نهج الدعا (با ترجمه فارسی)

ص: 2

ص: 3

ص: 4

ص: 5

ص: 6

ص: 7

ص: 8

ص: 9

2 . کوشیده ایم در حدّ توان ، همه روایات مربوط به هر موضوع را از منابع گوناگونِ شیعه و اهل سنّت ، به طور مستقیم ، استخراج و گردآوری کنیم و با بهره گیری از نرم افزارهای رایانه ای ، آنها را روی برگه های مخصوص تنظیم نماییم تا زمینه گزینش کامل ترین ، موثّق ترین و کهن ترینِ آنها فراهم آید . در مورد استفاده از دعاها نیز جز در مواردی اندک ، تنها از ادعیه ای که مستند به معصومان است ، بهره گرفته ایم . 3 . سعی کرده ایم تا از آوردن روایات تکراری پرهیز نماییم ، جز در این موارد : الف _ آن جا که نکته مهمّی در تفاوت واژه ها و اصطلاحات ، نهفته بوده است . ب _ در مواردی که متن حدیث ، در متون شیعه و اهل سنّت ، تفاوت داشته است . ج _ آن جا که متن روایت ، بیش از یک سطر نبوده و مربوط به دو باب بوده است . 4 . در مواردی که متن های رسیده از پیامبر خدا و امامان علیهم السلام ، متعدّد بوده اند ، حدیث پیامبر صلی الله علیه و آله در متن ، و نشانی روایات ائمّه دیگر با ذکر عنوان و مأخذ ، در پانوشت می آید ، مگر آن که روایت آنان ، نکته تازه ای داشته باشد که آن نیز در متن آورده می شود . 5 . در هر موضوع ، پس از ذکر آیات مربوط به آن ، روایات معصومان به ترتیب زمانی (از پیامبر خدا تا امام مهدی علیه السلام ) آورده می شوند ، مگر آن که روایتی در تفسیر آیاتِ مذکور باشد (که در این صورت ، پیش از روایات دیگر می آید) ، یا آن که تناسب موضوعی روایات ، ترتیب دیگری را ایجاب کند .

.

ص: 10

6 . در آغاز هر روایت ، تنها نام پیامبر صلی الله علیه و آله یا امامی را آورده ایم که حدیث از او نقل شده است ، مگر آن که راوی ، فعل آنان را نقل کرده ، یا سؤال و جوابی در میان بوده و یا راوی ، سخنی را در متن حدیث آورده باشد که کلام پیامبر صلی الله علیه و آله یا آن امام نیست . 7 . به خاطر تعدّد نام ها و لقب های پیامبر صلی الله علیه و آله و امامان علیهم السلام ، نام واحدی را برگزیده ایم که به صورت ثابت در اوّل روایت می آید و بر شخص مورد نظر ، دلالت می کند . 8 . در پانوشت ها ، منابع احادیث ، به ترتیب معتبرترینِ آنها تنظیم شده است ؛ لیکن گاه به دلیلی که بر محقّقان پوشیده نیست (از جمله : پرهیز از تکرار ، اختلاف منابع یا راوی و یا شخصی که از او روایت شده) ، این ترتیب را پس از نخستین منبع ، مراعات نکرده ایم . 9 . هر گاه دسترسی به منابع اوّلیه ممکن باشد ، حدیث مستقیما از آنها نقل می شود . آن گاه نشانیِ بحار الأنوار (در احادیث شیعه) و کنز العمّال (در احادیث اهل سنّت) به عنوان دو منبع اساسی و جامع حدیث شیعه و اهل سنّت ، افزوده می شود . 10 . پس از ذکر منابع ، گاه با نشانه «راجع» ، به منابع دیگر ارجاع داده می شود؛ چرا که متن ارجاعی ، با متن نقل شده تفاوت بسیار دارد؛ ولی در عین حال ، با متن اصلی و موضوع بحث ، مرتبط است . 11 . ارجاع به ابواب دیگر این کتاب ، به خاطر تناسب و اشتراک محتوایی میان احادیث آنهاست . 12 . هدف از «درآمد»هایی که برای فصل های کتاب ، نوشته شده یا

.

ص: 11

ص: 12

سپاس از همکاراناز همه فضلای عزیز و بزرگوار پژوهشکده علوم حدیث که در تهیه ، تدوین ، ارزیابی ، تصحیح ، ویراستاری و نشر این مجموعه نفیس همکاری داشته اند ، بویژه فاضل ارجمند جناب آقای رسول اُفقی و فاضل گران قدر جناب آقای احسان سرخه ای که این کتاب با مساعدت آنان به ثمر رسید ، صمیمانه سپاسگزارم . همچنین از مترجم گران مایه جناب آقای حمیدرضا شیخی که با ترجمه دقیق ، روان و شیوای خود زمینه بهره برداری پارسی زبانان را از این کتاب فراهم ساخت ، تشکر می کنم . واز خداوند منان پاداشی در خور فضل خود برای همه آنان مسألت دارم . ربّنا! تقبّل منّا ؛ إنّک أنت العزیز الحکیم . محمّد محمّدی ری شهری 2 / 1 / 1385

.

ص: 13

ص: 14

ص: 15

ص: 16

این سخن بدان معنا است که «دعا» از سپاهیان عقل است . عقل ، انسان را نیازمند مطلق می بیند و لذا او را به عبودیتِ کمال مطلق دعوت می نماید تا با عبادت و پرستش او به عنایت و رحمتش دست یابد ، از این رو هر چه انسان از معرفت و شناخت بیشتری برخوردار باشد دعای او افزون تر می گردد ، چنان که از امام علی علیه السلام روایت شده : أعلَمُ النّاسِ بِاللّهِ أکثَرُهُم لَهُ مَسأَ لَةً . (1) داناترین مردم به خداوند، پر درخواست ترین آنان است . و پیشوایان دین به دلیل آن که در بالاترین مراتب عقل و معرفت بودند بیش از دیگران خود را نیازمند به خدا می دانستند و لذا فوق العاده به دعا اهتمام داشتند . (2) در نقطه مقابل ، جهل سبب می شود که انسان خود را مستقل و بی نیاز پندارد و از عبودیت الهی و طلب رحمت و از طریق اطاعتش روی برتابد و استنکاف ورزد . این حدیث شریف ، در واقع ریشه در این آیه شریفه دارد که می فرماید : «وَ قَالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِینَ . (3) و پروردگارتان فرمود : مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم . در حقیقت، کسانی که از پرستش من کبر می ورزند، به زودی خوار در دوزخ در می آیند» . این آیه کریمه به روشنی نشان می دهد که حقیقت «دعا» از نگاه قرآن ،

.

ص: 17

ص: 18

دعا ، نه تنها در رهایی از گرفتاری ها و دردها و رنج های زندگی به انسان کمک می کند بلکه می تواند سرنوشت قطعی زندگی را تغییر دهد (1) و از بلاهای گوناگون پیشگیری نماید (2) و از این رو پیشوایان اسلام ، پیشدستی و تقدم در دعا را توصیه کرده اند ، (3) خود آنان نیز پیش از همه و بیش از همه اهل دعا و مناجات با خداوند متعال بوده اند . (4) به دلیل آثار و برکات فراوانی که «دعا» در زندگی فردی و اجتماعی انسان دارد ، قرآن کریم با تأکید فراوان و با بیانهای گوناگون مردم را بدان فرا می خواند (5) و نسبت به سستی در عدم بهره برداری از این کلید رحمت و سعادت هشدار می دهد . گاه می فرماید : «وَإِذَا سَأَلَکَ عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْیَسْتَجِیبُواْ لِی وَلْیُؤْمِنُواْ بِی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ . و هرگاه بندگان من، از تو درباره من بپرسند، [بگو] من نزدیکم و دعای دعا کننده را _ به هنگامی که مرا بخواند _ اجابت می کنم ، پس [آنان] باید فرمان مرا گردن نهند و به من ایمان آورند ، باشد که راه یابند» . گاه می فرماید : «ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ .

.

ص: 19

مرا بخوانید ، اجابت می کنم شما را» . گاه می فرماید : «ادْعُواْ رَبَّکُمْ تَضَرُّعًا وَخُفْیَةً . بخوانید پروردگارتان را به زاری و نهانی» . گاه نمونه ای از دعاهای مستجاب که برای بسیاری از مردم تجربه شده است را ارائه می نماید : «أَمَّن یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَ یَکْشِفُ السُّوءَ . یا کیست آن که اجابت می کند درمانده ات را چون وی را بخواند و گرفتاری را برطرف می گرداند» . گاه تأکید می فرماید که «دعا» میزان وزن و اعتبار و ارزش انسان نزد خداوند متعال است «قُلْ مَا یَعْبَؤُاْ بِکُمْ رَبِّی لَوْلاَ دُعَاؤُکُمْ . (1) بگو : اگه دعای شما نباشد، پروردگارم هیچ اعتنایی به شما نمی کند» . گاه از کسانی که در دل شب بستر خواب راحت را رها می کنند و به نیایش می پردازند تجلیل و تمجید می کند و این چنین به آنان مژده می دهد که : «فَلاَ تَعْلَمُ نَفْسٌ مَّا أُخْفِیَ لَهُم مِّن قُرَّةِ أَعْیُنٍ (2) . هیچ کس نمی داند چه چیزی از آنچه روشنی بخش دیدگان است برای آنان پنهان شده است» و... . و در نقطه مقابل ، کسانی که تنها هنگام گرفتاری و بلا خدا را می خوانند ،

.

ص: 20

ص: 21

ص: 22

الفَصلُ الأَوَّلُ : أهمّیّة الدّعاءالبابُ الأوَّلُ : الحثّ علی الدّعاء1 / 1الاِهتِمامُ بِالدُّعاءِالکتاب«وَإِذَا سَأَلَکَ عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْیَسْتَجِیبُواْ لِی وَلْیُؤْمِنُواْ بِی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ» . (1)

«وَ قَالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِینَ» . (2)

«ادْعُواْ رَبَّکُمْ تَضَرُّعًا وَخُفْیَةً إِنَّهُ لاَ یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ * وَلاَ تُفْسِدُواْ فِی الأَْرْضِ بَعْدَ إِصْلَ_حِهَا وَادْعُوهُ خَوْفًا وَطَمَعًا إِنَّ رَحْمَتَ اللَّهِ قَرِیبٌ مِّنَ الْمُحْسِنِینَ» . (3)

.

ص: 23

ص: 24

«أَمَّن یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَ یَکْشِفُ السُّوءَ وَ یَجْعَلُکُمْ خُلَفَاءَ الْأَرْضِ أَءِلَ_هٌ مَّعَ اللَّهِ قَلِیلاً مَّا تَذَکَّرُونَ» . (1)

الحدیث729.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله_ لَمّا سُئِلَ عَن صُحُفِ إبراهیمَ علیه السلام _: کانَ فیها . . . : عَلَی العاقِلِ ما لَم یَکُن مَغلوبا عَلی عَقلِهِ أن یَکونَ لَهُ ساعاتٌ : ساعَةٌ یُناجی فیها رَبَّهُ عز و جل ، وساعَةٌ یُحاسِبُ نَفسَهُ ، وساعَةٌ یَتَفَکَّرُ فیما صَنَعَ اللّهُ عز و جل إلَیهِ ، وساعَةٌ یَخلو فیها بِحَظِّ نَفسِهِ مِنَ الحَلالِ ؛ فَإِنَّ هذِهِ السّاعَةَ عَونٌ لِتِلکَ السّاعاتِ ، وَاستِجمامٌ (2) لِلقُلوبِ وتَوزیعٌ لَها . (3)728.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الإمام علیّ علیه السلام :لِلمُؤمِنِ ثَلاثُ ساعاتٍ : فَساعَةٌ یُناجی فیها رَبَّهُ ، وساعَةٌ یَرُمُّ (4) مَعاشَهُ ، وساعَةٌ یُخَلّی بَینَ نَفسِهِ وبَینَ لَذَّتِها فیما یَحِلُّ ویَجمُلُ . (5)727.المعجم الأوسط ( _ به نقل از ابن عبّاس _ ) الإمام الکاظم علیه السلام :اِجتَهِدوا فی أن یَکونَ زَمانُکُم أربَعَ ساعاتٍ : ساعَةً لِمُناجاةِ اللّهِ ، وساعَةً لِأَمرِ المَعاشِ ، وساعَةً لِمُعاشَرَةِ الإِخوانِ وَالثِّقاتِ الَّذینَ یُعَرِّفونَکُم عُیوبَکُم ویَخلُصونَ لَکُم فِی الباطِنِ ، وساعَةً تَخلونَ فیها لِلَذّاتِکُم فی غَیرِ مُحَرَّمٍ . (6) .

ص: 25

« یا کیست که بیچاره را _ آن گاه که بخواندش _ پاسخ می دهد و گرفتاری را می زداید و شما را جانشینان [خویش در] این زمین می گردانَد ؟ آیا معبودی جز خدای یگانه هست ؟ چه اندکْ پند می پذیرید!» .

حدیث727.المعجم الأوسط عن ابن عبّاس :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله_ در پاسخ به پرسش درباره صحف ابراهیم علیه السلام _: [در صحف ابراهیم علیه السلام آمده بود :] «خردمند ، تا خِردش برجاست ، باید اوقاتی را برای خود در نظر گیرد : وقتی برای راز و نیاز با پروردگارش ، وقتی برای حسابرسی از خود ، وقتی برای اندیشیدن در آنچه خداوند عز و جل در حقّ او کرده است ، و وقتی که در آن برای استفاده از بهره های حلالش خلوت گزیند ؛ زیرا که این وقت (بهره مندی از لذّت حلال) ، کمکی است برای آن اوقات [دیگر] و آسایش یافتن دل ها و زدودن پریشانی آنها.726.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :برای مؤمن سه وقت است : وقتی برای راز و نیاز با پروردگارش ؛ وقتی برای سر و سامان دادن به زندگی اش ؛ و وقتی برای پرداختن به کامجویی های حلال و زیبایش.725.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام کاظم علیه السلام :در آن بکوشید که اوقاتتان ، چهار بخش باشد : بخشی برای راز و نیاز با خداوند ؛ بخشی برای کار معاش ؛ بخشی برای معاشرت با برادران و دوستان مورد اعتماد ، آنان که عیب هایتان را به شما گوشزد می کنند و با شما خالص و یکرنگ اند ؛ و بخشی برای بهره برداری از لذّت های حلالتان. .

ص: 26

724.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :أربَعٌ مَن کُنَّ فیهِ أمِنَ یَومَ الفَزَعِ الأَکبَرِ : ... وإذا کانَت لَهُ حاجَةٌ سَأَلَ رَبَّ_هُ . (1)723.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :ما مِن عَبدٍ سَلَکَ وادِیا فَیَبسُطُ کَفَّیهِ فَیَذکُرُ اللّهَ ویَدعو ، إلاّ مَلَأَ اللّهُ ذلِکَ الوادِیَ حَسَناتٍ ، فَلیَعظُم ذلِکَ الوادی أو لِیَصغُر . (2)722.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله_ مِمّا رَأی فی لَیلَةِ المِعراجِ مَکتوبا عَلی بَعضِ أبوابِ النّارِ _: حاسِبوا أنفُسَکُم قَبلَ أن تُحاسَبوا ، وَبِّخوا نُفوسَکُم قَبلَ أن تُوَبَّخُوا ، ادعُوا اللّهَ عز و جلقَبلَ أن تَرِدوا عَلَیهِ ولا تَقدِرونَ عَلی ذلِکَ . (3)721.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ( _ به کسی که به ایشان گفت : دوست دارم دعایم مستجاب ) عنه صلی الله علیه و آله :مَن أکثَرَ الدُّعاءَ قالَتِ المَلائِکَةُ : صَوتٌ مَعروفٌ ، ودُعاءٌ مُستَجابٌ ، وحاجَةٌ مَقضِیَّةٌ . (4)726.عنه صلی الله علیه و آله :الإمام علیّ علیه السلام :قالَ اللّهُ عز و جل لِعِبادِهِ : أیُّهَا الفُقَراءُ إلی رَحمَتی ، إنّی قَد ألزَمتُکُمُ الحاجَةَ إلَیَّ فی کُلِّ حالٍ ، وذِلَّةَ العُبودِیَّةِ فی کُلِّ وَقتٍ ؛ فَإِلَیَّ فَافزَعوا فی کُلِّ أمرٍ تَأخُذونَ فیهِ وتَرجونَ تَمامَهُ وبُلوغَ غایَتِهِ ؛ فَإِنّی إن أرَدتُ أن اُعطِیَکُم لَم یَقدِر غَیری عَلی مَنعِکُم ، وإن أرَدتُ أن أمنَعَکُم لَم یَقدِر غَیری عَلی إعطائِکُم ؛ فَأَنَا أحَقُّ مَن سُئِلَ وأولی مَن تُضُرِّعَ إلَیهِ . (5) .

ص: 27

725.عنه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :چهار خصلت است که هر که دارا باشد ، در آن روزِ وحشتناک بزرگ (قیامت) ، آسوده است : ... و هرگاه حاجتی داشته باشد ، از پروردگارش بخواهد.724.عنه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هیچ بنده ای نیست که در وادی ای برود و دو دستش را بگشاید و ذکر خدا بگوید و دعا کند ، مگر این که خداوند ، آن وادی را پُر از ثواب می کند ، خواه آن وادی بزرگ باشد یا کوچک .723.عنه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله_ از جمله چیزهایی که در شب معراج ، بر یکی از درهای دوزخ نوشته دید _: پیش از آن که از شما حسابرسی شود ، به حساب خود برسید و پیش از آن که شما را [در قیامت ]ملامت کنند ، خود به ملامت خویشتن بپردازید . خدا را بخوانید ، پیش از آن که بر او درآیید و دیگر ، قادر به این کار نباشید.722.عنه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر که بسیار دعا کند ، فرشتگان می گویند : این ، صدایی آشنا و دعایی است که پذیرفته می شود و حاجتی است که برآورده می گردد .721.رسول اللّه صلی الله علیه و آله ( _ لِمَن قالَ لَهُ : اُحِبُّ أن یُستَجابَ دُعائی _ ) امام علی علیه السلام :خداوند عز و جل به بندگانش می فرماید : «ای نیازمندانِ رحمت من! شما را همواره نیازمند خود گردانیده ام و داغِ بندگی در هر وقتی را بر شما نهاده ام . پس ، در هر کاری که می آغازید و امیدوارید آن را به پایان برسانید و به مقصدش برسید ، به من متوسّل شوید ؛ زیرا اگر من بخواهم به شما بدهم ، هیچ کس نمی تواند مانع شما شود و اگر من بخواهم که به شما ندهم ، هیچ کس نمی تواند به شما بدهد . بنا بر این ، من ، سزاوارترین کسی هستم که از او چیز می خواهند و شایسته ترین کسی هستم که به او التماس می کنند. .

ص: 28

720.امام هادی علیه السلام :عنه علیه السلام :أعلَمُ النّاسِ بِاللّهِ أکثَرُهُم لَهُ مَسأَ لَةً . (1)719.امام رضا علیه السلام :عنه علیه السلام :اِعمَلوا وَالعَمَلُ یَنفَعُ ، وَالدُّعاءُ یُسمَعُ ، وَالتَّوبَةُ تُرفَعُ . (2)718.امام علی علیه السلام :عنه علیه السلام_ فِی الحِکَمِ المَنسوبَةِ إلَیهِ _: الدُّعاءُ زِیادَةٌ . (3)717.امام علی علیه السلام :الإمام الصادق علیه السلام :ثَلاثٌ لا یَضُرُّ مَعَهُنَّ شَیءٌ : الدُّعاءُ عِندَ الکَربِ ، وَالاِستِغفارُ عِندَ الذَّنبِ ، وَالشُّکرُ عِندَ النِّعمَةِ . (4)716.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ( _ در بیان سخنان خداوند عز و جل به امّت شعیب _ ) حلیة الأولیاء عن ثور بن یزید :قَرَأتُ فِی التَّوراةِ (5) أنَّ عیسی علیه السلام قالَ : یا مَعشَرَ الحَوارِیّینَ ، کَلِّمُوا اللّهَ کَثیرا وکَلِّمُوا النّاسَ قَلیلاً .

قالوا : وکَیفَ نُکَلِّمُ اللّهَ ؟

قالَ : اُخلوا بِمُناجاتِهِ ، اُخلوا بِدُعائِهِ . (6)715.عیسی علیه السلام :الإمام الصادق علیه السلام_ فی قَولِ اللّهِ عز و جل : «مَّا یَفْتَحِ اللَّهُ لِلنَّاسِ مِن رَّحْمَةٍ فَلاَ مُمْسِکَ لَهَا» (7) _: الدُّعاءُ . (8)720.الإمام الهادی علیه السلام :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :یَدخُلُ الجَنَّةَ رَجُلانِ کانا یَعمَلانِ عَمَلاً واحِدا ، فَیَری أحَدُهُما صاحِبَهُ فَوقَهُ ، فَیَقولُ : یا رَبِّ ، بِما أعطَیتَهُ وکانَ عَمَلُنا واحِدا ؟

فَیَقولُ اللّهُ تَبارَکَ وتَعالی : سَأَلَنی ولَم تَسأَلنی . (9) .

ص: 29

719.الإمام الرضا علیه السلام :امام علی علیه السلام :داناترینِ مردم به خدا ، پُرخواهش ترینِ آنان از اوست .718.عنه علیه السلام :امام علی علیه السلام :عمل کنید ، که عمل ، سود می دهد و دعا شنیده می شود و توبه [به درگاه الهی ]بالا می رود .717.الإمام علیّ علیه السلام :امام علی علیه السلام_ در حکمت های منسوب به ایشان _: دعا کردن ، موجب افزونی [نعمت ]است. (1)716.رسول اللّه صلی الله علیه و آله ( _ مِن جُملَةِ قَولِهِ عز و جل لاُِمَّةِ شُعَیبٍ _ ) امام صادق علیه السلام :سه چیز است که با وجود آنها هیچ چیز زیان نمی زند : دعا کردن در هنگام گرفتاری ؛ آمرزش خواهی در هنگام گناه ؛ و سپاس گزاری در هنگام نعمت .715.عیسی علیه السلام :حلیة الأولیاء_ به نقل از ثور بن یزید _: در تورات خواندم که عیسی علیه السلام فرمود : «ای جماعت حواریان! با خدا بسیار سخن گویید و با مردم ، اندکْ هم سخن شوید» .

حواریان گفتند : با خدا چگونه سخن بگوییم؟

فرمود : «با او در خلوت ، راز و نیاز کنید . در خلوت ، دعا کنید».714.الزهد ، ابن مبارک ( _ به نقل از وهب بن منبّه _ ) امام صادق علیه السلام_ درباره این سخن خداوند عز و جل : «رحمتی را که خداوند برای مردم بگشاید ، بازدارنده ای برای آن نیست» _: [مقصود از رحمت] دعاست.713.عدّة الداعی :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دو انسان که هر دو یکسان عمل کرده اند ، وارد بهشت می شوند ، امّا یکی از آن دو ، دیگری را برتر از خود می بیند . پس می گوید : پروردگارا ! از چه رو او را برتری دادی ، در حالی که عمل هر دوی ما یکسان بوده است؟

خداوند _ تبارک و تعالی _ می فرماید : «او از من درخواست کرد و تو درخواست نکردی». .

ص: 30

1 / 2اِهتِمامُ أولِیاءِ اللّهِ بِالدُّعاءِالکتاب«إِنَّ إِبْرَ هِیمَ لَأَوَّ هٌ حَلِیمٌ» . (1)

«وَ زَکَرِیَّا إِذْ نَادَی رَبَّهُ رَبِّ لاَ تَذَرْنِی فَرْدًا وَ أَنتَ خَیْرُ الْوَ رِثِینَ * فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَ وَهَبْنَا لَهُ یَحْیَی وَ أَصْلَحْنَا لَهُ زَوْجَهُ إِنَّهُمْ کَانُواْ یُسَ_رِعُونَ فِی الْخَیْرَ تِ وَ یَدْعُونَنَا رَغَبًا وَ رَهَبًا وَ کَانُواْ لَنَا خَ_شِعِینَ» . (2)

«تَتَجَافَی جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضَاجِعِ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفًا وَ طَمَعًا وَ مِمَّا رَزَقْنَ_هُمْ یُنفِقُونَ * فَلاَ تَعْلَمُ نَفْسٌ مَّا أُخْفِیَ لَهُم مِّن قُرَّةِ أَعْیُنٍ جَزَاءً بِمَا کَانُواْ یَعْمَلُونَ» . (3)

«وَ اصْبِرْ نَفْسَکَ مَعَ الَّذِینَ یَدْعُونَ رَبَّهُم بِالْغَدَوةِ وَ الْعَشِیِّ یُرِیدُونَ وَجْهَهُ وَ لاَ تَعْدُ عَیْنَاکَ عَنْهُمْ تُرِیدُ زِینَةَ الْحَیَوةِ الدُّنْیَا وَلاَ تُطِعْ مَنْ أَغْفَلْنَا قَلْبَهُ عَن ذِکْرِنَا وَ اتَّبَعَ هَوَاهُ وَ کَانَ أَمْرُهُ فُرُطًا» . (4)

«وَلاَ تَطْرُدِ الَّذِینَ یَدْعُونَ رَبَّهُم بِالْغَدَوةِ وَالْعَشِیِّ یُرِیدُونَ وَجْهَهُ مَا عَلَیْکَ مِنْ حِسَابِهِم مِّن شَیْ ءٍ وَمَا مِنْ حِسَابِکَ عَلَیْهِم مِّن شَیْ ءٍ فَتَطْرُدَهُمْ فَتَکُونَ مِنَ الظَّ__لِمِینَ» . (5)

الحدیث712.الإمام الصادق علیه السلام :الزهد لابن المبارک عن عبد اللّه بن شدّاد :قالَ رَجُلٌ : یا رَسولَ اللّهِ ! مَا الأَوّاهُ ؟

قالَ : الأَوّاهُ الخاشِعُ الدَّعّاءُ المُتَضَرِّعُ ، ثُمَّ قَرَأَ «إِنَّ إِبْرَ هِیمَ لَأَوَّ هٌ حَلِیمٌ» . (6) .

ص: 31

ص: 32

705.عنه علیه السلام :الکافی عن زرارة عن الإمام الباقر علیه السلام ، قال :قُلتُ : «إِنَّ إِبْرَ هِیمَ لَأَوَّ هٌ حَلِیمٌ» ؟ قالَ : الأَوّاهُ هُوَ الدَّعّاءُ . (1)704.عنه علیه السلام ( _ فِی الحِکَمِ المَنسوبَةِ إلَیهِ _ ) المعجم الکبیر عن عقبة بن عامر :إنَّ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله قالَ لِرَجُلٍ یُقالُ لَهُ ذُو البِجادَینِ : «إنَّهُ أوّاهٌ» ، وذلِکَ أنَّهُ کانَ یُکثِرُ ذِکرَ اللّهِ بِالقُرآنِ وَالدُّعاءِ . (2)703.عنه علیه السلام :الإمام الصادق علیه السلام :کانَ أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام رَجُلاً دَعّاءً . (3)702.الإمام علیّ علیه السلام ( _ فی وَصِیَّتِهِ لِوَلَدِهِ مُحَمَّدِ بنِ الحَنَف ) رسول اللّه صلی الله علیه و آله_ فی وَصِیَّتِهِ لِأَبی ذَرٍّ _: یا أباذَرٍّ ، طوبی لِلزّاهِدینَ فِی الدُّنیا ، الرّاغِبینَ فِی الآخِرَةِ ، الَّذینَ اتَّخَذوا أرضَ اللّهِ بِساطا ، وتُرابَها فِراشا ، وماءَها طیبا ، وَاتَّخَذُوا الکِتابَ شِعارا (4) ، وَالدُّعاءَ للّهِِ دِثارا . (5)701.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الإمام علیّ علیه السلام :إنَّ للّهِِ عِبادا کَمَن رَأی أهلَ الجَنَّةِ فِی الجَنَّةِ مُخَلَّدینَ ، وأهلَ النّارِ فِی النّارِ مُعذَّبینَ ... أمَّا اللَّیلَ فَصافّونَ أقدامَهُم ، تَجری (6) دُموعُهُم عَلی خُدودِهِم ، یَجأَرونَ (7) إلی رَبِّهِم : رَبَّنا رَبَّنا ، یَطلُبونَ فَکاکَ رِقابِهِم . (8) .

ص: 33

700.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الکافی_ به نقل از زراره _: به امام [باقر علیه السلام : ]گفتم : «را ستی که ابراهیم ، اَوّاه و بردبار بود» ، به چه معناست؟

فرمود : «اَوّاه ، یعنی بسیار دعاکننده».699.امام کاظم علیه السلام :المعجم الکبیر_ به نقل از عقبة بن عامر _: پیامبر خدا ، درباره مردی که او را «ذوالبِجادین» می گفتند ، فرمود : «او اَوّاه است» ؛ چون آن مرد ، با قرآن و دعا ، بسیار خدا را یاد می کرد .698.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام صادق علیه السلام :امیر مؤمنان ، مردی بود بسیار اهل دعا .701.عنه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله_ در سفارش به ابو ذر _: ای ابو ذر! خوشا به حال آنان که از دنیا دل برکَنْده اند و به آخرت ، دل بسته اند ؛ همانان که زمین خدا را فرشِ خود ، خاکش را بستر ، آبش را خوراکِ گوارا و قرآن را جامه زیرین ، دعا به [درگاه ]خدا را جامه رویین خویش ساخته اند.700.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :خداوند ، بندگانی دارد که همچون کسی هستند که به چشم خود دیده اند که بهشتیان ، در بهشتْ جاویدان اند و دوزخیان ، در دوزخْ عذاب می کشند ... شب ها به پا می خیزند و در حالی که اشک هایشان بر گونه هایشان جاری است ، به درگاه پروردگارشان زار می زنند و «خدایا، خدایا!» می گویند و آزادی خویش [از عذاب الهی ]را می طلبند. .

ص: 34

699.الإمام الکاظم علیه السلام :الإمام زین العابدین علیه السلام :صَلّی أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام الفَجرَ ، ثُمَّ لَم یَزَل فی مَوضِعِهِ حَتّی صارَتِ الشَّمسُ عَلی قیدِ رُمحٍ ، وأقبَلَ عَلَی النّاسِ بِوَجهِهِ ، فَقالَ :

وَاللّهِ ، لَقَد أدرَکتُ أقواما یَبیتونَ لِرَبِّهِم سُجَّدا وقِیاما ، یُخالِفونَ بَینَ جِباهِهِم ورُکَبِهِم (1) ، کَأَنَّ زَفیرَ النّارِ فی آذانِهِم ، إذا ذُکِرَ اللّهُ عِندَهُم مادوا (2) کَما یَمیدُ الشَّجَرُ ، کَأَنَّمَا القَومُ باتوا غافِلینَ .

قالَ : ثُمَّ قامَ ، فَما رُئِیَ ضاحِکا حَتّی قُبِضَ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیهِ . (3)698.عنه صلی الله علیه و آله :الإمام الباقر علیه السلام :صَلّی أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام بِالنّاسِ الصُّبحَ بِالعِراقِ ، فَلَمَّا انصَرَفَ وَعَظَهُم فَبَکی وأبکاهُم مِن خَوفِ اللّهِ ، ثُمَّ قالَ :

أما وَاللّهِ ، لَقَد عَهِدتُ أقواما عَلی عَهدِ خَلیلی رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ، وإنَّهُم لَیُصبِحونَ ویُمسونَ شُعثا (4) غُبرا خُمصا (5) ، بَینَ أعیُنِهِم کَرُکَبِ المِعزی ، یَبیتونَ لِرَبِّهِم سُجَّدا وقِیاما ، یُراوِحونَ بَینَ أقدامِهِم وجِباهِهِم ، یُناجونَ رَبَّهُم ویَسأَلونَهُ فَکاکَ رِقابِهِم مِنَ النّارِ ، وَاللّهِ لَقَد رَأَیتُهُم مَعَ هذا وهُم خائِفونَ مُشفِقونَ . (6) .

ص: 35

697.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام زین العابدین علیه السلام :امیر مؤمنان، نماز صبح را خواند و آن گاه ، در جای خود همچنان مانْد تا آن که آفتاب به اندازه یک نیزه بالا آمد و رو به مردم کرد و فرمود : «به خدا سوگند ، من مردمانی را دیده ام که شب را تا به صبح ، با سجده و قیام در برابر پروردگارشان می گذراندند و یا پیشانی بر خاک داشتند و یا در رکوع بودند ؛ چنان که گویی زوزه آتش در گوش هایشان طنین انداز گشته است . هرگاه در حضورشان یاد خدا می شد ، چون بید به خود می لرزیدند . (1) تو گویی این مردم ، در خواب غفلت فرو رفته اند!».

امیر مؤمنان ، سپس برخاست و تا زنده بود ، دیگر کسی او را خندان ندید.696.امام صادق علیه السلام ( _ درباره این فرموده خداوند متعال که : {Q} «پس بای ) امام باقر علیه السلام :امیر مؤمنان ، در عراق ، نماز صبح را با مردم خواند و پس از پایان نماز به موعظه آنان پرداخت و خود ، از ترس خدا گریست و مردم را نیز به گریه انداخت . آن گاه فرمود:

«هان! به خدا سوگند ، مردمانی را در روزگار دوستم پیامبر خدا به یاد دارم که شب و روزِ خود را ژولیده موی و پریده رنگ و با شکم های گرسنه ، سپری می کردند ؛ پیشانی هایشان چون زانوی بُز پینه بسته بود ، شب را به سجده و قیام در برابر پروردگارشان می گذراندند ، در قیام و در سجود ، با پروردگارشان راز و نیاز می کردند و آزادی خویش از آتش [دوزخ ]را از او می طلبیدند . به خدا سوگند که با این وصف ، پیوسته [از عذاب الهی ]ترسان و بیمناک بودند». .

ص: 36

697.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :الإمام علیّ علیه السلام_ فی وَصفِ شیعَةِ أهلِ البَیتِ _: صُفرُ الوُجوهِ مِنَ السَّهَرِ ،... ذُبُلُ الشِّفاهِ مِنَ الدُّعاءِ ، عَلَیهِم غَبَرَةُ الخاشِعینَ . (1)696.الإمام الصادق علیه السلام ( _ فی قَولِهِ تَعالی : {Q} «فَلْیَسْتَجِیبُوا لِی ) الإمام الباقر علیه السلام_ لِعَمرِو بنِ أبِی المِقدامِ _: یا أبَا المِقدامِ ، إنَّما شیعَةُ عَلِیٍّ علیه السلام الشّاحِبونَ النّاحِلونَ الذّابِلونَ ، ذابِلَةٌ شِفاهُهُم ... إذا جَنَّهُمُ اللَّیلُ اتَّخَذُوا الأَرضَ فِراشا ، وَاستَقبَلُوا الأَرضَ بِجِباهِهِم ، کَثیرٌ سُجودُهُم ، کَثیرَةٌ دُموعُهُم ، کَثیرٌ دُعاؤُهُم ، کَثیرٌ بُکاؤُهُم ، یَفرَحُ النّاسُ وهُم یَحزَنونَ . (2)695.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :قالَ سُلَیمانُ بنُ داوُودَ علیه السلام : اُوتینا ما اُوتِیَ النّاسُ وما لَم یُؤتَوا ، وعُلِّمنا ما عُلِّمَ النّاسُ وما لَم یُعَلَّموا ، فَلَم نَجِد شَیئا أفضَلَ مِن خَشیَةِ اللّهِ فِی الغَیبِ وَالمَشهَدِ ، وَالقَصدِ فِی الغِنی وَالفَقرِ ، وکَلِمَةِ الحَقِّ فِی الرِّضا وَالغَضَبِ ، وَالتَّضَرُّعِ إلَی اللّهِ عز و جل فی کُلِّ حالٍ . (3) .

ص: 37

694.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام_ در وصف پیروان اهل بیت علیهم السلام _: رنگِ رخسارشان از شب خیزی زرد است ... ، لبانشان از بسیاریِ دعا ، خشکیده است و گَرد خاکساران بر [چهره ]آنان است.695.عنه صلی الله علیه و آله :امام باقر علیه السلام_ به عمرو بن ابی مقدام _: ای ابو مقدام! پیروان علی ، پریده رنگ و نزار و تکیده اند ، لبانشان خشکیده است ... . چون تاریکی شب ، آنان را فراگیرد ، زمین را فرش خود می سازند و پیشانی هایشان را بر خاک می گذارند . بسیار سجده می کنند ، فراوان اشک می ریزند ، فراوان دعا می کنند و فراوان می گِریند . در حالی که مردم شادند ، آنان ، اندوهناک اند.694.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :امام باقر علیه السلام :سلیمان بن داوود علیه السلام گفت : «آنچه به مردم داده شده و نشده است ، به ما داده شد و آنچه به مردم آموخته شده و نشده است ، به ما آموخته شد . با این وصف ، چیزی برتر از خداترسی در نهان و آشکار ، میانه روی در توانگری و ناداری ، حق گویی در حال خوشی و خشم ، و زاری به درگاه خداوند عز و جل در همه حال ، نیافتیم». .

ص: 38

1 / 3التَّقَدُّمُ فِی الدُّعاءِ691.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :اِحفَظِ اللّهَ یَحفَظکَ ، وَاحفَظِ اللّهَ تَجِدهُ أمامَکَ ، تَعَرَّف إلَی اللّهِ عز و جلفِی الرَّخاءِ یَعرِفکَ فِی الشِّدَّةِ ، إذا سَأَلتَ فَاسأَلِ اللّهَ ، وإذَا استَعَنتَ فَاستَعِن بِاللّهِ عز و جل . (1)693.الإمام الصادق علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :مَن سَرَّهُ أن یَستَجیبَ اللّهُ لَهُ عِندَ الشَّدائِدِ وَالکُرَبِ ، فَلیُکثِرِ الدُّعاءَ فِی الرَّخاءِ . (2)692.عنه صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :إذا ذَکَرَ العَبدُ رَبَّهُ عز و جل فِی الرَّخاءِ ، أغاثَهُ عِندَ البَلاءِ . (3)691.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :ثَلاثٌ یُدرِکُ بِهِنَّ العَبدُ رَغائِبَ الدُّنیا وَالآخِرَةِ : الصَّبرُ عَلَی البَلایا ، وَالرِّضاءُ بِالقَضاءِ ، وَالدُّعاءُ فِی الرَّخاءِ . (4)690.تفسیر القمّی ( _ در داستان موسی علیه السلام و قارون _ ) عنه صلی الله علیه و آله :ثَلاثٌ مَن رُزِقَهُنَّ فَقَد رُزِقَ خَیرَ الدّارَینِ : الرِّضا بِالقَضاءِ ، وَالصَّبرُ عَلَی البَلاءِ ، وَالدُّعاءُ فِی الرَّخاءِ . (5) .

ص: 39

ص: 40

686.امام زین العابدین علیه السلام ( _ در زیارت «امین اللّه » _ ) عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ یونُسَ النَّبِیَّ علیه السلام حینَ نادی وهُوَ فی بَطنِ الحوتِ ، قالَ : اللّهُمَّ لا إلهَ إلاّ أنتَ سُبحانَکَ إنّی کُنتُ مِنَ الظّالِمینَ . فَأَقبَلَتِ الدَّعوَةُ تَحِنُّ (1) بِالعَرشِ . فَقالَتِ المَلائِکَةُ : یا رَبِّ هذا صَوتٌ ضَعیفٌ مَعروفٌ مِن بِلادٍ غَریبَةٍ !

قالَ : أما تَعرِفونَ ذلِکَ ؟ قالوا : یا رَبَّنا مَن هُوَ ؟

قالَ : ذلِکَ عَبدی یونُسُ . قالوا : عَبدُکَ یونُسُ الَّذی لَم تَزَل تَرفَعُ لَهُ عَمَلاً مُتَقَبَّلاً ودَعوَةً مُجابَةً ؟

قالَ : نَعَم . قالوا : یا رَبِّ ، أفَلا تَرحَمُ ما کانَ یَصنَعُ فِی الرَّخاءِ فَتُنجِیَهُ مِنَ البَلاءِ ؟

قالَ : بَلی . قالَ : فَأَمَرَ الحوتَ فَطَرَحَتهُ بِالعَراءِ . (2)685.امام زین العابدین علیه السلام ( _ در «مناجات امیدواران» _ ) الإمام علیّ علیه السلام :تَقَدَّموا بِالدُّعاءِ قَبلَ نُزولِ البَلاءِ . (3)684.بحار الأنوار :عنه علیه السلام :ما مِن أحَدٍ ابتُلِیَ _ وإن عَظُمَت بَلواهُ _ بِأَحَقَّ بِالدُّعاءِ مِنَ المُعافَی الَّذی لا یَأمَنُ البَلاءَ. (4) .

ص: 41

683.امام علی علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :یونسِ پیامبر علیه السلام آن گاه که در شکم ماهی صدا زد ، گفت : بار خدایا! معبودی جز تو نیست . وارسته ای تو ! من ، خود از ستمکاران بودم .

این دعا ، عرش را به شفقت آورد. فرشتگان گفتند : بار پروردگارا! این آوایی ضعیف و آشنا از سرزمینی غریب است!

خداوند فرمود : «او را نمی شناسید؟».

گفتند : او کیست ، ای پروردگار ما؟

فرمود : «او بنده من ، یونس است» .

فرشتگان گفتند : همان بنده ات یونس که همواره ، هر عملِ او را فراز می آوردی و می پذیرفتی و دعایش را اجابت می کردی؟

فرمود : «آری» .

گفتند : پروردگارا! آیا به [سبب] آنچه در هنگام آسایش انجام می داد ، رحم نمی آوری و او را از بلا نمی رهانی؟

فرمود : «چرا» و به ماهی دستور داد تا او را در خشکی افکند.682.امام علی علیه السلام :امام علی علیه السلام :پیش از نازل شدن بلا ، دعا کنید.681.امام علی علیه السلام :امام علی علیه السلام :هیچ بلازده ای ، هرچند گرفتاریِ او بزرگ باشد ، به دعا کردن سزاوارتر از کسی نیست که در عافیت به سر می بَرد ، امّا از بلا ایمن نیست. .

ص: 42

680.امام علی علیه السلام :الإمام زین العابدین علیه السلام :لَم أرَ مِثلَ التَّقَدُّمِ فِی الدُّعاءِ ؛ فَإِنَّ العَبدَ لَیسَ یَحضُرُهُ الإِجابَةُ فی کُلِّ وَقتٍ . (1)679.عدّة الداعی :عنه علیه السلام :مَن تَقَدَّمَ فِی الدُّعاءِ قَبلَ أن یَنزِلَ بِهِ البَلاءُ استُجیبَ لَهُ إذا نَزَلَ بِهِ البَلاءُ ، ومَن لَم یَتَقَدَّم فِی الدُّعاءِ ثُمَّ نَزَلَ بِهِ البَلاءُ لَم یُستَجَب لَهُ . (2)686.عنه علیه السلام ( _ فی زِیارَةِ أمینِ اللّه ِ _ ) عنه علیه السلام :أوحَی اللّهُ _ تَبارَکَ وتَعالی _ إلی داوُودَ علیه السلام : یا داوُودُ ، اذکُرنی فی أیّامِ سَرّائِکَ ، کَی أستَجیبَ [لَکَ (3) ] فی أیّامِ ضَرّائِکَ . (4)685.الإمام زین العابدین علیه السلام ( _ فی مُناجاةِ الرّاجینَ _ ) عنه علیه السلام_ مِن دُعائِهِ عِندَ الشِّدَّةِ _: اللّهُمَّ ... اجعَلنی مِمَّن یَدعوکَ مُخلِصا فِی الرَّخاءِ ، دُعاءَ المُخلِصینَ المُضطَرّینَ لَکَ فِی الدُّعاءِ ، إنَّکَ حَمیدٌ مَجیدٌ . (5)684.بحار الأنوار :الإمام الرضا علیه السلام :إنَّ أبا جَعفَرٍ علیه السلام کانَ یَقولُ : یَنبَغی لِلمُؤمِنِ أن یَکونَ دُعاؤُهُ فِی الرَّخاءِ نَحوا مِن دُعائِهِ فِی الشِّدَّةِ ، لَیسَ إذا اُعطِیَ فَتَرَ ! فَلا تَمَلَّ الدُّعاءَ ؛ فَإِنَّهُ مِنَ اللّهِ عز و جلبِمَکانٍ . (6) .

ص: 43

683.عنه علیه السلام :امام زین العابدین علیه السلام :چیزی مانند پیش دستی در دعا کردن ندیدم ؛ چرا که اجابت دعا ، همیشه برای بنده ، حاضر نیست. (1)682.عنه علیه السلام :امام زین العابدین علیه السلام :هر کس پیش از آن که بلا [و گرفتاری] بر او فرود آید ، دعا کند ، در آن هنگام که بلا بر وی نازل گردد ، دعایش مستجاب می شود و هر کس پیش تر دعا نکند و بعد ، بلا بر او نازل گردد ، دعایش مستجاب نمی شود.681.عنه علیه السلام :امام زین العابدین علیه السلام :خداوند _ تبارک و تعالی _ به داوود علیه السلام وحی فرمود : «ای داوود! در روزهای خوشی ات مرا یاد کن ، تا در روزهای رنج و ناخوشی ات ، تو را پاسخ گویم».680.الإمام علیّ علیه السلام :امام زین العابدین علیه السلام_ از دعای ایشان در هنگام سختی ها _: بار خدایا! ... مرا از آنانی قرار ده که در هنگام آسایش ، مخلصانه تو را می خوانند ، آن سان که درماندگان از سرِ اخلاص تو را می خوانند ، که به راستی ، تو ستوده صفات و بزرگواری.679.عدّة الداعی :امام رضا علیه السلام :ابو جعفر (امام باقر) علیه السلام پیوسته می فرمود : «مؤمن ، باید دعاکردنش در هنگام آسایش ، همانند دعا کردنش در هنگام سختی باشد ، نه این که هرگاه به او عطا شد، [در دعا کردن ]سست شود. پس ، از دعا کردن خسته مشو ؛ چرا که دعا ، نزد خداوند عز و جل جایگاهی والا دارد». .

ص: 44

678.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الإمام الصادق علیه السلام :مَن تَخَوَّفَ مِن بَلاءٍ یُصیبُهُ فَتَقَدَّمَ فیهِ بِالدُّعاءِ ، لَم یُرِهِ اللّهُ عز و جل ذلِکَ البَلاءَ أبَدا . (1)677.تحف العقول ( _ در مناجات خداوند عز و جل با موسی علیه السلام _ ) عنه علیه السلام :إنَّ الدُّعاءَ فِی الرَّخاءِ یَستَخرِجُ الحَوائِجَ فِی البَلاءِ . (2)راجع : ص 76 ح 91 و 92 . ص 82 (برکات الدعاء / دفع البلاء) . ص 100 (ذمّ من لا یدعو إلاّ عند نزول البلاء) .

.

ص: 45

677.تحف العقول ( _ مِن مُناجاةِ اللّه ِ عز و جل لِموسی علیه السلام ) امام صادق علیه السلام :هر کس بترسد بلایی به او برسد و قبل از آن دعا کند ، خداوند عز و جلهرگز آن بلا را به او نشان نمی دهد.676.الکافی ( _ به نقل از علی بن اسباط ، از معصومان علیهم السلا ) امام صادق علیه السلام :دعا کردن در هنگام آسایش ، نیازهای هنگام گرفتاری را برمی آورَد.ر . ک : ص 77 ح 91 و 92 . ص 83 (برکت های دعا / دور کردن بلا) . ص 101 (نکوهش کسی که جز در هنگام گرفتار آمدن به بلا ، دعا نمی کند).

.

ص: 46

البابُ الثّانی : فضل الدّعاء2 / 1مُخُّ العِبادَةِالکتاب«وَ قَالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِینَ» . (1)

الحدیث674.عنه علیه السلام :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :الدُّعاءُ مُخُّ (2) العِبادَةِ . (3)673.الإمام الصادق علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :الدُّعاءُ مُخُّ العِبادَةِ ، ولا یَهلِکُ مَعَ الدُّعاءِ أحَدٌ . (4)672.عنه صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :اِفزَعوا إلَی اللّهِ فی حَوائِجِکُم ، وَالجَؤوا إلَیهِ فی مُلِمّاتِکُم (5) ، وتَضَرَّعوا إلَیهِ وَادعوهُ ؛ فَإِنَّ الدُّعاءَ مُخُّ العِبادَةِ . (6) .

ص: 47

ص: 48

667.عنه صلی الله علیه و آله ( _ فی وَصِیَّتِهِ لِعَلِیٍّ علیه السلام لَمّا بَعَ ) سنن الترمذی عن النعمان بن بشیر :سَمِعتُ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله یَقولُ : الدُّعاءُ (1) هُوَ العِبادَةُ . ثُمَّ قَرَأَ : «وَ قَ_الَ رَبُّکُمُ ادْعُونِ_ی أَسْتَجِبْ لَکُ_مْ إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکْبِ_رُونَ عَنْ عِبَادَتِ_ی سَیَدْخُلُ_ونَ جَهَنَّ_مَ دَاخِرِینَ» . (2)2 / 2أفضَلُ العِبادَةِالکتاب«وَ قَالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِینَ» . (3)

الحدیث663.صحیح مسلم ( _ به نقل از ابو مالک ، از پدرش (که شنید پیامبر صل ) الإمام الباقر علیه السلام :إنَّ اللّهَ عز و جل یَقولُ : «إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِینَ» قالَ : هُوَ الدُّعاءُ ، وأفضَلُ العِبادَةِ الدُّعاءُ . (4)662.المستدرک ( _ به نقل از سهل بن سعد (درباره پیامبر صلی الله عل ) رسول اللّه صلی الله علیه و آله :أفضَلُ العِبادَةِ الدُّعاءُ . (5) .

ص: 49

ص: 50

660.الإمام الصادق علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :أشرَفُ العِبادَةِ الدُّعاءُ . (1)659.معانی الأخبار :عنه صلی الله علیه و آله :لَیسَ شَیءٌ أکرَمَ عَلَی اللّهِ تَعالی مِنَ الدُّعاءِ . (2)658.الإمام الصادق علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :لَیسَ شَیءٌ أحَبَّ إلَی اللّهِ عز و جل مِن أن یُسأَلَ . (3)657.بصائر الدرجات عن ابن سنان عن الإمام الصادق علیه ا ( _ أنَّهُ لَمّا دَعا عَلی داوُدَ بنِ عَلِیٍّ _ ) الإمام علیّ علیه السلام :أحَبُّ الأَعمالِ إلَی اللّهِ عز و جل فِی الأَرضِ الدُّعاءُ ، وأفضَلُ العِبادَةِ العَفافُ . (4)656.امام علی علیه السلام :عنه علیه السلام_ لَمّا سُئِلَ : أیُّ عَمَلٍ أنجَحُ ؟ _: طَلَبُ ما عِندَ اللّهِ عز و جل . (5)655.امام کاظم علیه السلام :الإمام الباقر علیه السلام_ لَمّا سُئِلَ : أیُّ العِبادَةِ أفضَلُ ؟ _: ما مِن شَیءٍ أفضَلُ عِندَ اللّهِ عز و جلمِن أن یُسأَلَ ویُطلَبَ مِمّا عِندَهُ ، وما أحَدٌ أبغَضَ إلَی اللّهِ عز و جل مِمَّن یَستَکبِرُ عَن عِبادَتِهِ ولا یَسأَلُ ما عِندَهُ . (6) .

