبْتُکَ وَ إِنْ عَدَلْتَ عَنْهُمْ مَقَتُّکَ قَالَ یَا رَبِّ وَ مَا عَلَامَتُهُمْ قَالَ یُرَاعُونَ الظِّلَالَ بِالنَّهَارِ کَمَا یُرَاعِی الشَّفِیقُ غَنَمَهُ وَ یَحِنُّونَ إِلَی غُرُوبِ الشَّمْسِ کَمَا تَحِنُّ الطَّیْرُ إِلَی أَوْکَارِهَا عِنْدَ الْغُرُوبِ فَإِذَا جَنَّهُمُ اللَّیْلُ وَ اخْتَلَطَ الظَّلَامُ وَ فُرِشَتِ الْفُرُشُ وَ نُصِبَتِ الْأَسِرَّةُ وَ خَلَا کُلُّ حَبِیبٍ بِحَبِیبِهِ نَصَبُوا إِلَیَّ أَقْدَامَهُمْ وَ افْتَرَشُوا إِلَیَّ وُجُوهَهُمْ وَ نَاجَوْنِی بِکَلَامِی وَ تَمَلَّقُونِی بِأَنْعَامِی مَا بَیْنَ صَارِخٍ وَ بَاکٍ وَ بَیْنَ مُتَأَوِّهٍ وَ شَاکٍ وَ بَیْنَ قَائِمٍ وَ قَاعِدٍ وَ بَیْنَ رَاکِعٍ وَ سَاجِدٍ بِعَیْنِی مَا یَتَحَمَّلُونَ مِنْ أَجْلِی وَ بِسَمْعِی مَا یَشْکُونَ مِنْ حُبِّی أَوَّلُ مَا أُعْطِیهِمْ ثَلَاثاً الْأَوَّلُ أَقْذِفُ مِنْ نُورِی فِی قُلُوبِهِمْ فَیُخْبِرُونَ عَنِّی کَمَا أُخْبِرُ عَنْهُمْ وَ الثَّانِی لَوْ کَانَتِ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرَضُونَ وَ مَا فِیهِمَا مِنْ مَوَارِیثِهِمْ لَاسْتَقْلَلْتُهَا لَهُمْ وَ الثَّالِثُ أُقْبِلُ بِوَجْهِی عَلَیْهِمْ أَ فَتَرَی مَنْ أَقْبَلْتُ عَلَیْهِ بِوَجْهِی یَعْلَمُ أَحَدٌ مَا أُرِیدُ أَنْ أُعْطِیَهُ». مجموعة ورام:31/1؛«قال لقمان علیه السلام -لابنه -:یا بنی اذا أتیت نادی قوم فارمهم بسهم السلام ثم اجلس فی ناحیتهم فلا تنطق حتی تراهم قد نطقوا فان رأیتهم قد نطقوا فی ذکرالله فأجر سهمک معهم،والا فتحول من عندهم الی غیرهم».
3- (3)) - صریح السنة،محمد بن جریر الطبری:29؛«أبی أمامة رضی الله عنه قال أتی رسول الله صلی الله علیه و آله بقیع الغرقد فوقف علی قبرین ثریین فقال أدفنتم هنافلانا وفلانة أو قال فلانا وفلانا فقالوا نعم یا رسول الله فقال قد أقعد فلان الآن یضرب ثم قال والذی نفسی بیده لقد ضرب ضربة ما بقی منه عضو الا انقطع و لقد تطایر قبره نارا ولقد صرخ صرخة ومعتها مع الخلائق إلا الثقلین من الجن والإنس ولولا تمریج قلوبکم وتزیدکم فی الحدیث لسمعتم ما أسمع ثم قال الآن یضرب هذاالآن یضرب هذا ثم قال والذی نفسی بیده لقد ضرب ضربة ما بقی منه عظم إلا انقطع ولقد تطایرها سعید قبره نارا ولقد صرخ صرخة سمعها الخلائق إلا الثقلین من الجن والإنس ولولا تمریج فی قلوبکم وتزیدکم فی الحدیث لسمعتم ما أسمع قالوا یا رسول الله ما ذنبهما قال أما فلان فإنه کان لا یستبرئ من البول وأما فلان أو فلانة فإنه کان یأکل لحوم الناس». کنز العمال:643/15،حدیث 42542؛«رسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله؛غیب لا یعلمه إلا الله! و لولا تمزع قلوبکم و تزیدکم فی الحدیث لسمعتم ما أسمع».

چشم و گوش شما بسته است.هر چه می بینیم و می شنویم،همه تکراری است.

شیخ بهایی شعر عجیب و زیبایی دارد،می گوید: مرا به روز قیامت،غمی که هست این است که روی مردم دنیا دوباره باید دید (1)

یک بار فحاش،رباخور،رابطه نامشروع دار،دروغ گو،غیبت کننده،تهمت زننده را دیدیم و این همه رنج کشیدیم.شیخ می گوید:همه غصه قیامتم این است که دوباره باید این مردم را ببینم.

بهره گیری از فرزانگان

آن عالم چهره اش انسان را به یاد خدا می انداخت.مقداری که برای من حرف زد،به دانش من خیلی اضافه شد.بعد از هفتاد و پنج سال،زندگی آدم را به آخرت متمایل می کند.این عالم به قدری با کرامت بود که وقتی یکی از علمای بزرگ غیر شیعه مرده بود،خواستند که غسلش بدهند،لباس های او را که در آوردند،پسرش از جیب های او یک نامه درآورد که نوشته بود:غسل من را آن عالِم ربانی و به مذهب اهل بیت علیهم السلام غسل بدهد،چون من با دیدن آن عالم،فهمیدم که اگر در قیامت بخواهم نجات پیدا کنم،باید راه او را بروم.

بسیاری از مردم عالمان را فروختند و بخاطر فروش آنها،به شیاطین وابسته شدند.وقتی نام اسم یک عالم ربانی را نزد کسی می آوری،گویا این که نام منفوری را گفته ای،رنجیده می شود.اگر بی ادب باشد،فحش هم به آن عالم می دهد.

بالاتر از این امام را از دست می دهند،امیرالمؤمنین را با معاویه عوض می کنند.

بالاتر،پیغمبر صلی الله علیه و آله را با ابوجهل و ابولهب و رؤسای مکه عوض می کنند.همین طور؛بهشت را از دست می دهند و جهنم را به جای آن می گیرند.خدا را از دست

ص:130


1- (1)) - صائب تبریزی.

می دهند و ابلیس را می گیرند؛ اِشْتَرَوُا الضَّلاٰلَةَ بِالْهُدیٰ این داد و ستد،خیلی خطرناک است.

خصلتهای بهشتی شدن

1-پرهیز از دنیاپرستی

حضرت رسول اکرم می فرماید:

مَنْ سَلِمَ مِنْ امَّتِی مِنْ ارْبَعِ خِصالٍ فَلَهُ الجَنَّةُ مردان امت من،از چهار خصلت سالم بمانند،بهشت برای آنها است.ارزش سلامت از این چهار خصلت بهشت است.حضرت نمی فرماید:«الجنة له»بلکه می گوید:

فَلَهُ الجَنَّةُ بهشت را بعد از«له»آورده است.یعنی بهشت ویژه آن ها است.

اما ویژگی اول:

«مِنَ الدُّخُولِ فِی الدُّنْیٰا» از دنیاپرستی سالم بمانند.از این که پول محور زندگی این ها بشود،همه چیز را با پول بسنجند.در ازدواج می گوید:من ببینم اگر با این خانواده وصلت کنم،پول گیر من می آید یا نه ؟ یا در مسجد پول هست یا نه ؟ در خانه عالم ربانی پول هست یا نه ؟ محور اندیشه آنها پول نباشد

«مِنَ الدُّخُولِ فِی الدُّنْیٰا» از داخل شدن در دنیا سالم بماند.

2-دوری از هوی

«وَ اتّباعُ الهَوَیٰ» مردان امت من از خواسته های بی مهار سالم بمانند.فقط می گوید:اگر امت من از این خواسته های بی مهار سالم بمانند

«فَلَهُ الجَنَّةُ» بهشت ویژه آنان است.

3-دوری از شکم پرستی

«وَ مِنْ شَهْوَةِ البَطْنِ» اگر مردان امت من از شهوت شکم سالم بمانند،قانع به

ص:131

حلال خدا باشند،از اسراف بپرهیزند،شکم را به قناعت به مال حلال عادت بدهند،و در مال حلال را هم اسراف نکنند.وقتی شکم قانع باشد،آدم دنبال اضافه تر از آنچه که می خواهد نمی رود و اگر پروردگار اضافه تر از خواست انسان عنایت فرمود به دایره صدقه،انفاق،خمس،زکات وارد می شود و می گوید:برای امتحان به من داده است:

«قٰالَ هٰذٰا مِنْ فَضْلِ رَبِّی لِیَبْلُوَنِی أَ أَشْکُرُ أَمْ أَکْفُرُ» (1)

می گوید:این اضافه را داده است که من زکات و خمس و صدقه بدهم نه اینکه با این پول به جهنم بروم.

4-پرهیز از شهوات حرام

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

«و من شهوة الفرج» اگر امت من از شهوت جنسی سالم بمانند یعنی دامن شان به زنا آلوده نشود و امت در گردونه رابطه نامشروع نرود.اگر شهوات در بساط امّت من نباشد

«فَلَهُ الجَنَّةُ» (2)این مژده مردم را به ترک گناه،که ریشه همه عبادات است سوق دهد.

خصلتهای زنان بهشتی

1-عفت

«وَ مَنْ سَلِمَ مِنْ نِسٰاءِ امَّتِی مِنْ ارْبَعِ خِصالٍ فَلَهَا الجَنَّةُ» زنان امّت من نیز اگر چهار ویژگی داشته باشند،بهشت ویژه آنها است.آن محلی که بزرگی آن،به پهنای آسمان ها و زمین است.

اول:

«اِذٰا حَفِظَتْ مٰا بَیْنَ رِجْلَیْها» پاکدامنی را تا زمان مرگ حفظ کند.اگر شوهر ندارد،از تمام مردان خود را حفظ کند و اگر شوهر دارد خود را و پاکدامنی لازم را

ص:132


1- (1)) - نمل(27):40؛ گفت:این از فضل و احسان پروردگار من است،تا مرا بیازماید که آیا سپاس گزارم یا بنده ای ناسپاسم ؟
2- (2)) - مستدرک الوسائل:111/12،باب 81،حدیث 13657؛«أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ سَلِمَ مِنْ أُمَّتِی مِنْ أَرْبَعِ خِصَالٍ فَلَهُ الْجَنَّةُ مِنَ الدُّخُولِ فِی الدُّنْیَا وَ اتِّبَاعِ الْهَوَی وَ شَهْوَةِ الْبَطْنِ وَ شَهْوَةِ الْفَرْجِ».

برای شوهر حفظ کند.چشم به نامحرمان ندوزد.دست او بدن نامحرمان را لمس نکند.این عفت بسیار با ارزش است که در متن قرآن مجید آمده است:

وَ مَرْیَمَ ابْنَتَ عِمْرٰانَ الَّتِی أَحْصَنَتْ فَرْجَهٰا» (1)

مریم علیها السلام-دختر عمران-داشتن جوانی و زیبایی،در منطقه فلسطین و در اوج فساد اجتماعی،چنان پاکدامنی و عفتش را حفظ کرد که: «فَنَفَخْنٰا فِیهِ مِنْ رُوحِنٰا» به خاطر حفظ عفت،او را از دم خود-به عیسی علیه السلام-باردار کردیم.

«فنفخنا» این فاء در عربی،فاء تفریع است،یعنی در نتیجه آن پاکدامنی،از دم خود مسیح علیه السلام را به او دادیم که چهارمین پیغمبر اولوا العزم است.

این ارزش حفظ عفت دختران است.

حضرت فرمودند:اگر زنان امت من این عفت و پاکدامنی را حفظ کنند،خوددار و پاک باشند،بهشت ویژه آنها است،پس زنان و دختران دیگر چگونه هستند ؟ حضرت صلی الله علیه و آله فرموده اند:آنها از امت من محسوب نمی شوند و هم من از آنها و هم آنها از نبوت من،بیزار هستیم.آیه «فَإِنْ عَصَوْکَ فَقُلْ إِنِّی بَرِیءٌ مِمّٰا تَعْمَلُونَ» (2)تأیید فرمایش رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله است که می فرماید:آنها را جزء امت من به حساب نیاورید.یعنی آن زنان،مردان،دختران و پسرانی که اسیر هواهای نفسانی و شهوت شده اند،از امت من نیستند.

زنی که عفتش را حفظ کند و در تمام برنامه های دین و اعمال نیک،از شوهر خود اطاعت کند،و در خانه ادعای سلطنت و فرمانروایی نکند،به شوهرش نگوید:هر چه که من می گویم درست است و الا زندگی را به آتش می کشم،این زن،از امت من است.

2-اطاعت از شوهر

«وَ أَطاعَتْ زَوْجَها» شوهر او می گوید:خانم ! نماز،سلامت اخلاق،محبت به بچه ها،صله رحم نسبت به هر دو خانواده مراعات کن.نمی خواهم شب ها را تا دیر

ص:133


1- (1)) - تحریم(66):12؛ و [ نیز ] مریم دختر عمران [ را مثل زده است ] که دامان خود را پاک نگه داشت.
2- (2)) - شعراء(26):216؛ پس اگر تو را نافرمانی کردند بگو:من از آنچه انجام می دهید،بیزارم.

وقت به جلسه بروی.مسجد نزدیک خانه ما هست،می توانی بروی و نماز جماعت بخوانی،ده دقیقه مسأله گوش بدهی برگردی.اما نمی خواهم تا نیمه شب بیرون باشی،مگر این که با خودم بروی و بیایی.اگر زن گوش ندهد،یعنی اگر شوهر راضی نباشد،بیرون رفتن و قدم برداشتن او حرام است. (1)

3-مراقبت در نماز

«وَ صَلَّتْ خَمْسُها» زن نمازهای یومیه اش را بخواند.این طور که معلوم است، پیغمبر صلی الله علیه و آله می دیده است که خیلی از زنها نماز نمی خوانند.نگفته است که مردان نماز بخوانند،می گوید:خانم ها نمازهای پنج وقت را بخوانند.

4-روزه واجب ماه رمضان

«وَ صَامَتْ شَهْرُها» (2)روزه ماه رمضان را هم بگیرند.چون در خانه هستی،کسی تو را نمی بیند،ممکن است بدون دلیل روزه را بخوری.اما به شوهر بگویی:

من روزه بودم.این چهار خصلت ریشه جمیع عبادات است. هر که آیین حقیقت نشناسد ز مجاز

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

ص:134


1- (1)) - کافی:513/5؛بَابُ مَا یَجِبُ مِنْ طَاعَةِ الزَّوْجِ عَلَی الْمَرْأَةِ حدیث 1؛«أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ إِنَّ رَجُلًا مِنَ الْأَنْصَارِ عَلَی عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله خَرَجَ فِی بَعْضِ حَوَائِجِهِ فَعَهِدَ إِلَی امْرَأَتِهِ عَهْداً أَلَّا تَخْرُجَ مِنْ بَیْتِهَا حَتَّی یَقْدَمَ قَالَ وَ إِنَّ أَبَاهَا مَرِضَ فَبَعَثَتِ الْمَرْأَةُ إِلَی النَّبِیِّ ص فَقَالَتْ إِنَّ زَوْجِی خَرَجَ وَ عَهِدَ إِلَیَّ أَنْ لَا أَخْرُجَ مِنْ بَیْتِی حَتَّی یَقْدَمَ وَ إِنَّ أَبِی قَدْ مَرِضَ فَتَأْمُرُنِی أَنْ أَعُودَهُ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَا اجْلِسِی فِی بَیْتِکِ وَ أَطِیعِی زَوْجَکِ قَالَ فَثَقُلَ فَأَرْسَلَتْ إِلَیْهِ ثَانِیاً بِذَلِکَ فَقَالَتْ فَتَأْمُرُنِی أَنْ أَعُودَهُ فَقَالَ اجْلِسِی فِی بَیْتِکِ وَ أَطِیعِی زَوْجَکِ قَالَ فَمَاتَ أَبُوهَا فَبَعَثَتْ إِلَیْهِ إِنَّ أَبِی قَدْ مَاتَ فَتَأْمُرُنِی أَنْ أُصَلِّیَ عَلَیْهِ فَقَالَ لَا اجْلِسِی فِی بَیْتِکِ وَ أَطِیعِی زَوْجَکِ قَالَ فَدُفِنَ الرَّجُلُ فَبَعَثَ إِلَیْهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّ اللَّهَ قَدْ غَفَرَ لَکِ وَ لِأَبِیکِ بِطَاعَتِکِ لِزَوْجِک» کافی:514/5،حدیث 3؛«أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَوْمَ النَّحْرِ إِلَی ظَهْرِ الْمَدِینَةِ عَلَی جَمَلٍ عَارِی الْجِسْمِ فَمَرَّ بِالنِّسَاءِ فَوَقَفَ عَلَیْهِنَّ ثُمَّ قَالَ یَا مَعَاشِرَ النِّسَاءِ تَصَدَّقْنَ وَ أَطِعْنَ أَزْوَاجَکُنَّ فَإِنَّ أَکْثَرَکُنَّ فِی النَّارِ فَلَمَّا سَمِعْنَ ذَلِکَ بَکَیْنَ ثُمَّ قَامَتْ إِلَیْهِ امْرَأَةٌ مِنْهُنَّ فَقَالَتْ یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فِی النَّارِ مَعَ الْکُفَّارِ وَ اللَّهِ مَا نَحْنُ بِکُفَّارٍ فَنَکُونَ مِنْ أَهْلِ النَّارِ فَقَالَ لَهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّکُنَّ کَافِرَاتٌ بِحَقِّ أَزْوَاجِکُنَّ». من لایحضره الفقیه:441/3،حدیث 4531؛«أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ إِذَا صَلَّتِ الْمَرْأَةُ خَمْسَهَا وَ صَامَتْ شَهْرَهَا وَ حَجَّتْ بَیْتَ رَبِّهَا وَ أَطَاعَتْ زَوْجَهَا وَ عَرَفَتْ حَقَّ عَلِیٍّ فَلْتَدْخُلْ مِنْ أَیِّ أَبْوَابِ الْجِنَانِ شَاءَتْ». مستدرک الوسائل:257/14،باب 71،حدیث 16641؛«رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ لَوْ أَنَّ امْرَأَةً وَضَعَتْ إِحْدَی یَدَیْهَا طَبِیخَةً وَ الْأُخْرَی مَشْوِیَّةً مَا أَدَّتْ حَقَّ زَوْجِهَا وَ لَوْ أَنَّهَا عَصَتْ مَعَ ذَلِکَ زَوْجَهَا طَرْفَةَ عَیْنٍ أُلْقِیَتْ فِی الدَّرْکِ الْأَسْفَلِ مِنَ النَّارِ إِلَّا أَنْ تَتُوبَ وَ تَرْجِع». مستدرک الوسائل:257/14،باب 71،حدیث 16642؛«وَ عَنْهُ صلی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ لَا تُؤَدِّی الْمَرْأَةُ حَقَّ اللَّهِ عز و جل حَتَّی تُؤَدِّیَ حَقَّ زَوْجِهَا».
2- (2)) - بحار الأنوار:107/101،باب 3،حدیث 2؛«أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ سَلِمَ مِنْ أُمَّتِی مِنْ أَرْبَعِ خِصَالٍ فَلَهُ الْجَنَّةُ مِنَ الدُّخُولِ فِی الدُّنْیَا وَ اتِّبَاعِ الْهَوَی وَ شَهْوَةِ الْبَطْنِ وَ شَهْوَةِ الْفَرْجِ وَ مَنْ سَلِمَ مِنْ نِسَاءِ أُمَّتِی مِنْ أَرْبَعِ خِصَالٍ فَلَهَا الْجَنَّةُ إِذَا حَفِظَتْ مَا بَیْنَ رِجْلَیْهَاوَ أَطَاعَتْ زَوْجَهَا وَ صَلَّتْ خَمْسَهَا وَ صَامَتْ شَهْرَهَا».

پی نوشت ها

زراعت عمل خیر در دنیا

تهران،مسجد امیر

رمضان 1383

ص:135

ص:136

ص:137

ص:138

ص:139

ص:140

9 کاشت و برداشت عمل

اشاره

الحمدلله رب العالمین و صلّی الله علی جمیع الانبیاء والمرسلین

و صلّ علی محمد و آله الطاهرین.

هیچ عمل مثبت و فعالیّت و کوشش پاکی در نظام این عالم بی نتیجه نخواهد ماند.محال است که عمل و گفتار پاک در نظام هستی ضایع شود و این هزینه ای که انسان از وجود خود می کند،بدون نتیجه بماند.

البته طبق آیات قرآن کریم،نتیجه و محصول عمل پاک و نیت پاک،در روز قیامت به صورت محصول ابدی به انسان خواهد رسید.

در سوره مبارکه اعراف به طور صریح آمده است:

«إِنّٰا لاٰ نُضِیعُ أَجْرَ الْمُصْلِحِینَ» (1)

خدا پاداش مردم صالح را که عمل،گفتار و نیت شان پاک صادر می شود،تباه نمی کند آن عمل،گفتار و نیتی که فاسد باشد ضایع می شود.

چنان که در عالم کشاورزی،دانه پوسیده،فاسد و کرم خورده،هر چند زمینش زمین پاکی باشد،سبز نمی شود و رشد نمی کند و در نتیجه میوه نمی دهد.عمل فاسد هم همین طور است.پروردگار مهربان عالم در سوره مبارکه شوریٰ،نظام هستی را به زمین زراعت تشبیه فرموده است.نظام،قوانین،انرژی و سرزمینی صد در صد پاک،نتیجه بخش است،چرا که نظام هستی،از وجود مقدسی صادر شده

ص:141


1- (1)) - اعراف(7):170؛ ما پاداش اصلاح گران را ضایع نمی کنیم.

است که همه کمالات،پاکی ها و درستی ها،در پیشگاه مقدس اوست،لذا کمترین شرّی هم از او صادر نمی شود.

صدور شرّ از ناحیه موجود شرّ است.اگر حسود به طرف مقابل خودش ضربه می زند،ضربه اش ناشی از همان حسد است.یا اگر ظالم به مردم ظلم می کند، پدیده ظلم او ریشه در بی عدالتی و انحراف درون او دارد وگرنه آن کس که انحراف درونی ندارد،به اوج قدرت هم که برسد،از او خیر صادر می شود.

حکایت حضرت سلیمان علیه السلام و پادشاه مملکت سبا

حضرت سلیمان علیه السلام در اوج قدرت بود،ولی در آن دوره هر چه از او صادر شد، خیر بود.شیوه رفتار او با کشور سبا در سوره مبارکه نمل آمده است.قبل از این که پادشاه مملکت سبا حضرت سلیمان علیه السلام را بشناسد و بفهمد که او چه انسان پاک و والایی است،هدهد نامه حضرت سلیمان علیه السلام را برای پادشاه سبا برد و او برای پاسخ دادن به این نامه،با درباریان و بزرگان کشورش مشورت کرد،قرآن می فرماید:در گفتگوهای ملکه سبا این جمله بود:

«إِنَّ الْمُلُوکَ إِذٰا دَخَلُوا قَرْیَةً أَفْسَدُوهٰا» (1)

پادشاهان و حاکمان قدرتمند،به هر کشوری که وارد شوند،اوضاع آن کشور را به هم می ریزند؛مردم را می کشند،ثروت کشور را غارت می کنند،پول های مردم را می برند،جوان ها را نابود می کنند،اهل مملکت را به فساد می کشند،که نمونه آن را در این روزگار ملاحظه می کنید.

نگرانی پادشاه سبا از این مسأله بود که تاریخ به تجربه ثابت کرده بود که حاکمان قوی،انسان های بی رحم،ستمگر و حیوان صفت و درنده هستند،بنابراین گفت:

برای این که جلوی ورود حضرت سلیمان علیه السلام را بگیریم،که نظم کشور به هم نریزد،

ص:142


1- (1)) - نمل(27):34؛ همانا پادشاهان هنگامی که [ با ابزار،ادوات جنگی و سپاهی رزمی ] وارد شهری می شوند،آن را تباه می کنند.

مردم کشته نشوند،جوان ها به فساد کشیده نشوند و خزانه مملکت به غارت نرود، پیش دستی کنیم و مقداری هدیه سنگین قیمت برای سلیمان بفرستیم،تا او چشمش به این طلا و نقره و پارچه های بافت مملکت سبا و هنرهای دستی بیافتد، آن روح طغیان گر او فروکش کند.

کشور سبا هم کشور بسیار ثروتمندی بود.آن چه را که به عنوان هدیه آماده کردند،گران قیمت بود.شترها را بار کردند و به محل حکومت حضرت سلیمان علیه السلام،این موجود پاک،انسان عادل و الهی،که قدرت به دست آمده را فقط در راه خیر مصرف می کرد و شرّی نداشت،آمدند.

نمایندگان مملکت سبا دیدند،وقتی بارها را باز کردند و همه هدیه های سنگین قیمت را دیدند،چشم این حاکم خیره نشد،قیافه اش عوض نشد،و شگفت زده نشد،تغییری در او پیدا نشد.با این که به هر کسی هدیه گران قیمت را بدهند،هزار نوع تشکر می کند.

دعوت به یکتاپرستی،هدف حضرت سلیمان علیه السلام

اما حضرت سلیمان علیه السلام به نمایندگان مملکت سبا گفت:این ها چیست ؟

گفتند:قربان ! پادشاه سبا این مجموعه را به خدمت شما تقدیم کرده است.

حضرت فرمود:تمام آنها را جمع کنید،بار شترها کنید و بی کم و زیاد،همه را برگردانید.به پادشاه خود بدهید و این جمله را از قول من به او بگویید:آن چه که خدای من به من عنایت کرده است،بهتر است از آن چه که شما می خواهید به من بپردازید.من نامه ای که به شما نوشتم،برای طلا و نقره،هدیه و کشور گشایی نبود.

من از بیابان ها که می خواهم رد شوم،به پیاده و سواره ام سفارش اکید می کنم که در این بیابان ها لانه مورچگان است،یک مورچه زیر سمّ اسب و شتر یا پای پیاده از بین نرود.در مملکت من،حتی مورچگان هم در امان هستند.

ص:143

حضرت سلیمان علیه السلام،امیر خیّر

امام صادق علیه السلام از سلیمان و مانند او به

«امیرٌ خیّرٌ مطاع» (1)؛حاکم نیک و نیکوکار تعبیر می فرماید.

گفت:در مملکت من،مورچه ها نیز در امان هستند.آیا من می خواهم بیایم مملکت شما را بگیرم،مردم شما را بکشم و مال شما را غارت کنم ؟ من در نامه خود نوشته ام که:

«إِنَّهُ مِنْ سُلَیْمٰانَ وَ إِنَّهُ بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِیمِ* أَلاّٰ تَعْلُوا عَلَیَّ وَ أْتُونِی مُسْلِمِینَ» (2)

بیایید با خدا آشتی کنید.من می خواهم قدرتم را صرف خدا،پاک شدن شما و آباد کردن آخرت شما کنم.من رییس این مملکت شدم تا این که مملکت ها را با خدا آشتی بدهم و سفره گناه را جمع کنم.برای این که شما خورشیدپرست های مملکت سبا را از اسارت خورشیدپرستی نجات دهم و به خدا پرستی برسانم.این هدیه ها را جمع کنید و ببرید.

حضرت سلیمان علیه السلام بنده و عبد است.قدرتمندانی داریم که در اوج قدرت بودند و شرّی از آنها صادر نشد.

عدالت در اوج قدرت

وجود مبارک امیرالمؤمنین علیه السلام که بیش از پنج سال در اوج قدرت سیاسی نبودند،ولی ملاحظه کردید که بزرگان می گویند:

«قُتِلَ فِی مِحْرابِ عِبادَتِهِ لِشِدّةِ عِدالَتِهِ» (3)امام علی علیه السلام در محراب عبادتش به شهادت رسید ولی علت شهادت او سختگیری در عدالت بود.او منبع صدور خیر

ص:144


1- (1)) - تحف العقول:321(نثر الدرر)؛«لَا یَسْتَغْنِی أَهْلُ کُلِّ بَلَدٍ عَنْ ثَلَاثَةٍ یَفْزَعُ إِلَیْهِ فِی أَمْرِ دُنْیَاهُمْ وَ آخِرَتِهِمْ فَإِنْ عَدِمُوا ذَلِکَ کَانُوا هَمَجاً فَقِیهٍ عَالِمٍ وَرَعٍ وَ أَمِیرٍ خَیِّرٍ مُطَاعٍ وَ طَبِیبٍ بَصِیرٍ ثِقَة».
2- (2)) - نمل(27):30-31؛ یقیناً این نامه از سوی سلیمان است و سرآغازش به نام خدای رحمان و رحیم است،*و [ مضمونش این است که ] بر من برتری مجویید و همه با حالت تسلیم نزد من آیید.
3- (3)) - به نقل از کتاب«الامام علی صوت العداله الانسانیه»،نوشته جورج جرداق مسیحی لبنانی الأئمه الاثنی عشر،شیخ جعفر سبحانی:19(و یقول جورج جرداق الکاتب المسیحی اللبنانی المعروف:وماذا علیک یا دنیا لو حشدت قواک فأعطیت فی کل زمن علیا بعقله وقلبه ولسانه وذی فقاره».

بود.

مالک اشتر نخعی می گوید:

روزی امیرالمؤمنین علیه السلام به تنهایی در کنار یک درخت نشسته بود و مانند مادر داغ دیده گریه می کرد.به خود گفتم:ناله های علی علیه السلام در نیمه های شب است،پس چه شده است ؟ کنار آن حضرت نشستم،صبر کردم تا گریه اش آرام شود.

چشم های او از گریه سرخ شده بود.زمانی بود که ایشان در اوج قدرت ریاست بود.

امیرالمؤمنین علیه السلام مالک را دوست داشت،چون مالک همه وجودش خیر بود و شرّ نداشت.

گفتم:علی جان ! چرا گریه می کنی ؟ گفت:از دست مردم.مالک ! تمام دولت ها در تاریخ،دولت هایی بودند که ملت ها از دست آنها گریه کردند،اما من دولتی هستم که من از دست ملت گریه می کنم.هر روز یک تهمت جدید به او می زدند، دروغ برای او می ساختند،حرف او را گوش نمی دادند،از او اطاعت نمی کردند، ولی با این ملت شرّ،پنج سال در کمال خیر رفتار کرد.

اولین باری که ابن ملجم به دیدن آن حضرت آمد،حضرت دستور دادند تا هدیه بسیار مناسبی به ابن ملجم بدهند.فرمود:این مسافرِ تازه وارد است،از راه دور آمده است.برای دیدن علی آمده است.ابن ملجم خیلی خوشحال شد.

ما حاکمِ در اوج قدرتی را نداریم که بداند این شخص یک روزی قاتل او می شود،اما جیب قاتل را پر کند.ما حاکمی را نداریم که جیب مردم را به خاطر انسانیّت پر کند.اگر جیب آنها را پر می کنند،برای این است که نیروی خودشان شود،تا هر وقت دلشان بخواهد،از این نیروها در تحقق هوای نفس شان بهره برداری کنند.

جیب های ابن ملجم پر شد،تشکر کرد،لبخند زد،و خداحافظی کرد که برود، امیرالمؤمنین علیه السلام زیر لب فرمودند:من آبادی دنیا و آخرتش را می خواهم،اما او

ص:145

کشتن مرا می خواهد.من می خواهم که او به بهشت برود،اما او می خواهد که مرا بکشد.من می خواهم او را نجات بدهم،اما او می خواهد بچه های مرا یتیم کند.

آهسته هم زمزمه کرد،اما ابن ملجم آن زمزمه را شنید.در یک فرصت مناسب علی علیه السلام را تنها پیدا کرد،گفت:علی من یک زمزمه ای از شما شنیدم.من در آینده تو را می خواهم بکشم ؟ فرمود:به یقین شمشیرش را به امیرالمؤمنین علیه السلام داد و گفت:برای این که من در این مهلکه نیافتم،مرا به قتل برسان ! فرمود:حکومت من،حکومت قصاصِ قبل از جنایت نیست.این که در آینده قاتل من می شوی، نمی توانم تو را بکشم.من به کسی نگفتم که تو قاتل من هستی.هر مشکلی داری، نزد من بیا. (1)آیا چنین حاکمی در دنیا هست ؟ می گویند:مخالف را تحمل کن.چه کسانی غیر از علی علیه السلام،سلیمان علیه السلام و انبیا علیهم السلام مخالف را تحمّل کرده اند ؟ تا وجود آدم غرق در خیر نباشد،نمی تواند اهل این حرف ها باشد.اما امیرالمؤمنین علیه السلام که منبع خیر و بنده واقعی خدا است،مخالف خود را،نه تنها تحمل می کند،بلکه به او احسان هم می کند.

خیر ذاتی در پروردگار

خدا در همه زمینه ها خیر بی نهایت است و ذره ای شرّ در او پیدا نمی شود.هر چه از او صادر می شود،خیر است.نظام عالم خیر محض و زمین عمل در عالم، زمین پاک و مستعدی است.اگر می خواهید در این نظام و این زمین دانه عمل بکارید،باید دانه سالم بکارید،تا محصول بدهد.

