سرشناسه:سید محمد فقیه احمد آبادی،1295
عنوان و نام پدیدآور:کنز المرام فی اعمال شهر الصیام/ سید محمد فقیه احمد آبادی .
به اشراف : آیة الله سید محمد باقر بن مرتضی موحد ابطحی اصفهانی.
باز نویسی متن فارسی : محقق شیخ علی اکبر مهدی پور.
مصحح متن دعاها : حجة الا سلام شیخ محمد ظریف
ناشر چاپی : قم.عطر عترت.1388
مشخصات نشر دیجیتالی:اصفهان:مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان ، 1395.
شابک : 9-01-5588-600-978
مشخصات ظاهری:نرم افزار تلفن همراه ، رایانه و کتاب
موضوع: ماه مبارک رمضان- دعا
ص: 1
ص: 2
ص: 3
به کسی که در میان انبیاء، ماه رمضان با همهٔ برکاتش به او اختصاص یافت قرآن بر او نازل گردید و در شب قدرش فرشتگان و روح با پیام سلام بر او فرود آمدند یعنی رسول گرامی اسلام و خاتم پیامبران، حضرت محقد بن عبدالله صلی الله علیه وسلم و به روزه داری که در این ماه ضیافت در محراب عبادت بخاطر شدت عدالتش به شهادت رسید و دعوت حق را لبیک گفت، و چراغ راه حق جویان و یکتاپرستان گردید. یعنی زینت عبادت کنندگان و مولای موحدان، امیرمؤمنان،
حضرت علی بن ابی طالب علیه السلام
و به مولود عزیزی که با ولادتش در نیمه این ماه به حسن و صفا و روشنی آن افزود و با قدومش قلب جدّش رسول خدا صلی الله علیه وسلم و مادرش فاطمه زهرا سلام الله علیها و پدرش علی مرتضی علیه السلام را شادمانی بخشید یعنی، سرور جوانان، بهشت، سبط اکبر، حضرت امام حسن مجتبی علیه السلام اهدا می گردد.
ص: 4
حضرت حجة الاسلام و المسلمین آقای حاج سید محمّد فقیه احمد آبادی «دامت برکاته» در ماه ربیع الاول سال 1338 قمری در شهر مذهبی اصفهان در یک خانواده علمی و روحانی پا به عرصه حیات نهاد، پدر ایشان مرحوم آیة الله سید محمد تقی فقیه احمد آبادی عالمی نامدار، فقیهی بزرگوار، محدثی عالی مقدار و مجتهدی والا تبار بود که عمر کوتاه ولی پر بار خود را صرف تبلیغ و ترویج دین نمود و در سرپرستی فکری و اعتقادی و روحی ایتام آل محمد صلی الله علیه وسلم و توجه دادن اذهان مردم به ساحت مقدس حضرت بقیة الله الأعظم عجّل الله تعالی فرجه الشریف، بسیار کوشید، او که خود دلباخته امام زمان صلی الله علیه وسلم بود با بیان شیوا و رسایش که از دلی سوزان بر می آمد دلها را شیدای آن حضرت می ساخت و با مدادش که افضل از دماء شهداء بود فکرها و اندیشه ها را به وظیفه ای که در ارتباط با آن قطب عالم امکان و ولی دوران در این زمان دارند هدایت می نمود، و در پرتو هوش سرشار و نبوغ و استعداد فراوانی که داشت آثار ارزشمندی از خود به یادگار گذاشت.
هنوز بیش از شانزده بهار از عمر با برکتش نگذشته بود که کتاب «تذکرة الطالبین» را که در ترجمه آداب المتعلمین است به نظم درآورد، در هفده سالگی کتاب «بساتین الجنان»، و در هجده سالگی کتاب «محاسن الادیب» را به رشته تحریر در آورد. و در بیست و پنج سالگی کتاب ارزشمند «ابواب الجنات فی آداب الجمعات» را تألیف نمود.
اما در میان همه آثارش کتاب گرانسنگ «مکیال المکارم» چون ستاره ای فروزان در آسمان تألیف و تصنیف می درخشد و روز به روز بر شهرتش افزوده میگردد، این کتاب اثری ابتکاری و تحقیقی بسیار جامع است که می توان ادعا کرد در موضوع خود بی نظیر است، اهل فن که آن را مورد مطالعه قرار می دهند بر احاطه علمی مؤلف بر آیات قرآنی و تمام ابواب حدیث و تسلط او بر فقه و اصول و تفسیر و رجال و سایر علوم اسلامی پی می برند، و قابلیت و شایستگی او را برای اجرای دستور امام عصر ارواحناله الفداء در تالیف این کتاب در می یابند.
مؤلف عالیقدر و بزرگوار در سایه چنین پدر بزرگواری پرورش یافت و از همان دوران
ص: 5
کودکی با رهنمود پدر بزرگوارش تلاش در راه کسب دانش و آراستگی به ارزشهای انسانی را آغاز کرد و پله های ترقی را یکی پس از دیگری پشت سر نهاد، ایشان فرزند ارشد مرحوم آیة الله آقا سید محمد تقی فقیه احمد آبادی هستند و لذا همواره مورد توجه و احترام بزرگان بوده اند.
روزی به همراه مرحوم آیت الله آقا سید محمد علی موحد ابطحی رحمة الله علیه به محضر مبارک مرجع جهانی عالم تشیع مرحوم آیة الله العظمی آقای حاج آقا حسین بروجردی قدس سره الشریف؛ شرفیاب، و هنگامی که معرفی می شوند مورد لطف فراوان آن مرجع عظیم الشأن قرار می گیرند، و چون از ایشان درخواست اجازه در امور حسبیه را می نماید در پاسخ می فرمایند: آنچه را که من انجام می دهم جنابعالی مجاز هستید که انجام دهید و پس از آنکه از خدمت ایشان مرخص می شوند در پاسخ کسانی که می پرسند این آقا چه کسی بود که این قدر به او لطف نمودید؟ فرموده بودند: ایشان استاد زاده من هستند، من در خدمت والد مرحوم ایشان تلمّذ نموده ام.
اساتید
جناب آقای حاج محمّد فقیه احمد آبادی این توفیق را یافته اند که برای مدتی از تربیت معنوی و علمی پدر بزرگوارشان برخوردار باشند و پیش از هر کس نزد ایشان علم و ادب بیاموزند، ولی این مدت خیلی طولانی نبوده و خورشید تابناک وجود آن بزرگوار غروب کرده، و این گوهر گرانبها ناجوانمردانه از دست ایشان ربوده شد، دیگر از اساتید ایشان مرحوم آیت الله آقای حاج سید مرتضی موحد ابطحی قدس سره الشریف، داماد مرحوم صاحب مکیال و از چهرههای سرشناس روحانیت در حوزه علمیه اصفهان بودهاند، و یکی از شخصیت هائی است که از محضر آن بزرگمرد کسب علم و فضیلت و کمالات معنوی نموده اند.
دیگر از اساتید ایشان مرحوم آیت الله آقای حاج میرزا محمد طبیب زاده قدس سره الشریف بوده اند.
معظم له در ضمن خاطرات خویش فرموده اند: حدود بیست سفر به حج و عمره شرفیاب شده ام، در یکی از سفرها که فرصت نبود قبل از حج به مدینه مشرف شده و از مسجد شجره محرم شویم ما را به جحفه بردند که میقات اهل شام است، بعد از ظهر بود ماشینی که ما را به جحفه می برد حرکت کرد و با اینکه راه بسیاری نبود ولی طول کشید تا آنکه شب شد و در تاریکی شب راننده راه را گم کرد و به بیراهه افتاد و ما متوجه شدیم که ماشین در بیابان روی خارهای مغیلان در حرکت است، و راننده اتومبیل چون از پیدا کردن راه مأیوس گردید توقف
نمود، حدود بیست نفر بودیم همگی پیاده شدیم و به حالت اضطرار به فریادرسی عالم، حضرت
ص: 6
بقیة الله استغاثه نمودیم و به ذکر «یا ابا صالح المهدی ادرکنی» مشغول شدیم، ناگهان شخصی را دیدم با قامتی رسا که لباس سفید رنگی پوشیده بود، به راننده ماشین چیزی گفت و گویا او را راهنمائی کرد و راه را به او نشان داد، راننده رو به ما کرد و گفت: سوار شوید، و خودش سوار شد و ماشین را روشن کرد، خیلی نگذشت که به جاده رسیدیم، نمی دانم آن شخص که بود؟ زیرا صورت او را ندیدم و فقط اندام او را ملاحظه کردم، و نمی دانم به راننده چه گفت؟ ولی می دانم که این یکی از الطاف خاص حضرت صاحب الامر علیه السلام به ما بود. در سفر دیگری هزینه سفر را همراه نداشتم، به هر شکلی بود خود را به مکه رساندم، اعمال حج را که انجام دادم پشت مقام آمدم برای نماز خواندن، در آنجا عده ای به من پول میدادند و سفارش می کردند که برای ما هم نماز بخوان، پول زیادی نزد من جمع شد، یک نفر که گویا رئیس قافله بود به همراه مسافرهایش نزد من امد و از من خواست که جلو بایستم و با انها به جماعت نماز بخوانم، ریال های سعودی نه تنها هزینه سفرم را جور کرد، با آنها توانستم کتاب هائی مثل تفسیر فخر رازی و ابن بتوته خریداری کنم، از مکه به مدینه بازگشتیم و در آنجا چند روز ماندیم و چون از راه کویت به مکه رفته بودیم به سمت کویت حرکت کردیم، و چند روزی در کویت توقف نمودیم. هوای کربلا در دل ما پیدا شد و دوست داشتیم برویم کربلا، به لطف الهی وسیله اش جور شد، یک نفر از راه رسید و گذرنامه خودش را که نمی خواست برود به من داد و من با آن گذرنامه به سوی کربلا حرکت کردم، معمولا چنین بود که هر که می خواست از کویت به کربلا رود باید مبلغی در بانک ودیعه بگذارد و من از همان پول ها آن مبلغ را پرداخت کردم و به کربلا رفتم، برادر بزرگوارم جناب حجة الاسلام و المسلمین آقای حاج سید عباس فقیه احمد آبادی و مرحوم ایة الله اقای حاج سید مرتضی موحد ابطحی هم اتفاقا به کربلا امده بودند. در کربلا خدمت آیة الله العظمی آقای سید ابوالحسن اصفهانی شرفیاب شدیم چون از من خواستند خودم را معرفی کنم، عرض کردم: پسر فلانی هستم(1)، و ما را مورد عنایت خویش قرار دادند و ایشان توسط آقای میرجهانی(2) مقداری پول عراقی و ایرانی برای من فرستاده و فرموده بودند که اینها را به او بده که کم پول نباشد، خیلی لطف داشتند. گاهی خدمات مرجع بزرگ تشیع آیة الله العظمی حاج آقا حسین قمی می رسیدیم، ایشان
ص: 7
خیلی بزرگوار بودند و شکوه و عظمتی داشتند، کسی مبلغی از وجوهات را خواسته بود برای مرحوم آقای سید ابوالحسن اصفهانی ببرد، وقتی به کربلا رسیده بود و هیمنه آقای قمی را دیده بود خیال کرده بود که ایشان آقای سید ابوالحسن اصفهانی هستند ولذا آن وجوهات را به ایشان داده بود، و پس از آن فهمیده بود که اشتباه کرده، و چون به مرحوم آقای سید ابوالحسن اصفهانی قصه را گفته بود فرموده بودند: قبول کردم و فرقی ندارد. نجف که بودیم شبها به درس مرحوم آیة الله حاج آقا ضیاء الدین عراقی در مسجد شیخ طوسی که کنار صحن مطهر است می رفتیم، در سامرا به مدرسه آقای شیرازی رفتم، در آنجا کتابی را دیدم که مرحوم والد ما در رابطه با جواز خواندن زیارت عاشورا به طریق آسان یعنی یک مرتبه لعن و بعد 99 مرتبه «اللهم العنهم جمیعا» و یک مرتبه سلام و بعد 99 مرتبه «السلام علی الحسین و علی علی بن الحسین و علی أولاد الحسین و علی أصحاب الحسین» مطالبی را پشت کتاب نوشت بودند و در پشت کتاب کامل الزیارات» ابن قولویه نیز این مطلب را نوشته
بودند و من که خیلی کنجکاوی را در آن روزها دوست داشتم در آنجا یافتم.
1- مفتاح الشرف مؤلف گوید: مرحوم والد در قسمتی از کتاب ارزشمند مکیال نوشته اند: از فوائد دعا درباره حضرت صاحب الزمان عجل الله تعالی فرجه الشریف «اجلال الکبیر والتواضع له» است، اینجانب برای بیان تواضع و موارد آن اقدام به جمع آوری مطالبی در حد توانائی خود نمودم و نام آن را گذاشتم «مفتاح الشرف» این کتاب دارای دوازده باب و یک مقدمه است مقدمه در تعریف تواضع و تکبر است و بعضی از ابواب آن عبارتند از: تواضع برای خدا، تواضع برای پیامبر، تواضع برای ائمه طاهرین علیهم السلام، تواضع برای پیامبران، تواضع برای عالمان و دانشمندان، تواضع برای سادات، تواضع برای والدین، تواضع برای مؤمنین... این اثر مخطوط است و امیدوارم به زودی به زیور طبع و نشر آراسته گردد. ٢-کنز المرام فی أعمال شهر الصیام این کتاب مجموعه نفیسی پیرامون آداب و اعمال ماه مبارک رمضان است، مؤلف محترم اذکار، دعاها و نمازهای مخصوص روزها و شبهای این ماه را به نظم خاصی تنظیم نموده و
ص: 8
ایشان فرموده اند. در زمانی که به تألیف این کتاب مشغول بودم مرحوم پدرم را در خواب دیدم که به منزل مسکونی خویش تشریف آوردند و این کتاب را مورد بررسی قرار دادند و نسبت به سطوری از کتاب در رابطه با امر قبولی اعمال و عبادات که شرطش ولایت است نکته ای اشاره نمودند. عمل به دستورات و وظایفی که در این کتاب گرانمایه جمع آوری شده که از مصادر مهم و معتبر فراهم گردیده، وسیلهای برای ترقی و تکامل روح آدمی و مایه تقرب او به درگاه ربوبی
است، همانطور که مؤلف محترم در این زمینه سرودهاند:
هذا کتاب فیه کنز مرام خذ و اغتیم و اذخر لیوم قیامِ فاعمل بما فیه من الآداب * فی خیر شهر من شهور العام 3- مجموعهٔ اشعاره
***
با سپاس فراوان از پروردگار یکتا که پس از تحقیق و نشر اثر جاوید و ارزنده کتاب «مکیال المکارم» که بهترین کتاب در موضوع فوائد دعا برای امام قائم، حضرت ولی عصر معجل الله تعالی فرجه، و کتاب نفیس «آئین جمعه» که جامع ترین کتاب در موضوع فضیلت روز جمعه و اعمال و اداب ان است، از والد محترم مؤلف، توفیق نشر این اثر ارزشمند را که در اداب و اعمال بهترین ماهها که ماه مبارک رمضان می باشد، به ما مرحمت فرمود. از همه کسانی که ما را در بازنویسی و تحقیق و نشر این اثر مهم مساعدت نمودند مخصوصاً از محقق فرزانه و نویسنده توانا حجة الاسلام و المسلمین آقای حاج شیخ علی اکبر مهدی پور دامت برکاته که ویراستاری کتاب و تخریج احادیث آن را به عهده گرفتند و همه کسانی که در مؤسسه الامام المهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف بذل مساعی نمودند، مخصوصاً حجة الاسلام آقای شیخ محمد ظریف، که در تصحیح متن دعاها و تطبیق انها با ادعیه صحیفه های جامعه، تلاشی لازم را مبذول داشتند تشکر و قدردانی می نمائیم. و از خداوند تبارک و تعالی برای همگان اجر و پاداش جزیل مسألت داریم. سید محمد باقر موحد ابطحی 20 ربیع الثانی 1430
ص: 9
الحمدلله رب العالمین، وصلی الله علی سیّد المرسلین محمّد وآله الطاهرین. وبعد، فإنّ حضرة نجل آیة الله صاحب «مکیال المکارم) قدوة الأذکیاء وسلالة الأطیاب، وبقیة أسلافنا العلماء وحملة الآثار، وناشر الأحکام ومآثر محمّد وآله الأطهار، حجّة الإسلام الحاج آقا محمّد الموسوی الفقیه الأحمد آبادی دامت برکاته، مجاز من قبلنا فی نقل الأخبار والزوایات المعتبرة المودعة فی کتب أصحابنا الإمامیة عن مؤلفیها من الکلینی والصدوق، والشیخ وسائر أصحاب الأصول والمصنفات والجوامع الأوّلیة، وغیرها، بحق إجازاتی عن مشایخی فی إیران والعراق والیمن وغیرها، منهم: سیّد الطائفة الإمامیة فی عصره أستاذنا الأعظم آیة الله العظمی آقا حسین الطباطبائی البروجردی قدس سره الشریف وشیخ مشایخ الطائفة صاحب (الذریعة إلی تصانیف الشیعة) الحاج آقا بزرگ الطهرانی قدس سره الشریف، وأوصیه دامت برکاه برعایة الإحتیاط، وأن لا ینسانی فی مظان الدعاء إجابة کتبه بیمناه الداثرة، عبد ربه الغنیّ محمّد علی بن المرتضی الموسوی الموحّد الأبطحی الإصفهانی فی قم المشرّفة لیلة الجمعة التاسع عشر من رجب الخیر عام
1373ه.ش= 1415 ه.ق فی عش آل محمّد وحرم اهل البیت علیهم السلام .
محمّد علیّ الموسوی الأبطحی
ص: 10
الحمدلله الذی یروی عن وجوده وعلمه حدیث خلقه وکتاب وحیه؛
وصلواته علی من أوحی إلیه کتابه، وأمره بتحدیث نعمائه «محمّد خاتم أنبیائه» وعلی آله وعترته الصفوة الذین أورثهم الله کتابه، وقرن طاعتهم بطاعته وطاعة رسوله، ووصفهم بقوله: «وَکُونوا مع الصّادِقینَ» أولئک الذین خلفهم «من لاینطق عن الهوی إن هو إلاً وحی یوحی» بقوله المشهور «انی مخلف فیکم الثقلین کتاب الله و عترتی، ما ان تمسکتم بهما لن تضلوا من بعدی أبداً، فجعلهم خلفاء الوحی وأمناءه مقرونین مع کتابه، فأصبح حدیثهم حدیث الوحی بإسناده وإجازته.
وبعد، فحیث ثبت لدی حملة الحق من العلماء الأعلام:
أنّ أفضل العلوم علم إلهی خالد یکون طریقاً لمعرفة الله تعالی، وسبیلاً لإستنباط أحکام شریعت، ومناراً لإبلاغ رسالت، یتغی طالبه مرضات، وعشر، فقیهاً یوم لقان، وأن أمع العلم ما أسند إلی الوحی، وأخذ من معادن الحکمة وینابیع العصمة بطرق روایات الثقات من أصحاب الأئمة الإثنی عشر الذین یروون عن آبائهم، عن رسول الله صلی الله علیه وسلم عن جبرائیل، عن الله تعالی، ویسندون أحادیثهم بأشرف الإسناد، المشهور بسلسلة الذهب:
کما أنه ورد فی التوقیع المبارک المشهور من إمام العصر عجّل الله تعالی فرجه الشریف:
«وأمّا الحوادث الواقعة فارجعوا فیها إلی رواة حدیثنا، فإنهم حجتی علیکم وأنا حجة الله... و اما محمد بن عثمان العمری...فانه ثقتی وکتابه کتابی»(1)
وفی هذا تصریح واضح بأن رواة أحادیثهم علیه السلام حجج ومراجع.
فعلی هذا الأساس، کان الأصل بعد کتاب الله، أخبار أهل بیت الوحی والعصمة المأثورة عن الرواة الثقات الذین ینظرون فی حلالهم وحرامهم:
وما زال أصحاب الأئمة ولا یزال من بعدهم خلفاً عن سلف یتنافسون بأن یکونوا من رواة أحادیث أئمة أهل البیت علیهم السلام، وفی زمرة المحدّثین عنهم:
وکانوا یأخذون بالحائطة والإحتفاظ علی الرابطة بطرق أسانید روایاتهم المتصلة المأخوذة من الأصول الأوّلیة، مثل الصحیفة السجّادیة الکاملة، وکتب روایات أصحاب الأئمّة، ومن الجوامع الأوّلیة المعروفة مثل الکتب الأربعة «الکافی، من لایحضره الفقیه، التهذیب، الإستبصار» والثانویة
ص: 11
مثل الوافی، و وسائل الشیعة، ومستدرکه، وبحارالانوار، وعوالم العلوم والمعارف والأحوال وتشهد لذلک کله کتب المشیخة والإجازات المحفوظ بعضها فی بحار الأنوار لشیخنا العلامة فخر الأمة المجلسی قدس الله نفسه فی کتاب إجازات المشایخ المظام له، وکتاب إجازاته قدس سره الشریفَ للعلماء الأعلام، بطرقه المتصلة المنتهیة إلی أبواب مدینة علم الرسول صلی الله علیه و آله وسلم، وبعضها فی خاتمة مستدرک الوسائل للمحدّث النوری نوّر الله رمسه.
«فَلّ هذه سبیلی أذعُوا إلی الله علی بصیرة أنا وَ مَنِ اتَّبَعَنی»(1)
وأمّا طریقنا فیتصل بإجازات أساتذتنا ومشایخنا المنام الأعلام بطرقهم العدیدة، المنتهیة روایاتهم !لی الاستاذ الاکمل
آیة الله العظمی محمّد باقر المشهور «بالوحید البهبهانی»، عن والده محمّد أکمل، عن العلّامة شیخ الإسلام «محمّد باقر بن محمّد تقی المجلسی) صاحب «بحار الأنواره بطرقه الکثیرة.
وکذلک المحدّث الکبیر الشیخ عبدالله البحرانی الإصفهانی صاحب «عوالم العلوم والمعارف)، عن شیخه واستاذه العلامة المجلسی.
ثمّ إنّ أوّل من منحنی وشرّفنی بالإجازة شیخی وأستاذی الأکبر فی الفقه والأصول والحدیث والرجال، من علیه الإعتماد وإلیه الإستناد، فخر المذهب، فقیه أهل البیت علیهم السلام، جامع العلوم العقلیة والنقلیة، محیی آثار الشریعة والعلوم الإسلامیة بعد اندراسها، والآمر بتألیف جامع أحادیث الشیعة، الذی انتهت إلیه المرجعیة العلیا للطائفة الاثنی عشریة وزعامة الحوزات العلمیة والرئاسة الدینیة فی عصره حتی تواضع لعظمته المفتی الأعظم من علماء أهل السنّة وشیخ الأزهر «محمود شلتوت» واعترف بأنّ مذهب أهل البیت علیهم السلام وشیعتهم حق،
آیة الله العظمی الحاج السیّد حسین الطباطبائی البروجردی أنار الله برهانه؛
عن جماعة مشایخه العظام والآیات الکرام: الآخوند ملا محمّد کاظم الخراسانی صاحب الکفایة، وشیخ الشریعة الإصفهانی، والسیّد أبوالقاسم الدهکردی الإصفهانی، والحاجّ الشیخ محمّد تقی النجفی الإصفهانی، والحاج علم الهدی الملایری، والشیخ آقا بزرگ الطهرانی قدّس الله اسرارهم.
ومنهم شیخی ومعتمدی وأستاذی فی الفقه والأصول والأخلاق، الجامع للعلوم العقلیة والنقلیة، الفقیه الاصولی، مثال الورع والتقوی آیة الله العظمی الحاج السیّد أحمد الموسوی الخوانساری طاب ثراه، بطریقه وإسناده.
ومنهم ذخر الشیعة والعلم الحجّة، الشیخ الکبیر آیة الله الحاج الشیخ «آقا بزرگ الطهرانی»
ص: 12
صاحب «الذریعة إلی تصانیف الشیعة» و «طبقات أعلام الشیعة» بطرقه وأسانیده المتصلة إلی مرویات أهل البیت علیهم السلام.
ومنهم العلم العلأمة جامع العلوم الإسلامیة، الفقیه الأصولی ونسّابة عصره، المرجع الدینی آیة الله العظمی السیّد شهاب الدین المرعشی النجفی صاحب التألیفات الکثیرة ومنها: ملحقات إحقاق الحق، بطرقه الکثیرة المتوافرة المذکورة فی کتابیه: إجازات المشایخ له قدّس سره، وإجازاته للعلماء؛
ومن أعماله الخالدة تأسیسه مکتبة عامة ضخمة حوت نفائس المخطوطات والکتب بقم المقدّسة عش آل محمّد صلوات الله علیهم أجمعین.
ومنهم الفقیه الأصولی الرجالی الخبیر العارف بأصول القدماء وتصانیف العلماء، صاحب مکتبة نفیسة جامعة لتراث الشیعة من مخطوطات النبلاء، آیة الله الحاج السیّد مصطفی الحسینی ابن آیة الله السیّد أحمد الصفائی الخوانساری، صاحب کتاب کشف الأستار عن وجه الکتب والأسفار بطرقه الکثیرة المتوافرة.
ومنهم العلأمة الحجة الواله فی ولاء أهل البیت من العترة الطاهرة، والدی وأستاذی فی الأدب والفقه والأصول والطب وشیخی فی الإجازة ، آیة الله الحاج السیّد المرتضی الموسوی الموحد الأبطحی قدّس الله نفسه الزکیة بطرقه:
ومنها ما ذکرناه فی سند الصحیفة السجادیة الجامعة.
ومنهم فقیه أهل بیت العصمة والطهارة والمرجع الأعلی للشیعة، والذی انتهت إلیه زعامة الحوزات العلمیة والرئاسة الدینیة فی عصره صاحب تألیفات وتقریرات فی الأصول وفقه الشریعة، آیة الله العظمی الحاج السید محمّد رضا الموسوی الگلپایگانی، مؤسس مؤسّسة دار القران الکریم فی المدرسة العلمیة الجامعة الکبیرة بقم المقدّسة تغمّده الله برحمته الواسعة.
بطریقه المذکور فی إسنادی إلی الصحیفة السجّادیّة الکاملة والجامعة؛
عن شیخه المحدّث الشیخ عبّاس القمّی صاحب مفاتیح الجنان ؛
وعن شیخه الفقیه الاصولی ایة الله أبی المجد الشیخ محمّد رضا النجفی الاصفهانی، صاحب کتاب نهایة الأفکار فی الأصول.
فعلی هذا البناء الرصین والإسناد المتین فی سیرة أئمّة أهل بیت خاتم المرسلین والعلماء الراشدین، لقد استجازنی نجل المرحوم آیة الله السید محمد تقی فقیه أحمد آبادی صاحب (مکیال المکارم فی فوائد الدعاء للقائم علیه السلام» السیّد الواله فی ولاء مولاه عجّل الله تعالی فرجه الذی
ص: 13
أمره بتألیف هذا الکتاب الوحید القیم.
وهو الذی ورث أباه فی الفهم والذکاء والولاء خالی المکرّم حجّة الإسلام والمسلمین الحاج آقا محمّد الفقیه الأحمد آبادی أیده الله لمرضاته.
ولمّا وجدته سلّمه الله تعالی أهلاً ومستحقاً استخرت الله جلّ وعلا وأجزته تیمناً بحق إجازاتی من مشایخی العظام -معنعنة - وطرقی المتصلة، فی الأخذ والروایة والدرایة، بما صحّت لی روایته: من کتب أصحابنا الأقدمین وقدمائنا محدثین، من الجوامع الأوّلیة، والثانویة، وسایر الکتب المعتبرة، لکبراء مشایخنا المحدّثین المتبحّرین؛ ومن کتب نهج البلاغة، والصحیفة السجادیة الجامعة لأدعیة الإمام علیّ بن الحسین علیهماالسلام، وصحیفة الإمام الرضا علیه السلام، وعوالم العلوم والمعارف ومستدرکاتها، وجامع الأخبار والآثار عن النبیّ والأئمّة الأطهار صلوات الله علهم وهوکتاب أرجو من الله أن یکون جامعاً لمافی الأصول والجوامع مستوعباً للاتحادات والتخریجات والمستدرکات.
ومن کتب أهل الستة، صحاحهم وسننهم ومسانیدهم المذکورة فی الإجازات
وآوصیه أیده الله تعالی ونفسی بما وصّی به الله ورسوله وآله، وأوصی به صاحب العصر بالنوافل وزیارتی عاشوراء والجامعة، وبما أوصی به أصحابنا ومشایخ إجازاتنا الامامیة، خاصة وصیّة العلامة لولده الفخر فی خاتمة القواعد:
بملازمة طریقتهم رضوان الله علیهم مراعیاً للتقوی والإحتیاط فی حفظ الأمانات الإلهیة وتراث أهل بیت الرسالة، وأدائها إلی شیعتهم بأمانة وإخلاص، واجتناب تأویل المتشابهات من الأخبار، وانتظار تبیانها من أکمل ورثة الآثار:
وأرجو أن لا ینسانی ووالدی ومشایخی من الدعاء فی الحیاة وبعد الممات
کما أحمد الله تعالی وأسأله أن یجعلنا ممن یبتغی مرضات ربه وممّن ترحّم علیه إمامنا الصادق علیه السلام بقوله «رحم الله امرءاً أحیا أمرنا» وممّن یدعو له إمامنا الغائب الموعود المنتظر المحامی لشیعته عجل الله فرجه الشریف بجاه محمد و عترته الطاهرین.
وآخر دعوانا أن الحمدلله رب العالمین، إنه نعم المولی وهو أرحم الراحمین
کتبه العبد الفاقر إلی رحمة ربه الغافر
محمّد باقر بن السیّد المرتضی الموحد الأبطحی الإصفهانی
ص: 14
ابن الحاج میرزا أبی القاسم الطیب «قدس سرهما»
الحمدلله الذی رفع قدر العلماء، وفضل مدادهم علی دماء الشهداء، وأوطأ لهم أجنحة ملائکة السّماء، وجعلهم ورثة الأنبیاء وأمناءه علی عباده بعد الحجج والأوصیاء، وخصهم بآیة «إنَّمَا یخشی الله من عباده الْعُلَمَاء» ومن علی من حفظ منهم أربعین حدیثاً بأن یحشر فقیهاً عالماً یوم الجزاء.
والصلاة والسّلام علی أشرف الأنبیاء محمّدصلی الله علیه و آله وآله الزهراء الذی أشرف بأنوار صفاتهم الشریعة الغرّاء، وخلقت لأجلهم الأرض والسّماء وما بینهما وما تحت الصخرة الصمّاء، وعلی أوصیائه وعترته الذین قرنهم النبیّ صلی الله علیه و آله بالکتاب الذی أنزل علیه من السماء حیث قال صلی الله علیه و آله و سلم: إنی تارک فیکم الثقلین کتاب الله وعترتی ما إن تمسکتم بهما لن تضلوا أبداً، وفرض طاعتهم ومودتهم علی الخلائق وجعلهم زُرّ الأرض، ولعن من تخلف عنهم أو قدّم علیهم من الأعداء،
أوّلهم المنصوص بکلمة «من کنت مولاه فهذا علیّ مولاه» والمخصوص بکریمة الیوم أکملت لکم، إلخ. و بقوله تعالی: «وَإِنَّهُ فی أم الکتاب لَدَیْنَا لَعَلیّ حَکیم، و«لَنَشألْنَ یومئذٍ عن النعیم» ثم الحسن المزکی، ثم الحسین سید الشهداء، ثم علی بن الحسین زین الأصفیاء، ثم محمّد بن علی باقر علوم الأنبیاء، ثم جعفر بن محمّد الصادق فی الارض والسماء، ثم موسی بن جعفر سیّد الأتقیاء والکاظم علی الأشقیاء، ثم علیّ بن موسی غریب الغرباء،
ثمّ محمّد بن علیّ إمام الأزکیاء، ثم علیّ بن محمّد الهادی إلی الطریق السواء، ثم حسن بن علیّ الشافع یوم الجزاء والمظهر عسکره علی أشقی الأشقیاء
ثم سمیّ جده و کنیه مظهر کمالاته ومظهر احکامه و آیاته، والمنتقم من أعدائه، غوث الزمان صاحب العصر والزمان، خاتم الأوصیاء، الذی یملأ الله تعالی به الأرض قسطاً وعدلاً بعد ما ملئت ظلماً وجوراً، ولولم یبق من الدنیا إلاً یوم لطوّل الله ذلک الیوم حتی یخرجه، ویظهره علی الدین کله ولو کره المشرکون، ذاک ابن النبی المصطفی وابن علی المرتضی وابن فاطمة الزهراء روحی له الفداء، صلوات الله علیهم أجمعین صلاة توجب لهم الرضا، واللعن علی أعدائهم والغاصبین لحقوقهم والمقدمین علیهم والمنکرین لفضائلهم و شؤونهم الی یوم الجزاء.
و بعد، فإنّ من فضل الله تعالی علی العباد أن سهل لهم طریق السداد وبین لهم منهج الرشاد فجعل لدینه وأحکامه حفظةً وعلماء فضلاء مستودعین، فصار یتلقن الخلف منهم عن السلف ما
ص: 15
استودعوا من أهل العصمة والشرف حفظاً لها عن الضیاع وصوناً عن الانقطاع والتلف، واهتم أهل الدین والعلماء فی ضبط ماورد عنهم وروایة أخبارهم واتباع آثار هم خلفاً عن سلف.
ومن جملة من اقتدی بهم واهتمّ فی ضبط روایاتهم وأخبارهم واستیداعها فی الرّبر والدفاتر جناب السیّد السند والحبر المعتمد، الناهج مناهج الرّشد والرّشاد والدارج مدارج الفضل والسّداد ذو الفهم العالی والفکر الصافی، نور عیون العلماء ومشکاة قلوب الفقهاء، اللوذعی الألمعیّ سیدنا الممجد وسندنا الأمجد «آقا محمّد فقیه أحمد آبادی» جعل الله عواقب أموره غیراً من أوائله وأیده لترویج شریعة جدّه وإرشاد الغافلین وتذکیر العالمین ابن المرحوم المغفور المبرور السیّد الفقیه العالم الکامل والورع الناطق الباذل والمجتهد العارف العامل ذی التصانیف والتآلیف الأنیقة والتحقیقات الرشیقة أبو المکارم سیدنا المفضال صاحب «ابواب الجنات» و «المکیال»، العالم الربانی والحبر الصمدانی مولانا الزکی النقیّ الحاج میرزا محمّدتقی حشره الله تعالی مع النبیّ والوصیّ، فإنه دام توفیقه مع اشتغاله فی الأیام واللیالی بتحصیل العلم وإرشاد الناس بالمواعظ ونشر آثار أجداده الطاهرین - حفظه الله عن أعین الحاسدین - لم یخل عن التألیف والتصنیف.
فلقد ألف کتاب «کنز المرام فی أعمال شهر الصیام» مشتملاً علی وظائف الأنام فی شهر الصیام محتویا علی تحقیقات علمیة رشیقة و تدقیقات انیقة.
فلعمری مع أنه دام تأییده فی عنفوان شبابه وأوائل إظهار شؤونه وکماله وفق لأمر خطر ماله من نظیر، وکذا کتاب «مفتاح الشرف» فشکر الله سعیه و جعله من حفظة آثار آهل البیت والعصمة صلوات الله علیهم أجمعین.
ثم إنه حفظه الله تعالی وأیده قد حضر عندی برهة من الزمان لمذاکرة متاجر الشیخ الأستاذ فاستجازنی لحسن ظنه بی، فوجدته أهلاً جلیلاً فأجزته -تبرّکاً وتیمناً للانتظام فی سلک الرواة والإندراج فی حزبهم - أن یروی عن الحقیر الفقیر کلما صخت لی روایته وحسنت لی درایته من کتب الأخبار التی علیها المدار فی الأعصار والأمصار کالکافی والوافی والتهذیب والإستبصار والبحار وبصائر الدرجات للصفار وسائر الکتب المعتبرة عند أولی العلم والأبصار، وکلما أروی عن مشایخی العظام وأساتیذی الکرام علیهم رضوان الله الملک العلام:
منهم الشیخ الفقیه العالم الربانی والعابد الحبر الصمدانی أفقه فقهاء عصره، السدید فی اجراء الحدود علی الموالی والعبید مذکر أهل الیقین بمواعظه وکلماته، الآمر بالمعروف والتاهی عن المنکر والقامع للملحدین الذی صار مرجعاً للعلماء والمتعلمین وانتهت إلیه الرئاسة والإستجازة والقضاوة، علم الأعلام آیة الله الملک العلام، أبو الأرامل والأیتام عزّ العلماء والاسلام حامی شریعة
ص: 16
سیّد الأنام، مرغم أنوف أهل الفسق والآثام، شیخنا وأستاذنا الأعظم ومولانا المعظم الوفی «مولی محمّد حسین المعروف بالفشارکی، أطاب الله رمسه الشریف، عن شیخه وأستاذه قبلة أهل الدین وکعبة المسلمین الشیخ زین العابدین المازندرانی، عن شیخه وأستاذه أستاذ الفقهاء الکرام صاحب جواهر الکلام، عن شیخ العماد السید جواد، عن شیخه الحبر النبیل و البحر العمیق بحر العلوم، عن شیخه شیخ الأعلام آقا محمّدباقر الأستاذ عن شیخه الأفضل محمّد أکمل، عن شیخه المجلسی، عن والده النقی محمّد تقیّ، عن بهاء الملة والدین الشیخ البهائی عن مشایخه بأسناده الکثیرة الصحیحة النقیة المزبورة فی کتابه المسمّی بالأربعین، عن الأئمّة الطاهرین صلوات الله علیهم أجمعین.
ومنهم الشیخ الفقیه العالم الزاهد العابد الناطق الحاکم الواعظ الباکی المناجی ربه فی الأیام واللیالی، جامع المعقول والمنقول، ملاذ العلماء والمجتهدین الربانی مولانا الشیخ أبوالفضل الرّیزی اللنجانی حشره الله مع الأئمة الطاهرین صلوات الله علیهم، عن شیخه وأستاذه أستاذ الفقهاء والمجتهدین رئیس العلماء والمحققین حجّة الإسلام والمسلمین آیة الله علی العالمین العالم الربانی الحاج میرزا حبیب الله الغروی الجیلانی بأسناده المنتهیة إلی الأئمة الطاهرین المحفوظة فی محلتها.
ثم أوصیک یا ولدی وقرّة عینی بتقوی الله المنجی من الهلکات فی المعاش والمعاد وأن ترقی کل حدیث ترید آن تنقله ثم ترویه فقد قال الصادق علیه السلام: حدیث تدریه خیر من آلف حدیث تروی. وألتمس منک و وصیلک آن لا تنسانی فی الدعوات فی الحیاة وبعد الممات سیما فی مظان الإجابات وفی الوتیرات وعُقیب الصلوات وإذا وفقت للتشرّف بإحدی العتبات العالیات للزیارات، کما أوصانی بذلک مشایخی فی طئ التصدیقات والإجازات، فإنی أفقر فقیر إلی الدعوات فی الحیاة والممات، حرره به العبد الآثم محمّد بن أبی القاسم الطبیب، الشهیر بالأحمد آبادی فی لیلة الثالث من شهر رجب المرجّب من سنة ١3٥٨.
الأحقر محمّد الأحمد آبادی
ص: 17
حم (1) وَ الْکِتابِ الْمُبِینِ (2) إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةٍ مُبارَکَةٍ إِنَّا کُنَّا مُنْذِرِینَ (3) فِیها یُفْرَقُ کُلُّ أَمْرٍ حَکِیمٍ (4) أَمْراً مِنْ عِنْدِنا إِنَّا کُنَّا مُرْسِلِینَ (5) رَحْمَةً مِنْ رَبِّکَ إِنَّهُ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ <<سوره دخان>>
إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ (1) وَ ما أَدْراکَ ما لَیْلَةُ الْقَدْرِ (2) لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ (3) تَنَزَّلُ الْمَلائِکَةُ وَ الرُّوحُ فِیها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کُلِّ أَمْرٍ (4) سَلامٌ هِیَ حَتَّی مَطْلَعِ الْفَجْرِ (5) <<سوره قدر>>
شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدیً لِلنَّاسِ وَ بَیِّناتٍ مِنَ الْهُدی وَ الْفُرْقانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْکُمُ الشَّهْرَ فَلْیَصُمْهُ وَ مَنْ کانَ مَرِیضاً أَوْ عَلی سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَ یُرِیدُ اللَّهُ بِکُمُ الْیُسْرَ وَ لا یُرِیدُ بِکُمُ الْعُسْرَ وَ لِتُکْمِلُوا الْعِدَّةَ وَ لِتُکَبِّرُوا اللَّهَ عَلی ما هَداکُمْ وَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ (185) وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ فَلْیَسْتَجِیبُوا لِی وَ لْیُؤْمِنُوا بِی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ (186) << سوره بقره>>
ص: 18
ص: 19
ص: 20
ص: 21
الحمدللّه الّذی فضّل علی الشهور «شهر رمضان» الّذی اُنزل فیه القرآن، وأوجب علینا صیامه لفوزنا بالغفران، ومنّ علینا فیه بالبرکة والرّحمة والإحسان، والصّلاة والسّلام علی النّبیّ الّذی اُنزل علیه القرآن واستحکمه بمحکم الفرقان، وعلی آله الطّاهرین، لاسیّما قیّم الزّمان، ولعنة اللّه علی أعدائهم أهل الکفر والطّغیان.
امّا بعد، بنده شرمنده جانی، محمّد بن محمّد تقی الموسوی الاصفهانی عفی اللّه تعالی عنهما، به عرض برادران ایمانی می رساند که بر حسب نصّ آیه شریفه: «هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَالَّذِینَ لاَ یَعْلَمُونَ»(1) واحادیث فراوان رسیده از ائمّه اطهار علیهم السلام و براهین عقلی؛ برترین شرف وکمالی که موجب عزّت و شرافت و تقرّب انسان به پیشگاه خداوند منّان می گردد و به وسیله آن شرف انتساب و وراثت پیامبران عظیم الشّأن وأئمّه اطهار علیهم السلام را به دست می آورد، علم و فضیلت است. دانش و فضیلت بزرگترین نعمتی است که خداوند به بندگانش ارزانی داشته است، چنانکه امیر بیان مولای متّقیان علیه افضل الصلاة والسلام می فرماید:
«العلم إمام العقل والعقل تابعه، یلهمه اللّه السّعداء، ویحرّمه الأشقیاء».(2)
برای ادای شکر این نعمت که موجب مزید آن گردد، هیچ وسیله ای بهتر از بیان و نشر و آموزش آن به دیگران نیست و برای حفظ و بقای آن نیز هیچ راهی محکم تر و استوارتر از تألیف و تصنیف و ثبت در دفاتر نیست، چنانکه رئیس مذهب، امام به حق ناطق، حضرت جعفر صادق علیه السلام به مفضّل فرمود:
«اکتب وبثّ علمک فی إخوانک، فإن متّ فأورث کتبک بنیک، فإنّه یأتی علی النّاس زمان هرج لایأنسون فیه إلاّ بکتبهم».(3)
ص: 22
و در احادیث فراوان آمده است که: در روز قیامت مرکّب عالمان را با خون شهیدان موازنه می کنند، پس مرکّب عالمان برتری می یابد.(1)
رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم در وصیت خود به امیرمؤمنان علیه السلام فرمود: «یا علی، من حفظ من اُمّتی أربعین حدیثا یطلب بذلک وجه اللّه عزّ وجلّ، والدّار الآخرة، حشره اللّه یوم القیامة مع النّبیّین والصدّیقین والشّهداء والصّالحین وحسن اولئک رفیقا».(2)
از توفیق پروردگار، در پرتو عنایات أئمّه اطهار علیهم السلام و مرحمت حضرت بقیة اللّه، ارواحنا فداه، در عنفوان جوانی، برای اینجانب توفیق اشتغال به تحصیل علوم دینی و کسب معارف اهلبیت علیهم السلام حاصل گردید، بر خود وظیفه دیدم که در حدّ توان شکر این نعمت را به جای آورم و مشمول این آیه شریفه گردم که می فرماید: «لئن شکرتُم لأزیدنّکم».(3)
از این رهگذر به تألیف رساله ای در معارف حقّه مصمّم شدم.
با توجه به اینکه اساس همه علوم و معارف، آن دانشی است که به مراتب بندگی در آستان حضرت احدیّت مربوط باشد.
و نیکوترین زمان ادای عبودیت در ماه مبارک رمضان می باشد، و لذا تصمیم گرفتم که رساله ای در بیان مطالبی که به این ماه تعلّق دارد بنویسم.
در این رساله آداب ادای حق عبودیت را به طور خلاصه از کتب معتبره گردآوردم و اگر می خواستم به تفصیل بنویسم بسیار طولانی می شد، و لذا به همین مقدار بسنده کردم و آن را «کنز المرام فی أعمال شهر الصّیام» نام نهادم
و آن را بر یک مقدمه، و سه بخش و یک خاتمه مرتب ساختم.
ص: 23
پیشگفتار
vاسامی ماه مبارک رمضان
v سر آغاز سال قمری
v گوشه ای از فضایل ماه رمضان
v درک ماه رمضان در اماکن مقدسه
v روزه ماه رمضان و گوشه ای از اسرار آن
v فضایل و فواید روزه
v عنایات ویژه پروردگار به روزه داران
v درجات روزه داران
v آداب روزه داری
ص: 24
1) یکی از نامهای ماه مبارک صیام «رمضان» است.
رمضان از نامهای خداوند منّان است، ماه رمضان یعنی: ماه خدا و لذا در حدیث آمده است که نگوئید: رمضان آمد و رمضان رفت، بلکه بگویید: «ماه رمضان».(1)
مرحوم طریحی از شهید اول نقل کرده که در کتاب «نکت الارشاد» فرموده است: هر کس بگوید: «رمضان» و ماه را به آن اضافه نکند صدقه بدهد و یک روز به عنوان کفّاره روزه بگیرد.(2)
گلواژه «رمضان» از ریشه «رَمَض» به معنای گداخته شدن ریگهای بیابان در اثر تابش آفتاب است.(3)
در ماه رمضان نور معرفت و محبّت الهی بر دلهای اولیاء الهی می تابد، تابش متّصل انوار الهی تأثیری همانند تابش آفتاب در آن دلها ایجاد می کند، این دلها به یاد وصال و قرب خدا و از ترس ابتلا به هجران او مشتعل می شود و بدنهای آنها در اثر عبادت و مجاهدت عبودیّت گداخته می گردد و در روزهای طولانی حرارت تشنگی و گرسنگی نیز بر آن افزوده می شود.
از دیگر معانی «رمض» باران پاییزی است که بر زمین خشک و تفتیده ببارد.(4)
بارش رحمت الهی در ماه رمضان دلهای مؤمنان را سیراب نماید و قلوب بندگان را از تیرگی معاصی بزداید.
2) یکی دیگر از اسامی ماه رمضان «مضمار» است، مضمار در لغت آن است که اسب مسابقه را به مدت چهل روز به روش خاصی ریاضت بدهند و به شیوه
ص: 25
خاصی پرورش دهند تا برای مسابقه مهیّا شود، این مدّت تعیین شده را «مضمار» گویند.(1)
روزه داران در مکتب تربیتی ماه رمضان به مدّت یکماه ریاضت می کشند و خود را برای ورود به عرصه مسابقه مهیّا می سازند، تا در میدان عبودیّت گوی سبقت را از همگان بربایند. امام حسین علیه السلام در این رابطه می فرماید:
«إنّ اللّه عزّ وجلّ جعل شهر رمضان مضمارا لخلقه یستبقون فیه بطاعته إلی رضوانه، فسبق فیه قوم ففازوا، وتخلّف آخرون فخابوا».(2)
[خداوند منّان ماه رمضان را «مضمار» (عرصه مسابقه) برای بندگان قرار داده که در آن به وسیله اطاعت او به سوی رضوانش سبقت بجویند، جمعی در آن پیشی گرفتند و به سعادت رسیدند، و گروهی در آن تخلّف کردند و زیانکار شدند].
3) یکی دیگر از نامهای ماه رمضان «شهر اللّه» یعنی ماهِ خدا است. چنانکه رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم در خطبه مشهور خود در آستانه ماه رمضان فرمود:
«أیّها النّاس قد أقبل علیکم شهراللّه بالبرکة والرّحمة والمغفرة»(3)
[هان ای مردمان، ماه خدا به سوی شما روی آورده، با برکت، رحمت و مغفرت].
از دیگر اسامی ماه رمضان:
4) شهر الصّیام؛ ماه روزه
5) شهر الاسلام؛ ماه اسلام
6) شهر الطّهور؛ ماه پاکیزگی
7) شهر التّمحیص؛ ماه خالص شدن و پاک شدن
8) شهر القیام؛ ماه شب زنده داری می باشد، که این پنج عنوان را امام
ص: 26
زین العابدین، فخر السّاجدین، امام سجّاد علیه السلام در نیایش معروف خود که به هنگام حلول ماه رمضان تلاوت می کردند، بر ماه رمضان اطلاق فرموده اند.(1)
در این ماه بندگان خدا با روزه داری شعائر اسلام را تجلّی خاصّی داده، به خودسازی پرداخته، از گناهان و رذایل اخلاقی خود را تطهیر نموده، در یک آزمون بزرگ شرکت می کنند و شبها را با تهجّد و عبادت سپری می کنند.
از دیگر اسامی ماه رمضان:
9) شهر البرکة؛ ماه برکت
10) شهر الانابه؛ ماه بازگشت به سوی خدا
11) شهر التّوبه؛ ماه ندامت و توبه از گناهان
12) شهر المغفرة؛ ماه مغفرت و بخشودگی
13و14) شهر العتق من النّار و الفوز بالجنّة - ؛(2) ماه آزادی از آتش جهنّم و دست یابی به بهشت می باشد، که این شش عنوان را رسول گرامی اسلام بر ماه مبارک رمضان اطلاق فرموده است.(3)
15) شهر الثّواب؛ ماه پاداش
16) شهر الرّجا؛ ماه امید
این دو عنوان نیز در فرازهای دعای شب چهارم ماه رمضان از پیامبراکرم صلی الله علیه و آله آمده است.(4)
17) شهر الصّبر؛ ماه شکیبایی
18) شهر المواسات؛ ماه مواسات کردن با برادران ایمانی
این دو عنوان را نیز رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم در خطبه مشهور خود _ که در آخرین جمعه ماه شعبان ایراد نمودند _ آورده اند.(5)
ص: 27
19) شهر الرّحمة؛ ماه رحمت
این نیز در بیان پیامبر رحمت آمده است.(1)
20) سیّد الشّهور؛ سرور ماه ها
که آن نیز در بیانات پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم بیان شده است.(2)
این بود تعدادی از نامهای ماه مبارک رمضان در کلمات نورانی پیشوایان معصوم علیهم السلام ، که هر کدام بُعدی از ابعاد ماه مبارک رمضان را بیان می کنند.
متداول در میان مسلمانان آن است که ماه محرم را اول سال قمری به حساب می آورند، جز اینکه آن را «هجری» می نامند و مبدأ آن را از هجرت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به حساب می آورند. هیچ تردیدی نیست که هجرت پیامبر در ماه ربیع الاول و در اولین شب آن بود و لذا ایجاب می کرد که اول سال همان اول ربیع المولود باشد، جز اینکه بیمار دلان آن را تغییر دادند و از اوّل محرّم الحرام قرار دادند، زیرا شب اول ربیع «لیلة المبیت» است، یعنی همان شبی است که امیرمؤمنان علیه السلام در بستر پیامبر خوابید و جان خود را سپر جان پیامبر قرار داد و خداوند به فرشتگان با ایثار و مواسات آن حضرت مباهات نمود.(3)
متولّیان امر دیدند اگر اول ربیع را سرآغاز سال قرار بدهند، همه جا مراسم اول سال با ذکر منقبت مولای متّقیان مزیّن خواهد شد و لذا دو ماه آن را عقب کشیدند و اول محرم را سرآغاز سال جدید قرار دادند.
اگر چه در نقلی از اول محرم به عنوان اوّل سال تعبیر شده(4) جز اینکه سندش «مرفوعه» است و نمی توان به آن اعتماد نمود.
ولی در حدیثی از امام صادق علیه السلام از ماه رمضان به «غرّة الشهور»
ص: 28
(طلیعه ماه ها)(1) و در حدیث دیگری به «رأس السّنة» (سرآغاز سال) تعبیر شده است.(2)
با توجّه به اضافه این ماه به لفظ جلاله: «شهر اللّه» (ماه خدا) و نزول قرآن در شب قدر در ماه رمضان، ایجاب می کند که این ماه از قداست و جلالت خاصّی برخوردار باشد و بر دیگر ماه ها مقدّم شود.
از رسول گرامی اسلام روایت شده که فرمود: خداوند از روزها؛ روز جمعه، و از ماه ها؛ ماه رمضان و از شبها؛ شب قدر را برگزید.(3)
روایات وارده در فضیلت ماه رمضان بسیار فراوان است، تنها به شماری از آنها اشاره می کنیم و به جهت اختصار ترجمه آنها را بیان می نمائیم:
1) شیخ صدوق به سند معتبر از امام رضا علیه السلام روایت کرده که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم در آخر ماه شعبان خطبه ای خواند و فرمود:
ایّها النّاس، بدرستیکه روی آورده است به سوی شما ماه خدا با برکت، رحمت و آمرزش، ماهی که نزد خدا بهترین ماه هاست، روزهایش بهترین روزها، شبهایش بهترین شبها و ساعتهایش بهترین ساعتهاست.
ماهی که در آن به ضیافت خدا فراخوانده شده اید و از اهل کرامت خدا گردیده اید.
نَفَسهای شما در آن ثواب تسبیح و خواب شما ثواب عبادت دارد، عملهای شما در آن مقبول و دعاهای شما در آن مستجاب است.
پس با نیّتهای درست و دلهای پیراسته از گناه و صفات ناپسند، از خدا بخواهید که به شما توفیق روزه داری و تلاوت قرآن در آن عنایت کند، که محروم، و بد
ص: 29
عاقبت کسی است که در آن از آمرزش خدا محروم باشد.
با تشنگی و گرسنگی خود در این ماه به یاد تشنگی و گرسنگی روز قیامت باشید، بر فقیران و مستمندان تصدّق کنید، سالمندان را احترام کنید، بر کودکان ترحّم نمایید، خویشاوندان را نیکی و احسان و دیدار کنید، زبانهای خود را از آنچه نباید گفت نگهدارید، دیده های خود را از مناظری که حلال نیست بپوشانید، گوشهای خود را از صداهای حرام باز دارید، یتیمان را نوازش کنید، تا بعد از شما با یتیمان شما همانگونه رفتار شود.
از گناهان به سوی خداوند توبه کنید، در اوقات نماز دستهای خود را به حال نیایش به سوی آسمان برافرازید، که وقتهای نماز بهترین وقتها می باشد و در آن ساعت ها حق تعالی با دیده رحمت به سوی بندگان می نگرد، به مناجات آنها پاسخ می گوید ، به نداهای آنها لبّیک می گوید ، خواسته های آنها را مستجاب می کند.
هان ای مردمان، جانهای شما در گرو اعمال شماست، پس با طلب آمرزش خود را از گرو به در آورید، پشتهای شما در زیر بار گران گناهان خمیده است، با سجده های طولانی آنها را سبک گردانید.
خداوند منّان به عزّت خود سوگند یاد کرده که نمازگزاران و سجده کنندگان را عذاب نکند و با آتش جهنّم آنها را به وحشت نیندازد.
هان ای مردمان، هر کدام از شما مؤمن روزه داری را در این ماه افطاری بدهد، پاداش آزاد کردن برده ای را خواهد داشت و گناهان گذشته اش آمرزیده خواهد شد.
برخی از صحابه گفتند: یا رسول اللّه همه ما توان آن را نداریم، فرمود: خود را با افطاری دادن روزه داران، اگرچه با نصف یک عدد خرما باشد یا به شربت آبی باشد از آتش جهنّم باز دارید، به خدا سوگند خداوند به کسانی که بیش از این توان نداشته باشند، همان پاداشها را مرحمت می کند.
هان ای مردمان، هر کس در این ماه اخلاقش را نیکو گرداند به آسانی از
ص: 30
صراط می گذرد، روزی که قدمها بر آن بلغزد، و هر کس در این ماه بر غلامان و کنیزان خود آسان بگیرد، خداوند در قیامت حساب او را آسان بگیرد
و هر کس در این ماه شرّ خود را از مردم باز دارد، خداوند در روز قیامت خشم خود را از وی باز دارد.
هر کس در این ماه یتیمی را نوازش کند، خداوند او را در قیامت گرامی می دارد، هر کس در این ماه با خویشان خود صله واحسان کند، خداوند او را مشمول رحمت خود گرداند وهر کس در این ماه رشته پیوندش را از خویشاوندان قطع کند، خداوند در قیامت رحمت خود را از او دریغ فرماید.
هر کس در این ماه نماز مستحبی به جای آورد، خداوند برای او برات آزادی از آتش جهنم صادر فرماید وهر کس در این ماه نماز واجب خود را ادا کند، خداوند به او پاداش هفتاد نماز عطا فرماید. هر کس در این ماه بر من وآل من زیاد صلوات بفرستد، خداوند ترازوی عمل او را سنگین نماید، در روزی که ترازوی اعمال در آن سبک باشد. هر کس در این ماه یک آیه از قرآن بخواند، خداوند به او پاداش یک ختم قرآن در دیگر ماه ها را عنایت فرماید.
هان ای مردمان، درهای بهشت در این ماه باز است، از خدا بخواهید که آن را به روی شما نبندد، درهای جهنم در این ماه بسته است، از خدا بخواهید که آن را به روی شما نگشاید، شیاطین در این ماه در بند هستند، از خدا بخواهید که آنها را بر شما مسلّط نگرداند.(1)
2) شیخ صدوق با سلسله اسنادش از امام صادق علیه السلام روایت کرده که مولای متّقیان امیرمؤمنان علیه السلام در نخستین روز از ماه رمضان در مسجد اعظم کوفه خطبه ای ایراد کردند، پس از حمد و ثنای پروردگار و ستایش رسول عالمیان فرمودند:
هان ای مردمان، خداوند منّان این ماه را بر دیگر ماه ها برتری داده، همانگونه که ما اهلبیت را بر دیگر مردمان برتری داده است.
ص: 31
در این ماه درهای آسمان باز می شود، درهای رحمت گشوده می گردد، ودرهای جهنّم بسته می شود. در این ماه فریادها شنیده می شود، دعاها مستجاب می گردد، بر گریه ها ترحّم می شود.
در این ماه شبی هست که در آن شب فرشتگان از آسمان فرود می آیند وبر مردان و زنان روزه دار، به اذن و رخصت پروردگارشان تا طلوع فجر درود می فرستند، و آن شب قدر است که خداوند دو هزار سال پیش از آنکه آدم را بیافریند، ولایت مرا مقدّر فرموده است.
پاداش روزه گرفتن در روز قدر از روزه هزار ماه برتر است و پاداش عبادت در شب قدر از عبادت هزار ماه برتر است.
هان ای مردمان، آفتاب های ماه رمضان و مهتاب های آن با رحمت پروردگار بر مردان و زنان روزه دار طلوع می کند.
هیچ شب و روزی در ماه رمضان نیست، جز اینکه جایزه های خداوند منّان در آن از آسمان بر این امّت نثار می شود، هر کس در این ماه به دُر شاهواری از نثارهای الهی دست بیابد، در روز رستاخیز در نزد خدا گرامی می شود وهر کس در نزد پروردگار گرامی شود، خداوند بهشت را جایگاه او قرار دهد.
هان ای بندگان خدا، این ماه همانند دیگر ماهها نیست، روزهای آن بهترین روزها و شبهای آن بهترین شبها و ساعتهای آن بهترین ساعتها می باشد، شیاطین در آن در غل و زنجیر در بند هستند.
خداوند در این ماه روزی ها را افزون و عمرها را طولانی سازد و اسامی زائران بیت خود را در آن ثبت می کند.
ماه رمضان با رحمت و مغفرت، روح و ریحان، خشنودی و رضوان پروردگار با اهل ایمان مواجه می شود.
هان ای روزه دار، جایگاه خود را به دقّت بررسی کن، تو در این ماه در ضیافت پروردگار هستی، نیک بیاندیش که شب و روزت چگونه سپری می شود و اعضاء و جوارح خود را از گناه چگونه محافظت می کنی؟ مبادا شبها را با خواب و روزها
ص: 32
را به غفلت سپری کنی! و ماه رمضان به پایان برسد، در حالی که بار گناه بردوش تو سنگینی کند، و هنگامی که روزه داران پاداشهای خود را دریافت می کنند تو از زیانکاران باشی، آنها تاج کرامت بر سر بگذارند و تو محروم گردی، آنها در جوار رحمت پروردگارشان سعادتمند شوند و تو از رانده شده ها باشی!
هان ای روزه دار، اگر از درگاه آقای خود رانده شوی به کدامین درگاه روی خواهی کرد؟ اگر پروردگارت تو را محروم سازد، چه کسی بر تو احسان خواهد کرد؟ اگر او تو را خوار سازد، چه کسی تو را گرامی خواهد داشت؟ اگر او تو را ذلیل کند، چه کسی به تو عزّت خواهد داد؟ اگر او تو را وانهد، چه کسی تو را یاری خواهد نمود؟ اگر او تو را در میان بندگانش جای ندهد، طوق بندگی چه کسی را بر گردن خواهی آویخت؟ اگر او از سرِ تقصیرهای تو نگذرد، از چه کسی امید آمرزش خواهی داشت؟ اگر او حقوق خودش را از تو طلب کند، چه پاسخی خواهی داد؟
هان ای روزه دار در شبها و روزهای این ماه با تلاوت قرآن به سوی او تقرّب بجوی، که قرآن شفاعت کننده ای است که شفاعتش پذیرفته می شود. قرآن در روز رستاخیر در مورد تلاوت کنندگان خود شفاعت می کند و آنها به میزان تلاوت خود بر درجاتشان افزوده می گردد.
هان ای روزه دار، بر تو بشارت باد، هر نفسی که در این ماه می کشی ثواب تسبیح دارد و خواب تو در این ماه عبادت به شمار می آید، طاعتهای تو در این ماه پذیرفته و گناهانت آمرزیده است، به آواز تو در این ماه توجّه می شود و به مناجاتهای تو ترحّم می شود، که من از حبیب خودم رسول گرامی صلی الله علیه و آله وسلم شنیدم که فرمود: خداوند منّان را به هنگام افطار در هر شبی از شبهای رمضان آزاد شدگانی از آتش جهنّم است، که تعداد آنها را جز خدا نمی داند، تعداد آنها در علم غیب خداوند محفوظ است، چون آخرین شب ماه رمضان فرا رسد، به تعداد کسانی که در طول ماه آمرزیده، در آن شب می آمرزد.
پس مردی از اهل همدان برخاست و عرضه داشت: ای امیر مؤمنان از آنچه از
ص: 33
حبیب خود پیرامون ماه رمضان شنیده ای باز هم برای ما بازگوی.
فرمود: آری از برادر و پسر عمویم پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم شنیدم که فرمود:
هر کس ماه رمضان را روزه بدارد و خود را از چیزهایی که خدا حرام کرده است نگاه دارد، وارد بهشت شود. مرد همدانی گفت: ای امیر مؤمنان از آنچه از حبیب خود شنیده ای بازهم برای ما بازگو کن.
فرمود: آری از خلیل خود پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم شنیدم که فرمود: هر کس ماه رمضان را با انگیزه ایمان و با قصد قربت روزه بگیرد، وارد بهشت می شود.
مرد همدانی گفت: از آنچه حبیب خود در مورد این ماه به شما فرموده برای ما بازگوی.
فرمود: آری از سرور و سالار اولین و آخرین شنیدم که فرمود: هر کس ماه رمضان را روزه بگیرد و هرگز با حرام افطار نکند وارد بهشت شود.
مرد همدانی گفت: از آنچه از سرور عالمیان شنیده ای برای ما بازگو کن.
فرمود: از سرور پیامبران، سالار رسولان و آقای فرشتگان مقرّب، شنیدم که فرمود: بهترین اوصیا در بهترین ماه ها کشته می شود.
پرسیدم: بهترین اوصیا کیست و بهترین ماه ها کدام است؟
فرمود: بهترین ماه ها ماه رمضان و بهترین اوصیا تو هستی ای علی.
گفتم: یا رسول اللّه! آیا این حادثه حتما رخ خواهد داد؟
فرمود: آری، سوگند به پروردگارم، که شقی ترین امّت من، همسنگ پی کننده ناقه صالح برانگیخته شود و ضربتی بر فرق تو بزند که محاسن تو از خون سرت خضاب گردد.
مردم شروع به گریه و فغان نمودند و امیر مؤمنان خطبه اش را قطع کرد و از منبر پایین آمد.(1)
3) شیخ صدوق به سند خود از امام باقر علیه السلام روایت کرده که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم به هنگام مراجعت از عرفات در منی وارد مسجد شد، مردم بر گرد آن حضرت گرد
ص: 34
آمدند و در مور شب قدر پرسش کردند، او خطبه ای ایراد نمود و فرمود:
هان ای مردمان، بدانید که هر کس ماه رمضان بر او وارد شود در حالی که سالم و تندرست باشد، پس روزها را روزه بگیرد و بخشی از شبهای آن را به عبادت سپری کند، به نمازهای خود مواظبت کند، به جمعه ها و نماز عید مبادرت نماید، ثواب شب قدر را دریافته، به جایزه های پروردگار نایل می شود.
در پایان امام صادق علیه السلام افزود : به خدا سوگند به جایزه هایی نایل می شود که همانند جایزه های بندگان نمی باشد.(1)
4) امام صادق علیه السلام همواره در آستانه ماه رمضان به فرزندان خود توصیه می کرد و می فرمود: چون ماه رمضان وارد شود خود را به تلاش و کوشش وا دارید، که روزی ها در آن تقسیم می شود، اجل ها در آن نوشته می شود، اسامی حاجی ها در آن ثبت می گردد و در آن شبی هست که عبادت در آن از عبادت هزار ماه بهتر است.(2)
5) امام صادق علیه السلام فرمود: در هر شب از شبهای ماه رمضان خداوند افرادی را از آتش جهنم آزاد می کند، به جز کسی که با شراب افطار کند، چون آخرین شب ماه رمضان فرا رسد، به تعداد همه کسانی که در طول ماه رمضان آزاد کرده، در آن شب از آتش جهنم آزاد می کند.(3)
6) امام باقر علیه السلام فرمود: سه روز به ماه رمضان مانده بود که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم به بلال امر فرمود که مردم را به سوی مسجد فراخواند، چون در مسجد گردآمدند، بر فراز منبر رفته، سپاس و ستایش خداوند را به جای آورد و فرمود:
هان ای مردمان، این ماه(ماه رمضان) فرا رسیده، که سرور و سالار همه ماه ها می باشد، در این ماه شبی هست که از هزار ماه بهتر است. در این ماه درهای جهنّم بسته می شود و درهای بهشت باز می شود، هر کس ماه رمضان را درک کند و در
ص: 35
آن آمرزیده نشود، از رحمت خدا دور باد؛ هر کس پدر و مادرش را درک کند و آمرزیده نشود، از رحمت خدا دور باد؛ هر کس نام من در پیش او برده شود و به من درود نفرستد و آمرزیده نشود، از رحمت خدا دور باد.(1)
7) امام سجّاد علیه السلام می فرمود: خداوند منّان در هر شبی از ماه رمضان هفتاد هزار هزار نفر از آتش جهنّم به هنگام افطار آزاد می کند، همه آنها از کسانی هستند که مستوجب آتش بودند.(2)
8) امام صادق علیه السلام فرمود: خداوند منّان در شب اوّل ماه رمضان هر تعدادی از بندگان را که بخواهد می آمرزد، در شب دوّم دو برابر، در شب بعد دو برابر آن... در شب آخر ماه رمضان دو برابر آنچه را که در شبهای قبل مضاعف شده، از آتش جهنم آزاد می کند.(3)
9) امام رضا علیه السلام فرمود: هر کس بخواهد از گناهی توبه کند، پس در ماه رمضان توبه کند که این ماه، ماه توبه و انابه، ماه آمرزش و رحمت است، شبی از شبهای این ماه نیست، جز اینکه خدای را در آن آزاد شده هایی از آتش جهنّم است که هر یک از آنها به سبب گناهشان مستوجب آتش بودند.(4)
10) رسول اکرم صلی الله علیه و آله در اوّلین شب از دهه سوّم ماه رمضان (شب بیست و یکم) برخاست، حمد و ثنای پروردگار به جای آورد، آنگاه فرمود: خداوند شرّ جنّ و انس را از شما دور ساخت و به شما وعده اجابت داد و فرمود: «ادعونی استجب لکم»(5) آگاه باشید که خداوند به هر شیطان متمرّد هفت ملک را موکّل نموده و تا سپری شدن ماه رمضان، آنها رها نخواهند شد. آگاه باشید که درهای بهشت از اوّلین شب این ماه تا آخرین شب آن باز است.(6)
ص: 36
11) پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: ماه رمضان به سوی شما آمده، ماهی مبارک، ماهی که خداوند روزه اش را بر شما واجب نموده، درهای بهشت در آن گشوده می شود و شیاطین در آن به بند کشیده می شوند، شبی در آن هست که از هزار ماه بهتر است، هر کس از آن محروم گردد به راستی محروم است.(1)
12) امام باقر علیه السلام می فرمود: پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم با تمام چهره اش به سوی مردم توجّه می کرد و می فرمود:
هان ای مردمان، چون هلال ماه رمضان طالع شود، شیاطین متمرّد به بند کشیده می شوند، درهای آسمان، درهای بهشت و درهای رحمت گشوده می شوند، درهای جهنّم بسته می شود، دعاها مستجاب می گردد، هر روز به هنگام افطار خداوند عدّه ای را از آتش جهنم آزاد می کند، و هر شب منادی پروردگار ندا سر می دهد: آیا حاجتمندی هست؟ آیا طلب آمرزش کننده ای هست؟ خدایا به هر کس که انفاق کند، عوض عنایت کن و هر کسی که بخل بورزد مالش را تلف کن.
هنگامی که هلال ماه شوّال طالع شود، مؤمنان فراخوانده می شوند که بامدادان به سوی جایزه های خود بشتابید که فردا روز جایزه است. آنگاه امام باقر علیه السلام افزود: به خدا سوگند این جایزه ها از نوع درهم و دینار نمی باشد.(2)
13) پیامبر رحمت صلی الله علیه و آله فرمود: چون هلال ماه رمضان طالع شود درهای جهنّم بسته می شود، درهای بهشت گشوده شود و شیاطین در بند کشیده شوند.(3)
14) امام باقر علیه السلام فرمود: پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم در آخرین جمعه ماه شعبان خطبه خواند، پس از حمد و ثنای پروردگار فرمود:
هان ای مردمان، ماهی بر شما سایه افکنده (روی آورده) در آن شبی است که از هزار ماه برتر و آن ماه رمضان است که خدا روزه اش را بر شما واجب نموده و پاداش شب زنده داری _ با خواندن یک نماز مستحبی _ در آن را همانند هفتاد شب
ص: 37
به نماز مستحبی پرداختن در غیر آن ماه قرار داده است.
کسی که در این ماه یک خصلت نیکو از خصال برّ و خیر انجام دهد، خداوند به اوپاداش انجام یک فریضه عطا می کند و به کسی که فریضه ای را در آن انجام بدهد، پاداش کسی را می دهد که هفتاد فریضه در ماههای دیگر انجام داده باشد.
ماه رمضان ماه صبر و شکیبایی است و پاداش صبر بهشت است.
ماه رمضان ماه مساوات و مواسات است و آن ماهی است که خداوند روزی مؤمنان را در آن افزایش می دهد.
کسی که در این ماه، مؤمن روزه داری را افطاری بدهد، پاداش آزاد کردن یک برده و آمرزش گناهان گذشته را در پی دارد.
عرضه داشتند: همه ما قدرت افطاری دادن را ندارد.
فرمود: خدا کریم است، خدا به کسی که توان ندارد، جز به این قدر که جرعه ای شیر، شربتی از آب یا چند عدد خرما به روزه دار بدهد که با آن افطار کند، همان پاداش را عنایت می کند. کسی که در این ماه بر خدمتگزارش آسان بگیرد، خدا حساب او را آسان می گیرد.
ماه رمضان ماهی است که اوّلش رحمت، میانه اش مغفرت و پایانش استجابت دعاها و آزادی از آتش جهنّم است.
در این ماه به چهار چیز نیاز دارید که با دو خصلتِ آن خدا را خشنود سازید و از دو خصلت آن گریزی ندارید.
دو خصلتی که با آن خدا را خشنود می سازید:
الف) شهادت به وحدانیّت خدا
ب) شهادت به رسالت رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم می باشد.
اما دو خصلتی که گریزی از آن ندارید:
الف) مسألت کردن حوائج، بهشت و عافیت
ب) پناه بردن به خدا از آتش جهنم می باشد.(1)
ص: 38
15) حضرت امام رضا علیه السلام از طریق پدران بزرگوارش، از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم روایت کرده که فرمود: به راستی ماه رمضان ماه بزرگی است، پاداش حسنات در آن مضاعف می شود، سیّئات در آن محو می گردد، کسی که در این ماه صدقه ای بدهد خداوند او را می آمرزد، کسی که در این ماه به بردگان و زیر دستانش نیکی کند او را مورد مغفرت قرار می دهد، کسی که در این ماه اخلاقش را نیکو سازد خداوند او را می آمرزد، کسی که در این ماه خشم خود را فرونشاند خداوند او را مورد مغفرت قرار می دهد، کسی که در این ماه صله رحم کند خداوند او را می آمرزد.
سپس فرمود: این ماه شما همانند دیگر ماهها نیست، هنگامی که به شما روی می آورد با برکت و رحمت روی می آورد و چون از شما روی بر می تابد با آمرزش گناهان از شما روی بر می تابد. این ماهی است که پاداش حسنات در آن مضاعف و اعمال خیر در آن مقبول می باشد. کسی که در این ماه دو رکعت نماز مستحبی برای خدا انجام دهد، خداوند او را می آمرزد.
سپس فرمود: شقی و آدم نگون بخت حقیقی آن کسی است که ماه رمضان سپری شود و او مورد مغفرت پروردگار قرار نگیرد، پس هنگامی که نیکوکاران به دریافت جایزه های خدای بخشایشگر نایل شوند، او به خسران می رسد.(1)
16) امام صادق علیه السلام فرمود: کسی که در ماه رمضان آمرزیده نشود تا رمضان بعدی آمرزیده نمی شود، جز اینکه روز عرفه (در عرفات) حضور پیدا کند.(2)
17) پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: شعبان ماه من و رمضان ماه خداست، هر کس در ماه من یک روز روزه بگیرد من در روز قیامت از او شفاعت می کنم و هر کس ماه رمضان را روزه بگیرد از آتش جهنم آزاد می شود.(3)
18) و در حدیث دیگری فرمود: شعبان ماه من است و رمضان ماه خدا، هرکس یک روز در ماه من روزه بگیرد من در روز قیامت از او شفاعت می کنم،
ص: 39
هرکس دو روز در ماه من روزه بگیرد خداوند گناهان گذشته اش را می آمرزد و هرکس سه روز در ماه من روزه بگیرد به او گفته می شود که اعمال خود را از سر بگیر. کسی که ماه رمضان را روزه بگیرد، شهوت و زبانش را کنترل کند و اذیّت و آزارش را از مردم باز دارد، خداوند گناهان گذشته و آینده اش را بیامرزد، و او را از آتش جهنم آزاد می سازد، و در بهشت جاودان او را جای دهد و شفاعتش را در مورد گنهکاران از اهل توحید، به تعداد ریگ بیابان بپذیرد.(1)
19) رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: بهشت سال به سال برای حلول ماه رمضان آزین بندی می شود. چون شب اول ماه رمضان فرا رسد، نسیمی از زیر عرش می وزد که به آن «مُثیرة» (به اهتزاز در آورنده) می گویند.
با وزش این نسیم، برگهای درختان بهشتی به حرکت در می آیند، حلقه های درهای بهشت به جنبش در آیند، نغمه های روح بخشی از آنها شنیده می شود که هرگز احدی نغمه ای نیکوتر از آن نشنیده باشد.
حوریان بهشتی از سرا پرده ها بیرون آیند و در بالکن ها قرار می گیرند و ندا سر می دهند که آیا خواستگاری هست که ما را [با اعمال صالحه] از حضرت احدیّت خواستگاری کند؟
آنگاه از «رضوان» خازن جنان می پرسند: امشب چه شبی است؟
رضوان با«لبّیک» به آنها پاسخ داده می گوید: هان ای نیکورویانِ نیکو سرشت بهشتی، امشب نخستین شب ماه رمضان است که درهای بهشت به روی روزه داران از امّت حضرت محمّد صلی الله علیه و آله وسلم گشوده شده است.
حق تعالی به خازن بهشت می فرماید: ای رضوان درهای بهشت را باز کن و به مالک جهنم می فرماید: درهای جهنم را به روی روزه داران از امت محمّد صلی الله علیه و آله ببند. آنگاه به پیک وحی جبریل امین فرمان می دهد: به سوی زمین نزول کن و شیاطین متمرّد را در غل و زنجیر ببند و آنها را در کام دریا بینداز، تا روزه های امت حبیبم را تباه نسازند. سپس پیامبر رحمت فرمود:
ص: 40
در هر شبی از شبهای ماه رمضان خداوند منّان می فرماید:
_ آیا سائلی هست که از من بخواهد و خواسته اش را عطا کنم.
_ آیا نادمی هست که توبه کند و توبه اش را بپذیرم.
_ آیا استغفار کننده ای هست که طلب آمرزش کند و من او را مورد مغفرت قرار دهم.
_ کیست که قرض بدهد به خداوند ثروتمندی که هرگز ورشکستگی ندارد، و به وعده اش عمل می کند و به احدی ستم روا نمی دارد.(1)
20) پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: در نخستین شب از شبهای ماه رمضان درهای آسمان باز می شود و تا آخرین شب آن بسته نمی شود.
هر بنده ای که در یکی از شبهای آن نماز بگذارد، خداوند برای هر سجده آن هزار و پانصد حسنه می نویسد و برای او خانه ای در بهشت از یاقوت سرخ بنا می کند که برای آن هفتاد هزار در باشد و بر هر دری قصری از طلا، که با یاقوت سرخ منبّت کاری شده باشد.
برای هر سجده ای که در یکی از شبها یا روزهای آن به جا آورد، خداوند درختی عنایت کند که یک سواره یکصد سال در زیر سایه آن سیر کند. چون اوّلین روز از ماه رمضان را روزه بگیرد، خداوند گناهان گذشته اش را تا آن روز بیامرزد و کفّاره گناهانش باشد تا ماه رمضان سال بعد.
در برابر هر روزی که از ماه رمضان روزه بگیرد، قصری به او عنایت می شود که هزار در از طلا داشته باشد و هفتاد هزار هزار فرشته برای او طلب آمرزش کنند، از بامدادان تا هنگامی که تاریکی شب آنها را بپوشاند.(2)
21) از حضرت موسی علیه السلام نقل شده که در نیایشهای خود عرضه داشت: در الواح تورات امّتی را می یابم که در ماه رمضان برای تو عبادت می کنند و تو گناهان گذشته آنها را می آمرزی، آنان را از امّت من قرار بده.
ص: 41
خداوند منّان فرمود: آنها امّت محمّد صلی الله علیه و آله وسلم می باشند، و ایشان را، پاداش فراوانی باشد که هیچ امّتی را نباشد و من آن فضیلت را به امّتی دیگر نخواهم داد.
من برایشان روزه ماه رمضان را واجب نمودم که هر کس نزد من آید و در نامه اعمالش روزه ده ماه رمضان باشد از «محسنین» خواهد بود، و اگر روزه بیست ماه رمضان باشد، از «ابرار» نوشته می شود، و اگر روزه سی ماه رمضان باشد، جایگاهش از «شهیدان» برتر خواهد بود.
چون ماه رمضان فرا رسد به عرشیان فرمان دهم که از عبادت دست بکشند و به نیایش روزه داران گوش فرا دهند، تا هر روزه داری دعا کند، ایشان آمین بگویند. من سوگند یاد کرده ام که دعای ایشان را رد نکنم.(1)
22) امام رضا علیه السلام فرمود: در روز قیامت ماه ها به صورت آزین شده وارد محشر شوند، جلوتر از همه آنها ماه رمضان با بهترین زینتها، که در میان دیگر ماه ها همانند ماه در میان ستارگان می درخشد.
اهل محشر گویند: ای کاش این چهره ها را می شناختیم.
منادی از سوی پروردگار ندا سر می دهد که: ای اهل محشر، این چهره ها همان ماه ها هستند که تعداد آنها در نزد خداوند، در کتاب خدا، از روزی که آسمانها و زمین را آفریده، دوازده تا می باشد.
برتر و افضل آنها ماه رمضان است که آن را بر شما ظاهر ساختم تا آن را بشناسید و از جایگاهش آگاه شویدو برتری ماه مرا بر دیگر ماه ها بدانید، تا بر مردان و زنان روزه دار شفاعت کند ومن شفاعتش را بپذیرم.(2)
از احادیث فراوان استفاده می شود که انجام دادن اعمال خیر در اوقات شریفه و اماکن متبرّکه پاداش مضاعف دارد، لذا اگر کسی موفق شود که روزه مبارک ماه
ص: 42
رمضان را در یکی از مشاهد مشرّفه و اماکن متبرّکه انجام دهد پاداش مضاعف خواهد داشت، صیام، قیام، اوراد و اذکارش به اجابت مقرون خواهد بود، به ویژه در اماکن مقدّسه ای که در احادیث بر آنها تأکید شده، از جمله:
1) مکّه معظمه
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: هر کس ماه رمضان را در مکّه درک کند پس آن را روزه بگیرد و در حدّ توان شبهایش را به عبادت سپری کند، معادل یکصد هزار ماه از دیگر شهرها باشد و برای هر روز پاداش انفاق کردن بار دو اسب در راه خدا و برای هر شب به همین مقدار برای او باشد. هر روز پاداش آزاد کردن یک برده، هر شب و روز پاداش صدقه، هر شب و روز استحقاق شفاعت و برای هر روز درجه ای بالا می رود.(1)
پس اگر کسی در ماه رمضان، به ویژه در دهه آخر آن توفیق تشرّف به مکّه یا کربلای معلّی پیدا کند از چنین عنایات ویژه پروردگار برخوردار خواهد بود.
2) کربلای معلّی
امام صادق علیه السلام می فرماید: هر کس در یکی از سه شب از ماه رمضان [شب اول، شب نیمه، شب آخر ماه رمضان] با قصد قربت، در حال خشوع و در حال استغفار به زیارت امام حسین علیه السلام مشرّف شود، گناهانش همانند برگ درختان که در مسیر تند باد قرار بگیرد فرو می ریزد و همانند روزی باشد که از مادر متولّد شده است.(2)
امام جواد علیه السلام فرمود: هر کس در شب بیست و سوم ماه رمضان که امید می رود شب قدر باشد و همه کارهای حکیمانه در آن مشخّص می گردد، امام حسین علیه السلام را زیارت کند، روح صد و بیست و چهار هزار پیامبر با وی مصافحه کنند، که همگی در آن شب از خداوند برای زیارت امام حسین اذن می طلبند.(3)
ص: 43
امام صادق علیه السلام در همین رابطه فرمود: چون شب قدر فرا رسد، خداوند هر امری را حکیمانه مشخّص و معیّن می کند و منادی از آسمان هفتم، از زیر عرش ندا می کند که: خداوند متعال زائران قبر امام حسین را آمرزید.(1)
در احادیث فراوان به وجوب روزه ماه رمضان و گوشه ای از اسرار آن اشاره شده، که ترجمه برخی از آنها را در زیر می آوریم:
1) امام باقر علیه السلام فرمود: اسلام بر پنج پایه استوار شده که عبارتند از:
1_ نماز. 2_ زکات. 3_ حج. 4_ روزه. (2) ولایت.(3)
2) امام صادق علیه السلام فرمود: اسلام بر پنج پایه استوار گشته:
1_ نماز. 2_ زکات. 3_ روزه. 4_ حج. (4) ولایت امیرمؤمنان و امامان از تبار او، صلوات اللّه علیهم.(5)
3) رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: روزه سپر است از آتش.(6)
4) امام صادق علیه السلام فرمود: روزه ماه رمضان را خداوند بر احدی از امّت های پیشین واجب نکرد. راوی گفت: پس چگونه است که قرآن می فرماید: «یا أیّها الذین آمنوا کتب علیکم الصیام، کما کتب علی الّذین من قبلکم، لعلِّکم تتّقون».(7)
فرمود: خداوند روزه ماه رمضان را فقط بر پیامبران سلف واجب فرموده، نه بر امّت ها، پس به این وسیله این امّت را بر امّتهای پیشین برتری داده و آن را بر پیامبر خدا و امّتش واجب فرموده است.(8)
5) علّت وجوب روزه را از امام عسکری علیه السلام پرسیدند، در پاسخ نوشت:
ص: 44
خداوند روزه را واجب کرد تا افراد ثروتمند تلخی گرسنگی را بچشند، پس بر مستمندان ترحّم کنند.(1)
6) از امام صادق علیه السلام علت وجوب روزه را پرسیدند، در پاسخ فرمود:
راز وجوب روزه آن است که در میان ثروتمندان و مستمندان مساوات برقرار شود، اگر روزه نبود اغنیاء مزه گرسنگی را نمی چشیدند، زیرا شخص ثروتمند هر وقت هر چه بخواهد بر آن دسترسی دارد، خدا خواست در میان بندگانش تساوی برقرار کند و تلخی گرسنگی را به ثروتمندان بچشاند، تا بر ضعیفان رقّت کنند و بر گرسنگان ترحّم نمایند.(2)
7) از امام رضا علیه السلام نیز همین موضوع را پرسیدند، در پاسخ نوشت:
از راز وجوب روزه پرسیده بودید، علّت آن درک و فهم تلخی تشنگی و گرسنگی است، تا شخص روزه دار در برابر خدا خوار و بینوا شود، صبر و شکیبایی پیشه کند، تا اجر و پاداش دریافت کند، و نشانه ای از سختی و تلخی روز رستاخیز باشد، موجب افسردگی شهوت، پندی برای دنیا و نشانی برای آخرت باشد و به این وسیله بر سختی گرسنگی مستمندان در دنیا و بزرگی پاداش آنها را در آخرت آگاه شود.(3)
8) امام حسن مجتبی علیه السلام می فرماید: جمعی از یهود به خدمت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله شرفیاب شدند، پس اعلم آنها مسائلی را از محضر آن حضرت پرسید، از جمله پرسید: چرا خداوند برای امت شما روزه را به مدّت سی روز در روزها واجب نموده، در حالی که به دیگر امّتها بیشتر از آن واجب کرده است؟
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم در پاسخ فرمود:
حضرت آدم علیه السلام چون از آن درخت (ممنوعه) خورد، تا سی روز در شکم او ماند، پس خداوند بر ذرّیه او واجب کرد که سی روز تشنگی و گرسنگی را بر خود هموار کنند و آنچه (در شبها) می خورند تفضّل خداوند است بر
ص: 45
آنها. بر حضرت آدم نیز اینگونه واجب شده بود. پس خداوند همان را بر امت من واجب کرد و فرمود: «یا أیّها الذین امنوا کتب علیکم الصیام کما کتب علی الذین من قبلکم لعلکم تتقون. أیّاما معدودات».(1)
[هان ای کسانی که ایمان آورده اید، روزه بر شما نوشته شده، روزهای شمارش شده، همانگونه که بر کسانی که پیش از شما بودند نوشته شده بود، شاید تقوا پیشه کنید]
یهودی گفت: راست گفتی ای محمّد صلی الله علیه و آله وسلم .(2)
آنگاه پرسید: کسی که ماه رمضان را برای خدا روزه بگیرد، چه پاداشی دارد؟
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: هر مؤمنی که ماه رمضان را برای خشنودی خدا روزه بگیرد، خداوند هفت خصلت بر او واجب می کند:
1) حرام در بدن او ذوب می شود.
2) از رحمت خدا محروم نمی شود.
3) به این وسیله کفاره لغزش آدم را پرداخت می کند.
4) خداوند سکرات موت (سختی جان کندن) را بر وی آسان گرداند.
5) روزه امان است از گرسنگی و تشنگی روز قیامت.
6) خداوند به او برات آزادی از آتش جهنم عطا می فرماید.
7) خداوند از نعمتهای پاکیزه بهشتی به او روزی می کند.
یهودی گفت: راست گفتی ای محمّد صلی الله علیه و آله وسلم .(3)
احادیث وارده در فضایل روزه و فواید آن بسیار فراوان است برای تیمّن ترجمه شماری از آنها را تقدیم می کنیم:
ص: 46
1) پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم خطاب به اصحاب خود فرمود: آیا به شما خبر ندهم چیزی را که اگر آن را انجام دهید شیطان از شما دور می شود همانگونه که شرق و غرب از یکدیگر دور هستند؟! عرض کردند: چرا، بفرمایید. فرمود:
1_ روزه، که رویش را سیاه می کند. 2_ صدقه، که پشتش را می شکند. 3_ محبت و دوستی برای خدا و همیاری در اعمال صالحه، که ریشه اش را می کند. 4_ استغفار، که شاهرگش را می برد.
و بدانید که برای هر چیزی زکاتی است و زکات بدن روزه داری است.(1)
2) پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: روزه سپر آتش است.(2)
3) امام صادق علیه السلام فرمود: برای روزه دار دو فرح و شادمانی است:
1_ به هنگام افطار.
2_ به هنگام ملاقات پروردگار.(3)
4) و در حدیث دیگری فرمود: خدای تبارک و تعالی می فرماید: روزه از آن من است و من خود آن را پاداش می دهم.(4)
5) امام صادق علیه السلام فرمود: خداوند منّان به حضرت موسی علیه السلام وحی فرمود: چه چیز موجب شده که از مناجات من باز ایستاده ای؟ عرض کرد: خدایا تو برتری از آنکه با دهانی که بخاطر روزه داری بو می دهد مناجات کنم.
خطاب شد: ای موسی بوی دهان روزه دار پیش من از بوی مُشک بهتر و پاکیزه تر است.(5)
6) امام صادق علیه السلام در حدیث دیگری فرمود:
کسی که یک روز در شدّت گرما برای خدا روزه بگیرد، و دچار تشنگی شود، خداوند هزار فرشته موکّل می کند که صورت او را مسح کنند و او را بشارت دهند که به هنگام افطار خدای ذوالجلال می فرماید:
ص: 47
آه چقدر خوش بوی و خوش خوی هستی، هان ای فرشتگان گواه باشید که من او را آمرزیدم.(1)
7) رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم فرمود:
شخص روزه دار در حال عبادت است، اگرچه در خواب باشد، تا هنگامی که غیبت مسلمانی را مرتکب نشده باشد.(2)
8) امام صادق علیه السلام فرمود:
چون شخص روزه دار فرد یا گروهی را ببیند که به خوردن و آشامیدن مشغول هستند، هر مویی که در بدنش هست راست شود.(3)
علامه مجلسی در توضیح آن فرموده: شاید منظور این است که اشتهای او به غذا در همه اندامش تأثیر می گذارد و به همین مقدار بر پاداش او افزوده می شود یا آنکه از شدت ناراحتی که می بیند بدون علّت روزه دار نیستند و مخالفت امر خدا می کنند چنین حالتی به او روی می دهد.(4)
9) پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم خطاب به جوانان فرمود:
هان ای گروه جوانان بر شما باد ازدواج، اگر فراهم نشد پس بر شما باد به روزه داری، که شهوت را کاهش می دهد.(5)
10) حضرت علی علیه السلام فرمود:
سه چیز بلغم را فرو می نشاند و حافظه را می افزاید: 1_ مسواک 2_ روزه 3_ تلاوت قرآن.(6)
11) پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم فرمود:
ماه رمضان، هر روزه ای را نسخ کرد؛ نحر، هر ذبحی را نسخ کرد؛ زکات، هر صدقه ای را نسخ کرد؛ و غسل جنایت، هر غسلی را نسخ کرد.(7)
ص: 48
فیض کاشانی در وافی فرموده: شاید منظور از نسخ شده ها نوع واجب آنها باشد. و شاید این حدیث در مقام بیان جایگاه رفیع این اعمال باشد.
12) امام صادق علیه السلام فرمود:
روزه شعبان و ماه رمضان سبب پذیرش توبه است از سوی پروردگار حتّی از خون حرام.(1)
گذشته از احادیثی که در بخشهای پیشین تقدیم گردید، در احادیث فراوان از عنایات خاص پروردگار به افراد روزه دار سخن رفته، که ترجمه تعدادی از آنها را در اینجا می آوریم:
1) امام باقر علیه السلام فرمود: برای خداوند منّان فرشتگانی است که، در ماه رمضان تا پایان آن، بر روزه داران موکّل هستند، همه روزه برای روزه داران طلب مغفرت می کنند و هر شب به هنگام افطار به روزه داران خطاب کرده می گویند:
هان ای بندگان خدا، شما را بشارت باد، مدّت کوتاهی گرسنه ماندید، به زودی برای مدّت طولانی سیر خواهید شد، چقدر با برکت بودید و چقدر برکت به شما عطا شده است.
چون آخرین شب ماه رمضان فرا رسد آنها را ندا کرده می گویند: ای بندگان خدا بشارت باد بر شما، خدا گناهان شما را آمرزید، و توبه های شما را پذیرفت، اینک نیک بنگرید که اعمال بعدی خود را چگونه آغاز می کنید.(2)
2) رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: اگر می دانستید که در ماه رمضان چه فضیلتی است برای شما، خدای را بیشتر از این سپاس می گفتید.
l چون شب اول ماه رمضان فرا رسد، خداوند گناهان مخفی و آشکار امّت مرا کلاًّ می آمرزد و برای هر یک از شما دو هزار هزار (دو میلیون) درجه بالا می برد و پنجاه شهر بنا می کند.
ص: 49
l چون روز دوّم فرا رسد، برای هر گامی که بر می دارید پاداش عبادت یکسال، ثواب یک پیامبر و پاداش روزه یکسال برای شما می نویسد.
l چون روز سوّم فرا رسد، به تعداد هر مویی که در بدن شماست، خداوند قبّه ای در فردوس برین از درّ سفید به شما عنایت می کند، که در بالای آن دوازده هزار اطاق از نور، و در پایین آن دوازده هزار اطاق از نور قرار دارد، که در هر اطاقی هزار تخت و بر فراز هر تختی حوریّه ای نشسته، هر روز هزار فرشته بر شما وارد شود، که با هر کدام هدیه ای هست.
l چون روز چهارم فرا رسد، خداوند هفتاد هزار قصر در بهشت جاویدان برای شما عنایت می کند، که در هر قصری هفتاد هزار غرقه، در هر غرفه ای پنجاه هزار تخت، بر فراز هر تختی حوریّه ای، در برابر هر حوریّه کنیزی است، که پوشش هر یک از آنها از دنیا و آنچه در دنیاست بهتر است.
l چون روز پنجم فرا رسد، خداوند در جنّة المأوی هزار هزار شهر به شما عنایت می کند، که در هر شهری هفتاد هزار خانه، در هر خانه ای هفتاد هزار سفره، بر هر سفره ای هفتاد هزار کاسه، در هر کاسه ای شصت هزار رنگ طعام است که شباهتی به یکدیگر ندارند.
l چون روز ششم فرا رسد، خداوند در دارالسّلام صد هزار شهر به شما عطا کند، که در هر شهری صد هزار خانه، در هر خانه ای صد هزار تخت طلا، که طول هر تختی هزار ذراع (پانصد متر)، به هر تختی همسری از حورالعین، که هر حوریّه ای سی هزار گیسوان مکلّل به درّ و یاقوت دارد، که هر گیسویی را یکصد کنیز حمل می کنند.
l چون روز هفتم فرا رسد، خداوند به شما در بهشت نعیم پاداش چهل هزار شهید و چهل هزار صدّیق عنایت کند.
l چون روز هشتم فرا رسد، خداوند به شما پاداش شصت هزار عابد و شصت هزار زاهد عطا فرماید.
l چون روز نهم فرا رسد، خداوند به شما پاداش هزار عالم و هزار معتکف و هزار مرزبان عنایت کند.
