بسم الله الرحمن الرحیم

ص: 2

علی علیه السلام فرمودند: «الدُّعَاءُ مِفْتَاحُ الرَّحْمَة وَ مِصْبَاحُ الظُّلْمَةِ؛ (1) دعا کلید رحمت و چراغ تاریکی هاست».

همان گونه که روایت شده: «الصَّلَاة عَمُودُ الدِّینِ»، (2) در حدیث دیگری نیز آمده است: «الدُّعَاءُ عَمُودُ الدِّینِ؛ (3) دعا ستون دین است». امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمایند: «أحَبُّ الْأَعْمَالِ إِلَی اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فِی الْأَرْضِ الدُّعَاءُ؛ (4) بهترین کاری که خدا دوست دارد دعاست».

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «إِنَّ أَعْجَزَ النَّاسِ مَنْ عَجَزَ عَنِ الدُّعَاءِ؛ (5) آدم بدبخت و عاجز کسی است که حتی حال دعا هم ندارد». امام صادق علیه السلام فرمود: «إِنَّ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَنْزِلَهً لَا تُنَالُ إِلَّا بِمَسْأَلَةٍ؛ (6) خداوند مواهبی دارد که تا دعا نکنی به تو نمی دهد».

آن امام در روایت دیگری فرمودند: «إِنَّ الدُّعَاءَ یَرُدُّ الْقَضَاءَ وَ قَدْ نَزَلَ مِنَ السَّمَاءِ وَ قَدْ أُبْرِمَ إِبْرَاماً». (7) یعنی اگر چیزی برای انسان مقدر شده باشد، با دعا می شود آن را عوض کرد؛ اگر چه محکم و استوار شده باشد.

ص: 5

از مسائل مهمی که جزو نیازهای انسان محسوب می شود، دعا و نیایش است. دعا مثل خداجویی، از فطرت و ضمیر آدمی نشأت می گیرد. وقتی سیر و سیاحتی در این کره خاکی می کنیم و با ملت های مختلف و ادیان گوناگون و سنن و رسوم متفاوت آن ها روبه رو می شویم، می بینیم که هر کدام برای خود، اوراد و اذکار و دعاهای مخصوصی دارند و هیچ جای دنیا را نمی یابیم که مردمش از دعا جدا و بی نیاز باشند. حتی آن ها که بت می پرستند هم در معابدشان به خاک می افتند و دعا می خوانند.

شیخ جواهر طنطاوی، صاحب تفسیر معروف طنطاوی، از علمای بزرگ مصر است. او در اواخر عمرش با صحیفه سجادیه آشنا می شود و پس از آشنایی با آن کتاب ارزشمند، نامه ای به آیت الله مرعشی نجفی قدس سرّه می نویسد که جداً خواندنی است. او در قسمتی از آن نامه می نگارد:

و من الشقا انا الی الآن لم نقف علی هذا الاثر القیم الخالد من مواریث النبوه و اهل البیت و انی کلما تاملتها رایتها فوق کلام المخلوق و دون کلام الخالق؛ (1) این از بدبختی من بوده که تا امروز به این اثر جاودانه ای که از زبان اهل-بیت نبوت علیهم السلام صادر شده است، توجه نکرده ام. من هرچه در این کتاب دقت می کنم، آن را بالاتر از کلام مخلوق و پایین تر از کلام خالق می بینم.

دعای عرفه، دعای کمیل، دعای ندبه، مناجات شعبانیه و باقی ادعیه، حقایقی هستند که اگر بتوانیم با آن ها انس پیدا کنیم و لذت خواندن آن ها را درک نماییم و سپس به دیگران

ص: 6

منتقل کنیم، در رفع مهجوریت و مظلومیت اهل بیت علیهم السلام کار بزرگی انجام داده ایم.

آیت الله مروی نقل می کند: «عصر روزی که حجاج ایرانی را در عربستان کشتند، حکومت عربستان با دکتر عَدِّ مِرداش العُقیری تماس گرفت. او نویسنده معروف و از حقوق دان های درجه یک جهان عرب و مشاور حقوقی حُسنی مبارک بود و پطرُس غالی نیز از او دعوت کرده بود که به عنوان مشاور حقوقی به سازمان ملل برود. در تماسی که با او گرفتند، گفتند: «سریع به عربستان بیا که اگر ایران از این جریان به مجامع بین المللی شکایت کرد، شما به عنوان مشاور حقوقی ملک فهد بتوانی از نظر حقوقی این کشتار را توجیه کنی و این قضیه را قانونی جلوه دهی».

دکتر عَدِّ مِرداش روز قبل از عرفه به عربستان می رود، مُحرم می شود و در عرفات در خیمه رؤسای وهابیت مستقر می شود. آن ها برای او توجیه می آورند که ایرانی ها مشرک و مرتدند و می خواستند خانه خدا را خراب کنند، ما هم آن ها را کشتیم. حالا شما جریان حقوقی اش را درست کن.

عصر عرفه، دکتر به دو سه نفر از همراهانش که از حکومت سعودی بودند _ می گوید: مرا سمت چادر ایرانی ها ببرید تا ببینم آن ها چه کار می کنند؟! به طرف چادر ایرانی ها می آید و می بیند که صدای ضجه و گریه بلند است و دعایی می خوانند. میخ کوب می شود. کنار یکی از چادرها می نشیند و گوش می دهد. هرچه اطرافیان می گویند برویم، قبول نمی کند و تا آخر دعا همان جا می نشیند.

بعداً

ص: 7

متوجه می شود که ایرانی ها دعای عرفه امام حسین علیه السلام را قرائت می کنند؛ دعایی که امام با قرائت آن، با خدا راز و نیاز کرده است. با خود می گوید: این ها مشرک اند؟ این هایی که این حقایق بلند را دارند که من در طول عمرم نشنیده بودم، چگونه مشرک هستند؟!

او وقتی به مصر برمی گردد، تحقیقاتی درباره تشیع می کند و سرانجام شیعه می شود.

چند کتاب از ایشان منتشر شده که در یکی از آن ها مفصّل توضیح داده که چطور شیعه شده است». (1)

ما اگر بتوانیم در منبرها و صحبت هایمان عظمت ادعیه را مطرح کنیم، کار مهمی انجام داده ایم. در ایام حج، مسلمانان وقتی صدای دعای کمیلِ حاجی های ایرانی را می شنوند، منقلب می شوند. از خصوصیات مکتب تشیع _ که در هیچ مذهب دیگری پیدا نمی شود _ مسأله دعاست. هرکس با ادعیه معصومین علیهم السلام آشنا شود، تحت تأثیر قرار می گیرد.

دعا آثار بسیار شگرفی بر زندگی انسان و روح و روان او دارد. دعا انسان را به خدا نزدیک می نماید، او را بنده خدا می کند، به او امید و تحرک می دهد و رابطه انسان با خدا را مستحکم و قوی می گرداند.

بنابراین دعا جزو مسائل فطری ماست و نمک نشناسی است که انسان فقط در مواقع گرفتاری و هجوم مشکلات به درگاه الهی التجا و انابه کند و همین که حاجتش برآورده شد و به مرادش رسید، دست از دعا و نیایش بردارد و از آن بدتر، گاهی ناسپاسی و طغیان کند: «وَ إِذا مَسَّ الْإِنْسانَ ضُرٌّ دَعا رَبَّهُ مُنِیباً إِلَیهِ ثُمَّ إِذا خَوَّلَهُ نِعْمَةً مِنْهُ نَسِی ما کانَ یدْعُوا إِلَیهِ مِنْ قَبْلُ»؛ (2) «چون انسان را سختی رسد، پروردگار خویش را بخواند و به سوی او بازگردد و چون خدا نعمتی از جانب خویش به او دهد، آن سختی را _ که سابقاً

ص: 8

خدا را برای رفع آن می خواند _ فراموش کند».

به راستی راز و رمز فضیلت دعا و تأکید آن در آیات و روایات در چیست؟ نیایش چه ضرورتی دارد و چرا انسان باید دعا کند؟!

دعا نوعی ارتباط با خالق و درخواست از او و ابراز نیاز به درگاه اوست؛ (1) چنان که پروردگار در قرآن کریم می فرماید: «یَا أَیُّهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَرَاءُ إِلَی اللَّهِ وَاللَّهُ هُوَ الْغَنِیُّ الْحَمِیدُ»؛ (2) «ای مردم، شما به خدا نیازمندید، و خداست که بی نیازِ ستوده است» و در آیه ای دیگر می فرماید: «وَاللَّهُ الْغَنِیُّ وَأَنْتُمُ الْفُقَرَاءُ»؛ (3) «خداوند، بی نیاز [مطلق] است و شمایید که نیازمندید».

انسانی که این حقیقت (فقر محض) را درک کند و خود را محدود و سرتاپا نیاز ببیند، و از سوی دیگر بفهمد که پروردگار، بی همتا، بخشنده، مهربان و غنی است، به ضرورت دعا پی می برد و با افتخار و سربلندی، دست نیاز به آستان کبریایی او بلند می کند. او از ذات بی همتای الهی مدد می طلبد و این مسأله را برای خود و هم نوعانش ضروری می داند. حضرت علی علیه السلام فرمودند: «أعلم الناس بالله أکثرهم له مسألة؛ (4) آن کس که بیش تر از همه دعا می کند، بیش از دیگران خدا را می شناسد».

بنابراین امامان که به این حقیقت، معرفت کامل داشته و

ص: 9

عجز و فقر خود را بیش تر احساس می کرده اند، از همه انسان ها بیش تر دعا می کردند. آنان با بی نیازی از مردم و آن چه در دست آنان است، خود را فقیر محضِ درگاه الهی معرفی می کردند.

امام حسین علیه السلام در دعای عرفه خود را این گونه معرفی می فرماید:

الهی أنا الفقیر فی غنای فکیف لا أکون فقیراً فی فقری؛ (1) خدایا! من در حال بی نیازی، فقیر هستم؛ پس چگونه در حال فقر، نیازمند و فقیر نباشم؟!.

بنابراین هرکس این ضرورت را احساس نکند و بپندارد که از خدا بی نیاز است، قطعاً در برهوت طغیان سقوط می کند. خداوند متعال که خالق همه موجودات است و کاملاً به نظام وجودی انسان آگاهی دارد، در این خصوص می فرماید: «کَلَّا إِنَّ الْإِنسَانَ لَیَطْغَی أَنْ رَآهُ اسْتَغْنَی»؛ (2) «حقاً که انسان سرکشی می کند، همین که خود را بی نیاز پندارد».

آری، دعا از عبادت های عظیم به شمار میرود و آثار فراوانی دارد و دعا به ساحت مقدس امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف)که ولی نعمت ما و واسطه فیض الهی است، اهمیت ویژه ای دارد؛ چراکه:

دعا کردن راهی است برای آن که امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف را یاد کنیم و با آن عزیز ارتباط روحی و معنوی بگیریم. این ارتباط، ثمرات بسیاری برای رشد و کمال روحی ما دارد.