کسی نمی تواند به خدا بگوید:من یک عمر کار مثبت کردم،محصول آن چه شد ؟ به او می گویند:دانه عمل تو فاسد بوده است؛کاشتی،ولی در نیامد.دانه عمل تو دچار کرم ریا،حسد،بخل،تکبر و رذایل دیگر شده بود.آنجایی که باید

ص:146


1- (1)) - بحار الأنوار:259/42-262،باب 127؛«رَوَی أَبُو الْحَسَنِ عَلِیُّ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْبَکْرِیُّ عَنْ لُوطِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَشْیَاخِهِ وَ أَسْلَافِهِ قَالُوا لَمَّا تُوُفِّیَ عُثْمَانُ وَ بَایَعَ النَّاسُ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام کَانَ رَجُلٌ یُقَالُ لَهُ حَبِیبُ بْنُ الْمُنْتَجَبِ وَالِیاً عَلَی بَعْضِ أَطْرَافِ الْیَمَنِ مِنْ قِبَلِ عُثْمَانَ فَأَقَرَّهُ عَلِیٌّ علیه السلام عَلَی عَمَلِهِ وَ کَتَبَ إِلَیْهِ کِتَاباً یَقُولُ فِیهِ بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِیمِ مِنْ عَبْدِ اللَّهِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ إِلَی حَبِیبِ بْنِ الْمُنْتَجَبِ سَلَامٌ عَلَیْکَ أَمَّا بَعْدُ فَإِنِّی أَحْمَدُ اللَّهَ الَّذِی لَاإِلَهَ إِلَّا هُوَ وَ أُصَلِّی عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِهِ وَ رَسُولِهِ وَ بَعْدُ فَإِنِّی وَلَّیْتُکَ مَا کُنْتَ عَلَیْهِ لِمَنْ کَانَ مِنْ قَبْلُ فَأَمْسِکْ عَلَی عَمَلِکَ وَ إِنِّی أُوصِیکَ بِالْعَدْلِ فِی رَعِیَّتِکَ وَ الْإِحْسَانِ إِلَی أَهْلِ مَمْلَکَتِکَ وَ اعْلَمْ أَنَّ مَنْ وُلِّیَ عَلَی رِقَابِ عَشَرَةٍ مِنَ الْمُسْلِمِینَ وَ لَمْ یَعْدِلْ بَیْنَهُمْ حَشَرَهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ یَدَاهُ مَغْلُولَتَانِ إِلَی عُنُقِهِ لَایَفُکُّهَا إِلَّا عَدْلُهُ فِی دَارِ الدُّنْیَا فَإِذَا وَرَدَ عَلَیْکَ کِتَابِی هَذَا فَاقْرَأْهُ عَلَی مَنْ قِبَلَکَ مِنْ أَهْلِ الْیَمَنِ وَ خُذْ لِیَ الْبَیْعَةَ عَلَی مَنْ حَضَرَکَ مِنَ الْمُسْلِمِینَ فَإِذَا بَایَعَ الْقَوْمُ مِثْلَ بَیْعَةِ الرِّضْوَانِ فَامْکُثْ فِی عَمَلِکَ وَ أَنْفِذْ إِلَیَّ مِنْهُمْ عَشَرَةً یَکُونُونَ مِنْ عُقَلَائِهِمْ وَ فُصَحَائِهِمْ وَ ثِقَاتِهِمْ مِمَّنْ یَکُونُ أَشَدَّهُمْ عَوْناً مِنْ أَهْلِ الْفَهْمِ وَ الشَّجَاعَةِ عَارِفِینَ بِاللَّهِ عَالِمِینَ بِأَدْیَانِهِمْ وَ مَا لَهُمْ وَ مَا عَلَیْهِمْ وَ أَجْوَدَهُمْ رَأْیاً وَ عَلَیْکَ وَ عَلَیْهِمُ السَّلَامُ وَ طَوَی الْکِتَابَ وَ خَتَمَهُ وَ أَرْسَلَهُ مَعَ أَعْرَابِیٍّ فَلَمَّا وَصَلَ إِلَیْهِ قَبَّلَهُ وَ وَضَعَهُ عَلَی عَیْنَیْهِ وَ رَأْسِهِ فَلَمَّا قَرَأَهُ صَعِدَ الْمِنْبَرَ فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَی عَلَیْهِ وَ صَلَّی عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ ثُمَّ قَالَ أَیُّهَا النَّاسُ اعْلَمُوا أَنَّ عُثْمَانَ قَدْ قَضَی نَحْبَهُ وَ قَدْ بَایَعَ النَّاسُ مِنْ بَعْدِهِ الْعَبْدَ الصَّالِحَ وَ الْإِمَامَ النَّاصِحَ أَخَا رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ خَلِیفَتَهُ وَ هُوَ أَحَقُّ بِالْخِلَافَةِ وَ هُوَ أَخُو رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ ابْنُ عَمِّهِ وَ کَاشِفُ الْکَرْبِ عَنْ وَجْهِهِ وَ زَوْجُ ابْنَتِهِ وَ وَصِیُّهُ وَ أَبُو سِبْطَیْهِ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَمَا تَقُولُونَ فِی بَیْعَتِهِ وَ الدُّخُولِ فِی طَاعَتِهِ قَالَ فَضَجَّ النَّاسُ بِالْبُکَاءِ وَ النَّحِیبِ وَ قَالُوا سَمْعاً وَ طَاعَةً وَ حُبّاً وَ کَرَامَةً لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِأَخِی رَسُولِهِ فَأَخَذَ لَهُ الْبَیْعَةَ عَلَیْهِمْ عَامَّةً فَلَمَّا بَایَعُوا قَالَ لَهُمْ أُرِیدُ مِنْکُمْ عَشَرَةً مِنْ رُؤَسَائِکُمْ وَ شُجْعَانِکُمْ أُنْفِذُهُمْ إِلَیْهِ کَمَا أَمَرَنِی بِهِ فَقَالُوا سَمْعاً وَ طَاعَةً فَاخْتَارَ مِنْهُمْ مِائَةً ثُمَّ مِنَ الْمِائَةِ سَبْعِینَ ثُمَّ مِنَ السَّبْعِینَ ثَلَاثِینَ ثُمَّ مِنَ الثَّلَاثِینَ عَشَرَةً فِیهِمْ عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ مُلْجَمٍ الْمُرَادِیُّ لَعَنَهُ اللَّهُ وَ خَرَجُوا مِنْ سَاعَتِهِمْ فَلَمَّا أَتَوْهُ علیه السلام سَلَّمُوا عَلَیْهِ وَ هَنَّئُوهُ بِالْخِلَافَةِ فَرَدَّ عَلَیْهِمُ السَّلَامَ وَ رَحَّبَ بِهِمْ فَتَقَدَّمَ ابْنُ مُلْجَمٍ وَ قَامَ بَیْنَ یَدَیْهِ وَ قَالَ السَّلَامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الْإِمَامُ الْعَادِلُ وَ الْبَدْرُ التَّمَامُ وَ اللَّیْثُ الْهُمَامُ وَ الْبَطَلُ الضِّرْغَامُ وَ الْفَارِسُ الْقَمْقَامُ وَ مَنْ فَضَّلَهُ اللَّهُ عَلَی سَائِرِ الْأَنَامِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْکَ وَ عَلَی آلِکَ الْکِرَامِ أَشْهَدُ أَنَّکَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ صِدْقاً وَ حَقّاً وَ أَنَّکَ وَصِیُّ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ الْخَلِیفَةُ مِنْ بَعْدِهِ وَ وَارِثُ عِلْمِهِ لَعَنَ اللَّهُ مَنْ جَحَدَ حَقَّکَ وَ مَقَامَکَ أَصْبَحْتَ أَمِیرَهَا وَ عَمِیدَهَا لَقَدِ اشْتَهَرَ بَیْنَ الْبَرِیَّةِ عَدْلُکَ وَ هَطَلَتْ شَ آبِیبُ فَضْلِکَ وَ سَحَائِبُ رَحْمَتِکَ وَ رَأْفَتِکَ عَلَیْهِمْ وَ لَقَدْ أَنْهَضَنَا الْأَمِیرُ إِلَیْکَ فَسُرِرْنَا بِالْقُدُومِ عَلَیْکَ فَبُورِکْتَ بِهَذِهِ الطَّلْعَةِ الْمَرْضِیَّةِ وَ هُنِّئْتَ بِالْخِلَافَةِ فِی الرَّعِیَّةِ.فَفَتَحَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام عَیْنَیْهِ فِی وَجْهِهِ وَ نَظَرَ إِلَی الْوَفْدِ فَقَرَّبَهُمْ وَ أَدْنَاهُمْ فَلَمَّا جَلَسُوا دَفَعُوا إِلَیْهِ الْکِتَابَ فَفَضَّهُ وَ قَرَأَهُ وَ سُرَّ بِمَا فِیهِ فَأَمَرَ لِکُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ بِحُلَّةٍ یَمَانِیَّةٍ وَ رِدَاءٍ عَدَنَیَّةٍ وَ فَرَسٍ عَرَبِیَّةٍ وَ أَمَرَ أَنْ یُفْتَقَدُوا وَ یُکْرِمُوا فَلَمَّا نَهَضُوا قَامَ ابْنُ مُلْجَمٍ وَ وَقَفَ بَیْنَ یَدَیْهِ وَ أَنْشَدَ:أَنْتَ الْمُهَیْمِنُ وَ الْمُهَذَّبُ ذُو النَّدَی وَ ابْنُ الضَّرَاغِمِ فِی الطِّرَازِ الْأَوَّلِ اللَّهُ خَصَّکَ یَا وَصِیَّ مُحَمَّدٍوَ حَبَاکَ فَضْلًا فِی الْکِتَابِ الْمُنْزَلِ وَ حَبَاکَ بِالزَّهْرَاءِ بِنْتِ مُحَمَّدٍحُورِیَّةٍ بِنْتِ النَّبِیِّ الْمُرْسَلِ ثُمَّ قَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ارْمِ بِنَا حَیْثُ شِئْتَ لِتَرَی مِنَّا مَا یَسُرُّکَ فَوَ اللَّهِ مَا فِینَا إِلَّا کُلُّ بَطَلٍ أَهْیَسَ وَ حَازِمٍ أَکْیَسَ وَ شُجَاعٍ أَشْوَسَ وَرِثْنَا ذَلِکَ عَنِ الآْبَاءِ وَ الْأَجْدَادِ وَ کَذَلِکَ نُورِثُهُ صَالِحَ الْأَوْلَادِ قَالَ فَاسْتَحْسَنَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام کَلَامَهُ مِنْ بَیْنِ الْوَفْدِ فَقَالَ لَهُ مَا اسْمُکَ یَا غُلَامُ قَالَ اسْمِی عَبْدُ الرَّحْمَنِ قَالَ ابْنُ مَنْ قَالَ ابْنُ مُلْجَمٍ الْمُرَادِیِّ قَالَ لَهُ أَ مُرَادِیٌّ أَنْتَ قَالَ نَعَمْ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ علیه السلام إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ وَ لَاحَوْلَ وَ لَاقُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ قَالَ وَ جَعَلَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع یُکَرِّرُ النَّظَرَ إِلَیْهِ وَ یَضْرِبُ إِحْدَی یَدَیْهِ عَلَی الْأُخْرَی وَ یَسْتَرْجِعُ ثُمَّ قَالَ وَیْحَکَ أَ مُرَادِیٌّ أَنْتَ قَالَ نَعَمْ فَعِنْدَهَا تَمَثَّلَ علیه السلام یَقُولُ أَنَا أَنْصَحُکَ مِنِّی بِالْوَدَادِ مُکَاشَفَةً وَ أَنْتَ مِنَ الْأَعَادِی أُرِیدُ حَیَاتَهُ وَ یُرِیدُ قَتْلِی عَذِیرَکَ مِنْ خَلِیلِکَ مِنْ مُرَادٍقَالَ الْأَصْبَغُ بْنُ نُبَاتَةَ لَمَّا دَخَلَ الْوَفْدُ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع بَایَعُوهُ وَ بَایَعَهُ ابْنُ مُلْجَمٍ فَلَمَّا أَدْبَرَ عَنْهُ دَعَاهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام ثَانِیاً فَتَوَثَّقَ مِنْهُ بِالْعُهُودِ وَ الْمَوَاثِیقِ أَنْ لَایَغْدِرَ وَ لَایَنْکُثَ فَفَعَلَ ثُمَّ سَارَ عَنْهُ ثُمَّ اسْتَدْعَاهُ ثَالِثاً ثُمَّ تَوَثَّقَ مِنْهُ فَقَالَ ابْنُ مُلْجَمٍ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَا رَأَیْتُکَ فَعَلْتَ هَذَا بِأَحَدٍ غَیْرِی فَقَالَ امْضِ لِشَأْنِکَ فَمَا أَرَاکَ تَفِی بِمَا بَایَعْتَ عَلَیْهِ فَقَالَ لَهُ ابْنُ مُلْجَمٍ کَأَنَّکَ تَکْرَهُ وُفُودِی عَلَیْکَ لَمَّا سَمِعْتَهُ مِنِ اسْمِی وَ إِنِّی وَ اللَّهِ لَأُحِبُّ الْإِقَامَةَ مَعَکَ وَ الْجِهَادَ بَیْنَ یَدَیْکَ وَإِنَّ قَلْبِی مُحِبٌّ لَکَ وَ إِنِّی وَ اللَّهِ أُوَالِی وَلِیَّکَ وَ أُعَادِی عَدُوَّکَ قَالَ فَتَبَسَّمَ علیه السلام وَ قَالَ لَهُ بِاللَّهِ یَا أَخَا مُرَادٍ إِنْ سَأَلْتُکَ عَنْ شَیْءٍ تَصْدُقُنِی فِیهِ قَالَ إِی وَ عَیْشِکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ لَهُ هَلْ کَانَ لَکَ دَایَةٌ یَهُودِیَّةٌ فَکَانَتْ إِذَا بَکَیْتَ تَضْرِبُکَ وَ تَلْطِمُ جَبِینَکَ وَ تَقُولُ لَکَ اسْکُتْ فَإِنَّکَ أَشْقَی مِنْ عَاقِرِ نَاقَةِ صَالِحٍ وَ إِنَّکَ سَتَجْنِی فِی کِبَرِکَ جِنَایَةً عَظِیمَةً یَغْضَبُ اللَّهُ بِهَا عَلَیْکَ وَ یَکُونُ مَصِیرُکَ إِلَی النَّارِ فَقَالَ قَدْ کَانَ ذَلِکَ وَ لَکِنَّکَ وَ اللَّهِ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ کُلِّ أَحَدٍ فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ اللَّهِ مَا کَذَبْتُ وَ لَاکُذِبْتُ وَ لَقَدْ نَطَقْتُ حَقّاً وَ قُلْتُ صِدْقاً وَ أَنْتَ وَ اللَّهِ قَاتِلِی لَامَحَالَةَ وَ سَتَخْضِبُ هَذِهِ مِنْ هَذِهِ وَ أَشَارَ إِلَی لِحْیَتِهِ وَ رَأْسِهِ وَ لَقَدْ قَرُبَ وَقْتُکَ وَ حَانَ زَمَانُکَ فَقَالَ ابْنُ مُلْجَمٍ وَ اللَّهِ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ إِنَّکَ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ کُلِّ مَا طَلَعَتْ عَلَیْهِ الشَّمْسُ وَ لَکِنْ إِذَا عَرَفْتَ ذَلِکَ مِنِّی فَسَیِّرْنِی إِلَی مَکَانٍ تَکُونُ دِیَارُکَ مِنْ دِیَارِی بَعِیدَةً فَقَالَ ع کُنْ مَعَ أَصْحَابِکَ حَتَّی آذَنَ لَکُمْ بِالرُّجُوعِ إِلَی بِلَادِکُمْ ثُمَّ أَمَرَهُمْ بِالنُّزُولِ فِی بَنِی تَمِیمٍ فَأَقَامُوا ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ ثُمَّ أَمَرَهُمْ بِالرُّجُوعِ إِلَی الْیَمَنِ فَلَمَّا عَزَمُوا عَلَی الْخُرُوجِ مَرِضَ ابْنُ مُلْجَمٍ مَرَضاً شَدِیداً فَذَهَبُوا وَ تَرَکُوهُ فَلَمَّا بَرَأَ أَتَی أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ کَانَ لَایُفَارِقُهُ لَیْلًا وَ لَانَهَاراً وَ یُسَارِعُ فِی قَضَاءِ حَوَائِجِهِ وَ کَانَ علیه السلام یُکْرِمُهُ وَ یَدْعُوهُ إِلَی مَنْزِلِهِ وَ یُقَرِّبُهُ وَ کَانَ مَعَ ذَلِکَ یَقُولُ لَهُ أَنْتَ قَاتِلِی وَ یُکَرِّرُ عَلَیْهِ الشِّعْرَ:أُرِیدُ حَیَاتَهُ وَ یُرِیدُ قَتْلِی عَذِیرَکَ مِنْ خَلِیلِکَ مِنْ مُرَادٍ فَیَقُولُ لَهُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ إِذَا عَرَفْتَ ذَلِکَ مِنِّی فَاقْتُلْنِی فَیَقُولُ إِنَّهُ لَایَحِلُّ ذَلِکَ أَنْ أَقْتُلَ رَجُلًا قَبْلَ أَنْ یَفْعَلَ بِی شَیْئاً وَ فِی خَبَرٍ آخَرَ قَالَ إِذَا قَتَلْتُکَ فَمَنْ یَقْتُلُنِی قَالَ فَسَمِعَتِ الشِّیعَةُ ذَلِکَ فَوَثَبَ مَالِکٌ الْأَشْتَرُ وَ الْحَارِثُ بْنُ الْأَعْوَرِ وَ غَیْرُهُمَا مِنَ الشِّیعَةِ فَجَرَّدُوا سُیُوفَهُمْ وَ قَالُوا یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَنْ هَذَا الْکَلْبُ الَّذِی تُخَاطِبُهُ بِمِثْلِ هَذَا الْخِطَابِ مِرَاراً وَ أَنْتَ إِمَامُنَا وَ وَلِیُّنَا وَ ابْنُ عَمِّ نَبِیِّنَا فَمُرْنَا بِقَتْلِهِ فَقَالَ لَهُمُ اغْمِدُوا سُیُوفَکُمْ بَارَکَ اللَّهُ فِیکُمْ وَ لَاتَشُقُّوا عَصَا هَذِهِ الْأُمَّةِ أَ تَرَوْنَ أَنِّی أَقْتُلُ رَجُلًا لَمْ یَصْنَعْ بِی شَیْئاً».

در نظام هستی ریشه بدواند و شاخ و برگ و میوه بدهد،آنجا را کرم خورده بود.

من عمل تو را ضایع نکردم،خداوند در سوره اعراف می فرماید:

«إِنّٰا لاٰ نُضِیعُ أَجْرَ الْمُصْلِحِینَ» (1)

ما اجر مصلحان را ضایع نمی کنیم،اما او که اجری به وجود نیاورد.این کار تو در ظاهر شکل خوبی داشت،ولی در باطن خراب بود.

اخلاص مرحوم میرزا علی شیرازی

من منزل شهید مطهری که می رفتم،می دیدم که عکس استادش بالای سرشان است.مرحوم مطهری عاشق این استاد بود و ارادت عجیبی به او داشت.در اتاقی که نماز شب می خواند،عکس او را زده بود.

مرحوم مطهری می گفت:چهره های متشخص مؤمنِ اصفهان به خدمت استادم، حاج میرزا علی آقای شیرازی آمدند،گفتند:پیغمبر صلی الله علیه و آله فرموده اند که تقاضای مؤمن را قبول کنید،شما تقاضای ما را قبول کنید.فرمود:درخواست شما چیست ؟ گفتند:در گوشه میدان نقش جهان اصفهان و کنار میدان عالی قاپو و مسجد شیخ لطف اللّه،یکی از بزرگ ترین مساجد اصفهان است امسال ماه مبارک رمضان بیایید و نماز جماعت را در آنجا بخوانید.چون ایشان نماز جماعت را در حجره مدرسه صدر می خواندند،که جای کوچکی بود و بیش از دو نفر نمی توانستند به ایشان اقتدا کنند.پیغمبر صلی الله علیه و آله فرموده است که تقاضای مؤمن را قبول کنید.

ایشان فرمود:می آیم.روز اول که آمد و در محراب نماز رفت،بعد از پایان نماز عصر که بلند شد برود،از یکی پرسید:نماز شلوغ بود ؟ گفت:فدای شما شوم،تا بیرون مسجد،تا میدان صف کشیده شده بود.فردای آن روز ایشان نیامد.مردم

ص:147


1- (1)) - اعراف(7):170؛ ما پاداش اصلاح گران را ضایع نمی کنیم.

نمازشان را خواندند و رفتند.

معتمدین به مدرسه صدر و حجره او رفتند،به ایشان گفتند:آقا ! کسالت داشتید ؟ فرمود:نه.گفتند:پس چرا برای نماز نیامدید ؟ فرمود:این جمعیتی که آمده بودند،تعدادی از آنها اهل بازار بودند،اما بیشتر جمعیت از مسجدهای اطراف آمده بودند.این نماز من ظلم به مسجدها و پیش نمازهای دیگر است، چون مسجدهای دیگر را خلوت کرده است.این به آبروی امام جماعت ها لطمه می زند،من نمی آیم.

چرا کار تو اجر ندارد ؟ خدا می گوید:کار تو در ظاهر خوب بود،ولی ضربه زننده به دیگران بود.چه در نیت تو بود یا نبود.در نیت تو هم نباشد،باید کار را تجزیه و تحلیل کنی تا متوجه شوی که چرا عمل تو رشد نکرد.اصلاً به اجری نرسید که خدا ضایع کند.خدا اجر را ضایع نمی کند.

آیه ای که خدا نظام هستی را به زمین کشاورزی تشبیه و از بندگانش به کشاورز و اعمال شما را به دانه تعبیر کرده است:

«مَنْ کٰانَ یُرِیدُ حَرْثَ الْآخِرَةِ نَزِدْ لَهُ فِی حَرْثِهِ» (1)

اگر برای دنیا می کاری،چیزی نصیبت نمی شود،اگر هم بشود،برای همین دو روز دنیا است.بعد از مردن که تو وارد کویر می شوی،نه وارد باغ و جنت: «وَ مَنْ کٰانَ یُرِیدُ حَرْثَ الدُّنْیٰا» ببین که چه زارعی هستی ؟ و چه چیزی می کاری ؟ آیا دانه تو فاسد نیست ؟ این هایی که گناه می کارند،گناه که اجر ندارد.گناه آتش است،پس اینها آتش می کارند.

ریشه های فساد دانه عمل

آن کسی که حسد،بخل،حرص،کبر و ظلم می کارد،اینها مقدمه ضربه زدن به

ص:148


1- (1)) - شوری(42):20؛ کسی که زراعت آخرت را بخواهد،بر زراعتش می افزاییم.

دیگران است و از دانه های فاسد عمل می باشد.

«مَنْ کٰانَ یُرِیدُ حَرْثَ الْآخِرَةِ نَزِدْ لَهُ فِی حَرْثِهِ»

اما اگر دانه پاک بکاری،دانه می شکافد،ریشه می دواند،ریشه ثابت که:

«أَصْلُهٰا ثٰابِتٌ وَ فَرْعُهٰا فِی السَّمٰاءِ» (1)شاخ و برگ می دهد و میوه آن هم همیشگی است: «تُؤْتِی أُکُلَهٰا کُلَّ حِینٍ» (2)میوه اش در تمام زمان ها بدون به بن بست رسیدن،به دست می آید.

ریاکاری در دل مردم

در روایت دارد که انسان در قیامت می گوید:ما چهل سال نماز خواندیم،روزه گرفتیم،مکه رفتیم،درمانگاه ساختیم،خدایا ! محصول آن چه شد ؟ فکر می کند که خدا یادش رفته است که این دانه را رشد بدهد ؟ نه،یادش نرفته است.

نمازها،روزه ها،حج و درمانگاه ساختنت را در نظام عالم من،در سرزمین اخلاص نکاشتی،بلکه همه این دانه ها را با ریا در دل مردم کاشتی.این نماز را خواندی که نماز تو را ببینند،روزه و درمانگاه و حج تو را ببینند.من هم همه آنها را زنده کرده ام،برو مزدت را از آنها بگیر،به من چه ربطی دارد ؟ مگر نماز را برای من کاشتی ؟ تو این دانه ها را در دل مردم کاشتی که آنها خوششان بیاید.محصول آن همان خوش آمد گفتن مردم است. (3)

محصول دنیا

دانه پاکی که کاشته می شود،آن دانه پاک چه می کند ؟ آیات قرآن در این زمینه اعجاب انگیز است.در نهایت حرف قرآن راجع به این دانه پاک این است:

وَ اللّٰهُ یُضٰاعِفُ لِمَنْ یَشٰاءُ» (4)

ص:149


1- (1)) - ابراهیم(14):24؛ ریشه اش استوار و پابرجا و شاخه اش در آسمان است.
2- (2)) - ابراهیم(14):25؛ میوه اش را به اجازه پروردگارش در هر زمانی می دهد.
3- (3)) - کافی:293/2،(باب الریاء)،حدیث 3؛«أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام کُلُّ رِیَاءٍ شِرْکٌ إِنَّهُ مَنْ عَمِلَ لِلنَّاسِ کَانَ ثَوَابُهُ عَلَی النَّاسِ وَ مَنْ عَمِلَ لِلَّهِ کَانَ ثَوَابُهُ عَلَی اللَّهِ». کافی:293/2،(باب الریاء)،حدیث 4؛«أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی قَوْلِ اللَّهِ عز و جل فَمَنْ کانَ یَرْجُوا لِقاءَ رَبِّهِ فَلْیَعْمَلْ عَمَلًا صالِحاً وَ لا یُشْرِکْ بِعِبادَةِ رَبِّهِ أَحَداً قَالَ الرَّجُلُ یَعْمَلُ شَیْئاً مِنَ الثَّوَابِ لَایَطْلُبُ بِهِ وَجْهَ اللَّهِ إِنَّمَا یَطْلُبُ تَزْکِیَةَ النَّاسِ یَشْتَهِی أَنْ یُسْمِعَ بِهِ النَّاسَ فَهَذَا الَّذِی أَشْرَکَ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ ثُمَّ قَالَ مَا مِنْ عَبْدٍ أَسَرَّ خَیْراً فَذَهَبَتِ الْأَیَّامُ أَبَداً حَتَّی یُظْهِرَ اللَّهُ لَهُ خَیْراً وَ مَا مِنْ عَبْدٍ یُسِرُّ شَرّاً فَذَهَبَتِ الْأَیَّامُ أَبَداً حَتَّی یُظْهِرَ اللَّهُ لَهُ شَرّاً». وسائل الشیعة:1/66،باب 11،حدیث 147؛«أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ علیه السلام قَالَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام اخْشَوُا اللَّهَ خَشْیَةً لَیْسَتْ بِتَعْذِیرٍ وَ اعْمَلُوا لِلَّهِ فِی غَیْرِ رِیَاءٍ وَ لَاسُمْعَةٍ فَإِنَّهُ مَنْ عَمِلَ لِغَیْرِ اللَّهِ وَکَلَهُ اللَّهُ إِلَی عَمَلِهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ». وسائل الشیعة:67/1،باب 11،حدیث 148؛«أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ لَوْ أَنَّ عَبْداً عَمِلَ عَمَلًا یَطْلُبُ بِهِ وَجْهَ اللَّهِ وَ الدَّارَ الآْخِرَةَ وَ أَدْخَلَ فِیهِ رِضَی أَحَدٍ مِنَ النَّاسِ کَانَ مُشْرِکاً وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَنْ عَمِلَ لِلنَّاسِ کَانَ ثَوَابُهُ عَلَی النَّاسِ یَا زُرَارَةُ کُلُّ رِیَاءٍ شِرْکٌ وَ قَالَ علیه السلام قَالَ اللَّهُ عز و جل مَنْ عَمِلَ لِی وَ لِغَیْرِی فَهُوَ لِمَنْ عَمِلَ لَهُ». وسائل الشیعة:5/338،باب 25،حدیث 6728؛«الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیه السلام فِی حَدِیثِ الْمَنَاهِی قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ مَنْ بَنَی بُنْیَاناً رِیَاءً وَ سُمْعَةً حَمَلَهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مِنَ الْأَرْضِ السَّابِعَةِ وَ هُوَ نَارٌ یَشْتَعِلُ مِنْهُ ثُمَّ یُطَوَّقُ فِی عُنُقِهِ وَ یُلْقَی فِی النَّارِ فَلَا یَحْبِسُهُ شَیْءٌ مِنْهَا دُونَ قَعْرِهَا إِلَّا أَنْ یَتُوبَ فَقِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ کَیْفَ یَبْنِی رِیَاءً وَ سُمْعَةً فَقَالَ یَبْنِی فَضْلًا عَلَی مَا یَکْفِیهِ اسْتِطَالَةً بِهِ عَلَی جِیرَانِهِ وَ مُبَاهَاةً لِإِخْوَانِهِ». وسائل الشیعة:339/5،باب 25،حدیث 6731؛«رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَالَ وَ مَنْ بَنَی بُنْیَاناً رِیَاءً وَ سُمْعَةً حَمَلَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ إِلَی سَبْعِ أَرَضِینَ ثُمَّ یُطَوَّقُهُ نَاراً تُوقَدُ فِی عُنُقِهِ ثُمَّ یُرْمَی بِهِ فِی النَّارِ فَقُلْنَا یَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَیْفَ یَبْنِی رِیَاءً وَ سُمْعَةً فَقَالَ یَبْنِی فَضْلًا عَلَی مَا یَکْفِیهِ أَوْ یَبْنِی مُبَاهَاةً». وسائل الشیعة:312/24،باب 34،حدیث 30633؛«النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ وَ مَنْ أَطْعَمَ طَعَاماً رِیَاءً وَ سُمْعَةً أَطْعَمَهُ اللَّهُ مِثْلَهُ مِنْ صَدِیدِ جَهَنَّمَ وَ جَعَلَ ذَلِکَ الطَّعَامَ نَاراً فِی بَطْنِهِ حَتَّی یَقْضِیَ بَیْنَ النَّاسِ». بحار الأنوار:233/67،باب 54؛«أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ الْإِبْقَاءُ عَلَی الْعَمَلِ أَشَدُّ مِنَ الْعَمَلِ قَالَ وَ مَا الْإِبْقَاءُ عَلَی الْعَمَلِ قَالَ یَصِلُ الرَّجُلُ بِصِلَةٍ وَ یُنْفِقُ نَفَقَةً لِلَّهِ وَحْدَهُ لَاشَرِیکَ لَهُ فَتُکْتَبُ لَهُ سِرّاً ثُمَّ یَذْکُرُهَا فَتُمْحَی وَ تُکْتَبُ لَهُ عَلَانِیَةً ثُمَّ یَذْکُرُهَا فَتُمْحَی فَتُکْتَبُ لَهُ رِئَاءً». بحار الأنوار:300/69،باب 116،حدیث73؛«(مصباح الشریعة)قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام لَاتُرَاءِ بِعَمَلِکَ مَنْ لَایُحْیِی وَ لَایُمِیتُ وَ لَایُغْنِی عَنْکَ شَیْئاً وَ الرِّیَاءُ شَجَرَةٌ لَاتُثْمِرُ إِلَّا الشِّرْکَ الْخَفِیَّ وَ أَصْلُهَا النِّفَاقُ یُقَالُ لِلْمُرَائِی عِنْدَ الْمِیزَانِ خُذْ ثَوَابَکَ مِمَّنْ عَمِلْتَ لَهُ مِمَّنْ أَشْرَکْتَهُ مَعِی فَانْظُرْ مَنْ تَدْعُو وَ مَنْ تَرْجُو وَ مَنْ تَخَافُ وَ اعْلَمْ أَنَّکَ لَاتَقْدِرُ عَلَی إِخْفَاءِ شَیْءٍ مِنْ بَاطِنِکَ عَلَیْهِ وَ تَصِیرُ مَخْدُوعاً قَالَ اللَّهُ عز و جل یُخادِعُونَ اللَّهَ وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ ما یَخْدَعُونَ إِلَّا أَنْفُسَهُمْ وَ ما یَشْعُرُونَ وَ أَکْثَرُ مَا یَقَعُ الرِّیَاءُ فِی النَّظَرِ وَ الْکَلَامِ وَ الْأَکْلِ وَ الْمَشْیِ وَ الْمُجَالَسَةِ وَ اللِّبَاسِ وَ الضَّحِکِ وَ الصَّلَاةِ وَ الْحَجِّ وَ الْجِهَادِ وَ قِرَاءَةِ الْقُرْآنِ وَ سَائِرِ الْعِبَادَاتِ الظَّاهِرَةِ وَ مَنْ أَخْلَصَ بَاطِنَهُ لِلَّهِ وَ خَشَعَ لَهُ بِقَلْبِهِ وَ رَأَی نَفْسَهُ مُقَصِّراً بَعْدَ بَذْلِ کُلِّ مَجْهُودٍ وَجَدَ الشُّکْرَ عَلَیْهِ حَاصِلًا فَیَکُونُ مِمَّنْ یُرْجَی لَهُ الْخَلَاصُ مِنَ الرِّیَاءِ وَ النِّفَاقِ إِذَا اسْتَقَامَ عَلَی ذَلِکَ عَلَی کُلِّ حَالٍ». بحار الأنوار:300/69،باب 116،حدیث 38؛«سُئِلَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام عَنْ عَظِیمِ الشِّقَاقِ [ الشِّقَاءِ ] قَالَ رَجُلٌ تَرَکَ الدُّنْیَا لِلدُّنْیَا فَفَاتَتْهُ الدُّنْیَا وَ خَسِرَ الآْخِرَةَ وَ رَجُلٌ تَعَبَّدَ وَ اجْتَهَدَ وَ صَامَ رِئَاءَ النَّاسِ فَذَلِکَ الَّذِی حُرِمَ لَذَّاتِ الدُّنْیَا وَ لَحِقَهُ التَّعَبُ الَّذِی لَوْ کَانَ بِهِ مُخْلِصاً لَاسْتَحَقَّ ثَوَابَهُ فَوَرَدَ الآْخِرَةَ وَ هُوَ یَظُنُّ أَنَّهُ قَدْ عَمِلَ مَا یَثْقُلُ بِهِ مِیزَانُهُ فَیَجِدُهُ هَبَاءً مَنْثُوراً». بحار الأنوار:62/90،باب 128؛«امیر المومنین علیه السلام...وَ أَمَّا الْوَجْهُ الرَّابِعُ مِنَ الشِّرْکِ فَهُوَ شِرْکُ الرِّیَاءِ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی فَمَنْ کانَ یَرْجُوا لِقاءَ رَبِّهِ فَلْیَعْمَلْ عَمَلًا صالِحاً وَ لا یُشْرِکْ بِعِبادَةِ رَبِّهِ أَحَداً فَهَؤُلَاءِ صَامُوا وَ صَلَّوْا وَ اسْتَعْمَلُوا أَنْفُسَهُمْ بِأَعْمَالِ أَهْلِ الْخَیْرِ إِلَّا أَنَّهُمْ یُرِیدُونَ بِهِ رِئَاءَ النَّاسِ فَأَشْرَکُوا لِمَا أَتَوْهُ مِنَ الرِّیَاء...». نهج البلاغه:حکمت 276؛«وَ قَالَ علیه السلام اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنْ أَنْ تُحَسِّنَ فِی لَامِعَةِ الْعُیُونِ عَلَانِیَتِی وَ تُقَبِّحَ فِیمَا أُبْطِنُ لَکَ سَرِیرَتِی مُحَافِظاً عَلَی رِثَاءِ النَّاسِ مِنْ نَفْسِی بِجَمِیعِ مَا أَنْتَ مُطَّلِعٌ عَلَیْهِ مِنِّی فَأُبْدِیَ لِلنَّاسِ حُسْنَ ظَاهِرِی وَ أُفْضِیَ إِلَیْکَ بِسُوءِ عَمَلِی تَقَرُّباً إِلَی عِبَادِکَ وَ تَبَاعُداً مِنْ مَرْضَاتِکَ».
4- (4)) - بقره(2):261؛ و خدا برای هر که بخواهد چند برابر می کند و خدا بسیار عطا کننده و داناست.

خداوند این دانه های کاشته شده را بی قید و شرط،به طور مطلق اضافه می کند.

«یضاعف»فعل مضارع است و دلالت بر دوام دارد.خداوند می گوید:

«یضاعف»؛من پیوسته کاشته ات را اضافه می کنم یُضٰاعِفُ لِمَنْ یَشٰاءُ لذا در مورد بهشت می گوید: «خٰالِدِینَ فِیهٰا أَبَداً» (1)آنجا دائم به اجر عمل اضافه می شود.اگر اضافه نمی شد،بهشت من تمام می شد.ولی این اضافه شدن دوام دارد.

دانه توبه

یکی از پربرکت ترین دانه ها که محصول بسیار عالی دارد و خدا عاشق کشاورز و خود آن دانه است و باغبانی آن دانه را هم خودش به عهده گرفته است،توبه است.پیغمبر صلی الله علیه و آله از ماه رمضان به

«وَ هُوَ شَهْرُ التَّوْبَةِ» (2)تعبیر کردند.در این ماه که فصل کاشتن است،هر سی شبانه روز دانه توبه بکارید،تا محصول این توبه به دست بیاید.این درخت سه محصول دارد که در سوره های بقره،مؤمن و فرقان ذکر شده است.

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

ص:150


1- (1)) - نساء(4):57؛ و آنان را در زیر سایه ای پایدار [ و دلپذیر،آرام بخش و خنک ] درآوریم.
2- (2)) - بحار الأنوار:340/93،باب 46،حدیث 5؛فضائل الأشهرالثلاثه،شیخ صدوق:95،حدیث 78.

پی نوشت ها

پاداش دنیایی و آخرتی اعمال

تهران،مسجد امیر

رمضان 1383

ص:151

ص:152

ص:153

ص:154

ص:155

ص:156

ص:157

10 اجر عمل

اشاره

الحمدلله رب العالمین و صلّی الله علی جمیع الانبیاء والمرسلین

و صلّ علی محمد و آله الطاهرین.

کوشش های مثبتی که در سایه ایمان،با اراده و اختیار از ظاهر و باطن انسان ظهور می کند،به حقیقت به پاداش،و میوه لازم خود خواهد رسید.نظام عالم هستی در دنیا و آخرت بر این حقیقت پایه ریزی شده است.دستگاه الهی در این زمینه تا آنجا منظم است که در قرآن مجید می فرماید:

به اندازه رشته میان هسته خرما-آن تار بسیار نازک-انحرافی در این زمینه وجود ندارد.محال است انسان باکرامت و وابسته به پروردگار و حقایق،کار مثبتی را انجام بدهد،یا حال مثبتی را از خود نشان بدهد و به نتیجه و محصول آن نرسد.گاهی نتیجه کار در دنیا و گاهی در آخرت است.

بنابراین اگر ما کار مثبت بسیاری انجام دادیم،اگر در دنیا محصول و پاداش آنها را ندیدیم،معنی آن این نیست که این کارهای مثبت هدر رفته است.بلکه پاداش، و ثمره این کارها آن قدر عظیم است که ظرف دنیا گنجایش آن را ندارد تا به انسان برسد.اما تا جایی که ظرف دنیا گنجایش پاداش را داشته باشد به انسان پاداش و اجر می دهند.

پاداش رحمان و رحیم

«یٰا رَحْمٰنَ الدُّنْیٰا وَ الْآخِرَةِ وَ رَحِیمَهُما» (1)این جمله در دعاهای معصوم نقل شده

ص:158


1- (1)) - کافی:557/2؛بَابُ الدُّعَاءِ لِلْکَرْبِ وَ الْهَمِّ وَ الْحُزْنِ وَ الْخَوْف،حدیث 6؛«أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی الْهَمِّ قَالَ تَغْتَسِلُ وَ تُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ وَ تَقُولُ یَا فَارِجَ الْهَمِّ وَ یَا کَاشِفَ الْغَمِّ یَا رَحْمَانَ الدُّنْیَا وَ الآْخِرَةِ وَ رَحِیمَهُمَا فَرِّجْ هَمِّی وَ اکْشِفْ غَمِّی یَا اللَّهُ الْوَاحِدُ الْأَحَدُ الصَّمَدُ الَّذِی لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً أَحَدٌ اعْصِمْنِی وَ طَهِّرْنِی وَ اذْهَبْ بِبَلِیَّتِی وَ اقْرَأْ آیَةَ الْکُرْسِیِّ وَ الْمُعَوِّذَتَیْنِ». وسائل الشیعة:42/8،باب 8،حدیث 10057؛«النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله عَنْ جَبْرَئِیلَ عَنْ إِسْرَافِیلَ عَنِ اللَّهِ عز و جل قَالَ مَنْ صَلَّی فِی آخِرِ لَیْلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ عَشْرَ رَکَعَاتٍ یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ مَرَّةً وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ عَشْرَ مَرَّاتٍ وَ یَقُولُ فِی رُکُوعِهِ وَ سُجُودِهِ عَشْرَ مَرَّاتٍ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَاإِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ وَ یَتَشَهَّدُ فِی کُلِّ رَکْعَتَیْنِ ثُمَّ یُسَلِّمُ فَإِذَا فَرَغَ مِنْ آخِرِ عَشْرِ رَکَعَاتٍ قَالَ بَعْدَ فَرَاغِهِ مِنَ التَّسْلِیمِ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ أَلْفَ مَرَّةٍ فَإِذَا فَرَغَ مِنَ الِاسْتِغْفَارِ سَجَدَ وَ یَقُولُ فِی سُجُودِهِ یَا حَیُّ یَا قَیُّومُ یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ یَا رَحْمَانَ الدُّنْیَا وَ الآْخِرَةِ وَ رَحِیمَهُمَا یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ یَا إِلَهَ الْأَوَّلِینَ وَ الآْخِرِینَ اغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَ تَقَبَّلْ مِنَّا صَلَاتَنَا وَ صِیَامَنَا وَ قِیَامَنَا فَإِنَّهُ لَایَرْفَعُ رَأْسَهُ مِنَ السُّجُودِ حَتَّی یَغْفِرَ اللَّهُ لَهُ ثُمَّ ذَکَرَ ثَوَاباً جَزِیلًا». وسائل الشیعة:335/13،باب 20،حدیث 17882؛«سَعْدِ بْنِ سَعْدٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ کُنْتُ مَعَهُ فِی الطَّوَافِ فَلَمَّا صِرْنَا بِحِذَاءِ الرُّکْنِ الْیَمَانِیِّ قَامَ علیه السلام فَرَفَعَ یَدَهُ إِلَی السَّمَاءِ ثُمَّ قَالَ یَا اللَّهُ یَا وَلِیَّ الْعَافِیَةِ وَ خَالِقَ الْعَافِیَةِ وَ رَازِقَ الْعَافِیَةِ وَ الْمُنْعِمَ بِالْعَافِیَةِ وَ الْمَنَّانَ بِالْعَافِیَةِ وَ الْمُتَفَضِّلَ بِالْعَافِیَةِ عَلَیَّ وَ عَلَی جَمِیعِ خَلْقِکَ یَا رَحْمَانَ الدُّنْیَا وَ الآْخِرَةِ وَ رَحِیمَهُمَا صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ ارْزُقْنَا الْعَافِیَةَ وَ دَوَامَ الْعَافِیَةِ وَ تَمَامَ الْعَافِیَةِ وَ شُکْرَ الْعَافِیَةِ فِی الدُّنْیَا وَ الآْخِرَةِ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ».

