ص: 2

ص: 3

ص: 4

ص: 5

ص: 6

ص: 7

ص: 8

تاریخ معاصر ایران و نیز خاورمیانه، بدون تبیین و تدوین ابعاد روابط و همکاری ها و هماهنگی های ایران دوره پهلوی و رژیم صهیونیستی تاریخی ناتمام است. دربارة تاریخ معاصر ایران کتاب بسیار نوشته شده است. اما شمار کتاب های مربوط به روابط ایران و اسرائیل، شاید از شمار انگشتان دست فراتر نرود.

متأسفانه، حتی در ایران پس از انقلاب اسلامی هم تحقیق و تفحص چندانی درباره این موضوع مهم و اساسی، یعنی روابط ایران و رژیم صهیونیستی انجام نشده است.

کتاب حاضر جلد اول مجموعه «ایران و اسرائیل در دوران سلطنت پهلوی» و چهارمین اثر در موضوع مورد اشاره است که توسط مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی به بازار نشر عرضه شده است و پیش از این آثاری چون «سازمان های یهودی و صهیونیستی در ایران»، «ساواک و دستگاه اطلاعاتی اسرائیل» و «استراتژی پیرامونی اسرائیل» به علاقه مندان این موضوع تقدیم شده است.

امید است که مجلدات بعدی این اثر نیز به زودی آماده و ارائه شود.

مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی

ص: 10

اسرائیل» و پرچم آن رژیم هیچگاه آشکارا در ایران دیده نشد. بدین ترتیب روابطی میان دو طرف شکل گرفت که شاید در تاریخ روابط سیاسی جهان بی سابقه باشد؛ که از یک سو دولتی با دولتی دیگر گسترده ترین روابط را در همه زمینه ها برقرار می کند؛ و در عمل آن را به طور کامل به رسمیت می شناسد و از آن رژیم، نماینده ای که در حکم «سفیر» است و «وابسته نظامی» و «وابسته مطبوعاتی» و «وابسته اقتصادی» قبول می کند، و در عین حال همه این روابط را با مخفی کاری و پرده پوشی و استتار اطلاعاتی پیش می برد؛ به گونه ای که وقتی نخست وزیر اسرائیل، لازم می بیند که برای تبادل نظر پیرامون اوضاع منطقه با شاه یران، محمدرضا پهلوی دیدار کند، این دیدار در نهایت مخفی کاری، و در روز شنبه که در فلسطین اشغالی تعطیل عمومی است انجام می شود تا حتی در داخل اسرائیل نیز کسی جز خواص، از آن باخبر نشود!

متأسفانه پس از گذشت بیش از سی سال از پیروزی انقلاب اسلامی، هنوز تحقیقی جدی درباره تاریخ روابط سیاسی، اقتصادی، نظامی و اطلاعاتی ایران شاهنشاهی و رژیم اشغالگر قدس نشده است؛ و شمار کتاب هایی که در این باره در ایران منتشر شده، بسیار اندک و انگشت شمار است. در خارج از ایران نیز با اینکه درباره تاریخ معاصر و انقلاب اسلامی کتاب های زیادی نوشته شده، دربارة روابط سیاسی ایران و اسرائیل کتاب ها و منابع چندانی نوشته و منتشر نشده است.

در سال های اخیر بعضی از دولتمردان صهیونیست که در رابطه با ایران و مسائل ایران بوده اند، دست به تألیف و انتشار کتاب ها و مقالاتی زده اند؛ از آن جمله است خاطرات مئیر عزری، نماینده و در حقیقت «سفیر» رژیم صهیونیستی در ایران. این کتاب ها و خاطرات نیز بسیار حساب شده و جهت دار تنظیم شده و با معیارهای یک تحقیق علمی و بی طرف فاصله زیادی دارند.

در کتاب حاضر، کوشش شده است که با اتکا به اسناد و مدارک بر جای مانده از دوران گذشته، گوشه ای از روابط پیچیده و منحصر به فرد ایران شاهنشاهی و رژیم اشغالگر قدس برای خوانندگان و پژوهشگران علاقه مند، آشکار و افشا شود. نویسنده برای تدوین این اثر، خود را ناگزیر از مراجعه به مراکزی که

ص: 12

احتمال می داد در رابطه با روابط اسرائیل و صهیونیسم و ایران دارای اسناد و مدارکی باشند، می دید؛ و در مراجعه به این مراکز و بهره برداری از اسناد و مدارک موجود، زحمت فراوانی متقبل شد. حساسیت موضوع و در عین حال نبودن ضابطة واحدی برای چگونگی استفاده از اسناد و مدارک موجود در مراکز و نهادهای ذیربط و نیز برخوردهای سلیقه ای، بخشی از مشکلاتی است که بر سر راه پژوهشگر علاقه مند به مسائل ایران و رژیم اشغالگر قدس قرار دارد و این رنج استفاده و بهره گیری از اسناد را مضاعف می سازد. شاید وجود همین مشکلات، یکی از عواملی باشد که انگیزه و رغبت اهل تحقیق و تاریخ را در این زمینه کاهش داده و موجب شده باشد که پژوهشگران عطای تحقیق در روابط ایران و اسرائیل را به لقای آن ببخشند.

هدف نویسنده از این پژوهش، صرفاً برآوردن نیاز جامعه و پاسخگویی به سئوال ها و کنجکاوی های زیادی است که به ویژه در میان نسل جوان و نیز اهل تحقیق و علاقه مندان به تاریخ معاصر درباره رژیم اشغالگر قدس و صهیونیسم و جایگاه آن در ایران پیش از انقلاب وجود دارد. این کتاب بر اساس آن بخش از اسناد و مدارکی تدوین و تنظیم شده که نویسنده توانسته به آنها دست یابد. مناسبات رژیم شاهنشاهی و صهیونیسم جهانی از پیش از تأسیس رژیم اشغالگر قدس تا همراهی و همکاری رژیم ایران با غاصبان اشغالگر در صحنه های سیاسی و در لحظات حساس تاریخ اسرائیل و اعطای نفت تقریباً رایگان به متجاوزان و تجهیز ماشین جنگی و اقتصادی آنان بر ضد مظلومان فلسطینی و نیز نکات ناگفته و افشا نشده ای همچون احداث خط لولة نفت از دریای سرخ به دریای مدیترانه (شاه لوله ایلات – اشکلون) و تغذیة این خط لوله با نفت ایران و فروش تجهیزات و ادوات جنگی و مخابراتی اسرائیلی به ایران و همکاری های فرهنگی و مطبوعاتی ایران شاهنشاهی با رژیم اشغالگر از مطالبی است که در این کتاب و با اتکا به اسناد و مدارک مطرح و منتشر شده است.

در خاتمه این بخش از همه کسانی که از آغاز تا پایان این پژوهش چندین ساله، در مراحل مختلف آماده سازی اثر تلاش داشته و نقش ایفا کرده اند تشکر و

ص: 13

قدردانی شود. به خصوص از رئیس محترم مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی و معاون محترم پژوهشی آن مؤسسه که با شرح صدر حکیمانه و صبوری فرهنگی، همواره پشتیبان این پژوهش بودند. آقای سیدمحمدجواد میردامادی در بخش جستجو و آماده سازی اسناد، آقایان علی ذوالفقاری، محسن غلامی، در تأمین بخش هایی از منابع اسنادی، سرکار خانم دانشمند در خدمات آرشیوی، سرکار خانم حسین زاده در جمع آوری برخی اطلاعات مفید، سرکار خانم نعمتی و آقای مرادی در ترجمه پاره ای اسناد به زبان فارسی، سرکار خانم قدیانی در حروف چینی و صفحه آرایی و سرکار خانم موسوی در طبقه بندی اسناد و اطلاعات در تمام دوران و مراحل پژوهش، جناب آقای محی الدین در بازخوانی اسناد و در برخی حوزه های مشخص و همه عزیزانی که به اشکال مختلف در این کار، حقیر را یاری کرده اند و ذکر نامشان مقدور نبوده است، تقدیر و تشکر می شود.

محمدتقی تقی پور

ص: 14

به بیان دیگر، اساساً همکاری با اسرائیل چه منافعی را برای حکومت پهلوی دربر و چه دستاوردی را به همراه داشت؟

7. محدودیت ها و موانع ارتباط و همکاری علنی اسرائیل و رژیم پهلوی کدام بود؟

8. عوامل، زمینه ها و بسترهایی که سبب ایجاد، تقویت، گسترش و تحکیم ارتباط و همکاری میان اسرائیل و سلطنت پهلوی بود؟

9. ابعاد و دامنة ارتباط و همکاری ایران و اسرائیل چقدر بود؟

10. بازتاب و پیامدهای داخلی، منطقه ای و جهانی ارتباط و همکاری ایران و اسرائیل؟

با توجه به موارد پیش گفته، یادآوری چند نکته ضروری است:

الف) اطلاعات و داده های اثر حاضر، شامل گوشه هایی از ابعاد و دامنة گسترده ارتباط و همکاری اسرائیل و سلطنت پهلوی در حوزه های گوناگون سیاسی، اقتصادی، امنیتی و اطلاعاتی، نظامی، فرهنگی، ورزشی و... است.

ب) این اثر بر پایه و محور اسناد و مدارک به دست آمده از آن دوران،به ویژه اسناد وزارت امور خارجه و نمایندگی دولت شاهنشاهی در فلسطین اشغالی، ساواک، دربار شاهنشاهی و نخست وزیری به رشته تحریر درآمده است.

پ) نشر و ادبیات نوشتاری این مجموعه هماهنگ و یک دست نیست و نمی توانست باشد؛ زیرا بخش عمده آن، شامل گزارش ها، نامه ها، گفت وگوها و مکاتباتی است که از سوی افراد گوناگون، با معلومات، سلیقه ها و توانایی های متفاوت، در ادوار تاریخی مختلف تحریر شده و به نگارش درآمده است.

یک دست و یک نواخت کردن این نثر و نوشتار، نه مقدور بود و نه لازم و مرسوم. به علاوه، این مسئله میزان اصالت و صحت متن را از منظر مخاطب، مورد تأیید قرار می دهد.

ت) در سراسر این اثر پژوهشی، جز نقل وقول ها؛ هر جا که از عبارت «اسرائیل» استفاده شده، مقصود دولت نامشروع، جعلی و غاصب صهیونی در فلسطین اشغالی است.

ص: 16

به عقیده نگارنده، طبق مستندات تاریخی و مبانی حقوقی، سرزمین یا کشوری به نام «اسرائیل»، نه موجودیت دارد و نه مشروعیت. کشور و سرزمین از منظر حقوق تاریخی و بین المللی، تعریف خاص خود را بر مبنا و محور ملت، حکومت، جغرافیا و تاریخ دارد که رژیم صهیونیستی فاقد همه این ها و خارج از شمول این قاعده است.

ص: 17

ص: 18

شرایطی اتفاق افتاد که جهان غرب دستخوش تحولات فکری، فرهنگی و سیاسی نوینی در قالب جنبش اصلاحات دینی(1) شده بود.

در منابع یهودی از جنبش اصلاحات مذهبی قرن شانزدهم اروپا با عنوان «نسیم آزادی»، که موجب «شکاف در جهان مسیحیت» گردید، یاد شده و حرکت «مارتین لوتر» در سال 1517م، یک «انقلاب مذهبی» نامیده شده است(2) این حرکت منجر به پیدایش مذهب جدیدی در مسیحیت به نام «پروتستان» شد.

منابع یهودی درباره تأثیر متون عهد عتیق بر افکار و عقاید پروتستانها و شخص لوتر تصریح می کنند که:

رهبران پروتستانها برای تصحیح غلط های بسیاری که در ترجمة رسمی کتاب مقدس توسط زعمای کلیسای کاتولیک پدیدار گشته بود، از ترجمه های عبری آن استفاده می کردند. جان رویخلین یکی از دانشمندان بزرگ مسیحی که به زبان عبری آشنا بود، از تعلیمات استادان یهودی خود و از تفسیر راشی استفاده کرد و متن صحیح و ترجمه حقیقی کتاب مقدس را به قلم آورد. این مطالعات اساسی معلومات لوتر را درباره کتاب مقدس تشکیل می داد و با همین سلاح بود که او به کلیسای کاتولیک حمله کرد(3)

اگر چه در بعضی متون و منابع یهودی از لوتر به عنوان کشیش یهودی تبار یاد شده است اما منابع یهود درباره علایق و گرایش های یهودی او گفته اند:

لوتر جنبش تازة خود را با افکار آزادیخواهانه شروع کرد. یهودیان امیدوار بودند که این نهضت تجددخواهی موجب رهایی ایشان [...] خواهد شد. لوتر شدیداً به کلیسا حمله کرد و پاپ و اسقف ها را مردمانی دیوانه خواند. وی آنها را متهم کرد که با «یهودیان رفتاری داشته اند که مناسب حال سگهاست و نه انسانها.» او گفت: «اگر من یهودی بودم و مشاهده می کردم که چنان ابلهانی

ص: 20

رهبر مسیحیان می باشند، حاضر بودم به خوکی تبدیل گردم اما مسیحی نشوم(1)

بعضی منابع و نویسندگان یهودی درباره انگیزه و اهداف لوتر گفته اند که او «امیدوار بود یهودیان مذهب پروتستان را با آغوش باز بپذیرند ولی آنها حاضر به این کار نشدند. چون لوتر این وضع را مشاهده کرد، او هم مانند کاتولیک ها ضدیهود شد(2)

به گفتة منابع یهودی «نهضت تجددطلبی پروتستانها اثر عمیقی بر اوضاع زندگی یهودیان کشورهای دیگر گذاشت. احساسات ضدکاتولیکی چون شعلة آتش به هلند، دانمارک و انگلستان و نقاط دیگر اروپا سرایت نمود. چون رهبران پروتستان در کشورهای فوق با کاتولیک ها و سازمان تفتیش عقاید مخالفت داشتند، با یهودیان مهربان تر شدند و دیگر به آزار و اذیت آنان نمی پرداختند».

عامل دیگری که موجب بهبود وضع یهودیان گردید، نهضت رنسانس (نهضت تجدید حیات علمی و هنری) بود(3) به ادعای نویسندگان و مورخان یهودی:

نهضت رنسانس موجب شد که اروپایی ها بیشتر از سابق به ارزش دانشمندان یهودی پی ببرند. استادان مسیحی با علاقه فراوانی به مطالعه درباره اطلاعات و معلوماتی که یهودی ها داشتند، پرداختند. آنها برای تأسیس مدارس و دایر نمودن چاپخانه ها با همدیگر همکاری می کردند. چون بین یهودیان و مسیحیان تماس بیشتری برقرار گردید و رفتار مسیحیان نسبت به یهودیان دوستانه تر و آزادمنشانه تر شد(4)

دسترسی و دستیابی منتقدان و اشرافیت یهود به موقعیت ممتاز در بعضی مناطق اروپا در عرصه سیاست و اقتصاد، پس از تحولات یاد شده، مسئله ای بدیهی بود که در اغلب منابع آن زمان به آنها اشاره شده است:

در سال 1591م، اولین گروه یهودیان در شهر آمستردام مقیم گردیدند. در سال

ص: 21

1598، مذهب یهود در هلند به رسمیت شناخته شد و اجازة ساختن اولین کنیسا در آن کشور به یهودیان اعطا گردید. بسیاری از مارانوها(1) در هلند مقیم شدند، و در آنجا آشکارا به رعایت قوانین دین یهود پرداختند(2) یهودیان در هلند با کمال میل از فرصتهایی که در اسپانیا از آن محروم شده بودند استفاده می کردند.

[...] چون در اسپانیا و پرتغال تظاهر به مسیحیت می کردند، موفق شده بودند به مقامها و مشاغل عالی از قبیل پزشکی، استادی، شاعری، تجارت و سیاستمداری برسند(3)

در هلند آنها استعداد خود را صرف توسعة تجارت نمودند و شرکت های معروف هلندی به نام شرکت هند هلند شرقی و شرکت هند هلند غربی را تأسیس نمودند. این دو شرکت در نابود ساختن قدرت تجارتی اسپانیا و پرتغال مؤثر بودند و به این طریق در هندوستان از این دو کشور جز سایه ای باقی نماند.

در مدت کوتاهی بیشتر از پانصد خانوار یهودی در هلند مستقر شدند و در آنجا زندگی را با صلح و صفا و آرامش از سر گرفتند. آمستردام پایتخت آن کشور به اورشلیم هلند معروف شد. پروتستانها علاقه مند بودند که یهودیان بیشتری در کشور ایشان مقیم گردند و آنها را با آغوش باز می پذیرفتند. بسیاری از یهودیان آلمان و ایتالیا و لهستان نیز به هلند مهاجرت کردند.

[...] پادشاه دانمارک با مشاهده موفقیت یهودیان هلند، دروازه های کشور خود را به روی یهودیان گشود و از آنها دعوت کرد تا در کشورش مقیم شوند(4)

پس از هلند نوبت به انگلستان، فرانسه و... دیگر مناطق اروپایی رسید که با

ص: 22

گسترش تحولات و رویدادهای فکری و فرهنگی جدید، آغوش خود را برای میهمانان ناخوانده پیشین باز کنند.

این تحولات که در برخی منابع تاریخی غربی و یهودی از آن به عنوان «رستاخیز عبری» یا «رستاخیز یهودی» یاد شده، حرکتی مبتنی بر اندیشة یهودی برگرفته از تورات و عهد عتیق بود که به تدریج جای پای محکمی در افکار و باور مسیحیان پروتستان برای خود باز کرد. بر این اساس همان مسیحیانی که تا دیروز یهودی ها را دشمن و منکر و حتی قاتل عیسی مسیح(ع) پیامبر آسمانی و الهی خود می دانستند، اینک با اندیشه و اعتقاد و دیدگاهی جدید به آنها می نگریستند.

اینها دستاوردهای فکری و فرهنگی تکاپوی خزندة یهودیان مخفی یا همان مارانوها در جامعة مسیحی و در میان مسیحیان بود که توانسته بودند بسیار زیرکانه و به تدریج تعالیم و باورهای عهد عتیق به خصوص تورات را در میان مسیحیان القا کنند و آنها را به همان سمت و سویی که خود در نظر داشتند، سوق دهند؛ که پیدایی فرقه پروتستانتیسم از دل طوفان جنبش اصلاح دینی با تمام اصول و مبانی فکری نهفته در درون آن، از جمله پیامدهای آن بود. در میان کشورهایی که به مذهب پروتستان رو آوردند، کشور و ملت انگلستان ویژگی خاصی داشت. به اعتراف منابع یهودی – صهیونیستی، «هیچ یک از ملل مسیحی حتی در میان ملل پروتستان، به اندازه مردم انگلیس از تورات آگاهی نداشته و به تعالیم آن پایبند نبوده اند. شناخت و پیروی از تعالیم تورات از جمله عوامل انکارناپذیر جنبش اصلاح دین در انگلیس به شمار می رود(1)

جنبش اصلاحات دینی، چون طوفانی سهمگین بسیاری از کشورهای اروپایی را درنوردید و تحولاتی شگرف را در مسیر آرمان قوم یهود رقم زد. در انگلستان آثار و پیامدهای این رویداد پایدار و بلندمدت بود.

ص: 23

بعضی نویسندگان و نظریه پردازان سیاسی و تاریخی یهودی ادعا دارند که «انگلیس از قوم یهودی، از قدرت و درایت نبوغ عبری یعنی تورات، حتی بیش از یونان و رم تأثیر پذیرفته است». بر اساس این ادعا «کتاب مقدس در خلال دوازده قرن گذشته نقش فعالی در ادبیات انگلیس ایفا کرده و در این دوران طولانی افکار و اندیشه های متفکران و فرهیختگان برجسته انگلیس را شکل داده است(1)

قدرت یافتن پیوریتن (2)های پروتستان به رهبری اولیور کرامول(3) در انگلستان، که افکار و آرمان های شبه یهودی درباره استقرار یهودیان در فلسطین و ضرورت برپایی دولت یهودی در آن سرزمین داشتند، یکی از رویدادهای شگفت انگیز تاریخ مسیحیت اروپا و پروتستانتیسم در انگلستان است.

نویسندگان و تاریخ نگاران یهودی و صهیونیست، از کرامول نه فقط به عنوان یک مسیحی پیوریتن یاد می کنند که در راه تحقق آرمان قومی یهود از هیچ تلاشی فروگذار نکرد، بلکه او را یک شخصیت شیفته یهود و حتی سردار فاتح یهودی می دانند.

زندگی کرامول تحت تأثیر کتاب مقدس شکل گرفته بود. برای یافتن شخصیتی همانند کرامول نباید در تاریخ باستان یا دوران اولیه تاریخ انگلیس بلکه در صفحات تاریخ ملی یهود در کتاب مقدس به جستجو پرداخت. ویژگی های کرامول را می توان در کسانی مانند جوشوا [یوشع(4) گیدئون(5) و ساموئل(6) جستجو کرد. جنگ آوران و پیامبران یهود کمال مطلوب کرامول بودند. این نکته ای شگفت آور نیست؛ چون کرامول هر روز با دقت و توجه خاصی کتاب مقدس را می خواند و از آن الهام می گرفت. کرامول فرزند روحانی و با فراست تورات بود. [...] در ارتش کرامول هر سربازی یک کتاب جیبی حاوی آیه هایی [نوشته هایی] از کتاب مقدس به ویژه تورات در اختیار داشت. میان

ص: 24

پاک دینان [پیوریتن های پروتستان مسیحی] که اولیور کرامول مظهر و نمونه بارزی از آنها به شمار می رود و طرفداران جوداس مکابوس(1) [یهودای مکّابی...] شباهت های بسیاری وجود دارد(2)

تحولات بسیار شگرف فکری و فرهنگی یادشده در اروپا، به ویژه انگلستان نه تنها موجب شد تا تنفر و بیزاری مذهبی و اجتماعی پیشین نسبت به یهود و یهودیت به رفق و مدارا و پذیرش آنها منتهی و منجر شود، بلکه با خواست و تقاضای آنها نیز همسویی و همراهی نشان داده شود. «در میان پاک دینان [پیوریتن ها] کسان بسیاری بودند که صادقانه «قوم باستانی خداوند» [یعنی یهودی ها] را می ستودند و اولیور کرامول از جمله ستایشگران این قوم بود. به علت همین کشش و علاقه به زبان عبری کتاب مقدس بود که افکار عمومی در انگلیس به ایدة پذیرش دوباره یهودیان به این کشور، واکنشی مثبت نشان داد(3)

علاوه بر زمینه های مناسب یادشده، بعضی رهبران یهودی، تلاش بی وقفه و گسترده ای برای بازگشت رسمی به انگلستان و حضور آزاد و فعال آنها در آن کشور داشتند که از آن جمله منشه بن اسرائیل(4) از رهبران مشهور یهودی قرن هفدهم اروپاست؛ و از او به عنوان طراح اصلی پذیرش دوباره یهودیان در انگلیس و شخصیت بانفوذ و اثرگذار در این باره نیز یاد و اعتراف کرده اند که او این حرکت را مقدمه ای برای برنامه ریزی در مسیر استقرار یهود در فلسطین ارزیابی می کرد:

به وی الهام شده بود که یهودی ها باید در انگلیس اسکان یابند تا راه برای اسکان دوباره آنها در فلسطین هموار شود. با توجه به معنی و مفهوم صهیونیسم در آن مقطع تاریخی، باید گفت که منشه صهیونیست بود[...] همین ویژگی مذهبی، منشه را قادر ساخت تا جامعه مسیحی انگلیسی را که در آن زمان

ص: 25

دستخوش بازنگری گسترده در ادراک و آگاهی مذهبی بود به هیجان آورد. هیچ یهودی ثروتمندی به اندازه این دانشور فقیر عبری، جامعه انگلیس را تحت تأثیر قرار نداده است. هیچ جامعه قدرتمند یهودی به اندازة این یهودی رؤیاپرداز از خود تأثیر بر جای نگذاشته است. [...] علاوه بر تلاشهای منشه، عوامل دیگری از جمله مناسب بودن شرایط عمومی انگلیس در آن زمان، در پذیرش دوباره یهودیان مؤثر بوده است(1)

در متون و منابع دیگر، بخصوص منابع غیریهودی، به نقش و میزان تأثیر منشه بن اسرائیل در نضج گرفتن ایده و اندیشة صهیونیسم مسیحی در اروپا، و از همه مهمتر انگلستان، اذعان شده است:

برخی مبلغان مسیحیت یهودی، خود یهودی بودند. برجسته ترین آنان در قرن هفدهم «منشه بن اسرائیل» حاخام بزرگ آمستردام [هلند] بود. او درکتاب «آرمان اسرائیل» با ذکاوت خاصی مسیحیت پیوریتن انگلیس را با مسیحیت یهودی پیوند زده و بین تفکر لاهوتی و سیاست عملی ارتباط برقرار کرده است. وی همچنین دیدگاه های پیوریتن ها نسبت به پایان جهان و آمدن مسیح را با تصورات و دیدگاه های یهودی به هم آمیخته است. «منشه» تلاش می کرد تا اجازه داده شود یهودیان به انگلیس بازگردند و این اقدام را گامی در جهت اسکان نهایی آنان در فلسطین به وسیله انگلستان می دانست. انتشار کتاب آرمان اسرائیل علاقة به بازگشت یهود به انگلیس و سپس فلسطین را افزایش داد و ترجمة انگلیسی آن مورد استقبال قرار گرفت، به طوری که پیش از ورود منشه به خاک انگلیس در سال 1655، سه بار تجدید چاپ و سپس نایاب شد.

منشه همچنین بر اولیور کرامول رهبر پیوریتن کشورهای مشترک المنافع (1658-1649) تأثیر زیادی داشت و لذا موافقت وی را برای ورود یهودیان به انگلستان به عنوان مقدمة بازگشت به فلسطین [و اهمیت و ضرورت تأسیس دولت یهودی] جلب نمود.

ص: 26

گسترش اعتقاد به «هزاره گرایی» و «بازگشت مسیح» در گرماگرم حوادث قرن هفدهم موجب تقویت جریان مسیحیت یهودی گرا گردید و در نتیجه، تفکر تأسیس اسرائیل در محافل فلسفی و ادبی اروپا [به ویژه انگلستان] در قرون هفدهم و هجدهم میلادی اوج گرفت(1)

به هر روی، از زمانی که اقتدار کلیسای کاتولیک در هم شکست و انشعاب و شکاف بسیار عمیق در سطح و عمق میان مسیحیت و مسیحیان به وجود آمد، به تدریج اصول و افکار مبتنی بر فرهنگ و تعالیم بنی اسرائیلی بر حیات فرهنگی و اجتماعی اروپا سایه افکند که پذیرش اجتماعی یهودیان در جوامع اروپایی و به دنبال آن ترویج و تبلیغ فرضیة «قوم برگزیده» و «نژاد برتر» و تأکید بر ضرورت و اهمیت کوچاندن یهودیان و استقرار آنها در فلسطین و برپایی دولت یهودی به منظور تحقق و آماده سازی زمینه های ظهور «ماشیح» یا «مسیح» از پیامدها و دست آوردهای بسیار مشهور و اصلی آن بود. نوکیشان مسیحی یا همان یهودی های مخفی معروف به «مارانو»ها در این تحولات بسیار شگرف نقش اصلی و اساسی را به عهده داشتند. فرقه های گوناگون پروتستان به خصوص پیوریتن ها، با افکار و ایده های شبه یهودی، همه عالم و آدم را از دریچة معیارها و شاخص های عهد عتیق، به خصوص اسفار پنج گانه تورات نگاه و ارزیابی می کردند که ماحصل آن جریانی است به نام «مسیحیت صهیونی» یا صهیونیسم مسیحی که امروز صدها میلیون مسیحی پروتستان با شاخه ها و فرقه های مختلف را شامل می شود. به طور قطع همه اینها پرورش یافته دامان جریانی به نام «مارانو»ها و زاییده اصول و مبانی فکری آنهاست.

به این ترتیب، اشرافیت یهود به راحتی توانست در بسیاری از حوزه های مهم سیاست گذاری و برنامه ریزی دنیای غرب نقش اساسی و کلیدی پیدا کند. از دل این تحولات بود که طرح کوچ و اسکان یهود در فلسطین و ایدة برپایی دولت

ص: 27

یهودی در آن سامان، به مثابة یک حرکت جدید آغاز شد.

اسحاق دولاپریر(1) (1676-1594م) که از دانشوران نام آور پروتستان شهر بوردو [فرانسه]به شمار می رفت و احتمالاً اجداد وی از یهودیان اسپانیا بودند، دارای آثار بسیاری است که استقرار دوباره یهودیان از جمله این آثار است که مؤلف به صورت ناشناس آن را به چاپ رسانده است... وی در این کتاب با صراحت تمام از استقرار دوباره یهودیان در سرزمین مقدس [فلسطین] طلیعه پیروزی نهایی مسیحیت خواهد بود. وی از دولت فرانسه می خواهد تا به بازگشت یهودیان به سرزمین مقدس کمک کند و با سادگی غریبی و به شیوه ای موعظه گرانه برای تحقق این هدف به خاندان سلطنتی فرانسه متوسل می شود(2)

این نویسنده مسیحی پروتستان با شخصیت های برجسته یهودی روابط بسیار نزدیکی داشت که اسرائیل بن منشه دوست مشترک آنها بود؛ و همگی آنها از استقرار یهودی ها در سرزمین مقدس حمایت می کردند و این انطباق و هماهنگی بسیار عمیق و نزدیک شکی باقی نمی گذارد که او خود یک یهودی مخفی یا مارانو در پوشش کیش جدید پروتستان بوده است.

به اعتراف تاریخ نگاران و نظریه پردازان یهودی:

تمامی روحانیون برجسته مسیحی [پروتستان] که پیشگامان آزادی مذهبی و صهیونیسم بودند، با منشه ارتباط نزدیک داشتند و به وی برای ورود مجدد یهودیان به انگلیس مساعدت می کردند. بسیاری از [این] مسیحیان [پروتستان]، به ویژه مسیحیان [پروتستان] انگلیسی بر این باور بودند که نژاد بنی اسرائیل که اکنون در سراسر جهان پراکنده است، سرانجام به سرزمین خود بازخواهدگشت. آنها در ضمن عقیده داشتند که یهودیان در حالتی که به دین دیگری گرویده اند (یعنی مسیحیت) به سرزمین خود باز خواهند گشت(3)

این فرضیه که به صورت یک طرح جدی و اساسی سامان دهی شده بود، از

ص: 28

سوی مبلغان پروتستان و مارانو تبلیغ می شد. از قرن هفدهم به این سو، علاقه به بازگشت قوم بنی اسرائیل به سرزمین خود، همه گیر شد و در این میان انگلیس اولین گام ها را در جهت شکل گیری صهیونیسم برداشت. ارتباط میان صهیونیسم و موضوع ورود دوباره یهودیان به انگلیس پس از سالها دوری آنان از این کشور (یهودیان در سال 1290 از انگلیس اخراج شده بودند) در زمان سلطنت ادوارد اول و شکل گیری صهیونیسم که نتیجه راه یابی دوباره یهودیان به انگلیس بود [...] نقطه عطفی در تاریخ قوم بنی اسرائیل هم محسوب می شود. واقعیت های موجود نشان می دهد که روحانیان و نویسندگان پاک دین [پیوریتن ها] با چه جدیت و پایمردی موضوع آزادی مذهب و پذیرش مجدد یهودیان به انگلیس را پی گیری و به ثمر رساندند و تا چه میزان دفاع آنها از یهودیان به طرحی جامع و منسجم منجر شد که یک جزء آن پذیرفتن مجدد یهودیان و جزء دیگر آن بازگشت قوم بنی اسرائیل به سرزمین خود بود.

[...] به این ترتیب صهیونیسم به شکل گیری و روشن شدن عاملی که آگاهانه یا ناآگاهانه افکار مردم انگلیس را تحت نفوذ و تأثیر قرار داد، تبدیل شد(1)

در بسیاری از کشورهای اروپایی این فرضیه صهیونی از سوی مبلغان پروتستان و مارانو تکرار و تبلیغ می شد که «خداوند قوم یهود را برای منظور و هدف والایی حفظ و نگهداری کرده است. این «نهضت یهودی» یا «رستاخیز عبری» به تدریج به آمریکا نیز سرایت کرد. «جان آدامز (2) (1825-1735) دومین رئیس جمهوری و از نامداران انقلاب آمریکا، یکی از پرشورترین مدافعان اندیشه صهیونی بود. جان آدامز در نامه ای به سرگرد مردخای مانوئل(3) (1851-1785) می نویسد: «جداً آرزو دارم تا یهودیان بار دیگر به عنوان یک ملت مستقل در یهودیه (بخش جنوبی فلسطین) مستقر شوند(4)

ص: 29

انگلیس به جای یکشنبه ها روزهای شنبه انجام شود. پیوریتن ها در پرچم های پیروزی خود این جمله را می نوشتند «لشکر شیران یهود». در آن ایام، در محافل بزرگ روحانیون و مردم انگلیس، در کنار انجیل کتابهای دینی یهودیان نیز خوانده می شد(1)

سومبارت، از کتابی طنزآمیز به نام «آیینه یهودی کالوینیسم» که در سال 1608 به چاپ رسیده، چنین نقل می کند:

اگر قرار باشد صادقانه اعتراف کنم که چرا کالوینیست شده ام، باید بگویم که به عقیدة من هیچ مذهب دیگری به اندازة کالوینیسم به مذهب یهود شباهت ندارد و در دیدگاه های دین یهود نسبت به زندگی و ایمان، شبیه به آن نیست. در این جا به چند مورد تشابه اشاره می کنم؛ یهودیان از نام مریم بیزارند و فقط وقتی آن را تحمل می کنند که چهره یا نام او را روی سکه های طلا و نقره یا سکه های پول می بینند. ما کالوینیست ها هم همینطور(2) هستیم. ما هم مریم را روی سکه ها دوست داریم و می دانیم که او در کسب و کار و تجارت تا چه حد مهم است. یهودیان هر جا که باشند، برای این که سر مردم کلاه بگذارند، حاضرند هر زحمتی را تحمل کنند، ما هم همینطور.

جنبش صهیونیسم مسیحی در انگلستان زمینة بسیار مناسبی برای توسعه و گسترش پیدا کرد. شخصیت های گوناگونی از جامعة مسیحیان پروتستان و برخوردار از اندیشه و ایدة صهیونیستی مسیحی در مسیر تأسیس دولت یهودی در فلسطین تلاش و فعالیت کرده و در عرصه سیاست، ادبیات، رمان، رسانه ها و... کتاب و مقاله نوشته اند. «انگلستان تا پایان عهد ملکه ویکتوریا (1900-1837) شاهد بیداری مسیحیان انجیلی پیوریتن «یهودیت گرا» بود.»(3)

ناهوم سوکولوف درباره قدمت اندیشه صهیونی در انگلستان معتقد است:

اندیشه صهیونیستی تاریخی طولانی و بی وقفه در انگلیس دارد و ادوار مختلف

ص: 31

تاریخی و مردانی را که باورها و احساسات متفاوت داشته اند به یکدیگر پیوند داده است. این واقعیت را می توان به خوبی در دورانی که [موشه] مونته فیوره تلاش می کرد یک کشور یهودی در فلسطین تأسیس کند، مشاهده کرد؛ چون در همان زمان فرد سرشناس دیگری که از مردان بزرگ مسیحی در انگلیس به شمار می رفت با شور و شوق و باورهای مشابه، دقیقاً در راه این آرمان گام برمی داشت. این شخص لرد هفتم (1) شافتسبری (1885-1801) بود[...]. او در دفتر خاطرات خود در روز 29 سپتامبر 1838 چنین نوشته است: امروز صبح با یانگ که به تازگی از سوی ملکه به سمت معاون کنسول انگلیس در بیت المقدس منصوب شده است دیدار داشتم. وی ظرف چند روز آینده رهسپار سرزمین مقدس خواهد شد. اگر به دقت به این موضوع فکر کنیم متوجه خواهیم شد که این رویداد تا چه حد جالب است. قوم باستانی خداوند [یهود] به زودی جایگاه خود را در میان ملل باز خواهد یافت و انگلیس اولین کشور مسیحی است که از متلاشی شدن آن جلوگیری خواهد کرد[...] همیشه و به هر تقدیر به یاد خواهم داشت که خداوند بزرگ این طرح [استقرار یهودی ها در فلسطین و برپایی دولت یهود] را در قلب من جای داده و به من چنان نفوذی اعطا کرد که بتوانم پالمرستون را مجاب کنم و او شخصی را مأمور این کارکند که با شادمانی از اورشلیم سخن به میان آورد(2)دلبستگی و شیفتگی و اشتیاق مقامات و مسئولان انگلیسی و تلاشهای گوناگون آنان برای تشویق و ترغیب یهودی ها به رفتن به فلسطین و به دنبال آن برپایی دولت یهودی در آن سرزمین، ریشه در افکار و ایده ها و متون یهودی داشت که طی دوران یادشده، به شدت آنها را تحت تأثیر قرار داده و اندیشه و باور آنها را جذب و تسخیر کرده بود. اظهارات لرد شافتسبری نمونه ای از وجود چنین در میان بسیاری از مقامات سیاسی و دولتمردان و اشخاص صاحب نفوذ

ص: 32

انگلیسی در خلال سه چهار سدة اخیر بود. اینان چنان وامدار یهودیان بودند که ایجاد دولت یهودی در سرزمین فلسطین را مأموریت مسلم و وظیفه ای خدشه ناپذیر برای خود می دانستند و در این باره به صراحت می گفتند:

نسبت به آرمان ها و سرنوشت مردم یهود علاقه مند هستم. چنین به نظر می رسد که شرایط برای بازگشت آنان به فلسطین فراهم است... در صورت موافقت پنج قدرت اروپایی برای تضمین امنیت جان و مال نسل یهودی، مهاجرت آنان به سرزمین مقدس با سرعت و به طور انبوه آغاز خواهد شد. سپس با عنایت و کمک خداوند و با بهره گیری از تمامی شواهد و مدارک موجود، سندی تهیه خواهم کرد و با امید به رحمت و مشیت الهی آن را به وزیر امور خارجه تسلیم خواهم نمود(1)

این دسته از مسیحیان صهیونیست، تحقق آرمان برپایی دولت یهودی در فلسطین را بعضاً بیش از یهودیان صهیونیست آرزو و تعقیب می کردند.

نبوغ یهود در آن است که توانسته است خود را تقریباً با انواع تمدن ها در گوشه و کنار جهان انطباق دهد، اما در آنها مستحیل نشود و پیوسته با جسارت و شهامت ویژگی های خود را حفظ کند. هویت نژاد و تفکر یهودی از دیرباز بدون وقفه ادامه داشته است؛ اما احیای عظیم این هویت تنها در سرزمین مقدس [فلسطین] امکان پذیر است(2)

لرد شافتسبری در مسیر تلاش به منظور تحقق آرمان های صهیونی، افراد و گروه های هم فکر و حزبی و شماری از مقامات بلندپایة انگلیسی و نیز نشریات آن کشور را با خود هماهنگ و همراه کرده بود. در یادداشت مورخ چهارم نوامبر 1840 او در این خصوص آمده است: «تمامی ملاحظات حزبی را کنار گذاشته ام و منتهای تلاش خود را به عمل آورده ام تا روزنامه تایمز را متقاعد کنم که دیدگاههای درست مربوط به مسئله سوریه را منعکس کند. عصر امروز لرد

ص: 33

پالمرستون به من گفت همسویی بین روزنامه های هوادار حزب محافظه کار، ده هزار مشکل را از پیش پا برداشته است.»(1)

روزنامه انگلیسی تایمز از جمله نشریاتی بود که مقالات و بیانیه ها و فراخوان های صهیونیستی را آن گونه که شافتسبری توصیه و ترویج می کرد انتشار می داد و از هیچ تلاشی در مسیر ترویج و پیشبرد آرمان صهیونیستی، یعنی کوچاندن یهودیان به فلسطین، در میان عوام و خواص و به خصوص رهبران و سلاطین کشورها کوتاهی نمی کرد. از جمله نوشته های یاد شده، بیانیه ای است که روزنامه تایمز در نهم مارس 1840 آن را به چاپ رساند. در بخشی از آن چنین آمده است:

در زمینه بازگشت یهودیان به سرزمین فلسطین، یادداشتی به سلاطین پروتستان اروپا تسلیم شده است. سند مورد بحث، با توجه به رویدادهای ناگوار در شرق و دیگر تحولات جاری جهان و استناد به «تورات» تهیه شده است که در آن، سرزمین فلسطین به فرزندان ابراهیم اختصاص یافته است. در این یادداشت از پادشاهان پروتستان اروپا خواسته شده است تا موضع خود را در قبال ملت یهود با توجه به رویدادهای شرق اعلام کنند.(2)

از دیدگاه پاره ای نویسندگان و سیاستمداران و مقامات دولتی انگلستان، جانبداری از آرمان صهیونیستی، یعنی اسکان یهودیان در فلسطین و برپایی دولت یهودی در آن سرزمین، نشان افتخار و امتیازی بود که فقط افراد خاصی لیاقت و صلاحیت داشتند آن را داشتند. آنها در این باره این گونه صراحت نشان می دادند:

کورش [پادشاه هخامنشی] که اجازه داده بود یهودیان اسیر [در بابل] به اورشلیم بازگردند، نام خود را با حروف طلایی برای همیشه در صفحات تاریخ به ثبت رساند. انگلیس نیز با فراهم آوردن زمینه بازگشت یهودیان به فلسطین و خیرخواهی مشابه، برای خود ارزش و اعتباری همانند کورش کسب خواهد

ص: 34

کرد. اکنون زمان برای بازگرداندن یهودیان به فلسطین از هر وقت دیگر مناسب تر و مساعدتر است. چون بیشتر مردم به دلایل انسان دوستانه با مصائب یهودیان آشنا هستند و از اقدامات دولت برای کامل کردن تمامی محبت هایی که تاکنون نسبت به این قوم صورت گرفته است، با تجلیل فراوان استقبال خواهند کرد(1)

عباراتی چون «خیرخواهی»، «دلایل انسان دوستانه» «محبت» و از این قبیل اصطلاحات، چیزی بیش از بازی با کلمات و لفاظی نیست. در عالم واقعیت سبب اصلی همسویی و همراهی مقامات دولتی و سیاسی در انگلستان و دیگر نقاط اروپا با آرمان ها و برنامه های صهیونیستی، تحولات فکری و فرهنگی ناشی از جنبش اصلاحات دینی در جهان مسیحیت و پیدایش فرقه های مسیحی جدیدی بود که عالم و آدم را از دریچه آموزه های «عهد عتیق» و به خصوص «تورات» نگاه و ارزیابی می کردند. روزنامه تایمز چاپ انگلستان در سوم دسامبر 1840م متنی را چاپ و منتشر کرده است که از سوی کلیسای اسکاتلند خطاب به لرد پالمرستون وزیر مشاور در امور خارجه پادشاهی انگلستان نوشته شده است. در این نوشته ضمن ابراز خرسندی از تلاش مقامات و دستگاه سلطنتی و حکومت بریتانیا در مسیر آرمان صهیونیِ کوچاندن و استقرار یهودیان در سرزمین فلسطین، اضافه شده است:

ما عمیقاً به این نکته اعتقاد داریم که خداوند همان گونه که وعده فرموده است به هر فرد یا کشوری که به قوم باستانی اش [یهود] که اکنون دچار مصیبت شده اند یاری رساند، پاداش خواهد داد. یهودیان امیدوارند که با مساعدت جنابعالی و دولت علیاحضرت ملکه به هنگام ساماندهی اوضاع سوریه تا آنجا که ممکن است تدابیر لازم را برای حمایت از یهودیان در برابر بی عدالتی و ستمگری اتخاذ خواهید کرد(2)

ص: 35

به موازات تکاپوی گسترده و فزاینده شماری از مقامات سیاسی و دولتی و برخی نویسندگان و شخصیت های فرهنگی و ادبی، حتی بعضی رهبران مسیحی و مقامات ارشد کلیساها نیز به شدت تحت تأثیر امواجِ افکار جدید قرار گرفته و از آرمان صهیونیِ قوم یهود به طرز شگفت انگیزی حمایت و حتی تبلیغ می کردند؛ و تحقق آرمان «قوم برگزیده» را مقدمه ای برای تحقق آرمان های مسیحیت و بازگشت عیسی مسیح(ع) می پنداشتند.

اسقف ا. جی. اچ هولینگزورت(1) ، در اواسط قرن نوزدهم در انگلستان، اعلام کرد:

شایسته است ملت بزرگ انگلیس در جهت بازگشت یهودیان به سرزمین مقدس تلاش کنند. طرح های مربوط به بازگشت یهودیان به فلسطین تنها در پرتو اسکان یافتن آنها در این سرزمین و برخورداری از حمایت امکان پذیر است. فلسطین سرزمین آشنا و موطن یهودیان است. در این سرزمین است که نیروی لایزال این نژاد بروز خواهد کرد و سرنوشت روشن این قوم رقم خواهد خورد. یهودی به دور از فلسطین، فقیر، بی پناه و تنهاست و همچون آهنی است که در میان گل و لای ملل دیگر مدفون شده است. اما اگر همین یهودیان بی پناه، فقیر و محروم از حقوق اولیه شهروندان امپراتوری ترکیه، در سرزمینی که تمامی تپه های آن، گذشته باشکوه و آینده درخشان این قوم را فریاد می زند برخوردار شوند، و اگر مورد حمایت ملکه ویکتوریا قرار گیرند، در پرتو عنایت الهی به بالاترین خصلت ها و ویژگی های بشری که مایه عظمت، شرافت، دین داری و آزادی انسان است دست خواهند یافت(2)

این دیدگاه اعتقادی و تاریخی با چنین رویکرد سیاسی و اجتماعی کاملاً مغایر و متضاد با باورهای دینی و تاریخی و مواضع فرهنگی و اجتماعی مسیحیان و مسیحیت در طول تاریخ بود؛ و چاره ای جز این نیست که آن را پدیده ای جدید و متأثر از تحولات فکری و فرهنگی پس از جنبش اصلاحات دینی در اروپا و

ص: 26

زاییده فرقه های جدیدی در قالب پروتستانتیسم مسیحی بدانیم.

شیفتگی بعضی افراد و مقامات مسیحی نوآئین در قبال آرمان های یهود، آنچنان بود که حتی برخی از آنها، علناً و رسماً دلبستگی و وابستگی خود را به کیش یهودیت اعلام می کردند. واردر کرسون(1) (1860-1798) کنسول آمریکا در بیت المقدس در حدود اواسط قرن نوزدهم از جمله این افراد است که سرانجام به آیین یهود گروید و نام میخائیل بوآز اسرائیل(2) را برای خود انتخاب کرد.

در منابع صهیونیستی از این کنسول آمریکایی در ردیف صهیونیست های بزرگ یاد شده است. واردر کرسون، پروتستان قدیم که به میخائیل بوآز اسرائیل، یهودی جدید تغییر نام داده، در نوشته ای در همان سالها، به تحولات و جنبشی در میان قدرت های جهانی اشاره می کند که بر اثر آن، سرزمین فلسطین بیش از پیش مورد توجه آنها واقع شده است؛ آنچنان که دولت های اروپایی یکی پس از دیگری به ایجاد کنسولگری در بیت المقدس اقدام می کنند. او با برشماری کنسولگری های «پنج قدرت بزرگ اروپایی» و نیز کنسولگری ایالات متحده در بیت المقدس و یادآوری سابقه فعالیت کنسولهای اعزامی تصریح می کند:

بریتانیا سه سال زودتر از هر کشور دیگری (به استثنای پروس) در اورشلیم کنسول داشت؛ اما اسقف های فرانسوی، روس و اتریشی، پیش از اسقف های انگلیسی به اورشلیم اعزام شده بودند(3)

ص: 37

دوره های یادشده، یهودیان تأمین کنندگان منابع و نیازهای مالی شاهان و شاهزادگان، دربار و دستگاه سلطنت و حتی ارتش این حکومتها بودند.

سیطره یهودیان بر بازار بورس و سهام در آمستردام هلند در سده های یادشده، حداقل تا اوایل قرن هجدهم کاملاً بدیهی و آشکار بود. البته در قرن هجده، لندن به تدریج جای آمستردام را گرفت. زیرا کوچ تدریجی سرمایه داران یهودی هلند و اسپانیا به انگلستان، سبب شد تا لندن بزرگ ترین و مهم ترین مرکز مالی اروپا شود. تا جایی که سیطره یهودیان بر بازار سهام لندن از سالهای اواخر سده هفده به بعد، آشکارتر و علنی تر از سلطه آنها بر بازار سهام هلند بود(1)

«مقام یهودی دربار» منصب رسمی و آشکار یهود در دستگاه سلطنت و در قلمرو حکومتی آلمان در آن دوران بود. برای نمونه، خانواده یهودی اپنهایمر نه فقط در میان بانکداران و بازرگانان اروپا بلکه در کل جهان در عرصه مناسبات پولی و اقتصادی شهرت و جایگاه داشت.

خانواده یهودی وُلف شلزینگر نیز موقعیتی مشابه در آلمان و بلکه کل اروپا به دست آورده بود. یهودیان آلمان، تأمین کنندگان جواهرات و لباس های فاخر بانوان و شاهزادگان درباری بودند. یهودیان هامبورگ و فرانکفورت وام دهندگان به حکومت، دربار، شاهزادگان و حاکمان مناطق گوناگون بودند.

بازار سهام برلن از بدو تأسیس به یک نهاد یهودی معروف بود. در قرن هفده و هجده، اکثر مدیران و رؤسای بازار سهام و اعضای کمیته های مدیریتی و سرپرستی بازار سهام و دلالان بازار و معاملات بورس آلمان یهودی بودند.

در قرون شانزده تا هجده میلادی در آلمان پولداران قدرتمند یهودی، طرف قرارداد ارتش برای تأمین مواد موردنیاز از وسایل و ادوات جنگی مثل توپ، باروت تا لباس نظامیان و مواد غذایی، بودند. امور مالی در سده هفده و هجده در این کشور، تحت اختیار یهود و متکی به آنها بود. یهودی ها در این دوران در اغلب رویدادها و تحولات مهم و عمده در آلمان سهم و نقش اصلی را به عهده داشتند.

ص: 39

این واقعیت در سالهای بعد نیز استمرار پیدا کرد. آنچنان که در اواخر قرن نوزده و سالهای اولیه قرن بیست(1) با این که مطابق مستندات موجود، یک درصد جمعیت آلمان یهودی بود، سی تا شصت درصد شرکت ها، کارخانه ها و مراکز عمده بازرگانی و پولی در دست آنها بود.

فرانسه از دیگر ممالک اروپایی بود که یهودیان، به خصوص سرمایه داران و اشراف یهودی در آن از موقعیت ممتاز و برجسته ای برخوردار بودند. در طی قرون یاد شده، یهودیان اصلی ترین طرف قرارداد با ارتش فرانسه در زمینه تأمین تمام احتیاجات جنگی، غذایی، تدارکاتی، مالی و پشتیبانی آن بودند. در سال 1716م، ساموئل برنارد یهودی از بزرگترین زرسالاران فرانسوی طرف قرارداد لویی چهاردهم برای تأمین نیازهای ارتش فرانسه، از مواد غذایی تا تسلیحات و اطلاعات نظامی بود. بعد از برنارد، یک سرمایه دار یهودی دیگر به نام یعقوب وُرْمْز این نقش را عهده دار شد.

در قرن هجده، یهودیان نقش برجسته و چشمگیری در حیات سیاسی و نظامی فرانسه به عهده داشتند. در جنگ های فرانسه در آلزاس در سالهای 1171-1170، سِرْف بیر یهودی در رأس آن دسته از یهودیانی قرار داشت که طرف قرارداد با ارتش فرانسه در جهت تأمین نیازهای جنگی، خدماتی و پشتیبانی و تدارکاتی آن بودند. وی حتی از ناحیه دربار و شخص پادشاه مورد تقدیر و تشویق قرار گرفت.

ساموئل برنارد یهودی را بزرگترین بانکدار نه فقط در فرانسه، بلکه بزرگترین در کل اروپا در زمان لویی چهاردهم دانسته اند که صرف نظر از ارتش، نیاز حکومت و دربار را نیز تأمین می کرد. موقعیت او به حدی بود که در فرانسه اولین نمونه های اسناد اعتباری را به نام او برناردین می گفتند.

البته در دوران انقلاب فرانسه و در جنگ های ناپلئون در فرانسه نیز یهودیان از چنین موقعیتی برخوردار بودند و در تأمین نیازمندیهای ارتش نقش اساسی را بر عهده داشتند. در قرن نوزده نیز موقعیت یهود در فرانسه بسیار ممتاز و برجسته بود.

ص: 40

یهودیان نفوذ و موقعیت بسیار مهم در محافل مالی و پولی فرانسه داشتند. از یهودیهای سرشناس و ذی نفوذ در فرانسه در دوران یادشده می توان به خانواده های، هِلْپرن، فولد، سِرف بیر، گودشو، دوپان، دالِنبر، پریه، روچیلد و... اشاره کرد. علاوه بر این، شماری از یهودیان مخفی، اما در ظاهر مسیحی، نیز بودند که در تار و پود امور اقتصادی و مالی فرانسه نفوذ و حضور داشتند.

در این دوران در سرزمینهای تحت استعمار قدرت های اروپایی نیز یهودیان در بخش تجارت و تولید و استخراج محصولات و اقلام مورد تقاضای بازار قدرت منحصر به فردی داشتند. تجارت سنگ های قیمتی، طلا و نقره به خصوص در برزیل در سده های شانزده و هفده و نیمه اول قرن هجده، یعنی در حدود دویست و پنجاه سال، در انحصار یهودیان بود.

تجارت شکر که ستون فقرات کل اقتصاد مستعمرات را تشکیل می داد (در زمانی که سرمایه داری امروزی در آمریکا شکل می گرفت) در مستعمرات انگلستان مثل جامائیکا در قرن هفده و هجده و در مناطق و ممالک مستعمره تحت استیلای فرانسه و هلند نیز در انحصار یهود قرار داشت.

تجارت صنعت نیشکر در برزیل و مناطقی از آمریکا در قرن شانزده و هفده و نیمه اول قرن هجده در سلطه بلامنازع یهودیان بود. قدرت مالی در جنگ های داخلی و به اصطلاح دوران انقلاب و استقلال آمریکا نیز در دست یهودیان بود. آنها نه فقط آذوقه و مهمات و نیاز مالی و پولی به اصطلاح جنگجویان را تأمین می کردند، بلکه دوش به دوش پیوریتن ها نقش اساسی و اصلی را در تحولات آن دوران آمریکا به عهده داشتند. با استناد به همین واقعیت های تکان دهنده بود که اندیشه مندان، تاریخ نگاران و جامعه شناسان در همان دوران، اذعان و اعتراف کردند که یهودیان به دلیل آشنایی با ویژگی ها و قدرت اسرارآمیز پول، «سلطان پول و از خلال آن سلطان جهان شدند.»(1)

ص: 41

قدرت اقتصادی و پولی یهودیان در قرن هجده یا نوزده نه فقط به پایان نرسید، بلکه با ورود به قرن بیستم به شکل پیچیده تر و اسرارآمیزتری شدت و گسترش پیدا کرد. به طوری که در این دوران گذار، از میان صدها کارخانه، بانک، مرکز تولیدی و مؤسسات صنعتی و بازرگانی در اروپا بین نصف تا دو سوم مدیران و صاحبان و سهامداران اصلی و عمده یهودی و شماری نیز یهودی مخفی (مسیحیان یهودی تبار و در باطن یهودی) بودند. برای مثال، در همین دوران، در آلمان، از جمع صدها سندیکای بزرگ معدن، شرکت خط آهن، بانک های بزرگ فعال، شرکت های بزرگ تولید آب جو، ماشین سازی، شرکت های بزرگ گاز، کارخانه های بزرگ کاغذسازی، کارخانه های نساجی، شرکت های شیمیایی و بنگاه های بزرگ فعال در امر معاملات زمین و مسکن و بورس و سهام، بیش از دو سوم تا نصف بنیانگذاران و گردانندگان آنها یهودی بودند. بر اساس مستندات موجود، در سالهای نزدیک به آغاز جنگ جهانی اول، یهودیان اگر چه یک درصد جمعیت کل امپراتوری آلمان بودند اما بخش بسیار مهم مشاغل مدیریتی مؤسسات و مراکز مهم یاد شده را در انحصار خود داشتند.

در انگلستان نیز وضع به همین منوال بود. برای مثال، در سالهای آغازین قرن بیستم، مطابق آمار و مستندات موجود، حدود سی و سه بانک عمده و فعال انگلستان متعلق به یهودیان و یا دست کم تحت نفوذ یهود بود. که از میان آنها، سیزده بانک، از بانک های بسیار بزرگ و رده اول کشور به حساب می آمدند(1) آمریکا نیز از قاعده یادشده مستثنی نبود.

از دو دهة پایانی قرن نوزده و دهة اول قرن بیستم در حدود دو میلیون یهودی به آمریکا کوچ کردند. استقرار این جمعیت قابل توجه در یک مقطع زمانی سی تا چهل ساله در آمریکا، نه فقط فضای اقتصادی و سیاسی بلکه ماهیت فرهنگی آمریکا را نیز دستخوش تحولات جدید کرد. آنها صنعت و تجارت گسترده مشروبات الکلی و مواد مخدر در آمریکا را پایه گذاری کردند و شبکه های مافیایی

ص: 42

بزرگ و سازمان یافته را در ایالات متحده به وجود آوردند. به دست گرفتن مالکیت کمپانی های بزرگ نفتی تا شبکه بسیار گسترده و پیچیده ای از قمارخانه ها و فاحشه خانه ها در این کشور، سبب گردید تا یهودیان به پادشاهان پشت پرده پول و اقتصاد آمریکا تبدیل شوند(1)

ناگفته نماند که یهودیان پیش از این نیز در ایالات متحده، قدرت بلامنازع داشتند. اما با ورود سیل مهاجران جدید، این نفوذ و سیطره شدت و گسترش یافت. به طوری که به خصوص در مقطع تاریخی دو جنگ جهانی اول و دوم، نه فقط صنعت، تجارت، پول، بانک، بازار سهام و بورس به طور کامل در انحصار یهود بود،(2) بلکه قدرت سیاسی و نظامی آمریکا نیز تحت فرماندهی و فرمانروایی یهودیان قرار داشت. تا جایی که کاخ سفید، وزارت جنگ یا پنتاگون، سیا، وزارت امور خارجه، کنگره و سنای آمریکا به عنوان ارکان قدرت اجرایی ایالات متحده بدون دستور صادره از حکومت و حاکمان پنهان یهودی آن کشور، جرأت هیچ گونه موضع گیری و اتخاذ تصمیم را نداشتند. حتی ارتش آمریکا بدون اذن و اجازه آنها، حق و مجوز تصمیم گیری درباره ورود یا عدم ورود ایالات متحده به جنگ را نداشت و تا زمانی که آنها صلاح و صواب تشخیص ندادند و مجوز صادر نکردند، ارتش آمریکا وارد جنگ نشد. این مسئله هم در زمان جنگ جهانی اول و هم جنگ جهانی دوم واقعیت و مصداق داشت.

شکی نیست که در جنگ های یادشده این مردم فرانسه، انگلستان، روسیه و آمریکا نبودند که فاتح جنگ بودند، زیرا این دو جنگ خانمانسوز خسارات و ضربات مهلک و غیرقابل جبران به همه آنها و منافع و امنیت ملی شان تحمیل کرد. بلکه فاتحان اصلی این دو جنگ، صاحبان یهودی کمپانی های بزرگ و زرسالاران یهودی پشت پرده قدرت در ایالات متحده، فرانسه و انگلستان بودند که پس از فاجعه بر روی ویرانه های شهرهای عمده اروپا چون کرکس فرود آمدند و چنگال های خود را بر پیکر نیمه جان آن مناطق فرو بردند و در مسیر تحکیم و توسعه نفوذ و سیطره خویش برنامه ریزی، سرمایه گذاری و تلاش کردند.

ص: 43

انداختن کار دربار» سبیل لردها را چرب کردند. این پول هنگامی پرداخت می شد که لایحه رفع ممنوعیت یهودیان به تصویب می رسید. شاید به خاطر احتیاط قرار شد این «وام» را روچیلدهای فرانسه بپردازند... بیشتر دوندگی های این سالهای طولانی را سر دیوید سالومونز(1) محبوب و مردم دار صورت می داد. او که از بنیانگذاران اداره کننده بانک وست مینیستر بود، از موهبت دستیابی بر امکانات برخوردار بود و با دستِ باز با اراده وارد میدان کارزار شد و زنجیره ای از نخستین مقام ها را از کلانتر، قاضی دادگاهِ بخش، معاونت فرمانداری، ریاست شورای شهر و سرانجام لرد شهردار لندن برای نژاد خود دست و پا کرد(2)

اعمال نفوذ مالی اشرافیت یهود، راه ورود رسمی و علنی یهودیان را به مراکز و مجامع سیاسی، قانون گذاری و حکومتی به تدریج باز کرد. یهودیان دیگر مجبور نبودند تظاهر به مسیحیت کنند. جنبش اصلاحات و پیدایش فرقه های مختلف پروتستان زمینه فرهنگی و اجتماعی و نیز روانی حضور آشکار یهودیان را تا حدود نسبتاً زیادی فراهم ساخته بود. این فضا منحصر به انگلستان نبود؛ بلکه در کل اروپا، یهودیان، با توجه به همه تحولات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی جدید، به تدریج آزادانه، علنی و رسمی وارد دسته بندی ها، احزاب و گروههای سیاسی می شدند. قبح ورود آنها به عرصه های سیاست، قدرت، حکومت و قانون گذاری به تدریج از میان رفت. البته از نظر آنها، این تحولات به معنی نفی ضرورت وجود و فعالیت کانون های مخفی و نیمه مخفی یهودی و شبه یهودی نبود. علی رغم فراهم بودن زمینه و شرایط ایده آل برای کار و فعالیت در عرصه سیاست و اقتصاد، سازمان های یهودی - صهیونی همچنان به فعالیت خود ادامه می دادند.

صرف نظر از این قبیل تشکل های مخفی یا نیمه مخفی، تاریخ جهان شهادت می دهد که یهودیان از قرن هجدهم، به خصوص نیمه دوم این قرن، به تدریج

ص: 45

توانستند آزادانه و رسمی در عرصه های مختلف حکومت و سیاست کشورهای اروپایی و آمریکا وارد شوند. تاریخ انگلستان در تمام ادوار یادشده، گواهی می دهد که یهودیان، یا به صورت رسمی و علنی و یا نیمه مخفی و پوششی در مناصب بسیار مهم، حساس و کلیدی این کشور، از پست نخست وزیری تا وزارتخانه ها، سفارتخانه ها، فرمانداری مستعمرات، نمایندگی مجالس و... را در قبضه خود داشته اند. این مقامات و شخصیت های یهودی برخوردار از مناصب و موقعیت کلیدی حکومتی، منشأ تحولات، تغییرات و رویدادهای سیاسی و اقتصادی و حتی فرهنگی و اجتماعی، نه فقط در داخل انگلستان، بلکه در بسیاری از کشورهای دست نشانده و مستعمره بریتانیای کبیر! بوده اند که کشور ایران نیز از این قاعده نه تنها مستثنی نبوده، بلکه شاید بیش از بسیاری از مناطق جهان جولانگاه مقامات، اشخاص و سازمان های موردنظر بوده است.

تاریخ معاصر ایران نیز گواه زنده ای در اثبات و تبیین این دست اندازی هاست. دست اندازیهای هدفمند و سازمان یافته ای که منافع و امنیت مردم این سرزمین را فدای برنامه ای می کرد که از سوی کانون های ذی نفوذ قدرت یهودی و صهیونی اروپا و جهان غرب در مسیر استراتژی آنها طراحی و تدارک شده بود. مهم ترین راهبرد و برنامه در قرون نوزده و بیست، تکاپوی همه جانبه و پیچیده ای بود که نه فقط منافع سرشار اقتصادی زرسالاران ذی نفوذ و قدرتمند یهودی حاکم بر جهان را تأمین و تضمین می کرد، بلکه راهبرد برپایی دولت یهودی در فلسطین را به عنوان محور و اساس برنامه های خود تعقیب می نمود.

ص: 46

جنگ گردیدند و خونشان بر زمین ریخته شد. فرانسه و انگلیس میلیونها فرانک و پوند خسارت متحمل شدند. مخارج نظامی جنگ تمامی طرفین درگیر را گرفتار بدهی مالی نمود؛ به طوری که برای کاهش مشکلات خود ناچار به دریافت وام از دیگران شدند. نه فقط عثمانی و روسیه، بلکه فرانسه و انگلیس نیز در نتیجه این جنگ بدهکار شدند. همه اینها وامدار غارتگران بین المللی اروپا یعنی سلاطین یهودی پول شدند.

اقتدار امپراتوری روسیه به عنوان نیروی قدرتمند و برتر اروپای آن دوران، بعد از جنگ کریمه رو به تنزل نهاد. ساختار سیاسی و اداری روسیه دچار از هم گیسختگی شد و در کنار افزایش قروض و بدهی مالی، الکساندر دوم که جانشین نیکلای اول شده بود، با پذیرش شرایط و مطالبات متفقین، دوران افول قدرت روسیه را رقم زد.

امپراتوری عثمانی اگر چه در این جنگ به ظاهر پیروز از آب درآمده بود، اما به دلیل برخورداری از حمایت سیاسی و نظامی فرانسه و انگلستان، به طرز روزافزون مدیون و وامدار آنها شد. صرف نظر از بدهی های سیاسی و مالی سلطان عبدالمجید، امپراتوری عثمانی دچار تغییرات و تحولات ساختاری و اداری موردنظر انگلیسی ها یعنی همان عوامل ماسونی – یهودی ذی نفوذ گردید. انگلستان به دلیل موقعیت و شرایط جدیدی که در امپراتوری عثمانی به دست آورده بود، تلاش جدی و همه جانبه ای را در روی کار آوردن روشنفکران و اشخاصی در این امپراتوری کرد که وابستگی آنها به انگلیس و کانون های دسیسه گر یهودی – ماسونی قطعی و بعضاً بدیهی بود. تغییرات و تحولات موجود در ساختار سیاسی و قدرت امپراتوری عثمانی اگر چه از سوی انگلیسی ها صورت می گرفت، اما ماهیت و راهبردی کاملاً یهودی و ماسونی داشت. به بیانی دیگر تمامی حوادث پس از جنگ کریمه در جهان و به خصوص منطقه، بر محور زمینه سازی برای تحقق آرمان برپایی دولت یهودی می چرخید.

واقعیت های پس پرده تاریخ گواهی می دهد که این رویداد بزرگ تاریخی، محصول توطئه های سهمگین از سوی کانون های فتنه گر به رهبری خانواده های

ص: 48

ثروتمند یهودی مستقر در انگلستان و فرانسه و به ویژه خاندان یهودی روچیلد بود(1)

جنگ، تدارک و پشتیبانی و سرانجام بهره برداری از آن، تماماً تحت مدیریت یهودیان بود. آنها صدها میلیون پوند و فرانک هزینه کردند و یا بعدها به صورت وادم های با بهره های کمرشکن به همه طرف های درگیر جنگ پرداخت کردند تا نه فقط آنها را بیش از پیش وابسته و وامدار خود نگه دارند، بلکه آنها را در دام چاله های بزرگتری فروغلتانند. همین طور هم شد. جنگ کریمه را باید سرآغاز انحطاط و تنزل اقتدار امپراتوری عثمانی و وابستگی آن به کانون های توطئه گر یهودی و فراماسونری مستقر در انگلیس دانست که سرانجام در رویداد توطئه آمیز دیگری یعنی جنگ جهانی اول به فروپاشی آن منجر شد.

همه این حوادث در مناطق پیرامونی تأثیر و تبعات اقتصادی، سیاسی و بلکه روانی، به خصوص بر روی دولتمردان وقت داشت که کشور ایران نیز از آن به دور نماند. قتل میرزاتقی خان امیرکبیر توسط ناصرالدین شاه قاجار و تحت دسیسه برخی اشخاص ذی نفوذ از جمله مهدعلیا مادر شاه از جمله حوادث تلخ و تکان دهنده آن دوران است. این رویداد، آنگاه اهمیت بیشتری پیدا می کند که بدانیم هم ناصرالدین شاه تحت نفوذ اسرارآمیز پزشک یهودی خود یعقوب ادوارد پولاک(2) و پس از او دکتر ژوزف دزیره تولوزان(3) بود و هم مهدعلیا تحت تأثیر حکیم یحزقل معروف به «حق نظر» طبیب یهودی مخصوص و مورد علاقه خود قرار داشت(4)

ص: 49

حضور و نفوذ حکیم یحزقل در دربار قاجار، چه زمان محمدشاه و چه ناصرالدین شاه آن چنان بود که محافل یهودی از او به عنوان مُردخای دربار قاجار یاد کرده و او را معادل مُردخای در دربار خشایارشا دانسته اند.

با روی کار آمدن میرزاتقی خان امیرکبیر به عنوان صدراعظم ناصرالدین شاه، در فاصله ای بسیار کوتاه، تحولات اصلاحی بسیار اساسی و عمده در حوزه امنیت سیاسی و اجتماعی ایران صورت پذیرفت. این اصلاحات و تحولات در حوزه های نظامی، صنایع، چاپارخانه، آموزشی... نیز بسیار جدی و چشمگیر بود که تأسیس مدرسه دارالفنون سرآمد آنها بود. برای نمونه تدابیر و اقدامات منحصر به فرد در زمینه بهداشت و مبارزه با بیماری های مسری از طریق آبله کوبی و... در دوران او، آنچنان قابل توجه بود که بعضی از اروپائیان را در همان زمان به اعتراف و تحسین واداشته بود(1)

امیرکبیر توانسته بود فتنه ماسونی – صهیونی باب را خاموش سازد؛ فتنه و توطئه ای که عوامل و محافل یهودی برای برهم زدن ثبات سیاسی، ساختار اجتماعی و هویت فرهنگی مردم ایران طراحی کرده و حتی بسیاری را تحت تأثیر قرار داده بودند(2) این تدابیر و اقدامات امیرکبیر در ایران، با برنامه ای که از طریق قدرتهای جهانی و تحت دسیسه همان کانونهای یهودی طراحی و پیاده می شد، کاملاً ناسازگار بود. هوشمندی امیرکبیر در ساماندهی امور داخلی از یک سو و خنثی کردن توطئه های فتنه انگیز دشمنان از سوی دیگر او را بسیار برجسته و مغضوب غرب

ص: 50

کرده بود؛ آن چنان که م. واتسون، تاریخ نگار معروف انگلیسی به صراحت اعتراف کرده که امیرکبیر در میان همه رجال مشرق زمین مقام بی نظیری داشت(1) همه اینها دلیل محکمی بود تا او از سر راه برداشته شود. این چنین بود که با برنامه ریزی و طراحی کانون های صهیونی و لژهای ماسونی و عوامل و ایادی داخلی آنها و به دستور ناصرالدین شاه قاجار امیرکبیر در حمام فین کاشان به قتل رسید.

با حذف امیرکبیر از صحنه قدرت و سیاست ایران، میرزاآقاخان نوری به جای او صدراعظم ایران شد. در دوران او نه فقط حضور و نفوذ بیگانگان در سیاستگذاری و برنامه ریزی کشور افزایش یافت، بلکه شیرازه امنیتی که امیرکبیر برپا و برقرار ساخته بود از هم گسست و اوضاع مملکت دچار بی نظمی و هرج و مرج گردید. عوامل یهودی و بیگانه و عناصر وابستة انگلیسی، ماسونی و صهیونی در این زمان برای تضعیف ایران، علاوه بر ایجاد فتنه و نیز دامن زدن به هرج و مرج به وسیله عوامل داخلی خود، از جمله میرزاآقاخان نوری و درباریان بی کفایت، زمینه جداسازی افغانستان از ایران را فراهم و سپس آن را عملی کردند(2)

بدون شک رویدادها و تحولات ایران آن دوران را نمی توان با سیر حوادث و رخدادهای مشابه در امپراتوری عثمانی بی ارتباط و یا اتفاقی دانست. نمایندگان اعزامی از سوی کانونهای یهودی از یک سو و نمایندگان سفارتخانه های اروپایی مستقر در ایران از سوی دیگر، وضعیت داخلی ایران را کاملاً تحت نظر داشتند. علاوه بر این، مستنداتی وجود دارد که برخی رهبران و پیشوایان یهود ایران با سران و کانون های یهودی مستقر در اروپا ارتباط داشتند. مکاتبه رهبران یهودی همدان با موشه مونتفیوری در ماه مارس 1865م و نامه های ارسالی ملاربی اسحق پیشوای یهودیان تهران به سازمان صهیونیستی «آلیانس اسرائیلیت اونیورسال» یعنی همان اتحادیه جهانی یهود، مستقر در فرانسه، در سال 1865 (3) از این واقعیت حکایت می کند. مذاکرات و گفت و گوهای کمیته مرکزی آلیانس در جلسه ماه

ص: 51

مه 1865، در خصوص اوضاع داخلی و مسائل مربوط به یهود ایران و تصمیم گیری اعضای کمیته جهت برپایی مراکز ویژه وابسته به آلیانس در ایران، همه نشان از برنامه های سازمان های صهیونی در ایران دارد. این کانون ها در همان دوران و به طور دقیق تر در سال 1862 در تتوان مراکش، در سال 1864 در طنجه مراکش، در سال 1865 در بغداد و در سال 1867 در آدرنه عثمانی موفق شده بود، شعبه های آلیانس یا اتحادیه جهانی یهود را که یک سازمان کاملاً صهیونیستی بود دایر کنند. بر این اساس آنها همزمان در ایران نیز دست به تکاپوی جدی و گسترده زدند و در این راه از حمایت و پشتیبانی جدی سفارتخانه های انگلستان و فرانسه نیز برخوردار بودند(1) حتی نمایندگان سازمان یاد شده در قالب یک هیأت علمی انگلیسی به تهران اعزام شدند.

این تکاپو تا سفر اول ناصرالدین شاه به اروپا در سال 1873 به طور بی وقفه ادامه داشت. تا این که در سفر یادشده نمایندگان و رؤسای سازمان ها و کانون های ذی نفوذ یهودی اروپا با شاه ایران ملاقات و مطالبات خود را که از جمله آنها ایجاد شعب مؤسسه صهیونیستی آلیانس در ایران بود به او اعلام کردند. شاه و میرزاحسین خان سپهسالار، صدراعظم، نیز ضمن اعلام موافقت، قول دادند که در تهران خواسته های آنها را دنبال و اجرا و عملی سازند.

در زمان مظفرالدین شاه قاجار و حدوداً در سال 1898م مراکز وابسته به آلیانس در تهران و یکی پس از دیگری در نقاط مختلف ایران برپا شد تا اهداف و برنامه این تشکیلات صهیونیستی را در سرزمین ایران تعقیب و دنبال کند. این تکاپو تا زمان جنگ جهانی اول به طرز شگفت انگیز و خزنده در ایران استمرار و جریان داشت.

پس از جنگ جهانی اول با فروپاشی امپراتوری عثمانی از یک سو و سقوط تزاریسم و روی کار آمدن بلشویک ها در روسیه، زمینه های لازم برای تعقیب استراتژی ایجاد دولت یهودی در فلسطین بیش از پیش فراهم و آماده شد. سقوط

ص: 52

امپراتوری تزار در روسیه و روی کار آمدن مارکسیست ها و تشکیل اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی بستری بسیار مساعد و مناسب برای صهیونیسم بود.

از نظر رهبران صهیونیست، سرنگونی تزاریسم در روسیه یکی از بزرگترین رویدادهای تاریخ جهان بود که انگیزشی جدید به جنبش صهیونیستی اعطاء کرد. با روی کار آمدن بلشویک ها در پوشش انقلاب اکتبر 1917، در سراسر اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی پرچم صهیونیسم به اهتزاز درآمد. شهرهای مختلف شوروی شاهد برپایی و برگزاری همایش ها، گردهمایی ها و کنفرانس هایی از رهبران یهودی بود که در تمام آنها قطعنامه های مشترک و واحدی مبنی بر ضرورت برپایی دولت یهودی در سرزمین فلسطین صادر می شد.

قدرت یافتن کمونیسم در شوروی نقطه عطفی در تاریخ صهیونیسم و در مسیر تحقق آرمان صهیونی و برپایی دولت صهیونی بود(1)

این رویدادها در شرایطی به نفع آرمانهای صهیونیستی رقم می خورد که بر اثر فروپاشی امپراتوری عثمانی، سرزمین فلسطین نیز از سوی ارتش انگلستان تحت فرماندهی یک ژنرال یهودی به نام ژنرال آلنبی اشغال شد.

هنوز جنگ جهانی اول خاتمه نیافته بود که در دوم نوامبر 1917م/1296ش اعلامیه معروف بالفور وزیر امور خارجه وقت انگلستان خطاب به روچیلد از سران خاندان یهودی روچیلد، مبنی بر اعلان موافقت حکومت بریتانیا با ایجاد کانون ملی یهود در سرزمین فلسطین صادر شد.

به بهانه این اعلامیه، سران متفقین در کنفرانس سان ریمو در سال 1919م/1298ش، موافقت کردند که به منظور تسهیل و تسریع در اجرای اعلامیه بالفور، قیمومت فلسطین به بریتانیا واگذار شود. بر این اساس در سال 1922م/1301ش، جامعة – تازه تأسیس – اتفاق ملل، تحت کارگزاری برخی اشخاص ذی نفوذ یهودی و بر اساس سناریوی از پیش تهیه شده سازمان جهانی

ص: 53

صهیونیسم، لایحه قیمومت فلسطین را تصویب و دولت انگلستان را به عنوان قیم فلسطین به رسمیت شناخت. بر اساس متن این لایحه که از سوی تعدادی از صهیونیست های سرشناس تهیه و تدوین شده بود، حکومت انگلیس متعهد و موظف شده بود تا با اعزام کمیسر عالی به فلسطین، سرپرستی و اداره امور آن سرزمین را به دست گرفته و زمینه ها و شرایط لازم را برای برپایی کانون ملی یهود که در واقع همان دولت یهودی بود در آن سرزمین آماده و مهیا کند.

و به این ترتیب، بر اساس تعامل و تبانی میان قدرت های جهانی وقت و سازمان جهانی صهیونیسم، دولت انگلستان هربرت سموئیل یهودی را که تا پیش از این وزیر کشور انگلستان بود، به عنوان نماینده و کمیسر عالی به سرزمین فلسطین اعزام کرد تا برنامه صهیونیستی تأسیس دولت یهودی در آن سرزمین را تعقیب و دنبال کند.

اشاره به این مستندات تاریخی از آن جهت ضرور بود که تحولات همزمان داخل کشور ایران با آن تطبیق داده و ارزیابی شود. دقیقاً در همین مقطع تاریخی بود که کانون های جنگ سالار یهودی حاکم بر اروپا و آمریکا ضروری دیدند که به موازات تحولات و تغییرات جهانی و منطقه ای در مسیر برپایی دولت یهودی در فلسطین، در سرزمین ایران دگرگونی هایی متناسب و همسو و سازگار با راهبرد و برنامه یاد شده صورت پذیرد.

بر همین اساس، همزمان با رویدادهای یادشده، نهضت جنگل در ایران سرکوب و تار و مار می شود و سپس زمینه ها برای کودتای یک مهره مناسب و نشان شده به نام رضاخان در سوم اسفند 1299ش/1921م فراهم می شود.ص: 54

بنابراین تهاجم قوای نظامی انگلیس به ایران به خصوص از ناحیه غرب، شمال و شرق ایران و اشغال مناطقی وسیع از این سرزمین در خلال جنگ جهانی اول که این کشور بی طرفی خود را در جنگ نیز اعلام کرده بود، گامی هماهنگ با رویدادهای منطقه خاورمیانه بود که متفقین و به خصوص انگلستان تعقیب می کردند. به بیان دیگر، اشغال ایران از سوی ارتش متفقین به خصوص انگلستان و اشغال فلسطین از سوی لشکر انگلیسی – یهودی به فرماندهی ژنرال آلنبی یهودی، کاملاً در یک جهت قابل ارزیابی هستند. فلسطین پس از آن که به کمیسر عالی اعزامی بریتانیا یعنی هربرت سموئیل یهودی تحویل داده شد و این یهودی صهیونیست اداره آن منطقه را در مسیر ایجاد برپایی دولت یهودی به دست گرفت، وارد مرحله تازه ای در چارچوب استراتژی صهیونی در منطقه گردید.

سرزمین ایران نیز پس از حدود سه سال و نیم، از نیروهای مهاجم نظامی انگلستان در شرایطی تخلیه شد که عملیات کودتای سوم اسفند 1299ش/ فوریه 1921م، بر طبق برنامة کانون های یهودی پشت پرده با موفقیت به انجام رسیده بود. اشغالگران نظامی انگلیس پس از این که کودتای رضاخان با موفقیت به انجام رسید دستور گرفتند که ایران را تخلیه کنند و چنین نیز شد. یادآوری این نکته بسیار حائز اهمیت و تاریخی نباید مورد اغماض قرار گیرد که در دوره تاریخی یاد شده، انگلستان کاملاً تحت سیطره اشخاص و کانون های قدرتمند یهودی قرار داشت. صرف نظر از سلطه بلامنازع اقتصادی و پولی، حتی کابینه انگلستان را نیز عمدتاً یهودی های صهیونیست یا پروتستان ها و پیوریتن های صهیونی معتقد به اصول و مبانی عهد عتیق و حامیان قدرتمند برپایی دولت یهودی، تحت اداره و کنترل خود داشتند که لرد بالفور و هربرت سموئیل نمونه آنها هستند.

دوره اشغال ایران از سوی انگلیس در جنگ جهانی اول، سرنوشت سازترین مرحله جنگ برای این سرزمین بود. در این برهه، انگلیسی ها کشور را اشغال کردند؛ و درست در همین زمان بود که ایران به بزرگ ترین فاجعه تاریخ خود، یعنی قحطی 1919-1917م/1298-1296ش، دچار شد. حدود

ص: 57

8 تا 10 میلیون نفر – حدود نیمی از جمعیت کشور در آن زمان – در این قحطی تلف شدند. انگلیسی ها جز چند اقدام جزئی تسکینی و بی اثر، نه تنها برای کاستن از شدت قحطی کاری انجام ندادند، بلکه با خرید گسترده غله و مواد غذایی در ایران، وارد نکردن غذا از هند و بین النهرین، ممانعت از ورود غذا از ایالات متحده و اتخاذ سیاستهای مالی – از جمله نپرداختن درآمدهای نفت به ایران – قحطی را شدت بخشیدند. در نتیجه تعداد بیشتری از مردم ایران با سیاستهای انگلیسی ها از بین رفتند. این اقدام را می توان با اطمینان مصداق عینی جنایت علیه بشریت تلقی کرد. ایران بزرگ ترین قربانی جنگ جهانی اول بوده و از بدترین نسل کشی های دوره معاصر لطمه دیده است(1)

اسناد و گزارش های منتشر شده از آن دوران، هیچ تردیدی باقی نمی گذارد که کشتار بی رحمانه مردم ایران و اقدام به نسل کشی وحشیانه مردم از سوی انگلستان یک برنامه و حرکت کاملاً دسیسه آمیز در راستای اهداف بلندتر و بزرگتر در مسیر آماده سازی شرایط و فضای هماهنگ و همگون در این سرزمین با وقایع و رخدادهای منطقه بود. به طوری که نوشته اند:

عاملی اصلی تشدید و طولانی شدن قحطی که منجر به مرگ میلیونها ایرانی شد، سیاستهای بازرگانی و مالی بریتانیا بود. خرید غله در مقیاس وسیع، برای تأمین آذوقه نیروهای انگلیسی در ایران، بین النهرین و روسیه، بر دامنه قحطی در ایران افزوده است. ژنرال دنسترویل در جایی با صراحتی عجیب ضمن اظهار تأسف به این واقعیت اعتراف کرده است که خریدهای غله از سوی انگلیسی ها منجر به کمبود و افزایش قیمتها گردید و در نتیجه به مرگ شمار بسیاری از ایرانیان انجامید؛ از این عجیب تر گزارش سرگرد داناهو درباره تخلیه شهر مراغه در آستانه شکست ارتش انگلستان از ترک ها [عثمانی] در سپتامبر 1918 است. انگلیسی ها که قبلاً مواد غذایی بسیاری خریده [و مسبب بروز قحطی شده] بودند،

ص: 58

ذخیره غله شهر را در شرایط سخت قحطی از میان بردند تا به دست ترکهای عثمانی نیفتد. و از هر دو عجیب تر این که، چگونه گفته ها و گزارشهای دنسترویل و داناهو، از دید دستگاه کنترل و سانسور اطلاعاتی بریتانیا مخفی مانده است؟! شاید این نکته که هر دو کتاب در شرایط بلافاصله پس از جنگ (داناهو، 1919 و دنسترویل 1920) منتشر شده اند، پاسخی برای این سئوال باشد... در کتاب دیکسون، گزارش مفصلی درباره خرید گسترده غله توسط ارتش انگلستان در خراسان به چشم می خورد. این خریدها برای تأمین آذوقه نیروهای انگلیسی به فراندهی ژنرال مالسون در جنوب روسیه صورت گرفته است. شواهد و مدارک مستندی از گزارش های روزنامه ها و نیز گزارش های میسیونرهای آمریکایی در دست است که نشان می دهد که در همان زمان که مردم مشهد گرفتار قحطی هولناک بوده اند، انگلیسی ها مشغول خرید گسترده غله در منطقه بوده اند. ... بارزترین نمونه این وضع، قحطی در رشت – گیلان – است. از گزارشهای مکرر میسیونرهای آمریکایی در رشت درمی یابیم که این شهر در آغاز از قحطی هولناکی که دیگر نقاط ایران را دربر گرفته بود، به دور بود. اکثر کسانی که در رشت، در معرض گرسنگی و بیماری قرار داشتند، پناهندگان دیگر نقاط ایران بودند که اکثراً [توسط مردم] تیمار و تغذیه می شدند. شهر در ژوئن 1918 به دست ارتش انگلستان افتاد، اما کنترل مؤثر شهر تا هنگام شکست جنگلی ها – در اواخر ژوئیه 1918 – محقق نشد. اندکی پس از اشغال رشت توسط انگلیسی ها، گیلان و از جمله شهر رشت نیز دچار قحطی شد. دلیل این امر در کتاب ژنرال دنسترویل آمده است. اندکی پس از اشغال گیلان، انگلیسی ها برنج و دیگر مواد غذایی (از جمله هندوانه، عسل و حتی خاویار) را برای تغذیه ارتش انگلستان در باکو... خریدند.

همزمان با خرید غله در نواحی شمالی و غربی ایران توسط «اداره منابع محلی بین النهرین»، انگلیسی ها در شرق ایران نیز دست به خرید غله زدند.

زمانی که قحطی مرگبار ایران را دربر گرفته بود، انگلیسیها علاوه بر خرید گسترده مواد غذایی، از واردات مواد غذایی از هند و بین النهرین – همسایگان

ص: 59

غربی و شرقی ایران – جلوگیری می کردند.

از اسناد متعدد وزارت خارجه آمریکا روشن می شود که آمریکا نیز کاملاً در جریان میزان گسترده خرید غله توسط انگلیسی ها در ایران – در شرایطی که قحطی و گرسنگی جمعیت ایران را از دم تیغ می گذراند – بوده است. ... دولت ایالات متحده تلویحاً به قتل عام در ایران رضایت داده بود(1)

به راستی تبانی قدرت های بزرگ در جنگ جهانی اول برای تحمیل چنین وضعیت و شرایط بر مردم و سرزمین ایران چگونه قابل ارزیابی و تحلیل است؟ با توجه به مستندات موجود، اگر بپذیریم که قدرت های جهانی یاد شده در آن دوران کاملاً تحت نفوذ و بلکه سیطره زرسالاران یهودی و کانون های قدرتمند یهودی و صهیونیستی قرار داشتند و اداره می شدند و از سوی دیگر جنگ جهانی اول نیز توطئه ای برنامه ریزی شده از سوی همان اشخاص و کانون ها در مسیر تحقق آرمان صهیونی برپایی دولت یهودی در فلسطین بود، پاسخ بسیاری از سئوال ها را خواهیم یافت.

کانون های یادشده پس از ایجاد چنین فضا و شرایطی است که زمینه را برای روی کار آوردن شخصی چون رضاخان بر اریکة قدرت ایران لازم و مناسب می بینند. بنابراین سلطنت رضاخان در ایران مولود همان توطئه جهانی کانون های صهیونی دسیسه گر است که در ترکیه آتاتورک، در فلسطین سموئیل، و در اردن و عراق عبدالله و فیصل از خاندان شریف حسین را بر سر کار آوردند.

گفتنی است که همه این عوامل و عناصر، در سیاستهای داخلی و نیز مناسبات خارجی خود، با آرمان صهیونیستی ایجاد دولت یهودی در فلسطین موافقت کامل نشان دادند و حتی برای فراهم آوردن زمینه ها و شرایط موردنظر کانون های صهیونی و رهبران آنها از هیچ تلاش و کوشش و کمکی دریغ نورزیدند.

رضاخان زمانی که پله های صعود را می پیمود با بعضی افراد و تشکل های مرموز ارتباط اسرارآمیزی داشت. به گفته فردوست:

ص: 60

رضا و مقامات انگلیسی واسطه هایی داشتند که یکی از آنها خان اکبر [میرزاکریم خان رشتی] و دیگری [اردشیر] پدر شاپورجی بود. سرداراسعد بختیاری، که مدتی وزیر جنگ رضا بود، نیز با سفارت انگلیس تماس داشت و شاید او هم مدتی از این واسطه ها بود... یکی از مهره های مهمی که واسطه رضاخان با انگلیسی ها بود و از محرمانه ترین اسرار رضا اطلاع داشت و هیچ کس دیگر را سراغ ندارم که به اندازه او در وقایع پشت پردة حکومت رضاخان مطلع باشد، سلیمان بهبودی است(1)

فردوست در ادامه سلیمان بهبودی را محرم ترین فرد حتی در زندگی خصوصی رضاخان معرفی می کند(2)

جالب این است که سلیمان بهبودی نیز از دانش آموختگان آموزشگاههای یهودی - صهیونیستی آلیانس در ایران و دست پروردة همان کانونهای دسیسه آمیز(3) و عضو لژ فراماسونری بود.

البته بعضی اشخاص کمتر شناخته شده نیز رفت و آمدهایی با رضاخان داشتند که دکتر مسنن یهودی دندانپزشک(4) دکتر امینی پزشک یهودی همدانی و دکتر کورت اریش نومان پزشک یهودی آلمانی تبار رضاخان و... از آن جمله بودند.