ص: 10

دعا کردن برای امام، نوعی عرض ارادت و محبت نسبت به اوست و قطعاً از سوی آن امام کریم بی پاسخ نخواهد ماند و ایشان، دعاکننده را مورد لطف و عنایت خاص خود قرار خواهد داد.

دعا کردن برای امام، یعنی آن وجود عزیز را بر بسیاری از موجودات و پدیده ها مقدم دانستن و وجود و نقش او را مدنظر قرار دادن. این موضوع، سبب بیشتر شدن محبت آن بزرگوار در دل ها و جان ها می گردد؛

چه زیباست كه بهترین حالات خودمان را به بهترین فرد اختصاص دهیم! دعا، بهترین حالت انسان است و باید به امام زمان(عج)، بهترین مخلوق خداوند متعال، اختصاص یابد.

در این میان، دعای سلامتی آن حضرت، جایگاه والایی دارد و علما و محدثان بزرگ شیعه، از قرن های گذشته تاكنون، این دعای شریف را در متون اولیه و كتب معتبر، به مناسبت اعمال شب بیست و سوم ماه مبارك رمضان ثبت و ضبط كرده اند.

از جمله علمایی كه به ذكر این دعا پرداخته اند می توان به ثقه الاسلام محمد بن یعقوب اسحاق كلینی (م. قرن چهارم قمری)در كتاب ارزشمند الكافی، شیخ الطائفه محمد بن حسن طوسی (م. قرن پنجم قمری)در دو كتاب ارزشمند تهذیب الاحكام و مصباح المتهجد و سلام المتعبد، محمد بن جعفر مشهدی حائری (م. قرن ششم قمری) در كتاب ارزشمند المزار الكبیر، علی بن موسی

ص: 11

بن طاووس حلی در دو كتاب الاقبال بالاعمال الحسنه فیما یعمل مره فی السنه و فلاح السائل، شیخ تقی الدین ابراهیم كفعمی در جنه الامان الواقعیه و جنه الایمان الباقیه(مشهور به مصباح) والبلدالامین و شیخ جلیل، حسن بن سلیمان حلی در كتاب مختصر بصائر الدرجات اشاره كرد.(1) با توجه به منابع یادشده ارزش و اهمیت این دعا کاملاً روشن می نماید.

ص: 12

در آغاز این دعا آمده است: «تُکَرِّرُ [کرّر] فِی لَیْلَةِ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِینَ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ هَذَا الدُّعَاءَ سَاجِداً وَ قَائِماً وَ قَاعِداً وَ عَلَی کُلِّ حَالٍ وَ فِی الشَّهْرِ کُلِّهِ وَ کَیْفَ أَمْکَنَکَ وَ مَتَی حَضَرَکَ مِنْ دَهْرِکَ تَقُولُ بَعْدَ تَحْمِیدِ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ الصَّلَاةِ عَلَی النَّبِیِّ...؛ این دعا را در شب بیست و سوم ماه رمضان، در حال سجده، ایستادن، نشستن و در همه حال و بلکه در همه این ماه و تا زمانی که زنده هستی، تکرار کن. بعد از تمجید خداوند متعال و صلوات بر پیامبر صلی الله علیه و آله بگو...».

از این مقدمه نتیجه می گیریم:

1. تکرار دعا مطلوب است و یکی از ابزار ارتباط مؤثر خلق با خالق محسوب می شود.(تُکَرِّرُ)

2. از شرایط مقدماتی دعا، تمجید و تکریم پروردگار متعال، و درود و سلام بر آخرین پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل بیت او علیهم السلام است. شایسته است برای خواندن این دعا نیز ابتدا تحمید و تمجید کرد. (تَقُولُ بَعْدَ تَحْمِیدِ اللَّهِ)

3. در بهترین ماه و شب سال (ماه رمضان و شب قدر) و بلکه در همه حال، باید برای امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف دعا کرد؛ چرا که او واسطه فیض و سبب اتصال زمین و آسمان است. (فِی لَیْلَةِ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِینَ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ.. وَ مَتَی حَضَرَکَ مِنْ دَهْرِکَ)

ورود این دعا در شب قدر اهمیت ویژه ای دارد؛ زیرا پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام بر احیای شب قدر و سپری کردن آن با دعا و نماز و قرآن سفارش فراوان کرده اند. در حدیثی

ص: 14

طولانی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله آمده است:

حضرت موسی علیه السلام به خدا عرض کرد: «خدایا! مقام قربت را خواهانم». پاسخ آمد: «قُرْبی لِمَن اسْتَیْقَظَ لَیْلَةَ الْقَدْر؛ قرب من، برای کسی است که در شب قدر بیدار ماند». عرضه داشت: «پروردگارا! رحمتت را خواستارم». پاسخ آمد: «رَحْمَتی لِمَنْ رَحمَ الْمَساکِینَ لَیلةَ الْقَدر؛ رحمت من در ترحّم بر مساکین در شب قدر است». گفت: «خدایا! جواز عبور از صراط می خواهم». پاسخ آمد: «ذلِکَ لِمَنْ تَصَدَّقَ بِصَدَقَةٍ لَیْلَةَ الْقَدْر؛ رمز عبور از صراط، صدقه دادن در شب قدر است».

عرض کرد: «خدایا! بهشت و نعمت های آن را می طلبم». پاسخ آمد: «ذلک لِمَنْ سَبَّحَ تَسْبیحَه فی لیلةِ القدر؛ دست یابی به آن، در گرو تسبیح گفتن در شب قدر است». عرضه داشت: «پروردگارا! خواهان نجات از آتش دوزخم». پاسخ آمد: «ذلک لِمَنِ اسْتَغْفَرَ فِی لَیلةِ الْقَدْر؛ رمز نجات از دوزخ، استغفار در شب قدر است». در پایان گفت: «خدایا! رضای تو را می طلبم». پاسخ آمد: «رِضایَ لِمَنْ صَلّی رَکْعَتَینِ فِی لَیلةِ الْقَدْر؛ کسی مشمول رضای من است که در شب قدر نماز بگذارد». (1)

شاید رمز تقارن شبِ تقدیرِ بشر با شب نزول قرآن در آن باشد که سرنوشت بشر وابسته به قرآن است. اگر انسان پیرو قرآن باشد، سعادت مند و رستگار خواهد شد و اگر دور از قرآن باشد، شقاوت و بدبختی برای او رقم خواهد خورد.

و چه زیباست اگر در شب نزول قرآن صامت، با دعا برای

ص: 15

قرآن ناطق، بر بهره خود بیفزاییم؛ چراکه در روایات آمده است: «انجام کار نیک در شب قدر، بهتر از انجام آن در هزار ماهِ بدون شب قدر است» و چه کار نیکی بهتر از دعا برای امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف؟!

در شب قدر، سرنوشت همه انسان ها به محضر و امضای امام می رسد. پس شایسته است که انسان مؤمن، دعاهایش را به او اختصاص دهد؛ زیرا او صاحب شب قدر است.

سید بن طاووس قبل از ذکر این دعا می گوید:

از وظایف هر شب روزه دار، آن است که ابتدا دعایش را با ذکر کسی آغاز کند که نائب خدا در میان بندگان و قیّم روزه گیران است و اعمالش را نیز به ذکر او ختم کند. (1)

آیت الله صافی نیز می نویسد: «از جمله وظایف مهم شب قدر، تجدید عهد با ولیّ امر و خواندن این دعاست». (2)

آن چه حائز اهمیت است، آن است که سفارش شده در میان اعمال فراوان شب قدر، این دعا در حالات مختلف، یعنی در قیام و قعود و... خوانده شود؛ دعایی که در حق امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف و واسطه همه فیض های جهان است. یعنی خدا را در بهترین شب، برای بهترین فرد و با بهترین عمل بخوانیم.

از دقت در سوره قدر می آموزیم که اولاً زمان ها یکسان نیستند؛ بلکه بعضی زمان ها بر بعضی دیگر برتری دارد و ثانیاً برای امور مقدس، زمان مقدس انتخاب کنیم: «لَیْلَةُ

ص: 16

الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ».

4. ذکر این دعا در اعمال شب بیست و سوم هم اهمیت دارد. کسی از پیامبر صلی الله علیه و آله پرسید: «منزل ما از مدینه دور است. یک شب را به عنوان شب قدر معیّن فرمایید تا برای احیای آن، به شهر بیاییم». حضرت فرمود: «شب بیست و سوم به مدینه بیا». (1)

امام صادق علیه السلام نیز در یکی از سال ها در شب بیست و سوم ماه رمضان بیمار بودند، با این حال، از اطرافیان خواستند تا ایشان را به مسجد ببرند. (2) هم چنین حضرت فاطمه علیها السلام در این شب با پاشیدن آب به صورت بچه ها، مانع خوابیدن آن ها می شدند. (3) در روایات آمده است که پیامبر صلی الله علیه و آله در دهه آخر ماه رمضان، بستر خواب خود را جمع می-کرد و آن ده شب را احیا می داشت. (4)

البته در این حدیث، لفظ شب آمده که روشن می سازد شب جایگاه ویژه ای در مسائل معنوی دارد. در این جا به چند مورد اشاره می کنیم تا قدر شب های عمرمان را بیش تر و بهتر بدانیم و آن را به غفلت نگذرانیم.

_ خداوند برای اهدای تورات، حضرت موسی علیه السلام را به مناجات شبانه فراخواند: «أَرْبَعِینَ لَیْلَةً». (5)

ص: 17

_ قرآن، زمان مناسب برای استغفار را هنگام سحر معرفی می کند: «وَ بِالْأَسْحارِ هُمْ یَسْتَغْفِرُونَ». (1)

_ عروج پیامبر صلی الله علیه و آله به آسمان، به هنگام شب بود: «أَسْری بِعَبْدِهِ لَیْلًا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ». (2)

_ پیامبر صلی الله علیه و آله مأمور بود که مناجات و عبادات شبانه داشته باشد: «وَ مِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نافِلَةً لَکَ»، (3) «قُمِ اللَّیْلَ إِلّا قَلِیلًا». (4)

_ خداوند، عابدان در شب را ستایش می کند: «یَتْلُونَ آیاتِ اللَّهِ آناءَ اللَّیْلِ ». (5) و به تسبیح در شب سفارش می فرماید: «وَ سَبِّحْهُ لَیْلًا طَوِیلًا». (6)

_ خداوند در قرآن، به زمان طلوع فجر و هنگام عصر یک بار سوگند یاد کرده است؛ ولی به زمان سحر، سه بار: «وَ اللَّیْلِ إِذا عَسْعَسَ»، (7) «وَ اللَّیْلِ إِذْ أَدْبَرَ»، (8) «وَ اللَّیْلِ إِذا یَسْرِ». (9)

5. دعا کردن برای ولیّ نعمت و امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف ساعت خاصی ندارد؛ بلکه باید تمام لحظات را با یاد او باید سپری کرد. (و متی حضرک من دهرک)

تکرار این دعا در هر شبانه روز و در نمازها، شایسته و

ص: 18

مناسب است. دعا کردن برای امام نباید موسمی باشد. نباید هر وقت گرفتار شدیم، یاد خدا و خلیفه او بیفتیم. ما هر وقت گرفتار می شویم، می گوییم: «یا الله»! وقتی کار ما به بیمارستان می افتد، وقتی مریض می شویم، وقتی زنی به اتاق زایمان می رود، «یا الله» می گوییم. پدرها و مادرها وقتی نوبت کنکور بچه ها می رسد، «اللهم صلّ علی محمد و آل محمد و عجل فرجهم» می گویند؛ ای کاش یکی از آن صلوات ها را قبلاً می فرستادیم!