ص: 50
l چون روز دهم فرا رسد، خداوند به شما پاداش برآورده نمودن حوائج هفتاد هزار نفر حاجتمند را عطا کند، و خورشید، ماه، ستارگان، چهارپایان، پرندگان، درندگان، صخره ها، سنگ ریزه ها، ماهیان دریا، برگهای درختان و هر ترو خشکی برای شما استغفار می کند.
l چون روز یازدهم فرا رسد، خداوند پاداش چهار حج که همراه یکی از پیامبران انجام داده شود، و چهار عمره که در معیّت صدّیق و یا شهیدی انجام شود، در نامه اعمال شما می نویسد.
l چون روز دوازدهم فرا رسد، خداوند سیّئات شما را به حسنات مبدّل می سازد، حسنات شما را مضاعف می کند و برای هر حسنه ای هزار هزار حسنه برای شما می نویسد.
l چون روز سیزدهم فرا رسد، خداوند مانند عبادت اهل مکّه و مدینه را در نامه اعمال شما می نویسد و به تعداد سنگها و ریگهای بین مکّه و مدینه به شما شفاعت عنایت می کند.
l چون روز چهاردهم فرا رسد، گویا حضرت آدم، نوح، ابراهیم، موسی، داود و سلیمان را دیدار کرده ای و گویا با هر پیامبری دویست سال عبادت نموده ای.
l چون روز پانزدهم فرا رسد، حوائجی از حوائج دنیا و آخرت شما را برآورده می کند، پاداش حضرت ایّوب به شما عطا می کند، حاملان عرش برای شما استغفار می کنند و در روز قیامت به شما چهل نور؛ ده نور از طرف راست، ده نور از طرف چپ، ده نور از پیش روی و ده نور از پشت سر عطا می کند.
l چون روز شانزدهم فرا رسد، خداوند برای شما مقدر می کند که به هنگام برخاستن از قبر شصت حُلّه عنایت کند که آنها را بپوشی، و شتری که بر آن سوار شوی و ابری که در برابر گرمای آن روز بر شما سایه بیندازد.
l چون روز هفدهم فرا رسد، خداوند منّان فرماید: به راستی من شما را و پدرانتان را آمرزیدم و سختی های روز قیامت را از شما برداشتم.
l چون روز هجدهم فرا رسد، خداوند به جبرئیل، میکائیل، اسرافیل، حاملان
ص: 51
عرش و کرّوبیان فرمان دهد که برای امّت محمّد صلی الله علیه و آله وسلم تا سال آینده استغفار کنند و پاداش اصحاب بدر را در قیامت به شما عطا می کند.
l چون روز نوزدهم فرا رسد، فرشته ای در آسمانها و زمین باقی نمی ماند جز اینکه از خداوند منّان اذن می طلبد که هر روز به زیارت قبور شما بیاید و در دست هر ملکی هدیه و شربتی است.
l چون بیست روز تمام بر شما گذشت، خداوند هفتاد هزار فرشته می فرستد که شما را از شیطان پلید محافظت کنند و در برابر هر روزی که روزه گرفتید پاداش روزه یکصد سال برای شما می نویسد، بین شما و آتش جهنم خندقی قرار می دهد، به شما پاداش کسی را می دهد که تورات، انجیل، زبور و قرآن را تلاوت کرده باشد و به تعداد پرهای بال جبرئیل پاداش عبادت یک سال عنایت کند و به شما پاداش تسبیح عرش و کرسی را عطا می کند و به تعداد آیه های قرآن، برای هر آیه هزار حوریه برای شما تزویج می کند.
l چون روز بیست و یکم فرا رسد، خداوند قبرهای شما را تا شعاع هزار فرسنگ وسعت می دهد، تاریکی و وحشت قبر را از شما بر می دارد، روی شما را همانند صورت حضرت یوسف می نماید.
چون روز بیست و دوم فرا رسد، خداوند فرشته مرگ را به سوی شما می فرستد، همانگونه که به سوی انبیاء می فرستاد که همّ دنیا و عذاب آخرت را از شما بر می دارد.
l چون روز بیست و سوم فرا رسد، مقدر می کند که همانند پیامبران، صدّیقان و شهیدان از صراط بگذرید و همانند کسی باشید که هر یتیمی از امّت مرا سیر کرده و هر عریانی از امّت مرا پوشانیده باشد.
l چون روز بیست و چهارم فرا رسد، مقدّر می شود که از دنیا بیرون نروید، جز اینکه جایگاه خود را در بهشت مشاهده کنید و به هر یک از شما پاداش هزار بیمار و هزار غریب که در اطاعت خدا سفر کرده باشند،و پاداش آزاد کردن هزار برده از فرزندان اسماعیل داده می شود.
ص: 52
l چون روز بیست و پنجم فرا رسد، خداوند برای شما در زیر عرش هزار گنبد سبز بنا می کند، که بر فراز هر گنبدی خیمه ای از نور باشد.
آنگاه خداوند می فرماید: ای امّت محمّد، من پروردگار شما هستم و شما بندگان و کنیزان من هستید، در این خیمه ها در سایه عرش من بخرامید، بخورید و بیاشامید، که بر شما گوارا باد، دیگر ترس و اندوهی بر شما نیست.
هان ای امّت محمّد، من شما را طوری روانه بهشت می کنم که اوّلین و آخرین دچار شگفتی شوند. هر یک از شما را با هزار تاج از نور تاجگذاری می کنم، و شما را بر اشترانی سوار می کنم که آنها را از نور آفریده ام، زمامهای آن ها نیز از نور است، در هر زمامی هزار حلقه از طلا، و در هر حلقه ای فرشته ای از فرشتگان خدا ایستاده، و در دست هر فرشته ای عمودی از نور است، تا شما بدون حساب وارد بهشت شوید.
l چون روز بیست و ششم فرا رسد، خداوند با نظر رحمت به سوی شما می نگرد و گناهان شما را می آمرزد، مگر اینکه خون ناحقی بر گردن شما باشد و یا مال کسی را خورده باشید، خانه شما را هر روز هفتاد مرتبه از غیبت و دروغ و بهتان پاک گرداند.
l چون روز بیست و هفتم فرا رسد، گویی هر مرد و زن مؤمنی را یاری نموده باشید، هفتاد هزار عریان را پوشانیده باشید و هزار مرزبان را خدمت کرده باشید و همه کتابهای آسمانی که بر پیامبران نازل شده است را خوانده باشید.
l چون روز بیست و هشتم فرا رسد، خداوند در بهشت برین یکصد هزار شهر از نور به شما عطا می کند و در جنّة المأوی یکصد هزار قصر از نقره عنایت می کند و در بهشت فردوس یکصد هزار شهر و در هر شهری هزار حجره،
و در بهشت جلال یکصد هزار منبر از مشک، در داخل هر منبر هزار خانه از زعفران، و در هر خانه ای هزار تخت از درّ و یاقوت، بر فراز هر تختی همسری از حوریان عطا فرماید.
l چون روز بیست و نهم فرا رسد، خداوند به شما هزار هزار محلّه عطا کند، که
ص: 53
در هر محلّه گنبد سفیدی باشد، در هر گنبدی تختی از کافور سپید، بر هر تختی هزار تشک از سندس سبز، روی هر تشکی یک حوریه، با هر حوریه هفتاد هزار حُلّه، و بر سر هر حوریه هشتاد هزار گیسوان، آزین شده با درّ و یاقوت باشد.
l هنگامی که سی روز به پایان رسید خداوند برای هر روزی که بر شما گذشته، پاداش هزار شهید و هزار صدّیق می نویسد و پاداش عبادت پنجاه سال می نویسد و برای هر روزی که روزه گرفته اید، ثواب دو هزار روزه می نویسد.
آنگاه به تعداد گیاهانی که رودخانه نیل رویانیده، درجه شما را بالا برد.
سپس برای شما براتی از آتش جهنم، گذرنامه ای برای عبور از صراط و امان نامه ای از جهنم می نویسد.
برای بهشت دری هست به نام «ریّان» که تا روز قیامت باز نمی شود، و آن روز برای مردان و زنان روزه دار از امّت محمّد صلی الله علیه و آله وسلم باز می شود.
آنگاه «رضوان» خازن جنان ندا می کند: ای امّت محمّد به سوی ریّان بشتابید، پس امّت من از این در وارد بهشت می شوند.
سپس فرمود: اگر کسی در ماه رمضان آمرزیده نشود پس در چه ماهی آمرزیده خواهد شد. ولاحول و لاقوّة الاّ باللّه العلیّ العظیم.(1)
3) پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: هنگامی که به معراج رفتم وارد بهشت شدم، در آنجا قصری از یاقوت سرخ دیدم که بیرون آن از داخلش پیدا بود و داخل آن از بیرونش دیده می شد و در آن ساختمانی از زبرجد بود.
به جبرئیل گفتم: این قصر از آنِ کیست؟
جبرئیل گفت: از آنِ کسی است که گفتارش نیکو باشد، همواره روزه باشد، اطعام طعام نماید، هنگامی که مردم خواب هستند به تهجّد شبانه بپردازد.
آنگاه خطاب به علی علیه السلام فرمود: آیا می دانی که معنای گفتار نیکو چیست؟
امیر مؤمنان عرضه داشت: خدا و پیامبرش داناتر هستند.
فرمود: آنکه بگوید: «سبحان اللّه والحمدللّه ولا اله الاّ اللّه واللّه اکبر».
ص: 54
آیا می دانی که همواره روزه بودن یعنی چه؟ عرضه داشت: نه.
فرمود: کسی که ماه رمضان را به طور کامل روزه بدارد.
آیا می دانی معنای اطعام طعام چیست؟
عرضه داشت: خدا و پیامبرش داناتر هستند.
فرمود: کسی که برای خانواده اش تلاش کند و آبروی آنها را نگه دارد.
آیا می دانی که منظور از تهجّد شبانه چیست؟
گفتم: خدا و پیامبرش داناتر هستند.
فرمود: منظور آن است که تا مردم نماز عشا را نخوانده اند نخوابد. ومنظور از مردم، یهود ونصارا می باشند که در میان مغرب و عشا می خوابیدند.(1)
برای روزه سه درجه است:
1) فقها گویند: روزه عبارت است از امساک نمودن از چیزهایی که شرعا روزه را باطل می کند، از طلوع فجر تا غروب به قصد قربت، و این حداقل روزه است، که روزه ظاهری و عام است.
2) حکما گویند: علاوه بر مفطرات باید از غیبت، دروغ، بهتان و هر کار ناشایست امساک نماید، که آن را روزه کامل و روزه خاص گویند.
3) اهل معرفت گویند: علاوه بر اینکه اعضا و جوارحش از هر گناهی پرهیز می کند، باید قلب او هم روزه باشد، یعنی: همواره به یاد خدا باشد و از هر چیزی که او را از یاد خدا غافل کند پرهیز نماید، که آن را روزه خاصّ الخواصّ نامند.
برای این درجه نیز درجاتی هست که برخی از آنها مخصوص اهلبیت عصمت و طهارت و پیامبران عظیم الشّأن می باشد، ولی برخی دیگر از بندگان شایسته خدا با تلاش و کوشش و توسّل به آل محمد علیهم السلام در پرتو تهذیب نفس موفّق خواهند شد.
ص: 55
با این بیان روشن می شود که آنچه در احادیث برای روزه داران ذکر شده، برای همگان نیست، بلکه برای افراد خاص می باشد، چنانکه در عبادات دیگر نیز داستان از این قرار است، مثلا پاداشهایی که برای زائران قبر مطهر حضرت سیّدالشّهداء علیه السلام بیان شده، با مقدار معرفت زائران فرق می کند، هر چه معرفتش بیشتر باشد، ثواب و فضیلتش بیشتر خواهد بود.
آداب روزه داری بسیار زیاد است، ما در اینجا به بیست مورد از آنها بسنده می کنیم:
اول: اعضا و جوارح خود را از کارهای ناشایست باز دارد. و این از مهمترین آداب روزه داری است، چنانکه در احادیث فراوان به آن تأکید شده است:
1) امام باقر علیه السلام خطاب به جابر فرمود:
ای جابر هر کس که ماه رمضان بر او وارد شود، پس روزهایش را روزه بگیرد و قسمتی از شبهایش را به عبادت سپری کند، شکم و شهوتش را کنترل کند، چشم و زبانش را نگهدارد، آزارش را از مردم باز دارد، از گناهان بیرون می رود، همانند روزی که از مادر متولد شده است.
جابر گفت: چه حدیث نیکویی! حضرت باقر علیه السلام فرمود: وه چه شرط سختی!(1)
2) پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم در همین رابطه فرمود:
هر کس که ماه رمضان بر او وارد شود، در حالی که سالم و تندرست باشد، پس روزها را روزه بگیرد و بخشی از شبها را به عبادت سپری کند، به نمازهای خود اهمیّت دهد، به جمعه ها و نماز عید مبادرت کند، ثواب شب قدر را دریافته، به جایزه های پروردگار نایل می شود.(2)
2) امام رضا علیه السلام فرمود:
کسی که ماه رمضان را به قصد قربت و از روی ایمان روزه بگیرد، گناهان
ص: 56
گذشته وآینده اش آمرزیده می شود.برشخص روزه دار چیزی نوشته نمی شود تا هنگامی که یکی از مفطرات را مرتکب شود و روزه اش باطل گردد.(1)
3) امام باقر علیه السلام فرمود:
ماه رمضان ماه خداست و روزه داران در آن مهمان خدا و اهل کرامت خدا هستند، کسی که ماه رمضان بر او وارد شود، روزهایش را روزه بگیرد، قسمتی از شبهایش را با عبادت سپری کند، از آنچه خداوند حرام کرده اجتناب کند، بدون حساب وارد بهشت می شود.(2)
4) پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم فرمود:
هر بنده ای که روزه دار باشد به او فحش بدهند، او در پاسخ بگوید: درود بر شما، من روزه هستم، خداوند منّان فرماید: بنده ام به روزه پناه برد، او را از آتش من پناه دهید و او را وارد بهشت نمایید.
5) امام صادق علیه السلام فرمود:
هنگامی که روزه گرفتی، پس باید چشم و گوش تو نیز از حرام روزه باشد، دست و همه اعضا و جوارح تو نیز از کار ناشایست روزه باشد. وقتی روزه هستی سخن بیهوده مگو، خدمتکارت را اذیّت نکن، وقار روزه دار در سیمای تو باشد، به جز یاد خدا سخنی مگوی، روز روزه داری ات همانند روز افطار تو نباشد.(3)
6) از امام رضا علیه السلام نقل است که فرمود:
روزه حجابی است که خدای متعال آن را بر زبانها، گوشها، دیده ها و دیگر عضوهای بدن زده، تا آن را از آتش جهنم رهایی دهد. در مورد روزه هر عضوی حقی دارد، اگر کسی حق آن عضو را ادا کند، او روزه دار می باشد و اگر چیزی از آن فرو گذار شود، به همان مقدار از روزه اش کاسته می شود.(4)
ص: 57
7) از رسول گرامی اسلام روایت شده که فرموده:
هر کس ماه رمضان را روزه بگیرد و همه اعضای بدنش را از گناه باز دارد، در درجه حضرت ابراهیم خلیل خواهد بود.
8) امام صادق علیه السلام فرمود: روزه فقط امساک کردن از خوردنی و آشامیدنی نیست، بلکه برای روزه شرایطی هست که باید رعایت شود، تا روزه کامل گردد:
یکی از آنها روزه درونی است، آیا نمی شنوید که حضرت مریم دخت عمران فرمود: «انّی نذرت للرحمن صوماً، فلن اکلم الیوم انسیّاً».(1)
[من برای خداوند نذر روزه کرده ام، پس امروز با هیچ انسانی سخن نخواهم گفت].
که منظور روزه سکوت بود.
پس هنگامی که روزه بودید: 1) زبان خود را از دروغ نگهدارید 2) دیدگان خود را فرو بندید 3) جدال نکنید 4) حسد نورزید 5) غیبت نکنید 6) مجادله نکنید 7) دروغ نگوئید 8) با زنان مباشرت نکنید 9) مخالفت نکنید 10) خشم نگیرید 11) فحش ندهید 12) سخن ناشایست نگوئید 13) سست نشوید 14) درگیر نشوید 15) آزار نرسانید 16) ستم نکنید 17) کاری ابلهانه انجام ندهید 18) همدیگر را نرنجانید 19) از یاد خدا غافل نشوید 20) از نماز غفلت نکنید.
بر شما باد به: 1) متانت 2) سکوت 3) بردباری 4) شکیبایی 5) درستی 6) دوری از اشرار 7) پرهیز از سخن گزاف 8) اجتناب از دروغ 9) پرهیز از بهتان 10) دوری از خصومت 11) پرهیز از سوء ظن 12) اجتناب از غیبت 13) دوری از سخن چینی.
همواره به یاد آخرت باشید، منتظر فرا رسیدن روزگار خود، چشم به راه وعده حتمی پروردگار (فرج قائم آل محمّد علیه السلام )، آرزومند پاداشهای پروردگار باشید، برای ملاقات پروردگار توشه بگیرید، همواره با متانت، با وقار، خاشع، خاضع، بنده ای فروتن، نگران، امیدوار، خائف، مشتاق، با دلی پاک و پاکیزه از گناه، با درون صاف و پیراسته از عیب، با بدنی پاکیزه از پلیدی ها، با ولایت اللّه و برائت از
ص: 58
غیر او، با سکوت مطلق و متانت کامل از هر جهت، با پرهیز در ظاهر و باطن از محرّمات، با خوف و خشیت از حق تعالی در آشکار و نهان، خود را در طول روزه به او بسپاری، و دلت را برای او فارغ گردانی و خودت را به کار بگیری در آنچه فرمان داده و تو را به سوی آن فرا خوانده است.
اگر همه اینها را به طور کامل انجام بدهی، تو حقیقتا روزه هستی، و فرمان او را به جای آورده ای، ولی اگر چیزی را از آن ناقص انجام دهی، به همان مقدار از روزه ات ناقص شده است.
پدرم فرمود: پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله زنی را مشاهده کرد که در حال روزه به کنیزش دشنام می دهد، امر فرمود طعامی را برایش بیاورند، عرضه داشت: یا رسول اللّه من روزه هستم. فرمود: تو چگونه روزه هستی در حالی که کنیزت را فحش دادی؟!
روزه فقط پرهیز از خوردنی و نوشیدنی نیست، بلکه روزه را خداوند حجاب و مانع قرار داده از هر رفتار و گفتار ناشایست، آه چقدر کم است روزه دار، وه چقدر زیادند افراد گرسنه.(1)
مولای متّقیان امیر مؤمنان علیه السلام در این رابطه می فرمایند: بسا روزه داری که از روزه داری خود نصیبی به جز گرسنگی و تشنگی ندارد، و بسا شب زنده داری که از شب زنده داری چیزی جز رنج و بی خوابی به وی عاید نمی شود، خوشا خواب زیرکان و افطارشان.(2)
آری خواب مقرّبان چون براساس نیّت صحیح و قلب طاهر قرار می گیرد، از جمله عبادات آنان به شمار می آید، حتی ممکن است ارواح ایشان در عالم قدس با ارواج انبیاء و اولیاء محشور شود و بر قسمتی از اسرار غیبی با رؤیاهای صادقه آگاهی یابند و راهی از راههای تقرّب ایشان باشد.
افطار فرهیختگان نیز چون براساس آگاهی و مطابق با فرمان پروردگار است، از روزه داری افراد ریاکار و دغلبازی که آن را با حیله و تزویر مخلوط کرده، با
ص: 59
عُجب و خود پسندی آمیخته باشند، بهتر است.
پس مهمترین شرط روزه، اجتناب کامل از همه گناهان و حفظ چشم، گوش، شکم، زبان و... از آنچه خداوند حرام فرموده است. اما دیگر آداب روزه داری به طور اختصار به شرح زیر است:
2. اشتغال به اذکار و اوراد و دیگر مستحبّات در طول ماه رمضان، برای درک فیوضات این ماه.
3. خوشبو کردن خود به عطر و گلاب و امثال آن، که حضرت صادق علیه السلام فرمود: عطر تحفه روزه دار است.(1)
و در حدیث دیگری فرمود: شخص روزه دار اگر اوّل روز عطر بزند، هرگز عقل خود را از دست نمی دهد.(2)
4. پرهیز از شعر گفتن و شعر خواندن
حماد بن عثمان گوید: از امام صادق علیه السلام شنیدم که فرمود: خواندن شعر برای روزه دار و مُحرم و کسی که در حرم است و در روز جمعه و در شب مکروه است. عرض کردم: اگر چه شعر حقّی باشد؟ امام فرمود: آری اگر چه شعر حقّی باشد.
و نیز حمّاد بن عثمان از امام صادق علیه السلام روایت می کند که فرمود: در شب شعر خوانده نشود، و در روز و شب ماه رمضان شعر خوانده نشود.
اسماعیل فرزند آن حضرت عرض کرد: اگرچه شعر در مورد ما باشد؟ امام علیه السلام فرمود: اگر چه در مورد ما باشد.
و لکن در روایت خلف بن حماد گوید، به امام رضا علیه السلام عرضه داشتم: اصحاب ما از پدران شما روایت می کنند که شعر گفتن در شب جمعه، ماه رمضان و در شب مکروه است، من می خوهم برای پدر شما مرثیه بسرایم، و اینک ماه رمضان است؟ فرمود: برای ابوالحسن (امام کاظم) علیه السلام مرثیه بگو، در شب جمعه در ماه رمضان، در شب و دیگر ایّام، خدا تو را جزای خیر خواهد داد.(3)
ص: 60
5. پاکیزه نگهداشتن دل از پلیدی هایی چون کبر، حسد و امثال آنها.
6. کمتر حمام کردن.
7. ترک حجامت.
8. سرمه نکشیدن و دارو در چشم و گوش نریختن.
9. پرهیز از مسواک با چوب تر.
10. اجتناب از بوییدن مشک، ریحان و گل نرجس، ولی دیگر عطرها مانعی ندارد.
11. اگر آب در دهان جمع شد، بیرون بریزد.
12. ترک ملاعبه با همسر واستراحت زیر یک لحاف، مگر اینکه حایلی در بین باشد.
13. ترک مضمضه و استنشاق، جز در وضو و پرهیز از چشیدن خوردنی و آشامیدنی.
14. نپوشیدن جامه تر.
15. ننشستن بانوان در آب.
16. مکتوم داشتن روزه، برای پرهیز از عُجب و ریا.
17. ترک جویدن آدامس.
18. ترک حقنه با جامد، و حقنه با مایع را بسیاری از فقها مفطر می دانند.
19. ترک مسافرت، مگر سفرهای زیارتی و امثال آن.
20. دوری از مجالس لهو و لعب و سرگرمی های ناپسند، همیشه، به ویژه در ماه رمضان.
ص: 61
باب اول: اعمال شبهای ماه مبارک رمضان
v آداب افطار
v اعمال مشترک شبهای رمضان
v هزار رکعت نافله در شبهای ماه رمضان
v آداب سحرهای ماه رمضان
v اعمال مختص هر شب از شبهای ماه رمضان
ص: 62
ص: 63
شیخ صدوق با سلسله اسنادش از امام صادق علیه السلام روایت کرده که فرمود: اگر جماعتی در انتظار شخص روزه دار باشند که اگر مشغول نماز «مغرب و عشا» شود آنها را از افطار باز می دارد، همراه آنها افطار کند، در غیر این صورت اوّل نماز بخواند، سپس افطار نماید.(1)
سید ابن طاووس از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم روایت کرده که فرمود: هر کس با خرمای حلال افطار کند، ثواب نمازش به چهارصد برابر افزایش می یابد.(2)
امام باقر علیه السلام فرمود: پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم همواره با «أسودان» افطار می کرد. پرسیدند: منظور از أسودان چیست؟ فرمود: خرما و آب، رطب وآب.(3)
امام صادق علیه السلام فرمود: پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم در فصل خرما، با خرما افطار می کرد و در فصل رطب، با رطب افطار می نمود.(4)
و در حدیث دیگر فرمود: حضرت رسول صلی الله علیه و آله وسلم به هنگام افطار، افطار خود را با حلوا آغاز می کرد، اگر حلوا نبود با شکر طبیعی، یا چند عدد خرما، اگر هیچ کدام نبود با آب نیم گرم، و می فرمود:
کبد و معده را پاک می کند، دهان را خوشبو می کند، دندانها را نیرو می دهد، چشم را قدرت داده، بینایی را افزایش می دهد، گناهان را شستشو می کند، رگهای ملتهب را آرامش می دهد، صفرای فزاینده را کاهش می دهد، بلغم را قطع می کند، حرارت معده را خاموش می کند و سر درد را از بین می برد.(5)
در حدیث دیگر فرمود: افطار کردن با آب گناهان دل را شستشو می دهد.(6)
امام باقر علیه السلام می فرمود: امیر مؤمنان علیه السلام دوست می داشت که با شیر افطار کند.(7)
ص: 64
از امام زین العابدین علیه السلام روایت شده که فرمود: کسی که به هنگام سحر و افطار سوره «إنّا أنزلناه فی لیلة القدر» را تلاوت کند، در میان آن دو همانند کسی باشد که در راه خدا، به خون خود آغشته باشد.(1)
در ده ها حدیث امر شده که پیش از طعام بسم اللّه بگوید تا شیطان از او دور شود و بعد از غذا و در بین غذا، یعنی برای هر لقمه ای حمد خدا به جای آورد.(2)
امام صادق علیه السلام فرمود: رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم خطاب به امیر مؤمنان علیه السلام فرمود:
یا اباالحسن، اینک ماه رمضان فرا رسیده، دعاهای خود را پیش از افطار قرار بده، که جبرئیل نزد من آمد و گفت:
یا محمّد! هر کس این دعا را در ماه رمضان پیش از افطار بخواند، خداوند دعایش را مستجاب گرداند، نماز و روزه اش را قبول کند، و ده دعای او را به اجابت رساند، گناهانش را بیامرزد، غمهایش را بزداید، اندوهش را برطرف سازد، حوائجش را برآورده نماید، به آرزوهایش برساند، اعمالش را با اعمال پیامبران و صدّیقان بالا برد و در روز رستاخیز در حالی وارد محشر شود که چهره اش همانند ماه شب چهارده می درخشد.
پس گفتم: ای جبرئیل آن دعا کدام است؟ گفت: بگو:
«اللّهُمَّ رَبَّ النُّورِ الْعَظیمِ، وَرَبَّ الْکُرْسِیِّ الرَّفی_عِ، وَرَبَّ الْبَحْرِ الْمَسْجُورِ، وَرَبَّ الشَّفْعِ الْکَبیرِ، وَالنُّورِ الْعَزیزِ، وَرَبَّ التَّوْراةِ وَالاِْنْجیلِ وَالزَّبُورِ، وَالْفُرْقانِ الْعَظیمِ اَ نْتَ اِلهُ مَنْ فِی السَّماواتِ، وَاِلهُ مَنْ فِی الاَْرْضِ، لا اِلهَ فیهِما غَیْرُکَ، وَاَنْتَ جَبّارُ مَنْ فِی السَّماواتِ، وَجَبّارُ مَنْ فِی الاَْرْضِ لا جَبّارَ فیهِما غَیْرُکَ، اَنْتَ مَلِکُ مَنْ فِی السَّماواتِ، وَمَلِکُ مَنْ فِ_ی الاَْرْضِ، لا مَلِکَ فیهِما غَیْرُکَ، اَسْاَلُکَ بِاسْمِکَ الْکَبیرِ، ونُورِ وَجْهِکَ الْمُنیرِ وَبِمُلْکِکَ الْقَدیمِ، یا حَیُّ یا قَ_یُّومُ،
ص: 65
یا حَیُّ یا قَ_یُّومُ، یا حَیُّ یا قَ_یُّومُ، اَسْاَلُکَ بِاسْمِکَ الَّذی اَشْرَقَ بِه کُلُّ شَیْءٍ، وَبِاسْمِکَ الَّذی اَشْرَقَتْ بِهِ السَّماواتُ وَالاَْرْضُ وَبِاسْمِکَ الَّذی صَلُحَ بِهِ الاَْوَّلُونَ، وَبِه یَصْلُحُ الاْخِرُونَ، یا حَیّا قَبْلَ کُلِّ حَیٍّ، وَیا حَیّا بَعْدَ کُلِّ حَیٍّ، وَیا حَیُّ لا اِلهَ اِلاّ اَ نْتَ صَلِّ عَلی مُحمَّدٍ وَالِ مُحَمَّدٍ، وَاغْفِرْ لی ذُنُوبی، وَاجْعَلْ لی مِنْ اَمْری یُسْرا وَفَرَجا قَریبا، وَثَبِّتْنی عَلی دینِ مُحَمَّدٍ وَالِ مُحَمَّدٍ، وَعلی هُدی مُحَمِّدٍ وَالِ مُحَمَّدٍ، وَعلی سُنَّةِ مُحَمَّدٍ وَالِ مُحَمَّدٍ [عَلَیْهِ وَ] عَلَیْهِمُ السَّلامُ وَاجْعَلْ عَمَلی فِی الْمَرْفُوعِ الْمُتَقَبَّلِ، وَهَبْ لی کَما وَهَبْتَ لاَِوْلِیائِکَ وَاَهْلِ طاعَتِکَ، فَاِنّی مُؤْمِنٌ بِکَ، وَ مُتَوَکِّلٌ عَلَیْکَ، مُنیبٌ اِلَیْکَ مَعَ مَصیری اِلَیْکَ، وَتَجْمَعُ لی وَلاَِهْل_ی وَلِوَلَدِی الْخَیْرَ کُلَّهُ، وَتَصْرِفُ عَنّی وَعَنْ وَلَدِی وَاَهْلی الشَّرَّ کُلَّهُ، اَنْتَ الْحَنّانُ الْمَنّانُ بَدی_عُ السَّماواتِ وَالاَْرْضِ، تُعْطِی الْخَیْرَ مَنْ تَشاءُ، وَتَصْرِفُهُ عَمَّنْ تَشاءُ، فَامْنُنْ عَلَیَّ بِرَحْمَتِکَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ.(1)
امام صادق علیه السلام فرمود: هنگامی که در ماه رمضان روزه گرفتی به هنگام افطار بگو: «اَلْحَمْدُ للّه ِ الَّذی اَعانَ_نَا فَصُمْنا، وَرَزَقَنا فَاَفْطَرْنا اَللّهُمَّ تَقَبَّلْهُ مِنّا، وَاَعِنّا عَلَیْهِ، وَسَلِّمْنا فیهِ، وَتَسَلَّمْهُ مِنّا فی یُسْرٍ مِنْکَ وَعافِیَةٍ، الْحَمْدُ للّه ِِ الَّذی قَضی عَنِّی یَوْما مِنْ شَهْرِ رَمَضانَ».(2)
امام رضا علیه السلام فرمود: هر کس به هنگام افطار بگوید:
«اَللّهُمَّ لَکَ صُمْنا بِتَوْفیقِکَ، وَعَلی رِزْقِکَ اَفْطَرْنا بِاَمْرِکَ، فَتَقَبَّلْهُ مِنّا وَاغْفِرْ لَنا، اِنَّکَ اَنْتَ الْغَفُورُ الرَّحیمُ» پس خداوند آنچه نقصان به سبب گناهانز گناهان بیرون آید همانند روزی که از مادر متولد شده است.(3)
امام باقر علیه السلام فرمود: حضرت علی علیه السلام به هنگام افطار به دو زانو می نشستند، چون سفره را می نهادند عرضه می داشت:
«اَللّهُمَّ لَکَ صُمْنا، وَ عَلی رِزْقِکَ اَفْطَرْنا، فَتَقَبَّلْهُ مِنَّا، اِنَّکَ اَنْتَ السَّمیعُ الْعَلیمُ».(4)
حضرت امام مجتبی علیه السلام می فرمود: برای هر شخص روزه داری به هنگام افطار دعای مستجابی است، پس در لقمه اول بگو:
«بِسْمِ اللّه ِ [اَللّهُمَّ] یا واسِعَ الْمَغْفِرَةِ اِغْفِرْ لی».(5)
و در حدیث دیگری فرمود: بگو:
«بِسْمِ اللّه ِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ یا واسِعَ الْمَغْفِرَةِ اِغْفِرْ لی».
پس هر کس آن را به هنگام افطار بگوید آمرزیده می شود.
امام صادق علیه السلام فرمود: رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم به هنگام افطار می گفت:
«اَللّهُمَّ لَکَ صُمْنا، وَعَلی رِزْقِکَ اَفْطَرْنا، فَتَقَبَّلْهُ مِنّا، ذَهَبَ الظَّمَأُ وَابْتَلَّتِ الْعُرُوقُ، وَبَقِیَ الاَْجْرُ».(6)
از امام کاظم علیه السلام روایت شده که فرمود: به هنگام افطار بگو:
«اَللّهُمَّ لَکَ صُمْتُ وَ عَلی رِزْقِکَ اَفْطَرْتُ وَ عَلَیْکَ تَوَکَّلْتُ»
تا عطا شود به تو ثواب هر کسی که در آن روز روزه گرفته است.(7)
براساس روایات فراوان چند چیز موجب خوشبویی دهان می شود:
ص: 66
1) شستن دهان.(1)
2) مسواک کردن.(2)
3) انار خوردن.(3)
براساس روایتی که سید ابن طاووس نقل کرده در همه شبهای طاق (فرد) از ماه رمضان غسل کردن مستحب است.(4)
آقا رضا همدانی از روایتی استظهار کرده که در همه شبهای ماه رمضان غسل مستحب می باشد.(5)
علامه مجلسی می فرماید: در روایتی وارد شده است که در جمیع ماه در هر شب غسل مستحب است.(6)
از امام صادق علیه السلام روایت شده که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم در دهه آخر ماه رمضان، در هر شب غسل می کرد.(7)
در شب اول، شب نیمه، شبهای هفدهم، نوزدهم، بیست و یکم، بیست و سوم، بیست و چهارم، بیست و هفتم، بیست و نهم، شب آخر و شب عید فطر تأکید بیشتری شده است.
ابن عباس گوید: به محضر رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم عرضه داشتم: خوشا به حال کسی که شب قدر را درک کند، فرمود: آیا نمازی را به تو تعلیم نکنم که اگر آن را بخوانی شب قدر را درک کنی؟ بلکه هر شب پاداش درک بیست شب قدر و افزون بر آن را داشته باشی؟ گفتم: آری تعلیم فرمایید، فرمود: در هر شب از شبهای ماه
ص: 67
رمضان بعد از نماز عشا پیش از نماز وتر، چهار رکعت با یک سلام می خوانی، در هر رکعت بعد از حمد، سه مرتبه «قل یا أیّها الکافرون» و سه مرتبه «قل هو اللّه أحد» می گویی، و بعد از سلام سیزده مرتبه «استغفراللّه» می گویی.
سوگند به خدایی که مرا به حق برانگیخت، هر کس این نماز را به این شکل بخواند و در آخر آن سیزده بار تسبیح بگوید و سیزده بار استغفار کند، شب قدر را درک می کند و در روز قیامت در مورد هفتصد هزار تن از امّت من شفاعت کند و خداوند او را بیامرزد و پدر و مادرش را نیز بیامرزد.
در کتاب «عمل سه ماهه» مرحوم فشارکی آمده است که هر کس در هر شب از شبهای ماه مبارک رمضان دو رکعت نماز بخواند، در هر زمان از اول شب تا طلوع فجر، در هر رکعتی بعد از حمد سه مرتبه «قل هو اللّه أحد» بخواند و بعد از سلام هفتاد مرتبه «استغفراللّه» بگوید، هفتاد هزار گناهش آمرزیده می شود.
از امیر مؤمنان علیه السلام روایت شده که پیامبر اکرم شش مرتبه سوگند یاد کردند که هر کس این نماز را به جا آورد خداوند منّان به هشتاد هزار فرشته فرمان دهد که برای این شخص حسنات بنویسند و سیّئات او را محو کنند و درجات او را بالا برند تا رمضان آینده، و برای او در بهشت قصرها بسازند و درختها غرس نمایند و ثواب هفتاد هزار حج و هفتاد هزار بنده آزاد کردن عطا کنند.
و در بعضی از کتب دعا(1) این تسبیحات مذکور است که پس از این نماز بخوانند:
«سُبْحانَ مَنْ هُوَ حَفیظٌ لا یَغْفُلُ، سُبحانَ مَنْ هُوَ رَحیمٌ لا یَعْجَلُ، سُبْحانَ مَنْ هُوَ قائِمٌ لا یَسْهُو، سُبْحانَ مَنْ هُوَ دائِمٌ لا یَلْهُو سپس هفت مرتبه بگوید: سُبْحَانَ اللّه ِ وَ الْحَمْدُللّه ِ وَ لا اِلهَ اِلاَّ اللّه ُ وَ اللّه ُ اَکْبَرُ سُبْحانَکَ سُبْحانَکَ سُبْحانَکَ، یا عَظیمُ اِغْفِرْ لِیَ الذَّنْبَ الْعَظیمَ»
وبعد از آن ده مرتبه صلوات بر پیغمبر و آل او بفرستد.
ص: 68
برای درک شب قدر و پی بردن به جایگاه رفیع آن، امام باقر علیه السلام فرموده که در هر شب از شبهای ماه رمضان یکصد بار سوره مبارکه «دخان» تلاوت شود.(1)
امام صادق علیه السلام فرمود: هر کس در شب بیست و سوم ماه رمضان هزار مرتبه سوره «إنّا أنزلناه فی لیلة القدر» را بخواند، به یقین کامل در حق ما می رسد.(2)
در نوادر راوندی آمده است: هر کس در شب اول ماه رمضان سوره «إنّا فتحنا لک فتحا مبینا» را تلاوت کند تا ماه رمضان سال آینده از بلاها مصون و محفوظ می ماند.(3)
یکی از مهم ترین اعمال ماه رمضان خواندن دعای افتتاح در همه شبهای ماه رمضان است که از ناحیه مقدّسه حضرت بقیّة اللّه ارواحنا فداه، توسّط نایب دوم آن حضرت صادر شده است. که به شیعیان نوشتند در هر شب ماه رمضان این دعا را بخوانند که دعای این ماه را ملائکه می شنوند و برای صاحبش استغفار می کنند و اینک متن دعاء:
«اَللّ_هُمَّ اِنّی اَفْتَتِحُ الثَّناءَ بِحَمْدِکَ، وَاَ نْتَ مُسَدِّدٌ لِلصَّوابِ بِمَنِّکَ [وَ [اَیْقَنْتُ اَنَّکَ اَرْحَمُ الرّاحِمینَ فی مَوْضِعِ الْعَفْوِ وَالرَّحْمَةِ، وَاَشَدُّ الْمُعاقِبینَ فی مَوْضِعِ النَّکالِ وَالنَّقِمَةِ، وَاَعْظَمُ الْمُتَجَبِّرینَ فی مَوْضِعِ الْکِبْرِیاءِ وَالْعَظَمَةِ اَللّ_هُمَّ اَذِنْتَ لی فی دُعائِکَ وَمَسْاَلَتِکَ، فَاسْمَعْ یا سَمی_عُ مِدْحَتی وَاَجِبْ یا رَحیمُ دَعْوَتی، وَاَقِلْ یا غَفُورُ عَثْرَتی. فَکَمْ یا اِلهی مِنْ کُرْبَةٍ قَدْ فَرَّجْتَها، وَهُمُومٍ قَدْ کَشَفْتَها، وَعَثْرَةٍ قَدْ اَقَلْتَها، وَرَحْمَةٍ قَدْ نَشَرْتَها، وَحَلْقَةِ بَلاءٍ قَدْ فَکَکْتَها اَلْحَمْدُللّ_هِ الَّذی لَمْ یَتَّخِذْ صاحِبَةً وَلا وَلَدا، وَلَمْ یَکُنْ لَهُ شَریکٌ فِ_ی الْمُلْکِ، وَلَمْ یَکُنْ لَهُ وَلِ_یٌّ
ص: 69
مِنَ الذُّلِّ وَکَبِّرْهُ تَکْبیرا، اَلْحَمْدُلِلّهِ بِجَمی_عِ مَحامِدِه کُلِّها عَلی جَمی_عِ نِعَمِه کُلِّها اَلْحَمْدُ لِلّ_هِ الَّذی لا مُضادَّ لَهُ فی مُلْکِه، وَلا مُنازِ عَ لَهُ فی اَمْرِه اَلْحَمْدُ لِلّ_هِ الَّذی لا شَریکَ لَهُ فی خَلْقِه، وَلا شَبیهَ لَهُ فی عَظَمَتِه اَلْحَمْدُ لِلّ_هِ الْفاشی فِ_ی الْخَلْقِ اَمْرُهُ وَحَمْدُهُ، الظّاهِرِ بِالْکَرَمِ مَجْدُهُ الْباسِطِ بِالْجُودِ یَدَهُ، الَّذی لا تَنْقُصُ خَزائِنُهُ، وَلا تَزیدُهُ کَثْرَةُ الْعَطاءِ اِلاّ جُودا وَکَرَما، اِنَّهُ هُوَ الْعَزیزُ الْوَهّابُ. اَللّ_هُمَّ اِنّی اَسْاَ لُکَ قَلیلاً مِنْ کَثیرٍ مَعَ حاجَةٍ بی اِلَیْهِ عَظیمَةٍ، وَغِناکَ عَنْهُ قَدیمٌ، وَهُوَ عِنْدی کَثیرٌ، وَهُوَ عَلَیْکَ سَهْلٌ یَسیرٌ.
اَللّ_هُمَّ اِنَّ عَفْوَکَ عَنْ ذَنْبی، وَتَجاوُزَکَ عَنْ خَطیئَتی، وَصَفْحَکَ عَنْ ظُلْمی، وَسِتْرَکَ عَنْ قَبی_حِ عَمَلی، وَحِلْمَکَ عَنْ کَثیرِ جُرْمی، عِنْدَما کانَ مِنْ خَطَأی وَعَمْدی، اَطْمَعَنی فی اَنْ اَسْاَ لَکَ ما لا اَسْتَوجِبُهُ مِنْکَ الَّذی رَزَقْتَنی مِنْ رَحْمَتِکَ، وَاَرَیْتَنی مِنْ قُدْرَتِکَ، وَعَرَّفْتَنی مِنْ اِجابَ_تِکَ فَصِرْتُ اَدْعُوکَ امِنا، وَاَسْاَ لُکَ مُسْتَأْنِسا، لا خائِفا وَلا وَجِلاً، مُدِلاًّ عَلَیْکَ فیما قَصَدْتُ فیهِ اِلَیْکَ، فَاِنْ اَبْطَاَ عَنّی عَتَبْتُ بِجَهْلی عَلَیْکَ، وَلَعَلَّ الَّذی اَبْطَاَ عَنّی هُوَ خَیْرٌ لی لِعِلْمِکَ بِعاقِبَةِ الاُْمُورِ، فَلَمْ اَرَمَوْلیً کَریما اَصْبَرَ عَلی عَبْدٍ لَئیمٍ مِنْکَ عَلَیَّ، یا رَبِّ اِنَّک تَدْعُونی فَاُوَلّی عَنْکَ، وَتَتَحَبَّبُ اِلَیَّ فَاَتَبَغَّضُ اِلَیْکَ، وَتَتَوَدَّدُ اِلَیَّ فَلا اَقْبَلُ مِنْکَ، کَاَنَّ لِ_یَ التَّطَوُّلَ عَلَیْکَ، فَلَمْ یَمْنَعْکَ ذلِکَ مِنَ الرَّحْمَةِ لی، وَالاِْحْسانِ اِلَیَّ، وَالتَفَضُّلِ عَلَیَّ بِجُودِکَ وَکَرَمِکَ فَارْحَمْ عَبْدَکَ الْجاهِلَ، وَجُدْ عَلَیْهِ بِفَضْلِ اِحْسانِکَ، اِنَّکَ جَوادٌ کَریمٌ.
اَلْحَمْدُلِلّ_هِ مالِکِ الْمُلْکِ، مُجْرِی الْفُلْکِ، مُسَخِّرِ الرِّیاحِ، فالِقِ الاِْصْباحِ دَیّانِ الدّینِ ، رَبِّ الْعالَمینَ. اَلْحَمْدُلِلّ_هِ عَلی حِلْمِه بَعْدَ عِلْمِه، وَالْحَمْدُلِلّ_هِ عَلی عَفْوِه بَعْدَ قُدْرَتِه وَالْحَمْدُلِلّ_ه عَلی طُولِ اَناتِه فی غَضَبِه، وَهُوَ قادِرٌ عَلی ما
ص: 70
یُریدُ. اَلْحَمْدُلِلّ_هِ خالِقِ الْخَلْقِ، باسِطِ الرِّزْقِ، فالِقِ الاِْصْباحِ، ذِی الْجَلالِ وَالاِْکْرامِ وَالْفَضْلِ وَالاِْنْعامِ، الَّذی بَعُدَ فَلایُری، وَقَرُبَ فَشَهِدَ النَّجْوی تَبارَکَ وَتَعالی، اَلْحَمْدُلِلّ_هِ الَّذی لَیْسَ لَهُ مُنازِ عٌ یُعادِلُهُ، وَلا شَبیهٌ یُشاکِلُهُ وَلا ظَهیرٌ یُعاضِدُهُ، قَهَرَ بِعِزَّتِهِ الاَْعِزّاءَ، وَتَواضَعَ لِعَظَمَتِهِ الْعُظَماءُ، فَبَلَغَ بِقُدْرَتِه ما یَشاءُ. اَلْحَمْدُلِلّ_هِ الَّذی یُجیبُنی حینَ اُنادیهِ، وَیَسْتُرُ عَلَیَّ کُلَّ عَوْرَةٍ وَاَ نَا اَعْصیهِ، وَیُعَظِّمُ النِّعْمَةَ عَلَیَّ فَلا اُجازیهِ فَکَمْ مِنْ مَوْهِبَةٍ هَنیئَةٍ قَدْ اَعْطانی وَعَظیمَةٍ مَخُوفَةٍ قَدْ کَفانی، وَبَهْجَةٍ مُونِقَةٍ قَدْ اَرانی، فَاُثْنی عَلَیْهِ حامِدا، وَاَذْکُرُهُ مُسَبِّحا
اَلْحَمْدُلِلّ_هِ الَّذی لا یُهْتَکُ حِجابُهُ، وَلا یُغْلَقُ بابُهُ، وَلا یُرَدُّ سائِلُهُ وَلا یُخَیَّبُ امِلُهُ، اَلْحَمْدُلِلّ_هِ الَّذی یُؤْمِنُ الْخائِفینَ ، وَیُنَجِّ_ی الصّالِحینَ، وَیَرْفَعُ الْمُسْتَضْعَفینَ، وَیَضَعُ المُسْتَکْبِرینَ، وَیُهْلِکُ مُلُوکا وَیَسْتَخْلِفُ اخَرینَ وَالْحَمْدُلِلّ_هِ قاصِمِ الْجَبّارینَ، مُبیرِ الظّالِمینَ، مُدْرِکِ الْهارِبینَ، نَکالِ الظّالِمینَ، صَری_خِ الْمُسْتَصْرِخینَ، مَوْضِعِ حاجاتِ الطّالِبینَ، مُعْتَمَدِ الْمُؤْمِنینَ، اَلْحَمْدُلِلّ_هِ الَّذی مِنْ خَشْیَتِه تَرْعَدُ السَّماءُ وَسُکّانُها وَتَرْجُفُ الاَْرْضُ وَعُمّارُها، وَتَمُوجُ الْبِحارُ، وَمَنْ یَسْبَحُ فی غَمَراتِها اَلْحَمْدُلِلّ_هِ الَّذی هَدانا لِهذا وَما کُنّا لِنَهْتَدِیَ لَوْلا اَنْ هَدانَا اللّ_هُ، اَلْحَمْدُلِلّ_هِ الَّذی یَخْلُقُ، وَلَمْ یُخْلَقْ، وَیَرْزُقُ وَلا یُرْزَقُ، وَیُطْعِمُ وَلا یُطْعَمُ، وَیُمیتُ الاَْحْیاءَ، ویُحْیِیِ الْمَوْتی، وَهُوَ حَیٌّ لا یَمُوتُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَهُوَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدیرٌ.
اَللّ_هُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَرَسُولِکَ، وَاَمینِکَ وَصَفِیِّکَ، وَحَبیبِکَ وَخِیَرَتِکَ مِنْ خَلْقِکَ ، وَحافِظِ سِرِّکَ، ومُ_بَلِّغِ رِسالاتِکَ، اَفْضَلَ، وَاَحْسَنَ وَاَجْمَلَ، وَاَکْمَلَ، وَاَزْکی، وَاَ نْمی، واَطْیَبَ، وَاَطْهَرَ، وَاَسْنی، وَاَکْثَرَ ما صَلَّیْتَ وَبارَکْتَ، وَتَرَحَّمْتَ، وَتَحَنَّنْتَ، وَسَلَّمْتَ عَلی اَحَدٍ مِنْ عِبادِکَ وَاَنْبِیائِکَ
ص: 71
وَرُسُلِکَ وَصَفْوَتِکَ، وَاَهْلِ الْکَرامَةِ عَلَیْکَ مِنْ خَلْقِکَ.
اَللّ_هُمَّ [وَ] صَلِّ عَلی عَلِ_یٍّ اَمیرِ الْمُؤْمِنینَ، وَوَصِ_یِّ رَسُولِ رَبِّ الْعالَمینَ، عَبْدِکَ وَوَلِیِّکَ وَاَخی رَسُولِکَ، وَحُجَّتِکَ عَلی خَلْقِکَ، وَایَتِکَ الْکُبْری وَالنَّبَ_أِ الْعَظیمِ، وَصَلِّ عَلی الصِّدّیقَةِ الطّاهِرَةِ فاطِمَةَ، سَیِّدَةِ نِساءِ الْعالَمینَ، وَصَلِّ عَلی سِبْطَیِ الرَّحْمَةِ وَاِمامَیِ الْهُدی، الْحَسَنِ وَالْحُسَیْنِ، سَیِّدَیْ شَبابِ اَهْلِ الْجَنَّةِ. وَصَلِّ عَلی اَئِمَّةِ الْمُسْلِمینَ، عَلِ_یِّ بْنِ الْحُسَیْنِ، وَمُحَمَّدِ بْنِ عَلِ_یٍّ وَجَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ، وَمُوسی بْنِ جَعْفَرٍ، وَعَلِ_یِّ بْنِ مُوسی، وَمَحَمَّدِ بْنِ عَلِ_یٍّ، وَعَلِ_یِّ بْنِ مُحَمَّدٍ، وَالْحَسَنِ بْنِ عَلِ_یٍّ، وَالْخَلَفِ الْهادِی الْمَهْدِیِّ حُجَجِکَ عَلی عِبادِکَ، وَاُمَنائِکَ فی بِلادِکَ، صَلاةً کَثیرَةً دائِمَةً. اَللّ_هُمَّ وَصَلِّ عَلی وَلِ_یِّ اَمْرِکَ، الْقائِمِ الْمُؤَمَّلِ، وَالْعَدْلِ الْمُنْتَظَرِ وَحُفَّهُ بِمَلائِکَتِکَ الْمُقَرَّبینَ ، وَاَیِّدْهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ، یا رَبَّ الْعالَمینَ، اَللّ_هُمَّ اجْعَلْهُ الدّاعِ_یَ اِلی کِتابِکَ، وَالْقائِمَ بِدینِکَ اِسْتَخْلِفْهُ فِی الاَْرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفْتَ الَّذینَ مِنْ قَبْلِه، مَکِّنْ لَهُ دینَهُ الَّذِی ارْتَضَیْتَهُ لَهُ، اَبْدِلْهُ مِنْ بَعْدِ خَوفِه اَمْنا، یَعْبُدُکَ لا یُشْرِکُ بِکَ شَیْئا، اَللّ_هُمَّ اَعِزَّهُ وَاَعْزِزْ بِه، وَانْصُرْهُ وَانْتَصِرْ بِه، وَانْصُرْهُ نَصْرا عَزیزا، وَافْتَحْ لَهُ فَتْحا یَسیرا، وَاجْعَلْ لَهُ مِنْ لَدُنْکَ سُلْطانا نَصیرا، اَللّ_هُمَّ اَظْهِرْ بِه دینَکَ وَسُنَّةَ نَبِیِّکَ، حَتّی لا یَسْتَخْفِ_یَ بِشَیْءٍ مِنَ الْحَقِّ مَخافَةَ اَحَدٍ مِنَ الْخَلْقِ.
اَللّ_هُمَّ اِنّا نَرْغَبُ اِلَیْکَ فی دَوْلَةٍ کَریمَةٍ، تُعِزُّ بِهَا الاِْسْلامَ وَاَهْلَهُ، وَتُذِلُّ بِهَا النِّفاقَ وَاَهْلَهُ، وَتَجْعَلُنا فیها مِنَ الدُّعاةِ اِلی طاعَتِکَ، وَالْقادَةِ اِلی سَبیلِکَ، وَتَرْزُقُنا بِها کَرامَةَ الدُّنْیا وَالاْخِرَةِ، اَللّ_هُمَّ ما عَرَّفْتَنا مِنَ الْحَقِّ فَحَمِّلْناهُ، وَما قَصُرْنا عَنْهُ فَبَلِّغْناهُ، اَللّ_هُمَّ الْمُمْ بِه شَعْثَنا، وَاشْعَبْ بِه صَدْعَنا، وَارْتُقْ بِه فَتْقَنا، وَکَثِّرْ بِه قِلَّتَنا، وَاَعْزِزْ بِه ذِلَّتَنا، وَاَغْنِ بِه عائِلَنا، وَاقْضِ بِه عَنْ مَغْرَمِنا، وَاجْبُرْ بِه
ص: 72
فَقْرَنا وَسُدَّ بِه خَلَّتَنا، وَیَسِّرْ بِه عُسْرَنا، وَبَیِّضْ بِه وُجُوهَنا، وَفُکَّ بِه اَسْرَنا وَاَ نْجِحْ بِه طَلِبَتَنا، وَاَ نْجِزْ بِه مَواعیدَنا، وَاسْتَجِبْ بِه دَعْوَتَنا، وَاَعْطِنا بِه سُؤْلَنا، وَبَلِّغْنا بِه مِنَ الدُّنْیا وَالاْخِرَةِ امالَنا، وَاَعْطِنا بِه فَوقَ رَغْبَتِنا یا خَیْرَ الْمَسْؤُولینَ، وَاَوْسَعَ الْمُعْطینَ، اِشْفِ بِه صُدُورَنا، وَاَذْهِبْ بِه غَیْظَ قُلُوبِنا، وَاهْدِنا بِه لِمَا اخْتُلِفَ فیهِ مِنَ الْحَقِّ بِ_اِذْنِکَ، اِنَّکَ تَهْدی مَنْ تَشاءُ اِلی صِراطٍ مُسْتَقیمٍ، وَانْصُرْنا بِه عَلی عَدُوِّکَ وَعَدُوِّنا، اِلهَ الْحَقِّ امینَ، اَللّ_هُمَّ اِنّا نَشْکُوا اِلَیْکَ فَقْدَ نَبِ_یِّنا وَغَیْبَةَ وَلِیِّنا، وَکَثْرَةَ عَدُوِّنا، وَقِلَّةَ عَدَدِنا وشِدَّةَ الْفِتَنِ بِنا، وَتَظاهُرَ الزَّمانِ عَلَیْنا، فَصَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِه وَاَعِنّا عَلی ذلِکَ بِفَتْحٍ مِنْکَ تُعَجِّلُهُ، وَبِضُرٍّ تَکْشِفُهُ، وَنَصْرٍ تُعِزُّهُ، وَسُلْطانِ حَقٍّ تُظْهِرُهُ وَرَحْمَةٍ مِنْکَ تُجَلِّلُناها، وَعافِ_یَةٍ مِنْکَ تُلْبِسُناها، بِرَحْمَتِکَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ».(1)
و این دعا از حضرت صادق علیه السلام روایت شده که هرشب این ماه بخوانند:
«اَللّ_هُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ اَنْ تَجْعَلَ فیما تَقْضی وَتُقَدِّرُ مِنَ الاَْمْرِ الْمَحْتُومِ فِ_ی الاَْمْرِ الْحَ_کیمِ، مِنَ الْقَضاءِ الَّذی لا یُرَدُّ وَلا یُبَدَّلُ، اَنْ تَکْتُبَنی مِنْ حُجّاجِ بَیْتِکَ اَلْحَرامِ، اَلْمَبْرُورِ حَجُّهُمْ، اَلْمَشْکُورِ سَعْیُهُمْ، اَلْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ، اَلْمُکَ_فَّرِ عَنْهُمْ سَیِّئاتُهُمْ، وَاَنْ تَجْعَلَ فیما تَقْضِ_ی وَتُقَدِّرُ اَنْ تُطیلَ عُمْری فی خَیْرٍ وَعافِیَةٍ، وَتُوَسِّعَ فی رِزْقی، وَتَجْعَلَنی مِمَّنْ تَنْتَصِرُ بِه لِدینِکَ، وَلا تَسْتَبْدِلَ بی غَیْری».(2)
وایضاً منقولست که در هر شب این ماه این دعا را بخوانند:
«اَللّ_هُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ فیما تَقْضِ_ی وَتُقَدِّرُ مِنَ الاَْمْرِ الْمَحْتُومِ (وَفیما تُفْرَقُ) مِنْ الاَْمْرِ الْحَ_کیمِ، فِ_ی الْقضاءِ الَّذی لا یُرَدُّ وَلا یُبَدَّلُ، اَنْ تَکْتُبَنی مِنْ حُجّاجِ
ص: 73
بَیْتِکَ الْحَرامِ، الْمَبْرُورِ حَجُّهُمْ، الْمَشْکُورِ سَعْیُهُمْ، الْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ، الْمُکَفَّرِ عَنْهُمْ سَیِّئاتُهُمْ، وَاجْعَلْ فیما تَقْضی وَتُقَدِّرُ (مِنَ الاَْمْرِ الْمَحْتُومِ فِ_ی الاَْمْرِ الْحَکیمِ، فِ_ی الْقَضاءِ الَّذی لا یُرَدُّ وَلا یُبَدَّلُ، اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِ مُحَمَّدٍ، وَ) اَنْ تُطیلَ عُمْری (وَاَنْ تُوَسِّعَ لی فی رِزْقی، وَاَنْ تَفُکَّ رَقَبَتی مِنَ النّارِ، یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ)».(1)
از دعاهایی که شایسته است در هر شبی از شبهای ماه رمضان خوانده شودیْتِکَ الْحَرامِ وَ قَتْلاً فی سَبیلِکَ فَوَفّقْ لَنا، وَ صالِحَ الدُّعاءِ وَ الْمَسْئَلَةِ فَاسْتَجِبْ لَنا، وَ اِذا جَمَعْتَ الاْءوَّلِینَ وَ الاْآخِرِینَ یَوْمَ الْقِیامَةِ فَارْحَمْنا، وَ بَراءَةً مِنَ النّارِ فَاکْتُبْ لَنا، وَ فِی جَهَنَّمَ فَلا تَغُلَّنا، وَ فِی عَذابِکَ وَ هَوانِکَ فَلا تَبْتَلِنا، وَ مِنَ الزَّقُّومِ وَ الضَّریعِ فَلا تُطْعِمْنا، وَ مَعَ الشَّیاطِینَ فَلا تَجْمَعْنا، وَ فِی النّارِ عَلی وُجُوْهِنا فَلا تَکْبُبْنا وَ مِنْ ثِیابِ النّارِ وَ سَرابیلِ الْقَطِرانِ فَلا تُلْبِسْنا، وَ مِنْ کُلِّ سُوءٍ یا لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ بِحَقِّ لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ فَنَجِّنا».(2)
دعای دیگری در هر شبی از شبهای ماه رمضان خوانده می شود و موجب می شود که گناهان چهل ساله انسان آمرزیده گردد، و اینک متن دعاء:
«اَللّهُمَّ رَبَّ شَهْرِ رَمَضانَ الَّذی اَنْزَلْتَ فِیهِ الْقُرْانَ وَ افْتَرَضْتَ عَلی عِبادِکَ فِیهِ
ص: 74
الصِّیامَ، صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَ ارْزُقْنِی حَجَّ بَیْتِکَ الْحَرامِ فِی عامِی هذا وَ فِی کُلِّ عامٍ وَ اغْفِرْ لی تِلْکَ الذُّنُوبَ الْعِظامَ فَاِنَّهُ لا یَغْفِرُها غَیْرُکَ یا رَحْمنُ یا عَلاّمُ».(1)
ترتیت خواندن هزار رکعت نماز مستحبی در شبهای ماه مبارک رمضان، براساس آنچه شیخ طوسی در کتاب «مصباح المتهجّد» نقل فرموده به این قرار می باشد: از شب اول تا بیستم، هر شب بیست رکعت.
و از شب بیست و یکم تا سی ام هر شب سی رکعت.
در شبهای قدر (نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم) هر شب صد رکعت.
که مجموعا هزار رکعت می باشد.
امّا دعاهایی که به جهت بعد از هزار رکعت نافله مذکور رسیده بنابر آنچه در مصباح و تهذیب و اقبال نقل شده.
در اقبال این دعا از حضرت عسکری علیه السلام روایت شده که بعد از هر دو رکعت از نوافل ماه رمضان بخوانند و این است:
«اَللّ_هُمَّ اجْعَلْ فیما تَقْضی وَتُقَدِّرُ مِنَ الاَْمْرِ الْمَحْتُومِ، وَفیما تَفْرُقُ مِنَ الاَْمْرِ الْحَکیمِ فی لَیْلَةِ الْقَدْرِ اَنْ تَجْعَلَنی مِنْ حُجّاجِ بَیْتِکَ الْحَرامِ، الْمَبْرُورِ حَجُّهُمْ، اَلْمَشْکُورِ سَعْیُهُمْ، اَلْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ، وَاَسْاَلُکَ اَنْ تُطیلَ عُمْری فی طاعَتِکَ، وَتُوَسِّعَ لی فی رِزْقی یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ».
1) از شب اول تا شب بیستم رمضان المبارک هر شب بیست رکعت به شرحَ الْباطِنُ فَلَیْسَ دُونَکَ شَیْءٌ، وَاَنْتَ الْعَزیزُ الْحَ_کیمُ، اَللّ_هُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِ مُحَمَّدٍ، وَاَدْخِلْنی فی کُلِّ خَیْرٍ اَدْخَلْتَ فیهِ مُحَمَّدا وَالَ مُحَمَّدٍ، وَاَخْرِجْنی مِنْ کُلِّ سُوءٍ اَخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّدا وَالَ مُحَمَّدٍ، وَالسَّلامُ عَلَیْهِ وَعَلَیْهِمْ وَرَحْمَةُ اللّه ِ وَبَرَکاتُهُ».(2)
و نیز بعد از این دو رکعت بخواند این دعا را که سیّد از کتاب محمّد بن فیهِ، وَاَعِنّی فِیهِ بِاَفْضَلِ عَوْنِکَ، وَوَفِّقْنی فیهِ لِطاعَتِکَ وَطاعَةِ رَسُولِکَ عَلَیْهِ وَ الِهِ السَّلام، وَ فَرِّغْنی فیهِ لِعِبادَتِکَ، وَدُعائِکَ وَتِلاوَةِ کِتابِکَ، وَاَعْظِمْ لی فیهِ الْبَرَکَةَ، وَ ارْزُقْنِی فیهِ الْعافِیَةَ، وَاَصِحَّ لِی فیهِ بَدَنی، وَاَوْسِعْ فیهِ رِزْقی، وَاکْفِنی فیهِ ما اَهَمَّنی، وَاسْتَجِبْ فیهِ دُعائی، وَبَلِّغْنی فیهِ رَجائی،
اَللّ_هُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَاَذْهِبْ عَنّی فیهِ النُّعاسَ وَالْکَسَلَ وَالسَّأْمَةَ وَالْفَتْرَةَ، وَالْقَسْوَةَ وَالْغَفْلَةَ وَالْغِرَّةَ، اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَجَنِّبْنی فیهِ الْعِلَلَ وَالاْءَسْقامَ، وَ الاْءوْجاعَ وَ الاْءشْغالَ وَالْهُمُومَ وَالاْءَحْزانَ،
ص: 75
وَالاْءَعْراضَ وَالاْءَمْراضَ وَالْخَطایا وَالذُّنُوبَ، وَاصْرِفْ عَنّی فیهِ السُّوءَ وَالْفَحْشاءَ، وَالْجَهْدَ وَالْبَلاءَ وَالتَّعَبَ وَالْعَناءَ، اِنَّکَ سَمیعُ الدُّعاءِ، اَللّ_هُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَاَعِذْنی فیهِ مِنَ الشَّیْطانِ الرَّجیمِ، وَهَمْزِهِ وَلَمْزِهِ، وَنَفْثِهِ وَنَفْخِهِ، وَوَسْوَسَتِهِ وَ مَکْرِهِ وَتَثْبیطِهِ وَ حِیلَتِهِ وَحَبائِلِهِ وَخُدَعِهِ، وَاَمانِیِّهِ وَغُرُورِهِ، وَ خَیْلِهِ وَ رَجِلِهِ وَ شُرَکائِهِ وَ اَعْوانِهِ وَ اَحْزابِهِ وَ اَشْیاعِهِ وَ اَتْباعِهِ وَ اَوْلِیائِهِ وَجَمیعِ مَکائِدِهِ، اَللّ_هُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَارْزُقْنِی فیهِ تَمامَ صِیامِهِ، وَبُلُوغَ الاْءَمَلِ فیهِ وَفی قِیامِهِ، وَاسْتِکْمالَ ما یُرْضیکَ عَنّی صَبْراً وَاحْتِساباً، وَایماناً وَیَقیناً، ثُمَّ تَقَبَّلْ ذلِکَ مِنّی بِالاْءَضْعافِ الْکَثیرَةِ، والاْءَجْرِ الْعَظیمِ، یا رَبَّ الْعالَمینَ
اَللّ_هُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَارْزُقْنی فیهِ الصِّحَّةَ وَ الْفَراغَ وَ الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ، وَ الْجِدَّ وَ الاْءِجْتِهادَ وَ التَّوْبَةَ وَ الْقُرْبَةَ وَالْقُوَّةَ وَالنَّشاطَ، وَالاْءِنابَةَ وَ الرَّغْبَةَ وَ الرَّهْبَةَ وَ الرِّقَّةَ وَالْخُشُوعَ، وَ التَّضَرُّعَ وَ صِدْقَ النِّیَّةِ وَ الْوَجَلَ مِنْکَ وَ الرَّجاءَ لَکَ، وَالتَّوَکُّلَ عَلَیْکَ، وَالثِّقَةَ بِکَ، وَالْوَرَعَ عَنْ مَحارِمِکَ وَ صَلاحَ الْقَوْلِ وَمَقْبُولَ السَّعْیِ، وَمَرْفُوعَ الْعَمَلِ وَمُسْتَجابَ الدَّعْوَةِ، وَلا تَحُلْ بَیْنی وَبَیْنَ شیْءٍ مِنْ ذلِکَ بَعَرَضٍ وَلا مَرَضٍ، وَلا سُقْمٍ، وَلا غَفْلَةٍ وَلا نِسْیانٍ، بَلْ بِالتَّعَهُّدِ وَالتَّحَفُّظِ لَکَ وَفیکَ، وَالرِّعایَةِ لِحَقِّکَ، وَالْوَفاءِ بَعَهْدِکَ وَوَعْدِکَ، یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ، اَللّ_هُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَاقْسِمْ لی اَفْضَلَ ما تَقْسِمُ لِعبادِکَ الصّالِحینَ وَاَعْطِنی فیهِ اَفْضَلَ ما تُعْطی اَوْلِیاءَکَ الْمُقَرَّبینَ الْمُؤْمِنِینَ مِنَ الْهُدی وَ الرَّحْمَةِ وَالْمَغْفِرَةِ، وَ الْخَیْرِ وَالتَّحَنُّنِ وَالاْءِجابَةِ، وَالْعَوْنِ وَ الْغُنْمِ وَ الْعُمْرِ وَ الْعافِیَةِ وَ الْمُعافاتِ الدّائِمَةِ وَالْعِتْقِ مِنَ النّارِ وَالْفَوْزِ بِالْجَنَّةِ وَخَیْرِ الدُّنْیا وَالاْءخِرَةِ وَ اصْرِفْ عَنِّی شَرَّ الدُّنْیا وَ الاْخِرَةِ بِرَحْمَتِکَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ،
ص: 76
اَللّ_هُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَاجْعَلْ دُعائی فیهِ اِلَیْکَ واصِلاً وَ خَیْرَکَ اِلَیَّ فیهِ نازِلاً، وَعَمَلی فیهِ مَقْبُولاً، وَسَعْیی فیهِ مَشْکُوراً، وَذَنْبی فیهِ مَغْفُوراً، حَتّی یَکُونَ نَصیبی فیهِ الاْءَکْثَرَ، وَحَظِّی فیهِ الاْءَوْفَرَ، اَللّ_هُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَوَفِّقْنی فیهِ لِلَیْلَةِ الْقَدْرِ عَلی اَفْضَلِ حالٍ، تُحِبُّ اَنْ یَکُونَ عَلَیْها اَحَدٌ مِنْ اَوْلِیائِکَ، وَاَرْضاها لَکَ، ثُمَّ اجْعَلْها لی خَیْراً مِنْ اَلْفِ شَهْرٍ، وَارْزُقْنی فیها اَفْضَلَ ما رَزَقْتَ اَحَداً مِمَّنْ بَلَّغْتَهُ اِیّاها وَاَکْرَمْتَهُ بِها، وَاْجعَلْنی فیها مِنْ عُتَقائِکَ وَطُلَقائِکَ مِنَ النّارِ، وَسُعَداءِ خَلْقِکَ اَغْنَیْتَهُمْ وَ اَوْسَعْتَ عَلَیْهِمْ فِی الرِّزْقِ وَ صُنْتَهُمْ مِنْ بَیْنِ خَلْقِکَ وَ لَمْ تَبْتَلِهِمْ وَ مِمَّنْ مَنَنْتَ عَلَیْهِمْ بِرَحْمَتِکَ وَ مَغْفِرَتِکَ وَ رَأْفَتِکَ وَ تَحَنُّنِکَ وَ اِجابَتِکَ وَ رِضاکَ وَ مَحَبَّتِکَ وَ عَفْوِکَ وَ عافِیَتِکَ وَ طَوْلِکَ وَ قُدْرَتِکَ لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ بِرَحْمَتِکَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ،
اَللّ_هُمَّ رَبَّ الْفَجْرِ وَلَیالٍ عَشْرٍ، وَربَّ شَهْرِ رَمَضانَ، وَما اَنْزَلْتَ فیهِ مِنَ الْقُرآنِ، وَرَبَّ جَبْرَئیلَ وَمیکائیلَ وَاِسْرافیلَ وَعِزْرائیلَ، وَربَّ اِبْراهیمَ وَاِسْماعیلَ وَاِسْح_قَ وَیَعْقُوبَ وَ الاْءَسْباطِ، وَربَّ مُوسی وَ عیسی، وَ جَمیعِ النَّبِیّینَ وَربَّ مُحَمَّدٍ خاتَمِ النَّبِیِّینَ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَاجْعَلْنِی مِنْ اَنْصَارِ رَسُولِکَ وَ الِ رَسُولِکَ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمُ السَّلامُ وَ اَتْباعِهِمْ فِی الدُّنْیا وَ الاْخِرَةِ وَ اَسْأَلُکَ بِحَقِّهِمْ عَلَیْکَ وَبِحَقِّکَ الْعَظیمِ، لَمّا نَظَرْتَ اِلَیَّ نَظْرَةً رَحیمَةً مِنْکَ تَرْضی بِها عَنِّی رِضیً لا تَسْخَطُ عَلَیَّ بَعْدَهُ اَبَداً، وَاَعْطَیْتَنی جَمیعَ سُؤْلی وَرَغْبَتی وَاُمْنِیَّتی وَاِرادَتی، وَاصْرِفْ عَنِّی جَمْیعَ ما اَکْرَهُ وَ اَحْذَرُ وَ اَخافُ عَلی نَفْسی وَما لا اَخافُ، وَعَنْ اَهْلی وَمالی وَذُرِّیَّتی، اِلهی اِلَیْکَ فَرَرْتُ مِنْ ذُنُوبِی فَاوِنی تائِباً، فَتُبْ عَلَیَّ مُسْتَغْفِراً، فَاغْفِرْ لِی مُتَعَوِّذاً، فَاَعِذْنِی مُسْتَجیراً، وَاَجِرْنی مُسْتَسْلِماً، فَلا تَخْذُلْنِی راهِباً، فَآمِنِّی راغِباً، فَشَفِّعْنی سائِلاً، فَاَعْطِنی مُصَدِّقاً
ص: 77
فَتَصَدَّقْ عَلَیَّ مُتَضَرِّعاً اِلَیْکَ فَلا تُخَیِّبْنِی یا قَریبُ یا مُجیبُ، عَظُمَتْ ذُنُوبی وَ جَلَّتْ فَصَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَ افْعَلْ بی ما اَنْتَ اَهْلُهُ وَ لا تَفْعَلْ بی ما اَنَا اَهْلُهُ، اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَ اَنْزِلْ عَلَیَّ وَ عَلی والِدَیَّ وَ اَهْلِ بَیْتی وَ اَهْلِ حُزانَتِی وَ اِخْوانِیَ الْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِناتِ مِنْ رِزْقِکَ وَ رَحْمَتِکَ وَ سَکِینَتِکَ وَ مَحَبَّتِکَ وَ تَحَنُّنِکَ وَ رِزْقِکَ الْواسِعِ الْهَنئُ الْمَریُ ما تَجْعَلُهُ صَلاحاً لِدُنْیانا وَ اخِرَتِنا یا اَرْحَمَ الرّاحِمِینَ
اَللّهُمَّ وَ ما کانَتْ لِی اِلَیْکَ مِنْ حاجَةٍ اَنَا فِی طَلَبِها وَ اِلْتِماسِها شَرَعْتُ فیها اَوْ لَمْ اَشْرَعْ سَئَلْتُکَها اَوْ لَمْ اَسْئَلْکَها نَطَقْتُ اَنَابِها اَوْ لَمْ اَنْطِقْ وَ اَنْتَ اَعْلَمُ بِها مِنِّی فَاَسْئَلُکَ بِحَقِّ نَبِیِّکَ مُحَمَّدٍ وَ عِتْرَتِهِ اِلاّ تَوَلَّیْتَ قَضاءَها السّاعَةَ السّاعَةَ وَ قَضاءَ جَمیعِ حَوائِجی کُلِّها صَغِیرِها وَ کَبیرِها اِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدیرٌ، وَ اَسْئَلُکَ یا اَللّه ُ بِعِزَّتِکَ الَّتی اَنْتَ اَهْلُها وَ بِرَحْمَتِکَ الَّتی اَنْتَ اَهْلُها اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَ اَنْ تَغْفِرَ لی ذُنُوبی کُلَّها قَدِیمَها وَ حَدِیثَها وَ مَنْ اَرادَنی بِخَیْرٍ فَاَرِدْهُ بِخَیْرٍ، وَ مَنْ اَرادَنِی بِسُوءٍ فَارْدُدْهُ بِسُوئِهِ فِی نَحْرِهِ، وَ اَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّهِ وَ اَسْتَعِینُ بِکَ عَلَیْهِ، اَللّهُمَّ احْفَظْنی مِنْ بَیْنَ یَدَیَّ وَ مِنْ خَلْفِی وَ عَنْ یَمینی وَ عَنْ شِمالِی وَ اجْعَلْنِی فِی حِفْظِکَ وَ فی جَوارِکَ وَ کَنَفِکَ عَزَّ جارُکَ سَیِّدِی وَ جَلَّ ثَناؤُکَ وَ لا اِلهَ غَیْرُکَ».
آنگاه دورکعت دیگر می خواند، تسبیح می گوید، سپس می گوید:
«اَلْحَمْدُ للّه ِ الَّذی عَلا فَقَهَرَ، وَالْحَمْدُ للّه ِ الَّذی مَلَکَ فَقَدَرَ، وَالْحَمْدُ للّه ِ الَّذی بَطَنَ فَخَبَرَ، وَالْحَمْدُ للّه ِ الَّذی یُحْیِ الْمَوْتی وَیُمیتُ الاَْحْیاءَ وَهُوَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدیرٌ، وَالْحَمْدُ للّه ِ الَّذی تَواضَعَ کُلُّ شَیْءٍ لِعَظَمَتِه، وَالْحَمْدُ للّه ِ الَّذی ذَلَّ کُلُّ شَیْءٍ لِعِزَّتِه، وَالْحَمْدُ للّه ِ الَّذِی اسْتَسْلَمَ کُلُّ شَیْءٍ لِقُدْرَتِه، وَالْحَمْدُ للّه ِ الَّذی
ص: 78
خَضَعَ کُلُّ شَیْءٍ لِمُلْکَتِه، وَالْحَمْدُللّه ِ الَّذی یَفْعَلُ ما یَشاءُ، وَلا یَفْعَلُ ما یَشاءُ غَیْرُهُ، اَللّ_هُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِ مُحَمَّدٍ، وَاَدْخِلْنی فی کُلِّ خَیْرٍ اَدْخَلْتَ فیهِ مُحَمَّدا وَالَ مُحَمَّدٍ، وَاَخْرِجْنی مِنْ کُلِّ سُوءٍ اَخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّدا وَالَ مُحَمَّدٍ، صَلَّی اللّه ُ عَلَیْهِ وَعَلَیْهِمْ، وَالسَّلامُ عَلَیْهِ وَعَلَیْهِمْ وَرَحْمَةُ اللّه ِ وَبَرَکاتُهُ، وَسَلَّمَ تَسْلیما کَثیرا».(1)
و این دعا را که سید از کتاب ابن ابی قرّة نقل فرموده نیز بخواند:
«یا مَوْضِعَ شَکْوَی السّائِلینَ وَ یا مُنْتَهی رَغْبَةِ الرّاغِبینَ وَ یا غِیاثَ الْمُسْتَغیثینَ وَ یا جارَ الْمُسْتَجیرینَ وَ یا خَیْرَ مَنْ رُفِعَتْ اِلَیْهِ اَیْدِی السّائِلینَ وَ مُدَّتْ اِلَیْهِ اَعْناقُ الطّالِبینَ اَنْتَ مَوْلایَ وَ اَنَا عَبْدُکَ وَ اَحَقُّ مَنْ سَئَلَ الْعَبْدُ رَبَّهُ، وَ لَمْ یَسْئَلِ الْعِبادُ مِثْلَکَ کَرَماً وَ جُوْداً، اَنْتَ غایَتی فی رَغْبَتِی، وَ کالِئِی فی وَحْدَتِی، وَ حافِظِی فی غُرْبَتِی، وَ ثِقَتِی فی طَلِبَتِی، وَ ناجِحِی فی حاجَتِی وَ مُجیبِی فی دَعْوَتی، وَ مُصْرِخِی فی وَرْطَتِی، وَ مَلْجَأی عِنْدَ انْقِطاعِ حِیْلَتِی اَسْئَلُکَ اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَ اَنْ تُعِزَّنی وَ تَغْفِرَ لی وَ تَنْصُرَنی، وَ تَرْفَعَنِی وَ لا تَضَعَنِی، وَ عَلی طاعَتِکَ فَقَوِّنِی، وَ بِالْقَوْلِ الثّابِتِ فَثَبِّتْنِی، وَ قَرِّبْنِی اِلَیْکَ وَ اَدْنِنی وَ اَحِبَّنِی وَ اسْتَصْفِنِی وَ اسْتَخْلِصْنِی وَ امْتِعْنِی وَ اصْطَنِعْنِی وَ زَکِّنِی وَ ارْزُقْنِی مِنْ فَضْلِکَ وَ رَحْمَتِکَ فَاِنَّهُ لا یَمْلِکُها غَیْرُکَ، وَ اجْعَلْ غِنایَ فِیما رَزَقْتَنِی، وَ ما لَیْسَ لی بِحَقٍّ فَلا تُذْهِبْ اِلَیْهِ نَفْسِی، وَ کِفْلَیْنِ مِنْ رَحْمَتِکَ فَاتِنِی وَ لا تَحْرِمْنِی وَ لا تُذِلَّنِی وَ لا تَسْتَبْدِلْ بِی غَیْرِی، وَ خَیْرَ السَّرائِرِ فَاجْعَلْ سَریرَتِی، وَ خَیْرَ الْمَعادِ فَاجْعَلْ مَعادِی، وَ نَظْرَةً فی وَجْهِکَ الْکَریمِ فَاَنِلْنِی، وَ مِنْ ثِیابِ الْجَنَّةِ فَاَلْبِسْنِی، وَ مِنَ الْحُورِ الْعِینِ فَزَوِّجْنِی، وَ تَوَلِنّی یا سَیِّدی وَ لا
ص: 79
تُولِّنِی غَیْرَکَ، وَ اعْفُ عَنِّی کُلَّ ما سَلَفَ مِنْ ذُنُوبِی مِنِّی، وَ اعْصِمْنِی فِیما بَقِیَ مِنْ عُمْری، وَ اسْتُرْ عَلَیَّ وَ عَلی والِدَیَّ وَ قَرابَتِی وَ مَنْ کانَ مِنِّی بِسَبِیلٍ فِی الدُّنْیا وَ الاْخِرَةِ، فَاِنَّ ذلِکَ کُلَّهُ بِیَدِکَ وَ اَنْتَ واسِعُ الْمَغْفِرَةِ، فَلا تُخَیِّبْنِی یا سَیِّدیْ وَ لا تَرُدَّ یَدِی اِلی نَحْرِی حَتّی تَفْعَلَ بِی وَ تَسْتَجِیبَ لی ما سَئَلْتُکَ، وَ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ الِ مُحَمَّدٍ
اِلهِی اَنْتَ رَبُّ شَهْرِ رَمَضانَ الَّذی اَنْزَلْتَ فِیهِ الْقُرْانَ وَ افْتَرَضْتَ فِیهِ عَلی عِبادِکَ الصِّیامَ فَصَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَ ارْزُقْنِی حَجَّ بَیْتِکَ الْحَرامِ فی عامِنا هذا وَ فی کُلِّ عامٍ، وَ اغْفِرْ لی تِلْکَ الاْءُمُورَ الْعِظامَ فَاِنَّهُ لا یَغْفِرُها غَیْرُکَ یا رَحْمنُ یا عَلاّمُ».
سپس دو رکعت نماز دیگر می خواند و بعد از سلام می گوید:
«اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ بِمَعانی جَمی_عِ ما دَعاکَ بِه عِبادُکَ الَّذینَ اصْطَفَیْتَهُمْ لِنَفْسِکَ، الْمَأْمُونُونَ عَلیسِرِّکَ، الْمُحْتَجِبُونَ بِغَیْبِکَ، الْمُسْتَسِرُّونَ بِدِینِکَ الْمُعْلِنُونَ بِه، الْواصِفُونَ لِعَظَمَتِکَ، الْمُنَزَّهُونَ عَنْ مَعاصیکَ، الدّاعُونَ اِلی سَبیلِکَ، السّابِقُونَ فی عِلْمِکَ، الْفائِزُونَ بِکَرامَتِکَ، اَدْعُوکَ عَلی مَواضِ_عِ حُدُودِکَ، وَکَمالِ طاعَتِکَ، وَبِمایَدْعُوکَ بِه وُلاةُ اَمْرِکَ اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِ مُحَمَّدٍ، وَاَنْ تَفْعَلَ بی مااَنْتَ اَهْلُهُ، وَلاتَفْعَلَ بی مااَنَا اَهْلُهُ».(1)
و این دعا را بخواند که از کتاب ابن أبی قرّة نقل شده:
«اَللّ_هُمَّ اِنّی اَسْئَلُکَ بِرَحْمَتِکَ الَّتی وَسِعَتْ کُلَّ شَیْءٍ، وَبِعِزَّتِکَ الَّتی قَهَرْتَ کُلَّ شَیْءٍ، وَبِجَبَرُوتِکَ الَّتی غَلَبْتَ کُلَّ شَیْءٍ، وَ بِقُدْرَتِکَ الَّتی لا یَقُومُ لَها شَیْءٌ وَ بِنُورِ وَجْهِکَ الَّذی اَضاءَ لَهُ کُلُّ شَیْءٍ، یا اَقْدَمَ قَدِیمٍ فِی الْعِزِّ وَ الْجَبَرُوتِ، وَ
ص: 80
یا رَحیمَ کُلِّ مُسْتَرْحِمٍ، وَ یا راحَةَ کُلِّ مَحْزُونٍ وَ مُفَرِّجَ کُلِّ مَلْهُوفٍ، اَسْأَلُکَ بِاَسْمائِکَ الَّتی دَعاکَ بِها حَمَلَةُ عَرْشِکَ وَ مَنْ حَوْلَ عَرْشِکَ وَ بِاَسْمائِکَ الَّتی دَعاکَ بِها جَبْرَئِیلُ وَ میکائیلُ وَ اِسْرافیلُ اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَ اَنْ تَرْضی عَنِّی رِضاً لا تَسْخَطُ عَلَیَّ مِنْ بَعْدِهِ اَبَداً، وَ اَنْ تَمُدَّ لی فی عُمْرِی وَ اَنْ تُوَسِّعَ عَلَیَّ فی رِزْقی، وَ اَنْ تُصِحَّ لی جِسْمی، وَ اَنْ تُبَلِّغَنی اَمَلی وَ تُقَوّیَنی عَلی طاعَتِکَ وَ عِبادَتِکَ، وَ تُلْهِمَنی شُکْرَکَ فَقَدْ ضَعُفَ عَنْ نَعْمائِکَ شُکْری، وَ قَلَّ عَلی بَلْواکَ صَبْری، وَ ضَعُفَ عَنْ اَداءِ حَقِّکَ عَمَلِی، وَ اَنَا مَنْ قَدْ عَرَفْتَ سَیِّدی الضَّعِیفُ عَنْ اَداءِ حَقِّکَ الْمُقَصِّرُ فی عِبادَتِکَ الرّاکِبُ لِمَعْصِیَتِکَ، فَاِنْ تُعَذِّبْنی فَاَهْلُ ذلِکَ اَنَا، وَ اِنْ تعْفُ عَنِّی فَاَهْلُ الْعَفْوِ اَنْتَ
اِلهِی اِلهِی ظَلَمْتُ نَفْسِی، وَ عَظُمَ عَلَیْها اِسْرافی، وَ طالَ لِمَعاصِیکَ انْهِماکِی وَ تَکاثَفَتْ ذُنُوْبِی وَ تَظاهَرَتْ سَیِّئاتِی، وَ طالَ بِکَ اغْتِراری، وَ دامَ لِشَهَواتی اِتّباعِی، اِلهی اِلهی غَرَّتْنِی الدُّنْیا بِغُرُورِها فَاغْتَررْتُ، وَدَعَتْنِی اِلَی الْغَیِّ بِشَهَواتِها فَاَجَبْتُ، وَ صَرَفَتْنِی عَنْ رُشْدی فَانْصَرَفْتُ اِلَی الْهُلْکِ بِقَلِیلِ حَلاوَتِها فَانْفَذْتُ، وَ تَزَیَّنَتْ لی لاِءَرْکُنَ اِلَیْها فَرَکَنْتُ
اِلهی اِلهی قَدِ اقْتَرَفْتُ ذُنُوباً عِظاماً مُوبِقاتِ وَ جَنَیْتُ عَلی نَفْسِی بِالذُّنُوبِ الْمُهْلِکاتِ، وَ تَتابَعَتْ مِنِّی السَّیِّئاتُ وَ قَلَّتْ مِنِّی الْحَسَناتُ وَ رَکِبْتُ مِنَ الاْءُمُورِ عَظیماً وَ اَخْطَأتُ خَطَأً جَسِیماً، وَ اَسَأْتُ اِلی نَفْسِی حَدِیثاً وَ قَدِیماً، وَ کُنْتُ فی مَعاصیکَ ساهِیاً لاهیاً، وَ عَنْ طاعَتِکَ نَوّاماً ناسِیاً فَقَدْ طالَ عَنْ ذِکْرِکَ سَهْوی وَ قَدْ اَسْرَعْتُ اِلی ما کَرِهْتَ بِجَمیعِ جَوارِحِی
اِلهی قَدْ اَنْعَمْتَ عَلَیَّ فَلَمْ اَشْکُرْ، وَ بَصَّرْتَنی فَلَمْ اَبْصُرْ، وَ اَرَیْتَنِی الْعِبَرَ فَلَمْ اَعْتَبِرْ، وَ اَقَلْتَنِی الْعَثَراتِ فَلَمْ اَقْصُرْ، وَ سَتَرْتَ مِنِّی الْعَوْراتِ فَلَمْ اَسْتَتِرْ، وَ
ص: 81
ابْتَلَیْتَنِی فَلَمْ اَصْبِرْ، وَ عَصَمْتَنِی فَلَمْ اَعْتَصِمْ، وَ دَعَوْتَنِی اِلی النَّجاةِ فَلَمْ اُجِبْ، وَ حَذَّرْتَنِی الْمَهالِکَ فَلَمْ اَحْذَرْ
اِلهی اِلهی خَلَقْتَنِی سَمیعاً فَطالَ لِما کَرِهْتَ سَماعِی، وَ اَنْطَقْتَنِی فَکَثُر فی مَعاصِیکَ مَنْطِقی، وَ بَصَّرْتَنِی فَعَمِیَ عَنِ الرُّشْدِ بَصَرِی، وَ جَعَلْتَنِی سَمِیعاً بَصِیراً فَکَثُرَ فیما یُرْدِینی سَمْعِی وَ بَصَرِی، وَ جَعَلْتَنِی قَبُوضاً بَسُوطاً فَدامَ فیما نَهَیْتَنِی عَنْهُ قَبْضِی وَ بَسْطِی، وَ جَعَلْتَنِی ساعِیاً مُتَقَلِّباً فَطالَ فیما یُرْدِینِی سَعْیی وَ تَقَلُّبِی وَ غَلَبَتْ عَلَیَّ شَهَواتی وَ عَصَیْتُکَ بِجَمیعِ جَوارِحِی فَقَدِ اشْتَدَّتْ اِلَیْکَ فاقَتِی وَ عَظُمَتْ اِلَیْکَ حاجَتی وَ اشْتَدَّ اِلَیْکَ فَقْری، فَبِایِّ وَجْهٍ اَشْکُو اِلَیْکَ اَمْرِی، وَ بِاَیِّ لِسانٍ اَسْئَلُکَ حَوائِجی، وَ بِاَیِّ یَدٍ اَرْفَعُ اِلَیْکَ رَغْبَتی، وَ بِاَیَّةِ نَفْسٍ اُنْزَلُ اِلَیْکَ فَاقَتی وَ بِاَیِّ عَمَلٍ اَبُثُّ اِلَیْکَ حُزْنِی وَ فَقْری، اَبِوَجْهِیَ الَّذی قَلَّ حَیاؤُهُ مِنْکَ یا سَیِّدی اَمْ بِقَلْبِیَ الَّذی قَلَّ اکْتِراثُهُ مِنْکَ یا مَوْلایَ، اَمْ بِلِسانِی النّاطِقِ کَثیراً بِما کَرِهْتَ یا رَبِّ، اَمْ بِبَدَنِی السّاکِنِ فِیهِ حُبُّ مَعاصِیکَ یا اِلهی، اَمْ بِعَمَلِیَ الْمُخالِفِ لِمَحَبَّتِکَ یا خالِقِی اَمْ بِنَفْسِی التّارِکَةِ لِطاعَتِکَ یا رازِقی، فَاَنَا الْهالِکُ اِنْ لَمْ تَرْحَمْنی، وَ اَنَا الْهالِکُ اِنْ کُنْتَ غَضِبْتَ عَلَیَّ، وَ یا وَیْلِی وَ الْعَوْلُ عَلَیَّ مِنْ ذُنُوْبی وَ خَطیئَتی وَ اِسْرافی عَلی نَفْسی، فَمَنْ اَسْتَغِیثُ فَیُغیثُنی اِنْ لَمْ تُغِثْنی یا سَیِّدی، وَ اِلی مَنْ اَشْکُو افَیَرْحَمُنی اِنْ کُنْتَ اَعْرَضْتَ عَنِّی یا سَیِّدی، وَ مَنْ اَدْعُوا فَیَشْفَعُ لی اِنْ صَرَفْتَ وَجْهَکَ الْکَریمَ عَنِّی یا سَیِّدی، وَ اِلی مَنْ اَتَضَرَّعُ فَیُجیبُنی اِنْ کُنْتَ سَخِطْتَ عَلَیَّ فَلَمْ تُجِبْنِی یا سَیِّدی، وَ مَنْ اَسْئَلُ فَیُعْطینی اِنْ لَمْ تُعْطِنی وَ مَنَعْتَنی یا سَیِّدی، وَ بِمَنْ اَسْتَجیرُ فَیُجیرُنی اِنْ خَذَلْتَنِی یا سَیِّدی وَ لَمْ تُجِرْنی، وَ بِمَنْ اَعْتَصِمُ فَیَعْصِمُنِی یا سَیِّدی اِنْ لَمْ تَعْصِمْنی، وَ عَلی مَنْ اَتَوَکَّلُ فَیَحْفَظُنی وَ یَکْفِینی اِنْ خَذَلَتَنی یا سَیِّدی، وَ بِمَنْ
ص: 82
اَسْتَشْفِعُ فَیَشْفَعُ لی اِنْ کُنْتَ قَدْ مَقَتَنِی یا سَیِّدی وَ اِلی مَنْ اَلْتَجِأُ وَ اِلی اَیْنَ اَفِرُّ اِنْ کُنْتَ قَدْ غَضِبْتَ عَلَیَّ یا سَیِّدی
اِلهی اِلهی لَیْسَ اِلاَّ اِلَیْکَ مَلْجَأی، وَ لَیْسَ اِلاّ بِکَ اعْتِصامِی، وَ لَیْسَ اِلاّ عَلَیْکَ تَوَکُّلی وَ مِنْکَ رَجائی وَ لَیْسَ إلاّ رَاْفَتُکَ وَ مَغْفِرَتُکَ تُنْجِیانی، اَنْتَ یا سَیِّدی اَمانی مِمّا اَخافُ وَ مِمّا لا اَخافُ بِرَحْمَتِکَ فَآمِنّی وَ اَنْتَ یا سَیِّدی رَجائی مِمّا اَحْذَرُ وَ مِمّا لا اَحْذَرُ بِمَغْفِرَتِکَ فَنَجِّنی، وَ اَنْتَ یا سَیِّدی مُسْتَغاثی مِمّا تَوَرَّطْتُ فِیهِ مِنْ ذُنُوْبی فَاَغِثْنِی، وَ اَنْتَ یا سَیِّدی مُشْتَکایَ مِمّا تَضَرَّعْتُ اِلَیْکَ مِنْهُ فَارْحَمْنِی، وَ اَنْتَ یا سَیِّدی کَهْفِی وَ ناصِرِی وَ رازِقی فَلا تُضَیِّعْنی وَ اَنْتَ یا سَیِّدی الْحافِظُ لی وَ الذّابُّ عَنّی وَ الرَّحیمُ بی فَلا تَبْتَلِینّی، سَیِّدی فَمِنْکَ اَطْلُبُ حاجَتی فَاَعْطِنی سَیِّدی، وَ اِیّاکَ اَسْئَلُ رِزْقاً واسِعاً فَلا تَحْرِمْنی سَیِّدی، وَ بِکَ اَسْتَهدِی فَاهْدِنی وَ لا تُضِلَّنی سَیِّدی، وَ مِنْکَ اَسْتَقْیِلُ فَاَقِلْنی عَثْرَتی سَیِّدی، وَ اِیّاکَ اَسْتَغْفِرُ فَاغْفِرْلی ذُنُوبی سَیِّدی، وَ قَدْ رَجَوْتُ غِناکَ لی بِرَحْمَتِکَ فَاَغْنِنی سَیِّدی، وَ قَدْ رَجَوْتُ رَحْمَتِکَ لی بِمَنِّکَ فَارْحَمْنی سَیِّدی، وَ قَدْ رَجَوْتُ عَطَایاکَ بِفَضْلِکَ فَاَعْطِنی سَیِّدی، وَ قَدْ رَجَوْتُ اِجارَتَکَ لی بِفَضْلِکَ فَاَجِرْنی سَیِّدی، وَ قَدْ رَجَوْتُ عَفْوَکَ عَنّی بِحِلْمِکَ فَاعْفُ عَنّی سَیِّدی، وَ قَدْ رجَوْتُ تَجاوُزَکَ عَنِّی بِرَحْمَتِکَ فَتَجاوَزْ عَنِّی سَیِّدی، وَ قَدْ رَجَوْتُ تَخْلیصَکَ اِیّایَ مِنَ النّارِ فَخَلِّصْنی سَیِّدی، وَ قَدْ رَجَوْتُ اِدخالَکَ اِیّایَ الْجَنَّةَ بِجُودِکَ فَاَدْخِلْنی سَیِّدی، وَ قَدْ رَجَوْتُ اِعْطاءَکَ اَمَلی وَ رَغْبَتی وَ طَلِبَتی فی اَمْرِ دُنْیایَ وَ اخِرَتی بِجُودِکَ وَ کَرَمِکَ فَلا تُخَیِّبْنی
اِلهی اِنْ لَمْ اَکُنْ اَهْلَ ذلِکَ مِنْکَ فَاِنَّکَ اَهْلُهُ، وَ اَنْتَ لا تُخَیِّبُ مَنْ دَعاکَ، وَ لا تُضَیَّعُ مَنْ وَثِقَ بِکَ، وَ لا تَخْذُلُ مَنْ تَوَکَّلَ عَلَیْکَ فَلا تَجْعَلْنی اَخْیَبَ مَنْ سَأَلَکَ
ص: 83
فی هذِهِ اللَّیْلَةِ وَ لا تَجْعَلْنی اَخْسَرَ مَنْ سَأَلَکَ فی هذَا الشَّهْرِ، وَ مُنَّ عَلَیَّ بِالاْءجابَةِ وَ الْقَبُولِ، وَ الْعِتْقِ مِنَ النّارِ وَالْفَوْزِ بِالْجَنَّةِ، وَ اجْمَعْ لی خَیْرَ الدُّنْیا وَ الاْخِرَةِ وَ اغْفِرْ لی ذُنُوبی وَ عُیُوبی وَ اِساءَتی وَ ظُلْمی وَ تَفْریطی وَ اِسْرافی عَلی نَفْسی، وَ احْبِسْنی عَنْ کُلِّ ذَنْبٍ یَحْبِسُ عَنِّی الرِّزْقَ اَوْ یَحْجُبُ دُعائی عَنْکَ اَوْ یَرُدُّ مَسْئَلَتی دُوْنَکَ، اَوْ یُقَصِّرُنی عَنْ بُلُوغِ اَمَلی اَوْ یَعْرِضُ بِوَجْهِکَ الْکَریمِ عَنّی، فَقَدِ اشْتَدَّتْ بِکَ ثِقَتی یا سَیِّدی، وَ اشْتَدَّ لَکَ دُعائی، وَ انْطَلَقَ بِدُعائِکَ لِسانی، وَ انْشَرَحَ لِمَسْئَلَتِکَ صَدْرِی لِما رَحِمْتَنی وَ وَعَدْتَنی عَلی نَبیِّکَ الصّادِقِ عَلَیْهِ وَ الِهِ السَّلامُ، وَ فی کِتابِکَ فَلا تَحْرِمْنی یا سَیِّدی لِقِلَّةِ شُکْری، وَ لا تَضَعْنی یا سَیِّدی لِقِلَّةِ صَبْری، وَ اَعْطِنی یا سَیِّدی لِفَقْرِی وَ فاقَتی، وَ ارْحَمْنی یا سَیِّدی لِذُلِّی وَ ضَعْفی، وَ تَمِّمْ یا سَیِّدی اِحْسانَکَ لی وَ نِعَمَکَ عَلَیَّ، وَ اَعْطِنی یا سَیِّدی الْکَثیرَ مِنْ خَزائِنِکَ، وَ اَدْخِلْنی یا سَیِّدی الْجَنَّةَ بِرَحْمَتِکَ، وَ اَسْکِنّی یا سَیِّدی الاْءرْضَ بِخَشْیَتِکَ وَ ادْفَعْ عَنِّی یا سَیِّدی بِذِمَّتِکَ، وَ ارْزُقْنی یا سَیِّدی وُدَّکَ وَ مَحَبَّتِکَ وَ مَوَدَّتَکَ وَ الرّاحَةَ عِنْدَ الْمَوْتِ والْمُعافاةَ عِنْدَ الْحِسابِ، وَ ارْزُقْنِی الْغِنا وَ الْعَفْوَ وَ الْعافِیَةَ وَ حُسْنَ الْخُلْقِ وَ اَداءَ الاْءمانَةِ، وَ تَقَبَّلْ صَوْمی وَ صَلاتی، وَ اسْتَجِبْ دُعائی، وَ ارْزُقْنِی الْحَجَّ وَ الْعُمْرَةَ مِنْ عامی هذا اَبَداً ما اَبْقَیْتَنی، وَ صَلِّ عَلی خَیْرِ خَلْقِکَ مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ». و بخواه از خدا حاجت خود را.