ص:159

است و ریشه قرآنی دارد،که پروردگار رحمن و رحیم دنیا و آخرت بندگانش است.

با توجه به این که اغلب مفسران،می گویند:

رحیم،یعنی خدایی که در قیامت پاداش همه اهل ایمان را به آنها عنایت خواهد کرد.وقتی که در دعا می گوید:

«و رحیمهما» ؛هم رحیم دنیا و هم رحیم آخرت است،ثابت می شود که اجر و مزد اعمال مثبت و حالات پاک مردم،تا جایی که دنیا گنجایش آن را دارد،به مردم عنایت خواهد شد.خداوند متعال،هم خودش دست اندرکار پرداخت پاداش و مزد است و هم دست اندر کار تبدیل کار نیک به میوه خوب می باشد.

چهار آیه در این زمینه وجود دارد.در یک آیه می فرماید: «نُصِیبُ بِرَحْمَتِنٰا» (1)اینجا مسأله رحمت است،یعنی خداوند پاداش کار مثبت را،هم در دنیا و هم در آخرت به نتیجه می رساند.ما وظیفه داریم که کار و حال مثبت به او تحویل بدهیم.

او بعد از این که کار و حال را تحویل می گیرد،در عالم ربوبیت خودش،در این کار و حال ما فعل و انفعالاتی ایجاد می کند که بنا به فرموده قرآن در سوره توبه و آل عمران،نهایت این فعل و انفعالات،بهشت و رضوان است.

رضوان،حقیقتی مافوق بهشت است که در سوره مبارکه توبه با این وصف رضوان را بیان می فرماید:

« وَ رِضْوٰانٌ مِنَ اللّٰهِ أَکْبَرُ ذٰلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ» (2)

یعنی بزرگتر از بهشت است.ولی به یقین طبق وعده قرآن،این رضوان در آینده برای اهل ایمان ظهور خواهد کرد.

در سوره مبارکه آل عمران می فرماید:

« وَ رِضْوٰانٌ مِنَ اللّٰهِ وَ اللّٰهُ بَصِیرٌ بِالْعِبٰادِ» (3)

خداوند خوب بندگانش را می شناسد و به تمام کارها و حالات بندگانش آگاهی

ص:160


1- (1)) - یوسف(12):56؛ رحمت خود را به هر کس که بخواهیم می رسانیم و پاداش نیکوکاران را تباه نمی کنیم.
2- (2)) - توبه(9):72؛ و هم چنین خشنودی و رضایتی از سوی خدا [ که از همه آن نعمت ها ] بزرگ تر است؛این همان کامیابی بزرگ است.
3- (3)) - آل عمران(3):15؛ و رضایتی از سوی خداست؛و خدا به بندگان بیناست.

دارد.

« نُصِیبُ بِرَحْمَتِنٰا مَنْ نَشٰاءُ وَ لاٰ نُضِیعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِینَ»

ما به خاطر کارها و حالات خوب،رحمت،پاداش،اجر و لطفمان را به بندگانمان خواهیم رساند.«اصاب»یعنی رسیدن. «نُصِیبُ» که از نظر ادبی،متکلم مع الغیر است،یعنی ما به بندگان خودمان خواهیم رساند.آنهایی را که می خواهیم،چون همه را که نمی خواهد و همه خود را در فضای خواستن او قرار نمی دهند.اما هر کسی که خودش را در فضای خواستن او قرار بدهد،یعنی وارد در «مَنْ یَشٰاءُ» (1)و «مَنْ نَشٰاءُ» (2)شود یعنی لایق باشد. «مَنْ یَشٰاءُ» معنی لطیف قرآنی آن این است که اگر کسی خودش را با عمل و حال مثبت در فضای خواست او قرار بدهد،رحمت را در آن فضا به او می رساند؛

« قُلِ اللّٰهُمَّ مٰالِکَ الْمُلْکِ تُؤْتِی الْمُلْکَ مَنْ تَشٰاءُ وَ تَنْزِعُ الْمُلْکَ مِمَّنْ تَشٰاءُ وَ تُعِزُّ مَنْ تَشٰاءُ وَ تُذِلُّ مَنْ تَشٰاءُ» (3)

بی حساب نیست،بلکه با شرایط است. «تُؤْتِی الْمُلْکَ» ملک یعنی نبوت انبیا، نه شاهنشاهی.آدم بی دین،لائیک،مخالف با قرآن و اسلام،مخالف با حجاب، آیا خدا این ملک را به او عنایت کرده است ؟ نه،کاری به پروردگار ندارد،چون خدا هیچ گاه ملک را به ستمگران نداده است.

این «تُؤْتِی الْمُلْکَ» یعنی ملک نبوت،ولایت ویژه حضرت حق،ملک ارزش ها.

شما در آیات قرآن مجید هم همین نکته را در سوره های مختلف می خوانید:

« وَ زٰادَهُ بَسْطَةً فِی الْعِلْمِ وَ الْجِسْمِ وَ اللّٰهُ یُؤْتِی مُلْکَهُ مَنْ یَشٰاءُ» (4)

در جای دیگر دارد؛ «وَ آتَیْنٰاهُمْ مُلْکاً عَظِیماً» (5)اما به چه کسی ؟ این ملک را به هر کسی که بخواهد عنایت می کند.به کسانی که لیاقت عملی و حالی به پیشگاه مقدس او ارائه کرده اند و شایستگی داشته اند که:

ص:161


1- (1)) - بقره(2):90؛ چرا خدا از فضل و احسانش به هر که از بندگانش بخواهد [ کتاب آسمانی ] نازل می کند.
2- (2)) - انعام(6):83؛ هر که را بخواهیم [ به ] درجاتی بالا می بریم.
3- (3)) - آل عمران(3):26؛ بگو:خدایا ! ای مالک همه موجودات ! به هر که خواهی حکومت می دهی و از هر که خواهی حکومت را می ستانی،و هر که را خواهی عزت می بخشی و هر که را خواهی خوار و بی مقدار می کنی،هر خیری به دست توست،یقیناً تو بر هر کاری توانایی.
4- (4)) - بقره(2):247؛ گفت:خدا او را بر شما برگزیده و وی را در دانش و نیروی جسمی فزونی داده؛و خدا زمامداریش را به هر کس که بخواهد عطا می کند؛و خدا بسیار عطا کننده و داناست.
5- (5)) - نساء(4):54؛ و به آنان فرمانروایی بزرگی بخشیدیم.

« تُؤْتِی الْمُلْکَ مَنْ تَشٰاءُ وَ تَنْزِعُ الْمُلْکَ مِمَّنْ تَشٰاءُ وَ تُعِزُّ مَنْ تَشٰاءُ وَ تُذِلُّ مَنْ تَشٰاءُ» (1)

شدند.

خروج ظالم از مُلک خدا

خدا ملک را به ظالم عنایت نمی کند.اگر ظالمی هم آن ملک را با ظلم و ستم تصرّف کرد،از او لباس ملک را می گیرد،چون شایستگی ندارد و غاصبانه به سراغ این لباس رفته است.آبرویش را می برم و دل ها را علیه او می گردانم.این مقام را که با تقلب به خودش بسته است از او می گیرم.

دو جمله بعد از آن همین مطلب است: «وَ تُعِزُّ مَنْ تَشٰاءُ وَ تُذِلُّ مَنْ تَشٰاءُ» (2)پیغمبرم را توانمند می کنم،اما ابولهب و ابوجهل را به خاک ذلّت می کشانم.چرا ؟ چون عزّت مخصوص پیغمبرم است.اگر ابولهب و ابوجهل در مکه حکومت می کنند،بر شهر و مردم سلطه دارند،به ناشایستگی این سلطه را پیدا کرده اند.باید عزیزانِ عزیز شوند،این معنی «وَ تُعِزُّ مَنْ تَشٰاءُ وَ تُذِلُّ مَنْ تَشٰاءُ» است.

بلافاصله بعد از آن هم می گوید:

« بِیَدِکَ الْخَیْرُ إِنَّکَ عَلیٰ کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ» (3)

هر چه در دست او انجام می گیرد،خیر است.حضرت سلیمان علیه السلام، امیرالمؤمنین علیه السلام و ائمه علیهم السلام خیر بودند،خدا به آنها حکومت،ملک،نبوت، امامت و ولایت داد.آمدند جلوی حکومت آنها را گرفتند و در ظاهر خلع سلاح شان کردند،ولی از نظر باطن که خلع سلاح نشدند.امام،امام است.فرقی ندارد که حکومت ظاهری هم در دست آنها باشد،یا نه.ولایت آنها مسلم است، چه مردم رأی بدهندبه دنبال آنها بروند،چه رأی ندهند و به دنبال آنها نروند.

ص:162


1- (1)) - آل عمران(3):26؛ بگو:خدایا ! ای مالک همه موجودات ! به هر که خواهی حکومت می دهی و از هر که خواهی حکومت را می ستانی،و هر که را خواهی عزت می بخشی و هر که را خواهی خوار و بی مقدار می کنی،هر خیری به دست توست،یقیناً تو بر هر کاری توانایی.
2- (2)) - آل عمران(3):26؛ و هر که را خواهی عزت می بخشی و هر که را خواهی خوار و بی مقدار می کنی،
3- (3)) - آل عمران(3):26؛ هر خیری به دست توست،یقیناً تو بر هر کاری توانایی.

ملک الهی با بیعت بر کسی مسلم نمی شود.این ملک،انتخاب شخص خداست.برای انبیا و ائمه طاهرین علیهم السلام است.مردم با امام حسین علیه السلام بیعت کنند یا نکنند،امام حسین علیه السلام ولیّ اللّه الاعظم است.

قرآن در این زمینه می گوید: «مٰا کٰانَ لَهُمُ الْخِیَرَةُ» (1)هیچ انتخابی را در زمینه نبوت و امامت در اختیار شما قرار ندادم،فقط خدا می داند که: «اَللّٰهُ أَعْلَمُ حَیْثُ یَجْعَلُ رِسٰالَتَهُ» (2)من به شایستگی های بندگانم از همه آگاه تر هستم.من می دانم که این ملک را به چه کسی عنایت کنم من می دانم که عزّت و ذلت را به چه کسی بدهم.

محسنین،لایق ملک الهی

ما رحمت خودمان را به هر کسی که بخواهیم می دهیم،اما چه کسی را خدا می خواهد ؟ شایستگان و صالحان را.این «مَنْ نَشٰاءُ» بی قاعده و قانون نیست.

بی حساب و کتاب نیست.خیلی منظم و حساب شده است؛

« نُصِیبُ بِرَحْمَتِنٰا مَنْ نَشٰاءُ وَ لاٰ نُضِیعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِینَ» (3)

در آیه می گوید:آن «مَنْ نَشٰاءُ» محسنین هستند؛در «وَ لاٰ نُضِیعُ» با واو عاطفه، جمله بعد را به جمله قبل عطف و وصل می کند،یعنی «نُصِیبُ بِرَحْمَتِنٰا مَنْ نَشٰاءُ» این «مَنْ نَشٰاءُ» چه کسانی هستند ؟ «وَ لاٰ نُضِیعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِینَ» .آیه می فرماید:که این «مَنْ نَشٰاءُ» قانون و ضابطه نیست،بلکه محسنین هستند.

سه حقیقت در محسنین:

1-عبادت

محسنین چه کسانی هستند ؟

ص:163


1- (1)) - قصص(28):68؛ و [ آنچه را بخواهد ] بر می گزیند،برای آنان [ در برابر اراده او در قلمرو تکوین و تشریع ] اختیاری نیست.
2- (2)) - انعام(6):124؛ خدا داناتر است که مقام رسالت را در کجا قرار دهد.
3- (3)) - یوسف(12):56؛ رحمت خود را به هر کس که بخواهیم می رسانیم و پاداش نیکوکاران را تباه نمی کنیم.

سه نکته درباره محسنین لازم است بیان شود.یک حقیقت در محسن،حقیقت عبادت او است.پیغمبر صلی الله علیه و آله در این باره می فرماید:

«الإِحْسٰانُ انْ تَعْبُدَ اللّهَ کَأَنَّکَ تَرَاهُ» (1)

احسان،یعنی خدا را به گونه ای عبادت کنی که گویی با چشم سر او را می بینی و در برابر او ایستاده ای.وقتی با چشم سر او را می بیند،برای نماز چگونه«اللّه اکبر» می گوید ؟ چگونه حمد می خواند ؟ چگونه رکوع و سجود می کند ؟ آن نماز،چه نمازی خواهد شد ؟ در این حالت،اوج ادب از انسان ظهور می کند،یعنی وقتی در برابر حضرت حق «اللّه اکبر» می گوید،با آن برای حضور مُحرم می شود.از محضر او هم هیچ غایب نمی شود؛دیگر به تجارت و دنیا نمی پردازد،وقتی سلام نماز را می دهد،که هزار کار غیر از نماز انجام داده است.این یک شعاع حقیقت محسن است.

2-خدمت به خلق

اما حقیقت دیگر احسان،نیکی کردن به بندگان خداست.نیکان قوم موسی علیه السلام به قارون گفتند:

« أَحْسِنْ کَمٰا أَحْسَنَ اللّٰهُ إِلَیْکَ» (2)

به مردم نیکی کن،چنان که خداوند متعال با این ثروتی که از راه حلال به تو داده است،به تو نیکی کرده است.این معنای احسان خدا به قارون در قرآن است.

3-دقت در عمل

حقیقت دیگر احسان،یعنی اعمال مربوط به خود را خیلی خوب انجام بدهید.

اگر نماز و روزه است،به تمام معنا کامل باشد.اگر به دیگران نیکی می کنید،

ص:164


1- (1)) - بحار الأنوار:196/67،باب 53،حدیث 2؛«قَوْلُ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله الْإِحْسَانُ أَنْ تَعْبُدَ اللَّهَ کَأَنَّکَ تَرَاهُ فَإِنْ لَمْ تَکُنْ تَرَاهُ فَإِنَّهُ یَرَاکَ».
2- (2)) - قصص(28):77؛ و نیکی کن همان گونه که خدا به تو نیکی کرده است.

بی منت و پنهانی باشد.اگر این گونه احسان داشته باشید: «وَ لاٰ نُضِیعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِینَ» این محسنین در« مَنْ نَشٰاءُ »هستند.چون جملات آیه با واو عاطفه به هم ربط دارد،به ما می گوید:این «مَنْ نَشٰاءُ» بی نظم نیست،که رحمتم را به شمر و یزید هم بدهم و بعد بگویم:دلم می خواست،نه، «مَنْ نَشٰاءُ» می گویم،و به شما نشان می دهم که این «مَنْ نَشٰاءُ» در علم من،فقط محسنین هستند.می خواهم به محسنین پاداشم را برسانم.خواستن پروردگار ریشه دار و استوار است.

ضمانت اجر محسنین

خداوند چه ضمانت هایی برای ما کرده است ؟ بار معنوی این مسائل خیلی سنگین است.خدا می فرماید:اگر الفاظ قرآن را به کوه ها نازل می کردم،ویران می شد:

« لَوْ أَنْزَلْنٰا هٰذَا الْقُرْآنَ عَلیٰ جَبَلٍ لَرَأَیْتَهُ خٰاشِعاً مُتَصَدِّعاً مِنْ خَشْیَةِ اللّٰهِ» (1)

الفاظ قرآن کوه ها را ویران می کند،چه برسد به مفاهیم آن،که برای این جنس دو پای خاکی،این فرش نشین،به خاطر یک مقدار ایمان و عملِ درست،چه چیزهایی را به عهده گرفته است؛ «إِنّٰا لاٰ نُضِیعُ أَجْرَ مَنْ أَحْسَنَ عَمَلاً» (2)من پاداش کسی که فعالیت نیکو داشته است را ضایع نکنم.ضایع کردن پاداش،ظلم فاحش است.

حق الناس در قیامت

در باب حقوق مردم روایاتی وارد شده است که به عنوان باب «حبس الحقوق» است.در قیامت،کاسب را می آورند،می گویند:شما این فرد را برای کار استخدام

ص:165


1- (1)) - حشر(59):21؛ اگر این قرآن را بر کوهی نازل می کردیم،قطعاً آن را از ترس خدا فروتن و از هم پاشیده می دیدی.و این مثل ها را برای مردم می زنیم تا بیندیشند.
2- (2)) - کهف(18):30؛ زیرا ما پاداش کسانی را که کار نیکو کرده اند،تباه نمی کنیم.

کردی،کار کرده است،اما مزد او را ندادی.در محشر بمان تا مزد او را بدهی.

امام رضا علیه السلام می فرماید:

کسی که برای شما کار می کند،هنوز عرق پیشانی اش خشک نشده است،مزد او را بدهید.مگر این که خودش بخواهد پول او پیش شما امانت بماند.اگر کسی مزد کارگرش را ندهد،روز قیامت او را در دادگاه نگه می دارند،می گویند:مزد او را بده.کار فرما نمی تواند به خدا بگوید:ما که نداریم،تو مزد او را بده.خدا می گوید:مگر او برای من کار کرده است که من مزد او را بدهم ؟ کار مادی بوده،که برای تو کرده است. (1)خدا از حبس حق کارگر متنفر است،آن وقت خودش حق شما خوبان را ضایع کند ؟

آیه می فرماید: «إِنّٰا لاٰ نُضِیعُ أَجْرَ مَنْ أَحْسَنَ عَمَلاً» کار خوب را باید به من تحویل دهید،تا ضایع نشود.

قدرشناسی خداوند

ابولهب دشمن خطرناکی برای پیغمبر صلی الله علیه و آله بود و مورد نفرین خدا در قرآن است.

و با وضع بسیار بدی از دنیا رفت.طبق آیات قرآن،او در عذاب الهی است.ولی در روایات آمده است که (2)خدا در قیامت عذاب ابولهب را ذره ای تخفیف می دهد.نه به خاطر این که عموی پیغمبر صلی الله علیه و آله است،بلکه به این علت که وقتی پیغمبر صلی الله علیه و آله شیرخواره بود،دایه او شیر نداشت که به بچه بدهد.ابولهب یک کنیزی داشت که بچه دار شده بود و شیر داشت،گفت:برادرزاده ام گرسنه است،برو و به او شیر بده.به خاطر همین کار خوب او در حق پیغمبر صلی الله علیه و آله،خداوند در قیامت یک ذرّه عذاب او را تخفیف می دهد.

ص:166


1- (1)) - کافی:288/5،حدیث 1،بَابُ کَرَاهَةِ اسْتِعْمَالِ الْأَجِیرِ قَبْلَ مُقَاطَعَتِهِ عَلَی أُجْرَتِهِ وَ تَأْخِیرِ إِعْطَائِهِ بَعْدَ الْعَمَلِ،حدیث 1؛«سُلَیْمَانَ بْنِ جَعْفَرٍ الْجَعْفَرِیِّ قَالَ کُنْتُ مَعَ الرِّضَا علیه السلام فِی بَعْضِ الْحَاجَةِ فَأَرَدْتُ أَنْ أَنْصَرِفَ إِلَی مَنْزِلِی فَقَالَ لِیَ انْصَرِفْ مَعِی فَبِتْ عِنْدِیَ اللَّیْلَةَ فَانْطَلَقْتُ مَعَهُ فَدَخَلَ إِلَی دَارِهِ مَعَ الْمُعَتِّبِ فَنَظَرَ إِلَی غِلْمَانِهِ یَعْمَلُونَ بِالطِّینِ أَوَارِیَ الدَّوَابِّ وَ غَیْرَ ذَلِکَ وَ إِذاً مَعَهُمْ أَسْوَدُ لَیْسَ مِنْهُمْ فَقَالَ مَا هَذَا الرَّجُلُ مَعَکُمْ فَقَالُوا یُعَاوِنُنَا وَ نُعْطِیهِ شَیْئاً قَالَ قَاطَعْتُمُوهُ عَلَی أُجْرَتِهِ فَقَالُوا لَاهُوَ یَرْضَی مِنَّا بِمَا نُعْطِیهِ فَأَقْبَلَ عَلَیْهِمْ یَضْرِبُهُمْ بِالسَّوْطِ وَ غَضِبَ لِذَلِکَ غَضَباً شَدِیداً فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ لِمَ تُدْخِلُ عَلَی نَفْسِکَ فَقَالَ إِنِّی قَدْ نَهَیْتُهُمْ عَنْ مِثْلِ هَذَا غَیْرَ مَرَّةٍ أَنْ یَعْمَلَ مَعَهُمْ أَحَدٌ حَتَّی یُقَاطِعُوهُ أُجْرَتَهُ وَ اعْلَمْ أَنَّهُ مَا مِنْ أَحَدٍ یَعْمَلُ لَکَ شَیْئاً بِغَیْرِ مُقَاطَعَةٍ ثُمَّ زِدْتَهُ لِذَلِکَ الشَّیْءِ ثَلَاثَةَ أَضْعَافٍ عَلَی أُجْرَتِهِ إِلَّا ظَنَّ أَنَّکَ قَدْ نَقَصْتَهُ أُجْرَتَهُ وَ إِذَا قَاطَعْتَهُ ثُمَّ أَعْطَیْتَهُ أُجْرَتَهُ حَمِدَکَ عَلَی الْوَفَاءِفَإِنْ زِدْتَهُ حَبَّةً عَرَفَ ذَلِکَ لَکَ وَ رَأَی أَنَّکَ قَدْ زِدْتَهُ». وسائل الشیعة:332/18،باب 7،حدیث 23788؛«أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ مَنْ حَبَسَ حَقَّ امْرِئٍ مُسْلِمٍ وَ هُوَ یَقْدِرُ عَلَی أَنْ یُعْطِیَهُ إِیَّاهُ مَخَافَةَ أَنَّهُ إِنْ خَرَجَ ذَلِکَ الْحَقُّ مِنْ یَدِهِ أَنْ یَفْتَقِرَ کَانَ اللَّهُ عز و جل أَقْدَرَ عَلَی أَنْ یُفْقِرَهُ مِنْهُ عَلَی أَنْ یُغْنِیَ نَفْسَهُ بِحَبْسِ ذَلِکَ الْحَقِّ».
2- (2)) - اشاره به سوره مسد «تَبَّتْ یَدٰا أَبِی لَهَبٍ وَ تَبَّ...» بحار الأنوار:405/35،باب 20،حدیث 27؛«تفسیر القمی؛أَ فَمَنْ شَرَحَ اللّٰهُ صَدْرَهُ لِلْإِسْلٰامِ فَهُوَ عَلیٰ نُورٍ مِنْ رَبِّهِ قَالَ نَزَلَتْ فِی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام. بیان:قَالَ الْبَیْضَاوِیُّ وَ غَیْرُهُ إِنَّهَا نَزَلَتْ فِی عَلِیٍّ وَ حَمْزَةَ علیه السلام وَ تَتِمَّةُ الآْیَةِ فِی أَبِی لَهَبٍ وَ وُلْدِهِ». بحار الأنوار:280/15،باب 3،حدیث 25؛«أُمُّهُ آمِنَةُ بِنْتُ وَهْبِ بْنِ عَبْدِ مَنَافِ بْنِ زُهْرَةَ بْنِ کِلَابِ بْنِ مُرَّةَ بْنِ کَعْبِ بْنِ لُوَیِّ بْنِ غَالِبٍ وَ أَرْضَعَتْهُ حَتَّی شَبَّ حَلِیمَةُ بِنْتُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَارِثِ بْنِ شِجْنَةَ السَّعْدِیَّةُ مِنْ بَنِی سَعْدِ بْنِ بَکْرِ بْنِ هَوَازِنَ وَ کَانَتْ ثُوَیْبَةُ مَوْلَاةُ أَبِی لَهَبِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ أَرْضَعَتْهُ أَیْضاً بِلَبَنِ ابْنِهَا مَسْرُوحٍ وَ ذَلِکَ قَبْلَ أَنْ تَقْدِمَ حَلِیمَةُ وَ تُوُفِّیَتْ ثُوَیْبَةُ مُسْلِمَةً سَنَةَ سَبْعٍ مِنَ الْهِجْرَةِ وَ مَاتَ ابْنُهَا قَبْلَهَا وَ کَانَتْ قَدْ أَرْضَعَتْ ثُوَیْبَةُقَبْلُ حَمْزَةَ بْنَ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ عَمَّهُ فَلِذَلِکَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِابْنَةِ حَمْزَةَ إِنَّهَا ابْنَةُ أَخِی مِنَ الرَّضَاعَةِ وَ کَانَ حَمْزَةُ أَسَنَّ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ بِأَرْبَعِ سِنِین».

پایه های اسلام

پنج حقیقت در هر کس باشد،مؤمن است:

حضرت باقر علیه السلام می فرماید:«بُنِی الإسْلامُ عَلی خَمْسٍ؛عَلَی الصّلاةِ وَ الصُّومِ وَ الزَّکاةِ وَ الحَجِّ وَ الوِلاٰیَةِ» (1)کسی که نماز،روزه رمضان را به جای آورد،حقوق مالی سر سال را بدهد،با استطاعت به حج برود و ولایت،امامت اهل بیت علیهم السلام را قبول نماید،مؤمن است.

«وَ أَنَّ اللّٰهَ لاٰ یُضِیعُ أَجْرَ الْمُؤْمِنِینَ» .شاد باشید و امید صد در صد داشته باشید.

که خدا در دنیا،برزخ و بعد از مرگ،پاداش شما را ضایع نمی کند.

امیرالمؤمنین علیه السلام فخر فرشتگان

اما آیه چهارم در مورد صالحان اصلاح گر است،که خداوند در مورد آنان می فرماید:

« إِنّٰا لاٰ نُضِیعُ أَجْرَ الْمُصْلِحِینَ»

ما پاداش مردم شایسته،صالح و اصلاح گر را تباه نمی کنیم.

نوشته اند:بنده ای از بندگان خدا را که هفتاد سال عبادت داشت با هفتاد سال عبادت،به فرشتگان ارائه کردند،فرمود:گاهی این برنامه ها را داشته است،

«اُنْظُرُوا الَی الأرْضِ» مثل لیلة المبیت که امیرالمؤمنین علیه السلام در سن بیست سالگی در جای پیغمبر صلی الله علیه و آله خوابید.او آن هم از پیغمبر صلی الله علیه و آله پرسید:اگر من جای شما بخوابم، شما سالم به مدینه می رسید ؟ فرمود:بله.گفت:جان من فدای شما باد.آن وقت خدا به فرشتگان فرمود:زمین را بنگرید.به امیرالمؤمنین علیه السلام اشاره کرد که در

ص:167


1- (1)) - کافی:18/2،بَابُ دَعَائِمِ الْإِسْلَامِ،حدیث 1؛«أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ بُنِیَ الْإِسْلَامُ عَلَی خَمْسٍ عَلَی الصَّلَاةِ وَ الزَّکَاةِ وَ الصَّوْمِ وَ الْحَجِّ وَ الْوَلَایَةِ وَ لَمْ یُنَادَ بِشَیْءٍ کَمَا نُودِیَ بِالْوَلَایَةِ».کافی:18/2،باب دعائم الاسلام،حدیث 1

رختخواب پیغمبر صلی الله علیه و آله خوابیده بود:

خداوند در حق او می فرماید:

« وَ مِنَ النّٰاسِ مَنْ یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغٰاءَ مَرْضٰاتِ اللّٰهِ وَ اللّٰهُ رَؤُفٌ بِالْعِبٰادِ» (1)

ای ملائکه ! علی علیه السلام جای پیغمبر صلی الله علیه و آله خوابیده است،نمی خواهد که قهرمان خود کند،نمی خواهد فردا در شهر مکه بگوید:من دیشب می دانستم که چهل مرد شجاع می خواهند به پیغمبر صلی الله علیه و آله حمله کنند،من در سن بیست سالگی،از چهل پهلوان نترسیدم.یا نمی خواهد تا آخر عمرش به پیغمبر صلی الله علیه و آله حتی بگوید:من بودم که یک شب در جای شما خوابیدم و شما به سلامت عبور کردید.

بلکه «اِبْتِغٰاءَ مَرْضٰاتِ اللّٰهِ بوده است.

امام حسین علیه السلام مایه افتخار حق

عارفان می گویند:زمان خلقت آدم علیه السلام ملائکه به پروردگار گفتند:

« أَ تَجْعَلُ فِیهٰا مَنْ یُفْسِدُ فِیهٰا وَ یَسْفِکُ الدِّمٰاءَ» (2)

بعد خدا هم آنها را آرام کرد،فرمود:اعتراضی به این آفرینش نداشته باشید.

« إِنِّی أَعْلَمُ مٰا لاٰ تَعْلَمُونَ» من چیزی می دانم،که شما نمی دانید.بعد هم ملائکه در فکر فرو رفتند؛خدا چه می داند که ما نمی دانیم ؟ این دانایی او چیست ؟

امام حسین علیه السلام تا زمانی که کنار هفتاد و یک بدن قطعه قطعه و گریه هشتاد و چهار زن و بچه،صورتش را روی خاک گذاشت و گفت:

«الٰهی رِضاً بِرِضٰاکَ» آنگاه به ملائکه گفت: «إِنِّی أَعْلَمُ مٰا لاٰ تَعْلَمُونَ» منظورم از خلقت انسان مانند حسین علیه السلام بود.

ص:168


1- (1)) - بقره(2):207؛ و از مردم کسی است که جانش را برای خشنودی خدا می فروشد [ مانند امیرالمؤمنین 7 ] و خدا به بندگان مهربان است.
2- (2)) - بقره(2):30؛ گفتند:آیا موجودی را در زمین قرار می دهی که در آن به فساد و تباهی برخیزد و به ناحق خون ریزی کند.

عبادت خالص برای عبودیت

خداوند متعال به یکی از فرشتگان فرمود:

او هفتاد سال تمام عبادت کرده است،به صورت یک انسان کنار او برو،به او بگو:در این هفتاد سال عبادت،به خاطر عبادتت لیاقت این را پیدا نکردی که خدا در قیامت تو را به بهشت ببرد.

یعنی از خدا چه طلبی داری ؟ هر عبادتی که کردی،مایه اش از من بود و تو در هیچ عبادتی،هیچ مایه نگذاشتی.زمین و آسمانی را که در آن عبادت کردی، انرژی بدنی که در عبادت آوردی،نفسی که در عبادت کشیدی،همگی از من بود، پس هیچ شایستگی بهشت رفتن را نداری.

فرشته آمد و با او صحبت کرد.به فرشته گفت:روزی که خدا ما را آفرید «خَلَقَنٰا لِلعِبٰادَةِ» ما را برای بندگی آفرید.من به خاطر اطاعت از او،او را فرمان برداری کرده ام.من بندگی ام برای او است.فرشته برگشت،گفت:خدایا ! می دانی که چه گفت ؟ خطاب رسید:او ذاتش و روحش بنده است،ذات من هم کریم است، می خواهم با کرامت خودم با او معامله کنم.

تو بندگی چو گدایان به شرط مزد مکن که خواجه خود روش بنده پروری داند

چه کار می کند ؟ این است معنای «إِنّٰا لاٰ نُضِیعُ أَجْرَ الْمُصْلِحِینَ» * «إِنّٰا لاٰ نُضِیعُ أَجْرَ مَنْ أَحْسَنَ عَمَلاً» *«إنا لا نضیع أجر المؤمنین.

باش تا صبح دولتت بدمد کاین هنوز از نتایج سحر است

*** چه خوش است یک شب بکشی«هوا»را به خلوص خوانی ز خدا،خدا را

به حضور خوانی ورقی ز قرآن فکنی در آتش کتب ریا را

ص:169

طلبم رفیقی که دهد بشارت

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

ص:170

پی نوشت ها

تهران،مسجد امیر

رمضان 1383

ص:171

ص:172

ص:173

ص:174

ص:175

11 عظمت پیامبر صلی الله علیه و آله

اشاره

الحمدلله رب العالمین و صلّی الله علی جمیع الانبیاء والمرسلین

و صلّ علی محمد و آله الطاهرین.

درباره بعضی از عناصر و اشیای قیمتی و کمیاب،تعبیر به «عزیز الوجود» شده است.

گاهی هم اجناس فراوانی را نسبت به کثرت فوق العاده اجناس دیگر تعبیر به «عزیز الوجود» می کنند.

اندکی انسان ها در قیاس با جانداران

دانشمندان در بحث جانداران می گویند:

جاندار،صاحب نفس حیات،فراوان است؛در دریا،فضا و خاک،موجود زنده زیاد است.و حتی به فرموده قرآن،موجود زنده در آسمان ها،کرات و منظومه های دیگر زیاد است.کثرت موجودات زنده در همین زمین به اندازه ای است که دانشمندان بعد از تحقیق نوشته اند:خداوند متعال در یک تپه خاکی آن قدر موجود زنده دارد که اگر این شش میلیارد جمعیت کره زمین در آن تپه بروند و در جمع موجودات زنده آن تپه قرار بگیرند و تصمیم بگیرند که با هم تپه را رها کنند و از میان همه این موجوداتی که در تپه هستند،بیرون بیایند همه آن موجودات متوجه این کم شدن نمی شوند.

ص:176

ص:177

انسان«عزیز الوجود»عالم خلقت

می گویند:انسان نسبت به تمام جانداران عالم، «عزیز الوجود» است،یعنی جزء عناصر و اجناس کمیاب است.تعداد آنها از زمان آدم علیه السلام تا قیامت،نسبت به موجودات زنده،بلکه نسبت به همه عالم که می سنجند،بسیار کم است.

در میان انسان ها،عاقلان «عزیز الوجود» هستند،یعنی در میان این همه جمعیت انسان،خردمندانِ در مسیر صحیح،کم هستند.نمی گویند که انسان ها فاقد عقل هستند،یا کمبود عقل دارند،بلکه می فرمایند:در جمع انسان ها، عاقلان،یعنی آنهایی که عقل را در محور صحیحی به کار می گیرند، «عزیز الوجود» هستند.

پروردگار در همه زمان ها یک پیام دارد و آن این است: «وَ أَکْثَرُهُمْ لاٰ یَعْقِلُونَ» (1)یعنی از صد نفر،پنجاه نفر به بالا اندیشه نمی کنند و عقل را آن گونه که باید،به کار نمی گیرند.

تفکّر انسان«عزیز الوجود»

پروردگار درباره قرآن می فرماید:ما این قرآن را برای هدایت مردم نازل کردیم:

« هُدیً لِلنّٰاسِ وَ بَیِّنٰاتٍ مِنَ الْهُدیٰ وَ الْفُرْقٰانِ» (2)

ولی در سوره زمر می فرماید:

« إِنَّمٰا یَتَذَکَّرُ أُولُوا الْأَلْبٰابِ» (3)

فقط خردمندان واقعی،کتاب را باور دارند و بر اساس آن عمل می کنند،که آنها «عزیز الوجود» هستند.

در امت های پیامبران،چهره های واقعی خیلی اندک هستند.

ص:178


1- (1)) - مائده(5):103؛ و بیشترشان اندیشه نمی کنند.
2- (2)) - بقره(2):185؛ قرآنی که سراسرش هدایتگر مردم است و دارای دلایلی روشن و آشکار از هدایت می باشد،و مایه جدایی [ حق از باطل ] است.
3- (3)) - زمر(39):9؛ فقط خردمندان متذکّر می شوند.

مثلاً در تفسیر آیات قرآن نوشته اند:حضرت نوح علیه السلام نهصد و پنجاه سال مردم را هدایت کرد،ولی در نهایت وقتی که کشتی آماده شد و بنا شد که طوفان جهان را فرا بگیرد و حضرت نوح مؤمنان واقعی را امر فرمود که سوار کشتی شوید،در طول این هزار سال،فقط هشتاد و سه نفر او را باور کرده و مؤمن شده بودند. (1)یا وقتی که خداوند متعال،طالوت علیه السلام را به همراهی حضرت داود علیه السلام به جنگ جالوت مأمور کرد،می فرماید:یک آزمایشی برای همان نیروی اسلامی پیش آمد، که در آن آزمایش،نفرات زیادی ریزش کردند حضرت طالوت و داود علیه السلام با سیصد و سیزده نفر باقی ماندند. (2)یا وقتی که موسی علیه السلام به پروردگار عالم عرض کرد:می خواهم گروهی از امت من،با من به کوه طور بیایند و آن مناجات تو را با من مشاهده کنند.خداوند دستور داد:گروهی را انتخاب کن و موسی علیه السلام از امت هفتاد هزار نفر برگزید.

« وَ اخْتٰارَ مُوسیٰ قَوْمَهُ سَبْعِینَ رَجُلاً لِمِیقٰاتِنٰا» (3)

از هفتاد هزار نفر،هفتاد نفر را انتخاب کرد،که گل سر سبد امت بودند، و پروردگار پذیرفت تا این هفتاد نفر به کوه طور بروند.

این هفتاد نفر آمدند و تکلّم خدا با موسی علیه السلام را شنیدند.بعد هم اصرار کردند که ما از آن فضا و منطقه بیرون نمی رویم: «حَتّٰی نَرَی اللّٰهَ جَهْرَةً» (4)تا خدا را با چشم خود ببینیم.خداوند هم یک صاعقه ای فرستاد و هر هفتاد نفر را نابود کرد.یعنی برگزیدگان امت موسی از حد خارج شدند.این معنای «عزیز الوجود» بودن انسان ها است.