ص: 51

654.الکافی ( _ به نقل از ابو بصیر _ ) پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :ارجمندترین عبادت ، دعا کردن است .653.الکافی ( _ به نقل از محمّد بن مسلم و زراره _ ) پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هیچ چیز در نزد خداوند متعال ، گرامی تر از دعا نیست.656.الإمام علیّ علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هیچ چیز نزد خداوند عز و جل محبوب تر از آن نیست که از او درخواست شود .655.الإمام الکاظم علیه السلام :امام علی علیه السلام :محبوب ترینِ کارها نزد خداوند عز و جل در زمین ، دعا کردن است و برترین عبادت ، خویشتنداری است.654.الکافی عن أبی بصیر :امام علی علیه السلام_ در پاسخ به این پرسش که : کدام کار ، نجات بخش تر است؟ _: طلب آنچه که نزد خداوند عز و جلاست .653.الکافی عن محمّد بن مسلم وزرارة :امام باقر علیه السلام_ در پاسخ به این پرسش که : کدام عبادت ، برتر است؟ _: هیچ چیز در پیشگاه خداوند عز و جل برتر از این نیست که از آنچه نزد اوست ، درخواست شود و هیچ کس نزد خداوند ، منفورتر از کسی نیست که از عبادت او کبر می ورزد و از آنچه در نزد اوست درخواست نمی کند. .

ص: 52

2 / 3أفضَلُ مِن کَثرَةِ القِراءَةِ وَالصَّلاةِ650.امام صادق علیه السلام :مستطرفات السرائر عن برید العجلی :قُلتُ لِأَبی جَعفَرٍ علیه السلام : أیُّهُما أفضَلُ فِی الصَّلاةِ ، کَثرَةُ القِراءَةِ ، أو طولُ اللَّبثِ فِی الرُّکوعِ وَالسُّجودِ ؟

قالَ : فَقالَ : کَثرَةُ اللَّبثِ فِی الرُّکوعِ وَالسُّجودِ فِی الصَّلاةِ أفضَلُ ، أما تَسمَعُ لِقَولِ اللّهِ عز و جل : «فَاقْرَءُواْ مَا تَیَسَّرَ مِنْهُ وَ أَقِیمُواْ الصَّلَوةَ» (1) ، إنَّما عَنی بِإِقامَةِ الصَّلاةِ طولَ اللَّبثِ فِی الرُّکوعِ وَالسُّجودِ . قالَ : قُلتُ : فَأَیُّهُما أفضَلُ کَثرَةُ القِراءَةِ أو کَثرَةُ الدُّعاءِ ؟

فَقالَ علیه السلام : کَثرَةُ الدُّعاءِ أفضَلُ ، أما تَسمَعُ لِقَولِ اللّهِ تَعالی لِنَبِیِّهِ صلی الله علیه و آله : «قُلْ مَا یَعْبَؤُاْ بِکُمْ رَبِّی لَوْلاَ دُعَاؤُکُمْ» . (2)649.امام علی علیه السلام :تهذیب الأحکام عن معاویة بن عمّار :قُلتُ لِأَبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام : رَجُلانِ (3) افتَتَحَا الصَّلاةَ فی ساعَةٍ واحِدَةٍ ، فَتَلا هذَا القُرآنَ فَکانَت تِلاوَتُهُ أکثَرَ مِن دُعائِهِ ، ودَعا هذا أکثَرَ فَکانَ دُعاؤُهُ أکثَرَ مِن تِلاوَتِهِ ، ثُمَّ انصَرَفا فی ساعَةٍ واحِدَةٍ ، أیُّهُما أفضَلُ ؟

قالَ : کُلٌّ فیهِ فَضلٌ ، کُلٌّ حَسَنٌ . قُلتُ : إنّی قَد عَلِمتُ أنَّ کُلاًّ حَسَنٌ وأنَّ کُلاًّ فیهِ فَضلٌ .

فَقالَ : الدُّعاءُ أفضَلُ ، أما سَمِعتَ قَولَ اللّهِ عز و جل : «وَ قَالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِینَ» ؟! هِیَ وَاللّهِ العِبادَةُ ، هِیَ وَاللّهِ أفضَلُ ، هِیَ وَاللّهِ أفضَلُ ، ألَیسَت هِیَ العِبادَةَ ؟! هِیَ وَاللّهِ العِبادَةُ ، هِیَ وَاللّهِ العِبادَةُ ، ألَیسَت هِیَ أشَدَّهُنَّ ؟! هِیَ وَاللّهِ أشَدُّهُنَّ ، هِیَ وَاللّهِ أشَدُّهُنَّ . (4) .

ص: 53

ص: 54

648.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :تهذیب الأحکام عن عبید بن زرارة عن الإمام الصادق علیه السلام_ أنَّهُ سَأَلَهُ عَن رَجُلَینِ قامَ أحَدُهُما یُصَلّی حَتّی أصبَحَ وَالآخَرُ جالِسٌ یَدعو ، أیُّهُما أفضَلُ ؟ قالَ _: الدُّعاءُ أفضَلُ . (1)647.الدعوات الکبیر ( _ به نقل از ابن عبّاس _ ) الفقه المنسوب للإمام الرضا علیه السلام :قالَ لِیَ العالِمُ علیه السلام : الدُّعاءُ أفضَلُ مِن قِراءَةِ القُرآنِ ؛ لاِنَّ اللّهَ جَلَّ وعَزَّ یَقولُ : «قُلْ مَا یَعْبَؤُاْ بِکُمْ رَبِّی لَوْلاَ دُعَاؤُکُمْ فَقَدْ کَذَّبْتُمْ فَسَوْفَ یَکُونُ لِزَامَا» . (2) .

ص: 55

646.الدعاء ( _ به نقل از عِکرِمه ، در حدیثی که سندش را به معصو ) تهذیب الأحکام_ به نقل از عبید بن زراره _: از امام صادق علیه السلام پرسیدم : دو نفر ، یکی تا به صبح ، نماز می خواند و دیگری می نشیند و دعا می کند . کدام یک برتر است؟

فرمود : «دعا کردن ، برتر است».645.المصنّف ، عبد الرزّاق ( _ به نقل از عِکرِمه ، از ابن عبّاس _ ) الفقه المنسوب للإمام الرضا علیه السلام :عالم (امام رضا) علیه السلام به من فرمود : «دعا کردن ، برتر از قرآن خواندن است ؛ چرا که خداوند عز و جل می فرماید : «بگو : اگر دعای شما نباشد ، پروردگارم هیچ اعتنایی به شما نمی کند . در حقیقت ، شما به تکذیب پرداخته اید و به زودی [عذاب بر شما] لازم خواهد شد» » . .

ص: 56

. .

ص: 57

ص: 58

و هر کسی می تواند به میزان توان و همّتش از آن بهره مند گردد ؛ (1) اما با تأمل ، روشن می شود که تعارضی میان این احادیث نیست و مراد از برتری در این جا برتریِ مطلق نیست ؛ لیکن فهم دقیق این برتری ، نیازمند توجّه به دو نکته است : 1 . قرآن ، برنامه زندگی و دستورالعمل همه عبادات و از جمله دعاست و افزون بر این ، خواندن بخشی از قرآن در نماز ، واجب است . 2 . احادیث برتریِ دعا بر نماز یا قرآن ، از پیشوایانی صادر شده که از یک سو ، با رویکردی مبتنی بر اعتدال ، برای هریک از دعا و قرآن و نماز واجب و مستحب ، در زندگی عملی خود ، جایگاهی ویژه قرار داده اند ؛ و از سوی دیگر ، از چنان مرتبه ای برخوردار هستند که هرگز میان دو کار شایسته و شایسته تر قرار نمی گیرند ، مگر آن که شایسته ترینِ آنها را برمی گزینند . بنا بر این ، به قرینه شخصیت گوینده این احادیث ، یقینا مقصود از احادیثی که دعا را بر قرائتْ ترجیح می دهند ، این نیست که بهتر است پیروان قرآن به کلّی قرائت این کتاب آسمانی را کنار بگذارند و یا نسبت به آن ، اهتمام بلیغی نداشته باشند و به دعا که فضیلت بیشتری دارد بپردازند ؛ بلکه مقصود ، آن است که اگر هر یک از این سه ، به میزانی که به طور واجب یا مستحبْ لازم است ، انجام گرفت و آن گاه در فرصتی ، امر ، دایر بین یکی از این سه بود ، دعا مقدّم است ؛ زیرا پرداختن به دعا _ که روح عبادت است و انسان را از استکبار ، دور می کند و به فروتنی در برابر حق ، وا می دارد _ سخت تر از قرائت قرآن است و فضیلت بیشتری دارد .

.

ص: 59

به دیگر سخن ، حدیث اول و دوم و چهارم این باب و حدیث مورد بحث ، همه در واقع ، یک مطلب را می گویند و آن ، این است که پس از ادای مقدار لازم از نماز و قرائت قرآن و پس از برقراری نوعی تعادل در اهتمام به هر یک از این سه ، دعا بر قرائت قرآن و نماز مستحبّی تقدم دارد . همچنین مقصود از حدیث سوم ، برتری دعا بر کثرت نمازهای مستحبی است . گفتنی است که هیچ یک این روایات ، بجز حدیث 55 ، از نظر سند ، صحیح نیستند . برخی نیز _ در جمع میان روایات یاد شده ، در عین تأکید بر نسبی بودن برتری هر یک از دعا یا نماز و قرآن _ این احتمال را مطرح می سازند که چه بسا مخاطبان این سه دسته احادیث ، متفاوت بوده اند و پیشوایان ما ، متناسب با این که کسی دعا یا نماز یا قرآن را در جایگاه شایسته اش مورد عنایت و اهتمام قرار نمی داد ، با توصیه و تأکیدی فزون تر و به اصطلاح ، به روش « چکش تعادل» ، وی را مخاطب می ساختند . از جمله قراین این سخن ، آن است که دعا _ که مستلزم فروتنی انسان در برابر حق و دوری از استکبار است _ عملی است دشوارتر و نیازمند به حالی سخت تر از حال قرائت و نماز . از این رو ، دعا ، جز در نزد خواصّ مؤمنان ، کمتر مورد توجّه و اهتمام بوده است ، به خلاف قرآن و نماز که پیوسته مورد توجّه توده مسلمانان بوده اند ؛ زیرا توصیه های پیامبر صلی الله علیه و آله واهل بیت علیهم السلام از یک سو و تأکیدات برخی حکّام و خلفا برای جا انداختن شعار «حَسبُنا کتابُ اللّه » (1) و کوشش هایی از این قبیل از سوی دیگر ، موجب شده اند که در میان امّت اسلام ، اهتمام به قرآن و نماز ، بیش از دعا باشد .

.

ص: 60

2 / 4سِلاحُ المُؤمِنِ646.الدعاء عن عکرمة یرفع الحدیث ، قال :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنَّ سِلاحَ المُؤمِنِ الدُّعاءُ . (1)645.المصنّف لعبد الرزّاق عن عکرمة عن ابن عبّاس :عنه صلی الله علیه و آله :الدُّعاءُ سِلاحُ المُؤمِنِ ، وعَمودُ الدّینِ ، ونورُ السَّماواتِ وَالأَرضِ . (2)644.السنن الکبری عن الزهری :عنه صلی الله علیه و آله :الدُّعاءُ سِلاحُ المُؤمِنِ ، وعَمودُ الدّینِ ، وزَینُ ما بَینَ السَّماءِ وَالأَرضِ . (3)643.المستدرک عن ابن عبّاس :عنه صلی الله علیه و آله :قاتِلُوا العَدُوَّ بِالدُّعاءِ ؛ فَإِنَّهُ أسرَعُ فیهِم مِنَ السِّلاحِ . (4)642.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الإمام الصادق علیه السلام :قالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله : ألا أدُلُّکُم عَلی سِلاحٍ یُنجیکُم مِن أعدائِکُم ، ویُدِرُّ أرزاقَکُم ؟ قالوا : بَلی .

قالَ : تَدعونَ رَبَّکُم بِاللَّیلِ وَالنَّهارِ ؛ فَإِنَّ سِلاحَ المُؤمِنِ الدُّعاءُ . (5) .

ص: 61

ص: 62

640.سنن أبی داوود عن عبد اللّه بن الزبیر :الإمام علیّ علیه السلام :الدُّعاءُ تُرسُ المُؤمِنِ ، ومَتی تُکثِر قَرعَ البابِ یُفتَح لَکَ . (1)639.تفسیر القمّی ( _ فی قَولِهِ تَعالی: {Q} «وَ تَبَتَّلْ إِلَیْهِ ت ) عنه علیه السلام :نِعمَ السِّلاحُ الدُّعاءُ . (2)638.الإمام الصادق علیه السلام :الإمام الصادق علیه السلام :الدُّعاءُ أنفَذُ مِنَ السِّنانِ الحَدیدِ (3) . (4)2 / 5سِلاحُ الأَنبِیاءِ وَالأَولِیاءِ635.شرح نهج البلاغه :الإمام علیّ علیه السلام :الدُّعاءُ سِلاحُ الأَولِیاءِ . (5)636.الکافی عن الکاهلیّ :الکافی :عَنِ ابنِ فَضّالٍ عَن بَعضِ أصحابِنا عَنِ الرِّضا علیه السلام أنَّهُ کانَ یَقولُ لِأَصحابِهِ : عَلَیکُم بِسِلاحِ الأَنبِیاءِ . فَقیلَ : وما سِلاحُ الأَنبِیاءِ ؟ قالَ : الدُّعاءُ . (6)635.شرح نهج البلاغة عن الإمام علیّ علیه السلام ( _ فِی الحِکَمِ المَنسوبَةِ إلَیهِ _ ) الإرشاد عن حارثة بن مضرب :سَمِعتُ عَلِیَّ بنَ أبی طالِبٍ علیه السلام یَقولُ : لَقَد حَضَرنا بَدرا وما فینا فارِسٌ غَیرُ المِقدادِ بنِ الأَسوَدِ ، ولَقَد رَأَیتُنا لَیلَةَ بَدرٍ وما فینا إلاّ مَن نامَ غَیرُ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ؛ فَإِنَّهُ کانَ مُنتَصِبا فی أصلِ شَجَرَةٍ یُصَلّی ویَدعو حَتَّی الصَّباحِ . (7)634.الأمالی ، طوسی ( _ به نقل از علی بن معمّر ، از مردی ، از جعفی _ ) الإمام الصادق علیه السلام :إنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله کانَ إذا بَعَثَ بِسَرِیَّةٍ دَعا لَها . (8) .

ص: 63

ص: 64

2 / 6مِنَ القَدَرِ629.الإمام علیّ علیه السلام :الإمام الباقر علیه السلام :قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله وقیلَ لَهُ (1) : یا رَسولَ اللّهِ رُقیً یُستَشفی بِها ، هَل تَرُدُّ مِن قَدَرِ اللّهِ ؟ فَقالَ : إنَّها مِن قَدَرِ اللّهِ . (2)628.الدعاء عن أبی الغصین الطائی :سنن الترمذی عن أبی خزامة عن أبیه :سَأَلتُ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله فَقُلتُ : یا رَسولَ اللّهِ ، أرَأَیتَ رُقیً نَستَرقیها ودَواءً نَتَداوی بِهِ وتُقاةً نَتَّقیها ، هَل تَرُدُّ مِن قَدَرِ اللّهِ شَیئا ؟ قالَ : هِیَ مِن قَدَرِ اللّهِ . (3) .

ص: 65

ص: 66

البابُ الثّالِثُ : برکات الدّعاء3 / 1نَجاحُ الحَوائِجِالکتاب«وَ قَالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ» . (1)

الحدیث623.الإمام علیّ علیه السلام ( _ فی فَضلِ مَسجِدِ الکوفَةِ _ ) رسول اللّه صلی الله علیه و آله :مَن نَزَلَت بِهِ فاقَةٌ فَأَنزَلَها بِالنّاسِ لَم تُسَدَّ فاقَتُهُ ، ومَن نَزَلَت بِهِ فاقَةٌ فَأَنزَلَها بِاللّهِ فَیوشِکُ اللّهُ لَهُ بِرِزقٍ عاجِلٍ أو آجِلٍ . (2)622.الإمام الرضا علیه السلام :الإمام علیّ علیه السلام :الدُّعاءُ مَفاتیحُ النَّجاحِ ، ومَقالیدُ الفَلاحِ ، وخَیرُ الدُّعاءِ ما صَدَرَ عَن صَدرٍ نَقِیٍّ وقَلبٍ تَقِیٍّ ، وفِی المُناجاةِ سَبَبُ النَّجاةِ ، وبِالإِخلاصِ یَکونُ الخَلاصُ ، فَإِذَا اشتَدَّ الفَزَعُ فَإِلَی اللّهِ المَفزَعُ . (3) .

ص: 67

ص: 68

616.تهذیب الأحکام ( _ به نقل از عبد اللّه بن فضل هاشمی _ ) الإمام الصادق علیه السلام :عَلَیکُم بِالدُّعاءِ ؛ فَإِنَّ المُسلِمینَ لَم یُدرِکوا نَجاحَ الحَوائِجِ عِندَ رَبِّهِم بِأَفضَلَ مِنَ الدُّعاءِ وَالرَّغبَةِ إلَیهِ ، والتَّضَرُّعِ إلَی اللّهِ وَالمَسأَلَةِ لَهُ ، فَارغَبوا فیما رَغَّبَکُمُ اللّهُ فیهِ ، وأجیبُوا اللّهَ إلی ما دَعاکُم إلَیهِ ؛ لِتُفلِحوا وتَنجوا مِن عَذابِ اللّهِ . (1)615.امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام :عنه علیه السلام :کانَ فیما وَعَظَ اللّهُ تَبارَکَ وتَعالی بِهِ عیسَی بنَ مَریَمَ علیه السلام أن قالَ لَهُ : یا عیسی ... إنَّکَ تَفنی وأنَا أبقی ، ومِنّی رِزقُکَ وعِندی میقاتُ أجَلِکَ ، وإلَیَّ إیابُکَ وعَلَیَّ حِسابُکَ ، فَسَلنی ولا تَسأَل غَیری ، فَیَحسُنَ مِنکَ الدُّعاءُ ومِنِّی الإِجابَةُ . (2)618.عدّة الداعی :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :مَن تَمَنّی شَیئا وهُوَ للّهِِ عز و جل رِضیً ، لَم یَخرُج مِنَ الدُّنیا حَتّی یُعطاهُ . (3)3 / 2مِفتاحُ الرَّحمَةِالکتاب«وَسْ_لُواْ اللَّهَ مِن فَضْلِهِ إِنَّ اللَّهَ کَانَ بِکُلِّ شَیْ ءٍ عَلِیمًا» . (4)

«قُلْ مَا یَعْبَؤُاْ بِکُمْ رَبِّی لَوْلاَ دُعَاؤُکُمْ» . (5)

«إِنَّا کُنَّا مِن قَبْلُ نَدْعُوهُ إِنَّهُ هُوَ الْبَرُّ الرَّحِیمُ» . (6)

.

ص: 69

ص: 70

الحدیث607.امام صادق علیه السلام :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :الدُّعاءُ مِفتاحُ الرَّحمَةِ . (1)606.امام صادق علیه السلام :الإمام علیّ علیه السلام :الدُّعاءُ مِفتاحُ الرَّحمَةِ ، ومِصباحُ الظُّلمَةِ . (2)608.عنه علیه السلام :عنه علیه السلام_ مِن وَصِیَّتِهِ لاِبنِهِ الحَسَنِ علیه السلام _: اِعلَم أنَّ الَّذی بِیَدِهِ خَزائِنُ السَّماواتِ وَالأَرضِ قَد أذِنَ لَکَ فِی الدُّعاءِ ، وتَکَفَّلَ لَکَ بِالإِجابَةِ ، وأمَرَکَ أن تَسأَلَهُ لِیُعطِیَکَ وَتستَرحِمَهُ لِیَرحَمَکَ ، ولَم یَجعَل بَینَکَ وبَینَهُ مَن یَحجُبُکَ عَنهُ ، ولَم یُلجِئکَ إلی مَن یَشفَعُ لَکَ إلَیهِ ... وفَتَحَ لَکَ بابَ المَتابِ وبابَ الاِستِعتابِ ، فَإِذا نادَیتَهُ سَمِعَ نِداکَ ، وإذا ناجَیتَهُ عَلِمَ نَجواکَ ، فَأَفضَیتَ إلَیهِ بِحاجَتِکَ وأبثَثتَهُ (3) ذاتَ نَفسِکَ ، وشَکَوتَ إلَیهِ هُمومَکَ وَاستَکشَفتَهُ کُروبَکَ ، وَاستَعَنتَهُ عَلی اُمورِکَ وسَأَلتَهُ مِن خَزائِنِ رَحمَتِهِ ما لا یَقدِرُ عَلی إعطائِهِ غَیرُهُ ؛ مِن زِیادَةِ الأَعمارِ ، وصِحَّةِ الأَبدانِ ، وسَعَةِ الأَرزاقِ ، ثُمَّ جَعَلَ فی یَدَیکَ مَفاتیحَ خَزائِنِهِ ، بِما أذِنَ لَکَ فیهِ مِن مَسأَلَتِهِ ، فَمَتی شِئتَ استَفتَحتَ بِالدُّعاءِ أبوابَ نِعمَتِهِ ، وَاستَمطَرتَ شَآبیبَ (4) رَحمَتِهِ . (5)607.عنه علیه السلام :عیسی علیه السلام_ فی مَواعِظِهِ لأَِصحابِهِ _: بِحَقٍّ أقولُ لَکُم : إنَّ الشَّمسَ نورُ کُلِّ شَیءٍ ، وإنَّ الحِکمَةَ نورُ کُلِّ قَلبٍ ، وَالتَّقوی رَأسُ کُلِّ حِکمَةٍ ، وَالحَقَّ بابُ کُلِّ خَیرٍ ، ورَحمَةَ اللّهِ بابُ کُلِّ حَقٍّ ، ومَفاتیحُ ذلِکَ الدُّعاءُ وَالتَّضَرُّعُ وَالعَمَلُ ، وکَیفَ یُفتَحُ بابٌ بِغَیرِ مِفتاحٍ ؟! (6) .

ص: 71

حدیث605.امام صادق علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دعا ، کلید [دَرِ] رحمت است.604.امام باقر علیه السلام :امام علی علیه السلام :دعا ، کلید رحمت و چراغِ تاریکی است.605.الإمام الصادق علیه السلام :امام علی علیه السلام_ از سفارش ایشان به فرزندش حسن علیه السلام _: بدان همان کسی که گنجینه های آسمان ها و زمین در دست اوست ، به تو اجازه دعا کردن داده است و اجابت آن را برای تو ، بر عهده گرفته و به تو فرموده است که از او بخواهی تا به تو عطا کند و از او طلبِ رحمت کنی ، تا بر تو رحمت آورَد و میان تو و خودش ، حاجبی نگذاشته است و تو را به کسی که نزد او شفاعت و وساطتت کند ، حوالت نداده است ... و دَرِ بازگشت و پوزش خواهی را به رویت گشوده است .

پس ، هرگاه او را بخوانی ، صدایت را می شنود و هرگاه با او راز و نیاز کنی ، نجوایت را می داند . پس ، نیازَت را به او ابراز می کنی و رازِ درونت را برایش می گشایی و با او دردِ دل می کنی و از او می خواهی که غم و اندوهت را بگُسارد و در کارهایت از او کمک می خواهی و آنچه را که جز او کسی نمی تواند به تو دهد (مانند طول عمر و تن درستی و گشایشِ روزی) ، از خزانه های رحمتش درخواست می کنی و او که به تو اجازه درخواست از درگاهش را داده است ، با این کار ، کلیدهای خزانه هایش را به دست تو داده است ، به طوری که هر زمان بخواهی ، می توانی با دعا کردن ، درهای نعمتش را بگشایی و باران های ناگهانی رحمتش را فرو بارانی.604.الإمام الباقر علیه السلام :عیسی علیه السلام_ در اندرزهایش به یارانش _: حقیقتی را به شما بگویم : خورشید ،

روشنی بخشِ هر چیزی است و حکمت ، روشنی بخشِ هر دلی و خداپروایی ، اساس هر حکمتی و حق ، دَرِ هر خیری و رحمت خدا ، دَرِ هر حقّی است و کلیدهای آن ، در دعا و زاری و عمل است و چگونه دری بی کلید ، باز شود؟! .

ص: 72

3 / 3السَّلامَةُ مِنَ الشَّیطانِ601.امام زین العابدین علیه السلام :الإمام علیّ علیه السلام :أکثِرِ الدُّعاءَ تَسلَم مِن سَورَةِ (1) الشَّیطانِ . (2)600.امام علی علیه السلام :الإمام الصادق علیه السلام :قالَ إبلیسُ : خَمسَةٌ لَیسَ لی فیهِنَّ حیلَةٌ وسائِرُ النّاسِ فی قَبضَتی : مَنِ اعتَصَمَ بِاللّهِ عَن نِیَّةٍ صادِقَةٍ وَاتَّکَلَ عَلَیهِ فی جَمیعِ اُمورِهِ ، ومَن کَثُرَ تَسبیحُهُ فی لَیلِهِ ونَهارِهِ ، ومَن رَضِیَ لأَِخیهِ المُؤمِنِ بِما یَرضاهُ لِنَفسِهِ ، ومَن لَم یَجزَع عَلَی المُصیبَةِ حینَ تُصیبُهُ ، ومَن رَضِیَ بِما قَسَمَ اللّهُ لَهُ ولَم یَهتَمَّ لِرِزقِهِ . (3)3 / 4حَیاةُ القَلبِ601.الإمام زین العابدین علیه السلام :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنَّ اللّهَ عز و جل لَیُحیی قَلبَ المُؤمِنِ بِالدُّعاءِ . (4)راجع : میزان الحکمة : القلب / ما یحیی القلب .

.

ص: 73

ص: 74

3 / 5اُنسٌ فِی الوَحشَةِ593.المزار الکبیر :فلاح السائل عن جمیل بن درّاج :دَخَلَ رَجُلٌ عَلی أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام فَقالَ لَهُ : یا سَیِّدی ، عَلَت سِنّی وماتَ أقارِبی ، وأنَا خائِفٌ أن یُدرِکَنِیَ المَوتُ ولَیسَ لی مَن آنِسُ بِهِ وأرجِعُ إلَیهِ .

فَقالَ لَهُ : إنَّ مِن إخوانِکَ المُؤمِنینَ مَن هُوَ أقرَبُ نَسَبا أو سَبَبا ، واُنسُکَ بِهِ خَیرٌ مِن اُنسِکَ بِقَریبٍ ، ومَعَ هذا فَعَلَیکَ بِالدُّعاءِ . (1)3 / 6التَّقَرُّبُ إلَی اللّهِ594.الکافی عن العلاء بن المقعد عن الإمام الصادق علیهالإمام علیّ علیه السلام :التَّقَرُّبُ إلَی اللّهِ تَعالی بِمَسأَلَتِهِ ، وإلَی النّاسِ بِتَرکِها . (2)578.عنه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :الحُظوَةُ عِندَ الخالِقِ بِالرَّغبَةِ فیما لَدَیهِ . الحُظوَةُ عِندَ المَخلوقِ بِالرَّغبَةِ عَمّا فی یَدَیهِ . (3)3 / 7رَدُّ القَضاءِ576.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله_ لأَِنَسِ بنِ مالِکٍ _: یا أنَسُ ، أکثِر مِنَ الدُّعاءِ ؛ فَإِنَّ الدُّعاءَ یَرُدُّ القَضاءَ المُبرَمَ . (4) .

ص: 75

ص: 76

582.امام علی علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :الدُّعاءُ جُندٌ مِن أجنادِ اللّهِ مُجَنَّدٌ ، یَرُدُّ القَضاءَ بَعدَ أن یُبرَمَ . (1)583.امام علی علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ البَلاءَ یَتَعَلَّقُ بَینَ السَّماءِ وَالأَرضِ مِثلَ القَنادیلِ ، فَإِذا سَأَلَ العَبدُ رَبَّهُ العافِیَةَ صَرَفَ (2) اللّهُ تَعالَی البَلاءَ عَنهُ وقَد اُبرِمَ لَهُ إبراما . (3)584.امام علی علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :لا یَرُدُّ القَضاءَ إلاَّ الدُّعاءُ . (4)585.الإمام الصادق علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ الحَذَرَ لا یُنجی مِنَ القَدَرِ ، ولکِن یُنجی مِنَ القَدَرِ الدُّعاءُ ، فَتَقَدَّموا فِی الدُّعاءِ قَبلَ أن یَنزِلَ بِکُمُ البَلاءُ ، إنَّ اللّهَ یَدفَعُ بِالدُّعاءِ ما نَزَلَ مِنَ البَلاءِ وما لَم یَنزِل . (5)586.عنه علیه السلام :الدعاء عن عبادة بن الصامت :اُتِیَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله وهُوَ قاعِدٌ فِی ظِلِّ الحَطیمِ (6) بِمَکَّةَ ، فَقیلَ : یا رَسولَ اللّهِ ، اُتِیَ عَلی مالِ أبی فُلانٍ بِسَیفِ البَحرِ (7) فَذَهَبَ .

فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : ما تَلَفَ مالٌ فی بَرٍّ ولا بَحرٍ إلاّ بِمَنعِ الزَّکاةِ ، فَحَرِّزوا أموالَکُم بِالزَّکاةِ ، وداووا مَرضاکُم بِالصَّدَقَةِ ، وَادفَعوا عَنکُم طَوارِقَ البَلاءِ بِالدُّعاءِ ، فَإِنَّ الدُّعاءَ یَنفَعُ مِمّا نَزَلَ ومِمّا لَم یَنزِل ؛ ما نَزَلَ یَکشِفُهُ وما لَم یَنزِل یَحبِسُهُ . (8) .

ص: 77

587.عنه علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دعا ، لشکری از لشکریان مجهّز خداوند است و حتّی قضای محتوم را برمی گردانَد.585.امام صادق علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :بلا ، همانند قندیل ها میان آسمان و زمین آویخته می شود . هرگاه بنده از پروردگارش عافیت [و دوری از بلا] طلبد ، خدای متعال ، آن بلا را که قطعی هم شده باشد ، از او برمی گردانَد.586.امام صادق علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :قضا را چیزی جز دعا ، پس نمی زند.587.امام صادق علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :احتیاط ، [آدمی را] از تقدیر نمی رهانَد ؛ بلکه دعا از تقدیر می رهانَد . پس ، پیش از آن که بلا بر شما نازل شود ، دعا کنید . خداوند ، به واسطه دعا ، بلای نازل شده و نازل نشده را دور می کند.588.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :الدعا_ به نقل از عبادة بن صامت _: پیامبر خدا ، در سایه حَطیم (1) در مکّه نشسته بود که شخصی آمد و گفت : ای پیامبر خدا ! اموال ابو فلان در ساحل دریا ، دچار حادثه شد و از بین رفت .

پیامبر خدا فرمود : «هیچ مالی در خشکی و دریا تلف نشد ، مگر به سبب ندادن زکات . پس ، اموال خود را با دادن زکات ، حفظ نمایید و بیمارانتان را با صدقه دادن ، درمان کنید ، و مصیبت های بلا را با دعا کردن ، از خود برانید ، که

دعا برای آنچه نازل شده و آنچه نازل نشده ، سودمند است : آنچه را نازل شده است ، برطرف می کند و از آنچه نازل نشده است ، جلوگیری می کند». .

ص: 78

588.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الإمام علیّ علیه السلام :الدُّعاءُ یَرُدُّ القَضاءَ المُبرَمَ فَاتَّخِذوهُ عُدَّةً . (1)589.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :الإمام زین العابدین علیه السلام :الدُّعاءُ یَدفَعُ البَلاءَ النّازِلَ وما لَم یَنزِل . (2)590.عنه صلی الله علیه و آله :الکافی عن حمّاد بن عثمان :سَمِعتُهُ (3) یَقولُ : إنَّ الدُّعاءَ یَرُدُّ القَضاءَ ، یَنقُضُهُ (4) کَما یُنقَضُ السِّلکُ وقَد اُبرِمَ إبراما . (5)591.عنه صلی الله علیه و آله :الإمام الصادق علیه السلام :إنَّ الدُّعاءَ یَرُدُّ القَضاءَ وقَد نَزَلَ مِنَ السَّماءِ وقَد اُبرِمَ إبراما . (6)589.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الکافی عن زرارة عن الإمام الباقر علیه السلام ، قال :قالَ لی : ألا أدُلُّکَ عَلی شَیءٍ لَم یَستَثنِ (7) فیهِ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله ؟ قُلتُ : بَلی .

قالَ : الدُّعاءُ ، یَرُدُّ القَضاءَ وقَد اُبرِمَ إبراما _ وضَمَّ أصابِعَهُ _ . (8) .

ص: 79

590.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :دعا، [حتّی] تقدیر قطعیّت یافته را پس می زند . پس به دعا مجهّز شوید.591.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام زین العابدین علیه السلام :دعا ، بلای فرود آمده و فرود نیامده را دفع می کند.592.عنه صلی الله علیه و آله ( _ فی ذِکرِ مَظانِّ الدُّعاءِ _ ) الکافی_ به نقل از حمّاد بن عثمان _: از امام [صادق] علیه السلام (1) شنیدم که می فرماید : «دعا ، قضا را برمی گردانَد و آن [قضایی] را که محکم هم شده باشد ، همانند رشته ای که پنبه می شود ، از هم می گُسلَد».593.المزار الکبیر :امام صادق علیه السلام :دعا ، قضایی را که از آسمان فرود آمده و قطعی شده باشد ، برمی گردانَد.748.امام علی علیه السلام :الکافی_ به نقل از زراره _: امام باقر علیه السلام به من فرمود : «آیا تو را به مطلبی رهنمون نشوم که پیامبر خدا در آن ، استثنا نکرده است؟

گفتم : چرا .

فرمود : «دعا ، قضایی را که حتمی هم شده باشد ، پس می زند » و [برای تشبیه آن ]انگشتانش را به هم چسبانید . .

ص: 80

749.امام علی علیه السلام :دعائم الإسلام :رُوِّینا عَن جَعفَرِ بنِ مُحَمَّدٍ عَن أبیهِ عَن آبائِهِ علیهم السلام أنَّهُ سُئِلَ عَن قَولِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فِی الحَبَّةِ السَّوداءِ ، فَقالَ : قَد قالَ ذلِکَ . قیلَ : وما قالَ ؟ قالَ : فیها شِفاءٌ مِن کُلِّ داءٍ إلاَّ السّامَ _ یَعنِی المَوتَ .

ثُمَّ قالَ علیه السلام لِلسّائِلِ : ألا أدُلُّکَ عَلی ما لَم یَستَثنِ فیهِ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله ؟ قالَ : بَلی .

قالَ : الدُّعاءُ ؛ فَإِنَّهُ یَرُدُّ القَضاءَ وقَد اُبرِمَ إبراما _ وضَمَّ أصابِعَهُ مِن کَفَّیهِ جَمیعا وجَمَعَهُما جَمیعا واحِدَةً إلَی الاُخری _ . (1)750.امام علی علیه السلام :تفسیر العیّاشی عن عمّار بن موسی عن الإمام الصادق علیه السلام ، قال :سُئِلَ عَن قَولِ اللّهِ : «یَمْحُواْ اللَّهُ مَا یَشَاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِندَهُ أُمُّ الْکِتَ_بِ» (2) ، قالَ : إنَّ ذلِکَ الکِتابَ کِتابٌ یَمحُو اللّهُ فیهِ ما یَشاءُ ویُثبِتُ ، فَمِن ذلِکَ الَّذی یَرُدُّ الدُّعاءُ القضاءَ ، وذلِکَ الدُّعاءُ مَکتوبٌ عَلَیهِ : الَّذی یُرَدُّ بِهِ القَضاءُ ، حَتّی إذا صارَ إلی اُمِّ الکِتابِ لَم یُغنِ الدُّعاءُ فیهِ شَیئا . (3)751.امام علی علیه السلام :الإمام الکاظم علیه السلام :عَلَیکُم بِالدُّعاءِ ؛ فَإِنَّ الدُّعاءَ للّهِِ وَالطَّلَبَ إلَی اللّهِ یَرُدُّ البَلاءَ وقَد قُدِّرَ وقُضِیَ ولَم یَبقَ إلاّ إمضاؤُهُ ، فَإِذا دُعِیَ اللّهُ عز و جل وسُئِلَ صَرفَ البَلاءِ صَرَفَهُ (4) . (5)752.امام علی علیه السلام :الکافی عن عمر بن یزید :سَمِعتُ أبَا الحَسَنِ علیه السلام یَقولُ : إنَّ الدُّعاءَ یَرُدُّ ما قَد قُدِّرَ وما لَم یُقَدَّر .

قُلتُ : ما قَد قُدِّرَ عَرَفتُهُ ، فَما لَم یُقَدَّر ؟ قالَ : حَتّی لا یَکونَ . (6) .

ص: 81

753.امام زین العابدین علیه السلام ( _ در «مناجات انجیلیه» _ ) دعائم الاسلام :از امام صادق علیه السلام ، از پدرش ، از پدرانش برای ما روایت شده است که از ایشان درباره فرموده پیامبر صلی الله علیه و آله درباره سیاه دانه سؤال شد . فرمود : «پیامبر صلی الله علیه و آله آن را فرموده است» .

گفته شد : چه فرموده است؟

فرمود : «در آن ، شفای هر درد و بیماری ای است ، بجز مرگ».

سپس به پرسنده فرمود : «آیا تو را به چیزی رهنمون نشوم که پیامبر خدا ، در آن ، استثنا نکرده است؟

گفت : چرا .

فرمود : «دعا کردن ؛ زیرا دعا ، قضای محتوم را هم برمی گردانَد» و [برای تفهیم مطلب ]تمام انگشتان دو دستش را به هم چسباند و آن دو را بر هم نهاد.754.امام باقر علیه السلام :تفسیر العیّاشی_ به نقل از عمّار بن موسی _: از امام صادق علیه السلام درباره آیه شریف : «خداوند ، آنچه را بخواهد ، محو می کند یا باقی می گذارد و کتاب اصلی در نزد اوست» سؤال شد ، فرمود : آن نبشته [نخست] ، نبشته ای است که خداوند در آن آنچه را خواهد ، محو می کند و آنچه را خواهد ، نگه می دارد . از آن جمله است این که : دعا قضا را برمی گرداند ، و بر آن دعا نوشته شده است : این دعایی است که با آن قضا دفع می شود ؛ اما چون قضا در کتاب اصلی (مامنامه) نگاشته شود ، دیگر دعا در آن هیچ تأثیری ندارد.755.الإمام الصادق علیه السلام ( _ جَوابا لِمَن قالَ : إنّا نَدعُو اللّه َ فَلا یَ ) امام کاظم علیه السلام :تا می توانید دعا کنید ؛ زیرا که خواندن خدا و درخواست از خداوند ، بلایی را که قلم تقدیر و قضا بر آن رفته ، اما هنوز امضا نشده است ، برمی گرداند ؛ در این صورت ، هر گاه به درگاه خداوند عز و جل دعا شود و برگرداندن آن بلا درخواست گردد ، آن را برمی گرداند.756.الإمام الکاظم علیه السلام :الکافی_ به نقل از عمر بن یزید _: از امام کاظم علیه السلام شنیدم که می فرماید : «دعا ، آنچه

را مقدّر شده و آنچه را مقدّر نشده است ، برمی گردانَد».

گفتم : مقدّر شده را می فهمم . مقدّر ناشده را چگونه برمی گردانَد؟

فرمود : «تا این که مقدّر نشود». .

ص: 82

راجع : العنوان الآتی (دفع البلاء) .

3 / 8دَفعُ البَلاءِ756.امام کاظم علیه السلام :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :الدُّعاءُ یَنفَعُ مِنَ البَلاءِ ، قالَ اللّهُ عز و جل : «إِلاَّ قَوْمَ یُونُسَ لَمَّا ءَامَنُواْ کَشَفْنَا عَنْهُمْ» (1) لَمّا دَعَوا . (2)757.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الإمام علیّ علیه السلام :إنَّ الحَذَرَ لا یَرُدُّ القَضاءَ ، ولکِنَّ الدُّعاءَ یَرُدُّ القَضاءَ ، قالَ اللّهُ تَعالی : «إِلاَّ قَوْمَ یُونُسَ لَمَّا ءَامَنُواْ کَشَفْنَا عَنْهُمْ عَذَابَ الْخِزْیِ فِی الْحَیَوةِ الدُّنْیَا وَ مَتَّعْنَ_هُمْ إِلَی حِینٍ» . (3)758.الأمالی ، صدوق ( _ به نقل از وهب بن منبّه _ ) رسول اللّه صلی الله علیه و آله :اِستَقبِلُوا البَلاءَ بِالدُّعاءِ . (4) .

ص: 83

ص: 84

760.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :اِدفَعُوا البَلاءَ بِالدُّعاءِ . (1)761.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :اِدفَعوا أبوابَ البَلاءِ بِالدُّعاءِ . (2)762.امام علی علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :اِدفَعوا أمواجَ البَلاءِ بِالدُّعاءِ . (3)763.امام علی علیه السلام ( _ در نامه اش به اُمرای لشکر _ ) عنه صلی الله علیه و آله :أعِدّوا لِلبَلاءِ الدُّعاءَ . (4)764.الإمام الصادق علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :رُدّوا نائِبَةَ البَلاءِ بِالدُّعاءِ . (5)765.عنه علیه السلام :جامع الأخبار :قال النبیّ صلی الله علیه و آله : إذا ظَهَرَت فی اُمَّتی عَشرُ خِصالٍ عاقَبَهُمُ اللّهُ بِعَشرِ خِصالٍ . قیلَ : وما هِیَ یا رَسولَ اللّهِ ؟ قالَ : إذا قَلَّلُوا الدُّعاءَ نَزَلَ البَلاءُ ... . (6)766.عنه علیه السلام :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إذا قَلَّ الدُّعاءُ نَزَلَ البَلاءُ . (7) .

ص: 85

767.عنه علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :بلا را با دعا ، پس بزنید.764.امام صادق علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :درهای بلا را با دعا ببندید.765.امام صادق علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :موج های بلا را با دعا برگردانید.766.امام صادق علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :برای دفع بلا ، به دعا مجهّز شوید.767.امام صادق علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :فاجعه بلا را با دعا ]از خود] دور کنید.768.عدّة الداعی :جامع الأخبار :پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : و هرگاه در میان امّت من ، ده خصلت پدیدار گردد ، خداوند ، آنان را به ده چیز مجازات می کند .

گفته شد : آنها چیست ، ای پیامبر خدا؟

فرمود : «هرگاه کم دعا کنند ، بلا نازل می شود ...» .769.إحیاء علوم الدین عن سفیان الثوری :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هرگاه دعا کردن کاستی گیرد ، بلا فرود می آید. .

ص: 86

770.إحیاء علوم الدین عن مالک بن دینار :عنه صلی الله علیه و آله :لا یُغنی حَذَرٌ مِن قَدَرٍ ، وَالدُّعاءُ یَنفَعُ مِمّا نَزَلَ ومِمّا لَم یَنزِل ، وإنَّ البَلاءَ لَیَنزِلُ فَیَتَلَقّاهُ الدُّعاءُ فَیَعتَلِجانِ (1) إلی یَومِ القِیامَةِ . (2)768.عدّة الداعی :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنَّ البَلاءَ لَیَتَسَبَّبُ إلَی العَبدِ ، فَیَسأَلُ رَبَّهُ العافِیَةَ ویَذکُرُهُ ، فَیُبقِی (3) العافِیَةَ ، وَالدُّعاءُ وَالبَلاءُ یَتَوافَقانِ إلی یَومِ القِیامَةِ . (4)769.إحیاء علوم الدین ( _ به نقل از سفیان ثوری _ ) الإمام زین العابدین علیه السلام :إنَّ الدُّعاءَ وَالبَلاءَ لَیَتَرافَقانِ 5 إلی یَومِ القِیامَةِ ، إنَّ الدُّعاءَ لَیَرُدُّ البَلاءَ وقَد اُبرِمَ إبراما (5) . (6)770.إحیاء علوم الدین ( _ به نقل از مالک بن دینار _ ) الإمام الکاظم علیه السلام :إنَّ الدُّعاءَ یَستَقبِلُ البَلاءَ ، فَیَتَوافَقانِ إلی یَومِ القِیامَةِ . (7)771.الإمام الصادق علیه السلام :الإمام علیّ علیه السلام :اِدفَعوا أمواجَ البَلاءِ عَنکُم بِالدُّعاءِ قَبلَ وُرودِ البَلاءِ ، فَوَالَّذی فَلَقَ الحَبَّةَ وبَرَأَ النَّسَمَةَ (8) لَلبَلاءُ أسرَعُ إلَی المُؤمِنِ مِنِ انحِدارِ السَّیلِ مِن أعلَی التَّلعَةِ (9) إلی أسفَلِها ، ومِن رَکضِ البَراذینِ (10) . (11) .

ص: 87

772.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :احتیاط ، هرگز جلوی تقدیر را نمی گیرد ، در حالی که دعا ، برای دفع آنچه نازل شده و آنچه نازل نشده ، سودمند است . (1) بلا که نازل می شود دعا او را می گیرد و با هم تا روز قیامت ، دست به گریبان می شوند.773.الإمام الباقر علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :بلا به بنده می آویزد و بنده ، خدا را یاد می کند و از او عافیت درخواست می کند و در نتیجه ، خداوند ، عافیت را [برایش] نگه می دارد ، و دعا و بلا ، تا روز قیامت با یکدیگرند . (2)771.امام صادق علیه السلام :امام زین العابدین علیه السلام :دعا و بلا تا روز قیامت ، رفیق و همراه اند . دعا ، بلای استوارگشته را نیز برمی گردانَد.772.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام کاظم علیه السلام :دعا ، به استقبال بلا می رود و تا روز قیامت با هم می سازند.773.امام باقر علیه السلام :امام علی علیه السلام :امواج بلا را ، پیش از آن که بلا درآید ، با دعا کردن از خود بگردانید ؛ زیرا سوگند به آن که دانه را شکافت و جاندار را آفرید ، حرکت بلا به سوی مؤمن ، شتابنده تر از فرود آمدن سیلاب از فراز تپّه به پایین آن و از دویدنِ اسبان تاتاری است. .

ص: 88

774.المعجم الکبیر عن القاسم أبی عبدالرحمن :عنه علیه السلام :إنَّ للّهِِ سُبحانَهُ سَطَواتٍ ونَقِماتٍ ، فَإِذا نَزَلَت بِکُم فَادفَعوها بِالدُّعاءِ ؛ فَإِنَّهُ لا یَدفَعُ البَلاءَ إلاَّ الدُّعاءُ . (1)775.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :مَن سَرَّهُ أن یُکشَفَ عَنهُ البَلاءُ ، فَلیُکثِر مِنَ الدُّعاءِ . (2)776.الإمام الباقر علیه السلام :عنه علیه السلام :ما زالَت نِعمَةٌ ولا نَضارَةُ عَیشٍ إلاّ بِذُنوبٍ اجتَرَحوا (3) ، إنَّ اللّهَ لَیسَ بِظَلاّمٍ لِلعَبیدِ ، ولَو أنَّهُمُ استَقبَلوا ذلِکَ بِالدُّعاءِ وَالإِنابَةِ لَم تَزُل ، ولَو أنَّهُم إذا نَزَلَت بِهِمُ النِّقَمُ وزالَت عَنهُمُ النِّعَمُ فَزِعوا إلَی اللّهِ عز و جل بِصِدقٍ مِن نِیّاتِهِم ، ولَم یَهِنوا ولَم یُسرِفوا ، لَأَصلَحَ اللّهُ لَهُم کُلَّ فاسِدٍ ، ولَرَدَّ عَلَیهِم کُلَّ صالِحٍ . (4)774.المعجم الکبیر ( _ به نقل از ابو عبد الرحمان ، قاسم _ ) عنه علیه السلام :بِالدُّعاءِ تُصرَفُ البَلِیَّةُ . (5)775.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :بِالدُّعاءِ یُستَدفَعُ البَلاءُ . (6) .

ص: 89

776.امام باقر علیه السلام :امام علی علیه السلام :برای خداوندِ سبحان ، خشم ها و عذاب هایی است . پس ، هرگاه بر شما نازل شدند ، آنها را با دعا کردن برگردانید ؛ زیرا بلا را چیزی جز دعا ، پس نمی زند.777.الإمام علیّ علیه السلام :امام علی علیه السلام :هر که خوش دارد بلا از او برطرف شود ، بسیار دعا کند.778.رسول اللّه صلی الله علیه و آله ( _ لِفاطِمَةَ علیهاالسلام _ ) امام علی علیه السلام :هیچ نعمت و خرّمی زندگی ای به زوال نیامد ، مگر به سبب گناهانی که صاحبانش مرتکب شدند . خداوند ، هرگز به بندگان ستم نمی کند . اگر با دعا و توبه به استقبالش می رفتند ، آن نعمت ها و خوشی ها به زوال نمی آمدند ، و اگر زمانی که عذاب ها بر ایشان فرود آمد و نعمت هایشان گرفته شد با خلوص نیّت به خداوند عز و جل پناه می بُردند و سستی و زیاده روی [و ستم بر خویشتن ]نمی کردند ، بی گمان ، خداوند ، تباهی های آنان را به سامان می آورد و نعمت ها را به ایشان بازمی گردانْد.779.بحار الأنوار :امام علی علیه السلام :با دعاست که گرفتاری برطرف می شود .780.الإمام الصادق علیه السلام :امام علی علیه السلام :با دعاست که بلا ، دفع می شود. .

ص: 90

777.امام علی علیه السلام :الإمام الصادق علیه السلام :إنَّ اللّهَ عز و جل لَیَدفَعُ بِالدُّعاءِ الأَمرَ الَّذی عَلِمَهُ أن یُدعی لَهُ فَیَستَجیبُ ، ولَولا ما وُفِّقَ العَبدُ مِن ذلِکَ الدُّعاءِ لَأَصابَهُ مِنهُ ما یَجُثُّهُ (1) مِن جَدیدِ الأَرضِ . (2)778.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ( _ به فاطمه علیهاالسلام_ ) عنه علیه السلام :ما رَدَّ اللّهُ العَذابَ إلاّ عَن قَومِ یونُسَ ... فَلَمّا کانَ فی ذلِکَ الیَومِ نَزَلَ العَذابُ . فَقالَ العالِمُ لَهُم : یا قَومِ افزَعوا إلَی اللّهِ فَلَعَلَّهُ یَرحَمُکُم ویَرُدُّ العَذابَ عَنکُم .

فَقالوا : کَیفَ نَصنَعُ ؟ قالَ : اِجتَمِعوا وَاخرُجوا إلَی المَفازَةِ (3) وفَرِّقوا بَینَ النِّساءِ وَالأَولادِ ، وبَینَ الإِبِلِ وأولادِها ، وبَینَ البَقَرِ وأولادِها ، وبَینَ الغَنَمِ وأولادِها ، ثُمَّ ابکوا وَادعوا ، فَذَهَبوا وفَعَلوا ذلِکَ وضَجّوا وبَکَوا ، فَرَحِمَهُمُ اللّهُ وصَرَفَ عَنهُمُ العَذابَ وفَرَّقَ العَذابَ عَلَی الجِبالِ . (4)779.بحار الأنوار :تفسیر العیّاشی عن أبی بصیر عن الإمام الصادق علیه السلام :لَمّا أظَلَّ قَومَ یونُسَ العَذابُ ، دَعَوُا اللّهَ فَصَرَفَهُ عَنهُم .

قُلتُ : کَیفَ ذلِکَ ؟ قالَ : کانَ فِی العِلمِ أنَّهُ یَصرِفُهُ عَنهُم . (5)780.امام صادق علیه السلام :الکافی عن هشام بن سالم عن الإمام الصادق علیه السلام :هَل تَعرِفونَ طولَ البَلاءِ مِن قِصَرِهِ ؟ قُلنا : لا .