بر اساس مستندات موجود، یکی دیگر از عناصری که رابط بین رضاخان و انگلیسی ها و بعضی محافل پشت پرده بود، محمدعلی فروغی (ذکاءالملک) بود که هم در صعود رضاخان به سلطنت و هم پسرش محمدرضا نقش مهم داشت(5)

محمدعلی فروغی یهودی تبار و استاد اعظم فراماسونری اولین نخست وزیر رضاخان پس از به قدرت رسیدن او بود و در عملکرد رضاخان نقش اساسی و

ص: 61

محوری داشت.

بر اساس مندرجات بعضی منابع صهیونیستی:

«در دوره احمدشاه قاجار، تقریباً تمام رجال سیاسی ایران، از جمله سردارسپه، رضا پهلوی، از فعالیتهای صهیونیستی در ایران باخبر بودند. [آنها] حتی در پاره ای جشن ها [مجالس] صهیونیستی شرکت می جستند [...]. وزارت خانه های ایران آن دوره، سدّ راه فعالیتهای صهیونیستی نمی شدند(1)

بر اساس اعتراف همان منابع، مسئله انتقال و مهاجرت یهودیان به فلسطین به منظور برپایی دولت یهودی، به عنوان رکن اساسی فعالیت صهیونیسم جهانی و در سراسر دوره سلطنت رضاخان در ایران استمرار داشت. [حتی] رضاشاه در چند مورد دستور داد که تبلیغات ضدصهیونیستی مجامع اسلامی علیه مهاجرت یهودیان ایران [به فلسطین] در جراید کشور چاپ و منتشر [و علنی] نشود(2)

هم سویی رضاخان با تکاپوی صهیونیستی در ایران و مساعدت و همکاری او با کانونهای یهودی و صهیونی در مسیر فراهم سازی زمینه ها برای برپایی دولت صهیونیستی از فرازهای حساس و اسرارآمیز تاریخ معاصر ایران است. خدمات شایان توجه رضاخان به آرمان صهیونیسم و مساعدت و همکاری همه جانبه او با حرکت های صهیونیستی در ایران، آن چنان جایگاهی نزد رهبران و کانونهای صهیونیستی داشت که تاریخ نگاران و نویسندگان مشهور یهودی و صهیونیست تصریح و تأکید کرده اند که «دوره سلطنت رضاخان برای یهودیان ایران، نظیر زمان کورش کبیر و عصر فرزند او محمدرضا نظیر عصر داریوش اول بوده است(3)

به اعتراف منابع یهودی:

رضاشاه به یهودیان اعتماد تام و کامل داشت و به یهودیان جهان، به ویژه آلمان احترام می گذاشت. یکی از بهترین دلایل این ادعا، همین که پزشک مخصوص رضاشاه «دکتر کورت اریش نومان» که نخست در برلن طبابت

ص: 62

می کرد و بعداً به ایران مهاجرت کرده بود، یک آلمانی یهودی تبار بود(1)

صهیونیست ها و کانون های صهیونیستی نیز روزِ به سلطنت رسیدن رضاخان و نیز کودتای سوم اسفند را به منزله روز احیای عظمت و اقتدار یهود ارزیابی و تحلیل می کردند و همه ساله با برپایی مراسم ویژه، سعی در بزرگداشت این روزها داشتند. در یکی از منابع صهیونیستی در این باره چنین آمده است:

فرارسیدن روز تاریخی سوم اسفند، یعنی روز تجدید استقلال و آزادی ایران، همه را به یاد رشادت و از خودگذشتگی رادمردی دلیر می اندازد که عظمت و اقتدار از دست رفتة نیاکان بزرگ و پرافتخار ما را دوباره به دست آورد(2)

همراهی رضاخان با صهیونیست ها آن چنان بود که در زمان سلطنت او، کانونها و سازمانهای صهیونیستی، طرح توطئه آمیز و پیچیده ای را تدوین و طراحی کرده بودند؛ و بر اساس آن تصرف مناطق بسیار وسیعی از سرزمین ایران را تعقیب می کردند. آنها از قِبَل این طرح دسیسه آمیز، سعی در انتقال و اسکان شمار وسیعی از یهودیان نقاط مختلف جهان در پاره ای از مناطق ایران داشتند. این حرکتی بود که عیناً و همزمان در سرزمین فلسطین تعقیب می شد و در حال اجرا بود.

سازمان های جهانی صهیونی برای تحقق اهداف و برنامه های پیچیده خود طرحی هشت ماده ای تدوین و توسط یکی از رهبران تشکیلات مرکزی صهیونیسم ایران به نام عزیزالله نعیم، در سال 1310ش/1931م، به دربار رضاخان ارسال کردند. این طرح، تحت پوشش عناوین فریبنده چون «آباد کردن اراضی خالصه ایران»(3) از سوی بعضی سازمانهای یهودی مستقر در اروپا و آمریکا، زمینه انتقال و استقرار هزاران یهودی از نقاط مختلف دنیا به ایران را توجیه و ایجاد پایگاه های پوششی برای صهیونیسم جهانی در این سرزمین را تسهیل می کرد.

ص: 63

این طرح، دقیق و حساب شده بود و چگونگی توطئه اشغال فلسطین را در ذهن تداعی می کرد، و بر اساس آن، ضمن اعطای آزادی کامل سیاسی، اجتماعی و فرهنگی به یهودیان مهاجر خارجی، پس از دو سال اقامت در ایران، اوراق هویت و شناسنامة رسمی ایرانی به آنها اعطا می شد. نکته قابل توجه در توجیه این طرح صهیونیستی از سوی طراحان آن، اشاره به آمار جمعیت ایران آن زمان است که در آن چنین تصریح شده بود:

شرط اول جلب توجه انجمن بزرگ خیریه یهود (اروپا و آمریکا)، وضع قوانین راجع به آزادی و حریت عقاید و معتقدات و تساوی حقوق افراد مملکت است که در ایران نیز مانند سایر ممالک متمدنه، افراد ایرانی همین حقوق را دارا هستند.

مساحت فعلی ایران یک میلیون [و] ششصد و پنجاه هزار کیلومتر مربع است و فقط دوازده میلیون جمعیت دارد، در صورتی که مملکت فرانسه که مساحتش تقریباً ثلث مساحت ایران است، چهل میلیون نفوس دارد. بنابراین ایران گنجایش چندین برابر ساکنین حالیه (1)را دارد.

گفتنی است در طرح صهیونیستی یادشده به آمار جمعیت 12 میلیون نفری ایران در سال 1310ش/1931م، اشاره شده، در حالی که هفده سال پیش از این، یعنی قبل از شروع جنگ جهانی اول در 1293ش/1914م، جمعیت ایران افزون بر بیست میلیون نفر بود. این کاهش جمعیت، چیزی نبود، جز توطئة همان کانونهای صهیونیستی مستقر در اروپا و آمریکا که توانسته بودند بر اثر قحطی و نسل کشی بزرگ طی سالهای پایانی جنگ اول در سراسر ایران، حدود هشت تا ده میلیون نفر ایرانی را قربانی توطئه ای کنند که محور آن راهبرد، تأسیس دولت یهودی در فلسطین بود.

سیاست های فرهنگی و اجتماعی رضاخان نیز کاملاً همسو و هم جهت با تکاپوهای صهیونیستی بود. به گفته فردوست:

یکی از اقدامات رضاخان مسئله منع لباس روحانیت بود و بساط لباس

ص: 64

متحدالشکل و کلاه پهلوی. از میان روحانیون عدة معدود و معینی جواز لباس داشتند و بقیه اگر با عبا و عمامه به خیابان می رفتند، عمامه را از سرشان برمی داشتند و به گردنشان می آویختند و توهین می کردند(1)

دشمنی رضاخان با روحانیون و علمای دین اسلام و رفتار سفاکانه او نسبت به آنها بر کسی پوشیده نیست و به شهادت رساندن سیدحسن مدرس نمونه بارز آن است؛ و نیز کشتار مردم مسلمان معترض به کلاه و لباس متحدالشکل فرنگی، در مسجد گوهرشاد از سوی نظامیان ارتش و به دستور مستقیم رضاخان ،(2) صرفاً به معنی درنده خویی و سفاکی این شخص نمی تواند باشد، بلکه نشانگر مأموریتی است که بر عهده او گذارده شده بود تا با تغییر هویت اسلامی این سرزمین آرمان اربابان خود را محقق سازد.

تقابل و مبارزه با ارزش ها، مراسم و شعائر دینی از یک سو و تلاش هدفمند برای ترویج باستانگرایی در ایران و اثبات فرضیه صهیونی پیوند دوستی میان ایرانیان و یهودیان در دوره باستان، محور حرکت فرهنگی سلطنت رضاخان و ساخته و پرداخته همان کانون های یهودی و لژهای ماسونی مستقر در اروپا بود. اما از سوی بعضی عناصر و ایادی ایرانی آنها از قبیل محمدعلی فروغی تدوین و تبلیغ می شد.

آن گونه که نوشته اند:

فروغی حلقة واسط نسل کهن فراماسون های عهد قاجار (ملکم ها و مشیرالدوله ها) و فراماسونهای نسل بعد بود. او در رأس حلقه ای از متفکران و برجستگان فراماسونری ایران (حسن پیرنیا، تقی زاده، محمود جم، علی منصور، حکیم الملک و...) روح فراماسونری را از طریق اهرم حکومت و سیاست، در کالبد فرهنگ جدید ایران، که در دوران پهلوی شکل گرفت، دمید. ... فروغی اندیشه پرداز سلطنت پهلوی بود. نطق فروغی در مراسم تاجگذاری

ص: 65

رضاخان، تمامی عناصر ایدئولوژی «شووینیسم شاهنشاهی» و «باستانگرایی» را که بعدها توسط پیروان و شاگردان فروغی پرداخت شد، دربر داشت. او در نطق خود رضاخان میرپنج را «پادشاهی پاک زاد و ایران نژاد» و «وارث تاج و تخت کیان» و ناجی ایران و احیاگر شاهنشاهی باستان و غیره و غیره خواند... او می خواست به دیگران بیاموزد که از این پس باید چگونه با رضاخان سلوک کرد و به رضاخان بیاموزد که از این پس باید چگونه به خود بنگرد! رضاخان قزاق، دیگر «خان» و «میرپنج» و حتی «سردارسپه» نیست؛ او اینک «شاه شاهان» و «وارث تاج و تخت کیان» و جانشین کورش و داریوش و نوشیروان است. انتخاب نام «پهلوی» نیز ابتکار فروغی بود و پهلوی هایی مجبور به تغییر نام خود شدند تا رضاخان حتی در عرصة نام نیز «یگانه» و «بی همتا» بماند! آری فروغی ایدئولوژی را پی ریزی کرد که طی دوران سلطنت پهلوی اول و دوم، با صرف هزینه های گزاف و بکارگیری انبوهی از محققان و مصنّفان و دانشگاهیان درجه اول، پرداخت شد. این ایدئولوژی، تجلیات فرهنگی و سیاسی فراوان داشت. از جمله سالشمار هجری حذف شد و به جای آن «تاریخ شاهنشاهی» ابداع گردید! ... همه این اقدامات یک هدف داشت: ترویج اندیشه و روانشناسی مبنی بر ضرورت یک حکومت مقتدر و متمرکز که در آن شاه نه انسانی مانند سایر انسانها، بلکه «ابرمرد» و حتی «نیمه خدا» است. زیرا، تنها چنین شاهی است که می تواند به عنوان یک دیکتاتور مطلق العنان بر توده «عوام» فرمان راند و سلطة سیاسی – فرهنگی نواستعمار را تأمین کند(1)

در هر حال، تاریخ نگاران و پژوهشگران، نقش فروغی را در روی کار آوردن رضاخان و صعود او به تخت سلطنت و تحکیم و تقویت پایه های قدرت این دیکتاتور را بسیار اساسی و مهم دانسته اند:

فروغی در سه مقطع حساس حیات سلسله پهلوی نقش اصلی داشت: او نخستین

ص: 66

رئیس الوزرای رضاخان بود که «شنل آبی»(1) سلطنت را بر دوش او استوار ساخت. سپس در سالهای 1312-1314 که رضاخان مأموریت یافت تا مهلک ترین ضربات را بر فرهنگ ملی ایران وارد سازد، و برنامه زیرکن کردن حاکمیت فرهنگی مذهب و اسلام زدایی را با خشونت و سبعیّت به اجرا درآورد، باز فروغی نخست وزیر بود. و فروغی آخرین رئیس الوزرای رضاخان بود، که لحظات ترس و دلهرة «دیکتاتور» به فریاد او رسید و به خاطر «خدمات بزرگش» بقای سلطنت را در خاندان او تضمین کرد و بالاخره به عنوان نخستین نخست وزیر پهلوی دوم، تاج شاهی را بر فرق محمدرضا نهاد(2)

آیا می توان تصور کرد که یک عنصر یهودی تبار و استاد اعظم فراماسونری به طور اتفاقی چنین جایگاه و نقش برجسته و اساسی در تحولات و رویدادهای بزرگ تاریخ معاصر ایران به عهده داشته باشد؟ آن چه مسلم و قطعی است، فروغی نه فقط از سوی رئیس سرویس اطلاعاتی انگلیس (MI-6) در ایران یعنی آلن چارلز ترات ،(3) که در پوشش کاردار سفارت بریتانیا در ایران فعالیت می کرد، و محافل قدرتمند و ذی نفوذ فراماسونری، بلکه همان اشخاص و مقامات مرتبط به امپراطوری جهانی صهیونیسم، مأموریت یافت که عملیات انتقال آرام قدرت از رضاخان به پسرش محمدرضا را به گونه ای سامان دهد که به منافع اربابان در این سرزمین هیچ لطمه و خسارتی وارد نشود و به علاوه همان فرهنگ و ادبیات ویژه ای که در دوران دیکتاتوری رضاخان در ایران، پایه گذاری شده بود با شیوه ای نوین و مدرن و در عین حال پیچیده تر در مسیر مطامع اربابان دنبال شود.

به هر روی، در خلال جنگ جهانی دوم، پس از این که مأموریت رضاخان از دیدگاه اربابان پایان یافته ارزیابی شد، مقدمات خلع او از سلطنت و روی کار

ص: 67

آمدن پسرش فراهم و سپس عملی گردید و محمدرضا پهلوی در شهریور سال 1320، در خلال جنگ جهانی دوم، بر تخت سلطنت نشست.

جنگ جهانی دوم سناریوی تکمیلی جنگ جهانی اول و حلقه مکمل آن برای برپایی دولت یهودی بود. جنگ جهانی دوم را همان اشخاص و کانونهایی برپا کرده بودند که جنگ جهانی اول را تدارک دیده و آغاز کردند. با جنگ جهانی اول، امپراتوری عثمانی متلاشی شد و فلسطین به اشغال انگلستان درآمد و زمینه ها برای برپایی دولت اسرائیل فراهم شد. با جنگ جهانی دوم موانع فراوان موجود بر سر راه تأسیس دولت یهودی از سر راه برداشته شد. آنچنان که هنوز چند سالی از خاتمه جنگ سپری نشده بود که به دنبال یک تبانی میان قدرتهای جهانی و سازمان جهانی صهیونیسم، سازمان جدیدالتأسیس ملل متحد برای حل مسئله دخالت کرد و مجمع عمومی در 27 نوامبر سال 1947 در یک جلسه نمایشی و تشریفاتی بر اساس قطعنامه 181، به تقسیم فلسطین به دو کشور عربی و یهودی رأی داد. این قطعنامه با رایزنی پشت پرده کانونها و اشخاص ذی نفوذ صهیونی و تحت فشار آمریکا تدوین و سرانجام به تصویب رسید. قطعنامه 181، حرکتی حساب شده برای محقق ساختن اعلامیه بالفور (نوامبر 1917) و جامة عمل پوشاندن به لایحه قیمومت فلسطین از یک سو و تهیه مقدمات به اصطلاح قانونی، حقوقی و بین المللی برای تأسیس دولت اسرائیل از سوی دیگر بود. آنچنان که با استناد به همین قطعنامه، رهبران صهیونیست پس از توافق محرمانه و پشت پرده با انگلستان - که فلسطین را تحت اشغال داشت - در شب 15 ماه مه 1948م/ اردیبهشت 1327ش، در هتل «کینگ داود» تل آویو موجودیت دولت اسرائیل را اعلام کردند که بلافاصله از سوی آمریکا، انگلیس و سپس شوروی به رسمیت شناخته شد.

ص: 68

«آژانس یهود» مستقر در ایران به عنوان شعبه «آژانس جهانی یهود» - که از نظر تشکیلاتی ستاد اجرایی و عملیاتی سازمان جهانی صهیونیسم به حساب می آید – سالها قبل از پیدایش و ایجاد اسرائیل با موافقت رسمی دستگاه سلطنت و حکومت پهلوی در ایران فعالیت داشت. نمایندگان این سازمان صهیونیستی نیز به منزله نماینده رسمی یک دولت، چون سفیران و نمایندگان دولتهای رسمی جهان، با مقامات درجه اول کشور و حتی شخص محمدرضاشاه ملاقات و گفت و گو می کردند. برای مثال، موشه یشای که در سال های 1943 و 1944م/ 1322 و 1323ش، مسئولیت دفتر نمایندگی آژانس یهود در تهران را عهده دار بود، با حسین علاء وزیر دربار و نیز محمدرضا پهلوی ملاقات و دیدار داشته است. این بدان معنی است که نماینده رسمی سازمان جهانی صهیونیسم، از سوی حکومت پهلوی در آن سالها به رسمیت شناخته شده بود و دفتر آن در تهران با موافقت رژیم پهلوی، عملیات و اقدامات صهیونیستی خود در ایران را دنبال می کرد.

قبل از موشه یشای، ناهوم هرتصبرگ که در برخی اسناد صهیونیستی از او با نام رمز «ن – ه.» یاد شده، در رأس شعبه آژانس یهود مستقر در تهران قرار داشت. او از کارکنان رسمی آژانس یهود نبود و از سوی سازمان جهانی صهیونیسم به ایران اعزام شده بود، با این حال چون از ماه آوریل 1943م/1322ش آژانس یهود در تهران رئیس یا سرپرست نداشت، او داوطلب شد در رأس این اداره قرار گیرد(1)

صرف نظر از فعالیت در مسیر انتقال یهودیان به فلسطین و جمع آوری پول، ترویج و تبلیغ اندیشه صهیونیستی در ایران به ویژه در میان جامعه یهود از دیگر فعالیتهای سازمانهای صهیونیستی مستقر در ایران بود. یکی از مقامات آژانس یهود ایران در خاطرات خود در این باره نوشته است:

من از اعضای سوخنوت خواستم که هر کدام مسئولیت تدریس دو گروه [از

ص: 70

جوانان یهودی] را به عهده بگیرند. گذشته از زبان عبری، سرودهای اسرائیلی، تاریخ اسرائیل، دانستنی های سرزمین اسرائیل [فلسطین] را به جوانان می آموختیم. ایسرائیل ایلنائه درباره صهیونیسم، افرائیم درباره تاریخ یهود و همین طور سایر رفقا مشغول شدند. از جمله درخواستهای آموزشی ما یکی اکرام به زن [یهودی] و شرکت او در جامعه [حضور در فعالیتهای صهیونیستی بود] و دیگر، یهودی و صهیونیست کردن خانه و خانواده و سوم آماده کردن جوانان از لحاظ حرفه ای و سازندگی برای مهاجرت به سرزمین اسرائیل بود(1)

فعالیت آژانس یهود در ایران اگر چه بدون کمک و مساعدت سازمان های یهودی داخل کشور به یهودیان ایران غیرممکن بود، اما به دلیل برخورداری از حمایت و مساعدت رسمی دستگاه سلطنت، این مؤسسه هزاران یهودی ایرانی و غیرایرانی را از ایران به فلسطین منتقل کرده بود.

موشه یشای نماینده آژانس یهود طی سالهای یادشده توانسته بود آزادانه با اکثر رهبران و سران مهم یهود ایران مثل دکتر لقمان نماینده یهودیان در مجلس شورای ملی، مراد اریه، ارسطو طبیب زاده، موسی طوب و راب عزیرالله نعیم و... ارتباط برقرار کند(2)

ارتباط موشه یشای با سران یهود ایران و مقامات بلندپایه ایران در مسیر اهداف صهیونیستی آژانس، یعنی جمع آوری کمک برای سازمان جهانی صهیونیسم و تبلیغ و ترویج تعلیمات صهیونیستی در میان یهودیان و مهم تر از همه تحریک و تشویق یهودیان برای رفتن به فلسطین بود.

از نکات قابل توجه در خاطرات موشه یشای، اشاره او به ارتباط و همکاری آمریکایی ها و انگلیسی های مستقر در تهران با آژانس یهود در مسیر پیشبرد اهداف صهیونیستی است. جالب تر این که او اعتراف می کند که در میان این گروه از آمریکایی ها یا انگلیسی ها، شمار قابل توجهی یهودی وجود دارد. او در این

ص: 71

باره ضمن اشاره به انتقال صدها یهودی به فلسطین می افزاید:

در ژانویه 1943 [1321] تعداد 1300 نفر از آنها [یهودیان] با کشتی رهسپار سرزمین اسرائیل [فلسطین] شدند. اغلب آنها خردسال بودند. بقیه در تهران ماندند. راه عراق روی آنها بسته است. ایران متعلق به کشورهای دشمن نیست. در اینجا میلیونها انسان زندگی می کنند. لذا هیچ گونه فشاری در کار نیست. بین 160 تا 200 تن از سربازان و افسران آمریکایی مقیم اردوگاه ارتش نزدیک امیرآباد، یهودی اند که با ما تماس دارند.(1) یک راب [روحانی یهود] ارتشی نیز در میان آنها به وظایف دینی می پردازد(2)

موشه یشای نماینده آژانس یهود در ادامه می افزاید:

شعبه آژانس یهود در تهران همیشه سرشار از جنب و جوش و هیجان است. در این میان [در ماه نوامبر 1943] ژنرال شیکورسکی با ولیعهد عراق در بغداد به گفت و گو نشست تا از او برای ترانزیت از بغداد اجازه بگیرد. چنین اجازه ای برای لهستانی ها [یهودیان لهستانی] داده شد. ولی ما موفق شدیم فقط 77 خردسال را با 10 نفر بزرگسال از طریق بغداد به سرزمین اسرائیل بفرستیم. برای انتقال آوارگان، اداره ای مخصوص در تهران دایر گردیده که در رأس آن سرهنگ راس ،(3) یک افسر انگلیسی قرار دارد. روی هم رفته راس یک انسان ساده و بی تکلف است که کار کردن با او لذت بخش می نماید... از قرار معلوم حدود 10 هزار [یهودی] لهستانی، اغلب با اونیفورم ارتش لهستان، از طریق عراق وارد سرزمین اسرائیل [فلسطین] شدند. از این طریق تعدادی یهودی نیز رهسپار سرزمین اسرائیل گردیده اند(4)

علاوه بر آژانس یهود، تشکیلات صهیونیستی دیگر با نام

«قِرِِن قَیِمت»(5)

ص: 72

(صندوق ملی یهود) در خصوص مهاجرت یهودیان به فلسطین، در ایران فعالیت می کرد. ایسرائیل ایلنائه متصدی امور این تشکیلات صهیونیستی، از کیبوتص افیکیم ، بود که در سال 1944/1323ش، با موشه یشای مسئول آژانس یهود در تهران همکاری می کرد. البته ناگفته نماند که این تشکل های صهیونی مستقر در ایران، در کنار فعالیتهای گسترده برای تشویق و انتقال یهودیان به فلسطین به جمع آوری پول برای سازمان جهانی صهیونیسم و آژانس یهود نیز اقدام می کردند.

سازمان صهیونیستی جوینت (1) از دیگر تشکل های صهیونیستی مستقر در آمریکا بود که در ایران آن زمان فعالیت داشت. هاردی ویطالس نماینده جوینت در ایران در سال 1942م/1321ش به همراه راب عزیزالله نعیم رئیس تشکیلات صیونیت ایران، از محلات و مناطق یهودی نشین بازدید و گزارش تهیه کرده است(2)

درباره قِرِن قَیِمت یا همان صندوق ملی یهود یادآوری این مهم ضروری است که این تشکیلات صهیونیستی، ظاهراً در زمان رضاخان در ایران فعالیت داشته است. بر طبق اعتراف عزری نماینده سیاسی اسرائیل در ایران، در ماه مارس 1929، از سوی صندوق ملی یهود در فلسطین، نامه ای برای صیون عزری (پدر مئیر عزری) به امضای منحم (مناحیم) اوسیشکین سرپرست صندوق ملی یهود، ارسال می شود که در آن از وی خواسته شده بود تا به امور دفتر این صندوق در تهران سر و سامان داده شود(3) عزری درباره فعالیتهای صهیونیستی در ایران عصر رضاخان و قبل از جنگ جهانی دوم، اعتراف می کند که پدرش، صیون عزری در امر مهاجرت یهودیان ایران به فلسطین همکاری و کمک می کرده است.(4) او از دو

ص: 73

خانواده ساسون و ربانی در این زمینه یاد می کند که در آن دوره به فلسطین کوچ کردند.(1) او اضافه می کند که پدرش با آژانس یهود در تهران و شخص موشه یشای نیز همکاری داشته است.

مئیر عزری درباره حضور پوششی صدها یهودی صهیونیست در ایران و همکاری آنها با کانونهای صهیونیستی مستقر در این سرزمین و تلاشها و فعالیتهای آنان در مسیر برنامه ها و اهداف صهیونیسم می افزاید:

یک کمپانی ساختمانی وابسته به اتحادیه کارگران اسرائیل [هیستادروت] به نام «سولل بونه» که به کارهای ساختمانی ارتش بریتانیا در ایران و عراق یاری می داد، با بیش از 1700 تن کارشناس و کارمند از جنبش هخالوتص در ایران پشتیبانی می کرد.(2) آنان به ویژه در شهرهای آبادان و خرمشهر، جایگاه پالایشگاههای نفت ایران با جوانان یهودی بومی میانه خوبی بر پا کرده بودند. جوانان یهودی با آموزش زبان عبری، برپایی نمایش ها، رقص ها و آوازها، گردشهای گروهی و سخنرانی ها در کنار اروندرود و سایه درختان خرما می کوشیدند به نیروی جنبش [صهیونیستی هخالوتص] بیفزایند(3)

عزری به حضور کارشناسان صهیونیست در میان جوانان اشاره و اعتراف می کند که بعضی از آنها تحت پوشش نظامیان ارتش انگلیس در ایران فعالیتهای صهیونیستی را مطابق برنامه سازمان جهانی صهیونیسم و آژانس یهود دنبال می کردند و پی می گرفتند. او در این باره می افزاید:

کارشناسان اسرائیلی در میانه سالهای 1940(4) می پنداشتند جوانان یهودی ایرانی برای پاره ای آموزش های صیونیستی آمادگی یافته اند. از همین رو در سال 1943

ص: 74

، ایسرائیل ایلنائه از کیبوتص افیکیم،(1) که هنوز یونیفورم ارتش بریتانیا را به تن داشت و به سرپرستی صندوق ملی یهود (کرن کیمت) در ایران برگزیده شده بود برای بازدید به ایران آمد. ... آگاهی ژرف به راستی او را شایستة درجه سرگردی که روی شانه هایش می درخشید، نشان می داد. نامبرده به ایران آمد تا آرمان آزادی اسرائیل را به گوش جان یهودیان ایرانی برساند.(2)

عزری علاوه بر اشاره به تبلیغات صهیونیستی مأموران اعزامی سازمان جهانی صهیونیسم و تشکل های صهیونیستی در ایران، اعتراف می کند که ارتش انگلستان در ایران در دوران جنگ جهانی دوم، پوشش مناسب و لازم را برای فعالیت مأموران صهیونیست فراهم می کرده است:

[سرگرد] ایسرائیل ایلنائه در زمستان 1945-1944 پیام خوشش را با یک کامیون بارکش ارتش بریتانیا به اصفهان آورد. او نامه هایی از شادروانان اسحاق بن صوی(3) و موشه [موسی] طوب بنیانگذار جنبش صیونیستی در تهران با خود داشت. گو این که کنسولگری بریتانیا برای میهمانداری اش پیش بینی هایی کرده بود ولی برتر دید میهمان خانواده ما شد. پدرم [صیون] با او به زبان فرانسه گفت و گو می کرد. او یک حلقه فیلم سی دقیقه ای با خود آورده بود [به نام] «سرزمین امروز اسرائیل»؛ که گویای کشاورزی و آبیاری نوین، بناهای تازه و خودجوش مردم برای ساختن سرزمینشان بود. ... سالن کنیسای ملانیسان را برای نمایش فیلم برگزیدیم که پشت سر هم تکرار شد.(4)

مئیر عزری که در همین دوران، به همراه ایسرائیل ایلنائه نماینده صندوق ملی یهود، به اصفهان و شیراز سفر کرده بود، به ارتباط این مأمور اعزامی صهیونیست با ارتش اشغالگر بریتانیا در ایران و استقبال سران یهود از نماینده و مأمور اعزامی صهیونیست چنین اعتراف می کند:

پس از پایان مراسم خوش آمد از سوی یهودیان شیراز به پایگاه ارتش بریتانیا

ص: 75

در این شهر رسیدیم. ایلنائه مرا به همکارانش [نیروهای نظامی بریتانیا] و مترجم خویش معرفی کرد. به زیباترین میهمانخانه شهر رفتیم. سران یهودی به دیدارمان آمدند. پدرم [صیون عزری] نامه ای به سرلشکر پیروز [= فیروز] استاندار فارس نوشته و ما را به نامبرده معرفی کرده بود. استاندار را نیز در همان جا دیدار کردیم. استاندار مردی برازنده و دانش آموخته بود، زبانهای انگلیسی و فرانسه را خوب می دانست. با پدرم آشنایی داشت و از او جویا شد. از زندگی و روزگار و دگرگونی های یهودیان در فلستین [فلسطین] پرسید. آن روزها هنوز انگلیسی ها از سرزمین اسرائیل [فلسطین] بیرون نرفته بودند.(1)

عزری از همراهی استاندار فارس به عنوان نماینده حکومت مرکزی با مأموران صهیونیست و نیز از جانبداری او نسبت به آرمان صهیونیستی برپایی دولت یهودی در فلسطین نیز ابراز شادمانی می کند و می نویسد:

او با تندروهای یهودی ستیز، به ویژه در فلستین [فلسطین] میانة خوشی نداشت. استاندار با خوش رویی و گرمی به آگاهی ما رساند که استان فارس را خانة خود بیانگاریم وهر برنامه سازنده ای که داریم، انجام دهیم و افزود: «ما یهودیان را دوست داریم و بازگشت سرافرازانة آنان را به خانة پدرانشان[!] آرزو می کنیم».(2)

صرف نظر از میزان صحت و سقم نوشته های مئیر عزری، این واقعیت تاریخی غیرقابل کتمان است که از زمان رضاخان، دربار و دستگاه حکومت، مقامات و مراکز رسمی حکومتی، موظف بودند مانع حرکت های صهیونیستی در ایران نشوند و بلکه با آن موافقت و همراهی نشان دهند؛ و پس از رضاخان نیز این جریان ادامه داشت. فعالیت آزاد و آشکار نماینده اعزامی صهیونیسم جهانی و تبلیغ آرمانهای صهیونیستی در کشور ایران، از نظر و دیدگاه سلطنت و حکومت ایران مغایر منافع ملی و امنیت اجتماعی و سیاسی و فرهنگی مردم ایران نبود،

ص: 76

بلکه به زعم آنها به نفع حکومت و سلطنت و نیز تحکیم قدرت پهلوی بود. آنچنان که در پیش چشم استاندار(1) و نماینده رسمی حکومت مرکزی در شیراز، ایسرائیل ایلنائه به تبلیغ آرمان برپایی دولت صهیونیستی در میان مردم مبادرت می ورزد و جوانان یهودی را برای پیوستن به حرکت صهیونیستی تحریک و ترغیب می کند. به طوری که عزری می افزاید:

در شیراز بالای ده هزار یهودی زندگی می کردند که پس از تهران پریهودی نشین ترین شهر ایران بود. بیشتر این مردم در کار بازرگانی بودند و با یهودیان بوشهر داد و ستدی نزدیک داشتند. گروه کوچک یهودیان بوشهر نیز به کار بازرگانی سرگرم بودند یا در اداره های گمرک، مالیات و دارائی هر یک کاری داشتند. ... یک هفته با ایلنائه در شیراز بودم و سه شب پشت سر هم فیلم پربیننده «ارتص [ارض] اسرائیل امروز» را به نمایش درآوردیم. شب سوم، استاندار همراه پنج تن از همکارانش برای دیدن فیلم به سالن نمایش آمد. از پیشرفتهای نوین(2) کشاورزی و آبیاری اسرائیلی ها شگفت زده شده بود و از فرآورده ها، روش آبیاری، کود، زمین، چگونگی های این شیوة نوین پرسش هایی داشت(3)

مئیر عزری در ادامه خاطرات خود ادعا می کند که در تابستان سال 1947م/1326ش، یعنی یک سال قبل از تأسیس اسرائیل، در مقام دبیر جنبش صهیونیستی خلوتص (پیشگامی یا پیشاهنگی) در ایران و نماینده صندوق ملی یهود و آژانس یهود و با هدف ترویج و توسعه آموزش های صهیونیستی در میان یهودیان آن سامان به شیراز اعزام شده است. او درباره تکاپوی گستردة دسته ها و گروه های مختلف صهیونی در ایران، آن هم قبل از پیدایش اسرائیل، چنین می گوید:

در سال 1946... برای همیشه به تهران کوچیدم. پس از چندی خانواده ام نیز راه

ص: 77

مرا پی گرفتند. همکاری با فرستادگان کیبوتص همنوحاد (جنبش کیبوتص متحد) به ایران برای برپایی جنبش خلوتص [پیشاهنگی] نیرومندترین انگیزه من در این جابه جایی بود... جنبش خلوتص روزهای نخستینش را با کیبوتص همنوحاد آغازید... در نخستین روزهای سال 1943، گرایش دانش آموزان و دانشجویان و برخی پیشه وران به برپایی کانون جوانان یهودی رنگی تازه به جنبش بخشید. گام دلیرانه موسی کرمانیان در پایه ریزی انجمن فرزندان صیون در همین سال نباید فراموش گردد.

برپایی سازمان خلوتص نوجوانان به رهبری یعقوب ملامد در سال 1944، در چندی از شهرستانهای ایران، به گسترش بینش صیونیستی جانی تازه داد. فراگیری زبان عبری، گسترش زمینه های فرهنگی یهود و یاری به صندوق ملی اسرائیل از جمله دیدگاه هایی بودند که در این انجمن پی گیری می شدند. شوربختانه هماهنگی و همبستگی این سازمانها و انجمن ها با یکدیگر زیر نام «جنبش جوانان یهودی»، در سال 1945، برای یک دست کردن همه نیروها نتوانست گرایش همه سویه در جوانان یهودی ایجاد کند.(1)

حضور و فعالیت نمایندگان و مأموران اعزامی سازمان تروریستی صهیونیستی «هاگانا» در ایران به منظور عضوگیری از میان جوانان یهودی، بخشی دیگر از تکاپوی صهیونیستی در ایران، قبل از تأسیس دولت اسرائیل بود. مئیر عزری در این باره چنین می نویسد:

اهرون کهن، از کیبوتص «رویوم» ... در ماه اوت سال 1945، به ایران آمد. پدربزرگش در سال 1881 ،(2) از شیراز به اسرائیل [= فلسطین] کوچیده بود. وی که در میان همکارانش خاور داوید (رفیق داود) خوانده می شد، در پایان سال 1942 با شناسنامه ایرانی زیر نام داود کدوری به ایران آمد و با پدرم (صیون)

ص: 78

آشنا شد. ... او در سفر تازه اش تنها به آموختن زبان عبری بسنده نمی کرد. می خواست از همه آرمانهای صیونیستی، زمینه های مهاجرت، پیشبرد نیازهای کشاورزی، آبادانی و نیازمندی های پدافندی خاک اسرائیل(1) در چهارچوب سازمان هاگانا آگاه گردند. نامبرده تا سال 1947 در ایران ماند که دستاوردهایش قابل ستایش هستند.(2)

سازماندهی جوانان یهودی از طریق تشکیل دسته ها و گروههای کوچک صهیونیستی در گوشه و کنار کشور و کنترل و هدایت آنها در مسیر برنامه و اهداف سازمان جهانی صهیونیسم، بخشی دیگر از تکاپوی مأموران و نمایندگان اعزامی سازمانهای صهیونی در ایران بود. آنچنان که نویسنده یادنامه حکایت کرده است:

یکی از همکاران وفادار و کارآزمودة اهرون کهن در ایران، عدین شونامی از کیبوتص «بیت هشیتا» بود که در سایه دانش سازماندهی، با شتابی شگرف، بخش های جنبش خلوتص را در پهنة شهر تهران گسترش داد. این گستردگی چشمگیر در سال 5708 [عبری = 1948م] تنها در سه بخش، چهل و یک گروه را دربر می گرفت. نخستین بخش با نام «هنگب» در کنیسای ملاحنینا و دو بخش دیگر در بالای شهر تهران با نامهای «هشارون» و «زمت هکووش» و سپس بخش دیگری با نام «مخنائیم» (اردوگاه) برپا گردید. نشانه خلوتص، خوشه ای پیچیده به دور شمشیر همراه با گزیده واژه هایی درباره آرمان های خلوتص بود که یهودی را به خانه خویش(3) فرامی خواند. (4)

نویسنده صهیونیست در ادامه خاطرات خود، سازمان صهیونیستی خلوتص را مایة تحریک، تشویق، شور و احساسات صهیونیستی در میان

ص: 79

جوانان دختر و پسر یهودی ایران و زمینه سازی بسیاری از اقدامات و فعالیت های صهیونی در میان جامعه یهود ایران دانسته و می نویسد:

پدیدة صیونیزم که سالیان سال از سوی دولت ایران رسمی اعلام شده بود و سپس چند سالی تحریم و غیرقانونی اعلام شده بود، با جنبش خلوتص آزاد شد و فعالیت ها دوباره به کار افتاد. جنبش در این دوره دارای سه هزار عضو بود که در زمینه مهاجرت همگانی، کار پیشاهنگی را بر دوش داشت.(1)

در آن دوران، صهیونیست های زیادی از سوی سازمانهای جهانی صهیونیستی برای پی گیری اهداف و برنامه خاص به ایران اعزام شده بودند که تحت پوششهای مختلف عمل می کردند. همان طور که پیش از این یادآوری شد، یکی از این پوشش ها، ارتش اشغالگر انگلیس در سرزمین ایران بود که ارتباط، تعامل و هماهنگی شگفت انگیزی با محافل صهیونیستی داشت:

شهر آبادان یکی از بزرگترین پالایشگاههای جهان در سال 1943 و 1944م/1322 و 1323ش، کم و بیش 300 تن اسرائیلی را در خود جای داده بود. اینان برای یاری به ارتش بریتانیا [و با لباس افسران و نظامیان انگلیسی] به آبادان آمده و سختی های زندگی را (بالای پنجاه درجه سانتیگراد در تابستان همراه با شرجی و نم آزارنده) مانند دیگران به جان خریده بودند. هر یک از اینان در بخشهای گوناگون شهر کاری داشتند. زن و بچه دار میانشان کم بود. بیشترشان هنوز تنها زندگی می کردند. چندی از این جوانان با آموزش زبان عبری به نوجوانان 8 تا 16 ساله یهودی در کنیساها به برپایی نشست های سخنرانی و نشان دادن هنر و فرهنگ اسرائیلی پرداختند. هیچ گونه بازداره ای [مانعی] در برابر پسران یهودی در آبادان برای درآمیختن با برادران اسرائیلی [یهودی]شان نبود. ولی دخترها نمی توانستند از چنین بختی بهره مند گردند. ... آنها اگر نمی توانستند در نشست های بیرون از خانه با همسنگران شان به رایزنی بپردازند، آنان را به خانه های خود فرامی خواندند. نخستین نشست در خانه [یوسف] وصفی یکی از کارمندان خوشنام و رده بالای شرکت نفت انجام شد.

ص: 80

دب ادیب، اهودبن اهارون، میخائل فرانک و زنده یاد مئیر بنت(1) به میهمانی فراخوانده شدند. (2)

یادآوری این مهم ضرور است که قدرتهای جهانی وقت، به ویژه انگلستان همواره به مثابه یک چتر امنیتی برای سازمانهای صهیونیستی و مأموران آنها در گوشه و کنار جهان به خصوص مناطق دست نشانده مثل سرزمین ایران بودند. وابستگی دستگاه سلطنت، شخص شاه، اطرافیان و درباریان به انگلستان، لژهای ماسونی یا کانونهای مرموز توطئه گر مستقر در انگلیس و...(3) و سیطره بی چون و چرای انگلیسی ها در این کشور از یک سو و به علاوه سلطه بلامنازع زرسالاران یهودی و کانونهای قدرتمند یهودی در انگلستان از سوی دیگر، موجب شده بود ایران به جولانگاه امن و آزاد صهیونیست ها در آن دوران تبدیل شود و مقامات حکومت و دستگاه سلطنت و مراکز قدرت و حکومتی نیز کاملاً هماهنگ و هم سو با برنامه های صهیونیست ها، حامی و پشتیبان آنها باشند. این اهرم تأثیرگذار پس از تأسیس اسرائیل نیز کاملاً کارساز بود. یعنی علاوه بر نقش قدرتهای جهانی سلطه گر مثل انگلیس و آمریکا، حضور و نفوذ گسترده و همه جانبه ایادی صهیونیسم در عرصه های مختلف اقتصادی و سیاسی نیز، اهرم فشار قدرتمند آنها برای مطالبات بعدی بود که موضوع شناسایی اسرائیل به

ص: 81

صورت دوفاکتو از سوی رژیم شاه از جمله آنها به حساب می آید.

یکی دیگر از عوامل تأثیرگذار، جایگاه زراندوزان و ثروتمندان یهودی در ایران آن زمان بود که متأسفانه در متون تاریخی و منابع پژوهشی از آن سخنی به میان نیامده است.

بر طبق اسناد و اطلاعات موجود، بسیاری از مراکز پولی، بازرگانی و بانکی ایران در مقطع تاریخی یاد شده در دست یهودیان و یا اشخاص یهودی تبار قرار داشت.(1)

علاوه بر این، آن دسته از یهودیان عراقی که به تدریج، پس از فروپاشی امپراتوری عثمانی وارد ایران شده بودند، توانسته بودند جایگاهی ممتاز در عرصه بازرگانی و داد و ستدهای پول و اقتصادی ایران به دست بیاورند. اسناد و مدارک موجود آن دوران از سیطره آنها بر بازار پول ایران حکایت می کند؛ آن چنان که بعضی مقامات و مسئولان ذی ربط ایران آن روز به شدت نسبت به این مسئله احساس خطر کرده و حتی مسئله را به اطلاع شخص شاه نیز رسانده بودند. از جمله اسناد موجود، نامه ای است که سفارت ایران در عراق به «رئیس دفتر مخصوص شاهنشاهی» ارسال کرده و در این خصوص چنین هشدار داده است:

از: سفارت شاهنشاهی ایران در عراق

به: ریاست دفتر مخصوص شاهنشاهی

[طبقه بندی] محرمانه

چندی پیش اسامی بازرگانان عراقی را که در ایران مشغول تجارت هستند از وزارت امور خارجه خواسته بودم و اینک که صورت مزبور رسیده، معلوم می شود قسمت عمده فعالیتهای اقتصادی ایران در دست یهودی های عراقی است و این مسئله نه تنها از نظر اقتصادی بلکه از نظر سیاسی باعث کمال نگرانی می باشد. لهذا شرحی در این باب به وزارت امور خارجه نوشته ام که رونوشت آن به پیوست تقدیم می شود. چون موضوع حائز کمال اهمیت است

ص: 82

متمنی است در موقع مقتضی از شرفعرض لحاظ مبارک ملوکانه بگذرانند.

وزیر مختار

محمد شایسته(1)

پیوست سند محرمانه یاد شده، شامل اسامی 42 شرکت و کمپانی عمده یهودی است که در سراسر ایران به امور بازرگانی و تجاری مشغول و بازار اقتصاد ایران را در دست خود گرفته بودند. بلافاصله نامه ای از سوی رئیس دفتر مخصوص شاهنشاهی به وزارت امور خارجه ارسال شد که توضیحات لازم را در این باره آماده و به اطلاع شخص شاه و دربار برسانند.(2)

علاوه بر وابستگی سلطنت پهلوی به آمریکا و انگلستان و قدرت بلامنازع یهود در حاکمیت و ساختار سیاسی و حکومت آن دو کشور، حضور و نفوذ اسرارآمیز یهودی ها در ایران، و قدرت تشکل های صهیونی و یهودی در داخل، موقعیت اقتصادی یهود ایران، حضور عناصر بهایی و فراماسونری و یهود مخفی در ساختار قدرت کشور، فشارهای کانونهای ذی نفوذ در عرصه قدرت جهانی و...، دیدگاه و تلقی مقامات حکومتی، درباریان و به ویژه شخص محمدرضا درباره قدرت جهانی یهود را نیز نمی توان نادیده گرفت. بر اساس اطلاعات و اسناد موجود، محمدرضاشاه در باطن آنچنان تحت تأثیر و حتی مرعوب نفوذ و سیطره یهود در ساختار قدرت نظام سلطه بود که در پاره ای جلسات بسیار خصوصی و نشست های محرمانه با بعضی مقامات اسرائیلی به صراحت از آنها تقاضا می کرد که از اهرم و نفوذ و موقعیت خود در آمریکا در جهت حمایت از حکومت او استفاده و مقامات آمریکا را در پشتیبانی و حمایت از سلطنت او توجیه و بیش از پیش ترغیب کنند. او حتی از اسرائیلی ها تقاضا کرده بود که اجازه ندهند رسانه های غربی علیه او و دستگاه حکومت او تبلیغات کنند. محمدرضا ارتباط با اسرائیلی ها را به وسیله ای برای تثبیت و تحکیم سلطنت خود تلقی و ارزیابی می کرد.

ص: 83

ص: 84

چگونگی یهودی سازی آن سرزمین و تکاپوی تدریجی و توطئه آمیز جهانی برای ایجاد دولت یهودی در آن سامان باخبر و مطلع بوده اند.

گزارش سرکنسول دولت شاهنشاهی ایران در سال 1324 در فلسطین، یعنی قریب سه سال قبل از تأسیس اسرائیل، درباره موقعیت آن سرزمین و تکاپوی همه جانبه پول سالاران و اشخاص متنفذ و کانون های یهودی به منظور تحقق آرمان صهیونیسم در سرزمین فلسطین، بسیار خواندنی، عبرت آموز و تکان دهنده است. در بخشی از این گزارش، قبل از اشاره به موقعیت و فعالیت اقتصادی یهودی ها در سرزمین فلسطین، به تحریم کالاهای یهودی از سوی برخی دولت ها و کشورهای اسلامی و عربی، از جمله مصر، سوریه، لبنان و عراق، چنین اشاره شده است:

نزدیک به دو ماه پیش اتحادیه عرب تصمیم گرفت که از اول ژانویه 1946 نسبت به مصنوعات و محصولات صهیونیست ها یعنی یهودی های فلسطین مقررات Boycottage [بایکوت = تحریم] را اجرا نماید و از خرید کلیه محصولات یهودی و فلسطینی خودداری کند. این تصمیم در مصر و سوریه و لبنان و عراق به صورت قانونی در آمد و ورود هرگونه کالای یهودی فلسطینی به آن کشورها منع گردید و فروش کالای کشورهای عرب به یهودی ها نیز تحت مقررات خاصی در آمد. در فلسطین چون وضع چنین قانونی البته ممکن نبود تصمیم مزبور به صورت یک طرفی از جانب خود عرب ها یعنی احزاب عربی که جمعاً کمیته عرب را تشکیل داده اند گرفته شد. در کشورهای دیگر اجرای این تصمیم آسان می نماید ولی در فلسطین به خصوص یهودی ها به محصولات فلاحتی عرب و اعراب به محصولات صنعتی یهود احتیاج دارند ولی این دو احتیاج دارای یک نسبت نیست و احتیاج یهود به محصولات عرب کمتر از احتیاج عرب به محصولات یهود است. البته برای ایجاد توازن در این قسمت تصمیماتی گرفته شده است. برای این که اثر طبیعی منع خرید امتعه یهودی در اوضاع اقتصادی شرق نزدیک دانسته شود لازم می داند شمه ای از قدرت اقتصادی دو طرف عرض شود.

اولاً اقتصاد یهود:

سه شعبة مهم اقتصاد یهود فلاحت، صنعت و بانک داری است.

ص: 86

1. در قسمت فلاحت در اکثر ممالک چنین تصور می کنند که یهودی تاجر است نه زارع و حال این که یهودی های فلسطین در قسمت فلاحت فعالیت خود را ظاهر ساخته و نتایجی که گرفته اند می تواند از پاره ای جهات نمونه باشد. اصولاً چنان که در تواریخ نقل می کنند یهودی ها در ابتدا زارع بوده اند و اگر بعدها جنبه فعالیت تجارتی آن ها قوت پیدا کرده برای آن است که همه آن ها در کشورهای دیگران زیسته و ناچار نمی توانسته اند به فلاحت بپردازند، به خصوص که در اغلب اوقات و اکثر ممالک آن ها را از خریدن زمین های فلاحتی ممنوع می ساخته اند به همین جهت مهاجرین اولی که به فلسطین آمده اند از فلاحت هیچ گونه اطلاعی نداشته اند و پیشرفت هایی که اکنون پیدا کرده اند به بهای زحمات زیاد و پشتکار مخصوصی است که هیچ گاه قطع نشده است، زیرا برای پیشرفت مرام صهیونیت و تشکیل یک دولت یا لااقل یک کشور یهودی در فلسطین، موضوع فلاحت و آباد کردن اراضی در درجه اول اهمیت است و به همین جهت است که اهتمام جمعیت صهیونی در ابتدا متوجه این امر شد. صرف نظر از عده ای که با سرمایه شخصی به فلسطین آمدند باقی مهاجرین تقریباً جز استعداد کار هیچ نداشتند و تصمیم آن ها به دست آوردن یک وطن یهودی و آباد کردن آن بود. اغلب آن ها یا به واسطه نداشتن اطلاعات کافی یا اشکال کار مأیوس شدند و بعضی به نواحی مستعدتر رفتند و برخی به کارهای سادة فلاحتی از قبیل مرتع داری و تربیت اغنام پرداختند.

پس از صدور اعلامیة بالفور (2 نوامبر 1917) جمعیت صهیونی متوجه این امر شد و تشکیلاتی به نام عبری Hechalutz (Pionniers)(1) مرکب از جوانان تأسیس نمود. وظیفة این تشکیلات تربیت این جوانان برای امور فلاحتی و دادن تعلیمات به آن ها و حاضر کردن آن ها برای ایجاد کشور یهودی فلسطین بود. اقدام اول این تشکیلات یاد دادن زبان عبری به اعضا و بعد آموختن جغرافیا و طبیعت اراضی فلسطین بود و به خصوص جدیت خاص ابراز می شد که اعضا

ص: 87

انضباط کار و روح همکاری و تعاون را فرا گیرند. مقررات این تشکیلات به قدری سخت بود که عده ای طاقت نیاورده و خارج شدند ولی آن هایی که ماندند نمونة فعالیت انسانی شدند. تشکیلات مزبور ضمناً مغازه هایی دایر نمود که اعضا از آن مغازه ها احتیاجات خود را تهیه کنند. این مقدمة سیستم تعاونی (Cooperatives) است که اکنون در غالب دهات یهودی مجری است.(1)

نظر به این که مهاجرین اولی یهود به قدر کافی سرمایه نداشتند که دهات بزرگ بخرند ناچار قطعات کوچکی خریدند اما این قطعات در میان املاک اعراب مستهلک می شد و نمی توانستند چنان که باید استفاده کنند و به علاوه آن پایه و ریشه که برای ایجاد یک فلسطین یهودی لازم بود به دست نمی آمد به همین جهت نمایندگی یهود یک «صندوق ملی یهود» با اعانه کلیه یهودیان دنیا ترتیب داد و با پول این صندوق اراضی زیادی خرید(2) و آن ها را اکنون هم یا به طور تعاونی یا اشتراکی اداره می نماید. به این ترتیب نمایندگی یهود چند نتیجه مهم گرفت؛ اولاً از خورد شدن یهود در میان اعراب جلوگیری کرد. ثانیاً مانع شد که خرید و فروش اراضی باعث ایجاد اسپکولاسیون شود و قیمت اراضی را روز به روز ترقی دهد. ثالثاً نگذاشت سرمایه داران مالکیت بزرگ ایجاد کرده و اختلاف طبقاتی که موجب بر هم خوردن اتحاد یهودی بود پیش آوردند. رابعاً به این ترتیب اراضی زراعتی فلسطین برای ابد در دست ملت یهود خواهد بود و همین اساس وجود فلسطین یهودی می گردد. از جنگ بین الملل سابق تاکنون «صندوق ملی یهود» 26.000.000 دلار برای خرید اراضی صرف کرده و بیش از 14.000 آکر یا 35 درصد از اراضی یهودی را

ص: 88

خریده است. 20 درصد از اراضی یهود متعلق به (Pica) است که یک مستعمرة نیمه شخصی یهودی است و تمام آن با هدیة (بارون ادموند دوروچیلد) تأسیس شده. 45 درصد دیگر متعلق به چند هزار خرده مالک است.

شناسایی سیاست فلاحتی یهود که مدتی است می خواهند در فلسطین اساس یک کشور یهودی بگذارند بی اندازه قابل توجه است ولی چون مجال تفصیل نیست نکات اساسی سیاست مزبور را ذیلاً می نگارد.

بسیاری از املاک که «صندوق ملی یهود» خریده عبارت از دهات تعاونی Cooperatives است که به زبان عبری (Moshav مفرد(1) Moshavim جمع) نامیده می شود. در این دهات هر خانوار یک خانه دارد و ادارة خانه با خود اوست. پهلوی این خانه باغچه ای برای زراعت سبزیجات و قسمتی برای نگاه داری مرغ است. در بعضی از این دهات هر خانوار قسمتی از مزارع را شخصاً زراعت می کند. در بعضی دیگر تمام زارعین با هم می کارند و بعد هرکدام به نسبت مقدار زمین که کاشته اند از محصول بهره می گیرند. کلیة معاملات خرید و فروش راجع به محصول این املاک به طور تعاونی است و هیچ کدام از زارعین شخصاً دخالتی در معاملات ندارند. در کلیة قسمت های زندگی این تعاون وجود دارد. اگر زارعی مریض یا از کار بیفتد همسایه اش زمین را بدون سهم اضافی به جای او هم می کارد و اگر زارعی بخواهد از مزرعه خارج شود حق دارد برای تمام کارهایی که در مزرعة خودش کرده اجرت بگیرد. اگر برای جانشین خودش کسی را داشته باشد به ادارة ملک معرفی می کند ولی معمولاً خود اداره جانشین او را معین می کند و برای اجرت کارهای او هم به طور حکمیت مبلغی معین می نماید.

بعضی املاک دیگر به طور اشتراکی اداره می شود و به عبری ((2) Kvutza مفرد Kvutzot جمع) می گویند. در این دهات نه فقط کشت و کار بلکه تمام شؤون

ص: 89

زندگی به طور تعاون و اشتراکی است. در ده یک سالن غذاخوری است. همة کارگران در آن غذا می خورند و غذا هم برای همه یک نواخت و در یک آشپزخانه تهیه می شود. غذا در این دهات خیلی ساده است. اطفال کارگران در مؤسسة مخصوصی زیردست پرستاران تربیت می شوند. اطفال همیشه از پدر و مادر خود جدا هستند و پدر و مادر در روز فقط مدت محدودی می توانند کودکان خود را ببینند. هیچ کارگری اجرت نمی گیرد ولی تمام وسایل زندگی اش آماده است. بدیهی است که این طرز سیاست فلاحتی و این قسم فلاحت دارای معایبی نیز هست. مقصود نمایندگی یهود در ایجاد این دهات اگرچه به ظاهر رسیدن به یک هدف عالی در زندگی اجتماعی یهود است اما چنین به نظر می رسد که در باطن مقاصد سیاسی محرک این رویه باشد و آن تقویت نقطه ای است که به تمام یهودی های فلسطین حکومت داشته باشد زیرا چون در قرارداد قیمومیت وجود نمایندگی یهود تصریح گردیده و دولت قیم را مجبور می کنند که در مسایل مربوط به یهود از نمایندگی یهود استعانت نمایند، این نمایندگی دارای یک جنبه سیاسی شده است و کوشش می کند این جنبه سیاسی را صرف ایجاد یک کشور یهودی فلسطین کند. البته بدون قدرت نمی تواند تصمیمات خود را نسبت به کلیه یهود که از هر مملکت و هر نقطه به فلسطین آمده و دارای عقاید و افکار متفاوت هستند اجرا نماید. برای به دست آوردن این قدرت نمایندگی یهود لازم می داند که وجودش در زندگی افراد یهودی مؤثر باشد و ایجاد این گونه دهات و ایجاد مؤسسات صنعتی دیگر که به آن ها اشاره خواهد شد برای به دست آوردن و حفظ این اثر است. بدیهی است که اولین ضرر این گونه زندگی و این درجه از انضباط و مقررات در زندگی خصوصی از بین بردن روح شخصیت و ذوق فردی است و طبعاً تولید عدم رضایت هایی می کند چنان که در ابتدا عده زیادی از این دهات خارج شده و به شهرها رفتند و اداره این املاک ناچار وسایلی برانگیخت که کارخانه ها و مؤسسات در شهرها به زارعینی که از دهات اشتراکی یا تعاونی خارج می شوند کار ندهند. مهاجرین که از ابتدای جنگ آمده اند طبعاً بدون سرمایه بودند و

ص: 90

ناچار برای ادامه زندگی کارگری در این دهات را پذیرفتند و ناچارند بدان ادامه دهند اما برخی به خصوص آن هایی که از کشورهای آزاد اروپا آمده اند نمی توانند روح وسیع خود را به این گونه مقررات مطیع سازند به وسایلی خارج می شدند؛ یک نفر فروشنده دوره گرد که بیش از دو سه لیره سرمایه نداشت و جنس خرازی در کنار کوچه ها می فروخت علناً اظهار می کرد که زندگی فقیرانه خود را به زندگی در دهات اشتراکی که سابقاً در آن بوده ترجیح می دهد.

مسلم است هر سیستم اقتصادی محاسن و معایبی دارد و این رویه اقتصادی نمایندگی یهود نیز محاسن و معایب رژیم خود را داراست و فعلاً نمی خواهد در این باره به تفصیل پردازد ولی باید اعتراف کرد که اگر از جنبه سیاسی مفاسدی مشاهده شده و نارضایتی هایی تولید کرده است، از نظر فنی ترقی محسوس بلکه قابل توجهی کرده است. می توان گفت که محصولات فلاحتی یهود امروز با بیست سال قبل چه از نظر مقدار و چه از نظر کیفیت، پیشرفت غیرقابل انکاری کرده است. اما چون اراضی که یهودی ها دارند از حیث وسعت ناقابل است مدتی است که به زراعت ( Intensiv(1)e) پرداخته اند یعنی حداکثر استفاده را از حداقل زمین می برند. پیشرفت این ترتیب زراعت حدودی دارد که مربوط به استعداد زمین و استعداد کمک هایی است که به زمین داده می شود. این استعدادها که تمام شد دیگر نمی توان کاری کرد. امید توسعه وسعت اراضی هم برای یهود فعلاً نیست زیرا به موجب قانونی که اخیراً برای منع فروش اراضی گذاشته خاک فلسطین به سه منطقه A و B و C و یا منطقه آزاد، منطقه محدود و منطقه ممنوع تقسیم شده است.

در منطقه آزاد به یهودی ها حق خرید داده شده است. این منطقه عبارت از قسمتی از سواحل دریای مدیترانه است و تقریباً 5 درصد از اراضی فلسطین است. فعلاً این قسمت نیمی متعلق به یهودی ها و نیمی متعلق به عرب ها است یعنی یهودی ها در حقیقت 5/2 درصد از این منطقه را فعلاً مالک هستند. در

ص: 91

منطقه محدود اجازه خرید زمین به یهودی ها با شرایطی داده می شود که از جمله موافقت کمیسر عالی فلسطین است.(1) وسعت این منطقه در حدود 21 درصد از خاک فلسطین است و فعلاً یهودی ها 152000 آکر از این قسمت را مالک بوده و یک چهارم جمعیت آن را تشکیل می دهند. ملک اعراب در حدود 2.000.000 آکر است. منطقه ممنوع 64 درصد از اراضی کل فلسطین یعنی تقریباً دوثلث فلسطین است. یهودی ها در این منطقه 125.000 آکر و اعراب 4.157.500 آکر مالک هستند. در این منطقه یهودی ها دیگر حق خرید زمین ندارند.

باید در نظر داشت که اراضی فعلی یهود با اراضی که در شهرها می باشد حساب شده و همه آن ها ملک زراعتی یا دهات اشتراکی و تعاونی نیست.

بنابراین با وجود پیشرفت های قابل ملاحظه ای که از نظر فنی در فلاحت کرده اند محصول فلاحتی یهود برای مصرف آن ها کافی نیست و محتاج به محصولات اعراب می باشند به خصوص که جمعیت مهاجرین یهود هر سال بیشتر می شود.

2. اقتصاد صنعتی یهود ظاهراً محدودیت هایی را که در امر فلاحت ذکر شد ندارد زیرا اولاً هرچه استعداد فلاحتی یهودی ها در ابتدا کم بود و برای تقویت آن رنج بسیار برده اند در عوض اکثر مهاجرین یهودی در سال های اخیر کارگران کارخانجات اروپا یا متخصصین و یا صاحبان آن ها بوده اند و اطلاعات و تجربیاتی که به فلسطین آورده اند همان است که در اروپا به دست آورده اند. می توان گفت که امروز 90 درصد احتیاجات مردم در خود فلسطین و اکثر آن ها به دست یهودی ها تهیه می شود غیر از چند چیز از قبیل اتومبیل و تلفن و ساعت و امثال این ها که صنایع بزرگ را تشکیل می دهند. مدیر یکی از بانک های بزرگ یهودی اظهار می کرد که برای تمام شعب صنایع در فلسطین متخصص هست و یقین دارد که تلفن و اتومبیل را هم می توانند بسازند و قطعاً

ص: 92

هر روز که مواد اولیه کافی وجود داشته باشد و از حیث قیمت و بازار هم صرف کند اتومبیل و تلفن هم خواهند ساخت.

عمده صنایع یهودی در چند سال قبل از جنگ با ورود مهاجرین آلمانی و اروپای مرکزی شروع شد و اکثر کارخانجات در این چند سال دایر شده است. جنگ و محدودیت هایی که ناچار برای ورود اجناس آمریکایی و اروپایی پیش آورد بدان توسعه زیاد داد به طوری که در این مدت نه تنها فلسطین از مصنوعات خارجی که هر روز نایاب تر می شد بی نیاز گردید بلکه بازار مشرق هم از آن استفاده کرد.

در صنایع نیز مانند فلاحت برای این که سیاست واحدی به نفع یهودی تعقیب شود و انضباط و اطاعت باشد تشکیلاتی داده اند اما این تشکیلات فقط ناظر به قسمتی از صنایع است و بعضی کارخانجات تعاونی وجود دارد. قسمت عمده تشکیلات برای تنظیم فروش محصولات و تنظیم امور کارگران و ایجاد نظاماتی در صادرات و واردات محصولات صنعتی و مواد اولیه است.

در این قسمت چون اولاً آزادی عمل کارگران بیشتر و ضمناً در شهرها سکونت دارند و ثانیاً مزد نسبتاً خوبی می گیرند تشکیلاتشان هم بیشتر موفقیت پیدا کرده است.

به علاوه شرکت های صنعتی و یا کارخانجات شخصی که تعداد آن ها زیاد است نفع خود را در نگاه داری و تقویت این تشکیلات که منافع آن ها را حفظ می نماید می دانند و حال آن که در قسمت فلاحت جز نمایندگی یهود سرمایه داران خصوصی ذی نفع نیستند.

بدیهی است که اگر جنگ واقع نمی شد و محدودیت هایی از نظر موجودی اجناس پیش نمی آورد مسلماً صنایع یهود ترقی نمی کرد و چنان که هنوز هم صنایع آن ها از حیث کمیت و کیفیت محدود است و گو این که همه چیز می سازند اما در هیچ کدام از شعب نتوانسته اند به حد تکامل یا لااقل به سطح صنایع اروپا برسند. اگرچه علت این امر را خودشان معلول نبودن وسایل و ماشین های نو و ابزار تازه و نداشتن مواد اولیه خوب و کافی می دانند و این

ص: 93

اظهار تا حدی نیز حقیقت دارد ولی به نظر می رسد که کوشش یهودی ها برای توسعه صنایع در تنوع و نه در کیفیت و یا کمیت برای منظور دیگری است. اولاً یک مقصود تبلیغاتی برای نشان دادن قدرت صنعتی یهود ثانیاً و از همه مهم تر به کار گرفتن مهاجرین زیادی که هر روز خواه به طور قانونی و خواه به طور قاچاق وارد فلسطین می شوند. مسئله مهاجرت و کار یکی از مسایل مهم اقتصادی یهود است که نه تنها با صنایع بلکه با وضعیتی که از تصمیم اخیر اعراب راجع به منع خرید محصول یهود پیش می آید بستگی تام دارد و خود یهود با این که ظاهراً از اهمیت این موضوع چیزی نمی گوید ولی در روزنامه های آن ها غالباً و بدون این که بین آن ها ارتباطی بدهد موضوع Boycottage [= تحریم] را با مسئله مهاجرت در ردیف هم بحث می کند.

موضوع مهاجرت یهود خود یکی از مسایل بغرنج سیاسی امپراتوری انگلیس است و فعلاً از حیث این که مهاجرت در اقتصاد فلسطین چه تأثیر دارد صحبت می نماید. گرچه چندی است که جواز رسمی مهاجرت به مقدار زیادی صادر نشده و کمتر هم شده است ولی برعکس عده مهاجرین قاچاق رو به تزاید است. هربار چند صد نفر یهودی بدون اجازه به سواحل فلسطین پیاده می شوند و حقیقتاً این امر را دیگر نمی توان قاچاق نامید زیرا عده ای از آن ها در روز هم پیاده می شوند. چگونه می توان تصور کرد که حکومت فلسطین [= تشکیلات انگلیسی سرپرستی] با کشتی های خود که مراقب سواحل است آن ها را نمی بیند به علاوه عده آن ها یکی دو تا هم نیست که دیده نشوند. به نظر می رسد که حکومت [انگلیسی] فلسطین خود این مسئله را به طور وضوح می داند ولی فعلاً از جلوگیری آن صرف نظر کرده است. روزنامه یومیه یهودی Hatzofeh [= هتصوفه] که به زبان عبری منتشر می شود در شماره 27 دسامبر خود به این موضوع اشاره کرده و می نویسد[:] «کشتی کوچک Hannah Szenes که نام یکی از دختران شجاع بنی اسرائیل را که جان خود را در راه آزادی ملت

ص: 94

یهود و فتح ملل متحد فدا کرده به خود گرفته است، دیروز 257 نفر مهاجر غیرمجاز را به سواحل پیاده کرد. ما به این برادران تازه وارد خیرمقدم گفته و آن ها را عزیزترین مهمان خود می دانیم. آن ها مهاجر قاچاق نیستند زیرا در سرزمین اجداد خود آمده و اعضای ملت یهود هستند. باز هم مخالفین بگویند که موضوع مهاجرت متوقف شده است.»

این یکی از صدها موارد مهاجرت قاچاق است. احصائیه های رسمی عده یهودی های فلسطین را کمی بیش از 600.000 نفر می نویسند ولی همه عقیده دارند که در حدود 200.000 نفر یهودی به طور قاچاق آمده و در فلسطین مانده اند. این عده مهاجر که خواه با اجازه و خواه به طور قاچاق می آیند غالباً سرمایه ای ندارند و ناچار باید برای آن ها کار تهیه شود و از طرفی چون توسعه اراضی زراعتی یهود با مشکلاتی که برای خریدن اراضی دارند بسیار با تأنی است و آن چه که هست البته برای نگاه داری این عدم کافی نمی باشد و ضمناً غالب واردین اطلاعات صنعتی دارند نه فلاحتی؛ اولیای یهود خواه ناخواه باید آن ها را در صنایع به کار بگمارند و ناچار ولو برای همین منظور هم که باشد مجبور است صنایع را تا آن جا که می تواند توسعه بدهد برای این که حتی المقدور یهودی بیکار در فلسطین نباشد از این جهت است که ملاحظه می شود که یهودی ها برای تهیه کلیه اجناس صنعتی نیم ساخته یا تمام شده کارخانه

ص: 95

یا کارگاه درست کرده اند تا بتوانند مهاجرین را که هرکدام در شعبه ای از صنایع اطلاع دارند به کار بگیرند و به کار پیشرفتن در یک شعبه مخصوص و تحصیل تخصص در آن چه از نظر نداشتن وسایل کافی و چه برای رفع محظور فوق نپرداخته اند.

بدیهی است که توسعه افقی صنایع از حیث نوع به نفع مصرف کنندگان بوده و کمک مهمی به اهالی نموده است زیرا در موقع جنگ که راه تجارت با اروپا و آمریکا بسته بود احتیاج مردم از هر نوع رفع می گردید و اگر در درجه عالی نبود لااقل کفایت می کرد. بازار مشرق هم از قبیل مصر و سوریه و لبنان و عراق و ایران هم البته از این استفاده سهمی داشت چنان که یک کارخانه کوچک دندان سازی نزدیک شهر تل آویو طبق آماری که در دفتر کارخانه مشاهده شد فقط در سال 1945 معادل 6.000 لیره انگلیسی به ایران دندان مصنوعی فروخته است(1)

از نظر نباید دور داشت که احتیاجات دولت [انگلیسی] فلسطین برای نیروی نظامی خود نیز یک وسیله مهمی برای توسعه صنایع بود، به طوری که بعضی کارخانجات فقط برای نیروی نظامی انگلستان کار می کردند و گاه تقاضای آنان به حدی بود که کارخانجات از حیث تهیه کارگر در زحمت بودند و هنوز هم با این که جنگ تمام شده وجود عده زیادی از نیروی انگلستان در فلسطین از این تقاضا به مقدار زیادی نکاسته است.

روی هم رفته جنگ نه تنها باعث توسعه اقتصاد صنعتی یهود شد بلکه احتیاجات روزافزون بازارهای داخلی و خارجی باعث ترقی سطح زندگی کارگران و افزایش درآمد آن ها گردید. اعراب نیز از این موقعیت سهمی داشتند ولی چون آن ها بیشتر در فلاحت کار می کنند و سطح زندگی آنان نیز که همیشه در مزارع و دهات هستند پایین تر است نسبت افزایش درآمد کارگران آن ها هم پایین تر است.

[...] فقط از سال 1944 تا نیمه سال 1945 حد متوسط مزد کارگران یهودی از 977/0 لیره به 183/1 لیره ترقی کرده یعنی فعلاً حد وسط مزد کارگران یهودی معادل 150 ریال و اندی در روز است (به نرخ رسمی) و حال آن که اعراب بیش از تقریباً 80 ریال مزد نمی گیرند.

[...] تا جنگ وجود داشت صنایع یهود هم با این که نسبتاً گران تمام می شد رونق داشت ولی فعلاً مواجه با دو مشکل بزرگ شده اند اولاً خاتمه جنگ و نزدیک شدن صنایع آمریکا به بازار مشرق، ثانیاً تصمیم منع خرید مصنوعات یهودی از طرف کشورهای عرب. آمار تجارتی که بعداً خواهد آمد مؤید قسمت اول است و راجع به قسمت دوم و آثار آن در اقتصاد یهود و احتمالات

ص: 96

آتیه بعداً شرح داده می شود.

3. بانک داری و تجارت

بانک داری و تجارت چون غریزه یهودی ها است طبعاً باید انتظار داشت که در این دو امر پیشرفت کامل داشته باشند چنان که در کلیه ممالک دنیا بانک های مهم و تجارت های بزرگ عملاً دست یهودی هاست. در فلسطین سه قسم بانک وجود دارد اول بانک های خارجی؛ دوم بانک های محلی؛ سوم مؤسسات تعاونی. بین دو قسم اول تفاوت زیادی نیست جز آن که حجم معاملات اولی ها بزرگ تر است ولی مؤسسات تعاونی دارای خصوصیت هایی هستند و نوع معاملات آن ها نیز متفاوت است. در ژانویه 1944 عده بانک های خارجی فلسطین 5 و بانک های محلی 20 بوده است. از این عده هم 3 یا 4 بانک عربی و بقیه بانک های یهودی است و در ظرف این دو سال قطعاً به عده بانک ها افزوده شده است.

عده مؤسسات تعاونی یهودی ها فعلاً 83 است که 33 مؤسسه تعاونی شهری و 50 مؤسسه تعاونی روستایی است.

چند بانک به خصوص معاملات خود را منحصر به امور صنعتی و پیشرفت آن کرده و بعضی دیگر به خصوص در قسمت فلاحت کار می کنند. غیر از این ها بانک ها خود نمایندگی یهود هر سال مبالغ زیادی برای پیشرفت امور فلاحتی صرف می کند ولی چون کارهای او به صورت معاملات تجارتی نیست در این جا از آن ذکری نمی شود. ارقام ذیل که راجع به معاملات مختلف بانک ها است بهتر می تواند معرف کار آن ها باشد.

کلیه 25 بانک که در ژانویه 1944 وجود داشته در سپتامبر 1945 جمعاً 705/683/3 لیره سرمایه و 498/437/1 لیره ذخیره داشته اند. در همان تاریخ سرمایه 83 مؤسسه تعاونی یهودی 435/302 لیره و ذخیره آن ها 776/198 لیره بوده است(1)

ص: 97

در جدول [... آمار] به تفاوت سال های 14 یا 15 بانک یهودی منظور شده است. ارقامی که راجع به بانک های تعاونی داده شده کلاً متعلق به یهودی ها است زیرا اعراب اگرچه شرکت های تعاونی فلاحتی و صنعتی دارند اما چون آماری که می دهند مرتب نیست ارقام مربوط به آن ها مشاهده نمی شود.

در قسمت تجارت:

از نقطه نظر بایکوت و منع خرید مصنوعات و محصولات یهودی این قسمت بیش از همه جالب توجه است. در تجارت یهودی ها چه از نظر استعداد فطری و چه از این حیث که بیشتر مصنوعات فلسطین ساخت کارخانه های یهودی است بیشتر دست داشته و ارقام مهم تجارت فلسطین با خارج متعلق به آن هاست(1)

از مشاهده [آمار و ارقام صادرات و واردات در خلال سال های 1939 تا 1945] چنین نتیجه گرفته می شود که:

اولاً. در بیلان تجارتی فلسطین کمی صادرات نسبت به واردات بسیار فاحش و رقم بزرگی است. رقم بزرگ صادرات فلسطین قبل از جنگ فقط 5 میلیون و حال آن که واردات 14 میلیون بوده و در 1945 صادرات فقط 13 میلیون و واردات 30 میلیون بوده است.

ثانیاً. در سال 1940 که سال اول جنگ بوده است در ارقام صادرات و واردات کاهش قابل مقایسه ای مشاهده می شود که طبعاً جنگ باعث آن بوده ولی بعد مجدداً هر دو رقم رو به افزایش گذاشته است منتهی نکته ای که قابل توجه است و در مقدمه به آن اشاره گردید، نسبت ازدیاد صادرات و واردات است. واردات که سال اول جنگ 13 میلیون بوده در سال 1945 به 30 میلیون رسیده و صادرات از 4 میلیون به 13 میلیون ترقی یافته است به عبارت دیگر واردات تقریباً دو برابر و نیم و حال آن که صادرات بیش از 3 برابر شده است. علت چنان که گذشت کوشش زیادی است که فلسطین به خصوص یهودی ها برای

ص: 98

ازدیاد محصول خود و فروش آن در بازارهای شرق نزدیک که از جای دیگر وسیله خرید نداشتند به عمل آوردند. این علت از مقایسه ارقام دسته های مختلف مواد در جدول های 2 و 3 به خوبی استنباط می شود.

در سال های 1942 و 1943 و 1944 که شدت جنگ بوده رقم عمده واردات خواربار و مواد اولیه بود که هرکدام به ترتیب سال ها 33 و 37 و 39 درصد (دسته 1) و 24 و 40 و 38 درصد (دسته 2) از واردات را تشکیل می داده اند. در همان تاریخ رقم عمده صادرات اشیاء تمام ساخته (که بیشتر مصنوعات یهودی است) بوده است. در سال های 1942 و 1943 و 1944 رقم صادرات اشیاء تمام ساخته 71 و 65 و 50 درصد یعنی همیشه بیش از نصف کل صادرات بوده است. ضمناً مشاهده می شود که در نه ماه سال 1945 (تا آخر سپتامبر) رقم عمده واردات و صادرات هر دو راجع به مواد اولیه و اشیاء نیم ساخته است و به خصوص صادرات اشیاء تمام ساخته از 50 درصد در سال قبل از آن به 38 درصد تنزل یافته است.

ثالثاً. در ستون صادرات ارقام مربوط به اشیاء تمام ساخته از ابتدای سال آخر جنگ رو به تنزل رفته است. برای این امر دو علت به نظر می رسد؛ اول آن که در نتیجه ترقی سطح زندگی و ازدیاد مزدها (به خصوص در صنایع یهود) مصنوعات تمام ساخته فلسطین گران تمام شده و در همان حال نزدیک شدن پایان جنگ موجب تنزل بازار در تمام شرق میانه گردید، به این جهت مصنوعات فلسطین در بازار مشرق گران وارد شده و خریدار آن به تدریج نقصان یافت. ثانیاً کشورهای شرق نزدیک به علت خاتمه جنگ، منابع دیگری برای واردات خود به قسمت ارزان تر پیدا کردند (آمریکا، پرتقال[پرتغال] و ...) و در سال آخر جنگ هم از موجودی انبارهایی که در سال های قبل تشکیل شده بود استفاده نمودند. در ارقامی که یهودی ها در تجارت خارجی فلسطین انتشار داده اند اختلاف زیادی با آمار رسمی مشاهده می شود ولی در آن ها هم به طور کلی تفاوت صادرات نسبت به واردات زیاد است.

نمایندگی یهود در فلسطین رقم کل واردات را در سال 1944 نزدیک 28

ص: 99

میلیون و رقم کل صادرات را به 10 میلیون لیره صورت داده است. نقصان صادرات نسبت به واردات در تمام سال ها و به طور استمرار که باعث بر هم خوردن بیلان تجارتی و در نتیجه شکست اقتصادی است ناچار باید از راهی جبران گردد و این راه را آمار رسمی و آمار غیررسمی یهودی ها هم متذکر نمی شوند ولی باید متوجه بود که هر سال مبالغ هنگفتی پول به وسیله مهاجرین مجاز یا غیرمجاز به فلسطین می آید و به خصوص یهودیان آمریکا میلیون ها لیره به فلسطین می فرستند و این است که جبران این تفاوت را می نماید.

در فوق اشاره شد که قیمت تمام شده اجناس یهودی به علت بالا بودن سطح زندگی آن ها نسبت به عرب ها گران است. در ارقامی که راجع به سطح زندگی داده می شود برای اعراب و یهود جداگانه حساب نکرده اند ولی از مقایسه قیمت اجناس در بازار اعراب و یهود این تفاوت به خوبی پیداست. چنان که اگر سال 1942 پایه حساب (یعنی صد) حساب شود قیمت کلیه مواد خواربار در ژافا [یافا] (شهر عربی) 17/136 در 1943 و در شهر تل آویو (شهر یهودی) 56/158 در همان تاریخ بوده. قسمت سبزی و میوه در ژافا] 17/105 و حال آن که در شهر یهودی تل آویو 01/167 بوده است. در 1945 نیز اگرچه قیمت در کلیه بازارها ترقی فاحش کرده است مع ذلک تفاوت نرخ در بازار یهودی و عرب زیاد است و این تفاوت نه فقط در مواد خواربار بلکه در کلیه مواد می باشد.

اقتصاد عرب:

قبل از این که به مطالعه اثر بایکوت در اقتصاد فلسطین پرداخته شود لازم بود راجع به اقتصاد عرب نیز توضیحات و اطلاعاتی داده می شد ولی چون به علت آن که مؤسسات اقتصادی اعراب اطلاعات و آمار مرتب و صحیحی ندارند تحقیق راجع به اقتصاد آن ها صرف وقت بیشتری لازم داشت(1)

بایکوتاژ [= تحریم محصولات یهود]

ص: 100

چندی قبل کنگره عرب تصمیم گرفت از اول سال 1946 خرید امتعه یهودی فلسطینی را برای تمام اعراب تحریم نماید. در مصر و سوریه این تحریم به صورت قانونی در آمد و ورود کلیه اجناس ساخت یهود ممنوع گردید و برای صدور مواد اولیه از آن کشورها به یهودی های فلسطین نیز محدودیت هایی قائل شدند. سایر کشورهای عربی نیز مقرراتی وضع کردند و اعراب فلسطین نیز داوطلبانه قبول کردند که از یهودی ها چیزی نخرند. انتشارات یهودی ها چنین وانمود می کند که این تصمیم کنگره عرب در اقتصاد یهود تأثیر زیادی ندارد و نمی توانند به این ترتیب مانع ترقی یهود شوند. نمایندگی یهود در مجله ماهیانه تحقیقات اقتصادی خود برای سه ماهه چهارم سال 1945 نوشته است که حد متوسط محصول یهودی ها در سال 40 میلیون لیره است و اگر بنا شود که کلیه کشورهای عرب به کلی از خرید مصنوعات یهود صرف نظر کنند بیش از 5 درصد از این محصولات را لطمه نخواهند زد. ضمناً ارقامی راجع به تجارت فلسطین با کشورهای عرب داده است که خلاصه آن نقل می شود.

1)واردات فلسطین از کشورهای عرب به استثنای مواد نفتی (به هزار لیره)

در 1944 در نیمه سال 1945

----------------------------------------------------------------------------------------

از مصر2/099 713

از عراق3/329 1/539

از سوریه و لبنان1/400 610

از شرق اردن1/441 639

از عربستان سعودی223 148

----------------------------------------------------------------------------------------

جمع8/492 3/640

----------------------------------------------------------------------------------------

جمع واردات کل فلسطین27/904 14/700

ص: 101

2)صادرات فلسطین به کشورهای عرب به استثنای مواد نفتی (به هزار لیره)

در 1944 در نیمه سال 1945

----------------------------------------------------------------------------------------

به مصر1/233 556

به عراق384 457

به سوریه و لبنان831 658

به شرق اردن635 228

به عربستان سعودی37 30

----------------------------------------------------------------------------------------

جمع3/138 1/926

----------------------------------------------------------------------------------------

جمع صادرات کل فلسطین10/107 6/658

مجله [یهودی] مزبور چنین نتیجه گرفته است که اگرچه تقریباً 2 ثلث ارقام مزبور مربوط به یهودی ها و مواد آن هم به طور کلی مصنوعات است با وجود این چون واردات فلسطین از کشورهای عرب بیش از صادرات فلسطین به آن کشورهاست یعنی اعراب بیشتر به یهودی ها می فروشند تا می خرند، بایکوتاژ بیشتر به ضرر آن ها است زیرا یهودی ها می توانند موادی را که لازم دارند از جای دیگر هم تهیه کنند ولی اعراب یک بازار عمده محصولات فلاحتی و مواد اولیه خود را در فلسطین از دست می دهند. با وجود این نه تنها مجله مزبور بلکه کلیه جراید و محافل اقتصادی یهود پس از آن که از نظر اقتصادی ضرر بایکوت را برای یهود چندان محسوس تشخیص نمی دهند بیم خود را از جنبه سیاسی موضوع اظهار می دارند که موجب اختلافات سیاسی بین الملل همسایه ها با فلسطین خواهد شد. مجله اقتصادی فلسطین که از انتشارات یهودی ها است موضوع را از حیث اقتصادی طرح کرده و می نویسد که از 40 میلیون محصول متوسط سالیانه یهود فقط 2 میلیون آن به کشورهای عرب

ص: 102

فروخته می شود و این ضرر بزرگی نیست ولی ضمناً اضافه می کند که یهودی ها نمی توانند حتی این ضرر 2 میلیونی در صادرات خود را تحمل کنند.

این مجله می نویسد که رؤسای کنگره عرب اگر خیال می کنند که اقتصاد یهود در مقابل تصمیم آن ها مدافعی ندارد اشتباه می کنند. یهودی ها اگر از تصمیم اعراب به بایکوت متأسفند نه برای این است که از جنبه اقتصادی آن بیم دارند بلکه میل ندارند با ملل همسایه خود در نزاع و اختلاف باشند. کشورهای عرب در تمام مدت جنگ محصول خود را به قیمت خوب به یهودیان فروختند و اکنون مصر نمی داند با اضافه محصول پنبه خود چه کند و حال آن که صنایع پارچه بافی یهود مشتری بزرگ پنبه آن کشور هستند و شرق اردن برای محصولات طبیعی خود یک مشتری بیش ندارد و آن هم یهودی های فلسطین هستند. اگر یهودی ها محصولات اعراب را می خرند برای تفقد نبود بلکه احتیاج داشتند و حالا اعراب به جای مصنوعات یهودی از کجا رفع احتیاج خواهند کرد زیرا مسلماً مصنوعات اروپا تا مدتی به بازار کشورهای شرق میانه نخواهد رسید.

با وجود این مجله اقتصادی فلسطین نیز مانند مجله تحقیقات اقتصادی از تصمیم مزبور برآشفته و نتوانسته است آن را کتمان کند و به قرارداد اقتصادی بین فلسطین و سوریه اشاره کرده که به موجب آن هیچ گونه محدودیتی نباید در تجارت بین این دو کشور باشد و دولت سوریه بدون توجه به این قرارداد قانونی مبنی بر منع ورود اجناس یهودی فلسطین به آن کشور نموده و در حقیقت آن قرارداد را یک طرفی لغو کرده است.

با تمام این اظهارات و با این که می نویسند که آرژانتین قبول کرده است کلیه باقی مانده مصنوعات و محصولات یهود را هر سال یک جا بخرد به نظر می رسد که مقصود آن ها بیشتر تبلیغات برای نگاه داری روحیه مهاجرین است زیرا اولاً این مسئله که اقتصاد یهود از بایکوتاژ متضرر نخواهد شد و کشورهای عرب تا چندی دیگر همه محتاج محصولات یهود هستند به چند دلیل صحیح نیست اول آن که در مدت جنگ مصرف کننده مهم محصول یهود کشورهای شرق

ص: 103

نزدیک بودند و در اروپا جز انگلستان و در اواخر جنگ کشورهای بالکان که به مقدار جزئی از محصول یهودی ها می خرند مشتری دیگری نبود و در شرق میانه هم اگرچه ایران و ترکیه هم که داخل در اتحاد عرب نیستند مقادیر زیادی از [یهود] فلسطین می خریدند ولی خرید آن ها در نتیجه باز شدن راه آمریکا و انگلستان تقلیل یافته و علاوه بر این نسبت به عده کشورهای عرب در اقلیت بودند. دوم آن که با قرار خود یهودی ها مصنوعات یهود گران تمام می شود و در بازارهای دنیا نمی تواند مشتری پیدا کند اکنون هم که هنوز حمل و نقل بین آمریکا و مشرق توسعه نیافته غالب اجناس آمریکایی در بازار فلسطین ارزان تر از اجناس یهودی است. بنابراین بدیهی است که اگر به این ترتیب بگذرد حتی بازار داخلی خود را هم از دست می دهند. این موضوع یعنی گرانی مصنوعات یهودی مسئله بزرگ اقتصاد فعلی یهود است که برای رفع آن شب و روز مشغول تهیه نقشه و طرح هستند.

سوم آن که راه آمریکا و انگلستان باز شده و روز به روز ورود محصولات آمریکا و اروپا سریع تر و آسان تر می شود چنان که هم اکنون حتی در فلسطین که مقررات ارزی مانع بزرگی برای تجارت با آمریکاست اجناس آمریکایی پیدا می شود.

ایران مدتی است که دیگر با [یهود] فلسطین معاملات بزرگ نکرده است و به تحقیق تا چندی دیگر کارخانه های آمریکا و انگلستان بازار شرق میانه را از محصولات دیگر بی نیاز خواهند کرد. در مدت جنگ چیزی که در میان مصنوعات یهود اهمیت خاصی داشت محصولات شیمیایی و دوا [دارو] بود و صنایع یهود برای پیشرفت آن زحمت بسیار کشید و بازار آن هم در کشورهای شرق نزدیک رونق خاصی داشت. اکنون دواها و محصولات شیمیایی آمریکایی به مشرق راه یافته است.

ثانیاً بایکوتاژ یک اثر مهم سیاسی و اقتصادی توأماً دارد که یهودی ها خواه و ناخواه بدان اشاره نمی کنند و آن مسئله مهاجرت است. اگر تصمیم بایکوتاژ از طرف کشورهای عرب به همین حال باقی بماند و عملی گردد تمام نقشه

ص: 104

یهودی ها برای آینده فلسطین دچار وقفه و شاید شکست خواهد شد زیرا نمایندگی یهود برای بسط و توسعه سیاست یهود در فلسطین ناچار است که به تمام وسایل بر عده یهودیان فلسطین از طریق مهاجرت بیافزاید و مهاجرین از طرفی با امیدواری هایی که راجع به زندگی عالی آتیه فلسطین به آن ها داده اند می آیند و از طرف دیگر منبع امید نمایندگی یهود برای توسعه اقتصادی و صنعتی فلسطین هستند. بدیهی است که اگر بایکوتاژ ادامه یابد صنایع [یهود] فلسطین اگر قسمتی از بین نروند مسلماً توسعه نخواهند یافت و آن وقت معلوم نیست یهودی هایی که دسته دسته از اطراف دنیا آشکار یا مخفی می آیند چه کار خواهند کرد و آن ها را چطور می توان اداره کرد. بیم یهودیان از این جنبه قضیه بسیار زیاد است به خصوص که منع فروش اراضی اعراب به یهود راه مهمی را به آتیه آن ها بسته است.

برآشفتگی محافل یهود و مطبوعات آن ها هم بیشتر از این است که دولت فلسطین [= مقامات انگلیسی سرپرستی فلسطین] در مقابل تمام این اقدامات «خصمانه» اعراب ساکت نشسته و حتی روی موافق نشان می دهد.