قرآن از ما انتقاد می کند که چرا هر وقت گیر می کنیم، او را صدا می زنیم: «فَإِذا رَکِبُوا فِی الْفُلْکِ دَعَوُا اللَّهَ». (1) همین که کشتی می خواهد غرق بشود، خدا را صدا می زنند، اما «فَلَمَّا نَجَّاهُمْ»، وقتی نجات پیدا می کنند، خدا را فراموش می کنند. «یاد موسمی» مورد انتقاد است.

فرعون هم وقتی دید دارد غرق می شود، گفت: «تُبْتُ الْآنَ»، خدایا! من الآن توبه کردم. اما خدا می فرماید: «وَ لَیْسَتِ التَّوْبَهُ». (2) آن هایی که دم مرگ می گویند: «أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ»، توبه آن ها قبول نخواهد شد. توبه دقیقه آخر فایده ای ندارد.

ما هم وقتی یاد امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف می افتیم که گرفتار بشویم. اما باید همیشه به یادش باشیم، هر روز برایش صدقه بدهیم و برای سلامتی اش دعا کنیم.

باید توی خانه هایمان حداقل یک کتاب درباره امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف برای هر گروه سنی داشته باشیم تا با حضرت بیش تر آشنا شویم، خودمان

ص: 19

را برای رساندن به صف یاران آن امام آماده کنیم، با ادعیه مهدوی انس بگیریم، زیارت آل یاسین بخوانیم، در قنوت یا در تعقیبات نماز، «اللَّهُمَّ کُنْ لِوَلِیِّکَ» بخوانیم، صلوات را همراه با «عجل فرجهم» بفرستیم و خلاصه همیشه به یاد حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف باشیم.

برخی مقیّد هستند که در همه نمازهایشان با این دعا برای امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف دعا کنند. درباره آیت الله بهاء الدینی قدس سرّه نوشته اند که ایشان در قنوت نمازهایشان، دعاهای مرسوم را می خواندند تا این که نوع دعا، کلمات و عبارات ایشان تغییر کرد و هرگاه دست های خود را مقابل صورت می گرفتند، برای حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف این گونه دعا می کردند: «اللهم کن لولیّک...». در فرصت مناسبی، علت تغییر دعا را از ایشان پرسیدند. معظم له در یک جمله کوتاه فرمودند: «حضرت پیغام دادند در قنوت به من دعا کنید». (1)

ص: 20

الجلال و الاکرام»؛ (1) «پروردگار تو که صاحب عزت و کرامت است، نامش بابرکت است».

با توجه به آیات مختلف قرآن روشن می شود که یادآوری نام خدا منحصر در گفتن و خواندن نیست؛ بلکه در مسائلی هم چون ذبح و شکار نیز باید نام خدا را بر زبان جاری ساخت تا آن طعام برای پرورش جسم، مناسب و حلال شود و اگر کسی عمداً نام خدا را بر زبان جاری نکند، آن غذا حرام می شود. (2)

به عنوان مثال در قرآن آمده است: «فکلوا ممّا ذکر اسم اللَّه علیه ان کنتم بآیاته مؤمنین»؛ (3) «پس شما ای مؤمنان! اگر به آیات خدا ایمان دارید، از آن چه نام خدا بر آن یاد شد بخورید» و یا «ولا تاکلوا ممّا لم یذکر اسم اللَّه علیه»؛ (4) «و از آن چه نام خدا بر آن برده نشده، نخورید.»

همان گونه که یادآوری نام خدا بر غذای جسم مهم است، ذکر نام خدا در دعا _ که غذای روح است _ نیز اهمیت بسیار دارد. دعاکننده با گفتن «اللهم» در آغاز دعا، احساس نیاز و فقر خود را به خدا ابراز می کند. شروع دعا به این سبک بسیار زیباست. خداوند متعال در قرآن می فرماید: «یا أَیُّهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ إِلَی اللَّهِ وَ اللَّهُ هُوَ الْغَنِیُّ الْحَمِیدُ»؛ (5) «ای

ص: 23

مردم! این شمایید که به خداوند نیاز دارید و [تنها] خداوند، بی نیاز و ستوده است».

بنابراین شروع با نام خدا در هر کاری شایسته است و از آن جا که مؤثر واقعی در هر کاری خداست و توفیق در هر عملی، بستگی تمام به خواست او دارد، باید همه کارها را با نام او آغاز کرد تا بدین ترتیب، پشتوانه الهی و تأثیری مثبت پیدا کند.

باید دانست که دعوت خدا از مردم، به خاطر نیاز او به مردم نیست. همان گونه که اگر بگوییم مردم خانه های خود را رو به خورشید بسازند، این دعوت، نشانه نیاز خورشید به ما نیست؛ بلکه نشانه نیاز ما به نور است. یکی از راه های مبارزه با غرور و تکبر، دعوت انسان به درگاه خداست تا انسان به ضعف و جهل و فقر و نیاز خود پی ببرد.

ص: 24

و حقش را سبک شمردند».

ج) در حق صاحب الزمان عجل الله تعالی فرجه الشریف مانند:

_ «اللّهم کن لولیّک فی خلقک ولیّاً؛ (1) پروردگارا! خلیفه خودت را سرپرست باش».

به راستی چرا برای امام از خداوند متعال این گونه درخواست می شود؟ به عبارت دیگر، خدای متعال که ولیّ و حافظ اوست؛ پس چرا باید دعا کنیم؟!

این دعا، درخواست نزول انواع خیرات و برکات (ولایت، حفاظت، نصرت و...) بر حضرت حجت عجل الله تعالی فرجه الشریف است و یکی از حکمت های این درخواست، آن است که این دعاها شامل خود ما نیز می شود، زیرا:

1. دعا برای نزول برکات بر آن حضرت، درخواست افاضه به ما از طریق ایشان است. یعنی وقتی حضرت سالم و پا برجا باشد، همه هستی، سالم و ثابت است؛ چراکه ایشان واسطه فیض است.

2. دعا برای حضرت، باعث دعای حضرت برای نزول همان برکات بر ماست. آیا می شود شما برای حضرت دعا کنید و خودتان بی بهره بمانید؟! هرگز!

در حقیقت، اگرچه حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف بهترین خلق خداوند متعال و در بالاترین مراتب وجود است، ولی ادب دعا اقتضا می کند که بهترین چیزها را برای بهترین فرد هستی بخواهیم و به جهت رعایت این نکته و سایر آداب دعا، تنها خواسته ما متوجه یوسف زهراست.

ص: 26

مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف عرضه می دارد: «اللّهم ادفع عن ولیّک...». (1)

ولایت بین امام و خداوند متعال، دو سویه است؛ امام با خدا قرب، پیوند و اتصال دارد و از او تأثیر و تأثر می پذیرد. خدا هم ولیّ و نزدیک امام است، اما در پی این قرب، تنها تأثیر می گذارد و تأثیرپذیر نیست.

ص: 28

دعای معرفت عرضه می داریم: «اللّهم عرّفنی حجّتک فإن لم تعرّفنی حجّتک ضللت عن دینی؛ (1) پروردگارا! حجتت را به من معرفی فرما؛ چراکه اگر حجت تو را نشناسم، در دینم گمراه می شوم».

لفظ شریف «حجت» از القاب خاصه امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف هم هست. هنگامی که «حجت» یا «حجت الله» گفته می شود، ذهن ها و فکرها به یاد آخرین حجت الهی منصرف می گردد.

در بسیاری از ادعیه، زیارات و روایات نیز با همین لقب نورانی از آن حضرت یاد می شود. نقش انگشتری ایشان هم «أنا حجّة الله» و به روایت دیگری «أنا حجّة الله و خالصته» (2) است.

آری! او حجت الهی و آخرین حجت پروردگار عالمیان و فرزند یازدهمین پیشوای برحق، امام حسن عسکری علیه السلام است. این مولود گرامی در سحرگاه نیمه شعبانِ سال 255 هجری قمری پا به عرصه وجود گذاشت و جهان را با نور خود منوّر کرد. روایاتی وجود دارد که متولد شدن آن امام را تأیید می کنند؛ از جمله حکیمه خاتون، دختر امام جواد علیه السلام می گوید:

حضرت امام حسن عسکری علیه السلام کسی را به دنبال من فرستاد و به من فرمود: عمه جان! امشب که شب نیمه شعبان است، افطار نزد ما باش. به درستی که خدای تبارک و تعالی، امشب حجت را ظاهر می سازد و او حجت پروردگار بر روی زمین است... (3)

ص: 30

درود الهی بر معصوم نیز رحمت به شمار می آید؛ زیرا او نیز محتاج رحمت الهی است. از مرحوم علامه طباطبایی قدس سرّه سؤال کردند که «معصوم به درود و صلوات نیازی ندارد، پس چرا باید بر او صلوات بفرستیم؟». ایشان فرمودند:

«صلواتی که ما می فرستیم، اولاً از خودمان چیزی اهدا نمی کنیم؛ بلکه به خدا عرض می کنیم و از او می خواهیم که بر پیامبر و خاندانش علیهم السلام رحمت ویژه بفرستد. ثانیاً گرچه این خاندان نسبت به ما محتاج نیستند، ولی به ذات اقدس اله نیازمندند و باید دائماً فیض الهی بر آنان نازل شود.

ما با این صلوات، خود را به این خاندان نزدیک می کنیم. مانند آن که باغبانی که در باغی که همه گل ها و میوه هایش مِلک صاحب باغ است، کار می کند و از صاحب باغ حقوق می گیرد، روز عید یک دسته گل از باغ تهیه کند و به حضور صاحب باغ ببرد. آیا عمل او موجب تقرب به صاحب باغ می شود یا نه؟ مسلماً می شود. این عمل نشانه ادب باغبان است.