قالَ : إذا اُلهِمَ أحَدُکُمُ الدُّعاءَ عِندَ البَلاءِ فَاعلَموا أنَّ البَلاءَ قَصیرٌ . (6) .

ص: 91

781.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :امام صادق علیه السلام :خداوند عز و جل به وسیله دعا ، آنچه را که می داند برای آن به درگاهش دعا می شود و او ، آن دعا را اجابت می نماید ، دفع می کند و اگر بنده به آن دعا موفّق نشده بود ، هر آینه ، به او بلایی می رسید که ریشه اش را از روی زمین برمی کَنْد . (1)782.تفسیر القمّی عن جمیل عن الإمام الصادق علیه السلامامام صادق علیه السلام :خداوند ، عذاب را تنها از قوم یونس علیه السلام برگرداند ... ؛ زیرا در آن روز که عذاب بر ایشان فرود آمد ، آن مرد دانا به آنان گفت : «ای قوم من! به خدا پناه ببرید ، شاید که بر شما رحم آورَد و عذاب را از شما بگردانَد».

مردم گفتند : چه کنیم؟

گفت : «همگی فراهم آیید و به بیابان بروید و زنان و کودکان و اشتران و بچّه هایشان ، گاوها و گوساله هایشان ، گوسپندان و برّه هایشان را از هم جدا سازید . سپس گریه و دعا کنید» .

مردم رفتند و چنین کردند و فغان و مویه سر دادند . پس ، خداوند بر ایشان رحمت آورد و عذاب را از آنان گردانْد و آن را بر کوه ها پراکَنْد.781.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :تفسیر العیّاشی_ به نقل از ابو بصیر _امام صادق علیه السلام فرمود : «چون عذاب بر سرِ قوم یونس علیه السلام سایه افکند ، به درگاه خدا دعا کردند و او ، عذاب را از آنان گردانْد» .

گفتم : این ، چگونه می شود؟

فرمود : «در علم خداوند بود که عذاب را از آنها می گردانَد» .782.تفسیر القمّی ( _ به نقل از جمیل _ ) الکافی_ به نقل از هشام بن سالم _: امام صادق علیه السلام فرمود : «آیا بلایِ دراز مدّت را از بلای کوتاه مدّت بازمی شناسید؟»

گفتیم : خیر.

فرمود : «هرگاه در هنگام بلا به فردی از شما دعا کردن الهام شد ، بدانید که آن بلا ، کوتاه است» . .

ص: 92

783.الاختصاص عن هشام بن سالم :الإمام الکاظم علیه السلام :ما مِن بَلاءٍ یَنزِلُ عَلی عَبدٍ مُؤمِنٍ فَیُلهِمُهُ اللّهُ عز و جل الدُّعاءَ ، إلاّ کانَ کَشفُ ذلِکَ البَلاءِ وَشیکا (1) ، وما مِن بَلاءٍ یَنزِلُ عَلی عَبدٍ مُؤمِنٍ فَیُمسِکُ عَنِ الدُّعاءِ إلاّ کانَ ذلِکَ البَلاءُ طَویلاً ؛ فَإذا نَزَلَ البَلاءُ فَعَلَیکُم بِالدُّعاءِ وَالتَّضَرُّعِ إِلَی اللّهِ عز و جل . (2)784.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :داوود علیه السلام :إنَّ للّهِِ سَطَواتٍ ونَقِماتٍ ، فَإِذا رَأَیتُموها فَداووا قُروحَکُم بِالدُّعاءِ، فَإِنَّ اللّهَ تَبارَکَ وتَعالی یَقولُ : لَولا رِجالٌ خُشَّعٌ ، وصِبیانٌ رُضَّعٌ ، وبَهائِمُ رُتَّعٌ (3) ؛ لَصَبَبتُ عَلَیکُمُ العَذابَ صَبّا . (4)راجع : ص 74 (ردّ القضاء) .

3 / 9الشِّفاءُ مِن کُلِّ داءٍ784.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الکافی عن علاء بن کامل :قالَ لی أبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام : عَلَیکَ بِالدُّعاءِ ؛ فَإِنَّهُ شِفاءٌ مِن کُلِّ داءٍ . (5)785.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :فلاح السائل عن محمّد بن مسلم :قُلتُ لأَِبی جَعفَرٍ علیه السلام : قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله فی هذِهِ الحَبَّةِ السَّوداءِ : «فیها شِفاءٌ مِن کُلِّ داءٍ إلاَّ السّامَ» ؟ فَقالَ : نَعَم .

ثُمَّ قالَ : ألا اُخبِرُکَ بِما فیهِ شِفاءٌ مِن کُلِّ داءٍ وسامٍ ؟ قُلتُ : بَلی . قالَ : الدُّعاءُ . (6)راجع : موسوعة الأحادیث الطبّیة : القسم الثانی / الفصل الرابع : واجبات المریض / الدعاء .

.

ص: 93

ص: 94

البابُ الرّابِعُ : الاستنکاف عن الدّعاء والتّوانی فیه4 / 1التَّحذیرُ مِن تَرکِ الدُّعاءِالکتاب«وَ قَالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِینَ» . (1)

«قُلْ مَا یَعْبَؤُاْ بِکُمْ رَبِّی لَوْلاَ دُعَاؤُکُمْ» . (2)

الحدیث795.عنه علیه السلام ( _ مِن وَصِیَّتِهِ لاِبنِهِ الحَسَنِ علیه السلام _ ) الإمام علیّ علیه السلام :أربَعٌ لِلمَرءِ لا عَلَیهِ : الإِیمانُ وَالشُّکرُ ... وَالاِستِغفارُ ... وَالدُّعاءُ ؛ فَإِنَّهُ قالَ [ تَعالی ] : «قُلْ مَا یَعْبَؤُاْ بِکُمْ رَبِّی لَوْلاَ دُعَاؤُکُمْ» . (3)796.الإمام زین العابدین علیه السلام :الإمام زین العابدین علیه السلام_ مِن دُعائِهِ لِوَداعِ شَهرِ رَمَضانَ _: اللّهُمَّ ... وأنتَ الَّذی دَلَلتَهُم ... وقُلتَ : «ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِینَ» فَسَمَّیتَ دُعاءَکَ عِبادَةً وتَرکَهُ استِکبارا ، وتَوَعَّدتَ عَلی تَرکِهِ دُخولَ جَهَنَّمَ داخِرینَ . (4) .

ص: 95

ص: 96

799.امام باقر علیه السلام :الإمام الصادق علیه السلام :اُدعُ ولا تَقُل : قَد فُرِغَ مِنَ الأَمرِ ؛ فَإِنَّ الدُّعاءَ هُوَ العِبادَةُ ؛ إنَّ اللّهَ عز و جلیَقولُ : «إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِینَ» ، وقالَ : «ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ» . (1)800.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :تَرکُ الدُّعاءِ مَعصِیَةٌ . (2)801.عنه صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :مَن لَم یَدعُ اللّهَ غَضِبَ اللّهُ عَلَیهِ . (3)802.أعلام الدین :عنه صلی الله علیه و آله :قالَ اللّهُ تَعالی : مَن لا یَدعونی أغضَبُ عَلَیهِ . (4)801.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ اللّهَ عز و جل یُمسِکُ عَن عَبدِهِ الخَیرَ الکَثیرَ ، ویَقولُ : لا اُعطی عَبدی حَتّی یَسأَلَنی . (5)802.أعلام الدین :عنه صلی الله علیه و آله :یَخرُجُ مِنَ النّارِ رَجُلٌ فَیَقولُ لَهُ رَبُّهُ تَعالی : ما تُعطینی إن أخرَجتُکَ ؟ فَیَقولُ : یا رَبِّ ! اُعطیکَ ما تَسأَ لُنی .

فَیَقولُ لَهُ : کَذَبتَ ، وعِزَّتی ! قَد سَأَلتُکَ ما هُوَ أهوَنُ مِن ذلِکَ فَلَم تُعطِنی ؛ سَأَلتُکَ أن تَسأَلَنی فَاُعطِیَکَ ، وتَدعُوَنی فَأَستَجیبَ لَکَ ، وتَستَغفِرَنی فَأَغفِرَ لَکَ . (6) .

ص: 97

803.الإمام زین العابدین علیه السلام :امام صادق علیه السلام :دعا کن و مگو که کار از کار گذشته است ؛ زیرا دعا ، عینِ عبادت است . خداوند عز و جل می فرماید : «کسانی که از عبادت من ، گردن فرازی می کنند ، به زودی با خواری به دوزخ در می آیند» و فرموده است : «مرا بخوانید تا پاسختان دهم» .803.امام زین العابدین علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :ترک دعا ، گناه است.804.الإمام الصادق علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر که خدا را نخواند ، خدا بر او خشم می گیرد.804.امام صادق علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوند متعال فرموده است : «هر که مرا نخوانَد ، بر او خشم می گیرم».805.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوند عز و جل خیرِ فراوان را از بنده اش باز می دارد و می فرماید : «به بنده ام نمی دهم تا از من بخواهد».806.عنه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مردی از آتش [دوزخ] بیرون می آید (/ آورده می شود) و پروردگار بلندمرتبه اش به او می فرماید : «اگر تو را بیرون آورم ، به من چه می دهی؟» .

می گوید : پروردگار من! هرچه از من بخواهی ، به تو می دهم.

خداوند می فرماید : «به عزّتم سوگند که دروغ می گویی! من ، کمتر از این را از تو خواستم و تو به من ندادی . از تو خواستم که از من بخواهی تا به تو عطا کنم ، مرا بخوانی تا پاسخت دهم و از من آمرزش بطلبی تا تو را بیامرزم [و تو هیچ یک از این خواسته های مرا انجام ندادی]». .

ص: 98

807.عنه صلی الله علیه و آله :الإمام علیّ علیه السلام_ فی بَیانِ مُحاوَرَةِ اللّهِ تَعالَی الأَغنِیاءَ وَالفُقَراءَ یَومَ القِیامَةِ _: ثُمَّ یُدعی بِالکافِرِ الفَقیرِ فَیَقولُ : یَابنَ آدَمَ ، ما فَعَلتَ فیما أمَرتُکَ ؟

فَیَقولُ : اِبتَلَیتَنی بِبَلاءِ الدُّنیا حَتّی أنسَیتَنی ذِکرَکَ وشَغَلتَنی عَمّا خَلَقتَنی لَهُ .

فَیَقولُ لَهُ : فَهَلاّ دَعَوتَنی فَأَرزُقَکَ ، وسَأَلتَنی فاُعطِیَکَ ؟ فَإِن قالَ : یا رَبِّ نَسیتُ ، هَلَکَ ، وإن قالَ : لَم أدرِ ما أنتَ ، هَلَکَ . فَیَقولُ لَهُ : لَو تَعلَمُ ما لَکَ عِندی لَبَکَیتَ کَثیرا . (1)808.مسند ابن حنبل عن أبی سعید الخدری عن رسول اللّه صلالإمام الصادق علیه السلام :مَن لَم یَسأَلِ اللّهَ عز و جل مِن فَضلِهِ فَقَدِ افتَقَرَ . (2)4 / 2ذَمُّ المَلالِ مِنَ الدُّعاءِ807.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :لا تَمَلّوا مِنَ الدُّعاءِ ؛ فَإِنَّکُم لا تَدرونَ مَتی یُستَجابُ لَکُم . (3)808.مسند ابن حنبل ( _ به نقل از ابو سعید خدری _ ) عدّة الداعی :وَرَدَ فِی الوَحیِ القَدیمِ : ولا تَمَلَّ مِنَ الدُّعاءِ ؛ فَإِنّی لا أمَلُّ مِنَ الإِجابَةِ . (4) .

ص: 99

ص: 100

4 / 3ذَمُّ العَجزِ عَنِ الدُّعاءِ813.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنَّ أعجَزَ النّاسِ مَن عَجَزَ عَنِ الدُّعاءِ . (1)813.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :لا تَعجِزوا فِی الدُّعاءِ ؛ فَإِنَّهُ لا یَهلِکُ مَعَ الدُّعاءِ أحَدٌ . (2)814.عنه صلی الله علیه و آله :الإمام علیّ علیه السلام :قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : لا تَعجِزوا عَنِ الدُّعاءِ ؛ فَإِنَّ اللّهَ أنزَلَ عَلَیَّ : «ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ» .

فَقالَ رَجُلٌ : یا رَسولَ اللّهِ ، رَبُّنا یَسمَعُ الدُّعاءَ ؟ أم کَیفَ ذلِکَ ؟ فَأَنزَلَ اللّهُ : «وَإِذَا سَأَلَکَ عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ» . (3)4 / 4ذَمُّ مَن لا یَدعو إلاّ عِندَ نُزولِ البَلاءِالکتاب«قُلْ أَرَءَیْتَکُمْ إِنْ أَتَ_ل_کُمْ عَذَابُ اللَّهِ أَوْ أَتَتْکُمُ السَّاعَةُ أَغَیْرَ اللَّهِ تَدْعُونَ إِن کُنتُمْ صَ_دِقِینَ * بَلْ إِیَّاهُ تَدْعُونَ فَیَکْشِفُ مَا تَدْعُونَ إِلَیْهِ إِن شَاءَ وَتَنسَوْنَ مَا تُشْرِکُونَ» . (4)

«قُلْ مَن یُنَجِّیکُم مِّن ظُ_لُمَ_تِ الْبَرِّ وَالْبَحْرِ تَدْعُونَهُ تَضَرُّعًا وَخُفْیَةً لَّئِنْ أَنجَانَا مِنْ هَ_ذِهِ لَنَکُونَنَّ مِنَ الشَّ_کِرِینَ * قُلِ اللَّهُ یُنَجِّیکُم مِّنْهَا وَمِن کُلِّ کَرْبٍ ثُمَّ أَنتُمْ تُشْرِکُونَ» . (5)

.

ص: 101

ص: 102

«وَ إِذَا مَسَّ الاْءِنسَ_نَ الضُّرُّ دَعَانَا لِجَنبِهِ أَوْ قَاعِدًا أَوْ قَائمًا فَلَمَّا کَشَفْنَا عَنْهُ ضُرَّهُ مَرَّ کَأَن لَّمْ یَدْعُنَا إِلَی ضُرٍّ مَّسَّهُ کَذَ لِکَ زُیِّنَ لِلْمُسْرِفِینَ مَا کَانُواْ یَعْمَلُونَ» . (1)

«هُوَ الَّذِی یُسَیِّرُکُمْ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ حَتَّی إِذَا کُنتُمْ فِی الْفُلْکِ وَ جَرَیْنَ بِهِم بِرِیحٍ طَیِّبَةٍ وَ فَرِحُواْ بِهَا جَاءَتْهَا رِیحٌ عَاصِفٌ وَ جَاءَهُمُ الْمَوْجُ مِن کُلِّ مَکَانٍ وَ ظَنُّواْ أَنَّهُمْ أُحِیطَ بِهِمْ دَعَوُاْ اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ لَئِنْ أَنجَیْتَنَا مِنْ هَ_ذِهِ لَنَکُونَنَّ مِنَ الشَّ_کِرِینَ * فَلَمَّا أَنجَاهُمْ إِذَا هُمْ یَبْغُونَ فِی الْأَرْضِ بِغَیْرِ الْحَقِّ» . (2)

«وَ مَا بِکُم مِّن نِّعْمَةٍ فَمِنَ اللَّهِ ثُمَّ إِذَا مَسَّکُمُ الضُّرُّ فَإِلَیْهِ تَجْئرُونَ * ثُمَّ إِذَا کَشَفَ الضُّرَّ عَنکُمْ إِذَا فَرِیقٌ مِّنکُم بِرَبِّهِمْ یُشْرِکُونَ» . (3)

«وَ إِذَا مَسَّکُمُ الضُّرُّ فِی الْبَحْرِ ضَلَّ مَن تَدْعُونَ إِلاَّ إِیَّاهُ فَلَمَّا نَجَّ_اکُمْ إِلَی الْبَرِّ أَعْرَضْتُمْ وَ کَانَ الاْءِنسَ_نُ کَفُورًا» . (4)

«فَإِذَا رَکِبُواْ فِی الْفُلْکِ دَعَوُاْ اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ فَلَمَّا نَجَّاهُمْ إِلَی الْبَرِّ إِذَا هُمْ یُشْرِکُونَ * لِیَکْفُرُواْ بِمَا ءَاتَیْنَ_هُمْ وَ لِیَتَمَتَّعُواْ فَسَوْفَ یَعْلَمُونَ» . (5)

«وَ إِذَا مَسَّ النَّاسَ ضُرٌّ دَعَوْاْ رَبَّهُم مُّنِیبِینَ إِلَیْهِ ثُمَّ إِذَا أَذَاقَهُم مِّنْهُ رَحْمَةً إِذَا فَرِیقٌ مِّنْهُم بِرَبِّهِمْ یُشْرِکُونَ * لِیَکْفُرُواْ بِمَا ءَاتَیْنَ_هُمْ فَتَمَتَّعُواْ فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ» . (6)

«وَ إِذَا غَشِیَهُم مَّوْجٌ کَالظُّ_لَلِ دَعَوُاْ اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ فَلَمَّا نَجَّاهُمْ إِلَی الْبَرِّ فَمِنْهُم مُّقْتَصِدٌ وَ مَا یَجْحَدُ بِ_ایَ_تِنَا إِلاَّ کُلُّ خَتَّارٍ کَفُورٍ» . (7)

.

ص: 103

«و چون انسان را گزندی برسد ، ما را ، به پهلو خفته یا نشسته و یا ایستاده ، می خوانَد و چون گزندش را از او دور سازیم ، چنان می رود که گویی ما را برای گزندی که به او رسیده ، نخوانده است . این گونه ، برای زیاده روان ، آنچه انجام می دادند ، زینت داده شده است» .

«و اوست که شما را در خشکی و دریا ، روان می کند ، تا وقتی که در کشتی ها باشید و آن کشتی ها با بادی ملایم ، آنان را سیر می دهند و ایشان ، بدان باد ، شاد شوند، [به ناگاه ]بادی سخت بر آنها می وَزَد و موج از هر سو برایشان می تازد و یقین می کنند که در محاصره افتاه اند . در آن حال ، خدا را از روی اخلاص می خوانند که : اگر ما را از این [مهلکه ]بِرَهانی ، قطعا از سپاس گزاران خواهیم بود . پس چون آنان را رهانید ، آن گاه در زمین ، به ناحق سرکشی می کنند . «و هر نعمتی که شما دارید ، از خداست . سپس ، چون گزندی به شما برسد ، به او متوسّل می شوید و چون آن گزند را از شما بزُداید ، گروهی از شما به پروردگارشان شرک می ورزند» .

«و چون در دریا به شما گزندی برسد ، هر که را جز او می خوانید ، ناپدید [و فراموش ]می گردد . چون [خدا ]شما را به سوی خشکی رهانید ، روی گردان می شوید ، و انسان ، بسیار ناسپاس است» .

«و هنگامی که بر کشتی می نشینند ، خدا را از روی اخلاص می خوانند ، ولی چون به خشکی رسانْد و نجاتشان داد ، به ناگاه شرک می ورزند تا نعمتی را که به ایشان دادیم ، کفران کنند ، و بگذار تا برخوردار شوند ، زودا که بدانند» .

«و هرگاه مردمان را گزندی رسد ، پروردگار خود را ، توبه کنان ، می خوانند و آن گاه که از جانب خود رحمتی به آنان چشانید ، بازْ دسته ای از ایشان به پروردگارشان شرک می آورند . بگذار تا به آنچه عطایشان کرده ایم کفران ورزند . [بگو: ]برخوردار شوید ، زودا که بدانید» .

«و هر گاه موجی سهمگین آنان را فراگیرد ، خدا را می خوانند و اعتقاد [خود] را برای او خالص گردانند ؛ ولی چون نجاتشان داد و [آنان را] به خشکی رساند ، برخی از ایشان میانه رو هستند ، و نشانه های ما را ، جز هر پیمان شکنِ ناسپاسی انکار نمی کند» .

.

ص: 104

«وَ إِذَا مَسَّ الاْءِنسَ_نَ ضُرٌّ دَعَا رَبَّهُ مُنِیبًا إِلَیْهِ ثُمَّ إِذَا خَوَّلَهُ نِعْمَةً مِّنْهُ نَسِیَ مَا کَانَ یَدْعُواْ إِلَیْهِ مِن قَبْلُ وَ جَعَلَ لِلَّهِ أَندَادًا لِّیُضِلَّ عَن سَبِیلِهِ قُلْ تَمَتَّعْ بِکُفْرِکَ قَلِیلاً إِنَّکَ مِنْ أَصْحَ_بِ النَّارِ» . (1)

«فَإِذَا مَسَّ الاْءِنسَ_نَ ضُرٌّ دَعَانَا ثُمَّ إِذَا خَوَّلْنَ_هُ نِعْمَةً مِّنَّا قَالَ إِنَّمَا أُوتِیتُهُ عَلَی عِلْمِ بَلْ هِیَ فِتْنَةٌ وَ لَ_کِنَّ أَکْثَرَهُمْ لاَ یَعْلَمُونَ» . (2)

«لاَّ یَسْئمُ الاْءِنسَ_نُ مِن دُعَاءِ الْخَیْرِ وَ إِن مَّسَّهُ الشَّرُّ فَیَئوسٌ قَنُوطٌ . . . وَ إِذَا أَنْعَمْنَا عَلَی الاْءِنسَ_نِ أَعْرَضَ وَ نَئا بِجَانِبِهِ وَ إِذَا مَسَّهُ الشَّرُّ فَذُو دُعَاءٍ عَرِیضٍ» . (3)

الحدیث830.عمل الیوم و اللیلة ، نسایی ( _ به نقل از اَ نَس بن مالک _ ) الإمام علیّ علیه السلام_ لِرَجُلٍ سَأَلَهُ أن یَعِظَهُ _: لا تَکُن مِمَّن ... یُعجَبُ بِنَفسِهِ إذا عُوفِیَ ، ویَقنَطُ إذَا ابتُلِیَ ، إن أصابَهُ بَلاءٌ دَعا مُضطَرّا ، وإن نالَهُ رَخاءٌ أعرَضَ مُغتَرّا . (4)831.الإمام علیّ علیه السلام ( _ لاِبنِهِ _ ) الإمام زین العابدین علیه السلام_ فی مُناجاتِهِ _: إلهی ... لا تَجعَلنی مِمَّن یُبطِرُهُ الرَّخاءُ ، ویَصرَعُهُ البَلاءُ ؛ فَلا یَدعوکَ إلاّ عِندَ حُلولِ نازِلَةٍ ، ولا یَذکُرُکَ إلاّ عِندَ وُقوعِ جائِحَةٍ (5) ، فَیُصرَعُ لَکَ خَدُّهُ ، وتُرفَعُ بِالمَسأَلَةِ إلَیکَ یَدُهُ . (6)832.الإمام الصادق علیه السلام :الإمام الصادق علیه السلام :کانَ جَدّی یَقولُ : تَقَدَّموا فِی الدُّعاءِ ؛ فَإِنَّ العَبدَ إذا کانَ دَعّاءً فَنَزَلَ بِهِ البَلاءُ فَدَعا ، قیلَ : صَوتٌ مَعروفٌ ، وإذا لَم یَکُن دَعّاءً فَنَزَلَ بِهِ بَلاءٌ فَدَعا ، قیلَ : أینَ کُنتَ قَبلَ الیَومِ ؟! (7) .

ص: 105

«هر گاه انسان را گزندی برسد ، پروردگارش را می خوانَد و به سوی او توبه می کند . سپس ، چون از جانب خویش نعمتی به او ببخشد ، آنچه را که پیش تر خدا را به خاطر آن می خوانْد ، از یاد می بَرد و برای خدا انبازانی قرار می دهد تا [خود و دیگران را ]از راه او گم راه گردانَد . بگو : به [سبب] کفرت ، اندکی برخوردار شو که تو از اهل آتشی» .

«هر گاه انسان را گزندی برسد ، ما را می خوانَد و چون از جانب خود ، نعمتی بدو ببخشیم ، می گوید : آن را به دانش خود یافته ام . نه چنان است ؛ بلکه آن ، آزمایشی است ، ولی بیشترشان نمی دانند» .

«انسان ، از دعای خیر ، خسته نمی شود و چون آسیبی به او برسد ، نومید می گردد ... و چون انسان را نعمت بخشیم ، روی برمی تابد و خود را کنار می کشد و چون گزندی به او برسد ، بسیار دعا می کند» .

حدیث831.امام علی علیه السلام ( _ به فرزندش _ ) امام علی علیه السلام_ به مردی که از ایشان خواست تا او را اندرز بدهد _: از آنانی مباش که ... هر گاه عافیت داده شود ، خودپسند می گردد و هر گاه گرفتار آید ، نومید می شود و چون بلایی به او برسد ، از سر بیچارگی دعا می کند و هر گاه آسایشی یابد ، مغرورانه [از خدا] روی می گردانَد.832.امام صادق علیه السلام :امام زین العابدین علیه السلام_ در مناجاتش _: معبود من! ... مرا از آنانی قرار مده که خوشی سرمستش می کند و بلا ، به زمینش می زند . چنین کسی ، تنها در هنگام گرفتار آمدن تو را می خوانَد و تنها به وقت مصیبت ، به یاد تو می افتد و گونه اش را بر خاک نهاده ، دست تقاضایش به درگاه تو بلند می شود .833.امام صادق علیه السلام :امام صادق علیه السلام :جدّم می فرمود : «در دعا کردن ، پیش دستی کنید ؛ زیرا بنده ، چنانچه اهل دعا باشد ، وقتی بلایی بر او نازل شود و دعا کند ، گفته می شود : «صدایی آشناست» و چنانچه اهل دعایِ بسیار نباشد ، وقتی بلایی بر او نازل شود و دعا کند ، گفته می شود : «تا به حال ، کجا بودی؟!». .

ص: 106

834.الکافی ( _ به نقل از محمّد بن حمران _ ) عنه علیه السلام :مَن تَقَدَّمَ فِی الدُّعاءِ استُجیبَ لَهُ إذا نَزَلَ بِهِ البَلاءُ ، وقالَتِ المَلائِکَةُ : صَوتٌ مَعروفٌ ولَم یُحجَب عَنِ السَّماءِ .

ومَن لَم یَتَقَدَّم فِی الدُّعاءِ لَم یُستَجَب لَهُ إذا نَزَلَ بِهِ البَلاءُ ، وقالَتِ المَلائِکَةُ : إنَّ ذَا الصَّوتَ لا نَعرِفُهُ . (1)835.امام صادق علیه السلام :عنه علیه السلام :إذا دَعَا العَبدُ فِی البَلاءِ ولَم یَدعُ فِی الرَّخاءِ حَجَبَتِ المَلائِکَةُ صَوتَهُ ، وقالوا : هذا صَوتٌ غَریبٌ ، أینَ کُنتَ قَبلَ الیَومِ ؟! (2)836.امام صادق علیه السلام :الإمام الکاظم علیه السلام :کانَ عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ علیه السلام یَقولُ : الدُّعاءُ بَعدَما یَنزِلُ البَلاءُ لا یُنتَفَعُ بِهِ . (3) .

ص: 107

837.عنه علیه السلام :امام صادق علیه السلام :کسی که در دعا کردن ، پیش دستی کند (همیشه دعا کند ، نه فقط موقع گرفتاری) ، وقتی بلا بر او فرود آید [و دست به دعا بردارد ]فرشتگان می گویند : «این ، صدایی آشناست» و از آسمان [در کار رسیدن آن دعا به درگاه خدا ]ممانعتی صورت نمی گیرد ؛ اما کسی که در دعا کردن پیش دستی نکند ، چون بلا بر او فرود آید ، دعایش مستجاب نمی شود و فرشتگان می گویند : «این صدا برای ما آشنا نیست».838.عنه علیه السلام :امام صادق علیه السلام :هر گاه بنده در گرفتاری دعا کند و در خوشی و آسایش دعا نکند ، فرشتگان ، مانع [رسیدن ]صدای او [به درگاه خداوند] می شوند و می گویند : «این ، صدایی ناآشناست . تا کنون کجا بودی؟!».839.المجتنی عن اللّیث بن سعد عن الإمام الصادق علیه ال ( _ فی دُعاءِ سَریعِ الإِجابَةِ _ ) امام کاظم علیه السلام :امام زین العابدین علیه السلام می فرمود : «دعا کردن پس از فرود آمدن بلا ، سودی نمی بخشد». .

ص: 108

الفَصلُ الثّانی : آداب الدّعاءالبابُ الأَوَّلُ : ما ینبغی قبل الدّعاءأحادیث هذا الباب تفضّل للداعی أن یتوضّأ قبل الدعاء ، ویتوجّه إلی القبلة ویصلّی رکعتین ثمّ یطلب من اللّه تعالی حاجته . وکذلک عملُ الصالحات قبل الدعاء مؤثّر فی إجابته . وکأنّ درجة هذه الأعمال الصالحة قبل الدعاء أوطأ من الوفاء بالعهد الإلهیّ ، إذ قال سبحانه : «وَ أَوْفُواْ بِعَهْدِی أُوفِ بِعَهْدِکُمْ» . (1) وحریّ بالقول أنّ الأحادیث وإن لم تنصّ علی استقبال القبلة أدبا قبل الدعاء لکنّ الإشارة إلی ذلک وردت فی سیاق أحادیث کثیرة . (2)

1 / 1التَّوَضُّأُ841.الإمام الرضا علیه السلام :الإمام الحسن علیه السلام_ أنَّهُ کانَ یَقولُ _: یَابنَ آدَمَ ! مَن مِثلُکَ وقَد خَلّی رَبُّکَ بَینَهُ وبَینَکَ ، مَتی شِئتَ أن تَدخُلَ إلَیهِ تَوَضَّأتَ وقُمتَ بَینَ یَدَیهِ ، ولَم یَجعَل بَینَکَ وبَینَهُ حِجابا ولا بَوّابا ، تَشکو إلَیهِ هُمومَکَ وفاقَتَکَ ، وتَطلُبُ مِنهُ حَوائِجَکَ ، وتَستَعینُهُ عَلی اُمورِکَ . (3) .

ص: 109

ص: 110

راجع : ص 306 ح 473 .

1 / 2اِستِقبالُ القِبلَةِ844.مهج الدعوات ( _ به نقل از معاویة بن عمّار _ ) سنن النسائی عن اُمّ عبد الرحمن بن طارق بن علقمة :إنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله کانَ إذا جاءَ مَکانا فی دارِ یَعلَی (1) استَقبَلَ القِبلَةَ ودَعا . (2)845.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :المعجم الأوسط عن یزید بن عامر :إنَّ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله أقبَلَ ومَعَهُ نَفَرٌ حَتّی وَقَفَ عَلَی القَرنِ (3) دونَ المُرَیطاءِ ، رافِعا یَدَیهِ مُستَقبِلَ القِبلَةِ یَدعو . (4)1 / 3رَکعَتانِ مِنَ الصَّلاةِ848.مهج الدعوات عن أبی اُمامة عن رسول اللّه صلی اللهرسول اللّه صلی الله علیه و آله :مَن تَوَضَّأَ فَأَحسَنَ الوُضوءَ ثُمَّ صَلّی رَکعَتَینِ ، فَدَعا رَبَّهُ کانَت دَعوَتُهُ مُستَجابَةً ؛ مُعَجَّلَةً أو مُؤَخَّرَةً . (5) .

ص: 111

ص: 112

853.عنه علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :یَقولُ اللّهُ تَعالی : مَن أحدَثَ ولَم یَتَوَضَّأ فَقَد جَفانی ، ومَن أحدَثَ وتَوَضَّأَ ولَم یُصَلِّ رَکعَتَینِ ولَم یَدعُنی فَقَد جَفانی ، ومَن أحدَثَ وتَوَضَّأَ وصَلّی رَکعَتَینِ ودَعانی فَلَم اُجِبهُ فیما یَسأَلُ عَن أمرِ دینِهِ ودُنیاهُ فَقَد جَفَوتُهُ ، ولَستُ بِرَبٍّ جافٍ . (1)854.سنن الترمذی عن بریدة :الإمام الصادق علیه السلام_ لِمِسمَعٍ _: یا مِسمَعُ ، ما یَمنَعُ أحَدَکُم إذا دَخَلَ عَلَیهِ غَمٌّ مِن غُمومِ الدُّنیا أن یَتَوَضَّأَ ثُمَّ یَدخُلَ مَسجِدَهُ ویَرکَعَ رَکعَتَینِ فَیَدعُوَ اللّهَ فیهِما ؟ أما سَمِعتَ اللّهَ یَقولُ : «وَ اسْتَعِینُواْ بِالصَّبْرِ وَ الصَّلَوةِ» (2) . (3)852.امام صادق علیه السلام :عنه علیه السلام :مَن تَوَضَّأَ فَأَحسَنَ الوُضوءَ وصَلّی رَکعَتَینِ فَأَتَمَّ رُکوعَهُما وسُجودَهُما ، ثُمَّ جَلَسَ فَأَثنی عَلَی اللّهِ عز و جل وصَلّی عَلی رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ، ثُمَّ سَأَلَ اللّهَ حاجَتَهُ فَقَد طَلَبَ الخَیرَ فی مَظانِّهِ ، ومَن طَلَبَ الخَیرَ فی مَظانِّهِ لَم یَخِب . (4)853.امام صادق علیه السلام :عنه علیه السلام :إذا کانَت لَکَ حاجَةٌ فَتَوَضَّأ وصَلِّ رَکعَتَینِ ، ثُمَّ احمَدِ اللّهَ وأثنِ عَلَیهِ وَاذکُر مِن آلائِهِ (5) ، ثُمَّ ادعُ تُجَب . (6) .

ص: 113

854.سنن الترمذی ( _ به نقل از بریده _ ) پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خدای متعال می فرماید : «هر کس حَدَثی (آنچه موجب بطلان وضوست) ، از او سر بزند و وضو نگیرد ، به من جفا کرده است و هر کس حَدَثی از او سر بزند و وضو بگیرد ، امّا دو رکعت نماز نگزارد و به درگاهم دعا نکند ، باز به من جفا کرده است و هر کس حَدَثی از او سر بزند و وضو بگیرد و دو رکعت نماز بگزارد و به درگاهم دعا کند و من ، خواهش او را در کار دین و دنیایش برآورده نسازم ، من به او جفا کرده ام ، و من ، خداوندی جفاکار نیستم.855.مسند ابن حنبل عن أنس :امام صادق علیه السلام_ به مِسمَع _: ای مِسمَع ! چرا هر گاه غمی از غم های دنیا به سراغ یکی از شما می آید ، وضو نمی گیرد تا به مسجد برود و دو رکعت نماز بگزارد و در آن ، دو رکعت به درگاه خدا دعا کند؟ مگر نشنیده ای که خداوند می فرماید : «از صبر و نماز ، کمک بجویید» ؟856.الأدب المفرد عن أنس :امام صادق علیه السلام :هر کس وضو سازد و نیکو وضو سازد و دو رکعت ، نماز بگزارد و رکوع و سجود آنها را کامل به جای آورد ، سپس بنشیند و خداوند عز و جل را ثنا گوید و بر پیامبر خدا ، درود بفرستد و آن گاه ، حاجتش را از خداوند بخواهد ، خیر را در جایگاهش جُسته است و هر کس خیر را در جایگاهش بجوید ، ناکام نمی شود.857.الإمام الحسین عن الإمام علیّ علیهماالسلام :امام صادق علیه السلام :هر گاه حاجتی داشتی ، وضو بگیر و دو رکعت نماز بخوان ، سپس حمد و ثنای خدا را به جای آور و نعمت هایش را یاد کن ، آن گاه ، دعا کن ، دعایت اجابت می شود . .

ص: 114

855.مسند ابن حنبل ( _ به نقل از انس _ ) عنه علیه السلام_ فِی الرَّجُلِ یَحزُنُهُ الأَمرُ أو یُریدُ الحاجَةَ _: یُصَلّی رَکعَتَینِ یَقرَأُ فی إحداهُما «قُل هُوَ اللّهُ أحَدٌ» ألفَ مَرَّةٍ ، وفِی الاُخری مَرَّةً ، ثُمَّ یَسأَلُ حاجَتَهُ . (1)856.الأدب المفرد ( _ به نقل از انس _ ) عنه علیه السلام :مَن جاعَ فَلیَتَوَضَّأ وَلیُصَلِّ رَکعَتَینِ ، ثُمَّ یَقولُ : یا رَبِّ إنّی جائِعٌ فَأَطعِمنی ، فَإِنَّهُ یُطعَمُ مِن ساعَتِهِ . (2)1 / 4تَقدیمُ صَلاةٍ أو صَدَقَةٍ أو خَیرٍ أو ذِکرٍ859.الإمام الرضا علیه السلام :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إذا أرَدتَ أن تَدعُوَ اللّهَ (3) فَقَدِّم صَلاةً أو صَدَقَةً ، أو خَیرا أو ذِکرا . (4) .

ص: 115

ص: 116

البابُ الثّانی : ما یستفتح به الدّعاء2 / 1البَسمَلَةُ864.بصائر الدرجات عن عبد اللّه بن بکیر عن أبی عبد اللرسول اللّه صلی الله علیه و آله :لا یُرَدُّ دُعاءٌ أوَّلُهُ : «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَ_نِ الرَّحِیمِ» . (1)865.الإمام الصادق علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :مَن حَزَنَهُ أمرٌ تَعاطاهُ فَقالَ : «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَ_نِ الرَّحِیمِ» وهُوَ مُخلِصٌ للّهِِ یُقبِلُ بِقَلبِهِ إلَیهِ ، لَم یَنفَکَّ مِن إحدَی اثنَتَینِ : إمّا بُلوغِ حاجَتِهِ فِی الدُّنیا ، وإمّا یُعَدُّ لَهُ عِندَ رَبِّهِ ویُدَّخَرُ لَدَیهِ ، وما عِندَ اللّهِ خَیرٌ وأبقی لِلمُؤمِنینَ . (2)2 / 2الحَمدُ وَالثَّناءُ863.امام صادق علیه السلام :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :مَن قالَ : «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَ__لَمِینَ» _ أربَعَ مَرّاتٍ ، قالَ اللّهُ عز و جل : سَل تُعطَهُ . (3) .

ص: 117

ص: 118

870.الإمام الکاظم علیه السلام :مکارم الأخلاق عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنَّ کُلَّ دُعاءٍ لا یَکونُ قَبلَهُ تَمجیدٌ فَهُوَ أبتَرُ ، إنَّمَا التَّمجیدُ ثُمَّ الدُّعاءُ .

قُلتُ (1) : ما أدنی ما یُجزِئُ مِنَ التَّمجیدِ ؟

قالَ صلی الله علیه و آله : قُل : اللّهُمَّ أنتَ الأَوَّلُ فَلَیسَ قَبلَکَ شَیءٌ ، وأنتَ الآخِرُ فَلَیسَ بَعدَکَ شَیءٌ ، وأنتَ الظّاهِرُ فَلَیسَ فَوقَکَ شَیءٌ ، وأنتَ الباطِنُ فَلَیسَ دونَکَ شَیءٌ ، وأنتَ العَزیزُ الحَکیمُ . (2)869.صحیح البخاری ( _ به نقل از اسحاق بن عبد اللّه ، از انس بن مالک _ ) تنبیه الغافلین عن میمونة بنت سعد خادمة رسول اللّه صلی الله علیه و آله :مَرَّ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله بِسَلمانَ وهُوَ یَدعو فی دُبُرِ الصَّلاةِ .

فَقالَ : یا سَلمانُ ألَکَ حاجَةٌ إلی رَبِّکَ ؟ قالَ : نَعَم یا رَسولَ اللّهِ .

قالَ : فَقَدِّم بَینَ یَدَی دُعائِکَ ثَناءً عَلی رَبِّکَ ، وصِفهُ کَما وَصَفَ نَفسَهُ ، وسَبِّحهُ تَسبیحا وتَحمیدا وتَهلیلاً . فَقالَ سَلمانُ : وکَیفَ اُقَدِّمُ ثَناءً یا رَسولَ اللّهِ ؟

قالَ : تَقرَأُ فاتِحَةَ الکِتابِ ثَلاثا ، فَإِنَّها ثَناءُ اللّهِ تَعالی . قالَ : فَکَیفَ أصِفُهُ ؟

قالَ : تَقرَأُ سورَةَ الصَّمَدِ ثَلاثا فَإِنَّها صِفَةُ اللّهِ ، وَصَفَ بِها نَفسَهُ . قالَ : فَکَیفَ اُسَبِّحُ ؟

قالَ : قُل : «سُبحانَ اللّهِ وَالحَمدُ للّهِِ ولا إلهَ إلاَّ اللّهُ وَاللّهُ أکبَرُ» ثُمَّ تَسأَلُ حاجَتَکَ . (3)870.امام کاظم علیه السلام :الإمام علیّ علیه السلام :السُّؤالُ بَعدَ المَدحِ، فَامدَحُوا اللّهَ عز و جل ثُمَّ اسأَ لُوا الحَوائِجَ ، أثنوا عَلَی اللّهِ عز و جل وَامدَحوهُ قَبلَ طَلَبِ الحَوائِجِ . (4) .

ص: 119

871.المستدرک عن سهل بن حنیف عن عثمان بن حنیف :مکارم الأخلاق :پیامبر خدا فرمود : «هر دعایی که پیش از آن تمجیدی نباشد [در خواستی] ناقص است . نخست تمجید [خداوند] و سپس دعا!»

[راوی گوید :] گفتم : کمترین حدّ تمجید که کفایت می کند ، چیست؟

فرمود : «بگو : پروردگارا ! تو آغازینی و پیش از تو چیزی نیست . تو واپسینی و پس از تو چیزی نیست . تو پیدایی و پیداتر از تو چیزی نیست . تو نهانی و نهان تر از تو چیزی نیست . تو عزیز و حکیمی».872.الإمام علیّ علیه السلام :تنبیه الغافلین_ به نقل از میمونه دختر سعد ، خدمت گزار پیامبر خدا صلی الله علیه و آله _: پیامبر صلی الله علیه و آله بر سلمان _ که نمازش را خوانده و مشغول دعا کردن بود _ گذشت و فرمود : «ای سلمان! از پروردگارت حاجتی داری؟»

گفت : آری ، ای پیامبر خدا!

فرمود : «پس ، پیش از دعایت پروردگارت را ثنا گوی و او را چنان که خود ، خویشتن را وصف کرده است ، وصف کن و سبحان اللّه و الحمد للّه و لا اله إلاّ اللّه بگو» .

سلمان گفت : ای پیامبر خدا ! چگونه ثنایش گویم؟

فرمود : «سه مرتبه فاتحة الکتاب (سوره حمد) را بخوان ؛ زیرا آن ، ثنای خداوند متعال است» .

گفت : چگونه وصفش کنم؟

فرمود : «سه مرتبه سوره صَمَد (توحید) را بخوان ؛ زیرا آن ، وصف خداست که خداوند ، خویشتن را بدان وصف کرده است» .

گفت : چگونه تسبیح او گویم؟

فرمود : «بگو : سُبحانَ اللّهِ وَالحَمدُ للّهِِ وَ لا إلهَ إلاّ اللّهُ وَ اللّهُ أکبَرُ ، یعنی : پاک است خدا و ستایش ، ویژه اوست . معبودی جز خدای یگانه نیست و خدا ، بزرگ تر است . سپس ، حاجتت را از او درخواست کن».871.المستدرک ( _ به نقل از سهل بن حنیف ، از عثمان بن حنیف _ ) امام علی علیه السلام :درخواست ، پس از ستایش است . پس خداوند عز و جل را بستایید و آن گاه ، حاجت ها را از او بخواهید . پیش از درخواستِ حاجت ها ، ستایش و مدح خداوند عز و جل را به جا آورید. .

ص: 120

872.امام علی علیه السلام :عنه علیه السلام :لا قِراءَةَ فی رُکوعٍ ولا سُجودٍ ، إنَّما فیهِمَا المِدحَةُ للّهِِ عز و جل ثُمَّ المَسأَلَةُ ، فَابتَدِئوا قَبلَ المَسأَلَةِ بِالمِدحَةِ للّهِِ عز و جل ثُمَّ اسأَلوا بَعدُ . (1)873.دلائل النبوّة لإبی نعیم عن عبدالرحمن بن أبی لیلیالإمام الصادق علیه السلام :إنَّ فی کِتابِ عَلِیٍّ علیه السلام : إنَّ الثَّناءَ عَلَی اللّهِ وَالصَّلاةَ عَلی رَسولِهِ قَبلَ المَسأَلَةِ ، وإنَّ أحَدَکُم لَیَأتِی الرَّجُلَ یَطلُبُ الحاجَةَ فَیُحِبُّ أن یَقولَ لَهُ خَیرا قَبلَ أن یَسأَلَهُ حاجَتَهُ . (2)874.الخرائج والجرائح :الکافی عن محمّد بن مسلم عن الإمام الصادق علیه السلام :إنَّ فی کِتابِ أمیرِ المُؤمِنینَ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیهِ : «إنَّ المِدحَةَ قَبلَ المَسأَلَةِ ، فَإِذا دَعَوتَ اللّهَ عز و جل فَمَجِّدهُ» . قُلتُ : کَیفَ اُمَجِّدُهُ ؟

قالَ : تَقولُ : یا مَن هُوَ أقرَبُ إلَیَّ مِن حَبلِ الوَریدِ ، یا فَعّالاً لِما یُریدُ ، یا مَن یَحولُ بَینَ المَرءِ وقَلبِهِ ، یا مَن هُوَ بِالمَنظَرِ الأَعلی ، یا مَن هُوَ لَیسَ کَمِثلِهِ شَیءٌ . (3)875.الخرائج والجرائح :الإمام الصادق علیه السلام :إذا أرَدتَ أن تَدعُوَ فَمَجِّدِ اللّهَ عز و جل ، وَاحمَدهُ ، وَسَبِّحهُ ، وهَلِّلهُ ، وأثنِ عَلَیهِ ، وصَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ وآلِهِ ، ثُمَّ سَل تُعطَ . (4)873.دلائل النبوّة ، ابو نعیم ( _ به نقل از عبدالرحمان بن ابی لیلی _ ) عنه علیه السلام :إیّاکُم إذا أرادَ أحَدُکُم أن یَسأَلَ مِن رَبِّهِ شَیئا مِن حَوائِجِ الدُّنیا وَالآخِرَةِ حَتّی یَبدَأَ بِالثَّناءِ عَلَی اللّهِ عز و جل وَالمَدحِ لَهُ ، وَالصَّلاةِ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله ، ثُمَّ یَسأَلَ اللّهَ حَوائِجَهُ . (5) .

ص: 121

874.الخرائج و الجرائح ( _ به نقل از جابر _ ) امام علی علیه السلام :در هیچ رکوع و سجده ای قرائت نیست؛ بلکه در آن دو باید ستایش خداوند عز و جل کرد و سپس ، درخواست نمود . پس ، پیش از درخواست ، ستایشِ خداوند عز و جل گویید و سپس درخواست کنید.875.الخرائج و الجرائح :امام صادق علیه السلام :در کتاب علی علیه السلام آمده است : «پیش از درخواست (دعا) ، ثنای خدا گویید و بر پیامبرش درود فرستید . وقتی فردی از شما نزد مردی می رود و حاجتی می خواهد ، آن مرد ، دوست دارد که پیش از درخواست حاجتش از او به نیکی یاد کند.876.الخرائج والجرائح :الکافی_ به نقل از محمّد بن مسلم _امام صادق علیه السلام فرمود : «در کتاب امیر مؤمنان _ که درودهای خدا بر او باد _ آمده است : ستایش ، پیش از درخواست است . بنا بر این ، هر گاه به درگاه خداوند عز و جل دعا می کنی ، او را تمجید کن » .

گفتم : چگونه تمجیدش کنم؟

فرمود : «می گویی : ای آن که از شاه رگ گردن ، به من نزدیک تر است ، ای آن که هر چه بخواهد ، انجام دهد، ای آن که میان آدمی و دلش حائل می گردد ، ای آن که در چشم انداز برین است ، ای آن که چیزی همانند او نیست!».877.الخرائج والجرائح عن أسماء بنت عمیس :امام صادق علیه السلام :هر گاه خواستی دعا کنی ، نخست خداوند عز و جل را ستایش کن و به پاکی و یگانگی اش بستای (1) و ثنای او بگو و بر محمدِ پیامبر و خاندان او درود فرست . سپس ، درخواست کن تا به تو عطا شود.878.الدعاء للطبرانی عن الربیع بنت معوّذ بن عفراء :امام صادق علیه السلام :زنهار! هر گاه فردی از شما خواست از پروردگارش حاجتی از حاجت های دنیا و آخرت را درخواست کند ، پیش از آن ، خداوند عز و جل را ثناء و مدح گوید و بر پیامبر صلی الله علیه و آله درود بفرستد و سپس ، حاجت هایش را از خدا بخواهد. .

ص: 122

876.الخرائج و الجرائح :الدعاء المأثور وآدابه :إنَّ رَجُلاً قالَ لِجَعفَرٍ الصّادِقِ علیه السلام : عَلِّمنی دُعاءً أرجو إجابَتَهُ .

قالَ : أکثِر مِن حَمدِ اللّهِ سُبحانَهُ ، وَادعُهُ بِما شِئتَ .

فَقالَ الرَّجُلُ : ومَا الحَمدُ مِنَ الدُّعاءِ ؟

فَقالَ : إنَّ جَمیعَ مَن فِی الأَرضِ مِنَ المُسلِمینَ یَدعونَ لَیلَهُم ونَهارَهُم أن یَستَجیبَ لِلحامِدینَ ، فَما ظَنُّکَ بِمَن یَشفَعُ لَهُ عِندَ اللّهِ جَمیعُ المُسلِمینَ ؟

قالَ : وکَیفَ ذلِکَ ؟

قال : ألَیسَ یَقولونَ فی کُلِّ رَکعَةٍ یَرکَعونَها : سَمِعَ اللّهُ لِمَن حَمِدَهُ ؟ فَعَلَیکَ بِحَمدِ اللّهِ عز و جل یَستَجِبِ اللّهُ دُعاءَکَ . (1)2 / 3الإِقرارُ بِالذَّنبِ879.الإمام الرضا علیه السلام :الإمام الصادق علیه السلام :إنَّما هِیَ المِدحَةُ ، ثُمَّ الثَّناءُ ، ثُمَّ الإِقرارُ بِالذَّنبِ ، ثُمَّ المَسأَلَةُ ؛ إنَّهُ _ وَاللّهِ _ ما خَرَجَ عَبدٌ مِن ذَنبٍ إلاّ بِالإِقرارِ . (2)880.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :الکافی عن عثمان بن عیسی عمّن حدّثه عن الإمام الصادق علیه السلام ، قال :قُلتُ : آیَتانِ فی کِتابِ اللّهِ عز و جل أطلُبُهُما فَلا أجِدُهُما . قالَ : وما هُما ؟ قُلتُ : قَولُ اللّهِ عز و جل : «ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ» فَنَدعوهُ ولا نَری إجابَةً .

قالَ : أفَتَرَی اللّهَ عز و جل أخلَفَ وَعدَهُ ؟ قُلتُ : لا . قالَ : فَمِمَّ ذلِکَ ؟ قُلتُ : لا أدری .

قالَ : لکِنّی اُخبِرُکَ ، مَن أطاعَ اللّهَ عز و جل فیما أمَرَهُ ثُمَّ دَعاهُ مِن جِهَةِ الدُّعاءِ أجابَهُ . قُلتُ : وما جِهَةُ الدُّعاءِ ؟

قالَ : تَبدَأُ فَتَحمَدُ اللّهَ ، وتَذکُرُ نِعَمَهُ عِندَکَ ، ثُمَّ تَشکُرُهُ ، ثُمَّ تُصَلّی عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله ، ثُمَّ تَذکُرُ ذُنوبَکَ فَتُقِرُّ بِها ، ثُمَّ تَستَعیذُ مِنها ، فَهذا جِهَةُ الدُّعاءِ . (3) .

