ص: 2

ص: 3

ص: 4

ص: 5

ص: 6

بيماري هاي واگير و غير واگير) كه از طرف مراكز خدمات سلامت و بهداشت به عموم جامعه ارائه مي شود؛ زيرا پايين بودن آگاهي مردم جامعه در اين موارد با شيوع بسياري از مشكلات سلامتي و بيماري هاي واگير و غير واگير ارتباط دارد. بنابراين، امروزه، مسئولين و صاحب نظران به ارزش اين آگاهي به عنوان شاخصي مهم براي شناسايي وضعيت كلي سلامت جامعه توجه دارند.

يكي از مواردي كه مي تواند سبب ارتقاي وضعيت بهداشت جامعه شود، آموزش اصول مهم سلامت براي عموم مردم است كه بايد به زبان و بيان ساده اي ارائه شود تا عموم مردم آن را درك و استفاده كنند.

پيام هاي كوتاه قالبي است كه به سبب ايجاز و رسايي بر مخاطب اثر بسياري دارد. ازاين رو، در اين مجموعه كه با همت گروهي از نويسندگان و پژوهشگران محترم در مركز پژوهش هاي اسلامي صدا و سيما تدوين گرديده،سعي شده است تا با تامين بخشي از نياز محتوايي برنامه هاي حوزه سلامت و بهداشت ياريگر برنامه سازان رسانه ملي باشد.

ص: 7

ص: 8

«خدا هر كه را از خشنودي او پيروي كند، به وسيله آن [كتاب] به راه هاي سلامت رهنمون مي شود و به توفيق خويش، آنان را از تاريكي ها به سوي روشنايي بيرون مي برد و به راهي راست هدايتشان مي كند».(1)

«و خواب شما را [مايه] آسايش و استراحت قرار داديم».(2)

قرآن كريم اموري را به عنوان آرامش معرفي مي كند: مانند نماز، تلاوت قرآن، اهل بيت عليهم السلام ، توكل، صبر، تقوا، توبه، مطالعه تاريخ انسان هاي بزرگ، عمل صالح، تسليم بودن در مقابل خدا، انفاق، زكات و....

با توجه به آيه شريفه «آگاه باشيد، تنها با ياد خدا دل ها آرامش مي يابد.» تنها چيزي كه موجب آرامش روح است ياد و ذكر خداي متعال است.

به فرموده قرآن، اصل اول در سلامتي و صحت غذاها آن است كه حلال و پاكيزه باشند. اين گونه غذا، مي تواند مقدمات سلامتي را در بدن انسان فراهم نمايد.

در فرهنگ قرآني، خداوند است كه بيماري ها را شفا مي دهد و ديگران، وسيله و واسطه اند.(3)

خداوند بزرگ و مهربان مي فرمايد: «بخوريد و بياشاميد، اما به اندازه كافي و لازم؛ زيرا پرخوري و زياده روي، سلامت شما را به خطر مي اندازد».(4)

به فرمان قرآن، مؤمنان شايسته ترين افراد در استفاده از نعمت هاي الهي _ مانند غذاهاي پاكيزه _ مي باشند. در اين زمينه خداوند مي فرمايد: «چه كسي اين غذاهاي پاكيزه را بر شما حرام كرده است؟ اين ها زيبايي هاي زندگي

ص: 9

دنياست كه خداوند براي بهترين بندگانش خلق نموده است. پس از نعمت هاي خداوند استفاده كنيد».(1)

جالب است بدانيد كه خداوند در قرآن به طور مستقيم به خوردن گوشت و ماهي و ميوه اشاره مي كند و آنها را از نعمت هاي زندگي بخش الهي برمي شمارد و از ما مي خواهد كه از آنها بخوريم.(2)

مسئله خوراك در قرآن، آن قدر مهم است كه خداوند در آيه اي مستقيم به انسان فرمان داده است تا با دقت و تأمل در غذايي كه مي خورد، بنگرد.(3)

خداوند در قرآن كريم خواب را از عوامل سلامت و آرامش روح انسان برمي شمارد و آن را نعمتي قابل ستايش و آيه اي از آيات اعجازآميز الهي معرفي مي كند.(4)

ص: 10

يكي از راه هاي درمان غفلت و حركت در مسير سازندگي و شكوفايي استعدادهاي انساني، «ذكر» معرفي شده است.

به ما سفارش شده است كه هنگام خوردن غذا «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ» بگوييم.

مستحب است هر كاري را با «بسم اللّه» آغاز كنيم. همه اين تعاليم و آموزه ها در سيره و سنّت معصومان عليهم السلام براي آن است كه انسان همواره خود را در ارتباط با خدا و در مسير رحمت الهي قرار دهد و از غفلت و پي آمدهاي سوء آن در امان بماند.

هر يك از عبادت ها ميزان معيني دارد، ولي ياد و ذكر خدا در دل و ترنّم نام او بر لب حدّي ندارد. خداوند مي فرمايد: «اي كساني كه ايمان آورديد خدا را بسيار ذكر كنيد».(1)

برخي دستورهاي ديني براي سلامت روح و روان وقت معين و مشخصي دارد: مانند نماز، ولي ذكر خدا وقت مشخصي ندارد.

ذكر خدا براي هر حالي توصيه شده است و اين دوام ياد حق نمي گذارد انسان به دام بيماري روحي و غفلت گرفتار شود.

ص: 11

نماز شب، موجب رضايت پروردگار، دوستي فرشتگان، سنت پيامبران، نور معرفت، ريشه ايمان، آسايش بدن ها، ناراحتي شيطان، سلاحي بر ضدّ دشمنان، مايه اجابت دعا، قبولي اعمال و بركت در روزي است. (1)

«نيكي و نيكوكاران را دوست بداريد. سوگند به آنكه جانم به دست اوست، بركت و تندرستي، با نيكي و نيكوكاران است».(2)

«روزه بگيريد تا تندرست باشيد».(3)

«كسي كه يك بار خالصانه و خداپسند بر من درود فرستد پروردگار حكيم دري از تندرستي و عافيت را به روي او مي گشايد».(4)

«از خداوند چيزي خواسته نشده است، كه نزد او محبوب تر از عافيت باشد».(5)

«از خداوند عافيت طلب كنيد؛ زيرا بعد از (نعمتِ) يقين، نعمتي بهتر از عافيت به كسي داده نشده است».(6)

«منفورترين شما نزد خداوند متعال كسي است كه پرخواب، پرخور و پرنوش باشد».(7)

«نخستين بار خداوند متعال به شش خصلت نافرماني شد كه علاقه شديد به خواب يكي از آنهاست».(8)

در حديث معراج آمده است: دنيا طلبان، كساني هستند كه پرخور، پرخنده، پرخواب و پرخشمند و كمتر خشنودند».(9)

ص: 12

«اي مردم! [درد] خود را درمان كنيد؛ زيرا خداوند متعال هيچ دردي نيافريد مگر آنكه برايش شفا(دارويي) نيز آفريد به جز مرگ».(1)

«خلال كنيد، چراكه دهان را تميز مي كند و مايه سلامت لثه است».(2)

«شستن دست قبل از غذا، فقر و پس از غذا، غم و اندوه را برطرف مي كند و به چشم، سلامتي مي بخشد».(3)

پيامبر خدا صلي الله عليه و آله ، به پزشكي، فرمود: «طبيب، خداست و چه بسا چيزهايي را خوب با هم تركيب كني و با آن [به جاي درمان]، ريشه ديگري را بسوزاني».(4)

«بهترين چيزي كه با آن درمان مي شويد، پياده روي است».(5)

«هرگاه كسي كه خود را به عنوان پزشك جا زده [و به پزشكي شناخته شده نيست] كسي را درمان كند و موجب تلف شدن يا صدمه او شود، ضامن است».(6)

«دهان هاي خود را پاكيزه كنيد؛ زيرا گذرگاه هاي قرآنند».(7)

«لباس سفيد بپوشيد؛ زيرا جامه سفيد نيكوتر و پاكيزه تر است».(8)

«خداوند، عبادت كننده پاكيزه را دوست دارد».(9)

«اين بدن ها را پاكيزه سازيد، [تا ]خداوند [جان] شما را پاكيزه گرداند».(10)

«همانا اسلام پاكيزه است. پس شما هم پاكيزه باشيد؛ زيرا جز شخص پاكيزه كسي به بهشت نمي رود».(11)

ص: 13

«خودتان را با هر وسيله اي كه مي توانيد پاكيزه كنيد؛ زيرا خداوند متعال، اسلام را بر پايه پاكيزگي بنا كرده است و هرگز به بهشت نرود مگر كسي كه پاكيزه باشد».(1)

پيامبر خدا صلي الله عليه و آله در سخني سرزنش آميز خطاب به يكي از صحابه فرمود: «پس از من گروه هايي مي آيند كه...خواب ابتداي شب را وا مي گذارند و در صبحگاهان بسيار مي خوابند».(2)

«خداوند پاك است و شخص پاك را دوست دارد، پاكيزه است و پاكيزگي را دوست دارد».(3)

«تندرستي و فراغت دو نعمتي هستند كه ناسپاسي مي شوند (كسي قدر آنها را نمي داند)».(4)

«اي ابوذر! دو نعمت است كه بسياري از مردم در آنها مغبون مي شوند: تندرستي و فراغت».(5)

«هركه صبح خود را با تندرستي آغاز كند و در ميان خانواده اش آسوده و راحت باشد و خوراك روزانه اش را داشته باشد، چنان است كه [همه] دنيا به او داده شده باشد».(6)

پيامبر خدا صلي الله عليه و آله _ پزشكي _ فرمود: طبيب، خداوند عزّ وجلّ است، اما تو ياري مهربان هستي.(7)

«آنكه غذا كم خورَد معده اش سالم مي ماند و صفاي دل مي يابد و هركه پرخور باشد معده اش بيمار و قلبش سخت مي شود».(8)

ص: 14

«دو نعمت است كه شكر آنها گزارده نمي شود: امنيت و سلامتي».(1)

بر امت خويش، بيش از همه چيز از شكم پرستي، پرخوابي، بيكارگي و ضعف در ايمان، بيمناكم».(2)

«اي علي! چهار چيز را پيش از چهار چيز درياب: جواني ات را پيش از پيري؛ و سلامتي ات را پيش از بيماري؛ و ثروتت را پيش از فقر و زندگي ات را پيش از مرگ».(3)

ص: 15

«خيري كه به دنبال آن آتش باشد، خير نيست و شري كه به دنبال آن بهشت باشد، شر نيست. هر نعمتي جز بهشت ناچيز است و هر بلايي جز آتش، سلامتي».(1)

«دو نعمت است كه ارزش آنها را نمي داند مگر كسي كه آنها را از دست داده باشد: جواني و تندرستي».(2)

«گواراترين نصيب ها سلامتي است».(3)

«هركسي در دنيا سلامت داشته باشد ايمن مي شود و هركس (به سبب كوتاهي) بيمار شود پشيمان خواهد شد».(4)

«آگاه باشيد كه يكي از بلاها فقر است و سخت تر از فقر، بيماري تن و سخت تر از بيماري بدن، بيماري دل است. آگاه باشيد كه از نعمت ها، وسعت مالي و بالاتر از وسعت مالي، سلامت بدن و بالاتر از سلامت بدن، تقواي دل است».(5)

«چه بسا دارو موجب بيماري مي شود».(6)

«هيچ پيشگيري همچون تأمين سلامت مؤثر نيست».(7)

«دست يابي به تندرستي جز با پرهيز ميسر نيست».(8)

«مصيبتي بزرگ تر از دوام بيماري نيست».(9)

«هيچ لذتي در زندگي گواراتر از سلامت نيست».(10)

«بيماري يكي از دو زندان براي آدمي است».(11)

ص: 16

«سلامت گواراترين نعمت هاست».(1)

«كم خوردن، جان را گرامي تر و تندرستي را پايدارتر مي كند».(2)

«هركه در خوردن اندازه نگه دارد تندرستي اش فزوني مي گيرد و انديشه اش سالم مي ماند».(3)

«منظور خداوند از آيه اي كه در آن مي فرمايد: «و شما را با بد و خوب مي آزماييم» خوبي، همان تندرستي و توانگري است و بدي، همان بيماري و ناداري است».(4)

«زكات تندرستي، كوشيدن در طاعت خداست».(5)

«كامل ترين نصيب، تندرستي است».(6)

«تندرستي، برترين نعمت هاست».(7)

«با تندرستي، لذّت كامل مي شود».(8)

امام علي عليه السلام در سفارش به فرزندش امام حسن عليه السلام فرمود: «پسرم! تنگدستي، بلا است؛ سخت تر از آن، ناتندرستي؛ و از آن سخت تر، بيماريِ دل است».!(9)

«شب زنده داري، مايه تندرستي است».(10)

«تندرستي، دل پذيرترين لذّت هاست».(11)

ص: 17

«روزه، نيمي از تندرستي است».(1)

«خوابْ مايه آسودن از درد و رنج است».(2)

«خور و خواب زياد، جان آدمي را تباه مي سازد و زيان به بار مي آورد».(3)

«هركه در خوردن اعتدال داشته باشد، تندرستي اش فزوني مي گيرد و انديشه اش سالم مي ماند».(4)

«حسود، هميشه ناراحت است، هر چند جسمش سالم باشد».(5)

«خواب ميان مغرب و عشا و خواب پيش از طلوع خورشيد، فقر مي آورد».(6)

«خودتان را با آب [بشوييد] و از بوي نامطبوعي كه مايه آزار ديگران است پاكيزه سازيد. به [سر و وضع] خودتان برسيد؛ زيرا خداوند عزّوجلّ از بندگاني كه نشستن با آنان ايه بيزاري است ، نفرت دارد».(7)

«با كم خوردن و كم نوشيدن با هواي نفس خود مبارزه كنيد تا فرشتگان در كنار شما حضور يابند و شيطان و وسوسه هايش از شما بگريزد».(8)

«كسي كه درد نهفته خود را كتمان كند، طبيبش از درمان او ناتوان شود».(9)

«شگفت است كه حسودان از تندرستي غافلند».(10)

«لباس تميز، غم و اندوه را مي برد و موجب پاكيزگي نماز است».(11)

ص: 18

ص: 19

«خداوندا! بر محمد و آلش درود فرست، و مرا عافيت بخش، عافيتي كافي، شفابخش، برتر و روزافزون، عافيتي كه در بدنم عافيت توليد كند، و در يك كلمه: عافيت دنيا و آخرت».(1)

هنگام نگاه به ماه نو، امام سجاد عليه السلام اين دعا را مي خواند: «در اين ماه، ما را در جامه هاي عافيتت بپوشان، و به وسيله انجام دادن طاعتت نعمت را بر ما تمام كن».

امام زين العابدين عليه السلام در نيايشي درباره فرزندان، از خدا مي خواهد: «خدايا! عمرشان را براي من بركت بخش، مدت زندگيشان را طولاني ساز، خردسالشان را برايم پرورش ده، ضعيفانشان را نيرومند كن، بدن ها و دين ها و اخلاقشان را سلامت بدار».

«در ايام بيماري ام دو فرشته اي كه نويسنده اعمال هستند اعمالي را در پرونده ام نوشته اند كه نه هيچ دلي در آن انديشيده و نه هيچ زباني از آن سخن گفته و نه هيچ اندامي براي آن رنجي را تحمل كرده است... بلكه (همه اينها فقط از باب) فضل و احسان تو بر من نوشته شده است.(2)

[خدايا!] بر محمد و آل او درود فرست و آنچه را بر من پسنديده اي محبوب من گردان و بدي هاي گذشته ام را پاك كن و شيريني تندرستي را بر من باز گردان و خنكاي سلامت را بر من بچشان».(3)

«بارالها! تو را سپاس بر نعمت سلامتي بدن كه هميشه در آن عمر مي گذرانم و سپاس تو راست بر بيماري و بلايي كه (هم اكنون)در بدنم پديد آورده اي و نمي دانم».(4)

ص: 20

«اي خداي من! كدام يك از اين دو حالت به شكر تو شايسته تر است؟ در كدام يك از اين دو وقت حمد و سپاس تو سزاوار تر مي باشد؟ در وقت سلامتي... يا در وقت بيماري...؟ كه در آن حال از نعمت هاي پاكيزه ات گواراي وجودم كردي و بدان ها مرا نيرو دادي تا بر طاعتت توفيق يابم و يا زمان بيماري كه به واسطه آن مرا (از آلودگي گناهان) رهانيده و نعمت هايي كه (در قالب درد) به من تحفه داده اي تا بار گناهاني را كه بر دوشم سنگيني كرده، سبك كند ...؟(1)»

«خدايا! طعم عافيت را تا آخر عمر به من بچشان».(2)

«خدايا! بين من و عافيت در دنيا و آخرت جدايي مينداز».(3)

ص: 21

«سه چيز است كه پي آمد ناخوشايند دارد... و [از آن جمله است:] خوردن دارو، بدون بيماري هر چند شخص از آن دارو سالم بماند».(1)

«در آنچه بدن را سالم نگه مي دارد، اسراف نيست... بلكه اسراف در چيزهايي است كه مال را تلف كند و به بدن زيان رساند».(2)

«بيماران خود را با صدقه درمان كنيد».(3)

«يكي از پيامبران بيمار شد. پس گفت: خود را درمان نمي كنم تا كسي كه بيمارم كرده است شفايم دهد. خداوند تعالي به او وحي كرد كه: تا خود را درمان نكني شفايت ندهم؛ زيرا شفا دادن از من است».(4)

«هركه سلامتش بر بيماري اش غلبه داشته باشد و با اين حال خود را با چيزي درمان كند و [بر اثر آن] بميرد من نزد خدا از او بيزاري مي جويم».(5)

«اگر مردم خواص سيب را بدانند، بيماران خود را جز با آن درمان نكنند».(6)

«سه چيز است كه خداوند آنها را دشمن مي دارد: خوابيدن در روز، بدون شب زنده داري، خنده بي دليل و غذا خوردن از روي سيري».(7)

«مردم هر شهري به سه چيز نيازمندند كه در كار دنيا وآخرت خود به آنها رجوع مي كنند و چنانچه آن سه را نداشته باشند گرفتار پريشاني مي شوند: فقيه دانا و پارسا، فرمانرواي نيكوكار و مُطاع، و پزشك حاذق و مطمئن».(8)

ص: 22

«نعمت دنيا، امنيت و تندرستي است».(1)

«چند چيز است كه هر كس يكي از آنها را نداشته باشد، همواره در زندگي اش كمبود دارد و دل نگران است: اول، تندرستي؛ دوم امنيت؛ سوم روزي فراوان؛ چهارم همراهِ هم رأي».(2)

ص: 23

ص: 24

امام هشتم عليه السلام فرمود: «هر مؤمني كه مؤمني را در بيماري اش عيادت كند، اگر صبح باشد هفتاد هزار ملك او را تشييع (بدرقه و همراهي) كنند و چون نزد او بنشيند رحمت (خدا) او را فرا گيرد و تا شب براي او استغفار كنند، و اگر شب باشد همين اجر تا صبح براي او خواهد بود».(1)

در روايتي از رسول خدا صلي الله عليه و آله آمده است كه فرمود: «شخصي كه به عيادت برادر مسلمان خود مي رود در ميان ميوه هاي چيده شده بهشتي راه مي رود و هنگامي كه نزد بيمار بنشيند رحمت خدا او را فرا مي گيرد. اگر صبح به ديدن او برود تا روز ديگر هفتاد هزار فرشته بر او دعا مي كنند».(2)

رسول خدا صلي الله عليه و آله : «كسي كه به عيادت بيمار مي رود هميشه در ميان رحمت الهي راه مي رود تا بنشيند، آن گاه كه نزد بيمار نشست غرق در رحمت خدا مي گردد».(3)

از برخي روايات استفاده مي شود كه دعا بر بالين بيمار به اجابت نزديك تر است، زيرا لطف و عنايت خاص خداوند به همراه دل هاي شكسته است و مؤمن بيمار از اين فضيلت برخوردار مي باشد.

رسول گرامي صلي الله عليه و آله درباره بردن هديه براي بيمار فرمود: «هر كس بيماري را به آنچه كه دوست دارد اطعام كند خداوند متعال از ميوه هاي بهشت به او خواهد داد».(4)

رسول گرامي اسلام صلي الله عليه و آله درباره آداب عيادت بيمار فرمود: براي بيمار دعا كنيد و بگوييد: «خدايا! او را به شفاي خود، شفا مرحمت كن و به دواي خويش مداوا فرما و از بلاي خود او را در امان بدار».(5)

بر اساس آموزه هاي اسلامي يكي از آداب عيادت بيمار اين است كه انسان او را دلداري دهد و روحيه اش را تقويت كند.

