ص: 2

ص: 3

ص: 4

ص: 5

ص: 6

ص: 7

يادداشت دبير علمى كنگرهكتاب شريف الكافى، تأليف ثقة الاسلام محمّد بن يعقوب كلينى رحمه الله، مهم ترين و برترين اثر مكتوب شيعه به شمار مى رود. اين كتاب كه حاوى احاديث پيامبر صلى الله عليه و آله و اهل بيت عليهم السلام در عرصه هاى مختلف دينى است، به جهت ويژگى هاى منحصر به فرد، محور شكل گيرى و توليد بخش وسيعى از ادبيات مكتوب شيعه بوده و در طول تاريخ، مورد اهتمام عالمان شيعه قرار گرفته و شرح ها و تعليقه ها و ترجمه هاى فراوان از آن و براى آن، عرضه شده است. آستان حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام و مؤسسه علمى _ فرهنگى دار الحديث، سومين همايش از طرح «گراميداشت بزرگان و عالمان رى» را به بزرگداشت ثقة الاسلام كلينى اختصاص داده است. اهداف مورد نظر در اين بزرگداشت، عبارت اند از: 1. معرفى شخصيت علمى و معنوى ثقه الاسلام كلينى 2. ترويج معارف حديثى اهل بيت عليهم السلام 3. تحقيق و پژوهش در ميراث ثقة الاسلام كلينى 4. شناخت جايگاه و تأثيرگذارى كتاب الكافى. كميته علمى كنگره، پس از برگزارى كنگره بزرگداشت ابوالفتوح رازى در پاييز 1384، كار برنامه ريزى علمى اين كنگره را آغاز كرد و اين برنامه ها را در دستور كار قرار داد: 1. تصحيح و تحقيق آثار مخطوط مربوط به الكافى (اعم از ترجمه، شرح، تعليقه و...) 2. گشودن افق هاى تازه پژوهشى در زمينه الكافى 3. تجزيه و تحليل نقدها و پرسش هاى مربوط به الكافى

.

ص: 8

4. به دست دادن نسخه تحقيق شده از كتاب الكافى 5. ساماندهى اطلاعات و آثار مكتوب مرتبط با كلينى و الكافى و ارائه آنها در قالب DVD (لوح چند منظوره ديجيتال). آنچه كميته علمى در مدت دو سال و اندى تلاشْ بِدان دست يافت و هم زمان با برگزارى كنگره ارائه مى گردد، از اين قرار است: يك. نسخه تحقيق شده الكافى دو. شروح و تعليقه هاى الكافى سه. مجموعه آثار توليدى كنگره چهار. ويژه نامه هاى مجلاّت پنج. خبرنامه كنگره شش. DVD (لوح چند منظوره ديجيتال). اينك نگاهى مختصر به اين عناوين ششگانه مى افكنيم:

يك. الكافىكتاب الكافى، پس از مقابله با نسخ كهن و مورد وثوق و نيز اعراب گذارى، به همراه تعليقه هايى در رفع مشكلات برخى از اسناد و برخى توضيحات فقه الحديثى، در قالب نوينى به زيور طبع، آراسته مى گردد.

دو. شروح و تعليقه هاى الكافىبر كتاب الكافى، شروح و تعليقه هاى بسيارى نوشته شده كه تاكنون اندكى از آن به چاپ رسيده است. كميته علمى تلاش كرد كه اين شروح و تعليقه ها را شناسايى كرده، و تصحيح و عرضه آنها را در دستور كار خود قرار دهد كه براى برپايى كنگره، اين موارد، تصحيح شده، به چاپ خواهد رسيد: 1. الشافى فى شرح الكافى، ملاّ خليل بن غازى قزوينى (م 1089ق)2جلد 2. صافى [در شرح كافى]، ملاّ خليل بن غازى قزوينى (م 1089ق)2جلد 3. الحاشية على اُصول الكافى، ملاّ محمد امين استرآبادى (م 1036ق)1جلد 4. الحاشية على اُصول الكافى، سيد احمد علوى عاملى (زنده در 1050ق)1جلد

.

ص: 9

5. الحاشية على اُصول الكافى، سيد بدرالدين حسينى عاملى (زنده در 1060ق)1جلد 6. الكشف الوافى فى شرح اُصول الكافى، محمد هادى بن محمد معين الدين آصف شيرازى (م 1081ق)1جلد 7. الحاشية على اُصول الكافى، ميرزا رفيعا (م 1082ق)1جلد 8. الهدايا لشيعة أئمّة الهدى (شرح اُصول الكافى)، شرف الدين محمد بن محمدرضا مجذوب تبريزى (قرن 11ق)2جلد 9. الذريعة إلى حافظ الشريعة (شرح اُصول الكافى)، رفيع الدين محمد بن محمد مؤمن گيلانى (قرن11ق)2جلد 10 و 11. الدرّ المنظوم، شيخ على كبير (م1104ق) و الحاشية على اُصول الكافى، شيخ على صغير (قرن 12)1جلد 12. تحفة الأولياء (ترجمه اُصول الكافى)، محمد على بن محمد حسن فاضل نحوى اردكانى (زنده در 1237ق)4جلد 13. شرح فروع الكافى، محمد هادى بن محمدصالح مازندرانى (م 1120ق)5جلد 14. البضاعة المزجاة (شرح روضة الكافى)، محمد حسين بن قارياغْدى (م1089ق)2جلد 15. منهج اليقين (شرح وصيت امام صادق عليه السلام به شيعيان)، سيد علاء الدين محمد گلستانه (م 1110 ق) 1جلد 16. مجموعه رسائل در شرح احاديثى از كافى2جلد

سه. مجموعه آثار توليدى كنگرهمنظور از اين عنوان، آثار توليدى كميته علمى است. در اين حوزه، اين آثار عرضه مى گردد: 1. حياة الشيخ الكلينى/ثامر العميدى1جلد 2. توضيح الأسناد المشكلة فى الكتب الأربعة أسناد الكافى / سيد محمدجواد شبيرى2 جلد 3. العنعنة من صيغ الأداء للحديث الشريف فى الكافى / سيد محمدرضا حسينى جلالى1جلد 4. كافى پژوهى در عرصه نسخه هاى خطى / على صدرايى خويى با همكارى سيّد صادق اشكورى1 جلد 5. كتاب شناسى كلينى و كتاب الكافى / محمد قنبرى1 جلد 6. شناخت نامه كلينى و الكافى / محمد قنبرى4 جلد

.

ص: 10

7. كافى پژوهى (گزارش پايان نامه هاى مرتبط با كلينى والكافى) / سيد محمدعلى ايازى1جلد 8. مجموعه مقالات همايش / گروهى از پژوهشگران7 جلد 9. مصاحبه ها و ميزگردها1جلد

چهار. ويژه نامه هاى مجلاتمجله هاى آينه پژوهش، سفينه، علوم حديث و برخى ديگر از نشريات، هم زمان با برپايى كنگره، ويژه نامه هايى منتشر مى كنند.

پنج. خبرنامهخبرنامه كنگره كه به اطلاع رسانى پيش از برپايى كنگره مى پردازد، تا زمان برگزارى، چهار شماره از آن منتشر خواهد شد.

شش. DVDنرم افزار مجموعه آثار كنگره، همراه با برخى از نسخه هاى خطّى الكافى، و نيز ديگر شروح، تعليقه ها و ترجمه هاى چاپ شده الكافى در قالب DVD ارائه خواهد شد. *** در پايان، از همه فرهيختگان و انديشه مندان، سازمان ها و نهادهاى علمى _ پژوهشى كه در به ثمر رسيدن اين همايشْ سهم داشته اند، سپاس گزارى مى شود، بويژه از: توليت محترم آستان حضرت عبدالعظيم عليه السلام و رياست محترم مؤسسه علمى _ فرهنگى دارالحديث، حضرت آية اللّه محمدى رى شهرى، شوراى عالى سياست گذارى، شوراى علمى كنگره، كميته بين الملل، كميته اجرايى، بنياد پژوهش هاى اسلامى آستان قدس رضوى، مركز تحقيقات كامپيوترى علوم اسلامى، مديران عالى آستان حضرت عبدالعظيم عليه السلام ، مديران و محققان پژوهشكده علوم و معارف حديث، مسؤلان، اساتيد و دانشجويان دانشكده علوم حديث ، مسؤلان و كاركنان سازمان چاپ و نشر دارالحديث. مهدى مهريزى دبير كميته علمى بهار 1387

.

ص: 11

ص: 12

آن ، از امتيازات و افتخارات علمى دانشمندان به شمار آيد ، تا جايى كه عالم جليل القدر ، ابو غالب احمد بن محمد بن سليمان زُرارى _ مؤلف رسالة فى حال آل أعيَن _ ، در هنگام بر شمردن كتاب هايى كه در نزدش بوده ،از كتاب الكافى چنين ياد نموده است: و جميع كتاب تصنيف أبى جعفر محمد بن يعقوب الكلينى ، روايتى عنه بعضه قرائة و بعضه إجازة ، و قد نسختُ منه كتاب الصلاة و الصوم فى نسخة و كتاب الحجّ فى نسخة و كتاب الطهارة و الحيض فى جزء و الجميع مجلّد ، و عزمى أن أنسخ بقيّة الكتاب فى جزء واحد وورق طلحى . (1) روشن است كه وى ، اتمام استنساخ الكافى را در شمار كارهاى ضرورى خود ، ياد مى كند ، با اين كه عصر وى به عصر كلينى بسيار نزديك بوده است . همچنين دانشمند سرشناسى مانند شيخ مفيد ، در باره الكافى چنين مى گويد: إنَّه أجلّ كتب الشيعة و أكثرها فائدة . (2) علّامه مجلسى هم در مقدمه شرحى كه بر احاديث الكافى نوشته و به مرآة العقول موسوم است ، مى گويد: إنَّه كان أضبط الاُصول و أجمعها و أحسن مؤلّفات الفرقة الناجية و أعظمها . (3) كلينى كتابش را در سه بخش و هر بخش را در چند كتاب (به معناى «فصل») و هر كتاب را در چند باب ، سامان داده كه مجموعا 34 كتاب و 326 باب و حدود شانزده هزار حديث را در بر دارد . فهرست اجمالى بخش ها و موضوعات الكافى ، چنين است: بخش اول: اصول (اُصولُ الكافى) ، شامل چند كتاب ، بدين ترتيب : 1 . كتاب العقل و الجهل ؛ 2 . كتاب فضل العلم ؛ 3 . كتاب التوحيد ؛ 4 . كتاب الحُجّة ؛ 5 . كتاب الإيمان و الكفر ؛ 6 . كتاب الدعاء ؛ 7 . كتاب فضل القرآن ؛ 8 . كتاب العِشرة .

.

ص: 13

بخش دوم: فروع (فروعُ الكافى) ، شامل اين كتاب ها: 1 . كتاب الطهارة ؛ 2 . كتاب الحيض ؛ 3 . كتاب الجنائز ؛ 4 . كتاب الصلاة ؛ 5 . كتاب الزكاة؛ 6 . كتاب الصيام ؛ 7 . كتاب الحجّ ؛ 8 . كتاب الجهاد ؛ 9 . كتاب المعيشة ؛ 10 . كتاب النكاح ؛ 11 . كتاب العقيقة ؛ 12 . كتاب الطلاق ؛ 13 . كتاب العتق و التدبير و الكتابة ؛ 14 . كتاب الصيد ؛ 15 . كتاب الذبايح ؛ 16 . كتاب الأطعمة؛ 17 . كتاب الأشربة؛ 18 . كتاب الزىّ و التجمّل و المُروئة؛ 19 . كتاب الدواجن ؛ 20 . كتاب الوصايا ؛ 21 . كتاب المواريث ؛ 22 . كتاب الحدود ؛ 23 . كتاب الديات ؛ 24 . كتاب الشهادات ؛ 25 . كتاب القضاء و الأحكام ؛ 26 . كتاب الأيمان و النذور و الكفّارات . بخش سوم: كتاب الروضة (روضةُ الكافى) در پند و اندرز و موضوعات پراكنده . سر آغاز هر كدام از بخش ها چنين است: آغاز بخش اصول: «الحمد للّه المحمود لنعمته ، المعبود لقدرته ، المطاع فى سلطانه . . . ؛ أمّا بعد ، فقد فهمتُ _ يا أخى _ ما شكوتَ من اصطلاح أهل دهرنا على الجهالة» . آغاز بخش فروع: «الحمد للّه ربّ العالمين . كتاب الطهارة ، باب طهور الماء ، قال أبو جعفر محمد بن يعقوب الكلينى رحمه الله حدّثنى على بن إبراهيم بن هاشم ، عن أبيه ، عن النوفلى ، عن السكونى ، عن أبى عبد اللّه عليه السلام » . آغاز بخش روضه: «كتاب الروضة ، محمد بن يعقوب الكلينى ، قال حدّثنى على بن إبراهيم ، عن أبيه ، عن ابن فضّال ، عن حفص المؤذّن . . . خرجت هذه الرسالة من أبى عبد اللّه إلى أصحابه: بسم اللّه الرحمن الرحيم ، أمّا بعد ، فاسألوا ربّكم العافية و عليكم بالدَّعة و الوقار» . كتاب الكافى ، به خاطر ويژگى هايى كه داشته ، در طول بيش از هزار سال ، مورد استقبال و استفاده و مراجعه فراوان دانشمندان شيعى قرار گرفته و از اين ره گذر ، نام عالمان زيادى به عنوان مدرّس يا كاتب يا مقابله كننده يا اجازه دهنده يا اجازه گيرنده

.

ص: 14

آن ، در تاريخ ، ثبت شده است . اين نوشتار ، نگاهى به تلاش هاى انجام شده بر محور الكافى در عرصه نسخه هاى خطّى دارد . در اين پژوهش ، بيش از نهصد عالم ، به عنوان : مدرّس ، كاتب ، مصحّح ، اجازه دهنده و اجازه گيرنده الكافى ، به همراه بيش از 1600 نسخه خطى از آن ، در دو بخش ، معرفى شده اند . بديهى است كه با پژوهش هاى تكميلى در نسخه هايى كه تاكنون معرفى و شناسايى نشده اند ، تعداد بيشترى از نسخه هاى الكافى و دانشمندانى كه در باره آن ، پژوهشى انجام داده اند ، شناسايى خواهد شد ، بمَنّه و كرمه و توفيقه و عنايته !

.

ص: 15

ص: 16

. .

ص: 17

ص: 18

ص: 19

ص: 20

ص: 21

ص: 22

ص: 23

خاصّة كاللؤلؤة و الروضة البهيّة و بغية الوعاة و الطبقات و اللمعة المهديّة و المتوسّطة ، منها المقتصرة على ذكر بعض الطرق و المشايخ ، تعدّ رسالة مختصرة أو متوسّطة و يعبّر عنها برسالة الإجازة ، كما عبّر به بعض تلاميذ العلّامة المجلسى فيما كتبه إليه . وأمّا الإجازات المختصرة التى لا تعدّ كتابا و لا رسالة ، إذا نظرنا إليها نظرة عميقة ، نجد فيها فوائد جليلة زائدة على فوائد مطلق الاجازة ، ولو بالقول فقط من اتصال أسانيد الكتب و الروايات و صيانتها عن القطع و الإرسال ، و من التيمّن بالدخول فى سلسلة حملة أحاديث آل الرسول صلى الله عليه و آله و التبرّك بالانخراط فى سلك العلماء الأعلام ورثة الأنبياء و الخلفاء عنهم عليهم السلام إلى غير ذلك ، و من تلك الفوائد الزائدة ، الوقوف على معارف تحصل لنا من النظر فى خصوص المكتوبة من الإجازات بأنواعها الثلاثة: منها: تراجم العلماء الحاملين لأحاديثنا المروية عن المعصومين عليهم السلام بمعرفة اسمهم و نسبهم و كنيتهم و لقبهم ، و معرفة شيوخهم المجيزين لهم اسما و نسبا و كنيةً و لقبا و معرفة من قرأ عليهم كذلك . و منها: العلم بجملة من أوصافهم و أحوالهم من شهادات المشايخ لتلاميذهم و التلاميذ لمشايخهم بما له المدخلية التامّة فى قبول الرواية عنهم و الوثوق و الاطمينان بهم . و منها: معرفة عصرهم و زمان تحمّلهم للأحاديث و مكانه ، و معرفة بعض معاصريهم و تمييز من كان فى طبقتهم عمّن لم يكن فيها إلى غير ذلك . و كلّ هذه الفوائد تنكشف لنا من التأمّل فى أنواع هذه الإجازات التى قد جرت عادة الأسلاف الصالحين على إصدارها للمجازين منهم فى كلّ جيل و زمان ، و صارت سيرة مستمرّة لهم منذ عصر المعصومين عليهم السلام . نعم ، فى العصر الاوّل كانوا يعبّرون عنها بالمشيخة لذكرهم المشايخ فيها و يذكرون أيضا حديثا واحدا ممّا رواه ذلك الشيخ لهم و نحن نشكرهم على هذا الجميل و نقدر عملهم . هذا أحسن تقدير ، حيث أنّهم قدموا إلينا ما ينجعنا فى فنون التاريخ و

.

ص: 24

ص: 25

ص: 26

8 / 1 / 1 . راويان الكافى از كلينىتعداد شاگردان كلينى كه از وى اجازه نقل الكافى را دريافت نموده اند ، زياد است . دانشمندانى كه در كتاب ها تصريح شده كه الكافى را نزد مؤلف آن خوانده اند ، عبارت اند از:

ابو حسين احمد بن احمد الكوفى كاتبيكى از كسانى كه الكافى را از كلينى روايت نموده و خود نيز به ديگران اجازه روايت آن را داده ، ابو حسين احمد بن احمد الكوفى كاتب است . او در مسجد نفطويه الكافى را براى شاگردانش تدريس مى كرده است . نجاشى در اين مورد مى نويسد: كنتُ أتردّد إلى مسجد اللؤلؤيى و هو مسجد نفطويه النحوى ، اقرأ على صاحب المسجد و جماعة من أصحابنا يقرؤون كتاب الكافى على أبى الحسين أحمد بن أحمد الكوفى الكاتب : «حدّثكم محمد بن يعقوب الكلينى» . (1) سيّد شريف مرتضى ، الكافى را از وى و او از كلينى روايت مى كند . (2)

ابو غالب زُرارىابو غالب زرارى ، احمد بن محمد بن محمد بن سليمان بن حسن بن جهم بن بكير (م 368 ق) ، برادر زرارة بن اَعيَن است . او بخشى از الكافى را نزد كلينى قرائت نموده و بخش ديگر را نيز از كلينى ، اجازه نقل روايت دارد . او همچنين نسخه اى از الكافى را براى خود ، كتابت نموده است . (3)

ابو حسين بزّازابو حسين عبد الكريم بزّاز بن عبد اللّه بن نصر ، از شاگردان كلينى است و الكافى را

.

ص: 27

در تفليس و بغداد ، نزد وى خوانده است . (1)

على بن احمد بن محمد بن موسى دقّاقدقّاق ، يكى ديگر از شاگردان كلينى است و الكافى را از وى روايت كرده است . (2)

محمد بن محمد بن عصام كلينىابن عِصام كلينى ، الكافى را از كلينى روايت كرده است . (3)

على بن عبدالله الوراقعلى ورّاق ، از ديگر روايت كنندگان الكافى از كلينى است . (4)

ابن قولويهابو القاسم جعفر بن محمد بن قولويه ، يكى از كسانى است كه اجازات روايى الكافى از طريق وى نقل گرديده است . براى نمونه ، علّامه حلّى در اجازه كبيره خود ، طريق خود را چنين ياد كرده است: . . . وأمّا الكافى للشيخ محمد بن يعقوب الكلينى فرويتُ أحاديثه المذكورة المتّصلة بالأئمّة عليهم السلام عنّى عن والدى و الشيخ أبى القاسم جعفر بن سعيد و جمال الدين أحمد بن طاووس و غيرهم بإسنادهم المذكور إلى الشيخ المفيد محمد بن محمد بن النعمان ، عن أبى القاسم جعفر بن محمد بن قولويه ، عن محمد بن يعقوب الكلينى ، عن رجاله المذكورة فى كلّ حديث ، عن الائمّة: . و كتب حسن بن يوسف بن المطهّر الحلّى فى ذى الحجّة سنة تسع عشرة و سبع مئة بالحلّة حامدا مصلّيا . (5)

8 / 1 / 2 . راويان الكافى بعد از كلينىالكافى بعد از كلينى در تمام اجازه هاى روايى ، ياد شده است . اساتيد در جلسات

.

ص: 28

ص: 29

اجازه نصر تونىناصر الدين محمد تونى خراسانى ، مشهور به نصر تونى ، از دانشمندان قرن يازدهم است . او مدّتى ساكن مشهد بود و از ملّا محمد استرآبادى روايت مى كند . نصر تونى از مدرّسان رسمى آستان قدس رضوى بود . او در مشهد ، كتاب الكافى كلينى و كتاب من لا يحضره الفقيه و خلاصة الرجال علّامه حلّى را تدريس مى نمود . يكى از اجازاتى كه از نصر تونى به دست ما رسيده ، اجازه اى است كه در سال 1034 ق پس از اتمام تدريس اين سه كتاب ، به شاگردش تاج الدين اسماعيل مازندرانى نوشته است . او در اجازه نامه خود ، در باره الكافى چنين مى نويسد: و قد قرأ علىّ فى أيّام إقامته فى المشهد المقدّس الرضوى _ على مشرّفه ألف ألف صلاة و تحيّة _ قرائة تشهد له بحسن الالتفات و المبالغة فى طلب النكات ، و كان _ وفّقه اللّه لمرضاته _ يسأل فى أثناء البحث عمّا يشتبه عليه و ما هو مظنّة الاشتباه ، ليفحص عنه فحصاً يتحقّق معه معرفته ليكون على بصيرة هو و من يأخذ عنه . فمن جملة مقروئاته كتاب الكافى للشيخ الإمام الناقدة الجهبذة المحدّث الثقة عمدة الإسلام ، المشهور بين الخاص و العام ، أبى جعفر محمّد بن يعقوب الكلينى و هو يشتمل على ثلاثين كتاباً و كان قد قرأئه من أوّله إلى آخره كما ذكر . (1)

اجازه طبرسى مازندرانىيكى ديگر از مدرّسان الكافى ، ملّا محمدباقر طبرسى مازندرانى غروى (م 1204 ق) است . علّامه سيد محمدحسن بن عبد الرسول زنوزى خويى (صاحب رياض الجنّة) _ كه در نجف نزد وى ، بخشى از اصول الكافى را قرائت نموده _ در رياض الجنّة مى گويد: وكان المترجم من الفضلاء العلماء فى المشهد الغروى .

.

ص: 30

و قرأتُ عليه فيها كتباً من كتاب اُصول الكافى ، تأليف الإمام ثقة الإسلام الكلينى . و كان أديباً شاعراً ، لطيف الذوق ، حسن الكلام ، قوىّ المنطق ، جيّد القريحة ، كريم الطبع . و توفّى فى النجف الأقدس فى سنة 1204 الهجرى الهلالى . (1)

اجازه صدر الدين قمىيكى ديگر از مدرّسان الكافى ، صدرالدين بن قاضى سعيد قمى (م 1148 ق) است . وى فرزند قاضى سعيد قمى ، صاحب شرح توحيد الصدوق است . سيد عبد الله جزائرى (م 1173 ق) شاگرد وى بوده و در قم در درس اُصول الكافى وى شركت داشته است . او در اين باره در الإجازة الكبيرة مى نويسد: صدر الدين بن القاضى سعيد القمّى ، كان عالما متكلّما مدرّسا فى روضة المعصوميّة بقمّ فى مقبرة السلاطين . حضرتُ درسه باُصول الكافى ، ثمّ اجتمعت به فى طريق آذربيجان و قد صار قاضيا ، و توفّى بعد ذلك بفاصلة قليلة . يروى عن أبيه . رحمه الله! (2)

اجازه ملّا صالح مازندرانىيكى از شارحان و اجازه دهندگان به نامِ الكافى ، ملّا صالح بن احمد مازندرانى (م 1086 ق) است . او داماد ملّا محمدتقى مجلسى (مجلسى اوّل) است . ملّا صالح بعد از تأليف قسمتى از كتاب شرح الكافى ، آن را به پدر زن خود ، علّامه محمدتقى بن مقصود على مجلسى اصفهانى (م 1070 ق) عرضه نمود و مجلسى ، بعد از رؤيت ، آن را پسنديد و اجازه ادامه شرح و نيز اجازه نقل روايت را به دامادش صادر نمود . اين اجازه نامه در اوّل رجب 1062 صادر شده و نسخه اى از آن _ كه در ضمن نسخه اى از شرح اصول الكافى ملّا صالح ، در سال 1211 ق در شيراز ، توسط عبد الحسين كازرونى تحرير شده _ ، به شماره 330 در كتاب خانه مدرسه نمازى خوى

.

ص: 31

نگهدارى مى شود . متن اجازه نامه ، چنين است: بسم الله الرحمن الرحيم . الحمد للّه ربّ العالمين و الصلاة على سيّد الأنبياء و أشرف المرسلين ، محمّد و عترته النجباء الأصفياء الطيّبين الطاهرين . و بعد ، فلمّا تشرفتُ بمطالعة شرح الكافى لثقة الإسلام رئيس المحدّثين ، مروّج مذهب الأئمّة المعصومين ، محمد بن يعقوب الكلينى الرازى _ رضى الله تعالى عنه و حشره مع شفعاء يوم الدين _ الذى ألّفه المولى الفاضل الكامل العالم العامل ، جامع المعقول و المنقول ، حاوى الفروع و الاُصول ، العلّامة الفهّامة ، مولانا محمد صالح المازندرانى _ أدام الله تعالى تأييده و كثّر فى العلماء مثله _ فوجدتُه فى غاية التحقيق و نهاية التدقيق ، أجزت له _ دام فضله _ بتتميم هذا الشرح و دعوتُ الله الوهّاب أن يوفّقه و يؤيّده لإتمامه و أن يروى عنّى هذا الكتاب ، مع سائر الكتب الأربعة لأبى جعفر المحمّدين الثلاثة _ رضى الله تعالى عنهم و عن سائر سلفنا الصالحين _ مع سائر كتب الأخبار و الأحاديث و التفاسير و الفقه و الاُصول و الكلام و اللغة و القرائة و الصرف و النحو و غيرها ، ممّا ألّفوه و ألّفه سائر علمائنا المتقدّمين و المتأخّرين ، بعد أن قرء على هذا الضعيف برهة من الزمان ، جلّ كتب الأحاديث بأسانيدى المتكثرة عن مشايخى ، متّصلاً إلى الأئمّة الميامين ، عن سيّد المرسلين ، عن الله _ تبارك و تعالى _ ، آخذاً عليه ما أخذ علىّ من الاحتياط فى النقل و الفتوى . و التمستُ منه _ دام ظلّه _ إخطارى بباله حيّاً و ميّتاً فى مظانّ إجابة الدعوات و أن يبالغ بجدّه و جهده فى إتمام هذا الشرح و أرجو من الله _ تبارك و تعالى _ أن يوفّقه لإتمام شرح هذا الكتاب و بشرح باقى كتب الأحاديث ، و أن يجعله خالصاً لوجهه الكريم و ذخيرة ليوم يقوم الناس لربّ العالمين . نمّقه بيمناه الداثرة أحوج المربوبين إلى رحمة ربّه الغنى ، محمدتقى المجلسى الإصفهانى ، و الحمد للّه ربّ العالمين و الصلاة على أشرف القدسيّين محمّد و آله الأصفياء المقدّسين . و كان ذلك فى غرّة شهر الله الأصبّ ، سنة إثنى و ستّين بعد الألف من الهجرة المقدّسة . (1)

.

ص: 32

ص: 33

مفصل تر تكرار مى شد ، و در ضمن آن معمولاً اجازه نقل روايت نيز به شاگرد داده مى شده است . به استناد نشان هاى بلاغ مى توان مصحّحان نسخه ها و كسى را كه نسخه نزد وى تصحيح شده ، شناسايى كرد. در اين جا چند نمونه از اين نشان ها براى ارائه سبك و سياق آنها ، تقديم مى شود:

نشان سماع شيخ حرّ عاملىاين نشان را شيخ حرّ عاملى براى حاجى رضا قُلى در سال 1078 ق ، نوشته است . نسخه اى از الكافى كه حاوى اين نشان است ، در آستان قدس رضوى به شماره 13052 نگهدارى مى شود . (1) جلسات درس الكافى شيخ حُر در مشهد مقدّس ، در جوار بارگاه ملكوتى امام رضا عليه السلام تشكيل مى شد . شيخ حُر ، در حواشى نسخه ياد شده ، نشان هاى متعدد سماع نگاشته كه يكى از آنها را پس از پايان تدريس ، در انتهاى كتاب أطعمه ، در حاشيه نسخه ، به خط مبارك خود ، تحرير نموده و نصّ آن ، چنين است: أنهاه المولى الكامل النبيل التقى النقى الوفى الصفى الولى الحاجى رضا قلى _ عامله اللّه بلطفه الخفى و الجلى _ قرائةً و ضبطا و مقابلةً و تصحيحا و تحقيقا و أفاد فى أثناء المذاكرة اكثر ممّا استفاد ، و ذلك فى مجالس آخرها اواخر شهر رمضان المعظّم سنة 1078 . حرّره محمد الحرّ العاملى .

نشان سماع شيخ صالح بحرانىمتن نشان سماعى كه ملّا صالح بن عبد الكريم بحرانى در سال 1070 ق ، در نسخه اى از الكافى در آخر كتاب الأيمان و النذور براى ملّا محمدنقى تحرير نموده و در اثناى آن به وى اجازه نقل روايت نيز داده است ، چنين است:

.

ص: 34

بسم اللّه الرحمن الرحيم و صلّى اللّه على محمّد و آله الطاهرين ! أمّا بعد ، فقد قرأ علىَّ المولى الفاضل الكامل الذكى الألمعى المهذّب الجليل الصفى الملازم على الطاعات مولانا ملّا محمّدنقى _ وفّقه اللّه تعالى لرقىّ معارج الكمال بمحمّد و الآل _ هذا الكتاب من أوّله إلى آخره بقرائتى و سماعه سماع متقن ، فأجزت له روايته بطريقى الموصلة إلى أئمّة الهدى عليهم الصلاة و السلام _ مشترطا عليه ما شرط علىَّ من كمال الاحتياط ، وكان ذلك فى مجالس ، آخرها أشرف أعياد المؤمنين ، تاسع شهر ربيع الأوّل سنة 1070 . و كتب داعيه ، أقلّ خلق اللّه تعالى ، صالح بن عبد الكريم البحرانى _ عُفى عنهما _ سائلاً منه الدعاء فى أوقات الخلوات و مظانّ الإجابات ، و للّه الحمد ، و صلّى اللّه على محمّد و آله . (1) شيخ صالح ، نشان و اجازه ديگرى را نيز در پايان نسخه اى ديگر از الكافى (2) خطاب به ملّا عبد اللّه ، در ماه محرّم سال 1083 نوشته كه متن آن ، اين است: ه_و ، أنهاه _ أيّده اللّه تعالى _ سماعا علىّ سماع متأمّلٍ مولانا الفاضل التقى الألمعى اللوذعى ، مولانا عبد اللّه ، فأجزتُ له روايته بطريقى إلى مؤلّفه _ طاب ثراه _ ، مشرطا عليه ما شُرط علىّ من سلوك جادّة الاحتياط ، و كان ذلك فى شهر محرّم الحرام سنة 1083 . و للّه الحمد وحده ، و صلّى اللّه على محمد وآله الطاهرين . و كتب داعيه أقلّ خلق اللّه الغني ، صالح بن عبد الكريم البحرانى ، عفى عن والديه ، حامدا مصلّيا مسلّما على النبى و آله ، سائلاً منه الدعاء . (3)

نشان سماع ابو الحسن شريف عاملىابو الحسن شريف عاملى ، مدرّس كتاب الكافى در سده دوازدهم هجرى است . سه

.

ص: 35

تن از عالمانى كه نزد وى الكافى را قرائت نموده و وى براى آنها نشان قرائت و سماع نوشته ، عبارت اند از: يك . عالمى به نام سعيد كه نسخه الكافىاش را نزد عاملى قرائت نموده و عاملى براى وى اجازه نقل روايت هم نوشته است . (1) بسم الله الرحمن الرحيم . أنهاه مقابلةً و سماعا ، الأخ العالم العامل الصالح الفالح المتوقّد الزكى الالمعى الذكى الزاهد التقى ، الذى كاسمه سعيد و بحسب دينه رشيد _ وفقه الله لمراضيه و جعل مستقبله خيرا من ماضيه - فى غاية التحقيق و التدقيق ، فى مجالس عديدة ، آخرها اوّل نهار اوائل شهر الربيع الأوّل من سنة سبع وعشرين ومئة و ألف الهجريّة ، و قد أجزت له مثاله أن يروى عنّى ما سمعه منّى بإجازتى عن مشايخى المعلومين _ رضوان اللّه عليهم اجمعين _ . و كتبه بيده الجانية الأحقر الضعيف ، أبو الحسن الشريف حامدا مصلّيا ، فى النجف الأشرف . و الحمد للّه أوّلاً و آخرا . دو . محسن بن محمدباقر لشكرخانى مشهدى خراسانى ، كه در 13 شوّال 1118 ، در نجف اشرف ، نسخه الكافى خود را تحرير و بعد ، آن را نزد عاملى قرائت نموده است و عاملى در اواسط ذى قعده 1129 و اوائل شعبان 1130 ، براى وى نشان قرائت و اجازه روايت نوشته است . (2) متن اين نشان ، چنين است: بسم الله الرحمن الرحيم . بلغ قبالاً و قرائةً وتحقيقا و تدقيقا فى مجالس عديدة ، آخرها فى اوائل شهر شعبان سنة 1130 ، و قد أجزتُ له أن يرويه عنّى مع مراعاة الاحتياط . و كتبه الحقير أبو الحسن الشريف . سه . ملّا عبد المطّلب كليد دار كه در سال 1128 ق ، نسخه اى از الكافى را كتابت و نزد ابو الحسن شريف قرائت نموده و شريف در همان سال ، براى وى با اين متن ، اجازه نقل روايت داده است:

.

ص: 36

ص: 37

نسخه ها در حواشى ، علامت تصحيح و مقابله و علامت بلاغ و سماع دارند . نمونه اين گونه تصحيح ها ، تصحيح جمال الدين احمد بن شمس الدين محمّد بن فهد حلّى (م 841 ق) است . صدر الاسلام خويى در شرح حال شيخ الشريعه اصفهانى ، در ذكر نسخه هاى مهمّ كتاب خانه وى مى نويسد: و منها كتاب اُصول الكافى بتصحيح شيخنا العلّامة الفذّ الإمام أبى العبّاس جمال الدين أحمد بن شمس الدين محمّد بن فهد الحلّى الحائرى الأسدى ، صاحب العدّة و المهذّب و غيرهما من التصانيف الرشيقة الممتعة ، المتوفّى سنة 841 . (1) تلاش ديگر عالمان در تصحيح الكافى ، تصحيح نسخه خود با نسخه هاى متعدد الكافى است كه امروزه تعداد قابل توجهى از اين نسخه ها كه دو و برخى سه بار و يا بيشتر مقابله شده اند ، در دسترس است و در بخش معرفى نسخه هاى الكافى ، معرفى خواهند شد . تلاش ديگر در اين زمينه ، تصحيح گروهى الكافى است كه نمونه آن ، كار شيخ على جنابذى نجفى (م 1333 ق) است . او به همراه تعداد ديگرى از عالمان ، الكافى را با نسخه هاى كهن ، تصحيح نمود و بنا داشت ديگر كتب اربعه را نيز اين گونه تصحيح نمايد تا چاپ آنها از روى نسخه اى معتبر انجام گيرد ؛ ولى فرصت اين كار را نيافت . صدر الاسلام خويى در اين مورد مى نويسد: الشيخ الجليل الشيخ على الجنابذى النجفى المعاصر : كان المترجم من أفاضل مَن عاصرناهم فى عالى مدرسة حضرة العلّامة الأستاذ المولى محمّدكاظم الخراسانى النجفى و كان من أركان حوزته الكريمة و وجوه أصحابه و كان فقيهاً ، اُصوليّاً ، متكلّماً ، جليلاً و كان صاحب الأخلاق الفاضلة و الملكات المرضيّة ، حسن السليقة ، ممدوح السيرة ، جميل المعاشرة ، مقبولاً وجيهاً . كان المترجم مدّة بعيدة يشتغل مع لجنة من الفضلاء الأجلّة بتصحيح نسخة من كتاب الكافى لثقة الإسلام الكلينى ، اُصوله و فروعه من النسخ العتيقة المخطوطة ، و

.

ص: 38

ص: 39

ص: 40

( 4)ابراهيم بن احمد سلامه نجفى (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* گلپايگان ، كتابخانه سيد محمد حسن امام جمعه ، نسخه شماره : 19 ، از طهارت تا آخر عتق ، در 6 رجب 1119 . (1)

( 5)ابراهيم بن اسماعيل قاضى (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى:* قم ، مرعشى ، نسخه شماره : 8761 ، روضه ، در 5 رجب 1108ق ، قاضى اين نسخه را با نسخه مولى صالح مازندرانى مقابله نموده است . (2)

( 6)ابراهيم بن حسن بن على بن يحيى بن سالم منصورى (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* نجف ، مكتبة اميرالمؤمنين عليه السلام ، نسخه شماره : 994 ، اصول و فروع تا آخر كتاب جهاد ، در سلخ ربيع الاول 1122 . (3)

( 7)ابراهيم بن خليفه عذاقه (قرن 10 ق)مصحح نسخه اى از الكافى:نسخه اى از الكافى كتابخانه آيت اللّه مرعشى به شماره 3551 ، را مقابله وتصحيح نموده است . (4)

( 8)ابراهيم بن على احسائى شيرازى (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى:* شيراز ، كتابخانه علامه طباطبايى ، نسخه شماره : 114 ، طهارت تا آخر طلاق، نسخ ، ابراهيم

.

ص: 41

M4997_T1_File_5141468

تصوير ش (1) كافى به خط ابراهيم بن احمد سلامه نجفى

.

ص: 42

بن على احسائى شيرازى، بدون تاريخ كتابت (قرن 12) . (1)

( 9)ابراهيم بن محمد بن على بن احمد حرفوشى عاملى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* اصفهان ، ميرزا ابوطالب قمى : 15 ، كتاب روضه ، نسخه تصحيح ومقابله شده با امضاى مقابله در آخر آن با حواشى به رمز ( م ق ر سلمه الله ) و ( ق ) و غيره ، 1062 ق .

( 10)ابراهيم بن محمد خمايسى (قرن 11 ق)مدرس الكافى:علامه شيخ خليفه بشارة آل ابودبيس نزد خمايسى كتاب الكافى را در نجف قرائت و تصحيح نموده و خمايسى به وى نشان قرائت نوشته و در 24 محرم 1124 به وى اجازه نقل روايت داده است . (2)

( 11)ابراهيم بن محمد رضا (قرن 9 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، مدرسه نواب ، نسخه شماره : 41 ، بخش اصول، در قرن نهم . (3)

( 12)ابراهيم حسينى تبريزى قزوينى (قرن 11 ق)مصحح الكافى :ابراهيم حسينى تبريزى قزوينى نسخه اى از الكافى را (فروع از نكاح تا پايان روضه) مقابله و تصحيح نموده است . (4)

.

ص: 43

( 13)ابراهيم (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، مجلس شوراى اسلامى ، نسخه شماره : مجموعه طباطبايى 498 ، از وصايا تا آخر روضه . (1)

( 14)ابراهيم كشميرى (قرن 11 ق)كاتبِ دو نسخه از الكافى :1 . مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 1762 ، بدون تاريخ كتابت (2) 2 . مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 1775 ، در 1075ق (3)

( 15)ابن فتح اللّه حسينى استرآبادى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، ملى تهران ، نسخه شماره : 713/ع ، اصول ، در سال 1077 . (4)

( 16)ابن نظام (قرن 11 ق)مصحح الكافى :نسخه اى از الكافى را در محضر شيخ عبدالحسين نجفى شاگرد شيخ فخرالدين در سال 1086 ق مقابله و تصحيح نموده است . 5

( 17)ابوالاشرف جعفر بن بيجن ركاوندى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى : 25882 ، كتاب صيد تا بخشى از كتاب عتق و تدبير، 1059 ق،

.

ص: 44

412 برگ . (1)

( 18)ابوالحسن استرآبادى اصفهانى (قرن 11 ق)مصحح الكافى :او الكافى را تصحيح مقابله و تصحيح نموده و علامه مجلسى براى وى اجازه نقل روايت در 10 جمادى الاولى 1085 نوشته است . (2)

( 19)ابوالحسن بن سيف الدين حسينى بسطامى (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مركز احياء ميراث اسلامى ، نسخه شماره : 1414، بخش اصول، در 20 ربيع الاول 1100 . (3)

( 20)ابوالحسن بن عبد اللّه شيرازى (قرن 11 ق)كاتبِ سه نسخه از الكافى :1 . مرعشى ، نسخه شماره : 7969 ، اصول و فروع (تا كتاب الجهاد) ، محرم 1054ق . (4) 2 . تهران ، دانشگاه تهران ، نسخه شماره : 8504 ، اصول تا كتاب العشرة ، در جمادى الثانى 1061ق . (5) 3 . قم ، مرعشى ، نسخه شماره : 7256 ، اصول ، شوال 1062ق . (6) 4 . تهران ، ملى تهران ، نسخه شماره : 687/ع ، اصول (كتاب علم تا آخر عشرت) ، نسخ ، 1063 ق . (7)

.