صلوات هم ادب ما را ثابت می کند و إلاّ ما که از خودمان چیزی نداریم؛ بلکه از ذات اقدس اله مسئلت می کنیم که بر مراتب و درجات این بزرگواران بیفزاید، و همین عرض ادب برای ما تقرب است». (1)

لازم به ذکر است از عبارت «و علی آبائه» به دست می آید که در درود فرستادن بر امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف نباید از آبا و اجداد ایشان غافل شد. آن حضرت در حقیقت، ادامه خط رسالت

ص: 32

و ولایت است.

اسرار، آثار و فواید صلوات، خصوصاً در مقام دعا بسیار است. در روایتی از امام علی علیه السلام آمده است:

دعا و حاجت خود را همراه با صلوات کنید. زیرا صلوات، دعایی مستجاب است و خدای سبحان چنین نیست که یکی از دو حاجت را برآورد و دیگری را رد کند. (1)

حضرت محمد صلی الله علیه و آله فرمود:

هر کس بر من یک بار صلوات فرستد خدا بر او ده بار درود خواهد فرستاد و نیز ده خطا را از او بر طرف خواهد ساخت و ده درجه او را بالا خواهد برد. (2)

صلوات، کلید استجابت دعا و سبب سنگین شدن اعمال نیک مؤمن در میزان قیامت است.

پیامبر گرامی خدا صلی الله علیه و آله نیز فرمود: «صلوات فرستادن بر من، سبب نورانیت قبر می شود». (3) ایشان در حدیث دیگری فرموده است: «صلوات شما بر من، سبب استجابت دعا و رضایت پروردگار و پاکی و رشد اعمالتان می شود». (4) در روایاتی آمده است که هر کس بر پیامبر صلی الله علیه و آله صلوات بفرستد، خدا و فرشتگان هم بر او صلوات می فرستند و در روز قیامت، از نزدیک ترین افراد به پیامبر صلی الله علیه و آله است. (5)

اما یکی از رازهای فواید صلوات آن است که وقتی رحمت به حضرت نازل شود، به دیگران هم می رسد؛ چون او مجرای فیض است و اگر بخواهد خیری به دیگران برسد، باید نخست بر ایشان _ که رحمت خاصه است _ نازل شود و سپس به

ص: 33

دیگران برسد.

مرحوم علامه طباطبایی قدس سرّه در این باره فرموده اند:

معنای صلوات بر محمد و آل محمد علیهم السلام این است که خدایا رحمتت را برای آنان فرو فرست تا از آنان به ما برسد. اگر بخواهد رحمتی ببارد، ابتدا بر این خاندان می بارد و سپس به دیگران می رسد. بنابراین، طلب رحمت، مستلزم اجابت این دعاست. (1)

نتیجه این که این فراز از دعا صلواتی است که موجب نزول رحمت الهی بر امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف می شود و آثار آن متوجه جهانیان نیز می شود؛

در صلوات بر پیامبر و اهل بیت علیهم السلام واژه صلوات مفرد است و لفظ «علی» تکرار نمی شود؛ یعنی می گوییم: «اللهم صلّ علی محمد و آل محمد». اما در این دعا تمام رحمت های الهی یک بار برای امام حیّ و حاضر، و یک بار برای معصومین قبلی علیهم السلام درخواست می شود.

با توجه به این که هر امامی وظیفه خاص و معیّنی بر عهده داشته و این تنوع وظایف، تنوع رحمت ها، برکت ها و فیض ها را می طلبد، دعاکننده با گفتن لفظ جمعِ صلوات، تمام آن ها را برای امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف و سایر ائمه علیهم السلام خواهان و خواستار می شود.

ص: 34

کلمات حق، و آنچه علم خدا احصا می کند و کتاب آفرینش حق در بر گرفته است، باشد....(1)

مانند این فراز در ادعیه دیگر نیز وارد شده است. برای نمونه، در دعای روز عرفه می خوانیم:

خدایا! بر محمد و آل محمد علیهم السلام در این ساعت و همه ساعت ها درود فراوان برسان!.(2)

از آن جایی که تبرّی نیز مانند تولّی از واجبات مذهب تشیع به شمار می آید، این گونه درخواست ها در زمینه تبرّی از دشمنان اهل بیت علیهم السلام نیز منعکس شده است. به عنوان نمونه، در زیارت امام حسین علیه السلام و در بخش لعن بر دشمنان او عرضه می داریم:

خداوند قاتلت را لعنت کند و عذاب را در این ساعت و تمام ساعات تجدید فرماید».(3)

در حقیقت این فراز از دعا، نشانگر همت والای دعاکننده است. او تمام لحظات را مدنظر قرار داده و سلامتی امام دوازدهم عجل الله تعالی فرجه الشریف را در همه لحظه ها ساعت ها و زمانها از خداوند متعال خواستار است.

ص: 36

می فرماید: «الله ولیّ الذین آمنوا»؛ (1) «خداوند، ولیّ و سرپرست کسانی است که ایمان آورده اند».

امامان معصوم نیز سرپرستی الهی را خواستارند. امام علی علیه السلام در مناجاتش به خدا عرضه می دارد: «و لاتولّنی غیرک؛ (2) پروردگارا! سرپرستی ام را به کسی جز خودت مسپار».

امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف نیز در دعای ماه رجب از خداوند چنین خواسته است: «ولا تکلنا إلی غیرک؛ (3) پروردگارا! ما را به غیر خودت وا مگذار».

عاشقان امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف نیز در این دعا، یک خواسته را با شش واژه مترادف بیان می کند که عبارت اند از ولیّ، حافظ، قائد، ناصر، دلیل و عین. اما تقدم و تأخر این واژه ها بی حکمت نیست. چرا اولین واژه، لفظ «ولیّ» است؟ قطعاً تقدم این لفظ بر سایر کلمات، دلیلی دارد و آن، عظمت، شرافت، گستردگی و عمق این لفظ نسبت به سایر الفاظ است.

با نگاهی اجمالی به ظاهر و مفهوم این کلمات، روشن می شود که پربارترین و جامع ترین آن ها واژه «ولیّ» است؛ زیرا هنگامی که خداوند متعال ولیّ و سرپرست شخصی شد، قطعاً او را حفظ می کند و تحت رهبری، نصرت و حراست خود قرار می دهد. بنابراین، احتمال می رود که حکمت تقدم لفظ «ولیّ» بر دیگر واژه ها همین مسأله (جامعیت) باشد.

ص: 38

علاوه بر این کاربرد این واژه با روح، حکمت و ضرورت دعا، هماهنگی خاصی دارد. یعنی دعاکننده می داند که همه خلایق در ذات خود، فقیر و محتاج به پروردگار هستند و حتی ولیّ و سرپرست تمام موجودات این عصر نیز محتاج سرپرستی الهی است. به عبارت دیگر، شخصی که خود، ولیّ، حافظ، قائد، ناصر، دلیل و عین است هم به قدرتی بالاتر از خود نیاز دارد که خالق همه این خصوصیات است.

ص: 39

و او را در پناه خود از شرّ تمام آن چه آفریده ای و ایجاد و انشا و صورت گری فرموده ای محفوظ بدار، و او را از پیش رو و پشت سر و راست و چپ و از بالا و پایین حفظ کن، حفظ کردنی که اگر کسی را آن طور محفوظ گردانی، از بین نرود(1).

امام حسن عسکری علیه السلام هم در قنوت نمازهایشان برای آن امام این گونه دعا می فرمودند:

خداوندا! او را در پناه گاهی قرار ده تا از شرّ متجاوزان در امان باشد. خدایا! او را از چیزهایی در امان بدار که از آن برایش می ترسیم و تیرهای نیرنگ را که کینه توزان و بدخواهانش به سویش پرتاب می کنند، برطرف ساز(2).

چرا همواره برای سلامتی و مصونیت امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف از همه بلاهای آسمانی و زمینی دعا می شود؟

چرا باید برای سلامتی ایشان و در امان بودن وجود نازنین او از هرگونه خطر، این گونه دعا کرد؟

در پاسخ باید گفت، حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف، واسطه فیض و محور عالم هستی است و اگر او نباشد، هیچ مخلوقی توان حیات ندارد؛ بنابراین جهان هستی وابسته به اوست. در این باره روایات فراوانی وجود دارد.

ص: 41

امام زین العابدین علیه السلام هم در یک روایت طولانی می فرماید:

خداوند به وسیله ما نمی گذارد که زمین، اهل خود را پریشان سازد و به وسیله ما باران را می فرستد و به وسیله ما رحمتش را می گستراند و به وسیله ما برکات زمین را خارج می سازد و اگر امامی از ما بر روی زمین نبود، زمین اهل خود را در کام خود فرو می برد(1).

امام باقر علیه السلام هم در این باره می فرماید:

اگر امام یک ساعت از روی زمین برداشته شود، زمین ساکنانش را در هم می پیچد، آن چنان که دریا [به هنگام طوفان] ساکنانش را در هم می پیچد.(2)

علت و حکمت حفظ امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف، حفظ نبوت، امامت و دین الهی است؛ زیرا مادامی که ایشان سالم و پا برجا باشد، هدف ارسال رسل و انزال کتب تحقق می یابد.

امام رضا علیه السلام با اشاره به همین حقیقت می فرماید:

خدایا! به واسطه وجود مبارک او (امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف) پیامبرت و پدرانش را که امامان منصوب از ناحیه خودت و ستون های دینت هستند، حفظ فرما(3).

پروردگار متعال همواره برای حفظ اولیای خود، از

ص: 42

وسایل و اسبابی استفاده کرده است؛ به آتش فرمان داده که بر ابراهیم علیه السلام گلستان شود، به رود خروشان دستور داده که صندوق حامل موسی علیه السلام را به سلامت به کاخ فرعون برساند، حضرت عیسی علیه السلام را به آسمان برده، (1) برای حفظ جان اشرف مخلوقاتش به عنکبوت، دستور تنیدن و به کبوتر، فرمان لانه سازی بر دهانه غار داده و در جنگ ها، ملائک را به یاری او و سپاهش فرستاد.

بنابراین خداوند متعال، بر حفظ ولی اش قدرت دارد، اما تمام انسان ها در تمام دوران ها وظیفه دارند که برای حفظ ولیّ زمان خود جان فشانی کنند. کامل ترین و بارزترین نمونه این جان فشانی، ایثار امیرالمؤمنین علیه السلام در لیلة المبیت بود.

می توان گفت همان راه هایی که برای حفظ و سلامتی انبیا و اولیای گذشته وجود داشته درباره آخرین حجت الهی اللهِ تَعَالَى نیز وجود دارد اما تمام انسانهای عصر امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف ، به تلاش برای حفظ ایشان در برابر تمام حوادث و آسیبها موظفند. دعا برای ایشان یکی از راه های انجام این وظیفه است.

