ص: 2

ص: 3

در خیال آرامش

(نقدی بر عرفان های نوظهور و شناخت عرفان حقیقی)

واحد  پژوهش    مدرسه علمیه حضرت خدیجه (علیها السلام)- مشهد

تابستان  1395

ص: 4

نام کتاب: در خیال آرامش (نقدی بر عرفان های نوظهور و شناخت عرفان حقیقی)

تهیه و تنظیم: واحد پژوهش مدرسه علمیه حضرت خدیجه (علیها السلام)

ویرایش علمی و ادبی: مریم غلامپور - زهرا حکیم زاده

نوبت چاپ: اول، پائیز 1395

قطع و تعداد صفحات: رقعی، 192 صفحه

قیمت: 110/000 ریال

ناشر: نسیم رضوان

شابک کتاب: 7-3- 96001-600- 978

نشانی ناشر:

مشهد، انتشارات نسیم رضوان، کدپستی 91356/45399 ، تلفن: 09155100926

سایت انتشارات:   www.Nasime-Rezvan.ir

مرکز پخش:

مشهد، خیابان احمدآباد، خیابان بهشت، انتهای بهشت 5، مدرسه علمیه حضرت خدیجه (علیها السلام) تلفن: 2-38468680 _ 051

(www.mKhadijem.ir -madreseelmiyekhadije@yahoo.com)

همة حقوق برای ناشر محفوظ است.

ص: 5

ص: 6

آثار اشو................................................................................................... 57

شخصیت اشو.......................................................................................... 58

عقاید اشو و نقد آن................................................................................. 58

نتیجه گیری............................................................................................. 91

کتاب نامه................................................................................................ 93

3. نقدی بر اکنکار/ مریم بلوچیان طرقی - سیده زهرا لکزایی

بیوگرافی................................................................................................. 98

معرفی اکنکار.......................................................................................... 102

عقاید اکنکار و نقد آن............................................................................. 104

اکنکار پیام آور سازمان جاسوسی آمریکا............................................... 128

کتاب های منتشر شده در ایران............................................................. 129

نتیجه گیری............................................................................................. 129

کتاب نامه................................................................................................ 130

4. نقدی بر یوگا/ بتول اصلی

یوگا و قدمت آن..................................................................................... 134

فرآیند یوگا.............................................................................................. 134

مراحل هشتگانه یوگا.............................................................................. 135

مدیتیشن در یوگا.................................................................................... 136

اهداف و فواید یوگا از نظر یوگیست ها................................................. 137

آیا یوگا ورزش است؟!............................................................................ 139

جایگاه یوگا در ایران.............................................................................. 139

شگرد فریبنده یوگیست ها..................................................................... 140

نگاهی به حرکات سخت در ورزش یوگا............................................... 140

ص: 7

یوگا در بوته ی نقد................................................................................. 142

نتیجه گیری............................................................................................. 155

کتاب نامه................................................................................................ 156

5. معرفی عرفان حقیقی و نقد عرفان های دروغین/ زهرا حکیم زاده

معناشناسی.............................................................................................. 161

علل گرایش بشر جدید به معنویت و عرفان.......................................... 163

تلاش های غرب برای جهت دهی به این گرایش جهانی..................... 165

فرقه های کاذب مدعی معنویت در ایران............................................... 166

بررسی شاخصه های عرفان های کاذب................................................. 167

مشخصه های عرفان حقیقی................................................................... 172

برخی از راه های رسیدن به آرامش حقیقی در گفتار معصومین.......... 181

نتیجه گیری............................................................................................. 189

کتاب نامه................................................................................................ 191

ص: 8

ص: 9

ص: 10

این عرفان ها مطلقاً با دین و معنویت سر و کار ندارند و اگر گاه خود را به معنویت پیوند داده اند، برای این است که می دانند مردم خصوصاً جوانان بر اساس فطرت الهی گرایش ناخودآگاه به معنویت دارند.

این پژوهش تلاشی است در جهت تبیین و نقد چهار عرفان نوظهور یوگا، اکنکار، پائولوکوئلیو و اشو؛ همچنین به بررسی مشخصه های عرفان و عارفان حقیقی و مقابله با عرفان و عارفان کاذب نوظهور در جهت شناخت هر چه بیش تر جوانان می پردازند.

در رابطه با عرفان های نوظهور کتاب ها و مقالات مختلفی در سال­های اخیر به چاپ رسیده اند که از آن میان می توان به آثار آقای احمد حسین شریفی اشاره نمود؛ پژوهش حاضر با استفاده از روش کتابخانه ای تدوین گردیده و با استفاده از آیات و روایات و مباحث عقلی به نقد نظریات آن پرداخته است که این شیوه ی نوین وجه تمایز این پژوهش با سایر پژوهش ها در این حوزه می باشد.

مقالات حاضر توسط گروه محققان به شرح ذیل تدوین گردیده است: خانم ها مریم بلوچیان طرقی، بتول اصلی، زهرا حکیم زاده و بی بی زهرا لکزایی .

 به جاست که از زحمات مؤسسه «ضلال تا زلال» و همکاری خانم اکرم ساقی و خانم مریم بلوچیان طرقی، تقدیر و تشکر نماییم.

و من الله التوفیق

واحد پژوهش مدرسه علمیه حضرت خدیجه (علیها السلام)- تابستان 1395

ص: 11

ص: 12

مخدری چون کوکائین، مواد روان گردان، مسکالین، ماری جوانا سرگرم بود. وی در سال 1379 شمسی به ایران سفر کرد. کوئیلو با استفاده از مذاهب مختلف و با بهره گیری از رمان و عرفان و سیاست به تألیف آثاری چون مکتوب، کوه پنجم، کیمیاگر، راهنمای دلاور نور، دومین مکتوب، عطیه برتر، شیطان و دوشیزه پریم پرداخت. کتاب «سفر به دشت ستارگان» کوئیلو، بارها ترجمه و قبل و بعد از انقلاب منتشر شده اند.

لذا این پژوهش بر آن است تا با معرفی این عرفان کاذب، با توجه به آیات و روایات، اندیشه های این عرفان را مورد نقد و بررسی قرار دهد.

ص: 13

همه این ها باعث شد که مرا بستری کنند ... داروهای زیاد و شوک الکتریکی به من می دادند. تقریباً دو ماه در طبقه نهم ماندم بی آن که خورشید را ببینم.»(1)

کوئلیو مدتی از داروهای اعصاب و روان استفاده می کرد بعد از آن به مواد مخدری مثل کوکائین و ماری جوانا و مشروبات الکلی روی آورد.(2)

شخصیت اجتماعی

از جمله فعالیت های پائولو از سن جوانی، می توان به موارد زیر اشاره کرد:(3)

1.  در دهه 1960در جنبش هیپی گری برزیل فعالیت کرد.

2. بیش از شصت شعر برای یکی از آهنگ سازان به نام رائول سیکساس سرود.

3. اقدام به چاپ مجموعه داستان های کمدی - سکسی به نام  (کرنیگ­ها) کرد که دولت برزیل به علت مضر تشخیص دادن از نشر آن جلوگیری کرد و متهم  به حبس گردید و شکنجه شد.

4. در سال 1973 عضو انجمن دگراندیشی شد که علیه ایدئولوژی سرمایه داری تأسیس شده بود.

5. در جوانی به بی ایمانی مطلق گرائید و به مواد مخدر توهم زا، سحر و جادو و استفاده فراوان از مشروبات الکلی پناه برد. 

ص: 14

6. به مطالعه عرفان مسیحیت روی آورد در سن 40 سالگی کتاب خود را نگاشت او فرقه ها و مذاهب و ادیان مختلف مثل کریشنا ، بودا ،یوگا، هندو و حتی بی دینی و الحاد را تجربه کرده است.

ص: 15

ص: 16

ص: 17

ص: 18

می­شود؛ معنویتی که فاقد شریعت بوده و بر آموزه های صهیونیسم مسیحی تأکید دارد، اگرچه رابطه پائولو کوئلیو و کانون های صهیونیستی بسیار مستحکم تر از این است. خود وی در مصاحبه ای که در 19 دسامبر 2007 با نشریه فوکوس مونیخ انجام داد، به رابطه گسترده اش با این محافل اشاره کرد. کوئلیو در آن مصاحبه گفت: «10 سال است که عضو مرکز شیمون پرز برای صلح (Shimon Perez Center for Peace) هستم. این نهادی است که به خود آقای پرز متعلق است و تلاش هایی را که برای برقراری صلح در خاورمیانه انجام می­شود، سازمان می دهد.»

پائولو کوئلیو پیش از این نیز به دعوت نخست وزیر رژیم صهیونیستی، به عضویت «بنیاد شورای مدیران بنیاد پرز» درآمده بود و در یکی از سفرهایش از دست شیمون پرز به خاطر خدماتش به عالم ادبیات و عرفان، جایزه دریافت کرد. در همان مراسم، شیمون پرز آرزو کرده بود که آثار کوئلیو در تمام دنیا منتشر شود و بیش ترین مخاطب را داشته باشد.(1)

ص: 19

ص: 20

منحصر به فرد همچون تبلیغ کتاب های وی در ایستگاه های مترو، در این عرصه، گوی سبقت را از دیگر ناشران ربوده است.

 2- یکی دیگر از شیوه های تبلیغی که انتشارات «کاروان» برای فروش بیشتر آثار کوئلیو به کار برده چاپ چند کتاب در قالب یک کتاب است.

 3- اقدام دیگر در این رابطه، عرضه کتاب ها به صورت کتاب صوتی است.(1)

4- یکی دیگر از شیوه های تبلیغی، سفرهایی است که کوئلیو در طول سال، به کشورهای گوناگون انجام می دهد این سفرها با هماهنگی ناشران کوئلیو صورت می گیرد. او تقریبا نیمی از سال را در سفر می گذراند. البته کوئلیو در سفری که به ایران داشت، گفت: «من هشت ماه از سال را به سفر می­پردازم.»(2) این سفرها امکان ایجاد ارتباط نزدیک نویسنده با مترجمان و خوانندگان او را فراهم  می­کند و در فروش کتاب هایش نقش مهمی ایفا   می­کند.(3)

5- ایجاد پایگاه اطلاع رسانی پائولو کوئلیو روی شبکه جهانی اینترنت به زبان فارسی از دیگر عوامل ترویج آثار اوست.(4) در پایگاه رسمی پائولو کوئلیو به زبان فارسی، اطلاعاتی درباره زندگی نامه، مؤسسه پائولو، نمایشگاه

ص: 21

عکس، کتاب ها و مانند آن در دسترس است. پایگاه رسمی پائولو به 14 زبان پرتقالی، اسپانیولی، انگلیسی، ایتالیایی، فرانسوی، رومانی، آلمانی، فارسی، ژاپنی، لهستانی، روسی، چینی، عربی و چک درباره این نویسنده و آثارش اطلاع رسانی می کند. آرش حجازی به او پیشنهاد داده است که ترجمه فارسی کتاب هایش را در اینترنت منتشر کند. کوئلیو نیز با پیشنهاد انتشار رایگان ترجمه فارسی کتاب هایش در اینترنت موافقت کرده است. کوئلیو معتقد است: «نویسندگان اینترنت را دست کم گرفته اند.» (1)

با جست وجو در اینترنت، متوجه می شویم کوئلیو در شبکه های اجتماعی متعددی فعال است که از جمله می توان این موارد را برشمرد:

فیس بوک، توییتر، یوتیوب، فرندفید، فلیکر، جایکو،Librarything Pownce،Netvibes ردیت، تامبلر، سرویس Upcomingو Vimeo37.

کوئلیو همچنین در مصاحبه با رویترز گفت: «روزی سه ساعت را در اینترنت می گذرانم و روزانه 500 ایمیل دریافت می کنم. اگرچه نمی توانم به همه آن ها جواب دهم، اما سعی می کنم تا حد امکان به آن ها نزدیک شوم. آن ها نه تنها خوانندگان من هستند، بلکه انسان هایی هستند که روح مرا درک می­کنند.»(2)

6- از دیگر شیوه های تبلیغی، تبدیل کتاب به فیلم و نمایش آن بر روی پرده سینماست؛ کاری که درباره رمان کیمیاگر صورت گرفت و شرکت

ص: 22

«واینشتاین» (Weinstein) اعلام کرد: مشهورترین رمان پائولو کوئلیو، کیمیاگر، را در فیلمی با بیش از 60 میلیون دلار هزینه، به روی پرده سینما  می­برد.(1)

ص: 23

665000 جلد از کتاب های پائولو تا سال 1380 در ایران به فروش رسیده است!(1)

کوئلیو در سفر ده روزه ای که در سال 1379 به ایران آمده بود، گفت: برای من استقبال ایرانیان از کتاب هایم غافل گیرکننده بود. پولی که من برای چاپ کتاب هایم از ایران دریافت می کنم، از هیچ جای دنیا نگرفته ام.(2)

کتاب زهیر حتی زودتر از برزیل، در اسفند ماه 1383 (مارس 2005) برای اولین بار، در ایران منتشر شد! این اقدام با انتقاد مطبوعات برزیلی همراه شد که می پرسیدند: چرا کوئلیو کتابش را برای اولین بار، در جایی غیر وطنش منتشر می کند؟(3)

با توجه به مطالب مزبور، سرعت نشر آثار کوئلیو در ایران، بسیار بالا ارزیابی می شود. سفر ده روزه کوئلیو به ایران و حمایت جدی رئیس جمهور و وزیر ارشاد وقت در بالا رفتن این سرعت مؤثر به نظر می­رسد. کوئلیو در سال 1379 به ایران سفر کرد وی اولین  نویسنده­ی غیر مسلمان بود که پس از انقلاب به ایران آمد. پائولو از سوی مرکز بین المللی گفت و گوی تمدن ها، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و ناشر ایرانی اش دعوت شده بود.(4)

ص: 24

پائولو بخش قابل توجهی از جذابیت محتوایی آثارش را مدیون ادبیات فارسی و عارفان مسلمان است.(1)

اما کمتر یا هرگز از مفاخر ایرانی که منبع الهام بخش او بوده اند، سخنی به میان نمی آورد.(2)

ص: 25

2- کسی که به جستجوی خدا می رود دارد وقتش را تلف می کند،  می­تواند راه های زیادی را طی کند، به آئین ها و فرقه های زیادی پناه ببرد؛ اما این گونه هرگز او را نخواهد یافت خدا این جاست اکنون کنار ماست،      می­توانیم او را در این مه، در این زمین، در این لباس ها و در این کفش ها ببینیم ... این ملاقات آسان نیست ... چون او مدام از ما می خواهد به دنبال رویاها و قلب خود برویم.(1)

نقد

بر اساس آموزه های اسلامی شناخت خداوند از طریق برخی از ابزارهای شناخت میسر است؛ ابزار شناخت عبارتند از: حس و عقل و قلب.

حواس ظاهری، صرفاً با عوارض و ظواهر اشیا سر و کار دارند و به عمق آن ها نفوذ نمی کنند و علی رغم گستردگی و کثرت معرفت هایی که به انسان می دهند، از نظر زمانی و مکانی محدودند.

عقل، نیروی ویژه ای است که اساسی ترین کار آن، درک مفاهیم کلی است و به این معنا، شئون و نقش های بسیاری دارد که از جمله کارهای او استدلال است.

اما ابزار شناخت، منحصر در این دو نبوده و انسان می تواند از راه دل و قلب به معارف عظیمی دست یابد. و آن چه دیگران با استدلال بدان می رسند، شهود کند. عرفا در پی شناخت خدا از این طریق اند.

ص: 26

به لحاظ دیگر، در یک تقسیم بندی کلی، معرفت یا حصولی است و یا حضوری و شهودی.

شناخت حصولی، از راه مفاهیم ذهنی با توجه به استدلالات عقلی و فلسفی به دست می آید و معرفت حضوری، معرفتی است بدون واسطه قرار گرفتن معنا، مفهوم و صورت ذهنی که واقعیت معلوم نزد درک کننده حاضر است. معرفت حضوری از قبیل معرفت های عرفانی و شهودی است که واقعیت خارجی شی ء مورد شهود قرار می گیرد.

البته در شناخت حصولی (عقلی) از مقدمات حسی و تجربی هم می توان بهره برد، مثلاً از طریق تفکر در نشانه های خدا یا نظم موجود در جهان به شناختی از خدا رسید که از اقامه ی براهین ساده ای به دست خواهد آمد. ولی در مواردی که انسان بخواهد به شناخت بیشتری دست یابد، لازم است که از مقدمات عقلی محض کمک بجوید.

به هر حال باید توجه داشت که اولاً: بر اساس پژوهش های آزمایشگاهی و دستاوردهای علوم تجربی صرف، نمی توان خدا را اثبات یا نفی نمود، چون دست تجربه ی حسی بسی کوتاه تر از آن است که به دامان ماوراء طبیعت دراز شود. پس شناخت حسی به تنهایی راه گشا نیست، بلکه باید در مقدمات استدلال اخذ شود.

ثانیاً: اگرچه در متون اسلامی نسبت به مطالعه ی آیات آفاقی(1) سفارش شده است و از طرفی، بخاطر استدلالی بودن این روش، شناخت عقلی

ص: 27

محسوب می شود، اما نباید از این نکته غفلت نمود که مطالعه ی در مخلوقات و آثار صنع و حکمت الهی، فقط نشان می دهند که دست توانا و دانایی است که جهان را می گرداند، اما خود او چه وصفی دارد آیا قائم به ذات است یا ... از این روش به دست نمی آید.

محقق طوسی در مراتب شناخت، مثال خوبی دارند و می فرمایند: «مراتب شناخت خدا مانند مراتب شناخت آتش است، که پایین ترین مرتبه علم درباره آتش شنیدن اوصاف آتش از کسی، و مرتبه ی دوم، علم از راه دود آتش، مرتبه ی سوم، احساس حرارت و نور آتش؛ و آخرین مرتبه، سوختن و خاکستر شدن در آتش است».(1)

نکته ای که تذکر آن در این جا ضروری به نظر می رسد اینست که در بحث شناخت به لحاظ متعلَّق، گاهی سخن از اثبات وجود خداست و گاهی پیرامون خصوصیات وجودی او، و در هر دو صورت، انسان هم می تواند از اندیشه کمک بجوید و هم از دل، هم بسراغ علم حصولی برود که بفهمد و هم به سراغ علم حضوری که ببیند، اولی را برهان گویند و دومی را عرفان، البته راهی که در برهان فلسفی متداول است به ارزشمندی یافته های عرفان نیست.

به هر حال، چه از راه عقل و چه از راه دل، می توان به شناختی از خدا رسید.(2)

ص: 28

آیات

*قُلْ لِمَنْ ما فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ قُلْ لِلَّهِ ... *(1)

«بگو: «آن چه در آسمان­ها و زمین است، از آن کیست؟» بگو: «از آن خداست.»

*إِنَّ فی خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلافِ اللَّیْلِ وَ النَّهارِ وَ الْفُلْکِ الَّتی تَجْری فِی الْبَحْرِ بِما یَنْفَعُ النَّاسَ وَ ما أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّماءِ مِنْ ماءٍ فَأَحْیا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها وَ بَثَّ فیها مِنْ کُلِّ دابَّةٍ وَ تَصْریفِ الرِّیاحِ وَ السَّحابِ الْمُسَخَّرِ بَیْنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَعْقِلُون*(2)

«در آفرینش آسمان ها و زمین، و آمد و شد شب و روز، و کشتی هایی که در دریا به سود مردم در حرکت اند، و آبی که خداوند از آسمان نازل کرده، و با آن، زمین را پس از مرگ، زنده نموده، و انواع جنبندگان را در آن گسترده، و (همچنین) در تغییر مسیر بادها و ابرهایی که میان زمین و آسمان مسخرند، نشانه هایی است (از ذات پاک خدا و یگانگی او) برای مردمی که عقل دارند و می اندیشند!»

*قُلْ أَ غَیْرَ اللَّهِ أَتَّخِذُ وَلِیًّا فاطِرِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ هُوَ یُطْعِمُ وَ لا یُطْعَم*(3)

ص: 29

«بگو: «آیا غیر خدا را ولیّ خود انتخاب کنم؟! (خدایی) که آفریننده آسمان ها و زمین است اوست که روزی می دهد، و از کسی روزی نمی گیرد.»

روایت

هشام گفت چه دلیلی بر وجود خداست؟ حضرت صادق (علیه السلام) فرمود: «وجود الأفاعیل التی دلّت علی أنّ صانعا صنعها. ألا تری انّک إذا نظرت إلی بناء مشیّد  علمت أنّ له بانیا؟ و إن کنت لم تر البانی و لم تشاهده؛(1) این موجودات شگفت انگیز و جهان بیکران گواه اند بر این که صانعی آن ها را پدید آورده مگر وقتی چشمت به یک ساختمان مجلل و آراسته بیفتد یقین نخواهی کرد که آن را سازنده ای است گر چه سازنده آن ساختمان را مشاهده نکرده و او را ندیده باشی.»

با توجه به مطالب بیان شده این مطلب کاملا مشخص می شود که اعتقاد پائولو کوئلیو بر عدم امکان شناخت خداوند، گفتار واهی و بی دلیلی است که بدون هیچ منبع و معرفتی بیان شده و هدفی جز گمراه نمودن انسان­ها ندارد.

دیدگاه پائولو درباره ی ایمان ثابت و استوار نیست و روی کردی بسیار متفاوت و متناقض دارد؛ گاهی ایمان گرا و گاهی ایمان گریز است. اندیشه های کوئلیو در رابطه با ایمان شباهت بسیاری با اندیشه های مارکسیسم دارد؛ چرا که انسان محوری و انسان گرایی به جای خدا محوری و پیروی از

ص: 30

خواسته های دل و هوای نفسانی به جای پیروی از شریعت الهی، در رأس تفکرات و اندیشه های کوئلیو قرار دارد.(1)

ب) انسان محوری به جای خدا محوری

«کوئلیو ایمان را در حد یک تجربه ی روانی شخص تنزل داده، در جواب این سؤال که خداوند برای تو کیست؟ می گوید: «یک تجربه ی ایمانی فقط همین. من فکر می کنم که توصیف خداوند یک دام است. طی یک سخنرانی این پرسش را کسی مطرح کرد و من گفتم: نمی دانم؛ خدا برای من همانی نیست که برای تو هست؛ و همه ی حضار مدت طولانی دست زدند.»(2)

«کسی که خود را مؤمن نمی داند، فقط از طریق اعمالش خداوند را متجلی می کند، همان طور که ژاک هورای مسیح می گفت: «آن چه ما را مجاز می کند که خود را فرزند خداوند بدانیم، اعمال ماست، نه اظهار ایمان.»(3)

ص: 31

ج) هوای نفسانی به جای پیروی از شریعت

دل تصمیم می گیرد و تصمیم دل است که مهم است.(1) کاری را بکن که قلبت فرمان می دهد.(2)

نقد

بر اساس اندیشه های دینی «ایمان» عبارت است از: اعتقاد، دل سپردگی و تعهد به یک حقیقت قدسی. اصل بنیادین در همه ادیان الهی، ایمان به خداوند است که مستلزم ایمان به عالم غیب، وحی و حیات پس از مرگ است. ایمان مبتنی بر نوعی معرفت به خداست. از نظر قرآن، درجه ای از معرفتِ به خدا فطری است. نوعی گرایش و آگاهی نسبت به خدا در سرشت و نهاد انسان قرار دارد که قرآن از آن به «فطرت» تعبیر می کند.(3)

 این گرایش و آگاهی چون در نهاد و خلقت انسان وجود دارد، در تمام انسان ها مشترک است. از این رو، در تمام فرهنگ ها و ملت ها، نوعی ایمان و پرستش مشاهده می شود. اصولِ حسن و قبح و ارزش های اخلاقی نیز مانند حسن عدالت، قبح ظلم، و لزوم وفای به عهد در فطرت انسان ها قرار دارد و از این رو، این ها ارزش هایی عام و جهانی اند.(4)

ص: 32

آیات

*أَ فَرَءَیْتَ مَنِ اتخَّذَ إِلَاهَهُ هَوَئهُ وَ أَضَلَّهُ اللَّهُ عَلیَ عِلْمٍ وَ خَتَمَ عَلیَ سمَْعِهِ وَ قَلْبِهِ وَ جَعَلَ عَلیَ بَصَرِهِ غِشَاوَةً فَمَن یهْدِیهِ مِن بَعْدِ اللَّهِ  أَ فَلَا تَذَکَّرُونَ*(1)

«آیا آن کس را که هوسش را چون خدای خود گرفت و خدا از روی علم گمراهش کرد و بر گوش و دلش مُهر نهاد و بر دیدگانش پرده افکند، دیده ای؟ اگر خدا هدایت نکند چه کسی او را هدایت خواهد کرد؟ چرا پند نمی گیرید؟»

*وَ أَنَّ هذا صِراطی مُسْتَقیماً فَاتَّبِعُوهُ وَ لا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِکُمْ عَنْ سَبیلِه ... *(2)

«این راه مستقیم من است، از آن پیروی کنید! و از راه های پراکنده (و انحرافی) پیروی نکنید، که شما را از طریق حق، دور می سازد.»

روایت

امام باقر (علیه السلام) فرمود:

«الایمانُ ما استقَرُّ فِی القَلبِ ... وَ صَدّقه العَمل بِالطاعةِ الی اللّهِ وَ التّسلیمُ لامرِ اللّهِ؛(3) ایمان آن چیزی است که در دل مستقر شده ... و انجام طاعت الهی و تسلیم در برابر امر خدا بر آن گواه باشد.»

ص: 33

بر اساس مطالب بیان شده چنین دریافت می شود که عقیده پائولو کوئلیو درباره ایمان مرجع قابل اطمینانی نداشته و صرفا کلامی است که ادعا نموده است، چرا که خدا محوری و پیروی از شریعت از مصادیق ایمان است که در تمام ادیان مورد قبول می باشد.

د) ترویج و پرستش خدای مادینه

پائولو به وجود نیمه مؤنث در هر فرد مذکر و وجود نیمه مذکر در هر فرد مؤنثی معتقد است. و نیز راه نجات جهان را در پرستش خدای مادینه بیان می کند:

راز همه بدبختی های بشر در ادیان الاهی این است که تا به حال خدایی نرینه، نامهربان، قانون گرا و حساب گر را می پرستیده اند راه نجات در پرستش خدایی است که ما را از همه قیدها برهاند. در آیین مادر اعظم، آن چیزی که گناه می خوانیم و معمولاً به معنای تخطی از احکام اخلاقی قراردادی است، دیگر وجود ندارد وحتی روابط جنسی نیز آزاد می شود. می توان خدای مادینه را با رقص و پایکوبی پرستش نمود و با حیات دوباره این خدا، جهان را آرام کرد.(1)

در جای دیگر پائولو راز دور شدن از معنویت را پرستش خدای مرد می داند و می نویسد:

تا خدا را فقط مرد بدانیم، همیشه غذایی برای خوردن و خانه ای برای اقامت خواهیم داشت. وقتی مادر سرانجام دوباره آزادی اش را به دست آورد،

ص: 34

شاید مجبور شویم روی شبنم بخوابیم و از عشق تغذیه کنیم. شاید هم بتوانیم بین احساس و کار تعادلی ایجاد کنیم.