باقی ماندگان بر سبیل پیامبر صلی الله علیه و آله

حضرت رضا علیه السلام می فرماید:پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله بعد از بیست و سه سال تبلیغ،به

ص:179


1- (1)) - بحار الأنوار:322/11،باب 3،حدیث 30؛«قَالَ الرِّضَا علیه السلام لَمَّا هَبَطَ نُوحٌ علیه السلام إِلَی الْأَرْضِ کَانَ هُوَ وَ وُلْدُهُ وَ مَنْ تَبِعَهُ ثَمَانِینَ نَفْساً فَبَنَی حَیْثُ نَزَلَ قَرْیَةً فَسَمَّاهَا قَرْیَةَ الثَّمَانِینَ لِأَنَّهُمْ کَانُوا ثَمَانِینَ». بحار الأنوار:312/11،باب 3،حدیث 6؛«أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ لَمَّا أَرَادَ اللَّهُ عز و جل هَلَاکَ قَوْمِ نُوحٍ عَقَّمَ أَرْحَامَ النِّسَاءِ أَرْبَعِینَ سَنَةً فَلَمْ یَلِدْ [ یُولَدْ ] فِیهِمْ مَوْلُودٌ فَلَمَّا فَرَغَ نُوحٌ مِنِ اتِّخَاذِ السَّفِینَةِ أَمَرَهُ اللَّهُ أَنْ یُنَادِیَ بِالسُّرْیَانِیَّةِ لَایَبْقَی بَهِیمَةٌ وَ لَاحَیَوَانٌ إِلَّا حَضَرَ فَأَدْخَلَ مِنْ کُلِّ جِنْسٍ مِنْ أَجْنَاسِ الْحَیَوَانِ زَوْجَیْنِ فِی السَّفِینَةِ وَ کَانَ الَّذِینَ آمَنُوا بِهِ مِنْ جَمِیعِ الدُّنْیَا ثَمَانِینَ رَجُلًا فَقَالَ اللَّهُ عز و جل احْمِلْ فِیهٰا مِنْ کُلٍّ زَوْجَیْنِ اثْنَیْنِ وَ أَهْلَکَ إِلّاٰ مَنْ سَبَقَ عَلَیْهِ الْقَوْلُ وَ مَنْ آمَنَ وَ مٰا آمَنَ مَعَهُ إِلّاٰ قَلِیلٌ وَ کَانَ نَجَرَ السَّفِینَةَ فِی مَسْجِدِ الْکُوفَةِ فَلَمَّا کَانَ فِی الْیَوْمِ الَّذِی أَرَادَ اللَّهُ هَلَاکَهُمْ کَانَتِ امْرَأَةُ نُوحٍ تَخْبِزُ فِی الْمَوْضِعِ الَّذِی یُعْرَفُ بِفَارَ التَّنُّورُ فِی مَسْجِدِ الْکُوفَةِ وَ قَدْ کَانَ نُوحٌ اتَّخَذَ لِکُلِّ ضَرْبٍ مِنْ أَجْنَاسِ الْحَیَوَانِ مَوْضِعاً فِی السَّفِینَةِ وَ جَمَعَ لَهُمْ فِیهَا مَا یَحْتَاجُونَ إِلَیْهِ مِنَ الْغِذَاءِ فَصَاحَتِ امْرَأَتُهُ لَمَّا فَارَ التَّنُّورُ فَجَاءَ نُوحٌ إِلَی التَّنُّورِ فَوَضَعَ عَلَیْهَا طِیناً وَ خَتَمَهُ حَتَّی أَدْخَلَ جَمِیعَ الْحَیَوَانِ السَّفِینَةَ ثُمَّ جَاءَ إِلَی التَّنُّورِ فَفَضَّ الْخَاتَمَ وَ رَفَعَ الطِّینَ وَ انْکَسَفَتِ الشَّمْسُ وَ جَاءَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءٌ مُنْهَمِرٌ صَبٌّ بِلَا قَطْرٍ وَ تَفَجَّرَتِ الْأَرْضُ عُیُوناً وَ هُوَ قَوْلُهُ عز و جل فَفَتَحْنٰا أَبْوٰابَ السَّمٰاءِ بِمٰاءٍ مُنْهَمِرٍ وَ فَجَّرْنَا الْأَرْضَ عُیُوناً فَالْتَقَی الْمٰاءُ عَلیٰ أَمْرٍ قَدْ قُدِرَ وَ حَمَلْنٰاهُ عَلیٰ ذٰاتِ أَلْوٰاحٍ وَ دُسُرٍ قَالَ اللَّهُ عز و جل ارْکَبُوا فِیهٰا بِسْمِ اللّٰهِ مَجْرٰاهٰا وَ مُرْسٰاهٰا یَقُولُ مَجْرَاهَا أَیْ مَسِیرُهَا وَ مُرْسَاهَا أَیْ مَوْقِفُهَا فَدَارَتِ السَّفِینَةُ وَ نَظَرَ نُوحٌ إِلَی ابْنِهِ یَقَعُ وَ یَقُومُ فَقَالَ لَهُ یٰا بُنَیَّ ارْکَبْ مَعَنٰا وَ لٰاتَکُنْ مَعَ الْکٰافِرِینَ فَقَالَ ابْنُهُ کَمَا حَکَی اللَّهُ عز و جل سَآوِی إِلیٰ جَبَلٍ یَعْصِمُنِی مِنَ الْمٰاءِ فَقَالَ نُوحٌ لٰاعٰاصِمَ الْیَوْمَ مِنْ أَمْرِ اللّٰهِ إِلّاٰ مَنْ رَحِمَ ثُمَّ قَالَ نُوحٌ رَبِّ إِنَّ ابْنِی مِنْ أَهْلِی وَ إِنَّ وَعْدَکَ الْحَقُّ وَ أَنْتَ أَحْکَمُ الْحٰاکِمِینَ فَقَالَ اللَّهُ یٰا نُوحُ إِنَّهُ لَیْسَ مِنْ أَهْلِکَ إِنَّهُ عَمَلٌ غَیْرُ صٰالِحٍ فَلٰا تَسْئَلْنِ مٰا لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ إِنِّی أَعِظُکَ أَنْ تَکُونَ مِنَ الْجٰاهِلِینَ فَقَالَ نُوحٌ کَمَا حَکَی اللَّهُ تَعَالَی رَبِّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ أَنْ أَسْئَلَکَ مٰا لَیْسَ لِی بِهِ عِلْمٌ وَ إِلّاٰ تَغْفِرْ لِی وَ تَرْحَمْنِی أَکُنْ مِنَ الْخٰاسِرِینَ فَکَانَ کَمَا حَکَی اللَّهُ وَ حٰالَ بَیْنَهُمَا الْمَوْجُ فَکٰانَ مِنَ الْمُغْرَقِینَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَدَارَتِ السَّفِینَةُ وَ ضَرَبَتْهَا الْأَمْوَاجُ حَتَّی وَافَتْ مَکَّةَ وَ طَافَتْ بِالْبَیْتِ وَ غَرِقَ جَمِیعُ الدُّنْیَا إِلَّا مَوْضِعَ الْبَیْتِ وَ إِنَّمَا سُمِّیَ الْبَیْتُ الْعَتِیقَ لِأَنَّهُ أُعْتِقَ مِنَ الْغَرَقِ فَبَقِیَ الْمَاءُ یَنْصَبُّ مِنَ السَّمَاءِ أَرْبَعِینَ صَبَاحاً وَ مِنَ الْأَرْضِ الْعُیُونُ حَتَّی ارْتَفَعَتِ السَّفِینَةُ فَمَسَحَتِ السَّمَاءَ قَالَ فَرَفَعَ نُوحٌ یَدَهُ ثُمَّ قَالَ یا رهمان أتقن وَ تَفْسِیرُهَا رَبِّ أَحْسِنْ فَأَمَرَ اللَّهُ الْأَرْضَ أَنْ تَبْلَعَ مَاءَهَا وَ هُوَ قَوْلُهُ وَ قِیلَ یٰا أَرْضُ ابْلَعِی مٰاءَکِ وَ یٰا سَمٰاءُ أَقْلِعِی أَیْ أَمْسِکِی وَ غِیضَ الْمٰاءُ وَ قُضِیَ الْأَمْرُ وَ اسْتَوَتْ عَلَی الْجُودِیِّ فَبَلَعَتِ الْأَرْضُ مَاءَهَا فَأَرَادَ مَاءُ السَّمَاءِ أَنْ یَدْخُلَ فِی الْأَرْضِ فَامْتَنَعَتِ الْأَرْضُ مِنْ قَبُولِهَا وَ قَالَتْ إِنَّمَا أَمَرَنِیَ اللَّهُ عز و جل أَنْ أَبْلَعَ مَائِی فَبَقِیَ مَاءُ السَّمَاءِ عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ وَ اسْتَوَتِ السَّفِینَةُ عَلَی جَبَلِ الْجُودِیِّ وَ هُوَ بِالْمَوْصِلِ جَبَلٌ عَظِیمٌ فَبَعَثَ اللَّهُ جَبْرَئِیلَ فَسَاقَ الْمَاءَ إِلَی الْبِحَارِ حَوْلَ الدُّنْیَا وَ أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَی نُوحٍ یٰا نُوحُ اهْبِطْ بِسَلٰامٍ مِنّٰا وَ بَرَکٰاتٍ عَلَیْکَ وَ عَلیٰ أُمَمٍ مِمَّنْ مَعَکَ وَ أُمَمٌ سَنُمَتِّعُهُمْ ثُمَّ یَمَسُّهُمْ مِنّٰا عَذٰابٌ أَلِیمٌ فَنَزَلَ نُوحٌ بِالْمُوصِلِ مِنَ السَّفِینَةِ مَعَ الثَّمَانِینَ وَ بَنَوْا مَدِینَةَ الثَّمَانِینَ وَ کَانَتْ لِنُوحٍ بِنْتٌ رَکِبَتْ مَعَهُ السَّفِینَةَ فَتَنَاسَلَ النَّاسُ مِنْهَا وَ ذَلِکَ قَوْلُ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله نُوحٌ أَحَدُ الْأَبَوَیْنِ ثُمَّ قَالَ اللَّهُ عز و جل لِنَبِیِّهِ صلی الله علیه و آله تِلْکَ مِنْ أَنْبٰاءِ الْغَیْبِ نُوحِیهٰا إِلَیْکَ مٰا کُنْتَ تَعْلَمُهٰا أَنْتَ وَ لٰاقَوْمُکَ مِنْ قَبْلِ هٰذٰا فَاصْبِرْ إِنَّ الْعاقِبَةَ لِلْمُتَّقِینَ».
2- (2)) - کافی:316/8،حدیث 498؛«أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فِی قَوْلِ اللَّهِ عز و جل إِنَّ اللّٰهَ قَدْ بَعَثَ لَکُمْ طٰالُوتَ مَلِکاً قٰالُوا أَنّٰی یَکُونُ لَهُ الْمُلْکُ عَلَیْنٰا وَ نَحْنُ أَحَقُّ بِالْمُلْکِ مِنْهُ قَالَ لَمْ یَکُنْ مِنْ سِبْطِ النُّبُوَّةِ وَ لَامِنْ سِبْطِ الْمَمْلَکَةِ قٰالَ إِنَّ اللّٰهَ اصْطَفٰاهُ عَلَیْکُمْ وَ قَالَ إِنَّ آیَةَ مُلْکِهِ أَنْ یَأْتِیَکُمُ التّٰابُوتُ فِیهِ سَکِینَةٌ مِنْ رَبِّکُمْ وَ بَقِیَّةٌ مِمّٰا تَرَکَ آلُ مُوسیٰ وَ آلُ هٰارُونَ فَجَاءَتْ بِهِ الْمَلَائِکَةُ تَحْمِلُهُ وَ قَالَ اللَّهُ جَلَّ ذِکْرُهُ إِنَّ اللّٰهَ مُبْتَلِیکُمْ بِنَهَرٍ فَمَنْ شَرِبَ مِنْهُ فَلَیْسَ مِنِّی وَ مَنْ لَمْ یَطْعَمْهُ فَإِنَّهُ مِنِّی فَشَرِبُوا مِنْهُ إِلَّا ثَلَاثَمِائَةٍ وَ ثَلَاثَةَ عَشَرَ رَجُلًا مِنْهُمْ مَنِ اغْتَرَفَ وَ مِنْهُمْ مَنْ لَمْ یَشْرَبْ فَلَمَّا بَرَزُوا قَالَ الَّذِینَ اغْتَرَفُوا لٰاطٰاقَةَ لَنَا الْیَوْمَ بِجٰالُوتَ وَ جُنُودِهِ وَ قَالَ الَّذِینَ لَمْ یَغْتَرِفُوا کَمْ مِنْ فِئَةٍ قَلِیلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً کَثِیرَةً بِإِذْنِ اللّٰهِ وَ اللّٰهُ مَعَ الصّٰابِرِینَ». مناقب،ابن شهر آشوب:256/3،فصل فی مساواته مع داود و طالوت و سلیمان علیه السلام؛«فقال النبی صلی الله علیه و آله...و قال فی الطالوت وَ زٰادَهُ بَسْطَةً فِی الْعِلْمِ وَ الْجِسْمِ و کان علی أعلم الأمة و أشجعهم و قال فی طالوت إِنَّ اللّٰهَ اصْطَفٰاهُ عَلَیْکُمْ و قال فی علی وَ آلَ عِمْرٰانَ عَلَی الْعٰالَمِینَ و قال وَ اللّٰهُ یُؤْتِی مُلْکَهُ مَنْ یَشٰاءُ و قال لعلی وَ رَبُّکَ یَخْلُقُ مٰا یَشٰاءُ وَ یَخْتٰارُ عطش بنو إسرائیل فی غزاة جالوت فقال طالوت إِنَّ اللّٰهَ مُبْتَلِیکُمْ بِنَهَرٍ و هو نهر فلسطین فَمَنْ شَرِبَ مِنْهُ فَلَیْسَ مِنِّی فَشَرِبُوا مِنْهُ إِلّاٰ قَلِیلًا مِنْهُمْ و کانوا أربعمائة رجل و قیل ثلاثمائة و ثلاثة عشر من جملة ثلاثین ألفا فقال لهم لم تطیعونی فی شربة ماء فکیف تطیعونی فی الحرب فخلفهم و علی أتوه فقالوا امدد یدک نبایعک فقال إن کنتم صادقین فاغدوا علی غدا محلقین الخبر قصد جالوت إلی قلع بیت داودفقتل داود جالوت و استقر الملک علیه و طلب أعداء علی قهره فقتلهم و ماتوا قبله و بقیت الإمامة له و لأولاده یُرِیدُونَ لِیُطْفِؤُا نُورَ اللّٰهِ».
3- (3)) - اعراف(7):155؛ موسی از میان قومش هفتاد مرد را برای میعادگاه ما بر گزید.
4- (4)) - بقره(2):55؛ گفتید:ای موسی ! هرگز به تو ایمان نمی آوریم تا خدا را آشکارا [ با چشم خود ] ببینیم.

محض این که از دنیا رفتند،برجستگان واقعی دوازده نفر بودند. (1)یا وقتی ظهور امام عصر علیه السلام میسر می شود،از میلیاردها انسانِ تنها،سیصد و سیزده نفر همراه و یار حضرت هستند. (2)بنابراین وقتی قرآن می فرماید: «وَ أَکْثَرُهُمْ لاٰ یَعْقِلُونَ» (3)این یک واقعیت است.پس مؤمن واقعی به قرآن،چه کسانی هستند ؟ «إِنَّمٰا یَتَذَکَّرُ أُولُوا الْأَلْبٰابِ» که تعدادشان اندک است.آنها را قرآن این گونه معرفی می کند:

«فَبَشِّرْ عِبٰادِ اَلَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُولٰئِکَ الَّذِینَ هَدٰاهُمُ اللّٰهُ وَ أُولٰئِکَ هُمْ أُولُوا الْأَلْبٰابِ» (4)

و خدا می فرماید: «وَ قَلِیلٌ مِنْ عِبٰادِیَ الشَّکُورُ» (5)در چه زمانی قلیل و اندک هستند ؟ یعنی همیشه و در هر زمان کم هستند.

عباد شکور کسانی هستند که نعمت خدا را در گناه نمی برند و حتی یک نعمت خدا را از بندگی خدا جدا نمی کنند.

شناخت مراتب«عزیزالوجود»

در میان انسان ها،عاقلان «عزیز الوجود» هستند و در میان عاقلان،مسلمانان عزیز الوجود می باشند.مسلمان چه کسی است ؟

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله برای شناخت مسلمان،معیاری بیان کرده اند،که:

«اَلْمُسْلِمُ مَنْ سَلِمَ المُسْلِمُونَ مِنْ لِسانِهِ وَ یَدِهِ» (6)مسلمان کسی است که تمام مردم مسلمان،از شرّ زبان و دست او در امان باشند.چند نفر از مسلمان ها این طور هستند ؟

در میان عاقلان،مسلمانانِ به این معنا، «عزیز الوجود» هستند،یعنی بسیار کمیاب هستند.و در میان مسلمانان،مؤمنان «عزیز الوجود» هستند،یعنی آنهایی که به حقیقت،به اهل بیت علیهم السلام اقتدا می کنند،که از آنها به مؤمن تعبیر شده است،

ص:180


1- (1)) - بحارالانوار:189/28،باب 4،حدیث 2؛«أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ قَال:َ قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الصَّادِقِ جُعِلْتُ فِدَاکَ هَلْ کَانَ أَحَدٌ فِی أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنْکَرَ عَلَی أَبِی بَکْرٍ فِعْلَهُ وَ جُلُوسَهُ مَجْلِسَ رَسُولِ اللَّهِ ص فَقَالَ نَعَمْ کَانَ الَّذِی أَنْکَرَ عَلَی أَبِی بَکْرٍ اثْنَیْ عَشَرَ رَجُلًا مِنَ الْمُهَاجِرِینَ خَالِدُ بْنُ سَعِیدِ بْنِ الْعَاصِ وَ کَانَ مِنْ بَنِی أُمَیَّةَ وَ سَلْمَانُ الْفَارِسِیُّ وَ أَبُو ذَرٍّ الْغِفَارِیُّ وَ الْمِقْدَادُ بْنُ الْأَسْوَدِ وَ عَمَّارُ بْنُ یَاسِرٍ وَ بُرَیْدَةُ الْأَسْلَمِیُّ وَ مِنَ الْأَنْصَارِ أَبُو الْهَیْثَمِ بْنُ التَّیِّهَانِ وَ سَهْلٌ وَ عُثْمَانُ ابْنَا حُنَیْفٍ وَ خُزَیْمَةُ بْنُ ثَابِتٍ ذُو الشَّهَادَتَیْنِ وَ أُبَیُّ بْنُ کَعْبٍ وَ أَبُو أَیُّوبَ الْأَنْصَاری ِ...».
2- (2)) - بحار الأنوار:307/52،باب 26،حدیث 81؛«أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ إِلَی أَنْ قَالَ یَقُولُ الْقَائِمُ علیه السلام لِأَصْحَابِهِ یَا قَوْمِ إِنَّ أَهْلَ مَکَّةَ لَایُرِیدُونَنِی وَ لَکِنِّی مُرْسِلٌ إِلَیْهِمْ لِأَحْتَجَّ عَلَیْهِمْ بِمَا یَنْبَغِی لِمِثْلِی أَنْ یَحْتَجَّ عَلَیْهِمْ فَیَدْعُو رَجُلًا مِنْ أَصْحَابِهِ فَیَقُولُ لَهُ امْضِ إِلَی أَهْلِ مَکَّةَ فَقُلْ یَا أَهْلَ مَکَّةَ أَنَا رَسُولُ فُلَانٍ إِلَیْکُمْ وَ هُوَ یَقُولُ لَکُمْ إِنَّا أَهْلُ بَیْتِ الرَّحْمَةِ وَ مَعْدِنُ الرِّسَالَةِ وَ الْخِلَافَةِ وَ نَحْنُ ذُرِّیَّةُ مُحَمَّدٍ وَ سُلَالَةُ النَّبِیِّینَ وَ إِنَّا قَدْ ظُلِمْنَا وَ اضْطُهِدْنَا وَ قُهِرْنَا وَ ابْتُزَّ مِنَّا حَقُّنَا مُنْذُ قُبِضَ نَبِیُّنَا إِلَی یَوْمِنَا هَذَا فَنَحْنُ نَسْتَنْصِرُکُمْ فَانْصُرُونَا فَإِذَا تَکَلَّمَ هَذَا الْفَتَی بِهَذَا الْکَلَامِ أَتَوْا إِلَیْهِ فَذَبَحُوهُ بَیْنَ الرُّکْنِ وَ الْمَقَامِ وَ هِیَ النَّفْسُ الزَّکِیَّةُ فَإِذَا بَلَغَ ذَلِکَ الْإِمَامَ قَالَ لِأَصْحَابِهِ أَلَا أَخْبَرْتُکُمْ أَنَّ أَهْلَ مَکَّةَ لَایُرِیدُونَنَا فَلَا یَدْعُونَهُ حَتَّی یَخْرُجَ فَیَهْبِطُ مِنْ عَقَبَةِ طُوًی فِی ثَلَاثِمِائَةٍ وَ ثَلَاثَةَ عَشَرَ رَجُلًا عِدَّةِ أَهْلِ بَدْرٍ حَتَّی یَأْتِیَ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ فَیُصَلِّی فِیهِ عِنْدَ مَقَامِ إِبْرَاهِیمَ أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ وَ یُسْنِدُ ظَهْرَهُ إِلَی الْحَجَرِ الْأَسْوَدِ ثُمَّ یَحْمَدُ اللَّهَ وَ یُثْنِی عَلَیْهِ وَ یَذْکُرُ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله وَ یُصَلِّی عَلَیْهِ وَ یَتَکَلَّمُ بِکَلَامٍ لَمْ یَتَکَلَّمْ بِهِ أَحَدٌ مِنَ النَّاسِ فَیَکُونُ أَوَّلُ مَنْ یَضْرِبُ عَلَی یَدِهِ وَ یُبَایِعُهُ جَبْرَئِیلَ وَ مِیکَائِیلَ وَ یَقُومُ مَعَهُمَا رَسُولُ اللَّهِ وَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ فَیَدْفَعَانِ إِلَیْهِ کِتَاباً جَدِیداً هُوَ عَلَی الْعَرَبِ شَدِیدٌ بِخَاتَمٍ رَطْبٍ فَیَقُولُونَ لَهُ اعْمَلْ بِمَا فِیهِ وَ یُبَایِعُهُ الثَّلَاثُمِائَةِ وَ قَلِیلٌ مِنْ أَهْلِ مَکَّةَ ثُمَّ یَخْرُجُ مِنْ مَکَّةَ حَتَّی یَکُونَ فِی مِثْلِ الْحَلْقَةِ قُلْتُ وَ مَا الْحَلْقَةُ قَالَ عَشَرَةُ آلَافِ رَجُلٍ جَبْرَئِیلُ عَنْ یَمِینِهِ وَ مِیکَائِیلُ عَنْ شِمَالِهِ ثُمَّ یَهُزُّ الرَّایَةَ الْجَلِیَّةَ وَ یَنْشُرُهَا وَ هِیَ رَایَةُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله السَّحَابَةُ وَ دِرْعُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله السَّابِغَةُ وَ یَتَقَلَّدُ بِسَیْفِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ذِی الْفَقَارِ وَ فِی خَبَرٍ آخَرَ مَا مِنْ بَلْدَةٍ إِلَّا یَخْرُجُ مَعَهُ مِنْهُمْ طَائِفَةٌ إِلَّا أَهْلَ الْبَصْرَةِ فَإِنَّهُ لَایَخْرُجُ مَعَهُ مِنْهَا أَحَدٌ». بحار الأنوار:323/52،باب 27،حدیث 33؛«أَبِی بَصِیرٍ قَالَ سَأَلَ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْکُوفَةِ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام کَمْ یَخْرُجُ مَعَ الْقَائِمِ علیه السلام فَإِنَّهُمْ یَقُولُونَ إِنَّهُ یَخْرُجُ مَعَهُ مِثْلُ عِدَّةِ أَهْلِ بَدْرٍ ثَلَاثُمِائَةٍ وَ ثَلَاثَةَ عَشَرَ رَجُلًا قَالَ مَا یَخْرُجُ إِلَّا فِی أُولِی قُوَّةٍ وَ مَا یَکُونُ أُولُو الْقُوَّةِ أَقَلَّ مِنْ عَشَرَةِ آلَافٍ».
3- (3)) - مائده(5):103؛ و بیشترشان اندیشه نمی کنند.
4- (4)) - زمر(39):18؛ آنان که سخن را می شنوند و از بهترینش پیروی می کنند،اینانند کسانی که خدا هدایتشان کرده،و اینان همان خردمندانند.
5- (5)) - سبأ(34):13؛ و از بندگانم اندکی سپاس گزارند.
6- (6)) - بحار الأنوار:302/64،باب 14،حدیث 31؛«أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَ لَاأُنَبِّئُکُمْ بِالْمُؤْمِنِ الْمُؤْمِنُ مَنِ ائْتَمَنَهُ الْمُؤْمِنُونَ عَلَی أَمْوَالِهِمْ وَ أُمُورِهِمْ وَ الْمُسْلِمُ مَنْ سَلِمَ الْمُسْلِمُونَ مِنْ لِسَانِهِ وَ یَدِهِ وَ الْمُهَاجِرُ مَنْ هَجَرَ السَّیِّئَاتِ فَتَرَکَ مَا حَرَّمَ اللَّهُ) بحارالأنوار:60/64 باب اخبار حدیث 3(جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَ لَاأُنَبِّئُکُمْ لِمَ سُمِّیَ الْمُؤْمِنُ مُؤْمِناً لِإِیمَانِهِ النَّاسَ عَلَی أَنْفُسِهِمْ وَ أَمْوَالِهِمْ أَ لَاأُنَبِّئُکُمْ مَنِ الْمُسْلِمُ مَنْ سَلِمَ النَّاسُ مِنْ یَدِهِ وَ لِسَانِهِ». کافی:234/2،حدیث 12؛«قَالَ أَبُو جَعْفَر علیه السلام:یَا سُلَیْمَانُ أَ تَدْرِی مَنِ الْمُسْلِمُ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَنْتَ أَعْلَمُ قَالَ الْمُسْلِمُ مَنْ سَلِمَ الْمُسْلِمُونَ مِنْ لِسَانِهِ وَ یَدِهِ ثُمَّ قَالَ وَ تَدْرِی مَنِ الْمُؤْمِنُ قَالَ قُلْتُ أَنْتَ أَعْلَمُ قَالَ إِنَّ الْمُؤْمِنَ مَنِ ائْتَمَنَهُ الْمُسْلِمُونَ عَلَی أَمْوَالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ وَ الْمُسْلِمُ حَرَامٌ عَلَی الْمُسْلِمِ أَنْ یَظْلِمَهُ أَوْ یَخْذُلَهُ أَوْ یَدْفَعَهُ دَفْعَةً تُعَنِّتُه».

ولی همین مؤمنان،بسیار کمیاب و«عزیزالوجود»هستند.

و در میان گروه مؤمنان،عابدان «عزیز الوجود» هستند،یعنی آنهایی که در واقع اهل بندگی هستند؛افراط و تفریط ندارند،یعنی در همه موارد؛در شکم،شهوت، اقتصاد و اداره خانواده،بنده هستند.

و در میان عابدان،عالمان «عزیز الوجود» هستند،یعنی آنهایی که دین شناس هستند،نه آنهایی که دین را با معیارهای شخصی ارزیابی و تحلیل می کنند،بلکه به فرموده امام صادق علیه السلام:فقهای در دین،عالمان ربانی هستند.

سی سال،چهل سال نزد استادان زانو زده اند و چندین رشته علم را در کنار قرآن مجید آموختند.

و در میان عالمان،زاهدان «عزیز الوجود» هستند،یعنی عالمانی که میل به دنیا و تجمّلات ندارند،بلکه اهل زهد،قناعت،بی رغبتی به زر و زیور و زینت دنیا هستند.

زاهد که درم گرفت و دینار زاهدتر از او کسی بدست آر (1)

عارفان در سایه رحمت پروردگار

عالمانِ زاهد،شأن هم دارند،اما شأنشان را صرف یاری و هدایت عباد خدا می کنند.عمری را به دلسوزی نسبت به بندگان پروردگار مهربان عالم سپری می کنند.

و در میان زاهدان،عارفان «عزیز الوجود» هستند،یعنی آنهایی که خدا را در دل حس کرده اند و در یک مقامی برتر از زهد،به نام مقام عرفان قرار دارند.مقام عرفان به چه معنا است ؟ زاهد،محور زندگی اش زهد است و بر زهد هم تکیه دارد.و اهل نجات است.ولی عارفان فقط بر وجود مقدس حضرت حق تکیه دارند و می گویند:

ص:181


1- (1)) - سعدی شیرازی.

به دریا بنگرم،دریا تو بینم

دیدگاه الهی عارفان

یکی از دوستان می گفت:خانواده ثروتمندی،مرا برای صرف ناهار دعوت کردند.بعد از ناهار به من گفتند:ما شما را می شناسیم،آدم خوش برخوردی هستی،اجازه می دهی که با هم فیلمی تماشا کنیم؟ گفتم:عیبی ندارد.من که نمی دانستم موضوع چیست ؟

گفت:یک فیلم مستهجن گذاشتند.که رقص و آواز و اختلاط زن و مرد بود و هیچ قانونی از قانون انسانی و الهی در آن رعایت نمی شد.گفت:من تا نگاه کردم، مانند مادر داغ دیده شروع به گریه کردن کردم و دیگر نگاه نکردم.

به من گفتند:چرا گریه می کنی ؟ گفتم:من رقص و آواز و حرکات این مردان و زنان نامحرم با هم را ندیدم،من فقط یک لحظه آفرینش خدا را دیدم،یعنی موجود ظریفی به نام زن و موجود پر استعدادی به نام مرد،من دست خدا را در این زن و مرد دیدم که این ها را ساخته است،اما این ها به چه علت آفرینش خدا را به لجن کشیده اند ؟ من برای محبوب خودم گریه کردم که او چه هدفی داشته و این ها دارند چه کار می کنند.این عارف بیدار است.این مقامش از مقام زاهدان بالاتر است.

اولیای خدا و رسولان،عزیز الوجود جهان آفرینش

و در میان عارفان،اولیای خدا «عزیز الوجود» هستند،یعنی:

از هزاران اندکی زین صوفیند***باقیان در دولت او می زیند (1)

ص:182


1- (2)) - مولوی.

و در میان عارفان،اولیای خدا «عزیز الوجود» هستند و در میان اولیای خدا،از ابتدای خلقت انسان تا قیامت،تعداد بسیار اندکی انبیا هستند،صد و بیست و چهار هزار نفر «عزیز الوجود» ،در مقابل میلیاردها انسان و در میان صد و بیست و چهار هزار نبی،اندکی رسول هستند،و رسولان «عزیز الوجود» هستند.

قرآن می فرماید: «تِلْکَ الرُّسُلُ فَضَّلْنٰا بَعْضَهُمْ عَلیٰ بَعْضٍ» (1)همه انبیا در مقام یکسان نبودند،بلکه در میان انبیا،رسولان «عزیز الوجود» هستند.یعنی آنهایی که شریعت و کتاب به آنها داده شد که مردم را هدایت کنند.

پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله عزیز الوجود رسل

و در میان همه پیامبران نوح،ابراهیم،موسی،مسیح و پیامبر اسلام علیهم السلام «عزیز الوجود» هستند.لذا از ابتدای آفرینش،جماد و نبات و موجودات زنده و عاقلان و مسلمانان و مؤمنان و عالمان و زاهدان و عارفان و اولیا و انبیا و رسولان،پنج نفر فوق همه هستی هستند و در میان این پنج نفر،رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله «عزیز الوجود» است،که کمیاب ترین گوهر عالم است،این کمیاب ترین گوهر،که خدا آن گوهر را به امت اسلام،هدیه داده است؛ «قُلْ مٰا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ مِنْ أَجْرٍ» (2)یعنی ذره ای از شما توقّع مزد ندارم.

« فَأَیْنَ تَذْهَبُونَ» (3)؟ خدا در حق ما چه لطفی کرده است،که در کل هستی یک گوهر «عزیز الوجود» دارد،آنگاه او را بی هزینه به ما عنایت کرده است.بگو که خدا من را برای رحمت فراگیر به شما داده است؛ «وَ مٰا أَرْسَلْنٰاکَ إِلاّٰ رَحْمَةً لِلْعٰالَمِینَ» (4)این «عزیز الوجود» است.

ضمانت بهشت

تمام بیست و سه سال بعثت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله روی دو محور بود.

ص:183


1- (1)) - بقره(2):253؛ از آن فرستادگان برخی را بر برخی برتری بخشیدیم.
2- (2)) - فرقان(25):57؛ بگو:من از شما [ در برابر تبلیغ دین هیچ ] پاداشی نمی خواهم.
3- (3)) - تکویر(81):26؛ پس [ با انکار قرآن و روی گرداندن از آن ] کجا می روید ؟
4- (4)) - انبیاء(21):107؛ و تو را جز رحمتی برای جهانیان نفرستادیم.

محور اول:نجات برای احدی از شما نخواهد بود،مگر با اقتدا و تمسک به اهل بیت علیهم السلام،یعنی تمام عبادات شما،باید از اهل بیت علیهم السلام رنگ بگیرد.

محور دوم:نبوت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله که فرمود:من برای تک تک شما بهشت را ضمانت می کنم،به شرط این که خود را آلوده به گناه نکنید و در عمل به اهل بیت علیهم السلام اقتدا کنید.در گناه،فرار از شیطان داشته باشید.

رهایی شما از بلاهای دنیا و آخرت،در پرتوی اقتدای به امامان علیهم السلام و فرار از فرهنگ شیطان است.یعنی دین یک سکه دو رو است؛یک روی سکه اهل بیت علیهم السلام هستند که«تولّیٰ»نام دارد و یک روی دیگر سکه هم برائت و دوری از دشمنان دین است که«تبرّیٰ»نام دارد. (1)یعنی امت من ! وقتی به نماز می ایستی،راست بگو: «غَیْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ وَ لاَ الضّٰالِّینَ اگر راست بگویی،اخلاق،منش مسیحیت و یهودیت در زندگی تو راه نمی یابد و اهل بیت علیهم السلام باید محور تولی و اجتناب از شیطان،محور تبرای شما باشد.

امکان پیروی از اهل بیت علیهم السلام در هر زمان

سؤال:آیا در این روزگار پر از فتنه و ظلم و فساد که دامن مردم را گرفته است، می توان با اقتدای به اهل بیت علیهم السلام و اجتناب از فرهنگ شیطان زندگی کرد ؟

در مقابل این جاذبه های شیطانی و پر زرق و برقی که برای گمراهی جوانان این امت در همه جا پرسه می زنند؛بیش از هزار کانال ماهواره که در خانه مردم است، آیا می توان به اهل بیت علیهم السلام اقتدا کرد و از شیطان دوری نمود یا نه ؟

جواب:حکایتی را بازگو می کنم مرحوم سید نعمت اللّه جزایری،شاگرد رده اول علامه مجلسی نقل می کند که حدود شش نفر مؤمن و شیعه حقیقی برای یک سفر تجارتی به شام می روند.آن روزها در شام،ناامنی و دزدی شبانه روزی زیاد

ص:184


1- (1)) - بحار الأنوار:122/97،باب 2،حدیث 26؛«عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ مُسْلِمٍ قَال:َ دَخَلْتُ عَلَی الْکَاظِمِ علیه السلام فَقُلْتُ لَهُ أَیُّمَا أَفْضَلُ الزِّیَارَةُ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ أَوْ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَوْ لِفُلَانٍ أَوْ فُلَانٍ وَ سَمَّیْتُ الْأَئِمَّةَ وَاحِداً وَاحِداً فَقَالَ لِی یَا عَبْدَ الرَّحْمَنِ بْنَ مُسْلِمٍ مَنْ زَارَ أَوَّلَنَا فَقَدْ زَارَ آخِرَنَا وَ مَنْ زَارَ آخِرَنَا فَقَدْ زَارَ أَوَّلَنَا وَ مَنْ تَوَلَّی أَوَّلَنَا فَقَدْ تَوَلَّی آخِرَنَا وَ مَنْ تَوَلَّی آخِرَنَا فَقَدْ تَوَلَّی أَوَّلَنَا وَ مَنْ قَضَی حَاجَةً لِأَحَدٍ مِنْ أَوْلِیَائِنَا فَکَأَنَّمَا قَضَاهَا لِجَمِیعِنَا یَا عَبْدَ الرَّحْمَنِ أَحْبِبْنَا وَ أَحْبِبْ فِینَا وَ أَحْبِبْ لَنَا وَ تَوَلَّنَا وَ تَوَلَّ مَنْ یَتَوَلَّانَا وَ أَبْغِضْ مَنْ یُبْغِضُنَا أَلَا وَ إِنَّ الرَّادَّ عَلَیْنَا کَالرَّادِّ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله جَدِّنَا وَ مَنْ رَدَّ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَدْ رَدَّ عَلَی اللَّهِ أَلَا یَا عَبْدَ الرَّحْمَنِ مَنْ أَبْغَضَنَا فَقَدْ أَبْغَضَ مُحَمَّداً وَ مَنْ أَبْغَضَ مُحَمَّداً فَقَدْ أَبْغَضَ اللَّهَ جَلَّ وَ عَلَا وَ مَنْ أَبْغَضَ اللَّهَ جَلَّ وَ عَلَا کَانَ حَقّاً عَلَی اللَّهِ أَنْ یَصْلِیَهُ النَّارَ وَ مَا لَهُ مِنْ نَصِیر». بحار الأنوار:194/6،باب 7،حدیث 43؛«أَبِی جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ علیه السلام عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ یَحْیَی بْنُ مُسَاوِرٍ أَخْبَرَنَا أَبُو خَالِدٍ الْوَاسِطِیُّ عَنْ زَیْدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ علیه السلام قَالُوا قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ لَاتُفَارِقُ رُوحٌ جَسَدَ صَاحِبِهَا حَتَّی تَأْکُلَ مِنْ ثِمَارِ الْجَنَّةِ أَوْ مِنْ شَجَرَةِ الزَّقُّومِ وَ حِینَ تَرَی مَلَکَ الْمَوْتِ تَرَانِی وَ تَرَی عَلِیّاً وَ فَاطِمَةَ وَ حَسَناً وَ حُسَیْناً علیه السلام فَإِنْ کَانَ یُحِبُّنَا قُلْتُ یَا مَلَکَ الْمَوْتِ ارْفُقْ بِهِ إِنَّهُ کَانَ یُحِبُّنِی وَ یُحِبُّ أَهْلَ بَیْتِی وَ إِنْ کَانَ یُبْغِضُنَا قُلْتُ یَا مَلَکَ الْمَوْتِ شَدِّدْ عَلَیْهِ إِنَّهُ کَانَ یُبْغِضُنِی وَ یُبْغِضُ أَهْلَ بَیْتِی». کافی:180/1،حدیث 1(أَبِی حَمْزَةَ قَال:َ قَالَ لِی أَبُو جَعْفَر علیه السلام إِنَّمَا یَعْبُدُ اللَّهَ مَنْ یَعْرِفُ اللَّهَ فَأَمَّا مَنْ لَایَعْرِفُ اللَّهَ فَإِنَّمَا یَعْبُدُهُ هَکَذَا ضَلَالًا قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَمَا مَعْرِفَةُ اللَّهِ قَالَ تَصْدِیقُ اللَّهِ عز و جل وَ تَصْدِیقُ رَسُولِهِ ص وَ مُوَالَاةُ عَلِیٍّ علیه السلام وَ الِائْتِمَامُ بِهِ وَ بِأَئِمَّةِ الْهُدَی علیه السلام وَ الْبَرَاءَةُ إِلَی اللَّهِ عز و جل مِنْ عَدُوِّهِمْ هَکَذَا یُعْرَفُ اللَّهُ عز و جل».

