ص: 2

ص: 3

ص: 4

ص: 5

ص: 6

ص: 7

ص: 8

ص: 9

ص: 10

به گمان من آنچه در اين سال جديد پيش رو داريم، عبارت است از اقتصادي كه به كمك مسئولان و مردم شكوفايي پيدا كند، و فرهنگي كه با همت مسئولان و مردم بتواند سمت و سوي حركت بزرگ كشور ما و ملت ما را معين كند. لذا من شعار امسال را و نام امسال را اين قرار دادم: «اقتصاد و فرهنگ با عزم ملي و مديريت جهادي».(1)

با توجه به گستردگي اين دو حوزه و با عنايت به اينكه در سال هاي پيش به تفصيل نكاتي را در زمينه راهبردها و سياست هاي رسانه ملي در حوزه اقتصاد سخن گفته ايم،(2) در اين كتاب تنها به تبيين راهبردها، سياست ها و محورهاي برنامه سازي رسانه ملي در حوزه فرهنگ مي پردازيم؛ به اين اميد كه اين مطالب راهگشاي مديران و برنامه سازان رسانه ملي قرار گيرد و آنها را در انجام رسالت ها و مسئوليت هايي كه در زمينه تحقق موضوع سال دارند، ياري دهد.

كتاب حاضر در شش فصل به شرح ذيل سامان يافته است:

در فصل اول براي تبيين هرچه بهتر مراد و مقصود مقام معظم رهبري از فرهنگ، به مفهوم شناسي فرهنگ و بررسي حوزه ها و عرصه هاي

ص: 11

گوناگون حضور و اثرگذاري فرهنگ پرداخته ايم.

در فصل دوم، دلايل و زمينه هاي توجه به موضوع فرهنگ در موضوع سال جاري بررسي شده است. بي ترديد، شناخت كامل و جامع اين دلايل و زمينه ها، مي تواند مديران و برنامه سازان رسانه ملي را در سياست گذاري، برنامه ريزي و جهت دهي مناسب به برنامه هاي توليدي ياري دهد.

فصل سوم اين دفتر به بررسي مهم ترين آسيب هاي فرهنگي كشور از ديدگاه مقام معظم رهبري، اختصاص يافته است. شناخت اين آسيب ها نيز مي تواند اولويت هاي برنامه سازي رسانه ملي در حوزه فرهنگ را هرچه بهتر روشن سازد.

در فصل چهارم با توجه به مباحث مطرح شده در فصل هاي پيشين، راهبردهاي رسانه ملي در حوزه فرهنگ تبيين و بررسي شده است.

در فصل پنجم، اصول و سياست هاي برنامه سازي رسانه ملي در حوزه فرهنگ بررسي شده است.

فصل ششم اين دفتر نيز به بررسي ايده ها و محورهاي موضوعي در حوزه فرهنگ اختصاص يافته است.

در پايان لازم مي دانم از فاضل ارجمند جناب آقاي مجيد خبازي كه نگارش فصل هاي پنجم و ششم اين كتاب را بر عهده داشته است، سپاس گزاري و براي ايشان آرزوي موفقيت كنم.

ابراهيم شفيعي سروستاني

فروردين 1393

ص: 12

ص: 13

ص: 14

ص: 15

پيش از هرگونه سخن گفتن درباره چيستي و چرايي موضوع سال يا چگونگي تحقق آن بايد به بررسي مفهوم، مؤلفه ها و حوزه هاي فرهنگ از ديدگاه مقام معظم رهبري بپردازيم تا روشن شود ايشان از مطرح كردن «فرهنگ» به عنوان موضوع سال، چه منظوري داشته و در پي تحقق چه هدفي بوده است.

ص: 16

ايشان در سخنراني هاي متعددي به ويژه سخنراني هايشان در ديدار با اعضاي شوراي عالي انقلاب فرهنگي، به بيان چيستي فرهنگ و مؤلفه هاي تشكيل دهنده آن پرداخته است كه در اينجا به برخي از آنها اشاره مي كنيم. معظم له در يكي از سخنان خود، با اشاره به مؤلفه هاي سه گانه فرهنگ؛ يعني عقايد، اخلاقيات و رفتار، اساس فرهنگ را برداشت انسان از جهان هستي و خلقيات فردي و اجتماعي او مي داند و مي فرمايد:

بخش عمده فرهنگ، همان عقايد و اخلاقيات يك فرد يا يك جامعه است. رفتارهاي جامعه هم كه جزو فرهنگ عمومي و فرهنگ يك ملت است، برخاسته از همان عقايد است. در واقع، عقايد يا اخلاقيات، رفتارهاي انسان را شكل مي دهند و به وجود مي آورند.

خلقيات اجتماعي، رفتارهاي اجتماعي را به وجود مي آورند. بنابراين، درست است كه مقوله فرهنگ در موارد زيادي شامل رفتارها هم مي شود، اما اساس و ريشه فرهنگ عبارت است از عقيده، برداشت و تلقي هر انساني از واقعيات و حقايق عالم و نيز خلقيات فردي و خلقيات اجتماعي و ملي.

بنده چند نمونه از خلقيات اجتماعي و ملي را كه براي يك ملت تعيين كننده است، در اينجا عرض مي كنم. مثلاً عزم و اراده، غرور ملي، احساس توانايي، احساس قدرت بر اقدام و عمل و سازندگي، انضباط، نشاط، همكاري و مشاركت. اگر فرض كنيم

ص: 17

ملتي همراه با ايمان و عقيده اي كه دارد، اين اخلاقيات را هم دارا باشد، خواهيم ديد كه چقدر در رسيدن به اهداف و آرمان هايش، به او كمك خواهد كرد. بنابراين، به نظر ما، مقوله فرهنگ از نظر تأثيرش در آينده يك ملت و يك كشور، با هيچ چيز ديگري قابل مقايسه نيست؛ اهميت مقوله فرهنگ از اينجاست.(1)

مقام معظم رهبري در يكي ديگر از سخنراني هاي خود، پس از اشاره به عوامل مؤثر در رفتارهاي فردي و اجتماعي و انسان ها، فرهنگ را مجموعه ذهنيت هاي انسان مي داند كه به رفتار او سمت و سو مي دهند:

من اين طور احساس مي كنم كه همه رفتارهاي فردي و جمعي ما به عنوان مسئول و رفتارهاي ملتمان، تحت تأثير دو مجموعه عوامل است: يك مجموعه، آن استعدادها و امكانات و اينهاست _ هوش، توانايي ها و استعدادهاي مردم _ فرض بفرماييد يك فرد را كه در نظر مي گيريم، يك قسمت از تلاش و فعاليتش در هر ميداني از ميدان ها، مربوط به آن استعدادها و توانايي ها و ظرفيت هاي وجودي خودش يا فضايي است كه از آن استفاده مي كند. بخش دوم، آن عامل مؤثر و جهت دهنده ذهنيت است. مراد ما از فرهنگ، همان ذهنيتهاست. هر جا كه من تعبير فرهنگ را به كار مي برم، مرادم آن معناي عام فرهنگ است؛ يعني آن ذهنيت هاي حاكم بر وجود انسان كه رفتارهاي او را به سمتي هدايت مي كند _ تسريع يا كُند مي كند _ اين، حداقل نيمي از عوامل تعيين كننده و پيش برنده و جهت دهنده به همه رفتارهاست.(2)

ص: 18

خلاصه ديدگاه رهبري را در زمينه معنا و مفهوم فرهنگ مي توان در اين سخن مشاهده كرد:

فرهنگ يعني باورهاي مردم، ايمان مردم، عادات مردم، آن چيزهايي كه مردم در زندگي روزمره با آن سر و كار دايمي دارند و الهام بخش مردم در حركات و اعمال آنها است. فرهنگ اين است. اين پس خيلي اهمّيت دارد.(1)

با توجه به سخنان مقام معظم رهبري، فرهنگ را مي توان چنين معنا كرد:

«فرهنگ»، روح پنهان همه مناسبات است؛ آنچه كه بر پايه آن، تمامي امور حيات فردي و جمعي انسان شكل مي گيرد. «ادب»، «اخلاق»، «فرهنگ» و يا هر اسم ديگري كه ظرفيت كشش بار اين مفهوم را در خود داشته باشد، كليت گسترده اي است كه «بودن»، «زيستن» و «مردن» آدمي را معنا مي بخشد. آن هم در ارتباط با تفكري ويژه، شناختي خاص و تعريفي معين از عالم و آدم كه پيامبر، حكيم يا متفكري آن را پيش كش فرزندان آدمي ساخته است. به عبارت ديگر، فرهنگ همه ادب و اخلاقي است كه نوع رابطه انسان را با خودش، طبيعت و مبدأ هستي تعيين مي كند؛ با وسعتي كه همه مناسبات فردي و اجتماعي را در خود جاي داده است. آنچه در اين ميان، هويت، شخصيت و مختصات فرهنگ را معلوم مي سازد، نوع نگرش و تفكر ويژه اي است كه مبدأ و مقصد انسان، مبتني بر آن پي ريزي مي شود.(2)

ص: 19

ص: 20

فرهنگي كه بايد در توليد، خدمات، ساختمان سازي، كشاورزي، صنعت، سياست خارجي و تصميمات امنيتي رعايت شود و حدود را معين و جهت را مشخص كند، چيست؟ اين بايد در اينجا [شوراي عالي انقلاب فرهنگي] معين شود.(1)

ص: 21

ناصواب است، آن را تصحيح كنيم؛ اگر ضعيف است، آن را تقويت كنيم. اگر در آن نفوذي هست، دست نفوذي را قطع كنيم. بنابراين، فرهنگ به عنوان شكل دهنده به ذهن و رفتار عمومي جامعه هم يكي از ميدان هاي اساسي است.(1)

رهبر معظم انقلاب اسلامي پس از اين توضيح، به بيان مصاديق گوناگون حضور فرهنگ در ذهن و رفتار عمومي جامعه و ضعف هاي موجود در اين زمينه ها مي پردازد و مي فرمايد:

چيزهايي كه در فرهنگ عمومي ما ضعيف است، يا جايش كم است،... كدام است؟ يكي از آنها انضباط است. جامعه ما، به انضباط، نهايت نياز را دارد.

ديگري، اعتماد به نفس ملي و اعتزاز ملي است؛ يعني احساس عزت كردن از اينكه من اهل ايرانم. ...؛ اعتزاز به ايراني بودن؛ ما به اين نياز داريم. البته اين با ملي گرايي ناقص _ همان ناسيوناليسم منفي مطرودي كه ما هميشه آن را رد مي كرديم _ نبايد اشتباه شود. اين، ناسيوناليسم مثبت است. اين، ملي گرايي به معناي خوب قضيه است. ما به اين احتياج داريم.

مورد بعدي، قانون پذيري است؛ به هم تنه نزدن؛ از هم جلو نيفتادن؛ حق همديگر را برنداشتن؛ توي جيب همديگر دست نكردن. اينها قانون است و ما در جامعه، اينها را لازم داريم.

موضوع ديگر، غيرت ملي است. اگر ببينيم كسي دارد به نحوي از انحا، به مرزهاي فرهنگي يا ديني يا جغرافيايي يا ملي ما

ص: 22

تعرض مي كند يا فكر تعرض دارد، بايد خون ما به جوش بيايد و غيرت ما تحريك شود.

مقوله بعدي، تديّن و دين باوري است؛ دين باوري، با همان معناي عام خودش... .

موارد ديگر، فرهنگ ازدواج، فرهنگ رانندگي، فرهنگ خانواده، فرهنگ اداره و فرهنگ لباس است... .

الگوي مصرف وسايل زندگي، مهم است؛ فرش و پرده و چراغمان چه طوري باشد؟ اينها را نمي شود نديده گرفت.(1)

ص: 23

فرهنگ عمومي يا حتي فرهنگ ديني جامعه وسائل كرد. در حال حاضر، جامعه ما در حوزه هاي گوناگون فرهنگ دچار ضعف ها، نقص ها و آسيب هاي گوناگون است و بي ترديد، تا آنها برطرف نشوند، جامعه ما در هيچ يك از حوزه هاي ديني، اخلاقي، علمي، آموزشي، مديريتي، سياسي و اقتصادي به جايگاه مطلوبي كه انتظار مي رود، نخواهد رسيد. ازاين رو، براي تحقق رهنمودهاي مقام معظم رهبري در حوزه فرهنگ، در نخستين گام بايد از تعبير و تفسير سطحي، محدود و جانب دارانه اين رهنمودها دوري گزيد و آنها را با همان ژرفا و گستره موردنظر ايشان تبيين و تحليل كرد.

ص: 24

ص: 25

ص: 26

ص: 27

دلايل و زمينه هاي توجه به موضوع فرهنگ در سال 1393 را از جنبه هاي گوناگون مي توان بررسي كرد كه در اينجا به برخي از آنها اشاره مي كنيم:

ص: 28

كه در دوران سلطنت پهلوي در كشور ما شكل گرفته بود، چنين مي فرمايد:

انقلاب اسلامي كه آمد، مثل مشتي به سينه مهاجم خورد؛ او را عقب انداخت و تهاجم را متوقف كرد. در دورانِ اولِ انقلاب، شما ناگهان ديديد كه مردم ما در ظرف مدت كوتاهي، تغييرات اساسي در خُلقيات خودشان احساس كردند: گذشت در بينِ مردم زياد شد؛ آز و طمع كم شد؛ همكاري زياد شد؛ گرايش به دين زياد شد؛ اسراف كم شد؛ قناعت زياد شد _ فرهنگ اينهاست؛ فرهنگ اسلامي اينهاست _ جوان به فكر فعاليت و كار افتاد، دنبال تلاش رفت؛ خيلي ها كه به شهرنشيني عادت كرده بودند، به روستاها رفتند؛ گفتند: «بگذار كار كنيم. بگذار توليد كنيم.(1)

اين موضوع، از چشم ناظران خارجي و كساني كه از بيرون مرزهاي كشور، تحولات ايران را در دوران انقلاب اسلامي رصد مي كردند، دور نماند. تا آنجا كه ميشل فوكو، فيلسوف، متفكر و تاريخ نگار فرانسوي (1926 _ 1984م.) در گفت وگويي درباره فلسفه قيام و انقلاب مردم ايران در سال 1357 مي گويد:

ايرانيان در اين خيزش، قبل از هر چيز به خودشان گفتند _ و شايد همين، خود روح اين قيام است _ كه «قطعاً بايد اين رژيم را عوض كنيم و از شرّ اين مرد خلاص شويم. بايد اين تشكيلات فاسد را در هم بريزيم. بايد كل كشور را متحول سازيم. سازمان سياسي، نظام اقتصادي و سياست خارجي مملكت خود را بايد دگرگون سازيم، ولي مهم تر از همه،

ص: 29

نخست بايد خودمان را متحول سازيم. نحوه زندگي مان، روابطمان با ديگران، با تمامي امور، با ابديت، با خدا و با هر چيز ديگر بايد كاملاً متحول شوند. تنها در صورتي كه چنين تحول ژرفي در زندگي ما رخ دهد، يك انقلاب حقيقي و راستين خواهيم داشت. به اعتقاد من در اين جاست كه اسلام نقش خود را ايفا كرد.(1)

بي ترديد، استمرار خط صحيح انقلاب اسلامي در كشور و گسترش آرمان هاي انقلاب اسلامي در سطح جهان، بدون توجه به ماهيت فرهنگي اين انقلاب و تلاش براي پاس داشت، نهادينه سازي و گسترش جلوه هاي فرهنگي آن امكان پذير نيست. ازاين رو، مردم و مسئولان، اگر در پي حفظ انقلاب اسلامي و دستاوردهاي آن هستند _ چنان كه مقام معظم رهبري فرمود _ بايد با «عزم ملي» و «مديريت جهادي» براي رشد و اعتلاي فرهنگ كشور بكوشند.