این ها پائولو را بر آن داشت تا به این موضوع بیاندیشد که در تثلیث مسیحی، به جای ایمان به روح القدس، پدر و پسر گفته شود: ایمان داریم به روح القدس، مادر و پسر. در رمان های پائولو، کم نیست صحنه هایی که مراسم دعای مریم باکره، مراسم عبادی است.(1)

نقد

بر اساس آموزه های دین مبین اسلام، هیچ چیزی همانند خدای تعالی نیست و نمی توان زن یا مرد بودن را به خداوند نسبت داد چرا که این دو از خصوصیات مخلوقات است نه خالق آن ها.

پائولو برای این که از سختی دین داری بکاهد و آیینش را آیین مهر بداند، مادینه پرستی را ترویج می کند. اما باید گفت: هیچ نیازی به تصویر خدای مادینه نیست. خداوند، همه صفات کمالی را دارد. در عین حکمت و عدالت، کمال مهر و لطف را نیز دارد.(2)

ص: 35

آیات

*... لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْ ء ... *(1)

«هیچ چیز همانند او نیست.»

*لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَد*(2)

«نه زاده است و نه زاده شده»

زن و مرد بودن از صفات مخلوق است نه خالق، خداوند زن و مرد را می آفریند نه این که خود زن و مرد باشد. خداوند یک مظهر دارد و آن الوهیت اوست.

روایات پس از اثبات توحید در کلام خدا، به یک روایت از امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) متمسک می شویم و آن فرمایش حضرت است برای فرزندش که فرمود:

«وَ اعْلَمْ یَا بُنَیَّ أَنَّهُ لَوْ کَانَ لِرَبِّکَ شَرِیکٌ لَأَتَتْکَ رُسُلُهُ وَ لَرَأَیْتَ آثَارَ مُلْکِهِ وَ سُلْطَانِهِ وَ لَعَرَفْتَ أَفْعَالَهُ وَ صِفَاتِهِ وَ لَکِنَّهُ إِلَهٌ وَاحِدٌ کَمَا وَصَفَ نَفْسَهُ لَا یُضَادُّهُ فِی مُلْکِهِ أَحَدٌ وَ لَا یَزُولُ أَبَداً وَ لَمْ یَزَلْ أَوَّلٌ قَبْلَ الْأَشْیَاءِ بِلَا أَوَّلِیَّةٍ وَ آخِرٌ بَعْدَ الْأَشْیَاءِ بِلَا نِهَایَةٍ؛(3) و بدان ای پسرم که اگر پروردگارت را شریکی بود، رسولانش به سوی تو می آمدند و هر آینه آثار سلطنت و حکومتش را می دیدی و با افعال و صفاتش آشنا می گشتی لکن پروردگارت خدایی واحد است آن چنان که خود،

ص: 36

خودش را وصف کرده است. هیچ کس در ملکش ضد او نیست و هیچگاه از میان نمی رود و ابدی است، اول است قبل از هر چیزی، بدون اولیت و آخر است بعد از هر چیزی ولی بی نهایت.»

در حدیثی که از امام علی (علیه السلام) وارد شده است، شخصی از امام درباره یگانگی خدا سؤال کرد، امام پاسخ داد: یگانگی چهار معنا دارد که دو معنای آن در حق خدا روا نیست، ولی دو معنای آن روا است. دو معنای ناروا عبارتند از:

1. یگانگی عددی (زیرا در مورد یگانگی عددی، فرض دوم و سوم و ... محال نیست.)

2. یگانگی نوعی (مانند افراد انسان که همگی وحدت نوعی دارند، چنین یگانگی نیز مانع از تعدد و کثرت نیست.)

و دو معنای درست عبارتند از:

3. بیمانندی خدا در ذات و صفات

4. تقسیم و تجزیه ناپذیری ذات خداوند.(1)

ه) شریعت ستیزی (ایمان بدون عمل)

اساس کتاب های وی بر مبارزه ی مداوم با دستورات شرعی و مقررات دینی استوار است. او در موارد بسیاری اصول دین و شریعت را مسخره کرده، آن ها را پوچ و بی معنا می شمارد. او در پاسخ این سؤال که مذهب برای تو چه معنایی دارد، می گوید: «من آن را نحوه ی گروهی پرستش می دانم. گفتم

ص: 37

پرستش، نه اطاعت این ها دو چیز متفاوت هستند، ... برای من مذهب یعنی این و نه مجموعه ای از قراردادها و دستوراتی که به دیگران تحمیل می­شود.»(1)

او همچنین می گوید: «داشتن یک زندگی روحانی، مستلزم ورود به یک صومعه نیست، مستلزم روزه داری، ریاضت و پاکدامنی هم نیست. فقط کافی است به خدا ایمان داشته باشی. از آن بعد، هر کس به راه خدا تبدیل می شود و می تواند مرکب معجزات خدا باشد.»(2)

«تنها با تکرار دعای شبانه نجات می یابی اگر چه دائم الخمر باشی»(3)

نقد

خداوند در طول زمان های مختلف، شریعت های گوناگونی برای سعادت و کمال مردم فرستاده است. این شریعت ها در پایه های دین هیچ اختلافی با یکدیگر ندارند؛ هرچند در فروع و احکام جزیی، اختلاف هایی وجود دارد. بنابراین روح و باطن همه شرایع الهی و به عبارت دیگر، حقیقت شرع در همه زمان ها و مکان ها یکی است و شریعت جدید همواره کامل کننده شریعت قبلی بوده، با آمدن شریعت جدید، شریعت قبلی نسخ می گردد؛ اما نسخ به معنای باطل شدن شریعت سابق نیست؛ بلکه بنابر سخن علامه

ص: 38

طباطبایی: «نسخ عبارت است از تمام شدن تاریخ مصرف شریعت قبلی نسبت به شریعت فعلی.»(1)

در همه ادیان آسمانی و شرایع الهی، عمل صالح و پیروی بی چون و چرا از شریعت، معیار صدق ایمان و حقیقت عرفان است.

آیات                                                                             

*فَمَنْ کانَ یَرْجُوا لِقاءَ رَبِّهِ فَلْیَعْمَلْ عَمَلاً صالِحاً وَ لا یُشْرِکْ بِعِبادَةِ رَبِّهِ أَحَدا*(2)

«پس هر که به لقای پروردگارش امید دارد، باید کاری شایسته انجام دهد، و هیچ کس را در عبادت پروردگارش شریک نکند!»

*إِنَّ الْإِنْسانَ لَفی خُسْرٍ * إِلاَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحات ... *(3)

«همه انسان ها در زیان اند مگر کسانی که ایمان آورده و اعمال صالح انجام داده اند.»

*مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثی وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیاةً طَیِّبَةً وَ لَنَجْزِیَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ ما کانُوا یَعْمَلُون*(4)

ص: 39

«هر کس کار شایسته ای انجام دهد، خواه مرد باشد یا زن، در حالی که مؤمن است، او را به حیاتی پاک زنده می داریم و پاداش آن ها را به بهترین اعمالی که انجام می دادند، خواهیم داد.»

روایات

امام صادق (علیه السلام) می فرمایند: «الْإِیمَانُ وَ الْعَمَلُ أَخَوَانِ تَوْأَمَانِ وَ رَفِیقَانِ لَا یَفْتَرِقَانِ لَا یَقْبَلُ اللَّهُ أَحَدَهُمَا إِلَّا بِصَاحِبِه؛(1) ایمان و عمل (به منزله ی) دو برادری هستند که همیشه با یکدیگرند و دو رفیقی که از یک دیگر جدا نمی شوند. (خداوند هیچ یک از ایمان و عمل را بدون دیگری قبول نمی کند.)»

ابوعمر زبیری می گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: به من    نمی­فرمایید که ایمان گفتار و کردار است یا گفتار بدون کردار؟ فرمودند: «الْإِیمَانُ عَمَلٌ کُلُّهُ ... بِفَرْضٍ مِنَ اللَّه؛(2) ایمان تمامش کردار است که خدا واجب کرده است.»

از دیدگاه ادیان آسمانی و توحیدی، ایمان اساس همه ارزش ها و شرط رسیدن به سعادت و کمال انسان است. معرفت و عمل صالح نیز از ارکان اساسی ایمان به شمار می آید ایمان بدون آن ها محقق نمی شود. بین ایمان و عمل صالح، رابطه علّی و معلولی برقرار است و آن دو ملازم هم بوده، از یکدیگر انفکاک ناپذیرند؛ ایمان همانند چشمه ای از درون جوشیده، در اعضا و جوارح انسان جریان پیدا می کند. همان گونه که ایمان بدون عمل فاقد ارزش و

ص: 40

غیر قابل قبول است، عمل منهای ایمان نیز پذیرفته نیست و رستگاری انسان را در بر نخواهد داشت. عملی صالح است که مطابق شریعت و جوشیده از متن آن باشد و شریعت هم چیزی جز رهنمودهای خداوند متعال و پیامبران الهی نیست.

بنابراین دیدگاه کوئلیو درباره ایمان و شریعت، علاوه بر این که در رویارویی مستقیم با آموزه های اسلام، مسیحیت و سایر ادیان توحیدی قرار دارد، در تضاد با نیروی عقل و فطرت نیز می باشد. بدون تردید، بخش قابل ملاحظه ای از آرا و اندیشه های کوئلیو را باید معلول دوران متلاطم و پر فراز و نشیب زندگی او دانست؛ به ویژه دورانی که او تحت تأثیر مارکسیسم، به کفر و بی دینی روی آورد و با تمام وجود به جادوی سیاه و شیطان پرستی گرایش پیدا کرد.(1)

و) عدم عصمت در انبیاء

پائولو بر این اعتقاد است که انسان ها سرشتی پست و پلید دارند و حتی انبیاء الهی نیز در این اصل مشترک هستند و این اعتقاد خود را مستند به انجیل لوقا می کند:

در انجیل لوقا لحظه ای است که مرد مهمی به عیسی نزدیک می شود و می پرسد، ای استاد نیک! چه کنم تا وارث حیات سرمدی گردم؟ و شگفت زده

ص: 41

می شویم که عیسی پاسخ می دهد: چرا مرا نیکو می گویی، هیچ کس نیکو نیست، جز یکی و آن خداوند است.(1)

«تنها راه برای زنده نگه داشتن دین حقیقی راحت شدن از شرّ انبیاء بود.»(2)

پیامبر طلب کار از خدا: ایلیا برخاست و به دعا مشغول شد: خداوندا، من با تو مبارزه کردم، اما شرمگین نیستم. از این راه فهمیدم که من در راه خودم هستم؛ چون آن را می خواهم؛ نه به این دلیل که پدر و مادر یا     سنت­های کشور و یا حتی تو آن را به من تحمیل کرده ای … با این همه، برای این که تو رسالت پر ارزشت را به من بسپاری، باید مبارزه ای را که علیه تو آغاز کرده ام به پایان برم تا زمانی که مرا برکت دهی.(3)

در جای دیگر، پیامبری گناهان خدا را فهرست می کند و به خدا ثابت می کند که گناهان پیامبر در مقابل گناهان خدا ناچیز است. ایلیای پیامبر خطاب به خداوند می گوید: خدایا، امروز روز آمرزش است و گناهان من نسبت به تو بی شمارند. … با این همه، گناهان تو نسبت به من نیز بی شمار است؛ تو قبل از آن که لازم شود، با بردن تنها کسی که وی را دوست داشتم موجب رنج من شدی. تو شهری که مرا پذیرا شده بود ویران کردی. سنگ دلی تو موجب شد که عشقی را که به تو داشتم فراموش کنم. در تمام این مدت، با

ص: 42

تو مبارزه کردم و تو شرافت مبارزه مرا به رسمیت نمی شناسی. خدایا، اگر فهرست گناهان من و گناهان تو را با هم بسنجیم به من مدیون خواهی بود! اما چون امروز روز آمرزش است، تو مرا خواهی بخشید، من نیز تو را خواهم بخشید تا بتوانیم باز با هم راه برویم!(1) 

پیامبرانی مردّد، دروغگو و خلاف کار: پیامبری دیگر بارها در وظیفه خود شک می کند: «هرچه پیش بیاید من به خودم تردید دارم.» البته فرشته وحی هم تردید یک پیامبر را تأیید می کند و فقط از او می خواهد «اصل وظیفه را فراموش نکند، و الا هر انسانی حق دارد که گاه نسبت به وظیفه خویش دچار تردید شود.» بالاتر از این ها، اصلاً پیامبر در پیک الهی هم شک می کند. «لحظه ای پیش، تو شاهد بودی که من حتی مطمئن نبودم که تو واقعاً فرستاده خداوند هستی.»(2) او خدا را هم متهم می کند که در انتخاب رسولش اشتباه کرده است.(3)

این پیامبر گاهی هم مرتکب دروغ می شود و مدعی می شود که «خدایان» به او دستور داده اند!(4) گاهی پیامبران حتی فریب دیگران را        می­خورند و اعمال کفرآمیز انجام می دهند، به گونه ای که خدا آنها را نفرین و

ص: 43

تأدیب می کند.(1) پیامبری دیگر عاشق زن دوستش می شود و به خاطر این عشق نامشروع، دوستش را به قتل می رساند. کوئلیو نقل می کند که «حضرت سلیمان به خاطر عشق به زنی بیگانه، تاج و تخت سلطنت را رها کرده بود، و حضرت داود یکی از بهترین دوستانش را به سوی مرگ روانه کرده بود؛ چون عاشق همسر او شده بود.»(2)

یا درباره حضرت عیسی (علیه السلام) می گوید: نخستین معجزه عیسی چه بود؟ شفا دادن یک نابینا، درمان کردن یک افلیج یا بیرون کردن شیطان از بدن جن زده نبود، بلکه تبدیل آب به شراب و هیجان بخشیدن به یک مهمانی بود … .

خستین قدّیس او که بود؟ نه یکی از رسولان بود و نه یکی از شاگردان و نه یکی از پیروان وفادارش، بلکه دزدی بود که در کنارش جان سپرد.(3)

نقد

از دیدگاه عقل، عصمت برای پیامبر و امام واجب است، که در این جا به اختصار به دو دلیل اشاره می شود:

1. دلیل اعتماد

یکی از دلائل عقلی برای لزوم عصمت پیامبر و امام، «دلیل اعتماد» است. به این معنا که اگر پیامبر و امام، معصوم از گناه، خطا، نسیان و سهو نباشد، مردم به او اعتماد نکرده، گفته های او را جدی نخواهند گرفت و به

ص: 44

اوامر و نواهی او گوش نخواهند داد؛ چرا که مردم احتمال می دهند در این گفتار و یا کردار خود دچار اشتباه شده باشد و یا با پیروی از هوای نفس بر خلاف دستور خدا، فرمان داده باشد. پس امام و پیامبر باید از هر گونه گناه و خطا معصوم باشد.

2. دلیل نقض غرض

پیامبر و امام، از جانب خداوند انتخاب شده اند تا بشر را به سوی صراط مستقیم الهی و هدف نهائی که همان کمال مطلق است، هدایت و راهنمایی کنند، حال اگر خود آن ها از صراط مستقیم منحرف شده، پای بند به دستوراتی که خود داده اند نباشند و بر خلاف محتوای رسالتشان گام بردارند، اقتدار خود را در میان مردم از دست می دهند و مردم رفتار متناقض با گفتارشان را به رُخِشان خواهند کشید و دیگر به آن ها اعتماد نخواهند کرد. در نتیجه هدفی که خداوند از رسالت و امامت آن ها مد نظر داشته محقق نشده و نقض غرض خواهد شد و نقض غرض شایسته خداوند حکیم نیست.(1)

آیات

*وَ إِنهُّمْ عِندَنَا لَمِنَ الْمُصْطَفین الْأَخْیَار*(2)

«و آن ها نزد ما از برگزیدگان و نیکانند!»

*إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَی ءَادَمَ وَ نُوحًا وَ ءَالَ إِبْرَاهِیمَ وَ ءَالَ عِمْرَانَ عَلیَ الْعَالَمِین*(3)

ص: 45

«خداوند، آدم و نوح و آل ابراهیم و آل عمران را بر جهانیان برتری داد.»

*لَقَدْ کاَنَ لَکمُ فِیهِمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ*(1)

«برای شما در زندگی آن ها (پیامبران) اسوه حسنه (و سرمشق نیکویی) بود.»

*أُولئِکَ الَّذینَ هَدَی اللَّهُ فَبِهُداهُمُ اقْتَدِهْ قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِنْ هُوَ إِلاَّ ذِکْری لِلْعالَمین*(2)

«آن ها کسانی هستند که خداوند هدایتشان کرده پس به هدایت آنان اقتدا کن! (و) بگو: «در برابر این (رسالت و تبلیغ)، پاداشی از شما نمی طلبم! این (رسالت)، چیزی جز یک یادآوری برای جهانیان نیست! (این وظیفه من است)»

*وَ مَا أَرْسَلْنَا مِن رَّسُولٍ إِلَّا لِیُطَاعَ بِإِذْنِ الله*(3)

«ما هیچ پیامبری را نفرستادیم مگر برای این که به فرمان خدا، از وی اطاعت شود.»

ص: 46

روایت

امام جعفر صادق (علیه السلام) فرمودند: «أنّ الانبیاءَ لا یذنبونَ لِأنّهُم معصومونَ مطهّرونَ وَ لا یرتکبونَ ذنباً لا صغیراً و لا کبیراً؛(1) یعنی همانا پیامبران گناه نمی کنند، زیرا آن ها معصوم و پاک هستند و مرتکب گناه صغیره و کبیره هم نمی شوند.»

بنا بر مطالب بیان شده و به استناد ادله عقلی و نقلی این عقیده پائولو کوئلیو نیز مردود شمرده شده و عصمت پیامبران الهی ثابت می گردد.

ز) تناسخ

اگرچه پائولو یک کاتولیک است و باید به معاد ادیان معتقد باشد ولی از تناسخ طرفداری می کند.(2)

علت پذیرش تناسخ از نظر کوئلیو

1- وجود عشق: درعقیده ی او هر انسانی در حال تناسخ به دو نیمه و یا چند نیمه تقسیم می شود، هر گاه این دو نیمه به هم بپیوندند، عشق حاصل می شود.(3)

2- ابدی بودن ارواح: ابدی بودن روح انسان به این معنا خواهد بود که پس از مرگ در کالبدهای دیگری جای گیرد.(4) روح مایل است پا به دنیا

ص: 47

بگذارد و میان بدن های مختلف در جریان باشد، «اگر تناسخ حقیقت داشته باشد، روح مایل است جایی دوباره پا به دنیا بگذارد که هیچ نمی شناسد.»(1)

«مرگ وضعیت موقتی است و روحی که قبلاً جسم را اشغال کرده بعدها بر می گردد تا بهای گناهانش را بپردازد یا از برکاتی که در حلول پیشین از او دریغ شده، لذت ببرد.»(2)

نقد

براهین عقلی زیادی بر بطلان تناسخ وجود دارد که مهم ترین آن، بطلان اجتماع دو نفس در یک بدن می باشد، توضیح این که هرگاه بدن صلاحیت و استعداد کامل برای حدوث نفس پیدا کند، بدون تأخیر نفس شایسته ای از طرف مبدأ متعال و فیّاض به وی افاضه می شود. پس اگر نفس بدن دیگری بر آن تعلق بگیرد، لازم می آید با این یک بدن دو نفس باشد، و این باطل است زیرا اولاً: تشخص هر فرد وابسته به نفس و روح آن است و فرض دو نفس برای یک شخص به معنای فرض دو ذات و دو وجود برای یک وجود و یک ذات باشد و ثانیاً: هر کس به روشنی در می یابد که یک بدن در ذات خود یک نفس بیشتر ندارد و گر نه آثار مختلف آن دو آشکار می گردید.(3)

ص: 48

آیات

*إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُون*(1)

«ما از آنِ خدائیم و به سوی او بازمی گردیم.»

*حَتیَّ إِذَا جَاءَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قَالَ رَبّ ارْجِعُونِ * لَعَلیِّ أَعْمَلُ صَالِحًا فِیمَا تَرَکْتُ کلاَ  إِنَّهَا کلِمَةٌ هُوَ قَائلُهَا وَ مِن وَرَائهِم بَرْزَخٌ إِلیَ یَوْمِ یُبْعَثُون*(2)

«(آن ها هم چنان به راه غلط خود ادامه می دهند) تا زمانی که مرگ یکی از آنان فرارسد، می گوید: «پروردگار من! مرا بازگردانید! شاید در آن چه ترک کردم (و کوتاهی نمودم) عمل صالحی انجام دهم!» (ولی به او می گویند:) چنین نیست! این سخنی است که او به زبان می گوید (و اگر بازگردد، کارش همچون گذشته است)! و پشت سر آنان برزخی است تا روزی که برانگیخته شوند.»

*اللَّهُ یَتَوَفیَّ الْأَنفُسَ حِینَ مَوْتِهَا وَ الَّتیِ لَمْ تَمُتْ فیِ مَنَامِهَا  فَیُمْسِکُ الَّتیِ قَضیَ عَلَیهْا الْمَوْتَ وَ یُرْسِلُ الْأُخْرَی إِلیَ أَجَلٍ مُّسَمًّی  إِنَّ فیِ ذَالِکَ لاَیَتٍ لِّقَوْمٍ یَتَفَکَّرُون*(3)

«خداوند ارواح را به هنگام مرگ قبض می کند، و ارواحی را که نمرده اند نیز به هنگام خواب می گیرد سپس ارواح کسانی که فرمان مرگشان را صادر کرده نگه می دارد و ارواح دیگری را (که باید زنده بمانند) بازمی گرداند

ص: 49

تا سرآمدی معیّن در این امر نشانه های روشنی است برای کسانی که اندیشه می کنند!»

روایات

مأمون به حضرت رضا (علیه السلام) عرض کرد: درباره کسانی که قائل به تناسخ اند چه می فرمایید؟

فرمود: «کسی که تناسخ را بپذیرد و به آن عقیده داشته باشد ،به خدای تعالی کفر ورزیده و بهشت ودوزخ را غیر واقعی تلقی کرده است».(1)

امام صادق (علیه السلام) نیز راجع به قائلین تناسخ فرموده است: «اینان پنداشته اند که نه بهشت و نه جهنمی است و نه برانگیختن و زنده شدن. قیامت در نظر آنان عبارت از این است که روح از قالبی بیرون رود و در قالب دیگری وارد شود. اگر در قالب اول نیکوکار بوده، بازگشتن در قالبی برتر و نیکوتر در عالی­ترین درجه دنیا خواهد بود. اگر بدکار یا نادان بود، در پیکر بعضی از چهار پایان زحمتکش و بار بر که حیات شان با رنج و زحمت طی می شود، مستقر می گردد یا در بدن پرندگان کوچک و بد قیافه ای که شب ها پرواز می کنند و به گورستان ها علاقه و انس دارند، جای می گیرد»(2)

بنا بر ادله عقلی و نقلی، تناسخ امری محال و غیر ممکن است و ادله­ای که پائولو برای اثبات تناسخ آورده است، بسیار سخیف و بی اعتبار می باشد.

ص: 50

ص: 51

ص: 52

10. حلی، حسن بن یوسف، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، قم، مؤسسه امام صادق (علیه السلام)، 1382.

11. شریفی، احمد حسین، درآمدی بر عرفان حقیقی و عرفان های کاذب، تهران، به آموز، 1389.

12. شهرزاد، شهاب، زندگی و آثار پائولو کوئلیو، بی جا، ندای دانش، 1379.

13. طباطبایی، محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی همدانی، قم، اسلامی، 1384.

14. طبرسی، احمد بن علی، احتجاج، مشهد، مرتضی، 1403ق.

15. فعالی، محمدتقی، نگرشی بر آراء و اندیشه های پائولوکوئلیو، تهران، عابد، 1388.

16. قرطبی، محمدبن احمد، الجامع لاحکام القرآن، بیروت، علمیه، بی تا.

17. قمی مشهدی، محمد، کنزالدقائق، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1368.

18. کوئلیو، پائولو، برنده تنهاست، ترجمه آرش حجازی، تهران، بی نا، 1387.

19. ________، بریدا، ترجمه آرش حجازی و بهرام جعفری، تهران، کاروان، 1384.

20. ________، چون رود جاری باش، ترجمه آرش حجازی، تهران، کاروان، 1385.

ص: 53

21. ________، چون رودخانه ای روان، ترجمه سوسن اردکانی، تهران، نگارستان کتاب، 1388.

22. ________، دومین مکتوب، ترجمه آرش حجازی، تهران، کاروان، 1379.

23. ________، ساحره پورتوبلو، ترجمه سینا زندی، تهران، افراز، 1388.

24. ________، سفر به دشت ستارگان، ترجمه دل آرا قهرمان، بی جا، فروزان روز، 1384.

25. ________، شیطان و دوشیزه پریم، ترجمه آرش حجازی، یازدهم، تهران، کاروان، 1384.

26. ________، کنار رود پیدرا نشستم و گریستم، ترجمه آرش حجازی، تهران، کاروان، 1382.

27. ________، کوه پنجم، ترجمه آرش حجازی، تهران، کاروان، 1381.

28. مجلسی، محمدباقر، احتجاجات – جلد چهارم بحارالانوار، ترجمه موسی خسروی، تهران، اسلامیه، 1379.

29. ___________، بحارالانوار، تهران، اسلامیه، بی تا.

30. مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، صدرا، 1368.

31. نگارش، حمید، فرقه های نوظهور، قم، زمزم هدایت، بی تا.

ص: 54

ص: 55

ص: 56

در این پژوهش سعی شده به بیان مختصری از زندگی نامه و    فعالیت­های اوشو اشاره شود و سپس تعالیم و اعتقادات وی، با الهام از آیات و روایات در بوته ی نقد و بررسی قرار گیرد.

 امید است خوانندگان این اثر، واهی و پوچ بودن اعتقادات او را درک نموده و هر چه بیشتر با عرفان ناب اسلامی آشنا شوند.

ص: 57

سرانجام اشو در 19 ژانویه 1990 درگذشت، پیروان او در می گویند: «اشو هرگز نه به دنیا آمد و نه مرد، فقط از دسامبر 1931 تا 19 ژانویه 1990 به زیارت سیاره زمین آمد.(1)

ص: 58

برخی از مهم ترین آثار اشو که به زبان فارسی ترجمه شده اند:

1- عشق، رقص، زندگی، ترجمه فرشید قهرمانی، 1379.

2- الماس های اشو، ترجمه مرجان فرجی، 1381.

3- عشق پرنده ای آزاد و رها، ترجمه مسیحا برزگر، 1382.

ص: 59

نقد

در رد چنین اعتقادی باید گفت: برهان های اثبات خدا، استدلال هایی هستند که با روش عقلی وجود خدا را اثبات می کنند. وجود خدا مهم ترین عقیده دینی نزد پیروان ادیان الاهی به شمار می آید. به همین دلیل، در دوره های مختلف، اندیشمندان در تلاش بوده اند تا صورت بندی قابل قبولی برای استدلال های اثبات خدا ارائه کنند. نتیجه این تلاش ها پدید آمدن برهان های متعددی برای اثبات وجود خدا در سنت های مختلف فکری است. برخی از این برهان ها که در سنت کلامی و فلسفی اسلام مورد توجه قرار گرفته اند، بدین قرار است: حدوث، حرکت، وجوب و امکان، صدیقین و نظم.

ویژگی مشترک این برهان ها این است که در آن ها از روشی عقلی برای اثبات خدا استفاده شود. روشی که به عقیده برخی، یکی از بهترین  روش­ها برای اثبات مباحث بنیادی و اصلی دینی است.