ص: 45

M4997_T1_File_5141519

تصوير ش (2) كافى به خط ابوالحسن بن عبداللّه شيرازى با نشان بلاغ از شيخ صالح بحرانى

M4997_T1_File_5141521

.

ص: 46

( 21)ابوالحسن بن قاسم (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مرعشى ، نسخه شماره : 5061 ، اصول و بخشى از طهارت و همه روضه، در نجف اشرف ، ربيع الثانى 1088ق . وى در پايان نسخه عبارتى را از قول علامه مجلسى در باره تحقيقاتش در باره الكافى نقل كرده است . بر اساس اين نوشته علامه مجلسى الكافى را تصحيح و لغات دشوار آن را توضيح داده و تعليقه هاى پدرش را در حاشيه با امضاى «م ت ق» آورده و سپس سند روايات را ارزش گذارى نموده و براى روايات صحيح علامت «صح»، روايات موثقه علامت «ق»، روايات حسنه علامت «ح»، روايات مرسله علامت «ل»، روايات مرفوعه علامت «ع»، روايات مجهوله علامت «م»، روايات ضعيفه علامت «ض» قرار داده است . (1)

( 22)حكيم ابوالحسن بن ميرزا ابراهيم شيرازى (قرن 11 ق)مصحح الكافى :* تهران ، دانشكده الهيات ، نسخه شماره : نسخه اى از الكافى را _ از باب الرد الى الكتاب تا آخر عبادات ، تحريرِ حسين بن شهاب الدين عاملى ، در شوال 1068ق _ نزد جعفر بن كمال الدين مقابله و جعفر براى وى در 21 ربيع الثانى 1083 ق اجازه نقل روايت نوشته است . (2)

( 23)ابوالحسن بن ميرزا سعد الدين محمد وزير كل خراسان (قرن 11 ق)مصحح الكافى :نسخه اى از الكافى را، شامل كتاب جهاد تا پايان كتاب احكام، نزد محمد محسن حسينى در اواسط ربيع الاول 1092 قرائت و تصحيح نموده و حسينى به وى اجازه نقل روايت داده است . (3)

.

ص: 47

M4997_T1_File_5141534

تصوير ش (3) كافى به خط ابوالحسن بن قاسم با تحرير مخصوص و نشان انهاء علامه مجلسى

.

ص: 48

( 24)ابوالحسن شريف عاملى (قرن 12 ق)مدرس كتاب الكافى :سه تن از كسانى كه نزد ابوالحسن شريف عاملى الكافى را قرائت نموده و وى براى آنها نشان قرائت و سماع نوشته عبارتند از: 1 . عالمى به نام سعيد كه نسخه الكافى اش را نزد عاملى قرائت و عاملى براى وى اجازه نقل روايت نوشته است . (1) 2 . محسن بن محمد باقر لشگرخانى مشهدى خراسانى ، كه در 13 شوال 1118ق ، در نجف اشرف، نسخه الكافى خود را تحرير نموده و بعد آن را نزد عاملى قرائت نموده و عاملى در اواسط ذيقعده 1129 و اوائل شعبان 1130 براى وى نشان قرائت نوشته است . (2) 3 . مولى عبد المطلب كليد دار در 1128 ق، نسخه اى از الكافى را كتابت و نزد ابوالحسن شريف قرائت و شريف در همان سال، براى وى اجازه نقل روايت داده: «بسم الله الرحمن الرحيم ، قد أنهاه مقابلةً و قرائةً و تدقيقا و تحقيقا الولد الاعز الصالح الفالح الالمعى اللوذعى الزكى النحرير الكامل خازن حضرة مولانا و سيدنا الاوصياء و امام أهل الارض و السماء أسد الله الغالب أمير المؤمنين على بن أبى طالب صلوات الله عليه ، مولانا عبد المطلب وفقه الله فى مجالس عديدة آخرها آخر شهر جمادى الثانية من سنة ثمان و عشرين و مائة و ألف ، و قد أجزت له كثر الله أمثاله أن يروى عنّى عن مشايخى ما قرئه على و سمعه منى و غير ذلك من أخبار أصحابنا رضوان الله عليهم ، مراعيا لجانب الاحتياط ، و حرره العبد الضعيف ، الراجى فضل ربه اللطيف أبو الحسن الشريف حامدا مصليا» .

( 25)ابوالفتح بن حاجى محمد حسنى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، ملى تهران ، نسخه شماره : 930/ع ، فروع از نكاح تا آخر ، 1077ق . (3)

.

ص: 49

( 26)ابوالفتح بن محمد حسين (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، معارف ، نسخه شماره : 50 ، فروع و روضه ، نسخ ، ذى قعده 1177ق . (1)

( 27)ابوالفتح بن محمد حسينى خوراسكانى (قرن 11 ق)كاتبِ دو نسخه از الكافى :1 . قم ، مرعشى ، نسخه شماره : 4043 ، اصول ، سه شنبه 13 ذى حجه 1049ق . (2) 2 . اصفهان ، مكتبة الزهراء : 44 ، سلخ شهر شوال سال 1056 ق . (3)

( 28)ابوالفضائل بن عبد اللّه زوارى اصفهانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : اهدايى رهبرى 1335 ، حج تا آخر فروع ، 1089ق تا 1091 در اصفهان . (4)

( 29)ابوالفضل بن عبد الله اصفهانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى : 21398 ، از اواسط كتاب صوم تا پايان ايمان و نذور و كفارات ، نسخ ، 1090 ق، 363 برگ . (5)

( 30)ابوالقاسم بن جعفر بن علاء الدين حسينى واعظ يزدى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، قائنى ، نسخه شماره : 259 ، در سال 1253ق ، در مجلس استاد الحكماء احمد بن يحيى

.

ص: 50

متطبب . (1)

( 31)ابوالقاسم بن حسن نيشابورى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، دكتر على اصغر مهدوى ، نسخه شماره : 767 ، روضه ، 1014 ق. (2)

( 32)ابوالقاسم بن فتح اللّه حسينى (قرن 10 ق)مصحح الكافى :حسينى الكافى را در كربلاء در حرم امام حسين عليه السلام مقابله و در 19 شعبان 977 به پايان رسانده است . (3)

( 33)ابوالقاسم مازندرانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قزوين ، مدرسه امام صادق عليه السلام ، نسخه شماره : 360 ، جلد اول ، در 5 ذى قعده 1088ق . (4)

( 34)ابوالمعالى انجو بن شرف الهدى حسين حسينى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، سيد احمد زنجانى ، نسخه شماره : 9 ، اصول ، در 20 محرم 1065ق . ابوالمعالى بعدا اين نسخه را به كمك دو پسرش ولى محمد و أبى محمد، مقابله و تصحيح و در جمادى الثانى 1065 به پايان رسانده است . (5)

.

ص: 51

( 35)امير سيد ابوالمعالى (قرن 11 ق)مصحح الكافى :سيد ابوالمعالى الكافى را نزد شيخ حر عاملى قرائت نموده و شيخ حر براى او در اواخر محرم 1074 نشان سماع و بلاغ نوشته با اين عبارت: «أنهاه السيد الجليل الكامل النبيل المسدد المؤيد الحسيب النسيب النقيب الأمير أبو المعالى مدّ اللّه ظله العالى سماعا و ضبطا و تحقيقا و تدقيقا فى مجالس آخرها أواخر المحرم سنه 1074 ق العبد محمد بن الحسن الحر العاملى عفى عنه حامدا مصليا مسلما» . (1)

( 36)ابوالمعالى قطب الدين محمد بن كمال الدين (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* شيراز ، مدرسه امام عصر (عج) ، نسخه شماره : 263 ، فروع از طهارت تا آخر تجارت ، 1066 ق . (2)

( 37)ابوالمعالى محمد مهدى بن محمد سعيد حسينى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* نجف ، مكتبة اميرالمؤمنين عليه السلام ، نسخه شماره : 279 ، اصول ، نسخ ، ابوالمعالى محمد مهدى بن محمد سعيد حسينى، 12 ربيع الاول 1216، به دستور محمد طاهر رضوى . (3)

( 38)ابو المفاخر بن محمد سعيد رضوى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 6593 ، بخشى از اصول و فروع ، 1052ق . (4)

.

ص: 52

( 39)ابوالموسى بن محمد معصوم حافظ حسينى قمى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، مجلس شوراى اسلامى ، نسخه شماره : 4440 ، اصول از اول تا روضه ، 1077ق . (1)

( 40)ابوطالب بن سيد حسن حسينى (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، ملى تهران ، نسخه شماره : 2204/ع ، اصول از آغاز تا پايان جزء اول ، در سال 1100ق ، در مدرسه كافوريه . (2)

( 41)ابوطالب بن محمد (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* خوى ، مدرسه نمازى ، نسخه شماره : 683 ، كامل ، 1073ق ، مقابله و تصحيح شده است، با حواشى به نقل از علامه مجلسى با امضاء «منه مد ظله العالى» . (3)

( 42)ابوطالب بن مير سيد شريف خطيب حسينى قارى سبزوارى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مسجد اعظم ، نسخه شماره : 306 ، روضه ، 1086ق ، در مشهد مقدس . (4)

( 43)ابوالمفاخر ابوعلى خير الدين (خير اللّه ) بن على (عليشاه) بن عبد اللّه جزايرى كربلايى كاشانى (قرن 11ق)كاتبِ پنج نسخه از الكافى :1 . تهران ، مجلس شوراى اسلامى ، نسخه شماره : مجموعه خويى 175 ، بخشى از فروع

.

ص: 53

(صلاة تا تدبير) ، 1052ق . (1) 4 . تهران ، معارف ، نسخه شماره : 49 ، فروع ، 1068ق . (2) 2 . تهران ، ملى تهران ، نسخه شماره : 929/ع ، فروع از صلاة تا طلاق ، 1068ق . (3) 3 . قم ، قائنى ، نسخه شماره : 260 ، اصول از كتاب الإيمان و الكفر تا آخر كتاب العشرة ، 1078ق . (4) 5 . تهران ، دانشگاه تهران ، نسخه شماره : 8956 ، فروع ، 19 شوال 1083 . (5)

( 44)ملا احمد اردبيلى (قرن 11 ق)مصحح الكافى :يكى از نسخه هاى معروف الكافى نسخه مقدس اردبيلى است . متأسفانه اين نسخه تاكنون شناسايى نشده است . يكى از نسخه هايى كه با نسخه اردبيلى مقابله شده ، نسخه زير است : * قم ، مركز احياء ميراث اسلامى ، نسخه شماره : 2667 ، اصول تا پايان كتاب حجت ، نسخ ، بدون نام كاتب ، قرن 11ق ، در پايان كتاب العقل و العلم علامت مقابله با نسخه ملا احمد اردبيلى ديده مى شود . (6)

( 45)احمد بن ابوالقاسم بن احمد بن رمضان (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* نجف ، مكتبة اميرالمؤمنين عليه السلام ، نسخه شماره : 22 ، اصول ، 1152 . (7)

( 46)احمد بن جمال الدين حسينى حلى (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مرعشى ، نسخه شماره : 982 ، فروع (وضو و غسل) و روضه ، رمضان المبارك

.

ص: 54

1124ق . (1) در اول همين نسخه محمد بن حسن اصفهانى معروف به فاضل هندى اجازه نقل روايت براى حلى نوشته است .

( 47)احمد بن حاجى محمد تونى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تويسركان ، مدرسه شيخ على خان، نسخه شماره: 96، بخش اصول، نسخ، احمد بن حاجى محمد الشهير بالتونى، 1075 ق . (2)

( 48)احمد بن داود بن عبد على بن محمد شريف النجفى (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مركز مطالعات و تحقيقات اسلامى ، نسخه شماره : 25، شب 20 جمادى الاولى 1109 ، نقش مهر كاتب نسخه (احمد بن داود نجفى) چنين بوده است: «مبشرا برسول ياتى من بعدى اسمه احمد» . (3)

( 49)احمد بن شرف الدين بن ناصرالدين بن راشد نجفى حسنى (قرن 10 ق)كاتبِ دو نسخه از الكافى :1 . نجف ، مكتبة اميرالمؤمنين عليه السلام ، نسخه شماره : 1763 ، اصول ، 11 ذيحجه 984 ق . (4) 2 . مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 14453 ، فروع از طهارت تا آخر جهاد ، 984ق . (5)

( 50)احمد بن صالح بن حاجى اوالى بحرانى (قرن 11 ق)مصحح الكافى :بحرانى در ربيع الاول 1079 ق ، نزد ابن عصفور (سليمان بن صالح بن عصفور) الكافى را

.

ص: 55

قرائت نموده و ابن عصفور براى وى نشان سماع و قرائت نوشته است . (1)

( 51)احمد بن على بن حسن بن موسى نباطى (قرن 10 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 2107 ، اصول ، نسخ ، احمد بن على بن حسن بن موسى نباطى ، 976ق ، مقابله شده ، 258 برگ . (2)

( 52)احمد بن على (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* همدان ، مدرسه غرب ، نسخه شماره : 4575 ، روضه ، نسخ ، احمد بن على ، 1056ق (3)

( 53)احمد بن فرج اللّه كاغذى شوشترى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، ملى تهران ، نسخه شماره : 2664/ع ، اصول و بخشى از فروع (طهارت ، حيض و جنائز) ، آغاز: برابر آغاز اصول ، 1064ق ، با حواشى از محمد صادق تنكابنى و ديگران . (4)

( 54)احمد بن قاسم بن احمد بن رمضان (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، ملى تهران ، نسخه شماره : 3731/ع ، اصول (عقل تا عشرت) ، 1152 ق . (5)

( 55)احمد بن كمال بن احمد (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* اصفهان ، عمومى اصفهان ، نسخه شماره : 2829 ، اصول و فروع و روضه ، 1065ق . (6)

.

ص: 56

( 56)احمد بن كيوان نجفى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* نجف اشرف ، مكتبه امام حكيم : 1795 ، كتاب طهارت تا كتاب حج ، 1063 ق .

( 57)جمال الدين احمد بن شمس الدين محمد بن فهد حلى (م 841 ق)مصحح الكافى :صدرالاسلام خويى در شرح حال شيخ الشريعه اصفهانى، در ذكر نسخه هاى مهم كتابخانه وى مى نويسد: «و منها كتاب أصول الكافي بتصحيح شيخنا العلّامة الفذّ الإمام أبيالعباس جمال الدين أحمد بن شمس الدين محمّد بن فهد الحلّي الحائري الأسدي صاحب العدة و المهذب و غيرهما من التصانيف الرشيقة الممتعة المتوفى سنة 841» . (1)

( 58)مولى احمد بن محمد تونى (قرن 11 ق)مدرس الكافى :قاسم على بن حسن على برارقى سبزوارى، سه بار در محضر ملا احمد تونى و برادرش مولى عبد اللّه تونى الكافى را مقابله نموده و ملا احمد براى وى، در سال 1070 اجازه نقل روايت داده است . (2) محمد معصوم بن كمال الدين حسين المشهدى نيز نسخه اى از فروع الكافى را تحرير و در 1064 ق به پايان رسانده و در نزد مولى احمد بن محمد تونى (برادر مولى عبد اللّه تونى) قرائت و تصحيح نموده و تونى براى وى در 20 شعبان 1066 ق اجازه نقل روايت نوشته است . (3)

.

ص: 57

( 59)احمد بن محمد رضا حسينى صفايى خوانسارى (قرن 14 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : اهدايى رهبرى 1158 ، كتاب دعا و قرآن و عشرت ، 1318ق . (1)

( 60)احمد بن محمد شريف ديلمى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مرعشى ، نسخه شماره : 564 ، كتاب العشرة و كتاب الجنائز و مقدارى از اوائل كتاب الحج و كتاب الحجة ، بدون تاريخ كتابت . (2)

( 61)احمد بن محمد طاهر حسينى قومشى اصفهانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مؤسسه آيت اللّه بروجردى ، نسخه شماره : 50 ، اصول ، اوائل رجب 1089 . (3)

( 62)احمد بن محمد هادى حسينى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، مجلس شوراى اسلامى ، نسخه شماره : 4050 ، اصول از كتاب عقل تا باب مولد الصاحب عليه السلام ، محرم 1021 ق . محمد صالح خاتون آبادى براى حسينى در آخر اين نسخه اجازه نقل روايت نوشته است . (4)

( 63)سيد احمد بن محمد هادى خاتون آبادى اصفهانى (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد، آستان قدس رضوى، نسخه شماره: 2115، فروع، با حواشى مجلسى اول و دوم. (5)

.

ص: 58

( 64)احمد بن محمود حسينى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 17340 ، فروع از آغاز تا معيشت ، 1056ق . (1)

( 65)استاد الحكماء احمد بن يحيى متطبب (قرن 13 ق)مصحح الكافى :ابوالقاسم بن جعفر بن علاء الدين حسينى واعظ يزدى در سال 1253ق ، در مجلس وى نسخه اى از الكافى را كتابت نموده است . (2)

( 66)احمد بن يوسف بن عبد على بن فياض بن عبد على خفاجى حلى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، دارالحديث ، نسخه شماره : 5 ، كتاب الروضة ، 21 رمضان المبارك، در سال 1049ق ، در مدرسه مهتر جمال در روضه رضويه مشهد ، در حاشيه تصحيح و نسخه بدل ها ذكر شده . (3)

( 67)احمد شريف انصارى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 1770 ، 1059ق . (4)

( 68)احمد شريف بن جبرئيل (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مدرسه فيضيه ، نسخه شماره : 379 ، نكاح تا پايان فروع ، در سال 1027ق . (5)

.

ص: 59

( 69)احمد شريف حسينى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، مدرسه سليمان خان ، نسخه شماره : 73 ، اصول (از ايمان و كفر تا عشرت) ، بدون تاريخ كتابت . (1)

( 70)اسحاق بن معتوق حويزى (قرن 11 ق)كاتبِ سه نسخه از الكافى :1 . نجف اشرف ، مكتبه امام حكيم : 2363 ، كتاب صلات تا كتاب حدود ، 1096 ق، نسخه از اول و آخر ناقص مى باشد . 2 . نجف اشرف ، مكتبه امام حكيم : 2373 ، 1079 ق . 3 . نجف اشرف ، مكتبه امام حكيم : 2539 ، كتاب جهاد تا كتاب عقيقه1064 ق، نسخه از اول افتادگى دارد .

( 71)اسماعيل بن حسين بن دوست محمد اشرفى مازندرانى (قرن 11 ق)كاتبِ دو نسخه از الكافى :1 . قم ، مركز احياء ميراث اسلامى ، نسخه شماره : 1550، كتاب طهارت تا جهاد، در پنج شنبه 3 محرم 1081 براى مولانا محمد مطلق مازندرانى، تحرير نموده است . (2) 2 . قم ، مسجد اعظم ، نسخه شماره : 3209 ، اصول از الإيمان و الكفر تا پايان العشرة ، در 5 ذى حجه 1068ق . (3)

( 72)اسماعيل بن صالح بن احمد بن سعيد بحرانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، گلپايگانى ، نسخه شماره : 121/32/6421 ، اصول و روضه ، در پنجشنبه 28 ربيع الاول

.

ص: 60

1076ق . (1)

( 73)اسماعيل بن قاسم (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* چالوس ، مدرسه امام صادق عليه السلام ، نسخه شماره : 32 ، كامل است ، نستعليق ، 11 ذى قعده 1071ق . (2)

( 74)اسماعيل بن محمد الاسترآبادى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* هند ، سالار جنگ : 921 ، 1062 ق، نسخه داراى حاشيه مى باشد و رطوبت ديده است (3)

( 75)تاج الدين اسماعيل بن محمد مازندرانى قزوينى (قرن 11 ق)مصحح الكافى :او يكى از راويان و كاتبان كتاب الكافى است . او الكافى را در مشهد مقدس نزد استادش _ ناصر الدين محمد تونى خراسانى مشهور به نصر تونى _ درس گرفته و استادش در ذى القعده 1034 ق، به وى اجازه نقل آن را صادر نموده است . (4) شيخ آغا بزرگ تهرانى اين اجازه را در آخر نسخه اى از روضه الكافى ملاحظه كرده كه به خط همين مازندرانى بوده و او در ربيع الاول 1034 آن را به پايان رسانده است . اجازه نصر تونى هم ضميمه آن بوده است . (5) نصرتونى وى را چنين ستوده است:

.

ص: 61

«فانّ السيد الجليل النبيل الأنور الأطهر ، علم الفضل و الافضال، سلالة من نجل النبوة و فرع من اصل الفتوة ، التقى النقى الورع الذكى الفاضل تاج الدين اسماعيل بن السيد محمد المازندرانى _ وفقه الله على طاعاته و أعانه لتحصيل مرضاته _ قد شمّر عن ساق الجدّ و صرف عمره الشريف فى تحصيل العلوم و خصوصاً النقلية و لتسنم ذروة هذه المنزلة الرفيعة . و قد قراء علىّ فى أيام اقامته فى المشهد المقدس الرضوى _ على مشرفه الف الف صلوة و تحية _ قرائة تشهد له بحسن الالتفات و المبالغه فى طلب النكات ، و كان _ وفقه اللّه لمرضاته _ يسأل فى أثناء البحث عمّا يشتبه عليه و ما هو مظنة الاشتباه ، ليفحص عنه فحصاً يتحقق معه معرفته ليكون على بصيرة هو و من يأخذ عنه» . (1)

( 76)سيد اسماعيل بن محمد موسوى غروى قزوينى مازندرانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* اصفهان ، مدرسه صدر بازار : 399 ، كتاب مواريث تا پايان كتاب أيمان ونذور وكفارات ، نسخه از آغاز افتادگى دارد، اول جمادى الاخر 1034 ق ، در مشهد رضوى . (2)

( 77)اسماعيل بن مظفر دماوندى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى : 20162 ، نسخه ناقص و نامرتب مى باشد، 1069 ق، 450 برگ . (3)

( 78)اكبر بن صفى شبسترى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، دكتر على اصغر مهدوى ، نسخه شماره : 868 ، اصول تا جهاد از فروع ، 1072ق . (4)

.

ص: 62

( 79)الغ على خان (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 13799 ، فروع (نكاح تا ديات) ، 1104ق . (1)

( 80)اللّه وردى (قرن 11 ق)مصحح الكافى :نسخه كاملى از الكافى را در سال 1098 با نسخه شهيد ثانى مقابله و تصحيح نموده است . (2)

( 81)امير بيك بن حاجى سلطان ميرك جورمكنى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مدرسه حجتيه ، نسخه شماره : 507 ، 1067ق . (3)

( 82)بابا بن فرامرز تسترى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* نجف ، مكتبة اميرالمؤمنين عليه السلام ، نسخه شماره : 2104 ، صلاة تا آخر نكاح ، 6 صفر 1062 . (4)

( 83)بابو بن خان محمد گجراتى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، سپهسالار ، نسخه شماره : 1719 ، كامل است ، 1067ق . (5)

( 84)سيد بدرالدين بن احمد حسينى عاملى (زنده در 1060 ق)حاشيه نويس و مدرس الكافى :سيد بدرالدين از شاگردان شيخ بهايى و صاحب معالم ، بوده ، و از شيخ بهايى اجازه نقل

.

ص: 63

روايت دارد . سيد بدرالدين مدرس كافى ، در مشهد رضوى بوده و خواجه على بن محمد هاشم مشهدى تمامى كتاب كافى را در نزد وى خوانده است . چنانكه مشهدى در اجازه خود به امير سيد مصطفى آذربايجانى تبريزى ، بدين موضوع تصريح نموده است . سيد بدرالدين حاشيه هايى بر الكافى نوشته، كه تاكنون دو نسخه از الكافى شناسايى شده ، كه در هامش آنها حاشيه بدرالدين تحرير است . (1) با اين مشخصات: 1 . مشهد ، آستان قدس رضوى : 25251 ، شامل كتاب طهارت ، صلات ، زكات ، صوم ، حج ، جهاد ، كتاب معيشت و بخشى از كتاب حجت . 445 برگ . (2) 2 . مشهد ، آستان قدس رضوى : 25892 ، از آغاز مقدمه تا پايان كتاب حجت، 323 برگ . (3)

( 85)بديع الزمان يزدى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* يزد ، وزيرى ، نسخه شماره : 411 ، فروع (طهارت تا حج) ، 1048 ق . (4)

( 86)برج على بن مرشد على اسفرنجانى جربادقانى ساكن اصفهان (قرن 11 ق)كاتبِ دو نسخه الكافى1 . يزد ، كتابخانه مدرسه خان ، نسخه شماره : 98 ، فروع و روضه ، در 11 ربيع المولود 1052، كه براى سيد مير محمد سعيد بن قاسم حسنى حسينى گلپايگانى، استنساخ نموده است . (5) 2 . مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 2105 ، اصول و فروع و روضه ، 1067ق . (6)

( 87)پير محمد مقيم بن پير نور الدين اصفهانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى* تهران ، ملى تهران ، نسخه شماره : 716/ع ، فروع و روضه ، در سال 1070ق ، در هفشويه

.

ص: 64

قهاب از توابع اصفهان . (1)

( 88)قبلة الكتّاب پير نور (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مرعشى ، نسخه شماره : 13313 ، اصول و بخشى از روضه ، نسخ ، قبلة الكتّاب پير نور ، بدون تاريخ كتابت (اواخر سده يازدهم)، با علامت بلاغ علامه مجلسى . (2) محدث نورى _ صاحب مستدرك الوسائل _ طى يادداشتى كه در اول اين نسخه نوشته، كاتب را چنين ستوده است: «هذا الكتاب لو يباع بوزنه ذهبا لكان البائع مغبونا و ما من خسران أنّك تأخذ ذهبا و تعطى لؤلؤا مكنونا و كيف لا يكون كذلك و جامعه ثقة الاسلام و قد الّفه فى دارالسلام بمحضر من السفرة الكرام الذين كانوا يجدون طريقا لكشف المهام بلقاء الحجة عليه و على آبائه آلاف التحية و السلام . . . و كاتبه قبلة الكتاب المعروف بجودة الخط و عذوبته و حسنه و حلاوته پير نور اسكنه اللّه دار السرور . . . حرره . . خادم آثار أهل البيت عليهم السلام حسين بن محمد تقى نورى الطبرسى فى غرّة ربيع الولادة من سنة 1302 ق» . (3)

( 89)تونى عامرى، ابن محمد صالح البنّى (قرن 11 ق)كاتبِ سه نسخه از الكافى :1 . اصفهان ، مكتبة الزهراء : 3 ، كتاب ايمان و كفر تا پايان كتاب ، به خط نسخ خوب خوانا، 1085 ق . (4) 2 . اصفهان ، مكتبة الزهراء : 13 ، كتاب عقل وجهل تا پايان باب ما يفصل به بين دعوى المحق و المبطل فى امر الامامة ، 4 جمادى الاول 1084 ق . (5) 3 . اصفهان ، مكتبة الزهراء : 14 ، كتاب حجة جلد سوم ، 1087 ق . (6)

.

ص: 65

( 90)جان محمد بن جان محمد دزمارى (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 15102 ، روضه ، 1119ق . (1)

( 91)جعفر آبادى (2) (قرن 11 ق)حاشيه نويس الكافى :او حواشى بر برخى از مواضع الكافى نوشته كه نسخه اى از آن در دست است . (3) به نظر مى رسد كه اين شخصيت همان مولى محمد جعفر آباده اى (م 1280 ق) است ، كه در آثار وى شرح الكافى را ياد كرده اند ولى تاكنون نسخه اى از آن شناسايى نشده است .

( 92)جعفر بن احمد (قرن 13ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* اصفهان ، عمومى اصفهان ، نسخه شماره : 2847 ، قسمتى از اصول ، سال 1256ق . (4)

( 93)جعفر بن حسن كشميرى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، آستان معصوميه عليهاالسلام ، نسخه شماره : 2: 75 _ 5977 ، اصول تا انجام عشرت ، 14 ذى قعده 1094ق ، در مشهد رضوى . (5)

.

ص: 66

( 94)جعفر بن حسين بن محمد بن سليمان بحرانى توبلى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* لندن ، متحف بريطانى ، نسخه شماره : Or.3510 ، اصول ، 22 ربيع الثانى 1072 . (1)

( 95)جعفر بن حسين قهپايى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مرعشى ، نسخه شماره : 6546 ، اصول ، 10 شوال 1072ق . (2)

( 96)جعفر بن غازى رازى (قرن 11 ق)كاتبِ و مصحح الكافى :او برادر ملا خليل قزوينى است و نسخه اى از الكافى را (فروع از جهاد تا اول روضه) استنساخ نموده كه در روز پنج شنبه 13 ربيع الثانى 1060 بدان شروع و روز چهارشنبه 10 جمادى الاول 1068ق در قزوين قريه عبد العظيم ، به پايان رسانده است . او الكافى را نزد برادرش ملا خليل بن غازى قزوينى قرائت نموده و نسخه مذكور را تصحيح نموده است . (3)

( 97)جعفر بن كمال الدين (قرن 11 ق)مدرس الكافى :او مدرس الكافى بوده و حكيم ابوالحسن بن ميرزا ابراهيم شيرازى نزد وى نسخه اى از الكافى را مقابله نموده و او براى وى در 21 ربيع الثانى 1083 اجازه نقل روايت نوشته است . (4)

( 98)جعفر بن ميرزا بيگ بن حاجى لطفى بن عبد اللطيف مشهدى (قرن 11 ق)كاتبِ دو نسخه الكافى :1 . هند ، سالار جنگ : 917 ، بخش اصول تا كتاب جهاد ، 1071 ق . (5)

.

ص: 67

2 . مشهد ، آستان قدس رضوى : 27234 ، كتاب معيشت تا پايان كتاب روضه ، نسخ ، 1072 ق، 428 برگ . (1)

( 99)جعفر بن مير غياث الدين (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* آمريكا ، دانشگاه برينستون (مجموعه جاريت) ، نسخه شماره : 84 ، روضه ، 1074 ق . (2)

( 100)جلال الدين بن محمد باقر رازى (قرن 11 ق)مصحح الكافى :رازى كتاب الكافى را در سال 1092 در قصبه ورامين مقابله و تصحيح نموده است . (3)

( 101)جليل بن كمال الدين (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، گلپايگانى ، نسخه شماره : 5/29/5665 ، فروع از كتاب نكاح تا آخر ايمان و نذور و كفارات ، 1103ق . (4)

( 102)جمال الدين بن عطاء اللّه (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، گوهرشاد ، نسخه شماره : 1888 ، اصول ، شعبان 1071 . (5)

.

ص: 68

( 103)جمال الدين بن محمد قاسم حيرانى (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 17345 ، فروع (طهارت تا آخر صيام) ، 1107ق . (1)

( 104)جمال الدين مظفر (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، رضا استادى ، نسخه شماره : بدون شماره ، اصول و بخشى از طهارت و همه روضه ، 1088ق . (2)

( 105)شيخ جواد بن شيخ كلب على كاظمى (قرن 12 ق)كاتبِ و تصحيح الكافى :شيخ جواد بن شيخ كلب على كاظمى نسخه اى از فروع الكافى را استنساخ و در نزد حسام الدين بن جمال الدين بن محمد على بن احمد بن طريح مسلمى نجفى برادر زاده شيخ فخر الدين طريحى و راوى از طريحى، قرائت و تصحيح نموده و شيخ حسام الدين در سال 1092 ق، براى وى اجازه نقل روايت نوشته است . (3) همچنين شيخ قاسم بن محمد كاظمى (م 1100) براى شيخ محمد جواد بن شيخ كلب على كاظمى، اجازه اى در جلد اول از فروع الكافى در 10 جمادى اولى سال 1098 ق نوشته و تصريح نموده كه خودش از سيد نور الدين برادر صاحب المدارك روايت مى كند . (4)

( 106)حامد بن عبد الكريم (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى براى فرزندش محمد شريف :* مشهد ، آستان قدس رضوى : 20460 ، كتاب طهارت تا پايان جهادنسخ ، 1059 ق، برخى از

.

ص: 69

اوراق معلق به حواشى، 346 برگ . (1)

( 107)حامد بن محمد استرآبادى (قرن 11 ق)كاتبِ و مصحح الكافى :استرآبادى يك دوره از الكافى را در پنج نسخه در مكه استنساخ نموده است . او اصول را در سال 1025 ق در مكه و كتاب ديات را در جمادى الثانى 1030 ق باز در مكه به پايان رسانده كه از آن بر مى آيد وى از دانشمندان ايرانى ساكن مكه مكرمه بوده است . او الكافى را نزد مشايخ قرائت نموده و اساتيدش براى وى در حواشى نسخه ها نشان قرائت و سماع با عبارت «بلغ مولانا أيده اللّه سماعا بسماع تحقيق و تدقيق» نوشته اند . شيخ آقا بزرگ طهرانى اين نسخه ها را قبلاً در كتابخانه مدرسه محمد باقر در خراسان رؤيت نموده و در طبقات اعلام الشيعه (قرن 11، ص 130) از وى ياد كرده است . مشخصات نسخه هاى استرآبادى چنين است: 1 . مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 16963 ، اصول ، 1025ق ، در مكه مكرمه . (2) 2 . مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 17343 ، فروع از وصايا تا انتها و روضه ، از 1025 تا 1030ق ، در مكه مكرمه . (3) 3 . مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 17346 ، فروع از طهارت تا آخر جهاد ، 1026ق . (4) 4 . مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 17344 ، فروع كتاب معيشت ، 1027ق . 5 5 . مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 17347 ، فروع (كتاب الزى و التجمل تا پايان كتاب الأشربة) ، جمادى الاولى 1029ق ، در مكه مكرمه . 6

.

ص: 70

( 108)حبيب اللّه بن عطاء اللّه حسينى (قرن 10 ق )كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، سپهسالار ، نسخه شماره : 1712 ، فروع از طهارت تا پايان جهاد ، نسخ عالى ، 972ق ، در شيراز، نظام الدين محمد بن محمد الفاضل اين نسخه را در سال 1079 با چند نسخه مقابله و تصحيح كرده است . (1)

( 109)حبيب اللّه بن على بن حسام (قرن 10 ق )كاتبِ دو نسخه از الكافى :1 . قم ، گلپايگانى ، نسخه شماره : 27/34/6657 ، اصول (از كتاب الإيمان و الكفر تا آخر) ، 28 شعبان 974ق . (2) 2 . تهران ، دانشگاه تهران ، نسخه شماره : 6649 ، بخش فروع از حج تا آخر و بخش روضه ، رمضان المبارك 979ق . (3)

( 110)حبيب اللّه بن محمد شيرازى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 9323 ، فروع از طهارت تا آخر معيشت ، 1062ق . (4)

( 111)حبيب اللّه (قرن 10 ق )كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، سپهسالار ، نسخه شماره : 1719 ، شامل بخش اصول و فروع و روضه ، در 977 . (5)

.

ص: 71

M4997_T1_File_5141888

تصوير ش (4) كافى به خط حبيب اللّه بن على بن حسام، نسخه كتابخانه آيت اللّه گلپايگانى

.

ص: 72

( 112)حسام الدين بن جمال الدين بن محمد على نجفى (قرن 11 ق)مدرس الكافى :حسام الدين بن جمال الدين بن محمد على بن احمد بن طريح مسلمى نجفى برادر زاده شيخ فخر الدين طريحى است و از وى نقل روايت مى كند . او الكافى را تدريس مى كرده و از جمله شاگردانش شيخ جواد بن شيخ كلب على كاظمى است كه الكافى را نزد وى درس گرفته وتصحيح كرده و شيخ حسام الدين براى وى اجازه نقل روايت در سال 1092 ق نوشته است . (1)

( 113)حسن بن جمعه بن على زبيدى (قرن 10 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* يزد ، وزيرى ، نسخه شماره : 255 ، فروع ، 992ق . (2)

( 114)حسن بن حسين اصفهانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مركز احياء ميراث اسلامى ، نسخه شماره : 2109 ، اصول تا پايان كتاب عشرت ، قرن 11ق . (3)

( 115)حسن بن زين الدين بن محمد (حفيد شهيد ثانى) (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مرعشى ، نسخه شماره : 3636 ، روضه ، اول رجب 1089ق . (4)

.

ص: 73

( 116)حسن بن سليمان بن حسين بن محمد بحرانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مرعشى ، نسخه شماره : 6272 ، اصول ، 22 محرم 1082ق . (1)

( 117)حسن بن عبد الجبار موسوى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* يزد ، وزيرى ، نسخه شماره : 405 ، فروع (نكاح و صيد و ذبايح تا قضايا و احكام ايمان و نذور) ، 1092ق . (2)

( 118)حسن بن عبد الرزاق (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، مجلس شوراى اسلامى ، نسخه شماره : 2911 ، اصول و روضه ، 1057ق . (3)

( 119)حسن بن عزالدين (قرن 8 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :1 . نجف ، كتابخانه شيخ محمد حسين كاشف الغطاء: 455 ، اصول (كتاب ايمان و كفر) ، نسخ ، 708 ق ، 205 برگ [فهرست كاشف الغطاء] .

( 120)حسن بن على بن عبد اللّه بن نور اللّه مكى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 17960 ، فروع از اواسط نكاح تا اواسط روضه ، ربيع الاول 1042ق . (4)

.

ص: 74

( 121)حسن بن غالب آل براق حسنى نجفى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، دارالحديث ، نسخه شماره : 113 ، فروع از كتاب الطهارة تا كتاب المعيشة ، 15 ربيع الثانى 1024ق ، دار السلطنه اصفهان . (1)

( 122)تاج الدين حسن بن محمد اصفهانى، ملا تاجا (پدر فاضل هندى) (قرن 11 ق)مصحح الكافى :اجازه اى به وى و فرزندش بهاء الدين محمد بن حسن اصفهانى مشهور به فاضل هندى سال 1092ق، به ضميمه نسخه اى از الكافى تحرير شده ولى نام اجازه دهنده در مأخذ ذكر نشده است . (2) از تاريخ اين اجازه كه در سال 1092 صادر شده معلوم مى شود كه ملا تاجا در اين سال زنده بوده و تاريخ فوت وى در سال 1085 درست نيست . (3) از ملا تاجا رساله اى به نام جامع الفصول و قامع الفضول به فارسى در دعا در دست است كه نسخه آن در كتابخانه مرعشى نگهدارى مى شود . (4)

( 123)حسن بن محمد بن على حسينى شفقى (قرن 10 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، مدرسه سليمان خان ، نسخه شماره : 9 ، فروع (نكاح و طلاق) ، 944 ق. (5)

( 124)حسن بن محمد على در 1060 (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* لندن ، متحف بريطانى ، نسخه شماره : Or.8396 ، نكاح تا آخر فروع ،1060 ق . (6)

.

ص: 75

( 125)حسن بن محمد كاظمى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 12888 ، اصول از كتاب دعا تا ايمان و كفر ، بدون تاريخ كتابت . (1)

( 126)حسن بن ندى بحرانى (قرن 11 ق)مصحح الكافى :شيخ حسن بن ندى بحرانى (2) نسخه اى از الكافى را _ كه در سال 953 تحرير شده بود _ در نزد علامه مجلسى قرائت و تصحيح نموده و علامه براى وى در سال 1097 اجازه نقل روايت نوشته است . اين نسخه در كتابخانه اميرالمؤمنين عليه السلام در نجف اشرف نگهدارى مى شود و تصويرى از آن در كتابخانه مركز احياء ميراث اسلامى به ش 2265 نگهدارى مى شود . (3) همچنين در ضمن نسخه مذكور اجازه ديگرى از دانشمندى ناشناخته (گويا سيد هاشم بحرانى) به شيخ حسن مذكور، در سال 1090 ق تحرير شده است . (4)

( 127)امير حسن بن ولى اللّه بن هداية اللّه بن سيد مراد رضوى قائنى (قرن 11 ق)مصحح الكافى :امير سيد حسن رضوى قائنى و جدّش هدايت اللّه رضوى قائنى از مصححان الكافى بوده اند .

.

ص: 76

جدش در سال 980 در مشهد رضوى نسخه اى از الكافى را مقابله و تصحيح نموده و پس از وى نوه اش امير حسن در سال هاى 1029 و 1039 همان نسخه را با نسخه اى كه بر ميرزا محمد الاسترآبادى قرائت و با نسخه شهيد ثانى مقابله شده بود، مقابله و تصحيح نموده است . امير حسن همچنين از محمد بن حسن بن زين الدين عاملى (نوه شهيد ثانى) در سال 1029 اجازه نقل روايت دريافت نموده كه در پايان نسخه الكافى مذكور نوشته است . (1)

( 128)حسن بن ولى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مدرسه حجتيه ، نسخه شماره : 44 ، فروع از صلاة تا معيشت ، نسخ ، حسن بن ولى ، 1047 ق . (2)

( 129)حسن بيك بن محمد حسين بيك (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* يزد ، وزيرى ، نسخه شماره : 1917 ، اصول، 1098ق . (3)

( 130)حسن شاه اصطهباناتى (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* شيراز ، شاه چراغ ، نسخه شماره : 124 ، اصول ، 1103ق . (4)

( 131)حسن على بن تاج الدين انصارى استرآبادى مشهدى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* دامغان ، مدرسه فتحعلى بيگ(صادقيه) ، نسخه شماره : 30 ، فروع از كتاب جهاد و روضه ،

.

ص: 77

بين سالهاى 1037 _ 1047ق . (1)

( 132)حسن على بن حيدر شيرازى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* نجف اشرف ، مكتبه امام حكيم: 1067 ، كتاب العقل تا كتاب العشرة ، 1089 ق .

( 133)حسن على بن عبد الله بن نور الله مكى مولداً و موطناًكاتبِ نسخه اى از الكافى :* بوشهر ، كتابخانه آل عصفور : 321 ، كتاب روضه ، بدون تاريخ كتابت . (2)

( 134)مولى حسن على بن عبد اللّه شوشترى (3) (قرن 11 ق)مصحح الكافى :شرف الدين على شولستانى كه از مشايخ حديث بوده، الكافى را نزد ملا حسن على شوشترى قرائت و تصحيح نموده و شوشترى در اول ذيقعده 1083 براى وى نشان سماع و مقابله نوشته است . (4)

( 135)حسن موسوى (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 1773 ، 1124ق ، در مشهد . (5)

( 136)حسين بن ابراهيم بن عبدالله (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* هند ، خدا بخش : 259 ، كتاب طهارت تا كتاب أيمان ونذور ، 1196 ق، كتابت اين نسخه به

.