ص: 30

فرهنگ هر جامعه، هويت و موجوديت آن جامعه را تشكيل مي دهد و با انحراف فرهنگ، هر چند جامعه در بُعدهاي اقتصادي، سياسي، صنعتي و نظامي، قدرتمند و قوي باشد، ولي پوچ و پوك و ميان تهي است. اگر فرهنگ جامعه اي، وابسته و مرتزق از فرهنگ مخالف باشد، ناچار ديگر ابعاد آن جامعه به جانب مخالف گرايش پيدا مي كند و بالاخره در آن مستهلك مي شود و موجوديت خود را در تمام ابعاد از دست مي دهد. استقلال و موجوديت هر جامعه از استقلال فرهنگ آن نشئت مي گيرد و ساده انديشي است كه گمان شود با وابستگي فرهنگي، استقلال در ابعاد ديگر يا يكي از آنها امكان پذير است. بي جهت و من باب اتفاق نيست كه هدف اصلي استعمارگران كه در رأس تمام اهداف آنان است، هجوم به فرهنگ جوامع زير سلطه است.(1)

رهبر معظم انقلاب اسلامي نيز در اين باره مي فرمايد:

من در ارزش گذاري ذهن خودم، به مسائل فرهنگي بهاي زيادي مي دهم؛ يعني اين طور اعتقاد دارم كه قوام يك كشور به فرهنگ است. مليت يك ملت به فرهنگ آن ملت است. اگر اين تمايز ملت ها را مورد نظر قرار دهيم و ببينيم كه يك ملت به خاطر چه عاملي يك ملت است، خواهيم ديد بيش از آنچه كه يك ملت را به يك حكومت و يك دولت و يك تشكيلات و قواره سياسي و به استقلال براي يك ملت بودن مي شود نسبت داد، به فرهنگ آن و مجموعه آنچه كه به آن فرهنگ

ص: 31

مي گوييم، مي شود نسبت داد. فرهنگ خيلي اهميت دارد. اگر ما دنبال استقلال هستيم، بايد به فرهنگ مراجعه كنيم و روي فرهنگ كار كنيم. اگر دنبال خودكفايي و رفاه عمومي مردم هستيم، اگر به دنبال تديّن مردم و يك تمدن بزرگ اسلامي هستيم _ كه بايد باشيم و البته هستيم _ بايد بر روي مسئله فرهنگ تأمل و تلاش و توجه و سرمايه گذاري ويژه اي بكنيم.(1)

با توجه به سخنان امام راحل و مقام معظم رهبري، جامعه و نظام اسلامي ايران براي حفظ هويت، موجوديت و استقلال خود و دست يابي به تعالي، رشد و شكوفايي در حوزه هاي گوناگون ديني، اخلاقي و اقتصادي بايد به موضوع فرهنگ، به دور از ظاهرگرايي و شعارزدگي توجه كنند و تمام همت خود را براي اعتلاي فرهنگ اسلامي _ ايراني جامعه به كار بندند.

ص: 32

ديگر اين سند پيش بيني شده است، در افق 1404 هجري شمسي؛ يعني حدود ده سال ديگر، نيازمند برنامه ريزي، سياست گذاري و كار و تلاش جدّي و گسترده و به تعبير مقام معظم رهبري، «عزم ملي» و «مديريت جهادي» است. تنها در صورت يك برنامه زمان بندي شده و دقيق كه در آن، ميزان تحقق اين ويژگي ها در هر يك از سال هاي باقي مانده از افق چشم انداز مشخص شده باشد، مي توان به اين موارد دست يافت.

رهبر معظم انقلاب اسلامي، بارها در ديدار مديران و مسئولان اجرايي كشور بر ضرورت توجه به سند چشم انداز در همه برنامه ريزي هاي فرهنگي، سياسي و اقتصادي تأكيد كرده است و از جمله در ديدار رئيس جمهوري و اعضاي هيئت دولت وقت فرموده:

سفارش اول ما مسئله «سند چشم انداز» است... سند چشم انداز، يك مسئله فرادولتي است. ... بايد در همه برنامه ريزي ها... سند چشم انداز را مورد ملاحظه قرار بدهيد.(1)

ص: 33

فرهنگ مطرح كرده و خواستار چاره جويي براي برطرف كردن آنها شده است.

حضرت آيت الله خامنه اي در ابتداي يكي از سخنراني هاي مهم خود كه در آن به تفصيل از مسائل و مشكلات فرهنگي كشور سخن گفته است، درباره دغدغه ها و دل نگراني ها يشان در حوزه فرهنگ مي فرمايد:

بنده به عنوانِ گران بارترين مسؤول در نظام جمهوري اسلامي كه سنگيني اين بار را هم خيلي خوب و با همه وجود حس مي كنم، در عالم سياست هيچ دغدغه اي ندارم. ... و اما در عرصه فرهنگ، بنده به معناي واقعي كلمه، احساس نگراني مي كنم و حقيقتاً دغدغه دارم. اين دغدغه از آن دغدغه هايي است كه آدمي به خاطر آن، گاهي ممكن است نصفِ شب هم از خواب بيدار شود و به درگاه پروردگار تضرّع كند. من چنين دغدغه اي دارم.(1)

در فاصله اندكي پس از اين سخنراني، ايشان بار ديگر به طرح دغدغه ها و نگراني هاي خود در حوزه فرهنگ مي پردازد و مي فرمايد:

بنده به عنوان مسئول اوّل و مسئول ترين آدم در اين نظام كه با همه وجود اين مسئوليت را احساس مي كنم، نسبت به مسائل سياسي كشور هيچ نگراني ندارم. ... بنده مي خواهم عرض كنم كه من از مقوله فرهنگي نگرانم. آن چيزي كه بنده را امروز دچار دغدغه مي كند، مسئله فرهنگي است. چرا؟ به خاطر اينكه دشمن در اين برهه از زمان به سنگر مبارزات فرهنگي با نظام جمهوري اسلامي پناه برده است. دشمن هم ابزار زيادي دارد. بله؛ دشمن ايمان ندارد، يقين در قلبش نيست، متّكي به سنن

ص: 34

الهي نيست، كيدش كيد شيطان است و لذا ضعيف است؛ اما تلاشش انبوه است، ابزارش مدرن و پولش زياد است. ما اگر در مقابل اين حمله بايستيم، دشمن قطعاً ناكام خواهد شد؛ چون «إِنَّ كَيْدَ الشَّيْطَانِ كَانَ ضَعِيفًا»(1) اما اگر اندكي سستي به خرج دهيم، دشمن با همين حمله خواهد توانست از لحاظ فرهنگي، خسارتي بر ما وارد كند. دغدغه بنده اين است.(2)

در پايان سال 1392 نيز مقام معظم رهبري در ديدار اعضاي مجلس خبرگان رهبري بار ديگر، بر نگراني خود در زمينه مسائل فرهنگي كشور تأكيد كرد و فرمود:

يك مسئله هم مسئله فرهنگ است؛ كه آقايان هم حالا معلوم شد كه نگراني داريد، بنده هم نگرانم. مسئله فرهنگ، مسئله مهمي است. اساس اين ايستادگي، اين حركت و در نهايت ان شاءالله پيروزي، بر حفظ فرهنگ اسلامي و انقلابي است و تقويت جناح فرهنگي مؤمن، تقويت اين نهال هايي كه روييده است در عرصه فرهنگ؛ ... ما حتماً در مسئله فرهنگ [بايد توجه كنيم [دولت محترم هم بايد توجه كند، ديگران هم توجه كنند. بنده هم در اين نگراني با شما سهيم هستم و اميدوارم كه مسئولين فرهنگي توجه داشته باشند كه چه مي كنند. با مسائل فرهنگي شوخي نمي شود كرد، بي ملاحظگي نمي شود كرد؛ اگر چنانچه يك رخنه فرهنگي به وجود آمد، مثل رخنه هاي اقتصادي نيست كه بشود ]آن را[ جمع كرد.(3)

ص: 35

در فصل بعدي اين كتاب، به تفصيل درباره موارد و مصاديق دغدغه ها و نگراني هاي مقام معظم رهبري در حوزه فرهنگ سخن خواهيم گفت.

ص: 36

مسموميتي است كه در اين هواست. اگر فضا را با دود يا مخدري تخدير كنند، وقتي شما آن را استنشاق كرديد، رفتار شما متناسب با آن چيزي خواهد شد كه استنشاق كرده ايد؛ فرهنگ يك چنين حالتي دارد.(1)

ايشان در سخنراني ابتداي سال جاري نيز بر اين موضوع تأكيد كرد و فرمود:

فرهنگ از اقتصاد هم مهم تر است. چرا؟ چون فرهنگ، به معناي هوايي است كه ما تنفّس مي كنيم؛ شما ناچار هوا را تنفّس مي كنيد، چه بخواهيد، چه نخواهيد؛ اگر اين هوا تميز باشد، آثاري دارد در بدن شما؛ اگر اين هوا كثيف باشد، آثار ديگري دارد. فرهنگ يك كشور مثل هوا است؛ اگر درست باشد، آثاري دارد. ... اگر بخواهيم مصرف توليدات داخلي به معناي واقعي كلمه تحقّق پيدا كند، بايد فرهنگ [مصرف] توليد داخلي در ذهن مردم جا بيفتد؛ اگر بخواهيم مردم اسراف نكنند، بايستي اين باور مردم بشود؛ اين يعني فرهنگ(2).

مقام معظم رهبري در ادامه همين سخنراني، برخي ديگر از مصاديق فرهنگ سازي را اين گونه برمي شمارد:

در حوزه اجتماعي، قانون گرايي كه مردم به قانون احترام بگذارند، يك فرهنگ است؛ تعاون اجتماعي يك فرهنگ است؛ تشكيل خانواده و ازدواج يك فرهنگ است؛ تعداد فرزندان يك فرهنگ است؛ اگر در اين چيزها بينش مردم و جهت گيري

ص: 37

مردم جهت گيري درستي باشد، زندگي در جامعه جوري خواهد شد؛ اگر خداي ناكرده جهت گيري غلط باشد، زندگي جور ديگري خواهد شد.(1).

بنابراين، مي توان گفت كه يكي از مهم ترين دلايل و زمينه هاي توجه به موضوع فرهنگ در سال 1393، زمينه سازي براي بهره گيري علمي، دقيق، سنجيده، گسترده و ژرف از فرهنگ سازي براي حل مسائل و مشكلات عميق و ديرپاي كشور در حوزه هاي گوناگون اجتماعي است.

ص: 38

موظفند اما مخصوص آنها نيست. دستگاه هاي تبليغاتي مخالف با كشور، مخالف با انقلاب، مخالف با پيشرفت ملي ما، خيلي چيزها در چنته دارند و شروع هم كرده اند _ ما ديديم _ بعد از اين هم بيشتر [خواهند كرد] درباره اقتصاد مقاومتي، اشكال تراشي، مانع تراشي، گاهي هو كردن، بي اهميت جلوه دادن آنچه كه در كمال اهميت و نهايت اهميت است؛ از اين كارها مي كنند. نقطه مقابل آنها بايستي كار بشود؛ مسئولين، صاحبان فكر و دل سوزان، بايستي تصوير درستي را از اين حركت بزرگ و عمومي ارائه بدهند و گفتمان سازي بشود تا مردم بدانند و معتقد باشند و بخواهند؛ در اين صورت، كارْ عملي خواهد شد.(1)

ايشان در يكي ديگر از سخنراني هاي خود در ديدار اعضاي مجلس خبرگان رهبري پس از برشمردن مسائل و مشكلات گوناگون كشور مي فرمايد:

آخرين مطلب، مسئله گفتمان سازي است. اين مطالبي كه عرض كرديم، اينها فقط نصيحت و درد دلِ بين ما نيست كه شما بگوييد بنده بشنوم، بنده بگويم شما بشنويد، بايد اينها به صورت گفتمان در بيايد. گفتمان يعني باور عمومي؛ يعني آن چيزي كه به صورت يك سخنِ مورد قبول عموم تلقي بشود، مردم به آن توجه داشته باشند؛ اين با گفتن حاصل مي شود؛ با تبيينِ لازم _ تبيين منطقي، تبيين عالمانه و دور از زياده روي هاي

ص: 39

گوناگون _ حاصل مي شود؛ با زبان صحيح، با زبان علمي و منطقي و با زبان خوش، بايستي اين مطالب را منتقل كرد(1).

