ص: 2

ص: 3

ص: 4

ص: 5

ص: 6

ص: 7

ص: 8

چشم انداز در سال 1404 محقق شود.

بی شک، رسانه های جمعی در راستای تبیین اهداف سند چشم انداز و راه های دست یابی به این اهداف نقشی مهم خواهند داشت. در این میان، نقش و تأثیر رسانه صدا و سیما به واسطه دامنه وسیع مخاطبانش، بسیار ویژه و در خور توجه است. همین ویژگی، رسانه ملی را موظف می گرداند تا در راستای تحقق خواسته های مقام معظم رهبری در زمینه ضرورت جهاد اقتصادی، تمام ظرفیت و توان خود را به کار بندد.

پژوهش پیش رو، نوشته پژوهشگر گرامی، سرکار خانم مریم حایک می کوشد با ارائه اطلاعاتی در مورد اقتصاد اسلامی و مبانی آن، جایگاه جهاد و جلوه های آن را در اسلام، جهاد اقتصادی و سیاست های مقدماتی و الزامات، محورها و عوامل اجرای آن، برنامه سازان صدا و سیما را در گسترش فرهنگ جهاد اقتصادی یاری کند.

از تلاش ارزنده ایشان در این زمینه سپاس گزاریم و امید است این اثر مقبول طبع همکاران ما در رسانه ملی قرار گیرد.

و من الله التوفیق

اداره کل پژوهش

مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما

ص: 9

ص: 10

ص: 11

ص: 12

ص: 13

4. بررسی جلوههای فرهنگ جهادی در عصر حاضر؛

5. تبیین و بررسی ضرورت جهاد اقتصادی؛

6. تبیین و بررسی الزامات جهاد اقتصادی؛

7. بررسی ارتباط جهاد اقتصادی با سیاستهای راهبردی سالهای گذشته؛

8. بررسی رسالت صدا و سیما در عرصه جهاد اقتصادی.

ص: 14

ص: 15

منتشر کرده که به مبانی، الزامات و موانع؛ اهداف و چشم انداز؛ نتایج و دستاوردها و همچنین دیدگاه های حضرت امام خمینی رحمه الله و مقام معظم رهبری درباره موضوع جهاد اقتصادی پرداخته است.

آنچه پژوهش حاضر را از دیگر پژوهش های انجام شده متمایز می سازد، بیان اهمیت و ضرورت جهاد اقتصادی از زاویه ای متفاوت با دیگر دیدگاه های مطرح شده است. تلاش شده است نخست با بیان اهمیت مباحث اقتصادی در اسلام و دیدگاهی که اسلام نسبت به اقتصاد دارد، از یک سو و طرح اهمیت جهاد در اسلام، ویژگی های آن و تفاوت های یک فعالیت جهادی با دیگر فعالیت ها از دیگر سو، اهمیت مفهوم جهاد اقتصادی با استناد به تعالیم اسلامی تشریح شود.

معرفی جهاد سازندگی، دفاع مقدس و نهضت تولید علم به عنوان سابقه ای از فعالیت های جهادی مردم مسلمان ایران در طول سال های حاکمیت نظام جمهوری اسلامی و تشریح چگونگی انجام این فعالیت های جهادی، دیگر وجه متمایز این پژوهش با پژوهش های انجام شده در این زمینه است که در هیچ یک از منابع موجود به آنها پرداخته نشده است.

ص: 16

این پژوهش با بررسی و تشریح اهمیت اقتصاد و جهاد در اسلام و سپس ضرورت جهاد اقتصادی در شرایط کنونی میکوشد با ارائه اطلاعاتی به برنامهسازان درباره موضوع سال، جایگاه و رسالت صدا و سیما را در عرصه جهاد اقتصادی بررسی کند.

ص: 17

ص: 18

است که «هر فرد، راهی را که برایش سودمند است، خود به خود مییابد و به طور طبیعی _ بی آنکه به قوه قهریه نیاز باشد _ می پیماید».

قرآن کریم در سوره انعام با اشاره به عقیده یهودیان که خدا را معمار بازنشسته و ناتوان از تصرف در عالم می دانستند، نگاه فلسفی نظام اقتصاد سرمایهداری را رد میکند و میفرماید:

و یهود گفتند دست خدا بسته است و دیگر نمی تواند در خلقت تغییری بدهد. به واسطه این گفتار، دست آنها بسته شد و به لعن خدا گرفتار شدند، بلکه دو دست خدا گشاده است و هرگونه بخواهد، انفاق می کند. (انعام: 64)

دخالت خداوند در جریان هستی، نه به معنای سلب آزادی و اختیار از انسان، بلکه در راستای هدایت و تکامل او تعریف میشود. انسان، موجودی صاحب اراده و اختیار است و باید او را موجودی دو بعدی دانست. خداوند به انسان، علم، قدرت و آزادی داده است تا یکی از دو راه هدایت و گمراهی را برگزیند.

در کنار آزادی اعطا شده، خداوند برای تکامل و هدایت انسان، قوانین و احکام و مقرراتی را در قالب دین به وسیله پیامبران وضع کرد تا بتواند به هدف غایی خلقت برسد که همان مقام عبودیت و قرب الهی است. بنابراین، نمی توان تنها به کشف قانون مندیهای طبیعت و کفایت عقل در شناخت سعادت و شقاوت انسان و درک همه قانون مندیهای حاکم بر جامعه انسانی بسنده کرد و دست انسان را از دامن وحی و ارشاد الهی کوتاه کرد.(1)

ص: 19

داده است تا در آن آبادانی کند و البته بقای خویش را نیز در آن بیابد. خداوند در آیه 72 سوره احزاب به موقعیت ممتاز انسان و رسالت عظیم الهی که انسان بر عهده دارد، اشاره میفرماید:

ما امانت ]الهی و بار تکلیف[ را بر آسمانها و زمین و کوهها عرضه کردیم. پس از برداشتن آن سر باز زدند و از آن هراسناک شدند و انسان آن را برداشت. به راستی، او ستمگری نادان بود.

از این آیه به موقعیت ممتاز انسان میتوان پی برد. اگر انسان به ارزش های وجودی خود پی ببرد، میتواند حامل رسالت عظیم الهی باشد. روشن است که انسانی با این ویژگیها، غایت و هدف خود را در دنیای ظاهری و مادی محدود نمیکند و در رفتارهای خود به سعادت دنیوی و اخرویاش می اندیشد.

در همین راستا، خاستگاه و انگیزه فعالیتهای انسان مسلمان در حوزه مسائل اقتصادی، ارضای نیازهای واقعی و ضروری است، نه خواستههای کاذب و غیرواقعی. نیاز آن است که ابعاد وجودی انسان اقتضا کند، ولی خواسته آن است که انسان میخواهد، هرچند برای ابعاد وجودی او هیچ سودی نداشته باشد. بنابراین، دایره خواستهها بسیار وسیعتر از نیازهاست.

بر اساس آموزههای اسلامی، نیاز انسان ناشی از ضعف و کمبود اوست. در این بستر، انسان، نه تنها نیاز خویش را در مادیات نمی بیند، بلکه برای نیازهای مادی و معنوی خود، اولویت بندی در نظر می گیرد. او خود را در نیاز دنیوی محصور نمیکند، بلکه با تمایز قایل شدن بین نیازهای قابل اندازهگیری که به وسیله کالاها و خدمات ارضا میشود و نیازهای دیگری همچون عشق و کمال خواهی، آنها را در اولویت بندی در نظر می گیرد. انسان مسلمان برای رسیدن به هدف غایی حیات خود که همان مقام قرب الهی است، کالا و

ص: 20

خدماتی را می خواهد که او را در حرکت به سوی هدف خویش یاری رساند. به عبارت دیگر، انسان در مسیر خود به سوی کمال باید با تقاضای کالا و خدمات، نیازهای طبیعی، نباتی، حیوانی و انسانی خویش را برطرف کند.

نکته دیگر آنکه در جهان بینی اسلامی، هم زمان به فرد و جامعه توجه شده است. فردگرایی در اسلام به معنای رایج در غرب، جایگاهی ندارد. فرد در اسلام با حفظ همه حقوق فردی، با جامعه نیز بیگانه نیست. بین افراد امت اسلامی پیوند عمیقی وجود دارد و انسانها همچون اعضای یک پیکر، از یک گوهر وجودی مشترک آفریده شدهاند و در تعامل فطری با هم زندگی می کنند.

خداوند در آیه های متعددی از قرآن کریم، مسلمانان را به انفاق و کمک به یکدیگر تشویق میکند. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نیز در روایتی، انسان بی اعتنا به امور مسلمانان را از دایره مسلمانی بیرون میداند و میفرماید: «هرکس صبح کند و به امور مسلمانان اهتمام نورزد، مسلمان نیست».(1)

بنابراین، در چارچوب نگرش اسلامی، انگیزه رفتار مصرفی انسانها را تنها تعقیب نفع شخصی نمیتوان تلقی کرد. عوامل گوناگونی بر رفتار انسانها اثر می گذارند. انسان مسلمان افزون بر انگیزههایی همچون نوع دوستی و ایثار به پاداش اخروی نیز می اندیشد.

حضرت علی علیه السلام ، جامعه دنیاپرست را به حیوان زبان بستهای تشبیه می کند که برای پروار کردن، علوفهاش میدهند و خود نمیداند چه سرنوشتی در انتظار اوست. این حیوان، روزی خود را تمام روزگار میانگارد و زندگی خویش را در شکم سیری می داند. در نگاه امام علی علیه السلام ، خوردن برای خوردن و لذت بردن و اصالت بخشیدن به شهوت شکم و لذت نفسانی، نه در شأن انسان، که فراخور طبیعت چارپایان است.

ص: 21

باید دانست توجه به منافع شخصی و پیجویی آن به صورت هدفی واسطهای، در صورتی که در راستای اهداف والای انسانی باشد، پسندیده و پذیرفتنی است. در آیات فراوانی از قرآن کریم(1) و روایات نیز بر پی گیری منافع شخصی و دنیوی تأکید شده است. از سوی دیگر، رسیدگی به امور معیشتی دیگران و انفاق در راه خدا را از صفات متقین برشمرده و پاداش زیادی برای آن منظور شده است.

تولید در نظام اسلامی بر اساس خواسته مصرف کننده نیست. بلکه در تولید، مصالح و نیازمندی های جامعه و فرد در نظر گرفته می شود. قرآن کریم در این باره میفرماید:

بسا چیزی را خوش نمیدارید و آن برای شما خوب است و بسا چیزی را دوست میدارید و آن برای شما بد است و خدا میداند و شما نمی دانید. (بقره: 216)

در نظام اقتصاد سرمایهداری، انسان، ملاک خوبی ها و بدی ها، ارزشها و ضد ارزشها و به طور کلی، محور هستی است و خدا در حاشیه صحنه زندگی انسان قرار دارد. این نگاه، انسان را محصولی از طبیعت میداند که وجودش به هیچ غایتی نیاز ندارد و اهداف مهم و نهایی حیات را اگر وجود داشته باشد، باید در وجود خود انسان یافت. انسان از آن جهت که خود، وجودی مستقل و منفرد است، اصالت دارد، نه به دلیل ارتباط و نسبتی که با دیگر انسانها دارد.

فردگرایی در این نظام شامل سه گونه است: فردگرایی ذرهای، فردگرایی ملکی و فردگرایی اخلاقی. در فردگرایی ذرهای این باور غالب است که فرد، واقعیتی اساسیتر از جامعه است و تنها به منافع شخصی می اندیشد.

ص: 22

فردگرایی ملکی، زندگی را دارایی خود فرد می داند و خداوند، جامعه یا دولت در این زندگی نقشی ندارند. پس انسان می تواند در زندگی خود هر گونه که مایل است، رفتار کند.

در فردگرایی اخلاقی، هر عملی که انسان از آن لذت میبرد، خوب و خیر است و جز این، بد و شر. بر این اساس، چهار اصل مطرح می شود:

1.خوشی و لذت فردی باید غایت عمل هر انسانی باشد. هر فعالیت اقتصادی و به طور کلی، هر رفتار انسان برای رسیدن به یک لذت و فایده و دوری از یک رنج است.

2. هرکس به خویشتن میاندیشد و همه چیز را برای خودش میخواهد. تمام رفتارها و کردارهای انسان ناشی از خودخواهی اوست و کارهای عام المنفعه و انگیزههای نوع دوستی و هم دردی، پنداری ظاهری و تهی از واقعیت است.

3. منظور از پی گیری منافع، ارضای خواستههاست، نه فقط تأمین نیازها. خواستههای مصرف کننده فقط به خواستههای جسمانی محدود میشود و خواستههای معنوی مورد نظر نیست.

4. انسان برای رسیدن به بیشترین فایده و لذت باید تابع رفتار عقلانی باشد. رفتار عقلانی، رفتاری است که منافع شخصی انسان و در نتیجه، مطلوبیت مصرف کننده را هر چه بیشتر تأمین کند.