ص: 123

ص: 124

882.الکافی ( _ به نقل از کناسی ، از امام صادق علیه السلام ) فلاح السائل عن عثمان بن عیسی عن بعض أصحابنا عن الإمام الصادق علیه السلام ، قال :قُلتُ لَهُ : آیَتانِ فی کِتابِ اللّهِ لا أدری ما تَأویلُهُما .

فَقالَ : وما هُما ؟

قالَ : قُلتُ : قَولُهُ تَعالی : «ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ» ثُمَّ أدعو فَلا أرَی الإِجابَةَ !

قالَ : فَقالَ لی : أفَتَرَی اللّهَ _ تَبارَکَ وتَعالی _ أخلَفَ وَعدَهُ ؟ قالَ : قُلتُ : لا .

فَقالَ : الآیَةُ الاُخری ؟

قالَ : قَولُهُ تَعالی : «وَ مَا أَنفَقْتُم مِّن شَیْ ءٍ فَهُوَ یُخْلِفُهُ وَ هُوَ خَیْرُ الرَّ زِقِینَ» فَاُنفِقُ فَلا أری خَلَفا !

قالَ : أفَتَرَی اللّهَ أخلَفَ وَعدَهُ ؟ قالَ : قُلتُ : لا . قالَ : فَمَه ؟ قُلتُ : لا أدری .

قالَ : لکِنّی اُخبِرُکَ إن شاءَ اللّهُ تَعالی ، أما إنَّکُم لَو أطَعتُموهُ فیما أمَرَکُم بِهِ ثُمَّ دَعَوتُموهُ لأََجابَکُم ، ولکِن تُخالِفونَهُ وتَعصونَهُ فَلا یُجیبُکُم .

وأمّا قَولُکَ : تُنفِقونَ فَلا تَرَونَ خَلَفا ، أما إنَّکُم لَو کَسَبتُمُ المالَ مِن حِلِّهِ ثُمَّ أنفَقتُموهُ فی حَقِّهِ لَم یُنفِق رَجُلٌ دِرهَما إلاّ أخلَفَهُ اللّهُ عَلَیهِ ، ولَو دَعَوتُموهُ مِن جِهَةِ الدُّعاءِ لأََجابَکُم وإن کُنتُم عاصینَ .

قالَ : قُلتُ : وما جِهَةُ الدُّعاءِ ؟

قالَ : إذا أدَّیتَ الفَریضَةَ ، مَجَّدتَ اللّهَ وعَظَّمتَهُ وتَمدَحُهُ بِکُلِّ ما تَقدِرُ عَلَیهِ ، وتُصَلّی عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وتَجتَهِدُ فِی الصَّلاةِ عَلَیهِ ، وتَشهَدُ لَهُ بِتَبلیغِ الرِّسالَةِ ، وتُصَلّی عَلی أئِمَّةِ الهُدی علیهم السلام ، ثُمَّ تَذکُرُ بَعدَ التَّحمیدِ للّهِِ وَالثَّناءِ عَلَیهِ وَالصَّلاةِ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله ما أبلاکَ وأولاکَ ، وتَذکُرُ نِعَمَهُ عِندَکَ وعَلَیکَ وما صَنَعَ بِکَ ، فَتَحمَدُهُ وتَشکُرُهُ عَلی ذلِکَ ، ثُمَّ تَعتَرِفُ بِذُنوبِکَ ذَنبٍ ذَنبٍ ، وتُقِرُّ بِها أو بِما ذَکَرتَ مِنها ، وتُجمِلُ ما خَفِیَ عَلَیکَ مِنها فَتَتوبُ إلَی اللّهِ مِن جَمیعِ مَعاصیکَ ، وأنتَ تَنوی أن لا تَعودَ ، وتَستَغفِرُ مِنها بِنَدامَةٍ وصِدقِ نِیَّةٍ وخَوفٍ ورَجاءٍ ، ویَکونُ مِن قَولِکَ :

اللّهُمَّ إنّی أعتَذِرُ إلَیکَ مِن ذُنوبی ، وأستَغفِرُکَ وأتوبُ إلَیکَ ، فَأَعِنّی عَلی طاعَتِکَ ، ووَفِّقنی لِما أوجَبتَ عَلَیَّ مِن کُلِّ ما یُرضیکَ ، فَإِنّی لَم أرَ أحَدا بَلَغَ شَیئا مِن طاعَتِکَ إلاّ بِنِعمَتِکَ عَلَیهِ قَبلَ طاعَتِکَ ، فَأَنعِم عَلَیَّ بِنِعمَةٍ أنالُ بِها رِضوانَکَ وَالجَنَّةَ .

ثُمَّ تَسأَلُ بَعدَ ذلِکَ حاجَتَکَ ، فَإِنّی أرجو أن لا یُخَیِّبَکَ إن شاءَ اللّهُ تَعالی . (1) .

ص: 125

883.المناقب لابن شهرآشوب عن إسحاق وإسماعیل ویونس بنیفلاح السائل_ به نقل از عثمان بن عیسی ، از یکی از شیعیان _: به امام صادق علیه السلام گفتم : دو آیه در کتاب خدا هست که تأویل [و حقیقت] آنها را نمی دانم.

فرمود : «آن دو آیه چیست؟».

گفتم : این سخن او که : «مرا بخوانید تا پاسختان دهم» . دعا می کنم و اجابتی نمی بینم!

به من فرمود : «آیا گمان می کنی که خداوند _ تبارک و تعالی _ خُلف وعده کرده است؟

گفتم : خیر.

فرمود : «آیه دیگر ، کدام است؟».

گفتم : این سخن او که : «هر آنچه انفاق کنید ، او جایگزینش می کند و او بهترین روزی دهندگان است» . من انفاق می کنم ؛ امّا جایگزینی نمی بینم!

فرمود : «آیا گمان می کنی که خداوند ، خُلف وعده کرده است؟».

گفتم : خیر.

فرمود : «پس چه؟»

گفتم : نمی دانم.

فرمود : «ولی من ، به خواست خداوند متعال ، سببش را برایت می گویم : بدانید که اگر شما از دستورهایی که او به شما داده است ، اطاعت می کردید ، سپس او را می خواندید ، پاسختان را می داد ؛ امّا شما دستورهای او را به کار نمی بندید و نافرمانی اش می کنید ، از این رو ، پاسختان را نمی دهد.

امّا این که گفتی : انفاق می کنید ، امّا جایگزینی نمی بینید ، بدانید که اگر مال را از راه حلالش به دست می آوردید و به جا انفاق می کردید ، هیچ کس دِرهمی انفاق نمی کرد ، مگر آن که خداوند ، عوضش را به او می داد . و اگر خداوند را از راه دعا می خواندید ، پاسختان را می داد ، هرچند نافرمان باشید».

گفتم : راه دعا چیست؟

فرمود : «چون نماز واجب را خواندی ، خداوند را تا جایی که می توانی ، به بزرگی و عظمت یاد کن و او را ستایش کن و بر پیامبر صلی الله علیه و آله درود فرست و در درود فرستادن بر او بکوش و گواهی ده که پیام الهی را رسانده است ، و بر امامانِ هدایتگر ، درود بفرست ، و پس از به جای آوردن حمد و ثنای الهی و درود فرستادن بر پیامبر صلی الله علیه و آله ، لطف ها و محبّت های او را در حقّ خودت یاد کن و نعمت هایی را که به تو داده و نواقت هایی را که در حقّ تو روا داشته است ، یادآور شو و او را بر آنها حمد و سپاس بگو . آن گاه ، به یکایک گناهانت یا به آنچه از آنها در خاطر داری ، و به آنها که بر تو پوشیده است ، اجمالاً ، اعتراف و اقرار کن و از همه نافرمانی هایت ، به درگاه خدا توبه ببر ، با این نیّت که دیگر آنها را تکرار نکنی و از سرِ پشیمانی و نیّت راستین و بیم و امید ، از همه آنها استغفار کن و از جمله بگو:

بار خدایا! من از گناهانم پوزش می خواهم و از تو آمرزش می طلبم و به درگاهت توبه می کنم . پس ، مرا بر طاعت از خودت ، یاری رسان و در هر آنچه که بر من واجب ساخته ای و مورد رضایت توست ، موفّقم بدار ، که من ندیدم کسی به طاعت تو دست یابد ، مگر با لطف و نعمت تو ، پیش از طاعتت . بنا بر این ، بر من آن نعمتی ارزانی بدار که با آن ، به خشنودی و بهشت تو نایل آیم .

سپس ، حاجتت را بطلب ، که در این صورت ، امیدوارم خداوند _ إن شاء اللّه تعالی _ ناکامت نگذارد». .

ص: 126

883.المناقب ، ابن شهر آشوب ( _ به نقل از اسحاق و اسماعیل و یونس ، پسران عمّار ) رسول اللّه صلی الله علیه و آله_ کانَ فیما دَعا بِهِ فی حَجَّةِ الوَداعِ _: أنَا البائِسُ الفَقیرُ ، المُستَغیثُ المُستَجیرُ ، الوَجِلُ المُشفِقُ ، المُقِرُّ المُعتَرِفُ بِذَنبِهِ ، أسأَ لُکَ مَسأَلَةَ المُستَکینِ ، وأبتَهِلُ إلَیکَ ابتِهالَ المُذنِبِ الذَّلیلِ ، وأدعوکَ دُعاءَ الخائِفِ الضَّریرِ . (1)884.الکافی عن عبد اللّه بن المغیرة :الإمام الصادق علیه السلام_ فی زِیارَةِ البَیتِ یَومَ النَّحرِ _: أسأَ لُکَ مَسأَلَةَ العَلیلِ الذَّلیلِ المُعتَرِفِ بِذَنبِهِ ، أن تَغفِرَ لی ذُنوبی . (2) .

ص: 127

885.الإمام الجواد علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله_ از دعای ایشان در حجة الوداع _: من بینوایِ درویش یاری خواه پناه جویِ ترسانِ بیمناکِ معترف به گناه ، از تو بیچاره وار درخواست می کنم و همچون گنهکارِ خوار ، به تو التماس می کنم و به سانِ ترسانِ نابینا ، تو را می خوانم.884.الکافی ( _ به نقل از عبد اللّه بن مغیره _ ) امام صادق علیه السلام_ در زیارت خانه خدا در عید قربان _: از تو ، همچون شخص علیلِ خوارِ معترف به گناه ، درخواست می کنم که گناهانم را بیامرزی . .

ص: 128

راجع : میزان الحکمة : الذنب / ما ینبغی للمذنب .

2 / 4الصَّلاةُ عَلی مُحَمَّدٍ وآلِهِ887.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :ما مِن دُعاءٍ إلاّ بَینَهُ وبَینَ السَّماءِ حِجابٌ ، حَتّی یُصَلّی عَلَی النَّبِیِّ وعَلی آلِ مُحَمَّدٍ ، فَإِذا فُعِلَ ذلِکَ خُرِقَ ذلِکَ الحِجابُ ودَخَلَ الدُّعاءُ ، فَإِذا لَم یُفعَل ذلِکَ رَجَعَ الدُّعاءُ . (1)888.عنه صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :لا یَزالُ الدُّعاءُ مَحجوبا حَتّی یُصَلّی عَلَیَّ وعَلی أهلِ بَیتی . (2)889.عنه صلی الله علیه و آله :الإمام الصادق علیه السلام :لا یَزالُ الدُّعاءُ مَحجوبا حَتّی یُصَلّی عَلی مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ . (3)890.الإمام علیّ علیه السلام :عنه علیه السلام :کُلُّ دُعاءٍ یُدعَی اللّهُ عز و جل بِهِ مَحجوبٌ عَنِ السَّماءِ حَتّی یُصَلّی عَلی مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ . (4) .

ص: 129

ص: 130

891.امام زین العابدین علیه السلام :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :صَلاتُکُم عَلَیَّ مُجَوِّزَةٌ لِدُعائِکُم ، ومَرضاةٌ لِرَبِّکُم ، وزَکاةٌ لأَِبدانِکُم . (1)892.امام صادق علیه السلام ( _ در توصیه های ایشان به عبد اللّه بن جندب _ ) عنه صلی الله علیه و آله :لا تَجعَلونی کَقَدَحِ الرّاکِبِ 2 ؛ فَإِنَّ الرّاکِبَ یَملأَُ قَدَحَهُ فَیَشرَبُهُ إذا شاءَ ، اجعَلونی فی أوَّلِ الدُّعاءِ ، وفی آخِرِهِ ، وفی وَسَطِهِ . (2)893.امام صادق علیه السلام :الکافی عن مرازم عن الإمام الصادق علیه السلام :إنَّ رَجُلاً أتی رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله فَقالَ : یا رَسولَ اللّهِ ، إنّی جَعَلتُ ثُلُثَ صَلَواتی لَکَ . فَقالَ لَهُ خَیرا . فَقالَ لَهُ : یا رَسولَ اللّهِ ، إنّی جَعَلتُ نِصفَ صَلَواتی لَکَ . فَقالَ لَهُ : ذاکَ أفضَلُ . فَقالَ : إنّی جَعَلتُ کُلَّ صَلَواتی لَکَ .

فَقالَ : إذا یَکفِیَکَ اللّهُ عز و جل ما أهَمَّکَ مِن أمرِ دُنیاکَ وآخِرَتِکَ .

فَقالَ لَهُ رَجُلٌ : أصلَحَکَ اللّهُ ، کَیفَ یَجعَلُ صَلاتَهُ لَهُ ؟

فَقالَ أبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام : لا یَسأَلُ اللّهَ عز و جل شَیئا إلاّ بَدَأَ بِالصَّلاةِ عَلی مُحَمَّدٍ وآلِهِ . (3)894.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :الکافی عن أبی بصیر :سَأَلتُ أبا عَبدِ اللّهِ علیه السلام : ما مَعنی أجعَلُ صَلَواتی کُلَّها لَکَ ؟

فَقالَ : یُقَدِّمُهُ بَینَ یَدَی کُلِّ حاجَةٍ ، فَلا یَسأَلُ اللّهَ عز و جل شَیئا حَتّی یَبدَأَ بِالنَّبِیِّ صلی الله علیه و آله ، فَیُصَلِّیَ عَلَیهِ ثُمَّ یَسأَلُ اللّهَ حَوائِجَهُ . (4) .

ص: 131

895.عنه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :درود فرستادن شما بر من ، پروانه عبورِ دعای شما و موجب خشنودی پروردگارتان و زکات بدن های شماست.896.عنه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مرا چون پیاله سوار قرار ندهید که هرگاه می خواهد ، پیاله اش را پُر می کند و می آشامد (1) ؛ بلکه مرا در آغاز و در آخر و در وسط دعایتان قرار دهید.897.الإمام الصادق علیه السلام :الکافی_ به نقل از مُرازِم _: امام صادق علیه السلام فرمود : مردی نزد پیامبر خدا آمد و گفت : ای پیامبر خدا ! من ، یکْ سومِ درود فرستادن هایم را به تو اختصاص می دهم .

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : «خوب است» .

گفت : ای پیامبر خدا ! نصف درود فرستادن هایم را به تو اختصاص می دهم .

فرمود : «این ، بهتر است» .

گفت : همه درود فرستادن هایم را به تو اختصاص می دهم .

فرمود : «در این صورت ، خداوند عز و جل خواست های دنیا و آخرتت را برآورده می سازد».

مردی به امام صادق علیه السلام گفت : خداوند ، تو را به صلاح بدارد! چگونه درود خود را به او اختصاص می داد؟

فرمود : «چیزی از خداوند عز و جل درخواست نمی کرد ، مگر این که با درود فرستادن بر محمّد و خاندان او آغاز می کرد» .898.عنه علیه السلام :الکافی_ به نقل از ابو بصیر _: از امام صادق علیه السلام پرسیدم : معنای این که «همه درود

فرستادن هایم را برای تو قرار می دهم» چیست؟

فرمود : «پیشاپیشِ هر درخواستی ، او (پیامبر صلی الله علیه و آله ) را بفرستد ؛ یعنی هیچ چیزی از خداوند عز و جل درخواست نکند ، مگر آن که با پیامبر صلی الله علیه و آله آغاز نماید ، پس بر او درود فرستد و سپس ، درخواست هایش را از خداوند بخواهد. .

ص: 132

894.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الإمام علیّ علیه السلام :مَن صَلّی عَلی مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله سَمِعَهُ النَّبِیُّ ، ورُفِعَت دَعوَتُهُ . (1)895.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :صَلّوا عَلی مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ ؛ فَإِنَّ اللّهَ عز و جل یَقبَلُ دُعاءَکُم عِندَ ذِکرِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله ودُعائِکُم لَهُ وحِفظِکُم إیّاهُ صلی الله علیه و آله . (2)896.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام_ فی بَیانِ فَضائِلِ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله _: إنَّ اللّهَ تَعالی جَعَلَ دُعاءَ اُمَّتِهِ فیما یَسأَلونَ رَبَّهُم _ جَلَّ ثَناؤُهُ _ مَرفوعا مِن إجابَتِهِ حَتّی یُصَلّوا فیهِ عَلَیهِ صلی الله علیه و آله ، فَهذا أکبَرُ وأعظَمُ مِمّا أعطَی اللّهُ _ تَبارَکَ وتَعالی _ لآِدَمَ علیه السلام . (3)897.امام صادق علیه السلام :عنه علیه السلام :إذا کانَت لَکَ إلَی اللّهِ سُبحانَهُ حاجَةٌ فَابدَأ بِمَسأَلَةِ الصَّلاةِ عَلی رَسولِهِ صلی الله علیه و آله ثُمَّ سَل حاجَتَکَ ؛ فَإِنَّ اللّهَ أکرَمُ مِن أن یُسأَلَ حاجَتَینِ فَیَقضِیَ إحداهُما ویَمنَعَ الاُخری . (4)898.امام صادق علیه السلام :الإمام الصادق علیه السلام :مَن کانَت لَه إلَی اللّهِ عز و جل حاجَةٌ فَلیَبدَأ بِالصَّلاةِ عَلی مُحَمَّدٍ وآلِهِ ثُمَّ یَسأَلُ حاجَتَهُ ، ثُمَّ یَختِمُ بِالصَّلاةِ عَلی مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ ؛ فَإِنَّ اللّهَ عز و جل أکرَمُ مِن أن یَقبَلَ الطَّرَفَینِ ویَدَعَ الوَسَطَ إذا کانَتِ الصَّلاةُ عَلی مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ لا تُحجَبُ عَنهُ . (5) .

ص: 133

899.عنه علیه السلام :امام علی علیه السلام :هر کس بر پیامبر خدا محمّد صلی الله علیه و آله ، درود فرستد ، پیامبر آن را می شنود و دعایش [به درگاه الهی ]فراز می شود.900.عنه علیه السلام :امام علی علیه السلام :بر محمّد و خاندان محمّد درود بفرستید ؛ زیرا با آوردن نام محمّد و دعا کردن برای او و حفظ [حرمت ]وی ، خداوند عز و جل دعای شما را می پذیرد.901.عنه علیه السلام :امام علی علیه السلام_ در بیان فضائل پیامبر خدا صلی الله علیه و آله _: خداوند متعال ، دعای امّتِ او را در آنچه از پروردگارشان می خواهند ، از اجابت ، منع کرده است تا آن گاه که در دعا ، بر او درود بفرستند و این ، بزرگ تر و با عظمت از آن چیزی است که خداوند _ تبارک و تعالی _ به آدم علیه السلام عطا فرمود.902.عنه علیه السلام :امام علی علیه السلام :هر گاه از خداوند سبحان ، درخواستی داشتی ، ابتدا درود فرستادن بر پیامبرِ او را درخواست کن و سپس ، حاجتت را بخواه ؛ زیرا خداوند ، بزرگوارتر از آن است که از او دو حاجت خواسته شود و یکی را برآورَد و دیگری را برآورده نسازد.903.سعد السعود :امام صادق علیه السلام :هر کس از خداوند عز و جل درخواستی دارد ، ابتدا بر محمّد و خاندان او درود بفرستد و سپس ، حاجتش را بخواهد و در پایان نیز بر محمّد و خاندان محمّد ، درود بفرستد ؛ زیرا خداوند عز و جل کریم تر از آن است که اوّل و آخر [دعا] را بپذیرد ، چون درود بر محمّد و خاندان محمّد از او محجوب نیست ، و وسط آن

را رها کند. .

ص: 134

899.امام صادق علیه السلام :عنه علیه السلام :مَن دَعا ولَم یَذکُرِ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله رَفرَفَ الدُّعاءُ عَلی رَأسِهِ ، فَإِذا ذَکَرَ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله رُفِعَ الدُّعاءُ . (1)900.امام صادق علیه السلام :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إذا صَلّی أحَدُکُم فَلیَبدَأ بِتَحمیدِ رَبِّهِ _ جَلَّ وعَزَّ _ وَالثَّناءِ عَلَیهِ ، ثُمَّ یُصَلّی عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله ، ثُمَّ یَدعو بَعدُ بِما شاءَ . (2)901.امام صادق علیه السلام :سنن الترمذی عن فضالة بن عبید :بَینا رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله قاعِدٌ (3) إذ دَخَلَ رَجُلٌ فَصَلّی ، فَقالَ : اللّهُمَّ اغفِر لی وَارحَمنی .

فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : عَجِلتَ أیُّهَا المُصَلّی ! إذا صَلَّیتَ فَقَعَدتَ فَاحمَدِ اللّهَ بِما هُوَ أهلُهُ وصَلِّ عَلَیَّ ثُمَّ ادعُهُ .

قالَ : ثُمَّ صَلّی رَجُلٌ آخَرُ بَعدَ ذلِکَ فَحَمِدَ اللّهَ وصَلّی عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله .

فَقالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله : أیُّهَا المُصَلّی ، اُدعُ تُجَب . (4)902.امام صادق علیه السلام :الکافی عن أبی کهمس عن الإمام الصادق علیه السلام :دَخَلَ رَجُلٌ المَسجِدَ فَابتَدَأَ قَبلَ الثَّناءِ عَلَی اللّهِ وَالصَّلاةِ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله ، فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : عاجَلَ العَبدُ رَبَّهُ .

ثُمَّ دَخَلَ آخَرُ فَصَلّی وأثنی عَلَی اللّهِ عز و جل وصَلّی عَلی رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ، فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : سَل تُعطَهُ . (5) .

ص: 135

903.سعد السعود :امام صادق علیه السلام :هر کس دعا کند و نام پیامبر صلی الله علیه و آله را نبرَد ، آن دعا [همچنان] بر فراز سرِ او بال و پَر می زند و چون نام پیامبر صلی الله علیه و آله را بُرد ، دعا بالا برده می شود.904.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر گاه یکی از شما نماز خواند ، پس ابتدا پروردگارش را حمد و ثنا گوید و سپس بر پیامبر ، درود فرستد و آن گاه ، هر دعایی خواست ، بکند .905.عنه صلی الله علیه و آله :سنن الترمذی_ به نقل از فضالة بن عبید _: پیامبر خدا نشسته بود که مردی وارد شد و نماز خواند و گفت : بار خدایا ! مرا بیامرز و بر من ، رحمت آوَر.

پیامبر خدا فرمود : «عجله کردی ، ای مرد نمازگزار ! هر گاه نماز خواندی ، بنشین و خدا را به آنچه شایسته آن است ، بستای و بر من ، درود فرست و آن گاه ، دعا کن».

پس از او مرد دیگری [آمد و] نماز خواند و حمد خدا کرد و بر پیامبر صلی الله علیه و آله درود فرستاد. پیامبر صلی الله علیه و آله به او فرمود : «ای مرد نمازگزار ! دعا کن که اجابت می شوی».906.عنه صلی الله علیه و آله :الکافی_ به نقل از ابو کهمس _امام صادق علیه السلام فرمود : مردی به مسجد درآمد و پیش از آن که ثنای خدا گوید و بر پیامبر صلی الله علیه و آله درود فرستد ، شروع به دعا کرد . پیامبر خدا فرمود : «این بنده ، در خواهش از پروردگارش شتاب ورزید» .

سپس مرد دیگری درآمد و ابتدا ، نماز خواند و خداوند عز و جلرا ثنا گفت و بر پیامبر خدا ، درود فرستاد . پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : «[اکنون ]بخواه تا به تو عطا شود». .

ص: 136

907.الإمام الصادق علیه السلام :فلاح السائل عن الحسین بن سعید :قالَ الحَلَبِیُّ لأَِبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام : إنَّ لی جارِیَةً تُعجِبُنی فَلَیسَ یَکادُ یَبقی لی مِنها وَلَدٌ ، ولی مِنها غُلامٌ ، وهُوَ یَبکی ویَفزَعُ بِاللَّیلِ ، وأتَخَوَّفُ عَلَیهِ أن لا یَبقی .

فَقالَ أبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام : فَأَینَ أنتَ مِنَ الدُّعاءِ ؟ قُم مِن آخِرِ اللَّیلِ وتَوَضَّأ وأسبِغِ الوُضوءَ ، وصَلِّ رَکعَتَینِ ، فَاحمَدِ اللّهَ ، وإیّاکَ أن تَسأَلَهُ حَتّی تَمدَحَهُ _ رَدَّدَ ذلِکَ عَلَیهِ مِرارا یَأمُرُهُ بِالمِدحَةِ _ فَإِذا فَرَغتَ مِن مِدحَةِ رَبِّکَ فَصَلِّ عَلی نَبِیِّکَ صلی الله علیه و آله ، ثُمَّ سَلهُ یُعطِکَ .

أما بَلَغَکَ أنَّ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله أتی عَلی رَجُلٍ وهُوَ یُصَلّی ، فَلَمّا قَضَی الرَّجُلُ الصَّلاةَ أقبَلَ یَسأَلُ رَبَّهُ حاجَتَهُ ، فَقالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله : عَجَّلَ العَبدُ عَلی رَبِّهِ .

وأتی عَلی آخَرَ وهُوَ یُصَلّی ، فَلَمّا قَضی صَلاتَهُ مَدَحَ رَبَّهُ ، فَلَمّا فَرَغَ مِن مِدحَةِ رَبِّهِ صَلّی عَلی نَبِیِّهِ صلی الله علیه و آله ، فَقالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله : سَل تُعطَ ، سَل تُعطَ . (1)908.المراسیل عن أبی قلابة عن رسول اللّه صلی الله علیهالإمام الکاظم علیه السلام :مَن دَعا قَبلَ الثَّناءِ عَلَی اللّهِ وَالصَّلاةِ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله ، کانَ کَمَن رَمی بِسَهمٍ بِلا وَتَرٍ . (2)909.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :عیون أخبار الرضا علیه السلام عن رجاء بن أبی الضحّاک :کانَ [الإِمامُ الرِّضا] علیه السلام یَبدَأُ فی دُعائِهِ بِالصَّلاةِ عَلی مُحَمَّدٍ وآلِهِ ، ویُکثِرُ مِن ذلِکَ فِی الصَّلاةِ وغَیرِها . (3)راجع : نهج الذکر : القسم العاشر / الصلاة علی محمّد وآله .

.

ص: 137

904.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :فلاح السائل_ به نقل از حسین بن سعید _: حلبی به امام صادق علیه السلام گفت : کنیزی دارم که مورد علاقه من است و از او برای من ، تقریبا فرزندی نمانده است و تنها یک پسر از وی دارم که شب ها گریه و بی تابی می کند و می ترسم که او نیز زنده نماند.

امام صادق علیه السلام فرمود : «چرا دعا نمی کنی؟ آخرِ شب برخیز و وضوی کاملی بگیر و دو رکعت نماز بگزار و خدا را بستای و تا او را نستوده ای ، از او درخواست مکن» .

امام علیه السلام چندین بار این جمله را بازگفت و او را به ستودنِ خدا توصیه کرد [و افزود :] «و چون از ستایش پروردگارت فراغت یافتی ، بر پیامبرت درود فرست و آن گاه از او بخواه ، که عطایت می کند.

مگر نشنیده ای که پیامبر خدا بر مردی وارد شد که نماز می خواند و چون نمازش را تمام کرد ، شروع به درخواستِ حاجت خود از پروردگارش نمود و پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : این بنده ، زود از پروردگارش تقاضا کرد و مرد دیگری را دید که نماز می خواند و چون نمازش را به پایان بُرد ، پروردگارش را ستود و پس از ستایش پروردگارش بر پیامبر او درود فرستاد و پیامبر صلی الله علیه و آله به او فرمود : بخواه که به تو داده می شود ؛ بخواه که به تو داده شود ؟».905.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام کاظم علیه السلام :هرکس پیش از ستایش خداوند و درود فرستادن بر پیامبر صلی الله علیه و آله دعا کند ، همچون کسی است که با کمانِ بی زه ، تیر می اندازد.906.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عیون أخبار الرضا علیه السلام_ به نقل از رجاء بن ابی ضحّاک _: امام رضا علیه السلام دعایش را با درود فرستادن بر محمد و خاندان او می آغازید و در نماز و غیر نماز ، درود بسیار می فرستاد.ر . ک : نهج الذکر : بخش دهم / درود فرستادن بر محمّد و خاندان محمد .

.

ص: 138

2 / 5الاِستِشفاعُ بِالقُرآنِ وَالأَنبِیاءِ وَالأَولِیاءِالکتاب«یَ_أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ اتَّقُواْ اللَّهَ وَابْتَغُواْ إِلَیْهِ الْوَسِیلَةَ وَجَ_هِدُواْ فِی سَبِیلِهِ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ» . (1)

راجع : الإسراء : 55 و 56 .

الحدیث914.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله_ لِعَلِیٍّ علیه السلام _: یا عَلِیُّ ، إذا هالَکَ أمرٌ أو نَزَلَت بِکَ شِدَّةٌ فَقُل :

اللّهُمَّ إنّی أسأَ لُکَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ أن تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ ، وأن تُنجِیَنی مِن هذَا الغَمِّ . (2)915.الإمام الباقر علیه السلام :الإمام علیّ علیه السلام :اِعلَموا أنَّ هذَا القُرآنَ هُوَ النّاصِحُ الَّذی لا یَغُشُّ ... فَاسأَ لُوا اللّهَ بِهِ ، وتَوَجَّهوا إلَیهِ بِحُبِّهِ ، ولا تَسأَلوا بِهِ خَلقَهُ ، إنَّهُ ما تَوَجَّهَ العِبادُ إلَی اللّهِ تَعالی بِمِثلِهِ ، وَاعلَموا أنَّهُ شافِعٌ مُشَفَّعٌ . (3)911.ثواب الأعمال ( _ به نقل از سهل بن سعد انصاری _ ) الإمام الباقر علیه السلام :تَأخُذُ المُصحَفَ فِی الثُّلُثِ الثّانی مِن شَهرِ رَمَضانَ فَتَنشُرُهُ وتَضَعُهُ بَینَ یَدَیکَ ، وتَقولُ : «اللّهُمَّ إنّی أسأَ لُکَ بِکِتابِکَ المُنزَلِ وما فیهِ ، وفیهِ اسمُکَ الأَعظَمُ الأَکبَرُ وأسماؤُکَ الحُسنی وما یُخافُ ویُرجی أن تَجعَلَنی مِن عُتَقائِکَ مِنَ النّارِ» وتَدعو بِما بَدا لَکَ مِن حاجَةٍ . (4) .

ص: 139

ص: 140

918.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الإقبال عن الإمام الصادق علیه السلام :خُذِ المُصحَفَ فَدَعهُ عَلی رَأسِکَ وقُل :

اللّهُمَّ بِحَقِّ هذَا القُرآنِ ، وبِحَقِّ مَن أرسَلتَهُ بِهِ ، وبِحَقِّ کُلِّ مُؤمِنٍ مَدَحتَهُ فیهِ ، وبِحَقِّکَ عَلَیهِم ، فَلا أحَدَ أعرَفُ بِحَقِّکَ مِنکَ ، بِکَ یا اَللّهُ _ عَشرَ مَرّاتٍ _ ثُمَّ تَقولُ : بِمُحَمَّدٍ _ عَشرَ مَرّاتٍ _ ، بِعَلِیٍّ _ عَشرَ مَرّاتٍ _ ، بِفاطِمَةَ _ عَشرَ مَرّاتٍ _ ، بِالحَسَنِ _ عَشرَ مَرّاتٍ _ ، بِالحُسَینِ _ عَشرَ مَرّاتٍ _ ، بِعَلِیِّ بنِ الحُسَینِ _ عَشرَ مَرّاتٍ _ ، بِمُحَمَّدِ بنِ عَلِیٍّ _ عَشرَ مَرّاتٍ _ ، بِجَعفَرِ بنِ مُحَمَّدٍ _ عَشرَ مَرّاتٍ _ ، بِموسَی بنِ جَعفَرٍ _ عَشرَ مَرّاتٍ _ ، بِعَلِیِّ بنِ موسی _ عَشرَ مَرّاتٍ _ ، بِمُحَمَّدِ بنِ عَلِیٍّ _ عَشرَ مَرّاتٍ _ ، بِعَلِیِّ بنِ مُحَمَّدٍ _ عَشرَ مَرّاتٍ _ ، بِالحَسَنِ بنِ عَلِیٍّ _ عَشرَ مَرّاتٍ _ ، بِالحُجَّةِ _ عَشرَ مَرّاتٍ _ وتَسأَلُ حاجَتَکَ .

وذَکَرَ فی حَدیثِهِ إجابَةَ الدّاعی وقَضاءَ حَوائِجِهِ . (1)919.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :الإمام الکاظم علیه السلام :خُذِ المُصحَفَ فی یَدِکَ وَارفَعهُ فَوقَ رَأسِکَ وقُل : اللّهُمَّ بِحَقِّ هذَا القُرآنِ ، وبِحَقِّ مَن أرسَلتَهُ إلی خَلقِکَ ، وبِکُلِّ آیَةٍ هِیَ فیهِ ، وبِحَقِّ کُلِّ مُؤمِنٍ مَدَحتَهُ فیهِ ، وبِحَقِّهِ عَلَیکَ ولا أحَدَ أعرَفُ بِحَقِّهِ مِنکَ .

یا سَیِّدی یا سَیِّدی یا سَیِّدی ، یا اَللّهُ یا اَللّهُ یا اَللّهُ _ عَشرَ مَرّاتٍ _ وبِحَقِّ مُحَمَّدٍ _ عَشرَ مَرّاتٍ _ وبِحَقِّ کُلِّ إمامٍ _ وتَعُدُّهُم حَتّی تَنتَهِیَ إلی إمامِ زَمانِکَ عَشرَ مَرّاتٍ _ فَإِنَّکَ لا تَقومُ مِن مَوضِعِکَ حَتّی یُقضی لَکَ حاجَتُکَ ، وتَیَسَّرَ لَکَ أمرُکَ . (2) .

ص: 141

920.عنه صلی الله علیه و آله :الإقبال_ امام صادق علیه السلام _فرمود : «قرآن را بردار و آن را بر سر خویش گیر و بگو:

بار خدایا ! به حقّ این قرآن و به حقّ کسی که این قرآن را با او فرستادی و به حقّ هر مؤمنی که در این قرآن ، او را ستوده ای و به حقّ تو بر آنان ، حقّی که تو خود ، بهتر از هر کس ، بدان آگاهی ، به حقّ خودت ، ای خدا (ده مرتبه) .

سپس می گویی : به حقّ محمّد (ده مرتبه) به حقّ علی (ده مرتبه) به حقّ فاطمه (ده مرتبه) ، به حقّ حسن (ده مرتبه)، به حقّ حسین (ده مرتبه) ، به حقّ علی بن الحسین (ده مرتبه) ، به حقّ محمّد بن علی (ده مرتبه) ، به حقّ جعفر بن محمّد (ده مرتبه) ، به حقّ موسی بن جعفر (ده مرتبه) ، به حقّ علی بن موسی (ده مرتبه) ، به حقّ محمّد بن علی (ده مرتبه)، به حقّ علی بن محمّد (ده مرتبه) ، به حقّ حسن بن علی (ده مرتبه) ، به حقّ حجّت (ده مرتبه) و آن گاه ، حاجتت را تقاضا می کنی».

امام علیه السلام در ادامه سخنش از اجابت شدن دعایِ دعاکننده و برآوردن حاجت هایش یاد کرد.921.الإمام الحسن علیه السلام :امام کاظم علیه السلام :قرآن را به دست بگیر و آن را بر فرازِ سرت قرار ده و بگو : خدایا ! به حقّ این قرآن و به حقّ کسی که او را به سوی خلقت فرستادی و به آیه آیه هایِ قرآنت و به حقّ هر مؤمنی که در این قرآن ، او را ستوده ای و به حقّ او بر تو ، حقّی که هیچ کس به آن آگاه تر از خودِ تو نیست.

سَروَرا ، سَروَرا ، سَروَرا ! ای خدا ، ای خدا ، ای خدا ! (ده مرتبه) و به حقّ محمّد (ده مرتبه) و به حقّ هر امامی و آنان را یکایک برمی شماری تا به امام زمانت برسی و هر یک را ده مرتبه می گویی . در این صورت ، هنوز از جای خویش برنخاسته ای که حاجتت برآورده و مشکلت حل می شود. .

ص: 142

922.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :الإمام الصادق علیه السلام :إنَّ للّهِِ _ تَبارَکَ وتَعالی _ رُسُلاً مُستَعلِنینَ ورُسُلاً مُستَخفینَ (1) ، فَإِذا سَأَلتَهُ بِحَقِّ المُستَعلِنینَ فَسَلهُ بِحَقِّ المُستَخفینَ . (2)923.عنه صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله_ لِعَلِیٍّ علیه السلام _: الأَئِمَّةُ مِن وُلدِکَ بِهِم تُسقی اُمَّتِیَ الغَیثَ ، وبِهِم یُستَجابُ دُعاؤُهم ، وبِهِم یَصرِفُ اللّهُ عَنهُمُ البَلاءَ ، وبِهِم تَنزِلُ الرَّحمَةُ مِنَ السَّماءِ . (3)924.الإمام الباقر علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :أکثِرُوا الصَّلاةَ عَلَیَّ ؛ فَإِنَّ صَلاتَکُم عَلَیَّ مَغفِرَةٌ لِذُنوبِکُم ، وَاطلُبوا لِیَ الدَّرَجَةَ وَالوَسیلَةَ ؛ فَإِنَّ وَسیلَتی عِندَ رَبّی شَفاعَةٌ لَکُم . (4)919.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :سنن الترمذی عن عثمان بن حنیف :إنَّ رَجُلاً ضَریرَ البَصَرِ أتَی النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله فَقالَ : اُدعُ اللّهَ أن یُعافِیَنی .

قالَ : إن شِئتَ دَعَوتُ ، وإن شِئتَ صَبَرتَ فَهُوَ خَیرٌ لَکَ . قالَ : فَادعُهُ .

قالَ : فَأَمَرَهُ أن یَتَوَضَّأَ فَیُحسِنَ وُضوءَهُ ، ویَدعُوَ بِهذَا الدُّعاءِ : اللّهُمَّ إنّی أسأَ لُکَ وأتَوَجَّهُ إلَیکَ بِنَبِیِّکَ مُحَمَّدٍ نَبِیِّ الرَّحمَةِ ، [ یا مُحَمَّدُ ] (5) إنّی تَوَجَّهتُ بِکَ إلی رَبّی فی حاجَتی هذِهِ لِتُقضی لی ، اللّهُمَّ فَشَفِّعهُ فِیَّ . (6) .

ص: 143

920.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام صادق علیه السلام :خداوند _ تبارک و تعالی _ را فرستادگانی آشکار و فرستادگانی پنهان است . (1) پس ، هر گاه از او به حقّ آشکاران درخواست کردی ، به حقّ پنهانان نیز از او درخواست کن.921.امام حسن علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله_ به علی علیه السلام _: به برکت وجود امامانِ از نسل توست که به امّتم باران داده می شود و دعایشان مستجاب می شود ، خداوند ، بلا را از آنان می گردانَد و رحمت ، از آسمان فرود می آید.922.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :بسیار بر من درود بفرستید ؛ زیرا درود فرستادن شما بر من ، موجب آمرزش گناهان شماست .

و برای من [از خداوند] درجه و وسیله طلب کنید ؛ چرا که وسیله من نزد پروردگارم ، شفاعت برای شماست.923.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :سنن الترمذی_ به نقل از عثمان بن حنیف _: مرد نابینایی نزد پیامبر صلی الله علیه و آله آمد و گفت : دعا کن که خدا ، مرا شفا بخشد.

فرمود : «اگر بخواهی دعا می کنم ؛ امّا اگر صبر پیشه کنی ، برایت بهتر است» .

گفت : دعا کن .

به او فرمود که وضویی نیکو بگیرد و این دعا را بخواند : «بار خدایا ! از تو درخواست می کنم و به واسطه پیامبرت محمّد ، پیامبرِ رحمت ، به درگاهت روی می آورم . [ای محمّد! ]من به واسطه تو به درگاه پروردگارم روی آوردم تا این حاجتم برآورده شود . بار خدایا ! شفاعت او را درباره من بپذیر». .

ص: 144

924.امام باقر علیه السلام :الإمام الباقر علیه السلام :إذا أرَدتَ أمرا تَسأَ لُهُ رَبَّکَ فَتَوَضَّأ وأحسِنِ الوُضوءَ ، ثُمَّ صَلِّ رَکعَتَینِ وعَظِّمِ اللّهَ وصَلِّ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله ، وقُل بَعدَ التَّسلیمِ :

اللّهُمَّ إنّی أسأَ لُکَ بِأَنَّکَ مَلِکٌ وأنَّکَ عَلی کُلِّ شَیءٍ قَدیرٌ مُقتَدِرٌ ، وبِأَنَّکَ ما تَشاءُ مِن أمرٍ یَکونُ ، اللّهُمَّ إنّی أتَوَجَّهُ إلَیکَ بِنَبِیِّکَ مُحَمَّدٍ نَبِیِّ الرَّحمَةِ صلی الله علیه و آله ، یا مُحَمَّدُ یا رَسولَ اللّهِ إنّی أتَوَجَّهُ بِکَ إلَی اللّهِ رَبِّکَ ورَبّی لِیُنجِحَ لی طَلِبَتی ، اللّهُمَّ بِنَبِیِّکَ أنجِح لی طَلِبَتی بِمُحَمَّدٍ . ثُمَّ سَل حاجَتَکَ . (1)925.الإمام الصادق علیه السلام :الأمالی للطوسی عن یحیی بن العلاء عن الإمام الباقر علیه السلام ، قال :قالَ لی : اُدعُ بِهذَا الدُّعاءِ وأنَا ضامِنٌ لَکَ حاجَتَکَ عَلَی اللّهِ :

اللّهُمَّ أنتَ وَلِیُّ نِعمَتی ، وأنتَ القادِرُ عَلی طَلِبَتی ، قَد تَعلَمُ حاجَتی ، فَأَسأَ لُکَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ لَمّا قَضَیتَها . (2)926.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :الکافی عن داوود الرقّی :إنّی کُنتُ أسمَعُ أبا عَبدِ اللّهِ علیه السلام أکثَرَ ما یُلِحُّ بِهِ فِی الدُّعاءِ عَلَی اللّهِ بِحَقِّ الخَمسَةِ ، یَعنی رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله وأمیرَ المُؤمِنینَ وفاطِمَةَ وَالحَسَنَ والحُسَینَ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیهِم . (3) .

ص: 145

927.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :امام باقر علیه السلام :هر گاه خواستی از پروردگارت چیزی تقاضا کنی ، وضو ساز ، وضویی نیک و آن گاه ، دو رکعت نماز بگزار و خدا را به بزرگی یاد کن و بر پیامبر ، درود فرست و بعد از سلام دادن [نماز] بگو:

بار خدایا ! از تو که پادشاهی و بر هر کاری ، توانا و مقتدری ، از تو که هر کاری بخواهی انجام شَوَد ، می شود ، درخواست می کنم .

بار خدایا! پیامبرت محمّد ، پیامبر رحمت را واسطه خویش به درگاهت قرار می دهم . ای محمّد ، ای پیامبر خدا! به واسطه تو به خداوند که پروردگارِ تو و پروردگارِ من است ، روی می آورم تا خواسته ام را برآورده سازد .

بار خدایا! تو را به حقّ پیامبرت ، خواسته ام را برآورده ساز ، به حقّ محمّد» .

سپس حاجتت را بخواه.928.عنه صلی الله علیه و آله :الأمالی ، طوسی_ به نقل از یحیی بن علاء _: امام باقر علیه السلام به من فرمود : «این دعا را بخوان ، من برایت ضمانت می کنم که خداوند ، حاجتت را برآورد:

بار خدایا ! تو ولی نعمت منی و تو بر خواسته من ، توانایی . نیاز مرا می دانی . پس ، به حقّ محمّد و خاندان محمّد ، از تو درخواست می کنم که آن را برآوری.929.الإمام الصادق علیه السلام :الکافی_ به نقل از داوود رقّی _: بارها از امام صادق علیه السلام می شنیدم که در هنگام دعا ، خدا را به حقّ پنج تن ، یعنی پیامبر خدا ، امیر مؤمنان ، فاطمه ، حسن و حسین _ که درودهای خدا بر آنان باد _ بسیار سوگند می داد. .

ص: 146

925.امام صادق علیه السلام :تفسیر القمّی عن شعیب العقرقوفی عن الإمام الصادق علیه السلام :إنَّ یوسُفَ أتاهُ جَبرَئیلُ فَقالَ لَهُ : یا یوسُفُ ، إنَّ رَبَّ العالَمینَ یُقرِئُکَ السَّلامَ ، ویَقولُ لَکَ : مَن جَعَلَکَ فی أحسَنِ خِلقَةٍ ؟ قالَ : فَصاحَ ووَضَعَ خَدَّهُ عَلَی الأَرضِ ، ثُمَّ قالَ : أنتَ یا رَبِّ .

ثُمَّ قالَ لَهُ : ویَقولُ لَکَ : مَن حَبَّبَکَ إلی أبیکَ دونَ إخوَتِکَ ؟ قالَ : فَصاحَ ووَضَعَ خَدَّهُ عَلَی الأَرضِ وقالَ : أنتَ یا رَبِّ .

قالَ : ویَقولُ لَکَ : مَن أخرَجَکَ مِنَ الجُبِّ بَعدَ أن طُرِحتَ فیها وأیقَنتَ بِالهَلَکَةِ ؟ قالَ : فَصاحَ ووَضَعَ خَدَّهُ عَلَی الأَرضِ ، ثُمَّ قالَ : أنتَ یا رَبِّ .

قالَ : فَإِنَّ رَبَّکَ قَد جَعَلَ لَکَ عُقوبَةً فِی استِغاثَتِکَ بِغَیرِهِ ، فَلَبِثتَ فِی السِّجنِ بِضعَ سِنینَ .

قالَ : فَلَمَّا انقَضَتِ المُدَّةُ وأذِنَ اللّهُ لَهُ فی دُعاءِ الفَرَجِ ، وَضَعَ خَدَّهُ عَلَی الأَرضِ ، ثُمَّ قالَ : اللّهُمَّ إن کانَت ذُنوبی قَد أخلَقَت وَجهی عِندَکَ ، فَإِنّی أتَوَجَّهُ إلَیکَ بِوَجهِ آبائِیَ الصّالحِینَ : إبراهیمَ وإسماعیلَ وإسحاقَ ویَعقوبَ . فَفَرَّجَ اللّهُ عَنهُ .

قُلتُ : جُعِلتُ فِداکَ ، أنَدعو نَحنُ بِهذَا الدُّعاءِ ؟

فَقالَ : اُدعُ بِمِثلِهِ : اللّهُمَّ إن کانَت ذُنوبی قَد أخلَقَت وَجهی عِندَکَ ، فَإِنّی أتَوَجَّهُ إلَیکَ بِنَبِیِّکَ نَبِیِّ الرَّحمَةِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وعَلِیٍّ وفاطِمَةَ وَالحَسَنِ وَالحُسَینِ وَالأَئِمَّةِ علیهم السلام . (1)926.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الکافی عن سماعة :قالَ لی أبُو الحَسَنِ علیه السلام : إذا کانَ لَکَ یا سَماعَةُ إلَی اللّهِ عز و جلحاجَةٌ ، فَقُل : «اللّهُمَّ إنّی أسأَ لُکَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وعَلِیٍّ ، فَإِنَّ لَهُما عِندَکَ شَأنا مِنَ الشَّأنِ وقَدرا مِنَ القَدرِ ، فَبِحَقِّ ذلِکَ الشَّأنِ وبِحَقِّ ذلِکَ القَدرِ ، أن تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ ، وأن تَفعَلَ بی کَذا وکَذا» فَإِنَّهُ إذا کانَ یَومُ القِیامَةِ لَم یَبقَ مَلَکٌ مُقَرَّبٌ ولا نَبِیٌّ مُرسَلٌ ولا مُؤمِنٌ مُمتَحَنٌ ، إلاّ وهُوَ یَحتاجُ إلَیهِما فی ذلِکَ الیَومِ . (2) .

ص: 147

927.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :تفسیر القمی_ به نقل از شعیب عقرقوفی _امام صادق علیه السلام فرمود : «جبرئیل علیه السلام نزد یوسف علیه السلام آمد و گفت : ای یوسف! خداوندگارِ جهانیان ، به تو سلام می رساند و می فرماید : «چه کسی تو را در زیباترین شکل ، آفریده است؟».

یوسف ، بانگی زد و گونه اش را بر خاک نهاد و گفت : تو ای پروردگار من!

جبرئیل به او گفت : و خدا به تو می فرماید : «چه کسی تو را محبوبِ پدرت ساخت ، نه برادرانت را؟».

باز یوسف ، بانگی زد و گونه اش را بر خاک نهاد و گفت : تو ای پروردگار من !

جبرئیل گفت : و به تو می فرماید : «چه کسی تو را از چاهی که در آن افکنده شدی و دیگر امیدی به زنده ماندن نداشتی ، بیرون آورد؟».

یوسف ، دگر باره بانگی زد و گونه بر خاک نهاد و گفت : تو ای پروردگار من!

جبرئیل گفت : پروردگارت برای تو ، به جرم کمک خواهی ات از غیر او ، کیفری قرار داده است . پس چند سالی در زندان ماندی.

چون آن مدّت گذشت و خداوند به او اجازه داد که برای آزادی اش دعا کند ، یوسف ، گونه اش را بر خاک نهاد و گفت : بار خدایا! اگر گناهانم ، مرا نزد تو بی آبرو کرده است ، به آبروی پدران نیکم : ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب ، به درگاه تو روی آورده ام .

پس خداوند ، او را از بند رَهانید.

عقرقوفی می گوید : که گفتم : فدایت شوم ! آیا ما نیز به این دعا ، دعا کنیم؟

فرمود : «به مانندِ آن ، دعا کن : «بار خدایا! اگر گناهانم ، مرا نزد تو بی آبرو کرده است ، به آبروی پیامبرت محمّد ، پیامبرِ رحمت ، و علی و فاطمه و حسن و حسین و (دیگر) امامان ، به درگاه تو روی آورده ام » .928.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الکافی_ به نقل از سماعه _: امام کاظم علیه السلام به من فرمود : «ای سماعه! هر گاه به درگاه خداوند عز و جل حاجتی داشتی ، بگو : بار خدایا! به حقّ محمّد و علی ، از تو درخواست می کنم ؛ زیرا آن دو را نزد تو ، مقام و منزلتی بزرگ است . پس به حقّ آن مقام و آن منزلت ، از تو درخواست می کنم که بر محمّد و خاندان محمّد ، درود فرستی و فلان و بهمان حاجتم را برآوری ؛ زیرا در روز رستاخیز ، هیچ فرشته مقرّب و پیامبرِ مُرسل و مؤمن مخلصی نباشد ، مگر این که به آن دو نیازمند باشد». .