ايشان همچنين در ديدار اعضاي شوراي عالي مركز طراحي الگوي اسلامي _ ايراني پيشرفت، مي فرمايد:

لازمه تحقق الگوي اسلامي _ ايراني پيشرفت و رسوخ آن در ميان نخبگان، گفتمان سازي آن در جامعه است... . بايد از طريق گفتمان سازي و بهره گيري از ديدگاه هاي نخبگان و صاحب نظران، و با صبر و حوصله، الگويي فاخر، مستحكم و ارزشمند تدوين شود.(2)

و بالاخره ايشان راه حل مسائل و مشكلات گوناگون موجود در حوزه زن و خانواده را هم در گفتمان سازي مي داند و مي فرمايد:

همين تشريفات زائد ازدواج _ خرج هاي زياد، مجالس متعدد _ كه واقعاً انسان دلش مي گيرد وقتي مي شنود. اينها از آن مواردي است كه گفتمان سازي مي خواهد. خانم هاي مؤثر، آقايان مؤثر، اساتيد دانشگاه، روحانيون، بخصوص صدا و سيما و رسانه ها بايد در اين زمينه ها كار كنند؛ اين را از اين حالت بيرون بياورند.(3)

با توجه به سخنان يادشده، به خوبي درمي يابيم كه در حال حاضر كشور ما تا چه حد به گفتمان سازي يا همان اقدامات مستمر و نظام مند

ص: 40

فرهنگي براي نهادينه كردن موضوعات گوناگون اجتماعي، سياسي و اقتصادي در جامعه و تبديلِ آنها با باور عمومي، نيازمند است.

اين موضوع نيز نشان مي دهد كه رهبر معظم انقلاب اسلامي با هوشمندي و خردمندي تمام و با شناخت كامل مسائل و مشكلات گوناگون كشور، موضوع فرهنگ را به عنوان يكي از موضوعات مهم، كلان و اساسي كشور در سال 1393 مطرح كرده است.

ص: 41

ص: 42

ص: 43

چنان كه گفته شد، حضرت آيت الله خامنه اي، از ابتداي دوران رهبري خود تاكنون، به طور مستمر دغدغه ها و نگراني هاي خود را در حوزه فرهنگ مطرح كرده و بارها در ديدار با اصحاب فرهنگ و هنر، دانشجويان و دانشگاهيان، اعضاي شوراي عالي انقلاب فرهنگي و مديران و مسئولان اجرايي و فرهنگي كشور درباره مهم ترين آسيب هاي فرهنگي كشور سخن گفته است. بر اين اساس، در اين فصل از اين كتاب، مهم ترين آسيب هاي فرهنگي كشور را از ديدگاه مقام معظم رهبري بررسي مي كنيم.

مقام معظم رهبري در آسيب شناسي فرهنگي كشور، عوامل آسيب زا را به دو دسته عوامل دروني و بيروني تقسيم و تأكيد مي كند كه بايد هنگام آسيب شناسي، به دور از هر گونه افراط و تفريط، به هر دو دسته عوامل به موازات هم توجه كرد. ايشان در يكي از سخنان خود در اين باره مي فرمايد:

در آسيب شناسي انقلاب بايد نقش عوامل دروني و بيروني، هر دو ملاحظه بشود. البته اينجا دو افراط وجود دارد كه من مايلم ذهن خودم را همواره از هر دو افراط رها كنم و ذهن مردم را هم برحذر بدارم كه دچار اين دو افراط نشوند. يكي اينكه ما عوامل بروني را عمده كنيم و از عوامل دروني غافل بمانيم؛ ديگري به عكس، عوامل دروني

ص: 44

را عمده كنيم و از عوامل بيروني غافل بمانيم. الان كساني هستند كه به هر دو اين افراطها هم مبتلا هستند؛ هر دو عامل، جداً وجود دارد.(1)

رهبر معظم انقلاب اسلامي در ادامه سخنان خود درباره عوامل بيروني آسيب زننده به فرهنگ كشور مي فرمايد:

عليه انقلاب، تبليغاتي سازمان يافته اي دارد مي شود؛ كار مطبوعاتي، كار سياسي و كار ديپلماسي بسيار قوي دارد مي شود! عوامل آنها در داخل هم هستند؛ كه اين هم جزو عوامل بيروني است. من كه مي گويم عوامل بيروني، حتي كساني منظور است كه از آنها الهام مي گيرند و در داخل، عليه انقلاب كار مي كنند، يا قلم مي زنند، يا توطئه مي كنند، يا ضربه اقتصادي و ضربه سياسي مي زنند!... نبايد اينها را نديده گرفت. هر كس اينها را توهّم بداند _ كما اينكه كساني مي خواهند بگويند اينها توهّم است _ مثل كسي است كه شب در جنگلي قرار گرفته، اطرافش را گرگها احاطه كرده و منتظر يك لحظه غفلت او هستند، تا او را بدرند، ولي او بگويد كه من خيال مي كنم! خيلي خوب، خيال مي كني، بگير بخواب! كسي غير از خودت كه ضرر نخواهد ديد. لذا با «خيال مي كنم»، اين دشمن موجود و مترصّد، از دست نخواهد رفت. اين يك طرف قضيه است.(2)

ص: 45

ايشان درباره عوامل دروني آسيب زا نيز چنين مي فرمايد:

طرف ديگر هم عوامل دروني است. عوامل دروني يعني مواردي كه در درون خود ما انقلابيون و ما مؤمنين است؛ اينها كم نيست، زياد است. من مي خواهم عرض كنم كه اگر ما اين آسيبهاي دروني را علاج بكنيم، آن آسيبهاي بيروني، مشكلي براي ما به وجود نخواهد آورد.(1)

ايشان پس از اشاره به آسيب هاي دروني، با استفاده از يكي از آيات قرآن كريم، اصلاح آسيب هاي دروني را شرط حفظ وضعيت موجود انقلاب و نظام اسلامي مي داند و مي فرمايد:

ببينيد، قرآن به طور صريح در اين زمينه با ما حرف مي زند؛ مي گويد: «ذَلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ لَمْ يَكُ مُغَيِّرًا نِعْمَةً أَنْعَمَهَا عَلَي قَوْمٍ حَتَّي يُغَيِّرُوا مَا بِأَنفُسِهِمْ»؛(2) نعمتي كه خدا به شما داد، محال است از شما بگيرد، مگر شما شرايط خودتان را عوض كنيد. چون نعمت الهي، بي حساب و كتاب نيست؛ خدا تحت شرايطي، نعمتي را به كسي مي دهد. اگر آن شرايط را حفظ كرديد، محال است كه نعمت از بين برود و پس گرفته بشود.(3)

مقام معظم رهبري در سخنراني نخستين روز سال 1393 نيز به آسيب هاي دروني فرهنگ اشاره كرد و فرمود:

نمي خواهيم بگوييم همه آسيب هاي فرهنگي كار بيگانگان

ص: 46

است؛ نه، خود ما هم مقصّريم؛ مسئولان مختلف، مسئولان فرهنگي، مسئولان غير فرهنگي، كم كاري ها، غلط كاري ها، اينها تأثير داشته؛ ما همه را به گردن دشمن نمي اندازيم، امّا حضور دشمن را هم در زمينه مسائل فرهنگي نميتوانيم فراموش كنيم.(1)

پس از اين مقدمه، به بررسي مهم ترين آسيب هاي دروني و بيروني فرهنگ كشور را از ديدگاه مقام معظم رهبري به تفكيك بررسي مي كنيم.

ص: 47

حاصل و خلاصه حرف من اين است كه احساس مي كنم اين جبهه، دچار آفتِ سايش شده است. حال مي خواهيم ببينيم چه كار مي شود كرد كه اين ساييدگي متوقّف و اين حالتِ سايشِ روزافزون كم شود؟(1)

رهبر معظم انقلاب اسلامي پس از بيان مهم ترين آسيب جبهه فرهنگي خودي، به تبيين و تحليل عوامل اين آسيب مي پردازد و مهم ترين عوامل سايش اين جبهه را اين گونه برمي شمارد:

ص: 48

مرور، استحاله و تبديل به مركزي براي انقلاب و اسلام و خدا و حقّ و آزادگي مي كردند و مسلّماً پس از گذشت ده سال مي توانستند در همه رشته هاي هنري، شخصيت هاي عظيمي را پرورش دهند و معرفي كنند، اما چنين كاري نكردند.(1)

ص: 49

بعضاً به دلايلي، در پاي بندي نظام به حرفها و آرمانهاي خودش ترديد شد. اگر بخواهيم مثال كاملاً واضحي بزنيم ... مسئله قبول قطع نامه 598 و پايان جنگ بود كه عدّه اي را مردّد كرد. منتها... در آن قضيه، عاملي وجود داشت كه همان وجود امام بود. چون امام كُر بود، دريا بود و مورد ترديد قرار نمي گرفت. ... ناگفته نماند كه در طول پانزده سال اخير، از اين قبيل قضايا مكرّر اتفاق افتاده است. گاهي احساس ترديد در عنصر خودي، به جا، ولي اكثراً بيجا بوده است.(1)

ص: 50

دنيا و جلوه هاي فريبنده آن بود. در جبهه خودي، برخورداري مادي، كم و امكانات ناچيز بود. جلوه هاي دنيا پر جاذبه است و چشمها و دلها را مي فريبد؛ چنان كه بعضي از كسان را فريفت. «دنيا» هم كه مي گويم، فقط پول و خانه و خودرو شخصي نيست. چيزهاي ديگر هم هست. اسم دركردن، تعريف شنيدن، ستايش شنيدن، تمتّعات ناروا و نادرستِ جنسي و همه امكاناتي كه نفسِ انسان آنها را مي خواهد، دنيا و جلوه هاي آن است. چنين وسوسه هايي هم در عدّه اي پديد آمد. البته عدّه زيادي واقعاً ايستادند و مردانه مقاومت كردند، ولي بعضي از افراد هم _ به ندرت _ در مقابل اين وسوسه ها و جلوه هاي دنيوي، پايشان سست شد.(1)

با توجه به نكات يادشده درمي يابيم كه سايش و خودباختگي جبهه فرهنگي و هنري خودي و در نهايت، تغيير ماهيت و ريزش آن تا چه حد مي تواند براي فرهنگ اسلامي كشورمان آسيب زا باشد. به همين دليل، شايسته است يكي از اولويت هاي كاري همه نهادها و سازمان فرهنگي در سال جاري، جلوگيري از سايش و ريزش بيش از پيش جبهه فرهنگي خودي و تلاش براي جذب و نگه داشت آنها در صراط مستقيم اسلامي باشد.

ص: 51

كشور _ چنان كه بايد و شايد _ به موضوع فرهنگ توجه نكرده اند و همين امر موجب شده است كه انقلاب و نظام اسلامي ايران به اهداف فرهنگي خود دست نيابد.

رهبر معظم انقلاب اسلامي در نخستين سال هاي رهبري خود در اين باره مي فرمايد:

با اينكه نظام جمهوري اسلامي، از آغاز بر يك مبناي فرهنگي بنيان شد و رهبر و پديدآورنده اين نظام، يك عنصرِ بيش از همه چيز فرهنگي بود و مسئولان اين نظام هم در طول اين مدت، تقريباً هميشه همين طور بوده اند، در عين حال بايد اعتراف كنيم كه در زمينه هاي فرهنگي، آن كار مطلوب و مورد انتظار را خيلي انجام نداده ايم. نه اينكه كس خاصي يا جمع خاصي مورد سؤال باشد. نه، مجموعاً در زمينه هاي فرهنگي، ما كم كاري داريم؛ حقاً اين را بايد قبول كنيم.(1)

ايشان در سال هاي بعد نيز بارها از بي توجهي مسئولان و مديران اجرايي كشور به مقوله فرهنگ گلايه كردند و از جمله در يكي از سخنان خود فرمود:

به نظر مي رسد ما بايد مقوله فرهنگ را از نو ارزيابي كنيم. من به ذهنم اين طور مي رسد كه ما در نظام جمهوري اسلامي، مقوله فرهنگ را قدري دست كم گرفته ايم. به نظر من تأثير فرهنگ، هم به عنوان يك عامل اصلي و تعيين كننده در رفتارهاي فردي و اجتماعي كشور و امتمان، هم به عنوان يك

ص: 52

حامل براي تأثيرات و اثرگذاري هاي سياسي _ گرايش هاي سياسي _ مغفولٌ عنه قرار گرفته و آن چنان كه بايد و شايد نيست. حرف هايي زده مي شود، چيزهايي مي گوييم، بنده خودم مطالبي را زياد تكرار مي كنم، ليكن در مقام عمل مي بينيم كه بهاي آن چناني داده نمي شود.(1)

اوج گلايه هاي مقام معظم رهبري از بي توجهي به موضوع فرهنگ را در سخنان ايشان، خطاب به رئيس جمهوري و اعضاي هيئت دولت وقت در سال 1386 مي توان مشاهده كرد كه در آن به صراحت خواستار «رفع مظلوميت» از بخش فرهنگ كشور شد و فرمود:

نكته بعدي كه مي خواهم سفارش كنم، اين است كه از بخش فرهنگ رفع مظلوميت كنيد. بخش فرهنگ انصافاً بخش مظلومي است. الان در گزارش آقاي رئيس جمهور، اصلاً اسمي از فرهنگ نيامد؛ يا در اولويت بندي ها اين اولويت فداي اولويت هاي ديگر شد و آنها تقدم پيدا كرد كه در كوتاهي وقت بيان بشود! اين مظلوميت است ديگر. واقعاً مسئله فرهنگ را دست كم نگيريد. خيلي از مشكلات جامعه ما با فرهنگ سازي حل مي شود... . فرهنگ را دست كم نگيريد؛ خيلي مهم است. بنابراين، صرف وقت كنيد و در بودجه هم برايش پول و فصول قابل توجهي بگذاريد تا جهتِ ارزشي به فرهنگ بدهيد. از جمله كارهايي كه مسئولين فرهنگي دولت خيلي بايد به آن بپردازند و واقعاً يك دقيقه را در آن فروگذار نكنند، اين است

ص: 53

كه به فرهنگ عمومي جامعه و ابزارها و وسايل فرهنگي، جهت ارزشي بدهند.(1)

استمرار چهار دهه «مظلوميت فرهنگ» در نظام جمهوري اسلامي و در اولويت قرار نگرفتن آن در همه دولت هاي پس از پيروزي انقلاب اسلامي موجب شد به تدريج، تهديدهاي خارجي و آسيب هاي داخلي بر فرهنگ كشور به ويژه در حوزه فرهنگ عمومي كارگر شود و آسيب هاي جبران ناپذير بر آن وارد سازد. ازاين رو، شايسته است همه مديران و مسئولان كشور از فرصت پيش آمده در سال جاري براي جبران بخشي از كوتاهي ها و كم كاري هايي چند دهه گذشته، بهره جويند و تا حد امكان براي برطرف كردن بخشي از مظلوميت فرهنگ بكوشند.