آنگاه دو رکعت دیگر می خواند و می گوید:
«یا ذَا الْمَنِّ وَ لا یُمَنُّ عَلَیْکَ، یا ذَا الطَّوْلِ لا اِلهَ اِلاّاَنْتَ، (اَنْتَ) ظَهْرُ اللاجِئینَ، وَمَأْمَنُ الخائِفینَ، وَجارُ المُسْتَجیرینَ، اِنْ کانَ فی اُمِّ الْکِتابِ عِنْدَکَ اَنّی شَقِیٌّ اَوْ مَحْرُومٌ اَوْ مُقْتَرٌ عَلَیَّ فی رِزْقی، فَامْحُ مِنْ اُمِّ الکِتابِ شَقائی
ص: 84
وَحِرْمانی وَاِقْتارَ رِزْقی، وَاکْتُبْنی عِنْدَکَ سَعیدا مُوَفَّقا لِلْخَیْرِ، مُوَسَّعا عَلَیَّ فی رِزْقِکَ، فَاِنَّکَ قُلْتَ فی کِتابِکَ الْمُنْزَلِ، عَلی لِسانِ نَبِیِّکَ الْمُرْسَلِ صَلَواتُکَ عَلَیْهِ وَالِه «یَمْحُو اللّه ُ ما یَشاءُ وَیُثْبِتُ وَعِنْدَهُ اُمُّ الْکِتابِ»وَقُلْتَ: «وَرَحْمَتی وَسِعَتْ کُلَّ شَیْءٍ» واَنَا شَیْءٌ فَلْتَسَعْنی رَحْمَتُکَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ، وَصَلِّ عَلی سَیِّدِنا مُحَمَّدٍ وَالِ مُحَمَّدٍ» وبه هرچه خواهی دعا کن.(1)
و این دعا را بعد از این دو رکعت بخواند که از کتاب ابن أبی قرّة نقل شده:
«اِلهی اِلهی اَوْجَلَتْنِی ذُنُوْبی وَ ارْتُهِنْتُ بِعَمَلی وَ ابْتُلِیتُ بِخَطیئَتی فَیاوَیْلی وَ الْعَوْلُ لی ما خِفْتُ عَلی نَفْسی مِمّا ارْتَکَبْتُ بِجَوارِحِی، وَ الْوَیْلُ وَ الْعَوْلُ لی اَمْ کَیْفَ اَمِنْتُ عُقُوْبَةَ رَبّی فِیما اجْتَرَأْتُ بِهِ عَلی خالِقِی، فَیاوَیلی وَ الْعَوْلُ لی عَصَیْتُ رَبِّی بِجَمیعِ جَوارِحی، وَ یا وَیْلی وَ الْعَوْلُ لی اَسْرَفْتُ عَلی نَفْسی وَ اَثْقَلْتُ ظَهْری بِجَریرَتی، وَ یا وَیْلی بَغَّضْتُ نَفْسی اِلی خالِقی بِعَظیمِ ذُنُوبی، وَ یا وَیْلی صِرْتُ کَاَنّی لا عَقْل لی، بَلْ لَیْسَ لی عَقْلٌ یَنْفَعُنی، وَ یا وَیْلی وَ الْعَوْلُ لی اَما تَفَکَّرْتُ فِیمَا اکْتَسَبْتُ وَ خِفْتُ مِمّا عَمِلَتْ یَدی، وَ یا وَیْلی وَ الْعَوْلُ لی عَمِیتُ عَنِ النَّظَرِ فِی اَمْری وَ عَنِ التَّفَکُّرِ فی ظُلْمی، وَ یا وَیْلی وَ الْعَوْلُ لی اِنْ کانَ عِقابی مَذْخُوراً لی اِلی اخِرَتی، وَ یا وَیْلی وَ یا عَوْلی اِنْ اُتِیَ بِی یَوْمَ الْقِیامَةِ مَغْلُولَةً یَدِی اِلی عُنُقِی، وَ یا وَیْلی وَ یا عَوْلی اِنْ بَدَّدَتِ النّارُ جَسَدی وَ عَرَّکَتْ مَفاصِلِی، وَ یا وَیْلی اِنْ فُعِلَ بی مَا اسْتَوْجِبُهُ بِذُنُوبی، وَ یا وَیْلی اِنْ لَمْ یَرْحَمْنی سَیِّدی وَ یَعْفُ عَنّی اِلهی، وَ یا وَیْلی لَوْ عَلِمَتِ الاْءرْضُ بِذُنُوبی لَساخَت بی، وَ یا وَیْلی لَوْ عَلِمَتِ الْبِحارُ بِذُنُوبی لَغَرَقَتْنِی، وَ یا وَیْلی لَوْ عَلِمَتِ الْجِبالُ بِذُنُوبی لَدَهْدَهَتْنِی، وَ یا وَیْلی مِنْ فِعْلِیَ الْقَبیحِ وَ عَمَلیَ الْخَبیثِ
ص: 85
وَ فَضایِحِ جَریرَتی، وَ یا وَیْلی لَوْ ذُکِرَتْ لِلاْءَرْضِ ذُنُوبِی لاَ ابْتَلَعَتْنِی، وَ یا وَیْلی لَیْتَ الَّذِی کانَ خِفْتُ نَزَلَ بِی وَ لَمْ اُسْخِطْ اِلهی، وَ یا وَیْلی اِنِّی لَمُفْتَضَحٌ یَوْمَ الْقِیامَةِ بِعَظیمِ ذُنُوبی، وَ یا وَیْلی اِنِ اسْوَدَّ یَوْمَ الْقِیامَةِ فِی الْمَوْقِفِ وَجْهِی، وَ یا وَیْلی اِنْ قُصِفَ عَلی رُؤُسِ الْخَلائِقِ ظَهْری، وَ یا وَیْلی اِنْ قُویِسْتُ اَوْ حُوْسِبْتُ اَوْ جُوزِیتُ بِعَمَلی، وَ یا وَیْلی وَ الْعَوْلُ لی اِنْ لَمْ یَرْحَمْنی رَبِّی یا مَوْلایَ قَدْ حَسُنَ ظَنّی بِکَ لِما اَخَّرْتَ مِنْ عِقابی، یا مَوْلایَ فَاعْفُ عَنّی وَ اغْفِرْ لی وَ تُبْ عَلَیَّ وَ اَصْلِحْنی یا مَوْلایَ وَ تَقَبَّلْ مِنّی صَوْمِی وَ صَلاتی وَ اسْتَجِبْ لی دُعائی یا مَوْلایَ، وَ ارْحَمْ تَضَرُّعی وَ تَذَلُّلی وَ تَلْوِیذی وَ بُوءْسِی وَ مَسْکَنَتی یا مَوْلایَ وَ لا تُخَیِّبْنی وَ لا تَقْطَعْ رَجائی، وَ لا تَضْرِبْ بِدُعائی وَجْهی وَ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَ ارْزُقْنِی الْحَجَّ وَ الْعُمْرَةَ فی عامی هذا وَ اَبَداً ما اَبْقَیْتَنی».
آنگاه به سجده رفته، و در حال سجده بگوید:
«اَللّهُمَّ أغْنِنِی بِالْعِلْمِ وَ زَیِّنِّی بِالْحِلْمِ، وَکَرِّمْنِی بِالتَّقْوی، وَ جَمِّلْنِی بِالْعافِیَةِ یا وَلِیَّ الْعافِیَةِ عَفْوَکَ عَفْوَکَ عَفْوَکَ مِنَ النّارِ»
پس سر از سجده برداشته بگوید:
«یا اَللّه ُ یا اَللّه ُ یا اَللّه ُ اَسْاَلُکَ بِلا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ بِاسْمِکَ بِسْمِ اللّه ِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ یا رَحْمنُ یا اَللّه ُ یا رَبُّ یا قَریبُ یا مُجیبُ یا بَدیعَ السَّماواتِ وَ الاْءَرْضِ، یا ذَا الْجَلالِ وَ الاْءکْرامِ، یا حَنّانُ یا مَنّانُ یا حَیُّ یا قَیُّومُ، اَسْاَلُکَ بِکُلِّ اسْمٍ هُوَ لَکَ تُحِبُّ اَنْ تُدْعی بِهِ، وَ بِکُلِّ دَعْوَةٍ دَعاکَ بِها اَحَدٌ مِنَ الاْءَوَّلینَ وَ الاْخِرینَ فَاسْتَجَبْتَ لَهُ، اَنْ تُصَلِیَّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَ اَنْ تَصْرِفَ قَلْبِی اِلی خَشْیَتِکَ وَ رَهْبَتِکَ، وَ اَنْ تَجْعَلَنی مِنَ الْمُخْلِصینَ، وَ تُقَوِّیَ اَرْکانِی کُلَّها
ص: 86
لِعِبادَتِکَ وَ تَشْرَحَ صَدْرِی لِلْخَیْرِ وَ التُّقی وَ تُطْلِقَ لِسانی لِتِلاوَةِ کِتابِکَ یا وَلِیَّ الْمُؤْمِنینَ وَ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ».(1)
پس هر چه بخواهد دعا کند، نماز عشا را بخواند، و تعقیبات آن را به جا آورد، سپس دوازده رکعت (باقیمانده از بیست رکعت را) به شرح زیر انجام دهد:
دو رکعت بخواند و بعد از سلام بگوید:
«اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ بِبَهائِکَ وَجَلالِکَ وَجَمالِکَ وَعَظَمَتِکَ وَنُورِکَ وَسِعَةِ رَحْمَتِکَ، وَبِاَسْمائِکَ وَعِزَّتِکَ وَقُدْرَتِکَ، وَمَشِیَّتِکَ، وَنَفاذِ اَمْرِکَ وَمُنْتَهی رِضاکَ، وَشَرَفِکَ وَ کَرَمِکَ، وَدَوامِ عِزِّکَ وَسُلْطانِکَ وَفَخْرِکَ وَعُلُوِّ شَأْنِکَ وَقَدیمِ مَنِّکَ، وَعَجیبِ ایاتِکَ، وَفَضْلِکَ وَجُودِکَ، وَعُمُومِ رِزْقِکَ وَعَطائِکَ، وَخَیْرِکَ وَاِحْسانِکَ، وَتَفَضُّلِکَ وَامْتِنانِکَ، وَشَأْنِکَ وَجَبَرُوتِکَ
وَاَسْاَلُکَ بِجَمی_عِ مَسائِلِکَ اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِ مُحَمَّدٍ وَتُنْجِیَنی مِنَ النّارِ، وَتَمُنَّ عَلَیَّ بِالْجَنَّةِ، وَتُوَسِّعَ عَلیَّ مِنَ الرِّزْقِ الْحَلالِ الطَیِّبِ، وَتَدْرَاَ عَنّی شَرَّ فَسَقَةِ الْعَرَبِ وَالْعَجَمِ، وَتَمْنَعَ لِسانی مِنَ الْکِذْبِ، وَقَلْبی مِنَ الْحَسَدِ، وَعَیْنی مِنَ الْخِیانَةِ فَاِنَّکَ تَعْلَمُ خائِنَةَ الاَْعْیُنِ، وَما تُخْفِ_ی الصُّدُورُ، وَتَرْزُقَنی فی عامی هذا وَفی کُلِّ عامٍ الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ، وَتَغُضَّ بَصَری، وَتُحَصِّنَ فَرْجی، وَتُوَسِّعَ رِزْقی، وَتَعْصِمَنی مِنْ کُلِّ سُوءٍ یا اَرْحَمَ الرّاحِمین».(2)
و این دعا را بعد از این دو رکعت به روایت ابن ابی قرّة بخواند:
اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ مِنْ بَهائِکَ بِاَبْهاهُ، وَکُلُّ بَهائِکَ بَهِیٌّ، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ بِبَهائِکَ کُلِّه، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ مِنْ جَلالِکَ بِاَجَلِّه، وَکُلُّ جَلالِکَ جَلیلٌ اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ بِجَلالِکَ کُلِّه، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ مِنْ جَمالِکَ بِاَجْمَلِه، وَکُلُّ جَمالِکَ
ص: 87
جَمیلٌ، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ بِجَمالِکَ کُلِّه، اَللّهُمَّ اِنّی اَدْعُوکَ کَما اَمَرْتَنی، فَاسْتَجِبْ لی کَما وَعَدْتَنی.
اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ مِنْ عَظَمَتِکَ بِاَعْظَمِها، وَکُلُّ عَظَمَتِکَ عَظیمَةٌ، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ بِعَظَمَتِکَ کُلِّها، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ مِنْ نُورِکَ بِاَنْوَرِه وَکُلُّ نُورِکَ نَیِّرٌ اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ بِنُورِکَ کُلِّه، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ مِنْ رَحْمَتِکَ بِاَوْسَعِها وَکُلُّ رَحْمَتِکَ واسِعَةٌ، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ بِرَحْمَتِکَ کُلِّها
اَللّهُمَّ اِنّی اَدْعُوکَ کَما اَمَرْتَنی فَاسْتَجِبْ لی کَما وَعَدْتَنی
اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ مِنْ کَمالِکَ بِاَکْمَلِه وَکُلُّ کَمالِکَ کامِلٌ، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ بِکَمالِکَ کُلِّهِ، اَللّهُمَّ اِنّیاَسْاَلُکَ مِنْ کَلِماتِکَ بِاَتَمِّها وَکُلُّ کَلِماتِکَ تامَّةٌ، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ بِکَلِماتِکَ کُلِّها، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ مِنْ اَسْمائِکَ بِاَکْبَرِها، وَکُلُّ اَسْمائِکَ کَبیرَةٌ، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ بِاَسْمائِکَ کُلِّها
اَللّهُمَّ اِنّی اَدْعُوکَ کَما اَمَرْتَنی، فَاسْتَجِبْ لی کَما وَعَدْتَنی
اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ مِنْ عِزَّتِکَ بِاَعَزِّها، وَکُلُّ عِزَّتِکَ عَزیزةٌ اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ بِعِزَّتِکَ کُلِّها، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ مِنْ مَشِیَّتِکَ بِاَمْضاها، وَکُلُّ مَشِیَّتِکَ ماضِیَةٌ، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ بِمَشِیَّتِکَ کُلِّها اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ بِقُدْرَتِکَ الَّتِی اسْتَطَلْتَ بِها عَلی کُلِّ شَیْءٍ، وَکُلُّ قُدْرَتِکَ مُسْتَطیلَةٌ، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ بِقُدْرَتِکَ کُلِّها
اَللّهُمَّ اِنّی اَدْعُوکَ کَما اَمَرْتَنی، فَاسْتَجِبْ لی کَما وَعَدْتَنی.
اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ مِنْ عِلْمِکَ بِاَنْفَذِه، وَکُلُّ عِلْمِکَ نافِذٌ، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ بِعِلْمِکَ کُلِّه، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ مِنْ قَوْلِکَ بِاَرْضاهُ، وَکُلُّ قَوْلِکَ رَضِیٌّ اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ بِقَوْلِکَ کُلِّه، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ مِنْ مَسائِلِکَ بِاَحَبِّها اِلَیْکَ، وَکُلُّ مَسائِلِکَ اِلَیْکَ حَبِیبَةٌ، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ بِمَسائِلِکَ کُلِّها
ص: 88
اَللّهُمَّ اِنّی اَدْعُوکَ کَما اَمَرْتَنی، فَاسْتَجِبْ لی کَما وَعَدْتَنی
اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ مِنْ شَرَفِکَ بِاَشْرَفِه، وَکُلُّ شَرَفِکَ شَریفٌ اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ بِشَرَفِکَ کُلِّه، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ مِنْ سُلْطانِکَ بِاَدْوَمِه وَکُلُّ سُلْطانِکَ دائِمٌ، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ بِسُلْطانِکَ کُلِّه، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ مِنْ مُلْکِکَ بِاَفْخَرِه، وَکُلُّ مُلْکِکَ فاخِرٌ، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ بِمُلْکِکَ کُلِّه
اَللّهُمَّ اِنّی اَدْعُوکَ کَما اَمَرْتَنی، فَاسْتَجِبْ لی کَما وَعَدْتَنی
اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ مِنْ عَلائِکَ بِاَعْلاهُ، وَکُلُّ عَلائِکَ عالٍ، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ بِعَلائِکَ کُلِّه، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ مِنْ ایاتِکَ بِاَعْجَبِها وَکُلُّ ایاتِکَ عَجیبَةٌ، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ بِایاتِکَ کُلِّها، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ مِنْ فَضْلِکَ بِأَفْضَلِهِ وَکُلُّ فَضْلِکَ فاضِلٌ، اللّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِفَضْلِکَ کُلِّهِ، اللّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ مِنْ رِزْقِکَ بِأَعَمِّهِ وَ کُلُّ رِزْقِکَ عامٌّ، اللّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِرِزْقِکَ کُلِّهِ، اللّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ مِنْ عَطایاکَ بِأَهْنَئِها وَکُلُّ عَطایاکَ هَنِیئَةٌ. اللّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِعَطایاکَ کُلِّها.
اللّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ مِنْ خَیْرِکَ بِأَعْجَلِهِ وَکُلُّ خَیْرِکَ عاجِلٌ، اللّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِخَیْرِکَ کُلِّهِ، اللّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ مِنْ إِحْسانِکَ بِأَحْسَنِهِ وَکُلُّ إِحْسانِکَ حَسَنٌ، اللّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِإِحْسانِکَ کُلِّهِ، اَللّ_هُمَّ اِنّی اَسْئَلُکَ بِما اَنْتَ فیهِ مِنَ الشَّاْنِ وَالْجَبَرُوتِ، وَاَسْئَلُکَ بِکُلِّ شَاْنٍ وَحْدَهُ وَ جَبَرُوتٍ وَحْدَها، اَللّ_هُمَّ اِنّی اَسْئَلُکَ بِما تُجیبُنی بِهِ حینَ اَسْئَلُکَ یا اَللّه ُ یا اَللّه ُ یا اَللّه ُ یا رَحْمنُ یا رَحیمُ یا ذَا الْجَلالِ وَ الاْءکْرام أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَ اَنْ تَرْزُقَنِی حَجَّ بَیْتِکَ الْحَرامِ فِی عامی هذا وَ فِی کُلِّ عامٍ وَ زِیارَةَ قَبْرِ نَبیِّکَ عَلَیْهِ السَّلامُ وَ تَخْتِمَ لِی بِخَیْرٍ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ.
اَللّهُمَّ اِنِّی اَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ الْمُجْتَبی، وَ اَمِینِکَ الْمُصَفَّی،
ص: 89
وَرَسُولِکَ الْمُصْطَفی، وَنَجِیبِکَ دُونَ خَلْقِکَ، وَنَجِیِّکَ مِنْ عِبادِکَ وَنَبِیِّکَ بِالصِّدْقِ، وَحَبِیبِکَ الْمُفَضَّلِ عَلی رُسُلِکَ، وَخِیَرَتِکَ مِنَ الْعالَمِینَ، النَّذِیرِ الْبَشِیرِ السِّراجِ الْمُنِیرُ، وَعَلی أَهْلِ بَیْتِهِ الاْءَبْرارِ الْمُطَهَّرینَ الاْءخْیارِ وَعَلی مَلائِکَتِکَ الَّذِینَ اسْتَخْلَصْتَهُمْ لِنَفْسِکَ وَحَجَبْتَهُمْ عَنْ خَلْقِکَ، وَعَلی أَنْبِیائِکَ الَّذِینَ یُنْبِئُونَ عَنْکَ بِالصِّدْقِ، وَعَلی رُسُلِکَ الَّذِینَ اخْتَصَصْتَهُمْ بِوَحْیِکَ، وَفَضَّلْتَهُمْ عَلَی الْعالَمِینَ بِرِسالاتِکَ، وَعَلی عِبادِکَ الصّالِحِینَ الَّذِینَ أَدْخَلْتَهُمْ فِی رَحْمَتِکَ وَعَلی جَبْرَئِیلَ وَمِیکائِیلَ وَإِسْرافِیلَ وَمَلَکِ الْمَوْتِ، وَ مالِکٍ خازِنِ النّارِ وَ وَرِضْوانَ خازِنِ الْجَنَّةِ وَرُوحِ الْقُدُسِ وَ الرُّوحِ الاْءَمِینِ وَحَمَلَةِ عَرْشِکَ الْمُقَرَّبِینَ، وَعَلی مُنْکَرٍ وَ نَکِیرٍ وَعَلَی الْمَلَکَیْنِ الْحافِظَیْنِ عَلَیَّ، وَ عَلَی الْکِرامِ الْکاتِبینَ بِالصَّلاةِ الَّتِی تُحِبُّ أَنْ یُصَلِّیَ بِها عَلَیْهِمْ أَهْلُ السَّمواتِ وَأَهْلُ الاْءَرَضِینَ، صَلاةً کَثِیرَةً طَیِّبَةً، مُبارَکَةً زاکِیَةً طاهِرَةً نامِیَةً کَرِیمَةً تامَّةً فاضِلَةً تُبِینُ بِها فَضائِلَهُمْ عَلَی الاْءوَّلِینَ وَ الاْخِرینَ.
اللّهُمَّ وَ أَعْطِ مُحَمَّداً صَلَّی اللّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَ اَهْلِ بَیْتِهِ الطَّیِّبِینَ الْوَسِیلَةَ وَ الشَّرَفَ وَ الْفَضِیلَةَ وَ الدَّرَجَةَ الْکَبِیرَةَ وَ اجْزِهِ مَعَ کُلِّ زُلْفَةٍ زُلْفَةً، وَمَعَ کُلِّ کَرامَةٍ کَرامَةً، وَمَعَ کُلِّ وَسِیلَةٍ وَسِیلَةً، وَمَعَ کُلِّ فَضِیلَةٍ فَضِیلَةً، وَمَعَ کُلِّ شَرَفٍ شَرَفاً، حَتّی لا تُعْطِی مَلَکاً مُقَرَّباً وَ لا نَبِیَّاً مُرْسَلاً اِلاّ ما دُونَ ما تُعْطِی مُحَمَّداً وَ الِ مُحَمَّدٍ یَوْمَ الْقِیامَةِ. اَللّهُمَّ اجْعَلْ مُحَمَّداً اَدْنَی الْمُرْسَلِینَ مِنْکَ مَجْلِساً وَ اَفْسَحَهُمْ فِی الْجَنَّةِ مَنْزِلاً وَأَقْرَبَهُمْ وَسِیلَةً، وَ اَبْیَنَهُمْ فَضِیلَةً وَ اجْعَلْهُ أَوَّلَ شافِعٍ وَأَوَّلَ مُشَفَّعٍ، وَأَوَّلَ قائِلٍ وَأَنْجَحَ سائِلٍ، وَابْعَثْهُ الْمَقامَ الْمَحْمُودَ الَّذِی یَغْبِطُهُ بِهِ الاْءَوَّلُونَ وَالاْآخِرُونَ، یا أَرْحَمَ الرّاحِمِینَ.
وَأَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَأَنْ تَسْمَعَ صَوْتِی وَتُجِیبَ
ص: 90
دَعْوَتِی، وَتُنْجِحَ طَلِبَتِی، وَتَقْضِیَ حاجَتِی، وَ تَقْبَلَ تَوْبَتِی، وَتُنْجِزَ لِی ما وَعَدْتَنِی، وَتُقِیلَ عَثْرَتِی، وَتَغْفِرَ ذَنْبِی، وَ تَتَجاوَزَ عَنْ خَطِیئَتِی، وَتَصْفَحَ عَنْ ظُلْمِی، وَتَعْفُوَ عَنْ جُرْمِی، وَتُقْبِلَ عَلَیَّ، وَلا تُعْرِضْ عَنِّی، وَتَرْحَمَنِی وَلا تُعَذِّبْنِی، وَتُعافِیَنِی وَلا تَبْتَلِیَنِی وَتَرْزُقَنِی مِنْ أَطْیَبِ الرِّزْقِ وَأَوْسَعِهِ، وَلا تَحْرِمْنِی وَتَقْضِیَ عَنِّی دَیْنِی، وَ تُقِرَّ عَیْنِی، وَتَضَعَ عَنِّی وِزْرِی، وَلا تُحَمِّلْنِی ما لا طاقَةَ لِی بِهِ یا سَیِّدِی، وَتُدْخِلَنِی فِی کُلِّ خَیْرٍ أَدْخَلْتَ فِیهِ مُحَمَّداً وَآلَ مُحَمَّدٍ، وَتُخْرِجَنِی مِنْ کُلِّ سُوءٍ أَخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّداً وَآلَ مُحَمَّدٍ، وَ تَجْعَلَنِی وَ اَهْلَ بَیْتِی وَ ذُرِّیَّتِی وَ اِخْوانِی مَعَهُمْ فِی الدُّنْیا وَ الاْخِرَةِ.
اللّهُمَّ إِنِّی أَدْعُوکَ کَما أَمَرْتَنِی، فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَاسْتَجِبْ لِی کَما وَعَدْتَنِی اِنَّکَ سَمِیعُ الدُّعاءِ قَریبُ(1) الاْءجابَةِ.
اَللّهُمَّ اِنِّی اَسْأَلُکَ یا اَللّه ُ یا اَللّه ُ یا اَللّه ُ یا رَحْمنُ یا رَحیمُ یا ذَا الْجَلالِ وَ الاْءکْرام أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَ تَجْعَلَنِی مِنْ حُجّاجِ بَیْتِکَ الْحَرامِ وَ زُوّارِ قَبْرِ نَبیِّکَ عَلَیْهِ وَ آلِهِ السَّلامُ فِی عامی هذا وَ فِی کُلِّ عامٍ وَ تَخْتِمَ لِی بِخَیْرٍ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ. اَللّهُمَّ اِنِّی اَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ اَنْ تَجْمَعَ لِی فِی مَقْعَدِی هذا ما اُؤَمِّلُهُ فِی هذَا الشَّهْرِ لِلدِّینِ وَ الدُّنْیا، وَ مُنَّ عَلَیَّ بِالزِّیادَةِ مِنْ فَضْلِکَ مِمّا لا یَخْطُرُ بِبالِی وَ لا اَرْجُوْهُ مِمّا تُصْلِحُ بِهِ اَمْرَ دِینِی وَ دُنْیایَ وَ تَجْعَلَ ذلِکَ کُلَّهُ فِی عافِیَةٍ وَ تَصْرِفَ عَنِّی اَنْواعَ الْبَلاءِ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ.
و درخواست کند حوائج خود را.
آنگاه دو رکعت دیگر بخواند و بعد از سلام بگوید:
اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ حُسْنَ الظَنِّ بِکَ، وَالصِّدْقَ فِ_ی التَّوَکُّلِ عَلَیْکَ، وَاَعُوذُ بِکَ
ص: 91
اَنْ تَبْتَلِیَنی بِبَلِیَّةٍ تَحْمِلُنی ضَرُورَتُها عَلَی التَّعَرُّضِ بِشَیْءٍ مِنْ مَعاصیکَ، وَاَعُوذُ بِکَ اَنْ تُدْخِلَنی فی حالٍ کُنْتُ اَوْ اَکُونُ فیها فی عُسْرٍ اَوْ یُسْرٍ اَظُنُّ اَنَّ مَعاصیکَ اَنْجَحُ لی مِنْ طاعَتِکَ، وَاَعُوذُ بِکَ اَنْ اَقُولَ قَوْلاً حَقّا مِنْ طاعَتِکَ اَلْتَمِسُ بِه سِواکَ، وَاَعُوذُ بِکَ اَنْ تَجْعَلَنی عِظَةً لِغَیْری، واَعُوذُ بِکَ اَنْ یَکُونَ اَحَدٌ اَسْعَدَ بِما اتَیْتَنی بِه مِنِّی، وَاَعُوذُ بِکَ اَنْ اَتَکَلَّفَ طَلَبَ مالَمْ تَقْسِمْ لی، وَما قَسَمْتَ لی مِنْ قِسْمٍ اَوْ رَزَقْتَنی مِنْ رِزْقٍ فَأتِنی بِهِ فی یُسْرٍ مِنْکَ وَعافِیَةٍ حَلالاً طَیِّبا، وَاَعُوذُ بِکَ مِنْ کُلِّ شَیْءٍ زَحْزَحَ بَیْنی وَبَیْنَکَ، اَوْ باعَدَ بَیْنی وَبَیْنَکَ، اَوْ نَقَصَ بِه حَظّی عِنْدَکَ، اَوْ صَرَفَ بِوَجْهِکَ الْکَریمِ عَنِّی، وَاَعُوذُ بِکَ اَنْ تَحُولَ خَطیئَتی اَوْ ظُلْمی اَوْ جُرْمی اَوْ اِسْرافی عَلی نَفْسی وَاتِّباعُ هَوایَ وَاسْتِعْمالُ شَهْوَتی، دَونَ مَغْفِرَتَکَ وَرِضْوانِکَ وَثَوابِکَ وَنائِلِکَ وَبَرَکاتِکَ، وَمَوْعُودِکَ الْحَسَنِ الْجَمیلِ عَلی نَفْسِکَ.(1)
و به روایت ابن ابی قرّة بخواند:
اَللّهُمَّ اِنِّی اَسْأَلُکَ بِلا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ وَ بِبَهاءِ لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ یا لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ، وَ اَسْأَلُکَ بِجَمالِ لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ یا لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ، وَ اَسْأَلُکَ بِعَظَمَةِ لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ یا لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ، وَ اَسْأَلُکَ بِنُورِ لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ یا لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ، وَ اَسْأَلُکَ بِرَحْمَةِ لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ یا لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ، وَ اَسْأَلُکَ بِکَمالِ لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ یا لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ، وَ اَسْأَلُکَ بِکَلِماتِ لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ یا لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ، وَ اَسْأَلُکَ بِاَسْماءِ لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ یا لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ، وَ اَسْأَلُکَ بِعِزَّةِ لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ یا لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ، وَ اَسْأَلُکَ بِقُدْرَةِ لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ یا لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ، وَ اَسْأَلُکَ بِعُلُوِّ لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ یا لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ، وَ اَسْأَلُکَ بِسُلْطانِ لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ یا لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ،
ص: 92
وَ اَسْأَلُکَ بِایاتِ لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ یا لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ، وَ اَسْأَلُکَ بِمَشِیَّةِ لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ یا لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ، وَ اَسْأَلُکَ بِعِلْمِ لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ یا لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ،
وَ اَسْأَلُکَ بِشَرَفِ لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ یا لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ، وَ اَسْأَلُکَ بِمُلْکِ لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ یا لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ، وَ اَسْأَلُکَ بِفَضْلِ لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ یا لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ، وَ اَسْأَلُکَ بِکَرَمِ لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ یا لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ، وَ اَسْأَلُکَ بِرِفْعَةِ لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ یا لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ، اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَ اَنْ تَمُدَّ لی فی عُمْری وَ تُوَسِّعَ عَلَیَّ فی رِزْقی وَ تُصِحَّ لی جِسْمی وَ تَبْلُغَ لی اَمَلی
اَللّهُمَّ اِنْ کُنْتُ عِنْدَکَ مِنَ الاْءَشْقِیاءِ وَ اکْتُبْنی مِنَ السُّعَداءِ فَاِنَّکَ تَمْحُوْا ما تَشاءُ وَ تُثْبِتُ وَ عِنْدَکَ اُمُّ الْکِتابِ و حوائج خود را سوءال کند.
آنگاه دو رکعت دیگر بخواند و بعد از فراغت از آن بگوید:
اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ _ بِعَزائِمِ مَغْفِرَتِکَ وَبِواجِبِ رَحْمَتِکَ - السَّلامَةَ مِنْ کُلِّ اِثْمٍ، وَالْغَنیمَةَ مِنْ کُلِّ بِرٍّ، وَالْفَوْزَ بِالْجَنَّةِ وَالنَّجاةَ مِنَ النّارِ
اَللّ_هُمَّ دَعاکَ الدَّاعُونَ وَدَعَوْتُکَ، وَسَاَلَکَ السّائِلُونَ وَسَاَلْتُکَ وَطَلِبَکَ الطّالِبُونَ وَطَلِبْتُ اِلَیْکَ، اَللّ_هُمَّ اَنْتَ الثِّقَةُ والرَّجاءُ، وَاِلَیْکَ مُنْتَهَی الرَّغْبَةِ وَالدُّعاءِ فِ_ی الشِّدَّةِ وَالرَّخاءِ.
اَللّهُمَّ فَصَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِ مُحَمَّدٍ وَاجْعَلِ الْیَقینَ فی قَلْبی، وَالنُّورَ فی بَصَرِی، وَالنَّصیحَةَ فی صَدْری، وَذِکْرَکَ بِاللَّیْلِ والنَّهارِ عَلی لِسانی وَرِزْقا واسِعا غَیْرَ مَمْنُونٍ وَلا مَحْظُورٍ فَارْزُقْنی، وَبارِکْ لی فیما رَزَقْتَنی، وَاجْعَلْ غِنایَ فی نَفْسی وَرَغْبَتی فیما عِنْدَکَ بِرَحْمَتِکَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ.
و این دعا را محمّد ابن أبی قرّة در کتاب خود سیّد فرموده بیان کرده:
یا لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ رَبَّ کُلِّ شَیْءٍ وَ وارِثَهُ، یا اَللّه ُ اِلهَ الاْلِهَةِ الرَّفیعَ جَلالُهُ، یا اَللّه ُ
ص: 93
الْمَعْبُودَ الْمَحْمُودُ فی کُلِّ فِعالِهِ، یا اَللّه ُ الرَّحْمنُ بِکُلِّ شَیْءٍ وَ الرَّؤُفُ بِهِ وَ رَحیمُهُ، یا اَللّه ُ یا قَیُّومُ فَلا یَفُوتُهُ شَیْءٌ وَ لا یَؤُدُهُ، یا اللّه ُ الْواحِدُ الاْءَحَدُ اَنْتَ قَبْلَ کُلِّ شَیْءٍ وَ اخِرُهُ، یا اَللّه ُ الدّائِمُ بِلا زَوالٍ وَ لا یَفْنی مُلْکُهُ، یا اَللّه ُ الصَّمَدُ فی غَیْرِ شِبْهٍ وَ لا شَیْءَ کَمِثْلِهِ، یا اللّه ُ الْبارِئُ لِکُلِّ شَیْءٍ فَلا شَیْءَ یَکُونُ کُفْوَهُ، یا اَللّه ُ الْکَبیرُ الَّذی لا یَهْتَدی الْقُلُوبُ لِکُنْهِ عَظَمِتِهِ، یا اَللّه ُ الْمُبْدِئُ الْبَدیعُ الْمُنْشِئُ الْخالِقُ لِکُلِّ شَیْءٍ عَلی غَیْرِ مِثالٍ امْتَثَلْتَهُ، یا اَللّه ُ الزّاکی الطّاهِرُ مِنْ کُلِّ افَةٍ بِقُدْسِهِ، یا اللّه ُ الْکافِی الرّازِقُ لِکُلِّ ما خَلَقَ مِنْ عَطایا فَضْلِهِ، یا اَللّه ُ التَّقِیُّ مِنْ کُلِّ جَوْرٍ لَمْ یَرْضَهُ وَ لَمْ یُخالِطْهُ فِعالُهُ، یا اَللّه ُ الْمَنّانُ ذُو الاْءحِسانِ وَ الْجُودِ وَ قَدْ عَمَّ الْخَلایِقَ مَنُّهُ، یا اَللّه ُ الْحَنّانُ الَّذی وَسِعَتْ کُلَّ شَیْءٍ رَحْمَتُهُ، یا اَللّه ُ الَّذی خَضَعَ الْعِبادُ کُلُّهُمْ رَهْبَةً مِنْهُ، یا اَللّه ُ الْخالِقُ لِمَنْ فِی السَّماواتِ وَ الاْءَرْضِ وَ کُلٌّ اِلَیْهِ مَعادُهُ، یا اَللّه ُ الرَّحْمانُ بِکُلِّ مُسْتَصْرخٍ وَ مَکْرُوبٍ وَ مُغیثُهُ یا اَللّه ُ لا تَصِفُ الاْءَلْسُنُ کُنْهَ جَلالِهِ وَ عِزِّهِ، یا اَللّه ُ الْمُبْدئُ لِلاْءشیاءَ لَمْ یَسْتَعِنْ فی اِنْشائِها بِاَحَدٍ مِنْ خَلْقِهِ، یا اَللّه ُ الْعَلاّمُ الْغُیُوبِ الَّذی لا یَؤُودُهُ شَیْءٌ مِنْ خَلْقِهِ، یا اَللّه ُ الْمُعِیدُ الْوارِثُ الْباعِثُ لِجَمیعِ خَلائِقِهِ، یا اَللّه ُ الْحَکیمُ ذُو الاْلاءِ فَلا شَیْءَ یَعْدِلُهُ مِنْ خَلْقِهِ، یا اَللّه ُ الْفَعّالُ لِما یُریدُ الْعَوّادُ بِفَضْلِهِ عَلی جَمیعِ خَلْقِهِ، یا اَللّه ُ الْعَزیزُ الْمَنیعُ الْغالِبُ عَلی خَلْقِهِ فَلا شَیْءَ یَفُوتُهُ، یا اَللّه ُ الْعَزیزُ ذُو الْبَطْشِ الشَّدیدِ الَّذی لا یُطاقُ انْتِقامُهُ، یا اللّه ُ الْقَریبُ فی ارْتِفاعِهِ الْعالی فی دُنُوِّهِ الَّذی ذَلَّ کُلُّ شَیْءٍ لِعَظَمَتِهِ، یا اللّه ُ نُورُ کُلِّ شَیْءٍ وَ هُداهُ الّذی فَلَقَ الظُّلُماتِ نُورُهُ، یا اللّه ُ الْقُدُّوسُ الطّاهِرُ مِنْ کُلِّ شَیْءٍ فَلا شَیْءَ یُعادِلُهُ، یا اَللّه ُ الْقَریبُ الْمُجیبُ الْعالی الْمُتَدانی دُونَ کُلِّ شَیْءٍ قُرْبُهُ، یا اَللّه ُ الشّامِخُ فَوْقَ کُلِّ شَیْءٍ عُلُوُّه وَ ارْتِفاعُهُ یا اَللّه ُ الْمُبْتَدِئُ لِلاْءَشْیاءَ وَ مُعیدُها وَ لا تَبْلُغُ الاْءَقاویلُ شَأْنُهُ، یا اَللّه ُ الْماجِدُ الْکَریمُ الْعَفُوُّ الَّذی وَسِعَ
ص: 94
کُلَّ شَیْءٍ عَدْلُهُ، یا اَللّه ُ الْعَظیمُ ذُو الْعِزَّةِ وَ الْکِبْریاءِ فَلا یَذِلُّ اسْتِکْبارُهُ، یا اَللّه ُ ذُو السُّلْطانِ الْفاخِرِ الَّذی لا تُطیقُ الاْءَلْسُنُ وَصْفَ الائِهِ وَ ثَنائِهِ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْ فیما تَقْضِی وَ تُقَدِّرُ مِنَ الاْءمْرِ الْمَحْتُومِ وَ فیما تَفْرُقُ مِنَ الاْءمْرِ الْحَکیمِ فی لَیْلَةِ الْقَدْرِ مِنَ الْقَضاءِ الَّذی لا یُرَدُّ وَ لا یُبَدَّلُ اَنْ تَجْعَلَنی مِنْ حُجّاجِ بَیْتِکَ الْحَرامِ الْمَبْرُورِ حَجُّهُمْ الْمُکَفَّرِ عَنْهُمْ سَیِّئاتُهُمْ الْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ الْمَشْکُورِ سَعْیُهُمْ وَاجْعَلْ فیما تَقْضِی وَ تُقَدِّرُ اَنْ تُطیلَ عُمْری وَ تُوَسِّعَ فی رِزْقی وَ اَنْ تُؤَدِّیَ عَنِّی اَمانَتی وَ دَیْنی، اَللّهُمَّ ارْزُقْنی حَجَّ بَیْتِکَ الْحَرامِ وَ زِیارَةَ قَبْرِ نَبیِّکَ عَلَیْهِ السَّلامُ فی عامی هذا فی یُسْرٍ مِنْکَ وَ عافِیَةٍ و درخواست کند حوائج خود را.
آنگاه دو رکعت نماز گذارد و این دعا بخواند:
اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِ مُحَمَّدٍ، وَفَرِّغْنی لِما خَلَقْتَنی لَهُ وَلاتَشْغَلْنی بِما قَدْ تَکَفَّلْتَ لی بِه، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ ایمانا لا یَرْتَدُّ وَنَعیما لا یَنْفَدُ، وَمُرافَقَةَ نَبِیِّکَ مُحَمَّدٍ صَلَواتُکَ عَلَیْهِ وَالِه فی اَعْلی جَنَّةِ الْخُلْدِ، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ رِزْقَ یَوْمٍ بِیَوْمٍ، لا قَلیلاً فَاَشْقی، وَلا کَثیرا فَاَطْغی
اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِ مُحَمَّدٍ، وَارْزُقْنی مِنْ فَضْلِکَ ما تَرْزُقُنی بِهِ الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ فی عامی هذا، تُقَوِّینِی بِه عَلَی الصَّوْمِ وَالصَّلاةِ، فَاِنَّکَ رَبّی وَرَجائی وَعِصْمَتی، لَیْسَ لی مُعْتَصَمٌ اِلاّ اَنْتَ وَلا رَجاءٌ غَیْرُکَ، وَلا مَلْجَاَ لی وَلا مَنْجا مِنْکَ اِلاّ اِلَیْکَ فَصَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ، وَاتِنِ_ی فِ_ی الدُّنْیا حَسَنَةً، وَفِ_ی الاْخِرَةِ حَسَنَةً، وَقِنی بِرَحْمَتِکَ عَذابَ النّارِ.(1)
و این دعا را سیّد از کتاب ابن أبی قرّة نقل فرموده بخواند:
اَللّهُمَّ اِنِّی بِکَ وَ مِنْکَ اَطْلُبُ حاجَتی، وَ مَنْ طَلَبَ حاجَتَهُ اِلی اَحَدٍ فَاِنِّی لا
ص: 95
اَطْلُبُ حاجَتی اِلاّ مِنْکَ وَحْدَکَ لا شَریکَ لَکَ، وَ اَسْأَلُکَ بِفَضْلِکَ وَ رَحْمَتِکَ وَ رِضْوانِکَ اَنْ تُصَلِّیَّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَ اَهْلِ بَیْتِهِ وَ اَنْ تَجْعَلَ لی فی عامی هذا اِلی بَیْتِکَ الْحَرامِ سَبیلاً، حَجَّةً مَبْرُورَةً مُتَقَبَّلَةً زاکِیَةً خالِصَةً لَکَ، تُقِرُّ بِها عَیْنی وَ تَرْفَعُ بِها دَرَجَتی وَ تُکَفِّرُ بِها سَیِّئاتی وَ تَرْزُقَنی اَنْ اَغُضَّ بَصَری وَ اَنْ اَحْفَظَ فَرْجی عَنْ جَمیعِ مَحارِمِکَ وَ مَعاصیکَ حَتَّی لا یَکُونَ شَیْءٌ آثَرَ عِنْدی مِنْ طاعَتِکَ وَ خَشْیَتِکَ وَ الْعَمَلِ بِما اَحْبَبْتَ وَ التَّرْکِ لِما کَرِهْتَ وَ نَهَیْتَ عَنْهُ، وَ اجْعَلْ ذلِکَ فی یُسْرٍ وَ یَسارٍ وَ عافِیَةٍ فی دینی وَ جَسَدی وَ مالی وَ وَلَدی وَ اَهْلِ بَیْتی وَ اِخْوانی وَ ما اَنْعَمْتَ بِهِ عَلَیَّ وَ خَوَّلْتَنی، وَ اَسْأَلُکَ اَنْ تَجْعَلَ وَفاتی قَتْلاً فی سَبیلِکَ مَعَ اَوْلِیائِکَ تَحْتَ رایَةِ نَبیِّکَ، وَ اَسْأَلُکَ اَنْ تُکْرِمَنی بِهَوانِ مَنْ شِئْتَ مِنْ خَلْقِکَ وَ لا تُهِنِّی بِکَرامَةِ اَحَدٍ مِنْ اَوْلِیائِکَ، وَ اجْعَلْ لی مَعَ الرَّسُولِ سَبیلاً، حَسْبِیَ اللّه ُ ما شاءَ اللّه ُ تَوَکَّلْتُ عَلَی اللّه ِ وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ اِلاّ بِاللّه ِ.
دو رکعت دیگر بخواند و پس از اتمام آن بگوید:
اَللّ_هُمَّ لَکَ الْحَمْدُ کُلُّهُ (وَلَکَ الْمَنُّ کُلُّهُ) وَلَکَ الْمُلْکُ کُلُّهُ، وَبِیَدِکَ الْخَیْرُ کُلُّهُ، وَاِلَیْکَ یَرْجِ_عُ الاَْمْرُ کُلُّهُ، عَلانِیَتُهُ وَسِرُّهُ، وَاَ نْتَ مُنْتَهَی الشَّأْنِ کُلِّه، اَللّ_هُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ مِنَ الْخَیْرِ کُلِّه، وَاَعُوذُ بِکَ مِنَ الشَّرِّ کُلِّه،
اَللّ_هُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِ مُحَمَّدٍ، وَرَضِّنی بِقَضائِکَ، وَبارِک لی فی قَدَرِکَ، حَتّی لا اُحِبَّ تَعْجیلَ ما اَخَّرْتَ، وَلا تَأْخیرَ ما عَجَّلْتَ، اَللّ_هُمَّ وَاَوْسِعْ عَلَیَّ مِنْ فَضْلِکَ، وَارْزُقْنی بَرَکَتَکَ، وَاسْتَعْمِلْنی فی طاعَتِکَ، وَتَوَفَّنی عِنْدَ انْقِضاءِ اَجَلی عَلی سَبیلِکَ، وَلا تُوَلِّ اَمْری غَیْرَکَ، وَلا تُزِغْ قَلْبی بَعْدَ اِذْ هَدَیْتَنی، وَهَبْ لی مِنْ لَدُنْکَ رَحْمَةً اِنَّکَ اَنْتَ الْوَهّابُ.(1)
ص: 96
و بخواند این دعا را که از کتاب ابن أبی قرّة است:
اَللّهُمَّ رَبَّ شَهْرِ رَمَضانَ، الَّذی اَنْزَلْتَ فیهِ الْقُرْآنَ وَافْتَرَضْتَ علی عِبادِکَ فیهِ الصِّیامَ، صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ اَهْلِ بَیْتِهِ، وَارْزُقْنی حَجَّ بَیْتِکَ الْحَرامِ، فی عامی هذا وَفی کُلِّ عامٍ، وَاغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الْعِظامَ، فَاِنَّهُ لا یَغْفِرُها غَیْرُکَ، یا رَحْمنُ یا عَلاّمُ. اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ اَهْلِ بَیْتِهِ وَ افْتَحْ مَسامِعَ قَلْبی لِذِکْرِکَ، وَاجْعَلْنی اُصَدِّقُ بِکِتابِکَ وَ اُومِنُ بِوَعْدِکَ وَ اُوفی بِعَهْدِکَ، وَارْزُقْنی مِنْ خَشْیَتِکَ ما اَهْرُبُ بِهِ مِنْکَ اِلَیْکَ
اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ اَهْلِ بَیْتِهِ وَ ارْحَمْنی رَحْمَةً تَسَعُنی، وَ عافِنی عافِیَةً تُجَلِّلُنی، وَ ارْزُقْنی رِزْقَاً یُغْنِینی وَ فَرِّجْ عَنِّی فَرَجَاً یَعُمُّنی، یا اَجْوَدَ مَنْ سُئِلَ وَ یا اَکْرَمَ مَنْ دُعِیَ وَ یا اَرْحَمَ مَنِ اسْتُرْحِمَ، وَ یا اَرْءَفَ مَنْ عَفا وَ یا خَیْرَ مَنِ اعْتُمِدَ اَدْعُوکَ لِهَمٍّ لا یُفَرِّجُهُ غَیْرُکَ، وَ لِکَرْبٍ لا یَکْشِفُهُ سِواکَ، وَ لِغَمٍّ لا یُنَفِّسُهُ اِلاّ اَنْتَ، وَ لِرَحْمَةٍ لا تُنالُ اِلاّ مِنْکَ وَ لِحاجَةٍ لا تُقْضی اِلاّ بِکَ
اَللّهُمَّ فَکَما کانَ مِنْ شَأْنِکَ ما اَذِنْتَ لی فیهِ مِنْ مَسْئَلَتِکَ وَ رَحْمِتَنی بِهِ مِنْ ذِکْرِکَ فَصَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَ فَرِّجْ عَنِّی السّاعَةَ السّاعَةَ، وَ تُخَلِّصُنی مِنْ کُلِّ ما اَخافُ عَلی نَفْسی، فَاِنَّکَ اِنْ لَمْ تُدْرِکْنی مِنْکَ بِرَحْمَةٍ تُخَلِّصُنی بِها لَمْ اَجِدْ اَحَداً غَیْرَکَ یُخَلِّصُنی، وَ مَنْ لی سِواکَ اَنْتَ اَنْتَ اَنْتَ لی، اَنْتَ یا مَوْلایَ الْعَوّادُ بِالْمَغْفِرَةِ وَ اَنَا الْعَوّادُ بِالْمَعْصِیَةِ، وَ اَنَا الَّذی لَمْ اُراقِبْکَ قَبْلَ مَعْصِیَتی وَ لَمْ اُوثِرْکَ عَلی شَهْوَتی فَلا یَمْنَعْکَ مِنْ اِجابَتی شَرُّ عَمَلی وَ قَبیحُ فِعْلِی وَ عَظیمُ جُرْمی، بَلْ تَفَضَّلْ عَلَیَّ بِرَحْمَتِکَ، وَ مُنَّ عَلَیَّ بِمَغْفِرَتِکَ، وَ تَجاوَزْ عَنِّی بِعَفْوِکَ وَ اسْتَجِبْ لی دُعائی، وَ عَرِّفْنِی الاْءجابَةَ فی جَمیعِ ذلِکَ بِرَحْمَتِکَ، وَ اَسْأَلُکَ سَیِّدی التَّسْدِیدَ فی اَمْری وَ النُّجْحَ فی طَلِبَتی وَ الصَّلاحَ
ص: 97
لِنَفْسی وَ الْفَلاحَ لِدِیْنی وَ السَّعَةَ فی رِزْقی وَ اَرْزاقِ عِیالی وَ الاِْفْضالَ عَلَیَّ وَ الْقُنُوعَ بِما قَضَیْتَ عَلَیَّ وَ اقْضِ لی بِالْحُسْنی وَ قَوِّنی عَلی صِیامِ شَهْری وَقِیامِهِ اِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدیرٌ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ وَ صَلَّی اللّه ُ عَلی خَیْرِ خَلْقِهِ مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ . و درخواست کند حوائج خود را.
دو رکعت دیگر بخواند و بعد از آن بگوید:
بِسْمِ اللّه ِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ، اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلاَّ اللّه ُ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ، وَ اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ، امَنْتُ بِاللّه ِ وَ بِجَمیعِ رُسُلِ اللّه ِ وَ بِجَمیعِ ما اُنْزِلَتْ بِهِ جَمیعُ رُسُلِ اللّه ِ، وَ اَنَّ وَعْدَ اللّه ِ حَقٌّ وَ لِقاءَهُ حَقٌّ وَ صَدَقَ اللّه ُ وَ بَلَّغَ الْمُرْسَلُونَ وَ الْحَمْدُللّه ِِ رَبِّ الْعالَمینَ، وَ سُبْحانَ اللّه ِ کُلَّما سَبَّحَ اللّه َ شَیْءٌ وَ کَما یُحِبُّ اللّه ُ اَنْ یُسَبَّحَ، وَ الْحَمْدُ للّه ِِ کُلَّما حَمِدَ اللّه َ شَیْءٌوَ کَما یُحِبُّ اللّه ُ اَنْ یُحْمَدَ، وَ لا اِلهَ اِلاَّ اللّه ُ کُلَّما هَلَّلَ اللّه َ شَیْءٌ وَ کَما یُحِبُّ اللّه ُ اَنْ یُهَلَّلَ، وَ اَللّه ُ اَکْبَرُ کُلَّما کَبَّرَ اللّه َ شَیْءٌ وَ کَما یُحِبُّ اللّه ُ اَنْ یُکَبَّرَ، اَللّهُمَّ اِنِّی اَسْأَلُکَ مَفاتیحَ الْخَیْرِ وَ خَواتیمَهُ وَ شَرائعَهُ وَ فَوائِدَهُ وَ بَرَکاتَهُ مِمّا بَلَغَ عِلْمُهُ عِلْمِی وَ ما قَصَرَ عَنْ اِحْصائِهِ حِفْظی
اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَ انْهَجْ لی اَسْبابَ مَعْرِفَتِهِ، وَ افْتَحْ لی اَبْوابَهُ، وَ غَشِّنی بَرَکاتِ رَحْمَتِکَ، وَ مُنَّ عَلَیَّ بِعِصْمَةٍ عَنِ الاْءزالَةِ عَنْ دِینِکَ، وَ طَهِّرْ قَلْبی مِنَ الشَّکِّ، وَ لا تَشْغَلْ قَلْبی بِدُنْیایَ وَ عاجِلِ مَعاشی عَنْ اجِلِ ثَوابِ اخِرَتی، وَ اشْغَلْ قَلْبی بِحِفْظِ ما لا تَقْبَلُ مِنِّی جَهْلَهُ، وَ ذَلِّلْ لِکُلِّ خَیْرٍ لِسانی، وَ طَهِّرْ قَلْبِی مِنَ الرِّیاءِ وَ السُّمْعَةِ، وَ لا تُجْرِهِ فی مَفاصِلی، وَ اجْعَلْ عَمَلی خالِصاً لَکَ، اَللّهُمَّ اِنِّی اَعُوُذبِکَ مِنَ الشَّرِّ وَ اَنْواعِ الْفَواحِشِ کُلِّها ظاهِرِها وَ باطِنِها وَغَفَلاتِها وَ جَمیعِ ما یُریدُنی بِهِ الشَّیْطانُ الرَّجیمُ، وَ ما یُریدُنی بِهِ السُّلْطانُ الْعَنیدُ، مِمّا اَحَطْتَ بِعِلْمِهِ، وَ اَنْتَ الْقادِرُ عَلی صَرْفِهِ عَنِّی، اَللّهُمَّ اِنِّی اَعُوذُبِکَ
ص: 98
مِنْ طَوارِقِ الْجِنِّ وَ الاْءِنْسِ وَ زَوابِعِهِمْ وَ بَوائِقِهِمْ وَ مَکائِدِهِمْ وَ مَشاهِدِ الْفَسَقَةِ مِنَ الْجِنِّ وَ الاْءنْسِ وَ اَنْ اَسْتَزِلَّ عَنْ دِینی فَتَفْسُدَ عَلَیَّ اخِرَتی وَ اَنْ یَکُونَ ذلِکَ مِنْهُمْ ضَرَراً عَلَیَّ فی مَعاشی اَو تَعَرُّضَ(1) بَلاءٍ یُصِیبُنی مِنْهُمْ، لا قُوَّةَ لی بِهِ وَ لا صَبْرَ لی عَلی احْتِمالِهِ، فَلا تَبْتَلِیَنّی یا اِلهِی بِمُقاساتِهِ فَیَمْنَعَنی ذلِکَ مِنْ ذِکْرِکَ وَ یَشْغَلَنی عَنْ عِبادَتِکَ إنّکَ اَنْتَ الْعاصِمُ الْمانِعُ وَ الدّافِعُ الْواقی مِنْ ذلِکَ کُلِّهِ
اَسْأَلُکَ اللّهُمَّ الرَّفاهِیَةَ فی مَعیشَتی ما اَبْقَیْتَنی، مَعیشَةً اَقْوی بِها عَلی طاعَتِکَ وَ اَبْلُغُ بِها رِضْوانَکَ وَ اَصِیُربِها بِمَنِّکَ اِلی دارِ الْحَیَوانِ غَداً، اَللّهُمَّ ارْزُقْنی رِزْقَاً حَلالاً یَکْفینی، وَ لا تَرْزُقْنی رِزْقاً یُطْغینی، وَ لا تَبْتَلِیَنِّی بِفَقْرٍ اَشْقی بِهِ مُضَیَّقاً عَلَیَّ، اَعْطِنی حَظّاً وافِراً فی اخِرَتی، وَ مَعاشاً واسِعاً هَنیئاً مَریئاً فی دُنْیایَ، وَ لا تَجْعَلِ الدُّنْیا عَلَیَّ سِجْناً، وَ لا تَجْعَلْ فِراقَها عَلَیَّ حُزْناً، اَجِرْنی مِنْ فِتْنَتِها، وَ اجْعَلْ عَمَلی فیها مَقْبُولاً وَ سَعْیی فیها مَشْکُوراً
اَللّهُمَّ وَ مَنْ اَرادَنی بِسُوءٍ فَاَرِدْهُ وَ مَنْ کادَنی فیها فَکِدْهُ، وَ اصْرِفْ عَنِّی هَمَّ مَنْ اَدْخَلَ عَلَیَّ هَمَّهُ، وَ امْکُرْ بِمَنْ مَکَرَ بی فَاِنَّکَ خَیْرُ الْماکِرینَ، وَ افْقَأْ عَنِّی عُیُونَ الْکَفَرَةِ الظَّلَمَةِ الطُّغاةِ الْحَسَدَةِ، اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِهِ وَ اَنْزِلْ عَلَیَّ مِنْکَ سَکینَةً، وَ الْبِسْنی دِرْعَکَ الْحَصینَةَ، وَ احْفَظْنی بِسِتْرِکَ الْواقِی وَ جَلِلِّنی عافِیَتَکَ النّافِعَةَ، وَ صَدِّقْ قَوْلی وَ فِعالی، وَ بارِکْ لی فی اَهْلی وَ وَلَدی وَ مالی وَ ما قَدَّمْتُ وَ ما اَخَّرْتُ وَ ما اَغْفَلْتُ وَ ما تَعَمَّدْتُ وَ ما تَوانَیْتُ وَ ما اَعْلَنْتُ وَ ما اَسْرَرْتُ فَاغْفِرْ لی یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ، وَ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِهِ الطَّیِّبینَ الطّاهِرینَ کَما اَنْتَ اَهْلُهُ یا وَلِیَّ الْمُؤْمِنینَ.(2)
ص: 99
و این دعا از کتاب ابن أبی قرّة است بخواند:
اَللّهُمَّ اِنِّی اَسْأَلُکَ مَسْأَلَةَ الْمِسْکینِ الْمُسْتَکینِ وَ اَبْتَغی اِلَیْکَ ابْتِغاءَ الْبائِسِ الْفَقیرِ وَ اَتَضَرَّعُ اِلَیْکَ تَضَرُّعَ الْمَظْلُومِ الضَّریرِ وَ اَبْتَهِلُ اِلَیْکَ ابْتِهالَ الْمُذْنِبِ الذَّلیلِ الضَّعیفِ وَ اَسْأَلُکَ مَسْأَلَةَ مَنْ خَضَعَتْ لَکَ نَفْسُهُ وَ ذَلَّتْ لَکَ رَقَبَتُهُ وَ رَغِمَ لَکَ اَنْفُهُ، وَ عَفَّرَ لَکَ وَجْهَهُ، وَ سَقَطَتْ لَکَ ناصِیَتُهُ، وَ هَمَلَتْ لَکَ دُمُوعُهُ، وَ اضْمَحَلَّتْ عَنْهُ حیلَتُهُ، وَ انْقَطَعَتْ عَنْهُ حُجَّتُهُ، وَ ضَعُفَتْ قُوَّتُهُ وَ اشْتَدَّتْ حَسْرَتُهُ، وَ عَظُمَتْ نِدامَتُهُ فَصَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَ ارْحَمِ الْمُضْطَرَّ اِلَیْکَ، الْمُحتاجَ اِلی رَحْمَتِکَ بِحَقِّکَ الْعَظیمِ، یا عَظیمُ یا عَظیمُ یا عَظیمُ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْ لی وَ لِوالِدَیَّ وَ لِجَمیعِ الْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِناتِ، وَ اَعْطِنی فی مَجْلِسی هذا فَکاکَ رَقَبَتی مِنَ النّارِ، وَ اَوْسِعْ عَلَیَّ مِنْ رِزْقِکَ الْحَلالِ الْمُفَضَّلِ، وَ اَعْطِنی مِنْ خَزائِنِکَ، وَ بارِکْ لی فی اَهْلی وَ مالی وَ وَلَدی وَ جَمیعِ ما رَزَقْتَنِی، وَ ارْزُقْنِی الْحَجَّ وَ الْعُمْرَةَ فی عامی هذا فی اَسْبَغِ النَّفَقَةِ وَ اَوْسَعِ السِّعَةِ، وَ اجْعَلْ ذلِکَ مَقْبُولاً مَبْرُوراً خالِصاً لِوَجْهِکَ الْکَریمِ، یا کَریمُ یا کَریمُ یا کَریمُ اکْفِنی مَؤُنَةَ اَهْلِی وَ نَفْسِی وَ عِیالی وَ غُرَمائی وَ تِجارَتی، وَ جَمیعَ ما اَخافُ عُسْرَهُ، وَ مَؤُنَةَ خَلْقِکَ اَجْمَعینَ، وَ اکْفِنی شَرَّ فَسَقَةِ الْعَرَبِ وَ الْعَجَمِ وَ شَرَّ الصَّواعِقِ وَ الْبَرَدِ وَ شَرَّ کُلِّ دابَةٍ اَنْتَ اخِذٌ بِناصِیَتِها اِنَّکَ عَلی صِراطٍ مُسْتَقیمٍ، یا کَریمُ یا کَریمُ یا کَریمُ افْعَلْ بی ذلِکَ بِرَحْمَتِکَ، وَهَبْ لی حَقَّکَ وَ تَغَمَّدْ ذُنُوبی بِمَغْفِرَتِکَ وَ لا تُزِغْ قَلْبی بَعْدَ اِذْ هَدَیْتَنی، وَهَبْ لی مِنْ لَدُنْکَ رَحْمَةً اِنَّکَ اَنْتَ الْوَهّابُ وَ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وحوائج بخواهد
پس به سجده رود وبگوید: اَللّهُمَّ اَغْنِنی بِالْعِلْمِ، وَ زَیِّنّی بِالْحِلْمِ، وَ کَرِّمْنی بِالتَّقْوی، وَ جَمِّلْنی بِالْعافِیَةِ، یا وَلیَّ الْعافِیَةِ عَفْوَکَ عَفْوَکَ مِنَ النّارِ
ص: 100
چون سر بردارد بخواند : یا اَللّه ُ یا اَللّه ُ یا اَللّه ُ اَسْأَلُکَ بِلا اِلهَ اِلاَّ اَنْتَ اَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ بِسْمِ اللّه ِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ یا اَللّه ُ یا رَبُّ یا قَریبُ یا مُجیبُ یا بَدیعَ السَّماواتِ وَ الاْءَرْضِ، یا ذَا الْجَلالِ وَ الاْءکْرامِ یا حَنّانُ یا مَنّانُ یا حَیُّ یا قَیُّومُ اَسْأَلُکَ بِکُلِّ اسْمٍ هُوَ لَکَ تُحِبُّ اَنْ تُدْعی بِهِ، وَ بِکُلِّ دَعْوَةٍ دَعاکَ بِها اَحَدٌ مِنَ الاْءَوَّلینَ وَ الاْخِرینَ فَاسْتَجَبْتَ لَهُ اَنْ تُصَلِّیَّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِهِ وَ اَنْ تَصْرِفَ قَلْبِی اِلی خَشْیَتِکَ وَ رَهْبَتِکَ، وَ تَجْعَلَنی مِنَ الْمُخْلِصینَ وَ تُقَوِّیَ اَرْکانی کُلَّها لِعِبادَتِکَ وَ تَشْرَحَ صَدْری لِلْخَیْرِ وَ التُّقی وَ تُطْلِقَ لِسانی لِتِلاوَةِ کِتابِکَ یا وَلیَّ الْمُؤْمِنینَ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِهِ وَافْعَلْ بی کَذا وَ کَذا
و به جای کذا وکذا حوائج بخواهد.
بدین سان بیست رکعت به پایان می رسد، پس به سجده می رود، دعایی را که بعد از هشت رکعت اُولی در حال سجده می گفت، در سجده بگوید،
آنگاه سر از سجده برداشته، همان دعای یاد شده را بگوید و بعد از آن دو رکعت نماز نشسته می خواند و نافله ها را به پایان می برد. تا شب بیستم رمضان به همین کیفیت هر شب بیست رکعت نافله را انجام دهد.
2) از شب بیست و یکم تا شب آخر ماه رمضان به جای بیست رکعت هر شب سی رکعت نافله به جا می آورد.
هشت رکعت در میان نماز مغرب و عشاء و بیست و دو رکعت بعد از نماز عشاء، که پس از هر دو رکعت سلام می گوید و دعاهایی را که گفتیم در میان آنها می خواند.
اما دعاهایی که در میان ده رکعت اضافی خوانده می شود به این قرار است:
دو رکعت می خواند و می گوید:
«یا حَسَنَ الْبَلاءِ عِنْدِی، یا قَدیمَ الْعَفْوِ عَنِّی، یا مَنْ لا غِنی عَنْهُ لِشَیْءٍ، یا مَنْ لا بُدَّ لِکُلِّ شَیْءٍ مِنْهُ، یا مَنْ مَرَّدُ کُلِّ شَیْءٍ اِلَیْهِ، یا مَنْ مَصیرُ کُلِّ شَیْءٍ اِلَیْهِ،
ص: 101
تَوَلَّنی سَیِّدی وَ لا تُوَلِّ اَمْری شِرارَ خَلْقِکَ، اَنْتَ خالِقی وَ رازِقی یا مَوْلایَ فَلا تُضَیِّعْنی»(1)
پس دو رکعت نماز بگزارد و به روایت شیخ بخواند: «اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْنی مِنْ اَوْفَرِ عِبادِکَ نَصیباً مِنْ کُلِّ خَیْرٍ اَنْزَلْتَهُ فی هذِهِ اللَّیْلَةِ اَوْ اَنْتَ مُنْزِلُهُ مِنْ نُورٍ تَهْدی بِهِ اَوْ رَحْمَةٍ تَنْشُرُها، وَ مِنْ رِزْقٍ تَبْسُطُهُ، وَ مِنْ ضُرٍّ تَکْشِفُهُ، وَ مِنْ بَلاءٍ تَرْفَعُهُ، وَ مِنْ سُوءٍ تَدْفَعُهُ، وَ مِنْ فَتْنَةٍ تَصْرِفُها، وَ اکْتُبْ لی ما کَتَبْتَ لاِءَوْلِیائِکَ الصّالِحینَ، الَّذینَ اسْتَوْجَبُوا مِنْکَ الثَّوابَ وَ أمِنُوا بِرِضاکَ عَنْهُمْ مِنْکَ الْعَذابَ، یا کَریمُ یا کَریمُ یا کَریمُ، صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ فَرَجَهُمْ، وَ اغْفِرْ لی ذَنْبی، وَ بارِکْ لی فی کَسْبی وَ قَنِّعْنی بِما رَزَقْتَنی، وَ لا تَفْتِنِّی بِما زَوَیْتَ عَنِّی».(2)
دو رکعت دیگر می خواند و به دنبال آن می گوید:
«اَللّهُمَّ اِلَیْکَ نَصَبْتُ یَدی وَ فیما عِنْدَکَ عَظُمَتْ رَغْبَتی، فَاقْبَلْ یا سَیِّدی تَوْبَتی، وَ ارْحَمْ ضَعْفی، وَ اغْفِرْ لی وَ ارْحَمْنی، وَ اجْعَلْ لی فی کُلِّ خَیْرٍ نَصیباً وَ اِلی کُلِّ خَیْرٍ سَبیلاً، اَللّهُمَّ اِنِّی اَعُوذُبِکَ مِنَ الْکِبْرِ وَ مَواقِفِ الْخِزْیِ فِی الدُّنْیا وَ الاْخِرَةِ، صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْ لی ما سَلَفَ مِنْ ذُنُوبی، وَ اعْصِمْنی مِنَ النّارِ، وَ اصْرِفْ عَنِّی شَرَّ فَسَقَةِ الْجِنِّ وَ الاْءنْسِ، وَ شَرَّ کُلِّ ذِی شَرٍّ، وَ شَرَّ کُلِّ ضَعیفٍ اَوْ شَدیدٍ مِنْ خَلْقِکَ، وَ شَرَّ کُلِّ دابَّةٍ اَنْتَ اخِذٌ بِناصِیَتِها اِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدیرٌ»(3)
دو رکعت دیگر می خواند و بعد از سلام می گوید:
«اَللّهُمَّ اَنْتَ مُتَعالِی الشَّأنِ، عَظیمُ الْجَبَرُوتِ، شَدیدُ الْمِحالِ، عَظیمُ الْکِبْریاءِ
ص: 102
قادِرٌ قاهِرٌ قَریبُ الرَّحْمَةِ، صادِقُ الْوَعْدِ، وَفیُّ الْعَهْدِ، قَریبٌ مُجیبٌ سامِعُ الدُّعاء، قابِلُ التَّوبَةِ، مُحْصٍ لِما خَلَقْتَ، قادِرٌ عَلی ما اَرَدْتَ، مُدْرِکُ مَنْ طَلَبْتَ، رازِقُ مَنْ خَلَقْتَ، شَکُورٌ اِنْ شُکِرْتَ، ذاکِرٌ اِنْ ذُکِرْتَ،
فَاَسْأَلُکَ یا اِلهی مُحْتاجاً، وَ اَرْغَبُ اِلَیْکَ فَقیراً، وَ اَتَضَرَّعُ اِلَیْکَ خَائِفاً، وَ اَبْکی اِلَیْکَ مَکْرُوباً، وَ اَرْجُوکَ ناصِراً، وَ اَسْتَغْفِرُکَ ضَعیفاً، وَ اَتَوَکَّلُ عَلَیْکَ مُحْتَسِباً، وَ اَسْتَرْزِقُکَ مُتَوَسِّعاً، وَ اَسْأَلُکَ یا اِلهی اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَ اَنْ تَغْفِرَلی ذُنُوبی، وَ تَتَقَبَّلَ عَمَلی، وَ تُیَسِّرَ مُنْقَلَبی، وَ تُفَرِّجَ قَلْبی
اِلهی اَسْأَلُکَ اَنْ تُصَدِّقَ ظَنِّی، وَ تَعْفُوَ عَنْ خَطیئَتی، وَ تَعْصِمَنی مِنَ الْمَعاصی، اِلهی ضَعُفْتُ فَلا قُوَّةَ لی، وَ عَجَزْتُ فَلا حَوْلَ لی،
اِلهی جِئْتُکَ مُسْرِفاً عَلی نَفْسی، مُقِرّاً بِسُوءِ عَمَلی، قَدْ ذَکَرْتُ غَفْلَتی وَ اَشْفَقْتُ مِمّا کانَ مِنِّی فَصَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَ ارْضَ عَنِّی، وَ اقْضِ عَنِّی جَمیعَ حَوائجی مِنْ حَوائِجِ الدُّنْیا وَ الاْخِرَةِ».(1)
دو رکعت دیگر می خواند و به دنبال آن می گوید:
«اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ الْعافِیَةَ مِنْ جُهْدِ الْبَلاءِ، وَشَماتَةِ الاَْعْداءِ، وَسُوءِ الْقَضاءِ، وَدَرَکِ الشَّقاءِ، وَمِنَ الضَّرَرِ فِ_ی الْمَعیشَةِ، واَن تَبْتَلِیَنی بِبَلاءٍ لا طاقَةَ لی بِه، اَوْ تُسَلِّطَ عَلَیَّ طاغِیا، اَوْ تَهْتِکَ لی سِتْرا، اَوْ تُبْدِیَ لی عَوْرَةً، اَوْ تُحاسِبَنی یَوْمَ القِیامَةِ مُناقِشا(2) اَحْوَجَ ما اَکُونُ اِلی عَفْوِکَ وَتَجاوُزِکَ عَنّی [فیما سَلَفَ،
اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ بِاسْمِکَ] الْکَریمِ(3) وَکَلِماتِکَ التّامَّةِ اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِ مُحَمَّدِ، وَاَنْ تَجْعَلَنی مِنْ عُتَقائِکَ وَطُلَقائِکَ مِنَ النّارِ، اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی
ص: 103
مُحَمَّدٍ وَ الِهِ وَ اَدْخِلْنِی الْجَنَّةَ وَ اجْعَلْنی مِنْ سُکّانِها وَ عُمّارِها، اَللّهُمَّ اِنّی اَعُوذُبِکَ مِنْ سَفَعاتِ النّارِ، اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِهِ وَ ارْزُقْنِی الْحَجَّ وَ الْعُمْرَةَ وَ الصِّیامَ وَ الصَّدَقَةَ لِوَجْهِکَ»(1)
بدین سان سی رکعت پایان می یابد، پس به سجده می رود و می گوید:
«یا سامِعَ کُلِّ صَوْتٍ وَ یا بارِئَ النُّفُوسِ بَعْدَ الْمَوْتِ، وَ یا مَنْ لا تَغْشاهُ الظُّلُماتُ، وَ یا مَنْ لا تَتَشابَهُ عَلَیْهِ الاْءصْواتُ، وَ یا مَنْ لا یَشْغَلُهُ شَیْءٌ عَنْ شَیْءٍ اَعْطِ مُحَمَّداً اَفْضَلَ ما سَأَلَکَ وَ اَفْضَلَ ما سُئِلْتَ لَهُ وَ اَفْضَلَ ما اَنْتَ مَسْئُولٌ لَهُ، وَ اَسْأَلُکَ اَنْ تَجْعَلَنی مِنْ عُتَقائِکَ وَ طُلَقائِکَ مِنَ النّارِ،
اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلِ الْعافِیَةَ شِعاری وَ دِثاری وَ نَجاةً لی مِنْ کُلِّ سُوءٍ یَوْمَ الْقیامَةِ».(2)
و امّا شبهایی که صد رکعت باید خواند سی رکعت آن را به ادعیه مذکوره بخواند. آنگاه دو رکعت نماز گزارد و به روایت شیخ بخواند:
«اَنْتَ اللّه ُ لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ رَبُّ الْعالَمینَ، اَنْتَ اللّه ُ لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ الْعَلِ_یُّ الْعَظیمُ، وَاَنْتَ اللّه ُ لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ الْعَزیزُ الْحَ_کیمُ، وَاَنْتَ اللّه ُ لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ الْغَفُورُ الرَّحیمُ، وَاَنْتَ اللّه ُ لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ الرَّحْمانُ الرَّحیمُ، وَاَنْتَ اللّه ُ لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ مالِکُ یَوْمِ الدِّینِ، وَاَنْتَ اللّه ُ لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ مِنْکَ بَدْءُ الْخَلْقِ وَاِلَیْکَ یَعُودُ، وَاَنْتَ اللّه ُ لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ خالِقُ الْجَنَّةِ وَالنّارِ، وَاَنْتَ اللّه ُ لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ خالِقُ الْخَیْرِ وَالشَّرِّ، وَاَنْتَ اللّه ُ لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ لَمْ تَزَلْ وَلا تَزالُ، وَاَنْتَ اللّه ُ لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ الْواحِدُ الاَْحَدُ الصَّمَدُ الَّذی لَمْ یَلِدْ وَلَمْ یُولَدْ وَلَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُوا اَحَدٌ وَاَنْتَ اللّه ُ لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ عالِمُ الْغَیْبِ وَالشَّهادَةِ الرَّحْمانُ الرَّحیمُ، وَاَنْتَ اللّه ُ لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ الْمَلِکُ الْقُدُّوسُ
ص: 104
السَّلامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَیْمِنُ الْعَزیزُ الْجَبّارُ الْمُتَکَبِّرُ، سُبْحانَ اللّه ِ عَمّا یُشْرِکُونَ، وَاَنْتَ اللّه ُ لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ الْخالِقُ الْبارِئُ الْمُصَوِّرُ لَکَ الاَْسْماءُ الْحُسْنی، یُسَبِّحُ لَکَ مافِ_ی السَّماواتِ وَالاَْرْضِ، وَاَنْتَ اللّه ُ الْعَزیزُ الْحَکیمُ، وَاَنْتَ اللّه ُ لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ، وَالْکِبْرِیاءُ رِداؤُکَ».
و صلوات فرستد و دعا کند به آنچه بخواهد که در خبر است که هر که خدا را به این اسماء بخواند نیست جز آنکه خدا روا کند حوائج او را، الخبر.
آنگاه دو رکعت نماز گزارد و به روایت شیخ بخواند: «لا اِلهَ اِلاَّ اللّه ُ الْحَلیمُ الْکَریمُ، لا اِلهَ اِلاَّ اللّه ُ الْعَلِیُّ الْعَظیمُ، سُبْحانَ اللّه ِ رَبِّ السَّماواتِ السَّبْعِ وَرَبِّ الاْءرَضینَ السَّبْعِ، وَ ما فیهِنَّ وَ ما بَیْنَهُنَّ وَ رَبِّ الْعَرْشِ الْعَظیمِ وَالْحَمْدُ للّه ِِ رَبِّ الْعالَمینَ، اَللّهُمَّ اِنِّی اَسْأَلُکَ بِدِرْعِکَ الْحَصینَةِ، وَ بِقُوَّتِکَ وَ عَظَمَتِکَ وَ سُلْطانِکَ اَنْ تُجیرَنی مِنَ الشَّیْطانِ الرَّجیمِ وَ مِنْ شَرِّ کُلِّ جَبّارٍ عَنیدٍ
اَللّهُمَّ اِنِّی اَسْأَلُکَ بِحُبِّی اِیّاکَ وَ بِحُبِّی رَسُولِکَ وَ بِحُبّی اَهْلَ بَیْتِ رَسُولِکَ صَلَواتُکَ عَلَیْهِ وَ الِهِ عَلَیْهِمْ یا خَیْراً لی مِنْ اَبی وَ اُمِّی وَ مِنَ النّاسِ جَمیعاً اِقْدِرْ لی خَیْراًمِنْ قَدْری لِنَفْسی وَ خَیراً مِمّا یَقْدِرُ لی اَبی وَ اُمّی، اَنْتَ جَوادٌ لا تَبْخَلُ وَ حَلیمٌ لا تَعْجَلْ وَ عَزیزٌ لا تُسْتَذَلُّ. اَسْئَلُکَ اللّهُمَّ مَنْ کانَ النّاسُ ثِقَتُهُ وَ رَجاءُهُ فَاَنْتَ ثِقَتی وَ رَجائی اِقْدِرْ لی خَیْرَها عافِیَةً وَ رَضِّنی بِما قَضَیْتَ لی، اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَ اَلْبِسْنی عافِیَتَکَ الْحَصینَةَ فَاِنْ ابْتَلَیْتَنی فَصَبِّرْنی وَ الْعافِیَةُ اَحَبُّ اِلَیَّ».
آنگاه دو رکعت نماز گزارد و به روایت شیخ بخواند:
اللّهُمَّ اِنَّکَ اَعْلَمْتَ سَبیلاً مِنْ سُبُلِکَ، جَعَلْتَ فیهِ رِضاکَ، وَنَدَبْتَ اِلَیْهِ اَوْلِیاءَکَ، وَجَعَلْتَهُ اَشْرَفَ (سُبُلِکَ عِنْدَکَ ثَوابا، وَاَکْرَمَها لَدَیْکَ مَابا) وَاَحَبَّها
ص: 105
اِلَیْکَ مَسْلَکا، ثُمَّ اشْتَرَیْتَ فیهِ مِنَ الْمُؤْمِنینَ اَ نْفُسَهُمْ وَاَمْوالَهُمْ بِاَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ یُقاتِلُونَ فی سَبیلِکَ فَیَقْتُلُونَ وَیُقْتَلُونَ، وَعْدا عَلَیْکَ حَقّا فِ_ی التَّوْراةِ وَالاِْنجیلِ وَالْقُرْانِ، فَاجْعَلْنی مِمَّنِ اشْتَری فیهِ مِنْکَ نَفْسَهُ، ثُمَّ وَفی لَکَ بِبَیْعِهِ الَّذی بایَعَکَ عَلَیْهِ، غَیْرَ ناکِثٍ وَلا ناقِضٍ عَهْدَاً، وَلا مُبَدِّلاً تَبْدیلاً (بَلِ استیجابا لِمَحَبَّتِکَ، وَتَقَرُّبا بِه) اِلَیْکَ (فَصَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِه) وَاجْعَلْهُ خاتِمَةَ عَمَلی ذلِکَ وَارْزُقْنی (فیهِ لَکَ، وَبِه) مَشْهَدا تُوجِبُ لی بِهِ الرِّضا، وَتَحُطُّ بِه عَنِّی الْخَطایا، وَتَجْعَلُنی فِی الاَْحْیاءِ الْمَرْزُوقینَ بِاَیْدِی الْعُداةِ (وَ)الْعُصاةِ، تَحْتَ لِواءِ الْحَقِّ وَرایَةِ الْهُدی، ماضِیا عَلی نُصْرَتِهِمْ قُدُما غَیْرَ مُوَلٍّ دُ بُرا، وَلا مُحْدِثٍ شَکّا. (اللّهُمَّ وَاَعُوذُ بِکَ عِنْدَ ذلِکَ مِنَ الْجُبْنِ عِنْدَ مَوارِدِ الاَْهْوالِ، وَمِنَ الضَّعْفِ عِنْدَ مُساوَرَةِ الاَْ بْطالِ، وَمِنَ الذَّنْبِ الْمُحْبِطِ لِلاَْعْمالِ فَاُحْجِمَ مِنْ شَکٍّ، اَوْ اَمْضِیَ بِغَیْرِ یَقینٍ، فَیَکُونَ سَعْیی فی تَبابٍ وَعَمَلی غَیْرَ مَقْبُولٍ).
آنگاه دو رکعت نماز گزارد و به روایت شیخ بخواند:
اَللّهُمَّ اِنّی اَسْئَلُکَ بِرَحْمَتِکَ الَّتی لا تُنالُ مِنْکَ اِلاّ بِالرِّضا وَ الْخُروُجِ عَنْ مَعاصِیکَ، وَ الدُّخُولِ فیما یُرْضیکَ، وَ نَجاةً مِنْ کُلِّ وَرْطَةٍ، وَ الْمَخْرَجَ مِنْ کُلِّ کِبْرٍ، وَ الْعَفْوَ عَنْ کُلِّ سَیِّئَةٍ یَأْتی بِها مِنّی عَمْدٌ، اَوْ زَلَّ بِها مِنّی خَطاءٌ، اَوْ خَطَرَتْ بِها مِنِّی خَطَراتُ نِسْیانٍ. اَسْئَلُکَ خَوْفاً تُعینُنی بِهِ عَلی حُدُودِ رِضاکَ، وَ اَسْئَلُکَ الاَْخْذَ بِاَحْسَنِ ما اَعْلَمُ، وَ التَّرْکَ لِشَرِّ ما اَعْلَمُ، وَ الْعِصْمَةَ مِنْ اَنْ اَعْصِیَ وَ اَنَا اَعْلَمُ، اَوْ اُخْطِئَ مِنْ حَیْثُ لا اَعْلَمُ. وَ اَسْئَلُکَ السَّعَةَ فِی الرِّزْقِ، وَ الزُّهْدَ فیما هُوَ وَبالٌ، وَ اَسْئَلُکَ الْمَخْرَجَ بِالْبَیانِ مِنْ کُلِّ شُبْهَةٍ، وَ الْفَلَجَ بِالصَّوابِ فی کُلِّ حُجَّةٍ وَ الصِّدْقَ فیما عَلَیَّ وَلِیَ، وَ ذَلِّلْنی بِاِعْطاءِ النَّصَفِ مِنْ نَفْسی فی جَمیعِ الْمَواطِنِ فِی الرِّضا وَ السَّخَطِ وَ التَّواضُعِ وَ الْقَصْدِ وَ تَرْکِ قَلیلِ الْبَغْیِ وَ کَثیرِهِ
ص: 106
فِی الْقَوْلِ مِنّی وَ الْفِعْلِ، وَ اَسْئَلُکَ تَمامَ النِّعْمَةِ فی جَمیعِ الاَْشْیاءِ، وَ الشُّکْرَ بِها عَلَیَّ حَتّی تَرْضی، وَ بَعْدَ الرِّضا، وَ الْخِیَرَةَ فیما یَکُونُ فیهِ الْخِیَرَةُ بِمَیْسُورِ جَمیعِ الاُْمُورِ، لا بِمَعْسُورِها یا کَریمُ.
آنگاه دو رکعت نماز بخواند و به روایت شیخ بگوید:
الْحَمْدُ للّه ِِ رَبِّ الْعالَمینَ، وَصَلَّی اللّه ُ عَلی اَطْیَبِ الْمُرْسَلینَ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللّه ِ، الْمُنْتَجَبِ الْفاتِقِ الرّاتِقِ، اللّهُمَّ فَخُصَّ مُحَمَّدا صَلَّی اللّه ُ عَلَیْهِ وَالِه بِالذِّکْرِ الْمَحْمُودِ (وَالْمَنْهَلِ الْمَشْهُودِ) وَالْحَوْضِ الْمَوْرُودِ، اللّهُمَّ اَعْطِ مُحَمَّدا صَلَّی اللّه ُ عَلَیْهِ وَالِهِ الْوَسیلَةَ وَالرِّفْعَةَ وَالْفَضیلَةَ وَاجْعَلْ فِی الْمُصْطَفَیْنِ مَحَبَّتَهُ، وَ فِی الْعِلّیّینَ (دَرَجَتَهُ، وَفِی الْمُقَرَّبینَ) کَرامَتَهُ
اللّهُمَّ اَعْطِ مُحَمَّدا _ صَلَواتُکَ عَلَیْهِ وَالِه _ مِنْ کُلِّ کَرامَةٍ اَفْضَلَ تِلْکَ الْکَرامَةِ، وَمِنْ کُلِّ نَعیمٍ اَوْسَعَ ذلِکَ النَّعیمِ، وَمِنْ کُلِّ عَطاءٍ اَجْزَلَ ذلِکَ الْعَطاءِ، وَمِنْ کُلِّ یُسْرٍ اَ نْضَرَ ذلِکَ الْیُسْرِ، وَمِنْ کُلِّ قِسْمٍ اَوْفَرَ ذلِکَ الْقِسْمِ حَتّی لا یَکُونَ اَحَدٌ مِنْ خَلْقِکَ اَقْرَبَ مِنْهُ مَجْلِسا، وَلا اَرْفَعَ مِنْهُ عِنْدَکَ ذِکْرا وَمَنْزِلَةً، وَلا اَعْظَمَ عَلَیْکَ حَقّا، وَلا اَقْرَبَ وَسیلَةً مِنْ مُحَمَّدٍ صَلَواتُکَ عَلَیْهِ وَالِه، اِمامِ الْخَیْرِ وَقائِدِه وَالدّاعی اِلَیْهِ، وَالْبَرَکَةِ عَلی جَمی_عِ الْعِبادِ وَالْبِلادِ، وَرَحْمَةٍ لِلْعالَمینَ اللّهُمَّ اجْمَعْ بَیْنَنا وَ بَیْنَ مُحَمَّدٍ صَلَواتُکَ عَلَیْهِ وَالِه فی بَرْدِ الْعَیْشِ وَ(تَرَوُّحِ) الرَّوْحِ، وَقَرارِ النِّعْمَةِ، وَشَهْوَةِ الاَْ نْفُسِ، وَمُنَی الشَّهَواتِ وَنِعَمِ اللَّذّاتِ، وَرَجاءِ الْفَضیلَةِ، وَشُهُورِ الطُّمَأْنینَةِ، وَسُؤْدَدِ الْکَرامَةِ وَقُرَّةِ الْعَیْنِ وَنَضْرَةِ النَّعیمِ (وَتَمامِ النِّعْمَةِ) وَبَهْجَةٍ لا تُشْبِهُ بَهَجاتِ الدُّنْیا نَشْهَدُ اَ نَّهُ قَدْ بَلَّغَ الرِّسالَةَ، وَاَدَّی النَّصیحَةَ وَاجْتَهَدَ لِلاُْمَّةِ، وَاُوذِیَ فی جَنْبِکَ، وَجاهَدَ فی سَبیلِکَ، وَعَبَدَکَ حَتّی اَتاهُ الْیَقینُ فَصَلِّ اللّهُمَّ عَلَیْهِ وَالِهِ الطَّیِّبینَ اللّهُمَّ رَبَّ الْبَلَدِ الْحَرامِ، وَرَبَّ الرُّکْنِ وَالْمَقامِ،
ص: 107
وَرَبَّ الْمَشْعَرِ الْحَرامِ وَرَبَّ الْحِلِّ وَالْحَرامِ، بَلِّغْ رُوحَ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللّه ُ عَلَیْهِ وَالِه عَنَّا السَّلامَ اللّهُمَّ صَلِّ عَلی مَلائِکَتِکَ الْمُقَرَّبینَ وَعَلی اَ نْبِیائِکَ وَرُسُلِکَ اَجْمَعینَ وَصَلِّ اللّهُمَّ عَلَی الْحَفَظَةِ الْکِرامِ الْکاتِبینَ، وَعَلی اَهْلِ طاعَتِکَ مِنْ اَهْلِ السَّماواتِ السَّبْعِ، وَاَهْلِ الاَْرَضینَ السَّبْعِ مِنَ الْمُؤْمِنینَ اَجْمَعینَ.