روزنامه عبری Haboker [= هابوکر] در شماره 27 دسامبر خود نوشت[:] «دول داخل در کنگره عرب سکوت دولت [انگلیسی]

ص: 105

فلسطین را راجع به بایکوتاژ به منزله قبولی تلقی کرده اند. بنابراین جای تعجب نیست اگر دولت سوریه قرارداد تجارتی 1939 خود را با فلسطین به کلی فراموش کند و برای خریداران مصنوعات یهود مجازات معین نماید.» بعد اضافه کرده است: «بزرگ ترین شکست و عدم موفقیت سیاست انگلستان این است که در مجمع ملل متفق «ملل مثلاً مستقلی» را شرکت دهد که اولین کار آن ها اتخاذ سیاست نژادی باشد که همین مجمع ملل متفق آن را مردود کرد.»

روزنامه عبری Davar [= داوار] هم روز اول ژانویه نوشت که «از امروز تصمیم اعراب به منع خرید مصنوعات یهود اجرا می شود. دولت [انگلیسی] فلسطین نمی تواند بگوید که وسیله اقدامی در مقابل این تصمیمات ندارد. وظیفه دولت فلسطین و هر دولتی اصولاً حمایت اتباع خود است و برای دولت [انگلیسی] فلسطین نباید تفاوت داشته باشد که تصمیم کنگره عرب علیه فلسطین است یا علیه قسمتی از ساکنین فلسطین یعنی یهودی ها(1) حتی دولت هایی که تصمیماتی از جنبه سیاست نژادی گرفته اند یهودی های اتباع خود را در مقابل تهدید کشورهای بیگانه حمایت کرده اند ولی مثل این است که حکومت [انگلیسی] فلسطین به این وظیفه خود معتقد نیست.»

از اکنون نمی توان به طور دقیق اثرات بایکوتاژ را در اوضاع یهودی پیش بینی کرد زیرا اولاً معلوم نیست که کشورهای عرب تا چند روز به این تصمیم باقی خواهند بود ثانیاً معلوم نیست عکس العمل یهودی ها در آینده چگونه خواهد شد. باید در نظر داشت که یهودیان متنفذ آمریکا هم در این قضیه بی نظر نیستند. فعلاً هم بیش از یک ماه از اجرای بایکوتاژ نگذشته و غیرممکن است بتوان اثر آن را در اقتصاد یهود دید فقط اگر این تصمیم ادامه یابد با ملاحظه آن چه که قبلاً ذکر گردید و با توجه به جنبه های کلی اقتصادی یهود در مقابل کشورهای همسایه می توان گفت که اگر اقتصاد یهود دچار لطمه بزرگی نشود مصون هم نخواهد ماند، چنان که یهودی ها اصرار دارند جلوه دهند.

از طرف دیگر اگر بتوانند از حیث اقتصادی راه چاره ای بیابند در عوض از حیث سیاسی و مسئله آینده یهود در فلسطین افق تاریکی جلوی آن هاست. اخیراً نمایندگی یهود رسماً راجع به بایکوتاژ به مجمع ملل متفق یادداشت فرستاده و شکایت کرده است.

تا این اواخر دولت [انگلیسی] فلسطین در خصوص بایکوتاژ عکس العملی نشان نداده و به نظر می رسد که خود را در این اختلاف وارد نخواهد ساخت ولی شکایت نمایندگی یهود به مجمع ملل متفق و حمایت شدیدی که در محافل متنفذ انگلستان و آمریکا اغلب در پشت پرده و گاه علناً از یهودی های فلسطین می شود دولت انگلستان را ناچار ساخته است که رویه ای اتخاذ نماید و طبق

ص: 106

اخباری که در این دو سه روزه رسیده دولت انگلستان به عنوان قیّم فلسطین در خصوص بایکوتاژ و حمایتی که دولت قیم ناچار است از فلسطین بنماید تصمیمی اتخاذ خواهد کرد. در این باره باز هم البته دول عرب که عده آن ها زیاد است لابد عکس العملی نشان خواهند داد که پیش بینی نتایج آن فعلاً دشوار است و باید منتظر وقایع بود.

خود اعراب فلسطین که داوطلبانه از خرید امتعه یهود خودداری می کنند بسیار امیدوارند که در آتیه نزدیک امتعه آمریکایی و انگلیسی آن ها را از امتعه یهودی بی نیاز خواهد کرد. سیدجمال حسینی پیشوای معروف حزب عربی فلسطین که در تبعید بود چند روز است به فلسطین مراجعت کرده به نمایندگان مطبوعات و رادیوی فلسطین در مصاحبه ای که کرده گفته است که در خصوص بایکوت انتظار دارد که اعراب فلسطین هرچه زودتر به توسعه صنایع خود بپردازند و هیچ دلیلی نیست که موفق به ایجاد صنایع جدید و تهیه مایحتاج خود نشوند.

با توجه به اطلاعاتی که در مقدمه راجع به ترقی اقتصاد یهود در ظرف سال های اخیر و به خصوص در اوان جنگ داده شده با ملاحظه استفاده ای که یهود از اقتصاد خود برای بالا بردن سطح زندگی خود و تهیه یک پایه اساسی برای آتیه بزرگی کرده اند به خوبی مشاهده می شود که کوچک ترین توقف در این بالا رفتن سریع نه تنها ضرر بزرگی برای آن هاست که قابل جبران نیست بلکه بیم تنزل در آن می باشد و این بزرگ ترین آمال صهیونیست را که فداکاری های بی شماری برای آن شده به کلی بر هم خواهد ریخت ولی از هم اکنون می توان دانست که یهودی ها به این آسانی تسلیم نخواهند شد و ذخیره قوای آن ها برای مقاومت و اقدام زیادتر از آن است که تصور می شود(1)

زمینه سازی قدرت های جهانی برای یهودی سازی فلسطین با شگردهای بسیار

ص: 107

برنامه ریزی شده، حسابگرانه و در عین حال فریبنده، از متن رأی کمیته مشترک آمریکایی - انگلیسی در سال 1946 م/ 1325، به خوبی آشکار است. در این متن ده ماده ای که از سوی یک کمیته به اصطلاح بین المللی و در واقع آمریکایی و انگلیسی برای حل مسئله فلسطین تهیه و تدوین شده، ضمن مظلوم نمایی قوم یهود و ضرورت تأمین امنیت و اسکان آن ها در سرزمین فلسطین، حقوق طبیعی ساکنان و صاحبان اصلی سرزمین فلسطین به طرزی بی شرمانه نادیده گرفته شده است.

گزارش سرکنسول ایران در فلسطین دربارة رأی کمیته بین المللی، و در واقع آمریکایی – انگلیسی، خواندنی است:

پیرو گزارش شماره 110 مورخه 4/2/25 راجع به تحقیقات کمیته مختلط انگلیس و آمریکا در خصوص وضع اعراب و یهود در فلسطین اشعار می دارد که روز چهارشنبه اول مه (11 اردیبهشت 1325) جراید فلسطین رأی کمیته مزبور را که در تاریخ 20 آوریل 1946 در لوزان (سویس) صادر شده و به دو دولت انگلستان و آمریکا تسلیم نموده اند انتشار دادند. کمیته مزبور نظریات خود را راجع به فلسطین و تصمیماتی که باید گرفته شود در ده ماده به طور مفصل داده است و اینک مختصری از آن عرض می شود.

اول) کمیته پس از تحقیقاتی که به عمل آورده به این نتیجه رسیده است که هیچ کشوری رضایت ندارد که یهودیان به آن جا مهاجرت کنند و تنها کشوری که می تواند این مهاجرین را بپذیرد فلسطین است ولی اصولاً فلسطین تنها برای یهودیان ستمدیده اروپا کافی نیست و دنیا باید برای آنان فکری بکند. به این جهت به انگلستان و آمریکا و سایر کشورهای متحد توصیه می شود که فوراً درصدد برآیند برای کلیه اشخاصی که در اثر جنگ بی خانمان شده اند و شخصاً مسئول بدبختی خود نیستند خانه و محلی تهیه کنند. موضوع مهاجرت مشکل عده ای از ستمدیدگان جنگ و سیاست نازی را برطرف خواهد ساخت ولی بدیهی است که اکثریت آنان ناچار در اروپا خواهند ماند. بنابراین توصیه می شود که بدون در نظر گرفتن مذهب و نژاد همان طور که پیمان ملل متحد احترام و حقوق ملل و آزادی آن ها را توصیه کرده است

ص: 108

وسایل آرامش این عده مردم را تهیه کنند.

دوم) توصیه می شود که اولاً صد هزار اجازه مهاجرت به فلسطین به یهودیانی که مورد جور و ظلم نازی ها(1) واقع شده اند داده شود و ثانیاً این اجازه ها حتی المقدور در ظرف سال 1946 صادر شود و تا آن جا که ممکن است در مهاجرت آنان تسریع شود.

سوم) پس از تحقیقات کامل ثابت شد که نه حکومت عرب و نه حکومت یهود در فلسطین مفید فایده است. اعراب اگرچه از چندین قرن در این قسمت زیسته اند و حقوق مسلمی دارند صحیح نیست که به یک اقلیت یهودی حکومت کنند و دلیل یهودیان نیز که فلسطین باید به موجب اسناد تاریخی و نژادی و مذهبی متعلق به یهودیان باشد صحیح نیست و حکومت یهودیان بر یک اقلیت عرب نیز منطقی به نظر نمی رسد و چون از طرف دیگر فلسطین سرزمین مقدسی برای سه دین بزرگ مسیحی و یهود و اسلام است و بدون تردید مسیحیان نیز در آن جا حقوقی دارند فلسطین نه باید تحت حکومت عربی و نه تحت حکومت یهودی باشد. بنابراین اصول زیر به نظر کمیته باید مجرا گردد.

اولاً- نه اعراب باید به یهود تسلط داشته باشد و نه یهود به اعراب.

ثانیاً- فلسطین نه باید یک دولت عربی و نه یک دولت یهودی باشد.

ثالثا- حکومتی که در فلسطین خواهد بود باید با دادن تضمینات بین المللی حقوق کامل سه مذهب بزرگ یعنی اسلام و مسیحی و یهودی را حفظ کند.

چهارم) پس از تحقیقاتی که به عمل آمد بر کمیته ثابت شده است که رقابت و خصومت بین اعراب و یهود راجع به تسلط یکی بر دیگری که مسلماً به وسیله اعمال زور خواهد بود کاملاً محقق و ثابت می کند که هم اکنون و هم بعداً

ص: 109

تشکیل یک دولت فلسطین یا دولت های فلسطین منجر به جنگ داخلی خواهد شد و بالنتیجه صلح دنیا را تهدید خواهد کرد. بنابراین توصیه می شود که برای رفع اختلاف بین دو ملت، فلسطین [و یهود] موقتاً به حال قیمومت فعلی باقی بماند و بعد هرچه زودتر تحت سرپرستی ملل متحد قرار گیرد.

پنجم) کمیته عقیده دارد که شورای ملل متحد باید اعلام کند که مسایل اقتصادی و فرهنگی و سیاسی اعراب به همان اندازه اهمیت دارد که برای یهودیان؛ و فوراً اهتمام کنند که سطح زندگی مادی و معنوی اعراب را به درجه سطح زندگی یهودیان ترقی بدهد تا هر دو بتوانند با تشریک مساعی یکدیگر منافع خود را در کشوری که متعلق به هر دو است حفظ نمایند.

ششم) کمیته عقیده دارد که شورای ملل متحد که بعداً سمت قیمومت بر فلسطین را خواهد داشت با تأمین حقوق سایر مذاهب فلسطین را برای مهاجرت یهود باز و آزاد خواهد گذارد.

هفتم) کمیته عقیده دارد اولاً به جای قانون فروش اراضی مصوب 1941 (که به موجب آن فروش اراضی به یهود محدود شده و در بعضی مناطق ممنوع گردیده) آزادی کامل فروش اراضی و استفاده از آن، صرف نظر از مذهب و نژاد برقرار گردد و حق خرده مالکین نیز حفظ شود.

ثانیاً اصل نژادی در موضوع خرید و فروش اراضی به کلی لغو شود. ثالثاً دولت قیم، اماکن مقدسه مسیحی را از قبیل دریاچه گالیله [جلیله] حمایت نماید و قانونی وضع کند که اعمال مخالف مذهب یا اعمالی که منافی با روح مذهب مسیحی است در این نقاط ممنوع گردد. (کمیته اشاره به رقاص خانه کرده است که یهودیان در کنار دریاچه گالیله [جلیله] به نام «لیدو» تأسیس کرده اند و موجب شکایت مسیحیان شده است.)

هشتم) نقشه های مفصلی برای توسعه اقتصادی فلسطین از نظر صنعت و فلاحت به کمیته ارائه شده است. اجرای این نقشه ها نه تنها موجب آبادی فلسطین و آماده کردن آن برای قبول مهاجرین خواهد بود بلکه سطح زندگی اعراب را هم به پایه یهودیان می رساند. کمیته صلاحیت ندارد که راجع به صحیح بودن

ص: 110

یا نبودن این نقشه ها اظهارنظر کند ولی عقیده دارد که اگر صلح و آرامش در فلسطین برقرار باشد اجرای آن ها ممکن است. در هرحال اجرای کامل آن ها مستلزم کمک سایر دول عرب نیز هست. بنابراین توصیه می شود راجع به اجرای این نقشه ها مشاوره کامل نه تنها با نمایندگی یهود بلکه با دولت های عربی مجاور فلسطین نیز به عمل آید.

نهم) برای برقراری صلح بین دو ملت عرب و یهود و برای ترقی سطح زندگی اعراب توصیه می شود که طرز تعلیم و تربیت اعراب و یهود اصلاح شود و به طور مختلط انجام گیرد.

دهم) کمیته عقیده دارد که اگر این پیشنهادات پذیرفته نشود به دو ملت عرب و یهود بفهمانند که هرگونه اقدام از یکی از طرفین به طور مسلحانه یا تهدید یا انقلاب یا تروریسم برای خنثی کردن این برنامه بی فایده خواهد بود و به هر وسیله رفع خواهد گردید. بنابراین کمیته عقیده دارد که نمایندگی یهود فوراً باید با دولت قیم برای برطرف کردن تروریسم و مهاجرت غیرقانونی و برای حفظ احترام قانون یا قوانینی که در این باره وضع می شود تشریک مساعی کنند.

* * *

این خلاصه ای از تصمیمات ده گانه کمیته مختلط انگلیسی و آمریکایی راجع به فلسطین بود. انتشار این نظریات البته عکس العمل هایی در بین یهودیان و اعراب از طرفی و بین دولت قیم و آمریکا طبعاً ایجاد کرده است. اعراب فوراً مخالفت خود را با این نظریات در جراید ابراز داشته و روز جمعه 13 اردیبهشت [1325ش] نیز به عنوان اعتراض در تمام فلسطین دست از کار کشیدند و به عقیده ی آن ها این کمیته تحت تأثیر آمریکا قرار گرفته و از یهودیان حمایت کرده است. جمال حسینی لیدر اعراب فلسطین به مخبر رویتر اظهار داشته بود که اعراب فلسطین با تمام قوا از اجرای این گونه تصمیمات جلوگیری خواهند کرد و عونی عبدالهادی یکی از رؤسای دیگر حزب عربی اظهار داشت که اجرای این تصمیمات موجب عدم رضایت اعراب و طبعاً موجب خواهد شد که نفوذ روسیه شوروی روز به روز در شرق میانه بیشتر شود. دولت عربی

ص: 111

سعودی نیز به قرار معلوم اظهار مخالفت کرده و گویا آمریکا را تهدید کرده است که اگر از این نقشه حمایت کند تصمیم خود را راجع به واگذاری امتیاز نفت تغییر خواهد داد. دولت انگلستان اگرچه عقیده خود را رسماً اظهار نکرده است و قرار است با دولت آمریکا متفقاً در این خصوص اعلامیه بدهند ولی از نطقی که نخست وزیر انگلستان در مجلس عوام راجع به این موضوع کرده چنین نتیجه گرفته می شود که انگلستان می خواهد خود را از زیر بار مسئولیت اجرای این نقشه بیرون کشد زیرا وی تقریباً چنین اظهار داشت که دولت آمریکا اگر مصمم به قبول این نقشه است باید به انگلستان برای حفظ امنیت فلسطین کمک نظامی کند و نیروی خود را برای مساعدت بفرستد زیرا بیم انقلاب اعراب در فلسطین می رود. یهودیان درباره تصمیمات این کمیته هنوز نظری ابراز نکرده اند(1)

علی رغم همکاری کامل انگلستان با سازمان جهانی صهیونیسم در انتقال و اسکان یهودی های اطراف و اکناف جهان در فلسطین به منظور برپایی دولت یهودی در آن سرزمین، باز هم برخی گروه ها و جریان های صهیونی مدعی بودند که انگلیسی ها همه امکانات و استعداد و قدرت خود را در جهت ایجاد حاکمیت مستقل یهودی در فلسطین به کار نگرفته اند. صهیونی ها برای نشان دادن میزان قدرت خود در فلسطین به انگلستان و اثبات جدیت خود در ارتکاب قتل و غارت و انهدام تا تحقق آرمان صهیونیستی ایجاد دولت یهود در فلسطین، از قتل و ترور مقامات حکومت اشغالگر انگلیسی در آن سرزمین نیز دریغ نداشتند. عملیات بمب گذاری در مقر دبیرخانه حکومت اشغالگران انگلیسی در هتل «شاه داود» در تل آویو و کشتار ده ها افسر و مأمور انگلیسی مستقر در آن، نمونه ای از اقدامات باج گیرانه و فزون طلبانه گروه تروریستی «ایرگون زوی لئومی(2) » در اواخر

ص: 112

تیرماه 1325 بود. این گروه تروریستی پس از عملیات یاد شده با گستاخی تمام ضمن پذیرش ارتکاب عملیات کشتار و انفجار هتل «شاه داود»، مسئولیت این فاجعه را به عهده حکومت اشغالگر انگلیس در فلسطین گذاشت که نسبت به تحقق تمامی مطالبات و خواست صهیونیست های مستقر در فلسطین همکاری و همراهی نشان نداده است. نکته قابل توجه و رازآلود تاریخی در این باره، حمایت انگلستان و اشغالگران انگلیسی فلسطین از همین گروه های تروریستی یهودی از جمله هاگانا، ایرگون و اشترن در مقابل مسلمانان و اعراب به پا خاسته فلسطینی بود. به بیانی دیگر، این گروه های تروریستی صهیونیستی که بعدها هسته ها و پایه های اصلی و اولیه ارتش رژیم غاصب اسرائیل را تشکیل دادند، همواره تحت حفاظت و حمایت ارتش اشغالگر انگلیس در فلسطین قرار داشتند. حتی به جرأت می توان گفت که رهبران اصلی این گروه ها در انگلستان سکونت داشتند و خاستگاه اصلی آن ها انگلستان بود.

گزارش سرکنسول وقت ایران در فلسطین در این باره، گوشه ای از اسناد تاریخی به جا مانده از آن دوران است که در بخشی از آن چنین آمده است:

چنان که در اخبار رادیوهای خارجی و خبرگزاری ها منتشر گردیده و استحضار حاصل کرده اند، روز 31 تیرماه [1325ش] نزدیک نیم ساعت بعد از ظهر قسمتی از عمارت کینگ داوید بر اثر انفجار بمب خراب و عده زیادی کشته و زخمی شده اند. جریان واقعه به شرح زیر می باشد:

روز دوشنبه 31 تیرماه نزدیک یک ربع ساعت از ظهر گذشته صدای انفجار کوچکی شنیده شد و بلافاصله سوت خطر را که معمولاً برای این قبیل مواقع است کشیدند. مجدداً صدای انفجار کوچک دیگری نزدیک هتل کینگ داوید شنیده شد. پس از چند دقیقه دیگر بمب بزرگی در عمارت بزرگ مهمان خانه

ص: 113

مزبور منفجر و قسمتی از بنا را به کلی خراب کرد. مهمان خانه کینگ داوید ساختمان بسیار بزرگی است که جناح راست آن اداره دبیرخانه کل فلسطین بوده و بقیه مهمان خانه [است]. زیرزمین این بنا قسمت آشپزخانه و قسمتی انبارها و ماشین خانه و آن قسمت که زیر اداره دبیرخانه واقع بود کاباره دانسینگ موسوم به La Regance [= لارگانس] قرار داشت. در همان اوقات که دو بمب کوچک یکی در سمت جنوب و دیگری در سمت شمال خارج عمارت مهمان خانه و نزدیک سرکنسول گری فرانسه از طرف تروریست ها منفجر شد و توجه پلیس را به آن سوی جلب کرده بودند چند نفر از آن ها که بعداً معلوم شد از دسته معروف به IRGUN ZVEI LEUMI [= ایرگون زوای لئومی] بودند موفق شدند با لباس مبدل عربی و چند ظرف بزرگ شیر (که مملو از مواد منفجره بود) از در سرویس مهمان خانه وارد آشپزخانه شده با تهدید و به وسیله اسلحه کارکنان آن جا را وادار به سکوت نموده و خود را از راهروها به سرعت به زیرزمینی که دانسینگ و درست زیر اداره دبیرخانه کل واقع بود برسانند و پس از گذاشتن بمب ها به سرعت خارج شوند. در راهروها و زیرزمین مزبور نیز اشخاصی را که می دیدند با اسلحه وادار به سکوت کرده و یکی دو نفر را هم کشتند و در موقع خروجشان از عمارت نیز اگرچه مورد حمله پلیس واقع شدند ولی با اتومبیلی که آمده بودند موفق به فرار شدند و در همان لحظات بمب مزبور منفجر شد و یک ستون بزرگ دود قهوه ای رنگ روشن غلیظی چند صد متر در آسمان بالا رفت. پس از برطرف شدن دود ها قسمت بزرگی از بنا که پنج طبقه بود و در جبهه خیابان بزرگ شهر قرار داشت فرو ریخت.

چون انفجار بمب تقریباً نیم ساعت بعد از ظهر و موقعی بود که هنوز اداره مشغول کار بود تلفات بسیاری وارد آمده تا امروز عده کشته شدگان 83 نفر و مجروحین 64 نفر و 19 نفر هم مفقود هستند، یعنی کسانی که خانواده آن ها از آن ها بی اطلاع و احتمال می دهند زیر آوار باشند. عملیات کاوش از روز دوشنبه تاکنون حتی در تمام شب ها هم زیر چراغ های پرنور ادامه دارد و از زیر آوارها هنوز اجساد بیرون می آورند و احتمال می دهند که چون آوار پنج طبقه بنا روی هم انباشته است در حدود نوزده نفر هنوز زیر آوار مانده اند که البته

ص: 114

پس از 11 روز امید به زنده بودن آن ها نیست؛ فقط یکی از معاونین دبیرخانه کل موسوم به مستر تومن را 31 ساعت پس از خرابی زنده بیرون آوردند و در بیمارستان است ولی به زنده ماندن او هم اطمینان ندارند.

در میان کشته شدگان و زخمی ها و آن هایی که هنوز زیر آوار هستند عده ای هم ارباب رجوع بودند که در آن موقع به اداره دبیرخانه کل رفته بودند. به سایر قسمت های مهمان خانه جز شکسته شدن شیشه ها آسیبی وارد نیامده ولی بسیاری از مسافرین [و] مردمی که در قسمت های نزدیک بودند از محل خود به زمین پرتاب شده و مجروح شده اند. فعلاً مهمان خانه مزبور که بیش از 400 اتاق و چندین سالن بزرگ داشت به کلی تخلیه و محل اداره دبیرخانه کل شده است.

روز بعد از وقوع حادثه دسته تروریست های «IRGUN ZVEI LEUMI» [= ایرگون زوای لئومی] که معمولاً به علامت اختصار I.Z.L می گویند در شهر تل آویو اعلامیه ای به وسایل محرمانه پخش کرده که اعتراف به عمل مزبور نموده اند ولی مسئولیت خطرات جانی را به عهده دولت گذاشته، زیرا ادعا کرده بودند که نیم ساعت قبل از وقوع حادثه به وسیله تلفن مقامات مربوطه را از وقوع خطر مطلع ساخته اند اما دولت در اعلامیه خود این مطلب را تکذیب و اعلام نموده که چند دقیقه قبل از انفجار کوچک اول و دوم شخص مجهولی به سرکنسول گری فرانسه اطلاع داد که پنجره های خود را باز کنند و چند دقیقه قبل از انفجار بزرگ نیز اشخاص مجهولی به اداره مهمان خانه و اداره روزنامه پالستاین پست [فلسطین پست] وقوع خطر را اطلاع دادند و مجال تخلیه عمارت در چند دقیقه نبوده است. چون در موقع انفجار بمب کوچک اول و اعلام خطر به وسیله سوت پلیس از عبور و مرور وسایل نقلیه جلوگیری کرده بودند، تلفات عابرین خیابان به آن مقدار که ممکن بود باشد واقع نشد و فقط عده معدودی که در خیابان بودند و مسافرین یک اتوبوس که در آن موقع در جلوی بنا واقع شد، زخمی شدند و دو سه نفر عابر هم در اثر اصابت سنگ هایی که از بنا پرتاب شد کشته شده اند.

برای اطلاع بیشتری راجع به دسته جات تروریست های یهودی فلسطین اشعار

ص: 115

می دارد که اکنون سه دسته مسلح غیرقانونی یهودی در فلسطین وجود دارد. اول دسته ای که موسوم به HAGANA [= هاگانا] می باشد که نیروی ملی مقاومت یهود هم نامیده می شود. این دسته که به عقیده دولت بیش از 60000 نفرند تمام مسلح و دارای تعلیمات نظامی و تشکیلات مرتب هستند. یک روزنامه مخفی و یک رادیوی مخفی(1) نیز دارند که هر روز یا هر چند روز یک بار سخن پرانی کرده و آن را بعداً به زبان عربی و انگلیسی نیز منتشر می سازند. دسته مزبور از حمایت محرمانه نمایندگی یهود که مؤسسه رسمی یهود و رسماً شناخته شده است برخوردار می باشد. این دسته گاه گاه دست به خراب کاری هایی بر علیه دولت انگلستان در فلسطین می زند اما حتی المقدور تلفات جانی وارد نمی سازد. دو دسته دیگر تروریست یکی به نام I.Z.L [ ایرگون زوای لئومی] نامبرده و دیگری STERN [اشترن] هستند که خراب کاری و کشتار بی رحمانه می کنند؛ چنان که قتل لورد موبن وزیر انگلیس در خاورمیانه مقیم مصر نیز در دو سال قبل از طرف این دسته اخیر واقع شد.

حمله و انفجار روز دوشنبه 31 تیرماه شدیدترین حمله بود که تاکنون تروریست ها کرده بودند و تلفاتی که وارد آمد تاکنون سابقه نداشته است. در میان کشته شدگان چند نفر افسر عالی رتبه انگلیس، رؤسای ادارات فلسطین بودند که برای آن ها تشییع جنازه رسمی به عمل آمد. کمیسر عالی فلسطین که برای مذاکرات راجع به فلسطین به لندن رفته بود روز سه شنبه با هواپیما به بیت المقدس وارد شد.

خسارات مالی به هتل کینگ داوید یک صد هزار لیره فلسطینی تخمین شده است. در این چند روز از ساعت 6 عصر تا ساعت 6 صبح در بسیاری از قسمت های شهر حکومت نظامی برقرار و تحقیقات و جستجوهایی در شهر قدیمی بیت المقدس به عمل آمد و در نتیجه یک یهودی کشته و یک نفر یهودی زخمی در اتاقی پیدا شد. پلیس فوراً محله ای را که یهودیان مزبور از

ص: 116

آن جا بودند محاصره و جستجو نمود و تاکنون در حدود 20 نفر مظنون توقیف شده اند. دولت [انگلیسی] فلسطین عقیده دارد که سران سیاسی یهود و نمایندگی یهود در این حملات دخالت داشته و محرمانه به تمام وسایل نه تنها از تروریست ها حمایت کرده و آن ها را مخفی می کنند بلکه حملات و خراب کاری های آن ها طبق نقشه هایی است که قبلاً به نظر نمایندگی یهود و با اطلاع رؤسای سیاسی یهودی است. دولت بنا به اطلاعاتی که داشت در اواسط ماه ژوئن اداره نمایندگی یهود را ناگهان محاصره کرده و کاوش نمود و مقداری اسناد از آن جا برد و در همان حال پلیس تمام رؤسای سیاسی یهود را توقیف کرد. این عده هنوز در توقیف می باشند و اسناد ضبط شده نیز به قرار معلوم به لندن فرستاده شد. طبق اخبار روزنامه فلسطین پست، مورخ 25 ژوئیه (3 مرداد 1325) کتاب سفید انگلستان راجع به عملیات یهودیان فلسطین منتشر گردید و در آن کتاب اسناد و تلگرافات و مکاتباتی که بین نمایندگی یهود در فلسطین و شعبه آن در لندن رد و بدل شده و حاکی از همکاری آن ها با تمام دسته جات تروریست های [یهودی] فلسطین است افشاء شده است.

روز سه شنبه 8 مرداد طبق اعلامیه ای که دولت داد از ساعت پنج صبح شهر تل آویو که بیش از 200 هزار نفر جمعیت تمام یهودی دارد تحت حکومت نظامی قرار گرفت و این اقدام به علت آن بود که دولت اطلاعاتی به دست آورد که مقدمات حمله و انفجار روز دوشنبه 31 تیرماه در بیت المقدس در آن شهر تهیه شده است. حکومت نظامی که فعلاً در شهر برقرار است شدیدترین اقدامی است که تاکنون شده. دو تیپ مرکب از 20000 سرباز انگلیسی، شهر و نواحی و نزدیک آن را محاصره کرده و عده ای از آن ها با پلیس فلسطینی مشغول جستجو در خانه ها می باشند. از ساعت پنج صبح سه شنبه هشتم مرداد هیچ یک از ساکنین آن شهر حق خروج از خانه خود را ندارند و در صورت خارج شدن بدون آن که طرف سئوال یا تحقیق واقع شوند هدف تیر سربازان خواهند بود.

فقط دو ساعت در روز اجازه دارند که از نزدیک ترین دکان تهیه غذا کنند،

ص: 117

آن هم به همراه سربازان مسلح و حتی پلیس یهودی تل آویو نیز از خروج از محل خود ممنوع هستند. از قرار معلوم تمام اهالی شهر مورد تحقیق قرار خواهند گرفت؛ طبق اعلامیه های رسمی تاکنون مقدار زیادی بمب و اسلحه های مختلف و مواد منفجره و محل ساختن آن ها و تعداد زیادی لباس های مختلف نظامی انگلیسی و شهربانی کشف کرده اند و هم چنین اسناد زیادی که شامل نقشه ی حملات آینده بوده و قریب 200 هزار لیره تقلبی به صورت اسناد قرضه دولتی که تقلبی چاپ شده بود و ماشین چاپ آن را زیر یکی از سیناگوگ های بزرگ شهر (محل عبادت یهودیان) یافته اند. از عده زیادی اشخاص که مظنون بوده و توقیف شده اند، 13 نفر کسانی هستند که پلیس مدارکی بر علیه آن ها از این که از تروریست ها هستند دارند. فعلاً شهر تل آویو با سایر نقاط فلسطین هیچ گونه ارتباطی ندارد و تلفن های شهر را هم قطع کرده اند. تحقیقات و جستجوها ادامه دارد و انتظار می رود منابع مهم و مراکز بسیاری از تروریست ها در آن شهر کشف شود. انفجار هتل کینگ داوید و کشته شدن عده زیادی انگلیسی و فلسطینی کلیه اهالی و مأمورین دولت را متأثر ساخته و محیط بسیار عصبانی راجع به یهودی ها ایجاد کرده است(1)

طرح تقسیم سرزمین فلسطین به دو منطقه عربی و یهودی با هدف تأسیس دو دولت یا کشور فلسطینی و یهودی، توطئه اشخاص و کانون های قدرتمند و متنفذ یهودی در سال 1326 ش/ 1947م، بود که با کارگردانی آمریکا و انگلیس از سوی مجمع عمومی سازمان ملل تصویب گردید و از نظر آن ها، زمینه های به اصطلاح حقوقی لازم را برای تأسیس دولت یهودی در سرزمین فلسطین فراهم آورد(2)

ص: 118

گزارش سرکنسول ایران در فلسطین درباره طرح تقسیم و بازتاب آن در فلسطین به شرح زیر است:

پیرو تلگراف رمز شماره 194 پس از اعلام تصمیم ملل متفق دائر به تقسیم فلسطین اوضاع این کشور به هیچ وجه خوب نیست و روز به روز بر شدت و وخامت آن افزوده می شود، لذا برای احتراز از بروز اتفاقات سویی که اغلب در این قبیل مواقع ممکن است اتفاق بیفتد مقتضی است مراتب را به مقامات مربوطه اطلاع دهند، از صدور گذرنامه ایرانی برای کسانی که به منظور مسافرت یا معالجه عازم فلسطین هستند خودداری نمایند.

ضمناً به عرض می رساند به واسطه اوضاع حاضره و شایعاتی که همه روزه در اذهان است هیأت کنسولی در اضطراب و از ورود پنج نفر نمایندگان اتحاد ملل به فلسطین تا به حال نیز خبری نرسیده و بر فرض رسیدن آن ها معلوم نیست به چه نحو می توانند جلوگیری از این اغتشاشات بکنند. از یک طرف دول عربی مشغول تجهیزات [هستند] و اولیای محلی عرب مردم را تحریک [می کنند و] از طرف دیگر مجاهدین یهودی خود را تقویت می کنند. امنیت شهر تل آویو از طرف انگلیسی ها به خود یهودی ها واگذار شده و از قراری که شهرت دارد زره پوش و اسلحه برای آن ها رسیده است. اغتشاشات در جاده ها بیشتر از شهرها است عبور و مرور از شهری به شهر دیگر مشکل و فوق العاده خطرناک می باشد از دسته (هاگانا) روی بام های یهودی ها کشیک می کشند(1)

در گزارش دیگر سرکنسول گری ایران در فلسطین، ضمن اشاره به چگونگی تقسیم فلسطین از سوی سازمان ملل و به دنبال آن تشدید درگیری ها و در داخل آن سرزمین، به عملکرد خیانت بار و در عین حال فریبکارانه اشغالگران انگلیس

ص: 119

علیه مردم فلسطین و همکاری آن ها با رهبران و سازمان های صهیونیسم چنین اشاره شده است:

پیرو گزارش شماره 767، مورخ 19/6/1326، پس از حرکت کمیته تحقیق فلسطین از بیت المقدس و تسلیم گزارش خود به سازمان ملل متفق در نیویورک، اعراب و یهودی ها با بی صبری تمام منتظر نتیجه تصمیم قطعی مجمع عمومی ملل بودند تا آن که پس از مذاکرات زیاد مجمع نامبرده در سی ام نوامبر 1947 با اکثریت 33 رأی از 55 رأی تصمیم به تقسیم و تجزیه فلسطین گرفت.

مطابق تقسیم [...] کشور فلسطین به سه قسمت زیر تقسیم گردید:

قسمت اول) اراضی و شهرهای مختص به عرب که عبارتند در شمال غربی فلسطین ناحیه معروف به جلیله که شهر عکا در آن واقع است و قسمت اعظم در مرکز فلسطین و قسمتی هم در مغرب که شهر یافا در آن جا واقع است و جنوب غربی فلسطین موسوم به غزه.

مساحت تقریبی قسمت عرب معادل چهار هزار و پانصد مایل مربع است و شامل 500/909 نفر عرب و ده هزار نفر یهودی یعنی جمعاً بالغ

ص: 120

بر 500/919 نفر می شود که از این عده 000/100 عرب ساکن شهر بین المللی بیت المقدس می باشند که پس از اجرای تقسیم طبق مقررات لازم است تابعیت دولت عرب را کسب نمایند(1)

قسمت دوم) اراضی و شهرهای مختص به یهود (قسمت قرمز نقشه) که قسمت اعظم شمال فلسطین یعنی ناحیه طبریا و دریاچه طبریا و شهر مهم بندری حیفا در آن قسمت واقع است. دیگر قسمت مهمی در مغرب فلسطین یعنی کناره دریای مدیترانه که شهر تل آویو در آن جا واقع است و در جنوب اراضی بایر معروف به (نقب - Negev).

مساحت تقریبی قسمت یهود تقریباً پنج هزار و پانصد مایل مربع و جمعیت آن بالغ بر 000/638 نفر یهود و 000/405 نفر عرب و ملل دیگر می باشد. از عده یهود بالغ بر یک صد هزار نفر ساکن شهر بین المللی بیت المقدس می باشند که پس از اجرای تقسیم لازم است طبق مقررات تابعیت دولت یهود را کسب نمایند.

قسمت سوم) شهر قدیمی بیت المقدس است که محل زیارت و عبادتگاه های ملل مختلف مسلمان، یهود، مسیحی می باشد؛ این شهر بین المللی گردید.

پس از اعلام تصمیم ملل متفق، یهودی ها در اغلب جاها به خصوص شهر تل آویو جشن های مفصل گرفته، جوانان از پسر و دختر در خیابان ها به تظاهرات پرداختند.

اما اعراب از انتشار خبر تقسیم، فوق العاده متألم و خشمگین بودند و شروع به فعالیت های رسمی و غیررسمی نمودند.

اولین واکنش اعراب طبق تصمیم جامعه عرب در قاهره این بود که روزهای دوم و سوم و چهارم دسامبر 1947، مطابق با دهم و یازدهم و دوازدهم آذر 1326، روزهای اعتصاب عمومی عرب در کلیه ممالک عربی اعلام گردید. در این ایام کلیه مدارس و ادارات عرب تعطیل، مغازه ها بسته و وسائط حمل و نقل موقوف ماند و دیگر، معاملات اعراب با یهود به کلی قدغن گردید. رادیو عرب تصمیم ملل متفق را کاملاً غیرعادلانه اعلام نمود و علاوه کرد که جامعه عرب در قاهره اظهار داشته است؛ تقسیم بر روی کاغذ با قلم و مرکب کاری آسان است ولی بایستی دید [آیا] ممکن است این نظریه جامه عمل بپوشد و آیا چه قوه ای قادر به اجرای آن خواهد بود؟

از روز اول دسامبر 1947 زد و خوردهای محلی و نامرتب بین اعراب و یهودی ها آغاز شد. ابتدا یهودی ها برای آن که بهانه ای به دست اعراب ندهند حتی الامکان جنبه دفاعی اتخاذ نمودند، ولی پس از یک هفته کلیمی ها هم به نوبه خود از تعرض و تجاوز خودداری ننمودند.

در شهر بیت المقدس اتفاقات حریق و تخریب روی داد ولی بیشتر وقایع سوء از قبیل قتل و غارت های دسته جمعی در شهرهای حیفا و یافا و دهات کوچک اطراف تل آویو و راه بین فرودگاه لیدا و بیت المقدس و راه بین تل آویو و

ص: 121

بیت المقدس رخ داده است.

پس از انقضای سه روز اعتصاب، اعراب مجدداً مشغول کسب و کار خود شدند ولی اوضاع به صورت غیرعادی درآمد یعنی اتوبوس ها از ساعت پنج بعداز ظهر تعطیل (در حال عادی تا ساعت 10 بعدازظهر دائر بود) و مسیر اتوبوس عرب به کلی از راه هایی که توهم وجود و منزل کلیمی بود تغییر پیدا کرد؛ هم چنین مسیر اتوبوس یهودی مختص به محله های کلیمی شد. اعراب منتظر نتیجه کنفرانس جامعه عرب در قاهره بودند تا آن که 18 دسامبر 1947 کنفرانس نامبرده نظریه قطعی خود را تحت 17 ماده که از افشای آن خودداری نمود اعلام کرد.

در این مدت یعنی از اول دسامبر الی 18 دسامبر کلیه مردم اعم از عرب و یهود به تهیه و ذخیره خواربار از قبیل آرد و روغن و حبوبات و صابون و شکر و نفت و غیره پرداختند و وضعیت کم کم از صورت عادی خارج گردید به این معنی که عده زیادی اعراب داوطلب از سوریه و شرق اردن با اسلحه به خاک فلسطین به طور قاچاق آمده و مشغول زد و خوردهای غیررسمی و نامرتب گردیدند. در افواه شایع است افراد نظامی داوطلب به طور غیررسمی با اسلحه وارد فلسطین می شوند و قوای منظم دول عربی هم کلیه حدود و ثغور فلسطین را پاسبانی می نمایند تا در صورت خروج قوای انگلیس عده[ای] چریک از داخل و قوای منظم از خارج یک مرتبه کشور فلسطین را اشغال نمایند. اما یهودی ها پس از اعلام تجزیه فلسطین فوراً دست به کار تشکیلاتی که قبلاً تهیه شده بود گردیدند؛ از جمله برای حفظ و حراست عموم کلیمی ها در شهر تل آویو، تشکیل پلیس داوطلب به نام هاگانا Hagana دادند و رسماً اداره و حراست شهر تل آویو و سایر قسمت هایی که در اختیار آن ها بود را در دست گرفته و از حملات اعراب جلوگیری نمودند. مسلم است کلیمی ها تشکیلات مرتب نظامی و سربازی هم دارند و روی اصول مرتبی مشغول تهیه مقدمات سربازگیری و تکمیل قوای مسلح می باشند ولی تشکیلات هاگانا بیشتر جنبه پلیسی دارد. کلیمی ها [با تظاهر] پیوسته خود را با اعراب دوست می دانند و حتی الامکان می خواهند به واسطه تبلیغات از جنگ و خونریزی جلوگیری به

ص: 122

عمل آمده و به ترتیبی با یکدیگر کنار آیند.

اما رویه حکومت(1) فلسطین[:]

کمیسر عالی انگلیس همیشه در اجرای تقسیم خود را بی طرف و برکنار می داند؛ حتی پس از یک هفته از ابلاغ تصمیم ملل متفق رسماً به نمایندگان عرب و یهود اشعار داشت حکومت فعلی فلسطین منتها تا انقضاء دوره قیمومیت یعنی 15 ماه مه 1948 در فلسطین باقی خواهد ماند و از آن پس دیگر مسئولیت ادارات کشوری به عهده خود اعراب و یهودی ها می باشد و از طرفی بارها اعلام داشت که تا انقضاء دوره قیمومیت به هیچ دولت یا تشکیلاتی اجازه نمی دهد که در امور فلسطین مداخله نماید و مسئولیت حفظ و حراست و استقرار نظم به عهده قوای انگلیس خواهد بود و هرکسی مخالف مقررات رفتار نماید طبق انتظامات سابق شدیداً مجازات خواهد شد. حکومت فلسطین قوای پلیس انگلیسی و عرب را که برای محافظت شهر تل آویو در آن جا بودند از آن شهر بیرون کشید و فعلاً استقرار نظم و امنیت در آن شهر به عهده اداره هاگانا می باشد.

پس از اختتام کنفرانس جامعه عرب در قاهره (18 دسامبر 1947) کم کم وضع کشور فلسطین به صورت دیگری درآمد و اوضاع وخیم گردید به این معنی که مرتباً اعراب داوطلب سرباز[ی] یا بدوی، با اسلحه به طور نامشروع وارد فلسطین گردیده و اغلب شب ها به منازعات و حملات پرداختند. در همین خلال در روزنامه الدفاع عرب، منتشره در بیت المقدس رسماً اعلام گردید که پنجاه نفر افسر انگلیسی با اسلحه خود از فلسطین فرار و ملحق به داوطلبان عرب در سوریه گردیدند. هم چنین عده ای از معاونین عربی اداره پلیس فلسطین که قرار بود بازنشسته شوند با اسلحه خود ناپدید گردیدند. فعلاً تجاوزات طرفین از دهات و شهرهای کوچک به داخل شهر بیت المقدس هم سرایت کرده و دیگر یک نفر کلیمی جرأت نمی کند در محله عرب برود و هم چنین عرب به محله کلیمی؛ و روز به روز اوضاع وخیم تر و انتظار حدوث وقایع جدیدی می رود. از اول دسامبر تا 31 دسامبر 1947 قریب 500 نفر عرب و کلیمی مقتول و متجاوز از 500 نفر عرب و کلیمی مجروح گردیدند. این بود خلاصه گزارش

ص: 123

اوضاع فلسطین از اعلام خبر تجزیه تا تصمیم کنفرانس قاهره؛. البته پس از این مرتباً گزارشات جاری عرض خواهد شد(1)

کمیته عالی عرب در امور فلسطین، برای آگاه سازی جهان اسلام از عمق فجایعی که در فلسطین در حال انجام بود، به ارسال تصاویر و نشریاتی درباره اوضاع فلسطین پرداخت.

کاردار ایران در قاهره، در نامه ای به وزارت امور خارجه در این باره چنین گزارش داده است:

از اداره انتشارات و مطبوعات کمیته عالی عرب فلسطین در قاهره مقداری عکس و نشریه های تبلیغاتی به ضمیمه نامه ای به این سفارت رسیده است که در آن تقاضا کرده اند عکس ها و نشریات مزبور را به وسیله اداره کل تبلیغات ایران بین نمایندگان مجلس شورای ملی و آقایان علما و روحانیون و مدیران جراید تقسیم نمایند.

چون ارسال تمام نشریه ها در حدود سه لیره هزینه داشت، فقط 15 نسخه از هریک از نشریه ها را با عکس های ارسالی به ضمیمه ارسال می دارد که به وسیله اداره کل تبلیغات یا به هر نحوی که صلاح دانند بین مدیران جراید تقسیم فرمایند و چنان چه به ارسال مقادیر دیگری از نشریه های مزبور احتیاج دارند که مطابق تقاضای کمیته مزبور بین اشخاصی که معین نموده اند تقسیم نمایند مرقوم فرمایند که فرستاده شود(2)

رونوشت نامه کمیته عالی عرب فلسطین و ترجمه آن نیز برای مزید استحضار به ضمیمه فرستاده می شود.

در نامه کمیته عالی عرب چنین آمده است:

ص: 124

جناب آقای کاردار سفارت کبرای شاهنشاهی ایران - قاهره

پس از تقدیم درود و احترام

با کمال احترام 350 نسخه از کتابچه ای را که محتوی فتاوای مختلف راجع به وجوب جهاد مقدس مذهبی راجع به فلسطین می باشد به ضمیمه تقدیم می دارد که به وسیله اداره کل تبلیغات در تهران بر نمایندگان مجلس شورای ملی و [روز]نامه نگاران و روحانیون و رجال ایران توزیع نمایند.

160 نسخه هم از گزارش کمیته عالی عرب راجع به وضعیت بیت المقدس و نامه رئیس کمیته نامبرده به جناب دبیر کل جامعه عرب در این باب به ضمیمه فرستاده می شود که لطفاً به آقایان نمایندگان مجلس شورای ملی ایران توزیع کنند.

علاوه بر این عکس هایی از عملیات فجیعی که تبه کاران یهودی در حرم بیت المقدس که نخستین قبله و سومین مسجد مقدس اسلام است نموده اند و خرابی هایی را که در آن حرم نموده و زیان هایی که به آثار گران بهای آن وارد آورده به ضمیمه فرستاده می شود که به وسیله اداره تبلیغات، آن ها را بین علما و روحانیون محترم و نمایندگان مجلس شورای ملی و نامه نگاران تقسیم کنند. با تقدیم احترامات فائقه(1) ، (2)

کمیته عالی عرب در این نامه، علاوه بر ارسال صدها کتابچه و ده ها نسخه گزارش و نیز تصاویر و عکس(3) برای مقامات دولتی، نمایندگان مجلس شورای ملی، اشخاص حقیقی و حقوقی و نیز مقامات روحانی ایرانی، نسبت به خطر تهاجم صهیونیست ها به سرزمین اسلامی فلسطین و تجاوز به حریم مسجدالاقصی هشدار داده است.

نمونه دیگر گزارش دکتر قاسم غنی، سفیر ایران در قاهره، خطاب به وزارت امور خارجه است که در آن آمده است:

ص: 125

در تعقیب گزارش شماره 49/1119 مورخ 12/5/1327ش. راجع به نشریه ها و مطبوعات تبلیغاتی اداره انتشارات و مطبوعات کمیته عالی عرب فلسطین در قاهره اشعار می دارد که اداره مزبور نشریه جدیدی به عنوان «مطامع یهود در اماکن متبرکه فلسطین» انتشار داده و نسخه هایی هم از آن [را] به این سفارت فرستاده اند که چند شماره از آن بین علما و رجال و نمایندگان مجلس به ضمیمه(1) فرستاده می شود(2)

نامه شکایت آمیز نایب رئیس مجلس شورای ملی وقت عراق در سال 1325 به شماری از رهبران، رؤسای جمهور و پادشاهان کشورهای غربی، عربی و اسلامی با هدف پیش گیری از جنایات صهیونیست ها در فلسطین و به علاوه هشدار نسبت به حمایت و همراهی بعضی دولت های غربی به ویژه ترومن رئیس جمهور آمریکا از آرمان صهیونیستی در فلسطین در این باره خواندنی است. این نامه در مهرماه سال 1325ش، به سفارت ایران در بغداد تسلیم و از طریق کاردار ایران در عراق برای وزارت امور خارجه ایران ارسال شده است:

رونوشتی از تلگراف نایب رئیس مجلس شورای ملی عراق که در تاریخ 7 اکتبر 1946 به رؤسای دولت های شوروی و چکوسلواکی و انگلیس و آمریکا و ریاست جمهور ترکیه و اعلی حضرت پادشاهان عرب و شاهنشاهی ایران و پادشاه افغانستان و دبیری جامعه دولت های عربی و انجمن عالی عربی در بیت المقدس و ریاست انجمن اسلامی در هندوستان مخابره شده و مبنی بر اعتراض به بیانات اخیر مستر ترومان(3) رئیس جمهوری آمریکا راجع به مهاجرت صهیونی ها به فلسطین بوده است به پیوست ایفاد می گردد.

در نامه نایب رئیس مجلس شورای ملی عراق آمده است:

ص: 126

مارشال استالین، مستر تیتو، مستر آتلی، مستر بوین، مستر ترومان، مستر بینز، اعلی حضرت پادشاه ایران، رئیس جمهور ترکیه، اعلی حضرت پادشاه افغانستان، اعلی حضرت پادشاه مصر، اعلی حضرت پادشاه یمن، اعلی حضرت پادشاه مملکت اردنی هاشمی، اعلی حضرت پادشاه مملکت عربی سعودی، جناب آقای رئیس جمهوری لبنان، جناب آقای رئیس جمهوری سوریه، جامعه دولت های عربی، انجمن عالی عرب در بیت المقدس، انجمن اسلامی در هندوستان.

بیانات و مداخلات غیرمحقانه و غیرعادلانه در کارهای وابسته به فلسطین عربی و پشتیبانی صریح او از صهیونی ها و دشمنی دائمی او نسبت به ملل عرب و ضدیت او نسبت به احساسات اسلامی با تعهداتی که برای تأمین آزادی ملل و مصونیت اوطان آن ها شده است مخالف بوده و موجب تنفر و اشمئزاز سخت شده است.

این مداخله فضولانه و اظهار محبت صوری که مقصود از آن تحصیل آراء موافق یهودی های انتخاب کننده می باشد از جمله عواملی است که صهیونی ها را در ادامه دادن به جرائم مختلفه خود از قبیل کشتن و ویران کردن و سوزاندن و غیره تشجیع کرده است.

این طرفداری غریبی که جناب آقای مستر ترومان در بعضی اوقات به نام انسانیت برای از بین بردن اهالی حقیقی فلسطین و وارد کردن ملت بیگانه به جای آن ها می کند علل آن واضح و فاش شده و همه کس اعم از اشخاصی که دور یا نزدیک هستند موضوع را فهمیده و کلیه این ستم و جور که مقصود از آن لطمه وارد آوردن به اصول عدالت و دموکراسی است پی برده[اند].

عرب ها در مقابل این رویه خصمانه که جناب آقای مستر ترومان نسبت به موضوع حیاتی آن ها در فلسطین اتخاذ کرده چاره ای جز اظهار تنفر و بیزاری ندارند و البته نامبره با این ستم و دشمنی که کرده بر حق و داد که عرب ها در انجام منظور عادلانه خود بر آن تکیه کرده اند غالب نخواهد آمد.

نایب رئیس مجلس شورای ملی عراق – عز الدین نقیب(1)

ص: 127

اسباب کمال نگرانی می باشد و نشان می دهد که قسمت عمده فعالیت اقتصادی ایران در دست بازرگانان عراقی است.با آن که ایران قرن ها است خاک عراق را محل توجه خود قرار داده و تجار و صرافان بزرگ ایرانی در بغداد و سایر شهرها این جا بوده اند، مع ذالک در اثر اقدامات و رویه مدام دولت عراق، حالا حتی یک بازرگان و شرکت ایرانی نظیر آن چه در فهرست پیوست ملاحظ می فرمایند در تمام خاک عراق نیست. در اینجا همه به خاطر دارند که تا سی سال پیش تمام تجارت و صرافی عراق در دست ایرانی ها و نمایندگی کارخانجات و شرکت های خارجی هم با آنها بوده است. اما تدریجاً یکی بعد از دیگری به دست یهودی های عراقی افتاده و تجار ایرانی هم به واسطه علاقه و زندگانی شخصی که در اینجا داشته مجبوراً تابعیت عراقی را پذیرفته اند.

در ایران یک حقیقت مسلمی است که تجارت و اقتصاد و ثروت کشور به دست یهودی ها افتاده و تصویر آینده خطرناک این وضع دوراندیشان را نگران دارد [کرده است]. زیرا اگر اداره ثروت [و] اقتصاد مملکت در دست طبقه[ای] باشد که نتوان ارتباط آن را با کشورهای خارجی کنترل نمود، البته به استقلال سیاسی مملکت نمی توان اعتماد داشت. مع ذالک و با تمام این نگرانی ها تاکنون هیچ گونه اقدام اساسی برای این وضع نشده [است].

البته نسبت به یهودی های اتباع ایران نمی توان اقدامی کرد ولی دلیلی نیست که قسمت اعظم اقتصاد کشور ما در دست یهودی های عراقی باشد. یعنی کسانی که خود دولت عراق هم نسبت به آنها نظر مساعدی ندارد و حالا از آنها حمایت نمی کند. در همین ایام اخیر دولت عراق چند نفر از یهودی های اتباع ایران را که پروانه اقامت منظم در دست داشتند تبعید نمود. همین که مراجعه و پرسش کردم گفتند این اشخاص محل اطمینان نبودند و تبعید شدند و کسان دیگری هم در نظر هستند که تبعید خواهند شد. شما هم می توانید در ایران همین اقدام را بنمائید. (گزارش محرمانه سفارت، مورخ 1/3/1328، شماره 94).

بنابراین چه مانعی خواهد داشت که پس از جلب موافقت هیأت دولت یک باره پروانه اقامت کلیه یهودی های عراق را در ایران باطل و تصمیم به اعاده

ص: 129

آنها به بغداد گرفته و به این اشخاص و خانواده آنها دیگر اجازه مراجعت به ایران داده نشود. در موقع مذاکرات با وزیر امور خارجه و همراهان در تهران می توان نظر آنها را درباره یهودی ها استفسار نمود و تذکر داد که ما در ایران می خواهیم محدودیت هایی درباره آنها قائل شویم و یقین داریم اظهار مساعدت و حمایتی نخواهند نمود(1) و پس از مراجعت نایب السلطنه و همراهان اقدام بالا به عمل می آید(2) در خارج هم چنین معروف خواهد شد که دولت عراق در ملاقات های تهران این تقاضا را نموده است.

چند روز پیش ضمن صحبت، وزیر امور خارجه [عراق] اظهار داشت[:] شنیده می شود یهودی های عراقی مشغولند تحصیل تابعیت ایران کنند. بنده این مطلب را تکذیب کردم. ایشان پاسخ دادند خدا کند مطلب صحت داشته باشد(3) ما ابداً حرفی نداریم هر جا می خواهند بروند و تابعیت هر جا را می خواهند تحصیل کنند. ملاحظه می فرمایند که عراقی ها نسبت به اتباع خودشان این طور نظر دارند و این قسم آرزوی دوری آن را می کنند. ما چرا باید درب های کشور خود را بر روی آنها باز بگذاریم تا در نتیجه رقیت اقتصادی، قدرت [و] استقلال سیاسی ما دچار ضعف و مخاطره گردد. بر خاطر محترم پوشیده نیست که هر دولتی مسئول و ضامن مقدرات مملکت است و باید هر چه را در مصلحت ملک و ملت می داند بی چون و چرا انجام دهد. اگر امروز که مقتضیات سیاسی آماده است این کارنشود برای همیشه ایران تحت رقیت یهود و عواقب شوم آن خواهد ماند و بر عکس چنانچه حالا این اقدام به عمل آید جماعت یهود در دنیا برای چندی ایران را آسوده و راحت خواهند گذاشت.

تأثیر این اقدام در داخله کشور، علاوه بر فواید عظیم سیاسی و اقتصادی آن است که مردم و مخصوصاً طبقه بازرگان به دولت خود امیدواری بیشتری پیدا کرده و حالا که در اثر اصلاح قوانین، چرخ های مملکت به کار افتاده، با

ص: 130

دلگرمی زیاد به کار و فعالیت مشغول خواهند شد(1)

سفارت ایران در عراق، فهرست دهها شرکت و بازرگان یهودی عراقی را به وزارت امور خارجه و دربار شاهنشاهی ایران ارسال کرد و خواستار سلب تابعیت ایرانی و اخراج آنها از ایران شد. وزیرمختار وقت ایران، سیطره یهودی های عراقی را بر اقتصاد کشور خطر و تهدیدی برای امنیت و منافع ملی کشور قلمداد کرده – و آن گونه که از متن گزارش برمی آید – با شدت و قاطعیت این مسئله را طرح و تعقیب کرده است.

فهرست اسامی یهودیان عراقی که پیوست سند وزارت امور خارجه ایران است، اگر چه آن گونه که سفارت ایران در بغداد نیز تصریح کرده «کامل نیست»، اما نشان از عمق و گستره حضور، نفوذ و بلکه سیطره یهودی ها – از جمله یهودی های عراقی – در ایران آن دوره دارد که نمونه ای از آن به شرح زیر است:

فهرست اسامی شرکت ها و بازرگانان اتباع عراق

ردیفنام و نام خانوادگینام بنگاه یا شرکتتابعیتشماره پروانه اقامت

1داوید عزرا حکاک

شرکت محدود و خصوصیعراق

4 تهران

2الیاس عوید

تجارتخانهعراق

330 شهربانی تهران

3عزرا چیتایات

شرکت سهامی تجارتی پارس و جهان

عراق

315 همدان

4نعیم شیری

شرکت سهامی تجارتی پارس و جهان

عراق

14993 تهران

5اتوکار سلیم صالح نتائیل

تجارتخانهعراق

3189 تهران

6موشی ناموردی

تجارتخانهعراق

849 اهواز

7سلیم دنگور

تجارتخانهعراق

17808 شهربانی تهران

8الیاهو ساسون خزام

تجارتخانهعراق

144 تهران

9روبین مئیر معلم

تجارتخانهعراق

937 تهران

10نسیم ی. صالح

تجارتخانهعراق

67 همدان

11صیون مراد

تجارتخانهعراق

1303 خرمشهر

ص: 131

12ناجی خضوری عزیز

شرکت رادیو دیانا

عراق

56 تهران

13البرت سوفر

تجارتخانهعراق

5136 تهران

14روبین ربیع

شرکت تجارتی البرز

عراق

1 قزوین

15دانیال ربیع

شرکت تجارتی البرز

عراق

94 قزوین

16موشی کهن

تجارتخانهعراق

1514 خرمشهر

17عروزی سلمان ربیع

تجارتخانهعراق

857 اهواز

18روبن بطاط

تجارتخانهعراق

2603 تهران

19[ناخوانا]

20ناجی اوهو حاخامتجارتخانهعراق1550-

21ساسون اسحق عبدالرزاق

تجارتخانهعراق542 اهواز

22موشی حامی

تجارتخانهعراق

27 زاهدان

23اسحاق داود سوفیر

تجارتخانهعراق

1328 بغداد

24هارون حییم مشعل

تجارتخانهعراق

24 کرمانشاه

25هارون حورش

تجارتخانهعراق

6 همدان

26سلیم عزرا

تجارتخانهعراق

22 همدان

27حسقیل قصاب

تجارتخانهعراق

18101 تهران

28یوسف س معلم

تجارتخانهعراق

1356 خرمشهر

29عبداله سوفر

شرکت تجارتی ژنرال ایران

عراق

442 همدان

30های بورف بهجت فرح

تجارتخانهعراق

18020 تهران

31الیاهو مئیر

تجارتخانهعراق

16463 تهران

32یوسف نسیم حکاک

تجارتخانهعراق

2751 تهران

33سلیم عین

شرکت سهامی اتحاد

عراق

901 تهران

34فیکتور سلیم شوحیط

شرکت تجارتی ایران و عراق

عراق

12677 تهران

35نوری م شعیا

تجارتخانهعراق

348 کرمانشاه

36یوسف ستوحه

تجارتخانهعراق

732 تهران

37جمیل سلمان

تجارتخانهعراق

18571 تهران

38نسیم صالح

شرکت نسبی جمیل سلمان و شرکاء

عراق

67 همدان

39ابراهیم سلمان شمائی

شرکت ایرانکو

عراق

2950 تهران

ص: 132

40سیدعبدالستار قدوری

شرکت تضامنی عبدالستار قدوری

عراق

1804 تهران

41داود برسان

عراق

1412 تهران

42موسی بهاری

شرکت نسبی داود شاول

عراق

217 کرمانشاه

43نعیم ساسون سوفر

شرکت نسبی نعیم سوفر و شرکاء

عراق

216 همدان

44اسحاق شمسی

تجارتخانهعراق

4296 کرمانشاه

45داوید نوهن

شرکت تجارتی اروپا

عراق

1389 خرمشهر

46ایزان سلمان نافع

تجارتخانهعراق

19308 تهران

47منشی ح – مشعل

عراق

29 کرمانشاه

48سلمان یوسف شیری

شرکت تضامنی م. مشعل و شرکاء

عراق

41 کرمانشاه

49سلیم الپل مسیو کوبی

عراق

1330 بغداد

سیاهه بازرگانان تبعه عراق در همدان

ردیفنام و نام خانوادگیتبعهمحل کارنوع بازرگانی

1خضوری حوریش

عراق

همدان

حمل و نقل و حق العمل کاری

2عزرا حوریش

عراق

همدان

حمل و نقل و حق العمل کاری

3عزرا ابراهیم حییم

عراق

همدان

حمل و نقل چای

4منشی حشمت

عراق

همدان

حق العمل کاری

5ناصر خیاط

عراق

همدان

حق العمل کاری

سیاهه بازرگانان تبعه عراق در خرمشهر

ردیفنام و نام خانوادگیتابعیتشماره پروانه اقامتمحل کارنوع تجارت

1معلم صیون مراد

عراقی1578تهرانفعلاً در تهران است

ص: 133

2سلمان دانیال

عراقی318تهرانفعلاً در تهران است

3کرجی رحیمه

عراقی2532تهرانفعلاً در تهران است

4صالح نامردی

عراقی118تهرانفعلاً در تهران است

5محمد اجعلی

عراقی30خرمشهر

صادرات خشکبار، خرما و...

6سیدجابر سیدموسی

عراقی23خرمشهر

صادرات خشکبار، خرما و...

7سلیم صالح

عراقی1358تهرانفعلاً در تهران است

8ساسون بهاری

عراقی854خرمشهر

فعلاً در تهران است

9عبدالمجید کرنادی

عراقی194خرمشهر

صادرات خشکبار، خرما و...

10حمید عماری

عراقی72آبادان

صادرات خشکبار، خرما و...

سیاهه بازرگانان تبعه عراق در اهواز

ردیفنام و نام خانوادگیپدرتابعیتشغلمحل کار

1کرجی صباع

ابراهیمعراق

بازرگان چای و...میدان فلکه/خیابان 24 متری

2حصوری درویش

---عراق

بازرگان قماشسرای حاج رضا

3شاهول مصلودی

یعقوبعراق

بازرگان قماشخیابان پهلوی

4یعقوب صیون

گرجیعراق

بازرگان قماشسرای شیخ

5عذرا

غدیرعراق

بازرگان قماشسرای شیخ

6اسحق معلم

یعقوبعراق

بازرگان قماشخیابان پهلوی

7ابراهیم

یعقوبعراق

بازرگان لوازم اتومبیلمیدان فلکه

8سیدحسن موسوی

سیدجمعهعراق

بازرگان گندم و روغنجنب سرای کاشانی

9ملایاسین

نجفیعراق

بازرگان پوستسرای نمازی

10عبدالامیر

حاجی غفورعراق

بازرگان پوست و رودهسرای مشعلی

11عبدالحمید

شماشعراق

بازرگان چای، شکر و...(1) خیابان کاوه

به دنبال پی گیری سفارت ایران در عراق، از طرف نخست وزیر(2)خطاب به وزارت امور خارجه چنین نوشته می شود:

هیأت وزیران در جلسه 13 مهرماه 1328 تصویب نمودند:

نظر به اشکالاتی که طبق گزارش های سفارت شاهنشاهی در بغداد از طرف مقامات وابسته دولت عراق نسبت به تجار ایرانی به عمل می آید و عده ای از آنان را از اقامت و کسب و کار در آن کشور ممنوع و محروم نموده اند، دولت ایران

ص: 134

هم نسبت به تجار عراقی مقیم ایران معامله به مثل نموده و شهربانی کل کشور موظف است پروانة اقامت تجار عراقی را در تمام کشور ابطال و به تناسب شغل و تجارتی که دارند مهلت محدودی برای خروج از کشور به آنان بدهند و در انقضاء موعد در صورت عدم خروج از ایران، متخلفین را اخراج نمایند. این مهلت در هر صورت نباید از سه ماه تجاوز نماید. وزیر کشور مأمور اجرای این تصویب نامه است. تصویب نامه در دفتر نخست وزیر است. از طرف نخست وزیر

همان طور که از متن یادداشت فوق و گزارش های دیگر برمی آید، برای دولت و مقامات ایران، عراقی بودن این بازرگانان حائز اهمیت و توجه بوده است و نه یهودی بودن آنان. بنابراین تصویب اخراج این بازرگانان در واقع مقابله به مثل با دولت وقت عراق بود که برای شماری از بازرگانان ایرانی تضییقات و محدودیت هایی به وجود آورده و حتی سبب اخراج آنها از عراق شده بود.

به دنبال مکاتبات و مصوبات یاد شده، وزیر جنگ ایران، در نامه ای به وزارت امور خارجه، با اشاره به موضوع بازرگانان عراقی، یعنی همان یهودیان عراقی، طرح و برنامه اخراج تدریجی آنها را چنین یادآوری می کند:

عطف به شماره 5838، 9/8/1328، با اشعار رسید 13 برگ صورت یهودیان عراقی، به عقیدة وزارت جنگ نظر آن وزارت [امور خارجه] کاملاً منطقی و به موقع است. فقط بایستی طرز عمل هم طوری باشد که بدون استثنا و توجهی به تشبثات اجرا گردد. برای این منظور وزارت جنگ نظر می دهد که فعلاً از ابتدا، صفحه یکم صورت پیوست (نفر یکم) الی انتهای صفحه ششم آن صورت (نفر دویست و بیست و پنجم)(1) بدون استثناء از ایران تبعید شوند. و برای آنکه بتوانند تمکن و زندگانی خود را جمع آوری نمایند یک مهلت 15 روزه به آنها داده شود. بنابراین متمنی است اولاً قدغن فرمایند صورت مزبور کاملاً تحت نظر قرار گیرد که اسامی پس و پیش نشود. به همین جهت یک نسخه از صورت 225 نفر مجدداً

ص: 135

در شش برگ به پیوست این نامه ایفاد می گردد(1) ثانیاً دستوری به شهربانی کل کشور صادر فرمایند که این اشخاص در ظرف مدت پانزده روز از تاریخ [نامشخص] بایستی کشور ایران [را] بدون استثناء ترک گویند. رونوشت به وزارت جنگ و وزارت کشور نیز صادر فرمایند. وزارت جنگ اطمینان می دهد اگر در ترتیب اجرای مشروحه بالا تبعیض و استثنایی وجود پیدا نکند قطعاً اثرات بسیار مطلوبی برای حفظ حقوق اتباع ایرانی در کشورهای بیگانه خواهد نمود و نیز اجرای این امر بسیار سهل و سریع صورت خواهد گرفت. خواهشمند است از نتیجه اقدامات وزارت جنگ را مستحضر فرمایند.

از طرف وزیر جنگ(2)

از نامه وزیر جنگ نیز به به وضوح برمی آید که اقدام مقامات ایرانی صرفاً یک عکس العمل در برابر اقدامات دولت وقت عراق بوده است و هیچ ارتباطی با مسئله یهود نداشته است. نامه بعدی وزیرمختار ایران در بغداد نیز به خوبی این مسئله را ثابت می کند:

موضوع: تجار عراقی در ایران

در پاسخ نامه 21/8/1328، شماره 6100، اداره دفتر محرمانه، راجع به ابطال پروانه اقامت بازرگانان عراقی ساکن ایران زحمت افزا می گردد؛ متمنی است مقرر فرمایند صورتی از بازرگانان عراقی که به آنها اخطار شده است از ایران خارج شوند، به سفارت ارسال و عین جریان کار را در هر هفته به سفارت ارسال نمایند که چنان چه تشبثاتی از طرف آنها در عراق بشود، سفارت قبلاً مستحضر بوده و بتواند جلوگیری و اقدام لازم بنماید.

وزیرمختار – محمد شایسته(3)

ص: 136

در ادامه نامه افزوده شده است:

انتشار خبر مصاحبه آقای شاهرخ مدیر تبلیغات [،] تولید هیاهو و گفت و شنید زیاد در این باب کرده و از دیشب تاکنون دائماً روزنامه ها و مردم و نمایندگان روزنامه های خارجی برای تحقیق به سفارت مراجعه می نمایند(1)

گرچه ادعای دولت ایران در اخراج بازرگانان و سرمایه داران عراقی از ایران، واکنشی منفعلانه و مقابله به مثل در برابر دولت عراق بود و هیچ گاه مسئله یهودی بودن این بازرگانان مدنظر و اصولاً مسئله و مشکل مقامات ایرانی نبود، ظاهراً محافل یهودی و صهیونیست آمریکایی، طبق معمول شروع به سر و صدا و تبلیغات و «اظهار نگرانی از وضع بازرگانان یهودی در ایران» کردند. پس از این، مقامات ایرانی که مرعوب قدرت یهود در جامعه جهانی بودند و از سوی دیگر خود را متعهد به پاسخ گویی در برابر آنها می دانستند، سعی در توجیه و تشریح برنامه ها و اهداف خود کردند. آن چنان که حسین علا سفیر ایران در واشنگتن، در تلگرامی به وزارت امور خارجه تصریح کرد:

... اگر چه در مصاحبه[ای] که اینجانب (2)داشتم این مطلب را روشن نمودم که دولت شاهنشاهی ایران یهودی ها را مجبور به معاودت به عراق نمی کند و همین اظهارات باعث تسکین افکار یهودی های آمریکا گردید ولی چون از تهران موضوع منتشر شده است و سفارت کبرای اسرائیل هم رسماً از طرف دولت خود تقاضا کرده است که اسرائیل حاضر است در صورتی که ایران خواسته باشد یهودی های عراقی را اخراج کند، آنها را بپذیرد، به نظر اینجانب مقتضی است در کنفرانس مطبوعاتی اظهاراتی نسبت به یهودی ها بفرمائید که نگرانی آنها رفع شود(3)

ص: 137

همان طور که علاء توصیه کرده بود، چند روز بعد (17 آذر 1328)، علی اصغر حکمت، وزیر امور خارجه وقت ایران، در مصاحبه مطبوعاتی، دیدگاه ایران را درباره یهود و موضوع اخراج بازرگانان یهودی عراقی چنین اعلام کرد:

س: شایعاتی که درباره سیاست ایران نسبت به اقلیت یهود وجود دارد آیا حقیقت دارد یا خیر؟

ج: با وجود تکذیب شایعات اخیر از طرف مقامات وابسته، چون هنوز بعضی از عناصر مغرض و مفسده جو انتشارات تحریک آمیزی مبنی بر اتخاذ سیاست ضداقلیت های مذهبی از جمله اخراج یهودی های عراق از ایران از طرف مأمورین دولت، تضییق و فشار نسبت به این جماعت می دهند، توضیح می دهم که اولاً اتخاذ چنین رویه ای از طرف دولت شاهنشاهی برخلاف سیاست و روشی است که سالیان دراز دولت ایران نسبت به اقلیت ها اعمال کرده و اتخاذ این چنین تصمیمی به کلی عاری از حقیقت و بی اساس است. ثانیاً به هیچ وجه دستوری جهت تضییق و فشار درباره اقلیت های مذهبی مخصوصاً یهودی ها به مأمورین شهربانی یا ادارات دیگر داده نشده است و اگر شهربانی کل وجود عناصر نامطلوبی را در اتباع بیگانه برخلاف مصالح عامه تشخیص داده و پروانه اقامت آنها را لغو نموده است به هیچ وجه ارتباط با سیاست های ضداقلیت های مخصوص ندارد و سیاست دولت ایران چنان که مکرراً گفته شده است اجرای عدالت و قانون و حفظ حقوق و حدود کلیه اتباع خود و دیگران و بدون ملاحظه نژاد یا مذهب می باشد. امیدوارم بعضی عوامل مغرض که می خواهند آب را گل آلود نمایند ساکت نشسته دست از تبلیغات سوء بردارند.

س: روش دولت ایران در برابر دولت عراق چیست؟

ج: ما با دولت همسایه و دوست خود عراق همواره روابط بسیار صمیمانه داشته ایم و پس از مسافرت والاحضرت نایب السلطنه عراق این روابط تشدید گردید. شاید مقصود از مقامات بعضی از جراید و شکایت از رفتار ناپسند بعضی مأمورین عراق نسبت به اتباع ایران بوده است، واِلا در دوستی و مودت دولت عراق هیچ گونه تردیدی نداریم و ملت دوست و برادر خود عراق را

ص: 138

محترم و عزیز می شماریم. امیدواریم که اولیای دولت عراق مسائل معوقه فیمابین را به اسرع وقت و احسن وجه حل و فصل نمایند تا شکایاتی از ایرانیان مقیم عراق که سالهاست در آنها [آنجا] سکنی دارند، نرسد(1)

بر اثر انعکاس منطقه ای و بین المللی طرح اخراج بازرگانان عراقی مقیم ایران که در پاسخ به اقدام دولت عراق در جهت ایجاد فشار و محدودیت و حتی اخراج شماری از تجار ایرانی مقیم آن کشور، صورت گرفته بود، وزیر امور خارجه وقت در نامه ای به «دفتر مخصوص شاهنشاهی» مسئله را این گونه تشریح کرد:

در تعقیب تلگراف شماره (1603) که در آمریکا به عرض پیشگاه مبارک همایونی رسیده است، توضیحاً عرض می شود[:] بر اثر گزارش های مفصلی که از سفارت شاهنشاهی ایران در بغداد رسیده و متضمن صورت اسامی عدة زیادی از تجار عراقی (که غالباً یهودی هستند) در ایران بود که تجارت و اقتصاد و ثروت کشور به دست آنها افتاده، ضمناً به موجب گزارش های واصله، تلویحاً اشاره شده بود که مقامات مربوطة عراق با خروج آنها از ایران مخالفتی ندارند. در مذاکراتی که با وزیر خارجة عراق در تهران به عمل آمد نیز این معنی را تأکید نمود. لذا تصمیمی که رونوشت آن به پیوست تقدیم می شود در هیأت وزیران اتخاذ شد و شهربانی کل کشور با نهایت تدبیر و حزم و احتیاط آن را به موقع اجرا گذاشت. وزارت جنگ نیز به موجب نامه شماره (20823/24498) مورخ 22/8/1328 این موضوع را تأیید و تأکید نمود که باید این جماعت را در مدتی که بیشتر از 15 روز نباشد از خاک ایران اخراج نمایند. ضمناً دولت عراق هم متوجه منظور دولت ایران بود. متأسفانه در ماه گذشته تبلیغات این موضوع با طرز غیرمناسبی منتشر شد که سوءتفاهمی ایجاد کرد. وزارت خارجه برای رفع آن توضیحات لازمه در جراید و رادیو منتشر کرد که اتخاذ این تصمیم به هیچ وجه مبنی بر سیاست ضداقلیتی در ایران نبوده

ص: 139

است و چون توضیحات مزبور سوءتفاهم حاصله را به کلی برطرف ننمود لذا در تاریخ 17 آذر کنفرانس مطبوعاتی تشکیل و به طوری که در برگ پیوست، قسمتی از مصاحبه را ملاحظه می فرمایند توضیح لازم داده و نسخه[ای] هم به سفارت شاهنشاهی در بغداد فرستاده [شد] و جناب آقای [حسین] علاء سفیرکبیر شاهنشاهی در واشنگتن را از جریان مستحضر داشت و دستور داده شده بود که از این مصاحبه استفاده نموده و به حل مشکلات بپردازند که قضایای مهمة معوقه بین دو کشور حل شود. پاسخی از سفارت نامبرده رسید که رونوشت آن را ارسال می دارد.

متمنی است موضوع این گزارش و عین پیوست های آن را از شرف عرض اعلیحضرت همایونی شاهنشاهی بگذرانند. وزیر امور خارجه - علی اصغر حکمت(1)

در پاسخ به نامه فوق، رئیس دفتر مخصوص شاه به وزیر امور خارجه اطلاع می دهد که:

جناب آقای وزیر امور خارجه

عطف به نامه شماره 7253 مقرر فرمودند موضوع کلیمی های اتباع عراق را شفاهاً به عرض پیشگاه مبارک ملوکانه برسانید. رئیس دفتر مخصوص شاهنشا(2)

پس از این، تصمیمات جدید دیگر درباره یهودی های عراقی اتخاذ شد. نامه وزارت امور خارجه به دفتر مخصوص شاهنشاهی در این باره چنین حکایت می کند:

عطف به مرقومه (2537) [مورخ] 20/10/1328، موضوع کلیمی های اتباع عراق معروض می دارد: بر حسب امر مبارک که مقرر فرموده بودند در این موضوع با ریاست کل شهربانی مذاکره و ترتیب صحیحی برای این کار در نظر گرفته شود، کمیسیونی در وزارت امور خارجه با حضور تیمسار سرلشکر زاهدی

ص: 140

رئیس شهربانی کل کشور تشکیل و پس از تبادل نظر نسبت به مراتب زیر موافقت حاصل شد:

1- یهودیان عراقی که بدون گذرنامه و روادید به طور قاچاق وارد کشور ایران شده یا بشوند، باید با اولین وسیله خاک ایران را ترک و به هر کشوری که مایلند بروند(1)

2- یهودیان عراقی که سال های متمادی (لااقل پنج سال) در ایران مقیم و سابقه سویی هم از آنها دیده نشده، در صورتی که تقاضای تابعیت ایران را بنمایند با رعایت مقررات قانون تابعیت به تابعیت ایران قبول می شوند(2) (برای ترتیب این کار در نظر گرفته شده کمیسیونی مرکب از نمایندگان وزارت امور خارجه و اداره کل شهربانی به این تقاضاها رسیدگی و مراتب را به هیأت دولت برای تصویب پیشنهاد نمایند.)

3- یهودیان عراقی که مدت اقامت آنان در ایران کمتر از پنج سال و یا از جهات دیگر صلاحیت قبول تابعیت ایران را نداشته باشند و تقاضای تابعیت آنان پذیرفته نشود، جواز اقامت آنها پس از انقضای مدت تجدید نشود و به آنان اخطار می گردد که در مدت محدودی از ایران خارج شوند.

مراتب فوق و نظریات کمیسیون به استحضار نخست وزیری رسیده است که در صورت موافقت دولت، ترتیب اجرای آن داده شود. وزیر امور خارجه(3)

ص: 141

وزارت امورخارجه در نامه کوتاه دیگری به دفتر مخصوص شاهنشاهی، درخواست می کند که «در صدور پاسخ نامه محرمانه شمار (8004) مورخ 15/11/1328، راجع به کلیمی های اتباع عراق و اعلام نظریه دفتر مخصوص شاهنشاهی تسریع فرمایند(1)

نظر به فوریت و اهمیت مسئله، وزارت امور خارجه دوباره در نامه ای به رئیس دفتر مخصوص شاهنشاهی تقاضا می کند که «در صدور پاسخ نامه محرمانه شماره (8771) مورخ 20/12/1328 ... و اعلام نظریه دفتر مخصوص شاهنشاهی تسریع به عمل آورند(2)

چندی بعد، دفتر مخصوص شاهنشاهی در پاسخ به وزارت امور خارجه چنین اعلام کرد:

رقیمه محرمانه شمار 170 واصل گردید. توضیحاً اشعار می گردد که جواب نامه شماره 7253 مورخ 13/10/1328 آن وزارت خانه راجع به کلیمی های اتباع عراق ضمن [نامه] شماره 2537 [مورخ 20/10/1328] داده شد و همان جواب سبب شده است که گزارش اقدامات خود را به شماره 8004 [مورخ 15/11/1328] به دفتر مرقوم و در آخر آن اشاره گردیده که مراتب و نظریات وزارتخانه را به اطلاع نخست وزیری رسانیده اید. بنابراین نامه[ای] که مستلزم صدور جواب باشد از آن وزارت خانه در دفتر [مخصوص شاهنشاهی] بلاجواب نمانده است و چون بین آن وزارتخانه و نخست وزیری مطلب جریان جدیدی پیدا کرده که دفتر مخصوص از آن بی اطلاع است، مطابق سوابق موجود باید به نخست وزیری مراجعه نمایند(3) رئیس دفتر مخصوص شاهنشاهی(4)

اسناد و مدارک بعدی نشان می دهد که همه مکاتبات و مصوبه های یادشده، مصرف داخلی داشت و مقامات ایران در میدان عمل، به گونه ای دیگر اقدام می کردند که در کشاکش این قضایا، نمایندگان وزارتخانه های کشور و امور خارجه

ص: 142

«طرح قانون مهاجرت به ایران» را در 7 فصل و 26 ماده تدوین کردند. موادی از طرح قانون مهاجرت به ایران به این شرح است:

ماده یکم- هر بیگانه ای می تواند با رعایت مقررات این قانون به عنوان مهاجر وارد ایران گردیده و اقامت نماید.

ماده دوم- بیگانه کسی است که طبق قوانین تبعة دولت ایران محسوب نشود. اعم از این که تابعیت دولت معینی را دارا باشد یا دارا نباشد و مهاجر عبارت از بیگانه ای است که بخواهد در کشور ایران به طور دائم زیست نماید.

ماده سوم- بیگانگان ذیل نمی توانند به عنوان مهاجرت وارد ایران شوند.

الف) کسانی که بیش از پنجاه سال تمام داشته مگر این که بخواهند به اقربای خود که به عنوان مهاجر در ایران پذیرفته شده باشند بپیوندند.

ب) اشخاصی که کمتر از هجده سال تمام داشته باشند مگر این که با اولیای قانونی یا قیم شخصی که صغیر تحت تکفل او می باشد به ایران مهاجرت نماید یا این که بخواهد به اشخاص سابق الذکر که قبلاً به ایران مهاجرت کرده اند بپیوندند[...] .

ماده چهارم- مقامات صالح برای صدور روادید مهاجرت به ایران، سفارت های کبرای شاهنشاهی و سفارت های شاهنشاهی و سرکنسولگری های رسمی شاهنشاهی خواهند بود [...].

ماده ششم- اداره ای در وزارت امور خارجه به عنوان اداره امور مهاجرت تشکیل می گردد [...] .

اداره مهاجرت موظف است به تقاضای داوطلبین مهاجرت به ایران رسیدگی کامل نموده و با در نظر گرفتن حرف و مشاغل آنها که مورد احتیاج دولت ایران می باشد و صرف نظر از جنسیت و نژاد و مذهب و ملیتی که دارا می باشند آنها را جمع آوری و اقدام ورود آنها به ایران بنماید[...].

ماده دوازدهم- مهاجرینی که اجازه ورود آنها به ایران صادر گردیده است.

ص: 143

جز از بنادر و سرحدات ذیل نمی توانند وارد ایران گردند.

الف) بندر پهلوی و بندر خرمشهر در صورتی که مهاجر به وسیله کشتی نقل شده باشد [...].

ب) [مرز] بازرگان – خسروی – زاهدان – هرگاه مهاجر از طریق خشکی وارد ایران گردد.

ج) فرودگاه مهرآباد (تهران) و فرودگاه آبادان هرگاه از طریق هوا وارد ایران شود.

ماده پانزدهم- هرگاه مأمور مهاجرت [ایران] به جهات قانونی از اعطای پروانه ورود به مهاجر [بیگانه] خودداری نماید شخص مهاجر- شرکت- بنگاه با شخص مجاز در حمل و نقل مهاجر و همچنین ناخدای کشتی و یا نمایندگان آنها می توانند نسبت به تصمیم متخذه از طرف مأمور سرحدی مهاجرت در ظرف یک هفته اعتراض نموده و به نزدیکترین دادگاه شهرستان شکایت نمایند و هرگاه این اعتراض به مأمور سرحدی مهاجرت داده شود، مأمور مزبور مکلف است فوراً آن را به دادگاه شهرستان احاله کند. دادگاه مکلف است خارج از نوبت و به اسرع اوقات به اعتراض مزبور رسیدگی نموده رأی صادره به طرفین ابلاغ نماید.

ماده شانزدهم- مهاجرینی که از ورودشان به داخل کشور به وسیلة مأمور سرحدی مهاجرت ممانعت به عمل آمده است تا خاتمه رسیدگی های لازم و تا ابلاغ رأی دادگاه بنا بر پیشنهاد مأمورین سرحدی مهاجرت و صدور پروانه اقامت موقت از طرف شهربانی در نقاط سرحدی که به آن وارد شده است می تواند سکونت نماید[...].

ماده بیست و پنجم- مهاجری که طبق قوانین و نظامات راجع به تابعیت ایران شرایط تابعیت را حائز باشد می تواند درخواست اعطای تابعیت ایران را بنماید ولی دولت مختار در رد یا قبول آن خواهد بود[...](1)

ص: 144

این طرح می توانست پوششی باشد تا از طریق آن یهودیان مناطق و کشورهای پیرامون ایران به خصوص یهودی های عراقی وارد ایران شوند و از این راه زمینه انتقال و خروج آنها به سرزمین های اشغالی فلسطین هموار و آماده شود.

در گیرودار این قبیل مباحثات متفاوت و رفتارهای متناقض، پیچیده و مرموز، محمدساعد مراغه ای نخست وزیر وقت ایران نیز هرگونه سیاست و اقدام در خصوص یهودیان عراقی را که منجر به اخراج آنها از ایران شود و یا برخلاف منافع و مصلحت یهودی ها باشد، مردود اعلام و به صراحت از یهودیان عراقی و آزادی آنها در ایران حمایت و جانبداری کرد. اظهارات ساعد مراغه ای، موجب خشنودی و تشکر مقامات رژیم تازه تأسیس اشغالگر قدس و محافل صهیونیستی شد. رضا صفی نیا، وزیرمختار و نماینده فوق العاده دولت شاهنشاهی ایران، گزارشی از تأثیر مثبت بیانات ساعد مراغه ای در محافل اسرائیلی و صهیونیستی به وزارت امور خارجه ایران ارسال کرد:

چند روز قبل جرائد اسرائیل خبر تلگرافی از تهران انتشار دادند که متضمن اظهارات جناب آقای ساعد نخست وزیر درباره یهودیان پناهنده عراقی و سیاست دولت شاهنشاهی ایران نسبت به آنان بود(1)

این خبر در محافل اسرائیلی اعم از رسمی و غیررسمی تأثیر بزرگ بخشید. اولاً همان روز دکتر پینس رئیس اداره امور ایران(2) در دپارتمان خاورمیانه وزارت امور خارجه [اسرائیل] از تل آویو به بنده تلفن کرده تشکرات اولیای دولت اسرائیل را ابلاغ و خواهش کرد که مراتب را به استحضار اولیای دولت شاهنشاهی برسانم. ثانیاً رجال و علما و نمایندگان این جا از سیاست بشردوستانه

ص: 145

دولت شاهنشاهی بی اندازه اظهار خرسندی نموده و مایل بودند که تشکرات آنها به عرض برسد. مخصوصاً رئیس کل یهودیان که در اینجا امام عصر[!؟] می نامند به ملاقات اینجانب آمد، اظهار می کرد که وظیفه دینی ما [یهودیان] این است که شاهنشاه ایران را دعا کنیم. زیرا قوم بنی اسرائیل در نتیجه عدالت منشی و بشردوستی و صفات بزرگ انسانی پادشاه ایران از اسارت و نیستی نه این که رهایی یافتند، حتی به امر شاهنشاه ایران مجدداً به ایجاد بنیان قومیت خود و اعمار معابد بزرگ خود موفق شده اند. [رئیس کل یهودیان] مخصوصاً از بنده [رضا صفی نیا] درخواست نمود که تشکرات عبیدانه و ادعیة مخلصانه او را به خاکپای مبارک معروض دارم. نامه ای نیز از آقای الیاشار نماینده مجلس و رئیس انجمن یهودیان خاورزمین معروف به «سفارادی »(1) رسیده که همین تقاضا را کرده است. از این رو مراتب رمزاً به دفتر مخصوص شاهنشاهی معروض افتاد. و اینک رونوشت نامه رئیس انجمن به پیوست تقدیم می گردد(2) در روزنامه فلسطین پست که یکی از جراید مهم و نیمه رسمی [اسرائیل] است و در قسمت یهود بیت المقدس(3) به زبان انگلیسی منتشر می گردد، شرحی در اطراف اظهارات جناب آقای نخست وزیر [ایران] نوشته شده که اینک ترجمه آن برای استحضار به پیوست تقدیم می شود(4)

روزنامه فلسطین پست نیز در خصوص مواضع محمد ساعد درباره یهودیان نوشت:

اعلامیه روز دوشنبه(5) نخست وزیر ایران مبنی بر این که آوارگان سیاسی از عراق

ص: 146

عرب به ایران پناه برده اند مجاز هستند آزادانه از ایران عبور کرده و به هر کشوری که مایل هستند مهاجرت نمایند، جان هزاران یهودی را از خطر مرگ نجات می دهد.

اکنون می توان باور نمود که نور امیدی برای استخلاص و مهاجرت یهودیان عراق در افق درخشیدن گرفته است.