ص: 54

كه عملكرد مؤثري دارد، اگر اين عملكرد را اصلاح نكند يا در آن اشكالي و آسيبي وجود داشته باشد، داراي سوء عملكرد است.(1)

ايشان در باره مراد از «سوء عملكرد» چنين مي فرمايد:

معناي آسيبها هم كه مي گوييم، مطلقاً خيانت نيست كه بگوييم همه جا خيانت است. نه، منظورمان، تنبلي، بي دقتي، بي اهتمامي، دل سوزي و تلاش لازم را نكردن، كار علمي انجام ندادن و متناسب با نياز، پيش نرفتن است؛ همه اينها سوء عملكرد است. البته من توقّع معصوميت ندارم _ كه بگوييم ما بايد معصوم باشيم _ نه، بالاخره گوشه كار، يك جور خالي خواهد ماند، ليكن بايد تلاش كنيم كار را درست كنيم.(2)

بي ترديد، با توجه به تذكرهاي مقام معظم رهبري، يكي از سرفصل هاي مهم كار و فعاليت همه نهادها و سازمان فرهنگي در سال 1393 بايد اصلاح عملكرد هاي نامناسب گذشته و تلاش براي سامان دهي فعاليت هاي خود بر مبناي ملاك ها و ويژگي هاي موردنظر رهبر معظم انقلاب اسلامي باشد.(3)

ص: 55

خدشه در ايمان و باور ديني مردم از سوي ديگر مي داند. ايشان پس از اشاره به اين مطلب كه «بي ايماني يا ضعف ايمان» يكي ديگر از آسيب هاي دروني انقلاب است، مي فرمايد:

تلاش كنيد براي اينكه ايمانها را راسخ و عميق و ايمانها را پاك و زلال كنيد؛ مشوّب و غبارآلود نكنيد، وسوسه و ريب در ايمان به وجود نياوريد و دلها را آلوده به ترديد نكنيد. اين هيچ خدمتي نيست به كسي كه يك ايمان صاف و قوي و محكم دارد كه ما در ايمان او خدشه و وسوسه و ريب ايجاد كنيم! نه خير، اين هيچ توجيهي ندارد. به اين عنوان كه ما مي خواهيم فكر او به كار بيفتد! بله، با استدلال قوي، ايمان او را راسخ كنيد. اگر مي خواهيد فكر كسي به كار بيفتد، اگر مي خواهيد حقيقتاً فكر انساني، تعالي پيدا كند، به او كمك بكنيد كه بتواند خوب استدلال و تعمق كند، خوب بفهمد؛ نه اينكه به او كمك كنيد تا دچار ترديد، دچار تزلزل و شك بشود! اين كار، هيچ توجيهي ندارد؛ شرعاً هم مجاز نيست.(1)

چنان كه گفته شد، آسيب يادشده دو جنبه دارد؛ يكي، ضعف ايمان و باور ديني مردم، مسئولان و دست اندركاران حوزه فرهنگ و ديگري، تلاش عده اي از اصحاب فرهنگ و قلم به دستان براي ايجاد خدشه در ايمان و باور مردم به بهانه ترويج آزادانديشي، پديده اي كه در سال هاي گذشته در برخي نشريات وابسته به جريان هاي اصلاح طلب شاهد آن بوده ايم.

ص: 56

در هر حال، در سالي كه به نام «فرهنگ» ناميده شده است، بايد به هر دو جنبه اين آسيب، توجه و راهكارهاي مناسبي براي برطرف كردن آن پيش بيني شود.

ص: 57

يافتن به اهداف متعالي انقلاب و نظام اسلامي است، در درجه نخست بايد با اين آسيب مبارزه كند. اين آسيب، در حال حاضر، همه مردم جامعه به ويژه مديران و مسئولان نظام را تهديد مي كند. به همين دليل، بر همه دل سوزان انقلاب و نظام اسلامي به ويژه عالمان، روحانيان، اصحاب فرهنگ و مديران و مسئولان لازم است كه راهكارهاي جدّي و اساسي براي برطرف كردن آن بينديشند.

ص: 58

در حال حاضر، يك جبهه بندي عظيم فرهنگي كه با سياست و صنعت و پول و انوع و اقسام پشتوانهها همراه است، مثل سيل راه افتاده تا با ما بجنگد. جنگ هم جنگ نظامي نيست. بسيج عمومي هم هيچ تأثيري ندارد. آثارش هم به گونهاي (است) كه تا به خود بياييم گرفتار شده ايم.(1)

ايشان در سال 1371 نيز بر اين موضوع تأكيد كرده و فرموده است:

 تهاجم فرهنگي اين است كه يك مجموعه _ سياسي يا اقتصادي _ براي مقاصد سياسي خود و براي اسير كردن يك ملت، به بنيانهاي فرهنگي آن ملّت هجوم مي برد. چنين مجموعه اي هم چيزهاي تازه اي را وارد آن كشور و آن ملت مي كند، اما به زور، امّا به قصد جاي گزين كردن آنها با فرهنگ و باورهاي ملي.(2)

در سال هاي بعد نيز درباره تهاجم فرهنگي چنين مي فرمايد:

اينكه شما مي بينيد بنده مسئله تهاجم فرهنگي را مطرح كردم و گفتم؛ روي آن اصرار ورزيدم؛ راجع به آن حقيقتاً غصّه خوردم و تلاش كردم و باز هم به فضل الهي تلاش مي كنم؛ گاهي در ريزِ مسائل وارد شدم و اگر كسي در اين زمينه به من اشكالي كرد، در يك سخنراني به اشكال او جواب دادم، همه به خاطر اين است كه چنين ميدان و صحنه اي را به طور واضح مشاهده مي كنم و مي بينم كه اينها چطور با استفاده از همان تواني كه در

ص: 59

خودشان هست، از ضعفهاي جمهوري اسلامي استفاده مي كنند. عمده نظر اينها هم سست كردن ايمانها، كور كردن اميدها، متشتّت كردن جبهه ها و جذب كردن سرمايه هاست.(1)

ايشان در سال 1386 با اين گلايه كه سخنان ايشان درباره تهاجم فرهنگي به درستي درك نشده است، مي فرمايد:

مسئله فرهنگ را به معناي واقعي كلمه، يك «جنگ» به حساب بياوريد. البته اين حرفها شايد براي آقايان تكراري باشد، اما من تأكيد ميكنم. علت هم اين است كه در طول اين سالها هرچه در اين زمينه گفته شده، درست فهم نشده است.(2)

مقام معظم رهبري در نخستين سخنراني خود در سال جاري نيز درباره تهاجم فرهنگي دشمني فرمود:

امروز و از روزهاي اول انقلاب، دستگاه هاي تبليغات، همه توش و توان خود را گذاشته اند براي اينكه مردم را نسبت به پايه هاي اين انقلاب بي اعتقاد كنند. اين كارِ فرهنگي است؟ ايمان مردم را مورد

قرار دادند، باورهاي قلبي مردم را مورد تهاجم قرار ميدهند؛ اين را نميشود انسان، نديده بگيرد.(3)

اهتمام فراوان مقام معظم رهبري به موضوع تهاجم فرهنگي و هشدارهاي مستمر و پيوسته ايشان به مردم و مسئولان در اين باره، نشان دهنده اهميت فراوان اين موضوع و خطر جدّي آن براي فرهنگ

ص: 60

اسلامي _ ايراني كشور و از اين بالاتر، موجوديت انقلاب و نظام اسلامي است. ازاين رو، هرگونه كوتاهي و مسامحه در اين باره گناهي نابخشودني محسوب مي شود.

بي ترديد، در سال هاي اخير درباره تهاجم فرهنگي بسيار سخن گفته و نوشته شده است، ولي آنچه كمتر ملت ما شاهد آن بوده است، مقابله جدّي، عملي و هوشمندانه با اين تهاجم بوده است كه اميدواريم در سالي كه به نام فرهنگ ناميده شده است، به اين موضوع توجه بيشتري شود.

ص: 61

يكي از صاحب نظران كشورمان درباره نخستين ويژگي اين جريان مي نويسد:

منورالفكران صدر مشروطيت با داشتن تحفه فرهنگي وارداتي، در قول و عمل، جهان بيني ديني را نفي مي كردند و با ديده انتقادي بدان مي نگريستند، ليكن روشن فكران سال هاي بعد هجوم فرهنگ ديني را در رأس وظايف خويش قرار دادند. آنها ضمن آنكه مذهب گريزي را يكي از مقدمات ضروري رسيدن به ترقيات مادي به شمار مي آوردند، برنامه هاي خويش را با نفي فرهنگ ديني؛ حمله به باورهاي اهل مذهب و اعلام آزادي از تعهدات ديني، دنبال مي نمودند و با انتقاد از تمامي مقدسات فرهنگ اسلامي، نسبي بودن اصول اخلاقي و معرفت ديني را ترويج مي كردند.(1)

اين نويسنده درباره دومين ويژگي نيز مي نويسد:

شيفتگي در برابر فرهنگ و تمدن مغرب زمين و تصور اين امر كه رهايي از جهان بيني ديني مي تواند ملت ايران را به جرگه «روشن انديشان» اهل تمدن وارد سازد، چنان ديده برخي منتقدان امور اجتماعي و قلم به دستان اهل ادبيات را بست كه از تمامي حوادث پيرامون خود غفلت ورزيدند و بدون تأمل در موقعيت تاريخي غرب و سير رو به انحطاط آن، نزديكي به فرهنگي بين الملل و دوري گزيدن از ايدئولوژي ها را تجويز مي نمودند.(2)

ص: 62

مقام معظم رهبري با شناخت و احاطه كامل بر تاريخ جريان روشن فكري در ايران،(1) در يكي از سخنان خود، پس از اشاره به وجود دو جبهه در عرصه روشن فكري و هنر؛ يكي، جبهه خودي روشن فكري و هنر كه از متن انقلاب اسلامي جوشيده است و ديگري، جبهه اي كه از پيش از انقلاب اسلامي هم وجود داشته و به اين انقلاب ايمان نياورده و به آن كفر ورزيده است، يكي از نگراني هاي مهم فرهنگي خود را بقا و استمرار جريان روشن فكري بيمار وابسته پس از پيروزي انقلاب اسلامي و حضور و فعاليت آنها در عرصه هنر و ادبيات مطرح مي كند و مي فرمايد:

يك جبهه خوب و وسيع، در مقابل جبهه اي عظيم در همين وادي روشن فكري و هنر كه اعضايش به انقلاب ايمان نياوردند و به آن كفر ورزيدند، پديد آمد. جبهه به وجود آمده خودي، در مقابل آن جبهه عظيم قرار گرفت، اما تيغِ انقلاب، در هيچ جبهه اي كُندتر از جبهه روشن فكري و هنر نبود! انقلاب توانست در همه جا _ حتّي در ميدان جنگ و در نظاميهاي طاغوتي _ نفوذ كند. ما نظاميهاي طاغوتي اي كه از بُنِ دندان انقلابي شدند، كم نداشتيم و نداريم، اما به تعداد نظاميهاي انقلابي شده كه هيچ، حتي خيلي كمتر از آنها را در جبهه روشن فكري سراغ نداريم كه انقلابي شده باشند. نه اينكه من سراغ نداشته باشم؛ هيچ كس سراغ ندارد.

ص: 63

انقلاب ما نتوانست آن جبهه را فتح كند و اين البته عللي دارد.(1)

ايشان دليل جذب نشدن روشن فكران به انقلاب اسلامي را اين گونه بيان مي فرمايد:

روشن فكران همواره وابستگيهايي دارند كه تصرّف آنها، ولو از ناحيه يك فكر زلالِ پاكِ خالص، مشكل است. يعني اگر فرض كنيم كه ما يك وقت نتوانستيم روح حسّاسي را جذب كنيم، دليلش اين است كه بد يا غلط مي گوييم. دليلش اين نيست كه تصادفاً، در ارتباط با آن روح حسّاس، وضع و محاذات مناسب براي اينكه جذب شود، پيدا نشده است. روحي كه با يك اخم، با يك تأخير و با يك بي توجّهي، افسرده و پژمرده مي گردد، نمي شود توقّع داشت كه حتماً هر فكر صحيحي او را جذب كند. پس نتيجه مي گيريم كه دليلِ عدم انجذاب روشن فكران به انقلاب، نقصِ ايده و فكر و انديشه انقلاب نبود؛ چون پيش از آن، خيلي از همين روشن فكران، به دستگاهي كه اصلاً فكر و انديشه نداشت _ يعني دستگاه حكومت پهلوي _ جذب شدند.(2)

رهبر معظم انقلاب در يكي ديگر از سخنان خود، به تلاش براي احياي جريان روشن فكري بيمار و وابسته پس از دوران جنگ تحميلي اشاره كرده و مي فرمايد:

ص: 64

از بعد از جنگ تلاشهايي جدّي شروع شده براي اينكه روشن فكري ايران را به همان حالت بيماري قبل از انقلاب برگردانند _ برگشت به عقب، ارتجاع _ يعني باز قهر كردن با مذهب، قهر كردن با بنيانهاي بومي، رو كردن به غرب، دل بستگي و وابستگي بي قيد و شرط به غرب، پذيرفتن هرچه كه از غرب _ از اروپا و از امريكا _ مي آيد، بزرگ شمردن هر آنچه كه متعلّق به بيگانه است و حقير شمردن هر آنچه كه مربوط به خودي است؛ كه در باطن خودش، تحقير ملت ايران و تحقير بنيانهايش را همراه دارد.(1)

سرانجام، ايشان نگراني خود را درباره بازگشت جريان روشن فكري به عرصه فرهنگ و ادب چنين بيان مي فرمايد:

با همه قوا بايد موجودي فعلي را حفظ كرد. نبايد اجازه دهند كه يك عدّه افرادي كه سالهاي متمادي در اين كشور با ابزارهاي روشن فكري و با ابزارهاي فرهنگي، هيچ خدمتي به اين مردم نتوانستند بكنند _ حدّاقلش اين است _ در هيچ مشكل و مسئله مهمي نتوانستند با اين مردم همراه باشند و به پاي مردم برسند؛ حتّي نتوانستند پابه پاي مردم برسند، چه برسد بخواهند جلودار و پيشرو و رهبر مردم باشند _ هميشه عقب ماندند، هميشه در انزوا ماندند _ اينها مجدداً به اين كشور بيايند و سايه فكر و فرهنگ خودشان را حاكم كنند. اينكه مي بينيم در بعضي از مطبوعات و مجلّات و منشورات فرهنگي، چيزهايي

ص: 65

نشان داده مي شود، دنبال رجعت به گذشته اند؛ دنبال برگشتن به حالت بيماري روشن فكري اند. اين مقوله روز است. اين مقوله بسيار اساسي و مهمّي است.(1)

بنابراين، در سالي كه به نام «فرهنگ» ناميده شده است، بايد همه مردم و مسئولان با جدّيت به اين نگراني مهم رهبري توجه كنند و اجازه ندهند كه جريان روشن فكري بيمار و وابسته بار ديگر در اين كشور قوت گيرد و مطبوعات و رسانه ها را عرصه جولان خود سازد.