توماس هابز، فیلسوف انگلیسی، به زنجیر کشیده شدن قوه عقل انسان در دایره لذت ها و شهوت ها را «عقلانیت ابزاری» مینامد و آن را چنین توضیح میدهد:

جز ملاحظه منافع شخصی، چیز دیگری نمیتواند انگیزه رفتار آدمی باشد و حتی اگر عقل و منطق، کوته بینی او را در این اعمال

ص: 23

رقابت آمیز به وی بنمایاند و حتی اگر آدمی درک کند که بهترین راه تأمین منافع شخصی او همکاری و تعاون با هم نوعانش است، باز هم برای او فایدهای نخواهد داشت؛ زیرا عقل انسان در نهایت، بنده و خدمت گزار شهوات اوست و چون آدمی متکی بر شهوات است، تنها وظیفهاش این است که به وسیله جست وجوی عواملی که میتوانند شهوات را ارضا کنند، در خدمت انسان قرار گیرد.(1)

ص: 24

1. پول پرستی و اینکه انسان، برده پول باشد و پول را به خاطر خود پول و برای ذخیره کردن و اندوختن بخواهد که نام این حالت، حرص و آزمندی است. در آیه 34 سوره توبه می خوانیم: «الّذینَ یَکْنِزُونَ الذّهَبَ وَ الْفِضّةَ وَ لا یُنْفِقُونَها فی سَبیلِ اللّهِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذابٍ أَلیمٍ».

2. پول را فقط برای پر کردن شکم و برای عیاشی و بی کاری و ولگردی بخواهد که نام آن شهوت رانی است.

بنابراین، اسلام، پول و ثروت را محکوم نمی کند، بلکه پول پرستی و شهوت رانی را ناپسند می داند؛ زیرا:

الف) به تولید ثروت با بهره گیری از کشاورزی، دام داری، صنعت و نظیر آن سفارش می کند.

ب) به مبادله ثروت یعنی تجارت و داد و ستد توصیه می کند.

ج) مصرف در حدّ برآوردن نیازهای فردی و خالی از هر نوع تجمل و اسراف را می ستاید.

د) مقررات سخت قضایی و جزایی برای حیف و میل ها، سرقت ها و خیانت ها در نظر گرفته است.

ه) دفاع از مال را در حکم جهاد و کشته شدن در این راه را شهادت دانسته است: «المقتول دون اهله و ماله».

خداوند در قرآن کریم، ثروت را آشکارا «خیر» می نامد: «کُتِبَ عَلَیْکُمْ إِذا حَضَرَ أَحَدَکُمُ الْمَوْتُ إِنْ تَرَکَ خَیْرًا الْوَصِیّةُ فَلِلْوالِدَیْنِ وَ اْلأَقْرَبینَ». (بقره: 180)(1)

ص: 25

اقتصاد سالم، ناممکن است. اسلام با تسلط غیرمسلمان بر مسلمان، مخالف است. پس ملت مسلمان نباید در اقتصاد، نیازمند غیرمسلمان باشد؛ زیرا نیازمندی، اسارت و بردگی به همراه دارد، هر چند نامی از بردگی در میان نباشد. علی علیه السلام می فرماید:

إحتَجْ اِلَی مَنْ شِئتَ تَکُنْ أسیرَه، اِسْتَغنِ عَمَّنْ شِئتَ تَکُن نَظیرَه، أحسِنْ اِلَی مَنْ شِئتَ تَکُن أَمِیرَه.(1)

محتاج هر که شوی، اسیر او خواهی بود. از هر که بی نیاز گردی، با او برابر خواهی شد و به هر که نیکی و احسان کنی، فرمانروای او خواهی شد.

برخورد معتدل اسلام با مسئله اقتصاد زمانی بیشتر خود را نشان میدهد که دو روش افراطی و تفریطی در برخورد با اقتصاد به چشم می خورد. یک روش اساساً ارزش سلامت اقتصادی را درک نمی کند و طرف دار فقر است و دیگری که به ارزش اقتصاد پی برده است، می پندارد هر چیزی که تقاضایش وجود داشت و پول ساز بود، باید عرضه شود. به عبارتی، تقاضا علت تامه جواز عرضه است، حتی اگر جامعه را به تباهی بکشاند.

در میانه این دو روش نامعتدل، اسلام معتقد است منبع درآمد نباید خواسته های مردم باشد، بلکه مصالح عمومی، تعیین کننده منبع درآمد است. پس اسلام همان طور که طرفدار ازدیاد ثروت است و ثروت را وسیله تأمین هدف های عالی خود می داند، راه درآمد ثروت را مصلحت عمومی می شمارد.

در مجموع میتوان گفت اسلام، طرف دار تقویت بنیه اقتصادی است، ولی نه به عنوان اینکه اقتصاد، خود هدف است یا تنها هدف است، بلکه بر این باور

ص: 26

است که تحقق هدف های اسلامی بدون اقتصاد سالم و نیروی مستقل اقتصادی امکان پذیر نیست. اسلام، اقتصاد را یک رکن از ارکان حیات اجتماعی می داند، ولی به دلیل اقتصاد به دیگر ارکان اجتماع، آسیب وارد نمیکند.(1)

ص: 27

احسان، ایثار، منع دزدی، منع خیانت و منع رشوه ستانی سفارش می کند. همه این سفارش های اخلاقی یا کاملاً در زمینه ثروت است یا قسمتی از قلمروی این مفاهیم را دربرمی گیرد.

در اسلام تأکید بر آن است که تا حدود مسائل اقتصادی روشن نشود، حدود عدالت، امامت، عفت، احسان و همچنین حدود دزدی، خیانت و رشوه روشن نمی شود.(1)

ص: 28

و اجتماعی و شرکت فعال در رهبری کشور و افزایش مهارت و ابتکار» داشته باشند.

مخالفت با هرگونه اضرار به دیگری، انحصار، احتکار، ربا و اسراف و تبذیر در مواردی همچون مصرف، سرمایهگذاری، تولید، توزیع و خدمات، از دیگر موارد مطرح در اصل چهل و سوم قانون اساسی است.

«جلوگیری از سلطه اقتصادی بیگانه بر اقتصاد کشور» و «تأکید بر افزایش تولیدات کشاورزی، دامی و صنعتی که نیازهای عمومی را تأمین کند و کشور را به مرحله خودکفایی برساند و از وابستگی برهاند»، در همین اصل بیان شده است.

در اصل چهل و چهارم قانون اساسی با طراحی نظام اقتصادی کشور بر سه پایه بخش دولتی، تعاونی و خصوصی، بر اولویت و مسئول بودن بخش دولتی و ضرورت مکمّل بودن فعالیت بخش تعاونی و خصوصی با آن تاکید شده است. در توضیح بخش دولتی آمده است:

بخش دولتی شامل کلیه صنایع بزرگ، صنایع مادر، بازرگانی خارجی، معادن بزرگ، بانک داری، بیمه، تأمین نیرو، سدها و شبکه های بزرگ آب رسانی، رادیو و تلویزیون، پست و تلگراف و تلفن، هواپیمایی، کشتی رانی، راه و راه آهن و مانند اینهاست که به صورت مالکیت عمومی و در اختیار دولت است.

در اصل چهل و نهم قانون اساسی، دولت، موظف به مبارزه با برخی ریشههای نابرابری اقتصادی، اجتماعی و سیاسی شده است. بر این پایه، در موارد «ثروتهای ناشی از ربا، غصب، رشوه، اختلاس، سرقت، قمار، سوء استفاده از موقوفات، سوء استفاده از مقاطعهکاریها و معاملات دولتی، فروش زمینهای موات و مباحات اصلی، دایر کردن اماکن فساد و سایر موارد...»، دولت به وسیله دستگاه قضایی دخالت می کند.(1)

ص: 29

ص: 30

3. «فقط و فقط به عنوان دفاع مشروع است» و در مقابله با تهاجم ها و تجاوزهای دشمن انجام میشود.(1)

4. مبارزهای که همه مردم در آن سهیم هستند.

درباره مفاهیم مطرح شده در زمینه جهاد، توجه به دو نکته ضروری است:

هدف مطرح در جهاد و شرایط وقوع جهاد. آنچه جهاد را از دیگر فعالیتها و تلاشهای خستگیناپذیر در مقابله با دشمنان متمایز میسازد، هدف مطرح در آن یعنی کسب رضای خداوند و اعتلای دین اسلام است. بنابراین، چنانچه در جهاد، اهدافی غیر از رضای خداوند در نظر گرفته شود و خواستهای پست دنیوی مطرح باشد، جهاد نخواهد بود.(2) خداوند می فرماید: «کسانیکه ایمان آوردهاند، در راه خدا و کسانی که کفر ورزیدهاند، در راه طاغوت پیکار میکنند». (نساء: 79)

نکته دوم آن است که جهاد در اسلام به معنای چیزی نیست که در مسیحیت به جنگ مقدس(3) یا جنگ برای تحمیل ایدئولوژی و دین یاد می شود؛ زیرا این موضوع در چارچوب ایدئولوژی اسلام جایی ندارد و با آزادی عقیده دینی که ویژگی اسلام است، هم خوان نیست. قرآن نیز آن را طرد می کند. آنچه اسلام درباره جهاد مطرح میکند، اساسا نه به عنوان تهاجم و تغلب و تسلط، بلکه به عنوان مبارزه با تهاجم و دفاع مشروع است.(4)

از نظر اسلام، صلح و آرامش، طبیعت اصلی جوامع انسانی و جنگ، حالتی عارضی به شمار می رود. ازاین رو، در مقابل دشمن مهاجم، جنگ،

ص: 31

حالتی اضطراری است و پس از تهاجم دشمن، ضرورت پیدا میکند و بعد از در هم شکستن دشمن دیگر ضرورت ندارد. قرآن کریم هم پایان جهاد را تا زمان رفع تهاجم دشمن میداند: «با نیروهای مهاجم پیکار کنید تا وقتی که فتنه و بلایی که دشمن بر سر شما ریخته است، از میان برود». (بقره: 193)(1)

درباره هدف و شرایط وقوع جهاد چنین بیان شده است: «وَ قاتِلُوا فی سَبیلِ اللّهِ الّذینَ یُقاتِلُونَکُمْ وَ لا تَعْتَدُوا إِنّ اللّهَ لا یُحِبّ الْمُعْتَدینَ؛ در راه خدا با کسانی بجنگید که به شما حمله نظامی میکنند و تجاوز نکنید؛ زیرا خدا، تجاوزکاران را دوست ندارد». (بقره: 190)

در فرهنگ اسلامی، جهاد در دفاع نظامی منحصر نیست؛ زیرا جنگیدن برای استقرار عدل، حقیقت، حفظ امت اسلامی، دفاع از ناموس، مال و جان، دفاع از حکومت اسلامی و بسیاری جنگ های دیگر، جهاد شناخته می شوند.(2) مقام معظم رهبری درباره «عدم انحصار جهاد به دفاع نظامی در اسلام» و «معنای جهاد» میفرماید:

معیار جهاد، شمشیر و میدان جنگ نیست. معیار جهاد همان چیزی است که امروز در زبان فارسی ما در کلمه «مبارزه» وجود دارد؛ فلانی آدم مبارزی است، فلانی آدم مبارزی نیست. نویسنده مبارز، نویسنده غیر مبارز، عالم مبارز، عالم غیر مبارز، دانشجوی مبارز و طلبه مبارز، دانشجوی غیر مبارز و طلبه غیر مبارز، جامعه مبارز و جامعه غیر مبارز، پس جهاد یعنی «مبارزه».

در مبارزه، دو چیز حتماً لازم است. یکی اینکه در آن، جدّ و جهد و تحرکی باشد. انسان در رخت خواب یا در پستوی خانه که نمی تواند مبارزه کند. در مبارزه باید جدّ و جهد وجود داشته باشد. اگر چه در

ص: 32

صورت مبارزه با نفس هم میدان هایی دارد. اما حالا مثال هایی که می زنیم، برای مبارزات اجتماعی و اینهاست. پس اول اینکه در آن، جدّ و جهد و تلاش و تحرک باشد. دوم اینکه در مقابلش، دشمنی باشد. مبارزه در آنجا که دشمن نیست، معنا ندارد. پس جهاد متقوم بر این دو رکن است. یکی اینکه در آن جدّ و جهد باشد. دیگر اینکه در مقابل دشمن باشد. اگر کسی علیه دوست جدّ و جهد کند، این جهاد نیست، بلکه فتنه و اخلال است.(1)

بی شک، جامعه ای زنده و پویاست که روحیه جهاد در آن زنده باشد؛ زیرا جهاد، خواری را از مردم دور می سازد و آزادی و سرافرازی را برای آنان به ارمغان میآورد. تاریخ نشان میدهد جوامعی که مردم آن در جهاد، ضعیف بوده اند، همواره طعم تلخ ذلت و مصیبت را چشیده اند.(2)

امیر مؤمنان، علی علیه السلام درباره اهمیت جهاد چنین می فرماید:

جهاد در راه خدا، دری است از درهای بهشت که خداوند آن را به روی خواص دوستان خود گشوده و لباس پرهیزکاری است و زره محکم حق تعالی و سپر قوی اوست. پس هرکه آن را ترک کند، خداوند، جامه خواری و ردای بلا و گرفتاری به او میپوشاند و بر اثر این حقارت و پستی، زبون و بیچاره میشود. چون خداوند رحمت خود را از دل او برداشته است، به بیخردی مبتلا می گردد و به سبب نرفتن جهاد و اهمیت ندادن به این امر مهم از راه حق دور می شود و در راه باطل قدم میگذارد و به نکبت و بیچارگی گرفتار می آید و از عدل و انصاف محروم میشود.(3)

ص: 33

اهمیت جهاد و نقش سازنده آن در جامعه اسلامی سبب شده است دشمنان اسلام با هدف دور ساختن ذهن مسلمانان از مفهوم راستین جهاد، تصویری وارونه از سیمای جهاد به تصویر بکشند و سپس آن را حقیقت جهاد معرفی کنند.