پر واضح است که در چند ماه گذشته خطر شدیدی یهودیان عراق را تهدید کرده و به بهانه ارتباط آنان با «صیونیزم» تنبیهات شدید و زندان های طولانی و در بعضی موارد حکم اعدام را برای آنها تحمیل کرده اند(1)

[...] ایران با آن که یک کشور اسلامی است و از طرف سایر کشورهای اسلامی احاطه شده است، توانسته است در ضمن حفظ روابط دوستی خود با سایر کشورهای همسایه از ابراز عداوت به اسرائیل کناره جویی کند. دو تصمیم ایران یکی شناختن یهودیان فراری از عراق به نام آوارگان بی طرف و دیگری اعزام نماینده به اسرائیل قبل از به رسمیت شناختن این دولت، نشان می دهد که ایران نیز مانند ترکیه مایل است به سمت تمدن غرب توجه کند(2)

اعلام رسمی این سیاست از سوی نخست وزیر به عنوان بالاترین مقام رسمی کشور پس از شخص محمدرضاشاه، حرکت دیگری از سوی دستگاه سلطنت، پس از اعزام نماینده به فلسطین اشغالی و گام تازه ای در مسیر به رسمیت شناختن رژیم غاصب اسرائیل بود. اعلام علنی موضع یاد شده نه فقط نوعی زمینه سازی داخلی بلکه تلاشی برای آماده کردن افکار عمومی در جهان اسلام و به خصوص در میان دولت ها و کشورهای منطقه و ممالک اسلامی بود.

تا این دوران، اگر چه دفاتر نمایندگی ایران و اسرائیل به طور رسمی افتتاح

ص: 147

و ارتباط و همکاری طرفین آشکار و علنی نشده بود با این حال صهیونیست ها بهتر از همه نسبت به مواضع و مکنونات پنهان مقامات سلطنتی ایران درباره اسرائیل و اشغالگران صهیونیست واقف بودند. حمایت و پشتیبانی مرموز و خزنده دولت شاهنشاهی از رژیم صهیونیستی در قالب همکاری با اشخاص و کانون های صهیونیستی برای انتقال یهودیان به فلسطین، بخشی از این تعامل مخفی بود که در یکی از روزنامه های صهیونیستی همان زمان انعکاس یافت.

صهیونیست ها بهتر از همه از مواضع و مکنونات پنهان مقامات دولت شاهنشاهی باخبر بودند.

روزنامه اسرائیلی جروزالم پست طی مقاله ای در اسفندماه 1329، در این باره نوشت:

با این که ایران هنوز با اسرائیل نماینده دیپلماتیک مبادله نکرده ولی رفتار خوب و خوش بینی ایرانی از قدیم نسبت به یهودیان همیشه نمایان است.

2500 سال پیش کورش پادشاه این سرزمین بزرگ، مردم اسرائیل را از اسارت بابل آزاد نمود و بدین وسیله نخستین بازگشت اسرائیل را به ارض مقدس اجازه داد. دولت امروزی ایران آزادانه راه داده است که یهودیان به اسرائیل مهاجرت نمایند و عبور پناهندگان (1) را از راه ایران به اسرائیل تسریع نموده است.در سال 1949(2) محمدرضا شاه پهلوی هنگام مسافرت به آمریکا دستوری تلگرافی صادر نمود که با پناهندگان یهود از کشورهای همسایه را در قالب مهاجرین معامله سیاسی نموده و مسافرت آنان را به اسرائیل آسان کنند. چندی بعد حکومت تهران به نمایندگان خود در کابل افغانستان دستور داد که به

ص: 148

یهودیانی که خواهان عزیمت به اسرائیل هستند روادید عبور ایرانی صادر نماید(1)

این نکته به خوبی آشکار می سازد که سیاست اعلام شده از سوی محمدساعد مراغه ای نخست وزیر، با هماهنگی کامل شخص محمدرضاشاه بوده است. در ادامه مقاله جروزالم پست، درباره آمار و چگونگی انتقال یهودیان ایرانی، عراقی، افغانی و... به فلسطین اشغالی آمده است:

از بدو تأسیس اسرائیل، 30 هزار یهودی از راه ایران به اسرائیل رفتند. یک ثلث آنان از پناهندگان عراق بوده و باقی از افغانستان و کردستان ایران و قسمت دریای خزر و همچنین از خود پایتخت اند. اکنون 3500 یهودی در اردوگاههای عبور تهران اند که در انتظار پرواز به [فرودگاه] لیدا هستند. [...] یک دهم از 90000 تن یهودیان ایران تاکنون به اسرائیل مهاجرت نموده اند. [...] یهودیان مشهد - شهر مقدس مسلمانان - که قرن ها ظاهراً خود را مسلمان قلمداد کرده بودند و در عین حال یهودی مانده بودند، اکنون به اردوگاههای تهران رفته و رهسپار اسرائیل شده اند.

یهودیان کردستانی که مدعی اند از بازماندگان ده قبیله گم شدة مملکت سومریان هستند به آنان در اردوگاه ها ملحق شده اند. بازرگانان [یهودی] تهران ... نیز آماده مهاجرت به اسرائیل هستند(2)

ص: 149

کنسولگری ایران در خانقین عراق نیز در گزارشی به مقامات وزارت امور خارجه درباره ورود غیرقانونی یهودیان عراقی چنین هشدار می دهد:

از قرار اطلاع، چون یهودی ها آگاه شده اند که اگر بخواهند از عراق به ایران بروند و یا از ایران به عراق بروند به آنها گذرنامه یا روادید داده نخواهد شد، به وسیله قاچاقچی ها با تهیه وسایل لازم از نقاط مختلف مرزی به ایران وارد و یا خارج می شوند. قاچاقچی ها هم از این یهودی ها از پانزده دینار تا سی و چهل دینار عراقی و شاید زیادتر پول گرفته و آنها را به هر وسیله و به هر نحوی است وارد خاک شاهنشاهی کرده و یا خارج می نمایند[...]. بدیهی است یهودی ها برای انجام مقاصدی با دادن این همه پول به طور قاچاقی که احتمال خطر جانی هم برای آنها دارد وارد خاک شاهنشاهی و یا خارج شده و می شوند. لازم است مأمورین وابسته نقاط مرزی مراقبت کامل به عمل آورند تا از این اقدام یهودی ها که برخلاف مصالح کشور شاهنشاهی است جلوگیری شود(1)

اسناد و مدارک حکایت از آن دارد که ورود غیرقانونی یهودی های عراقی به ایران و حتی خروج آنها از کشور، کاملاً با آگاهی و اشراف دستگاه ها و مقامات رسمی کشور انجام می گرفت. نامه معاون وزارت امور خارجه به شهربانی کل کشور در این باره خواندنی و قابل تأمل است:

نامه[ای] به امضای آقای عبدالله نام، متصدی امور خیریه کلیمیان تهران به وزارت امور خارجه رسیده مبنی بر این که یک صد و دو یهودی که اخیراً از کشور عراق فرار و به ایران پناهنده شده اند، می خواهند به کشور فرانسه مسافرت نمایند و سفارت کبرای فرانسه در تهران نیز اقدام به صدور روادید جهت آنان خواهد نمود(2) نظر به این که خروج یهودیان مزبور از ایران مانعی

ص: 151

ندارد و بلکه هر قدر زودتر این کشور را ترک نمایند به صرفه و صلاح کشور است(1) خواهشمند است قدغن فرمایند فوراً جواز عبور به جهت آنان صادر نمایند تا از سفارت فرانسه روادید تحصیل و هر چه زودتر از کشور ایران خارج شوند و از نتیجه اقدامات وزارت امور خارجه را مستحضر فرمایند(2)

سند یاد شده، میزان همکاری مقامات ایرانی و دستگاه های رسمی کشور را با صهیونیست ها و مؤسسات صهیونی در کوچاندن و انتقال یهودیان عراق به فلسطین از طریق کشورهای ثالث به خوبی و وضوح نمایان می سازد.

سفارت عراق در تهران، در اواخر سال 1327 در نامه ای به مقامات وزارت امور خارجه ایران درباره نحوة ورود غیرقانونی و فریبکارانه یهودیان عراقی به ایران و انتقال طلا و اشیای قیمتی اطلاع داد: «طی سه ماه گذشته عده ای از یهودی های عراقی با لباس مبدل (لباس علمای دینی) از طریق بعضی شرکت های حمل و نقل به طور قاچاق وارد ایران شده و طبق اسناد و گزارش های موجود در کمربندهای خود طلا و لیره جاسازی کرده و وارد خاک ایران شده اند(3)

در همین ارتباط وزارت کشور نیز در نامه ای به نخست وزیر وقت، درباره ورود قاچاقی یهودیان عراقی به ایران استفسار و استعلام کرده و سپس مراتب را به شهربانی کل کشور ابلاغ می نماید:

عطف به گزارش شماره 18444/20015، مورخ 12/1/1327، راجع به یهودیان عراقی که از طریق غیرمجاز به کشور وارد شده اند مراتب به عرض جناب آقای نخست وزیر رسید، اینک تلواً رونوشت امریه شماره 4/2467 نخست وزیری فرستاده می شود. قدغن فرمائید نسبت به اجرای آن اقدام عاجل معمول داشته نتیجه را اطلاع دهند(4)

ص: 152

شهربانی کل کشور در پاسخ به مکاتبات یاد شده، در نامه ای به وزارت کشور چنین می نویسد:

عطف به نامه شماره 522/س 697/م [مورخ] 24/1/1328، صادره از اداره سیاسی، متضمن رونوشت یادداشت شماره 261 سفارت پادشاهی عراق در تهران راجع به عده ای از یهودیان عراقی که با لباس روحانی بدون گذرنامه از راه های منذریه و غیره به ایران وارد شده اند به استحضار می رساند، به شهربانی های مربوطه ضمن ارسال رونوشت یادداشت سفارت عراق دستور داده شد در اطراف موضوع تحقیقات دقیق به عمل آورده، جریان امر را گزارش نمایند. پس از حصول نتیجه مراتب به آن وزارتخانه اعلام خواهد گردید. ضمناً تعداد یکصد و چهل و یک نفر از یهودیان عراقی که با لباس عادی فرار [کرده و] از راه خرمشهر به طور غیرمجاز وارد خاک ایران شده و در تهران خود را معرفی نموده اند، عموماً به علت عدم بضاعت و عسرت در مدت توقف در تهران در گورستان یهودی ها (در خارج شهر) اسکان(1) داده شده و تحت کفالت انجمن کلیمیان تهران بوده اند. بنا به دستور نخست وزیری که ضمن شماره 464/س/67م [مورخ] 17/1/1328، از آن وزارتخانه ابلاغ گردیده، جهت آنها پروانه عبور صادر شده، یکصد و دو نفر آنها به خارجه عزیمت و بقیه نیز عنقریب عازم خواهند گردید(2)

مقامات ایرانی نه تنها عملاً با قاچاقچیان و تردد غیرقانونی یهودی های عراقی همراهی نشان می دادند بلکه به دلیل قاچاق طلا از سوی این یهودی ها نسبت به آنها با اغماض برخورد می کردند.

مکاتبه مدیرکل گمرک ایران با وزارت کشور در این باره قابل توجه است:

پاسخ نامه 877/695[مورخ] 26/1/1328، در موضوع جلوگیری از ورود یهودی های تبعه عراق بدون گذرنامه به خاک شاهنشاهی تأکیدات لازم با اداره

ص: 153

گمرک کرمانشاه و کردستان و دفاتر مرزی به عمل آمد ولی ضمناً برای مزید استحضار متذکر می گردد که ورود طلا به کشور آزاد بوده و تابع قیودی نمی باشد و حتی احتیاج به صدور پروانه بازرگانی ندارد و از پرداخت حقوق گمرکی هم معاف است ولی صدور آن از کشور مطلقاً ممنوع است(1)

جالب توجه است که سفارت ایران در بغداد، به طور کلی اصل موضوع ورود غیرقانونی و قاچاقی یهودیان عراقی را انکار می کند و می نویسد:

در پاسخ نامه 7/1/1328، شماره 63/4667/7 ادارة گذرنامه و تابعیت وزارت امور خارجه راجع به یهودی های تبعه عراق که به طور قاچاق به ایران می آیند، می نگارد، در سفارت و کنسولگری های شاهنشاهی در عراق به هیچ وجه اطلاعی مبنی بر عبور غیرمجاز یهودی های عراقی از سرحد به طرف خاک ایران موجود نیست و حتی مواردی هم شنیده نشده [است]. بنابراین چنانچه مقتضی بداند در پاسخ یادداشت سفارت عراق اشاره به رویه قطعی دولت شاهنشاهی در این باب بفرمایند و ضمناً از سفارت عراق بخواهند که اگر موردی را سراغ دارند اطلاع بدهند که مقصر به شدیدترین وجه مجازات و ضمناً راهی را که از آنجا وارد شده[اند] مطلع بشویم(2)

اداره گمرک خرمشهر نیز در نامه ای ورود یهودی های عراقی را غیرقانونی و از راه های غیرقابل کنترل اعلام و از این طریق در تبرئه مراکز و ادارات رسمی گمرکی و مرزبانی تلاش کرده است:

... موضوع پی نوشت شماره 82931 [مورخ] 4/12/1327، آن اداره مشروحاً به عرض رسیده [که] در طول مرز خرمشهر فقط دو نقطه مجاز برای ورود و خروج مسافرین می باشد (دفتر گمرک پل نو- اسکله گمرک خرمشهر) و در این دو نقطه نیز هنگام ورود و خروج مسافرین با حضور نماینده اداره مرزبانی خرمشهر

ص: 154

مراقبت و رسیدگی کامل به عمل آمده و هرگاه مسافری اعم از یهودی و غیره بدون گذرنامه یا روادید مشاهده شده بی درنگ طی نامه رسمی به اداره مرزبانی خرمشهر تسلیم شده است. غفلت و اهمالی در مورد این قبیل مسافرین از طرف مأمورین این اداره به عمل نیامده است. در قسمت مرزهای شمالی خرمشهر فرسنگ ها راه های غیرمجاز و بیابان خالی بدون مستحفظ و در طول مرزهای شطی نیز اغلب یا خالی از مأمور و یا دارای پاسگاه های مرزبانی می باشد.

بدیهی است ورود 75 نفر یهودی عراقی بدون گذرنامه و برخلاف مقررات نمی توان گفت از راه های مجاز و زیرنظر مأمورین گمرک بوده باشد. این اداره از ورود این اشخاص کوچکترین اطلاعی ندارد. چنان که استحضار دارند موضوع منع ورود کلیمی ها یک امر محرمانه نبوده و [به] تمام ادارات محلی اعم از انتظامی و غیره ابلاغ گردیده [است]. چگونه می توان فرض نمود یکصد کلیمی از این مرز و تحت نظر مأمورین گمرک عبور کرده [باشند]، نه ادارات دولتی از ورود آنها مستحضر و نه در شهر کسی اطلاع داشته باشد(1)

اداره گمرک آبادان نیز طی نامه ای به اداره کل گمرک نوشت:

بازگشت به نامه شماره 2161/13461 روز 13/4/1328، طبق دستور شماره 76095-18/11/1327 آن اداره، ورود و خروج مسافرین با موافقت اداره مرزبانی صورت می گیرد. موضوع ورود دسته جمعی 75 نفر یهودی عراقی در این اداره پیشینه ندارد[...](2)

یهودیان عراقی برای ورود به ایران، از ترفندهای گوناگونی استفاده می کردند؛ نامه ذیل که سفارت عراق در تهران برای وزارت امور خارجه ایران ارسال کرده، مطالب جالبی فهمیده می شود:

وزارت امور خارجه عراق از سفارت شاهنشاهی ایران در بغداد به موجب یادداشت شماره ش 5589/555/4/18811، مورخ 9 اکتبر 1949، خواهش

ص: 155

کرده بود، وساطت کرده به مقامات مرزی دولت شاهنشاهی دستور داده شود مرزها را با دقت تمام بررسی نموده تا از ورود یهودی های عراقی به خاک شاهنشاهی جلوگیری به عمل آید. به علاوه این سفارت مایل است اظهار دارد که در تاریخ 6/2/1949 یک بانو به اتفاق دو فرزندش از قصرشیرین از راه منذریه وارد خانقین گردید[...] وی مدعی شد که ایرانی است و نامش عصمت قاضی زاده می باشد و نامه به شماره 6803 مورخ 17/11/1327 از مرزبانی ایران در قصرشیرین خطاب به مرزبانی عراق در خانقین ابراز داشت که [...] چون مشارالیها مبلغ دو هزار ریال ایرانی از علی کهریزی مقیم خانقین طلب دارد معامله اش را انجام دهند و نیز توصیه نمود که پس از انجام معامله اش [او را] به ایران مسترد دارند ولی پس از تحقیق معلوم شد در شهرستان خانقین کسی به این نام وجود ندارد و نیز ثابت گردید که بانوی مزبور یهودی است و نام صحیح اش الیزه دختر نسیم و تبعه عراق می باشد و همسرش صیون عبدالله زاده تبعه عراق است که در همان روز از سوی مقامات دستگیر شده بود، زیرا می خواست از عراق به ایران فرار نماید[...](1)

در ادامه این نامه، سفارت عراق از مقامات ذی ربط ایرانی می خواهد که هم با مرزبانی ایران در قصرشیرین که توصیه نامه برای این زن نوشته برخورد نمایند و هم با افراد دلال و قاچاقچی یهودی در ایران که با وساطت برای این قبیل افراد توصیه نامه می گیرند. سفارت عراق حتی به یک یهودی دلال و قاچاقچی فعال در این حوزه با نام الیاهو معلم، مقیم قصرشیرین اشاره می کند که در این ماجرا دخالت داشته است(2)

مندرجات نامه یاد شده گویای آن است که مقامات عراقی نیز از تبانی و همکاری بعضی مسئولان ایرانی در خصوص تردد و ورود غیرقانونی یهودیان عراقی آگاه بودند. با این حال مقامات دولت شاهنشاهی ایران در مواقع مقتضی یا جواب سربالا

ص: 156

می دادند و یا نسبت به مسئله اظهار بی خبری و بی اطلاعی می کردند. سند ذیل به خوبی این واقعیت را اثبات می کند. کنسولگری ایران در خانقین طی گزارشی به سفارت ایران در بغداد نوشته است:

از قرار اطلاع دو روز پیش، پنج نفر یهودی از بغداد به خانقین آمده تا با یک نفر از یهودیان خانقین به وسیله قاچاقچیان از راه غیرمجاز به ایران بروند. قاسم نام فرزند فارس از اهالی خانقین که از قاچاقچی ها است دو نفر از یهودی ها را با موتورسیکلت خود به نقاط مرزی برده و به ایران عبور داده و چهار نفر دیگر از یهودی ها نیز به توسط چند نفر قاچاقچیان از مرز عبور و به ایران رفته اند. اداره شرطه [پلیس نیروی انتظامی] خانقین که از قضیه آگاه شده برای دستگیری آنها مأمور اعزام کرده بود [که] نتوانسته اند آنها را پیدا نمایند ولی در نقاط مرزی قاسم نام برده را که مشغول تعمیر لاستیک موتورسیکلت خود بوده است پیدا کرده و او را دستگیر [کرده] و به خانقین آورده و بازداشت نموده [...] است(1)

در همین رابطه، سفارت ایران در بغداد به وزارت خارجه چنین گزارش کرده است:

راجع به شش نفر یهودی تبعه عراق که به طور قاچاق از مرز خانقین به ایران رفته اند، گزارشاتی به شماره 630 و 633 از کنسولگری شاهنشاهی به سفارت رسیده که رونوشت آنها را به پیوست تقدیم می نماید(2)

در همین زمان، سفارت عراق در تهران در نامه ای به وزارت امور خارجه ایران، اسامی جمعاً 34 نفر یهودی عراقی را به پیوست ارسال و تصریح کرده است:

احتراماً دو صورت اسامی بعضی یهودی های عراقی که خاک عراق را ترک گفته اند به ضمیمه قسمتی از اطلاعات به دست آمده از مشارالیهم را لفاً ایفاد می دارد و از آن وزارت محترم خواهشمند است لطفاً به مقامات مربوطه

ص: 157

[دولت] شاهنشاهی دستور فرمایند نسبت به این که مشارالیهم [این افراد یهودی] در خاک ایران موجود می باشند یا این که مسافرت نموده اند و در صورت دوم نقطه ای که به آن مسافرت کرده اند بررسی به عمل آورند. سفارت فوق العاده ممنون خواهد بود که آن وزارت محترم این موضوع را از موضوعات فوری تلقی فرمایند.[...](1)

سفارت عراق در تهران در همین تاریخ، نامه دیگری به وزارت امور خارجه ایران ارسال کرده و در آن نسبت به فعالیت غیرقانونی یهودی های فراری عراقی در ایران هشدار داده و تصریح کرده که فعالیت این یهودی ها در همه کشورهای اسلامی از جمله ایران مضر بوده و خطراتی برای این کشور در پی دارد. بنابراین تقاضا کرده که به آنها پروانه اقامت داده نشود؛ بلکه برای بازگرداندن آنها به عراق اقدام شود. در این نامه نیز از عده ای مرد و زن یهودی عراقی با اسم و مشخصات یاد و تقاضا شده که به عراق عودت داده شوند(2)

مقامات عراقی معتقد بودند که برخی مسئولان ایرانی با قاچاقچیان تبانی کرده و زمینه های ورود یهودیان عراقی را از راه های غیرقانونی به ایران فراهم می آورند. وزارت خارجه عراق در شهریورماه 1328، در یادداشتی به سفارت دولت ایران در بغداد در این باره چنین نوشت:

وزارتخارجه تعارفات خود را به سفارت شاهنشاهی ایران در بغداد اظهار و محترماً اشعار می دارد که از قرار اطلاعات واصله بعضی از مقامات اداری دولت ایران هنوز یهودی های عراقی را که به ایران فرار می کنند، پناهنده شمرده و برای اقامت آنها در ایران یا عزیمت آنها از ایران به جاهای دیگر تسهیلات [فراهم] می نمایند. این رویه با اساس حسن تفاهمی که اخیراً بین رجال مسئول دو کشور حاصل شده وفق نمی دهد زیرا حُسن تفاهم نامبرده این طور اقتضا می کند که مأمورین دو کشور برای مبارزه با صهیونیسم به یکدیگر

ص: 158

کمک کرده و شهربانی های مملکتین برای جلوگیری از عمل قاچاق و سایر اعمالی که صهیونیست ها برخلاف مقررات گذرنامه، مرتکب می شوند با یکدیگر همکاری نموده و تشکیلات آنها را مورد سانسور قرار دهند. بنا به مراتب بالا، وزارت خارجه [عراق] مایل است نظر سفارت محترم [دولت ایران] را به تسهیلاتی که درباره یهودی های عراقی متواری به ایران می شود متوجه دارد و امیدوار است که از مقامات وابسته ایران تقاضا فرمایند که برای جلوگیری از مهاجرت غیرمشروع یهودی های عراقی به ایران و استرداد جواز اقامت و اوراق مسافرتی که مقامات نامبرده سابقاً به تصور این که این اشخاص پناهنده هستند به آنها داده اند، کلیه اقدامات مؤثر را به عمل آورده و آنها را دستگیر و به شهربانی [پاسگاه های عراقی] نزدیکترین نقطه مرزی و... عراق تحویل بدهند [...]. به انتظار نتیجه اقدامات سفارت محترم [...](1)

همزمان با نامه وزارت امور خارجه عراق، کنسولگری ایران در خانقین نیز در گزارشی به سفارت دولت شاهنشاهی ایران در بغداد، در خصوص دستگیری و بازداشت شماری از یهودیان عراقی متخلف چنین نوشت:

بازداشت چهار نفر از یهودیان خانقین را بر حسب دستور دادگاه نظامی بغداد در گزارش شماره 660 مورخ 30/5/1328 به استحضار سفارت شاهنشاهی رسانیده است. بازداشت شدگان چند روز در شهربانی خانقین توقیف بودند. اخیراً آنها را به بعقوبه فرستادند. هنوز معلوم نیست در آنجا آنها را محاکمه خواهند کرد و یا به بغداد خواهند فرستاد. در هر حال بازداشت این چند نفر خیلی اسباب وحشت یهودی های خانقین شده است و یوسف نام یهودی که در خانقین دکان مشروب فروشی داشته فرار کرده به ایران رفته است. به قرار اطلاع در این چند روز اخیر چند نفر از یهودیان بغداد به طور ناشناس به نقاط مرزی شهرستان خانقین آمده و با دادن مبلغ زیاد به قاچاقچیان آنها را از مرز عبور

ص: 159

داده و به ایران برده اند(1)

بدین ترتیب، ایران برای یهودیان عراقی که از قانون رسمی آن کشور تخطی می کردند، به صورت مأمن درآمده بود. صرف نظر از موقعیت بسیار مناسب و ممتاز یهودیان در ایران، تهران(2) نقطه ترانزیت یهودیان برای انتقال به فلسطین اشغالی نیز بود. بنابراین شمار قابل توجهی از یهودیان عراقی برای رفتن به فلسطین خود را به ایران می رساندند تا با همکاری آژانس یهود به فلسطین منتقل شوند. اسناد و مدارک به جا مانده از آن دوران به وضوح نشان می دهد که مقامات و دستگاه های رسمی مسئول در ایران نیز، علی رغم اظهارات متفاوت و متناقض و سربالا، از این ماجرا به خوبی آگاه بودند و در پاره ای مواقع خود زمینه های لازم را برای یهودی های عراقی نیز فراهم می کردند.

سفارت عراق در تهران، در نامه ای به تاریخ شهریور 1328، ضمن اشاره به خروج غیرقانونی یهودیان عراقی از آن کشور و ورودشان به ایران، نسبت به اهداف و عقاید زیانبار صهیونیستی و خطر فعالیت های آنها هشدار داده و از دولت ایران تقاضا کرده اند که از اعطای پناهندگی به آنها خودداری کند:

مقامات مربوطه عراقی مستحضر شده اند که مسئولان و مقامات شاهنشاهی [ایرانی] بعضی از حوادث فوق الذکر را طوری تفسیر کرده اند که با اصل پناهندگی تطبیق می نماید و یهودی هایی که... به عنوان پناهنده قبول شده و وسایل اقامت آنها در ایران مهیا گردیده و به آنها پروانه اقامت داده شده است، این امر با توافق نظری که بین رجال مسئول دو کشور هنگام بازدید ملوکانه از تهران حاصل شده مباینت دارد. به علاوه ادامه این وضعیت تأثیر شایان به روابط دوستانه موجوده بین دوکشور و علاقات همجواری و منافع مشترک طرفین خواهد داشت[...](3)

ص: 160

سفارت عراق در خاتمه از مقامات ایرانی درخواست کرده که به جای ایجاد تسهیلات اقامت و اعطای پناهندگی به یهودیان عراقی، سیاست و تدابیر لازم را برای بازگرداندن آنها به عراق اتخاذ کنند.

چند روز بعد، سفارت عراق در تهران در نامه ای به وزارت امور خارجه ایران، در خصوص اسامی یهودیان عراقی که از راه ایران به فلسطین منتقل شده، استفسار و تقاضا کرد که از طریق ادارات گذرنامه و گمرک، اسامی یهودیان مزبور در اختیار مقامات عراقی قرار گیرد تا نسبت به محاکمه غیابی آن تعداد از یهودیان متخلف و مجرم اقدام شود(1)

اداره کل گمرک نیز در نامه ای به وزارت امور خارجه- اداره گذرنامه و تابعیت، اعلام کرد: «ورود مسافرین مذکور، در ادارات نامبرده پیشینه ندارد(2)

ظاهراً مقامات عراقی، سفارت ایران در بغداد را تحت فشار قرار داده و در

باره عملکرد ایران در قضیه فرار یهودیان عراقی و ورود قاچاقی آنان به ایران، مقامات سفارت را سئوال پیچ می کردند. وزیرمختار ایران در بغداد که در برابر سئوال های احتمالاً مستند مقامات عراقی پاسخی نداشته است، در نامه ای به وزارت امور خارجه ایران، تقاضا می کند که اعضای سفارت ایران را در رابطه با قضیه مزبور توجیه کنند(3) وزیرمختار در نامه دیگری به وزارت امور خارجه ایران، گزارشی از ملاقاتش با وزیر دفاع عراق و مذاکرات فیمابین که در حقیقت گله گذاری مقامات عراقی از عملکرد ایرانیان بوده است، به وزارت امور خارجة ایران ارائه می دهد:

در ملاقاتی که دو سه روز قبل از آقای شاکر الوادی وزیر دفاع و کفیل وزارت امور خارجه [عراق] نمودم ایشان اظهار داشت یهودی های اتباع عراق کمافی السابق به طور قاچاق به ایران می روند و تا به حال اقدامی برای

ص: 161

جلوگیری از ورود آنها به عمل نیامده است. وی اضافه نمود که این یهودی ها پس از آن که وارد ایران شدند [می شوند] در شهرهای دور افتاده به طور گمنام اقامت می کنند و بعضی ها هم که به تهران می روند به وسایلی ترتیب حرکت خود را به وسیله هواپیما داده، عازم فلسطین می شوند[...]. بعداً گفت شخصی به نام «ادیف» که در جلوی اسم «ادیم» کلمه «ادن» اضافه شده، از یهودی های فلسطین در تهران است که کار او جمع آوری اعانات از یهودی های ایران [برای کمک به اسرائیل] و اعزام این قبیل یهودی های متواری به فلسطین است و فعالیت هایی در این قبیل امور به خرج می دهد[...]. مأمورین ایران هم که در نقاط مرزی و هم در شهرستان های ایران هستند خیلی بهتر و آسانتر می توانند این اشخاص را دستگیر و به خاک عراق عودت دهند(1)

وزیرمختار ایران در بغداد در پایان نامه از مقامات وزارت امور خارجه درخواست کرده که با توجه به پی گیری های مکرر مقامات عراقی، پاسخ لازم در این باره ارائه شود(2)وزارت امور خارجه ایران در پاسخ به سفارت ایران، طبق معمول، جوابی سربالا داده و همکاری مأمورین مرزی عراق را شرط لازم برای جلوگیری از ورود غیرقانونی یهودیان عراقی به ایران قلمداد کرده و نوشت:

عطف به گزارش شماره 3225 مورخ 29/6/28[13] در خصوص ادعای مقامات عراقی راجع به ورود یهودی های آن دولت به طور قاچاق به خاک ایران اشعار می دارد، دستور لازم به مقامات و مأمورین جهت جلوگیری از [ورود] آنها صادر گردیده و مشغول اقدام می باشند. البته حصول نتیجه قطعی منوط به همکاری مأمورین مرزی دولت عراق است. خواهشمند است در این خصوص با دولت نامبرده مذاکره و از نتیجه وزارت امور خارجه را مستحضر فرمائید(3)

ص: 162

آن چه قطعی است، پاسخ مقامات ایرانی عمدتاً جنبه تشریفاتی داشت و خالی از هرگونه صداقت و درستی بود. این را مقامات عراقی نیز به خوبی پی برده بودند. لحن و ادبیات مکاتبات مقامات عراقی به وضوح این مسئله را نشان می دهد.

به دنبال دیدار وزیر دفاع عراق با سفیر ایران در بغداد و تقاضای مشخص او از مقامات ایرانی، سفارت عراق در تهران نیز به منظور پی گیری مطالبات یاد شده، طی نامه ای به وزارت امور خارجه ایران، تقاضای دولت آن کشور را به صراحت چنین اعلام کرد:

سفارت پادشاهی عراق با اظهار تعارفات خود به وزارت امور خارجه شاهنشاهی، احتراماً اشعار می دارد، مقامات مربوط عراق اطلاع می دهند که یهودی لهستانی موسوم به «دون آدلف» که بیش از یک سال است در طهران اقامت دارد همواره به فعالیت صهیونیستی خود در انتقال یهودی های عراقی به فلسطین توسط شرکت آمریکن ترانس اوشتن ایرلاین – که هواپیماهای آن 69 مسافر ظرفیت دارد – ادامه می دهد. چون این وضعیت تأثیر شایانی بر مبدأ همکاری به منظور از بین بردن فعالیت صهیونیست ها و کمک به آنها دارد و نیز بر اساس توافق نظری که اخیراً بین مسئولین رجال دو کشور همجوار در تهران به عمل آمده مباینت دارد، سفارت عراق از آن وزارت محترم خواهشمند است لطفاً دستور فرمایند بر مراقبت از یهودی لهستانی مورد بحث افزوده شود و نیز از مسافرت یهودی ها به فلسطین... جلوگیری به عمل آید[...](1)

وزارت امور خارجه در یادداشت محرمانه به اداره گذرنامه و نیز ارسال رونوشت آن به دفتر مخصوص شاهنشاهی، نخست وزیری، وزارت جنگ، وزارت کشور و شهربانی کل کشور، درباره چگونگی اقدام در این باره نظرخواهی(2) می کند.

پاسخ وزارت جنگ در این باره چنین است:

ص: 163

[...] این وزارت حفظ مناسبات حسنه بین دو کشور [ایران و عراق] را همواره محترم شمرده و ضمناً در مورد شخص مذکور دستورات لازم به شهربانی کل کشور صادر گردید(1)

وزارت کشور نیز در پاسخ به دستورالعمل وزارت امور خارجه چنین نوشت:

[...] راجع به یادداشت سفارت عراق در خصوص آقای آدولف یهودی لهستانی به طوری که شهربانی کل کشور گزارش می دهد، دون آدولف لهستانی که در یادداشت سفارت عراق نام برده شده شناخته نگردیده است. ولی یک نفر یهودی از اتباع دولت فلسطین(2) موسوم به دو- ادیو در سال 1321 به ایران وارد و ضمن اظهارنامه تسلیمی به شهربانی آبادان خود را مکانیک شرکت نفت معرفی کرده است. مشارالیه که دارای پروانه اقامت شماره 7968 آبادان می باشد به تهران آمده و فعلاً در شرکت هوایی ایران ترانس مشغول کار می باشد و چون اخیراً فعالیت های او مورد سوءظن واقع شده پروانه اقامتش بایگانی و اخطار گردیده در ظرف مدت 15 روز از ایران خارج شود. حال با این مراتب در صورتی که منظور سفارت عراق غیر از این شخص بوده خواهشمند است مقرر فرمایند مشخصات کامل و نشانی صحیح او را تعیین و اطلاع دهند تا مجدداً دستور بررسی به شهربانی کل کشور داده و اقدام مقتضی معمول گردد(3)

در مجموع، از آنجا که مقامات ایرانی در این باره سیاست معلوم و مشخصی را دنبال و بر اساس آن عمل می کردند، به اشکال مختلف از ارائه پاسخ صحیح و صریح به مقامات و مسئولان دولت عراق خودداری کرده و طفره می رفتند. آن چنان که اداره کل گمرک نیز این گونه از خود سلب مسئولیت می کرد:

نظر به این که در گذرنامه ها کلیه اطلاعات مربوط به مسافر ذکر نمی شود و اداره گمرک از مقصد واقعی و مذهب آنها اطلاعی پیدا نمی کند و دفاتری که

ص: 164

در گمرک خانه های مرزی برای ثبت نام مسافرین خروجی ترتیب داده شده فاقد این جزئیات می باشد، لذا تهیه فهرست مسافرین یهودی اتباع عراق که به مقصد فلسطین رفته اند برای این اداره میسر نیست. متمنی است دستور فرمایند در این باب به اداره شهربانی مراجعه نمایند(1)

پاسخ سربالای شهربانی کل کشور نیز در این باره خواندنی و جالب توجه است:

عطف به نامه شماره 2456/31962 مورخ 29/6/1328، صادره از اداره گذرنامه و تابعیت راجع به تقاضای سفارت عراق دائر به ارسال سیاهه اسامی کلیمیان عراقی که به فلسطین مسافرت نموده اند به استحضار می رساند که تاکنون به مقصد فلسطین روادید خروج به هیچ یک از کلیمیان مقیم تهران داده نشده و کلیمیانی که تبعه دولت شاهنشاهی بوده و با تحصیل گذرنامه از کشور خارج شده اند به قصد عزیمت به اروپا از قبیل فرانسه و ایتالیا و غیره بوده است. با این حال در صورتی که مقصود سفارت عراق آنهایی هستند که به عنوان پناهنده به ایران وارد و خارج شده اند، اعلام دارند تا اقدام شایسته به عمل آید(2)

به این ترتیب اکثر مقامات و مسئولان ذی ربط مسئله را به شکلی غیرواقعی تشریح و بازتاب دادند. نخست وزیری نیز در این ماجرا بی کار ننشست و همزمان با دیگر مقامات و دستگاه های ذی ربط دولت شاهنشاهی این گونه فرافکنی کرد:

عطف به نامه شماره 31964 ضمیمه یادداشت وزارت خارجه عراق در باب طرز عمل مأمورین دولت شاهنشاهی نسبت به پناهندگان یهودی، اشعار می دارد به طوری که استحضار دارند به وزارتخانه های کشور و جنگ و همچنین به اداره کل شهربانی دستور اکید داده شده است که از ورود یهودیان عراقی به کشور جداً جلوگیری نمایند و آنهایی را که قبلاً [قبل] از این دستور وارد و ورقة پناهندگی داده اند، پس از طی دو هفته مهلت از ایران خارج نمایند

ص: 165

و برای ارضای خاطر دولت عراق از هیچ نوع اقدامات دوستانه مضایقه ننمایند(1)

در همین زمان رسانه های صهیونیستی غربی و اسرائیلی تبلیغات گسترده ای را علیه دولت عراق مبنی بر اخراج یکصدهزار یهودی عراقی سامان داده بودند. این تبلیغات که بر پایه مظلوم نمایی برای قوم یهود به ویژه یهودی های عراقی استوار بود در میان مقامات ایرانی نیز به طرز قابل توجهی انعکاس یافت. نمایندگی ایران در فلسطین اشغالی، در این باره چنین گزارش داد:

هفتة گذشته دولت عراق تصمیم گرفت که صدهزار یهودی عراقی را که در بغداد اقامت دارند به خاک اسرائیل تبعید و به جای آنها صدهزار عرب مهاجر فلسطینی را به عراق بیاورد و املاک یهودیان بغداد را در مقابل املاکی که حکومت اسرائیل از اعراب فلسطینی ضبط کرده به اعراب مهاجر مزبور بدهد. این خبر در اسرائیل انعکاس شدید بخشید و اولیای دولت را به تکاپو انداخت. ظاهراً یهودی های آمریکا که در حدود شش میلیون می باشند و اغلب مطبوعات آنجا را در دست دارند بر علیه دولت عراق شروع به تبلیغات شدیدی نمودند(2) به علاوه دولتین آمریکا و انگلیس هم طبق تقاضا و فشار دولت اسرائیل در [این] کار مداخله نموده و تا اندازه ای از اجرای تصمیم دولت عراق جلوگیری به عمل آمده است(3)

علی رغم تبلیغات سنگین کانون ها و رسانه های صهیونیستی و محافل اسرائیلی، دولت عراق همچنان موضوع خروج غیرقانونی یهودیان عراقی از مرز ایران را از طریق مقامات و مراجع قانونی و رسمی کشور پی گیری و تعقیب می کرد. سفارت آن کشور در تهران در نامه ای در دی ماه سال 1328 ضمن ارسال فهرست شماری از یهودیان عراقی که از طریق ایران به فلسطین مسافرت کرده بودند، نوشت:

ص: 166

[...] مقامات مربوط به عراق یقین حاصل نموده اند که عده ای از یهودی های عراق [از راه ایران] به فلسطین کوچ کرده اند. مشارالیهم از راه هوا توسط هواپیماهایی که از آسمان عراق عبور نموده از راه قبرص [قبرس] به ایتالیا رفته و از آنجا به فلسطین رهسپار گردیده اند. سفارت با اشاره به یادداشت هایی که متعدد در این باره بوده و خواهش های مکرر در جلوگیری از این عمل مخالف قانون که خطر محقق و زیان آور آن نه فقط متوجه عراق بلکه متوجه هر کشوری است که این قبیل دستجات صهیونیست در آنجا تشکیل می گردد، علاوه بر اقداماتی که در این باره و تفاهمی که هنگام مسافرت اخیر ملوکانه(1) به عمل آمده، مع ذلک مسافرت یهودی های مزبور همواره ادامه دارد(2)

[...] چون دولت پادشاهی عراق به امثال این قضایا اهمیت فوق العاده می دهد، سفارت از آن وزارت محترم خواهشمند است، لطفاً آنهایی که از اشخاص نامبرده، عراقی می باشند با خلاصه[ای] از هویت کامل این عراقی ها و این که آیا مسافرتشان به ایتالیا با وسایل مشروع از قبیل گذرنامه و روادید و غیره بوده یا خیر، سفارت [عراق] را مستحضر فرمائید تا بتوان اقدامات قانونی را نسبت به آنها اتخاذ نمود. سفارت فوق العاده ممنون خواهد بود که پاسخ را از آن وزارت محترم در اسرع اوقات ممکن دریافت دارد[...].

در نامه یاد شده، فهرست اسامی 44 نفر یهودی عراق با ذکر سن و مشخصات اولیه، پیوست گردیده که شائول کساب 66 ساله و موشی کساب 23 (3) ساله از آن جمله هستند(4)

به دنبال این پی گیری ها، شهربانی کل کشور در پاسخ به وزارت امور خارجه اعلام کرد که هیچ سابقه ای از افراد موردنظر در دفاتر مربوطه به دست نیامده است:

عطف به نامه شماره 5987/30776 – [مورخ] 17/6/1328 راجع به صورت اسامی

ص: 167

یهودی های عراقی که خاک عراق را ترک نموده اند به استحضار می رساند با مراجعه به دفاتر مربوطه از نامبردگان پیشینه[ای] به دست نیامده است(1)

وزارت امور خارجه نیز با استناد به نامه شهربانی کل کشور در پاسخ اعلام کرد:

طبق پاسخ شهربانی کل کشور هیچ پیشینه ای از یهودی های نامبرده به دست نیامده است(2)

نکته جالب توجه این که شهربانی کل کشور کمتر از دو هفته پس از مکاتبات یاد شده، در نامه دیگری فهرستی از اسامی یهودیان عراقی به شرح زیر برای وزارت امور خارجه ارسال می کند:

عطف به نامه شماره 362/21789- [مورخ] 26/7/1328، اینک صورت کلیمیان عراقی را که تاکنون به عنوان پناهنده به ایران وارد و یا خارج گردیده اند در 14 برگ تنظیم و به پیوست ایفاد می دارد(3)

در این فهرست 14 صفحه ای، اسامی 516 نفر یهودی عراقی با ذکر نام، نام خانوادگی، نام پدر، تابعیت و تعداد همراهان (که بعضی تنها و برخی نیز همراه دیگر اعضای خانواده یعنی پدر، مادر، همسر، فرزندان و... بودند) درج شده است.

ارائه فهرست یادشده از سوی شهربانی کل کشور کاملاً در تناقض با ادعاهای قبلی وزارت کشور، وزارت امور خارجه و دیگر ادارات و مراکز رسمی دولت شاهنشاهی در خصوص ورود و خروج غیرقانونی و قاچاقی یهودیان عراقی است.

علاوه بر فهرست یاد شده، اسناد و مدارک رسمی دیگری در مکاتبات داخلی میان ادارات ذی ربط وجود دارد که دلیل محکمی در کذب ادعاهای قبلی مقامات دولت شاهنشاهی در این باره است. یک نمونه از مکاتبات موردنظر، گزارش کوتاه وزارت کشور به وزارت امور خارجه در بهمن ماه 1328 به شرح زیر است:

از استانداری استان ششم [= خوزستان] به استناد گزارش فرمانداری دشت میشان اطلاع می دهند، روز 27/10/1328 چهل و یک [41] نفر زن و مرد کلیمی

ص: 168

ابوجاسوسه به خاک ایران پناهنده شده و از طرف مرزبانی سوسنگرد با پرونده مقدماتی برای انجام تشریفات قانونی به لشکر 10 خوزستان اعزام شده اند(1)

سند نمونه دیگر در این باره چنین حکایت می کند:

درباره شکوائیه تلگرافی 17 نفر یهودی که از تعدیات مأمورین عراقی(2) به کشور شاهنشاهی پناهنده شده[...] و طی این تلگراف خطاب به تیمسار سپهبد رزم آرا ریاست ارتش و سپهبد یزدان پناه وزیر جنگ، ادعا کرده[اند] که بر اثر ظلم عراق به ایران آمده، لیکن اداره گمرک خسروی در مرز خسروی، 143 دینار عراقی از آنها به عنوان سپرده اخذ کرده [است] و درخواست استرداد آن را کرده اند(3)

البته اسناد و مدارک متعدد دیگری در اثبات کذب ادعاهای پیشین مقامات دولت شاهنشاهی وجود دارد که ذکر آن برای ثبت در حافظه تاریخ و به علاوه آشنایی بیشتر مخاطبان، ضرور است.

رضا صفی نیا، نماینده مخصوص و فوق العاده رژیم پهلوی در دولت اسرائیل، در گزارشی با استناد به مندرجات روزنامه صهیونیستی هاآرتص مورخ 6/10/1950 [مهر 1329]، شمار مهاجران یهودی از عراق و لهستان را که عمدتاً از راه ایران به فلسطین منتقل می شدند، در حدود 4500 تا 5000 نفر در هر ماه برآورد و ذکر کرده است(4)

رسانه های اروپایی و آمریکایی نیز به خروج غیرقانونی و قاچاقی یهودیان عراقی از راه های مختلف، به خصوص ایران به فلسطین اشغالی و تلاش های برنامه ریزی شده و هدفمند رژیم صهیونیستی و سازمان های جهانی یهودی از

ص: 169

جمله آژانس یهود در این ارتباط، اعتراف می کردند. روزنامه آمریکایی هرالد تریبیون در 17 سپتامبر 1950، ضمن گزارشی درباره چگونگی ورود یهودی های ایرانی، عراقی، لهستانی و... به فلسطین اشغالی و یا اردوگاه هایی که سازمان های صهیونیستی در بعضی کشورها از جمله ایران دایر کرده بودند نوشت: «در دو سال اخیر 28000 یهودی ایرانی و عراقی از تهران به اسرائیل رفته اند... قریب نصف این یهودی ها [در اردوگاهی] در قبرستان کلیمی ها در اطراف تهران چادر زده اند. بقیه در کنیسه بزرگ یهودی ها و یا نزد خانواده های کلیمی تهران به سر می برند. بزرگ ترین اردوگاه کلیمی های مقیم نواحی کوهستانی، مرزهای ایران و عراق و ترکیه و روسیه بوده که تعداد آنها 4500 نفر می باشد.[...](1)

اما گزارش روزنامه هرالد تریبیون به نقل از خبرگزاری آمریکایی آسوشیتدپرس در این زمینه خواندنی تر است:

در ایران چهارده هزار از اعقاب طوایف سرگردان اسرائیل در حال فقر و بدبختی منتظر به دست آوردن فرصتی هستند که به سرزمین جدید اسرائیل بروند. اینها از اقوام گمنام یهودیهایی هستند که طی قرون متمادی میان مسلمین زندگی کرده و رسوم و عادات و حتی لباس اعراب و ایرانیان را اقتباس نموده اند ولی مذهب خود را حفظ کرده و زبان عبری عهد عتیق را می دانند(2)

[...] به غیر از ترکیه، ایران تنها کشور مسلمانی است که پس از جنگ 1948 (3) یهودی ها توانسته اند به آنجا پناه ببرند. هزاران یهودی به امید این که بعداً به سرزمین اسرائیل مهاجرت کنند از مرز عراق وارد ایران شده اند.

ص: 170

[...] دولت ایران همواره با مأمورین اسرائیل برای تسهیل مسافرت یهودی ها به اسرائیل همراهی و مساعدت کرده است(1)

این اسناد نشان می دهد که مقامات دولت ایران از ورود و خروج غیرقانونی یهودیان عراقی و فعالیت های صهیونیست ها برای مهاجرت دادن آنها به فلسطین اشغالی اطلاع کامل و کافی داشتند و خود نیز با آن همراهی نشان می دادند و همکاری می کردند؛ همچنین از فعالیت های اقتصادی نادرست آنها در عرصه بازرگانی و حتی قاچاق اشیای عتیقه و آثار تاریخی نیز باخبر بودند.

برای اثبات این مدعا، تنها به نقل سند زیر بسنده می شود؛ زیرا این نمونه به خوبی پاسخ گوی بسیاری از سئوال ها و ابهامات و شبهات درباره انواع تکاپوهای یهودیان، به خصوص یهودیان عراقی در آن دوره است. دفتر نمایندگی دولت شاهنشاهی در قاهره در خلال گزارشی به وزارت امور خارجه در شهریورماه 1329 افزوده است:

فردی به نام محمدعلی توکلی از طریق شرکت یهودی حییم نسائیل(2) در بغداد (عراق) که کار حمل و نقل انجام می داده، مقداری وسایل به فلسطین ارسال کرده که تا مدتها گُم شده بود. بعدها معلوم شد به قاهره اشتباهی رفته است. اما مهم در میان اقلام، عتیقه و [اشیای] قدیمی در اموال ایشان هست(3)

در گزارش یاد شده به تعدادی اقلام و اشیای عتیقه و قدیمی اشاره شده که عبارت است از: کاسة بلور قدیمی، قالیچه نفیس نقش شاه عباسی، کشکول کنده کاری شده، بشقاب چینی قدیمی، جعبه بزرگ و قدیمی خاتم[کاری شده] شیراز، زیرقلیان قدیمی، آب خوری بلوری مرغی قدیمی، قالیچه زمینه ابریشم

ص: 171

نقش شاه عباسی، قالیچه کهنه (قدیمی) صورت دار، صورت هوشنگ، تبر پولادی کنده کاری شده[...](1)

در خاتمه این مبحث، این شبهه تاریخی ناشی از تبلیغات کانونهای صهیونیستی مبنی بر ظلم و آزار و کشتار یهودیان عراقی از سوی مقامات عراقی و جلوگیری از خروج آنها از عراق، نیازمند پاسخ ضروری و جدی است. بر اساس اسناد دولت عراق در پاسخ به خواست یهودی های مقیم آن سرزمین برای رفتن به فلسطین، بخش نامه ها و دستورالعمل هایی صادر و اماکن مشخص را تعیین کرده تا یهودیان بتوانند و از طریق قانونی و دریافت مجوز و روادید رسمی و سلب تابعیت عراقی از کشور خارج شوند. با این حال، شمار قابل توجهی از یهودی ها برای سوءاستفاده های سیاسی و اقتصادی ترجیح می دادند که از طریق غیرقانونی و قاچاق از مرزهای آن کشور خارج شوند. بسیاری از این افراد و گروه ها عمدتاً به طور غیرقانونی از مرزهای شمال غربی، غرب و یا جنوب غربی ایران وارد کشور می شدند و بعضی نیز از سوی مأموران عراقی دستگیر و بازداشت می شدند. نکته دیگر این که برخلاف تبلیغات صهیونیستی، مقامات و دستگاه های امنیتی، انتظامی و قضایی عراق نیز با این قبیل افراد متخلف یهودی همان مجازاتی را اعمال می کردند که در مورد بقیه متخلفین یعنی افراد غیریهودی اجرا می شد. برای اثبات این مدعا، به گزیده ای از یک سند به شرح زیر بسنده می شود:

روز شنبه گذشته [فوریه 1950م/ اسفند 1328ش] مقامات پلیس [عراق] یک کاروان جدید یهودی که شامل ده نفر مرد و ده نفر زن و چند طفل را که برای فرار به اسرائیل تلاش می کردند دستگیر نمودند. دادگاه ابوالخصیب نسبت به این یهودیان که در زیر کاه پنهان شده و می خواستند با دو کشتی باری فرار نمایند، حکم صادر و هر نفر آنها را به یک ماه ونیم زندان محکوم کرده است(2)

در گزارش دیگری در این باره آمده است:

ص: 172

دادگاه جزایی دوم بصره در تاریخ هفتم فوریه 1950، عیسی، فرزند فنجان، عبدالنبی فرزند جاسم و فرهود فرزند کاطع که یهودیان را فراری می دادند به سه سال زندان محکوم کرد و مدت سه سال هم طبق ماده 10 قانون گذرنامه تحت نظارت مأمورین پلیس خواهند بود. و در همین تاریخ دادگاه مزبور، دوازده نفر یهودی را که در حال فرار دستگیر کرده بودند طبق ماده 10 قانون گذرنامه به 6 [شش] ماه حبس محکوم کرده است و در تاریخ 21 فوریه بیست نفر زن و مرد یهودی را که قصد فرار داشتند به 6 ماه حبس محکوم کرده است و یک نفر جوان یهود را که چون به سن بلوغ نرسیده بود با پرداخت 40 دینار عراقی [به عنوان جریمه] آزاد کرد.

در تاریخ 15 فوریه دادگاه بصره هفت نفر دیگر از یهودی هایی را که قصد فرار [و خروج غیرقانونی از کشور را] داشتند، دستگیر و به 6 ماه حبس شدید و خفیف محکوم نمود و دو نفر از دستگیرشدگان را نیز به موجب ماده 155 آزاد و یک نفر هم به پرداخت چهل دینار عراقی محکوم کرده است. ایضاً در همین تاریخ، دادگاه، سامی، فرزند ساسون و عبدالله فرزند سلیمان قاچاقچی را به شش ماه حبس شدید محکوم نمود. شخص اخیرالذکر پس از پایان دوره زندان، یک سال تحت مراقبت و نظارت مأمورین پلیس خواهد بود. همچنین دادگاه در تاریخ هجدهم فوریه [1950] حزقیل فرزند ابراهیم را به 6 ماه حبس محکوم کرد. [...] آقای جمال عمر نظمی استاندار بصره به نیروی پلیس دستور داد که مراقبت بیشتری در جلوگیری از فرار یهود معمول دارند و شخصاً در این امر نظارت و دستور صادر کرده است(1)

روزنامه آخر الانباء چاپ بصره در شماره مورخ 24 مارس 1950 به نقل از روزنامه الشعب چاپ بغداد، با عنوان «فقط 70 یهودی» نوشت:

از زمانی که اداره نام نویسی برای یهودیانی که مایلند از این کشور خارج و از آنها سلب تابعیت شود، گشایش یافته، تاکنون 20 نفر یهودی از مرد و زن و

ص: 173

بچه نام نویسی کرده اند(1)

این خبر نشان می دهد که راه برای خروج قانونی یهودیان، اگر می خواستند، باز بود؛ اما اکثر یهودیان به دلیل مطامع شخصی خروج غیرمجاز را ترجیح می دادند.

همان روزنامه در شماره مورخ 15 آوریل 1950، در گزارشی دیگر با عنوان «در راه مسافرت به اسرائیل» نوشت: «یهودیان مقیم بصره و عماره با شوق و رغبت به اداره های نام نویسی مراجعه می نمایند.» این روزنامه در ادامه افزود:

متمم قانون خروج کشور برای یهودیانی که تمایل به رفتن و سلب تابعیت عراقی خود دارند به مرحله اجرا درآمد. یهودیان [پیش از این] به ادارات نام نویسی محلی چنان که انتظار می رفت مراجعه نمی کردند و این عمل را کاملاً با عدم رضایت تلقی می کردند و چیزی نمانده بود که ادارات نام نویسی که دولت عراق به همین منظور تهیه دیده بود در عملیات خود وقفه ایجاد کند. ولی اخیراً فعالیت یهودیان زیاد شده است. ظاهراً رغبت و اقدام آنها از این جهت است که از مقامات مربوطه تل آبیب [= تل آویو](2) دستوراتی در این باب به دست آورده اند. خبرهای واصله از بغداد نیز جنبش و فعالیت یهودیان عراق را تأیید می نماید. از زمانی که این قانون صادر شده تاکنون چنین نام نویسی در ادارات مربوطه سابقه نداشته است. خبرهای واصله از استان عماره حاکیست که در این دو روزه، تعداد یهودیانی که اسامی خود را در اداره شهربانی به ثبت رسانده اند، بالغ بر 700 نفر است که رئیس طایفه یهود هم جزو آنها است. در بصره هم خانواده های یهود زیادی برای نام نویسی اقدام کرده اند. آنها به صورت آشکار، مغازه های خود را تخلیه و اثاثیه و کالاهای خود را به فروش می رسانند تا به اسرائیل مسافرت کنند(3)

ص: 174

می توانیم بخوانیم. کم و بیش هفت تا هشت هزار تن یهودیان آن روز اصفهان، هر یک داستانی برای گفتن داشتند(1)

... بن صوی در دوره ده روزة بازدیدش از اصفهان، در خانه ما [صیون عزری] میهمان بود... پیش از این بازدید فراموش نشدنی، در سال 1928(2) یهودا کوپلویچ، الموگ از نخستین کسانی بود که ... در بازدید از اصفهان میهمان پدرم [صیون عزری] بود.

پدرم پس از بازگشت از خاک اسرائیل در سال 1925 با چند تن از دوستانش به کار داد و ستد عتیقه پرداخت... پدرم نخستین دیدارش با رضاشاه، سر دودمان خاندان پهلوی را همواره به یاد داشت.

... پیش از این که اندیشه صیونیزم و برپایی کشور اسرائیل در دل های آرزومند یهودیان ایران پرتوافکن گردد و جامة کردار به خود بپوشد، پدر و پدربزرگم همواره از هیچ گونه یاری به هم کیشان [یهودی] خود کوتاهی نمی کردند. پیرو همین آرمان پدرم در نیرو بخشیدن به صندوق ملی اسرائیل (کرن کیمت) از جان مایه می گذاشت. کوشش پدرم در این زمینه به سال 1929 بازمی گشت. در ماه مارس آن سال نامه ای از کرن کیمت

ورشلیم دریافت داشت که گویای پیشنهادهایی در زمینه سر و سامان دادن به پاره ای آشفتگیها به صندوق ملی یهود بود.(3) ذوفن، هنرمند قلمزن نامدار در اصفهان بود که روی مس و زر وسیم نگارگری هایی برجسته و چشمگیر می کرد. پدرم از او خواست چهره «منحم اوسیشکین» سرپرست صندوق ملی اسرائیل را روی لوحه ای سیمین کنده کاری کند و این شاهکار کمیاب را به نمایندگی از سوی صندوق ملی یهودیان ایران به وی پیشکش کرد.

پدرم از دوستداران شادروان داوید بن گوریون، بنیانگذار و نخستین

ص: 176

نخست وزیر اسرائیل بود(1)

در گیرودار جنگ جهانی دوم و اشغال ایران به دست نیروهای متفقین، آژانس جهانی یهود توانست در تهران یک دفتر نمایندگی به رهبری موشه ایشای [یشای] برپا سازد. نامبرده تا تابستان 1944 در ایران به سر برد و پیش از بازگشت، به پاس میهمان نوازی صیون عزری طی نامه ای از او سپاسگزاری کرد(2)

در همین سالها جنبش صهیونیستی خلوتص در میان جوانان یهودی برخی مناطق یهودی نشین ایران فعال شده بود. بر اساس خاطرات عزری:

این موج آرام آرام در تهران و شیراز نیز میدان گسترد(3)

مئیر عزری با توصیه نمایندگان و مأموران اعزامی صهیونیسم به ایران، در سال 1946 در رأس خلوتص ایران قرار گرفت. او خود در یادنامه، در این باره نوشته است:

در همین نخستین کنگره بود که به دبیرکلی کشوری خلوتص برگزیده شدم و پس از آن کنگره های خلوتص هر ساله انجام [برگزار] شد.

[...] نیاز به گشایش بخش هایی تازه در شهرهای دورافتاده ایران (شهرهایی که خانواده های یهودی در آن زندگی می کردند)، را خوب می دانستم. به ویژه باور داشتم دیدار آنان با فرستادگان اسرائیل پدیده ای راهگشا خواهد بود. از همین رو بود که در آغاز سال 5707 (پائیز 1947)، به همکاری اهرون کهن، نمایندگی های همدان (پایتخت تابستانی پادشاهان ماد و پارس و جایگاهی که استر و مردخای در آن خفته اند) و کرمانشاه را گشودیم.

پشتوانه نیرومندی که مرا در پیمودن این راه بیش از پیش یاری می داد نامه ای بود که روز نهم ماه طبت سال 5706 [1947]، از آژانس یهود، صندوق ملی و جنبش خلوتص دریافت داشته بودم. در این نامه به من نمایندگی داده شده بود تا در شهرهایی که در ایران شایسته می دانستم، شاخة خلوتص و کرن کیمت

ص: 177

برپا کنم و یاری های مالی از یهودیان ایران گردآوری نمایم(1) گروه هایی برای دریافت اعانه برگزینم و از سوی آژانس یهود، صندوق ملی و اتحادیه خلوتص به آنان برگ رسید موقت بدهد.

همچنین در این نامه از یهودیان خواسته شده بود با من همکاری گسترده ای داشته باشند. این نامه را دکتر اسحاق کلاین (برادر سرخ موی اسحاق سنه) از سوی سوخنوت، اهرون کهن از سوی خلوتص و اهود بن اهرون از سوی صندوق ملی اسرائیل دستینه کرده بودند. در دست داشتن چنین نامه ای دلگرمی پرشوری به من می داد تا دورترین شهرهای ایران را برای رساندن پیام سازندگی زیر پا بگذارم. در بهار 1947، شهرهای اصفهان، شیراز، یزد و کرمان را که یهودیانش هر یک تاریخچه ای ویژه دارند دیدار کردم(2) پایه ریزی نمایندگی های خلوتص، یاری به صندوق ملی و آموزش های فرهنگ یهودی و زبان عبری برای جوانان، به میدان کشیدن دختران جوان یهودی، از میان بردن ناسازگاری های برخی بزرگان از نخستین برنامه ریزی هایم بودند. می کوشیدم با بررسی رویدادهای آن روز جهان یهود، همه را از آینده ای امیدبخش آگاه سازم(3) از بیست و دومین کنگره جهانی صیونیستی در بازل سوئیس از 9 تا 14 دسامبر 1946 و «کتاب سفید(4) برایشان می گفتم... از پیکاری که برای برپایی نخستین کشور یهودی جهان در سرزمین اسرائیل [فلسطین] آغازیده بود و می رفت تا از خواب و آرزوی دو هزار ساله(5) بیرون بیاید و جامة کردار به تن

ص: 178

بپوشد سخن می راندم(1)

با اعلام تأسیس اسرائیل فعالیت خلوتص در جوامع یهودی نشین ایران بیش از پیش افزایش و گسترش یافت و موج گرایش به صهیونیسم و کوچ به فلسطین در میان جوانان یهودی ایران و پیوستن آنها به گروه های شبه نظامی و تروریستی یهودی که تماماً تحت تأثیر تبلیغات اشخاص وگروه های صهیونی اعزامی به این سرزمین بود به طرز چشم گیری شدت یافت. عزری در این باره می نویسد:

جنبش خلوتص با همه دشواری ها راه خود را به پیش می پیمود و هر روز نیرومندتر می شد. اعلامیه استقلال اسرائیل در روز پنجم اییار 5708 برابر با چهاردهم ماه می 1948 و سپس آغاز جنگ های فرساینده با اعراب، نهال امید را برای پدافند از خاک نیاکانی(2) در دل پیر و جوان یهودی بارورتر کرد.

سازماندهی نیروها رنگی تازه گرفت و کنگره سوم هم همزمان با جشن سایبان های سال 5709 [سال عبری = 1949] با 127 نماینده (60 تن از تهران و 67 تن از شهرستان ها) و 300 تن میهمان در خانه خلوتص باشکوهی بی مانند برگزار گردید. نمایشنامه سه پرده ای «کشور اسرائیل را در بازل پایه ریزی کردم(3) از سوی جوانان خلوتص تهران بر شور و شادی جشن افزود – نخستین سخنران جشن ناتان شادی از نخستین مهاجران ایرانی به اسرائیل و از گروه جوانان ایرانی در کیبوتص «رمت هکووش» بود. در این کنگره برای [مدت] دو سال به دبیری [خلوتص] برگزیده شدم ولی درگیری های گسترده ای در بخش مهاجرت(4) مرا از انجام این کار بازمی داشت. به پیشنهاد یوسف کهن

ص: 179

فرستاده اسرائیل، پرویز لاله زاری(1) که سرگرم گذراندن سال دوم دانشکده پزشکی بود به جای من به کار دبیری پرداخت (نامبرده امروز سرپرست گروه پژوهشگران خون در یکی از بیمارستان های نیویورک است(2)

سومین کنگره جنبش صهیونیستی خلوتص جوانان یهودی ایران در سال 1949، با صدور قطعنامه ای در چارچوب برنامه ها و اهداف صهیونیستی، پایبندی این گروه و اعضای آن را نسبت به آرمان های صهیونیسم به ویژه کوچ یهودیان به سرزمین فلسطین و تلاش برای تثبیت و تحکیم موجودیت دولت اسرائیل در آن سرزمین اعلام داشت. در بخشی از این قطعنامه آمده است:

1- سومین کنگره خلوتص ایران در روز جشن سایبان ها در سال 1949 برپا شد و همه دستاوردهایش را به پیشگاه یهودیان جهان و مردمی که میهن همیشگی یهود(3) را پایه ریزی کردند پیشکش می کند.

2- کنگره گرمترین و پاک ترین شادباش ها را به پای یهودیان اسرائیل می ریزد و برای پیشرفت در زمینه های فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و امنیتی سرزمین پدری، از هیچ کوششی در گسترش مهاجرت همگانی [به فلسطین] فروگذار نمی کند.

3- ما نمایندگان کنگره خلوتص ایران، از همه برادران هم کیش [یهودی] خویش می خواهیم آماده مهاجرت صیونیستی به خاک پاک نیاکانی گردند و دست همه پیشاهنگان این راه فرخنده را می فشاریم.

4- جنبش خلوتص ایران در پایان کنگره سراسری از یکایک وفاداران، به ویژه انجمن یهودیان تهران(4) درخواست دارد هم کیشان عراقی و کرد را که با

ص: 180

سختی ها دست به گریبانند فراموش نکنند و از هیچ گونه یاری به آنان در مهاجرت به سرزمین پدری دریغ نورزند.

5- ما نمایندگان کنگره خلوتص ایران از یکایک جوانان، دانش آموزان، دانشجویان، دانش آموختگان و روشن اندیشان یهودی می خواهیم به ما بپیوندند تا در پرتو اندیشه صیونیستی بر کاستی ها چیره گردیم(1)

مئیر عزری درباره دستاوردهای فعالیت آزادانه خلوتص و فعالان آن در ایران و موارد مشابه آن در میان دیگر جوامع یهودی جهان می افزاید:

بی گمان همین گونه جنبش ها میان یهودیان دیگر گالوتها و آماده بودن زمینه های پایه ای در اسرائیل، موجب شد موج مهاجرت [یهودیان به فلسطین] هر روز گسترش چشمگیر بگیرد و هزاران هزار یهودی به میهن خویش بازگردند(2)

او در ادامه می نویسد:

جنبش خلوتص ایران پیروزی های خود را بدهکار یهودیان وفاداری است که همه چیز خود را به رایگان در راه جنبش ارزانی داشتند. یاری های ارزشمند شمعون حناساب، دکتر اوراهام کهن، ساسون بلوم، برادران سعیدی، دکتر ایرج لاله زاری، اوراهام گرشونی از بخش اهواز، برادران صمد و آلوش از شهر ارومیه، مئیر امیتای، صیون ذبیحی، صیون رکنی، ابراهیم گلچین و برادرش اسحاق [گلچین]، منصور گلشن، ابراهیم زرگر، خواهران متیلدا و بتیا حکیمیان، مارگریت و عفرا (پری) و صفی از بخش آبادان و بسیاری دیگر از یاد نخواهند رفت... پدیده صیونیزم که سالیان سال از سوی دولت ایران رسمی اعلام شده و سپس چند سالی تحریم و غیرقانونی اعلام شده بود(3)با جنبش خلوتص آزاد

ص: 181

شد و فعالیت ها دوباره به کار افتادند.

جنبش در این دوره دارای سه هزار عضو بود که در زمینه مهاجرت همگانی کار پیشاهنگی را به دوش داشت

به نوشته عزری شماری از پیشگامان و فعالان یهودی جنبش صهیونیستی خلوتص ایران با پیوستن به ارتش و ماشین جنگی اسرائیل، خدمات قابل توجهی در مسیر آرمان صهیونیسم انجام دادند:

آنها از نخستین مهاجران ایرانی به سرزمین اسرائیل بودند که زندگی در کیبوتص و ارتش پدافندی اسرائیل را پشت سر نهادند. رفتار آن روز این جوانان به راستی چون بمبی میان خانواده های یهودی بازتاب داشت(1) سعیده بلوم (علیزا یوگب) دو خواهر از خانوادة فریدمن و به ویژه خواهر بزرگتر سارا (صیونا) شایستة یادآوری هستند. [...] متیلدا، دختر چهارده ساله خانواده کلیمیان همراه دو تن از دخترخاله هایش (مارگریت و پری)، دوشادوش ویکتوریای جوان از خانواده وصفی دلیرانه مرزهای بسته را گشودند. [...] دب ادیب، اهود بن اهرون، میخائل فرانک و مئیر بنت(2) به میهمانی فراخوانده شدند. [...] دب ادیب در ایران ماند و به کارهای گوناگون پرداخت و به ویژه در زمینه مهاجرت تلاشی شبانه روزی داشت. پس از آن که جنبش خلوتص در آبادان دفتری برپا کرد، متیلدا و بتیا حکیمیان پا به پای مارگریت وصفی با میخائل عصمون، ابراهیم زرگر، داوید میزراحی، یعقوب گلستان گل (که پس از مهاجرت، در کیبوتص نعن آموزش دید و شهر اشکلون را برای زندگی برگزید، در پایان جنگ شش روزه، در شهر غزه سرپرست بخش اداری بود)

ص: 182

همکاری نزدیکی داشتند(1)

علاوه بر خلوتص، آژانس یهود، صندوق ملی یهود و انجمن یهود تهران، انجمن فرهنگی اوتصر هتورا یا گنج دانش، موسسه اُرت، سازمان بانوان یهود ایران و... نیز از دیگر سازمان های یهودی و صهیونیستی فعال در ایران بودند(2) تلاش برای تشویق و انتقال یهودی های ایران به خصوص جوانان یهودی به فلسطین و نیز جمع آوری کمک های مالی برای ماشین جنگی صهیونیسم در فلسطین در سال های قبل از تأسیس اسرائیل و نیز پس از آن محور فعالیت های این سازمان ها و انجمن های یهودی داخل کشور بود(3)

ص: 183

ص: 184

مرحوم هاشم مکرم نورزاد و تاریخ تأسیس سفارت شاهنشاهی در عمان [پایتخت اردن] اسفندماه 1329 [1950 پس از تأسیس اسرائیل] بوده که احتمالاً در همین سال سرکنسولگری شاهنشاهی در بیت المقدس نیز منحل شده است(1)

یکی از موضوعات شگفت انگیز در این دوران، ارتباط نمایندگی ایران در فلسطین با تشکل ها، سازمان ها و گروه های صهیونی مستقر در فلسطین است. با این که هنوز دولت صهیونیستی اعلام موجودیت نکرده بود، ایران با آژانس یهود و دیگر سازمانهای یهودی ارتباط و همکاری و حتی داد و ستد داشت. خرید برخی اقلام و محصولات موردنیاز از صهیونیست ها و تشکل های صهیونیستی مقیم فلسطین از آن جمله است(2)

تبادل اطلاعات در زمینه های مختلف، از جمله زراعی و کشاورزی، بخش دیگر این ارتباط است که در یکی از اسناد به جا مانده از آن دوران به خوبی آشکار می شود.

نامه سرکنسولگری ایران در فلسطین و شرق اردن به وزارت امور خارجه در این باره چنین است:

در تعقیب نامه شماره 1203 مورخ 9/10/24 راجع به اطلاعات کشاورزی و روش نوین روستایی کتاب دیگری به نام Planned mixed Farming به زبان انگلیسی از مؤسسات تحقیقات کشاورزی نمایندگی یهود رسیده که به پیوست تقدیم می شود. مؤسسه مزبور در نامه ای که به این سرکنسولگری نوشته اشعار داشته است که چون رشته های مربوط به کشاورزی متعدد و متنوع است و تصریح نشده است، بنابراین اگر اطلاعات دیگری لازم است متمنی است مقرر

ص: 186

فرمایند اولاً شعبه و رشته آنها را معین و ثانیاً نوع اطلاعاتی را که وزارت کشاورزی می خواهد با جزئیات توضیح دهند تا اقدام لازم به عمل آید(1)

از مفاد سند بالا چنین برمی آید که مقامات ایرانی از آژانس یهود درخواست کرده بوده اند که درباره مسائل مربوط به کشاورزی، مؤسسات یهودی فلسطین اطلاعاتی به آنها بدهند. نظر به اینکه هنوز دولتی به نام اسرائیل تأسیس نشده، همین نوع ارتباطات می توانست برای یهودیان اشغالگر در فلسطین دلگرم کننده و حاکی از چشم انداز روابط دوستانه در آینده باشد.

نامه ادارة اقتصاد وزارت دارایی ایران به وزارت امور خارجه، نشان می دهد که دولت ایران به فعالیت های کشاورزی یهودیان اشغالگر در فلسطین توجه نشان می داده است:

عطف به نامه شماره 3656/31203 مورخ 10/11/1324 خواهشمند است دستور فرمائید در صورتی که کتاب آژانس یهود رسیده است ارسال دارند(2)

پس از تأسیس دولت اسرائیل در 15 ماه مه 1948م/اردیبهشت 1327ش، ایران پس از ترکیه دومین کشور اسلامی منطقه بود که اسرائیل را به رسمیت شناخت و حتی فردی را به عنوان نماینده به فلسطین اشغالی اعزام کرد(3)

به روایت اسناد موجود پس از اعزام عباس صیقل در مارس 1949م/ فروردین 1328ش، آقای رضا صفی نیا در دی ماه 1328ش به عنوان نماینده مخصوص و یا وزیرمختار دولت شاهنشاهی در اسرائیل به فلسطین اعزام شد. در یکی از اسناد وزارت امور خارجه در این باره چنین آمده است:

ص: 187

به طوری که مستحضر می باشید، چندی پس از تشکیل دولت اسرائیل، از طرف دولت شاهنشاهی شناسایی Defacto از دولت نامبرده به عمل آمد و مرحوم رضا صفی نیا به عنوان مأمور فوق العاده به آن کشور اعزام گردید که در تاریخ 30/10/1328 به محل مأموریت خود رسید[...](1)

همزمان با همه تلاش های خارجی و داخلی برای به رسمیت شناختن دولت جدیدالتأسیس اسرائیل، به ویژه از سوی اشخاص و کانون های مختلف یهودی و صهیونیستی، رژیم صهیونیستی نیز با بهره گیری از ابزارها و امکانات غیررسمی که عمدتاً گروه های فشار و ذی نفوذ یهودی اروپا و آمریکا بودند، از هیچ تلاشی در این باره فروگذار نکرد. به موازات این تحرکات، دولت اسرائیل به طور رسمی نیز دست به کار شد و از ایران درخواست کرد تا رژیم را به رسمیت بشناسد. به روایت اسناد موجود، موشه شرتوک معروف به موشه شارت وزیر امور خارجه وقت اسرائیل در خرداد 1328، یعنی حدود یک هفته پس از اعلام موجودیت رژیم صهیونیستی، طی نامه ای به وزارت امور خارجه ایران چنین تقاضا کرد:

با کمال احترام به استحضار جناب عالی می رساند و تمنا دارد به اطلاع دولت خودتان برسانید که شورای ملی دولت یهود اسرائیل مرکب از اعضای ارکان نمایندگی های منتخب یهود در فلسطین در 14 مه [1948] که به مناسبت خاتمه قیمومت انگلیس، طبق قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل مورخ 29 نوامبر 1947 تشکیل یافته، استقرار دولت مستقل یهود را در فلسطین اعلام نمود که به نام دولت اسرائیل نامیده خواهد شد. شورا تصمیم گرفته تا تاریخ تشکیل ارگان های دولتی را طبق قوانین اساسی که از طرف مجلس مؤسسان که تا اول اکتبر 1948 انتخاب خواهد شد به نام مجلس ملی انجام وظیفه نماید. شورای نامبرده به نام دولت موقت اسرائیل انجام وظیفه نموده و ارکان مجریه آن دولت موقت حکومت اسرائیل را تشکیل خواهد داد. شورا اعلام می دارد که دولت

ص: 188

اسرائیل برای مهاجرت یهودی ها از کلیه کشورها باز خواهد بود و برای بسط کشور و رفاه عموم ساکنین آن سعی و اهتمام خواهد نمود اصول آزادی و عدالت و صلح و همچنین مساوات کامل اجتماعی و سیاسی کلیه اتباع را بدون رعایت نژاد و مذهب و جنس برقرار سازد و آزادی عقاید مذهبی و تعلیم و تربیت و فرهنگ و زبان را تضمین نموده و مصونیت اماکن مقدسه کلیه مذاهب را محترم خواهد شمرد و نیز اصول مندرج در منشور سازمان ملل متحد را رعایت خواهد نمود. شورا همچنین اعلام می دارد که دولت اسرائیل آمادگی خود را برای همکاری سازمان ها و نمایندگان ملل متحد برای اجرای تصمیمات متخذه در مورخ 29 نوامبر 1947 مجمع عمومی سازمان ملل متحد اعلام داشته(1) و اقدامات لازم را جهت اجرای [...](2) اقتصادی در سرتاسر سرزمین فلسطین فراهم خواهد ساخت. شورا به کلیه ساکنان عربی دولت

ص: 189

اسرائیل اعلام داشته که برای ایجاد یک محیط صلح و صفا آماده شده و به این ترتیب به سهم خود برای توسعه یک زندگی با حقوق مساوی و داشتن نمایندگی های دموکراتیک در ارکان موقتی و دائمی دولتی شرکت نمایند. شورا همچنین به کلیه دول عربی همجوار و ساکنان آن ها پیشنهاد صلح داده و آنها را دعوت به همکاری با دولت اسرائیل برای رفاه عمومی نموده است.

اینک از طرف دولت موقت اسرائیل از دولت ایران تمنا دارد حاکمیت اسرائیل و دولت موقت آن را به رسمیت بشناسد. امیدوارم که شناسایی اسرائیل به زودی انجام گیرید. ما خاطرات زوال ناپذیر دو هزار ساله وقایع تاریخی سیروس بزرگ [کورش] که دولت یهود را مجدداً در فلسطین برقرار ساخت، فراموش نکرده ایم و آرزومندیم که دولت ایران با این شناسایی، رسوم بزرگ منشی قدیم را تجدید نموده و مراجعت قوم یهود را به کشور اصلی خودشان با شناختن دولت اسرائیل که موجب ایجاد روابط دوستی بین کشورهای خاورنزدیک خواهد بود، حسن استقبال خواهند نمود.

به نام دولت موقت اسرائیل

موشه شرتوک – وزیر امور خارجه(1)

این نامه قدیمی ترین سند رسمی از سوی دولت اسرائیل، خطاب به مقامات رسمی رژیم پهلوی است که بر اساس آن از دولت وقت ایران برای به رسمیت شناختن رژیم صهیونیستی درخواست شده است.

چندی پس از این درخواست رسمی دولت اسرائیل، یکی از نشریات چاپ ترکیه، طی خبری اعلام کرد که دولت ایران در آینده، اسرائیل را به رسمیت خواهد شناخت.

در این ارتباط، در گزارش سرکنسولگری شاهنشاهی ایران خطاب به وزارت امور خارجه چنین آمده است:

ص: 190

روزنامه ژورنال دوریان، شماره 8571، مورخه 12/7/1949 خبر می دهد که ایران در آتیه نزدیک دولت اسرائیل را [به رسمیت] خواهد شناخت. قطعه روزنامه برای استحضار به پیوست تقدیم می شود. خواهشمند است این کنسولگری را از تصمیم دولت آگاه فرمایند(1)

وزارت امور خارجه ایران پس از دریافت گزارش یاد شده، طی نامه ای خطاب به سرکنسولگری شاهنشاهی در اسلامبول چنین پاسخ داد:

دولت شاهنشاهی تصمیمی درباره شناسایی دولت اسرائیل اتخاذ ننموده و مسلم است اگر چنین تصمیمی گرفته شود به نمایندگی های شاهنشاهی اطلاع داده می شود ولی تکذیب خبر [...](2) ضرورت ندارد(3)

تقریباً در همین مقاطع تاریخی، موضوع برقراری روابط تجاری بین ایران و اسرائیل در مطبوعات اسرائیلی منتشر شد که بازتاب گوناگونی در سطح جهان و منطقه داشت. در این ارتباط، نمایندگی ایران مستقر در فلسطین اشغالی، در شهریورماه 1328ش طی نامه ای به وزارت امور خارجه چنین گزارش داد:

دو روز قبل در جرائد این جا، خبری منتشر شده بود که مذاکرات تجارتی بین دولت شاهنشاهی ایران و حکومت اسرائیل در تهران شروع شده است و این مذاکرات تأثیری [ارتباطی] در عدم شناسایی [اسرائیل از سوی] دولت شاهنشاهی نخواهد داشت. امروز از وزارت امور خارجه اسرائیل صحت و سقم مطلب را سئوال کردم، جواب دادند که خبر مزبور مقرون به حقیقت نمی باشد(4)

با این حال مقامات وقت ایران، از جمله وزیر امور خارجه وقت دولت شاهنشاهی، اخبار و گزارش های رسانه ها را در خصوص تمایل و اقدام آتی و احتمالی ایران برای شناسایی اسرائیل نفی و تکذیب می کرد. توسل مقامات ایرانی

ص: 191

به دروغ و تلاش در انحراف افکار عمومی و حتی فریب برخی شخصیت ها که نگران این اقدام ایران بودند، نشان می دهد که دولت و حکومت ایران از دو سو تحت فشار قرار داشتند. از یک سو صهیونیست و حامیان و پشتیبانان جهانی آن ها، یعنی قدرت های جهانی و کانون های ذی نفوذ صهیونیستی جهان، رژیم وابسته پهلوی را برای به رسمیت شناختن اسرائیل ترغیب و تشویق می کردند. از سوی دیگر افکار عمومی در ایران و جهان اسلام و به خصوص از سوی رهبران و عالمان مسلمان، دستگاه سلطنت پهلوی را دچار سردرگمی و ترس کرده بود. زیرا شناسایی اسرائیل از سوی یک کشور اسلامی، نه فقط موجب می شد تا رژیم صهیونیستی از انزوای سیاسی و دیپلماتیک در جهان اسلام خارج شود بلکه ماهیت دولت و سلطنت پهلوی بیش از پیش در نزد افکار مسلمانان، عالمان و رهبران کشورهای اسلامی به ویژه در سرزمین ایران افشا و آشکارتر می شد. بر این اساس آنها حتی المقدور سعی داشتند موضوع تمایل دولت ایران نسبت به شناسایی اسرائیل را نزد افکار عمومی به اشکال مختلف نفی و تکذیب کنند. نامه سفارت ایران در قاهره خطاب به وزارت امور خارجه یکی از اسناد قابل تأمل در این باره است. در این نامه به موضوع ملاقات مفتی اعظم فلسطین با سفیر وقت ایران در آذرماه 1328ش، و مسئله شناسایی اسرائیل از سوی دولت ایران چنین آمده است:

آقای حاج امین الحسینی مفتی اعظم فلسطین سه روز قبل وقت گرفته [بود] و به سفارت تشریف آوردند و از طرف کمیته عالی اعراب فلسطین از بیانات جناب آقای وزیر امور خارجه راجع به فلسطین و این که دولت شاهنشاهی از شناسایی او [اسرائیل] ابا دارد (این بیانات را طی مصاحبه جناب آقای وزیر امور خارجه با مطبوعات که در جریده الاّس منتشر شده بود، خوانده بودند) تشکر کردند و [...].

من خاطر آن ها را آسوده کرده ام از این که دولت شاهنشاهی پیوسته مصالح مسلمین و افکار عمومی عالم اسلام را در مدنظر داشته و از تقویت آن کوتاهی ندارد(1)

ص: 192

این ادعاهای کذب و فریبکارانه از سوی مقامات رسمی و دیپلمات های ایران در حالی صورت می گرفت که تمایل و تلاش جدی برای به رسمیت شناختن رژیم صهیونیستی از سوی دولت شاهنشاهی در پَس پرده و در باطن سیاست های دربار وجود داشت. این نکته ای بود که مقامات ذی ربط در دستگاه دیپلماسی و وزارت امور خارجه ایران نسبت به آن بی اطلاع نبودند.

گزارش نماینده وقت ایران در سازمان ملل متحد، درباره مذاکرات میان اسرائیل و بعضی دولت های عربی برای ترک مخاصمه و اشاره تلویحی به زمان و چگونگی به رسمیت شناختن رژیم صهیونیستی از سوی دربار پهلوی به خوبی گویای سیاست های پنهان و خیانتکارانه دستگاه سلطنت و دیپلماسی آن رژیم است:

در تلگراف شماره (1497) خواسته بودند نظر خود را گزارش دهد. چون البته از مذاکراتی که در جزیره ردس [رودس(1) بین نمایندگان نظامی اسرائیل و نمایندگان مصر و لبنان برای عقد قرارداد ترک مخاصمه و برقراری صلح تحت نظر دکتر بَنچ(2) (که پس از کشته شدن کنت برنادت(3) سمت میانجی سازمان ملل متحد را دارد) در جریان است، اطلاع دارند و می دانند که ملک عبدالله پادشاه ماوراء اردن که از ابتدا با سایر دول عرب یک دل نبوده و همیشه آرزوی الحاق قسمت غربی خاک فلسطین(4) را به کشور خود داشت، باطناً حاضر است با یهودیان کنار بیاید. تصور می کند منظور وزارت از وضعیت دولت اسرائیل و دول همجوار عرب موضوع شناسایی آن دولت باشد [...].

حتی انگلستان هم [...] مجبور شد در اثر فشار افکار عمومی و انتقادهایی که

ص: 193

احزاب موافق و مخالف سیاست انگلیس(1) در قضیه فلسطین نمودند، آن دولت [اسرائیل] را به رسمیت بشناسد.

در این صورت بدیهی است ایران که هم [یک] کشور آسیایی و هم تاریخاً [به لحاظ تاریخی] حامی یهود بوده با نفوذی که این قوم در دنیا و مخصوصاً در آمریکا دارد، نباید آخرین دولتی باشد که به فکر شناسایی اسرائیل بیفتد. منتها با سیاستی که دولت [ایران] در قضیه فلسطین پیش گرفت و طرفداری که از نظر اعراب نمود، اگر امروز در شناسایی [اسرائیل] شتاب کند، رفع گلة یهود را می نماید و بر عکس تأثیر فداکاری هایی که برای خوشامد اعراب کرده به کلی از بین می برد. پس بهتر است صبر کنیم تا نتیجة قطعی مذاکرات عرب و یهود و برقراری صلح که به عقیدة اینجانب یک نوع شناسایی عملی اسرائیل از طرف دول عرب است، معلوم شود. در آن صورت می توان به اعراب گفت حالا که خود شما سر تسلیم فرود آورده و با آن دولت قرار بسته اید، دیگر نباید از ما متوقع باشید که بیش از این در شناسایی دولت اسرائیل تأخیر کنیم. اگر اعراب به این حرف حسابی متقاعد شدند و رفتار ما را غیردوستانه تلقی نکردند، فبها، واِلا در صورتی که باز در توقع بی جای خود اصرار ورزیدند بر دولت [شاهنشاهی ایران] است که خود را آزاد دانسته و هر طور صلاح کشور را تشخیص دهد، عمل کند(2)

ادعا و اعتراف سفیر و نماینده دولت شاهنشاهی ایران در سازمان ملل متحد، بیش از هر چیز نشانگر آن است که:

1. سیاست ایران در آن زمان نسبت به شناسایی رژیم صهیونیستی از نظر مقامات ذی ربط، از پیش معلوم و روشن بود.

2. دولت شاهنشاهی ایران به دلیل وابستگی به قدرت های جهانی به خصوص

ص: 194

آمریکا و انگلستان از یک سو و سیطره بلامنازع صهیونیست ها در اروپا و ایالات متحده از سوی دیگر، فاقد سیاست مستقل بود و بر این اساس قادر به اتخاذ تصمیم بر اساس مصالح و منفعت ملی کشور و مردم در قبال اسرائیل نبود.

3. تأخیر، تعلل و تزلزل در شناسایی اسرائیل از سوی دولت شاهنشاهی و دربار ایران ناشی از ترس مقامات بلندپایه حکومت و شخص شاه در برابر اراده و عزم و مواضع مردم مسلمان ایران و به خصوص علمای اسلام و روحانیون و همچنین کشورهای اسلامی در برابر مسئله فلسطین و رژیم اشغالگر و غاصب صهیونیستی بود. بنابراین آنها برای به رسمیت شناختن اسرائیل همواره منتظر فرصت مناسب منطقه ای و محلی بودند.

4. صرف نظر از دیدگاه سیاسی شخص محمدرضا و دیگر مقامات بلندپایه حکومتی نسبت به موقعیت یهودی ها در نظام سلطه، که از نظر آنها می توانست در مسیر تحکیم و تثبیت موقعیت جهانی رژیم پهلوی مؤثر و مفید باشد، دستگاه سلطنت و مقامات دربار ایران خود را به جامعه یهود نزدیکتر می دانستند تا ملل مسلمان منطقه. این نکته در گزارش انتظام کاملاً روشن و صریح است. این مسئله برای مجامع صهیونی و محافل یهودی نیز کاملاً واضح و آشکار بود. آنچنان که آنها، حتی اعزام نماینده سیاسی به فلسطین اشغالی از سوی دربار پهلوی را که قبل از به رسمیت شناختن اسرائیل از سوی دولت شاهنشاهی صورت گرفته بود به طور تلویحی به منزله قبول موجودیت اسرائیل تلقی می کردند. برای مثال، نشریه صهیونیستی جوئیش کرونیکل در اوایل اسفندماه 1328، در این باره چنین نوشت:

ایران هنوز دولت اسرائیل را به رسمیت نشناخته است، با این وجود رضا صفی نیا را [به عنوان] وزیرمختار در این مملکت قرار داده [اعزام کرده است]. مشارالیه در این هفته وارد [فلسطین] شد. ورود او ایجاد وضع غیرعادی کرده است، زیرا دولت اسرائیل اگر چه قبول کرده او به نام مسافرت سه ماهه وارد اسرائیل شود باز نمی تواند مشارالیه را رسماً بشناسد. وقتی رضا صفی نیا [...(1) به]

ص: 195

اسرائیل رسید رسماً ملاقات نشد و از طرف مأمورین وزارت امور خارجه [اسرائیل] پذیرایی نگردید. به هر حال به مشارالیه اطلاع داده شد که قبل از شناسایی دولت اسرائیل از طرف دولت متبوعه مشارالیه، دولت اسرائیل نمی تواند او را رسماً بشناسد(1)

این نشریه صهیونیستی در ادامه با اشاره به ورود یهودی های بحرین به فلسطین اشغالی و علاقه مندی وزیرمختار ایران در پی گیری مسائل آنها افزوده است:

این وزیرمختار جدید فعلاً نسبت به عده[ای] از یهودی های جزیره بحرین که به اسرائیل آمده اند ذی علاقه می باشد. انتظار می رود چهارصد یهودی که در بحرین باقی مانده اند در ظرف هفته آتیه به اسرائیل کوچ نمایند. این ها از ماه دسامبر 1947 و زمان کشتار عمومی که تعداد زیادی یهودی مجروح شدند و جمعیت آنها از نظر اقتصادی خراب گردید تا به حال در انتظار بوده اند(2)

درباره چگونگی شناسایی اسرائیل از سوی ایران اخبار و اطلاعات مختلفی ارائه و منتشر شده است.