ص: 66

ص: 67

ص: 68

ص: 69

با توجه به آسيب هاي موجود در حوزه فرهنگ و هنر كشور كه مقام معظم رهبري به روشني آنها را تبيين و دسته بندي كرده است، در اين فصل، مهم ترين راهبردها را بررسي مي كنيم كه رسانه ملي براي كاهش اين آسيب ها مي تواند در پيش گيرد.

ص: 70

ص: 71

اصلاح عملكردهاي نامناسب در حوزه فرهنگ، امور ذيل را در اولويت برنامه هاي خود در سال جاري قرار دهند:

الف) پايش عملكرد همه زيرمجموعه هاي سازمان صدا و سيما و شناسايي دقيق همه مواردي كه آنها را مي توان مصاديق «سوء عملكرد» براي اين سازمان به شمار آورد؛

ب) دسته بندي دقيق موارد و مصاديق «سوء عملكرد» رسانه ملي، شناسايي عوامل زمينه هاي بروز آنها و سرانجام برنامه ريزي مناسب براي از بين بردن يا به حداقل رساندن اين موارد و مصاديق؛

ج) از بين بردن زمينه هاي بروز عملكردهاي نامناسب با تقويت نهادهاي برنامه ريز و سياست گذار، اصلاح نظام مديريتي و به كارگيري مديران متعهد و توان مند، بهره گيري از نيروي انساني خلّاق، باانگيزه و ارزش مدار؛ توجه بيشتر به پژوهش در توليد و پخش برنامه ها و به كارگيري روش هاي نظارتي دقيق و كارآمد؛ به ويژه در مرحله پيش و هنگام توليد.

ص: 72

ضعف ايمان و باور ديني مردم، متوجه فرهنگ كشور شده است، برطرف سازد.

براي تحقق اين هدف نيز اقدام هاي زير ضروري است:

الف) تقويت بيشتر ارتباط رسانه ملي با نهادهاي حوزوي و بهره گيري از ظرفيت و توانمندي هاي اين نهادها براي گسترش و تعميق ايمان و باور ديني مردم؛

ب) اهتمام بيشتر به آن دسته از واحدهاي سازماني كه نقش و مسئوليت بيشتر و مستقيم تري در زمينه گسترش معارف ديني دارند؛ واحدهايي چون مركز پژوهش هاي اسلامي صدا و سيما؛ شبكه قرآن و معارف سيما، شبكه راديويي معارف، شبكه راديويي قرآن و گروه هاي معارف شبكه هاي مختلف سيما؛

ج) بهره گيري بيشتر از ظرفيت برنامه هاي نمايشي براي نهادينه سازي و گسترش ايمان و باور ديني مردم.

ص: 73

جاري است و به آسيبي جدّي براي فرهنگ كشور تبديل شده است. به همين دليل و با توجه به هشدارهاي مقام معظم رهبري، رسانه ملي بايد در سال جاري، يكي از راهبردهاي اساسي خود را در زمينه اصلاح و بهبود فرهنگ كشور، جلوگيري از گسترش فرهنگ دنياطلبي و رفاه زدگي و مصرف گرايي از يك سو و ترويج فرهنگ قناعت و ساده زيستي از سوي ديگر قرار دهد.

برخي از اقدام هايي كه رسانه ملي مي تواند در اين زمينه انجام دهد، به اين شرح است:

الف) پرهيز از نشان دادن بي دليل خانه ها و زندگي هاي اشرافي و پر تجمل در برنامه هاي نمايشي و آگهي هاي بازرگاني؛

ب) ترويج فرهنگ قناعت و ساده زيستي و دوري از زياده خواهي و تجمل گرايي با بهره گيري از قالب هاي اثرگذاري همچون فيلم ها و سريال هاي تلويزيوني؛

ج) فرهنگ سازي براي كاستن از سطح توقع عموم افراد جامعه به ويژه جوانان از زندگي.

ص: 74

با توجه به مسائل و مشكلاتي كه جامعه ما در حوزه هاي گوناگون اجتماعي و اقتصادي دارد، اين اتفاق بايد به رويه اي جاري و مستمر در رسانه ملي تبديل شود تا به تدريج در زمينه هايي چون احترام به قانون و رعايت قوانين و مقررات اجتماعي؛ رعايت الگوي صحيح مصرف، حفاظت از محيط زيست و منابع طبيعي؛ همكاري و مشاركت سازنده؛ مصرف كالاي داخلي، رعايت عفاف و حجاب و افزايش زاد و ولد نيز بتوان فرهنگ سازي كرد و اهداف نظام جمهوري اسلامي را محقق ساخت.(1)

ص: 75

رسانه ملي در اين زمينه چند مسئوليت مهم بر عهده دارد:

الف) تلاش براي گسترش و تعميق فرهنگ اسلامي _ ايراني در عرصه هاي گوناگون فردي و اجتماعي با بهره گيري از قالب هاي جذاب رسانه اي.

مقام معظم رهبري در اين زمينه مي فرمايد:

راه مقابله با تهاجم فرهنگي استكبار، گسترش و تعميق رسالت هاي فرهنگي انقلاب اسلامي در عرصه هاي اخلاقي، رفتارهاي فردي و اجتماعي، عقايد و باورهاي ديني و مسائل سياسي است.(1)

ب) تلاش براي جذب و نگه داشت مخاطبان رسانه ملي با بهره گيري از عناصر ريشه دار در فرهنگ اسلامي _ ايراني.

برخي گمان مي كنند با بهره گيري از عناصر جذابيتي كه رسانه هاي رقيب از آنها استفاده مي كنند، مي توان از مخاطبان رسانه هاي رقيب كاست و بر مخاطبان رسانه ملي افزود. اين تصور اشتباه موجب دامن زدن به تهاجم فرهنگي بيگانگان و تحقق اهداف مورد نظر آن به دست خودمان مي شود.

مقام معظم رهبري در اين باره مي فرمايد:

بعضي از عناصر جبهه خودي كه مثلاً داستان مي نويسند يا فيلم مي سازند، با اين خيال كه مخاطبان جبهه مقابل را جذب كنند، به مسائلي مي پردازند كه نويسنده يا فيلم ساز جبهه مقابل به آنها پرداخته است؛ مثلاً آنها براي جاذبه فيلم از عامل زن؛ يعني عامل جنسي استفاده مي كنند؛ اينها هم همين كار را مي كنند.

ص: 76

اين كار، به هيچ وجه صحيح نيست؛ چون به سايش در جبهه خودي كمك مي كند. بنده اين را قبول ندارم. نه فقط قبول ندارم، بلكه تصور مي كنم اين فكر، غلط و اين كار اشتباه است. ما بايد مخاطب خودمان را خلق كنيم.(1)

به بيان ديگر، مي توان گفت رسانه ملي آن گاه مي تواند در عرصه مقابله با تهاجم فرهنگي غرب و جذب و نگه داشت مخاطبان خود موفق باشد كه اصالت ها و ويژگي متمايز خود را به عنوان رسانه اسلامي حفظ كند.

مقام معظم رهبري در ديدار گروهي از اصحاب فرهنگ و هنر در اين باره مي فرمايد:

شما مشخصه خودتان را در پيامتان حفظ كنيد و بگذاريد كساني كه مخاطبتان قرار مي گيرند، اين طعم برايشان خوشايند باشد. مثل همان كاري كه پيامبران و مصلحين دنيا كردند. و الّا اگر قرار باشد با دست خودمان، دور خودمان ديوار بكشيم كه واويلاست!(2)

ج) آگاهي بخشي به مخاطبان رسانه ملي در زمينه اهداف پنهان و آشكار تهاجم فرهنگي غرب به ويژه در عرصه تهاجم رسانه اي؛

د) تبيين آثار و پي آمدهاي تضعيف ارزش ها و هنجارهاي اسلامي و گسترش ارزش ها و هنجارهاي غربي در زندگي فردي و اجتماعي مردم جامعه؛

ه) تبيين مزايا و برتري هاي فرهنگ اسلامي _ ايراني كشورمان بر فرهنگ منحط غربي.(3)

ص: 77

ص: 78

پيام پنهان و آشكار ضد فرهنگي در خود دارد و مروّج رفاه طلبي، تجمل گرايي، زياده خواهي، رؤياپردازي، مصرف زدگي، مادي گرايي و توكل به غير خداست. اين گونه پيام هاي بازرگاني تمام پيام هاي مثبت و ارزشي رسانه ملي را خنثي مي كند و همه تلاش هاي مديران و برنامه سازاني را كه در پي اعتلاي فرهنگ اسلامي _ ايراني كشورمان از طريق رسانه ملي هستند، بر باد مي دهد. ازاين رو، شايسته است مديران و برنامه ريزان سازمان صدا و سيما در اقدامي فوري، راه كار ديگري براي تأمين هزينه هاي رسانه ملي بينديشند و از آسيب هاي جبران ناپذيري كه پخش آگهي هاي بازرگاني به فرهنگ كشور وارد مي سازد، جلوگيري كنند.

ص: 79

ص: 80

ص: 81

مهم ترين اصول و سياست هايي كه رسانه ملي در راستاي تحقق راهبردهاي يادشده بايد بدانها توجه كند، به شرح ذيل است:

ص: 82

فرهنگ به دليل برخورداري از منشأهاي متعدد، عناصر متعدد، انواع متعدد، تقسيمات متعدد و هم چنين عناصر پيچيده و از طرفي متغيرهاي تأثيرگذار و تأثيرپذير متعدد پيچيدگي هاي خاصي دارد. بنابراين، درك نكردن اين پيچيدگي ها ممكن است به نگاه ساده و تك ساحتي بيانجامد كه آسيب جدّي در اين حوزه خواهد بود.

ص: 83

مي طلبد كه برنامه سازان رسانه ملي براي توجه به موضوعات فرهنگي، تأملات عالمانه و دقيقي داشته باشند. يكي از اين تأملات آن خواهد بود كه بين محتوا و قالب برنامه از يك سو و كليت برنامه با مخاطب آن از سوي ديگر تناسب و تجانسي عميق وجود داشته باشد تا تأثيرات پيام و همچنين ماندگاري آن را تشديد كند. از طرفي، علاوه بر استفاده به جا از ژانرهاي متفاوت، در پيش گرفتن رويكرد تبييني، تبليغي يا تحليلي نيز امري است كه بايد به تناسب مسئله برنامه و مخاطب آن به درستي صورت گيرد.

ص: 84

شده يا نشده نتوان به دست داد و با همين ويژگي ها سال به پايان مي رسد، در حالي كه معلوم نيست چه اقداماتي صورت گرفت يا نگرفت.

رسانه موظف است به نمايندگي از افكار عمومي، در ابتداي سال، برنامه دستگاه هاي حاكميتي درباره موضوع سال را تبيين و نقد كند و در ادامه بر انجام و پيشرفت آنها نظارت كند. در پايان نيز به ارزيابي آنها بپردازد و همواره ضرورت برنامه ريزي و سازماندهي در اين موضوع را به مسئولان و مردم يادآوري كند.

ص: 85

مديريت يعني مديريت جهادي از طرف مسئولان است. بسيار بديهي است تا اين دو شرط لازم تحقق نيابد، نبايد منتظر اتفاقات خيره كننده بود. با اين توصيف، براي به وجود آمدن اين دو شرط نيازمند وجود اعتماد، هم فكري، هم دلي و همراهي متقابل مردم و حاكميت در حوزه فرهنگي جامعه هستيم تا در پايان سال، اتفاقات مهمي و مثبتي را در حوزه فرهنگ جامعه شاهد باشيم. رسانه بايد بتواند زمينه اين تفاهم، اعتماد و همراهي متقابل را در برنامه هاي متعدد فراهم آورد و يا به تعبيري، بايد سعي كند تا اين اعتماد متقابل خدشه دار نشود يا تقويت شود.

ص: 86

ص: 87

ص: 88

ص: 89

آنچه در فصل هاي قبل ذكر شد، كلياتي بود كه برنامه ريزان و تصميم گيران رسانه ملي مي توانستند براي راهبري و هدايت شبكه ها و برنامه هاي مختلف سازمان از آن بهره مند باشند. براي آنكه وجه كاربردي اين مجموعه در حوزه برنامه سازي نيز تأمين شود، آخرين فصل اين كتاب به محورهاي موضوعي در حوزه فرهنگ اختصاص داده شده است. هدف از اين فصل آن است كه با پيشنهاد محورهايي درباره موضوع فرهنگ به تهيه كنندگان، نويسندگان، سردبيران و كارگردانان در شبكه هاي راديويي و تلويزيوني، آنان تا بتوانند به مديريت محتوايي برنامه ها بپردازند.

به اين منظور، با نگاهي به كاركردهاي رسانه در حوزه فرهنگ به تناسب به يك تقسيم بندي از فرهنگ اشاره مي كنيم كه صاحب نظران مطرح و استفاده كرده اند. سپس به تناسب گروه هاي برنامه ساز عمده اي كه مي توانند در حوزه فرهنگ نقش آفرين باشند، به محورهاي موضوعي مي پردازيم كه از تلاقي اين دو جنبه به دست مي آيد.

لايه هاي فرهنگي

عناصر فرهنگي

كاركرد رسانه ها

هسته فرهنگ

باورها

انديشه ورزي

ارزش ها

ارزش گذاري

هنجارها

هنجارسازي

ص: 90

پوسته فرهنگ

آداب و رسوم

جامعه پذيري

نمادها و اسطوره ها

نمادسازي

فن آوري ها، مهارت ها و نوآوري ها

نوآوري علمي و مهارتي

با اين تقسيم بندي و با لحاظ گروه هاي برنامه سازي فعال زير محورهايي درباره هر يك از كاركردهاي فوق پيشنهاد خواهد شد كه اين محورها باز ناظر به هر يك از سه رويكرد كلان رسانه ملي در حوزه اطلاع رساني، آموزش و ارشاد و راهنمايي نيز خواهد بود.