تعریف آنان از جهاد عبارت است از: حمله ناگهانی به دیگران که انگیزه آن، کجاندیشی و وحشی گری است. مجاهدان، سواران پیش تازی هستند که با شمشیرهای آخته در حالی که شرارههای خشم و تعصب از وجودشان زبانه میکشد، «اللهاکبرگویان» پیش می تازند و نوید قتل و غارت میدهند، با این انتظار که به کافری برخورد کنند و او را در پذیرش یا رد اسلام مخیر سازند تا زنده بماند یا خونش ریخته شود.

در برابر ترسیم چنین تصویر تک بعدی و غیر انسانی از جهاد و جهادگران، برخی مسلمانان به توجیه جهاد می پردازند و می گویند که در زمان حاضر، مسلمانان با دشمنان خود با ملایمت و روش حکمتآمیز و موعظه نیکو برخورد میکنند. آنچه درباره جهاد در اسلام مطرح است، مقتضای شرایط کنونی نیست.(1)

در پاسخ باید گفت جهاد، فریضه لازمی است که خداوند متعال همچون نماز و زکات بر هر مسلمانی واجب کرده است، چنان که هیچ گریزی از آن نیست. در آیه 216 سوره بقره درباره وجوب جهاد مسلمانان با کفار چنین آمده است:

جنگیدن _ جهاد و مبارزه _ بر شما نوشته شد، در حالی که آن را مکروه میدارید و چه بسا چیزی را مکروه بدارید، در حالی که آن برای شما خیر است و چه بسا چیزی را دوست داشته باشید در حالی که آن برای شما شر است و خدا میداند و شما نمیدانید.

ص: 34

بنابراین، جهاد و مبارزه در هیچ دورهای به واسطه شرایط زمانی تعطیل نمی شود. نه تنها مسلمانان نباید نسبت به آن با اکراه برخورد کنند، بلکه همان گونه که علی علیه السلام میفرماید، باید جهاد را همچون لباس و زره محکمی بدانند که خداوند برای نگه داری اهل تقوا از گزند دشمنان قرار داده است.

ص: 35

روحیه با کار علمی و نظم تشکیلاتی هیچ منافاتی ندارد، بلکه اتفاقاً کار علمی را هم همین روحیه جهادی بهتر می کند... آن جایی که حرکت و روح جهادی وجود دارد، انسان در ایمان آرمان و خدمت به دیگران حل می شود و خود را فراموش می کند. این روحیه را باید در جامعه تقویت کرد.(1)

در نگاه مقام معظم رهبری، فرهنگ جهادی تا بدان اندازه اهمیت دارد که ایشان وظیفه اصلی خویش را گرم کردن تنور جهاد در کشور میداند و می فرماید:

مملکت، مملکت جهاد فی سبیل الله است. از این جهت، بنده که بیشتر سنگینی بارم این است که نگاه کنم، ببینم کجا شعله جهاد در حال فروکش کردن است و به کمک پروردگار نگذارم. ببینم کجا اشتباه کاری می شود، جلویش را بگیرم. مسئولیت اصلی حقیر همین هاست.(2)

ص: 36

شخصیت حضرت امام خمینی رحمه الله ، الگویی برای تمام مؤمنین جهادی در این دوران است. برای تبیین شخصیت اماممان، آن انسان والا و آن مسلمان وارسته، بهتر از آن نیست که به قرآن پناه بریم و او را در لابه لای آیه هدایتگر آن که به توصیف بندگان صالح خدا پرداخته است، باز جوییم. او با جهاد و هجرت که مؤمنان را در حیطه ولایت الهی قرار میدهد، مصداق «ان الذین آمنوا و هاجروا و جاهدوا باموالهم و أنفسهم فی سبیل الله» شد. او با استقبال از خطر و جان بر کف گرفتن در راه خدا در زمره کسانی در آمد که ستایش الهی «و من الناس من یشری نفسه ابتغاء مرضات الله» در وصف آن سروده شده است.(1)

حضرت امام خمینی رحمه الله با صدور فرمان تشکیل جهاد سازندگی، تشریح اهمیت اقدامات جهادی در مسیر سازندگی کشور، دعوت از قشرهای گوناگون مردم برای حضور در فعالیتهای جهادی و حمایت ها، هدایت ها و ارشادهای پدرانه جهادگران، برای نخستین بار در عصر حاضر، تشکلی جهادی را ایجاد کرد.

پس از آن، با آغاز جنگ تحمیلی عراق علیه ایران در شهریور 1359، حضرت امام خمینی رحمه الله ، ملت ایران را به عرصه نبرد با دشمن و جهاد در راه خدا فرا خواند. بیان آموزه های فرهنگ جهاد به وسیله حضرت امام رحمه الله و پذیرش عمومی این آموزه ها، روحیه جهادی وصفناپذیری را در دوران دفاع مقدس بر فضای کشور حاکم کرد. رزمندگان، مریدانی عاشق بودند که با محبتی وصف ناپذیر به امام خود، در میدانهای جنگ حاضر میشدند و با خستگی ناپذیری، ایثارگری و امید به آینده، با تمام توان از آرمانهای خویش دفاع میکردند.

ص: 37

حضرت امام خمینی رحمه الله همواره جهت گیری اعتقادی در مسیر استوار کردن و ترویج و تحکیم اسلام ناب محمدی صلی الله علیه و آله را اساس فرهنگ جهادی می دانست و به فرزندان جهادی خود می فرمود: «به تنها چیزی که باید فکر کنید، استواری پایه های اسلام ناب محمدی صلی الله علیه و آله است».(1) 

در زمانی که دشمن در جنگ تحمیلی از گلوله باران، بمباران و موشک باران مناطق مسکونی و مردم بیدفاع دریغ نمیکرد، حضرت امام بر رعایت احکام اسلامی در جنگ و مصون ماندن مردم عادی و غیر نظامی عراق از خطر جنگ تأکید میکرد:

ما دستمان بسته است از این جهت که نمیخواهیم مردم عادی و مردم بیگناه تلف بشوند و آنها دستشان باز است از اینکه اعتقاد به آن چیزهایی که در اسلام مطرح است، (ندارند).(2)

ایشان میفرمود: «ما باید روی قواعد اسلامی عمل کنیم.»(3) همچنین حضرت امام به رزمندگان سفارش می کرد تا با اسیران مدارا کنند:

مکتبی بودن و تعهد به اسلام راستین اقتضا میکند تا رزمندگان اسلام با اسرای جنگی و پناهندگان با عطوفت و فتوت به گونهای اسلامی رفتار کنند.(4)

امام بزرگوار همواره حاملان فرهنگ جهادی را به خودسازی، اخلاص در کارها، جهاد با نفس و پرهیز از انحراف سفارش می کرد. بنابراین، جهت گیری اعتقادی، مهم ترین نوع جهت گیری در فرهنگ جهادی است و معیار اصلی سنجش ارزشی بودن و قداست فعالیت ها و هر نوع رفتار سازمانی به شمار می رود.

ص: 38

حضرت امام در رهنمودهای خویش، بایستههایی را برای فرهنگ جهادی مطرح کرده است که برخی آنها عبارتند از:

1. توجه داشتن به خدا و اخلاص در کارها؛

2. خودسازی و جهاد با نفس یا جهاد اکبر در کنار تلاش و سازندگی؛

3. پرهیز از انحراف، تخریب، شلوغ کاری و امور خلاف مصلحت اسلام و انقلاب؛

4. داشتن روحیه اخوت اسلامی برای پیشبرد امور (به عبارت دیگر، توجه به اصل مشارکت و مردم گرایی دینی)؛

5. رعایت قانون و انجام وظیفه و پرهیز از تداخل در دیگر امور؛

6. تلاش بی وقفه در کارها؛

7. داشتن روحیه گذشت، ایثار و فداکاری؛

8. داشتن روحیه شجاعت و دلیری در کارها؛

9. داشتن روحیه شور و نشاط اسلامی در کارها؛

10. آشنایی با علوم جدیدی که برای خدمت به مردم و آبادانی مملکت، مفید است؛

11. الگو و نمونه شدن جهادگران برای دیگر جوانان مسلمان و متعهد؛

12. انجام بیشترین خدمات با کمترین امکانات (خدمت بیشتر همراه با صرفه جویی در بیت المال)؛

13. دل سرد نشدن هنگام پیش آمدن مشکلات اقتصادی؛

14. عبادت شمردن خدمت به مستمندان و محرومان جامعه.(1)

ص: 39

ص: 40

منوره، عتبات عالیات مشرف بشوید. امروز چه ثوابی بالاتر از اینکه به برادرهای خودتان کمک کنید و این سازندگی را همه با هم شروع کنید که ایران خودتان درست ساخته بشود و برادرهای خودتان نجات پیدا بکنند. خداوند به همه شما اجر عنایت می کند و همان ثوابی را که شما از زیارت ها می خواهید، خداوند به شما در این جهاد خواهد داد.(1)

در پی صدور فرمان تاریخی حضرت امام خمینی رحمه الله در 27 خرداد 1358، انبوه امت همیشه در صحنه به دعوت ایشان، با دل و جان لبیک گفتند و آمادگی خود را برای شرکت در نهضت بزرگ سازندگی زیر لوای جهاد سازندگی اعلام کردند.

مهم ترین اهدافی که جهاد سازندگی در پی برآوردن آن بود، چنین است:

1. زدودن فقر و محرومیت از روستاها؛

2. حرکت به سوی استقلال و خودکفایی کشور با تلاش برای بهبود وضع اقتصادی و اجتماعی روستاها و مناطق عشایری با توسعه کشاورزی، دام داری و صنایع روستایی؛

3. ایجاد زمینه لازم برای رشد شخصیت والای انسانی روستاییان با مشارکت در فعالیت های روستایی و نظارت بر آن؛

4. بسیج قشرهای گوناگون مردم برای سازندگی روستاها و فراهم کردن امکان تلاش برای رشد و تکامل آنها.

رویکرد جهاد سازندگی، تلاش در صحنه های گوناگون اقتصادی _ اجتماعی با مشارکت فعال مردم بود. تلاش های مستمر و بی وقفه جهادگران در صحنه های سازندگی، بهره گیری از عناصر فعال و مخلص، تکیه بر امکانات و نیروهای مردمی در حل مشکلات و برنامه های عمران و توسعه روستایی و از همه مهم تر،

ص: 41

حضور در همه عرصه های سازندگی و توسعه، در مدت بسیار کمی، این نهاد را به مجموعه ای کارساز، کارآمد و پرتوان تبدیل کرد.

تلاش های خالصانه، شبانه روزی و خستگی ناپذیر جهادگران که در پرتو عشق به ولایت حضرت امام رحمه الله و عشق خدمت به مردم مسلمان انجام می شد، سبب گردید تا در مدت زمان اندکی، در زمینه های گوناگون عمرانی، تولیدی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی در مناطق محروم و روستایی کشور، گام های بلندی در مسیر سازندگی برداشته شود.

با شروع جنگ تحمیلی، جهادگران جهاد سازندگی نقش مؤثر و چشم گیری در زمینه فعالیت های فنی و مهندسی در جبهه ها ایفا کردند. آنها با روحیه جهادی که پیش از جنگ در وجودشان ریشه دوانده بود، حضور در میدان جنگ را صحنه دیگری از جهاد میدانستند و با ایثار و فداکاری، در عملیات های گوناگون جنگی نقش آفرینی میکردند.

انتخاب واژه «سنگرسازان بی سنگر» بیانگر عمق فداکاری جوانان جهادی بود که زیر باران گلوله و دید مستقیم دشمن، خاکریز، پل، سنگر و استحکامات می ساختند. عبور نیروهای ایران از رودخانه مرزی اروند و غافل گیری نیروهای عراقی در عملیات والفجر 8 (فتح فاو _ سال 1365)، برجسته ترین عملیات مهندسی رزمی جهاد به شمار می رود که جهانیان را به حیرت واداشت و نقش برجسته جهاد سازندگی را در جنگ نشان داد.(1)

در آذر 1362، جهاد سازندگی به دلیل گستردگی فعالیت و تشکیلات، به وزارت خانه تبدیل شد و در سال

با ادغام دو

و

، وزارت خانه جهاد کشاورزی تشکیل گردید.(2)

ص: 42

ص: 43

سخنان حضرت امام خمینی رحمه الله درباره اشتیاق جوانان و پیرمردان برای حضور در میدانهای نبرد، ایثارگریهای رزمندگان، همراهی زنان با مردان در جنگ و فداکاری کودکان برای جبهههای نبرد، به بهترین شکل، فرهنگ جهادی حاکم بر کشور را در دوران دفاع مقدس را نشان می دهد.