در این قسمت برای توضیح بیشتر به اختصار به بیان برخی از این براهین پرداخته می شود:

1. برهان حرکت

برهان حرکت که ابتدا از سوی ارسطو مطرح شده است، در کتاب های کلامی و فلسفی نیز به عنوان یک دلیل بر اثبات خداوند مطرح بوده است. روند استدلال در این برهان به این صورت است:

مقدمه1. موجودهایی که در عالم مشاهده می شود، همگی تغییر می کنند و حرکت دارند.

ص: 60

مقدمه2. بر اساس اصل علیت، هر حرکتی نیاز به محرّک و موجودی دارد که آن حرکت را ایجاد کرده باشد.

مقدمه3. به جهت این که دور و تسلسل در میان علت ها، ممکن نیست، پس نیاز به محرّکی است که خودش ثابت باشد و حرکت و تغییری نداشته باشد.

نتیجه: بنابراین، وجود خدا به عنوان موجودی که هیچ حرکتی ندارد و همواره ثابت است، اثبات می شود.

2. برهان حدوث

برهان حدوث یا دلیل حدوث که در میان متکلمان طرفداران بیشتری دارد، بر این ویژگی مشترک موجودهای عالم تکیه دارد که تمامی آن ها به غیر از یک موجود، زمانی نبوده اند و بعد به وجود آمده اند و حادث هستند. در این استدلال، حادث، موجودی است که زمانی نبوده اند و هر کدام در یک زمانی مختص به خود بوجود آمده اند.(1)

3. برهان وجوب و امکان

برهان وجوب و امکان که بیشتر در میان فلاسفه طرفدار داشته است و می توان آن را مهم ترین برهان فلسفی تا زمان ملاصدرا دانست، بر دو مفهوم وجوب و امکان تکیه دارد. بر اساس این دو مفهوم، تمام موجودهایی که در عالم هستند، در یک تقسیم بندی کلی به دو دسته ممکن و واجب می باشند. موجود ممکن موجودی است که وقتی به تنهایی و بدون علتش آن را در نظر

ص: 61

بگیریم، نه بودن برایش واجب است و نه نبودن. یعنی این موجود به خودی خود، نه لازم است که باشد و نه لازم است که نباشد.

در مقابل، واجب الوجود، موجودی است که وقتی آن را به تنهایی در نظر می گیریم، حتما باید باشد و از نظر عقلی، اصلا نمی توان تصور کرد که نباشد.(1)

4. برهان نظم

برهان نظم، استدلالی که سبقه دینی نیز دارد و در متون دینی نیز به آن اشاره شده است. البته از دیدگاه فلاسفه، تنها به عنوان مؤیدی برای وجود خدا می تواند باشد.

این استدلال، با مشاهده نظم و نظام خاصی که بر جهان حاکم، به وجود آفریننده و نظم دهنده ای پی برده می شود. ویژگی این استدلال این است که فهم آن برای عموم مردم نسبت به سایر استدلال هایی که برای اثبات خدا ارائه شده است، آسان تر است. صورت مشترک این برهان، مشتمل بر دو مقدمه است:

مقدمه1. جهان طبیعت در بردارنده پدیده های منظم است؛

مقدمه2. هر نظمی نیازمند تدبیر و چاره اندیشی فاعلی نظم آفرین است؛

نتیجه: جهان آفرینش، ناظم و آفریننده ای دارد که آن را نظم می بخشد.(2)

ص: 62

دین مبین اسلام در رد این نظر چنین می گوید: خداوند همیشه بوده و هست و خواهد بود.

*اللَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ*(1)

«اللَّه است که هیچ خدایی جز او نیست، زنده است و پاینده است.»

*اللَّهُ خالِقُ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ وَکیلٌ*(2)

«خداست که آفریدگار هر چیزی است و او نگهبان هر چیزی است.»

امام رضا (علیه السلام) فرمودند: «أَنَ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی قَدِیمٌ وَ الْقِدَمُ صِفَتُهُ الَّتِی دَلَّتِ الْعَاقِلَ عَلَی أَنَّهُ لَا شَیْ ءَ قَبْلَهُ وَ لَا شَیْ ءَ مَعَهُ فِی دَیْمُومِیَّتِهِ فَقَدْ بَانَ لَنَا بِإِقْرَارِ الْعَامَّةِ مُعْجِزَةُ الصِّفَةِ أَنَّهُ لَا شَیْ ءَ قَبْلَ اللَّهِ وَ لَا شَیْ ءَ مَعَ اللَّهِ فِی بَقَائِه ...؛(3)  خدای تبارک و تعالی قدیم است و قدیم بودن صفت او است که عاقل را دلالت   می­کند بر این که چیزی پیش از او نبوده و در وجود ازلی که دارد هیچ چیز با او نبوده پس ظاهر شد برای ما به اقرار و اعتراف عامه مردمان یا همه آفریدگان به زبان حال یا مقال به واسطه صفتی که ایشان را عاجز نموده که به آن متصف شوند که چیزی پیش از خدا نبوده و چیزی درماندن دائمی با او نخواهد بود.»

امام صادق (علیه السلام) می فرمایند: «لَا حَاجَةَ بِهِ إِلَی شَیْ ءٍ مِمَّا خَلَقَ وَ خَلْقُهُ جَمِیعاً مُحْتَاجُونَ إِلَیْهِ وَ إِنَّمَا خَلَقَ الْأَشْیَاءَ مِنْ غَیْرِ حَاجَةٍ وَ لَا سَبَبٍ اخْتِرَاعاً وَ

ص: 63

ابْتِدَاعاً؛(1) خدا بزرگ و عزیز و بخشنده است، نیازی به مخلوق خود ندارد، تمام جهانیان به او نیازمندند. آفرینش را آفرید بی آنکه احتیاجی به آفریدن آن ها داشته باشد و بی آن که از کسی اقتباس نماید یا طرح آن را از دیگری فرا گیرد.»

با توجه به دلایل عقلی و نقلی گفته شده بی اعتبار بودن این عقیده اشو کاملا مشهود و واضح است.

2- خدا یک تصویر ذهنی است

باور شما به خدا، پناهگاه غایی شما است. ببینید فکر با شما چه کرده است! تصویر و تصوری ذهنی را خدا خلق کرده است؛ و شما آن تصویر را می پرستید. این یعنی خودپرستی. سپس شروع می کنید به پرسش هایی از این قبیل که: چه کسی زمین را خلق کرد، چه کسی آسمان ها را خلق کرد؛ چه کسی جهان را آفرید.(2)

نقد

با استفاده از براهین بیان شده در باب اثبات وجود خداوند از نظر ادله عقلی خداوند دارای وجود واقعی، حقیقی و ذاتی بوده و خدا در نظر مسلمانان یک موجود خیالی ذهنی نیست، بلکه یک موجود واقعی و قابل  درک است نه یک موجود ذهنی که نمی تواند خلق کند، پرورش دهد، روزی دهد و ... .

ص: 64

*اللَّهُ الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ وَ أَنزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرَاتِ رِزْقًا لَّکُمْ... *(1)

«خداست که آسمان ها و زمین را آفرید و از آسمان باران نازل کرد و بدان باران برای روزی شما میوه ها رویانید.»

 همان ذهنی که چنین می اندیشد را چه کسی آفریده، آیا کسی غیر از خدا! چگونه می شود خداوند را موجودی ذهنی دانست و حال آن که خود آفریننده آن ذهن است.

حضرت علی (علیه السلام) می فرمایند: «لَا یُدْرِکُهُ بُعْدُ الْهِمَمِ وَ لَا یَنَالُهُ غَوْصُ الْفِطَنِ وَ تَعَالَی الَّذِی لَیْسَ لِصِفَتِهِ نَعْتٌ مَوْجُودٌ وَ لَا وَصْفٌ مَحْدُودٌ وَ لَا أَجَلٌ مَمْدُود؛(2) یعنی (خدایی که اندیشه های با عظمت و افکار بلند به قله عظمتش دست نیابند، و افراد ژرف نگر به عمق ذاتش پی نبرند، خدایی که نشانه هایش محدود نیست، نه کلام گنجایش تعریف او را دارد و نه وقت) بنابراین تصور ذات کبریایی باری تعالی؛ نه تنها به ذهن و تصور ما انسانها نمی آید، بلکه قابل تصور برای انبیاء و اولیاء خدا نیز نمی باشد.»

ص: 65

بنابراین تصور خداوند امکان پذیر نیست. و هر گونه تصور در این زمینه، انسان را یا دچار انواع «تشبیه»3 کرده و یا به «تجسیم»4 خداوند گرفتار می کند که منجر به شرک در اعتقاد و عقیده خواهد شد.

3- چون خدا دیده نمی شود پس نیست.

اگر خداوند در دنیایی بیرونی دیده نشود به سادگی این معنی را می دهد که الوهیت را در خود تجربه نمی کنیم.(1)

 نقد

آیا هر چیزی که قابلیت رؤیت نداشته باشد، یعنی وجود ندارد؟! اگر این گونه باشد ما باید بسیاری از امور را انکار کنیم مثل جاذبه ی زمین، عقل انسان و ... . خدا هست اما دیده نمی شود.

*قَالَ رَبِ أَرِنیِ أَنظُرْ إِلَیْکَ  قَالَ لَن تَرَئنیِ وَ لَاکِنِ انظُرْ إِلیَ الْجَبَلِ فَإِنِ اسْتَقَرَّ مَکَانَهُ فَسَوْفَ تَرَئنیِ  فَلَمَّا تجَلیَ رَبُّهُ لِلْجَبَلِ جَعَلَهُ دَکًّا وَ خَرَّ مُوسیَ صَعِقًا  فَلَمَّا أَفَاقَ قَالَ سُبْحَنَکَ تُبْتُ إِلَیْکَ وَ أَنَا أَوَّلُ الْمُؤْمِنِینَ*(2)

«گفت: ای پروردگار من، بنمای، تا در تو نظر کنم. گفت: هرگز مرا نخواهی دید. به آن کوه بنگر، اگر بر جای خود قرار یافت، تو نیز مرا خواهی دید. چون پروردگارش بر کوه تجلی کرد، کوه را خرد کرد و موسی بیهوش بیفتاد. چون به هوش آمد گفت: تو منزهی، به تو بازگشتم و من نخستین مؤمنانم.»

ص: 66

امام رضا (علیه السلام) در پاسخ فردی که منکر خدا بود و می گفت اگر خدا با هیچ یک از نیروهای حس درک نمی شود، بنابراین او چیزی نیست؛ فرمود: «وای بر تو! چون نیروهای حسی تو از درک او عاجز هستند، او را انکار کردی؟ ولی ما در عین آن که نیروهای حسی ما از درک ذات او عاجز است، به او ایمان داریم و یقین داریم که او پروردگار ماست و به هیچ چیزی شباهت ندارد. من وقتی که به پیکر خود می نگرم، نمی توانم در طول و عرض آن چیزی بکاهم یا بیفزایم، زیان ها و بدی هایش را از آن دور سازم و سودش را به آن برسانم؛ از همین موضوع تعیین کردم که این ساختمان دارای سازنده ای است؛ از این رو به وجود صانع و سازنده اعتراف کردم.»(1)

4- خدا معلوم نیست کجاست

تسلیم شدن به خدا مشکل است زیرا نمی دانید کجا است. هرگز آدرس خود را به کسی نداده است، اما یک گورو را می توان پیدا کرد. اگر از من بپرسید گورو چه کسی است، می گویم گورو آدرس خدا است.(2)

راه را آماده سازید تا خداوند به شما برسد. شما نمی توانید او را بیابید. تنها کاری که می توانید انجام دهید این است که انتظار بکشید تا او شما را بیابد.(3)

ص: 67

نقد

خدا همین نزدیکی است. اگر انسان از خود برون آید، خداوند را همان جا خواهد دید. خداوند در حجاب نیست، این ماییم که در حجاب خودیم و تا این باشد، خدا را نتوان دید.

*وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ وَ نَعْلَمُ ما تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَریدِ*(1)

«ما آدمی را آفریده ایم و از وسوسه های نفس او آگاه هستیم، زیرا از رگ گردنش به او نزدیک تریم.»

چهار گروه از آیات  قرآن کریم به انواع قرب (نزدیکی) خداوند به انسان ها اشاره دارد:

دسته اول این است که شما دعا کنید خدا نزدیک است:

 *وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادی عَنِّی فَإِنِّی قَریبٌ أُجیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعان*(2)

«و هنگامی که بندگان من، از تو در باره من سؤال کنند، (بگو:) من نزدیکم! دعای دعا کننده را، به هنگامی که مرا می خواند، پاسخ می گویم!»

در همین آیه مبارکه هفت مورد خدا از خود به ضمیر متکلم وحده یاد می کند. آن قدر مساله قرب خدا مطرح است که گرچه پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در سؤال واسطه است اما در جواب، دیگر واسطه نیست، این دسته فقط اصل قرب را می فهماند.

ص: 68

دسته دوم آیات این است که در سوره مبارکه واقعه می فرماید افراد و پرستارانی که در بالین محتضر هستند نگران اند، خدا می فرماید:

*وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنْکُمْ وَ لکِنْ لا تُبْصِرُون*(1)

«و ما از شما به او نزدیکتریم ولی نمی بینید!»

دسته سوم آیات که نزدیکی بیش تر را می رساند همان است که در سوره مبارکه «ق» مشخص کرد و فرمود:

*وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ وَ نَعْلَمُ ما تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَریدِ*(2)

«ما آدمی را آفریده ایم و از وسوسه های نفس او آگاه هستیم، زیرا از رگ گردنش به او نزدیک تریم.»

در این نوع سوم سخن این نیست که خدا به ما از دیگران نزدیک تر است بلکه سخن بر این است که خدا به ما از آن رگ حیات ما نزدیک تر است.

نوع چهارم همان است که در سوره مبارکه انفال آمده است که خدابه ما از خود ما نزدیک تر است.

*وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یَحُولُ بَیْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ*(3)

ص: 69

و بدانید خداوند میان انسان و قلب او حایل می شود». خوب قلب ما همان حقیقت ماست، منظور این جرم مادی که هر انسان یا هر حیوانی دارد که نیست، قلب انسان همان روح انسان است، همان است که یا طیب و طاهر است یا معصیت کار، پس قلب ما همان حقیقت ماست.

روزی «ابوحنیفه» خدمت امام صادق (علیه السلام) عرض کرد من فرزندت «موسی» را دیدم که نماز می خواند، و مردم از جلوی او عبور می کردند و آن ها را نهی نمی کرد، در حالی که این کار مطلوب نیست! امام صادق (علیه السلام) فرمود فرزندم موسی را صدا زنید، حضرت را صدا کردند، امام صادق (علیه السلام) سخن ابوحنیفه را برای فرزندش موسی بن جعفر (علیه السلام) تکرار فرمود، در جواب عرض کرد: «یا أبت إِنَّ الَّذِی کُنْتُ أُصَلِّی لَهُ کَانَ أَقْرَبَ إِلَیَّ مِنْهُمْ یَقُولُ اللَّهُ تَعَالَی وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ؛ کسی که من برای او نماز می خواندم از آن ها به من نزدیک تر بود، چنان که خداوند متعال می فرماید: ما به انسان از رگ قلب او نزدیکتریم.» (1)

با توجه به مطالب بیان شده و استفاده از برهان های اثبات جود خدا، مشخص می شود که گفته ها و تعالیم اشو درباره خداوند هیچ گونه ارزش علمی و دلیل عقلی نداشته و تنها مهملاتی است که بدون هیچ منبع عقلی و دینی جهت گمراه ساختن دیگران بر زبان رانده است.

ص: 70

ب) صفات خداوند

خدا مسئول همه کارهاست نه شما

چرا فکر می کنید مسئول هستید؟ اگر مسئولیتی باشد، جانب خود ملکوت است، در کل شما خود را خلق نکرده اید. به این دنیا نیاورده اید- متولد شده اید، خلق شده اید. پس خدا مسئول است نه شما.(1)

نقد

اولاً جمله ی «شما خود را خلق نکرده اید» نقض سخن قبلی او است: «خود خالق خلقت هستید».

ثانیاً در هر کاری که بتوان بنده را سرزنش کرد معلوم می شود که او اختیار نسبت به آن کار داشته لذا مسئول عمل راستگویی، دروغ گویی و ... خود هست و هر کاری که نتوان به سبب آن بنده را سرزنش کرد، مسئول آن نیست مثل متولد شدن از این پدر و مادر. در نتیجه هر کس خود مسئول اعمال اختیاری خود است.

*وَ لَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَی ثُمَّ إِلیَ رَبِّکمُ مَّرْجِعُکمُ*(2)

«هر کس تنها کیفر کار خویش را می بیند و کسی بار گناه دیگری را بر دوش نمی کشد. سپس بازگشت همه شما به نزد پروردگارتان است.»

*وَ قِفُوهُمْ إِنَّهُمْ مَسْؤُلُون* (3)

ص: 71

«آن ها را نگهدارید که باید بازپرسی شوند!»

امام علی (علیه السلام) بارها پیروان خود را به تقوی درقبال مسئولیّت هایی که بر دوش گرفته اند سفارش کرده و حتّی آنان را در مقابل زمین و حیوانات نیز مسئول دانسته و می فرمایند: «اِتَّقُوا اللهَ فِی عِبادِهِ وَ بِلادِهِ فَاِنَّکُم مَسئُولُونَ حَتّی عَنِ البِقاعِ وَ البَهائِمِ وَ اَطِیعوا اللهَ وَ لا تَعصُوهُ؛(1) از خدا نسبت به بندگان و شهرهایش پروا کنید زیرا دارای مسئولیّت هستید حتّی نسبت به زمین ها و حیوانات و خداوند را اطاعت کنید و از نافرمانی او بپرهیزید.»

سخنان اشو ضد و نقیض هستند، یک ا خدا را به کلی نفی کرده و در جای دیگر خداوند را مسئول تمام کارها معرفی می کند، از این جاست که نادرستی سخنان وی کاملاً محرز می گردد.

ج) ارتباط خدا با انسان

1- خنده پل بین خدا و انسان است

خنده، نقطه اوج انسان است؛ از طریق خنده است که انسان به خدا نزدیک می شود، ... خنده به مثابه پلی بین انسان و خداوند است.(2)

نقد

این جمله دقیقاً نقیض سخنان اشو است که اعتقاد به وجود خدا نداشته اما در این جا از خنده به عنوان پل ارتباطی خدا و انسان یاد می کند.

ص: 72

در آموزه های اسلامی راه های ارتباط با خدا بسیار است از جمله اعمالی که در فروع دین آمده مانند: نماز، روزه، حج و... که اگر به درستی به آن ها عمل کنیم به خدا می­رسیم، یا از طریق معصومین : نیز می توانیم، راهی به سوی خدا پیدا کنیم.

چنان که در قرآن کریم می خوانیم:

*یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ اتَّقُواْ اللَّهَ وَ ابْتَغُواْ إِلَیْهِ الْوَسِیلَة... *(1)

ای اهل ایمان! از خدا پروا کنید و دست آویز و وسیله ای (از ایمان، عمل صالح) برای تقرّب به سوی او بجویید.»

اگر چه خنده بر هر درد بی درمان دواست اما این بدان معنا نیست که برای رسیدن به مراتب بالای قرب الهی باید از مسیر خنده گذشت. راه تقرب تقوای الهی است.

امام علیّ بن موسی الرّضا (علیه السلام) از پدرش و او از پدرانش از امام حسین (علیه السلام) نقل می کنند که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) به علی (علیه السلام) فرمود: «ای علی، تو حجّت خدایی، و تو باب اللهی، و تو طریق الی اللهی، و تو نبأ عظیمی، و تو صراط مستقیمی ...»(2)

و امام محمّد باقر (علیه السلام) فرمود: «... ما طریق و صراط مستقیم الهی به سوی خداییم ... و ما هستیم که برای مقتدیان خویش، سبیل و راهیم.»(3)

ص: 73

روایات با این بیان و مضمون، بیش از آن است که در این مختصر بگنجد. در تمام این روایات به این نکته تصریح شده که تنها پیشوایان معصومند که طریق الی الله، و طریق الی معرفة الله می باشند.

2- راه خدا اختلالات و آشفتگی های فراوانی دارد

سفر به سوی خدا پر مخاطره ترین سفری است که وجود دارد و     می­تواند اختلالات و آشفتگی های فراوانی را در زندگی ما پدید آورد.(1)

نقد

دست یابی به آرامش واقعی یکی از خواسته های همیشگی بشر بوده است و در این راستا انسان در طول تاریخ تلاش ها و رنج های بسیاری را به جان دل پذیرفته است. بی شک بخش وسیعی از تلاش های علمی بشر و کشف رازهای ناگشوده جهان طبیعت به منظور دسترسی به امکاناتی بوده است که آرامش و آسایش را برای انسان به ارمغان آورد.

 راه خدا راه آرامش بخش است. مؤمن واقعی هیچ تشویشی در درون خود احساس نمی کند.

آرامش واقعی را فقط در مسیر خداوند می توان یافت. آنان که در راه خدا قدم بر می دارند از چنان آرامشی برخوردارند که هیچ طوفانی نمی تواند دریای آرام آن ها را متلاطم کند. انسان مؤمن به جهت ایمانش آرامش دارد و کسی که آرامش ندارد یا ایمان ندارد یا ایمانش ضعیف است.

ص: 74

*هُوَ الَّذِی أَنزَلَ السَّکِینَةَ فیِ قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ لِیزْدَادُواْ إِیمَانًا مَّعَ إِیمَانهِم*(1)

«اوست که آرامش را در دل های مؤمنان نازل کرد، تا ایمانی بر ایمانشان بیفزاید.»

از حضرت امام باقر (علیه السلام) پرسیدند منظور از نزول سکینه در قلب های مومنین چیست؟ فرمودند: «هو الإیمان؛(2) آن همان ایمان است.»

3- خداجو بودن خیال باطلی است

باید به این تعصب که همه ما از درون خواهان ناشناخته هستیم، پایان داد. چنین چیزی که فکر کنیم همه ما خداجو هستیم، خیال باطل است.(3)

نقد

خداجو بودن، فطری است؛ یکی از مهم ترین اقتضاءات ذاتی و سرچشمه گرفته از سرشت انسانی، خداباوری، خداجویی و تکیه بر مبدأ آفرینش و اعتماد به روش و برنامه هایی است که پروردگارش برای او ترسیم کرده است.

آدمی با بازگشت به خویشتن خویش و رجوع به سرشت انسانی، بدون نیاز به استدلال های عقلی و روش های علمی، از راه دل و با علم حضوری و بی واسطه می تواند به سوی مبدأ و کوی یار جذب و در پرتو آن متنعم شود  و آرامش یابد. انسان به لحاظ آفرینش، محدودّیت پذیر نیست و در طلب کمال

ص: 75

مطلق است؛ جز به مطلق و موجود نامحدود تکیه ندارد چنان که آرامش و طمأنینه و آسایش خویش را در پیوند با او دانسته، فقط او را شایسته و اشباع کننده دل انسان می داند

هر فردی از افراد انسان، هر گاه به خود واگذار شود و فطرت او از پیرایه های علمی و فشار عوامل خارجی رهایی یابد، متوجه نیرویی توانا و مقتدر و ما فوق قدرت های مادی و محسوس می شود و خود را با علم حضوری، مقهور و مملوک خدایی می داند که مبدأ و سرانجام انسان است؛ خالقی که از روح نامتناهی خود در انسان دمیده و شخصیت او را به گونه ای ساخته که جز به پروردگار و مبدأ نامتناهی و غیر محدود که تدبیر او را هم در دست دارد، تکیه و اعتماد نداشته باشد، و چنین گرایش درونی، انسان را به تلاش پیگیر برای نزدیک شدن به خدا و هدف نهایی فرا خوانده، کمال و سعادت خویش را در تقرب به او می جوید و به اقتضای همان فطرت و سرشت انسانی، یگانه راه رسیدن به مقصود و دست یابی به کمال انسانی را تبعیّت از شریعت و روشی می داند که خدا و مدیر آفرینش هماهنگ با نیاز ها و استعداد های انسان برای او ابلاغ و ارائه کرده است.به تعبیر دیگر، فقط گرایش به خدا فطری نیست؛ بلکه همه دین و از جمله شریعت و احکامی که خدا برای انسان انشا و ابلاغ کرده نیز فطری است؛  چرا که این احکام و دستورها مبتنی بر مصالح و استعداد ها و نیازهای واقعی و خلقتیِ انسان و ابزاری برای تعالی او است.(1)

ص: 76

*فَأَقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّینِ حَنِیفًا  فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتیِ فَطَرَ النَّاسَ عَلَیهَا... *(1)

«به یکتاپرستی روی به دین آور. فطرتی است که خدا همه را بدان فطرت بیافریده است.»

علامه طباطبایی بعد از آن که دین را روش زندگی و نشان دهنده سیر سعادت معرفی می کند، می گوید:

«پس برای انسان آفرینش خاصی است که او را به روشی خاص در زندگی و مسیر معیّنی که دارای غایت و هدف مشخصی است هدایت می کند که بدون پیمودن این مسیر، به آن هدف نمی رسد و این هدایت گر و هادی، چیزی جز فطرت و کیفیت خلقت انسان نیست و بدین سبب [قرآن] به دنبال تعبیر «فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْهَا»، فرمود: «لاَ تَبْدِیلَ لِخَلْقِ اللَّه؛»ِ در آفرینش الاهی دگرگونی نیست.(2)

زراره گوید: از حضرت باقر (علیه السلام) پرسیدم معنی آیه شریفه «حُنَفاءَ لِلَّهِ غَیْرَ مُشْرِکِینَ به» چیست فرمود: «الْحَنِیفِیَّةُ مِنَ الْفِطْرَةِ الَّتِی فَطَرَ اللَّهُ النَّاسَ عَلَیْها لا تَبْدِیلَ لِخَلْقِ اللَّهِ- قَالَ فَطَرَهُمْ عَلَی الْمَعْرِفَةِ بِه؛(3) مقصود در این جا همان خلقت نخستین است که آن ها را به معرفت و شناخت خود خلق کرد و در آن تغییری داده نمی شود زیرا آن ها با معرفت و خداشناسی آفریده شده اند.»

ص: 77

د) ارتباط انسان با خدا

1- عاقلان نمی توانند به خدا برسند

در عرفان، این مستان اند که به خدا می رسند، فقط مستان و لاغیر. پای چوبیِ عاقلان در راه می شکند.(1) تمام فلسفه ها، تمام متافیزیک، تمام الهیات، طبق نظر افراد روشن ضمیر، چیزی جز ناخوشی ذهنی و خارش های ذهن نیستند. اگر خیلی بخارانی، می توانی ذهنت را، بدنت را خون بیندازی، این یک مرض است. در دیدگاه مرشدان روشن ضمیر، تفکّر یک ناخوشی است.(2)

نقد

عقل لجام عشق است این دو اگر با هم باشند انسان را بالا خواهند برد، نه عقل به تنهایی این توان را دارد و نه عشق. عشق به راهی می خواند و عقل به راهی دیگر. جمع این دو راه، راه کمال است.

چنان که در آموزه های اسلامی می خوانیم: خردمندان و عاقلان، رستگارند:

*الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُوْلَئکَ الَّذِینَ هَدَئهُمُ اللَّهُ وَ أُوْلَئکَ هُمْ أُوْلُواْ الْأَلْبَابِ*(3)

«آن کسانی که به سخن گوش می دهند و از بهترین آن پیروی می کنند، ایشانند کسانی که خدا هدایتشان کرده و اینان خردمندان اند.»