بود و مردم شام گرفتار بودند.دولت هم فوق العاده نسبت به دزدان سخت گیری می کرد.اگر دست دزد را ببرند،امنیت برمی گردد.این حکم خدا است:

« وَ السّٰارِقُ وَ السّٰارِقَةُ فَاقْطَعُوا أَیْدِیَهُمٰا» (1)

این شش نفر وقتی که وارد شام شدند،بی خبر از اوضاع شام که ناامنی و دزدی هست،به یک مسجدی رفتند و نماز خواندند.از مسجد که بیرون آمدند، پاسبان ها به عنوان چهره های ناآشنا آنها را دستگیر کردند.گفتند:چرا ما را دستگیر کردید ؟ گفتند:چون شما از بیرون آمده اید و خانه های مردم را می دزدید.

این ها نتوانستند به پاسبان ها بفهمانند که ما دزد نیستیم.آنها را نزد پلیس شهربانی بردند،گفتند:این دزدها را امروز دستگیر کرده ایم.پس اگر این ها را به اشدّ مجازات برسانیم،امنیت برمی گردد.رئیس شهربانی با کینه،خشم و عصبانیت به این ها نگاه کرد و به پاسبان ها گفت:این ها را با دست بند ببرید و در زیر زمین خانه خودم حبس کنید.من در ظرف یک شبانه روز به حساب این ها می رسم.

این ها تسلیم به اعدام شدند.دستور داده بود که به آنها آب و غذا و وسایل خواب ندهند.این چند نفر هم آن زیرزمین را تبدیل به مسجد کردند.شیعه هر جا برود،آنجا را تبدیل به خانه خدا می کند؛زندان،گردشگاه،زیارتگاه،هر جای دیگر که باشد.از ویژگی های شیعه این است که همه جا را رنگ خدایی می کند.نه تنها رنگ نمی گیرد،بلکه رنگ می دهد.

گفتند:ما شب آخر عمرمان است،چرا به هم نگاه کنیم و غصه بخوریم ؟ شروع به نماز شب،گریه،استغفار و مناجات کردند: به مناجاتش هر شبی گذرد

ص:185


1- (1)) - مائده(5):38؛ و دست مرد و زن دزد را به کیفر کار زشتی که مرتکب شده اند به عنوان مجازاتی از سوی خدا قطع کنید.

یک دو سه یار همدم و همراز

نزدیک اذان صبح،آنان دیدند که در خانه رئیس شهربانیِ عصبانی خشمگین باز شده و وارد حیاط خانه شد،به پاسبان ها گفت:از این که من را تا به خانه رساندید، ممنون هستم،پاسبان ها رفتند و در را بستند.

این ها از سوراخ زیر زمین دیدند؛خانواده رئیس شهربانی آمد و یک بقچه آنجا گذاشت.او بقچه را باز کرد،لباس های شهربانی و حکومتی را درآورد و یک پیراهن سفیدی پوشید،رو به قبله ایستاد و چنان نمازی خواند که دل این شش نفر را برد.

نمازی خواند که این ها حسرت خوردند که چرا ما در مدت عمرمان چنین نمازی را تا به حال نخواندیم.

نمازش که تمام شد،آمد و خودش در زیرزمین را باز کرد،گفت:برادرانم ! نماز صبح خواندید ؟ بهت زده گفتند:نه.گفت:سریع بیایید،الان اول طلوع فجر است،خدا منتظر شما است.وضو بگیرید و نماز بخوانید که بعد از نماز با شما حرف دارم.

نماز که تمام شد،گفت:من درآمدم از چند ملکی است که اجاره می دهم.

حقوقی که از این ها می گیریم،همه اش را در راه خدا می دهم.من شیعه علی علیه السلام هستم.من مخصوصاً به اینجا آمده ام و خودم را مخالف نشان داده و رئیس شهربانی شدم،چون قبلاً می دیدم که اینجا محبان امیرالمؤمنین علیه السلام گاهی گرفتار می شوند،گفتم:خدایا ! این پست را به من بده،تا من به داد دوستان تو برسم.شما مرا ببخشید،من جلوی آنها مجبور بودم که عصبانی بشوم.شما شب بدی را گذراندید.دعا کنید که خدا مرا بیامرزد.

ص:186

حجت خدا در روز قیامت

پس جواب این است که می شود در بین شیاطین بود و از فرهنگ شیطان فرار کرد.این که بعضی ها می گویند نمی شود،دروغ است،چون اهل لذت دنیا و شهوت هستند و تهمت به دین می زنند و می گویند:دین،دینی نیست که بتوان عمل کرد.این روزگار،روزگاری نیست که بشود به اهل بیت علیهم السلام اقتدا کرد.پس خوبان چرا تا به حال سالم مانده اند ؟ زنان و دختران با کرامت،چگونه تا به حال با منش زهرا علیها السلام زندگی کرده اند ؟ پس در هر زمان می شود در مدار فرهنگ و دستورهای قرآن و اهل بیت علیهم السلام قرار گرفت.البته سختی دارد،ولی پایانش بسیار زیبا است.

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

ص:187

پی نوشت ها

سخنرانی امام مجتبی علیه السلام

تهران،مسجد امیر

رمضان 1383

ص:188

ص:189

ص:190

ص:191

ص:192

ص:193

12 منبر ملکوتی

اشاره

الحمدلله رب العالمین و صلّی الله علی جمیع الانبیاء والمرسلین

و صلّ علی محمد و آله الطاهرین.

در کتاب های دینی،فراز بسیار مهمی را درباره وجود مبارک امام مجتبی علیه السلام روایت می کنند.

قطعه ای مربوط به ایام کودکی حضرت مجتبی علیه السلام است که در مدینه و در زمان حیات رسول خدا صلی الله علیه و آله اتفاق افتاده است که حضرت مجتبی علیه السلام در حدود سنّ پنج شش سالگی بوده اند.

روزی امیرالمؤمنین علیه السلام به او فرمودند:حسن جان ! برای من سخن بگو.این سخنان از نظر منبری و مستمع و خود منبر بی نظیر است.چون گوینده وجود مبارک حضرت مجتبی علیه السلام،مستمع وجود مبارک امیرالمؤمنین علیه السلام،مطالب هم عرشی و ملکوتی است.

امام مجتبی علیه السلام دعوت پدر را اجابت کردند.دعوت پدران در صورتی که دعوت به کار نیک باشد،از طرف فرزندان لازم،بلکه واجب اخلاقی و گاهی واجب شرعی است که باید اجابت شود.

رشد معنوی آیت الله العظمی بروجردی

مرحوم آیت اللّه العظمی بروجردی رحمه الله در احوالات خود می فرمودند:من در

ص:194

ص:195

اصفهان و در اوج تحصیل بودم.زمانی که اساتید من آیت اللّه العظمی آقا سید محمد باقر درچه ای،مرحوم کلباسی،مرحوم آخوند کاشی و مرحوم جهانگیر خان قشقایی بود.عجیب به اساتیدم وابسته بودم و دلم نمی خواست که یک روز هم اصفهان را ترک کنم.

پدرم از بروجرد یک نامه به من نوشت که:به محض رسیدن نامه به بروجرد بیا، چون وسائل ازدواج تو را فراهم کرده ام و می خواهم با آمدن به بروجرد،ازدواج نمایی و به اتفاق همسرت به اصفهان برگردی.من در جواب نامه پدرم نوشتم:

پدر ! می ترسم ازدواج و تشکیل خانواده مانع رشد تحصیلی من باشد و لذا تقاضامندم که مرا از قبول این پیشنهاد معذور بدارید.

پدرم در جوابم نوشتند:آیا فکر نمی کنی گوش دادن به حرف پدر مایه رشد و سرپیچی از فرمان پدر باعث توقف شود ؟ آیا فکر می کنی که حرف پدر را گوش ندهی و دل پدر بسوزد،باز هم راه برای تو باز است ؟ باز هم درهای رحمت خدا به روی تو گشوده است ؟ من وقتی نامه دوم پدر را خواندم،معطل نشدم و به بروجرد رفتم.

دختری را برای من انتخاب کرده بودند،با او ازدواج کردم.که البته زندگی ایشان با آن خانم خیلی طولانی نشد،چون آن خانم بعد از چند سال از دنیا رفت و در قم دفن شد.مرحوم آیت اللّه العظمی بروجردی تا آخر عمر،هفته ای یک بار سر قبر این خانم می آمدند،چون می فرمودند:بروجردی شدنم را مدیون او هستم.این نتیجه اطاعت از حرف پدر است.

نعمت پدر و مادر

پدر و مادر دو منبع فیض خدا برای انسان است،یعنی پروردگار مهربان عالم، رحمت و فیض و کرامتش را در یک بخش وسیعی از سوی آن دو می رساند.اگر آنها

ص:196

ناراضی شوند انسان از بخش عمده ای از برکات حضرت حق محروم می شود.

امام مجتبی علیه السلام به امیرالمؤمنین علیه السلام عرض نکرد:ای دریای بی کران علم خدا ! ای ولیّ اللّه الاعظم ! ای صاحب ولایت کلیه الهیه ! ای آیت عظمای پروردگار ! آیا من برای شما سخن بگویم ؟ نه،هرگز من چنین جسارتی نمی کنم.ایشان این گونه رفتار نکرد،چون می داند که اطاعت از دستورِ پدر،کلیدی برای باز کردن درهای رحمت خدا و فیوضات الهی است.

وقتی امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند:پسرم ! برای من سخنرانی کن

«لَاَسْمَعَ کَلامَکَ» (1)من دوست دارم که منبر تو را بشنوم،حضرت مجتبی علیه السلام پذیرفتند،از جا بلند شدند،شروع کردند:

«اَلْحَمْدُ لُلّٰهِ الّذی مَنْ تَکَلَّمَ سَمِعَ کَلاٰمَهُ»

خدایی را سپاس و ستایش می گویم که هر که در این عالم سخن بگوید،خدا سخن و کلام او را می شنود؛ «إِنَّ اللّٰهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌ» (2)خدا هر کلامی را از هر کسی بشنود،در نظام عالم حفظ می کند و در قیامت گوینده را با آن چه گفته است،به محاکمه می کشاند؛زیرا صدایی که از دهان بیرون می آید،یا ارزش دارد که باید در قیامت پاداش آن را بدهند و یا بی ارزش است که باید گوینده آن را در قیامت جریمه کنند.

تکلیف سنگین زبان

قرآن درباره زبان می فرماید:

دو فرشته،مأمور نوشتن کلمه هایی هستند که از دهان شما بیرون می آید:

«مٰا یَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلاّٰ لَدَیْهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ» (3)

به این خاطر است که در احادیث قدسیه آمده است که در قیامت،پروردگار به

ص:197


1- (1)) - بحار الأنوار:114/75،حدیث 8؛«رُوِیَ أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ لِلْحَسَنِ علیه السلام قُمْ فَاخْطُبْ لِأَسْمَعَ کَلَامَکَ فَقَامَ وَ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی مَنْ تَکَلَّمَ سَمِعَ کَلَامَهُ وَ مَنْ سَکَتَ عَلِمَ مَا فِی نَفْسِهِ وَ مَنْ عَاشَ فَعَلَیْهِ رِزْقُهُ وَ مَنْ مَاتَ فَإِلَیْهِ مَعَادُهُ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِینَ وَ سَلَّمَ أَمَّا بَعْدُ فَإِنَّ الْقُبُورَ مَحَلَّتُنَا وَ الْقِیَامَةَ مَوْعِدُنَا وَ اللَّهَ عَارِضُنَا وَ إِنَّ عَلِیّاً بَابٌ مَنْ دَخَلَهُ کانَ آمِناً وَ مَنْ خَرَجَ مِنْهُ کَانَ کَافِراً فَقَامَ إِلَیْهِ علیه السلام فَالْتَزَمَهُ وَ قَالَ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی ذُرِّیَّةً بَعْضُها مِنْ بَعْضٍ وَ اللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ».
2- (2)) - بقره(2):181؛ یقیناً خدا شنوا و داناست.
3- (3)) - ق(50):18؛ هیچ سخنی را به زبان نمی گوید جز اینکه نزد آن [ برای نوشتن و حفظش ] نگهبانی آماده است.

زبان می گوید:به خودم قسم که تو را عذابی کنم که احدی را به این شکل عذاب نکرده ام:زیرا از تو کلمه ای بیرون آمد که باعث شد خون هایی به ناحق ریخته شود، اموال مردم غارت و از بین برود،آبروی مردم محترم و مؤمن لکه دار شده و خیلی ها را خانه نشین کرده است. (1)در زیارت حضرت رضا علیه السلام آمده است که:

«صَلّی اللّهُ عَلَیْکَ یٰا ابَا الْحَسَنِ،صَلّیٰ اللّهُ عَلَیٰ رُوحِکَ وَ بَدَنِکَ صَبَرْتَ وَ انْتَ الصّادِقُ المُصَدَّقْ قَتَلَ اللّهُ مَنْ قَتَلَکَ بِالأیْدِی وَ الألْسُنِ» (2)

ای فرزند رسول خدا! خدا نابود کند کسانی که زبان شان قاتل تو شد.چون نزد مأمون سعایت کردند و او را از تو ترساندند تا تصمیم به قتل تو گرفت.او با دستش تو را کشت،اما دیگران با زبان شان تو را به قتل رساندند.

یکی از جمله های منبر حضرت مجتبی علیه السلام همین است:

«الحمد للّه الذی من تکلم سمع کلامه» .

علم پروردگار به همه امور

در قرآن آمده است که پیغمبر صلی الله علیه و آله رازی را به یکی از همسرانش فرمود،وقتی چیزی راز و سرّ است،یعنی شما نفر اول و آخر باش که شنیدی اما آن زن راز را به زن دیگری گفت.جبرئیل نازل شد و گفت:خداوند می فرماید:سرّی که به آن زن گفته بودی،منتقل شد.پیغمبر علیه السلام او را خواست و بخشی از راز گفته شده را به آن زن فرمود.آن زن گفت:تو از کجا خبر داری ؟ پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود:خدای علیم و خبیر به من خبر داد.صدای نفسی که قوی ترین گوش ها و قوی ترین دستگاه ها نگیرد، خدا می شنود.

نه تنها صدا را می شنود،بلکه «إِنَّ اللّٰهَ عَلِیمٌ بِذٰاتِ الصُّدُورِ» (3)آن چه در

ص:198


1- (1)) - وسائل الشیعة:22/27،باب 4،حدیث 33103؛«أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یُعَذِّبُ اللَّهُ اللِّسَانَ بِعَذَابٍ لَایُعَذِّبُ بِهِ شَیْئاً مِنَ الْجَوَارِحِ فَیَقُولُ أَیْ رَبِّ عَذَّبْتَنِی بِعَذَابٍ لَمْ تُعَذِّبْ بِهِ شَیْئاً فَیُقَالُ لَهُ خَرَجَتْ مِنْکَ کَلِمَةٌ فَبَلَغَتْ مَشَارِقَ الْأَرْضِ وَ مَغَارِبَهَا فَسُفِکَ بِهَا الدَّمُ الْحَرَامُ وَ انْتُهِبَ بِهَا الْمَالُ الْحَرَامُ وَ انْتُهِکَ بِهَا الْفَرْجُ الْحَرَامُ وَ عِزَّتِی لَأُعَذِّبَنَّکَ بِعَذَابٍ لَاأُعَذِّبُ بِهِ شَیْئاً مِنْ جَوَارِحِکَ». کافی:115/2،حدیث 12؛«أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ مَا مِنْ یَوْمٍ إِلَّا وَ کُلُّ عُضْوٍ مِنْ أَعْضَاءِ الْجَسَدِ یُکَفِّرُ اللِّسَانَ یَقُولُ نَشَدْتُکَ اللَّهَ أَنْ نُعَذَّبَ فِیکَ ْ». کافی:115/2،حدیث13؛«عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیه السلام قَال:إِنَّ لِسَانَ ابْنِ آدَمَ یُشْرِفُ عَلَی جَمِیعِ جَوَارِحِهِ کُلَّ صَبَاحٍ فَیَقُولُ کَیْفَ أَصْبَحْتُمْ فَیَقُولُونَ بِخَیْرٍ إِنْ تَرَکْتَنَا وَ یَقُولُونَ اللَّهَ اللَّهَ فِینَا وَ یُنَاشِدُونَهُ وَ یَقُولُونَ إِنَّمَا نُثَابُ وَ نُعَاقَبُ بِکَّ». بحار الأنوار:180/74،باب 7،حدیث 10؛«ابْنِ عُمَرَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله رَحِمَ اللَّهُ عَبْداً تَکَلَّمَ فَغَنِمَ أَوْ سَکَتَ فَسَلِمَ إِنَّ اللِّسَانَ أَمْلَکُ شَیْءٍلِلْإِنْسَانِ أَلَا وَ إِنَّ کَلَامَ الْعَبْدِ کُلَّهُ عَلَیْهِ إِلَّا ذِکْرُ اللَّهِ تَعَالَی أَوْ أَمْرٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ نَهْیٌ عَنْ مُنْکَرٍ أَوْ إِصْلَاحٌ بَیْنَ الْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ لَهُ مُعَاذُ بْنُ جَبَلٍ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَ نُؤَاخَذُ بِمَا نَتَکَلَّمُ فَقَالَ وَ هَلْ یَکُبُّ النَّاسَ عَلَی مَنَاخِرِهِمْ فِی النَّارِ إِلَّا حَصَائِدُ أَلْسِنَتِهِمْ فَمَنْ أَرَادَ السَّلَامَةَ فَلْیَحْفَظْ مَا جَرَی بِهِ لِسَانُهُ وَ لْیَحْرُسْ مَا انْطَوَی عَلَیْهِ جِنَانُهُ وَ لِیُحْسِنْ عَمَلَهُ وَ لْیُقَصِّرْ أَمَلَهُ ثُمَّ لَمْ یَمْضِ إِلَّا أَیَّامٌ حَتَّی نَزَلَتْ هَذِهِ الآْیَةُ لٰاخَیْرَ فِی کَثِیرٍ مِنْ نَجْوٰاهُمْ إِلّاٰ مَنْ أَمَرَ بِصَدَقَةٍ أَوْ مَعْرُوفٍ أَوْ إِصْلٰاحٍ بَیْنَ النّٰاسِ».
2- (2)) - من لایحضره الفقیه:605/2،(باب زیارت قبر الرضا بطوس)،حدیث 3210.
3- (3)) - آل عمران(3):119؛ یقیناً خدا به آنچه در سینه هاست،داناست.

عمق باطن سینه ها از تصمیم ها،نیّت ها،رازها،اسرار،توطئه ها و نقشه های خطرناک مخفی شما را می داند.این ها همه در قرآن است.گاهی در جلسات شبانه منافقان جلسه مخفی برپا می کردند که زن و بچه ها و رفیق های آنها نفهمند،بعد بر ضد رسول خدا صلی الله علیه و آله توطئه می کردند،اما جلسه هنوز تمام نشده بود،خدا متن جلسه را به پیغمبر صلی الله علیه و آله خبر می داد.

چه بگوییم که در روز قیامت به خاطر گفتارمان ما را به محاکمه نکشانند ؟ بسیازی از علما به خاطر زبان مردم،دچار غربت و تنهایی شدند.

یک تاجر تهرانی گفت:روزی در مغازه نشسته بودم،پیرمردی قد خمیده نزد من آمد،خیلی نگران و ناراحت بود.به من گفت:طبیب به من گفته است که تا سه ماه دیگر بیشتر زنده نیستم.من دچار یک بیماری خطرناک شده ام.کارهایم را انجام می دهم و به پرونده زندگی رسیدگی می کنم و برای مردن خودم را آماده می کنم،اما یک مشکل بزرگ دارم که به دست تو حل می شود.

گفتم:چیست ؟ گفت:چون خانواده شما،خیلی با فلان عالم دوست هستند، شما خدمت آن عالم برو،بگو:کسی که در بین مردم گفت که شما تریاک می کشید، من بودم.در حالی که او این کاره نبود.بگو که مرا حلال کند.آن تاجر می گوید:من به این پیرمرد قول دادم که از او حلالیّت بطلبم.یک روز به منزل آن عالم رفتم،علما همه نشسته بودند،گفتم:عرض خصوصی دارم.ایشان گفت:پس به اتاق دیگر برویم.گفتم:آقا ! پیرمردی به مغازه من آمد،دکتر به او گفته است که سه ماه دیگر می میری.او گفته است که من چنین حرفی را به شما تهمت زدم.

یکی از آلودگی های باطنی حسد است که کسی چشم نداشته باشد که کس دیگر را در نعمت خدا ببیند.

گفتم:آقا ! در حق این پیرمرد چه می گویید ؟ گفت:حال او تغییر کرد.گفت:

خدایا از آن پیرمرد محاسن سفید بگذر،من هم گذشتم.بعد به من گفت:به این

ص:199

پیرمرد بگو:در قیامت گرفتار من نیستی.به خاطر من محاکمه ات نمی کنند،من از تو گذشتم.

اما روز قیامت خداوند اگر پنج هزار جوان،دکتر،دانشگاهی،درس خوانده، بازاری را در محشر بیاورد و به تو بگوید:آنان در گویندگان فقط همین عالم را قبول داشتند و جای دیگری نمی رفتند،بعد از این که شنیدند او تریاکی است،گفتند:

این که آلوده است،وای به حال دیگران و دیگر پای سخنان او نرفتند و از دین و معارف و فرهنگ اهل بیت علیهم السلام عقب ماندند،به خدا چه جواب می دهی ؟

روایاتی می گوید:غیبت عالم،گناهش بسیار سنگین تر از غیبت دیگران است، عالمی در جامعه بی آبرو و بی شخصیت شده است،این خیانت به خدا و دین خیلی سنگین است. (1)ضررش برای اسلام،قرآن،مسلمین و هدایت و فرهنگ اهل بیت علیهم السلام است.

شرط قبولیِ توبه گمراه کنندگان

قرآن و روایات در باب توبه چنین بیان می کنند که:توبه کافر از کفر خود،مشرک از شرک خود،بت پرست از بت پرستی،رباخور با برگرداندن مال مردم،بی حجاب با رعایت حجاب،غیبت کننده با ترک غیبت،همه این ها قبول است،اما توبه کسی که مردم را گمراه کرده است،به شرطی قبول است که همه گمراهان را برگرداند.آنهایی که مرده اند،چگونه می خواهد زنده کند؟

جمله دوم امام مجتبی علیه السلام این است:

«وَ مَنْ سَکَتَ عَلِمَ مٰا فِی نَفْسِهِ» آن خدایی را که اگر کسی ساکت باشد حرف نزند و نیاز و حاجتش را نگوید،خدا باطن او را خبر دارد که چه می خواهد.

آنی تو که حال دل نالان دانی

شخص گنگ و لالی را به خدمت پیغمبر صلی الله علیه و آله می آوردند که او بت پرست بود، خواست مسلمان بشود،پیغمبر صلی الله علیه و آله با اشاره دست او را متوجه می کرد که من از جانب خدایی که تو را آفریده است آمده ام،برای این که شما را بعد از مرگ به بهشت برسانم.بعد آن شخص لال می خندید و دو سه بار سر تکان می داد،یعنی تو را قبول دارم.حضرت فرمود:او مؤمن شده است.می پرسیدند:برای نمازش چه کار کند ؟ می فرمودند:بین شما بایستد و مثل شما نمازش را بخواند،در قیامت او را جزء نمازگزاران حساب می کنند.و فردای قیامت با زبان گویا،اهل بهشت هستند.

رزق و روزی خداوند

جمله سوم:

«وَ مَنْ عاش فَعَلَیْهِ رِزْقُهُ» این جمله را هر کسی که باور کند،جلوی حرام خواری را می گیرد.یعنی آدم اگر اعتماد به این جمله پیدا کند،دستش به هیچ حرامی دراز نمی شود؛کسی که زندگی می کند،روزی او بر خدا واجب است.نه این که خوب یا مستحب است،بلکه

«فعلیه رزقه» یعنی خدا به اندازه بندگان روزی آماده کرده است،بندگان باید یک کسب مشروعی برای خود بسازند.

ص:200


1- (1)) - بحار الأنوار:216/72،باب 65،حدیث 17؛«قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام:إِنَّ لِلَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی عَلَی عَبْدِهِ الْمُؤْمِنِ أَرْبَعِینَ جُنَّةً فَمَنْ أَذْنَبَ ذَنْباً کَبِیراً رَفَعَ عَنْهُ جُنَّةً فَإِذَا عَابَ أَخَاهُ الْمُؤْمِنَ بِشَیْءٍ یَعْلَمُهُ مِنْهُ انْکَشَفَتْ تِلْکَ الْجُنَنُ عَنْهُ وَ یَبْقَی مُهْتَکَ السِّتْرِ فَیَفْتَضِحُ فِی السَّمَاءِ عَلَی أَلْسِنَةِ الْمَلَائِکَةِ وَ فِی الْأَرْضِ عَلَی أَلْسِنَةِ النَّاسِ وَ لَایَرْتَکِبُ ذَنْباً إِلَّا ذَکَرُوهُ وَ یَقُولُ الْمَلَائِکَةُ الْمُوَکَّلُونَ بِهِ یَا رَبَّنَا قَدْ بَقِیَ عَبْدُکَ مُهْتَکَ السِّتْرِ وَ قَدْ أَمَرْتَنَا بِحِفْظِهِ فَیَقُولُ عز و جل مَلَائِکَتِی لَوْ أَرَدْتُ بِهَذَا الْعَبْدِ خَیْراً مَا فَضَحْتُهُ فَارْفَعُوا أَجْنِحَتَکُمْ عَنْهُ فَوَ عِزَّتِی لَایَئُولُ بَعْدَهَا إِلَی خَیْرٍ أَبَداً».بحار الأنوار:244/72،باب 66،حدیث 5؛«أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ مَنْ بَهَتَ مُؤْمِناً أَوْ مُؤْمِنَةً بِمَا لَیْسَ فِیهِ بَعَثَهُ اللَّهُ فِی طِینَةِ خَبَالٍ حَتَّی یَخْرُجَ مِمَّا قَالَ قُلْتُ وَ مَا طِینَةُ خَبَالٍ قَالَ صَدِیدٌ یَخْرُجُ مِنْ فُرُوجِ الْمُومِسَاتِ». بحار الأنوار:247/72،باب 66،حدیث 9؛«أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ کَانَ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الآْخِرِ فَلَا یَجْلِسُ فِی مَجْلِسٍ یُسَبُّ فِیهِ إِمَامٌ أَوْ یُغْتَابُ فِیهِ مُسْلِمٌ إِنَّ اللَّهَ یَقُولُ فِی کِتَابِهِ وَ إِذا رَأَیْتَ الَّذِینَ یَخُوضُونَ فِی آیاتِنا».

ویژگی زمان ظهور امام زمان علیه السلام

روزی که حکومت عدل جهانی برپا شود،یک وجب کویر بر روی زمین نخواهد ماند: «یَجْعَلْ لَکُمْ جَنّٰاتٍ وَ یَجْعَلْ لَکُمْ أَنْهٰاراً» (1)تمام کویرها باغ می شود و نهر آب هم در آن جاری می شود.در آن روز جمعیت هم به اندازه امروز نیست،چون قبل از آمدن ایشان،ستمگران دنیا به جان هم می افتند و دو سوم جمعیت کره زمین به دست خود مردم زمین نابود می شوند.و یک سوم جمعیت می ماند،که آنها هم طولی نمی کشد که تسلیم ایشان می شوند.

ص:201


1- (1)) - نوح(71):12؛ و شما را با اموال و فرزندان یاری کند،و برایتان باغ ها و نهرها قرار دهد.

در روایات آمده است که تنها جنگی که با امام زمان علیه السلام می شود،از طرف سه قوم یهود،لاییک و اعراب است که هم زمان با ظهور حضرت،برای نابودی ایشان دست به دست هم می دهند.اولین دولتی هم که وارد جنگ با ایشان می شود، وهابیّت است.بعد هم اسرائیل،بعد هم لاییک.ولی همگی به هلاکت می رسند.

وقتی شرّ آنها از زمین کنده می شود،آن وقت جهان رو به گلستان شدن می رود.

مسیحیان واقعی عالم هم با ایشان نمی جنگند،چون مسیحی ها عیسی علیه السلام را می بینند که در نماز به امام علیه السلام اقتدا می کند.

در معیشت مادی،هر کاسبی به مشتری التماس می کند.همه جا نعمت و برکت به وفور یافت می شود.این ها از برکت ایمان و عدالت است.اگر دولت ها حاضر شوند که این عدالت را امتحان کنند،آن وقت می بینند که کشور چگونه متحوّل می شود.چنان امنیّت برقرار می شود که امام باقر علیه السلام می فرمایند:

اگر زنی،شتری را که یک طرفش طلا و طرف دیگر آن را نقره بار کرده است،از بازار بغداد تا شام برود،یک چشم نامحرمی به او دوخته نمی شود،یا دستی به بار شتر او دست دراز نخواهد شد. (1)اَلَّذِینَ آمَنُوا وَ لَمْ یَلْبِسُوا إِیمٰانَهُمْ بِظُلْمٍ أُولٰئِکَ لَهُمُ الْأَمْنُ» (2)

همه دست به دست هم بدهیم تا کشور را دین دار کنیم.

حضور در محکمه الهی

جمله چهارم:

«وَ مَنْ مٰاتَ فَإلَیْهِ مَعَادُه» اما کسی که بمیرد،بعد از مرگش،مستقیم به طرف خدا حرکت می کند،محاکمه شود.

سپس ادامه داد:

«اَمّا بَعْد فَإنَّ القُبُورَ مَحَلَّتُنا» قبرها جای ورود ما است و عاقبت باید خانه ها،کاخ ها،باغ ها را رها کنیم و به جانب گور برویم.

ص:202


1- (1)) - بحار الأنوار:316/52،باب 27،حدیث 11؛«قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ:بِنَا یَفْتَحُ اللَّهُ وَ بِنَا یَخْتِمُ اللَّهُ وَ بِنَا یَمْحُو مَا یَشَاءُ وَ بِنَا یُثْبِتُ وَ بِنَا یَدْفَعُ اللَّهُ الزَّمَانَ الْکَلِبَ وَ بِنَا یُنَزِّلُ الْغَیْثَ فَ لا یَغُرَّنَّکُمْ بِاللَّهِ الْغَرُورُ مَا أَنْزَلَتِ السَّمَاءُ قَطْرَةً مِنْ مَاءٍ مُنْذُ حَبَسَهُ اللَّهُ عز و جل وَ لَوْ قَدْ قَامَ قَائِمُنَا لَأَنْزَلَتِ السَّمَاءُ قَطْرَهَا وَ لَأَخْرَجَتِ الْأَرْضُ نَبَاتَهَا وَ لَذَهَبَتِ الشَّحْنَاءُ مِنْ قُلُوبِ الْعِبَادِ وَ اصْطَلَحَتِ السِّبَاعُ وَ الْبَهَائِمُ حَتَّی تَمْشِی الْمَرْأَةُ بَیْنَ الْعِرَاقِ إِلَی الشَّامِ لَاتَضَعُ قَدَمَیْهَا إِلَّا عَلَی النَّبَاتِ وَ عَلَی رَأْسِهَا زَبِیلُهَا لَایُهَیِّجُهَا سَبُعٌ وَ لَاتَخَافُهُ». بحار الأنوار:339/52،باب 27،حدیث 83؛«رَوَی عَلِیُّ بْنُ عُقْبَةَ عَنْ أَبِیهِ قَالَ إِذَا قَامَ الْقَائِمُ حَکَمَ بِالْعَدْلِ وَ ارْتَفَعَ فِی أَیَّامِهِ الْجَوْرُ وَ أَمِنَتْ بِهِ السُّبُلُ وَ أَخْرَجَتِ الْأَرْضُ بَرَکَاتِهَا وَ رَدَّ کُلَّ حَقٍّ إِلَی أَهْلِهِ وَ لَمْ یَبْقَ أَهْلُ دِیْنٍ حَتَّی یُظْهِرُوا الْإِسْلَامَ وَ یَعْتَرِفُوا بِالْإِیمَانِ أَ مَا سَمِعْتَ اللَّهَ سُبْحَانَهُ یَقُولُ وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ کَرْهاً وَ إِلَیْهِ یُرْجَعُونَ». بحار الأنوار:362/52،باب 27،حدیث 131؛«الْفُضَیْلِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ...َ إِنَّ قَائِمَنَا إِذَا قَامَ أَتَی النَّاسَ وَ کُلُّهُمْ یَتَأَوَّلُ عَلَیْهِ کِتَابَ اللَّهِ وَ یَحْتَجُّ عَلَیْهِ بِهِ ثُمَّ قَالَ أَمَا وَ اللَّهِ لَیَدْخُلَنَّ عَلَیْهِمْ عَدْلُهُ جَوْفَ بُیُوتِهِمْ کَمَا یَدْخُلُ الْحَرُّ وَ الْقَرُّ». بحار الأنوار:85/53،باب 29،حدیث 86؛«خُطْبةُ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام تُسَمَّی الْمَخْزُون:...ثُمَّ یَسِیرُ إِلَی مِصْرَ فَیَصْعَدُ مِنْبَرَهُ فَیَخْطُبُ النَّاسَ فَتَسْتَبْشِرُ الْأَرْضُ بِالْعَدْلِ وَ تُعْطِی السَّمَاءُ قَطْرَهَا وَ الشَّجَرُ ثَمَرَهَا وَ الْأَرْضُ نَبَاتَهَاو تَتَزَیَّنُ لِأَهْلِهَا وَ تَأْمَنُ الْوُحُوشُ حَتَّی تَرْتَعِیَ فِی طُرُقِ الْأَرْضِ کَأَنْعَامِهِمْ وَ یُقْذَفُ فِی قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ الْعِلْمُ فَلَا یَحْتَاجُ مُؤْمِنٌ إِلَی مَا عِنْدَ أَخِیهِ مِنْ عِلْمٍ فَیَوْمَئِذٍ تَأْوِیلُ هَذِهِ الآْیَة:ِ یُغْنِ اللَّهُ کُلًّا مِنْ سَعَتِهِ».
2- (2)) - انعام(6):82؛ کسانی که ایمان آوردند و ایمانشان را به ستمی [ چون شرک ] نیامیختند،ایمنی [ از عذاب ] برای آنان است،و آنان راه یافتگانند.

«إنّ القُبُورَ مَحَلَّتُنٰا وَ أَنَّ القِیٰامَةَ مَوْعِدُنا» قرار آخر ما در قیامت است و قرار آخر ما

«وَ اللّهُ عٰارِضُنٰا» آن کسی که در قیامت با ما است،شخص پروردگار است.

پرسش پروردگار

پیامبر صلی الله علیه و آله می فرماید:خداوند از چهار برنامه از ما سؤال می کند:

«عُمُرِکَ فی ما افْنَیْتَه» عمری که به تو دادم،در کجا نابود کردی ؟

«وَ جَسَدِکَ فیما ابْلَیْتَهُ» بدن را در چه کارهایی کهنه و فرسوده کردی ؟

«وَ مٰالِکَ مِنْ أَیْنَ کَسَبْتَهُ» این ثروت را از کجا بدست آوردی ؟

«وَ أَیْنَ وَضَعْتَهُ» و کجا پول را خرج کردی ؟

«وَ عَنْ حُبِّنٰا أَهْلَ البَیْتِ» (1)و از محبت اهل بیت می پرسند.

امام علی علیه السلام باب نجات

و آخرین جمله امام مجتبی علیه السلام این است:

«وَ انّ عَلِیّاً بابٌ «مَنْ دَخَلَهُ کٰانَ آمِناً» »

علی علیه السلام دری است که هر کس در زندگی از آن وارد شود،از تمام بلاهای خطرناک دنیا و عذاب آخرت در امان است.