ص: 78

در خواست قاضى شيخ ابراهيم صورت گرفته است . (1)

( 137)حسين بن امير ابوالفتوح محمد حسينى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* خوى ، مدرسه نمازى ، نسخه شماره : 745 ، روضه ، 6 ذيقعده 1041ق . (2)

( 138)حسين بن حاجى بن على استرآبادى (قرن 9 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 11294 ، اصول از كتاب الإيمان و الكفر باب طينة المؤمن و الكافر تا ابتداى كراهية التوقيت ، نسخ ، حسين بن حاجى بن على استرآبادى ، 14 ربيع الثانى 891ق ، دو بار مقابله و تصحيح شده در 891 ق و در 1045 ق توسط محمد جعفر بن محمود سبزوارى (شاگرد شيخ بهايى) ، 117 برگ . (3)

( 139)حسين بن حاجى محمد ترشيزى كاشمرى مشهدى (قرن 11 ق)كاتبِ و مصحح الكافى :ترشيزى در سال 1094ق ، الكافى را كاتب نموده و سپس در سال 1096 آن را نزد محمد مهدى بن مصطفى قارى مقابله و تصحيح نموده و قارى به وى اجازه نقل روايت داده و تصريح نموده كه خود از خاتم المجتهدين محمد باقر خراسانى نقل روايت مى كند . (4)

( 140)حسين بن حاجى مير گيلانى (شاه حسين گيلانى) (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، آستان معصوميه عليهاالسلام ، نسخه شماره : 1: 75 _ 6048 ، از اول اصول تا انجام جنايز از

.

ص: 79

M4997_T1_File_5142006

تصوير ش (5) اجازه شاه حسين جيلانى از ملامراد تفرشى بعد از قرائت كافى

.

ص: 80

فروع ، 6 محرم 1040ق . (1) گيلانى از ملا مراد تفرشى نقل روايت ميكند و اجازه تفرشى به وى به ضميمه نسخه الكافى مذكور موجود است .

( 141)حسين بن حسن حسينى (قرن 10 ق)مصحح الكافى :حسينى اصول الكافى را در سال 961 ق مقابله و تصحيح نموده و همچنين حاشيه محقق كركى را بر شرايع در سال 949 ق كتابت نموده است . (2)

( 142)حسين بن حسن مشغرى عاملى (قرن 11 ق)كاتبِ و مصحح الكافى :مشغرى از دانشمندان بنام شيعه و از شاگردان شيخ بهايى است . (3) مشغرى نسخه اى از الكافى _ فروع جلد دوم _ را در نزد استادش ميرزا محمد استرآبادى _ صاحب رجال _ كاتب نموده و در سال 1028 دوبار آن را در نزد وى قرائت و مقابله و تصحيح كرده است . (4)

( 143)حسين بن حسينقلى كرجى (قرن 14 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، ملى تهران ، نسخه شماره : 2366/ع ، اصول ، نسخ ، در سال 1305ق . (5)

( 144)حسين بن شمس الدين محمد اصفهانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قاهره ، كتابخانه عمومى قاهره ، نسخه شماره : 19180 ب ، روضه ، رمضان 1051 . (6)

.

ص: 81

محمد حسين به شمس الدين محمد اصفهانى از دانشمندان سده يازدهم هجرى و ازشاگردان مولى محمد تقى مجلسى است . شيخ آقا بزرگ اطلاعاتى از وى را كه از نسخه هاى خطى استخراج نموده در طبقات ياد كرده است . (1)

( 145)حسين بن شهاب الدين عاملى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، دانشكده الهيات ، نسخه شماره : 85ب ، باب الرد الى الكتاب تا آخر عبادات ، شوال 1068ق . (2)

( 146)جمال الدين حسين بن صدرالدين على حسينى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مؤسسه آيت اللّه بروجردى ، نسخه شماره : 7 ، اصول ، 1024 . (3)

( 147)حسين بن عبد الصمد عاملى حارثى (قرن 10 ق)مصحح الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى : 25288 ، بخش اصول ، نسخ ، محمد مقيم بن ضياء الدين محمد اصفهانى، 1063 ق، كاتب نسخه را را ، از نسخه اى استنساخ كرده ، كه شيخ حسين بن عبد الصمد عاملى حارثى ، آن را در حضور شيخ زين الدين شهيد ثانى در روز جمعه هفدهم صفر 954 مقابله نموده ، كه صورت انهاء شهيد در پايان كتاب الايمان و الكفر ديده مى شود ، برخى از اوراق معلق به حواشى مى باشد ، 360 برگ . (4)

.

ص: 82

( 148)حسين بن غياث الدين حسينى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* بيرجند ، كتابخانه ديانى ، نسخه شماره : 20 ، طهارت تا آخر جهاد ، (قرن 11) . (1)

( 149)حسين بن قاسم على مازندرانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، سپهسالار ، نسخه شماره : 1717 ، فروع ، 1068ق . (2)

( 150)سيد حسين بن كمال الدين ابرز حسينى حلى (قرن 11 ق)مصحح الكافى :سيد حسين بن كمال الدين ابزر حسينى الحلى از دانشمندان نيمه دوم سده دهم و نيمه اول سده يازدهم هجرى و از شاگردان شيخ بهايى (م 1031) است . سيد على خان _ كه معاصر وى بوده _ در سلافة العصر شرح حال وى را آورده است . يكى از روايت كنندگان از ابرز ، شيخ عبد على خمايسى نجفى است . او در اجازه اى كه براى شيخ ناجى بن على نجفى حضيارى در 9 محرم 1072 نوشته يكى از مشايخ روايى خود را حسين ابرز ذكر نموده است . (3) ابرز در ادبيات عرب تبحر كامل و به عربى شعر مى سرود . آثارى كه از ابزر به دست ما رسيده عبارتند از : زبدة الاقوال في علم الرجال (4) ، دررالكلام و يواقيت النظام في البديع ، كتاب في النحو ، ديوان الاشعار . اجازة به شيخ عبدالعالى بن شيخ محمد بن على بن ناصر حويزى كه در 27 رجب

.

ص: 83

M4997_T1_File_5142049

تصوير ش (6) كافى با نشان انهاءِ سيد حسين بن كمال الدين ابرز حسينى حلى صاحب زبدة الرجال

.

ص: 84

1049 ق نوشته است . (1)

( 151)حسين بن محمد بن على بن محمد بن احمد حسينى حسانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مركز احياء ميراث اسلامى ، نسخه شماره : 2609 ، اصول از كتاب حجت باب كراهية التوقيت تا كتاب عشرت باب نوادر ، 2 ذى حجه 1008ق ، در مكه . (2)

( 152)حسين بن محمد بن مسلم (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* يزد ، وزيرى ، نسخه شماره : 113 ، فروع از طهارت تا آخر ايمان و نذور ، 1076ق . (3)

( 153)حسين بن منصور سبزوارى (قرن 11 ق)كاتبِ چهار نسخه از الكافى :1 . مشهد ، دانشكده الهيات: 1274 ، اصول از عقل و جهل تا عشرت و قسمتى از فروع از طهارت تا آخر جهاد ، 1076ق . (4) 2 . تهران ، ملى تهران ، نسخه شماره : 2381/ع ، فروع و روضه ، بدون تاريخ كتابت . (5) 3 . مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 2114 ، فروع ، 30 شعبان 1080ق . (6) 4 . بيرجند ، كتابخانه ديانى ، نسخه شماره : 13 ، اصول ، ذيحجه 1084 . (7)

.

ص: 85

( 154)حسين خوانسارى، آقا (م 1099 ق)مصحح نسخه اى از الكافى :آقا حسين خوانسارى در ضمن نسخه اى از الكافى به سيد محمد باقر عاملى پيشنماز اجازه نقل روايت نوشته است . (1)

( 155)حسين شيرازى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 1813 ، 1056ق . (2)

( 156)حسين (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 1768 ، 1105ق . (3)

( 157)حضرت على بن عوض اصفهانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، دانشكده الهيات ، نسخه شماره : 29 ، اصول از عقل و جهل تا عشرت ، شعبان 1065ق ، براى محمد سعيد بن غياث الدين منصور حسينى عبدالوهابى نوشته است . (4)

( 158)حكيم بن اسحاق (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى : 22345 ، كتاب ايمان وكفر تا پايان كتاب عشرة ، نسخ ،

.

ص: 86

1120 ق، اوراق معلق به حواشى بسيار مفيد با رمز (س) ، 202 برگ . (1)

( 159)حمزة بن عبد الفتاح رشتخارى خوافى (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 16961 ، اصول ، 1117ق . (2) پدر وى _ عبد الفتاح بن درويش محمد رشتخارى خوافى _ هم نسخه اى از الكافى شامل فروع از كتاب نكاح (باب حب النساء) تا پايان كتاب نذور را در ربيع الثانى 1118ق، كتابت نموده است . (3)

( 160)حيدر بن ابراهيم حسينى (قرن 11 ق)كاتبِ دو نسخه از الكافى :1 . شيراز ، شاه چراغ ، نسخه شماره : 129 ، فروع از كتاب طهارت تا عقيقه ، 1082ق . (4) 2 . شيراز ، شاه چراغ ، نسخه شماره : 130 ، فروع از طلاق تا آخر روضه ، بدون تاريخ كتابت . (5)

( 161)حيدر بن سيد امير خان حسنى حسينى (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، دارالحديث ، نسخه شماره : 174 ، 12 شوال 1106ق ، دار السلطنه اصفهان . 6

( 162)حيدر بن علاء الدين على بن حسن حسينى سبزوارى بيزوى (قرن 11 ق)كاتبِ و مصحح الكافى :امير سيد حيدر بن علاء الدين على بن حسن حسينى سبزوارى بيزوى از دانشمندان سده

.

ص: 87

يازدهم هجرى است . او از اهالى بيره يكى از روستاهاى سبزوار است ، و به همين دليل به بيروى مشهور شده است . شيخ آغا بزرگ طهرانى نسبت وى را «تبريزى بيروىّ» ذكر نموده كه درست نيست . (1) بيروى از شاگردان شيخ حسين بن عبدالصمد عاملى (پدر شيخ بهايى) ، و از اساتيد سيد حسين بن حيدر كركى عاملى است و در 17 رجب 1030 ق ، به وى اجازه نقل روايت داده است . (2) صادر كرده است .بيروى نسخه اى از كافى را كتابت نموده و همچنين نسخه اى از كافى نزد وى تصحيح شده و وى بر آن نشان بلاغ نوشته ، كه مشخصات آنها چنين است: 1 . مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 16967 ، اصول ، قرن 11ق . (3) 2 . قم ، مركز احياء ميراث اسلامى ، نسخه شماره : 1680، بخشى از اصول و زكات و صوم، بى كا ، (قرن 10)، داراى نشانى بلاغ كه برخى از آنها به خط حيدر حسنى بيروى مى باشد . (4)

.

ص: 88

( 163)حيدر بن على (از شاگردان احمد نيريزى خطاط معروف) (قرن 11 ق)كاتبِ دو نسخه از الكافى :1 . تهران ، مجلس شوراى اسلامى: 7581 ، اصول تا انتهاى باب التكاتب ، 1155ق . (1) 2 . مشهد ، آستان قدس رضوى : 21324 ، طهارت تا پايان معيشت ، نسخ ، 1155 ق. (2)

( 164)حيدر على بن محمد بن حسن شيروانى (قرن 11 ق)مصحح الكافى :ملا حيدر على شيروانى فرزند مدقق شيروانى و نوه علامه مجلسى است (3) و به نسخه هاى صحيح الكافى دسترسى داشته، و به همين دليل نسخه وى يكى از نسخه هاى معتبر كتاب الكافى است . اين نسخه در سه بخش (سه نسخه) قرار گرفته كه مشخصاتش عبارت است از: 1 . قم ، مرعشى ، نسخه شماره : 6006 ، اصول از آغاز تا پايان العشرة ، نسخ ، بدون نام كاتب ، قرن 11ق ، در حوشى اين نسخه تصحيحات ملا حيدر على شيروانى قرار دارد . (4) 2 . قم ، مركز احياء ميراث اسلامى ، نسخه شماره : كتاب الاطعمه و الاشربه تا ذبايح، نسخ، بدون نام كاتب، (قرن 11)، پايان كتاب حدود اجازه ميرزا محمد بن حسن شيروانى كه براى فرزندش ملا حيدر على شيروانى در روز پنج شنبه 16 شعبان 1075 نوشته است . (5) 3 . قم ، مرعشى ، نسخه شماره : 5058 ، فروع و روضه ، نسخ ، بدون نام كاتب ، بدون تاريخ كتابت ، اين نسخه را ملا حيدر على با نسخه پدرش (مدقق شيروانى) و نسخه شهيد ثانى مقابله نموده و اختلافات را به خط خود در حاشيه ضبط نموده است . (6) يكى از كسانى كه نسخه خود را با نسخه ملا حيدر على مطابقت داده على بن حسن حسينى

.

ص: 89

نجفى از آل عياش است ، مشخصات نسخه وى چنين است: تهران ، مدرسه مروى ، نسخه شماره : 222 ، اصول از باب كراهية التوقيت تا كتاب الدعاء ، قرن 11 ق . (1)

( 165)خان محمد اردبيلى (قرن 11 ق)مصحح الكافى :خان محمد اردبيلى از شاگردان علامه محمد باقر مجلسى است . او الكافى را نزد علامه مجلسى قرائت نموده و علامه براى وى در اواخر صفر 1076 نشان سماع و قرائت نوشته است . (2) در آخر همين نسخه اجازه اى كه علامه مجلسى براى كسى نوشته ولى نام مجاز را ذكر نكرده است و گويا همين خان محمد اردبيلى باشد . اجازه نامه ديگرى را كه علامه مجلسى به خان محمد، بعد از اتمام قرائت تهذيب الاحكام، در ضمن نسخه اى از تهذيب نوشته (3) ، كه شيخ آقا بزرگ در طبقات بخشى از آن را آورده است . (4)

( 166)خان محمد بن حاجى مير محمد باقر قزوينى (قرن 11 ق)كاتبِ دو نسخه از الكافى :1 . قم ، آستان معصوميه عليهاالسلام ، نسخه شماره : 2: 6 _ 6110 ، 6 صفر 1039ق . (5) 2 . مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 12886 ، فروع (طهارت تا پايان صوم) ، 1083ق ، با حواشى به فارسى . (6)

( 167)شيخ خليفه بشارة آل ابودبيس (قرن 11 ق)مصحح الكافى :شيخ خليفه (7) ابتدا سفارش استنساخ را نسخه اى از الكافى را داده كه بخش اصول تا اول

.

ص: 90

M4997_T1_File_5142120

تصوير ش (7) اجازه خان محمد اردبيلى از علامه مجلسى در حاشيه نسخه اى از الكافى

.

ص: 91

كتاب صلاة را، موسى بن ملا عبدالحق بن ملا جار اللّه يثربى شيبانى، در شوال 1120 در نجف، به پايان رسانده و از كتاب صلاة تا آخر جهاد را ابراهيم بن حسن بن على بن يحيى بن سالم منصورى، در سلخ ربيع الاول 1122، به انجام رسانده است . شيخ خليفه پس از آن نسخه را در نزد استادش شيخ ابراهيم بن محمد خمايسى در نجف قرائت و تصحيح نموده و استادش در 24 محرم 1124، به وى نشان قرائت و اجازه نقل روايت نوشته است . (1)

( 168)خليل بن ابراهيم ديلمانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، گوهرشاد ، نسخه شماره : 1888 ، اصول ، شعبان 1071 ق . (2)

( 169)خليل بن على بيگ حسينى تونى (قرن 11 ق)مصحح الكافى :خليل تونى الكافى را در نزد استادش ميرزا محمد شيروانى در سال 1068 ق، در اصفهان ، مقابله و تصحيح نموده است . (3)

( 170)خليل بن غازى قزوينى (قرن 11 ق)مصحح الكافى :يكى از نسخه هاى معتبر الكافى نسخه ملاخليل قزوينى است كه دو شرح بر الكافى نگاشته است . متأسفانه تاكنون نسخه وى شناحته نشده ولى دو نسخه در دست است كه دو برادرش در نزد وى تصحيح و مقابله نموده اند، با اين مشخصات: 1 . قم ، مرعشى ، نسخه شماره : 3602 ، شامل فروع از جهاد تا اول روضه ، اين نسخه را جعفر بن غازى رازى (برادر ملاخليل) در ظرف هشت سال _ شروع روز پنج شنبه 13 ربيع الثانى

.

ص: 92

1060، پايان روز چهارشنبه 10 جمادى الاول 1068ق، در قزوين قريه عبد العظيم _ استنساخ نموده و پس از آن در نزد برادر و استادش ملا خليل بن غازى قزوينى قرائت و تصحيح نموده است . (1) 2 . نجف ، مكتبة اميرالمؤمنين عليه السلام ، نسخه شماره : 2332 ، از اول اصول تا آخر كتاب العشرة ، اين نسخه را على بن شرف الدين، در غره صفر 987، تحرير نموده و محمد باقر بن غازى قزوينى دوبار _ بار اول در جمادى الاولى 1053 و بار دوم جمادى الثانى 1068 - در قزوين نزد برادرش خليل بن غازى قزوينى مقابله و تصحيح نموده و ملاخليل قزوينى به وى نشان بلاغ و سماع نوشته است . (2)

( 171)خواجه على بن محمد هاشم مشهدى (قرن 11 ق)مدرس الكافى :خواجه على بن محمد هاشم مشهدى ، تمام كتاب كافى را نزد سيد بدرالدين عاملى و دوباره بخشى از اصول كافى را در نزد ملا شمسا گيلانى قرائت نموده است . مشهدى در مشهد مقدس الكافى را تدريس مى كرده است. (3) يكى از كسانى كه در درس كافى وى شركت كرده سيد مصطفى آذربايجانى تبريزى است كه مشهدى براى وى در سال 1060 ق اجازه نقل حديث صادر نموده است . همچنين دو نسخه از الكافى كه در مجلس درس مشهدى در سال هاى 1055 تا 1059 ق، تصحيح شده و نشان بلاغ هاى متعدد از خواجه على در آنها ديده مى شود، در دست است . در يكى از اين نشان ها چنين نوشته: «بلغ الى هنا فى مجالس متعددة قراءة و فحصا و أنا تراب الروضة الرضوية خواجه على بن محمد هاشم المشهدى» . مشخصات اين دو نسخه عبارتند از: 1 . قم ، مرعشى ، نسخه شماره : 8422 ، فروع از طهارت تا پايان كتاب جهاد ، نسخ ، بدون نام

.

ص: 93

M4997_T1_File_5142139

تصوير ش (8) اجازه امير مصطفى آذربايجانى تبريزى از سيد بدرالدين عاملى (مدرس كافى)

.

ص: 94

كاتب ، 1052 _ 1054ق ، با علامت بلاغ هاى متعدد از خواجه على بن محمد هاشم مشهدى در 1055ق . (1) 2 . نجف ، مكتبة اميرالمؤمنين عليه السلام ، نسخه شماره : بدون شماره ، عبد اللّه بن حسين حلى، 1056 ق، با علامت بلاغ هاى متعدد از خواجه على بن محمد هاشم مشهدى در 1059ق . (2)

( 172)داود خادم استرآبادى (3) (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* يزد ، وزيرى ، نسخه شماره : 566 ، فروع از كتاب النكاح تا پايان كتاب المعيشة ، 1033ق . (4)

( 173)دخيل بن حمدان الغطاوى (قرن 11 ق)كاتبِ دو نسخه از الكافى :1 . نجف ، مكتبة حسن خلف الكربلائى ، نسخه شماره : بدون شماره ، بخش اصول، 1073 ق، در نجف . (5) 2 . تهران ، دانشكده الهيات ، نسخه شماره : 217ب ، كتاب معيشت تا پايان عشرت ، 15 جمادى الثانى 1073ق . (6)

( 174)دخيل على بن نجم الدين (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* نجف اشرف ، مكتبه امام حكيم : 2557 ، بخش اصول وفروع ، 1103 ق .

.

ص: 95

( 175)درويش بن احمد حائرى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* نجف اشرف ، مؤسسه كاشف الغطاء : 65 ، كتاب نكاح تا آخر كتاب أيمان ونذور وكفارات ، نسخ ، 1082 ق، نسخه تصحيح ومقابله شده است . 250 برگ .

( 176)درويش على بن يوسف طالقانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* اصفهان ، سيد احمد روضاتى : 76 ، كتاب جهاد از فروع الكافى تا پايان كتاب روضه ، نسخ ، 1065 . (1)

( 177)درويش على زشكى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 1792 ، 1060ق . (2)

( 178)امير دوست محمد مازندرانى (قرن 11 ق) (3)مصحح الكافى :مازندرانى الكافى را نزد علامه مجلسى قرائت و تصحيح نموده و علامه براى وى نشان قرائت و انهاء، در 5 ذى حجه 1077، نوشته است . (4)

( 179)ذبيح اللّه بن هداية اللّه اصفهانى (قرن 12 ق)حاشيه نويس الكافى :اصفهانى بر بخش فروع و روضه الكافى حاشيه نوشته است . اين حواشى در هامش

.

ص: 96

M4997_T1_File_5142174

تصوير ش (9) 15 . اجازه دوست محمد مازندرانى از علامه مجلسى در آخر نسخه اى از كافى

.

ص: 97

نسخه اى از الكافى _ مشتمل بر بخش فروع و روضه ، كه ملك حسن بن ابى الحسن مهويدى تونى ، در جمادى الثانيه 1113 ق، كتابت نموده _ تحرير شده است . (1)

( 180)امير محمد ربيع بن سيد احمد عريضى حسينى امامى (قرن 11 ق) (2)كاتبِ و مصحح الكافى :تهران ، مجلس شوراى اسلامى ، نسخه شماره : 5187 ، اصول از ابتدا تا پايان فضل القرآن ، محمد ربيع بن سيد احمد عريضى حسينى امامى با مهر ، چهارشنبه 15 شعبان 1108 . (3) سجع مهر محمد ربيع «محمد ربيع الحسينى الامامى» است . وى نزد علامه مجلسى الكافى را مقابله و تصحيح نموده و علامه در 11 ربيع الثانى 1078، براى وى اجازه نقل روايت نوشته است . (4)

( 181)رجب على بن غياث الدين همدانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مدرسه فيضيه ، نسخه شماره : 384 ، اصول ، 1082ق . (5)

( 182)مولى رجب على بن محمد جمال الدين على (قرن 12 ق)مصحح الكافى:مولى رجب على (6) داراى اجازه نقل روايت مفصلى است كه عباس بن حسن بن عباس بن محمد على بلاغى نجفى در 23 ربيع الثانى 1157، در آخر نسخه اى از الكافى براى وى

.

ص: 98

نوشته است . (1)

( 183)رضا خان طالقانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* دزفول ، سيد نبوى : بخش اصول، دهم ذى الحجة 1040 . كاتب نسخه را مقابله كرده سپس براى بار دوم شخص ديگرى آن را با سيد محمد اصفهانى مقابله نموده است . (2)

( 184)رضاقلى بن ملك على (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* نجف اشرف ، مكتبه امام حكيم : 2143 ، كتاب عقل تا كتاب عشرت ، 1065 ق .

( 185)حاجى رضا قلى (قرن 11 ق)مصحح الكافى:مولى رضا قلى الكافى را در مشهد نزد شيخ حر عاملى قرائت و تصحيح نموده و شيخ حر براى وى نشان هاى متعدد سماع نوشته كه نص يكى از آنها كه در آخر كتاب اطعمه در سال نگاشته، چنين است: «أنهاه المولى الكامل النبيل التقى النقى الوفى الصفى الولى الحاجى رضا قلى _ عامله اللّه بلطفه الخفى و الجلى _ قراءةً و ضبطا و مقابلةً و تصحيحا و تحقيقا و أفاد فى اثناء المذاكرة اكثر ممّا استفاد و ذلك فى مجالس آخرها اواخر شهر رمضان المعظم سنة 1078 . حرّره محمد الحر العاملى» . (3)

.

ص: 99

M4997_T1_File_5142201

تصوير ش (10) نشان انهاء حاجى رضا قلى از شيخ حر عاملى در حاشيه نسخه كافى

.

ص: 100

( 186)رضيه زوجه ملا محمد فيروز آبادى قائنى (قرن 11 ق)واقف نسخه اى از الكافى :رضيه كه همسر ملا محمد فيروز آبادى قائنى است نسخه اى از الكافى را در ذى قعده 1153ق، بر طلاب مدرسه اى در قائن وقف نموده و توليت آن را بر عهده ملا محمد حسن قائنى قرار داده است . (1)

( 187)رفيع الدين حسينى (قرن 11 ق)مصحح الكافى :رفيع الدين حسينى مدرس الكافى بوده و در نزد وى نسخه اى از الكافى مقابله و تصحيح گرديده و او بر آن نشان بلاغ و قرائت نوشته است . اين نسخه در قرن يازدهم تحرير شده است . (2)

( 188)رفيق بن عبد اللّه (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* يزد ، وزيرى ، نسخه شماره : 740 ، روضه ، 1058ق . (3)

( 189)رمضان على بن محمد على لولوئى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* اصفهان ، موسوى شفتى : 11 ، كتاب طهارت تا پايان كتاب معيشت ، 1065 ق، اين نسخه تصحيح شده است .

.

ص: 101

( 190)روح اللّه بن مير محمد مهدى حسينى (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مرعشى ، نسخه شماره : 9182 ، فروع از طهارت تا پايان جهاد ، 10 رمضان المبارك 1122ق . (1)

( 191)زكريا بن عبد اللّه جديد الاسلام (قرن 11 ق)كاتبِ و مصحح الكافى :زكريا سه نسخه از الكافى را كتابت و مقابله و تصحيح نموده است . با اين مشخصات: 1 . قم ، گلپايگانى ، نسخه شماره : 13/6/923 ، فروع از طهارت تا معيشت ، شوال 1057ق ، نسخه داراى علامات بلاغ و تصحيح و نسخه بدل در حاشيه با عبارتِ «بلغ كتابةً و قراءةً و مقابلةً» . (2) 2 . اصفهان ، مدرسه صدر بازار : 677 ، كتاب طهارة تا پايان كتاب معيشت ، نسخ، رجب 1074 . (3) 3 . قم ، آستان معصوميه عليهاالسلام ، نسخه شماره : 507 ، اصول ، 1081ق . (4)

( 192)زكريا بن على بن ابراهيم الخطى الجزايرى حائرى (قرن 10 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مدرسه فيضيه ، نسخه شماره : 617 ، فروع از كتاب النكاح تا پايان روضه ، 26 رمضان 989ق . (5)

.

ص: 102

( 193)زين الدين بن امير الدين نجفى ، 1023ق (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 12918 ، روضه ، 1023ق . (1)

( 194)زين الدين بن على بن احمد، شهيد ثانى (قرن 10 ق)مصحح الكافى :يكى از نسخه هاى معتبر الكافى كه اصل و اساس براى نسخه هاى بعدى قرار گرفته، نسخه شهيد ثانى است . بسيارى از عالمان نسخه هاى خود را بر نسخه شهيد عرضه و تصحيح نموده اند . از شهيد ثانى تاكنون دو نسخه شناسايى شده است، با اين مشخصات: 1 . قم ، مرعشى ، نسخه شماره : 268 ، فروع از طلاق تا آخر روضه ، از آخر افتادگى دارد ، نسخ معرب ، بدون نام كاتب ، 12 ربيع الاول 953ق ، تصحيح شده و نشان بلاغ از شهيد ثانى دارد با اين عبارت: «بلغ العرض بأصله المنقول منه فى أوائل شهر جمادى الآخرة سنة أربع و خمسين و تسعمئة و كاتبه الفقير الى اللّه زين الدين بن على بن احمد حامدا مصلّيا مسلما» . (2) 2 . مشهد ، آستان قدس رضوى : 20643 ، كتاب ايمان تا پايان كتاب عشرت وهمه كتاب روضه ، نسخ ، محمد اسحاق ، قرن يازدهم . برخى از اوراق معلق به حواشى على بن شيخ محمد بن شيخ حسن بن زين الدين شهيد ثانى با رمز ( ع ل ) و ديگران تصحيح و مقابله شده و داراى بلاغ از همان شيخ على مى باشد . اين نسخه از تركه شيخ زين الدين عاملى ( شهيد ثانى) بوده كه در تاريخ 1150 از ورثه او ابتياع وبه تملك آقا بابا در آمده است . (3) اين چند نسخه هم با نسخه شهيد ثانى مقابله و تصحيح شده است: 1 . مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 16820 ، اصول و فروع و روضه ، نسخ ، بدون

.

ص: 103

نام كاتب ، قرن 11ق ، نسخه را اللّه وردى نامى در سال 1098 با نسخه شهيد ثانى مقابله و تصحيح نموده است . (1) 2 . تهران ، دانشكده الهيات ، نسخه شماره : 43ب ، فروع از طهارت تا پايان جهاد ، نسخ ، زين الدين على ، 13 شعبان 1043ق ، با نسخه شهيد ثانى مقابله شده است . (2) 3 . قم ، مرعشى ، نسخه شماره : 5311 ، فروع از كتاب المعيشة تا پايان روضه ، از اول افتادگى دارد ، ميرزا محمد بن كيجيم (محمد باقر) تبريزى ، 22 رجب 1041ق ، در مشهد رضوى مدرسه مهتر جمال 305، كتاب نسخه را با چند نسخه از جمله نسخه شهيد ثانى مقابله نموده است . (3) اين نسخه ها هم با نسخه اى كه از روى نسخه شهيد ثانى مقابله و تصحيح شده بود، مقابله و تصحيح شده است: 1 . همدان ، دامغانى ، نسخه شماره : بدون شماره ، عبد اللّه بن حاجى مساعد ، محرم 1090ق ، با تصحيح شيخ حر عاملى از روى نسخه شهيد ثانى . (4) 2 . تهران ، دانشگاه تهران ، نسخه شماره : 632 ، فروع از كتاب جهاد ، نسخ ، عبد اللّه بن مساعد بن فلاح بن صالح جزايرى صيمرى ، 1090ق ، در مشهد مقدس، با نسخه شيخ حر كه با نسخه شهيدثانى مقابله شده بود، مقابله شده است . (5) 3 . مشهد ، دانشكده الهيات ، نسخه شماره : 451 ، فروع ، محمد رشيد بن شيخ حسين سندى ، محرم 1097ق ، نسخه را ميرك موسى از اول تا پايان حج مقابله نموده و از آنجا تا آخر كتاب در مشهد با نسخه اى كه با نسخه شهيد ثانى مقابله شده بود مقابله گرديده است . (6) 4 . مشهد ، آستان قدس رضوى : 25288 ، بخش اصول ، نسخ ، محمد مقيم بن ضياء الدين محمد اصفهانى، 1063 ق . نسخه تصحيح و مقابله شده و داراى بلاغ مى باشد . كتابت نسخه را از نسخه اى استنساخ كرده كه شيخ حسين بن عبد الصمد عاملى حارثى با شيخ زين الدين شهيد ثانى در روز جمعه هفدهم صفر 954 مقابله نموده است كه صورت انهاء شهيد در پايان

.

ص: 104

كتاب الايمان و الكفر ديده مى شود برخى از اوراق معلق به حواشى مى باشد . 360 برگ . (1)

( 195)زين الدين على بن محمد قاسم بن حيدر بن محمد بن عزيز اللّه كشميرى مشهدى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مدرسه فيضيه ، نسخه شماره : 298 ، فروع از اطعمه و اشربه تا پايان ، 28 رمضان المبارك 1044ق . (2)

( 196)زين الدين على (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، دانشكده الهيات ، نسخه شماره : 43ب ، فروع از طهارت تا پايان جهاد ، 13 شعبان 1043ق ، با نسخه شهيد ثانى مقابله شده است . (3)

( 197)زين العابدين بن احمد حسينى جيلى (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، مجلس شوراى اسلامى ، نسخه شماره : 4613 ، اصول تا كتاب العشرة ، 1111ق . (4)

( 198)زين العابدين بن حاج محمد دارانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مدرسه فيضيه ، نسخه شماره : 1125 ، فروع از صوم تا معيشت ، بدون تاريخ كتابت، اين نسخه به وسيله علامه مجلسى مقابله و تصحيح شده و از آغاز تا پايان حواشى به خط او دارد . (5)

.

ص: 105

( 199)زين العابدين بن حاجى محمد باقر ابهرى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، دانشكده الهيات ، نسخه شماره : 1695 ، اصول ، 1075ق . (1)

( 200)زين العابدين بن رجب اصفهانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* زنجان ، امام جمعه زنجان ، نسخه شماره : بدون شماره ، روضه ، سه شنبه 28 محرم 1087ق . (2)

( 201)زين العابدين بن سيد على بن امين الدين نصير حسينى هزار جريبى (قرن 11 ق)كاتبِ دو نسخه از الكافى :1 . سارى ، كتابخانه عمومى ، نسخه شماره : 36 ، اصول، نسخ ، زين العابدين بن على بن امين الدين نصير حسينى هزار جريبى، 1058 . (3) 2 . تهران ، دانشگاه تهران ، نسخه شماره : 6661 ، فروع از جهاد تا روضه ، شوال 1046ق . (4)

( 202)زين العابدين بن محمد مقيم (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* نجف اشرف ، مؤسسه كاشف الغطاء : 72 ، كتاب روضه ، نسخ ، 1117ق ، نسخه تصحيح و مقابله شده است . 182 برگ .

( 203)مولى سيد زين العابدين (قرن 11 ق)مصحح الكافى :مولى سيد زين العابدين از شاگردان علامه مجلسى، كه الكافى را نزد وى قرائت و تصحيح

.

ص: 106

نموده، و علامه براى وى نشان قرائت و در ربيع الاول 1094 در اصفهان، اجازه نقل روايت نوشته است . (1)

( 204)زين العابدين قمى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، سپهسالار ، نسخه شماره : 1707 ، اصول و روضه ، 1027ق . (2)

( 205)سراج الدين بن محمد ابرزى (قرن 10 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى : 26605 ، كتاب صوم تا پايان كتاب مواريث ، نسخ خفى، 971 ق، تصحيح ومقابله شده و داراى بلاغ است، 355 برگ . (3)

( 206)سرّ اللّه شيرازى (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، سپهسالار ، نسخه شماره : 1703 ، اصول ، 1172ق . (4)

( 207)سعد حويزى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 1771 ، بدون تاريخ كتابت . (5)

( 208)سعيد (قرن 11 ق)مصحح و كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 13431 ، اصول ، 1127ق . (6)

.

ص: 107

M4997_T1_File_5142295

تصوير ش (11) كافى به خط سعيد با نشان انهاء ابوالحسن شريف به وى

.

ص: 108

كاتب پس از كتابت الكافى، آن را نزد ابوالحسن شريف، قرائت و تصحيح نموده و او هم براى كاتب نشان قرائت و سماع نوشته است . (1)

( 209)سلطان حسين واعظ استرآبادى (شهادت حدود 1094 ق) (2)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، دانشگاه تهران ، نسخه شماره : 7301 ، فروع از طهارت تا صوم و روضه ، شعبان 1039ق . (3)

( 210)سلطان محمد بن رفيع الدين اصفهانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، دارالحديث ، نسخه شماره : 109 ، اصول از كتاب الحجة (باب أن الأرض لاتخلو من الحجة) تا آخر كتاب ايمان و كفر ، پنجشنبه 16 جمادى الثانى 1060ق . (4)

( 211)سلطان محمود بن محمد مؤمن قوژدى جنابذى (قرن 11 ق)كاتبِ سه نسخه از الكافى :1 . قائن ، كتابخانه مدرسه جعفريه ، نسخه شماره : 19 ، اصول و فروع تا آخر كتاب معيشت ، 1083 ق . (5) 2 . تهران ، مجلس شوراى اسلامى ، نسخه شماره : مجموعه خويى 177 ، فروع از نكاح تا پايان ايمان و كفارات ، ثلث ، سلطان محمود بن محمد مؤمن قوژوى گنابادى ، 1091ق ، «949ص» 475 برگ (6)

.

ص: 109

3 . مشهد ، دانشكده الهيات ، نسخه شماره : 1755 ، (1) روضه ، 1087ق . (2)

( 212)سلطان مراد بن محمد جعفر بجستانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، مجلس شوراى اسلامى ، نسخه شماره : 4202 ، فروع از حدود تا پايان و روضه ، جمادى الثانى 1034ق . (3)

( 213)سليمان بن صالح بن احمد بن عصفور درازى بحرانى (م 1085 ق)كاتبِ و مصحح الكافى :شيخ سليمان درازى بحرانى از محدثان عالمان به نام است . (4) او نسخه اى از الكافى را كتابت نموده با اين مشخصات: * قم ، مرعشى ، نسخه شماره : 3532 ، فروع از نكاح تا أيمان و نذور و روضه ، نسخ ، ابراهيم بن احمد بن عصفور درازى در اول رمضان 1075 ق . (5) ابن عصفور در همين نسخه، در ربيع الاول 1079، براى احمد بن صالح بن حاجى اوالى نشان بلاغ و قرائت و تصحيح نوشته است . او همچنين در آغاز نسخه ديگرى از الكافى براى شيخ يوسف بن صالح بحرانى، در ربيع الاول 1074، اجازه نقل روايت نوشته است . (6)

( 214)سليمان بن محمد جيلانى تنكابنى (قرن 11)كاتبِ و مصحح الكافى :در كتاب تلامذة العلامة المجلسى چنين نوشته شده: « سليمان بن محمد الجيلانى التنكابنى

.

ص: 110

كتب نسخة من أصول الكافى و أتم كتاب الدعاء منها فى شهر رجب سنة 1077 ، وكتب شخص فى آخر كتاب العشرة منها أنه قرأ الكتاب عند المولى محمد باقر المجلسى من أوله إلى آخره ، ونظن أن هذا أيضا بخط التنكابنى ، فيكون من تلامذة المجلسى . النسخة فى مكتبة المسجد الاعظم فى قم برقم 308» . (1)

( 215)سليمان بن محمد بن هلال بن . . . عمرانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مرعشى ، نسخه شماره : 3532 ، فروع از نكاح تا أيمان و نذور و روضه ، در رمضان 1077 ق . (2)

( 216)سليمان بن معصوم حسينى (قرن 11 ق)مصحح الكافى :حسينى نسخه اى از الكافى را مقابله و تصحيح نموده است . (3)

( 217)سهراب (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مدرسه حجتيه ، نسخه شماره : 422 ، فروع (طهارت و صلاة و زكات) ، 1057 ق . (4)

( 218)شاه رضا بن حيدر بن مقصود على كهنموئى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، حجت كوهكمرى ، نسخه شماره : 1/27 ، شامل بخش اصول و فروع و روضه ، 1063ق . (5)

.

ص: 111

( 219)شاهقلى افشار بن محمد يوسف (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* نجف اشرف ، مؤسسه كاشف الغطاء : 26 ، از ابتداء مقدمه و از كتاب عقل و جهل تا آخر كتاب عشرت ، نسخ ، 1102 ق، نسخه تصحيح شده و داراى حواشى مفصل منقول از مجلسى و غيره با رموز مختلف مى باشد، 360 برگ .

( 220)شاه محمد بن شمس الدين كرمانى (قرن 10 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى : 20181، از آخر فضل قرآن تا كتاب معيشت ، نسخ ، 995 ق، تصحيح ومقابله شده وداراى بلاغ مى باشد . 172 برگ . (1)

( 221)شاه محمد قاينى (قرن 10 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 1781 ، 953ق . (2)

( 222)شريف بن محمد الجيلى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مركز مطالعات و تحقيقات اسلامى ، نسخه شماره : 148، 27 ذى قعده 1073 . (3)

( 223)شكر اللّه بن محمد حسينى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* كاشان ، حسن عاطفى ، نسخه شماره : بدون شماره ، 1070 ق . (4)

.

ص: 112

( 224)ملا شمسا گيلانى (قرن 11 ق)مدرس الكافى :خواجه على بن محمد هاشم مشهدى ، بخشى از اصول كافى را در نزد ملا شمسا گيلانى قرائت نموده است . چنانكه مشهدى در اجازه خود به امير سيد مصطفى آذربايجانى تبريزى است ، كه در سال 1060 ق داده بدين موضوع تصريح نموده است.

( 225)شمس الدين بن محمد معلم (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مرعشى ، نسخه شماره : 807 ، جمادى الاول 1044ق ، 309 برگ . (1)

( 226)شوسترى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* خوانسار ، حوزه علميه ولى عصر : 294 ، كتاب عقل وجهل تا پايان كتاب جنائز ، نسخه داراى حواشى وتصحيحات فراوان است، 1033 ق .

( 227)شيخ بهايى، بهاء الدين محمد بن حسين عاملى (م 1030 ق)حاشيه نويس و مصحح الكافى :نسخه الكافى شيخ بهايى يكى از نسخ معتبر الكافى است كه متأسفانه تاكنون شناسايى نشده است . شيخ بهايى بر حاشيه برخى نسخه هاى الكافى تعليقات كوتاهى نوشته كه چند نسخه از آن شناسايى شده، كه يكى از اين نسخه ها نزد شيخ بهايى قرائت و تصحيح نيز شده است . مشخصات اين نسخه ها چنين است: 1 . تهران ، ملى تهران ، نسخه شماره : 714/ع ، اصول و كتاب المعيشة از فروع ، نسخ ، محمد

.