ص: 148

929.امام صادق علیه السلام :الإمام الهادی علیه السلام_ فِی الزِّیارَةِ الجامِعَةِ الکَبیرَةِ _: اُشهِدُ اللّهَ واُشهِدُکُم أنّی مُؤمِنٌ بِکُم وبِما آمَنتُم بِهِ ... مُستَشفِعٌ إلَی اللّهِ بِکُم ، مُتَقَرِّبٌ بِکُم إلَیهِ ، ومُقَدِّمُکُم أمامَ طَلِبَتی وحَوائِجی وإرادَتی فی کُلِّ أحوالی واُموری ...

اللّهُمَّ إنّی لَو وَجَدتُ شُفَعاءَ أقرَبَ إلَیکَ مِن مُحَمَّدٍ وأهلِ بَیتِهِ الأَخیارِ ، الأَئِمَّةِ الأَبرارِ، لَجَعَلتُهُم شُفَعائی، فَبِحَقِّهِمُ الَّذی أوجَبتَ لَهُم عَلَیکَ، أسأَلُکَ أن تُدخِلَنی فی جُملَةِ العارِفینَ بِهِم وبِحَقِّهِم، وفی زُمرَةِ المَرحومینَ بِشَفاعَتِهِم ، إنَّکَ أرحَمُ الرّاحِمینَ . (1)راجع : ص 578 ح 891 .

.

ص: 149

931.عنه صلی الله علیه و آله ( _ نَقلاً عَن صُحُفِ إبراهیمَ فی دَعوَةِ المَظلومِ ) امام هادی علیه السلام_ در زیارت جامعه کبیره _: خدا را و شما را گواه می گیرم که من ، به شما و به آنچه شما بدان ایمان آوردید ، ایمان دارم ... . شما را واسطه خویش به درگاه پروردگار قرار می دهم و به واسطه شما به او تقرّب می جویم و در همه کارها و امورم ، شما را پیشاپیشِ تقاضاها و نیازها و خواسته هایم [به درگاه او ]قرار می دهم.

بار خدایا! اگر واسطه هایی مقرّب تر از محمّد و خاندان نیک او ، این پیشوایان پاک ، به درگاه تو می یافتم ، بی گمان ، آنان را واسطه خود قرار می دادم . پس به حقّ آنان که بر خویشتن واجب گردانیده ای ، از تو درخواست می کنم که مرا در شمارِ شناسندگان ایشان و شناسندگان حقّ ایشان و در زمره کسانی که با شفاعت آنان مورد رحمت تو قرار می گیرند ، درآوری ، که به راستی ، تو مهربان ترینِ مهربانانی!ر . ک : ص 579 ، ح 891 .

.

ص: 150

البابُ الثّالِثُ : ما ینبغی للدّاعی حین الدّعاء3 / 1الاِستِکانَةُ وَالتَّضَرُّعُ وَالخُشوعُ وَالخُضوعُالکتاب«إِنَّهُمْ کَانُواْ یُسَ_رِعُونَ فِی الْخَیْرَ تِ وَ یَدْعُونَنَا رَغَبًا وَ رَهَبًا وَ کَانُواْ لَنَا خَ_شِعِینَ» . (1)

«ادْعُواْ رَبَّکُمْ تَضَرُّعًا وَخُفْیَةً إِنَّهُ لاَ یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ * وَلاَ تُفْسِدُواْ فِی الأَْرْضِ بَعْدَ إِصْلَ_حِهَا وَادْعُوهُ خَوْفًا وَطَمَعًا إِنَّ رَحْمَتَ اللَّهِ قَرِیبٌ مِّنَ الْمُحْسِنِینَ» . (2)

«وَ لَقَدْ أَخَذْنَ_هُم بِالْعَذَابِ فَمَا اسْتَکَانُواْ لِرَبِّهِمْ وَ مَا یَتَضَرَّعُونَ» . (3)

الحدیث935.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :رَفعُ الأَیدی مِنَ الاِستِکانَةِ الَّتی قالَ اللّهُ عز و جل : «فَمَا اسْتَکَانُواْ لِرَبِّهِمْ وَ مَا یَتَضَرَّعُونَ» . (4) .

ص: 151

ص: 152

938.امام علی علیه السلام :الإمام علیّ علیه السلام_ فی قَولِهِ تَعالی : «فَمَا اسْتَکَانُواْ لِرَبِّهِمْ وَ مَا یَتَضَرَّعُونَ» _: أی لَم یَتَواضَعوا فِی الدُّعاءِ ولَم یَخضَعوا ، ولَو خَضَعوا للّهِِ عز و جل لاَستَجابَ لَهُم . (1)939.امام حسن علیه السلام :الکافی عن محمّد بن مسلم :سَأَلتُ أبا جَعفَرٍ علیه السلام عَن قَولِ اللّهِ عز و جل : «فَمَا اسْتَکَانُواْ لِرَبِّهِمْ وَ مَا یَتَضَرَّعُونَ» قالَ : الاِستِکانَةُ هِیَ الخُضوعُ ، وَالتَّضَرُّعُ رَفعُ الیَدَینِ ، وَالتَّضَرُّعُ بِهِما . (2)940.امام صادق علیه السلام :الإمام الصادق علیه السلام_ فی قَولِهِ تَعالی : «فَمَا اسْتَکَانُواْ لِرَبِّهِمْ وَ مَا یَتَضَرَّعُونَ» _: التَّضَرُّعُ رَفعُ الیَدَینِ . (3)941.الکافی ( _ به نقل از علی بن اسباط ، از امامان علیهم السلام ) رسول اللّه صلی الله علیه و آله :خِیارُ اُمَّتی _ فیما أنبَأَنِیَ المَلأَُ الأَعلی _ قَومٌ ... یَدعونَهُ بِأَلسِنَتِهِم رَغَبا ورَهَبا ، ویَسأَلونَهُ بِأَیدیهِم خَفضا ورَفعا ، ویُقبِلونَ بِقُلوبِهِم عَودا (4) وبَدءا . (5)942.جامع الأحادیث ، قمّی ( _ به نقل از مکحول _ ) مستدرک الوسائل عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله :ما مِن صَوتٍ أحَبُّ إلَی اللّهِ مِن صَوتِ عَبدٍ لَهفانَ . قیلَ : وما هُوَ ؟

قالَ : عَبدٌ یُصیبُ الذَّنبَ فَیَملأَُ جَوفَهُ فَرَقا (6) مِنَ اللّهِ ، فَیَقولُ : یا رَبِّ .

فَیَقولُ اللّهُ : أنَا رَبُّکَ ، أغفِرُ لَکَ إذَا استَغفَرتَنی ، واُجیبُکَ إذا دَعَوتَنی . (7) .

ص: 153

943.رسول اللّه صلی الله علیه و آله ( _ لِجابِرِ بنِ سُلَیمٍ _ ) امام علی علیه السلام_ درباره این سخن خداوند متعال که : «نسبت به پروردگارشان خاکساری نکردند و خواری ننمودند» _: یعنی در دعا کردن ، فروتنی و افتادگی ننمودند . اگر در برابر خداوند عز و جل فروتنی می کردند ، حتما دعایشان را می پذیرفت.944.الإمام الباقر علیه السلام :الکافی_ به نقل از محمّد بن مسلم _: از امام باقر علیه السلام درباره این سخن خداوند عز و جلپرسیدم که : «نسبت به پروردگارشان خاکساری نکردند و خواری ننمودند» .

فرمود : «خاکساری ، همان فروتنی است و خواری نمودن ، بلند کردن دو دست و زاری کردن با آنهاست».943.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ( _ به جابر بن سُلَیم _ ) امام صادق علیه السلام_ درباره این سخن خداوند متعال که : «نسبت به پروردگارشان خاکساری نکردند و خواری ننمودند» _: اظهار خواری کردن ، عبارت است از بلند کردن دست ها [به هنگام دعا] .944.امام باقر علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :بهترین های امّت من ، آن طور که آسمانیان (فرشتگان مقرّب الهی) به من خبر داده اند ، مردمانی اند که ... با زبان هایشان ، از سرِ امید و بیم ، او را می خوانند و دستِ خواهش آنها ، هماره در حال بالا رفتن و پایین آمدن است و با دل هایشان ، یک پارچه ، به او رو می نمایند.945.الکافی عن علیّ بن عیسی رفعه :مستدرک الوسائل :پیامبر خدا فرمود : «هیچ صدایی نزد خداوند ، دوست داشتنی تر از صدای بنده اندوهناک نیست» .

گفته شد : مقصود چیست؟

فرمود : «بنده ای گناه می کند و بر اثر آن ، ترس از خداوند ، وجودش را می آکَنَد و می گوید : پروردگارا ! و خدا می فرماید : منم پروردگار تو . تو را می آمرزم ، آن گاه که از من ، آمرزش بطلبی، و پاسخت می دهم ، آن گاه که مرا بخوانی». .

ص: 154

946.الکافی عن علیّ بن أسباط عنهم علیهم السلامالإمام علیّ علیه السلام :نِعمَ عَونُ الدُّعاءِ الخُشوعُ . (1)947.الإمام زین العابدین علیه السلام :عنه علیه السلام :عَلَیکُم بِمَسأَلَةِ ذُلٍّ وخُضوعٍ ، وتَمَلُّقٍ وخُشوعٍ ، وتَوبَةٍ ونُزوعٍ . (2)948.عنه علیه السلام :عنه علیه السلام :وَلتَکُن مَسأَلَتُکُم وتَمَلُّقُکُم مَسأَلَةَ ذُلٍّ وخُضوعٍ ، وشُکرٍ وخُشوعٍ ، بِتَوبَةٍ وتَوَرُّعٍ ، ونَدَمٍ ورُجوعٍ . (3)949.عنه علیه السلام ( _ مِن دُعائِهِ عِندَ الشِّدَّةِ _ ) عنه علیه السلام :إذا تَمَنَّی [ المُسلِمُ ] فَلیَسأَلِ اللّهَ عز و جل ویَبتَهِل إلَیهِ . (4)945.الکافی ( _ به نقل از علی بن عیسی ، که سند آن را به معصوم ر ) الإمام الصادق علیه السلام :إنَّ اللّهَ عز و جل أوحی إلی موسَی بنِ عِمرانَ علیه السلام : إذا وَقَفتَ بَینَ یَدَیَّ ، فَقِف مَوقِفَ الذَّلیلِ الفَقیرِ . (5)946.الکافی ( _ به نقل از علی بن اَسباط ، از امامان علیهم السلا ) عنه علیه السلام :کانَ فیما وَعَظَ اللّهُ _ تَبارَکَ وتَعالی _ بِهِ عیسَی بنَ مَریَمَ علیه السلام : ... یا عیسَی ، ارفُق بِالضَّعیفِ ، وَارفَع طَرفَکَ الکَلیلَ إلَی السَّماءِ ، وَادعُنی فَإِنّی مِنکَ قَریبٌ ، ولا تَدعُنی إلاّ مُتَضَرِّعا إلَیَّ ، وهَمُّکَ هَمٌّ واحِدٌ ، فَإِنَّکَ مَتی تَدعُنی کَذلِکَ اُجِبکَ . (6)947.امام زین العابدین علیه السلام :الکافی عن علیّ بن عیسی رفعه ، قال :إنَّ موسی ناجاهُ اللّهُ _ تَبارَکَ وتَعالی _ فَقالَ لَهُ فی مُناجاتِهِ : ... یا موسی ، ألقِ کَفَّیکَ ذُلاًّ بَینَ یَدَیَّ ، کَفِعلِ العَبدِ المُستَصرِخِ إلی سَیِّدِهِ ؛ فَإِنَّکَ إذا فَعَلتَ ذلِکَ رُحِمتَ ، وأنَا أکرَمُ القادِرینَ .

یا موسی ، سَلنی مِن فَضلی ورَحمَتی فَإِنَّهُما بِیَدی لا یَملِکُهُما أحَدٌ غَیری ، وَانظُر حینَ تَسأَ لُنی ، کَیفَ رَغبَتُکَ فیما عِندی ؟

... وَادعُ دُعاءَ الطّامِعِ الرّاغِبِ فیما عِندی ، النّادِمِ عَلی ما قَدَّمَت یَداهُ . (7) .

ص: 155

948.امام زین العابدین علیه السلام :امام علی علیه السلام :خاکساری ، نیکو یاوری برای دعاست.949.امام زین العابدین علیه السلام ( _ در دعای ایشان به هنگام سختی ها _ ) امام علی علیه السلام :بر شما باد درخواست کردن [از خداوند] با حالت خواری و افتادگی و چاپلوسی و خاکساری و توبه و ترکِ گناه.950.عنه علیه السلام ( _ مِن دُعائِهِ فِی الظُّلاماتِ _ ) امام علی علیه السلام :باید خواهش و تملّق گویی تان [از خداوند ]با حالت خواری و افتادگی و سپاس گزاری و خاکساری و توبه و خویشتنداری [از گناه] و پشیمانی و بازگشت [به راه درست] باشد.951.عنه علیه السلام ( _ مِن دُعائِهِ فی مَکارِمِ الأَخلاقِ _ ) امام علی علیه السلام :هر گاه [مسلمان] آرزویی دارد ، باید از خداوند عز و جل بخواهد و به درگاه او دعا کند.952.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :امام صادق علیه السلام :خداوند عز و جل به موسی بن عمران علیه السلام وحی فرمود که : «هر گاه در پیشگاه من ایستادی ، چونان شخصِ ذلیل و نیازمند بِایست».953.الغَیبة للنعمانی عن عبد اللّه بن سِنان :امام صادق علیه السلام :از جمله اندرزهای خداوند _ تبارک و تعالی _ به عیسی بن مریم علیه السلام این بود : « ... ای عیسی! با ناتوان ، نرمی و مدارا کن و نگاه بی رمقت را به آسمان بردار و مرا بخوان ؛ زیرا من ، به تو نزدیکم ، و مرا جز با حالت زاری و خواری مخوان و یک دل شو ، که هرگاه مرا این گونه بخوانی ، پاسخت می دهم.950.امام زین العابدین علیه السلام ( _ از دعای ایشان در دادخواهی _ ) الکافی_ به نقل از علی بن عیسی ، که سند حدیث را به معصوم علیه السلام می رساند _: خداوند _ تبارک و تعالی _ با موسی علیه السلام به نجوا پرداخت و در مناجاتش به او فرمود : « ... ای موسی! دو دستت را به خواری در برابر من بگشای ، آن گونه که بنده ، هنگام یاری خواستن از سَرورش می کند ؛ که اگر چنین کنی ، مورد رحمت قرار می گیری و من ، کریم ترینِ توانایان ای موسی! از فضل و رحمتم از من درخواست کن ؛ زیرا که این دو ، در دست من است و جز من ، کسی مالک آنها نیست . هنگامی که از من درخواست می کنی ، بنگر که رغبتت به آنچه نزد من است ، چگونه است؟ ... و مانند کسی که به آنچه نزد من [از ثواب و پاداش ]است ، چشم دارد و راغب است و از کرده هایش پشیمان ، دعا کن. .

ص: 156

951.امام زین العابدین علیه السلام ( _ از دعای ایشان درباره خوی های والای انسانی _ ) الإمام الرضا علیه السلام_ فی عِلَّةِ رَفعِ الیَدَینِ فِی التَّکبیرِ _: أحَبَّ اللّهُ عز و جل أن یَکونَ العَبدُ فی وَقتِ ذِکرِهِ لَهُ مُتَبَتِّلاً مُتَضَرِّعا مُبتَهِلاً . (1)952.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله_ فِی الدُّعاءِ _: أسأَ لُکَ مَسأَلَةَ المُستَکینِ ، وأبتَهِلُ إلَیکَ ابتِهالَ المُذنِبِ الذَّلیلِ ، وأدعوکَ دُعاءَ الخائِفِ الضَّریرِ ، مَن خَضَعَت لَکَ رَقَبَتُهُ ، وفاضَت لَکَ عَیناهُ ، وذَلَّ جَسَدُهُ ، ورَغِمَ أنفُهُ لَکَ . (2)953.الغیبة ، نعمانی ( _ به نقل از عبد اللّه بن سنان _ ) الإمام علیّ علیه السلام_ فی دُعائِهِ المَعروفِ بِدُعاءِ کُمَیلٍ _: اللّهُمَّ إنّی أسأَ لُکَ سُؤالَ خاضِعٍ مُتَذَلِّلٍ خاشِعٍ ، أن تُسامِحَنی وتَرحَمَنی ... .

اللّهُمَّ وأسأَ لُکَ سُؤالَ مَنِ اشتَدَّت فاقَتُهُ ، وأنزَلَ بِکَ عِندَ الشَّدائِدِ حاجَتَهُ ، وعَظُمَ فیما عِندَکَ رَغبَتُهُ . (3)954.کمال الدین عن عبد اللّه بن سِنان :الإمام زین العابدین علیه السلام :أدعوکَ دُعاءَ مَنِ اشتَدَّت فاقَتُهُ ، وقَلَّت حیلَتُهُ ، وضَعُفَت قُوَّتُهُ ، دُعاءَ الغَریقِ الغَریبِ المُضطَرِّ ، الَّذی لا یَجِدُ لِکَشفِ ما هُوَ فیهِ إلاّ أنتَ ، یا أرحَمَ الرّاحِمینَ . (4) .

ص: 157

955.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :امام رضا علیه السلام_ در بیان علّت بالا بردن دست ها هنگام تکبیر _: چون خداوند عز و جلدوست دارد که بنده اش در هنگام بردن نام او ، حالت بُریدن از دنیا و تضرّع و التماس داشته باشد.954.کمال الدین ( _ به نقل از عبد اللّه بن سنان _ ) پیامبر خدا صلی الله علیه و آله_ در دعا _: خاکسارانه از تو می خواهم و چونان گنهکارِ خوار ، به درگاهت التماس می کنم و همچون نابینای هراسان _ که در برابر تو گردن نهاده و چشمانش از اشک می جوشد و فروتنی می کند و در پیشگاهت خوار [و رام ]است _ تو را می خوانم .955.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام_ در دعای معروف به «دعای کمیل» _: بار خدایا! خاضعانه و ذلیلانه و فروتنانه ، از تو درخواست می کنم که مرا ببخشایی و بر من ، رحم آوری ... .

بار خدایا! از تو درخواست می کنم ، به سان خواهشِ کسی که نیازمندی اش شدّت یافته و در سختی ها نیازش را به درگاه تو می آورَد و به [لطف و عنایت ]تو ، سخت امید بسته است .956.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :امام زین العابدین علیه السلام :تو را می خوانم به سانِ خواندن شخصِ سختْ نیازمند و بیچاره و ناتوان ، به سان خواندن شخصِ در حال غرق شدن که تنها و درمانده است و برای نجات خویش از مهلکه ، جز تو کسی را نمی یابد ، ای مهربان ترینِ مهربانان! .

ص: 158

957.الفردوس :الإمام الصادق علیه السلام :اللّهُمَّ إنّی أسأَ لُکَ مَسأَلَةَ المِسکینِ المُستَکینِ ، وأبتَغی إلَیکَ ابتِغاءَ البائِسِ الفَقیرِ ، وأتَضَرَّعُ إلَیکَ تَضَرُّعَ الضَّعیفِ الضَّریرِ ، وأبتَهِلُ ابتِهالَ المُذنِبِ الخاطِئِ ، مَسأَلَةَ مَن خَضَعَت لَکَ نَفسُهُ ، ورَغِمَ لَکَ أنفُهُ ، وسَقَطَت لَکَ ناصِیَتُهُ ، وَانهَمَلَت لَکَ دُموعُهُ ، وفاضَت لَکَ عَبرَتُهُ ، وَاعتَرَفَ بِخَطیئَتِهِ ، وقَلَّت عَنهُ حیلَتُهُ ، وأسلَمَتهُ ذُنوبُهُ . (1)راجع : ص 392 (تفسیر الأحوال المناسبة للدعاء) .

3 / 2البُکاءُ أوِ التَّباکی956.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :البُکاءُ مِن خَشیَةِ اللّهِ مِفتاحُ الرَّحمَةِ ، وعَلامَةُ القَبولِ ، وبابُ الإِجابَةِ . (2)957.الفردوس :عنه صلی الله علیه و آله :إذا أحسَستُم مِن أنفُسِکُم رِقَّةً ، فَاغتَنِمُوا الدُّعاءَ . (3)958.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :اِغتَنِمُوا الدُّعاءَ عِندَ الرِّقَّةِ ؛ فَإِنَّها رَحمَةٌ . (4)959.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ( _ به سلمان _ ) الإمام علیّ علیه السلام :بُکاءُ العُیونِ وخَشیَةُ القُلوبِ مِن رَحمَةِ اللّهِ تَعالی ذِکرُهُ ، فَإِذا وَجَدتُموها فَاغتَنِمُوا الدُّعاءَ ، ولَو أنَّ عَبدا بَکی فی اُمَّةٍ ، لَرَحِمَ اللّهُ تَعالی تِلکَ الاُمَّةَ لِبُکاءِ ذلِکَ العَبدِ . (5) .

ص: 159

ص: 160

964.امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام :الإمام الباقر علیه السلام :إنَّ التَّضَرُّعَ وَالصَّلاةَ مِنَ اللّهِ تَعالی بِمَکانٍ ، إذا کانَ العَبدُ ساجِدا للّهِِ ، فَإِن سالَت دُموعُهُ ، فَهُنالِکَ تَنزِلُ الرَّحمَةُ ، فَاغتَنِموا فی تِلکَ السّاعَةِ المَسأَلَةَ وطَلَبَ الحاجَةِ . (1)965.الإمام الکاظم علیه السلام :الإمام الصادق علیه السلام :إذَا اقشَعَرَّ جِلدُکَ ، ودَمَعَت عَیناکَ ، فَدونَکَ دونَکَ ، فَقَد قُصِدَ قَصدُکَ . (2)966.طبّ الأئمّة عن الوشّاء عن الإمام الرضا علیه السلاعنه علیه السلام :إذا رَقَّ أحَدُکُم فَلیَدعُ ؛ فَإِنَّ القَلبَ لا یَرِقُّ حَتّی یَخلُصَ . (3)967.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :الکافی عن سعید بن یسار بیّاع السابری :قُلتُ لِأَبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام : إنّی أتَباکی فِی الدُّعاءِ ، ولَیسَ لی بُکاءٌ ؟

قالَ : نَعَم ، ولَو مِثلَ رَأسِ الذُّبابِ . (4)968.الإمام علیّ علیه السلام :الکافی عن إسحاق بن عمّار :قُلتُ لأَِبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام : أکونُ أدعو فَأَشتَهِی البُکاءَ ولا یَجیئُنی ، ورُبَّما ذَکَرتُ بَعضَ مَن ماتَ مِن أهلی فَأَرِقُّ وأبکی ، فَهَل یَجوزُ ذلِکَ ؟

فَقالَ : نَعَم ، فَتَذَکَّرهُم ، فَإِذا رَقَقتَ فَابکِ ، وَادعُ رَبَّکَ تَبارَکَ وتَعالی . (5) .

ص: 161

969.الإمام زین العابدین علیه السلام :امام باقر علیه السلام :تضرّع و نماز ، جایگاهی بلند در نزد خداوند متعال دارند . هر گاه بنده در پیشگاه خدا به سجده افتاده باشد ، چنانچه اشک هایش جاری گردد ، رحمت فرود می آید . پس ، درخواست کردن و حاجت طلبی را در آن لحظه ، غنیمت شمرید.970.عدّة الداعی :امام صادق علیه السلام :هر زمان که پوستِ بدنت لرزیدن گرفت (1) و چشمانت گریان شد ، آن لحظه را دریاب ؛ دریاب که به تو توجّه شده است.971.الإمام زین العابدین علیه السلام :امام صادق علیه السلام :هر گاه به یکی از شما رقّت قلب دست داد ، دعا کند ؛ زیرا قلب تا خالص نشود ، رقّت نمی یابد.965.امام کاظم علیه السلام :الکافی_ به نقل از سعید بن یسار بیّاع سابری _: به امام صادق علیه السلام گفتم : آیا در هنگام دعا که گریه ام نمی آید ، حالت گریه به خود بگیرم؟

فرمود : «آری ، هرچند به اندازه سرِمگسی باشد [، اشکی بریز]».966.طبّ الأئمّة ( _ به نقل از وشّاء _ ) الکافی_ به نقل از اسحاق بن عمّار _: به امام صادق علیه السلام گفتم : دعا می کنم و میل دارم گریه کنم ، امّا گریه ام نمی آید . گاه به یاد یکی از کسانم که مُرده است ، می افتم و دلم می سوزد و می گِریم . آیا این ، جایز است؟

فرمود : «آری . آنها را به یاد آور و دچار رقّت قلب که شدی ، گریه کن و به درگاه پروردگارت _ تبارک و تعالی _ ، دعا نما. .

ص: 162

967.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :إرشاد القلوب عن عائشة :قامَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله یُصَلّی ویَقرَأُ القُرآنَ ویَبکی ، ثُمَّ یَجلِسُ یَقرَأُ ویَدعو ویَبکی ، ثُمَّ جَلَسَ یَقرَأُ ویَدعو ویَبکی ، حَتّی إذا فَرَغَ اضطَجَعَ وهُوَ یَقرَأُ ویَبکی حَتّی بَلَّتِ الدُّموعُ خَدَّیهِ ولِحیَتَهُ .

قُلتُ : یا رَسولَ اللّهِ ، ألَیسَ اللّهُ قَد غَفَرَ لَکَ ما تَقَدَّمَ مِن ذَنبِکَ وما تَأَخَّرَ ؟

فَقالَ : بَلی ، أفَلا أکونُ عَبدا شَکورا ؟ (1)968.امام علی علیه السلام :حلیة الأولیاء عن أبی صالح :دَخَلَ ضِرارُ بنُ ضَمرَةَ الکِنانِیُّ عَلی مُعاوِیَةَ ، فَقالَ لَهُ : صِف لی عَلِیّا ، فَقالَ : أوَتُعفینی یا أمیرَ المُؤمِنینَ ؟ قالَ : لا اُعفیکَ .

قالَ : أمّا إذ لابُدَّ فَإِنَّهُ کانَ وَاللّهِ بَعیدَ المَدی ، شَدیدَ القُوی ... کانَ وَاللّهِ غَزیرَ العَبرَةِ . . .

فَأَشهَدُ بِاللّهِ ، لَقَد رَأَیتُهُ فی بَعضِ مَواقِفِهِ وقَد أرخَی اللَّیلُ سُدولَهُ (2) ، وغَارَت نُجومُهُ ، یَمیلُ فی مِحرابِهِ ، قابِضا عَلی لِحیَتِهِ ، یَتَمَلمَلُ تَمَلمُلَ السَّلیمِ (3) ، ویَبکی بُکاءَ الحَزینِ ، فَکَأَنّی أسمَعُهُ الآنَ وهُوَ یَقولُ : یا رَبَّنا یا رَبَّنا ، یَتَضَرَّعُ إلَیهِ . (4)969.امام زین العابدین علیه السلام :الأمالی للصدوق عن الأصبغ بن نباتة :دَخَلَ ضِرارُ بنُ ضَمرَةَ النَّهشَلِیُّ عَلی مُعاوِیَةَ بنِ أبی سُفیانَ فَقالَ لَهُ : صِف لی عَلِیّا ، قالَ : أوَتُعفینی ، فَقالَ : لا ، بَل صِفهُ لی .

فَقالَ لَهُ ضِرارٌ : رَحِمَ اللّهُ عَلِیّا ... کانَ وَاللّهِ طَویلَ السُّهادِ (5) ، قَلیلَ الرُّقادِ ، یَتلو کِتابَ اللّهِ آناءَ اللَّیلِ وأطرافَ النَّهارِ ، ویَجودُ للّهِِ بِمُهجَتِهِ ، ویَبوءُ إلَیهِ بِعَبرَتِهِ ، لا تُغلَقُ لَهُ السُّتورُ ، ولا یَدَّخِرُ عَنَّا البُدورَ (6) ، ولا یَستَلینُ الاِتِّکاءَ ، ولا یَستَخشِنُ الجَفاءَ ، ولَو رَأَیتَهُ إذ مُثِّلَ فی مِحرابِهِ ، وقَد أرخَی اللَّیلُ سُدولَهُ ، وغارَت نُجومُهُ ، وهُوَ قابِضٌ عَلی لِحیَتِهِ ، یَتَمَلمَلُ تَمَلمُلَ السَّلیمِ ، ویَبکی بُکاءَ الحَزینِ . (7) .

ص: 163

970.عدّة الداعی :إرشاد القلوب_ به نقل از عایشه _: پیامبر خدا به نماز ایستاد و قرآن خواند و گریست . سپس نشست و قرآن خواند و دعا کرد و گریست . باز نشست و قرآن خواند و دعا کرد و گریست و چون تمام کرد و به بستر رفت ، باز قرآن خواند و گریست ، چندان که گونه ها و محاسنش از اشک ، تَر شد.

گفتم : ای پیامبر خدا ! آیا نه این است که خداوند ، گناهان گذشته و آینده تو را آمرزیده است؟

فرمود : «چرا ؛ امّا آیا بنده ای سپاس گزار نباشم؟».971.امام زین العابدین علیه السلام :حلیة الأولیاء_ به نقل از ابو صالح _: ضرار بن ضمره کنانی بر معاویه وارد شد . معاویه به او گفت : علی را برایم وصف کن .

ضرار گفت : مرا معاف بدار ، ای امیر مؤمنان !

معاویه گفت : معاف نمی دارم.

ضرار گفت : حال که ناچارم ، می گویم . به خدا سوگند ، او انسانی بود بلند همّت ، پُر توان و ... به خدا سوگند که او فراوان اشک می ریخت ... خدا را گواه می گیرم که در شبی از شب ها که پرده های تاریکی خویش ، فرو افکنده بود و ستارگانش غروب کرده بودند ، او را دیدم که در محراب خویش ، محاسنش را در دست گرفته است و چونان مارْ گَزیده ، به خود می پیچد و غمگنانه می گِرید . گویی هم اینک ، صدای «یا رب ، یا ربِ» او را که به درگاه خداوند زاری می کند ، می شنوم.972.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :الأمالی ، صدوق_ به نقل از اصبغ بن نُباته _: ضرار بن ضمره نَهشَلی بر معاویة بن ابی سفیان درآمد . معاویه به او گفت : علی را برایم وصف کن . ضرار گفت : مرا معاف بدار .

معاویه گفت : نه ، وصفش کن.

ضرار گفت : رحمت خدا بر علی باد !... به خدا سوگند ، او بسیار بیدار بود و کم می خفت . شب و روز ، کتاب خدا را تلاوت می کرد . جان خویش را برای خداوند ، در طَبَق اخلاص نهاده بود و در پیشگاه او اشک می ریخت . هیچ دربانی نداشت و کیسه های زر و سیم را از ما دریغ نمی کرد [تا برای خود بیندوزد] . بر نازْبالش تکیه نمی زد و جامه درشت [و زِبر] را زُمُخت [و خشن ]نمی دانست . کاش آن هنگام که شب ، پرده های سیاهش را فرو می آویخت و ستارگانش غروب می کردند و او در محرابش می ایستاد ، می دیدی اش که چگونه محاسنش را در دست گرفته است و چونان مار گَزیده ، به خود می پیچد و غمگنانه ناله سر می دهد. .

ص: 164

3 / 3الإِسرارُالکتاب«ادْعُواْ رَبَّکُمْ تَضَرُّعًا وَخُفْیَةً إِنَّهُ لاَ یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ» . (1)

«ذِکْرُ رَحْمَتِ رَبِّکَ عَبْدَهُ زَکَرِیَّا * إِذْ نَادَی رَبَّهُ نِدَاءً خَفِیًّا» . (2)

الحدیث975.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :خَیرُ الدُّعاءِ الخَفِیُّ ، قالَ تَعالی : «ادْعُواْ رَبَّکُمْ تَضَرُّعًا وَخُفْیَةً» . (3) .

ص: 165

ص: 166

979.امام صادق علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :دُعاءُ السِّرِّ یَزیدُ عَلَی الجَهرِ سَبعینَ ضِعفا ، وأثنَی اللّهُ سُبحانَهُ عَلی زَکَرِیّا علیه السلام بِقَولِهِ : «إِذْ نَادَی رَبَّهُ نِدَاءً خَفِیًّا» . (1)980.الإمام الباقر علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :دَعوَةٌ فِی السِّرِّ تَعدِلُ سَبعینَ دَعوَةً فِی العَلانِیَةِ . (2)981.الإمام زین العابدین علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :إنّی لَمّا اُسرِیَ بِی إلَی السَّماءِ ... نودیتُ ... یا مُحَمَّدُ ، ومَن کَثُرَت هُمومُهُ مِن اُمَّتِکَ ، فَلیَدعُنی سِرّا . (3)982.الإمام الصادق علیه السلام :الإمام الصادق علیه السلام :ما یَعلَمُ عِظَمَ ثَوابِ الدُّعاءِ وتَسبیحِ العَبدِ فیما بَینَهُ وبَینَ نَفسِهِ ، إلاَّ اللّهُ تَبارَکَ وتَعالی . (4)980.امام باقر علیه السلام :عنه علیه السلام :قالَ لُقمانُ لاِبنِهِ : ... عَلَیکَ بِقِراءَةِ کِتابِ اللّهِ عز و جل ما دُمتَ راکِبا ، وعَلَیکَ بِالتَّسبیحِ ما دُمتَ عامِلاً ، وعَلَیکَ بِالدُّعاءِ ما دُمتَ خالِیا . (5)981.امام زین العابدین علیه السلام :الإمام الرضا علیه السلام :دَعوَةُ العَبدِ سِرّا دَعوَةً واحِدَةً تَعدِلُ سَبعینَ دَعوَةً عَلانِیَةً . (6)نکتة :سیأتی فی الباب السابع من الفصل الثالث أن أحد العوامل المؤثرة فی إجابة الدعاء هو اجتماع المؤمنین فی الدعاء ، ومع الأخذ بنظر الاعتبار أنّ الدعاء الجماعی لا یمکن وقوعه سرّا ففی مقام الجمع بین روایات هذا الباب والروایات السابقة ، یمکن القول بأنّ طلب الحوائج العامّة من الأفضل أن یکون فی الأدعیة الجماعیة ، وطلب الحوائج الشخصیة والفردیة من الأفضل أن یکون فی الأدعیة الفردیة السرّیة التی هی بین العبد وربّه جلّ وعلا .

.

ص: 167

ص: 168

3 / 4خَفضُ الصَّوتِالکتاب«وَإِذَا سَأَلَکَ عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ» . (1)

«وَاذْکُر رَّبَّکَ فِی نَفْسِکَ تَضَرُّعًا وَخِیفَةً وَدُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَالاْصَالِ وَلاَ تَکُن مِّنَ الْغَ_فِلِینَ» . (2)

«وَ لاَ تَجْهَرْ بِصَلاَتِکَ وَ لاَ تُخَافِتْ بِهَا وَ ابْتَغِ بَیْنَ ذَ لِکَ سَبِیلاً» . (3)

الحدیث989.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عوالی اللآلی :رُوِیَ أنَّ سائِلاً سَأَلَ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله ، فَقالَ : أقَریبٌ رَبُّنا فَنُناجِیَهُ ، أم بَعیدٌ فَنُنادِیَهُ ؟

فَنَزَلَ قَولُهُ تَعالی : «وَإِذَا سَأَلَکَ عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ» الآیَةَ (4) . (5)990.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله_ فی قَولِهِ تَعالی : «وَ لاَ تَجْهَرْ بِصَلاَتِکَ وَ لاَ تُخَافِتْ بِهَا» (6) _: ذلِکَ فِی الدُّعاءِ ، لا تَرفَع صَوتَکَ فِی الدُّعاءِ ، فَتَذکُرَ ذُنوبَکَ ، فَیُسمَعَ مِنکَ ، فَتُعَیَّرَ بِها . (7)991.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ اللّهَ کَرِهَ لَکُم ثَلاثا : اللَّغوَ عِندَ القُرآنِ، ورَفعَ الصَّوتِ فِی الدُّعاءِ، وَالتَّخَصُّرَ (8) فِی الصَّلاةِ . (9) .

ص: 169

ص: 170

999.عنه علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ اللّهَ تَعالی کَرِهَ لَکُم ثَلاثا : اللَّغوَ عِندَ قِراءَةِ القُرآنِ ، وَالتَّخَصُّرَ فِی الصَّلاةِ ، ورَفعَ الأَصواتِ بِالدُّعاءِ وعِندَ الدُّعاءِ . (1)996.امام علی علیه السلام :إرشاد القلوب :سَمِعَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله أقواما یُجاهِرونَ بِالدُّعاءِ ، فَقالَ : لا تَرفَعوا بِأَصواتِکُم ؛ فَإِنَّ رَبَّکُم لَیسَ بِأَصَمَّ . (2)997.امام صادق علیه السلام :صحیح البخاری عن أبی موسی الأشعری :لَمّا غَزا رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله خَیبَرَ _ أو قالَ : لَمّا تَوَجَّهَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله _ أشرَفَ النّاسُ عَلی وادٍ ، فَرَفَعوا أصواتَهُم بِالتَّکبیرِ : اللّهُ أکبَرُ ، اللّهُ أکبَرُ ، لا إلهَ إلاَّ اللّهُ .

فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : اِربَعوا (3) عَلی أنفُسِکُم ، إنَّکُم لا تَدعونَ أصَمَّ ولا غائِبا ، إنَّکُم تَدعونَ سَمیعا قَریبا ، وهُوَ مَعَکُم . (4)998.امام صادق علیه السلام :سنن أبی داوود عن أبی موسی الأشعری :کُنتُ مَعَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله فی سَفَرٍ ، فَلَمّا دَنَوا مِنَ المَدینَةِ کَبَّرَ النّاسُ ورَفَعوا أصواتَهُم .

فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : یا أیُّهَا النّاسُ ! إنَّکُم لا تَدعونَ أصَمَّ ولا غائِبا ، إنَّ الَّذی تَدعونَهُ بَینَکُم وبَینَ أعناقِ رِکابِکُم . (5) .

ص: 171

999.امام صادق علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوند متعال ، سه چیز را از شما ناخوش می دارد : بیهوده گویی در هنگام قرائت قرآن ؛ دست به کمر نهادن در نماز ؛ و بلند کردن صدا به دعا ، و هنگام دعا کردن.1000.عنه علیه السلام :إرشاد القلوب :پیامبر خدا شنید که عدّه ای با صدای بلند دعا می کنند . فرمود : «صداهایتان را بلند نکنید . پروردگار شما . کَر نیست».1000.امام صادق علیه السلام :صحیح البخاری_ به نقل از ابو موسی اشعری _: چون پیامبر خدا به جنگ خیبر رفت (یا گفته شده [به سوی خیبر ]حرکت کرد) ، مردم به وادی ای رسیدند و فریاد تکبیر ، سر دادند : اللّه اکبر ، اللّه اکبر ، لا إله إلاّ اللّه !

پیامبر خدا فرمود : «آرام باشید . شما شخص کَر یا غایبی را که صدا نمی زنید . شما ، کسی را صدا می زنید که شنوا و نزدیک است و در کنارِ شماست».1001.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :سنن أبی داوود_ به نقل از ابو موسی اشعری _: در سفری با پیامبر خدا بودم . چون مردم نزدیک مدینه رسیدند ، بانگ تکبیر برآوردند. پیامبر خدا فرمود : «ای مردم! شما شخص کَر یا غایبی را که نمی خوانید . آن کسی که او را می خوانید ، بین شما و گردن مَرکب های شماست». (1) .

ص: 172

1002.عنه صلی الله علیه و آله :الإمام الصادق علیه السلام_ فی وَصِیَّتِهِ لِعَبدِ اللّهِ بنِ جُندَبٍ _: یَابنَ جُندَبٍ ... وَاخفِضِ الصَّوتَ ، إنَّ رَبَّکَ الَّذی یَعلَمُ ما تُسِرّونَ وما تُعلِنونَ ، قَد عَلِمَ ما تُریدونَ قَبلَ أن تَسأَلوهُ . (1)3 / 5رَفعُ الصَّوتِ فی مَواضِعَ1005.الإمام الصادق علیه السلام :البلد الأمین عن بشر وبشیر_ فی ذِکرِ دُعاءِ الإِمامِ الحُسَینِ بنِ عَلِیٍّ علیهماالسلام یَومَ عَرَفَةَ _: ثُمَّ رَفَعَ علیه السلام صَوتَهُ وبَصَرَهُ إلَی السَّماءِ ، وعَیناهُ قاطِرَتانِ کَأَنَّهُما مَزادَتانِ (2) ، وقالَ علیه السلام بِأَعلی صَوتِهِ : یا أسمَعَ السّامِعینَ ... ثُمَّ عَلَت أصواتُهُم بِالبُکاءِ مَعَهُ ، وغَرَبَتِ الشَّمسُ ، وأفاضَ علیه السلام وأفاضَ النّاسُ مَعَهُ . (3)1001.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الکافی عن عبد الرحمن بن الحجّاج :کانَ أبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام إذا قامَ آخِرَ اللَّیلِ یَرفَعُ صَوتَهُ حَتّی یَسمَعَ أهلُ الدّارِ ، ویَقولُ : اللّهُمَّ أعِنّی عَلی هَولِ المُطَّلَعِ (4) ، ووَسِّع عَلَیَّ ضیقَ المَضجَعِ ، وَارزُقنی خَیرَ ما قَبلَ المَوتِ ، وَارزُقنی خَیرَ ما بَعدَ المَوتِ . (5)راجع : الکافی : ج 6 ص 526 ح 8 . موسوعة میزان الحکمة : الأذان / الفصل السادس : آداب الأذان / أهمّ ما ینبغی رعایته للمؤذن / رفع الصوت .

.

ص: 173

ص: 174

ص: 175

و لذا کیفیت و کمّیت بلندی صدا ، در داوری عرف ، دخالت دارد . بی تردید ، فرق است میان کسی که مانند طلبکار با فریاد و بی ادبانه چیزی از خدا می خواهد و کسی که مانند امام حسین علیه السلام در عرفات ، در اثنای دعا ، حالی به او دست می دهد که با نهایت خاکساری و افتادگی و با ناله و تضرّع و اشک ریزان و دل سوزان ، اما با صدای بلند ، «یا أسمَعَ السّامِعینَ ؛ ای شنواترینِ شنوندگان» (1) می گوید و یا مانند امام صادق علیه السلام در پایان شب ، هنگام قیام در جمع شب زنده داران ، ندای «اللّهُمَّ أعِنّی عَلی هَولِ المُطَّلَعِ ووَسِّع عَلَیَّ ضیقَ المَضجَعِ ؛ خداوندا ! مرا به هنگام هراسیدنم در جایگاه وارسی یاری کن و برایم تنگای قبر را وسیع نما» (2) سر می دهد که نه تنها موجب آزار دیگران نبوده است ، بلکه بی تردید ، اهل بیت ایشان ، علاقه مند به شنیدن مناجات روحبخش آن بزرگوار در دل شب بوده اند . به عبارت دیگر ، پایین بودن صدا در هنگام دعا ، هم مقتضای تعظیم و تواضع در محضر خداوند است و هم موجب جلب خشنودی او و پیدایش حال توجّه و اُنس بیشتر در دعا کننده . این ، نکته ای است که عقل و وجدان انسان ، به خوبی آن را درک و تصدیق می کنند . بنا بر این ، اقتضای حالات و مقامات مختلف ، متفاوت است و عقل و وجدان ، در هر حال و مقام ، میزان مقبول پنهان و یا آشکار بودن صدا را به خوبی درک می کنند و با حفظ اصل آهستگی و پرهیز از شیون و فریاد ، هر یک از حالات و مقامات (درخواست ، سوز و گداز ، نالش از غم هجران ، حال خوش وصل و اُنس ، دعای جمعی و فردی ، ضمیمه شدن مسئله تعلیم و تربیت به اصل دعا) را از دیگر مقامات و حالات ، تمیز می دهد .

.

ص: 176

3 / 6رَفعُ الیَدَینِ1008.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله_ لِعَلِیٍّ علیه السلام _: عَلَیکَ بِرَفعِ یَدَیکَ إلی رَبِّکَ ، وکَثرَةِ تَقَلُّبِها . (1)1009.الکافی :الإمام الحسین علیه السلام :کانَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَرفَعُ یَدَیهِ إذَا ابتَهَلَ ودَعا ، کَما یَستَطعِمُ المِسکینُ . (2)1010.امام صادق علیه السلام ( _ از جمله جواب های ایشان به صوفیان _ ) المعجم الأوسط عن ابن عبّاس :رَأَیتُ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَدعو بِعَرَفَةَ ، ویَداهُ إلی صَدرِهِ کَاستِطعامِ المِسکینِ . (3)1011.الکافی عن الولید بن صبیح عن الإمام الصادق علیه المسند إسحاق بن راهویه عن عائشة :فَقَدتُ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله ذاتَ لَیلَةٍ ، فَخَرَجتُ فی أثَرِهِ ، فَإِذا رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله فِی البَقیعِ ، رافِعا یَدَیهِ إلَی السَّماءِ یَدعو . (4)1012.کتاب من لا یحضره الفقیه عن الولید بن صبیح :صحیح مسلم عن أنس :رَأَیتُ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَرفَعُ یَدَیهِ فِی الدُّعاءِ ، حَتّی یُری بَیاضُ إبطَیهِ . (5) .

ص: 177

ص: 178

1016.عنه صلی الله علیه و آله :کنزالعمّال عن البَراء بن عازب :کانَ [ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله ] إذا أصابَتهُ شِدَّةٌ فَدَعا ، رَفَعَ یَدَیهِ حَتّی یُری بَیاضُ إبطَیهِ . (1)1017.الکافی عن کلیب الصیداوی :المصنّف لعبد الرزّاق عن طاووس :دَعَا النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله عَلی قَومٍ فَرَفَعَ یَدَیهِ جِدّا فِی السَّماءِ ، فَجالَتِ (2) النّاقَةُ ، فَأَمسَکَها بِإِحدی یَدَیهِ ، وَالاُخری قائِمَةٌ فِی السَّماءِ . (3)1018.الکافی عن أیّوب أخی أدیم بیّاع الهروی :سنن النسائی عن اُسامة بن زید :کُنتُ رَدیفَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله بِعَرَفاتٍ ، فَرَفَعَ یَدَیهِ یَدعو ، فَمالَت بِهِ ناقَتُهُ فَسَقَطَ خِطامُها (4) ، فَتَناوَلَ الخِطامَ بِإِحدی یَدَیهِ وهُوَ رافِعٌ یَدَهُ الاُخری . (5)1015.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :تهذیب الأحکام عن أبی بصیر عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام: إنَّ أمیرَ المُؤمِنینَ علیه السلام قالَ : إذا فَرَغَ أحَدُکُم مِنَ الصَّلاةِ ، فَلیَرفَع یَدَیهِ إلَی السَّماءِ ، وَلیَنصَب فِی الدُّعاءِ .

فَقالَ ابنُ سَبَأٍ : یا أمیرَ المُؤمِنینَ ! ألَیسَ اللّهُ فی کُلِّ مَکانٍ ؟

فَقالَ علیه السلام : بَلی . قالَ : فَلِمَ یَرفَعُ یَدَیهِ إلَی السَّماءِ ؟

قالَ : أما تَقرَأُ فِی القُرآنِ : «وَ فِی السَّمَاءِ رِزْقُکُمْ وَ مَا تُوعَدُونَ» (6) ؟ فَمِن أینَ یُطلَبُ الرِّزقُ إلاّ مِن مَوضِعِهِ ! ومَوضِعُ الرِّزقِ وما وَعَدَ اللّهُ السَّماءُ . (7)1016.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الإمام الصادق علیه السلام_ لَمّا سَأَلَهُ الزِّندیقُ : مَا الفَرقُ بَینَ أن تَرفَعوا أیدِیَکُم إلَی السَّماءِ وبَینَ أن تَخفِضوها نَحوَ الأَرضِ ؟ _: ذلِکَ فی عِلمِهِ وإحاطَتِهِ وقُدرَتِهِ سَواءٌ ، ولکِنَّهُ عز و جل أمَرَ أولِیاءَهُ وعِبادَهُ بِرَفعِ أیدیهِم إلَی السَّماءِ نَحوَ العَرشِ ؛ لأَِنَّهُ جَعَلَهُ مَعدِنَ الرِّزقِ ، فَثَبَّتنا ما ثَبَّتَهُ القُرآنُ وَالأَخبارُ عَنِ الرَّسولِ صلی الله علیه و آله ، حینَ قالَ : اِرفَعوا أیدِیَکُم إلَی اللّهِ عز و جل . (8) .

ص: 179

1017.الکافی ( _ به نقل از کلیب صیداوی _ ) کنز العمّال_ به نقل از براء بن عازب _: پیامبر صلی الله علیه و آله هر گاه مشکلی برایش پیش می آمد و دعا می کرد ، دستانش را بالا می برد ، چنان که سپیدی زیر بغل هایش دیده می شد.1018.الکافی ( _ به نقل از ایّوب ، برادر اَدیمِ زردچوبه فروش _ ) المصنّف ، عبد الرزّاق_ به نقل از طاووس _: پیامبر صلی الله علیه و آله قومی را نفرین کرد و دستانش را کاملاً به آسمان برداشت . در این هنگام ، ناقه برگشت . پیامبر صلی الله علیه و آله با یک دستش ، آن را نگه داشت و دست دیگرش همچنان به سوی آسمان ، بلند بود.1019.الکافی عن علیّ بن عبدالعزیز :سنن النسائی_ به نقل از اُسامة بن زید _: من در عرفات ، بر ترکِ پیامبر صلی الله علیه و آله سوار بودم . ایشان ، دستانش را به دعا بلند کرد . ناقه اش به یک سو گشت و مهارش افتاد . با یک دستش مهار را گرفت و دست دیگرش ، همچنان بالا بود.1020.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :تهذیب الأحکام_ به نقل از ابو بصیر _: امام صادق علیه السلام از پدرانش نقل کرد که امیر مؤمنان فرمود : «هر گاه یکی از شما نمازش را تمام کرد ، دستانش را به سوی آسمان بردارد و تا می تواند ، دعا کند».

ابن سبأ گفت : ای امیر مؤمنان! مگر خدا در همه جا نیست؟

فرمود : «چرا» .

گفت : پس ، چرا دستانش را به سوی آسمان بلند کند؟

فرمود : «مگر در قرآن نخوانده ای که : «و در آسمان است روزیِ شما و آنچه وعده داده می شوید» ؟ بنا بر این ، روزی را جز از جایگاهش ، کجا باید طلبید؟ جایگاه روزی و هم آنچه خداوند وعده داده ، آسمان است».1021.عنه صلی الله علیه و آله :امام صادق علیه السلام_ در پاسخ به این پرسش زندیق که : چه فرقی می کند که دست هایتان را به سوی آسمان بردارید یا به سمت زمین ، پایین برید؟ _: این ، برای خدایی که بر همه چیز علم و احاطه و قدرت دارد ، یکسان است ؛ اما او به اولیا و بندگانش دستور داده است که دستانشان را به آسمان ، به سوی عرش ، بلند کنند ؛ زیرا آن جا را معدنِ روزی قرار داده است . پس ، ما آن چیزی را تأیید می کنیم که قرآن و اخبار رسیده از پیامبر صلی الله علیه و آله تأیید می کند که فرموده است : «دستانتان را به سوی خداوند عز و جل بلند کنید». .