ص: 78

حسن بن علی (علیه السلام) فرمود: «إِذَا طَلَبْتُمُ الْحَوَائِجَ فَاطْلُبُوهَا مِنْ أَهْلِهَا قِیلَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ وَ مَنْ أَهْلُهَا قَالَ الَّذِینَ قَصَّ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ وَ ذَکَرَهُمْ فَقَالَ- إِنَّما یَتَذَکَّرُ أُولُوا الْأَلْبابِ قَالَ هُمْ أُولُو الْعُقُول؛(1) وقتی نیازمندی های خود را درخواست    می­کنید از اهلش بخواهید عرض کردند اهل آن کیست؟ فرمود کسانی که خداوند در قرآن کریم آن ها را معرفی نموده و فرموده است: إِنَّما یَتَذَکَّرُ أُولُوا الْأَلْبابِ؛ و آن ها عاقلان هستند.»

امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «أفضَلُ العِبادَةِ إدمانُ التَّفَکُّرِ فِی اللهِ تَعالی وَ فی قُدرَتِهِ؛(2) بهترین عبادت ادامه تفکر و اندیشه است درباره خدا و قدرت خداوندی.»

2- انسان های ترسو از خدا می ترسند

آدم های ترسو فقط نفس می کشند، ... از جهنم می ترسند، از ارواح می­ترسند، از خدا می ترسند.(3)

نقد

ترس به معنای بیم و هراس، یکی از حالات نفسانی است که باعث گریز از خطر یا آمادگی در مقابل خطر می گردد. این خصیصه به خودی خود امری مفید است که باعث بر حذر داشتن انسان از خطرات پیرامون وی     می­گردد.

ص: 79

ترس در زبان عربی «خوف» و «خشیت» نامیده می شود. بین انسان ها، از کسانی ترس و هراس باید داشت که قیافه ای ترسناک دارند یا ظالم و ستمگر می باشند، لکن خدا چهره ای مادی ندارد که به زشتی و زیبایی متصف شود. حقیقت خدا که ماورای ماده است، از دیگر سو هیچ گونه ظلمی از سوی خدا نسبت به بندگان جاری نیست، که موجب ترس از وی شود.

ترس از خدا به معنای ترس از مسئولیت هایی است که انسان در برابر وی دارد. ترس از این که در مقام انجام تکالیف الهی کوتاهی کرده و از عهده تکلیف به خوبی بر نیاید. به عبارت دیگر ترس از کم کاری ها، گناهان و کوتاهی ها در مقابل تکالیف الهی است. ترس از انجام ندادن مسئولیت انسانی و ارزش های عالی، ترس از این که به هدفی که برای آن آفریده شده دست نیابد.

سرچشمه های خوف الهی، شامل:

1. اعمال ناپاک و گناهان بندگان یکی از عوامل خوف از خدا است. خدا هم چنان که به بندگان مؤمن خویش وعده بهشت را داده، به گناهکاران و بدکاران وعده عذاب داده است. پس گناه کار از این جهت که عذاب الهی در انتظار او است، خائف است.

2. در اولیای خدا (پیامبران و امامان و صالحان) نیز خوف الهی وجود دارد تا بدان جا که در حال نماز، بدن مبارکشان به لرزه می افتاد و نیمه شب ها از خوف خدا گریسته و به حالت غش می افتادند. این حالت بدین خاطر است که به جهت درک عظمت الهی، خود را حقیر و کوچک احساس کرده و دچار خشیت و خوف می گردند، یا بدین جهت است که همیشه دغدغه دارند حق

ص: 80

عبودیت و بندگی را به انجام نرسانند. خدا آن قدر با عظمت است که شکر یکی از هزار نتوان کرد، و یا خوف از آن که لحظه ای دچار غفلت از ذکر و یاد خدا شوند.

3. بین خدا ترسی و آگاهی ارتباط تنگاتنگ است. هر چقدر معرفت انسان به خدا از عمق بیشتری برخوردار باشد، پرستش شدت بیشتری خواهد داشت. خشیت الهی در دل بنده بدون معرفت حاصل نمی گردد.

اگر انسانی در مقابل عظمت و بزرگی خدا از یک سو و کوتاهی ها و گناهان خود از سوی دیگر، خاضع نشد و خشیت الهی در وجود او حاکم نشد، نشانه شجاعت و بزرگی نیست، بلکه نشانگر جهل و نادانی و عدم عاقبت اندیشی است، در نتیجه به دنبال رفع نواقص و توبه نخواهد رفت و در قیامت در حالی خدا را ملاقات می کند که در کوله بار خویش هیچ عمل خیری ندارد.(1)

ترس از خداوند از اوصاف مؤمنین است:

*لِّلْمُتَّقِینَ* الَّذِینَ یخَشَوْنَ رَبَّهُم بِالْغَیْب... *(2)

متقین، همانان که در پنهانی از پروردگارشان می ترسند.»

*اِنَّما یَخشَی الله مِن عِبادِهِ العُلَماء*(3)

«از بندگان، تنها علما از خدای می ترسند.»

ص: 81

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «اَعلَی النّاسِ مَنزَله عِندَاللهِ اَخوَفَهِم مِنه؛(1) ارجمندترین انسان ها از نظر مقام در پیشگاه خدا، آنان هستند که بیشتر از مقام خدا هراسانند»

ه) عشق (یا رابطه آزاد جنسی)

یکی از مهم ترین اصولی که اشو به شدت بر آن تأکید دارد، اصل عشق و عشق ورزی است. در واقع عشق عصاره ی پیام اشو است.(2)

اشو سکس را امری مقدس و مهم ترین نیروی زندگی دانسته و معتقد است همه ی دگرگونی های زندگی از طریق این نیرو رخ می دهد.(3)

او سکس را مقدمه ی عبادت می داند. البته نه هر سکسی را، بلکه سکسی که از روی سرخوشی باشد! چنین سکسی است که مولد عشق است و عشق نیز مولد عبادت است.(4)

معنویت و عرفان که اشو امروزه مروج و منادی آن شده است، چیزی جز معنویت مبتنی بر سکس نیست لذا مکتب اشو را می توان «عرفان سکس» دانست و نامید.(5) حال به جملاتی از او در این باب اشاره می شود:(6)

ص: 82

می خواهم به شما بگویم که سکس الهی است.

· انرژی سکس، انرژی الهی است.

· فقط سکس باید بخشی از زندگی مذهبی شما باشد، باید چیزی مقدس باشد.

· سکس نباید چیزی قبیح باشد، نباید به صورت چیزی زشت دیده شود، نباید سرزنش و محکوم شود.

در تعالیم وی آمده است:                                                

1- در یک رابطه جنسی تمام گناهان سوزانده می شود

نقد

در آموزه های دینی راه بخشش گناهان، توبه به درگاه خداوند معرفی شده است:

*یا أَیهَّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ تُوبُواْ إِلیَ اللَّهِ تَوْبَةً نَّصُوحًا عَسیَ رَبُّکُمْ أَن یُکَفِّرَ عَنکُمْ... *(1)

«الا ای مؤمنان، به درگاه خدا توبه نصوح (با خلوص و دوام) کنید، باشد که پروردگارتان گناهانتان را مستور گردان.»

امام باقر (علیه السلام) فرمودند: «مَنْ کَانَ مُؤْمِناً فَعَمِلَ خَیْراً فِی إِیمَانِهِ ثُمَّ أَصَابَتْهُ فِتْنَةٌ فَکَفَرَ ثُمَّ تَابَ بَعْدَ کُفْرِهِ کُتِبَ لَهُ وَ حُوسِبَ بِکُلِّ شَیْ ءٍ کَانَ عَمِلَهُ فِی إِیمَانِهِ وَ لَا یُبْطِلُهُ الْکُفْرُ إِذَا تَابَ بَعْدَ کُفْرِه؛(2) هر کس مؤمن باشد و در دوره ایمان، کار نیک

ص: 83

کند، و سپس در اثر فتنه و اشتباه کافر شود (کار نیک او توقیف و از پاداش آن محروم می شود) اگر مجددا راه ایمان گیرد و توبه کند کردار نیک گذشته اش به حساب آورده می شود و پاداش تمام کارهایش را دریافت می دارد و اعمال گذشته اش در اثر کفری که از آن توبه کرده است باطل نخواهد شد.»

امام باقر (علیه السلام): «به خدا سوگند! خداوند از مردم جز دو خصلت نخواسته است : 1) اعتراف به نعمت های خدا (شکر گذاری) تا نعمت را برایشان بیشتر کند.2) اعتراف کردن به گناهان (به پیشگاه خدا) تا خدا گناهان را بیامرزد.»(1)

علاوه بر آن، ازدواج اولین گام یک فرد، برای ایجاد و تکوین زندگی مشترک با فردی از جنس مخالف است. چنان چه این گام در زمان مناسب و به شکل صحیح و سنجیده برداشته شود، کارکردهای مناسب و پیامدهای سازنده آن در طول زندگی مشترک ملموس خواهد بود. در این مقام، به برخی از آثار تربیتی ازدواج به طور گذرا اشاره می شود:

1. کمالات معنوی

ازدواج در فرهنگ اسلامی، پیوندی مقدّس است که موجب حفظ دین،(2) افزایش ثواب عبادات(3) و به وجود آورنده مودّت و رحمت است. ازدواج همچنین عاملی مؤثر در حفظ پاک دامنی و طهارت دل هاست.

ص: 84

2. عفّت و دوری از گناه

در اثر ازدواج غریزه جنسی، که یکی از قوی ترین غرایز انسانی است، در مسیر طبیعی خود قرار می گیرد و این پدیده به نوبه خود، موجب می گردد تا انسان از گناهانی که به خاطر میل جنسی انجام می دهد تا حد زیادی مصون بماند و هیچ گاه دامن خود را به روابط جنسی نامشروع، که از نظر دین جزء گناهان کبیره است، آلوده نسازد. همچنین ازدواج موجب می گردد تا انسان در مسیر کمال و خودسازی معنوی بیشتر قدم بگذارد و خود را از گناه دور سازد.

3. احساس مسئولیت

انسان تا وقتی تنهاست، بیشتر به فکر خود است و حرکت او به سوی بی بند و باری و هرزگی، چندان دور از انتظار نیست، به خصوص اگر دین نداشته باشد، احساس مسئولیت هم نمی کند؛ ولی اگر ازدواج کرد، فکر    می­کند که تنها نیست، بلکه پیش وجدان خود، مسئولیت زن و فرزند نیز را بر عهده دارد. از این رو، حرکت او به سوی بی بند و باری دشوار می نماید و ازدواج مانند سدّی در سر راهش، او را کنترل می کند .

4. آرامش و امنیت خاطر

مهم ترین نیازی که در پرتو ازدواج، برآورده و تأمین می گردد، نیاز به آرامش و امنیت خاطر است. این نیاز، که در سرشت انسان ریشه دارد.

بنابراین، همسر موجب آرامش خاطر و امنیت دل است، و جوان را که در اوایل جوانی با احساس تنهایی، بیهودگی و نداشتن پناهگاه عاطفی، دست به گریبان است، به جایگاه امن رهنمون می شود و موجب می گردد تا

ص: 85

همسران با اتّکا به همدیگر در مقابل امواج و گرفتاری های زندگی مقاومت کنند و با امید بخشیدن به همدیگر، به زندگی محبّت آمیز خود ادامه دهند. (1)

2- توصیه و ترویج روابط نامشروع

اشو رابطه دختر و پسر را به راحتی اجازه می دهد و اساساً این رابطه را یکی از مراقبه ها و راه های رسیدن به آن تانتری می داند. در نظر او تانتاریک شدن به همین هست که زن و مرد با هم ارتباط داشته باشند. فرد تانتاریک، مدت های مدیدی به زن خیره می شود و شکل و فرم بدن او را به دقت مورد مطالعه قرار می دهد، بر آن تمرکز می کند و به مراقبه می پردازد. ایشان معتقد است که از طریق همین ارتباط های جنسی است که انسان می تواند به مقام عشق و مراقبه و آرامش برسد. در مجالس ایشان، زن و مرد به صورت مختلط، مشغول انجام مدیتیشن هستند.(2)

نقد

خداوند بی حکمت چیزی را منع نمی کند. اگر از لذت روابط نامشروع منع کرده حتما لذت بالاتری را تدارک دیده است. لذت یک رابطه نامشروع فقط چند دقیقه است و به زودی از بین می رود. و اندوه بعد آن بسیار است. چگونه می توان چنین لذتی را لذت نامید. اگرچه ترک چنین لذتی سخت به نظر می رسد، اما هر چه کاری سخت تر باشد، اجر آن بیش تر است.

ص: 86

رابطه نامشروع زنا است که بسیار مورد نکوهش قرار گرفته است:

*الزَّانِیَةُ وَ الزَّانیِ فَاجْلِدُواْ کلَّ وَاحِدٍ مِّنهُمَا مِاْئَةَ جَلْدَةٍ  وَ لَا تَأْخُذْکمُ بهِمَا رَأْفَةٌ فیِ دِینِ اللَّهِ إِن کُنتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الاْخِرِ  وَ لْیَشهَْدْ عَذَابهُمَا طَائفَةٌ مِّنَ الْمُؤْمِنِینَ*(1)

«باید هر یک از زنان و مردان زنا کار را به صد تازیانه مجازات و تنبیه کنید و هرگز درباره آنان در دین خدا رأفت و ترحم روا مدارید اگر به خدا و روز قیامت ایمان دارید، و باید عذاب آن بدکاران را جمعی از مؤمنان مشاهده کنند.

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: «یَا مَعشَرَ المُؤمِنینَ، إیّاکُم وَ الزّنا، فَإنَّ فِیهِ سِتّ خِصال: ثَلاثٌ فِی الدُّنیا، وَ ثَلاثٌ فِی الآخِرَةِ. أمَّا الَّتی فِی الدُّنیا، فَإنَّهُ یذهبُ البَهاء، وَ یُورِثُ الفَقر، وَ یَنقُصُ العُمر. وَ أمَّا الَّتی فِی الآخرةِ، فَإنَّهُ یوجِبُ سَخَط الرَّبّ- عَزَّ وَ جَلَّ-، وَ سوء الحِساب، وَ الخُلود فِی النّارِ؛(2) ای گروه مؤمنین، دوری نمایید از زنا. پس به درستی که در آن شش خصلت است که عقوبت این گناه است سه چیز در دنیا و سه چیز در آخرت. امّا آن چه در دنیا است اول این که: نور صورت را می برد. دوم این که: سبب فقر می شود. سوم آن که: عمر زانی کوتاه می شود. و امّا آن چه در آخرت است اوّل این که: سبب غضب حق تعالی می گردد. دوّم این که: سبب سختی محاسبه قیامت می گردد. سوّم این که: عذاب سخت برای آن هست. به درستی که روز قیامت زانیان می آیند در حالی

ص: 87

که آتش از فرج های آن ها شعله می کشد. و به بوی بد و گند فرج هایشان شناخته می شوند.»

در مقابل، در آموزه های دینی به امر مقدس ازدواج و روابط جنسی در چارچوب آن اهمیت فراوانی داده شده است.

شرع مقدس اسلام به ازدواج عنایت و تأکید فوق العاده ای دارد. به طوری که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم)می فرمایند:

 *ما بُنی بِناءً فی الإسلام أحبّ إلی الله عزّوجلّ من التّزویج*(1)

هیچ چیزی نزد خداوند محبوبتر از ازدواج نیست.

 و از حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) رسیده است:

*تَزوّجوا، فَانّ التّزویج سُنّه رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم)، فانّهُ کان یقول: من کان یُحبّ أن یتّبع سُنّتی، فانّ من سُنّتی التّزویج(2)*

ازدواج کنید، که همانا ازدواج کردن سنت رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)است که همواره می فرمودند: هر کسی که دوست دارد از سنت من تبعیت کند، همانا «ازدواج کردن» از سنت من است»

اسلام به پسر و دختر امر می کند که هر چه زودتر ازدواج کنند و آن قدر به این مهم تأکید دارد که رسول گرامی (صلی الله علیه و آله و سلم)ازدواج نکردن را اعراض از

ص: 88

سنت خویش، یعنی خروج از اسلام، می داند و خانه ای را که در آن «ازدواج» صورت پذیرد بهترین خانه می داند.(1)

3- توصیه به بی عفتی در روابط جنسی

نقد

آشکارا انجام دادن روابط جنسی، جایگاه انسانیت انسان را پایین می­آورد و او را بسیار به حیوان نزدیک می کند. برای فهم عشق راه این نیست، وگرنه حیوانات عاشق ترین موجودات روی زمین بودند.

در اسلام به عفت در روابط جنسی، توصیه فراوانی شده است آن چنان که وقت خلوت زن و شوهر را تعیین نموده و اجازه ورود بدون اجازه به فرزندان در خلوت پدر و مادر را در زمان خلوت آن ها نمی دهد.

*یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ لِیَسْتْذِنکُمُ الَّذِینَ مَلَکَتْ أَیْمَانُکمُ وَ الَّذِینَ لَمْ یَبْلُغُواْ الحْلُمَ مِنکمْ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ  مِّن قَبْلِ صَلَوةِ الْفَجْرِ وَ حِینَ تَضَعُونَ ثِیَابَکُم مِّنَ الظَّهِیرَةِ وَ مِن بَعْدِ صَلَوةِ الْعِشَاءِ  ثَلَاثُ عَوْرَاتٍ لَّکُمْ... *(2)

«ای کسانی که ایمان آورده اید (بدانید که) بندگان ملکی شما و اطفال شما که هنوز به وقت احتلام و زمان بلوغ نرسیده اند باید (شبانه روزی) سه مرتبه از شما اجازه ورود بخواهند: یک بار پیش از نماز صبح و دیگر هنگام ظهر که جامه ها را از تن برمی گیرید و دیگر پس از نماز خفتن، که این سه وقت هنگام عورت و خلوت شماست.»

ص: 89

مشاهده روابط جنسی والدین از سوی کودک، علاوه بر ایجاد زمینه مفاسد اخلاقی می تواند سبب بروز بلوغ زودرس، اضطراب و احیانا ترس و وحشت گردد.

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: «یَا ابْنَ آدَمَ عِفَّ عَنْ مَحَارِمِ اللَّهِ تَکُنْ عَابِداً؛(1) ای فرزند آدم از آن چه خدا حرام کرده اجتناب کن و عفّت داشته باش تا از اهل عبادت خدا محسوب گردی.»

اشو نیز همانند سایر مدعیان عرفان های دروغین درصدد به گمراهی کشاندن افراد و ترویج بی بند و باری و بی عفتی از راه های گوناگون است، اما ادیان الهی همواره به عفت و حیا سفارش نموده و آن را راهی برای رسیدن به آرامش فردی و اجتماعی دانسته اند.

4- ترویج خود انزالی

نقد

پیامدهای خود ارضایی از نظر علمی چنین بیان شده است:

الف- آسیب های جسمانی

در بیمارِ مبتلا به خودارضایی، سه مرحله بیان شده است:

1. مرحله مشکل ساز: در افرادی که مدتی است گرفتار خودارضایی شده اند، زودرس ترین عوارض ناشی از خود ارضایی عبارت است از: خستگی و کوفتگی، عدم تمرکز حواس، ضعف حافظه، استرس و اضطراب.

ص: 90

2. مرحله گرفتاری شدید: بروز علایم زیر در فرد گرفتار، نشان دهنده آن است که شدت ابتلای وی یا مدت آن بیش از مرحله اول است و در نتیجه عوارض شدیدتری ظاهر شده است: نوسان خلق یا تغییرات سریع خلقی، حساسیت بیش از حد و زود رنجی، کمردرد، نازک شدن موها، ناتوانی جنسی زودرس در جوانی، بی خوابی یا بد خوابی و مشکلات مشابه.

3. مرحله گرفتاری بسیار شدید یا حالت اعتیاد:  ریزش شدید موها، تار شدن دید چشم ها، وز وز گوش، انزال زود رس و غیر ارادی یا خروج منی به صورت قطره قطره، درد کشاله ران و ناحیه تناسلی، دردهای قولنجی در ناحیه لگن و استخوان دنبالچه.

ب- آسیب های روحی و روانی

ضعف حافظه و حواس پرتی، اضطراب، منزوی شدن و گوشه گیری، افسردگی، بی نشاطی و لذت نبردن از زندگی، پرخاشگری، بداخلاقی و تندخویی، کسالت دائمی و ضعف اراده، احساس حقارت، عدم اعتماد به نفس، احساس گناه و عذاب وجدان بروندادهای روانی و روحی خودارضایی است.

ج- آسیب های اجتماعی

ناسازگاری خانوادگی، بی میل شدن به همسر و ازدواج، ناتوانی در ارتباط با جنس مخالف و همسر، احساس طرد شدن، از بین رفتن عزّت، پاکی، شرافت و جایگاه اجتماعی، دیر ازدواج کردن و لذت نبردن از زندگی مشترک.(1)

ص: 91

خود انزالی تجاوزی آشکار در پیشگاه خداوند است، چنان که در  آموزه­های اسلامی آمده است:

*فَمَنِ ابْتَغَی وَرَاءَ ذَالِکَ فَأُوْلَئکَ هُمُ الْعَادُونَ*(1)

«و کسی که غیر این (زنان حلال) را به مباشرت طلبد البته چنین کسانی ستمکار و متعدی خواهند بود.»

امام صادق (علیه السلام) می فرمایند: «ثَلَاثَةٌ لا یُکَلِّمُهُمُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَ لا یَنْظُرُ إِلَیْهِمْ وَ لا یُزَکِّیهِمْ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ النَّاتِفُ شَیْبَهُ وَ النَّاکِحُ نَفْسَهُ وَ الْمَنْکُوحُ فِی دُبُرِهِ؛(2) خداوند روز قیامت با سه دسته از انسان ها صحبت نمی کند و به آن ها نظر رحمت نمی اندازد و عذاب دردناکی برای آنان است: کسی که موی سفید خود را بکند، کسی که با خودش عمل جنسی انجام دهد (خودانزالی) و کسی که لواط کند.»

ص: 92

2. آرامش و عشق، تمام هدف دین نیست بلکه یکی از اهداف - آن هم از اهداف میانی نه نهایی دین- می باشد. ادیان برای رساندن انسان به خدا و تقرب به او آمده اند نه صرف احساس آرامش و عشق به خوبی و حقیقت.

3. ترویج مسائل جنسی و آزاد گذاشتن آن برای انسان غربی که در این مساله غوطه ور است بسیار جذاب می باشد و شاید این هم یکی از رازهای محبوبیت اشو و مکتب او باشد.

4. یکی از علل گرایش عده ای از جوانان ما به این گونه مکاتب، عدم تبیین صحیح نظر اسلام نسبت به مسائلی هم چون: نشاط، لذت، شادی و غم می باشد که تلاش بیشتر اصحاب فرهنگ را می طلبد.

5. تفاوت بین راه اشو و اسلام، تفاوت بین اتکا به خود و نفس و اراده خویش با اتکا به خدا و اراده مطلقه اوست.

ص: 93

ص: 94

9. ___، اولین و آخرین رهایی، ترجمه قاسم کبیری، تهران، مجید، 1389.

10. ___، تائوتیزم2، ترجمه فرشته جنیدی، بی جا، هدایت الهی، 1382.

11. ___، تعلیمات تانترا 1، ترجمه هما ارژنگی، بی جا، حم، 1383.

12. ___، زوربای بودائی، ترجمه مسیحا برزگرف تهران، آویژه، 1382.

13. ___، شعله حضور و مدیتیشن، ترجمه محمدجعفر مصفا، تهران، قطره، 1383.

14. ___، ضربان قلب حقیقت مطلق، ترجمه مرضیه شنکائی، تهران، فردوس، 1381.

15. ___، طریق مراقبه، ترجمه محسن خاتمی، بی جا، بی نا، بی­تا.

16. ___، عشق پرنده ای آزاد و رها، ترجمه مسیحا برزگر، تهران، دارینوش، 1382.

17. ___، عشق، رقص، زندگی، ترجمه بابک ریاحی پور و فرشید قهرمانی، تهران، آویژه، 1381.

18. ___، فقط یک آسمان، ترجمه لوئیز شنکائی، تهران، بی نا، 1374.

19. ___، گل های جاودانگی، ترجمه محسن خاتمی، تهران، سی گل، 1381.

20. بحرانی، هاشم، تفسیر برهان، تهران، بنیاد بعثت، 1416ق.

21. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، آل البیت، 1409ق.

ص: 95

22. حسینی دشتی، مصطفی، معارف و معاریف، تهران، اسماعیلیان، 1362.

23. دیلمی، حسن، ارشاد القلوب، ترجمه عباس طباطبایی، پنجم، قم، جامعه مدرسین، 1376.

24. صفار قمی، محمد بن حسن بن فرخ، بصائر الدرجات، بیروت، اعلمی، 1431ق.

25. طباطبایی، محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی همدانی، قم، اسلامی، 1384.

26. فعالی، محمدتقی، لطفاً فریب نخورید، دوم، تهران، دارالصادقین، 1390.

27. قائمی، علی، خانواده و مسائل جنسی کودکان، دهم، تهران، انتشارات انجمن اولیا و مربیان جمهوری اسلامی ایران، 1376.

28. قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا، تفسیر کنزالدقائق، محقق حسین درگاهی، تهران، وزارت ارشاد اسلامی، 1368.

29. کلینی رازی، محمد بن یعقوب، الکافی، دوم، تهران، اسلامیه، 1362.

30. مانکدیم، احمد، شرح الاصول الخمسه، به کوشش عبدالکریم عثمان، قاهره، بی نا، 1384ق.

31. مجلسی، محمد باقر، احتجاجات – جلد چهارم بحارالانوار، ترجمه موسی خسروی، تهران، اسلامیه، 1379.

ص: 96

32. ____________، ایمان و کفر – بحارالانوار، ترجمه عزیزالله عطاردی، تهران، عطارد، 1378.

33. ____________، بحارالانوار – ترجمه جلد 67 و 68، ترجمه ابوالحسن موسوی همدانی، تهران، کتاب خانه مسجد ولی عصر، بی تا.

34. ____________، بحارالانوار، تهران، اسلامیه، بی تا.

35. ____________، مواعظ امامان – جلد هفدهم بحارالانوار، ترجمه موسی خسروی، تهران، اسلامیه، 1364.

36. محمدی اشتهاردی، محمد، نگاهی به زندگی حضرت رضا (علیه السلام)، بی جا، مطهر، 1387.

37. مظاهری، حسین، خانواده در اسلام، قم، شفق، بی تا.

ص: 97

ص: 98

در عرفان اکنکار عقاید ضد و نقیضی بیان شده است که با قرار دادن  آن­ها در مقابل معارف والای اسلامی به پوچ و باطل بودن آن ها می رسیم.

ص: 99

بود. دوران نوجوانی به مشکلات روانی دچار شد که برای فرافکنی مشکلات خود به برخی حالات عرفانی دست می زد.(1)

دوران جوانی: پال توئیچل این دوران را دوران حاشیه نشینی همراه با دیوانگی نام نهاده، گرایش های فرافکنی و شبه معنوی او باعث شد:

1- پیوستن به کلیسای خودشناسی «مونیسم مطلق»

2- عضویت در زیر شاخه ی خود شناسی

3- پیوستن به گروه کیرپال سینق

4- تحت تأثیر دان هوربارد به جنبش علم شناسی ملحق شد و به مقام روشن نائل آمد

5- متهم به نسخه برداری از فرقه «ساسانگ کیرپال سینق» برای کتاب دندان ببر و قطع رابطه با آن

6- اقامت دو ساله اش در هندوستان و آشنایی با عرفان های شرقی

اصرارهای معشوقه روان شناسش «گیل» توانست وی را متقاعد کند که خود آئینی را بنا نهد.