پس سجده کند و در آن حال بگوید: اَللّهُمَّ اِلَیْکَ تَوَجَّهْتُ وَ بِکَ اعْتَصَمْتُ وَ عَلَیْکَ تَوَکَّلْتُ، اَللّهُمَّ اَنْتَ ثِقَتی وَ اَنْتَ رَجائی، اَللّهُمَّ فَاکْفِنی ما اَهَمَّنی وَ ما لا یُهِمُّنی وَ ما اَنْتَ اَعْلَمُ بِهِ مِنِّی، عَزَّ جارُکَ وَ جَلَّ ثَناؤُکَ وَ لا اِلهَ غَیْرُکَ، صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ فَرَجَهُمْ
چون سر بردارد بگوید: اَللّهُمَّ اِنِّی اَعُوذُبِکَ مِنْ کُلِّ شَیْءٍ زَحْزَحَ بَیْنی وَ بَیْنَکَ، اَوْ صُرِفَ بِهِ عَنِّی وَجْهُکَ الْکَریمُ، اَوْ نَقَصَ مِنْ حَظِّی عِنْدَکَ، اَللّهُمَّ وَ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَ وَفِّقْنی لِکُلِّ شَیْءٍ یُرْضیکَ عَنِّی وَ یُقَرِّبُنی عِنْدَکَ، وَ ارْفَعْ دَرَجَتی عِنْدَکَ وَ اَعْظِمْ حَظِّی وَ اَحْسِنْ مَثْوایَ، وَ ثَبِّتْنی بِالْقَوْلِ الثّابِتِ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ فِی الاْآخِرَةِ، وَ وَفِّقْنی لِکُلِّ مَقامٍ مَحْمُودٍ تُحِبُّ اَنْ تُدْعی فیهِ بِاَسْمائِکَ وَ تُسْئَلَ فیهِ مِنْ عَطائِکَ، رَبِّ لا تَکْشِفْ عَنِّی سِتْرَکَ وَ لا تُبْدِ عَوْرَتی لِلْعالَمینَ وَ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلِ اسْمی فِی السُّعَداءِ وَ رُوحی مَعَ الشُّهَداءِ، وَ اِحْسانی فی عِلِّیّینَ وَ اِسائَتی مَغْفُورَةً وَ اَنْ تَهَبَ لی یَقیناً تُباشِرُ بِهِ قَلْبی، وَ ایماناً یُذْهِبُ الشَّکَّ عَنِّی وَ تُرْضِیَنی بِما قَسَمْتَ لی، وَ اتِنی فِی الدُّنْیا حَسَنَةً وَ فِی الاْخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنی عَذابَ النّارِ، وَ ارْزُقْنی فیها ذِکْرَکَ وَ شُکْرَکَ وَ الرَّغَبَةَ اِلَیْکَ وَ الاْءنابَةَ وَ التَّوْبَةَ وَ التَّوْفیقَ لِما وَفَّقْتَ لَهُ مُحَمَّداً وَ الَ مُحَمَّدٍ صَلَواتُکَ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمُ وَ السَّلامُ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ وَ رَحْمَةُ اللّه ِ وَ بَرَکاتُهُ.
ص: 108
آنگاه دو رکعت نماز گزارد و به روایت شیخ بخواند:
اَللّهُمَّ اَ نْتَ ثِقَتی فی کُلِّ کُرْبَةٍ، وَاَنْتَ رَجائی فی کُلِّ شِدَّةٍ، وَاَ نْتَ لی فی کُلِّ اَمْرٍ نَزَلَ بی ثِقَةٌ وَعُدَّةٌ، کَمْ مِنْ کَرْبٍ یَضْعُفُ عَنْهُ الْفُؤادُ، وَتَقِلُّ فیهِ الْحیلَةُ، وَیَخْذُلُ عَنْهُ الْقَریبُ (الصَّدیقُ) وَیَشْمَتُ بِهِ الْعَدُوُّ، وَتُعْیِینی فیهِ الاُْمُورُ، اَنْزَلْتُهُ بِکَ، وَشَکَوْتُهُ اِلَیْکَ، راغِباً اِلَیْکَ فیهِ عَمَّنْ سِواکَ، فَفَرَّجْتَهُ وَکَشَفْتَهُ (وَکَفَیْتَهُ) فَاَنْتَ وَلِیُّ کُلِّ نِعْمَةٍ، وَصاحِبُ کُلِّ حاجَةٍ، وَمُنْتَهی کُلِّ رَغْبَةٍ، لَکَ الْحَمْدُ کَثیرا، وَلَکَ الْمَنُّ فاضِلاً.
آنگاه دو رکعت نماز گزارد و بخواند:
یا مَنْ اَظْهَرَ الْجَمیلَ، وَسَتَرَ الْقَبی_حَ، یا مَنْ لَمْ یَهْتِکِ السِّترَ، وَلَمْ یُؤاخِذْ بِالْجَریرَةِ، یا عَظیمَ الْعَفْوِ، یا حَسَنَ التَّجاوُزِ، یا واسِعَ الْمَغْفِرَةِ یا باسِطَ الْیَدَیْنِ بِالرَّحْمَةِ، یا صاحِبَ کُلِّ نَجْوی، وَمُنْتَهی کُلِّ شَکْوی، یا مُقیلَ الْعَثَراتِ، یا کَریمَ الصَّفْحِ، یا عَظیمَ الْمَنِّ، یا مُبْتَدِءً بِالنِّعَمِ قَبْلَ اسْتِحْقاقِها، یا رَبّاهُ یا سَیِّداهُ، یا اَمَلاهُ، یا غایَةَ رَغْبَتاهُ، اَسْاَلُکَ بِکَ یا اَللّه ُ اَنْ لا تُشَوِّهَ خَلْقی بِالنّارِ، وَاَنْ تَقْضِیَ لی حَوائِجَ اخِرَتی وَدُنْیایَ، و حوائج خود را ذکر کند و صلوات فرستد. آنگاه دو رکعت نماز گزارد و به روایت شیخ بخواند:
اَللّهُمَّ خَلَقْتَنی فَاَمَرْتَنی وَنَهَیْتَنی، وَرَغَّبْتَنی فی ثَوابِ مابِه اَمَرْتَنی وَرَهَّبْتَنی عِقابَ ما عَنْهُ نَهَیْتَنی وَجَعَلْتَ لی عَدُوّا یَکیدُنی، وَسَلَّطْتَهُ مِنّی عَلی مالَمْ تُسَلِّطْنی عَلَیْهِ مِنْهُ، فَاَسْکَنْتَهُ صَدْری وَاَجْرَیْتَهُ مَجْرَی الدَّمِ مِنّی، لا یَغْفُلُ اِنْ غَفَلْتُ وَلا یَنْسی اِنْ نَسیتُ، یُؤْمِنُنی عَذابَکَ، وَیُخَوِّفُنی بِغَیْرِکَ. اِنْ هَمَمْتُ بِفاحِشَةٍ شَجَّعَنی، واِنْ هَمَمْتُ بِصالِحٍ ثَبَّطَنی، یَنْصِبُ لی بِالشَّهَواتِ، وَیَعْرِضُ لی بِها، اِنْ وَعَدَنی کَذَبَنی، وَاِنْ مَنّانی قَنَّطَنی وَاِنِ اتَّبَعْتُ هَواهُ اَضَلَّنی، وَاِلاّ
ص: 109
تَصْرِفْ عَنّی کَیْدَهُ یَسْتَزِلُّنی، وَاِلاّ تُفْلِتَنی مِنْ حَبائِلِه یَصُدُّنی، وَاِلاّ تَعْصِمَنی مِنْهُ یُفْتِنّی . اَللّهُمَّ فَصَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِه، وَاقْهَرْ سُلْطانَهُ عَنّی بِسُلْطانِکَ عَلَیْهِ حَتّی تَحْبِسَهُ عَنّی بِکَثْرَةِ الدُّعاءِ لَکَ مِنّی، فَاَفُوزَ فِ_ی الْمَعْصُومینَ مِنْهُ بِکَ، وَلا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ اِلاّ بِکَ.
پس دو رکعت نماز گزارد و بگوید:
«یا اَجْوَدَ مَنْ اَعْطی، وَیا خَیْرَ مَنْ سُئِلَ، وَیا اَرْحَمَ مَنِ اسْتُرْحِمَ، یا واحِدُ یا اَحَدُ یا صَمَدُ، یا مَنْ لَمْ یَلِدْ وَلَمْ یُولَدْ، وَلَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُوا اَحَدٌ یا مَنْ لَمْ یَتَّخِذْ صاحِبَةً وَلا وَلَدا یا مَنْ یَفْعَلُ ما یَشاءُ، وَیَحْکُمُ ما یُریدُ، وَیَقْضی ما اَحَبَّ، یا مَنْ یَحُولُ بَیْنَ الْمَرْءِ وَقَلْبِه، یا مَنْ هُوَ بِالْمَنْظَرِ الاَْعْلی، یا مَنْ لَیْسَ کَمِثْلِه شَیْءٌ، یا حَکیمُ یا سَمیعُ یا بَصیرُ، صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِه، وَاَوْسِعْ عَلَیَّ مِنْ رِزْقِکَ الْحَلالِ ما اَ کُفُّ بِه وَجْهی، وَاُؤَدّی بِه عَنّی اَمانَتی وَاَصِلُ بِه رَحِمی، وَیَکُونُ عَوْنا لی عَلَی الْحَجِّ وَالْعُمْرَةِ».
آنگاه دو رکعت نماز گزارد و بخواند:
اَللّ_هُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِه فِ_ی الاَْوَّلینَ، وَصَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِه فِ_ی الاْخِرینَ، وَصَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِه فِ_ی الْمَلاَءِ الاَْعْلی، وَصَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِه فِ_ی النَّبِیّینَ وَالْمُرْسَلینَ، اَللّ_هُمَّ اَعْطِ مُحَمَّدا صَلَّی اللّ_هُ عَلَیْهِ وَالِهِ الْوَسیلَةَ وَالشَّرَفَ وَالْ_فَضیلَةَ وَالدَّرَجَةَ الْ_کَبیرَةَ اَللّ_هُمَّ اِنّی امَنْتُ بِمُحَمَّدٍ صَلَّی اللّ_هُ عَلَیْهِ وَالِه وَسَلَّمَ، وَلَمْ اَرَهُ فَلا تَحْرِمْنی یَوْمَ الْقِیامَةِ رُؤْیَتَهُ، وَارْزُقْنی صُحْبَ_تَهُ، وَتَوَفَّنی عَلی مِلَّتِه وَاسْقِنی مِنْ حَوْضِه مَشْرَبا رَوِیّا، لا اَظْمَأُ بَعْدَهُ اَبَدا، اِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدیرٌ اَللّ_هُمَّ کَما امَنْتُ بِمُحَمَّدٍ صَلَواتُکَ عَلَیْهِ وَالِه، وَلَمْ اَرَهُ، فَعَرِّفْنی فِ_ی الْجِنانِ وَجْهَهُ، اَللّهُمَّ بَلِّغْ رُوحَ مُحَمَّدٍ عَنّی تَحِیَّةً کَثیرَةً وَسَلاما.
ص: 110
پس دعا کند آنچه بخواهد و سجده کند و در سجده بخواند: اَللّهُمَّ اِنِّی اَسْأَلُکَ یا سامِعَ کُلِّ صَوْتٍ وَ یا بارِئَ النُفُوسِ بَعْدَ الْمَوْتِ وَ یا مَنْ لا تَغْشاهُ الظُّلُماتِ، وَ لا تَتَشابَهُ عَلَیْهِ الاْءصْواتُ وَ لا تُغَلِّطُهُ الْحاجاتُ وَ یا مَنْ لا یَنْسی شَیْئاً لِشَیْءٍ، وَ لا یَشْغَلُهُ شَیْءٌ عَنْ شَیْءٍ، اَعْطِ مُحَمَّداً وَ الَ مُحَمَّدٍ صَلَواتُکَ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ اَفْضَلَ ما سَئَلُوْا وَ خَیْرَ ما سَئَلُوکَ وَ خَیْرَ ما سُئِلْتَ لَهُمْ وَ خَیْرَ ما سَئَلْتُکَ لَهُمْ وَ خَیْرَ ما اَنْتَ مَسْئُولٌ لَهُمْ اِلی یَوْمِ الْقِیامَةِ. چون سر بردارد دعا کند آنچه بخواهد.
پس دو رکعت نماز گزارد به روایت شیخ:
اَللّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ کُلُّهُ، اَللّهُمَّ لا هادِیَ لِمَنْ اَضْلَلْتَ، وَلامُضِلَّ لِمَنْ هَدَیْتَ، اَللّهُمَّ لا مانِعَ لِما اَعْطَیْتَ، وَلامُعْطِیَ لِما مَنَعْتَ، اَللّهُمَّ لاقابِضَ لِما بَسَطْتَ، وَلاباسِطَ لِما قَبَضْتَ، اَللّهُمَّ لامُقَدِّمَ لِما اَخَّرْتَ، وَلا مُؤَخِّرَ لِما قَدَّمْتَ، اَللّهُمَّ اَنْتَ الْحَلیمُ فَلاتَجْهَلُ، اَللّهُمَّ اَنْتَ الْجَوادُ فَلا تَبْخَلُ، اَللّهُمَّ اَنْتَ الْعَزیزَ فَلا تُسْتَذَلُّ، اَللّهُمَّ اَنْتَ الْمُنیعُ فَلا تُرامُ، اَللّهُمَّ اَنْتَ ذُو الْجَلالِ وَالاِْکْرامِ، صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ. و دعا کند به آنچه بخواهد.
آنگاه دو رکعت نماز گزارد و بخواند:
«اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ الْعافِیَةَ مِنْ جُهْدِ الْبَلاءِ، وَشَماتَةِ الاَْعْداءِ، وَسُوءِ الْقَضاءِ، وَدَرَکِ الشَّقاءِ، وَمِنَ الضَّرَرِ فِ_ی الْمَعیشَةِ، واَن تَبْتَلِیَنی بِبَلاءٍ لا طاقَةَ لی بِه، اَوْ تُسَلِّطَ عَلَیَّ طاغِیا، اَوْ تَهْتِکَ لی سِتْرا، اَوْ تُبْدِیَ لی عَوْرَةً، اَوْ تُحاسِبَنی یَوْمَ القِیامَةِ مُناقِشا اَحْوَجَ ما اَکُونُ اِلی عَفْوِکَ وَتَجاوُزِکَ عَنّی فیما سَلَفَ، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ بِاسْمِکَ الْکَریمِ، وَکَلِماتِکَ التّامَّةِ اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِ مُحَمَّدِ، وَاَنْ تَجْعَلَنی مِنْ عُتَقائِکَ وَطُلَقائِکَ مِنَ النّارِ».
ص: 111
آنگاه دو رکعت نماز گزارد و بگوید:
«یا اَللّه ُ لَیْسَ یَرُدُّ غَضَبَکَ اِلاّ حِلْمُکَ، وَ لا تُنْجِی مِنْ نَقِمَتِکَ اِلاّ رَحْمَتُکَ وَ لا یُنْجِی مِنْ عَذابِکَ اِلاّ التَّضَرُّعُ اِلَیْکَ، فَهَبْ لی یا اِلهی مِنْ لَدُنْکَ رَحْمَةً تُغْنِینی بِها عَنْ رَحْمَةِ مَنْ سِواکَ، بِالْقُدْرَةِ الَّتی بِها تُحْیی مَیْتَ الْبِلادِ، وَ بِها تَنْشُرُ مَیْتَ الْعِبادِ، وَ لا تُهْلِکْنی غَمّاً حَتَّی تَغْفِرَ لی وَ تَرْحَمَنی وَ تُعَرِّفَنی الاْءسْتِجابَةَ فی دُعائی، وَ اَذِقْنی طَعْمَ الْعافِیَةِ اِلی مُنْتَهی اَجَلی، وَ لا تُشْمِتْ بی عَدُوِّی وَ لا تُمَکِّنْهُ مِنْ رَقَبَتی
اَللّهُمَّ اِنْ وَضَعْتَنی فَمَنْ ذَا الَّذی یَرْفَعُنی وَ اِنْ رَفَعْتَنی فَمَنْ ذَا الَّذی یَضَعُنی، وَ اِنْ اَهْلَکْتَنی فَمَنْ ذَا الَّذی یَحُولُ بَیْنی وَ بَیْنَکَ اَوْ یَتَعَرَّضُ لَکَ فی شَیْءٍ مِنْ اَمْری، وَ قَدْ عَلِمْتُ یا اِلهی اَنْ لَیْسَ فی حُکْمِکَ ظُلْمٌ وَ لا فی نَقِمَتِکَ عَجَلَةٌ، اِنَّما یَعْجَلُ مَنْ یَخافُ الْفَوْتَ وَ اِنَّما یَحْتاجُ اِلَی الظُّلْمِ الضَّعیفُ، وَ قَدْ تَعالَیْتَ یا اِلهی عَنْ ذلِکَ عُلُوّاً کَبیراً فَلا تَجْعَلْنی لِلْبَلاءِ غَرَضاً وَ لا لِنَقِمَتِکَ نَصَباً، وَ مَهِّلْنی وَ نَفِّسْنی وَ اَقِلْنی عَثْرَتی وَ لا تُتْبِعْنی بِبَلاءِ عَلی اَثَرِ بَلاء، فَقَدْ تَری ضَعْفی وَ قِلَّةَ حیلَتی اَسْتَجیرُ بِکَ اللّهُمَّ فَاَجِرْنی، وَ اَسْتَعیدُ بِکَ مِنَ النّارِ فَاَعِذْنی، وَ اَسْأَلُکَ الْجَنَّةَ فَلا تَحْرِمْنی»
پس دو رکعت نماز گزارد و بخواند:
«اَللّهُمَّ لا اِلهَ اِلاّ اَ نْتَ، وَلا اَعْبُدُ اِلاّ اِیّاکَ، وَلا اُشْرِکُ بِکَ شَیْئا، اَللّهُمَّ اِنّی ظَلَمْتُ نَفْسی، فَاغْفِرْ وَارْحَمْ، اِنَّهُ لایَغْفِرُ الذُّنُوبَ اِلاّ اَ نْتَ، اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِ مُحَمَّدٍ، وَاغْفِرْ لی ما قَدَّمْتُ وَما اَخَّرْتُ وَما اَعْلَنْتُ وَما اَسْرَرْتُ، وَما اَ نْتَ اَعْلَمُ بِه مِنّی، وَاَ نْتَ الْمُقَدِّمُ وَاَ نْتَ الْمُؤَخِّرُ، اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِ مُحَمَّدٍ، وَدُلَّنی عَلَی الْعَدْلِ وَالْهُدی وَالصَّوابِ وَقِوامِ الدّینِ
ص: 112
اَللّهُمَّ وَاجْعَلْنی هادِیا مَهْدِیّا، راضِیا مَرْضِیّا، غَیْرَ ضالٍّ وَلا مُضِلٍّ اَللّهُمَّ رَبَّ السَّماواتِ السَّبْعِ وَرَبَّ الاَْرَضینَ السَّبْعِ وَرَبَّ الْعَرْشِ الْعَظیمِ اکْفِنِ_ی الْمُهِمَّ مِنْ اَمْری بِما شِئْتَ وَکَیْفَ شِئْتَ، وَصَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِه». و دعا کند آنچه بخواهد.
آنگاه دو رکعت نماز گزارد و بخواند به روایت شیخ:
«اَللّ_هُمَّ اِنَّ عَفْوَکَ عَنْ ذَنْبی، وَتَجاوُزَکَ عَنْ خَطیئَتی، وَصَفْحَکَ عَنْ ظُلْمی، وَسِتْرَکَ عَنْ قَبی_حِ عَمَلی، وَحِلْمَکَ عَنْ کَثیرِ جُرْمی، عِنْدَما کانَ مِنْ خَطَأی وَعَمْدی _ اَطْمَعَنی فی اَنْ اَسْاَلَکَ ما لا اَسْتَوْجِبُهُ مِنْکَ الَّذی رَزَقْتَنی مِنْ رَحْمَتِکَ، وَاَرَیْتَنی مِنْ قُدْرَتِکَ، وَعَرَّفْتَنی مِنْ اِجابَ_تِکَ فَصِرْتُ اَدْعُوکَ امِنا، وَاَسْاَلُکَ مُسْتَأْنِسا، لا خائِفا وَلا وَجِلاً، مُدِلاًّ عَلَیْکَ فیما قَصَدْتُ فیهِ اِلَیْکَ، فَاِنْ اَبْطَاَ عَنّی عَتَبْتُ بِجَهْلی عَلَیْکَ، وَلَعَلَّ الَّذی اَبْطَاَ عَنّی هُوَ خَیْرٌ لی لِعِلْمِکَ بِعاقِبَةِ الاُْمُورِ، فَلَمْ اَرَمَوْلیً کَریما اَصْبَرَ عَلی عَبْدٍ لَئیمٍ مِنْکَ عَلَیَّ، یا رَبِّ اِنَّکَ تَدْعُونی فَاُوَلّی عَنْکَ، وَتَتَحَبَّبُ اِلَیَّ فَاَتَبَغَّضُ اِلَیْکَ، وَتَتَوَدَّدُ اِلَیَّ وَتَتَفَضَّلُ عَلَیَّ بِجُودِکَ وَکَرَمِکَ، فَارْحَمْ عَبْدَکَ الْجاهِلَ، وَجُدْ عَلَیْهِ بِفَضْلِ اِحْسانِکَ، اِنَّکَ جَوادٌ کَریمٌ».و دعا کند.
پس سجده کند و در سجده بگوید: «یا کائِنَاً قَبْلَ کُلِّ شَیْءٍ، وَ یا کائِناً بَعْدَ کُلِّ شَیْءٍ، وَ یا مُکَوِّنَ کُلِّ شَیْءٍ، لا تَفْضَحْنی فَاِنَّکَ(بی عالِمٌ، وَ لا تُعَذِّبْنی فَاِنَّکَ) عَلَیَّ قادِرٌ، اَللّهُمَّ اِنّی اَعُوذُ بِکَ مِنَ الْعَدیلَةِ عِنْدَ الْمَوْتِ، وَمِنْ شَرِّ الْمَرْجِعِ فِی الْقَبْرِ، وَمِنَ النَّدامَةِ یَوْمَ الْقِیامَةِ، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ عیشَةً نَقِیَّةً، وَمیتَةً سَوِیَّةً، وَمُنْقَلَبا کَریما غَیْرَ مُخْزٍ وَلا فاضِحٍ». سر بردارد و دعا کند.
آنگاه دو رکعت نماز گزارد و بخواند:
«اَللّهُمَّ اِنِّی اَسْأَلُکَ بِاَنَّ لَکَ الْحَمْدُ لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ الْمَنّانُ بَدیعُ السَّماواتِ وَ
ص: 113
الاَْرْضِ ذُوالْجَلالِ وَ الاِْکْرامِ اِنِّی سائِلٌ فَقیرٌ وَ خائِفٌ مُسْتَجیرٌ وَ تائِبٌ مُسْتَغْفِرٌ، اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ ال مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْلی ذُنُوبی کُلَّها قَدیمَها وَ حَدیثَها وَ کُلَّ ذَنْبٍ اَذْنَبْتُهُ، اَللّهُمَّ لا تَجْهَدْ بَلائِی وَ لا تُشْمِتْ بِی اَعْدائِی فَاِنَّهُ لا دافِعَ وَ لا مانِعَ اِلاّ اَنْتَ».
آنگاه دو رکعت نماز گذارد، و بخواند:
«اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ ایمانا تُباشِرُ بِه قَلْبی، وَیَقینا حَتّی اَعْلَمَ اَنَّهُ لَنْ یُصیبَنی اِلاّ ما کَتَبْتَ لی، وَالرِّضا بِما قَسَمْتَ لی، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ نَفْسا طَیِّبَةً تُؤْمِنُ بِلِقائِکَ، وَتَقْنَعُ بِعَطائِکَ، وَتَرْضی بِقَضائِکَ
اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ ایمانا لا اَجَلَ لَهُ دُونَ لِقائِکَ، تُوَلِّنی ما اَبْقَیْتَنی عَلَیْهِ، وَتُحْیِیَنی ما اَحْیَیْتَنی عَلَیْهِ، وَتَوَفَّنی اِذا تَوَفَّیْتَنی عَلَیْهِ، وَتَبْعَثُنی اِذا بَعَثْتَنی عَلَیْهِ، وَتُبْرِئُ بِه صَدْری مِنَ الشَّکِّ وَالرَّیْبِ فی دینی».
آنگاه دو رکعت نماز گزارد و بخواند:
«یا حَلیمُ یا کَریمُ، یا عالِمُ یا عَلیمُ، یا قادِرُ یا قاهِرُ، یا خَبیرُ یا لَطیفُ، یا اللّه ُ یا رَبّاهُ، یا سَیِّداهُ یا مَوْلاهُ، یا رَجایاهُ (یا غایَةَ رَغْبَتاهُ) اَسْاَلُکَ اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِ مُحَمَّدٍ وَاَسْاَلُکَ نَفْحَةً مِنْ نَفَحاتِکَ کَریمَةً رَحیمَةً، تَلُمُّ بِها شَعْثی، وَتُصْلِحُ بِها شَأْنی، وَتَقْضی بِهادَیْنی، وَتَنْعَشُنی بِها وَعِیالی، وَتُغْنینی بِها عَمَّنْ سِواکَ، یا مَنْ هَوَ خَیْرٌ لی مِنْ اَبی وَاُمّی وَمِنَ النّاسِ اَجْمَعینَ، صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِ مُحَمَّدٍ، وَافْعَلْ ذلِکَ بی السّاعَةَ، اِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدیرٌ».
آنگاه دو رکعت نماز گزارد و بخواند:
«اَللّهُمَّ اِنَّ الاْءسْتِغْفارُ مَعَ الاِْصْرارِ لُوءْمٌ وَ تَرْکیَ الاِْسْتِغْفارَ مَعَ مَعْرِفَتی بِکَرَمِکَ عَجْزٌ، فَکَمْ تَتَحَبَّبُ اِلَیَّ بِالنِّعَمِ مَعَ غِناکَ عَنِّی، وَ اَتَبَغَّضُ اِلَیْکَ بِالْمَعاصی مَعَ
ص: 114
فَقْری اِلَیْکَ، یا مَنْ اِذا وَعَدَ وَفی وَ اِذا تَوَعَّدَ عَفی، صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَ افْعَلْ بی أوْلَی الاَْمْرَیْنِ بِکَ، فَاِنَّ مِنْ شَأْنِکَ الْعَفْوُ وَ اَنْتَ اَرْحَمُ الرّاحِمینَ، اَللّهُمَّ اِنِّی اَسْأَلُکَ بِحُرْمَةِ مَنْ عاذَبِکَ مِنْکَ، وَ لَجَأَ اِلی عِزِّکَ وَ اسْتَظَلَّ بِفَیْئِکَ وَ اعْتَصَمَ بِحَبْلِکَ یا جَزیْلَ الْعَطایا، یا فَکّاکَ الاُْساری یا مَنْ سَمّی نَفْسَهُ مِنْ جُودِهِ الْوَهّابُ، صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْ لی یا مَوْلایَ مِنْ اَمْری فَرَجاً وَ مَخْرَجاً، وَ رِزْقاً واسِعاً کَیْفَ شِئْتَ وَ اَنّی شِئْتَ وَ بِما شِئْتَ وَ حَیْثُ شِئْتَ، فَاِنَّهُ یَکُونُ ما شِئْتَ اِذا شِئْتَ کَیْفَ شِئْتَ.
آنگاه دو رکعت نماز گزارد و بخواند:
اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ بِاسْمِکَ الْمَکْتُوبِ فی سُرادِقِ الْمَجْدِ، وَاَسْاَلُکَ بِاسْمِکَ الْمَکْتُوبِ فی سُرادِقِ الْبَهاءِ، وَاَسْاَ لُکَ بِاسْمِکَ الْمَکْتُوبِ فی سُرادِقِ الْعَظَمَةِ، وَاَسْاَلُکَ بِاسْمِکَ الْمَکْتُوبِ فی سُرادِقِ الْجَلالِ، وَاَسْاَلُکَ بِاسْمِکَ الْمُکْتُوبِ فی سُرادِقِ الْعِزَّةِ، وَاَسْاَلُکَ بِاسْمِکَ الْمَکْتُوبِ فی سُرادِقِ الْقُدْرَةِ، وَاَسْاَلُکَ بِاسْمِکَ الْمَکْتُوبِ فی سُرادِقِ السَّرائِرِ السّابِقِ الْفائِقِ الْحَسَنِ النَّضیرِ، رَبِّ الْمَلائِکَةِ الثَّمانِیَةِ، وَرَبِّ الْعَرْشِ الْعَظیمِ وَبِالْعَیْنِ الَّتی لا تَنامُ، وَبِالاِْسْمِ الاَْکْبَرِ الاَْکْبَرِ الاَْکْبَرِ، وَبِالاِْسْمِ الاَْعْظَمِ الاَْعْظَمِ الاَْعْظَمِ الْمُحیطِ بِمَلَکُوتِ السَّماواتِ وَالاَْرْضِ، وَبِالاِْسْمِ الَّذی اَشْرَقَتْ لَهُ السَّماواتُ وَالاَْرْضُ، وَبِالاِْسْمِ الَّذی اَشْرَقَتْ بِهِ الشَّمْسُ، وَاَضاءَ بِهِ الْقَمَرُ، وَسُجِّرَتْ بِهِ الْبِحارُ، وَنُصِبَتْ بِهِ الْجِبالُ، وَبِالاِْسْمِ الَّذی قامَ بِهِ الْعَرْشُ وَالْکُرْسِیُّ، وَبِاَسْمائِکَ الْمُکَرَّماتِ الْمُقَدَّساتِ الْمَکْنُوناتِ الْمَخْزُوناتِ فی عِلْمِ الْغَیْبِ عِنْدَکَ، اَسْاَلُکَ بِذلِکَ کُلِّه اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِ مُحَمَّدٍ. و دعا کند.
پس از فراغ سجده کند و در سجده بخواند: سَجَدَ وَجْهِیَ اللَّئیمُ لِوَجْهِ رَبِّیَ
ص: 115
الْکَریمِ، سَجَدَ وَجْهِیَ الْحَقیرُ لِوَجْهِ رَبِّیَ الْعَزیزِ الْکَریمِ، یا کَریمُ یا کَریمُ یا کَریمُ بِکَرَمِکَ وَ جُودِکَ اِغْفِرلی ظُلْمِی وَ جُرْمی وَ اِسْرافی عَلی نَفْسی. سر بردارد و دعا کند.
آنگاه دو رکعت نماز گزارد و بخواند:
اَللّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ بِمَحامِدِکَ کُلِّها، حَتّی یَنْتَهِ_یَ الْحَمْدُ اِلی ما تُحِبُّ وَتَرْضی، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ خَیْرَکَ وَخَیْرَ ما اَرْجُو، وَاَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ ما اَحْذَرُ، وَمِنْ شَرِّ ما لا اَحْذَرُ، اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِ مُحَمَّدٍ وَاَوْسِعْ لی فی رِزْقی، وَامْدُدْ لی فی عُمْری، وَاغْفِرْ لی ذَنْبی، وَاجْعَلْنی مِمَّنْ تَنْتَصِرُ بِه لِدینِکَ، وَلا تَسْتَبْدِلْ بی غَیْری
آنگاه دو رکعت نماز گزارد و بگوید:
اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَاقْسِمْ لَنا مِنْ خَشْیَتِکَ ما یَحُولُ بَیْنَنا وَبَیْنَ مَعْصِیَتِکَ، وَمِنْ طاعَتِکَ ما تُبَلِّغُنا بِه رِضْوانَکَ، وَمِنَ الْیَقینِ ما یُهَوِّنُ عَلَیْنا بِه مُصیباتِ الدُّنْیا، اَللّهُمَّ مَتِّعْنا بِاَسْماعِنا وَاَبْصارِنا وَقُوَّتِنا ما اَحْیَیْتَنا، وَاجْعَلْهُ الْوارِثَ مِنّا، وَاجْعَلْ ثارَنا عَلی مَنْ ظَلَمَنا، وَانْصُرْنا عَلی مَنْ عادانا وَلا تَجْعَلْ مُصیبَتَنا فی دینِنا، وَلا تَجْعَلِ الدُّنْیا اَ کْبَرَ هَمِّنا، وَلا مَبْلَغَ عِلْمِنا، وَلا تُسَلِّطْ عَلَیْنا مَنْ لا یَرْحَمُنا، بِرَحْمَتِکَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ.
آنگاه دو رکعت نماز گزارد و بخواند:
اِلهی ذُنُوبی تُخَوِّفُنی مِنْکَ وَ جُودُکَ یُبَشِّرُنی عَنْکَ، فَاَخْرِجْنی بِالْخَوْفِ مِنَ الْخَطایا، وَ اَوْصِلْنی بِجُودِکَ اِلَی الْعَطایا حَتَّی اَکُونَ غَداً فِی الْقِیامَةِ عَتیقُ کَرَمِکَ، کَما کُنْتُ فِی الدُّنْیا رَبِیبُ نِعَمِکَ، فَلَیْسَ ما تَبْذُلُهُ غَداً مِنَ النَّجاةِ بِاَعْظَمِ مِمّا قَدْ مَنَحْتَهُ الْیَومِ مِنَ الرَّجاءِ وَ مَتی خابَ فی فِنائِکَ امِلٌ اَمْ مَتَی انْصَرَفَ
ص: 116
عَنْکَ بِالرَّدِّ سائِلٌ، اِلهی ما دَعاکَ مَنْ لَمْ تُجِبْهُ لاِءَنَّکَ قُلْتَ اُدْعُونی اَسْتَجِبْ لَکُمْ، وَاَنْتَ لاتُخْلِفُ الْمِیعادَ فَصَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِ مُحَمَّدٍ یا اِلهی وَاسْتَجِبْ دُعائی.
آنگاه دو رکعت نماز گزارده و بخواند:
اَللّهُمَّ بارِکْ لی فِ_ی الْمَوْتِ، (اَللّهُمَّ اَعِنّی عَلَی الْمَوْتِ) اَللّهُمَّ اَعِنّی عَلی سَکَراتِ الْمَوْت، اَللّهُمَّ اَعِنّی عَلی غَمِّ الْقَبْرِ، اَللّهُمَّ اَعِنّی عَلی ضیقِ الْقَبْر، اَللّهُمَّ اَعِنّی عَلی ظُلْمَةِ الْقَبْرِ، اَللّهُمَّ اَعِنّی عَلی وَحْشَةِ الْقَبْرِ،
اللّهُمَّ اَعِنّی عَلی اَهْوالِ یَوْمِ الْقیامَةِ، اَللّهُمَّ بارِکْ لی فی طُولِ یَوْمِ الْقیامَةِ اَللّهُمَّ زَوِّجْنی مِنَ الْحُورِ الْعینِ.
پس دو رکعت نماز گزارد و بعد از آن بخواند:
اَللّهُمَّ لا بُدَّ مِنْ اَمْرِکَ، وَلا بُدَّ مِنْ قَدَرِکَ، وَلا بُدَّ مِنْ قَضائِکَ، وَلا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ اِلاّ بِکَ، اَللّهُمَّ فَما قَضَیْتَ عَلَیْنا مِنْ قَضاءٍ وَقَدَّرْتَ عَلَیْنا مِنْ قَدَرٍ فَاَعْطِنا مَعَهُ صَبْراً یَقْهَرُهُ وَیَدْمَغُهُ، وَاجْعَلْهُ لَنا صاعِداً فی رِضْوانِکَ یُنْمی فی حَسَناتِنا وَتَفْضیلِنا وَسُؤْدَدِنا وَشَرَفِنا وَمَجْدِنا وَنَعْمائِنا وَکَرامَتِنا فِ_ی الدُّنْیا وَالاْخِرَةِ، وَلا تَنْقُصْ مِنْ حَسَناتِنا
اللّهُمَّ وَما اَعْطَیْتَنا مِنْ عَطاءٍ اَوْ فَضَّلْتَنا بِه مِنْ فَضیلَةٍ اَوْ اَکْرَمْتَنا بِه مِنْ کَرامَةٍ فَاَعْطِنا مَعَهُ شُکْراً یَقْهَرُهُ وَیَدْمَغُهُ، وَاجْعَلْهُ لَنا صاعِداً فی رِضْوانِکَ وَفی حَسَناتِنا وَسُؤْدَدِنا وَشَرَفِنا وَنَعْمائِکَ وَکَرامَتِکَ فِ_ی الدُّنْیا وَالاْخِرَةِ، وَلا تَجْعَلْهُ لَنا اَشَراً وَلا بَطَراً وَلا فِتْنَةً وَلا مَقْتاً وَلا عَذاباً وَلا خِزْیاً فِ_ی الدُّنْیا وَالاْخِرَةِ، اَللّهُمَّ اِنّا نَعُوذُ بِکَ مِنْ عَثْرَةِ اللِّسانِ، وَسُوءِ الْمَقامِ، وَخِفَّةِ الْمیزانِ، اَللّهُمَّ لَقِّنا حَسَناتِنا فِ_ی الْمَماتِ، وَلا تُرِنا اَعْمالَنا عَلَیْنا حَسَراتٍ، وَلا تُخْزِنا عِنْدَ قَضائِکَ، وَلا تَفْضَحْنا بِسَیِّئاتِنا یَوْمَ نَلْقاکَ، وَاجْعَلْ قُلُوبَنا تَذْکُرُکَ وَلا تَنْساکَ، وَتَخْشاکَ
ص: 117
کَاَنَّها تَراکَ حَتّی تَلْقاکَ، وَبَدِّلْ سَیِّئاتِنا حَسَناتٍ، وَاجْعَلْ حَسَناتِنا دَرَجاتٍ، وَاجْعَلْ دَرَجاتِنا غُرُفاتٍ، وَاجْعَلْ غُرُفاتِنا عالِیاتٍ
اَللّهُمَّ اَوْسِعْ لِفَقیرَنا مِنْ سِعَةِ ما قَضَیْتَ عَلی نَفْسِکَ، اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِ مُحَمَّدٍ، وَمُنَّ عَلَیْنا بِالْهُدی ما اَبْقَیْتَنا، وَالْکَرامَةِ اِذا تَوَفَّیْتَنا، وَالْحِفْظِ فیما بَقِیَ مِنْ عُمْرِنا، وَالْبَرَکَةِ فیما رَزَقْتَنا، وَالْعَوْنِ عَلی ما حَمَّلْتَنا، وَالثَّباتِ عَلی ما طَوَّقْتَنا، وَلا تُؤاخِذْنا بِظُلْمِنا، وَلا تُعاقِبْنا بِجَهْلِنا، وَلا تَسْتَدْرِجْنا بِخَطیئَتِنا، وَاجْعَلْ اَحْسَنَ ما نَقُولُ ثابِتاً فی قُلُوبِنا، وَاجْعَلْنا عُظَماءَ عِنْدَکَ، اَذِلَّةً فی اَنْفُسِنا، وَانْفَعْنا بِما عَلَّمْتَنا، وَزِدْنا عِلْماً نافِعاً، اَعُوذُ بِکَ مِنْ قَلْبٍ لا یَخْشَعُ، وَمِنْ عَیْنٍ لا تَدْمَعُ، وَصَلاةٍ لا تُقْبَلُ وَ اَجِرْنا مِنْ سُوءِ الْفِتَنِ یا وَلِیَّ الدُّنْیا وَالاْخِرَةَ.
پس سجده کند و در سجده بگوید:
سَجَدَ وَجْهی لَکَ تَعَبُّدا وَرِقّا، لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ حَقّا حَقّا، الاَْوَّلُ قَبْلَ کُلِّ شَیْءٍ، وَالاْخِرُ بَعْدَ کُلِّ شَیْءٍ، ها اَنَا ذا بَیْنَ یَدَیْکَ، ناصِیَتی بِیَدِکَ فَاغْفِرْ لی اِنَّهُ لا یَغْفِرُ الذُّنُوبَ الْعِظامَ غَیْرُکَ، فَاغْفِرْ لی . فَاِنّی مُقِرٌّ بِذُنُوبی عَلی نَفْسی، وَلا یَدْفَعُ الذَّنْبَ الْعَظیمَ غَیْرُکَ . پس سر بردارد و چون بایستد دعا کند آنچه بخواهد.
آنگاه دو رکعت نماز گزارد و بخواند:
اَللّهُمَّ اَ نْتَ ثِقَتی فی کُلِّ کُرْبَةٍ وَاَنْتَ رَجائی فی کُلِّ شِدَّةٍ، وَاَ نْتَ لی فی کُلِّ اَمْرٍ نَزَلَ بی ثِقَةٌ وَعُدَّةٌ، کَمْ مِنْ کَرْبٍ یَضْعُفُ عَنْهُ الْفُؤادُ، وَتَقِلُّ فیهِ الْحیلَةُ، وَیَخْذُلُ عَنْهُ الْقَریبُ (الصَّدیقُ) وَیَشْمَتُ بِهِ الْعَدُوُّ، وَتُعْیِینی فیهِ الاُْمُورُ، اَنْزَلْتُهُ بِکَ، وَشَکَوْتُهُ اِلَیْکَ، راغِباً اِلَیْکَ فیهِ عَمَّنْ سِواکَ، فَفَرَّجْتَهُ وَکَشَفْتَهُ (وَکَفَیْتَهُ) فَاَنْتَ وَلِیُّ کُلِّ نِعْمَةٍ، وَصاحِبُ کُلِّ حاجَةٍ، وَمُنْتَهی کُلِّ رَغْبَةٍ، لَکَ الْحَمْدُ کَثیرا، وَلَکَ الْمَنُّ فاضِلاً .
ص: 118
آنگاه دو رکعت نماز گزارد و بخواند:
اَللّهُمَّ اِنَّکَ تُنْزِلُ فِ_ی اللَّیْلِ وَالنَّهارِ ما شِئْتَ، فَصَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِ مُحَمَّدٍ، وَاَنْزِلْ عَلَیَّ وَعَلی اِخْوانی وَاَهْلی وَجیرانی بَرَکاتِکَ وَمَغْفِرَتَکَ وَالرِّزْقَ الْواسِعَ، وَاکْفِنَا الْمُؤُنَ اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِ مُحَمَّدٍ، وَارْزُقْنا مِنْ حَیْثُ نَحْتَسِبُ وَمِنْ حَیْثُ لا نَحْتَسِبُ، وَاحْفَظْنا مِنْ حَیْثُ نَحْتَفِظُ، وَمِنْ حَیْثُ لانَحْتَفِظُ، اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِ مُحَمَّدٍ، وَاجْعَلْنا فی جِوارِکَ وَحِرْزِکَ، عَزَّ جارُکَ، وَجَلَّ ثَناؤُکَ، وَلا اِلهَ غَیْرُکَ.
آنگاه دو رکعت نماز گزارد و بخواند:
یا اَللّه ُ یا وَلیَّ الْعافِیَةِ وَ الْمَنّانَ بِالْعافِیَةِ وَ رازِقَ الْعافِیَةِ وَ الْمُنْعِمَ بِالْعافِیَةِ وَالْمُتَفَضَّلَ بِالْعافِیَةِ عَلَیَّ وَ عَلی جَمیعِ خِلْقِهِ، رَحْمانَ الدُّنْیا وَ الاْخِرَةِ وَ رحیمَهُما صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ لَنا فَرَجاً وَ مَخْرَجاً وَ ارْزُقْنَا الْعافِیَةَ وَ دَوامَ الْعافِیَةِ فِی الدُّنْیا وَ الاْخِرَةِ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ.
آنگاه دو رکعت نماز گزارد و بخواند:
اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ بِرَحْمَتِکَ الَّتی وَسِعَتْ کُلَّ شَیْءٍ، وَبِقُدْرَتِکَ الَّتی قَهَرْتَ کُلَّ شَیْءٍ، وَبِجَبَرُوتِکَ الَّتی غَلَبْتَ کُلَّ شَیْءٍ، وَبِقُوَّتِکَ الَّتی لا یَقُومُ لَها شَیْءٌ، وَبِعَظَمَتِکَ الَّتی مَلاَءَتْ کُلَّ شَیْءٍ، وَبِعِلْمِکَ الَّذی اَحاطَ بِکُلِّ شَیْءٍ، وَبِوَجْهِکَ الْباقی بَعْدَ فَناءِ کُلِّ شَیْءٍ، وَبِنُورِ وَجْهِکَ الَّذی اَضاءَ لَهُ کُلُّ شَیْءٍ، یا نُورُ یا نُورُ، یا اَوَّلَ الاَْوَّلینَ، وَیا اخِرَ الاْخِرینَ، یا اللّه ُ یا رَحْمانُ، یا اللّه ُ یا رَحیمُ، یا اللّه ُ، اَعُوذُ بِکَ مِنَ الذُّنُوبِ الَّتی تُحْدِثُ النِّقَمَ، وَاَعُوذُ بِکَ مِنَ الذُّنُوبِ الَّتی تُورِثُ النَّدَمَ، وَاَعُوذُ بِکَ مِنَ الذُّنُوبِ الَّتی تَحْبِسُ الْقِسَمَ وَاَعُوذُ بِکَ مِنَ الذُّنُوبِ الَّتی تَهْتِکُ الْعِصَمَ، وَاَعُوذُ بِکَ مِنَ الذُّنُوبِ الَّتی تَمْنَعُ الْقَضاءَ، وَاَعُوذُ بِکَ مِنَ
ص: 119
الذُّنُوبِ الَّتی تُنْزِلُ الْبَلاءَ وَاَعُوذُ بِکَ مِنَ الذُّنُوبِ الَّتی تُدیلُ الاَْعْداءَ، وَاَعُوذُ بِکَ مِنَ الذُّنُوبِ الَّتی تَحْبِسُ الدُّعاءَ، وَاَعُوذُ بِکَ مِنَ الذُّنُوبِ الَّتی تُعَجِّلُ الْفَناءَ، وَاَعُوذُ بِکَ مِنَ الذُّنُوبِ الَّتی تَقْطَعُ الرَّجاءَ، وَاَعُوذُ بِکَ مِنَ الذُّنُوبِ الَّتی تُورِثُ الشَّقاءَ وَاَعُوذُ بِکَ مِنَ الذُّنُوبِ الَّتی تُظْلِمُ الْهَواءَ وَاَعُوذُ بِکَ مِنَ الذُّنُوبِ الَّتی تَکْشِفُ الْغِطاءَ، وَاَعُوذُ بِکَ مِنَ الذُّنُوبِ الَّتی تَحْبِسُ غَیْثَ السَّماءِ.
آنگاه دو رکعت نماز گزارد و بخواند:
اَللّهُمَّ اِنَّکَ حَفِظْتَ الْغُلامَیْنِ لِصَلاحِ اَبَوَیْهِما، وَدَعاکَ الْمُؤْمِنُونَ فَقالُوا: «رَبَّنا لا تَجْعَلْنا فِتْنَةً لِلْقَوْمِ الظّالِمینَ»(1) اَللّهُمَّ اِنّی اُنْشِدُکَ بِرَحْمَتِکَ، وَاُنْشِدُکَ بِنَبیِّکَ نَبیِّ الرَّحْمَةِ، وَاُنْشِدُکَ بِعَلِیٍّ وَفاطِمَةَ، وَاُنْشِدُکَ بِحَسنٍ وَحُسَیْنٍ صَلَواتُکَ عَلَیْهِ وَعَلَیْهِمْ اَجْمَعینَ، وَاُنْشِدُکَ بِاَسْمائِکَ وَاَرْکانِکَ کُلِّها، وَاُنْشِدُکَ بِاسْمِکَ الاَْعْظَمِ الاَْعْظَمِ الاَْعْظَمِ، الَّذی اِذا دُعیتَ بِهِ لَمْ تَرُدَّ ما کانَ اَقْرَبَ مِنْ طاعَتِکَ، وَاَبْعَدَ مِنْ مَعْصِیَتِکَ، وَاَوْفی بِعَهْدِکَ، وَاَقْضی لِحَقِّکَ فَاَسْاَلُکَ اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِ مُحَمَّدٍ، وَاَنْ تُنَشِّطَنی لَهُ وَاَنْ تَجْعَلَنی لَکَ عَبْدا شاکِرا، تَجِدُ مِنْ خَلْقِکَ مَنْ تُعَذِّبُهُ غَیْری، وَلا اَجِدُ مَنْ یَغْفِرُلی اِلاّ اَنْتَ، اَنْتَ عَنْ عَذابی غَنِیٌّ، وَاَنَا اِلی رَحْمَتِکَ فَقیرٌ، اَنْتَ مَوْضِعُ کُلِّ شَکْوی، وَشاهِدُ کُلِّ نَجْوی، وَمُنْتَهی کُلِّ حاجَةٍ فَاَسْاَلُکَ اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِ مُحَمَّدٍ، وَاَنْ تَعْصِمَنی بِطاعَتِکَ عَنْ مَعْصِیَتِکَ، وَبِما اَحْبَبْتَ عَمّا کَرِهْتَ، وَبِاْلاِیمانِ عَنِ الْکُفْرِ، وَبِالْهُدی عَنِ الضَّلالَةِ، وَبِالْیَقینِ عَنِ الرِّیْبَةِ، وَبِالاَْمانَةِ عَنِ الْخِیانَةِ، وَبِالصِّدْقِ عَنِ الْکِذْبِ، وَبِالْحَقِّ عَنِ الْباطِلِ، وَبِالتَّقْوی عَنِ الاِْثْمِ وَبِالْمَعْرُوفِ عَنِ الْمُنْکَرِ، وَبِالذِّکْرِ عَنِ النِّسْیانِ ، اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِ مُحَمَّدٍ، وَعافِنی ما اَحْیَیْتَنی،
ص: 120
وَاَلْهِمْنِ_ی الشُّکْرَ عَلی ما اَعْطَیْتَنی، وَکُنْ بی رَحیما، وَعَلَیَّ عَطُوفا یا کَریمُ پس سجده کند و در سجده بخواند: اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَ اعْفُ عَنْ ظُلْمِی وَ جُرْمی بِحِلْمِکَ وَ جُودِکَ یا رَبُّ یا کَریمُ، یا مَنْ لا یُخَیِّبُ سائِلُهُ وَ لا یَنْفَدُ نائِلُهُ، یا مَنْ عَلا فَلا شَیْءَ فَوْقَهُ وَ یا مَنْ دَنا فَلا شَیْءَ دُونَهُ، صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ.
پس دو رکعت نماز گزارد و بخواند:
یا عِمادَ مَنْ لا عِمادَ لَهُ، وَیاذُخْرَ مَنْ لا ذُخْرَ لَهُ، وَیا سَنَدَ مَنْ لا سَنَدَ لَهُ، وَیا حِرْزَ مَنْ لا حِرْزَ لَهُ، وَیا غِیاثَ مَنْ لا غِیاثَ لَهُ (وَیا کَنْزَ مَنْ لا کَنْزَ لَهُ، وَیا عِزَّ مَنْ لا عِزَّ لَهُ) یا کَریمَ الْعَفْوِ، یا حَسَنَ التَّجاوُزِ، یا عَوْنَ الضُّعَفاءِ، یا کَنْزَ الْفُقَراءِ، یا عَظیمَ الرَّجاءِ، یا مُنْقِذَ الْغَرْقی یا مُنْجِیَ الْهَلْکی، یا مُحْسِنُ یا مُجْمِلُ، یا مُنْعِمُ یا مُفْضِلُ، اَنْتَ الَّذی سَجَدَ لَکَ سَوادُ اللَّیْلِ وَنُورُ النَّهارِ، وَضَوْءُ الْقَمَرِ وَشُعاعُ الشَّمْسِ، وَحَفیفُ الشَّجَرِ وَدَوِیُّ الْماءِ، یا اَللّه ُ، یا اَللّه ُ، یا اَللّه ُ، لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ وَحْدَکَ لا شَریکَ لَکَ یا رَبّاهُ یا اللّه ُ، صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِ مُحَمَّدٍ، وَافْعَلْ بِنا ما اَنْتَ اَهْلُهُ، وَنَجِّنا مِنَ النّارِ بِعَفْوِکَ، وَاَدْخِلْنَا الْجَنَّةَ بِرَحْمَتِکَ، وَزَوِّجْنا مِنَ الْحُورِ الْعینِ بِجُودِکَ، وَصَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِ مُحَمَّدٍ، وَافْعَلْ بی ما اَنْتَ اَهْلُهُ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ، اِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدیرٌ و دعا کند.
آنگاه دو رکعت نماز گزارد و بخواند:
اَللّهُمَّ اِنِّی اَسْأَلُکَ بِاَسْمائِکَ الْکَریمَةِ الْحَمیدَةِ الَّتی اِذا وُضِعَتْ عَلَی الاْءشْیاءِ ذَلَّتْ لَها، وَ اِذا طُلِبَتْ بِهَا الْحَسَناتُ أدرکَتْ، وَ اِذا اُریدُ بِها صَرْفُ السَّیِّئاتِ صرفَتْ، وَ اَسْأَلُکَ بِکَلِماتِکَ التّامّاتِ الَّتی لَوْ اَنَّ ما فِی الاْءرْضِ مِنْ شَجَرَةٍ اَقْلامٌ وَ الْبَحْرُ یَمُدُّهُ مِنْ بَعْدِهِ سَبْعَةُ اَبْحُرٍ ما نَفِدَتْ کَلِماتُ اللّه ِ اِنَّ اللّه َ عَزیزٌ حَکیمٌ، یا
ص: 121
حَیُّ یا قَیُّومُ یا کَریمُ، یا عَلِیُّ یا عَظیمُ، یا اَبْصَرَ الْمُبْصِرینَ، وَ یا اَسْمَعَ السّامِعِینَ وَ یا اَسْرَعَ الْحاسِبینَ وَ یا اَحْکَمَ الْحاکِمینَ وَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ
اَسْأَلُکَ بِعِزَّتِکَ، وَ اَسْأَلُکَ بِقُدْرَتِکَ عَلی ما تَشاءُ، وَ اَسْأَلُکَ بِکُلِّ شَیْءٍ اَحاطَ بِهِ عِلْمُکَ، وَ اَسْأَلُکَ بِکُلِّ حَرْفٍ اَنْزَلْتَهُ فی کِتابٍ مِنْ کُتُبِکَ وَ بِکُلِّ اسْمٍ دَعاکَ بِهِ اَحَدٌ مِنْ مَلائِکَتِکَ وَ رُسُلِکَ وَ اَنْبِیائِکَ اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ. و دعا کند آنچه خواهد.
آنگاه دو رکعت نماز گزارد و بخواند:
سُبْحانَ مَنْ اَکْرَمَ مُحَمَّداً صَلَّی اللّه ُ عَلَیْهِ وَ الِهِ، سُبْحانَ مَنِ انْتَجَبَ مُحَمَّداً، سُبْحانَ مَنِ انْتَجَبَ عَلیّاً، سُبْحانَ مَنْ خَصَّ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ علیهماالسلام سُبْحانَ مَنْ فَطَمَ بِفاطِمَة علیهاالسلام مَنْ اَحَبَّها مِنَ النّار، سُبْحانَ مَنْ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الاْءرْضَ بِاِذْنِهِ، سُبْحانَ مَنِ اسْتَعْبَدَ اَهْلَ السَّماواتِ وَ الاْءرَضینَ بِوِلایَةِ مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ، سُبْحانَ مَنْ خَلَقَ الْجَنَّةَ لِمُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ، سُبْحانَ مَنْ یُورِثُها مُحَمَّداً وَ الَ مُحَمَّدٍ وَ شِیعَتَهُمْ، سُبْحانَ مَنْ خَلَقَ النّارَ مِنْ اَجْلِ اَعْداءِ مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ، سُبْحانَ مَنْ یَمْلِکُها مُحَمَّداً وَ الَ مُحَمَّدٍ وَ شیعَتَهُمْ، سُبْحانَ مَنْ خَلَقَ الدُّنْیا وَ الاْخِرَةَ وَ ما سَکَنَ فِی اللَّیْلِ وَ النَّهارِ لِمُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ
اَلْحَمْدُللّه ِِ کَما یَنْبَغی للّه ِِ، وَ اللّه ُ اَکْبَرُ کَما یَنْبَغی للّه ِِ، لا اِلهَ اِلاَّ اللّه ُ کَما یَنْبَغی للّه ِِ، سُبْحانَ اللّه ِ کَما یَنْبَغی للّه ِِ، لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ اِلاّ بِاللّه ِ کَما یَنْبَغی للّه ِِ، وَ صَلَّی اللّه ُ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِهِ وَ عَلی جَمیعِ الْمُرْسَلِینَ حَتّی یَرْضَی اللّه ُ
اَللّهُمَّ مِنْ اَیادیکَ عَلَیَّ وَ هِیَ اَکْثَرُ مِنْ اَنْ تُحْصی، وَ مِنْ نِعَمِکَ عَلَیَّ وَ هِیَ اَجَلُّ مِنْ اَنْ تُغادِرَ اَنْ یَکُونَ عَدُوِّی عَدُوِّکَ وَ لا صَبْرَ لی عَلی اَناتِکَ فَعَجِّلْ هَلاکَهُمْ وَ بَوارَهُمْ وَ دِمارَهُمْ.
ص: 122
آنگاه دو رکعت نماز گزارد و بخواند:
بِسْمِ اللّه ِ الرَّحْمنِ الرَّحیم اَللّهُمَّ فاطِرَ السَّماواتِ وَ الاْءرْضِ عالِمَ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَةِ الرَّحْمانُ الرَّحیمُ اِنِّی اَعْهَدُ اِلَیْکَ فی دارِ الدُّنْیا اَنِّی اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ وَحْدَکَ لا شَریکَ لَکَ وَ اَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُکَ وَ رَسُولُکَ، وَ اَنَّ الدِّینَ کَما شَرَعْتَ وَ الاْسْلامَ کَما وَصَفْتَ، وَ الْکِتابَ کَما اَنْزَلْتَ وَ الْقَوْلَ کَما حَدَثْتَ وَ اَنَّکَ اَنْتَ اَنْتَ اَنْتَ اللّه ُ الْحَقُّ الْمُبینُ، جَزَی اللّه ُ مُحَمَّداً صَلَّی اللّه ُ عَلَیْهِ وَ الِهِ وَ سَلَّمَ خَیْرَ الْجَزاءِ وَ حَیَّا اللّه ُ مُحَمَّداً وَ الَ مُحَمَّدٍ بِالسَّلامِ
باز دو رکعت نماز گزارد و بخواند:
اَللّهُمَّ اِنّی اَدینُکَ بِطاعَتِکَ وَوِلایَتِکَ، وَوِلایَةِ رَسُولِکَ، وَوِلایَةِ الاَْئِمَّةِ مِنْ اَوَّلهِمْ اِلی اخِرِهِمْ و نام آنها را ببرد
و بگوید: اَدینُکَ بِطاعَتِهِمْ وَوِلایَتِهِمْ، وَالرِّضا بِما فَضَّلتَهُمْ بِه، غَیْرَ مُنْکِرٍ وَلامُسْتَکْبِرٍ، عَلی مَعْنی ما اَنْزَلْتَ فی کِتابِکَ، عَلی حُدُودِ ما اَتانا مِنْهُ وَما لَمْ یَاْتِنا، مُؤمِنٌ مُقِرٌّ بِذلِکَ، مُسَلِّمٌ راضٍ بِمارَضِیتَ بِه یارَبِّ اُریدُبِه وَجْهَکَ وَالدّارَ الاْخِرَةَ، مَرْهُوبا وَمَرْغُوبا اِلَیْکَ فیهِ فَاَحْیِنی ما اَحْیَیْتَنی عَلَیْهِ، وَاَمِتْنی اِذااَمَتَّنی عَلَیْهِ، وَابْعَثْنی اِذا بَعَثْتَنی عَلَیْهِ وَاِنْ کانَ مِنّی تَقْصیرٌ فیما مَضی، فَاِنّی اَتُوبُ اِلَیْکَ مِنْهُ، وَاَرْغَبُ اِلَیْکَ فیما عِنْدَکَ وَاَسْاَلُکَ اَنْ تَعْصِمَنی مِنْ مَعاصیکَ، وَلا تَکِلَنی اِلی نَفْسی طَرْفَةَ عَیْنٍ اَبَدا ما اَحْیَیْتَنی، وَلا اَقَلَّ مِنْ ذلِکَ وَلا اَکْثَرَ، اِنَّ النَّفْسَ لاََمّارَةٌ بِالسُّوءِ اِلاّ ما رَحِمْتَ یا اَرْحَمَ الرَّاحِمینَ، وَاَسْاَلُکَ اَنْ تَعْصِمَنی بِطاعَتِکَ حَتَّی تَتَوَفّانی عَلَیْها، وَاَنْتَ عَنّی راضٍ، وَاَنْ تَخْتِمَ لی بِالسَّعادَةِ وَلا تُحَوِّلَنی عَنْها اَبَدا، وَلا قُوَّةَ اِلاّ بِکَ
پس به سجده رود و در سجده بخواند: سَجَدَ وَجْهِیَ الْبالِیَ الْفانِیَ لِوَجْهِکَ
ص: 123
الدّائِمِ الْباقی، سَجَدَ وَجْهِیَ الذَّلیلُ لِوَجْهِکَ الْعَزیزِ، سَجَدَ وَجْهِیَ الْفَقیرُ لِوَجْهِکَ الْعَظیمِ الْغَنیِّ الْکَریمِ. رَبِّ اِنّی اَسْتَغْفِرُکَ مِمّا کانَ، وَاَسْتَغْفِرُکَ مِمّا یَکُونُ، رَبِّ لا تُجْهِدْ بَلائی، رَبِّ لا تُسِئْ قَضائی، رَبِّ لا تُشْمِتْ بی اَعْدائی، رَبِّ اِنَّهُ لا دافِعَ وَلا مانِعَ اِلاّ اَنْتَ، رَبِّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ بِاَفْضَلِ صَلَواتِکَ، وَبارِکْ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِ مُحَمَّدٍ بِاَفْضَلِ بَرَکاتِکَ. اَللّهُمَّ اِنّی اَعُوذُ بِکَ مِنْ سَطَواتِکَ، وَاَعُوذُ بِکَ مِنْ نَقِماتِکَ، وَاَعُوذُ بِکَ مِنْ جَمیعِ غَضَبِکَ وَسَخَطِکَ، سُبْحانَکَ اَنْتَ اللّه ُ رَبُّ الْعالَمینَ.
پس سر بردارد و به دعا مشغول گردد.
در ده شب آخر ماه رمضان، هر شب سی رکعت به این کیفیت به جا می آورد.
3) در شبهای قدر، یعنی شبهای نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم هر شب یکصد رکعت نافله می خواند، بعد از هر دو رکعت سلام دهد.
در این سه شب نافله های بیست رکعتی و سی رکعتی ساقط است.
و لذا بیست رکعت شب نوزدهم و سی رکعت شب بیست و یکم و بیست و سوم که مجموعا هشتاد رکعت می شود ساقط می گردد،
پس آنها را در چهار جمعه ماه رمضان به شرح زیر انجام دهد:
4) هر جمعه ده رکعت به شرح زیر بخواند:
1. چهار رکعت نماز امیر المؤمنین علیه السلام ، در هر رکعت یک حمد و پنجاه مرتبه سوره «قل هو اللّه احد» با دعاهایی که پس از اتمام آن خوانده می شود.(1)
2. دو رکعت نماز حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام ، در رکعت اول یکبار حمد و یکصد بار سوره «إنّا أنزلناه فی لیلة القدر» و در رکعت دوم یکبار حمد و یکصد بار سوره «قل هو اللّه احد»، بعد از سلام تسبیح حضرت فاطمه و دعاهایی که مأثور است.(2)
3. چهار رکعت نماز جعفر طیّار با دو سلام، در رکعت اول حمد و سوره «إذا
ص: 124
زلزلت»، در رکعت دوم حمد و سوره «والعادیات»، در رکعت سوم حمد و سوره «اذا جاء نصراللّه» و در رکعت چهارم حمد و سوره «قل هو اللّه أحد» و در هر رکعت هفتاد و پنج مرتبه تسبیحات أربعه «سبحان والحمد للّه ولا اله الاّ اللّه واللّه اکبر» به این شرح: پانزده مرتبه پیش از رکوع، ده مرتبه در حال رکوع، ده مرتبه بعد از رکوع، ده مرتبه در سجده اول، ده مرتبه بعد از سجده، ده مرتبه در سجده دوم و ده مرتبه بعد از سجده دوم، که جمعا هفتاد و پنج مرتبه و در چهار رکعت سیصد مرتبه می باشد.
با دعاهایی که در سجده آخر و بعد از سلام مأثور است.(1)
5) و در آخرین شب جمعه بیست رکعت، که بعد از هر دو رکعت سلام می دهد، و در هر رکعت، یک حمد و پنجاه مرتبه سوره «قل هو اللّه أحد» همانند نماز امیرمؤمنان علیه السلام .
6) و در آخرین شب شنبه ماه رمضان بیست رکعت، که بعد از هر دو رکعت سلام می دهد، و در همه آن ده نماز دو رکعتی، در رکعت اول بعد از حمد یکصد مرتبه سوره «إنّا انزلناه فی لیلة القدر» و در رکعت دوم بعد از حمد یکصد مرتبه سوره «قل هو اللّه أحد» می خواند، همانند نماز حضرت فاطمه علیهاالسلام .
این نمازها جمعا هزار رکعت شد، که به شیوه یاد شده در طول سی شب ماه رمضان خوانده می شود.(2)
ص: 125
از دانشمند فرزانه ای شنیدم که می گفت: هر کس به هنگام سحر چون از خواب بیدار شد، بدون اینکه با کسی سخن بگوید، اگر وضو گرفته دو رکعت نماز بخواند، دو صف فرشته در پشت سر او به صف ایستاده نماز می گذارند.
برای کسی که می خواهد روزه بگیرد مستحب است که برای سحری خوردن برخیزد و سحری بخورد، اگرچه فقط خرما باشد و در ماه رمضان تأکید فراوان شده است.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: سحور خوردن مایه برکت است.
و فرمود: امّت من هرگز سحور را ترک نکنند، اگرچه فقط یک عدد خرما باشد.(1)
و در حدیثی فرمود: حتما سحری بخورید، اگرچه یک جرعه آب باشد.(2)
و در حدیث دیگری فرمود: با سحری خوردن خود را برای روزه داری تقویت کنید و با خواب قیلوله (خواب نیمروز) خود را برای شب زنده داری نیرومند سازید.(3)
امیر مؤمنان علیه السلام از رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم روایت کرده که فرمود: خداوند منّان و فرشتگان بر کسانی که سحری می خورند و در هنگام سحر استغفار می کنند، درود می فرستند، پس سحری بخورید، اگرچه فقط یک شربت آب باشد.(4)
امام صادق علیه السلام می فرماید: بهترین وقتی که در آن خدا را می خوانید سحرگاهان می باشد، چنانکه خداوند می فرماید: «وبالاسحارهم یستغفرون»(5): «آنان به هنگام سحر طلب مغفرت می کنند».(6)
ص: 126
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم در وصیّت خود به امیرمؤمنان علیه السلام فرمود: یا علی، مقداری از شب به نماز بپردازد، اگرچه به مقدار دوشیدن گوسفند باشد، و در سحرگاهان به نیایش بپرداز، که در آن وقت دعایت بر نمی گردد، که خداوند می فرماید:
«والمستغفرین بالاسحار»(1): «استغفار کنندگان در سحرگاهان».(2)
امام باقر علیه السلام فرمود: خداوند دوست دارد در میان بندگان مؤمنش کسانی را که زیاد دعا کنند، پس بر شما باد دعا کردن به هنگام سحرگاهان تا طلوع خورشید، که آن ساعتی است که درهای آسمان در آن ساعت گشوده می شود، نسیمهای رحمت می وزد، ارزاق در آن ساعت تقسیم می شود و حاجتهای بزرگ در آن برآورده شود.(3)
چقدر شایسته است که انسان در آن هنگام گناهانش را به یاد آورده از خوف خدا اشک بریزد، که امام صادق علیه السلام می فرماید:
برای هر چیزی وزن و پیمانه ای هست، به جز اشک، که قطره ای از آن می تواند دریایی از آتش را خاموش کند، دیده ای که اشک آلود شود ذلت و زبونی بر چهره اش ننشیند و چون اشکش به صورتش سرازیر شود خداوند آتش جهنم را بر او حرام کند، و اگر در میان امتی یک نفر از ترس خدا اشک بریزد، خداوند به آن امّت ترحّم فرماید.(4)
برای سحرگاهان در شبهای ماه رمضان دعاهای بسیار زیادی از معصومین علیهم السلام رسیده که یکی از مهم ترین آنها دعای «ابو حمزه ثمالی» است که از امام زین العابدین علیه السلام روایت کرده که آن حضرت همه شب را به نماز می پرداخت، چون وقت سحر می رسید این دعا را می خواند:
اِلهی لا تُؤَدِّبْنی بِعُقُوبَتِکَ، وَلاتَمْکُرْ بی فی حیلَتِکَ، مِنْ اَیْنَ لِیَ الْخَیْرُ یا
ص: 127
رَبِّ وَلا یُوجَدُ اِلاّ مِنْ عِنْدِک؟ وَمِنْ اَیْنَ لِیَ النَّجاةُ وَ لاَتُسْتَطاعُ اِلاّ بِکَ؟ لاَ الَّذی اَحْسَنَ اسْتَغْنی عَنْ عَوْنِکَ وَرَحْمَتِکَ، وَلاَ الَّذی اَساءَ وَاجْتَرَاَ عَلَیْکَ وَلَمْ یُرْضِکَ خَرَجَ عَنْ قُدْرَتِکَ، یا رَبِّ یا رَبِّ یا رَبِّ (به قدر یک نفس بگوید)
بِکَ عَرَفْتُکَ، وَ اَنْتَ دَلَلْتَنی عَلَیْکَ، وَ دَعَوْتَنی اِلَیْکَ، وَ لَوْ لا اَنْتَ لَمْ اَدْرِ ما اَنْتَ، اَلْحَمْدُ للّه ِِ الَّذی اَدْعُوهُ فَیُجیبُنی، وَ اِنْ کُنْتُ بَطیئا حینَ یَدْعُونی، وَالْحَمْدُ للّه ِِ الَّذی اَسْاَلُهُ فَیُعْطینی، وَ اِنْ کُنْتُ بَخیلاً حینَ یَسْتَقْرِضُنی، وَالْحَمْدُ للّه ِِ الَّذی اُنادیهِ کُلَّما شِئْتُ لِحاجَتی، وَاَخْلُو بِه حَیْثُ شِئْتُ لِسِرِّی بِغَیْرِ شَفیعٍ فَیَقْضی لی حاجَتی ،وَالْحَمْدُ للّه ِِ الَّذی اَدْعُوهُ وَلا اَدْعُو غَیْرَهُ، وَلَوْ دَعَوْتُ غَیْرَهُ لَمْ یَسْتَجِبْ لی دُعائی.
وَ الْحَمْدُللّه ِِ الَّذی اَرْجُوهُ وَلا اَرْجُو غَیْرَهُ، وَلَوْ رَجَوْتُ غَیْرَهُ لاََخْلَفَ رَجائی. وَالْحَمْدُ للّه ِِ الَّذی وَکَلَنی اِلَیْهِ فَاَکْرَمَنی، وَلَمْ یَکِلْنی اِلَی النّاسِ فَیُهینُونی. وَالْحَمْدُللّه ِِ الَّذی تَحَبَّبَ اِلَیَ، وَهُوَ غَنِیٌ عَنّی، وَالْحَمْدُللّه ِِ الَّذی یَحْلُمُ عَنّی حَتّی کَاَنّی لا ذَنْبَ لی، فَرَبّی اَحْمَدُ شَیْءٍ عِنْدی، وَاَحَقُّ بِحَمْدی. اَللّهُمَّ اِنّی اَجِدُ سُبُلَ الْمَطالِبِ اِلَیْکَ مُشْرَعَةً، وَ مَناهِلَ الرَّجاءِ لَدَیْکَ مُتْرَعَةً، وَالاِْسْتِعانَةَ بِفَضْلِکَ لِمَنْ اَمَّلَکَ مُباحَةً، وَاَبْوابَ الدُّعاءِ اِلَیْکَ لِلصّارِخینَ مَفْتُوحَةً.
وَاَعْلَمُ اَنَّکَ لِلرّاجینَ بِمَوْضِعِ اِجابَةٍ، وَلِلْمَلْهُوفینَ بِمَرْصَدِ اِغاثَةٍ، وَاَنَّ فِی اللَّهَفِ اِلی جُودِکَ، وَالرِّضا بِقَضائِکَ عِوَضا مِنْ مَنْعِ الْباخِلینَ، وَمَنْدُوحَةً عَمّا فی اَیْدِی الْمُسْتَأْثِرینَ، وَ اَنَّ الرّاحِلَ اِلَیْکَ قَریبُ الْمَسافَةِ.
وَاَنَّکَ لا تَحْتَجِبُ عَنْ خَلْقِکَ اِلاّ اَنْ تَحْجُبَهُمُ الاَْعْمالُ دُونَکَ.
وَقَدْ قَصَدْتُ اِلَیْکَ بِطَلِبَتی، وَتَوَجَّهْتُ اِلَیْکَ بِحاجَتی، وَجَعَلْتُ بِکَ اسْتِغاثَتی، وَ بِدُعائِکَ تَوَسُّلی مِنْ غَیْرِ اسْتِحْقاقٍ لاِسْتِماعِکَ مِنّی، وَ لاَ
ص: 128
اسْتیجابٍ لِعَفْوِکَ عَنّی، بَلْ لِثِقَتی بِکَرَمِکَ، وَسُکُونی اِلی صِدْقِ وَعْدِکَ، وَلَجائی اِلَی الاِْقْرارِ بِتَوْحیدِکَ، وَیَقینی بِمَعْرِفَتِکَ مِنّی اَنْ لا رَبَّ لی غَیْرُکَ، وَ لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ، وَحْدَکَ لاشَریکَ لَکَ. اَللّهُمَّ اَنْتَ الْقائِلُ، وَقَوْلُکَ حَقٌّ وَ وَعْدُکَ صِدْقٌ: «وَاسْاَلُوا اللّه َ مِنْ فَضْلِه اِنَّ اللّه َ کانَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلیما»، وَلَیْسَ مِنْ صِفاتِکَ یاسَیِّدی اَنْ تَأْمُرَ بِالسُّؤالِ وَتَمْنَعَ الْعَطِیَّةَ، وَانْتَ الْمَنّانُ بِالْعَطِیّاتِ عَلی اَهْلِ مَمْلَکَتِکَ، وَالْعائِدُ عَلَیْهِمْ بِتَحَنُّنِ رَأْفَتِکَ.
اِلهی رَبَّیْتَنی فی نِعَمِکَ وَاِحْسانِکَ صَغیرا، وَنَوَّهْتَ بِاسْمی کَبیرا، فَیا مَنْ رَبّانی فِی الدُّنْیا بِاِحْسانِه وَتَفَضُّلِه وَنِعَمِه، وَ اَشارَ لی فِی الاْخِرَةِ اِلی عَفْوِه وَکَرَمِه، مَعْرِفَتی یا مَوْلایَ دَلَّتْنی عَلَیْکَ، وَحُبّی لَکَ شَفیعی اِلَیْکَ، وَاَنَا واثِقٌ مِنْ دَلیلی بِدَلالَتِکَ، وَساکِنٌ مِنْ شَفَیعی اِلی شَفاعَتِکَ.
اَدْعُوکَ یا سَیِّدی بِلِسانٍ قَدْ اَخْرَسَهُ ذَنْبُهُ، رَبِّ اُناجیکَ بِقَلْبٍ قَدْ اَوْبَقَهُ جُرْمُهُ، اَدْعُوکَ یارَبِّ راهِبا راغِبا راجِیا خائِفا، اِذا رَاَیْتُ مَوْلایَ ذُنُوبی فَزِعْتُ، وَاِذا رَاَیْتُ کَرَمَکَ طَمِعْتُ، فَاِنْ عَفَوْتَ فَخَیْرُ راحِمٍ، وَ اِنْ عَذَّبْتَ فَغَیْرُ ظالِمٍ. حُجَّتی یا اَللّه ُ فی جُرْاَتی عَلی مَسْاَلَتِکَ _ مَعَ اِتْیانی ماتَکْرَهُ _ جُودُکَ وَ کَرَمُکَ، وَعُدَّتی فی شِدَّتی_ مَعَ قِلَّةِ حَیائی مِنْکَ _ رَأْفَتُکَ وَرَحْمَتُکَ، وَقَدْ رَجَوْتُ اَنْ لا تُخَیِّبَ بَیْنَ ذَیْنِ وَذَیْنِ مُنْیَتی، فَحَقِّقْ رَجائی، وَاسْمَعْ دُعائی، یا خَیْرَ مَنْ دَعاهُ داعٍ، وَاَفْضَلَ مَنْ رَجاهُ راجٍ.
عَظُمَ یا سَیِّدی اَمَلی، وَساءَ عَمَلی، فَاَعْطِنی مِنْ عَفْوِکَ بِمِقْدارِ اَمَلی، وَلا تُؤاخِذْنی بِاَسْوَءِ عَمَلی، فَاِنَّ کَرَمَکَ یَجِلُّ عَنْ مُجازاةِ الْمُذْنِبینَ، وَحِلْمَکَ یَکْبُرُ عَنْ مُکافاةِ الْمُقَصِّرینَ، وَاَنَا یا سَیِّدی عائِذٌ بِفَضْلِکَ، هارِبٌ هارِبٌ مِنْکَ اِلَیْکَ، مُسْتَنْجِزٌ ما وَعَدْتَ مِنَ الصَّفْحِ عَمَّنْ اَحْسَنَ بِکَ ظَنّا، وَما اَنَا یا رَبِّ وَما
ص: 129
خَطَری؟! هَبْنی بِفَضْلِکَ وَتَصَدَّقْ عَلَیَ بِعَفْوِکَ. اَیْ رَبِّ جَلِّلْنی بِسِتْرِکَ، وَاعْفُ عَنْ تَوْبیخی بِکَرَمِ وَجْهِکَ، فَلَوِ اطَّلَعَ الْیَوْمَ عَلی ذَنْبی غَیْرُکَ مافَعَلْتُهُ، وَلَوْ خِفْتُ تَعْجیلَ الْعُقُوبَةِ لاَجْتَنَبْتُهُ، لا لاَِنَّکَ اَهْوَنُ النّاظِرینَ اِلَیَ، وَاَخَفُّ الْمُطَّلِعینَ عَلَیَ، بَلْ لاَِنَّکَ یارَبِّ خَیْرُ السّاتِرینَ، وَاَحْکَمُ الْحاکِمینَ، وَاَکْرَمُ الاَْکْرَمینَ، سَتّارُ الْعُیُوبِ، غَفّارُ الذُّنُوبِ، عَلاّمُ الْغُیُوبِ.
تَسْتُرُ الذَّنْبَ بِکَرَمِکَ، وَ تُؤَخِّرُ الْعُقُوبَةَ بِحِلْمِکَ، فَلَکَ الْحَمْدُ عَلی حِلْمِکَ بَعْدَ عِلْمِکَ، وَعَلی عَفْوِکَ بَعْدَ قُدْرَتِکَ.
وَیَحْمِلُنی وَیُجَرِّئُنی عَلی مَعْصِیَتِکَ حِلْمُکَ عَنّی، وَیَدْعُونی اِلی قِلَّةِ الْحَیاءِ سَتْرُکَ عَلَیَ، وَیُسْرِعُنی اِلَی التَّوَثُّبِ عَلی مَحارِمِکَ مَعْرِفَتی بِسَعَةِ رَحْمَتِکَ، وَعَظیمِ عَفْوِکَ، یا حَلیمُ یا کَریمُ، یا حَیُ یاقَیُّومُ، یا غافِرَ الذَّنْبِ، یا قابِلَ التَّوْبِ، یا عَظیمَ الْمَنِّ، یاقَدیمَ الاِْحْسانِ.
اَیْنَ سِتْرُکَ الْجَمیلُ؟ اَیْنَ عَفْوُکَ الْجَلیلُ؟ اَیْنَ فَرَجُکَ الْقَریبُ؟ اَیْنَ غِیاثُکَ السَّریع؟ اَیْنَ رَحْمَتُکَ الْواسِعَةُ؟ اَیْنَ عَطایاکَ الْفاضِلَةُ؟ اَیْنَ مَواهِبُکَ الْهَنیئَةُ؟ اَیْنَ صَنائِعُکَ السَّنِیَّةُ؟ اَیْنَ فَضْلُکَ اَلْعَظیمُ؟ اَیْنَ مَنُّکَ الْجَسیمُ؟ اَیْنَ اِحْسانُکَ الْقَدیمُ؟ اَیْنَ کَرَمُکَ یا کریمُ؟ بِه فَاسْتَنْقِذْنی، وَبِرَحْمَتِکَ فَخَلِّصْنی.
یا مُحْسِنُ یا مُجْمِلُ، یا مُنْعِمُ یا مُفْضِلُ، لَسْنا نَتَّکِلُ فِی النَّجاةِ مِنْ عِقابِکَ عَلی اَعْمالِنا، بَلْ بِفَضْلِکَ عَلَیْنا، لاَِنَّکَ اَهْلُ التَّقْوی وَ اَهْلُ الْمَغْفِرَةِ، تَبْتَدِئُ بِالاِْحْسانِ نِعَما، وَتَعْفُوعَنِ الذَّنْبِ کَرَما، فَما نَدْری ما نَشْکُرُ! اَجَمیلَ ما تَنْشُرُ؟ اَمْ قَبیحَ ما تَسْتُرُ؟ اَمْ عَظیمَ ما اَبْلَیْتَ وَ اَوْلَیْتَ؟ اَمْ کَثیرَ ما مِنْهُ نَجَّیْتَ وَعافَیْتَ؟
یا حَبیبَ مَنْ تَحَبَّبَ اِلَیْکَ، وَیا قُرَّةَ عَیْنِ مَنْ لاذَ بِکَ وَانْقَطَعَ اِلَیْکَ، اَنْتَ الْمُحْسِنُ وَنَحْنُ الْمُسیئُونَ، فَتَجاوَزْ یارَبِّ عَنْ قَبیحِ ما عِنْدَنا بِجَمیلِ ما عِنْدَکَ،
ص: 130
وَاَیُ جَهْلٍ یارَبِّ لایَسَعُهُ جُودُکَ؟ وَ اَیُ زَمانٍ اَطْوَلُ مِنْ اَناتِکَ؟ وَما قَدْرُ اَعْمالِنا فی جَنْبِ نِعَمِکَ؟ وَ کَیْفَ نَسْتَکْثِرُ اَعْمالاً نُقابِلُ بِها کَرَمَک؟ بَلْ کَیْفَ یَضیقُ عَلَی الْمُذْنِبینَ ما وَسِعَهُمْ مِنْ رَحْمَتِکَ؟ یا واسِعَ الْمَغْفِرَةِ، یا باسِطَ الْیَدَیْنِ بِالرَّحْمَةِ. فَوَعِزَّتِکَ یا سَیِّدی لَوِ انْتَهَرْتَنی ما بَرِحْتُ مِنْ بابِکَ، وَلا کَفَفْتُ عَنْ تَمَلُّقِکَ، لِمَا انْتَهی اِلَیَ مِنَ الْمَعْرِفَةِ بِجُودِکَ وَ کَرَمِکَ، وَاَنْتَ الْفاعِلُ لِماتَشاءُ، تُعَذِّبُ مَنْ تَشاءُ بِما تَشاءُ کَیْفَ تَشاءُ، وَتَرْحَمُ مَنْ تَشاءُ بِما تَشاءُ کَیْفَ تَشاءُ، وَلا تُسْئَلُ عَنْ فِعْلِکَ، وَلا تُنازَعُ فی مُلْکِکَ، وَلا تُشارَکُ فی اَمْرِکَ، وَلا تُضادُّ فی حُکْمِکَ، وَلا یَعْتَرِضُ عَلَیْکَ اَحَدٌ فی تَدْبیرِکَ، لَکَ الْخَلْقُ وَالاَْمْرُ تَبارَکَ اللّه ُ رَبُّ الْعالَمینَ.
یا رَبِّ هذا مَقامُ مَنْ لاذَ بِکَ، وَاسْتَجارَ بِکَرَمِکَ، وَاَلِفَ اِحْسانَکَ وَنِعَمَکَ، وَاَنْتَ الْجَوادُ الَّذی لایَضیقُ عَفْوُکَ، وَلا یَنْقُصُ فَضْلُکَ، وَلا تَقِلُّ رَحْمَتُکَ، وَقَدْ تَوَثَّقْنا مِنْکَ بِالصَّفْحِ الْقَدیمِ، وَالْفَضْلِ الْعَظیمِ، وَالرَّحْمَةِ الْواسِعَةِ، اَفَتُراکَ یا رَبِّ تُخْلِفُ ظُنُونَنا اَوْ تُخَیِّبُ امالَنا؟ کَلاّ یا کَریمُ فَلَیْسَ هذا ظَنُّنا بِکَ، وَلا هذا طَمَعُنا فیکَ. یا رَبِّ اِنَّ لَنا فیکَ اَمَلاً طَویلاً کَثیرا، اِنَّ لَنا فیکَ رَجاءً عَظیما، عَصَیْناکَ وَنَحْنُ نَرْجُو اَنْ تَسْتُرَ عَلَیْنا، وَدَعَوْناکَ وَنَحْنُ نَرْجُو اَنْ تَسْتَجیبَ لَنا، فَحَقِّقْ رَجاءَنا یا مَوْلانا، فَقَدْ عَلِمْنا ما نَسْتَوْجِبُ بِاَعْمالِنا، وَلکِنْ عِلْمُکَ فینا، وَعِلْمُنا بِاَنَّکَ لاتَصْرِفُنا عَنْکَ، حَثَّنا عَلَی الرَّغْبَةِ اِلَیْکَ وَاِنْ کُنّا غَیْرَ مُسْتَوْجِبینَ لِرَحْمَتِکَ، فَاَنْتَ اَهْلٌ اَنْ تَجُودَ عَلَیْنا، وَعلَی الْمُذْنِبینَ بِفَضْلِ سَعَتِکَ، فَامْنُنْ عَلَیْنا بِما اَنْتَ اَهْلُهُ، وَجُدْ عَلَیْنا فَاِنَّا مُحْتاجُونَ اِلی نَیْلِکَ.
یا غَفّارُ بِنُورِکَ اهْتَدَیْنا، وَبِفَضْلِکَ اسْتَغْنَیْنا، وَبِنِعْمَتِکَ اَصْبَحْنا وَاَمْسَیْنا، ذُنُوبُنا بَیْنَ یَدَیْکَ، نَسْتَغْفِرُکَ اللّهُمَّ مِنْها وَنَتُوبُ اِلَیْکَ.
ص: 131
تَتَحَبَّبُ اِلَیْنا بِالنِّعَمِ وَنُعارِضُکَ بِالذُّنُوبِ، خَیْرُکَ اِلَیْنا نازِلٌ، وَشَرُّنا اِلَیْکَ صاعِدٌ! وَلَمْ یَزَلْ وَلا یَزالُ مَلَکٌ کَریمٌ یَأْتیکَ عَنّا بِعَمَلٍ قَبیحٍ، فَلا یَمْنَعُکَ ذلِکَ مِنْ اَنْ تَحُوطَنا بِنِعْمَتِکَ وَتَتَفَضَّلَ عَلَیْنا بِالائِکَ، فَسُبْحانَکَ ما اَحْلَمَکَ وَ اَعْظَمَکَ وَاَکْرَمَکَ، مُبْدِئا وَمُعیدا، تَقَدَّسَتْ اَسْماؤُکَ، وَجَلَّ ثَناؤُکَ، وَکَرُمَ صَنائِعُکَ وَفِعالُکَ. اَنْتَ اِلهی اَوْسَعُ فَضْلاً وَاَعْظَمُ حِلْما مِنْ اَنْ تُقایِسَنی بِفِعْلی وَ خَطیئَتی، فَالْعَفْوَ الْعَفْوَ الْعَفْوَ، سَیِّدی سَیِّدی سَیِّدی.
اَللّهُمَّ اشْغَلْنا بِذِکْرِکَ، وَاَعِذْنا مِنْ سَخَطِکَ، وَاَجِرْنا مِنْ عَذابِکَ وَارْزُقْنا مِنْ مَواهِبِکَ، وَاَنْعِمْ عَلَیْنا مِنْ فَضْلِکَ، وَ ارْزُقْنا حَجَّ بَیْتِکَ وَزِیارَةَ قَبْرِ نَبِیِّکَ، صَلَواتُکَ وَرَحْمَتُکَ وَ مَغْفِرَتُکَ وَ رِضْوانُکَ عَلَیْهِ وَعَلی اَهْلِ بَیْتِه، اِنَّکَ قَریبٌ مُجیبٌ، وَارْزُقْنا عَمَلاً بِطاعَتِکَ، وَتَوَفَّنا عَلی مِلَّتِکَ، وَسُنَّةِ نَبِیِّکَ مُحَمَّدٍصَلَّی اللّه ُ عَلَیْهِ وَالِه. اَللّهُمَّ اغْفِرْ لی وَ لِوالِدَیَ، وَارْحَمْهُما کَما رَبَّیانی صَغیرا وَاجْزِهِما بِالاِْحْسانِ اِحْسانا، وَبِالسَّیِّئاتِ عَفْوا وَغُفْرانا.
اَللّهُمَّ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنینَ وَالْمُؤْمِناتِ، الاَْحْیاءِ مِنْهُمْ وَالاَْمْواتِ، وَتابِعْ بَیْنَنا وَبَیْنَهُمْ بِالْخَیْراتِ، اَللّهُمَّ اغْفِرْلِحَیِّنا وَمَیِّتِنا وَ شاهِدِنا وَغائِبِنا، ذَکَرِنا وَاُنْثانا، صَغیرِنا وَکَبیرِنا، حُرِّنا وَمَمْلُوکِنا، کَذَبَ الْعادِلُونَ بِاللّه ِ وَضَلُّوا ضَلالاً بَعیدا، وَ خَسِرُوا خُسْرانا مُبینا.
اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِ مُحَمَّدٍ، وَاخْتِمْ لی بِخَیْرٍ، وَاکْفِنی ما اَهَمَّنی مِنْ اَمْرِ دُنْیایَ وَ اخِرَتی، وَلا تُسَلِّطْ عَلَیَ مَنْ لایَرْحَمُنی، وَاجْعَلْ عَلَیَ مِنْکَ جُنَّةً واقِیَةً باقِیَةً، وَلا تَسْلُبْنی صالِحَ ما اَنْعَمْتَ بِه عَلَیَ، وَارْزُقْنی مِنْ فَضْلِکَ رِزْقا واسِعا حَلالاً طَیِّبا. اَللّهُمَّ احْرُسْنی بِحِراسَتِکَ، وَاحْفَظْنی بِحِفْظِکَ، وَاکْلاَءْنی بِکَلائَتِکَ، وَارْزُقْنی حَجَّ بَیْتِکَ الْحَرامِ فی عامِنا هذا وَ فی کُلِّ عامٍ، وَ زِیارَةَ قَبْرِ
ص: 132
نَبیِّکَ وَ الاَْئِمَّةِ عَلَیْهِمُ السَّلامُ، وَ لا تُخْلِنی یا رَبِّ مِنْ تِلْکَ الْمَشاهِدِ الشَّریفَةِ، وَ الْمَواقِفِ الْکَریمَةِ.
اَللّهُمَّ تُبْ عَلَیَ حَتّی لا اَعْصِیَکَ، وَاَلْهِمْنِی الْخَیْرَ وَالْعَمَلَ بِه، وَخَشْیَتَکَ بِاللَّیْلِ وَ النَّهارِ، اَبَدا ما اَبْقَیْتَنی یا رَبَّ الْعالَمینَ.
اَللّهُمَّ اِنّی کُلَّما قُلْتُ قَدْ تَهَیَّأْتُ وَتَعَبَّأْتُ وَقُمْتُ لِلصَّلاةِ بَیْنَ یَدَیْکَ وَناجَیْتُکَ، اَلْقَیْتَ عَلَیَ نُعاسا اِذا اَن_َا صَلَّیْتُ، وَسَلَبْتَنی مُناجاتَکَ اِذا اَن_َا ناجَیْتُ، وَمالی کُلَّما قُلْتُ قَدْ صَلُحَتْ سَریرَتی، وَقَرُبَ مِنْ مَجالِسِ التَّوّابینَ مَجْلِسی، عَرَضَتْ لی بَلِیَّةٌ اَزالَتْ قَدَمی، وَحالَتْ بَیْنی وَ بَیْنَ خِدْمَتِکَ! سَیِّدی لَعَلَّکَ عَنْ بابِکَ طَرَدْتَنی، وَعَنْ خِدْمَتِکَ نَحَّیْتَنی! اَوْ لَعَلَّکَ رَاَیْتَنی مُسْتَخِفّا بِحَقِّکَ فَاَقْصَیْتَنی! اَوْ لَعَلَّکَ رَاَیْتَنی مَعْرِضا عَنْکَ فَقَلَیْتَنی! اَوْ لَعَلَّکَ وَجَدْتَنی فی مَقامِ الْکاذِبینَ فَرَفَضْتَنی! اَوْ لَعَلَّکَ رَاَیْتَنی غَیْرَ شاکِرٍ لِنَعْمائِکَ فَحَرَمْتَنی! اَوْ لَعَلَّکَ فَقَدْتَنی مِنْ مَجالِسِ الْعُلَماءِ فَخَذَلْتَنی! اَوْ لَعَلَّکَ رَاَیْتَنی فِی الْغافِلینَ فَمِنْ رَحْمَتِکَ ایَسْتَنی! اَوْ لَعَلَّکَ رَاَیْتَنی الِفُ مَجالِسَ الْبَطّالینَ فَبَیْنی وَ بَیْنَهُمْ خَلَّیْتَنی! اَوْ لَعلَّکَ لَمْ تُحِبَّ اَنْ تَسْمَعَ دُعائی فَباعَدْتَنی! اَوْ لَعَلَّکَ بِجُرْمی وَ جَریرَتی کافَیْتَنی! اَوْ لَعَلَّکَ بِقِلَّةِ حَیائی مِنْکَ جازَیْتَنی!.
فَاِنْ عَفَوْتَ یا رَبِّ، فَطالَما عَفَوْتَ عَنِ الْمُذْنِبینَ قَبْلی، لاَِنَّ کَرَمَکَ _ أیْ رَبِّ _ یَجِلُّ عَنْ مُجازاةِ الْمُذْنِبینَ، وَحِلْمَکَ یَکْبُرُ عَنْ مُکافاةِ الْمُقَصِّرینَ، وَ اَنَا عائِذٌ بِفَضْلِکَ، هارِبٌ مِنْکَ اِلَیْکَ، مُتَنَجِّزٌ ماوَعَدْتَ مِنَ الصَّفْحِ عَمَّنْ اَحْسَنَ بِکَ ظَنّا، اِلهی اَنْتَ اَوْسَعُ فَضْلاً، وَاَعْظَمُ حِلْما مِنْ اَنْ تُقایِسَنی بِعَمَلی، وَ اَنْ تَسْتَزِلَّنی بِخَطیئَتی، وَما اَنَا یا سَیِّدی وَما خَطَری! هَبْنی بِفَضْلِکَ، وَ تَصَدَّقْ عَلَیَ بِعَفْوِکَ، اَیْ رَبِّ جَلِّلْنی بِسَتْرِکَ، وَ اعْفُ عَنْ تَوْبیخی بِکَرَمِ وَجْهِکَ.