روز چهارشنبه 24 اسفندماه 1328ش، روزنامه ها و رادیو، خبر شناسایی اسرائیل از سوی دولت شاهنشاهی را منتشر و اعلام کردند. طبق اسناد موجود، متن نامه محمدساعد(3) نخست وزیر وقت ایران مبنی بر شناسایی دولت اسرائیل، طی نامه ای در تاریخ 22 اسفند 1328، از سوی وزارت امور خارجه به سفارتخانه های ایران در کشورهای مختلف از جمله مصر، هند، افغانستان، عراق، لبنان، عربستان و... به صورت تلگرافی ارسال و ابلاغ و در بخشی از نامه یادشده آمده است:

موضوع روابط دوفاکتو با دولت اسرائیل در هیأت وزیران مطرح و تصویب شد

ص: 196

که جناب آقای [نصرالله] انتظام [نماینده ایران] آن را به اطلاع نماینده اسرائیل رسانیده، ضمناً متذکر شود ایجاد رابطه دوفاکتو را در تاریخ 15 مارس(1) [1950] منتشر کند. خواهشمند است مراتب را به نحو مقتضی به مقامات مربوطه(2) اطلاع و حالی نمائید دولت ایران محض هم دردی و رعایت هم کیشی و وداد [با کشورهای اسلامی و عربی] این مدت را در ایجاد رابطه دوفاکتو با اسرائیل صبر کرد و حالا هم خود آنها باید تصدیق کنند منافع ایران اقتضا نمی کند بیش از این با دولتی(3) که همة کشورها آن را شناخته و تردیدی در بقای آن نیست و به علاوه چندین هزار تبعه در آن جا دارد(4) رابطه ای نداشته باشد و استقرار مناسبات با اسرائیل در مناسبات ایران با کشورهای همجوار کوچکترین مباینتی نخواهد داشت. ضمن مذاکره بفرمائید اولاً عملاً دولت ایران چندین ماه است که نماینده ای در بیت المقدس داشته و این روابط دوفاکتو تغییر عمده ای در این وضع نمی دهد. و به علاوه داشتن نماینده ای در اسرائیل که مستقیماً با مقامات اسرائیل تماس پیدا نماید و بتواند مکنونات دولت ایران را که علاقه مند به مقررات آوارگان عرب [فلسطین] است بهتر تشریح نماید و در بهبود وضع آنها و چندین هزار اتباع خودمان مؤثر باشد، قطعاً مفید خواهد بود. گذشته از این ممکن است برای پیدا کردن راه حل مسالمت آمیز اختلاف اعراب و آنها [اسرائیلی ها] کمک مؤثری نماید(5) نتیجه اقدامات و تأثیرات ایجاد روابط دوفاکتو اطلاع دهید.

[امضا] محمد ساعد(6)

ص: 197

به رسمیت شناختن اسرائیل از سوی ایران به عنوان یک کشور بزرگ اسلامی نه تنها نوعی گستاخی و دهن کجی به امت اسلامی بلکه خیانتی بزرگ به آرمان میلیون ها مسلمان در اقصی نقاط جهان به خصوص حدود یک میلیون مسلمان آواره و بی پناه فلسطینی در آن زمان بود.

اقدام ایران در شناسایی دولت غاصب، جعلی، غیرقانونی و اشغالگر اسرائیل و رسمیت دادن به اشغالگران مهاجم صهیونیست در سرزمین فلسطین، به طور کامل در تعارض و تضاد با حقوق مسلم فلسطینیان، یعنی صاحبان و ساکنان اصلی آن سرزمین و علیه امت اسلامی و به علاوه برخلاف مصلحت، منافع و امنیت ملی مردم مسلمان ایران بود؛ علاوه بر این، این شناسایی احساسات دین مردم مسلمان ایران را سخت جریحه دار کرد؛ به گونه ای که بعدها مسئله فلسطین و روابط رژیم شاه و دولت اشغالگر صهیونیستی به یکی از عوامل مؤثر در شکل گیری انقلاب اسلامی تبدیل شد. ایادی صهیونیسم در داخل و خارج ایران همواره تلاش می کردند تا از طریق برقراری روابط بین ایران و اسرائیل، ضمن تحکیم و تثبیت موقعیت آن رژیم در منطقه، دیوار انزوای اسرائیل در جهان اسلام و در میان ممالک اسلامی را برچیده و نوعی امنیت روانی برای اشغالگران مهاجم یهودی در فلسطین به وجود بیاورند.

رضا صفی نیا، نمایندة ایران در دولت صهیونیستی، در نامه محرمانه ای چگونگی ارتباط خود را با مقامات دستگاه سیاست خارجی اسرائیل در جهت تقویت و گسترش روابط و همکاری های طرفین به وزارت امور خارجه گزارش کرده است. بر اساس مندرجات این نامه رضا صفی نیا از سوی وزارت امور خارجه ایران به عنوان «نماینده مخصوص» به وزارت امور خارجه اسرائیل معرفی شده است. در نامه یادشده وزارت امور خارجه ایران، مجدداً رژیم غاصب اسرائیل را به رسمیت شناخته و این حرکت را اولین قدم دولت شاهنشاهی و عامل مهم در توسعه و بسط ارتباط و همکاری میان ایران و اسرائیل اعلام کرده است. در این دیدار که رئیس اداره خاورمیانه و رئیس اداره امور ایران در وزارت امور خارجه اسرائیل، رضا صفی نیا را همراهی می کردند، موشه شارت وزیر امور خارجه اسرائیل ضمن

ص: 198

اعلام تشکر به خاطر نامه ایران، خواستار توسعه و تحکیم روابط و همکاری دو طرف شده و خوشحالی خود را از این پیروزی اعلام می دارد:

عطف به مرقومة 25/12/1328، شماره 8896، احتراماً معروض می دارد که پس از زیارت تلگراف شماره 2184 دریافتم که نامه زودتر از روز سه شنبه اول فروردین ماه از تهران خارج نخواهد شد. زیرا وسیله موجود نیست. برای این که زودتر این نامه به وسیلة مطمئن به دست اینجانب برسد روز سه شنبه اول فروردین ماه که نامه از تهران به وسیله پست هوایی می آید، آقای صبری را به بیروت فرستادم. مشارالیه نامه را از سفارت شاهنشاهی گرفته، آورد و روز یکشنبه ششم فروردین ماه جاری [6/1/1329] طبق قرار قبلی به تل آویو رفته، به اتفاق آقایان س. دیون رئیس اداره خاورمیانه و دکتر پینس رئیس اداره امور ایران [در وزارت امور خارجه اسرائیل] به دیدن آقای موشه شارت [وزیر امور خارجه اسرائیل] رفتیم. وزیر امور خارجه با خوش رویی و گرمی بسیار استقبال نموده پس از اظهار مسرت از بهبودی حال بنده(1) [...] و تبادل تعارفات، نامه را تسلیم نمودم. نامبرده اظهار داشت که دولت اسرائیل از اقدام دولت شاهنشاهی ایران در شناختن این دولت بی اندازه متشکر است ولی تاکنون سندی مستقیماً دریافت نکرده بود، مگر رونوشت نامه ای که در نیویورک نماینده دولت شاهنشاهی به نماینده نوشته بود(2) ولی اکنون از دریافت این نامه تشکر کرد و [گفت] از مطالب آن اتخاذ سند می کنم، مخصوصاً از آن قسمت که اظهار شده «این اولین اقدام دولت شاهنشاهی عامل مهم و مؤثری در توسعة روابط میان دو کشور خواهد بود...» و امیدوارم که اقدامات لازمه دیگر طبق مفاد این اظهار متوالیاً صورت گیرد. بعد کمی تأمل کرده و گفت مقصود از نمایندة مخصوص چیست؟(3) در صورتی که موقع معرفی شما در

ص: 199

نیویورک اظهار شده بود که دارای مقام وزیرمختار هستید و به مأموریت مخصوص می آیید و حالا هم که شناسایی صورت گرفته، به عنوان نماینده معرفی شده اید و اضافه کرد منظورم این است که بدانم آیا جزو کورد [کادر] دیپلماتیک هستید یا نه؟ فوراً جواب دادم [بلی] بلاتردید. من به موجب همین نامه نمایندة مخصوص دولت شاهنشاهی در نزد دولت اسرائیل هستم و از کلیه امتیازات و مزایای معموله بهره مند خواهم بود. وی اظهار داشت بسیار خوشوقت هستم و امیدوارم با همکاری صمیمانه و نزدیک روابط میان دولتین روز به روز توسعه و تحکیم پیدا نماید. بنده نیز از مساعدت های دولت شاهنشاهی درباره یهودیان و اهمیت اقدام دولت شاهنشاهی با مشکلاتی که وجود داشته شمه[ای] اظهار نمودم. گفتم توسعه و تحکیم روابط میان دو کشور [!] منوط به اقدامات عملی است و امیدوارم همان طور که وعده داده شده و مخصوصاً در نامه خود به وزیر امور خارجه دولت شاهنشاهی که تضمینات لازمه درباره حفظ حقوق ایرانیان داده اید، حقوق آنها کاملاً محفوظ و وسایل آسایش آنان فراهم گردد(1)

بعد صحبت های متفرقه پیش آمد. [موشه شارت] از تولد و سابقة تحصیلات و خدمات نظامی و سیاسی خود سخن راند، رشته صحبت را به ایران کشید و علت استعفای آقای ساعد را پرسید(2) بنده هم جواب های مقتضی را دادم. در موقع خداحافظی تا دم در مشایعت کرد و به اتفاق آقایان نامبرده در بالا به اداره خاورمیانه آمدیم(3)

در تاریخ 27/1/1329 عبدالصاحب صفایی نماینده ساری در مجلس شورای

ٌ: 200

ملی، در نامه ای اعتراض آمیز به رئیس مجلس وقت، ضمن اعلام مخالفت با «شناسایی غیرمنتظره و نابهنگام» رژیم صهیونیستی از سوی ایران افزود:

روز چهارشنبه بیست و چهارم اسفندماه 1328 رادیو و روزنامه ها خبر شناسایی دولت اسرائیل را از طرف دولت ایران منتشر نمودند و چون این خبر متعاقب تعطیلی موقت جلسات مجلس شورای ملی منتشر شده و تا تشکیل مجدد جلسات مجلس به مدت یک ماه وقت باقی است و از طرفی سکوت در این موضوع مهم برخلاف وظیفه اسلامیت و سمت نمایندگی است تمنا دارم دستور فرمائید سئوال زیر را برای پاسخگویی جهت دولت جناب آقای ساعد ارسال دارند(1)

ویلیام شوکراس نویسنده کتاب «آخرین سفر شاه» در خصوص شناسایی اسرائیل از سوی دولت شاهنشاهی می نویسد:

نخستین موفقیت [اسرائیل] در شناسایی کامل آن کشور از جانب ترکیه به دست آمد. دومین موفقیت، شناسایی دوفاکتوی ایران در 1950 بود. از اسناد بایگانی اسرائیل معلوم می شود که شناسایی دوفاکتوی اسرائیل تصمیم شخص شاه نبوده است. (در این موقع شاه چندان قدرتی نداشت) اسرائیل شناسایی دوفاکتوی خود را با پرداخت رشوة قابل توجهی به محمدساعد [مراغه ای] نخست وزیر وقت ایران به دست آورد(2)

شوکراس درباره چگونگی شناسایی اسرائیل، با استناد به روایت های برگرفته از اسناد اسرائیلی می افزاید:

مذاکرات را از جانب اسرائیل یک آمریکایی که هنوز در پرونده ها فقط «آدم» شناخته می شود و با موساد همکاری داشته است رهبری می کرد. او ضمناً یک تاجر ایرانی را می شناخت که با نخست وزیردوست و «شریک تجاری» بود. از طریق این شخص نخست وزیر مطالبة 000/400 دلار کرد تا موافقت هیأت

ص: 201

وزیران را جلب و شاه را متقاعد سازد که شناسایی دوفاکتوی اسرائیل خدمت به منافع ملی ایران است. این تقاضا منجر به بحث پر شر و شوری در وزارت خارجة اسرائیل گردید(1) نه تنها فراهم کردن این مبلغ هنگفت برای دولت نوبنیاد بسیار دشوار بود، بلکه بسیاری از مقامات اسرائیلی با شدت و حدّت استدلال می کردند که اسرائیل نباید حیات خود را با پرداخت رشوه و اشاعه فساد آغاز کند[!!]. ولی «آدم» به ابتکار خودش قسط اولیة پول را که 400/12 دلار بود به تاجر مزبور و نخست وزیر پرداخت. نتایج این کار، آنی بود. نخست وزیر درباره این که باید بین سیاست و مذهب تفکیک قائل شد با روحانیون به مذاکره پرداخت[!] تغییراتی در اعضای کابینه اش داد تا رأی موافق را تأمین کند و با شاه به گفت و گو پرداخت. از قراری که به اسرائیلی ها گزارش دادند، شاه گفته بود: «اگر نخست وزیر و وزیر امور خارجه موافق شناسایی اسرائیل هستند، من حرفی ندارم.» بنابراین مبلغ 000/400 دلار پرداخته شد. این تماسهای اولیه و رشوه تا سی سال بعد منجر به همکاری سیاسی نظامی و امنیتی بین ایران و اسرائیل گردید. ... در میان کشورهای خاورمیانه، ایران تنها کشوری بود که از ابتدا سیاست همکاری پنهان با اسرائیل را در پیش گرفته بود. در واقع روابط با اسرائیل، مناسبات ایران با کلیه همسایگانش را تحت الشعاع قرار می داد(2)

ویلیام شوکراس درباره سوابق یهودیان ایران و موقعیت آنها در زمان رضاخان و تسامح حکومت پهلوی درباره محافل صهیونیستی می افزاید:

تساهل ایرانیان [شاهان ایران] نسبت به یهودیان یک سنت دیرینه و افتخارآمیز است. درکتاب عزرا آمده است که وقتی کورش بابل را در سال 539 پیش از میلاد مسیح فتح کرد، یهودیانی را که در این شهر به اسارت گرفته شده بودند، آزاد کرد و به آنان اجازه داد به اورشلیم بازگردند؛ یعنی به همان جایی که

ص: 202

فاتحان بابل آنها را آورده بودند. پس ازاین واقعه جامعه یهودیان شروع به پخش شدن در ایران کرد و در نیمة قرن بیستم شاید در حدود یکصد هزار یهودی در ایران به سر می بردند. تا زمانی که رضاخان زمام امور را در دست گرفت، آنان در محله های مخصوص خودشان زیست می کردند ولی رضاشاه به عنوان بخشی از سیاست خود مبنی بر کاستن قدرت سنتی طبقات زمین دار در 1927 [1306ش] دستور داد که یهودیان می توانند مالک زمین شوند و در خارج از محله های مخصوص خودشان زندگی کنند. در 1948 که دولت اسرائیل تأسیس شد، ایران به یهودیان عراقی که برخلاف یهودیان ایرانی مورد سرکوب قرار گرفته بودند اجازه داد از طریق ایران به اسرائیل فرار کنند.

در این هنگام یکی از وظایف اصلی موساد، سرویس جاسوسی اسرائیل، این بود که مهاجرت یهودیان به اسرائیل را تسهیل کند. دولت ایران به مأمورین موساد اجازه داد در تهران فعالیت کنند. یعنی به عبارت دیگر از بدو تأسیس دولت اسرائیل، ایران از اعراب حمایت لفظی می کرد و به اسرائیل کمک پنهانی می داد. این یک طرح بادوام بود(1)

ارتشبد سابق حسین فردوست بدون اشاره به عوامل و یا چگونگی برقراری ارتباط بین دو رژیم ایران و رژیم صهیونیستی و نیز شناسایی اسرائیل از سوی حکومت پهلوی، فقط به این کلیات بسنده کرده است که:

محمدرضا رژیم اسرائیل را به طور دوفاکتو به رسمیت شناخت و همین کافی بود تا اسرائیل به طور غیررسمی سفارت خود را در تهران دایر کند. این روابط به حدی گسترش یافت که محمدرضا چند پایگاه برون مرزی خود با کشورهای عربی منطقه را به اسرائیل واگذار کرد و سازمان اطلاعاتی اسرائیل پس از قدرتهای بزرگ، فعال ترین سرویس اطلاعاتی در ایران شد. اسرائیل رژیم محمدرضا را تنها دوست و متحد خود در منطقه تلقی می کرد و لذا به آموزش ساواک کمک های درجه اول نمود. ولی محمدرضا به خاطر فرهنگ

ص: 203

اسلامی مردم ایران و به خاطر حساسیت مردم عرب منطقه جرأت نکرد روابط خود با اسرائیل را رسمی کند و آمریکا و انگلیس نیز این کار را صلاح نمی دانستند. زیرا ایران با نقش فوق می توانست بهترین حلقه اتصال اسرائیل و کشورهای عربی باشد.(1)

شاه، پس از 28 مرداد که همة قدرت در دست او متمرکز شد،در سال 1339 در مصاحبه ای بر شناسایی دوفاکتوی اسرائیل از سوی ایران تأکید کرد. این مصاحبه بازتاب منفی زیادی در میان دولت ها و ملت های اسلامی داشت(2)

اسرائیل نه به عنوان یک دولت کوچک در بخشی از جغرافیای فلسطین، بلکه یک پدیدة متصل به کانون های ذی نفوذ قدرت در آمریکا و اروپا، شاه، درباریان، دولتمداران و اطرافیان او را به شدت تحت تأثیر قرار داده بود. به طوری که آنها مرعوب موقعیت، قدرت و حضور اسرائیل در محافل جهانی و اتصال آن به شبکه های قدرت بین الملل اروپا و آمریکا بودند. این نکته مهم در پاره ای مواقع از سوی شخص محمدرضا و دیگر مقامات اقرار و اعتراف می شد.

محمد ساعد که در دوران نخست وزیری خود در اسفند 1328ش، رژیم غاصب اسرائیل را به نیابت از دستگاه سلطنت پهلوی در ایران به رسمیت می شناسد، بلافاصله به طرز اسرارآمیزی از این سمت برکنار و به عنوان سفیر دولت شاهنشاهی در ترکیه منصوب و به آنکارا اعزام می شود. او قریب یک سال بعد از این رویداد تاریخی، در مقام سفیر، در نامه ای به وزارت امور خارجه، با تشریح اوضاع سیاسی در سطح جهان و منطقه، ضرورت هم پیمانی ایران و اسرائیل را به طور پیچیده ای چنین تشریح و توجیه می کند:

[...] افق سیاست جهان را ابرهای تیره گرفته است. هر کشوری به فکر هستی خود بوده و سعی می نماید برای خود متفقین و متحدینی یا اقلاً دوستانی تهیه نماید که در مواقع سخت یار و یاور او باشند.

ص: 204

[...] انگلیس و حتی دولت ترکیه در بین دول مدیترانه شرقی اهمیت خاصی به دولت اسرائیل می دهند، زیرا که هم دارای صنایع سنگین بوده و هم اوضاع ثابت و سیاست معین و روشنی دارد(1) و هم متکی بر ثروت و علم و صنعت تمام یهودیان جهان است. به علاوه ارتشی منظم دارد که افراد آن غالباً در جبهه های جنگ جهانی دوم شرکت داشته و تجربه آموخته اند(2)

این دیدگاه مبتنی بر از خودباختگی و احساس حقارت در برابر صهیونیسم و دولت صهیونیستی، در میان بیشتر دولتمردان عصر پهلوی رواج داشت. گزارش ارسالی از سوی وزیرمختار ایران در بیروت، اسماعیل پوروالی، ناشی از چنین دیدگاهی است. وی پس از تحلیلی کوتاه درباره وضعیت سیاسی، نظامی، اقتصادی و اوضاع داخلی جامعه اسرائیلی در فلسطین، آنچنان تحت تأثیر پشتیبانی قدرت های جهانی و کانون های صهیونیستی از اسرائیل قرار می گیرد که درنگ ایران برای پیوستن به این قافله را صلاح و مجاز نمی داند.

او در بخشی از گزارش خود چنین اضافه می کند:

اکنون که سال متارکه جنگ به آخر می رسد، وضعیت کاملاً تفاوت پیدا کرده و برای دولت اسرائیل

ص: 205

نه فقط نگرانی از شروع جنگ با دول عرب نیست بلکه از هر جهت وضعیت به نفع آنها تمام شده است. در این مدت از نظر سیاسی، نظامی، اقتصادی و مالی خود را کاملاً قوی نموده است(1)

پوروالی در ادامه گزارش درباره وضعیت و موقعیت اسرائیل تحلیلی را ارائه می کند که گزیده آن به شرح زیر است:

سیاسی: در ظرف یک سال عده زیادی از دول، اقدام به شناختن دولت اسرائیل نموده و مرتباً بر عده این دول افزوده می شود[...] دولت اسرائیل نیز به نوبه خود به این کشورها نماینده فرستاده، وضعیت خود را در مجمع ملل متحد بهتر نموده است.

نظامی: دولت اسرائیل یک روز از این سال را بیکار ننشسته و تا توانسته اسلحه تهیه کرده است تا آنجا که می گویند اکنون چهارصدوپنجاه عدد طیاره جنگی دارد و از جهت تانک و توپ و غیره خود را مجهز کرده است. ستاد ارتش این دولت افسرانی کاملاً لایق و قابل برای اداره امور قشونی آن می باشند و به عبارت اخری اگر از حیث افراد نتوانند با دول عرب خصم خود برابری کنند از حیث قوای منظم از هر جهت بر این دول برتری دارند.

اقتصادی: اوضاع اقتصادی اسرائیل پیشرفت زیادی کرده و نه فقط با تشکیلات روستایی(2) که داده، توانسته اتباع خود را سیر نگاه دارد، بلکه خود را قادر نموده که به خارجه صادر کنند[...] و در داخله آذوقه جمع کرده که اگر بار دیگر جنگ درگرفت تا مدتی احتیاجاتش تأمین شده باشد.

مالی: از این حیث دولت اسرائیل وضعیت خوب دارد، چه به مخارج زیادی که برای تکمیل تسلیحات و جمع آوری آذوقه کرده [است.]

علاوه بر موضوعات چهارگانه فوق که هر یک به نوبه خود بسیار مهم است از همه اینها مهم تر اتحاد و اتفاق بین خود یهودیهای مقیم فلسطین با یکدیگر و بین آنها با یهودی های سایر کشورهای دنیا می باشد که جان و مال را در کف گرفته و برای به دست آوردن مقصود دست به دست هم داده اند[...](3)

وزیرمختار ایران در بیروت در ادامه ارائه گزارش و تحلیل، اوضاع جهان عرب و ارتباط میان دولتهای عربی را شکننده، فاقد هرگونه وحدت و انسجام و دارای مشکلات عدیده سیاسی، اقتصادی، نظامی و مالی ارزیابی و تحلیل کرده و در خاتمه چنین نتیجه گیری و توصیه می کند:

ص: 206

این موضوعات می رساند که اولاً محققاً جنگ مجدداً شروع نخواهد شد و در ثانی دولت اسرائیل(1) را به زودی همه دول خواهند شناخت و به طوری که در فوق عرض شده تصور می کنم بهتر باشد دولت شاهنشاهی [ایران] با قرب جوار با اسرائیل در شناسایی آن دولت خیلی زیاد از سایر دول عقب نیفتد.

بنده مراقب بوده و هستم و کوشش خواهم نمود تا آن چه که ممکن باشد کسب اطلاع نموده، مراتب را هر چه زودتر به عرض برسانم و البته سفارت کبرای شاهنشاهی در واشنگتن و لندن که اساس این سیاست در آنجاها [پایه ریزی] می گردد با وسایل بهتری که در دست دارند، مراتب را به موقع خود عرض خواهند نمود(2)

دیپلمات بلندپایه ایران به شدت تحت تأثیر تبلیغات سیاسی و روانی اشغالگران صهیونیست، آنچنان رژیم صهیونیستی را در اوج اقتدار ارزیابی کرده که کوچکترین درنگ و تعلل در پذیرش موجودیت نامشروع و شناسایی این رژیم غاصب از سوی ایران را مجاز و صلاح ندانسته و توصیه کرده که در این باره تسریع به عمل بیاورند و از بقیه دولت ها عقب نباشند!

علاوه بر آنچه که پیش از این در باب شناسایی اسرائیل آمد، می توان به تبلیغ و خط دهی و در حقیقت فشار نامحسوس دول غربی نیز اشاره کرد:

نمایندگان سیاسی فرانسه در خاورمیانه که ماه گذشته در تهران کنفرانس داشتند از دولت شاهنشاهی تقاضا نموده بودند که اسرائیل را [به رسمیت] شناخته و یا روابط بازرگانی با آن دولت برقرار نمایند.

آنها از دولت ایران خواستار شدند تا اسرائیل را بشناسد و یا اقلاً اجازه دهد روابط تجاری بین ایران و اسرائیل برقرار گردد. این تقاضا از سوی سفیرکبیر فرانسه در اسرائیل ارائه و در آن فواید این اقدام به دولت شاهنشاهی ایران خاطرنشان شده بود(3)

ص: 207

در ادامه و بخش پایانی این گزارش به نقل از روزنامه اطلاعات چاپ ایران در پاسخ به درخواست سفیر فرانسه چنین نقل شده است:

دولت ایران اعلام کرده است با وجود این که فوائد آن را درک می کند ولی به خاطر افکار عمومی در ایران و همچنین از نقطه نظر روابط با کشورهای عربی متأسفانه نمی تواند بدان موافقت کند(1)

البته در همین اوان هم روابط ایران با رژیم صهیونیستی، کمتر از روابط در سطح یک کشور کاملاً شناخته شده نبود؛ نحوة مذاکرات نمایندگان دو طرف و انتظارات آنها از یکدیگر به خوبی نشان می داد که ایران، «اسرائیل» را عملاً به رسمیت شناخته است.

گزارش ارسالی عباس صیقل، در پوشش سرکنسولگری شاهنشاهی ایران در فلسطین و شرق اردن، در مهرماه 1328، خطاب به وزارت امور خارجه ایران، در این باره بسیار گویاست:

دو هفته قبل که به وزارت امور خارجه اسرائیل رفته بودم، در ضمن صحبت از روابط ایران و اسرائیل و کمک هایی که ایران همیشه به قوم یهود کرده است، متذکر شدم چنانچه دولت اسرائیل به نماینده خود در سازمان ملل متحد دستور دهد که در کمیسیون هایی که دولت شاهنشاهی میل دارد [در آن] عضویت پیدا کند، نماینده اسرائیل رأی خود را به ایران بدهد، در محافل ایران بی اثر نخواهد بود.

دیروز که مجدداً آنها را ملاقات کردم، رئیس اداره امور شرق وزارتخانة اسرائیل مخصوصاً به بنده اظهار داشت، طبق یادآوری و تذکری که دادید، دولت اسرائیل به نمایندة خود در سازمان ملل متحد دستور داده است که در تمام کمیته هایی که دولت شاهنشاهی به عضویت آنها ذی علاقه است، رأی خود را به نفع ایران بدهد. بنده [عباس صیقل] از مشارالیه [طرف اسرائیلی] تشکر کرده و اظهار امتنان نمودم. بنابراین مستدعی است امر و مقرر فرمایند بازجویی شود آیا

ص: 208

چنین دستوری به نمایندة خودشان در سازمان ملل داده اند یا نه؟(1)

البته دولت ایران، در آن زمان همان طور که در پاسخ به سفیر فرانسه در تهران متذکر شده بود، برای رعایت «افکار عمومی ایران» موقع را برای علنی کردن این روابط، مقتضی نمی دانست. اما بر عکس ایران، طرف اسرائیلی برای گسترده تر کردن هر چه بیشتر این روابط عجله داشت:

روز یکشنبه دو مردادماه جاری [1328] که برای کارهای جاری ایرانیان به وزارت خارجه اسرائیل رفته بودم، دکتر پینس رئیس اداره امور ایران در ضمن صحبت می گفت[:] دولت اسرائیل مایل است نماینده ای به ایران بفرستد و امیدوارم که دولت شاهنشاهی در قبول او تسهیلات لازم را مبذول فرمایند. به او گفتم البته موقعی که دولت متبوع من حکومت شما را [به رسمیت] بشناسد، بالطبع مبادلة نمایندگان سیاسی هم پیرو آن صورت خواهد گرفت. مشارالیه گفت تا قبل از شناسایی ما میل داریم یک نفر به طور غیررسمی به ایران بفرستیم و امیدواریم همان طور که دولت اسرائیل شما را که به عنوان مأمور رسیدگی به اتباع ایران این جا آمده اید پذیرفته و همه گونه تسهیلات در کار شما فراهم نموده، دولت ایران هم نمایندة ما را بپذیرند. گفتم اولاً شما در ایران اتباعی ندارید و ثانیاً اگر منظور شما رسیدگی به امور یهودیان است که آنها در کمال آسایش و خوشی به سر می برند و اعزام اینجانب به فلسطین در نتیجه مزاحمتی بود که نسبت به اتباع ما فراهم شده بود که لازم آمد دولت ما توجه عاجلی بفرمایند(2) چون در این باب اصرار داشت به او گفتم مراتب را به دولت

ص: 209

خود گزارش خواهم داد. دکتر پینس علاوه [اضافه] کرد، چون شنیده شد که جناب آقای رهنما به اتفاق اعلیحضرت ملک عبدالله به ایران می روند، مسیو شارت وزیر خارجه در این باب شرحی به ایشان نوشته و خواهش کرده است به ایشان برسانید که در تهران این موضوع را مورد مذاکره قرار دهند. لذا پاکتی را که به عنوان جناب آقای رهنما داده بودند برای ایشان فرستادم. مراتب محض استحضار خاطر محترم معروض گردید. عباس صیقل(1)

اعزام نماینده به ایران از جهات مختلف برای رژیم اشغالگر قدس، اهمیت داشت؛ با وجود نماینده ای از سوی آن رژیم در تهران گامی بلند در جهت مشروع و طبیعی جلوه دادن آن دولت برداشته می شد. واکنش های اولیه دستگاه دیپلماسی ایران به تقاضای دولت اسرائیل در این زمینه را از گزارش زیر می توان حدس زد:

در بخشی از این نامه چنین آمده است: پیرو گزارش محرمانه 50 مورخ 4/5/1328، راجع به تقاضای اعزام نماینده اسرائیل به ایران که به وسیله جناب آقای رهنما به عمل آمده بود، اینک رونوشت نامه ای که از وزارت خارجه اسرائیل در این باب به بنده [عباس صیقل] نوشته شده تلواً تقدیم و مستدعی است مقرر فرمایند از هر جوابی که باید به آنها داده شود فدوی را مستحضر فرمایند. این نکته نیز قابل کمال توجه و دقت است که از حالا نباید دولت اسرائیل را عادت داد در کار یهودیان اتباع سایر کشورها مداخله نماید. یعنی باید به آنها این قسمت را فهمانید که آنها دولتی سیاسی هستند یا مذهبی[؟] اگر خودشان را دولت سیاسی می دانند و به عضویت سازمان ملل متحد نایل شده اند، فقط در کار اتباع خودشان که گذرنامة اسرائیل در دست دارند باید مداخله کنند و اگر خود را دولت مذهبی و به اصطلاح واتیکان یهود می دانند، نباید در کارهای سیاسی مداخله کنند، همچنان که دولت شاهنشاهی که یگانه دولت شیعه مذهب جهان است، به هیچ وجه در امور شیعیان اتباع سایر دول مداخله نمی کند. اگر اجازه می فرمایند، پس از مشورت با استاد محترم جناب

ص: 210

آقای دکتر قاسم زاده مشاور حقوقی وزارت امور خارجه این نکته را ضمن مذاکرات خود به آنها گوشزد نمایم. بسته به نظر مبارک است(1)

عباس صیقل همچنین در نامه ای خیلی محرمانه در تیرماه 1328 به وزارت امور خارجه نوشته است:

روز هفتم تیرماه جاری وزیر امور خارجه اسرائیل را ملاقات کردم. در ضمن صحبت گفت چند نفر از مؤسسه آژانس یهود می خواهند به ایران بروند و از ما تقاضا کرده اند برای روادید آنها کمک کنیم. پرسیدم منظور آنها از مسافرت چیست؟ گفت برای جمع آوری پول از یهودی های مقیم ایران و تبلیغات [صهیونیستی] به ایران می روند (به گزارش محرمانة شماره 20 مورخ 30/2/1328 بنده رجوع فرمایند)، گفتم شرحی به من بنویسید و اسامی آنها را ذکر کنید تا به تهران گزارش داده و کسب دستور نمایم. قبول کرد و گفت کاغذ می نویسم(2)

نماینده ایران و نویسنده نامه در ادامه، شرحی درباره آژانس یهود و وظایف و مأموریت های این سازمان صهیونیستی می افزاید:

آژانس یهود که مرکز تبلیغات صهیونیستی است از سال 1920 تأسیس شده و مرکز آن در بیت المقدس و در تمام نقاط فلسطین [است] و [در] کشورهای خارج شعبه دارد و یکی از وظایف مهم این مؤسسه جمع آوری اعانه از کلیه یهودی های جهان و تبلیغات صهیونی برای آبادی فلسطین و تمرکز دادن دارایی و نیروی خود در این سرزمین است و چنان چه بنا باشد دامنه این تبلیغات به طور رسمی و علنی به ایران کشیده شود، حتماً موجب دردسر برای دولت بوده و مشکلات تازه ای را در نتیجه فعالیت علنی یهودی ها برای ما دربر خواهد داشت. از این رو به عقیده فدوی باید از حالا کاری کرد که حضرات به فکر

ص: 211

آمدن به ایران نیفتاده و دور ما را قلم بکشند و ما را به حال خود بگذارند(1)

عباس صیقل در خاتمه چنین پیشنهاد می دهد:

چنانچه اجازه می فرمایند در موقع مراجعه ثانویه وزارت خارجه اسرائیل شفاهاً به آنها بگویم ورود اعضای آژانس یهود به ایران حتماً تحریک ساکن نموده و ممکن است بی جهت افکار عمومی را بر علیه یهود ساکن ایران برانگیخته، اسباب زحمت آنان شود و شاید دست خارجی هم از این پیشامد استفاده نموده، مزاحمتی برای یهودیان ایران فراهم کند و بهتر است با وضع حاضر عجالتاً از این تقاضا صرف نظر نمایند. بسته به نظر انور عالی است(2)

این گزارش ها البته چهرة آشکار تاریخچة روابط طرفین را نشان می دهد. اما این روابط زمینه پنهانی هم دارد. آژانس یهود از مدت ها پیش از تأسیس اسرائیل، با دولت ایران روابط برقرار کرده بود. این در حالی بود که موشه یشای از مقامات برجسته آژانس یهود شعبه تهران در سال 1323 با حسین علاء وزیر دربار ارتباط، ملاقات و آمد و شد داشت و حتی در سال 1324 با شخص محمدرضاشاه نیز دیدار و ملاقات کرده بود.

گزارش دیگر نماینده ایران درباره تقاضای دولت اسرائیل برای اعزام نمایندگان آژانس یهود به تهران، بدون آنکه هدف از اعزام آنان به تهران روشن باشد، به شرح ذیل است:

پیرو گزارش محرمانة شماره 37 مورخ 10/4/1328 راجع به تقاضای وزارت خارجه اسرائیل در باب اعزام چند تن از مأمورین آژانس یهود به ایران جسارت می ورزد:

از وزارت خارجة اسرائیل نامه ای راجع به تقاضای روادید دو نفر از نمایندگان آژانس یهود رسیده که رونوشت آن را تلواً ملاحظه می فرمایند. شخص اول به نام تئودور تون سابقاً تابع دولت انگلیس بوده و در سال 1314 در ایران اقامت

ص: 212

داشته و جواز اقامت شماره 7896 و اظهارنامة شماره 456ه مورخ 23/2/1314 در دست دارد و دو قطعه عکس او هم به ضمیمه تقدیم می شود. این شخص به عنوان مدیر اداره فلسطین در تهران معین شده و کار او تسهیل امر مهاجرین یهودی از ایران به اسرائیل است. و مدعی است که آقای غلامحسین ابتهاج به خوبی او را می شناسد و از سابقه او اطلاع دارند. شخص دوم جوانی است 27 ساله به نام یهوشوع ریموندالونگ که شغل او معلمی است و برای جمع آوری اعانه از طرف یهودیان ایران به تهران عزیمت می نماید. از قراری که تحقیق کردم این شخص مرد آرام و نجیب و سربه زیری است[!].

وزارت امور خارجه اسرائیل خیلی تأکید و خواهش می کردند هر چه زودتر اجازة صدور روادید برای این اشخاص صادر شود. ضمناً برای مزید استحضار خاطر محترم علاوه می نماید که دولت ترکیه اخیراً با تعیین یک نفر از طرف دولت اسرائیل به عنوان مأمور مهاجرت در استانبول موافقت نموده و از قراری که کنسول ترکیه اظهار می داشت، روادید ورود هم به او داده اند.

مستدعی هستم مقرر فرمایند از هر نظری که در باب ویزای ورود این دو نفر و جوابی که باید به وزارت خارجه اسرائیل داده شود، تلگرافاً فدوی را مستحضر فرمایند(1)

به احتمال زیاد، مقامات ایرانی از پیامد ورود علنی و رسمی مقامات آژانس یهود یا رژیم صهیونیستی به ایران بیم داشته اند. در عین حال چنان مرعوب رژیم صهیونیستی بوده اند که جرأت جواب ردّ صریح نیز نداشته اند. لذا سعی کرده اند با التماس و گفت وگوهای دوستانه عوامل آژانس یهود را از آمدن به ایران منصرف نمایند:

... اتفاقاً دیروز که به دیدن آقای مِیمُن وزیر مذاهب اسرائیل که از رجال باکفایت و متنفذ اسرائیل است و ضمناً از پیشوایان مذهبی[،] رفته بودم مشارالیه از رفتار دولت شاهنشاهی نسبت به یهودیان خیلی تعریف و تمجید می کرد. بنده از موقع استفاده نموده به او گفتم می خواهم یک نصیحت خیرخواهانه ای

ص: 213

به شما که مردی عاقل و دانا هستید[!] بنمایم. مشروط بر این که مطلب بین خودمان بماند(1)با کمال شوق گفت بفرمایید. گفتم از یک ماه پیش وزارت خارجه اسرائیل بر حسب تقاضای آژانس یهود از من خواسته است برای دو نفر از اعضای آژانس یهود که می خواهند برای تبلیغات و جمع آوری اعانه به ایران بروند از مرکز تقاضای روادید کنم و من هم این تقاضا را کرده ام ولی در عین حال می خواهم به شما بگویم با وضع سیاسی که ما در کشور خودمان داریم و چند سیاست متضاد مشغول فعالیت هستند می ترسم با ورود این اشخاص به ایران، وسیله ای به دست آنها داده، تحریکاتی بنمایند و به اصطلاح «سرود یاد مستان بدهید» و خدای نکرده وضع راحت و آرامی که یهود در ایران دارند مختل شود و آن وقت خود شما که امروز از وضع یهود در ایران از من تشکر می کنید آن موقع شکوه و گله نمایید. پس بهتر است خود شما با نفوذ مذهبی و دولتی که دارید از طرف خودتان مانع عزیمت این اشخاص به ایران شوید و بگذارید خود وزارت خارجه اسرائیل از من تقاضا کند که عجالتاً از این تصمیم صرف نظر نموده اند. وزیر ادیان خیلی خیلی از این صحبت ممنون شد و گفت حق با شما است و صد در صد من با این پیشنهاد موافقم و همین امروز رئیس آژانس یهود را می بینم و او را از این کار منصرف می کنم و امیدوارم خودشان انصراف از این تصمیم را به شما اطلاع دهند و مجدداً از بنده تشکر نموده و گفت شما با این پیشنهاد خودتان خدمت بزرگی به یهود کرده اید که ما به هیچ وجه متوجه آن نبودیم. با این پیش آمد امیدوارم عجالتاً موضوع را مسکوت بگذارند و دیگر تقاضایی برای مسافرت نمایندگان آژانس یهود به ایران از طرف حضرات تجدید نشود(2)

سرانجام وزارت خارجة ایران نظر کارشناسی سرکنسول ایران در بیت المقدس را می پذیرد:

ص: 214

آقای صیقل

توسط سرکنسولگری شاهنشاهی در بیت المقدس

بازگشت به گزارش شماره 37 مورخ 10/4/1328 راجع به مسافرت نمایندگان آژانس یهود به تهران، همانطور که نظر داده بودید، آمدن حضرات به تهران به هیچ وجه به صلاح دولت نبوده و شایسته است به نحو مقتضی از مسافرت نامبردگان به ایران جلوگیری نمایند.

با این حال طرف ایرانی از همان ابتدای امر چنان مرعوب قدرت و موقعیت رژیم صهیونیستی، و یا احتمالاً سرسپرده به حامیان صهیونیسم بود، که آثار این رعب و احتمالاً سرسپردگی را حتی در لحن نامه ها و مکاتبات اداری دیپلماتیک نیز می تواند مشاهده کرد. نامه ملتمسانه و درخواست نماینده ایران در فلسطین از وزارت امور خارجه برای کوتاه آمدن در برابر تقاضاهای اسرائیلی ها در این باره خواندنی است. عباس صیقل طی نامه ای نوشته است:

پیرو تلگراف مورخ 13/5/1328، جسارت می ورزد، امروز آقای دکتر پینس رئیس اداره امور ایران در وزارت خارجه اسرائیل از تل آویو، به بنده تلفن نموده و با شتابزدگی هر چه تمام تر اظهار می داشت، طبق اطلاعی که به آنها رسیده، دولت شاهنشاهی ایران تصمیم گرفته یهودیان عراقی را که در نتیجه فشار دولت عراق به ایران پناهنده شده اند از کشور اخراج و آنان را به دولت عراق تسلیم نمایند و در ضمن تذکر مساعدت هایی که در انجام مأموریتهای بنده و تسهیلاتی که برای عودت اتباع ایران نموده اند، تقاضا نمود مراتب را تلگرافاً به عرض اولیای محترم دولت رسانیده و تقاضا نماید از این تصمیم خودداری فرمایند. بنده جواب دادم هیچ گونه اطلاعی در این باب ندارم و مراتب را به عرض جناب آقای وزیر محترم امور خارجه خواهم رسانید ولی در عین حال هم تصور نمی کنم اخباری که به شما رسیده صحت داشته باشد. در این جا بر خود لازم می داند جسارت نموده عرض کنم، چنانچه تصمیمی از

ص: 215

طرف دولت شاهنشاهی در اخراج یهودیان مهاجر عراقی گرفته شده باشد، عجالتاً صلاح نیست به طور آشکار و به ترتیبی که جلب توجه نموده و اسباب رنجش حکومت اسرائیل فراهم شود آنها را از ایران تبعید نمود و ممکن ست به تدریج و غیرمستقیم، کم کم عذر آنها را خواست. زیرا با آن که هنوز دولت اسرائیل را که اغلب کشورهای جهان آن را [به رسمیت] شناخته اند ما نشناخته ایم و حضرات همه گونه مساعدت و همراهی در باب بازگشت اتباع ایران نموده و حتی به طوری که از خارج و مِن غیرمستقیم شنیده ام دستورهایی به مأمورین خود داده اند که در کار اتباع شاهنشاهی همه گونه مساعدت و همراهی نموده و حتی الامکان در کارهای آنان تسهیلات و مساعدت کنند؛ روا نیست در قبال این مساعدتها آنها را رنجانیده، ملول و آزرده خاطر و مکدر سازیم. بنابراین استدعا دارد مقرر فرمایند اگر چنین تصمیمی اتخاذ شده است، عجالتاً از اجرای آن خودداری شود تا همة کارهایمان را با دولت اسرائیل تسویه و روبه راه نماییم. مستدعی هستم مقرر فرمایند نتیجه را تلگرافاً به اطلاع فدوی برسانند. بسته به رأی صائب عالی است(1)

در آن دوران، یکی از مهمترین فعالیت های آژانس یهود، مهاجرت دادن یهودیان از سراسر دنیا به اسرائیل بود. از جمله خانواده های یهودی که در ایران بیش از همه در تشویق یهودیان به مهاجرت به اسرائیل و فراهم آوردن زمینه و تسهیلات برای کوچاندن آنها فعالیت داشتند، خانواده صیون عزری بود. دولت ایران تقریباً از جزئیات کارها و ترفندهای آنان در این زمینه اطلاع داشت:

از یک ماه به این طرف، روزانه در حدود بیست الی سی نفر از جوانان کلیمی ایران به عنوان مهاجر از ایران وارد خاک اسرائیل می شوند. این جوانان بین 18 تا 25 سال عمر دارند و از نقاط مختلف کشور، مخصوصاً تهران وارد این جا می شوند. به طوری که چند نفر از اینها اظهار می دارند مشوق آنها در این کار

ص: 216

شخصی است یهودی به نام حاجی صیون عزری (ازری) که در بازار تهران به شغل دلالی اشتغال دارد و از هر یک از این اشخاص در حدود بیست هزار ریال پول می گیرد و وسایل مسافرت آنان را به فلسطین فراهم می کند و خودش هم با وسایلی که دارد دارایی خود را به فلسطین منتقل کرده و چند خانه و ملک در این جا خریده است. دو نفر از پسرهای حاجی صیون مزبور، نیز اخیراً به فلسطین آمده اند و پسر بزرگ او [مئیر عزری] که در تهران است نماینده آژانس یهود در آنجاست. نظر به این که از چندی پیش به این طرف دولت ایتالیا اعلام کرده است که مهاجرت یهودیان به آن کشور بلامانع است، این اشخاص با روادید سفارت کبرای ایتالیا در تهران به آن کشور رفته و پس از یکی دو ماه اقامت به فلسطین می آیند. گرچه در نتیجه تبلیغاتی که حکومت اسرائیل و آژانس یهود برای تشویق مهاجرت یهودیان به فلسطین می نمایند به نظر این اشخاص خاک اسرائیل که موطن اصلی و ارض موعود می باشد، بهشت برین است ولی پس از دو سه هفته اقامت در این جا از کرده خود پشیمان شده و درصدد بازگشت به ایران برمی آیند. روش مأمورین اسرائیل نسبت به یهودیانی که به عنوان مهاجرت وارد فلسطین می شوند این است که به مجرد ورود، گذرنامه های آنان را ضبط و ورقة هویت اسرائیلی به آنها می دهند و ایرانیان مزبور، پس از چندی که از اقامت در اینجا خسته شدند به سرکنسولگری شاهنشاهی مراجعه و تقاضا می کنند برای استرداد گذرنامة آنها از مأمورین اسرائیل اقدام رسمی به عمل آید. اینک مشغول تهیه صورتی از اسامی کلیمی هایی که از ایران وارد فلسطین شده اند می باشم و پس از تهیه و تکمیل به آن وزارت محترم تقدیم خواهم داشت(1)

نکته بسیار سئوال برانگیز و رازآلود این است که علی رغم اطلاع و آگاهی دقیق و کامل وزارت امور خارجه نسبت به آنچه یهودی های ایرانی در داخل و یا در

ص: 217

فلسطین در مسیر برنامه ها و اهداف صهیونیسم انجام می دادند و نیز رفت و آمدها و تبانی ها، با این وصف وزیر امور خارجه ایران در مکاتبات خود، به گونه ای دوپهلو، از یک سو ادعا می کرد که با قانون شکنان یهودی برخورد می شود و از سوی دیگر تخلفات و قانون شکنی های آنها را با طرح سئوال و تردید مورد اغماض قرار می داد. برای نمونه، وزیر امور خارجه وقت، اگرچه بر اساس گزارشهای عباس صیقل نسبت به عملکرد یهودی ها کاملاً وقوف داشت، اما در عین حال به شهربانی کل کشور اعلام می کرد که در صورت صحت این قبیل اعمال از سوی یهودی ها با آن برخورد و از فعالیتشان جلوگیری شود! نمونة جذاب و خواندنی نامه مورخ 30/5/28 وزارت خارجه به شهربانی کل کشور چنین است:

... وزارت امور خارجه مقتضی می داند در این موضوع [مهاجرت جوانان یهود اتباع ایران به فلسطین] تحقیقات کامل و دقیقی به عمل آید و هر گاه مطالبی که به حاجی صیون عزری و پسرش نسبت داده اید [داده اند] صحیح است و روابطی بین یهود ایران و یهود بین المللی و صهیونیستها موجود [است!] و فعالیتی بر له آنها می نمایند بایستی به شدت جلوگیری شود[!] و همین طور مراقبت شود، یهودی هایی که از ایران خارج و به فلسطین رفته، ترک تابعیت می نمایند در ثانی اجازه ورود به کشور به آنها داده نشود و در این موضوع دستور لازم به مأمور ایران در فلسطین داده شده است(1) خواهشمند است از نتیجة بازجویی و اقدامات وزارت امور خارجه را مستحضر دارند(2)

وزارت امور خارجه در این ارتباط، طی بخشنامه ای به ادارات و مراکز زیرمجموعه آن وزارتخانه، مبنی بر دقت در ورود یهودی های ایرانی الاصلِ در

ص: 218

خدمت صهیونیسم به داخل ایران، و اعلام حساسیت خود نسبت به این مسئله، نه تنها به طور صریح و قاطع دستور نمی دهد که نسبت به صدور روادید اقدام خاصی صورت بگیرد یا از صدور روادید ورود به ایران برای آن دسته از یهودیهای یاد شده ممانعت به عمل آید بلکه با یک سری عبارات غیرشفاف و غیرکاربردی، ضمن اشاره به اصل موضوع، روش مشخص قانونی در برخورد با این مسئله را اعلام نمی کند. بخشنامه زیر نمونه ای از موارد یادشده است که از سوی وزیر امور خارجه در 31 مرداد 1328 صادر شده است:

پیرو بخشنامه شماره 6008 مورخ 9/11/1327 راجع به عدم صدور روادید درباره یهودی های مقیم خاورمیانه اشعار می دارد از قرار اطلاع حاصله چون دولت اسرائیل از طرف دولت شاهنشاهی [به رسمیت] شناخته نشده خیال دارند برای تبلیغات بین یهودیهای ایران و اعزام آنها به فلسطین چند نفری را به طور ناشناس به ایران اعزام دارند و شاید این چند نفر را برای آن که روادید آنان جلب نظر ننماید از بین ایرانیانی که در فلسطین با حکومت اسرائیل همکاری دارند انتخاب کند. با اشعار مراتب بالا مقتضی است نسبت به وضعیت یهودی های ایرانی که درخواست روادید ورود به ایران را می نمایند با کمال دقت رسیدگی و هرگاه از یهودی های مقیم خاورمیانه باشد با ارسال گزارش وضعیت مراجعه کننده طبق بخشنامه از وزارت امور خارجه کسب تکلیف نمایند(1)

سرکنسول ایران در فلسطین در اول آبان 1328 طی نامه ای به وزارت امور خارجه از دیدار و ملاقات خود با مدیرکل سیاسی شرق نزدیک وزارت امور خارجه اسرائیل گزارش داده و افزوده است که در این ملاقات طرف اسرائیلی به بدرفتاری دولت عراق با یهودیان اشاره و اظهار نگرانی کرده است. در بخشی از گزارش آمده است:

امروز عصر مسیو الیاس ساسون مدیرکل سیاسی شرق نزدیک وزارت امور خارجه و رئیس هیأت نمایندگی یهود در کنفرانس لوزان برای صرف چای

ص: 219

نزد بنده آمده بود و ضمن صحبت اظهار می داشت که دولت عراق از سه هفته قبل به این طرف نسبت به یهودیان عراقی فشار زیادی آورده و 170 نفر از آنها را توقیف کرده است. [...] از طرف دولت اسرائیل به هیأت نمایندگی یهود در سازمان ملل متحد تلگرافاً دستور داده شده است که نسبت به این رویه دولت عراق به سازمان ملل متحد شکایت نماید[...] در عین حال به دولت های آمریکا و انگلیس هم از طرف دولت اسرائیل مراجعه شده است تا برای جلوگیری از فشار دولت عراق نسبت به یهودیان آن جا، نفوذ خود را به کار برند (1)

در این ملاقات طرف اسرائیلی به شکایت اسرائیل از عراق در سازمان ملل و توصیه رژیم صهیونیستی به آمریکا و انگلیس برای اعمال فشار به عراق اشاره و تلویحاً از طرف ایرانی درخواست مساعدت در این باره کرده است.

با این حال، وزیر امور خارجه وقت ایران، طی نامه ای در پاسخ به گزارش آقای صیقل، به وی چنین تذکر می دهد:

آقای عباس صیقل مأمور رسیدگی به امور اتباع ایران در فلسطین

با اشعار وصول گزارش شماره 90، مورخ اول آبان 1328، تذکر این نکته را لازم می داند که تا موقعی که دولت ایران، دولت اسرائیل را [به رسمیت] نشناخته، به هیچ وجه مناسب نیست داخل مذاکرات رسمی راجع به سیاست رسمی آن دولت شوید و کاملاً باید متوجه مطلب باشید که مسئولیتی تولید نشود(2)

عباس صیقل نیز بلافاصله در پاسخ به وزارت خارجه چنین می نویسد:

در پاسخ به مرقومه شریفه 19/8/1328 شماره 5919 [...] بنده به هیچ وجه نه در این باب و نه در موضوع های دیگر با حضرات داخل مذاکرات رسمی راجع به سیاست آن دولت نشده است. گزارش مزبور فقط نقل قول شخصی نامبرده [الیاس ساسون] و برای استحضار خاطر محترم وزارت مطبوعه طبق بند 7

ص: 220

دستور محرمانه شماره 6655 مورخه 10/12/1327 بوده است (1)

اگرچه دولت ایران، حمایت صریح و آشکار از اسرائیل را در محافل بین المللی به مصلحت نمی دانست، اما همکاری با یهودیان عراقی و کمک به روند اعزام آنها به فلسطین اشغالی از چشم مأموران «حق شناسی» صهیونیسم بدور نمی ماند:

در نامه تقدیرآمیز کنسولگری ایران با یادآوری ابراز رضایت اسرائیلی نسبت به رفتار مقامات ایرانی چنین آمده است:

مرقومه شریفه شماره 3717 مورخ 20/6/1328 صادره از اداره پنجم سیاسی در باب یهودیان مهاجر عراقی به ایران زیارت گردید. بنده در هر مورد که حضرات گفت و گو و صحبتی در این باب می کنند پاسخ های لازم [... را] داده ام. ولی اخیراً که دولت عراق فشار زیادی به یهودیان آن جا آورده تمام محافل رسمی و غیررسمی و جراید و حتی مردم عادی نسبت به مساعدت های جوانمردانه ای که اولیای دولت شاهنشاهی نسبت به پناه دادن یهودیان عراقی مبذول فرموده اند اظهار تشکر و امتنان می نمایند و حتی در روز چهارم آبان ماه به مناسبت تولد مسعود اعلیحضرت همایون شاهنشاهی در نمازخانة بزرگ یهود از طرف مشارالیه نماز مخصوصی برای دعا و ثنا به وجود شاهنشاه ایران برقرار بود. جرائد یهود هم همیشه مساعدتهای ایران را در این باب متذکر می شوند و یک علقه و محبتی در افکار عمومی این جا نسبت به دولت شاهنشاهی ایجاد شده است. اولیای دولت اسرائیل همیشه می گویند که ما اعتراف داریم که پناهنده شدن یهودیان عراق به ایران با نداشتن گذرنامه و ویزای مأمورین کنسولی ایران برخلاف مقررات دولت شاهنشاهی است ولی از طرف دیگر ناچاریم از آستان دولت ایران استدعا کنیم که از نقطه نظر بشردوستی و انسانیت پروری که همیشه نام ایران با آن توأم بوده این بیچارگان را مانند سابق بپذیرند و به آنها چند روز مهلت بدهند که در ایران مانده وسایل مسافرت خود را به خارج فراهم کرده و جان خود و اطفال و زنان خویش را حفظ نمایند و همیشه خود را مرهون دولت

ص: 221

ایران بدانند. این نکته را هم عرض کنم که تمام یهودیان عراقی که اخیراً از راه ایران به اینجا آمده اند از مساعدت ها و کمک های ایران نسبت به یهود در بین مردم سخن می گویند و افکار عمومی را بی اندازه متوجه ما کرده اند[!]. و چون به طوری که استحضار دارند قسمت اعظم مطبوعات آمریکا در دست یهودیان است، چنان چه دولت شاهنشاهی رویة کمک و پناه دادن به یهودیان پناهندة عراقی را ادامه دهند، ممکن است از حضرات تقاضا کرد که تبلیغات بسیار خوبی، مخصوصاً در هنگام تشریف فرمایی موکب مبارک ملوکانه به آمریکا در جرائد آنجا بنمایند(1)

برای رهبران و سران صهیونیست انتقال یهودیان به فلسطین امری بسیار حیاتی و اساساً تبلور آرمان صهیونیسم بود، اما اقدام مزبور، کاملاً متضاد با آرمان امت اسلامی در مسیر حمایت از آرمان فلسطین و قدس و سیاستهای بین المللی و منطقه ای جهان اسلام بود. از سوی دیگر از آن جا که عده ای از یهودیان عراقی به دلیل اعمال مجرمانه از سوی دولت مرکزی عراق تحت پیگرد قانونی قرار داشتند، پناه دادن و اسکان آنها در ایران و کمک برای انتقال و کوچ آنها به فلسطین، به شدت مورد اعتراض دولت عراق بود.

این سیاستها و اقدامات عملی مقامات ایرانی در حالی بود که آنها در مکاتبات رسمی و نامه نگاریهای وزارتی و سازمانی، به شدت سعی داشتند وانمود کنند که مخالف حضور و فعالیت تشکل های صهیونی و حتی ورود نمایندگان و مأموران اسرائیلی به ایران، به منظور تبلیغات صهیونیستی و جمع آوری و انتقال یهودیان به فلسطین یا ارتباط و همکاری های دوجانبه سیاسی هستند.

رفتار و سیاست دولت ایران در برابر رژیم اشغالگر قدس به گونه ای بود که مقامات آن رژیم بارها و به صراحت می خواستند که نمایندگانی به ایران بفرستند. دولت ایران بنا به «محظوراتی» با این کار مخالفت می کند؛ اما در عین حال تلویحاً

ص: 222

به مقامات اسرائیل اطلاع می دهد که «شناسایی» در راه است:

با اشعار وصول گزارشهای شماره (1022) 14/8/1328 و شماره (1046) 17/8/1328 درباره تقاضای دولت اسرائیل که نمایندگانی به طور موقت به تهران بفرستند، نظر وزارت امور خارجه را دائر بر مقتضی نبودن قبول نماینده دولت اسرائیل به هر عنوان، ولو به طور موقت، قبل از شناسایی دولت نامبرده، قبلاً به اطلاع شما رسانده است. با مراجعه به نامه های شماره (3441) 27/5/28 و شماره (3716) 2/6/28 به نحو مقتضی جوابی بدهید که فعلاً بایستی تأمل نمایند و تا تکلیف شناسایی دولت اسرائیل روشن نگردیده، آمدن نماینده یا مأمورین رسمی از طرف دولت اسرائیل تولید محظوراتی برای دولت شاهنشاهی خواهد نمود(1)

قبلاً اشاره کردیم که وزارت امور خارجه ایران، سرکنسول ایران در بیت المقدس را مأمور جمع آوری اخبار و اطلاعات دربارة یهودیان ایرانی مقیم فلسطین می کند. ظاهراً در اجرای این مأموریت، سرکنسول گزارش زیر را فرستاده است:

عطف به مرقومه شریفه شماره 4487 مورخ 22/6/1328 راجع به ارسال صورت اسامی یهودیان ایران که اخیراً به فلسطین وارد شده اند جسارت می ورزد: از قراری که تحقیق نموده است تاکنون در حدود دو هزار نفر از یهودیان ایرانی با هواپیمای آمریکایی Transogfan که تحت اجاره آژانس یهود است و به خرج آژانس یهود هر هفته چهار الی پنج مرتبه و در هر بار 60 مسافر به این جا حمل می کند، وارد خاک اسرائیل [فلسطین] شده اند و هواپیماهای مزبور تا این تاریخ 35 بار از تهران به اسرائیل مسافرت کرده اند. نمایندگی آژانس یهود در تهران در خیابان سوم اسفند، مقابل هواپیمایی ایرفرانس موسوم به ترانس ایران می باشد و مدیران مهم آن به نام بنیک رحیمی هستند و آژانس یهودی را به زبان عبری «سخنوت» می نامند

ص: 223

و در تهران هم به همین اسم بین یهودیان معروف شده است. چون مهاجرین یهودی که وارد این جا می شوند به واسطه نبودن جا برای اسکان آنها در ابتدای امر آنان را به چادرها و کمپ هایی که در خارج شهرها تهیه شده اعزام می دارند تا تدریجاً برایشان خانه و کار تهیه نمایند. بدین جهت اطلاع بر اسامی آنها میسر نیست. معذالک به عده ای ایرانیان سپرده ام که در جستجوی این کار باشند و خودم هم مشغول دنبال کردن موضوع هستم(1)

ص: 224

از سویی به آن کشور نماینده می فرستاد. این نکته ظریف از دید رهبران و مدیران وزارت خارجه اسرائیل مخفی نماند؛ و مقامات آن دولت که به اعلام شناسایی اسرائیل از سوی ایران نیاز داشتند، ایران را تحت فشار گذاشتند تا حداقل مأمور خود را در اسرائیل به شکل رسمی به وزارت خارجة اسرائیل معرفی کند. آنها به صراحت خطاب به رضا صفی نیا اعلام کردند که چنانچه «دولت شاهنشاهی نخواهد مأموری نزد دولت اسرائیل معرفی کند، مقامات اسرائیلی هم اصراری ندارند». اسرائیلی ها علاوه بر این رفتار اهانت آمیز نسبت به طرف ایرانی، به رضا صفی نیا پروانه و مجوز اقامت موقت سه ماهه دادند و حتی تصریح و تأکید کردند که برای حل مشکل اقامت خود در فلسطین اشغالی، باید از وزیر امور خارجه ایران نامه مکتوب و رسمی ارائه کند که او را به عنوان مأمور مخصوص دولت شاهنشاهی معرفی کرده باشد. این در حالی بود که صفی نیا اساساً با هماهنگی و توافق قبلی موشه شارت، وارد فلسطین اشغالی شده بود، گزارش صفی نیا از رفتار «اولیای دولت اسرائیل» چنین است:

در تعقیب تلگراف هایی که راجع به اظهارات مقامات اسرائیلی و موضوع گذرنامه خود و آقای وکیلی مخابره نموده، احتراماً به عرض می رساند، چون از بیروت تاریخ ورود خود را اطلاع داده بودم، هنگام ورود به مرز فلسطین، مأمورین نظامی اسرائیل بر اثر دستوری که به آنها رسیده بود، پس از ملاحظه گذرنامه ها، پروانه ورود موقتی به مدت سه روز داده و اظهار داشتند که باید گذرنامه به وزارت امور خارجه تسلیم گردد. پس از ورود، در ضمن ملاقات ها معلوم شد که اولیای دولت اسرائیل از چندی قبل انتظار شناسایی خود را از طرف دولت شاهنشاهی داشته اند؛ زیرا در موقعی که ایرانیان آواره می خواسته اند به سر خانه و زندگی شان برگردند(1) آقایان رهنما و صیقل به آنها صریحاً گفته اند[:] هرگاه شما موافقت با مراجعت ایرانیان و استرداد خانه هایشان

ص: 226

بکنید، دولت شاهنشاهی به زودی شما را [به رسمیت] خواهند شناخت حتی آقای صیقل به آنها گفته است [:] اگر وزیر امور خارجه [اسرائیل] به وزیر امور خارجه ایران بنویسد و تضمیناتی برای حفظ حقوق ایرانیان بدهد، دولت ایران، دولت اسرائیل را [به رسمیت] خواهد شناخت(1) بر روی این حرف، وزیر امور خارجه اسرائیل [به وزیر امور خارجه ایران] نامه نوشته و به عباس صیقل تسلیم نموده که برای آقای وزیر امورخارجه ارسال دارد. [بنابراین] چون نه جواب آن نامه رسیده و نه تاکنون اقدامی از طرف دولت شاهنشاهی برای شناسایی دولت اسرائیل به عمل آمده، لذا حضرات دلگیر و دلتنگ شده، می گویند [:] ما با هیچ دولتی، حتی آمریکا و انگلستان که با ما مساعدت ها کرده و دولت ما را هم [به رسمیت] شناخته اند، چنین معامله نکرده(2) و تقاضای آنها را هم دربارة مراجعت اتباعشان یا استرداد املاکشان به استناد قانونی که وجود دارد، رد کرده ایم ولی درباره دولت ایران این قانون را که طبق آن به فراریان و مهاجرین دیگر اجازه مراجعت داده نخواهد شد و املاک آنها هم به نفع ملت ضبط خواهد شد نقض کرده و محض اثبات خلوص و صمیمیت خود نسبت به دولت شاهنشاهی نه تنها با مراجعت اتباعشان موافقت نموده و قرار استرداد املاکشان را داده ایم، حتی از خزانه دولت برای آنها وسائط نقلیه تهیه و به مرز فرستاده ایم تا آنها را به خانه هایشان در شهرهای مختلف برسانند(3) و فعلاً هم اگر دولت شاهنشاهی نمی خواهد مأموری در نزد دولت اسرائیل معرفی

ص: 227

کند، اصراری نداریم، ولی لازم است درباره مأموریت مخصوص شما که آقای انتظام [نماینده ایران در سازمان ملل] به وسیله نمایندة ما در نیویورک اطلاع داده، طبق جوابی که به ایشان داده ایم نامه ای از طرف جناب آقای وزیر امور خارجه دولت شاهنشاهی به وزیر امور خارجه اسرائیل نوشته شود(1) تا مأموریت شما در اسرائیل قرین موفقیت گردد(2)

در پاسخ این اظهارات آن چه مقتضی بوده گفتم و مخصوصاً سیاست دولت شاهنشاهی را نسبت به بنی اسرائیل از قدیمی ترین ایام تا امروز تشریح نموده و مساعدت های گرانبهایی را که اخیراً درباره فراریان و مهاجرین یهود از عراق به عمل آمده خاطرنشان کردم و محظوراتی را که موجب تأخیر در اتخاذ تصمیم مقتضی شده، گوشزد نموده ام. این اظهارات را نه تنها به اولیای امور این جا بلکه به اشخاص و افراد دیگر نیز از علما و نمایندگان و غیره که از ورود اینجانب اظهار خوشوقتی نموده و به ملاقات آمده بودند، گفته ام؛ مخصوصاً رئیس کل مذهبی یهود که در اینجا امام عصر[؟] می گویند و به اصطلاح حاخام باشی است، بسیار اظهار خوشوقتی از آمدن بنده به این کشور نموده، می گفت ما بر حسب وظیفه مذهبی، پادشاه ایران را دعا می کنیم؛ زیرا در سایه خداشناسی و عدالت پادشاه ایران و ایرانیان بوده است که قوم بنی اسرائیل نجات یافته است و حالا هم می دانیم که در حفظ و حراست یهودیان فراری عراق چه خدمت بزرگی به اسرائیل(3) شده است(4)

ص: 228

رضا صفی نیا در ادامه گزارش، درباره اعتراض خود به صدور روادید اقامت موقت سه ماهه برای او از سوی وزارت امور خارجه رژیم صهیونیستی و نیز ملاقات با بعضی مقامات صهیونی در این خصوص افزوده است:

در هر حال اوقاتی که گذرنامه ها به نمایندگی وزارت خارجه در بیت المقدس(1) فرستاده شده بود، در روزنامه[های اسرائیلی] خبری منتشر شده بود دائر بر این که به نماینده جدیدالورود ایران به مدت سه ماه پروانه توقف داده شده [است].

بنده دکتر بیران، استاندار بیت المقدس را که جوان بسیار باهوش و زبان دان و در عین حال نماینده وزارت امور خارجه هم در این شهر است، دیدار نموده، موضوع را به میان کشیده، مشارالیه خود را بی اطلاع جلوه داده، گفت که گذرنامه ها به پایتخت(2) فرستاده شده، اخیراً که گذرنامه ها را اعاده داده بودند، دیده شد که آنها را ثبت نموده و ضمناً مدت روادید را برای توقف سه ماه معین نموده اند. لذا با تلفن آقای دکتر پینس رئیس اداره امور ایران مذاکره و اعتراض نمودم، مشارالیه وعده داد اقدام کند. بعد از دو روز به ملاقات بنده به بیت المقدس آمد، اظهار داشت که من با اداره گذرنامه و مهاجرت مذاکره کرده ام، هیچ نظری در این امر نبوده [است]. البته در رأس موعد [پس از اتمام مهلت سه ماهه] بدون اشکال این مدت تجدید خواهد شد. گفتم این نظر را نمی توانم بپذیرم. مأموریت در فلسطین به وسیله جناب آقای انتظام به اطلاع دولت اسرائیل رسیده، گذرنامه من هم سیاسی است. چگونه بر چنین گذرنامه[ای]، شما مدت تعیین نموده و در جراید انتشار می دهید و کلیه نمایندگان سیاسی به وسیله تلفن و یا شفاهاً از من موضوع را استفسار و از اظهار تعجب خودداری نمی کنند(3)

طرف اسرائیلی بعد از اعتراض رضا صفی نیا نسبت به تعیین مدت اقامت محدود

ص: 229

سه ماهه، علی رغم داشتن گذرنامه سیاسی و موافقت و هماهنگی قبلی نماینده دولت شاهنشاهی در سازمان ملل متحد با نماینده رژیم صهیونیستی، باز هم با تأکید بر مواضع پیشین وزارت امور خارجه دولت اسرائیل و اصرار به آن، چنین پاسخ داد:

[دکتر پینس رئیس اداره امور ایران در وزارت امور خارجه اسرائیل] گفت[:] وضعیت طوری است که این اشکالات پیش آمده است. ما حتی حاضر هستیم که جناب آقای وزیر امور خارجه ایران نامه درباره مأموریت مخصوص شما در فلسطین به وزارت امور خارجة ما بنویسند تا این اشکالات رفع شود. گفتم درباره مأموریت من به امر وزارت امور خارجه، جناب آقای انتظام [نماینده ایران در سازمان ملل متحد] آن چه لازم بوده به اطلاع دولت شما رسانده است. اتخاذ هرگونه تصمیم دیگر منوط به میل و نظریة خود اولیای دولت شاهنشاهی است. گفت پس برای حذف مدت [لغو محدودیت سه ماهه اقامت] لازم است با وزیر امور خارجه [اسرائیل] مذاکره کنم و نتیجه را هفته آینده اطلاع می دهم. محض استحضار خاطر مبارک معروض افتاد(1)

رضا صفی نیا که حدود دو ماه قبل از به رسمیت شناختن رژیم صهیونیستی به صورت دوفاکتو از سوی دولت شاهنشاهی به فلسطین اشغالی اعزام و به مقامات ذی ربط اسرائیلی معرفی شده بود، ناگزیر از وزارت امور خارجه ایران درخواست کرد تا همان گونه که اسرائیلی ها دستور داده بودند طی نامه ای رسمی به مقامات اسرائیلی معرفی و جایگاه او نیز تعیین شود. او اگر چه عنوان نماینده و «مأمور مخصوص» را یدک می کشید، اما در عمده نامه ها و گزارش های ارسالی به دربار و وزارت امور خارجه با عنوان «نماینده مخصوص و وزیرمختار دولت شاهنشاهی در اسرائیل» مکاتبه و امضا می کرد.

سران و رهبران رژیم جدیدالتأسیس صهیونی بی صبرانه در انتظار به رسمیت شناخته شدن اسرائیل از سوی ایران بودند. آنها برای از بین بردن قبح رابطه کشورهای اسلامی منطقه با اسرائیل و خروج اشغالگران صهیونی از انزوای سیاسی

ص: 230

در منطقه و جهان و به علاوه ایجاد تفرقه و تشتت در صفوف مسلمانان و کشورهای اسلامی و نیز حضور و نفوذ در سرزمین های اسلامی و بهره برداری همه جانبه سیاسی، فرهنگی، تبلیغاتی، اطلاعاتی و اقتصادی از ممالک اسلامی، بیش از همه به دنبال رابطه با ایران بودند. این تلاش ها سرانجام به نتیجه رسید و ایران به صورت دوفاکتو اسرائیل را به رسمیت شناخت. یک هفته پس از اعلام شناسایی اسرائیل از سوی ایران، در 6 فروردین 1329ش، صفی نیا «نماینده مخصوص دولت شاهنشاهی در اسرائیل» در محل وزارت خارجه آن کشور با موشه شارت وزیر خارجه رژیم صهیونیستی دیدار و مدارک شناسایی را به وی تحویل داد.

رضا صفی نیا که به همراه س. دیون رئیس اداره خاورمیانه و نیز دکتر پینس رئیس اداره امور ایران در وزارت امور خارجه رژیم صهیونیستی به دیدار موشه شرتوک (شارت) وزیر امور خارجه وقت اسرائیل رفته بود، مورد استقبال بسیار گرم مقام اسرائیلی قرار گرفت. در این ملاقات، صفی نیا نامه رسمی وزارت امور خارجه مبنی بر شناسایی اسرائیل به صورت دوفاکتو و نیز حکم انتصاب خود را به عنوان «نماینده مخصوص دولت شاهنشاهی در اسرائیل»، به مقام اسرائیلی ارائه و او را شگفت زده می کند. موشه شارت پس از دریافت سند یادشده می گوید: «دولت اسرائیل از اقدام دولت شاهنشاهی ایران در شناختن دولت اسرائیل بی اندازه متشکر است». او می افزاید: «تاکنون سندی مستقیماً دریافت نکرده بود[یم]، مگر رونوشت نامه ای که در نیویورک نماینده دولت شاهنشاهی به نماینده ما نوشته بود(1) اشارت به آن بخش از نامه وزارت امور خارجه ایران که می گفت: «این اولین اقدام دولت شاهنشاهی عامل مهم و مؤثری در توسعه روابط میان دو کشور خواهد بود...» استناد کرد و افزود: «امیدوارم که اقدامات لازم دیگر

ص: 231

طبق مفاد این نامه متوالیاً صورت گیرد.» وزیر امور خارجه رژیم صهیونیستی با اشاره به بخش دیگر نامه که به معرفی رضا صفی نیا اختصاص داشت، افزود:

مقصود از «نماینده مخصوص» چیست؟ در صورتی که موقع معرفی شما در نیویورک اظهار شده بود(1) که دارای سمت «وزیرمختار» هستید.[...] منظورم این است بدانیم که آیا جزو کادر دیپلماتیک هستند یا نه؟

رضا صفی نیا در پاسخ می گوید:

[... بلی] بلاتردید. من به موجب همین نامه نمایندة مخصوص دولت شاهنشاهی در نزد دولت اسرائیل هستم و از کلیه امتیازات و مزایای معموله بهره مند خواهم بود.

در ادامه صفی نیا درباره مساعدت های دولت شاهنشاهی به یهودیان و اقدام دستگاه سلطنت پهلوی برای دولت اسرائیل با وجود همه مشکلاتی که به خوش خدمتی مقامات دولتی ایران را در مسیر اهداف و برنامه های اسرائیلی ها یادآوری کرده، به طوری که موشه شارت در پاسخ به او می گوید:

بسیار خوشوقت هستم و امیدوارم با همکاری صمیمانه و نزدیک، روابط میان دولتین روز به روز توسعه و تحکیم پیدا کند(2)

رضا صفی نیا با عنوان «وزیرمختار» و «مأمور فوق العاده دولت شاهنشاهی»، در رژیم صهیونیستی، اما در پوشش «سرکنسولگری شاهنشاهی ایران در فلسطین و شرق اردن»، طی نامه ای در پاسخ به مطالبات وزارت امور خارجه مبنی بر ارسال مرتب و به موقع گزارش های موردنظر، ضمن اشاره به موقعیت رژیم جدیدالتأسیس اسرائیل در منطقه و نداشتن ارتباط با کشورهای همجوار فلسطین و پاره ای موانع موجود، خطاب به اداره اطلاعات وزارت امور خارجه می افزاید:

با اعلام وصول بخشنامة مورخ 3/11/1328، شماره 3755/44018، لازم می داند معروض دارد [:] با این که خود اینجانب از کسانی هستم که معتقدم باید این گزارش ها مرتباً به اداره اطلاعات برسد و مورد استفاده کامل واقع گردد،

ص: 232

متأسفانه در این جا فعلاً وسیله اجرای این امر فراهم نیست؛ زیرا پس از تعطیل سرکنسولگری این جا(1) اعضایش را به نقاط دیگر منتقل نموده و بودجه آن نیز که مستلزم استخدام مترجمین و ماشین نویس می باشد تقلیل یافته است. به علاوه چون این کشور(2) دارای وضع خاصی است و فعلاً با همسایگان خود و با دولت شاهنشاهی ایران روابط رسمی ندارد، لذا روابط پستی و هوایی نیز وجود ندارد و برای ارسال گزارش ها باید نامه های خود را به کشور اردن یا لبنان برد و از آنجا ارسال داریم. بنا به مراتب فوق تصدیق خواهند فرمود که ارسال گزارش ها مرتب امکان پذیر نیست. معهذا سعی لازم به عمل خواهد آمد تا هر قدر ممکن است اطلاعات مهمه و مفیده تحصیل و گزارش آنها تقدیم گردد(3)

رضا صفی نیا نماینده فوق العاده دولت شاهنشاهی در نامه به وزارت امور خارجه، درباره ملاقات خود با فرزند هربرت سموئیل یهودی نوشته است:

چند روز قبل هونورابل [= عالیجناب] ادوین سمول(4) پسر لرد سمول معروف که

ص: 233

نخستین کمیسرعالی انگلیس در فلسطین در سال 1922 بود و از یهودیان معروف است، از اینجانب وقت ملاقات خواسته و دیروز نزد اینجانب آمد. معلوم شد که سالها در خدمت دولت انگلیس بوده و فعلاً از خدمت دولت انگلستان متقاعد شده ولی در اسرائیل مشغول فعالیت است؛ از جمله کمیته ای از عده[ای] از رجال تشکیل داده است و اظهار داشت که در نظر دارد نمایشگاهی برای کشاورزی و دام پروری و مسائل مربوط به صحرا به نام (پیروزی بر صحرا) در سال آینده افتتاح نمایند و از کلیه دول مانند روسیه شوروی و انگلستان و فرانسه و غیره دعوت خواهند شد که شرکت نمایند و با کلیة آنان نیز قبلاً مذاکراتی شده که از قضیه مسبوق باشند. این است که شخصاً آمدم مذاکره کنم تا دولت شاهنشاهی ایران را از این نیت از حالا مسبوق دارید. ورقه ای را که مربوط به نمایشگاه و مصنوعات مربوط به آن است تسلیم نمود. اینک عین آن به پیوست تقدیم می گردد(1)

وزارت امور خارجه در پاسخ به این تقاضای نماینده ایران، طی یادداشتی در حاشیه گزارش می افزاید:

در صورتی که در آتیه مراجعه شود در آن موقع نظر خودمان را اظهار خواهیم داشت. حالیه اقدامی ندارد(2)

ارتباطات، دیدارها و گفت و گوهای مقامات ایرانی با صهیونیست ها و سران و دولتمداران اسرائیلی اگر چه عمدتاً محرمانه و بخشی از اسرار دولت شاهنشاهی تلقی و پنهان نگه داشته می شد، با این حال پاره ای مواقع از طریق رسانه ها افشا می شد و یا خود اسرائیلی ها در افشای آن به منظور بهره برداری های خاص سیاسی و تبلیغاتی نقش داشتند. انتشار تصاویر ملاقات نصرالله انتظام نماینده وقت دولت شاهنشاهی ایران در سازمان ملل متحد با موشه شارت وزیر امور خارجه دولت

ص: 234

اسرائیل یکی از نمونه های یادشده است که روزنامه اسرائیلی جروزالم پست نسبت به آن اقدام کرد. وزیرمختار دولت شاهنشاهی در فلسطین اشغالی، در مهرماه 1329، طی گزارشی به وزارت امور خارجه نوشت:

روزنامة ژروزالم پست امروز عکسی انتشار داده که آقای موشه شارت وزیر امور خارجه اسرائیل به جناب آقای انتظام به مناسبت انتخاب ایشان به ریاست مجمع عمومی سازمان ملل تبریک می گوید(1) اینک عین قطعة روزنامه به پیوست ارسال می شود. در صورتی که مقتضی و صلاح بدانند دستور فرمایند به یکی از روزنامه ها و مجلات داده شود تا از طرف خود انتشار دهد(2)

انتشار خبر سفر یکی از مقامات و مأموران اعزامی آژانس جهانی یهود به تهران را می توان از این زاویه مورد بررسی و ارزیابی قرار داد. بر اساس گزارش نماینده فوق العاده ایران در اسرائیل، اسحق زیوآو یکی از مأموران و مقامات آژانس یهود در بیت المقدس، پس از مسافرت زمستان سال 1329 به تهران بخشی از گزارش این مسافرت خود را در دسامبر 1950 در روزنامه اسرائیلی معاریو به چاپ رساند. او در بخشی از گزارش خود، ضمن تمجید از شاه و دستگاه سلطنت پهلوی افزود:

ملت اسرائیل مقروض شکر و قدردانی این کشور است که برای آزادی خود می جنگد و میان دو محور واقع است. ایران نخستین کشور اسلامی است که سخاوت قلب خود را درباره یهودیان رنج دیدة عراق اظهار نمود. روابط ما با دولت ایران پایه ای خواهد بود که جای خود را در خاورمیانه تعیین کنیم، به آن کشور کمک نماییم و از کمک های آن استفاده بنمائیم(3)

ص: 235

انگلیسی که هفته ای یک بار از تهران به لندن می رود و در جزیره قبرص [قبرس] توقف می کند از راه قبرص به اینجا ارسال کرد(1)

مستدعی است مقرر فرمایند(2) از هر جوابی که باید به حضرات داده شود بنده را مستحضر فرمایند. در همین ارتباط نامه ای از وزارت امور خارجه به همراه نامه نماینده مخصوص ایران در اسرائیل برای وزارت پست ارسال می شود.

در پاسخ به این مکاتبات، وزارت پست و تلگراف و تلفن ایران در مهرماه سال 1328 در نامه ای به وزارت امور خارجه در این باره کسب تکلیف می کند. متن نامه وزیر پست و تلگراف و تلفن به وزارت امور خارجه چنین است:

پیرو نامه شماره 350661 مورخ 23/6/1328، متمنی است با مراجعه به گزارش شماره 574، مورخ 20/6/1328 سرکنسولگری شاهنشاهی در بیت المقدس به عنوان آن وزارت، تکلیف این وزارت را معین فرمایند که به مراجعاتی که می شود طبق مقررات بین المللی صدور جواب مقتضی میسر باشد(3)

وزارت امور خارجه در آذرماه سال 1328، در پاسخ به این نامه وزارت پست و تلگراف نوشت:

پاسخ به نامه شماره 9053رک-61/4295 مورخ 27/7/28 راجع به روابط پستی بین دولت شاهنشاهی و حکومت اسرائیل به استحضار می رساند که در این

ص: 237

خصوص البته طبق دستور هیأت وزیران که طی نامه شماره 3506، مورخ 23/6/27 آن وزارت اطلاع داده شده بود باید رفتار گردید[گردد] و از طرف دولت شاهنشاهی به این قبیل مراجعات پاسخی داده نشود.

رونوشت نامه بالا بازگشت به نامه شماره 574، مورخ 20/6/28 سرکنسول شاهنشاهی در بیت المقدس ارسال و ضمناً متذکر می گردد که فعلاً صدور جواب به این قبیل مراجعات مقتضی نمی باشد(1)

نامه بعدی وزارت پست و تلگراف خطاب به وزارت امور خارجه، با اشاره به تقاضاهای مکرر اسرائیلی ها مبنی بر برقراری ارتباط پستی بین طرفین، حاوی پیشنهادهایی درباره چگونگی و شیوه های ارسال محموله های پستی از ایران به تل آویو است:

بازگشت به نامه شماره 1344/33262، [مورخ] 12/7/28، از موقع بروز جنگ بین کشورهای عربی و اسرائیل رابطه پستی بین ایران و فلسطین قطع گردید و پس از برقراری حکومت اسرائیل اداره پست آن حکومت کراراً از پست ایران تقاضا نموده رابطه پستی مجدداً برقرار گردد چون از طرفی ارسال پست از ایران به تل آویو منحصراً از سرزمین های عرب صورت پذیر بوده و از طرف دیگر طبق پرونده موجوده و مکاتباتی که در این مدت بین این وزارت و آن وزارت به عمل آمده است، ایران حکومت اسرائیل را هنوز به رسمیت نشناخته و پست آن سرزمین تا به حال داخل در اتحاد پستی نشده است، با موافقت آن وزارت در برقراری رابطه پستی تاکنون خودداری شده است ولی حال که سرکنسولگری شاهنشاهی در بیت المقدس نظر داده ممکن است مراسلات پستی از ایران برای سرزمین حکومت اسرائیل از راه ترکیه و مراسلات هوایی به وسیله هواپیماهای ماوراء بحار که در قبرس فرود می آیند فرستاده شود، معلوم می شود رابطه پستی بین کشور ترکیه و حکومت اسرائیل برقرار شده است و چنانچه قرار شود رابطه

ص: 238

پستی مزبور از این راه برقرار گردد ممکن است به نحو ذیل اقدام شود. به طور کلی مراسلات زمینی به وسیله دپش های سربسته فعلاً مقدور نیست زیرا آنها را باید منحصراً توسط پست بغداد به ترکیه ارسال داشت تا توسط پست آن کشور به تل آویو فرستاده شود ولی چنانچه مراسلات زمینی منحصر به نام و کارت های پستی باشد و عده آن هم زیاد نباشد، می توان آنها را به طور مکشوفه جزء دپش های تهران به اسلامبول ارسال مقصد داشت برای مراسلات هوایی چنانچه عده آنها به میزانی باشد که دپش مستقیم ایجاد کند می توان با دپش سربسته به وسیله طیارات پستی که در قبرس فرود می آیند به قبرس ارسال داشت تا از آنجا به تل آویو فرستاده شود[...] در هر حال ارسال پست از ایران به تل آویو به هر نحوی که صورت پذیرد مستلزم این است که در این باب مکاتبه مستقیم بین پست ایران و پست اسرائیل باز شود و چنان چه در این قسمت مانعی نباشد ارسال پست از ایران به تل آویو به نحو فوق میسر است. خواهشمند است نظر آن وزارت را مرقوم دارند تا از همان قرار رفتار شود(1)

در هامش نامه وزیر پست از سوی مقامات وزارت (احتمالاً وزیر) امور خارجه چنین تصریح شده است:

آقای فهیمی اقدام فرمایند و تا موقعی که دستور شناسایی دولت اسرائیل از طرف دولت تصویب نگردیده مکاتبه با دولت مزبور امکان پذیر نخواهد بود(2)

وزارت پست و تلگراف و تلفن که همچنان پی گیر برقراری ارتباط پستی بین ایران و اسرائیل به نحو ممکن بود، سرانجام پس از اعلام عضویت رژیم صهیونیستی به دفتر اتحادیه بین المللی پست مستقر در برن سوئیس، طی نامه ای به وزارت امور خارجه نوشت:

دنباله نامه شماره 71/16589-19/10/28 این وزارت به استحضار می رساند که دفتر بین الملل اتحاد پستی برن بخش نامه، شماره 223، مورخ 30 دسامبر 1949

ص: 239

که رونوشت آن پیوست می باشد اطلاع می دهد که کشور اسرائیل از تاریخ 24 دسامبر 1949 به عضویت اتحادیه پستی پذیرفته شده است. متمنی است دستور فرمایند با مراجعه به سابقه امر و قسمت اخیر نامه فوق الذکر این وزارت، نظر آن وزارت را در برقراری روابط پستی با حکومت اسرائیل اطلاع دهند(1)

در هامش نامه وزارت پست و تلگراف و تلفن، از سوی یکی از مقامات بلندپایه وزارت [احتمالاً وزیر] امور خارجه چنین تأکید شده است:

آقای فهیمی جواب با مراجعه به نامه های قبلی صادر شود و موضوع شناسایی دولت اسرائیل چیزی نیست که در اداره عهود حل شود بلکه باید نظر هیأت وزیران جلب شود که تاکنون با شناسایی آن موافقت نشده، به هر حال وزارت پست و تلگراف اگر بخواهد می تواند مستقیماً به هیأت وزراء مراجعه نماید(2)

بر مبنای مکاتبات مستمر یادشده، سرانجام وزارت پست به دستورالعمل وزارت امور خارجه گردن نهاد و در پاسخ به آن وزارت خانه نوشت:

اکنون با وجود مانعی که شرح آن در نامه مزبور مرقوم شده بدیهی است از برقراری روابط پستی با حکومت اسرائیل خودداری خواهد شد [...](3)

از دیگر تلاش های رژیم تازه تأسیس صهیونیستی، تلاش برای ارائه چهره ای طبیعی از دولت خود بود؛ برای همین مثل همة دولت های طبیعی و مشروع در کلیه قراردادها و کنوانسیون های بین المللی در زمینه های مختلف مثل پست، کشتیرانی، هواپیمایی و... مشارکت می کرد. سند زیر حکایت از اقدامات رژیم صهیونیستی برای کسب اجازة سوختگیری در فرودگاه های ایران دارد:

از وزارت خارجه عراق راجع به هواپیماهای شرکت هواپیمایی اسرائیلی که سوخت خودشان را از شرکت نفت ایران و انگلیس دریافت می نمایند، یادداشتی به سفارت رسیده است که ترجمه آن را به پیوست ایفاد می نماید.