ص: 25

پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: «هنگامي كه از بيمار ديدن مي كنيد او را به زندگي اميدوار سازيد، اين كار گرچه مقدّرات را تغيير نمي دهد و مانع از مرگ نمي شود، ولي وسيله آرامش خاطر بيمار است».(1)

پيامبر هنگام عيادت سلمان فارسي فرمود: «اي سلمان! خداوند رنج تو را برطرف سازد و گناهت را ببخشد و دين و بدن تو را تا آخر عمرت محفوظ نگه دارد».(2)

اميرمؤمنان عليه السلام فرمود: «از ديداركنندگان بيمار آن كس بيشتر اجر مي برد كه كمتر نزد او بنشيند جز در صورتي كه خود بيمار به ماندن مايل باشد».(3)

امام صادق عليه السلام در حديثي درباره كوتاهي ديدار بيمار فرمود: «از عيادت كنندگان آنكه كمتر نزد بيمار بنشيند، اجر و پاداشش بيشتر است».(4)

رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: «عيادت كامل آن است كه عيادت كننده دست روي بدن بيمار بگذارند و حال او را بپرسد».(5)

پيامبر درباره عيادت كامل فرمود: «عيادت كامل آن است كه دستت را بر بدن بيمار نهي و از او احوال پرسي كني، و كامل ترين درود و تحيت مصافحه كردن (دست يكديگر را فشردن) است».(6)

اميرمؤمنان عليه السلام : «عيادت كامل آن است كه عيادت كننده يك دست خود را روي دست هاي بيمار يا بر پيشاني او بگذارد».(7)

ص: 26

امام علي عليه السلام : «بهترين عيادت اين است كه دست روي دست هاي بيمار بگذاري و زود برخيزي و بروي».(1)

پيامبر صلي الله عليه و آله افراد را از خوردن چيزي نزد بيمار نهي كرده است و فرموده است اين كار سبب مي شود كه پاداش عيادت از بين برود.(2)

پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرموده است: «هر كه مريضي را عيادت كند، منادي اي از آسمان او را به اسم، ندا كند ... پاك شدي و مسيرت پاك شد، و [با اين كار] بهشت را جايگاه خود قرار دادي».(3)

پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرموده است: «هر كه مريضي را براي خدا عيادت كند، بيمار براي او چيزي از خدا نخواهد جز آنكه خداوند آن را مستجاب نمايد».(4)

امام صادق عليه السلام مي فرمايد: «هر كس به عيادت بيماري برود، هفتاد هزار فرشته او را همراهي كرده و براي او طلب آمرزش مي كنند تا هنگامي كه به جايگاه خود باز گردد».(5)

پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: «پر اجرترين عيادت كنندگان، آن كسي است كه كمتر پيش بيمار بنشيند».(6)

رس_ول خ_دا صلي الله عليه و آله در ت_ف_س_ير آيه «فَإِذَا قُضِيَتْ الصَّلَاةُ فَانتَشِرُوا فِي الْأَرْضِ»(7) ع_ي_ادت بيمار را در كنار ديگر رفتارهاي ارزشمند اخلاقي، ذكر كرده است.

در سيره رسول خدا صلي الله عليه و آله مي بينيم كه آن حضرت، همواره از بيماران عيادت مي كرد و مهم تر آنكه ديگران را نيز به اين امر سفارش مي فرمود.(8)

ص: 27

رسول خدا صلي الله عليه و آله در بيان يكي از هفت حق واجب انسان مؤمن بر ديگران مي فرمايد: «هر گاه بيمار شد از او عيادت كند».(1)

در سيره رسول خدا صلي الله عليه و آله آمده است كه ايشان حتي از همسايه يهودي نيز عيادت مي كرد.(2)

عيادت، صميمي ترين و دوستانه ترين ارتباط را ميان مؤمنان ايجاد مي كند.

رسول خدا صلي الله عليه و آله در سفارش خود به ابوذر فرمود: «اي ابوذر! هم نشين مساكين باش و هرگاه بيمار شدند به عيادتشان برو و هنگامي كه مردند بر آنان نماز بخوان، و همه اين كارها را با اخلاص انجام بده».(3)

يكي از مواردي كه در سيره رسول خدا صلي الله عليه و آله به ثبت رسيده است، عيادت از برخي بيماران، حتي در دورترين نقطه شهر است.(4)

دعا براي سلامتي و عافيت بيمار از ديگر آداب عيادت است.

رسول خدا صلي الله عليه و آله سفارش مي كرد كه بر بالين مريض، هفت مرتبه جمله «أَسْأَلُ اللَّهَ الْعَظِيمَ رَبَّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ أَنْ يَشْفِيَكَ» را بگوييد تا در صورت فرا نرسيدن اجلش شفا يابد.(5)

اسلام وظيفه عيادت كنندگان مي داند تا روح اميد را در بيمار زنده كنند و وي را به سلامتي اميدوار سازند.

رسول اكرم صلي الله عليه و آله : «عيادت را با فاصله و چهار روز در ميان انجام دهيد؛ مگر اينكه بيماري غلبه پيدا كرده باشد.» (از سلامت بيمار مأيوس شده باشيد).(6)

ص: 28

رسول خدا صلي الله عليه و آله دستور مي دهد: «عيادت كن از كسي كه به عيادت تو نيامده است».(1)

رسول خدا صلي الله عليه و آله مي فرمايد: «هر كس بيماري را عيادت كند، يك منادي از آسمان او را به اسم مي خواند: اي فلاني! خوش باش! و قدم برداشتنت براي رسيدن به پاداش بهشت گوارايت باد».(2)

(پيامبر گرامي صلي الله عليه و آله مي فرمايد: «هر كس براي برآوردن نياز بيماري بكوشد، چه آن را برآورده سازد و چه نسازد، از گناهانش خارج مي شود، مانند روزي كه از مادر زاده شده است».(3)

پيامبر اكرم درباره پرستاري يك شبانه روز از بيمار مي فرمايد: «كسي يك شبانه روز از مريضي پرستاري كند، خداوند او را با ابراهيم خليل عليه السلام بر مي انگيزد و مانند برق درخشان از صراط خواهد گذشت».(4)

ص: 29

دوري از معنويات و عمل نكردن به دستورهاي الهي و قرآني و نداشتن ارتباط و تفكر در آيات و نشانه هاي پروردگار عالم، علت اصلي براي گرفتار شدن انسان به بيماري هاي ناعلاج معنوي است.

قرآن مصحف شفابخش و داروخانه عظيم الهي است كه همه بيماري هاي معنوي را معرفي و سپس درمان مي كند.

خداوند قرآن را براي درمان تمامي بيماري ها معرفي مي كند.

انسان با شناخت امراض رواني از قبيل غفلت، حسد، بخل، تكبر و... و تأسي از قرآن كريم بايستي در جهت از بين بردن بيماري هاي معنوي تلاش كند.

از جمله عواملي كه آدمي را به آرامش روحي مي رساند و از فشار رواني رها مي سازد، توجّه به نيايش و دعا و پرورش اين روحيه عظيم در وجودمان است.

توجّه و تمسّك حقيقي به قرآن كريم و راه هاي مطرح شده آن در سايه سار ايمان به خدا، بهترين تدبير و والاترين و مطلوب ترين شيوه مبارزه و غلبه بر فشارهاي رواني، استرس هاي دروني و اضطراب هاي ناشي از آنها و دسترسي به آرامش روحي و رواني است.

ص: 30

در مكتب حيات بخش اسلام، هيچ انساني حق ندارد با انجام كارهاي زيان آور و ترك امور مفيد به سلامت جسم و روان خود آسيب وارد كند. قرآن كريم در اين زمينه مي فرمايد: «با دستان خود، خويشتن را به هلاكت نيندازيد...». (1)

خداوند در قرآن كريم تنها راه رستگاري و سعادت انسان را در تزكيه و پالايش روان آدمي مي داند و مي فرمايد: «هر كس نفس خود را از گناه پاك سازد، به يقين رستگار خواهد شد و هر كس آن را به كفر و گناه پليد گرداند، زيان كار خواهد گشت».(2)

در تعاليم اسلامي اهميت زيادي به سلامت جسم و روان داده شده است. امام علي عليه السلام مي فرمايد: «هر كس در آسايش و نعمت باشد، قدر بلا و گرفتاري را نمي داند».(3)

پيشوايان معصوم عليهم السلام در سيره رفتاري و عملي خود مسلمانان را به رعايت و حفظ بهداشت جسم و روان سفارش نموده اند.

تأكيد قرآن كريم بر فرآيند ارتباط و تعامل مسلمانان با يكديگر از يك سو موجب رشد عاطفه و ترغيب آنان به ايثار و رعايت منافع همديگر مي شود و از سوي ديگر موجب تضعيف حالت هاي انفعالي نفرت، كينه توزي و انگيزه هاي ظلم مي شود.

از ديدگاه تفكّر ديني، نقش ارتباط با ديگران به گونه اي است كه ايجاد آن سبب سامان دهي و برقراري سلامت و عافيت در زندگي مي شود.

ص: 31

درباره اهميت ارتباط و نقش پيامدهاي آن در سلامت و آرامش روان از منظر آموزه هاي ديني همين بس كه امام صادق عليه السلام ارتباط و تعامل با ديگران را تأمين كننده سلامت و عافيت تمام امور انساني معرفي كرده است.(1)

داشتن روابط عاطفي با ديگران در سلامت رواني افراد نقش به سزايي دارد و خداوند حكمت و رمز روابط محبت آميز با بندگان را در ابراز محبت و مهر ورزيدن بيان نموده است.

اسلام علّت برخي از آسيب هاي رواني را سوءظن، حسد، كينه توزي و نااميدي بيان نموده است و همه اين علت ها با برقراري روابط متقابل و محبت آميز از بين رفته و روح و روان آدمي از ملال و اندوه و آسيب ها نجات مي يابد.

بر اساس آموزه هاي ديني، توانايي در دوست داشتن مردم و انجام كار نيك و مفيد براي جامعه سبب تقويت ارتباط و از بين رفتن تنهايي مي شود و سلامت رواني فرد را تضمين مي كند.

در آموزه هاي ديني و سيره پيشوايان معصوم عليهم السلام در مورد ارتباط با خانواده، خويشاوندان، همسايگان، گروه دوستان و ساير افراد تأكيد زيادي شده است و بستر مناسبي براي برقراري تعاملات عاطفي محسوب مي شود.

يكي از عواملي كه نقش مهمي در كاهش موانع و مشكلات زندگي ايفا مي كند، «حمايت هاي اجتماعي» است.

حمايت هاي اجتماعي مجموعه كمك هايي است كه از طرف ساير انسان ها به فرد ارائه مي شود.

حاميان با حمايت هاي اجتماعي خويش مي توانند موجبات رشد و كمال ديگر افراد را فراهم نمايند و هم در كمك به فرد براي مقابله با حوادث و رويدادهاي استرس آور نقش آفريني كنند.

ص: 32

از منظر آموزه هاي ديني يكي از مؤلّفه هاي برخورداري از حمايت خويشاوندان رعايت صله رحم است.

در انديشه ديني ما مسلمانان، حفظ توسعه و تعميق روابط فاميلي از چنان اهميتي برخوردار است كه پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله آن را جزو دين دانسته و هدف از رسالت خويش را پس از بندگي خداوند و شكستن بت ها صله رحم معرفي كرده است.(1)

امام سجاد عليه السلام نيز مي فرمايد: «با خويشاوندان خود ارتباط داشته باشيد حتي در حد يك سلام كردن».(2)

ارتباط با فاميل و خويشاوندان در كاهش استرس و فشار روحي بسيار مفيد است، زيرا كسي كه از حاجت خانوادگي و اجتماعي برخوردار نباشد، خود را از نظر رواني بدون پشتوانه مي بيند.

اگر در مواجهه با حوادث و مشكلات از تكيه گاه فاميلي برخوردار باشيم، خود را قدرتمند مي بينيم و فشار اجتماعي نمي تواند به ما آسيب برساند.

كار و تلاش ضامن سلامت فرد و جامعه است، بنابراين پرداختن به فعاليت هاي اقتصادي از برجسته ترين ويژگي هاي پيشوايان معصوم عليهم السلام بوده است.

بيكاري نه تنها ضربه اقتصادي به فرد و جامعه مي زند، بلكه ضرر و خطر بزرگ تر آن متوجه آسيب هاي روحي و رواني فرد مي شود.

امام محمد باقر عليه السلام در نكوهش بيكاري و تنبلي مي فرمايد: «بپرهيز از كاهلي و افسردگي، زيرا اين دو كليد تمام بدي هاست، آدم تنبل حقّش را نمي تواند به دست آورد و آدم افسرده حال نمي تواند در كار حق بردباري ورزد».(3)

ص: 33

يكي از آموزه هاي مهم و اساسي در بهداشت و سلامت روحي و رواني، تفريحات سالم است.

يكي از علل فرسودگي زودرس جسماني و رواني افراد استفاده نكردن از تفريحات سالم است.

يكي ديگر از مصاديق تفريحات سالم ورزش است. ورزش روح و جسم را پرورش مي دهد و زمينه اي براي رشد و شكوفايي انسان است.

رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: «به فرزندانتان شنا و تيراندازي بياموزيد.»(1) و نيز فرمود: «پياده روي بهترين دارو براي صفرا و سوداست».(2)

استفاده متعادل و معقول از لذّت ها و تفريحات مايه نشاط جسمي و رواني فرد مي شود و بدين وسيله شخص براي انجام وظايف فردي و اجتماعي و برخورد مناسب با فشارها توانا مي گردد.

يكي از راهكارهاي مقابله با آسيب هاي روحي و رواني در سختي ها و مصايب، بهره مندي از روحيه صبر و بردباري است.

صبر انسان را نيرومند، قابل اعتماد و متّكي بر خويشتن مي سازد حضرت علي عليه السلام صبر و استقامت را از جمله عوامل سلامت نفس مي داند و مي فرمايد: «صبر براي ايمان همانند سر است براي انسان. بدني كه سر ندارد، فايده اي ندارد، همان گونه كه در ايمان بدون صبر چيزي نيست».(3)

صبر يكي از آموزه هاي مهم سيره پيشوايان معصوم عليهم السلام و اولياي الهي بوده است.

ص: 34

پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله با تحمّل بيش ترين سختي ها و مصيبت ها در برابر بي مهري ها، كينه توزي ها، دشمني ها و جهالت افراد از اين آموزه مهم الهي در سيره عملي خويش استفاده مي كرد.

رسول خدا صلي الله عليه و آله در اداره امور وهدايت مردم بيشترين بردباري و شكيبايي را داشت، آن حضرت خود مي فرمود: «من برانگيخته شدم تا كانون بردباري، معدن دانش و مسكن شكيبايي باشم».(1)

مهم ترين اثر صبر و بردباري تأمين سلامت جسم و روح انسان است، زيرا صبر، انسان را از اقدام عجولانه و نامعقول باز مي دارد و او را به تعقّل و تأمّل مي كشاند.

توكّل بر خدا تأثير به سزايي بر سلامت روان انسان دارد. توكّل به انسان جرأت اقدام به عمل به كار مي دهد. قرآن كريم در اين زمينه مي فرمايد:پس هنگامي كه تصميم بگيري كه كاري را انجام دهي، بر خدا توكّل كن، زيرا خداوند اعتماد كنندگان را دوست دارد.(2)

حقيقت توكّل همان اعتماد قلبي به خداوند در تمام كارهاست.

شايسته است كه در همه امور بر خدا توكّل كنيم و او را وكيل خود قرار دهيم تا خواسته هايمان بدون هيچ اضطراب و تشويش خاطر تأمين گردد.

يكي از فرايندهاي مهم و كارآمد در تربيت صحيح انسان اميدواري است.

اميد در سلامت رواني انسان نقش مهمي بر عهده دارد و به زندگي معنا و مفهوم مي بخشد.

اميد به هنگام هجوم مشكلات، ناملايمات و اندوه ها از فروپاشي رواني انسان جلوگيري مي كند و مانع چيره شدن يأس و دلسردي بر انسان مي گردد.

ص: 35

اميد باور سبزي است كه همچون چراغ در تاريكي شب هاي زندگي، فردايي بهتر را نويد مي دهد.

مي گويند حركت لذّت زندگي است و سكون و ايستايي مايه خمودي و رنجوري است. نيروي اين حركت اميد است كه چرخ زندگي را مي چرخاند.

«مادر» نماد عاطفه و مهرباني است، امّا آن چه يك مادر را به مهرباني وا مي دارد و باران عطوفت وي را سرازير مي كند، اميد است.

اگر روزي اميد را از مادربگيرند، حتّي حاضر نخواهد شد كه نوزاد خود را شير دهد.(1)

اگر اميد در دل انسان وجود داشته باشد، منشأ اثر خواهد شد. نشانه بارز اميد به خداوند انجام عمل شايسته است. قرآن كريم مي فرمايد: «هر كس به ديدار پروردگارش اميد دارد، بايد كار نيك انجام دهد».(2)

انسان اميدوار هرگز خود را در بن بست نمي يابد و همواره در عمق تاريكي هاي زندگي به سوي روشنايي حركت مي كند.

بهترين و كامل ترين مصداق ارتباط معنوي با خداوند، دعا و نيايش است. امام صادق عليه السلام مي فرمايد: «دعا كن؛ زيرا شفاي همه دردهاست».(3)

نيايش احساس مذهبي افراد را تقويت نموده و رابطه بين انسان با خداي را مستحكم مي سازد.

انسان وقتي از دارنده تمام كمالات چيزي را طلب مي كند احساس لذّت و سرور مي كند و به عكس وقتي از غير خدا چيزي را درخواست مي كند، احساس ذلّت و خواري مي كند. اين احساس عزّت و لذّت بر سلامت روان تأثير مي گذارد.

ص: 36

راز و نياز از جمله راه هاي معنوي عاطفي ياري جستن از قدرت بي نهايت خداوند است.

در انسان اين گرايش وجود دارد كه در سختي و فشار به قدرت و تكيه گاهي روي آورد و چه قدرت و تكيه گاهي اصيل تر و قابل اعتمادتر از قدرت لايزال الهي كه پناه گاه انسان واقع شود؟

در تعاليم اسلامي آمده است كه عدّه اي وقتي در سختي ها از همه اسباب مادي قطع اميد مي كنند، متوجه وجودي ماوراي طبيعت مي شوند، ولي وقتي سختي ها فروكش نمود، به همان حالت غفلت از خدا بر مي گردند.

روان پزشكان دريافته اند كه دعا، نماز و داشتن يك ايمان محكم به دين نگراني، تشويش و ترس را كه موجب بيش تر ناراحتي هاي ماست، برطرف مي كند.(1)

انسان براي ايجاد آرامش در زندگي بايد دعا كند و به خداوند متعال پناه برد، زيرا اگر دعا مستجاب شود يا نشود در روح و روان بشر ايجاد آرامش مي كند.

نيايش و خواندن خدا دو اثر مهم در آرامش روان انسان دارد: يكي اين كه كوه هاي غم و نگراني را ذوب مي كند، ديگر اين كه انسان اگر با تمام شرايط دعا كند و در نهايت خداوند كريم هم مصلحت بداند، دعاي او را در رفع غم و اندوه مستجاب خواهد كرد.

راز و نياز علاوه بر اين كه غم و اندوه را زايل مي كند، باعث اطمينان قلب و قدرت روحي مي شود و از نظر روان شناختي آثار متعددي در روان آدمي دارد.

ص: 37

آرامش در زندگي نخستين چشمه خوشبختي است. يكي از راه هاي مهم رسيدن به آرامش، اعتماد به خداست.

انسان بي ايمان در دنيا با انديشه و افكار موهوم و با نگراني هاي فراوان دست به گريبان است.

ياد خدا، سبب توكل بر اوست.

ياد خدا، مايه محبت است.

ياد خدا، مايه آرامش و خوشبختي در زندگي است.

افراد با ايمان، چنان آرامش را در درون جان خود احساس مي كنند كه هيچ يك از طوفان هاي زندگي آنها را تكان نمي دهد.

يادمان باشد: قرآن نسخة شفا بخش براي همه دردها است، و عاملي جهت تسكين قلب ها و محكم كردن دل ها.

به تدريج خواندن قرآن ومداومت برآن موجب استحكام قلب و دل مي شود. و وقتي كه قلب انسان ثابت و محكم شد، هيچ غم و ناراحتي نمي تواند آرامش آن را بر هم بزند.

گمان نيك داشتن به خدا زندگي انسان را سرشار از آرامش مي كند. همان گونه كه امام علي عليه السلام مي فرمايد: «حسن ظن باعث آرامش قلب و سلامت دين است».(1)

اگر در هنگام هجوم اضطراب ها بدانيم خداوند ما را ياد مي كند و ما در محضر خدا هستيم دل هايمان آرامش مي يابد.

آرامش تنها با ايمان به خداوند و عمل به دستورات او حاصل مي شود.

ص: 38

خداوند در قرآن كريم به اين واقعيت اشاره نموده و فرموده است: «آن ها كه ايمان آوردند و ايمان خود را با ستم نيالودند،آرامش و امنيت براي آن ها است».(1)

شايد بهترين تشويق براي مؤمنان براي فعاليت هاي بهداشتي، تأثير آن در جلب محبت الهي و محبوب خداوند قرارگرفتن باشد، ولي اين تنها اثر بهداشت نيست. جايگاه مقوله بهداشت در آموزه هاي اسلام بسيار وسيع است. در اين بخش به نمونه هاي ارزشمندي اشاره مي شود:

قرآن كريم انسان هاي طيب و پاكيزه را در رديف توبه كنندگان معرفي مي كند. آنجا كه فرموده است: «خداوند انسان هاي پاكيزه و با طهارت را دوست دارد».(2)

پيامبر اعظم صلي الله عليه و آله اهميت موضوع بهداشت را با عبارت هاي متفاوت بيان فرموده است. در جايي فرموده است: «خود را زياد شست وشو كن تا خداوند عمرت را زياد كند».(3)

پيامبر خدا فرموده است: «هر چه مي توانيد پاكيزه باشيد؛ زيرا خداوند، اسلام را بر پاكيزگي نهاده است و هرگز جز پاكان به بهشت راه نخواهند يافت».(4)

پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرموده است: «خداوند متعال كثيفي و ژوليدگي را دشمن دارد و از آن متنفر است».(5)

طهارت و پاكيزگي لباس آدمي آن قدر مهم است كه قرآن كريم در اين خصوص به پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله دستور مي دهد: «لباست را پاكيزه كن».(6)

ص: 39

در روايت آمده است كه پيامبر صلي الله عليه و آله از ژوليدگي و پريشاني تنفّر داشت و حضرت از لباس هايش مراقبت مي كرد و آن را وصله مي نمود و كفش خود را پينه مي زد و بيشتر كاري كه در خانه انجام مي داد خياطي بود.(1)

پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله مي فرمايد: «لباس خود را تميز كنيد و موهاي خود را كوتاه كنيد و آراسته و پاكيزه باشيد؛ زيرا يهوديان چنين نكردند و زنانشان زنا كار شدند».(2)

پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله مي فرمايد: «لباس نو بپوش و با نام نيك زندگي كن».(3)

مرحوم علامه طباطبايي مي گويد: «بيشتر لباس هاي پيامبر سفيد بود و خود حضرت مي فرمود: «به زنده هايتان لباس سفيد بپوشانيد و با آن مردگانتان را دفن كنيد».(4)

لباس سفيد شايسته اندام يك مسلمان است هم به لحاظ روشني آن و هم اينكه لباس سفيد، زودتر و بهتر آلودگي ها را نشان مي دهد و انسان نسبت به طهارت آن سريع تر اقدام مي نمايد.