امام رضا علیه السلام به پسر مقاتل سفارش فرمود که در قنوت نماز چنین دعا کند:

خدایا! کار بنده و خلیفه ات امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف را سامان ده به آنچه کار پیامبران و فرستادگانت را سامان دادی، و فرشتگانت را پیرامونش قرار ده و او را به روح القدس از سوی

ص: 43

خویش تأیید فرما تا از پیش رو و پشت سرش او را از هر بدی محفاظت کنند(1).

برخی می پرسند: چه آسیب و خطراتی وجود امام را تهدید می کند؟ خداوند متعال، امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف را از شرّ چه چیزهایی حفظ می فرماید؟ آیا ما شیعیان توان و لیاقت حفظ امام را نداریم؟!

در پاسخ باید گفت: خطرهایی برای امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف وجود دارد که شاید به ذهن کم تر کسی خطور کند. شیطان با تمام اعوان و انصارش، هر لحظه در حال نقشه کشیدن و اجرا کردن اهدافشان برای به عقب انداختن ظهور آن حضرت هستند؛ زیرا آن ها خوب می دانند که ظهور حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف مساوی با پایان کار آن هاست. در آن زمان، عمر دولت آن ها تمام می شود و دیگر نمی توانند انسان ها را به راحتی اغوا کنند.

هنگامی که شیطان از درگاه الهی رانده شد و تا روز قیامت مهلت خواست، خداوند او را تا وقت معلوم، مهلت داد:

«قَالَ رَبِّ فَاََنْظِرْنِی إِلَی یَوْمِ یُبْعَثُونَ * قَالَ فَإِنَّکَ مِنْ الْمُنْظَرِینَ * إِلَی یَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ»؛. «و آن را از هر شیطان رانده شده ای حفظ کردیم». (2) «[شیطان] گفت: پروردگارا! مرا تا روزی که برانگیخته خواهند شد، مهلت ده* [خداوند] فرمود: تو از مهلت یافتگانی تا روز [و] وقت معلوم».

ص: 44

در روایاتی از امام سجاد، (1) امام صادق (2) امام رضا (3) علیه السلام ، «وقت معلوم به ظهور حضرت مهدی تأویل شده عجل الله تعالى است. امام هادی علیه السلام هم مصداق آیه شریفه «وَ حَفِظْنَاهَا مِنْ کُلِّ شَیْطَانٍ رَجِیمٍ» (4) را روز ظهور بیان فرموده اند. (5)

از سوی دیگر، معتقدان به امامت تصور می کنند که برای دفاع از اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام آماده هستند؛ ولی تجربه تاریخ نشان می دهد که اکثر آن ها در عرصه امتحان، موفق و سربلند نبوده اند و چه بسا خود آنان خطراتی را برای اسلام به وجود آورده اند و حتی برخی از شیعیان به امام زمان خود آسیب رسانده اند.

امام صادق علیه السلام در پاسخ به اسحاق بن عمار که درباره آیه شریفه «إِنَّ اللَّهَ یُدَافِعُ عَنْ الَّذِینَ آمَنُوا» (6) پرسیده بود، فرمودند:

آن هایی که ایمان آورده اند، ما هستیم. خداوند متعال از ما دفاع می کند، به هنگامی که پیروان، ما را اذیت کنند.(7)

چه بسا کسانی که امام مهدی را نمی شناسند، خطری هم برای آن حضرت ،نیافرینند، ولی آنهایی که شیعه نامیده میشوند در برابر آن حضرت صف آرایی کنند و علیه اهداف و انگیزههای ایشان اقدام نموده و قلبشان را ناراحت

ص: 45

کنند؛ همان طور که خود ایشان در توقیع شریف فرمودند:

نادانان و کم خردان شیعه و کسانی که بال پشه از دینداری آنان محکم تر است، ما را می آزارند.(1)

ص: 46

مؤمنان همراه او را نجات دادیم».

_ حضرت یونس علیه السلام: «وَ نَجَّیْناهُ مِنَ الْغَمِّ»؛ (1) «ما یونس را از غم نجات دادیم».

_ حضرت موسی علیه السلام: «وَ أَنْجَیْنا مُوسی وَ مَنْ مَعَهُ أَجْمَعِینَ»؛ (2) «ما موسی و کسانی را که با او بودند، نجات دادیم».

نصرت الهی در مورد پیامبران و مؤمنان به صورت های مختلفی جلوه می کند. برخی از آن ها عبارت اند از:

_ ایجاد الفت و گرایش دل ها به هم: «وَ لِیَرْبِطَ عَلی قُلُوبِکُمْ»، (3) «یُثَبِّتُ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا». (4)

_ استجابت دعا: قرآن درباره حضرت یوسف علیه السلام می فرماید: «فَاسْتَجابَ لَهُ رَبُّهُ». (5) در سوره انبیا نیز به استجابت دعای حضرت نوح، یونس، زکریا و ایوب علیهم السلام اشاره شده است. (6) هم چنین در سوره شوری می خوانیم: «وَ یَسْتَجِیبُ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ»؛ (7) «خداوند دعای کسانی را که اهل ایمان و عمل صالح اند، مستجاب می فرماید».

_ اعطای حکومت: «آتَیْناهُمْ مُلْکاً عَظِیماً»؛ (8) «به آن ها حکومتی بزرگ عنایت کردیم».

_ غلبه در جنگ: «لَقَدْ نَصَرَکُمُ اللَّهُ فِی مَواطِنَ کَثِیرَةٍ»؛ (9) «خداوند در مواقع بسیاری شما را یاری کرد».

_ نزول سکینه و آرامش بر قلب:

ص: 49

«فَأَنْزَلَ اللَّهُ سَکِینَتَهُ عَلَیْهِ وَ أَیَّدَهُ بِجُنُودٍ لَمْ تَرَوْها»؛ (1) «پروردگار آرامش را بر او فرستاد و او را با سپاهی که نمی توانستید آن ها را مشاهده کنید، یاری کرد».

_ هلاکت دشمن یا انتقام از او: «فَأَغْرَقْناهُمْ»؛ (2) «همگیِ آنان را غرق کردیم».

_ نزول فرشتگان و امدادهای غیبی: «أَ لَنْ یَکْفِیَکُمْ أَنْ یُمِدَّکُمْ رَبُّکُمْ بِثَلاثَةِ آلافٍ مِنَ الْمَلائِکَةِ مُنْزَلِینَ»؛ (3)

«آیا خداوند که سه هزار فرشته را به یاری شما فرستاد، کافی نیست؟»

اگرچه امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف ناصر بی یاوران است، (4) اما خود ایشان نیز به نصرت الهی احتیاج دارد. از این رو، دعاکننده از خداوند متعال نصرت و یاری او را در همه برنامه ها و احوال طلب می کند؛ زیرا:

_ تنها او نصیر است: «و کفی بالله نصیرا»؛ (5)

_ او بهترین ناصر است: «نِعْمَ الْمَوْلی وَ نِعْمَ النَّصیر»؛ (6)

_ او تنها ناصراست: «وَ مَا النَّصْرُ إِلا مِنْ عِنْدِ اللّهِ الْعَزیزِ

ص: 50

الْحَكيمِ»(1).

درخواست نصرت برای امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف بسیاری از ادعیه فرجه الشريف مهدوی، با عبارات گوناگون بیان شده است؛ برای مثال، امام صادق علیه السلام در تعقیب نماز ظهر عرضه میداشت: «خدایا! با یاری خودت او را تأیید کن و بنده ات را یاری نما.»(2) آن حضرت هم چنین به شخصی سفارش فرمود که هر چه را ترک میکنی، این را ترک نکن و در هر صبح و شام بگو: ..... وانصره ، نصراً عزيزاً(3)، عجل الله تعالى و به کسی که خواهان طول عمر و زیارت حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف بود، سفارش فرمود که چنین دعا کند: «... و عَجِّل لِوَليْكَ الفَرَج وَالعَافِيَةَ وَالنَّصر»(4).

هم چنین امام حسن عسکری علیه السلام در قنوت نمازهایش، نصرت وياری یادگار شایسته اش را این گونه از خدا طلب میکند: «خدایا! او را بر تمام دشمنانش پیروز کن... و با یاریات، پشتش را محکم گردان (5)در زیارت آل یاسین» نیز عرضه می داریم: «اللهم انصره»(6)؛ بارالها او را یاری فرما. البته بعید نیست که درخواست نصرت، در واقع تمنای فرج و ظهور آن حضرت باشد؛ اگرچه نصرت در عصر غیبت را نیز شامل می شود.

ص: 51

پیامبر صلی الله علیه و آله در آن بلند می گردد.

بنابراین آن گاه که امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف بر روی زمین ساکن و حاکم شود، همگان با میل و رغبت، به حاکمیت او گردن می نهند و از جان پذیرایش می-شوند، در حالی که هیچ اکراه و اجباری برای آن ها نیست. لذا دعاکننده از خداوند متعال می خواهد که عمر توأم با سلامتی امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف تا آن جا طولانی شود که روزگار ظهور و سکونت آن حضرت بر زمین در حال اطاعت مردم فرا رسد و پس از آن که مردم از اطاعتش سر باز می زدند، با میل و رغبت به اطاعتش درآیند.

البته احتمال دارد که «طوعاً» صفتی برای حضرت باشد. (1) در این صورت، معنای این فراز، آن است که زندگانی و سلامتی امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف تا زمانی باشد که او در زمین با میل و رغبت و اشتیاق، ساکن و حاکم شود؛ زیرا ظهور و حاکمیت بر زمین و و اجرای احکام الهی، خواسته خداوند، هدف بعثت انبیا و آرزوی امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف است و به همین علت، سکونت و حاکمیت بر ارض از روی میل و رغبت، برای حضرتش طلب می شود.