ص: 240

متمنی است مقرر فرمایند از هر تصمیمی که نسبت به تقاضای وزارت خارجه عراق راجع به جلوگیری از فرود آمدن هواپیماهای نامبرده در ایران و گرفتن بنزین و روغن اتخاذ می شود این سفارت را مستحضر فرمایند(1)

وزارت خارجه [عراق] تعارفات خود را به سفارت شاهنشاهی ایران در بغداد اظهار و توقیراً اشعار می دارد که شرکت نفت ایران در لندن با شرکت هواپیمایی یهودی(2) Israili Aviation co(3) قرارداد بسته که بنزین و روغن به هواپیماهای شرکت مزبور بدهد و روی این اصل شرکت نفت نامبرده بخشنامه به تمام شعبه های خود در تهران و آبادان فرستاده که در موقع فرود آمدن هواپیماهای شرکت مزبور در فرودگاه های ایران، بنزین و روغن مورد احتیاج آنها را تأمین کند.

نظر به این که فرود آمدن هواپیماهای نامبرده در فرودگاه های مزبور بسته به عبور آنها از آسمان عراق می باشد و چون به شرکت مزبور اجازه قانونی برای پرواز در آسمان عراق داده نشده و این امر خلاف تصریحاتی است که در مقررات قرارداد هواپیمایی بین المللی ذکر گردیده از این رو دولت عراق برای مراقبت هواپیماهای شرکت مزبور و جلوگیری از عبور آنها بر فراز عراق اقدامات لازمه را اتخاذ نموده است و خوشوقت می شود چنانچه مقامات وابسته ایران از نظر این که هواپیماهای مزبور به آسمان کشور هم جوار تجاوز و برخلاف قرارداد هواپیمایی بین المللی عمل کرده، اقدامات مشابهی از طرف خود اتخاذ نمایند که از فرود آمدن هواپیماهای شرکت نامبرده در فرودگاه های ایران برای تحصیل مواد سخت از شعبه های شرکت نفت ایران – انگلیس واقع در ایران جلوگیری لازم به عمل آید. موقع را مغتنم شمرده احترامات فائقه را تجدید می نمایند(4)

ص: 241

پاسخ وزارت امور خارجة ایران به موارد فوق چنین است:

پاسخ گزارش شماره 3313 مورخ 3/7/28 راجع به جلوگیری از گرفتن سوخت و فرود هواپیماهای حکومت اسرائیل در فرودگاه های ایران، خواهشمند است مقامات مربوطه دولت عراق را مستحضر فرمایند به فرض این که شرکت نفت ایران و انگلیس قراردادی با شرکت هواپیمایی یهودی J.A.U برای دادن بنزین و روغن منعقد کرده و به شعبات خود در تهران و آبادان دستور داده باشد هنگام فرود سوخت موردنیاز هواپیماهای شرکت نامبرده را تأمین نمایند چون تا به حال از طرف حکومت اسرائیل برای کسب اجازه پرواز یا فرود هواپیماهای شرکت مزبور در ایران تقاضایی به عمل نیامده است و به فرض این که چنین اجازه تقاضا شود با وضعیت فعلی دولت شاهنشاهی موافقت نخواهد کرد، بنابراین عملاً اجرای قرارداد دو شرکت نامبرده در ایران بلااثر بوده و هواپیماهای شرکت یهودی J.A.U در کشور شاهنشاهی نمی توانند از تسهیلات آن برخوردار شوند(1)

وزارت امور خارجه در نامه جداگانه دیگری به سفارت عراق اطلاع می دهد:

وزارت امور خارجه شاهنشاهی تعارفات خود را به سفارت پادشاهی عراق اظهار و محترماً در پاسخ به یادداشت شماره 1294 مورخ 4 اکتبر 1949 [...] به استحضار می رساند که تاکنون دولت شاهنشاهی از طرف حکومت اسرائیل تقاضایی دائر بر اجازه پرواز و فرود هواپیماهای شرکت فوق به ایران دریافت نداشته است و به فرض این که قراردادی در این زمینه بین دو شرکت فوق منعقد شده باشد، چون هواپیماهای شرکت J.A.C تاکنون اجازه پرواز و فرود در ایران داده نشده جای نگرانی نخواهد بود(2)

ص: 242

درضمن سفارت ایران در بغداد به وزارت امور خارجه ایران اطلاع می دهد:

در پاسخ نامه شماره 627/26015، مورخ 23/7/1328، راجع به درج خبر روزنامه الزمان در خصوص هواپیماهای اسرائیل و قرارداد شرکت نفت ایران و انگلیس به عرض می رساند، خبر مزبور به نظر سفارت صحیح می باشد. زیرا در تاریخ 3/7/1328، ضمن گزارش 3313 ترجمه یادداشتی که از وزارت امور خارجه عراق راجع به همین موضوع رسیده بود به وزارت امور خارجه ارسال نمود و تقاضای دستور کرد و در ضمن نامه شماره 1310/19679، مورخ 14/7/1328 وزارت امور خارجه دستور فرموده بودند که یادداشتی در جواب یادداشت وزارت خارجه عراق مبنی بر عدم شناسایی حکومت اسرائیل و برخوردار شدن هواپیماهای اسرائیلی از مقررات شرکت نفت ایران و انگلیس صادر شود که بنا به دستور مزبور یادداشتی به وزارت خارجه عراق فرستاده شد و رونوشت آن در ضمن گزارش 3674، مورخ 1/8/1328 نیز برای استحضار وزارت جلیله تقدیم گردید(1)

ص: 243

این باره اطلاع داد:

با ارسال رونوشت نامه شماره 34481/10/10230، مورخ 12/5/1950 [اردیبهشت 1329] وزارت امور خارجه اسرائیل خواهشمند است دستور فرمایند با وزارت کشاورزی [مذاکره شود و] در صورتی که مقتضی بدانند، به طوری که تقاضا شده یک تا پنج کیلو از دو نوع «جو» مورد ذکر، ارسال دارند که به وزارت خارجه [اسرائیل] ارسال شود(1)

رژیم صهیونیستی از طریق این مطالبات و مکاتبات، به شدت سعی داشت به هر شکلی شده زمینه همکاری و ارتباط طرفین را فراهم و جای پای اسرائیلی ها را به طور رسمی در ایران باز نماید. پی گیری موضوع برقراری ارتباط پستی و نیز تأسیس دفتر هواپیمایی اسرائیل در تهران به منظور برقراری ارتباط هوایی بین ایران و فلسطین اشغالی از جمله این تلاش ها از سوی دولت اسرائیل بود.

به دنبال تقاضاهای یادشده، در خردادماه 1329، از طرف نخست وزیر وقت ایران در نامه ای به وزارت امور خارجه درباره تقاضای طرف اسرائیلی مبنی بر برقراری روابط پستی بین ایران و اسرائیل، استفسار می شود که چه پاسخی به طرف اسرائیلی داده شود(2) از سوی وزارت امور خارجه نیز، همان پاسخ های قبلی تکرار می شود. در هامش نامه یاد شده [ظاهراً از سوی نخست وزیری] چنین تصریح شده است: «با نظر [...](3) در این نامه موافقم و چون موضوع برقراری روابط پستی بین ایران و فلسطین مربوط به سیاست عمومی دولت شاهنشاهی است، از این رو صلاح است که موضوع در هیأت محترم دولت مطرح [و] مذاکره گردیده و سپس اقدام مقتضی به عمل آید(4)

ص: 245

چندی پس از این تاریخ، وزارت امور خارجه در نامه دیگری به نخست وزیر وقت(1) به صراحت اعلام می کند که با توجه به، به رسمیت شناختن اسرائیل از سوی ایران دیگر دلیل و ضرورتی برای مخالفت با برقراری روابط پستی بین ایران و اسرائیل نمی تواند وجود داشته باشد:

[...] طبق سیاست کلی که دولت شاهنشاهی در مورد فلسطین و کشورهای عربی اتخاذ کرده بود با برقراری روابط پستی مستقیم با حکومت اسرائیل موافق نبود ولی حال که حکومت نامبرده به طور دوفاکتو از طرف دولت شاهنشاهی شناخته شده است، دیگر موجبی برای مخالفت با تقاضای اداره پست فلسطین [اسرائیل] به نظر نمی رسد. مراتب را به عرض می رساند تا از لحاظ حفظ سیاست عمومی دولت مقرر فرمایند موضوع در هیأت وزیران مطرح شود و تصمیم متخذه را به این وزارت ابلاغ فرمایند که از همان قرار پاسخ داده شود(2)

نماینده مخصوص ایران در اسرائیل نیز، در گزارشی با اشاره به برقراری ارتباط تلگرافی بین ایران و فلسطین اشغالی، ضرورت برقراری ارتباط و همکاری برای مبادلات پستی را یادآوری و تقاضا می کند. او در این گزارش، ضمن ارسال بریده نشریه هفتگی اسرائیل، که از سوی یک یهودی ایرانی همدانی الاصل به زبان فارسی در بیت المقدس چاپ و منتشر می شد، با اشاره به اهمیت حفظ ارتباط بین خانواده ها و بازرگانان دو طرف نوشت:

به عقیده بنده حالا که دولت شاهنشاهی دولت اسرائیل را به طور دوفاکتو به رسمیت شناخته، با این آمد و شد زیاد و مخصوصاً مرکزیتی که فرودگاه لیدا برای رفت و آمد هواپیماهای مختلف از ک.ل.م. و ایرفرانس و ال عال و غیره پیدا کرده و هفته ای یک بار روزهای چهارشنبه هواپیمای ک.ل.م از آمریکا و

ص: 246

اروپا به اسرائیل آمده و پس از پیاده کردن مسافرین و تسلیم پست و امانات، مسافرین این جا را به مقصد تهران رسانده و پنجشنبه ها مراجعت می نمایند، مناسب به نظر می رسد که با جلب نظر وزارت پست و تلگراف، پس از تصویب هیأت دولت اجازه فرمایند قراری ولو به طور موقت با دولت اسرائیل داده شود تا همچنان که روابط تلگرافی میان دو کشور برقرار است، روابط پستی و تلفنی نیز مستقر و مشکلاتی که از این حیث وجود دارد برطرف شود(1)

همزمان با این تلاش ها و پی گیری ها، روزنامه اسرائیلی جروزالم پست در پاییز 1329، درباره برقراری سرویس جدید هوایی شرکت اسرائیلی ال عال از فلسطین به تهران گزارش هایی منتشر کرد. در نامه نماینده مخصوص ایران در اسرائیل در این باره چنین آمده است:

روزنامه ژروزالم پست در شماره 7320 مورخ 1/8/1950 [مرداد 1329]، شرحی راجع به پیشرفت شرکت هواپیمایی EL-AL [ال- عال] در نخستین سال تأسیس آن و همچنین درباره نقش های آینده و برپا کردن سرویس نوی [جدید] به تهران از راه استانبول و آتن نوشته که عین قطعه آن برای اطلاع به پیوست تقدیم می نماید(2)

بر این اساس نماینده مخصوص دولت شاهنشاهی، در گزارشی به وزارت امور خارجه می نویسد: «از وزارت امور خارجه اسرائیل یادداشتی(3) دایر به تأسیس سرویس هوایی اسرائیلی از [فرودگاه] لیدا به تهران و بالعکس رسیده که رونوشت آن را به پیوست تقدیم می دارد. متمنی است مقرر فرمایند هر چه زودتر از پاسخی که باید صادر شود این جانب را مستحضر نمایند(4)

ص: 247

در همین ارتباط، اداره هواپیمایی کشور نیز در نامه ای به وزارت امور خارجه درباره تأسیس سرویس هوایی بین فرودگاه اسرائیلی لیدا و مهرآباد تهران چنین استفسار می کند:

پاسخ نامه شماره 1301/22598، مورخ 29/5/1329، راجع به تقاضای دولت اسرائیل مبنی بر تأسیس سرویس هوایی بین لیدا و تهران خواهشمند است از چگونگی روابط دولت شاهنشاهی و اسرائیل این اداره را مستحضر فرمایند تا بتوان نسبت به تأسیس سرویس هوایی مورد تقاضا اظهارنظر نمود(1)

برقراری ارتباط پستی بین اسرائیل و ایران، نه تنها برای رژیم صهیونیستی دستاورد بسیار بزرگ و گرانبهایی به حساب می آمد که برای محافل و مجامع یهودی نیز بسیار حائز اهمیت بود. آنچنان که برخی از اشخاص یهودی خوشحالی خود را با تقدیر و تشکر از مقامات ایرانی اعلام کردند. در این ارتباط شخصی به نام خلیل افرا در 26/10/1329 در نامه ای به وزارت امور خارجه دولت شاهنشاهی ایران چنین نوشت:

از کمال مساعدت بندگان اعلیحضرت همایون شاهنشاهی و آن وزارت در انجام تقاضای یهودیان ایران که در برقراری روابط پستی با دولت اسرائیل [اقدام] فرموده اند نهایت امتنان و سپاسگزاری یهودی های ایران حاصل و مراتب وطن پرستی و شاه دوستی و دولتخواهی را تجدید می نماید(2)

خلیل افرا، در نامه مشابه دیگری، به وزارت پست و تلگراف و تلفن ارسال و از وزیر وقت آن وزارت خانه تقدیر و تشکر می کند(3) وزیر پست و تلگراف نیز رونوشت نامه تشکرآمیز یهودی یادشده را که به نمایندگی از یهودیان ایران برای آن وزارت ارسال شده بود برای وزارت امور خارجه می فرستد(4)

ص: 248

پس از برقراری روابط پستی بین ایران و اسرائیل، وزارت پست در نامه ای به وزارت امور خارجه درباره مبادله تمبر میان طرفین می نویسد:

چون معمول است کشورهای داخل در اتحاد پستی [عضو اتحادیه بین المللی پست] در هر مورد که تمبر پستی جدید به طبع می رسانند سه سری از آن برای کشورهای مزبور [عضو اتحادیه] توسط دفتر اتحاد پستی بین المللی ارسال دارند و طبق بخشنامه که اخیراً از دفتر فوق الذکر به این وزارت رسیده و یک نسخه از آن به ضمیمه ایفاد می شود، کشور اسرائیل را هم که داخل در اتحاد پستی شده، در صورت [فهرست] قلمداد نموده است، متمنی است دستور فرمایند اطلاع دهند آیا سهمیه کشور مزبور [اسرائیل] را می توان جزو سهمیه سایر کشورها ارسال داشت یا خیر و چنانچه فوقاً به استحضار رسید، چون اخیراً رابطه پستی با آن کشور [اسرائیل] برقرار گردیده و در اتحاد پستی هم داخل شده است، ارسال تمبر از لحاظ پستی مانعی ندارد(1)

جالب توجه و شگفت آور این است که وزارت امور خارجه در پاسخ به نامه وزیر پست و تلگراف و تلفن، ضمن این که برقراری روابط پستی بین ایران و اسرائیل را به خصوص پس از به رسمیت شناختن آن رژیم از سوی دولت شاهنشاهی بلامانع ارزیابی و اعلام می کند، از چگونگی و زمان برقراری این ارتباط اظهار بی اطلاعی و بی خبری می نماید:

بازگشت به نامه شماره 71/18089/16775ک، مورخ 1/11/1329، راجع به ارسال تمبر پست ایران برای دولت اسرائیل به استحضار می رساند، به طوری که در نامه شماره 2178/39508، مورخ 5/9/1329 که رونوشت آن پیوست نامه شماره 2287/21/42821، مورخ 14/9/1329 به آن وزارت ارسال گردید، ملاحظه فرموده اند، نظر وزارت امور خارجه مبتنی بر این بود که چون دولت اسرائیل از طرف دولت شاهنشاهی به طور دوفاکتو شناخته شده است، دیگر

ص: 249

موجبی برای مخالفت با تقاضای اداره پست فلسطین موجود نبوده و برقراری رابطه پستی بین ایران و اسرائیل مانعی ندارد. لیکن وزارت پست و تلگراف، پیوست نامه شماره 10/5319-19/10/29 رونوشت نامه مورخ 18 دیماه 1329 آقای [خلیل] افرا را که به نمایندگی یهودیان برای برقراری رابطه پستی ایران و فلسطین اظهار تشکر کرده بود به وزارت امور خارجه ارسال داشته بودند و دیگر در نامه آن وزارت از چگونگی تصمیمی که در مورد برقراری رابطه پستی بین دو کشور اتخاذ گردیده و همچنین تاریخ برقراری این رابطه اشاره نشده بود، بنابر مراتب فوق از تصمیمی که هیأت دولت و وزارت پست و تلگراف در این خصوص اتخاذ فرموده اند تاکنون کتباً اطلاع صریحی به وزارت امور خارجه واصل نگردیده است. از نمایندگی شاهنشاهی در فلسطین نیز گزارشی به شماره 1689 در همین زمینه واصل گردیده و از چگونگی برقراری رابطه پستی بین ایران و فلسطین اظهار بی اطلاعی کرده اند. رونوشت گزارش مزبور تلواً برای مزید استحضار ایفاد می گردد. ضمناً خاطرنشان می نماید هرگاه برقراری رابطه پستی بین دو کشور با موافقت هیأت دولت به عمل آمده باشد، وزارت امور خارجه مانعی نمی بیند که سهمیه تمبر ایران توسط دفتر اتحادیه بین المللی پستی برای حکومت اسرائیل فرستاده شود. به هر حال خواهشمند است از تصمیمی که برای برقراری پستی با کشور اسرائیل از طرف آن وزارت اتخاذ شده و تاریخ شروع این ارتباط وزارت امور خارجه را مستحضر فرمایند(1)

رضا صفی نیا وزیرمختار و نماینده فوق العاده دولت شاهنشاهی نیز در گزارشی به وزارت امور خارجه از چگونگی و زمان آغاز برقراری ارتباط و همکاری پستی میان

ص: 250

ایران و اسرائیل اظهار بی خبری و بی اطلاعی کرده و می نویسد:

در تعقیب گزارش مورخ 18/7/1329، شماره 1131، راجع به روابط پستی میان اسرائیل و ایران معروض می دارد که تاکنون پاسخی زیارت نشد و از تصمیم و نظر اولیای دولت شاهنشاهی بی اطلاع است ولی اخیراً ادارات پست اسرائیل نامه های هوایی را به تهران قبول می کنند و پاکت شماره 30 وزارت متبوعه نیز با پست اسرائیل واصل گردید. از قرار بازجویی [پی گیری] که به عمل آمد، شرکت هوایی انگلیسی B.O.A.C که اخیراً ارتباط هوایی لندن را از راه اسرائیل و تهران برقرار کرده، حمل پست را از تهران به اسرائیل و بر عکس عهده دار شده است. ضمناً به استحضار اولیای امور می رساند که چون در اسرائیل حالت جنگ برقرار است کلیه نامه ها سانسور می شود و بنده اطلاع ندارم که بر روی چه پایه و اصلی روابط پستی برقرار گردیده است؟(1)

در هر حال ایرانیان این کشور و یهودیان و تجار که به واسطه نبودن روابط پستی در مضیقه بودند، از افتتاح روابط پستی بسیار خوشحالند. متمنی است مقرر فرمایند از هر ترتیبی که داده شده این نمایندگی را نیز مستحضر دارند(2)

برقراری روابط پستی با ایران، گام دیگری در گسترش زمینه های همکاری میان طرفین و موفقیتی برای اسرائیل در نزدیک تر شدن به هدف برقراری روابط کامل سیاسی و طبیعی شدن در منطقه بود.

ص: 251

ملل اسلامی را دعوت به همکاری و دوستی فرموده اند.

آیا شناسایی دولت اسرائیل متناقض با دعوت رسمی اعلی حضرت همایونی دول اسلامی را به همکاری، تلقی نخواهد شد(1) [؟]

4- در غیبت وزیر امور خارجه(2)

و برخلاف بیانات اعلی حضرت همایونی، چه نفوذ مرموز و چه تحریکات غیرمرئی، دولت آقای ساعد را وادار کرده است که اجازه دهد معاون وزارت امور خارجه چنین دستوری را به نماینده ایران در سازمان ملل متفق [متحد] صادر نماید(3)

با این وصف جواب شایعات این که مأمورین حکومت اسرائیل از چندی قبل مشغول تبلیغات و صرف وجوهی شده اند تا دولت ایران را از روش ممالک اسلامی منحرف سازند، چه باید داد؟

5- آیا اولیای دولت ایران متوجه هستند که در نتیجة فجایع و جنایات تروریست های یهودی، بیش از هشتصد هزار نفر مسلمان فلسطین یک سال و اندی است از خانه و لانه خود آواره اند که با شناسایی دولت اسرائیل عملاً نمک بر جراحات آنان پاشیده و در نتیجه ناگوارترین اثر در عالم اسلامی ایجاد خواهد نمود و ضمناً با این عمل فاصله بیشتری بین هیأت حاکمه و مسلمین ایران بالخاصه جامعه روحانیت اسلامی پیدا خواهد شد(4) که مسئولیت آن مستقیماً به عهده دولت آقای ساعد است.

6- ممکن است تصور شود با شناختن حکومت اسرائیل روابط و مبادلات بازرگانی بین ایران و اسرائیل برقرار خواهد شد و از این راه سودی به دست

ص: 253

خواهد آمد (چنان که مبلغین یهود این تبلیغ را کرده و می کنند) اولاً از یهودی سود بردن کار مشکلی است – ثانیاً بر فرض احتمال و امکان چنین منفعتی، آیا نتایج وخیمه سیاسی آن از نقطه نظر داخلی و آزردگی عالم اسلامی از نقطه نظر بین المللی ارزش آن را دارد که یک مملکت کهنسال اسلامی مبادی معنوی خود را فدای منافع موهوم موقتی بنماید؟

چون طبق قانون اساسی، دولت ایران دولت اسلامی است، طبعاً دولت ایران موظف می باشد اصول اسلامی و احساسات عمومی مسلمین را در کلیه امور سیاسی رعایت نماید. بنابراین شایسته نبود بدون مطالعه و مشاوره با مجلس شورای ملی مبادرت به شناسایی دولت اسرائیل کرده باشند.

امیدوارم در جلسه علنی مجلس شورای ملی توضیحات بیشتری در اطراف این سوء سیاست ایراد نمایم، ولی انتظار می رود آقای ساعد برای تسکین احساسات عمومی هر چه زودتر علل و موجبات این شناسایی نابهنگام و غیرمنتظره را اعلام (1) دارند(2)

همان گونه که یادآوری شد، خبر شناسایی اسرائیل از سوی دولت ایران در خارج، به ویژه کشورهای اسلامی نیز بازتاب هایی داشت.

گزارش سفارت ایران در بغداد در این باره چنین است:

روزنامه الاخبار چاپ بغداد در شماره بیستم اسفندماه جاری [سال 1328ش] به نقل از مخبر رویتر در تهران می نویسد که دولت ایران مشغول مطالعه شناسایی دولت اسرائیل می باشد و محافل سیاسی واشنگتن اهمیت بسیاری به این شناسایی می دهند و آن را عامل مهمی در برقراری آرامش در خاورمیانه(3)

ص: 254

می دانند(1)

بلافاصله پس از اعلام و اقدام ایران در شناسایی دولت اسرائیل، روزنامه مصری الاهرام با عنوان «ایران اسرائیل را شناخت» چنین نوشت:

مطابق تلگرافی که از تهران رسیده است آقای نصرالله انتظام نماینده ایران در سازمان ملل متحد شناسایی دولت را (به طور دوفاکتو) به نماینده اسرائیل ابلاغ نمود(2)

روزنامه الاهرام در همان زمان طی مصاحبه ای با سفیر وقت ایران در قاهره، درباره علت شناسایی اسرائیل از سوی ایران نوشت:

... نماینده الاهرام در این باب از آقای علی دشتی سفیرکبیر ایران استعلام نمود و پرسید: عللی که ایجاب نمود ایران برخلاف اجماع دول اسلامی عموماً و دول عربی خصوصاً که تصمیم گرفتند از شناختن دولت اسرائیل خودداری نمایند، دولت اسرائیل را [به رسمیت] بشناسد چه بوده است. معزی الیه [علی دشتی] در پاسخ چنین اظهار نمودند:

به عقیده من دول اسلامی و عربی تقریباً دولت مزبور را شناخته اند واِلا قرارداد متارکة جنگ با کی بوده است ؟(3) دول عربی و اسلامی با اسرائیل مذاکره نموده و قراردادهای متارکه با آن بستند. آیا مذاکرات مزبور اعتراف تقریبی به دولت مزبور نیست؟(4)

سفیر [علی دشتی] اضافه نمودند: شناسایی اسرائیل از طرف ایران برای حفظ منافع اتباع و مصالح ایران بوده است. چه در خاک عموماً و در خاک اسرائیل خصوصاً مصالح و منافعی داریم و علاوه بر آن در این نواحی اتباعی داریم و حتی در بین آوارگانی که از فلسطین مهاجرت کرده اند عده ای از ایرانیان

ص: 255

بوده اند که حفظ منافع آنها لازم بود[...] نماینده روزنامه [الاهرام] به ایشان [علی دشتی سفیر ایران در قاهره] اظهار نمود(1) [:] به طوری که ملاحظه کردید، ایران قبل از مسافرت اعلیحضرت شاه به آمریکا، دولت اسرائیل را نشناخته بود. آیا این مسافرت در این امر تأثیر داشته است؟ سفیرکبیر با اظهار موافقت راجع به این نظر، اضافه نمودند که مدت ها قبل از مسافرت شاه به آمریکا نیز مذاکراتی در این باب مخصوصاً راجع به اتباع ایران در اسرائیل بین طرفین جریان داشت[...](2)

دولت و مقامات وقت مصر نیز اعتراض خود را نسبت به این حرکت ایران، به مقامات ایرانی گوشزد و نارضایتی خود را از این اقدام یک کشور اسلامی اعلام و آن را خیانتی به جهان اسلام اعلام و تأکید کردند.

وزارت امور خارجه ایران در نامه ای به رئیس دفتر مخصوص شاهنشاهی در این باره نوشت:

در پاسخ بخشنامة تلگرافی صادره به نمایندگی های شاهنشاهی درباره شناسایی دوفاکتو «De Facto» دولت اسرائیل، گزارش از سفارت کبرای شاهنشاهی در قاهره رسیده که رونوشت آن به پیوست برای استحضار تقدیم می شود(3)

پاسخ تلگرافی رمز 217

امروز (سه شنبه 23 اسفندماه [1328] 14 مارس [1950]) وزیر خارجه مصر را در قصر زعفران در پذیرایی اعلیحضرت پادشاه افغانستان ملاقات کرده او را کنار کشیده و به طور اجمال خبر شناسایی اسرائیل را از طرف ایران به وی اطلاع داده و دلایلی که ما را به این سیاست کشانده است و این که این شناسایی در

ص: 256

دوستی ما با کشورهای عربی رخنه ای وارد نخواهد ساخت تذکر دادم [...](1)

بدیهی است اثر اولیه قضیه خوب نبود، وقتی به طور مقدمه گفتم «دولت ایران هیج موجبی نداشت که اسرائیل را نشناسد»، او نگذاشت من جمله خود را تمام کنم و گفت «آیا مسلمانی و برادر بودن یک موجب کافی و مؤثر نبوده؟» [،] گفتم به واسطه همین موجب کافی و مؤثر بود که دولت ایران با این که همه گونه دلایلی داشت که از همان روز نخست اسرائیل را بشناسد، آن را نشناخته و در همه جا با سیاست کشورهای عربی همراهی کرده است. ولی از یک طرف منافع اتباع ایران در فلسطین، از طرف دیگر مقتضیات غیرقابل اغماض ارتباطات سیاسی ما را خود به خود به این جا کشانیده است.

مخصوصاً وقتی در نظر بگیریم که اسرائیل به عضویت سازمان ملل متحد پذیرفته شده، دولت ترکیه آن را شناخته، کشور اردن مشغول مذاکره راجع به عقد قرارداد صلح با آن می باشد و دولت شرقی نیمه مسلمان هندوستان هم آن را شناخته است. (گفت هندوستان هنوز نشناخته، گفتم خواهد شناخت). ملاحظات متعددی از این قبیل دولت ما را ناچار به این تصمیم کشانیده است [...].

وزیر امور خارجه [مصر] گفت[:] در درجه اول توقع ما از دوستی ایران این بود که آنها را نشناسد ولی حالا که شناخته است دوستی و مساعدت دولت ایران را برای ما تأمین کنید. گفتم آن تأمین است و می توانید مطمئن باشید(2)

لبنان از دیگر کشورهایی بود که خبر شناسایی اسرائیل از سوی دولت شاهنشاهی ایران، بلافاصله در میان مطبوعات و مقامات آن بازتاب پیدا کرد. در نامه وزارت امور خارجه به ریاست دفتر مخصوص شاهنشاهی در این باره چنین آمده است:

از سفارت شاهنشاهی در بیروت راجع به اعلام شناسایی دوفاکتوی دولت اسرائیل از طرف دولت شاهنشاهی و تأثیرات آن در لبنان گزارشی رسیده است

ص: 257

که رونوشت آن به پیوست برای استحضار تقدیم می دارد(1)

سفارت شاهنشاهی ایران در بیروت طی گزارشی به وزارت امور خارجه نوشته است: وصول امریه تلگرافی شماره 2170 جناب آقای نخست وزیر دایر [بر] شناسایی «De Facto» دولت اسرائیل و اعلام آن به دولت لبنان، به طوری که ضمن تلگراف شماره 234 به عرض رسانده شد و توضیح گردید که پانزدهم مارس مراتب به دولت لبنان اعلام خواهد گردید. ظهر روز پانزدهم مارس مطابق با 24/12/1328 به ملاقات جناب آقای ریاض صلح نخست وزیر که در غیبت آقای وزیر امور خارجه، وزارت خارجه را نیز عهده می نماید رفتم و به معزی الیه اظهار داشتم: به طوری که استحضار دارید دولت شاهنشاهی ایران با وجود داشتن عده زیادی تبعه در فلسطین و لزوم حفظ منافع آنها و همچنین منافع دیگر مع ذالک از نظر هم کیشی و داشتن «Sympathie» دولت های عرب از شناختن دولت اسرائیل خودداری نموده و با آن که تقریباً کلیه دول [به صورت] «De Facto» و عده زیادی «De Jure» [دولت اسرائیل را به رسمیت شناختند] با دول عرب در نظریه خود مبنی بر عدم شناسایی دولت اسرائیل پایداری کرده است. لکن حفظ منافع اتباع کشور، دولت شاهنشاهی را ملزم می نمود که در رویه خود مطالعات مجدد به عمل آورد و با در نظر گرفتن اوضاع و احوال ناگزیر و مجبور به تغییر رویه اولیه خود شده و دولت شاهنشاهی تصمیم به شناسایی دولت مزبور گرفته و از امروز پانزدهم مارس دولت اسرائیل را «De Facto» خواهد شناخت[...](2)

سفیر وقت ایران در لبنان در ادامه گزارش خود با یادآوری پایبندی ایران به حفظ و تداوم رابطه با لبنان و دیگر کشورهای عربی، حضور اتباع بهایی ایرانی در فلسطین و منافع ملی ایران و نیز اسرائیل! را از جمله دلایل به رسمیت

ص: 258

شناختن رژیم صهیونیستی قلمداد و از این اقدام به عنوان یک حرکت درست و به موقع یاد کرده است. او در عین حال به نکات تأمل برانگیز و شگفت آور دیگری در گزارش خود اشاره و افزوده است که شناسایی اسرائیل منافاتی با روابط فیمابین ایران و اعراب نخواهد داشت:

[...] دولت ایران اتباع بهایی و هم منافع ملی در فلسطین دارد [...]. عقیده دارم اقدام دولت در شناسایی دولت اسرائیل برای ایران هم صحیح و هم به موقع بوده است. [...] ناگفته نماند که برای دولت اسرائیل نیز شناسایی ایران ارزش خاصی دارد. زیرا گذشته از نزدیکی به کشور اسرائیل در حقیقت دولت ایران اولین دولت اسلامی است که دولت اسرائیل را شناخته [است]. اگر چه ترک ها [دولت ترکیه] قبل از ما مبادرت به این عمل نموده اند مع ذالک دولت مزبور برخلاف ایران زیاد جنبة مذهبی به کارها نمی دهد و شاید هم خود را از جامعه اسلامی دور می گردد [گرداند] و دولت شاهنشاهی [ایران] در این موقع باید متوجه به این قدر و قیمت و اهمیت خاص خود بوده و در موقع مذاکره و عقد صلح این موضوع را به رخ آنها بکشد و اگرچه به واسطه رقابت و حسادت دولت مصر و عراق با ایران تصور نمی کنم بتوانیم واسطه اصلاح بین اسرائیل و دول عرب بشویم(1) مع ذالک نباید این فکر را هم به کلی از خود دور کنیم و به خصوص چون آقای انتظام در کمیسیون 1947 فلسطین عضویت داشته(2) و اطلاعات جامع در این خصوص دارند و با نفوذی که در O.N.U خوشبختانه دارا می باشند[...]. اگر دولت شاهنشاهی در این موضوع موفقیتی پیدا نماید تاج افتخار بزرگی بر سر زده ایم[...](3)

روزنامه های منطقه خاورمیانه نیز، نسبت به خبر شناسایی اسرائیل از سوی دولت شاهنشاهی ایران عکس العمل های مختلفی نشان دادند. روزنامه الاخبار

ص: 259

چاپ بغداد با اظهار تأسف از شناسایی اسرائیل از طرف دولت ایران، اضافه کرد که این موضوع پس از بازگشت محمدرضاشاه از سفر آمریکا در دستور کار دولت ایران قرار گرفته است.

روزنامه های الزمان و الشعب چاپ بغداد، الفباء و الکفاح و الایام چاپ دمشق از دیگر روزنامه هایی بودند که نسبت به خبر یادشده، موضع گیری کردند(1)

مقامات عراقی نیز هم زمان با دیگر کشورهای اسلامی نسبت به شناسایی اسرائیل از سوی دولت شاهنشاهی ایران عکس العمل نشان دادند.

در گزارش وزارت امور خارجه به دفتر مخصوص شاهنشاهی درباره عکس العمل مقامات عراقی نیز چنین آمده است:

راجع به اعلام شناسایی دوفاکتوی دولت اسرائیل از طرف دولت شاهنشاهی گزارشی از سفارت شاهنشاهی در بغداد متضمن شرح مذاکرات وزیرمختار با جناب آقای توفیق سویدی نخست وزیر و وزیر امور خارجه عراق رسیده که رونوشت آن را به پیوست برای استحضار تقدیم می دارد(2)

در گزارش سفارت شاهنشاهی ایران در بغداد آمده است:

پیرو تلگراف شماره 519، مورخ 24/12/1328 راجع به موضوع شناسایی عملی دولت اسرائیل زحمت افزا می شود. پس از وصول تلگراف شماره 2170 به امضای جناب آقای ساعد نخست وزیر به ملاقات جناب آقای توفیق سویدی نخست وزیر و وزیر امور خارجه عراق رفتم و مراتب را به طور مقتضی مذاکره نمودم. ایشان اظهار داشتند البته این خبر چندان مطلوب نمی باشد ولی از این که دولت ایران خواسته اند این مطلب را دوستانه قبلاً به ما اطلاع دهند امتنان داریم. اینجانب اظهار داشتم مقصود تنها اطلاع دادن نیست بلکه می خواهیم دولت عراق از جهات و دلایلی که موجب این اقدام می باشد، استحضار داشته

ص: 260

باشد. بعد آقای توفیق سویدی گفتند از فشاری که دولت آمریکا در این باب وارد می آورد مستحضر هستم. روابط ما هم با آمریکا خیلی ناراحت و پیچیده است. ضمناً ایشان پرسیدند که آیا در ایران علما و پیشوایان [دینی] با این اقدام دولت مخالف نیستند؟ در پاسخ گفتم تصور نمی کنم(1) زیرا دولت شاهنشاهی مدت طولانی به احترام احساسات مذهبی با کشورهای مسلمان این شناسایی را به تأخیر انداختند ولی حالا اسرائیل کشوری است که وجود دارد و به جز چند دولت، تمام دول دنیا آن را شناخته اند و دول عربی هم ضمن عمل، وجود آن را تصدیق نموده اند[...](2)

شگفت انگیز آن است که سفیر ایران در عراق، ضمن توجیه علت شناسایی اسرائیل از سوی دولت ایران، با کمال گستاخی، از نخست وزیر عراق دربارة شناسایی اسرائیل از سوی آن کشور استفسار می کند و پس از پاسخ منفی طرف عراقی، این چنین ادامه می دهد:

بعد پرسیدم پس مسئله نفط [نفت عراق] را که به حیفا نمی رود و سالیانه مبلغی از این بابت به دولت عراق ضرر می رسد، چه می کنید[؟] ایشان گفتند این مسئله را تقریباً حل کرده ایم(3) و شرکت های نفت و لوله نفتی اصولاً قبول کرده اند که آن را منحرف نمایند و به بندر دیگری غیر از حیفا برود(4)

در این دیدار سفیر ایران در بغداد، از طرف عراقی تقاضا می کند تا اجازه ندهد مطبوعات عراقی نسبت به اقدام خیانت بار دولت شاهنشاهی ایران در شناسایی اسرائیل، واقعیت ها را منعکس و در این باره روشنگری کنند:

ص: 261

متعاقب مذاکراتی که با جناب آقای توفیق سویدی نخست وزیر و وزیر امور خارجه عراق در باب شناسایی دولت اسرائیل نموده و خواهش کردم ترتیبی [اتخاذ نمایند] در جراید این قضیه سوءتعبیر نشود و مطالب زننده ای درج ننمایند(1)

وی در ادامه با ابراز خرسندی می افزاید:

روزنامه الشعب شرحی در این باب نوشته و مطالب را چنانچه شاید و باید توضیح داده است. [...] روزنامه های دیگر هم در این باب غالباً به ذکر اصل خبر اکتفا کرده و یا اگر مطالبی درج کرده اند در همین زمینه ها می باشد(2)

در لبنان وضع به گونه ای دیگر بود. اسماعیل پوروالی سفیر ایران در لبنان، در گزارشی به وزارت امور خارجه ابراز شادمانی کرده است که در زمان انتشار خبر شناسایی اسرائیل از سوی ایران، چندین رویداد ناگهانی در داخل لبنان سبب شده است تا مسئله ایران تحت الشعاع آن رخدادها قرار گیرد و جراید لبنانی نتوانند درباره آن تحلیل و تفسیر کرده و افکار عمومی را علیه ایران تحت تأثیر قرار دهند. وی نوشته است:

[...] واقعه اول قطع اتحاد گمرکی بین لبنان و سوریه بود، به این شرح که دو دولت لبنان و سوریه که از سال 1943 با یکدیگر اتحاد گمرکی داشتند در اثر یک سلسله شکایات از یکدیگر و یک رشته مکاتبه بین دولتین بالاخره در روز 14 مارس(3) این اتحاد از طرف دولت سوریه الغا کرد[...] به این جهت روزنامه ها فو ق العاده در اطراف موضوع قلم فرسایی نموده و هنوز هم می نمایند. واقعه دوم خبر شناسایی دولت اسرائیل از طرف دولت [اردن] هاشمی و عقد اتحاد دائمی با اسرائیل و در جراید نوشتند که اعلیحضرت ملک عبدالله شخصاً

ص: 262

به بندر عقبه تشریف برده و در همان موقع وزرای مختار آمریکا و انگلیس نیز به بندر مزبور رفته و شناسایی دولت اسرائیل و عقد عهدنامه در همان بندر به عمل آمده است. [...] این وقایع خوشبختانه فرصت و مجال نداد که جراید این کشور نسبت به تصمیم دولت شاهنشاهی به غیر از درج خبر، مطلب دیگری بنویسند و حال آن که در اطراف اقدام دولت ترکیه در شناسایی De Facto دولت اسرائیل، جراید لبنان تا اندازه ای سر و صدا راه انداختند و عمل دولت ترکیه را تنقید نمودند(1)

سفیر ایران در لبنان در ادامه، توصیه کرده که سعی شود در داخل کشور، به ویژه در مجلس شورای ملی ایران نیز خبر شناسایی اسرائیل از سوی ایران طرح و بررسی نشود. او می افزاید:

تصور می کنم که در روزنامه اطلاعات خواندم که گویا یکی از آقایان وکلا در نظر دارد در خصوص شناسایی دولت شاهنشاهی در مجلس شورای ملی از دولت سئوال نماید. عقیده بنده بر این است که در مرحله اول دولت سعی بفرماید که این موضوع در مجلس مطرح نشود و در ثانی اگر هم به این معنی موفق نباشند لااقل سعی شود که نماینده کلیمی ها در مجلس در قبال اظهارات وکیل سئوال کننده، پاسخی ندهد که مبادا موضوع صحبت از مباحثه به مشاجره و ضمن مشاجره تعصبات مذهبی در خود مجلس شورای ملی پیش آید و در خارج از مجلس نیز پیش آمدهای غیرمترقبه ای رخ دهد[...] و بر اثر پیش آمدهای غیرمنتظره جار و جنجال راه بیفتد که بیشتر موجبات کدورت پیش آید(2)

این موضوع نشان می دهد که خود مقامات سیاسی و دیپلمات های ایرانی نیز به عمق خیانت رژیم پهلوی در شناسایی اسرائیل واقف بودند و به خوبی می دانستند که این امر موجب عکس العمل جدی مردم مسلمان ایران خواهد شد.

ص: 263

بنابراین به هر شکل ممکن سعی داشتند نه فقط در سطح جهانی و به خصوص منطقه ای و در میان کشورهای اسلامی، بلکه مهمتر از همه در داخل ایران نیز، مسئله یادشده عکس العمل و حرکتی را برنینگیزد و رژیم را با چالش جدید و جدی مواجه نکند.

البته عکس العمل های ناشی از انتشار خبر به رسمیت شناختن رژیم صهیونیستی از سوی ایران در کشورهای اسلامی متفاوت و به مرور زمان نیز جدی تر و شدیدتر می شد. برای مثال، دولت مصر، به فاصله کمتر از ده روز پس از انتشار خبر یادشده طی نامه ای از طریق سفارت خود در تهران، اعتراض شدید آن کشور را نسبت به این مسئله اعلام کرد.

وزارت امور خارجه در یادداشتی به دفتر مخصوص شاهنشاهی در این باره نوشت:

کاردار سفارت مصر در تهران در تاریخ 6 فروردین 1329، یادداشتی از طرف دولت متبوعه خود حاکی از این که دولت مصر نمی تواند اقدام دولت شاهنشاهی را در شناسایی دولت اسرائیل عمل دوستانه تلقی نماید، به وزارت امور خارجه تسلیم نمود. حسب الامر رونوشت یادداشت مذکور با رونوشت پاسخی که داده شده به پیوست تقدیم می گردد که از شرف عرض پیشگاه مبارک بگذرانند(1)

وزارت امور خارجه در پاسخ به اعتراض مصر، ضمن تکرار توجیهات قبلی، می افزاید:

اقدام دولت ایران در شناسایی دوفاکتوی دولت اسرائیل عملاً تغییر مهمی در وضعیت نمی دهد زیرا از یک سال قبل نماینده دولت شاهنشاهی در بیت المقدس برای حفظ منافع اتباع ایران مقیم بوده است.

دولت شاهنشاهی اقدام فعلی را به هیچ وجه مباین با روابط مودت و صمیمانه با سایر کشورهای مسلمان نمی داند بلکه بر عکس تصور می کند، بودنِ یک نماینده از طرف ایران در فلسطین که مستقیماً با مقامات دولت اسرائیل تماس

ص: 264

داشته و مقاصد و مکنونات دولت ایران را درباره علاقه مندی به حفظ صلح و آسایش در آن قسمت از جهان برای آنان تشریح نماید در پیدا کردن راه حل مسالمت آمیز و رفع اختلافات موجود و همین طور برای بازگشت دادن آوارگان عرب [فلسطینی] کمک مؤثری بوده باشد و البته حفظ منافع چندین هزار تبعة ایران هم که اخیراً مواجه با اشکالات جدی شده بودند، ایجاب به شناسایی دوفاکتوی اسرائیل که اغلب کشورها آن را شناخته اند می نمود(1)

وزیرمختار ایران در دمشق نیز عکس العمل مقامات سوری را در مورد به رسمیت شناختن اسرائیل چنین شرح می دهد:

به طوری که در گزارش شماره 157م، مورخ 30/11/1328 (2) موضوع شناسایی اسرائیل معروض گردید، رفتار کشورهای عرب نسبت به دولت شاهنشاهی نه تنها مساعد نیست بلکه از حدود نزاکت معموله دیپلماسی در روابط کشورها هم دور است. اقامت دو سال و نیم در مصر و اقامت اخیر در سوریه [...] هر روز عقیده اینجانب را راسخ تر می نماید. [...] در ظاهر تعارفات خیلی زیاد است ولی در هر مورد که به آنها مراجعه می شود با رفتار و رویة خود بی اعتنایی و بی علاقگی و شاید احساسات بدتری را نسبت به ما نشان می دهند. [...] مثلاً در مورد داوطلبی جناب آقای نصرالله انتظام برای ریاست جلسة عمومی آینده سازمان ملل که به آنها مراجعه شد، یعنی خود اینجانب از نخست وزیر و وزیر امور خارجه سوریه ملاقات کردم تا امروز هیچ گونه پاسخی نفیاً یا اثباتاً به ما ندادند ولی هر روز از منبع خبر منتشر می شود که آقای عزام پاشا دبیرکل اتحاد[یه] عرب چنین و چنان گفته و جامعة عربی کاندیداتور[ی] آقای ظفرالله خان، وزیر خارجه پاکستان را تأیید خواهد کرد(3)

ص: 265

توصیه پایانی وزیرمختار چنین است:

در هر حال سیاست اسلامی[!] در آن قسمت که مربوط به همکاری ما با اعراب است هیچ گاه مفید فایده نخواهد بود. از این راه هیچ گونه انتظار و مساعدتی نباید داشت. سیاست اسلامی ما بایستی بیشتر متوجه به همکاری با ترکیه و کشورهای واقع در شرق ایران باشد(1)

روزنامه الانشا چاپ سوریه نیز در تاریخ 23/4/1950، اعتراض خود را نسبت به شناسایی اسرائیل از سوی دولت ایران اعلام کرد و از دولت و مقامات ایرانی خواست که به جای بهانه حمایت از بیست هزار تبعه ایرانی در فلسطین، از یک میلیون مسلمان فلسطینی منتظر حمایت مسلمانان ایران جانبداری کنند(2)

در سوریه، علاوه بر مطبوعات و رسانه های آن کشور، مقامات سوری نیز در برابراقدام جنایت بار ایران در شناسایی اسرائیل، عکس العمل بسیار منفی و اعتراض آمیز و حتی اهانت بار نشان دادند.

وزیرمختار ایران در سوریه، طی گزارشی خطاب به نخست وزیر وقت ایران در این باره نوشت:

جناب آقای ساعد نخست وزیر

بازگشت به تلگراف شماره (2170) مورخ 22/12/1328، راجع به شناسایی دولت اسرائیل از طرف دولت شاهنشاهی احتراماً به عرض می رساند که روز چهاردهم مارس از جناب آقای خالدالعظم نخست وزیر که وزارت امور خارجه سوریه را نیز عهده دارند برای صبح پانزدهم وقت خواستم که مراتب را به اطلاع ایشان برسانم ولی نخست وزیر سوریه به واسطة گرفتاری [!] فوق العاده که در اثر جریانات اخیر و قطع روابط اقتصادی با لبنان داشتند عذر خواستند، پیغام دادند که مدیرکل وزارت خارجه که شخص دوم در آن وزارت خانه

ص: 266

است از طرف ایشان اینجانب را خواهد پذیرفت. به همین لحاظ صبح روز پانزدهم آقای صلاح الدین طرزی مدیرکل وزارت خارجه را ملاقات و تصمیم و نظریات دولت شاهنشاهی را طبق امریه به اطلاع ایشان رسانیدم.

البته شخصاً خیلی دلتنگ شد و اظهار تأسف کرد[...](1)

خبر به رسمیت شناختن اسرائیل از سوی رژیم پهلوی در برخی محافل و رسانه های عربستان نیز بازتاب یافت و منعکس شد. از جمله نشریات عربستان که نسبت به این موضوع عکس العمل نشان دادند، روزنامه البلاد السعودیه چاپ مکه بود.

سفارت دولت شاهنشاهی ایران در جده، طی نامه ای به وزارت امور خارجه در این باره چنین گزارش داد:

در روزنامه البلاد السعودیه چاپ مکه شماره 925، [مورخ] 20 شعبان 1369 [ه ] (7/7/50 [19]) شرحی تحت عنوان دو وزیر یهودی در دو کشور اسلامی انتشار یافته که متن عربی و ترجمه آن به پیوست فرستاده می شود(2)

نشریه یادشده درباره خبر شناسایی اسرائیل از سوی دولت شاهنشاهی ایران، با عنوان «دو وزیر یهودی در دو کشور اسلامی» چنین نوشت:

دولت اسرائیل بعد از آن که طرفین اتفاق نمودند [که] مأمورین سیاسی تعیین نمایند، نام اولین وزیرمختار خود برای ایران را [به] تهران فرستاد. اگر ایران موافقت خود را با وزیرمختار اسرائیلی تعیین شده اعلام نماید، یهود دارای دو وزیرمختار در دو کشور اسلامی یعنی ایران و ترکیه خواهد بود(3)

انتشار خبر شناسایی اسرائیل موجی از شعف و شادی در میان صهیونیست ها، به خصوص در اراضی اشغالی فلسطین را برانگیخت و بازتاب فراوان در رسانه های اسرائیلی پیدا کرد.

ص: 267

طبق گزارش رضا صفی نیا وزیرمختار و نماینده مخصوص دولت شاهنشاهی در دولت اسرائیل، روزنامه صدای اسرائیل در 16 مارس 1950، یعنی بلافاصله پس از انتشار خبر یاد شده موضوع را در میان یهودی ها در فلسطین منتشر کرد(1)

خبر شناسایی اسرائیل در کشورهای اروپایی نیز بازتاب متفاوتی داشت. در گزارش وزارت امور خارجه در این باره آمده است:

به نمایندگی شاهنشاهی دستور داده شده بود، انعکاساتی که در باب شناسایی «De Facto» اسرائیل در کشور محل مأموریت حاصل می شود گزارش نمایند. طبق گزارشی که از سفارت کبرای شاهنشاهی در لندن رسیده، جراید آنجا خبر شناسایی را بدون هیچ گونه تفسیری منتشر نموده اند. فقط روزنامه دیلی کرونیکل چاپ لندن در شماره 16 مارس [1950م/26 اسفند 1328ش] بعد از ذکر خبر اضافه کرده است که با مبادلة نماینده سیاسی بین ایران و اسرائیل و افتتاح باب تجارت بین آن دو کشور ممکن است بحران موجوده بین کشورهای عربی و اسرائیل برطرف و خطر جنگ در خاورمیانه زایل شود(2)

انتشار اخبار به رسمیت شناختن رژیم صهیونیستی از سوی ایران شاهنشاهی موجب شادی و خرسندی رهبران یهودی، کانون ها و گروههای صهیونیستی شد. بعضی رهبران یهودی با مراجعه به نمایندگی ایران در فلسطین اشغالی تقدیر و تشکر خود را از مقامات ایرانی اعلام کردند. در نامه نماینده مخصوص ایران در فلسطین اشغالی خطاب به ریاست دفتر مخصوص شاهنشاهی در این باره آمده است:

در نتیجه شناسایی دولت اسرائیل از طرف دولت شاهنشاهی ایران نامه ای از طرف رئیس کل روحانیون یهود مبنی بر تشکر از توجهات بندگان

ص: 268

اعلی حضرت همایون شاهنشاهی و اولیای دولت رسیده و درخواست نموده که این تشکرات به عرض برسد.اینک نامه ایشان که از رجال محترم و متنفذ یهود و فوق العاده نسبت به ایران علاقه مند[!] می باشد به پیوست تقدیم می گردد(1)

این نامه در تاریخ 22 مارس 1950م/2 فروردین 1329ش، از سوی بن صیون مه یر حی اوزی(2) رئیس شورای حاخامی منطقه ریشون لی صیون خطاب به مقامات بلندپایه ایرانی و دربار ایران نوشته و ارسال شده است. در این نامه نویسنده تقدیر و تشکر خود را از دولتمداران ایران به دلیل به رسمیت شناختن اسرائیل اعلام و خوشحالی خود را از این بابت ابراز کرده است(3)

نمونه مشابه دیگر، ملاقات تعدادی از نمایندگان رهبران یهودی مقیم فلسطین با نماینده مخصوص ایران است که در نامه چنین آمده است:

روز یکشنبه 19 فروردین ماه [1329] سه تن از نمایندگان روحانی یهودیان عراقی نزد بنده آمدند از توجهات دادگسترانه اعلی حضرت همایون شاهنشاهی درباره یهودیان عراقی که به ایران پناهنده شده بودند و آزادی عزیمت آن به هر کجا که بخواهند(4) و از سیاست مدبرانه دولت شاهنشاهی ایران نسبت به یهودیان مزبور تشکر نموده و درخواست نمودند که سپاسگزاری عبیدانة آنها را به نام یهودیان عراق به عرض خاک پای مبارک همایونی و اولیای دولت شاهنشاهی برسانم. مخصوصاً در مقابل تمثال مبارک ایستاده، ذات مقدس شهریاری را دعا کرده[!] و از خدا خواستند که در ظل توجهات ملوکانه ایران مجد و عظمت کورش کبیر را که اجداد آنها را از اسارت نجات داده دریابد. در روزنامه پالستین پست [فلسطین پست] و جراید عبری خبر آمدن آنها نزد

ص: 269

بنده انتشار یافته است(1)

همین گزارش چند سطری برای مقامات وقت ایران آنچنان اهمیت و جاذبه داشت که وزارت امور خارجه رونوشت آن را به دفتر مخصوص شاهنشاهی ارسال و افزوده است:

از مأمور مخصوص دولت شاهنشاهی در کشور اسرائیل راجع به سپاسگزاری نمایندگان روحانی یهودیان عراقی از مساعدت اولیای دولت شاهنشاهی نسبت به یهودیان عراقی پناهنده به ایران گزارش رسیده که رونوشت آن به پیوست برای استحضار تقدیم می گردد(2)

روزنامه الثغر چاپ بصره در شماره مورخ 16 مارس 1950 نوشت:

یکی از نامه های خبرگزاری تل آبیب [تل آویو] حاکیست که ایران اسرائیل را به رسمیت شناخته است. این روزنامه در همین تاریخ، با عنوان «اعلیحضرت همایون شاهنشاه ایران» خبر داد که در کنفرانس روزنامه نگاران که بعد از ظهر دیروز [15 مارس 1950] در کراچی منعقد گردیده بود، سئوالی از اعلیحضرت همایون شاهنشاه ایران در خصوص صحت و سقم موضوع شناختن اسرائیل از طرف ایران شد و اعلیحضرت در پاسخ خاطرنشان فرمودند که شانزده روز قبل تهران را ترک فرموده و نمی توانند این خبر را تأیید یا تکذیب فرمایند. ولی فرمودند که دولت ایران این مسئله را قبلاً مورد بررسی و مطالعه قرار داده بود(3)

این نشریه همچنین در تاریخ 28 مارس 1950، نیز مجدداً موضوع شناسایی اسرائیل از سوی ایران را به نقل از روزنامه الاهرام چاپ قاهره منعکس کرد. روزنامه صوت الناس چاپ بصره در شماره 28 مارس 1950، به نقل از اخبار

ص: 270

دریافتی از فلسطین اشغالی تحت عنوان «آخرین ساعت» نوشت: «وزیر یهودی استوارنامه نماینده ایران در فلسطین را پس از این که ایران دولت اسرائیل را به رسمیت شناخت دریافت نمود و از نماینده ایران پذیرایی کرد». روزنامه های عراقی آخرالانباء چاپ بصره و نیز صوت الناس چاپ بصره نیز ضمن اشاره به خبر یادشده به اشتیاق و استقبال یهودیان بصره و عماره اشاره کرده که با شوق و شعف به ادارات نام نویسی دولت عراق مراجعه و برای رفتن به اسرائیل و خروج از عراق ثبت نام می کنند(1)

ص: 271

بزرگ یهود در آمریکا و اروپا گرفته تا یهودیان فقیر و بی بضاعت و بی اطلاع یمن و کردستان از عزیمت به اسرائیل خودداری ندارند(1) و سرمایه دارانشان نمی ترسند از این که در نتیجة پیش آمدی از هستی خود ساقط شوند. از این گذشته با این که می دانند در این کشور نایابی و سختی وجود دارد، مع هذا از ناز و نعمت خود دست کشیده و سرمایه های خود را به این جا انتقال داده و کارخانه ها ایجاد و ساختمان ها برپا می نمایند(2)

رضا صفی نیا در ادامه نامه خود، اتحاد و همبستگی یهودیان دنیا، به ویژه زرسالاران و صاحبان یهودی کمپانی ها و مراکز بزرگ مالی غرب و حمایت آنها از اسرائیل را با رفتار بعضی پولداران و ثروتمندان بی درد ایرانی زمان خود مقایسه کرده و می نویسد:

اینجانب با مشاهدة این وضع بسیار متأثر می شوم وقتی که می بینم ثروتمندان آذربایجان و شمال به بهانه های غیرموجه خانه و زندگی خود را رها و در تهران سکونت اختیار کرده و با زندگی مجلل در تهران و شمیران اوقات خود را می گذرانند و در نتیجه آذربایجان مخصوصاً شهر تبریز خالی و ویران مانده و در نتیجه فرار سرمایه از آن جا به تهران مردم زحمتکش و میهن پرست و غیرتمند استان نیز دچار فقر و پریشانی گشته اند. مشاهدة این همه همت و غیرت از قوم یهود تازیانه عبرتی باید باشد به آن کسانی که از نعمت ها و خوشبختی های کشوری برخوردارند و از خدمت به آن و هموطنانشان شانه خالی می کنند(3)

رضا صفی نیا در ادامه، رفت و آمد و حضور مقامات بلندپایه آمریکایی و اروپایی را به فلسطین اشغالی و دیدار آنها با سران و مسئولان رژیم صهیونیستی، نشانه قدرت بین المللی صهیونیست ها ارزیابی کرده، می افزاید:

ص: 273

به هر حال در نتیجة اهمیتی که این کشور [اسرائیل] پیدا نموده، دائماً رجال و بزرگان سیاست و علم و ادب دنیا برای بازدید این کشور می آیند. از آمریکای جنوبی و شمالی و کانادا گرفته تا اروپا، دائماً مسافرین [مقامات] وارد می شوند. چندی قبل نخست وزیر سابق ایرلاند [ایرلند] و رئیس جمهوری سابق پرو و ژول موک وزیر کشور فرانسه در کابینه هانری کری در دو سال قبل که فعلاً نیز وزیر جنگ فرانسه و لیدر سوسیالیست ها است و رؤسای دانشگاه های مختلف و علما و اطبای درجة اول دائماً می آیند و غالباً میهمان دولت و رئیس جمهور می شوند. اخیراً هم آقای آرتور هندرسن وزیر هواپیمایی انگلستان به این جا مسافرت نموده و میهمان وزیرمختار انگلستان بود. بانو مایرسون [گلدا مایر] وزیر کار اسرائیل به افتخار مشارالیه ضیافتی در میهمان خانه شارون در کنار دریای مدیترانه داد که در آن چند تن از جمله فرمانده کل ارتش اسرائیل حضور داشت. وزیر هواپیمایی [انگلستان] در مدت توقف خود نقاط دیدنی را تماشا نموده و در موقع حرکت از فرودگاه لیدا اظهار امیدواری کرد که روابط انگلستان با اسرائیل روز به روز محکم تر خواهد شد. وی همچنین اظهار داشت که با وجود کمی وقت من توانستم ترقیات عظیم این کشور را ببینم. ترقیات بزرگی که مسلماً در اوضاع اجتماعی تمام خاورمیانه تأثیر بسزایی داشته و نتایج عظیمی به ظهور خواهد آورد. دولت اسرائیل فعلاً یک موجود زنده ای است و شکی نیست که رُل [نقش] بسیار مهمی در سیاست و روابط بین المللی در خاورمیانه به عهده دارد(1)

این نامه که دستمایه ای از ادبیات تبلیغاتی صهیونیسم در آن خودنمایی می کرد، بیش از هر چیز، برای مرعوب ساختن و تحت تأثیر قرار دادن دستگاه سلطنت و مقامات دربار، دولتمداران و مسئولان ارشد کشوری و لشکری با هدف سرعت بخشیدن به روند همکاری و افزایش و گسترش ارتباط با اسرائیلی ها بود.

علی رغم اعلام سرسپردگی و تسلیم طلبی مقامات ایرانی در مقابل رژیم صهیونیستی، مقامات اسرائیلی ضمن نیاز شدید به برقراری روابط با ایران، در

ص: 274

عین حال با نماینده مخصوص دولت شاهنشاهی و مطالبات روشن وزارت امورخارجه بی نهایت بی توجهی نشان می دادند و حتی آنها را به بازی می گرفتند. پی گیری های مکرر وزارت امور خارجه و نماینده ایران در فلسطین اشغالی در خصوص مطالبات آن تعداد از ایرانیان عمدتاً بهایی که در تقابل اول اعراب و اسرائیل در سال 1948م/ 1327ش دچار زیان و خسارت و یا اموال و املاک آنها از سوی یهودی ها تصاحب شده بود، همواره اسرائیلی ها نسبت به تقاضاها و پی گیری های یادشده تعلل می ورزیدند و آن را پشت گوش می انداختند.

اعتراف نماینده مخصوص ایران و نیز وزارت امور خارجه در این باره، تأمل برانگیز است. وزارت امور خارجه در مهرماه 1327ش، طی نامه ای به رئیس دفتر مخصوص شاهنشاهی می نویسد:

از مأمور مخصوص وزارت امور خارجه در فلسطین راجع به ملاقاتی که در خصوص استرداد املاک ایرانیان مقیم فلسطین با نخست وزیر اسرائیل به عمل آمده گزارشی رسیده که خلاصه آن ذیلاً به عرض می رسد[:]

چون از طرف عده ای از ایرانیان که در اثر تخلیه خانه هایشان در حیفا و عدم استرداد املاک و تعویض [جبران] خسارات وارده شکایت می شد و از مذاکره با اولیای وزارت امور خارجه اسرائیل نتیجه ای حاصل نگردید، لذا پس از تعیین وقت به ملاقات آقای بن گوریون نخست وزیر رفته، ضمن مذاکرات صحبت از سوابق تاریخی ایران و نجات یهودیان به وسیله کورش گردید. نخست وزیر با تعریف از رویة پادشاهان ایران نسبت به یهود و ابراز علاقة اولیای فعلی دولت اسرائیل نسبت به دولت و ملت ایران، وعده صریح دادند که قانون مخصوصی از مجلس خواهند گذراند که کلیه املاک ایرانیان مسترد شود و علاوه [اضافه] نمودند که تا یک ماه دیگر این کار را عملی سازند. از قراری که [اخیراً] شنیده شده است، موضوع در هیأت وزیران نیز طرح و هیأت متفقاً تصویب نموده اند که برای استرداد املاک ایرانیان اقدام لازم به عمل آید(1) البته از نتیجه حاصله

ص: 275

مجدداً خاطر محترم را مستحضر خواهد ساخت(1)

البته ملاقات ها و دیدارهای یادشده، اگر چه تحت پوشش ها و بهانه های گوناگون صورت می گرفت، اما همه اینها تلاش و اقدامی در مسیر افزایش و گسترش و ارتقای سطح روابط و تعامل بین دو رژیم اسرائیل و پهلوی بود. حضور نماینده مخصوص ایران در جشنی که به مناسبت سال نو یهودی از سوی دولت اسرائیل برگزار شده بود، این واقعیت را به خوبی نشان می دهد. در بخشی از گزارش مربوط به این مراسم چنین آمده است:

از مأمور مخصوص وزارت امور خارجه در فلسطین راجع به جشن سال نو اسرائیل گزارشی رسیده که خلاصة آن ذیلاً به عرض می رسد[:]

هفته گذشته سال نو اسرائیل بود و بدین جهت تمام مردم به تهیه مقدمات جشن می پرداختند. طبق حسابی که یهودیان اظهار می دارند، 5711 سال از تاریخ این عید می گذرد. از اداره تشریفات وزارت امور خارجه از هیأت سیاسی [ایران] دعوت شد که روز 20 شهریور یعنی روز قبل از حلول سال جدید، ساعت 45/11 صبح در قصر ریاست جمهور حضور یابند. نمایندگان کلیه دول بر حسب ترتیب در یک صف قرار گرفته [بودند] و چون دولت شاهنشاهی [ایران] دولت اسرائیل را هنوز به صورت قانونی «دو ژوره(2) » نشناخته است، لذا نماینده وزارت امور خارجه [ایران] پس از کلیه نمایندگان قرار داشت. پس از بسته شدن صف، رئیس مجلس شورای ملی که در غیاب رئیس جمهور جانشین او می باشد از اتاق دیگر وارد [شد] در حالی که وزیر امور خارجه و مدیرکل وزارت امورخارجه و رئیس تشریفات و چند نفر دیگر همراهش بودند. بعد آقای وزیرمختار شوروی که در غیاب سفیرکبیر آمریکا سمت شیخ السفرایی را دارد از صف خارج و در برابر جانشین

ص: 276

رئیس جمهور مقابل بلندگو قرار گرفت و از روی ورقه به زبان روسی به تمام نمایندگان سیاسی و خود سال جدید [عبری] را تبریک گفت و برای اسرائیل خوشبختی و صلح آرزو کرد. بعد به جای خود برگشت و بلافاصله به وسیله رئیس تشریفات بیانات او، اول به زبان فرانسه و بعد به عبری در بلندگو خوانده شد. سپس جانشین رئیس جمهور از روی ورقه به زبان عبری پاسخ داد که ترجمه آن نیز بلافاصله به زبان فرانسه و عبری قرائت گردید. ایشان نیز از تبریکات هیأت نمایندگی تشکر کرد و با خواستاری صلح میان ملل [به سخنان خود] خاتمه داد. بعد از انجام این مراسم، رئیس مجلس و وزیر امور خارجه به طرف صف نمایندگان سیاسی آمده با یک یک آنها دست دادند(1)

در به رسمیت شناختن اسرائیل، ایران تنها نبود؛ بلکه دولت ترکیه، که در آن زمان در جاده غربگرایی و بی اعتنایی به منافع و مصالح جهان اسلام، به سرعت پیش می رفت، همراه و در کنار ایران بود. بعدها نیز ایران و ترکیه در استراتژی پیرامونی اسرائیل نقش مهمی بازی کردند. از فحوای گفتگوی دوستانة وزرای مختار ایران و ترکیه در استکهلم، چنین برمی آید که ظاهراً این دو دولت در به رسمیت شناختن اسرائیل دلایل مشابهی داشتند:

[وزیرمختار ترکیه:] موضوعی که بیشتر موجب سردی احساسات کشورهای عرب نسبت به ترکیه شده، شناسایی دولت اسرائیل از طرف ترکیه می باشد [...] اگر دولت ترکیه این دولت را شناخته برای این است که ترکیه عضو سازمان ملل است و چگونه می تواند دولتی را که در سازمان شرکت داشته و از طرف سازمان شناخته شده است نشناسد. از طرف دیگر چهار دولت عرب از آن دولت شکست نظامی خورده اند و این شکست عرب ها موجب قدرت و بقای دولت یهود شده است و واقعاً هم دولت یهودی وجود دارد که ترکیه آن را شناخته است.

ص: 277

بعد گفت [:] دولت ایران هم دولت یهود را شناخته است. نمی دانم احساسات دول عرب نسبت به دولت ایران چیست؟

[وزیرمختار ایران:] گفتم ما با اتحادیه عرب و سیاستی که آنها تعقیب می کنند بستگی نداریم. [در ایران] بر اساس منافع ملی و تعهدات بین المللی خودمان در مواقع لازم تصمیم گرفته می شود و همان موجبات و دلایلی که باعث شناخته شدن دولت یهود از طرف دولت ترکیه شده است دولت ایران را هم به شناسایی دوفاکتوی آنها واداشته است. وزیرمختار [ترکیه] گفت اظهارات من راجع به سیاست ترکیه با شما جنبه دوستانه دارد و خوشوقتم که صمیمیت و دوستی ایران و ترکیه که خوشبختانه از مدتی به این طرف برقرار شد محکم تر می شود و در موقع لزوم هر دو کشور خواهند توانست از آن استفاده نمایند(1)

سال ها بعد از تأسیس اسرائیل نیز، ایران و ترکیه در استراتژی پیرامونی اسرائیل و بیرون کشیدن دولت اشغالگر فلسطین از انزوا نقش بسیار مهمی بازی کردند(2)

محمد ساعد مراغه ای که در زمان نخست وزیری، اسرائیل را به رسمیت شناخته بود، در زمانی که سفیرکبیر ایران در ترکیه بود، زیرکانه تلاش می کرد با ارائه گزارش های حساب شده، دولت ایران را به توسعه هر چه بیشتر روابط با رژیم صهیونیستی سوق دهد:

در تعقیب گزارش های این سفارت کبری راجع به اسرائیل اینک خلاصه خبری را که یونایتدپرس از لندن می دهد و در جریده الوس، سوم ژانویه 1951 درج شده به استحضار می رساند:

امروز در خاورمیانه دو دولت از همه قوی تر است؛ یکی ترکیه و دیگری اسرائیل که در 12 ماهه اخیر بیشتر به دنیای غرب نزدیکتر شده اند. به علاوه این دو کشور تمام منابع خود را برای استحکام سیستم دفاعی و تقویت امور

ص: 278

اقتصادی صرف نموده اند و از کمک های اقتصادی و نظامی آمریکا و انگلیس نیز برخوردار هستند.

[...] عقیده محافل نظامی بر آن است که ارزش نظامی و استراتژیکی اسرائیل به قدر کفایت مهم و جالب توجه است(1)

ساعد مراغه ای با نقل قول این بخش از روزنامه یادشده، خود نیز چنین یادآوری می کند:

به طوری که ملاحظه می فرمایند تمام دنیا متوجه اهمیت اسرائیل شده و سعی می نمایند با دولت مزبور روابط خوبی داشته باشند و آن چه این جا [در ترکیه] استنباط می شود، دولت اردن هاشمی به هر قیمتی هست می خواهد روابط دوستانه با دولت اسرائیل برقرار و از کمک های آمریکا و انگلیس برای کشور خود برخوردار شود. از طرفی هم هر چه ما خود را بیشتر به اعراب نزدیک می کنیم رفتار آنها با ما ناملایم تر می شود(2) انتشارات رادیوی عراق راجع به خوزستان هم یک نمونه از این مطلب(3) است.

مصلحت اندیشی های مقامات ایرانی از یک سو، شتاب و حرص و احساس نیاز فوری اسرائیلی ها برای توسعه ارتباط و همکاری از سوی دیگر، سبب می شد تا کانون های رسمی رژیم صهیونیستی، مأموران خود را به طور غیرمجاز و غیرقانونی به ایران اعزام و از این طریق اهداف و برنامه های خود را تعقیب کنند. عباس صیقل نماینده اعزامی دولت شاهنشاهی در یکی از گزارش های خود در این باره چنین نوشته است:

در تعقیب گزارش محرمانه شماره 49، مورخ 4/5/1328، راجع به اعزام چند

ص: 279

تن از ایرانیانی [یهودیان ایرانی] که با حکومت اسرائیل همکاری دارند برای تبلیغات و سرکشی به امور یهودیان در ایران به عرض می رساند [:] طبق اطلاعی که به دست آمده است چند هفته قبل منیب زند ایرانی دارندة گذرنامه ایرانی شماره 54/8623 مورخ 11/6/1325 صادره از سرکنسولگری شاهنشاهی در فلسطین که عضو اداره رادیوی اسرائیل و یکی از گویندگان آن بوده، با هواپیما از راه جزیره قبرص [قبرس] به ایران مسافرت نموده و برای عدم اطلاع سرکنسولگری ایران از این مسافرت، روادید ورود به ایران هم نگرفته است(1)

همان گونه که پیش از این اشاره شد، آنگونه که اسناد موجود آن زمان گواهی می دهند، با اعزام رضا صفی نیا به عنوان وزیرمختار و مأمور مخصوص به فلسطین اشغالی، در حدود دی ماه سال 1328، به مأموریت عباس صیقل خاتمه داده می شود و حداقل در مکاتبات موجود، نامه ای به امضای نامبرده وجود ندارد. اگر چه بر طبق مکاتبات رضا صفی نیا با تهران، تعداد کارکنان سرکنسولگری چند نفر بیش نبوده است. بر همین اساس، نماینده ایران در فلسطین اشغالی در پاسخ به مطالبات مقامات ذی ربط مبنی بر ارسال پاره ای اخبار و اطلاعات از وزارت امور خارجه درخواست می کند تا تعداد همکارانش در دفتر یادشده افزایش پیدا کند:

پاسخ به بخشنامه شماره 11541/333/67- 24/12/1329 اشعار می دارد که حتی المقدور اطلاعات مرتباً فرستاده [شده است] ولی به قدری دامنه اطلاعات اقتصادی [ناخوانا] وسیع است که بنده به تنهایی از عهده این همه کار برنمی آیم در زمان سرکنسولی، این جا سه نفر عضو رسمی داشته و حالا که دولتی تشکیل شده و همه ساله میلیاردها در زمینه های عمران و آبادی و اقتصادیات و کشاورزی مصرف می کند و سازمان های مهم اقتصادی دارد، البته لازم است که اقلاً همان اعضای سابق به این نمایندگی داده شود تا بتواند از عهده انجام وظایف

ص: 280

برآید(1)

همان طور که پیش از این، در بخش «تعطیلی موقت دفتر نمایندگی» یادآوری شده چندی پس از روی کار آمدن دکتر محمد مصدق که در اردیبهشت 1330 به عنوان نخست وزیر منصوب شده بود دفتر نمایندگی ایران در فلسطین اشغالی تعطیل و با فراخواندن رضا صفی نیا «نماینده مخصوص و وزیرمختار» دولت شاهنشاهی به ایران، فعالیت آن دفتر به حالت تعلیق درآمد.

رضا صفی نیا پس از ملاقات روز 6 فروردین 1329ش، با موشه شارت وزیر امور خارجه اسرائیل و تقدیم معرفی نامه خود به عنوان مأمور مخصوص دولت شاهنشاهی و نیز سند شناسایی رژیم صهیونیستی از سوی ایران، به طور رسمی فعالیت و مأموریت خود را در فلسطین تحت اشغال اسرائیلی ها آغاز کرد. همان طور که قبلاً اشاره کردیم یکی از بهانه های دولت ایران برای برقراری رابطه با رژیم صهیونیستی، وجود ایرانیان (در حقیقت بهائیان) در فلسطین و لزوم حفاظت از منافع آنان بود.

نماینده مخصوص دولت شاهنشاهی ایران، پیگیری این مأموریت خود را چنین گزارش می دهد:

در مراجعت به حیفا دعوتی از وزارت خارجه [اسرائیل] دریافت داشتم که در مراجعت ناهار را مهمان رئیس اداره خاورمیانه [وزارت امور خارجه اسرائیل] باشم. پس از ورود به تل آویو به وزارت امور خارجه رفتم و از این که در این مدت برخلاف مواعید مکرره خانه های ایرانیان تسلیم نگشته جداً اعتراض و درخواست نمودم هر چه زودتر طبق وعده هایی که داده اند املاک آنها را تسلیم کنند[...](2) در هر حال وعده داده اند اقدامات لازمه را به عمل آورند ولی

ص: 281

بنده پس از مراجعت به بیت المقدس، نامه به وزارت امور خارجه [اسرائیل] نوشتم و درخواست کردم فوراً در تخلیه و تحویل خانه های ایرانیان دستور صادر نموده و از نتیجه هر چه زودتر اینجانب را مستحضر دارند(1)

رضا صفی نیا نماینده مخصوص دولت شاهنشاهی در اسرائیل گزارش شرکت خود در جشن استقلال! اسرائیل و در حقیقت از دست رفتن سرزمین اسلامی فلسطین را چنین آورده است:

به مناسبت نزدیک شدن 23 آوریل که مصادف با دومین سال استقلال اسرائیل از طرف زمامداران آن از چندی قبل به تهیه مقدمات جشن استقلال اقدام شده و بالاخره طبق برنامه ای که تنظیم شده بود از روز پنج شنبه (31 فروردین ماه [1329]، 20 آوریل جشن های استقلال آغاز گردید. تمام شهرها و ده ها و کولونی ها [= شهرک های صهیونیست نشین] با پرچم اسرائیل تزئین شده بود. [...] از طرف رجال، نمایندگان و روحانیون نطق هایی ایراد و با تمجید از خصائص قوم اسرائیل و میهن پرستی آنان و یادآوری از جوانانی که در جنگ استقلال شربت مرگ نوشیده اند [...] بن گوریون نخست وزیر و وزیر دفاع نیز نطق مهم و مفصلی با رادیو ایراد نمود[...]. شب یکشنبه 23 آوریل از طرف آقای موشه شارت وزیر امور خارجه از کلیة نمایندگان سیاسی در میهمانخانه شارون واقع در ساحل دریای مدیترانه که در کنار جاده تل آویو به حیفا واقع است، دعوت به شام شده بود. اینجانب هم که دعوت داشتم آن روز به تل آویو رفته و شب سرِ وقت در میهمانخانه حاضر شدم. در این میهمانی علاوه بر هیأت نمایندگان سیاسی و کارمندان آنها چند تن از وزیران و عده[ای] از اولیای وزارت امور خارجه [اسرائیل] و اشخاص دیگر نیز مدعو بودند. سرمیز شام آقای سفیر کبیر آمریکا که سمت مقدم السفرایی دارد به اختصار تبریک گفت

ص: 282

و وزیر امور خارجه بعد از او برخاسته به پنج زبان ترکی، روسی، فرانسه، انگلیسی و آلمانی مختصراً اظهاراتی کرد و جام خود را برای ادامة صلح و دوستی ملل[!] بلند نمود. فردای آن روز (یکشنبه 23 آوریل) نمایندگان سیاسی طبق دعوت قبلی ساعت ده و ربع صبح در مقرّ رسمی دکتر وایزمن رئیس جمهور(1) که در محل موسوم به Rehovot واقع در میانه راه تل آویو به بیت المقدس است با لباس رسمی و ژاکت حاضر شدند[...].

آقای سفیرکبیر آمریکا از صف خارج و مقابل رئیس جمهور آمده به زبان انگلیسی از روی ورقه شرحی در تهنیت و تبریک عید استقلال اسرائیل به نام همکاران خود خواند. [...] بعد از انجام این مراسم رئیس جمهور به ایوان جلو تالار رفته و نمایندگان و سفرا را هم به آنجا دعوت کردند تا در آنجا شربت و نوشابه صرف نمایند و ضمناً با رئیس جمهور عکس بردارند. بعد رئیس جمهور تک تک با هر یک از نمایندگان سیاسی مشغول صحبت به زبان های مختلف شد. در ضمن صحبت با بنده از حضور نماینده دولت شاهنشاهی ایران بسیار اظهار خوش وقتی نموده به سوابق تاریخی ایران و اسرائیل اشاره نمود[!] و موفقیت بنده را در مأموریت خود آرزو کرد.

همان روز در بیت المقدس از ساعت (ده تا یازده استاندار شهر از [همه] پذیرایی کرده و بعد از ظهر نیز در حضور رئیس جمهور و هیأت دولت در شهر بیت المقدس رژه آرتش(2) صورت گرفت(3)

در ادامه همین گزارش، رضا صفی نیا با افتخار به عکس یادگاری خود با حییم وایزمن رئیس رژیم صهیونیستی اشاره و با ارسال آن برای مقامات وزارت امور خارجه ایران، افزوده است:

[...] در تمام شهرها مردم از زن و مرد از آغاز شب تا نزدیکی صبح در

ص: 283

خیابان ها به رقص و آوازخوانی و خوش گذرانی مشغول بودند. آخرین قسمت جشن استقلال مجلس بالی بود که بنا به دعوت رئیس جمهور و خانمش در مقرّ ریاست جمهوری دوشنبه شب داده شد. در این بال علاوه بر نمایندگان سیاسی، عده[ای] از رجال و وزیران و نمایندگان و ژنرال رایلی رئیس هیأت نمایندگان سازمان ملل متحد و افسران ارتش اسرائیل با خانم هایشان شرکت داشتند. در خاتمه قطعه یکی از روزنامه های عبری را که عکس رئیس جمهور [اسرائیل] و بنده را در موقع مذاکره چاپ کرده است به پیوست تقدیم می دارم(1)

دولت اسرائیل برای بیرون آمدن از انزوا و طبیعی شدن و خود را دولتی مشروع قلمداد کردن، نیاز شدیدی به توسعة هر چه زودتر و بیشتر روابط با کشورهایی چون ایران و ترکیه داشت؛ اما مقامات ایران که از حساسیت و قبح رابطه با رژیم صهیونیستی در افکار عمومی ملت مسلمان ایران آگاه بودند، نسبت به عجله در گسترش رابطه با اسرائیل هشدار می دادند:

گزارش طبقه بندی شده وزارت امور خارجه در این باره خواندنی است. وزارت امور خارجه طی نامه ای به دفتر مخصوص شاهنشاهی در این باره نوشته است:

طبق گزارشی که از سفارت کبرای شاهنشاهی در آنکارا رسیده وزیرمختار دولت اسرائیل در آنجا از [با] کاردار شاهنشاهی ملاقات و اظهار می دارد، دولت اسرائیل در نظر دارد او را با حفظ مقام وزیرمختاری در آنکارا به سمت وزیرمختار آن دولت در تهران نیز تعیین نماید(2)

در گزارش کاردار ایران در ترکیه به وزارت امور خارجه در این باره آمده است:

دیروز [17 اردیبهشت 1329] وزیرمختار اسرائیل در آنکارا به دیدن بنده آمده و اظهار داشت که دولت متبوع نامبرده در نظر دارد مشارالیه را با حفظ مقام وزیرمختاری در آنکارا به سمت وزیرمختار آن دولت در طهران نیز تعیین نماید ولی قبل از اتخاذ تصمیم قطعی نظر ایشان را خواسته اند. نامبرده اضافه

ص: 284

کرد که چند روز پیش ضمن ملاقاتی که با آقای نجم الدین صادق وزیر امور خارجه ترکیه نمودم این موضوع را هم به نامبرده اظهار کردم. ایشان فوق العاده اظهار خوشوقتی نموده و مخصوصاً خاطرنشان کردند که اگر ایران هم با دولت اسرائیلی روابط سیاسی آغاز نماید امکان رفع اختلاف کنونی بین دولت اسرائیل و کشورهای عرب زیادتر خواهد شد.

وزیرمختار اسرائیل پس از بیان این مطلب اظهار کرد که اینجانب خواستم قبل از دادن جواب به تل آویو به طور خصوصی و غیررسمی از نظر شما استحضار حاصل نمایم و ببینم موقع برای چنین اقدامی مقتضی می باشد یا نه؟

بنده جواب دادم که اگر از نظر اینجانب به طور خصوصی و غیررسمی سئوال می نمایید لازم است به شما بگویم که به نظر اینجانب اکنون به هیچ وجه موقع برای انجام این امر حتی شروع چنین مذاکره ای هم مقتضی نیست زیرا خودتان به خوبی استحضار دارید که همان شناسایی دوفاکتو دولت اسرائیل از طرف دولت شاهنشاهی اشکالاتی برای ما ایجاد کرده و کشورهای عرب و مسلمان که هم کیش و هم جوار ما می باشند از این اقدام دولت شاهنشاهی صریحاً اظهار عدم رضایت نموده اند. به علاوه و به طوری که در جراید ایران دیده می شود در داخل کشور هم عده زیادی از این اقدام دولت اظهار عدم رضایت می نمایند و حتی وضع در مجلس هم منعکس شده است. اکنون با این وضع اگر صحبت از ایجاد روابط سیاسی هم به عمل آید البته تصدیق می نمائید که اشکالات ما چند برابرخواهد شد. به جهات مذکور به نظر اینجانب بهتر است مسئله ایجاد روابط سیاسی با دولت اسرائیل به بعد موکول شود. مع ذالک اینجانب شرح ملاقات و مذاکرات امروز را به استحضار دولت متبوع خودم خواهم رساند و از هر جوابی که برسد بعد جنابعالی را مستحضر خواهم داشت و در آخر نیز اضافه کردم که نظری که اظهار شده نظر شخصی اینجانب می باشد. مستدعی است اگر صلاح و مقتضی می دانند پاسخ دیگری هم به نامبرده داده شود، سفارت کبرای را مستحضر فرمایند(1)

ص: 285

وزارت امور خارجه ضمن ارسال گزارش یادشده به دفتر مخصوص شاهنشاهی، علاوه بر تأیید نظر کاردار ایران در ترکیه، ارزیابی و نظر خود را نیز این چنین یادآوری می کند:

به عقیده وزارت امور خارجه، نظری که سفارت کبری بطور خصوصی و غیررسمی به وزیرمختار اسرائیل اظهار کرده کاملاً صحیح است. چه اولاً شناسایی اسرائیل بطور دوفاکتو از طرف دولت شاهنشاهی به عمل آمده، این طریق شناسایی اعزام وزیرمختار را ایجاب نمی کند. چنان که برای جناب آقای صفی نیا فرمان وزیرمختاری صادر نشده [...] فقط نامه از وزارت خارجه به عنوان وزیر امور خارجه اسرائیل صادر و آقای صفی نیا به عنوان مأمور مخصوص شاهنشاهی در فلسطین [دولت اسرائیل] معرفی شد. ثانیاً با اوضاع فعلی آمدن نماینده رسمی از دولت اسرائیل به هر اسم و رسمی باشد حسن اثر نخواهد بخشید(1) و بهتر است تا خوابیدن سر و صداهای اخیر و آرامش اوضاع از اعزام نماینده خودداری نمایند. در صورتی که تصویب می فرمایند از همین قرار به جناب آقای انتظام و سفارت کبرای شاهنشاهی در واشنگتن و آنکارا و مأمور ایران در فلسطین دستور داده شود که به نحو مقتضی مراتب را به استحضار مأمورین دولت اسرائیل برسانند(2)

رضا صفی نیا به عنوان وزیرمختار و نماینده مخصوص دولت شاهنشاهی در اسرائیل همچنان در تلاش بود تا با گشایش و افتتاح دفتر نمایندگی رژیم صهیونیستی در تهران و استقرار نماینده سیاسی و یا سفیر آن دولت در ایران

ص: 286

نسبت به توسعه و تحکیم ارتباط ایران و اشغالگران صهیونیست اقدام کند. او طی نامه ای به وزارت امور خارجه، ضمن توصیه نسبت به تقویت و تحکیم ارتباط با دولت اسرائیل، هرگونه پرهیز و خودداری از توسعه روابط و همکاری با دولت صهیونیستی را مغایر با مصلحت کشور ایران تلقی و ارزیابی می کرد و حتی معتقد بود و به صراحت نیز اعتراف و اذعان می کرد که ایران باید اسرائیل را به طور کامل و رسمی – نه فقط دوفاکتو – به رسمیت بشناسد تا از موقعیت بین المللی صهیونیسم به نفع دستگاه سلطنت بهره برداری کند. نامه محرمانه وزیرمختار ایران در این باره بسیار تأمل برانگیز و شگفت آور است. او نوشته است:

به طوری که در ضمن گزارش شماره 57، مورخ 2/5/1329 مربوط به مهمانی آقای [موشه] شارت وزیر امور خارجه برای آشنایی با نمایندگان سیاسی اسرائیل در خارجه، به عرض رسانده ام، در آنجا با آقای ساسون وزیرمختار اسرائیل در ترکیه، آشنا شده مدتی به مذاکره پرداختم. البته استحضار دارند که چندی قبل از وزارت امور خارجه اسرائیل برای ایشان پذیرش خواستند(1) که به عرض رسید و جواباً تلگراف فرمودند که فعلاً مقتضی نیست. این شخص یکی از شخصیت های فهمیده و برجسته اسرائیل و از دسته سفارادی ها (یهودیان خاوری) است که سابقاً تفصیل آن را به عرض رسانده ام و معروف است هواخواه و دوست ایران و ایرانیان می باشد.

نامبرده [ساسون] اظهار داشت که دیروز با وزیر امور خارجه [موشه شارت] مدتی صحبت شما [رضا صفی نیا] در میان بود و می گفتند شما به قدری در کارها جدیت داشته و برای انجام امور مربوط به ایرانیان مجاهدت می کنید(2) که غالب اوقات اداره خاورمیانه [وزارت امور خارجه اسرائیل] به مراجعات نماینده ایران مصروف است و با وجود مشکلات عظیمی که برای مأمورین اسرائیل وجود دارد، مع هذا سعی در انجام تقاضاها شده و می شود. گفتم: در عرض این مدتی

ص: 287

که به اسرائیل آمده ام برای افتتاح روابط میان دو کشور [ایران و اسرائیل] خیلی کوشیده ام و بعد از شناسایی هم صریحاً به اولیای وزارت امور خارجه [ایران] متذکر شده ام که رفع ستمی که در این کشور [اسرائیل] بر ایرانیان(1) رفته، هم در نزد اولیای معظم دولت شاهنشاهی و هم در افکار عمومی ایرانیان بسیار مؤثر واقع شده و در توسعه و بهبود روابط میان دو کشور(2) اثر مهم خواهد داشت.

عده ای از ایرانیان که سال ها با نهایت مسالمت و شرافتمندانه در این کشور زندگی کرده و دارای خانه و ملک بوده اند در نتیجه بروز جنگ(3) ، ناچار دست زن و بچه خود را گرفته و موقتاً خواسته اند از آتش دور باشند و پس از رفع خطر به سر خانه و زندگی خود مراجعت کنند ولی پس از متارکه [جنگ] که خواستند مراجعت نمایند، دولت اسرائیل اشکالاتی ایجاد نمود که در نتیجه اقدامات دولت شاهنشاهی و مذاکرات جناب آقای انتظام با نماینده دولت اسرائیل در آمریکا – چون در این جا نماینده رسمی از طرف دولت شاهنشاهی وجود نداشت – با مراجعت ایرانیان از طرف دولت اسرائیل موافقت به عمل آمد. ولی عده ای از این اشخاص پس از مراجعت دیدند تمام اموال و دارایی های آنها به غارت رفته و خانه و املاکشان را دولت اسرائیل تصرف و به یهودیان واگذار نموده است، دربه در و سرگردان ماندند تا این که چند ماه پیش به این جا آمدم و ایرانیان بنای شکایت را گذاشتند و از این سوءرفتار با اتباع دولت شاهنشاهی اعتراض و استرداد اموال و یا خسارات آنها و املاکشان را جداً درخواست کردم. در نتیجه اقداماتی که نمودم درست است که چند خانه در حیفا و عکا و مقدار زیادی املاک ایرانیان را تخلیه و مسترد داشته اند ولی باز مقداری از خانه ها و املاک آزاد نشده و از طرف صاحبان آن ها همه روزه کتباً و شفاهاً شکایات می رسد(4)

ص: 288

البته با در نظر گرفتن وضع اسف انگیز آنان که با زن و فرزندانشان در یکی دو اتاق خراب و بی اسباب و بدون داشتن وسیله زندگی یک سال و نیم است سرگردان مانده و از خانه و زندگی آنان دیگران استفاده می کنند نمی توان سکوت اختیار نمود. نخستین وظیفه هر مأمور سیاسی حفظ حقوق و جان و مال اتباع دولت متبوعه خودش می باشد.