ص: 133
سَیِّدی اَنَا الصَّغیرُ الَّذی رَبَّیْتَهُ، وَاَنَا الْجاهِلُ الَّذی عَلَّمْتَهُ، وَاَنَا الضّالُّ الَّذی هَدَیْتَهُ، وَاَنَا الْوَضیعُ الَّذی رَفَعْتَهُ، وَاَنَا الْخائِفُ الَّذی امَنْتَهُ، وَاَنَا الْجائِعُ الَّذی اَشْبَعْتَهُ، وَاَنَا الْعَطْشانُ الَّذی اَرْوَیْتَهُ، وَاَنَا الْعارِی الَّذی کَسَوْتَهُ، وَ اَنَا الْفَقیرُ الَّذی اَغْنَیْتَهُ، وَ اَنَا الضَّعیفُ الَّذی قَوَّیْتَهُ، وَ اَنَا الذَّلیلُ الَّذی اَعْزَزْتَهُ، وَاَنَا السَّقیمُ الَّذی شَفَیْتَهُ، وَاَنَا السّائِلُ الَّذی اَعْطَیْتَهُ، وَاَن_َا الْمُذْنِبُ الَّذی سَتَرْتَهُ، وَاَن_َا الْخاطِئُ الَّذی اَقَلْتَهُ، وَ اَن_َا الْقَلیلُ الَّذی کَثَّرْتَهُ، وَاَنَا الْمُسْتَضْعَفُ الَّذی نَصَرْتَهُ، وَاَنَا الطَّریدُ الَّذی اوَیْتَهُ.
اَنَا یا رَبِّ الَّذی لَمْ اَسْتَحْیِکَ فِی الْخَلاءِ وَلَمْ اُراقِبْکَ فِی الْمَلاءِ، اَنَا صاحِبُ الدَّواهِی الْعُظْمی، اَنَا الَّذی عَلی سَیِّدِهِ اجْتَرَاَ، اَنَا الَّذی عَصَیْتُ جَبّارَ السَّماءِ، اَنَا الَّذی اَعْطَیْتُ عَلی جَلیلِ الْمَعاصِی الرُّشا، اَنَا الَّذی حینَ بُشِّرْتُ بِها خَرَجْتُ اِلَیْهِ اَسْعی، اَنَاالَّذی اَمْهَلْتَنی فَمَا ارْعَوَیْتُ، وَسَتَرْتَ عَلَیَ فَمَا اسْتَحْیَیْتُ، وَعَمِلْتُ بِالْمَعاصی فَتَعَدَّیْتُ، وَاَسْقَطْتَنی مِنْ عَیْنِکَ فَما بالَیْتُ. فَبِحِلْمِکَ اَمْهَلْتَنی، وَبِسِتْرِکَ سَتَرْتَنی، حَتّی کَاَنَّکَ اَغْفَلْتَنی، وَمِنْ عُقُوباتِ الْمَعاصی جَنَّبْتَنی، حَتّی کَاَنَّکَ اسْتَحْیَیْتَنی.
اِلهی لَمْ اَعْصِکَ _ حینَ عَصَیْتُکَ _ وَاَنَا لِرُبُوبِیَّتِکَ جاحِدٌ، وَلا بِاَمْرِکَ مُسْتَخِفٌّ، وَلا لِعُقُوبَتِکَ مُتَعَرِّضٌ، وَلا لِوَعیدِکَ مُتَهاوِنٌ، وَلکِنْ خَطیئَةٌ عَرَضَتْ، وَسَوَّلَتْ لی نَفْسی، وَ غَلَبَنی هَوایَ، وَاَعانَنی عَلَیْها شِقْوَتی، وَ غَرَّنی سِتْرُکَ الْمُرْخی عَلَیَ، فَقَدْ عَصَیْتُکَ وَخالَفْتُکَ بِجَهْدی. فَالاْنَ مِنْ عَذابِکَ مَنْ یَسْتَنْقِذُنی؟وَمِنْ اَیْدِی الْخُصَماءِ غَدا مَنْ یُخَلِّصُنی؟ وَبِحَبْلِ مَنْ اَتَّصِلُ اِنْ اَنْتَ قَطَعْتَ حَبْلَکَ عَنّی؟
فَوا اَسَفا عَلی ما اَحْصی کِتابُکَ مِنْ عَمَلی الَّذی لَوْلا ما اَرْجُو مِنْ کَرَمِکَ
ص: 134
وَسَعَةِ رَحْمَتِکَ، وَنَهْیِکَ اِیّایَ عَنِ الْقُنُوطِ، لَقَنَطْتُ عِنْدَ ما اَتَذَکَّرُها، یا خَیْرَ مَنْ دَعاهُ داعٍ، وَاَفْضَلَ مَنْ رَجاهُ راجٍ. اَللّهُمَّ بِذِمَّةِ الاِْسْلامِ اَتَوَسَّلُ اِلَیْکَ، وَ بِحُرْمَةِ الْقُرْانِ اَعْتَمِدُ عَلَیْکَ، وَ بِحُبّی لِلنَّبِیِّ الاُْمِّیِّ، الْقُرَشِیِ، الْهاشِمیِ، الْعَرَبِیِ، التَّهامِیِ الْمَکِیِ، الْمَدَنِیِ، اَرْجُو الزُّلْفَةَ لَدَیْکَ، فَلا تُوحِشِ اسْتیناسَ اِیمانی وَلا تَجْعَلْ ثَوابی ثَوابَ مَنْ عَبَدَ سِواکَ، فَاِنَّ قَوْما امَنُوا بِاَلْسِنَتِهِمْ لِیَحْقِنُوا بِه دِماءَهُمْ، فَاَدْرَکُوا ما اَمَّلُوا، وَ اِنّا امَنّا بِکَ بِاَلْسِنَتِنا وَ قُلُوبِنا، لِتَعْفُوَ عَنّا، فَاَدْرِکْنا ما اَمَّلْنا، وَثَبِّتْ رَجاءَکَ فی صُدُورِنا، وَ «لا تُزِغْ قُلُوبَنا بَعْدَ اِذْ هَدَیْتَنا وَ هَبْ لَنا مِنْ لَدُنْکَ رَحْمَةً اِنَّکَ اَنْتَ الْوَهّابُ». فَوَ عِزَّتِکَ لَوِ انْتَهَرْتَنی ما بَرِحْتُ عَنْ بابِکَ، وَلا کَفَفْتُ عَنْ تَمَلُّقِکَ، لِما اُلْهِمَ قَلْبی مِنَ الْمَعْرِفَةِ بِکَرَمِکَ وَسَعَةِ رَحْمَتِکَ، اِلی مَنْ یَذْهَبُ الْعَبْدُ اِلاّ اِلی مَوْلاهُ، وَاِلی مَنْ یَلْتَجِئُ الْمَخْلُوقُ اِلاّ اِلی خالِقِه. اِلهی لَوْ قَرَنْتَنی بِالاَْصْفادِ وَ مَنَعْتَنی سَیْبَکَ مِنْ بَیْنِ الاَْشْهادِ، وَدَلَلْتَ عَلی فَضائِحی عُیُونَ الْعِبادِ، وَ اَمَرْتَ بی اِلَی النّارِ وَحُلْتَ بَیْنی وَبَیْنَ الاَْبْرارِ، ما قَطَعْتُ رَجائی مِنْکَ، وَلا صَرَفْتُ وَجْهَ تَأْمیلی لِلْعَفْوِ عَنْکَ، وَلا خَرَجَ حُبُّکَ مِنْ قَلْبی، اَنَا لا اَنْسی اَیادیکَ عِنْدی، وَسِتْرَکَ عَلَیَ فی دارِ الدُّنْیا.
سَیِّدی صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ، وَاَخْرِجْ حُبَّ الدُّنْیا مِنْ قَلْبی، وَ اجْمَعْ بَیْنی وَبَیْنَ الْمُصْطَفی خِیَرَتِکَ مِنْ خَلْقِکَ، وَخاتَمِ النَّبِیِّینَ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللّه ُ عَلَیْهِ وَالِه، وَانْقُلْنی اِلی دَرَجَةِ التَّوْبَةِ اِلَیْکَ، وَ اَعِنّی بِالْبُکاءِ عَلی نَفْسی، فَقَدْ اَفْنَیْتُ بِالتَّسْویفِ وَالاْمالِ عُمُری، وَقَدْ نَزَّلْتُ نَفْسی مَنْزِلَةَ الاْیِسینَ مِنَ الْخَیْرِ، فَمَنْ یَکُونُ اَسْوَءَ حالاً مِنّی اِنْ اَن_َا نُقِلْتُ عَلی مِثْلِ حالی اِلی قَبْری؟ وَلَمْ اُمَهِّدْهُ لِرَقْدَتی، وَلَمْ اَفْرِشْهُ بِالْعَمَلِ الصّالِحِ لِضَجْعَتی! وَ مالی لا اَبْکی؟! وَلا اَدْری اِلی مایَکُونُ مَصیری، وَاَری نَفْسی تُخادِعُنی، وَاَیّامی تُخاتِلُنی، وَقَدْ خَفَقَتْ
ص: 135
عِنْدَ رَأْسی اَجْنِحَةُ الْمَوْتِ، فَمالی لا اَبْکی! اَبْکی لِخُرُوجِ نَفْسی، اَبْکی لِحُلُولِ رَمْسی، اَبْکی لِظُلْمَةِ قَبْری، اَبْکی لِضیقِ لَحْدی، اَبْکی لِسُؤالِ مُنْکَرٍ وَنَکیرٍ اِیّایَ، اَبْکی لِخُروُجی مِنْ قَبْری عُرْیانا ذَلیلاً، حامِلاً ثِقْلی عَلی ظَهْری، اَنْظُرُ مَرَّةً عَنْ یَمینی، وَمَرَّةً عَنْ شِمالی، اِذِ الْخَلائِقُ فی شَأْنٍ غَیْرِ شْأْنی، «لِکُلِّ امْرِیًء مِنْهُمْ یَوْمَئِذٍ شَأْنٌ یُغْنیهِ * وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ مُسْفِرَةٌ ضاحِکَةٌ مُسْتَبْشِرَةٌ * وَ وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ عَلَیْها غَبَرَةٌ * تَرْهَقُها قَتَرَةٌ» وَذِلَّةٌ.
سَیِّدی عَلَیْکَ مُعْتَمَدی وَ مُعَوَّلی، وَ رَجائی وَتَوَکُّلی، وَبِرَحْمَتِکَ تَعَلُّقی، تُصیبُ بِرَحْمَتِکَ مَنْ تَشاءُ وَ تَهْدی بِکَرامَتِکَ مَنْ تُحِبُّ، فَلَکَ الْحَمْدُ عَلی مانَقَّیْتَ مِنَ الشِّرْکِ قَلْبی، وَلَکَ الْحَمْدُ عَلی بَسْطِ لِسانی. اَفَبِلِسانی هذَا الْکالِّ اَشْکُرُک؟! اَمْ بِغایَةِ جُهْدی فی عَمَلی اُرْضیکَ؟! وَما قَدْرُ لِسانی یا رَبِّ فی جَنْبِ شُکْرِکَ؟ وَما قَدْرُ عَمَلی فی جَنْبِ نِعَمِکَ وَاِحْسانِکَ اِلَیَ؟ اِلاّ اَنَّ جُودَکَ بَسَطَ اَمَلی، وَشُکْرَکَ قَبِلَ عَمَلی. سَیِّدی اِلَیْکَ رَغْبَتی، وَمِنْکَ رَهْبَتی، وَ اِلیْکَ تَأْمِیلی، قَدْ ساقَنی اِلَیْکَ اَمَلی، وَعَلَیْکَ یا واحِدی عَکَفَتْ هِمَّتی، وَ فیما عِنْدَکَ انْبَسَطَتْ رَغْبَتی، وَلَکَ خالِصُ رَجائی وَخَوْفی، وَبِکَ اَنِسَتْ مَحَبَّتی، وَاِلَیْکَ اَلْقَیْتُ بِیَدی، وَبِحَبْلِ طاعَتِکَ مَدَدْتُ رَهْبَتی.
یا مَوْلایَ بِذِکْرِکَ عاشَ قَلْبی، وَ بِمُناجاتِکَ بَرَّدْتُ اَلَمَ الْخَوْفِ عَنّی، فَیا مَوْلایَ وَیا مُؤَمَّلی وَیا مُنْتَهی سُؤْلی، فَرِّقْ بَیْنی وَبَیْنَ ذَنْبِیَ الْمانِعِ لی مِنْ لُزُومِ طاعَتِکَ، فَاِنَّما اَسْاَلُکَ لِقَدیمِ الرَّجاءِ لَکَ، وَعَظیمِ الطَّمَعِ فیکَ الَّذی اَوْجَبْتَهُ عَلی نَفْسِکَ مِنَ الرَّأْفَةِ وَ الرَّحْمَةِ، فَالاَْمْرُ لَکَ وَحْدَکَ، وَ الْخَلْقُ کُلُّهُمْ عِیالُکَ وَفی قَبْضَتِکَ، وَکُلُّ شَیْءٍ خاضِعٌ لَکَ، تَبارَکْتَ یارَبَّ الْعالَمینَ. اِلهی ارْحَمْنی اِذَا انْقَطَعَتْ حُجَّتی، وَکَلَّ عَنْ جَوابِکَ لِسانی، وَطاشَ عِنْدَ سُؤالِکَ اِیّایَ لُبّی،
ص: 136
فَیا عَظیما یُرْجی لِکُلِّ عَظیمٍ، اَنْتَ رَجائی فَلا تُخَیِّبْنی اِذَا اشْتَدَّتْ فاقَتی، لا تَرُدَّنی لِجَهْلی، وَلا تَمْنَعْنی لِقِلَّةِ صَبْری، وَاَعْطِنی لِفَقْری، وَارْحَمْنی لِضَعْفی.
سَیِّدی عَلَیْکَ مُعْتَمَدی وَمُعَوَّلی وَرَجائی وَتَوَکُّلی، وَبِرَحْمَتِکَ تَعَلُّقی وَ بِفِنائِکَ اَحُطُّ رَحْلی، وَبِجُودِکَ اَقْصُرُ طَلِبَتی، وَبِکَرَمِکَ _ اَیْ رَبِّ _ اَسْتَفْتِحُ دُعائی، وَلَدَیْکَ اَرْجُو سَدَّ فاقَتی، وَ بِغِناکَ اَجْبُرُ عَیْلَتی، وَتَحْتَ ظِلِّ عَفْوِکَ قِیامی، وَالِی جُودِکَ وَ کَرَمِکَ اَرْفَعُ بَصَری، وَاِلی مَعْرُوِفکَ اُدیمُ نَظَری، فَلا تُحْرِقْنی بِالنّارِ وَ اَنْتَ مَوْضِعُ اَمَلی، وَلا تُسْکِنِّی الْهاوِیَةَ فَاِنَّکَ قُرَّةُ عَیْنی، یا سَیِّدی لا تُکَذِّبْ ظَنِّی بِاِحْسانِکَ وَ مَعْرُوفِکَ، فَاِنَّکَ ثِقَتی، وَ لا تَحْرِمْنی ثَوابَکَ فَاِنَّکَ الْعارِفُ بِفَقْری. اِلهی اِنْ کانَ قَدْ دَنا اَجَلی وَلَمْ یُقَرِّبْنی مِنْکَ عَمَلی، فَقَدْ جَعَلْتُ الاِْعْتِرافَ اِلَیْکَ بِذَنْبی وَسائِلَ عِلَلی، اِلهی اِنْ عَفَوْتَ فَمَنْ اَوْلی مِنْکَ بِالْعَفْوِ؟ وَاِنْ عَذَّبْتَ فَمَنْ اَعْدَلُ مِنْکَ فِی الْحُکْمِ؟ اِرْحَمْ فی هذِهِ الدُّنْیا غُرْبَتی، وَ عِنْدَ الْمَوْتِ کُرْبَتی، وَفِی الْقَبْرِ وَحْدَتی، وَفِی اللَّحْدِ وَحْشَتی، وَاِذا نُشِرْتُ لِلْحِسابِ بَیْنَ یَدَیْکَ ذُلَّ مَوْقِفی فَاغْفِرْ لی ما خَفِیَ عَلَی الاْدَمِیّینَ مِنْ عَمَلی، وَ اَدِمْ لی ما بِه سَتَرْتَنی، وَ ارْحَمْنی صَریعا عَلَی الْفِراشِ تُقَلِّبُنی اَیْدی اَحِبَّتی، وَتَفَضَّلْ عَلَیَ مَمْدُودا عَلَی الْمُغْتَسَلِ یُغَسِّلُنی صالِحُ جیرَتی، وَتَحَنَّنْ عَلَیَ مَحْمُولاً قَدْ تَناوَلَ الاَْقْرِباءُ اَطْرافَ جَنازَتی، وَجُدْ عَلَیَ مَنْقُولاً قَدْ نَزَلْتُ بِکَ وَحیدافی حُفْرَتی، وَارْحَمْ فی ذلِکَ الْبَیْتِ الْجَدیدِ غُرْبَتی حَتّی لا اَسْتَأْنِسَ بِغَیْرِکَ یا سَیِّدی، فَاِنَّکَ اِنْ وَکَلْتَنی اِلی نَفْسی هَلَکْتُ.
سَیِّدی فَبِمَنْ اَسْتَغیثُ اِنْ لَمْ تُقِلْنی عَثْرَتی؟ وَاِلی مَنْ اَفْزَعُ اِنْ فَقَدْتُ عِنایَتَکَ فی ضَجْعَتی؟ وَاِلی مَنْ اَلْتَجِئُ اِنْ لَمْ تُنَفِّسْ کُرْبَتی؟.
سَیِّدی مَنْ لی وَمَنْ یَرْحَمُنی اِنْ لَمْ تَرْحَمْنی؟ وَفَضْلَ مَنْ اُؤَمِّلُ اِنْ عَدِمْتُ
ص: 137
فَضْلَکَ یَوْمَ فاقَتی؟ وَاِلی مَنِ الْفِرارُ مِنَ الذُّنُوبِ اِذَا انْقَضی اَجَلی؟. سَیِّدی لا تُعَذِّبْنی وَ اَنَا اَرْجُوکَ. اِلهی حَقِّقْ رَجائی، وَ امِنْ خَوْفی، فَاِنَّ کَثْرَةَ ذُنُوبی لا اَرْجُو فیها اِلاّ عَفْوَکَ.
سَیِّدی اَنَا اَسْاَلُکَ مالا اَسْتَحِقُّ، وَ اَنْتَ اَهْلُ التَّقْوی وَ اَهْلُ الْمَغْفِرَةِ، فَاغْفِرْ لی وَاَلْبِسْنی مِن نَظَرِکَ ثَوْبا یُغَطّی عَلَیَ التَّبِعاتِ، وَتَغْفِرُهالی وَلا اُطالَبُ بِها اِنَّکَ ذُو مَنٍّ قَدیمٍ، وَصَفْحٍ عَظیمٍ، وَتَجاوُزٍ کَریمٍ.
اِلهی اَنْتَ الَّذی تُفیضُ سَیْبَکَ عَلی مَنْ لایَسْاَلُکَ، وَعَلَی الْجاحِدینَ بِرُبُوبِیَّتِکَ، فَکَیْفَ سَیِّدی بِمَنْ سَاَلَکَ وَ اَیْقَنَ اَنَّ الْخَلْقَ لَکَ وَ الاَْمْرَ اِلَیْکَ؟ تَبارَکْتَ وَتَعالَیْتَ یارَبَّ العالَمینَ.
سَیِّدی عَبْدُکَ بِبابِکَ اَقامَتْهُ الْخَصاصَةُ بَیْنَ یَدَیْکَ، یَقْرَعُ بابَ اِحْسانِکَ بِدُعائِه، وَیَسْتَعْطِفُ جَمیلَ نَظَرِکَ بِمَکْنُونِ رَجائِه، فَلا تُعْرِضْ بِوَجْهِکَ الْکَریمِ عَنّی، وَاقْبَلْ مِنّی ما اَقُولُ، فَقَدْ دَعَوْتُکَ بِهذَا الدُّعاءِ، وَاَنَا اَرْجُو اَنْ لا تَرُدَّنی مَعْرِفَةً مِنّی بِرَأْفَتِکَ وَرَحْمَتِکَ.
اِلهی اَنْتَ الَّذی لایُحْفیکَ سائِلٌ، وَلا یَنْقُصُکَ نائِلٌ، اَنْتَ کَما تَقُولُ وَ فَوْقَ ما نَقُولُ، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ صَبْرا جَمیلاً، وَفَرَجا قَریبا،وَقَوْلاً صادِقا، وَاَجْرا عَظیما، اَسْاَلُکَ یارَبِّ مِنَ الْخَیْرِ کُلِّه ما عَلِمْتُ مِنْهُ وَما لَمْ اَعْلَمْ، وَاَسْاَلُکَ اللّهُمَّ مِنْ خَیْرِما سَاَلَکَ مِنْهُ عِبادُکَ الصّالِحُونَ، یا خَیْرَ مَنْ سُئِلَ وَاَجْوَدَ مَنْ اَعْطی، اَعْطِنی سُؤْلی فی نَفْسی وَ اَهْلی وَ والِدَیَ وَ وَلَدی وَاَهْلِ حُزانَتی وَاِخْوانی فیکَ، وَاَرْغِدْ عَیْشی، وَاَظْهِرْ مُرُوَّتی، وَاَصْلِحْ جَمیعَ اَحْوالی، وَاجْعَلْنی مِمَّنْ اَطَلْتَ عُمُرَهُ، وَحَسَّنْتَ عَمَلَهُ، وَ اَتْمَمْتَ عَلَیْهِ نِعْمَتَکَ، وَرَضَیْتَ عَنْهُ، وَاَحْیَیْتَهُ حَیاةً طَیِّبَةً فی اَدْوَمِ السُّرُورِ وَاَسْبَغِ الْکَرامَةِ، وَ اَتَمِّ الْعَیْشِ، اِنَّکَ تَفْعَلُ ما تَشاءُ،
ص: 138
وَلا تَفْعَلُ ما یَشاءُ غَیْرُکَ. اَللّهُمَّ خُصَّنی مِنْکَ بِخاصَّةِ ذِکْرِکَ، وَلا تَجْعَلْ شَیْئا مِمّا اَتَقَرَّبُ بِه اِلَیْکَ فی اناءِ اللَّیْلِ وَ اَطْرافِ النَّهارِ رِیاءً وَ لا سُمْعَةً وَ لا اَشَرا وَ لا بَطَرا، وَاجْعَلْنی لَکَ مِنَ الْخاشِعینَ.
اَللّهُمَّ اَعْطِنِی السَّعَةَ فِی الرِّزْقِ، وَالاَْمْنَ فِی الْوَطَنِ، وَقُرَّةَ الْعَیْنِ فِی الاَْهْلِ وَالْمالِ وَالْوَلَدِ وَالْمَقامِ فی نِعَمِکَ عِنْدی، وَالصِّحَّةَ فِی الْجِسْمِ، وَالْقُوَّةَ فِی الْبَدَنِ، وَالسَّلامَةَ فِی الدّینِ، وَاسْتَعْمِلْنی بِطاعَتِکَ وَطاعَةِ رَسُولِکَ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللّه ُ عَلَیْهِ وَالِه اَبَدا مَا اسْتَعْمَرْتَنی، وَاجْعَلْنی مِنْ اَوْفَرِ عِبادِکَ عِنْدَکَ نَصیبا فی کُلِّ خَیْرٍ اَنْزَلْتَهُ وَتُنْزِلُهُ فی شَهْرِ رَمَضانَ فی لَیْلَةِ الْقَدْرِ، وَما اَنْتَ مُنَزِّلُهُ فی کُلِّ سَنَةٍ مِنْ رَحْمَةٍ تَنْشُرُها، وَعافِیَةٍ تُلْبِسُها، وَبَلِیَّةٍ تَدْفَعُها، وَحَسَناتٍ تَتَقَبَّلُها، وَسَیِّئاتٍ تَتَجاوَزُ عَنْها، وَ ارْزُقْنی حَجَّ بَیْتِکَ الْحَرامِ فی عامِنا هذا وفی کُلِّ عامٍ، وَارْزُقْنی رِزْقا واسِعا مِنْ فَضْلِکَ الْواسِعِ، وَاصْرِفْ عَنّی یا سَیِّدی الاَْسْواءَ، وَاقْضِ عَنِّی الدَّیْنَ وَالظُّلاماتِ حَتّی لااَتَاَذّی بِشَیْءٍ مِنْهُ، وَخُذْ عَنّی بِاَسْماعِ اَضْدادی، وَاَبْصارِ اَعْدائی وَحُسّادی وَالْباغینَ عَلَیَ، وَانْصُرْنی عَلَیْهِمْ، وَاَقِرَّ عَیْنی، وَفَرِّحْ قَلْبی، وَحَقِّقْ ظَنّی، وَاجْعَلْ لی مِنْ هَمّی وَ کَرْبی فَرَجا وَمَخْرَجا. وَاجْعَلْ مَنْ اَرادَنی بِسُوءٍ مِنْ جَمیعِ خَلْقِکَ تَحْتَ قَدَمی، وَاکْفِنی شَرَّ الشَّیْطانِ، وَشَرَّ السُّلْطانِ، وَسَیِّئاتِ عَمَلی وَطَهِّرْنی مِنَ الذُّنُوبِ کُلِّها، وَاَجِرْنی مِنَ النّارِ بِعَفْوِکَ، وَاَدْخِلْنِی الْجَنَّةَ بِرَحْمَتِکَ، وَزَوِّجْنی مِنَ الْحُورِ الْعینِ بِفَضْلِکَ، وَاَلْحِقْنی بِاَوْلِیائِکَ الصّالِحینَ مُحَمَّدٍ وَ الِهِ الاَْبْرارِ الطَّیِّبینَ الطّاهِرینَ الاَْخْیارِ، صَلَواتُکَ عَلَیْهِمْ وَعَلی اَرْواحِهِمْ وَاَجْسادِهِمْ، وَرَحْمَةُ اللّه ِ وَبَرَکاتُهُ. اِلهی وَسَیِّدی، وَ عِزَّتِکَ وَجَلالِکَ لَئِنْ طالَبْتَنی بِذُنُوبی لاَُطالِبَنَّکَ بِعَفْوِکَ، وَلَئِنْ طالَبْتَنی بِلُؤْمی لاَُطالِبَنَّکَ بِکَرَمِکَ، وَلَئِنْ اَدْخَلْتَنِی النّارَ لاَُخْبِرَنَّ اَهْلَ النّارِ بِحُبّی لَکَ، اِلهی وَ
ص: 139
سَیِّدی،اِنْ کُنْتَ لاتَغْفِرُ اِلاّ لاَِوْلِیائِکَ وَاَهْلِ طاعَتِکَ، فَاِلی مَنْ یَفْزَعُ الْمُذْنِبُونَ؟ وَاِنْ کُنْتَ لاتُکْرِمُ اِلاّ اَهْلَ الْوَفاءِ بِکَ، فَبِمَنْ یَسْتَغیثُ الْمُسیئُونَ؟.
اِلهی اِنْ اَدْخَلْتَنِی النّارَ فَفی ذلِکَ سُرُورُ عَدُوِّکَ، وَاِنْ اَدْخَلْتَنِی الْجَنَّةَ فَفی ذلِکَ سُرُورُ نَبِیِّکَ، وَاَنَا وَاللّه ِ اَعْلَمُ اَنَّ سُرُورَ نَبِیِّکَ اَحَبُّ اِلَیْکَ مِنْ سُرُورِ عَدُوِّکَ، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ اَنْ تَمْلاََ قَلْبی حُبّا لَکَ، وَخَشْیَةً مِنْکَ، وَتَصْدیقا بِکِتابِکَ، وَایمانا بِکَ، وَفَرَقا مِنْکَ، وَشَوْقا اِلَیْکَ، یاذَا الْجَلالِ وَالاِْکْرامِ حَبِّبْ اِلَیَ لِقاءَکَ، وَاَحْبِبْ لِقائی، وَاجْعَلْ لی فی لِقائِکَ الرّاحَةَ وَالْفَرَجَ وَالْکَرامَةَ. اَللّهُمَّ اَلْحِقْنی بِصالِحِ مَنْ مَضی، وَاجْعَلْنی مِنْ صالِحِ مَنْ بَقِیَ، وَخُذْ بی سَبیلَ الصّالِحینَ، وَاَعِنّی عَلی نَفْسی بِما تُعینُ بِهِ الصّالِحینَ عَلی اَنْفُسِهِمْ، وَاخْتِمْ عَمَلی بِاَحْسَنِه، وَ اجْعَلْ ثَوابی مِنْهُ الْجَنَّةَ، بِرَحْمَتِکَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ، وَاَعِنّی عَلی صالِحِ ما اَعْطَیْتَنی، وَثَبِّتْنی یا رَبِّ وَ لا تَرُدَّنی فی سُوءٍ اسْتَنْقَذْتَنی مِنْهُ، یا رَبَّ الْعالَمینَ.
اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ ایمانا لا اَجَلَ لَهُ دُونَ لِقائِکَ، اَحْیِنی ما اَحْیَیْتَنی عَلَیْهِ، وَتَوَفَّنی اِذا تَوَفَّیْتَنی عَلَیْهِ، وَابْعَثْنی اِذا بَعَثْتَنی عَلَیْهِ، وَابْرَأْ قَلْبی مِنَ الرِّیاءِ وَالشَّکِّ، وَالسُّمْعَةِ فی دینِکَ حَتّی یَکُونَ عَمَلی خالِصا لَکَ.
اَللّهُمَّ اَعْطِنی بَصیرَةً فی دینِکَ، وَفَهْما فی حُکْمِکَ، وَفِقْها فی عِلْمِکَ، وَکِفْلَیْنِ مِنْ رَحْمَتِکَ، وَوَرَعا یَحْجُزُنی عَنْ مَعْصِیَتِکَ، وَبَیِّضْ وَجْهی بِنُورِکَ، وَاجْعَلْ رَغْبَتی فیما عِنْدَکَ، وَتَوَفَّنی فی سَبیلِکَ وَعَلی مِلَّةِ رَسُولِکَ صَلَّی اللّه ُ عَلَیْهِ وَ الِه. اَللّهُمَّ اِنّی اَعُوذُ بِکَ مِنَ الْکَسَلِ وَالْفَشَلِ، وَالْهَمِّ وَالْحُزْنِ، وَالْجُبْنِ وَالْبُخْلِ، وَالْغَفْلَةِ، والْقَسْوَةِ، وَالذِّلَّةِ، وَالْمَسْکَنَةِ، وَالْفَقْرِ، وَالْفاقَةِ، وَکُلِّ بَلِیَّةٍ وَالْفَواحِشِ، ما ظَهَرَ مِنْها وَما بَطَنَ. وَ اَعُوذُ بِکَ مِنْ نَفْسٍ لاتَقْنَعُ، وَبَطْنٍ لایَشْبَعُ، وَقَلْبٍ لایَخْشَعُ، وَدُعاءٍ لایُسْمَعُ، وَعَمَلٍ لایَنْفَعُ، وَصَلاةٍ لا تُرْفَعُ.
ص: 140
وَ اَعُوذُ بِکَ یارَبِّ عَلی نَفْسی وَ وَلَدی وَ دینی وَمالی، وَعَلی جَمیعِ مارَزَقْتَنی مِنَ الشَّیْطانِ الرَّجیمِ، اِنَّکَ اَنْتَ السَّمیعُ الْعَلیمُ.
اَللّهُمَّ اِنَّهُ لَنْ یُجیرَنی مِنْکَ اَحَدٌ، وَلَنْ اَجِدَ مِنْ دُونِکَ مُلْتَحَدا، فَلا تَجْعَلْ نَفْسی فی شَیْءٍ مِنْ عَذابِکَ، وَلا تَرُدَّنی بِهَلَکَةٍ، وَلا تَرُدَّنی بِعَذابٍ اَلیمٍ، اَللّهُمَّ تَقَبَّلْ مِنّی، وَاَعْلِ ذِکْری، وَارْفَعْ دَرَجَتی، وَحُطَّ وِزْری،
وَلا تَذْکُرْنی بِخَطیئَتی، وَاجْعَلْ ثَوابَ مَجْلِسی، وَثَوابَ مَنْطِقی، وَثَوابَ دُعائی رِضاکَ وَالْجَنَّةَ، وَاَعْطِنی یارَبِّ جَمیعَ ماسَاَلْتُکَ، وَزِدْنی مِنْ فَضْلِکَ، اِنّی اِلَیْکَ راغِبٌ یارَبَّ الْعالَمینَ. اَللّهُمَّ اِنَّکَ اَنْزَلْتَ فی کِتابِکَ الْعَفْوَ، وَاَمَرْتَنا اَنْ نَعْفُوَ عَمَّنْ ظَلَمَنا، وَقَدْ ظَلَمْنا اَنْفُسَنا، فَاعْفُ عَنّا فَاِنَّکَ اَوْلی بِذلِکَ مِنّا، وَ اَمَرْتَنا اَنْ لانَرُدَّ سائِلاً عَنْ اَبْوابِنا، وَقَدْ جِئْتُکَ سائِلاً، فَلا تَرُدَّنی اِلاّ بِقَضاءِ حاجَتی، وَاَمَرْتَنا بِالاِْحْسانِ اِلی ما مَلَکَتْ اَیْمانُنا، وَنَحْنُ اَرِقّاؤُکَ، فَاَعْتِقْ رِقابَنا مِنَ النّارِ.
یا مَفْزَعی عِنْدَ کُرْبَتی، وَیاغَوْثی عِنْدَ شِدَّتی، اِلَیْکَ فَزِعْتُ، وَبِکَ اسْتَغَثْتُ، وَبِکَ لُذْتُ، لا اَلُوذُ بِسِواکَ وَلا اَطْلُبُ الْفَرَجَ اِلاّ مِنْکَ، فَاَغِثْنی وَفَرِّجْ عَنّی، یامَنْ یَقْبَلُ الْیَسیرَ وَیعْفُو عَنِ الْکَثیرِ، اِقْبَلْ مِنِّی الْیَسیرَ وَاعْفُ عَنِّی الْکَثیرَ، اِنَّکَ اَنْتَ الرَّحیمُ الْغَفُورُ. اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ ایمانا تُباشِرُ بِه قَلْبی، وَیَقینا صادِقا حَتّی اَعْلَمَ اَنَّهُ لَنْ یُصیبَنی اِلاّ ما کَتَبْتَ لی، وَ رَضِّنی مِنَ الْعَیْشِ بِما قَسَمْتَ لی یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ.(1)
دیگری دعای امام باقر علیه السلام است که بسیار سریع الاجابه است و اسم اعظم پروردگار را دربر دارد واز گنجینه های معارف حق تعالی است، واینک متن دعاء:
اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ مِنْ بَهائِکَ بِاَبْهاهُ، وَکُلُّ بَهائِکَ بَهِیٌّ، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ
ص: 141
بِبَهائِکَ کُلِّه، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ مِنْ جَمالِکَ بِاَجْمَلِه، وَکُلُّ جَمالِکَ جَمیلٌ اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ بِجَمالِکَ کُلِّه
اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ مِنْ جَلالِکَ بِاَجَلِّهِ، وَکُلُّ جَلالِکَ جَلیلٌ، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ بِجَلالِکَ کُلِّه، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ مِنْ عَظَمَتِکَ بِاَعْظَمِها وَکُلُّ عَظَمَتِکَ عَظیمَةٌ، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ بِعَظَمَتِکَ کُلِّها
اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ مِنْ نُورِکَ بِاَنْوَرِه، وَکُلُّ نُورِکَ نَیِّرٌ، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ بِنُورِکَ کُلِّه، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ مِنْ رَحْمَتِکَ بِاَوْسَعِها، وَکُلُّ رَحْمَتِکَ واسِعَةٌ
اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ بِرَحْمَتِکَ کُلِّها، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ مِنْ کَلِماتِکَ بِاَتَمِّها وَکُلُّ کَلِماتِکَ تامَّةٌ، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ بِکَلِماتِکَ کُلِّها، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ مِنْ کَمالِکَ بِاَکْمَلِه، وَکُلُّ کَمالِکَ کامِلٌ، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ بِکَمالِکَ کُلِّه.
اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ مِنْ اَسْمائِکَ بِاَکْبَرِها، وَکُلُّ اَسْمائِکَ کَبیرَةٌ، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ بِاَسْمائِکَ کُلِّها، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ مِنْ عِزَّتِکَ بِاَعَزِّها وَکُلُّ عِزَّتِکَ عَزیزَةٌ، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ بِعِزَّتِکَ کُلِّها، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ مِنْ مَشِیَّتِکَ بِاَمْضاها، وَکُلُّ مَشِیَّتِکَ م_اضِیَةٌ، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ بِمَشِیَّتِکَ کُلِّها
اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ مِنْ قُدْرَتِکَ بِالْقُدْرَةِ الَّتِی اسْتَطَلْتَ بِها عَلی کُلِّ شَیْءٍ، وَکُلُّ قُدْرَتِکَ مُسْتَطیلَةٌ، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ بِقُدْرَتِکَ کُلِّها.
اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ مِنْ عِلْمِکَ بِاَنْفَذِه، وَکُلُّ عِلْمِکَ نافِذٌ، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ بِعِلْمِکَ کُلِّه، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ مِنْ قَوْلِکَ بِاَرْضاهُ، وَکُلُّ قَوْلِکَ رَضِیٌّ
اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ بِقَوْلِکَ کُلِّهِ، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ مِنْ مَسائِلِکَ بِاَحَبِّها اِلَیْکَ وَکُلُّ مَسائِلِکَ اِلَیْکَ حَبیبَةٌ، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ بِمَسائِلِکَ کُلِّها
اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ مِنْ شَرَفِکَ بِاَشْرَفِه، وَکُلُّ شَرَفِکَ شَریفٌ، اَللّهُمَّ اِنّی
ص: 142
اَسْاَلُکَ بِشَرَفِکَ کُلِّه، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ مِنْ سُلْطانِکَ بِاَدْوَمِه وَکُلُّ سُلْطانِکَ دائِمٌ، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ بِسُلْطانِکَ کُلِّه،
اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ مِنْ مُلْ_کِکَ بِاَفْخَرِه، وَکُلُّ مُلْ_کِکَ فاخِرٌ، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ بِمُلْ_کِکَ کُلِّه، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ مِنْ عُلُوِّکَ بِاَعْلاهُ، وَکُلُّ عُلُوِّکَ عالٍ، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ بِعُلُوِّکَ کُلِّه، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ مِنْ مَنِّکَ بِاَقْدَمِه، وَکُلُّ مَنِّکَ قَدیمٌ، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ بِمَنِّکَ کُلِّه، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ مِنْ ای_اتِکَ بِاَکْرَمِها وَکُلُّ ایاتِکَ کَریمَةٌ، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ بِایاتِکَ کُلِّها
اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ بِما اَ نْتَ فیهِ مِنَ الشَّأْنِ وَالْجَبَرُوتِ، وَاَسْاَلُکَ بِکُلِّ شَأْنٍ وَحْدَهُ وَجَبَرُوتٍ وَحْدَها، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ بِما تُجیبُنی بِه حینَ اَسْاَلُکَ فَاَجِبْنی یا اَللّ_هُ، وَافْعَلْ بی «کَذا وَکَذا».
و نیز در اقبال این دعا منقول است که در سحر بخوانند
یا عُدَّتی فی کُرْبَتی، وَیا صاحِبی فی شِدَّتی، وَیا وَلِیّی فی نِعْمَتی، وَیا غایَتی فی رَغْبَتی، اَنْتَ السّاتِرُ عَوْرَتی، وَالْمُؤْمِنُ رَوْعَتی، وَالْمُقیلُ عَثْرَتی، فَاغْفِرْ لی خَطیئَتی، اَللّ_هُمَّ اِنّی اَسْئَلُکَ خُشُوعَ الاْءیمانِ قَبْلَ خُشُوعِ الذُّلِّ فِی النّارِ، یا واحِدُ یا اَحَدُ یا صَمَدُ، یا مَنْ لَمْ یَلِدْ وَلَمْ یُولَدْ، وَلَمْ یَکُنْ لَهُ کُفْواً اَحَدٌ، یا مَنْ یُعْطی مَنْ سَئَلَهُ تَحَنُّناً مِنْهُ وَرَحْمَةً، وَیَبْتَدِئُ بِالْخَیْرِ مَنْ لَمْ یَسْئَلْهُ تَفَضُّلاً مِنْهُ وَکَرَماً بِکَرَمِکَ الّدائِمِ، صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَهَبْ لی رَحْمَةً واسِعَةً جامِعَةً اَبْلُغُ بِها خَیْرَ الدُّنْیا وَالاْخِرَةِ، اَللّ_هُمَّ اِنّی اَسْتَغْفِرُکَ لِما تُبْتُ اِلَیْکَ مِنْهُ ثُمَّ عُدْتُ فیهِ، وَاَسْتَغْفِرُکَ لِکُلِّ خَیْرٍ اَرَدْتُ بِهِ وَجْهَکَ فَخالَطَنی فیهِ ما لَیْسَ لَکَ، اَللّ_هُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَاعْفُ عَنْ ظُلْمی وَجُرْمی بِحِلْمِکَ وَجُودِکَ یا کَریمُ، یا مَنْ لا یَخیبُ سائِلُهُ، وَلا یَنْفَدُ نائِلُهُ، یا مَنْ عَلا فَلا شَیْ ءَ
ص: 143
فَوْقَهُ، وَدَنی فَلا شَی ءَ دُونَهُ، صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ، وَارْحَمْنی یا فالِقَ الْبَحْرِ لِمُوسَی، اللَّیْلَةَ اللَّیْلَةَ اللَّیْلَةَ، السّاعَةَ السّاعَةَ السّاعَةَ، اَللّ_هُمَّ طَهِّرْ قَلْبی مِنَ النِّفاقِ، وَعَمَلی مِنَ الرِّیاءِ وَلِسانی مِنَ الْکِذْبِ، وَعَیْنی مِنَ الْخِیانَةِ، فَاِنَّکَ تَعْلَمُ خائِنَةَ الاْءَعْیُنِ وَما تُخْفِی الصُّدُورُ، یا رَبِّ هذا مَقامُ الْعائِذِ بِکَ مِنَ النّارِ، هذا مَقامُ الْمُسْتَجیرِ بِکَ مِنَ النَّارِ، هذا مَقامُ الْمُسْتَغیثِ بِکَ مِنَ النّارِ، هذا مَقامُ الْهارِبِ اِلَیْکَ مِنَ النّارِ، هذا مَقامُ مَنْ یَبُوءُ لَکَ بِخَطیئَتِهِ، وَیَعْتَرِفُ بِذَنْبِهِ، وَیَتُوبُ اِلی رَبِّهِ، هذا مَقامُ الْبائِسِ الْفَقیرِ، هذا مَقامُ الْخائِفِ الْمُسْتَجیرِ، هذا مَقامُ الَْمحْزُونِ الْمَکْرُوبِ، هذا مَقامُ الْمَغْمُومِ الْمَهْمُومِ، هذا مَقامُ الْغَریبِ الْغَریقِ، هذا مَقامُ الْمُسْتَوْحِشِ الْفَرِقِ، هذا مَقامُ مَنْ لا یَجِدُ لِذَنْبِهِ غافِراً غَیْرَکَ، وَلا لِضَعْفِهِ مُقَوِّیاً اِلاّ اَنْتَ، وَلا لِهَمِّهِ مُفَرِّجاً سِواکَ، یا اَللّه ُ یا کَریمُ، لا تُحْرِقْ وَجْهی بِالنّارِ بَعْدَ سُجُودی لَکَ، وَتَعْفیری بِغَیْرِ مَنٍّ مِنّی عَلَیْکَ، بَلْ لَکَ الْحَمْدُ وَالْمَنُّ وَالتَّفَضُّلُ عَلَیَّ، ارْحَمْ اَیْ رَبِّ اَیْ رَبِّ اَیْ رَبِّ، بگوید تا آنکه نفس قطع شود ضَعْفی وَقِلَّةَ حیلَتی، وَرِقَّةَ جِلْدی، وَتَبَدُّدَ اَوْصالی، وَتَناثُرَ لَحْمی وَجِسْمی وَجَسَدی، وَوَحْدَتی وَوَحْشَتی فی قَبْری، وَجَزَعی مِنْ صَغیرِ الْبَلاءِ، اَسْئَلُکَ یا رَبِّ قُرَّةَ الْعَیْنِ وَالإِغْتِباطَ یَومَ الْحَسْرَةِ وَالنَّدامَةِ، بَیِّضْ وَجْهِی یا رَبِّ یَوْمَ تَسْوَدُّ الْوُجُوهُ، آمِنّی مِنَ الْفَزَعِ الاْءَکْبَرِ، اَسْئَلُکَ الْبُشْری یَوْمَ تُقَلَّبُ الْقُلُوبُ وَالاْءَبْصارُ، وَالْبُشْری عِنْدَ فِراقِ الدُّنْیا،
اَلْحَمْدُ للّه ِِ الَّذی اَرْجُوهُ عَوْناً لی فی حَیاتی، وَاُعِدُّهُ ذُخْراً لِیَوْمِ فاقَتی، اَلْحَمْدُ للّه ِِ الَّذی اَدْعُوهُ وَلااَدْعُو غَیْرَهُ، وَلَوْ دَعَوْتُ غَیْرَهُ لَخَیَّبَ دُعائی اَلْحَمْدُ للّه ِِ الَّذی اَرْجُوهُ وَلا اَرْجُو غَیْرَهُ، وَلَوْ رَجَوْتُ غَیْرَهُ لاَءَخْلَفَ رَجائی، اَلْحَمْدُ للّه ِِ الْمُنْعِمِ الْمُحْسِنِ الُمجْمِلِ الْمُفْضِلِ، ذِی الْجَلالِ والاْءِکْرامِ، وَلِیُّ کُلِّ نِعْمَةٍ،
ص: 144
وَصاحِبُ کُلِّ حَسَنَةٍ، وَمُنْتَهی کُلِّ رَغْبَةٍ وَقاضی کُلِّ حاجَةٍ، اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَارْزُقْنِی الْیَقینَ وَ حُسْنَ الظَّنِّ بِکَ، وَاَثْبِتْ رَجاءَکَ فی قَلْبی، وَاقْطَعْ رَجائی عَمَّنْ سِواکَ، حَتّی لا اَرْجُو غَیْرَکَ، وَلا اَثِقَ اِلاّ بِکَ، یا لَطیفاً لِما تَشاءُ، اُلْطُفْ لی فی جَمی_عِ اَحْوالی بِما تُحِبُّ وَتَرْضی، یا رَبِّ اِنّی ضَعیفٌ عَلَی النّارِ فَلا تُعَذِّبْنی بالنّارِ، یا رَبِّ ارْحَمْ دُعائی وَتَضَرُّعی وَخَوْفی، وَذُلّی وَمَسْکَنَتی، وَتَعْویذی وَتَلْویذی، یا رَبِّ اِنّی ضَعیفٌ عَنْ طَلَبِ الدُّنْیا، وَاَنْتَ واسِعٌ کَریمٌ، اَسْئَلُکُ یا رَبِّ بِقُوَّتِکَ عَلی ذلِکَ، وَقُدْرَتِکَ عَلَیْهِ، وَغِناکَ عَنْهُ، وَحاجَتی اِلَیْهِ اَنْ تَرْزُقَنی فی عامی هذا، وَشَهْری هذا، وَیَوْمی هذا، وَساعَتی هذِهِ، رِزْقاً تُغْنینی بِهِ عَنْ تَکَلُّفِ ما فی اَیْدی النّاسِ مِنْ رِزْقِکَ الْحَلالِ الطَّیِّبِ، اَیْ رَبِّ مِنْکَ اَطْلُبُ، وَاِلَیْکَ اَرْغَبُ، وَ ایّاکَ اَرْجُو وَاَنْتَ اَهْلُ ذلِکَ لا اَرْجُو غَیْرَکَ، وَلا اَثِقُ اِلاّ بِکَ، یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ،
اَیْ رَبِّ ظَلَمْتُ نَفْسی فَاْغفِرْ لی وَارْحَمْنی وَعافِنی، یا سامِعَ کُلِّ صَوْتٍ، وَیا جامِعَ کُلِّ فَوْتٍ، وَیا بارِئَ النُّفُوسِ بَعْدَ الْمَوْتِ، یا مَنْ لا تَغْشاهُ الظُّلُماتُ، وَلا تَشْتَبِهُ عَلَیْهِ الاْءَصْواتُ، وَلا یَشْغَلُهُ شَیءٌ عَنْ شَیءٍ، اَعْطِ مُحَمَّداً صَلَّی اللّه ُ عَلَیْهِ وَآلِهِ اَفْضَلَ ما سَئَلَکَ، وَاَفْضَلَ ما سُئِلْتَ لَهُ، وَاَفْضَلَ ما اَنْتَ مَسْؤُولٌ لَهُ اِلی یَوْمِ الْقِیامَةِ، وَهَبْ لِیَ الْعافِیَةَ حَتّی تُهَنِّئَنِی الْمَعیشَةَُ، وَاخْتِمْ لی بِخَیْرٍ حَتّی لا تَضُرَّنیِ الذُّنُوبُ،
اَللّ_هُمَّ رَضِّنی بِما قَسَمْتَ لی، حَتّی لا اَسْئَلَ اَحَداً شَیْئاً، اَللّ_هُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَافْتَحْ لی خَزائِنَ رَحْمَتِکَ، وَارْحَمْنی رَحْمَةً لا تُعَذِّبُنی بَعْدَها اَبَداً فِی الدُّنْیا وَالاْآخِرَةِ، وَارْزُقْنی مِنْ فَضْلِکَ الْواسِعِ رِزْقاً حَلالاً طَیِّباً، لا تُفْقِرُنی اِلی اَحَدٍ بَعْدَهُ سِواکَ، تَزیدُنی بِذلِکَ شُکْراً، وَاِلَیْکَ فاقَةً وَفَقْراً، وَبِکَ
ص: 145
عَمَّنْ سِواکَ غِناً وَتَعَفُّفاً، یا مُحْسِنُ یا مُجْمِلُ، یا مُنْعِمُ یا مُفْضِلُ، یا مَلیکُ یا مُقْتَدِرُ، صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَاکْفِنِی الْمُهِمَّ کُلَّهُ، وَاقْضِ لی بِالْحُسْنی، وَبارِکْ لی فی جَمیعِ اُمُوری، وَاقْضِ لی جَمیعَ حَوائِجی، اَللّ_هُمَّ یَسِّرْ لی ما اَخافُ تَعْسیرَهُ، فَاِنَّ تَیْسیرَ ما اَخافُ تَعْسیرَهُ عَلَیْکَ سَهْلٌ یَسیرٌ، وَسَهِّلْ لی ما اَخافُ حُزُونَتَهُ، وَنَفِّسْ عَنّی ما اَخافُ ضیقَهُ، وَکُفَّ عَنّی ما اَخافُ هَمَّهُ، وَاصْرِفْ عَنّی ما اَخافُ بَلِیَّتَهُ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ، اَللّ_هُمَّ امْلاَءْ قَلْبی حُبّاً لَکَ، وَخَشْیَةً مِنْکَ وَتَصْدیقاً لَکَ وَایماناً بِکَ، وَفَرَقاً مِنْکَ، وَشَوْقاً اِلَیْکَ، یا ذَاالْجَلالِ وَالاْءِکْرامِ اَللّ_هُمَّ اِنَّ لَکَ حُقُوقاً فَتَصَدَّقْ بِها عَلَیَّ، وَلِلنّاسِ قِبَلی تَبِعاتٌ فَتَحَمَّلْها عَنّی، وَقَدْ اَوْجَبْتَ لِکُلِّ ضَیْفٍ قِریً، وَاَ نَا ضَیْفُکَ فَاْجعَلْ قِرایَ اللَّیْلَةَ الْجَنَّةَ، یا وَهّابَ الْجَنَّةِ، یا وَهّابَ الْمَغْفِرَةِ، وَلا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ اِلاّ بِکَ.
و نیز در اقبال و غیره مانند مصباح کفعمی رحمه الله و انیس العابدین این دعا نقل شده که: در سحرها بخوانند و آن دعای حضرت ادریس علیه السلام است، و بین ادعیّه سحر افضل، و مشتمل بر مضامین عالیه، و متضمّن چهل اسم از اسماء اللّه عزّوجلّ می باشد، و آن دعا این است:
سُبْحانَکَ لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ، یا رَبَّ کُلِّ شَیْءٍ وَوارِثَهُ یا اِلهَ الاْلِهَةِ الرَّفیعَ جَلالُهُ، یا اَللّه ُ الْمَحْمُودُ فی کُلِّ فِعالِه یا رَحمانَ کُلِّ شَیْءٍ وَراحِمَهُ، یا حَیُّ حینَ لاحَیَّ فی دَیْمُومِیَّةِ مُلْکِه وَسُلْطانِه وَبَقائِه، یا قَیُّومُ فَلاشَیْءَ یَفُوتُ عِلْمُهُ، وَلایَؤُودُهُ، یاواحِدُ الْباقی، اَوَّلَ کُلِّ شَیْءٍ وَآخِرَهُ، یادائِمُ بِلافَناءٍ وَلازَوالٍ لِمُلْکِه یا صَمَدُ مِنْ غَیْرِ شَبیهٍ، وَلاشَیْءَ کَمِثْلِه یا بارِئُ فَلاشَیْءَ کُفْوُهُ وَلامَکانَ لِوَصْفِه، یا کَبیرُ اَنْتَ الَّذی لاتَهْتَدِی الْقُلُوبُ لِوَصْفِ عَظَمَتِه، یا بارِئَ النُّفُوسِ بِلامِثالٍ خَلا مِنْ غَیْرِه، یا زاکِیُ الطّاهِرُ مِنْ کُلِّ آفَةٍ بِقُدْسِه یا کافِی الْمُوسِعُ لِما خَلَقَ مِنْ عَطایا فَضْلِه، یا نَقِیُّ مِنْ کُلِّ جَوْرٍ لَمْ یَرْضَهُ وَلَمْ یُخالِطْهُ فِعالُهُ، یا حَنّانُ اَنْتَ الَّذی
ص: 146
وَسِعَتْ کُلَّ شَیْءٍ رَحْمَتُهُ، یا مَنّانُ ذَا الاِْحْسانِ قَدْ عَمَّ الْخَلائِقَ مَنُّهُ، یا دَیّانَ الْعِبادِ کُلٌّ یَقُومُ خاضِعا لِرَهْبَتِه، یا خالِقَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَالاَْرْضِ، وَکُلٌّ اِلَیْهِ مَعادُهُ، یا رَحیمَ کُلِّ صَریخٍ وَمَکْرُوبٍ وَغِیاثَهُ وَمَعاذَهُ، یا تامُّ فَلا تَصِفُ الاَْلْسُنُ کُنْهَ جَلالِه وَمُلْکِه وَعِزِّه، یا مُبْدِعَ الْبَدائِعِ لَمْ یَبْغِ فی اِنشائِها عَوْنا مِنْ خَلْقِه، یا عَلاّمَ الْغُیُوبِ فَلایَؤُودُهُ شَیْءٌ مِنْ حِفْظِه، یا حَلیمُ ذَا الاَْناةِ، فَلایَعْدِلُهُ شَیْءٌ مِنْ خَلْقِه یا مُعیدَ ما اَفْناهُ اِذا بَرَزَ الْخَلائِقُ لِدَعْوَتِه مِنْ مَخافَتِه، یا حَمیدَ الْفِعالِ ذَا الْمَنِّ عَلی جَمیعِ خَلْقِه بِلُطْفِه، یا عَزیزُ الْمَنیعُ الْغالِبُ عَلی اَمْرِه فَلا شَیْءَ یُعادِلُهُ، یا قاهِرُ ذَا الْبَطْشِ الشَّدیدِ، اَنْتَ الَّذی لایُطاقُ انْتِقامُهُ یا قَریبُ الْمُتَعالی فَوْقَ کُلِّ شَیْءٍ عُلُوُّ ارْتِفاعِه یا مُذِلَّ کُلِّ جَبّارٍ عَنیدٍ بِقَهْرِ عَزیزِ سُلْطانِه، یا نُورَ کُلِّ شَیْءٍ وَهُداهُ، اَنْتَ الَّذی فَلَقَ الظُّلُماتِ نُورُهُ، یا قُدُّوسُ الطّاهِرُ مِنْ کُلِّ سُوءٍ، فَلاشَیْءَ یُعازُّهُ مِنْ خَلْقِه، یا عالِیُ الشّامِخُ فَوْقَ کُلِّ شَیْءٍ عُلُوُّ ارْتِفاعِه یا مُبْدِئَ الْبَدایا وَمُعیدَها بَعْدَ فَنائِها بِقُدْرَتِه یا جَلیلُ الْمُتَکَبِّرُ عَلی کُلِّ شَیْءٍ، فَالْعَدْلُ اَمْرُهُ، وَالصِّدْقُ (قَوْلُهُ وَ) وَعْدُهُ یا مَحْمُودُ فَلاتَسْتَطیعُ الاَْوْهامُ کُلَّ شَأْنِه وَمَجْدِه یا کَریمَ الْعَفْوِ ذَا الْعَدْلِ، اَنْتَ الَّذی مَلأَ کُلَّ شَیْءٍ عَدْلُهُ، یا عَظیمُ ذَا الثَّناءِ الْفاخِرِ، وَ ذَا الْعِزِّ وَ الْمَجْدِ وَالْکِبْریاءِ، فَلا یَذِلُّ عِزُّهُ، یا عَجیبُ فَلا تَنْطِقُ الاَْلْسِنَةُ بِکُلِّ الائِه وَثَنائِه (وَ نَعْمائِه) یا غِیاثی عِنْدَ کُلِّ کُرْبَةٍ، وَیا مُجیبی عِنْدَ کُلِّ دَعْوَةٍ اَسْاَلُک _ اللّهُمَّ یا رَبِّ _ الصَّلاةَ عَلی نَبِیِّکَ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللّه ُ عَلَیْهِ وَالِه وَاَمانا مِنْ عُقُوباتِ الدُّنْیا وَالاْخِرَةِ، وَاَنْ تَحْبِسَ عَنّی اَبْصارَ الظَّلَمَةِ الْمُریدینَ بِیَ السُّوءَ، وَاَنْ تَصْرِفَ قُلُوبَهُمْ عَنْ شَرِّ ما یُضْمِرُونَ اِلی خَیْرِ ما لایَمْلِکُهُ غَیْرُکَ، اللّهُمَّ هذَا الدُّعاءُ، وَمِنْکَ الاِْجابَةُ، وَهذَا الْجُهْدُ وَعَلَیْکَ التُّکْلانُ، وَلاحَوْلَ وَ لا قُوَّةَ اِلاّ بِاللّه ِ الْعَلیِّ الْعَظیمِ.
ص: 147
و نیز در اقبال این دعا منقول است که در سحرها بخوانند و آن این است:
یا مَفْزَعی عِنْدَ کُرْبَتی، وَیا غَوْثی عِنْدَ شِدَّتی، اِلَیْکَ فَزِعْتُ، وَبِکَ اسْتَغَثْتُ وَ بِکَ لُذْتُ، لا اَلُوذُ بِسِواکَ، وَلا اَطْلُبُ الْفَرَجَ اِلاّ مِنْکَ، فَاَغِثْنی وَفَرِّجْ عَنّی یا مَنْ یَقْبَلُ الْیَسیرَ، وَیَعْفُو عَنِ الْکَثیرِ، اِقْبَلْ مِنِّی الْیَسیرَ، وَاعْفُ عَنِّی الْکَثیرَ، اِنَّکَ اَنْتَ الْغَفُورُ الرَّحیمُ،
اَللّ_هُمَّ اِنّی اَسْئَلُکَ ایماناً تُباشِرُبِهِ قَلْبی، وَیَقیناً حَتّی اَعْلَمَ اَنَّهُ لَنْ یُصیَبنی اِلاّ ما کَتَبْتَ لی، وَرَضِّنی مِنَ الْعَیْشِ بِما قَسَمْتَ لی، یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ، یا عُدَّتی فی کُرْبَتی، وَیا صاحِبی فی شِدَّتی، وَیا وَلِیّی فی نِعْمَتی، وَیا غایَتی فی رَغْبَتی، اَنْتَ السّاتِرُ عَوْرَتی، وَالاْمِنُ رَوْعَتی، وَالْمُقیلُ عَثْرَتی، فَاغْفِرْ لی خَطیئَتی، یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ.
و نیز در اقبال این تسبیحات نقل شده که در سحر بخوانند:
سُبْح_انَ مَنْ یَعْلَمُ جَوارِحَ الْقُلُوبِ، سُبْحانَ مَنْ یُحْصی عَدَدَ الذُّنُوبِ، سُبْحانَ مَنْ لا یَخْفی عَلَیْهِ خافِیَةٌ فِی السَّماواتِ وَالاْءَرَضینَ، سُبْحانَ الرَّبِّ الْوَدُودِ، سُبْحانَ الْفَرْدِ الْوِتْرِ، سُبْحانَ الْعَظیمِ الاْءَعْظَمِ، سُبْحانَ مَنْ لا یَعْتَدی عَلی اَهْلِ مَمْلَکَتِهِ، سُبْحانَ مَنْ لا یُؤاخِذُ اَهْلَ الاْءَرْضِ بِاَ لْوانِ الْعَذابِ، سُبْحانَ الْحَنّانِ الْمَنّانِ، سُبْحانَ الرَّؤُوفِ الرَّحیمِ، سُبْحانَ الْجَبّارِ الْجَوادِ، سُبْحانَ الْکَریمِ الْحَلیمِ، سُبْحانَ الْبَصیرِ الْعَلیمِ، سُبْحانَ الْبَصیرِ الْواسِعِ، سُبْحانَ اللّه ِ عَلی اِقْبالِ النَّهارِ، سُبْحانَ اللّه ِ عَلی اِدْبارِ النَّهارِ، سُبْحانَ اللّه ِ عَلی اِدْبارِ اللَّیْلِ واِقْبالِ النَّهارِ، وَلَهُ الْحَمْدُ وَالْمَجْدُ وَالْعَظَمَةُ وَالْکِبْرِیاءُ مَعَ کُلِّ نَفَسٍ وَکُلِّ طَرْفَةِ عَیْنٍ، وَکُلِّ لَمْحَةٍ سَبَقَ فی عِلْمِهِ سُبْحانَکَ مِلاْءَ ما اَحْصی کِتابُکَ، سُبْحانَکَ زِنَةَ عَرْشِکَ، سُبْحانَکَ سُبْحانَکَ سُبْحانَکَ.
ص: 148
و نیز این دعا را در این وقت بخوانند که در بعضی کتب منقول است: اَعُوذُ بِجَلالِ وَجَهِکَ الْکَریمِ، اَنْ یَنْقَضِیَ عَنّی شَهْرُ رَمضانَ، اَوْ یَطْلُعَ الْفَجْرُ مِنْ لَیْلَتی هذِهِ، وَبَقِیَ لَکَ عِنْدی تَبِعَةٌ، اَوْ ذَنْبٌ تُعَذِّبُنی عَلَیْهِ [یَوْمَ اَلْقاکَ].
حقیر گوید: که در کتاب مفاتیح الجنان از کتاب انیس الصّالحین این دعا نقل شده که در شبهای ماه رمضان بخواند ولی منافاتی ندارد.
و نیز این دعا منقول است که در سحرهای این ماه بخوانند:
اِلهی وَقَفَ السّائِلُونَ بِبابِکَ وَ لاذَ الْفُقَراءُ بِجَنابِکَ وَوَقَفَتْ سَفینَةُ الْمَساکینَ عَلی ساحِلِ بَحْرِ کَرَمِکَ یَرْجُونَ الْجَوازَ اِلی ساحَةِ رَحْمَتِکَ وَ نِعْمَتِکَ، اِلهی اِنْ کُنْتَ لا تَرْحَمُ فی هذَا الشَّهْرِ الشَّریفِ اِلاّ لِمَنْ اَخْلَصَ لَکَ فی صِیامِهِ وَ قیامِهِ فَمَنْ لِلْمُذْنِبِ الْمُقَصِّرِ اِذا اَغْرَقَ فی بَحْرِ ذُنُوبِهِ وَ اثامِه
اِلهی اِنْ کُنْتَ لا تَرْحَمُ اِلاَّ الْمُطیعینَ فَمَنْ لِلْعاصینَ وَ اِنْ کُنْتَ لا تَقْبَلُ اِلاّ مِنَ الْعامِلینَ فَمَنْ لِلْمُقَصِّرینَ
اِلهی رَبِحَ الصّائِمُونَ وَ فازَ الْقائِمُونَ وَ نَجَی الْمُخْلِصُونَ وَ نَحْنُ عَبیدُکَ الْمُذْنِبُونَ، فَارْحَمْنا بِرَحْمَتِکَ وَ اَعْتِقْنا مِنَ النّارِ بِعَفْوِکَ، وَ اغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا وَ لِکافَّةِ الْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِناتِ بِرَحْمَتِکَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ.
سزاوار است که در این شبها نافله شب را ترک نکنی چون عمده ی ترک آن به برخاستن از خواب است و چون در این ماه به جهت خوردن سحر و خواندن ادعیّه برمیخیزی دیگر زحمت ندارد.
در اخبار مذمّت کسانیکه شبها تا صبح بخوابند و مدح کسانی که شبها بیدارند و مشغول عبادت حضرت پروردگارند رسیده، چنانچه در لطائف المعارف و غیره منقول است که حق تعالی به موسی خطاب فرمود که: دروغ می گوید کسی که ادّعای محبّت مرا می کند و چون شب می شود تا صبح در خواب است، زیرا که هر دوستی خلوت با دوست خود را طالب است.
ص: 149
و نیز در همین کتاب است در خبر دیگر که: هر شب وقت سحر که نزدیک طلوع فجر است درهای بهشت عدن گشوده می شود و نسیمهای رحمت وزیدن می گیرد به جهت متهجّدان و از همین جهت است که در آن وقت هوا خنک می شود اگر چه تابستان باشد که همه کس احساس خنکی هوا را می کند.
و از مستدرک منقول است از حضرت امیر علیه السلام که فرمود: مبغوض ترین خلق نزد خدا کسی است که روز را به بیهوده شام کند و شبها مثل مُردار که روی زمین افتاده تا صبح خواب باشد.
و نیز در این کتاب از حضرت رسول صلی الله علیه و آله روایت است که: چون روز قیامت شود منادی از جانب خدا ندا کند که همه اهل محشر بشنوند که برخیزند کسانی که شبها از خوابگاه خود کناره گردند و به عبادت خدا مشغول می شدند جمعیّت قلیلی برخیزند آنگاه منادی ندا می کند برخیزند کسانی که در بیماری و بلا وشدّت و تنگدستی شکر خدا را به جای آوردند پس جمعیّت قلیلی دیگر برخیزند پس این دو طایفه را به بهشت برند آنگاه امر می فرماید به حساب خلائق.
و در بحار از حضرت صادق علیه السلام روایت شده است که: حضرت رسول صلی الله علیه و آله بیست و پنج خاصیت از برای نافله شب ذکر فرمودند:
1_ خدا از بنده راضی می شود.2 _ ملائکه او را دوست دارند. 3 _ سنّت انبیا است. 4 _ به سبب آن نور معرفت در دل می تابد. 5 _ ایمانش کامل می گردد. 6 _ موجب سلامتی بدن و دفع امراض از شخص می گردد. 7 _ باعث کراهت و غضب شیطان می گردد. 8 _ باعث دفع شرّ دشمنان از انسان می گردد. 9 _ موجب استجابت دعا است. 10 _ باعث قبولی اعمال خیر از شخص است. 11 _ موجب وسعت رزق است. 12 _ شفاعت می کند برای صاحبش نزد ملک موت که به آسانی قبض روح او کند. 13 _ سبب روشنایی قبر او می شود. 14 _ باعث راحت بودن او در قبر و امنیّت او می گردد. 15 _ در جواب منکر و نکیر وا نمی ماند. 16_ در عالم برزخ مونس و رفیق و زائر صاحبش می شود. 17 _ از آفتاب قیامت محفوظ می ماند و سایه بان پیدا می کند. 18 _ در قیامت تاج کرامت بر سر او
ص: 150
گذارده می شود. 19 _ در صحرای محشر بدنش عریان نمی باشد. 20 _ در قیامت در هر حالی نور و روشنایی در برابر او می باشد. 21 _ میان او و آتش جهنّم حایل شود. 22 _ حجّتی است برای موءمن در حضرت اقدس الهی. 23 _ کفّه میزان اعمال خیر او سنگین می شود. 24 _ از صراط به آسانی و سلامتی عبور می کند. 25 _ آنکه نافله شب کلید بهشت است یعنی سبب داخل شدن موءمن شود در بهشت.
و در توحید از حضرت رضا علیه السلام روایت شده که حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمود: هر شب در ثلث آخر ملکی نازل می شود به آسمان دنیا و شبهای جمعه از اوّل شب و تا طلوع فجر ندا می کند آیا سوءال کننده ای هست به او عطا کنم آیا توبه کننده ای هست توبه اش را قبول کنم آیا استغفار کننده ای هست تا گناهانش را بیامرزم، ای طلب کننده خیر بیا که وقت طلب است، و ای گناه کار بس است یعنی قدری به خود بیا و تلافی گذشته نما.
لموءلّفه:
بیا که قافله شد دور تو هنوز به خواب نه توشه داری و در پیش هم کمین گاه است
عجالةً همین قدر کافی است به جهت تذکّر، و امّا طریقه آن بدانکه نافله شب هشت رکعت است به چهار سلام و وقت آن بعد از نصف شب است و هرچه به صبح نزدیک تر باشد بهتر است و دو رکعت نماز شفع بعد از نافله شب بخواند و یک رکعت وتر بعد از شفع است، و کفایت می کند که همه آنها را نشسته بخواند و به حمد تنها اکتفا کند و قنوت نخواند امّا البته اگر ایستاده بخواند و به حمد تنها اکتفا نکند افضل است، و مستحبّ است که در همه آنها در رکعت دوّم قبل از رکوع قنوت بخواند و در یک رکعت وتر بعد از حمد سه مرتبه توحید بخواند و قنوت در آن مستحبّ موءکّد است و طول دادن آن بسیار خوب است و بهتر آن است که بعد از کلمات فرج که «لا اله إلاّ اللّه الحلیم الکریم...» است چهل نفر موءمن را دعا کند
خواهش دارم در حیات و ممات این فقیر را فراموش نفرمایند
ص: 151
و اگر نتواند به قصد قربت چهل مرتبه بگوید: اَللّهُمَّ اغْفِرْ لِلْمُوءْمِنینَ وَالْمُوءْمِنات کافی است و بعد هفتاد مرتبه بگوید: اَسْتَغْفِرُ اللّه َ وَاَسْئَلَهُ التُّوبَة وهفت مرتبه بگوید: اَسْتَغْفِرُ اللّه َ الَّذی لا اِلهَ إلاَّ هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ ذُوالْجَلالِ وَالاْءکْرامِ مِنْ جَمیعِ ظُلْمی وَجُرْمی وَاِسْرافی عَلی نَفْسی وَاَتُوبُ إلَیْه وهفت مرتبه بگوید: هذا مَقامُ الْعائِذِ بِکَ مِنَ النّارِ
وسیصد مرتبه بگوید: اَلْعَفْو که به خصوص وارد شده.
و در اصول کافی از ابوبصیر روایت شده که گفت: شکایت کردم به حضرت صادق از تنگ دستی و خواهش کردم که دعایی به جهت وسعت رزق به من تعلیم فرماید پس دعایی به من تعلیم فرمود که از زمانی که مداومت به آن نمودم محتاج و تنگدست نشدم، فرمود: این دعا را در سجده نماز شب بخوان:
یا خَیْرَ مَدْعُوٍّ، وَیَا خَیْرَ مَسْؤُولٍ وَیا اَوْسَعَ مَنْ اَعْطی، وَیا خَیْرَ مُرْتَجی، اُرْزُقْنی، وَاَوْسِعْ عَلَیَّ مِنْ رِزْقِکَ، وَسَبِّبْ لی رِزْقا مِنْ قِبَلِکَ اِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدیرٌ.
تنبیه: بدان که وقت سحر وقتی است که دعا مستجاب است و البته باید انسان استغفار و توبه کند در این وقت، چنانچه از حضرت صادق علیه السلام نقل شده است: بهترین اوقات دعا کردن از برای شما که خدا را بخوانید سحرها است زیرا خدا می فرماید: «وبالاسحارهم یستغفرون» وصف فرموده اهل بهشت را به اینکه آنهایی هستند که در سحرها استغفار می کنند.
و در خبر دیگر وارد شده که امام محمّد باقر علیه السلام فرمودند: به درستی که خداوند دوست می دارد از بندگان خود کسی را که بسیار دعا کند، پس بر شما باد به دعا کردن در سحر تا طلوع آفتاب، پس به تحقیق که آن ساعتی است که باز می شود در آن درهای آسمان، و می وزد بادها و قسمت کرده می شود روزی ها، و برآورده می شود حاجتهای بزرگ.
ص: 152
و در حدیث دیگر حضرت رسول صلی الله علیه و آله به حضرت امیر علیه السلام فرمودند که: در سحرها دعا کن که دعا رد نمی شود و حق تعالی فرموده: «والمستغفرین بالاسحار».
حقیر گوید: خوب است در این وقت گناهان عظیمه را به یاد بیاورد و از خوف حضرت حق گریه بنماید
از حضرت رسول صلی الله علیه و آله روایت است که به حضرت امیر علیه السلام فرمود: یا علی! بر تو باد به گریه کردن از خوف خدا که به عدد هر قطره از آن هزار خانه در بهشت برایت بنا می شود.
و در حدیث دیگر است که فرمود: یک قطره اشک از خوف خدا، یک دریا آتش جهنّم را خاموش می کند.
دامن گوهر مقصود به دستش نفتد هرکه را در دل شب چشم گهرباری نیست
ص: 153
اعمال مختص هر شبی از شبهای ماه رمضان در سی فراز خواهد آمد:
یکی از اعمال شب اول ماه رمضان «استهلال» یعنی تلاش برای دیدن هلال ماه است، سپس دعاهای رؤیت هلال.
مولای متّقیان امیرمؤمنان علیه السلام می فرماید: چون پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم هلال ماه رمضان را مشاهده می کرد، رو به قبله نموده عرضه می داشت:
اَللّهُمَّ اَهِلَّهُ عَلَیْنا بِالاَْمْنِ وَالاْیمانِ، وَالسَّلامَةِ وَالاِْسْلامِ، وَالْعافِیَةِ الْمُجَلَّلَةِ، وَالرِّزْقِ الْواسِعِ، وَدَفْعِ الاَْسْقامِ، وَتِلاوَةِ الْقُرْانِ وَالْعَوْنِ عَلَی الصَّلاةِ وَالصِّیامِ، اَللّهُمَّ سَلِّمْنا لِشَهْرِ رَمَضانَ، وَتَسَلَّمْهُ مِنّا، وَسَلِّمْنا فیهِ، حَتّی یَنْقَضِیَ عَنّا شَهْرُ رَمَضانَ، وَقَدْ غَفَرْتَ لَنا.(1)
امام صادق علیه السلام فرمود: چون هلال را دیدی پس بگو:
اَللّهُمَّ قَدْ حَضَرَ شَهْرُ رَمَضانَ، وَقَدِ افْتَرَضْتَ عَلَیْنا صِیامَهُ، وَاَنْزَلْتَ فیهِ الْقُرْانَ هُدیً لِلنّاسِ وَبَیِّناتٍ مِنَ الْهُدی وَالْفُرْقانِ
اَللّهُمَّ اَعِنّا عَلی صِیامِه، اَللّهُمَّ تَقَبَّلْهُ مِنّا، وَسَلِّمْنا فیهِ، وَتَسَلَّمْهُ مِنّا فی یُسْرٍ مِنْکَ وَعافِیَةٍ، اِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدیرٌ، یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ.(2)
هنگامی که امیر مؤمنان علیه السلام هلال را مشاهده می کرد رو به سوی قبله کرده عرضه می داشت:
اللّهُمَّ اَهِلَّهُ عَلَیْنا بِالاَْمْنِ وَالاِْیمانِ، وَالسَّلامَةِ وَالاِْسْلامِ، وَصِحَّةٍ مِنَ السُّقْمِ،
ص: 154
وَفَراغٍ لِطاعَتِکَ مِنَ الشُّغْلِ، وَاکْفِنا بِالْقَلیلِ مِنَ النَّوْمِ یا رَحیمُ.(1)
امیر مؤمنان علیه السلام فرمود: چون هلال را مشاهده کردی، حرکت نکن و بگو:
اللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ خَیْرَ هذَا الشَّهْرِ (وَفَتْحَهُ) وَنُورَهُ وَنَصْرَهُ وَبَرَکَتَهُ وَطَهُورَهُ وَرِزْقَهُ (وَاَسْاَلُکَ) خَیْرَ ما فیهِ، وَخَیْرَ ما بَعْدَهُ، وَاَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ ما فیهِ وَشَرِّ ما بَعْدَهُ، اللّهُمَّ اَدْخِلْهُ عَلَیْنا بِالاَْمْنِ وَالاْیمانِ، وَالسَّلامَةِ وَالاِْسْلامِ، وَالْبَرَکَةِ (وَالتَّقْوی) وَالتَّوْفیقِ لِما تُحِبُّ وَتَرْضی.(2)
و نیز در فقیه روایت شده است که چون رسول خدا هلال ماه رمضان را می دید رو به قبله می کرد و دستها را بلند می نمود و می فرمود:
اللّهُمَّ اَهِلَّهُ عَلَیْنا بِالاَْمْنِ وَالاِْیمانِ، والسَّلامَةِ وَ الاِْسْلامِ، وَالْعافِیَةِ الْمُجَلَّلَةِ، وَالرِّزْقِ الْواسِعِ، وَدَفْعِ الاَْسْقامِ، اَللّهُمَّ ارْزُقْنا صِیامَهُ وَقِیامَهُ وَتِلاوَةَ الْقُرْانِ فیهِ، اَللّهُمَّ سَلِّمْهُ لَنا، وَتَسَلَّمْهُ مِنّا، وَسَلِّمْنا فیهِ.
شیخ صدوق می فرماید: چون هلال ماه رمضان را مشاهده کردی با دست به سوی آن اشاره نکن، بلکه روی به سوی قبله کرده دستها را به سوی آسمان برافراشته، خطاب به هلال کرده بگو:
رَبّی وَرَبُّکَ اللّه ُ رَبُّ الْعالَمین، اَللّهُمَّ اَهِلَّهُ عَلَیْنا بِالاَْمْنِ وَالاْیمانِ وَالسَّلامَةِ وَالاِْسْلامِ، وَالْمُسارَعَةِ اِلی مَاتُحِبُّ وَتَرْضی، اَللّهُمَّ بارِکْ لَنا فی شَهْرِنا هذا، وَارْزُقْنا خَیْرَهُ وَعَوْنَهُ وَاصْرِفْ عَنّا ضُرَّهُ وَشَرَّهُ وَبَلاءَهُ وَفِتْنَتَهُ(3).
امیر مؤمنان علیه السلام به هنگام مشاهده هلال خطاب به آن می فرمود:
اَیُّهَا الْخَلْقُ الْمُطی_عُ الدّائِبُ السَّری_عُ، الْمُتَرَدِّدُ فی فَلَکِ التَّدْبیرِ اَ لْمُتَصَرِّفُ فی مَنازِلِ التَّقْدیرِ، امَنْتُ بِمَنْ نَوَّرَ بِکَ الظُّ_لَمَ، وَاَوْضَحَ بِکَ، الْبُهَمَ وَجَعَلَکَ ایَةً
ص: 155
مِنْ ایاتِ (مُلْکِه، وَعَلامةً مِنْ عَلاماتِ) سُلْطانِه (فَحَدَّبِکَ الزَّمانَ) وَامْتَهَنَکَ بِالزِّیادَةِ وَالنُّقْصانِ، وَالطُّلُوعِ وَالاُْفُولِ وَالاِْنارَةِ وَالْکُسُوفِ، فی کُلِّ ذلِکَ اَ نْتَ لَهُ مُطی_عٌ وَاِلی اِرادَتِه سَریعٌ، سُبْحانَهُ ما (اَحْسَنَ) ما دَبَّرَ (اَمْرَکَ) وَ(اَتْقَنَ ما صَنَعَ فی مُلْکِه) وَجَعَلَکَ (اللّه ُ هِلالَ) شَهْرٍ حادِثٍ لاَِمْرٍ حادِثٍ، جَعَلَکَ اللّه ُ هِلالَ اَمْنٍ وَایمانٍ وَسَلامَةٍ وَاِسْلامٍ، هِلالَ اَمَنَةٍ مِنَ الْعاهاتِ وَسَلامَةٍ مِنَ السَّیِّئاتِ
اللّهُمَّ اجْعَلْنا اَهْدی مَنْ طَلَعَ عَلَیْهِ، وَاَزْکی مَنْ نَظَرَ اِلَیْهِ، وَصَلَّی اللّه ُ عَلی مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ وَالِه، اللّهُمَّ افْعَلْ بی «کَذا وَکَذا» یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ.(1)
امام کاظم علیه السلام می فرماید: چون هلال را مشاهده کردی بگو:
اَللّهُمَّ قَدْ حَضَرَ شَهْرُ رَمَضانَ وَ قَدِ افْتَرَضْتَ عَلَیْنا صِیامَهُ وَ قِیامَهُ فَاَعِنّا عَلی صِیامِهِ وَ قِیامِهِ وَ تَقَبَّلْهُ مِنّا وَ سَلِّمْنا فیهِ وَ سَلِّمْهُ لَنا فی یُسْرٍ مِنْکَ وَ عافیةٍ اِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدیرٌ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ .(2)
و نیز در اقبال این دعا منقول است که در وقت روءیت هلال بخوانند:
رَبِّی وَ رَبُّکَ اللّه ُ رَبُّ الْعالَمینَ اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَ اَهِلَّهُ عَلَیْنا وَ عَلی اَهْلِ بُیُوتِنا وَ اَشْیاعِنا بِاَمْنٍ وَ ایمانٍ وَ سَلامَةٍ وَ اِسْلامٍ وَ بِرٍّ وَ تَقْویً وَ عافِیَةٍ مُجَلَّلَةٍ وَ رِزْقٍ واسِعٍ حَسَنٍ وَ فَراغٍ مِنَ الشُّغْلِ، وَ اکْفِنا بِالْقَلیلِ مِنَ النَّوْمِ وَ الْمُسارَعَةِ فیما تُحِبُّ وَ تَرْضی وَ ثَبِّتْنا عَلَیْهِ
اَللّهُمَّ بارِکْ لَنا فی شَهْرِنا هذا وَ ارْزُقْنا بَرَکَتَهُ وَ خَیْرَهُ وَ عَوْنَهُ وَ غُنْمَهُ وَ نُورَهُ وَ یُمْنَهُ وَ رَحْمَتَهُ وَ مَغْفِرَتَهُ، وَ اصْرِفْ عَنّا شَرَّهُ وَ ضُرَّهُ وَ بَلاءَهُ وَ فِتْنَتَهُ
اَللّهُمَّ ما قَسَمْتَ فیهِ مِنْ رِزْقٍ اَوْ خَیْرٍ اَوْ عافِیَةٍ اَوْ فَضْلٍ اَوْ مَغْفِرَةٍ اَوْ رَحْمَةٍ فَاجْعَلْ نَصیبَنا فیهِ الاْءَکْبَرَ وَ حَظَّنا فیهِ الاْءَوْفَرَ .
ص: 156
امام صادق علیه السلام می فرماید: هنگامیکه پیامبر صلی الله علیه و آله هلال را مشاهده می کرد می فرمود:
اَلْحَمْدُللّه ِِ الَّذی خَلَقَکَ وَقَدَّرَکَ، وَجَعَلَکَ مَواقیتَ لِلنّاسِ، اَللّهُمَّ اَهِلَّهُ عَلَیْنا هِلالاً مُبارَکا.(1)
سید ابن طاووس از یک کتاب دعای عتیق نقل می کند که چون هلال را مشاهده کردی بگو:
اَللّه ُ اَکْبَرُ اَللّه ُ اَکْبَرُ اَللّه ُ اَکْبَرُ، رَبِّی وَ رَبُّکَ اللّه ُ، لا اِلهَ اِلاّ هُوَ رَبُّ الْعالَمینَ، اَلْحَمْدُللّه ِِ الَّذی خَلَقَنی وَ خَلَقَکَ، وَ قَدَّرَکَ مَنازِلَ وَ جَعَلَکَ ایَةً لِلْعالَمینَ، یُباهِی اللّه ُ بِکَ الْمَلائِکَةَ، اَللّهُمَّ اَهِلَّهُ عَلَیْنا بِالاْءَمْنِ وَ الاْءیمانِ، وَ السَّلامَةِ وَ الاْءسْلامِ، وَ الْغِبْطَةِ وَ السُّرُورِ وَ الْبَهْجَةِ وَ الْحُبُورِ، وَ ثَبِّتْنا عَلی طاعَتِکَ، وَ الْمُسارَعَةِ فیما یُرْضیکَ، اَللّهُمَّ بارِکَ لَنا فی شَهْرِنا هذا وَ ارْزُقْنا خَیْرَهُ وَ بَرَکَتَهُ وَ یُمْنَهُ وَ عَوْنَهُ وَ قُوَّتَهُ، وَ اصْرِفْ عَنّا شَرَّهُ وَ بَلاءَهُ وَ فِتْنَتَهُ بِرَحْمَتِکَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ.(2)
هنگامی که امام صادق علیه السلام هلال ماه رمضان رامشاهده می کرد می گفت:
اَللّهُمَّ اَدْخِلْهُ عَلَیْنا بِالسَّلامَةِ وَ الاْءسْلامِ، وَ الْیَقینِ وَ الاْءیمانِ، وَ الْبِرِّ وَ التَّوفیقِ لِما تُحِبُّ وَ تَرْضی(3) .
علامه مجلسی می فرماید: بهترین دعاها دعای هلال صحیفه کامله است، و ابن ابی عقیل خواندن این دعا را در وقت رؤیت هلاه ماه مبارک واجب دانسته است:و در أمالی و غیره از حضرت باقر علیه السلام روایت شده است که چون پیغمبر صلی الله علیه و آله نظر کرد به هلال ماه رمضان رو به قبله نمود و فرمود:
اَللّهُمَّ اَهِلَّهُ عَلَیْنا بِالاَْمْنِ وَالاْیمانِ، وَالسَّلامَةِ وَالاِْسْلامِ، وَالْعافِیَةِ الْمُجَلَّلَةِ، وَالرِّزْقِ الْواسِعِ، وَدَفْعِ الاَْسْقامِ، وَتِلاوَةِ الْقُرْانِ وَالْعَوْنِ عَلَی الصَّلاةِ وَالصِّیامِ . اَللّهُمَّ سَلِّمْنا لِشَهْرِ رَمَضانَ، وَتَسَلِّمْهُ مِنّا، وَسَلِّمْنا فیهِ، حَتّی یَنْقَضِیَ عَنّا شَهْرُ رَمَضانَ، وَقَدْ غَفَرْتَ لَنا.
سید ابن طاووس می فرماید: روزی امام زین العابدین علیه السلام در مسیر خود هلال را مشاهده نمود، پس همانجا ایستاد و خطاب به هلال فرمود:
اَیُّهَا الْخَلْقُ الْمُطیعُ الدّائِبُ السَّریعُ، الْمُتَرَدِّدُ فی مَنازِلِ التَّقْدیرِ، الْمُتَصَرِّفُ فی فَلَکِ التَّدْبیرِ. امَنْتُ بِمَنْ نَوَّرَ بِکَ الظُّلَمَ، وَاَوْضَحَ بِکَ الْبُهَمَ، وَجَعَلَکَ ایَةً مِنْ ایاتِ مُلْکِه، وَعَلامةً مِنْ عَلاماتِ سُلْطانِهِ، وَامْتَهَنَکَ، بِالزِّیادَةِ وَالنُّقْصانِ، وَالطُّلُوعِ وَالاُْفُولِ، وَالاِْنارَةِ وَالْکُسُوفِ، فی کُلِّ ذلِکَ اَنْتَ لَهُ مُطیعٌ، وَ اِلی اِرادَتِهِ سَریعٌ، سُبْحانَهُ ما اَعْجَبَ ما دَبَّرَ فی اَمْرِکَ، وَ اَلْطَفَ ما صَنَعَ فی شَأْنِکَ، جَعَلَکَ مِفْتاحَ شَهْرٍ حادِثٍ لاَِمْرٍ. فَاَسْاَلُ اللّه َ رَبّی وَ رَبَّکَ، وَخالِقی وَخالِقَکَ، وَمُقَدِّری وَ مُقَدِّرَکَ، وَمُصَوِّری وَمُصوِّرَکَ، اَنْ یُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِه وَاَنْ یَجْعَلَکَ هِلالَ بَرَکَةٍ لا تَمْحَقُهَا الاَْیّامُ، وَطَهارَةٍ لاتُدَنِّسُهَا الاْثامُ. هِلالَ اَمْنٍ مِنَ الاْفاتِ، وَسَلامَةٍ مِنَ السَّیِّئاتِ، هِلالَ سَعْدٍ لا نَحْسَ فیهِ، وَیُمْنٍ لانَکَدَ مَعَهُ، وَیُسْرٍ لا یُمازِجُهُ عُسْرٌ، وَخَیْرٍ لایَشُوبُهُ شَرٌّ.
هِلالَ اَمْنٍ وَاِیمانٍ، وَنِعْمَةٍ وَاِحْسانٍ، وَسَلامَةٍ وَاِسْلامٍ.
اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِه وَاجْعَلْنا مِنْ اَرْضی مَنْ طَلَعَ عَلَیْهِ، وَاَزْکی مَنْ نَظَرَ اِلَیْهِ، وَاَسْعَدَ مَنْ تَعَبَّدَ لَکَ فیهِ، وَوَفِّقْنا فیهِ لِلتَّوبَةِ، وَاعْصِمْنا فیهِ مِنَ الْحَوْبَةِ،
ص: 157
وَاحْفَظْنا فیهِ مِنْ مُباشَرَةِ مَعْصِیَتِکَ، وَاَوْزِعْنا فیهِ شُکْرَ نِعْمَتِکَ، وَاَلْبِسْنا فیهِ جُنَنَ الْعافِیَةِ، وَاَتْمِمْ عَلَیْنا بِاسْتِکْمالِ طاعَتِکَ فیهِ الْمِنَّةَ، اِنَّکَ الْمَنّانُ الْحَمیدُ. وَصَلَّی اللّه ُ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِهِ الطَّیِّبینَ الطّاهِرینَ.(1)
مؤلف گوید: این همان دعای چهل و سوم صحیفه کامله سجادیه است که سید آن را با اندک تفاوتی از طریق امام کاظم علیه السلام روایت کرده است، و ما دعای دیگری به همین مضمون از امیر مؤمنان علیه السلام در همین بخش آوردیم.
در مورد دعای رؤیت هلال به همین مقدار بسنده کرده، به دیگر اعمال مختص شب اول ماه رمضان می پردازیم:
سید ابن طاووس از کتاب «عمل شهر رمضان» ابن ابی قرّة، با سلسله اسنادش از امام صادق علیه السلام روایت کرده که در شب اول و شب نیمه رمضان غسل کردن مستحب است.(2)
امام باقر علیه السلام می فرماید: غسلهای شبهای ماه رمضان کمی پیش از غروب آفتاب است، که غسل کرده، نماز مغرب را بخواند، آنگاه افطار نماید.(3)
سید ابن طاووس از امام صادق علیه السلام روایت کرده که اگر کسی در شب اول ماه رمضان در نهر جاری غسل کند و سی کف آب برداشته بر سرش بریزد، تا ماه رمضان سال آینده با طهارت معنوی خواهد بود.(4)
آنگاه از آن حضرت روایت کرده که فرمود: کسی که در شب اول ماه رمضان غسل کند تا ماه رمضان آینده در بدن او خارش پدید نیاید.(5)
امام صادق علیه السلام فرمود: هرکس در شب اول ماه دو رکعت نماز بخواند و در هر
ص: 158
رکعت بعد از حمد سوره انعام را بخواند و از خداوند بخواهد که او را از خطرها محفوظ بدارد، خداوند او را در آن ماه از امراض و خطرات محفوظ می دارد.(1)
مؤلف گوید: همه ی نمازهای مستحبی را می توان نشسته به جای آورد و هر کس سوره ای را حفظ نباشد می تواند آن را از روی قرآن کریم تلاوت کند.
امیر مؤمنان علیه السلام فرمود: مستحب است که انسان در شب اول ماه رمضان با همسرش بیامیزد.(2)
سید ابن طاووس برای این عمل اسراری بیان کرده هشدار می دهد که آمیزش با همسر در شب اول رمضان سنّت و عبادت است، نباید انسان با این عمل از دیگر عبادتها محروم شود.(3)
هر کس در شب اول ماه رمضان چهار رکعت نماز به جا آورد، و در هر رکعت بعد از حمد پانزده مرتبه سوره «قل هو اللّه أحد» را بخواند، خداوند به او پاداش صدّیقان و شهیدان را عطا فرماید و همه گناهانش را بیامرزد و در روز قیامت در زمره رستگاران باشد.(4)
حضرت امام صادق علیه السلام فرمودند: هر کس در شب اول، یا شب نیمه و یا شب آخر ماه رمضان با خضوع، خشوع، استغفار گویان، به قصد قربت در کنار قبر امام حسین علیه السلام حضور پیدا کند، همه گناهانش فرو ریزد، همان گونه که برگ درختان در برابر تند باد فرو می ریزد، به طوری که همانند روزی شود که از مادر متولد شده است و پاداش کسی را به دست آورد که در آن سال به حج و عمره رفته
ص: 159
باشد. دو فرشته او را ندا کنند، یکی گوید: ای بنده خدا از گناهان پاک شدی، برو عمل خود را از سر بگیر؛
دیگری گوید: ای بنده خدا در کوی حبیب آمدی، با فضل و مغفرت خداوند تو را بشارت باد. به جز آدمیان وپریان، همه جانداران این ندا را می شنوند.(1)
دعای ابوحمزه ثمالی، دعای حضرت ادریس و دیگر دعاهای سحر را از امشب آغاز کند و تا آخرین شب ماه رمضان ادامه دهد.(2)
امام جواد علیه السلام در اولین شب ماه رمضان نماز مغرب را به جا آورده نیت روزه ماه رمضان کردند، دستها را به سوی آسمان برافراشتند و عرضه داشتند:
اَللّهُمَّ یا مَنْ یَمْلِکُ التَّدْبیرَ، وَهُوَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدیرٌ، یا مَنْ یَعْلَمُ خائِنَةَ الاَْعْیُنِ وَما تُخْفِ_ی الصُّدُورُ، وَیُجِنُّ الضَّمیرُ، وَهُوَ اللَّطیفُ الْخَبیرُ،
اَللّهُمَّ اجْعَلْنا مِمَّنْ نَوی فَعَمِلَ، وَلاتَجْعَلْنا مِمَّنْ شَقِیَ فَکَسَلَ، وَلا مِمَّنْ هُوَ عَلی غَیْرِ عَمَلٍ یَتَّ_کِلُ. اَللّهُمَّ صَحِّحْ اَبْدانَنا مِنَ الْعِلَلِ، وَاَعِنّا عَلی مَاافْتَرَضْتَ عَلَیْنا مِنَ الْعَمَلِ حَتّی یَنْقَضِیَ عَنّا شَهْرُکَ هذا، وَقَدْ اَدَّیْنا مَفْرُوضَکَ فیهِ عَلَیْنا، اَللّهُمَّ اَعِنّا عَلی صِیامِه، وَوَفِّقْنا لِقِیامِه، وَنَشِّطْنا فیهِ لِلصَّلاةِ، وَ لا تَحْجُبْنا مِنَ الْقِراءَةِ، وَسَهِّلْ لَنا ایتاءَ الزَّکاةِ
اَللّهُمَّ لا تُسَلِّطْ عَلَیْنا وَصَبا وَلا تَعَبا، وَلا سُقْما، وَلا عَطَبا.