اساس پرهيز از هر نوع آلودگي، طهارت باطن است و شايد دليل اصلي پاكيزگي ظاهري نيز همين باشد.

قرآن كريم درباره اهل بيت عليهم السلام مي فرمايد: «جز اين نيست كه خدا مي خواهد آلودگي را از شما اهل بيت دور كند و پاك و پاكيزه تان گرداند».(5)

در سخن پيامبر اعظم صلي الله عليه و آله طهارت نخستين چيزي است كه مورد حسابرسي قرار مي گيرد.(6)

ص: 40

پيامبر فرمود: «هيچ نمازي بدون طهارت قبول نخواهد شد».(1)

پيامبر فرمود: «طهارت بخشي از ايمان است».(2)

امام علي عليه السلام مي فرمايد: «خداوند ايمان را براي پاك شدن از شرك واجب فرموده است.» و باز فرموده است: « تقواي الهي داروي بيماري دل هاي شماست و پاك كننده آلودگي جان هايتان است».

امام علي عليه السلام مي فرمايد: «حال كه از پاكيزه بودن چاره اي نداريد پس خود را از پليدي عيوب و گناهان پاك كنيد».(3)

در كلام بزرگان چنين آمده است: «مبغوض ترين چيزها شكم پر است».(4)

پيامبر اعظم صلي الله عليه و آله نيز مؤمن را از پرخوري برحذر مي كند. آنجا كه مي فرمايد: «... مؤمن به اندازه شكمش مي آشامد و اسراف نمي كند، ولي كافر حريص است و هرچه مي آشامد سير نمي شود».(5)

علي عليه السلام به فرزندش امام حسن عليه السلام مي فرمايد: «فرزندم آيا چهار نكته به تو بياموزم كه با رعايت آنها از پزشك بي نياز شوي؟» عرض كرد: «بله،اي اميرمؤمنان! حضرت فرمود: «تا گرسنه نشدي غذا نخور و هنوز اشتها داري از غذا دست بكش و غذا را خوب بجو و قبل از خوابيدن قضاي حاجت كن. اگر اين نكات را رعايت كني از مراجعه به طبيب بي نياز مي شوي».(6)

در سخنان پيامبر اعظم صلي الله عليه و آله آمده است: «از پرخوري بپرهيزيد كه دل را سخت مي كند و اعضاي بدن را در طاعت خدا تنبل مي سازد و همت ها را از شنيدن پند و اندرز ناشنوا مي كند».(7)

ص: 41

علي عليه السلام درباره زيان هاي پرخوري، فرموده است: «هر كس خوراكش زياد باشد، سلامتي اش كم مي شود و بار زندگي بر دوش او سنگين مي شود».(1)

امام علي عليه السلام در حديثي فرموده است: «سيري، پارسايي را نابود مي كند، سيري چه ياور خوبي براي گناهان است، تيزهوشي و پرخوري با هم جمع نمي شوند، هرگاه شكم از غذا انباشته شود، دل از ديدن خير و صلاح كور شود».(2)

در حديثي از امام علي عليه السلام نقل شده است: «تحمل گرسنگي چه ياور خوبي است در به بند كشيدن نفس و در هم شكستن عادت هاي آن».(3)

حضرت رضا عليه السلام فرموده است: «هر كه مي خواهد تندرست و داراي بدني لاغر و چابك باشد، از شام شبش كم كند».(4)

امام باقر عليه السلام فرموده است: «موسي عليه السلام به خداوند عرض كرد: كدام بنده ات نزد تو منفورتر است؟ فرمود: مردار شب و بيكاره روز».(5)

امام صادق عليه السلام است فرموده است: «پرخوابي سبب از دست رفتن دين و دنياست».(6)

امام هفتم عليه السلام در چند بيان جداگانه فرمود: «چشمانت را به پرخوابي عادت نده، زيرا كه چشم ها، ناسپاس ترين عضو بدن هستند و يا خداوند از بنده پرخواب بيكار نفرت دارد».(7)

از حضرت مسيح عليه السلام نقل شده است: «اگر شهوت ها دل ها را از هم ندرند و طمع، آلوده شان نسازد و نعمت برخورداري آنها را سخت نگرداند، به زودي ظرف هاي حكمت خواهند شد».

ص: 42

امام باقر عليه السلام فرموده است: «هيچ دانشي چون سلامت جويي نيست و هيچ سلامتي چون سلامت دل نيست».(1)

گناه سبب پريشاني دل ها مي شود و آرامش دل ها و آسايش آنها را از هم مي پاشد. به همين دليل حضرت علي عليه السلام مي فرمايد: «هيچ دردي براي دل ها، دردناك تر از گناهان نيست».(2)

امام علي عليه السلام بهداشت باطن و پرهيز از دردهاي روحي را مقدمه بهداشت جسم شمرده است. آنجا كه فرموده است: «همانا تقوا، داروي درد قلوب شماست و بينا كننده دل هايتان و شفابخش بيماري جسم هايتان و اصلاح كننده تباهي سينه هايتان و پاك كننده آلودگي جان هايتان و زداينده نابينايي ديدگانتان».(3)

پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله در حديثي ياد مرگ و تلاوت قرآن را موجب نشاط درون مي داند.(4)

پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله مي فرمايد: «اگر مي خواهي دلت نرم شود، نيازمند را اطعام كن و بر سر يتيم دست نوازش بكش».(5)

قرآن كريم مي فرمايد: «اي كساني كه ايمان آورديد، هرگاه براي نماز برخاستيد صورت ها و دست هايتان را تا آرنج بشوييد و سرهايتان و پاهايتان را تا برآمدگي روي پا مسح كنيد.... خدا نمي خواهد شما در رنج بيفتيد، بلكه مي خواهد كه شما را پاكيزه سازد و نعمتش را بر شما تمام كند، باشد كه سپاس، گزاريد».(6)

ص: 43

اهميت وضو به اندازه اي است كه پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله مي فرمايد: «هرگاه بنده وضو گيرد گناهانش همچون برگ هاي درخت فرو مي ريزد».(1)

پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله مي فرمايد: «در روز قيامت خداوند امت مرا با چهره هاي زيبا و دست و پاي سپيد كه بر اثر وضو حاصل شده، محشور مي كند».(2)

پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله در اهميت وضو و اثر آن مي فرمايد: «كسي كه با طهارت بخوابد همانند روزه دار شب زنده دار است».(3)

پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرموده است: «زياد وضو بگير تا خداوند عمر تو را زياد كند. اگر توانستي شب و روز با طهارت باشي اين كار را بكن؛ زيرا اگر در حال طهارت بميري، شهيد خواهي بود».(4)

حضرت رضا عليه السلام درباره حكمت وضو فرموده است: «براي اينكه بنده در حال مناجات با (خداوند) جبّار پاك باشد، فرمان او را اطاعت كرده و از آلودگي ها و نجاست پاكيزه شود».(5)

امام مجتبي عليه السلام در برخي از آداب سفره فرموده است: «بايد لقمه ها را كوچك برداشت و غذا را خوب جويد و هنگام خوردن به صورت مردم نگاه نكرد».(6)

حضرت صادق عليه السلام فرموده است: «هر كس قبل و بعد از غذا دست هايش را بشويد، در اول و آخر آن غذا، به او بركت داده شود و تا زنده است در رفاه به سر مي برد و از بيماري جسمي در امان مي ماند».(7)

ص: 44

حضرت علي عليه السلام فرموده است: «غذاي داغ را سرد كنيد؛ زيرا وقتي غذاي داغ در برابر پيامبر صلي الله عليه و آله نهاده شد فرمود: «بگذاريد تا سرد شود. خداوند به ما آتش نمي خوراند و بركت در غذاي سرد است».(1)

انسان مؤمن و باايمان همواره با آرامش، اطمينان دروني و اميد، زندگي مي كند و به خاطر رعايت اصول اخلاقي و انساني و باور به مسائل ديني و رعايت آموزه هاي ديني، از مرض هاي روحي و رواني در امان است.

تأمين نيازهاي رواني و عاطفي در گرو معنويت و دين است.

با تمسك به قرآن و سيره علمي و عملي ائمه معصوم عليهم السلام مي توان به آرامش، سلامت و سعادت دست يافت.

توكل به پروردگار هستي از آموزه هايي است كه مي تواند بر سلامت روان اثر شگرفي داشته باشد.

اعتماد و اتصال به خدا موجب نشاط، شادابي و كمال مطلوب است.

فرايض ديني علاوه بر اينكه احساسات معنوي انسان را تحريك مي كند، موجب كاهش ناملايمات و ناراحتي هاي روزمره مي شود.

بدون ترديد يكي از مؤثرترين راه ها در كاهش تنش ها و دردهاي روزمره و تأمين سلامت و بهداشت رواني انجام فرايض ديني است.

تنها شاهراه دين، معنويت و ارتباط با خداست.

ارتباط با خدا انسان ها را به آرامش واقعي و پايدار مي رساند. آرامشي كه نه تنها در آن اثري از نگراني و نااميدي نيست؛ بلكه بسياري از مشكلات بزرگ جسمي و روحي آدمي را نيز برطرف مي كند.

آموزه هاي ديني موهبتي هستند كه با تأمين بهداشت رواني، امنيت، آرامش و خوشبختي را براي انسان ها به ارمغان مي آورد.

ص: 45

توانايي مذهب، در كاستن غم هاي وجودي و پيوند دادن انسان با نيروهاي قدرتمند معنوي، بزرگ ترين موهبت مذهب به انسان هاست.

مهم ترين اصل در زندگي، سلامتي است و سلامتي به شيوه زندگي ما بستگي دارد، چنانچه اين شيوه زندگي صحيح باشد، سلامتي حفظ و ارتقا مي يابد.

تغذيه خوب يعني؛ «به گونه اي بخوريم و بياشاميم كه بتوانيم رشد كنيم و از سلامتي بهره مند شويم».

افرادي كه از تغذيه خوب بهره مند هستند، زندگي سالم تر و بانشاط تري دارند و به جاي بيماري، به زيبايي هاي زندگي مي پردازند و مسير براي دسترسي به سعادت و يا هر آنچه كه دوست دارند بيشتر فراهم است.

براي رسيدن به روش تغذيه اي مناسب و سلامت مدار، داشتن دانش تغذيه اي بسيار ضروري است و با مطالعه كتاب و بهره گيري از دانش متخصصان تغذيه، اين مهم فراهم مي شود.

اين نوعي احترام به خودمان است كه اندكي وقت و بودجه خود را صرف تغذيه خوب و مناسب كنيم.

داشتن دانش تغذيه اي به تنهايي به تغيير رفتار منجر نخواهد شد. در كنار اين دانش، نگرش مثبت به سلامتي نيز بايد باشد تا رفتار تغذيه اي ما را شكل دهد.

رهنمودهاي اسلام درباره خوردن، تنها سلامت جسم را تضمين نمي كند، بلكه تضمين كننده سلامت روح انسان ها نيز هست.

از نظر اسلام رعايت دستورهاي بهداشتي هنگام خوردن و آشاميدن يكي از مهم ترين عوامل سلامت، شادابي و طول عمر است.

ص: 46

زياده روي در كيفيت و كميت غذا، نكوهش غذاها، دميدن در غذا و خوردن با دست چپ از جمله مواردي هستند كه اسلام نمي پسندد.

اسلام غذا خوردن به شيوه متكبران «مثلاً در حال تكيه زده، خوابيده به شكم، دراز كشيده، ايستاده در حال راه رفتن» را نكوهش كرده است.

بدون ترديد رهنمود هاي آسماني دين اسلام، اثر مثبت بر بهداشت جسم و روح انسان ها دارد؛ چراكه فردي كه عبادت مي كند هنگام روبه رو شدن با مسائل زندگي، از بهترين ياري گر يعني؛ خداوند بزرگ كه منبع بي نهايت رحمت است و كسي برتر از او نيست، كمك مي طلبد.

از نشانه هاي جامعيت اسلام و نگرش چند بعدي دين به انسان، اهتمام به تندرستي و حفظ صحت جسم و روان است.

دقت در احكام شرعي و قوانين حلال و حرام الهي در موارد مرتبط با خوردني ها و نوشيدني ها، نشان مي دهد كه آن قوانين، مبتني بر فلسفه عميق در دين بوده و براي حفظ صحت و تندرستي انسان وضع شده است.

در اسلام، حفظ صحت و سلامت واجب شمرده شده است. حتي اگر عباداتي، مانند نماز و روزه واجب براي انسان ضرر داشته باشد، نه تنها جايز است ترك شود، واجب است كه ترك شود. در چنين مواردي، كار واجب به كار حرام مبدّل مي گردد.

توجه به رعايت نظافت، حجامت، مسواك، خلال دندان، شروع و ختم غذا به نمك و حمام آفتاب تعدادي از توصيه هاي اسلام در حفظ و بهبود قواي جسمي است.

اسلام نظافت را جزو وظيفه عقلي و ديني هر فرد مي داند.

ص: 47

ص: 48

«مسواك زدن»، دوازده ويژگي دارد: از سنّت است، دهان را تميز مي سازد، نور چشم را زياد مي كند، خداي رحمان را خشنود مي گرداند، دندان ها را سفيد مي كند، پوسيدگي آنها را از بين مي برد، لثه را محكم مي سازد، اشتها را باز مي كند، بلغم را از بين مي برد، حافظه را زياد مي كند و حسنات دو چندان و فرشتگان شاد مي گردند».

ص: 49

آيات قرآني انسان را از تصرف خائنانه در غذاها، خراب كردن مواد غذايي مردم و آلوده كردن آنها، مواد خوب و بد را مخلوط كردن براي سودجويي شخصي، گران فروشي و ظلم و ستم بر مردم بازداشته و نهي كرده است.

قرآن در آيه 81 سوره طه چنين مي فرمايد: «از خوراكي هاي پاكيزه اي كه روزي شما كرديم، بخوريد، ولي در آن زياده روي نكنيد كه خشم من بر شما فرود مي آيد و هر كس خشم من بر او فرود آيد قطعا در ورطه هلاكت افتاده است».

رعايت دستورهاي بهداشتي در تغذيه يكي از مهم ترين عوامل سلامت، شادابي و طول عمر است.

اگر مردم بدانند كه چه بايد بخورند و چگونه بخورند و اصول تغذيه را در زندگي خود به كار بندند، نه تنها ريشه بسياري از بيماري ها از بين مي رود.

با رعايت اصول تغذيه تأثيرات مثبت در جنبه هاي مختلف فردي و اجتماعي نمايان شده و جامعه بشري طعم لذت و طراوت را بيش از پيش خواهد چشيد.

رهنمودهاي اسلام در زمينه تغذيه فوق العاده مهم و ارزشمند است و پيروي از آنها، نه تنها سلامت جسم را تضمين مي كند، سلامتي و شادابي روح و جان را نيز به ارمغان مي آورد.

در فرهنگ ديني، با توجه به هدف خلقت جهان هستي و جايگاه ويژه انسان در نظام آفرينش، تغذيه به عنوان ابزار و وسيله اي معرفي شده تا انسان را در جهت رشد و كمال سوق دهد، نه آنكه خودش هدف زندگي باشد.

در مورد آداب خوردن و آشاميدن در اسلام توصيه هاي فراواني شده است.

ص: 50

استفاده از مواد غذايي مناسب نخستين و مهم ترين رهنمود اسلام است كه برخي ويژگي هاي آن از آيات و روايات به اين صورت برداشت مي شود: «غذاي انسان بايد حلال بوده و از راه مشروع تهيه شده باشد».

غذايي كه از راه نامشروع و تجاوز به حقوق ديگران تهيه شود، هر چند ممكن است براي سلامت جسم ضرر نداشته باشد، امّا قطعاً براي سلامت روان زيان بار خواهد بود.

غذا بايد پاك و پاكيزه باشد. در آيات قرآن نيز به دو قيد حلال و طيب بودن غذاها تأكيد شده است.(1) در داستان اصحاب كهف، آن هنگام كه يكي از افراد مأمور مي شود براي تهيه غذا به شهر برود، با وجود موقعيت ترس و اضطراب و در شرايطي كه بايد به سرعت به غار باز مي گشت، به توجه به نوع و كيفيت غذا و انتخاب پاك ترين غذا سفارش شده است: «پس بايد بنگرد كه كدام غذا پاكيزه تر است تا رزقي از آن برايتان بياورد...».(2)

يكي از ويژگي هايي كه بايد به توصيه آموزه هاي ديني در انتخاب غذا به آن توجه كرد ارزش غذايي و فايده غذا است.

در قرآن كريم هر كجا كه از گوشت ماهي سخن به ميان آمده، قيد تازه بودن نيز به دنبالش آورده شده: «لَحْمًا طَرِيًّا».(3)

«از منظر روايات اسلامي، برترين غذاها، غذايي است كه از دست رنج فرد تهيه شده باشد».

اگرچه روزي همه موجودات مقدر شده و به دست رازق بي همتا به آنها داده مي شود، اما رخوت و تنبلي انسان و صرفاً خوردن و خوابيدن او در

ص: 51

فرهنگ قرآني مذموم دانسته شده و در مقابل سفارش به كار و تلاش جهت كسب رزق و روزي حلال و بهره از نتايج زحمات انسان شده است: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَنفِقُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا كَسَبْتُمْ وَمِمَّا أَخْرَجْنَا لَكُمْ مِنْ الْأَرْضِ»(1)

قرآن از اهل بهشت كه در دارالسلام، جاويد هستند اوصافي ذكر كرده و وعده هاي غذايي بهشتيان به دو وعده صبح و شام اختصاص يافته است. «در بهشت روزي آنها هر صبح و شام مهيا مي باشد».(2)

در روايات اسلامي براي تداوم سلامت و شادابي انسان، خوردن دو وعده غذايي در صبح و شام سفارش شده است.

«شهاب بن عبد ربه» نقل مي كند كه نزد امام صادق عليه السلام ، از دردها و بدگواري هايي كه داشتم، اظهار ناراحتي كردم. ايشان به من فرمود: «صبحانه بخور و شام بخور، اما در فاصله ميان آنها چيزي مخور؛ چراكه موجب تباهي تن است. مگر نشنيده اي كه خداوند مي فرمايد: «وَلَهُمْ رِزْقُهُمْ فِيهَا بُكْرَةً وَعَشِيًّا».(3)

در روايات با وجود تعيين دو نوبت غذا در هر شبانه روز، بر خوردن ناشتايي و شام تأكيد شده و ترك آنها شديداً نهي شده است.

پيامبر خدا فرموده است: «خوردن شام را وا مگذاريد، هر چند به مشتي خرما باشد؛ زيرا وا گذاشتن آن، انسان را پير مي كند».(4)

پيشوايان اسلام براي پيشگيري از زيان هاي

و بهره گيري از منافع كم خوري، توصيه كرده اند كه انسان پيش از زماني كه اشتها دارد چيزي نخورد و قبل از آنكه اشتهايش كاملاً از بين رود، از خوردن دست بكشد.(5)

ص: 52

در روايات افزون بر اينكه بر كم خوري تأكيد شده است، منافع زيادي براي آن ذكر شده كه در بخش منافع ظاهري و باطني قابل بررسي است. از جمله فوايد و آثار ظاهري كه كم خوردن بر جسم مي گذارد، سلامت تن مي باشد.

پيامبر خدا صلي الله عليه و آله فرموده است: «مادر همه داروها كم خوري است».(1)

از امير مؤمنان عليه السلام روايت شده است: «هر كس در خوردن به كم بسنده كند، سلامتش بيشتر مي شود و انديشه اش سامان مي يابد».(2)

يكي از فوايد كم خوري، شادابي چهره است.

در روايتي از حضرت عيسي عليه السلام نقل شده است كه خطاب به زني فرمود: «هنگامي كه غذا مي خوري، از سير شدن پرهيز كن؛ زيرا اگر غذا بر سينه سنگيني كند و از اندازه فزون شود، طراوت چهره از ميان مي رود».(3)

طول عمر يكي ديگر از فوايد كم خوردن است. چنانكه از لقمان نقل شده است: «اگر خوراك انسان اندك باشد عمرش طولاني مي شود». (4)

در احاديث پيامبر صلي الله عليه و آله و اهل بيت عليهم السلام روايات بسياري در مورد فوايد معنوي كم خوري از جمله صفاي انديشه، نورانيت دل، رهايي از دام شيطان، بهره گيري از علم و حكمت و درك ملكوت هستي و استفاده بهتر از عبادات و در نهايت نزديكي به خداوند متعال مطرح شده است.(5)

«هيچ رزق و روزي و نعمتي وجود ندارد مگر آنكه از جانب خداست.»(6) در حقيقت همه انسان ها بر سر سفره نعمت خداوند متعال نشسته اند و از رحمت بي كران او برخوردارند.