شخصی از پیغمبر صلی الله علیه و آله پرسید:نشانه نجات در قیامت کدام است ؟

«فَوَضَعَ یَدَهُ عَلیٰ کِتْفِ عَلیِّ بنِ ابیطالبٍ» (2)پیغمبر صلی الله علیه و آله دستش را روی شانه علی علیه السلام گذاشت،فرمود:مایه نجات تو،این علی است.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله در روز قیامت،کلید بهشت و جهنم را به علی علیه السلام می دهد و او را در کنار پل صراط می گذارد و به او می گوید:

«اَنْتَ قَسِیمُ الجَنَّةِ وَ النّارِ» (3)خدا تقسیم کردن بهشت و جهنم را به تو داد.این مایه نجات و رهایی است.

ص:203


1- (1)) - بحار الأنوار:259/7،باب 11،حدیث 3؛«أَبِی جَعْفَرٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَاتَزُولُ قَدَمَا عَبْدٍ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مِنْ بَیْنِ یَدَی اللَّهِ حَتَّی یَسْأَلَهُ عَنْ أَرْبَعِ خِصَالٍ عُمُرِکَ فِیمَا أَفْنَیْتَهُ وَ جَسَدِکَ فِیمَا أَبْلَیْتَهُ وَ مَالِکَ مِنْ أَیْنَ کَسَبْتَهُ وَ أَیْنَ وَضَعْتَهُ وَ عَنْ حُبِّنَا أَهْلَ الْبَیْتِ».
2- (2)) - بحار الأنوار:18/36،باب 27،حدیث 11؛«جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیه السلام قَالَ بَیْنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله جَالِسٌ فِی جَمَاعَةٍ مِنْ أَصْحَابِهِ إِذْ وَرَدَ عَلَیْهِ أَعْرَابِیٌّ فَبَرَکَ بَیْنَ یَدَیْهِ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنِّی سَمِعْتُ اللَّهَ یَقُولُ فِی کِتَابِهِ وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللّٰهِ جَمِیعاً وَ لٰاتَفَرَّقُوا فَهَذَا الْحَبْلُ الَّذِی أَمَرَنَا بِالِاعْتِصَامِ بِهِ مَا هُوَ قَالَ فَضَرَبَ النَّبِیُّ یَدَهُ عَلَی کَتِفِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام فَقَالَ وَلَایَةُ هَذَا قَالَ فَقَامَ الْأَعْرَابِیُّ وَ ضَبَطَ بِکَفَّیْهِ إِصْبَعَیْهِ جَمِیعاً ثُمَّ قَالَ أَشْهَدُ أَنْ لَاإِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ وَ أَعْتَصِمُ بِحَبْلِهِ قَالَ وَ شَدَّ أَصَابِعَهُ». شواهد التنزیل:464/2،حدیث 1131؛«ابن بریدة عن أبیه قال تلاالنبی صلی الله علیه و آله هذه الآیة:إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّةِ فوضع یده علی کتف علی و قال هو أنت و شیعتک،یا علی ترد أنت و شیعتک یوم القیامة».
3- (3)) - بحار الأنوار:209/39،باب 84،حدیث 31؛«قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام أَنْتَ قَسِیمُ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ وَ إِنَّکَ تَقْرَعُ بَابَ الْجَنَّةِ وَ تُدْخِلُهَا بِغَیْرحِسَابٍ». بحار الأنوار:209/39،باب 84،حدیث 30؛«ابْنِ مَسْعُودٍ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ یَا عَلِیُّ أَنْتَ قَسِیمُ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ وَ أَنْتَ یَعْسُوبُ الْمُؤْمِنِینَ». بحار الأنوار:254/37،باب 53،حدیث 1؛«الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ یَا عَلِیُّ أَنْتَ مِنِّی بِمَنْزِلَةِ هِبَةِ اللَّهِ مِنْ آدَمَ وَ بِمَنْزِلَةِ سَامٍ مِنْ نُوحٍ وَ بِمَنْزِلَةِ إِسْحَاقَ مِنْ إِبْرَاهِیمَ وَ بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَی وَ بِمَنْزِلَةِ شَمْعُونَ مِنْ عِیسَی إِلَّا أَنَّهُ لَانَبِیَّ بَعْدِی یَا عَلِیُّ أَنْتَ وَصِیِّی وَ خَلِیفَتِی فَمَنْ جَحَدَ وَصِیَّتَکَ وَ خِلَافَتَکَ فَلَیْسَ مِنِّی وَ لَسْتُ مِنْهُ وَ أَنَا خَصْمُهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ یَا عَلِیُّ أَنْتَ أَفْضَلُ أُمَّتِی فَضْلًا وَ أَقْدَمُهُمْ سِلْماً وَ أَکْثَرُهُمْ عِلْماً وَ أَوْفَرُهُمْ حِلْماً وَ أَشْجَعُهُمْ قَلْباً وَ أَسْخَاهُمْ کَفّاً یَا عَلِیُّ أَنْتَ الْإِمَامُ بَعْدِی وَ الْأَمِیرُ وَ أَنْتَ الصَّاحِبُ بَعْدِی وَ الْوَزِیرُ وَ مَا لَکَ فِی أُمَّتِی مِنْ نَظِیرٍ یَا عَلِیُّ أَنْتَ قَسِیمُ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ بِمَحَبَّتِکَ یُعْرَفُ الْأَبْرَارُ مِنَ الْفُجَّارِ وَ یُمَیَّزُ بَیْنَ الْأَشْرَارِ وَ الْأَخْیَارِ وَ بَیْنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْکُفَّارِ».

کفر منکران ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام

«وَ مَنْ خَرَجَ عَنْهُ» این را یک امام معصوم برای یک امام معصوم دیگر می گوید:

«وَ مَنْ خَرَجَ عَنْهُ» کسی که علی علیه السلام را امام خود نداند

«کانَ کافِراً» .

امیرالمؤمنین علیه السلام بلند شد

«فالتزمه» او را به سینه چسباند،فرمود:

«بأبی انْتَ وَ امّی» پدر و مادرم فدای تو شوند. «ذُرِّیَّةً بَعْضُهٰا مِنْ بَعْضٍ» (1)تو بر اساس آیه شریفه،برتر از پیغمبران گذشته؛ابراهیم،موسی و عیسی علیهم السلام هستی و «وَ اللّٰهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ» خدا منبر تو را شنید و نیت سخنان تو را هم دانست.

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

ص:204


1- (1)) - آل عمران:(3):34 فرزندانی [ را برگزید ] که [ از نظر پاکی،تقوا،درستی و راستی ] برخی از [ آنان از نسل ] برخی دیگرند؛

پی نوشت ها

آفرینش حکیمانه

تهران،مسجد امیر

رمضان 1383

ص:205

ص:206

ص:207

ص:208

ص:209

13 هدف خلقت

اشاره

الحمدلله رب العالمین و صلّی الله علی جمیع الانبیاء والمرسلین

و صلّ علی محمد و آله الطاهرین.

مسیر کوشش ها و فعالیت های مثبت انسانی،اگر مسیر صحیح،سالم و پاک باشد،چه در نظام این دنیا و چه در نظام عالم آخرت،به نتایج بسیار مهمی خواهد رسید.البته انسان در این زمینه سفارش شده است که عجول و اهل شتاب نباشد.

زیرا نتایج فعالیّت های مثبت،در صورت صحیح بودن مسیر،تدریجی است. سالها باید که تا یک سنگ اصلی زآفتاب لعل گردد در بدخشان یا عقیق اندر یمن (1)

هزاران فعل و انفعال در نظام عالم مادی صورت می گیرد.مدتی هم برای آن از طرف خداوند مقرر می شود،تا نتایج لازم خود را تحویل دهند.

اداره امور پروردگار عالم تدریجی است.چه افعال معنوی حضرت حق،که ریشه در رحیمیت او دارد و چه افعال مادی او،که ریشه در رحمانیت او دارد.

قرآن مجید می فرماید:قبل از پیدایش این نظام،آسمان ها،زمین،سحابی، کهکشان ها،به اراده پروردگار یک ماده ای به صورت گاز ظهور کرد که در قرآن کریم از آن گاز تعبیر به دخان شده است:

« ثُمَّ اسْتَویٰ إِلَی السَّمٰاءِ وَ هِیَ دُخٰانٌ فَقٰالَ لَهٰا وَ لِلْأَرْضِ ائْتِیٰا طَوْعاً أَوْ کَرْهاً قٰالَتٰا أَتَیْنٰا طٰائِعِینَ» (2)

ص:210


1- (1)) - سنایی غزنوی.
2- (2)) - فصلت(41):11؛ آن گاه آهنگ آفرینش آسمان کرد،در حالی که به صورت دود بود،پس به آن و به زمین گفت:خواه یا ناخواه بیایید.آن دو گفتند:فرمانبردار آمدیم.

ص:211

بعد ما به این گاز خطاب کردیم که به صورت آسمان ها و زمین خودنمایی کنند.

این گاز هم فرمان ما را اطاعت کرد و به صورت آسمان ها و زمین و نظام هستی در آمد.

مفهوم شش روز در خلقت زمین و آسمان ها

خداوند می فرماید:خلقت زمین و آسمان در شش روز بوده است:

« إِنَّ رَبَّکُمُ اللّٰهُ الَّذِی خَلَقَ السَّمٰاوٰاتِ وَ الْأَرْضَ فِی سِتَّةِ أَیّٰامٍ ثُمَّ اسْتَویٰ عَلَی الْعَرْشِ» (1)

سؤال:هنوز که نظام هستی به این شکل در نیامده بود و روزی وجود نداشت.

زیرا پدیده روز حاصل گردش زمین به دور خود-حرکت وضعی-است.وقتی که نیم کره زمین در مقابل خورشید قرار می گیرد،روز است و وقتی رو به خورشید نیست،شب است.روز و شبی وجود نداشت،چطور پروردگار عالم می فرماید که در شش روز آسمان و زمین را خلق کرده است ؟

پاسخ:منظور از ایامی که در قرآن مجید آمده است،دوره مرحله ای است؛ آفرینش در شش دوره به وجود آمد.

اما این شش دوره،چه مقدار طول کشید ؟ دانشمندان ثابت کرده اند که میلیاردها سال طول کشید تا این نظام به این شکلی که هست به وجود آمد.اراده پروردگار در نظام تکوین و تشریع،این است که به تدریج انجام گیرد.

نزول تدریجی قرآن

نظام تشریع هم تدریج دارد پروردگار عالم برای نزول قرآن هیچ عجله ای نکرد.

بیست و سه سال زمان برای نزول آن قرار داد.به پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «وَ لاٰ تَعْجَلْ

ص:212


1- (1)) - اعراف(7):54؛ به یقین پروردگار شما خداست که آسمان ها و زمین را در شش روز آفرید،سپس بر تخت [ فرمانروایی و تدبیر امور آفرینش ] چیره و مسلط شد.

بِالْقُرْآنِ» (1)در ارائه قرآن عجله و شتاب نکن «لاٰ تُحَرِّکْ بِهِ لِسٰانَکَ لِتَعْجَلَ بِهِ» (2)صبر کن،هر مقداری که ما حکم کردیم،به مردم اعلام کن.

ما آیه را نازل می کنیم،ولی ابلاغ و اعلام آن را بگذار با اجازه ما صورت گیرد.

چه بسا که آیه ای نازل می شد و دو ماه بعد به پیغمبر صلی الله علیه و آله اعلام می شد که ابلاغ کن.

مردم باید عنصر زمان را در اندیشه و فکر و امر مادی و معنوی به کار گیرند.در طول زمان افکار،اندیشه ها و امور پخته می شود.ما پیغمبر و امام شتابزده نداشتیم.

وعده حتمی خدا بر عذاب مجرمان

حقیقتی در قرآن کریم آمده است که مخالفان و معاندان می گفتند:ای پیامبر تو می گویی اگر بی دین،رباخور،زناکار،قاتل یا غارت گر باشیم،عذاب بر شما نازل می شود،آن عذاب کجا است ؟ ما چند سال است که این کارها را می کنیم،تلنگری هم به ما نخورده است: «مَتیٰ هٰذَا الْوَعْدُ إِنْ کُنْتُمْ صٰادِقِینَ» (3)پس این وعده عذابت چه زمانی تحقق پیدا می کند،اگر از راستگویان هستی ؟ خداوند به آنها پیام داد:

« فَلاٰ تَسْتَعْجِلُوهُ» (4)در نزول عذاب عجله و شتاب نورزید،ممکن است این وعده ای که به شما دادم،در دنیا،پنجاه سال طول بکشد.

بعد به مخالفان می فرماید: «وَ مٰا أَنْتُمْ بِمُعْجِزِینَ» (5)من ناتوانی در نزول عذاب ندارم،چون یک نفر از شما از دسترس و قدرت من نمی توانید بیرون بروید،شما محکوم به حکومت من هستید.

منطق زینب کبری علیها السلام

حضرت زینب کبری علیها السلام با یزید که مست و مغرور،در اوج سلامتی بدن و قدرت بود.فرمود:

«کِدْ کَیْدَکَ» (6)هر نقشه ای داری،علیه خدا و دین و عاشقان خدا به کار بگیر

«وَ اجْهَدْ جَهْدَکَ» با اسلحه،پول،نیرو،زبان و مسخره کردن کوشش خود را به

ص:213


1- (1)) - طه(20):114؛ و پیش از آنکه وحی کردن قرآن بر تو پایان گیرد در خواندنش شتاب مکن،و بگو:پروردگارا ! دانش مرا بیفزای.
2- (2)) - قیامت(75):16؛ زبانت را به حرکت در نیاور تا در خواندن آن شتاب ورزی.
3- (3)) - انبیاء(21):38؛[ به پیامبر و مؤمنان ] می گویند:اگر راست می گویید،این وعده کی خواهد بود ؟
4- (4)) - نحل(16):1؛ پس خواستار شتاب در آن نباشید.
5- (5)) - یونس(10):53؛ و شما عاجز کننده [ خدا ] نیستید.
6- (6)) - بحار الأنوار:157/45-160،باب 39،حدیث 5؛«شَیْخٌ صَدُوقٌ مِنْ مَشَایِخِ بَنِی هَاشِمٍ وَ غَیْرُهُ مِنَ النَّاسِ أَنَّهُ لَمَّا دَخَلَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ وَ حَرَمُهُ عَلَی یَزِیدَ لَعَنَهُ اللَّهُ جِیءَ بِرَأْسِ الْحُسَیْنِ علیه السلام وَ وُضِعَ بَیْنَ یَدَیْهِ فِی طَسْتٍ فَجَعَلَ یَضْرِبُ ثَنَایَاهُ بِمِخْصَرَةٍ کَانَتْ فِی یَدِهِ وَ هُوَ یَقُولُ:لَیْتَ أَشْیَاخِی بِبَدْرٍ شَهِدُواجَزَعَ الْخَزْرَجِ مِنْ وَقْعِ الْأَسَلِ لَأَهَلُّوا وَ اسْتَهَلُّوا فَرَحاً وَ لَقَالُوا یَا یَزِیدُ لَاتُشَلَّ فَجَزَیْنَاهُمْ بِبَدْرٍ مِثْلَهَاوَ أَقَمْنَا مِثْلَ بَدْرٍ فَاعْتَدَلَ لَسْتُ مِنْ خِنْدِفَ إِنْ لَمْ أَنْتَقِمْ مِنْ بَنِی أَحْمَدَ مَا کَانَ فَعَلَ فَقَامَتْ زَیْنَبُ بِنْتُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ...وَ إِلَی اللَّهِ الْمُشْتَکَی وَ الْمُعَوَّلُ وَ إِلَیْهِ الْمَلْجَأُ وَ الْمُؤَمَّلُ ثُمَّ کِدْ کَیْدَکَ وَ اجْهَدْ جُهْدَکَ فَوَ الَّذِی شَرَّفَنَا بِالْوَحْیِ وَ الْکِتَابِ وَ النُّبُوَّةِ وَ الِانْتِجَابِ لَاتُدْرِکُ أَمَدَنَا وَ لَاتَبْلُغُ غَایَتَنَا وَ لَاتَمْحُو ذِکْرَنَا وَ لَاتَرْحَضُ عَنْکَ عَارُنَا وَ هَلْ رَأْیُکَ إِلَّا فَنَدٌ وَ أَیَّامُکَ إِلَّا عَدَدٌ وَ جَمْعُکَ إِلَّا بَدَدٌ یَوْمَ یُنَادِی الْمُنَادِی أَلَا لُعِنَ الظَّالِمُ الْعَادِی وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی حَکَمَ لِأَوْلِیَائِهِ بِالسَّعَادَةِ وَ خَتَمَ لِأَوْصِیَائِهِ بِبُلُوغِ الْإِرَادَةِ نَقَلَهُمْ إِلَی الرَّحْمَةِ وَ الرَّأْفَةِ وَ الرِّضْوَانِ وَ الْمَغْفِرَةِ وَ لَمْ یَشْقَ بِهِمْ غَیْرُکَ وَ لَاابْتَلَی بِهِمْ سِوَاکَ وَ نَسْأَلُهُ أَنْ یُکْمِلَ لَهُمُ الْأَجْرَ وَ یُجْزِلَ لَهُمُ الثَّوَابَ وَ الذُّخْرَ وَ نَسْأَلُهُ حُسْنَ الْخِلَافَةِ وَ جَمِیلَ الْإِنَابَةِ إِنَّهُ رَحِیمٌ وَدُودٌ فَقَالَ یَزِیدُ مُجِیباً لَهَا شِعْراً:یَا صَیْحَةً تُحْمَدُ مِنْ صَوَائِحِ مَا أَهْوَنَ الْمَوْتَ عَلَی النَّوَائِحِ ثُمَّ أَمَرَ بِرَدِّهِم».

میدان بیاور.در آینده معلوم خواهد شد که چه کسی غالب و چه کسی مغلوب است و چه کسی مقرب خدا و چه کسی بعید است ؟ در آینده معلوم می شود که قبور چه کسانی محل عشق ورزی عاشقان و قبور چه کسانی گم می شود که کسی نمی تواند در این عالم آن را پیدا کند.

خدا هم عجله ای ندارد،چون مجرم از دست خدا که نمی تواند فرار کند و خودش را پنهان کند.این حکم پروردگار است.

مهلت خدا به مجرمان

خداوند متعال به دو علت به مجرمان مهلت می دهد و عجله ای در انتقام و عذاب ندارد.

اما یک علتی که به مجرمان مهلت می دهد،این است که مجرم در این مهلت، گوهر توبه را پیدا کند.یک پندی بشنود،یک صحنه عبرت آمیزی را ببیند،یک خط شعر یا یک آیه قرآن او را بیدار کند،مرگ کسی قلب او را حرکت بدهد،بلا و دردی او را از خواب غفلت بیدار کند.

گاهی مجرمی را به امید توبه سی سال مهلت می دهد و عجله ای هم ندارد.چه مجرمان عجیب و غریبی بودند که در فضای همین مهلت ها تبدیل به مؤمنان واقعی و پاکان کم نظیری شدند.تعداد آنها هم در تاریخ بشر کم نیست.پنجاه سال غرق در آلودگی است،یک باره در همین مدت طولانی توبه می کند پروردگار عالم از او گذشت می کند،او را در دنیا و قیامت جریمه نمی کند و با پاکان عالم وارد بهشت می شود.

قرآن می گوید:مجرمان،مشرکان،کافران اگر ایمان آوردند و توبه کردند:

« فَإِخْوٰانُکُمْ فِی الدِّینِ» (1)من حکم می کنم که آنان برادران دینی شما هستند.این حوصله و صبر،اخلاق خدا است.گاهی مصیبت و بلایی برای آدم پیش می آید و

ص:214


1- (1)) - توبه(9):11؛ برادران دینی شمایند.

او با عجله می خواهد آن را حل کند،اما نمی شود،ولی اگر صبر و حوصله کند، زمان مقرر بر او بگذرد و آن نتیجه لازم را بدهد،او از اصل بلا،شاد می شود که چنین برنامه ای برای ما پیش آمد.در ابتدا آن بلا خیلی تلخ است،اما با حوصله و صبر،انتهای آن بسیار شیرین می شود.

بردباری پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله

پیامبر صلی الله علیه و آله سیزده سال در اوج مشکلات در مکه بودند،زنانِ مؤمن را می گرفتند و با طناب به شتر می بستند.شتر را در بیرون مکه و در سنگلاخ ها رم می دادند تا بدن آنان ذره ذره می شد و چیزی از آن نمی ماند.با مردان هم همین کار را می کردند.ریگ ها را در آتش می ریختند،داغ می شد،مردم مؤمن را عریان و طناب پیچ می کردند و روی ریگ ها می غلتاندند.

پیغمبر صلی الله علیه و آله و یارانش را که حضرت خدیجه علیها السلام هم بین آنها بود،هزار شبانه روز در شعب ابی طالب حبس کردند.نان و آب نداشتند،مردم با آنها معامله،خرید و فروش نمی کردند.ابوطالب علیه السلام مورد احترام اهل مکه بود،نیمه های شب، پابرهنه،به دور از چشم دشمن از شعب بیرون می رفت و یک مقدار نان خشک و مشک آبی تهیه می کرد و برای انسان های در شعب ابی طالب می آورد.

گاهی چهل یا پنجاه نفر یک نان یا خرما سهم آنها می شد.اگر در حل مشکل عجله می کردند،هرگز موفق نمی شدند.زیرا عجله در این بود که پیغمبر صلی الله علیه و آله سران مکه را باید دعوت می کرد و می گفت:ما با شما سازش می کنیم.من برای اسلام تبلیغ نمی کنم.آنها هم می گفتند:پس از شعب می توانید بیرون بیایید.

دستور قرآن به ترک مداهنه با کفار و مشرکان

قرآن مجید به پیغمبر صلی الله علیه و آله می فرماید: «وَدُّوا» (1)مردم مکه دوست دارند که:

ص:215


1- (1)) - قلم(68):9؛ دوست دارند نرمی کنی تا نرمی کنند.

« لَوْ تُدْهِنُ فَیُدْهِنُونَ» با آنها سازش کنی،تا آنها هم با تو بسازند.تمام بلاها و رنج ها هم تمام می شود و از بین می رود.ولی پیغمبر صلی الله علیه و آله می دانست که تمام برنامه ها به زمان مقرر گره خورده است؛ «فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً» (1)اما زمان معینی دارد و رسول خدا صلی الله علیه و آله آن مقدار زمان را صبر کردند تا مسأله هجرت پیش آمد.

چند سال بعد از هجرت،با صد هزار نفر نیروی مؤمن و مسلح،مکه را محاصره کردند.آن قلدرها و مشرکان،همه در محاصره قرار گرفتند.رسول خدا صلی الله علیه و آله مکه را فتح کرد،در حالی که مشرکان طبق آیات قرآن در این جنگ برده مسلمانان شدند، اما پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله این ها را فرمود:

«اَنْتُمُ الطُلَقٰاء» (2)همه شما را آزاد کردم.

زینب کبری علیها السلام نیز به این معنا در مجلس یزید اشاره کرد:ای پسر غلامان خانواده ما ! شما برده زاده پست هستید.

صبر در نتایج اعمال

در دیدن نتایج کوشش های مثبت،نباید عجله کرد.مثلاً کسی بگوید:من امسال همه روزه هایم را گرفتم،نمازهایم را به جماعت خواندم،در سحرها نماز شب خواندم،ختم قرآن کردم،گریه کردم،نتیجه اش کجا است ؟

به چه کسی وعده داده اند که نتایج کوشش های مثبت،همراه با زمان کوشش باشد ؟ خدا به پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: «وَ رَفَعْنٰا لَکَ ذِکْرَکَ» (3)آوازه ات را عالم گیر و بلند مرتبه می کنم.اما هنگام تبلیغ و فعالیت او،آوازه اش عالم گیر شد ؟ هزار و پانصد سال طول کشیده تا آوازه اش عالم گیر شده و حالا به جایی رسیده است که دشمنان از این حقیقتی که نمی توانند جلوی آن را بگیرند در وحشت عجیبی قرار گرفته اند،و در آینده پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله و فرهنگ او جهان را خواهد گرفت،پس باید بجنگیم؛اما این جنگ سودی به حال دشمنان ندارد.بیداری اسلامی در عالم غوغا می کند و کفر دچار بن بست می شود.اسلام در حال خروج از بن بستی است که برای

ص:216


1- (1)) - انشراح(94):5؛ پس بی تردید با دشواری آسانی است.
2- (2)) - بحار الأنوار:59/97،باب 9،حدیث 6؛«الْبَزَنْطِیِّ عَنِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ ذُکِرَ لَهُ الْخَرَاجُ وَ مَا سَارَ بِهِ أَهْلُ بَیْتِهِ فَقَالَ الْعُشْرُ وَ نِصْفُ الْعُشْرِ عَلَی مَنْ أَسْلَمَ طَوْعاً تُرِکَتْ أَرْضُهُ بِیَدِهِ یُؤْخَذُ مِنْهُ الْعُشْرُ وَ نِصْفُ الْعُشْرِ فِیمَا عَمَرَ مِنْهَا وَ مَا لَمْ یَعْمُرْ مِنْهَا أَخَذَهُ الْوَالِی فَقَبَّلَهُ مِمَّنْ یَعْمُرُهُ وَ کَانَ لِلْمُسْلِمِینَ وَ لَیْسَ فِیمَا کَانَ أَقَلَّ مِنْ خَمْسَةِ أَوْسَاقٍ شَیْءٌ وَ مَا أُخِذَ بِالسَّیْفِ فَذَلِکَ لِلْإِمَامِ یُقَبِّلُهُ بِالَّذِی یَرَی کَمَا صَنَعَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِخَیْبَرَ قَبَّلَ أَرْضَهَا وَ نَخْلَهَا وَ النَّاسُ یَقُولُونَ لَاتَصْلُحُ قَبَالَةُ الْأَرْضِ وَ النَّخْلِ الْبَیَاضُ أَکْثَرُ مِنَ السَّوَادِ وَ قَدْ قَبَّلَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله خَیْبَرَ وَ عَلَیْهِمْ فِی حِصَّتِهِمْ الْعُشْرُ وَ نِصْفُ الْعُشْرِ قَالَ وَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ إِنَّ أَهْلَ الطَّائِفِ أَسْلَمُوا فَأَعْتَقَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ جَعَلَ عَلَیْهِمُ الْعُشْرَ وَ نِصْفَ الْعُشْرِ وَ أَهْلُ مَکَّةَ کَانُوا أُسَرَاءَ فَأَعْتَقَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ قَالَ أَنْتُمُ الطُّلَقَاءُ». کافی:513/3،حدیث2؛«صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی وَ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ قَالَا ذَکَرْنَا لَهُ الْکُوفَةَ وَ مَا وُضِعَ عَلَیْهَا مِنَ الْخَرَاجِ وَ مَا سَارَ فِیهَاأَهْلُ بَیْتِهِ فَقَالَ مَنْ أَسْلَمَ طَوْعاً تُرِکَتْ أَرْضُهُ فِی یَدِهِ وَ أُخِذَ مِنْهُ الْعُشْرُ مِمَّا سَقَتِ السَّمَاءُ وَ الْأَنْهَارُ وَ نِصْفُ الْعُشْرِ مِمَّا کَانَ بِالرِّشَاءِ فِیمَا عَمَرُوهُ مِنْهَا وَ مَا لَمْ یَعْمُرُوهُ مِنْهَا أَخَذَهُ الْإِمَامُ فَقَبَّلَهُ مِمَّنْ یَعْمُرُهُ وَ کَانَ لِلْمُسْلِمِینَ وَ عَلَی الْمُتَقَبِّلِینَ فِی حِصَصِهِمُ الْعُشْرُ وَ نِصْفُ الْعُشْرِ وَ لَیْسَ فِی أَقَلَّ مِنْ خَمْسَةِ أَوْسَاقٍ شَیْءٌ مِنَ الزَّکَاةِ وَ مَا أُخِذَ بِالسَّیْفِ فَذَلِکَ إِلَی الْإِمَامِ یُقَبِّلُهُ بِالَّذِی یَرَی کَمَا صَنَعَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِخَیْبَرَ قَبَّلَ سَوَادَهَا وَ بَیَاضَهَا یَعْنِی أَرْضَهَا وَ نَخْلَهَا وَ النَّاسُ یَقُولُونَ لَایَصْلُحُ قَبَالَةُ الْأَرْضِ وَ النَّخْلِ وَ قَدْ قَبَّلَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله خَیْبَرَ وَ عَلَی الْمُتَقَبِّلِینَ سِوَی قَبَالَةِ الْأَرْضِ الْعُشْرُ وَ نِصْفُ الْعُشْرِ فِی حِصَصِهِمْ وَ قَالَ إِنَّ أَهْلَ الطَّائِفِ أَسْلَمُوا وَ جَعَلُوا عَلَیْهِمُ الْعُشْرَ وَ نِصْفَ الْعُشْرِ وَ إِنَّ أَهْلَ مَکَّةَ دَخَلَهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَنْوَةً فَکَانُوا أُسَرَاءَ فِی یَدِهِ فَأَعْتَقَهُمْ وَ قَالَ اذْهَبُوا فَأَنْتُمُ الطُّلَقَاءُ».
3- (3)) - انشراح(94):4؛ و آوازه ات را برایت بلند نکردیم ؟

آن ساخته اند.

این معنای «وَ رَفَعْنٰا لَکَ ذِکْرَکَ» است،ولی این معنا در آن لحظه اول نبوده است.

پانزده قرن گذشته است.این سؤال که نتیجه ماه رمضان و ختم قرآن و گریه های شبانه من چه شد ؟ این توقعی بر خلاف نظام هستی و اراده حضرت حق است.

تأخیر استجابت دعا

حضرت یعقوب علیه السلام پیغمبر بود،پدر و جد و پسر او هم پیغمبر بودند.چنین انسانی باید نیمه شب ناله خالصانه کند،در خانه خدا را بزند و اشک بریزد،تا حاجتش را بگیرد.

گریه یعقوب علیه السلام و دعای او که عیب نداشت.بلکه گریه خالص الهی بود.انسانی که از جدّ او تا نوه های بعد از او تا زمان زکریا علیه السلام همه پیغمبر بودند،وقتی فرزندانش از صحرا برگشتند،گفتند:یوسف علیه السلام را گرگ خورده است: «فَأَکَلَهُ الذِّئْبُ» (1)یعنی او را فراموش کن.دنبال او هم نگرد و امیدی هم نداشته باش.یعقوب علیه السلام در نیمه شب به در خانه خدا رفت و یک کلمه گفت:خدایا ! عزیز من را به من برگردان.

آیا یک ساعت بعد یوسف علیه السلام را آوردند و در دامن او گذاشتند ؟ یعقوب عجله و شتاب نداشت.به پروردگار فرصت داد.خدا هم دعای او را بعد از چهل سال مستجاب کرد.

عجیب تر از این دعا،دعای بعضی از مردم مؤمن است؛که با اشک و ناله دعا می کند:خدایا ! لطف و رحمت و عنایت و نعمتت را می خواهم،این دعا از دعاهای مستجاب است،اما چه وقت مستجاب می شود ؟ قیامت که برپا می شود، خداوند این مؤمن را می خواهد.می گوید:در نیمه شب،با حال خوش،اشک چشم و اخلاص از من رحمت،کرامت،لطف و محبت خواستی،چون من امور را تدریجی قرار دادم،زمانی که برای استجابت دعای تو گذاشته بودم،اکنون است،

ص:217


1- (1)) - یوسف(12):17؛ پس گرگ،او را خورد.

دعای تو مستجاب است.هر چه که آن شب از من خواستی،در اختیار تو است.

حضرت می فرمایند:وقتی نتیجه دعا را می بیند،می گوید:ای کاش حتی یک دعای من هم در دنیا مستجاب نمی شد.کاش همه دعاهایم در اینجا مستجاب می شد؛

«الأُمُورُ مَرْهُونَةٌ بِأَوْقٰاتِها» (1)امور به اوقات خود واگذار شده اند.

کوشش مثبت و منفی در قرآن

شش آیه در قرآن است که در سه آیه اول کوشش های مثبت در مسیر صحیح انجام می گیرد،چون کوشش های مثبت گاهی در مسیر غلط است.مثلاً فردی با چند میلیون تومان درمانگاه درست می کند که با آن چندین میلیون سود کند.این کوشش مثبت است،اما مسیر و هدف آن غلط است.

پروردگار این کوشش های مثبت که در مسیر غلط است را یک لحظه هم قبول نمی کند.آنها زحمت های سنگینی است که هدر می رود.

اما کوشش های مثبتی که راه آن درست است؛ «فَأَمّٰا مَنْ أَعْطیٰ وَ اتَّقیٰ» (2)کلمه«اعطی»به این خاطر است که این انسان،احسان و کار خیر می کند،در کمال بزرگواری به مردم،می بخشد،بلکه با آقایی،کرامت،عظمت انسانی،شرف آدمی از خودش هزینه می کند.

بوسیدن پول به هنگام انفاق

امام باقر علیه السلام هر وقت می خواست به یک مستحق پولی بدهد،پول را می بوسیدند،روی چشم می گذاشتند،به این عنوان که دست مستحق دست خدا است و همین که جلوی مستحق پول را می بوسیدند،یعنی ای نیازمند! این پول را امام باقر علیه السلام به تو نداده است.این پول برای خدا است و من یک واسطه بودم.

ص:218


1- (1)) - بحارالانوار:167/74،باب 7،حدیث 2؛«قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إِذَا أَرَادَ اللَّهُ بِعَبْدٍ خَیْراً جَعَلَ لَهُ وَزِیراً صَالِحاً إِنْ نَسِیَ ذَکَّرَهُ وَ إِنْ ذَکَرَ أَعَانَهُ سِیرُوا سَیْرَ أَضْعَفِکُمْ الْفِرَارُ مِمَّا لَایُطَاقُ مَنِ اسْتَوَی یَوْمَاهُ فَهُوَ مَغْبُونٌ...الْأُمُورُ مَرْهُونَةٌ بِأَوْقَاتِهَا الْهَدِیَّةُ تُذْهِبُ السَّخِیمَةَ تَصَافَحُوا فَإِنَّهُ یَذْهَبُ بِالْغِلِّ الْهَدِیَّةُ تُورِثُ الْمَوَدَّةَ وَ تَجْدُرُ الْأُخُوَّةَ وَ تُذْهِبُ الضَّغِینَةَ وَ تَهَادَوْا تَحَابُّوا نِعْمَ الشَّیْءُ الْهَدِیَّةُ أَمَامَ الْحَاجَةِ اهْدِ لِمَنْ یَهْدِیکَ الْهَدِیَّةُ تَفْتَحُ الْبَابَ الْمُصْمَتَ نِعْمَ مِفْتَاحُ الْحَاجَةِ الْهَدِیَّةُ الْمَرْءُ مَخْبُوٌّ تَحْتَ لِسَانِهِ مَا یُصْلِحُ لِلْمَوْلَی فَعَلَی الْعَبْدِ حَرَامٌ الْهَدَایَا رِزْقُ اللَّهِ مَنْ أُهْدِیَ إِلَیْهِ شَیْءٌ فَلْیَقْبَلْهُ إِنَّ هَذِهِ الْقُلُوبَ تَمَلُّ کَمَا تَمَلُّ الْأَبْدَانُ فَاهْدُوا إِلَیْهَا طَرَائِفَ الْحِکَمِ».
2- (2)) - لیل(92):5؛ اما کسی که [ ثروتش را در راه خدا ] انفاق کرد و پرهیزکاری پیشه ساخت.

اهمیت تقوا در عمل نیک

این کوشش در راه معنوی،کوشش مادی است،اما راه آن الهی است: «فَأَمّٰا مَنْ أَعْطیٰ وَ اتَّقیٰ» این عطا کننده به شدت اهل اجتناب از هر گناهی است.در عطای او منت،ریا،خودنمایی و توقع از طرف مقابل نیست،بلکه «وَ اتَّقیٰ» عطای آن پیچیده به تقواست «وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنیٰ» (1)که افعل تفضیل است؛عطا کننده،تقوا هم به خرج داده و نیکوترین نیکی ها را هم برای قیامت در نظر گرفته است.

« وَ لَلْآخِرَةُ خَیْرٌ لَکَ مِنَ الْأُولیٰ» (2)خداوند نیز این هزینه و تقوا را به نیکوترین نیکی ها به نتیجه می رساند.خدا می فرماید: «فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْیُسْریٰ» (3)راه رسیدن او نتایج کوشش های مثبت را برای او آسان می کنم،که این کار و کوشش در به صورت گره گشایی در کارش باشد و در آخرت به صورت بهشت درآید.

توبه در ماه رمضان

رسول خدا صلی الله علیه و آله از ماه رمضان به

«شَهْرُ التَّوْبَةِ» (4)تعبیر کرده اند.توبه یک کوشش مثبت و بسیار پرارزش است.آدمی که توبه می کند،یعنی از راه شیطان برمی گردد و به جانب خدا می رود.این کوشش مثبت سه نتیجه در دنیا و دو نتیجه در آخرت دارد.

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

ص:219


1- (1)) - لیل(92):6؛ و وعده نیکوتر را [ که وعده خدا نسبت به پاداش انفاق و پرهیزکاری است ] باور کرد.
2- (2)) - ضحی(93):4؛ و بی تردید آخرت برای تو از دنیا بهتر است.
3- (3)) - لیل(92):7؛ پس به زودی او را برای راه آسانی [ که انجام همه اعمال نیک به توفیق خداست ] آماده می کنیم.
4- (4)) - بحار الأنوار:340/93،باب 46،حدیث 5؛«أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله شَهْرُ رَمَضَانَ شَهْرُ اللَّهِ عز و جل وَ هُوَ شَهْرٌ یُضَاعِفُ اللَّهُ فِیهِ الْحَسَنَاتِ وَ یَمْحُو فِیهِ السَّیِّئَاتِ وَ هُوَ شَهْرُ الْبَرَکَةِ وَ هُوَ شَهْرُ الْإِنَابَةِ وَ هُوَ شَهْرُ التَّوْبَةِ وَ هُوَ شَهْرُ الْمَغْفِرَةِ وَ هُوَ شَهْرُ الْعِتْقِ مِنَ النَّارِ وَ الْفَوْزِ بِالْجَنَّةِ أَلَا فَاجْتَنِبُوا فِیهِ کُلَّ حَرَامٍ وَ أَکْثِرُوا فِیهِ مِنْ تِلَاوَةِ الْقُرْآنِ وَ سَلُوا فِیهِ حَوَائِجَکُمْ وَ اشْتَغِلُوا فِیهِ بِذِکْرِ رَبِّکُمْ وَ لَایَکُونَنَّ شَهْرُ رَمَضَانَ عِنْدَکُمْ کَغَیْرِهِ مِنَ الشُّهُورِ فَإِنَّ لَهُ عِنْدَ اللَّهِ حُرْمَةً وَ فَضْلًا عَلَی سَائِرِ الشُّهُورِ وَ لَایَکُونَنَّ شَهْرَ رَمَضَانَ یَوْمُ صَ وْمِکُمْ کَیَوْمِ فِطْرِکُمْ».