ص: 113

تقى بن شمس الدين محمد و فرد ديگر كه نامش را ذكر نكرده ، اصول در سال 975ق و فروع در سال 1067ق ، با نسخه شهيد ثانى مقابله شده و نزد شيخ بهايى قرائت شده ، با برخى تعليقه ها به خط شيخ بهايى . (1) 2 . مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 14074 ، كتاب الإيمان و الكفر تا پايان جهاد ، از ابتدا افتادگى دارد ، نسخ ، صالح ملا سرور ، 1035ق ، با حواشى كه شبيه خط شيخ بهايى است . (2) 3 . نجف اشرف ، مكتبه امام حكيم : 496 ، كتاب عقل تا كتاب حجت محمد بن محمد بن محمد رودسرى ، 1076 ق . بعد از كتاب عقل اجازه شيخ بهائى براى مولى يحيى درسال 1020 به خط شيخ بهائى ؟ آمده است . 4 . يزد ، كتابخانه صدوقى : 67 ، بخش اصول ، نسخ ، از سده يازدهم تصحيح شده وداراى حاشيه نويسى است ودر بعضى صفحه ها نشانى بلاغ ديده مى شود كه احتمال داده اند به خط شيخ بهاء الدين عاملى باشد، 373 برگ . (3)

( 228)شيخ محمد حسن حر عاملى (قرن 11 ق)مدرس و مصحح الكافى :شيخ حر يكى از مدرسان بنام كتاب الكافى است عالمان زيادى درجلسه درس وى شركت جسته و ضمن بهره مندى از افاضات علمى وى به تصحيح نسخه خود اقدام نموده اند و شيخ حر نيز در نسخه آنها نشان بلاغ و قرائت و سماع نوشته و براى برخى اجازه نقل روايت نيز صادر كرده است . نسخه شيخ حر نيز يكى از نسخه هاى اساسى و اصلى براى تصحيح و مراجعه عالمان پس از وى بوده است . چند نسخه از الكافى شناسايى شده كه يكى را شيخ حر خود كتابت نموده ولى بقيه را ديگران نوشته ولى شيخ حر تصحيح نموده است . كه عبارتند از:

.

ص: 114

1 . تهران ، مجلس شوراى اسلامى ، نسخه شماره : 1312 ، فروع از اوايل نكاح تا آخر روضه ، نسخ ، محمد بن حسن حر عاملى (صاحب وسائل الشيعه) ، 1060ق ، با مقابله و تصحيح ، «569 صفحه» 290 برگ . (1) 2 . تهران ، ملك ، نسخه شماره : 1523 ، فروع ، نسخ ، محمد تقى بن ابوالقاسم شهريار شهميرزادى سمنانى ، 1073ق ، نسخه را شيخ حر عاملى در سال 1073 مقابله نموده است . (2) 3 . همدان ، دامغانى ، نسخه شماره : بدون شماره ، عبد اللّه بن حاجى مساعد ، محرم 1090ق ، با تصحيح شيخ حر عاملى از روى نسخه شهيد ثانى . (3) 4 . مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : اهدايى رهبرى 235 ، فروع از نكاح تا ديات ، فرج اللّه بن شيخ عبد اللّه حويزاوى ، 1095ق ، تصحيح توسط شيخ حر عاملى . (4) نسخه هايى كه در آنها نشان بلاغ و يا اجازه شيخ حر به چشم مى خورد، عبارتند از: 1 . كرمانشاه ، سيد مرتضى نجومى ، نسخه شماره : بدون شماره ، فروع از كتاب النكاح تا كتاب الأيمان و النذور ، بدون نام كاتب ، پنجشنبه 27 رمضان المبارك 1042ق ، درآخر نسخه اجازه شيخ حر عاملى به يكى از فضلاء در ربيع الآخر 1083 ق . (5) 2 . قم ، مسجد اعظم ، نسخه شماره : 3209 ، اصول از الإيمان و الكفر تا پايان العشرة ، آغاز: بسمله كتاب الإيمان و الكفرطينة المؤمن و الكافرأخبرنا محمدبن يعقوب ، نسخ ، اسماعيل بن حسين بن دوست محمد مازندرانى ، 5 ذى حجه 1068ق ، اجازه شيخ حر عاملى با خط خود به ملا لطف اللّه در تأئيد قرائت اين كتاب در نسخه موجود است كه در سال 1076ق نوشته است . (6) 3 . كاشان ، جعفرى كاشان ، نسخه شماره : 3 ، نسخ ، بدون نام كاتب ، شوال 1073ق ، انهاء سيد ابوالمعالى و سماع وى نزد شيخ حر عاملى به خط شيخ حر به تاريخ اواخر محرم 1074 در پايان جزء اول آمده است با اين عبارت: «أنهاه السيد الجليل الكامل النبيل المسدد المؤيد

.

ص: 115

الحسيب النسيب النقيب الأمير أبو المعالى مدّ اللّه ظله العالى سماعا و ضبطا و تحقيقا و تدقيقا فى مجالس آخرها أواخر المحرم سنه 1074 ق العبد محمد بن الحسن الحر العاملى عفى عنه حامدا مصليا مسلما» . (1) 4 . مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 13052 ، فروع و روضه ، از اول افتادگى دارد ، نسخ ، محمد بن خواجه شاه على قاينى ، 1073 ق ، در مشهد رضوى، داراى بلاغ و انهاى متعدد از شيخ حر عاملى، كه براى حاجى رضا قلى نوشته است . (2) 5 . مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 18011 ، اصول ، نسخ ، عبد الضامن بن حيار نبيلى ، 1076ق ، با بلاغى كه به شيخ حر عاملى نسبت داده شده ولى رد شده با اين توضيح كه «هذه صورة خط الشيخ الحر لا نفسه» و اضافه نموده كه نسخه غير مصحح بوده و در نسخه اغلاطى در متن و حاشيه ديده مى شود . (3) 6 . تهران ، دانشگاه تهران ، نسخه شماره : 9984 ، فروع از طهارت تا معيشت ، از اول افتادگى دارد ، نسخ ، عبد الضامن ولد عح حيار (گويا عبدالجبار) طايى ، با شش اجازه و انهاء كه شيخ حر عاملى براى كاتب نسخه در سالهاى 1077 تا 1079 نوشته است . (4) 7 . تهران ، دانشگاه تهران ، نسخه شماره : 632 ، فروع از كتاب جهاد ، نسخ ، عبد اللّه بن مساعد بن فلاح بن صالح جزايرى صيمرى ، 1090ق ، در مشهد مقدس، با نسخه شيخ حر كه با نسخه شهيدثانى مقابله شده بود، مقابله شده است . (5) 8 . قم ، مرعشى ، نسخه شماره : 302 ، اصول ، نسخ ، ابوالفاضل محمد صادق بن حاج قربان على ملا امامى خراسانى ، شعبان 1092ق ، نسخه در نزد شيخ حر عاملى قرائت شده و شيخ حر اجازه اى به كاتب در 19 شعبان 1092 نوشته است . (6) 9 . اردكان ، حوزه علميه امام صادق عليه السلام ، نسخه شماره : 106 ، طهارت تا آخر جهاد ، نسخ ، محمد باقر بن سلطان محمود، رمضان 1097، در آخر صلاة نشان بلاغ شيخ حر را دارد . (7)

.

ص: 116

10 . قم ، مركز احياء ميراث اسلامى ، نسخه شماره : 3354 ، فروع از طهارت تا معيشت ، محمد محسن ، سه شنبه 17 صفر 1099ق ، در پايان كتاب جهاد انهايى از شيخ محمد بن حسن حر عاملى براى كاتب كه در 17 صفر 1099ق نوشته است . (1) 11 . اصفهان ، مكتبة الزهراء : 13 ، كتاب عقل وجهل ، نسخ ، به خط ابن المرحوم محمد صالح البنّى التونى العامرى ، 1084 ق، در آخر اين نسخه اجازه روايتى است به خط مرحوم آقا حسين خوانسارى متوفى در سال 1099 براى مرحوم سيد محمد باقر عاملى پيشنماز ، و اجازه روايتى ديگر است براى همو شيخ حرّ عاملى كه در سال 1087 ق، نوشته است . (2)

( 229)صالح بن عبدالكريم بحرانى (قرن 11 ق)مدرس و مصحح الكافى :شيخ صالح بحرانى يكى ديگر از مدرسان بنام الكافى است . او به تعداد زيادى از شركت كنندگان در جلسه درس الكافى اجازه نقل روايت داده (3) و در نسخه هاى زيادى نيز پس از تصحيح، نشان قرائت سماع و بلاغ نوشته است . شيخ صالح حاشيه هاى كوتاهى نيز بر الكافى نوشته كه دو نسخه از آن در دست است . نسخه هاى كه حاشيه يا اجازه يا نشان بلاغ و سماع از شيخ صالح بحرانى دارند عبارتند از: 1 . قم ، مركز احياء ميراث اسلامى ، نسخه شماره : 3080 ، فروع از طهارت تا پايان جهاد ، نسخ ، محمد حسين بن حاجى غياث الدين شيرازى ، 1087 ق ، تصحيح شده ، در اكثر صفحات امضاى بلاغ شيخ صالح بحرانى مشهود است ، داراى حواشى مختصر و بعضا با عناوين «شيخ صالح بحرانى سلمه اللّه » . (4) 2 . مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 15404 ، فروع و روضه ، از اول و آخر افتادگى دارد ، نسخ ، بدون نام كاتب ، 1033ق ، با حواشى و اجازه مولى صالح بن عبدالكريم

.

ص: 117

براى محمد نقى . (1) 3 . قم ، مرعشى ، نسخه شماره : 7256 ، اصول ، نسخ ، ابوالحسن بن عبد اللّه شيرازى ، شوال 1062ق ، در اول كتاب دعا علامت بلاغى كه صالح بن عبدالكريم در 20 شعبان 1084 نوشته است . (2) 4 . قم ، مدرسه فيضيه ، نسخه شماره : 379 ، نكاح تا پايان فروع ، نسخ ، احمد شريف بن جبرئيل ، 1027ق ، داراى انهايى كه شيخ صالح بن عبدالكريم بحرانى براى مولى عبد اللّه در سال 1083ق نوشته است . (3) متن انهاء شيخ صالح چنين است: «ه_و . أنهاه _ أيّده اللّه تعالى _ سماعا عليّ سماع متأمّلٍ مولانا الفاضل التقي الألمعي اللوذعي «مولانا عبد اللّه » ، فأجزت له روايته بطريقي إلى مؤلفه طاب ثراه ، مشرطا عليه ما شُرط عليّ من سلوك جادة الاحتياط ، وكان ذلك في شهر محرم الحرام سنة 1083 ؛ وللّه الحمد وحده ، وصلّى اللّه على محمد وآله الطاهرين . وكتب داعيه أقلّ خلق اللّه الغني صالح بن عبد الكريم البحراني عفي عن والديه ، حامدا مصلّيا مسلّما على النبي وآله ، سائلاً منه الدعاء» . (4) 5 . قم ، مركز احياء ميراث اسلامى ، نسخه شماره : 619 ، بخش اصول ، بدون نام كاتب، بدون تاريخ كتابت، اين نسخه توسط شخصى نزد شيخ صالح بن عبدالكريم بحرانى خوانده شده و او در سال 1066 و 1067 در چند جاى نسخه براى وى بلاغ نوشته است . (5) متن اين انهاءها چنين است: «إلى هنا انتهت قراءته _ أيّده اللّه تعالى ووفّقه لمرضاته والعمل بمضمون رواياته _ بسابع شهر رجب الأصب للسنة 1066» و «بلغ قراءةً أيّده اللّه تعالى ووفّقه لمرضاته وإكمال باقيه والعمل بما فيه ، وكان ذلك بسادس عشرين شهر شعبان للسنة 1066» و «أنهاه قراءة _ أيّده اللّه تعالى _ من أوّله إلى هنا ؛ وفّقه اللّه تعالى لمراضيه ، وختم عاقبته بمحمد وآله ، وكان ذلك في مجالسَ آخرها اليوم الحادي والعشرون من شهر ذي القعدة الحرام للسنة 1066 وكتب الفقير إلى اللّه الغني صالح بن عبد الكريم البحراني عفي عنهما ، سائلاً منه الدعاء _ سلّمه اللّه تعالى _ في

.

ص: 118

أوقات الخلوات» و «بلغ قراءة من أوّله إلى هنا وفّقه اللّه تعالى لإنهائه والعمل بما انطوى عليه ، وكان ذلك في ثالث شهر جمادى الاُولى للسنة 1067 . وكتب الفقير إلى اللّه الغني صالح بن عبد الكريم البحراني عفي عنهما ، سائلاً منه _ سلّمه اللّه تعالى _ الدعاء في الخلوات سيّما أعقاب الصلوات» و «أنهاه _ أيّده اللّه تعالى _ قراءة من أوّله إلى هنا _ وفّقه اللّه تعالى للعمل بما فيه _ في مجالس آخرها حادي عشر شهر ربيع الأول لسنة 1067» . (1) 6 . تهران ، مدرسه مروى ، نسخه شماره : 194 ، اصول تا العشرة ، على بن محمد بن على بن عمران بن حسن الجنينى البحرانى ، 1074ق، نشان سماعى از شيخ صالح بن عبدالكريم بحرانى كه در سال 1088 تحرير نموده است . (2) 7 . قم ، گلپايگانى ، نسخه شماره : 16/9/1466 ، اصول تا عشرت ، آغاز: برابر نمونه ، نسخ ، بدون نام كاتب ، قرن 11ق ، در حاشيه تصحيح و نسخه بدل ذكر شده ، در حاشيه آغاز كتاب الدعاء بلاغ مقابله و سماع و اجازه از صالح بن عبدالكريم بحرانى به كاتب نسخه كه در ربيع الاول 1080ق نوشته است . (3) 8 . تهران ، ملك ، نسخه شماره : 1353 ، اصول و فروع تا حج ، از آخر افتادگى دارد ، نسخ ، بدون نام كاتب ، قرن 11ق ، با نسخه شيخ صالح بن عبدالكريم بحرانى مقابله و تصحيح شده، 436 برگ . (4) 9 . شيراز ، خانقاه احمديه ، نسخه شماره : 46 ، عبد الواحد بن محمد امين شيرازى ، 1087ق ، با اجازه انها از صالح عبد الكريم بحرانى در 1089ق . (5) 10 . تهران ، ملى تهران ، نسخه شماره : 1797/ع ، اصول و طهارت تا جنائز از فروع ، نسخ ، محمد حسين بن سيد محمد شاه بن سيد صدر الدين محمد حسينى شوشترى ، بدون تاريخ كتابت ، بلاغ از شيخ صالح بن عبدالكريم بحرانى در 1077 . (6)

.

ص: 119

( 230)صالح ملا سرور (1) (قرن 11 ق)كاتبِ دو نسخه از الكافى :1 . مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 14074 ، كتاب الإيمان و الكفر تا پايان جهاد ، 1035ق . (2) 2 . مشهد ، مدرسه سليمان خان ، نسخه شماره : 15 ، روضه ، از آخر افتادگى دارد ، نسخ ، صالح عبد الحاجى الحرمين حاجى سرور ، قرن 10 و 11 ق . (3)

( 231)صدرالدين بن القاضى سعيد قمى (م 1148 ق)مدرس الكافى :وى فرزند قاضى سعيد قمى است . سيد عبدالله جزائرى (م 1173 ق) شاگرد وى بوده و در قم در درس اصول الكافى وى شركت داشته است . او در اين باره در الاجازة الكبيره مى نويسد: «صدر الدين بن القاضى سعيد القمى كان عالما متكلما مدرسا فى روضة المعصومية بقم فى مقبرة السلاطين . حضرت درسه باصول الكافى ثم اجتمعت به فى طريق آذربيجان و قد صار قاضيا و توفى بعد ذلك بفاصلة قليلة . يروى عن ابيه . رحمه الله» . (4)

( 232)صدرالدين شيرازى (قرن 11 ق)مصحح نسخه اى از الكافى :* اصفهان ، مدرسه صدر بازار : 421 ، كتاب زى وتجمل تا پايان كتاب روضه ، نسخ ، سده يازدهم ، عناوين به شنگرف ، تصحيح شده و در پايان كتاب الفرائض و المواريث بلاغى بدون نام به سال 1037 و در پايان كتاب الديات بلاغى از صدرالدين شيرازى در خدمت شيخ شهاب به سال 1037 و در برگ پايانى بلاغى به سال 1034 و بلاغى ديگر به سال

.

ص: 120

1038 ديده مى شود . (1)

( 233)صفى الدين (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* يزد ، وزيرى ، نسخه شماره : 419 ، 1106ق . (2)

( 234)ضياء الدين ابن شاه مرتضى بيدگلى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* بيدگل ، مجتهد الزمان بيدگلى : 20 ، از آغاز تا بخشى از كتاب عشره انجام نسخه افتاده است ، ربيع الثانى 1039 . (3)

( 235)ضياء الدين بن درويش محمد الاكرمى قزوينى (قرن دهم)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 1779 ، از اول كتاب جهاد تا آخر روضه ، 980ق . (4)

( 236)ضياء الدين بن مير محمد امين حسينى سبزوارى (5) (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 2116 ، فروع ، 1095ق . (6)

.

ص: 121

( 237)عباس بن حسن بن عباس بن محمد على بلاغى نجفى (قرن 12 ق)مصحح الكافى :بلاغى از عالمان پر تلاش شيعه است . او اجازه نقل روايت مفصلى براى ملا رجب على بن جمال الدين على در 23 ربيع الثانى 1157، در ضمن نسخه اى از الكافى نوشته است . شيخ آقا بزرگ طهرانى در طبقات از اين اجازه ياد كرده است . (1)

( 238)عبد الامير بن ناصر كعبى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، مجلس شوراى اسلامى ، نسخه شماره : 5808 ، فروع ، نسخ ، عبد الامير بن ناصر كعبى ، قرن 11ق ، تصحيح شده ، «434صفحه» 217 برگ (2)

( 239)عبد الباقى بن عبد الباقى بن رضى الدين محمد حسينى آرتيمانى (قرن 11 ق) (3)كتاب و مصحح الكافى :عبدالباقى آرتيمانى و برادرش على آرتيمانى از شاگردان علامه مجلسى هستند . عبدالباقى نسخه الكافى و تهذيب را نزد علامه قرائت نموده و علامه براى او چند بار نشان قرائت و اجاره نقل روايت نوشته است . (4) همچنين آرتيمانى دو نسخه از الكافى را كتابت نموده و يكى از آنها را نزد علامه مجلسى تصحيح نموده است . مشخصات اين دو نسخه چنين است: 1 . يزد ، وزيرى ، نسخه شماره : 417 ، اصول تا آخر جزء دوم كتاب الحجة ، 1089ق . (5) 2 . يزد ، وزيرى ، نسخه شماره : 3081 ، اصول ، محرم 1092 ق، در آخر نسخه علامت انهاء و

.

ص: 122

M4997_T1_File_5142422

تصوير ش (12) كافى به خط عبدالباقى آرتيمانى با اجازه علامه مجلسى به وى

.

ص: 123

M4997_T1_File_5142424

تصوير ش (13) اجازه عبدالباقى آرتيمانى از علامه مجلسى در ضمن نسخه كافى

.

ص: 124

M4997_T1_File_5142426

تصوير ش (14) صفحه آخر اجازه عبدالباقى آرتيمانى

.

ص: 125

اجازه علامه مجلسى براى كاتب در دو صفحه . (1)

( 240)عبد الباقى بن محمد رودسرى گيلانى (2) (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، دانشكده الهيات ، نسخه شماره : 36ج ، اصول از آغاز تا پايان كتاب حجت ، 18 صفر 1077ق . (3)

( 241)عبد الباقى بن محمد زمان قهپايى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مركز احياء ميراث اسلامى ، نسخه شماره : 2235 ، فروع (مواريث و وصايا) ، در 18ربيع الثانى 1082ق . (4)

( 242)عبد الباقى بن محمد قمى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* نجف ، مكتبة اميرالمؤمنين عليه السلام ، نسخه شماره : 621 ، اصول بجز كتاب عشرت و روضه ، غره ذيقعده 1069 . (5)

( 243)عبد الحسين بن احمد نظرى (قرن 11 ق)كاتبِ دو نسخه از الكافى :1 . اصفهان ، عمومى اصفهان ، نسخه شماره : 2847 ، قسمتى از اصول . (6)

.

ص: 126

2 . تهران ، ملى تهران ، نسخه شماره : 717/ع ، فروع (طهارت تا آخر ايمان و نذور و كفارات) ، 1088ق . (1)

( 244)عبد الحسين بن محمد باقر حسينى خاتون آبادى (2) (قرن 11 ق)كاتبِ و مصحح از الكافى :1 . قم ، گلپايگانى ، نسخه شماره : 14/1/14 ، فروع (نكاح تا ايمان و نذور) ، عبد الحسين بن محمد باقر حسينى خاتون آبادى ، چهار شنبه منتصف جمادى الآخر 1065ق . (3) 2 . قم ، مركز احياء ميراث اسلامى ، نسخه شماره : 1583، از كتاب المعيشة تا آخر روضه، نسخ، محمد مكى بن حسن بن احمد بن سنبغه عاملى، 9 ربيع الثانى 1011، عبدالحسين بن محمد باقر خاتون آبادى نسخه را با دو نسخه صحيح براى ميرزا محمدرضا منجم در سال 1072 مقابله نموده و در 1089 كتاب را وقف كرده است . (4)

( 245)عبدالحسين نجفى شاگرد شيخ فخرالدين (قرن 11 ق)مصصح الكافى :ابن نظام نسخه اى از الكافى را در سال 1086 ق در محضر شيخ عبدالحسين نجفى كه شاگرد شيخ فخرالدين بوده، مقابله و تصحيح نموده است . (5)

( 246)عبد الحكيم بن ملك محمد حسين (قرن 11 ق)كاتبِ دو نسخه از الكافى :1 . همدان ، مدرسه غرب ، نسخه شماره : 2629 ، اصول و روضه ، 1086ق . (6)

.

ص: 127

2 . همدان ، مدرسه غرب ، نسخه شماره : 2630 ، فروع ، 1086ق . (1)

( 247)عبدالحميد بن محمد مقيم خطيب عبدالعظيمى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* نجف ، مكتبة اميرالمؤمنين عليه السلام ، نسخه شماره : 9194 ، ازاول ايمان و كفر تا آخر اصول ، 19 جمادى الثانى 1049 . (2)

( 248)عبدالحى بن محمد رفيع طبسى ديهوكى (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* اصفهان ، مدرسه صدر بازار ، نسخه شماره : 310 ، طهارت تا آخر جهاد ، 1118 _ 1123 ، توسط كاتب تصحيح شده . (3)

( 249)عبدالخالق بن محمد باقر حسينى (قرن 12 ق)مصحح الكافى :حسينى نسخه اى از الكافى _ شامل بخش اصول تا كتاب العشرة _ نزد پدرش درس گرفته و در 15 شوال 1125 به پايان رسانده است . (4)

( 250)عبدالخالق بن محمد شفيع قائنى (5) (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قائن ، كتابخانه مدرسه جعفريه ، نسخه شماره : 36، از ايمان و كفر تا آخر عشرت ، غره

.

ص: 128

شعبان 1088 . (1)

( 251)عبد الخضر بن زياره بن فرج بن ديگ آل حسينى جزائرى نجفى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* كرمانشاه ، كتابخانه شخصى ميبدى ، نسخه شماره : 182 ، نكاح تا كفارات ، 12 ربيع الاول 1092 . (2)

( 252)عبدالرحيم بن سيد محمد موسوى (قرن 12 ق)مصحح الكافى :موسوى كتاب الكافى را نزد محمد صالح بن عبدالواسع حسينى خاتون آبادى، مقابله و تصحيح نموده و خاتون آبادى براى وى نشان انهايى در تاريخ روز دحو الارض سال 1100 نوشته است . (3)

( 253)عبد الرحيم بن شمس الدين بهرامى (قرن 10 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، ملى تهران ، نسخه شماره : 1977/ع ، فروع از كتاب جنائز تا آخر روضه ، 989ق ، در شوشتر . (4)

( 254)امير عبدالرزاق بن امير محمد يوسف رضوى كاشانى (5) (قرن 11 ق)مدرس الكافى :رضوى كاشانى مدرس روضه رضويه در مشهد و مدرس الكافى بوده و عبدالوهاب بن تاج

.

ص: 129

الدين حسن كاشانى، الكافى را نزد وى در سال 1083 قرائت و تصحيح كرده است . (1) همچنين مولى محمد كاظم نيز الكافى را در سال 1118 ق در نزد عبدالرزاق قرائت نموده و حواشى بر آن نوشته است . (2)

( 255)عبد الرزاق بن ملا مختار گيلانى (قرن 11 ق)گيلانى نسخه اى از الكافى _ از كتاب اطعمه تا پايان فروع _ كتابت و در 9 رمضان المبارك:1082ق به پايان رسانده است . پس از آن او الكافى را نزد علامه مجلسى قرائت نموده ، و علامه براى او نشان قرائت نوشته است . (3)

( 256)عبد الرزاق مدرس روضه رضوى (قرن 12 ق)مدرس الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى : 21174 ، از ابتداى مقدمه تا پايان كتاب عشرت ، نسخ ، اواخر قرن يازدهم واوائل قرن دوازدهم ، نسخه را شيخ محمد كاظم نزد شيخ عبد الرزاق مدرس روضه رضوى در هجدهم جمادى الاول 1118 قرائت وتصحيح نموده ودستخط او در پايان كتاب عقل وبلاغ هايش در موارد متعدد به چشم مى خورد، 402 برگ . (4)

( 257)عبد الرشيد بن عبد الواحد شوشترى (قرن 11 ق)كاتبِ سه نسخه از الكافى :1 . تهران ، مدرسه صدر : 7 ، از آغاز تا پايان كتاب جنائز ، نسخ ، پنجشنبه 19 صفر 1060 ق . (5) 2 . مشهد ، آستان قدس رضوى : 22625 ، كتاب صلات تا پايان كتاب عقيقه ، نسخ، 1067 ق، تصحيح شده وبرخى از اوراق وصالى گرديده است . 354 برگ . (6) 3 . نجف اشرف ، مكتبه امام حكيم : 1993 ، كتاب طهارت تا كتاب عقيقه ، 1051 ق .

.

ص: 130

M4997_T1_File_5142500

تصوير ش (15) كافى به خط عبدالرزاق بن ملا مختار جيلانى با نشان انهاء علامه مجلسى

.

ص: 131

( 258)عبد الرشيد بن نور الدين شوشترى (1) (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 13437 ، فروع (طلاق تا پايان ايمان و نذور و كفارات) ، 1078ق ، مقابله و تصحيح شده . (2)

( 259)عبد الرضا بن حسن عاملى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* آمل ، ابوالحسن پيشنماز آملى ، نسخه شماره : بدون شماره ، نكاح تا حدود و روضه ، محرم 1016ق و ذى قعده 1009ق . (3)

( 260)عبد الرضا بن حسين على سياخى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى : 21165 ، كتاب طهارت تا پايان كتاب معيشت ، نسخ ، 1086 ق، 308 برگ . (4)

( 261)عبدالرضا بن قاسم نجفى غطاوى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* نجف اشرف ، مكتبه امام حكيم : 836 ، كتاب طهارت تا كتاب حج ، 1092 ق .

( 262)عبد الرضا بن محمد بن عز الدين بن زين الدين الكفرحوثى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مرعشى ، نسخه شماره : 1858 ، اصول (كتاب الإيمان و الكفر) و روضه ، سده

.

ص: 132

10 و 11 ق . (1)

( 263)شرف الدين عبد الرضا بن مسيح جزايرى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، سپهسالار ، نسخه شماره : 5482 ، فروع از معيشت تا پايان عقيقه ، قرن 11ق . (2)

( 264)عبدالرضا (3) (قرن 11 ق)مصحح الكافى :عبدالرضا، نسخه اى از الكافى را _ شامل اصول و فروع تا آخر جنائز _ در نزد علامه مجلسى قرائت نموده و علامه براى وى نشان سماع نوشته و در آن وى را چنين ستوده: «انى لما شرفت بصحبة الاخ فى الله المحبوب لوجه الله المبتغى لمرضاته تعالى . وطال تردده لدى وكثر اختلافه الى ، فاستفاد منى حظا وافيا من العلوم الدينية والمعارف اليقينية» . (4)

( 265)عبد الستار بن عبدالجبار (قرن 11 ق)حاشيه نويس الكافى :عبد الستار بن عبدالجبار در نسخه اى ازالكافى _ شامل بخش اصول _ حاشيه هاى كوتاهى بر الكافى نوشته و فهرست كتب و ابواب الكافى را نيز بر نسخه افزوده است . (5)

( 266)عبد الصمد بن ابراهيم كوهرزى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* دامغان ، مدرسه فتحعلى بيگ (صادقيه) ، نسخه شماره : 31 ، اصول و فروع تا پايان كتاب

.

ص: 133

M4997_T1_File_5142538

تصوير ش (16) 2 . اجازه روايتى مولى عبدالرضا از علامه مجلسى ، در ضمن نسخه اى از كافى

.

ص: 134

حج ، 1083ق . (1)

( 267)عبد الصمد بن المصطفى محمد (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، ملك ، نسخه شماره : 2765 ، 1075ق . (2)

( 268)عبد الصمد بن محمد لاهيجانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* نجف ، مكتبة اميرالمؤمنين عليه السلام ، نسخه شماره : 555 ، اصول ، غره جمادى الثانى 1073 . (3)

( 269)عبد الصمد بن وجيه الدين بن اسماعيل (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى : 28890 ، اين نسخه كامل واز مقدمه تا انتهاى كتاب روضه را شامل است ، نسخ ، 1035 ق ، 754 برگ . (4)

( 270)عبد الضامن بن حيار نبيلى (قرن 11 ق)كاتبِ و مصحح الكافى :عبد الضامن دو نسخه از الكافى را تحرير نموده و يكى از آنها را نزد شيخ حر عاملى قرائت و شيخ حر براى وى در سالهاى 1077 - 1079، نشان قرائت و انهاء نوشته اشت . مشخصات اين دو نسخه چنين است: 1 . مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 18011 ، اصول ، نسخ ، 1076ق . (5) 2 . تهران ، دانشگاه تهران ، نسخه شماره : 9984 ، فروع از طهارت تا معيشت ، از اول افتادگى

.

ص: 135

دارد ، نسخ ، عبد الضامن ولد عح حيار (گويا عبدالجبار) طايى (1) ، با شش اجازه و انهاء كه شيخ حر عاملى براى كاتب نسخه در سالهاى 1077 تا 1079 نوشته است ، 20 شعبان 1076ق (2) . (3)

( 271)عبد العزيز بن بهاء الدين محمد كرمانى (قرن 11 ق)كتاب و مصحح نسخه اى از الكافى :كرمانى نسخه اى از الكافى (مرعشى ، نسخه شماره : 3793) را تحرير و در 11 شعبان 1090ق، به پايان رسانده و پس از آن در نزد شيخ ناصر بن سليمان بحرانى از روى نسخه امير سلطان محمد حسينى دامغانى در سال 1091 مقابله و تصحيح نموده است . (4)

( 272)عبد العزيز بن زين العابدين مازندرانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 12947 ، روضه ، نسخ ، 1092ق . (5)

( 273)عبد العظيم بن محمد عليم (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* همدان ، مدرسه غرب ، نسخه شماره : 83 ، روضه ، 1087ق . (6)

( 274)عبد العلى الحسينى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* چالوس ، مدرسه امام صادق عليه السلام ، نسخه شماره : 8 ، 25 جمادى الاول 1066ق . (7)

.

ص: 136

( 275)عبدالعلى بن برجعلى كرمانى (قرن 11 ق)كاتبِ و مصحح الكافى :* يزد ، كتابخانه صدوقى : 196 ، بخش روضه ، نسخ ، نور الدين محمد بن محمد مؤمن الشريف كرمانى ، ربيع الأول 1089 ، عناوين و نشانى ها در متن وحاشيه شنگرف ، توسط كاتب تصحيح شده وحاشيه نويسى دارددر پايان بلاغى است كه عبدالعلى بن برجعلى كرمانى به تاريخ رجب 1093 نوشته است ، صفحه اول داراى سرلوح زرين مى باشد 265 برگ . (1)

( 276)عبد الغفور بن عنايت اللّه (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* يزد ، وزيرى ، نسخه شماره : 416 ، 1085ق . (2)

( 277)عبد الغفور قزوينى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، مدرسه مروى ، نسخه شماره : 45 ، اصول تا كتاب الحجة ، 1083 تا 1085ق . (3)

( 278)عبد الغفور گيلانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 11217 ، اصول ، قرن 11ق . (4)

( 279)عبد الفتاح بن درويش محمد رشتخارى خوافى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قائن، كتابخانه مدرسه جعفريه، نسخه شماره: 38، نكاح تا آخر نذور، ربيع الثانى 1118. (5)

.

ص: 137

پسر وى _ حمزة بن عبد الفتاح رشتخارى خوافى _ هم نسخه اى از الكافى را، شامل بخش اصول در سال 1117ق، تحرير نموده است . (1)

( 280)سيد عبد القادر بن ملا صدر الدين محمد حسنى استرآبادى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، شيخ حيدر على مؤيد ، نسخه شماره : 752 ، تا آغاز كتاب العشرة ، 18 ربيع الاول 1070ق . (2)

( 281)عبد القادر حسينى مرعشى (قرن 10 ق)كاتبِ دو نسخه از الكافى :1 . هندوستان - لكهنو ، ممتاز العلما : 91 ، از آغاز اصول تا ابتداى كتاب ايمان وكفر ، نستعليق ، عبد القادر حسينى مرعشى ، سال 975 ( چنانچه در نسخه ش 94 همين كتابخانه آمده ) تصحيح شده به چند خط و در پايان نسخه دو امضاى مقابله دارد . (3) 1 . هندوستان - لكهنو ، ممتاز العلما : 94 ، از كتاب ايمان وكفر تا آخر (ادامه نسخه قبلى است) ، نستعليق ، عبد القادر حسينى مرعشى ، سال 975 ق . (4)

( 282)عبد الكريم بن ابى البقاء الحسينى (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مدرسه فيضيه ، نسخه شماره : 467 ، اصول از ايمان و كفر تا پايان فضل القرآن ، نسخ ، عبد الكريم بن ابى البقاء الحسينى ، 1130ق ، 275 برگ (5)

.

ص: 138

( 283)عبد الكريم بن حيدر حسينى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :عبد الكريم خود نسخه اى از الكافى را تحرير نموده و همچنين همراه با برادرش محمد كريم حسينى نسخه ديگرى از الكافى را تحرير نموده اند، با اين مشخصات: 1 . مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 14072 ، فروع از صيام تا كفارات ، نسخ ، 1067 و 1069 و 1071 ق . (1) 2 . مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 1799 ، نسخ ، عبد الكريم حسينى ، 1074ق . (2)

( 284)عبد الكريم بن فخر الدين طالقانى (قرن 12 ق)كاتبِ دو نسخه از الكافى :1 . نجف اشرف ، مدرسه بروجردى : 103 ، كتاب عقل وجهل تا پايان كتاب عشرت ، 1100 ق . 2 . نجف اشرف ، مكتبه امام حكيم 2132 : كتاب طهارت تا كتاب صوم ، 979 ق .

( 285)عبد الكريم بن محمد طبسى (قرن 11 ق)مصحح الكافى :طبسى از مشايخ اجازه و استادان حديث است . (3) او خود از سيد ماجد بن هاشم بحرانى در اوائل شعبان 1028، اجازه حديث دريافت نموده و خود به محمد شفيع بن محمد مقيم در روز پنج شنبه 29 ربيع الاول 1078، اجازه نقل حديث عطا نموده است . همچنين نسخه اى از الكافى در نزد وى قرائت و مقابله شده و وى در آن نشان قرائت و تصحيح نوشته است . (4)

.

ص: 139

( 286)عبد اللطيف بن نعمة الله بن خاتون (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* نجف اشرف ، مكتبه امام حكيم 2145 : كتاب صوم تا ابواب الصدقة ، 985 ق .

( 287)عبد اللّه بشروئى تونى (م 1071 ) (1)مصحح الكافى :قاسم على بن حسن على برارقى سبزوارى الكافى را سه بار در محضر مولى عبد اللّه تونى و برادرش مولى احمد تونى مقابله و تصحيح نموده و ملا احمد براى وى در سال 1070 اجازه نقل روايت نوشته است . (2)

( 288)عبد اللّه بن حسن بن سليمان (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* رى ، آستان عبد العظيم ، نسخه شماره : 1 ، كامل ، ذى قعده 1083 و 5 رمضان 1084ق . (3)

( 289)عبد اللّه بن حسين شوشترى (م 1021)مصحح و اجازه دهنده الكافى :ملا عبد اللّه بن حسين شوشترى (م 1021) مدرس الكافى بوده و پس از اتمام درس، در نسخه هايى از الكافى نشان سماع و اجازه نقل حديث نگاشته، كه دو نسخه از آنها امروزه شناسايى شده عبارتند از: 1 . نسخه اى كه در آن براى سيد امير مصطفى بن حسين حسينى تفريشى صاحب نقد الرجال در سال 1019 براى وى اجازه نقل روايت نوشته است . (4) 2 . نسخه اى كه در حضور ملاعبد اللّه بر وى قرائت گرديده و او بر آن نشان سماع و بلاغ نوشته

.

ص: 140

است . اين نسخه شامل بخش اصول (كتاب ايمان و كفر تا آخر فضل القرآن) و فروع (كتاب زكات و صوم و اعتكاف) بوده و جلال الدين محمد بن احمد ، در سال هاى 981 و 982ق ، آن را تحرير نموده است . (1) همچنين نسخه اى از الكافى در دست است كه با نسخه ملاعبد اللّه شوشترى مقابله شده است . با اين مشخصات: * نجف اشرف ، مدرسه بروجردى : 91 ، كتاب ايمان وكفر تا پايان كتاب عشرت ، 1071 ق . نسخه تصحيح شده ودر پايان نشان مقابله با نسخه شيخ نظام الدين حلى و نسخه ملا عبد الله بن حسن شوشترى دارد .

( 290)عبد اللّه بن ذوالفقار القهپايى (قرن 11 ق)كاتبِ دو نسخه از الكافى :1 . لندن ، متحف بريطانى ، نسخه شماره : Or.8252 ، اصول و فروع تا آخر حج ، غره ربيع الاول 1089، به درخواست محمود قهپايى كتابت شده است . (2) 2 . قم ، مركز مطالعات و تحقيقات اسلامى ، نسخه شماره : 212، 1086 ق . (3) 3 . قم ، دارالحديث ، نسخه شماره : 108 ، از ايمان و كفر تا آخر عشرت ، شب سه شنبه از دهه اول ربيع الثانى 1103ق . (4)

( 291)عبد اللّه بن سلام اللّه جنيدى (قرن 11 ق)كاتبِ دو نسخه از الكافى :1 . نجف اشرف ، مكتبه امام حكيم : 1046 ، كتاب عقل تا كتاب عشرت1055 ق . 2 . نجف اشرف ، مكتبه امام حكيم : 1047 ، كتاب طهارت تا كتاب جهاد ، 1056 ق، آخر نسخه افتاده است .

.

ص: 141

( 292)عبد اللّه بن صالح بن جمعة سماهيجى بحرانى (م 1135 ق)مصحح الكافى :سماهيجى از اساتيد مسلم حديث و فقه است . (1) تملك او بر نسخه اى از الكافى باقى مانده كه گويا حكايت از آن دارد كه نسخه سماهيجى همين الكافى بوده است . همچنين وى اجازه اى به يكى از شاگردانش بعد از تصحيح الكافى نوشته كه مشخصات اين دونسخه چنين است: 1 . لندن ، متحف بريطانى ، نسخه شماره : Or.3510 ، اصول ، نسخ ، جعفر بن حسين بن محمد بن سليمان حسينى بحرانى توبلى، 22 ربيع الثانى 1072، با تملك عبد اللّه بن صالح سماهيجى بحرانى . (2) 2 . قم ، مركز احياء ميراث اسلامى ، نسخه شماره : 2093 ، فروع از طهارت تا معيشت ، نسخ ، محمد على مقيم سين برخوار ، 1088 _ 1089ق ، تصحيح شده و اجازه عبد اللّه بن صالح بن جمعة بن شعبان بن على بن احمد بن ناصر بن محمد بن عبد اللّه سماهيجى حسينى بحرانى به سيد محمد بن على حسينى حائرى در روز چهارشنبه 7 جمادى الآخر 1134ق در آخر نسخه آمده است . (3)

( 293)شيخ اصيل الدين عبد اللّه بن صفى الدين سروستانى (قرن 11 ق)كاتبِ دو نسخه اى از الكافى :1 . مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 17348 ، فروع از طهارت تا آخر عقيقه ، نسخ ، 1087ق . (4) 2 . مشهد ، مدرسه ميرزا جعفر ، نسخه شماره : 212 ، آغاز فروع تا آغاز كتاب الطلاق ، 1088ق . (5)

.

ص: 142

( 294)عبد اللّه بن عبدالرزاق رضوى (قرن 12 ق)مصحح الكافى :عبد اللّه رضوى نسخه اى از الكافى را مقابله و تصحيح نموده و در ذيحجه سال 1119 به پايان رسانده است . (1)

( 295)عبد اللّه بن محمد بن كاظم (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، ملى تهران ، نسخه شماره : 720/ع ، فروع ( معيشت تا آخر كفارات) و روضه ، 1065ق . (2)

( 296)عبد اللّه بن محمد داود (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 9017 ، روضه ، 1088ق . (3)

( 297)شيخ عبد اللّه بن محمد شيخانه برى لاهيجانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* اردكان ، حوزه علميه امام صادق عليه السلام ، نسخه شماره : 2 ، طهارت تا آخر طلاق ، بدون تاريخ كتابت (قرن يازدهم) . (4)

( 298)عبد اللّه بن مساعد بن فلاح بن صالح جزايرى صيمرى (قرن 11 ق) (5)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، دانشگاه تهران ، نسخه شماره : 632 ، فروع از كتاب جهاد ، 1090ق ، در مشهد

.