در ادامه به بخشهایی از این سخنان اشاره میکنیم:

یک _ اشتیاق جوانان برای حضور در میدانهای نبرد

تاریخ اسلام، جز یک برهه از صدر اسلام، جوانانی مثل جوانهای ایران ما سراغ ندارد و ملتی مثل ملت ایران در تاریخ ثبت نشده است. شما در کجای تاریخ، جز یک برهه در صدر اسلام، آن هم نه به طور وسیع، بلکه به طور محدود سراغ دارید که جوانان یک کشور این طور عاشق جنگ باشند؟ این طور عاشق دفاع از کشور خودشان باشند؟ و این طور ملت، همه با هم، یک صدا دنبال پیروزی ارتش و سپاه پاسداران و سایر قوای مسلحه باشند؟ کجا دیدید که عاشقانه، دنبال شهادت باشند. من از این چهرههای نورانی و بشاش شما و از این گریههای شوق شما حسرت میبرم.(1)

دو_ اشتیاق پیرمردان برای حضور در میدانهای نبرد

دیدید که بعضی این پیرمردها، یکی از آنها هم آمده بود اینجا، از این پیرمردها میروند التماس میکنند که ما جبهه جنگ برویم. با اینکه نمیتواند برود، می گوید نه، من قدرتش را هم دارم، بفرستید مرا، می توانم. بچههای کوچک هم همین فکر را دارند. همین کار را که بزرگها میکنند، بچهها هم همان کارها را انجام میدهند و تعلیمات نظامی کانّه میخواهند بگیرند. یک مملکتی این طوری شده است. این عنایت خداست که به ما توجه پیدا کرده است.(2)

ص: 44

سه _ ایثارگریهای رزمندگان در میدانهای نبرد

مبارک باد برکشور عزیز ایران و بر ملت شریف، رزمندگانی چنین قدرتمند و عاشقانی چنین محو جمال ازلی و سربازانی چنین دل باخته دوست که شهادت را آرزوی نهایی خود و جانبازی در راه محبوب را آرمان اصیل خویش میدانند.(1)

چهار_ همراهی زنان با مردان در جنگ

شما در تاریخ نگاه کنید از صدر تاریخ تا آخر، اگر پیدا کردید یک جایی را که زنها و زنهای جوانی که حالا باید فرض کنید که بروند سراغ جوانیشان و پیرزنش، پیرمردش، پیرزنش این طور کوشش کند در اینکه پشتیبانی از ارتشش بکند، پشتیبانی از پاسدارهایش بکند. شما کجا، اگر دارید سراغ، بگویید ما هم بفهمیم. کجا شما همچو چیزی دارید که دوش به دوش مردها و پاسدارها و ژاندارمری و ارتش و همه قوای مسلح، دوش به دوش اینها زنها هم همراهی بکنند؟(2)

پنج _ فداکاری کودکان و پیرزنان برای جبهههای نبرد

شما دارید آنجا جنگ میکنید، مردم هم دارند پشت سر شما، همه کمکها را میکنند. بدون اینکه کسی الزامشان بکند، خودشان، بچه کوچولو هم میآید قلکش را میدهد برای شما. پیرزن هفتاد [ساله] هم می آید آن طلایی که ذخیره کرده است، میدهد برای شما.(3)

ص: 45

صنعتی امیر کبیر در تاریخ 9/12/1379 مطرح کرد. در این سخنرانی، مقام معظم رهبری با طرح موضوع نهضت تولید علم و جنبش نرم افزاری به تشریح ابعاد و زوایای این مسئله پرداخت. از آن پس، بارها این موضوع محور سخنرانی های ایشان قرار گرفت، به گونه ای که با تشریح بیشتر این موضوع، جامعه علمی کشور را به حرکت جهادی در مسیر علم مکلف کرد.

از جمله این موارد، سخنان ایشان در دیدار استادان دانشگاه های سراسر کشور در تاریخ22/8/1381 است. رهبر معظم انقلاب در این سخنرانی فرمود:

یکی از وظایف مهم دانشگاهها عبارت است از نواندیشی علمی. مسئله تحجّر، فقط بلای محیط های دینی و افکار دینی نیست؛ در همه محیط ها، تحجّر، ایستایی و پای بند بودن به جزمی گرایی هایی که بر انسان تحمیل شده _ بدون اینکه منطق درستی به دنبالش باشد _ یک بلاست. آنچه که برای یک محیط علمی و دانشگاهی، وظیفه آرمانی محسوب می شود، این است که در زمینه مسائل علمی، نواندیش باشد.

پاسخ رهبر معظم انقلاب به نامه جمعی از دانش آموختگان و پژوهشگران حوزه علمیه در تاریخ 16/11/1381 نقطه عطفی در آغاز شکل گیری رسمی این جهاد علمی در کشور بود. جمعی از دانش آموختگان و پژوهشگران حوزه علمیه در نامه ای به رهبر معظم انقلاب، با بیان نتایج ارزشمند نهضت تولید علم، از ایشان برای یک بسیج عمومی و حمایت از ایجاد «کرسیهای آزاد علمی، با حضور هیئت های منصفه علمی و تخصصی»، راهنمایی خواستند. رهبر معظم انقلاب در پاسخ به نامه پژوهشگران حوزه علمیه، روی آوردن نسل دوم حوزه و دانشگاه به نشاط اجتهادی و تولید فکر علمی و دینی، نظریه پردازی و مناظره در ضمن وفاداری به اصول و اخلاق و منطق را به خودی خود یک پیروزی و دستاورد بزرگ برشمرد. با این حال، آغاز دوران جدید تحول علمی را زمانی دانست که نخبگان به قدرت شناسایی و

ص: 46

تثبیت نقطه تعادل میان «هرج و مرج» و «دیکتاتوری» دست یابند و سهم «آزادی»، «اخلاق» و «منطق»، همه یک جا و در کنار یکدیگر ادا شود.

ایشان در پاسخ به تقاضای راهنمایی پژوهشگران حوزه علمیه، خطاب به سیاستگذاران نهادهای فرهنگی کشور فرمود:

از شورای محترم مدیریت حوزه علمیه قم می خواهم تا با اطلاع و مساعدت «مراجع بزرگوار و محترم» و با همکاری و مشارکت «اساتید و محققین برجسته حوزه»، برای بالندگی بیشتر فقه و اصول و فلسفه و کلام و تفسیر و سایر موضوعات تحقیق و تألیف دینی و نیز فعال کردن «نهضت پاسخ به سؤالات نظری و عملی جامعه»، تدارک چنین فرصتی را ببینند.

از شورای محترم انقلاب فرهنگی و به ویژه ریاست محترم آن نیز می خواهم که این ایده را در اولویت دستور کار شورا برای رشد کلیه علوم دانشگاهی و نقد متون ترجمه ای و آغاز «دوران خلاقیت و تولید» در عرصه علوم و فنون و صنایع و به ویژه رشته های علوم انسانی و نیز معارف اسلامی قرار دهند تا زمینه برای این کار بزرگ به تدریج فراهم گردد و دانشگاه های ما بار دیگر در صف مقدّم تمدن سازی اسلامی و رشد علوم و تولید فن آوری و فرهنگ قرار گیرند.(1)

ایشان همچنین رهایی از وابستگی علمی به غرب، دست یابی به توان مقابله در برابر زورگویی های غرب و دست یابی به پیشرفت و اقتدار را از مهم ترین دلایل ضرورت این جهاد علمی برشمرد.

در پی اعلام مقام معظم رهبری مبنی بر نواندیشیعلمی، تولید علم، و تبدیل علم گرایی و علم محوری به گفتمان مسلط جامعه در همه بخش ها، جامعه علمی کشور حرکت جهادگونه خود را در عرصههای گوناگون

ص: 47

فن آوری هستهای، فن آوری هوافضا، موشکها و تجهیزات نظامی، فن آوری نانو، پزشکی و سلولهای بنیادین آغاز کرد. تاکنون این جهاد علمی در کشور، دستاوردهای قابل توجهی به ویژه در رشته های بسیار نو و برتر کشور عرضه داشته است.

طراحی نخستین نقشه پروتئینی سلول های بنیادی جنین، دست یابی به فن آوری تولید حیوانات تراریخته، تولید جنین فریز شده، دست یابی به روش جدید ترمیم ضایعات نخاع، تولد نخستین جانور همسانه سازی شده خاورمیانه، تولد نخستین گوسفند حاصل از لقاح خارج رحم در کشور، تولید داروی کنترل بیماری ایدز، تولید داروی درمان ام اس، تولید داروی خوراکی تالاسمی و تبدیل ایران به دومین تولیدکننده این دارو در دنیا، تولید داروی گیاهی زخم پای دیابتی، تولید داروی گیاهی ضد سرطان گوارش، دست یابی به دانش تولید فرآورده های نوترکیب دارویی در مقیاس صنعتی (در حوزه علوم پایه و کاربردی)،(1) دست یابی ایران به چرخهٔ تولید سوخت هسته ای (در حوزه فن آوری هستهای)، ساخت ماهواره امید (که به وسیله یک ماهواره بر ایرانی به نام موشک ماهواره بر «سفیر امید» در مدار زمین قرار گرفت و ایران به جمع هشت کشور دارنده این تکنولوژی پیوست)، ساخت موشک ماهواره بر سیمرغ (در حوزه فن آوری هوافضا)؛ طراحی و ساخت ناوشکن جماران، موشک زمین به زمین سجیل، سامانه پدافند موشک فاتح 110، راکت زمین به زمین شهاب3 با برد حدود 2000 کیلومتر (راکت شهاب 3 قادر است هر هدف و پایگاه امریکایی را در خلیج فارس و حتی اسرائیل نشانه بگیرد)، راکت قدر1 با 1800 کیلومتر برد، انواع راکتهای ضد زره

ص: 48

مانند راکت توفان، راکت های زمین به هوا از جمله صیاد 1 و 2 و شهاب ثاقب، تانک واکنش سریع توسن، تانک ذوالفقار (مجهز به انواع سلاح های پیشرفته و دارای قدرت مانور بالا در حوزه فن آوری موشکها و تجهیزات نظامی)،(1) بخشی از دستاوردهای جهادگران عرصه جهاد علمی کشور است که همچنان ادامه دارد.

یک شرکت تجزیه و تحلیل داده های علمی مستقر در مونترال کانادا به نام شرکت ساینس ماتریکس در گزارشی که در سال 1389 (2010) درباره رتبه بندی جهانی در زمینه علوم و دستاوردهای علمی منتشر کرد، بیان کرده است خروجی و یافته های علمی در ایران در طول یک دهه گذشته، یازده برابر، سریعتر از میانگین جهانی بوده است که سریع ترین روند رشد علمی در میان همه کشورهای جهان به شمار میرود.(2)

در راستای این جهاد علمی، مقام معظم رهبری در23 مرداد 1385 در دیدار رؤسای دانشگاه ها و مؤسسه های آموزش عالی، مهم ترین نیاز کشور در مسیر پیشرفت علمی را وجود یک نقشه جامع علمی دانست که با ترسیم آن بتوان به سطوح بالای دانش روز و جهش علمی دست یافت. ایشان در این سخنان فرمود:

ما در کشور به نقشه جامع علمی احتیاج داریم. ما باید بدانیم که برای رسیدن به هدف چشم انداز بیست ساله _ که نام آن مکرر برده می شود _ نقشه جامع علمی ما چیست؟ اینرا باید ترسیم کنیم. بعد، این نقشه را طبق راهبردهای عملیاتی و برنامه ریزی های زمان دار و منظم، مثل یک پازل، به تدریج باید پُر و کامل کنیم. این کار انجام نگرفته و ما آن را

ص: 49

نیاز داریم و باید انجام بگیرد. این کار با زبدگان و نخبگان و صاحبان اندیشه کشور در حوزه دانشگاه ها و آموزش و پرورش و حوزه های ذی ربط عملی است و بایستی تحقق پیدا کند.(1)

با فرمان مقام معظم رهبری، شورای عالی انقلاب فرهنگی در اردی بهشت 1386 تهیه نقشه جامع علمی کشور را آغاز کرد و در نهایت، با همکاری دولت و دیگر مجامع تصمیم گیر و تصمیم ساز و پشت سر گذاشتن فراز و نشیب های فراوان، نسخه نهایی نقشه جامع علمی کشور در 14 دی 1389 به تصویب رسید.(2)

بیتردید، اجرای نقشه جامع علمی کشور که مجموعهای جامع، هماهنگ، پویا و آینده نگر به شمار می رود، زمینه و بستر لازم را برای تحقق کامل اهداف مقدس نظام جمهوری اسلامی فراهم خواهد کرد. این نقشه شامل مبانی، اهداف، سیاستها و راهبردها، ساختارها و الزامات تحول راهبردی علم و فن آوری مبتنی بر ارزشهای اسلامی و بومی کشور، تجربه های گذشته و نظریهها و نمونههای علمی است.

ص: 50

ص: 51

آنچه که در عرصه مجموعه مسائل کشور، انسان مشاهده میکند که در سال 90 باید ما آن را وجهه همت خودمان قرار بدهیم، این است که از جمله اساسی ترین کارهای دشمنان ملت ما و کشور ما در مقابله با کشور ما، مسائل اقتصادی است. البته در عرصه فرهنگی هم فعالند، در عرصه سیاسی هم فعالند، در عرصه انحصارات علمی هم فعالند، اما در عرصه اقتصادی فعالیت بسیار زیادی دارند... لذا این سال جاری را که از این لحظه آغاز میشود، ما بایستی متوجهکنیم به اساسی ترین مسائل کشور، و محور همه اینها به نظر من، مسائل اقتصادی است. لذا من این سال را «سال جهاد اقتصادی» نام گذاری می کنم و از مسئولان کشور، چه در دولت، چه در مجلس، چه در بخش های دیگری که مربوط به مسائل اقتصادی می شوند و همچنین از ملت عزیزمان انتظار دارم که در عرصه اقتصادی با حرکت جهادگونه کار کنند، مجاهدت کنند. حرکت طبیعی کافی نیست. باید در این میدان، حرکت جهشی و مجاهدانه داشته باشیم.(1)

مقام معظم رهبری در سخنان نوروزی خود، معرفی الگوی موفق از نظام اسلامی در عصر حاضر را از دیگر دلایل ضرورت جهاد اقتصادی دانست:

ما باید بتوانیم قدرت نظام اسلامی را در زمینه حل مشکلات اقتصادی به همه دنیا نشان دهیم. الگو را بر سر دست بگیریم تا ملت ها بتوانند ببینند که یک ملت در سایه اسلام و با تعالیم اسلام چگونه می تواند پیشرفت کند.(2)

ایشان در بیان الزامات جهاد اقتصادی، انجام حرکت عظیم اقتصادی در سال 1390 را نیازمند روحیه جهادی، استحکام معنویت و تدین در جامعه به ویژه در میان جوانان، پرهیز از مسائل حاشیه ای و حاشیه سازیها در کشور و

ص: 52

حفظ اتحاد و انسجام  ملی در میان مردم، مردم با مسئولان و میان خود مسئولان برشمرد.