ص: 53

در استفاده از نعمت ها، شايسته است از مالك حقيقي آنها ياد شود و با نام او از نعمت هايش استفاده كرد.

در روايات، بر ذكر نام خداوند به ويژه هنگام تغذيه و بهره بردن از رزق و روزي خدا تأكيد و نام خدا، عامل سلامتي و بركت غذا معرفي شده است.

پيامبر گرامي اسلام صلي الله عليه و آله مي فرمايد: «هنگام غذا، از آن كسي نام ببر كه با وجود نامش هيچ دردي زيان نمي رساند و نام او شفاي همه بيماري ها است».(1)

مرحوم علامه طباطبايي در تفسير الميزان فرموده است: «حقيقت شكر اظهار نعمت است. چنانكه حقيقت كفر، اخفاي نعمت است».(2)

طبق آيات قرآن همه چيز جزو نعمت هاي الهي مي باشد و هدف از اعطاي نعمت نيز بندگي در راه اوست.

حقيقت شكر يعني؛ به كمال رساندن بندگي و انجام دستورهاي الهي و متذكر شدن مقام ربوبي خدا.(3)

قرآن كريم پس از آنكه به خوردن و بهره مند شدن از رزق و روزي هاي پاك و طيّب الهي، دستور مي دهد، مسئله شكر را مطرح كرده و مي فرمايد: «اي مؤمنان! از نعمت هاي پاكيزه اي كه روزيتان كرديم بخوريد و شكر خدا را به جا آوريد اگر فقط او را پرستش مي كنيد».(4)

شكر در برابر رزق و روزي هايي كه خدا به انسان عطا فرموده و نعمت غذا و تغذيه كه تداوم حيات انسان و موجودات به آن وابسته مي باشد، از مهم ترين جايگاه هاي شكر است كه در كنار شكر قلبي و شكر لساني، انفاق و اطعام مي تواند مصاديق شكر عملي آن به حساب آيد.

ص: 54

اميرمؤمنان علي عليه السلام مي فرمايد: «كامياب ترين مردم در كار نعمت ها، كسي است كه نعمت هاي موجودش را با شكرگزاري، پايدار سازد و نعمت هاي از دست رفته را با شكيبايي باز گرداند».(1)

در روايات زيادي يكي از شرايط استجابت دعا پرهيز از غذاي حرام معرفي شده است. در حديثي از پيامبر نقل شده است: «ايشان در پاسخ به شخصي كه عرض كرد: دعايي دوست دارم تا دعايم مستجاب شود ايشان فرمود: غذاي خود را پاك كن و از غذاي حرام بپرهيز».(2)

ص: 55

باور كنيم به هر ميزان كه ايمان و معرفت ديني ما افزايش يابد، آرامش رواني ما هم زياد مي شود.

براي هر كسي كه بخواهد به آرامش رواني برسد ضروري است باور مندي هاي اعتقادي پيش از رسيدن آرامش رواني داشته باشد.

يكي از كاركردهاي مهم ايمان، رسيدن به امنيت است كه شامل انواع آرامش مي شود.

بپذيريم كه هر كس تقواي الهي پيشه كند، خداوند راه نجاتي براي او فراهم مي كند و كسي كه دريابد كه خداوند براي وي راه نجاتي قرار داده است، احساس آرامش مي كند.

عبادت و تقوا مانع از بروز انحراف است.

عبوديت و تقوا موجب بازداري از بدي ها و رسيدن به پاداش هاي نيك مي شود.

قبول كنيم كه عبادت در روان انسان، بهجت و آرامش ايجاد مي كند.

باور كنيم كه ياد خدا داروي انواع بيماري هاي روان است.

باور كنيم كه ياد خدا، روشنايي بخش قلب هاست.

نمازگزاران واقعي بر اثر ارتباط شبانه روزي با سرچشمه خوبي ها، زيبايي ها و قدرت ها، به رنگ خدا در مي آيند و به آرامشي ژرف مي رسند.

ياد خدا مانع از گم كردن جهت حركت در مسير عبوديت مي شود.

ياد خدا باعث قوّت قلب و نشاط و اطمينان مي شود.

بهترين چيزي كه انسان به سلامت روح و جسم خواهد رسيد، عمل كردن و پاي بند بودن به مباني دين مبين اسلام است.

ص: 56

هركسي كه ايمان به خدا داشته باشد، از ثبات رواني برخوردار است و كسي كه ثبات روحي داشته باشد آرامش رواني دارد.

يكي از عمل هايي كه سرشار از انگيزه ياد خداست و مي تواند انسان را از گيجي و سردرگمي حفظ كند، «نماز» است.

از نگاه قرآن، شرط داشتن آرامش رواني، داشتن ايمان است.

دست يابي جامعه به آرامش و رضايت باطن از مهم ترين هدف هاي بهداشت روان يا سلامت رواني است.

توجه به آموزه هاي عميق اسلامي همچون صبر، رضا و توكل مي تواند سلامت رواني و آرامش فرد ديندار را تضمين كند.

توكل و عبادت دو فاكتور اساسي در دست يابي به سلامت و آرامش عميق رواني است.

عبادت خدا بر بهداشت رواني اثر مثبتي مي گذارد؛ چراكه فردي كه عبادت مي كند هنگام مواجهه با مسائل زندگي از بهترين ياري گر يعني؛ خداوند بزرگ، كه منبع بي نهايت رحمت است و كسي برتر از او نيست، كمك مي طلبد.

عبادت و توكل، در ايجاد امنيت رواني و توانايي مقابله با استرس ها در انسان نقش بزرگي ايفا مي كند.

دين و مذهب در زندگي به انسان اطمينان و تكيه گاه روحي مي بخشد.

عباداتي مانند نماز، روزه، زكات و حج كه دين اسلام بر پيروان خود واجب كرده است، موجب مي شود كه فرد به سوي رفتار بهتر گرايش پيدا كند و از رفتار زشت و انحرافي و غير انساني بپرهيزد.

نماز رابطه اي خاضعانه و خاشعانه بين انسان و پروردگار است. برقراري چنين رابطه اي در برابر آفريدگار تمام هستي، نيرويي معنوي به انسان مي بخشد كه صفاي روحي و آرامش قلبي و اهميت رواني را در او برمي انگيزد.

ص: 57

انسان وقتي در مقابل قادر متعال مي ايستد، از همه دل مشغولي ها و مشكلات دنيا روي برمي گرداند و تمام حواس خود را متوجه خدا مي كند، در نتيجه آرامش روان در او ايجاد مي شود.

عبادت و توكل از نظر درماني تأثير بسزايي در كاهش اضطراب و نگراني انسان دارد.

پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله هنگام فرا رسيدن اوقات نماز مي فرمود: «اي بلال، ما را با نماز به آرامش دعوت كن».

رابطه معنوي بين انسان و خداوند هنگام نماز، به او چنان نيرويي مي بخشد كه موجب تجديد اميد، تقويت اراده و آزاد شدن توانايي هاي عظيم وي مي شود؛ به طوري كه او را بر تحمل سختي ها و انجام كارهاي بسيار بزرگ قادر مي سازد.

نماز اگر به جماعت باشد موجب ايجاد روابط اجتماعي دوستانه و مودت آميز با ديگران مي شود كه نه تنها به رشد شخصيت فرد كمك مي كند بلكه نياز تعلق او را به گروه كه به عقيده روان شناسان، يكي از نيازهاي اساسي انسان است، تأمين مي كند.

روزه يكي ديگر از عبادات واجب مسلمانان است كه در پرورش و تهذيب نفس تأثير بسزايي دارد و سبب تقويت اراده انسان مي شود و مي تواند رفتارهاي صحيح زندگي را بياموزد و مسئوليت ها و وظايف خود را به خوبي انجام دهد.

زكات، نوع دوستي را به انسان مي آموزد و او را از خودمحوري و خودخواهي نجات مي دهد.

كمك به هم نوعان موجب تقويت احساس تعلق به گروه و ايجاد احساس رضايت از خود مي شود كه چنين احساسي براي سلامت رواني، اهميت فراواني دارد.

ص: 58

حج فوايد مهمي براي نشاط روح انسان دارد؛ زيرا انجام مناسك حج و زيات خانه خدا و مزار رسول خدا صلي الله عليه و آله و ائمه عليهم السلام ، فرد را براي تحمل سختي ها و گرفتاري ها آماده مي كند.

دعا و نيايش و مناجات در مذاهب گوناگون شكل هاي متفاوتي دارد، اما محتواي آن در همه مذاهب حاكي از اعتراف به گناه و نقص و ضعف، درخواست سلامت و سعادت و تمايل به قرب الهي است.

هنگام ستايش و نيايش در آدمي چنان صميميت و اخلاصي ايجاد مي شود كه در صحبت هاي معمولي با مردم ممكن نيست. فضاي پردامنه اي در نيايش كننده باز و روحش شكفته و باز مي شود.

انسان هنگام مناجات، از مشكلات زندگي به درگاه ايزد يكتا پناه مي برد و با بازگو كردن مشكلات در حالت آرامش، از اضطراب رها مي شود.

دعا و مناجات و بيان مشكلات موجب تخليه هيجان ها و اضطراب ها مي شود.

انسان هنگام دعا و نيايش احساس مي كند كه به قدرت مافوق نزديك است و از حمايت و سرپرستي او برخوردار است و همين موجب برانگيخته شدن حس اعتماد به نفس، قدرت، اهميت آرامش، اميدواري و خوشبختي در او مي شود.

دعا و نيايش هم موجب آرامش روان مي شود (أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ) و فرد احساس خودشكوفايي پيدا مي كند و هم از پريشاني هاي روحي وي كم مي گردد.

توبه يكي از روش هاي مفيد و تقريباً بي نظير، براي درمان احساس گناه و رسيدن به آرامش است؛ زيرا توبه، سبب آمرزش گناهان و تقويت اميد انسان به جلب رضايت الهي است.

صبر موجب تقويت شخصيت و افزايش توانايي انسان در برابر سختي ها و در نتيجه كسب آرامش رواني است.

ص: 59

فرد متدين هرگز از مشكلات و سختي ها، اظهار شكوه و ناتواني نمي كند، بلكه در مقابل حوادث روزگار مقاومت مي كند.

صبر به انسان مي آموزد كه براي دست يابي به آرامش رواني بايستي تلاش مداوم كند و با پشتكار و اراده، به تلاش مستمر خود ادامه دهد.

علاوه بر دعا، توبه و صبر، انجام امور ديگري در سلامت روان انسان مؤثرند، مانند نيكوكاري، صدقه، پرهيز از اذيت و آزار ديگران.

ص: 60

ص: 61

عالي ترين تظاهر عواطف بشري، چون تعهد، علم و تخصص، فداكاري و ايثار، نجات، التيام و آرام بخشي، عشق و دل سوزي در خدمات پزشكي متبلور است.

مراعات نكردن جنبه هاي اخلاقي و انساني از سوي پزشك هنگام برخورد با بيمار، او را از هدف عالي پزشكي دور مي كند.

كوچك ترين غفلت و لغزش از موازين اخلاقي، وجداني و بي حرمتي نسبت به شخصيت بيمار و اطرافيان او سبب عدم امنيت خاطر، دل شكستگي، آشفتگي و آسيب پذيري روح بيمار و سلب اعتماد او از پزشك معالج مي شود.

پزشك مي تواند روح اميد و سرور را در روان بيمار, بدمد و اعتماد او را به زندگي و آينده زندگي, بازگرداند.

از ديدگاه اسلامي مسئوليت پزشك در رابطه با بيماران, بسيار ارزش مند و سنگين است.

بر اساس آموزه هاي اسلامي پزشك مجاز نيست به علت نپرداختن ويزيت و يا كمي اجرت, بيمار را مداوا نكند.

تسريع در درمان به عنوان واجب اخلاقي و انساني و فطري به شمار مي آيد كه با خشنودي انسان ها و عواطف و سجاياي بزرگوارانه آنان, آميختگي و انسجام كامل دارد.

بر اساس آموزه هاي ديني پزشك نبايد بين غني و فقير فرق گذارد. هر چند توصيه شده به افراد فقير توجه بيشتري كند.

علي بن عباس(1) مي گويد: «همانا لازم است پزشك كه در معالجه مريض ها جديت و كوشش نمايد, به خصوص فقرايي كه مريض هستند. پزشك نبايد به فكر منافع مادي و گرفتن مزد از اين دسته (فقرا) باشد. بلكه اگر قدرت

ص: 62

دارد كه از جيب خودش براي مداواي فقراي مريض خرج كند, بايد اين كار را بكند و اگر نمي تواند پس بايد شب و روز در معالجه مريض ها جديت داشته باشد و بر معالجه مريض ها در هر وقتي حاضر شود.»(1)

هنگامي كه پزشكي متخصص بيماري هاي چشم است، جايز نيست كه بيماري هاي ديگري مثل قلب را معالجه كند.

در سوگندي كه منسوب به بقراط است آمده: «در كار و انديشه ام طهارت و پاكي نفسم را حفظ مي كنم و در كاري كه نمي دانم خويشتن را به زحمت نمي اندازم و آن را به اهلش وا مي گذارم».

طبيب حاذق كسي است كه بتواند وظيفه اش را به بهتر و كامل تر ادا كند.

طبيب حاذق كسي است كه خطايش كمتر و استفاده مريض از آگاهي هاي او تمام تر است و منفعت او به مريض بيشتر است.

پيغمبر اكرم صلي الله عليه و آله از ميان كساني كه براي طبابت، دعوت شده بودند بهترين و فاضل ترين افراد را براي معالجه بعضي از اصحابش كه مجروح شده بودند، برگزيد.(2)

امانت داري در بحث پزشكي از ضروري ترين كارهاست.

پزشكي مسئوليت شرعي, عرفي, اخلاقي, انساني و همچنين عقلي دارد.

گذشته از اينكه خيرخواهي و كوشش كردن و تقواي الهي از وظايف انساني و اخلاقي است, وظيفه شرعي نيز هست (به ويژه در پزشكي) به طوري كه حضرت علي عليه السلام فرموده است: «هر كس كه طبابت مي كند بايد تقواي الهي داشته باشد و خيرخواهي نموده و كوشا باشد».(3)

ص: 63

ابن ادريس گفته است: «واجب است بر پزشك اينكه تقواي الهي داشته باشد در آن معالجه اي كه بر مريض انجام مي دهد و در مورد مريض خيرخواهي كند».(1)

پزشك بايد به فكر بيمار خود و مراجعه كننده اش باشد, زيرا همين به فكر بيمار بودن سبب مي شود كه خوبي ها و فضايل اخلاقي آشكار شود.

از حضرت علي عليه السلام نقل شده است كه فرمود: «مثل طبيبي مهربان باش، همان طبيبي كه بيمارش را با دوايي سودمند معالجه مي كند».(2)

شايسته است پزشك به بيمارانش اميد بدهد.

شايسته است پزشك تقواي چشمي داشته و محرم اسرار بيمارانش باشد.

تجويز بيش از اندازه دارو از سوي پزشك، مصداق اسراف است.

پزشكي كه به درمان بيمار مي پردازد بايد داروها را مورد نظر داشته باشد و اگر مي بيند دارويي بيماري را بهبود مي بخشد، ولي عوارض جانبي فراواني دارد كه نه عرف و نه شرع آن را جايز نمي دانند، نبايد تجويز كند.

اخلاق نيك و رفتار شايسته پزشكان، اميد، آرامش و اطمينان خاطر به بيمار مي بخشد و به او كمك مي كند تا هر چه زودتر بهبودي خود را به دست آورد.

رفتار نامناسب پزشك آثار ناگواري بر روح و جسم بيمار بر جا مي گذارد.

فرق گذاشتن ميان بيماران، احساس سرخوردگي، ناامني، نگراني و ترس را در وجود آنها شكل مي دهد.

بر اساس آموزه هاي ديني پزشكان بايد بكوشند با همه بيماران اعم از آشنا و غريب، ثروتمند و فقير؛ مسلمان و غير مسلمان، يكسان رفتار كنند.

ص: 64

رفتار شايسته پزشك با بيمار، آثار مثبت و رفتار ناشايست پزشك با بيمار، آثار منفي بر جسم و روح او مي گذارد.

با بيمار بايد محترمانه رفتار كرد؛ زيرا خداوند، حفظ حرمت بيمار را همانند حفظ حرمت خود مي داند.

يكي ديگر از مصاديق تقواي پزشكي، حفظ اسرار بيمار است.

بزرگان ما، بهترين پزشكان را كساني مي دانستند كه حرفه پزشكي را تنها براي ارزش و بهاي شفا بخشي آن انتخاب كرده اند.

پزشك واقعي، بايد فقر از راه حلال را بر ثروت به همراه حرام ترجيح دهد؛ زيرا نام نيكي كه از آدمي به جاي مي ماند، بهتر از اموال گران بهاست كه فاني مي شود.

انگيزه اصلي پزشك متعهد و خيرانديش، شفابخشي بيمار است، نه مال اندوزي.

ايثار، قدرداني و شكرگزاري از خداوند است. بنابراين، شايسته است همه مردم، به ويژه پزشكان كه خداوند به آنها سلامتي، علم، ثروت و موفقيت اجتماعي ويژه اي داده است، قدرشناس و سپاس گزار پروردگار باشند.

ايثار، لازمه و ابزار كار پزشك است. شايسته است پزشكان به اين صفت پسنديده آراسته باشند.

اگر پزشك اهل ايثار نباشد، نمي تواند شب هنگام، خواب شيرين خود را به منظور مداواي بيماري، پريشان كند و در وقت هاي ضروري، بر بالين بيماران حاضر شود يا راحتي و امكانات شهر و ديار خود را رها كند و براي درمان بيماران به مناطق محروم برود.

از بايسته هاي پزشكي، ايثار و از خود گذشتگي پزشك و رعايت كردن حال بيماران كم درآمد است.

ص: 65

پزشك بايد حوصله و صبر و گذشت زيادي داشته باشد و با خوش رويي، بيمار را ملاقات كند.

پزشك بايد مورد اعتماد باشد، تا بيمار واقعيت ها را با او در ميان بگذارد.

بررسي كردن شتاب زده وضعيت بيمار و توجه نكردن پزشك به حرف او، اعتماد بيمار را به پزشك كم مي كند و ممكن است موجب تشخيص نادرست مريضي بيمار گردد.

شايسته است كه پزشك از نجابت و سلامت نفس برخوردار باشد، تا در اثر آن هم بتواند امين مردم و ناموس آنان باشد، و هم بتواند حرمت خود و صنف خود را حفظ كند.

بقراط همواره به شاگردان خود تأكيد مي كرد: «پزشك بايد قلبي سالم و نظري پاك و زباني راست داشته باشد».

نجابت قلب و پاكي چشم، براي همه زيبنده است و بر پزشك، زيبنده تر و ضروري تر.

گاهي پزشك در تشخيص و درمان بيماري فرد، دچار ترديد مي شود. شايسته است در اين گونه موارد، با ديگر پزشكان متخصص مشورت كند و از همكاران موفق خود كمك بگيرد و تجربه هاي آنان را به كار بندد.

گاهي غرور و تكبر بي جاي پزشك، او را از بهره گيري از نظر ديگران باز مي دارد. در نتيجه، جان بيمار بي گناه را به خطر مي اندازد.

ضروري است كه پزشك اطلاعات و فن آوري جديد را از همكاران خود بياموزد.

طبيبان قديم كه در علم و اخلاق، سرآمد دوران بودند، همواره شاگردان خود را با پند و حكايت، از كبر و نخوت بازمي داشتند و با استفاده از سوگندنامه ها كه تعهدي اخلاقي براي به كار بستن اصول اين حرفه بود، از آنها تعهد مي گرفتند.

ص: 66

مغرور بودن پزشك، او را در چشم مردم بي اعتبار مي كند.

علاوه بر دانش و آگاهي كافي و به روز، مهارت در تشخيص، شناخت و به كار گيري روش هاي درماني مؤثر از ويژگي هاي مهم و در واقع لازمه پرداختن به حرفه پزشكي هستند.

يكي از ضروري ترين ويژگي هاي پزشك خوب، حس بشردوستانه اوست؛ چراكه راز مراقبت از بيمار در علاقه به وي نهفته است.

طبابت به عنوان حرف هاي ارزشمند زماني مؤثر خواهد بود كه طبيب، به بيمار در مقام يك انسان توجه ژرفي داشته باشد و اين درك عميق را با حس هم دردي و علم و دانش كافي همراه كند.

پزشك بي حوصله و يا بي تفاوت نسبت به بيمار، موفق به كسب اطلاعات سودمند از او نخواهد شد.

بد نيست پزشكان بدانند كه بيماران اغلب، آنها را به دقت زير نظر دارند و به رفتارشان توجه مي كنند. نحوه رفتار پزشك با شرح بيماري از سوي بيمار رابطه مستقيم دارد.

پزشك خشن و غير علاقه مند به بيمار، ممكن است در آناليز اطلاعات باليني يعني؛ يافتن راه حل مشكل بيمار ناموفق باشد.

پزشك خوب با نگاهي مهربان و چشماني پر از هم دردي بيمارش را مي نگرد. او بيمار را بر خود ترجيح مي داند نه خود را بر بيمار.

همه ما پزشكاني را ترجيح مي دهيم كه بدون توجه به موقعيت اجتماعي _ اقتصادي بيماران، با آنها يكسان برخورد مي كنند. اين پزشكان حامي بيماران خود هستند و براي اين حمايت از قدرت دانش و مهارت هاي ارتباطي استفاده مي كنند.

ص: 67

پزشك خوب هنگام پرسش از بيمار، ادب را رعايت مي كند و به او اجازه مي دهد راحت صحبت كند، در حالي كه خودشان به دقت به حرف هاي او گوش مي دهند.