ص: 143

مقدس ، با نسخه شيخ حر كه با نسخه شهيد ثانى مقابله شده بود مقابله شده است، 97 برگ . (1)

( 299)عبد اللّه بن موسى بن عمار بن مشرف بن حسين بن بدران بن محمد (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، گلپايگانى ، نسخه شماره : 17/5/727 ، اصول از حجت تا ايمان و كفر ، 1030ق ، در حاشيه تصحيح و نسخه بدل آورده شده . (2)

( 300)عبد اللّه جنيدى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 1787 ، 1067ق . (3)

( 301)عبد اللّه شوشترى اصفهانى (م 1021 ق) (4)مدرس الكافى :نسخه اى از الكافى در حضور ملاعبد اللّه شوشترى قرائت و وى بر آن نشان سماع و بلاغ نوشته است . اين نسخه شامل بخش اصول (كتاب ايمان و كفر تا آخر فضل القرآن) و فروع (كتاب زكات و صوم و اعتكاف) بوده و جلال الدين محمد بن احمد ، در سال هاى 981 و 982ق ، آن را تحرير نموده است . (5)

( 302)مولى عبد اللّه (قرن 11 ق)مصحح الكافى :مولى عبد اللّه الكافى را نزد شيخ صالح بن عبدالكريم بحرانى، قرائت نموده و شيخ صالح

.

ص: 144

براى وى در سال 1083ق، نشان قرائت نوشته است . (1)

( 303)عبد المطلب بن ابى طالب (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* اصفهان ، مدرسه صدر بازار ، نسخه شماره : 169 ، طهارت تا آخر معيشت ، 1086 ق . (2)

( 304)عبد المطلب بن ملا محمد شفيع (قرن 13 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، گلپايگانى ، نسخه شماره : 62/21/4142 ، اصول تا پايان كتاب دعا ، شوال 1279ق ، براى محمد على كتابت شده است . (3)

( 305)سيد مير عبد المطلب (قرن 11 ق) (4)كاتبِ نسخه اى از الكافى :سيد مير عبد المطلب اصول الكافى را نزد علامه مجلسى قرائت و تصحيح نموده و علامه در سالهاى 1074 _ 1077 ق براى وى نشان انهاء و اجازه نقل روايت نوشته است . (5)

( 306)مولى عبد المطلب كليد دار بن مولى عبد اللّه (قرن 11 ق)مصحح الكافى :مولى عبد المطلب كليد دار در 1128 ق، نسخه اى از الكافى را كتابت و نزد ابوالحسن

.

ص: 145

شريف قرائت و شريف در همان سال، براى وى اجازه نقل روايت داده است . (1)

( 307)عبد المهدى بن ملارضا شوشترى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مركز احياء ميراث اسلامى ، نسخه شماره : 1441، كتاب الجهاد تا ديات و كتاب الروضة، 1089 ق . (2)

( 308)عبد النبى بن سعد جزايرى (م 1021 ق)مصحح الكافى :شيراز ، كتابخانه علامه طباطبايى ، نسخه شماره : 104 ، فروع صيد تا آخر قضا، نسخ ، عبدالنبى جزايرى نسخه اى از الكافى را شامل فروع (از صيد تا آخر مواريث)، در كربلا در سال 1008 مقابله و تصحيح نموده است . (3)

( 309)عبد الواحد بن محمد امين شيرازى (قرن 11 ق) (4)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* شيراز ، خانقاه احمديه ، نسخه شماره : 46 ، 1087ق ، با اجازه و انها از صالح عبد الكريم بحرانى در 1089ق . (5)

( 310)عبد الوهاب بن ابوالمعالى كردآبادى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مركز احياء ميراث اسلامى ، نسخه شماره : 623، بخش اصول، غره ذيحجه 1087 . (6)

.

ص: 146

( 311)عبد الوهاب بن تاج الدين حسن كاشانى (قرن 11 ق)كاتبِ و مصحح الكافى :عبدالوهاب نسخه اى از الكافى را تحرير و بعد آن را در نزد امير سيد عبدالرزاق بن امير محمد يوسف رضوى كاشانى در سال 1083 قرائت و تصحيح نموده است . (1)

( 312)عبد الوهاب بن محمد امين خادم استرآبادى انصارى (قرن 12 ق) (2)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مرعشى ، نسخه شماره : 10659 ، اصول ، 27 محرم 1133ق ، 197 برگ (3)

( 313)عبد الهادى رضوى (قرن 11 ق)كاتبِ دو نسخه از الكافى :1 . قم ، دارالحديث ، نسخه شماره : 189 ، فروع از كتاب الزكاة تا اول كتاب النكاح ، 20 جمادى الثانى 1035ق . (4) 2 . قم ، دارالحديث ، نسخه شماره : 190 ، فروع از كتاب النكاح تا آخر كتاب العتق ، شنبه 21 رجب 1035ق . (5)

( 314)عبد على بن خان احمد (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قزوين ، فحول قزوينى ، نسخه شماره : بدون شماره ، اصول ، 1021ق . 6

.

ص: 147

( 315)عبد على بن عبدالحسين حويزى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مركز مطالعات و تحقيقات اسلامى ، نسخه شماره : 65، يك شنبه غره محرم 1076 ق . (1)

( 316)شيخ عبد على بن محمد ابن عبد اللّه بن الحسين بن قضيب (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :شيخ عبد على الكافى را در نزد يحيى بن محمد بن عبد على بن على بن يحيى بحرانى قطيفى، قرائت و تصحيح نموده و استادش پس از اتمام در سال 1182 ق براى وى اجازه نقل روايت نوشته است . (2)

( 317)عبد على بن محمد امين شوشترى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، ملى تهران ، نسخه شماره : 4535/ع ، فروع ، 1067، 246 برگ . (3)

( 318)عبد على بن محمد على بن حماد حلى (قرن 11 ق) (4)كاتبِ دو نسخه از الكافى :1 . قم ، آستان معصوميه عليهاالسلام ، نسخه شماره : 2: 34 _ 6081 ، اصول (قبل از باب العلم تا آخر فضل القرآن) ، 4 ربيع الاول 1038ق . (5) 2 . تهران ، دانشگاه تهران ، نسخه شماره : 9836 ، فروع از صلاة تا دواجن ، 1038ق . (6)

.

ص: 148

( 319)عبد على بن محمد نجفى خمايسى (قرن 11 ق) (1)مصحح الكافى :عبد على خمايسى در آخر نسخه اى از الكافى، در نجف در روز شبنه 6 صفر 1077 اجازه نقل روايت نوشته است . (2) همچنين عبد على خمايسى، در ضمن دو نسخه از الكافى، دو اجازه براى شيخ يوسف بن عبد الحسين صفار نجفى مشهور به صلنباوى، در شوال سال 1069 نوشته و در آخر از مشايخ خود امير شرف الدين على بن حجة اللّه شولستانى را ياد كرده است . (3)

( 320)عبد مناف بن محمد هاشم خوسفى (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* شيراز ، كتابخانه علامه طباطبايى ، نسخه شماره : 116 ، طهارت تا آخر معيشت، 1101 ق . (4)

( 321)عطاء اللّه بن ابوالفضل حسينى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مركز احياء ميراث اسلامى ، نسخه شماره : 2543 ، روضه ، قرن 11ق . (5)

( 322)سيد عطاء اللّه حسينى جزائرى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، گلپايگانى ، نسخه شماره : 123/32/6423 ، اصول (تا آخر فضل القرآن) ، بدون تاريخ كتابت . (6)

.

ص: 149

( 323)عطية بن عبد الرحمن آل بو خميس جزائرى خلف آبادى (قرن 11 ق) (1)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مركز احياء ميراث اسلامى ، نسخه شماره : 306 ، اصول الكافى و روضه ، يكشنبه 10 جمادى الثانى 1099ق . (2)

( 324)علامه محمد باقر بن محمد تقى مجلسى (م 1111 ق)مدرس و مصحح و شارح الكافى :علامه مجلسى يكى از مدرسان بنام الكافى است كه ساليان متمادى الكافى را تدريس نموده و شاگردان در محضر وى ضمن پر كردن پيمانه معرفت از زلال معارف اهل بيت عليه السلام ، نسخه هاى الكافى خود را در محضرش تصحيح و مقابله مى كردند . نشان هاى بلاغ و اجازه هاى نقل روايت متعددى كه به خط علامه در نسخه هاى الكافى به يادگار مانده گواه اين مدعاست . در اينجا نسخه هايى كه نشان بلاغ علامه يا اجازه اى از علامه در آنها آمده ذكر مى گردد . در اغلب نسخه هاى الكافى ، حاشيه هايى نقل شده از علامه مجلسى به چشم مى خورد ، اين حواشى اغلب با نشان و امضاى «م ق ر» در حواشى نسخه ها تحرير شده و گويا از جلسه درس او يا شرح وى بر الكافى _ مرآت العقول _ برگرفته شده است . نشان هاى بلاغى و اجازاتى كه علامه مجلسى در نسخه هاى الكافى، به نام اشخاص نوشته _ و تاكنون شناسايى شده - عبارتند از: 1 . امير ابوالحسن استرآبادى اصفهانى، 10 جمادى الاولى 1085 . (3) 2 . احمد بن محمد طاهر حسينى قومشى اصفهانى، در رجب 1097 . (4) 3 . بهاء الدين محمد جيلى در 16 شوال 1074 و 26 صفر 1076 و 7 ذى حجه 1077 . (5)

.

ص: 150

M4997_T1_File_5142773

تصوير ش (17) نشان انهاء كافى از مولى محمد تقى مجلسى به فرزندش علامه مجلسى

.

ص: 151

4 . امير جمال الدين محمد بن امير مظفر فيروزكوهى، جمادى الثانى 1088 . (1) 5 . حسن بن حسين اصفهانى، بدون تاريخ . (2) 6 . شيخ حسن بن ندى بحرانى، در سال 1097 ق . (3) 7 . خان محمد اردبيلى، اواخر صفر 1076 . (4) 8 . امير دوست محمد مازندرانى، 5 ذى حجه 1077 . (5) 9 . امير رضى الدين محمد حسينى جيلى، جمادى الاولى 1091 ق، با اجازه به وى در دو صفحه . (6) 10 . سيد زين العابدين، ربيع الاول 1094 در اصفهان . (7) 11 . عبد الرزاق بن ملا مختار گيلانى ، بدون تاريخ . (8) 12 . عبدالرضا، بدون تاريخ . (9) 13 . سيد مير عبد المطلب، در سالهاى 1074 _ 1077 ق . (10) 14 . امير سيد على، سوم جمادى 1087 . (11) 15 . على اصفهانى، در اواسط جمادى الثانى 1070 . (12) 16 . على بن عبد الباقى آرتيمانى ، 1092ق . (13) 17 . امير قوام الدين محمد، 12 ربيع الثانى 1088 . (14) 18 . كلب حسين بن فضل على تبريزى در ماه صفر 1096ق . (15) 19 . محمد بن محمد قاسم حسينى خلخالى ، 17 جمادى الاولى 1087 . 16

.

ص: 152

20 . محمد جعفر بن سليمان بن محمد تقى دشت بياضى قائنى، محرم 1086 . (1) 21 . محمد حسين بن يحيى بن حاج محمد قاسم كيانورى، 15 رجب 1092 . (2) 22 . محمد حسين بن حيدر على تسترى، صفر سال 1076 ق . (3) 23 . مولى محمد داوود بورجانى، در سال 1077 و 1086 و 1087 ق . (4) 24 . محمد ربيع بن سيد احمد عريضى حسينى امامى، 11 ربيع الثانى 1078 . (5) 25 . محمد رضا اردبيلى، در 26 صفر 1076 . (6) 26 . محمد رضا بن حاج درويش شهميرزادى كهدمى ، در 16 شوال 1074 . 27 . محمد شفيع تويسركانى ، بدون تاريخ . (7) 28 . محمد صالح بن عبدالرحيم يزدى، در 1087 ق . (8) 29 . محمد طاهر بن مقصود على اصفهانى، در رمضان 1089 . (9) 30 . محمد على بن شاه بيك مازندرانى ، ذيحجه 1078 . (10) 31 . محمد على مشهدى، 1100 . (11) 32 . مولى محمد فاضل قمى، 1098 و 1100 . (12) 33 . محمد قاسم اردستانى، جمادى الاولى 1087 و ذى قعده 1090 . (13) 34 . محمد مقيم، 1077 ق . (14) 35 . مولى محمدمؤمن قهپايى، 12 ربيع الثانى 1098 . (15)

.

ص: 153

36 . محمد نصير اصفهانى، اواخر ربيع الاول سال 1084 . (1) 37 . محمد نصير بن حسن حسينى ، جمادى الثانى 1105ق . (2) 38 . محمد نصير بن عبد اللّه مجلسى، در 1078 . (3) 39 . محمد يوسف رازى، 11 جمادى الثانى 1092ق . (4) 40 . مير معصوم على بن مير محمد مؤمن عقيلى ، جمادى الثانى 1083 . (5) در نسخه هاى زيادى نيز نشان بلاغ و سماع از علامه مجلسى تحرير شده ولى نام نشان گيرنده معين نشده است . اين نسخه ها عبارتند از: 1 . مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 14453 . (6) 2 . قم ، آستان معصوميه عليهاالسلام ، نسخه شماره : 1: 62 _ 6363 . (7) 3 . قم ، مرعشى ، نسخه شماره : 4043 . (8) 4 . نجف ، مكتبة اميرالمؤمنين عليه السلام ، نسخه شماره : 195 . (9) 5 . مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 6593 . (10) 6 . تهران ، مجلس شوراى اسلامى ، نسخه شماره : مجموعه خويى 175 . (11) 7 . مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : اهدايى رهبرى 93 . (12) 8 . مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : اهدايى رهبرى 386 . (13) 9 . قم ، مرعشى ، نسخه شماره : 370 . (14) 10 . قم ، مرعشى ، نسخه شماره : 857 . (15)

.

ص: 154

11 . قم ، مسجد اعظم ، نسخه شماره : 1699 . (1) 12 . مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : اهدايى رهبرى 480 . (2) 13 . قم ، مرعشى ، نسخه شماره : 1032 . (3) 14 . قم ، مرعشى ، نسخه شماره : بدون شماره . (4) 15 . مشهد ، گوهرشاد ، نسخه شماره : 231 . (5) 16 . قم ، مدرسه فيضيه ، نسخه شماره : 335 . (6) 17 . قم ، مرعشى ، نسخه شماره : بدون شماره . (7) 18 . قم ، مرعشى ، نسخه شماره : بدون شماره . (8) 19 . قم ، مركز احياء ميراث اسلامى ، نسخه شماره : 2525 . (9) 20 . قم ، مركز احياء ميراث اسلامى ، نسخه شماره : 2543 . (10) 21 . قم ، مركز احياء ميراث اسلامى ، نسخه شماره : 2916 . (11) 22 . مشهد ، مدرسه نواب ، نسخه شماره : 44 . (12) 23 . قم ، مرعشى ، نسخه شماره : 13313 . (13) 24 . مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 15762 . (14) 25 . قم ، مركز احياء ميراث اسلامى ، نسخه شماره : 1414 . (15) 26 . مشهد ، گوهرشاد ، نسخه شماره : 1757 . (16) 27 . قم ، مدرسه فيضيه ، نسخه شماره : 1125 . 17

.

ص: 155

28 . قم ، مرعشى ، نسخه شماره : 813 . (1) 29 . قم ، مؤسسه آية الله بروجردى : 614 . (2) 30 . مشهد ، آستان قدس رضوى : 19679 . (3) 31 . مشهد ، آستان قدس رضوى : 23167 ، با نسخه علامه محمد باقر مجلسى تصحيح و مقابله شده و برخى از اوراق معلق به حواشى علامه مجلسى با رمز ( م ق ر مد ظله ) وانهاء ايشان در پايان كتاب طهارت و آغاز كتاب حيض ملاحظه مى شود . (4) 32 . يزد ، كتابخانه صدوقى : 93 ، در صفحه آخر نسخه اجازه اى است كه علامه مجلسى براى شخصى نوشته كه نامش را پاك كرده اند . (5)

( 325)علاء محمد بن محمد يوسف رضوى قمى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مركز احياء ميراث اسلامى ، نسخه شماره : 1113، نسخ، از كتاب المعيشة تا كتاب النذور و الكفارات، دهه اول شوال 1083 . (6)

( 326)على اصغر سبزوارى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مرعشى ، نسخه شماره : 860 ، كامل ، 11 رمضان المبارك 1074 ق . (7)

( 327)على اصفهانى (قرن 11 ق)مصحح الكافى :اصفهانى الكافى را نزد علامه مجلسى قرائت نموده و علامه نشان انهاء براى وى در اواسط

.

ص: 156

جمادى الثانى 1070 نوشته است . (1)

( 328)على اكبر بن فتح اللّه موسوى ابردهى (قرن 11 ق)حاشيه نويس الكافى :از ابردهى حواشى مختصرى بر الكافى در هامش يكى از نسخه هاى الكافى در دست است . (2)

( 329)على اكبر بن محمد معصوم انجو (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، دائرة المعارف بزرگ اسلامى ، نسخه شماره : عكس 1558 ، فروع از نكاح تا آخر الايمان و نذور ، 7 ربيع الاول 1072، 690 ص . (3)

( 330)على اكبر سبزوارى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، دانشكده الهيات ، نسخه شماره : 1274 ، اصول از عقل و جهل تا عشرت و قسمتى از فروع از طهارت تا آخر جهاد ، 1076 ق . (4)

( 331)على اكبر (قرن 11 ق)كاتبِ دو الكافى :1 . مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 7856 ، 1077ق . (5) 2 . تبريز ، تربيت ، نسخه شماره : 108 ، روضه ، نسخ ، 1091 ق . (6)

( 332)على بن ابى الميامين على بن احمد بن على بن امينا (قرن 7 ق)كاتبِ دو نسخه الكافى :1 . مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 13800 ، فروع (از صيد و ذبايح تا معيشت) ،

.

ص: 157

M4997_T1_File_5142808

تصوير ش (18) دو صفحه اول از كافى به خط على بن ابى الميامين تحرير سال 675

.

ص: 158

M4997_T1_File_5142810

تصوير ش (19) دو صفحه آخر از كافى به خط على بن ابى الميامين

.

ص: 159

نسخ معرب ، ربيع الاول 675ق ، 185 برگ . اين نسخه ابتدا در مدرسه نواب مشهد (ش 51) و پس از آن در مدرسه فاضليه مشهد (ش 61) نگهدارى مى شد و بعدا به كتابخانه آستان قدس رضوى منتقل شده است . (1) تصوير اين نسخه در كتابخانه مرعشى ( عكس 103) و فيلم آن در دانشگاه تهران ( ميكروفيلم 2133) نگهدارى مى شود . (2) اين نسخه نيز از روى نسخه على بن ابى الميامين كتابت شده است: 2 . نجف ، مكتبة اميرالمؤمنين عليه السلام ، نسخه شماره : 2265 ، فروع (بخشى از قضاء تا آخر ميراث) ، نستعليق ، بدون نام كاتب، جمادى الثانى 958 ق، 110 برگ . (3)

( 333)على بن حسن حسينى نجفى از آل عياش (قرن 11 ق)مصحح الكافى :على نجفى نسخه اى از الكافى _ اصول از باب كراهية التوقيت تا كتاب الدعاء _ را با نسخه ملا حيدر على شيروانى مقابله و تصحيح نموده است . (4)

( 334)على بن حسين بن زين العابدين جيلانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* نجف اشرف ، مكتبه امام حكيم : 495 ، كتاب ايمان تا كتاب دعا1061 ق، نسخه از اول و آخر ناقص مى باشد .

( 335)على بن حسين مازندرانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، گلپايگانى ، نسخه شماره : 57/29/5717 ، فروع (طهارت تا آخر جهاد) ، 1063 _

.

ص: 160

1074ق . (1)

( 336)على بن حسين . . . مالكى نجفى (قرن 10 و 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مسجد اعظم ، نسخه شماره : 1739 ، فروع از طهارت تا زكات ، سده 10 و 11 ق . (2)

( 337)على بن سليمان بحرانى نجفى (قرن 11 ق)مصحح الكافى :بحرانى نسخه مصحح و قابل اعتمادى از الكافى داشته، كه با نسخه وى مقابله و تصحيح شده است: * قم ، مركز احياء ميراث اسلامى ، نسخه شماره : 2667 ، اصول تا پايان كتاب حجت ، بدون نام كاتب ، قرن 11ق ، تصحيح شده و در پايان علامت مقابله با نسخه شيخ على بن سليمان بحرانى نجفى . (3) همچنين وى نسخه اى از كافى را كتابت نموده است: * مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 17847 ، اصول و روضه ، بدون نام كاتب ، قرن 11ق ، نسخه را يوسف بن محمد بن بناى ليثى جزائرى با نسخه على بن سليمان بحرينى مقابله و تصحيح نموده است . (4)

( 338)على بن شرف الدين (قرن 10 ق) (5)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* نجف ، مكتبة اميرالمؤمنين عليه السلام ، نسخه شماره : 2332 ، از اول اصول تا آخر كتاب العشرة ،

.

ص: 161

نسخ ، على بن شرف الدين، غره صفر 987 ق . (1)

( 339)على بن شيخ محمد بن شيخ حسن بن زين الدين (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى : 20643 ، كتاب ايمان تا پايان كتاب عشرت و همه كتاب روضه ، نسخ ، محمد اسحاق ، قرن يازدهم ، برخى از اوراق معلق به حواشى على بن شيخ محمد بن شيخ حسن بن زين الدين شهيد ثانى با رمز ( ع ل ) و ديگران تصحيح و مقابله شده و داراى بلاغ از همان شيخ على مى باشد ، اين نسخه از تركه شيخ زين الدين عاملى (شهيد ثانى) بوده كه آن را در تاريخ 1150 از ورثه او ابتياع نموده وبه تملك فرزندش آقا بابا در آورده است . (2)

( 340)على بن صالح بن جابر بحرانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* شيراز ، كتابخانه علامه طباطبايى ، نسخه شماره : 104 ، فروع صيد تا آخر قضا، 20 رجب 1091، در شيراز . (3)

( 341)على بن صدر بن على بن شاهم برقى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى : 21036 ، كتاب نكاح تا پايان كتاب وصايا ، نسخ ، 1074 ق، 256 برگ . (4)

( 342)على بن عبد الباقى آرتيمانى (قرن 11 ق)كاتبِ چهار نسخه از الكافى :على بن عبدالباقى بن امير رضى الدين محمد حسينى آرتيمانى، سه نسخه از الكافى را

.

ص: 162

تحرير نموده كه در پايان يكى از آنها علامه مجلسى براى وى نشان انهاء نوشته است . مشخصات اين نسخه چنين است: 1 . تهران ، دائرة المعارف بزرگ اسلامى ، نسخه شماره : عكس 1587 ، روضه ، 8 شعبان 1093 . (1) 2 . تهران ، ملى تهران ، نسخه شماره : 2410/ع ، اصول (كتاب الدعاء و فضل القرآن و العشرة) ، بدون تاريخ كتابت . (2) 3 . تهران ، حسين مفتاح ، نسخه شماره : 1010 ، اصول از دعا تا عشرت ، سده 11 ق . (3)

( 343)على بن عبد النبى حسينى مشغرى (قرن 10 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قزوين ، مدرسه امام صادق عليه السلام ، نسخه شماره : 6 ، اصول و روضه ، 9 رمضان المبارك 977ق ، با حواشى و تصحيح ، 354 برگ . (4)

( 344)على بن على الكاتب (قرن 10 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* هند ، سالار جنگ : 926 ، كتاب جنائز تا پايان ، 980 ق، نسخه توسط فتح الله در سال 985 ق، مقابله شده است . (5)

( 345)على بن على مهر آبادى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* اصفهان ، دانشگاه اصفهان ، نسخه شماره : 314 (1354) ، نسخ ، رجب 1081ق . (6)

.

ص: 163

( 346)على بن قاسم مازندرانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* اصفهان ، عمومى اصفهان ، نسخه شماره : 2946 ، فروع (طهارت تا آخر نكاح و عقيقه) ، قرن 11ق . (1)

( 347)على بن لطف اللّه حسينى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* شيراز ، ملى فارس ، نسخه شماره : 653 ، از كتاب نكاح از بخش فروع تا آخر روضه ، بدون تاريخ كتابت . (2)

( 348)على بن محمد بن حسن بن محمد بن حسن خوراسكانى جى اصفهانى (قرن 10 ق)كاتب نسخه اى از الكافى :* نجف ، مكتبة اميرالمؤمنين عليه السلام ، نسخه شماره : 3107 ، از اول نكاح تا آخر روضه ، بدون تاريخ كتابت (قرن 10 ق) . (3)

( 349)على بن محمد بن على بن عمران بن حسن الجنينى البحرانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، مدرسه مروى ، نسخه شماره : 194 ، اصول تا العشرة ، 1074ق . (4)

( 350)على بن محمد جزايرى شيرازى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، مجلس شوراى اسلامى ، نسخه شماره : 2924 ، روضه ، جمادى الاولى 1086ق ،

.

ص: 164

در پاريز از توابع كرمان . (1)

( 351)على بن محمد رودسرى گيلانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، گوهرشاد ، نسخه شماره : 270 ، اصول تا آخر كتاب العشرة ، 1075ق . (2)

( 352)على بن محمد زمان آلان براغوشى زرنقى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، سپهسالار ، نسخه شماره : 5483 ، 1080ق ، در مدرسه صادقيه تبريز . (3)

( 353)على بن محمد عاملى (نوه شهيد ثانى) (قرن 11 ق)مصحح الكافى :نسخه اى از كتاب الكافى را كمال الدين بن حيدر موسوى عاملى، نزد على بن محمد عاملى قرائت، و وى برايش نشان سماع نوشته است . (4) همچنين شيخ على بر نسخه اى از الكافى نشان تملك نوشته، كه در حاشيه هاى آن تصحيحاتى به چشم ميخورد و گويا به خط شيخ على است . (5)

( 354)على بن محمد فرج جرفادقانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى : 25139 ، كتاب جهاد تا پايان كتاب روضه ، نسخ ، 1064 ق، 348 برگ . (6)

.

ص: 165

( 355)على بن نصراللّه جزائرى (قرن 11 ق)مصحح الكافى :نسخه اى از الكافى را مقابله و تصحيح نموده است . (1)

( 356)على بيك بن فضل اللّه طالقانى (چراغچى حرم حضرت عبد العظيم) (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مدرسه حجازيها ، نسخه شماره : 29/56/8179 ، اصول تا پايان كتاب العشرة ، 21 محرم 1076ق . (2)

( 357)شيخ على جنابذى نجفى (3) (م 1333 ق)مصحح الكافى :وى در نجف از شاگردان آخوند خراسانى بود و در نظر داشت كه كتب اربعه را با نسخ قديم مقابله و تصحيح نمايد ولى فقط موفق به تصحيح الكافى گرديده است . صدرالاسلام خويى در اين زمينه مى نويسد: «الشيخ الجليل الشيخ علي الجنابذي النجفي المعاصر : كان المترجم من أفاضل مَن عاصرناهم في عالي مدرسة حضرة العلّامة الأستاذ المولى محمّدكاظم الخراساني النجفي و كان من أركان حوزته الكريمة و وجوه أصحابه و كان فقيهاً ، أصوليّاً ، متكلماً ، جليلاً . و كان صاحب الأخلاق الفاضلة و الملكات المرضية ، حسن السليقة ، ممدوح السيرة ، جميل المعاشرة ، مقبولاً ، وجيهاً . و كان له مجلس بحث في حياة أستاذه العلّامة و لما مضى الأستاذ إلى سبيله استقلّ المترجم بالبحث و التدريس و رجع إليه جماعة من الفضلاء و كان حسن البيان و حسن القريحة ولكن لم يساعده التقدير و مات في النجف الأشرف عن ستين تقريبا في اليوم الخامس و العشرين

.

ص: 166

من شهر ذى الحجة الحرام من سنة 1333 ثلاث و ثلاثين و ثلاثمئة و ألف و دفن فيها . كان المترجم مدة بعيدة يشتغل مع لجنة من الفضلاء الأجلة بتصحيح نسخة من كتاب الكافى لثقه الاسلام الكلينى أصوله و فروعه من النسخ العتيقة المخطوطة و قد تحمّل مشاقا في سبيله و كان قصده تصحيح الكتب الأربعة الكافي و الاستبصار و التهذيب و كتاب من لايحضره الفقيه ليكون تلك النسخ المصححة اصلاً و مرجعاً في تصحيح الكتب المذكورة في طبعها و غيره ولكن لم يتمّ عمله و أمله و ما تمكن إلاّ من تصحيح كتاب الكافى فقط ». (1)

( 358)على خان بن محمد باقر (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* شيراز ، شاه چراغ ، نسخه شماره : 125 ، اصول و روضه ، 1067ق . (2)

( 359)على خان (قرن 11 ق)مصحح الكافى :على خان در سال 1099 ق نسخه اى از كتب الكافى را در نزد ملا محمد صالح نيشابورى قرائت و نيشابورى به وى نشان انهاء و اجازه نقل روايت نوشته است . (3)

( 360)على رضا بن سليمان (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مدرسه فيضيه ، نسخه شماره : 122 ، روضه ، 1083ق . (4)

( 361)على رضا بن على دوست واعظ مشهدى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 16965 ، اصول و فروع و روضه ، 1045ق و

.

ص: 167

1049ق . (1)

( 362)على رضا بن محمد حسين (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مفتى الشيعه اردبيلى ، نسخه شماره : 42 ، از كتاب المعيشه تا آخر روضه ، 1066 تا 1069 ق . (2)

( 363)على رضا بن محمد صالح (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* نجف اشرف ، مكتبه امام حكيم : 518 ، كتاب صوم تا كتاب معيشت1075 ق .

( 364)على رضا بن محمد مشهور به آقا جانى (3) (قرن 11 ق)مصحح الكافى :آقاجانى نسخه اى از الكافى را _ شامل اصول و فروع و روضه _ كه ملا فتح اللّه كاشانى (صاحب تفسير منهج الصادقين) ، تحرير نموده بود مقابله و تصحيح نموده است . او در محرم سال 1018 به مقابله شروع و در روز شنبه غرّه محرم سال 1024 _ در ظرف شش سال _ آن را به پايان رسانده است . (4)

( 365)على رضا بن مير عبد الفتاح حسينى حورتى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، گلپايگانى ، نسخه شماره : 25/31/6145 ، اصول تا حجت و فروع تا عقيقه ، شنبه 2

.

ص: 168

رمضان المبارك 1077ق . (1)

( 366)شرف الدين على شولستانى (2) (قرن 11 ق)مصحح الكافى :يكى از نسخ معتبر الكافى نسخه شرف الدين على شولستانى است . رشيدالدين محمد سپهرى و عوض بن حيدر شوشترى نسخه الكافى خود را با نسخه شولستانى مقابله و تصحيح نموده اند . نسخه شولستانى داراى نشان هاى بلاغ از ملا حسن على شوشترى كه يكى از آنها را در اول ذيقعده 1083 نوشته بود . (3)

( 367)سيد على غدقونى بروجردى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* نجف ، مكتبة اميرالمؤمنين عليه السلام ، نسخه شماره : 22 ، اصول ، بدون تاريخ كتابت (قرن 11) . (4)

( 368)امير سيد على (قرن 11 ق)مصحح الكافى :سيد على يكى از مصححان الكافى است. قاسم بن محمد كاظمى نجفى، اجازه اى روايتى براى وى در ضمن نسخه اى از الكافى، در سال 1083 ق، عطا كرده است . (5) همچنين علامه مجلسى نيز اجازه نقل روايت براى وى در سال 1087 ق در ضمن نسخه اى ديگر از الكافى صادر كرده، با اين مشخصات: * مشهد ، آستان قدس رضوى : 21347 ، از ابتداى مقدمه تا پايان كتاب عشرت ، نسخ ، قرن يازدهم ، نسخه توسط مير سيد على در سوم جمادى الاول 1087 در محضر علامه مجلسى

.

ص: 169

M4997_T1_File_5142957

تصوير ش (20) نشان انهاء و اجازه نقل راويت امير سيد على از علامه مجلسى، در حاشيه نسخه اى از كافى

.

ص: 170

تصحيح ومقابله شده بلاغ هاى متعدد ايشان در اكثر موارد وانهاء واجازه اش به نامبرده در پايان كتاب عشرة زينت بخش آن است، 332 برگ . (1)

( 369)على نقى بن ابراهيم قمى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* بروجرد ، مدرسه امام صادق عليه السلام ، نسخه شماره : 31 ، روضه ، رجب 1115 ق . (2)

( 370)شيخ على نقى (قرن 11 ق)مصحح الكافى :شيخ على نقى از جمله كسانى است كه الكافى را نزد علامه مجلسى قرائت و تصحيح نموده و علامه براى وى نشان انهاء قرائت نوشته و در اوائل رجب 1064 اجازه نقل روايت داده است . (3)

( 371)عناية الله بن محمد معصوم قاضى (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* نجف اشرف ، مكتبه امام حكيم : 1787 ، كتاب روضه ، 1119 ق .

( 372)عوض بن حيدر شوشترى (قرن 11 ق) (4)مصحح الكافى :عوض شوشترى دو نسخه از الكافى را تصحيح نموده بدين تفصيل: 1 . تهران ، دانشگاه تهران ، نسخه شماره : 1126 ، اصول (پاره اى از فضل العلم و كتاب التوحيد تا پايان عشرت) ، اين نسخه را صدر الدين محمد بن ملا حسين ذهبى تحرير و در

.

ص: 171

محرم 1076ق ، به پايان رسانده است . شوشترى همراه با رشيدالدين محمد سپهرى اين نسخه را با دو نسخه مولانا حاجى محمد و مير شرف الدين على شولستانى _ كه بر نسخه آنها بلاغ هايى به خط ملا حسن على شوشترى در اول ذيقعده 1083 ق بوده _ مقابله و تصحيح كرده اند . (1) 2 . قم ، مرعشى ، نسخه شماره : 3793 ، اين نسخه را عبد العزيز بهاء الدين محمد كرمانى ، تحرير و در 11 شعبان 1090ق، به پايان رسانده است . اين نسخه چند بار مقابله شده كه بار دوم، شوشترى آن را با پسرش محمد محسن با نسخه ميرزا محمد كاظم، مقابله و تصحيح و در 26 شعبان 1096 به پايان رسانده است . (2)

( 373)ابونصر عوض خان بن شاه ويردى بيگ (قرن 12 ق)كاتبِ و واقف الكافى :* مشهد ، دانشكده الهيات ، نسخه شماره : 453 ، روضه ، 13 ذى حجه 1104ق ، وقف ابوالنصر عوض خان در 1120 ق، اين نسخه قبلاً در كتابخانه عبد الحميد مولوى ، در مشهد، به شماره : 382 ، قرار داشته است . (3)

( 374)رفيع الدين عيسى بن محمد حسينى شوشترى (4) (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، ملى تهران ، نسخه شماره : 2085/ع ، فروع از طلاق تا آخر روضه ، 1067ق . (5)

( 375)عيسى بن معابد (قرن 10 ق)مصحح الكافى :* قم ، مركز احياء ميراث اسلامى : 2265 ، كتاب ايمان وكفر تا پايان كتاب عشرت ، نسخ ، سال

.

ص: 172

953 ق، در پايان كتاب العشرة اجازه اى از سيد هاشم بحرانى جهت عيسى بن معابد به سال 1090 ق، 397 برگ . (1)

( 376)عين القضات گيلانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* همدان ، مدرسه زنگنه ، نسخه شماره : بدون شماره ، اصول ، 1043 ق (2)

( 377)غلام على بن سلطان على كدكنى نيشابورى (قرن 10 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، سپهسالار ، نسخه شماره : 1719 ، شامل بخش اصول و فروع و روضه ، 984ق . (3)

( 378)غياث الدين (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 1785 ، نسخ ، 1083ق (4)

( 379)غياث الدين محمد بن محمد باقر حسينى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، حجت كوهكمرى ، نسخه شماره : 1/27 ، شامل بخش اصول و فروع و روضه ، 1063ق . (5)

( 380)ملا فتح اللّه بن شكر اللّه شريف كاشانى (صاحب تفسير منهج الصادقين) (قرن10 ق)كاتبِ و مصحح الكافى :نسخه كافىِ ملا فتح اللّه كاشانى يكى از نسخه هاى مورد اعتماد دانشمندان بوده است . ملا

.

ص: 173

فتح اللّه دو دوره الكافى را تحرير و تصحيح نموده است كه مشخصات نسخه هاى آن چنين است : 1 . قم ، مرعشى ، نسخه شماره : 372 ، دوره كامل (اصول و فروع و روضه) 29 جمادى الاول 972ق ، نسخه را على رضا بن محمد مشهور به آقا جانى مقابله و در محرم 1018 شروع و روز شنبه غرّه محرم 1024 به پايان رسانده است . (1) 2. هند ، سالار جنگ : 926 ، كتاب جنائز تا پايان ، على بن على الكاتب980 ق، نسخه توسط فتح الله در سال 985 ق مقابله شده است . (2) 3 . مدرسه فيضيه ، نسخه شماره : 481 ، فروع تا پايان صوم و حج ، نسخ ، 3 صفر 981 ق، 35 برگ از پايان كتاب ايمان و كفر به خط فرزند او شريف بن فتح اللّه در 3 ربيع الثانى 998 ق، تحرير شده است، 335 برگ (3) فرزند ملا فتح اللّه هم نسخه اى از الكافى را تحرير نموده است: 4 . قم ، گلپايگانى ، نسخه شماره : 102/32/6402 ، فروع ، شريف بن فتح اللّه شريف كاشانى ، شوال 989 ق . (4)

( 381)فتحى بن محمد قزوينى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، ملى تهران ، نسخه شماره : 1978/ع ، فروع ، 1050ق . (5)

( 382)فخر الدين محمد بن ابراهيم حسينى نجفى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى : 19679 ، كتاب نكاح تا پايان ايمان و نذور و كفارات و

.

ص: 174

M4997_T1_File_5143016

تصوير ش (21) كافى به ملا فتح اللّه بن شكر اللّه شريف كاشانى با نشان مقابله

.

ص: 175

همچنين كتاب روضه را دارد، نسخ ، 1081 _ 1084 ق، 595 برگ . (1)

( 383)فخر الدين محمد تبريزى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :فخرالدين محمد تبريز در سال 1078 در نيشابور بوده و محمد رضا بن ترابى نيشابورى، به دستور وى نسخه اى از الكافى _ شامل اصول و فروع تا كتاب جهاد _ را استنساخ و در 27 رمضان 1078، به پايان رسانده است . (2)

( 384)فراست هندى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* شيراز ، مدرسه امام عصر (عج) ، نسخه شماره : 14 ، اصول تا انتهاى كتاب الحجة ، 1083ق . (3)

( 385)فرج اللّه بن شيخ عبد اللّه بن نصر حويزى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى : 20271 ، كتاب نكاح تا پايان كتاب ديات ، نسخ ، 1095 ق ، تصحيح توسط شيخ حر عاملى . (4)

( 386)فرخ بن عبد اللّه (قرن 10 ق)كاتبِ دو نسخه از الكافى :1 . شيراز ، مدرسه امام عصر (عج) ، نسخه شماره : 336 ، فروع تا آخر معيشت ، نسخ ،

.

ص: 176

980 ق . (1) 2 . تهران ، مدرسه مروى ، نسخه شماره : 377 ، فروع از نكاح تا روضه ، فرخ خطاط ، 981 ق . (2)

( 387)فضل اللّه بن حسين نائينى (قرن 11 ق)كاتبِ پنج نسخه از الكافى :1 . مشهد ، آستان قدس رضوى : 20613 ، بخش اصول و روضه ، نسخ1057 ق، 282 برگ، بلاغ تصحيح به خط علامه مجلسى . (3) 2 . تهران ، ملى تهران ، نسخه شماره : 916/ع ، اصول و فروع و روضه ، 1057ق . (4) 3 . تهران ، دانشگاه تهران ، نسخه شماره : 1823 ، اصول و فروع و روضه ، نسخ ، 1059ق . (5) 4 . يزد ، كتابخانه كاظمينى ، نسخه شماره : 253 ، از اواخر كتاب العقل و العلم تا آخر روضه ، رمضان 1061 ق . (6) 5 . قم ، مرعشى ، نسخه شماره : 10563 ، اصول و روضه ، صفر 1062ق ، 244 برگ (7)

( 388)فضل اللّه بن محب اللّه دستغيب حسينى شيرازى (8) (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :محمد بن حسين بن محمد معلم شيرازى ، نسخه اى از الكافى را _ شامل اصول تا جهاد از فروع _ در سال 1029ق ، كتابت و پس از آن چهار بار آن را مقابله و تصحيح نموده و فضل اللّه دستغيب شيرازى در شيراز، مقابله و تصحيح او را گواهى و تائيد نموده است . (9)

.

ص: 177

( 389)سيد فلاح بن على موسوى حويزى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، آستان معصوميه عليهاالسلام ، نسخه شماره : 2: 41 _ 6072 ، فروع از طهارت تا جنائز ، 13 شعبان 1009ق در كربلاء . (1)

( 390)قاسم بن حافظ پير حسين كمره اى (قرن 10 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، قائنى ، نسخه شماره : 255 ، قاسم بن حافظ ، 984ق . (2)

( 391)قاسم بن حيدر (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* نجف اشرف ، مكتبه امام حكيم : 1772 ، كتاب وصايا وايمان ، كاتب 1090 ق .