نکته مهم دیگر درباره جهاد اقتصادی، توجه به ارتباط این موضوع با موضوع های راهبردی سالهای گذشته است. بی تردید، موضوعات «اتحاد ملی و انسجام اسلامی» (موضوع سال 1386)، «نوآوری و شکوفایی» (موضوع سال 1387)، «اصلاح الگوی مصرف» (موضوع سال 1388)، و «همت مضاعف و کار مضاعف» (موضوع سال 1389) مقدمهای برای اجرای جهاد اقتصادی بودند.

در این بخش، به تشریح اهمیت سیاستهای راهبردی سالهای گذشته خواهیم پرداخت که از مقدمات جهاد اقتصادی به شمار می روند.

ص: 53

مصرف»، «نوآوری و شکوفایی»، و «اتحاد ملی و انسجام اسلامی»، زمینههای اقتصادی و اجتماعی برای اجرای موفقیتآمیز جهاد اقتصادی را فراهم کرد.

یکی از مفاهیم موجود در واژه جهاد، تلاش مضاعف و حرکت مستمر است و جهاد اقتصادی در سایه همت، تلاش و کار مضاعف در عرصههای گوناگون فرهنگی، اجتماعی و سیاسی به ویژه عرصه اقتصادی محقق می شود. همت و کار مضاعف سبب سازندگی کشور، رفاه و رونق زندگی عمومی مردم و پیشرفت اقتصادی جامعه خواهد شد.

مقام معظم رهبری طرح هدف مندسازی یارانهها، افزایش صادرات غیرنفتی و مبارزه هوشمندانه و مقتدرانه با تحریم های کشورهای غربی را نمونههایی از همت و کار مضاعف برشمرده است. ایشان درباره تلاش ملت ایران در رویارویی هوشمندانه و مقتدرانه با تحریم های کشورهای غربی چنین فرمود:

از جمله چیزهایی که همت مضاعف را در زمینه اقتصادی نشان می دهد، مواجهه هوشمندانه و مقتدرانه با تحریم هایی است که غرب به سردمداری امریکا و متأسفانه پیروی کورکورانه بعضی از دولت های اروپایی از امریکا علیه ایران اعمال کرد. از اول سال 89، اینها به خیال خودشان حرکت تحریم ایران را تشدید کرده اند. خودشان در محاسباتشان _ که خبرهایش به ما می رسید _ صحبت می کردند، می گفتند که این تحریم ها پنج شش ماهه، جمهوری اسلامی و ملت ایران را به زانو درمی آورد؛ تصورشان این بود. آنها به فکر بودند که به وسیله تحریم ها کار را آن چنان بر ملت ایران دشوار کنند و دایره را آن چنان بر ملت ایران تنگ کنند که ملت ایران به نظام خودشان، به جمهوری اسلامی معترض شوند؛ هدفشان این بود. یک برخورد هوشمندانه و قدرتمندانه ای با این تحریم ها انجام گرفت و تیغ دشمن کُند شد. دشمن نتوانست با این تحریم ها به هدف های خود دست پیدا کند. خوش بختانه با تلاش زیاد، با کار متراکم شبانه روزی، مسئولان

ص: 54

در بخش های مختلف توانستند از این عقبه عبور کنند. امروز خود غربی ها اعتراف می کنند، می گویند تحریم ایران دیگر فایده ای ندارد.(1)

اصلاح الگوی مصرف از دیگر سیاستهای راهبردی است که سال 1388 مطرح شد. اصلاح الگوی مصرف و صرفهجویی، از ول خرجی ها و هدر دادن اموال در سطوح خرد و کلان جامعه جلوگیری و مصرف را کارآمد و ثمربخش می کند. نتیجه این امر، ایجاد تعادل میان درآمدها و هزینههاست و در حوزه اقتصاد، بسیار اثرگذار و سرنوشت ساز است. باید گفت اجرای سیاست اصلاح الگوی مصرف نیازمند فرهنگ سازی پایدار است. همان گونه که مقام معظم رهبری فرمود، سال 1388، سال حرکت به سوی اصلاح الگوی مصرف بود، نه تحقق کامل سیاست اصلاح الگوی مصرف. آغاز این حرکت سبب شد تا همه افراد جامعه، لزوم اصلاح رفتارهای مصرف را احساس کنند و رفته رفته، این اصلاح، نهادینه گردد و به رفتاری پایدار و در نهایت، به فرهنگی در مصرف تبدیل شود.

رهبر معظم انقلاب با بیان آنکه مدیریت مصرف منابع عمومی کشور، یکی از هدف های مطرح در جهاد اقتصادی است، اجرای سیاست اصلاح الگوی مصرف را گامی در این راستا دانسته و فرموده است:

یک هدف دیگر، مدیریت مصرف منابع عمومی کشور است؛ از جمله آب، از جمله انرژی. در دو سال قبل از این، ما شعار سال را «اصلاح الگوی مصرف» قرار دادیم؛ صرفه جویی، دوری از اسراف. این، یکی از راه هایی است که می تواند الگوی مصرف را به معنای واقعی کلمه اصلاح کند؛ کما اینکه تاکنون هم آثاری از آن دیده شده است. در همین چند ماهی که هدف مندی یارانه ها دارد اجرا می شود، مصرف انرژی پایین آمده است که این به نفع کشور است. اسراف در نان و دور ریختن نان و

ص: 55

ضایع شدن گندم _ که نعمت بزرگ خداست و با چه زحمتی به دست می آید _ کم شده است، مصرف ها تعادل پیدا کرده است. این از جمله فوایدی است که تاکنون حاصل شده و البته فواید بسیاری ان شاءاللَّه در آینده خواهد داشت. اصلاح ساختار اقتصاد هم از این قبیل است.(1)

جهاد اقتصادی و حرکت در مسیر سیاستهای مقدماتی آن مانند اصلاح الگوی مصرف و بهره مندی جامعه از همت و کار مضاعف، نیازمند بستری فرهنگی و اجتماعی است و وجود وحدت، هم بستگی، نوآوری و خلاقیت در جامعه، از الزامات آن به شمار می رود. رهبر معظم انقلاب نیز از جمله الزامات تحقق جهاد اقتصادی را بهره مندی جامعه از روحیه جهادی و حفظ اتحاد و انسجام ملی می داند.

فعالیتهای گسترده سالهای گذشته در راستای سیاستهای راهبردی «اصلاح الگوی مصرف»، «همت و کار مضاعف»، «نوآوری و شکوفایی» و «اتحاد ملی و انسجام اسلامی» در کشور افزون بر اجرای برنامههایی جهت عملیاتی کردن این سیاستهای راهبردی در سطح کشور، با ایجاد آگاهی عمومی، بستر تحقق سیاست کلان جهاد اقتصادی را فراهم آورد.

ص: 56

همه می پرسیدند اسلام چگونه میتواند اداره یک جامعه را بر عهده بگیرد و دوره کوتاه مدت اوایل ظهور اسلام را باز هم به وجود آورد؟ با تشکیل نظام جمهوری اسلامی، موقعیتی برای اجرای معیارهای اسلامی به دست آمد که با توجه به این ادعا مکتب شیعه، جواب بسیاری از پرسش ها و مشکلات جوامع بشری را دارد و احتیاجی به استفاده از الگوهای غربی نیست، انتظار عموم مسلمانان آن بود که جمهوری اسلامی در عمل، برتری اسلام و حکومت اسلامی بر همه شیوهها را نشان دهد.(1)

در پاسخ به این انتظار، انقلاب اسلامی ایران با ایجاد ساختارهای متناسب با شرایط زمان و در چارچوب احکام اسلامی، در بسیاری از جنبه ها به الگوی مناسب و نمونه موفقی تبدیل شد که بسیاری از ملتها و دولتهای دنیا از آن اثر پذیرفتند. دستاوردهای ایران در زمینههای علمی، تحقیقاتی، صنعتی، پزشکی و نظامی، گواهی بر عملکرد صحیح نظام جمهوری اسلامی ایران در معرفی الگوی موفق در این زمینههاست.

رهبر معظم انقلاب درباره موفقیت ایران در الگوسازی میفرماید:

یک انقلاب اگر بخواهد بر روی ذهن و عمل دیگران تأثیر بگذارد و الگو واقع بشود، باید خصوصیاتی داشته باشد. مهم ترین این خصوصیات، همین ثبات و استقامت و ایستادگی است. اگر این شد، انقلاب برای دیگران الگو واقع خواهد شد... انقلاب ما این جوری بوده است. انقلاب ما توانسته است الهامبخش باشد، الگوساز باشد و این بر اثر ثبات و استقامت و ایستادگی بر اصول و پایه های اصلی است که این انقلاب به وسیله امام اعلام کرد.(2)

ص: 57

قرار گرفتن ایران در جایگاه یک نظام موفق و الگو در برخی زمینهها، ضرورت تلاش برای حفظ این جایگاه و دست یابی به جایگاههای رفیعتر در همه زمینهها و تحقق همه جانبه جامعه اسلامی الگو و نمونه را ایجاب می کند. در این راستا، رهبر معظم انقلاب در تاریخ 13 آبان 1382، سند چشمانداز بیست ساله جمهوری اسلامی ایران در افق 1404 هجری شمسی را به سران قوای سه گانه ابلاغ کرد.

بر اساس این سند، در سال 1404، ایران، کشوری است توسعه یافته با جایگاه اول اقتصادی، علمی و فن آوری در سطح منطقه با هویت اسلامی و انقلابی، الهام بخش در جهان اسلام و با تعامل سازنده و موثر در روابط بین الملل.(1)

در سند چشم انداز 1404، در تعریف ایران توسعه یافته، نخستین عامل مطرح، جایگاه اقتصادی ایران است. به عبارتی، از جمله مهم ترین مسائل مؤثر در تعریف الگوی موفق از سوی نظام جمهوری اسلامی، توانایی این نظام اسلامی در حل مشکلات اقتصادی، تأمین نیازهای اساسی و فراهم کردن زمینه مناسب برای نمایش خلاقیتهای متفاوت در جهت رشد و تکامل و کسب کمالات انسانی است.(2) رهبر انقلاب اسلامی درباره توجه به اقتصاد در الگوی پیشرفت میفرماید:

ما باید بتوانیم قدرت نظام اسلامی را در زمینه حل مشکلات اقتصادی به همه دنیا نشان دهیم. الگو را بر سر دست بگیریم تا ملت ها بتوانند ببینند که یک ملت در سایه اسلام و با تعالیم اسلام چگونه می تواند پیشرفت کند.(3)

ص: 58

ایران افق چشم انداز 1404 از نظر اقتصادی با ویژگیهای زیر تعریف شده است:

1. برخوردار از سلامت، رفاه، امنیت غذایی، تامین اجتماعی، فرصت های برابر، توزیع مناسب درآمد، نهاد مستحکم خانواده، به دور از فقر، تبعیض و بهره مند از محیط زیست مطلوب؛

2. دست یافته به جایگاه اول اقتصادی، علمی و فن آوری در سطح منطقه آسیای جنوب غربی (شامل آسیای میانه، قفقاز، خاورمیانه و کشورهای همسایه) با تأکید بر جنبش نرم افزاری و تولید علم، رشد پرشتاب و مستمر اقتصادی، ارتقای نسبی سطح درآمد سرانه و رسیدن به اشتغال کامل.(1)

یکی از مهم ترین اقداماتی که در تحقق اهداف اقتصادی سند چشم انداز و دست یابی سریعتر ایران به جایگاه اقتصادی پیشبینی شده، طرحی جامع با نام «طرح تحول اقتصادی» است. در این طرح بنیادین، برای اصلاح ساختار اقتصادی کشور، هفت برنامه در حوزههای نظام مالیاتی، نظام گمرکی، نظام بانکی، چارچوب ارزشگذاری پول ملی، بهرهوری، نظام توزیع کالا و خدمات و توزیع یارانهها تنظیم شده است.(2)

مهم ترین برنامه در میان برنامههای هفتگانه طرح تحول اقتصادی، هدف مند کردن یارانههاست که از الزامات تحقق اقتصاد «رشدیافته» و «عدالت محور» به شمار میرود.

به دلیل اهمیت و نقش طرح هدف مندسازی یارانه ها در دست یابی به اهداف اقتصادی سند چشم انداز و ایجاد جامعه اسلامی الگو و نمونه، به توضیح این طرح میپردازیم.