ص: 180

1019.الکافی ( _ به نقل از علی بن عبد العزیز _ ) الاحتجاج عن صفوان بن یحیی :. . . قالَ أبو قُرَّةَ : فَما بالُکُم إذا دَعَوتُم رَفَعتُم أیدِیَکُم إلَی السَّماءِ ؟ فَقالَ أبُو الحَسَنِ [ الرِّضا ] علیه السلام : إنَّ اللّهَ استَعبَدَ خَلقَهُ بِضُروبٍ مِنَ العِبادَةِ ، وللّهِِ مَفازِعُ یَفزَعونَ إلَیهِ ومُستَعبَدٌ ، فَاستَعبَدَ عِبادَهُ بِالقَولِ وَالعِلمِ وَالعَمَلِ وَالتَّوَجُّهِ ونَحوِ ذلِکَ ، استَعبَدَهُم بِتَوَجُّهِ الصَّلاةِ إلَی الکَعبَةِ ، ووَجَّهَ إلَیها الحَجَّ وَالعُمرَةَ ، وَاستَعبَدَ خَلقَهُ عِندَ الدُّعاءِ وَالطَّلَبِ وَالتَّضَرُّعِ بِبَسطِ الأَیدی ورَفعِها إلَی السَّماءِ لِحالِ الاِستِکانَةِ ، وعَلامَةِ العُبودِیَّةِ وَالتَّذَلُّلِ لَهُ . (1)راجع : ج 2 ص 234 ح 1347 (من دعا له الإمام الرضا علیه السلام / یزید بن إسحاق) .

.

ص: 181

1021.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الاحتجاج_ به نقل از صفوان بن یحیی _: ... ابوقرّه گفت : چرا شما وقتی دعا می کنید ، دستانتان را به سوی آسمان برمی دارید؟

امام رضا علیه السلام فرمود : «خداوند ، از طریق انواع عبادات ، مردم را به بندگی وا داشته است ، و برای خدا پناهگاه هایی است که به او پناه می برند و بندگی اش می کنند . مثلاً از بندگانش خواسته است که با گفتار و علم و کردار و توجّه و مانند اینها ، او را بندگی کنند . با نماز خواندن به سوی کعبه ، به بندگی شان کشانده است و حجّ و عمره را به سوی کعبه قرار داده است . از بندگانش خواسته است که هنگام دعا و خواهش و التماس ، با گشودن دست ها و بالا بردن آنها به جانب آسمان ، اظهار بندگی کنند ؛ زیرا این حالات ، نشانگر خاکساری و علامتِ عبودیت و خواری در برابر اوست».ر . ک : ج2 ص235 ح 1347 (کسانی که امام رضا علیه السلام برایشان دعا کرد / یزید بن اسحاق) .

.

ص: 182

ص: 183

تجسیم و مکان داشتن حضرت حق است در صورتی که جسم و مکان ، از اوصاف سلبیه خداوند متعال است . او جسم نیست و در همه جا هست . بنا بر این ، در دعا ، تفاوتی میان بلند کردن دست یا بلند نکردن آن ، وجود ندارد . اینان ، بدین سان ، منکر ادب بودنِ این رفتار شده اند . احادیث این باب ، نشان می دهند که این سؤال ، در صدر اسلام ، به طور جدّی مطرح بوده است و امامان به آن ، پاسخ گفته اند . در مجموع ، چهار پاسخ به این پرسش داده شده است : 1 . بلند کردن دست به هنگام دعا ، خود ، نوعی عبادت است که خداوند متعال ، مردم را مکلّف به آن نموده است ، مانند : توجّه کردن در نماز به سوی کعبه ، رکوع و سجود و امثال اینها . (1) 2 . بلند کردن دست به هنگام دعا ، سنّت نبوی است و پیامبر خدا از پیروان خود ، خواسته است که چنین عمل کنند . (2) 3 . حکمت بلند کردن دست به سوی آسمان در هنگام دعا ، این است که آسمان ، جایگاه انواع روزی هایی است که مورد نیاز و درخواست انسان اند . بدین جهت ، خداوند به اولیای خود دستور داده که هنگام دعا ، دست های خود را به سوی آسمان و عرش الهی دراز کنند . (3) 4 . علاّمه سیّد محمّدحسین طباطبایی در پاسخ این شبهه ، اشاره می کند که حقیقت همه عبادات بدنی (از جمله دعا) ، تنزیل و تمثیل معانی و مفاهیم و

.

ص: 184

حقایق متعالی در قالب جسمانی است و بلند کردن دست در دعا از این باب است . متن سخن ایشان چنین است : مخالفت برخی با بالا بردن دست به سوی آسمان به هنگام دعا، با استناد به این که این کار، نوعی جسم دانستن خداوند و اشاره به اوست، بیهوده و نادرست است ؛ چرا که حقیقت همه عبادت های بدنی، فرو کاستن معنای قلبی وتوجّه درونی، به صورتْ و شکل ظاهر و نیز اظهار حقایق فراتر از مادّه، در قالب جسم است ، همان گونه که در نماز و روزه و حج و... و اجزا و شرایطشان هست و اگر چنین نبود، اصلاً عبادت های بدنی تحقّق نمی یافتند و از جمله عبادت ها، دعاست که توجّه قلبی و درخواست درونی موجود در دعا را _ که در میان ما متداول و معهود است _ می توان شبیه کرد به درخواست نادار بینوای فرودست، از توانگر عزّتمند والا، آن جا که دستانش را باز می کند و نیازش را با شکستگی و زاری طلب می نماید . (1) نکته قابل توجّه ، این است که بلند کردن دست به سوی آسمان ، در صورتی ادب و ارزش شمرده می شود که نیایشگر ، با معرفت ، دست خود را بالا ببرد و بداند که خدا همه جا هست . تنها در این صورت است که دست به آسمانْ بلند کردن ، ادب شمرده می شود ، وگرنه کسی که می پندارد خدا در آسمان است و دست به سوی او دراز می کند ، دست بلند کردن او ارزشی ندارد . همچنین است چشم دوختن به آسمان در هنگام دعا ، و لذا امام صادق علیه السلام از پدران بزرگوار خود ، نقل کرده است : مَرَّ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله عَلی رَجُلٍ وهُوَ رافِعٌ بَصَرَهُ إلَی السَّماءِ یَدعو ، فَقالَ لَهُ رَسولُ

.

ص: 185

اللّهِ صلی الله علیه و آله : غُضَّ بَصَرَکَ ؛ فَإِنَّکَ لَن تَراهُ . وقالَ : ومَرَّ النَّبِیُّ عَلی رَجُلٍ رافِعٍ یَدَیهِ إلَی السَّماءِ وهُوَ یَدعو ، فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : اُقصُر مِن یَدَیکَ ؛ فَإِنَّکَ لَن تَنالَهُ . (1) گذر پیامبر صلی الله علیه و آله بر مردی افتاد که هنگام دعا چشمش را به سوی آسمانْ دوخته بود. پیامبر خدا به وی فرمود : «چشمت را فرو بند که تو هرگز او را نمی بینی» . و فرمود : گذر پیامبر بر مردی افتاد که در حال دعا ، دستانش را به سوی آسمانْ بلند کرده بود. پیامبر خدا فرمود : «دستانت را پایین بیاور که تو هرگز به او نمی رسی» . البته ممکن است این دو حدیث ، ناظر به خروج شخص از حال اعتدال در چشم دوختن به آسمان (رفع البصر) یا بلند کردن دست ها (رفع الیدین) باشند .

.

ص: 186

3 / 7عُلُوُّ الهِمَّةِ وعِظَمُ المَسأَلَةِ1022.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إذا دَعا أحَدُکُم فَلیُعظِمِ الرَّغبَةَ ؛ فَإِنَّهُ لا یَتَعاظَمُ (1) عَلَی اللّهِ شَیءٌ . (2)1023.امام باقر علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :اِسأَ لُوا اللّهَ وأجزِلوا ؛ فَإِنَّهُ لا یَتَعاظَمُهُ شَیءٌ . (3)1024.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ اللّهَ عز و جل یَعجَبُ مِن سائِلٍ یَسأَلُ غَیرَ الجَنَّةِ . (4)1025.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :سَلُوا اللّهَ الفِردَوسَ ؛ فَإِنَّها سُرَّةُ (5) الجَنَّةِ . (6)1026.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :صحیح مسلم عن ربیعة بن کعب الأسلمی :کُنتُ أبیتُ مَعَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ، فَأَتَیتُهُ بِوَضوئِهِ وحاجَتِهِ . فَقالَ لی : سَل . فَقُلتُ : أسأَ لُکَ مُرافَقَتَکَ فِی الجَنَّةِ .

قالَ : أوَ غَیرَ ذلِکَ ؟ قُلتُ : هُوَ ذاکَ .

قالَ : فَأَعِنّی عَلی نَفسِکَ بِکَثرَةِ السُّجودِ . (7)1027.الإمام الصادق علیه السلام :مسند ابن حنبل عن ربیعة بن کعب :قالَ لی رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : سَلنی اُعطِکَ . قُلتُ : یا رَسولَ اللّهِ ، أنظِرنی أنظُر فی أمری . قالَ : فَانظُر فی أمرِکَ .

قالَ : فَنَظَرتُ ، فَقُلتُ : إنَّ أمرَ الدُّنیا یَنقَطِعُ ، فَلا أری شَیئا خَیرا مِن شَیءٍ آخُذُهُ لِنَفسی لآِخِرَتی ! فَدَخَلتُ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله ، فَقالَ : ما حاجَتُکَ ؟ فَقُلتُ : یا رَسولَ اللّهِ ، اشفَع لی إلی رَبِّکَ عز و جلفَلیُعتِقنی مِنَ النّارِ .

فَقالَ : مَن أمَرَکَ بِهذا ؟ فَقُلتُ : لا وَاللّهِ یا رَسولَ اللّهِ ، ما أمَرَنی بِهِ أحَدٌ ، ولکِنّی نَظَرتُ فی أمری ، فَرَأَیتُ أنَّ الدُّنیا زائِلَةٌ مِن أهلِها ، فَأَحبَبتُ أن آخُذَ لآِخِرَتی .

قالَ : فَأَعِنّی عَلی نَفسِکَ بِکَثرَةِ السُّجودِ . (8) .

ص: 187

ص: 188

1030.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الإمام علیّ علیه السلام :کانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إذا سُئِلَ شَیئا فَإِذا أرادَ أن یَفعَلَهُ ، قالَ : نَعَم ، وإذا أرادَ أن لا یَفعَلَ سَکَتَ ، وکانَ لا یَقولُ لِشَیءٍ لا .

فَأَتاهُ أعرابِیٌّ فَسَأَلَهُ ، فَسَکَتَ ، ثُمَّ سَأَلَهُ فَسَکَتَ ، ثُمَّ سَأَلَهُ ، فَقالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله کَهَیئَةِ المُنتَهِرِ : سَل ما شِئتَ یا أعرابِیُّ ، فَغَبَطناهُ ، فَقُلنا : الآنَ یَسأَلُ الجَنَّةَ .

فَقالَ الأَعرابِیُّ : أسأَ لُکَ راحِلَةً ، فَقالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله : لَکَ ذاکَ ، ثُمَّ قالَ : سَل ، قالَ : أسأَ لُکَ زادا ، قالَ : ولَکَ ذاکَ ، فَتَعَجَّبنا مِن ذلِکَ . فَقالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله : کَم بَینَ مَسأَلَةِ الأَعرابِیِّ وعَجوزِ بَنی إسرائیلَ !

ثُمَّ قالَ صلی الله علیه و آله : إنَّ موسی علیه السلام لَمّا أُمِرَ أن یَقطَعَ البَحرَ فَانتَهی إلَیهِ ، فَضُرِبَت وُجوهُ الدَّوابِّ ، فَرَجَعَت ، فَقالَ موسی علیه السلام : ما لی یا رَبِّ ؟ قالَ لَهُ : إنَّکَ عِندَ قَبرِ یوسُفَ ، فَاحتَمِل عِظامَهُ مَعَکَ ، وقَدِ استَوَی القَبرُ بِالأَرضِ ، فَجَعَلَ موسی علیه السلام لا یَدری أینَ هُوَ ، قالوا : إن کانَ أحَدٌ مِنکُم یَعلَمُ أینَ هُوَ فَعَجوزُ بَنی إسرائیلَ ، لَعَلَّها تَعلَمُ أینَ هُوَ .

فَأَرسَلَ إلَیها موسی علیه السلام ، قالَ : هَل تَعلَمینَ أینَ قَبرُ یوسُفَ علیه السلام ؟ قالَت : نَعَم . قالَ : فَدُلّینی عَلَیهِ . قالَت : لا وَاللّهِ حَتّی تُعطِیَنی ما أسأَ لُکَ . قالَ : ذاکِ لَکِ ، قالَت : فَإِنّی أسأَ لُکَ أن أکونَ مَعَکَ فِی الدَّرَجَةِ الَّتی تَکونُ فیها فِی الجَنَّةِ .

قالَ : سَلِی الجَنَّةَ ، قالَت : لا وَاللّهِ ، [ إلاّ ] (1) أن أکونَ مَعَکَ ، فَجَعَلَ موسی یُرادُّها ، فَأَوحَی اللّهُ _ تَبارَکَ وتَعالی _ إلَیهِ : أن أعطِها ذلِکَ ؛ فَإِنَّهُ لا یُنقِصُکَ شَیئا ، فَأَعطاها ودَلَّتهُ عَلَی القَبرِ ، فَأَخرَجَ العِظامَ وجاوَزَ البَحرَ . (2) .

ص: 189

1031.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام علی علیه السلام :شیوه پیامبر صلی الله علیه و آله چنین بود که هر گاه چیزی از او خواسته می شد ، اگر می خواست انجامش دهد ، می فرمود : «باشد» و اگر نمی خواست انجامش دهد ، سکوت می کرد و هرگز ، پاسخ «نه» نمی داد.

روزی بادیه نشینی نزد ایشان آمد و چیزی خواست . پیامبر صلی الله علیه و آله سکوت کرد . دوباره خواست . باز هم سکوت کرد . بار سوم خواست . پیامبر صلی الله علیه و آله با حالت تَشَر به او فرمود : «ای اَعرابی ! هر چه می خواهی ، تقاضا کن» .

ما به حال او غبطه خوردیم و گفتیم : الآن ، بهشت را تقاضا می کند.

بادیه نشین گفت : مَرکبی از تو می خواهم .

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : «باشد» .

سپس فرمود : «باز هم بخواه» .

گفت : توشه هم می خواهم .

فرمود : «باشد» .

ما از این درخواست ها تعجّب کردیم . پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : چه قدر فرق است میان درخواست این بادیه نشین و درخواست آن پیرِ زن بنی اسرائیل!».

آن گاه فرمود : «موسی علیه السلام چون فرمان یافت که از دریا بگذرد و به آن رسید ، مَرکب ها را هِی زدند ؛ امّا آنها بازگشتند و به دریا نزدند . موسی علیه السلام گفت : مرا چه شده است ، ای پروردگارم؟

بدو فرمود : تو نزدیک قبرِ یوسف هستی . استخوان های او را هم با خودت ببر . امّا قبر با زمین ، یکسان شده بود و موسی علیه السلام نمی دانست کجاست . گفتند : اگر از شما کسی باشد که جای قبر را بداند ، آن کس ، پیر زنی از بنی اسرائیل است . شاید او بداند

که قبر کجاست.

موسی علیه السلام او را احضار کرد و فرمود : تو می دانی قبر یوسف علیه السلام کجاست؟ .

گفت : آری .

فرمود : آن را نشانم بده .

گفت : نه به خدا ، مگر آن که آنچه از تو می خواهم ، به من بدهی .

فرمود : باشد .

گفت : از تو می خواهم که در بهشت ، با تو در یک درجه باشم.

فرمود : [فقط] بهشت را بخواه .

گفت : نمی شود . فقط با تو باشم .

موسی علیه السلام سعی داشت او را از نظرش منصرف کند که خداوند _ تبارک و تعالی _ به او وحی فرمود که : هر چه می خواهد ، به او عطا کن ؛ زیرا از [درجه] تو چیزی کم نمی کند . موسی علیه السلام به آن پیرزن ، قول داد و او جای قبر را نشانش داد و موسی علیه السلام استخوان ها را بیرون آورد و از دریا گذشت». .

ص: 190

1032.اُسد الغابة ( _ به نقل از محمّد بن منکدر ، از مردی انصاری ، از ) الإمام الصادق علیه السلام :إنَّ اللّهَ _ تَبارَکَ وتَعالی _ أوحی إلی موسَی بنِ عِمرانَ علیه السلام أن : أخرِج عِظامَ یوسُفَ علیه السلام مِن مِصرَ ، ووَعَدَهُ طُلوعَ القَمَرِ ، فَأَبطَأَ طُلوعُ القَمَرِ عَلَیهِ ، فَسَأَلَ عَمَّن یَعلَمُ مَوضِعَهُ ، فَقیلَ لَهُ : هاهُنا عَجوزٌ تَعلَمُ عِلمَهُ ، فَبَعَثَ إلَیها ، فَاُتِیَ بِعَجوزٍ مُقعَدَةٍ عَمیاءَ .

فَقالَ : تَعرِفینَ قَبرَ یوسُفَ علیه السلام ؟ قالَت : نَعَم . قالَ : فَأَخبِرینی بِمَوضِعِهِ ، قالَت : لا أفعَلُ حَتّی تُعطِیَنی خِصالاً : تُطلِقَ رِجلَیَّ ، وتُعیدَ إلَیَّ بَصَری ، وتَرُدَّ إلَیَّ شَبابی ، وتَجعَلَنی مَعَکَ فِی الجَنَّةِ .

فَکَبُرَ ذلِکَ عَلی موسی ، فَأَوحَی اللّهُ عز و جل إلَیهِ : إنَّما تُعطی عَلَیَّ فَأَعطِها ما سَأَلَت ، فَفَعَلَ ، فَدَلَّتهُ عَلی قَبرِ یوسُفَ علیه السلام ، فَاستَخرَجَهُ مِن شاطِئِ النَّیلِ فی صُندوقٍ مَرمَرٍ ، فَلَمّا أخرَجَهُ طَلَعَ القَمَرُ ، فَحَمَلَهُ إلَی الشّامِ ، فَلِذلِکَ یَحمِلُ أهلُ الکِتابِ مَوتاهُم إلَی الشّامِ . (1) .

ص: 191

1033.الإمام الصادق علیه السلام :امام صادق علیه السلام :خداوند _ تبارک و تعالی _ به موسی بن عمران علیه السلام وحی فرمود که : «استخوان های یوسف را از مصر ، بیرون ببر» و فرمود که هنگام طلوع ماه ، چنین کند ؛ امّا ماه ، دیر طلوع کرد و موسی علیه السلام در جستجوی کسی برآمد که جایگاه قبر را بداند . به او گفته شد : پیرزنی هست که جای آن را می داند .

موسی علیه السلام در پی او فرستاد و پیرزنی زمینگیر و نابینا را آوردند . موسی علیه السلام فرمود : «تو قبر یوسف علیه السلام را بلدی؟». گفت : آری .

فرمود : «پس جایش را به من نشان بده» .

گفت : نمی گویم ، مگر چند چیز به من بدهی : پاهایم را شفا دهی ، بینایی ام را به من بازگردانی ، جوانی ام را به من برگردانی و مرا در بهشت ، [هم درجه] با خودت قرار دهی.

این خواست ها بر موسی علیه السلام گران آمد . خداوند عز و جل به او وحی فرمود که : «تو به حساب من می دهی . پس آنچه می خواهد ، به او عطا کن» .

موسی علیه السلام چنین کرد ، و آن پیر زن ، قبر یوسف علیه السلام را به او نشان داد . موسی علیه السلام [جسد] او را از تابوتی مَرمَرین در کرانه نیل ، بیرون آورد و آن گاه که بیرونش آورد ، ماه طلوع کرد و آن را با خود به شام بُرد . به همین سبب ، اهل کتاب ، مردگان خویش را به شام می برند. .

ص: 192

1034.عدّة الداعی عن کعب الأحبار :الإمام الکاظم علیه السلام :إنَّ أباذَرٍّ بَکی مِن خَشیَةِ اللّهِ حَتَّی اشتَکی عَینَیهِ ، فَخافوا عَلَیهِما ، فَقیلَ لَهُ : یا أباذَرٍّ لَو دَعَوتَ اللّهَ فی عَینَیکَ . فَقالَ : إنّی عَنهُما لَمَشغولٌ ، وما عَنانی أکبَرُ .

فَقیلَ لَهُ : وما شَغَلَکَ عَنهُما ؟ قالَ : العَظیمَتانِ : الجَنَّةُ وَالنّارُ . (1)3 / 8السُّؤالُ مِن فَضلِ اللّهِالکتاب«وَسْئلُواْ اللَّهَ مِن فَضْلِهِ إِنَّ اللَّهَ کَانَ بِکُلِّ شَیْ ءٍ عَلِیمًا» . (2)

الحدیث1036.امام صادق علیه السلام :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :سَلُوا اللّهَ مِن فَضلِهِ ؛ فَإِنَّ اللّهَ عز و جل یُحِبُّ أن یُسأَلَ . (3)1037.عنه علیه السلام :الإمام علیّ علیه السلام_ فی خُطبَتِهِ یَومَ الجُمُعَةِ _: وَاسأَ لُوا اللّهَ مِن رَحمَتِهِ وفَضلِهِ ؛ فَإِنَّهُ لا یَخیبُ عَلَیهِ داعٍ دَعاهُ . (4) .

ص: 193

ص: 194

1042.الکافی عن أحمد بن محمّد بن أبی نصر :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :لَتَسَلُنَّ اللّهَ أو لَیَقضِیَنَّ عَلَیکُم ، إنَّ للّهِِ عِبادا یَعمَلونَ فَیُعطیهِم ، وآخَرینَ یَسأَلونَهُ صادِقینَ فَیُعطیهِم ، ثُمَّ یَجمَعُهُم فِی الجَنَّةِ ، فَیَقولُ الَّذینَ عَمِلوا : رَبَّنا ! عَمِلنا فَأَعطَیتَنا ، فَبِما أعطَیتَ هؤُلاءِ ؟

فَیَقولُ : عِبادی (1) ! أعطَیتُکُم اُجورَکُم ولَم ألِتکُم (2) مِن أعمالِکُم شَیئا ، وسَأَلَنی هؤُلاءِ فَأَعطَیتُهُم ، وهُوَ فَضلی اُوتیهِ مَن أشاءُ . (3)1041.المؤمن ( _ به نقل از صباح بن سَیابه _ ) عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ الرِّزقَ لَیَنزِلُ مِنَ السَّماءِ إلَی الأَرضِ ، عَلی عَدَدِ قَطرِ المَطَرِ ، إلی کُلِّ نَفسٍ بِما قُدِّرَ لَها ، ولکِن للّهِِ فُضولٌ ، فَاسأَ لُوا اللّهَ مِن فَضلِهِ . (4)1042.الکافی ( _ به نقل از احمد بن محمّد بن ابی نصر _ ) الإمام زین العابدین علیه السلام :اللّهُمَّ أنتَ القائِلُ وقَولُکَ حَقٌّ ووَعدُکَ صِدقٌ : «وَسْئلُواْ اللَّهَ مِن فَضْلِهِ» (5) «إِنَّ اللَّهَ کَانَ بِکُمْ رَحِیمًا» (6) ، ولَیسَ مِن صِفاتِکَ یا سَیِّدی أن تَأمُرَ بِالسُّؤالِ وتَمنَعَ العَطِیَّةَ ، وأنتَ المَنّانُ بِالعَطِیّاتِ عَلی أهلِ مَملَکَتِکَ ، وَالعائِدُ عَلَیهِم بِتَحَنُّنِ رَأفَتِکَ . (7) .

ص: 195

1043.الإمام علیّ علیه السلام ( _ فِی وَصِیَّتِهِ لاِبنِهِ الحَسَنِ علیه السلام _ ) پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :یا از خدا درخواست می کنید یا این که شما را نابود می کند . خداوند را بندگانی است که عمل می کنند و او [مزد عملشان را] به ایشان می دهد ، و دیگرانی هستند که صادقانه از او درخواست می کنند و به آنها نیز عطا می کند . سپس ، همه آنان را در بهشت ، گِرد می آورد . آنان که عمل کرده اند ، می گویند : پروردگارا ! ما عمل کردیم و به پاداش ، آن را به ما عطا فرمودی . اینان را به چه سبب ، عطا کردی؟

خداوند می فرماید : «بندگان من! مزد شما را دادم و چیزی از مزد کارتان نکاستم ، و اینان ، از من درخواست کردند و من هم به آنها عطا کردم و این ، فضل من است که به هر که بخواهم ، می دهم».1044.عنه علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :روزی از آسمان ، به شمارِ قطرات باران ، به زمین می ریزد ، برای هر کس به اندازه ای که برایش مقدّر شده است ؛ امّا خداوند ، زیاده هایی هم دارد . پس ، از زیاده های خدا از او درخواست کنید.1045.الدرّ المنثور عن الدیلمی :امام زین العابدین علیه السلام :بار خدایا! تو خود فرموده ای و فرموده ات ، درست و وعده ات ، راست است که : «خدا را از فضلش بخواهید» «خدا نسبت به شما مهربان است» . سَروَرم! از صفات تو نیست که به خواهش کردن ، فرمان دهی ؛ امّا دَهِش نکنی . تو اهل مملکتت را با داد و دَهِش ها می نوازی و با مهر و رأفت خویش ، به آنان سود می رسانی. .

ص: 196

1043.امام علی علیه السلام ( _ در وصیّتش به فرزندش حسن علیه السلام _ ) الإمام علیّ علیه السلام_ فی الدّعاءِ _: وَاجعَلنی مِن أحسَنِ عِبادِکَ نَصیبا عِندَکَ ، وأقرَبِهِم مَنزِلَةً مِنکَ ، وأخَصِّهِم زُلفَةً (1) لَدَیکَ ، فَإِنَّهُ لا یُنالُ ذلِکَ إلاّ بِفَضلِکَ . (2)1044.امام علی علیه السلام :عنه علیه السلام_ فِی الحِکَمِ المَنسوبَةِ إلَیهِ _: اللّهُمَّ إنّی أری لَدَیَّ مِن فَضلِکَ ما لَم أسأَلکَ ، فَعَلِمتُ أنَّ لَدَیکَ مِنَ الرَّحمَةِ ما لا أعلَمُ ، فَصَغُرَت قیمَةُ مَطلَبی فیما عایَنتُ ، وقَصُرَت غایَةُ أمَلی عِندَما رَجَوتُ ، فَإِن ألحَفتُ (3) فی سُؤالی فَلِفاقَتی إلی ما عِندَکَ ، وإن قَصَّرتُ فی دُعائی فَبِما عَوَّدتَ مِنِ ابتدِائِکَ . (4)3 / 9بَثُّ الحاجَةِ1046.امام صادق علیه السلام :الإمام الصادق علیه السلام :إنَّ اللّهَ _ تَبارَکَ وتَعالی _ یَعلَمُ ما یُریدُ العَبدُ إذا دَعاهُ ، ولکِنَّهُ یُحِبُّ أن تُبَثَّ (5) إلَیهِ الحَوائِجُ ، فَإِذا دَعَوتَ فَسَمِّ حاجَتَکَ . (6)1047.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنَّ اللّهَ لَیُمسِکُ الخَیرَ الکَثیرَ عَن عَبدِهِ ، فَیَقولُ : لا اُعطیهِ حَتّی یَسأَلَنی . (7) .

ص: 197

ص: 198

3 / 10العَزمُ1051.امام صادق علیه السلام :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إذا دَعا أحَدُکُم فَلیَعزِم فِی الدُّعاءِ ، ولا یَقُل : اللّهُمَّ ، إن شِئتَ فَأَعطِنی ؛ فَإِنَّ اللّهَ لا مُستَکرِهَ لَهُ . (1)1052.عنه علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :إذا دَعا أحَدُکُم فَلا یَقُل : اللّهُمَّ اغفِر لی إن شِئتَ ، ولکِن لِیَعزِمِ المَسأَلَةَ ، وَلیُعَظِّمِ الرَّغبَةَ ، فَإِنَّ اللّهَ لا یَتَعاظَمُهُ شَیءٌ أعطاهُ . (2)1053.تفسیر العیّاشی عن أبی بکر الحضرمی عن الإمام الصادعنه صلی الله علیه و آله :لا یَقولَنَّ أحَدُکُم : اللّهُمَّ اغفِر لی إن شِئتَ ، اللّهُمَّ ارحَمنی إن شِئتَ ، لِیَعزِمِ المَسأَلَةَ ؛ فَإِنَّهُ لا مُکرِهَ لَهُ . (3)3 / 11التَّعمیمُ1056.عنه علیه السلام :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إذا دَعا أحَدُکُم فَلیَعُمَّ ؛ فَإِنَّهُ أوجَبُ لِلدُّعاءِ . (4) .

ص: 199

ص: 200

1059.الإمام الصادق علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :ما مِن دُعاءٍ أحَبُّ إلَی اللّهِ من أن یَقولَ العَبدُ : اللّهُمَّ ارحَم اُمَّةَ مُحَمَّدٍ رَحمَةً عامَّةً . (1)1060.عنه علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :مَن عَمَّ بِدُعائِهِ المُؤمِنینَ وَالمُؤمِناتِ ، استُجیبَ لَهُ . (2)1058.امام باقر علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :أعمِم ؛ [یَعنی فِی الدُّعاءِ] فَفَضلُ ما بَینَ العُمومِ وَالخُصوصِ ، کَما بَینَ السَّماءِ وَالأَرضِ . (3)1059.امام صادق علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :ثَلاثٌ لا یَغُلُّ عَلَیهِنَّ قَلبُ مُؤمِنٍ : إِخلاصُ الدَّعوَةِ للّهِِ تَعالی ، وَالنَّصیحَةُ لِوُلاةِ الأَمرِ فِی الحَقِّ حَیثُ کانَ ، وأن یَعُمَّ بِدَعوَتِهِ جَمیعَ المُسلِمینَ ، فَإِنَّ الدَّعوَةَ تُحیطُ مِن وَرائِهِم . (4)1060.امام صادق علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :لا یَؤُمَّ رَجُلٌ قَوما فَیَخُصَّ نَفسَهُ بِالدُّعاءِ دونَهُم ؛ فَإِن فَعَلَ فَقَد خانَهُم . (5)1061.الکافی عن مقاتل بن مقاتل :عنه صلی الله علیه و آله :مَن صَلّی بِقَومٍ فَاختَصَّ نَفسَهُ بِالدُّعاءِ ، فَقَد خانَهُم . (6)1062.الإمام الباقر علیه السلام :الأدب المفرد عن عبد اللّه بن عمرو :قالَ رَجُلٌ : اللّهُمَّ اغفِر لی ولِمُحَمَّدٍ وَحدَنا .

فَقالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله : لَقَد حَجَبتَها عَن ناسٍ کَثیرٍ ! (7) .

ص: 201

1061.الکافی ( _ به نقل از مُقاتل بن مُقاتل _ ) پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هیچ دعایی نزد خداوند ، محبوب تر از این نیست که بنده بگوید : بار خدایا ! امّت محمّد را مشمول رحمتِ عام خود گردان.1062.امام باقر علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس دعایش را به همه مردان و زنان مؤمن تعمیم دهد ، دعایش مستجاب می شود.1063.الإمام الصادق علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :[در دعا] عمومیّت ببخش ؛ زیرا میان دعای عمومی و خصوصی ، از زمین تا آسمان فرق است.1063.امام صادق علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :سه چیز است که با وجود آنها ، دلِ هیچ مؤمنی را خیانت و ناخالصی نیست : دعوت خالصانه برای خداوند متعال ، تذکّر خیرخواهانه دادن به فرمان روایان درباره حق ، هر جا که باشد ؛ و این که در دعایش همه مسلمانان را داخل گردانَد _ چرا که دعا از هر سو آنان را در میان می گیرد _ .1064.الکافی عن ابن الولید بن صبیح ، عن أبیه :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هیچ مردی نباید امامتِ [جماعت ]عدّه ای را برعهده گیرد و برای خودش دعا کند و آنها را دعا نکند ، که اگر چنین کند ، به آنان خیانت ورزیده است.1065.الکافی عن ابن طیّار :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس پیش نماز عدّه ای شود و فقط برای خودش دعا کند ، به آنان خیانت کرده است .1066.الکافی عن محمّد بن الحسن العطّار عن رجل من أصحابنالأدب المفرد_ به نقل از عبد اللّه بن عمرو _: مردی گفت : خدایا! تنها من و محمّد را بیامرز . پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : «مردم بسیاری را از دعایت محروم ساختی». .

ص: 202

1064.الکافی ( _ به نقل از فرزند ولید بن صبیح ، از پدرش _ ) صحیح البخاری عن أبی هریرة :قامَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله فی صَلاةٍ وقُمنا مَعَهُ ، فَقالَ أعرابِیٌّ وهُوَ فِی الصَّلاةِ : اللّهُمَّ ارحَمنی ومُحَمَّدا ، ولا تَرحَم مَعَنا أحَدا .

فَلَمّا سَلَّمَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله ، قالَ لِلأَعرابِیِّ : لَقَد حَجَّرتَ واسِعا (1) ! (2)1065.الکافی ( _ به نقل از ابن طیّار _ ) الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام: کانَت فاطِمَةُ علیهاالسلام إذا دَعَت تَدعو لِلمُؤمِنینَ وَالمُؤمِناتِ ، ولا تَدعو لِنَفسِها ، فَقیلَ لَها : یا بِنتَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ، إنَّکِ تَدعینَ (3) لِلنّاسِ ولا تَدعینَ لِنَفسِکِ ! فَقالَت : الجارُ ثُمَّ الدّارُ . (4)3 / 12الإِکثارُالکتاب«وَ اصْبِرْ نَفْسَکَ مَعَ الَّذِینَ یَدْعُونَ رَبَّهُم بِالْغَدَوةِ وَ الْعَشِیِّ یُرِیدُونَ وَجْهَهُ» . (5)

.

ص: 203

ص: 204

الحدیث1072.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إذا سَأَلَ أحَدُکُم فَلیُکثِر ؛ فَإِنَّهُ یَسأَلُ رَبَّهُ . (1)1073.عنه صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :لَقَد بارَکَ اللّهُ لِرَجُلٍ فی حاجَةٍ أکثَرَ الدُّعاءَ فیها ، اُعطِیَها أو مُنِعَها . (2)1074.مصباح المتهجد :الإمام الکاظم علیه السلام_ مِن دُعاءٍ لَهُ _: یا مَن لا یَزیدُهُ کَثرَةُ الدُّعاءِ إلاّ جودا وکَرَما . (3)راجع : ص 60 (فضل الدعاء / سلاح المؤمن) .

3 / 13الإِلحاحُ1074.مصباح المتهجّد :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنَّ اللّهَ یُحِبُّ السّائِلَ اللَّحوحَ . (4)1075.الکافی ( _ به نقل از ابو علی خزّاز _ ) عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ اللّهَ یُحِبُّ المُلِحّینَ فِی الدُّعاءِ . (5)1076.تهذیب الأحکام عن صفوان بن یحیی ومحمّد بن سهیل عنعنه صلی الله علیه و آله_ فی دُعاءِ الجَوشَنِ الکَبیرِ _: یا مَن لا یُبرِمُهُ (6) إلحاحُ المُلِحّینَ . (7) .

ص: 205

ص: 206

1081.امام زین العابدین علیه السلام :الإمام الصادق علیه السلام :قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : رَحِمَ اللّهُ عَبدا طَلَبَ مِنَ اللّهِ عز و جل حاجَةً فَأَلَحَّ فِی الدُّعاءِ ، استُجیبَ لَهُ أو لَم یُستَجَب لَهُ ، وتَلا هذِهِ الآیَةَ : «وَأَدْعُواْ رَبِّی عَسَی أَلاَّ أَکُونَ بِدُعَاءِ رَبِّی شَقِیًّا» (1) . (2)1082.الإمام الباقر علیه السلام :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :وَالَّذی نَفسی بِیَدِهِ ، إنَّ العَبدَ لَیَدعُو اللّهَ وهُوَ عَلَیهِ غَضبانُ فَیُعرِضُ عَنهُ ، ثُمَّ یَدعوهُ فَیُعرِضُ عَنهُ ، فَیَقولُ لِمَلائِکَتِهِ : أبی عَبدی أن یَدعُوَ غَیری فَقَدِ استَحیَیتُ مِنهُ ، یَدعونی واُعرِضُ عَنهُ ، اُشهِدُکُم أنّی قَدِ استَجَبتُ لَهُ . (3)1082.امام باقر علیه السلام :الإمام علیّ علیه السلام :مَنِ استَدامَ قَرعَ البابِ ولَجَّ وَلَجَ . (4)1083.إثبات الوصیّة عن سعید بن المسیّب :عنه علیه السلام_ فی دُعاءِ یَومِ الأَربِعاءِ _: الحَمدُ للّهِِ الَّذی مَرضاتُهُ فِی الطَّلَبِ إلَیهِ وَالتِماسِ ما لَدَیهِ ، وسَخَطُهُ فی تَرکِ الإِلحاحِ فِی المَسأَلَةِ عَلَیهِ . (5)1083.إثبات الوصیّة ( _ به نقل از سعید بن مسیّب _ ) الإمام زین العابدین علیه السلام :یا مَن لا یَحتَقِرُ أهلَ الحاجَةِ إلَیهِ ، ویا مَن لا یُخَیِّبُ المُلِحّینَ عَلَیهِ ، ویا مَن لا یَجبَهُ بِالرَّدِّ أهلَ الدّالَّةِ (6) عَلَیهِ . (7)1084.الخرائج والجرائح :عنه علیه السلام_ فِی المُناجاةِ الإِنجیلِیَّةِ _: سَیِّدی إنَّ آمالی فیکَ یَتَجاوَزُ آمالَ الآمِلینَ ، وسُؤالی إیّاکَ لا یُشبِهُ سُؤالَ السّائِلینَ ؛ لِأَنَّ السّائِلَ إذا مُنِعَ امتَنَعَ عَنِ السُّؤالِ ، وأنَا فَلا غَناءَ بی عَنکَ فی کُلِّ حالٍ . (8) .

ص: 207

1084.الخرائج و الجرائح :امام صادق علیه السلام :پیامبر خدا فرمود : «خداوند ، رحمت کند بنده ای را که از خداوند عز و جلحاجتی بخواهد و در دعایش پافشاری ورزد ، خواه دعایش مستجاب شود ، خواه نشود » و این آیه را تلاوت کرد : «پروردگارم را می خوانم . امیدوارم که در خواندن پروردگارم محروم نباشم» .1085.الکافی عن جمیل :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :سوگند به آن که جانم در دست اوست ، [گاه] بنده خدا را می خواند ، در حالی که خداوند از او در خشم است . پس از او روی می گرداند و دوباره می خواندش و باز ، خدا از او روی می گرداند ؛ امّا به فرشتگانش می گوید : «بنده ام از خواندن غیر من ، اِبا ورزید و من ، از او شرم کردم . مرا می خواند و من ، از او روی می گردانم . گواه باشید که اجابتش کردم».1086.الکافی عن إسماعیل بن الأرقط ( _ ابنِ اُمِّ سَلَمَةَ اُختِ الإِمامِ الصّادِقِ عل ) امام علی علیه السلام :هر که پیوسته دری را بکوبد و پای بفشارد ، وارد می شود . 11085.الکافی ( _ به نقل از جمیل _ ) امام علی علیه السلام_ در دعای روز چهارشنبه _: ستایش ، خداوندی را که خشنودی اش در خواهش از اوست و درخواستِ آنچه نزد اوست . و ناخشنودی اش ، در پای نفشردن بر درخواست از اوست.1086.الکافی ( _ به نقل از اسماعیل بن ارقط ، پسر اُمّ سلمه (خواه ) امام زین العابدین علیه السلام :ای کسی که نیازمندانش را تحقیر نمی کند ، ای کسی که اصرار کنندگان به درگاهش را نومید نمی گرداند و ای کسی که آنان را که بر او ناز [و دلیری ]می کنند ، رد نمی کند!1087.المجتنی عن أحمد بن داوود النعمانی :امام زین العابدین علیه السلام_ در «مناجات انجیلیه» _: سرورم! امیدهای من به تو ، فراتر از امیدهای آرزومندان است و درخواست من از تو مانند درخواست سائلین نیست زیرا درخواست کننده ، هر گاه درخواستش برآورده نشود ، دیگر از درخواست کردن ، خودداری می کند ؛ امّا من در هیچ حالی از تو بی نیازی نمی جویم. .

ص: 208

1088.کتاب من لا یحضره الفقیه عن یونس بن عمّار :الإمام الباقر علیه السلام :کانَ أبی یُلِحُّ فِی الدُّعاءِ ، یَقولُ : یا رَبِّ یا رَبِّ ، حَتّی یَنقَطِعَ النَّفَسُ ، ثُمَّ یَعودُ ، ثُمَّ یَعودُ . (1)1087.المُجتنی ( _ به نقل از احمد بن داوود نعمانی _ ) عنه علیه السلام :وَاللّهِ لا یُلِحُّ عَبدٌ مُؤمِنٌ عَلَی اللّهِ عز و جل فی حاجَتِهِ ، إلاّ قَضاها لَهُ . (2)1088.کتاب من لا یحضره الفقیه ( _ به نقل از یونس بن عمّار _ ) الإمام الصادق علیه السلام :إنَّ اللّهَ عز و جل کَرِهَ إلحاحَ النّاسِ بَعضِهِم عَلی بَعضٍ فِی المَسأَلَةِ ، وأحَبَّ ذلِکَ لِنَفسِهِ ، إنَّ اللّهَ عز و جل یُحِبُّ أن یُسأَلَ ویُطلَبَ ما عِندَهُ . (3)1089.الکافی عن یونس بن عمّار :عنه علیه السلام :لَولا إلحاحُ المُؤمِنینَ عَلَی اللّهِ فی طَلَبِ الرِّزقِ ، لَنَقَلَهُم مِنَ الحالِ الَّتی هُم فیها إلی حالٍ أضیَقَ مِنها . (4)1089.الکافی ( _ به نقل از یونس بن عمّار _ ) قرب الإسناد عن مسعدة بن صدقة :قالَ لِجَعفَرٍ علیه السلام قائِلٌ : عَلِّمنی دُعاءً ، فَقالَ لَهُ : أینَ أنتَ عَن دُعاءِ الإِلحاحِ... وألِحَّ فِی الطَّلَبِ ؛ فَإِنَّهُ یُحِبُّ إلحاحَ المُلِحّینَ مِن عِبادِهِ المُؤمِنینَ . (5)1090.الکافی عن إسحاق بن عمّار :الإمام الصادق علیه السلام :الدُّعاءُ یَرُدُّ القَضاءَ بَعدَما اُبرِمَ إبراما ، فَأَکثِر مِنَ الدُّعاءِ ؛ فَإِنَّهُ مِفتاحُ کُلِّ رَحمَةٍ ، ونَجاحُ کُلِّ حاجَةٍ ، ولا یُنالُ ما عِندَ اللّهِ عز و جل إلاّ بِالدُّعاءِ ، وإنَّهُ لَیسَ بابٌ یُکثَرُ قَرعُهُ إلاّ یوشِکُ أن یُفتَحَ لِصاحِبِهِ . (6) .

ص: 209

1091.کتاب من لا یحضره الفقیه عن شیخ من آل سعد :امام باقر علیه السلام :پدرم در دعا کردن ، پای می فشرد و چندان «پروردگارا ، پروردگارا!» می گفت که نفس قطع می شد و باز از سر می گرفت و مرتّب ، تکرار می کرد .1090.الکافی ( _ به نقل از اسحاق بن عمّار _ ) امام باقر علیه السلام :به خدا سوگند ، هیچ بنده مؤمنی در حاجتش بر خداوند عز و جلپافشاری نمی کند ، مگر آن که حاجتش را برمی آورَد.1091.کتاب من لا یحضره الفقیه ( _ به نقل از پیرمردی از خاندان سعد _ ) امام صادق علیه السلام :خداوند عز و جل پافشاریِ مردمان در خواهش از یکدیگر را ناخوش می دارد ؛ امّا آن را نسبت به خودش دوست می دارد . خداوند عز و جل ، دوست دارد از آنچه که در نزدش هست ، درخواست و مطالبه شود.1092.تهذیب الأحکام عن علیّ بن مهزیار :امام صادق علیه السلام :اگر پافشاری مؤمنان به خداوند در طلبِ روزی نبود ، بی گمان ، آنان را از آن وضعی که دارند ، به تنگ دستی بیشتری می کشانْد.1092.تهذیب الأحکام ( _ به نقل از علی بن مهزیار _ ) قرب الإسناد_ به نقل از مسعدة بن صدقه _: گوینده ای به امام صادق علیه السلام گفت : مرا دعایی بیاموز . امام علیه السلام به او فرمود : «چرا دعای الحاح را نمی خوانی؟ ... . در خواهش ، پافشاری کن ؛ زیرا او اصرار بندگان مؤمنش را دوست دارد.1093.عدّة الداعی :امام صادق علیه السلام :دعا ، قضا را حتّی پس از آن که محکم [و قطعی] شده باشد ، برمی گرداند . پس بسیار دعا کن ، که دعا ، کلید هر رحمت و برآورده شدن هر حاجتی است و به آنچه نزد خداوند عز و جل است ، جز با دعا نمی توان رسید . هیچ دری نیست که بسیار کوبیده شود ، مگر آن که به زودی آن در به روی کوبنده ، باز شود. .

ص: 210

1094.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :عدّة الداعی عن کعب الأحبار :مَکتوبٌ فِی التَّوراةِ : یا موسی ، مَن أحَبَّنی لَم یَنسَنی ، ومَن رَجا مَعروفی ألَحَّ فی مَسأَلَتی . (1)1095.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :عدّة الداعی عن کعب الأحبار :فِی التَّوراةِ : ... ألِحّوا فِی الدُّعاءِ ؛ تَشمَلکُمُ الرَّحمَةُ بِالإِجابَةِ ، وتَهنِئکُمُ العافِیَةُ . (2)3 / 14التَّثلیثُ1095.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :صحیح مسلم عن ابن مسعود :کانَ [ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله ] إذا دَعا دَعا ثَلاثا ، وإذا سَأَلَ سَأَلَ ثَلاثا . (3)1096.الإمام الصادق علیه السلام :سنن أبی داوود عن ابن مسعود :إنَّ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله کانَ یُعجِبُهُ أن یَدعُوَ ثَلاثا ، ویَستَغفِرَ ثَلاثا . (4)1097.الإمام الکاظم علیه السلام :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :مَن سَأَلَ اللّهَ الجَنَّةَ ثَلاثَ مَرّاتٍ ، قالَتِ الجَنَّةُ : اللّهُمَّ أدخِلهُ الجَنَّةَ ، ومَنِ استَجارَ مِنَ النّارِ ثَلاثَ مَرّاتٍ ، قالَتِ النّارُ : اللّهُمَّ أجِرهُ مِنَ النّارِ . (5) .

ص: 211

ص: 212

3 / 15السُّجودُ1101.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إذا سَجَدتُم فَاجتَهِدوا فِی الدُّعاءِ ، فَإِنَّهُ قَمِنٌ (1) أن یُستَجابَ لَکُم . (2)1102.عنه صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :أقرَبُ ما یَکونُ العَبدُ مِن رَبِّهِ وهُوَ ساجِدٌ ؛ فَأَکثِرُوا الدُّعاءَ . (3)1103.الإمام علیّ علیه السلام :الاُصول الستّة عشر عن سعید بن یسار :قُلتُ لِأَبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام : أدعو وأنَا راکِعٌ أو ساجِدٌ ؟

فَقالَ : نَعَم ، اُدعُ وأنتَ ساجِدٌ ؛ فَإِنَّ أقرَبَ ما یَکونُ العَبدُ إلَی اللّهِ وهُوَ ساجِدٌ ، ادعُ اللّهَ عز و جل لِدُنیاکَ وآخِرَتِکَ . (4)1104.الإمام زین العابدین علیه السلام ( _ کانَ مِن دُعائِهِ علیه السلام لِأَبَوَیهِ علیهم ) الکافی عن عبد اللّه بن هلال :شَکَوتُ إلی أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام تَفَرُّقَ أموالِنا ، وما دَخَلَ عَلَینا ، فَقالَ : عَلَیکَ بِالدُّعاءِ وأنتَ ساجِدٌ ؛ فَإِنَّ أقرَبَ ما یَکونُ العَبدُ إلَی اللّهِ وهُوَ ساجِدٌ . (5) .

ص: 213

ص: 214

1106.مهج الدعوات ( - در بیان دعای یوسف علیه السلام در وقتی از اوقات ) الکافی عن عبد الرحمن بن سیابة :قُلتُ لِأَبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام : أدعو وأنَا ساجِدٌ ؟ فَقالَ : نَعَم ؛ فَادعُ لِلدُّنیا وَالآخِرَةِ ؛ فَإِنَّهُ رَبُّ الدُّنیا وَالآخِرَةِ . (1)1107.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :الکافی عن جمیل بن درّاج عن الإمام الصادق علیه السلام :أقرَبُ ما یَکونُ العَبدُ مِن رَبِّهِ ، إذا دَعا رَبَّهُ وهُوَ ساجِدٌ ، فَأَیَّ شَیءٍ تَقولُ إذا سَجَدتَ ؟ قُلتُ : عَلِّمنی جُعِلتُ فِداکَ ما أقولُ .

قالَ : قُل : یا رَبَّ الأَربابِ ، ویا مَلِکَ المُلوکِ ، ویا سَیِّدَ السّاداتِ ، ویا جَبّارَ الجَبابِرَةِ ، ویا إلهَ الآلِهَةِ ، صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ وَافعَل بی کَذا وکَذا . ثُمَّ قُل : فَإِنّی عَبدُکَ ، ناصِیَتی فی قَبضَتِکَ . ثُمَّ ادعُ بِما شِئتَ ، وَاسأَلهُ فَإِنَّهُ جَوادٌ ولا یَتَعاظَمُهُ شَیءٌ . (2)1107.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الإمام الصادق علیه السلام :إذا نَزَلَت بِرَجُلٍ نازِلَةٌ أو شَدیدَةٌ ، أو کَرَبَهُ أمرٌ ، فَلیَکشِف عَن رُکبَتَیهِ وذِراعَیهِ وَلیُلصِقهُما بِالأَرضِ ، وَلیُلزِق جُؤجُؤَهُ (3) بِالأَرضِ . ثُمَّ لیَدعُ بِحاجَتِهِ وهُوَ ساجِدٌ . (4)1108.عنه صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :إذا أصابَکَ أمرٌ فَبَلَغَ مِنکَ مَجهودَکَ ، فَاسجُد عَلَی الأَرضِ ، وقُل : یا مُذِلَّ کُلِّ جَبّارٍ ، یا مُعِزَّ کُلِّ ذَلیلٍ ، قَد وحَقِّکَ بَلَغَ بی مَجهودی ، فَصَلِّ (5) عَلی مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ وفَرِّج عَنّی . (6) .

ص: 215

1109.عنه صلی الله علیه و آله :الکافی_ به نقل از عبد الرحمان بن سَیّابه _: به امام صادق علیه السلام گفتم : آیا در سجده دعا کنم؟

فرمود : «البته ، برای دنیا و آخرت ، دعا کن ؛ زیرا او پروردگارِ دنیا و آخرت است».1110.الإمام علیّ علیه السلام :الکافی_ به نقل از جمیل بن درّاج _: امام صادق علیه السلام فرمود : «بنده ، آن گاه به پروردگارش نزدیک تر است که در سجده است و دعا می کند . پس ، وقتی به سجده می روی ، چه می گویی؟».

گفتم : قربانت شوم ! به من بیاموز که چه بگویم.

فرمود : «بگو : ای پروردگارِ پروردگاران ، ای شاهِ شاهان ، ای مهترِ مهتران ، ای سلطانِ سلاطین ، و ای اِله اِلهان ( / ای معبود معبودان)! بر محمّد و خاندان محمّد ، درود فرست و با من ، چنین و چنان کن .

سپس بگو : زیرا من ، بنده تو هستم . عنان اختیارم در مُشت توست .