( 392)قاسم بن حيدر كشميرى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مركز احياء ميراث اسلامى ، نسخه شماره : 1578، از كتاب المعيشة تا آخر روضه، نسخ، شعبان 1075 ق . (3)

( 393)قاسم بن درويش حيدر (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مدرسه فيضيه ، نسخه شماره : 335 ، روضه ، 1088ق . (4)

.

ص: 178

( 394)قاسم بن محمد كاظمى نجفى (قرن 11 ق)مصحح الكافى :قاسم كاظمى نجفى اجازه نقل روايت، براى سيد على، در سال 1083 ق، در ضمن نسخه اى از الكافى نوشته است . (1) همچنين شيخ قاسم بن محمد كاظمى (م 1100) براى شيخ محمد جواد بن شيخ كلب على كاظمى، اجازه اى در جلد اول از فروع الكافى در 10 جمادى اولى سال 1098 ق نوشته و تصريح نموده كه خودش از سيد نور الدين برادر صاحب المدارك روايت مى كند . (2)

( 395)امير قاسم حسينىحاشيه نويس الكافى :امير قاسم حسينى حاشيه هايى بر الكافى نوشته، كه تاكنون دو نسخه از الكافى شناسايى شده كه در هامش آنها حاشيه امير قاسم تحرير شده است . با اين مشخصات: 1 . مشهد ، آستان قدس رضوى : 28890 (شامل تمامى كتاب الكافى) . (3) 2 . مشهد ، آستان قدس رضوى : 25892 ، از آغاز مقدمه تا پايان كتاب حجت . (4)

( 396)قاسم سبزوارى (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 13449 ، 1125 ق . (5)

( 397)قاسم على بن حسن على برارقى سبزوارى (قرن 11 ق)مصحح الكافى :قاسم على سبزوارى نسخه اى از الكافى _ فروع از طهارت تا معيشت _ را، سه بار در محضر

.

ص: 179

M4997_T1_File_5143079

تصوير ش (22) نشان تصحيح قاسم على بن حسن على برارقى سبزوارى در حاشيه نسخه كافى

.

ص: 180

مولى عبد اللّه تونى و برادرش مولى احمد تونى مقابله نموده و ملا احمد براى وى در سال 1070 ق ، اجازه نقل روايت نوشته است . (1)

( 398)قاسم على بن معزالدين (قرن 11 ق)كاتبِ دو نسخه از الكافى :1 . گلپايگان ، كتابخانه سيد محمد حسن امام جمعه ، نسخه شماره : 1 ، اصول و فروع تا آخر كتاب الجنائز ، نسخ ، غره ربيع الاول 1073 ق . (2) 2 . تهران ، ملى تهران ، نسخه شماره : 4529/ع ، اصول و فروع ، 1082 ق . (3)

( 399)قاسم فقيه غروى (قرن 11 ق)مصحح الكافى :* نجف اشرف ، دار العلم آية الله خوئى : 90 ، كتاب روضه ، نسخ يوسف بن عبدالحسين مشهور به صلباوى، پنجشنبه 12 رمضان 1079 در مشهد غروى ، در برگ پايانى انهاء سماعى از قاسم جهت فرزندش محمد يحيى و نيز يادداشتى از درويش على بن يحيى بن محمد بن محمد يحيى بن القاسم الفقيه الغروى الكاظم و يادداشتى ديگر از سيد هاشم بن سيد راضى بن حسين در نظر كردن كتاب آمده است ، 80 برگ . (4)

( 400)قرشى خانم بنت مرتضى قلى بيگ (قرن 12 ق)واقف نسخه اى از الكافى :قرشى خانم نسخه اى از الكافى را در غره محرم 1141ق ، وقف نموده است . (5)

( 401)امير قوام الدين محمد (قرن 11 ق)مصحح الكافى :امير قوام الدين محمد نسخه اى از الكافى را، نزد علامه مجلسى قرائت و تصحيح نموده و

.

ص: 181

علامه در 12 ربيع الثانى 1088، براى وى نشان انهاء و مقابله نوشته است . (1)

( 402)كلب حسين بن فضل على تبريزى (2) (قرن 11 ق)مصحح الكافى :كلب حسين تبريزى از شاگردان علامه مجلسى است و علامه در ضمن نسخه اى از كافى در ماه صفر 1096ق، اجازه نقل روايت نوشته است . (3)

( 403)كلب على بن ابى طالب بن محمد كاظم (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* شاهرود ، كتابخانه مدرسه اسماعيليه ، نسخه شماره : 10 ، اصول، 1108 ق . (4)

( 404)كمال الدين اصفهانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* آران و بيدگل ، امامزاده هلال بن محمد ، نسخه شماره : 103 ، اصول از آغاز تا پايان كتاب المعايش از فروع ، 26 رمضان المبارك 1072ق . (5)

( 405)كمال الدين بن حيدر موسوى عاملى (قرن 11 ق)مصحح الكافى :كمال الدين موسوى عاملى نسخه اى از الكافى را نزد على بن محمد عاملى (نوه شهيد ثانى)، قرائت و مقابله نموده، و عاملى براى وى نشان سماع نوشته است . (6)

( 406)كمال الدين بن عابدين تالارى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مسجد اعظم ، نسخه شماره : 1834 ، اصول (از ابتدا تا آخر عشرت) ، دوشنبه 15 ذى

.

ص: 182

قعده 1093ق . (1)

( 407)كمال الدين بن علاء الدين حسينى (2) (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، سپهسالار ، نسخه شماره : 1710 ، فروع و روضه ، 1087ق . (3)

( 408)گدا على بن ابوالفتوح اصفهانى (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مسجد اعظم ، نسخه شماره : 307 ، فروع از طهارت تا اعتكاف ، 1115ق . (4)

( 409)لاهيجانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* خوانسار ، حوزه علميه ولى عصر : 211 ، كتاب كفر وايمان تا پايان كتاب عشرة ، 1079 ق .

( 410)لطف اللّه بن تاج الدين شورزن بازوارى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مرعشى ، نسخه شماره : 10422 ، از باب طينة المؤمن و الكافر ، شنبه جمادى الاول 1060ق . (5)

( 411)ملا لطف اللّه (قرن 11 ق)مصحح الكافى :ملا لطف اللّه نسخه اى از الكافى را در نزد شيخ حر عاملى قرائت نموده و شيخ حر براى وى در

.

ص: 183

سال 1076ق، نشان قرائت نوشته است . (1)

( 412)سيد ماجد بن هاشم بحرانى (قرن 11 ق)مصحح الكافى :سيد ماجد از روساى عالمان اخبارى است . (2) او اجازه نقل روايت براى عبدالكريم بن محمد طبسى، در اوائل شعبان 1028، نوشته است . (3)

( 413)مجد الدين بن محمد طاهر حسينى اصفهانى (4) (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى : 20087 ، از ابتداى مقدمه تا پايان كتاب الحجة ، نسخ ، 1078 ق، تصحيح و مقابله شده است . 216 برگ . (5)

( 414)مولى محبعلى تونى (قرن 11 ق)مصحح الكافى :مولا محبعلى تونى نسخه اى از الكافى _ اصول تا آخر فضل القرآن، تحرير شده در سال 1083ق _ را نزد مولا رفيع الدين محمد يزدى قرائت و مقابله و تصحيح نموده و يزدى براى وى نشان مقابله و تصحيح، نوشته است . (6)

( 415)محسن اصفهانى (7) (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* بيرجند ، كتابخانه ديانى ، نسخه شماره : 38 ، روضه ، 20 صفر (؟) (قرن يازدهم) . (8)

.

ص: 184

( 416)محسن بن محمد باقر لشگرخانى مشهدى خراسانى (قرن 12 ق)كاتبِ و مصحح الكافى :* قم ، مرعشى ، نسخه شماره : 4618 ، فروع از طهارت تا جهاد ، 13 شوال 1118ق ، در نجف اشرف، در پايان كتاب صلاة و صوم دو بلاغ از ابوالحسن شريف عاملى كه براى كاتب در اواسط ذيقعده 1129 و اوائل شعبان 1130 نوشته است . (1)

( 417)محسن بن محمد تقى اصفهانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مسجد اعظم ، نسخه شماره : 969 ، اصول تا آخر كتاب الحجة ، يكشنبه 19 جمادى الثانى 1079ق . (2)

( 418)محسن بن محمد تقى حسينى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، ملى تهران ، نسخه شماره : 559/ع ، اصول ، قرن 11ق . (3)

( 419)محمد ابراهيم بن ابى تراب حسينى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* رى ، آستان عبد العظيم ، نسخه شماره : 168 ، روضه ، 15 ذى حجه 1070ق . (4)

( 420)محمد ابراهيم بن اصل على شبسترى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، ملى تهران ، نسخه شماره : 719/ع ، فروع از زكات تا وصايا ، 1073ق . (5)

.

ص: 185

( 421)محمد ابراهيم بن محمد رشيد جعفرى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، گوهرشاد ، نسخه شماره : 306 ، فروع از نكاح تا آخر وصيت و روضه ، 1097ق . (1)

( 422)محمد ابراهيم بن محمد رضا(قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* كاشان ، سيد محمد حسين علم الهدى رضوى ، نسخه شماره : 65 _ (260) ، كامل ، شعبان 1085ق . (2)

( 423)محمد ابراهيم بن محمد ضمير جرفادقانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، قائنى ، نسخه شماره : 256 ، فروع از معيشت تا آخر روضه ، 1071 ق . (3)

( 424)محمد ابراهيم بن محمد هاشم حسينى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، ملى تهران ، نسخه شماره : 445/ع ، اصول ، 1099ق . (4)

( 425)محمد ابراهيم بن ملا على (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* آلمان ، كتابخانه ملى برلين ، نسخه شماره : 1855 ، اصول ، 1084 در اصفهان . (5)

.

ص: 186

( 426)محمد ابراهيم (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 6594 ، فروع ، 1129ق . (1)

( 427)محمد ابراهيم نصيرى (قرن 11 ق)مصحح الكافى :محمد ابراهيم نصيرى از شاگردان علامه مجلسى است . او نسخه اى از اصول الكافى را نزد علامه مجلسى قرائت نموده و علامه در ربيع الثانى سال 1064 ق، به وى نشان انهاء و اجازه نقل روايت نوشته است . اين نسخه در كتابخانه ملى تبريز به شماره 3074 نگهدارى مى شود . (2)

( 428)محمد اسحاق (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى : 20643 ، كتاب ايمان تا پايان كتاب عشرت و همه كتاب روضه ، نسخ ، محمد اسحاق ، قرن يازدهم . (3)

( 429)امير محمد اشرف العاملى (م 1133 ق)مصحح الكافى :امير محمد أشرف بن عبد الحسيب بن احمد بن زين العابدين علوى حسينى عاملى اصبهانى، الكافى را نزد علامه مجلسى قرائت نموده و علامه به وى اجازه نقل روايت داده با اين عبارت: «لما كان السيد الايد الموفق المسدد العالم العامل الكامل الحسيب الحبيب اللبيب الاديب

.

ص: 187

الاريب ، الجامع بين شرفى العلم والسيادة الفاخرة المحتوى لكرائم الخصال المنجية فى الدنيا والاخرة . . . فوجدته قد مضى وطره من العلوم العقلية واستوفى حظه منهاثم أعرض عنها صفحا وطوى عنها كشحا لم يبال فى ذلك لومة لائم، وأقبل نحو تتبع آثار الائمة الاطهار وأخبارهم عليهم السلام ، فقصر عليها همته وبيض فيها لمته ، فكان من كرم أخلاقه وطيب أعراقه أنه بعد أن عقدت لافادته المجالس وغصت لافاضته المحافل ، أتانى بحسن ظنه بى وان لم اكن لذلك أهلا ، لليقين طالبا وفى علوم الائمة راغبا . . . فلم يكن فى كل ذلك افادته لى قاصرة عن استفادته منى بل كان أربى . . . » . (1)

( 430)محمد اشرف بن محمد بن حسين (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى : 22619 ، طهارت تا پايان كتاب معيشت ، نسخ ، 1065 ق، 283 برگ . (2)

( 431)محمد افضل (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قائن ، كتابخانه مدرسه جعفريه ، نسخه شماره : 4 ، فروع تا آخر طلاق ، 20 رمضان 1088 . (3)

( 432)محمد؟؟ الح بن محمد رضا مشهدى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، گلپايگانى ، نسخه شماره : 13/1/13 ، اصول تا آخر عشرت ، پنجشنبه 26 رمضان المبارك 1063ق . (4)

.

ص: 188

( 433)محمد امين استرآبادى (1) (قرن 11 ق)مصحح و مدرس الكافى :جلال الدين محمد بن احمد ، نسخه اى از الكافى (شامل: اصول، كتاب ايمان و كفر تا آخر فضل القرآن و فروع، كتاب زكات و صوم و اعتكاف) را در سال 981 و 982ق، تحرير نموده است . استرآبادى اين نسخه را در مكه در سال 1032 ق تصحيح كرده، و در ضمن آن در همان سال به مولى عيسى دزمارى، اجازه نقل روايت داده است . (2) استر آبادى در فوائد مدنيّه مى نويسد : «إنّي قد قرأت اُصول كتاب الكافي وكلّ تهذيب الحديث وغيرهما على أعلم المتأخّرين بعلم الحديث والرجال وأورعهم ، وهو سيّدنا الإمام العلّامة والقدوة الهمام الفهّامة ، قدوة المقدّسين ، أعظم المحقّقين ميرزا محمّد الإسترآباديّ ، وهو قد قرأ شيخه على شيخه متّصلة إلى أصحاب العصمة عليهم السلام » . (3)

( 434)محمد امين بن سلطان محمود (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 6823 ، اصول ، نسخ ، 1097ق . (4)

( 435)محمدامين بن كتاب اللّه كرزانى (قرن 11 ق)مصحح الكافى :محمدامين بن كتاب اللّه كرزانى نسخه اى از الكافى را مقابله و در 28 رمضان المبارك 1086، به پايان رسانده است . (5)

.

ص: 189

( 436)محمد امين بن محمد حسين خوانسارى (قرن 12)كاتبِ دو نسخه از الكافى :1 . مشهد ، آستان قدس رضوى : 21312 ، كتاب توحيد تا پايان كتاب دعا ، نسخ ، 1082 ق . (1) 2 . نجف ، مكتبة اميرالمؤمنين عليه السلام ، نسخه شماره : 995 ، اصول ، بدون تاريخ كتابت (قرن 12) . (2)

( 437)محمد امين بن محمد سعيد بن محمد صالح (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مسجد اعظم ، نسخه شماره : 51 ، فروع از طهارت تا ايمان و نذور ، 9 ذى حجه 1110ق ، در همدان . (3)

( 438)محمد امين بن محمد على يزدى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، دانشگاه تهران ، نسخه شماره : 8956 ، فروع ، 3 صفر 1084ق ، اردكان يزد . (4)

( 439)محمد امين بن محمد يوسف (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* نجف اشرف ، مكتبه امام حكيم : 2584 ، كتاب عتق تا كتاب تدبير ، 1042 ق .

( 440)محمد امين حسينى اهوازى (قرن 11 ق)مصحح الكافى :نسخه اى از الكافى در نزد محمد امين حسينى اهوازى، قرائت و تصحيح شده و او نشان

.

ص: 190

بلاغ بر آن نوشته است . (1)

( 441)محمد امين شهركى شيرازى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 10522 ، فروع از اول تا اواخر حج ، 1082ق ، مقابله و تصحيح شده . (2)

( 442)محمد امين (قرن 11 و 12 ق)كاتبِ دو نسخه از الكافى :1 . مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 1790 ، 1100ق . (3) 2 . يزد ، وزيرى ، نسخه شماره : 1521 ، فروع ، نسخ ، محمد امين ، قرن 11ق . (4)

( 443)محمد باقر بن ابو القاسم شهميرزادى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 12996 ، اصول ، 1077ق . (5)

( 444)محمد باقر بن خلف بن سراج الدين بن نصر اللّه دزمارى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 11270 ، فروع ، 1041ق . (6)

.

ص: 191

( 445)محمد باقر بن سلطان محمود (1) (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* اردكان ، حوزه علميه امام صادق عليه السلام ، نسخه شماره : 106 ، طهارت تا آخر جهاد ، رمضان 1097، نشان بلاغ شيخ حر را دارد . (2)

( 446)محمد باقر بن على نجار نجفى (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مدرسه حجتيه ، نسخه شماره : 510 ، 1100ق . (3)

( 447)محمد باقر بن غازى قزوينى (4) (قرن 11 ق)مصحح الكافى :نسخه اى از الكافى _ شامل: اصول تا آخر كتاب العشرة ، تحرير على بن شرف الدين، در غره صفر 987 _ دوبار در قزوين نزد برادرش خليل بن غازى قزوينى در جمادى الاولى 1053 و جمادى الثانى 1068 مقابله و تصحيح نموده و برادرش به وى نشان بلاغ و سماع نوشته است . (5)

( 448)محمد باقر بن محمدكاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى : 20190 ، كتاب طلاق تا پايان ايمان ونذور وكفارات، نسخ ، 282 برگ . (6)

.

ص: 192

( 449)محمد باقر بن محمد تقى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 2108 ، اصول ، 1097ق ، تصحيح و مقابله شده ظاهرا نزد مجلسى دوم ، با حواشى از مجلسى اول و دوم و ملا رفيعا و هاشم و مرتضى و «ا م ن» و . . . (1)

( 450)محمد باقر بن محمد حسين (2) (شاگرد سيد جزايرى) (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، دكتر على اصغر مهدوى ، نسخه شماره : 827 ، روضه ، قرن 12ق . (3)

( 451)محمد باقر بن محمد حسين شوشترى (قرن 12 ق)مصحح الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى : 27090 ، از اوائل كتاب ايمان تا پايان كتاب طهارت ، نسخ ، قرن يازدهم، برخى از اوراق معلق به حواشى ، اواخر نسخه توسط محمد باقر بن محمد حسين شوشترى و يكى از شاگردانش در دهه سوم ذى قعده 1134 تصحيح و مقابله شده است، 244 برگ . (4)

( 452)محمد باقر بن محى الدين موسوى حسنى حسينى علوى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مرعشى ، نسخه شماره : 11016 ، فروع (ديات) و روضه ، شنبه 7 رجب 1014ق ، مدرسه رضويه شيراز . (5)

.

ص: 193

( 453)محمد باقر حافظ بن محمد حافظ (قرن 11 ق)كاتبِ چهار نسخه از الكافى :1 . رشت ، شاد قزوينى ، نسخه شماره : بدون شماره ، اصول ، 1034 و 1035ق . (1) 2 . تهران ، سلطنتى (كاخ گلستان) ، نسخه شماره : 1245 ، اصول ، 1045ق . (2) 3 . تهران ، ملى تهران ، نسخه شماره : 1573/ع ، روضه ، 1047ق . (3) 4 . تهران ، مجلس شوراى اسلامى ، نسخه شماره : 5794 ، فروع از صلاة تا پايان نكاح ، 1066ق ، «818 صفحه» 409 برگ (4)

( 454)خاتم المجتهدين محمد باقر خراسانى سبزوارى (5) (قرن 11 ق)مصحح الكافى :حسين بن حاجى محمد ترشيزى كاشمرى مشهدى ، نسخه اى از الكافى را در سال 1094ق ، تحرير و در سال 1096 نزد محمد مهدى بن مصطفى قرائت و تصحيح نموده و قارى به وى اجازه نقل روايت داده و تصريح نموده كه خود وى از خاتم المجتهدين محمد باقر خراسانى نقل روايت مى كند . (6)

( 455)مولى محمد باقر طبرسى مازندرانى غروى (م 1204 ق)مدرس الكافى :طبرسى مدرس الكافى بوده و علامه سيد محمد حسن بن عبدالرسول زنوزى خويى (صاحب رياض الجنة) در نجف نزد وى بخشى از اصول الكافى را قرائت نموده چنانچه خود در رياض الجنه گويد:

.

ص: 194

«وكان المترجم من الفضلاء العلماء في المشهد الغروي» . و قال : «و قرأتُ عليه فيها كتباً من كتاب أصول الكافي تأليف الإمام ثقه الإسلام الكليني . وكان أديباً شاعراً لطيف الذوق حسن الكلام قوي المنطق جيّد القريحة كريم الطبع . وتوفي في النجف الأقدس في سنة 1204 الهجري الهلالي» . (1)

( 456)سيد محمد باقر عاملى پيشنماز (قرن 11 ق)مصحح نسخه اى از الكافى :در پايان نسخه اى از الكافى آقا حسين خوانسارى (م 1099 ق) و شيخ حرّ عاملى _ در سال 1087 ق _ براى وى اجازه نقل روايت نوشته اند . (2)

( 457)محمد باقر (قرن 11 ق)مصحح الكافى :عالمى به نام محمد باقر نسخه اى از الكافى را در قزوين مقابله و تصحيح و در روز 5 شنبه 12 محرم 1070 به پايان رسانده است . (3)

( 458)محمد باقر موسوى گويا حجة الاسلام شفتىحاشيه نويس الكافى :در حاشيه نسخه شماره 2203 ، كتابخانه آيت اللّه مرعشى _ شامل فروع از طهارت تا آخر حج _ حاشيه هايى با امضاى «محمد باقر موسوى» ، تحرير شده ، كه گويا همان حجة الاسلام شفتى اصفهانى است . (4)

.

ص: 195

( 459)محمد بن آقا مير افراسياب (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مسجد اعظم ، نسخه شماره : 1620 ، اصول تا پايان كتاب الحجة ، جمعه 8 ربيع الاول 1100ق . (1)

( 460)محمد بن ابو القاسم موسوى (قرن 13 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، دانشگاه تهران ، نسخه شماره : 630 ، اصول تا پايان روضه ، 1256ق . (2)

( 461)محمد بن احمد بن سيد ناصر الدين حسينى حلّى (قرن 10 ق)كاتبِ چهار نسخه الكافى :1 . شيراز ، نورالدين هاشمى حسينى ، نسخه شماره : بدون شماره ، حدود تا روضه ، ربيع الثانى 956 ق. (3) 2 . قم ، مركز احياء ميراث اسلامى ، نسخه شماره : 1429، كتاب حدود و ديات و روضه، چهار شنبه 25 ربيع الثانى 956 . (4) 3 . قائن ، كتابخانه مدرسه جعفريه ، نسخه شماره : 48 ، از معيشت تا آخر طلاق، 10 رجب 964 . (5) 4 . قم ، مرعشى ، نسخه شماره : 3820 ، فروع از نكاح تا ايمان و نذور و كفارات و كتاب الروضة ، 23 شوال 980ق . (6)

.

ص: 196

M4997_T1_File_5143338

تصوير ش (23) كافى به خط محمد بن احمد بن سيد ناصر الدين حسينى حلّى، تحرير سال 956

.

ص: 197

( 462)ناصر الدين محمد بن احمد بيدستانى تونى، نصر تونى (قرن 11 ق) (1)مدرس الكافىناصر الدين محمد تونى خراسانى مشهور به نصر تونى ، از دانشمندان قرن يازدهم است او مدتى ساكن مشهد بوده و كتاب الكافى كلينى و من لا يحضره الفقيه و خلاصه الرجال علامه حلى را تدريس مى نموده است و از مولى محمد استر آبادى روايت مى كند . يكى از شاگردان تونى ، تاج الدين اسماعيل بن محمد مازندرانى قزوينى است . كه هر سه كتاب را نزد او درس گرفته است و بعد از آن استادش اجازه روايت آنها را در ذى القعده 1034 به وى صادر نموده است . مرحوم شيخ آغا بزرگ تهرانى اين اجازه را رؤيت نموده _ ولى در نسخه اى كه وى رؤيت كرده قسمت آخر اجازه از بين رفته بود _ لذا آن را در شرح حال مازندرانى نقل نموده لكن نام مجيز را نياورده است . 2 در اجازه نصر تونى تصريح شده كه او الكافى را تدريس مى كرده با اين لفظ: «و قد قراء علىّ فى أيام اقامته فى المشهد المقدس الرضوى _ على مشرفه الف الف صلوة و تحية _ قرائة تشهد له بحسن الالتفات و المبالغه فى طلب النكات ، و كان _ وفقه اللّه لمرضاته _ يسأل فى أثناء البحث عمّا يشتبه عليه و ما هو مظنة الاشتباه ، ليفحص عنه فحصاً يتحقق معه معرفته ليكون على بصيرة هو و من يأخذ عنه . فمن جملة مقروءاته كتاب الكافى، للشيخ الامام الناقدة الجهبذة المحدث الثقة عمدة الاسلام المشهور بين الخاص و العام ابى جعفر محمد بن يعقوب الكلينى و هو يشتمل على ثلثين

.

ص: 198

M4997_T1_File_5143344

تصوير ش (24) اجازه نصر تونى به تاج الدين اسماعيل مازندرانى، بعد از قرائت كافى نزد وى

.

ص: 199

M4997_T1_File_5143346

تصوير ش (25) صفحه دوم اجازه نصر تونى به تاج الدين اسماعيل مازندرانى

.

ص: 200

كتاباً و كان قد قرأه من أوله الى آخره كما ذكر» . (1) يكى ديگر از شاگردان تونى، مسعود بن يونس مازندرانى است . كه الكافى را نزد وى قرائت نموده و تونى برايش در سال 1037 ق، اجازه نقل روايت نوشته است . (2) نصر تونى دو نسخه از الكافى را نيز تحرير نموده با اين مشخصات: 1 . مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 10116 ، فروع از صلاة تا حج ، 1016ق ، در مكه . (3) 2 . تهران ، دانشگاه تهران ، نسخه شماره : 1459 ، كتاب الدعاء و العشرة ، 7 رجب 1017ق . (4) همچنين نسخه اى از الكافى _ فروع و روضه _ توسط محمد يونس همدانى با نسخه آخوند نصر اللّه تونى خراسانى مقابله و تصحيح شده است . (5)

( 463)جلال الدين محمد بن احمد (6) (قرن 10 ق)كاتبِ دو نسخه از الكافى :1 . مشهد ، گوهرشاد ، نسخه شماره : 279 ، اصول (كتاب ايمان و كفر تا آخر فضل القرآن) و فروع (كتاب زكات و صوم و اعتكاف) ، 981 و 982ق . (7) 2 . يزد ، وزيرى ، نسخه شماره : 288 ، 985ق . (8)

( 464)محمد بن احمد مزيدى (9) (قرن 10 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* شيراز ، كتابخانه علامه طباطبايى ، نسخه شماره : 1080 ، از حدود تا آخر ديات، 953 . (10)

.

ص: 201

( 465)محمد بن اسحاق نجفى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* لاهور ، دانشگاه پنجاب ، نسخه شماره : 208 ، 1035 ق . (1)

( 466)رضى الدين محمد بن اسد اللّه زوارى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مدرسه فيضيه ، نسخه شماره : 590 ، اصول از ايمان و كفر تا فضل القرآن ، 12 شوال 1029ق . (2)

( 467)محمد بن اسداللّه (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* يزد ، كتابخانه مدرسه خان ، نسخه شماره : 59 ، از كتاب حج تا عقيقه ، غره صفر 1072 ق . (3)

( 468)جمال الدين محمد بن امير مظفر فيروزكوهى (قرن 11 ق)مصحح الكافى :امير جمال الدين محمد بن امير مظفر فيروز كوهى معروف به دريابارى فيروز كوهى (با نشان مهر «جمال الدين بن مظفر حسينى» و «پيرو دين نبى جمال الدين الحسينى بن مظفر») الكافى را نزد علامه مجلسى قرائت نموده و علامه براى وى در جمادى الثانى 1088، نشان انهاء نوشته و اجازه نقل روايت داده است . (4)

( 469)محمد بن بهاء الدين محمود اسفرائينى (قرن 9 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، سپهسالار ، نسخه شماره : 5477 ، بخش اصول و فروع تا آخر الجنائز، صفر 852 . (5)

.

ص: 202

M4997_T1_File_5143377

تصوير ش (26) نشان انهاء و اجازه روايتى جمال الدين محمد بن امير مظفر فيروز كوهى از علامه مجلسى، در پايان نسخه كافى

.

ص: 203

( 470)مير محمد بن تاج الدوله طالقانى عبد العظيمى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مركز احياء ميراث اسلامى ، نسخه شماره : 2530 ، فروع از نكاح تا پايان و روضه ، دهه اول ربيع الاول 1057ق ، با تصحيح و حواشى . (1)

( 471)صفى الدين محمد بن جلال الدين هرندى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* شيراز ، شاه چراغ ، نسخه شماره : 127 ، فروع از زكات تا آخر و روضه ، 1028 و 1029 ق . (2)

( 472)محمد بن حاج حسن خيامى (قرن 12 ق)كاتبِ دو نسخه از الكافى :1 . يزد ، وزيرى ، نسخه شماره : 1655 ، روضه ، نسخ ، محمد بن حاجى حسن ، 1121ق ، 95 برگ . (3) 2 . تهران ، دانشكده حقوق ، نسخه شماره : 2/2 _ ب ، فروع از كتاب المعيشة تا پايان ، 1136ق . (4)

( 473)محمد بن حسام مشرقى كربلايى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* شيراز ، كتابخانه علامه طباطبايى ، نسخه شماره : 104 ، فروع صيد تا آخر قضا، 1008 . (5)

.

ص: 204

( 474)بهاء الدين محمد بن حسن اصفهانى مشهور به فاضل هندى (قرن 12 ق)مصحح الكافى :به ضميمه نسخه اى از الكافى دانشمندى به فاضل هندى و پدرش در سال 1092 ق اجازه نقل روايت نوشته (1) و فاضل هندى هم در اول نسخه اى ديگر از الكافى براى كاتب نسخه _ احمد بن جمال الدين حسينى حلى ، رمضان المبارك 1124ق _ اجازه نقل روايت نوشته است . (2)

( 475)محمد بن حسن بن حاجى محمد حافظ اسيرى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، مجلس شوراى اسلامى ، نسخه شماره : 7201 ، 21 محرم 1097ق . (3)

( 476)محمد بن حسن شيروانى، مدقق شيروانى، ملا ميرزا (م 1098 ق) (4)مصحح الكافى :مدقق شيروانى در نسخه اى از الكافى براى فرزندش ملا حيدر على شيروانى، در روز پنج شنبه 16 شعبان 1075 ق، اجازه نقل روايت نوشته است . (5) خليل بن على بيگ حسينى تونى، نيز الكافى را در اصفهان در سال 1068 ق نزد استادش ميرزا محمد شيروانى، مقابله و تصحيح نموده است . (6) محمد طالب قمى، نيز نسخه اى از الكافى _ اصول و فروع _ را نزد محمد بن حسن مدقق شيروانى مقابله نموده و شيروانى براى وى نشان بلاغ نوشته و اجازه نقل روايت داده است . (7)

.

ص: 205

( 477)محمد بن حسن قشميرىكاتبِ نسخه اى از الكافى :1 . هند ، خدا بخش : 260 ، جلد دوم از كتاب طهارت تا كتاب معيشت محمد بن حسن قشميرى ، 1105 ق . (1) 2 . هند ، خدا بخش : 261 ، جلد سوم از كتاب نكاح تا كتاب أيمان ونذور ، محمد بن حسن قشميرى ، 1107 ق . (2)

( 478)محمد بن حسين بن محمد معلم شيرازى (قرن 11 ق)كاتبِ و مصحح الكافى :محمد معلم شيرازى ، نسخه اى از الكافى (اصول از آغاز تا جهاد از فروع) را در سال 1029ق (3) ، كتابت نموده و سپس آن را چهار بار مقابله و تصحيح كرده است: _ بار اول در مكه با نسخه ميرزا محمد على بن ابراهيم استرآبادى مكى ؛ _ بار دوم با چند نسخه در مكه مقابل كوه ابى قبيس در خانه اى در صفا ؛ _ بار سوم در حيدر آباد در رمضان 1030 ق ؛ _ بار چهارم در حيدر آباد در شوال 1043 . فضل اللّه بن محب اللّه دستغيب حسينى شيرازى در شيراز، ملاحظه و مقابله هاى معلم شيرازى و صحت آنها را، گواهى نموده است . معلم شيرازى همچنين در نسخه خود، حاشيه هايى را به نقل از نسخ معتبره در حيدر آباد، تحرير و در ذيقعده 1041، كتابت حواشى را به پايان رسانده است . 4

.

ص: 206

( 479)محمد بن حسين سياطى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* شيراز ، ملى فارس ، نسخه شماره : 220 ، فروع از نكاح تا ايمان ، 1090 ق . (1)

( 480)محمد بن حسين طاهر (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى : 23566 ، نسخه از ابتدا ناقص وموجودى از آخرين صفحه كتاب عشرت تا پايان كتاب زكات ، نسخ1001 ق، 154 برگ . (2)

( 481)حاجى محمد بن حمزه بن ميران بن تابعى حسينى طالقانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* اردكان ، حوزه علميه امام صادق عليه السلام ، نسخه شماره : 7 ، طهارت تا آخر طلاق ، 1087 ق، تصحيح شده و نشان بلاغ دارد . (3)

( 482)محمد بن خواجه شاه على قاينى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 13052 ، فروع و روضه ، 1073 ق ، در مشهد رضوى، داراى نشان هاى بلاغ از شيخ حر عاملى . (4)

( 483)ميرزا محمد بن خواجه علاء الدين سبزوارى (قرن 11 ق)كاتبِ دو نسخه الكافى :1 . قم ، مدرسه فيضيه ، نسخه شماره : 3 ، اصول تا العشرة ، 1071ق . (5)

.

ص: 207

M4997_T1_File_5143435

تصوير ش (27) كافى به خط محمد بن خواجه شاه على قاينى، تحرير سال 1073 ق

.

ص: 208

M4997_T1_File_5143437

تصوير ش (28) صفحه ديگرى از كافى به خط محمد بن خواجه شاه على قاينى

.

ص: 209

2 . تهران ، مجلس شوراى اسلامى ، نسخه شماره : مجموعه طباطبايى 470، فروع از طهارت تا معيشت ، 1093 ق . (1)

( 484)محمد بن رضا مايلى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مدرسه فيضيه ، نسخه شماره : 587 ، فروع تا اواخر كتاب الحج ، بدون تاريخ كتابت . (2)

( 485)نور الدين محمد بن رفيع الدين محمد نائينى (قرن 11 ق) (3)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، گوهرشاد ، نسخه شماره : 231 ، روضه ، 1088ق ، بلاغ به خط علامه مجلسى . (4)

( 486)صدر الدين محمد بن زين العابدين حسينى عاشورى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، گلپايگانى ، نسخه شماره : 9/5/719 ، فروع (طهارت تا حج) ، 1065ق _ 1074ق ، در حاشيه تصحيح شده و علامت بلاغ دارد . (5)

( 487)قطب الدين محمد بن سعد الدين محمد غفارى ساكن غرى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* كرمانشاه ، كتابخانه خاندان ميبدى ، نسخه شماره : 52 ، از كتاب ايمان و كفر تا آخر اصول ، سلخ محرم 1021 . (6)

.

ص: 210

M4997_T1_File_5143456

تصوير ش (29) كافى به خط نور الدين محمد بن رفيع الدين محمد نائينى، تحرير سال 1088 ق

.

ص: 211

( 488)محمد بن سعد طريحى (قرن 10 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، فرهنگ و هنر ، نسخه شماره : ( ز _ 2 ) ، فروع (طهارت تا معيشت) ، 990 تا 993ق . (1)

( 489)ضياء الدين محمد بن شاه مرتضى كاشانى (2) (قرن 11 ق)كاتبِ و مصحح الكافى :* قم ، مرعشى ، نسخه شماره : 13606 ، فروع ، پنج شنبه 14 جمادى الاولى 1035، كاتب نسخه را تصحيح كرده است . (3)

( 490)محمد بن شرف الدين حسين (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* بيدگل ، مجتهد الزمان بيدگلى : 18 ، كتاب روضه ، سال 1039 . (4)

( 491)تقى الدين محمد بن شيخ زاهد گيلانى سالوكدهى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 142 ، اصول از باب طينة المؤمن و الكافر تا پايان كتاب العشرة ، آخر جمادى الثانى 1069ق . (5)

( 492)بهاء الدين محمد بن عبد الحسين (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، ملى تهران ، نسخه شماره : 715/ع ، اصول و روضه ، 1054ق . (6)

.

ص: 212

M4997_T1_File_5143478

تصوير ش (30) كافى به خط ضياء الدين محمد بن شاه مرتضى كاشانى (برادر فيض كاشانى)

.

ص: 213

( 493)محمد بن عبد الرحيم حسينى بوغكارى قپانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 14862 ، اصول از اواخر كتاب العقل تا اوايل باب الزيارة و الغسل از كتاب الحج از فروع ، 1061ق ، تصحيح شده با حواشى . (1)

( 494)محمد بن عبدالمطلب مشهور به رضاى تبريزى (قرن 12 ق)مصحح الكافى :محمد بن عبدالمطلب مشهور به رضاى تبريزى، نسخه اى از الكافى را مقابله و تصحيح نموده است . (2)

( 495)محمد بن عبد النبى بن عبدالصانع اخبارى (قرن 13 ق)مصحح الكافى :محمد اخبارى در ضمن نسخه اى از كتاب الكافى به ملا محمد بن ملا على كرمانى، اجازه نقل روايت نوشته است . (3)

( 496)محمد بن علاء الدين سبزوارى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، كتابهاى اهدائى سيد محمد صادق طباطبايى : 470 ، كتاب طهارت تا معيشت ، 1093ق . (4)

( 497)محمد بن علوان بن عسكر خاقانى جزايرى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* خوانسار ، حوزه علميه ولى عصر : 202 ، كتاب عقل جهل تا پايان كتاب عشرة ، 1067 ق،

.

ص: 214

319 برگ .

( 498)محمد بن علىكاتبِ دو نسخه از الكافى :1 . نجف اشرف ، مكتبه امام حكيم : 1252 ، كتاب عقل تا كتاب عشرت1025 ق . 2 . نجف اشرف ، مكتبه امام حكيم : 1734 ، كتاب روضه ، 1065 ق .

( 499)محمد بن على استرآبادى صاحب رجال (م 1028 ق) (1)مدرس و مصحح الكافى :حسين بن حسن مشغرى عاملى ، نسخه اى از الكافى _ فروع جلد دوم _ را در سال 1027ق ، نزد استادش ميرزا محمد استرآبادى صاحب رجال استنساخ كرده و دو بار در نزد او در سال 1028 قرائت و تصحيح كرده است . (2) استر آبادى در فوائد مدنيّه مينويسد : «إنّي قد قرأت اُصول كتاب الكافي وكلّ تهذيب الحديث وغيرهما على أعلم المتأخّرين بعلم الحديث والرجال وأورعهم ، وهو سيّدنا الإمام العلّامة والقدوة الهمام الفهّامة ، قدوة المقدّسين ، أعظم المحقّقين ميرزا محمّد الإسترآباديّ ، وهو قد قرأ شيخه على شيخه متّصلة إلى أصحاب العصمة عليهم السلام » . (3) همچنين نسخه اى از الكافى با نسخه ميرزا محمد استرآبادى، در اواسط شعبان 1103 ق، مقابله و تصحيح شده است . (4)

( 500)فخر الدين محمد بن على اشرفى مازندرانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، گلپايگانى ، نسخه شماره : 2/10/1692 ، فروع از معيشت تا آخر كتاب ايمان و نذور

.

ص: 215

و كفارات ، پنجشنبه 15 صفر 1060ق ، در حاشيه تصحيح و نسخه بدل آمده است . (1)

( 501)محمد بن على اكبر حسينى تونى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* خوانسار ، حوزه علميه ولى عصر : 272 ، كتاب صيد تا پايان كتاب روضه ، نسخه داراى تصحيحات فراوان و امضاء بلاغ مى باشد، 1070 ق، در شهر مشهد .

( 502)سيد محمد بن على حسينى حائرى (قرن 11 ق)مصحح الكافى :عبد اللّه بن صالح بن بحرانى در روز چهارشنبه 7 جمادى الآخر 1134ق در ضمن نسخه اى از الكافى اجازه نقل روايت به حسينى حائرى عطا نموده است . (2)

( 503)محمد بن على حسينى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* بروجرد ، مدرسه امام صادق عليه السلام ، نسخه شماره : 68 ، صفر 1060ق . (3)

( 504)محمد بن على (قرن 10 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* يزد ، مدرسه عبد الرحيم خان(سريزدى) ، نسخه شماره : بدون شماره ، فروع از نكاح تا دواجن ، ذى حجه 974ق . (4)

( 505)جمال الدين محمد بن عماد الدين محمود (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، شيخ حيدر على مؤيد ، نسخه شماره : 320 ، روضه ، 1110ق ، با حواشى «ملا خليل» ،

.

ص: 216

در ماه رمضان 1138 مقابله شده است . (1)

( 506)محمد بن كيجيم (محمد باقر) تبريزى گويا همان مجذوب تيريزى (متوفاى 1093 ق)كاتبِ و مصحح دو نسخه از الكافى :ميرزا محمد مجذوب تبريزى از مدرسان معروف و شارح الكافى است كه شرح وى به الهدايا معروف است . او دوره الكافى را در دو نسخه تحرير و سپس آن را درس گرفته و مقابله نموده با اين مشخصات: 1 . قم ، مرعشى ، نسخه شماره : 6009 ، اصول تا پايان كتاب الحج از فروع ، 1041 ق، در مشهد مقدس . (2) 2 . قم ، مرعشى ، نسخه شماره : 5311 ، فروع از كتاب المعيشة تا پايان روضه ، 22 رجب 1041ق ، در مشهد مدرسه مهتر جمال . كتاب هر دو نسخه را با چند نسخه از جمله نسخه شهيد ثانى مقابله نموده است . در آخر نسخه دوم نيز يكى از شاگردان شيخ محمد بن حسن بن زين الدين عاملى اجازه اى براى مجذوب نوشته (3) ، و از وى چنين ياد كرده است: « . . . و لما كان الولد الاعز الفاضل الكامل التقى النفى الالمعى ذى الفطنة النقادة و الفطرة الوقادة و التحقيق الرائق و التدقيق الفائق شمس سماء الاجادة ودرّ بحر الافادة الميرزا محمد التبريزى _ سلمه اللّه و أبقاه _ ممّن بذل فى اكتساب العلوم جدّه و صرف فى تحصيلها وكده و قد سمع علىّ كتاب الكافى من اوله الى آخره» .