پال توئیچل با توجه به شرایط اجتماعی و سیاسی غرب توانست اکنکار را در 22 اکتبر 1965 به طور رسمی در کالیفرنیا به صورت یک سازمان غیر انتفاعی تأسیس نماید و شروع به آموزش کند.(2)

ص: 100

شیوه ی تبلیغ پال توئیچل

پال توئیچل ابتدا از طریق نوشته هایش در نشریات دوره ای گوناگون و نامه هایش به مردم از جمله همسر دومش گیل، به معرفی اکنکار به دنیا پرداخت.

در معرفی خود می گوید: من رهبر معنوی جهان هستم. قبل از من 970 استاد دیگر وجود داشته اند که در طول تاریخ حیات بشر همواره مردم را به سوی اک راهنمایی می کردند.(1)

برای جلب اقشار مردم: پال توئیچل به انکار و رد هیچ دین و مذهبی نپرداخت و برای ورود به عرفان اکنکار هیچ ممنوعیتی قرار نداد و نیز ادعا نمود که افرادی همچون زرتشت، مسیح، پولس، کوپال داس، سقراط، مولانا جلال الدین رومی، حافظ، نانک (موسس دین سیک)، فیثاغورث، فردوسی، عطار نیشابوری و بسیاری دیگر، همه از پیروان مکتب اکنکار بوده اند.

اکنکار مدعی است که: طریقت معنوی انفرادی است و از ابزار رویا و سفر روح بهره می گیرد. او بعد از معرفی اکنکار و آموزش در کلاس های خصوصی، با نام معنوی پدر زاسک مشغول تبلیغ مکتب خود شد.(2)

ص: 101

دومین استاد: داروین گرایس (1971تا 1981)

علت انتخاب: همسر پال توئیچل بعد از مرگ او ادعا نمود که همسرش را در خواب دیده و او داروین گرایس را به عنوان جاشین خویش معرفی کرده است.

برکناری او: با توجه به این که گرایس از سوی هیئتی از اعضای اک از جمله همسر پال توییچل انتخاب شده بود، اما بسیاری از طرفداران این آئین او را شایسته جانشینی استاد پیشین نمی دانستند و برای پایان این نزاع ها تصمیم به برکناری او گرفته شد. بعد از دو سال او را به طور کامل از مکتب اکنکار اخراج کردند و حتی در سایت های خود نیز هیچ تصویر یا نوشته ای از ایشان به نمایش نمی گذارند. (1)

سومین استاد: هارولد کلمپ از سال 1981 تا کنون

یکی از شاخصه های کارنامه ی این استاد رفتن به مدرسه ی کشیش ها و خدمت 4 ساله در نیروی هوایی ایالات متحده آمریکاست.

کلمپ با تأکید بر ایدئولوژی غربی به جای سنت راد سوامی شرقی، تغییرات زیادی در اکنکار پدید آورد.(2) این تغییر باعث ایجاد پل ارتباطی میان اکیست و فرهنگ آمریکایی شد، او از هواداران خواست به جای آن که همکار خوب خدا باشند، به جامعه خدمت کنند.

ص: 102

کلمپ درحال حاضر در معبد کاخ گونه ی خود در ایالت مینه سوتای آمریکا مستقر است.(1)

او بیش از بیست عنوان کتاب در مورد اکنکار نوشته است. هر ساله در نقاط مختلف جهان سمینارهای اک برگزار می شود که هارولد کلمپ در آن سخنرانی می کند. البته همایش سراسری و اصلی این مکتب هر ساله در روز 22 اکتبر که سال روز تولد پال توئیچل است، در مرکز اصلی این مکتب در آمریکا برگزار می شود.(2)

ص: 103

التقاطی بودن

اکنکار شبه آئینی است که آمیختگی شدیدی با دیگر عرفان ها دارد. استفاده از بعضی آموزه های شرقی و آموزه های غربی نمونه ای از این موارد است. هوشنگ اهر پور در ترجمه کتاب «کلید جهان های اسرار» در قسمت پاورقی توضیح داده است که اکنکار از آیین بودا و لاما گرفته شده است.

نیز این که به نظر اکیست ها «ربازار تارز» شخصیتی است که به هنگام سختی ها به کمک پیامبران اکنکار و اکیست ها می آید و خود پال اعتراف می­کند که «ربازار» یک لاما ست.(1)

سرقت ادبی

پال توئیچل به عنوان مؤسس عرفان اکنکار آثار زیادی را به رشته ی تحریر درآورده که اعتقادات و دیدگاه های این آئین را در برگرفته است.

با توجه به این مطلب جای تأمل است اگر بدانیم که پال توئیچل متهم به سرقت ادبی در بیشتر نوشته هایش می باشد، دکتر سی لین در کتاب اکنکار سوداگری معنوی، سرقت ادبی بسیاری از نوشته ها را اثبات نموده است.

تشابه عجیب فرازهای فراوانی از کتاب دندان ببر و نامه هایی به گیل 1 و 2 و نیز شریعت کی سوگماد، با نوشته ها و کتاب های جولیان پی جانسون پرده دیگری از از این نمایش نویسندگی و پیامبری است.(2)

ص: 104

ص: 105

«تعریف توحید این است که صانع را واحد و پدیدآورنده عالم بدانیم و ماسوای او را نفی کنیم.»(1)  

از مجموع گفتار بزرگان در تعریف توحید فهمیده می شود که توحید اعتقاد انسان است به وحدت هستی. بدین معنا که هر آن چه در هستی مشاهده می شود از صفات و کمالات و پدیده ها و حرکات و افعال همه و همه برخاسته و نشات گرفته از ذات بحت بسیط احد واحد بی نهایتی است که دومی نمی پذیرد، زیرا که در مقابل وجود فراگیر و بی نهایت او، تصور وجود دوم عقلا محال و خطا است .

چنان که در قرآن کریم آمده است:

*أَنَّهُ لَا إِلَاهَ إِلَّا أَنَا فَاعْبُدُون*(2)

جز من خدایی نیست. پس مرا بپرستید.»

*لَوْ کَانَ فِیهِمَا آلِهَةٌ إِلَّا اللَّهُ لَفَسَدَتَا فَسُبْحَانَ اللَّهِ رَبِّ الْعَرْشِ عَمَّا یَصِفُونَ*(3)

اگر در آسمان ها و زمین، غیر از یزدان، معبودها و خدایانی می بودند و (امور جهان را می چرخاندند) قطعاً آسمان ها و زمین تباه می گردید و نظام گیتی به هم می خورد .

ص: 106

امام علی (علیه السلام) می فرمایند: «پسرم بدان اگر پروردگارت شریکی داشت حتما فرستادگان آن شریک هم می آمدند و تو آثار فرمانروایی و سلطنت او را می دیدی و حتما کارها و صفات او را می شناختی ...»(1)

امام رضا (علیه السلام) در پایان حدیث سلسلة الذهب به واسطه علی (علیه السلام) از پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل می کند که جبرئیل امین از خداوند متعال نقل کرده است: «من خداوند یگانه ام. بندگان! مرا بپرستید بدانید که هر کس مخلصانه لا اله الاالله گوید و نزد من آید، به دژ من درآمده است و هر کس به دژ من درآید، از کیفرم در امان است. از امام رضا (علیه السلام) پرسیدند: ای فرزند رسول خدا، مراد از اخلاص چیست؟ فرمود: اطاعت از خدا و پیامبرش و سر نهادن به ولایت اهل بیت :»(2)

ب) اعتقاد به تثلیث

«ما تجسم فردی تثلیثی هستیم که این همه از زبان مسیحیان شنیده    می­شود، قصدم از این عبارت این است که هر آدمی روح، ذهن و جسم است، هر سه در یک و یک در هر سه، همچنین است درباره خدا، روح، ذهن و جسم، هر سه در یک و یک در سه.»(3)

ص: 107

نقد: نفی تثلیث

پال توئیچل مؤسس عرفان نوظهور اکنکار با تأثیر پذیری از آئین انحرافی مسیحیت مدرن تثلیث را به عنوان یکی از آموزه های عرفان خود معرفی می­کند، حال این که نادرستی مسأله تثلیث بارها از نظر عقلی و دینی به اثبات رسیده است.

با گذشت زمان و در طول تاریخ کلیسا، مسیحیان به این نتیجه رسید که طبیعت سه گانه خدا یک راز است و نمی توان آن را با تعبیرهای بشری بیان کرد.(1) و شاید همین ادعا، مؤیدی باشد بر این که بسیاری از اشکالات عقلی که متفکرین مسلمان و سایر منتقدین بر تثلیث نموده اند، وارد می باشد.

در رد نظریه تثلیث در قرآن کریم آمده است:

*لَّقَدْ کَفَرَ الَّذِینَ قَالُواْ إِنَّ اللّهَ ثَالِثُ ثَلاَثَةٍ وَمَا مِنْ إِلَ_هٍ إِلاَّ إِلَ_هٌ وَاحِدٌ وَإِن لَّمْ یَنتَهُواْ عَمَّا یَقُولُونَ لَیَمَسَّنَّ الَّذِینَ کَفَرُواْ مِنْهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ*(2)

آن ها که گفتند: «خداوند، یکی از سه خداست» (نیز) به یقین کافر شدند معبودی جز معبود یگانه نیست و اگر از آن چه می گویند دست بر ندارند، عذاب دردناکی به کافران آن ها (که روی این عقیده ایستادگی کنند) خواهد رسید.»

همچنین روایات و احتجاجات فراوانی از ائمه معصوم : رسیده است که اعتقاد به تثلیث را مردود شمرده اند، من جمله:     

ص: 108

امام رضا (علیه السلام) در گفتگو با دانشمند مسیحی، از وی درباره دلیل اعتقاد به الوهیت حضرت عیسی (علیه السلام) پرسید و او با اشاره به معجزات آن حضرت، گفت: کسی که چنین کارهایی انجام دهد، خداوند و درخور پرستش است. حضرت رضا (علیه السلام) با استناد به گزارش های تورات گفت: یَسَع (اَلْیَشَعْ) نیز مرده زنده می کرد، روی آب راه می رفت و بیماران را شفا می داد. حزقیل و برخی دیگر از پیامبران بنی اسرائیل هم شمار بسیاری از مردگان را زنده کردند، اما پیروان آنان هرگز به الوهیت آنان معتقد نشدند و آنان را پرستش نکردند. همه این موارد در تورات آمده است و شما نمی توانید منکر آن باشید. اگر انجام چنین کارهایی دلیل بر الوهیت و خدا بودن باشد، باید درباره آنان نیز چنین اعتقادی داشته باشید، در حالی که چنین نیست. حال با این که آنان پیش از حضرت عیسی (علیه السلام) دست به چنین معجزاتی زدند، چرا شما به الوهیت آنان معتقد نیستید؟ عالم مسیحی، که در برابر استدلال حضرت ناتوان مانده بود، بر اساس گزارش منابع اسلامی، به توحید و وحدانیت خداوند اقرار کرد.(1)

ج) اسم خدا و اعتقاد به توحید

سوگماد نام پروردگار مطلق اکنکار است که برای آن اسامی دیگری نیز بیان شده است، همانند آکشار، آما، بودش (هستی پاک)، بهاگاوات (یکتای مطلق) و ...؛ از جمله تعاریفی که برای سوگماد بیان شده که با اعتقاد توحیدی

ص: 109

نزدیک است، این است که: «هیچ کلامی در توضیح (آن)(1) به کار نمی آید، هیچ فکری نمی تواند (آن) را دربربگیرد؛ (آن) بی شکل است، کل هستی را (آن) است که احاطه کرده و دربرگرفته است.»(2)

هیو، نام اسراری خداست. بهترین و عاشقانه ترین اسم برای خدا هیو می باشد. در مکتب اک به خدا سوگماد نیز گفته می شود.

نقد: اسم خدا در اسلام

 در قرآن کریم چنین می خوانیم:

*قُلِ ادْعُواْ اللَّهَ أَوِ ادْعُواْ الرَّحْمَانَ  أَیًّا مَّا تَدْعُواْ فَلَهُ الْأَسْمَاءُ الحُسْنی*(3)

بگو: ««اللَّه» را بخوانید یا «رحمان» را، هر کدام را بخوانید، (ذات پاکش یکی است و) برای او بهترین نام هاست!...»

در دین مقدس اسلام اصولاً خدا را با یک نام نمی توان خواند، و نمی توان شناخت، بلکه نام­های او باید همچون صفاتش بی پایان باشد، تا بتواند بیانگر آن ذات شود، ولی از آنجا که الفاظ ما، مانند همه چیزمان، محدود است نمی توانیم جز نام های محدودی برای او پیدا کنیم و لذا معرفت و شناخت ما هم هر چه باشد محدود است، حتی پیامبر6 با آن وسعت روح می فرماید: «مَا عَرَفناکَ حَقَّ مَعرِفَتِکَ»

ص: 110

ولی این دلیل بر آن نیست که به اندازه عقل و درایت خویش او را نشناسیم، به خصوص که او خودش در شناخت ذاتش به ما کمک بسیار فرموده و با نامهای گوناگون در کتابش از خود یاد کرده است، و در بیانات اولیاء دینش به نام های بیشتری که به هزار نام بالغ می شود برخورد می کنیم.

بدیهی است همه این ها اسم است، و یک معنی اسم، علامت و نشانه است، همه این ها نشانه هایی از ذات پاک او می باشد، و تمام این خطوط به یک نقطه منتهی می گردد، و به هیچ وجه از توحید ذات و صفات او نمی کاهد.

از میان این­همه اسماء قسمتی اهمیت و عظمت بیشتری دارد، زیرا معرفت و آگاهی فزون تری به ما می دهد که از آن به اسماء حسنی در قرآن و روایات اسلامی تعبیر شده است، و طبق روایت معروفی از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) می خوانیم: «خداوند نود و نه اسم دارد هر کس آن ها را شماره کند داخل بهشت خواهد شد!»(1)

2- روح از نگاه عرفان اکنکار

      روح «توزا» است، در جهان های دیگر این گونه به نظر می­رسد، چیزی بیش از یک نقطه نظر نیست، اما صاحب طول موج هایی است، قابلیت دانستن را داراست و می تواند در کیهان های معنوی به این سو و آن سو حرکت کند، از هوشیاری مرموزی برخوردار است. این مرکز حقیقی وجود

ص: 111

بشر است، ... در نظر سوگماد، برتر از توزا (روح) چیزی نیست، زیرا که خود رازی الهی را به امانت دارد، خیال مقدس را، که سوگماد همان را باز می طلبد! به همین علت است که (آن) همه ی توزاها را ندا می دهد تا به خلوتگاهش در آسمان های دور دست بازگرداند.(1)

نقد: روح در نگاه اسلام

      یکی از مباحث مهم و اساسی در ادیان و در حکمت و فلسفه و عرفان، شناخت روح در بُعد انسانی و جهانی آن است. در مورد ماهیت روح در میان متکلمان و حکمای اسلامی اقوال مختلفی مطرح شده و در آیات و روایات نیز مطالبی اجمالی در این مورد ارائه شده است، ولی به طور کلی شناخت حقیقت روح در معنای قرآنی آن (که بیشتر اشاره به حقیقتی بالاتر از ملائکه دارد)، از دسترس علوم ظاهری و آرا و افکار اندیشمندان خارج بوده و نیاز به معرفتی کشفی خواهد داشت، همچنان که گفته اند معرفت نفس که همان معرفت ربّ است شناخت حقیقت روح است.(2)

منظور از روح چیست؟ آن چه از کلمه «روح» در علوم مختلف اراده می شود متفاوت بوده و این واژه در هر علمی چه در علوم قدیمه و چه علوم جدید معنای اصطلاحی خاص خود را دارد و در اصطلاح قرآنی نیز معنایی خاص از آن مورد نظر است که در ضمن تعبیرات متفاوتی به کار برده شده

ص: 112

است از جمله؛ کلمه «الروح»(1)، به طورمطلق، «روحی»(2)،  «روحٌ مِنه»(3) «روح الامین»،(4) «روح القدس»(5) و ... .

یکی از آیات مهمی که در قرآن کریم  اشارِه اجمالی به ماهیت روح دارد آیه 85 سوره اسراء است، که می فرماید:

*یَسئَلُونَکَ عَنِ الرُّوحِ  قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبّیِ وَ مَا أُوتِیتُم مِّنَ الْعِلْمِ إِلَّا قَلِیلا*

از تو در باره روح می پرسند، بگو: روح از امر پروردگار من است و جز اندکی از علم آن به شما داده نشده است.»

     در مورد این که در این آیه کدامیک از معانی روح مراد بوده است، نخست احتمالاتی مطرح می شود؛ همچون روح حیوانی، روح انسانی (نفس ناطقه)، روح القدس یا جبرئیل و روح به معنای مخلوقی برتر از ملائکه، اما آنچه مسلم است شناخت روح حیوانی که در علم طب از آن بحث می شود نمی تواند منظور این آیه باشد؛ چرا که شناخت ماهیت آن دور از دسترس علوم نبوده و در طب قدیم و علوم روحی جدید در مورد ماهیت آن مطالب مختلفی ارائه شده است.

ص: 113

    همچنین روح را نمی توان همان جبرئیل دانست؛ چرا که کلمه روح غیر از آیه مذکور، در بسیاری از آیات قرآن تکرار شده و به قرینه این که در کنار ملائکه و متمایز از آن ها ذکر شده (الملائکة و الروح) مسلماً امری غیر از ملائکه است و صریح برخی از روایات نیز به این تمایز اشاره دارد. علامه طباطبائی در باره چیستی روح در آیه «یسئلونک عن الروح......» می گوید: روح ظاهرا خلقی است بسیار وسیع تر از جبرئیل و غیر جبرئیل. چنان چه در روایات هم به آن اشاره شده است:

1. فردی نزد حضرت علی (علیه السلام) آمد و پرسید: آیا روح همان جبرئیل نیست، حضرت فرمودند:

«جبرئیلُ مِنَ المَلائِکةِ وَ الرُّوحُ غَیر جِبرئیل؛(1) جبرئیل از ملائکه است و روح غیر از جبرئیل است.»

2. ابی بصیر از امام صادق (علیه السلام) در مورد قول خداوند که می فرماید: «یسئلونک عن الروح قل الروح من امر ربی» سوال کردند؛ حضرت فرمودند: «خَلْقٌ أَعْظَمُ مِنْ جَبْرَئِیلَ وَ مِیکَائِیلَ کَانَ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ 6 وَ هُوَ مَعَ الْأَئِمَّةِ وَ هُوَ مِنَ الْمَلَکُوتِ؛(2) خلقی است اعظم از جبرائیل و میکائیل که همراه با رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) بود و با ائمه همراه است و از عالم ملکوت است.»

با این حال در برخی آیات می بینیم که جبرئیل را روح الامین معرفی کرده، ولی وجه جمع این دو مطلب همچنان که علامه طباطبائی نیز به آن تذکر

ص: 114

داده است؛ از اشارات قرآن قابل استنباط است و آن این که جبرئیل و ملائکه حاملان و ناقلان روح هستند و روح را در تنزلات و ترقیات خود، همراهی می­کنند و به همین لحاظ روح به وجهی ملازم ملائکه و جبرئیل است و به وجهی جدای از آن ها است.(1)

در مورد ماهیت روح همین اندازه می توان گفت که حقیقتی مجرد و از سنخ امر خداوند است، ولی درک چگونگی این امر ربوبی و مراتب آن نیاز به علمی شهودی دارد و از اسرار مکاشفه محسوب می شود و چون اکثر مردم فاقد چنین ادراکی هستند، لذا سخن گفتن در این مورد باعث حیرت عقول بوده و شاید باعث ضلالت نیز باشد. بنابراین، تفصیل بیشتر در مورد شناخت روح در ظاهر قرآن مطرح نشده است.

از این رو نباید گمان کرد که خود پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) از این علم بی بهره بوده، همچنان که شناخت ماهیت روح به نور کشف و یقین، جزو مقامات عارفان بوده و بیان اسرار آن برای کسانی که محجوب از این علوم هستند، دارای فایده ای عملی نخواهد بود.(2)

3- قانون تناسخ و کرمه

اکیست ها مانند بسیاری از نو معنویت ها در باور تناسخ و کرمه (هر کس عملی انجام می­دهد عکس العمل روح او در بدن های دیگر است) از

ص: 115

آئین های شرقی به ویژه بودیسم و لامائیسم پیروی می کنند.(1) (هر چند رهبر اکنکار تلاش دارد تا اشکالات وارد بر نظام تناسخ را به گونه ای حل کند اما در این راه موفقیتی کسب نکرده است.)

جهان های تحتانی که زیر طبقه پنجم (روح) واقع اند، به منزله ی مدرسه ای برای پرورش روح تأسیس شده اند. روح در جهان های ملکوتی خلق و به جهان های تحتانی فرستاده شده است تا تعلیمات معنوی و تحصیلات آن را دریافت کند. در نتیجه پس از تناسخات بی شمار، روح به واسطه ی تجربیاتش تزکیه می شود و با خلاص کردن خود از کارهای کیهانی، از چرخ هشتاد و چهار رهایی می یابد.(2)

نقد

در مباحث گذشته باطل بودن ادعای تناسخ در مدعیان عرفان های دروغین به اثبات رسید،(3) لذا در این قسمت آیات و روایاتی در رد این نظریه بیان می گردد:

*إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُون*(4)

ما از آنِ خدائیم و به سوی او بازمی گردیم.»

ص: 116

*حَتیَّ إِذَا جَاءَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قَالَ رَبِّ ارْجِعُونِ * لَعَلیِّ أَعْمَلُ صَالِحًا فِیمَا تَرَکْتُ  کلاَّ  إِنَّهَا کلِمَةٌ هُوَ قَائلُهَا  وَ مِن وَرَائهِم بَرْزَخٌ إِلیَ یَوْمِ یُبْعَثُون*(1)

(آن ها هم چنان به راه غلط خود ادامه می دهند) تا زمانی که مرگ یکی از آنان فرارسد، می گوید: «پروردگار من! مرا بازگردانید! شاید در آنچه ترک کردم (و کوتاهی نمودم) عمل صالحی انجام دهم!» (ولی به او می گویند:) چنین نیست! این سخنی است که او به زبان می گوید (و اگر بازگردد، کارش همچون گذشته است)! و پشت سر آنان برزخی است تا روزی که برانگیخته شوند.»

مأمون به حضرت رضا (علیه السلام) عرض کرد: درباره کسانی که قائل به تناسخ اند چه می فرمایید؟

فرمود: «کسی که تناسخ را بپذیرد و به آن عقیده داشته باشد، به خدای تعالی کفر آورده و بهشت ودوزخ را غیر واقعی تلقی کرده است».(2)

امام صادق (علیه السلام) نیز راجع به اهل تناسخ فرموده است: «اینان پنداشته­اند که نه بهشت و نه جهنمی است و نه برانگیختن و زنده شدن. قیامت در نظر آنان عبارت از این است که روح از قالبی بیرون رود و در قالب دیگری وارد شود. اگر در قالب اول نیکوکار بوده، بازگشتن در قالبی برتر و نیکوتر در عالی ترین درجه دنیا خواهد بود. اگر بدکار یانادان بود،در پیکر بعضی از چهار پایان زحمتکش و بار بر که حیات شان با رنج و زحمت طی می شود، مستقر

ص: 117

می گردد یا در بدن پرندگان کوچک و بد قیافه ای که شب ها پرواز می کنند و به گورستان ها علاقه و انس دارند، جای می گیرد»(1)

4- عمل

برای رسیدن به اهداف، اکنکار بیش از یک صد تمرین روحانی گوناگون دارد که در کتاب های خود به صورت جامع توضیح داده شده است. از جمله:(2)

· خواندن HV: یکی از تمرین های معنوی تکرار لفظ «هیو» است، عقیده بر این است که این واژه نام قدیمی خداوند است و روزه گرفتن در روز جمعه.

· تمرکز روی نور و صوت

· رویا دیدن

· برکت

نقد

در ادیان الهی، هدف رسیدن به کمال انسانی است که برای آن دستوراتی وضع شده است.

ص: 118

راه های رسیدن به خدا در اسلام

الف- آن چه مربوط به نفس است

1- اخلاص و شهادت به یگانگی خدا: امام باقر (علیه السلام) فرمودند: «کَلِمَةُ الْإِخْلَاصِ فَإِنَّهَا الْفِطْرَةُ؛(1) کلمه اخلاص که از فطرت آغاز می گردد»

2- ایمان به خدا و پیامبر او

*وَ أَطیعُوا اللَّهَ وَ الرَّسُولَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُون*(2)

«و از خدا و رسول اطاعت کنید تا مگر مشمول رحمت شوید.»

ب- آن چه مربوط به جسم است

1- قرآن

امام سجاد (علیه السلام) فرمودند:

«وَ اجْعَلِ الْقُرْآنَ وَسِیلَةً لَنَا إِلَی أَشْرَفِ مَنَازِلِ الْکَرَامَةِ، وَ سُلَّماً نَعْرُجُ فِیهِ إِلَی مَحَلِّ السَّلَامَةِ، وَ سَبَباً نُجْزَی بِهِ النَّجَاةَ فِی عَرْصَةِ الْقِیَامَةِ، وَ ذَرِیعَةً نَقْدَمُ بِهَا عَلَی نَعِیمِ دَارِ الْمُقَامَة؛(3) قرآن را وسیله رسیدن ما به شریفترین منزلگاههای کرامت ، و آن را برای ما نردبانی ساز برای بالا رفتن به جایگاه سلامت، و وسیله ای برای نجات در قیامت، و دستاویزی برای دست یافتن به نعمتهای سرای جاودانی قرار ده.»

ص: 119

2_ امامان معصوم و اهل بیت :

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم)فرمودند: «الْأَئِمَّةُ مِنْ وُلْدِ الْحُسَیْنِ مَنْ أَطَاعَهُمْ فَقَدْ أَطَاعَ اللَّهَ وَ مَنْ عَصَاهُمْ فَقَدْ عَصَی اللَّهَ هُمُ الْعُرْوَةُ الْوُثْقَی وَ هُمُ الْوَسِیلَةُ إِلَی اللَّه؛(1) امامان از فرزندان حسین (علیه السلام) هستند. هر که از آنان اطاعت کند از خدا اطاعت کرده، و هر که آنان را نافرمانی نماید خدا را نافرمانی نموده است. آنان دستاویز مورد اطمینان و وسیله (تقرّب) به سوی خدا هستند.»