يكي از اساسي ترين ويژگي هاي پزشك خوب، باور او به وجود قدرتي برتر است كه همه را تحت نظر دارد. اين اعتقاد سبب مي شود در انجام وظيفه خود به بهترين نحو بكوشد.

پزشكان متعهد، علم را به زيور حكمت مي آرايند، شفقت را با جديت همراه مي سازند، انصاف را زينت بخش رفتارشان نموده و آن گاه طبابت مي كنند.

ص: 68

ص: 69

از لحاظ علمي فوايد سحرخيزي به اثبات رسيده است. 1. موجب كاهش غلظت خون مي شود؛ 2. موجب ترشح هورمون هاي ضدافسردگي در بدن انسان مي شود؛ 3. در ابتداي صبح اكسيژن خالص به سطح زمين مي رسد و اين هواي پاك براي سيستم بدن مفيد مي باشد.

انسان هايي كه سحرخيزند اراده قوي دارند. چون خواب صبح بسيار شيرين و لذت بخش است و افرادي كه در برابر اين لذت مقاومت مي كنند داراي اراده قوي هستند.

يكي از ويژگي هاي مشترك انسان هاي موفق و خلاق، سحرخيزي و غلبه بر خواب صبح است كه موجب توفيقات بسيار بزرگي در زندگي آنها شده است.

از آنجايي كه ورزش صبحگاهي در ايجاد نشاط و شادابي و تأمين سلامت جسم و روح افراد دارد، بهتر است كه با علم به فوايد سحرخيزي، با برنامه ريزي و تبليغ، افراد را به ورزش صبحگاهي، پياده روي و قرارهاي صبحگاهي عادت دهيم.

شما مي توانيد با چندين روز تمرين سحرخيزي، اين امر را به صورت عادتي دائم در بدن ايجاد كنيد.

با انجام نرمش صبحگاهي و داشتن اراده قوي ديگر، خواب و بيدار شدنتان دست شما نخواهد بود و بدنتان به خوبي در اين مورد براي شما تصميم مي گيرد.

محققان دريافته اند كه افراد سحرخيز نسبت به بقيه افراد، سالم تر، لاغرتر و شاداب ترند.

محققان دريافته اند، افراد سحرخيز كارهاي مربوط به صبح را سريع تر به اتمام مي رسانند، فرزندانشان را زودتر راهي مدرسه مي كنند و در محل كار نيز موفق هستند.

ص: 70

بر اساس تحقيقات دانشمندان، افرادي كه دير از خواب بيدار مي شوند، احتمال بروز افسردگي، استرس و اضافه وزن در آنها بيشتر است.

فرد سحرخيز مي تواند با انجام دادن به موقع كارهاي مربوط به منزل و رسيدگي به فرزندان، خود را بهتر با شرايط زندگي وفق دهد.

پژوهشگران بر اين باورند كه سحرخيزي مانع بروز بسياري از بيماري هاي مغزي مثل سكته و لخته شدن خون در عروق مغزي مي شود و سلامت جسم را تضمين مي كند.

بيدار شدن در ساعات اوليه صبح و سپس نرمش كردن، نه تنها سلامت مغز را تأمين مي كند، بلكه بهداشت روان را نيز در پي دارد.

وقتي انسان در ساعات اوليه صبح از خواب بيدار مي شود، ضربان قلب آرام تري دارد و كمتر دچار استرس و تنش هاي عصبي مي شود.

رسيدن به آرامش بيشتر در سحرگاهان، خوردن يك صبحانه خوب و كامل و افزايش ميزان بهره وري، از مزاياي سحرخيزي است.

با چندين روز سعي و تمرين، به راحتي مي توانيد به سحرخيزي عادت كنيد. فقط بايد آن را به صورت عادتي دائم در خود ايجاد كنيد.

يكي از مهم ترين فوايد سحرخيزي آرامشي است كه در ساعت هاي اوليه صبح وجود دارد.

هر روز اندكي زودتر از بقيه روزها از خواب بيدار شويد. (مثلاً 10 دقيقه)تغييرات زياد ممكن است شما را براي هميشه از سحرخيزي منصرف كند. اين كار را تا چند روز ادامه دهيد و هر روز زودتر از ديروز بيدار شويد تا به زمان دل خواهتان برسيد.

هرگز در رختخواب مطالعه نكنيد. سعي كنيد تا لحظاتي قبل از خواب، آرامش بگيريد تا خواب آسوده اي داشته باشيد و صبح را زودتر شروع كنيد.

ص: 71

شب ها زودتر به رختخواب برويد و ساعت زنگي خود را دورتر از محل خواب قرار دهيد تا صبح مجبور شويد از محل خواب فاصله بگيريد. اين كار سبب مي شود كه خواب از سرتان بپرد.

زماني كه بيدار شديد، هرگز به رختخواب برنگرديد و اين كار را به هيچ عنوان براي خود توجيه نكنيد. مي توانيد اين كار براي خود جايزه اي تعيين كنيد.

نوشتن و يادداشت كردن كارهاي مهمي كه قرار است صبح بعد از بيدار شدن از خواب انجام دهيد مي تواند اراده شما را در سحرخيزي و شروع بي درنگ روزمرگي تان محكم تر كند.

هر چه اراده قوي تري داشته باشيد، راحت تر مي توانيد سحرخيز شويد.

بيدار شدن با طلوع خورشيد از نظر روان شناسي سبب مي شود در شروع روز بسيار سر حال تر باشيد.

داشتن قرارهاي ملاقات مهم در صبح مي تواند انگيزه كافي به هر فردي بدهد تا صبح زود بيدار شود.

آيا مي دانيد افرادي كه تا ديروقت مي خوابند، يكي از جذاب ترين و زيباترين لحظه هايي را كه طبيعت در آن دگرگون مي شود، از دست مي دهند.

يكي از آثار بارز و مشخص سحرخيزي، گشاده رويي و خوش رويي با اطرافيان مي باشد.

وقتي انسان سحرخيز باشد، از نظر روحي و جسمي در وضعيت طبيعي قرار مي گيرد كه اين موضوع مي تواند منشأ خوش رويي و اخلاق خوش با خانواده و اجتماع باشد.

يكي از آثار فردي و اجتماعي سحرخيزي، صبر و حوصله در مقابل مشكلات روزمره مي باشد.

ص: 72

فردي كه سحرخيز است روح سالم تري دارد و در نتيجه مقاومت او در برابر مشكلات زندگي نيز بيشتر خواهد شد.

فردي كه سحرخيزي را پيشه خود كند، هميشه آرامش روحي مناسبي دارد.

فرد سحرخيز هميشه داراي آرامش خاصي بوده و كمتر دچار اضطراب و مشكلات ناشي از خواب صبح مي شود.

ص: 73

سنت اسلامي بر اين است كه هرگاه دو انسان مسلمان با هم ملاقات كنند بايد به هم ديگر سلام كنند و هركس در سلام كردن بر ديگري پيش دستي كند و به او سلام نمايد، او پاداش بيشتر دارد و نزد خداوند متعال و رسولش صلي الله عليه و آله محبوب تر است.

پيامبرگرامي اسلام صلي الله عليه و آله فرمود: «نزديك ترين مردم به خدا و رسولش كسي است كه كلامش را به سلام آغاز كند».

امام علي عليه السلام فرموده است: «سلام كردن هفتاد حسنه دارد كه شصت و نه حسنه از آن سلام كننده و يك حسنه براي جواب دهنده سلام است».(1)

اهميت و جايگاه سلام در سنت اسلامي به حدي والا و شايسته است كه بلند سلام كردن و بر همگان سلام كردن جزو دستورهاي اكيد پيشوايان ديني مي باشد.

سلام و تحيت، منحصر به اسلام نيست، بلكه مصداق هاي مختلف آن ميان قوم ها و ملت هاي پيش از اسلام نيز سابقه دارد.

در برخي آيه هاي قرآن كريم تعبيرهايي ديده مي شود كه نشان دهنده وجود سنت سلام در ملت هاي پيشين است. «به تحقيق فرستادگان ما به همراه بشارت، نزد ابراهيم آمدند و گفتند: سلام».(2)

«و سلام بر او روزي كه زاده شد و روزي كه مي ميرد و روزي كه برانگيخته مي شود زنده».(3)

درود بهشتيان نيز سلام است و فرشتگان رحمت، با سلام به استقبال نيكان و پاكان مي شتابند.

ص: 74

در داستان به آتش افكنده شدن حضرت ابراهيم عليه السلام آمده است كه فرشتگان هنگام ورودشان براي نجات ابراهيم نبي عليه السلام از آتش، بر وي سلام كردند و آن حضرت نيز با سلام، پاسخشان را داد.

پيامبر تحيت اهل جاهليت را كه «اَنْعَمَ صَباحا وَ اَنْعَمَ مَساء» بود، به دستور خداوند تبديل به سلام كرد و به اصحاب خود فرمود: «خداوند تحيت شما را به چيزي بهتر تبديل كرد؛ زيرا تحيت اهل بهشت نيز السلام عليكم است».

خداوند به حضرت آدم عليه السلام فرمان مي دهد كه بر فرشتگان تحيت بفرستد. آدم به ايشان گفت: «السلام عليكم و رحمة الله و بركاته.» سپس به وي فرمود: «اين تحيت تو و فرزندانت تا پايان دنياست».

گاهي خداوند، بر بندگان برگزيده اش يعني؛ انبيا عليهم السلام سلام مي فرستد. آنجا كه مي فرمايد: «وَسَلَامٌ عَلَي الْمُرْسَلِينَ».(1)

«به نوح خطاب شد كه از كشتي فرود آي كه سلام و بركات ما بر تو باد.»(2)

«سَلَامٌ عَلَي مُوسَي وَهَارُونَ».(3)

فرشتگان بهشتيان را با سلام و تحيت داخل بهشت مي كنند. «با سلام به بهشت داخل شويد، امروز روز جاودانه شدن [شما] در بهشت است».(4)

تحيت اهل بهشت، سلام است و شكر الهي. همان گونه كه در قرآن مي خوانيم: «سخن بهشتيان اين است: «پروردگارا! تو منزهي و تحيت آنها در بهشت، سلام است و آخرين سخنشان حمد پروردگار جهان است».(5)

ص: 75

يكي از نام هاي بهشت دارالسلام است: «خداوند شما را به سوي دارالسلام فرامي خواند».(1)

افزون بر آيه هاي فراواني كه درباره تحيت و سلام وجود دارد، احاديث زيادي نيز از رسول خدا صلي الله عليه و آله و امامان معصوم عليهم السلام ذكر شده است.

در دستورهاي پيشوايان ديني ما بر سلام كردن بسيار تأكيد شده است؛ به گونه اي كه براي ايجاد دوستي و مهرورزي در ميان انسان ها، انسان مسلمان موظف است كه در برخورد با ديگر انسان هاي غير مسلمان به آنان سلام كند و با اين سنت حسنه قلب آنان را نسبت به اسلام مسلمانان مهربان سازد.

يكي از نشانه هاي مسلماني، سنت نيكوي سلام كردن است.

اين همه اقبال و اهتمام به سنت سلام و سلام كردن ريشه قرآني دارد، چنان كه واژه سلام در قرآن 22 بار ودر 17 سوره آمده است.

عارفان، سلام را يكي از اسماي حسناي خداي متعال مي دانند.

در كتاب هاي اخلاق، واژه «سلام» از كليدي ترين واژه هاي اخلاقي مي باشد و در فقه نيز جايگاه مخصوصي دارد.

يكي از دستورهاي زيباي قرآن اين است كه: هنگامي كه وارد مكاني شديد بر يكديگر سلام كنيد، درودي كه نزد خدا مبارك و پسنديده است.

درود و شادباش قرآني، سلام دادن به يكديگر است و هيچ درودي جاي آن را نخواهد گرفت.

سلام، به دوستي ها و رفاقت ها بركت مي بخشد.

سلام، ارتباطات خانوادگي را مستحكم مي كند.

ص: 76

سلام، روابط اجتماعي را مي افزايد و سلامت روحي و رواني جامعه را به ارمغان مي آورد.

جامعه اي كه كوچك و بزرگش به يكديگر سلام مي دهند و با محبت فراوان براي هم آرزوي سلامتي كنند، جامعه اي شاداب و پرطراوت خواهد بود و افسردگي و مشكلات رواني در آن به حداقل خواهد رسيد.

سلام كردن نوعي اعلام دوستي و صلح و ترك مخاصمه و جنگ است.

بسياري از گرفتاري ها و ناخوشي ها از دشمني ها و كينه توزي هايي است كه گاه در هيچ و پوچ ريشه دارد است.

سلام، كينه ها را دور مي كند و دشمني ها را از بين مي برد.

سلام، درودي الهي است و خداوند به بهترين موجودات عالم سلام و درود فرستاده است. بر نوح عليه السلام (صافات: 79)؛ بر ابراهيم عليه السلام (صافات: 109)؛ بر موسي و هارون عليهما السلام (صافات:120) و خلاصه به همه پيامبرانش عليهم السلام . پس چه درودي جالب تر از آن.

سلام، شعار اهل بهشت است. قرآن مي گويد: «در بهشت، درود بهشتيان سلام دادن به يكديگر است.» «تَحِيَّتُهُمْ فِيهَا سَلَامٌ.»(1) پس چه شعار و درودي بهتر از آن.

سلام، هم آهنگ شدن با فرشتگان است.

قرآن مي گويد: «فرشتگان از هر دري بر بهشتيان وارد مي شوند و به آنان مي گويند: «سلام بر شما به خاطر صبر و استقامتتان!»(2) نگهبانان درب هاي بهشتي نيز به آنان مي گويند: «سلام بر شما! گوارايتان باد اين نعمت ها!»(3)

ص: 77

بياييد صبح و شام هنگام ملاقات همديگر با خداوند و پيامبران و فرشتگان و بهشتيان همراه شويم و بهترين آرزوها را كه سلامتي دين و دنيا است، براي يكديگر از خداوند بخواهيم.

ما مسلمانان وقتي با هم ملاقات مي كنيم براي شروع كلام، سلام مي كنيم.

سلام به معني سلامتي است و كسي كه سلام مي كند در واقع سلامتي و صلح و آرامش را به طرف مقابل هديه مي دهد.

سلام كه از اسما حسناي الهي است بدين معناست كه بندگان از ظلم او بر سلامتند و او از هر عيب و نقص و آفتي سلامت است و اينكه اميد سلامتي از خداست.

پس هرگاه به خانه هايي [كه ذكر شد] وارد شديد، بر خودتان سلام كنيد كه درودي است از سوي خدا [درودي] پربركت و پاكيزه.(1)

سلامتي در دين يعني؛ باورها و اعتقادات انسان سالم و كامل باشد؛ زيرا در صورت فساد و مريضي، باورها و اعتقادات اعمال انسان نيز به تباهي و فساد مي رود.

اگر مي خواهيد سالم زندگي كنيد و در فراز و نشيب دنيا به سلامت به سر بريد بايد تسليم محضر و فرمان بردار خداوند باشيد.

ورود در فضاي سلم و تسليم امكان ندارد مگر در سايه ايمان به خدا. بايد سليقه ها را كنار گذاشت و تنها تسليم قانون خدا باشيم. در صورت تسليم بودن صلح و آرامش مي يابيم.

سلامت در فرهنگ ديني ما ارزش است و از آن با تعبيرات لطيفي مانند برترين نعمت ها، گواراترين نصيب ها، نعمت قدرشناخته، نعمت دنيا، نعمتي

ص: 78

كه بدون آن خيري در زندگي نيست، نعمتي كه آدمي از شكر آن عاجز است، حسنه دنيا، دارايي مخفي سرمايه زندگي ياد شده است.

سلامت در فرهنگ ديني ما به عنوان يك درخواست مهم از پروردگار، طلب عافيت و تندرستي در دعاهاي مختلف آمده است.

تأمين سلامت بدون رعايت پاكيزگي و بهداشت، اعتدال در خواب و خوراك و فعاليت هاي بدني، پرهيز از سرما، گرماي نامطلوب، داشتن اميد در زندگي و رويارويي منطقي با دشواري ها ميسر نيست.

تندرستي، هديه خداست.

بسياري از بيماري ها، با سبك زندگي مناسب قابل پيشگيري اند.

حسادت، ما را بيمار مي كند.

بهداشت روان را به اندازه بهداشت تن، مهم بشماريم.

حفظ سلامتي، واجب است.

آموزه هاي ديني ما را به سوي زندگي سالم دعوت مي كند.

تن و روان در سلامت سهيم اند.

زندگي سالم در گرو آگاهي و گزينش سبك مناسب است.

تلاش براي سلامتي، سرمايه گذاري است.

موفقيت واقعي در پرتو برخورداري از سلامت جسم و جان فراهم مي شود.

رها كردن سلامتي خويش به بهانه كار و كوشش، عاقلانه نيست.

سلامتي بزرگ ترين سود است.

زندگي سالم با كار معتدل و توجه به نيازهاي جسمي و رواني ايجاد مي شود.

داشتن تحرك به سوخت وساز بدن كمك كرده و آن را متعادل نگه مي دارد.

مصرف كافي سبزي و ميوه، سبب نشاط و افزايش كارآمدي است.

ص: 79

با تغذيه خوب، خواب مناسب و تحرك كافي، به جنگ بيماري هاي جسمي و رواني برويم.

ريشه بسياري از بيماري ها، در سبك زندگي نامناسب به ويژه بي تحركي نهفته است.

با آموزه هاي اخلاقي و كاستن از دغدغه هاي اضافي، سلامت را به خويشتن هديه كنيم.

همگان را به داشتن زندگي سالم تشويق كنيم.

كاستن از خواب به بهانه اشتغال به كار يا تفريح، زيان آور است.

كودكان را به خواب منظم و كافي عادت دهيم.

خواب زياد به اندازه كم خوابي زيان آور است.

شب براي خواب و روز براي فعاليت است. با اين شعار زندگي كنيم.

چون نوزاد بخوابيم و مانند نانوا بيدار شويم.

نيم ساعت قبل از خواب، از تماشاي تلويزيون، كار كردن با تلفن همراه و رايانه پرهيز كنيم.

هيجان شبانه سبب تأخير خواب كودكان مي شود. در شب، رفتارهاي آرامش آفرين مانند قصه گويي داشته باشيم.

مرور دستاوردهاي روزانه، از رفتارهاي اخلاقي پيش از خواب است.

برنامه ريزي براي فردا، پيشنهادي مناسب براي آرامش ذهني و مديريت بهتر زمان است.

يادمان باشد: خواب بعد از اذان صبح تا طلوع آفتاب، سبب كم شدن نشاط است.

بدخوابي ريشه بسياري از مشكلات رواني است.

قدم زدن بعد از شام، سبب سوختن كالري اضافه، راحت خوابيدن و آسوده بيدار شدن است.

ص: 80

ص: 81

محيط خانه را براي فرزندان خود محيطي آرام و بدون تنش بسازيم، تا فرزندانمان در محيطي سالم با روحيه اي شاد و مناسب وارد اجتماع شوند.

آيا مي دانيد بيشتر نگراني هاي ما از اتفاقاتي است كه هرگز به وقوع نمي پيوندد. پس هميشه با مثبت انديشي نگراني ها را از خود دور كنيم.

افسردگي علاوه بر مشكلات روحي مي تواند مشكلات جسمي فراواني را براي فرد به وجود بياورد.

همان گونه كه براي بيماري هاي جسمي خود به پزشك معالجه مي كنيد و به دنبال درمان هستيد، براي درمان بيماري هاي روحي هم بايد به روان پزشك و يا روان شناس مراجعه كرد.

ايمان به خداوند انسان را از اضطراب، نگراني و دغدغه خاطر نجات مي دهد.

تغذيه سالم يكي از موارد دست يابي به سلامت جسم است.

توجه به تغذيه و انتخاب مواد غذايي مناسب در اولويت مهمي از برنامه هاي زندگي هر فرد قرار مي گيرد.

تغذيه عاملي است كه در سلامت افراد نقش مهمي دارد.

غذايي كه مي خوريم در رشد سلول ها و ترميم بافت هاي آسيب ديده بدن نقش مهي دارد.

متعادل نبودن مواد مغذي در بدن بر سلامت فرد اثر گذاشته و عملكرد طبيعي بدن را مختل مي كند.

خواب كافي براي سلامتي ما مهم است و موجب تقويت سيستم ايمني بدن مي شود.

خواب كم، تمركز انسان را كم و عملكرد فيزيكي انسان را مختل مي كند.

ص: 82

با توجه به خطراتي كه آلودگي هوا بر سلامت افراد دارد، شناخت و آگاهي نسبت به جوانب اين مسئله اهميت زيادي دارد.

بهداشت منزل، افراد را از ابتلا به بيماري ها مصون نگه مي دارد.

مكان مناسبي را براي مواد شوينده و مواد دارويي در منزل در نظر بگيريد.

به ياد داشته باشيد كه ميوه ها و سبزي ها را قبل از مصرف بايد ضد عفوني كرد.

رعايت نكات بهداشتي در خانه، سلامت اعضاي خانواده را رقم خواهد زد.

داشتن نور و تهويه مناسب از موارد رعايت نكات ايمني در خانواده است.

كمبود نور در منزل، رطوبت و گرد و غبار سبب بروز بيماري هاي مختلفي در افراد مي شود.

مسواك هر فرد بايد در ظرف دربسته نگهداري شود.

مدرسه بعد از خانواده، نقش مهمي در سلامت افراد دارد.

برخورداري دانش آموزان از امكانات بهداشتي اثرات مطلوب فراواني را به دنبال دارد كه از جمله آن مي توان به سلامتي دانش آموزان اشاره كرد.

از جمله هدف هاي مهم بهداشت در مدارس، ارتقا سلامت جسمي، رواني و اجتماعي دانش آموزان است.