ص: 91

_ توسعه فرهنگي و نقش خردورزي و انديشه ورزي در آن؛

_ بررسي و نقد عملكرد ستادهاي فرهنگي در توسعه خردورزي و انديشه ورزي؛

_ تبيين مصاديق انديشه ورزي در حوزه فرهنگ و رفتار عمومي و طبقات خاص؛

_ چگونگي رشد و توسعه انديشه ورزي و خردورزي در بين دانش آموزان و دانشجويان؛

_ بررسي عوامل و موانع انديشه ورزي در حوزه فردي؛

_ بررسي عوامل و موانع انديشه ورزي در حوزه رفتارهاي سياسي مردم؛

_ بررسي عوامل و موانع انديشه ورزي در حوزه رفتارهاي اجتماعي مردم؛

_ بررسي عوامل و موانع انديشه ورزي در حوزه رفتارهاي اقتصادي مردم؛

_ بررسي عوامل و موانع انديشه ورزي در حوزه رفتارهاي خانواده؛

_ بررسي عوامل و موانع انديشه ورزي در حوزه رفتار حاكميت و كارگزاران سياسي و رفتار آنها؛

_ چگونگي رسوخ باورهاي متناسب با الگو (پارادايم) اسلامي در حوزه ذهني و عقلاني افراد؛

_ رفتار جمعي خردورزانه در سايه دانش و آگاهي عمومي.

ص: 92

_ تبيين ارزش هاي اصيل ديني در حوزه رفتارهاي عام سياسي؛

_ تبيين ارزش هاي اصيل ديني در حوزه رفتارهاي عام اقتصادي؛

_ آسيب شناسي ارزش هاي متعارض با فرهنگِ ايراني _ اسلامي در رفتارهاي فردي؛

_ آسيب شناسي ارزش هاي معارض با فرهنگ ايراني _ اسلامي در حوزه خانواده؛

_ آسيب شناسي ارزش هاي معارض با فرهنگ ايراني _ اسلامي در حوزه فرهنگ و رفتار عمومي جامعه؛

_ چگونگي مقابله با ارزش هاي مهاجم از ديگر فرهنگ ها و جاي گزيني آن با ارزش هاي اصيل؛

_ شناسايي آسيب ها و راهكارهاي تقويت ارزش هاي اصيل در حوزه كار و فعاليت اقتصادي؛

_ شناسايي آسيب ها و راهكارهاي تقويت ارزش هاي اصيل در حوزه كار و رفتارهاي سياسي؛

_ شناسايي آسيب ها و راهكارهاي تقويت ارزش هاي اصيل در حوزه كار و رفتارهاي خانوادگي؛

_ شناسايي آسيب ها و راهكارهاي تقويت ارزش هاي اصيل در حوزه كار و رفتارهاي فردي؛

_ شناسايي آسيب ها و راهكارهاي تقويت ارزش هاي اصيل در حوزه كار و رفتارهاي سازماني

_ بررسي رابطه بين دين داري و ارزش مداري در فرهنگ اسلامي؛

_ بررسي رابطه ارزش مداري انسان و سعادت جامعه در نگاه اسلامي؛

_ بررسي رابطه ارزش ها و هنجارها در نگاه ديني؛

ص: 93

_ بررسي رابطه بين ارزش هاي ديني و فطرت انسان؛

_ بررسي جايگاه نقش و فعاليت نهادهاي دولتي در ايجاد و تقويت ارزش هاي اصيل؛

_ بررسي جايگاه نقش و فعاليت سازمان هاي مردم نهاد در ايجاد و تقويت ارزش هاي اصيل؛

_ بررسي جايگاه نقش و فعاليت مردم در ايجاد و تقويت ارزش هاي اصيل؛

_ بررسي جايگاه و نقش فعاليت نهادهاي ديني در ايجاد و تقويت ارزش هاي اصيل؛

_ بررسي جايگاه و نقش فعاليت نهادهاي آموزشي در ايجاد و تقويت ارزش هاي اصيل؛

_ بررسي جايگاه و نقش فعاليت نهادهاي تبليغي در ايجاد و تقويت ارزش هاي اصيل؛

_ بررسي و تبيين ارزش هاي ديني در سيره و سخن معصومان عليهم السلام ؛

_ بررسي و تبيين ارزش هاي ديني در سيره و سخن بزرگان و علما؛

_ بررسي و تبيين مقايسه اي ارزش هاي ملي و اسلامي با ارزش هاي ديگر اديان، مكتب ها و كشورها؛

_ بررسي عوامل و موانع ايجاد و تقويت ارزش هاي اسلامي و ايراني در خانواده؛

_ بررسي عوامل و موانع ايجاد و تقويت ارزش هاي اسلامي و ايراني در بين جوانان؛

_ بررسي عوامل و موانع ايجاد و تقويت ارزش هاي اسلامي و ايراني در حوزه عمومي جامعه؛

ص: 94

_ بررسي عوامل و موانع ايجاد و تقويت ارزش هاي اسلامي و ايراني در حوزه سياسي؛

_ بررسي عوامل و موانع ايجاد و تقويت ارزش هاي اسلامي و ايراني در حوزه اقتصادي؛

_ بررسي عوامل و موانع ايجاد و تقويت ارزش هاي اسلامي و ايراني در حوزه كودكان و نوجوانان؛

_ بررسي عوامل و راهكارهاي تضعيف يا از بين بردن عناصر ضد ارزش در جامعه؛

_ بررسي راه هاي انتقال ارزش ها به نسل هاي بعد؛

_ آسيب شناسي نسل نو در وفاداري به ارزش هاي اصيل.

ص: 95

_ بررسي ناهنجاري هاي موجود در خانواده ها در حوزه روابط با سالمندان؛

_ بررسي ناهنجاري هاي موجود در خانواده ها در حوزه روابط فرزندان با والدين؛

_ بررسي ناهنجاري هاي موجود در خانواده ها در حوزه رفتارهاي ارتباطي؛

_ بررسي ناهنجاري هاي موجود در خانواده ها در حوزه رفتارهاي اقتصادي؛

_ بررسي راه هاي جلوگيري از ناهنجاري هاي حوزه كار و فعاليت هاي اقتصادي و اصلاح آنها؛

_ بررسي راه هاي جلوگيري از ناهنجاري هاي حوزه رفتارهاي سياسي و اصلاح آنها؛

_ بررسي راه هاي جلوگيري از ناهنجاري هاي حوزه رفتارهاي سازماني و اصلاح آنها؛

_ بررسي رابطه بين ارزش ها و هنجارها در جامعه ديني؛

_ بررسي رابطه بين هنجارها و دينداري افراد در فرهنگ اسلامي؛

_ بررسي رابطه بين هنجارهاي مورد تأكيد دين و فطرت انسان؛

_ بررسي جايگاه، نقش و فعاليت نهادهاي حاكميتي در ايجاد و تقويت هنجارهاي اصيل؛

_ بررسي جايگاه، نقش و فعاليت نهادهاي اجتماعي در ايجاد و تقويت هنجارهاي اصيل؛

_ بررسي جايگاه، نقش و فعاليت نهاد خانواده در ايجاد و تقويت هنجارهاي اصيل؛

ص: 96

_ بررسي جايگاه، نقش و فعاليت نهادهاي آموزشي در ايجاد و تقويت هنجارهاي اصيل؛

_ بررسي جايگاه، نقش و فعاليت نهادهاي ديني و روحانيت در ايجاد و تقويت هنجارهاي اصيل؛

_ بررسي جايگاه، نقش و فعاليت مردم در ايجاد و تقويت هنجارهاي اصيل؛

_ بررسي و تحليل هنجارهاي مورد تأكيد در سيره و سخن معصومان عليهم السلام ؛

_ بررسي و تحليل هنجارهاي اسلامي در مقايسه با ديگر اديان و مكتب ها؛

_ بررسي عوامل و موانع ايجاد و تقويت هنجارهاي اصيل در خانواده؛

_ بررسي عوامل و موانع ايجاد و تقويت هنجارهاي اصيل در بين جوانان؛

_ بررسي عوامل و موانع ايجاد و تقويت هنجارهاي اصيل در حوزه سياسي؛

_ بررسي عوامل و موانع ايجاد و تقويت هنجارهاي اصيل در حوزه اقتصادي؛

_ بررسي عوامل و موانع ايجاد و تقويت هنجارهاي اصيل در كودكان و نوجوانان؛

_ بررسي راه هاي تضعيف و از بين بردن ناهنجاري هاي موجود در جامعه؛

_ بررسي انواع هنجارشكني ها در جامعه ديني و راه هاي برخورد با آنها؛

_ نقش نظارت اجتماعي در مبارزه با هنجارشكني ها.

ص: 97

ص: 98

_ بررسي نقش، جايگاه و فعاليت نهادهادي قانون گذار در جامعه پذيري و فرهنگ پذيري افراد؛

_ بررسي نقش، جايگاه و فعاليت نهادهادي فرهنگي در جامعه پذيري و فرهنگ پذيري افراد؛

_ بررسي نهادها و مصاديق فرهنگ پذيري و جامعه پذيري در هر يك از مناطق مختلف ايران به تناسب خرده فرهنگ هاي موجود؛

_ بررسي نقش و جايگاه دين داري و ايمان در فرهنگ پذيري و جامعه پذيري؛

_ بررسي سيره و سخن پيامبر گرامي اسلام صلي الله عليه و آله و ائمه اطهار عليهم السلام در نهادينه كردن ارزش ها و هنجارهاي ديني در بين مردم؛

_ بررسي سيره و سخن بزرگان و علما در ترويج و نهادينه سازي باور، انديشه، نگرش و رفتارهاي اسلامي در بين مردم؛

_ بررسي تأثير هر يك از ساختارها و سياست هاي ديني بر فرهنگ پذيري و جامعه پذيري؛

_ بررسي تأثير هر يك از ساختارها و سياست هاي قانوني بر فرهنگ پذيري و جامعه پذيري؛

_ بررسي تأثير هر يك از ساختارها و سياست هاي فرهنگي بر فرهنگ پذيري و جامعه پذيري؛

_ بررسي تأثير هر يك از ساختارها و سياست هاي اجتماعي بر فرهنگ پذيري و جامعه پذيري؛

_ بررسي تأثير هر يك از ساختارها و سياست هاي سياسي بر فرهنگ پذيري و جامعه پذيري؛

_ بررسي تأثير هر يك از ساختارها و سياست هاي تبليغي بر فرهنگ پذيري و جامعه پذيري؛

ص: 99

_ بررسي تأثير هر يك از ساختارها و سياست هاي اجرايي بر فرهنگ پذيري و جامعه پذيري؛

_ بررسي موانع و مشكلات فرهنگي فرهنگ پذيري و جامعه پذيري در جامعه؛

_ بررسي موانع و مشكلات تاريخي فرهنگ پذيري و جامعه پذيري در جامعه؛

_ بررسي موانع و مشكلات فردي فرهنگ پذيري و جامعه پذيري در جامعه؛

_ بررسي موانع و مشكلات اقتصادي فرهنگ پذيري و جامعه پذيري در جامعه؛

_ بررسي موانع و مشكلات اجتماعي فرهنگ پذيري و جامعه پذيري در جامعه؛

_ بررسي موانع و مشكلات سياسي فرهنگ پذيري و جامعه پذيري در جامعه؛

_ بررسي راه ها و شيوه هاي جذب فرهنگي با عنايت به فرهنگ ديني؛

_ بررسي راه ها و شيوه هاي انتقال فرهنگي با توجه به پديده شكاف نسل ها؛

_ بررسي انسجام يا گسيختگي فرهنگي و راه هاي مقابله با آن؛

_ بررسي راه هاي ترويج و نهادينه كردن فرهنگ انقلاب اسلامي؛

_ بررسي راه هاي ترويج و نهادينه كردن فرهنگ دفاع مقدس؛

_ بررسي راه هاي تكامل فرهنگي در سطوح و عناصر مختلف فرهنگي و تكاليف بخش هاي مختلف حاكميت.

ص: 100

ص: 101

_ آسيب شناسي فرهنگي عمومي جامعه از نظر الگوها، نمادها و اسطوره ها؛

_ تعريف، شناسايي و معرفي الگوهاي نو در فرهنگ كلان يا خرده فرهنگ ها براي سطوح مختلف جامعه؛

ص: 102

_ بررسي جايگاه، نقش و فعاليت نهادهاي دولتي در حوزه تربيت نيروي متخصص كشور؛

_ بررسي عملكرد ديگر كشورها در حوزه رشد دانش، مهارت و تكنولوژي براي الگوگيري؛

_ بررسي عملكرد دستگاه هاي مرتبط در حوزه فن آوري، دانش، پژوهش و آموزش؛

_ بررسي راه هاي توسعه پژوهش محوري در همه فعاليت هاي توليدي كشور؛

_ بررسي راه هاي چگونگي ارتباط حوزه علمي و پژوهشي كشور به حوزه توليد و صنعت؛

_ بررسي راه هاي ايجاد و تقويت روحيه خودباوري علمي، اعتماد به نفس و جسارت در حوزه هاي فني و فن آوري؛

_ بررسي راه هاي ايجاد و توسعه خلاقيت علمي و نوآوري فني در همه سطوح؛

_ بررسي جايگاه و نقش مديريت در حوزه پژوهش، آموزش و توسعه دانش؛

_ بررسي دستاوردهاي علمي و پژوهشي كشور در حوزه هاي مختلف؛

_ بررسي راهكارهاي افزايش بهره وري در حوزه توليد دانش؛

_ بررسي نقش و جايگاه دانش و فن آوري در چشم انداز بيست ساله كشور و آسيب ها و راهكارهاي رسيدن به آن؛

_ بررسي راه هاي علمي توسعه دانش اقتصادي به منظور توسعه فن آوري؛

ص: 103

_ بررسي نقش دانش، فن آوري و مهارت در توسعه اقتصادي كشور؛

_ بررسي نقش دانش، فن آوري و مهارت در توسعه سياسي كشور؛

_ بررسي نقش دانش، فن آوري و مهارت در توسعه اجتماعي كشور؛

_ بررسي نقش دانش، فن آوري و مهارت در توسعه علمي كشور؛

_ بررسي نقش، جايگاه و اهميت نهادهاي قانون گذار در توسعه علمي و فن آوري كشور؛

_ بررسي نقش، جايگاه و اهميت نهادهاي اجتماعي در توسعه علمي و فن آوري كشور؛

_ بررسي نقش، جايگاه و اهميت نهادهاي ديني در توسعه علمي و فن آوري كشور؛

_ بررسي نقش، جايگاه و اهميت نهاد خانواده در توسعه علمي و فن آوري كشور؛

_ شناسايي و معرفي نخبگان كشور؛

_ بررسي نقش جايگاه و اهميت مشاركت بخش خصوصي در توسعه علمي و فن آوري كشور؛

_ نقد عملكرد دستگاه هاي دولتي يا بخش خصوصي درباره توسعه علم فن آوري و دانش كشور؛

_ اهميت و جايگاه علوم انساني در توسعه علمي و توليد دانش در كشور.