در این عصر امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف بر روی زمین مستقر هستند، ولی به علت اطاعت نکردن مردم از ایشان، در محل های مختلفی به سر می برند. از آن جا که این نوع زندگی، توأم با استقرار و آرامش

ص: 55

نیست، «سکونت» (1) محسوب نمی آید. خود آن حضرت در توقیع به شیخ مفید قدس سرّه نیز به این قضیه اشاره فرموده اند:

هم اکنون در مکانی دور از جایگاه ستم گران سکنی گزیده ایم؛ زیرا خداوند صلاح ما و شیعیان با ایمان ما را _ مادامی که حکومت دنیا به دست تبه کاران است _ در این کار قرار داده است. با وجود این، بر اخبار و احوال شما آگاهیم».(2)

حسن بن سلیمان حلی قدس سرّه در شرح این فراز از دعا می نویسد:

یدلّ علی زمان ظهوره و انبساطه یده علیه السلام و لأنّه الیوم مقهور مغصوب مستأثر علی حقّه غیر مستطیع لإظهار الحقّ فی الخلق؛ (3) این جمله بر زمان ظهور و بسط ید امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف دلالت دارد؛ زیرا امروزه (عصر غیبت) ایشان مقهور مانده و حقش غصب شده است و توان اظهار حق در میان خلایق را ندارد.(4)

چه روزی آن حضرت با بسط ید ظاهر می شوند و مردم هم از روی میل و رغبت از ایشان اطاعت می کنند؟ آن روزی که پروردگار متعال، اذن ظهور بفرماید و ایشان نظام عدل را برپا دارند. در آن روز، زمین و اهل آن _ در حالی که میل و رغبت کامل دارند _ از ایشان اطاعت می کنند، پرچم اسلام به اهتزاز در می آید و گل بانگ توحید در سرتاسر عالم هستی طنین افکن می شود.

ص: 56

امام علی، (1) امام صادق (2) و امام کاظم علیهم السلام، (3) آیه شریفۀ «وَلَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّمَوَاتِ وَالْأَرْضِ طَوْعًا وَکَرْهًا» (4) را به امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف تأویل فرموده اند.

امام صادق علیه السلام در تفسیر این آیه می فرماید:

هنگامی که قائم عجل الله تعالی فرجه الشریف قیام کند، نقطه ای بر روی زمین نمی ماند، جز آن که به یکتایی خدا و رسالت حضرت پیامبر صلی الله علیه و آله گواهی می دهد. (5)

سرانجامِ این اراده و عنایت های ویژه حضرت حق آن است که زمین به دست امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف و با قیام آسمانی اش، از آلودگی ها و نافرمانی ها پاک می شود و عبادت الهی بدون هیچ شرکی بر روی زمین محقق می گردد: «یَعْبُدُونَنِی لا یُشْرِکُونَ بِی شَیْئا» (6) و هدف از خلقت تحقق می یابد: «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُونِ». (7)

در ادامه این دعا، ما از خداوند می خواهیم که این نعمت ارزشمند، پس از پدید آمدن، مدتی طولانی ادامه یابد تا انسان های زیادی در سایه این حکومت به سرانجام نیک نائل شوند.

ص: 57

به دعا افزوده نشود؛ زیرا در هیچ یک از منابع دعا، این جمله ذکر نشده است. بنابراین اگر این جمله به قصد جزئیت به دعا اضافه شود، اشکال دارد؛ ولی اگر مطلق دعا مدنظر باشد، اشکال ندارد. با این حال، از آن جایی که این گونه قصدها برای عموم واضح نیست، مناسب است که این عبارت گفته نشود.

ص: 59

ص: 60

همه در برابر امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف مسئول هستند و نسبت به ایشان وظایفی دارند. (1) یکی از آن وظایف، انجام دادن اعمالی است که موجب تن درستی ایشان می شود؛ مانند صدقه دادن و دعا کردن.

حتی اگر کسی برای سلامت امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف صدقه ندهد و دعا هم نکند، پروردگار متعال، وجود گرامی ایشان را از گزند حوادث و بلاها محفوظ می دارد؛ اما نکته آن است که این گونه اعمال، قبل از آن که آثاری برای امام داشته باشد، فوائد و نتایجی برای عامل به همراه دارد. (2) مانند نماز خواندن که اگر همه انسان ها کافر شوند و نماز نخوانند، ذره ای از عظمت پروردگار کم نمی شود و خداوند متعال نیز محتاج عبادات بندگان نیست: «إِنْ تَکْفُرُوا أَنْتُمْ وَمَنْ فِی الْأَرْضِ جَمِیعًا فَإِنَّ اللَّهَ لَغَنِیٌّ حَمِیدٌ»؛ (3) «اگر شما و هرکه روی زمین است همگی کافر شوید، بی گمان

ص: 62

خداوند بی نیاز ستوده است».

انسان براساس وظیفه و احتیاج به عنایت پروردگار، عبادت می کند و نماز می خواند. بنابراین، کسی که نماز می خواند و شکر نعمت پروردگار را انجام می دهد، فوائد زیادی را نصیب خود می کند؛ زیرا: «لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکُمْ وَلَئِنْ کَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِی لَشَدِیدٌ»؛ (1) «اگر واقعاً سپاسگزاری کنید، بر نعمت شما خواهم افزود، و اگر ناسپاسی کنید، قطعاً عذاب من سخت خواهد بود».

از نتایج دعا برای امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف جلب توجه و عنایت خاص ایشان است. بنا بر آیه شریفۀ «هَلْ جَزَاءُ الْإِحْسَانِ إِلَّا الْإِحْسَانُ» (2) و آیه «وَإِذَا حُیِّیتُمْ بِتَحِیَّةٍ فَحَیُّوا بِأَحْسَنَ مِنْهَا أَوْ رُدُّوهَا»، (3) امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف علاوه بر بذل عنایات فراوان به فرد دعاکننده، در حق او دعا هم می کند.

شایان توجه است بحث فواید دعا به معنای این عجل نیست که حضرت مهدی عبد الله عالی برای رسیدن به کمالات و سلامتی به ما نیاز دارد؛ او تنها نیازمند به خداست و خداوند متعال نیز اگر بخواهد لطف کرده و دعای ما را مقدمه و زمینه ای برای سلامتی آن حضرت قرار میدهد. ما معتقدیم همه خوبیها و خیرها به واسطه ایشان به ما میرسد و حتی دعاهای ما هم به برکت ایشان مستجاب میشود؛ لذا مفید

ص: 63

بودن دعاهای ما منافاتی با وساطت فیض از سوی ایشان ندارد.

اگر گفته می شود که دعای ما برای آن حضرت فایده دارد، منظور، آن فایده ای که در مورد دیگران مطرح می شود، نیست؛ چراکه حجت الهی هیچ نیازی به ما ندارد. با این مقدمه، فوائد قرائت این دعا را در دو بخش عرضه می کنیم:

الف) فوائد دعا برای امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف

1. رفع بلا

ائمه علیهم السلام بشر هستند؛ لذا سختی ، گرفتاری و بلا متوجه آن ها نیز خواهد بود. مثلاً در تاریخ آمده است که امیرمؤمنان علیه السلام در جنگ خیبر مبتلا به چشم درد شدیدی شده بودند یا در زندگانی برخی از اهل بیت علیهم السلام نوشته شده که طبیب برای رفع بیماری و معالجه نمودن آنان، به محضرشان رسیده است یا این که ائمه علیهم السلام برای رفع بیماری خود دعا کرده اند.

به طور کلی امامان علیهم السلام به مقتضای بشر بودنشان، ناراحتی و رنج و غصه های فراوانی را متحمل می شدند و برای رفع آن، به علل مادی و معنوی توسل پیدا می کردند. چنان که یک بار حضرت صادق علیه السلام بیمار شدند و از کسی خواستند که به حرم امام حسین علیه السلام برود و برای رفع بیماری ایشان در آن مکان مقدس دعا کند. آن شخص از امام می پرسد: «همان طور که امام حسین علیه السلام امام مفترض الطاعة هستند، شما نیز امام واجب الاطاعة است. پس چرا باید در حرم امام حسین علیه السلام دعا کرد؟» از توضیحی که امام صادق علیه السلام به آن شخص دادند، معلوم می شود که ایشان دعای انسانی

ص: 64

عادی زیر قبّه سیدالشهداء علیه السلام را برای رفع بیماری خود، مؤثر می دانستند. (1)

بنابر این روایت، دعا کردن برای امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف معنا و مفهوم می یابد و ما می توانیم برای رفع بلاها و جلب عنایات ایشان، برای سلامتی حضرتش دعا کنیم.

البته خوب می دانیم که آن چه همه دردها و رنج های اماممان را یک جا برطرف می کند، چیزی جز مژده ظهور از جانب خداوند نیست؛ پس بهترین دعایی که می توانیم برای رفع همه گرفتاری های آن حضرت بکنیم، دعا برای تعجیل در فرج آن بزرگوار است. لذا در صدر همه دعاها و بیش از همه آن ها، برای تعجیل در فرج ایشان دعا می کنیم و می دانیم که اگر این دعا مستجاب شود، خواسته های دیگر هم ضمن آن محقّق می گردد.

2. نزول برکات و عنایات الهی بر آن امام

یکی دیگر از فوائد دعا برای امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف، اختصاص عنایات پروردگار به ایشان است. رحمت الهی بسیار گسترده و بی کران است و امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف هم محدودیتی برای پذیرش این عنایات ندارد. صلوات بر پیامبر و آل او علیهم السلام نیز در همین راستا مفهوم می یابد. حتی مستحب است که در

ص: 65

تشهد برای بالا رفتن درجه پیامبر صلی الله علیه و آله دعا کنیم. (1)

هر کس حتی غیرمسلمان نیز برای پیامبر صلی الله علیه و آله دعا کند، برای ایشان فایده دارد. امیرالمؤمنین علیه السلام می فرماید:

لاتستحقروا دعوۀ احد، فانه یستجاب للیهودی فیکم، و لایستجاب له فی نفسه؛ (2) دعای هیچ فردی را کوچک نشمارید. به درستی که دعای یهودی در حق شما مستجاب می شود؛ اگرچه در حق خودش مستجاب نمی گردد.

لذا اگر ما گنه کار هم باشیم، باز دعای ما اثر دارد. اگر اثر نداشت، خداوند متعال نمی فرمود: «إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِیما». (3) خدا و فرشتگان بر پیامبر درود می فرستند؛ خدا و فرشتگان بر پیامبر درود می فرستند. ای کسانی که ایمان آورده اید بر او درود بفرستید و به فرمانش به خوبی گردن نهید.

حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف به ما گفته است که برای من دعا کنید. دعای کسی در مرتبه پایین ، در حق فردی بالاتر از خودش اثر می کند. امام حسین علیه السلام به زینب کبری علیها السلام فرمود: «به من دعا کن».

دعا یک نوع تشکر است. ما وقتی برای آن حضرت دعا می کنیم، در حقیقت می خواهیم به ایشان بگوییم که دوستشان داریم.

ص: 66

3. تعجیل فرج

با ظهور امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف و گشایش در همه امور، غم و غصه ایشان نیز پایان می پذیرد لذا در اواخر دعای سلامتی، برای ظهور و فرج ایشان نیز دعا می شود.