بهبود وضعيت ايمني و بهداشت در مدارس را جدي بگيريم.

سلامت روحي و جسمي هر جامعه ضامن پيشرفت اقتصادي و ارتقا سطح فرهنگي و اجتماعي آن جامعه است.

دانش آموزان بايد از بردن هرگونه مواد غذايي فاسد شدني به مدرسه خودداري كنند.

با رعايت اصول بهداشتي مي توان از ابتلا به بيماري هاي روده اي واگيردار در كودكان جلوگيري كرد.

ص: 83

كوله پشتي هاي دو بنده بهترين كيف مدرسه براي بچه هاست.

كودكان خود را تشويق به ورزش كردن كنيم؛ چراكه ورزش امري مهم براي سلامتي آنهاست.

به كودكان خود بياموزيم كه قبل از مصرف غذا دست هاي خود را با آب و صابون بشويند.

بازي براي كودكان، سبب تقويت سلامت روحي و جسمي آنها مي شود.

در سايه نعمت سلامت مي توان به خوبي به تحصيل علم در دانش آموزان پرداخت.

بهداشت رواني، سلامت فكر و روان است.

همچنان كه مراقب جسم خود هستيم بايد به سلامت روح خود نيز بينديشيم و روح خود را در برابر سختي ها و مشكلات مقاوم تر كنيم.

سلامت روان يعني؛ حال خوب و فكر خوب و رفتار نيكو داشتن.

براي به دست آوردن سلامت روان همواره به دنبال احساسات خوب و رضايت بخش باشيد.

ايمان به خداوند و اميد به او اضطراب و نگراني را از ما دور مي كند، همواره به ياد او و در سايه مهرش در آرامش و امنيت باشيد.

رعايت بهداشت و نظافت، قفل محكمي بر دروازه ورودِ ميكروب ها به بدن است.

رعايت بهداشت، نشانه شخصيت ماست و اين مهم مي تواند ما را به خداوند نزديك تر كرده و ايمان ما را قوي تر سازد.

رعايت بهداشت، جسم را شاداب و تميز كرده و طراوت را به روح و روان هديه مي كند.

ص: 84

رعايت بهداشت، عطري خوش به مشاممان هديه مي كند و روحِ تازه اي در وجودمان مي دمد.

كوتاه كردن ناخن ها و تميز كردن آنها توسط مسواك يا برُسي كوچك از انباشت ميكروب ها و آلودگي ها جلوگيري مي كند.

حمام كردن در هفته حداقل دو مرتبه لازم است، به خصوص براي كودكان و نوجوانان، آنها را به اين مهم تشويق كنيم.

مراقب باشيم فرزندان مان به جويدن ناخن عادت نكنند؛ چراكه اين امر، ميكروب هاي زيادي به بدنشان وارد مي كند.

اگر همان طور كه به نظافت خودمان اهميت مي دهيم، خانه اي پاكيزه داشته باشيم مي توانيم زندگي سالم و بانشاطي داشته باشيم.

«نظافت نشانه ايمان است» اين امر مهم را همواره به فرزندان مان گوشزد كنيم.

نظافت و بهداشت هميشه و همه جا اهميت دارد؛ چون مي تواند شادابي را به ما هديه كند.

بهداشت و نظافتِ فرد، خانه و خانواده، ارتباط بين افراد را نزديك تر و صميمي تر مي كند.

نظافت و بهداشت در همه شرايط توصيه شده است، پس يادمان نرود كه پاكيزه باشيم تا هميشه نزد خدا و خلق او عزيز بمانيم.

ما به پاكيزگي و نظافت خودمان و خانه مان مي رسيم و هميشه سعي مي كنيم به بهترين شكل ممكن در جامعه ظاهر شويم. پس چه نيكوست كه شهرمان را پاكيزه نگه داريم.

اهميت بهداشت و نظافت براي چند روز، چند سال و حتي چند قرن نيست، بلكه چيزي است كه هميشه بوده؛ چراكه سلامت فرد و اجتماع را تضمين مي كند.

ص: 85

سلامتي جسم و روح در گرو سلامت، بهداشت و نظافت فرد، خانه و جامعه است. پس براي خودمان و هم نوعان مان ارزش بگذاريم.

جامعه سالم را افراد سالم مي سازند و افراد سالم با رعايت بهداشت و نظافت به سلامت و نشاط مي رسند.

هميشه افراد رغبت مي كنند با افرادي طرح دوستي بريزند كه هميشه پاكيزه هستند.

خداوند بزرگ، عاشق زيبايي و پاكيزگي است. پس ما نيز كه بنده اوييم به عشق او، هميشه خواهان زيبايي و پاكيزگي باشيم.

بهداشت و نظافت و رعايت آن براي همه ما واجب است. چه زيباست كه نظافت و پاكيزگي در خانه، شهر و كشورمان خودنمايي كند.

ما به بهداشت و نظافت اهميت مي دهيم؛ چون مي دانيم كه به اين ترتيب سلامتي را به جان خريده ايم.

سزاوار است مسلمان اخلاق پيامبران را داشته باشد، براي همين، از جمله كارهايي كه انجام مي دهد مسواك و استعمال عطر است كه هر دو از سنت هاي پيامبران مي باشد.

مسواك فوايدي دارد كه پاكيزگي دهان، جلاي چشم، رضايت و خشنودي پروردگار، ازدياد قوه حافظه، سفيدي دندان ها، استحكام لثه ها، جلوگيري از خرابي آنها، اشتها در خوراك و از بين رفتن بلغم را مي توان از آن جمله به شمار آورد.

بهداشت عمومي عبارتست از: مجموعه دانش و هنر پيشگيري از بيماري و تأمين، حفظ و ارتقاي تندرستي و توانمندي بشر با استفاده از تلاش دسته جمعي كه منجر به توسعه جامعه شود.

بهداشت عمومي ضامن سلامت فرد و جامعه به شمار مي رود.

ص: 86

عمده ترين شاهراه تأمين و تضمين توسعه پايدار جوامع بشري، برقراري كيفي سلامت افراد جامعه است.

رسالت و وظيفه اصلي بهداشت عمومي، استقرار تندرستي جامع و فراگير و باكيفيت تك تك افراد جامعه است.

توجه به نظافت و رعايت اصول بهداشتي مقوله اي فطري و ضامن بقاي نسل آدمي است.

خداوند يكتا در فطرت آدمي خداپرستي، طلب خير پاكي، بيزاري از ناپاكي و ميل به پاكيزگي را به امانت نهاده است.

براي مؤمنان، پاكيزگي مقدمه تقرب به خداوند تبارك و تعالي است.

نظافت ظاهر انسان با پاكي روح او پيوندي عميق دارد. همان گونه كه جمال ظاهر انسان حكايت از جمال باطن او مي كند.

داشتن سلامتي رواني و جسمي، انديشه اي روشن و زندگي شاداب به ما هديه مي دهد.

سلامت روان يعني؛ ما مي توانيم از خودمان اخلاقي خوب و خُلقي شايسته انتظار داشته باشيم.

رعايت نكردن بهداشت جسمي، روح را آشفته و ذهن را زود خسته مي كند.

سلامت روان و بهداشت جسم، راهي براي رسيدن به آرامش روحي و رواني در محيط خانواده و اجتماع است.

بهداشت رواني و جسمي نشان شخصيت برجسته ماست. پس با رعايت آن براي وجودمان ارزش و احترام بيافرينيم.

پاكيزگي و رعايت بهداشت جسمي، اخلاقي شايسته و پسنديده از ما به نمايش مي گذارد.

ص: 87

سلامت و بهداشت رواني و جسمي، تضمين سلامتي فكر و شادابي و طراوتِ ماست.

روان سالم و جسمي پاكيزه، ما را به آفريدگار نزديك كرده و از پرخاشگري دور مي كند.

اگر مي خواهيم دوستان خودمان را براي مدتي طولاني حفظ كنيم، پس در رعايت پاكيزگي جسم و سلامت روانمان بكوشيم.

سلامت روان يعني؛ داشتن رواني آرام و دور از اضطراب و نگراني.

بهداشت جسمي علاوه بر زيبايي ظاهري، قلب ما را آرام كرده و عقلي روشن به ما مي بخشد.

خداي بزرگ آب را مايه حيات قرار داده تا با آن به نظافت و رعايت بهداشت بپردازيم و به اين ترتيب به ايمانمان نيز بيفزاييم.

روان سالم و بهداشت رواني و جسمي شاه راهي براي رسيدن به آرامش و رسيدن به آرامش، نزديكي به شادابي و حس جواني است.

با ورزش كردن به سلامت روانمان كمك كنيم تا آسوده تر به آينده بينديشيم.

بهداشت رواني و جسمي، انگيزه بهتر بودن و بهتر شدن را در وجودمان تقويت مي كند و ما را به كمال و اهداف متعالي سوق مي دهد.

داشتن جمع خانوادگيِ صميمي مي تواند روان فرد را به سلامت نزديك كند و او را از افسردگي و اضطراب دور نمايد.

مهرباني و مهرورزي رواني سالم به همراه دارد. پس محبت را از يكديگر دريغ نكنيم تا سلامت روانمان تضمين شود.

سلامت روان يعني؛ داشتن رواني عاري از ترس، دلهره، اضطراب، نگراني، استرس و... . پس هرگز رفتن نزد روان پزشك را دور از شأن خود ندانيم و از او براي دوري از اينها كمك بگيريم.

ص: 88

بيماري رواني را با سلامت روان مقايسه نكنيم و يكي ندانيم؛ چراكه سلامت روان راحت تر به دست مي آيد و بيماري رواني سخت تر درمان مي شود.

بهداشت جسمي و رواني يعني؛ رسيدن به رضايت از خويش كه چيزي نيست جز احساس خوشبختي. كليد خوشبختي ما مي تواند همين بهداشت جسمي و رواني باشد كه گاهي واقعاً آن را ناديده مي گيريم.

با ايمان، راه هاي زندگي را درنورد و آگاه باش كه پيوسته يگانه اي باتوست.

راز و نياز با خداوند يكتا سبب آرامش قلب و در نهايت سلامت روان مي شود. اگر مي خواهيد كودكانتان از اين امر بي بهره نمانند از دوران خردسالي آنها را به خداوند نزديك كنيد.

عشق، خوبي، مهرباني، شادي و خيرخواهي، هرگز پير نمي شوند، آنها را در خود بارور كنيد تا همواره روح و جسمتان جوان بماند.

فراموش نكن ترس چيزي نيست جز بازتاب افكار منفي شما. پس لطفاً آن را با افكار سازنده و مثبت عوض كنيد.

به خاطر بسپار براي آرامش روحت خودت را به خدا تسليم كن، ديگر لازم نيست نگران چيزي باشي، فرشتگان خدا پيشاپيش تو گام خواهند برداشت و راه را باز خواهند كرد.

يادتان باشد دست كم روزي سه بار لبخند زدن را تمرين كنيد تا از سلامت روان بهره مند شويد.

فقط ده روز با خود بجنگيد و اجازه ندهيد هيچ فكر منفي در ذهن شما بيايد. سپس ده روز به حل مشكل فكر كنيد نه به خود مشكل. آن گاه شاهد رويش معجزه باشيد و به آرامش روان برسيد.

به ياد داشته باشيد با افرادي كه در كنارشان احساس بزرگي مي كنيد، دوستي كنيد. و همين امر سبب سلامت روح و روان شما مي شود.

ص: 89

كسي كه به اميد شانس مي نشيند، سال ها قبل مرده است! اين اميد به خداوند است كه روح انسان را صيقل مي دهد.

يادت باشد محبت، عظيم ترين قدرت روي زمين است كه سبب سلامت جسم و روح انسان مي شود.

آرامش را از كودكان بياموزيد. ببينيد كودكان چگونه از هر لحظه خويش لذت مي برند. چون كودكان باشيد و به آرامش دست يابيد.

من با خود پيمان مي بندم آن قدر قوي باشم كه همواره آسوده خاطر بمانم و در سلامت رواني به سر ببرم.

اگر مي خواهيد روحي سالم داشته باشيد با تمام كساني كه برخورد مي كنيد در مورد شادي و شادكامي، خوشبختي و سعادت سخن بگوييد.

براي داشتن روان سالم به نيمه روشن هر چيز نگاه كنيم تا انديشه نيك بيني در ما محقق شود.

به بهترين ها فكر و براي بهترين ها تلاش كنيم و فقط انتظار بهترين ها را داشته باشيم تا هميشه آسوده خاطر زندگي كنيم.

همان طور كه شيفته موفقيت خودمان هستيم، شيفته موفقيت ديگران نيز باشيم تا به آرامش برسيم.

بهتر است اشتباه هاي گذشته ام را فراموش كنم و به كسب موفقيت در آينده بينديشم تا دچار در گيري ذهني نشوم.

در تمام اوقات، اظهار محبت و خوش رويي مي كنم و به تمامي كساني كه مي بينم لبخند مي زنم.

زمان خودم را صرف پيشرفت مي كنم تا جايي براي انتقاد از ديگري باقي نماند.

در برابر نگراني ها، بزرگوار، در برابر عصبانيت، بسيار نجيب و در برابر ترس، بسيار شجاع باشيم تا هميشه در سلامت رواني به سر بريم.

ص: 90

افكار نيكمان را با اعمال بزرگ و نه با صداي بلند اعلام كنيم.

با اين باور زندگي كنيم كه اگر براي دست يابي به بهترين هاي درونمان ثابت قدم بمانيم، به اهدافمان مي رسيم و در نهايت از آرامش روحي برخوردار مي شويم.

هرگاه خود را دوست بداريد، تأييد كنيد و بپذيريد، تقريباً غير ممكن است كه به كارهاي محدود كننده، مخرب، كه جز شكست حاصلي ندارد، دست بزنيد.

البته هميشه نمي توان در هر كاري به مقام نخست رسيد در هر مسابقه اي برنده شد، اما بدون ترديد مي توان همواره فردي مهم، ارزنده و از لحاظ روحي سالم باشيم.

پرداختن به كاري كه به آن عشق مي ورزيد، اساسي ترين شرط گشايش دروازه فراواني نعمت در زندگي شماست؛ چراكه آرامش را براي شما به ارمغان مي آورد.

كسي شما را براي خشمناك شدنتان مجازات نمي كند، همين خشم است كه شما را به كيفر مي رساند. از شما سلب آرامش مي كند.

به جاي اينكه به باغ ديگران سرك بكشيد و ذهن خود را به كار ايشان معطوف كنيد به كار خود بپردازيد و هر چه مي خواهيد در باغ خويش بكاريد و از اين طريق به سلامت روحي برسيد.

زنده نگاه داشتن ذكر و ياد هميشگي خدا، مانع از افتادن انسان به دام بيماري هاي روحي و رواني مي شود و او را به امنيت و سلامت روان رهنمون مي سازد.

ص: 91

خدامحوري و ايمان به خداي قادر متعال، انسان را از نگراني، اضطراب و دغدغه امان مي دارد و در برابر ناملايمات زندگي، استوار و آسيب ناپذير مي كند. اين يگانه راه رسيدن به سلامت رواني است.

خداشناسي گامي است به سوي خودشناسي، و خودشناسي و خوديابي اثر مستقيم بر سلامت روان دارد.

نيايش و ارتباط با خدا موجب صفاي دل، متانت رفتار، انبساط خاطر، نشاط و شادي پايدار و رضايت خاطر مي شود.

ارتباط با خدا در سختي ها،

و بحران هاي زندگي به انسان آرامش مي دهد و توكل و توسل به او سبب كنترل استرس ها و تنش هاي فرد مي شود.

معنويت و ارتباط با خدا از مهم ترين اصولي است كه بخش مهمي از سلامت رواني را تأمين مي كند.

سلامت روان چيزي فراتر از نداشتن علائم بيماري رواني است.

سلامت روان يعني؛ فرد بتواند عملكرد موفق و عالي از نظر تفكر، خلق و خو و رفتار در محيط زندگي داشته باشد.

سلامت روان يعني؛ فرد بتواند فعاليت هاي مفيدي در جامعه داشته باشد، روابطي مثبت با ديگران برقرار كند، با مشكلات و استرس ها و ناملايمات زندگي كنار ايد و توانايي كمك به ديگران را هم داشته باشد.

راه رسيدن به سلامت روان، راه دشواري است و يك امر تصادفي نيست كه يك شبه اتفاق بيفتد. نياز به پشتكار و زحمت فراوان دارد.

يادمان باشد: هسته اوليه بهداشت و سلامت روان در خانواده گذاشته مي شود.

ص: 92

پدر و مادر با تربيت سازنده و صحيح خود و ايجاد فضاي گرم و صميمي، مي توانند فرزنداني سالم از نظر سلامت روان تربيت كنند.

نماز رابطه اي خاضعانه و خاشعانه بين انسان و پروردگار است. برقراري چنين رابطه اي در برابر آفريدگار تمام هستي، نيرويي معنوي به انسان مي بخشد كه حسن صفاي روحي و آرامش قلبي و اهميت رواني را در او برمي انگيزد.

انسان بايد از اين توانايي برخوردار باشد كه استرس ها را به عنوان يكي از واقعيت هاي زندگي بپذيرد و بدون فرار از مشكلات، با آنها مقابله كند.

در ايمان به خدا نيروي خارق العاده اي وجود دارد كه نوعي قدرت معنوي به انسان مي بخشد و در تحمل سختي هاي زندگي روزمره او را كمك مي كند.

قرآن كريم و توصيههاي پيامبران و ائمه اطهار در قالب آيات و احاديث و سيره، بر ضرورت و اهميت موضوع سلامتي، بهداشت و تأثير آن در زندگي دنيوي و اُخروي اشاره فراوان دارند.

در مباني بهداشت اسلامي، رعايت و حفظ سلامتي از مصالح عمومي نظام اجتماعي و بخشي از مسئوليت همگاني شمرده مي شود.

انسان وقتي در مقابل قادر متعال مي ايستد، از همه اشتغال ها و مشكل هاي دنيا روي برمي گرداند و تمام حواس خود را متوجه خدا مي كند. در نتيجه حالتي از آرام سازي كامل و آرامش روان در او ايجاد مي شود كه از نظر درماني تأثير بسزايي در كاهش اضطراب و نگراني او دارد.

افراد برخوردار از سلامت رواني، نسبت به زندگي، نگرش مثبت دارند، آماده برخورد با مشكلات زندگي هستند و در مورد خود و ديگران احساس خوبي دارند.

ص: 93

بهداشت روان دانش و هنري است كه به افراد كمك مي كند تا با ايجاد روش هاي صحيح از لحاظ رواني و عاطفي بتوانند با محيط سازگاري نموده و راه حل هاي مفيد و مطلوبي را براي حل مشكلات خود انتخاب كنند.

داشتن تفريحات متنوع به خصوص فعاليت هاي جسماني، مثل ورزش و همچنين تفريحات اجتماعي بيشترين تأثير را بر كاهش احساسات ناخوشايند مثل افسردگي، احساس ملالت، اضطراب داشته و سطح و ميزان شادي را افزايش مي دهند.

سلامت جسم بستر مناسبي براي رسيدن به احساس امنيت درون و سلامت ذهن و روان است.

نوع نگرش و باورهاي آدمي درباره زندگي و محيط اطراف خود و نيز تعهدات ارزشي و ويژگي هاي زندگي فردي و اجتماعي انسان، در بهره مندي از بهداشت رواني مطلوب بسيار اثر گذارند.

محيط سالم زمينه ساز سعادت و كمال انسان در دنيا و آخرت است؛ چراكه انسان مي تواند در پناه آن، به تربيت جسم و جان خويش بپردازد.

سلامت محيط بر هوش و استعداد و لياقت هاي فردي اثر مي گذارد و ميانه روي در اخلاق و منش متأثر از ميانه روي در محيط است.

محيط هاي سالم و سرشار از نشاط بارور كننده افكار، ايده ها و انديشه هاي مترقي خواهد بود.

به طور قطع اولين شرط داشتن روحي سالم، جسم سالم است و جسم سالم نيز فقط زماني حاصل مي شود كه انسان از محيط زيست طبيعي سالم و دلگشا بهره مند باشد.

ص: 94

محيط زيست بر هوش و استعداد، درايت و كفايت فردي اثر مي گذارد و سلامتي عقل و روح در اعمال و رفتار در گرو سلامت محيط پيرامون است.

ص: 95

اگر به انديشه و احساسات كودكي بها داده شود، اين را درون يابي مي كند و خودپذيري را مي آموزد.

خودپذيري در كودك زماني مصداق پيدا مي كند كه به احساسات و انديشه هاي كودك گوش بدهيم و در برابر او با توهين، موعظه، مشاجره، بحث و منازعه برخورد نكنيم.

اگر از كودك بخواهيم احساسش را مطابق ميل ما ابراز كند، به رشد و تعالي او كمك نكرده ايم.

كودكي كه از ناحيه بزرگ ترها احترام مي شود، احترام به خويشتن را مي آموزد.

احترام گذاشتن به كودك بايد نظير همان اقدامي باشد كه ما به بزرگ ترها مي گذاريم.

كلماتي مانند «لطفاً» و «متشكرم»، منزلت كودكان را تأكيد مي كنند.

قبل از آنكه كودك خود را «بي دست و پا» بناميد از خود سؤال كنيم كه آيا مي خواهيد اين گونه باشد؟

اگر كودك در خانه اي بزرگ شود كه همه افراد با ادب با هم صحبت مي كنند، رسم ادب و نزاكت را مي آموزد.

اين حقيقت كه فرزندمان را دوست داريم، تضميني نيست كه با او درست حرف مي زنيم و بدين معنا نيست كه احترام، خود به خود رعايت خواهد شد.