ص: 104

_ بررسي جايگاه و نقش خانواده در تعيين و تقويت ارزش ها در فرزندان؛

_ بررسي جايگاه و نقش خانواده در تعيين و تقويت و نهادينه كردن هنجارها در افراد؛

_ بررسي جايگاه و نقش خانواده در تعيين و تقويت و نهادينه كردن نمادها و معرفي اسطوره ها در فرزندان؛

_ بررسي جايگاه و نقش خانواده در نوآوري رفتاري فرزندان متناسب با فرهنگ بومي؛

_ بررسي جايگاه و نقش خانواده در رشد خلاقيت و نوآوري ها؛

_ بررسي جايگاه و نقش خانواده در دانش و مهارت آموزي؛

_ بررسي جايگاه و نقش خانواده در انتقال ارزش ها، باورها، آداب و رسوم به نسل هاي بعد؛

_ بررسي جايگاه و نقش خانواده در آموزش آداب، رسوم و سنت هاي پسنديده به فرزندان؛

_ بررسي جايگاه و نقش خانواده در آموزش آداب معاشرت اجتماعي متناسب با فرهنگ اصيل و بومي به فرزندان؛

_ بررسي جايگاه و نقش خانواده در آموزش رفتارهاي سياسي متناسب با فرهنگ بومي به فرزندان؛

_ بررسي جايگاه و نقش خانواده در آموزش رفتارهاي متناسب با اقتصادي فرهنگ بومي به فرزندان؛

_ بررسي راه هاي انتقال ارزش هاي اصيل از طريق خانواده به فرزندان؛

_ بررسي راه هاي انتقال هنجارهاي پسنديده به فرزندان از طريق خانواده؛

ص: 105

_ بررسي آسيب شناسانه خانواده هاي امروزي در انتقال فرهنگ اصيل به فرزندان؛

_ بررسي سيره و سخن معصومان عليهم السلام در حوزه خانواده و چگونگي انتقال ارزش ها، باورها و هنجارها به فرزندان؛

_ بررسي سيره و سخن بزرگان و علما در حوزه خانواده و چگونگي انتقال ارزش ها، باورها و هنجارها به فرزندان؛

_ بررسي مقايسه اي خانواده در ايران با ديگر كشورها از نظر مسائل آموزش و تربيت فرهنگي فرزندان؛

_ بررسي راهكارهاي تقويت و ارتقاي فرهنگي خانواده و نقش نهادهاي دولتي در اين زمينه؛

_ بررسي راهكارهاي تقويت و ارتقاي فرهنگي خانواده و نقش نهادهاي آموزشي در اين زمينه؛

_ بررسي راهكارهاي تقويت و ارتقاي فرهنگي خانواده و نقش نهادهاي ديني در اين زمينه؛

_ بررسي راهكارهاي تقويت و ارتقاي فرهنگي خانواده و نقش نهادهاي تبليغي و رسانه اي در اين حوزه؛

_ بررسي راهكارهاي تضعيف و از بين بردن ناهنجاري هاي رفتاري فرزندان به وسيله خانواده؛

_ بررسي راهكارهاي مقابله خانواده با مظاهر و نمودهاي تهاجم فرهنگي در حوزه خانواده؛

_ بررسي راهكارهاي شناساندن و آموزش پاس داشت از نمادها و نمودها و اسطوره هاي فرهنگي در خانواده؛

_ بررسي راهكارهاي رشد علمي و آگاهي فرزندان در مواجهه با مسائل جديد و پيچيده فرهنگي؛

ص: 106

_ بررسي راهكارهاي ايجاد و تقويت زمينه فرهنگ پذيري فرهنگي فرزندان به وسيله خانواده؛

_ بررسي راهكارهاي ايجاد و تقويت جامعه پذيري فرهنگي فرزندان به وسيله خانواده؛

_ بررسي نقش اقتصاد خانواده در تربيت فرهنگي فرزندان؛

_ بررسي نقش خانواده در اصلاح و ارتقاي اخلاق اجتماعي فرزندان؛

_ بررسي نقش خانواده در اصلاح و ارتقاي باورها و اعتقادات فرزندان؛

_ بررسي نقش خانواده در اصلاح و ارتقاي مناسك ديني فرزندان؛

_ شناسايي و معرفي شاخص هاي خانواده معيار در حوزه فرهنگي؛

_ شناسايي و معرفي خانواده هاي موفق در حوزه فرهنگ و تربيت فرهنگي؛

_ شناسايي موانع و آسيب هاي تربيت فرهنگي فرزندان در خانواده.

ص: 107

_ بررسي جايگاه، نقش و كاركردهاي نهادهاي آموزشي در تربيت و ارتقاي بينش فرهنگي جوانان؛

_ بررسي جايگاه، نقش و كاركردهاي نهادهاي دولتي در تربيت و ارتقاي بينش فرهنگي جوانان؛

_ بررسي جايگاه، نقش و كاركردهاي نهادهاي ديني در تربيت و ارتقاي بينش فرهنگي جوانان؛

_ بررسي جايگاه، نقش و كاركردهاي نهادهاي اجتماعي در تربيت و ارتقاي بينش فرهنگي جوانان؛

_ بررسي جايگاه، نقش و كاركردهاي نهادهاي دولتي در تربيت و ارتقاي بينش فرهنگي جوانان؛

_ بررسي نقش اقتصاد در ارتقاي فرهنگي جوانان؛

_ بررسي نقش سياست در ارتقاي فرهنگي جوانان؛

_ بررسي نقش جوانان در توسعه خردورزي و انديشه ورزي به عنوان يكي از عناصر فرهنگ؛

_ بررسي نقش جوانان در توسعه شكوفايي و توسعه ارزش هاي اصيل؛

_ بررسي نقش جوانان در توسعه رشد و توسعه هنجارهاي اجتماعي؛

_ بررسي نقش جوانان در توسعه نوآوري رفتارهاي جمعي در جامعه؛

_ بررسي نقش جوانان در توسعه فن آوري و دانش در جامعه؛

_ بررسي نقش جوانان در توسعه باورها و اعتقادات ديني؛

_ بررسي نقش جوانان در توسعه و گسترش نوآوري و خلاقيت؛

ص: 108

_ بررسي نقش جوانان در توسعه و پاس داشت الگوها و اسوه هاي ملي و ديني؛

_ بررسي نقش جوانان در حفظ و توسعه نمادهاي فرهنگي؛

_ بررسي نقش جوانان در تعادل فرهنگي با نسل هاي بعد يا فرهنگ هاي مجاور؛

_ بررسي نقش جوانان در مقابله با تهاجم فرهنگي؛

_ بررسي راهكارهاي رشد و ارتقاي انديشه ورزي در بين جوانان به عنوان يكي از عناصر و اجزاي فرهنگ؛

_ بررسي راهكارهاي رشد و ارتقاي ارزش هاي اصيل در بين جوانان؛

_ بررسي راهكارهاي رشد، ارتقا و گسترش هنجارهاي فرهنگي اصيل در بين جوانان؛

_ بررسي راهكارهاي رشد و ارتقاي رفتار بر اساس الگوهاي اصيل فرهنگي در بين جوانان؛

_ بررسي راهكارهاي رشد و ارتقاي دانش و مهارت هاي لازم در بين جوانان؛

_ بررسي راهكارهاي رشد و ارتقاي شناخت و آگاهي جوانان نسبت به پديده هاي فرهنگي جامعه و جهان؛

_ بررسي راهكارهاي نهادينه كردن شاخص هاي فرهنگ انقلاب اسلامي در جوانان؛

_ بررسي راهكارهاي نهادينه كردن فرهنگ دفاع مقدس در جوانان؛

_ بررسي راهكارهاي گسترش و نهادينه كردن نمادهاي فرهنگ اسلامي در جوانان؛

ص: 109

_ بررسي راهكارهاي رشد و تكامل شخصيت فرهنگي جوانان؛

_ بررسي راهكارهاي استفاده از ظرفيت جوانان براي ارتقاي فرهنگي كشور يا مناطق مختلف؛

_ بررسي راهكارهاي ايجاد هويت و استقلال فرهنگي در جوانان؛

_ بررسي راهكارهاي تقويت انسجام فرهنگي در بين جوانان؛

_ معرفي جوانان نمونه در حوزه انديشه، علم، فن آوري و ارزش ها.

ص: 110

ص: 111

ص: 112

از ديدگاه مقام معظم رهبري، مهم ترين آسيب هاي دروني و بيروني حوزه فرهنگ كشور عبارتند از:

الف) سايش جبهه فرهنگي خودي؛

ب) كم توجهي مديران و مسئولان كشور به موضوع فرهنگ؛

ج) عملكرد نامناسب دستگاه هاي فرهنگي؛

د) ضعف ايمان و باور ديني؛

ه) دنياطلبي و رفاه زدگي؛

و) تهاجم فرهنگي بيگانگان؛

ز) احيا و بازگشت جريان روشن فكري بيمار.

با توجه به آسيب هاي يادشده، سازمان صدا و سيماي جمهوري اسلامي براي رشد و اعتلاي فرهنگ كشور و مقابله تهديدها و آسيب هاي خارجي و داخلي حوزه فرهنگ بايد راهبردهاي ذيل را در پيش گيرد:

1. سامان دهي و تقويت جبهه فرهنگي خودي؛

2. تقويت جهت گيري فرهنگي سازنده همه برنامه ها؛

3. اصلاح و بهبود عملكرد واحدهاي گوناگون سازمان صدا و سيما؛

4. گسترش و نهادينه سازي ايمان و باور ديني مردم؛

5. جلوگيري از گسترش فرهنگ دنياطلبي، رفاه زدگي و مصرف گرايي؛

6. فرهنگ سازي براي حل مسائل و مشكلات اجتماعي و اقتصادي كشور؛

7. مقابله سازمان يافته با تهاجم فرهنگي بيگانگان؛

8. جلوگيري از نفوذ و گسترش جريان روشن فكري بيمار؛

ص: 113

9. ايجاد هم افزايي در جبهه فرهنگي خودي؛

10. تأمين هزينه هاي سازمان از راه هاي غير مغاير با اهداف فرهنگي.

رسانه ملي براي تحقق راهبردهاي يادشده بايد در حوزه هاي مختلف مديريتي و برنامه سازي، اصول و سياست هايي را فرا راه خود قرار دهد كه مهم ترين آنها عبارتند از:

الف) توجه به كليت فرهنگ به عنوان روح در كالبد جامعه؛

ب) توجه به پيچيدگي و چند لايه بودن موضوع فرهنگ؛

ج) توجه و تأكيد بر نقش هم افزايي حاكميت و مردم؛

د) در نظر داشتن تناسب محتوا، مخاطب و قالب؛

ه) پرهيز از شعارگرايي و رفتار كليشه اي؛

و) توجه به فرصت ها و تهديدها؛

ز) افزايش اعتماد، هم فكري، هم دلي و همراهي مردم و حاكميت؛

ح) توجه به تأخيري بودن تأثيرات فرهنگي در حوزه رفتار.

بر اساس همه آنچه گفته شد، گروه هاي مختلف برنامه ساز صدا و سيما، با توجه به كاركردهاي متفاوت رسانه، بايد محورهاي موضوعي گوناگون و متنوعي را در حوزه هاي مختلف شناسايي و انتخاب كنند و بر اساس آنها به برنامه سازي بپردازند تا اهداف و راهبردهاي موردنظر رسانه ملي در حوزه فرهنگ محقق شود. اين حوزه ها عبارتند از:

1. انديشه ورزي؛

2. ارزش گذاري؛

3. هنجارسازي؛

4. جامعه پذيري؛

5. نهادسازي؛

ص: 114

6. نوآوري علمي و فني.

گفتني است، در اين كتاب به برخي از اين محورهاي برنامه سازي اشاره شده است.

افزون بر اينها رسانه ملي بايد به بايسته هاي كار فرهنگي از جمله هوشمندانه بودن، انتظام داشتن، داراي هدف بودن و برخورداري از انواع كيفيت ها به ويژه عمق، تنوع، پيشوايي و زيبايي هم توجه كند، چنان كه مقام معظم رهبري مي فرمايد:

اهميت كار فرهنگي در آن است كه بايد هوشمندانه، گزيده شده و داراي انتظام باشد. نشانه يك كار فرهنگي صحيح در رعايت دقيق هدفي است كه براي آن انتخاب شده است و براي انجام كار فرهنگي مفيد و مؤثر بايد به كيفيت، عمق، تنوع، شيوايي و زيبايي آن توجه شود؛ زيرا كار فرهنگي انبوه مهم نيست و اهميت اين كار در شامل شدن انواع كيفيت هاست.(1)

ص: 115

ص: 116

حمايت از كار و سرمايه ايراني، چاپ اول: قم، مركز پژوهش هاي اسلامي صدا و سيما، 1391.

_______________، راهبردها و سياست هاي رسانه ملي در سال حماسه سياسي و حماسه اقتصادي، چاپ اول: قم، مركز پژوهش هاي اسلامي صدا و سيما، 1392.

______________، زن؛ نظام سلطه و رسانهها، چاپ اول: قم، مركز پژوهش هاي اسلامي صدا و سيما، 1390.

_______________، رسانه ملي و ترويج فرهنگ مهدويت، چاپ اول: قم، مركز پژوهش هاي اسلامي صدا و سيما، 1389.

_______________ ، آيين برنامه سازي درباره فرهنگ حجاب و عفاف، چاپ اول: قم، مركز پژوهش هاي اسلامي صدا و سيما، 1391.

_______________، رسانه ملي و تغيير سياست جمعيتي؛ مسئله شناسي، راهبردها و سياستها، چاپ اول: قم، مركز پژوهش هاي اسلامي صدا و سيما، 1392.

شفيعي سروستاني، اسماعيل، تفكر، فرهنگ و ادب، تمدن، چاپ اول: تهران، هلال، 1383.