( 507)محمد بن لاچين بن عبداللّه گرجى (قرن 11 ق)مصحح الكافى :در كتاب تلامذة العلامة المجلسى، چنين معرفى شده: «مولانا محمد بن لاچين بن عبد الله الگرجى الاصبهانى كان من المدرسين وأئمة الجماعة باصبهان خلفا عن والده بالجامع العباسى مسجد شاه . قرأ على العلامة المجلسى كتاب الكافى، فكتب له انهاءا فى آخر

.

ص: 217

M4997_T1_File_5143540

تصوير ش (31) اجازه محمد بن لاجين از علامه مجلسى، در ضمن نسخه كافى

.

ص: 218

الاصول منه فى الحادى عشر من شهر جمادى الاخرة سنة 1092 . كان من المهتمين بكتب العلماء كتابة ومقابلة وتصحيحا ، ومن آثاره الباقية نسخة من كتاب حقائق الايمان للشهيد الاول وقد أتمها فى يوم الخميس 14 جمادى الثانية سنة 1012 مكتبة آية الله المرعشى 5842 . توفى بعد سنة 1111» . (1)

( 508)رفيع الدين محمد بن محمد امين خادم يزدى (قرن 11 ق)مصحح الكافى :رفيع الدين محمد بن محمد امين خادم يزدى از شاگردان علامه مجلسى است . دو نسخه از الكافى در دست است كه رفيع الدين خادم هر دو را تصحيح نموده و كاتب يكى نيز خود وى است . مشخصات اين دو نسخه عبارتند از: 1 . تهران ، دانشگاه تهران، نسخه شماره: 1134 ، اصول از ايمان و كفر تا عشرت ، نسخ ، كاتب: محمد زمان بن مقرى سلطان قارى مشهدى ، 11 ذيحجه 1065ق ، رفيع الدين محمد بن محمد امين خادم يزدى در اواخر رمضان 1082 با عده اى ديگر نسخه را مقابله و تصحيح نموده است، 209 برگ . (2) 2 . مشخصات اين نسخه را استاد حسينى اشكورى در تلامذه علامه مجلسى، ذكر نموده، بدين گونه: كاتب رفيع الدين محمد بن محمد، سه شنبه 21 ربيع الاول 1088 ق، با نشان بلاغ هاى متعدد از علامه مجلسى كه براى كاتب نوشته است . (3)

( 509)بهاء الدين محمد بن محمد باقر حسينى (قرن 12 ق) (4)مصحح و حاشيه نويس الكافى :حاشيه هايى از بهاء الدين حسينى در هامش نسخه اى از الكافى با نشان «بهاء الدين الحسينى

.

ص: 219

دام ظله» ، تحرير گرديده و حسينى در آخر همين نسخه اجازه نقل روايت به مولى محمد على تنكابنى، در سال 1117ق، نوشته است . (1)

( 510)حاجى محمد بن محمد باقر مشهدى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* شيراز ، شاه چراغ ، نسخه شماره : 128 ، فروع از نكاح تا آخر روضه ، 1061ق . (2)

( 511)محمد بن محمد بن محمد رودسرى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* نجف اشرف ، مكتبه امام حكيم : 496 ، كتاب عقل تا كتاب حجت محمد بن محمد بن محمد رودسرى ، 1076 ق .

( 512)محمد بن محمد تقى خوانسارى (قرن 13 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 12914 ، روضه ، 1280ق . (3)

( 513)محمد بن محمد حسينى نجفى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* نجف اشرف ، مؤسسه كاشف الغطاء : 29 ، از ابتداء مقدمه وكتاب عقل وجهل تا بخشى از كتاب نكاح ، نسخه از آخر افتادگى دارد، نسخ ، 1048 ق، 302 برگ .

( 514)جمال الدين محمد بن محمد رضا بن حسن بن يحيى اعرجى حلى مشهدى (قرن 11 ق)مصحح الكافى:در سال 1089 هنگامى كه در قصبه خبوشان عده اى الكافى را نزد جمال الدين محمد بن

.

ص: 220

محمد رضا بن حسن بن يحيى بن احمد حسينى اعرجى حلى مشهدى قرائت مى كردند، او اين نسخه را _ كه شامل اصول و فروع و روضه مى باشد _ مقابله و تصحيح نموده است . (1)

( 515)محمد بن محمد صالح شهميرزادى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى : 23167 ، كتاب طهارت تا پايان كتاب معيشت ، نسخ ، 1071 ق . (2)

( 516)محمد بن محمد صالح نيشابورى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* كاشان ، كتابخانه فرهنگ و ارشاد اسلامى ، نسخه شماره : 3 ، اصول و فروع تا كتاب جهاد ، 23 رجب 1077 . (3)

( 517)محمد بن محمد على مشهدى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، مجلس شوراى اسلامى ، نسخه شماره : 4500 ، اصول تا معيشت ، 1094ق . (4)

( 518)محمد بن محمد عيسى حسينى مرعشى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مركز احياء ميراث اسلامى ، نسخه شماره : 1556، اصول، 17 جمادى الاول 1093 . (5)

.

ص: 221

( 519)محمد بن محمد قاسم حسينى خلخالى (قرن 11 ق)كاتبِ و مصحح نسخه اى از الكافى :* تهران ، سپهسالار ، نسخه شماره : 8041 ، سيد محمد ذيحجه 1086ق ، در اصفهان مدرسه سليمانيه، در آخر نسخه اجازه علامه مجلسى براى كاتب نسخه كه در 17 جمادى الاولى 1087 نوشته است . (1)

( 520)محمد بن مصرعى كربلايى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، دانشگاه تهران ، نسخه شماره : 6649 ، بخش فروع از حج تا آخر و بخش روضه ، 1019ق . (2)

( 521)محمد . . . بن ملا جان محمد (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، دارالحديث ، نسخه شماره : 34 ، روضه ، سه شنبه 11 شوال 1141ق ، در حاشيه تصحيح شده . (3)

( 522)صدر الدين محمد بن ملا حسين ذهبى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، دانشگاه تهران ، نسخه شماره : 1126 ، اصول (پاره اى از فضل العلم و كتاب التوحيد تا پايان عشرت) ، محرم 1076ق . (4)

.

ص: 222

( 523)محمد بن ملا حيدر هروى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، ملك ، نسخه شماره : 886 ، اصول ، 1094ق . (1)

( 524)محمد بن ملا على كرمانى (قرن 13 ق)مصحح الكافى :محمد بن عبد النبى بن عبدالصانع اخبارى در ضمن نسخه اى از الكافى به ملا محمد بن ملا على كرمانى، اجازه نقل روايت داده است . (2)

( 525)محمد بن مهدى (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، انجمن آثار و مفاخر فرهنگى ، نسخه شماره : 45 ع ، اصول ، 1114 _ 1119 . (3)

( 526)ميرزا محمد بن مير سيد افضل قائنى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى : 21607 ، كتاب روضه ، نسخ ، 1094 ق . (4)

( 527)محمد بن نجم الدين متروك مدحجى نجفى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، آستان معصوميه عليهاالسلام ، نسخه شماره : 1: 62 _ 6363 ، اصول ، 13 جمادى الثانى 1046ق ،

.

ص: 223

با علامت بلاغى از علامه مجلسى . (1)

( 528)محمد بن نظر على (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 15643 ، اصول و روضه ، 1131ق . (2)

( 529)محمد بن وفادار على شعار تبريزى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى : 24133 ، كتاب دعا ، فضل قرآن عشرت وروضه ، نسخ ، 1045 ق، 239 برگ . (3)

( 530)محمد بيك بن آقا بيك (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، گلپايگانى ، نسخه شماره : 40/39/7660 ، اصول تا عشرت ، 1081ق . (4)

( 531)محمد تقى بن ابوالقاسم شهريار شهميرزادى سمنانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، ملك ، نسخه شماره : 1523 ، فروع ، 1073ق ، نسخه را شيخ حر عاملى در سال 1073 مقابله نموده است . (5)

( 532)محمد تقى بن اسماعيل مازندارانى پازوارى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مؤسسه آيت اللّه بروجردى ، نسخه شماره : 148 ، طهارت تا آخر جهاد ، 1073 _

.

ص: 224

1075 . (1)

( 533)محمد تقى بن برج على خفاف قزوينى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* زنجان ، امام جمعه زنجان ، نسخه شماره : بدون شماره ، اصول ، ربيع الاول 1060ق . (2)

( 534)محمد تقى بن حاجى خواجه محمد تبريزى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، حجت كوهكمرى ، نسخه شماره : 1/27 ، شامل بخش اصول و فروع و روضه ، 1062ق و 1063ق . (3)

( 535)محمد تقى بن حسن على مباركه اى لنجانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مسجد اعظم ، نسخه شماره : 1699 ، اصول جزء 1 و 2 و 3 ، آغاز: برابر آغاز اصول ، ربيع الاول 1079ق ، با بلاغى از علامه مجلسى . (4)

( 536)محمد تقى بن حسين اصفهانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* نجف اشرف ، مكتبه امام حكيم: 1063، كتاب عقل تا كتاب عشرت ، 1084 ق .

( 537)محمد تقى بن حسين بن ميرك حسينى كاشانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 16672 ، فروع از صيد تا انتها و روضه ، نسخ ،

.

ص: 225

جمادى الثانى 1036ق ، تصحيح شده . (1)

( 538)محمد تقى بن شمس الدين محمد در عشق آباد جام (قرن 11 ق)كاتبِ سه نسخه از الكافى :1 . تهران ، ملى تهران ، نسخه شماره : 714/ع ، اصول و كتاب المعيشة از فروع ، 1067ق . (2) 2 . قم ، مركز احياء ميراث اسلامى ، نسخه شماره : 1550، كتاب طهارت تا جهاد، نسخ، شنبه 24 جمادى الاول 1067 . (3) 3 . تهران ، ملى تهران ، نسخه شماره : 718/ع ، فروع (نكاح تا آخر ايمان و نذور) و روضه ، در عشق آباد جام ، 1068ق . (4)

( 539)محمد تقى بن عبد الله شيرازى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* نجف اشرف ، مكتبه امام حكيم : 100 ، كتاب روضه ، 1094 ق .

( 540)محمد تقى بن كمال (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* نجف اشرف ، مكتبه امام حكيم : 3056 : بخش فروع ، 1110 ق . نسخه از اول وآخر ناقص مى باشد .

( 541)محمد تقى بن محمد اشرف قهپايى (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* خوى ، مدرسه نمازى ، نسخه شماره : 892 ، اصول تا اول كتاب الإيمان و الكفر ، 1106ق . (5)

.

ص: 226

M4997_T1_File_5143679

تصوير ش (32) كافى به خط محمد تقى بن شمس الدين محمد

.

ص: 227

( 542)محمد تقى بن محمد بن محمد بن امير حسينى طبسى گيلكى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى : 26862 ، نسخه صدرا وذيلاً ناقص وموجودى از مولد ابى الحسن موسى بن جعفر عليهما السلام تا اواسط كتاب دعا است . نسخ ، 1099 . 127 برگ . (1)

( 543)محمد تقى بن محمد حسين سبزوارى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 16259 ، فروع (طهارت تا پايان طلاق) ، 1095ق ، در مدرسه صدر . (2)

( 544)محمد تقى بن محمد حسينى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى : 21386 ، بخش اصول و روضه ، نسخ1084 ق، وكتابت تا پايان كتاب العشرة ، 1082 ق . (3)

( 545)محمد تقى بن محمد ولى قائنى (قرن 11 ق)كاتبِ دو نسخه از الكافى :1 . مشهد ، مدرسه نواب ، نسخه شماره : 132 ، اصول ، نسخ ، 1038ق ، تصحيح شده ، با نشانه بلاغ و حواشى . (4) 2 . يزد ، كتابخانه مدرسه خان ، نسخه شماره : 79 ، از طهارت تا ايمان و نذور ، نيمه ربيع الاول

.

ص: 228

1069 ق . (1)

( 546)محمد تقى بن محمود نويلى كاظمى (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 15643 ، اصول و روضه ، 1110ق . (2)

( 547)محمد تقى بن مقصود على مجلسى (مجلسى اول) (م 1070 ق)مصحح و مدرس الكافى :علامه محمد تقى مجلسى الكافى را تدريس مى كرده و حواشى هم بر آن نوشته است . نسخه وى هم يكى از نسخه هاى معتبر و مصحح الكافى بوده است . نسخه هاى متعددى از الكافى در دست است كه در آنها ، محمدتقى مجلسى ، پس از تصحيح و قرائت الكافى ، نشان قرائت و اجازه نقل روايت ، براى شاگردانش نوشته است . در نسخه هاى متعددى هم حاشيه هايى به نقل از وى با امضاى «مجلسى اول» يا علامت «م ت م» تحرير شده است . نسخه هايى از الكافى كه داراى نشان بلاغ يا اجازه از مجلسى اول هستند، عبارتند از: 1 . تهران ، مجلس شوراى اسلامى ، نسخه شماره : 4050 ، اصول از كتاب عقل تا باب مولد الصاحب عليه السلام ، با نشان انهاء محمد تقى مجلسى كه در اواسط محرم 1062 براى مولى محمد حسنى نوشته است . (3) 2 . تهران ، دانشكده حقوق ، نسخه شماره : 1/2 _ ب ، فروع از آغاز تا باب الماء الذى فيه قلة ، با نشان و اجازه محمد تقى مجلسى به ملا محمد صالح در اواسط محرم 1062 و صفر 1063ق . (4) 3 . قم ، مرعشى ، نسخه شماره : 4518 ، فروع از طهارت تا پايان المعيشة ، با نشان انهاء كه مولى محمد تقى مجلسى براى كاتب نسخه _ محمد مهدى بن محمد حسينى اصفهانى _ كه در

.

ص: 229

غره محرم 1064 نوشته است . (1) 4 . قم ، مركز احياء ميراث اسلامى ، نسخه شماره : 4009 ، داراى دو اجازه از ملامحمد تقى مجلسى كه در محرم 1063 و 1064 براى محمد سعيد نوشته است . (2) 5 . قم ، مرعشى ، نسخه شماره : 12407 ، فروع ، داراى نشان انهاء و اجازه ملا محمد تقى مجلسى كه براى شيخ على نقى در اوائل رجب 1064 ق نوشته است . (3) 6 . قم ، مرعشى ، نسخه شماره : 2607 ، اصول تا عشرت ، در آخر نسخه نشان انهايى كه ملا محمد تقى مجلسى براى كتاب _ هدايت اللّه بن عبد الباقى حسينى مشهدى _ در اواسط صفر 1063 نوشته است . (4) 7 . مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 2108 ، اصول ، نسخ ، محمد باقر بن محمد تقى ، 1097ق ، با حواشى از مجلسى اول و ديگران . (5) 8 . قم ، مرعشى ، نسخه شماره : 9256 ، اصول از باب كراهية التوقيت تا پايان كتاب الحجة ، تحرير از روى نسخه ملا محمد تقى مجلسى تحرير شده كه اجازات و انهاء زيادى داشته و در پايان اين نسخه صورت آنها آمده است . (6) 9 . مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 14071 ، اصول ، با نشان بلاغ از مجلسى اول . (7) 10 . قم، مرعشى ، نسخه شماره : 7088 ، فروع از كتاب الحج تا پايان روضه ، اين نسخه در نزد ملا محمد تقى مجلسى خوانده شده و وى اجازه اى براى كاتب نسخه _ كه نامش ذكر نشده _ نوشته است . (8) 11 . تهران ، دانشگاه تهران ، نسخه شماره : 1124 ، اصول از كتاب الدعاء تا كتاب الزكاة از فروع ، داراى نشان انهايى كه در اول رجب سال 1064 تحرير شده و گويا آن را محمدتقى

.

ص: 230

مجلسى براى پسرش محمدباقر مجلسى نوشته است . (1)

( 548)محمد تقى بن نذر على قزوينى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* شيراز ، ملى فارس ، نسخه شماره : 91 ، اصول ، 1078ق . (2)

( 549)محمد تقى حسينى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : اهدايى رهبرى 1372 ، اصول و روضه ، 1080 تا 1084ق . مقابله شده . (3)

( 550)محمد تقى طباطبايى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، مدرسه مروى ، نسخه شماره : 331 ، اصول (ايمان و كفر و كتاب الحجة) ، 1057ق . (4)

( 551)محمد تقى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، آستان معصوميه عليهاالسلام ، نسخه شماره : 2: 69 _ 6105 ، فروع از طهارت تا پايان نكاح ، رمضان المبارك 1062ق . (5)

.

ص: 231

( 552)محمد تقى مازندرانى (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* يزد ، وزيرى ، نسخه شماره : 3417 ، اصول ، 1100ق . (1)

( 553)محمد جعفر بن ابوالبقاء مشهور به عبد الرحمن (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :1 . خوانسار ، حوزه علميه ولى عصر : 280 ، كتاب طهارت تا پايان كتاب دواجن، نسخه داراى حواشى وتصحيحات مى باشد، 1100 ق، 634 برگ . 2 . خوانسار ، حوزه علميه ولى عصر : 276 ، كتاب طهارت تا كتاب جهاد ، داراى تصحيحات فراوان وامضاء بلاغ مى باشد، سده دوازدهم ، 163 برگ .

( 554)محمد جعفر بن حسام الدين مقرى خوسفى قائنى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* شيراز ، كتابخانه علامه طباطبايى ، نسخه شماره : 116 ، طهارت تا آخر معيشت، 23 ربيع الاول 1100 در خوسف . (2)

( 555)محمد جعفر بن سليمان بن محمد تقى دشت بياضى قائنى (قرن 11 ق) (3)مصحح الكافى :دشت بياضى قائنى كه نشان مهرش «يا امام جعفر الصادق ادركنى» است . الكافى را نزد موسى حسينى خادم تونى قرائت وتصحيح نموده و تونى براى وى در اوائل جمادى الثانى 1077، نشان بلاغ نوشته است . همچنين دشتبياضى دوباره الكافى را در سال 1080 مقابله و تصحيح نموده و براى بار سوم نيز نسخه خود را با دو نسخه ملا محمد مؤمن سبزوارى و محمد زمان

.

ص: 232

M4997_T1_File_5143737

تصوير ش (33) اجازه محمد جعفر بن سليمان بن محمد تقى دشت بياضى قائنى از علامه مجلسى، بعد از قرائت كافى نزد وى

.

ص: 233

سمنانى مقابله و تصحيح نموده و در نهايت علامه مجلسى براى دشتبياضى در محرم 1086 اجازه نقل روايت داده است . علامه مجلسى در اجازه اش در باره وى گويد: «لما وفق الله تعالى المولى الاولى الفاضل الكامل الصالح التقى الذكى الالمعى . . . بعد صرف برهة من عمره فى تحصيل العلوم العقلية والادبية ، لتتبع أخبار سيد المرسلين والائمة الطاهرين والتدبر فى آثارهم والاقتباس من أنوارهم ، فقرأ على وسمع منى شطرا وافيا من كتابى الكافى والتهذيب . . . قراءة تصحيح وتحقيق وسماع تنقيح وتدقيق . . . » . (1)

( 556)محمد جعفر بن محمود سبزوارى (شاگرد شيخ بهايى) (قرن 11 ق)مصحح الكافى :محمد جعفر سبزوارى نسخه اى از الكافى _ اصول از كتاب الإيمان و الكفر باب طينة المؤمن و الكافر تا ابتداى كراهية التوقيت _ در سال 1045 ق، مقابله و تصحيح نموده است . (2)

( 557)محمد جعفر بن مولانا جعفر مازندرانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، حجت كوهكمرى ، نسخه شماره : 2/27 ، فروع از طهارت تا آخر معيشت ، بدون تاريخ كتابت ، با حواشى . (3)

( 558)محمد جعفر بن مير غياث الدين محمد حسينى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* كرمانشاه ، كتابخانه شخصى ميبدى ، نسخه شماره : 127 ، اصول ، 15 ذيحجه 1084 در تبريز، 245 برگ . (4)

.

ص: 234

( 559)محمد جعفر جنابذى (قرن 11 ق)مصحح الكافى :نشان بلاغ از وى به تاريخ غره ذيحجه 1060، در يكى از نسخه هاى الكافى _ فروع و روضه _ موجود است . (1)

( 560)محمد جعفر (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* همدان ، مدرسه غرب ، نسخه شماره : 9940 ، نسخ ، 1099 ق . (2)

( 561)محمد جعفر مازندرانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* خوانسار ، حوزه علميه ولى عصر : 178 ، كتاب عقل وجهل تا پايان كتاب عشرة ، 1043 ق، 331 برگ .

( 562)محمد جواد سبزوارى (قرن 11 ق)حاشيه و تصحيح الكافى :سبزوارى حاشيه هايى بر الكافى نوشته و الكافى هم نزد وى قرائت و تصحيح شده و وى نشان بلاغ نوشته است . (3)

( 563)بهاء الدين محمد جيلى (قرن 11 ق)مصحح الكافى :بهاء الدين جيلى الكافى را در مدت سه سال نزد علامه مجلسى مقابله و تصحيح نموده و

.

ص: 235

M4997_T1_File_5143772

تصوير ش (34) تصوير اجازه بهاء الدين محمد جيلى از علامه مجلسى، در ضمن نسخه كافى

.

ص: 236

M4997_T1_File_5143774

تصوير ش (35) تصوير صفحه آخر از اجازه بهاء الدين محمد جيلى

.

ص: 237

علامه براى وى دو بار در سال 1074 و 1076، نشان مقابله و تصحيح، نگاشته و در پايان نسخه در 7 ذيحجه سال 1077، براى وى اجازه نقل روايت داده است . (1)

( 564)محمد حسن بن حسن حاج اسيرى (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* شيراز ، كتابخانه علامه طباطبايى ، نسخه شماره : 109 ، طهارت تا معيشت، 15 رجب 1107، 383 برگ . (2)

( 565)محمد حسن بن حيدر كرمانى (قرن 11 ق)مصحح الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى : 21381 ، كتاب روضه ، نسخ ، محمود بن مهدى مائينى، 1090 ق، اوراق معلق به حواشى با رموز مختلف ، نسخه توسط محمد حسن بن حيدر كرمانى در سال 1121 ق، تصحيح ومقابله شده است . 103 برگ . (3)

( 566)محمد حسن بن على اكبر معمار اصفهانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* چالوس ، مدرسه امام صادق عليه السلام ، نسخه شماره : 18 ، فروع از صيد و ذباحه تا انتهاى ايمان و كفارات ، 15 رجب 1055ق . (4)

( 567)محمد حسن بن على (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، مدرسه مروى ، نسخه شماره : 308 ، فروع از طهارت تا جهاد ، 1076 يا 1086ق (5)

.

ص: 238

( 568)محمد حسن بن ملا رضا خوانسارى (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، دائرة المعارف بزرگ اسلامى ، نسخه شماره : 179 ، اصول ، ذى حجه 1109ق . (1)

( 569)محمد حسن طباطبايى بروجردى (صاحب كتاب الحجة البالغة)مصحح الكافى :بروجردى نسخه اى از الكافى _ اصول از ايمان و كفر تا فضل القرآن _ را مقابله و تصحيح نموده است . (2)

( 570)محمد حسينا ديوانه (قرن 11 ق)كاتبِ سه نسخه از الكافى :1 . تهران ، ملى تهران ، نسخه شماره : 695/ع ، فروع از كتاب الطهارة تا حج ، 1030ق . (3) 2 . تهران ، ملى تهران ، نسخه شماره : 696/ع ، فروع (جهاد تا طلاق) ، 1030ق . (4) 3 . تهران ، ملى تهران ، نسخه شماره : 697/ع ، فروع از كتاب العتق تا ايمان و نذور ، 1030ق . (5)

( 571)محمد حسين نورى (قرن 12 ق)حاشيه نويس بر الكافى :مولى محمد حسين بن يحيى نورى مازندرانى، عالمى فاضل و محدثى متبحر است . او نزد علامه مجلسى كتاب تهذيب الاحكام و من لا يحضره الفقيه (6) را قرائت نموده و علامه براى

.

ص: 239

M4997_T1_File_5143809

تصوير ش (36) اجازه محمد حسين نورى از علامه مجلسى، در ضمن نسخه كافى

.

ص: 240

M4997_T1_File_5143811

تصوير ش (37) صفحه آخر اجازه محمد حسين نورى

.

ص: 241

وى نشان انهاء و اجازه نقل روايت نوشته با اين عبارت: «أنهاه المولى الاولى الفاضل الكامل الصالح الفالح التقى البهى المتوقد الذكى الالمعى . . . فأجزتُ له أدام الله تعالى تأييده أن يروى عنى هذا الكتاب وسائر كتب الاخبار المأثورة عن أهل بيت الرسالة صلوات الله عليهم» . از آثار نورى: تفسير القرآن الكريم و منهج الفلاح و صلاة المسافر و شرح أصول الكافى و حاشية أصول الكافى و ملخص كتاب صلاة البحار را مى توان نام برد . از حاشيه وى بر الكافى نسخه اى در دست است با اين مشخصات: * تهران ، دانشكده الهيات ، نسخه شماره : 85ب ، باب الرد الى الكتاب تا آخر عبادات ، نسخ ، حسين بن شهاب الدين عاملى ، شوال 1068ق ، با حواشى با امضاى حسين النورى، م ق ر، رف ى ع، فيض، در اواسط نسخه علامت مقابله محمد بن عبدالمطلب مشهور به رضاى تبريزى بدون تاريخ . (1)

( 572)محمد حسين بن ابومحمد نعمت چى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، گلپايگانى ، نسخه شماره : 96/26/5216 ، اصول (عقل و جهل تا حجت) ، شنبه دهه اول رجب 1093ق ، در حواشى نسخه علامت «بلغ سماعا و قراءة أيده اللّه تعالى» موجود است . (2)

( 573)محمد حسين بن حاج جلال الدين شيرازى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* هند ، كتابخانه اينديا آفيس ، نسخه شماره : 568 ، اصول و فروع و روضه ، جمادى الثانى 1162 . (3)

.

ص: 242

( 574)محمد حسين بن حاجى جلال الدين شيرازى (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* لندن ، اينديا آفيس : 144 ، ظاهرا اصول وفروع ، اول جمادى الثانى 1162 ق، 884 برگ . (1)

( 575)محمد حسين بن حاجى غياث الدين شيرازى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مركز احياء ميراث اسلامى ، نسخه شماره : 3080 ، فروع از طهارت تا پايان جهاد ، 1087 ق . (2)

( 576)محمد حسين بن حاجى منصور (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، ملى تهران ، نسخه شماره : 1487/ع ، روضه ، 1066ق ، در مدرسه فخريه سبزوار . (3)

( 577)محمد حسين بن حسن (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* نجف اشرف ، مكتبه امام حكيم : 3055 ، كتاب علم تا كتاب عشرت ، 1040 ق .

( 578)محمد حسين بن حسن بيگ اردبيلى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى : 20156 ، از ابتداى مقدمه تا انتهاى كتاب عشرت ، نسخ ، 1078 ق . (4)

.

ص: 243

( 579)محمد حسين بن حسين جلبرينى اصفهانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* اصفهان ، مهدى نجفى ، نسخه شماره : بدون شماره ، فروع از طهارت تا معيشت ، بدون تاريخ كتابت . (1)

( 580)محمد حسين بن حيدر على تسترى (قرن 11 ق)مصحح الكافى :مولى محمد حسين بن حيدر على تسترى الكافى را نزد علامه مجلسى قرائت نموده و علامه در صفر سال 1076 ق، در ضمن نسخه اى از الكافى، براى او اجازه نقل روايت نوشته است . تسترى در همان نسخه ياد آورى نموده كه قبل از اين هم الكافى را نزد محمد صادق شريف اصفهانى همدانى، قرائت نموده است . (2)

( 581)محمد حسين بن حيدر (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، مجلس شوراى اسلامى ، نسخه شماره : مجموعه خويى 176 ، فروع (كتاب الطلاق) تا پايان روضه ، 1065ق . (3)

( 582)محمد حسين بن سيد فتاح حسينى نطنزى اصفهانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، قائنى ، نسخه شماره : 257 ، روضه ، بدون تاريخ كتابت ، حديث صحيح از ضعيف مشخص شده است . (4)

.

ص: 244

( 583)محمد حسين بن سيد محمد شاه حسينى شوشترى (قرن 11 ق)كاتبِ ده نسخه از الكافى :سيد محمد حسين بن سيد محمد شاه بن سيد صدر الدين محمد بن حسين حسينى مرعشى شوشترى، مدت چهل سال از 1025 تا 1065 مشغول تحرير نسخه هايى از الكافى بوده است . با اين مشخصات: 1 . تهران ، ملى تهران ، نسخه شماره : 1797/ع ، اصول و طهارت تا جنائز از فروع ، بدون تاريخ كتابت ، بلاغ از شيخ صالح بن عبدالكريم بحرانى در 1077 . (1) 2 . تهران ، ملى تهران ، نسخه شماره : 3825/ع ، اصول و فروع تا آخر جنائز ، 1025ق ، بلاغ و مقابله ، تصحيح و حواشى دارد . (2) 3 . مشهد ، دانشكده الهيات ، نسخه شماره : 834 ، فروع از صلاة تا آخر عقيقه ، 1043ق . (3) 4 . شيراز ، كتابخانه علامه طباطبايى ، نسخه شماره : 98 ، فروع از اول طلاق تا آخر فروع و بخش روضه، نسخ ، غره ربيع الاول 1045ق . (4) 5 . شيراز ، كتابخانه علامه طباطبايى ، نسخه شماره : 1151 ، از تجمل تا اواخر روضه، بدون تاريخ كتابت، ناقص الطرفين . (5) 6 . شيراز ، شاه چراغ ، نسخه شماره : 126 ، فروع (صلاة تا نكاح و عقيقه) ، 1061ق . (6) 7 . تهران ، دائرة المعارف بزرگ اسلامى ، نسخه شماره : عكس 1527 ، فروع از طلاق تا آخر ، 22 محرم، 1064، 660 ص . (7) 8 . قم ، مرعشى ، نسخه شماره : 13026 ، از اول نكاح تا پايان روضه ، يك شنبه 26 جمادى الاول 1062 ق . (8) 9 . تهران ، دائرة المعارف بزرگ اسلامى ، نسخه شماره : عكس 1421 ، اصول ، 19 ربيع الاول

.

ص: 245

M4997_T1_File_5143862

تصوير ش (38) كافى به خط محمد حسين بن سيد محمد شاه حسينى شوشترى، با نشان بلاغ و تصحيح

.

ص: 246

1065 . (1) 10 . مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 2119 ، فروع ، تصحيح شده . (2)

( 584)محمد حسين بن فتح الدين شوشترى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى : 20263 ، كتاب طلاق تا پايان روضه نسخ ، محمد حسين بن فتح الدين شوشترى ، كتابت 1075 ق، 249 برگ . (3)

( 585)محمد حسين بن محب على (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، سلطنتى (كاخ گلستان) ، نسخه شماره : 1256 ، فروع (طهارت تا كفارات) ، صفر:1076ق . (4)

( 586)محمد حسين بن محمد هادى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مؤسسه آيت اللّه بروجردى ، نسخه شماره : 59 ، نكاح تا ايمان و نذور ، سه شنبه 13 صفر 1092 ق . (5)

( 587)محمد حسين بن محمد هادى كجانى اردستانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مرعشى ، نسخه شماره : بدون شماره ، 1087ق ، مقابله و تصحيح شده و علامت بلاغ از علامه مجلسى . (6)

.

ص: 247

( 588)محمد حسين بن محمد هاشم طبيب (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* خوى ، مدرسه نمازى ، نسخه شماره : 135 ، اصول ، 1084ق . (1)

( 589)محمد حسين بن ملا محمد شريف طالقانى (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مركز احياء ميراث اسلامى ، نسخه شماره : 605، شنبه اول ذيقعده 1110 ق . (2)

( 590)محمد حسين بن يحيى كيانورى (قرن 11 ق)مصحح و حاشيه نويس الكافى :محمد حسين بن يحيى بن حاج محمد قاسم كيانورى، از شاگردان علامه مجلسى است . او الكافى را مقابله و تصحيح نموده و حاشيه هايى بر آن نوشته و علامه مجلسى در 15 رجب 1092، براى وى اجازه نقل روايت داده است . (3)

( 591)محمد حسين جيلانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* يزد ، وزيرى ، نسخه شماره : 291 ، 1093 ق . (4)

( 592)محمد حسين حسينى بن امير ابوالفتوح خادم (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مدرسه حجازيها ، نسخه شماره : 6/53/7796 ، فروع از كتاب الطهاره تا باب «أنه يعطى

.

ص: 248

عيال المؤمن من الزكاة ...» ، يكشنبه 8 محرم 1037ق . (1)

( 593)مولى محمد حسين سبزوارى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :مولى محمد حسين سبزوارى در ضمن نسخه اى از الكافى براى مولى نوروز على، در سال 1097 اجازه نقل روايت نوشته است . (2)

( 594)محمد حسين (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه هاى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 1783 ، 1034ق . (3)

( 595)محمد حسين (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، سپهسالار ، نسخه شماره : 1705 ، اصول ، برگ آخر افتاده است ، 1076ق . (4)

( 596)محمد حسين (قرن 13 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* يزد ، وزيرى ، نسخه شماره : 289 ، اصول (الإيمان و الكفر) ،1264ق . (5)

( 597)امير سيد رضى الدين محمد حسينى جيلى (قرن 11 ق)مصحح الكافى :امير رضى الدين محمد حسينى جيلى شاگرد علامه مجلسى است و در نزد علامه بسيارى

.

ص: 249

از علوم عقلى و نقلى را فرا گرفته و علامه در پايان نسخه اى از الكافى اجازه مفصلى در دو صفحه براى وى در جمادى الاول 1091 ق، نگاشته است . (1) در كتاب تلامذة العلامة المجلسى، چنين معرفى شده: «محمد الحسينى الجيلى ، رضى الدين قرأ على العلامة المجلسى كتاب الكافى ، فأجازه على الاصول منه فى جمادى الاولى سنة 1091 . قال عنه: قرأ علىّ وسمع عنى السيد الزاهد الحسيب النجيب الاديب الحبيب الاريب الفاضل الكامل العالم الزكى الالمعى المير رضى الدين محمد الحسينى الجيلى» . (2)

( 598)امير سلطان محمد حسينى دامغانى (3) (قرن 11 ق)مصحح الكافى :سلطان محمد نسخه معتبرى از الكافى داشته، كه در خدمت شيخ ناصر بن سليمان بحرانى در 14 محرم 1091، الكافى از روى نسخه او مقابله و تصحيح شده است . (4)

( 599)آقا مير محمد خان بن عزيز اللّه حسنى طباطبايى (زنده در 1087 ق)اجازه گيرنده الكافى :آقا مير محمد خان شاگرد ملامحسن فيض كاشانى است و وافى را نزد فيض درس گرفته و فيض براى وى اجازه نقل روايت نوشته ، و اولين كتابى كه به وى اجازه داده ، كتاب كافى كلينى است . (5)

.

ص: 250

M4997_T1_File_5143929

تصوير ش (39) اجازه روايت كافى و ديگر كتب روايى به آقا مير محمد خان بن عزيز اللّه حسنى طباطبايى از سوى فيض كاشانى

.

ص: 251

( 600)محمد خضر بن محمد حسين شوشترى مخلص خضرى (1) (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، قائنى ، نسخه شماره : 258 ، اصول (باب الحجة و العشرة) ، 1134ق . (2)

( 601)محمد داود بن محمد شفيع 3 (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، دانشگاه تهران ، نسخه شماره : 6731 ، اصول از ابتدا تا عشرت ، رجب 1079 تا 1089ق . (3)

( 602)مولى محمد داود بورجانى (قرن 11 ق)مصحح الكافى :مولى محمد داوود بورجانى، الكافى را نزد علامه مجلسى قرائت و تصحيح نموده و علامه براى وى چندين باز اجازه نقل روايت و نشانه انهاء نوشته كه سه نسخه از آنها موجود است با اين مشخصات: 1 . مشهد ، آستان قدس رضوى : 29023 ، كتاب طهارت تا انتهاى كتاب حج ، نسخ ، قرن يازدهم ق، به ضميمه اجازه علامه مجلسى به محمد داود در سال 1076 ق، كه نسخه را نزد وى قرائت و تصحيح نموده است . (4) 2 . نجف اشرف ، مكتبه امام حكيم : 307 ، كتاب عقل وجهل ، محمد داود بورجانى ، 1077 ق، اجازه علامه مجلسى به كاتب در چند جا از نسخه آمده، كه نسخه را نزد وى قرائت و تصحيح

.

ص: 252

نموده است . 3 . نشان انهاء و اجازه نقل روايتى كه در آخر كتاب عقيقة از فروع الكافى در4 ذيحجه 1087 ق، نگاشته است . (1)

( 603)محمد ربيع بن شيخ محمد بن شيخ موسى جزايرى كاشانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى : 26771 ، كتاب جهاد تا پايان كتاب روضه ، نسخ ، 1087 ق، برخى از اوراق اندكى رطوبت ديده است . 381 برگ . (2)

( 604)محمد رحيم بن محمد ابراهيم اصفهانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مرعشى ، نسخه شماره : 2456 ، فروع ، 20 صفر 1086ق ، 469 برگ (3)

( 605)محمد رحيم بن محمد جعفر بن محمد باقر سبزوارى (قرن 11 ق)مصحح الكافى :محمد رحيم بن محمد جعفر بن محمد باقر سبزوارى در آخر نسخه اى از الكافى براى محمد هاشم، اجازه نقل روايت نوشته است . (4)

( 606)شيخ الاسلام محمد رحيم (قرن 11 ق)مصحح الكافى :شاگرد شيخ الاسلام محمد رحيم، در 28 ربيع الثانى 1117، در نزد وى شروع به مقابله و تصحيح نموده و الكافى را نزد قرائت و تصحيح نموده است . (5)

.

ص: 253

( 607)محمد رحيم هروى (قرن 11 ق)مصحح الكافى :كتاب الكافى نزد محمد رحيم هروى قرائت و تصحيح گرديده و وى نشان بلاغ و قرائت نوشته است . (1)

( 608)محمد رشيد بن شيخ بن حسين سندى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :1 . مشهد ، عبد الحميد مولوى ، نسخه شماره : 381 ، فروع ، نسخ ، محمد رشيد بن شيخ بن حسين سهندى ، محرم 1097ق ، مقابله و تصحيح شده (2) 2 . مشهد ، دانشكده الهيات ، نسخه شماره : 451 ، فروع ، محرم 1097ق ، به حكم بيگلربيگى آذربايجان . (3)

( 609)محمد رضا اردبيلى (قرن 11 ق)مصحح الكافى :محمد رضا اردبيلى الكافى را در نزد علامه مجلسى قرائت و تصحيح نموده و علامه براى وى در 26 صفر 1076، نشان بلاغ و قرائت نوشته است . (4)

( 610)محمد رضا بن ترابى نيشابورى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* كاشان ، كتابخانه فرهنگ و ارشاد اسلامى ، نسخه شماره : 3 ، اصول و فروع تا كتاب جهاد ، نسخ ، 27 رمضان 1078، در نيشابور به دستور فخرالدين محمد تبريزى . (5)

.

ص: 254

( 611)محمد رضا بن حاج درويش شهميرزادى كهدمى اردبيلى (قرن 11 ق) (1)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مرعشى ، نسخه شماره : 304 ، اصول و روضه ، جمادى الثانى 1071ق ، در آخر كتاب عقل و جهل نشان انهاء علامه مجلسى كه در 16 شوال 1074 به كاتب نوشته است . (2)

( 612)محمد رضا بن سلمان كوارى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مركز احياء ميراث اسلامى ، نسخه شماره : 2628 ، اصول از آغاز كتاب تا كتاب عشرت ، دوشنبه 15 ذى قعده 1063ق . (3)

( 613)محمد رضا بن شمس الدين جوهرى شوشترى (قرن 11 ق)كاتبِ دو نسخه از الكافى :1 . قم ، مدرسه فيضيه ، نسخه شماره : 319 ، اصول تا پايان و كتاب الجنائز از فروع ، 1068ق . (4) 2 . تهران ، مدرسه مروى ، نسخه شماره : 29 ، فروع از طلاق تا ايمان و روضه ، 15 شوال 1080ق . (5)

( 614)محمد رضا بن على بافقى (قرن 11 ق)مصحح از الكافى :الكافى را در سال 1097 ق با چند نسخه مقابله و تصحيح نموده است . (6)

.

ص: 255

M4997_T1_File_5143991

تصوير ش (40) تصويرى از كافى به خط محمد رضا بن حاج درويش شهميرزادى

.

ص: 256

M4997_T1_File_5143993

تصوير ش (41) نشان انهاء و اجازه روايتى محمد رضا بن حاج درويش شهميرزادى از علامه مجلسى

.