مشارالیه [ساسون] اظهارات بنده را تصدیق نموده[،] اظهار داشت[:] دولت اسرائیل خیلی جوان است و هنوز کارها آن طور که لازم است به جریان نیفتاده و به این جهت حصول نتیجه در هر کاری محتاج وقت و مدت می باشد و یقین دارم کارهای ایرانیان به تدریج حل و تصفیه [تسویه] خواهد شد ولی یک نقص دیگری هم در کار است و آن نبود نمایندة اسرائیل در پایتخت شاهنشاهی است و شما در این جا تنها هستید(1) اگر از طرف دولت اسرائیل نماینده سیاسی در تهران باشد البته در پیشرفت کارها و انجام مقاصد و تحکیم روابط دولتین مؤثر خواهد بود. بعد اظهار نمود میل دارد با اینجانب [رضا صفی نیا] یک بار دیگر ملاقات و مذاکره نماید. گفتم [:] هر وقت میل داشته باشید با کمال میل حاضرم، وعده داد قبلاً تلفن کرده و به ملاقات اینجانب به بیت المقدس بیاید. در طی مذاکرات ضمناً سخن از اوضاع و مخالفین به میان آمد، گفتم[:] اکنون رئیس دولت شخصی(2) است برجسته و دارای ملکات فاضله و سجایای حسنه و مورد اعتماد شاهنشاه معظم و اکثریت قریب به اتفاق ملت ایران می باشد. مسلماً اوضاع با سابق فرق داشته و معظم له آنچه

ص: 289

را که صلاح کشور بداند امر به اجرا خواهند فرمود و از این حیث به هیچ وجه نگرانی نباید داشت. آنچه استنباط کردم دولت اسرائیل بسیار میل دارد سفارتخانه ای در تهران دایر نماید و آقای ساسون را هم کمافی السابق در نظر دارد بفرستد. عدم قبول مشارالیه در وحلة اول در این جا بسیار سوءاثر بخشیده و شاید کار استرداد املاک ایرانیان را باطناً همین امر سبب باشد. در هر حال بنده به هر شکلی است استرداد خانه و املاک ایرانیان را تمام کرده و قراری برای جبران خسارات آنها خواهم داد ولی وظیفه خود می دانم عرض کنم که عدم توسعه روابط ما با کشور اسرائیل با موقعیت بین المللی و وسائلی که اینها [یهودی ها] در سراسر جهان و مخصوصاً در آمریکا دارند به صلاح کشور [ایران] نمی باشد. غالب سرمایه های مهم [در آمریکا] متعلق به این ها و اغلب جراید در اختیار این ها است و این کشور [اسرائیل] دقیقه به دقیقه رو به ترقی می رود [به گزارش 56 مورخ 1/5/1329 مراجعه فرمایند). با داشتن روابط و مناسبات حسنه سیاسی و اقتصادی تصور می رود که به نفع کشور می توان استفاده های شایانی در زمینه های صنعتی، اقتصادی، کشاورزی و بهداری نمود. تاکنون سه دولت مسلمان، دولت اسرائیل را [به رسمیت] شناخته که دو دولت از آن ها، ترکیه و اندونزی به طور کامل و قانونی (دوژر [دوژوره]) و سومی دولت شاهنشاهی ایران به طور دوفاکتو می باشد. اکنون به نظر می آید مناسب باشد که دولت شاهنشاهی نیز در تصمیم خود تجدیدنظر فرموده و دولت اسرائیل را به طور قانونی بشناسد(1) ولی قبل از شناسایی برای حفظ حقوق ایرانیان لازم است محرمانه با دولت اسرائیل مذاکره شود که اگر املاک ایرانیان را مسترد و برای جبران خسارات وارده به آن ها تضمیناتی بدهد فوراً دولت شاهنشاهی آن دولت را به طور قانونی خواهد شناخت(2)

چون وظیفه خود می دانستم به عرض این مطالب مبادرت نمودم، دیگر بسته به

ص: 290

نظر و تصویب اولیای معظم دولت می باشد(1)

این توصیه ها آن قدر برای آقای صفی نیا و نیز دولت اسرائیل حیاتی و حائز اهمیت بود که عین متن یاد شده، پس از یک روز به طور مستقیم و رسمی از سوی وزیرمختار دولت شاهنشاهی در اسرائیل، به شرح ذیل خطاب به نخست وزیر ارسال می شود:

جناب آقای نخست وزیر

نسخه[ای] از گزارش شماره 58، مورخ 2/5/1329 درباره مذاکرات خود با آقای ساسون وزیرمختار اسرائیل در ترکیه و موضوع توسعه روابط دولت شاهنشاهی با اسرائیل که به وزارت امور خارجه ارسال شده برای استحضار خاطر مبارک به پیوست تقدیم می گردد(2)

در ادامة ماجرا، وزارت امور خارجه نظر نهایی و ارزیابی خود را در این باره به دفتر مخصوص شاهنشاهی ارسال می کند و البته مواظب است که یادآوری زودهنگام بودن برقراری روابط سیاسی میان ایران و اسرائیل موجب نارضایتی طرف اسرائیلی نشود:

این وزارت خانه راجع به اظهارات وزیرمختار اسرائیل در آنکارا(3) معروض می دارد، اخیراً تلگرافی هم از مأمور مخصوص ایران در فلسطین رسید که مؤید گزارش کاردار شاهنشاهی در آنکارا و حاکی از این بود که دولت اسرائیل برای وزیرمختار خود در آنکارا با داشتن همان مقام به سمت وزیرمختاری در تهران اگرمان خواسته است. چون وزارت امور خارجه به طوری که در نامه سابق به عرض رسید، آمدن نماینده رسمی از دولت اسرائیل را به دربار شاهنشاهی فعلاً صلاح و مناسب نمی داند به تلگراف مذکور جواب داده شد

ص: 291

که گذشته از این که دربار شاهنشاهی بیشتر خوشوقت خواهد شد که دولت اسرائیل نماینده مستقلی برای تهران در نظر بگیرد، اوضاع فعلی مناسب با آمدن وزیرمختار اسرائیل نیست و لازم است به نحو شایسته مراتب را به استحضار اولیای دولت اسرائیل برساند که در تعیین و اعزام مأمور رسمی به ایران چندی تأمل نمایند تا دولت زمینه این کار را فراهم نماید. به جناب آقای انتظام نماینده دائمی شاهنشاهی در جامعه [سازمان] ملل متحد و سفارت کبرای شاهنشاهی در آنکارا نیز تلگراف شد که در همین زمینه مطلب را به نماینده دولت اسرائیل در جامعه ملل متحد و وزیرمختار آن دولت در آنکارا به نحوی که موجب عدم رضایتی فراهم نگردد، گوشزد نمایند. متمنی است مراتب را از شرف عرض پیشگاه مبارک ملوکانه بگذرانند(1)

وزیر امور خارجه طی نامه دیگری به رئیس دفتر مخصوص شاه در این باره می نویسد:

پیرونامه 1432، مورخ 17/3/29[13]، راجع به خواستن اگرمان [= پذیرش] برای وزیرمختار اسرائیل در دربار شاهنشاهی، تلگرافی از جناب آقای انتظام نماینده دائمی شاهنشاهی در جامعه ملل متحد در پاسخ به تلگراف وزارت امور خارجه رسیده که رونوشت آن برای گذرانیدن از شرف عرض پیشگاه همایونی به پیوست تقدیم می گردد(2)

در بخشی از متن تلگراف انتظام نماینده دائمی ایران در سازمان ملل متحد آمده بود:

... چند روز قبل نماینده اسرائیل در این باب مذاکره و می گفت می خواهم یادداشتی بنویسم و به وسیله شما برای وزیرمختارمان در آنکارا تقاضای پذیر[ش] بکنیم. اینجانب همین نکته را به او تذکر دادم که با سر و صدایی که

ص: 292

شناختن اسرائیلی ها در ایران راه انداخته، ممکن است دادن پذیرش، دولت را دچار زحمت کند. گفت در آن صورت بهتر است که تا مدتی تقاضای ما را مسکوت بگذارید ولی خواهش داریم پاسخ منفی ندهید.

اینجانب با آن مذاکره تصور نمی کرد توسط آقای صفی نیا اقدام نماید. اینک هم مطابق دستور واصله با او صحبت خواهم کرد بلکه در این تقاضا تأخیر کنند و اگر [تقاضا]کردند ضرورت در تسریع پاسخ نیست.

با این حال اسرائیلی ها دست بردار نبودند و چندی بعد، نماینده رسمی وزارت امور خارجه اسرائیل وارد تهران شد و با برخی مقامات و مسئولان کشور ملاقات و گفت و گو کرد. در نامه وزارت امور خارجه به دفتر مخصوص شاهنشاهی در این باره آمده است:

به طوری که استحضار دارند، چندی قبل مدیر خاورمیانه وزارت امور خارجه اسرائیل به طور غیررسمی به ایران آمد. پس از ورود مشارالیه در بعضی از جراید خارجه دیده شد که گفته بودند مدیر خاورمیانه وزارت خارجه اسرائیل برای موضوع شناسایی حقوقی «Dejure» [دو ژوره] اسرائیل به تهران آمده است. لذا از طرف وزارت امور خارجه در تاریخ 27/6/29[13] ضمن بخشنامه تلگرافی به کلیه نمایندگی های شاهنشاهی در خارجه اشعار گردید، نامبرده فقط به صورت غیررسمی برای مطالعه خرید پاره[ای] کالاهای مورد احتیاج خودشان به ایران آمده بود که آن هم به جایی نرسیده است. البته چنانچه غیر از این در جراید انتشاراتی داده شود، تکذیب نمایند. اینک از سفارت شاهنشاهی در بیروت قطعات روزنامه هایی که مربوط به قبل از دستور فوق است رسیده، رونوشت ترجمه آنها با رونوشت گزارش سفارت [شاهنشاهی در] بیروت برای استحضار به پیوست تقدیم می گردد(1)

گزارش وزیرمختار ایران در بیروت نشان می دهد که تکذیب یا توجیه

ص: 293

دیرهنگام و ناشیانه مقامات ایرانی، هیچ گاه مانع افشای پنهان کاری ها و خیانت های آنان در برقراری، گسترش و افزایش ارتباط و همکاری با اسرائیلی ها نبوده است:

پوروالی وزیرمختار سفارت ایران در بیروت در گزارش خود نوشته است:

تلگراف بخشنامه راجع به مسافرت مدیر خاورمیانه وزارت امور خارجه اسرائیل به طهران برای موضوع خرید پاره ای کالاها و انتشار اخبار غیرواقع که مسافرت مزبور را مربوط به شناسایی «De Jure» [دو ژوره] اسرائیل از طرف دولت شاهنشاهی نموده اند زیب وصول بخشید. لزوماً زحمت افزا می شود که در یکی از جراید عربی زبان لبنان چند هفته پیش خبری به شرح زیر مندرج بود:

«تهران [-] امروز رسماً اطلاع پیدا نموده ایم که سموئیل دبدون کارمند وزارت امور خارجه اسرائیل وارد تهران شده است که با مقامات شاهنشاهی برای عقد قرارداد تجارتی بین اسرائیل و ایران مذاکرات به عمل آورد. دوایر مطلع می گویند که این قرارداد به یک تبادل مال التجار[ه] بین [دو]کشور وانمود می نمایند. [...](1)

رژیم صهیونیستی می کوشید از هر وسیله ای برای عرض اندام در صحنه های بین المللی و در عین حال تطمیع مقامات ایران برای توسعه روابط با اسرائیل و نیز دادن پاداش سرسپردگی آنان به جریان عمومی صهیونیسم، استفاده کند؛ از همین مقوله است حمایت اسرائیل از نامزدی نصرالله انتظام برای ریاست مجمع عمومی سازمان ملل:

در تعقیب تلگراف شماره 39 راجع به انتخاب جناب آقای انتظام به ریاست پنجمین دوره اجلاسیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد، به استحضار اولیای وزارت متبوعه می رساند که یکی از جراید بیت المقدس در شماره روز جمعه اول سپتامبر خود نوشته است[:] مبارزه برای انتخاب رئیس مجمع عمومی سازمان ملل متحد که در 19 سپتامبر افتتاح می شود به شدت ادامه دارد. سِر

ص: 294

ظفرالله خان وزیر خارجه پاکستان و آقای انتظام سفیرکبیر ایران در واشنگتن هر دو نامزدی خود را اعلام کرده اند. [...] این روزنامه علاوه می کند که از منابع موثقه تأیید می کنند که انگلستان و کانادا و استرالیا و نیوزیلاند [نیوزیلند] و کشورهای عرب انتخاب ظفرالله خان را تأیید خواهند کرد. علت این رفتار اتحادیة عرب نسبت به ایران به واسطه سیاستی است که دولت ایران در قضیه فلسطین تعقیب کرده است.

در خاتمه لازم است اضافه نماید که اولیای دولت اسرائیل اظهار می نمایند که انتخاب جناب آقای انتظام را تأیید خواهند نمود(1)

نصرالله انتظام سرانجام با کمک و تأیید محافل صهیونیستی و برای دهن کجی به کشورهای مسلمان و عرب، به ریاست مجمع عمومی سازمان ملل رسید.

وزیرمختار و نماینده مخصوص دولت شاهنشاهی در اسرائیل با ابراز خرسندی ضمن ارسال گزارشی به همراه تصاویر یادشده در این باره نوشته و توصیه کرده است که روزنامه های داخل کشور نیز عکس مورد اشاره را چاپ و منتشر کنند:

روزنامه ژروزالم پست امروز [9 مهر 1329] عکسی انتشار داده که آقای موشه شارت وزیر امور خارجه اسرائیل به جناب آقای انتظام به مناسبت انتخاب ایشان به ریاست مجمع عمومی سازمان ملل تبریک می گوید. اینک عین قطعه روزنامه به پیوست ارسال می شود. در صورتی که مقتضی و صلاح بدانند دستور فرمایند به یکی از روزنامه ها و مجلات داده شود تا از طرف خود انتشار دهد(2)

تلاش های گسترده و همه جانبه از سوی طرفین، به خصوص بعضی مقامات و

ص: 295

مسئولان به منظور تعمیق و توسعه روابط و همکاری ها به تدریج صفحات جدید و فصل نوینی را در روابط ایران و اسرائیل می گشود. سفر یکی از مقامات و مأموران اعزامی آژانس جهانی یهود به تهران و بازدید او از ایران و ملاقات پنهانی با مسئولان ایرانی را می توان از این زاویه مورد بررسی و ارزیابی قرار داد. بر اساس گزارش نماینده فوق العاده ایران در اسرائیل، آقای اسحق زیوآو یکی از مأموران و مقامات آژانس یهود در بیت المقدس پس از مسافرت زمستان سال 1329 به تهران، بخشی از گزارش این دیدار را در دسامبر 1950 روزنامه اسرائیلی معاریو به چاپ رساند. او در بخشی از گزارش خود، ضمن تمجید از شاه و دستگاه سلطنت پهلوی افزود:

ملت اسرائیل مقروض شکر و قدردانی این کشور است که برای آزادی خود می جنگد و میان دو محور واقع است. ایران نخستین کشور اسلامی است که سخاوت قلب خود را درباره یهودیان رنج دیدة عراق اظهار نمود. روابط ما با دولت ایران پایه ای خواهد بود که جای خود را در خاورمیانه تعیین کنیم، به آن کشور کمک نماییم و از کمک های آن استفاده بنماییم(1)

ص: 296

هنگامی که مشاهده کردند دولت های خاوری مانند ترکیه، هند و ایران آن همه روابط مذهبی و تاریخی و [حق] همجواری را زیر پا گذاشته و اسرائیل را به رسمیت شناختند، بی نهایت دچار تعجب و دهشت شدند.

در این مقاله ضمن نکوهش دولت هندوستان از یک سو و تقدیر از پاکستان به دلیل عدم شناسایی اسرائیل از سوی دیگر، از آیت الله کاشانی چنین درخواست شده است:

آیا می توانیم از پیشوای ایرانی که تخت انگلستان را لرزانید ،(1) امیدوار باشیم که کاری کند تا ایران شناسایی خود را نسبت به دولت اسرائیل پس بگیرد. امیدواریم اکنون که همه فهمیده اند، قضیه اسرائیل، قضیه عربی نیست، بلکه مسئله ای است که به تمام کشورهای اسلامی مرتبط و بستگی دارد، امیدواریم این مرد دست به چنین اقدامی بزند(2)

یکی دیگر از روزنامه های چاپ دمشق در همین دوران، در مقاله ای با عنوان «درس عبرت» ضمن اشاره به شگفتی جهان اسلام و عرب نسبت به افشای خبر شناسایی رژیم صهیونیستی از سوی سلطنت پهلوی، مقامات مسئول و وقت ایران را مورد مؤاخذه و مذمت قرار داده، می افزاید:

اگر دولت سابق(3) [ایران] می دانست که این کار روزی آشکار خواهد شد، خود را هرگز به این کار پست راضی نمی کرد و خودش و نام نیک ملت [ایران] را به مقدار معدودی پول نمی فروخت[...] نطق آقای مکی(4) منشی جبهه ملی که گفت شناسایی اسرائیل با رشوه صورت گرفته، ما را سخت تکان داد. آیا ما نباید از این بابت که با اندکی پول، ملت فروخته می شود متأثر شویم و دلمان به درد آید؟

ص: 298

این بی شرمی و پشت پا زدن به اصول اخلاقی از افرادی سر می زند که امور ملت ها را در دست دارند اما بدون رضایت ملت خود اقداماتی را مرتکب می شوند که ملت از آن بیزار است و استغفار می کند(1)

این نشریه نیز در ادامه خواستار بازپس گیری شناسایی اسرائیل از سوی کشور ایران و قطع هرگونه ارتباط با رژیم صهیونیستی شده است.

روزنامه سوری الفیحاء نیز در این باره چنین نوشت:

هنگامی که در 1949 [1328] دولت ایران اسرائیل را به رسمیت شناخت، ما هیچ تردیدی نداشتیم که دست های بیگانه در کار است. زیرا روابط مشترک تاریخی، وحدت دینی، علمی و ادبیات مانع از آن بود که برادران ایرانی ما، خود علیه اعراب شمشیر بکشند و با چنین اقدامی، پیشینه آن همه دانشمندان و فقهای ایرانی را که نقش عظیم در ساختن کاخ تمدن عظیم اسلامی داشته اند و در این راه بار گرانی را به دوش کشیده اند، فراموش کنند. [...] هنگامی که آقای مکی در پارلمان ایران گفت که شناسایی دولت اسرائیل از سوی ایران با رشوه صورت گرفته، هیچ دچار شگفتی نشدیم. در آن زمان [...] دکتر مصدق با این شناسایی مخالفت کرد وقتی که از سخنگوی دولت و دست راست مصدق با این صراحت می شنویم، احساسات واقعی ملت ایران در مقابل ما مجسم می شود و علت اصلی شناسایی دولت یهود را درک می کنیم. ما هنگامی که به یاری ایران برمی خیزیم و آرزومند استقلال کامل سیاسی و اقتصادی آن هستیم، از این جهت است که ملت ایران را ملت برادر خود می دانیم(2)

این نشریه نیز در ادامه ضمن تقاضا از مقامات وقت ایران برای بازپس گیری شناسایی اسرائیل و قطع هرگونه رابطه با رژیم صهیونیستی می افزاید:

ما اطمینان داریم زمانی که ملت ایران از استعمار بیگانه رهایی یابد، سیاست مستقل آن بر بنیان مصالح کشور استوار خواهد شد و سوابق تاریخی و سنن

ص: 299

ملی در آن حفظ خواهد شد و این هرگز با شناسایی دولت یهودی که بر پایه گناه، ظلم و غارتگری ایجاد شده، سازگار نخواهد بود. گفتار آقای مکی پرده ها را از جلوی چشم ها برداشت و کدورت را از دلهای اعراب نسبت به ایران زایل ساخت و ثابت کرد که رابطه ای را که چهارده قرن اعراب و ایران را به یکدیگر اتصال داده، ممکن نیست به دست مزدورانی فاسد از هم گسسته شود. به علاوه روشن و ثابت شده که ملت واقعی ایران همان نگاه بدبینانه و نفرتی را نسبت به آنان [مقامات وابسته و مزدور حکومت پهلوی و اسرائیل] دارند که اعراب نیز(1)

روزنامه الحوادث، چاپ بغداد و برخی محافل مصری نیز ضمن تقبیح موضوع گرفتن رشوه از سوی برخی دولتمداران وابسته ایران برای شناسایی اسرائیل و اشاره به سخنان آقای مکی در مجلس شورای اسلامی، از مقامات وقت و علمای ایران درخواست کردند که نسبت به پس گیری موضوع شناسایی اسرائیل و قطع ارتباط با اشغالگران یهودی فلسطین تلاش و اقدام کنند(2)

همزمان، روزنامه الیقظه، چاپ بغداد نیز با اشاره به درخواست تعدادی از جوانان عراقی از آیت الله کاشانی برای اقدام در قطع ارتباط ایران و اسرائیل، خطاب به آن مقام روحانی چنین نوشت:

عموم ملت عراق، مندرجات عریضه هایی را که از کشورهای عربی و اسلامی دایر بر قطع روابط میان دولت مسلمان ایران و دولت موهوم اسرائیل تقدیم حضور مبارک گردیده، تأیید می نمایند. امروزه ایران مرکز خطرناکی برای جاسوسی علیه دولت های عربی شده است و حال آن که دولت های مزبور اسرائیل را تحریم اقتصادی کرده اند تا آن را تحت فشار قرار داده و از پای

ص: 300

درآورند؛ شناسایی دستجات یهود از طرف دولت مسلمان ایران، ضربه مهلکی بر پیکر دولت های اسلامی و عربی می باشد. زیرا یهود از دیرباز، از دشمنان حقیقی ما بوده و امروز می خواهند حجرالاسود را به دریا افکنده و مرقد جدّتان پیغمبر اعظم صل الله علیه و آله را ویران سازند. بدین سبب استدعا داریم، نفوذ مذهبی و سیاسی خود را نزد میهن پرست غیرتمند دکتر مصدق به کار بندید تا هرگونه ارتباطی را بین ملت مسلمان ایران و دین یهود قطع نمایند. ملت عراق در کمال بی صبری در انتظار اقدام درخشان شما است. اقدام کنید و درنگ و خودداری نکنید. خداوند شما را در جهاد مقدس آزادی ایران مسلمان و رفاه آن موفق فرماید. والسلام علیکم(1)

نشریه رسمی «اخبار مصر» متعلق به سفارت مصر در سوئیس، در نوشته ای با عنوان «آیا ایران شناسایی خود را نسبت به اسرائیل پس خواهد گرفت؟» با نقل قول از یکی از نمایندگان مجلس شورای ملی در خصوص دریافت رشوه از سوی برخی دولتمداران بلندپایه رژیم پهلوی برای شناسایی اسرائیل، ابراز امیدواری کرده بود که دولت مصدق برخلاف سیاست دولت و کابینه قبلی، موضوع شناسایی رژیم صهیونیستی را بازپس گرفته و هرگونه ارتباط با اسرائیلی ها را قطع و مسدود کند.

نکته تأمل برانگیز و شگفت آور، اقدام مقامات سفارت ایران در سوئیس در قبال انتشار این خبر بود. بر اساس گزارش سفارت ایران در برن، کاردار ایران (در زمان مصدق)، علاوه بر تکذیب موضوع اخذ رشوه برای شناسایی اسرائیل و اعتراض شدید به مسئولان سفارت مصر در سوئیس، مقامات دولت قبلی ایران که نسبت به شناسایی رژیم جعلی اسرائیل اقدام کرده بودند، به طور تلویحی دفاع کرده و حتی خواستار عذرخواهی مقامات مصری شده است. کاردار وقت ایران، در گزارش خود به مقامات وزارت امور خارجه، از این که توانسته با دروغ پردازی و پنهان کاری، دیپلمات های مصری مستقر در سوئیس را وادار به عذرخواهی کند، با احساس

ص: 301

افتخار! چنین نوشته است:

در برابر این عبارات موهن بلافاصله یادداشتی رسماً به سفارت مصر در برن نوشته و اعتراض به عمل آوردم و تقاضا کردم که وسایل جبران چنین عمل خلاف حقیقت و دوستی را فراهم آورند... وزیرمختار مصر شفاهاً از این پیش آمد نامطلوب [!] عذر خواست و وابسته مطبوعاتی او نیز به دفتر اینجانب آمد، حاضر شد و رسماً طلب اعتذار کرد و گفت مطلقاً سوءنیتی در بین نبوده و این خبر در جراید مصر هم منتشر شده و آنها نیز اتکا به اظهار یکی از نمایندگان مجلس شورای ملی [ایران] نموده اند. [...] وابسته مطبوعاتی [مصر] قول داد این مطلب را تکذیب نماید...(1)

مطابق اسناد موجود، در زمان نخست وزیری دکتر محمد مصدق(2) در سال 1330ش، دفتر نمایندگی ایران در اسرائیل با چالش و مشکلاتی مواجه گردید که در نهایت منجر به تعطیلی آن شد. بعضی منابع، موضوع شناسایی اسرائیل را از جمله اختلافات و شکاف میان دکتر محمد مصدق و آیت الله کاشانی دانسته اند. بر اساس اطلاعات منابع یاد شده، «در اوایل ماه ژوئن سال 1951 روزنامه اطلاعات تلگرافی از کاشانی به روزنامه مصری المصر چاپ کرد مبنی بر این که ایران به زودی شناسایی خود را از اسرائیل مسترد خواهد نمود زیرا این شناسایی هیچ گونه مبنای قانونی ندارد(3)

آیت الله کاشانی نه تنها مخالف هرگونه شناسایی رژیم غاصب صهیونیستی بود، بلکه موجودیت اسرائیل را نیز نامشروع می دانست و معتقد بود که تنها

ص: 302

راه حل این مسئله آزادسازی سراسر سرزمین فلسطین و حذف اسرائیل از صفحه جغرافیای منطقه است. منابع یهودی نیز تأیید می کنند که:

مخالفت روحانیون با به رسمیت شناختن اسرائیل ناشی از غرور [اعتقاد و دیدگاه] اسلامی آنان بود در صورتی که هواداران مصدق به دلیل سیاست های داخلی دولت و عدم مشروعیت و قانونی نبودن تصمیم به رسمیت شناختن اسرائیل و به طور کلی روش دولت در امور مربوط به سیاست خارجی با آن مخالفت می ورزیدند(1)

سرانجام، دولت ایران به رهبری مصدق، زیر فشار افکار عمومی و تحت تأثیر نفوذ آیت الله کاشانی، روابط خود را با رژیم صهیونیستی قطع کرد.

مئیر عزری که سال ها به عنوان نمایندة اسرائیل در ایران خدمت کرده است، ادعا می کند که قطع رابطه با اسرائیل در نتیجه فشار کشورهای عربی بر ایران بوده است(2)

دولت مصدق هیچ گاه نسبت به لغو یا بازپس گیری شناسایی اسرائیل از سوی دولت ایران اقدام نکرد. بلکه صرفاً به بستن و تعطیلی دفتر نمایندگی ایران و فراخوان و بازگرداندن رضا صفی نیا نماینده فوق العاده و وزیرمختار دولت شاهنشاهی در اسرائیل اکتفا نمود. پس از تعطیلی دفتر نمایندگی ایران در فلسطین اشغالی، وزارت امور خارجه(3) در نامه ای به مصدق درخواست کرد که یکی از دو کشور ترکیه یا ایتالیا به عنوان حافظ منافع ایران در اسرائیل تعیین و اعلام شود. متن نامه یاد شده به شرح ذیل است:

به طوری که خاطر مبارک مستحضر است پس از برچیده شدن نمایندگی موقت دولت شاهنشاهی از کشور اسرائیل ،(4) امور مربوط به حفظ منافع اتباع شاهنشاهی در آن کشور و کارهای نمایندگی مزبور به سفارت شاهنشاهی ایران

ص: 303

در عمان واگذار گردید. چون کشور اردن هاشمی با اسرائیل هیچ گونه روابطی ندارد از این جهت امور مربوط به اتباع کشور شاهنشاهی به کلی تعطیل و بلاتکلیف مانده است. اخیراً سفارت کبرای شاهنشاهی در آنکارا که در ماه های اخیر به طور غیرمستقیم کارهای مربوط به اتباع شاهنشاهی در اسرائیل را انجام می داد، ضمن نامه شماره 2763 که رونوشت آن به پیوست تقدیم می شود اظهارنظر کرد که کارهای حفظ منافع ایران به یکی از دول دوست واگذار شود.

او در نامه خود به وزارت امور خارجه افزوده بود:

آخرین دفعه که آقای حکیمی رایزن سفارت کبری [در ترکیه] با وزیرمختار اسرائیل [در آنکارا] راجع به املاک مهرانگیز بانوی یزدی مقیم حیفا مذاکره می کردند، وزیرمختار با دادن وعده اقدام مساعده سئوال کرده است که چرا دولت شاهنشاهی حفاظت منافع اتباع ایران را در فلسطین به نماینده یکی از دول دیگر از قبیل ترک [ترکیه] سوئیس یا غیره(1) واگذار نمی کند [...؟](2)

مصدق، نیز موضوع انتخاب حافظ منافع ایران در فلسطین اشغالی را به اختیار وزارت امور خارجه گذاشت:

عطف به نامه شماره 3045/66897 – 14/11/30[13]، اشعار می دارد از دو کشور ترکیه و ایتالیا یکی را که به مصلحت نزدیکتر باشد انتخاب فرمائید(3)

وزارت امور خارجة ایران نیز ترکیه را برای این کار ترجیح داد:

جناب آقای نخست وزیر

عطف به مرقومه مورخ 24/11/1330، شماره 31690، راجع به انتخاب یکی از

ص: 304

دو کشور ایتالیا یا ترکیه برای حفظ منافع اتباع شاهنشاهی در اسرائیل به استحضار می رساند که چون انتخاب ترکیه بیشتر به مصلحت بوده کشور مذکور برای این منظور انتخاب شد. مراتب کتباً به سفارت کبرای دولت جمهوری ترکیه در طهران و سفارت کبرای شاهنشاهی در آنکارا ابلاغ شد تا اقدام لازم به عمل آورند. البته از هر پاسخی که برسد خاطر عالی را [...](1) خواهد داشت(2)

باقر کاظمی وزیر امور خارجه وقت در نامه دیگری، درباره دلیل انتخاب ترکیه نوشت:

[...] منافع مربوط به اتباع ایران در کشور اسرائیل و حفظ منافع ایران به عهده یکی از کشورهایی که در اسرائیل نمایندگی دارند واگذار شود. به نظر وزارت امور خارجه چون ترکیه با اسرائیل روابط سیاسی و کنسولی داشته و برای انجام این منظور از سایر کشورهایی که با اسرائیل روابط سیاسی ایجاد کرده اند شایسته تر است، در صورتی که تصویب فرمائید حفظ منافع اتباع شاهنشاهی در اسرائیل به دولت مذکور واگذار گردد(3)

بر این اساس، وزارت امور خارجه ایران در نامه ای خطاب به سفارت ترکیه در ایران و نیز وزارت امور خارجه ترکیه، نوشت:

وزارت امور خارجه شاهنشاهی تعارفات خود را به سفارت کبرای دولت جمهوری ترکیه اظهار و احتراماً خواهشمند است اقدام فرمائید دولت جمهوری ترکیه حفظ منافع اتباع شاهنشاهی را در اسرائیل قبول فرمایند. به وسیله سفارت کبرای شاهنشاهی در آنکارا نیز اقدام لازم در این خصوص در وزارت امور خارجه ترکیه به عمل آمده است(4)

ص: 305

این وضعیت تا پایان عمر دولت دکتر مصدق، یعنی تا 28 مرداد 1328، استمرار داشت. پس از 28 مرداد و بازگشت محمدرضا به ایران، فصل دیگری از روابط ایران و اسرائیل گشوده شد(1)

ص: 306

سیاسی برقرار نماید و سئوال کردند آیا این موضوع حقیقت دارد یا خیر؟ چون هیچ گونه اطلاع رسمی نداشتم، پاسخ دادم که از این موضوع بی اطلاع می باشم. آن وقت گفتند من از طرف اعلیحضرت ملک که به این موضوع اهمیت زیادی می دهند، مأموریت دارم که جنابعالی را از اثرات سوء این اقدام در نزد دول عرب آگاه ساخته و خاطرنشان نمایم که دولت شاهنشاهی ایران خوب می داند حکومت اسرائیل را چه دولت هایی و برای چه مقصودی به وجود آورده اند. دولت ایران می داند که دولتین انگلیس و آمریکا، اسرائیل را بر ضد اعراب به وجود آوردند تا بدان وسیله بتوانند مقاصد استعماری خود را در این کشورها به موقع اجرا بگذارند و کشورهای عربی را همیشه در حال بیم و هراس نگاه داشته و بین آنها تفرقه بیاندازند، تا به مقاصد خود نایل گردند. ایشان اضافه کردند که البته دولت ایران در اتخاذ هرگونه تصمیم آزاد و مختار می باشد ولی ما که به پشتیبانی دولت ایران اهمیت زیادی می دهیم و همیشه آن کشور بزرگ اسلامی را یار و مددکار خود دانسته و می دانیم و قطع و یقین داریم که که دولت ایران از علت اصلی به وجود آمدن حکومت اسرائیل استحضار دارد، توقع نداشتیم در این موقع که ما به پشتیبانی آن دولت دوست و برادر بیش از پیش محتاج می باشیم، با دشمن ما روابط تجاری و سیاسی برقرار نماید. ایشان به صحبت خود ادامه داده، گفتند: ممکن است در این دو روزه که به مصر می رویم، موضوع در کمیسیون سیاسی جامعه عرب نیز مطرح و [مورد] مذاکره قرار گیرد ولی من قبل از هر چیز حسب تقاضای ملک [شاه اردن] و دولت خود لازم دانستم از شما توقع نمایم که مراتب را به عرض دولت متبوعه خود برسانید و آثار سوئی را که این موضوع در بین دول و ملل عرب خواهد نمود به استحضار شاه برسانید و خواهش می کنم چنانچه تصمیمی گرفته نشده، اطلاع دهند که خیال همه راحت و آسوده شود و اگر هم خدای ناکرده تصمیمی گرفته شد، از طرف ما دوستانه تمنا نمایید در آن تجدیدنظر فرمایند(1)

ص: 308

برقراری ارتباط و همکاری با اسرائیل، از سوی یک کشور بزرگ اسلامی در منطقه، معادله قدرت را به نفع دشمنان امت اسلامی تغییر می داد و نه فقط رژیم غاصب اسرائیل را از انزوای سیاسی در منطقه خارج می کرد و به آن مشروعیت می بخشید، بلکه معبری برای دست اندازی هر چه بیشتر صهیونیست ها به سرزمین های اسلامی می شد. وزیرمختار ایران که احتمالاً یا از موضوع برقراری رابطه مجدد میان ایران و اسرائیل آگاه بوده یا با توجه به شناختی که از اوضاع ایران داشته حدس می زده که در آینده نزدیکی این رابطه برقرار خواهد شد، برای توجیه و زمینه سازی چنین خیانتی، از مقامات اردن طلبکار هم شده است که چرا اردن در گرفتاریهای ایران کمکی نکرده است.

زین العابدین خاکسار وزیرمختار وقت ایران در خصوص این دیدار می گوید:

به ایشان وعده دادم که مراتب را به عرض اولیای دولت متبوع خود برسانم ولی ضمناً گله هم کردم که در این مدت دو سال(1) که شما و سایر دول عربی گرفتاری و مشکلات سیاسی و اقتصادی ما را درک کرده و بدان واقف بودید، چه کمک هایی به ما نمودید؟ پرسیدم کدام روزنامه شما بر له ما مقالاتی نوشت و یا چه وقت حاضر شدند از امتعه ما [محصولات ایران] که قسمتی از آن مورد احتیاج کامل شما بود (مثل برنج) خریداری نمایید و بدین وسیله کمکی به اوضاع اقتصادی ما بکنید. گفتم ما همیشه و هر موقع و در تمام مجامع بین المللی از نظریات و توقعات دول عرب پشتیبانی کرده ایم ولی شما با کدام یک از توقعات ما همراهی نمودید و حاضر شدید برای خاطر ما از مقصود خود دست برداشته و صرف نظر نمائید که حالا چنین توقعی می نمایید؟

البته به ایشان خاطرنشان ساختم که چون شما دوستانه صحبت نمودید، من هم این مراتب را دوستانه به شما می گویم. مع هذا وعده می دهم که نظر و توقع شما را به عرض دولت متبوع خود رسانده و جواب [را] هر چه باشد به اطلاع برسانم(2)

ص: 309

وی در ادامة گزارش خود آورده است:

چون آن روز جراید این جا [اردن] می خواستند مطالبی بنویسند، لذا در آن ساعت آقای نخست وزیر به اداره مطبوعات دستور دادند از درج مقالات راجع به این موضوع خودداری نمایند. بعداً آقای دکتر خالدی وزیر امور خارجه [اردن] را ملاقات کردم. چون ایشان هم عین همان مطالب [نخست وزیر اردن] را بیان داشتند از تکرار آن خودداری می نماید(1)

روزنامه جبل، چاپ دمشق در همان زمان در مقاله ای با عنوان «آن چه را که ژنرال زاهدی درباره ایران و اسرائیل اعلان کرده، چطور باید تفسیر کرد؟» نوشت:

[اگر چه] حوادث ایران داخلی است [...] اما آن گاه که پای مصالح ما در میان می آید نمی توان خاموش نشست. چه ایران همسایه ماست و همسایگی، همکاری و ملاحظاتی دارد. زاهدی اعلان کرد که می خواهد روابط سیاسی و اقتصادی را با اسرائیل از سر گیرد، در صورتی که دکتر مصدق این روابط را قطع کرده بود و با پس گرفتن شناسایی اسرائیل(2) این دولت مسخ شده، به جهان عرب در مبارزه برای [آزادی] فلسطین کمک کرده بود. آن قدری که دولت ایران از ایجاد چنین روابطی ضرر می بیند، بیش از آن است که دولت های عربی خواهند دید. چه ایران که یک کشور اسلامی و مجاور بلاد عرب است نباید چیزهایی را که قابل انکار نیست، منکر شود. دولت های عرب که با پشتیبانی از ایران در قضیه ملی شدن نفت صدماتی دیدند عاجز از آن نیستند که صدمة تجدید روابط با اسرائیل را نیز تحمل کنند ولی این مسئله ایران را از

ص: 310

طرفداری اعراب محروم خواهد کرد [در حالی که] دوستی اعراب برای جلوگیری از کید دشمنان مفید است. گفتار زاهدی دلیل بر آن است که وی حرف شنوی از انگلستان و آمریکا دارد که اسرائیل را به وجود آورده اند و این خود دلیل کسانی را که می گویند آمریکا و انگلستان با تحت فشار قرار دادن مصدق، دستگاه جدیدی را روی کار آورده اند، قوی تر می کند(1)

ما اطمینان داریم که ژنرال زاهدی و شاه، امروز بیش از هر وقت نیازمند همکاری دولت های شرقی و عربی هستند. آنها نباید به خاطر آمریکا و انگلستان، همسایگانی را که ممکن است روزِ نیاز، به کارشان بیاید از خود برنجانند. بنابراین، ما رجال ایران را بیم می دهیم که مبادا خود را به پرتگاهی بیندازند که دشمنان حقوق ایران، آنها را به آن سمت می رانند. همین آمریکا و انگلستان بودند که منکر حقوق ایران شدند و با مصدق درافتادند و او را به این روز نشاندند. زیرا مصدق می خواست حق و شرافت کشور خویش را نگاه دارد(2)

همزمان، سفارت ایران در اردن، متن کوتاهی از یک نشریه عراقی را به تهران مخابره کرد که در آن آمده بود:

خبر دریافتی از خبرگزار رادیو خاور نزدیک حاکی است که افکار عمومی در بغداد، از این که دولت ایران در نظر دارد روابط خود را با دولت اسرائیل تجدید کند نگران می باشد. زعمای عراق و رؤسای ادیان، طی تلگرافی که به اعلیحضرت همایون شاهنشاه و ژنرال زاهدی نخست وزیر ایران و آقای آیت الله کاشانی پیشوای مذهبی و رئیس سابق مجلس شورای ملی مخابره کردند خاطرنشان نمودند که خبر مزبور تأسف آور بوده و تأثیر بدی بخشیده است. نامبردگان اظهار امیدواری کرده اند که این خبر مجعول و بی اساس باشد(3)

ص: 311

در همین زمان چندین گروه و جمعیت اسلامی با ارسال تلگرام زیر برای زاهدی، ابراز امیدواری کردند که خبر تجدید رابطة سیاسی میان ایران و اسرائیل دروغ باشد.

مارشال فضل الله زاهدی، رئیس الوزرای تهران

انتشار اخبار تلگرافی مبنی بر این که ایران به زودی روابط خود را با اسرائیل برقرار خواهد کرد، آثار سویی در عراق به جا گذارده است. در عین حالی که امید داریم این خبر دروغ باشد، با این حال آرزومندیم که در مسئله فلسطین از مسلمانان جانبداری و آنها را نصرت نمایید. [امروز] نه فقط فلسطین، بلکه آن گونه که بر سر در مجلس یهود نوشته شده که «حدود اسرائیل از نیل تا فرات است»، حرمین شریفین و عتبات مقدسه [از مکه و مدینه تا کربلا و نجف] در خطر اسرائیل است. از خداوند متعال خواهانیم که شما را در آن چه مورد تحسین و رضایت اوست توفیق عنایت فرماید(1)

اما پس از 28 مرداد 32، وضع در ایران فرق کرده بود؛ و از این به بعد هر چیزی باید در «پیشگاه مبارک ملوکانه» رسیدگی می شد؛ لذا:

عین عریضه تلگرافی و ترجمه آن از طرف جمعیت رابطة العلماء و دسته های دیگر مسلمین از بغداد، تقدیمی به پیشگاه مبارک ملوکانه برای رسیدگی و تهیه پاسخ به پیوست ایفاد می گردد(2)

وزارت امور خارجه ایران در یادداشتی در این باره خطاب به «سفارت کبرای شاهنشاهی – بغداد» چنین نوشت:

با ارسال ترجمه تلگرافی که جمعیت های رابطةالعلماء، الاخوة الاسلامیه، انقاذ فلسطین و الآداب الاسلامیه به حضور جناب آقای نخست وزیر [زاهدی] مخابره کرده اند، خواهشمند است به جمعیت های فوق الذکر اطلاع داده شود که به سفارت [سیاست] دولت ایران نسبت به اسرائیل هیچ تغییری نیافته و نسبت به

ص: 312

شناسایی آن دولت هم اقدامی نشده است.(1)

سفارت ایران در بغداد نیز به وزارت امور خارجه خبر داد که طبق نوشته نشریه هفتگی الحارس چاپ بغداد، سران و رهبران گروه های مختلف عراقی درصدد اعزام هیأتی به ایران هستند تا ضمن ملاقات با مقامات مسئول ایرانی، خطر ارتباط ایران و اسرائیل را گوشزد کرده و نسبت به شناسایی اسرائیل هشدار دهند.

کاردار ایران در بغداد، ضمن ارسال خبر یادشده، احتمال اعزام هیأت موردنظر را ضعیف ارزیابی کرده و در پایان یادآوری می کند:

به عقیده سفارت کبرای شاهنشاهی، موضوع انتشار مطبوعات یهودی که غالباً اخبار اسرائیل را منتشر و در ضمن مقالاتی هم علیه اعراب می نویسد و آزادی عملی که نسبتاً در ایران دارند، مورد توجه بسیار مقامات عرب و مخصوصاً عراق می باشد و فوق العاده علاقه دارند که مطبوعات یهود توقیف و از آزادی عمل آنها کاسته شود(2)

به دنبال وصول گزارش هایی از سفارت ایران در بغداد درباره تصمیم علمای عراق، دفتر نخست وزیر از وزارت امور خارجه دربارة ماجرا استفسار کرد:

نامه شماره 1995/19236-1/7/1332، منضم به رونوشت گزارش سفارت کبرای شاهنشاهی در بغداد راجع به خبر روزنامه الزمان چاپ بغداد، دائر بر تصمیم علمای کشور عراق مبنی بر مخابره تلگراف به پیشگاه اعلیحضرت همایون شاهنشاهی و جناب آقای نخست وزیر و تقاضای همکاری و هماهنگی با سیاست دول عربی نسبت به اسرائیل به عرض جناب آقای نخست وزیر رسید، فرمودند: از سفارت عراق سئوال شود مقصود از این گونه مقالات چیست؟(3)

وزارت امور خارجة ایران نیز ترجیح داد از سفارت ایران در بغداد توضیح بخواهد:

ص: 313

در پاسخ گزارش شماره 2335، مورخ 8/6/1332 و شماره 2499، مورخ 21/6/1332، راجع به مندرجات روزنامه های «الزمان» و «الحارس» چاپ بغداد، درباره تلگراف به پیشگاه اعلیحضرت همایون شاهنشاهی و جناب آقای نخست وزیر، اعزام هیأت نمایندگی مخصوص به ایران، به منظور عدم شناسایی اسرائیل از طرف دولت شاهنشاهی، اشعار می دارد، مراتب به عرض آقای نخست وزیر رسید و طبق نامه شماره 21638، مورخ 5/7/1332، دستور فرمودند که تحقیق شود، مقصود از این گونه مقالات و تجدید مطلب از طرف روزنامه ها چیست. ضمناً با وسایل مقتضی باید در این گونه موارد تذکر داده شود که سیاست دولت شاهنشاهی تاکنون درباره اسرائیل با سیاست کشورهای عربی نیز هماهنگی داشته است ولی در آتیه پیروی از این روش هنگامی میسر است که کشورهای عربی سیاست و مصالح دولت شاهنشاهی را در نظر داشته باشند(1)

سفارت ایران در بغداد نیز عین پاسخ وزارت امور خارجه ایران را به معاون وزیر امور خارجه عراق، می دهد:

در پاسخ مرقومه شماره 2233/24916، مورخ 22/7/1332، راجع به مندرجات روزنامه های الزمان و الحارس در خصوص روابط دولت شاهنشاهی با اسرائیل، به استحضار می رساند در ملاقاتی که روز پنج شنبه هفتم آبان ماه 1332 ساعت 10:30 دقیقه با آقای یوسف گیلانی معاون وزارت خارجه دست داد موضوع مرقومه بالا را به ایشان خاطرنشان نموده و تذکر دادم که سیاست دولت شاهنشاهی تاکنون درباره روابط با اسرائیل با سیاست کشورهای عربی مخصوصاً دولت عراق هماهنگی داشته و با این که کراراً تذکر داده شده است که دولت شاهنشاهی فعلاً در نظر ندارد در رویة خود تجدیدنظر نماید، مع هذا روزنامه های عراق از جمله جریده الزمان و الحارس موضوعاتی را در این خصوص مورد بحث قرار می دهند که علاوه بر خلاف حقیقت بودن،

ص: 314

حق ناشناسی کامل از آن ساطع و آشکاراست. بیم اینجانب از آن است که دولت شاهنشاهی [ایران] در اثر انتشار این قبیل لاطائلات مجبور شود در پیروی از این روش که تاکنون با کمال صمیمیت اتخاذ نموده تجدیدنظر نماید، زیرا ادامه این سیاست وقتی میسر است که کشورهای عربی سیاست و مصالح دولت شاهنشاهی را در نظر داشته و لااقل از درج این قبیل اخبار سرتاپا تهمت آمیز جلوگیری نمایند(1)

بر اساس مندرجات این گزارش، یوسف گیلانی معاون وزیر امور خارجه عراق با اذعان به مخالفت پاره ای روزنامه های عراقی با دولت وقت عراق، و تأکید بر روابط مبتنی بر دوستی میان دو کشور، وعده داد که در مصاحبه مطبوعاتی نخست وزیر عراق، به روزنامه ها و صاحبان جراید تذکر داده خواهد شد. در ظاهر و مخصوصاً در برخورد با سیاستمداران و روزنامه نگاران عرب، ایران هرگونه رابطه با اسرائیل را انکار می کرد؛ اما در باطن و به دور از چشم ملت ایران و ملت های مسلمان منطقه وضع طور دیگری بود.

متن نامه وزیر امور خارجه وقت ایران خطاب به «سفارت شاهنشاهی – برن» سند بسیار گویایی در تبیین این واقعیت است:

در پاسخ به نامه مورخ 16/11/1332، شماره 1241، راجع به سئوال آن سفارت از این که آیا نمایندگان سیاسی ایران می توانند با مأمورین سیاسی دولت اسرائیل دید و بازدید رسمی نمایند؟ اشعار می دارد که دولت شاهنشاهی با اسرائیل قطع رابطه نکرده و بلکه نمایندگی ما در آن جا، فعلاً تعطیل است. بنابراین دید و بازدید با نمایندگان اسرائیل مانعی ندارد.

رونوشت به کلیه نمایندگیهای ایران در خارجه ارسال می گردد.

وزیر امور خارجه(2)

ص: 315

زین العابدین خاکسار به شیوه روزنامه اسرائیلی، با افزودن یک خبر تکمیلی در این گزارش، سعی نموده پوشش مناسب تبلیغی به منظور انحراف افکار در ارتباط با سفر یادشده بدهد. او در پایان خبر روزنامه جروزالم پست، در گزارش، چنین اضافه کرده است:

گفته می شود که حدود 40.000 نفر تبعة ایران در اسرائیل وجود دارند(1)

این خبر برای آن تنظیم شده بود که به مخاطب القا کند، سفر آقای خاکسار به منظور پی گیری مسائل مربوط به این جماعت است و ارتباطی با شناسایی رژیم صهیونیستی و ارتباط و همکاری ایران و دولت اسرائیل ندارد.

البته یادآوری این نکته مهم ضروری است که زین العابدین خاکسار وزیرمختار سفارت دولت شاهنشاهی ایران در اردن، قبل از سفر به اراضی اشغالی فلسطین و ملاقات با بعضی مقامات اسرائیلی، با مقامات بلندپایه وزارت امور خارجه ایران و نیز دربار شاهنشاهی هماهنگی به عمل آورده و مجوز لازم را کسب کرده بود. او طی نامه محرمانه ای در تاریخ 11/3/1333 به وزارت امور خارجه چنین نوشت:

861- در مسافرت به اسرائیل که تصور می رود 21 خرداد [1333] صورت گیرد ناچار بایست وزیر امور خارجه آن دولت را ملاقات و با بعضی از مأمورین آنها تماس گیرد. نسبت به این ملاقات ها چنان چه نظر خاصی داشته باشند متمنی است تلگرافاً اعلام فرمائید. 14- خاکسار(2)

در قسمت پائین همان نامه رمز، از سوی مقامات اداره سیاسی در پاسخ قید شده بود که «ملاقات ها مانعی ندارد(3) در تلگرام رمز به سفارت دولت شاهنشاهی ایران در عمان نیز به طور رسمی اعلام شد:

ملاقات ها مانعی ندارد ولی طوری باشد که در محافل عربی سوءتعبیر نشود(4)

ص: 317

پس از انعکاس و بازتاب منطقه ای این رویداد، مقامات سیاسی ایران، بلافاصله به نحوی در صدد خنثی کردن پیامدهای انعکاس این سفر برآمدند. وزارت امور خارجه ایران با صدور اطلاعیه ای که در اختیار رادیو، جراید و خبرنگاران قرار داده شد، سعی در تحریف اصل ماجرا و توجیه این رویداد برآمد:

اخیراً در پاره ای از جراید خبری انتشار یافت که دولت شاهنشاهی در نظر دارد با دولت اسرائیل رابطه سیاسی برقرار نماید و مسافرت جناب آقای خاکسار وزیرمختار شاهنشاهی در عمان را به اسرائیل، مربوط به این شناسایی تعبیر نموده اند. به موجب این اعلامیه به استحضار عموم می رساند که این خبر عاری از صحت است. دولت شاهنشاهی این چنین نظری را ندارد. مسافرت آقای خاکسار از عمان به فلسطین، صرفاً برای رسیدگی به وضع اتباع شاهنشاهی بوده و چون ایشان نزدیکترین مأمور دولت به فلسطین بوده اند، به ایشان دستور داده شده بود که به فلسطین رفته و به وضع اتباع شاهنشاهی رسیدگی نمایند(1)

اما اسرائیلی ها به شیوه های مختلف سعی در آشکارسازی ارتباطات و همکاری ها و رفت وآمدهای پشت پرده و پنهان داشت تا هر چه زودتر قبح ارتباط با اسرائیل را در عرصه تبلیغات رسانه ای و افکار عمومی از بین ببرد. به گزارش سفارت ایران در اردن، روزنامه جروزالم پست در 28 تیرماه 1333 شرحی در باب شناسایی اسرائیل از سوی ایران منتشر و در آن افزود:

خبرهای منتشره در عمان حاکی است که ایران به زودی اسرائیل را به رسمیت خواهد شناخت. وزارت امور خارجه اردن از ذکر هرگونه تفسیری درباره این خبر خودداری کرد ولی فهمیده می شود که یادداشتی در این خصوص از ایران دریافت داشته است(2)

زین العابدین خاکسار وزیرمختار وقت ایران در اردن در بخش پایانی این گزارش چنین اضافه کرده است:

ص: 318

تذکر داده می شود که دکتر محمد مصدق نخست وزیر سابق بود که روابط با اسرائیل را قطع و کنسولگری ایران در بیت المقدس را روز 7 ژوئیه 1951 برچیده بوده است(1)

سفر زین العابدین خاکسار به فلسطین اشغالی و دیدار و گفت وگو با مقامات اسرائیلی، بازتاب نسبتاً وسیعی در میان رسانه ها و محافل سیاسی پیدا کرد و گامی در مسیر شناسایی مجدد رژیم صهیونیستی و یا به رسمیت شناختن کامل دولت اسرائیل از سوی ایران ارزیابی می شد.

در گزارش دیپلمات ها و سفارت خانه های ایران در این باره آمده است:

روزنامه های دمشق به نقل از روزنامه های بیروت چهاردهم ژوئیه [1954] خبری انتشار دادند که آقای کمیل شمعون رئیس جمهور لبنان، وزیرمختار ایران را خواسته و به ایشان خاطرنشان کرده است که به دولت خود اطلاع دهد که دولت لبنان اطلاع پیدا کرده که دولت ایران می خواهد دولت یهود را بشناسد. در این صورت دولت ایران در [از] کمک و مساعدت دولت های عربی محروم خواهد شد.

این روزنامه اضافه می کند:

این اقدام دولت ایران با فشار آمریکا است که می خواهد دولت های خاوری و مسلمان با دولت یهود روابط سیاسی برقرار نمایند(2)

وزیرمختار ایران در دمشق، در پایان این گزارش اضافه می کند:

باید عرض کنم، در 24 ماه جاری [تیرماه 1333] که برای دادن ترجمه استوارنامه به وزارت امور خارجه [سوریه] رفته بودم، آقای عزت صقال وزیر امور خارجه از شناسایی دولت یهود از طرف ایران، صحبتی به میان نیاورد و به این موضوع اشاره هم نکرده است(3)

با این حال، وی چند روز بعد به وزارت خارجة ایران گزارش می دهد:

ص: 319

بازگشت به تلگراف شماره 334 در ملاقات با آقای عزت صقال وزیر امور خارجه [سوریه] مراتب را به اطلاع ایشان رساندم اظهارات روزنامه ها را برای شناسایی دولت یهود از طرف ایران تکذیب کردم. آقای عزت صقال اظهار امتنان نموده، وعده داد مراتب را به عرض ریاست جمهور و آقای نخست وزیر برساند(1)

وزیرمختار ایران در لبنان نیز در ضمن گزارش دیدار خود با رئیس جمهور لبنان، آورده است:

...(2) روز نوزدهم تیرماه سال جاری حضرت کامیل شمعون رئیس جمهوری به مناسبت پایان مأموریت اینجانب برای صرف ناهار به کاخ شهری خود دعوت [کرد] که تفصیل آن به استحضار رسیده است. روزنامه دیلی استار چاپ بیروت بی خبر از جریان حقیقی امر به این ملاقات تشریفاتی رنگ سیاسی داده و آن را مربوط به شناختن اسرائیل از طرف دولت شاهنشاهی ایران دانسته و شرحی در این باب در شماره چهارشنبه بیست وسوم تیرماه انتشار داده است. به محض ملاحظه آن شرحی در تکذیب مندرجات جریده مزبور تهیه و برای چاپ به خود روزنامه دیلی استار فرستاده شد. مدیر روزنامه مذکور تکذیب سفارت را در شماره جمعه 25 تیرماه منتشر ساخت... .

سفارت ایران در قاهره نیز اخبار منتشره در محافل سیاسی قاهره در باب به رسمیت شناختن رژیم صهیونیستی از سوی ایران، و تکذیب آن از سوی سفارت ایران را چنین گزارش کرده است:

پس از وصول رمز 334 راجع به شایعه تجدید روابط سیاسی با اسرائیل و انتشارات بی اساس که در این باب وجود داشت، چون آقای عبدالخالق حسونه دبیرکل جامعه عرب در اسکندریه بود، لذا با آقای دکتر رئیف ابواللمع معاون دبیرکل جامعه عرب از طرف سفارت تماس گرفته شد و موضوع شناسایی اسرائیل را از طرف دولت ایران رسماً تکذیب نموده و تقاضا گردید این خبر

ص: 320

را در جراید مصر تکذیب نمایند. روز بعد روزنامه های مهم قاهره مطلب بالا را ضمن اظهار خوشوقتی منتشر نمودند که عین قطعات آن به پیوست برای استحضار تقدیم می شود(1)

پس از انعکاس منطقه ای خبر حضور زین العابدین خاکسار در فلسطین اشغالی و ملاقات او با بعضی سران اسرائیل، برخی از تشکل ها و گروه های مردمی در کشورهای اسلامی از جمله عراق، از جمله: جمعیة الاداب الاسلامیه، جمعیة الاخوة الاسلامیه، جمعیة انقاذ فلسطین، جمعیة الهدایة الاسلامیه و جمعیة التربیة الاسلامیه در تلگرامی به نخست وزیر وقت ایران، با اشاره به خبر شناسایی مجدد اسرائیل از سوی ایران اعتراض کردند(2)به دنبال این تلگرام، وزارت امور خارجه ایران در دستورالعملی به سفارت دولت شاهنشاهی در بغداد ضمن اشاره به مسئله افزود:

خواهشمند است به نحو مقتضی به رؤسای این جمعیت ها اطلاع بدهید که دولت شاهنشاهی چنین فکری را نداشته و اقدام به شناسایی دولت مزبور ننموده و به موجب اعلامیه رسمی که متن آن ذیلاً نوشته می شود، خبر مزبور را تکذیب نموده است:

«اخیراً در پاره ای جراید خبری انتشار یافته بود که دولت شاهنشاهی ایران در نظر دارد با دولت اسرائیل رابطه سیاسی برقرار کند و مسافرت جناب آقای زین العابدین خاکسار وزیرمختار شاهنشاهی را در عمان به کشور اسرائیل مربوط به این آشنایی [شناسایی] تعبیر نموده اند. به موجب این اطلاعیه به اطلاع عموم می رساند که این خبرها عاری از حقیقت است و دولت شاهنشاهی ایران چنین منظوری ندارد. مسافرت آقای خاکسار به فلسطین صرفاً برای رسیدگی به وضع اتباع شاهنشاهی بود و چون ایشان نزدیکترین مأمور دولت ایران به

ص: 321

فلسطین بودند، از این نظر به ایشان دستور داده شده بود که به فلسطین رفته و به وضع اتباع شاهنشاهی رسیدگی نمایند(1)

سفارت شاهنشاهی ایران در بغداد پس از دریافت این دستورالعمل، فوراً موضوع را به اطلاع سران و رهبران جمعیت های یادشده رساند و در گزارشی به مرکز چنین نوشت:

پاسخ نامه شماره 18286/1056، مورخ 23/5/23 اداره کل اطلاعات راجع به تلگرافی که از طرف جمعیت های اسلامی به جناب آقای نخست وزیر درباره خبر شناسایی دولت اسرائیل از طرف دولت شاهنشاهی مخابره شده بود به استحضار می رساند. آقای محمدمحمود الصراف دبیر جمعیت انقاذ فلسطین و جمعیت الاخوةالاسلامیة و همچنین آقای عبدالرحمن خظر [خضر] عضو فعال جمعیت انقاذ فلسطین در سفارت کبری حضور به هم رسانیده، مفاد اعلامیه رسمی دولت را به اطلاع نامبردگان رسانید و قرار شد آقایان موضوع را به اطلاع رؤسا و اعضای جمعیت های نامبرده که در اثر گرمای فوق العاده به خارج از بغداد مسافرت کرده اند برسانند. آنها با اظهار تشکر از اقدام دولت در تکذیب این شایعات تقاضا کردند تشکرات رؤسا و اعضای جمعیت های اسلامی عراق و همچنین سپاسگزاری قاطبه ملل عرب و اسلام را نسبت به رویه متخذه از طرف دولت شاهنشاهی درباره هم دردی با ملل عرب و مساعدتی که درباره قضیه فلسطین نموده و می نماید به جناب آقای نخست وزیر و سایر زمامداران و اولیای امور دولت شاهنشاهی برساند و با خاطره بسیار خوشی سفارت کبری را ترک نمودند(2)

پس از انتشار و انعکاس داخلی و منطقه ای این اطلاعیه، وزیرمختار ایران در اردن، این ترفند تبلیغاتی و حرکت انحرافی و فریبنده وزارت امور خارجه را که

ص: 322

موجب فریب افکار عمومی، به ویژه در میان کشورهای اسلامی و مطبوعات منطقه شده بود، نوعی توفیق ارزیابی کرد و طی نامه ای به مقامات دستگاه دیپلماسی ایران چنین نوشت:

پیرو گزارش محرمانة شماره 29، مورخ 29 تیر 1333 راجع به موضوع تجدید روابط سیاسی با اسرائیل به عرض می رساند، اعلامیة وزارت امور خارجة شاهنشاهی که در تاریخ پنج شنبه سی ویک تیر به وسیله رادیو تهران منتشر [شد] و ضمن آن شایعاتی که در خصوص نظر ایران در تجدید روابط با اسرائیل داده شده بود، تکذیب گردید، موجبات آسایش خاطر و خشنودی جمیع ملل عرب را فراهم [آورد] و همان روز این سفارت تلفن های متعددی از نقاط و اشخاص مختلف دریافت داشت که از این اعلامیه اظهار خشنودی و ابراز تشکر بسیار می نمودند. فردای آن روز، جراید، اعلامیة وزارت امور خارجه را درج کردند که ترجمه آن پیوست اخبار جراید فرستاده شده و از لحاظ مبارک می گذرد. آقای توفیق ابوالهدی نخست وزیر و آقای جمال طوقان وزیر امور خارجه کشور اردن هاشمی ضمن ملاقات [با اینجانب] از اقدام وزارت امور خارجه ایران در تکذیب شایعات که موجب رفع هرگونه تشویش و نگرانی شده است اظهار تشکر نموده و تقاضا داشتند که مراتب شکرگزاری آنان را به عرض وزارت امور خارجه برساند(1)

ص: 323

شاهنشاه ایران(1) را در زمینة همکاری های اطلاعاتی و ارزیابی های سیاسی خاورمیانه به آگاهی یعقوب صور رساند. شوروی ها از یک سو و پان عربیسم ناصر از دیگر سو اسرائیل را وامی داشت تا دست ایران (کشور نیرومند و غیرعرب منطقه) را به گرمی بفشارد. نقش ایران در خلیج فارس، مرزهای دراز این کشور با عراق و نیازهای نفتی [اسرائیل] از دیگر انگیزه هایی بودند که سران اسرائیل را به نزدیکی با ایران فرامی خواندند.

دیدار دیگر بختیار در ماه اکتبر همان سال [1957م/1336ش] با ایسر هرئل [هارل] (فرمانده موساد) و سپس با یعقوب کاروز بود که در دسامبر همان سال به تهران رفت تا پایه های اجرایی همکاری های گسترده را پایه ریزی کند(2) از این پس، بده بستان آگاهی های امنیتی و دیدارهای سران دو سازمان دامنه گسترده تری یافت(3)

با این حال گروه های فشار یهودی در مناطق مختلف، از داخل کشور آمریکا و تا سرزمین های اشغالی از راه های گوناگون، رژیم پهلوی را تحریک و ترغیب به علنی ساختن ارتباط و همکاری با اسرائیل می کردند. به نوشتة عزری:

سران سازمان های یهودیان ایرانی در فلسطین طی نامه ای به پیشگاه شاهنشاه آریامهر در نوروزگان سال 1957 (21 مارس) [1 فروردین 1336ش] درخواست همگانی خویش را مبنی بر گشایش نمایندگی در اسرائیل [نیز] با

ص: 325

وی در میان نهادند. درخواست دیگری بر پایه نیازهای فرهنگی دو دولت، روز چهارم آوریل همان سال [فروردین 1336ش] به دفتر وزیر فرهنگ و هنر ایران (دکتر محمود مهران) فرستاده شد(1)

سال ها بعد (1355ش)، روزنامه اسرائیلی یدیعوت آهارونوت سیاست این روزهای اسرائیل را در منطقه، در مقاله ای مورد تحلیل و تفسیر قرار داد. نظر به اهمیت آن مقاله عباسعلی خلعتبری، وزیر امور خارجه، در نامه ای به نصرت الله معینیان رئیس دفتر مخصوص شاه، خلاصه ای از محتوای مقاله ای به قلم میخائیل برزوهر در روزنامة اسرائیلی یدیعوت آهارونوت را به اطلاع وی رساند. در این مقاله چنین آمده بود:

قبل از جنگ سینا، تحریکات ناصر [رئیس جمهور وقت مصر] و آرزوهای توسعه طلبی وی باعث نگرانی روزافزون در ایران و حبشه گردید. اسرائیل با ضربتی که به ناصر وارد آورد، پشتیبانی زیادی در سراسر خاورمیانه و حاشیه آن جلب نمود. پس از جنگ سینا، اسرائیل اقداماتی به منظور جلب همکاری اتیوپی علیه تحریکات ناصر نمود، در عین حال فعالیت وسیعی در مورد ایران نیز آغاز کرد. در ایران احساسات ضدعربی شدید، ارتباط با اسرائیل را آسانتر نمود. در ژانویه 1958 [دی ماه 1336] بن گوریون نامه ای برای شاهنشاه ارسال داشت و در آن عملیات کورش پادشاه ایران را برای یهودیان یادآوری کرد. شاهنشاه در پاسخ نوشتند [:] «خاطره روش سیاسی کورش در قبال ملت یهود را گرامی می شمارند و مایلند طبق سنت باستانی، این روش را ادامه دهند.» به این ترتیب اتحاد غیرمکتوب با ایران به تشکیل مثلثی تبدیل شد.

[...] آبا اِبان در امید موفقیت این اتحاد تا حدی ابراز شک نمود ولی بن گوریون اشتیاق وافری به این موضوع داشت و در نامه ای به آبا اِبان نوشت [:] روابط ما با ایران و اتیوپی در عالی ترین درجه است[...](2)

ص: 326

جزئیات بیشتر مقالة مزبور با عنوان «پرواز در تاریکی شب» چنین است:

در ماه اوت سال 1957 [مرداد 1336] سوریه به کانون نفوذ روزافزون شوروی تبدیل شد. در آن هنگام بحران مرزی میان سوریه و اسرائیل افزایش یافت و بن گوریون به ایالات متحده پیشنهاد کرد برای سقوط دولت در دمشق اقدام نماید. اسرائیل متعهد گردید که اگر این عملیات توسط همسایگان سوریه [از جمله ترکیه و ایران] به عمل آید مزاحمتی ایجاد نکند.

[...] مذاکرات محرمانه اسرائیل با کشورهای حاشیه خاورمیانه آغاز گردید. طی چند سال با شرایط و وسایل محرمانه و سری با نام های مستعار، ده ها مأمور بن گوریون با پاسپورت هایی که به خود آنها تعلق نداشت، عازم پایتخت های متحدین جدید شدند. بسیاری از این فعالیت ها در زمینه های مختلف بود که اکثر آنها تا به امروز محرمانه باقی ماند و بسیاری از افرادی که در آن شرکت داشتند مدت زیادی دیگر گمنام باقی خواهند ماند.

این واقعه قبل از جنگ سینا آغاز گردید و مناسبات ویژه بین اسرائیل و دوکشور حاشیه خاورمیانه، ایران در شمال و حبشه در جنوب رو به استحکام گذاشت.

[...] مدت کوتاهی پس از جنگ سینا یکی از مأمورین عالی رتبه اسرائیل عازم اتیوپی شد و با [امپراتور] هیلا سلاسی دیدار کرد. [...] همزمان با ارتباطِ با اتیوپی، فعالیت وسیعی در ایران نیز آغاز شد. مأمورین بن گوریون عازم تهران شدند و با شاهنشاه ایران، نخست وزیر و کارمندان عالی رتبه ملاقات کردند.

ایران نیز آرزو داشت از نفوذ ناصر و کمونیست ها در خاورمیانه جلوگیری نماید. به خصوص این که با شوروی مرز مشترک داشت و خود را در خطر واقعی می دید. در ایران احساسات ضدعربی شدیدی نیز وجود داشت که ارتباط با اسرائیل را تسهیل می کرد. آن کشور با مسائل و مشکلاتی در زمینه های کشاورزی، عمران و استفاده از علوم [روز] روبه رو بود. اسرائیل حاضر بود در تمام این رشته ها به ایران کمک کند. مأمورین زیادی عازم ایران شدند و روابط رو به استحکام گذاشت.

همکاری و تبادل اطلاعات و هماهنگی در نظریات و عملیات در مقابل تحولات

ص: 327

در خاورمیانه بر اساس این اشتراک مساعی توسعه یافت. در ژانویه سال 1958 [دی ماه 1336] بن گوریون نامه ای برای شاهنشاه ارسال داشت و در آن عملیات کورش پادشاه ایران را برای یهودیان یادآوری کرد. شاهنشاه در پاسخ به بن گوریون نوشتند [:] «خاطره روش سیاسی کورش را در قبال ملت یهود گرامی می شمارند و مایلند طبق این سنت باستانی این روش را ادامه دهند.»

اتحاد غیرمکتوب با ایران به تشکیل «مثلثی»(1) تبدیل شد. در ماه آوریل سال 1958 ملاقاتی بین الیاس ساسون سفیر اسرائیل با زورلو وزیر امور خارجه ترکیه روی داد.

[...] رهبران ترکیه با نگرانی زیادی تحولات سوریه را دنبال می کردند. [...] رئوبن شیلواخ (2) یکی از فعال ترین افراد در ایجاد روابط با دولت ترکیه بود.

اسرائیل تصمیم گرفت با ایران و ترکیه و دوست جدید در شمال روابطی ایجاد کند. این دو کشور سنگرهای اصلی نفوذ آمریکا در خاورمیانه و مواضع مقدماتی [سنگر خط مقدم] آن کشور در مقابل شوروی محسوب می شدند.

در سیاست اسرائیل بر اساس روابط اطمینان بخش با کشورهای شمال و جنوب، برنامه کلی «پیمان حاشیه ای »(3) ایجاد شد. یعنی تشکیل یک بلوک حاشیه ای در خاورمیانه با شرکت ایران و ترکیه در شمال و حبشه و اسرائیل در جنوب.

[...] آبا ابان در امید [به] موفقیت این اتحاد تا حدودی ابراز شک و تردید نمود ولی بن گوریون اشتیاق وافری به این موضوع داشت و به آبا ابان نوشت [:] روابط ما با ایران و اتیوپی به عالی ترین درجه است. در ایران با شاهنشاه و در اتیوپی با امپراتور رابطه داریم. اجباری نیست که فوراً پیمانی امضا گردد. پرورش روابط دوستانه و همکاری (حتی اگر در حال حاضر محرمانه باشد) در رشته های

ص: 328

اقتصادی، و به خصوص اگر لولة نفت وسیع تری [بزرگتری] بنا کنیم ارزش زیادی خواهند داشت. روابط با ایران و اتیوپی بیش از پیش تقویت می گردد.

[...] در تابستان سال 1958 [1337] بن گوریون محرمانه به ترکیه پرواز نمود و با آن کشور پیمانی امضا کرد. به این ترتیب «پیمان حاشیه ای» که شامل ایران و اتیوپی می گردید تکمیل شد(1)

در ماه های پایانی سال 1958م/ 1337ش. لوی اشکول به همراه کوزولوف و دکتر زِوی اینشتاین رئیس اداره ارزهای خارجی وزارت دارایی اسرائیل به تهران وارد شدند و مورد استقبال سپهبد تیمور بختیار رئیس وقت ساواک قرار گرفتند و در میهمان سرای ساواک اقامت داده شدند. لوی اشکول در این سفر به عنوان وزیر دارایی و نماینده ویژه نخست وزیر اسرائیل با شاه دیدار کرد و طرفین تمایل خود را به گسترش روابط ابراز داشتند(2) علاوه بر این در زمینه همکاری های نفتی نیز بین دو طرف توافقاتی به عمل آمد(3)

با اعزام مئیر عزری، صهیونیست متعصب ایرانی الاصل، به ایران در فروردین 1337، به عنوان نماینده سیاسی اسرائیل، سطح همکاری های ایران و اسرائیل در همه زمینه ها به سرعت گسترش یافت(4) با وجود این، دولت ایران، نگران از عکس العمل های داخلی و خارجی، این روابط را همچنان مخفی نگه می داشت. اما اسرائیلی ها مایل بودند این روابط را هر چه زودتر علنی کنند:

سند ساواک در این باره چنین روایت می کند:

منوچهر امیدوار(5) عضو انجمن [یهودی] کورش کبیر و کارمند آژانس یهود که

ص: 329

فعلاً به جای عذری [عزری](1) مسئول کار است، می گفت [:] مطالب منتشره در جراید داخلی و خارجی دایر به شناسایی دولت اسرائیل از طرف دولت ایران توسط وی در اختیار مخبرین جراید گذارده شده است. زیرا او بر اثر فعالیت های شدید و مداوم عذری [عزری] و تماس و مذاکرات نامبرده با رجال و متنفذین و مقامات دولت ایران، کاملاً به این امر امیدوار شده بود و روی این اصل اقدام به انتشار این مطلب نموده و از طرفی با این عمل خواسته است از عکس العمل احتمالی دول عرب و روحانیون در برابر شناسایی دولت اسرائیل از طرف دولت ایران اطلاع حاصل کند. امیدوار اضافه کرده که به دنبال انتشار این شایعات ممکن است طی هفته آینده در جراید ایران راجع به شناسایی اسرائیل پشتیبانی بی سابقه ای به عمل آید. امیدوار گفته است تا ده روز دیگر عذری [عزری] با دستورات جدید به ایران مراجعت خواهد کرد(2)

عزری روابط ایران و اسرائیل را در واقع متحول کرد. او با شمار زیادی از چهره های نظامی و امنیتی روابط نزدیکی برقرار کرد:

یکی از اشخاصی که عزری با او رابطه برقرار کرد، سپهبد حاجیعلی کیا رئیس اداره اطلاعات ارتش بود که روابط خوبی با جامعه یهودیان [ایران] و موشه توو رئیس سازمان صهیونیست های ایران داشت. سپهبد کیا از ستایشگران اسرائیل و طرفدار برقراری روابط دیپلماتیک کامل با دولت یهود بود. عذری با کمک کیا توانست با دکتر اقبال نخست وزیر، عباس آرام وزیر امور خارجه و ارتشبد هدایت رئیس ستاد ارتش و سپهبد علوی مقدم رئیس شهربانی ملاقات کند. آن گاه عزری با موافقت گلدا مایر وزیر امور خارجه و ژنرال لاسکوف رئیس ستاد ارتش اسرائیل، سپهبد کیا را به اسرائیل دعوت کرد. سفر سپهبد کیا در اکتبر 1958 [1337] نخستین دیدار از سلسله دیدارهایی بود که در سال های بعد مقامات بلندپایه از اسرائیل به عمل آوردند. او با مقامات عالی رتبه دولت یهود

ص: 330

ملاقات و از ژنرال هرکابی رئیس اطلاعات ارتش دعوت کرد که برای یک رشته سخنرانی به تهران بیاید(1)

هرکابی در آخرین روز اقامتش در ایران به حضور شاه رسیده و اوضاع خاورمیانه را تحلیل کرد. شاه نظرات او را مورد تأیید قرار داد و [...] تلویحاً از اسرائیل خواست که درباره نیاز ایران به جنگ افزار به آیزنهاور فشار وارد سازند(2)

در این مقطع زمانی فعالیت های پردامنه و شگفت انگیزی از سوی پاره ای اشخاص و سازمان ها به منظور شناسایی اسرائیل به طور علنی و رسمی از سوی دولت شاهنشاهی صورت می گرفت که عمدتاً تحت برنامه ریزی و مدیریت دفتر نمایندگی اسرائیل در تهران بود. در یکی از گزارش های ساواک در این باره چنین آمده است:

بن نیسان رئیس آژانس یهود اغلب با عنوان کردن موضوعات مختلف به منزل سردار فاخر حکمت رئیس مجلس شورای ملی و مؤدب نفیسی مراجعه می نماید و منظور وی از این مراجعات نیز جلب نظر نامبردگان به شناسایی دولت اسرائیل از طرف دولت ایران می باشد(3)

گزارش دیگری از سوی ساواک در این باره آمده است:

پیرو گزارشات قبلی در مورد فعالیت کسانی که جهت شناسایی دولت اسرائیل از طرف دولت ایران در تهران فعالیت می نمایند، از مهندس مشایخی، برادران مسعودی (4)، برادران تیمورتاش و دکتر علی اکبر بینا نام برده شده است(5)

همزمان با تحرکات یهودیان و مأموران اسرائیل در داخل ایران، اسرائیلی ها در فلسطین اشغالی نیز در خصوص ارتباط و همکاری میان دو طرف و تمایل و آمادگی مقامات ایرانی برای شناسایی کامل و رسمی اسرائیل تبلیغات پراکنده ای را سازماندهی کردند. روزنامه اسرائیلی جروزالم پست در خبری نوشت:

ص: 331

رادیو تهران در برنامه عربی روز شنبه گذشته [به] نقل از وزارت امور خارجه ایران اعلام نمود که دولت تصمیم گرفته است اسرائیل را بشناسد.

هر چند ممکن نشد که خبر مزبور را به فوریت در بیت المقدس تأیید کنیم ولی در این باره باید خاطرنشان کرد که ایران هیچ گاه روابط خود را با اسرائیل رسماً قطع نکرده است. دولت ایران، اسرائیل را در ماه مارس 1950 [اسفند 1328ش]، به طور «دوفاکتو» [به رسمیت] شناخت و یک سرکنسولگری به ریاست نماینده فوق العاده ای در این جا دایر نمود. روابط سیاسی و بازرگانی هم بین طرفین به ظاهر پیشرفت می کرد تا آن که ناگهان در ماه ژوئیه 1951 [1330= نخست وزیری مصدق] نماینده خود را از اسرائیل فراخواند و از آن تاریخ علناً از قضیه اعراب در سازمان های بین المللی جانبداری نمود. ولی دو سال بعد از آن چنین وانمود کرد که رویه بی طرفانه ای پیش خواهد گرفت. در یک مورد بخصوص هم ناچار شد میان اسرائیل و اعراب میانجیگری نماید. تجارت با اسرائیل هم تجدید شد و [تاکنون] عده ای از ایرانیان برجسته از این کشور دیدن نمود[ه ا]ند(1)

همزمان روزنامه فلسطین نیز با چاپ خبری تحت عنوان «آیا ایران اسرائیل را [به رسمیت] خواهد شناخت؟» نوشت:

دولت ایران چند سال پیش اسرائیل را [به رسمیت] شناخت، نماینده رسمی هم به عنوان مأمور مخصوص به آنجا اعزام کرد که محل مأموریت او بیت المقدس [بخش غربی که تحت اشغال اسرائیل قرار داشت] بود، ولی هنگامی که محمد مصدق نخست وزیر اسبق ایران نفت را ملی کرد، نماینده ایران را هم از اسرائیل فراخواند(2)

وزیرمختار ایران در اردن نیز در گزارشی، ضمن اشاره به انعکاس خبر تمایل و آمادگی ایران برای شناسایی مجدد و رسمی اسرائیل، آورده است:

ص: 332

... نماینده خبرگزاری عرب به سفارت مراجعه و در این باره استعلام نمود چون استعلام مزبور مصادف با وصول تلگراف 237 وزارت امور خارجه بود خبر به نحو مقتضی تکذیب گردید(1) و طبق دستور تلگرافی فوراً آقای سمیر الرفاعی نخست وزیر و وزیر امور خارجه [اردن] را ملاقات نموده، ضمن تکذیب خبر، تذکر دادم که به این اخبار که با هدف تبلیغاتی منتشر می گردد ترتیب اثر ندهند. آقای رفاعی در ضمن تشکر از توجه و اهتمام دولت شاهنشاهی و قدردانی از روش همیشگی ایران نسبت به درخواست های دول عربی در مجامع بین المللی و اظهار مسرت از روابط برادرانه موجود بین ایران و اردن گفت که با این سوابق نشر این خبر در جراید اسرائیل، هیچ گونه شک و تردیدی نسبت به روش دوستانه دولت شاهنشاهی در ما ایجاد نکرد و با سوابقی که از سیاست حکیمانه دولت ایران به راهنمایی خردمندانه و مدبرانه اعلیحضرت همایون شاهنشاهی داریم، قطع داشتیم که خبر بی اساس است و منظور اسرائیل از نشر آن ایجاد تیرگی در روابط ایران و کشورهای عربی بوده است(2)

وزیرمختار ایران، با ابراز خوشحالی از این روش فریبکارانه در ادامه گزارش با افتخار افزوده است:

اگر چه تکذیب سفارت در این مورد خیلی ساده و محدود به نفی اخبار منتشره راجع به شناسایی اسرائیل بود، [اما] جراید این جا [اردن] خبر را به نقل از خبرگزاری عرب با اطلاعاتی که راجع به ملاقات اینجانب با نخست وزیر اردن، از وزارت امور خارجه این کشور به دست آورده بودند، مخلوط نموده و با آب و تاب زیادی انتشار داده اند. از آنجا که اظهارات منسوب به سخنگوی سفارت خیلی بیش از آن بود که در این باره گفته شده، پیداست که دولت

ص: 333

اردن هم در مقابل تبلیغات اسرائیل در این مورد، خواسته است ضمن تکذیب موضوع، به این صورت استفاده تبلیغاتی کند(1)

با تکذیب خبر شناسایی اسرائیل، از سوی وزیرمختار ایران در اردن، همزمان سخنگوی سفارت ایران در آن کشور نیز خبر را بر مبنای تلگراف دریافتی از وزارت امور خارجه ایران انکار کرد. این موضع گیری صریح و علنی سخنگوی سفارت و نیز ملاقات وزیرمختار ایران با مقامات بلندپایه اردن در برخی جراید آن کشور بازتاب و انعکاس پیدا کرد(2)

این سال ها، دوران اوج فعالیت پردامنه و همه جانبه از سوی اشخاص و کانون های مختلف صهیونیستی برای وادار کردن ایران به شناسایی و توسعه دامنه همکاری و ارتباط آشکار با رژیم صهیونیستی بود. ساواک در گزارشی در این باره نوشته است:

حکمت کارمند راه آهن و عضو سازمان یهود ایران می گفت [:] سران و زعمای یهود ایران برای شناسایی دولت اسرائیل، قبل از مسافرت ژنرال آیزنهاور(3) به ایران دست به فعالیت بی سابقه ای زده اند. قرار است چند نفر از تجار معروف آمریکا و سرمایه داران بزرگ یهود در آمریکا وارد مذاکره شده و به وسیله آنان از رئیس جمهور آمریکا تقاضا نمایند هنگام اقامت در ایران، در مورد شناسایی دولت اسرائیل با دولت شاهنشاهی ایران مذاکره و به اعلیحضرت همایون شاهنشاه نیز توصیه نمایند. روزنامه ستاره شرق چاپ اسرائیل که به زبان فارسی منتشر می شود (4) در شماره اخیر خود از مسافرت آیزنهاور به ایران اظهار خوشوقتی نموده است(5)

ص: 334

ساواک در یکی دیگر از گزارش های خود در این باره چنین آورده است:

از هفته گذشته مقامات دو مؤسسه [یهودی] آژانس یهود و گنج دانش متفقاً فعالیت هایی را به منظور توسعه روابط اقتصادی و همچنین تهیه [آماده سازی] زمینه افکار عمومی جهت شناسایی دولت اسرائیل از طرف دولت ایران شروع نموده اند و سعی دارند قراردادهای تجارتی جدیدی بین اسرائیل و بازرگانان ایران منعقد سازند. این فعالیت ها بین جامعه یهودیان [ایران] کاملاً محسوس و علنی است(1)

به گفتة منابع اسرائیلی:

شاه در دسامبر 1958 [آذر 1338] با افتتاح نمایندگی سیاسی ایران در تل آویو موافقت کرد(2) اما به منظور پنهان نگاه داشتن آن، قرار شد این نمایندگی به صورت دفتری در سفارت سوئیس باشد و در مکاتبات اداری «برن 2» نامیده شود.

در تابستان 1959، [1338ش] ژنرال هرزوک رئیس جدید اطلاعات ارتش اسرائیل به اتفاق همسرش به تهران رفت و به حضور شاه رسید و پیشنهاد کرد بین دو کشور وابسته نظامی مبادله شود. [...] با این همه روابط بین دو دولت همچنان رو به گسترش بود و در دسامبر 1959 دکتر ابراهیم تیموری از کارکنان وزارت امور خارجه به عنوان نماینده سیاسی ایران به تل آویو اعزام شد(3)

در ادامة برنامه های پنهان برای توسعة روابط طرفین، و در عین حال در میانة تکذیب هرگونه رابطه با اسرائیل از سوی مقامات ایران، در 23 آذر 1338، ابراهیم تیموری، از سوی وزارت امور خارجه ایران به عنوان مأمور سیاسی و نمایندة ایران عازم اسرائیل شد. تیموری، همان دیپلمات ایرانی مأمور در اسرائیل بود که در زمان مصدق فراخوانده شده بود.

با ورود ابراهیم تیموری به عنوان نماینده سیاسی ایران، دروغ های مقامات ایران، در خصوص نفی رابطة ایران با اسرائیل، آشکار شد. مقامات اردنی که چند

ص: 335

روز پیش از این فریب وزیرمختار ایران را خورده و دروغ او را مبنی بر عدم ارتباط با اسرائیل و عدم شناسایی آن رژیم باور کرده و حتی مطبوعات آن کشور را وادار به انعکاس این مسئله کرده بودند، این بار ناگزیر در ملاقات با سفیر ایران، درباره توسعه روابط ایران و اسرائیل استفسار و احیاناً اعتراض می کردند به طوری که رکن الدین آشتیانی سفیر جدید ایران در آن کشور طی یک گزارشِ به کلی سرّی به مقامات ارشد خود در ایران چنین نوشت:

امروز که برای تسلیم ترجمه استوارنامه خود از آقای موسی ناصر وزیر امور خارجه اردن ملاقات کردم، راجع به روابط ایران و اسرائیل با لحن دوستانه ای گله می کرد و اظهار می داشت طبق گزارشاتی که دریافت داشته، دولت شاهنشاهی ایران روابط خود را با اسرائیل توسعه داده است. بنده عمداً از او سئوال نکردم مقصودش چیست زیرا حدس زدم باید موضوع اعزام آقای [ابراهیم] تیموری برای رسیدگی به کار اتباع به اطلاع وی رسیده باشد و به گفتگو درباره کلیات قناعت نمودم. به وی اظهار داشتم، تصور نمی کنم جای گله ای از طرف برادران عرب راجع به رویه ما نسبت به اسرائیل باقی باشد، زیرا خودتان به خوبی اطلاع دارید که از نظر منافع به خصوص ایران، هیچ علت اساسی مهمی وجود ندارد که رویه فعلی ما با اسرائیل را ایجاب کند و فقط احترام به منافع دوستان و برادران همکیش عرب بود که ما را وادار نمود روابط رسمی خود با اسرائیل را که بر اساس یک شناسایی De Facto بود، متوقف سازیم و در تمام مجامع بین المللی در هر مورد و به هر صورت به نفع دول عرب رأی بدهیم. یهودی ها شاهنشاهان ایران باستان را ناجی خود دانسته و احترام خاصی برای ایران قائل می باشند و به علاوه طبق قانون اساسی ایران، اقلیت مذهبی یهود در ایران شناخته شده و حتی ایرانیان یهودی یک نماینده در مجلس شورای ملی دارند و در طول تاریخ ایران، به جز در موارد استثنایی و فردی، هیچ گونه آزار دسته جمعی نسبت به اقلیت های مذهبی که یکی از آنها یهودیان است [هستند] روا نداشته ایم و با وجود این که هزاران اتباع ایران [بهایی و یهودی] در اسرائیل اقامت دارند و یکی از وظایف اولیه هر دولت، حفظ اتباع و

ص: 336

منافع آنهاست، سیاستی در جهت منافع و آمال برادران عرب اتخاذ کرده ایم و هیچ گونه روابط رسمی سیاسی و غیره با اسرائیل نداریم و تا آنجا که ممکن بود سعی کرده ایم روابط تجارتی افراد و شرکت ها را هم به حداقل تقلیل دهیم.[!؟]

آقای وزیر خارجه اظهار داشتند که ایشان شخصاً یهودی ها را می شناسند زیرا در فلسطین و در زمان قیمومت انگلستان، مقامات [مسئولیت] دولتی داشته اند (مثلاً مدتی حاکم نابلس بوده اند) و کشور اسرائیل را خطر بزرگی برای تمام دنیا و به خصوص خاورمیانه می دانند و اطلاع و ایمان دارند که هر چه بخواهد می کند و صاحب قدرت فوق العاده ای است که بسیار خطرناک است و اگر موفق شود استقرار کامل در اسرائیل [فلسطین] برقرار کند مسلماً صدمه آن به ایران هم وارد خواهد آمد.