_______________، نقش روشنفكري: از مجموعه شبيخون، بيداري و مقابله، چاپ اول: تهران، هلال، 1389.

صاحبي، محمدجواد ، مناسبات ديني و فرهنگ در جامعه ايران (مجموعه مقالات)، چاپ اول: تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، 1384.

صحيفه نور (مجموعه رهنمودهاي امام خميني رحمه الله )، چاپ اول: تهران، سازمان مدارك فرهنگي انقلاب اسلامي، 1369.

كريمي، مرزبان ، درباره فرهنگ، چاپ اول: شهركرد، سدرة المنتهي، 1385

كوش، دني ، مفهوم فرهنگ در علوم اجتماعي، ترجمه: فريدون وحيدا، چاپ اول: تهران، سروش، 1381.

نوذري، حسينعلي ، فلسفه تاريخ، روش شناسي و تاريخ نگاري، چاپ اول: تهران، طرح نو، 1371.

ص: 117

ص: 118

4/6/1386، در پايگاه اطلاعرساني دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آيت الله العظمي سيد علي خامنهاي:

http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3398.

بيانات مقام معظم رهبري در ديدار هنرمندان و مسئولان فرهنگي كشور، 1373/04/22، در پايگاه اطلاعرساني دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آيت الله العظمي سيد علي خامنهاي:

http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=12893.

بيانات مقام معظم رهبري در آغاز به كار دهمين گردهمايي سراسري ائمه جمعه، 21/6/1373، در پايگاه اطلاعرساني دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آيت الله العظمي سيد علي خامنهاي:

http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=17358.

بيانات مقام معظم رهبري در ديدار اعضاي مجلس خبرگان رهبري، 1392/12/15، در پايگاه اطلاعرساني دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آيت الله العظمي سيد علي خامنهاي:

http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=25696.

بيانات مقام معظم رهبري در جلسه تبيين سياست هاي اقتصاد مقاومتي، 1392/12/20، در پايگاه اطلاعرساني دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آيت الله العظمي سيد علي خامنهاي:

http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=25795.

بيانات مقام معظم رهبري در ديدار اعضاي شوراي عالي مركز طراحي الگوي اسلامي- ايراني پيشرفت، 1391/12/14، در پايگاه اطلاعرساني دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آيت الله العظمي سيد علي خامنهاي:

http://farsi.khamenei.ir/newspart-index?tid=1090

ي، 1390/10/14، در پايگاه اطلاعرساني دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آيت الله العظمي سيد علي خامنهاي:

http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=18453.

ص: 119

بيانات مقام معظم رهبري در ديدار شركت كنندگان در همايش آسيب شناسي انقلاب، 1377/12/15، در پايگاه اطلاعرساني دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آيت الله العظمي سيد علي خامنهاي:

http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=2933.

بيانات مقام معظم رهبري در ديدار با اعضاي شوراي عالي انقلاب فرهنگي، 1369/09/19، در پايگاه اطلاعرساني دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آيت الله العظمي سيد علي خامنهاي:

http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=2391.

بيانات مقام معظم رهبري در ديدار مجمع نمايندگان طلاب و فضلاي حوزه علميه قم، 7/09/1368، در پايگاه اطلاعرساني دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آيت الله العظمي سيد علي خامنهاي:

http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=2228.

بيانات در جمع دانشجويان دانشگاه تهران 1377/02/22. در پايگاه اطلاعرساني دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آيت الله العظمي سيد علي خامنهاي:

http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=2888.

بيانات مقام معظم رهبري در ديدار رئيس و مديران سازمان صدا و سيما، 11/09/1383، در پايگاه اطلاعرساني دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آيت الله العظمي خامنهاي:

http://farsi.khamenei:ir/speech-contenet?id=3262.

بيانات مقام معظم رهبري در ديدار اعضاي شوراي عالي انقلاب فرهنگي، 23/2/1390، در پايگاه اطلاعرساني دفتر مقام معظم رهبري:

http://www.leader.ir/langs/fa/?p=contentShowid=8168

بيانات مقام معظم رهبري در ديدار اعضاي هيئت مديره دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم، 9/7/1375، در پايگاه اطلاعرساني دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آيت الله العظمي سيد علي خامنهاي:

http://farsi.khamenei.ir/news-content?id=17896.

بيانات مقام معظم رهبري در ديدار برخي از مسئولان كشور،

ص: 120

20/06/1386.

پيام نوروزي مقام معظم رهبري به مناسبت آغاز سال 1393، در پايگاه اطلاعرساني دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آيت الله العظمي سيد علي خامنهاي:

http://farsi.khamenei.ir/message-content?id=25952.

ص: 121

ص: 122

جمعه، 21/06/1373.

بيانات مقام معظم رهبري در ديدار اعضاي هيئت مديره دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم، 09/07/1375.

بيانات مقام معظم رهبري در ديدار اعضاي شوراي عالي انقلاب فرهنگي،1375/09/20.

بيانات مقام معظم رهبري در جمع دانشجويان دانشگاه تهران 1377/02/22.

بيانات مقام معظم رهبري در ديدار شركت كنندگان در همايش آسيب شناسي انقلاب، 1377/12/15.

حكم انتصاب مجدد آقاي دكتر علي لاريجاني به رياست سازمان صدا و سيما، 1378/03/05.

بيانات مقام معظم رهبري در ديدار اعضاي شوراي عالي انقلاب فرهنگي،1378/09/23.

بيانات مقام معظم رهبري در ديدار اعضاي شوراي عالي انقلاب فرهنگي، 1379/09/19.

بيانات مقام معظم رهبري در ديدار اعضاي شوراي عالي انقلاب فرهنگي، 26/09/1381.

بيانات مقام معظم رهبري در ديدار مديران صدا و سيما، 1381/11/15.

حكم انتصاب مهندس سيد عزت الله ضرغامي به رياست سازمان صدا و سيما، 1383/03/03.

بيانات مقام معظم رهبري در ديدار رئيس و مديران سازمان صدا و سيما، 11/09/1383.

بيانات مقام معظم رهبري در ديدار مديران و برنامه سازان رسانه اي كشورهاي مختلف، 1385/02/26.

بيانات مقام معظم رهبري در ديدار رئيس جمهور و اعضاي هيئت دولت، 04/06/1386.

ص: 123

بيانات مقام معظم رهبري در ديدار برخي از مسئولان كشور، 20/06/1386.

حكم انتصاب مجدد آقاي ضرغامي به رياست سازمان صدا و سيما، 1388/08/16.

بيانات مقام معظم رهبري در ديدار كارگردان، هنرمندان و عوامل توليد سريال حضرت يوسف عليه السلام ، 1388/09/09.

بيانات مقام معظم رهبري در ديدار رئيس سازمان و جمعي از هنرمندان صدا و سيما، 1389/04/12.

بيانات مقام معظم رهبري در ديدار هنرمندان و دست اندركاران صداوسيما، 1389/04/12.

بيانات مقام معظم رهبري در ديدار اعضاي شوراي عالي انقلاب فرهنگي، 23/02/1390.

ي، 1390/10/14.

بيانات مقام معظم رهبري در ديدار جوانان استان خراسان شمالي،23/07/1391.

بيانات مقام معظم رهبري در ديدار اعضاي شوراي عالي مركز طراحي الگوي اسلامي _ ايراني پيشرفت، 1391/12/14.

بيانات مقام معظم رهبري در ديدار اعضاي مجلس خبرگان رهبري، 1392/12/15.

بيانات مقام معظم رهبري در جلسه تبيين سياست هاي اقتصاد مقاومتي، 1392/12/20.

بيانات مقام معظم رهبري در حرم مطهر رضوي، 1/01/1393.

پيام نوروزي مقام معظم رهبري به مناسبت آغاز سال 1393.

ص: 124

ص: 125

اصول و شاخصه هاي تمدن نبوي، سيد رشيد صميمي، 1388.

انس آفريني ميان مردم و مسئولان، ليلا فرخي، 1390.

انسجام اسلامي؛ زمينه ها، موانع و راهكارهاي اتحاد اسلامي، لطف علي لطيفي، 1388.

اهداف فرهنگي در جنگ نرم رسانه اي، سيده صديقه حسيني، 1392.

بررسي روابط دختر و پسر در ايران، عبدالله جوان، 1387.

برگزيده دانشنامه دين، ارتباطات و رسانه، به كوشش: سيد حميد رضا قادري، 1388.

بهينه سازي الگوي مصرف، گروهي، 1388.

پيامبر اعظم (صلي الله عليه و آله) فرهنگ كار و توليد، حميد قلندري، 1388.

تربيت الگويي زنان در قرآن، هادي حسين خاني، 1382.

تفسير نمادهاي ديني، محسن طوسي، 1386.

جوسازي: آسيب شناسي ارزش ها و هنجارها در برابر غوغاسالاري، حسينعلي زاهدي پور، 1385.

حقانيت يا نجات (نگاهي درون و برون ديني به پلوراليسم)، داود رجبي نيا، 1386.

خبر و اخلاق خبرنگاري، سيدمحمد مكتبي، 1384.

خودسازي و خدمت رساني در فرهنگ امام خميني، رسول سعادتمند، 1383.

دين، اسطوره، خرافه و جادو، قاسم اخوان نبوي، 1382.

رسانه ملي و الگوي اسلامي _ ايراني پيشرفت، مهدي رشكياني، 1392.

رسانه ملي و ترويج فرهنگ مهدويت، ابراهيم شفيعي سروستاني، 1389.

رسانه ملي و تغيير سياست جمعيتي نظام جمهوري اسلامي، ابراهيم شفيعي سروستاني، 1392.

ص: 126

رسانه ملي و فرهنگ كتابخواني، عيسي زارعي، 1392.

رسانه و رهنمودهاي اخلاقي علما و بزرگان دين، فاطمه عسگري، 1390.

زن؛ نظام سلطه و رسانه ها، ابراهيم شفيعي سروستاني، 1390.

ساده زيستي، حميد رضا حق شناس، 1390.

سبك زندگي بر اساس آموزه هاي اسلامي (با رويكرد رسانه اي)، حميد فاضل قانع، 1392.

ستارگان پارسايي (داستان هاي اخلاقي عالمان و بزرگان دين)، ابوالفضل هادي منش، 1387.

سيره اخلاقي علما، فاطمه عسگري، 1388.

سيره معصومان و علماي بزرگ در عزاداريها با هدف معرفي الگوي مطلوب، رضوان راغبي، 1390.

شادي و رسانه، مجيد خبازي، 1390.

شكوفايي نهضت آزاد انديشي با تكيه بر فرهنگ اصيل ايراني اسلامي، مصطفي رضايي، 1392.

شكوه ايمان: بازشناسي تمدّن مسلمين، علي آقاجاني قناد، 1388.

ظرافت هاي اخلاقي شهدا، رضا آبيار، 1388.

عرفان سرخ: فرهنگ شهادت طلبي، عليرضا ذبيح، 1384.

علل گرايش نوجوان و جوان به فرهنگ بيگانه، فريدون موحد نيا، 1381.

عوامل اثرگذار بر وفاق اجتماعي در اسلام، رضا رمضان نرگسي، 1386.

فرهنگ اخلاقي معصومين _ حرف آ و الف - بخش دوم، احمد رضوانفر، 1385.

فرهنگ اخلاقي معصومين _ حرف آ و الف، احمد رضوانفر، 1385.

فرهنگ اخلاقي معصومين _ حرف ب و پ، احمد رضوانفر، 1384.

فرهنگ اخلاقي معصومين(ع) حرف ث و ج، سيده معصومه اسماعيل پور دون، 1390.

ص: 127

فرهنگ اخلاقي معصومين(ع) حروف دال و ذال، احمد رضوانفر، 1392.

فرهنگ ايرانيان خارج از كشور، سيده مريم چاوشي، 1386.

فرهنگ تشرف به اماكن مذهبي، محمد رضا احمدي ندوشن، 1388.

فرهنگ سياسي مردم پيش و پس از انقلاب اسلامي ايران، احمد احساني، 1386.

فرهنگ و رسانه هاي نوين، محمد حسني، 1385.

فضيلت هاي اخلاقي(7) خودباوري، سيد محمد حيدري پور، 1391.

فضيلت هاي اخلاقي(9) ايثار و گذشت، مهناز رحماني، 1391.

فضيلت هاي اخلاقي(10) وفاي به عهد، زهرا الياسي، 1392.

فمينيسم، به كوشش: سيد حسين اسحاقي، 1384.

كار در زندگي فردي و اجتماعي از ديدگاه قرآن، مختار نيك فر، 1383.

كار و تلاش در فرهنگ اسلامي: 89 نكته كليدي درباره كار و تلاش، سيد حسين اسحاقي، 1389.

كانون محبت (رهنمودهاي اخلاقي پيامبر اعظم درباره خانواده)، سيد حسين اسحاقي، 1385.

كتابشناسي اصلاح الگوي مصرف، سلمان حبيبي، 1389.

كليدواژگاني در باب دين، رسانه و فرهنگ، زير نظر ديويد مورگان، به كوشش: امير يزديان،ترجمه: گروه مترجمان، 1394.

الگوشناسي، حسين مهدي زاده، 1385.

الگوي مصرف در اسلام و غرب، مجيد نوريان، 1383.

مبارزه با ناهنجاري هاي اخلاقي اجتماعي، زينب طيبي، 1389.

مرواريد عفاف: كاوشي در حيا، غيرت و حجاب، سيد حسين اسحاقي، 1386.

مسئلهشناسي فرهنگي (1): آزادي در اسلام و غرب، سيد حسين اسحاقي، 1384.

ص: 128

مسئلهشناسي فرهنگي (2): پيدا و پنهان مطبوعات، سيد حسين اسحاقي، 1384.

نظم اجتماعي در اسلام، عبدالله جوان، 1383.

نقش رسانه در تبيين دفاع و هجوم فرهنگي، علي نوري مطلق، 1383.

نقش رسانه ملي در ترويج امانتداري، مرتضي اسكندري، 1392.

نقش رسانه ملّي در ترويج فرهنگ حيا، اباذر افشار، 1391.

نقش نظام نظارتي در كنترل رفتارهاي نابهنجار، محمد مكتبي، شيده صادقي، عليرضا پيروزمند، 1384.

نوجوانان و آموزه هاي اخلاقي در سيره امام حسين (ع)، حمزه كريم خاني، 1382.

ويژگي ها و اهداف تبليغات انتخاباتي، محمد جواد صالحي، 1386.

هنجارشكني در رسانه هاي جمعي، علي آقاپور، 1388.