3- برپاداری نماز: امام باقر (علیه السلام) می فرماید: «هنگامی که نمازگزار به سمت قبله برای نماز می ایستد، خداوند رحمان و رحیم به او توجه ویژه می کند.»(2)

4- دادن زکات: امام علی (علیه السلام): «شما را به زکات وصیت و سفارش می کنم، از پیامبر شما که درود خدا بر او و خاندانش باد شنیدم که می فرمود: زکات پل اسلام است، پس کسی که زکات بپردازد از پل می گذرد، و کسی که آن را نگهدارد به پایین سقوط خواهد کرد، و پرداخت زکات خشم پروردگار را فرو می نشاند.»(3)

5- روزه: امام علی (علیه السلام) می فرمایند: «صَوْمُ شَهْرِ رَمَضَانَ فَإِنَّهُ جُنَّةٌ مِنْ عَذَابِهِ؛(4) روزه ماه رمضان سپر است از عذاب الهی»

ص: 120

6- حج و عمره: امام علی (علیه السلام) می فرمایند: «حَجُّ الْبَیْتِ وَ اعْتِمَارُهُ فَإِنَّهُمَا یَنْفِیَانِ الْفَقْرَ وَ یَرْحَضَانِ الذَّنْب؛(1) حج و عمره، نابود کننده فقر و شستشو دهنده گناهان است.»

ج-آن چه مربوط به مسائل اجتماعی است

1- جهاد در راه خدا: پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: «وَ الْجِهَادُ فِی سَبِیلِهِ فَإِنَّهُ ذِرْوَةُ الْإِسْلَام؛(2) جهاد و جنگیدن سربلندی اسلام است.»

2- صله رحم: امام علی (علیه السلام) می فرمایند: «صِلَةُ الرَّحِمِ فَإِنَّهَا مَثْرَاةٌ فِی الْمَالِ وَ مَنْسَأَةٌ فِی الْأَجَل؛(3) صله رحم مایه فزونی مال و طول عمر می شود.»

3- صدقه پنهانی و آشکار: امام علی (علیه السلام) می فرمایند: «صَدَقَةُ السِّرِّ فَإِنَّهَا تُکَفِّرُ الْخَطِیئَةَ وَ صَدَقَةُ الْعَلَانِیَةِ فَإِنَّهَا تَدْفَعُ مِیتَةَ السُّوءِ؛(4) صدقه های پنهانی نابود کننده گناهان است، و صدقه آشکارا، مرگ های ناگهانی و زشت را باز می دارد.»

4-  هر کار خوب: امام علی (علیه السلام) می فرمایند: «صَنَائِعُ الْمَعْرُوفِ فَإِنَّهَا تَقِی مَصَارِعَ الْهَوَانِ؛(5) نیکوکاری، از ذلّت و خواری نگه می دارد.»

ص: 121

5- دین ستیزی

اکنکار منشأ و ریشه ی ادیان

اکیست ها خود را ریشه اساسی و اصلی تمامی ادیان و مذاهب دانسته و پیروان آن معتقدند که دیگر مذاهب، شکل انحراف یافته ای از مکتب «اک» به شمار می آیند.(1)

نقد

اکثر مدعیان عرفان های کاذب درصدد به چالش کشیدن ادیان الهی هستند تا از این طریق راهی برای پیش برد اهداف خود بیابند.

خداوند در قرآن کریم در ردّ این ادعا چنین می فرماید:

*کانَ النَّاسُ أُمَّةً واحِدَةً فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِیِّینَ مُبَشِّرینَ وَ مُنْذِرینَ وَ أَنْزَلَ مَعَهُمُ الْکِتابَ بِالْحَقِّ لِیَحْکُمَ بَیْنَ النَّاسِ فیمَا اخْتَلَفُوا فیهِ وَ مَا اخْتَلَفَ فیهِ إِلاَّ الَّذینَ أُوتُوهُ مِنْ بَعْدِ ما جاءَتْهُمُ الْبَیِّناتُ بَغْیاً بَیْنَهُمْ فَهَدَی اللَّهُ الَّذینَ آمَنُوا لِمَا اخْتَلَفُوا فیهِ مِنَ الْحَقِّ بِإِذْنِهِ وَ اللَّهُ یَهْدی مَنْ یَشاءُ إِلی صِراطٍ مُسْتَقیم*(2)

مردم (در آغاز) یک دسته بودند (و تضادی در میان آن ها وجود نداشت. به تدریج جوامع و طبقات پدید آمد و اختلافات و تضادهایی در میان آن ها پیدا شد، در این حال) خداوند، پیامبران را برانگیخت تا مردم را بشارت و بیم دهند و کتاب آسمانی، که به سوی حق دعوت می کرد، با آن ها نازل

ص: 122

نمود تا در میان مردم، در آن چه اختلاف داشتند، داوری کند. (افراد با ایمان، در آن اختلاف نکردند) تنها (گروهی از) کسانی که کتاب را دریافت داشته بودند، و نشانه های روشن به آنها رسیده بود، به خاطر انحراف از حق و ستمگری، در آن اختلاف کردند. خداوند، آنهایی را که ایمان آورده بودند، به حقیقت آن چه مورد اختلاف بود، به فرمان خودش، رهبری نمود. (امّا افراد بی ایمان، هم چنان در گمراهی و اختلاف، باقی ماندند.) و خدا، هر کس را بخواهد، به راه راست هدایت می کند.»

یعقوب بن شعیب از امام صادق (علیه السلام) از گفتار خدای عز و جل پرسید که می فرماید: «مردم همه یک امت بودند» فرمود: «کَانَ النَّاسُ قَبْلَ نُوحٍ أُمَّةَ ضَلَالٍ فَبَدَا لِلَّهِ فَبَعَثَ الْمُرْسَلِین؛(1) مردم پیش از حضرت نوح 7 همه یک امت گمراه بودند و خدا آغاز بعثت کرد و (از روی قانون بداء) پیامبران مرسل را برانگیخت.»

6- ذهنی بودن معارف ادیان

از دیگر نقدهایی که اکنکار به ادیان آسمانی و غیر آسمانی دارد «ذهنی بودن» معارف این ادیان است. اکنکار می گوید:

تمامی عادات اجتماعی، مذاهب، سیاست ها و اصول دینی بر اساس عادات ذهنی ای هستند که در شیارهایی قرار داده شده و از نسلی به نسلی دیگر انتقال داده شده اند. این عادات ذهنی خشک و غیر قابل تغییر هستند و اغلب باعث ایجاد جنگ هایی می شوند که در طی آن میلیون ها نفر به قتل

ص: 123

می رسند. عادات ذهنی معمولا ارباب نوع بشر می شوند. می توانیم بگوییم که تمام نژاد بشر برده عادات ذهنی است.(1)

نقد

سترگ ترین هدف اکنکار و نیز بزرگ ترین وسیله ی آن، سفر روح است. اکیست ها تمام تلاش خود را می کنند تا گامی در سفر روح بنهند. در حالی که تمامی روش های اکنکار برای رسیدن به این هدف، ذهنی و خیالی است  .اکنکار را می توان یکی از نمونه هایی دانست که علاقه ی زیادی به ذهن شویی دارد. لذا همه ادیان را به کیش خود پنداشته و معارف آن ها را ذهنی می خواند.(2)

این در حالی است که اسلام مقررات خود را به دو بخش ثابت و متغیر تقسیم نموده است و بخش اول را که روی اساس آفرینش انسان و مشخصات ویژه ی او استوار است به نام دین و شریعت اسلامی نامیده و در پرتو آن به سوی سعادت انسانی رهبری می کند:

*فَأَقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّینِ حَنیفاً فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْها لا تَبْدیلَ لِخَلْقِ اللَّهِ ذلِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ*(3)

«روی خود را به سوی دین نموده و استوار باش در حالی که میانه روی را روش خود قرار می دهی. دین همان (مقتضی) آفرینش خدایی است که

ص: 124

مردم را روی همان نوع خلقت آفریده و خلقت خدایی تغییر پذیر نیست دینی که بتواند انسانیت را اداره کند، همان است.»

ضمناً باید دانست بخش دوم که مقررات قابل تغییر است و به حسب مصالح مختلف زمان ها و مکان ها اختلاف پیدا می کند به عنوان آثار ولایتِ عامّه (اختیارات والی) منوط به نظر نبی مکرم اسلام و جانشینان و منصوبین از طرف اوست که در شعاع مقررات ثابته ی دینی و به حسب مصلحت وقت و مکان، آن را تشخیص داده و اجرا نمایند بدون این که مقررات ثابته ی اسلامی دست خوش نسخ و ابطال شود.

*یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا أَطیعُوا اللَّهَ وَ أَطیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُم *(1)

«ای ایمان آورندگان! اطاعت کنید خدا و فرستاده ی او و اولوا الامر را.»(2) لذا اصول و معارف دینی براساس عادات ذهنی بشر شکل نگرفته است بلکه تمام این معارف از جانب خداوند متعال صادر شده است.

7- مذهب ساخته ی بشر

مسیحیت می گوید تا ابد در آتش جهنم خواهی سوخت. بعضی از ادیان هندو به بازگشت مراتب حیوانی هشدار به مسخ می دهند. و بعضی ادیان (اسلام) هم تو را مرتد خواهند خواند. و مرتد از مذهب هم که همیشه مترادف با یک اهریمن اجتماعی معرفی شده است.

ص: 125

اگر این را درک کنی خواهی دانست که به سختی می توان ادعا کرد که دین و مذهب پدیده ای ساخت بشر نباشد.(1)

نقد

شاید ادیانی که در نظر این گونه افراد است ساخته دست بشر باشد (دین­های ساختگی مثل بودا، هندوها، یا ادیان تحریف شده یهودیت و مسیحیت) ولی دین مقدس اسلام و دستوراتش فقط از جانب خدای متعال است و از همین جهت است که احدی حتی پیامبرش هم نمی تواند در آن دست ببرد.

طبق گفته قرآن کریم، تنها دین کامل و سعادت بخش نزد خداوند، اسلام است:

*إِنَّ الدِّینَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلام*(2)

«همانا دین نزد خدا اسلام است».

*وَ وَصَّی بِهَا إِبْرَاهِیمُ بَنِیهِ وَیَعْقُوبُ یَا بَنِیَّ إِنَّ اللّهَ اصْطَفَی لَکُمُ الدِّینَ فَلاَ تَمُوتُنَّ إَلاَّ وَأَنتُم مُّسْلِمُونَ*(3)

«و ابراهیم و یعقوب (در واپسین لحظات عمر،) فرزندان خود را به این آیین، وصیت کردند (و هر کدام به فرزندان خویش گفتند:) «فرزندان من!

ص: 126

خداوند این آیین پاک را برای شما برگزیده است و شما، جز به آیین اسلام [تسلیم در برابر فرمان خدا] از دنیا نروید!»

8- دین بدون هیچ محتوایی است

و اما محتوای آئین ها بازگو کننده ی چیست؟ هیچ! مگر پیکری از احکام و مقررات که از جانب قشر روحانیت رسمی برای تحت کنترل نگاه داشتن پیروانشان تنظیم شده است تا بدان وسیله عنان سیاسی و اقتصادی  توده­های مردم را به دست گیرند.(1)

  نقد

دینی که آنان اختراع کرده اند بی محتوا است زیرا اگر دین اسلام      بی­محتوا و تو خالی بود هیچ گاه خداوند  بندگانش  را به خاطر عدم تلاش در کسب معارف دینی سرزنش نمی کرد مانند این آیه:

*وَ ما کانَ الْمُؤْمِنُونَ لِیَنْفِرُوا کَافَّةً فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ وَ لِیُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذا رَجَعُوا إِلَیْهِمْ لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ*(2)

شایسته نیست مؤمنان همگی (به سوی میدان جهاد) کوچ کنند چرا از هر گروهی از آنان، طایفه ای کوچ نمی کند (و طایفه ای در مدینه بماند)، تا در دین (و معارف و احکام اسلام) آگاهی یابند و به هنگام بازگشت به سوی قوم خود، آن ها را بیم دهند؟! شاید (از مخالفت فرمان پروردگار) بترسند، و خودداری کنند!»

ص: 127                                                                          

9- نگاه اکنکار به ادیان

در آئین اکنکار، به صورت زیرکانه باور به ادیان توحیدی به عنوان مانعی بر سر راه پیشرفت معنوی دانسته شده و کنار زدن و زدودن باورهای دینی یکی از راه های تکامل روحی و شرط تأثیرگذاری تعالیم معنوی اکنکار بیان شده است. البته مدعی اند با ادیان دیگر سرناسازگاری ندارند، و فرد می تواند یهودی یا مسیحی یا مسلمان باشد و به تعالیم اکنکار عمل کند. در عین حال تأکید می کند که اکنکار مستقیم ترین مسیر به سوی جهان های بهشتی سوگماد است.(1)

نقد

دین اسلام (که بر اساس باورهای توحیدی بنا شده) برای پیشرفت معنوی پیروانش مانعی ایجاد نمی کند، زیرا در آموزه های آن راه هدایت از راه گمراهی مشخص شده، لذا هرکس به آن آموزه ها عمل کند به معنویت بیشتری دست می یابد و خالق هستی هم ولی و سرپرست او خواهد بود:

 *لاَ إِکْرَاهَ فِی الدِّینِ قَد تَّبَیَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَیِّ فَمَنْ یَکْفُرْ بِالطَّاغُوتِ وَ یُؤْمِن بِاللّهِ فَقَدِ اسْتَمْسَکَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقَیَ لاَ انفِصَامَ لَهَا وَاللّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ * اللّهُ وَلِیُّ الَّذِینَ آمَنُواْ یُخْرِجُهُم مِّنَ الظُّلُمَاتِ إِلَی النُّوُرِ وَالَّذِینَ کَفَرُواْ أَوْلِیَآؤُهُمُ الطَّاغُوتُ یُخْرِجُونَهُم مِّنَ النُّورِ إِلَی الظُّلُمَاتِ أُوْلَئِکَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ*(2)

ص: 128

کار دین از روی اجبار نیست، تحقیقا راه هدایت و ضلالت بر همه کس روشن گردیده، پس هر کس از راه کفر و سرکشی دیو راهزن، برگردد، و به راه ایمان به خدا روی بیاورد، بدون شک، به طنابی محکم و استوار چنگ زده است که هرگز نخواهد گسست. و خداوند (به هر چه خلق در دل گویند) شنوا و داناست. خدا یاری دهنده اهل ایمان است، که آنان را از تاریکی های جهل و نادانی به سوی روشنایی می برد و آنان که راه کفر را انتخاب کرده اند یارانشان، شیاطین و دیوهایند که آنان را از روشنایی به سوی تاریکی ها به در می برند، این گروه اهل آتش اند که در آن همیشه خواهند بود.»

ترویج دهندگان مکاتب نوظهور برای رسیدن به هدف خود که همان به گمراهی کشاندن بشریت است، از هیچ راهی کوتاهی نکرده، گاهی ادیان را دست و پاگیر و مانع راه و گای  سازگار با خود معرفی کرده اند و این تناقض آشکار در بیانات ایشان، نشان دهنده نادرستی روش و سخن آنان است.

ص: 129

ص: 130

ص: 131

10. رنجبران، داود، نقد و بررسی عرفان های واردانی اکنکار و عرفان های التقاطی، تهران، ساحل اندیشه، 1388.

11. شریفی، احمدحسین، عرفان حقیقی و عرفان های کاذب، تهران، به آموز، 1389.

12. صابری یزدی، علی رضا و محمدرضا انصاری محلاتی، الحکم الزاهره، دوم، قم، سازمان تبلیغات اسلامی، 1375.

13. طباطبایی، محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی همدانی، تهران، محمدی، 1356.

14. طبرسی، احمد بن علی، احتجاج، مشهد، مرتضی، 1403ق.

15. فعالی، محمدتقی، لطفاً فریب نخورید، تهران، دارالصادقین، 1390.

16. کلینی رازی، محمدبن یعقوب، الکافی، دوم، تهران، اسلامیه، 1362.

17. گلاس، تاد کرامر رو منسوندا، اکنکار حکمت باستانی برای عصر حاضر، ترجمه مهیار جلالیانی، دوم، تهران، ایساتیس، 1380.

18. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، تهران، اسلامیه، بی تا.

19. محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، دوم، بی جا، اعلام اسلامی، 1367.

20. مفید، محمد بن محمد، اوائل المقالات، قم، کنگره شیخ مفید، بی تا.

21. مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، تفسیر نمونه، تهران، اسلامیه، 1374.

22. وحیدی، محمد، فلسفه و اسرار احکام، قم، عصمت، 1382.

ص: 132

ص: 133

ص: 134

ص: 135

ص: 136

کنترل و منظم می شود! به ادعای ایشان، پرانا چیزی فراتر از هواست؛ در واقع چیزی است که نیروی حیاتی است و شامل نیروی تحریکی تمام عناصر در زمین می شود که منشا نیروی اندیشه است و نیروی حیاتی هر موجود زنده می باشد. از همین جاست که پیوستگی میان پرانا و نیروی روح، خود را نشان می دهد و در نهایت، این پیوستگی به اتحاد روح با خدا پیوند می خورد. در میان مجسمه های بودا، یک حالت مشهور که همان حرکت لوتوس است، بیش از دیگر حالت ها مشاهده می شود. این حالت، یکی از حالت های مراقبه پراناست که بودای آسوده را نشان می دهد.(1)

ص: 137

بسیاری از مکاتب هند و...، راه رسیدن به خدا را تنها از طریق تفکر درونی و رسیدن به خدایی که در وجود انسان است می دانند. شعار ایشان در این خصوص گذشت از «من» و رسیدن به «ما» می باشد. (1)

بنابراین مدیتیشن (مراقبه از خود) یکی از لوازم یوگا است که در مراحل درونی یعنی آن چه مربوط به روح و روان است و دیانا هم بر آن اطلاق می­شود، قابل مشاهده است.

ص: 138

پاک شدن سینوس ها، داشتن اندامی متناسب، درمان تنگی نفس، کاهش فشار خون، پیشگیری از ضایعات استخوانی و بروز پوکی استخوان، انعطاف مفاصل بدن، صاف شدن شکم، تسکین کمردردهای مزمن، جریان مناسب خون و استحکام ستون فقرات.

2. فواید کالبدهای انرژی: آثار مثبتی از قبیل کاهش اختلالات روحی روانی، مهار طغیان های عاطفی، آرامش فکر، زندگی صلح آمیز، عملکرد بهتر احساسات و عواطف و فرار از آشفتگی ها و پراکندگی ها.

3. یوگا در زندگی روزمره: تکنیک های یوگا می تواند خردمندانه در زندگی روزمره انسانی نقش آفرین باشد و در سطحی ترین لایه های حیات به کار انسان بیاید. اموری از قبیل کاهش بی­حوصلگی در کار، از کوره در نرفتن هنگام جیغ های متمادی بچه، کنترل خشم هنگام رانندگی، غلبه بر سرما و گرما، رهایی از خشم های سرکوب شده، کاهش فرسودگی های درازمدت در کار، افزایش انطباق با محیط برای معلولان و آسیب دیدگان، کاهش دردهای زایمان برای زنان باردار، تقویت قدرت تجسم برای کودکان، ایجاد نشاط برای سالمندان و پیشگیری از افزایش بیماری های صعب العلاج.

4. آرامش و تعادل: مدیتیشن، صلح و آرامش مطلقی را به انسان ارزانی می دارد که در آن از تفکرات و افکار خبری نیست. با کمک تمرین های مدیتیشن یوگا، فرد از حلقه تولد و مرگ (تناسخ) رها می گردد. رهایی از خودیت و منیّت و رسیدن به خودِ بزرگ.(1)

ص: 139

ص: 140

نباید غافل شد که؛ یوگا گرچه در ابتدا یک ورزش به نظر می رسد، اما صرفاً ورزش نیست، پشت آن عقاید دینی نهفته است. یعنی وقتی شخصی به یوگا روی می آورد، کم کم تناسخ را باید بپذیرد، به تدریج آن طور که بایسته و شایسته است، اعتقادات دینی را زیر سؤال برده و از عبادات الهی غافل      می­شود؛ چرا که به گفته مربیان یوگا، تمرکز مورد نیازتان را از طریق یوگا کسب کرده اید و نهایتاً به جایی می رسد که یوگا به جای دین می نشیند.

ص: 141

دوم: بعضی ریاضت ها و حبس های سفارش شده در یوگا، مخالف بعضی مبانی اسلامی است. اسلام رهبانیت را نفی کرده است و اگر این مراقبت ها، باعث شود انسان از سیر عادی و طبیعی زندگی خارج شده و گوشه گیر شود تا به قدرت و مقام معنوی برسد، خلاف دستورات اجتماعی اسلام است. در اسلام زندگی با مردم و جامعه و رسیدن به قرب خدا از کانال زندگی با خانواده و مردم توصیه شده است و هر گونه کار افراطی در اسلام مذمت شده است.

سوّم: اگر انجام یوگا صرف انجام اعمال ورزشی و تمرکز ساده فکری باشد، حکم همان است که از مراجع رسیده که بدون آسیب، مانعی ندارد، اما اگر برپایی این ورزش همراه ِترویج مبانی فکری آن باشد که نشأت گرفته از عقایدی انحرافی است و بخواهد ترویج آن همراه با تبلیغ آئینهای غیرالهی و یا افکاری مانند کفایت ورزش و تمرکز حواس برای سعادت و رهایی از دردها و مشکلات باشد، توجه به انحراف آن ضروری است.

چهارم: اگر چه در مطلوب بودن ورزش های جسمانی و بدنی و ضرورت آن هیچ مناقشه ای نیست، اما در باب تمرکز روحی و رهانیدن روح از دردها و گرفتاری، اعمال و وظائف شرعی می توانند بهترین نقش را داشته باشند. از باب نمونه خواندن نماز اگر از روی آداب و توجه باشد خود بالاترین مراقبه و تمرکز حواس را به همراه دارد، و مراقبت های نفسانی از آلودگی به هوا و هوس و گناه و معصیت و پایبندی به انجام واجبات الهی،

ص: 142

همه از عوامل مهم تقویت اراده و تهذیب نفس هستند که در اسلام سفارش شده اند. (1)

لذا اگر توجه به امثال یوگا از باب علاقه یا نیاز باشد باید توجه داشت که نباید یک نیاز ورزشی، ما را نسبت به باورهایمان دور بزند و رنگ و لعاب الفاظ ما را از واقعیت دور کند(2).

ص: 143

به نظر می رسد موارد ذیل درباره یوگا قابل تأمل باشد:(1)

1) ریشه یوگا کجاست!

ریشه یوگا نامعلوم است و مبدا آن روشن نیست. معلوم نیست چه کسی و بر چه اساسی آن را پی ریزی نموده است.

برخی ریشه آن را در ریگ ودا دانسته و برخی دیگر در عناصر شمنیسم یافته اند.

در اساطیر و افسانه ها این تعلیمات را به خدایان هندی (مظاهر احدیت) نسبت می دهند. پاتانجلی نیز خود را بنیانگذار آن نمی داند. از این رو شاید بتوان گفت مفاهیمی چون بدن ها، نادی ها و چاکراها معلوم نیست چرا مطرح شده اند.

آیا نوعی تشریح رازگونه بدن انسان بوده یا چیزی دیگر! گویا حضور این عناصر در افسانه ها و اساطیر، نوعی تقدس به آنها داده و اقوام بعدی که آمده اند بر اینها تاکید نموده و در پی جستجوی حقیقت آنها برنیامده اند.

تاکنون هم مفاهیم مطرح در یوگا توسط علم پزشکی تایید نشده است.

2) بن بست روش شناسی

به طور کلی برای اثبات هر ادعا به یکی از سه شیوه می توان تمسک جست: عقلی، تجربی و وحیانی. اگر گزاره ای از سنخ عقلانی بود، برای اثبات آن می توان از استدلال های منطقی و براهین عقلی بهره گرفت. اگر گزاره ای تجربی یا حسی بود، می توان براساس شیوه های علمی و تجربی به اثبات آن

ص: 144

پرداخت و نیز اگر با گزاره تعبدی مواجه شدیم، راه اثبات آن وحی آسمانی است. پرسش مهمی که در این جا قابل ذکر است این که یوگیست ها که اصول خود را تقریباً قبل از میلاد مسیح مطرح کرده اند، بر اساس کدام روش به اثبات آن اصول می پردازند؟ گزاره هایی مثل این که انسان هفت کالبد دارد، مراکز انرژی بدن هفت چاکرا است و انسان دارای نادی های بی شمار یا سه نادی اصلی است، همراه بیان ده ها ویژگی در این باره، این گزاره ها با کدام یک از سه روش پیش گفته قابل اثبات است؟ و پیروان یوگا برای اثبات اصول و مبانی خود چه روشی ارائه کرده اند؟

بدون شک راه اثبات این گونه گزاره ها و ادعاها وحی آسمانی نیست و معتقدان به یوگا هم به هیچ جمله ای از کتاب های مقدس استناد نکرده اند. از سوی دیگر روش استدلال و برهان هم در این جا چاره ساز نیست. چنان که پیروان مکتب یوگا هم به ارائه استدلال های منطقی و براهین عقلی متوسل نشده اند. تنها راه چاره ساز، استفاده از روش تجربی است. آن ها می توانند بگویند سخنان بزرگان یوگا، نظیر پاتانجلی، نتیجه تجربیات درونی است. حال جای این پرسش مهم است که آیا تجربه شخصی یک یا چند انسان در صدها سال گذشته می تواند راهی برای بشریت و انسان معاصر برای رسیدن به حقایق باشد؟ اگر یک انسان بر اساس یافته های درونی خود به اموری دست یافت، آیا این یافته ها در آن حد و اندازه است که منجی بشر باشد؟ راهی که پشتوانه وحی الهی ندارد و نیز از سوی استدلال های عقلی حمایت و تأیید نمی شود، آیا می تواند دستگیر انسان ها باشد و بشریت را به سرمنزل مقصود برساند؟ آیا بهتر نیست برای به فعلیت رساندن نیروها و استعدادهای درونی، از

ص: 145

راهی که خالق هستی و انسان گفته است برویم؟ و اصولاً این پرسش اساسی و حیاتی پیش روی ماست که راه نجات بشر، راهی است که خدا نشان دهد یا بشر؟

3) خلأ خداشناسی و معاد باوری

بر اساس نوشته های معتقدان به یوگا در آیین یوگا، بدن و دنیا معبد تلقی می شود و تمام تلاش آنها و اعمال آنها بر این امر نهادینه شده است که بدن انسان را از رنج در آورده و به آرامش برساند و آن هم آرامش دنیوی؛ اما باید گفت که در باب نسبت دنیا و آخرت سه دیدگاه وجود دارد:

اول این که انسان دنیا پرست باشد و آخرت را نفی کند.

دوم این که انسان آخرت گرای افراطی شده، دنیا را نفی کند که این همان رهبانیت است.

سوم این که انسان آخرت گرای دنیا طلب شود. یعنی به قدری از دنیا برگزیند و به گونه ای برگزیند که در راستای آخرت او باشد.

تنها فرض مقبول از نظر قرآن، فرض اخیر است.

*وَ ابْتَغِ فیما آتاکَ اللَّهُ الدَّارَ الْآخِرَةَ وَ لا تَنْسَ نَصیبَکَ مِنَ الدُّنْیا*(1)

مبنای عرفان اسلامی اصالت دادن به آخرت است و دنیا تا آن هنگام که در مسیر اصلاح آخرت و زندگی ابدی انسان باشد مطلوب است.

ص: 146

در یوگا اساساً اعتقاد به معاد مطرح نیست. آموزه تناسخ در یوگا بیانگر بازگشت متوالی انسان به دنیاست و این چرخه تا بی نهایت ادامه خواهد یافت مگر وقتی که انسان به پایان یوگا یعنی خاموشی ذهن و رسیدن به آگاهی مورد نظر یوگا دست یابد ولی به هر حال در یوگا، سخنی از زندگی اخروی نیست. چنانکه در یوگا مانند سایر مکاتب هندی، سخنی از خدا نیست؛ آن خدایی که مبدا و منتهای هستی است؛

*هُوَ الْأَوَّلُ وَ الْآخِرُ وَ الظَّاهِرُ وَ الْباطِنُ وَ هُوَ بِکُلِّ شَیْ ءٍ عَلیم*(1)

او راه نجات بشر را از طریق نمایندگان خود به انسان ها نشان داده است.