پی نوشت ها

حبط اعمال آلودگان باطنی

تهران،مسجد امیر

رمضان 1383

ص:220

ص:221

ص:222

ص:223

14 ظاهر و باطن

اشاره

الحمدلله رب العالمین و صلّی الله علی جمیع الانبیاء والمرسلین

و صلّ علی محمد و آله الطاهرین.

کسانی که در حد لازم،از پاکیِ باطن و ظاهر برخوردار هستند،به تعبیر قرآن کریم «وَ الْبَلَدُ الطَّیِّبُ» (1)سرزمین پاک هستند،همه کوشش های مثبت و فعالیت های انسانی و الهی آنها،چه در این عالم و چه در عالم دیگر،به نتیجه خواهد رسید.

هم چنین بر عکس این ها،مردمی که در حد خودشان از پاکی ظاهر و باطن بر خوردار نیستند،آلودگی اعتقادی و فکری دارند،که قرآن مجید در این باره می فرماید:اعمالشان هم بر اساس همان آلودگی ها،انحرافی است،گرچه اعمال ظاهری آنها برابر با احکام خدا باشد؛حج بجا آورند،نماز بخوانند،روزه بگیرند، پولی را انفاق کنند.ولی در آن عالم کوشش و فعالیت آنها بی ثمر خواهد ماند.

پروردگار در قرآن مجید گاهی از وضع عملی آنان به «أُولٰئِکَ حَبِطَتْ أَعْمٰالُهُمْ» (2)تعبیر می فرماید.این ها کوشش ها و فعالیت هایی که دارند،گرچه در زمینه خیر باشد ولی تباه و نابود می شود.

گاهی قرآن مجید به «هَبٰاءً مَنْثُوراً» (3)تعبیر می کند؛مانند گرد و غباری که در هوا پراکنده می شود و محو می گردد.

ص:224


1- (1)) - اعراف(7):58؛ و زمین پاک است که گیاهش به اذن پروردگارش بیرون می آید.
2- (2)) - توبه(9):17؛ اینانند که اعمالشان تباه و بی اثر است و در آتش جاودانه اند.
3- (3)) - فرقان(25):23؛ پس همه آنها را غباری پراکنده می سازیم.

ص:225

تعمیر مسجد الحرام و آلوده باطنان

کسانی که دارای باطن آلوده بودند،یک بار تصمیم گرفتند که مسجد الحرام را نوسازی کنند.مسجدی در عالم،به ارزش مسجد الحرام نیست.برای نوسازی کردن مسجد الحرام باید پول سنگینی را خرج می کردند.خود این هزینه کردن، ظاهرش مثبت است،اما پروردگار عالم در قرآن مجید فرمود: «مٰا کٰانَ لِلْمُشْرِکِینَ أَنْ یَعْمُرُوا مَسٰاجِدَ اللّٰهِ» (1)شایسته و سزاوار نیست که چهره های شناخته شده مشرکان مکه،مسجد الحرام را نوسازی کنند.چرا شایسته نیست ؟ «شٰاهِدِینَ عَلیٰ أَنْفُسِهِمْ بِالْکُفْرِ» اگر هیچ کس هم که در این عالم آگاه و شاهد نباشد،خودشان آگاه هستند که باطنِ آلوده ای دارند.

یک وقت شخصی آلوده است،ولی خودش جاهل به آلوده بودن باطنش است.

بعد که بیدار می شود،می گوید:نمی دانستم که این نیت و فکر،بد و شیطانی بوده است.نمی دانستم این اعتقادی که به خدا داشتم،اعتقاد درستی نبوده است.این انسان که ندانسته عملی را مرتکب شده و نمی دانسته که حرام است و حالا بیدار شده است،یقیناً به رحمت پروردگار نزدیک تر است،تا انسانی که هم باطن و هم ظاهر آلوده دارد و به این آلودگی هم آگاه است.

پروردگار در این آیه می فرماید:این ها آلودگانِ آگاه هستند،یعنی می دانند که این اعتقادی که دارند،بر اساس دلیل،برهان،عقل،منطق نیست.اکثر مردم این مقدار را توجه دارند.

روزه خواری رئیس شهربانیِ هارون الرشید

در روایت است که شخصی به خدمت حضرت رضا علیه السلام رسید و گفت:

یابن رسول اللّه ! من رییس شهربانی زمان هارون را در شهر بغداد،در ماه رمضان،در

ص:226


1- (1)) - توبه(9):17؛ و مشرکان در حالی که بر ضد خود به کفر [ و انکار حقایق ] گواهی می دهند،صلاحیت آباد کردن مساجد خدا را ندارند.

حال سلامت کامل،دیدم که هنگام ظهر غذا می خورد.به او گفتم:تو که معذور نیستی،پس چرا روزه ات را می خوری ؟ جواب داد:من به دستور هارون،در یک شب،شصت نفر از سن شانزده،هفده ساله تا هشتاد ساله،از بچه های فاطمه علیها السلام را اعدام کردم.آخرین نفر که پیرمردی با محاسن سفید بود،با گریه به من گفت:برو که خدا تو را نیامرزد.ما شصت نفر را فقط به جرم این که بچه های فاطمه علیها السلام هستند؛کشتیم.من می دانستم که آن کار بسیار زشت است و این ها بی گناه کشته می شوند،اما این کار را کردم،حالا می خواهی خدا مرا بیامرزد ؟ (1)

آلوده آگاه،مورد غضب و لعن خدا

آلوده آگاه،ناپاک عالِم،از رحمت خدا خیلی دور است.ما در زیارت حضرت سید الشهداء علیه السلام می خوانیم:

«لَعَنَ اللّهُ امّةً اسْرَجَتْ وَ الْجَمَتْ وَ تَنَقَّبَتْ لِقِتٰالِکَ» (2)آیا در این زیارت،جاهل را لعنت می کنیم ؟ جاهل را نباید لعنت کرد،باید بیدارش کرد.وظیفه ما نسبت به جاهل نا آگاه و کسی که به موارد منفی و مثبت حالات و اعمال خود آگاهی ندارد،بیدار کردن است.ما حق نداریم که جاهل گمراه را لعنت کنیم،چون از این کار منع شده ایم.

اما می بینید که در این قطعه از زیارت،ائمه علیهم السلام چهار طایفه را لعنت کرده اند.

بعضی از این چهار طایفه هم هیچ کدام مسلح نشده اند و شاید به کربلا هم نیامده اند،اما می گوییم:خدا لعنت کند کسانی را که برای ارتش ابن زیاد،زین اسب ساختند و اسبهای آنها را لجام زدند.خدا لعنت کند آنهایی را که درهای مغازه ها را بستند،به خانه آمدند و با زن و بچه هایشان خداحافظی کردند که به کربلا بیایند، اما نیامدند و در جای دیگر دارد:

«اَلّلهُمَّ الْعَنِ الْعِصٰابَةَ الّتی جٰاهَدَتِ الْحُسَینَ وَ شٰایَعَتْ وَ بٰایَعَتْ وَ تٰابَعَتْ عَلَیٰ قَتْلِهِ» (3)یعنی کسانی که آنها را مشایعت و همراهی کردند،هر چند خودشان در جنگ،شرکت مستقیم نداشتند و کسانی که با آنها

ص:227


1- (1)) - بحار الأنوار:176/48،باب 7،حدیث20؛«عُبَیْدِ اللَّهِ الْبَزَّازِ النَّیْسَابُورِیِّ وَ کَانَ مُسِنّاً قَالَ کَانَ بَیْنِی وَ بَیْنَ حُمَیْدِ بْنِ قَحْطَبَةَ الطَّائِیِّ الطُّوسِیِّ مُعَامَلَةٌ فَرَحَلْتُ إِلَیْهِ فِی بَعْضِ الْأَیَّامِ فَبَلَغَهُ خَبَرُ قُدُومِی فَاسْتَحْضَرَنِی لِلْوَقْتِ وَ عَلَیَّ ثِیَابُ السَّفَرِ لَمْ أُغَیِّرْهَا وَ ذَلِکَ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ وَقْتِ صَلَاةِ الظُّهْرِ فَلَمَّا دَخَلْتُ إِلَیْهِ رَأَیْتُهُ فِی بَیْتٍ یَجْرِی فِیهِ الْمَاءُ فَسَلَّمْتُ عَلَیْهِ وَ جَلَسْتُ فَأُتِیَ بِطَسْتٍ وَ إِبْرِیقٍ فَغَسَلَ یَدَیْهِ ثُمَّ أَمَرَنِی فَغَسَلْتُ یَدَیَّ وَ أُحْضِرَتِ الْمَائِدَةُ وَذَهَبَ عَنِّی أَنِّی صَائِمٌ وَ أَنِّی فِی شَهْرِ رَمَضَانَ ثُمَّ ذَکَرْتُ فَأَمْسَکْتُ یَدِی فَقَالَ لِی حُمَیْدٌ مَا لَکَ لَاتَأْکُلُ فَقُلْتُ أَیُّهَا الْأَمِیرُ هَذَا شَهْرُ رَمَضَانَ وَ لَسْتُ بِمَرِیضٍ وَ لَابِی عِلَّةٌ تُوجِبُ الْإِفْطَاروَ لَعَلَّ الْأَمِیرَ لَهُ عُذْرٌ فِی ذَلِکَ أَوْ عِلَّةٌ تُوجِبُ الْإِفْطَارَ فَقَالَ مَا بِی عِلَّةٌ تُوجِبُ الْإِفْطَارَ وَ إِنِّی لَصَحِیحُ الْبَدَنِ ثُمَّ دَمَعَتْ عَیْنَاهُ وَ بَکَی فَقُلْتُ لَهُ بَعْدَ مَا فَرَغَ مِنْ طَعَامِهِ مَا یُبْکِیکَ أَیُّهَا الْأَمِیرُ فَقَالَ أَنْفَذَ إِلَیَّ هَارُونُ الرَّشِیدُ وَقْتَ کَوْنِهِ بِطُوسَ فِی بَعْضِ اللَّیْلِ أَنْ أَجِبْ فَلَمَّا دَخَلْتُ عَلَیْهِ رَأَیْتُ بَیْنَ یَدَیْهِ شَمْعَةً تَتَّقِدُ وَ سَیْفاً أُحْضِرَ مَسْلُولًا وَ بَیْنَ یَدَیْهِ خَادِمٌ وَاقِفٌ فَلَمَّا قُمْتُ بَیْنَ یَدَیْهِ رَفَعَ رَأْسَهُ إِلَیَّ فَقَالَ کَیْفَ طَاعَتُکَ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ فَقُلْتُ بِالنَّفْسِ وَ الْمَالِ فَأَطْرَقَ ثُمَّ أَذِنَ لِی فِی الِانْصِرَافِ فَلَمْ أَلْبَثْ فِی مَنْزِلِی حَتَّی عَادَ الرَّسُولُ إِلَیَّ وَ قَالَ أَجِبْ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی إِنَّا لِلَّهِ أَخَافُ أَنْ یَکُونَ قَدْ عَزَمَ عَلَی قَتْلِی وَ إِنَّهُ لَمَّا رَآنِی اسْتَحْیَا مِنِّی فَعُدْتُ إِلَی بَیْنِ یَدَیْهِ فَرَفَعَ رَأْسَهُ إِلَیَّ فَقَالَ کَیْفَ طَاعَتُکَ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ فَقُلْتُ بِالنَّفْسِ وَ الْمَالِ وَ الْأَهْلِ وَ الْوَلَدِ فَتَبَسَّمَ ضَاحِکاً ثُمَّ أَذِنَ لِی فِی الِانْصِرَافِ فَلَمَّا دَخَلْتُ مَنْزِلِی لَمْ أَلْبَثْ أَنْ عَادَ الرَّسُولُ إِلَیَّ فَقَالَ أَجِبْ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَحَضَرْتُ بَیْنَ یَدَیْهِ وَ هُوَ عَلَی حَالِهِ فَرَفَعَ رَأْسَهُ إِلَیَّ فَقَالَ کَیْفَ طَاعَتُکَ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ فَقُلْتُ بِالنَّفْسِ وَ الْمَالِ وَ الْأَهْلِ وَ الْوَلَدِ وَ الدِّینِ فَضَحِکَ ثُمَّ قَالَ لِی خُذْ هَذَا السَّیْفَ وَ امْتَثِلْ مَا یَأْمُرُکَ بِهِ هَذَا الْخَادِمُ قَالَ فَتَنَاوَلَ الْخَادِمُ السَّیْفَ وَ نَاوَلَنِیهِ وَ جَاءَ بِی إِلَی بَیْتٍ بَابُهُ مُغْلَقٌ فَفَتَحَهُ فَإِذَا فِیهِ بِئْرٌ فِی وَسَطِهِ وَ ثَلَاثَةُ بُیُوتٍ أَبْوَابُهَا مُغْلَقَةٌ فَفَتَحَ بَابَ بَیْتٍ مِنْهَا فَإِذَا فِیهِ عِشْرُونَ نَفْساً عَلَیْهِمُ الشُّعُورُ وَ الذَّوَائِبُ شُیُوخٌ وَ کُهُولٌ وَ شُبَّانٌ مُقَیَّدُونَ فَقَالَ لِی إِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ یَأْمُرُکَ بِقَتْلِ هَؤُلَاءِ وَ کَانُوا کُلُّهُمْ عَلَوِیَّةً مِنْ وُلْدِ عَلِیٍّ وَ فَاطِمَةَ علیه السلام فَجَعَلَ یُخْرِجُ إِلَیَّ وَاحِداً بَعْدَ وَاحِدٍ فَأَضْرِبُ عُنُقَهُ حَتَّی أَتَیْتُ عَلَی آخِرِهِمْ ثُمَّ رَمَی بِأَجْسَادِهِمْ وَ رُءُوسِهِمْ فِی تِلْکَ الْبِئْرِ ثُمَّ فَتَحَ بَابَ بَیْتٍ آخَرَ فَإِذَا فِیهِ أَیْضاً عِشْرُونَ نَفْساً مِنَ الْعَلَوِیَّةِ مِنْ وُلْدِ عَلِیٍّ وَ فَاطِمَةَ علیه السلام مُقَیَّدُونَ فَقَالَ لِی إِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ یَأْمُرُکَ بِقَتْلِ هَؤُلَاءِ فَجَعَلَ یُخْرِجُ إِلَیَّ وَاحِداً بَعْدَ وَاحِدٍ فَأَضْرِبُ عُنُقَهُ وَ یَرْمِی بِهِ فِی تِلْکَ الْبِئْرِ حَتَّی أَتَیْتُ عَلَی آخِرِهِمْ ثُمَّ فَتَحَ بَابَ الْبَیْتِ الثَّالِثِ فَإِذَا فِیهِ مِثْلُهُمْ عِشْرُونَ نَفْساً مِنْ وُلْدِ عَلِیٍّ وَ فَاطِمَةَ مُقَیَّدُونَ عَلَیْهِمُ الشُّعُورُ وَ الذَّوَائِبُ فَقَالَ لِی إِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ یَأْمُرُکَ أَنْ تَقْتُلَ هَؤُلَاءِ أَیْضاً فَجَعَلَ یُخْرِجُ إِلَیَّ وَاحِداً بَعْدَ وَاحِدٍ فَأَضْرِبُ عُنُقَهُ فَیَرْمِی بِهِ فِی تِلْکَ الْبِئْرِ حَتَّی أَتَیْتُ عَلَی تِسْعَ عَشْرَةَ نَفْساً مِنْهُمْ وَ بَقِیَ شَیْخٌ مِنْهُمْ عَلَیْهِ شَعْرٌ فَقَالَ لِی تَبّاً لَکَ یَا مَشُومُ أَیُّ عُذْرٍ لَکَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ إِذَا قَدِمْتَ عَلَی جَدِّنَا رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ قَدْ قَتَلْتَ مِنْ أَوْلَادِهِ سِتِّینَ نَفْساً قَدْ وَلَدَهُمْ عَلِیٌّ وَ فَاطِمَةُ علیه السلام فَارْتَعَشَتْ یَدِی وَ ارْتَعَدَتْ فَرَائِصِی فَنَظَرَ إِلَیَّ الْخَادِمُ مُغْضَباً وَ زَبَرَنِی فَأَتَیْتُ عَلَی ذَلِکَ الشَّیْخِ أَیْضاً فَقَتَلْتُهُ وَ رَمَی بِهِ فِی تِلْکَ الْبِئْرِ فَإِذَا کَانَ فِعْلِی هَذَا وَ قَدْ قَتَلْتُ سِتِّینَ نَفْساً مِنْ وُلْدِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَمَا یَنْفَعُنِی صَوْمِی وَ صَلَاتِی وَ أَنَا لَاأَشُکُّ أَنِّی مُخَلَّدٌ فِی النَّارِ». بحار الأنوار:322/48،(خاتمه)؛«کان حمید بن قحطبة والیا علی طوس من قبل هارون فبنی فی سناباد بنیانا و محلا لنفسه متی خرج إلی الصید نزل فیه و حمید هذا هو الذی قتل فی لیلة واحدة ستین سیدا من ذریة الرسول بأمر هارون الرشید».
2- (2)) - بحار الأنوار:294/98،باب 24،حدیث 2؛مصباح المتهجد:774.
3- (3)) - بحار الأنوار:295/98،باب 24،حدیث 2؛مصباح المتهجد:776.

بیعت کردند و آنهایی که در این راه از آنها تبعیت کردند،همگی را خدا لعنت کند و تبعیت آنها هم به این بوده است که اگر در کربلا بودند،در لشگر یزید قرار می گرفتند،حتی اگر در آن زمان زندگی نکرده و نمی کنند،یعنی اگر در زمان ما هم، کسی فقط راضی به کشته شدن ابی عبدالله علیه السلام باشد،جزء همین لعنت شدگان است.

آگاهی آلودگان به آلودگی عمل خویش

خدا آگاهانِ آلوده را لعنت کند.این مسأله در قرآن مجید و روایات ما،یک مسأله محوری است،چون عقیده قرآن مجید بر این است که اکثر آلودگان و بدکردارانِ جهان،آگاه بودند،نه جاهل.محال است حکیمی چون پروردگار،جاهل را تا زمانی که در جهل است،محاکمه کند.

خدا در قرآن مجید می فرماید: «إِلاّٰ خَلاٰ فِیهٰا نَذِیرٌ» (1)ما هیچ امتی را در قیامت عذاب نمی کنیم،مگر این که برای آنها هشدار دهنده بفرستیم.ممکن است این هشدار دهنده،پیغمبر،امام معصوم،قرآن،عالم ربانی،مؤمن کامل،عاقل پخته و یا عقل خودش باشد.این حرف پروردگار حکیم است:ما احدی را به خاطر آلودگی های باطن و آلودگی های ظاهرش عذاب نمی کنیم،مگر هشدار دهنده ای بفرستیم که او را بیدار و بینا کند.

در فرهنگ الهی،فقط جاهلِ قاصر معذور است.این در دین ما یک حقیقت بسیار زنده است.شما احکام حج را نگاه کنید؛گاهی زائر،نا آگاه عملی را انجام می دهد که خلاف مناسک حج است.در این مورد همه فقها فتوا می دهند که حج او باطل نیست،چون جاهل قاصر است و جاهل مقصر نیست.

قرآن می گوید:اغلب ناپاکان،بد کردارانِ عالم و کسانی که خباثت باطن داشتند،از آگاهان بوده اند،ولی علت مخالفتشان با خدا،انبیاء علیهم السلام و مردم مؤمن،

ص:228


1- (1)) - فاطر(35):24؛ و هیچ امتی نبوده مگر آنکه در میان آنان بیم دهنده ای گذاشته است.

لجبازی،کبر،غرور،خودبینی و منیّت آنها بوده است.

اتمام حجت بالغه پروردگار

قرآن مجید می فرماید: «فَلِلّٰهِ الْحُجَّةُ الْبٰالِغَةُ» (1)حجت پروردگار بر شما بندگان،حجت رسایی است،یعنی خدا در قیامت،محال است که کسی را بدون دلیل محاکمه کند و خارج از قانونِ حکمت به کسی تلنگری بزند.کسانی که فردای قیامت جریمه می شوند و به جهنم می روند،آلودگان آگاه هستند.

بخشی از سوره قصص مربوط به قارون،ثروتمند معروف زمان موسی بن عمران علیه السلام است.جالب این است که این ثروتمند،مال حرام در مالش نبوده است.

یعنی دزد،رباخور و رشوه پذیر نبود،بلکه تجارت و خرید و فروش داشت.خدا درهای رحمتش را به روی او باز کرده بود و او از راه مشروع،ثروت سنگینی اندوخته بود.قرآن کریم به سنگینی ثروتش هم اشاره می کند که پهلوانانی در استخدام او بودند که فقط مأمور نقل و انتقال کلیدهای انبارهای او بودند.

موسی بن عمران علیه السلام به این ثروتمند می گفت:زکات و صدقه بده،انفاق کن،به فقرا و مستمندان کمک کن.از اینجا معلوم می شود که پول های او حلال بوده است، چون از حرام که نمی شود انفاق کرد،بلکه باید به صاحبش برگرداند.از لحن قرآن معلوم می شود،ثروت او،ثروت پاکی بوده و قارون هم ثروتمند آگاه بوده است،به چند دلیل ؟ یک دلیل این که از ابتدای نبوتِ موسی بن عمران علیه السلام،حرف های موسی را می شنید.این آگاهی است.دلیل دیگر هم این که از ابتدای نزول تورات، آیات تورات را می خواند.و دلیل دیگر هم این که در روایات ما آمده است که ایشان،بیست و پنج سال رییس هیأت مذهبی بوده است.او در آن برنامه،هم هیأت را اداره می کرده و هم خودش تورات را به مردم درس می داده است.

یک وقت تعجب نکنید،خدا می گوید:در قیامت چهار رییس هیأت را پس

ص:229


1- (1)) - انعام(6):149؛ بگو:دلیل و برهان رسا [ که قابل ردّ،ایراد،شک و تردید نیست ] مخصوص خداست.

گردنی بزنید و آنها را در دوزخ بیاندازید که یکی از آنها قارون است.بیست و پنج سال مدیر جلسه مذهبی بوده است.مردم در خانه اش جمع می شدند و او تورات را درس می داده است.

ولی در کنار ثروتش،نه به حرف موسی گوش داد و نه به آیات تورات گردن نهاد.قرآن مجید می گوید:بعد از این که خدا،موسی علیه السلام و مؤمنان به او گفتند و حجت بر او تمام شد و او نپذیرفت،ما به زمین دستور دادیم که این نا پاکِ آگاه، خودش و خانه اش را فرو ببرد.

بخشش گناهانِ آلوده جاهل

اما کسی به یک عالم ربانی مراجعه می کند و می گوید:من بیست سال مشروب می خوردم،اما نمی دانستم حرام است،یعنی در موقعیتی نبودم که بفهمم.مثلاً در یک خانواده ای بزرگ شده بودم که بین من و واقعیات حجاب بود و هیچ چیز را به من نگفتند.دوستان و اقوامی هم که داشتم،مثل خودم بودند.سؤال من این است که آیا این مشروب هایی که خوردم،عیبی داشته است ؟

عالم دینی به او می گوید:عیب که داشته،اما چون شما نمی دانستی و به حرمت آن جاهل بودی،خدا بخاطر این گناه مؤاخذه ات نمی کند.

می گوید:شما می گویی که من چه کار کنم ؟ عالم به او می گوید:من که از خودم حرفی ندارم.خدا می گوید:

« إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَیْسِرُ وَ الْأَنْصٰابُ وَ الْأَزْلاٰمُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّیْطٰانِ فَاجْتَنِبُوهُ» (1)فَاجْتَنِبُوهُ» نهی تحریمی است.خدا می گوید:هر مست کننده ای بر تو حرام است.

ص:230


1- (1)) - مائده(5):90؛ ای اهل ایمان ! جز این نیست که همه مایعات مست کننده و قمار و بت هایی که [ برای پرستش ] نصب شده وپاره چوب هایی که به آن تفأل زده می شود،پلید و از کارهای شیطان است؛پس از آنها دوری کنید تا رستگار شوید.

این مشروب خور هم می گوید:من اگر از اول می دانستم،نمی خوردم و راست هم می گوید.همان جا مشروب خوری او آمرزیده می شود،حرف هم ندارد.خدا سند به او داده است. (1)یا می گوید:من با نامحرم هم ارتباط داشته ام و در طول این سی سال گذشته، روابط نامشروع داشته ام،اما به خدا نمی دانستم و تازه فهمیده ام.آمدم که بپرسم.

عالم دینی به او می گوید:شرعاً اشکال دارد.قرآن فرموده:

« وَ لاٰ تَقْرَبُوا الزِّنیٰ إِنَّهُ کٰانَ فٰاحِشَةً وَ سٰاءَ سَبِیلاً» (2)

وقتی این آیه را برای او توضیح می دهد،بر سر خودش می زند،فریاد می کشد، می گوید:به خود خدا قسم،اگر می دانستم،اصلاً به نامحرم نگاه هم نمی کردم.آن پشیمانی و ندامت او باعث بخشیدن گناه او می شود،چون جاهل و ناآگاه بوده است. (3)

سند خدا بر بخشش گناهکار جاهل

اما سندی که خدا به او برای آمرزش گناهانش می دهد این است:

« إِنَّمَا التَّوْبَةُ عَلَی اللّٰهِ لِلَّذِینَ یَعْمَلُونَ السُّوءَ بِجَهٰالَةٍ» (4)

بنده ای از بندگان من که در ناآگاهی دچار زشتی ها بوده،بعد که آگاه می شود و توبه می کند،من توبه او را قبول می کنم و او را می آمرزم.

اما شخصی با آگاهی مشروب می خورد،رابطه نامشروع دارد،حقی را پایمال می کند،به ناحق زمینی را به نام خودش می کند،این شخص به خاطر آن علم به حرمت عملش،از رحمت خدا خیلی دور است،مگر این که تمام گذشته آلوده خود را جبران کند.

البته اگر جبران کند،که اکثراً جبران نمی کنند،چون اکثراً وابستگی های شدیدی

ص:231


1- (1)) - اشاره به سوره بقره آیه 219؛ «یَسْئَلُونَکَ عَنِ الْخَمْرِ وَ الْمَیْسِرِ قُلْ فِیهِمٰا إِثْمٌ کَبِیرٌ وَ مَنٰافِعُ لِلنّٰاسِ وَ إِثْمُهُمٰا أَکْبَرُ مِنْ نَفْعِهِمٰا وَ یَسْئَلُونَکَ مٰا ذٰا یُنْفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ کَذٰلِکَ یُبَیِّنُ اللّٰهُ لَکُمُ الْآیٰاتِ لَعَلَّکُمْ تَتَفَکَّرُونَ» ؛درباره شراب و قمار از تو می پرسند،بگو:در آن دو،گناهی بزرگ و سودهایی برای مردم است،و گناه هر دو از سودشان بیشتر است.و از تو می پرسند:چه چیز انفاق کنند ؟ بگو:از آنچه افزون بر نیاز است.خدا این گونه آیاتش را برای شما بیان می کند تا بیندیشید. مائده(5):91؛ «إِنَّمٰا یُرِیدُ الشَّیْطٰانُ أَنْ یُوقِعَ بَیْنَکُمُ الْعَدٰاوَةَ وَ الْبَغْضٰاءَ فِی الْخَمْرِ وَ الْمَیْسِرِ وَ یَصُدَّکُمْ عَنْ ذِکْرِ اللّٰهِ وَ عَنِ الصَّلاٰةِ فَهَلْ أَنْتُمْ مُنْتَهُونَ» ؛مسلماً شیطان می خواهد با شراب و قمار،میان شما دشمنی و کینه [ سخت ] اندازد،و از یاد خدا و نماز بازتان دارد؛آیا شما [ از این امور با همه زیان ها وخطراتی که دارد ] خودداری خواهید کرد ؟ وسائل الشیعة:342/25،باب 19،حدیث 32077؛«أَبِی الْحَسَنِ الْمَاضِی علیه السلام قَال:َ إِنَّ اللَّهَ عز و جل لَمْ یُحَرِّمِ الْخَمْرَ لِاسْمِهَا وَ لَکِنْ حَرَّمَهَا لِعَاقِبَتِهَا فَمَا کَانَ عَاقِبَتُهُ عَاقِبَةَ الْخَمْرِ فَهُوَ خَمْرٌ». بحار الأنوار:359/73،باب 67،حدیث 30؛«قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَلَا وَ إِنَّ اللَّهَ عز و جل حَرَّمَ الْخَمْرَ بِعَیْنِهَا وَ الْمُسْکِرَ مِنْ کُلِّ شَرَابٍ أَلَا وَ کُلُّ مُسْکِرٍ حَرَام».
2- (2)) - اسراء(17):32؛ و نزدیک زنا نشوید که کاری بسیار زشت و راهی بد است.
3- (3)) - اشاره به سوره نور آیات 2-3؛ «اَلزّٰانِیَةُ وَ الزّٰانِی فَاجْلِدُوا کُلَّ وٰاحِدٍ مِنْهُمٰا مِائَةَ جَلْدَةٍ وَ لاٰ تَأْخُذْکُمْ بِهِمٰا رَأْفَةٌ فِی دِینِ اللّٰهِ إِنْ کُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللّٰهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ لْیَشْهَدْ عَذٰابَهُمٰا طٰائِفَةٌ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ* اَلزّٰانِی لاٰ یَنْکِحُ إِلاّٰ زٰانِیَةً أَوْ مُشْرِکَةً وَ الزّٰانِیَةُ لاٰ یَنْکِحُهٰا إِلاّٰ زٰانٍ أَوْ مُشْرِکٌ وَ حُرِّمَ ذٰلِکَ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ» ؛ به زن زناکار و مرد زناکار صد تازیانه بزنید،و اگر به خدا و روز قیامت ایمان دارید،نباید شما را در [ اجرای ] دین خدا درباره آن دو نفر دلسوزی و مهربانی بگیرد،و باید گروهی از مؤمنان،شاهد مجازات آن دو نفر باشند.*مرد زناکار نباید جز با زن زناکار یا مشرک ازدواج کند،و زن زناکار نباید جز با مرد زناکار یا مشرک ازدواج نماید،و این [ ازدواج ] بر مؤمنان حرام شده است. کافی:542/5،حدیث 6؛«عَلِیِّ بْنِ سُوَیْدٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ علیه السلام إِنِّی مُبْتَلًی بِالنَّظَرِ إِلَی الْمَرْأَةِ الْجَمِیلَةِ فَیُعْجِبُنِی النَّظَرُ إِلَیْهَا فَقَالَ لِی یَا عَلِیُّ لَابَأْسَ إِذَا عَرَفَ اللَّهُ مِنْ نِیَّتِکَ الصِّدْقَ وَ إِیَّاکَ وَ الزِّنَا فَإِنَّهُ یَمْحَقُ الْبَرَکَةَ وَ یُهْلِکُ الدِّینَ». کافی:542/5،حدیث 9؛«قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فِی الزِّنَا خَمْسُ خِصَالٍ؛یَذْهَبُ بِمَاءِ الْوَجْهِ وَ یُورِثُ الْفَقْرَ وَ یَنْقُصُ الْعُمُرَ وَ یُسْخِطُ الرَّحْمَنَ وَ یُخَلِّدُ فِی النَّارِ نَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ النَّار». وسائل الشیعة:242/28،باب 1،حدیث 34656؛«الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ قَال:َ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَرْبَعٌ لَاتَدْخُلُ بَیْتاً وَاحِدَةٌ مِنْهُنَّ إِلَّا خَرِبَ وَ لَمْ یُعْمَرْ بِالْبَرَکَةِ الْخِیَانَةُ وَ السَّرِقَةُ وَ شُرْبُ الْخَمْرِ وَ الزِّنَا».
4- (4)) - نساء(4):17؛ بی تردید توبه نزد خدا فقط برای کسانی است که از روی نادانی مرتکب کار زشت می شوند.

به مال دنیا دارند و در عین علم و آگاهی،دل از گناه نمی کنند.

آلودگی باطنی نسبت به مال

ما فرزندانی را سراغ داشتیم که در کنار پدرانی بودند که گاهی به مسجد و جلسه می آمدند و به عالم دینی علاقه داشتند.آن فرزند آمده و گفته است:پدرم از دنیا رفته،چند میلیون تومان از او مانده است.وارث او من،مادرم و خواهرم هستیم.

پدر من اهل خمس نبوده و خودش به من می گفت:ده سال است که ماه رمضان، روزه هایم را خورده ام و نماز نخوانده ام،اما بعد از آن به شخصی برخوردم و او ما را به مسجد برد و بعد نماز خوان و روزه گیر شدیم.الآن تکلیف این چند میلیون تومان چیست ؟

قرآن و اهل بیت علیهم السلام می گویند:بچه ها باید بنشینند و دفترهای بابا را بررسی کنند،تا اگر بدهی به مردم دارد،قبل از تقسیم ارث،از اصل مال بردارند و بدهند.

اگر حج واجب نرفته است،مخارجش را از اصل مال بدهند.بعد طبق آیه سوره انفال،مانده را تقسیم بر پنج کنند و از اصل مال به عنوان خمس بدهند.دیون میت که پرداخت شد،آن را هم طبق قرآن،هشت یک به مادر بدهند و پسر هم دو برابر دختر ارث می برد.

اما من در تمام عمرم و برخوردم با مردم،هنوز از وارثان یک بار هم ندیده ام که به احکام خدا نسبت به مال مانده عمل کنند.وارثی که در قیامت با مورثش،دست به دست هم به جهنم می روند،چون این وارث،نسبت به مال،آلودگیِ باطنی دارد.

محاجه خدا با وارثان آگاه بر آلودگی مالی

خدا در سوره فجر درباره وارثان می گوید: «وَ أَمّٰا إِذٰا مَا ابْتَلاٰهُ» (1)وقتی گریبان

ص:232


1- (1)) - فجر(89):16؛ و اما چون او را بیازماید،پس روزی اش را بر او تنگ گیرد،گوید:پروردگارم مرا خوار و زبون کرد.

وارث را گرفتم،او را بی آبرو کردم،به خاک سیاه نشاندم،ده نوع گره در زندگی او انداختم که نتواند باز کند،آن وقت می نشیند گریه می کند،می گوید: «فَیَقُولُ رَبِّی أَهٰانَنِ پروردگار من به من توهین کرد،من را خار و پستم کرد: «کَلاّٰ» (1)خدا می فرماید:این طور نیست که می گویی.خدای تو حکیم،عادل و عالم است «بَلْ» علتِ بدبختی،به خاک نشینی و گره خوردن در زندگیت؛ «لاٰ تُکْرِمُونَ الْیَتِیمَ» است.چند میلیون ارث به تو رسید،یک لقمه از این پول را در دهان یک یتیم نگذاشتی.تو بی رحم هستی.تو به موارد احکام خدا عالم هستی،با این حال احکام را پشت سر انداختی.

تو غیر از کسی هستی که به جهل و نادانی گناه کرده است و من او را در همان لحظه بخشیدم.ولی به زندگی تو گره انداختم،چون «لاٰ تُکْرِمُونَ الْیَتِیمَ* وَ لاٰ تَحَاضُّونَ عَلیٰ طَعٰامِ الْمِسْکِینِ» (2).

این پول ارث را بردی و یک گوشه از این مال را به یک افتاده آبرودار ندادی «وَ تَأْکُلُونَ التُّرٰاثَ أَکْلاً لَمًّا» (3)تمام ارث را بالا کشیدی،در حالی که نماز،حج،خمس،زکات و بدهی به گردن میّت بود.همه آن را خوردی: «وَ تُحِبُّونَ الْمٰالَ حُبًّا جَمًّا» (4)با چنگ و دندان به این پول چسبیدی و شدیداً به آن دل بستی.

آیا من به تو اهانت کردم،یا تو به من و آیات قرآن من ؟ ! آیا من به تو بی ادبی کردم،یا تو به آن پدر بدبختِ فلک زده ات که در برزخ دچار عذاب بود،بی ادبی کردی ؟ این عالم آگاه است که دچار آلودگی مالی است.

خدا با ناآگاهِ آلوده،تا زمانی که در فضای ناآگاهی مانده است،کاری ندارد.

وقتی هم که بیدار شود و توبه کند،او را در همان لحظه می آمرزد.ولی وای به حال کسانی که آگاهند و در آلودگی گناه باقی مانده اند.

راه نزول عنایات و برکات،توسط خدا

از شش آیه ای که راجع به پاکان آگاه گفتم،سه آیه آن راجع به ناپاکان آگاه بود.

ص:233


1- (1)) - فجر(89):16-17؛ این چنین نیست که می پندارید،بلکه [ زبونی،خواری و دور شدن شما از رحمت خدا برای این است که ] یتیم را گرامی نمی دارید.
2- (2)) - فجر(89):17-18؛ این چنین نیست که می پندارید،بلکه [ زبونی،خواری و دور شدن شما از رحمت خدا برای این است که ] یتیم را گرامی نمی دارید*و یکدیگر را بر طعام دادن به مستمند تشویق نمی کنید.
3- (3)) - فجر(89):19؛ و میراث خود را [ با میراث دیگران بی توجه به حلال وحرام بودنش ] یک جا و کامل می خورید.
4- (4)) - فجر(89):20؛ وثروت را بسیار دوست دارید.