ص: 59

در حال حاضر طرحهای اقتصادی بنیادینی همچون طرح عظیم هدف مندسازی یارانه ها و قانون مالیات بر ارزش افزوده در حال اجراست، ولی تحقق هرچه سریعتر اهداف سند چشمانداز، نیازمند جهاد اقتصادی ملت است. تلاش مضاعف و مستمر مردم همراه با خستگی ناپذیری و باوری ایثارگرانه در مسیر پیشرفت و اعتلای اقتصادی ایران اسلامی نیز یکی از الزامات آن است.

هدف مندسازی یارانهها، گامی بزرگ در ایجاد جامعه اسلامی الگو

با اجرای طرح هدف مندسازی یارانه ها در سال 1389 که مهم ترین برنامه طرح تحول اقتصادی به شمار می رفت، صفحهای برجسته در تقویم اقتصادی ایران ورق خورد. در این سال، اقتصاد ایران از بزرگ ترین مانع پیشرفت اقتصادی خود؛ یعنی بیماری یارانه های باز و غیرهدف مند عبور کرد و آرزوی دیرین جامعه اقتصادی ایران برای رهایی از یارانه های باز تحقق یافت.(1)

بر اساس این طرح، دولت، یارانه ها را با دقت بیشتری میان همه مردم تقسیم کرد. به صورت هم زمان با آغاز پرداخت نقدی یارانهها، دولت رفته رفته کوشید قیمت برخی کالاهای مصرفی را که پیش از آن به دلیل تعلق گرفتن یارانهها به آنها با قیمت پایینتری در بازار عرضه میشد، واقعی کند. گفتنی است حذف یارانههای غیر نقدی از کالاهای مصرفی به صورت تدریجی و در فرآیند یک دوره پنج ساله انجام میشود.

در کنار پرداخت نقدی یارانهها به مصرف کنندگان، دولت برای جبران زیان های احتمالی موجود در بخش صنعت کشور، بخشی از پول قرار گرفته در اختیار سازمان هدف مندسازی یارانه ها را با نظارت مجلس و دیگر دستگاه های نظارتی به صورت نقدی به تولیدکنندگان پرداخت

ص: 60

می کند. این کار تا اندا زه ای از افزایش قیمت کالاها و خدمات و کاهش فروش آنها جلوگیری می کند.

با اجرای طرح هدف مندسازی یارانهها، بسیاری از کاستی های پرداخت یارانه های دولتی به شیوهای که در کشور ما رایج بود، اصلاح می شود که از جمله این کاستی ها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

1. افزایش چشم گیر فاصله قیمت های یارانه ای و قیمت های واقعی و در نتیجه، فشار بیشتر بر منابع عمومی بودجه دولت برای تأمین یارانه ها؛

2. رشد جمعیت و افزایش تقاضا برای خدمات عمومی و زیربنایی در کنار محدودیت منابع؛

3. هدف مند نبودن یارانه ها و بهره مندی بیشتر گروه های پردرآمد از یارانه ها به ویژه یارانه برخی حامل های انرژی (مانند بنزین، گاز، برق و... )؛

4. بر هم خوردن الگوی مصرف خانوارها و آثار زیان بار زیست محیطی مصرف زیاد حامل های انرژی؛

5. ظهور فن آوری های هدردهنده منابع کم یاب (انرژی، آب و...) و غیر رقابتی شدن محصولات تولیدی در بازارهای جهانی؛

6. گسترش نظام اداری و تشکیلات دولت و ورود دولت به فعالیت های تصدی گری؛

7. فراهم شدن زمینه فسادهای اقتصادی به ویژه قاچاق کالاهای یارانه ای.

به دلیل گذشت زمان و گسترش ابعاد مسئله، چنین اصلاحی بسیار پیچیده و تصمیم گیری درباره آن برای دولت مردان بسیار مشکل شده بود.(1) چنانچه روند اجرای این طرح بزرگ اقتصادی با موفقیت هرچه بیشتر ادامه یابد، گامی بزرگ در مسیر ایجاد جامعه اسلامی الگو و نمونه خواهد بود.

ص: 61

مقام معظم رهبری، طرح هدف مندسازی یارانهها را نمونهای از همت و کار مضاعف می داند که زمینهساز جهاد اقتصادی، عدالت اجتماعی و در نهایت، جامعه نمونه اسلامی است. ایشان در این باره چنین فرموده است:

زمینه دیگری که در آن، همت مضاعف را انسان مشاهده می کند و به دنبال خود، دریایی از کار به وجود می آید، مسئله عرصه های اقتصادی است که یک نمونه آن، گام بلند هدف مند کردن یارانه هاست. خوب است ملت عزیز ما بدانند که همه صاحب نظران اقتصادی _ چه آن کسانی که از لحاظ دیدگاه های اقتصادی با دولت فعلی موافقند و چه آن کسانی که دیدگاه های اقتصادی آنها، مخالف با نظرات دولت فعلی است _ متفقند که هدف مند کردن یارانه ها یک کار بسیار لازم، بسیار اساسی و بسیار مفید است. این، جزو آرزوهایی بود که سال های گذشته از دولت ها مطالبه می شد. ورود در این میدان، کار دشوار و سختی است؛ زمینه ها هم آماده نبود. بحمدالله اکنون این کار شروع شده است. همکاری ملت و دولت در این زمینه هم انصافاً عالی بود. حرکت مردم در جهت هدف مند کردن یارانه ها، حرکت عالی ای بود. آثار این کار در آینده به تدریج آشکار می شود؛ اگرچه تا امروز هم بعضی از آثار مثبت آن آشکار شده است. اهداف مهم این کار، در درجه اول، توزیع عادلانه یارانه هاست. دستگاه مدیریت کشور یارانه هایی را بین مردم تقسیم میکند. با شکل قبلی، این یارانه ها به کسانی که بیشتر پول داشتند، بیشتر مصرف می کردند، بیشتر می رسید، اما به کسانی که کمتر پول داشتند، کمتر مصرف می کردند، این یارانه ها کمتر می رسید. با هدف مند کردن یارانه ها، توزیع عادلانه انجام می گیرد؛ یعنی به همه، به نسبت واحدی می رسد. این، یک گام بلند در جهت ایجاد عدالت اجتماعی است.(1)

ص: 62

ص: 63

محصولات تصفیه شده از مواد خام نفتی ایران و نیز سرمایه گذاری تجاری (فاینانس) در ایران) و سرمایه گذاری متقابل میان ایران و امریکا، تعیین مجازات برای شرکت های غیر امریکایی که در بخش انرژی ایران بیش از 20 میلیون دلار در سال سرمایه گذاری کنند و تحریم های بیشتری برای کشورهای ثالث که به ایران صادرات دارند، برخی تحریمهایی است که امریکا بر ایران اعمال کرده است.(1)

در سال 1385 نیز تحریم، شدید شد. پس از اعلام «اتهام» امریکا مبنی بر اینکه

،

و

ایران، حامی مالی نهادهای تروریستی هستند،

، خدمات رسانی به این بانک های ایرانی را متوقف کرد. در این سال، نهادهای زیر از سوی وزارت خزانه داری امریکا تحریم شدند:

1.

و نهادهای وابسته به

: (قرارگاه سازندگی خاتم الانبیا، منطقه نظامی پارچین، شرکت «نفت شرق _ کیش»، قرارگاه سازندگی کربلا، شرکت مهندسی سپاساد، قرب نوح، شرکت عمران ساحل، شرکت مهندسین مشاور ساحل، مؤسسه حرا، قرارگاه سازندگی قائم،

)؛

2.

؛

3. بانکها شامل:

الف) صادرات (همه شعبه های خارج از کشور این بانک به همراه شعبه مرکزی آن)؛

ب) بانک ملی (همه شعبه های خارج از کشور این بانک به همراه شعبه مرکزی آن)؛

ج) بانک کارگشایی؛

ص: 64

د) بانک ملی ایران ZAO (

_

)؛

ه ) بانک ملی با مسئولیت محدود (

_

)؛

و) بانک آریان (پروژه معاملاتی مشترک میان بانک های صادرات و ملی در

_

)؛

ز) بانک ملت (همه شعبه های خارج از کشور این بانک به همراه شعبه مرکزی آن)؛

ح) بانک MELLAT BANK SB CJSC (

_

)؛

ط) بانک

با مسئولیت محدود (

).(1)

در سال 1386 (2007) بانک سپه نیز به فهرست سیاه تحریم های وزارت خزانه داری امریکا افزوده شد.(2) در ادامه رویکرد تحریم و افزایش فشار بر ایران بر سر موضوع هسته ای، سال 1389، سال تشدید تحریمهای کشورهای غربی به سرکردگی امریکا علیه ایران بود. در این سال، با وجود تلاش های ایران برای همکاری با جامعه بین المللی، امریکا پیش نویس دور چهارم تحریم های علیه ایران را به شورای امنیت سازمان ملل فرستاد و تحریم های جدیدی علیه ایران تصویب شد.

همچنین وزارت خزانه داری امریکا در آذر 1389 اعلام کرد که شرکت ها و بانکهای نفت و گاز پارس، بیمه معلم، بانک مهر، بانک انصار، شرکت کشتی رانی لاینر ترانسپورت کیش و بنیاد تعاون سپاه را به فهرست سیاه تحریمی خود می افزاید.(3) در بهمن 1389 (اوایل سال 2011)، وزارت

ص: 65

خزانه داری امریکا، تحریم های جدیدی را علیه بانک رفاه ایران تحمیل کرد.(1)

با وجود تشدید سیاستهای اقتصادی خصمانه امریکا علیه ایران در سال 1389، گزارش سازمان اطلاعات مرکزی امریکا از 13 شاخص کلان اقتصادی ایران در سال 2010 (1389) نشان دهنده آن است که اقتصاد ایران در این سال، وضعیتی بالنده و رو به رشد داشته است. گزارش سازمان اطلاعات مرکزی امریکا، میزان تولید ناخالص داخلی ایران را بر اساس قدرت خرید در سال 2010، 5/863 میلیارد دلار اعلام کرد که این رقم نسبت به سال قبل از آن، 45 میلیارد دلار افزایش داشته است. سرانه تولید ناخالص داخلی ایران نیز در سال 2010، حدود 200 دلار افزایش داشته و از 11 هزار دلار در سال 2009 به 11200 دلار در این سال رسیده است. همچنین ایران از نظر سرانه تولید ناخالص داخلی، رتبه 100 جهان را به دست آورده است. رشد تولید ناخالص داخلی ایران در سال 2010 نسبت به سال قبل از آن، رشد قابل توجهی داشته و دو برابر شده است. در حالی که رشد اقتصادی ایران در سال 2009 فقط 5/1 درصد بوده، این رقم در سال 2010 به 3 درصد افزایش یافته است. این گزارش می افزاید که به عقیده تحلیلگران، بهبود بیشتر شاخص های کلان اقتصاد ایران در سال 2010 نشان دهنده بی اثر بودن تحریم ها بر اقتصاد ایران در سطحی کلان است.(2)

روزشمار تحریمهای ایالات متحده علیه ایران نشان می دهد که این تحریمها در سالهای اخیر، شدت بیشتری یافته است. در همین حال، دولت

ص: 66

امریکا در راستای سیاست های ضد ایرانی خود، کشورهای غربی را زیر فشار گذاشته است تا از سیاست های این کشور در تحریم ایران پیروی کنند.

تشدید سیاستهای اقتصادی خصمانه امریکا و هم پیمانانش علیه ایران ایجاب میکند ملت ایران و مسئولان نظام برای ادامه رویارویی هوشمندانه و مقتدرانه با تحریم های اقتصادی دشمنان، در حوزه مسائل اقتصادی کشور، حرکتی جهادگونه داشته باشند.

ص: 67

در نظام بینالملل، اثرپذیری نظامهای اقتصادی، سیاسی و فرهنگی کشورهای جهان از سیاستهای قدرتهای بزرگ اقتصادی و بهره گیری قدرتهای اقتصادی از تکنیکهای گوناگون برای اثرگذاری بر کشورها در جهت تأمین اهداف و منافع خود، قاعده حاکم است.(1) به همین دلیل، توانایی و قدرت اقتصادی هر کشوری، مهم ترین عامل و اهرم برای پیشبرد اهداف سیاست خارجی به شمار میرود.

بی تردید، در این فضای بینالمللی، جمهوری اسلامی نیز برای پیشبرد اهداف متعالی سیاست خارجی خود باید قدرت اقتصادی بالایی داشته باشد؛ قدرتی که جز با حرکت جهشی و جهادگونه مردم در مسیر اقتصاد به دست نمیآید.