بنا بر این آرمان یوگا به زندگی دنیوی انسان، منحصر می شود و چنین چشم اندازی برای زندگی انسان، با دلایلی که بر ضرورت معاد گفته شده  ناسازگار است.

4) ویژگی های ناسازگارانه یوگا با طبع انسان

خداوند در قرآن کریم به صراحت بیان می دارد:

*فَأَقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّینِ حَنیفاً فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْها لا تَبْدیلَ لِخَلْقِ اللَّهِ ذلِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ وَ لکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لا یَعْلَمُونَ*(2)

ص: 147

امام باقر (علیه السلام) می فرماید: رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: هر مولودی با معرفت و خداشناسی به جهان پا می گذارد و عقیده دارد که خداوند خالق او می باشد و این است معنی آیه شریفه:

 *وَ لَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ لَیَقُولُنَّ اللَّهُ ... *(1) 

از نظر برخی پژوهشگران در زمینه ادیان و مکاتب فلسفی هند راه یوگا از همان اول پیدایش، روشی معکوس در مقابل جریان طبیعی حیات بوده است.

هدف غایی یوگا انهدام کامل شخصیت ذهنی و روانی انسان است و برای نیل به این مقصود یوگا آداب و فنون چندی ابداع کرده است که خاصیت غیر انسانی و حتی می توان گفت ضد انسانی دارد. انسان، پرورده اجتماع است، یوگا دستور عکس می دهد و می خواهد آدمی، خود را از هیاهوی اجتماع بر کنار زند و از لذایذ حواس، امساک نماید. انسان متحرک است، نفس می کشد می نوشد، می خورد و می خوابد، انس می ورزد و دل به این و آن می بندد، یوگا برای حرکت فطری انسان، سکون مطلق تجویز می کند و در برابر جریان طبیعی حیات و نفس کشیدن و دم فرو بردن، حبس دم را می آموزد. آدمی در بند پیچ و خم اندیشه ها و گرداب های نفسی سرگردان است و اندیشه خود را هر دم به شی ای معطوف می سازد و زندگی روانی انسان متشکل از استمرار لحظات متوالی شناخت های گوناگون است، یوگا بدین جریان طبیعی فعالیت ذهنی،

ص: 148

قرار و ثبات تزلزل ناپذیری می بخشد و می خواهد اندیشه و ذهن را از سرگردانی بر حذر بدارد و آن را به نکته ای واحد متوجه بسازد تا بدین نحو امواج ذهنی فرونشیند و منشا صور نفسانی خاموش گردد و تموجات ذهنی و نفسانی پایان یابد. کلیه فنون یوگا متوجه همین نکته است یعنی انجام دادن عکس آنچه که آدمی بدان خوی گرفته است در واقع واژگونی کلیه ارزش های انسانی هدف واقعی یوگاست.

5) فرار به سوی یوگا

مردی نزد امیر المؤمنین (علیه السلام) آمده عرض کرد: ای امیر المؤمنین مرا آگاه فرما از خدای تعالی آنگاه که پرستش کرده آیا او را دیده ای؟ فرمود: چنین نبوده ام که پرستش کنم کسی را که ندیده باشم! عرض کرد [آنگاه که او را دیدی] چگونه او را دیدی؟ فرمود: وای بر تو، چشم ها او را با دیده آشکار نبیند، ولی دل ها بوسیله حقیقتهای ایمان او را ببینند، بوسیله دلیل ها و راهنماها شناخته شده و به سبب نشانه ها وصف شده، به مردمان قیاس نشود و حواس (بشری) او را درک نکنند! آن مرد بازگشت و می گفت: خدا میداند در چه جایی رسالت خود را فرود آورد (و چه خانه ای را بارانداز رسالتش قرار دهد) و این حدیث دلیل است بر اینکه آن حضرت دیدن چشم­ها را از خدای عز و جل دور ساخته (و می رساند که با چشم نمی توان خدا را دید).

ریشه پایه گذاری یوگا رهایی از رنج و فعالیت های ذهنی بوده است؛ اما امروزه یوگا بعد از رواج در غرب، چنان گسترش یافته که به هدف رفع انواع مشکلات روحی، روانی و جسمی برآمده از وضعیت زندگی بشر امروزی به کار می رود. این گسترش نشان می دهد انسان معاصر که بار زندگی مدرن را بر

ص: 149

دوش می کشد دچار سرگردانی و سردرگمی شده و دنبال راه چاره ای برای درمان و در پی مرحمی برای زخم های جان خود می گردد. این جاست که طبیبان راه گمکرده ای، راهنمای سرگشتگان می شوند و هر راهی که اندک فایده درمانی برای بیمار و سودهای مادی برای درمان گر در پی دارد به آنان نشان می دهند اما آیا مشکل اصلی بشر حل خواهد شد یا همانطور، زندگی با ابهامات پیرامون خود بر رنج بشر خواهد افزود … .

6) رفتار سلبی

همت اصلی یوگا و هدف نهایی آن، خاموش نمودن ذهن و زدودن رنج از زندگی انسان و رساندن او به ساحل آرامش است.

این یک رویکرد سلبی است؛ زیرا از نگاه قرآن، این دنیا برای انسان، قرین رنج است و ریشه کن نمودن رنج و رهایی از آن ممکن نیست؛

*َلقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ فی کَبَدٍ*(1)

رنج را از زندگی انسان نمی توان زدود بلکه باید آن را مدیریت نمود. باز در جای دیگر از کتاب آسمانی آمده است:

*...لا یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلاَّ ما آتاها سَیَجْعَلُ اللَّهُ بَعْدَ عُسْرٍ یُسْراً*(2)

ص: 150

تنها راه مدیریت رنج، پیروی از دستورات و برنامه های عملی اسلام است که با بینشی درست درباره خدا، هستی و انسان و برنامه هایی جامع، زندگی او را به سوی سعادت ابدی راهنمایی می کند.

در اسلام، زندگی در زندگی دنیوی خلاصه نمی شود بلکه بخش اصلی زندگی انسان، پس از دنیاست و در دنیا چند سالی معدود زندگی خواهد نمود. در آموزه های اسلامی، توجه انسان ها به یکدیگر، رعایت حقوق انسان ها، انفاق، گذشت، بخشش و انس و محبت مطرح است.

اسلام برنامه های فراوانی برای مدیریت اجتماع انسانی دارد و با برنامه های اجتماعی و نیز برنامه های فردی، مفهوم عبادت و معنویت را گسترش داده و به تمام ابعاد و فرازهای زندگی انسان سرایت داده است.

در اسلام نسبت به زندگی با رویکرد فعال برخورد می شود نه رویکرد منفعلانه؛ از انزوا و گوشه نشینی و فردگرایی که به معنای فرار از زندگی است پرهیز داده می شود و به رفتارهای فعالانه توصیه می شود در حالی که یوگا فقط به فرد و زدودن اندیشه های مزاحم و فعالیت های ذهن او می اندیشد.

البته چنین تلاشی گذشته از باورهای ناصواب درباره زندگی، برای زدودن رنج از زندگی انسان نتیجه ای به بار نمی آورد.

7) فرد محوری

انسان موجودی اجتماعی است. کثرت نیازهای جسمی و روحی انسان باعث می شود گرایش به اجتماع با فطرت او سازگارتر باشد.

ایجاد اجتماع، گذشته از زدودن نیازهای انسان، بستری برای رشد و تعالی او فراهم می آورد تا از این راه به رشد معنوی دست یابد. دین اسلام

ص: 151

بیشتر از هر آیینی به جامعه توجه نموده و با این حال از توجه به فرد هم دور نمانده است.

اهمیت اجتماعی بودن تا جاییست که حتی در فردی ترین مقررات از قبل نماز و روزه، توجه به اجتماعی بودن، وجود دارد  اما در یوگا فرد انسان محوریت دارد و همه تلاش ها در راستای نجات فرد هزینه می شود و به جنبه اجتماع که ابزاری کارساز برای زدون رنج انسانی است توجهی نمی شود.

8) فقدان زیبایی شناسی

جمال و زیبایی از ویژگی های عالم هستی و نظام احسن است. در این میان انسان از بهره جمال بیشتری نسبت به سایر موجودات برخوردار است.

چنان که خدای متعال وقتی انسان را آفرید و از روح خود در او دمید خود را با صفت زیبای «احسن الخالقین» ستود. بنا بر این دیدن زیبایی های آفرینش انسان، برخوردی منصفانه با پدیده های خلقت است.

از سوی دیگر یکی از ابعاد وجوی انسان، علاقه به جمال و زیبایی است؛ انسان در همه شیون زندگی، زیبایی را دخالت می دهد؛ لباس می پوشد برای جلوگیری از سرما و گرما؛ اما زیبایی لباس را هم در نظر دارد، برای سیر شدن غذا می خورد و در زیباسازی غذا و سفره دقت می کند خانه می سازد برای سکونت و استراحت اما به زیبایی آن هم توجه می کند برای تفریح، سعی می کند از زیبایی های مناظر، پرندگان، درختان، کوهستان، آبشارها و سایر زیبایی های هستی لذت ببرد و خلاصه آن که زیبایی را برای خود و اطراف خود و آنچه به او مربوط می شود دوست دارد و دنبال آن می رود اما یوگا که به رنج آمیز بودن زندگی انسان اعتقاد دارد زندگی را جز رنج و تیرگی نمی داند؛

ص: 152

یوگا بینشی حقیقی به هستی ندارد. رنج گر چه همواره در زندگی انسان هست اما تنها بخشی از زندگی اوست و نه همه. در خلقت انسان زیبایی های بی شماری وجود دارد که برای کشف آنها و رسیدن به آن ها باید تلاش کرد نه آن که تمام تلاش را برای رهایی از رنج صرف نمود. در جای جای قرآن کریم دو دسته از زیبایی ها مورد توجه قرار گرفته است:

یک دسته از زیبایی ها در وجود خود انسان است. آن گاه که انسان به خود توجه می کند در اعضای خود حکمت آفریننده را به نظاره می نشیند و در روح خود، قدرت و دانش او را متجلی می بیند. این دسته از آیات «آیات انفسی» شمرده شده اند و دسته دیگر زیبایی های موجود در پیرامون انسان است؛ چه انسان آنگاه که به بیرون از خود می نگرد شگفتی های آفرینش در آسمان و زمین، اوصاف الهی را برای او متجلی ساخته و زیبایی های هستی را در منظر او به نمایش می گذارد. به این دسته از آیات «آیات آفاقی» گفته می شود.

9) یوگا را با عرفان چه کار؟

بر فرض اگر تمام اصول و راهکارهای یوگا درست باشد، در این صورت آنچه ما در اختیار داریم یک سلسله تکنیک های پیچیده و بعضاً بسیار سخت و دشوار است. این تکنیک ها و تمرین ها را در کتاب های مختلف می­توان یافت. در این زمینه به زبان فارسی صدها صفحه مطلب وجود دارد که البته میان آن ها تفاوت ها و گاه تناقض هایی هم به چشم می خورد. این تکنیک ها و تمرین ها که امروز در کلاس های مختلف یوگا آموزش داده  می­شود، به دنبال اهداف و منافعی است که قبلاً اشاره شد. پرسش مهمی که در

ص: 153

این جا به ذهن می رسد این است که یوگا را با عرفان چه کار؟ فواید و آثاری که عمدتاً برای یوگا مطرح می شود، فواید جسمی، عصبی و حداکثر ذهنی است. امروزه بسیاری از یوگیست ها از یوگا توقعی جز داشتن اندامی متناسب، درمان بعضی بیماری ها، کاهش اختلالات روحی روانی، رهایی از خشم، کاهش افسردگی، کاهش دردهای زایمان، لاغر شدن و داشتن صورتی زیبا ندارند. اگر فرض کنیم این توقعات و انتظارات از ورزش های یوگا دست یافتنی باشد، پرسش این است که این امور با عرفان چه ارتباطی دارد؟ عرفان مؤلفه های خاصی دارد. مؤلفه هایی از قبیل تقرب به خدا، یک سو نگری، یکسان زیستن، رهایی از دنیا، زمان و مکان، یافتن راهی برای دریافت مستقیم حقیقت به نام مکاشفه، توجه به باطن و درون جهان و انسان، استفاده از ریاضتی که بر اساس شریعت باشد و در نهایت یافتن آرامشی که با اعتماد به قدرت و علم بی پایان الهی حاصل شود.

حال اگر این عناصر در مکتبی وجود داشت، آن مکتب عرفانی است؛ در حالی که یوگا از بسیاری از این مؤلفه ها خالی است؛ بنابراین باید حد آن را دانست و آن را با عرفان خلط ننمود. یوگا یا نوعی ورزش ذهنی است یا روشی برای تعادل ذهن و جسم یا راهکاری برای دستیابی به آرامش جسمی و ذهنی. هیچ یک از این تعاریف، عرفان نیست. عرفان تقرب به خداست و یوگا راهی برای تقرب به خدا نیست. راه خدا با یوگا به دست نمی آید؛ راه خدا با تکنیک ها و تمرین هایی که محور آن آثار و فواید جسمی و ذهنی است حاصل نمی شود؛ پل ارتباط با خدا از یوگا نمی گذرد. یوگا و عرفان به معنای واقعی و راستین از جمله امور متناقض هستند.

ص: 154

یکی از مهم ترین اهداف و فواید یوگا، طبق ادعای یوگیست ها، آرامش است. اگر این پرسش را که «راه حصول آرامش چیست؟» به قرآن عرضه کنیم، پاسخی که دریافت می کنیم این است که: آرامش از هیچ راهی جز یاد خدا، اعتماد به او و تکیه بر علم و قدرتش حاصل نمی شود.

*ألا بِذِکرِ اللهِ تَطمَئنُّ القلوبُ*(1)

اگر انسان برای مشکل اداری به رییس اداره ای مراجعه می کند، علتش آن است که از قدرت او استفاده کند؛ اگر انسان برای حل بحران مالی به رییس بانک تقاضا می دهد، علتش آن است که برای او قدرتی برای حل مشکل خود قائل است؛ اگر انسان مبتلا به مشکل قضایی شود، به کارشناس امور قضایی مراجعه می کند تا از اطلاعات و علم او در این راه بهره برد. تمام موارد پیش گفته در این جهت مشترکند که انسان معمولاً برای حل مشکلات خود به قدرت و علم پناه می برد و پس از کسب قدرت و علم، به آرامش نسبی دست می یابد. اما آرامش نهایی، واقعی و ماندگار زمانی حاصل می شود که انسان به قدرت و علم مطلق پناه ببرد و خدا تنها موجودی است که تمام کمالات را با هم و به صورت نامحدود در اختیار دارد. پس فقط و فقط با اعتماد به او و اتکا به علم، قدرت و رحمت او بشریت حلاوت آرامش را در کام خود     می­چشد.

ص: 155

ص: 156

ص: 157

10. نیرانجاندا، سوامی، یوگا و تعلیم و تربیت کودکان و نوجوانان، دوم، تهران، فرا روان، 1380.

11. هویت، جیمز، یوگا، ترجمه امیر اقتداری، تهران، ققنوس، بی تا.

ص: 158

ص: 159

ص: 160

این پژوهش تلاشی است در جهت تبیین مشخصه های عرفان و عارفان حقیقی و مقابله با عرفان و عارفان کاذب نوظهور در جهت شناخت هر چه بیشتر جوانان با مشخصه های عارفان دروغین که با سخنان مبهم و چند پهلو به فریب دادن دیگران می پردازند.

در دوره ای که تهاجم فرهنگی و تأثیر فرهنگ غربی، انسان عصر ما را دائم بر گرایش های اهریمنی و ضد انسانی وسوسه می کند و ذهن وی را از توجه به آن چه در ماوراء است، غافل و منصرف می سازد، این ضرورت احساس می شود که به بیان مشخصه های عرفان های دروغین پرداخته تا همگان را از کذبشان آگاه نماییم و در مقابل معارف ناب عرفان حقیقی و مشخصه های آن را معرفی کنیم تا مقدمه ای باشد برای رسیدن به معرفت حقیقی خدای یگانه.

غرب و صهیونیست جهانی برای در اختیار گرفتن جو معنویت خواهی در جهان علاوه بر نادیده گرفتن خدا به عنوان هدف غایی خلقت هستی در زمینه های چگونگی القاء مفاهیم معنوی به جنین و کودکان، طراحی   انیمیشن­های ماورائی و معنوی و ساختن فیلم های عرفانی، تدوین رمان ها و داستان های خیالی و همچنین ایجاد فرقه های معنویت گرا تلاش ویژه ای داشته و دارند که این امر وظیفه ی طلاب و مبلغان دینی را سنگین تر کرده و بر تلاششان در تبیین و نقد و معرفی حقایق می افزاید.

ص: 161

ص: 162

معنویت در عرفان های کاذب: آن چه به طور قطع در این باره می­توان گفت این است که غربیان با تکیه بر مبانی سکولاریستی و اومانیستی به دنبال پاسخ گویی به نیازهای معنوی انسان جدید هستند. به عنوان مثال برخی از معنویت های شرقی از قبیل بودیسم، هندویسم و جینیسم که در غرب فعال اند و یا معنویت هایی که با خاستگاه غربی اعم از اروپایی و آمریکایی و سرخ پوستی در حال  گسترش­اند همگی معنویت هایی هستند که یا با مبانی سکولار غرب سازگارند یا صورت سازگار شده ی آن ها با آن مبانی است که از سوی رسانه های غربی تبلیغ می­شوند.

معنویت گراهای جدید لازمه ی معنویت را اعتقاد به خدا نمی دانند چه رسد به دین. برخی از نویسندگان داخلی نیز چنین ادعا کرده اند که زندگی معنوی، لزوماً به معنای تعلق به یکی از ادیان نهادینه و تاریخی نیست بلکه به معنای داشتن نگرشی به علم و آدم است که به انسان آرامش، شادی و امید بدهد.(1)

چنین معنویتی نه مستلزم باور به خداست و نه مستلزم تن دادن به پیام پیامبران است و نه محتاج وجود دنیایی دیگر در ورای این دنیای مادی! تنها چیزی که در معنویت عاید انسان می شود نوعی رضایت باطن است که البته سازگار است با این که زندگی آدمی منحصر به دنیا باشد یا به نظر شخص، زندگی پس از دنیا هم وجود داشته باشد.(2)

ص: 163

ص: 164

3. پیروزی انقلاب اسلامی

همه ی اندیشمندان و متفکران دنیا و بسیاری از مردم با چشم خود دیدند انقلابی که با نام دین و روحانیت و معنویت و اسلام از آغاز دهه ی چهل شروع شد، علی رغم همه ی کارشکنی ها و مخالفت ها و محدودیت ها نهایتاً در اواخر دهه ی پنجاه به پیروزی رسید.

پروفسور محمد حسین هدی، از اندیشمندان مسلمان مقیم اتریش در این باره می گوید:

اگر بنا باشد تاریخی را برای هویت دینی در جهان معاصر در نظر بگیریم، آن تاریخ 1979 میلادی است یعنی مقارن با پیروزی انقلاب اسلامی ایران که خیزش عظیمی را برای تفکرات دینی در تمام ادیان به وجود آورده است. آخرین آمارها در مورد احیای تفکر دینی که در سال 1990 میلادی صورت پذیرفته نشان می دهد که تقریباً 70% مردم اروپا احساس دین داری می کنند. در تمام ادیان از هندویسم گرفته تا بودیسم و ... و انواع فرقه های مسیحیت همه از یک نوع بازگشت به تفکر دینی خبر می دهند و انقلاب اسلامی ایران موجب احیای تفکر دینی در جهان گشت.(1)

4. زندگی ماشینی و خستگی های روحی – روانی

این امر باعث خلأ معنایی در زندگی بشر شده و راه را برای رفتن در مسی عرفان های نوظهور باز می کند.

ص: 165

5. هیجان طلبی جوانان

اکثر جوانان به دلیل شور جوانی به دنبال امور هیجان انگیز هستند و مطالعه حالات ادعا شده از سوی عارفان دروغین، جذابیت خاصی برای آنان دارد.

ص: 166

«شما می توانید با سکس آزاد و رقص به سبک های مختلف نه با شریعت به همان جایگاهی برسید که عرفا رسیده اند.»(1)

ص: 167

ص: 168

مادی است. شادی و آرامش و امید به زندگی این جهانی را می توان به عنوان عالی ترین اهداف عرفان های نو پدید به شمار آورد.

نقد

 انسان تنها در صورتی می تواند از قید و بند ماده و طبیعت و رنج ها و مصیبت های این جهان نجات یابد که فقط به خدا باور قلبی داشته باشد، هر چه این باور عمیق تر باشد، انسان آزادتر و بی تعلق تر است و چنین آزادی تنها در سایه ی تعلق به خدا و ایمان به او حاصل می شود.

تعلق خاطر داشتن به هر چیزی از امور مادی و متعلقات آن سبب رنج است چرا که امور مادی ناپایدارند و گاه به دست آوردن یکی، ملازم با از دست دادن دیگری است، تنها رهایی از این تعلق خاطر که همان زهد است و پیوتن به خدای ازلی – ابدی، عامل شادمان زیستن است.

3. نفی عقلانیت

یکی دیگر از وجوه مشترک همه ی عرفان های کاذب، به ویژه  معنویت­های نوظهور، گسیختگی و ناسازگاری معنویت و عقلانیت یا به تعبیر بهتر، نفی عقلانیت و مخالفت جدی با فلسفه و منطق است. البته مخالفت با فلسفه و منطق و عقلانیت، اختصاص به عرفان های کاذب ندارد. در طول تاریخ ادیان همواره افراد  و گروه هایی بوده و هستند که با هر گونه برخورد عقلی و منطقی در دین مخالفت می کنند. در عین حال، یکی از وجوه مشترک همه ی عرفان های کاذب نیز مخالفت با تعقل و فلسفه و منطق است.

ص: 169

نقد

عقل یکی از قوای انسان است و مکتبی که هر یک از قوای انسان را سرکوب کند، نمی تواند مکتبی فطری و حقیقی باشد. همان گونه که اگر مکتبی توجه افراطی به یکی از قوا نماید نیز چنین ویژگی ای نخواهد داشت.

مثلاً اگر کسی مدعی باشد با اصول فلسفه و منطق و عقل می تواند همه ی رازها و حقایق عالم را کشف نماید، روشن است که ادعایی بلند پروازانه و دست نایافتنی دارد. در عین حال، اگر کسی گمان کند که با بی اعتنایی به عقل و منطق نیز می تواند به حقایق دست یابد، او نیز در خیالی خام به سر می برد. چنین افرادی صلاحیت مواجهه ی علمی و منطقی ندارند و باید آن ها را با جهل و نادانی شان رها کرد.

عرفان حقیقی عرفانی عقلانی است. عرفان حقیقی نه تنها با عقلانیت سازگار است که همراه آن است. عرفان بدون عقلانیت، عرفانی انسانی نخواهد بود همان طور که عقلانیت منهای عرفان از انسان موجودی تک ساحتی و خشک و خشن می سازد. انسان کامل، از دیدگاه اسلام، انسانی است که همه ی ابعاد وجودی اش هماهنگ با هم، پیشرفت نمایند.

4. شریعت ستیزی

شریعت گریزی، وجه مشترک همه ی عرفان های نوظهور شرقی و غربی از یک طرف و پاره ای از خانقاه نشینان مسلمان از طرف دیگر است.

البته اینان شریعت های الهی را نفی کرده و به نام رهایی از قید و بند شریعت، قوانین مخصوص به خود را ابداع می کنند. در واقع شریعت الهی را

ص: 170

نفی و شریعتی دیگر جای گزین آن می کنند که برخاسته از فکر و اندیشه انسان محدود است.

نقد

تقسیم دین به سه سطح شریعت و طریقت و حقیقت، به تفسیری که امثال اوشو و پاره ای از صوفیان مسلمان بیان می کنند، تقسیمی نادرست است. شریعت هرگز نمی تواند جدای از طریقت باشد. بلکه شریعت و طریقت عین هم اند، و این دو هرگز جدای از حقیقت نیستند. حقیقت دین، در واقع، باطن همان شریعت و طریقت است. به بیان دیگر، برای رسیدن به باطن دین یا همان حقیقت دین راهی جز رعایت احکام شریعت و التزام و استمرار بر انجام آن ها وجود ندارد.

اگر قوانین شریعت دست و پا گیر است پس چرا خود به شکلی دیگر به آن روی می آورند.

حقیقت آن است که اگر عرفان راهی است برای رسیدن به خدا و تقرب به او، باید دانست که جز با عمل کردن به دستورات خداوند، وصول به چنین هدفی امکان ندارد. خدای متعال نیز فرموده است هر کس مرا می خواهد باید از پیامبر اسلام و احکامی که توسط او بیان می شود پیروی نماید:

*قُلْ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ ... *(1)

بگو: اگر خدا را دوست می دارید از من پیروی کنید تا او نیز شما را دوست بدارد.»

ص: 171

بنابراین راهی برای وصول به هدف جز پیروی از دستورات فقهی اسلامی، که از ناحیه ی خداوند بری بشر ارسال شده اند وجود ندارد.

5. سخنان مبهم و تشتت افکار رهبران این عرفان ها

ابهام گویی از شگردهای اصلی و مهم این گروه هاست. به طور مثال در بحث از خدا اشو گاه خدا را همان روح دانسته و می گوید: «روح، خود خداوند است.»(1)

گاهی جستجوی خدا را کاری بیهوده می داند و در پاسخ این خواسته که برای تقرب به خدا و یافتن او چه باید کرد؟ می گوید: «چنین سخنانی هیچ معنا و مفهومی ندارد و جستجوی خدا بی فایده است. هیچ معنا و مفهومی در آن چه می گویند نیست.»(2)

تناقض گویی و گفتن سخنان چند پهلو با روش قرآن منافات دارد، چگونه سخنان متناقض می تواند بیان گر یک حقیقت واحد باشد؟!

6. دین ستیزی

 به عنوان نمونه در آئین آمریکایی اکنکار به صورتی زیرکانه، باور به ادیان توحیدی به عنوان مانعی بر سر راه پیشرفت معنوی دانسته شده و کنار زدن و زدودن باورهای دینی پیروان یکی از راه های تکامل روحی و شرط تأثیرگذاری تعالیم معنوی اکنکار بیان شده است. مشکلی که ماهانتا (رهبر زنده ی اِک) دارد چیرگی آموزش های غلطی است که روح سابقاً در مورد این که،

ص: 172

روح القدس چیست، خدا چیست و خدا چه چیزی نیست، گرفته است ... حال بیشتر افراد به این دلیل در انجام سفر روح مشکل دارند که تمام این مفاهیم غلط، محکم توسط ذهن نگه داشته شده اند.(1)

7. آلودگی به مسائل جنسی

همواره نام عرفان و معنویت با پاکدامنی و پرهیز از تمایلات جنسی همراه بوده است. عرفان و رهبانیت مسیحی، عرفان های هندی و چینی و بودایی و صوفیان مسلمان همواره پیروان خود و سالکان مسیر معنویت را نه تنها از فروغلتیدن در مسائل جنسی، حتی به شکل حلال آن باز داشته اند بلکه بعضاً در این زمینه افراط کاری هایی نیز داشته اند تا جایی که برخی صوفیان اقدام به از بین بردن آلت جنسی خود کرده بودند.