آن گاه ، هر دعایی که خواستی ، بکن و از او درخواست نما ؛ زیرا او بسی بخشنده است و هیچ چیز برایش سنگین نیست».1111.الإمام زین العابدین علیه السلام ( _ وکانَ مِن دُعائِهِ علیه السلام لِوُلدِهِ علیهم ) امام صادق علیه السلام :هر گاه گرفتاری یا بلایی به کسی رسید یا امری اندوهگینش ساخت ، زانوان و آرنج هایش را بالا بزند و آنها را به زمین بچسبانَد و سینه اش را بر خاک بگذارد و آن گاه ، همچنان که به سجده افتاده است ، حاجتش را بخواهد.1108.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام صادق علیه السلام :هر گاه گرفتاری ای برایت پیش آمد که تو را به ستوه آورْد ، پیشانی بر خاک بگذار و بگو : «ای خوار کننده هر گردن فرازی ، ای عزّت دهنده هر خواری ! به حق [و حقّانیت ]تو سوگند که طاقتم طاق گشته است ، بر محمّد و خاندان محمّد ، درود فرست و گِرِه از کارم بگشای. .

ص: 216

1109.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :إذا قالَ العَبدُ وهُوَ ساجِدٌ : یا اللّهُ ، یا رَبّاه ، یا سَیِّداه _ ثَلاثَ مَرّاتٍ _ أجابَهُ تَبارَکَ وتَعالی : لَبَّیکَ عَبدی ، سَل حاجَتَکَ . (1)1110.امام علی علیه السلام :عنه علیه السلام :إنَّ العَبدَ إذا سَجَدَ فَقالَ : یا رَبِّ یا رَبِّ ، حَتّی یَنقَطِعَ نَفَسُهُ ، قالَ لَهُ الرَّبُّ تَبارَکَ وتَعالی : لَبَّیکَ ، ما حاجَتُکَ ؟ (2)1111.امام زین العابدین علیه السلام ( _ از دعای ایشان برای فرزندانش علیه السلام _ ) الکافی عن جعفر بن علیّ :رَأَیتُ أبَا الحَسَنِ علیه السلام وقَد سَجَدَ بَعدَ الصَّلاةِ ، فَبَسَطَ ذِراعَیهِ عَلَی الأَرضِ ، وألصَقَ جُؤجُؤَهُ بِالأَرضِ ، فی دُعائِهِ . (3)3 / 16حُسنُ الظَّنِّ بِالإِجابَةِ1112.امام صادق علیه السلام :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :یَقولُ اللّهُ عز و جل : عَبدی عِندَ ظَنِّهِ بی ، وأنَا مَعَهُ إذا دَعانی . (4)1113.امام باقر علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :اُدعُوا اللّهَ وأنتُم موقِنونَ بِالإِجابَةِ ، وَاعلَموا أنَّ اللّهَ لا یَستَجیبُ دُعاءً مِن قَلبٍ غافِلٍ لاهٍ . (5) .

ص: 217

ص: 218

1119.عنه صلی الله علیه و آله :الإمام الصادق علیه السلام :إذا دَعَوتَ فَأَقبِل بِقَلبِکَ ، وظُنَّ حاجَتَکَ بِالبابِ . (1)1120.الإمام الباقر علیه السلام :عنه علیه السلام :إنَّ اللّهَ عز و جل لا یَستَجیبُ دُعاءً بِظَهرِ قَلبٍ ساهٍ ؛ فَإِذا دَعَوتَ فَأَقبِل بِقَلبِکَ ، ثُمَّ استَیقِن بِالإِجابَةِ . (2)1121.تفسیر القمّی عن حمّاد :الإمام زین العابدین علیه السلام :اللّهُمَّ إنَّهُ یَحجُبُنی عَن مَسأَلَتِکَ خِلالٌ ثَلاثٌ ، وتَحدونی عَلَیها خَلَّةٌ واحِدَةٌ ، یَحجُبُنی أمرٌ أمَرتَ بِهِ فَأَبطَأتُ عَنهُ ، ونَهیٌ نَهَیتَنی عَنهُ فَأَسرَعتُ إلَیهِ ، ونِعمَةٌ أنعَمتَ بِها عَلَیَّ فَقَصَّرتُ فی شُکرِها . ویَحدونی عَلی مَسأَلَتِکَ تَفَضُّلُکَ عَلی مَن أقبَلَ بِوَجهِهِ إلَیکَ ، ووَفَدَ بِحُسنِ ظَنِّهِ إِلَیکَ ، إذ جَمیعُ إحسانِکَ تَفَضُّلٌ ، وإذ کُلُّ نِعَمِکَ ابتِداءٌ . (3) .

ص: 219

1116.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام صادق علیه السلام :هر گاه دعا کردی ، با دلت رو کن و حاجتت را بر دَرِ خانه (حاضر و آماده) بپندار.1117.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام صادق علیه السلام :خداوند عز و جل دعایی را که از دل غافل باشد ، اجابت نمی کند . پس هر گاه دعا کردی با توجّه قلب باشد ، یقین داشته باش که اجابت می شود.1118.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام زین العابدین علیه السلام :بار خدایا! سه چیز ، مرا باز می دارد تا از تو درخواست کنم و تنها یک چیز مرا بر آن می دارد . آنچه مرا باز می دارد ، یکی آن است که تو مرا فرمان دادی و من ، در انجام دادن آن ، کُندی کردم ؛ دیگر آن که مرا از کاری نهی فرمودی ، امّا من به انجام دادن آن شتافتم ؛ سوم آن که مرا نعمت ارزانی داشتی ، ولی من در گزاردن شکر آن ، کوتاهی ورزیدم .

امّا آنچه مرا به درخواست کردن از تو می کشانَد ، تفضّل تو بر کسی است که به درگاهت روی کند و با خوش گمانی به سوی تو آید ؛ که هر احسانی که تو می کنی ، تفضّل است و هر نعمتی که می دهی ، آغازگرش تو هستی. .

ص: 220

البابُ الرّابِعُ : ما یختتم به الدّعاء4 / 1آمینَ1122.الإمام الصادق علیه السلام :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إذا دَعا أحَدُکُم فَلیُؤَمِّن عَلی دُعائِهِ . (1)1123.الإمام الباقر علیه السلام ( _ فی قَولِهِ تَبارَکَ وتَعالی : {Q} «وَ یَسْتَجِی ) عنه صلی الله علیه و آله :«آمینَ» خاتَمُ رَبِّ العالَمینَ عَلی عِبادِهِ المُؤمِنینَ . (2)1124.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :عنه صلی الله علیه و آله :إذا دَعا أحَدُکُم فَلیَختِم بِآمینَ ؛ فَإِنَّ آمینَ فِی الدُّعاءِ ، مِثلُ الطّابَعِ عَلَی الصَّحیفَةِ . (3)1122.امام صادق علیه السلام :تفسیر القرطبی عن ابن عبّاس :سَأَلتُ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله ما مَعنی آمینَ ؟ قالَ : رَبِّ افعَل . (4)1123.امام باقر علیه السلام ( _ درباره این سخن خداوند _ ) سنن أبی داوود عن أبی مصبح المقرائی :کُنّا نَجلِسُ إلی أبی زُهَیرٍ النُّمَیرِیِّ _ وکانَ مِنَ الصَّحابَةِ _ فَیَتَحَدَّثُ أحسَنَ الحَدیثِ ، فَإِذا دَعَا الرَّجُلُ مِنّا بِدُعاءٍ قالَ : اِختِمهُ بِآمینَ ؛ فَإِنَّ آمینَ مِثلُ الطّابَعِ عَلَی الصَّحیفَةِ .

قالَ أبو زُهَیرٍ : اُخبِرُکُم عَن ذلِکَ ؟ خَرَجنا مَعَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ذاتَ لَیلَةٍ فَأَتَینا عَلی رَجُلٍ قَد ألَحَّ فِی المَسأَلَةِ ، فَوَقَفَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله یَستَمِعُ مِنهُ ، فَقالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله : «أوجَبَ إن خَتَمَ» . فَقالَ رَجُلٌ مِنَ القَومِ : بِأَیِّ شَیءٍ یَختِمُ ؟ قالَ : «بِآمینَ ، فَإِنَّهُ إن خَتَمَ بِآمینَ فَقَد أوجَبَ» .

فَانصَرَفَ الرَّجُلُ الَّذی سَأَلَ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله ، فَأَتَی الرَّجُلَ فَقالَ : اِختِم یا فُلانُ بِآمینَ ، وأبشِر . (5) .

ص: 221

ص: 222

1128.امام زین العابدین علیه السلام :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :الدّاعی وَالمُؤَمِّنُ فِی الأَجرِ شَریکانِ . (1)1129.الإمام الصادق علیه السلام :الدرّ المنثور عن عطاء :لَمّا نَزَلَت هذِهِ الآیاتُ : «رَبَّنَا لاَ تُؤَاخِذْنَا إِن نَّسِینَا أَوْ أَخْطَأْنَا» (2) فَکُلَّما قالَها جِبریلُ لِلنَّبِیِّ صلی الله علیه و آله ، قالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله : آمینَ رَبَّ العالَمینَ . (3)1130.الإمام الباقر علیه السلام :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :یا سَلمانُ ، إنَّ المُبتَلی مُستَجابُ الدَّعوَةِ ؛ فَادعُ وتَخَیَّر مِنَ الدُّعاءِ ، وَادعُ أنتَ واُؤَمِّنُ أنَا . (4)1131.أبو الحسن علیه السلام ( _ إنَّهُ کانَ یَقولُ _ ) عنه صلی الله علیه و آله :دَعا موسی وأمَّنَ هارونُ علیهماالسلام وأمَّنَتِ المَلائِکَةُ ، فَقالَ اللّهُ تَبارَکَ وتَعالی : «قَدْ أُجِیبَت دَّعْوَتُکُمَا فَاسْتَقِیمَا» (5) . (6) .

ص: 223

1132.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دعا کننده و آمین گوینده ، در مُزد ، شریک هم اند.1129.امام صادق علیه السلام :الدُرّ المنثور_ به نقل از عطا _: هنگامی که این آیات نازل شد : «پروردگارا! اگر ما فراموش کردیم و یا خطا نمودیم ، ما را مؤاخذه نکن» ، جبرئیل علیه السلام آنها را به پیامبر صلی الله علیه و آله گفت پیامبر صلی الله علیه و آله گفت : «آمین ، ای پروردگار جهانیان!».1130.امام باقر علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله_ به سلمان _: ای سلمان! بلازده (گرفتار) ، دعایش مستجاب است . پس ، دعا کن و از دعا ، خوبش را برگزین . تو دعا کن و من ، آمین می گویم.1131.ابوالحسن {-1-} علیه السلام :پیامبر صلی الله علیه و آله :موسی علیه السلام دعا کرد و هارون و فرشتگان ، آمین گفتند . پس خداوند _ تبارک و تعالی _ فرمود : «دعای شما دو تن اجابت شد . پس استقامت کنید» . .

ص: 224

1132.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :صحیح ابن خزیمة عن أنس :کُنّا عِندَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله جُلوسا ، فَقالَ : إنَّ اللّهَ أعطانی خِصالاً ثَلاثَةً . فَقالَ رَجُلٌ مِن جُلَسائِهِ : وما هذِهِ الخِصالُ یا رَسولَ اللّهِ ؟

قالَ : أعطانی صَلاةً فِی الصُّفوفِ ، وأعطانِی التَّحِیَّةَ ؛ إنَّها لَتَحِیَّةُ أهلِ الجَنَّةِ ، وأعطانِی التَّأمینَ ، ولَم یُعطِهِ أحَدا مِنَ النَّبِیّینَ قَبلُ ، إلاّ أن یَکونَ اللّهُ أعطی هارونَ ؛ یَدعو موسی ویُؤَمِّنُ هارونُ . (1)1133.الإمام الصادق علیه السلام :مسائل علیّ بن جعفر :سَأَلتُهُ [ أیِ الإِمامَ الکاظِمَ علیه السلام ] عَنِ الرَّجُلِ یَدعو وحَولَهُ إخوانُهُ ، أیَجِبُ عَلَیهِم أن یُؤَمِّنوا ؟ قالَ : إن شاؤوا فَعَلوا ، وإن شاؤوا سَکَتوا ، فَإِن دَعا بِحَقٍّ وقالَ لَهُم : أمِّنوا ، وَجَبَ عَلَیهِم أن یَفعَلوا . (2) .

ص: 225

1134.عنه علیه السلام :صحیح ابن خزیمة_ به نقل از اَنَس _: نزد پیامبر صلی الله علیه و آله نشسته بودیم که فرمود : «خداوند ، سه چیز به من عطا فرمود ».

مردی از مجلسیانش گفت : آن سه چیز چیست ، ای پیامبر خدا؟

فرمود : «نماز گزاردن در صفوف [جماعت ]را به من عطا کرد ؛ سلام کردن را به من عطا کرد که تحیّتِ بهشتیان است ؛ و آمین گفتن را به من عطا فرمود و این را به هیچ یک از پیامبرانِ پیشین نداد ، بجز هارون علیه السلام که خداوند ، آن را به او نیز عطا فرمود . موسی علیه السلام دعا می کرد و هارون علیه السلام آمین می گفت».1135.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :مسائل علی بن جعفر :از ایشان (امام کاظم علیه السلام ) پرسیدم : مردی دعا می کند و برادرانش پیرامون او هستند . آیا بر آنان واجب است که «آمین» بگویند؟

فرمود : «اگر خواستند ، بگویند و اگر خواستند ، سکوت کنند . امّا اگر دعای حقّی کرد و به آنان گفت : آمین بگویید ، بر ایشان واجب است که آمین بگویند». .

ص: 226

ص: 227

پروردگار جهانیان ! همچنین در صحیفه سجادیه در دعای امام زین العابدین علیه السلام برای همسایگان و دوستان آمده است : . . . وزِدهُم بَصیرَةً فی حَقّی و مَعرِفَةً بِفَضلی ، حَتّی یَسعَدوا بی و أسعَدَ بِهِم ، آمینَ رَبَّ العالَمینَ . (1) بر بینش آنان در حقّ من و بر آگاهی آنان از فضیلتم بیفزا، تا به وسیله من خوش بخت شوند و من با آنان خوش بخت گردم . برآورده کن ، ای پروردگار جهانیان ! و نیز از امام صادق علیه السلام در دعای وداع ماه رمضان آمده است : . . . وَاجعَلنی مِمَّن کَتَبتَهُ فی هذَا الشَّهرِ مِن حُجّاجِ بَیتِکَ الحَرامِ ، المَبرورِ حَجُّهُمُ ، المَغفورِ لَهُم ذَنبُهُم ، المُتَقَبَّلِ عَمَلُهُم ، آمینَ آمینَ آمینَ ، رَبَّ العالَمینَ . (2) و مرا از آنانی قرار بده که نامشان را در این ماه ، در شمارِ حاجیان بیت اللّه الحرام نوشته ای ؛ آنان که حجّشان پذیرفته و گناهشان آمرزیده و عملشان مقبول است . آمین ، آمین ، آمین ، ای پروردگار جهانیان . البته باید توجه داشت که حکم حال نماز با سایر حالات ، متفاوت است ، چنان که از نظر فقه امامیه ، گفتنِ «آمینْ» بعد از فاتحة الکتاب ، در نماز ، جایز نیست .

.

ص: 228

4 / 2ما شاءَ اللّهُ لا حَولَ ولا قُوَّةَ إلاّ بِاللّهِ1134.امام صادق علیه السلام :الإمام الصادق علیه السلام :إذا دَعَا الرَّجُلُ ، فَقالَ بَعدَما دَعا : ما شاءَ اللّهُ ، لا حَولَ ولا قُوَّةَ إلاّ بِاللّهِ ، قالَ اللّهُ عز و جل : اِستَبسَلَ (1) عَبدی وَاستَسلَمَ لِأَمرِی ، اقضوا حاجَتَهُ . (2)1135.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :ما مِن رَجُلٍ دَعا فَخَتَمَ بِقَولِ : ما شاءَ اللّهُ ، لا حَولَ ولا قُوَّةَ إلاّ بِاللّهِ ، إلاّ اُجیبَت حاجَتُهُ . (3)1136.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :عنه علیه السلام :إذا قالَ العَبدُ : لا حَولَ ولا قُوَّةَ إلاّ بِاللّهِ ، قالَ اللّهُ عز و جللِلمَلائِکَةِ : اِستَسلَمَ عَبدِی ، اقضوا حاجَتَهُ . (4)4 / 3مَسحُ الوَجهِ بِالیَدَینِ1139.عنه صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إذا سَأَلتُمُ اللّهَ ، فَاسأَلوهُ بِبُطونِ أکُفِّکُم ، ثُمَّ لا تَرُدّوها حَتّی تَمسَحوا بِها وُجوهَکُم ؛ فَإِنَّ اللّهَ جاعِلٌ فیها بَرَکَةً . (5)1140.الإمام الصادق علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :سَلُوا اللّهَ بِبُطونِ أکُفِّکُم ولا تَسأَلوهُ بِظُهورِها ، فَإِذا فَرَغتُم فَامسَحوا بِها وُجوهَکُم . (6) .

ص: 229

ص: 230

1145.عنه علیه السلام :سنن الترمذی عن عمر بن الخطاب :کانَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله إذا رَفَعَ یَدَیهِ فِی الدُّعاءِ ، لَم یَحُطَّهُما حَتّی یَمسَحَ بِهِما وَجهَهُ . (1)1146.رسول اللّه صلی الله علیه و آله ( _ مِن دُعائِهِ صلی الله علیه و آله فی شَهرِ رَمَض ) رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنَّ رَبَّکُم حَیِیٌّ کَریمٌ ، یَستَحیی أن یَرفَعَ العَبدُ یَدَیهِ فَیَرُدَّهُما صِفرا لا خَیرَ فیهِما ، فَإِذا رَفَعَ أحَدُکُم یَدَیهِ فَلیَقُل : یا حَیُّ ، لا إلهَ إلاّ أنتَ ، یا أرحَمَ الرّاحِمینَ _ ثَلاثَ مَرّاتٍ _ ثُمَّ إذا رَدَّ یَدَیهِ فَلیُفرِغ ذلِکَ الخَیرَ إلی وَجهِهِ . (2)1147.دلائل الإمامة عن علیّ بن محمّد ( _ فی خَبرِ عَبدِ الحَمیدِ _ ) الإمام الصادق علیه السلام :ما أبرَزَ عَبدٌ یَدَهُ إلَی اللّهِ العَزیزِ الجَبّارِ ، إلاَّ استَحیَا اللّهُ عز و جل أن یَرُدَّها صِفرا حَتّی یَجعَلَ فیها مِن فَضلِ رَحمَتِهِ ما یَشاءُ ، فَإِذا دَعا أحَدُکُم فَلا یَرُدَّ یَدَهُ حَتّی یَمسَحَ عَلی وَجهِهِ ورَأسِهِ . (3) .

ص: 231

1144.امام صادق علیه السلام :سنن الترمذی_ به نقل از عمر بن خطّاب _: پیامبر خدا ، هر گاه دستانش را به دعا برمی داشت ، آنها را فرود نمی آورد تا آن که به صورتش می کشید.1145.امام صادق علیه السلام :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :پروردگارِ شما باحیا و بزرگوار است ، شرم می کند از این که بنده ، دست هایش را بالا ببرَد و او آنها را خالی برگرداند . پس ، هر گاه یکی از شما دستانش را [به درگاه او] بالا می برَد ، سه مرتبه بگوید : «یا حَیُّ ، لا إله إلاّ أنت ، یا أرحم الراحمین ؛ ای زنده ای که معبودی جز تو نیست . ای مهربان ترینِ مهربانان» و چون خواست دستانش را بیندازد ، آن خیر را [که خداوند در کفِ او نهاده است ]به صورت خود ، خالی کند.1146.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ( _ از دعای ایشان در ماه رمضان ، بعد از هر نماز واج ) امام صادق علیه السلام :هیچ بنده ای دستش را به درگاه خدای عزیز جبّار دراز نکند ، مگر آن که خداوند عز و جل شرم کند آن را خالی برگردانَد تا این که از فزونیِ رحمت خویش ، هر اندازه که بخواهد ، در آن بنهد . بنا بر این ، هر گاه یکی از شما دعا کرد ، پیش از آن که دستش را بیندازد ، آن را به سر و روی خود بکشد. .

ص: 232

البابُ الخامِسُ : ما ینبغی بعد الدّعاء5 / 1التَّحمیدُ بَعدَ الإِجابَةِالکتاب«الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی وَهَبَ لِی عَلَی الْکِبَرِ إِسْمَ_عِیلَ وَ إِسْحَ_قَ إِنَّ رَبِّی لَسَمِیعُ الدُّعَاءِ» . (1)

الحدیث1150.قصص الأنبیاء ، ثعلبی ( _ در بیان داستان یوسف علیه السلام _ ) رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إذا سَأَلَ أحَدُکُم رَبَّهُ مَسأَلَةً فَتَعَرَّفَ الاِستِجابَةَ ، فَلیَقُل : الحَمدُ للّهِِ الَّذی بِعِزَّتِهِ وجَلالِهِ تَتِمُّ الصّالِحاتُ . ومَن أبطَأَ عَنهُ مِن ذلِکَ شَیءٌ فَلیَقُل : الحَمدُ للّهِِ عَلی کُلِّ حالٍ . (2)1151.الکافی عن إبراهیم بن أبی البلاد أو عبد اللّه بن جعنه صلی الله علیه و آله :ما یَمنَعُ أحَدَکُم إذا عَرَفَ الإِجابَةَ مِن نَفسِهِ ، فَشُفِیَ مِن مَرَضٍ أو قَدِمَ مِن سَفَرٍ ، یَقولُ (3) : الحَمدُ للّهِِ الَّذی بِعِزَّتِهِ وجَلالِهِ تَتِمُّ الصّالِحاتُ ؟ (4) .

ص: 233

ص: 234

5 / 2دُعاءُ الإِمامِ زَینِ العابِدینَ عِندَ استِجابَةِ دُعائِهِ1155.امام علی علیه السلام :الدعوات :کانَ زَینُ العابِدینَ علیه السلام یَدعو عِندَ استِجابَةِ دُعائِهِ بِهذَا الدُّعاءِ : اللّهُمَّ قَد أکدَی (1) الطَّلَبُ ، وأعیَتِ الحِیَلُ إلاّ عِندَکَ ، وضاقَتِ المَذاهِبُ ، وَامتَنَعَتِ المَطالِبُ ، وعَسِرَتِ الرَّغائِبُ ، وَانقَطَعَتِ الطُّرُقُ إلاّ إلَیکَ ، وتَصَرَّمَتِ الآمالُ ، وَانقَطَعَ الرَّجاءُ إلاّ مِنکَ ، وخابَتِ الثِّقَةُ ، وأخلَفَ الظَّنُّ إلاّ بِکَ ، اللّهُمَّ إنّی أجِدُ سُبُلَ المَطالِبِ إلَیکَ مُنهَجَةً (2) ، ومَناهِلَ الرَّجاءِ إلَیکَ مُفَتَّحَةً ، وأعلَمُ أنَّکَ لِمَن دَعاکَ بِمَوضِعِ إجابَةٍ ، ولِلصّارِخِ إلَیکَ بِمَرصَدِ إِغاثَةٍ ، وأنَّ القاصِدَ إلَیکَ لَقَریبُ المَسافَةِ مِنکَ ، ومُناجاةَ العَبدِ إیّاکَ غَیرُ مَحجوبَةٍ عَنِ استِماعِکَ ، وأنَّ فِی اللَّهفِ إلی جودِکَ ، وَالرِّضا بِعِدَتِکَ ، وَالاِستِراحَةِ إلی ضَمانِکَ ، عِوَضا مِن مَنعِ الباخِلینَ ، ومَندوحَةً (3) عَمّا قِبَلَ المُستَأثِرینَ ، ودَرَکا مِن خَیرِ الوارِثینَ ، فَاغفِر بِلا إلهَ إلاّ أنتَ ما مَضی مِن ذُنوبی ، وَاعصِمنی فیما بَقِیَ مِن عُمُری ، وَافتَح لی أبوابَ رَحمَتِکَ وجودِکَ الَّتی لا تُغلِقُها عَن أحِبّائِکَ وأصفِیائِکَ ، یا أرحَمَ الرّاحِمینَ . (4) .

ص: 235

ص: 236

البابُ السّادِسُ : ما لا ینبغی للدّاعی6 / 1طَلَبُ ما لا یَعلَمُ أنَّهُ خَیرٌ لَهُالکتاب«وَ یَدْعُ الاْءِنسَ_نُ بِالشَّرِّ دُعَاءَهُ بِالْخَیْرِ وَ کَانَ الاْءِنسَ_نُ عَجُولاً» . (1)

«قَالَ یَ_نُوحُ إِنَّهُ لَیْسَ مِنْ أَهْلِکَ إِنَّهُ عَمَلٌ غَیْرُ صَ__لِحٍ فَلاَ تَسْئلْنِ مَا لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ إِنِّی أَعِظُکَ أَن تَکُونَ مِنَ الْجَ_هِلِینَ» . (2)

«وَعَسَی أَن تَکْرَهُواْ شَیْئا وَهُوَ خَیْرٌ لَّکُمْ وَعَسَی أَن تُحِبُّواْ شَیْئا وَهُوَ شَرٌّ لَّکُمْ وَاللَّهُ یَعْلَمُ وَأَنتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ» . (3)

الحدیث1163.الإمام الرضا علیه السلام :تنبیه الخواطر :فِی الوَحیِ القَدیمِ : مِسکینٌ عَبدی ، یَسُرُّهُ ما یَضُرُّهُ . (4)1162.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :لا تَسخَطوا نِعَمَ اللّهِ ، ولا تَقتَرِحوا عَلَی اللّهِ ، وإذَا ابتُلِیَ أحَدُکُم فی رِزقِهِ ومَعیشَتِهِ فَلا یُحدِثَنَّ شَیئا یَسأَ لُهُ ، لَعَلَّ فی ذلِکَ حَتفَهُ وهَلاکَهُ ، ولکِن لِیَقُل : اللّهُمَّ بِجاهِ مُحَمَّدٍ وآلِهِ الطَّیِّبینَ إن کانَ ما کَرِهتُهُ مِن أمری هذا خَیرا لی وأفضَلَ فی دینی فَصَبِّرنی عَلَیهِ ، وقَوِّنی عَلَی احتِمالِهِ ، ونَشِّطنی بِثِقلِهِ ، وإن کانَ خِلافُ ذلِکَ خَیرا لی فَجُد عَلَیَّ بِهِ ، ورَضِّنی بِقَضائِکَ عَلی کُلِّ حالٍ ، فَلَکَ الحَمدُ . (5) .

ص: 237

ص: 238

1170.تاریخ دمشق عن عبد اللّه بن الحارث :مسند ابن حنبل عن أبی هریرة :جاءَتِ امرَأَةٌ إلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله بِها لَمَمٌ (1) . فَقالَت : یا رَسولَ اللّهِ ادعُ اللّهَ أن یَشفِیَنی .

قالَ صلی الله علیه و آله : إن شِئتِ دَعَوتُ اللّهَ أن یَشفِیَکِ ، وإن شِئتِ فَاصبِری ولا حِسابَ عَلَیکِ . قالَت : بَل أصبِرُ ولا حِسابَ عَلَیَّ . (2)1167.امام علی علیه السلام :صحیح البخاری عن عطاء بن أبی رباح :قالَ لِی ابنُ عَبّاسٍ : ألا اُریکَ امرَأَةً مِن أهلِ الجَنَّةِ ؟ قُلتُ : بَلی .

قالَ : هذِهِ المَرأَةُ السَّوداءُ ، أتَتِ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله ، فَقالَت : إنّی اُصرَعُ وإنّی أتَکَشَّفُ فَادعُ اللّهَ لی .

قالَ : إن شِئتِ صَبَرتِ ولَکِ الجَنَّةُ ، وإن شِئتِ دَعَوتُ اللّهَ أن یُعافِیَکِ .

فَقالَت : أصبِرُ . فَقالَت : إنّی أتَکَشَّفُ فَادعُ اللّهَ أن لا أتَکَشَّفَ ، فَدَعا لَها . (3)1168.امام علی علیه السلام :بصائر الدرجات عن أبی عوف عن الإمام الصادق علیه السلام ، قال :دَخَلتُ عَلَیهِ فَأَلطَفَنی ، وقالَ : إنَّ رَجُلاً مَکفوفَ البَصَرِ أتَی النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله ، فَقالَ :

یا رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله ، ادعُ اللّهَ أن یَرُدَّ عَلَیَّ بَصَری ، وقالَ : فَدَعَا اللّهَ لَهُ فَرَدَّ عَلَیهِ بَصَرَهُ . ثُمَّ أتاهُ آخَرُ فَقالَ : یا رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله ادعُ اللّهَ لی أن یَرُدَّ عَلَیَّ بَصَری .

قالَ : فَقالَ : الجَنَّةُ أحَبُّ إلَیکَ أن (4) یَرُدَّ عَلَیکَ بَصَرَکَ . قالَ : یا رَسولَ اللّهِ وإنَّ ثَوابَهَا الجَنَّةُ ؟

فَقالَ : إنَّ اللّهَ أکرَمُ مِن أن یَبتَلِیَ عَبدَهُ المُؤمِنَ بِذَهابِ بَصَرِهِ ثُمَّ لا یُثیبَهُ الجَنَّةَ . (5) .

ص: 239

1169.امام علی علیه السلام :مسند ابن حنبل_ به نقل از ابو هریره _: زنی که [گاه ]نوعی اختلال حواس بر او عارض می شد ، (1) نزد پیامبر صلی الله علیه و آله آمد و گفت : ای پیامبر خدا ! دعا کن که خداوند مرا شفا بخشد.

فرمود : «اگر بخواهی ، دعا می کنم که خدا شفایت دهد . اگر هم بخواهی ، می توانی صبر کنی و حسابی [و تکلیفی] بر تو نباشد» .

زن گفت : حاضرم تحمّل کنم و حسابی بر من نباشد .1170.تاریخ دمشق ( _ به نقل از عبد اللّه بن حارث _ ) صحیح البخاری_ به نقل از عطاء بن ابی رباح _: ابن عبّاس به من گفت : آیا زنی از اهل بهشت به تو نشان ندهم؟

گفتم : چرا .

گفت : این زن سیاه .

او نزد پیامبر صلی الله علیه و آله آمد و گفت : من غش می کنم و [در آن هنگام ، ]برهنه می شوم . برایم دعا کن.

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : «اگر می خواهی ، صبر کن و بهشت برایت خواهد بود ، و اگر می خواهی ، دعا می کنم خدا بهبودت بخشد» .

زن گفت : صبر می کنم ؛ امّا حجابم کنار می رود . دعا کن که [هنگام غش کردن ]حجابم کنار نرود . و پیامبر صلی الله علیه و آله برایش دعا کرد.1171.رسول اللّه صلی الله علیه و آله ( _ فی عَلِیٍّ علیه السلام _ ) بصائر الدرجات_ به نقل از ابو عوف _: خدمت امام صادق علیه السلام رسیدم . مرا مورد لطف قرار داد و فرمود : «مرد نابینایی نزد پیامبر صلی الله علیه و آله آمد و گفت : ای پیامبر خدا ! دعا کن خدا بینایی ام را به من برگرداند . پیامبر صلی الله علیه و آله برایش دعا کرد و خداوند بینایی اش را به او باز گرداند .

نابینای دیگری آمد و گفت : ای پیامبر خدا! دعا کن خدا بینایی ام را به من برگرداند . [پیامبر صلی الله علیه و آله ]فرمود : بهشت را دوست تر داری از (2) این که بینایی ات را به تو باز گرداند ؟

گفت : ای پیامبر خدا ! پاداشش بهشت است؟

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : خدا بزرگوارتر از آن است که بنده مؤمنش را به نابینایی مبتلا سازد و سپس بهشت را به او پاداش ندهد». .

ص: 240

1172.عنه صلی الله علیه و آله ( _ أیضا _ ) الإمام علیّ علیه السلام :رُبَّ أمرٍ حَرَصَ الإِنسانُ عَلَیهِ ، فَلَمّا أدرَکَهُ وَدَّ أن لَم یَکُن أدرَکَهُ . (1)1173.عنه صلی الله علیه و آله :الإمام الصادق علیه السلام :کَم مِن نِعمَةٍ للّهِِ عَلی عَبدِهِ فی غَیرِ أمَلِهِ ، وکَم مِن مُؤَمِّلٍ أمَلاً الخِیارُ فی غَیرِهِ ، وکَم مِن ساعٍ إلی حَتفِهِ وهُوَ مُبطِئٌ عَن حَظِّهِ . (2)1171.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ( _ درباره علی علیه السلام _ ) عنه علیه السلام :إنَّ قوما فیما مَضی قالوا لِنَبِیٍّ لَهُم : اُدعُ لَنا رَبَّکَ یَرفَع عَنَّا المَوتَ . فَدَعا لَهُم فَرَفَعَ اللّهُ عَنهُمُ المَوتَ ، فَکَثُروا حَتّی ضاقَت عَلَیهِمُ المَنازِلُ وکَثُرَ النَّسلُ ، ویُصبِحُ الرَّجُلُ یُطعِمُ أباهُ وجَدَّهُ واُمَّهُ وجَدَّ جَدِّهِ ویُوَضّیهِم ویَتَعاهَدُهُم ، فَشَغَلوا عَن طَلَبِ المَعاشِ .

فَقالوا : سَل لَنا رَبَّکَ أن یَرُدَّنا إلی حالِنَا الَّتی کُنّا عَلَیها . فَسَأَلَ نَبِیُّهُم رَبَّهُ فَرَدَّهُم إلی حالِهِم . (3) .

ص: 241

1172.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ( _ درباره علی علیه السلام _ ) امام علی علیه السلام :بسا چیزی که انسان ، خواهان آن است و چون بدان می رسد ، آرزو می کند که کاش به آن نمی رسید.1173.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :امام صادق علیه السلام :بسا نعمت خداوند به بنده اش که در غیرِ آرزوی اوست و بسا آرزومندِ آرزویی که خیر [و مصلحت] در غیرِ آن است و بسا کسی که به سوی مرگ خویش می شتابد و از بهره اش وامی مانَد.1174.کفایة الطالب عن أنس ( _ فی خَبَرِ تَزویجِ فاطِمَةَ بِعَلِیٍّ علیهماالسل ) امام صادق علیه السلام :یکی از اقوام گذشته به پیامبری که داشتند ، گفتند : دعا کن پروردگارت مرگ را از ما بردارد . او دعا کرد و خداوند ، مرگ را از آنها برداشت . پس ، جمعیت آنان فزونی گرفت ، چندان که منزل هایشان دیگر گنجایش آنها را نداشت و نسل زیاد شد و هر مردی ناچار بود خرج پدرش و جدّش و مادرش و جدّ جدّش را بدهد و به نظافت و امور دیگر آنها رسیدگی کند ، و بدین ترتیب ، از طلب معاش باز ماندند .

دوباره آمدند و گفتند : دعا کن پروردگارت ما را به همان حال که بودیم باز گرداند پیامبرشان به درگاه پروردگارشان دعا کرد و آنها را به حال اوّلشان باز گرداند. .

ص: 242

1175.الإمام علیّ علیه السلام :عنه علیه السلام :إنَّ بَنی إسرائیلَ أتَوا موسی علیه السلام فَسَأَلوهُ أن یَسأَلَ اللّهَ عز و جل أن یُمطِرَ السَّماءَ عَلَیهِم إذا أرادوا ویَحبِسَها إذا أرادوا ، فَسَأَلَ اللّهَ عز و جل ذلِکَ لَهُم ، فَقالَ اللّهُ عز و جل : ذلِکَ لَهُم یا موسی ، فَأَخبَرَهُم موسی ، فَحَرَثوا ولَم یَترُکوا شَیئا إلاّ زَرَعوهُ ، ثُمَّ استَنزَلُوا المَطَرَ عَلی إرادَتِهِم وحَبَسوهُ عَلی إرادَتِهِم ، فَصارَت زُروعُهُم کَأَنَّهَا الجِبالُ وَالآجامُ (1) ، ثُمَّ حَصَدوا وداسوا وذَرّوا فَلَم یَجِدوا شَیئا ، فَضَجّوا إلی موسی علیه السلام وقالوا : إنَّما سَأَلناکَ أن تَسأَلَ اللّهَ أن یُمطِرَ السَّماءَ عَلَینا إذا أرَدنا فَأَجابَنا ، ثُمَّ صَیَّرَها عَلَینا ضَرَرا .

فَقالَ : یا رَبِّ ، إنَّ بَنی إسرائیلَ ضَجّوا مِمّا صَنَعتَ بِهِم ، فَقالَ : ومِمَّ ذاکَ یا موسی ؟ قالَ : سَأَلونی أن أسأَلَکَ أن تُمطِرَ السَّماءَ إذا أرادوا ، وتَحبِسَها إذا أرادوا فَأَجَبتَهُم ، ثُمَّ صَیَّرتَها عَلَیهِم ضَرَرا .

فَقالَ : یا موسی ، أنَا کُنتُ المُقَدِّرَ لِبَنی إسرائیلَ فَلَم یَرضَوا بِتَقدیری ، فَأَجَبتُهُم إلی إرادَتِهِم فَکانَ ما رَأَیتَ . (2)1176.المعجم الکبیر عن ابن عبّاس ( _ فی حَدیثِ زَواجِ فاطِمَةَ علیهاالسلام_ ) الدعوات :رُوِیَ أنَّ اللّهَ تَعالی أوحی إلی نَبِیٍّ مِنَ الأَنبِیاءِ فِی الزَّمَنِ الأَوَّلِ ، أنَّ لِرَجُلٍ مِن اُمَّتِهِ ثَلاثَ دَعَواتٍ مُستَجاباتٍ ، فَأَخبَرَ ذلِکَ الرَّجُلَ بِهِ ، فَانصَرَفَ مِن عِندِهِ إلی بَیتِهِ ، وأخبَرَ زَوجَتَهُ بِذلِکَ ، فَأَلَحَّت عَلَیهِ أن یَجعَلَ دَعوَةً لَها فَرَضِیَ ، فَقالَت : سَلِ اللّهَ أن یَجعَلَنی أجمَلَ نِساءِ ذاکَ الزَّمانِ ، فَدَعَا الرَّجُلُ فَصارَت کَذلِکَ .

ثُمَّ إنَّها لَمّا رَأَت رَغبَةَ المُلوکِ وَالشُّبّانِ المُتَنَعِّمینَ فیها مُتَوَفِّرَةً ، زَهِدَت فی زَوجِهَا الشَّیخِ الفَقیرِ ، وجَعَلَت تُغالِظُهُ وتُخاشِنُهُ وهُوَ یُداریها ، ولا یَکادُ یُطیقُ نُشوزَها ، فَدَعَا اللّهَ أن یَجعَلَها کَلبَةً ، فَصارَت کَذلِکَ .

ثُمَّ اجتَمَعَ أولادُهُما یَقولونَ : یا أبَتِ ، إنَّ النّاسَ یُعَیِّرونَ بِنا أنَّ اُمَّنا کَلبَةٌ نابِحَةٌ ، وجَعَلوا یَبکونَ ویَسأَلونَهُ أن یَدعُوَ اللّهَ أن یَجعَلَها کَما کانَت ، فَدَعَا اللّهَ تَعالی فَصَیَّرَها مِثلَ الَّذی کانَت فِی الحالَةِ الاُولی ، فَذَهَبَتِ الدَّعَواتُ الثَّلاثُ ضَیاعا . (3) .

ص: 243

1174.کفایة الطالب ( _ به نقل از اَ نَس _ ) امام صادق علیه السلام :بنی اسرائیل ، نزد موسی علیه السلام آمدند و از او خواستند که از خداوند عز و جل تقاضا کند تا هر گاه آنان خواستند ، باران ببارد و هر گاه خواستند ، نبارد . موسی علیه السلام این را برای آنان از خداوند عز و جلدرخواست کرد . خداوند عز و جل فرمود : «خواسته شان برآورده شد ، ای موسی !».

موسی علیه السلام خبر آن را به ایشان داد . بنی اسرائیل ، زمین ها را شخم زدند و هر چه بود ، زیر کِشت بُردند . سپس ، هر گاه خواستند ، باران باراندند و هر گاه خواستند ، آن را بند آوردند . پس زراعت هایشان به بلندی کوه ها و دژها شد و آنها را درویدند و خرمن کردند و کوبیدند و باد دادند ؛ امّا چیزی (دانه ای) نیافتند . پس ، ضجّه کنان نزد موسی علیه السلام رفتند و گفتند : ما از تو خواستیم که از خداوند تقاضا کنی هر گاه خواستیم ، باران ببارد و او درخواستمان را پذیرفت و سپس ، آن را موجب زیان ما گردانید.

موسی علیه السلام گفت : پروردگارا ! بنی اسرائیل از کاری که با ایشان کردی ، نالان اند .

فرمود : «چرا ای موسی؟».

گفت : از من خواستند تا از تو تقاضا کنم که هر گاه خواستند ، باران ببارد و هر گاه خواستند ، بند بیاید و تو تقاضایشان را پذیرفتی و سپس ، آن را مایه زیان ایشان ساختی.

فرمود : «ای موسی ! من برای بنی اسرائیل تقدیر می کردم ، ولی آنان به تقدیر من ، رضایت ندادند . به خواستِ ایشان پاسخ دادم و در نتیجه ، آن شد که دیدی».1175.امام علی علیه السلام :الدعوات :روایت شده است که خداوند متعال به پیامبری از پیامبران پیشین وحی کرد که برای مردی از امّتش سه دعا مستجاب می شود . آن پیامبر ، این خبر را به آن مرد داد . مرد از نزد پیامبر به خانه اش رفت و خبر را به همسرش داد . همسرش اصرار کرد که یکی از آن سه دعا را برای او قرار دهد و آن مرد ، پذیرفت . همسرش گفت : از خدا بخواه که مرا زیباترین زنِ زمانم قرار دهد .

مرد ، دعا کرد و همسرش چنان شد. پس از آن ، شاهان و جوانان ثروتمند فراوانی به او علاقه مند شدند . زن ، چون چنین دید ، به شوهرش که پیر و نادار بود ، بی علاقه گشت و تندی و بدخویی با او در پیش گرفت . شوهرش با او مدارا می کرد ؛ ولی از نافرمانی های وی ، طاقتش به سر آمد و دعا کرد که خداوند ، همسرش را تبدیل به سگ کند و چنان شد.

فرزندانشان ، جمع شدند و گفتند : ای پدر ! مردم ، ما را سرزنش می کنند و می گویند مادرمان سگ شده و پارس می کند ، و می گریستند و از او خواهش می کردند که دعا کند خداوند ، مادرشان را به حال اوّل بازگرداند .

او به درگاه خدای متعال دعا کرد و خداوند ، زن را به حالت اوّلش بازگردانْد و بدین ترتیب ، هر سه دعا ، ضایع شد. .

ص: 244

6 / 2الاِعتِداءُالکتاب«ادْعُواْ رَبَّکُمْ تَضَرُّعًا وَخُفْیَةً إِنَّهُ لاَ یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ» . (1)

الحدیث1178.تاریخ دمشق ( _ به نقل از ابن عبّاس _ ) الإمام علیّ علیه السلام :إیّاکُم وَالدُّعاءَ بِاللَّعنِ وَالخِزیِ ؛ فَإِنَّ اللّهَ عز و جل قَد أحکَمَ فی کِتابِهِ ، فَقالَ عز و جل : «ادْعُواْ رَبَّکُمْ تَضَرُّعًا وَخُفْیَةً إِنَّهُ لاَ یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ» ؛ فَمَن تَعَدّی بِدُعائِهِ بِلَعنٍ أو خِزیٍ فَهُوَ مِنَ المُعتَدینَ . (2)1179.السنن الکبری ( _ به نقل از بُرَیده _ ) الإمام الصادق علیه السلام :إنَّ العَبدَ لَیَکونُ مَظلوما ، فَما یَزالُ یَدعو حَتّی یَکونُ ظالِما (3) . (4)1180.رسول اللّه صلی الله علیه و آله ( _ لِعَلِیٍّ وفاطِمَةَ علیهماالسلام لَیلَةَ الزِّف ) سنن أبی داوود عن عطاء عن عائشة ، قالت :سُرِقَت مِلحَفَةٌ لَها ، فَجَعَلَت تَدعو عَلی مَن سَرَقَها ، فَجَعَلَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله یَقولُ : لا تُسَبِّخی (5) عَنهُ . (6) .

ص: 245

ص: 246

1183.المناقب ، ابن شهر آشوب ( _ به نقل از ابو هُرَیره _ ) مسند ابن حنبل عن مولی لسعد :إنَّ سَعدا سَمِعَ ابنا لَهُ یَدعو وهُوَ یَقولُ : اللّهُمَّ إنّی أسأَ لُکَ الجَنَّةَ ونَعیمَها وإستَبرَقَها ، ونَحوا مِن هذا ، وأعوذُ بِکَ مِنَ النّارِ وسَلاسِلِها وأغلالِها .

فَقالَ : لَقَد سَأَلتَ اللّهَ خَیرا کَثیرا ، وتَعَوَّذتَ بِاللّهِ مِن شَرٍّ کَثیرٍ ! وإنّی سَمِعتُ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَقولُ : إنَّهُ سَیَکونُ قَومٌ یَعتَدونَ فِی الدُّعاءِ ، وقَرَأَ هذِهِ الآیَةَ : «ادْعُواْ رَبَّکُمْ تَضَرُّعًا وَخُفْیَةً إِنَّهُ لاَ یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ» ، وإنَّ حَسبَکَ أن تَقولَ : اللّهُمَّ إنّی أسأَ لُکَ الجَنَّةَ وما قَرَّبَ إلَیها مِن قَولٍ أو عَمَلٍ ، وأعوذُ بِکَ مِنَ النّارِ وما قَرَّبَ إلَیها مِن قَولٍ أو عَمَلٍ . (1)1184.تاریخ دمشق ( _ به نقل از ابو هریره _ ) مسند ابن حنبل عن أبی نعامة :إنَّ عَبدَ اللّهِ بنَ مُغَفَّلٍ [قالَ لاِبنِهِ :] . . . یا بُنَیَّ سَلِ اللّهَ الجَنَّةَ وتَعَوَّذهُ مِنَ النّارِ ؛ فَإِنّی سَمِعتُ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَقولُ : سَیَکونُ بَعدی قَومٌ مِن هذِهِ الاُمَّةِ یَعتَدونَ فِی الدُّعاءِ وَالطَّهورِ . (2) .

ص: 247

1185.کفایة الطالب ( _ به نقل از ابو هُرَیره _ ) مسند ابن حنبل_ به نقل از مولای سعد _: سعد شنید که یکی از پسرانش دعا می کند و می گوید : «بار خدایا ! من از تو بهشت و نعمت هایش ، دیبای بهشتی و مانند اینها را از تو درخواست می کنم و از دوزخ و کُند و زنجیرهای آن به تو پناه می برم.

سعد گفت : از خداوند ، خیر فراوان خواستی و از شرّ فراوان به خدا پناه بردی . من از پیامبر خدا شنیدم که می فرماید : «به زودی مردمانی خواهند آمد که در دعا از حدّ می گذرند» و این آیه را خواند : « «پروردگارتان را به التماس و نهانی بخوانید ، که او زیاده روان را دوست نمی دارد» . کافی است بگویی : بار خدایا ! بهشت و هر گفتار و کرداری را که موجب نزدیک شدن به آن می شود ، از تو درخواست می کنم و از دوزخ و هر آن گفتار و کرداری که سبب نزدیک شدن به آن می شود ، به تو پناه می برم ».1186.المناقب لابن المغازلی عن البراء بن عازب :مسند ابن حنبل_ به نقل از ابو نعامه _: عبد اللّه بن مُغفَّل [به فرزندش گفت :] .. . فرزندم! از خداوند ، بهشت بخواه و از دوزخ به او پناه ببر [همین و بس] ؛ زیرا از پیامبر خدا شنیدم که می فرماید : «به زودی پس از من ، مردمانی از این امّت می آیند که در دعا و وضو (آب ریختن برای وضو و غسل) زیاده روی می کنند. .

ص: 248

ص: 249

از حدّ دعا شمرده می شود . بنا براین ، کسی که در محضر خداوند متعال ، گستاخانه با فریاد ، چیزی را می خواهد یا کسی را نفرین می کند که مستحقّ نفرین نیست یا بیش از استحقاقِ کسی ، وی نفرین می نماید یا انجام گرفتن کاری نامشروع (مانند قطع رحم) را از خدا می خواهد یا درخواستی غیرمنطقی دارد (مانند این که از خدا نابودی خود و یا نیستی آسمان و زمین را طلب نماید) ، در واقع ، از حدود دعا تجاوز نموده است . اما باید توجه داشت که تجاوز از حدّ دعا ، به معنای نفی بلند همّتی در دعا و داشتن درخواست های بزرگِ معقول نیست . بلند همتی در دعا ، نه تنها نکوهیده نیست ، بلکه ممدوح نیز هست . (1) از این رو ، تفسیر سعد و عبداللّه بن مغفّل از «اعتدا» در حدیث 377 و 378 به «درخواست خیر کثیر» و «پناه جویی از شرّ کثیر» ، صحیح به نظر نمی رسد .

.

ص: 250

6 / 3الاِستِعجالُ1187.کفایة الأثر ( _ به نقل از ابن عبّاس _ ) رسول اللّه صلی الله علیه و آله :یُستَجابُ لِأَحَدِکُم ما لَم یَعجَل ؛ یَقولُ : دَعَوتُ فَلَم یُستَجَب لی . (1)1188.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ( _ درباره حسن و حسین علیهماالسلام _ ) سنن الترمذی عن أبی هریرة عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله :ما مِن عَبدٍ یَرفَعُ یَدَیهِ حَتّی یَبدُوَ إبطُهُ ، یَسأَلُ اللّهَ مَسأَلَةً ، إلاّ آتاها إیّاهُ ما لَم یَعجَل .

قالوا : یا رَسولَ اللّهِ ، وکَیفَ عَجَلَتُهُ ؟

قالَ : یَقولُ : قَد سَأَلتُ وسَأَلتُ ولَم اُعطَ شَیئا . (2)1189.خصائص أمیر المؤمنین ، نسائی ( _ به نقل از اُسامة بن زید _ ) مسند ابن حنبل عن أنس عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله :لا یَزالُ العَبدُ بِخَیرٍ ما لَم یَستَعجِل ، قالوا : یا رَسولَ اللّهِ کَیفَ یَستَعجِلُ ؟

قالَ : یَقولُ : دَعَوتُ رَبّی فَلَم یُستَجَب لی . (3)1190.المستدرک علی الصحیحین عن ابن عبّاس :صحیح مسلم عن أبی هریرة عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله :لا یَزالُ یُستَجابُ لِلعَبدِ ما لَم یَدعُ بِإِثمٍ أو قَطیعَةِ رَحِمٍ ما لَم یَستَعجِل .

قیلَ : یا رَسولَ اللّهِ ، مَا الاِستِعجالُ ؟

قالَ : یَقولُ : قَد دَعَوتُ ، وقَد دَعَوتُ ، فَلَم أرَ یَستَجیبُ لی ، فَیَستَحسِرُ (4) عِندَ ذلِکَ ویَدَعُ الدُّعاءَ . (5) .

ص: 251

ص: 252

1194.مسند ابن حنبل عن شهر بن حوشب عن اُمّ سلمة :مسند إسحاق بن راهویه عن أبی هریرة عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله :ما مِن أحَدٍ یَدعُو اللّهَ بِشَیءٍ إلاَّ استَجابَ لَهُ ؛ إمّا أن یُعَجِّلَهُ وإمّا أن یُکَفِّرَ عَنهُ مِن خَطایاهُ بِمِثلِ ما دَعا ، ما لَم یَدعُ بِإِثمٍ أو قَطیعَةِ رَحِمٍ ، أو یَستَعجِل .