ص: 68

کسانی که اهل باطل و سازشند، اصلاً به کار جهادی احتیاج ندارند. بروند سازش کنند و مشکلاتشان را اگر حل شد، حل کنند. کسانی که اهل حقند، این طور نیستند. بدون کار جهادی، کار سیاسی و تحرک هیچ فایده ای ندارد.(1)

همچنین رهبر انقلاب، معنای حقیقی زندگی انسان را در بهره مندی از روحیه جهادی و زندگی جهادی در راه هدفها و ارزشها میداند و می فرماید:

جهاد یعنی مجاهدت کردن و تلاش کردن زندگی، یعنی اینکه ما این هدف ها را ترسیم کنیم و ارزش هایی را که برای ما عزیز و محترم است، مشخص کنیم و بعد با همه قوا بکوشیم. اصلاً زندگی جز این معنی ندارد و الا اگر انسان از ارزشهایی که آن ارزشها هر چه می خواهد باشد، خالی باشد، به یک جماد تبدیل خواهد شد. در این نوع زندگی، هر چه می گذرد؛ انسان احساس می کند که عمرش تلف نشده است؛ چون برای یک هدف عالی زحمت کشیده است. در پایان راه هم وقتی به پشت سر خود نگاه می کند، می بیند فرسنگ ها به هدف نزدیک شده است. لذا حسرت ندارد و احساس لذت می کند. این زندگی واقعی است؛ زندگی برای آرمان ها و هدف های والا.(2)

پس از نام گذاری سال 1390 به سال جهاد اقتصادی، مقام معظم رهبری، بهره مندی ملت و مسئولان از روحیه جهادی را یکی از الزامات تحقق این جهاد می داند و می فرماید:

اگر ما بخواهیم این حرکت عظیم اقتصادی در کشور در سال 90 انجام بگیرد، یک الزاماتی هم دارد. این الزامات را هم من فهرست وار عرض بکنم. اولاً روحیه جهادی لازم است. ملت ما از اول انقلاب تا امروز در هر جایی که با روحیه جهادی وارد میدان شده، پیش رفته. این را ما

ص: 69

در دفاع مقدس دیدیم، در جهاد سازندگی دیدیم، در حرکت علمی داریم مشاهده میکنیم. اگر ما در بخش های گوناگون، روحیه جهادی داشته باشیم؛ یعنی کار را برای خدا، با جدیت و به صورت خستگی ناپذیر انجام دهیم _ نه فقط به عنوان اسقاط تکلیف _ بلاشک، این حرکت پیش خواهد رفت.(1)

ص: 70

م_ردان و زنان باایمان در عرصههای متناسب با توانایی های خویش در راه خدا به مجاهده می پردازند و هدفی جز رضای الهی ندارند. برای انسانهای مؤمن، م_ی_دان جنگ، خ_ان_واده و جامعه با جهاد فرهنگی، جهاد اقتصادی و صحنه ایثار مال یا جان تفاوتی ندارد.

اخلاق و معنویت با استفاده از روح ایمان در افراد باایمان تجلی ویژه ای می یابد و آثار خ_ود را در زندگی فردی و اجتماعی نشان میدهد. انسان مؤمن با توجه به راستی و درستی وعدههای الهی، روحیه جهادی بالایی دارند که در میدانهای جنگ نمود ویژه ای پیدا م_یکند. قرآن مجید، در میدان پیکار، نیروی هر مؤمن را برابر با ده کافر می داند و «احدی الحسنیین» را نتیجه جهاد در راه خدا معرفی می کند. بنابراین، نه تنها در میدان جهاد نظامی، بلکه در همه میدانهای جهاد زندگی، انسان های باایمان روحیه تلاش م_ضاعفی خواهند داشت.(1)

یکی دیگر از دلایل تحکیم معنویت، اهمیت خودسازی و اصلاح نفس برای پرداختن به جهاد است. اسلام، نقطه آغاز هر جهادی را جهاد با نفس و شیطان درون می داند. چنانچه جهادگری در میدان جهاد با نفس پیروز گردد، پیروزی در دیگر میدانهای جهاد برای وی آسان خواهد بود. مقام معظم رهبری در این باره میفرماید:

در اسلام، نقطه اصلی و محوری برای اصلاح عالم، اصلاح نفس انسانی است. همه چیز از این جا شروع میشود. قرآن به آن نسلی که میخواست با دست قدرتمند خود تاریخ را ورق بزند، فرمود: خودتان را مراقبت کنید. به خودتان بپردازید و نفس خودتان را اصلاح و تزکیه کنید: «قد افلح من زکیها.» اگر جامعه اسلامی صدر اول اسلام از تزکیه انسان ها شروع نشده

ص: 71

بود و در آن به اندازه لازم، آدمهای مصفا و خالص و بیغش وجود نداشتند، اسلام پا نمیگرفت، گسترش پیدا نمیکرد، بر مذاهب مشرکانه عالم پیروز نمیشد و تاریخ در خط اسلام به حرکت نمیافتاد. اگر انسان های مزّکا و مصفا نباشند، جهاد نیست.(1)

رهبر معظم انقلاب نیز پس از نام گذاری سال1390 به «سال جهاد اقتصادی»، یکی از لوازم تحقق این جهاد را استحکام معنویت و روح ایمان در جامعه دانست و فرمود:

دوم ]از الزامات جهاد اقتصادی[ ، استحکام معنویت و روح ایمان و تدین در جامعه است. عزیزان من! این را همه بدانند؛ تدین جامعه، تدین جوانان ما، در امور دنیایی هم به ملت و به جامعه کمک میکند.

خیال نکنند که متدین شدن جوانان، اثرش فقط در روزهای اعتکاف در مساجد یا در شب های جمعه در دعای کمیل است. اگر یک ملت جوانانش متدین باشند، از هرزگی دور خواهند شد؛ از اعتیاد دور خواهند شد؛ از چیزهایی که جوان را زمین گیر می کند، دور خواهند شد؛ استعداد آنها به کار می افتد، کار میکنند، تلاش می کنند. در زمینه علم، در زمینه فعالیت های اجتماعی، در زمینه فعالیت های سیاسی، کشور پیشرفت میکند. در اقتصاد هم همین جور است. روحیه معنویت و تدین نقش بسیار مهمی دارد.(2)

ص: 72

در ایران امروز، بنا به دلایل تاریخی، فرهنگی و سیاسی و برخلاف بسیاری از جوامع دیگر، وحدت ملی یک سرمایه اجتماعی از پیش محقق و ملموس است. به عبارت دیگر، در کشور ما بنا بر مناسبات فرهنگی، تاریخی، مذهبی و هم نشینی طولانی اقوام و مذاهب، میان مردم ایران هم زیستی و سازگاری برقرار بوده و در نتیجه، کمتر تنش و بحرانی به وجود آمده است.(1)

حفظ وحدت و انسجام ملی در شرایط خاص تاریخی همچون مقاطعی که ملت در حال جهاد است، اهمیتی دو چندان مییابد. در این مقاطع، حفظ وحدت میان مردم با یکدیگر و با قدرت سیاسی حاکم بسیار ضروری است.

در شرایط کنونی که نظام جمهوری اسلامی ایران به جهاد با دشمنان ایران اسلامی در جبهههای گوناگون مشغول است، تلاش برای ایجاد تفرقه در ملت ایران، یکی از ترفندهای اصلی دشمن در جبهههای گوناگون جهادی است.

رهبر معظم انقلاب همواره با تشریح فعالیتهای دشمنان برای ایجاد تفرقه و از میان بردن وحدت و انسجام ملت ایران، مردم و مسئولان نظام را به حفظ و تقویت وحدت ملی سفارش می کند. ایشان در این زمینه می فرماید:

دشمنان ملت ایران درصدد آنند که دشمنی خود را از دو راه با ملت ایران به تحقق برسانند (آنچه که امروز در دنیا محسوس است این است). یکی، ایجاد تفرقه در میان صفوف ملت؛ از بین بردن یک پارچگی ملت ایران و از دست ملت ایران، این نیروی عظیم وحدت را ربودن و آنها را به اختلافات داخلی سرگرم کردن.

و دومی، ایجاد مشکلات اقتصادی و تلاش برای توقف ملت ایران در زمینه های گوناگون سازندگی کشور و رفاه عمومی خود. این دو، چیزی است که در نقشه های کوتاه مدت و میان مدت دشمنان ما به طور

ص: 73

محسوس وجود دارد که اگر خود آنها هم بر زبان نیاورده بودند، قابل حدس بود، ولی دشمنان ما خودشان هم به هر دو نکته اعتراف کردند... .

دشمنان با تبلیغات خود، با جنگ روانی خود، با تلاش های موذیانه گوناگون خود سعی می کنند بین صفوف ملت ایران اختلاف بیندازند؛ به بهانه قومیت، به بهانه مذهب، به بهانه گرایش های صنفی، وحدت کلمه ملت را از بین ببرند... .

ملت ما باید هشیار باشد. تلاش برای سازندگی کشور و عمده تر و مهم تر از آن، تلاش برای اتحاد کلمه و یک پارچگی ملی و اتحاد امت اسلامی ادامه یابد. عاقلانه، هشیارانه، خردمندانه و مدبّرانه بایستی این اتحاد را حفظ کرد و روزبه روز تقویت کرد.(1)

با نام گذاری سال 1390 به «سال جهاد اقتصادی»، حفظ وحدت و انسجام ملی، یکی از مهم ترین استراتژیهای دست یابی به پیروزی در جهاد و از اولویتهای عملکرد ملت و مسئولان نظام است. مقام معظم رهبری، حفظ اتحاد و انسجام  ملی در میان مردم، مردم و مسئولان و مسئولان با یکدیگر را از لوازم تحقق این حرکت بزرگ اقتصادی می داند و می فرماید:

یک شرط دیگر ]تحقق جهاد اقتصادی[، حفظ اتحاد و انسجام ملی است. این اتحادی که امروز در میان مردم و در بین مردم و مسئولین وجود دارد، مردم به مسئولین خودشان علاقه مندند، به آنها اعتماد دارند، به آنها کمک می کنند، با آنها همراهی میکنند، بین خود مردم اتحاد و وحدت وجود دارد، بایستی باقی بماند و روزبه روز تقویت شود.

یکی از نقشه های بزرگ دشمنان ملت ایران، ایجاد تفرقه و شکاف در داخل بوده است به بهانه قومیت، به بهانه مذهب، به بهانه گرایش های

ص: 74

سیاسی، به بهانه جناح بندی ها، به بهانه های گوناگون. اتحاد را باید حفظ کرد.(1)

ص: 75

اصلی جدا کنند. توجه شود مسائل حاشیه ای کانون توجه افکار عمومی قرار نگیرد.(1)

ص: 76

که در سطح سازمانها و کشورها، توجه ویژهای را به خود جلب کرده است. مقدار و نرخ رشد بهرهوری در هر کشور، بر سطح زندگی، تورم، بی کاری، وضعیت اقتصادی جامعه و رقابت پذیری در سطح جهانی تأثیر زیادی دارد.

بهرهوری، آرمانهای ملی و نیازهای فردی را به هم مرتبط میسازد و منافع سرشاری برای یک ملت به همراه خواهد آورد. شکوفایی اقتصاد یک کشور در گرو بهرهوری و ترکیبی دقیق و بهینه از تمام منابع انسانی و مادی موجود در یک کشور است. به همین دلیل، تا زمانی که مفهوم بهرهوری به درستی مشخص و درک نشود و شیوههای به کارگیری و بهبود آن شناسایی نگردد، بیگمان، به درستی نمیتوان از آن بهره جست.(1)

ص: 77

از مجموع تعاریف ارائه شده میتوان چنین بیان کرد که نسبت میان ستانده حاصل به دادههای به کار رفته به منظور تولید آن ستانده، سطح بهره وری آن داده را نشان میدهد. همچنین میتوان هر تغییری را که وضعیت موجود را نسبت به قبل بهتر کند، یک اقدام بهرهور خواند.(1)

ص: 78

مناسب عرضه کند. اجرای این امر سبب افزایش عرضه محصول و تحقق اصل صرفهجویی خواهد شد.

درباره ماشین آلات و تجهیزات، رعایت نکاتی همچون تعمیرات خوب و به موقع، افزایش ظرفیت و کارآیی، انجام اقدامات اصلاحی و کاهش زمان تلف شده در تولید و در نهایت، استفاده مؤثر و مطلوبتر از ظرفیت ماشین آلات و تجهیزات میتواند نقش مهمی در افزایش بهرهوری داشته باشد.

از دیگر عوامل اصلی افزایش بهرهوری، نوآوری در زمینه فن آوری است. افزایش تولید کالا و خدمات و بهبود کیفیت، با به کارگرفتن جدیدترین فن آوریها به ویژه در زمینه اطلاعات، قابل دسترسی است. در سه دهه گذشته، توسعه فن آوری اطلاعات، مهم ترین سهم را در افزایش بهرهوری داشته است.

در استفاده از مواد و انرژی، هر نوع صرفهجویی مانند عرضه محصول مفید با مصرف انرژی کمتر در واحد محصول، استفاده از ضایعات، قراضهها و کنترل آنها، بالا بردن کیفیت مواد اولیه با استفاده از فرآیندهای اولیه و آماده سازی مواد اولیه برای فرآیندهای اصلی تولید، بهبود بخشیدن مدیریت انبارداری و جلوگیری از نگه داری مازاد در انبار افزایش بهرهوری را در پی دارد.

ص: 79

نیز بیمعنی می شود. اگر فرد در یک رقابت جدّی و سازنده با هم نوع خود برای افزایش کیفیت تولید تلاش نکند، جایی برای رشد بهرهوری وجود نخواهد داشت.(1)

عامل اصلی رفتار تمام انسانها، انگیزه است و باید از آن در افزایش بهرهوری سود جست. نقش انگیزههای مادی و غیرمادی باید به خوبی بازشناخته شود. افراد موفق در افزایش بهرهوری باید از پاداش مادی بهرهمند گردند و در کنار این پاداش باید به عوامل انگیزش روانی و اجتماعی که موجب رضایت افراد میشود، توجه کرد. همچنین باید به زحمات آنان در بالا بردن بهرهوری و دست یابی به اهداف برنامهریزی شده ارج نهاد.

ایجاد زمینههای مشارکت افراد در هدف گذاریها، توجه به رفتارهای انسانی، حذف برخوردها و تضادها و در کل، مدیریت بهینه منابع انسانی، از عوامل مهم افزایش بهرهوری به شمار می رود.