و اما آیات قبل،این بود:

« فَأَمّٰا مَنْ أَعْطیٰ وَ اتَّقیٰ وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنیٰ فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْیُسْریٰ» (1)

نتیجه این سه مورد من بخشش،تقوا و باور این ها را به نتیجه می رسانم و جاده به نتیجه رسیدن را برایشان هموار می کنم.گاهی جاده ناهموار است،یعنی مردم می روند می کارند،پیوند می زنند،دانه را در زمین می افشانند،ولی جاده را خدا ناهموار می کند.مثلاً هوا چنان سرد می شود که تمام شکوفه هاو مرکباتی را که روی درخت ها هستند،می سوزاند.

شخصی می گفت:صد میلیون تومان درختم نابود شد.گفتم:یادت هست که پنج صفحه نامه به تو نوشتم و گفتم:از این چند میلیارد مالی که داری،برای قیامتت به این موارد کمک کن ؟ تو گفتی:حالا فکری کنم،الآن دستم خالی است.هم فکر تو غلط بود و هم دست خالی بودن تو،دروغ بود.منتظر باش که بقیه اش را هم خدا نابود کند.

عذاب دنیایی و آخرتی ناپاکان آگاه

خداوند به آگاهان ناپاک وعده داده است که در دنیا هم شما را عذاب می کنم و عذاب آخرت سنگین تر است:

« کَذٰلِکَ الْعَذٰابُ وَ لَعَذٰابُ الْآخِرَةِ أَکْبَرُ» (2)

اینجا شما را جریمه می کنم،ولی جریمه عالم بعد،جریمه اکبر است.

جاده را ناهموار می کند.طبق روایات اصول کافی،به ابرها می گوید:هر چه باران از سطح اقیانوس ها در دل خود جمع کرده اید،ببرید و در مراکز کویری که یک پرنده هم پر نمی زند خالی کنید و بروید،در زراعت ها نریزید،بگذارید زراعت ها بسوزد.

ص:234


1- (1)) - لیل(92):5-6؛ اما کسی که [ ثروتش را در راه خدا ] انفاق کرد و پرهیزکاری پیشه ساخت*و وعده نیکوتر را [ که وعده خدا نسبت به پاداش انفاق و پرهیزکاری است ] باور کرد.
2- (2)) - قلم(68):33؛ چنین است عذاب [ دنیا ] و عذاب آخرت اگر معرفت و آگاهی داشتند،بزرگ تر است.

نتایج کار خیر از روی آگاهی

اما کسی که در کنار اموالش دست بخشنده دارد و از گناه اجتناب می کند،این دلیل بر آگاهی اوست.اگر آگاه نبود که صدق معنی نداشت،ما جاده را برای او آسان و هموار می کنیم،تا تمام کارهای او به نتیجه برسد:

« فَأَمّٰا مَنْ أَعْطیٰ وَ اتَّقیٰ وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنیٰ فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْیُسْریٰ» (1)

یک نتیجه آن بهشت است.دومین نتیجه اش محبوبیت بین مردم است.نتیجه دیگر،آبرومندی در بین جامعه است.خیلی نتیجه دارد که قرآن آنها را بیان می کند.

یکی از نتایج کار پاکانِ آگاه،محبوبیت در دل مردم است:

« إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّٰالِحٰاتِ سَیَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمٰنُ وُدًّا» (2)

تو اگر بنده پاک و آگاه من باشی،من عشق تو را در همه دل ها پر می کنم.

شما شاید حتی یک بار هم در خواب ابی عبداللّه علیه السلام را ندیده اید و نمی دانید که چه شکلی است،اما چرا این قدر عاشق امام حسین علیه السلام هستید ؟ من یک روایت عجیبی دیدم،راوی به امام صادق علیه السلام می گوید:می خواهم چیزی خدمت شما بگویم،خجالت می کشم،مثل این که برای من سنگین است.

حضرت علیه السلام فرمودند:در محضر امام زمانت،در این گفتگوهای مثبت،حیا نکن،بگو.گفت:اکنون که اجازه دادید،می گویم.یابن رسول اللّه ! من همه شما را دوست دارم،اما حسین علیه السلام را بیشتر دوست دارم.یعنی حس می کنم که دلم نسبت به ایشان شکل دیگری است.

امام صادق علیه السلام فرمود:ما نیز این گونه هستیم.این محبت،همان است که در آیه می گوید:

«سَیَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمٰنُ وُدًّا»

ص:235


1- (1)) - لیل(92):5-6؛ اما کسی که [ ثروتش را در راه خدا ] انفاق کرد و پرهیزکاری پیشه ساخت*و وعده نیکوتر را [ که وعده خدا نسبت به پاداش انفاق و پرهیزکاری است ] باور کرد.
2- (2)) - مریم(19):96؛ قطعاً کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده اند،به زودی [ خدای ] رحمان برای آنان [ در دل ها ] محبتی قرار خواهد داد.

من،محبت تو را در دل ها می ریزم. (1)

نتیجه بخل در مال

اما کسی که در اموالش بخل ورزد و طبل بی نیازی از خدا را بزند،بگوید:پول دارم و به خدا هیچ احتیاجی ندارم،بگوید:در قیامت هم خبری نیست،یعنی منکر قیامت باشد؛

«وَ أَمّٰا مَنْ بَخِلَ وَ اسْتَغْنیٰ* وَ کَذَّبَ بِالْحُسْنیٰ* فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْعُسْریٰ» (2)

در تمام جاده اعمال و رفتار و کردارش،انحراف ایجاد می کنم،تا تلاش های طول عمرش به نتیجه نرسد.

چه کسی می تواند جلوی خدا را بگیرد ؟

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

ص:236


1- (1)) - بحار الأنوار:358/35،باب 14،حدیث 10؛«قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام دَخَلْتُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَقَالَ أَصْبَحْتُ وَ اللَّهِ یَا عَلِیُّ عَنْکَ رَاضِیاً وَ أَصْبَحَ وَ اللَّهِ رَبُّکَ عَنْکَ رَاضِیاً وَ أَصْبَحَ کُلُّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ عَنْکَ رَاضِینَ إِلَی أَنْ تَقُومَ السَّاعَةُ قَالَ قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَدْ نَعَیْتَ إِلَیَّ نَفْسَکَ فَیَا لَیْتَ نَفْسِی الْمُتَوَفَّاةُ قَبْلَ نَفْسِکَ قَالَ أَبَی اللَّهُ فِی عِلْمِهِ إِلَّا مَا یُرِیدُ قَالَ فَادْعُ اللَّهَ لِی بِدَعَوَاتٍ یُصِینُنِی بَعْدَ وَفَاتِکَ قَالَ یَا عَلِیُّ ادْعُ لِنَفْسِکَ بِمَا تُحِبُّ وَ تَرْضَی حَتَّی أُؤَمِّنَ فَإِنَّ تَأْمِینِی لَکَ لَایُرَدُّ قَالَ فَدَعَا أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام اللَّهُمَّ ثَبِّتْ مَوَدَّتِی فِی قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله آمِینَ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ادْعُ فَدَعَا بِتَثْبِیتِ مَوَدَّتِهِ فِی قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ حَتَّی دَعَا ثَلَاثَ مَرَّاتٍ کُلَّمَا دَعَا دَعْوَةً قَالَ النَّبِیُّ ص آمِینَ فَهَبَطَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام فَقَالَ إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَیَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا إِلَی آخِرِ السُّورَةِ فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله الْمُتَّقُونَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ وَ شِیعَتُهُ». بحار الأنوار:355/35،باب 14،حدیث 5؛«ابْنِ عَبَّاسٍ أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ قَوْلِهِ سَیَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا فَقَالَ نَزَلَ فِی عَلِیٍّ علیه السلام لِأَنَّهُ مَا مِنْ مُسْلِمٍ إِلَّا وَ لِعَلِیٍّ فِی قَلْبِهِ مَحَبَّةٌ».
2- (2)) - لیل(92):9-10؛ و اما کسی که [ از انفاق ثروت ] بخل ورزید و خود را بی نیاز نشان داد*و وعده نیکوتر را تکذیب کرد،*پس او را برای راه سخت و دشواری [ که سلب هرگونه توفیق از اوست ] آماده می کنیم.

پی نوشت ها

تشبیه عمل انسان به پنج حقیقت تهران،مسجد امیر

رمضان 1383

ص:237

ص:238

ص:239

ص:240

ص:241

ص:242

ص:243

15 اعمال انسان ها

اشاره

الحمدلله رب العالمین و صلّی الله علی جمیع الانبیاء والمرسلین

و صلّ علی محمد و آله الطاهرین.

در قرآن مجید و کلام رسول خدا صلی الله علیه و آله و ائمه طاهرین علیهم السلام از پنج حقیقت یاد شده است که انسان را از نظر عملکرد به این پنج حقیقت تشبیه کرده اند.این پنج حقیقت عبارت از جماد،نبات،حیوان،شیطان و فرشتگان است.

اما موارد تشبیه که در رابطه با عملکرد انسان است،در قرآن و معارف الهی قابل توجه است.پروردگار عالم همه انسان ها را در شکل مصرف نعمت ها به دو دسته تقسیم می کند؛یا انسان مجموعه نعمت هایی که به او عنایت شده است،صحیح، یعنی مطابق با طرح و نقشه ای که حضرت حق توسط پیغمبران و امامان تدوین کرده خرج می کند و یا این که نعمت ها را خلاف آن طرح و نقشه مصرف می کند.

این نعمت ها هم نعمت های متصل است،یعنی نعمت هایی است که وجود انسان از آنها ترکیب شده است،مثل چشم،گوش،زبان،عقل،نفس،دست، قدم ها،شکم و شهوت.

و نعمت هایی که منفصل،یعنی جدای از انسان است،ولی نقش و تأثیر کاملی را در حیات انسان دارد،مثل خوراکی ها،هوا،نور،زمین،آسمان،خورشید،ماه.

نعمت هایی که در قرآن مجید با جمله «وَ سَخَّرَ لَکُمُ» از آنها یاد شده است،که بیانگر نقش برجسته نعمت ها در زندگی انسان ها می باشد:

ص:244

ص:245

« وَ سَخَّرَ لَکُمُ اللَّیْلَ وَ النَّهٰارَ وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ وَ النُّجُومُ مُسَخَّرٰاتٌ بِأَمْرِهِ» (1)

نعمت شب،روز،خورشید،ماه و ستارگان که کسی نمی تواند منکر نقش این نعمت های منفصل در خیمه حیات شود.

معنای«شکر»بر نعمات الهی

هزینه کردن این نعمت ها وقتی که برابر با تدبیر و طرح و نقشه حضرت حق باشد،خداوند متعال در قرآن این هزینه کردن را به عنوان«شکر»شناخته است.

وقتی که انسان چشم خود را صحیح خرج کند،یا در مطالعه،علم،قرائت قرآن،گریه برای خدا و اهل بیت علیهم السلام،نگاه کردن با محبت به مردم و پدر و مادر،یا به تعبیر خود قرآن:نظر انداختن به جهان هستی که برای شناختن هر چه بهتر صاحب هستی باشد،این ها«شکر»است.

یعنی اگر یک انسانی تمام نعمت ها را-چه منفصل،چه متصل-در همه عمر، برابر با تدبیر و برنامه الهی خرج کند،این بنده به تمام معنا شاکر است.اما اگر مجموعه نعمت ها را خلاف برنامه الهی مصرف کند،اگر روزی یک میلیون بار «الحمد للّه»بگوید،باز هم طبق آیات قرآن،بنده کافر پروردگار است.

شاکر و کافر در قرآن

در آیات قرآن مجید کلمه شکر و کفر،همه جا در کنار هم به کار رفته است:

« لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکُمْ وَ لَئِنْ کَفَرْتُمْ إِنَّ عَذٰابِی لَشَدِیدٌ» (2)

اگر شما مجموع نعمت ها را برابر با طرح خدا خرج کنید،نعمت بر شما افزوده می شود و تولید بیشتری پیدا می کند،اما اگر نعمت ها را کفران کنید،یعنی در غیر

ص:246


1- (1)) - نحل(16):12؛ و شب و روز و خورشید و ماه را نیز رام و مسخّر شما قرار داد،وستارگان هم به فرمانش رام و مسخّر شده اند؛قطعاً در این [ حقایق ] نشانه هایی است [ بر توحید،ربوبیّت و قدرت خدا ] برای گروهی که تعقّل می کنند.
2- (2)) - ابراهیم(14):7؛ و [ نیز یاد کنید ] هنگامی را که پروردگارتان اعلام کرد که اگر سپاس گزاری کنید،قطعاً [ نعمتِ ] خود را بر شما می افزایم،و اگر ناسپاسی کنید،بی تردید عذابم سخت است.

راهش هزینه کنید،سخت گیری و عذاب من شدید خواهد بود،چون اجازه ندارید نعمت هایی که من مالک آن هستم،در غیر مورد رضایت من هزینه کنید.

یقینی است اگر نعمت ها در یک کشور صحیح هزینه شود،آن کشور آبادترین کشور خواهد بود،چون وقتی که تمام نعمت ها مطابق طرح و برنامه حق هزینه شود،جامعه فتنه،فساد،نزاع و جنگی نخواهد داشت،بلکه امنیت و سلامت در آن جامعه حاکم و رو به ترقّی و منفعت حرکت می کند.

ارزش قرآن از منظر امام باقر علیه السلام

امام باقر علیه السلام بنا به نقل از کتاب«اصول کافی»،در باب فضل قرآن،درباره این فرد و جامعه می فرماید:

«فَوَ اللّهِ لِهَؤلاءِ فِی قُرّاءٍ القران اعزّ من الکبریت الاحمر»

کبریت احمر یک عنصری شبیه به گوهر شب چراغ است که خیلی در عالم کم است.امام باقر علیه السلام می فرمایند:کسانی که نعمت ها را مطابق طرح خدا خرج کرده اند،

«قُرّاء القُرانَ فَوَضَعَ دَوٰاءَ القُرآنِ عَلیٰ دٰاءِ قَلْبِهِ» دل را با داروی قرآن علاج کرده اند،که مسیر سفر قلب تا آخر عمر صحیح باشد.یعنی نعمت،درست هزینه شده و جایگاه دشمنان خدا نشود.

به تعبیر قرآن:میل به ستمگران در او پیدا نشود و خانه عشقِ به چهره های منفور خدا نباشد.دل مرکز ایمان،عشق،مهر و اخلاق شود،یعنی نعمت قلب درست هزینه شود

«فَاَسْهَرَ بِهِ لَیْلَهُ و اظْمَأَ بِهِ نَهٰارَهُ» قدر نعمت شب و روز را بداند و با برنامه الهی پیش ببرد و دهان وجودش روبروی خدا باز شود؛

«وَجَّهْتُ وَجْهِیَ لِلَّذِی فَطَرَ السَّمٰاوٰاتِ وَ الْأَرْضَ» (1) تمام ذات و وجودش را برای گرفتن فیض،روبروی خدا بگیرد نعمت شب را هم برای حضرت حق بیدار باشد،یعنی یک لحظه شب او

ص:247


1- (1)) - کافی:31/6،حدیث 6؛«أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ فِی الْعَقِیقَةِ إِذَا ذَبَحْتَ تَقُولُ وَجَّهْتُ وَجْهِیَ لِلَّذِی فَطَرَ السَّمَوَاتِ وَ الْأَرْضَ حَنِیفاً مُسْلِماً وَ مَا أَنَا مِنَ الْمُشْرِکِینَ إِنَّ صَلَاتِی وَ نُسُکِی وَ مَحْیَایَ وَ مَمَاتِی لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ لَاشَرِیکَ لَهُ اللَّهُمَّ مِنْکَ وَ لَکَ اللَّهُمَّ هَذَا عَنْ فُلَانِ بْنِ فُلَانٍ».

آلوده به گناه نشود.

چون مردم،روز در اداره و کارخانه سر کار هستند و خیلی فرصت گناه ندارند.

بیشتر مردم دنیا شب را به عنوان فرصت گناه انتخاب کرده اند.اما او شب را برای حضرت حق بیدار باشد. شب آمد،شب رفیق دردمندان

شب را این گونه مصرف کند:

«فَاَسهَر بِهِ لَیْلَهُ و اظْمَأَ بِهِ نَهارَه و قٰامَ بِهِ فی مَسٰاجِدِه وَ تَجٰافیٰ بِهِ عَنْ فِرٰاشِهِ»

انسان باید در این دنیا عافیت طلب و غرق در لذات مادی نباشد.«تجافی» یعنی بدن را به سستی و تنبلی و تن پروری نکشد.

«وَ قَامَ بِهِ فِی مَسَاجِدِه» مساجد به وسیله او آباد از هدایت و معرفت و عبادت باشد.که چنین انسانی تمام نعمت های بدن و تمام نعمت های سفره طبیعت را،درست هزینه می کند.

امام باقر علیه السلام می فرماید:

«فَوَ اللّٰهِ لِهٰولاٰءِ فی قُرّٰاءِ القرآنِ اعَزُّ مِنَ الْکِبْری تِ الأَحْمَرِ» (1)

و الله وجود این ها از گوهر شب چراغ کمیاب تر است.یعنی در شش میلیارد انسان بگردید،تعداد بسیار اندکی مانند این ها را پیدا می کنید.کبریت احمر یک جماد است که امام علیه السلام می خواهد انسان ارزشی را تشبیه به یک جماد قیمتی کند، ولی می گوید:کمیاب تر از این جماد قیمتی است.

کفران نعمت ها

اما اگر نعمت ها بر خلاف طرح و برنامه پروردگار مصرف شود،کفران محسوب

ص:248


1- (2)) - کافی:627/2،باب نوادر،حدیث 1؛«أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَال:قُرَّاءُ الْقُرْآنِ ثَلَاثَةٌ رَجُلٌ قَرَأَ الْقُرْآنَ فَاتَّخَذَهُ بِضَاعَةً وَ اسْتَدَرَّ بِهِ الْمُلُوکَ وَ اسْتَطَالَ بِهِ عَلَی النَّاسِ وَ رَجُلٌ قَرَأَ الْقُرْآنَ فَحَفِظَ حُرُوفَهُ وَ ضَیَّعَ حُدُودَهُ وَ أَقَامَهُ إِقَامَةَ الْقِدْحِ فَلَا کَثَّرَ اللَّهُ هَؤُلَاءِ مِنْ حَمَلَةِ الْقُرْآنِ ورَجُلٌ قَرَأَ الْقُرْآنَ فَوَضَعَ دَوَاءَ الْقُرْآنِ عَلَی دَاءِ قَلْبِهِ فَأَسْهَرَ بِهِ لَیْلَهُ وَ أَظْمَأَ بِهِ نَهَارَهُ وَ قَامَ بِهِ فِی مَسَاجِدِهِ وَ تَجَافَی بِهِ عَنْ فِرَاشِهِ فَبِأُولَئِکَ یَدْفَعُ اللَّهُ الْعَزِیزُ الْجَبَّارُ الْبَلَاءَ وَ بِأُولَئِکَ یُدِیلُ اللَّهُ عز و جل مِنَ الْأَعْدَاءِ وَ بِأُولَئِکَ یُنَزِّلُ اللَّهُ عز و جل الْغَیْثَ مِنَ السَّمَاءِ فَوَ اللَّهِ لَهَؤُلَاءِ فِی قُرَّاءِ الْقُرْآنِ أَعَزُّ مِنَ الْکِبْرِیتِ الْأَحْمَرِ».

می شود.ما مثل یک کارخانه ایم،که نعمت های محصولات غذایی،نور خورشید و ماه و ستارگان هم در ما ریخته می شود.این کارخانه ای را که خدا ساخته است، کاتالیزور آن هم که قرآن است می فرماید:این هایی را که در این کارخانه می ریزی، چه مقدار و چگونه بریز و چگونه کلید آن را بزن که این نعمت ها در این کارگاه تبدیل به خیر دنیا و آخرت شود.این حرف قرآن است.

اگر صحیح هزینه نشود،خداوند آن انسان منحرف را به یک سنگ افتاده در بیابان تشبیه می کند که کسی سراغ آن نمی رود.میلیاردها سنگ در کویر و بیابان ها افتاده است.اما هر کسی که رد می شود،نسبت به آن سنگ ها خیلی بی تفاوت گذر می کند.

تشبیه عمل انسان به پنج حقیقت

1-تشبیه به جمادات

اشاره

در سوره بقره این افراد منحرف را به همین سنگ ها تشبیه می کند:

« ثُمَّ قَسَتْ قُلُوبُکُمْ مِنْ بَعْدِ ذٰلِکَ فَهِیَ کَالْحِجٰارَةِ أَوْ أَشَدُّ قَسْوَةً» (1)

یعنی شما در انحرافی که در هزینه نعمت های مادی و معنوی من داشتید،مثل سنگ شدید.همه جوانب رشد شما با این غلط هزینه کردن،کور و بسته شده است و تمام آن حرکات الهی و انسانی شما از کار افتاد،چون این کارخانه را درست به کار نیانداختید و نعمت ها را هم به اندازه و مطابق طرح در این کارخانه نریختید.

کارخانه خراب و همه چیز آن خُرد و به یک سنگ تبدیل شده است؛نه قابل خرید است،نه قابل احترام و نظر و انتقال.بلکه: «فَهِیَ کَالْحِجٰارَةِ أَوْ أَشَدُّ قَسْوَةً» مانند سنگ و بلکه سخت تر از سنگ شده است.

ص:249


1- (1)) - بقره(2):74؛ سپس دل های شما بعد از آن [ معجزه شگفت انگیز ] سخت شد،مانند سنگ یا سخت تر.
کفار،سنگ های آتش جهنم

جای این سنگ در نهایت کجا است ؟

« فَاتَّقُوا النّٰارَ الَّتِی وَقُودُهَا النّٰاسُ وَ الْحِجٰارَةُ» (1)

خود را از آتشی که آتش گیره آن از انسان و سنگ است حفظ کنید.یعنی با توجه به این که اصل وجود آنها آتش جهنم است،این دو در جهنم کنار هم هستند.این یک نوع تشبیه است.پس آنان که نعمت ها را صحیح هزینه نمی کنند،یعنی مطابق با طرح صاحب نعمت خرج نمی کنند؛ «فَهِیَ کَالْحِجٰارَةِ أَوْ أَشَدُّ قَسْوَةً» و این سنگ هم در قیامت از آتش گیره های عذاب است.این بخش جماد است.

2-تشبیه به نبات

شجره طیبه و خبیثه در قرآن

اما بخش نبات در سوره ابراهیم علیه السلام است.انسانی که پاک هزینه می کند و پاک عمل می کند،یعنی نعمت ها را صحیح خرج می کند،این انسان در قرآن از او تعبیر به کلمه طیبه شده است:

«ضَرَبَ اللّٰهُ مَثَلاً کَلِمَةً طَیِّبَةً کَشَجَرَةٍ طَیِّبَةٍ أَصْلُهٰا ثٰابِتٌ وَ فَرْعُهٰا فِی السَّمٰاءِ» (2)

کاف «کشجرة» کاف تشبیه است؛این انسان مانند درخت پاک،ریشه اش ثابت و تنه اش آسمانی است.به تعبیر عرفانی؛بدن فرشی،اما شخصیت عرشی است.

یک جمله در این زمینه نقل کرده اند:

«أبْدٰانُهُمْ فَرْشِیُّونَ دُنْیَویُون بَلْ بِمٰا هُمْ بِقُلُوبِهِمْ عَرْشِیُّونَ» مانند امیرالمؤمنین علیه السلام،که بدن مبارکش روی زمین است،اما خود امیرالمؤمنین «مَعَ اللّه» است که می فرماید:

ص:250


1- (1)) - بقره(2):24؛ و اگر این کار را انجام ندادید-که هرگز نمی توانید انجام دهید-بنابراین از آتشی که هیزمش مردم و سنگ هایند،بپرهیزید؛آتشی که برای کافران آماده شده است.
2- (2)) - ابراهیم(14):24؛ آیا ندانستی که خدا چگونه مثلی زده است ؟ کلمه پاک [ که اعتقاد واقعی به توحید است ] مانند درخت پاک است،ریشه اش استوار و پابرجا و شاخه اش در آسمان است.

«إِنَّ اللّٰهَ مَعَ الَّذِینَ اتَّقَوْا» (1)

شخصی به حضرت صادق علیه السلام عرض کرد:یابن رسول اللّه ! اگر قبر حضرت حسین علیه السلام را بشکافند،بدن ایشان قابل مشاهده است ؟ حضرت فرمود:بدن حسین ما در کنار خدا است. (2)یعنی این گوهری بوده است که پروردگار عالم ارزشش را به این دیده است که آن را در کنار خودش قرار بدهد.البته این کنار،کنار مادی نیست.

آن آلوده ناپاک آگاه و آن انسان منحرف که می داند نعمت ها از خدا است،اما آنها را خلاف طرح خدا خرج می کند،به تعبیر قرآن:

« کَشَجَرَةٍ خَبِیثَةٍ اجْتُثَّتْ مِنْ فَوْقِ الْأَرْضِ مٰا لَهٰا مِنْ قَرٰارٍ» (3)

مانند گیاه خبیث و بی ریشه ای است که روی زمین است،ثبوت و قرار ندارد.

قرار واقعی انسان در بهشت است،ولی او،آن قرار را در آنجا ندارد.باد خشم خدا به این گیاه خبیث می خورد و او را به جهنم می کشاند.

این دو تشبیه نباتی؛ «کَشَجَرَةٍ طَیِّبَةٍ» مثل مؤمنان و «کَشَجَرَةٍ خَبِیثَةٍ» مثل کفار.

مؤمنان عمری را در ایمان و ارتباط با خدا ریشه دار مانده اند،و باد فتنه های عالم آنها را از خدا،قرآن،مسجد و عبادت جدا نکرد،یعنی «أَصْلُهٰا ثٰابِتٌ» در مقابل فتنه ها بیرون آمدنی و ریشه کن شدنی نیست، «وَ فَرْعُهٰا فِی السَّمٰاءِ» تمام شخصیت مؤمنان هم «عنداللّه» است.

اما کلمه خبیثه،آن انسان منحرف که به خاطر انحرافش همه نعمت ها را هم انحرافی خرج می کند؛حرام را می خورد و با شهوت،افعال و زبان حرام سر و کار دارد.همه چیز را در غیر جای خودش مصرف می کند.

« وَ مَثَلُ کَلِمَةٍ خَبِیثَةٍ کَشَجَرَةٍ خَبِیثَةٍ اجْتُثَّتْ مِنْ فَوْقِ الْأَرْضِ مٰا لَهٰا مِنْ قَرٰارٍ» (4)

ص:251


1- (1)) - نحل(16):128؛ بی تردید خدا با کسانی که پرهیزکاری پیشه کردند و کسانی که [ از هر جهت ] نیکوکارند می باشد.
2- (2)) - بحار الأنوار:292/44،باب 34،حدیث 35؛کامل الزیارات:103،حدیث 7؛«عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُکَیْرٍ قَالَ حَجَجْتُ مَعَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ فَقُلْتُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ لَوْ نُبِشَ قَبْرُ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ علیه السلام هَلْ کَانَ یُصَابُ فِی قَبْرِهِ شَیْءٌ فَقَالَ یَا ابْنَ بُکَیْرٍ مَا أَعْظَمَ مَسَائِلَکَ إِنَّ الْحُسَیْنَ بْنَ عَلِیٍّ علیه السلام مَعَ أَبِیهِ وَ أُمِّهِ وَ أَخِیهِ فِی مَنْزِلِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ مَعَهُ یُرْزَقُونَ وَ یُحْبَرُونَ وَ إِنَّهُ لَعَنْ یَمِینِ الْعَرْشِ مُتَعَلِّقٌ بِهِ یَقُولُ یَا رَبِّ أَنْجِزْ لِی مَا وَعَدْتَنِی وَ إِنَّهُ لَیَنْظُرُ إِلَی زُوَّارِهِ فَهُوَ أَعْرَفُ بِهِمْ وَ بِأَسْمَائِهِمْ وَ أَسْمَاءِ آبَائِهِمْ وَ مَا فِی رِحَالِهِمْ مِنْ أَحَدِهِمْ بِوُلْدِهِ وَ إِنَّهُ لَیَنْظُرُ إِلَی مَنْ یَبْکِیهِ فَیَسْتَغْفِرُ لَهُ وَ یَسْأَلُ أَبَاهُ الِاسْتِغْفَارَ لَهُ وَ یَقُولُ أَیُّهَا الْبَاکِی لَوْ عَلِمْتَ مَا أَعَدَّ اللَّهُ لَکَ لَفَرِحْتَ أَکْثَرَ مِمَّا حَزِنْتَ وَ إِنَّهُ لَیَسْتَغْفِرُ لَهُ مِنْ کُلِّ ذَنْبٍ وَ خَطِیئَةٍ». بحار الأنوار:394/45-395،باب 50،حدیث 2؛«إِبْرَاهِیمَ الدِّیزَجِ قَال:َ بَعَثَنِی الْمُتَوَکِّلُ إِلَی کَرْبَلَاءَ لِتَغْیِیرِ قَبْرِ الْحُسَیْنِ علیه السلام وَ کَتَبَ مَعِی إِلَی جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَمَّارٍ الْقَاضِی أُعْلِمُکَ أَنِّی قَدْ بَعَثْتُ إِبْرَاهِیمَ الدِّیزَجَ إِلَی کَرْبَلَاءَ لِیَنْبُشَ قَبْرَ الْحُسَیْنِ فَإِذَا قَرَأْتَ کِتَابِی فَقِفْ عَلَی الْأَمْرِ حَتَّی تَعْرِفَ فَعَلَ أَوْ لَمْ یَفْعَلْ قَالَ الدِّیزَجُ فَعَرَّفَنِی جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَمَّارٍ مَا کَتَبَ بِهِ إِلَیْهِ فَفَعَلْتُ مَا أَمَرَنِی بِهِ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَمَّارٍ ثُمَّ أَتَیْتُهُ فَقَالَ لِی مَا صَنَعْتَ فَقُلْتُ قَدْ فَعَلْتُ مَا أَمَرْتَ بِهِ فَلَمْ أَرَ شَیْئاً وَ لَمْ أَجِدْ شَیْئاً فَقَالَ لِی أَ فَلَا عَمَّقْتَهُ قُلْتُ قَدْ فَعَلْتُ فَمَا رَأَیْتُ فَکَتَبَ إِلَی السُّلْطَانِ أَنَّ إِبْرَاهِیمَ الدِّیزَجَ قَدْ نَبَشَ فَلَمْ یَجِدْ شَیْئاً وَ أَمَرْتُه فَمَخَرَهُ بِالْمَاءِ وَ کَرَبَهُ بِالْبَقَرِ قَالَ أَبُو عَلِیٍّ الْعَمَّارِیُّ فَحَدَّثَنِی إِبْرَاهِیمُ الدِّیزَجُ وَ سَأَلْتُهُ عَنْ صُورَةِ الْأَمْرِ فَقَالَ لِی أَتَیْتُ فِی خَاصَّةِ غِلْمَانِی فَقَطْ وَ إِنِّی نَبَشْتُ فَوَجَدْتُ بَارِیَةً جَدِیدَةً وَ عَلَیْهَا بَدَنُ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ وَ وَجَدْتُ مِنْهُ رَائِحَةَ الْمِسْکِ فَتَرَکْتُ الْبَارِیَةَ عَلَی حَالِهَا وَ بَدَنَ الْحُسَیْنِ عَلَی الْبَارِیَةِ وَ أَمَرْتُ بِطَرْحِ التُّرَابِ عَلَیْهِ وَ أَطْلَقْتُ عَلَیْهِ الْمَاءَ وَ أَمَرْتُ بِالْبَقَرِ لِتَمْخَرَهُ وَ تَحْرُثَهُ فَلَمْ تَطَأْهُ الْبَقَرُ وَ کَانَتْ إِذَا جَاءَتْ إِلَی الْمَوْضِعِ رَجَعَتْ عَنْهُ فَحَلَفْتُ لِغِلْمَانِی بِاللَّهِ وَ بِالْأَیْمَانِ الْمُغَلَّظَةِ لَئِنْ ذَکَرَ أَحَدٌ هَذَا لَأَقْتُلَنَّهُ».
3- (3)) - ابراهیم(14):26؛ و مَثَل کلمه ناپاک [ که عقاید باطل و بی پایه است ] مانند درخت ناپاک است که از زمین ریشه کن شده و هیچ قرار و ثباتی ندارد.
4- (4)) - ابراهیم(14):26؛ و مَثَل کلمه ناپاک [ که عقاید باطل و بی پایه است ] مانند درخت ناپاک است که از زمین ریشه کن شده و هیچ قرار و ثباتی ندارد.

این هم بخش نبات بود،که تشبیه آن در قرآن است.

3-تشبیه به حیوان

اشاره

در بخش تشبیه انسان به حیوان از حیث مصرف نعمت ها در دنیا،خداوند متعال در قرآن مجید می فرماید:

« وَ أَوْحیٰ رَبُّکَ إِلَی النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِی مِنَ الْجِبٰالِ بُیُوتاً وَ مِنَ الشَّجَرِ وَ مِمّٰا یَعْرِشُونَ» (1)

کاف تشبیه کجاست ؟ حبیب من ! پروردگار تو به زنبور وحی کرد.چه دستگاهی در وجود زنبور هست که وحی را می تواند بگیرد ؟ این چه گیرندگی ای است که از تمام گیرنده های پر قدرت و رسانه ای جهان قوی تر است،که صدای پروردگار را از غیب می تواند بگیرد.زنبور روی زمین است،اما وحی خدا را از غیب دریافت می کند.چگونه زنبور در گرفتن وحی اشتباه نمی کند ؟

پروردگار به زنبور وحی کرد که در دل کوه ها،درخت ها و داربست ها برو و خانه بساز ! این وحی من است.زنبور هم همین کار را می کند،یعنی تخلف از وحی ندارد.

« ثُمَّ کُلِی مِنْ کُلِّ الثَّمَرٰاتِ خانه ات که آماده شد،جای امن که درست شد،به سراغ ساختن عسل برو که آن عسل در این میانه امن قرار گیرد،تا به غارت غارت گران نرود.از تمام شکوفه هایی که روی درخت ها و گیاهان بیابان ها است، استفاده کن.

نتیجه عملکرد زنبور،عسل می شود،که نظر خدا راجع به عسل این است؛ داروی هر دردی در این عالم،عسل است.

« فِیهِ شِفٰاءٌ لِلنّٰاسِ إِنَّ فِی ذٰلِکَ لَآیَةً لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ» (2)

ص:252


1- (1)) - نحل(16):68؛ و پروردگارت به زنبور عسل الهام کرد که از کوه ها و درختان و آنچه [ از دار بست هایی ] که [ مردم ] بر می افرازند،برای خود خانه هایی برگیر.
2- (2)) - نحل(16):69؛ از شکم آنها نوشیدنی با رنگ های گوناگون بیرون می آید که در آن درمانی برای مردم است.قطعاً در این [ حقیقت ] نشانه ای [ بر قدرت،لطف و رحمت خدا ] ست برای مردمی که می اندیشند.

حرف اساسی فقط در آخر آیه است،که ای انسان با این هیکل! روح و جان،با این نظام عالم و جهان وسیع! دیدی که زنبور کوچک،نعمت من را درست هزینه کرد و نتیجه اش عسل شد،تو هم نعمت من را درست هزینه کن،تا نتیجه اش بهشت شود.

تشبیه مؤمن به زنبور عسل و کافر به چارپا

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله انسان هایی که نعمت ها را صحیح هزینه می کنند،به زنبور عسل تشبیه کرده اند؛

«اَلْمُؤْمِنُ کَالنَّحْلَة» (1)مؤمن مثل زنبور است.هر چه نعمت مصرف می کند،عسل می شود.هر چه هم اسلحه به دست می آورد،علیه دشمنان خدا نشانه گیری می کند.

اما اگر نعمت ها،انحرافی هزینه شود؛ «أُولٰئِکَ کَالْأَنْعٰامِ این ها که نعمت های خدا را در غیر جای خودش هزینه کردند،مانند حیوان هستند «بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُولٰئِکَ هُمُ الْغٰافِلُونَ» (2)بلکه خیلی بی ارزش تر هستند.

گاوان و خران باربردار به ز آدمیان مردم آزار (3)

خر نعمت خدا را می خورد،اما بار مردم را می برد.گاو،به مردم شیر می دهد، با تمام محصولاتش؛پنیر،سر شیر،خامه،کره،کشک،روغن و دوغ تحویل می دهد،اما بعضی افراد نعمت های الهی را نابجا خرج می کنند و هیچ فایده ای هم ندارند،بلکه مدام به خود و دیگران ضربه می زنند،پس واقعاً از حیوانات پست تر هستند.

4-تشبیه انسان های منحرف و مجرم به شیطان

قرآن گاهی این منحرفان را به شیطان تشبیه کرده است؛ «کَمَثَلِ الشَّیْطٰانِ» (4)با

ص:253


1- (1)) - بحار الأنوار:238/61،باب 10؛«أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَال:َ الْمُؤْمِنُ کَالنَّحْلَةِ تَأْکُلُ طَیِّباً وَ تَضَعُ طَیِّباً وَقَعَتْ فَلَمْ تَکْسِرْ وَ لَمْ تَفْسُدْ. رسول الله صلی الله علیه و آله:إِنَّ مَثَلَ الْمُؤْمِنِ کَمَثَلِ النَّحْلَةِ إِنْ صَاحَبْتَهُ نَفَعَکَ وَ إِنْ شَاوَرْتَهُ نَفَعَکَ وَ إِنْ جَالَسْتَهُ نَفَعَکَ وَ کُلُّ شَأْنِهِ مَنَافِعُ وَ کَذَلِکَ النَّحْلَةُ کُلُّ شَأْنِهَا مَنَافِعُ».
2- (2)) - اعراف(7):179؛ آنان مانند چهارپایانند بلکه گمراه ترند.
3- (3)) - سعدی.
4- (4)) - حشر(59):16؛ چون داستان شیطان است.