البته این افراط ها هیچ سازگاری با عرفان ناب اسلامی ندارد، در حالی که در عرفان های کاذب آلودگی به روابط  آزاد جنسی را عامل رشد می دانند:

«برای تحقق تشرف باید با این نیرو آشنا شوی ... فرمول این است در تمام مدت رابطه جنسی از حواس پنج گانه ات استفاده کن ... .»(2)

ص: 173

نشاط و امید به زندگی» که به عنوان هدف نهایی(1) بسیاری از معنویت های نوظهور دانسته شده، نکرده است و تحصیل این ها را تنها درسایه­ی قرب الهی و ایمان حقیقی به خداوند ممکن می کند.

عارف حقیقی خود را همواره در محضر حق می بیند. خوف و ترس او فقط از خداست. همواره مراقب است که مبادا از دستورات خداوند سرپیچی نماید .

امام خمینی (رحمه الله علیه) که به حق عارف واقعی بود این چنین        می­فرماید: «باید همه توجه داشته باشیم که در محضر خدا هستیم، خداوند الان در این جا حضور دارد. باید توجه کنیم در محضر خدا وقتی با بندگان خدا سر و کار داریم با آن چیزی که با محضر خدا مناسب است عمل کنیم.»(2)

2- عدم مخالفت با عقل

در واقع، عرفان حقیقی ممکن است امور خرد گریز را در خود جای دهد اما هرگز به امور خرد ستیز و ضد عقل اعتنا نمی کند، به همین دلیل توجه به عقل و دعوت به تعقل همواره مورد تأکید عرفان اسلامی است. این

ص: 174

در حالی است که بسیاری از عرفان های بشر ساخته و دروغین خود را در تضاد با عقل می بینند به همین دلیل همواره علیه تعقل سخن می گویند و پیروان خود را به نادیده گرفتن و چشم پوشی از عقل و منطق دعوت می­کنند.

3- ایجاد آرامش

عرفان حقیقی می آموزد که دست یابی به آرامش جز با ذکر و یاد خدا حاصل نمی شود.

(اَلا بِذِکرِ اللهِ تَطمَئِنُّ القُلُوب*(1)؛ و مقدمه ی این دستاورد پاک سازی ظاهر و باطن از آلودگی هاست.

4- طهارت ظاهر

طهارت چشم(2) و گوش(3) و زبان(4) و سایر جوارح(5) در عرفان حقیقی مورد تأکید است. با رعایت حقوق این اعضا، صاحبش نیز از تشویش و ناآرامی در امان خواهد بود.

ص: 175

5- طهارت باطن

در کنار طهارت و محفوظ نگه داشتن ظاهر، نفس نیز باید کنترل شده باشد. نفس انسان دارای قوا و مراتبی است که از جمله ی آن ها قوه یا مرتبه­ی خیال است. نمود طهارت یا آلودگی این قوه در خواب ها آشکار می شود. به این ترتیب که قوه ی خیال از هر آن چه در عالم موجود باشد عکس می گیرد و تصاویر آن عکس ها در ذهن ما می ماند و در هنگام خواب آن چه را   دیده­ایم تصور می کند.

یوگا هماهنگی ذهن و بدن و خالی کردن ذهن از استرس ها و رنج ها را عامل آرامش معرفی می کند. گر چه این امر آرامشی مقطعی برای انسان ایجاد می کند اما فرد پس از خروج از آن شرایط و تکنیک ها، دوباره گرفتار ناآرامی­ها می گردد. در حالی که عرفان حقیقی مدیریت رنج­ها را پیشنهاد   می­کند و تنها راه مدیریت عرفان حقیقی، پیروی از دستورات و برنامه های خالق بشر است.                                

6- مطابقت با شریعت

هر چند علم حضوری و شهودی در مرتبه ی حضور و شهود، علمی خطا ناپذیر است؛ اما در مرتبه ی تفسیر و تعبیر احتمال خطا در آن وجود دارد و شواهد تاریخی نیز همین مسأله را نشان می دهد. به عنوان مثال، یک عارف مسیحی خدایی را که مشاهده کرده است در قالب تثلیث عرضه مینماید و یک

ص: 176

عارف هندی خدایی را که مشاهده کرده است در قالب خدایان هندو گزارش می دهد، و یا حتی گاهی در درون یک دین مشاهده می شود پیروان مذاهب گوناگون، به هنگام گزارش مشاهدات خود، غالباً همه ی خوبی ها را بر افراد مذهب خود تطبیق می کنند و همه ی بدی ها را به پیروان مذهب یا مذاهب رقیب نسبت می دهند. این ها همه در حالی است که هر کسی می داند حقیقت یک جور بیشتر نیست. به همین دلیل است که می بینیم خود عرفا معمولاً مکاشفات را به دو دسته ی رحمانی و شیطانی تقسیم می کنند.(1)

راه تشخیص صحت و درستی مکاشفات دو چیز است: عدم مخالفت با عقل و مطابقت با وحی و گفتار معصوم.(2)

7- هماهنگی با فطرت انسانی

یکی دیگر از ویژگی های عرفان حقیقی این است که با فطرت انسان و امیال فطری او کاملاً هماهنگ و سازگار است. اصولاً عرفان حقیقی نمی تواند با فطرت انسانی ناسازگار باشد. برای اثبات ضرورت این سازگاری  می توان دو دلیل ذکر کرد:

نخست آن که، همه ی امیال درونی انسان با کمال او در ارتباط اند، به این معنا که می توانند راهنمای مناسبی در حرکت به سوی کمال واقعی انسان باشند.(3)

ص: 177

استدلال دوم آن که، گرایش عرفانی گرایشی فطری است؛ انسان ها فطرتاً میل به قدرت مطلق، علم مطلق و کمال مطلق دارند. اگر چنین است، پس راه وصول به آن نیز حتماً باید راهی فطری و هماهنگ با فطرت باشد. نمی توان با توسل به راه های خلاف فطرت امید داشت به آن هدف نهایی عرفان که در فطرت انسان ها قرار داده شده است، واصل شد.(1)

8- توجه به همه ی ابعاد زندگی انسان

عرفان حقیقی، عرفانی است که همه ی این ابعاد و ساحت های وجودی انسان را در نظر بگیرد. هیچ کدام را فراموش نکند و یا هیچ یک را فدای دیگری نسازد. بر این اساس و به حکم این قاعده که «هر چیز را با کمک ضدش بشناس» می توان گفت هر عرفانی که نگرش مثبتی به مناسبات اجتماعی و سیاسی و حکومتی و اقتصادی انسان نداشته باشد. به همان میزان از حقیقت عرفان و عرفان حقیقی دور است و یا هر عرفانی که نگرشی مثبت و هدفمند به بعد مادی انسان و غرائز و امیال این جهانی او نداشته باشد و این بعد وجودی انسان را به کلی نادیده بگیرد، به همان میزان  از عرفان حقیقی فاصله دارد.

یکی از اهداف عرفان حقیقی، رساندن انسان به مقام «انسان کامل» است. انسان کامل یعنی مقام «مظهریت همه ی اسماء و صفات الهی».(2)

ص: 178

9- رابطه مستقیم بین دنیا و آخرت

عرفان حقیقی با این تلقی از رابطه ی دنیا و آخرت که آن ها را دو حیات کاملاً مستقل از هم بداند مخالف است. کسانی که به انگیزه ی عبادت خدا، به زعم خود از دنیا کناره گیری کرده و دست از کار و فعالیت می­شویند، به شدت مورد نکوهش اولیای دین قرار گرفته اند. در مقابل، انسان های بیکار و کسانی که بار زندگی خود را بر دوش دیگران می اندازند و از زیر کار و فعالیت شانه خالی می کنند، مورد لعن و نفرین اسلام و اولیای اسلام واقع شده اند.(1) بنابراین، آموزه های اسلامی هرگز میان دنیا و آخرت جدایی قائل نیستند. هرگز کار و تلاش دنیایی را  جدای از عبادت و پرستش و سیر و سلوک نمی دانند. به همین دلیل است که پیامبر اکرم به دستان پینه بسته ی کارگر بوسه زد. آن هم زمانی که از جنگ تبوک باز می گشت.(2)

10- تأکید بر ریاضت های شرعی

درباره ی ریاضت های شرعی نیز در حقیقت می توان گفت عمل کردن به تکالیف شرعی، خود نوعی ریاضت روحی و جسمی است. عمل به دستورات اخلاقی و اجتماعی اسلام، زحمت و ریاضت و تمرین می خواهد و هر کسی نمی تواند حق این احکام و ارزش ها را به درستی ادا کند. پرهیز از غیبت، دروغ، تهمت، گناه، حتی مکروهات، و انجام واجبات و مستحبات کار هر کسی نیست. روزه داری در غیر از ایام ماه رمضان، شب زنده داری و

ص: 179

سکوت (همراه با تفکر)، ریاضت هایی است که کمتر کسی موفق به انجام درست آن ها می شود. و این ها بهترین راه ریاضت حقیقی اند.(1)

11- ناشناخته بودن عارفان حقیقی

برخلاف مدعیان عرففان های دروغین که با ایجاد اسم و رسم و تشکیلات، به دنبال جذب منابع مادی و انسانی در مسیر مورد نظر خویش اند، کسانی که به گوهر راستین عرفان دست یافته باشند اهل تظاهر و به دنبال اسم و رسم و عنوان نیستند. به همین دلیل برای عامه ی مردم قابل شناخت و تشخیص نیستند. عارفان حقیقی همواره از مراسم و آداب خاصی که نشانه ی صوفیان بوده است دوری گزیده اند. هرگز علائم، نشانه ها، لباس و خرقه ی خاصی برای خود انتخاب نکرده اند.(2)

12- محبت به تمام مخلوقات در عین عدم دل بستگی به آن ها

یکی دیگر از ویژگی های عارفان حقیقی این است ک به انسان های دیگر با دیده ی محبت و عشق می نگرند. به همان میزانی که دغدغه ی سعادت خود را دارند، دغدغه ی هدایت و سعادت سایر انسان ها را نیز دارند.(3)

عارف حقیقی نه تنها نسبت به انسان ها محبت می ورزد بلکه نسبت به همه ی آفریده های الهی محبت و عشق می ورزند. حتی نسبت به حیوانات و

ص: 180

گیاهان و جمادات و آسمان و زمین با دیده ی محبت نگاه می کنند، چرا که همه ی آن ها را آفریده ی معشوق خود می دانند.(1)

13- زیبا دیدن همه چیز

در عرفان حقیقی، عارفان چون عالم را محضر خدا می دانند، تحمل درد و رنج برای آنان بسیار آسان است، دست تر این است که آن چه را که دیگران درد و رنج می پندارند، آنان زیبایی و لذت و سرور می بینند. 

وقتی عبیدالله بن زیاد، لعنت الله علیه، در مجلس خود خطاب به حضرت زینب 3گفت که دیدی خداوند چه بلایی بر سر شما آورد؟ آن حضرت ضمن رد این سخن ابن زیاد و مقابله با سوء استفاده ی اعتقادی از آموزه ی قضا و قدر الهی، در پاسخ، آن جمله ی بسیار متعالی را فرمودند که: «و الله ما رأیت الا جمیلا؛ به خدا سوگند من جز زیبایی ندیدم.»

این در حالی بود که مصیبت هایی که حضرت زینب (سلام الله علیها) از بعداز ظهر عاشورا به بعد متحمل شد، برای بسیاری از انسان های عادی غیر قابل تحمل است. اما آن حضرت، علی رغم همه ی آن مصیبت ها، می فرماید: «همه این ها زیبا بود».(2)

14- عاقبت اندیشی

عارف حقیقی لحظه ای از یاد مرگ غفلت نمی ورزند. به همین دلیل هرگز کار امروز خود را به فردا واگذار نمی کند. اگر غفلتی از آنان سر زند،

ص: 181

بلافاصله توبه می کند. یکی از ثمرات عاقبت اندیشی عارفانه نشاط در زندگی است. عاقبت اندیشی عارفانه یک بیماری نیست، بلکه اوج عقلانیت و هوشیاری آنان است.

ص: 182

3- محب خدا بودن

 امام علی (علیه السلام) می فرمایند: «اِذا اَحَبَّ اللّه عَبْدا زَیَّنَهُ بِالسَّکینَةِ وَ الْحِلم؛(1) هرگاه خداوند بنده ای را دوست بدارد، او را به آرامش و بردباری زینت می بخشد.»

4- اطمینان به مقدرات الهی

امام علی (علیه السلام) می فرمایند: «مَنْ وَثِقَ بِاَنَّ ما قَدَّرَ اللّه لَهُ لَنْ یَفوتَهُ اسْتَراحَ قَلْبُهُ؛(2) هر کس اطمینان داشته باشد که آنچه خداوند برایش تقدیر کرده است به او می رسد، دلش آرام می گیرد.»

5- ایمان

امام صادق (علیه السلام) می فرمایند: «ما مِنْ مُؤْمِنٍ اِلاّ وَ قَدْ جَعَلَ اللّه لَهُ مِنْ ایمانِهِ اُنْسا یَسْکُنُ اِلَیْه، حَتّی لو کانَ عَلی قُلَّةِ جَبَلٍ لَمْ یَسْتَوحِشْ؛(3) هیچ مؤمنی نیست مگر آن که خداوند ایمان را همدم و آرامش بخش او قرار می دهد، چنان چه حتی اگر در قله کوهی هم باشد، احساس تنهایی نمی کند.»

6- اندیشه و تفکر

امام صادق (علیه السلام) می فرمایند:

اِنَّ صاحِبَ الدّینِ فَکَّرَ فَ_عَ_لَ_تْهُ السَّکینَةُ وَ اسْتَ_کانَ فَ_تَواضَعَ وَ قَنِعَ فَاسْتَغْنی وَ رَضیَ بِما اُعْطیَ وَ انْفَرَدَ فَکُفیَ الاْخْوانَ وَ رَفَضَ الشَّهَواتِ فَصارَ حُرّا وَ خَلَعَ الدُّنْیا فَتَحامَی

ص: 183

الشُّرورَ وَ اطَّرَحَ الْحَسَدَ فَظَهَرتِ الْمَحَبَّةُ وَ لَمْ یُخِفِ النّاسَ فَ_لَ_مْ یَخَفْهُمْ وَ لَمْ یُذْنِبْ اِلَیْهِمْ فَسَلِمَ مِنْهُمْ وَ سَخَتْ نَفْسُهُ عَنْ کُلِّ شَی ءٍ ففازَ وَ اسْتَکْمَلَ الْفَضْلَ وَ اَبْصَرَ العافیَةَ فَاَمِنَ النَّدامَةَ؛(1) آدم دین دار چون می اندیشد، آرامش بر جان او حاکم است. چون خضوع می کند متواضع است. چون قناعت می کند، بی نیاز است. به آنچه داده شده خشنود است. چون تنهایی را برگزیده از دوستان بی نیاز است. چون هوا و هوس را رها کرده آزاد است. چون دنیا را فرو گذارده از بدی ها و گزندهای آن در امان است. چون حسادت را دور افکنده محبتش آشکار است. مردم را نمی ترساند پس از آنان نمی هراسد و به آنان تجاوز نمی کند پس از گزندشان در امان است. به هیچ چیز دل نمی بندد پس به رستگاری و کمال فضیلت دست می یابد و عافیت را به دیده بصیرت می نگرد پس کارش به پشیمانی نمی کِشد.

7- انجام اعمال عبادی

امام باقر (علیه السلام) می فرمایند: «اَلصّیامُ وَ الْحَجُّ تَسْکینُ الْقُلوبِ؛(2) روزه و حج آرام بخش دل هاست.»

8- نماز و صبر

امام صادق (علیه السلام) فرمایند: «ما یَمْنَعُ اَحَدَکُمْ اِذا دَخَل عَلَیْهِ غَمٌّ مِنْ غُمُومِ الدُّنْیا اَنْ یَتَوَضَّاَ ثُمَّ یَدْخُلَ مَسْجِدَهُ وَ یَرْکَعَ رَکْعَتَینِ فَیَدْعُوَ اللّهَ فیهِما؟ اَما سَمِعْتَ اللّهَ یَقُولُ: «وَاسْتَعینوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ»؟؛(3) چه چیز مانع می شود که هر گاه بر یکی از شما غم و اندوه دنیایی رسید، وضو بگیرد و به سجده گاه خود رود و دو

ص: 184

رکعت نماز گزارد و در آن دعا کند؟ مگر نشنیده ای که خداوند می فرماید: «از صبر و نماز مدد بگیرید»؟»

9- راستگویی

رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند: «اَلصِّدْقُ طُمَأْنینَةٌ وَ الْکَذِبُ ریبَةٌ؛(1) راستگویی مایه آرامش و دروغگویی مایه تشویش است.»

10- نیکی کردن

رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:

«اَلْبِرُّ ما سَکَنَتْ اِلَیْهِ النَّفْسُ وَ اطْمَاَنَّ اِلَیْهِ الْقَلْبُ، وَ الاِْثْمُ ما لَمْ تَسْکُنْ اِلَیْهِ النَّفْسُ وَ لَمْ یَطْمَئِنَّ اِلَیْهِ الْقَلْبُ وَ اِنْ اَفْتاکَ الْمُفْتونَ؛(2) نیکی آن است که جان و دل انسان با آن آرامش پیدا کند و گناه آن است که جان و دل انسان با آن آرام نگیرد، هر چند فتوا دهندگان (خلاف آن را) به تو فتوا دهند.»

11- خوش خُلقی

امام علی (علیه السلام) می فرمایند: «مَنْ حَسُنَتْ خَلیقَتُهُ طابَتْ عِشْرَتُهُ؛(3) هر کس خوش اخلاق باشد، زندگی اش پاکیزه و گوارا می گردد.»

ص: 185

12- دور کردن کینه

امام علی (علیه السلام) می فرمایند: «مَنِ اطَّرَحَ الْحِقْدَ اسْتَراحَ قَلْبُهُ وَ لُبُّهُ؛(1) هر کس کینه را از خود دور کند، قلب و عقلش آسوده می گردد.»

13- قناعت کردن

امام علی (علیه السلام) می فرمایند: «مَنِ اقْتَصَرَ عَلی بُلْغَةِ الْکَفافِ فَقَدِ انْتَظَ_مَ الرّاحَةَ وَ تَبَوَّاَ خَفْضَ الدَّعَةِ؛(2) هر کس به اندازه ای که او را کفایت می کند، قناعت کند، به آسایش و نظم می رسد و در آسودگی و رفاه منزل می گیرد.»

14- زهد

 پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند: «اِنَّ الزاهِدَ فِی الدُّنْیا یَرْتَجی وَ یُریحُ قَلْبَهُ وَ بَدَنَهُ فِی الدُّنْیا وَ الآْخِرَةِ وَ الراغِبَ فیها یُتْعِبُ قَلْبَهُ وَ بَدَنَهُ فِی الدُّنْیا وَ الآْخِرَةِ؛(3) هر کس به دنیا بی رغبت است، امیدوار است و تن و جانش را در دنیا و آخرت آسوده می گذارد و هر کس دل به دنیا ببندد، تن و جان خود را در دو دنیا به زحمت می اندازد.»

15- خوش گمانی

امام علی (علیه السلام) می فرمایند: «حُسْنُ الظَّنِّ راحَةُ الْقَلْبِ وَ سَلامَةُ الدّینِ؛(4) خوش گمانی، مایه آسایش قلب و سلامت دین است.»

ص: 186

16- انتظار گشایش

 امام علی (علیه السلام) می فرمایند: «تَوَقُّعُ الْفَرَجِ اِحدَی الرّاحَتَیْنِ؛(1) انتظار گشایش، یکی از دو آسایش است.»

17- پیروی از وجدان

پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:

«تُفْتیکَ نَ_فْسُکَ، ضَعْ یَدَکَ عَلی صَدْرِکَ، فَإنَّهُ یَسْکُنُ لِلْحَلالِ وَ یَضْطَرِبُ مِنَ الْحَرامِ دَعْ ما یُریبُکَ اِلَی ما لا یُریبُکَ، وَ اِنْ اَفْتاکَ الْمُفْتُونُ، اِنَّ الْمُؤمِنَ یَذَرُ الصَّغیرَ مَخافَةَ اَنْ یَقَعَ فِی الْکَبیرِ؛(2) قلبت (وجدانت)، حقیقت را برای تو می گوید. دستت را بر روی سینه ات بگذار، زیرا قلبت از حلال، آرامش و از حرام تشویش پیدا می کند. آنچه تو را به تردید می اندازد _ هر چند که صاحبان فتوا، فتوا دهند _ رها کن و به سراغ چیزی برو که تو را به تردید نمی اندازد. مؤمن از ترس گناه بزرگ، گناه کوچک را هم رها می کند.»

18- بی توقعی از مردم

امام صادق (علیه السلام) می فرمایند: «اَرْوَحُ الرَّوْحِ اَلْیَأسُ مِنَ النّاسِ؛(3) بهترین راحتی و آسودگی، بی توقعی از مردم است.»

ص: 187

19- دوری از شک و تردید

پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند: «دَعْ ما یُریبُکَ اِلی ما لا یُریبُکَ، فَاِنَّ الخَیْرَ طُمَأْنینَةٌ وَ الشَّرَّ ریبَةٌ؛(1) آنچه تو را به شک و تردید می اندازد رها کن و به سراغ آن چه تو را به شک و تردید نمی اندازد برو؛ زیرا خوبی مایه آرامش و بدی مایه تشویش و دودلی است.»

20- کمی مال و ثروت

امام صادق (علیه السلام)  می فرمایند: «طَلَبتُ فَراغَ القَلبِ فَوَجَدتُهُ فی قِلَّةِ المالِ؛(2) آسایش دل را جستجو کردم و آن را در کمی مال و ثروت دیدم.»

21- مخالفت با هوی و هوس

امام صادق (علیه السلام) می فرمایند: «لَمّا سُئِلَ عَنْ طَریقِ الراحَةِ _ : فی خِلافِ الْهَوی. قیل: فَمَتی یَجِدُ عَبدٌ الرّاحَةَ؟ فَقالَ 7 عِنْدَ اَوَّلِ یَوْمٍ یَصیرُ فِی الْجَنَّةِ؛(3) در پاسخ به این سؤال که راه رسیدن به آسایش چیست؟ فرمودند: مخالفت با هوا و هوس. عرض شد: پس، چه وقت انسان به آسایش می رسد؟ فرمودند: در نخستین روز ورودش به بهشت.»

 امام علی (علیه السلام) می فرمایند: «مَنْ غَضَّ طَرْفَهُ اَراحَ قَلْبَهُ؛(4) هر کس چشم خود را [از نامحرم] فرو بندد، قلبش راحت می شود.»

ص: 188

22- دوری از تجملات

امام علی (علیه السلام) می فرمایند: «اَهْنَی الْعَیْشِ اطِّراحُ الْکُلَفِ؛(1) گواراترین زندگی، رها کردن تکلّف ها (تجمّلات) است.»

23- رعایت عدالت

فاطمه زهرا 3می فرمایند: «فَفَرَضَ اللّهُ الاْیمانَ تَطْهیرا مِنَ الشِّرْکِ... وَ الْعَدْلَ تَسْکینا لِلْقُلوبِ؛(2) خداوند ایمان را برای پاکی از شرک... و عدل و داد را برای آرامش دل ها واجب نمود.»

24- قرائت قرآن

پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند: «مَا اجْتَمَعَ قَوْمٌ فی بَیْتٍ مِنْ بُیوتِ اللّه یَتْلونَ کِتابَ اللّه وَ یَتَدارَسونَهُ بَیْنَهُمْ اِلاّ نَزَلَتْ عَلَیْهِمُ السَّکینَةُ وَ غَشِیَتْهُمُ الرَّحْمَةُ وَ حَفَّتْهُمُ الْمَلائِکَةُ وَ ذَکَرَهُمُ اللّه فیمَنْ عِنْدَهُ؛(3) هیچ جلسه قرآنی برای تلاوت و درس در خانه ای از خانه های خدا برقرار نشد، مگر این که آرامش بر آنان نازل شد و رحمت در برشان گرفت و فرشتگان در اطراف آنان حلقه زدند و خداوند در میان کسانی که در نزدش هستند، از آنان یاد کرد.»

ص: 189

25- دیدن برادر مؤمن هم عقیده

امام صادق (علیه السلام) می فرمایند: «اِنَّ الْمُؤمِنَ لَیَسْکُنُ اِلَی الْمُؤْمِنِ کَما یَسْکُنُ الظَّمْآنِ اِلَی الْماءِ الْبارِدِ؛(1) به راستی که مؤمن با برادر مؤمنش آرامش پیدا می کند، چنان که تشنه، با آب خنک آرامش می یابد.»

26- حق جویی

امام صادق (علیه السلام) می فرمایند: «اِنَّ الْقَلْبَ لَیَ_تَجَلْجَلُ فِی الْجَوْفِ یَطْلُبُ الحَقَّ فَاِذا اَصابَهُ اطْمَاَنَّ وَ قَرَّ؛(2) به راستی که دل در درون سینه بی قرار است و به دنبال حق می گردد و چون به آن رسید، آرام و قرار می گیرد.»

ص: 190

4. نادیده گرفتن خدا به عنوان هدف غایی، شادمانگی به عنوان هدف غایی، خرد ستیزی و منطق گریزی، شریعت ستیزی و فقه گریزی و ناسازگار پنداشتن بعد مادی و روحی انسان از مشخصه های عرفان های کاذب است.

5. قرب الهی به عنوان هدف غایی، عدم مخالفت با عقل، ایجاد آرامش، طهارت ظاهر و باطن، مطابقت با شریعت، هماهنگی با فطرت انسانی، توجه به همه ی ابعاد زندگی انسان و تصحیح نسبت دنیا و آخرت از مشخصه های عرفان حقیقی است.

6. در گفتار معصومین : یاد خدا، محب خدا بودن، ایمان، نماز، صبر، صدق، زهد و ... از جمله راه های رسیدن به آرامش معرفی شده­اند.

ص: 191

ص: 192

14. عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر عیاشی، تهران، اسلامیه، بی تا.

15. کلمپ، هارولد، حکمت اک، بی جا، بی نا، بی تا.

16. کلینی رازی، محمدبن یعقوب، الکافی، دوم، تهران، اسلامیه، 1362.

17. کوئلیو، پائولو، بریدا، ترجمه آرش حجازی، تهران، کاروان، 1381.

18. لاما، دالای، هنر شادمانگی، ترجمه حمید رفیعی، دوم، تهران، تندیس، 1380.

19. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، تهران، اسلامیه، بی تا.

20. مصطفوی، حسن، مصباح الشریعه، ترجمه عبدالرزاق گیلانی، بی جا، پیام حق، 1377.

21. مفید، محمد بن محمد، امالی، قم، کنگره شیخ مفید، 1413ق.

22. ملکیان، مصطفی، راهی به رهایی، تهران، نگاه معاصر، 1380.

23. __________، مشتاقی و مهجوری، دوم، تهران، نگاه معاصر، 1386.

24. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1378.

25. نوری طبرسی، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسایل، قم، آل البیت، 1378.

26. هندی، علی المتقی، کنزالعمّال، بی جا، دارالمعارف العثمانیه، 1364ق.