باید گفت اگر مجموعهای که افزایش بهرهوری در آن مورد نظر است، از پیشبینی و جواب گویی به تغییرات، ناتوان باشد و تواناییها و استعدادهای نیروی کار، تکنولوژی جدید و دیگر عوامل خارجی و محیطی را نادیده بگیرد، بهرهوری کاهش مییابد و چنانچه معکوس، عمل شود، سبب افزایش بهرهوری خواهد شد.

روشهای مدیریت در استفاده مؤثر از همه منابع تحت کنترل خویش، از عوامل مؤثر در افزایش بهرهوری است. در برخی کشورها، مدیریت، مسئول 75 درصد دست یابی به بهرهوری است. شیوه مدیریت و عملکرد مدیر در طراحی مجموعه تحت مدیریت خود، سیاستهای به کارگیری نیروی انسانی، برنامهریزی علمی و نظارت، هزینههای سرمایهای، تکنیکهای کنترل

ص: 80

هزینه که همه در حیطه وظایف مدیریت قرار دارند، از عوامل مؤثر در افزایش بهرهوری به شمار می روند.

ص: 81

غیبت از محل کار سبب صرفهجویی میشود و بر کیفیت نیروی انسانی می افزاید و بر افزایش بهرهوری و تداوم آن مؤثر است.

زمین از دیگر منابع طبیعی باارزش است و به مدیریت صحیح، احیا و سیاستهای ملی نیاز دارد. گسترش صنایع، افزایش جمعیت و استفاده بیش از اندازه از زمین، از عوامل تخریب زمین است. توجه به محدودیتهای خاص استفاده از زمین سبب استفاده بهینه و افزایش بهرهوری می شود.

مواد خام نیز از جمله عوامل مؤثر در افزایش بهرهوری در صنایع است. دسترسی به مواد خام با کیفیت مستلزم سرمایهگذاری بیشتر، نیروی انسانی متخصص و در نتیجه، افزایش هزینه تولید است، ولی در بلندمدت، افزایش بهرهوری را به همراه دارد.

ص: 82

ص: 83

جهادی مردم در حوزه مسائل اقتصادی، تحکیم معنویت و روح ایمان در قشرهای گوناگون جامعه، فعالیت برای حفظ اتحاد و انسجام ملی، تذکر به پرهیز از مسائل حاشیهای و تمرکز بر مسئله جهاد اقتصادی از جمله این اقدامات است.

دادن اطلاعات به مردم در زمینه اقتصادی و توان مندسازی آنان برای مشارکت مستقیم در اقتصاد مستلزم آگاهی بخشی نسبت به جزئیات این حرکت عظیم اقتصادی است.

با توجه به سخنان رهبر معظم انقلاب درباره الزامات و محورهای اجرایی جهاد اقتصادی، به ویژه تأکید ایشان بر ارتقای بهرهوری، موضوع های زیر برای تهیه برنامههای ویژه «جهاد اقتصادی» به برنامهسازان صدا و سیما پیشنهاد می شود:

1. ارتقای سطح فرهنگ کار در جامعه با تأکید بر:

الف) آشنایی افراد جامعه با قوانین و مقررات مربوط به کار؛

ب) فرهنگ سخت کوشی و بهره مندی از وجدان کار؛

ج) بهره مندی از اخلاق کار گروهی؛

د) خلاقیت در کار؛

ه_) انضباط و مسئولیت پذیری در استفاده از ابزار و وسایل محیط کار؛

و) فرهنگ تلقی از کار به عنوان وظیفه اجتماعی و رشد شخصیت اجتماعی؛

ز) رقابت سالم در محیط کار؛

ح) اهتمام به بهداشت کار؛

ط) فرهنگ نظم و وقت شناسی در ورود و خروج از محل کار؛

ی) عملکرد بر اساس موازین قانونی و اخلاقی؛

ص: 84

2. ارتقای سطح فرهنگ مصرف در جامعه با تأکید بر:

الف) بهره مندی از الگوی مصرف سالم و بهینه؛

ب) پرهیز از اسراف و تبذیر؛

ج) اعتقاد به فرهنگ قناعت، صرفهجویی و پسانداز؛

د) توجه به فرهنگ صرفه جویی در مصرف کالاها و امکانات عمومی و دولتی؛

ه_) اولویت بخشی به مصرف کالاهای ضروری و دوری از مصرف کاذب و تظاهری؛

و) فرهنگ مصرف بهینه انرژی (نفت، گاز و ...)؛

3. ارتقای سطح فرهنگ مشارکت اقتصادی عمومی در جامعه با تأکید بر:

الف) مشارکت با دولت (خرید اوراق قرضه و ...)؛

ب) فرهنگ پسانداز؛

ج) توجه به امور تعاونی و هم یاری در فعالیتهای اقتصادی؛

د) توجه به سطح کارآفرینی اقتصادی (کارگردانی اقتصادی) در میان مردم و اعتقاد به آن؛

ه_) استفاده بهینه از کالاهای عمومی و خدمات ضروری و عامالمنفعه مانند آب، برق، تلفن، گاز، نفت و ... (انضباط اقتصادی)؛

و) مشارکت در امور اقتصادی بیشتر تولیدی و کمتر خدماتی؛

ز) فرهنگ اهتمام به پرداخت مالیات ها و عوارض قانونی (فرهنگ مالیاتی)؛

ح) فرهنگ سرمایهگذاری در امور عامالمنفعه و جمعی؛

ط) احترام و توجه به هم یاریهای سنتی و بومی در فرهنگ ایرانی.

4. ارتقای سطح فرهنگ تولید و بهرهوری در جامعه با تأکید بر:

ص: 85

الف) فرهنگ احیای منابع متروک و بی استفاده اعم از زمین، معدن و ...؛

ب) اعتقاد به تولید ثروت جهت رشد اقتصادی جامعه؛

ج) تعدیل سود شخصی در کنار نفع جمعی؛

د) پرهیز از رباخواری و اعتقاد به تعدیل بهره؛

ه_) اعتقاد به مالکیت بر اساس قوانین اسلامی؛

و) اعتقاد به میانهروی در انباشت ثروت؛

ز) علاقه مندی به ابداع روشهای جدید تولید؛

ح) فرهنگ تولید محصولات ضروری (ارجحیت تولید)؛

ط) فرهنگ افزایش کیفیت در کالاهای تولیدی و دوری از تقلب در تولید؛

ی) فرهنگ بسته بندی محصولات متناسب با ارزشها، اخلاق جامعه و استانداردهای جهانی؛

ک) اهتمام به سیاستهای تولیدی ملی و جهانی.

5. ارتقای سطح فرهنگ اشتغال و فعالیت اقتصادی در میان مردم با تأکید بر:

الف) باور به معاش سالم و آبرومند؛

ب) پرهیز از مشاغل کاذب؛

ج) اهتمام به کارآفرینی حرفهای؛

د) پرهیز از احتکار شغل (چندشغله بودن)؛

ه_) اعتقاد به تخصصگرایی در مشاغل و جایگاهها؛

و) اعتقاد به آزادی در انتخاب شغل؛

ز) تشویق به کار و تلاش اقتصادی؛

ح) سطح علاقه مندی و توجه به مشاغل موجه و تولیدی خصوصی و فارغ از دولت؛

ص: 86

ط) اشتغال زایی.

6.  ارتقای سطح فرهنگ توزیع کالاها و خدمات در جامعه با تأکید بر:

الف) مبارزه با احتکار (کالا، مسکن و ...)؛

ب) مبارزه با افزونه (رانت) خواری؛

ج) مبارزه با اخلاق واسطهگری؛

د) مبارزه با گران فروشی (اعتراض، شکایت و ...)؛

ه_) مشارکت در نظارت بر قیمتها؛

و) اخلاق تبلیغات سالم و در حوزه نامگذاری کالاها و توزیع؛

ز) اخلاق مبادله و انصاف در معاملات.(1)

ص: 87

ص: 88

صالحی نجف آبادی، نعمت الله، جهاد در اسلام، تهران، نی، 1382.

قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (مجموعه قوانین با آخرین اصلاحات)، تهران، 1385.

قوام، عبدالعلی، اصول سیاست خارجی و سیاست بین الملل، تهران، سمت، 1375.

محمدی، منوچهر، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران؛ اصول و مسائل، تهران، دادگستر، 1377.

مطهری، مرتضی، جهاد، قم، صدرا، 1373.

_______________ ، نظری به نظام اقتصادی اسلام، قم، صدرا، 1368.

مودودی، ابوالاعلی، فلسفه جهاد در اسلام، ترجمه: محمود خضری، قم، اسلامی، 1359.

نوریان، مجید، الگوی مصرف در اسلام و غرب، قم، مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما، 1383.

ب) مقاله

اسماعیلی، بابک، «89 صفحهای برجسته در تقویم اقتصادی ایران»، روزنامه جام جم، 22/12/1389.

اکبری، پیمان، «نقش و اهمیت بهرهوری»، اطلاعات سیاسی و اقتصادی، آذر و دی 1389، شماره 279 و 280.

«

»، روزنامه ایران، 4/11/1389.

«تحریم های جدید امریکا و اروپا علیه ایران مناقشه برانگیز شد»، روزنامه دنیای اقتصاد، 29/3/1389.

ص: 89

رضایی، اسماعیل، «جامعه و بهرهوری»، مجله تعاون، مرداد 1376، شماره71.

رضاییان، زهرا، «در ساحل نهج البلاغه، ارزشها و ضد ارزشها در نهج البلاغه(6)»، مجله گلبرگ، شهریور 1385، شماره 78.

سقای بیریا، محمدناصر، «نقش معنویت در زندگیو میدان رزم»، مجله جهاد در اسلام، تابستان 1387، شماره 16.

عزتی، ابوالفضل، «مقایسه بین مفهوم شهادت در مسیحیت و اسلام»، مجله جهاد در اسلام، مهر و آبان 1371، شماره 52.

«فرهنگ اقتصادی»، ماهنامه مهندسی فرهنگی شورای عالی انقلاب فرهنگی، شهریور و مهر 1386، شماره 12.

میرحسینی زواره، سید مهدی، «بهرهوری: مفاهیم، راهبردها و روش های افزایش آن در سازمان»، مجله تعاون، خرداد 1376، شماره 69.

ج) پایان نامه

« تحریم های جدید آمریکا علیه ایران: بیمه معلم, بانک های ...» 1389/10/1

http://www.asriran.com .

«جهاد اقتصادی رمز دست یابی به اهداف چشمانداز بیست ساله»:

http://basironline.com

«جهاد سازندگی»،مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی:

.http://www.ir-psri.com

«جهاد و روحیه جهادی در کلام رهبر معظم انقلاب»، کانون جهادگران جهاد سازندگی:

. http://www.kanoonejahadgaran.ir

«خزانه داری امریکا تحریم های جدیدی علیه ایران تصویب کرد»، 29/12/1389:

http://www.parsine.com

ص: 90

«دستاورد های علمی و فن آوری ایران درسال 1389»:

.http://www.eramnews.ir

«دستاوردهای نظامی ایران»:

http://basiji.com

«روزشمار تحریمهای امریکا علیه ایران»،10/9/1387: http://www.aftabir.com

«فرهنگ جهادی در اندیشه امام خمینی»:

.http://www.esteghamat.ir

«نقش رسانه ملی در تحقق جهاد اقتصادی»، 23/1/1390،

.http://www.soroushpress.ir

حایک، مریم، «بررسیجایگاه سازمان اوپک در مقطع نظم نوین جهانی»، پایان نامه کارشناسی ارشد علوم سیاسی، دانشگاه اصفهان، 1384.

خطبههای نمازجمعه تهران، 15/11/1389: http://www.leader.ir

ساینس ماتریکس: «سرعت دستاوردهای علمی در ایران 11 برابر جهان»، 5/4/1389: http://asriran.com

سخنرانی رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار با جهادگران و کشاورزان، 14/10/1382:

http://www.isna.ir

کاوشی، حسین، «تأسیس نهادی انقلابی به نام جهاد سازندگی»، مرکز اسناد انقلاب اسلامی،

.http://www.irdc.ir

کتابچه آشنایی مقدماتی با طرح هدف مندسازی یارانهها، کارگروه تحولات اقتصادی:

http://www.tahavoleeghtesadi.ir .

متن سند چشم انداز 1404، مرکز تبیین و ترویج سند چشم انداز:

.http://www.iri1404.ir

ملا محمدعلی، امیر، «مبانی فقهی عملیات استشهادی»:

http://esteshhadi.parsiblog.com

ص: 91

د (پایگاه اینترنتی)

1. http://www.asriran.com.

2. http://www.aftabir.com.

3. http://www.basironline.come.

4. http://basiji.co.cc.

5. http://dari.irib.ir.

6. http: // www. danaee.com.

7. http://esteshhadi.parsiblog.com.

8. http://www.es.mefa.ir.

9. http://www.esteghamat.ir.

10. http://www.eramnews.ir.

11. http://genetics.persianblog.ir.

12. http://www.hawzah.net.

13. http://www.hitna.ir.

14. http://www.kanoonejahadgaran.ir.

15. http://www.tahavoleeghtesadi.ir.

16. http://www.soroushpress.ir .

17. http://www.leader.ir.

18. http://www.irdc.ir.

19. http://www.iri1404.ir.

20. http://www.ir-psri.com.

21. http://www.isna.ir.

22. http://www.parsine.com.

23. http: // www.wikipedia.org.