اَللّهُمَّ ارْزُقْنَا الاِْفْطارَ مِنْ رِزْقِکَ الْحَلالِ، اَللّهُمَّ سَهِّلْ لَنا ما قَسَمْتَهُ مِنْ رِزْقِکَ، وَیَسِّرْ ما قَدَّرْتَهُ مِنْ اَمْرِکَ، وَاجْعَلْهُ حَلالاً طَیِّبا، نَقِیّا مِنَ الاْثامِ خالِصا مِنَ الاْصارِ وَالاَْجْرامِ، اَللّهُمَّ لاتُطْعِمْنا اِلاّ طَیِّبا، غَیْرَ خَبیثٍ وَ لا حَرامٍ، وَاجْعَلْ
ص: 160
رِزْقَکَ لَنا حَلالاً، لا یَشُوبُهُ دَنَسٌ وَلا اَسْقامٌ
یا مَنْ عِلْمُهُ بِالسِّرِّ کَعِلْمِه بِالاَْعْلانِ، یا مُتَفَضِّلاً عَلی عِبادِه بِالاِْحْسانِ،
یا مَنْ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدیرٌ، وَبِکُلِّ شَیْءٍ عَلیمٌ خَبیرٌ
اَلْهِمْنا ذِکْرَکَ، وَجَنِّبْنا عُسْرَکَ، وَاَنِلْنا یُسْرَکَ، وَاهْدِنا لِلرَّشادِ وَوَفِّقْنا لِلسَّدادِ، وَاعْصِمْنا مِنَ الْبَلایا، وَصُنّا مِنَ الاَْوْزارِ وَالْخَطایا
یا مَنْ لا یَغْفِرُ عَظیمَ الذُّنُوبِ غَیْرُهُ، وَلا یَکْشِفُ السُّوءَ اِلاّ هُوَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ، وَاَکْرَمَ الاَْکْرَمینَ، صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَاَهْلِ بَیْتِهِ الطَّیِّبینَ، وَاجْعَلْ صِیامَنا مَقْبُولاً، وَبِالْبِرِّ وَالتَّقْوی مَوْصُولاً
وَکَذلِکَ فَاجْعَلْ سَعْیَنا مَشْکُورا، وَقِیامَنا مَبْرُورا، وَقُرْانَنا مَرْفُوعاً وَدُعاءَنا مَسْمُوعا، وَاهْدِنا لِلْحُسْنی وَجَنِّبْنَا الْعُسْری، وَیَسِّرْنا لِلْیُسْری، وَاَعْلِ لَنَا الدَّرَجاتِ، وَضاعِفْ لَنَا الْحَسَناتِ، وَاقْبَلْ مِنَّا الصَّوْمَ وَالصَّلاةَ، وَاسْمَعْ مِنَّا الدَّعَواتِ، وَاغْفِرْ لَنَا الْخَطیئاتِ، وَتَجاوَزْ عَنَّا السَّیِّئاتِ
وَاجْعَلْنا مِنَ الْعامِلینَ الْفائِزینَ، وَلا تَجْعَلْنا مِنَ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ وَلاَ الضّالّینَ، حَتّی یَنْقَضِیَ شَهْرُ رَمَضانَ عَنّا وَقَدْ قَبِلْتَ فِیهِ صِیامَنا وَقِیامَنا، وَزَکَّیْتَ فیهِ اَعْمالَنا، وَغَفَرْتَ فیهِ ذُنُوبَنا وَاَجْزَلْتَ فیهِ مِنْ کُلِّ خَیْرٍ نَصیبَنا، فَاِنَّکَ الاِْلهُ الْمُجیبُ، وَالرَّبُّ الرَّقیبُ، وَاَنْتَ بِکُلِّ شَیْءٍ مُحیطٌ.(1)
در اقبال و غیره این دعا منقول است که حضرت صادق علیه السلام در شب آخر ماه شعبان و شب اوّل ماه رمضان می خواندند:
اَللّهُمَّ اِنَّ هذَا الشَّهْرَ الْمُبارَکَ - الَّذی اَنْزَلْتَ فیهِ الْقُرْانَ، وَجَعَلْتَهُ هُدیً لِلنّاسِ، وَبَ_یِّناتٍ مِنَ الْهُدی وَالْفُرْقانِ - قَدْ حَضَرَ، فَسَلِّمْنا فیهِ وَسَلِّمْنا مِنْهُ،
ص: 161
وَسَلِّمْهُ لَنا، وَتَسَلَّمْهُ مِنّا فی یُسْرٍ مِنْکَ وَعافِ_یَةٍ یا مَنْ اَخَذَ الْقَلیلَ وَشَکَرَهُ (وَسَتَرَ الکَثیرَ وَغَفَرَهُ، اِغْفِرْلِیَ الْ_کَثیرَ مِنْ مَعْصِیَتِکَ) وَاقْبَلْ مِنِّی الْیَسیرَ مِنْ طاعَتِکَ اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ اَنْ تَجْعَلَ لی اِلی کُلِّ خَیْرٍ سَبیلاً، وَمِنْ کُلِّ ما لاتُحِبُّ مانِعا، یااَرْحَمَ الرّاحِمینَ، یامَنْ عَفا عَنّی، وَعَمّا خَلَوْتُ بِه مِنَ السَّیِّئاتِ، یامَنْ لا یُؤاخِذُنی بِارْتِکابِ الْمَعاصی، عَفْوَکَ عَفْوَکَ یاکَریمُ اِلهی وَعَظْتَنی فَلَمْ اَتَّعِظْ، وَزَجَرْتَنی عَنِ الْمَعاصی فَلَمْ اَنْزَجِرْ فَما عُذْری؟ فَاعْفُ عَنِّی یا کَریمُ، عَفْوَکَ عَفْوَکَ اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ الرّاحَةَ عِنْدَ الْمَوْتِ، وَالْعَفْوَ عِنْدَ الْحِسابِ، عَظُمَ الذَّنْبُ مِنْ عَبْدِکَ، فَلْیَحْسُنِ الْعَفْوُ مِنْ عِنْدِکَ، یا اَهْلَ التَّقْوی وَیا اَهْلَ الْمَغْفِرَةِ، عَفْوَکَ، عَفْوَکَ اَللّهُمَّ اِنّی عَبْدُکَ وَابْنُ عَبْدِکَ وَابْنُ اَمَتِکَ ضَعیفٌ فَقیرٌ اِلی رَحْمَتِکَ وَاَ نْتَ مُنْزِلُ الْغِنی وَالْبَرَکَةِ عَلَی الْعِبادِ، قاهِرٌ قادِرٌ مُقْتَدِرٌ، اَحْصَیْتَ اَعْمالَهُمْ، وَقَسَمْتَ اَرْزاقَهُمْ، وَجَعَلْتَهُمْ مُخْتَلِفَةً اَلْسِنَتُهُمْ وَاَلْوانُهُم خَلْقا (مِنْ) بَعْدِ خَلْقٍ، (اَللّهُمَّ) لا یَعْلَمُ الْعِبادُ عِلْمَکَ، وَلا یَقْدِرُ الْعِبادُ قُدْرَتَکَ، وَکُلُّنا فَقیرٌ اِلی رَحْمَتِکَ، فَلا تَصْرِفْ وَجْهَکَ عَنّی، وَاجْعَلْنی مِنْ صالِحی خَلْقِکَ فِ_ی الْعَمَلِ وَالاَْمَلِ، وَالْقَضاءِ وَالْقَدَرِ
اَللّهُمَّ اَبْ_قِنی خَیْرَ الْبَقاءِ، وَاَفْنِنی خَیْرَ الْفَناءِ عَلی مُوالاةِ اَوْلِیائِکَ وَ مُعاداةِ اَعْدائِکَ، وَالرَّغْبَةِ اِلَیْکَ، وَالرَّهْبَةِ مِنْکَ، وَالْخُشُوعِ وَالْوَقارِ وَ التَّسْلیمِ لَکَ وَالتَّصْدیقِ بِکِتابِکَ، وَاتِّباعِ سُنَّةِ رَسُولِکَ صَلَواتُکَ عَلَیْهِ وَالِه اَللّهُمَّ ماکانَ فی قَلْبی مِنْ شَکٍّ، اَوْریبَةٍ اَوْ جُحُودٍ، اَوْ قُنُوطٍ اَوْ فَرَحٍ اَوْ مَرَحٍ، اَوْ بَذَخٍ اَوْ بَطَرٍ اَوْفَخْرٍ، اَوْخُیَلاءٍ اَوْرِیاءٍ، اَوْسُمْعَةٍ اَوْشِقاقٍ اَوْنِفاقٍ، اَوْ کُفْرٍ اَوْفُسُوقٍ اَوْعِصْیانٍ اَوْعَظَمَةٍ، اَوْشَیْءٍ لا تُحِبُّ فَاَسْاَلُکَ یارَبِّ اَنْ تُبْدِلَنی مَکانَهُ ایمانا بِوَعْدِکَ، وَوَفاءً بِعَهْدِکَ وَرِضیً بِقَضائِکَ، وَزُهْدا فِ_ی الدُّنْیا، وَرَغْبَةً فیما عِنْدَکَ، وَاَثْرَةً
ص: 162
وَطُمَأْنینَةً وَتَوْبَةً نَصُوحا، اَسْاَلُکَ ذلِکَ یا رَبِّ [بِمَنِّک وَرَحْمَتِکَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمین، وَیا رَبَّ [الْعالَمینَ اِلهی اَ نْتَ مِنْ حِلْمِکَ تُعْصی، (فَکَاَنَّکَ لَمْ تَرَ) وَمِنْ کَرَمِکَ وَجُودِکَ تُطاعُ فَکَاَنَّکَ لَمْ تُعْصَ، وَاَ نَا وَمَنْ لَمْ یَعْصِکَ (مِنْ) سُکّانِ اَرْضِکَ فَکُنْ عَلَیْنا بِالْفَضْلِ جَوادا، وَبالْخَیْرِ عَوّادا، یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ وَصَلَّی اللّه ُ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِه صَلاَةً دائِمَةً لاتُحْصی، وَلا تُعَدُّ وَلا یَقْدِرُ قَدْرَهَا غَیْرُکَ؛ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ.
و نیز امام صادق علیه السلام همواره در شب اول ماه رمضان به این دعا مداومت می کرد:
اَللّ_هُمَّ رَبَّ شَهْرِ رَمَضانَ، مُنْزِلَ الْقُرْانِ، هذا شَهْرُ رَمَضانَ الَّذی اَنْزَلْتَ فیهِ الْقُرْانَ، وَاَنْزَلْتَ فیهِ ایاتٍ بَیِّناتٍ مِنَ الْهُدی وَالْفُرْقانِ اَللّ_هُمَّ ارْزُقْنا صِیامَهُ وَاَعِنّا عَلی قِیامِه اَللّ_هُمَّ سَلِّمْهُ لَنا، وَسَلِّمْنا فیهِ، وَتَسَلَّمْهُ مِنّا فی یُسْرٍ مِنْکَ وَمُعافاةٍ وَاجْعَلْ فیما تَقْضی وَتُقَدِّرُ مِنَ الاَْمْرِ الْمَحْتُومِ (وَ) فیما تَفْرُقُ مِنَ الاَْمْرِ الْحَ_کیمِ، فی لَیْلَةِ الْقَدْرِ مِنَ الْقَضاءِ الَّذی لا یُرَدُّ وَلا یُبَدَّلُ اَنْ تَ_کْتُبَنی مِنْ حُجّاجِ بَیْتِکَ الْحَرامِ، الْمَبْرُورِ حَجُّهُمْ، الْمَشْ_کُورِ سَعْیُهُمْ الْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ، الْمُ_کَفَّرِ عَنْهُمْ سَیِّئاتُهُمْ، وَاجْعَلْ فیما تَقْضی وَتُقَدِّرُ اَنْ تُطیلَ لی فی عُمْری، وَتُوَسِّعَ عَلَیَّ مِنَ الرِّزْقِ الْحَلالِ.(1)
ونیز در اقبال این دعا منقول است که در این شب بخوانند:
اَللّهُمَّ اِنِّی اَسْأَلُکَ سُؤالَ الْمِسْکینِ الْمُسْتَکینِ وَ اَبْتَغِی اِلَیْکَ ابْتِغاءَ الْبائِسِ الْفَقیرِ وَ اَتَضَرَّعُ اِلَیْکَ تَضَرُّعَ الضَّعیفِ الضَّریرِ، وَ اَبْتَهِلُ اِلَیْکَ ابْتِهالَ الْمُذْنِبِ الضَّعیفِ الذَّلیلِ، وَ اَسْأَلُکَ مَسْأَلَةَ مَنْ خَضَعَتْ لَکَ نَفْسُهُ، وَ ذَلَّتْ لَکَ رَقَبَتُهُ، وَ رَغَمَ لَکَ اَنْفُهُ، وَ عَفَّرَلَکَ وَجْهَهُ، وَ سَقَطَتْ لَکَ ناصِیَتُهُ، وَ هَمَلَتْ لَکَ دُمُوعُهُ، وَ
ص: 163
اضْمَحَلَّتْ عَنْهُ حیلَتُهُ، وَ انْقَطَعَتْ عَنْهُ حُجَّتُهُ، وَ ضَعُفَتْ عَنْهُ قُوَّتُهُ وَاشْتَدَّتْ فاقَتُهُ، وَ عَظُمَتْ نَدامَتُهُ، فَصَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَ ارْحَمِ الْمُضْطَرَّ اِلَیْکَ الْمُحْتاجَ اِلی رَحْمَتِکَ بِحَقِّکَ الْعَظیمِ، یا عَظیمُ یا عَظیمُ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْلی وَ لِوالِدَیَّ وَ لِکافَّةِ الْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِناتِ، وَ اَعْطِنی فی مَجْلِسی هذا فَکاکَ رَقَبَتی مِنَ النّارِ، وَ اَوْسِعْ عَلَیَّ مِنْ رِزْقِکَ الْحَلالِ الْمُفَضَّلَ، وَ اَعْطِنی مِنْ خَزائِنِکَ، وَ بارِکْ لی فی اَهْلی وَ مالی وَ جَمیعِ ما رَزَقْتَنی، وَ ارْزُقْنِی الْحَجَّ وَ الْعُمْرَةَ فی عامی هذا فی اَوْسَعِ السَّعَةِ وَ اَسْبَغِ النَّفَقَةِ، وَ اجْعَلْ ذلِکَ مَبْرُوراً مَقْبُولاً خَالِصاً لِوَجْهِکَ الْکَریمِ یا کَریمُ یا کَریمُ یا کَریمُ، ثُمَّ ارْزُقْنِی الْحَجَّ وَ الْعُمْرَةَ فی کُلِّ عامٍ ما اَبْقَیْتَنی وَ اَدْرِرْ عَلَیَّ مِنْ رِزْقِکَ الْحَلالِ فی سَعَةٍ مِنْ فَضْلِکَ وَ زِیادَةٍ مِنْ رَحْمَتِکَ وَ تَمامٍ مِنْ نِعْمَتِکَ وَ کَمالٍ مِنْ مُعافاتِکَ یا کَریمُ یا کَریمُ یا کَریمُ اِکْفِنِی مَؤُنَةَ نَفْسی وَ اَهْلی وَ عِیالی وَ مَؤُنَةَ مَنْ یُؤْذِیْنی وَ تُجّاری وَ غُرَمائی وَ جَمیعَ ما اُحاذِرُ، وَ اکْفِنی مَؤُنَةَ خَلْقِکَ اَجْمَعینَ، وَ اکْفِنی شَرَّ فَسَقَةِ الْجِنِّ وَ الاْءنْسِ وَ شَرَّ فَسَقَةِ الْعَرَبِ وَ الْعَجَمِ، وَ شَرَّ الصَّواعِقِ وَ الْبَرَدِ وَ شَرَّ کُلِّ دابَّةٍ اَنْتَ اخِذٌ بِناصِیَتِها اِنَّکَ عَلی صِراطٍ مُسْتَقیمٍ یا کَریمُ یا کَریمُ یا کَریمُ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ ال مُحَمَّدٍ، وَ هَبْ لی حَقَّکَ وَ بارِکْ لی فیما اتَیْتَنی، وَ هَبْ لی مِنْ لَدُنْکَ رَحْمَةً، اِنَّکَ اَنْتَ الْوَهّابُ وَ صَلَّی اللّه ُ عَلی مُحَمَّدٍ وَ اَهْلِ بَیْتِهِ وَ سَلَّمَ.
و دعا می کنی و حوائج خود را سوءال می نمایی.
و نیز در اقبال این دعا منقول است که در این شب بخوانند:
اَللّ_هُمَّ رَبَّ شَهْرِ رَمَضانَ، مُنْزِلَ الْقُرْانِ، هذا شَهْرُ رَمَضانَ الَّذی اَنْزَلْتَ فیهِ الْقُرْانَ، وَاَنْزَلْتَ فیهِ ایاتٍ بَیِّناتٍ مِنَ الْهُدی وَالْفُرْقانِ اَللّ_هُمَّ ارْزُقْنا صِیامَهُ وَاَعِنّا
ص: 164
عَلی قِیامِه اَللّ_هُمَّ سَلِّمْهُ لَنا، وَسَلِّمْنا فیهِ، وَتَسَلَّمْهُ مِنّا فی یُسْرٍ مِنْکَ وَمُعافاةٍ وَاجْعَلْ فیما تَقْضی وَتُقَدِّرُ مِنَ الاَْمْرِ الْمَحْتُومِ (وَ) فیما تَفْرُقُ مِنَ الاَْمْرِ الْحَ_کیمِ، فی لَیْلَةِ الْقَدْرِ مِنَ الْقَضاءِ الَّذی لا یُرَدُّ وَلا یُبَدَّلُ اَنْ تَ_کْتُبَنی مِنْ حُجّاجِ بَیْتِکَ الْحَرامِ، الْمَبْرُورِ حَجُّهُمْ، الْمَشْ_کُورِ سَعْیُهُمْ الْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ، الْمُ_کَفَّرِ عَنْهُمْ سَیِّئاتُهُمْ، وَاجْعَلْ فیما تَقْضی وَتُقَدِّرُ اَنْ تُطیلَ لی فی عُمْری، وَتُوَسِّعَ عَلَیَّ مِنَ الرِّزْقِ الْحَلالِ.
و آن همان دعای چهل و چهارم صحیفه سجادیه می باشد که به هنگام ورود ماه رمضان تلاوت می کردند:
اَلْحَمدُللّه ِِ الَّذی هَدانا لِحَمْدِه وَجَعَلَنا مِنْ اَهْلِه، لِنَکُونَ لاِحْسانِه مِنَ الشّاکِرینَ، وَلِیَجْزِیَنا عَلی ذلِکَ جَزاءَ الْمُحْسِنینَ. وَالْحَمْدُللّه ِِ الَّذی حَبانا بِدینِه، وَاخْتَصَّنا بِمِلَّتِه، وَسَبَّلَنا فی سُبُلِ اِحْسانِه، لِنَسْلُکَها بِمَنِّه اِلی رِضْوانِه، حَمْدا یَتَقَبَّلُهُ مِنّا، وَیَرْضی بِه عَنّا. وَالْحَمْدُللّه ِِ الَّذی جَعَلَ مِنْ تِلْکَ السُّبُلِ شَهْرَهُ، شَهْرَ رَمَضانَ، شَهْرَ الصِّیامِ، وَشَهْرَ الاِْسْلامِ، وَشَهْرَ الطَّهُورِ، وَشَهْرَ التَّمْحیصِ وَشَهْرَ الْقِیامِ، «اَلَّذی اُنْزِلَ فیهِ الْقُرْانُ هُدیً لِلنّاسِ وَبَیِّناتٍ مِنَ الْهُدی وَالْفُرْقانِ». فَاَبانَ فَضیلَتَهُ عَلی سائِرِ الشُّهُورِ، بِما جَعَلَ لَهُ مِنَ الْحُرُماتِ الْمَوْفُورَةِ وَالْفَضائِلِ الْمَشْهُورَةِ، فَحَرَّمَ فیهِ ما اَحَلَّ فی غَیْرِهِ اِعْظاما، وَحَجَرَ فیهِ الْمَطاعِمَ وَالْمَشارِبَ اِکْراما، وَجَعَلَ لَهُ وَقْتا بَیِّنا، لایُجیزُ جَلَّ وَ عَزَّ اَنْ یُقَدَّمَ قَبْلَهُ، وَلا یَقْبَلُ اَنْ یُؤَخَّرَ عَنْهُ. ثُمَّ فَضَّلَ لَیْلَةً واحِدَةً مِنْ لَیالیهِ عَلی لَیالی اَلْفِ شَهْرٍ، وَسَمّاها لَیْلَةَ الْقَدْرِ، «تَنَزَّلُ الْمَلائِکَةُ وَ الرُّوحُ فیها بِاذْنِ رَبّهِمْ مِنْ کُلِّ اَمْرٍ سَلامٌ» دائِمُ الْبَرَکَةِ اِلی طُلُوعِ الْفَجْرِ عَلی مَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ بِما اَحْکَمَ مِنْ قَضائِهِ.
ص: 165
اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِه، وَاَلْهِمْنا مَعْرِفَةَ فَضْلِه، وَ اِجْلالَ حُرْمَتِه، وَالتَّحَفُّظَ مِمّا حَظَرْتَ فیهِ، وَاَعِنّا عَلی صِیامِه بِکَفِّ الْجَوارِحِ عَنْ مَعاصیکَ، وَاسْتِعْمالِها فیهِ بِما یُرْضیکَ، حَتّی لا نُصْغِیَ بِاَسْماعِنا اِلی لَغْوٍ، وَلا نُسْرِعَ بِاَبْصارِنا اِلی لَهْوٍ، وَحَتّی لانَبْسُطَ اَیْدِیَنا اِلی مَحْظُورٍ، وَلا نَخْطُوَ بِاَقْدامِنا اِلی مَحْجُورٍ، وَحَتّی لاتَعِیَ بُطُونُنا اِلاّ ما اَحْلَلْتَ، وَ لا تَنْطِقَ اَلْسِنَتُنا اِلاّ بِما مَثَّلْتَ، وَلا نَتَکَلَّفَ اِلاّ ما یُدْنی مِنْ ثَوابِکَ، وَلا نَتَعاطی اِلاَّ الَّذی یَقی مِنْ عِقابِکَ، ثُمَّ خَلِّصْ ذلِکَ کُلَّهُ مِنْ رِیاءِ الْمُرائینَ، وَسُمْعَةِ الْمُسْمِعینَ، لانُشْرِکَ فیهِ اَحَدا دُونَکَ، وَ لانَبْتَغِیَ بِه مُرادا سِواکَ.
اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِه، وَقِفْنا(1) فیهِ عَلی مَواقیتِ الصَّلَواتِ الْخَمْسِ بِحُدُودِهَا الَّتی حَدَّدْتَ، وَفُرُوضِهَا الَّتی فَرَضْتَ، وَ وَظائِفِهَا الَّتی وَظَّفْتَ، وَاَوْقاتِهَا الَّتی وَقَّتَّ، وَاَنْزِلْنا فیها مَنْزِلَةَ الْمُصِیبینَ لِمَنازِلِها، الْحافِظینَ لاَِرْکانِها، الْمُؤَدّینَ لَها فی اَوْقاتِها عَلی ما سَنَّهُ عَبْدُکَ وَ رَسُولُکَ صَلَواتُکَ عَلَیْهِ وَالِه فی رُکُوعِها وَ سُجُودِها، وَجَمیعِ فَواضِلِها عَلی اَتَمِّ الطَّهُورِ وَاَسْبَغِه، وَاَبْیَنِ الْخُشُوعِ وَاَبْلَغِه.
وَ وَفِّقْنا فیهِ لاَِنْ نَصِلَ اَرْحامَنا بِالْبِرِّ وَالصِّلَةِ، وَاَنْ نَتَعاهَدَ جیرانَنا بِالاِْفْضالِ وَالْعَطِیَّةِ، وَاَنْ نُخَلِّصَ اَمْوالَنا مِنَ التَّبِعاتِ، وَاَنْ نُطَهِّرَها بِاِخْراجِ الزَّکَواتِ، وَاَنْ نُراجِعَ مَنْ هاجَرَنا، وَاَنْ نُنْصِفَ مَنْ ظَلَمَنا، وَ اَنْ نُسالِمَ مَنْ عادانا، حاشا(2) مَنْ عُودِیَ فیکَ وَ لَکَ، فَاِنَّهُ الْعَدُوُّ الَّذی لا نُوالیهِ، وَ الْحِزْبُ الَّذی لانُصافیهِ، وَ اَنْ نَتَقَرَّبَ اِلَیْکَ فیهِ مِنَ الاَْعْمالِ الزّاکِیَةِ بِما تُطَهِّرُنا بِه مِنَ الذُّنُوبِ، وَتَعْصِمُنا فیهِ
ص: 166
مِمّا نَسْتَأْنِفُ مِنَ الْعُیُوبِ، حَتّی لایُورِدَ عَلَیْکَ اَحَدٌ مِنْ مَلائِکَتِکَ اِلاّ دُونَ مانُورِدُ مِنْ اَبْوابِ الطّاعَةِ لَکَ، وَ اَنْواعِ الْقُرْبَةِ اِلَیْکَ.
اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ بِحَقِّ هذَا الشَّهْرِ، وَبِحَقِّ مَنْ تَعَبَّدَ لَکَ فیهِ مِنِ ابْتِدائِه اِلی وَقْتِ فَنائِه مِنْ مَلَکٍ قَرَّبْتَهُ، اَوْ نَبِیٍ اَرْسَلْتَهُ، اَوْعَبْدٍ صالِحٍ اخْتَصَصْتَهُ، اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِه وَاَهِّلْنا فیهِ لِما وَعَدْتَ اَوْلِیاءَکَ مِنْ کَرامَتِکَ، وَاَوْجِبْ لَنا فیهِ ما اَوْ جَبْتَ لاَِهْلِ الْمُبالَغَةِ فی طاعَتِکَ، وَاجْعَلْنا فی نَظْمِ مَنِ اسْتَحَقَّ الرَّفیعَ الاَْعْلی بِرَحْمَتِکَ.
اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِه، وَجَنِّبْنَا الاِْلْحادَ فی تَوْحیدِکَ، وَالتَّقْصیرَ فی تَمْجیدِکَ، وَالشَّکَّ فی دینِکَ، والْعَمی عَنْ سَبیلِکَ، وَالاِْغْفالَ لِحُرْمَتِکَ، وَالاِْنْخِداعَ لِعَدُوِّکَ الشَّیْطانِ الرَّجیمِ.
اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِهِ وَ اِذا کانَ لَکَ فی کُلِّ لَیْلَةٍ مِنْ لَیالِی شَهْرِنا هذا رِقابٌ یُعْتِقُها عَفْوُکَ، اَوْ یَهَبُها صَفْحُکَ، فَاجْعَلْ رِقابَنا مِنْ تِلْکَ الرِّقابِ، وَاجْعَلْنا لِشَهْرِنا مِنْ خَیْرِ اَهْلٍ وَاَصْحابٍ. اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِه وَامْحَقْ ذُنُوبَنا مَعَ اِمْحاقِ هِلالِه، وَاسْلَخْ عَنّا تَبِعاتِنا مَعَ انْسِلاخِ اَیّامِه، حَتّی یَنْقَضِیَ عَنّا وَقَدْ صَفَّیْتَنا فیهِ مِنَ الْخَطیئاتِ، وَاَخْلَصْتَنا فیهِ مِنَ السَّیِّئاتِ.
اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِه، وَ اِنْ مِلْنا فیهِ فَعَدِّلْنا، وَاِنْ زُغْنا فیهِ فَقَوِّمْنا، وَاِنِ اشْتَمَلَ عَلَیْنا عَدُوُّکَ الشَّیْطانُ فَاسْتَنْقِذْنا مِنْهُ.
اَللّهُمَّ اشْحَنْهُ بِعِبادَتِنا اِیّاکَ، وَزَیِّنْ اَوْقاتَهُ بِطاعَتِنا لَکَ، وَاَعِنّا فی نَهارِهِ عَلی صِیامِهِ، وَفی لَیْلِهِ عَلَی الصَّلاةِ وَالتَّضَرُّعِ اِلَیْکَ، وَالْخُشُوعِ لَکَ، وَالذِّلَّةِ بَیْنَ یَدَیْکَ، حَتّی لایَشْهَدَ نَهارُهُ عَلَیْنا بِغَفْلَةٍ، وَلا لَیْلُهُ بِتَفْریطٍ.
اَللّهُمَّ وَ اجْعَلْنا فی سائِرِ الشُّهُورِ وَ الاَْیّامِ کَذلِکَ ما عَمَّرْتَنا، وَ اجْعَلْنا مِنْ
ص: 167
عِبادِکَ الصّالِحینَ «اَلَّذینَ یِرِثُونَ الْفِرْدَوْسَ هُمْ فیها خالِدُونَ» «وَالَّذینَ یُؤْتُونَ ما آتَوْا وَ قُلُوبُهُمْ وَجِلَةٌ اَنَّهُمْ اِلی رَبِّهِمْ راجِعُونَ» وَمِنَ الَّذینَ «یُسارِعُونَ فِی الْخَیْراتِ وَهُمْ لَها سابِقُونَ»، اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِه فی کُلِّ وَقْتٍ وَکُلِّ اَوانٍ، وَعَلی کُلِّ حالٍ، عَدَدَ ما صَلَّیْتَ عَلی مَنْ صَلَّیْتَ عَلَیْهِ، وَاَضْعافَ ذلِکَِ کُلِّهِ بِالاَْضْعافِ الَّتی لایُحْصیها غَیْرُکَ، اِنَّکَ فَعّالٌ لِما تُریدُ.(1)
برخی از بزرگان دعای موسوم به دعای حج را مخصوص شب اول ذکر کرده اند و برخی به همه شبها مربوط دانسته اند.
امام صادق علیه السلام خطاب به ابوبصیر فرمود: برای توفیق پیدا کردن به حج خانه خدا، در شبهای ماه رمضان پس از مغرب بگو:
اَللّهُمَّ بِکَ [اَتَوَسَّلُ] وَمِنْکَ اَطْلُبُ حاجَتی، اَللّهُمَّ مَنْ طَلَبَ حاجَتَهُ اِلی اَحَدٍ مِنَ الْمَخْلُوقینَ، فَاِنّی لا اَطْلُبُ حاجَتی اِلاّ مِنْکَ
اَسْاَلُکَ بِفَضْلِکَ وَرِضْوانِکَ اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِ مُحَمَّدٍ وَاَنْ تَجْعَلَ لی مِنْ عامی هذا اِلی بَیْتِکَ الْحَرامِ سَبیلاً، حِجَّةً مَبْرُورَةً مُتَقَبَّلَةً زاکِیَةً خالِصَةً لَکَ، تُقِرُّبِها عَیْنی، وَتَرْفَعُ بِها دَرَجَتی، وَتَرْزُقُنی اَنْ اَغُضَّ بَصَری، وَاَنْ اَحْفَظَ فَرْجی، وَاَنْ اَکُفَّ عَنْ جَمی_عِ مَحارِمِکَ حَتّی لا یَکُونَ شَیْءٌ اثَرَ عِنْدی مِنْ طاعَتِکَ وَخَشْیَتِکَ، وَالْعَمَلِ بِما اَحْبَبْتَ، وَالتَّرْکِ عَمّا کَرِهْتَ وَنَهَیْتَ عَنْهُ، وَاجْعَلْ ذلِکَ فی یُسْرٍ وَیَسارٍ وَعافِیَةٍ، وَاَوْزِعْنی شُکْرَ ما اَنْعَمْتَ بِه عَلَیَّ، وَاَسْاَلُکَ اَنْ تَقْتُلَ بی اَعْداءَکَ وَاَعْداءَ رَسُولِکَ
وَاَسْاَلُکَ اَنْ تُکْرِمَنی بِهَوانِ مَنْ شِئْتَ مِنْ خَلْقِکَ، وَلا تُهِنّی بِکَرامَةِ اَحَدٍ مِنْ اَوْلِیائِکَ، اَللّهُمَّ اجْعَلْ لی مَعَ الرَّسُولِ سَبیلاً.
ص: 168
از اعمال شب اول ماه رمضان به همین مقدار بسنده کرده، یادآور می شویم که آنچه باید بیشتر مورد عنایت شود: توبه، انابه، ندامت از گذشته، تصمیم برای آینده، تحصیل اخلاص، توسّل، توجّه، توکّل و تقرّب به پروردگار می باشد.
گذشته از اعمالی که در هر شبی از شبهای ماه مبارک رمضان انجام می شود، اعمالی مختص شب دوم آن است، که از آن جمله است:
1. چهار رکعت نماز با دو سلام، در هر رکعت یک حمد و سوره «إنّا أنزلناه فی لیلة القدر» بیست مرتبه.
امیر مؤمنان علیه السلام می فرماید: هر کس این نماز را در شب دوم ماه رمضان بخواند خداوند همه گناهانش را بیامرزد و روزی اش را وسعت دهد و تا یکسال او را از حوادث ناخوشایند نگه می دارد.(1)
2. سید ابن طاووس از کتاب ابن ابی قرّه روایت کرده که در شب دوم این دعا را بخواند:
اَللّهُمَّ اَنْتَ الرَّبُّ وَ اَنَا الْعَبْدُ، قَضَیْتَ عَلی نَفْسِکَ الرَّحْمَةَ، وَ دَلَلْتَنِی وَ اَنْتَ الصّادِقُ الْبارُّ، یَداکَ مَبْسُوْطَتانِ تُنْفِقُ کَیْفَ تَشاءُ، لا یُلْحِفُکَ سائِلٌ وَ لا یَنْقُصُکَ نائِلٌ، وَ لا یَزِیدُکَ کَثْرَةُ السُّؤالِ اِلاّ عَطاءً وَجُوداً
اَسْألُکَ قَلْباً وَجِلاً مِنْ مَخافَتِکَ، اُدْرِکُ بهِ جَنَّةَ رِضْوانِکَ، وَ اَمْضِی بِهِ فِی سَبیلِ مَنْ اَحْبَبْتَ وَ اَرْضاکَ عَمَلُهُ، وَ اَرْضَیْتَهُ فِی ثَوابِکَ حَتّی تُبَلِّغَنِی بِذلِکَ ثِقَةَ الْمُؤْمِنینَ بِکَ، وَ اَمانَ الْخائِفِینَ مِنْکَ، اَللّهُمَّ وَ ما اَعْطَیْتَنِی مِنْ عَطاءٍ فَاجْعَلْهُ شُغْلاً فِیما تُحِبُّ، وَ ما زَوَیْتَ عَنِّی فَاجْعَلْهُ فَراغاً لِی فِیما تُحِبُّ
اَللّهُمَّ اِنَّکَ قَصَمْتَ الْجَبابِرَةَ بِجَبَرُوتِکَ، وَ بَسَطْتَ کَفَّکَ عَلَی الْخَلایِقِ، وَ
ص: 169
اَقْسَمْتَ اَنَّکَ حَیٌّ قَیُّومٌ وَ کَذلِکَ اَنْتَ، تَنْقَطِعُ حِیَلُ الْمُبْطِلِینَ وَ مَکْرُهُمْ دُوْنَکَ، اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِهِ وَ ارْزُقْنِی مُوالاةَ مَنْ والَیْتَ، وَ مُعاداةَ مَنْ عادَیْتَ، وَ حُبّاً لِمَنْ اَحْبَبْتَ، وَ بُغْضاً لِمَنْ اَبْغَضْتَ، حَتّی لا اُوالِیَ لَکَ عَدُوّاً وَ لا اُعادِیَ لَکَ وَلِیّاً، اَشْکُوْ اِلَیْکَ یا رَبِّ خَطِیْئَةً اَغْشَتْ بَصَرِی، وَ اَظَلَّتْ عَلی قَلْبِی، وَ فِی طَریقِ الْخاطِئِینَ صَرَعْتَنِی، فَهذِهِ یَدِی رَهِینَةً فِی وَثاقِکَ بِما جَنَیْتُ عَلی نَفْسِی، وَ هذِهِ رِجْلِی مُوَثَّقَةً فِی حِبالِکَ بِاکْتِسابِی، فَلَوْ کانَ هَرَبِی اِلی جَبَلٍ یُلْجِئُنِی اَوْ مَغارَةٍ تُوارِینِی اَوْ بَحْرٍ یُنْجِیْنِی لَکُنْتُ الْعائِذَ بِکَ مِنْ ذُنُوبِی، اَسْتَعِیذُکَ عِیاذَةَ مَهْمُومٍ حَزینٍ کَئِیبٍ یَرْقُبُ نارَ السَّمُومِ،
اَللّهُمَّ یا مُجَلِّیَ عَظائِمِ الاُْمُورِ جَلِّ عَنِّی هِمَّةَ الْهُمُومِ، وَ اَجِرْنِی مِنْ نارٍ تَقْصِمُ عِظامِی وَ تُحْرِقُ اَحْشائِی وَ تُفَرِّقُ قُوایَ، اَللّهُمَّ ارْزُقْنِی صَبْرَ الِ مُحَمَّدٍ، وَاجْعَلْنِی اَنْتَظِرُ اَمْرَهُمْ، وَاجْعَلْنِی مِنْ اَنْصارِهِمْ وَ اَعْوانِهِمْ فِی الدُّنْیا وَ الاْآخِرَةِ، اَللّهُمَّ اَحْیِنِی مَحْیاهُمْ وَاَمِتْنِی مِیتَتَهُمْ، اَللّهُمَّ اَعْطِهِمْ سُؤْلَهُمْ فِی وَلِیِّهِمْ وَعَدُوِّهِمْ
اَللّهُمَّ رَبَّ السَّبْعِ الْمَثانِی وَ الْقُرْآنِ الْعَظیمِ وَ رَبَّ جَبْرَئِیلَ وَ مِیکائِیلَ اَسْأَلُکَ اَنْ تُصَلِّیَّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اَنْ تَقْبَلَ صَوْمِی وَ صَلاتِی
و درخواست می کنی حاجت خود را و می گوئی:
اَللّهُمَّ اِنِّی اَعُوذُ بِکَ فِی هذَا الشَّهْرِ الْعَظیمِ مِنْ کُلِّ ذَنْبٍ یَحْبِسُ رِزْقِی اَوْ یَحْجُبُ مَسْأَلَتِی اَوْ یُبْطِلُ صَوْمِی اَوْ یَصُدُّ بِوَجْهِکَ الْکَریمِ عَنِّی،
اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَاغْفِرْلی ما لایَضُرُّکَ، وَ اَعْطِنِی ما لا یَنْقُصُکَ فِی هذِهِ اللَّیْلَةِ، فَاِنِّی فَقِیرٌ اِلی رَحْمَتِکَ.(1)
3. و از رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم منقول است که در شب دوم بخواند:
ص: 170
یا اِلهَ الاْءوَّلِینَ وَ الاْآخِرِینَ، وَ اِلهَ مَنْ بَقِیَ وَ اِلهَ مَنْ مَضی، رَبَّ السَّماواتِ السَّبْعِ وَ مَنْ فِیهِنَّ، فالِقَ الاْءصْباحِ وَ جاعِلَ اللَّیْلِ سَکَناً وَ الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ حُسْباناً، لَکَ الْحَمْدُ وَ لَکَ الشُّکْرُ وَ لَکَ الطَّوْلُ وَلَکَ الْمَنُّ وَ اَنْتَ الْواحِدُ الصَّمَدُ، اَسْأَلُکَ بِجَلالِکَ سَیِّدی وَ جَمالِکَ مَوْلایَ اَنْ تُصَلِّیَّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَ اَنْ تَغْفِرَلِی وَ تَرْحَمَنِی وَ تَتَجاوَزَ عَنِّی اِنَّکَ اَنْتَ الْغَفُورُ الرَّحیمُ.(1)
شب سوم ماه مبارک رمضان اعمال خاصی دارد که از آن جمله است:
1. ده رکعت نماز، که بعد از هر دو رکعت سلام می دهد و در هر رکعتی یکبار حمد و پنجاه بار سوره «قل هو اللّه أحد» را می خواند.
امیر مؤمنان علیه السلام فرمود: هر کس این نماز را در شب سوم ماه رمضان بخواند، منادی از سوی خداوند متعال او را ندا می دهد که آگاه باشید فلانی پسر فلانی آزاد شده خداوند از آتش دوزخ است و درهای آسمانی به رویش گشوده می شود.(2)
2. غسل، که در همه شبهای فرد ماه رمضان مستحب است.
3. احیاء، که هر کس شب سوم را احیاء بدارد خداوند او را می آمرزد.(3)
4. خواندن این دعا:
اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَ افْتَحْ قَلْبِی لِذِکْرِکَ، وَاجْعَلْنِی اَتَّبِعُ کِتابَکَ، وَ اُؤْمِنُ بِرَسُولِکَ، وَ اُوْفِی بِعَهْدِکَ، وَ اَلْبِسْنِی رَحْمَتَکَ، وَ تَقَبَّلْ صَوْمِی، اَللّهُمَّ اِنِّی اَتَقَرَّبُ اِلَیْکَ فِی هذَا الشَّهْرِ الشَّریفِ الْعَظیمِ بِجُودِکَ وَ کَرَمِکَ، وَ اَتَقَرَّبُ اِلَیْکَ بِمَلائِکَتِکَ وَ اَنْبِیائِکَ وَ رُسُلِکَ، وَ اَتَقَرَّبُ اِلَیْکَ بِالْمُسْتَحْفِظِینَ اَوَّلِهِمْ وَ اخِرِهِمْ، وَ اَسْأَلُکَ اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ تَغْفِرَلی ذُنُوْبِی جَمیعاً اَلسّاعَةَ اَلسّاعَةَ اَلسّاعَةَ اللَّیْلَةَ اللَّیْلَةَ.
ص: 171
5. خواندن دعای منقول از رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم :
یا اِلهَ اِبْراهیمَ وَاِلهَ اِسْحاقَ وَیَعْقُوبَ وَالاَْسْباطِ، رَبَّ الْمَلائِکَةِ وَالرُّوحِ، السَّمیعَ الْعَلیمَ الْحَکیمَ الْکَریمَ الْعَلِیَّ الْعَظیمَ، لَکَ صُمْتُ وَعَلی رِزْقِکَ اَفْطَرْتُ، وَاِلی کَنَفِکَ اوَیْتُ، وَاِلَیْکَ اَنَبْتُ وَاِلَیْکَ الْمَصیرُ، وَاَنْتَ الرَّؤُفُ الرَّحیمُ، قَوِّنی عَلَی الصَّلاةِ وَالصِّیامِ وَلا تُخْزِنی یَوْمَ الْقِیامَةِ اِنَّکَ لا تُخْلِفُ الْمیعادَ.
از اعمال مختص شب چهارم ماه رمضان چند چیز است:
1. هشت رکعت نماز، هر دو رکعت با یک سلام، در هر رکعتی حمد یکبار و سوره «إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ» بیست مرتبه
امیر مؤمنان علیه السلام فرمود: هر کس این نماز را در شب چهارم ماه رمضان بخواند خداوند اعمال او را همانند هفت تن از پیامبرانی که رسالت پروردگار را ابلاغ کرده اند بالا می برد.(1)
2. خواندن این دعاء:
اِلهِی ما عَمِلْتُ مِنْ حَسَنَةٍ فَلا حَمْدَلِی فِیهِ، وَ ما ارْتَکَبْتُ مِنْ سُوآءٍ فَلا عُذْرَلِی فِیهِ، اِلهِی اَعُوذُبِکَ اَنْ اَتَّکِلَ عَلی ما لا حَمْدَ لِی فِیهِ، اَوْ اَرْتَکِبَ ما لا عُذْرَ لِی فِیهِ، یا اِلهِی اَسْتَغْفِرُکَ مِمّا تُبْتُ اِلَیْکَ مِنْهُ ثُمَّ عُدْتُ فِیهِ، وَ اَسْتَغْفِرُکَ مِمّا وَعَدْتُکَ مِنْ نَفْسِی ثُمَّ اَخْلَفْتُکَ فِیهِ، وَ اَسْتَغْفِرُکَ مِمّا اَرَدْتُ بِهِ وَجْهَکَ الْکَریمَ فَخالَطَنِی ما لَیْسَ لَکَ رِضاً، وَ اَسْتَغْفِرُکَ لِکُلِّ نِعْمَةٍ بِها عَلَیَّ فَقَوَیْتُ بِها عَلی مَعاصِیکَ، وَ اَسْتَغْفِرُکَ لِکُلِّ ذَنْبٍ اَذْنَبْتُهُ وَ لِکُلِّ خَطِیئَةٍ ارْتَکَبْتُها وَ لِکُلِّ سُوءٍ اَتَیْتُهُ. یا اِلهِی وَ اَسْأَلُکَ اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ تَهَبَ لِی
ص: 172
بِرَحْمَتِکَ کُلَّ ذَنْبٍ فِیما بَیْنِی وَ بَیْنَکَ، وَ اَنْ تَسْتَوهِبَنِی مِنْ خَلْقِکَ وَ تَسْتَنْقِذَنِی مِنْهُمْ، وَ لا تَجْعَلْ حَسَناتِی فِی مَوازِینِ مَنْ ظَلَمْتُهُ وَ اَسَأْتُ اِلَیْهِ، فَاِنَّکَ عَلی ذلِکَ قادِرٌ یا عَزیزُ، وَ کُلُّ ذَنْبٍ اَنَا عَلَیْهِ مُقیمٌ فَانْقُلْنِی عَنْهُ اِلی طاعَتِکَ، یا اِلهی وَ کُلُّ ذَنْبٍ اُریدُ اَنْ اَعْمَلَهُ فَاصْرِفْهُ عَنِّی وَ رُدَّنِی اِلی طاعَتِکَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ، اَللّهُمَّ اِنِّی اَسْأَلُکَ بِاَسْمائِکَ الَّتی لَیْسَ فَوْقَها شَیءٌ، یا اَللّه ُ الرَّحْمانُ الرَّحیمُ، الَّذی لا یَعْلَمُ کُنْهَ ما هُوَ اِلاّ اَنْتَ اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اَنْ تَغْفِرَلِی ما سَلَفَ مِنْ ذُنُوبِی، وَ تَعْصِمَنِی فِیما بَقِیَ مِنْ عُمْرِی، وَ تُعْطِیَنِی جَمیعَ سُؤْلِی فِی دِیْنِی وَ دُنْیایَ وَ آخِرَتِی وَ مَثْوایَ، یا اَرْحَمَ الرّاحِمین.(1)
3. خواندن دعای منقول از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم :
یا رَحْمانَ الدُّنْیا وَالاْخِرَةِ وَرَحیمَهُما، وَیا جَبّارَ الدُّنْیا، وَیا مَالِکَ الْمُلُوکِ، وَیا رازِقَ الْعِبادِ، هذا شَهْرُ التَّوْبَةِ، وَهذا شَهْرُ الثَّوابِ، وَ[هذا] شَهْرُ الرَّجاءِ، وَاَنْتَ السَّمیعُ الْعَلیمُ. اَسْاَلُکَ اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِ مُحَمَّدٍ، وَاَنْ تَجْعَلَنی مِنْ عِبادِکَ الصّالِحینَ، الَّذینَ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلا هُمْ یَحْزَنُونَ، وَاَنْ تَسْتُرَنی بِالسِّتْرِ الَّذی لا یُهْتَکُ، وَتُجَلِّلَنی بِعافِیَتِکَ الَّتی لا تُرامُ، وَتُعْطِیَنی سُؤْلی، وَتُدْخِلَنِی الْجَنَّةَ بِرَحْمَتِکَ، وَ اَنْ لاتَدَعَ لی ذَنْباً اِلاّ غَفَرْتَهُ، وَلا هَمّاً اِلاّ فَرَّجْتَهُ، وَلا کُرْبَةً اِلاّ کَشَفْتَها عَنّی، وَلا حاجَةً اِلاّ قَضَیْتَها بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَالِه، اِنَّکَ اَنْتَ الاَْجَلُّ الاَْعْظَمُ.(2)
برای شب پنجم ماه رمضان اعمال مخصوصی است که از آن جمله است:
1. دو رکعت نماز، در هر رکعت یکبار حمد و پنجاه بار سوره «قل هو اللّه أحد»
ص: 173
بعد از سلام یکصد بار صلوات بر رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم ، امیر مؤمنان علیه السلام فرمود: هر کس این نماز را در شب پنجم ماه رمضان بخواند، همراه من وارد بهشت شود.(1)
2. خواندن این دعاء:
اَللّهُمَّ اِنِّی اَسْاَلُکَ بِاَسْمائِکَ خَیْرِ الاْءسْماءِ الَّتِی تُنْزِلُ بِهَا الشِّفاءَ وَ تَکْشِفُ بِهَا اللاَّءْواءَ اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَ اَنْ تُنْزِلَ عَلَیَّ مِنْکَ عافِیَةً وَ شِفاءً، وَ تَدْفَعَ عَنِّی بِاسْمِکَ کُلَّ سُقْمٍ وَ بَلاءٍ، وَ تَقَبَّلْ صَوْمِی وَ تَجْعَلَنِی فِیمَنْ صامَ وَ قامَ وَ رَضِیْتَ عَمَلَهُ، وَ تَجْعَلَنِی مِمَّنْ صامَتْ جَوارِحُهُ وَ حَفِظَ لِسانَهُ وَ فَرْجَهُ، وَ تَرْزُقَنِی عَمَلاً تَرْضاهُ، وَ تَمُنَّ عَلَیَّ بِالصَّمْتِ وَ السَّکِینَةِ، وَ وَرَعاً یَحْجُزُنی عَنْ مَعْصِیَتِکَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمِینَ.(2)
3. خواندن دعای منقول از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم :
یا صانِعَ کُلِّ مَصْنُوعٍ، وَیا جابِرَ کُلِّ کَسیرٍ، وَیا شاهِدَ کُلِّ نَجْوی، یا رَبّاهُ یا سَیِّداهُ، اَنْتَ النُّورُ فَوْقَ النُّورِ، وَنُورُ کُلِّ نُورٍ، فَیا نُورَ النُّورِ وَ یا نُورَ کُلِّ نُورٍ اَسْاَلُکَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَالِه اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِه، وَاَنْ تَغْفِرَ لی ذُنُوبَ اللَّیْلِ وَذُنُوبَ النَّهارِ، وَذُنُوبَ السِّرِّ وَذُنُوبَ الْعَلانِیَةِ، یا قادِرُ یا مُقْتَدِرُ، یا واحِدُ یا اَحَدُ، یا صَمَدُ یا وَدُودُ، یا غَفُورُ یا رَحیمُ، یا غَفّارَ الذُّنُوبِ، وَیا قابِلَ التَّوْبِ، شَدیدَ الْعِقابِ، ذَا الطَّوْلِ لااِلهَ اِلاّ اَنْتَ، وَحْدَکَ لا شَریکَ لَکَ، تُحْیی وَتُمیتُ، وَتُمیتُ وَتُحْیی وَاَنْتَ الْواحِدُ الْقَهّارُ، صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِ مُحَمَّدٍ، وَاغْفِرْ لی وَارْحَمْنی وَاعْفُ عَنّی، اِنَّکَ اَنْتَ الرَّحْمانُ الرَّحیمُ.(3)
1. خواندن چهار رکعت نماز با دو سلام، در هر رکعت حمد و سوره «تبارک
ص: 174
الّذی بیده الملک» امیر مؤمنان علیه السلام فرمود: هر کس این چهار رکعت را در شب ششم ماه رمضان بخواند همانند کسی است که شب قدر را درک کند.(1)
2. خواندن این دعاء:
اَللّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ وَ اِلَیْکَ الْمُشْتَکی، اَللّهُمَّ اَنْتَ الْواحِدُ الْقَدیمُ، وَ الاْآخِرُ الدّائِمُ، وَ الرَّبُّ الْخالِقُ، وَ الدَّیّانُ یَوْمَ الدِّینِ، تَفْعَلُ ما تَشاءُ بِلا مُغالَبَةٍ، وَ تُعْطِی مَنْ تَشاءُ بِلا مَنٍّ، وَ تَمْنَعُ ما تَشاءُ بِلا ظُلْمٍ، وَ تُداوِلُ الاْءیّامَ بَیْنَ النّاسِ، یَرْکَبُونَ طَبَقاً عَنْ طَبَقٍ، اَسْأَلُکَ یا ذَا الْجَلالِ وَ الاْءکْرامِ، وَ الْعِزَّةِ الَّتِی لا تُرامُ، وَ اَسْأَلُکَ یا اَللّه ُ وَ اَسْأَلُکَ یا رَحْمانُ، اَسْأَلُکَ اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اَنْ تُعَجِّلَ فَرَجَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ فَرَجَنا بِفَرَجِهِمْ، وَ تَقَبَّلْ صَوْمِی، وَ اَسْأَلُکَ خَیْرَ ما اَرْجُو مِنْکَ وَ اَعُوذُبِکَ مِنْ شَرِّ ما اَحْذَرُ، اِنْ اَنْتَ خَذَلْتَ فَبَعْدَ الْحُجَّةِ، وَ اِنْ اَنْتَ عَصَمْتَ فَبِتَمامِ النِّعْمَةِ، یا صاحِبَ مُحَمَّدٍ یَوْمَ حُنَیْنِ، وَ صاحِبَهُ وَ مُؤَیِّدَهُ یَوْمَ بَدْرٍ وَ خَیْبَرَ، وَ الْمَواطِنَ الَّتِی نَصَرْتَ فِیها نَبیِّکَ عَلَیْهِ وَ آلِهِ السَّلامُ، یا مُبیرَ الْجَبّارینَ وَ یا عاصِمَ النَّبیِّینَ، اَسْأَلُکَ وَ اُقْسِمُ عَلَیْکَ بِحَقِّ یس وَ الْقُرْآنِ الْحَکیمِ وَ بِحَقِّ طه وَ سائِرِ الْقُرْآنِ الْعَظیمِ، اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اَنْ تَحْصُرَنِی عَنِ الذُّنُوبِ وَ الْخَطایا، وَ اَنْ تَزِیدَنِی فِی هذَا الشَّهْرِ الْعَظیمِ تَأیِیْداً تَرْبُطُ بِهِ عَلی جاشِی، وَ تَسُدُّ بِهِ عَلی خَلَّتِی، اَللّهُمَّ اِنِّی اَدْرَأُ بِکَ فِی نُحُورِ اَعْدائِی، لا اَجِدُ لی غَیْرَکَ، ها اَنَا بَیْنَ یَدَیْکَ فَاصْنَعْ بِی ما شِئْتَ، لا یُصِیبُنِی اِلاّ ما کَتَبْتَ لِی، اَنْتَ حَسْبِی وَ نِعْمَ الْوَکیلُ.
3. خواندن دعای منقول از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم :
اَللّهُمَّ اَنْتَ السَّمی_عُ الْعَلیمُ، الْواحِدُ الْکَریمُ، وَاَنْتَ الاِْلهُ الصَّمَدُ، رَفَعْتَ
ص: 175
السَّماواتِ بِقُدْرَتِکَ، وَدَحَوْتَ الاَْرْضَ بِعِزَّتِکَ، وَاَنْشَأْتَ السَّحابَ بِوَحْدانِیَّتِکَ وَاَجْرَیْتَ الْبِحارَ بِسُلْطانِکَ، یا مَنْ سَبَّحَتْ لَهُ الْحیتانُ فِی الْبُحُورِ، وَالسِّباعُ فِی الْفَلَواتِ، یا مَنْ لا تَخْفی عَلَیْهِ خافِیَةٌ فِی السَّماواتِ السَّبْعِ وَالاَْرَضینَ السَّبْعِ، یا مَنْ تُسَبِّحُ لَهُ السَّماواتُ السَّبْعُ وَما فیهِنَّ، وَالاَْرَضُونَ السَّبْعُ وَما فیهِنَّ، یا مَنْ لا یَمُوتُ وَلایَبْقی اِلاّ وَجْهُهُ الْجَلیلُ الْجَبّارُ، صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِه، وَاغْفِرْ لی وَارْحَمْنی وَاعْفُ عَنّی، اِنَّکَ اَنْتَ الْغَفُورُ الرَّحیمُ.
1. خواندن چهار رکعت نماز با دو سلام، در هر رکعت بعد از حمد سوره «إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ» سیزده مرتبه. مولای متقیان فرمود: هر کس این نماز را در شب هفتم ماه رمضان بخواند، خداوند در بهشت عدن برای او قصری از طلا بنا کرده، تا ماه رمضان آینده در امن الهی قرار گیرد.(1)
2. غسل کردن به جهت اینکه از شبهای فرد می باشد.
3. خواندن دعای:
یا صَرِیخَ الْمُسْتَصْرِخِینَ، وَیا مُفَرِّجَ کَرْبِ الْمَکْرُوبِینَ، وَیا مُجِیبَ دَعْوَةِ الْمُضْطَرِّینَ، وَیا کاشِفَ الْکَرْبِ الْعَظِیمِ، یا أَرْحَمَ الرّاحِمِینَ، صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَاکْشِفْ کَرْبِی وَهَمِّی وَغَمِّی، فَإِنَّهُ لا یَکْشِفُ ذلِکَ غَیْرُکَ. وَتَقَبَّلْ صَوْمِی وَاقْضِ لِی حَوائِجِی، وَابْعَثْنِی عَلَی الاْءِیمانِ بِکَ، وَالتَّصْدِیقِ بِکِتابِکَ وَرَسُولِکَ، وَحُبِّ الاْءَئِمَّةِ الْمَهْدِیِّینَ، اُولِی الاْءَمْرِ الَّذِینَ أَمَرْتَ بِطاعَتِهِمْ، فَإنِّی قَدْ رَضِیتُ بِهِمْ أئِمَّةً، اللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَأَدْخِلْنِی فِی کُلِّ خَیْرٍ أَدْخَلْتَ فِیهِ مُحَمَّداً وَآلَ مُحَمَّدٍ، وَاجْعَلْنِی مَعَهُمْ فِی الدُّنْیا وَالاْآخِرَةِ وَمِنَ الْمُقَرَّبِینَ، اللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَتَقَبَّلْ صَلاتِی وَصَوْمِی
ص: 176
وَنُسُکِی، فِی هذَا الشَّهْرِ الْمُفْتَرَضِ عَلَیْنا صِیامَهُ، وَارْزُقْنِی فِیهِ مَغْفِرَتَکَ وَرَحْمَتَکَ، یا أَرْحَمَ الرّاحِمِینَ.(1)
4. خواندن دعای منقول از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم :
یا مَنْ کانَ وَیَکُونُ، وَلَیْسَ کَمِثْلِه شَیْءٌ، یا مَنْ یُسَبِّحُ الرَّعْدُ بِحَمْدِه وَالْمَلائِکَةُ مِنْ خیفَتِه، یا مَنْ اِذا دُعِیَ اَجابَ، یا مَنْ اِذَا اسْتُرْحِمَ رَحِمَ، یا مَنْ لا یُدْرِکُ الْواصِفُونَ عَظَمَتَهُ، یا مَنْ لا تُدْرِکُهُ الاَْبْصارُ وَهُوَ یُدْرِکُ الاَْبْصارَ وَهُوَ اللَّطیفُ الْخَبیرُ، یا مَنْ یَری وَلا یُری وَهُوَ بِالْمَنْظَرِ الاَْعْلی، یا مَنْ لا یُعِزُّهُ شَیْءٌ، وَلا یَفُوقُهُ اَحَدٌ، یا مَنْ بِیَدِه نَواصِی الْعِبادِ
اَسْاَلُکَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ عَلَیْکَ، وَحَقِّکَ عَلی مُحَمَّدٍ، اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِ مُحَمَّدٍ، وَاَنْ تَرَحَّمَ عَلی مُحَمَّد وَالِ مُحَمَّدٍ اَفْضَلَ ما صَلَّیْتَ وَبارَکْتَ (وَتَرَحَّمْتَ) عَلی اِبْراهیمَ وَالِ اِبْراهیمَ فِ_ی الْعالَمینَ، اِنَّکَ حَمیدٌ مَجیدٌ (وَاَنْ تَغْفِرَ لی وَتَرْحَمَنی، اِنَّکَ اَنْتَ الاَْجَلُّ الاَْعْظَمُ).(2)
1. خواندن دو رکعت نماز، در هر رکعت بعد از حمد یازده بار سوره «قل هو اللّه أحد» و هزار مرتبه «سبحان اللّه». امیر مؤمنان علیه السلام فرمود:
هر کس این نماز را در شب هشتم ماه رمضان به جا آورد درهای هشتگانه بهشت به رویش باز می شود، از هر دری بخواهد وارد شود.(3)
2. خواندن این دعاء:
اللّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ الصَّلاةَ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَالْغِناءَ مِنَ الْعِیلَةِ،
ص: 177
وَالاْءَمْنَ مِنَ الْخَوْفِ، اللّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ النَّعِیمَ الْمُقِیمَ الَّذِی لا یَحُولُ وَ لا یَزُولُ، یا اَللّهُ یا نُورَ النُّورِ لَکَ التَّسْبِیحُ، سُبْحانَکَ لا إِلهَ إِلاَّ أَنْتَ لَکَ الْکِبْرِیاءُ، سُبْحانَکَ بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ، سُبْحانَ اللّهِ وَبِحَمْدِهِ، مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللّهِ صَلَّی اللّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ. اللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَتَقَبَّلْ صَوْمِی، وَلا تُنَکِّسْ بِرَأْسِی بَیْنَ یَدَیْ مُحَمَّدٍ وَآلِهِ صَلَواتُکَ عَلَیْهِمْ، وَقَدْ بَلَّغُوا وَنَصَحُوا لِی، اللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَابْعَثْنِی عَلَی الاْءِیمانِ بِکَ، وَالتَّصْدِیقِ بِکِتابِکَ وَرَسُولِکَ. اللّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بَرَکَةَ شَهْرِنا هذا، وَلَیْلَتِنا هذِهِ، وَأَسْأَلُکَ مِنْ کُلِّ خَیْرٍ أَنْزَلْتَهُ، أَوْ أَنْتَ مُنْزِلُهُ فِیها، مَغْفِرَةً وَرِضْواناً، وَرِزْقاً واسِعاً، وَابْسُطْ عَلَیَّ وَعَلی عِیالِی وَوَلَدِی وَأَهْلِی وَجَمِیعِ الْمُوءْمِنِینَ وَالْمُوءْمِناتِ، إِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ، اللّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنْ زَوالِ نِعْمَتِکَ، وَأَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ کِتابٍ قَدْ سَبَقَ.(1)
3. خواندن دعای منقول از رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم :
اَللّهُمَّ هذا شَهْرُکَ الَّذی اَمَرْتَ فیهِ عِبادَکَ بِالدُّعاءِ، وَضَمِنْتَ لَهُمُ الاِْجابَةَ، وَقُلْتَ: «وَاِذا سَاَلَکَ عِبادی عَنّی فَاِنّی قَریبٌ اُجیبُ دَعْوَةَ الدّاعِ اِذا دَعانِ» فَاَدْعُوکَ یا مُجیبَ دَعْوَةِ الْمُضْطَرِّ، وَیا کاشِفَ السُّوءِ عَنِ الْمَکْرُوبِ، وَیا جاعِلَ اللَّیْلِ سَکَناً، وَیا مَنْ لایَمُوتُ اغْفِرْ لِمَنْ یَمُوتُ، قَدَّرْتَ وَخَلَقْتَ وَسَوَّیْتَ، فَلَکَ الْحَمْدُ، اَطْعَمْتَ وَسَقَیْتَ وَاوَیْتَ وَرَزَقْتَ، فَلَکَ الْحَمْدُ، اَسْاَلُکَ اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِ مُحَمَّدٍ فِی اللَّیْلِ اِذا یَغْشی، وَفِی النَّهارِ اِذا تَجَلّی، وَفِی الاْخِرَةِ وَالاُْولی، وَاَنْ تَکْفِیَنی ما اَهَمَّنی وَتَغْفِرَ لی، اِنَّکَ اَنْتَ الْغَفُورُ الرَّحیمُ.(2)
ص: 178
1. خواندن شش رکعت نماز با سه سلام در میان نماز مغرب و عشاء در هر رکعت بعد از حمد: هفت بار آیة الکرسی و پنجاه بار صلوات بر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم .
مولای متقیان فرمود: هر کس این نماز را در شب نهم ماه رمضان به جا آورد فرشتگان اعمال او را همانند اعمال صدّیقان، شهیدان و صالحان بالا می برند.
2. خواندن دعای:
اللّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ لا إِلهَ إِلاَّ أَنْتَ رَبِّی وَأَنَا عَبْدُکَ، آمَنْتُ بِکَ مُخْلِصاً لَکَ دِینِی، أَمْسَیْتُ عَلی عَهْدِکَ وَوَعْدِکَ مَا اسْتَطَعْتُ، أَتُوبُ إِلَیْکَ مِنْ سُوءِ عَمَلِی، وَأَسْتَغْفِرُکَ لِذُنُوبِیَ الَّتِی لا یَغْفِرُها إِلاَّ أَنْتَ، صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَتَقَبَّلْ صَوْمِی، وَتَفَضَّلْ عَلَیَّ، وَبَلِّغْنِی انْسِلاخَ هذا الشَّهْرِ.
یا خَیْرَ الْمَوْلی، وَیا مَوْضِعَ کُلِّ شَکْوی، وَیا سامِعَ کُلِّ نَجْوی، وَیا شاهِدَ کُلِّ مَلاَءٍ، وَیا عالِمَ کُلِّ خَفِیَّةٍ، وَیا کاشِفَ ما یَشاءُ مِنْ بَلِیَّةٍ، خَلِیلَ إِبْراهِیمَ وَنَجِیَّ مُوسی، وَمُصْطَفی مُحَمَّدٍ صَلَّی اللّهُ عَلَیْهِمْ. أَدْعُوکَ دُعاءَ مَنِ اشْتَدَّتْ فاقَتُهُ، وَضَعُفَتْ قُوَّتُهُ، وَقَلَّتْ حِیلَتُهُ، دُعاءَ الْغَرِیبِ الْغَرِیقِ الْمُضْطَرِّ الْبائِسِ الْفَقِیرِ، الَّذِی لا یَجِدُ لِکَشْفِ ما هُوَ فِیهِ مِنَ الذُّنُوبِ إِلاَّ أَنْتَ، فَصَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَفَرِّجْ عَنِّی، وَاکْشِفْ ما بِی مِنْ ضُرٍّ، وَتَقَبَّلْ صَوْمِی وَصَلاتِی فِی هذَا الشَّهْرِ الْعَظِیمِ، وَ صَلَّی اللّهُ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِهِ الطّاهِرِینَ.(1)
3. خواندن دعای منقول از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم :
یا سَیِّداهُ یا رَبّاهُ، یا ذَا الْجَلالِ وَالاِْکْرامِ، یا ذَا الْعَرْشِ الَّذی لایَنامُ، وَ یا ذَا الْعِزِّ الَّذی لا یُرامُ، یا قاضِیَ الاُْمُورِ، یا شافِیَ الصُّدُورِ، اجْعَلْ لی مِنْ اَمْری
ص: 179
فَرَجاً وَمَخْرَجاً، وَاقْذِفْ رَجاءَکَ فی قَلْبی حَتّی لا اَرْجُو اَحَداً سِواکَ، تَوَکَّلْتُ عَلَیْکَ سَیِّدی، وَاِلَیْکَ یا مَوْلایَ اَنَبْتُ، وَاِلَیْکَ الْمَصیرُ، اَسْاَلُکَ یا اِلهَ الاْلِهَةِ، وَیا جَبّارَ الْجَبابِرَةِ، وَ یا کَبیرَ الاَْکابِرِ، وَیا مَنْ اِذا تَوَکَّلَ الْعَبْدُ عَلَیْهِ کَفاهُ، وَکانَ حَسْبَهُ وَبالِغَ اَمْرِه، عَلَیْکَ تَوَکَّلْتُ فَاکْفِنی، وَاِلَیْکَ اَنَبْتُ فَارْحَمْنی، وَاِلَیْکَ الْمَصیرُ فَاغْفِرْ لی، وَلا تُسَوِّدْ وَجْهی یَوْمَ تَسْوَدَّ وُجُوهٌ وَتَبْیَضُّ وُجُوهٌ، اِنَّکَ اَنْتَ الْعَزیزُ الْحَکیمُ، صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِه، وَارْحَمْنی وَتَجاوَزْ عَنّی، اِنَّکَ اَنْتَ الْغَفُورُ الرَّحیمُ.(1)
1. خواندن بیست رکعت نماز، که بعد از هر دو رکعت سلام بدهد و در هر رکعت بعد از حمد سی بار سوره «قل هو اللّه أحد» بخواند. امیر مؤمنان علیه السلام فرمود: هر کس این نماز را در شب دهم ماه رمضان بخواند خداوند روزی او را وسعت دهد و از رستگاران باشد.(2)
2. خواندن دعای:
یا خَیْرَ مَنْ سُئِلَ، وَیا أَوْسَعَ مَنْ أَعْطی، وَیا خَیْرَ مُرْتَجی، صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَأَوْسِعْ عَلَیَّ مِنْ فَضْلِکَ، وَافْتَحْ لِی بابَ رِزْقٍ مِنْ عِنْدِکَ، إِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ، وَتَقَبَّلْ صَوْمِی وَتَفَضَّلْ عَلَیَّ.
اللّهُمَّ رَبَّ شَهْرِ رَمَضانَ وَما أَنْزَلْتَ فِیهِ مِنَ الْقُرْآنِ وَالْبَرَکاتِ، أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَأَنْ تَرْزُقَنِی حُبَّ الصَّلاةِ وَالصِّیامِ وَالْحَجِّ وَالْعُمْرَةِ وَصِلَةِ الرَّحِمِ، وَتُحَبِّبَ إِلَیَّ کُلَّ ما أَحْبَبْتَ، وَتُبَغِّضَ إِلَیَّ کُلَّ ما أَبْغَضْتَ. اللّهُمَّ إِنَّکَ تَکَفَّلْتَ بِرِزْقِی وَرِزْقِ کُلِّ دابَّةٍ، یا خَیْرَ مَدْعُوٍّ، وَیا خَیْرَ
ص: 180
مَسْئُولٍ، وَیا خَیْرَ مُرْتَجی، وَأَوْسَعَ مَنْ أَعْطَی، صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَارْزُقْنِی السَّعَةَ وَالدَّعَةَ وَالسَّعادَةَ فِی هذَا الشَّهْرِ الْعَظِیمِ، یا أَرْحَمَ الرّاحِمِینَ.(1)
3. خواندن دعای منقول از رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم :
اَللّهُمَّ یا سَلامُ یا مُؤْمِنُ یا مُهَیْمِنُ، یا جَبّارُ یا مُتَکَبِّرُ، یا اَحَدُ یا صَمَدُ یا واحِدُ یا فَرْدُ، یا غَفُورُ یا رَحیمُ، یا وَدُودُ یا حَلیمُ، مَضی مِنَ الشَّهْرِ الْمُبارَکِ الثُّلُثُ، وَلَسْتُ اَدْری سَیِّدی ما صَنَعْتَ بِحاجَتی، هَلْ غَفَرْتَ لی اَمْ لا؟ فَاِنْ کُنْتَ غَفَرْتَ لی فَطُوبی لی، وَاِنْ لَمْ تَکُنْ غَفَرْتَ لی فَواسَوْاَتاهُ، فَمِنَ الاْنِ سَیِّدی فَاغْفِرْ لی وَارْحَمْنی وَتُبْ عَلَیَّ، وَلا تَخْذُلْن_ی، وَاَقِلْنی عَثْرَتی، وَاسْتُرْنی بِسِتْرِکَ، وَاعْفُ عَنّی بِعَفْوِکَ، وَارْحَمْنی بِرَحْمَتِکَ، وَتَجاوَزْ عَنّی بِقُدْرَتِکَ، اِنَّکَ تَقْضی وَلا یُقْضی عَلَیْکَ، وَاَنْتَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدیرٌ.(2)
1. خواندن دو رکعت نماز، در هر رکعت بعد از حمد سوره «إنّا أعطیناک الکوثر» بیست مرتبه. امیر مؤمنان علیه السلام فرمود:
هر کس این نماز را در شب یازدهم ماه رمضان بخواند گناهی از آن روز برایش باقی نمی ماند، اگر چه شیطان تلاش خود را ادامه دهد.(3)
2. خواندن دعای:
سُبْحانَکَ لا إِلهَ إِلاَّ أَنْتَ الْبارِئُ الْواحِدُ الْقَهّارُ، الَّذِی خَلَقَنِی وَلَمْ أَکُ شَیْئاً بِمَشِیَّتِهِ، وَأَرانِی فِی نَفْسِی وَفِی کُلِّ شَیْءٍ مِنْ مَخْلُوقاتِهِ وَصُنْعِهِ الدَّلائِلَ الْبَیِّنَةَ النَّیِّرَةَ عَلی قُدْرَتِهِ، الَّذِی فَرَضَ الصِّیامَ عَلَیَّ تَعَبُّداً، یُصْلِحُ بِهِ شَأْنِی، وَیَغْسِلُ
ص: 181
عَنِّی أَوْزارِی، وَیُذَکِّرُنِی بِما لَهَوْتُ عَنْهُ مِنْ ذِکْرِهِ، وَیُوجِبُ لِیَ الزُّلْفی بِطاعَةِ أَمْرِهِ. اللّهُمَّ سَیِّدِی أَنْتَ مَوْلایَ إِنْ کُنْتَ جُدْتَ عَلَیَّ بِصالِحٍ فِیما مَضی مِنْهُ ارْتَضَیْتَهُ فَزِدْنِی، وَإِنْ کُنْتُ اقْتَرَفْتُ ما أَسْخَطَکَ فَأَقِلْنِی. اللّهُمَّ مَلِّکْنِی مِنْ نَفْسِی فِی الْهُدی ما أَنْتَ لَهُ أَمْلَکُ، وَقَدِّرْنِی مِنَ الْعُدُولِ بِها إِلی إِرادَتِکَ عَلی ما أَنْتَ عَلَیْهِ أَقْدَرُ، وَکُنْ مُخْتاراً لِعَبْدِکَ ما یُسْعِدُهُ بِطاعَتِکَ، وَتَجَنُّبِهِ الشَّقْوَةَ بِمَعْصِیَتِکَ حَتّی یَفُوزَ فِی الْمَعْصُومِینَ وَیَنْجُو فِی الْمَقْبُولِینَ، وَیُرافِقُ(1) الْفائِزِینَ، الَّذِینَ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلا هُمْ یَحْزَنُونَ، وَصَلَّی اللّهُ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِهِ وَسَلَّمَ تَسْلِیماً کَثِیراً.(2)
3. خواندن دعای:
یا مَنْ یَکْفی کُلَّ مَؤُونَةٍ بِلا مَؤُونَةٍ، یا جَوادُ یا ماجِدُ، یا اَحَدُ یا واحِدُ یا صَمَدُ، یا مَنْ لَمْ یَتَّخِذْ صاحِبَةً وَلا وَلَدا، وَلَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُوا اَحَدٌ، یا مَنْ لَمْ یَلِدْ وَلَمْ یُولَدْ، صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِ مُحَمِّدٍ، وَتَقَبَّلْ صَوْمی وَاَعِنّی عَلَیْهِ، وَعَلی ما بَقِیَ مِنْ شَهْری
اَللّهُمَّ اِنّی اَمْسَیْتُ لا اَمْلِکُ ما اَرْجُو، وَلا اَسْتَطیعُ دَفْعَ ما اُحاذِرُ اِلاّ بِکَ، وَاَمْسَیْتُ مُرْتَهَنا بِعَمَلی، وَاَمْسَی الاَْمْرُ وَالْقَضاءُ بِیَدِکَ، یا رَبِّ، فَلا فَقیرَ اَفْقَرَ مِنِّی، فَصَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِ مُحَمَّدٍ، وَاغْفِرْ لی یا رَبِّ ظُلْمی وَجُرْمی وَجَهْلی، وَجِدّی وَهَزْلی، وَکُلَّ ذَنْبٍ ارْتَکَبْتُهُ، وَبَلِّغْنی وَارْزُقْنی خَیْرَ الدُّنْیا وَالاْخِرَةِ فی هذَا الشَّهْرِ الْعَظیمِ، فی غَیْرِ مَشَقَّةٍ مِنّی، وَلا تُهْلِکْ رُوحی وَجَسَدی فی طَلَبِ ما لَمْ تُقَدِّرْ لی، بِرَحْمَتِکَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ.(3)
ص: 182
4. خواندن دعای منقول از رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم :
اَللّهُمَّ اِنّی اَسْتَأْنِفُ الْعَمَلَ، وَاَرْجُو الْعَفْوَ، وَهذِه اَوَّلُ لَیْلَةٍ مِنْ لَیالی الثُّلُثَیْنِ اَدْعُوکَ بِاَسْمائِکَ الْحُسْنی، وَاَسْتَجیرُ بِکَ مِنْ نارِکَ الَّتی لاتُطْفی، وَاَسْاَلُکَ اَنْ تُقَوِّیَنی عَلی قِیامِه وصِیامِه، وَاَنْ تَغْفِرَ لی وَتَرْحَمَنی، اِنَّکَ لا تُخْلِفُ الْمیعادَ. اَللّهُمَّ بِرَحْمَتِکَ الَّتی وَسِعَتْ کُلَّ شَیْءٍ [ وَبِها] تَتِمُّ الصَّالِحاتُ، وَعَلَیْها اِتَّکَلْتُ، وَاَنْتَ الصَّمَدُ الَّذی لَمْ یَلِدْ وَلَمْ یُولَدْ، وَلَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُوا اَحَدٌ، صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِ مُحَمَّدٍ، وَاغْفِرْ لی (وَاعْفُ عَنّی) وَارْحَمْنی، وَتَجاوَزْ عَنّی، اِنَّکَ اَنْتَ التَّوّابُ الرَّحیمُ.(1)
5. غسل کردن، زیرا از شبهای فرد می باشد.
1. خواندن هشت رکعت نماز، که بعد از هر دو رکعت سلام می دهد و در هر رکعت بعد از حمد سی مرتبه سوره «إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ» را می خواند.
امیر مؤمنان علیه السلام فرمود: هر کس در شب دوازدهم ماه رمضان این نماز را بخواند به او پاداش شاکران را عطا فرماید و در روز قیامت از رستگاران باشد.(2)
2. خواندن دعای:
اَلْحَمْدُللّه ِِ الَّذِی یَجُودُ فَلایَبْخَلُ وَیَحْلُمُ فَلایَعْجَلُ الَّذِی مَنَّ عَلَیَّ مِنْ تَوْحِیدِهِ بِأَعْظَمِ الْمِنَّةِ، وَنَدَبَنِی مِنْ صالِحِ الْعَمَلِ إِلی خَیْرِ الْمَهِنَةِ، وَأَمَرَنِی بِالدُّعاءِ فَدَعَوْتُهُ فَوَجَدْتُهُ غِیاثاً عِنْدَ شَدائِدِی، وَأَدْرَکْتُهُ لَمْ یُبَعِّدْنِی بِالاْءِجابَةِ حِینَ بَعُدَ مَداهُ، وَلا حَرَمَنِی الاِْنْتِیاشَ لَمّا عَمِلْتُ ما لا یَرْضاهُ، أَقالَنِی عَثْرَتِی، وَقَضی لِی حاجَتِی، وَتَدارَکَ قِیامِی، وَعَجَّلَ مَعُونَتِی، فَزادَنِی خُبْرَةً بِقُدْرَتِهِ، وَعِلْماً بِنُفُوذِ
ص: 183
مَشِیَّتِهِ. اللّهُمَّ إِنَّ کُلَّ ما جُدْتَ عَلَیَّ بِهِ بَعْدَ التَّوْحِیدِ دُونَهُ، وَإِنْ کَثُرَ، وَغَیْرُ مُوازٍ لَهُ وَ إِنْ کَبُرَ، لاِءَنَّ جَمِیعَهُ نِعَمُ دارِ الْفَناءِ الْمُرْتَجِعَةُ، وَهُوَ النِّعْمَةُ لِدارِ الْبَقاءِ الَّتِی لَیْسَتْ بِمُنْقَطِعَةٍ، فَیا مَنْ جادَ بِذلِکَ عَلَیَّ مُخْتَصّاً لِی بِرَحْمَتِهِ، وَفِّقْنِی لِلْعَمَلِ بِما یَقْضِی حَقَّ یَدِکَ فِی هِبَتِهِ. اللّهُمَّ بَیِّضْ أَعْمالِی بِنُورِ الْهُدی وَلا تُسَوِّدْها بِتَخْلِیَتِی وَرُکُوبِ الْهَوی، فَأَطْغی فِیمَنْ طَغی، وَاُقارِفُ ما یُسْخِطُکَ بَعْدَ الرِّضا، وَأَنْتَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ، وَصَلَّی اللّهُ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِهِ، وَسَلَّمَ تَسْلِیماً کَثِیراً.
3. خواندن دعای:
اَللّهُمَّ اِنِّی اَسْاَلُکَ بِمَعاقِدِ الْعِزِّ مِنْ عَرْشِکَ، وَمُنْتَهَیَ الرَّحْمَةِ مِنْ کِتابِکَ وَ بِاسْمِکَ الاْءعْظَمِ، وَ کَلِماتِکَ التّامَّةِ الَّتی لا یُجاوِزُهُنَّ بَرٌّ وَ لا فاجِرٌ، فَاِنَّکَ لا تَبِیْدُ وَ لا تَنْفَدُ، اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ، وَ تَقَبَّلَ مِنِّی وَ مِنْ جَمیعِ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِناتِ صِیامَ شَهْرِ رَمَضانَ وَ قِیامَهُ، وَ تَفُکَّ رِقابَنا مِنَ النّارِ، اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْ قَلْبِی بارّاً وَ عَمَلِی سارّاً وَ رِزْقِی دارّاً، وَ حَوْضَ نَبِیِّکَ عَلَیْهِ وَ الِهِ السَّلامُ لِی قَراراً وَ مُسْتَقَرّاً، وَ تُعَجِّلَ فَرَجَ الِ مُحَمَّدٍ فِی عافِیَةٍ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ.(1)
4. خواندن دعای منقول از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم :
اَللّهُمَّ اَنْتَ الْعَزیزُ الْحَکیمُ، وَاَنْتَ الْغَفُورُ الرَّحیمُ، وَاَنْتَ الْعَلِیُّ الْعَظیمُ لَکَ الْحَمْدُ حَمْدا یَبْقی وَلا یَفْنی، وَلَکَ الشُّکْرُ شُکْرا یَبْقی وَلایَفْنی، وَاَنْتَ الْحَیُّ الْحَکیمُ (الْحَلیمُ) الْعَلیمُ، اَسْاَلُکَ بِنُورِ وَجْهِکَ الاَْکْرَمِ وَبِجَلالِکَ الَّذی لا یُرامُ، وَبِعِزِّکَ الَّذی لا یُقْهَرُ اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِه، وَاَنْ تَغْفِرَ لی وَتَرْحَمَنی، اِنَّکَ اَنْتَ الاَْجَلُّ الاَْعْظَمُ.(2)
ص: 184
از امام صادق علیه السلام روایت شده که انجیل در شب دوازدهم ماه رمضان نازل شده است و آن موجب افزونی جایگاه آن شب می باشد.
ولی شیخ مفید در کتاب «التواریخ الشرعیه» نزول انجیل را در روز دوازدهم آن نقل کرده است.
شب سیزدهم اولین شب از لیالی بیض است.
شبهای سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم هر ماه را «لیالی بیض» گویند، زیرا در این سه شب در طول شب مهتاب نورافشانی می کند.(1) این سه روز را نیز «ایّام بیض» گویند و آن به حذف مضاف است یعنی: «ایّام _ لیالی _ بیض».(2)
امام جعفر صادق علیه السلام در این رابطه می فرماید: خداوند به این امّت سه ماه عطا فرموده که به هیچ امّت دیگری عطا نفرموده است:
1) رجب 2) شعبان 3) رمضان.
سپس فرمود: خداوند به این امت سه شب عنایت کرده، که به هیچ امتی عنایت نکرده است: 1) شب سیزدهم 2) شب چهاردهم 3) شب پانزدهم هر ماه.
سپس فرمود: خداوند به این امت سه سوره لطف کرده، که به هیچ امّتی لطف نکرده است: 1) سوره یس 2) سوره تبارک الملک 3) سوره قل هو اللّه أحد.
آنگاه فرمود: هر کس میان این سه را جمع کند، برترین چیزی را که خدا به این امت عطا فرموده جمع کرده است.
پرسیدند: چگونه میان این سه را می توان جمع کرد؟ فرمود: در شب سیزدهم دو رکعت نماز، در هر رکعت بعد از حمد سوره یس، تبارک و قل هو اللّه أحد را بخواند. در شب چهاردهم چهار رکعت، در هر رکعت این سه سوره را بخواند. در شب پانزدهم شش رکعت در هر رکعت این سه سوره را بخواند. پس فضیلت این سه ماه را درک می کند و به جز شرک همه گناهانش آمرزیده می شود.(3)
ص: 185
روی این بیان مهمترین عمل شب سیزدهم رمضان به این قرار است:
1. دو رکعت نماز، در هر رکعت بعد از حمد سوره «یس»، «تبارک الذی بیده الملک» و «قل هو اللّه أحد».
2. خواندن چهار رکعت، با دو سلام، در هر رکعت بعد از حمد بیست و پنج مرتبه سوره «قل هو اللّه أحد».
امیر مؤمنان علیه السلام فرمود: هر کس این نماز را در شب سیزدهم ماه رمضان بخواند چون برق شتابان از صراط عبور کند.(1)
3. خواندن دعای:
سُبْحانَکَ أَیُّهَا الْمَلِکُ الْقَدِیرُ الَّذِی بِیَدِهِ الاْءُمُورُ، وَلا یُعْجِزُهُ ما یُرِیدُ، وَلا یَنْقُصُهُ الْعَطاءُ وَالْمَزِیدُ، اللّهُمَّ إِنْ کانَتْ صَحِیفَتِی مُسْوَدَّةً بِالذُّنُوبِ إِلَیْکَ، فَإنِّی أُعَوِّلُ فِی مَحْوِها فِی هذِهِ اللَّیالِی الْبِیضِ عَلَیْکَ، وَأَرْجُو مِنَ الْغُفْرانِ وَالْعَفْوِ ما هُوَ بِیَدِکَ، فَإنْ جُدْتَ بِهِ عَلَیَّ لَمْ یَنْقُصْکَ وَفُزْتُ، وَإِنْ حَرَمْتَنِیهِ لَمْ یَزِدْکَ وَعَطَبْتُ، اللّهُمَّ فَوَفِّنِی بِما سَبَقَ لِی مِنَ الْحُسْنی شَهادَةَ الإِخْلاصِ بِکَ، وَبِما جُدْتَ بِهِ عَلَیَّ مِنْ ذلِکَ، وَما کُنْتُ لاِءَعْرِفَهُ لَوْ لا تَفَضُّلُکَ، وَأعِذْنِی مِنْ سَخَطِکَ وَأَنِلْنِی بِهِ رِضاکَ وَعِصْمَتَکَ، وَوَفِّقْنِی لاِسْتِینافِ ما یَزْکُو لَدَیْکَ مِنَ الْعَمَلِ، وَجَنِّبْنِی الْهَفَواتِ وَالزَّلَلَ، فَإِنَّکَ تَمْحُو ما تَشاءُ وَتُثْبِتُ وَعِنْدَکَ أُمُّ الْکِتابِ، وَصَلَّی اللّهُ عَلی مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ وَآلِهِ وَسَلَّمَ کَثِیراً.(2)
4. خواندن دعای:
یا اللّهُ یا رَحْمانُ، یا رَبُّ، یا اللّهُ یا مُهَیْمِنُ، یا اللّهُ یا رَبُّ یا مُتَکَبِّرُ، یا اللّهُ یا رَبُّ یا مُتَعالُ، یا اللّهُ یا رَبُّ یا مُعِیدُ،(3) یا اللّهُ یا رَبَّ یا ذَا الطَّوْلِ لا إِلهَ إِلاَّ أَنْتَ،
ص: 186
یا اللّهُ یا رَبُّ یا ذَا الْجَلالِ وَالاْءِکْرامِ، یا اللّهُ یا رَبُّ، یا مَنْ أَظْهَرَ الْجَمِیلَ، وَسَتَرَ الْقَبِیحَ، یا مَنْ لَمْ یُوءَاخِذْ بِالْجَرِیرَةِ، وَلَمْ یَهْتِکِ السِّتْرَ، یا کَرِیمَ الْعَفْوِ، یا حَسَنَ التَّجاوُزِ، یا واسِعَ الْمَغْفِرَةِ، یا باسِطَ الْیَدَیْنِ بِالرَّحْمَةِ. یا خَلِیلَ إِبْراهِیمَ، وَنَجِیَّ مُوسی، وَمُصْطَفی مُحَمَّدٍ، صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِهِ، وَأَعْتِقْنِی مِنَ النّارِ فِی هذَا الشَّهْرِ الْعَظِیمِ، وَلا تَجْعَلْهُ آخِرَ شَهْرِ رَمَضانَ صُمْتُهُ لَکَ، یا أَرْحَمَ الرّاحِمِینَ.(1)
و حاجتت را بخواه و مطمئن باش که برآورده می شود.
5. خواندن دعای منقول از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم :
یا جَبّارَ السَّماواتِ وَجَبّارَ الاَْرَضینَ، وَ یا مَنْ لَهُ مَلَکُوتُ السَّماواتِ وَ مَلَکُوتُ الاَْرَضینَ، غَفّارَ الذُّنُوبِ، الْغَفُورُ الرَّحیمُ السَّمیعُ الْعَلیمُ الْعَزیزُ الْحَکیمُ، الصَّمَدُ الْفَرْدُ (الَّذی) لا شَبیهَ لَکَ (وَلا وَلِیَّ لَکَ) اَنْتَ الْعَلِیُّ الاَْعْلی وَالْقَدیرُ الْقادِرُ. اَنْتَ التَّوّابُ الرَّحیمُ، اَسْاَلُکَ اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِه، وَاَنْ تَغْفِرَ لی وَتَرْحَمَنی، اِنَّکَ اَنْتَ اَرْحَمُ الرّاحِمینَ.(2)
6. غسل که از شبهای فرد می باشد.
امشب دومین شب از شبهای بیض است و مهمترین عمل آن عبارت است از:
1. چهار رکعت نماز، با دو سلام، در هر رکعت بعد از حمد سوره «یس» و سوره «تبارک الذی بیده الملک» و سوره «قل هو اللّه أحد» هر کدام یکبار، چنانکه در اعمال شب سیزدهم گفته شد.
2. خواندن شش رکعت نماز، بعد از دو رکعت سلام دهد و در هر رکعت بعد از حمد سی مرتبه سوره «اذا زلزلت الارض» را بخواند.
امیر مؤمنان علیه السلام فرمود: هر کس این نماز را در شب چهاردهم ماه رمضان
ص: 187
بخواند خداوند سکرات مرگ و سؤال نکیر و منکر را بر وی آسان گرداند.(1) 3. خواندن دعای:
سُبْحانَ مَنْ یَجُودُ عَلَیَّ بِرَحْمَتِهِ فَیُوَسِّعُها بِمَشِیَّتِهِ، ثُمَّ یُقَصِّرُها إِلی نِعَمِهِ وَأَیادِیهِ، وَلِیُبَیِّنَ فِیها لِلنّاظِرِینَ أَثَرَ صَنِیعِهِ، وَلِلْمُتَأمِّلِینَ دَقائِقَ حِکْمَتِهِ. أَشْهَدُ أَنْ لا إِلهَ إِلاَّ اللّهُ وَحْدَهُ لا شَرِیکَ لَهُ، مُتَفَرِّداً بِخَلْقِهِ بِغَیْرِ مُعِینٍ، وَ جاعِلاً جَمِیعَ أَفْعالِهِ واحِداً بِلا ظَهِیرٍ، عَرَفَتْهُ الْقُلُوبُ بِضَمائِرِها وَالاْءَفْکارُ بِخَواطِرِها، وَالنُّفُوسُ بِسَرائِرِها، وَطَلِبَتْهُ التَّحْصِیلاتُ فَفاتَها، وَ اعْتَرَضَتْهُ الْمَعْقُولاتُ فَأَطاعَها، فَهُوَ الْقَرِیبُ السَّمِیعُ، وَالْحاضِرُ الْمُرْتَفِعُ.