ص: 257

( 615)محمد رضا بن على رضا عباسى (1) (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، دانشگاه تهران ، نسخه شماره : 1902 ، اصول تا عشرت و دعا و ايمان و كفر و اندكى از حجت نيز بعد از جهاد آمده و از فروع در آن طهور و صلاة و حج و صوم است ، اوراق نسخه جابه جا شده است ، جمادى الثانى 1073ق . (2)

( 616)محمد رضا بن على (قرن 11 ق)كاتبِ دو نسخه از الكافى :1 . رى ، آستان عبد العظيم ، نسخه شماره : 196 ، اصول از ابتدا تا باب التكاتب از كتاب العشرة ، ذى حجه 1054ق . (3) 2 . همدان ، مدرسه غرب ، نسخه شماره : 1179 ، فروع از طهارت تا جهاد ، 1063ق . (4)

( 617)محمد رضا بن محمد باقر الويرى صميرى (قرن 14 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، گلپايگانى ، نسخه شماره : 3/28/5583 ، فروع (طهارت و صلاة) ، 1304ق . (5)

( 618)محمد رضا بن محمد مفيد شريف قمى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، سيد مهدى لاجوردى ، نسخه شماره : بدون شماره ، روضه ، 3 محرم 1083ق . (6)

.

ص: 258

( 619)محمد رضا بن محمد مقيم (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مرعشى ، نسخه شماره : 11232 ، فروع و روضه ، قرن 11ق . (1)

( 620)محمد رضا بن نجم الدين شوشترى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* زنجان ، امام جمعه زنجان ، نسخه شماره : بدون شماره ، فروع (صلاة تا عقيقه) ، جمادى الثانى 1058ق . (2)

( 621)محمد رضا خوانسارى (قرن 11 ق)كاتبِ سه نسخه از الكافى :1 . تهران ، دائرة المعارف بزرگ اسلامى ، نسخه شماره : 182 ، روضه ، 11 شوال 1058ق . (3) 2 . هند ، رضا رامپور : D 10227 جلد اول ، محمد رضا خوانسارى1061 ق، داراى سه سرلوح وصفحات مجدول پنج برگ اول داراى فهرست مطالب مى باشد . (4) 3 . هند ، سالار جنگ : 922 ، 1084 ق، نسخه داراى حواشى مى باشد . (5)

( 622)محمد رضا طبيب (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، دانشكده ادبيات ، نسخه شماره : 103 _ ب ، اصول ، شعبان 1079ق . (6)

.

ص: 259

( 623)محمد رضا فندرسكى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مرعشى ، نسخه شماره : 10726 ، اصول ، رجب 1060ق . (1)

( 624)محمد رضا (قرن 11 ق)كاتبِ دو نسخه از الكافى :1 . مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 1791 ، 1065ق . (2) 2 . مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 14166 ، اصول ، 1071ق . (3)

( 625)محمد رضا گوگدى جرفادقانى (قرن 11 ق)حاشيه نويس الكافى :گلپايگانى حاشيه هايى بر الكافى در هامش نسخه اى از الكافى نگاشته است . (4)

( 626)محمد رضا مرواريدى شوشترى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* اصفهان ، سيد شفتى : 4 ، از آغاز اصول تا پايان كتاب جنائز ، نسخ ، محرم الحرام 1077 . (5)

( 627)محمد رضا هزار جريبى (قرن 11 ق) (6)كاتبِ و مصحح الكافى :هزار جريبى از شاگردان علامه مجلسى است . او تهذيب الاحكام را نزد علامه قرائت

.

ص: 260

نموده و علامه در آخر كتاب صوم تهذيب در اواسط جمادى الاولى 1073 براى وى نشان انهاء نوشته است . (1) همچنين كتاب الكافى را نزد علامه خوانده و علامه اجازه مبسوطى در پايان بخش اصول در سال 1089 براى وى نگاشته است . (2) او همچنين نسخه اى از الكافى را كتابت نموده با اين مشخصات: * تهران ، مجلس شوراى اسلامى ، نسخه شماره : 14339 ، 1083ق، 317 برگ . (3)

( 628)محمد رضا تونى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تويسركان ، مدرسه شيخ على خان، نسخه شماره: 78، بخش روضه، نسخ، محمد رضا تونى، 1049 ق . (4)

( 629)محمد رضى تبريزى بن محمد چلبى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مركز مطالعات و تحقيقات اسلامى ، نسخه شماره : 73، دوشنبه 13 ذى حجه 1087 ق . (5)

( 630)محمد رفيع بن محمد حسين (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى : 25620 ، كتاب نكاح تا پايان كتاب ايمان ونذور وكفارات ، نسخ ، 1084 ق، 403 برگ . (6)

.

ص: 261

( 631)محمد رفيع بن محمد صالح گلپايگانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 9981 ، فروع از طهارت تا نكاح ، 1091ق . (1)

( 632)محمد رفيع بن مؤمن جيلى (قرن 11 ق)مصحح الكافى :* قم ، مركز احياء ميراث اسلامى : 4032 ، اوائل كتاب جهاد تا اواخر كتاب زى وتجمل ، سده يازدهم ، تصحيح شده وداراى نشان بلاغهاى بسيار كه محمد رفيع بن مؤمن جيلى براى محمد على بن شاهوردى بيگ توشمال باشى، نگاشته است . (2)

( 633)محمد رفيع حاجى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* اصفهان ، مدرسه صدر بازار : 614 ، كتاب طهارت تا پايان كتاب طلاق ، نسخ، چهارشنبه از رجب 1095 . (3)

( 634)محمد زكى بن محمد ابراهيم گوگدى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، مجلس شوراى اسلامى ، نسخه شماره : 4146 ، اصول ، 1058ق . (4)

( 635)محمد زمان بن شيخ پير عالى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مرعشى ، نسخه شماره : 13085 ، اصول و فروع و روضه ، رمضان 1056 ق . (5)

.

ص: 262

( 636)محمد زمان بن محمد صالح بيارجمندى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* نجف اشرف ، مكتبه امام حكيم : 3312 ، بخش اصول ، 1104 ق، نسخه از اول وآخر ناقص مى باشد .

( 637)محمد زمان بن محمود طالقانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مدرسه حجتيه ، نسخه شماره : 23 ، اصول ، 1042ق . (1)

( 638)سلطان محمد زمان بن مقرى سلطان قارى مشهدى (قرن 11 ق)كاتبِ و مصحح سه نسخه از الكافى :1 . تهران ، دانشگاه تهران ، نسخه شماره : 1133 ، آغاز تا كتاب حجت ، 1064ق . (2) 2 . تهران ، دانشگاه تهران ، نسخه شماره : 1134 ، اصول از ايمان و كفر تا عشرت ، 11 ذيحجه 1065ق . (3) 3 . كرمانشاه ، كتابخانه جليلى ، نسخه شماره : 389 ، نكاح تا آخر روضه ، 8 محرم 1068، در مسجد جامع مشهد رضوى، توسط كاتب مقابله و تصحيح شده است . (4)

( 639)محمد زمان حسينى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 1784 ، 1009 ق . (5)

.

ص: 263

( 640)محمد زمان سمنانى (قرن 11 ق)مصحح الكافى :محمد جعفر بن سليمان بن محمد تقى دشت بياضى قائنى نسخه الكافى خود را با نسخه محمد زمان سمنانى مقابله و تصحيح نموده است . (1)

( 641)محمد سالم بن محمد شريف خوانسارى (قرن 11 ق)كاتبِ دو نسخه از الكافى :1 . مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 15091 ، فروع از الزى و التجمل تا پايان روضه ، 1083ق . (2) 2 . قزوين ، مدرسه امام صادق عليه السلام ، نسخه شماره : 381 ، فروع ، اواخر شعبان 1068ق . (3)

( 642)رشيد الدين محمد سپهرى بن صفى الدين محمد مرشدى زوارى (قرن 11 ق)مصحح الكافى :رشيدالدين سپهرى شاگرد ملاحسن على شوشترى است . (4) او همراه با عوض بن حيدر شوشترى، الكافى را با دو نسخه مولانا حاجى محمد و مير شرف الدين على شولستانى كه بر نسخه آنها بلاغ هايى به خط ملا حسن على شوشترى _ نوشته شده در اول ذيقعده 1083، موجود بوده _ مقابله و تصحيح نموده اند . (5)

( 643)محمد سعيد بن شيخ امير كاتب (قرن 11 ق)كاتبِ دو نسخه از الكافى :1 . تهران ، سلطنتى (كاخ گلستان) ، نسخه شماره : 1252 ، فروع (حج و ايمان و نذور و

.

ص: 264

كفارات) و روضه ، 1051ق . (1) 2 . تهران ، سلطنتى (كاخ گلستان) ، نسخه شماره : 1258 ، اصول و فروع (عقل و جهل تا صوم) ، 1052ق در شيراز . (2)

( 644)محمد سعيد بن غياث الدين منصور حسينى عبدالوهابى (قرن 11 ق)نويساندن الكافى :حضرتعلى بن عوض اصفهانى ، در شعبان 1065ق نسخه اى از الكافى را براى محمد سعيد بن غياث الدين منصور حسينى عبدالوهابى استنساخ نموده است . (3)

( 645)سيد محمد سعيد بن قاسم حسنى حسينى گلپايگانى (قرن 11 ق)مصحح الكافى :مير سعيد ابتدا در سال 1052 ق، الكافى را براى خود نويسانيده و سپس آن را، طى سه سال _ 1058 تا 1060 _ مقابله و تصحيح نموده و نشان بلاغ در پايان هر كتاب نوشته است . او گويا در نزد محمد جعفر جنابذى الكافى را قرائت كرده، چون نشان بلاغ وى نيز در نسخه به چشم مى خورد كه در سال 1060 ق نوشته است . (4)

( 646)محمد سعيد بن مسيب پازوارى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مؤسسه آيت اللّه بروجردى ، نسخه شماره : 16 ، اصول ، 18 ربيع الاول 1090 . (5)

( 647)محمد سعيد بن ملا ابراهيم جيلى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* آران و بيدگل ، امامزاده هلال بن محمد ، نسخه شماره : 78 ، روضه ، 20 شعبان 1090ق ، در

.

ص: 265

قندهار . (1)

( 648)محمد سعيد بن ميرزا محمد (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مدرسه فيضيه ، نسخه شماره : 359 ، فروع از كتاب المعيشة تا كتاب الزى و التجمل ، بدون تاريخ كتابت . (2)

( 649)محمد سعيد بن مير عبدالفتاح حسينى (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* اصفهان ، مدرسه صدر بازار ، نسخه شماره : 16 ، طهارت تا آخر جهاد ، 22 شوال 1106 . (3)

( 650)محمد سلمان بن عبد الباقى علائى گلپايگانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* خوانسار ، مدرسه علوى ، نسخه شماره : 31 ، فروع از جهاد تا آخر روضه ، 1078ق . (4)

( 651)محمد سليم بن محمد حسين حسينى رازى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :1 . قم ، مدرسه فيضيه ، نسخه شماره : 1198 ، فروع از آغاز تا كتاب النكاح ، 1007 و 1071ق . (5) 2 . قم ، مدرسه فيضيه ، نسخه شماره : 589 ، فروع از نكاح تا پايان ، 1007 يا 1071ق . (6)

.

ص: 266

( 652)محمد شريف بن احمد جيلانى (قرن 11 ق)حاشيه نويس الكافى :محمد شريف بن احمد جيلانى، حاشيه هاى مختصرى بر الكافى نوشته است . (1)

( 653)محمد شريف بن محمد صادق خاتون آبادى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 9905 ، فروع از طهارت تا جهاد ، 1072ق . (2)

( 654)محمد شريف بن محمد على بن ابوالحسن استر آبادى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مؤسسه آيت اللّه بروجردى ، نسخه شماره : 207 ، مكاسب تا اشربه، 17 ذيحجه 1062، توسط كاتب تصحيح شده است . (3)

( 655)محمد شفيع (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* نجف اشرف ، مكتبه امام حكيم : 1061 ، كتاب طهارت تا كتاب زكات ، 1071 ق .

( 656)محمد شفيع بن حسن على بن محمد باقى طبسى (قرن 11 ق)مصحح الكافى :مولا محمد شفيع بن حسن على بن محمد باقى طبسى نسخه معتبرى از الكافى داشته، كه نسخه زير با نسخه وى، در سال 1098 ق مقابله و تصحيح شده است . (4)

.

ص: 267

( 657)محمد شفيع بن حيدر على حسنى در شيراز (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* شيراز ، كتابخانه علامه طباطبايى ، نسخه شماره : 101 ، اصول، رمضان 1059 ق . (1)

( 658)محمد شفيع بن شاه محمود (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* شيراز ، ملى فارس ، نسخه شماره : 164 ، 1118ق . (2)

( 659)محمد شفيع بن شمس الدين عبد اللّه معلم شيرازى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، سلطنتى (كاخ گلستان) ، نسخه شماره : 1244 ، اصول و فروع و روضه ، رجب 1076ق . (3)

( 660)محمد شفيع بن على مازندرانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، گوهرشاد ، نسخه شماره : 1757 ، اصول ، شكسته رجب 1104 در مدرسه ملا عبد اللّه ، رجب 1104 . (4)

( 661)محمد شفيع بن محمد سلم دماوندى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* خوانسار ، حوزه علميه ولى عصر : 170 ، كتاب عقل وجهل تا پايان كتاب عشرة ، 1091 ق، 272 برگ .

.

ص: 268

( 662)محمد شفيع بن محمد على استرآبادى (قرن 12 ق)مدرس و اجازه دهنده الكافى :محمد شفيع بن محمد على استرآبادى، در ضمن نسخه اى از الكافى در 18 رمضان المبارك 1104 براى سيد مرتضى العلوى الحسينى، اجازه نقل روايت نوشته است . (1)

( 663)محمد شفيع بن محمد مقيم (قرن 11 ق)مصحح الكافى :محمد شفيع بن محمد مقيم الكافى را مقابله و تصحيح نموده و در روز پنج شنبه 29 ربيع الاول 1078 به پايان رسانده و عبدالكريم بن محمد طبسى براى او اجازه نقل روايت نوشته است . (2)

( 664)محمد شفيع بن محمود بن على اكبر محمدى نائينى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مرعشى ، نسخه شماره : 9624 ، اصول و روضه ، 15 ذى حجه 1069ق . (3)

( 665)محمد شفيع بن نعمت اللّه حسينى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* بابل ، مدرسه صدر ، نسخه شماره : 308 ، اصول از اول باب طينت مؤمن و كافر تا آخر عشرت ، 1092ق . (4)

( 666)محمد شفيع تويسركانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :تويسركانى از شاگردان علامه مجلسى است و الكافى را نزد وى خوانده و علامه در آخر

.

ص: 269

نسخه اى در انتهاى بخش اصول، در 9 محرم 1084 براى وى اجازه نقل روايت نوشته است . كاتب اين نسخه _ كه شامل بخش اصول است _ خود هزار جريبى است و در كتابخانه آستان قدس رضوى به شماره 8524 نگهدارى مى شود . (1)

( 667)محمد صادق استر آبادى (قرن 11 ق)كاتبِ دو نسخه از الكافى :1 . مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 1794 ،1090 ق . (2) 2 . قم ، مركز احياء ميراث اسلامى ، نسخه شماره : 1717، اصول و روضه، بدون تاريخ كتابت (قرن 11) . (3)

( 668)محمد صادق اصفهانى (قرن 11 ق)مصحح الكافى :اصفهانى در سال 1097 ق، نشان بلاغى بر نسخه اى از الكافى نوشته است . (4)

( 669)ابوالفضائل محمد صادق بن حاج قربان على ملا امامى خراسانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مرعشى ، نسخه شماره : 302 ، اصول ، شعبان 1092ق ، در صفحه اول اجازه نظام الدين على بن صدرالدين محمد موسوى براى كاتب، نسخه در نزد چند نفر خوانده شده و در آن بلاغ هايى از محمد رحيم هروى و محمد نصيراصفهانى و محمد بن حسن حر عاملى (صاحب وسائل) و در آخر نسخه اجازه محمد نصير الشريف به كاتب كه غره شعبان 1092 داده و اجازه شيخ حر عاملى به وى كه در 19 شعبان 1092 داده است . (5)

.

ص: 270

( 670)حافظ محمد صادق بن حاجى محمد حافظ مشهدى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، سپهسالار ، نسخه شماره : 55 صدر ، فروع (طهارت تا پايان معيشت) ، 1054 و 1055ق . (1)

( 671)محمد صادق بن محب على ترواسكانى (از نواحى جى اصفهان) (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* نجف ، مكتبة اميرالمؤمنين عليه السلام ، نسخه شماره : 1980 ، روضه ، سلخ ربيع الاول 1090 ق . (2)

( 672)محمد صادق بن محمد تقى فراهانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، دانشگاه تهران ، نسخه شماره : 630 ، اصول تا پايان روضه ، آغاز: برابر آغاز اصول ، 1094 ق . (3)

( 673)محمد صادق بن محمد على اصفهانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* اصفهان ، عمومى اصفهان ، نسخه شماره : 2871 ، از كتاب الأيمان و النذور و الكفارات تا آخر روضه ، 597ق (4) 188 برگ . (5)

.

ص: 271

( 674)محمد صادق بن محمد كاظم سپاهانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، دانشگاه تهران ، نسخه شماره : 631 ، روضه ، نسخ ، محمد صادق بن محمد كاظم سپاهانى ، بدون تاريخ كتابت . (1)

( 675)محمد صادق بن محمد كبير رستقانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، مدرسه ميرزا جعفر ، نسخه شماره : 21 ، اصول ، نسخ ، محمد صادق بن محمد كبير رستقانى ، قرن 11ق . (2)

( 676)محمد صادق بن ملا محمد خطيب خسروشاهى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* يزد ، كتابخانه مسجد حظيره : 19 ، كتاب العقل والجهل تا پايان كتاب العشرة ، نسخ ، غره رجب 1088 ق . (3)

( 677)محمد صادق تنكابنى (قرن 11 ق)حاشيه نويس الكافى :محمد صادق تنكابنى در حاشيه نسخه اى از الكافى _ اصول و بخشى از فروع (طهارت : حيض و جنائز) _ تعليقاتى بر الكافى نوشته است . (4)

( 678)محمد صادق (حافظ حرم رضوى) (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، سپهسالار ، نسخه شماره : 38 صدر ، اصول ، 1044 ق . (5)

.

ص: 272

( 679)محمد صادق شريف اصفهانى همدانى (قرن 11 ق)مدرس الكافى :مولى محمد حسين بن حيدر على تسترى الكافى را نزد محمد صادق شريف اصفهانى همدانى، قرائت و تصحيح نموده است . (1)

( 680)محمد صادق (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، دارالحديث ، نسخه شماره : 18 ، اصول تا اواخر كتاب العشرة ، محمد صادق ، 1113ق . (2)

( 681)محمد صادق قزوينى (قرن 11 ق)مصحح الكافى :ملا محمد صادق قزوينى در سال 1078 ق، نسخه اى از الكافى را با نسخه علامه محمد باقر مجلسى تصحيح و مقابله نموده است . (3)

( 682)محمد صادق كاتب حافظ بن حاجى محمد حافظ مشهدى (قرن 11 ق)كاتبِ دو نسخه از الكافى :1 . تهران ، مدرسه صدر : 6 ، كتاب طهارت تا كتاب معيشت ، نسخ معرب زيبا . در مشهد مقدس، ربيع الآخر 1054 ق . (4) 2 . تهران ، مدرسه صدر : 9 ، بخش اصول ، نسخ معرب زيبا ، 1054ق . (5)

.

ص: 273

( 683)محمد صادق كرمانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* نجف ، مكتبة اميرالمؤمنين عليه السلام ، نسخه شماره : 1957 ، روضه ، ذيحجه 21071ق . (1)

( 684)محمد صادق گلپايگانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 11255 ، فروع از نكاح تا پايان روضه ، 1081ق . (2)

( 685)محمد صالح بن احمد مازندرانى (م 1086 ق)كاتبِ و شارح الكافى :يكى از شارحان بنام الكافى ملا صالح مازندرانى (متوفاى 1086 ق) است . او داماد مجلسى بزرگ است . ملا صالح بعد از تأليف قسمتى از كتاب «شرح الكافى» خود آن را به پدر زن خود علامه محمد تقى بن مقصود على مجلسى اصفهانى (متوفاى 1070 ق) عرضه نموده، مجلسى بعد از رؤيت شرح آن را پسنديده و اجازه ادامه شرح و نيز اجازه نقل روايت را به دامادش صادر نموده است . اين اجازه نامه در اول رجب 1062 صادر شده است . نسخه آن ضميمه نسخه اى از شرح اصول الكافى ملا صالح به شماره (330) در مدرسه نمازى خوى موجود است كه در سال 1211 ق در شيراز توسط عبد الحسين كازرونى تحرير شده است . متن اجازه نامه اين چنين است : «بسم الله الرحمن الرحيم، الحمد لله رب العالمين و الصلوة على سيد الانبياء و اشرف

.

ص: 274

المرسلين ، محمد و عترته النجباء الاصفياء الطيبين الطاهرين . و بعد فلمّا تشرفتُ بمطالعة شرح الكافى لثقه الاسلام رئيس المحدثين مروج مذهب الائمة المعصومين ، محمد بن يعقوب الكلينى الرازى _ رضى الله تعالى عنه و حشره مع شفعاء يوم الدين _ الذى الّفه المولى الفاضل الكامل العالم العامل جامع المعقول و المنقول حاوى الفروع و الاصول ، العلامة الفهامة، مولانا محمد صالح المازندرانى _ أدام الله تعالى تأييده و كثّر فى العلماء مثله _ فوجدتُه فى غاية التحقيق و نهاية التدقيق ، أجزت له _ دام فضله _ بتتميم هذا الشرح و دعوتُ الله الوهاب أن يوفّقه و يويده لاتمامه و أن يروى عنّى هذا الكتاب مع ساير الكتب الاربعة لابى جعفر المحمدين الثلاثة _ رضى الله تعالى عنهم و عن ساير سلفنا الصالحين مع ساير الكتب الاخبار و الاحاديث و التفاسير و الفقه و الاصول و الكلام و اللغة و القرائة و الصرف و النحو و غيرها، ممّا ألّفوه و ألّفه ساير علمائنا المتقدمين و المتأخرين، بعد أن قرء على هذا الضعيف برهة من الزمان، جلّ كتب الأحاديث بأسانيدى المتكثرة عن مشايخى متصلاً الى الائمة الميامين عن سيد المرسلين عن الله تبارك و تعالى آخذاً عليه ما أخذ علىّ من الاحتياط فى النقل و الفتوى . و التمستُ منه _ دام ظله _ اخطارى بباله حيّاً و ميتاً فى مظان اجابة الدعوات و أن يبالغ بجدّه و جهده فى اتمام هذا الشرح و ارجوا من الله تبارك و تعالى أن يوفقه لاتمام شرح هذا الكتاب و بشرح باقى كتب الاحاديث و أن يجعله خالصاً لوجهه الكريم و ذخيرة ليوم يقوم الناس لربّ العالمين . نمقه بيمناه الداثرة أحوج المربوبين الى رحمة ربه الغنى محمد تقى بن مجلسى الاصفهانى و الحمدلله رب العالمين و الصلوة على اشرف القدسيين محمد و آله الاصفياء المقدسين . و كان ذلك فى غرّة شهر الله الاصب سنة اثنى و ستين بعد الالف من الهجرة المقدسة» . (1) همچنين نسخه اى از روضه الكافى در دست است كه او آنر را كتابت و بر آن حاشيه نوشته است . و چند نسخه ديگر الكافى نيز هست كه بلاغ و اجازاتى از مازندرانى دارد با اين مشخصات: 1 . تهران ، مجلس شوراى اسلامى ، نسخه شماره : 5693 ، روضه ، محمد صالح بن احمد

.

ص: 275

M4997_T1_File_5144279

تصوير ش (42) اجازه مولى محمد تقى مجلسى به ملا محمد صالح مازندرانى، بعد از مطالعه شرح كافى وى

.

ص: 276

مازندرانى، 1042ق ، با حواشى از كاتب . (1) 2 . مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 15077 ، فروع ، بدون نام كاتب ، 710ق ، انهاء از محمد صالح مازندرانى . (2) 3 . تهران ، دانشكده حقوق ، نسخه شماره : 1/2 _ ب ، فروع از آغاز تا باب الماء الذى فيه قلة ، محمد محسن بن محمد مؤمن ابهرى سپاهانى ، 1062ق ، حواشى نستعليق ، داراى بلاغ و اجازه محمد تقى مجلسى به ملا محمد صالح در اواسط محرم 1062 و صفر 1063ق . (3)

( 686)محمد صالح بن شاه ميرزا موسوى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، گلپايگانى ، نسخه شماره : 1/35/6821 ، اصول تا آخر روضه ، 1104ق . (4)

( 687)محمد صالح بن عبد الرحيم يزدى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :محمد صالح بن عبد الرحيم يزدى از شاگردان علامه مجلسى است و الكافى را در محضر علامه مجلسى قرائت نموده و مجلسى در سال 1087 ق، براى وى نشان انهاء و اجازه نقل روايت نوشته است . (5)

( 688)محمد صالح بن عبد الرشيد (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مسجد اعظم ، نسخه شماره : 1588 ، اصول و فروع تا كتاب الجنائز ، 25 ربيع الثانى

.

ص: 277

M4997_T1_File_5144294

تصوير ش (43) نشان انهاء محمد صالح يزدى از علامه مجلسى، در ضمن نسخه كافى

.

ص: 278

M4997_T1_File_5144296

تصوير ش (44) اجازه محمد صالح بن عبدالرحيم يزدى از علامه مجلسى، در ضمن نسخه كافى

.

ص: 279

1088ق . (1)

( 689)محمد صالح بن عبدالواسع حسينى خاتون آبادى (2) (قرن 12 ق)مدرس الكافى :محمد صالح خاتون آبادى، در حاشيه نسخه اى از الكافى، در روز دحو الارض سال 1100 ق، نشان انهايى براى ميرزا عبدالرحيم بن سيد محمد موسوى نوشته است . (3) همچنين در صفحه آخر نسخه اى از الكافى، نشان انهايى است كه ملا محمد صالح (گويا همين خاتون آبادى) براى فرزندش محمد حسين به تاريخ ربيع الاول 1121 نوشته است . (4)

( 690)محمد صالح بن محمد تبريزى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 7855 ، فروع از طهارت تا حج ، 1089ق . (5)

( 691)محمد صالح بن محمد سعيد حسينى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، مدرسه مروى ، نسخه شماره : 283 ، طهارت تا معيشت ، 1071 و 1072 ق . (6)

( 692)محمد صالح بن مرتضى بن على (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مؤسسه آيت اللّه بروجردى ، نسخه شماره : 168 ، اصول ، 7 ذيقعده 1063 ق . (7)

.

ص: 280

( 693)محمد صالح خاتون آبادى (1) (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :احمد بن محمد هادى حسينى ، نسخه اى از اصول الكافى را تحرير و در محرم 1021 ق به پايان رسانده و محمد صالح خاتون آبادى براى وى اجازه نقل روايت نوشته است . (2)

( 694)محمد صالح (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مدرسه فيضيه ، نسخه شماره : 1585 ، فروع از طلاق تا پايان روضه ، محمد صالح (در 75 سالگى) ، 2 ربيع الاول 1081ق . (3)

( 695)محمد صالح نيشابورى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :ملا محمد صالح نيشابورى در نسخه اى از الكافى به ملا على خان، نشان انهاء نوشته و اجازه نقل روايت نوشته است . (4)

( 696)محمد طالب بن محمد تقى جشوقانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* شيراز ، خانقاه احمديه ، نسخه شماره : 339 ، از آغاز تا پايان روضه ، 1067 ق . (5)

.

ص: 281

( 697)محمد طالب قمى (قرن 11 ق)مصحح الكافى :محمد حسن مدقق شيروانى در نسخه اى از الكافى براى محمد طالب قمى، نشان بلاغ و اجازه نقل روايت نوشته است . (1)

( 698)محمد طاهر بن آقاجان شوشترى (قرن 11 ق)كاتبِ دو نسخه از الكافى :1 . دانشگاه برينستون : 1608 ، جلد اول وسوم ، سال 1077 ق، جلد اول 434 برگ، جلد سوم 349 برگ . (2) 2 . آمريكا ، دانشگاه برينستون (مجموعه جاريت) ، نسخه شماره : 1608 ، جزء دوم و سوم ، 1077 ق . (3)

( 699)محمد طاهر بن حاج ولى بك رازى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مدرسه فيضيه ، نسخه شماره : 300 ، فروع از نكاح تا پايان ، 1013 ق . (4)

( 700)محمد طاهر بن حاجى علاء الدين ابهرى جى اصفهانى (قرن 11 ق)كاتبِ دو نسخه الكافى :1 . مشهد ، دانشكده الهيات ، نسخه شماره : 452 ، فروع از طهارت تا معيشت ، 15 ذى قعده 1077ق . (5)

.

ص: 282

2 . قم ، علامه محمد حسين طباطبايى ، نسخه شماره : بدون شماره ، 1081 ق . (1)

( 701)محمد طاهر بن حسنعلى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* بروجرد ، مدرسه امام صادق عليه السلام ، نسخه شماره : 101 ، اصول ، ربيع الاول 1065ق . (2)

( 702)محمد طاهر بن شمس الدين محمد بن سلطان ابراهيم بن سلطان محمد مارشكى مشهدى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* خوى ، مدرسه نمازى ، نسخه شماره : 928 ، فروع از طلاق تا پايان و روضه ، سه شنبه دهه سوم صفر 1046ق . (3)

( 703)محمد طاهر بن عبد اللّه استرآبادى (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 11213 ، اصول ، با حواشى علامه مجلسى و ملا صالح مازندرانى . (4)

( 704)محمد طاهر بن على اكبر مازندرانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، گلپايگانى ، نسخه شماره : 36/20/3916 ، اصول تا حجت ، 1109ق . (5)

.

ص: 283

( 705)محمد طاهر بن مقصود على اصفهانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :در آخر نسخه اى از الكافى انهاء و اجازه مفصلى از علامه مجلسى به محمد طاهر بن مقصود على اصفهانى كه در 10 جمادى اولى 1087 ق و رمضان 1089 نوشته است . (1)

( 706)محمد عزيز بن محمد محسن حسينى طبسى گيلكى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى : 26862 ، نسخه صدرا وذيلاً ناقص وموجودى از مولد ابى الحسن موسى بن جعفر عليهما السلام تا اواسط كتاب دعا است . نسخ ، 1099 . 127 برگ . (2)

( 707)محمد عسكر بن على رضا تولمى ساكن مسجد كياب (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مرعشى ، نسخه شماره : 10675 ، اصول تا پايان كتاب الحجة ، قرن 12ق . (3)

( 708)محمد عسكرى بن محمد على نصيرى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى : 20110 ، بخش روضه ، نسخ ، 1011 ق، اوراق معلق به حواشى مى باشد ، 144 برگ . (4)

.

ص: 284

( 709)محمد على ابهرى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* زنجان ، امام جمعه زنجان ، نسخه شماره : بدون شماره ، اصول ، ربيع الاول 1066ق ، در مشهد الرضا عليه السلام . (1)

( 710)محمد على اصفهانى (قرن 11 ق)تصحيح نسخه اى از الكافى :در پايان نسخه اى از كافى _ تحريرِ هدايت حسينى مشهدى در دهه اول ربيع الاول 1069 _ علامه مجلسى براى اصفهانى نشان انهاء و اجازه نقل روايت در سال 1070 نوشته است . (2)

( 711)محمد على بحرينى (قرن 12 ق)مصحح الكافى :شيخ محمد بحرينى الكافى را نزد محمد قاسم بن محمد رضا قرائت و تصحيح نموده و وى در 23 جمادى الاول 1129 ق، براى بحرينى، نشان انهاء نوشته است . (3)

( 712)محمد على بن ابراهيم استرآبادى (قرن 11 ق)مصحح الكافى :محمد بن حسين بن محمد معلم شيرازى ، نسخه اى از الكافى را تحرير و در سال 1030ق ، نسخه ميرزا محمد على بن ابراهيم استرآبادى مكى، در مكه مقابله و تصحيح نموده است . (4)

.

ص: 285

( 713)محمد على بن حاج فتح اللّه (فتح الدين، حاج فتحى) شوشترى (قرن 11 ق)كاتبِ پنج نسخه الكافى :1 . نجف ، مكتبة اميرالمؤمنين عليه السلام ، نسخه شماره : 860 ، جهاد تا آخر روضه ، نسخ ، محمد على بن حاج فتح الدين، بدون تاريخ كتابت (قبل از 1061) . (1) 2 . چالوس ، مدرسه امام صادق عليه السلام ، نسخه شماره : 6 ، اصول ، محمد على بن حاج فتح اللّه شوشترى ، جمادى الاول 1072ق . (2) 3 . قم ، مرعشى ، نسخه شماره : 857 ، اصول از اوايل تا اواخر صلاة از فروع ، محمد على بن حاجى فتحى ، 3 جمادى الثانى 1067ق . (3) 4 . مشهد ، آستان قدس رضوى : 20123 ، كتاب طلاق تا پايان كتاب أيمان و نذور و كفارات ، نسخ ، 1073 ق، 246 برگ . (4) 5 . مشهد ، آستان قدس رضوى : 20164 ، كتاب طهارت تا پايان كتاب عقيقه ، نسخ 1073 ق، 413 برگ . (5)

( 714)محمد على بن شاه بيك مازندرانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مرعشى ، نسخه شماره : 9873 ، اصول ، 24 شعبان 1077ق ، در آخر كتاب الدعاء و كتاب العشره انهايى كه علامه مجلسى براى كاتب نسخه در ذيحجه 1078 نوشته است . (6)

( 715)محمد على بن شاه وردى بيك توشمالباشى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مركز احياء ميراث اسلامى : 4032 ، اوائل كتاب جهاد تا اواخر كتاب زى وتجمل ،

.

ص: 286

سده يازدهم ، داراى بلاغهايى از محمد رفيع بن مؤمن جيلى براى محمد على بن شاه وردى بيك توشمالباشى كه به تاريخ 1103 ق، نوشته است . (1)

( 716)محمد على بن عبد الرحمن بن حسن لاهيجى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، دانشگاه تهران ، نسخه شماره : 10006 ، فروع از صلاة تا جهاد ، قرن 11ق . (2)

( 717)محمد على بن محمد امين بن محمد على اردكانى يزدى (قرن 11 ق)كاتبِ هفت نسخه الكافى :1 . قم ، آستان معصوميه عليهاالسلام ، نسخه شماره : 5: 8 _ 6091 ، اصول از آغاز تا عشرت ، 10 شوال 1083ق . (3) 2 . مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 11664 ، فروع از طهارت تا روضه ، 1084ق . (4) 3 . يزد ، كتابخانه سريزدى (مسجد حظيره) ، نسخه شماره : 2 ، طهارت تا آخر ايمان و نذور ، 20 شوال 1084 ق . (5) 4 . تويسركان ، مدرسه شيخ على خان، نسخه شماره: 115، بخش اصول (از آغاز اصول تا كتاب فضل القرآن)، 1087 ق . (6) 6 . يزد ، وزيرى ، نسخه شماره : 2596 ، فروع (وصايا تا كفارات) و روضه ، 1088ق . (7) 7 . يزد ، وزيرى ، نسخه شماره : 409 ، فروع (طهارت تا جهاد) ، 1091ق . (8)

.

ص: 287

( 718)محمد على بن محمد باقر اردبيلى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* شيراز ، كتابخانه علامه طباطبايى ، نسخه شماره : 1106 ، روضه، يك شنبه 19 صفر 1096 ق . (1)

( 719)محمد على بن محمد سليم ساكن بندرآباد يزد (قرن 13 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* اصفهان ، سيد احمد روضاتى : 61/1 ، كتاب ايمان وكفر، يكشنبه 29 شوال 1231 ق . (2)

( 720)محمد على بن محمد صادق قمىكاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، ملك ، نسخه شماره : 6207 ، روضه ، بدون تاريخ كتابت . (3)

( 721)محمد على بن محمد صالح ابهرى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، گلپايگانى ، نسخه شماره : 5/28/5585 ، فروع (صيد تا صوم) ، دوشنبه شعبان 1060ق . (4)

( 722)محمد على بن محمد (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* شيراز ، شاه چراغ ، نسخه شماره : 2421 ، روضه، پنج شنبه غره صفر 1071 . (5)

.

ص: 288

( 723)محمد على بن ملك نطنزى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، گلپايگانى ، نسخه شماره : 14/3/394 ، اصول (عقل و جهل تا عشرت) ، سه شنبه 5 محرم 1099ق . (1)

( 724)محمد على بن يعقوب استرآبادى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى : 20247 ، از مقدمه تا انتهاى كتاب جهادنسخ ، 1059 ق . (2)

( 725)حاجى محمد على بن يعقوب مازندرانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* هند ، سالار جنگ : 924 م ، 1090 ق، در سال 1091 ق مقابله شده است . (3)

( 726)شهيد پير سيد محمد على تنكابنى (4) (قرن 12 ق)مصحح الكافى :در ضمن نسخه اى از الكافى، بهاء الدين محمد بن محمد باقر مختارى حسينى براى مولى محمد على تنكابنى، اجازه اى در سال 1117ق، نوشته است . (5)

.

ص: 289

( 727)محمد على رازى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* نجف آباد ، آية الله حججى : 89 ، بخش فروع و روضه ، نسخ ، 1075 ق . 368 برگ . (1)

( 728)محمد على شهميرزادى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* اصفهان ، سيد شفتى : 13 ، كتاب طهارت تا كتاب احكام، ربيع الثانى 1086 ق . (2)

( 729)محمد على طبسى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 1769 ، 1078ق . (3)

( 730)محمد على فراهانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* اصفهان ، مدرسه صدر بازار ، نسخه شماره : 278 ، طهارت و صلاة ، بدون تاريخ كتابت (قرن يازدهم) . (4)

( 731)محمد على مشهدى (قرن 12 ق)مصحح الكافى :در ضمن نسخه اى از الكافى، علامه مجلسى اجازه اى براى محمد على مشهدى در سال 1100 ، نوشته است . (5)

.

ص: 290

( 732)محمد على مقيم سين برخوار (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مركز احياء ميراث اسلامى ، نسخه شماره : 2093 ، فروع از طهارت تا معيشت ، 1088 _ 1089 ق . (1)

( 733)محمد على موگهى شوشترى بن جاگير بن حاج خضر (قرن 11 ق) (2)مصحح الكافى :محمد بن محمد عيسى حسينى مرعشى، نسخه اى از الكافى را تحرير و در 17 جمادى الاول 1093 ق به پايان رسانده و بعدا نزد محمد على بن جاگير، آن را خوانده و او براى حسينى در چند جاى نسخه نشان بلاغ نوشته و اجازه نقل روايت است . (3)

( 734)محمد على نيشابورى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى ، نسخه شماره : 1764 ، 1072 ق . (4)

( 735)مولى محمد فاضل قمى (قرن 11 ق)مصحح الكافى :علامه ملا محمد باقر مجلسى در ضمن نسخه اى از الكافى براى مولى محمد فاضل قمى نشان انهاء و اجازه نقل روايت، در سال 1098 و 1100 نوشته است . (5)

( 736)محمد قاسم اردستانى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، دكتر على اصغر مهدوى ، نسخه شماره : 781 ، از آغاز تا كتاب الروضه و كامل

.

ص: 291

است ، نسخ ، بدون نام كاتب ، قرن 11ق ، نسخه را محمد قاسم اردستانى در نزد علامه مجلسى خوانده و علامه براى وىشهادتسماع در جمادى الاولى 1087 و ذى قعده 1090 نوشته است . (1) نسخه هاى خطى: 2/ 165 .

( 737)محمد قاسم بن احمد (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مدرسه فيضيه ، نسخه شماره : 309 ، اصول ، بدون تاريخ كتابت . (2)

( 738)محمد قاسم بن عليشاه سبزوارى (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* مشهد ، آستان قدس رضوى : 13449 ، از اوائل كتاب عقل تا انتهاى كتاب عشرت ، نسخ، 1123 و 1125 ق . (3)

( 739)محمد قاسم بن حاجى ملا محمد تونى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* خوى ، جواد شريف ، نسخه شماره : 5 ، اصول از آغاز تا اول كتاب طهارت ، آغاز: برابر نمونه ، نسخ ، 1083ق ، 337 برگ ، 26 سطر . (4)

( 740)محمد قاسم بن محمد حسين رازى (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* تهران ، سپهسالار ، نسخه شماره : 5479 ، اصول ، سه شنبه 13 محرم 1105ق ، در تهران . (5)

.

ص: 292

( 741)محمد قاسم بن محمد رضا (قرن 12 ق)مدرس الكافى :شيخ محمد على بحرينى نزد محمد قاسم بن محمد رضا، الكافى را قرائت نموده و محمد قاسم در 23 جمادى الاول 1129 براى وى نشان انهاء نوشته است . (1)

( 742)محمد قاسم بن خواجه درويش محمد شيرازى (قرن 11 ق)كاتبِ سه نسخه از الكافى :1 . تهران ، مجلس شوراى اسلامى ، نسخه شماره : 5227 ، فروع از كتاب الحج تا آخر و روضه ، صفر 1059 ق، از روى نسخه ملا صدرا كتابت شده . (2) 2 . قم ، گلپايگانى ، نسخه شماره : 8/9/1458 ، فروع (معيشت) تا روضه ، سلخ صفر 1059ق ، در حاشيه تصحيح شده و نسخه بدلها ذكر شده است . (3) 3 . قم ، مسجد اعظم ، نسخه شماره : 1630 ، اصول ، آغاز: برابر نمونه ، نسخ ، محمد قاسم شيرازى ، 1072ق ، 322 برگ ، 23 سطر . (4)

( 743)محمد قاسم بن شاه محمود كرمانى (قرن 12 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، گلپايگانى ، نسخه شماره : 21/5/731 ، اصول (عقل و جهل تا عشرت) ، 1109ق ، در اصفهان . (5)

.

ص: 293

( 744)محمد قاسم بن حاج نظام قواس شوشترى (قرن 11 ق)كاتبِ نسخه اى از الكافى :* قم ، مرعشى ، نسخه شماره : 369 ، فروع (صلاة تا آخر عقيقه) ، رمضان المبارك 1058ق . (1)