بنده با لحن شوخی به ایشان اظهار کردم که اگر واقعاً شما یهودی ها را مالک این چنین قدرت مافوق همه دولت های بزرگ می دانید، پس، از چه راه و چه وسیله قصد دارید اسرائیل را نابود کنید؟ پس ایشان مطلب دیگری را عنوان کردند.

باید عرض کنم که اظهارات ایشان به صورت یک گلة دوستانه بود و بیشتر لحن توصیه و تبلیغ را داشت و اعتراض آمیز نبود.

اینجانب نمی دانم جواب هایی که به ایشان داده ام صددرصد مطابق سیاست دولت شاهنشاهی باشد و با سلیقه اولیاء محترم وزارت امور خارجه تطبیق نماید ولی خود اینجانب به آن اظهارات اعتقاد دارم و از نظر سیاست داخلی و سیاست خارجی خودمان علت دیگری در رویه ای که نسبت به اسرائیل داریم، به جز منافع سیاسی منطقه ای ایران و جلب دوستی کشورهای عرب، نمی بینم و معتقدیم باید در هر مورد منتی بر آنها بگذاریم. مستدعی است در صورتی که نظریات دیگری باشد ابلاغ فرمایند تا در موارد دیگر از همان قرار عمل شود.

سفیرکبیر – رکن الدین آشتیانی(1)

ص: 337

سفیرکبیر ایران در اردن، ضمن تأیید اعزام ابراهیم تیموری به عنوان مأمور جدید ایران به فلسطین اشغالی، منافع و مصلحت کشور اسلامی و مردم مسلمان ایران را جدا از مصلحت و منافع کشورهای اسلامی و مسلمانان منطقه ارزیابی می کند ولی در عین حال بر اعراب منت می گذارد که برای رعایت منافع اعراب این ارتباط و همکاری توسعه پیدا نکرده و شناسایی اسرائیل در حد «دوفاکتو» باقی مانده است.

تحول و توسعة روابط ایران و رژیم صهیونیستی در محافل دیپلماتیک مصر، که در آن موقع در خط مقدم جبهة نبرد با اسرائیل و آمریکا بود، انعکاساتی داشت:

اخیراً موضوع تأسیس روابط سیاسی و اقتصادی بین دولت شاهنشاهی و اسرائیل مجدداً به میان آمده و طبق اطلاع حاصله در ملاقاتی که روز گذشته سفیرکبیر لیبی در قاهره با معاون سردبیر جامعه عرب به عمل آورد در اطراف فعالیت یهود در ایران و ضرورت تماس دول عربی با دولت شاهنشاهی و جلب توجه مقامات وابسته شاهنشاهی به خطر این فعالیت بحث نموده است. از قرار معلوم این ملاقات جدید در اثر خبری است که در روزنامه «دلهی تایمز» انتشار یافته است. [این خبر] حاکی از این است که دولت شاهنشاهی در صدد تأسیس روابط سیاسی با اسرائیل می باشد.

روزنامه دلهی تایمز نوشته است:

ظاهراً اعلیحضرت همان [همایون] شاهنشاه شخصاً طرفدار ایجاد روابط سیاسی و اقتصادی با اسرائیل می باشند. روزنامه مزبور علاوه کرده است که معاون وزیر امور خارجه ایران ضمن نطقی در کمیسیون اقتصادی [اعلام کرده آماده همکاری] با اسرائیل می باشد. انتشار این اخبار موجب خواهد شد که مجدداً از طرف جامعه دول عرب و نمایندگی های سیاسی دول عرب در قاهره، تماس هایی با این سفارت کبری گرفته شود. البته پاسخ سفارت در زمینه دستور تلگرافی شماره 721 خواهد بود. چنانچه چند روز پیش سفیر لیبی به ملاقات اینجانب آمد و همین مطلب را عنوان نموده و جواب مقتضی را دادم(1)

ص: 338

طبق معمول پاسخ های سفیران ایران به مقامات و دیپلمات های کشورهای اسلامی و عربی و به صورت کلیشه ای و بر اساس دستور صادره از وزارت امور خارجه ایران مبتنی بر نفی و انکار هرگونه رابطه با پاره ای توجیهات سبک و سطحی و غیرعقلانی همراه بود. طبیعی بود که این پاسخ ها و توجیهات برای اکثر مسئولان و مقامات ممالک عربی و اسلامی قانع کننده و قابل پذیرش نبود.

نامه وزیر امور خارجه به دفتر مخصوص شاهنشاهی برای ارسال گزارش سفیر ایران در قاهره یک نمونه مضحک این خودفریبی است که در آن چنین آمده است:

ریاست محترم دفتر مخصوص شاهنشاهی

رونوشت گزارش سفارت کبرای شاهنشاهی ایران در قاهره پیرامون شایعات مربوط به استقرار روابط سیاسی و اقتصادی بین دولت شاهنشاهی و اسرائیل جهت مزید استحضار به پیوست تقدیم می گردد(1)

به کارگیری این نوع ادبیات مبتنی بر دروغ و فریب کاری از سوی دیپلمات ها و سفیران سفارتخانه ها اگر چه برگرفته از فرامین و دستورات کلیشه ای صادره از وزارت امور خارجه بود، اما پاره ای اسناد نشان می دهد که وزارت امور خارجه ایران نیز به تبعیت از ادبیات و فرامین مبتنی بر کذب و فریب کاری مقامات بلندپایه دربار و شخص شاه به چنین شیوه ای متوسل می شد. نامه کوتاه زیر از وزیر امور خارجه وقت ایران به رئیس دفتر مخصوص شاهنشاهی به صراحت این واقعیت را نشان می دهد:

ریاست محترم دفتر مخصوص شاهنشاهی

در پاسخ مرقومه شماره 624، مورخ 28/10/1338 راجع به برقراری روابط بین دولت شاهنشاهی و اسرائیل، همان طوری که مرقوم فرموده بودند، عمل گردید(2)

ص: 339

جواب مقتضی سفیر ایران در مصر، تکرار همان تکذیب های قدیمی بود. اما واقعیت چیز دیگری بود:

یاکوتا موردی [یعقوب نیمرودی](1) رئیس سابق آژانس یهود و از افسران هاگانا پس از 18 ماه اقامت در اسرائیل روز دوشنبه 8/1/1339 [حدود 28 مارس 1960] با هواپیمای بی.او.اِ.سی به تهران وارد شده است.

موسی کرمانیان(2) اظهار داشته یاکوتا موردی [یعقوب نیمرودی] بنا به دعوت دولت ایران آمده و مسافرت او مقدمه شناسایی رسمی دولت اسرائیل از طرف دولت شاهنشاهی ایران می باشد که مراسم آن پس از مسافرت ملک حسین پادشاه اردن به ایران عملی و سفرای دو دولت مبادله خواهند شد. در محافل یهودی حدس زده می شود که در صورت شناسایی دولت اسرائیل از طرف دولت ایران، ناموردی [نیمرودی] به سمت آتاشه [وابسته] نظامی سفارت اسرائیل در تهران منصوب و شبکه اطلاعاتی اسرائیل در تهران را نیز اداره خواهد کرد(3)

با آمدن نیمرودی، به عنوان وابسته نظامی، روابط نظامی ایران و اسرائیل به سرعت گسترش یافت. نکته جالب در ماجرای نیمرودی این است که وی را نه مقامات اسرائیلی، بلکه سپهبد حاج علی کیا برای این سمت پیشنهاد می کند:

سپهبد حاجی علی کیا در دومین سفر به اسرائیل در فوریه 1960 که با بن گوریون، لاسکوف و هرزوگ ملاقات کرد، اسرائیلی ها بار دیگر مبادلة وابسته نظامی را تکرار کردند. این بار کیا موافقت و پیشنهاد کرد سرهنگ

ص: 340

یعقوب نیمرودی که یک یهودی ایرانی الاصل بود به این سمت منصوب شود. نیمرودی قبلاً نماینده آژانس یهود در تهران بود و به خوبی با آداب و رسوم ایرانیان آشنایی داشت.

فعالیت های سرهنگ نیمرودی و تماس های او با محافل نظامی باعث شد که ژنرال هرزوگ رئیس اطلاعات ارتش اسرائیل مجدداً برای سفری ده روزه به تهران بیاید. او در کاخ مرمر به حضور شاه رسید و طی چند جلسه با ارتشبد عبدالله هدایت رئیس ستاد ارتش مذاکره کرد. او درباره مسائل گوناگون صحبت کرد و خواستار شروع روندی شدکه در نهایت منجر به شناسایی رسمی اسرائیل از جانب ایران می گردید. هرزوگ علاوه بر همکاری میان بخش های گوناگون نظامی، پیشنهاد همکاری بین صنایع نظامی دو طرف را مطرح ساخت(1)

ص: 341

ص: 342

گلدا مایر پیشنهاد کرد موشه ساسون (سفیر اسرائیل در مصر در زمان سادات) به عنوان نخستین سفیر اسرائیل در ایران تعیین شود. لذا طبق روال معمول برای این شخص از وزارت امور خارجه ایران پذیرش خواسته شد. اما شاه می خواست، قبل از موافقت با این پذیرش، از واکنش کشورهای عرب آگاه شود، لذا در 23 ژوئیه 1960 (اول مرداد 1339) در یک مصاحبه مطبوعاتی در پاسخ عبدالرحمن فرامرزی سردبیر کیهان، درباره شناسایی اسرائیل اظهار داشت: «این شناسایی سابقاً صورت گرفته و امر تازه ای نیست. منتها روی جریانات روز و شاید هم از لحاظ صرفه جویی، چند سال پیش نماینده ما از اسرائیل احضار شده(1) بود و هنوز هم برنگشته است. ولی این موضوع شناسایی چیز تازه ای نیست»(2)

بررسی و پژوهش درباره تاریخ و ابعاد ارتباط و همکاری میان ایران و اسرائیل، بدون تحلیل و بررسی سیر وقایع و حرکت های اعتراض آمیز علیه این اقدام شاه ایران به منزلة حذف یکی از مهم ترین تحولات و رویدادها از حافظة تاریخی منطقه و جهان به ویژه ممالک اسلامی و کشور مسلمان ایران خواهد بود.

یکی از اولین عکس العمل ها، نامه هایی بود که از سوی معاون دبیرکل کنگره اسلامی بیت المقدس برای شخص محمدرضا پهلوی و دیگری به منوچهر اقبال نخست وزیر ارسال شد. آقای کامل الشریف معاون دبیرکل کنگره اسلامی با ارسال تلگرامی به شاه یادآور شد:

شناختن اسرائیل در میان مسلمانان نگرانی خاصی ایجادکرده و به روابط دوستانه ایران و اعراب ضربه و صدمه وارد کرده است. این اقدام موجب از بین رفتن همکاری خواهد شد. همان همکاری که برای پشتیبانی ملل خاور نزدیک از تجاوزات [دشمن] به آن توجه خاص دارید. از پیشگاه شاه ایران تقاضا دارد مقرر فرمایند برای حفظ روابط دوستی این تصمیم عملی نشود و از یک فتنه بزرگ که فقط صهیونیسم و کمونیسم از آن نتیجه و بهره می گیرند جلوگیری شود(3)

ص: 344

وی تلگرام دیگری خطاب به منوچهر اقبال نخست وزیر وقت ایران ارسال کرد و خواستار پیش گیری از تجدید روابط ایران و اسرائیل شد(1)

روزنامه الدفاع چاپ اردن یک روز پس از مصاحبه و اعتراف شاه ایران در مقاله ای با عنوان «تفسیر کنگره عالی بیت المقدس درباره شناختن اسرائیل» نوشت:

آقای کامل الشریف معاون دبیرکل کنگره عالی اسلامی اظهار داشت: ما این تصمیم اسفناک را نتیجه توطئه ای می دانیم که دستگاه استعمار و صهیونیسم برای بر هم زدن همکاری میان کشورهای اسلامی به مرحله اجرا درآورده اند. این اقدام [شاه ایران] نتایج سوء بسیار بیشتر و بزرگتری را به بار خواهد آورد که خطر آن نه فقط شامل مسئله فلسطین بلکه سایر مسائل اسلامی خواهد بود که همبستگی اسلامی شرط اساسی حل آنها است. [...] ما هنوز انتظار داریم بالاخره عقل و حکمت غلبه پیدا کند و دولت ایران درک کند که با این حرکت نه فقط اعراب و مسائل مربوط به جهان عرب بلکه نسبت به روابط برادرانه با سایر کشورهای اسلامی ضربه، ضرر و صدمه وارد کرده است. آن هم در موقعیتی که ایرانی برای ایستادگی در برابر خطر کمونیسم در داخل و خارج به کمک آنها نیاز دارد(2)

روزنامه اردنی فلسطین نیز در مقاله ای با عنوان «ایران و دولت اسرائیل» ضمن اعتراض و انتقاد نسبت به اعتراف محمدرضا پهلوی در به رسمیت شناختن اسرائیل افزود:

[...] اگر یهودی ها به نام دین و میهن ملی – مذهبی در فلسطین جنگ کردند آیا بر هر مسلمانی واجب تر از همه واجبات نیست که با رد ادعای یهودی ها علیه آنها مبارزه کند و با تمام امکانات برای برطرف کردن ستم یهود و استعمار علیه مردم فلسطین بکوشد؟

شناسایی اسرائیل از سوی ایران به منزله نفی حقوق اعراب و مسلمانان در فلسطین [و پذیرش ادعاهای موهوم قوم یهود] است. آیا اسرائیل در نظر [شاه و

ص: 345

مقامات] ایران بهتر از میلیون ها مسلمان و جهان عرب است؟(1)

اتحادیه دانشجویان و استادان فلسطینی دانشگاه های مصر با ارسال نامه ای به سفیر ایران در قاهره(2) نسبت به، به رسمیت شناختن اسرائیل، اعتراض کردند:

جناب آقای سفیرکبیر ایران!

اعتراض شدید ما را درباره به رسمیت شناختن اسرائیل جنایتکار و مجرم به دولت ایران ابلاغ کنید. [...] ما ایمان داریم که ملت ایران موجودیت اسرائیل را به رسمیت نمی شناسد.

زهیرالخطیب

رئیس اتحادیه کل دانشجویان فلسطینی دانشگاه های قاهره

روزنامه مصری الاخبار نیز در مقاله ای معترضانه با عنوان «شاهنشاه! به چه قیمت؟» نوشت:

شاهنشاه ایران دیروز [به رسمیت] شناختن اسرائیل را اعلام کردند. ما نفهمیدیم که به چه دلیل شاهنشاه ایران به این عمل خصمانه علیه همسایگان خود و کشورهای عربی اقدام کرده اند؟ آیا اسرائیل مقررات بین المللی و سازمان ملل را اجرا کرده است؟ آیا یک میلیون پناهنده و آواره فلسطینی را به میهن خودشان عودت داده است؟

[...] هیچ گونه مصلحت آشکار یا پنهانی برای ایران در خصوص به رسمیت شناختن اسرائیل وجود ندارد. احساسات حقیقی مردم ایران با مسائل عادلانه اعراب و مسلمانان است نه با اسرائیل. روابط میان مردم ایران و اعراب محکم، قدیمی و تاریخی است. آنها از آوارگی یک میلیون عرب [فلسطینی] خشمناک هستند و کسانی را که یک میلیون عرب را آواره کرده اند به رسمیت نمی شناسند.[...]

همه ما به یاد داریم که شاه ایران روزی مجبور به فرار از تهران گردید و از قیام

ص: 346

ملت فرار کرد(1) [...] همه به یاد داریم که شاه ایران در اثر تدابیر و سیاست های استعماری به وسیله ژنرال زاهدی به کشور خود بازگشت نمود.

[...] در این صورت شاه ایران در همه چیز مدیون استعمارگران است. به این جهت علاقه مند است که تعلیمات و اوامر استعمار را به مورد اجرا گذارد. شاهنشاه ایران یگانه فردی است که از میان اعضای پیمان بغداد در خاورمیانه باقی مانده است. نوری سعید [عراق] و عدنان مندرس [ترکیه] رفتند و شاه ایران باقی مانده است. [...] آنتونی ایدن [نخست وزیر وقت انگلیس] بزرگ ترین طراح پیمان بغداد که او هم به نوبت خود برکنار شده است در روز انعقاد پیمان [بغداد] در مجلس عوام انگلستان گفت: «مهمترین امتیاز پیمان آن است که توجه اعراب را برای اولین بار از خطر اسرائیل به خطر دیگری معطوف می دارد که مقصود او اتحاد جماهیر شوروی بود. [...] از آن دقیقه فهمیدیم که از اهداف اصلی پیمان بغداد محافظت از اسرائیل [بوده] است. [...] اگر استعمار می خواهد اسرائیل را به وسیله شاه ایران تقویت کند، [باید بداند] از کسی پشتیبانی کرده است که در مردم ایران ریشه و پایه ندارد(2) اگر می خواهد شاه ایران را به وسیله اسرائیل تقویت کند، دولتی را به پشتیبانی از حکوت ایران فراخوانده که در منطقه ای که محل سکونت مردم ایران است، ریشه و اساس ندارد.

در همین زمان امامان مساجد برخی استان ها و مناطق مصر طی نامه ای، ضمن اعتراض به مقامات وقت ایران، با ابراز تأسف اعلام کردند که دولت ایران به خاطر به رسمیت شناختن یک مشت صهیونیست دست پروردة استعمار از [حلقه] همبستگی اسلامی و عربی خارج شده است.

به دستور دولت و مقامات وقت پاکستان 120 دانش آموز پاکستانی که برای شرکت در اردوی پیشاهنگی بین المللی به تهران سفر کرده بودند به عنوان اعتراض به حضور دسته پیشاهنگان اسرائیلی، از حضور در مراسم رژه در برابر

ص: 347

شاه ایران خودداری و آن را تحریم کردند(1)

روزنامه اردنی المنار با عنوان «دوستی از هم گسسته» نوشت:

روز گذشته حکومت ایران با به رسمیت شناختن اسرائیل، دنیا را در برابر یک اقدام ناگهانی روبرو کرد و روابط تاریخی بین ایران و اعراب را از هم گسست(2)

روزنامه المجاهد طی مقاله ای با عنوان «مانی جدید» نوشت:

[...] ایران، بزرگ ترین کانون خطر در کشورهای اسلامی و عربی، یعنی اسرائیل را به رسمیت شناخت.

این نشریه با اشاره به چاپ و انتشار کتاب هایی در تبیین «خطر اسرائیل» به زبان فارسی از سوی علمای ایران از یک سو و اقدام شاه ایران در به رسمیت شناختن اسرائیل از سوی دیگر، این دو نوع مواضع را نوعی تقابل و تعارض ارزیابی کرد و افزود:

این دوگانگی تازه یعنی چه؟ ای ایران مسلمان![...] ای سرزمین غزالی ها و ابن سیناها![...] آیا با سپیده دم توحید دورة تاریک مانی بت پرست به پایان نرسید؟(3)

مردم مسلمان فلسطین نیز، طی تلگرافی از نابلس، خطاب به سفیر ایران در عمان پایتخت اردن نوشتند:

خواهشمند است با اعلام تأثر و تأسف و درد پناهندگان [آوارگان] فلسطینی نسبت به شناسایی اسرائیل به حضور پادشاه ایران، یادآوری کنید که یهودی ها سرزمین مبارک فلسطین را غصب و اشغال کرده اند[...] (4)

روزنامه الجمهوریه در مقاله ای با عنوان «زمامداران و فرمانروایان خائن» به

ص: 348

قلم ابراهیم انوار نوشت:

نباید تصور شود که اقدام فرمانروایان ایران غیرمنتظره است. از عده ای خائن که کشور خود را به حلقه استعمار بسته اند و مانع هر حرکت ملی طرفداران آزادی، استقلال، سیادت و تقویت ایران می شوند، چه انتظاری می توان داشت؟ ما قیمتی را که حکام ایران در مقابل شناسایی اسرائیل به وسیله شخص شاه دریافت کرده اند، نمی دانیم. نمی دانیم که چه چیزی حکام ایران را فریفته که برای دوستی یک میلیون یهود مطرود که از گوشه و کنار جهان به فلسطین آمده اند با یکصد میلیون عرب [مسلمان] دشمنی ورزیدند. طریقه اعلام این افتخار! جدید که حکام ایران می توانند به فهرست افتخارات! خود اضافه کنند موجب پرسش است.

[...] البته [شاه] ایران در اتخاذ هرگونه تدابیر آزاد است و شناسایی اسرائیل هیچ گونه تأثیری در اصل مسئله ندارد. اما می خواهیم از کسانی که این شیوه را پیش گرفته اند و با کمال افتخار آن را اعلام کردند، بپرسیم، این رویه را به حساب چه کسانی اتخاذ کرده و در پیش گرفته اند؟ اگر به حساب ملت ایران است که بارها علیه استعمار قیام کرده و مبارزات مشعشع جاویدانی داشته که اگر خیانت حکام نبود، استعمار از خاک ایران ریشه کن شده بود؟

آیا به حساب انگلستان است که ملت ایران را تحت فشار قرار داد و به حساب ملت ایران و از راه مکیدن خون مردم ایران ثروتمند گردید؟ آیا به حساب آمریکا است که وارث استعمار شده و می خواهد اقدامات استعماری را در خاورمیانه به هر وسیله و به هر قیمت تجدید کند؟ و یا این که به حساب خود اسرائیل است؟(1)

ناصرالدین نشاشیبی روزنامه نگار مشهور اردنی فلسطینی الاصل نوشت:

امروز شاه ایران شخصاً در کنفرانس مطبوعاتی اعلام کرد که ایران با اسرائیل

ص: 349

روابط سیاسی برقرار می نماید و افزود که شناسایی اسرائیل از چند سال قبل صورت گرفته است. شاه ایران در حالی این خبر را اعلام کرد که گویی افتخاری به دست آورده است(1)

این نویسنده در ادامه با اشاره به ادعای مقامات ایرانی مبنی بر حضور ده ها هزار بهایی ایرانی در فلسطین، با طرح این پرسش، افزود:

چه چیزی شاه ایران را وادار کرد که به چنین اقدام خطرناکی دست زند که در روابط ایران با صد میلیون عرب تأثیر به سزا می گذارد؟

شاید مقامات مسئول در ایران بگویند که در فلسطین مخصوصاً منطقه حیفا حدود پنجاه هزار نفر بهایی ایرانی موجود است و دولت ایران نمی تواند وجود و مصالح آنها را نادیده بگیرد. [...] در این صورت چرا شناسایی دولت دشمن را از درجه «دوفاکتو»، همان طور که [قبلاً] بود، به درجه «دو ژوره »(2) ارتقاء داد، چرا؟ (3)

مصاحبه شاه برای دیپلمات ها و سفیران ایران در کشورهای مختلف، غافلگیرکننده بود و آنان در مواجهه با روزنامه نگاران یا دیپلمات های محل مأموریت خود، به درستی از عهدة پاسخ در این زمینه برنمی آمدند. احمد قدیمی، سفیر ایران در پاکستان، گزارش داده است:

این دو سه روزه در جراید اخباری راجع به شناسایی اسرائیل از طرف دولت شاهنشاهی انتشار یافت که موجب نگرانی پاکستانی ها شد. امروز [3/5/1339] در ملاقات با آقای اکرام الله خان معاون وزارت خارجه، ایشان خیلی نگران [بود] و روزنامه ها را نشان دادند که دولت شاهنشاهی ایران، اسرائیل را رسماً شناخته [... است]. جواب دادم جراید به نحو صحیح خبر را منعکس نکرده اند زیرا فرمایشات ملوکانه در کنفرانس مطبوعاتی [... این بود که] در جواب سئوالی فرموده اند [:] دولت اسرائیل را چندین سال قبل [به صورت] دوفاکتو

ص: 350

شناخته ایم و حالا هم وضع تغییری ننموده و [...](1)

سفیر ایران در پاکستان در پایان نامه از وزارت امور خارجه چنین تقاضا می کند:

متمنی است اگر باید توضیح یا تکذیبی در جراید بشود تلگراف فرمایند. ترجمه جراید دو روز اخیر را در این باب به پیوست تقدیم می دارد(2)

جمشید قریب سفیر ایران در قاهره نیز طی نامه ای با طبقه بندی «به کلی سری» و «خیلی فوری» به وزارت امور خارجه گزارش داد:

[...] امروز به محض انتشار فرمایشات اعلیحضرت همایون شاهنشاه در مصاحبه مطبوعاتی راجع به روابط ایران و اسرائیل، جراید قاهره مقالات شدیداللحن و توهین آمیزی منتشر و اسائه ادب نمودند. فوراً یادداشتی به وزارت امور خارجه [مصر] تسلیم و شدیداً اعتراض نمودم[!]

محافل مختلف در قاهره و استادان دانشگاه ها نیز شب و روز کتباً و شفاهاً و به وسیله ارسال تلگراف نسبت به برقراری روابط سیاسی بین ایران و اسرائیل اعتراض و شدیداً حمله می نمایند(3)

سفیر ایران در قاهره در ادامه نامه به طور تلویحی به سردرگمی خود در این باره اعتراف کرده و از مقام مسئول خود چنین استفسار می کند:

[...درباره] تماس عبدالخالق حسونه دبیرکل جامعه عرب با اینجانب هنوز مراجعه ای نشده [است]. البته اگر مشارالیه اینجانب را بخواهد، چون هنوز ما رسماً جامعه عرب را [به رسمیت] نمی شناسیم، از رفتن به دفتر مشارالیه خودداری خواهم کرد. ولی چنانچه در تماسهای غیررسمی، نامبرده مطالبی عنوان نماید یا به سفارت کبری بیاید، پاسخی را که از طرف جناب آقای وزیر امور خارجه در تهران به نمایندگان سیاسی کشورهای عربی داده شده است، به مشارالیه خواهم داد. البته

ص: 351

چنانچه مقامات رسمی دولت جمهوری متحده عرب نیز رسماً ابراز مطلب نمایند، به همین ترتیب پاسخ داده خواهد شد. به هر حال چون عکس العمل مقامات رسمی و غیررسمی کشورهای عربی شدید است، خواهشمند است از هر رویه ای که باید اتخاذ شود، تلگرافی اینجانب را مستحضر فرمایند(1)

جالب اینجاست که مقامات بلندپایه ایران و حتی وزارت امور خارجه و دیپلمات ها و سفیران در مکاتبات رسمی خود همچنان اصل مسئله را انکار و آن را «شایعه بی اساس» می دانستند. در نامه وزیر امور خارجه وقت ایران به ریاست دفتر مخصوص شاهنشاهی چنین آمده است:

ریاست محترم دفتر مخصوص شاهنشاهی

رونوشت نامه شماره 96، مورخ 3/5/1339 سفارت کبرای شاهنشاهی ایران در قاهره راجع به عکس العمل جراید مصر و محافل مختلفه آن کشور در مورد انتشار شایعه بی اساس شناسایی اسرائیل از طرف دولت شاهنشاهی جهت استحضار به پیوست تقدیم می گردد(2)

روزنامه الجمهوریه در مقاله دیگری با عنوان «شرکای پیمان بغداد»، شدیداً به شاه حمله کرد:

احدی نمی تواند تصور کند که شاهنشاه ایران بتواند این اقدام دو روز قبل را مبنی بر شناسایی اسرائیل در برابر ملت [ایران] توجیه کند. ملتی نیست که قبول کند که کشورش دوستی هشتاد میلیون عرب را با داشتن روابط و مصالح همجواری با دوستی یک یا یک ونیم میلیون یهودی مقیم اراضی غصب شده فلسطین [...] مبادله نماید. رابطه شاه ایران با ملت مبارز آن کشور رابطه جلاد و قربانی است. رابطه خائنی که از پیشکشی منافع و مصالح کشور خود به استعمارگران و ریختن خون پیشوایان و رجال و جوانان کشور ابا و امتناع ندارد[...](3)

ص: 352

یکی از مهم ترین واکنش ها در جهان اسلام به سیاست اسرائیلی شاه، سخنرانی و موضع گیری شدیداللحن جمال عبدالناصر رئیس جمهور مصر علیه شاه بود که شاه را عامل صهیونیسم و امپریالیسم در جهان اسلام خواند و رابطه سیاسی میان ایران و مصر را قطع کرد.

سفارت ایران در قاهره، متن روزنامه الاخبار با عنوان «اسرار شناسایی اسرائیل از سوی ایران» را در گزارش به کلی سری به تهران ارسال کرد؛ در بخشی از آن چنین آمده است:

ایران از سیاست اسلامی منحرف و تابع فعالیت های صهیونی شده است. شناسایی اسرائیل از سوی ایران برای دولت های عربی غیرمنتظره نبود. در فوریه گذشته، گزارش های واصله به وزارت خانه های خارجه کشورهای عربی حاکی بود که ایران در صدد شناسایی اسرائیل است. سه دولت عربی موضوع را به جامعه دول عرب گزارش دادند. جامعه دول عرب مقرر داشت که کلیه سفیران عرب در تهران یادداشت های رسمی [اعتراض آمیز] به دولت ایران تسلیم نمایند(1)

نشریه مزبور در ادامه با اشاره به ارتباط و دیدارهای پنهانی مقامات بلندپایه ایران و اسرائیل و همکاری های گوناگون سیاسی و اقتصادی میان دو طرف، به حضور و فعالیت صهیونیست ها و اشغالگران اسرائیلی در سرزمین ایران و علیه منافع و امنیت ملی مردم این کشور تصریح و افزوده است:

شواهد و دلایل بسیار در ازدیاد فعالیت اسرائیل در ایران و موافقت دولت ایران با این فعالیت ها وجود دارد. موضوع وقتی به حد اعلی می رسد که برادر شاه ایران به همراهی یکی از وزیران مشاور از رئیس جمهور اسرائیل در موقع عبور از تهران، به فرودگاه رفته و از وی استقبال می کند. با اینکه نامبرده، مسافرت رسمی به ایران نکرده بود، با این حال برادر شاه ایران نهایت تجلیل را از وی به عمل آورد و او را به سالن مخصوص سلطنتی فرودگاه [مهرآباد] تهران هدایت و جشن مفصلی به افتخار او برگزار کردند.

ص: 353

از سوی دیگر مؤسسات دولتی در ایران طرح رسمی دولتی را به شرکت های اسرائیلی واگذار نموده اند که از جمله این مؤسسات، سازمان برنامه هفت ساله است. سازمان طرح لوله کشی آب مشروب آبادان را به یک شرکت اسرائیلی واگذار کرده و لوله های مربوط به انجام این طرح را از اسرائیل خریداری کرده اند.

فعالیت اسرائیلی ها در ایران منحصر به بازرگانی، [و...] نیست، بلکه شامل دید و بازدید، جمع آوری اعانات مالی و تبلیغات به نفع اسرائیل در مطبوعات و کمک بعضی رجال ایران است که مسئول خدمت به اهداف اسرائیل هستند. بالاتر از آن این که دولت ایران به شعبه نمایندگی یهود در تهران اجازه داده است که ویزای مسافرت به اسرائیل صادر و یهودی ها را به مهاجرت تشویق کند[...].

گزارش سفرای عرب در تهران حاکی از نفوذ وسیع شعبه نمایندگی یهود [به سرپرستی شخصی] به نام دکتر دوریل می باشد. این نفوذ به درجه ای رسیده که چند ماه قبل از شناسایی رسمی [اسرائیل از سوی شاه ایران]، [او خود را به عنوان] سفیرکبیر اسرائیل(1) [معرفی کرده...] است(2)

به گزارش سفارت ایران در بغداد، کلیه جراید بغداد سرمقاله های خود را به موضوع یادشده اختصاص دادند و مقامات ایرانی و شخص شاه را به باد انتقاد گرفتند و از مقامات مسئول و ذی ربط ایران تقاضا کردند که نسبت به این مهم تجدیدنظر کنند(3)

سفیر ایران در بغداد عکس العمل بیش از شانزده روزنامه عربی و انگلیسی زبان چاپ عراق در انتقاد به مواضع جدید شاه ایران را برای مقامات ایران ارسال کرد(4)

ص: 354

عباس ملک مدنی کاردار موقت ایران در اردن، که به وزارت امور خارجه این کشور احضار شده بود، در ملاقات روز چهارشنبه 5/5/1339، با موسی ناصر وزیر امور خارجه (فلسطینی الاصل) این کشور، سعی کرد که مسئله را به گونه سابق و همیشگی توجیه کند. اما وزیر امور خارجه اردن علاوه بر شکایت و ابراز نگرانی، او و مقامات بلندپایه ایران را از مکر و خدعه طرف اسرائیلی برحذر داشت و درخواست کرد تا دولت شاهنشاهی ایران نسبت به این مسئله تأمل و تجدیدنظر کند. در مجموع بازتاب موضوع شناسایی اسرائیل از سوی ایران و عکس العمل مقامات و مطبوعات اردن سبب شد تا سفارت ایران در اردن ضمن انتشار بیانیه ای در این خصوص، اصل خبر را تکذیب و توجیه کند. در بخشی از اعلامیه سفارت ایران در اردن آمده است:

متأسفانه در چند روز اخیر اخبار و مطالبی در جراید و مطبوعات کشور دوست و برادرمان اردن هاشمی درباره موضوع شناسایی اسرائیل از سوی دولت شاهنشاهی ایران درج گردیده که با حقیقت امروزی وفق نمی دهد. به این جهت سفارت کبرای شاهنشاهی در عمان لازم می داند برای روشن شدن اذهان عمومی، اطلاعات زیر را در اختیار ارباب جراید بگذارد: «چنان چه اطلاع دارند اعلیحضرت همایون شاهنشاه ایران هنگام مصاحبه مطبوعاتی که همواره در روز اول هر ماه ایرانی تشکیل می گردد، در جواب سئوال یکی از خبرنگاران جراید مبنی بر این که آیا کشور شاهنشاهی ایران در نظر دارد درباره شناسایی دولت اسرائیل تصمیمی اتخاذ کند، فرمودند: [...] دولت ایران اسرائیل را از سابق به صورت [دوفاکتو به رسمیت] شناخته است و این موضوع امر تازه ای نیست. لیکن بنابر جریانات روز، در چند سال پیش، مأموری که به آنجا اعزام شده بود، احضار گردید و تا به حال نیز به اسرائیل مراجعت (1) نکرده است(2)

ص: 355

مصاحبه مطبوعاتی سفیر ایران در آنکارا، نمونه دیگری از شگرد تبلیغاتی دیپلمات های ایرانی برایِ توجیه اعتراف محمدرضا پهلوی است. در بخشی از این مصاحبه آمده است:

[...] دولت ایران در سال 1950 دولت اسرائیل را فقط [به صورت] «دوفاکتو» [به رسمیت] شناخت و از آن تاریخ تا حالا، مبادرت به شکل «دوژوره» نکرده و حالا هم این وضع تغییر نکرده است. اگر چنان چه از سال 1950 الی 1952 یک نماینده ای برای حفظ منافع ایران در اسرائیل وجود داشت که بعد احضار شد، احضار او به هیچ وجه شناسایی دوفاکتو را خاتمه نداده، چنان که این موضوع در آن موقع به دول ذی نفع ابلاغ شده بود(1)

سفیر ایران در لبنان نیز عکس العمل جراید حوزة مأموریت خود را چنین گزارش کرده است:

پیرو تلگراف شماره 56، راجع به اخبار منتشره در این جا راجع به شناسایی اسرائیل از طرف دولت ایران محترماً به عرض می رساند:

از روز یکشنبه 24 ژوئیه، جراید اینجا تحت عنوان «ایران اسرائیل را [به رسمیت] شناخت» و امثال آن، خبر مصاحبه مطبوعاتی روز شنبه 23 ژوئیه اعلیحضرت همایون شاهنشاهی را درج و به علاوه اخبار مربوط به این موضوع را از منابع قاهره، بغداد و عمان منتشر نمودند.

روزنامه المساء چاپ بیروت که صاحب امتیاز و مدیر آن آقای عبدالله المشنوق نماینده مجلس در انتخابات اخیر (مسلمان اهل سنت) است مقاله ای تحت عنوان تصمیمات انتقام آمیز درج نموده که این مقاله به زبان فرانسه نیز منتشر شده است [...].

روزنامه الیوم که صاحب امتیاز و مدیر آن آقای عفیف الطیبی (مسلمان اهل سنت) و رئیس سندیکای مطبوعات لبنان است [علاوه بر انتقاد و اعتراض

ص: 356

نسبت به اظهارات اخیر شاه ایران] حتی دعوت سندیکای ایران برای حضور در تهران که به واسطه وابسته مطبوعاتی سفارت کبرای شاهنشاهی به ایشان ارائه شده بود را رد نموده و طی نامه ای به این سفارت نوشته است که به علت شناسایی اسرائیل از سوی ایران از قبول این دعوت معذور است. وی در بخشی از مقاله خود نوشته است:

شاه ایران که فقط به منظور تحصیل کمک بیشتر از آمریکا این راه را پیش گرفته آیا حقیقتاً تصور می کند که با پشتیبانی از صهیونیست ها به خزانه آمریکا دست خواهد یافت...؟

روزنامه السیاسه که صاحب امتیاز و مدیر آن آقای عبدالله الیافی (مسلمان اهل سنت)، که پیش از این نخست وزیر بود و در انتخابات اخیر شکست خورد، می نویسد:

بن گوریون هرگز در نجات رژیم شاه از سرنوشتی که در انتظار اوست به مقصود نخواهد رسید. بنابراین شاه بیهوده تلاش می کند توجه صهیونیست های جهان را به دست آورد. این روزنامه در مقاله دیگری نیز نوشت: «ایران خود را به قیمتی به اسرائیل فروخت که قطعاً به قطع رابطه دوستی اعراب نمی ارزد [...]. روزنامه الکفاح از دیگر مطبوعات لبنان به مدیریت ریاض طه (مسلمان شیعه) است که در 25 ژوئیه 1956، مقاله ای در اعتراض به اظهارات شاه ایران نوشته است(1)

سفیر ایران در کابل نیز دربارة اقداماتش برای خنثی کردن تبلیغات منفی علیه شاه چنین گزارش می دهد:

عطف به تلگرام مطبوعاتی(2) شماره 7/2097، مورخ 6/5/1339، راجع به قطع روابط سیاسی بین ایران و مصر به دلیل شناسایی اسرائیل اشعار می دارد: همان طور که دستور فرموده بودند فوراً با کفیل وزارت امور خارجه افغانستان ملاقات و جریان و حقیقت امر را به وی اظهار کردم. ایشان گفتند که از موضوع طبق اخبار رادیو تهران اطلاع داشتم و خیلی از این پیش آمد متأسف

ص: 357

[هستم] و از عمل عبدالناصر تعجب می کنم. سایر محافل افغانی و هیأت[های] سیاسی مقیم کابل نیز با تعجب و تأسف این امر را تلقی می کنند. درباره مصاحبه مطبوعاتی ، ظرف امروز و فردا با رئیس مستقل مطبوعات ملاقات خواهم کرد تا بلکه ترتیب آن را بدهند. ولی تصور می کنم که افغان ها با آن موافقت نکنند. چندی پیش هم که سفیر ترکیه در کابل می خواست درباره جریانات ترکیه مصاحبه کند، موافقت نکردند. به هر حال جریان امر را بعداً معروض خواهم داشت(1)

سفیر ایران در کابل، مطابق همان شگرد تبلیغاتی دستگاه سلطنت و وزارت امور خارجه دولت شاهنشاهی، به گونه ای سعی دارد اعتراض و عکس العمل عمومی در کشورهای اسلامی علیه ایران را به جمال عبدالناصر رئیس جمهور وقت مصر منتسب کرده و او را عامل اصلی اعتراض کشورها و دولت ها در برابر ایران قلمداد کند. آن چنان که در خاتمه نامه خود می افزاید:

اینجانب هم رویه غیرمعمول عبدالناصر را گذشته از سفاهت و سبک سری، همان طور که بیان فرموده اید بر آن حمل می کنم که نامبرده می خواهد استفاده تبلیغاتی بنماید. به خصوص اکنون که خیلی از کشورهای آفریقایی به آزادی و استقلال نایل می گردند و دولت اسرائیل در صدد ایجاد روابط با آنها است، می خواهد در آنجا از این عمل خود با ایران نتیجه بگیرد و بهره برداری کند. همچنین اکنون که مشاهده می کند دولت عراق با دولت شاهنشاهی درصدد حل اختلافات موجود و ایجاد روابط دوستانه و عادی است، از روی موذی گری[!] می خواهد آن را مختل و مشوب کند(2)

سفارت ایران در سوئیس نیز مأمور بود تا با برگزاری نشست مطبوعاتی نسبت

ص: 358

به توجیه اعتراف صریح محمدرضا پهلوی مبنی بر به رسمیت شناختن رژیم صهیونیستی بپردازد. وی اقدامات خود را چنین گزارش می کند:

وزارت امور خارجه

عطف به تلگراف های شماره 7/2097 و 7/2096 و پیرو تلگراف مورخ هشتم مرداد 1339، احتراماً اشعار می دارد که بلافاصله پس از وصول تلگراف های فوق با وزارت امور خارجه سوئیس تماس حاصل گردید. چون آقای وزیر امورخارجه در مسافرت بودند، ساعت چهار و سه ربع بعد از ظهر همان روز با آقای کویلی [کوهلی](1) معاون وزارت امور خارجه ملاقات و عین دستور وزارت متبوعه درباره جریانات اخیر بین مصر و دولت شاهنشاهی و همچنین روابط ایران و اسرائیل رسماً به ایشان اطلاع داده شد. ضمناً درباره مصاحبه مطبوعاتی که در دستور انجام آن صادر گردیده بود، مذاکره به عمل آمد، نامبرده اظهار داشت که چون غالباً در مطالبی که ضمن مصاحبه اظهار می شود، از طرف جراید تحریفاتی به عمل می آید و یا نماینده دولت دیگر که احیاناً موضوع مصاحبه بوده نیز مصاحبه ترتیب می دهد و در نتیجه موجب بروز اختلافات شدید می گردد، لذا دولت سوئیس از مدت ها قبل، مصاحبه مطبوعاتی را از طرف نمایندگان سیاسی منع کرده است و به این ترتیب بهتر است مطالب موردنظر به طور مختصر ضمن نامه ای شبیه به اعلامیه، بدون عبارات زننده نسبت به یک دولت دیگر که در سوئیس نمایندگی سیاسی دارد در اختیار آژانس تلگرافیک سوئیس(2) گذارده شود و نامبرده به نوبه خود آن را در اختیار کلیه جراید سوئیس خواهد گذاشت. لذا عین مطالب موردنظر ضمن نامه ای به مراجع فوق الذکر ارسال گردید[...](3)

کاردار موقت ایران در مسکو نیز در دیدار با قائم مقام وزارت امور خارجه آن

ص: 359

کشور به رسمیت شناختن رژیم صهیونیستی از سوی ایران و شخص محمدرضاشاه را بر اساس یک «رویه باستانی» اعلام و در گزارش خود چنین افزود:

به طوری که در تلگراف مربوطه به استحضار رسانید، روز شنبه هشتم مرداد، ساعت 10 به ملاقات آقای مالیک قائم مقام وزیر امور خارجه شوروی رفتم. مطلب خود را این طور شروع کردم که در ایران از هزاران سال قبل تاکنون تبعیض نژادی و مذهبی وجود نداشته و ندارد و شناسایی اسرائیل هم در ده سال پیش بر اصل این رویه باستانی ایران بوده است[...]. اضافه کردم که رابطه با شوروی را هم ما به هم نزده ایم و بعد از آن حوادث هم ایران کوشش فراوانی برای ترمیم روابط کرد و شوروی است که قدم جلو نگذاشت. جواب داد ما که این کوشش ها و اقدامات ایران را حس نمی کنیم. دنباله مطلب را نگرفتم، چون دستوری نداشتم. وی اضافه نمود که البته مطلب را به اطلاع دولتشان می رساند ولی روابط بین ما [شوروی] و مصر هم مربوط به خود ماست(1) گفتم صحیح است(2)

کاردار ایران در شوروی، جمال عبدالناصر رئیس جمهور وقت مصر را عامل تنش در روابط ایران و دیگر کشورها خوانده و در ادامه گزارش خود، ضمن ارسال خبر مرگ یکی از اشخاص فرهنگی مصر، چنین توصیه کرده است:

بنده سعی خواهم کرد هر موضوعی را که درباره مبارزه تبلیغاتی با مصر به نحوی قابل استفاده باشد به عرض برساند. با همین کاغذ نیز بریده روزنامه لوموند را درباره مرگ یکی از رجال فرهنگی مصر (شاید هم کمونیست بوده) در زندان مصر (در اثر شکنجه و عذاب حکومت ناصر) ارسال می دارد.

به نظر بنده هر کدام از این اخبار حتی آنها که مربوط به کمونیست ها

ص: 360

باشد می تواند در جنگ تبلیغاتی [علیه جمال عبدالناصر] در صورتی که با مهارت عنوان شود، مورد استفاده قرار گیرد(1)

سفیر ایران در پاکستان نیز با اشاره به بازتاب مصاحبة شاه و پیامدهای آن در مطبوعات، ضمن تکذیب همکاری میان رژیم صهیونیستی و دولت ایران، عبدالناصر را مسبب برپایی موج حمله علیه شاه معرفی کرده و در گزارش خود چنین نوشته است:

[...] روز هشتم مردادماه به کراچی آمدم (2) [...] در فرودگاه لاهور به مخبرین جراید و نمایندگان خبرگزاری ها توضیحات زیر را در مقابل سئوالات آنها دادم. در جواب سئوالی راجع به شناسایی دولت اسرائیل جواب دادم[:] دولت شاهنشاهی به تازگی دولت اسرائیل را [به رسمیت] نشناخته بلکه از ده سال قبل [به صورت] دوفاکتو شناخته بود و جای تعجب است که هیچ کس به فرمایشات ملوکانه در کنفرانس مطبوعاتی دقت ننموده و جمال عبدالناصر از این کنفرانس سوءاستفاده کرده و حملات ناجوانمردانه به شاهنشاه ایران و دولت کهنسال ایران نموده است. در جواب [این] سئوال که «ایران چه وقت نماینده سیاسی به تل آویو اعزام می کند» گفتم [:] دولت شاهنشاهی چنین خیالی را ندارد و نه نماینده ای بفرستد و نه دولت اسرائیل تقاضای اعزام نماینده (3) نموده است(4)

سفیر ایران در پاکستان در ادامه گزارش، با اشاره به مواضع پایدار و ثابت ایران در خصوص به رسمیت شناختن اسرائیل به صورت دوفاکتو، به صراحت اعتراف می کند که این مشی و سیاست تغییرناپذیر است و هیچ کشوری نیز

ص: 361

نمی تواند ایران را وادار کند که سیاست و موضع خود را در این باره تغییر دهد:

[...] در جواب [این] سئوال که آیا حقایق را به دولت پاکستان گفته اید و آیا دولت پاکستان از شما خواست توضیح بدهید [؟]، جواب دادم [:] دولت پاکستان چنین خواهشی را نکرده ولی چون اخبار ناصحیحی را در جراید دیدم، روز دوشنبه 25 ژوئیه [1950م/ 3 خرداد 1339ش] که برای کارهای متعددی آقای اکرام الله خان معاون وزارت امور خارجه [پاکستان] را در وزارت خارجه کراچی ملاقات کردم شرح مبسوطی از جریان شناسایی دوفاکتو برای ایشان گفتم و اظهار کردم، ابداً در وضع سابق تغییری داده نشده و شناسایی جدیدی به عمل نیامده [است]. ایشان از توضیحاتی که دادم اظهار خوشوقتی کردند و به من وعده دادند، فوراً با آقای منظور قادر وزیر امور خارجه [پاکستان] تماس گرفته، ایشان را از حقایق و جریان امر آگاه نمایند. در جواب سئوال که آیا دولت ایران در نتیجه فشار دول عربی شناسایی سابق دوفاکتو را پس خواهد گرفت یا خیر[؟] بنده جواب دادم [:] امور بین المللی و سیاست، مسائلی نیست که با خواهش یا فشار بتواند یک دولت کهن سال [دولت شاهنشاهی ایران] را مجبور کند مشی سیاسی خود را تغییر دهد. هنوز چنین تقاضایی نشده و تصور نمی کنم اگر بشود دولت شاهنشاهی به آن، ترتیب اثر بدهد. زیرا این بستگی به حیثیت یک کشور دارد. من شخصاً چنین تصور نمی کنم حالا هم فهمیده می شود که رئیس جمهوری متحده عرب شاید این جنجال(1) را به همین منظور بر پا کرده است(2)

سفیر ایران در پاکستان، در ادامه گزارش خود با اشاره به اختلافات موجود میان دولت ها و کشورهای اسلامی و عربی و عدم امکان اتخاذ شیوه واحد در برابر ایران از سوی آن ها، بعضی کشورها را به دلیل پیروی از مشی و مواضع جمال عبدالناصر مورد تهدید قرار داد. وی همچنین به طور تلویحی همکاری

ص: 362

نفتی میان ایران و رژیم صهیونیستی را تأیید کرد و به اخبار منتشر شده در خصوص فروش نفت به اسرائیل از سوی دولت شاهنشاهی صحه گذاشت:

در جواب [این] سئوال که «دولت ایران به دولت اسرائیل نفت فروخته»، جواب دادم [:] دولت شاهنشاهی چه ده سال پیش که شرکت [نفت] ایران و انگلیس، نفت ایران را اداره می کرد و چه حالا که چندین کمپانی بزرگ کنسرسیوم تشکیل داده[اند]، هیچ وقت خودش فروشنده نبوده [است] و اگر شرکت های عامل نفت یا بازرگانی کنسرسیوم و یا شرکت نفت سابق از بندر ایران نفت را صادر کرده و وسط راه فروخته، به دولت ایران ارتباطی ندارد. آنها تاجر هستند و در مقابل تعهدی که دارند به تجارت خودشان مشغول هستند(1)

سفیر ایران در پاکستان، در گزارش دیگری ادعا کرد که مقامات پاکستانی نسبت به مواضع ایران مجاب شده و حتی وزیر امور خارجه آن کشور، با انتشار بیانیه ای به زبان انگلیسی، ضمن اشاره به «سوءتفاهم ناشی از گزارش های نادرست»، رضایت خود را از سیاست دولت شاهنشاهی در قبال اسرائیل اعلام کرده است(2)

سفارت ایران در بغداد نیز با ارسال گزارشی به تهران از کاهش حملات شدید مطبوعات به ایران خبر داد و افزود که برنامه های رادیو بغداد و نشریات تابع دولت عبدالکریم قاسم، «به وضع عادی برگشته و دیگر مطالبی علیه ایران منتشر نمی کنند(3)» اما «مسئله نزد ملت و گروه های مختلف عراق همچنان از اهمیت خاصی برخوردار است(4)

گزارش دیگر سفارت ایران در بغداد، اختصاص به انعکاس خبر شناسایی اسرائیل از سوی دولت شاهنشاهی ایران، در مطبوعات منطقه و کشورهای لبنان، اردن و مصر و نیز عکس العمل اعتراض آمیز شدید بعضی جراید چاپ عراق داشت(5)

ص: 363

در میان کشورها و دولت های عربی و اسلامی، رفتار حکومت اردن در مقابل محمدرضاشاه و دولت اسرائیل، دوپهلو و دوگانه بود. پس از اعتراف محمدرضا پهلوی مبنی بر به رسمیت شناختن رژیم دولت جعلی اسرائیل در اوایل مرداد 1339، افکار عمومی در اردن و نیز اکثر مطبوعات این اقدام را محکوم کردند. حتی بعضی مقامات اردنی نیز خود را هم سو و موافق این حرکت نشان دادند، اما اظهارات پنهان مقامات آن کشور در دیدار با سفیر دولت شاهنشاهی ایران در این باره تأمل برانگیز است.

عباس ملک مدنی کاردار موقت ایران در اردن در بخشی از گزارش خود در این خصوص چنین نوشته است:

امروز صبح [11 مرداد 1339] آقای هزاع المجالی [نخست وزیر وقت اردن] اینجانب را در دفتر خود پذیرفته، سئوال نمود [:] مصاحبه مطبوعاتی دیروز چه طور بود(1) بنده بعد از تشکر از ایشان، اظهار داشتم [:] همان طور که اطلاع دارید در روابط ایران و اسرائیل فاکتور جدیدی پیدا نگردیده که این همه مطبوعات عربی خصوصاً جمهوری متحده عرب شروع به حملات بدون دلیل به دولت شاهنشاهی نموده اند. دولت شاهنشاهی ایران، اسرائیل را از ده سال پیش به صورت دوفاکتو شناخته بود و اعلیحضرت همایون شاهنشاهی هم در پاسخ سئوال یکی از خبرنگاران همین مطلب را فرموده اند. سپس اضافه نمود [:] صحیح است که سفارت کبرای شاهنشاهی در عمان طبق دستور دولت متبوعه خود همین مطلب را به وزارت خارجه و روزنامه ها داده است ولی برای ما از نظر افکار عمومی و خصوص به این که جمال عبدالناصر ادعا نموده بود [که] اردن برای مسئله فلسطین با دولت ایران قبلاً مذاکراتی نموده است، لازم دانستیم عین نامه اعلیحضرت ملک [پادشاه اردن] را که به تاریخ بعد از کنفرانس مطبوعاتی شاهنشاه ایران به پیشگاه اعلیحضرت همایونی فرستاده شده و پاسخ نامه مزبور را عیناً در اختیار ارباب جراید بگذاریم تا مردم اردن و اعراب دنیا و

ص: 364

تمام ممالک آزاد جهان بفهمند که عبدالناصر زیر لوای مذهب اسلام، به هر مملکت عربی که بخواهد استقلال(1) خود را حفظ نماید، حمله نموده و به وسایل مختلف می خواهد رژیم این ممالک را عوض نموده [تغییر دهد و] دولت هایی که موافق او هستند سر کار بیاورد که پس از مدتی مانند سوریه جزء جمهوری متحده عرب شود. ولی باید این را بداند که دولت اردن تحت لوای اعلیحضرت ملک هیچ گاه به این توقعات بی جای ناصر وقعی نمی گذارد و کاملاً مراقب و هوشیار است که عمّال وی در اردن سرکوب شوند.

پس از آن اظهار نمود که ان شاءالله پس از انتخابات ایران، دولت اردن تصمیم دارد با همکاری دولت شاهنشاهی ایران و با مشورت یکدیگر بر ضد دشمن مشترک خود، یعنی جمهوری متحده عرب حملات تبلیغاتی سختی را شروع نماید(2)

عباس آرام وزیر خارجه طی نامه ای به کلی سرّی مطالب را به شاه ارائه می کند(3)

وزیرمختار ایران در لهستان(4) نیز مطابق دستورالعمل صادره از مرکز، طی ملاقات با معاون سیاسی وزارت امور خارجه آن کشور، ضمن تشریح و توجیه مواضع دولت شاهنشاهی در خصوص رژیم صهیونیستی و نیز تنش و اختلاف به وجود آمده میان ایران و مصر، از مقام لهستانی تقاضا می کند تا با برگزاری مصاحبه مطبوعاتی سفیر ایران در ورشو، از سوی مقامات آن کشور اعلام موافقت شود. معاون وزیر امور خارجه لهستان نیز عملاً با این درخواست مخالفت و به او توصیه کرد که نظر سفارت دولت شاهنشاهی ایران را به طور رسمی و مکتوب به خبرگزاری رسمی لهستان ارائه کند تا آنها خود، آن را در اختیار اصحاب

ص: 365

رسانه ها قرار دهند(1)

نکته بسیار حائز اهمیت و شگفت آور در گزارش سفارت ایران آن است که وزیرمختار دولت شاهنشاهی از موضع عجز و ذلت، دست به دامان صهیونیست ها می شود و از وزیرمختار دولت نامشروع اسرائیل در لهستان برای پاسخ گویی به تهاجم رسانه ها علیه شاه و دستگاه سلطنت استمداد می جوید و از او می خواهد که با به کارگیری همه امکانات و ظرفیت ها و ابزارهای تبلیغاتی خود از دولت شاهنشاهی ایران پشتیبانی و حمایت به عمل آوردند. خلعت بری وزیرمختار ایران در لهستان، در بخش پایانی گزارش خود در این باره چنین نوشته است:

در پایان نیز به عرض می رسانم که با وزیرمختار اسرائیل در ورشو ملاقات و مذاکره نموده ام و او وعده داده است که توسط یهودیان لهستانی در تمام محافل: دولت، حزب، بنگاه های صنعتی و بازرگانی، اتحادیه ها، شرکت های تعاونی و در میان آرتیست ها [هنرمندان] و نویسندگان و غیره که دارای مقام و موقعیت حساسی هستند(2)، منتهای تبلیغات را برای پشتیبانی از سیاست و اقدام دولت ایران و محکوم ساختن سرهنگ عبدالناصر و سیاست تجاوزکارانه اش بنماید[!](3)

انتشار خبر شناسایی اسرائیل در مصاحبه مطبوعاتی محمدرضا شاه در رسانه های آمریکا نیز بازتاب گسترده ای داشت. روزنامه های نیویورک تایمز، واشنگتن پست، کریستین ساینس مانیتور و... این اقدام صریح شاه ایران را مورد ستایش و تقدیر قرار دادند و آن را یک نوع خردگرایی و واقع بینی همراه با شهامت و شجاعت ارزیابی و اعلام کردند. سفارت ایران در واشنگتن، طی گزارشی در این باره چنین نوشته است:

روزی که خبرگزاری رویتر متن فرمایشات ملوکانه را در مصاحبه مطبوعاتی

ص: 366

اخیر درباره شناسایی دولت اسرائیل منتشر نمود، ابتدا این خبر در آمریکا با احتیاط تلقی شد و جراید جسته و گریخته آن را بدون تفسیر به صورت خبر نقل و منتشر کردند. ولی خبر حمله تبلیغاتی ناصر به دولت شاهنشاهی که متعاقب انتشار خبر فوق صورت گرفت و توهین و هتاکی او به مقدسات ملی ما که موجب قطع رابطه سیاسی گردید عکس العمل شدیدی به نفع [دولت شاهنشاهی] ایران در مطبوعات آمریکا داشت.

[...] چند روزنامه مهم سرمقاله های مؤثری در این باب نوشتند. مثلاً روزنامه نیویورک تایمز در سرمقاله 29 ژوئیه [1960م/ 7 مرداد 1339ش] تحت عنوان «ایران و اسرائیل»، ضمن تکریم و تجلیل از شهامت و شجاعت و فکر صائب شاهنشاه و اشاره به این که دولت ایران با اعلام شناسایی اسرائیل کار تازه ای صورت نداده، می نویسد:

«در پشت پرده این سر و صدا و جنجال ناصر، این موضوع نهفته است که او سعی دارد مانع این گردد که جمهوری جدید قبرس، اسرائیل را بشناسد. همچنین می کوشد که کشورهای جدیدالاستقلال آفریقا را که رابطه دوستانه نزدیک با اسرائیل دارند تحت تأثیر قرار داده و آنها را نسبت به اسرائیل بدبین نماید.»

روزنامه واشنگتن پست در سرمقاله 29 ژوئیه [1960م/7 مرداد 1339ش] تحت عنوان «اخبار خوش از ایران» می نویسد:

«شاهنشاه ایران برای ایجاد محیط کوچکی از منطق در منطقه ای که آکنده از تعصب و تنفر است درخور تکریم و تعظیم می باشند [...] با این که ایران یک کشور عربی نیست ولی از آن جایی که یک کشور مسلمان است، اقدام شاهنشاه ایران کمک به درک حقیقت و واقع بینی در خاورمیانه خواهد نمود».

این روزنامه سپس می نویسد:

«بعد از آن که بادهای نامساعد که از طرف قاهره وزیدن گرفته از حرکت ایستاد و معلوم گردید که نتوانسته ایران را از جا تکان دهد، رهبران خاورمیانه ناچار خواهند بود اعتراف کنند که موجودیت اسرائیل چه خوب و چه بد یک امر واقع عادی است».

ص: 367

روزنامه کریستین ساینس مانیتور در شماره 25 ژوئیه [1960م/3 مرداد 1339ش] و واشنگتن پست، سوم اوت [1960م/12 مرداد 1339ش] با اشاره به این که شناسایی اسرائیل از طرف ایران امر تازه ای نیست، شرحی راجع به همکاری نزدیک بین ایران و اسرائیل از چندی [پیش] به این طرف نوشته اند مانند فروش نفت ایران به اسرائیل و حمل آن از بندر الات [ایلات] واقع در خلیج عقبه، تأسیس یک «اصل چهار کوچک» از طرف اسرائیل در ایران و کمک دستگاه اینتلیجنس سرویس اسرائیل به دستگاه مشابه در ایران(1)

گزارش های سفارت دولت شاهنشاهی ایران در بغداد نشان می دهد که مقامات، شخصیت های حقیقی و حقوقی عراق، علمای دینی، استادان دانشگاه، مردم و مطبوعات، همچنان نسبت به موضوع شناسایی اسرائیل از سوی شاه ایران معترض بودند و به شکل های مختلف عکس العمل نشان می دادند و خشم و انزجار خود را نسبت به این اقدام شاه ایران ابراز می کردند(2)

خبر شناسایی اسرائیل از سوی شاه ایران، در روزنامه های سوئیس نیز بازتاب داشت. روزنامه های سوئیسی از قبیل ایمپارتیال(3)،چاپ لاشودوفوند(4)، روزنامه لالیبرته(5) چاپ برن(6) ، روزنامه تاگِسا زئیگر(7) از جمله مطبوعات سوئیسی بودند که با اشاره به روابط اقتصادی ایران و اسرائیل در خلال سال های 1950م تا 1960م/ 1329 تا 1339ش، عمدتاً از مصاحبه شاه و سیاست ایران در برابر اسرائیل تمجید

ص: 368

کردند. روزنامه سوئیسی ژورنال فیئوله در مقاله ای با اشاره به خبر به رسمیت شناختن دولت اسرائیل از سوی شاه ایران و قطع روابط سیاسی مصر و ایران به دنبال این رویداد ضمن ستایش از محمدرضا پهلوی اضافه کرده است:

زمانی که شاه ایران در سال 1941 [1320ش] زمام امور کشور را به دست گرفت بیش از 22 سال نداشت. شاه ایران دارای شخصیت قوی و شهامت و مردانگی می باشد. شناسایی اسرائیل از طرف ایران با توجه به این که دارای مرز طولانی با شوروی است و [بعضی] دولت های عرب بازیچه کرملین هستند، دلیل شجاعت شاه ایران است که با این عمل صریحاً تمایل خود را به دنیای غرب نشان دادند. آقای برگوز(1) نویسنده مقاله، نوشته اش را این گونه به پایان می برد:

مهم این است که پادشاه ایران در شرایط حاضر عاقلانه و به شایستگی عمل می کند. نکته اساسی همین است و حق با ایشان است(2)

روزنامه فرانسوی لوموند نیز در مقاله ای در این باره با اشاره به ارتباط و همکاری میان ایران و اسرائیل نوشت:

با وجود این که دولت ایران می گوید با اسرائیل روابط سیاسی ندارد باید اذعان کنیم که این دولت از سال های گذشته، روابط بسیار حسنه با اسرائیل در تمام قسمت ها داشته و هیأت های اقتصادی یکی بعد از دیگری از اسرائیل به تهران رفت و آمد می کنند و مبادلات بازرگانی بین دو طرف روز به روز در حال توسعه است. سرویس کمپانی هواپیمایی «ال – آی» [ال – آل] هفته[ای] چند مرتبه به تهران رفت و آمد می کند. اکنون با قطع روابط سیاسی با ایران، ناصر و سایر زعمای مصر تمام دستگاه های تبلیغاتی خود را بر ضد ایران مجهز کرده و با تمام قوا دست به فعالیت دامنه داری زده اند(3)

ص: 369

روزنامه مذکور با اشاره به بهبود روابط میان عراق و اردن با دولت شاهنشاهی ایران افزود:

ناصر از تبلیغات ضدشاه بیشتر می خواهد اردن و عراق را در محظور قرار داده تا آنها هم رویه خود را نسبت به ایران تغییر دهند. ولی این دو دولت که در بهبود روابط خود با ایران موفقیت[هایی] حاصل نموده اند، مایلند در مقابل فشارهای ناصر، دوستی ایران را برای خود حفظ کنند(1)

روزنامه فرانسوی فرانس سوآر نیز در مقاله ای تحت عنوان «علل خشونت آمیز ناصر بر ضد ایران» با اشاره به روابط اقتصادی و بازرگانی میان ایران و اسرائیل، به خصوص فروش نفت از سوی دولت شاهنشاهی به دولت اسرائیل نوشت:

تصمیم ایران در برقراری روابط سیاسی با اسرائیل که منجر به قطع روابط سیاسی ایران و مصر گردید برای آنهایی که ناظر توسعه روابط ایران و اسرائیل طی چند سال اخیر بوده اند، غیرمترقبه به نظر نمی رسید. در حقیقت بر کسی پوشیده نیست، نفتی که امروزه از بندر ولات [ایلات] از دریای سرخ به طرف پالایشگاه های حیفا در مدیترانه فرستاده می شود، نفتی است که از ایران خریداری می شود. البته با خاتمه ساختمان لولة بزرگی که بندر الات [ایلات] را به مدیترانه متصل می کند، ظرفیت لولة مزبور قدرت آن را خواهد داشت که پنج تا شش میلیون تن نفت را، بدون آن که احتیاجی به گذشتن از کانال سوئز داشته باشد از خلیج فارس خارج کند. ولی اسرائیلی ها در نظر دارند به قسمی ظرفیت این لوله نفتی را توسعه دهند که بتواند از این راه در حدود بیست تا بیست وپنج میلیون تن نفت از خلیج فارس به مدیترانه روانه سازد. به این ترتیب لوله ای که دریای احمر را به مدیترانه متصل خواهد نمود، رقیب بزرگی برای راه دریایی کانال سوئز خواهد بود.

ترس از اجرای این نقشه و احتمال روابط بسیار نزدیک بین ایران و اسرائیل است که ناصر را تا این حد عصبانی کرده و جاروجنجال راه انداخته است. از

ص: 370

طرفی اسرائیلی ها بازار محکمی در ایران برای اجناس خود به دست آورده اند.

در مغازه های بزرگ که از طرف بنیاد پهلوی اداره می شود و خود شاه یکی از بزرگ ترین سهامداران آن هست، مقدار زیادی اجناس اسرائیلی به چشم می خورد. کمپانی هواپیمایی اسرائیلی سرویس منظم بین تهران و تل آویو برقرار کرده و همچنین مؤسسه بزرگ سولی [سولل] بونه(1) در صدد گرفتن مقاطعه کاری های بزرگ در ایران است.

روابط اقتصادی ایران و اسرائیل به قدری توسعه پیدا کرده که رئیس یکی از بنگاه های بزرگ بازرگانی اسرائیلی در تهران عنوان «جناب» دارد و در تمام میهمانی های رسمی دعوت می شود.

بنابراین مبادله نمایندگان سیاسی بین دو دولت نتیجه منطقی شناسایی «دوفاکتو»ی دولت اسرائیل است که در سال 1950 از طرف دولت ایران به عمل آمد. بنابر آن چه ذکر شد، چنین به نظر می رسد که ناصر با قطع روابط خود با ایران و غوغایی را که بر ضد ایران برپا کرده است، منظورش بیشتر ایجاد مشکلات برای کشورهای عربی، مخصوصاً اردن است که با ایران روابط صمیمانه دارد. از طرف دیگر اخطاری است از طرف او به سایر کشورهای آسیا و آفریقا که درصدد برقراری روابط سیاسی با اسرائیل هستند(2)

نشریه فرانسوی ابزرواتور(3) نیز درباره عکس العمل جمال عبدالناصر پس از اعتراف شاه ایران به شناسایی اسرائیل نوشت:

بیانات شاه ایران مبنی بر شناسایی اسرائیل در کنفرانس مطبوعاتی، مسئله ای اتفاقی بود. زیرا در پاسخ به سئوال یک نفر از مدیران جراید در خصوص شناسایی اسرائیل، شاه فرمودند که «شناسایی دوفاکتو از طرف ایران انجام شده»، بدون این که شرح و بسطی در این خصوص بیان فرمایند، همین امر کافی بود که خشم و غضب ناصر را تحریک کند. ناصر نه فقط دستور داد که

ص: 371

سفارت او در تهران بسته شود، بلکه سفیر ایران را هم از قاهره اخراج کرد و اعلام کرد که با شاه ایران که خود را به یهودی ها و استعمار فروخته است دیگر هیچ ارتباطی نخواهد داشت. این پیش آمد که شاه و دولت های باختری انتظارش را نداشتند موضوعی است که باید مورد توجه اسرائیل و ترکیه باشد. بنابراین مسئله مهم تر از آن است که تصور می شود. در چنین مواقعی دولت های لندن و واشنگتن باید با دقت کامل وارد معرکه شده و نگذارند خطاهای سال 1950 مجدداً تکرار شود(1)

نشریه فرانسوی مزبور در ادامه، در تشریح موضوع یادشده افزود:

ملک عبدالله پادشاه اردن در سال 1950 برای حل مشکل خاورمیانه با ریوون شیلوا (2) موافقت کرده بود که یک قرارداد ترک مخاصمه با اسرائیل امضا کند. قبل از اتخاذ تصمیم نهایی ملک عبدالله طرح موافقت نامه را به اطلاع دولت انگلستان رساند ولی دولت انگلستان با استناد به این که اتحادیه عرب سخت با این امر مخالفت خواهند کرد، مانع اجرای این اقدام شد که قدم اول در حل مشکلات خاورمیانه بود. تجربه بعداً نشان داد تا چه اندازه حق با پادشاه اردن بوده است. بعد از ده سال، مسئله به شکل دیگری دوباره تکرار می شود. بنابراین بیانات شاه ایران، مقدمه سرفصل های جدیدی است(3)

روزنامه سوری الوحده با عنوان «چهره حقیقی اولیای امور ایران» نوشت:

بالاخره از روی سیاست حقیقی ایران که مدت ها می خواستند آن را پنهان نگه دارند، پرده برداشته شد. شاه ایران شناسایی اسرائیل را اعلام داشت و به این هم اکتفا نکرد بلکه توضیح داد که روابط رسمی بین ایران و اسرائیل از مدت ها قبل آغاز شده است.

[...] حکام ایران از ده سال پیش ملت خود را در پیمان های نظامی غربی در خاورمیانه، از پیمان سعدآباد گرفته تا پیمان بغداد و پیمان مرکزی وارد ساخته اند.

ص: 372

از یک طرف این پیمان ها همراهی با گروه کشورهای غربی و از طرف دیگر بر ضد اقدامات آزادی بخش در خاورمیانه می باشد. بدین نحو سیاست دولت های ایران همواره در خط دشمن سیر می کرده است. نتیجه این سیاست، دامن گیر اعراب نبوده بلکه متوجه ملت دوست ما ایران است که روابط فرهنگی و تاریخی محکمی، آنان را با ملت های عرب مرتبط ساخته است.

[...] شناسایی اسرائیل ضربه جدید و عمدی است که به روابط اعراب و ایرانی وارد می شود چه اولیای امور ایران به هر قیمتی می خواهند مانع نزدیک شدن این دو ملت شوند. آنها به این ترتیب جز این که به منافع کشورهای استعماری و منافع اسرائیل در خاورمیانه خدمت کرده باشند، کار دیگری نکرده اند(1)

کاردار ایران در اردن نیز در گزارشی به وزارت امور خارجه با اشاره به ملاقات خود با رئیس دفتر پادشاه اردن، در خصوص مواضع دولت اردن نوشت:

امروز صبح آقای بهجت تلهونی رئیس دفتر اعلیحضرت ملک حسین اینجانب را به دربار احضار کرد. [...] آقای بهجت تلهونی از نزدیک بودن سیاست ایران و اردن صحبت نمود و اظهار داشت [...] همان طور که قبلاً هم گفتم اعلیحضرت ملک و شخص اینجانب کمال مراقبت را درباره حفظ روابط حسنه بین دو کشور معمول خواهیم داشت ولی اگر دولت ایران، دولت اسرائیل را رسماً بشناسد ما برای دفاع از منافع شخصی خود و برای این که در مقابل اعراب بتوانیم موجودیت خود را حفظ کنیم، مجبوریم از هر تصمیمی که جامعه عرب بگیرد پیروی کنیم. بنده به ایشان اطمینان دادم، همان طور که اعلیحضرت همایون شاهنشاهی در مصاحبه مطبوعاتی خود فرمودند، شناسایی اسرائیل موضوع جدیدی نیست و این شناسایی سابقاً به صورت دوفاکتو صورت گرفته و امر تازه ای به وجود نیامده است که این همه مطبوعات عربی درباره آن تفسیر می نمایند. رئیس دفتر ملک اضافه نمود[:] به محض وصول

ص: 373

پاسخ از تهران دستگاه های تبلیغاتی و روزنامه ها را احضار خواهد نمود که به نفع ایران و اردن حملات سخت و زننده ای علیه دولت جمهوری متحده عرب و شخص جمال عبدالناصر شروع نمایند(1)

روزنامه البلاد چاپ بغداد در همین زمان با انتشار مقاله ای درباره روابط ایران و اسرائیل افزود:

رئیس دانشگاه ایران در رأس یک هیأت دانشگاهی به اسرائیل رفته و مذاکراتی در خصوص تبادل اسناد همکاری میان دو طرف انجام گرفته تا بر اساس آن کارشناسان اسرائیلی در ایران استخدام و محصلین ایرانی برای تحصیل به اسرائیل اعزام شوند(2)

نشریه یهودی – انگلیسی جوئیش کرونیکل چاپ لندن با اشاره به روابط گرم میان ایران و اسرائیل، شناسایی دولت اسرائیل از سوی دربار پهلوی را نوعی مبارزه و ایستادگی ایران در برابر اعراب ارزیابی کرد و ایران را بزرگترین فروشنده نفت به اسرائیل و تأمین کننده نیازهای نفتی رژیم صهیونیستی معرفی کرد و افزود:

سخنان اخیر شاه درباره روابط با اسرائیل و در پی آن عکس العمل اعراب، بسیار عبرت آموز است. اصولاً شاه ایران مطلب تازه ای ایراد نکرده زیرا ایران همیشه دولت اسرائیل را به رسمیت می شناخته است. چند سال پیش در زمان حکومت مصدق دولت ایران بیشتر به خاطر فشار اعراب دفتر سیاسی خود را در تل آویو تعطیل کرد.

[...] اظهارات بی پرده شاه درباره روابط با اسرائیل، دلیل دیگری بر تصمیم او در ایستادگی در برابر مبارزه تبلیغاتی و مخرب قاهره و مسکو بوده است.

ایران و اسرائیل هر دو از روابط نزدیک خود بهره خواهند برد. ایران مایل است که فروش نفت خود را در بازار رقابت افزایش دهد. دولت اسرائیل در سال های اخیر علی رغم اعتراض اعراب، نفت خود را از کنسرسیوم بین المللی

ص: 374

که عامل فروش نفت ایران است خریداری کرده است. هنگامی که لوله جدید 16 اینچی نفت اسرائیل به کار بیفتد، اسرائیل خواهد توانست 10 میلیون تن نفت دیگر سالانه به واردات و فروش نفت خود بیفزاید. این مقدار برابر 10 درصد فروش نفت ایران است که سهم ارزنده ای در اقتصاد و ذخایر این کشور خواهد داشت. اسرائیل هم به نوبه خود مجبور نخواهد بود که از قاره جدید نفت وارد کند و پالایشگاه حیفا نیز از داشتن مواد اولیه مطمئن خواهد بود(1)

توسعه روابط سیاسی و بازرگانی میان ایران و اسرائیل، به خصوص موضوع فروش نفت به اسرائیل، که هر از چند گاهی در رسانه های غربی و عربی منعکس می شد، چیزی نبود که از دید مقامات کشورهای اسلامی و عربی پنهان باشد.

اگر چه مقامات ایرانی به طور غیرصریح این مسئله را انکار و تکذیب می کردند. گزارش سفارت ایران در اردن در این باره به خوبی گویای این واقعیت است:

امروز آقای خالدی معاون وزارت امور خارجه [اردن] اینجانب را پذیرفته و پس از ذکر مقدمه ای راجع به حُسن روابط ایران و اردن، اظهار داشت[:] درباره فروش نفت از طرف دولت شاهنشاهی به اسرائیل چه اطلاعی دارید[؟] به طوری که شنیده می شود [از طرف ایران] مقدار زیادی نفت به اسرائیل فروخته شده و می شود.

بنده اظهار داشتم چنین اطلاعی ندارم ولی ممکن است کنسرسیوم نفت که جهت فروش آزادی کامل دارد، نفت به اسرائیل بفروشد. ایشان پاسخ دادند[:] طبق تحقیقاتی که شده، فروش نفت از طرف کنسرسیوم نیست بلکه از جامعه عرب که در 22 اوت [1960م/ 31 مرداد 1339ش] تشکیل می گردد مطرح خواهد شد، متشکر خواهم شد توضیحاتی که دولت شاهنشاهی در این باب می دهند هر چه زودتر به اطلاع ما برسد(2)

ص: 375

چندی پس از این، روزنامه الانوار به نقل از دبیرکل اتحادیه عرب درباره معاملات نفتی میان ایران و اسرائیل نوشت:

دبیرکل اتحادیه عرب یادداشتی تهیه نموده و قصد دارد آن را به وزرای امور خارجه [شورای وزیران امور خارجه اتحادیه عرب ](1) که به زودی در بغداد مجتمع خواهند شد تسلیم دارد.

دبیرکل اتحادیه عرب در یادداشت مذکور نوشته است که طبق دلایل مستند و موجوده، ایران روابط سیاسی و فرهنگی خود را با اسرائیل تشدید کرده و 93 درصد نفت تصفیه نشده ای را که اسرائیل دریافت می دارد از ایران تأمین می شود. وی تصریح کرده که این اطلاعات از طریق دفتر بایکوتاژ اسرائیل [کمیته تحریم اسرائیل در اتحادیه عرب] تهیه شده است(2)

صرف نظر از فروش نفت، همکاری های سیاسی و بازرگانی میان ایران و اسرائیل در این دوران به تدریج رو به توسعه بود. رفت وآمد مقامات سیاسی دو طرف و نیز پاره ای دیدارها و ملاقات ها، اگر چه پنهان و غیررسمی، اما همچنان استمرار داشت.

ملاقات های پنهانی مقامات سیاسی و دیپلمات ها سفارتخانه های ایران و دولت اسرائیل در کشورهای مختلف، تعطیل ناپذیر بود.

حسن ارفع سفیر وقت دولت شاهنشاهی ایران در آنکارا، در نامه ای به وزارت امور خارجه، دیدار و گفت وگوی محرمانه خود با موشه آلون کاردار اسرائیل در ترکیه را در تاریخ 4/6/1339، گزارش می کند(3)

ص: 376

این گزارش از سوی وزارت امور خارجه به دربار شاهنشاهی و از آنجا نیز برای نخست وزیر ارسال می شود:

جناب آقای مهندس شریف امامی نخست وزیر

رونوشت گزارش محرمانه شماره 1701، مورخ 7/9/1339، تیمسار سرلشکر حسن ارفع سفیرکبیر شاهنشاهی در آنکارا ارسالی به وزارت امور خارجه که از شرف عرض گذشته است، حسب الامر مطاع مبارک ملوکانه برای ملاحظه عالی به پیوست ارسال می گردد.

[امضاء] وزیر دربار شاهنشاهی ](1)

مقامات ایرانی در مجامع رسمی و آشکار همواره سعی در کتمان و انکار همکاری میان دولت شاهنشاهی و اسرائیل داشتند، اما اسرائیلی ها دلیلی برای این پنهان کاری نمی دیدند بلکه برای علنی ساختن آن نیز تلاش می کردند. آنچنان که بن گوریون نخست وزیر وقت دولت اسرائیل در همین زمان اعلام کرد:

جمال عبدالناصر روابط خود را با ایران به علت ارتباط صمیمانه[ای] که بین اسرائیل و ایران برقرار شده، قطع نموده است. دوستی بین اسرائیل و ایران باقی و برقرار خواهد بود. زیرا بر اساس منافع متقابل دو طرف استوار است(2)

افشای اسرار روابط و همکاری های همه جانبه ایران و اسرائیل، در پاره ای موارد دیپلمات های ایرانی را در شرایط دشوار قرار می داد.

گزارش دیدار سفیر ایران در اردن با وزیر امور خارجه آن کشور خواندنی است:

امروز به تقاضای آقای موسی ناصر وزیر امور خارجه اردن به ملاقات ایشان رفتم. نامبرده در تعقیب مذاکرات سابق، راجع به توسعه روابط ایران و اسرائیل که در هر مورد به استحضار رسانده شده است، اظهار داشتند [:] بر طبق اطلاع واصله از سفیرکبیر اردن در تهران، رئیس اینتلیجنس سرویس اسرائیل [موساد] به دعوت تیمسار سپهبد کیا رئیس اداره دوم ستاد بزرگ ارتشتاران به ایران

ص: 377

آمده است و به قرار اطلاع تیمسار سپهبد کیا و تیمسار سرلشکر دفتری قبلاً مسافرتی به اسرائیل کرده بودند. وزیر امور خارجه اردن تقاضا کرد در این باب اطلاعاتی در اختیار نامبرده بگذارم. اینجانب چون اطلاعی نداشتم وعده کردم مراتب را از تهران سئوال کرده و به ایشان پاسخ دهم. سپس آقای وزیر امور خارجه اردن اظهار داشتند که توسعه روابط ایران و اسرائیل مسئله ای است که ایشان آن را جداگانه و خارج از روابط حسنه ای که بین دو کشور دوست و برادر ایران و اردن موجود است تلقی نموده و مورد بحث قرار می دهند و قبول دارند که تعداد زیادی یهودی در کشور ایران اقامت دارند و دارای حقوقی هستند و نمی توان از روابط موجوده و خرید و فروش بین آنها و اسرائیل جلوگیری کرد. بنابراین توقع ندارند که ایران هرگونه رابطه ای را با اسرائیل قطع کند؛ بلکه تقاضای ایشان آن است که ایران اجازه ندهد روابط رسمی با اسرائیل طوری توسعه یابد که موجب شود به دولت اردن که دوست و برادر ایران است لطمه وارد آید و دولت اردن در وضع نامناسبی قرار گیرد. سپس آقای وزیر امور خارجه اردن بر حسب عادت دیرین (آقای موسی ناصر صاحب مدرسه بوده و به شغل معلمی علاقه مند است) به نصیحت و دلالت [ملامت] پرداخته، سعی نمودند ثابت کنند که از نظر فلسفی و علم الاجتماع، ملت اسرائیل مخرب و مضر به حال هر اجتماعی است و داشتن روابط با اسرائیل بالمآل به ضرر جامعه ایرانی تمام می شود. از ذکر جزئیات این اظهارات خودداری می نماید.

[...] مستدعی است دستور فرمایند از هر پاسخی که بایستی به وزیر امور خارجه اردن داده شود این سفارت کبرا را مستحضر نمایند(1)

ملاقات ابراهیم تیموری نماینده مخصوص دولت شاهنشاهی ایران در فلسطین اشغالی و تبادل نظر او با اریه لوبا یکی از دست اندرکاران بخش خاورمیانه

ص: 378

وزارت امور خارجه اسرائیل(1) در تاریخ سه شنبه 17 مرداد 1340، اعتراف بن گوریون نخست وزیر وقت دولت اسرائیل به تحکیم دوستی و ارتباط و همکاری میان ایران و اسرائیل(2) ، ارسال دعوت نامه از سوی دانشگاه تهران به دانشگاه عبری اورشلیم به منظور برگزاری مسابقات ورزشی در رشته های والیبال، بسکتبال، تنیس و... میان این دو دانشگاه و نمونه های فراوان دیگر، گواه روشنی بر توسعة همه جانبة روابط ایران و اسرائیل در آن دوران است(3)

ص: 379

مذکور، حائز اهمیت است و مورد بررسی قرار می گیرد:

الف) اشتباهات و سهل انگاری های سازمان های دولتی ایران در مورد روابط با اسرائیل:

1. سهل انگاری و بی توجهی در مورد روابط با اسرائیل که بیشتر جنبه اقتصادی داشته و تا حدودی نیز جنبه سیاسی دارد، منجر به این گردیده است که عوامل خارجی به آسانی به اطلاعاتی که مورد نظر آنان است دسترسی داشته باشند. اطلاعاتی مانند نام وابسته نظامی اسرائیل در ایران، یا نام نماینده ایران در اسرائیل، شماره های اتومبیل های نمایندگی اسرائیل در ایران و نظایر آن را که در اعلامیه مورد نظر به آن ها اشاره شده است(1) مسئولان مربوطه با رعایت حفاظت و توجه دقیق می توانستند به طور کلی [این موارد را] در اختفا نگاه دارند و افشای اسرار فوق به این صورت یقیناً ناشی از قصور، [و] سهل انگاری دستگاه های مسئول می باشد.

2. درست است که روابط اقتصادی اسرائیل با ایران مانند روابط سیاسی به طور کامل قابل اختفا نیست و ناچار در مواردی به صورت آشکار در نشریه ها و منابع مختلف منعکس می شود ولی باز انعکاس این اطلاعات به صورت فعلی صحیح نیست و امکان آن موجود است که تا حدود زیادی جلوی این قبیل انتشارات را گرفت. مثلاً مسافرت شخصیت های معروف ایران با شرکت هواپیمایی «ال - آل» و انتشار آن با عکس های مختلف در روزنامه های ایران، از جمله اشتباهاتی است که تکرار آن به هیچ وجه مصلحت نمی باشد و یا هر نوع ارتباط اقتصادی دیگر با اسرائیل را می توان بدون انعکاس در جراید و نشریات ایران، تاحدودی که امکان دارد به صورت پنهانی نگه داشت.

3. علاوه بر مطالب فوق گاهی اتفاق می افتد که روزنامه های معروف مانند کیهان و اطلاعات و نظایر آن ها، اخباری در مورد اقداماتی که نمایندگان

ص: 381

اسرائیل در ایران انجام داده اند انتشار می دهند. مسلم است که انتشار این قبیل اخبار در نشریات ایران و ذکر نام نمایندگی اسرائیل در ایران سند پرارزشی برای دشمنان سیاست فعلی ایران می باشد. به طور کلی موارد سهل انگاری و بی توجهی سازمان های مختلف ایران در مورد اسرائیل متعدد بوده که از ذکر همه آن ها در این گزارش خودداری می شود.

ب) تعهد و اصرار مقامات اسرائیلی به منظور هرچه بزرگ تر جلوه دادن روابط ایران با اسرائیل جهت بهره برداری های سیاسی:

1. تا به حال به کرات به مواردی برخورد شده است که مقامات رسمی اسرائیل، چه در ایران و چه در اسرائیل و چه در سایر کشورهای جهان، اقداماتی نموده اند که موجب افشای اسرار موجود در روابط دو کشور می باشد. از ذکر مثال در این مورد خودداری می شود. موارد متعدد در پرونده های اداره کل هفتم موجود است.

2. غالباً روزنامه های اسرائیل، گزارش ها و اطلاعاتی را در مورد سیاست خارجی ایران و بعضی اقدامات سرّی دولت شاهنشاهی عمداً انتشار می دهند. مثلاً سیاست دولت ایران در مورد اکراد عراق به صورت های زننده و خطرناکی در روزنامه های اسرائیل منعکس می گردد.

3. در مجامع رسمی و جشن های مختلف که در اسرائیل برقرار می شود، اقدامات و تظاهراتی صورت می گیرد که ناشی از نیت مقامات مسئول اسرائیل در آشکار جلوه دادن روابط آنان با دولت ایران می باشد. از جمله انتشار پرسر و صدای نطق نماینده ایران در اسرائیل هنگام افتتاح خیابان کوروش کبیر در یکی از شهرهای اسرائیل را می توان به عنوان مثال ذکر نمود.

4. به طور کلی اصرار مقامات اسرائیلی در مورد افشای روابط موجود با ایران به اندازه ای زیاد است که هر نوع اقدام حفاظتی و احتیاطی مقامات مسئول ایرانی را بی اثر می گذارد و توجه به این مسئله حائز کمال اهمیت می باشد(1)

ص: 382

در همین شرایط، حسن پاکروان رئیس سازمان اطلاعات و امنیت (ساواک) در نامه ای به اسداله علم، نخست وزیر وقت، با اشاره به افشای سفر موشه دایان به تهران و سردرگمی سفارت خانه بر اثر فشارها و عکس العمل های مسلمانان و کشورهای اسلامی چنین نوشت:

اخیراً با شدت بیشتر از پیش، روابط دولت شاهنشاهی با اسرائیل مورد بحث روزنامه های کشورهای عربی واقع شده و از جمله روزنامه «العهد الجدید» چاپ بغداد ضمن نشر خبر مسافرت موشه دایان وزیر کشاورزی اسرائیل به ایران می نویسد: «ما می دانیم که نخست وزیر ایران با اسرائیل روابط سیاسی برقرار خواهد کرد و در نطق مهم آینده خود، برقراری کامل این روابط را اعلام خواهد کرد. ولی وای بر آقای علم از خشم ملت ایران و از زلزله عظیمی که از سینه برادران ایرانی بر خواهد خاست و دولت منفور او را نابود خواهد کرد.» حتی روزنامه های کشور هاشمی اردن نیز صفحات اول خود را به بحث در پیرامون روابط ایران و اسرائیل و مسافرت وزیر کشاورزی آن به ایران اختصاص داده اند. مهم تر آن که رادیو تل آویو و روزنامه های اسرائیل نیز مسافرت موشه دایان را خبر داده و از دوستی و روابط دولت ایران با اسرائیل بحث می کنند. از طرف دیگر خط مشی سفارت خانه ها و نمایندگی های سیاسی دولت شاهنشاهی در کشورهای عربی در این باره روشن نیست و تکلیف خود را نمی دانند و ناچار در برابر موج خشم و نفرت اعراب نسبت به ایران و اظهارات طعنه آمیز آن ها و مقالات روزنامه ها سکوت اختیار کرده اند. با توجه به مراتب فوق و اهمیت این موضوع، ایجاب می نماید تکلیف نمایندگان سیاسی ایران معین و روشن گردد و جلوی جنگ اعصاب اعراب با اتخاذ یک روش روشن گرفته شود. علی هذا مراتب از عرض می گذرد تا امر و مقرر فرمایند در این باره بررسی لازم به عمل آورده و تصمیم مقتضی اتخاذ نمایند و نتیجه را به این سازمان اطلاع دهند(1)