علاقه طبيعي كودك اين است كه او را ببينند و درك كنند، سخنش را بشنوند و واكنش مناسب نشان دهند.

توجه به بچه ها بايد متناسب با سن و سال آنها باشد.

آيا مي دانيد تعريف و تحسين اگر بي مورد باشد به عزت نفس كودك آسيب مي رساند؟

ص: 96

آيا مي دانيد تعريف و تحسين اگر با ارزيابي همراه باشد براي كودك مناسب نيست، اما اگر از روي قدرشناسي باشد عزت نفس كودك را تقويت مي كند؟

هر چه تعريف و تمجيد ما مشخص تر باشد، براي كودك معنا دارتر است و چنانچه كلي و مبهم باشد كودك در برابر اين سؤال قرار مي گيرد كه از كدام كار او تعريف شده است.

تعريف و تمجيد نه تنها بايد مشخص و به موضوع به خصوصي اشاره داشته باشد، بلكه بايد با هدفي كه پيگيري مي شود، سازگار باشد.

به كودك امكان دهيد تا انديشه مستقل داشته باشد.

به خاطر داشته باشيد كه با زير سؤال بردن ارزش، هوش، فراست، اخلاق، منش، قصد، نيت و يا روان كودك به هدف مثبتي نمي رسيد.

تاكنون كسي با شنيدن اين توصيف كه «آدم بدي است»، به «آدمي خوب» تبديل نشده است.

پدر و مادر منطقي براي فرزندان خود معيارهاي اخلاقي وضع مي كنند و از آنها مي خواهند كه اين معيارها را رعايت كنند.

بچه ها مي خواهند بدانند كه بزرگ ترها از آنها چه انتظارهايي دارند و نداشتن انتظار از احساس امنيت خاطر آنها مي كاهد.

«اميدوارم و آرزو مي كنم» زيبنده كودكان است.

ص: 97

هدف است كه به ما انرژي مي دهد و ما را به جلو مي برد.

توانايي مهم است اما مهم تر، آن است كه اين توانايي را به اجرا بگذاري.

انسان هاي هدفمند با توجه به توانمندي هايي كه دارند، براي خود هدف هايي در نظر مي گيرند و براي دست يابي به آن مي كوشند.

براي آنكه هدفي تحقق پيدا كند، بايد خاص و روشن باشد.

بايد بدانيد هدفي كه برنامه عملي براي رسيدن به آن وجود نداشته باشد، هرگز تحقق پيدا نمي كند.

زندگي هدفمند، مستلزم داشتن نظم و انضباط مشخص است.

نظم و انضباط شخصي، وسيله اي در خدمت تحقق هدف است.

داشتن زندگي هدفمند و منضبط، هرگز به اين معنا نيست كه تفريح، استراحت و آرامش نداشته باشيم؛ بلكه منظور اين است كه اقداماتمان آگاهانه باشد و براي پرداختن به اين فعاليت ها اقدامي سالم و مناسب داشته باشيم.

زندگي هدفمند يعني؛ قبول مسئوليت در تعيين هدف ها به طور آگاهانه.

زندگي هدفمند يعني؛ تدوين اقداماتي براي جامه عمل پوشاندن به هدف ها.

زندگي هدفمند يعني؛ توجه به نتايج اعمال و رفتار خود و حصول اطمينان از اينكه اقدامات، به تحقق هدف هاي ما كمك مي كنند.

فردي كه هدف هاي منطقي داشته باشد، شايسته موفقيت است.

سعادت، خوشبختي و موفقيت حق طبيعي هر انسان است.

آيا مي دانيد هرچه درباره علايق، ارزش ها، نيازها و هدف هاي خود اطلاعات بيشتري داشته باشيد زندگي شما بهتر مي شود؟

اگر اشتباه هاي خود را اصلاح كنيد، به مراتب بهتر از آن است كه وانمود نماييد اشتباهي وجود نداشته است.

ص: 98

بستن عمدي چشم ها، واقعيت را غير واقعيت و حقيقي را غيرحقيقي نمي كند.

احترام به حقايق و واقعيت ها، نتايجي بهتر از بي توجهي به آنها به دست مي دهد.

بقا و سعادت انسان با آگاهي او در رابطه است.

ارزش هايي كه به زندگي و موفقيت انسان كمك مي كند، برتر از ارزش هايي است كه زندگي انسان را به خطر مي اندازد.

عزت نفس يكي از نيازهاي اصلي انساني است كه براي سازگار شدن و رسيدن او به موفقيت ضرورت دارد.

هر چه عزت نفس افزايش يابد، امكان فاصله گرفتن از موقعيت رشد و تعالي كاهش پيدا مي كند.

از ميان همه داوري هايي كه در زندگي مي كنيم، هيچ كدام به اندازه داوري روي خودمان اهميت ندارد.

فرد بدون عزت نفس، نمي تواند به امكانات بالقوه خود دست يابد.

آيا مي دانيد بيشتر اشخاص، توانايي خود را در تغيير گردن دست كم مي گيرند؟

به توانايي خود در انديشيدن و كنار آمدن با چالش هاي اوليه زندگي اعتماد كنيم.

موفق و شاد بودن، احساس ارزشمند بودن و شايسته بودن از ثمرات تلاش هاي خويشتن است.

آيا مي دانيد بسياري از كاميابي ها نعمت نيست، بلكه كيفيتي است كه آن را در طي زمان به دست مي آوريم؟

اعتماد كردن به ذهن و دانستن اينكه همه شايسته رسيدن به خوشبختي هستند جوهر عزت نفس است.

ص: 99

با صحه گذاشتن به توانايي انديشيدن خود و انجام فعاليت هاي آگاهانه، زندگي بهتر را تجربه كنيد.

ارزش عزت نفس در اين نيست كه به ما امكان مي دهد احساس بهتري داشته باشيم، بلكه به ما فرصتي مي دهد تا بهتر زندگي كنيم.

عزت نفس از مجموع افكار، احساسات، عواطف و تجربيات در طول زندگي حاصل مي شود.

ارزيابي و تجربه اي كه از خويش داريم باعث مي شود كه نسبت به خود احساس خوش ارزشمند بودن و يا برعكس احساس ناخوشايند بي كفايتي داشته باشيم.

عزت نفس براي بقا و سلامت رواني انسان حياتي است.

عزت نفس يكي از ملزومات عاطفي زندگي است و بدون آن بسياري از نيازهاي اساسي برآورده نمي شود.

اگر نوزاد در خانواده اي متولد شود كه آن خانواده پذيرنده او باشند و مورد محبت، علاقه و نوازش والدين قرار گيرد در طي رشد و تكامل خود احساس ارزشمندي مي كند و والدين را به عنوان موضوعات خوب دروني مي سازد.

در نحوه شكل گيري عزت نفس كيفيت روابط در كودكي اهميت اساسي دارد.

اگر رابطه مادر و فرزند سالم باشد، كودك خواهد توانست، در مورد خود و توانايي برقراري روابط شخصي صميمي در بزرگسالي، احساس مثبت داشته باشد.

شكست در ايجاد، دلبستگي عاطفي به مادر مي تواند به اضطراب دائمي ناشي از بي توجهي و يا طرد منجر شود.

ص: 100

پيام هايي كه كودكان، به مرور با گذشت زمان، از افراد مهم پيرامون خود در مورد خودشان دريافت مي كنند براي سلامت نفس آنان بسيار مهم است.

نخستين نظر و احساسي كه كودك نسبت به خويشتن پيدا مي كند. برداشت پيچيده اي است كه از واكنش هاي ساير افراد مهم ناشي شده است.

براي خود به عنوان يك انسان با ويژگي ها، توانايي ها و محدوديت هايي كه داريد ارزش قائل شويد.

به دنيا نگرش مثبت داشته باشيد و از استعدادهاي خود به خوبي استفاده كنيد.

احترام كودك را حفظ كنيم، به حرف هاي او گوش دهيم، براي او وقت بگذاريم و رفتار او را تشويق كنيم و تنها و به دنبال تصحيح اشتباهات او نباشيم.

از تهديدهاي بي اساس كودكان پرهيز نماييد.

به جاي تكيه بر نتايج سنجش ديگران، بهتر است به معيارها و ارزش هاي محكم خود در زندگي تكيه كنيد.

احساسات خود را مخفي نكنيد و سعي كنيد به شيوه مناسب آنها را بروز دهيد.

خود را به عنوان شخصي منحصر به فرد با توانايي هاي خاص دوست داشته باشيد.

توانايي هاي خود را باور داشته باشيد و به آنها افتخار كنيد.

براي كسب كرامت نفس بر شغل يا موفقيت اجتماعي خود كنترل داشته باشيد، نه اين كه موقعيت ها بر شمار حكمراني كنند.

براي حفظ عزت نفس خود به جاي تكيه بر نتايج سنجش ديگران، بهتر است به معيارها و ارزش هاي محكم خود در زندگي تكيه كنيد.

ص: 101

يادگيري فعاليت هايي كه باعث آرامش مي گردد موجب بهتر شدن كيفيت زندگي خواهد شد.

افراد آرام تر مشكلات كمتري با حافظه خود دارند و احتمالاً ناهمواري هاي زندگي را راحت مي پذيرند.

بهترين سرمايه گذاري در زندگي ارتقاء عزت نفس است.

يكي از مهم ترين منابعي كه بايد در نوجوانان تقويت شود احساس ارزشمند بودن است.

هرچه احساس عزت نفس قوي تر باشد و كودكان و نوجوانان و جوانان ارزش بيشتري براي خود قائل شوند سالم تر خواهند بود.

يكي از مهم ترين عواملي كه باعث مي شود كودكان و نوجوانان كمتر دچار آسيب اجتماعي شوند عزت نفس است.

يادمان باشد يكي از عوامل بزهكاري در نوجوانان، كمبود عزت نفس است.

براي افزايش عزت نفس در فرزندانمان، به آنان حق انتخاب بدهيم.

يكي از راه هاي كسب عزت نفس در فرزندانمان، تجليل از آنان به هنگام درست رفتار كردنشان است.

مقايسه فرزندانمان با ديگران مي تواند مانند سمّي مهلك، عزت نفسشان را از پا درآورد.

يادمان باشد: تحسين، پاداش انجام كار است با اين روش اعتماد به نفس فرزندانمان را بالا ببريم.

توجه كافي به نيازهاي عاطفي كودكان؛ عاملي براي افزايش اعتماد به نفس و عزت نفس آنان است.

ص: 102

يادمان باشد: آموزش مهارت هاي زندگي، راهي براي افزايش عزت نفس فرزندانمان است.

عزت نفس، يكي از پشتوانه هاي محكمي است كه مي تواند فرزندانمان را در مقابل چالش هاي دنياي خارج استوار كند.

يادمان باشد: كودكاني كه احساس بهتري نسبت به خودشان دارند راحت تر مي توانند از پس مشكلات برآيند.

عزت نفس، اطمينان به خود و ارزش قائل شدن براي خود را به همراه مي آورد.

يادمان باشد: تصور خوب از خود داشتن، در سلامت رواني افراد نقش تعيين كنند ه اي در سرنوشت دارد.

يادمان باشد: عزت نفس در كودكان، در رشد كيفيت تحصيلي و عملكردهاي آنان نقش سازنده اي خواهد داشت.

كودكان كه عزت نفس خوبي دارند: از بقيه كودكان منظم ترند.

كودكاني كه عزت نفس خوبي دارند، در جامعه توانمندتر ظاهر خواهند شد.

اگر كودكانمان عزت نفس داشته باشند در برابر فشارهاي منفي، راحت تر مقاومت مي كنند.

عزت نفس سالم با رفتار عقلاني، واقع گرايي، فراست، خلاقيت، استقلال، انعطاف پذيري، توانايي قبول تغيير، تمايل به اذعان اشتباهات و اصلاح آنها، خيرخواهي و همكاري و تعاون در ارتباط مستقيم است.

به خود احترام بگذاريم و بخواهيم ديگران نيز با ما رفتار محترمانه داشته باشند.

عزت نفس، حامي زندگي و متعالي كننده آن است.

ص: 103

عزت نفس، وسيله اي در خدمت دست يابي به هدف است.

با داشتن عزت نفس سريع تر مي توانيم در پي هر شكست و سقوط، روي پايمان بايستيم و نيروي بيشتري داريم تا از نو شروع كنيم.

احترام گذاشتن به خود، مقدمه و شرط لازم احترام گذاشتن به ديگران است.

عزت نفس بالا، بهترين نشانه سعادت شخص است.

اگر خودتان را دوست نداشته باشيد، قبولش دشوار است كه ديگران شما را دوست داشته باشند.

آيا مي دانيد حقير پنداشتن ديگران از كمي عزت نفس است؟

آيا مي دانيد تصور ما از آينده، بيش از آنچه در گذشته تجربه كرده ايم روي موفقيت آتي ما اثر مي گذارد؟

براي تجربه شادي تلاش كنيم نه براي گريز از رنج و محنت.

ذهن انسان مانند قلب كه خون را به درون رگ ها مي فرستد دانش را به دقت نياز آزاد نمي كند، انتخاب ميان انديشيدن و نينديشيدن بر عهده ماست.

باور خودتوان مندي هرگز به اين معنا نيست كه هرگز اشتباه نكنيم؛ بلكه به اين معنا است كه مي توانيم فكر كنيم، قضاوت داشته باشيم، بدانيم و اشتباه هاي خود را اصلاح كنيم.

باور خودتوان مندي به اين معنا نيست كه مي توانيم بر همه چالش هاي زندگي پيروز شويم؛ بدين معناست كه بدانيم و باور داشته باشيم كه مي توانيم آنچه را لازم داريم بياموزيم و با چالش هاي زندگي برخورد معقولانه بكنيم.

باور خودتوانمندي يعني؛ اطمينان به توانايي انديشيدن و داشتن اطمينان به آگاهي و طرز استفاده كردن از آن

داشتن محيط خانوادگي مطلوب، منطقي يكي از ريشه هاي باور به خودتوانمندي است.

ص: 104

به خاطر بسپاريد كه درك كردن و فهميدن امكان پذير است و انديشيدن بيهوده نيست.

احترام به خود، باور داشتن ارزش هاي خويشتن است.

خود را شايسته بدانيم، از خود مراقبت كنيم، به خود علاقه مند باشيم و بدانيم كه موجودي ارزشمند هستيم.

فايده و سودمندي اعمال خود را ارزش گذاري كنيد تا رفتار مناسبي داشته باشيد.

كسي كه خود را خوب و مناسب بداند، خود را شايسته موفقيت، سلامت و خوشبختي در نظر مي گيرد.

پذيرفتن اضطراب و مديريت آن، هرگز دشوار نيست، اگر به ذهن خود اطمينان كنيد و «زندگي» را «شكست» تلقي نكنيد.

در شرايط استرس و فشارهاي رواني از خود مقاومت و پايداري نشان دهيد.

افراد خلاق در مقايسه با ديگران بيشتر به علامت ها و اشارات دروني خود بها مي دهند و به جاي پرداختن به آرا و نظريات ديگران به ذهنيات خود توجه دارند.

كسي كه براي رسيدن به موفقيت و خوشبختي و براي دست يابي به اهداف خود مسئوليت پذير باشد عزت نفس دارد.

باور كنيم ذهني كه به خود اعتماد كند، سبكبال و بانشاط است.

چسبيدن به گذشته در شرايط تغيير اوضاع و شرايط؛ نشانه نداشتن امنيت خاطر و اعتماد به خويشتن است.

واقعيت ها در مقايسه با باورها از اولويت بالاتري برخوردارند.

اگر به كودك احترام گذاشته شود، او احترام را به دل مي ريزد، درون سازي مي كند و بعد متقابلاً به ديگران مهر مي ورزد و به آنها احترام مي گذارد.

ص: 105

زيستن حق شماست. پس اطمينان حاصل كنيد كه به خودتان تعلق داريد.

احساسات ما مي توانند انديشه را تشويق و يا دل سرد كنند.

احساسات ما مي توانند ما را به جانب احساس توانمندي سوق دهند و يا از آن دور كنند.

زندگي كودك در شرايط وابستگي كامل شروع مي شود، اما زندگي و رفاه خوش او در رسيدن به ساده ترين ضروريات تا پيچيده ترين ارزش ها با توانايي او در فكر كردن رابطه دارد.

به تجربياتي كه در دوران كودكي، كودك را به فكر كردن، اطمينان به خود و استقلال تشويق و تشويق مي كند بها دهيم.

كسي كه محيط خود را بهتر بشناسد، بهتر مي تواند در آن زندگي كند.

ذهن ما ابزار اوليه و اصل بقاي ماست، اگر به آن خيانت كنيم عزت نفس ما خدشه دار مي شود، فرار از واقعيت ها نمونه خيانت به ذهن است.

آيا مي دانيد از طريق انتخاب هاي گوناگون كه ميان انديشيدن و نينديشيدن مي كنيم، به آن كسي كه هستيم تبديل مي شويم.

زندگي آگاهانه تحت تأثير هوش نيست؛ بلكه زندگي آگاهانه يعني؛ توجه داشتن به همه چيزهايي كه روي اعمال، مقاصد، ارزش ها و هدف هاي ما اثر مي گذارد.

زندگي بدون آگاهي يعني؛ «مي دانم كه عادت غذايي مرا بيمار مي كند اما...».

زندگي بدون آگاهي يعني؛ «مي دانم كه اسراف مي كنم اما... »

زندگي آگاهانه يعني؛ اينكه عوامل سلامتي خود را تشخيص دهيم و به آن عمل كنيم.

ص: 106

سرگرمي اصلي كودك در آموختن خلاصه مي شود. پس بايد اين عادت را به دوران بلوغ خود ببرد، تا آگاهي براي او، نه يك بار سنگين بلكه يك شادي شود.

هراس و تألم را بايد يك نشانه در نظر بگيريم تا نه تنها چشمانمان را نبنديم، بلكه آنها را بازتر كنيم.

اگر يكي از هدف هاي شما داشتن زندگي سالم است، بايد به اين نكته توجه داشته باشيد كه آيا مي دانيد زندگي سالم از چه كيفيتي برخوردار است؟ آيا برنامه اقدامي براي آن داريد؟ در حال حاضر در چه فاصله اي از آن قرار دارد؟

براي رسيدن به مقصد و هدف هايمان در زندگي نمي توانيم يك بار و براي هميشه جهت حركتي را در نظر بگيريم و انتظار داشته باشيم كه حتماً به هدف خود مي رسيم.

بي توجهي به ارزش هايي كه اعمال شخصي ما را تنظيم مي كند يكي از نشانه هاي زندگي ناآگاهانه است.

اعتياد، فرار از آگاهي، احساس ناتوانمندي و رنج و ناراحتي است.

وقتي به مواد تحريك كننده معتاد مي شويم، از ناراحتي ها و افسردگي هايي كه مي خواهيم بر آنها نقاب بزنيم اجتناب مي كنيم و اين در واقع اجتناب كردن از آگاهي است.

اگر با اطمينان چيزي را مصرف كنيم كه برايمان خطرناك است در واقع دريچه آگاهي را در خودمان بسته ايم.

اشتباه است اگر گمان كنيم كه سعادت و خوشبختي ما به دست ديگران است.

اشتباه است اگر گمان كنيم تنها در صورتي مي توانيم خود را دوست بداريم كه ديگران ما را دوست بدارند.

ص: 107

آيا مي دانيد قبول مسئوليت در قبال خوشبختي، خود نيرو دهنده است و افسار زندگي ما را به دست خودمان مي دهد؟

آيا مي دانيد ما با كار كردن از موجوديت خود حمايت مي كنيم و با پرداختن به كارهاي هدفمند به انسان بودن خود چيزي مي افزاييم؟

بدون داشتن هدف هاي مؤثر و مولد و تلاش هاي سازنده ما براي هميشه كودك باقي مي مانيم.

لازمه زندگي پويا، داشتن انديشه مستقل است و اين خلاف سازكار شدن انفعالي با باورهاي ديگران است.

انديشيدن مستقل، لازمه زندگي آگاهانه و داشتن مسئوليت در برابر خويشتن است.

ابراز وجود كردن يعني؛ احترام گذاشتن به خواسته ها، نيازها و ارزش هاي خود و هرگز به معناي مشاجره و ستيزه جويي و پرخاشگري هاي بي مورد نيست.

ابراز وجود كردن به معناي روي پاي خود ايستادن، حرف خود را زدن و خود بودن است و به اين معناست كه به خود در همه زمينه هاي انساني احترام بگذاريم.

آيا مي دانيد ابراز وجود اگر آگاهانه نباشد، ابراز وجود نيست و مانند رانندگي كردن در حالت جنون است؟

ابراز وجود كردن آرزو داشتن نيست، بلكه تبديل نمودن اين آرزو به حقيقت است.

ابراز وجود كردن با انديشيدن آغاز مي شود ولي با انديشيدن تمام نمي شود.

ص: 108

ابراز وجود كردن، مستلزم اين باور است كه براي خود حقي قائل شويم و بدانيم كه زندگي ما به خاطر ديگران نيست و قرار نيست كه مطابق ميل و خواسته ديگران ظاهر بشويم.

ابراز وجود كردن، مستلزم داشتن تمايل در استقبال از چالش هاي زندگي است، نه فرار از آنها.

انسان خردمند كسي است كه از يك سو استقلال و از سوي ديگر توانايي براي داشتن صميميت و انساني را داشته باشد.

خود پذير بودن يعني؛ در جانب خود قرار گرفتن و براي خود بودن.

خود پذير بودن يعني؛ من زنده ام و از آگاهي لازم برخوردارم.

خود پذير بودن يعني؛ اينكه در مقام تأييد خود حرف زدن چيزي است كه حق مسلّم ماست و با اين حال اغلب به آن بي توجهيم.