ناگفته پیداست که ما انسان ها می توانیم در تقدیم یا تأخیر ظهورِ حضرتش مؤثر باشیم. صریح ترین دلیل در این خصوص، حدیث امام صادق علیه السلام است:

فلمّا طالَ علی بَنی اسرائیلَ العَذابُ ضَجُّوا وَ بَکَوا اِلَی اللهِ اَربعینَ صباحاً فأوحَی اللهُ اِلی موسی وَ هارُونَ اَن یُخَلِّصَهُم مِن فِرعَونَ فَحَطَّ عَنهُم سَبعینَ وَ مِأَۀَ سَنَۀٍ؛ وقتی مدت عذاب بر بنی اسرائیل طولانی شد، چهل صباح به پیشگاه الهی ضجه زدند و گریه کردند تا این که خداوند به موسی و هارون علیهما السلام وحی فرمود که آن ها را از شرّ فرعون خلاص می کند. به این ترتیب صد و هفتاد سال از عذاب ایشان کم کرد.

امام صادق علیه السلام پس از نقل این ماجرا اضافه فرمودند:

هکَذا أَنتُم لَو فَعَلتُم لَفَرَّجَ اللهُ عَنّا فَأَمّا اِذا لَم تَکُونُوا فإنّ الأمرَ یَنتَهی إلی مُنتهاه؛ (1) وضع شما نیز همین طور است. اگر چنین کنید، خداوند فرج ما را می رساند؛ اما اگر چنین نباشید، کار به آخرین حدّ خود خواهد رسید.

ب) فوائد دعا برای دعاکننده

1. کسب معرفت

در سایه دعا، شناخت بیشتر خداوند متعال، امکان پذیر

ص: 67

خواهد بود. وقتی از خداوند چیزی درخواست می کنیم، بر معرفت ما نسبت به او افزوده می شود. هنگامی که برای امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف نیز چیزی می خواهیم، معرفت ما نسبت به ایشان ازدیاد پیدا می کند. زیرا می شود که امام را نشناخت و برای اودعا کرد؟! قطعاً این گونه دعاها در عمق بخشیدن به معرفت تأثیرگذار است.

2. آرامش روانی

یکی از بهترین راه های از بین بردن اضطراب و به دست آوردن آرامش، دعا و راز و نیاز با خداست؛ چراکه دعا برقراری ارتباط بنده با خداست، خدایی که بر هر کاری تواناست.

این ارتباط، انسان را امیدوار و به قدرتی برتر، دل گرم می کند. ضمن آن که دعا برای امام، مایه آرامش انسان هم می شود؛ زیرا وقتی ما به فکر او باشیم، او نیز به یاد ماست و این مسأله در بهداشت روان ما مؤثر خواهد بود.

3. از بین بردن خودخواهی

می دانیم که برای استجابت دعا بهتر است که انسان اول برای دیگران دعا کند، سپس برای خود. چنان که پیامبر صلی الله علیه و آله می فرمایند: «وقتی کسی از شما دعا می کند، آن را عمومیت دهد و برای دیگران هم دعا کند؛ چرا که باعث استجابت دعاست». (1) هم چنین امام صادق علیه السلام می فرمایند: «هر کس چهل مؤمن را قبل از خود دعا کند، دعایش مستجاب می شود». (2)

ص: 68

طلب خیر و سلامتی برای دیگران، در واقع، مبارزه درونی با انحصارطلبی و خودخواهیِ نفس است. اگر خود وخواسته هایمان را فراموش کنیم و امام را بر همه خواسته های خود مقدم نماییم، معلوم می شود که از خودخواهی فاصله گرفته ایم.

4. نجات از دوزخ

رسول اکرم صلی الله علیه و آله می فرمایند:

در قیامت امر می شود که عده ای را به جهنم ببرند، اما خداوند به مالک جهنم سفارش می فرماید: به آتش بگو پاهایشان را نسوزاند، چون-که با آن به مساجد می رفتند؛ صورتشان را نسوزاند، چون وضو می گرفتند و دست هایشان را نسوزاند، چون آن ها را هنگام دعا بالا می گرفتند... . (1)

شما خود قضاوت کنید؛ اگر کسی مِهر امام را در دل داشته باشد، زبانش دعاگوی آن حضرت باشد و دست های نیازمندش را برای دعا در حق ایشان، نزد خدا بالا ببرد، آیا خداوند متعال با لطف و کرم بیش تری با او برخورد نمی کند؟!

5. افزایش میل به فعالیت

امام صادق علیه السلام می فرمایند: «دعای چهار نفر اجابت نمی شود. یکی از آن ها کسی است که در خانه بنشیند و از خدا روزی طلب کند...». (2) کسی که واقعاً چیزی را از خدا طلب می کند، باید حداکثر شرایط اجابت آن را فراهم کند.

ص: 69

یکی از آن شرایط، انجام فعالیت در راستای تحقق هدف همراه با دعاست.

انسان منتظری که در بهترین حالات خود، یاد امام را در دل و جان شکوفا می کند و برای برترین مخلوق این عصر، بهترین خواسته ها را از خداوند مسئلت می کند، در میدان عمل و برای تحقق خواسته های خود چگونه باید باشد؟ آیا خواستن بدون اقدام، توجیه پذیر است؟ (1) حضرت علی علیه السلام می فرماید: «الداعی بلا عمل کالرامی بلاوتر؛ (2) دعاکننده بدون عمل، به تیرانداز بدون زه می ماند».

در روایت زیبایی، همین مسأله بعد از انتظار فرج ذکر شده است. امام صادق علیه السلام فرموده اند: «و أفضل عمل المرء انتظاره فرج الله و الداعی بلاعمل کالرامی بلاوتر».(3)

اگر کسی انتظار گشایش از سوی خدا دارد، قلب و تمام اعضا و جوارح او نیز باید با زبانش هم راه شوند. اگر کسی به همسر و همکار خود ظلم کند، اما در دل شب بارها از خداوند متعال بخواهد که ظلم را از او دفع فرماید و ظالم را بر او مسلط نکند، هرگز خواسته اش پذیرای درگاه الهی نخواهد بود؛ زیرا او با عملش می گوید که ظلم خوب است. به عبارت دیگر، عمل نوعی دعاست؛ اگر کسی خیرخواه دیگران است، با زبان

ص: 70

بی زبانی از خداوند متعال می خواهد که به او خیر برساند.

بنابراین کسی که برای امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف دعای سلامتی می خواند، باید برای تحقق خواسته خود کوشا باشد و از اعمالی که سلامتی را برای امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف به ارمغان می آورد _ مانند صدقه دادن _ غفلت نورزد.

صاحب مکیال المکارم وظیفه بیست و سوم و بیست و چهارم منتظر را به همین مسأله اختصاص داده و گفته است: «صدقه دادن به نیابت از آن حضرت و به قصد سلامتی ایشان، از وظایف منتظران است». (1)

6. محبوبیت نزد خدا

انجام هر عبادتی، انسان را محبوب درگاه حق تعالی می کند و دعا یکی از آن عبادات و بلکه افضل آن هاست.

کسی که سلامتی امام زمانش برایش مهم باشد، مسلماً آزردن آن حضرت برایش سخت است. در نتیجه، دعا کردن برای سلامتی آن حضرت، انسان را به انجام کارهایی وا می دارد که موجب خشنودی آن حضرت و در نتیجه، سبب رسیدن به مقام رضوان الهی است.

خداوند در قرآن کریم، از حضرت ابراهیم علیه السلام به خاطر دعاکردنش تعریف و تمجید کرده و فرموده است: «ان ابراهیم لحلیم اوّاه منیب». (2) امام باقر علیه السلام در بیان تفسیر این آیه می فرمایند: «اوّاه کسی است که بسیار دعا می کند». (3)

در دستور قرائت

ص: 71

این دعا نیز آمده است: «متی حضرک من دهرک». از این رو، مناسب است که آن را زیاد بخوانیم.

7. توجه به اصلاح جامعه

دین اسلام، همه ابعاد زندگی اجتماعی و فردی انسان را مورد توجه قرار داده، و همه افراد را نسبت به یک دیگر و جامعه، مسئول دانسته است. این مسئولیت در قالب تکلیف به امر به معروف و نهی از منکر، به عنوان یکی از فروع دین، واجب شده است و یکی از شرایط استجابت دعا به شمار می آید.

حضرت امیر علیه السلام می فرمایند: «امر به معروف و نهی از منکر کنید تا خداوند دعایتان را مستجاب کند». (1) ایشان هم چنین در وصیت خود به فرزندانشان فرموده اند: «امر به معروف و نهی از منکر را ترک نکنید. مبادا خداوند اشرار امت را بر شما مسلط کند و سپس هرچه دعا کنید، اجابت نشود». (2)

8. معنوی شدن جامعه

از آثار مهم دعا، معنوی شدن جامعه اسلامی است. جامعه ای که راز و نیاز و درخواست از خدا در آن متبلور باشد، قطعاً جامعه ای است که معنویت در آن موج می زند و این برای ساخت فضای ظهور، بسیار مناسب خواهد بود.

ص: 72

دعاکننده باید ابتدا خویش را به درجه اجابت دعا برساند، سپس دعا کند. آماده کردن شرایط دعا، خود، موجب آماده شدن شرایط ظهور می گردد. برخی از این شرایط عبارت اند از:

1. بندگی خدا

خداوند در قرآن کریم می فرماید: «وَإِذَا سَأَلَکَ عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْیَسْتَجِیبُواْ لِی وَلْیُؤْمِنُواْ بِی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ»(1)؛ «و هرگاه بندگانم از تو درباره من بپرسند [که نزدیکم یا دور؟ بگو:] بی گمان من نزدیکم و دعای دعاکننده را وقتی مرا بخواند اجابت می کنم. پس باید مرا اجابت کنند و به من ایمان آورند؛ باشد که به رشد خود برسند».

بنابراین برای استجابت دعا، اول باید بنده خدا شد. بنده خدا شدن، یعنی آن که انسان کاملاً مطیع خدا شود و تمام کار و عملش در جهت جلب رضای او باشد. این نیت، به تمام کارهای انسان جهت خدایی می دهد و تحصیل، تدریس، پزشکی، مهندسی، صنعت و... همه در مسیر الهی قرار می گیرد و جامعه، جامعه ای الهی می شود.

2. اقتصاد حلال

امام کاظم علیه السلام می فرمایند:

خدای عظیم به حضرت موسی علیه السلام وحی کرد: من شش چیز را در شش چیز قرار دادم، اما مردم در جاهای دیگر به دنبال آن می گردند. یکی از آن ها این است که من استجابت دعا را در

ص: 74

روزی حلال قرار داده ام، اما مردم در سروصدا و گریه دنبالش می روند و به آن نمی رسند. (1)

کسب روزی حلال، خود، مقدمه اصلاحات گسترده ای در زمینه های اقتصادی و غیراقتصادی خواهد شد. گران فروشی، کم فروشی، ربا و... به فراموشی سپرده می شود و انسان برای کسب لقمه حلال سعی خواهد کرد که کار و فعالیت خود را از غش خالی کند و در برابر حقوقی که از بیت المال می گیرد، کار خود را به نحو احسن انجام دهد. با این کار، همه افراد، هم اصلاحات اقتصادی انجام می دهند و هم کار خود را به سوی اصلاح پیش می برند.