قیلَ : یا رَسولَ اللّهِ ! وکَیفَ یَستَعجِلُ ؟

قالَ : یَقولُ : دَعَوتُ رَبّی فَلَم یَستَجِب لی ، أو ما اُغنیتُ شَیئا . (1)1195.تاریخ دمشق عن شهر بن حوشب :الأدب المفرد عن أبی هریرة عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله :ما مِن مُؤمِنٍ یَنصَبُ وَجهَهُ إلَی اللّهِ یَسأَلُ مَسأَلَةً ، إلاّ أعطاهُ إیّاها ، إمّا عَجَّلَها لَهُ فِی الدُّنیا ، وإمّا ذَخَرَها لَهُ فِی الآخِرَةِ ، ما لَم یَعجَل .

قالوا : یا رَسولَ اللّهِ ، وما عَجَلَتُهُ ؟

قالَ : یَقولُ : دَعَوتُ ودَعَوتُ ، ولا أراهُ یُستَجابُ لی . (2)1193.مسند ابن حنبل ( _ به نقل از امّ سلمه _ ) رسول اللّه صلی الله علیه و آله :لا یَقولُ أحَدُکُم : قَد دَعَوتُ فَلَم یُستَجَب لی . (3)1194.مسند ابن حنبل ( _ به نقل از شهر بن حَوشَب ، از امّ سلمه _ ) الإمام الصادق علیه السلام :إنَّ العَبدَ إذا دَعا ، لَم یَزَلِ اللّهُ _ تَبارَکَ وتَعالی _ فی حاجَتِهِ ما لَم یَستَعجِل . (4)1195.تاریخ دمشق ( _ به نقل از شهر بن حوشب _ ) الکافی عن أبی بصیر عن الإمام الصادق علیه السلام :لا یَزالُ المُؤمِنُ بِخَیرٍ ورَجاءٍ رَحمَةً مِنَ اللّهِ عز و جلما لَم یَستَعجِل ، فَیَقنَطَ ویَترُکَ الدُّعاءَ .

قُلتُ لَهُ : کَیفَ یَستَعجِلُ ؟

قالَ : یَقولُ : قَد دَعَوتُ مُنذُ کَذا وکَذا ، وما أرَی الإِجابَةَ . (5) .

ص: 253

1196.تاریخ دمشق عن عبد اللّه بن معین مولی اُمّ سلمة عن ( _ أنّها قالت _ ) مسند اسحاق بن راهویه_ به نقل از ابو هریره _: پیامبر خدا فرمود : «هیچ کس نیست که از خدا چیزی بخواهد ، مگر آن که خواسته اش را اجابت کند . یا در همین دنیا به او می دهد یا گناهانش را به مانند آنچه دعا کرده است ، از او می زداید ، به شرط آن که برای گناهی یا قطع رَحِم ، دعا نکرده باشد و یا [برای برآورده شدن دعایش] شتاب نورزد».

گفته شد : ای پیامبر خدا ! چگونه شتاب می ورزد؟

فرمود : «بگوید : پروردگارم را خواندم ؛ امّا اجابتم نکرد ، یا نیازم برآورده نشد».1196.تاریخ دمشق ( _ به نقل از عبد اللّه بن معین (غلام اُمّ سلمه) ) الأدب المفرد_ به نقل از ابو هریره _: پیامبر خدا فرمود : «هیچ مؤمنی نیست که رو به درگاه خدا کند و چیزی بخواهد ، جز آن که خداوند ، عطایش می کند . یا در همین دنیا به او می دهد و یا آن را برای آخرتش ذخیره می کند ، به شرط آن که عجله نکند».

گفتند : ای پیامبر خدا ! عجله کردنش چگونه است؟

فرمود : «بگوید : بارها دعا کردم ؛ امّا گمان نمی کنم دعایم مستجاب شود».1197.المعجم الکبیر عن ابن لهیعة عن عمرو بن شعیب :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هیچ یک از شما نگوید : دعا کردم و دعایم مستجاب نشد.1198.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :امام صادق علیه السلام :هر گاه بنده دعا کند ، خداوند _ تبارک و تعالی _ پیوسته در کار حاجت او باشد ، به شرط آن که شتاب به خرج ندهد.1199.الأمالی للصدوق عن ابن عبّاس :الکافی_ به نقل از ابو بصیر _: امام صادق علیه السلام فرمود : «مؤمن ، به لطف و رحمت خداوند عز و جل ، هماره در خیر و امید است تا زمانی که عجله نشان ندهد و نومید شود و دست از دعا بکشد» .

گفتم : چگونه عجله نشان می دهد؟

فرمود : «بگوید : مدّت ها دعا کردم و اجابتی نمی بینم». .

ص: 254

1197.المعجم الکبیر ( _ به نقل از ابن لُهَیعه _ ) الإمام الصادق علیه السلام :إنَّ العَبدَ إذا عَجَّلَ فَقامَ لِحاجَتِهِ ، یَقولُ اللّهُ تَبارَکَ وتَعالی : أما یَعلَمُ عَبدی أنّی أنَا اللّهُ الَّذی أقضِی الحَوائِجَ . (1)6 / 4التَّکَلُّفُ فِی السَّجعِ1200.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إیّاکُم وَالسَّجعَ فِی الدُّعاءِ ، حَسبُ أحَدِکُم أن یَقولَ : اللّهُمَّ إنّی أسأَ لُکَ الجَنَّةَ وما قَرَّبَ إلَیها مِن قَولٍ وعَمَلٍ ، وأعوذُ بِکَ مِنَ النّارِ وما قَرَّبَ إلَیها مِن قَولٍ [ أو عَمَلٍ ] (2) . (3)1201.عنه صلی الله علیه و آله :صحیح البخاری عن ابن عبّاس :فَانظُرِ السَّجعَ مِنَ الدُّعاءِ فَاجتَنِبهُ ؛ فَإِنّی عَهِدتُ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله وأصحابَهُ لا یَفعَلونَ إلاّ ذلِکَ (4) . (5)1202.عنه صلی الله علیه و آله ( _ فِی الدُّعاءِ لِأَهلِ البَیتِ علیهم السلام _ ) مسند ابن حنبل عن عائشة_ لاِبنِ السّائِبِ قاصِّ أهلِ مَکَّةَ _: اِجتَنِبِ السَّجعَ مِنَ الدُّعاءِ ؛ فَإِنَّ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله وأصحابَهُ کانوا لا یَفعَلونَ ذلِکَ . (6) .

ص: 255

ص: 256

ص: 257

فروتنی و افتادگی سازگار نیست ، وگرنه در دعاهای نقل شده از پیامبر خدا، سخنان متوازن و آهنگین هست ؛ امّا تکلف در آنها نیست ، مانند این دعا : «از تو درخواست امنیّت می کنم در روز وعده داده شده ، و بهشت می خواهم در روز جاویدان، به همراه مقرّبان و گواهان و رکوع و سجده کنندگان و وفاداران به پیمان ها ، که تو مهربان و دلسوزی و هر چه بخواهی می کنی» و امثال این سخنان . پس در دعا باید بر دعاهای مأثور ، اکتفا شود و یا با ناله و زاری و بدون سجع و تکلّف ، درخواست شود . مهم ، این است که : در پیشگاه خداوند، زاری و ناله دوست داشتنی است . (1)

.

ص: 258

6 / 5اِستِکثارُ المَطلوبِ1206.صحیح ابن حبّان ( _ به نقل از ابو نهیک _ ) الإمام الباقر علیه السلام :لا تَستَکثِروا شَیئا مِمّا تَطلُبونَ ؛ فَما عِندَ اللّهِ أکثَرُ مِمّا تُقَدِّرونَ . (1)1207.دلائل النبوّة لأبی نعیم عن أبی قرصافة صاحب رسول ارسول اللّه صلی الله علیه و آله :یَقولُ اللّهُ تَعالی : یا عِبادی کُلُّکُم ضالٌّ إلاّ مَن هَدَیتُهُ ؛ فَسَلونِی الهُدی أهدِکُم ، وکُلُّکُم فَقیرٌ إلاّ مَن أغنَیتُ ؛ فَسَلونی أرزُقکُم ، وکُلُّکُم مُذنِبٌ إلاّ مَن عافَیتُ ؛ فَمَن عَلِمَ مِنکُم أنّی ذو قُدرَةٍ عَلَی المَغفِرَةِ فَاستَغفَرَنی غَفَرتُ لَهُ ولا اُبالی .

ولَو أنَّ أوَّلَکُم وآخِرَکُم ، وحَیَّکُم ومَیِّتَکُم ، ورَطبَکُم ویابِسَکُمُ ، اجتَمَعوا عَلی أتقی قَلبِ عَبدٍ مِن عِبادی ، ما زادَ ذلِکَ فی مُلکی جَناحَ بَعوضَةٍ !

ولَو أنَّ أوَّلَکُم وآخِرَکُم ، وحَیَّکُم ومَیِّتَکُم ، ورَطبَکُم ویابِسَکُمُ ، اجتَمَعوا عَلی أشقَی قَلبِ عَبدٍ مِن عِبادی ، ما نَقَصَ ذلِکَ مِن مُلکی جَناحَ بَعوضَةٍ !

ولَو أنَّ أوَّلَکُم وآخِرَکُم ، وحَیَّکُم ومَیِّتَکُم ، ورَطبَکُم ویابِسَکُمُ ، اجتَمَعوا فی صَعیدٍ واحِدٍ ، فَسَأَلَ کُلُّ إنسانٍ مِنکُم ما بَلَغَت اُمنِیَّتُهُ ، فَأَعطَیتُ کُلَّ سائِلٍ مِنکُم ، ما نَقَصَ ذلِکَ مِن مُلکی إلاّ کَما لَو أنَّ أحَدَکُم مَرَّ بِالبَحرِ فَغَمَسَ فیهِ إبرَةً ثُمَّ رَفَعَها إلَیهِ ؛ ذلِکَ بِأَنّی جَوادٌ ماجِدٌ ، أفعَلُ ما اُریدُ ، عَطائی کَلامٌ ، وعَذابی کَلامٌ ، إنَّما أمری لِشَیءٍ إذا أرَدتُهُ أن أقولَ لَهُ : کُن ، فَیَکونُ . (2)1207.دلائل النبوّة ، ابو نعیم ( _ به نقل از ابو قرصافه ، صحابی پیامبر خدا _ ) عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ اللّهَ یَقولُ : ... ولَو أنَّ قُلوبَ عِبادِی اجتَمَعَت عَلی قَلبِ أسعَدِ عَبدٍ لی ، ما زادَ ذلِکَ [ فی سُلطانی جَناحَ بَعوضَةٍ ، ولَو أنّی أعطَیتُ کُلَّ عَبدٍ ما سَأَلَنی ما کانَ ذلِکَ ] (3) إلاّ مِثلَ إبرَةٍ جاءَ بِها عَبدٌ مِن عِبادی فَغَمَسَها فِی بَحرٍ ، وذلِکَ أنَّ عَطائی کَلامٌ ، وعِدَتی کَلامٌ ، وإنَّما أقولُ لِلشَّیءِ : کُن فَیَکونُ . (4) .

ص: 259

ص: 260

1210.المعجم الکبیر ( _ به نقل از ابن عبّاس ، در خبر زفاف فاطمه علیهاال ) عنه صلی الله علیه و آله :أوحَی اللّهُ إلی بَعضِ أنبِیائِهِ : ... لَو أنَّ أهلَ سَبَعِ سَماواتٍ وأرَضینَ سَأَلونی جَمیعا فَأَعطَیتُ کُلَّ واحِدٍ مِنهُم مَسأَلَتَهُ ، ما نَقَصَ ذلِکَ مِن مُلکی مِثلَ جَناحِ بَعوضَةٍ ، وکَیفَ یَنقُصُ مُلکٌ أنَا قَیِّمُهُ ؟! (1)1211.الطبقات الکبری عن أنس :عنه صلی الله علیه و آله :قالَ اللّهُ تَبارَکَ وتَعالی : یا عِبادی ، کُلُّکُم جائِعٌ إلاّ مَن أطعَمتُهُ ، فَاستَطعِمونی اُطعِمکُم . یا عِبادی ، کُلُّکُم عارٍ إلاّ مَن کَسَوتُهُ ، فَاستَکسونی أکسُکُم . یا عِبادی ، إنَّکُم تُخطِئونَ بِاللَّیلِ وَالنَّهارِ وأنَا أغفِرُ الذُّنوبَ جَمیعا ، فَاستَغفِرونی أغفِر لَکُم . یا عِبادی ، إنَّکُم لَن تَبلُغوا ضَرّی فَتَضُرّونی ، ولَن تَبلُغوا نَفعی فَتَنفَعونی . یا عِبادی ، لَو أنَّ أوَّلَکُم وآخِرَکُم ، وإنسَکُم وجِنَّکُم کانوا عَلی أتقی قَلبِ رَجُلٍ واحِدٍ مِنکُم ، ما زادَ ذلِکَ فی مُلکی شَیئا . یا عِبادی ، لَو أنَّ أوَّلَکُم وآخِرَکُم ، وإنسَکُم وجِنَّکُم ، کانوا عَلی أفجَرِ قَلبِ رَجُلٍ واحِدٍ ، ما نَقَصَ ذلِکَ مِن مُلکی شَیئا . یا عِبادی ، لَو أنَّ أوَّلَکُم وآخِرَکُم ، وإنسَکُم وجِنَّکُم قاموا فی صَعیدٍ واحِدٍ ، فَسَأَلونی فَأَعطَیتُ کُلَّ إنسانٍ مَسأَلَتَهُ ، ما نَقَصَ ذلِکَ مِمّا عِندی إلاّ کَما یَنقُصُ المِخیَطُ إذا اُدخِلَ البَحرَ . یا عِبادی ، إنَّما هِی أعمالُکُم اُحصیها لَکُم ثُمَّ اُوَفّیکُم إیّاها ، فَمَن وَجَدَ خَیرا فَلیَحمَدِ اللّهَ ، ومَن وَجَدَ غَیرَ ذلِکَ فَلا یَلومَنَّ إلاّ نَفسَهُ . (2) .

ص: 261

1212.الاستیعاب عن اُمّ سلیم :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوند به یکی از پیامبرانش وحی فرمود : « ... اگر اهل هفت آسمان و زمین ، همگی ، از من درخواست کنند و خواسته یکایک آنان را برآورم ، این ، به اندازه بال پشه ای از مُلک من نمی کاهد . چگونه مُلکی که من ، مُلکدار آنم ، کاهش می یابد؟!».1213.الطبقات الکبری عن عبایة بن رفاعة :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوند _ تبارک و تعالی _ فرمود : «ای بندگان من! همه شما گرسنه اید ، مگر آن کس که من سیرش کنم . پس ، از من خوراک بخواهید تا شما را خوراک دهم .

ای بندگان من! همه شما برهنه اید ، مگر آن کس که من بپوشانمش . پس از من پوشاک خواهید تا شما را بپوشانم .

ای بندگان من! شما شب و روز گناه می کنید و من ، همه گناهان را می آمرزم . پس ، از من آمرزش بخواهید تا شما را بیامرزم .

ای بندگان من! شما را هرگز نرسد که به من زیانی برسانید و هرگز نرسد تا به من سودی برسانید .

ای بندگان من! اگر همه شما از آغاز تا انجامتان ، و انس و جنّ شما ، یکسره باتقواترین دل شوید ، ذرّه ای این بر مُلک من نمی افزاید .

ای بندگان من! اگر همه شما از آغاز تا انجامتان ، و انس و جنّ شما یکسره گنهکارترین دل شوید ، این از مُلک من ، ذرّه ای نمی کاهد .

ای بندگان من! اگر همه شما از اوّلین تا آخرینتان ، و انس و جنّ شما همگی در یک بیابان گِرد آیید و از من ، درخواست کنید و خواسته های یکایک افراد را عطا کنم ، این از آنچه نزد من است ، نمی کاهد مگر آن اندازه که سوزنی هر گاه در دریا فرو بُرده شود ، از دریا می کاهد .

ای بندگان من! جز این نیست که من ، از اعمال شما آمار می گیرم و سپس ، پاداش آنها را کامل به شما می دهم . پس ، هر که خیری یافت ، باید خدا را سپاس گوید و هر که جز آن یافت ، جز خویشتن را سرزنش نکند. .

ص: 262

راجع : ص 186 (علوّ الهمّة وعِظَم المسألة) .

6 / 6اِستِصغارُ الحاجَةِ1214.الطبقات الکبری عن عبد اللّه بن زید بن عاصم :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :لِیَسأَل أحَدُکُم رَبَّهُ حاجَتَهُ کُلَّها ، حَتّی یَسأَلَ شِسعَ نَعلِهِ إذَا انقَطَعَ . (1)1215.سنن النسائی عن أبی الحسن مولی اُم قیس بنت محصن عنعنه صلی الله علیه و آله :لِیَسأَل أحَدُکُم رَبَّهُ حاجَتَهُ ، حَتّی یَسأَلَهُ المِلحَ ، وحَتّی یَسأَلَهُ شِسعَ نَعلِهِ إذَا انقَطَعَ . (2)1214.الطبقات الکبری ( _ به نقل از عبد اللّه بن زید بن عاصم _ ) عنه صلی الله علیه و آله :سَلُوا اللّهَ عز و جل ما بَدا لَکُم مِن حَوائِجِکُم ، حَتّی شِسعِ نَعلِ أحَدِکُم ؛ فَإِنَّهُ إن لَم یُیَسِّرهُ لَم یَتَیَسَّر . (3)1215.سنن النسائی ( _ به نقل از ابو الحسن (وابسته اُمّ قیس ، دختر محص ) عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ اللّهَ _ تَبارَکَ وتَعالی _ أحَبَّ شَیئا لِنَفسِهِ وأبغَضَهُ لِخَلقِهِ ؛ أبغَضَ لِخَلقِهِ المَسأَلَةَ ، وأحَبَّ لِنَفسِهِ أن یُسأَلَ . ولَیسَ شَیءٌ أحَبَّ إلَی اللّهِ عز و جلمِن أن یُسأَلَ ، فَلا یَستَحیی أحَدُکُم أن یَسأَلَ اللّهَ ولَو بِشِسعِ نَعلٍ . (4) .

ص: 263

ص: 264

1220.المعجم الکبیر عن جعیل الأشجعی :عدّة الداعی :فِی الحَدیثِ القُدسِیِّ : یا موسی ، سَلنی کُلَّ ما تَحتاجُ إلَیهِ ، حَتّی عَلَفَ شاتِکَ ، ومِلحَ عَجینِکَ . (1)1219.المعجم الکبیر ( _ به نقل از جریر _ ) الإمام علیّ علیه السلام :إنَّ اللّهَ _ تَبارَکَ وتَعالی _ أخفی أربَعَةً فی أربَعَةٍ : أخفی رِضاهُ فی طاعَتِهِ ؛ فَلا تَستَصغِرَنَّ شَیئا مِن طاعَتِهِ ؛ فَرُبَّما وافَقَ رِضاهُ وأنتَ لا تَعلَمُ ، وأخفی سَخَطَهُ فی مَعصِیَتِهِ ؛ فَلا تَستَصغِرَنَّ شَیئا مِن مَعصِیَتِهِ ؛ فَرُبَّما وافَقَ سَخَطَهُ مَعصِیَتُهُ وأنتَ لا تَعلَمُ ، وأخفی إجابَتَهُ فی دَعوَتِهِ ؛ فَلا تَستَصغِرَنَّ شَیئا مِن دُعائِهِ ؛ فَرُبَّما وافَقَ إجابَتَهُ وأنتَ لا تَعلَمُ ، وأخفی وَلِیَّهُ فی عِبادِهِ ؛ فَلا تَستَصغِرَنَّ عَبدا مِن عَبیدِ اللّهِ ؛ فَرُبَّما یَکونُ وَلِیَّهُ وأنتَ لا تَعلَمُ . (2)1220.المعجم الکبیر ( _ به نقل از جُعَیل اشجعی _ ) الإمام الباقر علیه السلام :لا تُحَقِّروا صَغیرا مِن حَوائِجِکُم ؛ فَإِنَّ أحَبَّ المُؤمِنینَ إلَی اللّهِ تَعالی أسأَ لُهُم . (3)1221.الإمام الصادق علیه السلام :الإمام الصادق علیه السلام :عَلَیکُم بِالدُّعاءِ ؛ فَإِنَّکُم لا تَقَرَّبونَ بِمِثلِهِ ، ولا تَترُکوا صَغیرَةً لِصِغَرِها أن تَدعوا بِها ، إنَّ صاحِبَ الصِّغارِ هُوَ صاحِبُ الکِبارِ . (4) .

ص: 265

1222.تاریخ دمشق عن حذیفة :عدّة الداعی :در حدیث قدسی آمده است : «ای موسی! هر آنچه را که بدان نیاز داری ، از من بخواه ، حتّی علوفه گوسفند و نمکِ خمیرت را».1221.امام صادق علیه السلام :امام علی علیه السلام :خداوند _ تبارک و تعالی _ چهار چیز را در دلِ چهار چیز ، نهان ساخته است : خشنودی اش را در طاعتش نهان ساخته است . پس ، زنهار که چیزی از طاعت او را کوچک مشمارید ؛ زیرا چه بسا خشنودیِ او در همان باشد و تو نمی دانی .

ناخشنودی اش را در معصیتش نهان ساخته است . پس ، زنهار که چیزی از معصیت او را کوچک مشمارید ؛ زیرا ای بسا ناخشنودیِ او در همان باشد و تو نمی دانی .

اجابتش را در دعای از خود ، نهان ساخته است . پس ، زنهار که چیزی از دعا به درگاهش را کوچک مشمارید ؛ زیرا ای بسا اجابت او در همان باشد و تو نمی دانی .

و ولیّ اش را در میان بندگانش نهان ساخته است . پس ، زنهار که هیچ بنده ای از بندگان خدا را کوچک مشمارید ؛ زیرا ای بسا همو ولیّ او باشد و تو نمی دانی.1222.تاریخ دمشق ( _ به نقل از حذیفه _ ) امام باقر علیه السلام :حاجت های خُرد خویش را هم حقیر مشمارید ؛ چرا که محبوب ترینِ مؤمنان نزد خداوند متعال ، پُرخواهش ترینِ آنهاست.1223.اُسد الغابة عن نهشل بن حسّان بن شدّاد عن أبیه :امام صادق علیه السلام :تا می توانید دعا کنید ؛ چرا که شما با هیچ چیز مانند دعا به خدا نزدیک نمی شوید . هیچ دعای کوچکی را به خاطر کوچک بودنش ، ترک نکنید ؛ زیرا آن که حاجت های کوچک به دست اوست ، همان است که حاجت های

بزرگ در دستش است . .

ص: 266

6 / 7تَعلیمُ اللّهِ مَصلَحَتَهُ1226.اُسد الغابة ( _ فی ذِکرِ حُلَیسِ بنِ زَیدٍ _ ) رسول اللّه صلی الله علیه و آله :قالَ اللّهُ تَبارَکَ وتَعالی : یَابنَ آدَمَ ، أطِعنی فیما أمَرتُکَ ، ولا تُعَلِّمنی ما یُصلِحُکَ . (1)1223.اُسد الغابة ( _ به نقل از نهشل بن حسّان بن شدّاد ، از پدرش _ ) الإمام علیّ علیه السلام :قالَ اللّهُ عز و جل مِن فَوقِ عَرشِهِ : یا عِبادی ، أطیعونی فیما أمَرتُکُم بِهِ ، ولا تُعَلِّمونی بِما یُصلِحُکُم ؛ فَإِنّی أعلَمُ بِهِ ، ولا أبخَلُ عَلَیکُم بِمَصالِحِکُم . (2)1224.السنن الکبری ( _ به نقل از زیاد بن حُصَین _ ) الإمام الصادق علیه السلام :قَضاءُ الحَوائِجِ إلَی اللّهِ وأسبابُها _ بَعدَ اللّهِ _ العِبادُ تَجری عَلی أیدیهِم ؛ فَما قَضَی اللّهُ مِن ذلِکَ فَاقبَلوا مِنَ اللّهِ بِالشُّکرِ ، وما زَوی عَنکُم مِنها فَاقبَلوهُ عَنِ اللّهِ بِالرِّضا وَالتَّسلیمِ وَالصَّبرِ ، فَعَسی أن یَکونَ ذلِکَ خَیرا لَکُم ؛ فَإِنَّ اللّهَ أعلَمُ بِما یُصلِحُکُم وأنتُم لا تَعلَمونَ . (3)6 / 8طَلَبُ المَوتِ1227.مسند ابن حنبل عن ذیّال بن عتبة بن حنظلة عن جدّه حرسول اللّه صلی الله علیه و آله :لا یَتَمَنَّیَنَّ أحَدُکُمُ المَوتَ لِضُرٍّ نَزَلَ بِهِ ، فَإِن کانَ لابُدَّ مُتَمَنِّیا لِلمَوتِ فَلیَقُل : اللّهُمَّ أحیِنی ما کانَتِ الحَیاةُ خَیرا لی ، وتَوَفَّنی إذا کانَتِ الوَفاةُ خَیرا لی . (4) .

ص: 267

ص: 268

1231.امام باقر علیه السلام :عنه صلی الله علیه و آله :لا یَتَمَنَّیَنَّ أحَدُکُمُ المَوتَ ؛ إمّا مُحسِنا فَلَعَلَّهُ أن یَزدادَ خَیرا ، وإمّا مُسیئا فَلَعَلَّهُ أن یَستَعتِبَ (1) . (2)1232.الأمالیللصدوق عن ابن عبّاس ( _ فی حَدیثٍ طَویلٍ یَذکُرُ فیهِ وَفاةَ النَّبِیِّ ) عنه صلی الله علیه و آله :لا تَمَنَّوُا المَوتَ ؛ فَإِنَّهُ یَقطَعُ العَمَلَ ، ولا یُرَدُّ الرَّجُلُ فَیَستَعتِبَ . (3)1232.الأمالی ، صدوق ( _ به نقل از ابن عبّاس ، در حدیثی طولانی در یاد کر ) عنه صلی الله علیه و آله :لا یَتَمَنّی أحَدُکُمُ المَوتَ ، ولا یَدعو بِهِ مِن قَبلِ أن یَأتِیَهُ ؛ إنَّهُ إذا ماتَ أحَدُکُمُ انقَطَعَ عَمَلُهُ عَنهُ ، وإنَّهُ لا یَزیدُ المُؤمِنَ عُمُرُهُ إلاّ خَیرا . (4)1233.المناقب لابن شهر آشوب :عنه صلی الله علیه و آله :لا تَمَنَّوُا المَوتَ ؛ فَإِنَّ هَولَ المُطَّلَعِ شَدیدٌ ، وإنَّ مِنَ السَّعادَةِ أن یَطولَ عُمُرُ العَبدِ ، ویَرزُقَهُ اللّهُ الإِنابَةَ . (5)1234.سنن الترمذی عن ابن عبّاس :عنه صلی الله علیه و آله :لا یَتَمَنَّ أحَدُکُمُ المَوتَ ؛ فَإِنَّهُ لا یَدری ما قَدَّمَ لِنَفسِهِ . (6)1233.المناقب ، ابن شهر آشوب :عنه صلی الله علیه و آله :لا تَمَنَّ المَوتَ ؛ فَإِن کُنتَ مِن أهلِ الجَنَّةِ فَالبَقاءُ خَیرٌ لَکَ ، وإن کُنتَ مِن أهلِ النّارِ فَما یُعجِلُکَ إلَیها . (7)1234.سنن الترمذی ( _ به نقل از ابن عبّاس _ ) صحیح البخاری عن قیس :أتَیتُ خَبّابا _ وقَدِ اکتَوی سَبعا فی بَطنِهِ _ فَسَمِعتُهُ یَقولُ : لَولا أنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله ، نَهانا أن نَدعُوَ بِالمَوتِ لَدَعَوتُ بِهِ . (8) .

ص: 269

1235.الإصابة عن ابن عمر :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هیچ یک از شما نباید تمنّای مرگ کند ؛ زیرا اگر نیکوکار است ، شاید که بیشتر نیکی کند و اگر بدکار است ، شاید که از بدی دست بشوید».1236.المعجم الأوسط عن ابن عبّاس :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :آرزوی مرگ نکنید ؛ زیرا با مُردن ، عمل به پایان می رسد و انسان [به دنیا ]بازگردانده نمی شود تا توبه کند و رضایت خداوند را به دست آورد.1237.المعجم الکبیر عن عبد اللّه بن مسعود :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هیچ یک از شما آرزوی مرگ نکند و پیش از آمدنش آن را نخواند ؛ زیرا با مُردن هر یک از شما ، رشته عملش قطع می شود ، و عمر مؤمن ، برای او جز خیر نمی افزاید.1238.مسند ابن حنبل عن ابن مسعود :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مرگ را تمنّا نکنید ؛ چرا که صحنه قیامت ، سختْ وحشتناک است . این از سعادت است که عمر بنده طولانی شود و خداوند ، توبه را روزیِ او کند.1235.الإصابة ( _ به نقل از ابن عمر _ ) پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هیچ یک از شما درخواستِ مرگ نکند ؛ زیرا نمی داند چه برای [آخرتِ] خود فرستاده است.1236.المعجم الأوسط ( _ به نقل از ابن عبّاس _ ) پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :آرزوی مرگ نکن ؛ چرا که اگر اهل بهشت باشی ، زنده ماندن برایت بهتر است و اگر از اهل دوزخ باشی ، چرا برای آن شتاب می کنی؟1237.المعجم الکبیر ( _ به نقل از عبد اللّه بن مسعود _ ) صحیح البخاری_ به نقل از قیس _: به دیدن خَبّاب _ که هفت مرتبه شکمش را داغ نهاده بود (1) _ رفتم . شنیدم که می گوید : اگر نبود که پیامبر صلی الله علیه و آله ما را از تمنّایِ مرگْ نهی فرمود ، هر آینه از خدا مرگم را می خواستم. .

ص: 270

1238.مسند ابن حنبل ( _ به نقل از ابن مسعود _ ) مسند ابن حنبل عن اُمّ الفضل :إنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله دَخَلَ عَلَی العَبّاسِ وهُوَ یَشتَکی ، فَتَمَنَّی المَوتَ ، فَقالَ [النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله ] : یا عبّاسُ ، یا عَمَّ رَسولِ اللّهِ ، لا تَتَمَنَّ المَوتَ ، إن کُنتَ مُحسِنا تَزدادُ إحسانا إلی إحسانِکَ خَیرٌ لَکَ ، وإن کُنتَ مُسیئا فَأَن تُؤَخَّرَ تَستَعتِبُ خَیرٌ لَکَ ، فَلا تَتَمَنَّ المَوتَ . (1)1239.اُسد الغابة عن زید بن أسلم عن رجل حدّثه :مسند ابن حنبل عن أبی اُمامة :جَلَسنا إلی رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله فَذَکَّرَنا ورَقَّقَنا ، فَبَکی سَعدُ بنُ أبی وَقّاصٍ فَأَکثَرَ البُکاءَ ، فَقالَ : یا لَیتَنی مِتُّ .

فَقالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله : یا سَعدُ ، أعِندی تَتَمَنَّی المَوتَ ؟! فَرَدَّدَ ذلِکَ ثَلاثَ مَرّاتٍ ، ثُمَّ قالَ : یا سَعدُ ، إن کُنتَ خُلِقتَ لِلجَنَّةِ ، فَما طالَ عُمُرُکُ أو حَسُنَ مِن عَمَلِکَ فَهُوَ خَیرٌ لَکَ . (2)1240.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :المستدرک عن الحسن :قالَ الحَکَمُ بنُ عَمرٍو الغِفارِیُّ : یا طاعونُ خُذنی إلَیکَ ! فَقالَ لَهُ رَجُلٌ مِنَ القَومِ : لِمَ تَقولُ هذا ، وقَد سَمِعتُ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَقولُ : لا یَتَمَنَّیَنَّ أحَدُکُمُ المَوتَ لِضُرٍّ نَزَلَ بِهِ ؟

قالَ : قَد سَمِعتُ ما سَمِعتُم ، ولکِنّی اُبادِرُ سِتّا : بَیعَ الحُکمِ (3) ، وکَثرَةَ الشُّرَطِ (4) ، وإمارَةَ الصِّبیانِ ، وسَفکَ الدِّماءِ ، وقَطیعَةَ الرَّحِمِ ، ونَشوا (5) یَکونونَ فی آخِرِ الزَّمانِ یَتَّخِذونَ القُرآنَ مَزامیرَ . (6) .

ص: 271

1241.سنن الترمذی عن أبی لبید عن عروة البارقی ، قال :مسند ابن حنبل_ به نقل از اُمّ فضل _: پیامبر صلی الله علیه و آله به دیدن عبّاس _ که بیمار بود _ رفت . او آرزوی مرگ کرد . پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : «ای عبّاس ، ای عموی پیامبر خدا ! آرزوی مرگ مکن . اگر نیکوکار باشی ، بر نیکوکاری خویش می افزایی و این ، برای تو بهتر است ، و اگر گنهکار باشی ، چنانچه بیشتر زنده بمانی تا توبه کنی و گناهانت را جبران کنی ، باز برایت بهتر است . پس ، آرزوی مرگ نکن».1239.اُسد الغابة :مسند ابن حنبل_ به نقل از ابو اُمامه _: خدمت پیامبر خدا نشستیم . ایشان ، ما را اندرز داد [و از خدا و آخرت یاد کرد ]و ما منقلب شدیم . سعد بن ابی وقّاص به گریه افتاد و بسیار گریست و گفت : کاش مُرده بودم.

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : «ای سعد! در حضور من ، تمنّای مرگ می کنی؟!» و این جمله را سه بار تکرار کرد . سپس فرمود : «ای سعد! اگر برای بهشت آفریده شده باشی ، پس چنانچه عمرت طولانی باشد و کردار نیک کنی، این برایت بهتر است».1240.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :المستدرک_ به نقل از حسن (1) _: حکم بن عمرو غفاری گفت : الهی طاعون بگیرم !

مردی از میان جمع گفت : چرا این را می گویی ، در حالی که من از پیامبر خدا شنیدم که می فرماید : «هیچ یک از شما به خاطر گزندی که به او رسیده نباید آرزوی مرگ کند».

حکم گفت : من هم آنچه را شما شنیده اید ، شنیدم ؛ لیکن می خواهم شش چیز را نبینم : فروختن حکم (2) [الهی] ، فراوانیِ گَزمه ها ، فرمان رواییِ کودکان ، ریختن خون ها ، بُریدن پیوندهای خویشاوندی ، و نوجوانانی که در آخر زمان می آیند و قرآن را به آواز می خوانند. .

ص: 272

1241.سنن الترمذی ( _ به نقل از ابو لبید _ ) الإمام الکاظم علیه السلام :جاءَ رَجُلٌ إلَی الصّادقِ علیه السلام فَقالَ : قَد سَئِمتُ الدُّنیا ، فَأَتَمَنّی عَلَی اللّهِ المَوتَ ؟

فَقالَ : تَمَنَّ الحَیاةَ لِتُطیعَ لا لِتَعصِیَ ، فَلَأَن تَعیشَ فَتُطیعَ خَیرٌ لَکَ مِن أن تَموتَ فَلا تَعصِیَ ولا تُطیعَ . (1)1242.التوکّل علی اللّه لابن أبی الدنیا عن عمران بن حصیعنه علیه السلام :سَمِعَ موسی علیه السلام رَجُلاً یَتَمَنَّی المَوتَ ، فَقالَ : هَل بَینَکَ وبَینَ اللّهِ قَرابَةٌ یُحابیکَ (2) بِها ؟ قالَ : لا . قالَ : فَهَل لَکَ حَسَناتٌ قَدَّمتَها تَزیدُ عَلی سَیِّئاتِکَ ؟ قالَ : لا . قالَ : فَأَنتَ إذا تَتَمَنّی هَلاکَ الأَبَدِ . (3)6 / 9الدُّعاءُ لِما لا یَکونُ ولا یَحِلُّ1243.المصنَّف ، ابن ابی شیبه ( _ به نقل از یونس بن سلمان ، از جدّش _ ) الإمام علیّ علیه السلام :یا صاحِبَ الدُّعاءِ ، لا تَسأَل عَمّا لا یَکونُ ولا یَحِلُّ . (4)1244.المعجم الکبیر عن سعید بن عثمان البلوی عن جدّته :الإمام الحسین علیه السلام :بَینا أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام ذاتَ یَومٍ جالِسٌ مَعَ أصحابِهِ... فَقالَ لَهُ زَیدُ بنُ صوحانَ العَبدِیُّ : ... أیُّ دَعوَةٍ أضَلُّ ؟ قالَ : الدّاعی بِما لا یَکونُ . (5) .

ص: 273

ص: 274

6 / 10الدُّعاءُ عَلَی النَّفسِ1249.الغیبة للطوسی عن أبی حاتم السجستانی ( _ فی ذِکرِ النّابِغَةِ الجَعدِیِّ _ ) رسول اللّه صلی الله علیه و آله :لا تَدعوا عَلی أنفُسِکُم إلاّ بِخَیرٍ ؛ فَإِنَّ المَلائِکَةَ یُؤَمِّنونَ عَلی ما تَقولونَ . (1) .

ص: 275

ص: 276

البابُ السّابِعُ : أفضل الأوقات للدّعاء7 / 1لَیلَةُ القَدرِ1253.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :یُفَتَّحُ أبوابُ السَّماواتِ فی لَیلَةِ القَدرِ . (1)1251.قصص الأنبیاء ( _ به نقل از وائل بن حُجر _ ) الکافی عن الفضیل بن یسار :کانَ أبو جَعفَرٍ علیه السلام إذا کانَت لَیلَةُ إحدی وعِشرینَ ولَیلَةُ ثَلاثٍ وعِشرینَ [ مِن شَهرِ رَمَضانَ ] ، أخَذَ فِی الدُّعاءِ حَتّی یَزولَ اللَّیلُ ، فَإِذا زالَ اللَّیلُ صَلّی . (2)راجع : شهر اللّه فی الکتاب والسنّة : القسم الرابع / الفصل الثالث : آداب لیلة القدر المشترکة / الدعاء .

7 / 2لَیلَةُ النِّصفِ مِن شَعبانَ1255.صحیح مسلم عن عبد اللّه بن عمرو بن العاص :الإمام الصادق علیه السلام :سُئِلَ الباقِرُ علیه السلام عَن فَضلِ لَیلَةِ النِّصفِ مِن شَعبانَ ، فَقالَ : هِیَ أفضَلُ لَیلَةٍ بَعدَ لَیلَةِ القَدرِ ، فیها یَمنَحُ اللّهُ تَعالَی العِبادَ فَضلَهُ ، ویَغفِرُ لَهُم بِمَنِّهِ ، فَاجتَهِدوا فِی القُربَةِ إلَی اللّهِ تَعالی فیها ؛ فَإِنَّها لَیلَةٌ آ لَی اللّهُ عَلی نَفسِهِ أن لا یَرُدَّ سائِلاً لَهُ فیها ، ما لَم یَسأَل مَعصِیَةً ، وإنَّهَا اللَّیلَةُ الَّتی جَعَلَهَا اللّهُ لَنا أهلَ البَیتِ ، بِإِزاءِ ما جَعَلَ لَیلَةَ القَدرِ لِنَبِیِّنا صلی الله علیه و آله .

فَاجتَهِدوا فِی الدُّعاءِ وَالثَّناءِ عَلَی اللّهِ عز و جل ؛ فَإِنَّهُ مَن سَبَّحَ اللّهَ تَعالی فیها مِئَةَ مَرَّةٍ ، وحَمِدَهُ مِئَةَ مَرَّةٍ ، وکَبَّرَهُ مِئَةَ مَرَّةٍ غَفَرَ اللّهُ تَعالی لَهُ ما سَلَفَ مِن مَعاصیهِ ، وقَضی لَهُ حَوائِجَ الدُّنیا وَالآخِرَةِ ؛ مَا التَمَسَهُ مِنهُ ، وما عَلِمَ حاجَتَهُ إلَیهِ وإن لَم یَلتَمِسهُ مِنهُ ، کَرَما مِنهُ تَعالی وتَفَضُّلاً عَلی عِبادِهِ . (3) .

ص: 277

ص: 278

1262.الخرائج والجرائح :رسول اللّه صلی الله علیه و آله :کُنتُ نائِما لَیلَةَ النِّصفِ مِن شَعبانَ ، فَأَتانی جَبرَئیلُ علیه السلام فَقالَ : یا مُحَمَّدُ ، أتَنامُ فی هذِهِ اللَّیلَةِ ؟! فَقُلتُ : یا جَبرَئیلُ ، وما هذِهِ اللَّیلَةُ ؟ قالَ : هِیَ لَیلَةُ النِّصفِ مِن شَعبانَ ، قُم یا مُحَمَّدُ .

فَأَقامَنی ثُمَّ ذَهَبَ بی إلَی البَقیعِ ، ثُمَّ قالَ لی : اِرفَع رَأسَکَ ؛ فَإِنَّ هذِهِ لَیلَةٌ تُفتَحُ فیها أبوابُ السَّماءِ ، فَیُفتَحُ فیها أبوابُ الرَّحمَةِ ، وبابُ الرِّضوانِ ، وبابُ المَغفِرَةِ ، وبابُ الفَضلِ ، وبابُ التَّوبَةِ، وبابُ النِّعمَةِ ، وبابُ الجودِ ، وبابُ الإِحسانِ ، یُعتِقُ اللّهُ فیها بِعَدَدِ شُعورِ النَّعَمِ وأصوافِها ، ویُثبِتُ اللّهُ فیهَا الآجالَ ، ویَقسِمُ فیهَا الأَرزاقَ مِنَ السَّنَةِ إلَی السَّنَةِ ، ویُنزِلُ ما یَحدُثُ فِی السَّنَةِ کُلِّها .

یا مُحَمَّدُ ، مَن أحیاها بِتَسبیحٍ وتَهلیلٍ وتَکبیرٍ ودُعاءٍ وصَلاةٍ وقِراءَةٍ وتَطَوُّعٍ وَاستِغفارٍ کانَتِ الجَنَّةُ لَهُ مَنزِلاً ومَقیلاً ، وغَفَرَ اللّهُ لَهُ ما تَقَدَّمَ مِن ذَنبِهِ وما تَأَخَّرَ .

یا مُحَمَّدُ ، مَن صَلّی فیها مِئَةَ رَکعَةٍ ، یَقرَأُ فی کُلِّ رَکعَةٍ فاتِحَةَ الکِتابِ مَرَّةً ، وقُل هُوَ اللّهُ أحَدٌ عَشرَ مَرّاتٍ ، فَإِذا فَرَغَ مِنَ الصَّلاةِ قَرَأَ آیَةَ الکُرسِیِّ عَشرَ مَرّاتٍ ، وفاتِحَةَ الکِتابِ عَشرا ، وسَبَّحَ اللّهَ مِئَةَ مَرَّةٍ ، غَفَرَ اللّهُ لَهُ مِئَةَ کَبیرَةٍ موبِقَةٍ موجِبَةٍ لِلنّارِ ، واُعطِیَ بِکُلِّ سورَةٍ وتَسبیحَةٍ قَصرا فِی الجَنَّةِ ، وشَفَّعَهُ اللّهُ فی مِئَةٍ مِن أهلِ بَیتِهِ ، وشَرَّکَهُ فی ثَوابِ الشُّهَداءِ ، وأعطاهُ اللّهُ ما یُعطی صائِمی هذَا الشَّهرِ ، وقائِمی هذِهِ اللَّیلَةِ ، مِن غَیرِ أن یَنقُصَ مِن اُجورِهِم شَیئا ، فَأَحیِها یا مُحَمَّدُ ، وَأْمُر اُمَّتَکَ بِإِحیائِها ، وَالتَّقَرُّبِ إلَی اللّهِ تَعالی بِالعَمَلِ فیها ؛ فَإِنَّها لَیلَةٌ شَریفَةٌ .

لَقَد أتَیتُکَ یا مُحَمَّدُ ، وما فِی السَّماءِ مَلَکٌ إلاّ وقَد صَفَّ قَدَمَیهِ فی هذِهِ اللَّیلَةِ بَینَ یَدَیِ اللّهِ تَعالی _ قالَ : _ فَهُم بَینَ راکِعٍ وقائِمٍ وساجِدٍ ، وداعٍ ومُکَبِّرٍ ومُستَغفِرٍ ومُسَبِّحٍ .

یا مُحَمَّدُ ، إنَّ اللّهَ یَطَّلِعُ فی هذِهِ اللَّیلَةِ ، فَیَغفِرُ لِکُلِّ مُؤمِنٍ قائِمٍ یُصَلّی ، وقاعِدٍ یُسَبِّحُ ، وراکِعٍ وساجِدٍ وذاکِرٍ ، وهِیَ لَیلَةٌ لا یَدعو فیها داعٍ إلاَّ استُجیبَ لَهُ ، ولا سائِلٌ إلاّ اُعطِیَ ، ولا مُستَغفِرٌ إلاّ غُفِرَ لَهُ ، ولا تائِبٌ إلاّ یَتوبُ عَلَیهِ ، مَن حُرِمَ خَیرَها _ یا مُحَمَّدُ _ فَقَد حُرِمَ . (1) .

ص: 279

1257.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :شب نیمه شعبان ، خواب بودم که جبرئیل علیه السلام نزد من آمد و گفت : «ای محمّد! در چنین شبی می خوابی؟!»

گفتم : ای جبرئیل ! مگر این شب چه شبی است؟

گفت : «شب نیمه شعبان است . برخیز ، ای محمّد!».

مرا برخیزاند و به بقیع بُرد . سپس به من گفت : «سرت را [به سوی آسمان] بالا بگیر ؛ زیرا امشب ، شبی است که در آن ، درهای آسمان باز می شود و در این شب ، درهای رحمت و درِ رضوان و درِ آمرزش و درِ فضل و درِ توبه و درِ نعمت و درِ بخشش و درِ احسان ، گشوده می گردند . در این شب ، خداوند به شمارِ تارهای مو و پشم چارپایان [از آتش دوزخ] آزاد می کند و در همین شب ، خداوند ، اجل ها را رقم می زند و باز در همین شب ، روزی ها را از سال تا سال ، تقسیم می کند و آنچه را در سرتاسر سال رُخ خواهد نمود ، نازل می نماید.

ای محمّد! هرکس این شب را با تسبیح و تهلیل و تکبیر و نماز و تلاوت قرآن و نافله و استغفار ، زنده بدارد ، بهشت ، منزلگاه و سرای او باشد و خداوند ، گناهان گذشته و آینده اش را می آمرزد.

ای محمّد! هر کس در این شب ، صد رکعت ، نماز گزارد و در هر رکعت ، یک مرتبه ، «فاتحة الکتاب» و ده مرتبه «قل هو اللّه احد» بخواند و پس از پایان نماز ، ده مرتبه «آیة الکرسی» و ده مرتبه سوره فاتحه را بخواند و صد مرتبه تسبیح بگوید ، خداوند ، صد گناه کبیره مُهلک را که موجب آتش دوزخ می شود ، از او می آمرزد ، و به تعداد هر سوره و تسبیحی ، قصری در بهشت عطایش می شود و خداوند شفاعت او را در حقّ صد نفر از اعضای خانواده اش می پذیرد و در ثواب شهدا شریکش می گردانَد ، و خداوند به او آن می دهد که به هر کس این ماه را روزه بگیرد و در این شب به عبادت بپردازد ، عطا می کند ، بدون آن که از مزد ایشان ، چیزی بکاهد.

پس ، ای محمّد! این شب را زنده بدار و امّتت را نیز به احیای آن و تقرّب جُستن به خداوند متعال با عمل در این شب ، فرمان بده ، که این شب ، شبی ارجمند است .

ای محمّد! هنگامی که نزد تو می آمدم ، در آسمان ، هیچ فرشته ای نبود ، مگر آن که امشب در پیشگاه خداوند متعال به صف ایستاده بود . برخی در رکوع بودند ، برخی در حال قیام و برخی در سجده . شماری دعا می کردند ، شماری تکبیر می گفتند ، عدّه ای آمرزش می طلبیدند و دیگران ، تسبیح می گفتند.

ای محمّد! در این شب ، خداوند ، نظر می کند و هر مؤمنی را که به نماز ایستاده یا به تسبیح گویی نشسته و یا در حال رکوع و سجده و ذکر است ، می آمرزد . امشب ، شبی است که هر کس در آن دعا کند ، دعایش مستجاب می شود و هر کس درخواست کند ، به او عطا می شود و هر کس آمرزش بخواهد ، آمرزیده می شود و هر کس توبه کند ، خداوند توبه اش را می پذیرد و هر کس ، ای محمّد ، از خیر و برکات این شب محروم شود ، به راستی محروم است». .

ص: 280

1258.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :تاریخ دمشق عن عائشة :کانَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَدعو وهُوَ ساجِدٌ لَیلَةَ النِّصفِ مِن شَعبانَ ، یَقولُ : أعوذُ بِعَفوِکَ مِن عِقابِکَ ، وأعوذُ بِرِضاکَ مِن سَخَطِکَ ، وأعوذُ بِکَ مِنکَ ، جَلَّ وَجهُکَ .

وقالَ : أمَرَنی جِبریلُ أن اُرَدِّدَهُنَّ فی سُجودی ، فَتَعَلَّمتُهُنَّ وعَلَّمتُهُنَّ . (1)1259.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مصباح المتهجّد عن زید بن علیّ :کانَ عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ علیه السلام یَجمَعُنا جَمیعا لَیلَةَ النِّصفِ مِن شَعبانَ ، ثُمَّ یُجَزِّئُ اللَّیلَ أجزاءً ثَلاثَةً ، فَیُصَلّی بِنا جُزءا ، ثُمَّ یَدعو ونُؤَمِّنُ عَلی دُعائِهِ ، ثُمَّ یَستَغفِرُ اللّهَ ونَستَغفِرُهُ ونَسأَ لُهُ الجَنَّةَ حَتّی یَنفَجِرَ الصُّبحُ . (2) .

ص: 281

1260.المناقب، ابن شهر آشوب ( _ در یادکرد غزوه اُحد _ ) تاریخ دمشق_ به نقل از عایشه _: پیامبر خدا ، در شب نیمه شعبان ، در سجده دعا می کرد و می گفت : «از کیفرِ تو به عفو تو پناه می برم و از ناخشنودی ات به خشنودی ات پناه می برم و از تو به تو پناه می برم ، ای ذاتت پُرشکوه!».

و فرمود : «جبرئیل علیه السلام به من گفت که اینها را در سجده ام تکرار کنم و من ، آنها را آموختم و تعلیمشان دادم».1261.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ( _ آن گاه که مردم را به یکتاپرستی می خواند و مردم ) مصباح المتهجّد_ به نقل از زید بن علی بن الحسین علیه السلام: [پدرم ]زین العابدین علیه السلام در شب نیمه شعبان ، همه ما را جمع می کرد و شب را به سه بخش ، تقسیم می نمود و بخشی از آن را با ما نماز می خواند و بعد ، دعا می کرد و ما به دعایش «آمین» می گفتیم . سپس از خدا آمرزش می طلبید و ما نیز آمرزش می طلبیدیم و بهشت را از او مسئلت می کردیم تا آن که صبح می دمید. .

ص: 282

1262.الخرائج و الجرائح :عیون أخبار الرضا علیه السلام عن الحسن بن علیّ بن فضّال :سَأَلتُ عَلِیَّ بنَ موسَی الرِّضا علیه السلام ، عَن لَیلَةِ النِّصفِ مِن شَعبانَ ، قالَ : هِیَ لَیلَةٌ یُعتِقُ اللّهُ فیهَا الرِّقابَ مِنَ النّارِ ، ویَغفِرُ فیهَا الذُّنوبَ الک