اللّهُمَّ هذِهِ أَضْوَءُ وَأَنْوَرُ لَیْلَةٍ مِنْ شَهْرِکَ، وَأَزْیَنُها وَأَحْصاها بِضَوْءِ بَدْرِکَ، بَسَطَتْ فِیها لَوامِعُهُ، وَارْتَعَجَتْ فِی أَرْضِکَ شُعاعُهُ، وَهِیَ لَیْلَةُ سَبْعِینَ مَضَیا مِنَ الصِّیامِ وَأَوَّلُ سَبْعِینَ بَقِیا مِنْ عَدَدِ الاْءَیّامِ، اللّهُمَّ فَوَسِّعْ لِی فِیها نُورَ عَفْوِکَ، وَابْسُطْهُ وَامْحَصْ عَنِّی ظُلَمَ سَخَطِکَ وَاقْبِضْهُ. اللّهُمَّ إِنَّ جُودَکَ وَنِعْمَتَکَ یُصْلِحانِ رَجائِی، وَإِنَّ صِیانَتَکَ وَمُخاصَّتَکَ یَکْشِفانِ بالِی، وَما أَنْتَ بِضُرِّی مُنْتَفِعٌ، فَأَتَّهِمُکَ بِالتَّوَفُّرِ عَلی مَنْفَعَتِکَ، وَلا بِما یَنْفَعُنِی مَضْرُورٌ فَأَسْتَحْیِیکَ مِنْ اِلْتِماسِ مَضَرَّتِکَ، فَکَیْفَ یَبْخَلُ مَنْ لا حاجَةَ بِهِ إِلی عَفْوِ مَعْبُودٍ عَلی عَبْدِهِ، مُضْطَرٍّ إِلی عَفْوِهِ، أَمْ کَیْفَ یَسْمَحُ وَقَدْ جادَلَهُ بِهِدایَتِهِ أَنْ یُخَلّیَهُ وَیَقْحَمُ سُبُلَ ضَلالَتِهِ، کَلاَّ إِنَّکَ الاْءَکْرَمُ یا مَوْلایَ مِنْ ذاکَ وَأَرْأَفُ وَأَحْنی وَأَعْطَفُ. اللّهُمَّ اطْوِ هذِهِ اللَّیْلَةَ بِعَمَلٍ لِی صالِحٍ تَرْضی مَطاوِیَهُ، وَیُبَهِّجُنِی فِی آخِرَتِی بِمَناشِرِهِ، وَأَمْضاها بِالْعَفْوِ عَنِّی فِی أَوَّلِ الشَّهْرِ وَآخِرِهِ یا أَرْحَمَ الرّاحِمِینَ، یا رَحْمانُ یا رَحِیمُ، وَصَلَّی اللّهُ عَلی مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ وَآلِهِ وَسَلَّمَ کَثِیراً.(2)
ص: 188
4. خواندن دعای:
یا اللّهُ یا رَحْمنُ یا رَحِیمُ، یا عَلِیمُ یا حَیُّ یا قَیُّومُ، اللّهُمَّ إِنِّی لا أَسْأَلُکَ بِعَمَلِی شَیْئاً، إِنِّی مِنْ عَمَلِی خائِفٌ، إِنِّما أَسْأَلُکَ بِرَحْمَتِکَ ما أَسْأَلُکَ، فَصَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِهِ، وَهَبْ لِی مِنْ طاعَتِکَ ما یُرْضِیکَ عَنِّی، وَتَقَبَّلْ صَوْمِی وَتَفَضَّلْ عَلَیَّ بِرَحْمَتِکَ، وَارْحَمْنِی بِرَحْمَتِکَ. اللّهُمَّ إِنِّی أَدْعُوکَ وَأَسْأَلُکَ بِأَسْمائِکَ الْحُسْنی، وَبِاسْمِکَ الْعَظِیمِ، وَوَجْهِکَ الْکَرِیمِ، وَرُوحِکَ الْقُدُّوسِ، وَکَلامِکَ الطَّیِّبِ، وَمُلْکِکَ الدّائِمِ الْعَظِیمِ، وَسُلْطانِکَ الْمُنِیرُ، وَقُرْآنِکَ الْحَکِیمِ، وَعَطائِکَ الْجَلِیلِ الْجَزِیلِ، وَبِاسْمِکَ الَّذِی إِذا دُعِیتَ بِهِ أَجَبْتَ، وَإِذا سُئِلْتَ بِهِ أَعْطَیْتَ، أَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَأَنْ تُعْتِقَنِی مِنَ النّارِ فِی هذَا الشَّهْرِ الْمُبارَکِ، فَإنِّی فَقِیرٌ مِسْکِینٌ إِلی رَحْمَتِکَ، یا أَرْحَمَ الرّاحِمِینَ.(1)
5. خواندن دعای:
یا أوَّلَ الاْءوّلینَ، وَ یا وَلِیَّ الاْءَوْلِیاءِ، وَجَبّارَ الْجَبابِرَةِ، أَنْتَ خَلَقْتَنِی وَلَمْ أَکُ شَیْئاً، وَأَنْتَ أَمَرْتَنِی بِالطّاعَةِ فَأَطَعْتُ سَیِّدِی جُهْدِی، فَإنْ کُنْتُ تَوانَیْتُ أَوْ أَخْطَأْتُ أَوْ نَسِیتُ فَتَفَضَّلْ عَلَیَّ سَیِّدِی، وَلا تَقْطَعْ رَجائِی، فَامْنُنْ عَلَیَّ بِالْجَنَّةِ، وَاجْمَعْ بَیْنِی وَبَیْنَ نَبِیِّ الرَّحْمَةِ، مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللّهِ صَلَّی اللّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ، وَاغْفِرْ لِی إِنَّکَ أَنْتَ التَّوّابُ الرَّحِیمُ.(2)
امشب شب میلاد امام حسن مجتبی علیه السلام ، شب زیارتی حضرت سیدالشّهداء علیه السلام و سومین شب از لیالی بیض می باشد و اعمال فراوانی دارد که از آن جمله است:
ص: 189
1. شش رکعت نماز، با سه سلام، در هر رکعت بعد از حمد سوره های: «یس»، «تبارک الّذی بیده الملک» و «قل هو اللّه أحد» هر کدام یکبار، چنانکه در اعمال شب سیزدهم مشروحا گفته شد.
2. غسل که مستحب مؤکّد است و بر استحباب آن در شب نیمه رمضان ابن زهره(1) و ابن حمزه(2) ادعای اجماع کرده اند.
3. صد رکعت نماز، هر دو رکعت به یک سلام، در هر رکعت بعد از حمد ده مرتبه سوره «قل هو اللّه أحد»، که جمعا هزار بار می شود.
امیر مؤمنان علیه السلام فرمود:
هر کس در شب نیمه ماه رمضان این نماز را بخواند خداوند منّان ده فرشته را می فرستد تا او را از شرّ دشمنانش از انس و جن نگه دارند و به هنگام مرگش سی فرشته را می فرستد تا او را از آتش دوزخ ایمن سازند.(3)
4. خواندن چهار رکعت نماز با دو سلام، که در رکعت اول و دوم بعد از حمد یکصد مرتبه سوره «قل هو اللّه أحد» و در رکعت سوم و چهارم پنچاه مرتبه «قل هو اللّه أحد». مولای متقیان فرمود: هر کس این نماز را در شب نیمه رمضان بخواند، خداوند گناهانش را می آمرزد، اگرچه به تعداد کف دریاها، شن صحراها، ستارگان آسمان ها و برگ درختان باشد، در کمتر از چشم بر هم زدن، با دیگر عنایات و الطافی که در نزد پروردگار است.(4)
5. خواندن دعای:
سُبْحانَ مُقَلِّبِ اللَّیْلِ وَالنَّهارِ، وَخالِقِ الاْءَزْمِنَةِ وَالاْءَعْصارِ، الْمُجْرِی عَلی مَشِیَّتِهِ الاْءَقْدارُ، الَّذِی لا بَقاءَ لِشَیْءٍ سِواهُ، وَکُلُّ شَیْءٍ یَعْتَوِرُهُ الْفَناءُ غَیْرُهُ، فَهُوَ الْحَیُّ الْباقِی الدّائِمُ، تَبارَکَ اللّهُ رَبُّ الْعالَمِینَ.
ص: 190
اللّهُمَّ قَدِ انْتَصَفَ شَهْرُ الصِّیامِ بِما مَضی مِنْ أَیّامِهِ، وَانْجَذَبَ إِلی تَمامِهِ وَاخْتِتامِهِ، وَما لِی عُدَّةٌ أَعْتَدُّ بِها، وَلا أَعْمالٌ مِنَ الصّالِحاتِ أُعَوِّلُ عَلَیْها، سِوی إِیْمانِی بِکَ وَرَجائِی لَکَ، فَأَمّا رَجائِی فَیُکَدِّرُهُ عَلَیَّ صَفْوَةُ الْخَوْفِ مِنْکَ، وَأَمّا إِیمانِی فَلا یَضِیعُ عِنْدَکَ وَهُوَ بِتَوْفِیقِکَ.
اللّهُمَّ فَلَکَ الْحَمْدُ حِینَ لَمْ تُفَکِّکْ یَدِی عِنْدَ التَّماسُکِ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقی، وَلَمْ تُشْقِنِی بِمُفارَقَتِها فِیمَنِ اعْتَوَرَهُ الشِّقاءُ.
اللّهُمَّ فَأَنْصِفْنِی مِنْ شَهَواتِی، فَإِلَیْکَ مِنْهَا الشَّکْوی وَمِنْکَ عَلَیْها اُوءَمِّلُ الْعَدْوی، فَإِنَّکَ تَشاءُ وَتَقْدِرُ، وَأَشاءُ وَلا أَقْدِرُ، وَلَسْتَ إِلهِی وَسَیِّدِی مَحْجُوجاً، وَلکِنْ مَسْؤولاً تُرْجی، وَمَخُوفاً یُتَّقی، تُحْصِی وَنَنْسی، وَبِیَدِکَ حُلْوُ وَمُرُّ الْقَضاءِ. اللّهُمَّ فَأَذِقْنِی حَلاوَةَ عَفْوِکَ، وَلا تُجَرِّعْنِی غُصَصَ سَخَطِکَ، وَصَلَّی اللّهُ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِهِ الطّاهِرِینَ، یا أَرْحَمَ الرّاحِمِینَ.(1)
6. خواندن دعای:
یا مَنْ اَظْهَرَ الْجَمیلَ، وَسَتَرَ الْقَبی_حَ، یا مَنْ لَمْ یَهْتِکِ السِّتْرَ، وَلَمْ یُؤاخِذْ بِالْجَریرَةِ، یا عَظیمَ الْعَفْوِ، یا حَسَنَ التَّجاوُزِ، یا واسِعَ الْمَغْفِرَةِ یا باسِطَ الْیَدَیْنِ بِالرَّحْمَةِ، یا صاحِبَ کُلِّ نَجْوی، وَمُنْتَهی کُلِّ شَکْوی، یا مُقیلَ الْعَثَراتِ، یا کَریمَ الصَّفْحِ، یا عَظیمَ الْمَنِّ، یا مُبْتَدِءً بِالنِّعَمِ قَبْلَ اسْتِحْقاقِها، یا رَبّاهُ یا سَیِّداهُ، یا اَمَلاهُ، یا غایَةَ رَغْبَتاهُ، اَسْاَلُکَ اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ، وَ اَنْ لا تُشَوِّهَ خَلْقی بِالنّارِ.(2)
پس حوائج خود را بخواه که برآورده می شود انشاء اللّه و بگو:
اَللّهُمَّ یا مُفَرِّجَ کُلِّ هَمٍّ، وَ یا مُنَفِّسَ کُلِّ کَرْبٍ وَ یا صاحِبَ کُلِّ وَحِیْدٍ، وَ یا
ص: 191
کاشِفَ ضُرِّ اَیُّوبَ وَ یا سامِعَ صَوْتِ یُونُسَ الْمَکْرُوبِ، وَ فالِقَ الْبَحْرِ لِمُوسی وَ بَنِی اِسْرائِیلَ وَ مُنْجِیَ مُوسی وَ مَنْ مَعَهُ اَجْمَعینَ، اَسْاَلُکَ اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَ اَنْ تُیَسِّرَ لِی فِی هذَا الشَّهْرِ الْعَظیمِ الَّذِی تُعْتِقُ فِیهِ الرِّقابَ وَ تَغْفِرُ فِیهِ الذُّنُوبَ ما اَخافُ عُسْرَهُ، وَ تُسَهِّلَ لِی ما اَخافُ حُزُونَتَهُ، یا غِیاثِی عِنْدَ کُرْبَتِی وَ یا صاحِبِی عِنْدَ شِدَّتِی یا عِصْمَةَ الْخائِفِ الْمُسْتَجیرِ، یا رازِقَ الْبائِسِ الْفَقیرِ، یا مُغِیثَ الْمَقْهُورِ الضَّریرِ، یا مُطْلِقَ الْکَبَلِ عَنِ الاْءسِیرِ، یا مُخَلِّصَ الْمَسْجُونِ الْمَکْرُوبِ، اَسْاَلُکَ اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَ تَجْعَلَ لِی مِنْ جَمیعِ اُمُورِی فَرَجاً وَ مَخْرَجاً، وَ یُسْراً عاجِلاً یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ.
7. خواندن دعای:
الحَنّانُ اَنْتَ سَیِّدیَ، الْمَنّانُ اَنْتَ مَوْلایَ، الْکَریمُ اَنْتَ سَیِّدیَ، الْعَفُوُّ اَنْتَ مَوْلایَ، الْحَلیمُ اَنْتَ سَیِّدیَ، الْوَهّابُ اَنْتَ مَوْلایَ، الْعَزیزُ اَنْتَ سَیِّدیَ، الْقَریبُ اَنْتَ مَوْلایَ، الْواحِدُ اَنْتَ سَیِّدیَ، الْقاهِرُ اَنْتَ مَوْلایَ، الصَّمَدُ اَنْتَ سَیِّدی، الْعَزیزُ اَنْتَ مَوْلایَ، صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِه، وَاغْفِرْ لی، وَارْحَمْنی، وَتَجاوَزْ عَنّی اِنَّکَ اَنْتَ الاَْجَلُّ الاَْعْظَمُ.(1)
8. زیارت حضرت سید الشهداء علیه السلام که پاداش فراوان دارد و گوشه ای از پاداش آن را در ضمن اعمال شب اول رمضان نقل کردیم.(2)
9. خواندن ده رکعت نماز در شب نیمه ماه رمضان در حرم حضرت سیّدالشهداء علیه السلام .
امام صادق علیه السلام فرمود: هر کس در شب نیمه ماه رمضان در نزد قبر حضرت سیدالشهداء علیه السلام علاوه بر نماز شب، بعد از نماز عشاء ده رکعت نماز بخواند و در
ص: 192
هر رکعت بعد از حمد ده مرتبه سوره «قل هو اللّه أحد» را بخواند، و از آتش به خدا پناه ببرد، خداوند او را از آتش جهنم آزاد نماید و از دنیا نمی رود جز اینکه فرشتگان را در خواب ببیند که او را به بهشت بشارت داده، و از آتش جهنم امان بدهند.(1)
10. شایسته است در شب نیمه رمضان زیارت کریم اهلبیت حضرت امام حسن مجتبی علیه السلام از نزدیک و یا دور.
1. خواندن دوازده رکعت نماز، هر دو رکعت به یک سلام، در هر رکعت بعد از حمد سوره «الهیکم التکاثر» دوازده مرتبه، که روز قیامت سیراب از قبر بیرون آید، به یکتایی خدا ندا سر می دهد، پس بدون حساب وارد بهشت شود.(2)
2. خواندن دعای:
اللّهُمَّ سُبْحانَکَ لا إِلهَ إِلاَّ أَنْتَ، تُعْبَدُ بِتَوْفِیقِکَ، وَتُجْحَدُ بِخِذْلانِکَ، أَرَیْتَ عِبَرَکَ وَظَهَرَتْ غِیَرُکَ، وَبَقِیَتْ آثارُ الْماضِینَ عِظَةً لِلْباقِینَ، وَالشَّهَواتُ غالِبَةٌ، وَاللَّذّاتُ مُجاذِبَةٌ، نَعْتَرِضُ أَمْرَکَ وَنَهْیَکَ بِسُوءِ الاْءخْتِیارِ، وَالْعَمی عَنِ الاْءسْتِبْصارِ، وَنَمِیلُ عَنِ الرَّشادِ، وَنُنافِرُ طُرُقَ السَّدادِ.
فَلَوْ عَجَّلْتَ لاَنْتَقَمْتَ، وَما ظَلَمْتَ، لکِنَّکَ تُمْهِلُ عَوْداً عَلی یَدِکَ بِالاْءِحْسانِ، وَتُنْظِرُ تَغَمُّداً لِلرَّأْفَةِ وَالاْءمْتِنانِ.
فَکَمْ مِمَّنْ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِ وَمَکَّنْتَهُ أَنْ یَتُوبَ کُفْرَ الْحُوبِ، وَأَرْشَدْتَهُ الطَّرِیقَ بَعْدَ أَنْ تَوَغَّلَ فِی الْمَضِیقِ، فَکانَ ضالاًّ لَوْلا هِدایَتُکَ، وَطائِحاً حَتّی تَخَلَّصَتْهُ دَلائِلُکَ، وَکَمْ مِمَّنْ وَسَّعْتَ لَهُ فَطَغی، وَراخَیْتَ لَهُ فَاسْتَشْری، فَأَخَذْتَهُ أَخْذَةَ
ص: 193
الاْءنْتِقامِ، وَجَذَذْتَهُ جُذاذَ الصِّرامِ. اللّهُمَّ فَاجْعَلْنِی فِی هذِهِ اللَّیْلَةِ مِمَّنْ رَضِیتَ عَمَلَهُ، وَغَفَرْتَ زَلَلَهُ، وَرَحِمْتَ غَفْلَتَهُ، وَأَخَذْتَ إِلی طاعَتِکَ ناصِیَتَهُ، وَجَعَلْتَ إِلی جَنَّتِکَ أَوْبَتَهُ، وَإِلی جِوارِکَ رَجْعَتَهُ، وَصَلَّی اللّهُ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِهِ وَسَلَّمَ، یا أَرْحَمَ الرّاحِمِینَ.(1)
3. خواندن دعای:
اللّهُمَّ أَنْتَ إِلهِی، وَلِیَ إِلَیْکَ حاجَةٌ وَبِیَ إِلَیْکَ فاقَةٌ، وَلا أَجِدُ إِلَیْکَ شافِعاً وَلا مُتَقَرِّباً أَوْجَهَ فِی نَفْسِی، وَلا أَعْظَمَ رَجاءً عِنْدِی مِنْکَ، وَقَدْ نَصَبْتُ یَدِی إِلَیْکَ فِی تَعْظِیمِ ذِکْرِکَ وَتَفْخِیمِ أَسْمائِکَ.
وَإِنِّی أُقَدِّمُ إِلَیْکَ بَیْنَ یَدَیْ حَوائِجِی بَعْدَ ذِکْرِی نَعْماکَ عَلَیَّ بِإقْرارِی لَکَ، وَمَدْحِی إِیّاکَ، وَثَنائِی عَلَیْکَ، وَتَقْدِیسِی مَجْدَکَ، وَتَسْبِیحِی قُدْسَکَ.
الْحَمْدُ لَکَ بِما أَوْجَبْتَ عَلَیَّ مِنْ شُکْرِکَ، وَعَرَّفْتَنِی مِنْ نَعْمائِکَ، وَأَلْبَسْتَنِی مِنْ عافِیَتِکَ، وَأَفْضَلْتَ عَلَیَّ مِنْ جَزِیلِ عَطِیَّتِکَ.
فَإِنَّکَ قُلْتَ سَیِّدِی: «لَئِنْ شَکَرْتُمْ لاَءَزِیدَنَّکُمْ وَلَئِنْ کَفَرْتُمْ إِنَّ عَذابِی لَشَدِیدٌ»(2)، وَقَوْلُکَ صِدْقٌ وَوَعْدُکَ حَقٌّ، وَقُلْتَ سَیِّدِی: «وَ إِنْ تَعُدُّوا نِعْمَةَ اللّه ِ لا تُحْصُوها»(3)، وَقُلْتَ: «ادْعُوا رَبَّکُمْ تَضَرُّعاً وَخُفْیَةً»(4)، وَ قُلْتَ: «ادْعُوهُ خَوْفاً وَطَمَعاً إِنَّ رَحْمَتَ اللّه ِ قَرِیبٌ مِنَ الْمُحْسِنِینَ»(5).
اللّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ قَلِیلاً مِنْ کَثِیرٍ مَعَ حاجَةٍ بِی إِلَیْهِ عَظِیمَةٌ، وَغِناکَ عَنْهُ قَدِیمٌ، وَهُوَ عِنْدِی کَثِیرٌ، وَهُوَ عَلَیْکَ سَهْلٌ یَسِیرٌ.
ص: 194
اللّهُمَّ إِنَّ عَفْوَکَ عَنْ ذَنْبِی، وَتَجاوُزَکَ عَنْ خَطِیئَتِی، وَصَفْحَکَ عَنْ ظُلْمِی، وَسِتْرَکَ عَلی قَبِیحِ عَمَلِی، وَحِلْمَکَ عَنْ کَثِیرِ جُرْمِی، عِنْدَ ما کانَ مِنْ خَطَأی وَعَمْدِی، أَطْمَعَنِی فِی أَنْ أَسْأَلَکَ ما لا أَسْتَوْجِبُهُ مِنْکَ.
فَصِرْتُ أَدْعُوکَ آمِناً وَأَسْأَلُکَ مُسْتَأْنِساً، لا خائِفاً وَلا وَجِلاً، مُدِلاًّ عَلَیْکَ فِیما قَصَدْتُ فِیهِ إِلَیْکَ، فَإنْ أَبْطَأَ عَنِّی عَتَبْتُ بِجَهْلِی عَلَیْکَ، وَلَعَلَّ الَّذِی أَبْطَأَ عَنِّی هُوَ خَیْرٌ لِی، لِعِلْمِکَ بِعاقِبَةِ الاْءُمُورِ.
فَلَمْ أَرَ مَوْلیً کَرِیماً أَصْبَرَ عَلی عَبْدٍ لَئِیمٍ مِنْکَ عَلَیَّ، یا رَبِّ إِنَّکَ تَدْعُونِی فَأُوَلِّی عَنْکَ، وَتَتَحَبَّبُ إِلَیَّ فَأَتَبَغَّضُ إِلَیْکَ، وَتَتَوَدَّدُ إِلَیَّ فَلا أَقْبَلُ مِنْکَ، کَأَنَّ لِیَ التَّطَوُّلَ عَلَیْکَ. ثُمَّ لا یَمْنَعُکَ ذلِکَ مِنَ الرَّحْمَةِ بِی وَالاْءِحْسانِ إِلَیَّ، وَالتَّفَضُّلِ عَلَیَّ بِجُودِکَ وَکَرَمِکَ، فَصَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِهِ، وَارْحَمْ عَبْدَکَ الْجاهِلَ، وَعُدْ عَلَیْهِ بِفَضْلِ إِحْسانِکَ وَجُودِکَ، إِنَّکَ جَوادٌ کَرِیمٌ.(1)
4. خواندن دعای منقول از رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم :
یا اَللّه ُ یا رَحْمانُ یا رَحیمُ یا غَفُورُ یا رَؤُوفُ یا جَبّارُ (یا حَنّانُ) یا عَلِیُّ هرکدام هفت مرتبه. صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِه، وَاغْفِرْ لی اِنَّکَ اَنْتَ الْغَفُورُ الرَّحیمُ.(2)
شب بسیار شریفی است و حوادث مهم فراوانی در آن رخ داده، از جمله:
1) بعثت رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم در سال دوازدهم بعثت.
2) جنگ بدر به فرماندهی رسول اکرم در سال دوم هجری.
3) شرفیابی حسن بن مثله جمکرانی به محضر حضرت بقیة اللّه و مأموریّت یافتنش به تأسیس مسجد مقدس جمکران، در سال 393 هجری.
ص: 195
برای شب هفدهم ماه رمضان اعمال فراوانی است، از جمله:
1. خواندن دو رکعت نماز، در رکعت اوّل بعد از حمد هر سوره ای که خواهد بخواند، و در رکعت دوم بعد از حمد سوره «توحید» یکصد بار و «لا اله الاّ اللّه» یکصد بار. خداوند پاداش هزار حج، هزار عمره و هزار غزوه به او عنایت کند.(1)
2. غسل براساس روایات مستفیضه(2) از جمله نامه امام رضا علیه السلام به مأمون.(3)
3. خواندن دعای:
سُبْحانَ الْعَزِیزِ بِقُدْرَتِهِ، الْمالِکِ بِغَلَبَتِهِ، الَّذِی لا یَخْرُجُ شَیْءٌ عَنْ قَبْضَتِهِ، وَلا أَمْرَ إِلاَّ بِیَدِهِ، الَّذِی یَجُودُ مُبْتَدِئاً وَمَسْئُولاً وَیُنْعِمُ مُعِیداً، هُوَ الْحَمِیدُ الْمَجِیدُ، نَحْمَدُهُ بِتَوْفِیقِهِ، فَنِعَمُهُ بِذلِکَ جُدَدٌ لا تُحْصی، وَنُمَجِّدُهُ بِالائِهِ وَبِدِلالاتِهِ فَأَیادِیهِ لا تُکافَأ، وَالْحَمْدُ لِلّهِ الَّذِی یَمْلِکُ الْمالِکِینَ، وَیُعِزُّ الاْءَعِزّاءَ، وَیُذِلُّ الاْءَذَلِّینَ.
اللّهُمَّ إِنَّ هذِهِ اللَّیْلَةَ لَیْلَةُ سَبْعَ عَشَرَةَ، عَشْرٌ وَهِیَ أَوَّلُ عُقُودِ الاْءَعْدادِ، وَسَبْعٌ وَ هِیَ شَرِیفَةُ الاْآحادِ، لاحِقَةٌ بِنَعْتِ سابِقِهِ، وَیْلٌ لِمَنْ أَمْضاهُنَّ بِغَیْرِ حَقٍّ لَکَ یا مَوْلاهُ قَضاکَ، وَلا بِقُرْبٍ إِلَیْکَ أَرْضاکَ، وَأَنَا أَحَدُ أَهْلِ الْوَیْلِ، صَدَّتْنِی عَنْکَ بِطْنَةُ الْمَآکِلِ وَالْمَشارِبِ، وَغَرَّنِی بِکَ أَمْرُ الْمَسارِبِ وَسَعَةُ الْمَذاهِبِ، وَاجْتَذَبَتْنِی إِلی لَذّاتِها سِنَتِی، وَرَکِبْتُ الْوَطیئَةَ اللَّذِیذَةَ مِنْ غَفْلَتِی. فَاطْرُدْ عَنِّی الإغْتِرارَ، وَأَنْقِذْنِی وَ انِفْ بِی عَلَی الاْسْتِبْصارِ، وَاحْفَظْنِی مِنْ یَدِ الْغَفْلَةِ وَسَلِّمْنِی إِلَی الْیَقْظَةِ، بِسَعادَةٍ مِنْکَ تُمْضِیها وَتَقْضِیها لِی، وَتُبَیِّضُ وَجْهِی لَدَیْکَ، وَتُزْلِفُنِی عِنْدَکَ، یا أَرْحَمَ الرّاحِمِینَ، وَصَلَّی اللّهُ عَلی مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ وَآلِهِ وَسَلَّمَ.(4)
ص: 196
4. خواندن دعای:
یا صاحِبَ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللّه ُ عَلَیْهِ وَالِه یَوْمَ حُنَیْنٍ، وَیا مُبیرَ الْجَبّارینَ، وَیا عاصِمَ النَّبِیّینَ، اَسْاَلُکَ بِ_ «یس وَالْقُرْانِ الْحَکیمِ» وَبِ_ «طه» وَسائِرِ الْقُرْانِ الْعَظیمِ، اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِ مُحَمَّدٍ وَاَنْ تَهَبَ لِ_یَ اللَّیْلَةَ تَأْییدا تَشُدُّ بِه عَضُدی، وَتَسُدُّ بِه خَلَّتی، یا کَریمُ، اَ نَا الْمُقِرُّ بِالذُّنُوبِ، فَافْعَلْ بی ما تَشاءُ، لَنْ یُصیبَنی اِلاّ ما کَتَبْتَ لی، عَلَیْکَ تَوَکَّلْتُ، وَاَ نْتَ حَسْبی، وَاَ نْتَ رَبُّ الْعَرْشِ الْ_کَریمِ، اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ خَیْرَ الْمَعیشَةِ اَبَدا ما اَبْقَیْتَنی بُلْغَةً اِلَی انْقِضاءِ اَجَلی اَتَقَوّی بِها عَلی جَمی_عِ حَوائِجی، وَاَتَوَصَّلُ بِها اِلَیْکَ، مِنْ غَیْرِ اَنْ تُفْتِنَنی بِاِکْثارٍ فَاَطْغی، اَوْ بِتَقْتیرٍ عَلَیَّ فَاَشْقی، وَلا تَشْغَلْنی مِنْ شُکْرِ نِعْمَتِکَ، وَاَعْطِنی غِنیً عَنْ شِرارِ خَلْقِکَ، وَاَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ الدُّنْیا وَشَرِّ ما فیها، اَللّهُمَّ لا تَجْعَلِ الدُّنْیا لی سِجْنا، وَلا تَجْعَلْ فِراقَها لی حُزْنا، اَخْرِجْنی عَنْ فِتَنِها اِذا کانَتِ الْوَفاةُ خَیْرا لی مِنْ حَیاتی، مَقْبُولاً عَمَلی اِلی دارِ الْحَیَوانِ وَمَساکِنِ الاَْخْیارِ، وَاَعُوذُ بِکَ مِنْ اَزْلِها وَزِلْزالِها وَسَطَواتِ سُلْطانِها وَبَغْیِ بُغاتِها، اَللّهُمَّ مَنْ اَرادَنی فَاَرِدْهُ، وَمَنْ کادَنی فَکِدْهُ، وَاکْفِنی هَمَّ مَنْ اَدْخَلَ عَلَیَّ هَمَّهُ، وَصَدِّقْ قَوْلی بِفِعْلی، وَاَصْلِحْ لی حالی، وَبارِکْ لی فی اَهْلی وَمالی وَوَلَدی وَاِخْوانی، اَللّهُمَّ اغْفِرْلی مامَضی مِنْ ذُنُوبی وَاعْصِمْنی فیما بَقِیَ مِنْ عُمْری حَتّی اَلْقاکَ وَاَ نْتَ عَنّی راضٍ.
و سجده می کنی بعد از آن و در آن می خوانی : سَجَدَ وَجْهِیَ الْفانِی، الْبالِی، الْمَوْقُوفُ الْمُحاسَبُ الْمُذْنِبُ الْخاطِئُ، لِوَجْهِکَ الْکَریمِ الْباقِی الدّائِمِ الْغَفُورِ الرَّحیمِ، سُبْحانَ رَبِّیَ الاَْعْلی وَ بِحَمْدِه، اَسْتَغْفِرُ اللّه َ وَ اَتُوبُ اِلَیْهِ.
زیادة: اللّهُمَّ رَبَّ هذِهِ اللَّیْلَةِ الْعَظِیمَةِ، لَکَ الْحَمْدُ کَما عَصَمْتَنِی مِنْ مَهاوِی الْهَلَکَةِ، وَالتَّمَسُّکِ بِحِبالِ الظَّلَمَةِ، وَالْجُحُودِ لِطاعَتِکَ، وَالرَّدِّ عَلَیْکَ أَمْرَکَ،
ص: 197
وَالتَّوَجُّهِ إِلی غَیْرِکَ، وَالزُّهْدِ فِیما عِنْدَکَ، وَالرَّغْبَةِ فِیما عِنْدَ غَیْرِکَ، مَنّاً مَنَنْتَ بِهِ عَلَیَّ وَرَحْمَةً رَحِمْتَنِی بِها، مِنْ غَیْرِ عَمَلٍ سالِفٍ مِنِّی، وَلاَ اسْتِحْقاقٍ لِما صَنَعْتَ بِی وَاسْتَوْجَبْتَ مِنِّی. الْحَمْدُ عَلَی الدَّلالَةِ عَلَی الْحَمْدِ، وَاتِّباعِ أَهْلِ الْفَضْلِ وَالْمَعْرِفَةِ وَالتَّبَصُّرِ بِأَبْوابِ الْهُدی، وَلَوْلاکَ مَا اهْتَدَیْتُ إِلی طاعَتِکَ، وَلا عَرَفْتُ أَمْرَکَ، وَلا سَلَکْتُ سَبِیلَکَ، فَلَکَ الْحَمْدُ کَثِیراً، وَلَکَ الْمَنُّ فاضِلاً، وَبِنِعْمَتِکَ تَتِمُّ الصّالِحاتُ.(1)
5. خواندن دعای منقول از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم :
اللّهُمَّ هذا شَهْرُ رَمَضانَ الَّذی اَنْزَلْتَ فیهِ الْقُرْانَ، هُدیً لِلنّاسِ وَبَیِّناتٍ مِنَ الْهُدی وَالْفُرْقانِ، اَمَرْتَنا فیهِ بِعِمارَةِ الْمَساجِدِ وَالدُّعاءِ وَالصِّیامِ وَالْقِیامِ، وَضَمِنْتَ لَنا فیهِ الاِْجابَةَ، وَقَدِ اجْتَهَدْنا وَاَنْتَ اَعَنْتَنا، فَاغْفِرْ لَنا فیهِ، وَلا تَجْعَلْهُ اخِرَ الْعَهْدِ مِنْهُ، وَاعْفُ عَنّا فَاِنَّکَ رَبُّنا، وَارْحَمْنا فَاَنْتَ سَیِّدُنا، وَاجْعَلْنا مِمَّنْ یَنْقَلِبُ اِلی مَغْفِرَتِکَ وَرِضْوانِکَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَالِه، اِنَّکَ اَنْتَ الاَْجَلُّ الاَْعْظَمُ.(2)
1. خواندن چهار رکعت نماز، به دو سلام، در هر رکعت بعد از حمد بیست و پنج مرتبه سوره «إنّا أعطیناک الکوثر»، که پیش از آنکه از دنیا برود ملک الموت به او بشارت دهد که خداوند از او خشنود است و بر او خشمگین نمی باشد.(3)
2.خواندن دعای:
لا إِلهَ إِلاَّ اللّهُ وَحْدَهُ، لا شَرِیکَ لَهُ فِی مُلْکِهِ، وَلا مُنازِعَ لَهُ فِی قُدْرَتِهِ، أَحْصی کُلَّ شَیْءٍ عَدَداً، وَخَلَقَهُ، وَجَعَلَ لَهُ أَمَداً، فَکُلُّ ما یُری وَما لا یُری هالِکٌ إِلاَّ وَجْهُهُ، لَهُ الْحُکْمُ وَإِلَیْهِ یُرْجَعُونَ، وَسُبْحانَ اللّهِ الَّذِی قَهَرَ کُلَّ شَیْءٍ بِجَبَرُوتِهِ،
ص: 198
وَاسْتَوْلی عَلَیْهِ بِقُدْرَتِهِ، وَمَلَکَهُ بِعِزَّتِهِ. سُبْحانَ خالِقِی وَلَمْ أَکُ شَیْئاً، الَّذِی کَفَلَنِی بِرَحْمَتِهِ، وَغَذّانِی بِنِعْمَتِهِ، وَفَسَحَ لِی فِی عَطِیَّتِهِ، وَمَنَّ عَلَیَّ بِهِدایَتِهِ، بِما أَلْهَمَنِی مِنْ وَحْدانِیَّتِهِ، وَالتَّصْدِیقِ بِأَنْبِیائِهِ، وَحامِلِی رِسالَتِهِ، وَبِکُتُبِهِ الْمُنْزَلَةِ عَلی بَرِیَّتِهِ الْمُوجِبَةِ لِحُجَّتِهِ، الَّذِی لَمْ یَخْذُلْنِی بِجُحُودٍ، وَلَمْ یُسْلِمْنِی إِلی عَنُودٍ، وَجَعَلَ مِنْ أَکارِمِ أَنْبِیائِهِ صَلَّی اللّهُ عَلَیْهِمْ أَرُومَتِی، وَمِنْ أَفاضِلِهِمْ نَبْعَتِی، وَ لِخاتَمِهِمْ صَلَّی اللّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ عَوْنَتِی. اللّهُمَّ لا تُذَلِّلْ مِنِّی ما أَعْزَزْتَ، وَلا تَضَعْنِی بَعْدَ أَنْ رَفَعْتَ، وَلا تَخْذُلْنِی بَعْدَ أَنْ نَصَرْتَ، وَاطْوِ فِی مَطاوِی هذِهِ اللَّیْلَةِ ذُنُوبِی مَغْفُورَةً، وَأَدْعِیَتِی مَسْمُوعَةً، وَقُرُباتِی مَقْبُولَةً، فَإِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ، وَصَلَّی اللّهُ عَلی مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ وَآلِهِ وَسَلَّمَ تَسْلِیماً.(1)
3. خواندن دعای:
اللّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ کَما حَمِدْتَ نَفْسَکَ، وَأَفْضَلَ ما حَمِدَکَ الْحامِدُونَ مِنْ خَلْقِکَ، حَمْداً یَکُونُ أَرْضَی الْحَمْدِ لَکَ، وَأَحَقَّ الْحَمْدِ عِنْدَکَ، وَأَحَبَّ الْحَمْدِ إِلَیْکَ، وَأَفْضَلَ الْحَمْدِ لَدَیْکَ، وَأَقْرَبَ الْحَمْدِ مِنْکَ، وَأَوْجَبَ الْحَمْدِ جَزاءً عَلَیْکَ، حَمْداً لا یَبْلُغُهُ وَصْفُ واصِفٍ، وَلا یُدْرِکُهُ نَعْتُ ناعِتٍ، وَلا وَهْمُ مُتَوَهِّمٍ، وَلا فِکْرُ مُتَفَکِّرٍ.
حَمْداً یَضْعُفُ عَنْهُ کُلُّ أَحَدٍ مِمَّنْ فِی السَّماواتِ وَالاْءَرَضِینَ، وَیَقْصُرُ عَنْهُ وَعَنْ حُدُودِهِ وَمُنْتَهاهُ جَمِیعُ الْمَعْصُومِینَ، الْمُوءَیَّدِینَ الَّذِینَ أَخَذْتَ مِیثاقَهُمْ فِی کِتابِکَ الَّذِی لا یُغَیَّرُ وَلا یُبَدَّلُ، حَمْداً یَنْبَغِی لَکَ، وَیَدُومُ مَعَکَ، وَلا یَصْلُحُ إِلاَّ لَکَ. حَمْداً یَعْلُو حَمْدَ کُلِّ حامِدٍ، وَشُکْراً یُحِیطُ بِشُکْرِ کُلِّ شاکِرٍ، حَمْداً یَبْقی مَعَ بَقائِکَ، وَیَزِیدُ إِذا رَضِیتَ، وَیُنْمی کُلَّ ما شِئْتَ، حَمْداً خالِداً مَعَ خُلُودِکَ،
ص: 199
وَدائِماً مَعَ دَوامِکَ، کَما فَضَّلْتَنا عَلی کَثِیرٍ مِنْ خَلْقِکَ، وَلِما وَهَبْتَ مِنْ مَعْرِفَتِکَ وَصِیامِ شَهْرِ رَمَضانَ.
اللّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِمَقامِ مُحَمَّدٍ، وَبِمَقامِ أَنْبِیائِکَ عَلَیْهِ وَعَلَیْهِمُ السَّلامُ، أَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَتَقَبَّلْ صَوْمِی وَتَصْرِفَ إِلَیَّ وَإِلی أَهْلِی وَ وَلَدِی وَأَهْلِ بَیْتِی وَمَنْ یَعْنِینِی أَمْرُهُ، وَإِلی جَمِیعِ الْمُوءْمِنِینَ وَالْمُوءْمِناتِ، مِنْ فَضْلِکَ وَرَحْمَتِکَ وَعافِیَتِکَ وَنِعَمِکَ وَرِزْقِکَ الْهَنِیءِ الْمَرِیءِ، ما تَجْعَلُهُ صَلاحاً لِدِینِنا وَقِواماً لاِآخِرَتِنا.(1)
4. خواندن دعای منقول از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم :
الْحَمْدُ للّه ِِ الَّذی اَکْرَمَنا بِشَهْرِ رَمَضانَ، وَاَنْزَلَ عَلَیْنا فیهِ الْقُرْانَ وَعَرَّفَنا حَقَّهُ، وَالْحَمْدُ للّه ِِ عَلَی الْبَصیرَةِ، اَسْاَلُکَ بِنُورِ وَجْهِکَ یا اِلهَنا وَاِلهَ ابائِنَا الاَْوَّلینَ اَنْ تَرْزُقَنَا التَّوْبَةَ وَ لا تَخْذُلَنا، وَلا تُخْلِفَ ظَنَّنا بِکَ [صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِه، وَاعْفُ عَنّا وَارْحَمْنا [اِنَّکَ اَنْتَ الْجَلیلُ الْجَبّارُ.(2)
از امام صادق علیه السلام روایت شده که «زبور» در شب هجدهم ماه رمضان نازل شده است.(3) و آن موجب شرافت بیشتر امشب می شود.
شب نوزدهم ماه رمضان اولین شب از شبهای قدر می باشد.
قرآن کریم بدون تردید در شب قدر نازل شده است، خداوند منّان این حقیقت را در ضمن چندین آیه بیان فرموده است:
ص: 200
1. «شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِیَ أُنزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ»(1)
2. «إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةٍ مُبارَکَةٍ»(2)
3. «إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ»(3)
قرآن به صراحت اعلام کند که قرآن کریم در ماه رمضان، در یک شب مبارک که آن نیز شب قدر می باشد نازل شده است.
در اینجا این سؤال پیش می آید که مگر قرآن کریم در مدت بیست و سه سال بر قلب شریف پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم نازل نشده است؟! پس چگونه است که به نص قرآن نزول آن در یک شب، یعنی در شب قدر بوده است؟
زمخشری در اینجا بین «نَزَّلَ» و «اَنْزَلَ» فرق گذاشته و گفته: چرا قرآن کریم در مورد قرآن: «نَزَّلَ» و در مورد تورات و انجیل: «اَنْزَلَ» تعبیر کرده؟
زیرا قرآن به صورت تدریجی و تورات و انجیل یکجا نازل شده اند.(4)
علامه طباطبائی آن را توسعه داده و فرموده: قرآن کریم یکبار به صورت تدریجی در طول بیست و سه سال نازل شده و یکبار به صورت دَفعی (یکجا) در شب قدر نازل شده است، و لذا هر کجا از نزول تدریجی آن سخن رفته: «نَزَّلَ» تعبیر شده و هر کجا از نزول دفعی آن گفتگو شده: «اَنْزَلَ» تعبیر شده است.(5)
شیخ صدوق فرموده: قرآن کریم در شب قدر یکجا به بیت المعمور نازل شده سپس در طول بیست سال به تدریج نازل گشته است.(6)
شیخ مفید آن را نشأت گرفته از خبر واحد دانسته و رد کرده است.(7)
ص: 201
برخی از مفسران گفته اند که نخستین آیات الهی در شب قدر نازل شده و بقیه به تدریج در طول عمر مبارک پیامبر اکرم نازل شده است.(1)
علامه طباطبایی به شدت آن را رد کرده است.(2)
شیخ صدوق نظر دیگری ابراز کرده، فرموده: نزول قرآن در شب قدر کامل شده است.(3) فیض کاشانی آن را پسندیده و بر آن صحّه گذاشته است.(4)
برخی از معاصران در جزوه ای که در نقد علامه طباطبائی نوشته اند، نظر فیض کاشانی را پسندیده اند و چنین نتیجه گرفته اند که :
به ناچار باید بپذیریم که با نزول پنج آیه از اول سوره علق، نزول قرآن در شب قدر تحقق یافته، ولی نبوت در ماه رجب محقق گردیده است و بین تحقق بعثت در ماه رجب و نزول نخستین آیات وحی در شب قدر منافاتی نیست.(5)
علامه مجلسی احتمال داده که یکبار به صورت یکجا بر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم نازل شود، سپس به صورت تدریجی براساس مصالح نازل گردد.(6)
برخی دیگر از معاصران گفته اند: شاید منظور از نزول تدریجی قرآن و نزول آن در شب قدر این باشد که همه قرآن در شب قدر نازل شده، ولی نه در یک شب، بلکه در شبهای قدر در طول بعثت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله ، یعنی در بیست و سه سال، ولی در شبهای قدر آن.(7)
روایات واصله در عظمت شب قدر بسیار فراوان است که به برخی از آنها اشاره می کنیم:
ابن عباس از رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم روایت کرده که فرمود: فرشتگانی که در «سدرة
ص: 202
المنتهی» ساکن هستند و جبرئیل امین از آنهاست، در شب قدر فرود می آیند. جبرئیل پرچمهایی به همراه خود می آورد، یکی را بر فراز قبر من نصب می کند، یکی را بر بیت المقدس، یکی را بر مسجد الحرام و یکی را بر طور سینا، بر هر مرد و زن مؤمن سلام می کنند، به جز مشروب خواران و...(1)
در شب قدر خداوند به جبرئیل فرمان می دهد که با لشکر عظیمی از ملائکه بر زمین نازل شوند و عَلَم سبزی با خود بیاورند و آن را بر فراز بام کعبه نصب کنند. جبرئیل ششصد بال دارد، دو بالش را جز در شب قدر نمی گشاید.
در شب قدر آن دو بال را می گشاید و بر شرق و غرب جهان می گستراند و فرشتگان را در اقطار و اکناف جهان پراکنده می سازد، پس بر هر شخص نشسته یا ایستاده ای که مشغول نماز و یاد خدا هستند، سلام می کنند و با آنها مصافحه می کنند و هنگامی که دعا کنند، فرشتگان آمین گویند. پیوسته مشغول این کار هستند تا صبح طالع شود.
چون صبح طالع شود پیک وحی فرشتگان را ندا می کند که به سوی آسمان پر کشند. فرشتگان می پرسند که خداوند با امّت محمد صلی الله علیه و آله وسلم چه کرد؟
جبرئیل گفت: خدا گناهان همه آنها را آمرزید، مگر:
1) کسانی که مُدمِن خمر باشند. 2) کسانی که عاق والدین باشند.
3) آنانکه قطع رحم کنند. 4) آنانکه با مؤمنان دشمنی بورزند.
آنچه باید در طول یک سال واقع شود خداوند آن را در شب قدر مقدّر می کند، حق تأخیر، تقدیم، مشیّت و بدا برای خداوند منّان محفوظ است،
پس آن را به پیامبر اکرم، امیرمؤمنان و یکایک امامان، تا امام زمان علیهم السلام القاء می فرماید و حق تقدیم و تأخیر و بدا و مشیّت را با آنها شرط می کند.(2)
از امام باقر علیه السلام پرسیدند: آیا شما شب قدر را می دانید؟ فرمود: چگونه ممکن
ص: 203
است ما آن را ندانیم، در حالی که فرشتگان در آن شب بر گرد ما می چرخند.(1)
به امام صادق علیه السلام گفته شد: مردم می گویند که آجال وارزاق و اسامی حجّاج در شب نیمه شعبان نوشته می شود، فرمود: در این رابطه چیزی در نزد ما نیست، ولی چون شب نوزدهم ماه رمضان فرا رسد، آجال نوشته می شود، ارزاق تقسیم گردد، اسامی حجاج ثبت شود، آنگاه خداوند به بندگانش توجهی کرده، همه آنها را می آمرزد، به جز شراب خواران را.
چون شب بیست و سوم فرا رسد همه امور امضا می گردد و استوار می شود و به سوی صاحب این امر ابلاغ می شود وگرنه معلوم نمی شد که در طول این سال چه حوادثی رخ می دهد.(2)
در حدیث دیگری فرمود: آنچه در طول یک سال رخ می دهد، از مرگ و میر، تولّد نوزادان، خیر و شر، نزول باران، اسامی حجاج و... پس به اهل زمین ابلاغ می شود. راوی پرسید: به چه کسی؟ فرمود: به کسی که او را مشاهده می کنی.(3)
در حدیث دیگری آمده است که خداوند آنچه تقدیم و تأخیر و نقض و ابرام اراده فرموده در شب نوزدهم مقدر می کند، در شب بیست و یکم آن را استوار می سازد، و در شب بیست و سوم آن را به طور حتم امضا می فرماید، دیگر بدا در آن رخ نمی دهد.(4)
امام باقر علیه السلام در تفسیر سوره قدر می فرماید: خانه حضرت علی و حضرت فاطمه از حجره پیامبر اکرم می باشد و سقف این خانه همان عرش پروردگار است، در درون این خانه دریچه ای به سوی عرش خداست که معراج وحی و فرودگاه فرشته هاست، هر صبح و شام به وحی الهی بر آنها فرود می آیند، هیچ ساعتی وهیچ چشم بر هم زدنی نیست که فرود فرشتگان قطع شود، گروهی فرود آیند و گروه دیگری عروج نمایند.
ص: 204
خداوند پرده را از دیدگاه حضرت ابراهیم برداشت، تا عرش را نظاره کرد، خداوند قدرت بینایی بیشتری به پیامبر، علی، فاطمه، حسن و حسین علیهم السلام عطا فرموده، که عرش را مشاهده می کنند و سقف دیگری بین خانه آنها و عرش خدا فاصله نمی باشد و روح و فرشتگان بر آنها نازل می شوند و هیچ خانه ای از خانه های امامان از ما نمی باشد، جز اینکه محل فرود فرشتگان می باشد.(1)
امام باقر علیه السلام می فرماید: در شب معراج همه علوم مربوط به گذشته و آینده به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم عطا شد، جز اینکه بسیاری از آنها به صورت مجمل بود، تفسیر آنها در شب قدر نازل می شود.
امیر المؤمنین علیه السلام نیز همه آنها را به اجمال می دانست و تفصیل آن در شب قدر بیان می گردید... اوصیا نیز همه آن علوم را به اجمال دارند ولی در شب قدر روح و فرشتگان بر آنها نازل شده، آنچه را که باید در میان مردم حکم کنند بر آنها به تفصیل می آورند.(2)
روزی امیر مؤمنان علیه السلام سوره قدر را تلاوت نمود، امام حسین علیه السلام عرض کرد: پدر جان شنیدن این سوره از دهان شما حلاوت خاصی دارد. فرمود: آری، من از این سوره مطالبی را می دانم که شما نمی دانید، هنگامی که این سوره بر جدّ بزرگوارت نازل شد مرا طلبید، آن را بر من تلاوت کرد و فرمود:
ای برادر من، ای وصیّ من، ای خلیفه من پس از من بر امّتم، و جنگجوی من با دشمنانم تا روز قیامت، این سوره بعد از من برای تو و فرزندان تو می باشد، جبرئیل - برادر من از میان فرشته ها _ رخدادهایی را برای من بازگو کرد که در میان امّتم رخ می دهد و این سوره نوری هست که در دل تو نورافشانی می کند و پس از تو در دل اوصیای تو تا هنگامی که فجر دولت قائم (عج) طلوع کند.(3)
شیخ جعفر شوشتری برای نزول فرشتگان درشب قدر برزمین سه وجه نوشته:
ص: 205
1) برای ویژگی خاصی که خداوند در شب قدر برای زمین قرار داده.
2) برای مشاهده عباداتی که در روی زمین هست ولی در آسمانها نیست، مانند اطعام فقرا و مساکین، که چنین عبادتی در آسمانها وجود ندارد.
از این نظر برای بزرگی جایگاه این اعمال به زمین فرود می آیند.
3) برای شنیدن مناجات و تضرّع گنهکاران، که در کلمات قدسی آمده است:
«أنین المذنبین أحبّ إلیّ من تسبیح المسبّحین»؛
«گریه و زاری گنهکاران برای من از تسبیح تسبیح گویان محبوب تر است».(1)
منظور از روح در سوره قدر که می فرماید: «فرشتگان و روح به اذن پروردگارشان در شب قدر با هر امری فرود می آیند» چیست؟
ابوبصیر آن را از امام صادق علیه السلام پرسید و عرضه داشت: آیا روح همان جبرئیل نیست؟ فرمود: نه، روح بزرگتر از جبرئیل است، جبرئیل از فرشته ها می باشد و روح آفریده ای بزرگتر از فرشته ها می باشد.(2)
در تفسیر این آیه آمده است: روح القدس و فرشتگان بر امام زمان فرود آیند و آنچه از سرنوشت امت نوشته اند بر وی تقدیم می کنند.(3)
از امیر مؤمنان علیه السلام روایت شده که فرمود: زیر عرش پروردگار نهری و در زیر آن نوری است که به آن نور افشانی می کند و در دو طرف نهر، دو روح است که مخلوق هستند، یکی روح القدس، دیگری روحی که از امر پروردگار است.(4)
عده ای گویند: منظور از روح گروهی از فرشتگان هستند که دیگر فرشته ها آنها را جز در شب قدر نمی بینند.(5)
ص: 206
علامه طباطبائی گوید: ظاهرا منظور از روح همان روحی است که از امر پروردگار است.(1)
استادم، همنام امام محمد باقر علیه السلام ، در کتاب «مجالس الموحّدین» در تفسیر این مطلب می فرماید: منظور از «روح» براساس روایات اهلبیت علیهم السلام دو چیز است:
1) روح القدس 2) روح من امر ربّی
این دو روح براساس برخی از روایات در وجود مبارک پیامبر اکرم و ائمه اطهار علیهم السلام حضور دارند، همانند روح انسانی که در وجود انسان وجود دارد.
ایشان در پرتو این دو روح است که به همه آسمانها و زمین و آنچه در آنهاست واقف و مطّلع می باشند، آگاهی آنان از ضمایر مردم و از هر چیزی که از دل مردمان می گذرد، به وسیله این دو روح می باشد.
از این جهت است که در حال خواب همانند بیداری، و از پشت سر همانند پیش رو واقف هستند و به آوردن معجزات و اظهار آیات توانا می باشند.
تفسیر دیگر روح این است که روح وجودی است از نور همانند فرشته ها، ولی بزرگتر از آنها، حتی بزرگتر از جبرئیل و میکائیل.
این روح نیز به محضر ائمه اطهار علیهم السلام نازل می شوند، هر وقت که اراده کنند، برای انجام امور مهم زمینی یا آسمانی.
از جمله در شب قدر به محضر امام زمان علیه السلام نازل می شود و با هر کس به اذن امام علیه السلام مصافحه کند یا در نزدیکی او قرار بگیرد، مرتبه ای از دانش وفهم و شرح صدر برایش پدید آید.
افاضه این نورانیّت از روح منحصر به کسانی است که قلب آنها در پرتو تقوا، عبادت، ریاضت، ترک شهوات و مخالفت با هوای نفس صفا پیدا کرده باشد.
گذشته از آن باید به وظیفه محبت و مودّت حجّت خدا، نصرت و خدمت به امام عصر، توجّه و توسّل به خاندان عصمت و طهارت نیز عمل کرده باشد، تا شایسته مصافحه با روح و کسب فیض از افاضات روح را پیدا کند.
ص: 207
براساس روایات وارده از پیشوایان معصوم علیهم السلام ، تقدیر امور بندگان از خیر و شر بر دو قسم است:
1) حتمی
2) غیر حتمی، که مشروط و معلّق نیز نامیده می شوند.
امور حتمی نیز بر چند قسم است:
1) نزولش حتمی است ولی رسیدنش به شخص حتمی نیست، که می شود آن را به وسیله دعا، صله رحم، انفاق و ترک گناه دفع کرد.
2) نزولش حتمی و رسیدنش به شخص نیز حتمی است، ولی بقایش حتمی نیست، آن را نیز می توان به وسیله دعا، انفاق، صله رحم و ترک گناه تغییر داد.
3) نزولش حتمی، رسیدنش به شخص حتمی و بقایش نیز حتمی باشد، که دیگر نمی توان آن را تغییر داد.
اما آنچه حتمی نباشد می توان آن را با راههای فوق تغییرش داد.
شیخ جعفر شوشتری در توضیح معنای شب قدر می فرماید:
معنای شب قدر آن است که جمیع امور عالم از سعادت و شقاوت، مرگ و زندگی، روزی و تنگدستی، جاه و مقاه و امثال آنها در آن شب مقدّر می شود و این مقدر شدن امور به چند قسم است:
1) تقدیر امور در آغاز آفرینش براساس حکمت بالغه پرودگار
2) تقدیر امور یک سال در شب قدر بدون قید و شرط
3) تقدیر امور یک سال در شب قدر مشروط به قیودات و شرایط
غالب رخدادهایی که در طول سال رخ می دهد از قسم سوم است، ممکن است مرگ کسی که مقدر شده با اعمال صالحه آن را تغییر دهد، ممکن است زندگی کسی مقدر باشد با اعمال ناشایست از قبیل قطع رحم آن را دگرگون سازد. مشهور است که یک نفر یهودی از کنار پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله عبور کرد، حضرت خبر داد که او را افعی خواهد زد و خواهد مرد. او سالم برگشت، به حضرت عرض کردند که وی
ص: 208
سالم برگشته است، فرمود: بپرسید چه کرده است؟ معلوم شد نان خشکی را صدقه داده است. فرمود: این صدقه مرگ او را به تأخیر انداخته است.(1)
رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم خطاب به امیر مؤمنین علیه السلام فرمود: آیا می دانی که معنای «شب قدر» چیست؟ خداوند متعال آنچه باید تا روز قیامت واقع شود، در شب قدر مقدّر فرمود، از جمله ولایت تو و ولایت فرزندانت را تا روز قیامت در آن شب مقدر فرمود.(2)
امام صادق علیه السلام در همین رابطه فرمود: شب قدر شبی است که آسمانها و زمین و ولایت امیر المؤمنین علیه السلام در آن مقدّر گردید.(3)
در حدیث دیگری فرمود: کسی که در آن شب که هر امر استواری مقدر می شود نامش در میان حجاج نوشته نشود، آن سال به حج نمی رود...
راوی پرسید چنین کسی نمی تواند در آن سال به حج برود؟ فرمود: نه.(4)
امام باقر علیه السلام در تفسیر لیلة القدر فرمود: شب قدر همه ساله، در ماه رمضان، دردهه آخر آن می باشد، قرآن جز درشب قدر نازل نشده است، هرچیزی که باید تا سال بعد اتفاق بیفتد، از خیر و شر، از طاعت و معصیت، از مرگ و میر، از روزی و نوزاد در آن شب مقدر می شود؛ پس آنچه در شب قدر مقدر بشود و قطعی شود، پس آن از امور حتمی است، لکن برای خداوند در آن مشیّت هست.(5)
امام صادق علیه السلام در این رابطه فرمود: آجال و ارزاق و اسامی حجّاج نیز در شب نوزدهم نوشته می شود، پس خداوند به اهل زمین توجّهی نموده هر مؤمنی را می آمرزد، به جز شراب خوار، در شب بیست و سوم هر امر استواری امضا می شود و ابلاغ می گردد. راوی پرسید: به چه کسی؟ فرمود: به صاحب شما، وگرنه آنچه را که مقدّر است در این سال رخ بدهد نمی دانست.(6)
ص: 209
قرآن کریم به صراحت فرموده شب قدر از هزار ماه بهتر است، پس عمل در آن از عمل در سی هزار شب برتر است و اگر روزها را نیز بر آن بیفزاییم، شصت هزار می شود، چون عمل در یک شب که شب قدر باشد از هزار ماه، شامل شبها و روزها، بهتر است.
راوی پرسید: چگونه ممکن است عمل در یک شب از هزار ماه بهتر باشد؟ فرمود: عمل در شب قدر از هزار ماهی که شب قدر در آن نباشد بهتر است.(1)
ابن عباس گوید: به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم گفته شد که مردی از بنی اسرائیل به مدّت هزار ماه سلاح پوشید و در راه خدا به نبرد پرداخت،
پیامبر اکرم از آن در شگفت شد و آرزو کرد که ای کاش عمر امّتش طولانی می شد، از امت اسلامی نیز افرادی چنین توفیقی پیدا می کردند. پس خداوند شب قدر را به آن حضرت عطا کرد و فرمود: عبادت در این شب از یک هزار ماهی که آن شخص اسرائیلی سلاح برداشته و به نبرد در راه خدا پرداخته افضل است.
مرحوم طبرسی می افزاید: فضیلت هر زمانی بر زمان دیگر به جهت خیر و برکتی است که در آن وجود دارد، پس از این جهت که خداوند در شب قدر خیر کثیر قرار داده، آن شب از یک هزار ماه برتر است.(2)
رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم درعالم رؤیا دیدند که بعد از وی بنی امیّه بر منبر او بالا می روند و مردم را از راه راست منحرف می کنند، پیامبر اکرم بسیار اندوهگین شد، پیک وحی فرود آمد و سبب اندوهش را پرسید، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله رؤیای خودش را بیان کرد، پیک وحی صعود کرد و سپس فرود آمد و این آیات را فرود آورد:
«أَفَرَأَیْتَ إِن مَّتَّعْنَاهُمْ سِنِینَ ثُمَّ جَاءهُم مَّا کَانُوا یُوعَدُونَ مَا أَغْنَی عَنْهُم مَّا کَانُوا یُمَتَّعُونَ»آیا چگونه می بینی؟ اگر آنها را چند سالی از این زندگی برخوردار سازیم، آنگاه عذابی که به آنها وعده داده شده به سراغشان بیاید.(3)
ص: 210
«إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ * وَمَا أَدْرَاکَ مَا لَیْلَةُ الْقَدْرِ * لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍ»(1) ما آن را در شب قدر فرو فرستادیم، تو چه می دانی که شب قدر چیست؟
شب قدر از یک هزار ماه بهتر است. خداوند منّان شب قدر را برای پیامبر اکرم از هزار ماهی که دوران سلطنت بنی امیه بود، برتر قرار داد.(2)
در حدیث دیگری آمده است که رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم در عالم رؤیا دید که بوزینه ها از منبر آن حضرت بالا می روند، بسیار اندوهگین شد، پس خداند سوره قدر را نازل فرمود، و آن شب را از هزار ماه حکومت بنی امیه که شب قدر در آن نباشد برتر نمود.(3)
در «حدیقة الشیعه» از امام صادق علیه السلام روایت کرده که از آن حضرت پرسیدند: آیا شما شب قدر را می شناسید؟ فرمود: چگونه نشناسیم در حالی که شب قدر برای ما پدید آمده است.
در شب قدر ما را بر تخت کرامت می نشانند، ارواح انبیاء و فرشتگان یکایک برای تهنیت به نزد ما می آیند و احترام ما را پاس می دارند تا طلوع فجر.
شب قدر برای ما از ملک بنی امیه بهتر است و چند برابر آنچه برای آنها در طول حکومتشان حاصل گردید، برای ما در شب قدر حاصل شود.
ماه مبارک رمضان همانند دیگر ایام مبارکه حالت آگراندیسمانی دارد، ثواب و عقاب را مضاعف می کند. بدون تردید زمان، مکان، میزان شناخت و کمالات انسانی پاداش اعمال خیر و کیفر کارهای زشت را مضاعف می کند.
قرآن کریم در مورد زنان پیامبر می فرماید:
1) شما مانند هیچ زن دیگری نیستید.
2) خداوند برای نیکوکاران از شما پاداش بزرگی مهیا ساخته است.
ص: 211
3) هر کدام از شما کار نکوهیده آشکاری انجام دهد عذابش دو برابر می شود.(1)
آری عقل نیز چنین داوری می کند، کسی که شب و روز در محضر رسول مکرم باشد باید از معرفت و شناخت والایی برخوردار باشد، چنین فردی عمل نیکش با آن پشتوانه معرفتی بسیار والا خواهد بود، و اگر خدای ناکرده انحرافی پیدا کند باید به شدّت کیفر ببیند، چنانکه منطق وحی بر آن تأکید می ورزد. در احادیث وارده از پیشوایان معصوم نیز به موارد فراوانی تأکید شده، که فقط به برخی از آنها اشاره می کنیم:
1) کمالات روحی و حالات عرفانی
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: محبّت ما حسنات را مضاعف می کند.(2)
امام باقر علیه السلام می فرماید: خداوند حسنات مؤمنان را مضاعف می کند.(3)
2) شرف مکانی
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم در مورد حرم مکّه می فرماید: نماز، روزه، صدقه و اعمال نیکو در آن مضاعف می شود، گناه و معصیت نیز در آن مضاعف می باشد.(4)
امام باقر علیه السلام فرمود: حسنات و سیّئات در آن مضاعف می شود.(5)
امام جواد علیه السلام فرمود: شکار در حرم کیفر مضاعف دارد.(6)
3) شرف زمانی
در مورد ماه های حرام (رجب، شوال، ذیقعده و ذیحجه) فرموده اند: گناهان در آن مضاعف می شود، همچنین حسنات .(7)
ص: 212
رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: عمل در ماه رمضان مضاعف می شود.(1)
امام صادق علیه السلام فرمود: در شب جمعه از گناهان بپرهیزید که حسنه و سیّئه در شب جمعه مضاعف می شود.(2)
بسیاری از مردم از شرافت مکانی و زمانی اماکن شریفه و ایام متبرّکه آگاه هستند، ولی فقط در مورد مثبت آن فکر می کنند، بسیار خرسند هستند که در فلان ایام متبرکه توفیق یافتند که در فلان اماکن شریفه حضور پیدا کنند، ولی هرگز فکر نمی کنند که در این ایام و در این اماکن اگر اشتباهی از آنها سرزده و لغزشی از آنها پدید آمده، گناه بزرگی را مرتکب شده اند که به راحتی نمی توانند از کنار آن بگذرند. روی این معنی، همان مقدار که شبهای قدر اعمال انسان را تا شصت هزار برابر بالا می برد، اگر گناهی در چنین شب مقدسی مرتکب شوند، جرأت و جسارت بزرگی از آنها سرزده و قابل مقایسه با دیگر ایام نمی باشد.
در شبهای قدر کمتر اتفاق می افتد، ولی دراعیاد مذهبی بسیار اتفاق می افتد که افرادی به عنوان روز چشن و سرور به گردش و تفریح پرداخته، مجالس لهو و لعب به راه انداخته، دهها گناه بزرگ مرتکب می شوند و خیال می کنند که از مقتضای جشن و سرور مذهبی تجاوز نکرده اند.
از همه خوانندگان گرامی می خواهیم که این بیدار باش را خیلی جدی بگیرند و ایام متبرکه را پاس بدارند و مرتکب گناه نشوند و گناه در ایام متبرکه را ساده نپندارند.
شب نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم ماه رمضان را، شبهای احیاء، لیالی قدر و لیالی مبارکه می نامند.
این سه شب را از این جهت شبهای احیاء می نامند که بر احیای آنها با شب زنده داری، تهجّد و عبادت به شدت توصیه شده و لذا غالب مؤمنان تلاش می کنند
ص: 213
که این سه شب را با تلاوت قرآن، عبادت حق تعالی، دعا، مناجات، نماز و دیگر اعمال خیر سپری کنند، از این جهت به شبهای احیاء معروف می باشند.
اما علت نامگذاری آنها به شب قدر:
گلواژه «قدر» در لغت در چند معنی به کار رفته است:
1) رفعت شأن و علوّ قدر و بلندی مرتبت، که معنای اساسی آن می باشد.(1)
شب قدر را به جهت عظمت، فخامت، شرافت و منزلت رفیع آن «شب قدر» می نامند.(2)
هر کس در هر پایه ای از شرف باشد، با شب زنده داری در شب قدر به مقامی بس رفیع و جایگاهی بس منیع راه یابد. برای عبادت و اطاعت در شب قدر، مقامی بس رفیع و فضیلتی بس بزرگ است.
در شب قدر کتابی بس رفیع، از سوی آفریدگاری بلند جایگاه، توسط فرشته ای بلند مرتبه، بر قلب پیامبری بسیار والا، برای امتی بسیار بزرگ نازل گردیده است.
برای همه این جهات شرف و فضیلت به «شب قدر» موسوم شده است.(3)
2) ضیق و تنگی(4) چنانکه در قرآن کریم آمده است:
«فَقَدَرَ عَلَیْهِ رِزْقَهُ» ؛ «روزی اش را بر وی تنگ گرفت».(5)
شب قدر را از این جهت «شب قدر» گویند که در آن شب، آنقدر فرشته بر روی زمین نازل شود، که روی زمین بر آنها تنگ شود.(6)
3) داوری درست، قضاوت صحیح و تقدیر براساس معیار و میزان.(7)
در شب قدر همه امور براساس تدبیر خداوند حیِّ قدیر تقدیر شود، آجال و
ص: 214
ارزاق و همه موهبت های الهی، براساس معیارها و موازین درست تقسیم شود، ولذا آن شب را «شب قدر» نامند.(1)
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم خطاب به مولای متقیان امیر مؤمنان علیه السلام فرمود: آیا می دانی که «شب قدر» به چه معناست؟
خداوند تبارک و تعالی در شب قدر آنچه را که می بایست تا روز قیامت انجام شود مقدر نمود. در آن شب بود که خداوند ولایت تو و امامان از نسل تو را تا روز قیامت مقدر فرمود.(2)
امام صادق علیه السلام نیز در همین رابطه فرمود: شب قدر آن شبی است که آسمانها و زمین و ولایت امیر مؤمنان در آن مقدر گردید.(3)
یکی دیگر از اسامی شب قدر «شب مبارکه» است، چنانکه قرآن کریم می فرماید: «إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةٍ مُبارَکَةٍ»؛ «ما آن _ قرآن _ را در یک شب مبارک فرو فرستادیم».(4) خداوند منّان از شب نزول قرآن که همان شب قدر است در این آیه به «شبی مبارک» تعبیر فرموده است.
مبارک به خیر کثیر، نعمت عظیم، موهبت عمیم و هر خیری که فراوان، فراگیر و پایدار باشد، گفته می شود.
شب قدر شبی مبارک است که خیر و برکت فراوان برای همه آدمیان در همه قرون و اعصار دارد، شبی است که به تنهایی از سی هزار شب و سی هزار روز برتر است، در ماهی مبارک و تا روز رستاخیز ادامه دارد. و در آن، کتابی مبارک با معارفی والا برای همه انسانها در طول قرنها و نسلها نازل گردیده است.
شرف وعظمت وبرکت آن نیز دربرخی از ساعات آن نیست، بلکه از نخستین لحظه ورود به شب تا آخرین لحظه خروج آن که مطلع الفجر باشد ادامه دارد.
یک چنین شبی با برکت در طول سال هرگز یافت نمی شود. و لذا باید همگان
ص: 215
آن را قدر بدانند، غنیمت شمارند، از لحظه های آن فیض ببرند، حتی یک ثانیه از آن را با کسالت و بطالت تلف نکنند. مصلحت دین و دنیا، صلاح معاش و معاد، رزق و روزی، عزّ و جاه، منافع جسم و جان، از منظر کمیّت و کیفیّت، به این فراخی و وسعت، در هیچ شبی از شبهای دیگر سال اتفاق نمی افتد.
چقدر خسران و خسارت است که انسان یک چنین فرصتی را از دست بدهد، که جبران آن تا شب قدر آینده هرگز میسّر نمی شود.
خداوند منّان از روی حکمت بالغه اش بسیاری از حقایق والا و اسرار گرانبها را از عامّه مردمان پوشیده داشته است که از آن جمله است:
1) شب قدر.
2) اسم اعظم.
3) نماز وسطی.
4) ساعت استجابت دعا در شب و روز جمعه.
5) هنگامه ظهور حضرت صاحب الزّمان (عج).
6) زمان فرا رسیدن رستاخیز.
7) وقت فرا رسیدن اجل.
8) محل دقیق قبر شریف حضرت زهرا علیهاالسلام .
خداوند منّان شب قدر را در میان شبهای ماه رمضان مخفی نموده، تا بندگان در همه شبهای ماه رمضان تلاش کنند و همه شبها را احیاء بدارند به امید این که شب قدر را درک کنند.(1)
اسم اعظم را در میان اسمای حُسنای مخفی کرده تا با همه اسامی او را بخوانند. نماز وسطی را مخفی داشته تا نمازگزاران به همه نمازها محافظت کنند. ساعت استجابت دعا را مخفی کرده تا نیایشگران در تمام ساعت شب و روز جمعه به نیایش بپردازند.
ص: 216
هنگامه ظهور حضرت ولی عصر ارواحناه فداه را مخفی داشته تا منتظران مقدمش همواره خود را مهیّا کنند و چون سربازی جانباز آماده شمشیر زدن در رکاب آن حضرت باشند.
زمان فرا رسیدن اجل هر فرد و رستاخیز همگان را مخفی داشته، تا گنه کاران در نخستین لحظه توجّه و ندامت توبه کنند، امروز و فردا نکنند و بی توبه از دنیا نروند. محل دقیق قبر مطهر صدیقه طاهره را مخفی داشته که اولاً دلیلی بر مظلومیت آن حضرت و شاهدی بر خفقان زمان و حاکمان دوران و غاصبان فدک در طول قرون و اعصار باشد، ثانیا راهیان کوی و شیفتگان قبر گمگشته آن حضرت در بقیع و روضه مطهر و خانه حضرتش جست و جو کنند.
از اینجاست که باید نیک بختان با تلاشی مستمرّ، عبادتی خستگی ناپذیر و پی گیری بی نظیر در همه شبهایی که احتمالش می رود، شبها را تا به سحر به تلاوت قرآن، مناجات پروردگار، عبادت حق تعالی، توبه و انابه به سوی خدای مهربان سپری نموده، به درک شب قدر نایل آیند.
و اگر برای یکی از شیفتگان درک شب قدر، در یکی از این شبها عذری پدید آمد، نومید نشود و در دیگر شبها به جستجوی آن بپردازد.
و افراد شقی و نگونسار که حال و حوصله چنین تلاش گسترده را ندارند، از آن مأیوس شوند و شقاوت خود را پی بگیرند.
اما سعادتمندان با کسب فیض در همه این شبها به درک فیض همه آن شبها نایل گردند، که ادامه و تکرار آن اعمال در همه آن شبها موجب مزید سعادت و لیاقت آنان گردد.
اهل عبادت و نیایش با اعمالی که در شبهای متعدّد انجام می دهند، موجبات تهذیب نفس، تزکیه درون و طهارت ظاهر و باطن خود را فراهم می آورند.
اگر شب قدر مشخص بود، شاید برخی از طالبان در جستجوی حقایقی بودند و به مقاماتی دست می یافتند که مستضعفان آن را کرامتی تلقّی کرده به گمراهی می افتادند. و برخی از مردم ممکن بود با اصرار و الحاح چیزی را طلب کنند که مصلحتشان نباشد و موجب سلب توفیق از آنها بشود.
ص: 217
برای شناخت شب قدر راههایی از سوی معصومین علیهم السلام ارایه شده که به برخی از آنها اشاره می کنیم:
1) از امام باقر علیه السلام پرسیدند: چگونه بشناسیم که شب قدر همه ساله در ماه رمضان اتفاق می افتد؟
فرمود: چون ماه رمضان فرا رسد، هر شب سوره دخان را یکصدبار تلاوت کن، چون به شب بیست و سوم رسیدی، به حقیقت پرسش خود دست می یابی.(1)
2) امام صادق علیه السلام در همین رابطه فرمود: چون ماه رمضان فرا رسد، سوره «إنّا أنزلناه فی لیلة القدر» را هر شب یکهزار مرتبه تلاوت کن، چون شب بیست و سوم برسد، دلت را استوار بدار و گوش هایت را برای شنیدن عجایبی که مشاهده خواهی کرد باز نگهدار.(2)
3) محمد بن مسلم نشانه شب قدر را پرسید، فرمود: اگر فصل سرما باشد آن شب هوا ملایم می شود و اگر فصل گرما باشد آن شب هوا خنک می شود، شب قدر همواره هوا پاکیزه و خوشبوست.(3)
4) ستارگان در شب قدر چون آفتاب می درخشند.(4)
5) امام سجاد علیه السلام در ماه رمضان هر شب یک درهم به فقیر می داد و می فرمود: شاید شب قدر را درک کنم.(5)
بی گمان امام سجاد علیه السلام بهتر از همه اهل زمانش شب قدر را می دانست، شاید می خواست دیگران از آن حضرت پیروی کنند، یا دانش خود را از دشمنان به این وسیله مخفی بدارد. و احیانا شب قدر را می توان از حالت ترس و رعبی که در دل ایجاد می شود، شناخت.(6)
ص: 218
پیک وحی حضرت جبرئیل که در شب قدر بر امام زمان علیه السلام فرود می آید با اجازه آن حضرت با برخی از مؤمنین مصافحه می کند.(1)
کسی که جبرئیل با او مصافحه کند ممکن است نورانیت، شناخت و معرفتی در خود احساس کند که با این وسیله شب قدر را بشناسد.
شب قدر ظاهری دارد و باطنی، معنای ظاهری آن، یکی از شبهای ناشناخته در ماه رمضان است که قرآن کریم در آن نازل شده است.
معنای باطنی آن بانوی ناشناخته ایست که کوثر قرآن در آن تجسم یافته است.
امام صادق علیه السلام در تفسیر: «إنّا أنزلناه فی لیلة القدر» فرمود:
منظور از «لَیْلَةِ» حضرت فاطمه است.
سپس فرمود: «هر کس حضرت فاطمه را آنگونه که شایسته است بشناسد، شب قدر را درک کرده است». سپس فرمود: «حضرت فاطمه را از این جهت فاطمه گویند که مردم از شناخت او بریده شده اند».(2)
حضرت موسی بن جعفر علیه السلام در تفسیر آیات سوره دخان: «حمآ وَالْکِتَابِ الْمُبِینِ إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةٍ مُّبَارَکَةٍ إِنَّا کُنَّا مُنذِرِینَ فِیهَا یُفْرَقُ کُلُّ أَمْرٍ حَکِیمٍ»
فرمود: منظور از «حم» حضرت محمد صلی الله علیه و آله وسلم می باشد که در کتاب حضرت هود اینگونه آمده است.
منظور از «کتاب مبین» حضرت امیر المؤمنین علیه السلام است.
منظور از «لیله مبارکه» حضرت فاطمه علیهاالسلام است.(3)
درمورد تفسیر شب قدر به حضرت فاطمه علیهاالسلام نکات لطیفی بیان شده، که از آن جمله است:
1) چنانکه تاریکی بر شب هجوم می آورد، ستم پیشگان سیه روی نیز بر
ص: 219
حضرت فاطمه تهاجم کردند.
2) شب قدر در طول سال فقط یکبار اتفاق می افتد، حضرت فاطمه نیز نادره وجود است و در جهان آفرینش فقط یکبار اتفاق افتاده است.
3) در شب قدر اعمال مضاعف می شود، با محبّت حضرت فاطمه نیز پاداش اعمال مضاعف می شود.
4) قرآن کریم به شب قدر«مبارکه» تعبیر کرده که یکی از اسامی حضرت فاطمه نیز مبارکه است.(1)
5) شب قدر ظرف قرآن صامت و حضرت فاطمه و عاء قرآن ناطق است.
6) شب مایه آرامش است و حضرت فاطمه مایه آرامش دل پیامبر بود.
7) شب مبدأ خیرات است و حضرت فاطمه منشأ همه افاضات است.
8) شب حجاب و ساتر است و پیامبر اکرم از حضرت فاطمه «حجاب اللّه» تعبیر نموده است.(2)
9) یکی از نامهای قرآن «نور» است،(3) چنانکه نام حضرت فاطمه در کلام قدسی «نور» است.(4)
10) هر کسی به مقدار قابلیت خود از شب قدر بهره می برد، چنانکه هر کسی به مقدار قابلیت خود از شناخت حضرت فاطمه بهره می برد، وچنانکه تکامل نبوت هر یک از پیامبران به مقدار شناخت و اعتراف وی از جایگاه حضرت فاطمه بستگی دارد.(5)
در روایات معراج اشاره لطیفی به ارتباط سوره قدر با نسب رسول اکرم صلی الله علیه و آله هست: در شب معراج به رسول مکرم از سوی خداوند منّان فرمان رسید که در رکعت اول بعد از حمد سوره «قل هواللّه أحد» را بخوان که نسب من و وصف
ص: 220
من است، و در رکعت دوم فرمان رسید که بعد از حمد سوره «إنّا أنزلناه فی لیلة القدر» را بخوان که نسب تو و نسب اهل بیت تو می باشد تا روز قیامت.(1)
در اینجا هم محور این نسب حضرت فاطمه علیهاالسلام است، چنانکه شب قدر شأنی از شؤون حضرت فاطمه است، همانگونه که کشّاف الحقایق حضرت امام جعفر صادق علیه السلام از آن پر برداشت و فرمود:
«هر کس حضرت فاطمه را به حق بشناسد شب قدر را درک کرده است».(2)
شب قدر چه شبی است؟
در تعیین شب قدر در میان شبهای ماه رمضان اقوال فراوان است، که تعدادی از آنها به قرار زیر است:
(3) شب اول. (4) شب نهم. (5) در دهه اول. (6) شب چهاردهم. 5 _ شب پنجم، یا هفتم، یا نهم. 6 _ شب هفدهم. 7 _ شب نوزدهم یا بیست و یکم یا بیست و سوم. 8 _ شب بیست و یکم یا بیست و سوم. 9 _ شب بیست و سوم. 10 _ شب بیست و چهارم. 1(7) شب بیست و پنجم. 1(8) شب بیست و هفتم. 1(9) شب بیست و نهم. 1(10) هفت شب، پنج شب یا سه شب به آخر ماه. 15 _ پنج شب، سه شب، یا یک شب به آخر ماه. 16 _ نُه شب، هفت شب، پنج شب، یا سه شب به آخر. 17 _ شب آخر ماه. 18 _ در دهه آخر ماه. 19 _ در دهه آخر، لکن در هر سال در شبی دیگر. 20 _ در یکی از شبها در طول سال.(11)
قویترین اقوال آنست که شب قدر در میان سه شب می باشد و بیرون از این سه شب نیست و در هر سه شب سرنوشت یکسال نوشته می شود:
1) در شب نوزدهم مقدّرات تقدیر می شود.
2) در شب بیست و یکم نقض و ابرام می شود.
3) در شب بیست و سوم به امضا می رسد.(12)
ص: 221
در این میان شب بیست و یکم و شب بیست و سوم از قوت بیشتری برخوردار است، که در روایات فراوان آمده است: شب قدر را در میان شبهای بیست و یکم و بیست و سوم طلب کنید.(1)
شیخ طوسی می فرماید: بدون تردید شب قدر در ماه رمضان است، و بی گمان در دهه آخر آن است و بدون شبهه در شبهای فرد می باشد،
و اصحاب ما فرموده اند که یکی از دو شب است:
1_ بیست و یکم. 2_ بیست و سوم.(2)
در میان این دو شب نیز شب بیست و سوم از قوت و اعتبار بیشتری برخوردار است و ارشاداتی از معصومین علیهم السلام رسیده که دلالت می کند بر اینکه شب قدر همان شب بیست و سوم است،
و اینک به گوشه ای از این ارشادات اشاره می کنیم:
1. عبدالرحمن بن انیس انصاری، مشهور به «جُهَنی» به رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم عرضه داشت، من اشتران، گوسفندان، غلامان و کارگزاران زیادی دارم، مایل هستم که شبی را تعیین کنید، من در آن شب به مدینه آمده در نماز حضور پیدا کنم، حضرت چیزی در گوش او فرمود، چون شب بیست و سوم شد، جهنی را دیدند که با اشتران، گوسفندان، غلامان و کارگزارانش وارد مدینه شد.(3)
2. ضمرة الانصاری گوید: پدرم از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم شنیده که شب قدر همان شب بیست و سوم می باشد.(4)
3. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم در شب بیست و سوم ماه رمضان به صورت خانواده اش آب می پاشید(5) که خواب آنها را فرا نگیرد و به اعمال آن شب برسند.
4. سفیان بن سمط از امام صادق علیه السلام خواست که شب قدر را در یک شب برای
ص: 222
او مشخص کند، فرمود: شب بیست و سوم.(1)
5. عبدالواحد بن مختار انصاری از امام باقر علیه السلام از شب قدر پرسید، فرمود: اولین شب از هفت شب آخر.(2)
6. برید بن معاویه گوید: امام صادق علیه السلام را دیدم که در شب بیست و سوم ماه رمضان دو بار غسل کرد، یکبار در اول شب و یکبار دیگر در آخر شب.(3)
7. امام جواد علیه السلام فرمود: هر کس امام حسین علیه السلام را در شب بیست و سوم رمضان، که امید است شب قدر باشد، زیارت کند، روح صد و بیست و چهار هزار پیامبر و فرشته با او مصافحه کنند.(4)
8. امام کاظم علیه السلام فرمود: هر کس امام حسین علیه السلام را در این سه شب زیارت کند همه گناهانش آمرزیده می شود:
شب نیمه شعبان، شب بیست و سوم رمضان و شبد عید.(5)
9. امام باقر علیه السلام در پاسخ این پرسش که چگونه بدانیم که شب قدر هر سال هست؟ فرمود: چون ماه رمضان فرا رسد، هر شب صد بار سوره دخان را بخوان، چون شب بیست و سوم برسد، به حقیقت پرسش خود می رسی.(6)
10. امام صادق علیه السلام نیز در همین رابطه فرمود: چون ماه رمضان برسد، هر شب هزار بار سوره «إنّا أنزلناه فی لیلة القدر» را بخوان، شب بیست و سوم که برسد، گوشهای دلت را باز کن برای شنیدن شگفتی ها و مشاهده آنها.(7)
11. یکسال امام صادق علیه السلام در ماه رمضان به شدّت مریض بود، چون شب بیست و سوم شد، امر فرمود که ایشان را به مسجد رسول خدا ببرند، پس آن شب را در مسجد سپری نمود.(8)
12. حضرت فاطمه علیهاالسلام اجازه نمی داد که کسی از اهل خانه در شب بیست و سوم بخوابد، قبلاً دستور می داد که روز بخوابند تا برای شب زنده داری مهیّا شوند
ص: 223
و می فرمود که غذا کم بخورند و می فرمود: محروم کسی است که از فیض آن شب محروم باشد.(1)
13. امام باقر علیه السلام فرمود: در شب بیست و سوم امید می رود که شب قدر باشد.(2)
14. شیخ صدوق فرموده است: مشایخ ما اتفاق نظر داشتند که شب قدر شب بیست و سوم ماه رمضان است.(3)
15. ورود دعای: «اَللّهُمَّ کُنْ لِوَلِیِّکَ...» در شب بیست و سوم.
که فرمودند: در شب بیست و سوم رمضان این دعا را در حال سجده، ایستاده، نشسته و در هر حال، و در همه ماه رمضان و هرگاه که میسّر شود و در هر برهه ای از زمان خوانده شود.(4)
16. دعاهای وارده برای شب بیست و سوم نیز به این معنی اشعار دارد، مثلاً در دعای مأثور برای شب بیست و سوم آمده است:
یا رَبَّ لَیْلَةِ الْقَدْرِ وَجاعِلَها خَیْرا مِنْ اَلْفِ شَهْرٍ... .(5)
17. بانگ آسمانی که یکی از نشانه های حتمی ظهور است _ براساس روایات صحیحه _ در شب جمعه، شب بیست و سوم ماه رمضان خواهد بود.(6)
18. از ابن عباس پرسیدند که شب قدر چه شبی است؟ گفت: شب بیست و سوم، هفت شب مانده از ماه رمضان.(7)
19. یکی از اصحاب به خدمت رسول اکرم صلی الله علیه و آله آمد و عرضه داشت: در عالم رؤیا دیدم که شب قدر هفت شب مانده از ماه رمضان است، حضرت فرمود: خواب شما با شب بیست و سوم رمضان مطابقت دارد، پس هر کس می خواهد شبی از
ص: 224
ماه رمضان را احیاء بدارد، پس شب بیست و سوم آن را احیاء نگهدارد.(1)
20. قرآن کریم تصریح فرموده که قرآن در شب قدر نازل شده و آن شب مبارکی است که هر امر استواری در آن جدا می شود، و در احادیث فراوانی آمده که همه امور حکیمانه در شب بیست و سوم رمضان جدا می گردد.(2)
از همه آنچه تقدیم شد اطمینان پیدا می کنیم که شب قدر شب بیست و سوم ماه رمضان است، ولی تأکید معصومین علیهم السلام بر آن می باشد که در شبهای مختلف، به ویژه شبهای فرد ماه رمضان، خصوصا در شبهای فرد دهه آخر و مؤکّدا در شبهای بیست و یکم و بیست و سوم اعمال شب قدر انجام شود، تا اطمینان حاصل شود که شب قدر را درک نموده ایم.
افراد سعادتمندی بودند که یکسال تمام شبها را احیاء نگه داشتند تا به درک شب قدر اطمینان پیدا کنند.
عبادت در شب قدر معادل عبادت یکهزار ماه، یعنی هشتاد و سه سال و اندی می باشد و آن معادل عمر یک انسان کهنسالی است که یکصد سال عمر کند که بعد از کسر دوران قبل از تکلیف هشتاد و چهار سال از آن می ماند.
کسی که شب قدر را درک کند، همانند کسی است که صد سال عمر کند و همه عمرش را با عبادت سپری کند.
پس از این محاسبه و مقایسه اگر کسی در درک شب قدر مسامحه کند، بسیار زیانکار است.
از خداوند منّان می خواهیم که نویسنده، خواننده و همه دست اندرکاران نشر این کتاب را به درک شب قدر موفّق بدارد، انشاء اللّه.
امام صادق علیه السلام فرمود: خداوند در هر شب از شبهای ماه رمضان جمعی را از آتش جهنم آزاد می کند، به جز:
ص: 225
1) کسی که با حرام افطار کند.
2) شخص حسود و کینه توز( مشاحن)
«مُشاحن» در لغت به معنای: حسود، کینه توز و متجاوز است.(1)
ولی اوزاعی گوید: «مُشاحن» در اینجا به معنای بدعتگذار می باشد.(2)
3) صاحب شاهین
راوی پرسید: منظور از «صاحب شاهین» چیست؟ فرمود: شطرنج باز.(3)
و در احادیث دیگر که قبلاً آوردیم: مشرک، عاق والدین، قاطع رحم و مدمن خمر استثناء شده است.
روی این بیان در شب قدر و دیگر شبهای ماه رمضان افراد زیر از فیوضات بیکران حق تعالی محروم هستند:
(4) افطار کننده با حرام (5) بدعتگذار
(8) عاق والدین 6 _ قاطع رحم
7 _ کینه توز 8 _ مشرک
9 _ مشروب خوار 10 _ معاند (لجاجت کننده در برابر حق)
پیشتر گفتیم(9) که حضرت جبرئیل ششصد بال دارد، دو بالش را جز در شب قدر باز نمی کند، ولی در شب قدر بر شرق و غرب پهن می کند، سلام می کند بر هر نشسته و ایستاده ای که مشغول ذکر و نماز و یاد خدا باشند و با ایشان مصافحه می کند. در آن شب خدا گنهکاران امت را می آمرزد، مگر آنکه: عاق والدین، قاطع رحم و یا کینه مؤمنان را در دل داشته باشد و یا مداومت بر شرب خمر بکند.(10)
ص: 226
اعمال شب قدر بر دو قسم است:
1_ اعمالی که باید در هر یک از شبهای نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم ماه مبارک رمضان انجام داد.
2_ اعمالی که در یکی از این سه شب انجام می شود.
و اینک قسم اول: اعمالی که باید در هر یک از سه شب نوزدهم، بیست ویکم و بیست و سوم انجام داده شود، بسیار زیاد است، به برخی از آنها اشاره می کنیم:
امام جواد علیه السلام از طریق پدران بزرگوارش از امام باقر علیه السلام روایت می کند که فرمود: هر کس شب قدر را احیا بدارد، خداوند گناهان او را می آمرزد، اگرچه به تعداد ستاره های آسمان، به سنگینی کوه ها و وزن دریاها باشد.(1)
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: حضرت موسی علیه السلام عرضه داشت: بار خدایا من قرب ترا می خواهم، خطاب شد: قرب من برای کسی است که شب قدر را بیدار بماند.
عرض کرد: خدایا من رحمت تو را می خواهم، خطاب شد: رحمت من برای کسی است که در شب قدر بر بینوایان ترحّم کند.
گفت: خدایا من گذشتن از صراط را می خواهم، خطاب شد: آن برای کسی است که در شب قدر صدقه بدهد.
عرض کرد: الهی من از میوه ها و درختان بهشتی را می خواهم،
خطاب آمد: آن برای کسی است که در شب قدر تسبیح بگوید.
عرضه داشت: بار خدایا، من نجات از آتش جهنم را می خواهم،
خطاب شد: آن برای کسی است که در شب قدر استغفار کند.
گفت: خدایا من خشنودی تو را خواستارم، خطاب آمد:
خشنودی من برای کسی است که در شب قدر دو رکعت نماز بخواند.(2)
ص: 227
از این حدیث شریف استفاده می شود که شب قدر؛ شب احیاء، استغفار، تصدّق، تسبیح، ترحّم بر مساکین و نماز است.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: درشب قدر درهای آسمان گشوده می شود، هر بنده ای که در آن نماز بخواند، خداوند برای هر سجده اش درختی در بهشت مقرّر می فرماید که اگر سواره یکصد سال در سایه اش سیر کند به پایان نمی رساند، و برای هر رکعتی خانه ای در بهشت از دُرّ، یاقوت، زبرجد و لؤلؤ عنایت کند، و برای هر آیه ای که تلاوت کند تاجی از تاجهای بهشتی لطف کند، و برای هر تسبیحش پرنده ای نیک منظر عطا کند، و برای هر نشست آن درجه ای در بهشت بالا برد، و برای هر تشهّدی غرفه ای از غرفه های بهشتی عطا فرماید، و برای هر سلامی حُلّه ای از حُلّه های بهشتی بر او بپوشاند. چون فجر آن شب طلوع کند، از حوریان سازگار، جاریه های پاک نهاد، غلامان جاودان، اسبهای تیز تک، گلهای خوشبو، نهرهای روان، نعمتهای پسندیده، تحفه ها و هدایا و خلعتها و کرامت ها و خواسته های دل و لذایذ چشم عنایت کند و شما در آن جاودان هستید.(1)
علاوه بر روایاتی که دلالت می کنند بر اینکه در همه شبهای فرد رمضان غسل مستحب است، روایات فراوانی دلالت می کنند بر اینکه در شبهای نوزدهم، بیست ویکم و بیست وسوم بالخصوص غسل مستحب است،
از جمله روایت صحیحه محمد بن مسلم که در هفده مورد غسل را مستحبی دانسته، از جمله شب نوزدهم، بیست ویکم و بیست وسوم ماه رمضان.(2)
مرحوم حاج آقا رضا همدانی این روایات را مستفیض دانسته است.(3)
بهترین وقت این غسلها نزدیک مغرب است، که اندکی پیش از غروب آفتاب غسل کرده، نماز مغرب را بخواند، سپس افطار کند.(4)
ص: 228
امام باقر علیه السلام می فرماید: سه شب از ماه رمضان قرآن را بر می داری، آن را باز می کنی، در برابرت قرار می دهی، آنگاه می گویی:
اَللّهُمَّ اِنّی اَسْاَلُکَ بِکِتابِکَ الْمُنْزَلِ وَم_ا فیهِ، وَفیهِ اسْمُکَ الاَْعْظَمُ الاَْکْبَرُ وَاَسْماؤُکَ الْحُسْنی، وَم_ا یُخافُ وَیُرْجی، اَنْ تَجْعَلَنی مِنْ عُتَقائِکَ مِنَ النّارِ.(1)
امام صادق علیه السلام می فرماید: سپس آن را بر سر نهاده می گویی:
اَللّهُمَّ بِحَقِّ هذَا الْقُرْانِ، وَبِحَقِّ مَنْ اَرْسَلْتَهُ بِه وَبِحَقِّ کُلِّ مُؤْمِنٍ مَدَحْتَهُ فیهِ وَبِحَقِّکَ عَلَیهمْ، فَلا اَحَدَ اَعْرَفُ بِحَقِّکَ مِنْکَ، بِکَ یااَللّه «عشرا» بِمُحَمَّدٍ «عشرا» بِعَلِیٍّ «عشرا» بِفاطِمَةَ «عشرا» بِالْحَسَنِ «عشرا» بِالْحُسَیْنِ «عشرا» بِعَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ «عشرا» بِمُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ «عشرا» بِجَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ «عشرا» بِمُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ «عشرا» بِعَلِیِّ بْنِ مُوسی «عشرا» بِمُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ «عشرا» بِعَلِیِّ بْنِ مُحَمَدٍ «عشرا» بِالْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ «عشرا» بِالْحُجَّةِ «عشرا».(2)
پیش از آنکه از جای خود برخیزی حاجتت روا، ودعایت مستجاب می گردد.
از رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم روایت شده که فرمود:
هر کس در شب قدر دو رکعت نماز بخواند، در هر رکعت بعد از حمد هفت بار سوره «قل هو اللّه أحد» را بخواند، بعد از سلام مرتبه بگوید: اَسْتَغْفِرُ اللّه َ وَ اَتُوبُ اِلَیْهِ، از جای خود برنخیزد جز اینکه خداوند او را و پدر و مادرش را بیامرزد و فرشتگانی بفرستد که تا رمضان آینده برای او حسنات بنویسند و فرشتگانی برانگیزد که در بهشت برای او درخت بکارند، کاخ بسازند، چشمه جاری کنند، و از دنیا نمی رود جز اینکه همه این ها را مشاهده کند.(3)
ص: 229
امام صادق علیه السلام می فرماید: چون شب قدر فرا رسد که هر امر استواری در آن مقرّر می شود، منادی از درون عرش الهی فریاد برآورد که خداوند منّان هر کسی را که امشب به زیارت حسین علیه السلام آمده آمرزید.(1)
شهید اول زیارت مخصوصی برای شب قدر نقل کرده است.(2)
جوشن در لغت به معنای زره می باشد، کسی که این دعا را بخواند همانند کسی است که زره محکمی بر تن کرده باشد، که هیچ شمشیری در آن کارگر نباشد. در میان ادعیه و احراز دو حرز به عنوان جوشن شناخته شده:
1) دعای جوشن کبیر
این دعا از حضرت موسی بن جعفر علیه السلام روایت شده، هنگامی که هادی عباسی (برادر هارون الرشید) به قتل آن حضرت تصمیم گرفت،
امام کاظم علیه السلام دعایی خواند که چنین آغاز می شود:
«اِلهی کَمْ مِنْ عَدُوٍّ شَحَذَ لی ظُبَةَ مُدْیَتِه...»