منشأ بسیاری از مفاسد و گناهان در جامعه، اقتصاد است. علت اصلی وجود ربا، کلاه برداری های آن چنانی، اختلاس، رشوه و دیگر مفاسدی که چهره جامعه را سیاه کرده، مسائل اقتصادی است. وقتی انسان بداند که این روش های ناسالم، تأثیری منفی بر معنویات او دارد و تصمیم بر ترک آن بگیرد تا لقمه حلالی به دست آورد، ریشه اصلی این مفاسد را قطع خواهد کرد.

3. ترک گناه

دعای انسان گنه کار مستجاب نمی شود. حضرت موسی علیه السلام از راهی می گذشت. مردی در حال سجده بود و دعا می کرد. حضرت رفت و برگشت و دید که آن شخص

ص: 75

هنوز در حال سجده است و دعا می کند. عرض کرد: «خدایا! اگر من بودم، دعایش را مستجاب می کردم!» وحی آمد: «ای موسی! اگر او تا آخر عمر هم در سجده باشد، دعایش را مستجاب نمی کنم؛ چون اهل گناه است».

لذا انسان برای استجابت دعایش، چاره ای جز ترک گناه ندارد و این مسأله باعث می شود که دامنه فساد، ظلم و گناه از جامعه برچیده شود و جامعه ای سالم به وجود آید.

و آخر دعوانا ان الحمدالله رب العالمین

ص: 76

- سید ،رضی نهج البلاغه ، بیروت، دارالاسوة، 1415ق.

- على بن الحسين(ع)، صحیفه سجادیه، ترجمه: سید صدر الدین بلاغي، دار الكتب الاسلامية، 1369ش.

- شیخ عباس قمی، مفاتیح الجنان، قم، روح، 1428ق.

- ابن طاووس، على بن موسى، اقبال الأعمال، بيروت، مؤسسة الاعلمي، 1426ق.

-------------، جمال الأسبوع، قم، رضی، بی تا.

------------- فلاح ،السائل ،تهران چاپ و نشر بین الملل، اول، 1386ش.

-------------، مصباح الزائر، قم، مؤسسه آل البیت، 1417ق.

-------------- مهج الدعوات ، قم، دارالذخائر، 1411ق.

- ابن شهرآشوب، محمد بن على، المناقب، قم، ذوی القربی، دوم، 1428ق.

- ابن عربی، محیی الدین فتوحات مکیه ، بیروت، دارالوفاء، 1428ق.

- ابن فارس، احمد، معجم مقائيس اللغة، بيروت، دارالاحياء التراث العربي، 1429ق.

- ابن مشهدی ، المزار الكبير، قم، القيوم، 1377ش.

- احسایی، ابن أبی جمهور، عوالئ اللآلى، تحقيق: مج_ عراقی، قم، سیدالشهداء، اول، 1403ق.

- امینی، عبدالحسین، الغدير في الكتاب و السنة و الادب، قم، مركز الغدير للدراسات، 1416ق.

- برقی، احمد بن محمد بن خالد المحاسن، تهران، دارالکتب اسلامية 1370ش.

ص: 78

- بلستانی، علامه محسن على النهج السوى في معنى المولى و الولي، ترجمه سید مرتضی موسوی گرمارودی، بنیاد بین المللی غدیر

- بنی هاشمی ،سید محمد مناجات ،منتظران تهران، منیر، دوم، 1389 ش.

- جبران مسعود الرائد ، مشهد ، آستان قدس، 1373ش.

- جمعی از نویسندگان فصل نامه انتظار موعود، قم، مرکز تخصصی مهدویت حوزه علمیه قم.

- جواد، عباس، الأنوار الساطعة في شرح زيارة الجامعة ، قم ، دارالحدیث،1378ش.

- جوادی آملی، عبدالله، توصیه ها پرسش ها و پاسخ ها در محضر آیت الله ، قم ، معارف، بی تا.

- حر عاملی، محمد بن حسن، اثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، تهران، دارالکتب، 1429ق.

------------- امل الآمال في علماء جبل عامل، دارالكتب الاسلامية، تهران، 1362ش.

-------------- وسائل الشيعة ، قم ، مؤسسه آل البیت، 1409ق.

- حرانی، ابن شعبه، تحف العقول، قم، جامعه مدرسین، 1404ق.

- حسینی استرآبادی، سید شرف الدین تأويل الآيات الظاهرة، قم، جامعه مدرسین، 1409ق.

- حلی، رضی الدين على بن يوسف، العدد القوية، قم، کتاب خانه آیت الله مرعشی، 1408ق.

- حلی، حسن بن سليمان مختصر بصائر الدرجات، نجف، مطبعة حیدریه، 1370ش.

ص: 79

-------- ايضاح الإشتباه ، قم، جامعه مدرسین، 1378ش.

- خزاز قمی، محمد بن على كفاية الاثر، قم، بیدار، 1401ق.

- خویی، ابوالقاسم ، معجم رجال الحديث، بيروت، دارالوفاء، 1425ق.

- دیلمی، حسن بن ابی الحسن ارشاد القلوب، قم، شريف مرتضى، 1412ق.

- رجالی تهرانی، علیرضا یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام عجل الله تعالى فرجه عن الشريف ، قم، نبوغ، 1385ش.

- شفیعی، حسن آیت ،بصیرت، قم، پارسایان، 1376ش.

- شیخ مفید، الإرشاد ، بيروت، مؤسسه آل البیت، 1416ق.

- صافی گلپایگانی، لطف الله ، ماه مبارک رمضان، مکتب عالی اخلاق و تربیت، قم، حضرت معصومه علیه السلام ، 1387ش.

- صدوق، محمد بن علی بن حسین ، أمالی تهران، اسلامیه، 1362ش.

------------ كمال الدين و تمام النعمة، قم، دار الحديث، 1387 ش.

-------------، معاني الأخبار، قم، جامعه مدرسین، 1361ش.

--------------، من لا يحضره الفقيه، قم، جامعه مدرسین، دوم، 1425 ق

- صفار، محمد بن حسن بصائر الدرجات، قم، آیت الله مرعشی، 1404ق.

- طباطبائی یزدی، سید محمدکاظم، عروة الوثقی، قم، مصطفوی، بی تا.

- طباطبائی، محمدحسین تفسیر المیزان ترجمه: سیدمحمدباقر موسوی، قم، جامعه مدرسین، پنجم، 1374ش.

- طبرسی، فضل بن حسن، الإحتجاج، مشهد، مرتضی، 1403ق.

----------- ، مجمع البيان في تفسير القرآن ، تهران ، ناصر خسرو،

ص: 80

سوم، 1372ش.

--------------، مكارم الأخلاق، ترجمه: سید ابراهیم میرباقری، فراهانی، 1381ش.

- طبسی، محمد جواد، بامداد بشریت، قم، جمکران، 1385ش.

- طوسی، محمد بن حسن، تهذيب الأحكام، دارالكتب الاسلامية، تهران، 1365ش.

----------------، غیبت ، قم ، مؤسسه معارف اسلامی، 1411ق.

---------------- مصباح المتهجد، بيروت، مؤسسه فقه شیعه، 1369 ش

- عروسی حویزی، عبدعلی بن جمعه، تفسير نورالثقلين، قم، اسماعیلیان، چهارم، 1415ق.

- عیاش سلمی ،سمرقندی محمد بن مسعود، تفسیر عیاشی، تهران، چاپخانه علمیه، 1380ش.

- قرائتی، محسن، زندگی مهدوی در سایه دعای عهد، قم، بنیاد فرهنگی حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف ، 1392ش.

--------------، قرآن و تبلیغ، تهران، درس هایی از قرآن ، 1385ش.

- قرشی، علی اکبر، قاموس قرآن، تهران، دارالکتب الاسلامية، 1371ش.

- قرطبی، محمد بن احمد، تفسير الجامع لأحكام القرآن، تهران، ناصر خسرو، اول، 1364ش.

- قمی، شیخ عباس، سفینة البحار، قم، اسوه، 1384ش.

- قندوزی، سلیمان بن ابراهيم ينابيع المودة، بيروت، دارالاسوة، 1425ق.

- کراجکی، محمد بن علی ، کنز الفوايد ، بیروت، دارالاسوة، 1428ق.

ص: 81

- کفعمی، ابراهیم بن علی البلد الامین، بیروت، البلاغ، 1428ق.

----------- المصباح کفعمی، بيروت، مؤسسة البلاغ، 1428ق.

- کلینی، محمد بن یعقوب الکافی ،تهران، دارالكتب الاسلامية،1365ش.

- کورانی، علی و دیگران، معجم احاديث الإمام المهدى، قم، مؤسسه معارف اسلامیة، 1425ق.

- ليثى واسطى، على بن محمد، عيون الحكم والمواعظ، قم، دارالحدیث، 1376ش.

- مجتهدی سیستانی سید مرتضی صحیفه مهديه، قم، حاذق، 1385ش.

- مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، بیروت، الوفاء، 1404ق.

----------- مرآة العقول في شرح اخبار آل الرسول، دارالکتب الاسلامية، 1404ق.

- محمدی ری شهری ،محمد ميزان الحكمة، قم، دار الحديث، 1384ش.

- مصطفوی، ، حسن، التحقيق فى كلمات القرآن، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد، 1374ش.

- مفيد، محمد بن محمد بن نعمان أمالی، ترجمه: عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، قم، نوید، 1385ش.

- مکارم شیرازی، ناصر و دیگران تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامية، 1374ش.

------------، حکومت جهانی حضرت مهدى عجل الله تعالى فرجه الشریف ، مدرسه

ص: 82

امیرمؤمنان علیه السلام ، قم، 1385ش.

- موسوی اصفهانی، محمدتقی ، کنز الغنائم فی فوائد الدعاء للقائم، يزد، مؤسسه مهدیه، 1361ش.

--------- ، مکیال المکارم، قم، جمکران، 1385ش.

- نجاشی، احمد بن على الرجال، قم، جامعه مدرسین، 1408ق.

- نجفی، سیدبهاء الدين، منتخب الانوار المضيئة، قم، مؤسسه امام هادی علیه السلام ، اول، 1420ق.

- نعمانی، محمد بن ،ابراهیم غیبت ،نعمانی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، 1365ش.

- نوری میرزاحسین نجم الثاقب ، قم، جمکران، 1387ش.

------------ مستدرک الوسائل، قم، مؤسسه آل البيت،1417ق.

- هیثمی نورالدین، مجمع الزوائد ، بيروت، دار الكتب، لبنان، 1408ق.

ص: 83