و از برکت این دعا پیش از آنکه آسیبی از او به امام برسد خبر هلاکت وی رسید. این دعا به جوشن صغیر معروف است.(3)
این دعا را سید ابن طاووس با تفصیل بیشتر از شیخ طوسی روایت کرده است.(4) و قسمتی از آن را شیخ در امالی آورده است.(5)
2) دعای جوشن کبیر
دعای جوشن کبیر شامل هزار و یک نام از اسامی حسنای خداوند منّان را در
ص: 230
یکصد فصل در بر دارد، این دعا را جبرئیل امین به رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم در برخی از غزوات آموخته است. برای این دعا آثار شگفت فراوانی نقل شده، علاقمندان به بحار الانوار مراجعه فرمایند.(1)
جبرئیل امین به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم عرضه داشت: خداوند منّان می فرماید: من پیش از آنکه جهان را بیافرینم به پنج هزار سال، این دعا را بر سرادق عرش نوشته بودم، هر بنده ای آن رادر اول ماه رمضان با نیت خالص بدون آمیخته با شکّ بخواند پاداش شب قدر به او بدهم.(2)
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: هر بنده ای از امّت من سه بار آن را در ماه رمضان بخواند خداوند جسدش را بر آتش حرام کند و بهشت برای او واجب شود، و اگر یکبار هم بخواند کفایت می کند.
جایگاه این دعا بسیار والا و منزلت آن بسیار عظیم است.(3)
علامه مجلسی می فرماید: در بعضی از روایات وارد شده که دعای جوش کبیر را در هر یک از این سه شب نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم بخواند.(4)
متن کامل دعای جوش کبیر را کفعمی در مصباح و البلد الامین آورده است.(5)
برنوشتن دعای جوشن کبیر بر کفن تأکید فراوان شده و امام حسین علیه السلام می فرماید: پدرم به من امر فرمود که این دعا را حفظ کنم و آن را گرامی بدارم و برکفنش بنویسم و آن را به اهل خود تعلیم کنم و آنها را بر آن تشویق نمایم.(6)
امام حسن مجتبی علیه السلام در شب قدر این دعا را می خواند.
یا باطِنا فی ظُهُورِه، وَیا ظاهِرا فی بُطُونِه، یا باطِنا لَیْسَ یَخْفی، یا ظاهِرا
ص: 231
لَیْسَ یُری، یا مَوْصُوفا لا یَبْلُغُ بِکَیْنُونَتِه مَوْصُوفٌ وَ لا حَدٌّ مَحْدُودٌ، یا غائِبا غَیْرَ مَفْقُودٍ، وَ یا شاهِدا غَیْرَ مَشْهُودٍ، یُطْلَبُ فَیُصابُ، وَ لَمْ یَخْلُ مِنْهُ السَّماواتُ وَ الاَْرْضُ وَ ما بَیْنَهُما طَرْفَةَ عَیْنٍ، لا یُدْرَکُ بِکَیْفٍ، وَ لا یُأَیَّنُ بِاَیْنٍ وَ لا بِحَیْثٍ، اَنْتَ نُورُ النُّورِ، وَرَبُّ الاَْرْبابِ اَحَطْتَ بِجَمی_عِ الاُْمُورِ، سُبْحانَ مَنْ لَیْسَ کَمِثْلِه شَیْءٌ، وَ هُوَ السَّمی_عُ الْبَصیرُ، سُبْحانَ مَنْ هُوَ هکَذا، وَ لا هکَذا غَیْرُهُ.(1)
در هریک از شبهای نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم یکصد رکعت نماز می خواند که بعد از هر دو رکعت سلام می دهد.(2)
در دو شب بیست و یکم و بیست و سوّم تأکید شده که در هر رکعت از یکصد رکعت بعد از حمد ده بار سوره «قل هو اللّه أحد» خوانده شود.(3)
علامه مجلسی فرموده: کسی که ضعف داشته باشد می تواند صد رکعت را نشسته بخواند.(4)
سید ابن طاووس در ضمن اعمال شب قدر می فرماید: آیا این حدیث را از حضرت عیسی علیه السلام ندیده ای؟ که فرمود: «چون خورشید باش که بر هر شخص نیکوکار و بدکار نور افشانی می کند».
و آیا کلام دُرر بار رسول اکرم صلی الله علیه و آله را نشنیده ای؟ که فرمود: «به همگان نیکی کن، اگر او اهل خیر نباشد تو اهل خیر باش».
شما نیز همواره، به ویژه در ماه رمضان، مخصوصا در شبهای قدر به همگان نیکی کنید، در برابر بدی ها به نیکی پاداش دهید، مگر پیامبر اکرم برای همه ما
ص: 232
الگو نیست؟ که هر کس او را آزار می داد دست به سوی آسمان برافراشته، عرضه می داشت: «بار خدایا! قوم من نادان هستند، از آنها بگذر». شما نیز برای همه دعای خیر کنید و از آنها بگذرید و از خدا بخواهید که از آنها بگذرد.(1)
شبهای قدر شب دعا و نیایش است، در این سه شب برای دنیا و آخرت خود بسیار دعا کن.
از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله پرسیدند: اگر شب قدر را درک کنم، از خدا چه بخواهم؟ فرمود: «عافیت و سلامتی».
مرحوم فشارکی نقل فرموده که در این سه شب، سوره «یس» را سه بار بخوان، یکی برای حیات و زندگی خود، دیگری برای وسعت معیشت و روزی خود، سومی برای سلامتی و تندرستی خود.
همانگونه که برای خود دعای خیر می کنی برای دیگران نیز دعای خیر کن که حضرت فاطمه علیهاالسلام هنگامی که دعا می کرد، اوّل برای دیگران دعا می فرمود و چون از راز آن می پرسیدند، می فرمود: اول همسایه سپس داخل خانه.(2)
همانگونه که برای دنیای خود دعا می کنی، برای آخرت خود نیز دعا کن، که در آنجا نیاز بیشتری داری.
مرحوم فشارکی فرموده: در هر یک از شبهای قدر، ده بار بگو:
«اَللّهُمَّ إِنَّکَ عَفُوٌّ تُحِبُّ الْعَفْوَ، فَاعْفُ عَنِّی یا أَرْحَمَ الرّاحِمینَ».
بهترین اعمال در این شبها توبه، استغفار، ندامت از اعمال گذشته، تصمیم برای آینده، تلاش برای جبران گذشته، دعای خیر برای خویش، پدر، مادر، خویشان، حق داران، همسایگان و عموم مؤمنین و مؤمنات می باشد، که دعای دیگران در غیاب آنها روزی را فراخ نموده، ناملایمات را دفع می کند.(3)
ص: 233
شب نوزدهم یکی از سه شب قدر است که غسل کردن در آنها مستحبّ موءکّد می باشد.(1)
امام باقر علیه السلام فرمود: غسلهای ماه رمضان را به هنگام غروب، کمی قبل از مغرب انجام بدهید که با آن نماز مغرب را بخوانید و آنگاه افطار کنید.(2)
هر کس در شب نوزدهم رمضان پنجاه رکعت نماز بخواند و در هر رکعت بعد از حمد پنجاه مرتبه سوره «إذا زُلْزِلَتْ» را بخواند، روز قیامت خدای را با پاداش یکصد حج ویکصد عمره ملاقات می کند وخداوند دیگر اعمالش را قبول می کند(3)
در شب نوزدهم یکصد بار بگوید: أَسْتَغْفِرُ اللّه َ رَبّی وَأَتُوبُ اِءلَیْهِ.(4)
در شب نوزدهم یکصد بار بگوید: اَللّهُمَّ الْعَنْ قَتَلَةَ أَمیرِالْمُوءْمِنینَ.(5)
از دعاهای مخصوص شب نوزدهم دعاهای زیر است:
1) اَللّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ عَلی ما وَهَبْتَ لِی مِنْ اِنْطِواءِ ما طَوَیْتَ مِنْ شَهْرِی وَ اَنَّکَ لَمْ تُحِنْ فِیهِ اَجَلِی وَ لَمْ تَقْطَعْ عُمْرِی وَ لَمْ تُبْلِنی بِمَرَضٍ یَضْطَرُّنِی صاِلی تَرْکِ الصِّیامِ وَ لا بِسَفَرٍ یَحِلُّ لِی فِی الاْءفْطارِ، فَاَنَا اَصُوْمُهُ فِی کِفایَتِکَ وَوَقایَتِکَ، اُطیعُ اَمْرَکَ وَاَقْتاتُ رِزْقِکَ وَاَرْجُو وَاُؤَمِّلُ تَجاوُزَکَ، فَاَتْمِمْ اَللّهُمَّ عَلَیَّ فِی
ص: 234
ذلِکَ نِعْمَتَکَ وَاَجْزِلْ بِهِ مِنَّتَکَ وَ اسْلَخْهُ عَنِّی بِکَمالِ الصِّیامِ وَ تَمْحیصِ الاْثامِ وَ بَلِّغْنِی اخِرَهُ بِخاتِمَةِ خَیْرٍ وَ خِیَرَةٍ یا اَجْوَدَ الْمَسْئُولینَ وَ یا اَسْمَحَ الْواهِبینَ وَ صَلَّی اللّه ُ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِهِ الطّاهِرینَ.(1)
2) یا ذَا الَّذِی لَیْسَ فِی السَّمواتِ الْعُلی وَلا فِی الاْءَرَضِینَ السُّفْلی، وَلا فَوْقَهُنَّ وَلا بَیْنَهُنَّ وَلا تَحْتَهُنَّ إِلهٌ یُعْبَدُ غَیْرُهُ، لَکَ الْحَمْدُ حَمْداً لا یَقْدِرُ عَلی إِحْصائِهِ إِلاَّ أَنْتَ، فَصَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، صَلاةً لا یَقْدِرُ عَلی إِحْصائِها إِلاَّ أَنْتَ).(2)
3) اللّهُمَّ اجْعَلْ فِیما تَقْضِی وَتُقَدِّرُ مِنَ الاْءَمْرِ الْمَحْتُومِ وَفِیما تَفْرُقُ مِنَ الاْءَمْرِ الْحَکِیمِ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ، وَفِی الْقَضاءِ الَّذِی لا یُرَدُّ وَلا یُبَدَّلُ، أَنْ تَکْتُبَنِی مِنْ حُجّاجِ بَیْتِکَ الْحَرامِ، الْمَبْرُورِ حَجُّهُمْ، الْمَشْکُورِ سَعْیُهُمْ، الْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ، الْمُکَفَّرِ عَنْهُمْ سَیِّئَاتُهُمْ، وَاجْعَلْ فِیما تَقْضِی وَتُقَدِّرُ أَنْ تُطِیلَ عُمْرِی، وَتُوَسِّعَ عَلَیَّ فِی رِزْقِی، وَتَفْعَلَ بِی کَذا وَکَذا.(3)
4) اَللّهُمَّ اِنّی اَمْسَیْتُ لَکَ عَبْدا داخِرا لا اَمْلِکُ لِنَفْسی نَفْعا وَلا ضَرّا، وَلا اَصْرِفُ عَنْها سُوءا، اَشْهَدُ بِذلِکَ عَلی نَفْسی وَ اَعْتَرِفُ لَکَ بِضَعْفِ قُوَّتی وَقِلَّةِ حیلَتی، فَصَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِ مُحَمَّدٍ وَاَنْجِزْ لی ما وَعَدْتَنی، وَجَمیعَ الْمُؤْمِنینَ وَالْمُؤْمِناتِ مِنَ الْمَغْفِرَةِ فی هذِهِ اللَّیْلَةِ، وَاَتْمِمْ عَلَیَ ما اتَیْتَنی، فَاِنّی عَبْدُکَ الْمِسْکینُ الْمُسْتَکینُ، الضَّعیفُ الْفَقیرُ الْمَهینُ.
اَللّهُمَّ لا تَجْعَلْنی ناسِیا لِذِکْرِکَ فیما اَوْلَیْتَنی، وَلا غافِلاً لاِِحْسانِکَ فیما اَعْطَیْتَنی، وَلا ایِسا مِنْ اِجابَتِکَ وَاِنْ اَبْطَاَتْ عَنّی، فی سَرّاءَ کُنْتُ اَوْ ضَرّاءَ، اَوْ شِدَّةٍ اَوْ رَخاءٍ، اَوْ عافِیَةٍ اَوْ بَلاءٍ، اَوْ بُؤْسٍ اَوْ نَعْماءَ، اِنَّکَ سَمیعُ الدُّعاءِ.(4)
ص: 235
5) سُبْحانَ مَنْ لا یَمُوتُ، سُبْحانَ مَنْ لا یَزُولُ، سُبْحانَ مَنْ لا تَخْفی عَلَیْهِ خافِیَةٌ، سُبْحانَ مَنْ لا تَسْقُطُ وَرَقَةٌ اِلاّ یَعْلَمُها، وَلا حَبَّةٌ فی ظُلُماتِ الاَْرْضِ وَلا رَطْبٌ وَلا یابِسٌ [اِلاّ فِی کِتابٍ مُبین] اِلاّ بِعِلْمِه وَ بِقُدْرَتِه، فَسُبْحانَهُ سُبْحانَهُ سُبْحانَهُ سُبْحانَهُ سُبْحانَهُ ما اَعْظَمَ شَأْنَهُ، وَاَجَلَّ سُلْطانَهُ، اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِه، وَاجْعَلْنا مِنْ عُتَقائِکَ وَسُعَداءِ خَلْقِکَ بِمَغْفِرَتِکَ، اِنَّکَ اَنْتَ الْغَفُورُ الرَّحیمُ.(1)
آنچه گفته شد مخصوص شب نوزدهم بود، که علاوه بر آنها همه اعمال یاد شده برای شبهای قدر، از قبیل: إحیاء، قرآن سر گرفتن، زیارت امام حسین علیه السلام ، یکصد رکعت، جوشن کبیر، سوره های: عنکبوت، روم و دخان؛
و همه اعمال یاد شده برای مطلق شبهای ماه مبارک رمضان، از قبیل: دعای افتتاح، ابو حمزه ثمالی و قرائت سوره قدر یکهزار بار و تلاوت سوره دخان یکصد بار، در این شب با تأکید بیشتر وارد است.
کسی که در شب بیستم ماه مبارک رمضان هشت رکعت نماز بخواند، با هر سوره ای که بخواهد و بعد از هر دو رکعت سلام دهد، خداوند همه گناهان گذشته و اخیرش را بیامرزد.(2)
آنگاه دعاهای مخصوص شب بیستم را بخواند، که از آن جمله است:
2) اللّهُمَّ أَنْتَ رَبِّی لا إِلهَ لِی غَیْرُکَ اُوَحِّدُهُ، وَلا رَبَّ لِی سِواکَ أَعْبُدُهُ، أَنْتَ الْواحِدُ الاْءَحَدُ الصَّمَدُ، لَمْ یَلِدْ وَلَمْ یُولَدْ وَلَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً أَحَدٌ، وَکَیْفَ یَکُونُ
ص: 236
کُفْوٌ مِنَ الْمَخْلُوقِینَ لِلْخالِقِ وَمِنَ الْمَرْزُوقِینَ لِلرّازِقِ، وَمَنْ لا یَسْتَطِیعُونَ لاِءَنْفُسِهِمْ نَفْعاً وَلا ضَرّاً وَلا یَمْلِکُونَ مَوْتاً وَ لا حَیاةً وَ لا نُشُوراً، هُوَ مالِکُ ذلِکَ کُلِّهِ بِعَطِیَّتِهِ وَتَحْرِیمِهِ، وَیَبْتَلِی بِهِ وَیُعافِی مِنْهُ، لا یُسْئَلُ عَمّا یَفْعَلُ وَهُمْ یُسْئَلُونَ.
إِلهِی وَسَیِّدِی ما أَغَبَّ شَهْرَ الصِّیامِ إِلی جانِبِ الْفَناءِ وَأَنْتَ الْباقِی، وَأَذِنَ بِالاْءنْقِضاءِ وَأَنْتَ الدّائِمُ، وَهُوَ الَّذِی عَظَّمْتَ حَقَّهُ فَعَظُمَ، وَکَرَّمْتَهُ فَکَرُمَ، وَإِنَّ لِی فِیهِ الزَّلاَّتِ کَثِیرَةً وَالْهَفَواتِ عَظِیمَةً، إِنْ قاصَصْتَنِی بِها کانَ شَهْرَ شَقاوَتِی، وَإِنْ سَمِحْتَ لِی بِها کانَ شَهْرَ سَعادَتِی، اللّهُمَّ وَکَما أَسْعَدْتَنِی بِالإِقْرارِ بِرُبُوبِیَّتِکَ مُبْدِئاً، فَأَسْعِدْنِی بِرَحْمَتِکَ وَرَأْفَتِکَ وَتَمْحِیصِکَ وَسَماحَتِکَ مُعِیداً، فَإِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ، وَصَلَّی اللّهُ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِهِ وَسَلَّمَ کَثِیراً.(1)
3) اللّهُمَّ کَلَّفْتَنِی مِنْ نَفْسِی ما أَنْتَ أَمْلَکُ بِهِ مِنِّی، وَقُدْرَتُکَ أَعْلی مِنْ قُدْرَتِی، فَصَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَأَعْطِنِی مِنْ نَفْسِی ما یُرْضِیکَ عَنِّی وَخُذْ لِنَفْسِکَ رِضاها مِنْ نَفْسِی.
إِلهِی لا طاقَةَ لِی بِالْجُهْدِ، وَلا صَبْرَ لِی عَلَی الْبَلاءِ، وَلا قُوَّةَ لِی عَلَی الْفَقْرِ، فَصَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَلا تَحْظُرْ عَلَیَّ رِزْقَکَ فِی هذا الشَّهْرِ الْمُبارَکِ، وَلا تُلْجِئْنِی إِلی خَلْقِکَ، بَلْ تَفَرَّدْ یا سَیِّدِی بِحاجَتِی، وَتَوَلَّ کِفایَتِی، وَانْظُرْ فِی أُمُورِی، فَإِنَّکَ إِنْ وَکَلْتَنِی إِلی خَلْقِکَ تَجَهَّمُونِی، وَإِنْ أَلْجَأْتَنِی إِلی أَهْلِی حَرَمُونِی وَمَقَّتُونِی، وَإِنْ أَعْطَوْا أَعْطَوْا قَلِیلاً نَکِداً، وَمَنُّوا عَلَیَّ کَثِیراً، وَذَمُّوا طَوِیلاً، فَبِفَضْلِکَ یا سَیِّدِی فَأَغْنِنِی، وَبِعَطِیَّتِکَ فَانْعَشْنِی، وَبِسَعَتِکَ فَابْسُطْ یَدِی، وَبِما عِنْدَکَ فَاکْفِنِی، یا أَرْحَمَ الرّاحِمِینَ.(2)
4) اَسْتَغْفِرُ اللّه َ مِمّا مَضی مِنْ ذُنُوبی، وَما نَسیتُها وَهِیَ مُثْبَتَةٌ عَلَیَّ یُحْصیهَا
ص: 237
الْکِرامُ الْکاتِبُونَ یَعْلَمُونَ ما اَفْعَلُ، وَاَسْتَغْفِرُ اللّه َ مِنْ مُوبِقاتِ الذُّنُوبِ، وَاَسْتَغْفِرُهُ مِنْ مُفْظِعاتِ الذُّنُوبِ، وَاَسْتَغْفِرُ اللّه َ مِمّا فَرَضَ عَلَیَّ فَتَوانَیْتُ، وَاَسْتَغْفِرُهُ مِنْ نِسْیانِ الشَّیْءِ الَّذی باعَدَنی مِنْ رَبّی
وَاَسْتَغْفِرُهُ مِنَ الزَّلاّتِ والضَّلالات وَمِمّا کَسَبَتْ یَدایَ
وَأُؤْمِنُ بِه، وَاَتَوَکَّلُ عَلَیْهِ کَثیرا، وَاَسْتَغْفِرُ اللّه َ _ هفت بار بگوید _
فَصَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِه، وَاعْفُ عَنّی، وَاغْفِرْ لی ما سَلَفَ مِنْ ذُنُوبی، وَاسْتَجِبْ یا سَیِّدی دُعائی، فَاِنَّکَ اَنْتَ التَّوّابُ الرَّحیمُ.(1)
شب بیست و یکم ماه مبارک رمضان، دوّمین شب از شبهای قدر است و بر شب نوزدهم برتری دارد، که احادیث فراوان بر آن دلالت می کند، از جمله:
1_ از امام صادق علیه السلام پرسیدند: آن شبی که امید فراوان به آن هست، چه شبی است؟ فرمود: شب بیست و یکم و شب بیست و سوّم.(2)
2_ از امام باقر علیه السلام در مورد شب قدر پرسیدند، فرمود: در شب بیست و یکم و شب بیست و سوّم آن را جستجو کن. عرضه داشتند: یکی را برای ما مشخّص کنید، فرمود: چه می شود که در هر دو شب تلاش کنید؟(3)
3_ و در حدیث دیگری فرمود: شب قدر همه ساله در ماه رمضان، در دهه آخر می باشد.(4)
4_ شیخ طوسی می فرماید: شب قدر بدون اختلاف در دهه آخر و در شبهای فرد می باشد.(5)
ص: 238
5 _ امیرموءمنان علیه السلام فرمود: «اِلْتَمِسُوها فِی الْعَشْرِ الاْءَواخِرِ»؛
«یعنی، شب قدر را در دهه ی آخر بجویید».(1)
6_ از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله پرسیدند: شب قدر چه شبی است؟
فرمود: در دهه آخر ماه رمضان است.(2)
7_ چون دهه آخر ماه رمضان وارد می شد پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله کمر به عبادت می بست، از همسرانش دوری می جست، شبها را إحیاء می کرد، و فقط به عبادت می پرداخت و خانواده اش را به آن وا می داشت.(3)
گذشته از اعمال هر شب از شبهای ماه رمضان و نیز هر شب از شبهای قدر، شب بیست و یکم اعمال خاصی دارد که از آن جمله است:
کسی که در شب بیست و یکم ماه رمضان هشت رکعت نماز بخواند، درهای هفت آسمان به رویش باز می شود و دعاهایش مستجاب می گردد و عنایات فراوانی خداوند منّان در حق او مرحمت می فرماید.(4)
در این نماز سوره خاصی تعیین نشده، ولی پس از دو رکعت سلام می دهد.
برای شب بیست و یکم دعاهای مخصوصی رسیده، که از آن جمله است:
1) یا مُولِجَ اللَّیْلِ فِ_ی النَّهارِ، وَمُولِ_جَ النَّهارِ فِ_ی اللَّیْلِ، وَمُخْرِجَ الْحَیِّ مِنَ الْمَیِّتِ، وَمُخْرجَ الْمَیِّتِ مِنَ الْحَیِّ، یا رازِقَ مَنْ یَشاءُ بِغَیْرِ حِسابٍ یا اَللّه ُ یا رَحْمانُ، یا اَللّه ُ یا رَحیمُ، یا اَللّه ُ یا اَللّه ُ یا اَللّه ُ، لَکَ الاَْسْماءُ الْحُسْنی وَالاَْمْثالُ الْعُلیا،
ص: 239
وَالْکِبْریاءُ وَالاْلاءُ
اَسْاَلُکَ اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَاَهْلِ بَیْتِه، وَاَنْ تَجْعَلَ اِسْمی فی هذِهِ اللَّیْلَةِ فِ_ی السُّعَداءِ، وَرُوحی مَعَ الشُّهَداءِ، وَاِحْسانی فی عِلِّیّینَ واِسائَتی مَغْفُورَةً، وَاَنْ تَهَبَ لی یَقینا تُباشِرُ بِه قَلْبی، وَاِیمانا یُذْهِبُ الشَّکَ عَنّی، وَتُرضِیَنی بِما قَسَمْتَ لی وَاتِنا فِ_ی الدُّنیا حَسَنَةً وَفِ_ی الاْخِرَةِ حَسَنَةً، وَقِنا عَذابَ النّارِ الْحَریقِ، وَاَرْزُقْنی فیها ذِکْرَکَ وَشُکْرَکَ وَالرَّغْبَةَ اِلَیْکَ، وَالاِْنابَةَ وَالتَّوْفیقَ لِما وَفَّقْتَ لَهُ مُحَمَّدا وَالَ مُحَمَّد عَلَیْهِ وَعَلَیْهِمُ السَّلامُ.(1)
2) لا إِلهَ إِلاَّ اللّهُ، مُدَبِّرُ الأُمُورِ، وَمُصَرِّفُ الدُّهُورِ، وَخالِقُ الاْءَشْیاءِ جَمِیعاً بِحِکْمَتِهِ، دالَّةً عَلی أَزَلِیَّتِهِ وَقِدَمِهِ، جاعِلُ الْحُقُوقِ الْواجِبَةِ لِما یَشاءُ، رَأْفَةً مِنْهُ وَرَحْمَةً، لِیَسْأَلَ بِها سائِلٌ وَیَأْمَلَ إِجابَةَ دُعائِهِ بِها آمِلٌ.
فَسُبْحانَ مَن خَلَقَ، وَالاْءَسْبابُ إِلَیْهِ کَثِیرَةٌ، وَالْوَسائِلُ إِلَیْهِ مَوْجُودَةٌ، وَسُبْحانَ اللّهِ الَّذِی لا یَعْتَوِرُهُ فاقَةٌ، وَلا تَسْتَذِلُّهُ حاجَةٌ، وَلا تُطِیفُ بِهِ ضَرُورَةٌ، وَلا یَحْذَرُ إِبْطاءَ رِزْقِ رازِقٍ، وَلا سَخَطَ(2) خالِقٍ، فَإِنَّهُ الْقَدِیرُ عَلی رَحْمَةِ مَنْ هُوَ بِهذِهِ الْخِلالِ مَقْهُورٌ، وَفِی مَضائِقِها مَحْصُورٌ، یَخافُ وَیَرْجُو مَنْ بِیَدِهِ الأُمُورُ، وَإِلَیْهِ الْمَصِیرُ، وَهُوَ عَلی ما یَشاءُ قَدِیرٌ.
اللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَرَسُولِکَ وَنَبِیِّکَ، مُوءَدِّی الرِّسالَةِ، وَمُوضِحِ الدَّلالَةِ، أَوْصَلَ کِتابَکَ، وَاسْتَحَقَّ ثَوابَکَ، وَأَنْهَجَ سَبِیلَ حَلالِکَ وَ حَرامِکَ، وَکَشَفَ عَنْ شَعائِرِکَ وَأَعْلامِکَ. فَاِنَّ هذِهِ اللَّیْلَةَ الَّتِی وَسَمْتَها بِالْقَدْرِ، وَأَنْزَلْتَ فِیها مُحْکَمَ الذِّکْرِ، وَفَضَّلْتَها عَلی أَلْفِ شَهْرٍ، وَهِیَ لَیْلَةُ مَواهِبِ الْمَقْبُولِینَ، وَمَصائِبِ الْمَرْدُودِینَ فَیا خُسْرانَ مَنْ باءَ فِیها بِسَخَطَهِ، وَیا وَیْحَ مَنْ حُظِیَ فِیها بِرَحْمَتِهِ. اللّهُمَّ فَارْزُقْنِی قِیامَها وَالنَّظَرَ إِلی ما عَظَّمْتَ مِنْها مِنْ غَیْرِ حُضُورِ أَجَلٍ
ص: 240
وَلا قُرْبِهِ، وَلاَ انْقِطاعِ أَمَلٍ وَلا فَوْتِهِ، وَوَفِّقْنِی فِیها لِعَمَلٍ تَرْفَعُهُ، وَدُعاءٍ تَسْمَعُهُ، وَتَضَرُّع تَرْحَمُهُ، وَشَرٍّ تَصْرِفُهُ، وَخَیْرٍ تَهَبُهُ، وَغُفْرانٍ تُوجِبُهُ، وَرِزْقٍ تُوَسِّعُهُ، وَدَنَسٍ تُطَهِّرُهُ، وَإِثْمٍ تَغْسِلُهُ، وَدَیْنٍ تَقْضِیهِ، وَحَقٍّ تَتَحَمَّلُهُ وَ تُوءَدِّیهِ، وَصِحَّةٍ تُتِمُّها، وَعافِیَةٍ تُنْمِیها، وَأَشْعاثٍ تَلُمُّها، وَأَمْراضٍ تَکْشِفُها، وَصَنْعَةٍ تَکْنِفُها، وَمَواهِبَ تَکْشِفُها، وَمَصائِبَ تَصْرِفُها، وَأَوْلادٍ وَأَهْلٍ تُصْلِحُهُمْ، وَأَعْداءٍ تَغْلِبُهُمْ وَتَقْهَرُهُمْ، وَتَکْفِی ما أَهَمَّ مِنْ أَمْرِهِمْ، وَتَقْدِرُ عَلی قُدْرَتِهِمْ، وَتَسْطُو بِسَطَواتِهِمْ، وَتَصُولُ عَلی صَوْلاتِهِمْ، وَتَغُلُّ أَیْدِیَهُمْ إِلی صُدُورِهِمْ، وَتُخْرِسُ عَنْ مَکارِهِی أَلْسِنَتَهُمْ، وَتَرُدُّ رُءُوسَهُمْ عَلی صُدُورِهِمْ.
اللّهُمَّ سَیِّدِی وَمَوْلایَ اکْفِنِی الْبَغْیَ، وَمُصارَعَةَ الْغَدْرِ وَمُعاطِبَهُ، وَاکْفِنِی سَیِّدِی شَرَّ عِبادِکَ، وَاکْفِ شَرَّ جَمِیعِ عِبادِکَ، وَانْشُرْ عَلَیْهِمُ الْخَیْراتِ مِنِّی حَتَّی تُنْزِلَ عَلَیَّ فِی الاْآخِرِینَ، وَاذْکُرْ والِدَیَّ وَجَمِیعَ الْمُوءْمِنِینَ وَالْمُوءْمِناتِ بِرَحْمَتِکَ وَمَغْفِرَتِکَ، ذِکْری سَیِّدٍ قَرِیبٍ لِعَبِیدٍ وَإِماءٍ فارَقُوا الاْءَحِبّاءَ، وَخَرَسُوا عَنِ النَّجْوی وَصَمُّوا عَنِ النِّداءِ، وَحَلُّوا أَطْباقَ الثَّری، وَتَمَزَّقَهُمُ الْبِلی. اللّهُمَّ إِنَّکَ أَوْجَبْتَ لِوالِدَیَّ عَلَیَّ حَقّاً وَقَدْ أَدَّیْتُهُ بِالاِْسْتِغْفارِ لَهُما إِلَیْکَ، إِذْ لا قُدْرَةَ لِی عَلی قَضائِهِ إِلاَّ مِنْ جَهَتِکَ، وَفَرَضْتَ لَهُما فِی دُعائِی فَرْضاً قَدْ أَوْفَدْتُهُ عَلَیْکَ، إِذْ حَلَّتْ بِیَ الْقُدْرَةُ عَلی واجِبِها، وَأَنْتَ تَقْدِرُ، وَ کُنْتُ لا أَمْلِکُ وَأَنْتَ تَمْلِکُ.
اللّهُمَّ لا تَحْلُلْ بِی فِیما أَوْجَبْتَ، وَلا تُسْلِمْنِی فِیما فَرَضْتَ، وَأَشْرِکْنِی فِی کُلِّ صالِحِ دُعاءٍ أَجَبْتَهُ، وَأَشْرِکْ فِی صالِحِ دُعائِی جَمِیعَ الْمُوءْمِنِینَ وَالْمُوءْمِناتِ، إِلاَّ مَنْ عادی أَوْلِیاءَکَ، وَحارَبَ أَصْفِیاءَکَ، وَأَعْقَبَ بِسُوءِ الْخِلافَةِ أَنْبِیاءَکَ، وَماتَ عَلی ضَلالَتِهِ، وَانْطَوی فِی غِوایَتِهِ، فَاِنِّی أَبْرَأُ إِلَیْکَ مِنْ دُعاءٍ لَهُمْ.
أَنْتَ الْقائِمُ عَلی کُلِّ نَفْسٍ بِما کَسَبَتْ، غَفّارٌ لِلصَّغائِرِ، وَالْمُوبِقُ بِالْکَبائِرِ بِلا
ص: 241
إِلهَ إِلاَّ أَنْتَ، سُبْحانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظّالمِینَ، فَانْشُرْ عَلَیَّ رَأْفَتَکَ یا أَرْحَمَ الرّاحِمِینَ، وَصَلَّی اللّهُ عَلی مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ وَآلِهِ وَسَلَّمَ کَثِیراً.(1)
3) اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلاَّ اللّه ُ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ، وَاَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّدا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ، وَاَشْهَدُ اَنَّ الْجَنَّةَ حَقٌّ وَالنّارَ حَقٌّ، وَاَنَّ السّاعَةَ اتِیَةٌ لارَیْبَ فیها، وَاَنَّ اللّه َ یَبْعَثُ مَنْ فِ_ی الْقُبُورِ، وَاَشْهَدُ اَنَّ الرَّبَّ رَبّی، لا شَریکَ لَهُ، وَلا وَلَدَ لَهُ، وَلا والِدَ لَهُ، وَاَشْهَدُ اَنَّهُ الْ_فَعّالُ لِما یُریدُ، وَالْقادِرُ عَلی کُلِّ شَیْءٍ، والصّانِعُ لِما یُریدُ، وَالْقاهِرُ مَنْ یَشاءُ، وَالْواضِعُ مَنْ یشاءُ، وَالرّافِعُ مَنْ یَشاءُ
مَلِکُ الْمُلُوکِ وَرازِقُ الْعِبادِ، الْغَفُورُ الرَّحیمُ الْعَلیمُ الْحَکیمُ
اَشْهَدُ _ سَبْعاً _ اَنَّکَ سَیِّدی کَذلِکَ وَفَوْقَ ذلِکَ، لا یَبْلُغُ الْواصِفُونَ کُنْهَ عَظَمَتِکَ، اللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِه، وَاهْدِنی، وَلا تُضِلَّنی بَعْدَ اِذْ هَدَیْتَنی، اِنَّکَ اَنْتَ الْهادِی الْمَهْدِیُّ.(2)
4) اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمّدٌ وَ اقْسِمْ لِی حِلْماً یَسُدُّ عَنِّی بابَ الْجَهْلِ وَ هُدیً تَمُنُّ بِهِ عَلَیَّ مِنْ کُلِّ ضَلالَةٍ وَ غِنیً تَسُدُّ بِهِ عَنِّی بابَ کُلِّ فَقْرٍ، وَ قُوَّةً تَرُدُّ بِها عَنِّی کُلَّ ضَعْفٍ، وَ عِزّاً تُکْرِمُنِی بِهِ عَنْ کُلِّ ذُلٍّ، وَ رِفْعَةً تَرْفَعُنی بِها عَنْ کُلِّ ضَعَةٍ، وَ اَمْناً تَرُدُّ بِهِ عَنِّی کُلَّ خَوْفٍ، وَ عافِیَةً تَسْتُرُنِی بِها مِنْ کُلِّ بَلاءٍ، وَ عِلْماً تَفْتَحُ لِی بِهِ کُلَّ یَقینٍ، وَ یَقیناً تَذْهَبُ بِهِ عَنِّی کُلَّ شَکٍّ، وَدُعاءً تَبْسُطُ لِی بِهِ الاْءجابَةَ فِی هذِهِ اللَّیْلَةِ وَفِی هذِهِ السّاعَةِ السّاعَةِ السّاعَةِ یا کَریمُ، وَخَوْفاً تُیَسِّرُ لِی بِهِ کُلَّ رَحْمَةٍ، وَعِصْمَةً تَحُولُ بَیْنِی وَبَیْنَ الذُّنُوبِ حَتّی اُفْلِحَ بِها بَیْنَ الْمَعْصُومینَ عِنْدَکَ بِرَحْمَتِکَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ .(3)
ص: 242
دعاهایی از معصومین علیهم السلام برای شبهای دهه آخر ماه مبارک رمضان رسیده، که از شب بیست و یکم آغاز می شود و در همه شبها تا آخر ماه تکرار می شود، این دعاها عبارتند از:
1) اَعُوذُ بِجَلالِ وَجَهِکَ الْکَریمِ، اَنْ یَنْقَضِیَ عَنّی شَهْرُ رَمضانَ، اَوْ یَطْلُعَ الْفَجْرُ مِنْ لَیْلَتی هذِهِ، وَبَقِیَ لَکَ عِنْدی تَبِعَةٌ، اَوْ ذَنْبٌ تُعَذِّبُنی عَلَیْهِ [یَوْمَ اَلْقاکَ].(1)
2) اَللّهُمَّ اِنَّکَ قُلْتَ فی کِتابِکَ الْمُنْزَلِ: «شَهْرُ رَمَضانَ الَّذی اُنْزِلَ فیهِ الْقُرْانُ هُدیً لِلنّاسِ وَبِیِّناتٍ مِنْ الْهُدی وَالْفُرْقانِ»
فَعَظَّمْتَ حُرْمَةَ شَهْرِ رَمَضانَ بِما اَنْزَلْتَ فیهِ الْقُرْانَ، وَخَصَصْتَهُ بِلَیْلَةِ الْقَدْرِ، وَجَعَلْتَها خَیْرا مِنْ اَلْفِ شَهْرٍ، اَللّهُمَّ وَهذِه اَیّامُ شَهْرِ رَمَضانَ قَدِ انْقَضَتْ، وَلَیالیهِ قَدْ تَصَرَّمَتْ، وَقَدْ صِرْتُ یا اِلهی مِنْهُ اِلی ما اَ نْتَ اَعْلَمُ بِه مِنّی، وَاَحْصی لِعَدَدِه مِنَ الْخَلْقِ اَجْمَعینَ، فَاَسْاَلُکَ بِما سَاَلَکَ بِه مَلائِکَتُکَ الْمُقَرَّبُونَ وَاَنْبِیاؤُکَ الْمُرْسَلُونَ وَعِبادُکَ الصّالِحُونَ، اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِ مُحَمَّدٍ وَاَنْ تَفُکَّ رَقَبَتی مِنَ النّارِ، وَتُدْخِلَنِی الْجَنَّةَ بِرَحْمَتِکَ، وَاَنْ تَتَفَضَّلَ عَلَیَّ بِعَفْوِکَ وَکَرَمِکَ وَتَتَقَبَّلَ تَقَرُّبی، وَتَسْتَجیبَ دُعائی، وَتَمُنَّ عَلَیَّ بِالاَْمْنِ یَوْمَ الْخَوْفِ مِنْ کُلِّ هُوْلٍ اَعْدَدْتَهُ لِیَوْمِ الْقِیامَةِ،
اِلهی وَاَعُوذُ بِوَجْهِکَ الْکَریمِ وَبِجَلالِکَ الْعَظیمِ اَنْ تَنْقَضِیَ اَیّامُ شَهْرِ رَمَضانَ وَلَیالیهِ، وَلَکَ قِبَلی تَبِعَةٌ اَوْ ذَنْبٌ تُؤاخِذُنی بِه، اَوْ خَطیئَةٌ تُریدُ اَنْ تَقْتَصَّها مِنّی لَمْ تَغْفِرْها لی، سَیِّدی سَیِّدی سَیِّدی اَسْاَلُکَ یا لا اِلهَ اِلاّ اَ نْتَ اِذْ لا اِلهَ اِلاّ اَ نْتَ،
ص: 243
اِنْ کُنْتَ رَضیتَ عَنّی فی هذَا الشَّهْرِ، فَازْدَدْ عَنّی رِضیً، وَاِنْ لَمْ تَکُنْ رَضیتَ عَنّی، فَمِنَ الاْنَ فَارْضَ عَنّی یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ، یا اَللّه ُ یا اَحَدُ یا صَمَدُ، یا مَنْ لَمْ یَلِدْ وَلَمْ یُولَدْ وَلَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُوا اَحَدٌ.(1)
3) یا مُلَیِّنَ الْحَدیدِ لِداوُدَ عَلَیْهِ السَّلامُ، یا کاشِفَ الضُّرِّ وَالْکُرَبِ الْعِظامِ عَنْ اَیُّوبَ عَلَیْهِ السَّلامُ، اَیْ مُفَرِّجَ هَمِّ یَعْقُوبَ عَلَیْهِ السَّلامُ، اَیْ مُنَفِّسَ غَمِّ یُوسُفَ عَلَیْهِ السَّلامُ، صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِ مُحَمَّدٍ کَما اَ نْتَ اَهْلُهُ، اَنْ تُصَلِّیَ عَلَیْهِمْ اَجْمَعینَ وَافْعَلْ بی ما اَ نْتَ اَهْلُهُ وَلا تَفْعَلْ بی ما اَ نَا اَهْلُهُ.(2)
و در مکیال از اقبال نقل کرده از حماد بن عثمان به این مضمون که شب بیست و یکم ماه رمضان رفتم خدمت امام جعفر صادق علیه السلام حضرت فرمودند:
ای حمّاد غسل کردی گفتم: بلی فدایت گردم پس حصیر طلبیدند و فرمودند: بیا پهلوی من نماز بخوان آن حضرت نماز می خواندند و من هم پهلوی آن حضرت نماز می خواندم تا ازنمازهای خود فارغ شدیم
آنگاه حضرت مشغول دعا شدند و من آمین می گفتم تا صبح شد
پس حضرت اذان و اقامه گفتند و بعض غلامان خود را صدا زدند
پس جلو ایستادند و ما خلف ایشان نماز صبح را با ما خواندند در رکعت اول «حمد» و «انّا انزلناه» و دوّم «حمد» و «قل هو اللّه» قرائت فرمودند، پس بعد از فراغ از تسبیح و تحمید و تقدیس و ثنا بر خدا و صلوات بر رسول صلی الله علیه و آله و دعا بر جمیع موءمنین و موءمنات و مسلمین و مسلمات اوّلین و آخرین حضرت به سجده افتادند ساعتی از حضرت چیزی نمی شنیدم پس از ساعتی شنیدم می فرمودند:
لا إِلهَ إِلاَّ أَنْتَ مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ وَالاْءَبْصارِ، لا إِلهَ إِلاَّ أَنْتَ خالِقَ الْخَلْقِ بِلا حاجَةٍ فِیکَ إِلَیْهِمْ، لا إِلهَ إِلاَّ أَنْتَ مُبْدِئَ الْخَلْقِ لا یَنْقُصُ مِنْ مُلْکِکَ شَیْءٌ، لا إِلهَ إِلاَّ أَنْتَ باعِثَ مَنْ فِی الْقُبُورِ، لا إِلهَ إِلاَّ أَنْتَ مُدَبِّرَ الاْءُمُورِ، لا إِلهَ إِلاَّ أَنْتَ دَیّانَ
ص: 244
الدِّینِ وَجَبّارَ الْجَبابِرَةِ. لا إِلهَ إِلاَّ أَنْتَ مُجْرِیَ الْماءِ فِی الصَّخْرَةِ الصَّمّاءِ، لا إِلهَ إِلاَّ أَنْتَ مُجْرِیَ الْماءِ فِی النَّباتِ، لا إِلهَ إِلاَّ أَنْتَ مُکَوِّنَ طَعْمِ الثِّمارِ، لا إِلهَ إِلاَّ أَنْتَ مُحْصِیَ عَدَدِ الْقَطْرِ وَ ما تَحْمِلُهُ السَّحابُ، لا إِلهَ إِلاَّ أَنْتَ مُحْصِیَ عَدَدِ ما تَجْرِی بِهِ الرِّیاحُ فِی الْهَواءِ، لا إِلهَ إِلاَّ أَنْتَ مُحْصِیَ ما فِی الْبِحارِ مِنْ رَطْبٍ وَیابِسٍ، لا إِلهَ إِلاَّ أَنْتَ مُحْصِیَ ما یَدُبُّ فِی ظُلُماتِ الْبِحارِ وَفِی أَطْباقِ الثَّری. أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الَّذِی سَمَّیْتَ بِهِ نَفْسَکَ، أَوِ اسْتَأْثَرْتَ بِهِ فِی عِلْمِ الْغَیْبِ عِنْدَکَ، وَأَسْأَلُکَ بِکُلِّ اسْمٍ سَمّاکَ بِهِ أَحَدٌ مِنْ خَلْقِکَ، مِنْ نَبِیٍّ أَوْ صِدِّیقٍ أَوْ شَهِیدٍ أَوْ أَحَدٍ مِنْ مَلائِکَتِکَ،
وَأَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الَّذِی إِذا دُعِیتَ بِهِ أَجَبْتَ، وَإِذا سُئِلْتَ بِهِ أَعْطَیْتَ.
وَأَسْأَلُکَ بِحَقِّکَ عَلی مُحَمَّدٍ وَأَهْلِ بَیْتِهِ صَلَواتُکَ عَلَیْهِمْ وَبَرَکاتُکَ، وَبِحَقِّهِمُ الَّذِی أَوْجَبْتَهُ عَلی نَفْسِکَ، وَأَنَلْتَهُمْ بِهِ فَضْلَکَ، أَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَرَسُولِکَ الدّاعِی إِلَیْکَ بِإِذْنِکَ وَسِراجِکَ السّاطِعِ بَیْنَ عِبادِکَ، فِی أَرْضِکَ وَسَمائِکَ، وَجَعَلْتَهُ رَحْمَةً لِلْعالَمِینَ، وَنُوراً اسْتَضاءَ بِهِ الْمُوءْمِنُونَ، فَبَشَّرَنا بِجَزِیلِ ثَوابِکَ، وَأَنْذَرَنا الاْءَلِیمَ مِنْ عَذابِکَ.
أَشْهَدُ أَنَّهُ قَدْ جاءَ بِالْحَقِّ مِنْ عِنْدِ الْحَقِّ وَصَدقَ الْمُرْسَلِینَ،
وَأَشْهَدُ أَنَّ الَّذِینَ کَذَّبُوهُ ذائِقُوا الْعَذابَ الاْءَلِیمَ.
أَسْأَلُکَ یا اللّهُ یا اللّهُ یا اللّهُ، یا رَبّاهُ یا رَبّاهُ یا رَبّاهُ، یا سَیِّدِی یا سَیِّدِی یا سَیِّدِی، یا مَوْلایَ یا مَوْلایَ یا مَوْلایَ، أَسْأَلُکَ فِی هذِهِ الْغَداةِ أَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَأَنْ تَجْعَلَنِی مِنْ أَوْفَرِ عِبادِکَ وَسائِلِیکَ نَصِیباً، وَأَنْ تَمُنَّ عَلَیَّ بِفَکاکِ رَقَبَتِی مِنَ النّارِ، یا أَرْحَمَ الرّاحِمِینَ.
وَأَسْأَلُکَ بِجَمِیعِ ما سَأَلْتُکَ وَما لَمْ أَسْأَلُکَ مِنْ عَظِیمِ جَلالِکَ، ما لَوْ عَلِمْتُهُ
ص: 245
لَسَأَلْتُکَ بِهِ، أَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَأَهْلِ بَیْتِهِ، وَأَنْ تَأْذَنَ لِفَرَجِ مَنْ بِفَرَجِهِ فَرَجُ أَوْلِیائِکَ وَأَصْفِیائِکَ مِنْ خَلْقِکَ، وَبِهِ تُبِیدُ الظّالِمِینَ وَتُهْلِکُهُمْ، عَجِّلْ ذلِکَ یا رَبَّ الْعالَمِینَ، وَأَعْطِنِی سُوءْلِی یا ذَا الْجَلالِ وَالاْءِکْرامِ فِی جَمِیعِ ما سَأَلْتُکَ لِعاجِلِ الدُّنْیا وَآجِلِ الاْآخِرَةِ.
یا مَنْ هُوَ أَقْرَبُ إِلَیَّ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ، أَقِلْنِی عَثْرَتِی وَأَقِلْنِی بِقَضاءِ حَوائِجِی، یا خالِقِی وَ یا رازِقِی، وَ یا باعِثِی، وَیا مُحْیِی عِظامِی وَهِیَ رَمِیمٌ، صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَاسْتَجِبْ لِی دُعائِی یا أَرْحَمَ الرّاحِمِینَ.
هر کس در شب بیست و دوم ماه رمضان هشت رکعت نماز بخواند، با هر سوره ای که بخواهد، درهای هشتگانه بهشت، به رویش باز شود.(1)
شب بیست و دوم ماه رمضان دعاهای خاصّی دارد که از آن جمله است:
1) یا سالِخَ النَّهارِ مِنَ اللَّیْلِ، فَاِذا نَحْنُ مُظْلِمُونَ، وَمُجْرِیَ الشَّمْسِ لِمُسْتَقَرِّها، ذلِکَ بِتَقْدِیرِکَ یا عَزِیزُ یا عَلِیمُ، وَمُقَدِّرَ الْقَمَرِ مَنازِلَ حَتّی عادَ کَالْعُرْجُونِ الْقَدِیمِ، یا نُورَ کُلِّ نُورٍ، وَمُنْتَهی کُلِّ رَغْبَةٍ، وَ وَلِیَّ کُلِّ نِعْمَةٍ.
یا اَللّهُ یا رَحْمنُ یا رَحِیمُ، یا قُدُّوسُ، تا آخر.(2)
2) سُبْحانَ مَنْ تَبْهَرُ قُدْرَتُهُ الاْءَفْکارَ، وَیَمْلأُ عَجائِبُهُ الاْءَبْصارَ، الَّذِی لا یَنْقُصُهُ الْعَطاءُ، وَلا یَتَعَرَّضُ جُودُهُ الذَّکاءَ، الَّذِی أَنْطَقَ الاْءَلْسُنَ بِصِفاتِهِ، وَاقْتَدَرَ بِالْفِعْلِ
ص: 246
عَلی مَفْعُولاتِهِ، وَأَدْخَلَ فِی صَلاحِهَا الْفَسادَ، وَعَلی مُجْتَمَعِها الشَّتاتِ، وَعَلی مُنْتَظَمِهَا الاِْنْفِصامَ، لِیَدُلَّ الْمُبْصِرِینَ عَلی أَنَّها فانِیَةٌ مِنْ صَنْعَةِ باقٍ، مَخْلُوقَةٌ مِنْ إِنْشاءِ خالِقٍ، لا بَقاءَ وَلا دَوامَ إِلاَّ لَهُ، الْواحِدُ الْغالِبُ الَّذِی لا یُغْلَبُ، وَالْمالِکُ الَّذِی لا یُمْلَکُ.
الْحَمْدُ لِلّهِ الَّذِی بَلَّغَنِیکَ لَیْلَةً طَوَیْتُ یَوْمَها عَلی صِیامٍ، وَرُزِقْتُ فِیهِ الْیَقظَةَ مِنَ الْمَنامِ، وَقَصَدْتُ رَبَّ الْعِزَّةِ بِالْقِیامِ، بِرَحْمَةٍ مِنْهُ تَخُصُّنِی، وَنِعْمَةٍ أَلْبَسَتْنِی، وَحُسْنًی تَغَشَّنِی، وَأَسْأَلُهُ إِتْمامَ ابْتِدائِهِ وَزِیادَةً لِی مِنِ اجْتِبائِهِ، فَإِنَّهُ الْمَلِیکُ الْقَدِیرُ، وَصَلَّی اللّهُ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِهِ وَسَلَّمَ.(1)
3) أَنْتَ سَیِّدِی جَبّارٌ غَفّارٌ قادِرٌ قاهِرٌ، سَمِیعٌ عَلِیمٌ، غَفُورٌ رَحِیمٌ، غافِرُ الذَّنْبِ، وَقابِلُ التَّوْبِ، شَدِیدُ الْعِقابِ، فالِقُ الْحَبِّ وَالنَّوی، مُولِجُ اللَّیْلِ فِی النَّهارِ، وَمُولِجُ النَّهارِ فِی اللَّیْلِ، وَمُخْرِجُ الْحَیِّ مِنَ الْمَیِّتِ، وَمُخْرِجُ الْمَیِّتِ مِنَ الْحَیِّ، وَرازِقُ الْعِبادِ بِغَیْرِ حِسابٍ. یا جَبّارُ یا جَبّارُ، یا جَبّارُ یا جَبّارُ، یا جَبّارُ یا جَبّارُ یا جَبّارُ، (صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ)، وَاعْفُ عَنِّی وَاغْفِرْ لِی وَارْحَمْنِی، إِنَّکَ أَنْتَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ.(2)
4) یا ظَهْرَ اللاَّجِینَ، صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَکُنْ لِی حِصْناً وَحِرْزاً، یا کَهْفَ الْمُسْتَجِیرِینَ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَکُنْ لِی کَهْفاً وَعَضُداً وَناصِراً، یا غِیاثَ الْمُسْتَغِیثِینَ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَکُنْ لِی غِیاثاً وَمُجِیراً. یا وَلِیَّ الْمُوءْمِنِینَ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَکُنْ لِی وَلِیّاً.
یا مُجْرِیَ غُصَصِ الْمُوءْمِنِینَ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَأَجِرْ غُصَّتِی
ص: 247
وَنَفِّسْ هَمِّی، وَأَسْعِدْنِی فِی هذَا الشَّهْرِ الْعَظِیمِ سَعادَةً لا أَشْقَی بَعْدَها أَبَداً، یا اَرْحَمَ الرّاحِمِینَ.(1)
دعاهای شبهای ماه رمضان، دعاهای دهه آخر رمضان، غسل و دیگر اعمال دهه آخر نیز در این شب به جا آورده می شود.
شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان سوّمین و آخرین شب از شبهای قدر می باشد، شماری از احادیث مربوط به شب قدر در فصلهای پیشین تقدیم شد، از کلّ احادیث یاد شده به این نتیجه رسیدیم که:
1. شب قدر یکی از سه شب نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم می باشد.
2. شب قدر در دهه آخر ماه رمضان است.
3. شب قدر یکی از شبهای فرد دهه آخر ماه رمضان می باشد.
4. شب قدر از دو شب بیست و یکم و بیست و سوم خارج نیست.
و اینک روایاتی که دلالت می کند که شب قدر شب بیست و سوم می باشد:
1_ عبداللّه بن اُنَیس انصاری به محضر مقدس رسول اکرم صلی الله علیه و آله رسید و عرضه داشت: محل اقامت من با مدینه فاصله دارد، شبی را برای من تعیین فرمایید که آن شب به مدینه بیایم، حضرت به او امر فرمود که در شب بیست و سوّم به مدینه در آید.(2) (عبداللّه بن اُنَیس از قبیله «جُهَینه» بود و جهینه تیره ای از «قُضاعه» بود(3)
از این رهگذر شب بیست و سوم به شب «جُهَنی» مشهور شده است).(4)
2_ سفیان بن سمط به امام صادق علیه السلام عرضه داشت: شب قدر را در یک شب برای من به طور مشخص بیان فرمایید. فرمودند: شب بیست و سوّم.(5)
ص: 248
3_ عبد الواحد بن مختار انصاری نیز از امام باقر علیه السلام جویا شد، حضرت فرمود: من به تو می گویم و آن را از تو نمی پوشم، نخستین شب از آخرین هفت شب می باشد.(1)
تصریح شده که آن سال ماه رمضان بیست و نه روز بود و لذا هفت شب به آخر، با شب بیست و سوم مصادف بود.(2)
4_ از رسول اکرم صلی الله علیه و آله نیز روایت شده که شب قدر شب بیست وسوم می باشد.(3)
5 _ پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در شب بیست و سوم بر صورت اهل خانه اش آب می پاشید که خواب بر آنها غلبه نکند.(4)
6_ پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله پس از بازگشت از جنگ بدر، دهه آخر ماه رمضان را اعتکاف نمود، شبی در عالم روءیا دید که شب قدر است و در آب و گِل سجده نموده است. در شب بیست و سوم باران بارید، هنگامی که نماز صبح را به جا آورد چهره اش گِل آلود شده بود.(5)
7_ پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نهی می کرد از این که کسی در شب بیست وسوم بخوابد(6)
8 _ حضرت فاطمه علیهاالسلام اجازه نمی داد که کسی از اهل خانه اش در آن شب بخوابد، از روز قبل آنها را مهیّا می کرد و دستور می داد که کمتر غذا بخورند و استراحت کنند، تا خواب بر آنها غلبه نکند.(7)
9_ امام باقر علیه السلام می فرمود: در شب بیست و سوّم امید شب قدر می رود.(8)
10_ ضمرة بن عبداللّه از سوی بنی سلمه به مدینه آمد و حضرت پیامبر صلی الله علیه و آله را
ص: 249
دیدار کرد و عرضه داشت: بنی سلمه مرا به خدمت شما فرستادند که از شب قدر بپرسم، فرمود: امشب چندم رمضان است؟ گفت: شب بیست و دوم.
فرمود: فردا شب که شب بیست و سوّم است.(1)
احادیث دهگانه یاد شده به صراحت دلالت می کنند بر اینکه شب بیست وسوّم در میان لیالی قدر بیش از همه آنها اهمیّت دارد و احتمال شب قدر بودنش بسیار قوی است. همه اعمال شبهای قدر، از قبیل: یکصد رکعت نماز، و دو رکعت نماز با هفت قل هو اللّه، دعای جوشن کبیر، زیارت امام حسین علیه السلام ، احیاء، قرآن سر گرفتن، تلاوت سوره های: عنکبوت، روم و دخان؛ و همه اعمال یاد شده برای مطلق شبهای ماه رمضان، چون: دعای افتتاح، ابوحمزه ثمالی، قرائت سوره قدر هزار بار و تلاوت سوره دخان یکصد بار، در این شب تأکید بیشتری دارد.
و عبادتهای مخصوصی دارد که به شماری از آنها اشاره می کنیم:
در شب بیست و سوّم علاوه بر غسلهایی که در شبهای فرد ماه مبارک رمضان و همه شبهای دهه آخر و در شبهای قدر با تأکید بیشتر در اوّل شب مستحب است، و غسل دیگری نیز در آخر شب مستحب است.(2)
مستحب است علاوه بر صد رکعت و دو رکعت، هشت رکعت نماز در شب بیست و سوم با هر سوره ای که بخواهد بجا آورد و در هر دو رکعت سلام دهد، که هر کس آن را بخواند درهای آسمان به رویش باز می شود و دعاهایش مستجاب می شود.(3)
شب بیست و سوّم ماه رمضان دعاهای مخصوصی دارد که از آن جمله است:
1) یا رَبَّ لَیْلَةِ الْقَدْرِ وَجاعِلَها خَیْرا مِنْ اَلْفِ شَهْرٍ، وَرَبَّ اللَّیْلِ وَالنَّهارِ وَالْجِبالِ وَالْبِحارِ وَالظُّ_لَمِ وَالاَْنْوارِ وَالاَْرْضِ وَالسَّماءِ
یا بارِئُ یا مُصَوِّرُ، یا حَنّانُ یا مَنّانُ، یا اَللّه ُ یا رَحْمانُ (یا حَیُّ) یا قَیُّومُ یا
ص: 250
بَدیءُ یا بَدیعَ السَّماواتِ وَالاَْرْضِ یا اَللّه ُ یا اَللّه ُ یا اَللّه ُ یا اَللّه ُ یا اَللّه ُ یا اَللّه ُ یا اَللّه ُ، لَکَ الاَْسْماءُ الْحُسْنی وَالاَْمْثالُ....(1)
شیخ صدوق به هنگام نقل این دعا می نویسد:
در شب سوم _ از دهه آخر _ که شب قدر است این دعا را می خوانی.(2)
2) اللّهُمَّ إِنْ کانَ الشَّکُّ فِی أَنَّ لَیْلَةَ الْقَدْرِ فِیها أَوْ فِیما تَقَدَّمَها واقِعٌ، فَإِنَّهُ فِیکَ وَفِی وَحْدانِیَّتِکَ وَتَزْکِیَتِکَ الاْءَعْمالَ زائِلٌ، وَفِی أَیِّ اللَّیالِی تَقَرَّبَ مِنْکَ الْعَبْدُ لَمْ تُبْعِدْهُ وَقَبِلْتَهُ، وَأَخْلَصَ فِی سُوءَالِکَ لَمْ تَرُدَّهُ وَأَجَبْتَهُ، وَعَمِلَ الصّالِحاتِ شَکَرْتَهُ، وَرَفَعَ إِلَیْکَ ما یُرْضِیکَ ذَخَرْتَهُ.
اللّهُمَّ فَامِدَّنِی فِیها بِالْعَوْنِ عَلی ما یُزْلِفُ لَدَیْکَ، وَخُذْ بِناصِیَتِی إِلی ما فِیهِ الْقُرْبی إِلَیْکَ، وَأَسْبِغْ مِنَ الْعَمَلِ فِی الدّارَیْنِ سَعْیِی، وَ رَقِّ لِی مِنْ جُودِکَ بِخَیْراتِها عَطِیَّتِی، وَابْتُرْ عَیْلَتِی مِنْ ذُنُوبِی بِالتَّوْبَةِ، وَمِنْ خَطایایَ بِسَعَةِ الرَّحْمَةِ. وَاغْفِرْ لِی فِی هذِهِ اللَّیْلَةِ وَلِوالِدَیَّ وَلِجَمِیعِ الْمُوءْمِنِینَ وَالْمُوءْمِناتِ غُفْرانَ مُتَنَزِّهٍ عَنْ عُقُوبَةِ الضُّعَفاءِ، رَحِیمٍ بِذَوِی الْفاقَةِ وَالْفُقَراءِ، جادٍ عَلی عَبِیدِهِ، شَفِیقٍ بِخُضُوعِهِمْ وَذِلَّتِهِمْ، رَفِیقٍ لا تَنْقُصُهُ الصَّدَقَةُ عَلَیْهِمْ، وَلا یُفْقِرُهُ ما یُغْنِیهِمْ مِنْ صَنِیعِهِ اِلَیْهِمْ.
اللّهُمَّ اقْضِ دَیْنِی وَدَیْنَ کُلِّ مَدْیُونٍ، وَفَرِّجْ عَنِّی وَعَنْ کُلِّ مَکْرُوبٍ، وَأَصْلِحْنِی وَأَهْلِی وَوَلَدِی، وَأَصْلِحْ کُلَّ فاسِدٍ، وَانْفَعْ مِنِّی، وَاجْعَلْ فِی الْحَلالِ الطَّیِّبِ الْهَنِیءِ الْکَثِیرِ السّائِغِ مِنْ رِزْقِکَ عَیْشِی، وَمِنْهُ لِباسِی، وَفِیهِ مُنْقَلَبِی، وَاقْبِضْ عَنِ الْمَحارِمِ یَدِی مِنْ غَیْرِ قَطْعٍ وَلا شَلٍّ، وَلِسانِی مِنْ غَیْرِ خَرَسٍ،
ص: 251
وَاُذُنِی مِنْ غَیْرِ صَمَمٍ، وَعَیْنِی مِنْ غَیْرِ عَمیً، وَرِجْلِی مِنْ غَیْرِ زَمانَةٍ، وَفَرْجِی مِنْ غَیْرِ إِحْبالٍ، وَبَطْنِی مِنْ غَیْرِ وَجَعٍ، وَسائِرَ أَعْضائِی مِنْ غَیْرِ خَلَلٍ. وَأَوْرِدْنِی عَلَیْکَ یَوْمَ وُقُوفِی بَیْنَ یَدَیْکَ خالِصاً مِنَ الذُّنُوبِ، نَقِیّاً مِنَ الْعُیُوبِ، لا أَسْتَحْیِی مِنْکَ بِکُفْرانِ نِعْمَةٍ، وَلا إِقْرارٍ بِشَرِیکٍ لَکَ فِی الْقُدْرَةِ، وَلا بِإرْهاجٍ فِی فِتْنَةٍ، وَلا تَوَرُّطٍ فِی دِماءٍ مُحَرَّمَةٍ، وَلا بَیْعَةٍ أُطَوِّقُها عُنُقِی لاِءَحَدٍ مِمَّنْ فَضَّلْتَهُ بِفَضِیلَةٍ، وَلا وُقُوفٍ تَحْتَ رایَةِ غَدْرَةٍ، وَلا اسْوِدادِ الْوَجْهِ بِالاْءیْمانِ الْفاجِرَةِ، وَالْعُهُودِ الْخائِنَةِ، وَأَنِلْنِی مِنْ تَوْفِیقِکَ وَهُداکَ ما نَسْلُک بِهِ سُبُلَ طاعَتِکَ وَرِضاکَ، یا أَرْحَمَ الرّاحِمِینَ.(1)
3) سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّ الْمَلائِکَةِ وَالرُّوحِ، سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّ الرُّوحِ وَالْعَرْشِ، سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّ السَّماواتِ وَالاْءَرَضِینَ، سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّ الْبِحارِ وَالْجِبالِ، سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ یُسَبِّحُ لَهُ الْحِیتانُ وَالْهَوامُّ وَالسِّباعُ فِی الآکامِ، سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ سَبَّحَتْ لَهُ الْمَلائِکَةُ الْمُقَرَّبُونَ. سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ عَلا فَقَهَرَ، وَخَلَقَ فَقَدَرَ. هفت مرتبه سُبُّوحٌ و هفت مرتبه قُدُّوسٌ.(2)
4) اللّهُمَّ امْدُدْ لِی فِی عُمْرِی، وَأَوْسِعْ لِی فِی رِزْقِی، وَأَصِحَّ جِسْمِی، وَبَلِّغْنِی أَمَلِی، وَإِنْ کُنْتُ مِنَ الاْءَشْقِیاءِ فَامْحُنِی مِنَ الاْءَشْقِیاءِ وَاکْتُبْنِی مِنَ السُّعَداءِ، فَإِنَّکَ قُلْتَ فِی کِتابِکَ الْمُنْزَلِ، عَلی نَبِیِّکَ الْمُرْسَلِ صَلَواتُکَ عَلَیْهِ وَآلِهِ «یَمْحُوا اللّهُ ما یَشاءُ وَیُثْبِتُ وَعِنْدَهُ أُمُّ الْکِتابِ».(3)
ص: 252
5) اللّهُمَّ إِیّاکَ تَعَمَّدْتُ اللَّیْلَةَ بِحاجَتِی، وَبِکَ أَنْزَلْتُ فَقْرِی وَمَسْأَلَتِی، تَسَعُنِی اللَّیْلَةَ رَحْمَتُکَ وَعَفْوُکَ، فَأَنَا لِرَحْمَتِکَ اَرْجی مِنِّی لِعَمَلِی، وَرَحْمَتُکَ وَ مَغْفِرَتُکَ أَوْسَعُ مِنْ ذُنُوبِی، وَاقْضِ لِی کُلَّ حاجَةٍ هِیَ لِی، بِقُدْرَتِکَ عَلی ذلِکَ، وَتَیْسِیرِهِ عَلَیْکَ. فَاِنِّی لَمْ اَصِبْ خَیْراً إِلاَّ مِنْکَ، وَلَمْ یَصْرِفْ عَنِّی أَحَدٌ سُوءاً قَطُّ غَیْرُکَ، وَلَیْسَ لِی رَجاءٌ لِدِینِی وَدُنْیایَ، وَلا لآِخِرَتِی، وَلا لِیَوْمِ فَقْرِی، یَوْمَ أُدْلی فِی حُفْرَتِی، وَیُفْرِدُنِی النّاسُ بِعَمَلِی غَیْرَکَ، یا رَبَّ الْعالَمِینَ.(1)
6) اللّهُمَّ اجْعَلْنِی مِنْ أَوْفَرِ عِبادِکَ نَصِیباً مِنْ کُلِّ خَیْرٍ أَنْزَلْتَهُ فِی هذِهِ اللَّیْلَةِ، أَوْ أَنْتَ مُنْزِلُهُ، مِنْ نُورٍ تَهْدِی بِهِ، أَوْ رَحْمَةٍ تَنْشُرُها، أَوْ رِزْقٍ تَقْسِمُهُ، أَوْ بَلاءٍ تَدْفَعُهُ، أَوْ ضُرٍّ تَکْشِفُهُ،
وَاکْتُبْ لِی ما کَتَبْتَ لاِءَوْلِیائِکَ الصّالِحِینَ، الَّذِینَ اسْتَوْجَبُوا مِنْکَ الثَّوابَ، وَأَمِنُوا بِرِضاکَ عَنْهُمْ مِنْکَ الْعِقابَ، یا کَرِیمُ یا کَرِیمُ، صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَافْعَلْ بِی ذلِکَ، بِرَحْمَتِکَ یا أَرْحَمَ الرّاحِمِینَ.(2)
7) أَسْأَلُکَ مَسْأَلَةَ الْمِسْکِینِ الْمُسْتَکِینِ، وَأَبْتَهِلُ إِلَیْکَ ابْتِهالَ الْمُذْنِبِ الْبائِس الذَّلِیلِ، مَسْأَلَةَ مَنْ خَضَعَتْ لَکَ ناصِیَتُهُ، وَاعْتَرَفَ بِخَطِیئَتِهِ، فَفاضَتْ لَکَ عَبْرَتُهُ، وَهَمَلَتْ لَکَ دُمُوعُهُ، وَضَلَّتْ حِیلَتُهُ، وَانْقَطَعَتْ حُجَّتُهُ، أَنْ تُعْطِیَنِی فِی لَیْلَتِی هذِهِ مَغْفِرَةَ ما مَضی مِنْ ذُنُوبِی، وَاعْصِمْنِی فِیما بَقِیَ مِنْ عُمْرِی، وَارْزُقْنِی الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ فِی عامِی هذا، وَاجْعَلْها حَجَّةً مَبْرُورَةً خالِصَةً لِوَجْهِکَ، وَارْزُقْنِیهِ أَبَداً ما أَبْقَیْتَنِی، وَلا تُخْلِنِی مِنْ زِیارَتِکَ وَزِیارَةِ قَبْرِ نَبِیِّکَ مُحَمَّدٍ صَلَواتُکَ عَلَیْهِ وَآلِهِ.
ص: 253
إِلهِی وَأَسْأَلُکَ أَنْ تَکْفِیَنِی مَوءُونَةَ خَلْقِکَ مِنَ الْجِنِّ وَالاْءِنْسِ، وَالْعَرَبِ وَالْعَجَمِ، وَمِنْ کُلِّ دابَّةٍ أَنْتَ آخِذٌ بِناصِیَتِها، إِنَّکَ عَلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ.
اللّهُمَّ اجْعَلْ لِی فِیما تَقْضِی وَتُقَدِّرُ مِنَ الاْءَمْرِ الْمَحْتُومِ وَمِمّا تَفْرُقُ مِنَ الاْءَمْرِ الْحَکِیمِ فِی هذِهِ اللَّیْلَةِ، فِی الْقَضاءِ الَّذِی لا یُرَدُّ وَلا یُبَدَّلُ، أَنْ تَکْتُبَنِی مِنْ حُجّاجِ بَیْتِکَ الْحَرامِ، فِی عامِی هذا، الْمَبْرُورِ حَجُّهُمْ، الْمَشْکُورِ سَعْیُهُمْ، الْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ، الْمُکَفَّرِ عَنْهُمْ سَیِّئَاتُهُمْ، وَأَنْ تُطِیلَ عُمْرِی، وَتُوَسِّعَ لِی فِی رِزْقِی، وَارْزُقْنِی وَلَداً بارّاً، إِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ، وَبِکُلِّ شَیْءٍ مُحِیطُ.(1)
8) اللّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ سُوءَالَ الْمِسْکِینِ الْمُسْتَکِینِ، وَأَبْتَغِی إِلَیْکَ ابْتِغاءَ الْبائِسِ الْفَقِیرِ، وَأَتَضَرَّعُ إِلَیْکَ تَضَرُّعَ الضَّعِیفِ الضَّرِیرِ، وَأَبْتَهِلُ إِلَیْکَ ابْتِهالَ الْمُذْنِبِ الذَّلِیلِ.
وَأَسْأَلُکَ مَسْأَلَةَ مَنْ خَضَعَتْ لَکَ نَفْسُهُ، وَرَغِمَ لَکَ أَنْفُهُ، وَعَفَّرَ لَکَ وَجْهَهُ، وَخَضَعَتْ لَکَ ناصِیَتُهُ، وَاعْتَرَفَ بِخَطِیئَتِهِ، وَفاضَتْ لَکَ عَبْرَتُهُ، وَ انْهَمَلَتْ لَکَ دُمُوعُهُ، وَضَلَّتْ عَنْهُ حِیلَتُهُ، وَانْقَطَعَتْ عَنْهُ حُجَّتُهُ، بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ عَلَیْکَ، وَبِحَقِّکَ الْعَظِیمِ عَلَیْهِمْ، أَنْ تُصَلِّیَ عَلَیْهِمْ کَما أَنْتَ أَهْلُهُ، وَأَنْ تُصَلِّیَ عَلی نَبِیِّکَ وَآلِ نَبِیِّکَ، وَأَنْ تُعْطِیَنِی أَفْضَلَ ما أَعْطَیْتَ السّائِلِینَ مِنْ عِبادِکَ الْماضِینَ مِنَ الْمُوءْمِنِینَ، وَأَفْضَلَ ما تُعْطِی الْباقِینَ مِنَ الْمُوءْمِنِینَ، وَأَفْضَلَ ما تُعْطِی مَنْ تَخْلُقُهُ مِنْ أَوْلِیائِکَ إِلی یَوْمِ الدِّینِ، مِمَّنْ جَعَلْتَ لَهُ خَیْرَ الدُّنْیا وَخَیْرَ الآخِرَةِ، یا کَرِیمُ یا کَرِیمُ یا کَرِیمُ.
وَأَعْطِنِی فِی مَجْلِسِی هذا مَغْفِرَةَ ما مَضی مِنْ ذُنُوبِی، وَاعْصِمْنِی فِیما بَقِیَ مِنْ عُمْرِی، وَارْزُقْنِی الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ فِی عامِی هذا، مُتَقَبَّلاً مَبْرُوراً خالِصاً
ص: 254
لِوَجْهِکَ یا کَرِیمُ، وَارْزُقْنِیهِ أَبَداً ما أَبْقَیْتَنِی، یا کَرِیمُ یا کَرِیمُ یا کَرِیمُ، وَاکْفِنِی مَوءُنَةَ نَفْسِی، وَاکْفِنِی مَوءُنَةَ عِیالِی، وَاکْفِنِی مَوءُنَةَ خَلْقِکَ، وَ اکْفِنِی شَرَّ فَسَقَةِ الْعَرَبِ وَالْعَجَمِ، وَاکْفِنِی شَرَّ فَسَقَةِ الْجِنِّ وَالإِنْسِ، وَاکْفِنِی شَرَّ کُلِّ دابَّةٍ أَنْتَ آخِذٌ بِناصِیَتِها، إِنَّ رَبِّی عَلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ.(1)
9) اللّهُمَّ اجْعَلْ فِیما تَقْضِی وَتُقَدِّرُ مِنَ الاْءَمْرِ الْمَحْتُومِ وَفِیما تَفْرُقُ مِنَ الاْءَمْرِ الْحَکِیمِ، فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ، مِنَ الْقَضاءِ الَّذِی لا یُرَدُّ وَلا یُبَدَّلُ، اَنْ تَکْتُبَنِی مِنْ حُجّاجِ بَیْتِکَ الْحَرامِ، فِی عامِی هذا، الْمَبْرُورِ حَجُّهُمْ، الْمَشْکُورِ سَعْیُهُمْ، الْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ، الْمُکَفَّرِ عَنْهُمْ سَیِّئاتُهُمْ، وَاجْعَلْ فِیما تَقْضِی وَ فیما تُقَدِّرُ أَنْ تُطِیلَ عُمْرِی، وَ تُوَسِّعَ لِی فِی رِزْقِی.(2)
10) اَللّهُمَّ کُنْ لِوَلیِّکَ الْحُجَّةِ بْنِ الْحَسَنِ فی هذِهِ السّاعَةِ وَفی کُلِّ ساعَةٍ وَلِ_یّا وَحافِظا وَناصِرا وَدلیلا وَقائِداً وَعَیْنا، حَتّی تُسْکِنَهُ اَرْضَکَ طَوْعا وَتُمَتِّعَهُ فیها طَویلاً.(3)
مرحوم کلینی این دعا را از طریق محمّد بن عیسی روایت کرده و در آغاز این روایت آمده است که: این دعا را در شب بیست و سوم، از ماه رمضان،
و در همه ماه و هر وقتی که در طول روزگار برای تو میسّر شود، در حال ایستاده، در حال نشسته، در حال سجده و در هر حالی آن را تکرار کن.(4)
11) یا مُدَبِّرَ الأُمُورِ یا باعِثَ مَن فِی الْقُبُورِ، یا مُجْرِیَ الْبُحُورِ یا مُلَیِّنَ الْحَدیدِ لِداوُدَ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَافْعَلْ بی کَذا وَکذا اللَّیْلَةَ اللَّیْلَةَ السّاعَةَ السّاعَةَ.(5)
ص: 255
12) یا باطِنا فی ظُهُورِه، وَیا ظاهِرا فی بُطُونِه، یا باطِنا لَیْسَ یَخْفی، یا ظاهِرا لَیْسَ یُری، یا مَوْصُوفا لا یَبْلُغُ بِکَیْنُونِیَّتِه مَوْصُوفٌ، وَلا حَدٌّ مَحْدُودٌ، یا غائِبا غَیْرَ مَفْقُودٍ، وَیا شاهِدا غَیْرَ مَشْهُودٍ، یُطْلَبُ فَیُصابُ، وَلَمْ تَخْلُ مِنْهُ السَّماواتُ وَالاَْرْضُ وَما بَیْنَهُما طَرْفَةَ عَیْنٍ، لا یُدْرَکُ بِکَیْفٍ، وَلا یُاَیَّنُ بِاَیْنٍ وَلا بِحَیْثٍ. اَنْتَ نُورُ النُّورِ، وَ رَبُّ الاَْرْبابِ، اَحَطْتَ بِجَمیعِ الاُْمُورِ، سُبْحانَ مَنْ لَیْسَ کَمِثْلِه شَیْءٌ وَهُوَ السَّمیعُ الْبَصیرُ، سُبْحانَ مَنْ هُوَ هکَذا وَ لا هکَذا غَیْرُهُ.(1)
در میان شبهای قدر به احیای شب بیست و سوّم تأکید فراوان شده و احادیث فراوان در این رابطه آمده، که به شماری از آنها اشاره کردیم، و اینک به حدیث دیگری از امام باقر علیه السلام اشاره می کنیم، که فرمود:
کسی که شب بیست و سوّم ماه رمضان احیاء بدارد و در آن یکصد رکعت نماز بخواند، خداوند معیشت او را وسعت دهد، در برابر کسی که او را دشمن بدارد امر او را کفایت کند، و از غرق شدن، زیر آوار ماندن، دزدیده شدن و دیگر شرور دنیا او را نگهداری کند، ترس نکیر و منکر را از او بردارد، به هنگام بیرون آمدن از قبر نورش بر اهل محشر پرتو اندازد، نامه ی اعمالش به دست راستش داده شود، برای او برائت از آتش جهنم، گذرنامه ی عبور از صراط و امان از عذاب نوشته شود، بدون حساب داخل بهشت می شود و خود از رفقای پیامبران، صدّیقان، شهیدان و صالحان باشد و آنان چه رفیقان شایسته ای هستند.(2)
زیارت امام حسین علیه السلام در شبهای نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم ماه
ص: 256
رمضان مستحبّ است ولی در مورد شب بیست و سوّم تأکید فراوان شده است.
امام جواد علیه السلام می فرماید: شب بیست و سوّم رمضان که امید شب قدر می رود و هر امر استواری در آن شب _ بر اساس حکمت الهی _ مقدّر می شود، اگر کسی امام حسین علیه السلام را زیارت کند، روح صد و بیست و چهار هزار پیامبر و فرشته با او مصافحه می کنند، که همه آنها در آن شب از خداوند منّان اذن می طلبند که به زیارت امام حسین علیه السلام مشرّف شوند.(1)
1) هرکس در شب بیست و سوّم ماه رمضان یکهزار بار سوره «إنّا أنزلناه فی لیلة القدر» را تلاوت کند در اعتراف به ولایت ائمّه علیهم السلام به یقین کامل می رسد.(2)
2) هرکس سوره های روم و عنکبوت را در شب بیست و سوّم تلاوت کند از اهل بهشت می شود.(3)
3) کسی که در هر شبی از شبهای ماه رمضان سوره دخان را یکصد بار بخواند در شب بیست و سوّم به باور داشت شب قدر می رسد.(4)
سالی امام صادق علیه السلام به شدّت بیمار شد، چون شب بیست و سوّم فرا رسید به خادمش امر فرمود که آن حضرت را به مسجد حمل کنند، پس آن شب را در مسجد سپری کرد.(5)
در میان شبهای زوج شب بیست و چهارم ماه رمضان از جایگاه خاصّی برخوردار است و برای آن اعمالی هست، که از آن جمله است:
ص: 257
در همه ی شبهای دهه ی آخر ماه رمضان غسل وارد شده،
ولی در شب بیست و چهارم بالخصوص تأکید شده است.(1)
هرکس در شب بیست و چهارم ماه رمضان هشت رکعت نماز با هر سوره ای که بخواهد به جای آورد پاداش حجّ و عمره دارد.(2)
برای این شب دعاهای مخصوصی هست که از آن جمله است:
1) یا فالِقَ الاِْصْباحِ (وَ) یا جاعِلَ اللَّیْلِ سَکَنا، وَالشَّمْسِ وَالْقَمَرِ حُسْبانا، یا عَزیزُ یا عَلیمُ، یا ذَا الْمَنِّ وَالطَّوْلِ وَالْقُوَّةِ وَالْحَوْلِ وَالْفَضْلِ وَالاِْنْعامِ وَالْجَلالِ وَالاِْکْرامِ، یا اَللّه ُ یا رَحْمانُ، یا اَللّه ُ یا فَرْدُ یا اَللّه ُ یا وِتْرُ، یا اَللّه ُ یا ظاهِرُ یا باطِنُ یا حَیُّ لا اِلهَ اِلاّ اَ نْتَ یا اَللّه ُ یا اَللّه ُ، یا اَللّه ُ یا اَللّه ُ، یا اَللّه ُ یا اَللّه ُ یا اَللّه ُ، لَکَ الاَْسْماءُ الْحُسْنی وَالاَْمْثالُ الْعُلْیا وَالْکِبْرِیاءُ وَالاْلاءُ وَالنَّعْماءُ، اَسْاَلُکَ بِاسْمِکَ بِسْمِ اللّه ِ الرَّحْمانِ الرَّحیمِ، اِنْ کُنْتَ قَضَیْتَ فی هذِهِ اللَّیْلَةِ تَنَزُّلَ الْمَلائِکَةِ وَالرُّوحِ مِنْ کُلِّ اَمْرٍ حَکیمٍ فَصَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِ مُحَمَّدٍ، وَاجْعَلْ اِسْمی فِ_ی السُّعَداءِ، وَرُوحی مَعَ الشُّهَداءِ، وَاِحْسانی فی عِلِّیّینَ، وَاِساءَتی مَغْفُورَةً، وَاَنْ تَهَبَ لی یَقینا تُباشِرُ بِه قَلْبی، وَایمانا یُذْهِبُ الشَّکَّ عَنّی، وَتُرْضِیَنی بِما قَسَمْتَ لی، وَاتِنی فِ_ی الدُّنْیا حَسَنَةً وَفِ_ی الاْخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنی عَذابَ النّارِ وَارْزُقْنی یا رَبِّ فیها ذِکْرَکَ وَشُکْرَکَ، وَالرَّغْبَةَ وَالاِْنابَةَ اِلَیْکَ وَالتَّوْبَةَ وَالتَّوْفیقَ لِما وَفَّقْتَ لَهُ شیعَةَ الِ مُحَمَّدٍ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ
ص: 258
وَلا تَفْتِنّی بَطَلَبِ ما زَوَیْتَ عَنّی بِحَوْلِکَ وَقُوَّتِکَ، وَاَغْنِنی یا رَبِّ بِرِزْقٍ مِنْکَ واسِعٍ بِحَلالِکَ عَنْ حَرامِکَ وَارْزُقْنِ_ی الْعِفَّةَ فی بَطْنی وَفَرْجی وَفَرِّجْ عَنّی کُلَّ هَمٍّ وَغَمٍّ وَلاتُشْمِتْ بی عَدُوّی، وَوَفِّقْ لی لَیْلَةَ الْقَدْرِ عَلی اَفْضَلِ ما رَاها اَحَدٌ وَوَفِّقْنی لِما وَفَّقْتَ لَهُ مُحَمَّدا وَ الَ مُحَمَّدٍ، عَلَیْهِ وَعَلَیْهِمْ سَلامُکَ وَافْعَلْ بی «کَذا وَکَذا» اَلسّاعَةَ اَلسّاعَةَ _ به اندازه یک نفس بگوید.(1)
2) الْحَمْدُ لِلّهِ شَفْعاً وَوَتْراً فِی الشَّفْعِ وَالْوَتْرِ مِنْ هذِهِ اللَّیالِی الْمُبارَکاتِ، وَعَلی ما مَنَحَنِی وَأَعْطانِی فِیهِنَّ مِنَ الْخَیْراتِ، وَتَصَدَّقْ بِهِ عَلَیَّ وَوَهَبَهُ لِی مِنَ الْباقِیاتِ الصّالِحاتِ، الَّذِی صَوَّمَنِی لِیَأْجُرَنِی وَفَطَّرَنِی عَلی ما رَزَقَنِی، فَکُلٌّ مِنْ عِنْدِهِ وَبِمِنَنِهِ، وَبِحُسْنِ اخْتِیارِهِ وَنَظَرِهِ لِعَبِیدِهِ.
سُبْحانَهُ سَیِّداً أَخَذَ بِیَدِی مِنَ الْوَرَطاتِ، وَمَحَّصَ عَنِّی الْخَطِیئاتِ، وَکَفانِی الْمُهِمّاتِ، وَأَغْنانِی عَنِ الْمَخْلُوقِینَ، وَلَمْ یَجْعَلْ رِزْقِی إِلَی الْمَرْزُوقِینَ، وَشَهَرَ ذِکْرِی فِی الْعالَمِینَ، وَجَعَلَ اسْمِی فِی الْمَذْکُورِینَ، وَلَمْ یُشْقِنِی بِعُجْبٍ یَحُطُّنِی عَنْ دَرَجاتٍ رَفِیعَةٍ، فَیَهْوِی بِی إِلی ظُلَمِ غَضَبِهِ وَنَقِمَتِهِ، وَلا أَبْلانِی بِاسْتِحْلالٍ یَنْزِعُ عَنِّی مَلابِسَ رَحْمَتِهِ، وَیُعَوِّضُنِی لَبُوسَ الذُّلِّ مِنْ سَخَطِهِ. إِیّاهُ أَشْکُرُ وَلَهُ أَعْبُدُ، وَمِنْهُ أَرْجُو التَّمامَ وَالْمَزِیدَ، وَلا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ إِلاَّبِاللّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ، وَصَلَّی اللّهُ عَلی مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ وَآلِهِ وَسَلَّمَ تَسْلِیماً.(2)
3) اللّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ یا سَیِّدِی سُوءالَ مِسْکِینٍ فَقِیرٍ إِلَیْکَ، خائِفٍ مُسْتَجِیرٍ، أَسْأَلُکَ یا سَیِّدِی أَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَأَنْ تُجِیرَنِی مِنْ خِزْیِ الدُّنْیا وَمِنْ عَذابِ الاْآخِرَةِ، وَتُضاعِفَ لِی فِی هذِهِ اللَّیْلَةِ وَفِی هذَا الشَّهْرِ الْعَظِیمِ
ص: 259
عَمَلِی، وَتَرْحَمَ مَسْکَنَتِی، وَتَجاوَزَ عَمّا أَحْصَیْتَهُ عَلَیَّ، وَخَفِیَ عَنْ خَلْقِکَ وَسَتَرْتَهُ عَلَیَّ مَنّاً مِنْکَ، وَتُسَلِّمَنِی مِنْ شَیْنِهِ وَفَضِیحَتِهِ وَعارِهِ فِی عاجِلِ الدُّنْیا، فَلَکَ الْحَمْدُ عَلی ذلِکَ، وَعَلی کُلِّ حالٍ.
وَأَسْأَلُکَ یا رَبِّ أَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَتُتِمَّ عَلَیَّ نِعْمَتَکَ بِسِتْرِ ذلِکَ فِی الاْآخِرَةِ، وَتُسَلِّمَنِی مِنْ فَضِیحَتِهِ وَعارِهِ بِمَنِّکَ وَإِحْسانِکَ، یا أَرْحَمَ الرّاحِمِینَ.(1)
4) اَللّهُمَّ اَنْتَ اَمَرْتَ بِالدُّعاءِ، وَضَمِنْتَ الاِْجابَةَ، فَدَعَوْناکَ وَنَحْنُ عِبادُکَ (وَبَنُو اِمائِکَ، نَواصینا بِیَدِکَ، وَاَنْتَ رَبُّنا وَنَحْنُ عِبادُکَ وَلَمْ یَسْاَلِ الْعِبادُ مِثْلَکَ، وَنَرْغَبُ اِلَیْکَ وَلَمْ یَرْغَبِ الْخَلائِقُ اِلی مِثْلِکَ) یا مَوْضِعَ شَکْوَی السّائِلینَ، وَمُنْتَهی حاجَةِ الرّاغِبینَ، ویا ذَا الْجَبَرُوتِ وَالْمَلَکُوتِ، وَیا ذَا السُّلْطانِ وَالْعِزِّ، یا حَیُّ یا قَیُّومُ یا بارُّ یا رَحیمُ، یا حَنّانُ یا مَنّانُ، یا بَدی_عَ السَّماواتِ وَالاَْرْضِ، یا ذَا الْجَلالِ وَالاِْکْرامِ، یا ذَا النِّعَمِ الْجِسامِ، وَالطَّوْلِ الَّذی لا یُرامُ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِه، وَاغْفِرْ لی اِنَّکَ اَنْتَ الْغَفُورُ الرَّحیمُ.(2)
بنا به نقلی ازدواج حضرت فاطمه علیهاالسلام با مولای متّقیان علیه السلام در شب بیست و چهارم رمضان سال دوّم قمری با حضور هفتاد هزار ملک در بیت المعمور انجام یافت.(3)
شب بیست و پنجم رمضان اعمال مخصوصی دارد که از آن جمله است:
ص: 260
هرکس در شب بیست و پنجم رمضان هشت رکعت نماز بخواند که در هر رکعت پس از حمد ده بار سوره «قل هو اللّه احد» را بخواند، خداوند برای او پاداش عبادت پیشه گان را می نویسد.(1)
برای شب بیست و پنجم دعاهای مخصوصی نقل شده، که از آن جمله است:
1) یا جاعِلَ اللَّیْلِ لِباسا، وَالنَّهارِ مَعاشا، وَالاَْرْضِ مِهادا، وَالْجِبالِ اَوْتادا، یا اَللّه ُ یا قاهِرُ، یا اَللّه ُ یا جَبّارُ، یا اَللّه ُ یا سَمیعُ، یا اَللّه ُ یا قَریبُ، یا اَللّه ُ یا مُجیبُ یا اَللّه ُ یا اَللّه ُ، یا اَللّه ُ یا اَللّه ُ، یا اَللّه ُ یا اَللّه ُ یا اَللّه ُ، لَکَ الاَْسْماءُ الْحُسْنی وَالاَْمْثالُ الْعُلْیا، وَالْکِبْرِیاءُ وَالاْلاءُ وَالنَّعْماءُ
اَسْاَلُکَ بِاسْمِکَ بِسْمِ اللّه ِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ، اِنْ کُنْتَ قَضَیْتَ فی هذِهِ اللَّیْلَةِ، تَنَزُّلَ الْمَلائِکَةِ وَالرُّوحِ مِنْ کُلِّ اَمْرٍ حَکیمٍ اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِ مُحَمَّدٍ، وَاَنْ تَجْعَلَ اِسْمی فِ_ی السُّعَداءِ وَرُوحی مَعَ الشُّهَداءِ، وَاِحْسانی فی عِلِّیّینَ، وَاِساءَتی مَغْفُورَةً، وَاَنْ تَهَبَ لی یَقینا تُباشِرُ بِه قَلْبی وَایمانا یُذْهِبُ الشَّکَّ عَنّی وَتُرْضِیَنی بِما قَسَمْتَ لی، وَاتِنی فِ_ی الدُّنْیا حَسَنَةً وَفِ_ی الاْخِرَةِ حَسَنَةً، وَقِنی عَذابَ النّارِ، وَارْزُقْنی یا رَبِّ فیها ذِکْرَکَ وَشُکْرَکَ وَالرَّغْبَةَ وَالاِْنابَةَ اِلَیْکَ وَالتَّوْبَةَ وَالتَّوْفیقَ لِما وَفَّقْتَ لَهُ شیعَةَ الِ مُحَمَّدٍ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ،
وَلا تَفْتِنّی بِطَلَبِ ما زَوَیْتَ عَنّی بِحَوْلِکَ وَقُوَّتِکَ وَاَغْنِنی یا رَبِّ بِرِزْقٍ مِنْکَ واسِعٍ، بِحَلالِکَ عَنْ حَرامِکَ وَارْزُقْنِ_ی الْعِفَّةَ فی بَطْنی وَفَرْجی، وَفَرِّجْ عَنّی کُلَّ هَمٍّ وَغَمٍّ، وَلا تُشْمِتْ بی عَدُوّی، وَوَفِّقْ لی لَیْلَةَ الْقَدْرِ عَلی اَفْضَلِ ما رَاها اَحَدٌ وَوَفِّقْنی لِما وَفَّقْتَ لَهُ مُحَمَّدا وَالَ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِمُ السَّلامُ، وَافْعَلْ بی «کَذا وَکَذا» السّاعَةَ السّاعَةَ _ به اندازه یک نفس بگوید.(2)
2) اللّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ أَنْ تُکَمِّلَ لِیَ الثَّوابَ بِأَفْضَلِ ما أَرْجُو مِنْ رَحْمَتِکَ
ص: 261
وَتَصْرِفَ عَنِّی کُلَّ سُوءٍ، فَاِنِّی لا أَسْتَطِیعُ دَفْعَ ما أُحاذِرُ إِلاَّ بِکَ، فَقَدْ أَمْسَیْتُ مُرْتَهِناً بِعَمَلِی، وَأَمْسَی الاْءَمْرُ وَالْقَضاءُ فِی یَدَیْکَ، فَلا فَقِیرَ أَفْقَرُ مِنِّی، فَصَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَاغْفِرْ لِی ظُلْمِی وَجُرْمِی وَجَهْلِی وَجِدِّی وَهَزْلِی، وَکُلَّ ذَنْبٍ ارْتَکَبْتُهُ وَبَلِّغْنِی رِزْقِی بِغَیْرِ مَشَقَّةٍ مِنِّی، وَلا تُهْلِکْ رُوحِی وَجَسَدِی فِی طَلَبِ ما لَمْ تُقَدِّر لِی یا أَرْحَمَ الرّاحِمِینَ.(1)
3) تَبارَکَ اللّه ُ اَحْسَنُ الْخالِقینَ، خالِقُ الْخَلْقِ وَمُنْشِئُ السَّحابِ، وَامِرُ الرَّعْدِ اَنْ یُسَبِّحَ لَهُ «تَبارَکَ الَّذی بِیَدِهِ الْمُلْکُ وَهُوَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدیرٌ * الَّذی خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَیاةَ لِیَبْلُوَکُمْ اَیُّکُمْ اَحْسَنُ عَمَلاً»
«تَبارَکَ الَّذی نَزَّلَ الْفُرْقانَ عَلی عَبْدِه لِیَکُونَ لِلْعالَمینَ نَذیراً»
«تَ