خود پذير بودن يعني؛ آنكه رابطه مخرب با خويشتن را كنار بگذاريم.

ميل به تجربه كردن و پذيرفتن احساسات خود، هرگز به اين معنا نيست كه احساس بايد آخرين حرف را در كاري كه انجام مي دهيم بزند.

ممكن است امروز حوصله سر كار رفتن را نداشته باشيد، اما مي توانيد احساس خود را بيان كنيد و آن را بپذيريد و با اين حال سر كار برويد، در اين صورت با ذهن بازتري كار مي كنيد و خود را فريب نمي دهيد.

خودپذيري، پيش شرط رشد و تحول است.

اگر اشتباهي را كه انجام داده ايم بپذيريم، مي توانيم از آن درسي بياموزيم و در آينده بهتر ظاهر شويم.

اگر اشتباهات خود را نپذيريد، مطلبي از آن نخواهيد آموخت.

اگر نپذيريد كه اغلب در بي خبري به سر مي بريد، چگونه مي توانيد زندگي كردن را بياموزيد؟

ص: 109

اگر نپذيريم كه غير مسئولانه زندگي مي كنيم، چگونه مي توانيم آگاهانه زندگي كنيم؟

وقتي عملي را نفي مي كنيم و درباره زشتي آن حرف مي زنيم و با اين حال آن را انجام مي دهيم بايد بدانيم كدام انگيزه باعث انجام آن عمل شده است؟ و يا چه عاملي سبب شده كه دست كم احساس كني مي تواني از عمل خود دفاع كني؟

كسي كه در قبال خود مسئوليت قبول مي كند، نشان مي دهد كه از عزت نفس برخوردار است.

اگر تحقق خواسته هاي من نيازمند مشاركت ديگران باشد، من مسئولم كه بدانم آنها متقابلاً از من چه انتظاري دارند، بايد به علايق و منافع ديگران احترام بگذارم و بدانم كه اگر همكاري و كمك آنها را مي خواهم بايد متقابلاً خواسته ها و منافع آنها را رعايت كنم.

اگر من انتخاب كننده هستم، بايد به اين حقيقت توجه داشته باشم كه بدون ترديد مسئوليت خوب يا بد انتخاب هايم بر عهده من است.

آيا مي دانيد وقتي ديگران را مسئول اقدامات خود معرفي مي كنيد در واقع از واقعيت فرار مي كنيد؟

ص: 110

سقوط بشر به دره ترسناك شرك و پاي بند نبودن به آيين حق، تعهد نداشتن به دستورهاي آسماني، روي آوردن به منطق هوا و هوس و دور شدن انسان از هويت واقعي خويش، راز اصلي اضطراب و تشويش در جامعه است.

زماني آدمي به آرامش دست مي يابد كه ياد خدا و احساس حضور او، بر قلبش اثر گذاشته باشد.

اضطراب اگر به انگيزه روي آوردن به كار و تلاش باشد مثبت و مفيد است و اين نگراني نيروبخش و كارآمد است.

اضطراب اگر عامل اختلال توان مندي هاي روحي، جسمي و سبب كاهش توانايي فكري و جسمي شود منفي و زيان بار است.

اگر به طور كلي نگراني از زندگي ريشه كن شود، انگيزه و قدرت حركت آدمي نيز از بين مي رود.

آيا مي دانيد اضطراب شديد، غالباً به صورت افسردگي، نگراني و روان پريشي بروز مي كند؟

آيا مي دانيد بسياري از نگراني ها، ناامني هاي روحي و ناهنجاري هاي باطني، احساس پوچي در زندگي، بي تفاوتي نسبت به مسئوليت ها، انديشيدن و روي آوردن به برخي بزهكاري ها در اضطراب درون ريشه دارد؟

آيا مي دانيد بخش قابل ملاحظه اي از بيماري هاي بدن، ناشي از هيجان هاي روحي، نگراني ها و اضطراب هاي رواني است؟

آيا مي دانيد شدت و ضعف زخم هاي معده، اغلب نسبت مستقيم با شدت و ضعف درجه هيجانات رواني دارد؟

آيا مي دانيد ترس، نگراني، حسد، خودپسندي فوق العاده، سازگار نبودن با محيط، علل مؤثر بيماري هاي معده و زخم هاي آن مي باشد؟

ص: 111

آيا مي دانيد فشار خون از نگراني به وجود مي آيد؟

آيا مي دانيد نااميدي پديدآورنده غم و اضطراب است؟

امام علي عليه السلام : «آن گاه كه نااميدي بر دل غالب شود، تأسف، همراه نگراني آدمي را از پا درمي آورد».(1)

امام علي عليه السلام : «اندوه و غم، بدن آدمي را ويران مي كند».(2)

انسان هاي نااميد، در فراخناي زندگي به تاريكي ها چشم مي دوزند و روشنايي را نمي نگرند.

آيا مي دانيد ترديد و دودلي از عوامل اضطراب است؟

آيا مي دانيد انجام ندادن كارهاي روزانه در فرصت مناسب، مي تواند زمينه ساز بروز اضطراب باشد.

ترديد و دودلي، بيشتر در نداشتن دقت كافي، يا نداشتن شهامت ريشه دارد.

زندگي و هر مسئله كوچكي را آن قدر جدي تلقي نكنيد، هر چند وقت يك بار زندگي را شوخي بگيريد و با سرزندگي و سبك بالي با رخدادها برخورد كنيد و ببينيد كه روز شما چقدر زيبا و شادي آفرين خواهد بود.

براي رسيدن به آرامش از رنج نهراسيد. شادي را جاي گزين غم كنيد. براي زندگي خود هدف و مقصودي تعيين نماييد. شما به دنيا نيامده ايد تا فضايي را اشغال كنيد.

براي رسيدن به آرامش، دامنه توقع ها و انتظارهاي خود را كوتاه و كوتاه تر كنيد تا زندگي آرام و دلپذيري داشته باشيد.

براي رسيدن به آرامش در تمام مراحل زندگي، مسئوليت كامل اعمالتان را برعهده بگيريد. از اينكه ديگران را مقصر بدانيد و بهانه آوريد دست برداريد.

ص: 112

براي رسيدن به آرامش نگران نباشيد كه مردم درباره شما چه فكر مي كنند. در واقع آنها اصلاً راجع به شما فكر نمي كنند.

هنگامي آرامش و اعتماد به نفس را تجربه خواهيد كرد كه بدانيد كار درست را انجام مي دهيد، صرف نظر از اينكه به چه قيمتي تمام مي شود.

يادتان باشد مردم گفته هاي شما را فراموش مي كنند. آنها فقط به آنچه انجام مي دهيد توجه دارند.

آرامش فكري را بالاترين هدف زندگي خود قرار دهيد و بر اساس آن براي زندگي خود برنامه ريزي كنيد.

براي رسيدن به آرامش از همين امروز تصميم بگيريد كه يا از موقعيت هايي كه باعث ناراحتي و ايجاد استرس در شما مي شود دوري كنيد و يا آنها را حل و فصل نماييد.

يادتان باشد: زندگي شما بازتاب افكارتان است. اگر افكارتان را تغيير دهيد، زندگي تان تغيير مي كند.

تمام كساني را كه تاكنون به هر صورت به شما آسيب رسانده يا شما را آزار داده اند، ببخشيد و به اين ترتيب خودتان را آزاد و رها كنيد.

براي رسيدن به آرامش، كنترل كامل پيام هايي را كه به ذهن خودآگاه خود راه مي دهيد در دست بگيريد.

وقايع، تعيين كننده احساسات شما نيست؛ بلكه واكنش شما نسبت به وقايع است كه احساسات شما را شكل مي دهد.

يادتان باشد هر چه با ديگران روابط بهتري داشته باشيد، نسبت به خودتان هم احساس بهتري پيدا خواهيد كرد.

هرچه خودتان را بيشتر دوست داشته باشيد و به خودتان احترام بگذاريد ديگران را نيز بيشتر دوست خواهيد داشت و به آنها احترام خواهيد گذاشت و آنها نيز بيشتر شما را دوست خواهند داشت و به شما احترام خواهند گذاشت.

ص: 113

براي رسيدن به آرامش، عادت قدر شناسي را در خود تقويت كنيد. در زندگي شكرگزار و قدردان همه چيزهاي خوبي كه داريد باشيد.

يادتان باشد عمر كوتاه تر از آن است كه حتي لحظه اي از آن را براي انجام كاري كه دوست نداريد يا برايتان اهميت ندارد تلف كنيد.

براي رسيدن به آرامش، دست كم همان قدر كه براي كارتان تلاش مي كنيد براي رشد شخصيت تان نيز تلاش كنيد.

خالق شادي و موفقيت باشيد و نتيجه آن را چون ميوه اي به چنگ آوريد.

براي به دست آوردن هر چيزي بايد ابتدا بتوانيم خود را متقاعد كنيم كه ارزش و استحقاق آن را داريم.

باور كنيم اشتباهات، بازخورد اعمال ما هستند.

هيچ فكر كرده ايد چرا ما آدم ها از شكست بيشتر از پيروزي عبرت مي گيريم؟ زيرا در شكست به فكر و تأمل و تحليل و سازماندهي مي پردازيم اما در پيروزي فقط جشن مي گيريم و چيز تازه اي ياد نمي گيريم.

ويژگي منحصر به فرد انسان بودن، تلاش پيگير و تجربه اندوزي است.

باور كنيم! مشكلات، بخشي از ميراث جهان است كه ما را براي رهايي از خود به سوي تجربه مي رانند.

باور كنيم! هدف ها ارابه هايي هستند كه با سوار شدن بر آنها مي توانيم از اكنون خود، فراتر برويم.

بپذيريم! ما نيازمند هدفيم، نه به خاطر آنچه براي ما به ارمغان مي آورد، بلكه بخاطر آنچه برايمان انجام مي دهد.

باور كنيم! تنها چيزي كه موفقيت ما را محدود مي كند تفكري است كه به ما مي گويد «نمي تواني موفق شوي».

ص: 114

بياييد بپذيريم كه ما هر روز از طريق افكار خود برنامه هاي تازه اي به ضمير ناهوشيار خود مي دهيم. پس مراقب افكار خود باشيم!

هرگاه به توانايي خود براي كسب موفقيت در زندگي شك كرديد به موانعي فكر كنيد كه ديگران به آنها چيره شده اند.

بپذيريم اگر از موفقيت ديگران شاد مي شويم از موفقيت خود بيشتر لذت خواهيم برد.

براي آنكه انسان بتواند با موفقيت در برابر واقعيت ها ظاهر شود به حرمت نفس نياز دارد.

اضطراب نقطه مقابل حرمت نفس است و موجب فلج شدن اعمال مي شود.

ما پيوسته با موقعيت هايي بزرگ روبه رو مي شويم كه زيركانه خود را در قالب مشكلات لاينحل از ما پنهان مي كند.

ويژگي منحصر به فرد انسان بودن، تلاش پيگير تجربه اندوزي است، باور كنيد گاهي مي توان از هيچ، چيزي ساخت.

از نظر كسي كه مثبت فكر مي كند مشكل فقط پيدا كردن موقعيتي تازه براي يادگيري و كسب موفقيت است.

شكست خوردن هرگز مايه شرمساري نيست؛ شرمساري تنها از تلاش نكردن است.

برندگان بيشتر از بازندگان ريسك مي كنند، به همين خاطر است كه بيشتر مي برند. در واقع برندگان بيشتر از ديگران مي بازند اما آن قدر بازي مي كنند كه بر تعداد پيروزي شان افزوده شود.

ما اديسون را به خاطر آن لامپي كه درست عمل كرد به ياد مي آوريم، نه به خاطر آن هزاران لامپي كه به نتيجه نرسيد.

ص: 115

براي شاد زيستن به تلاش نياز است، وقتي غفلت مي كنيم پيشرفتي در امور حاصل نمي شود.

پيشرفت و موفقيت در هر زمينه اي تنها با تلاش ميسر است.

تلاش، امتياز و اشتياق انسان براي يادگيري آزمايش، تجربه و در نهايت رسيدن به موفقيت است.

براي بهتر شدن هر چيز بايد خود ما بهتر شويم؛ فردا بسيار به امروز نزديك خواهد بود، مگر آنكه تلاش را بر آن اضافه كنيم.

هميشه سردترين و تاريك ترين لحظه ها، درست قبل از سپيده است، ولي اگر خود را از نوميدي و سقوط حفظ كنيم كاميابي ها به زودي سرازير مي شوند.

وقتي درك كرديم اوضاع از چه قرار است در واقع يك گام به جلو برداشته ايم.

باور كنيم پافشاري كردن و پشتكار، جزء مشترك همه موفقيت هاي چشم گير است.

براي به دست آوردن هر چيز بايد ابتدا بتوانيم خود را متقاعد سازيم كه ارزش و استحقاق آن را داريم.

يادمان باشد: ما تنها و تنها يك بار زندگي مي كنيم.پس درست زندگي كنيم!

به ياد داشته باشيم هر جا كه هستيم همان، نقطه آغاز است. تلاش بيشتر امروز، سازنده فرداي متفاوت ماست.

به ياد بياوريم يك درخت هرچند هم كه بزرگ باشد با يك دانه آغاز مي شود... . طولاني ترين سفرها با اولين قدم.

زندگي كسالت بار نيست، بلكه كسالت در افرادي است كه از پشت عينك هاي كثيف و تيره به دنياي خود نگاه مي كنند.

بگذاريد ديگران وقت خود را به توجيه مسائل بگذرانند. بياييد ما به دنبال نتيجه گرفتن باشيم.

ص: 116

بپذيريم تمام دارايي ما اين لحظه است. لحظه هايمان را با ياد خدا سرشار از آرامش كنيم.

بپذيريم حرمت نفس، كليد و راهگشاي همه انگيزه هاي انساني است.

ص: 117

كم خوابي باعث افت قند خون و در نتيجه كاهش هورمون «لپتين» در بدن مي شود.

افراد كم خواب هميشه دنبال خوراكي هاي شيرين يا خوراكي هاي كربوهيدراتي مثل نان مي گردند تا انرژي تحليل رفته در اثر كمبود خواب شان را به وسيله آنها جبران كنند.

كمبود خواب سبب تضعيف سيستم دفاعي بدن و افزايش خطر ابتلا به بيماري هاي عفوني مي شود.

كمبود خواب، سبب ضعف روحي افراد مي شود و همين ضعف روحي است كه فرد را وادار به گريه كردن در مواجهه با مسائل ساده و روزمره مي كند.

افراد كم خواب وقتي با مشكلي روبه رو مي شوند، به جاي حل كردن آن، اشك مي ريزند و هميشه نيمه خالي ليوان را مي بينند.

كم خوابي باعث كاهش تمركز افراد مي شود و همين امر باعث مي گردد تا كارهايشان را به خوبي انجام ندهند.

شب هاي انسان ها مي تواند روزهاي آنها را زيباتر و پربارتر كند. فقط كافيست به خواب و استراحت خود بهاي بيشتري بدهيد.

اگر مي خواهيد نيمي از آرامش و سلامت روان شما تضمين شود، خواب خود را تنظيم كنيد.

كنيد، اما سه ساعت قبل از خوابتان ورزش نكنيد تا خواب طبيعي داشته باشيد.

از مصرف داروهايي كه داراي موادي هستند كه شما را در شب بيدار نگه مي دارند و باعث

آلودگي روزانه شما مي شوند، خودداري كنيد.

ص: 118

زمان منظمي را براي خوابيدن و بيدار شدن تعيين و از چرت زدن اجتناب كنيد.

درجه حرارت بستر خوابتان را متعادل نگه داريد.

اگر دچار مشكلات مزمن خواب هستيد با پزشك متخصص مشورت كنيد.

حفظ سلامتي شما به همان اندازه كه به ورزش منظم و رژيم غذايي مناسب نياز دارد، به خواب كافي هم وابسته است.

پرهيز و يا كاستن از مصرف بعضي از خوراكي ها از قبيل قهوه، چايي، نوشابه، شكلات، الكل، سيگار و تنباكو به خواب خوب كمك مي كند.

ورزش براي هر بيماري از جمله بي خوابي، تأثير بسزايي دارد. بنابراين، داشتن فعاليت فيزيكي در طول روز بسيار خوب است ولي از ورزش كردن چند ساعتي قبل از رفتن به بستر خودداري كنيد.

با اضطراب و نگراني و ناراحتي هرگز به بستر نرويد. گاهي بهتر است در مورد راه حل آن بينديشيد. پس آن را كنار بگذاريد و به بستر برويد.

اگر در شب خواب خوبي نداريد از خوابيدن در روز، به ويژه نيم روز پرهيز كنيد.

اگر به ميزان كافي بخوابيد و ساعات خواب شما منظم باشد پپوسته شاداب تر خواهيد بود.

يكي از عوامل زندگي سالم و طبيعي، داشتن خواب به موقع و منظم است.

نداشتن خواب به موقع و كافي در كودكان، صدمات جبران ناپذيري به رشد آنها مي زند از جمله كوتاهي قد.

براي داشتن يك روز خوب بانشاط و موفق، بهتر است خواب به موقع و كافي داشته باشيد.

ص: 119

ص: 120

ص: 121

آموزش همگاني و ايجاد فرهنگ مبارزه با اعتياد، از مهم ترين راه كارهاي پيش گيري از اعتياد و مبارزه با اين بلاي خانمان برانداز است.

اعتياد از بيراهه هاي هولناكي است كه بي ترديد جريان پرشور حيات جوانان را به مرداب هاي بدبو مبدل خواهد كرد.

اعتياد مردابي است كه فرسودن، ماندن و پوسيدن و هرز رفتن را به ارمغان مي آورد و اين يعني؛ هدر رفتن همه سرمايه انسان.

هدف خانواده به عنوان يك جامعه كوچك تربيت و انطباق اجتماعي فرزندان است و اين عمل در خانواده هايي با افراد معتاد، دچار ضعف مي باشد.

والدين، اولين كساني هستند كه شخصيت فرزندان را شكل مي دهند. محيط خوب باعث رشد افكار فرزندان مي شود و محيط بد نيز مي تواند عميق ترين تباهي ها را در فرزندان شكل دهد.

در صورتي كه والدين دچار آلودگي (به خصوص مواد مخدر) باشند، فرزندان آنها نيز از هر لحاظ آسيب پذير مي شوند.

خانواده داراي فرد معتاد، محصولي همانند كسالت و بيماري هاي روحي _ رواني براي فرزندان به بار مي آورد؛ روان رنجوري و پريشان حالي فرزندان در اين خانواده ها بيشتر است.

در خانواده داراي فرد معتاد، فرزندان براي ابتلا به بزهكاري آماده تر هستند و آينده مناسبي براي خود نمي بينند.

در خانواده داراي فرد معتاد، فرزندان نسبت به آينده نااميد هستند و يأس و سرخوردگي در آنها نمايان است.

هر مشكل و نابهنجاري در ساختار خانواده، تأثير مستقيمي بر كودكان دارد. مخرب ترين معضل خانواده اعتياد است.

ص: 122

گاهي والدين به مصرف مواد مخدر مي پردازند و گاهي نسل سوم يعني؛ پدر بزرگ و يا مادر بزگ خانواده معتاد هستند. كودكان به شيوه هاي متفاوتي با هر نسل ارتباط دارند و از اعتياد آنها تأثير مي پذيرند.

كودكان والدين معتاد و الكلي در خانه اي بزرگ مي شوند كه فضاي آن توأم با بدرفتاري، طرد و بي توجهي است.

وقتي كه پدربزرگ يا مادربزرگ معتاد است والدين نمي توانند به سهولت ارتباط فرزند خود را با آنان قطع كنند و مانع تشكيل ارتباطي آسيب زا با معتادين شوند.

تحقيقات مربوط به پرخاشگري نشان داده اند كه مصرف مواد مخدر تنها به دليل تركيبات سمي شاخص خطر در خانواده نيستند، بلكه به اين علت خطرناك هستند كه عوامل خطر ساز ديگر را تشديد مي كنند.

مصرف مواد مخدر و ديگر تركيبات اعتيادآور به علت اثرهاي دارويي ويژه خود تغييراتي در سطح فيزيولوژي و بيولوژي شخصي به وجود مي آورد كه قسمت مهم اين تغييرات بر روي سلسله اعصاب مركزي و محيطي انجام مي گيرد.

مصرف موادمخدر و ديگر تركيبات اعتيادآور بر روي حالات جسماني _ رواني فرد اثر مي گذارد.

بي قراري، اضطراب، خستگي مفرط، گيجي، حالات تهوع، استفراغ و اسهال، نداشتن تمركز شديد و پاشيدگي افكار، از علائم اوليه مصرف مواد مخدر است.

وابستگي فرد معتاد نسبت به ماده مخدر صرفاً بدني است و جنبه هاي وابستگي رواني آن به دارو در رابطه با مشكلات شخصيتي فرد در جريان تداوم اعتياد از اهميت اوليه برخوردار است.

ص: 123

يادمان باشد: بي توجهي به اعضاي خانواده، توقعات بيجا و بي مورد اطرافيان، بدون در نظر گرفتن حساسيت دوره بلوغ و توقعات و ارزش هاي متضاد اجتماعي، اختلالات تطابقي در خانواده و زمينه هاي نامطلوب شخصيتي فرد را به آساني در اين دوره در مقابل انحرافات مختلف، آسيب پذير مي سازد.

ص: 124

در بازي هاي رايانه اي به دليل اينكه كودك يا نوجوان با ساختني ها و برنامه هاي ديگران به بازي مي پردازد و كمتر قدرت دخل و تصرف در آنها را پيدا مي كند، اعتماد به نفس او در برابر ساختني ها و پيشرفت ديگران متزلزل مي شود.

تصور بيشتر خانواده ها اين است كه در بازي هاي رايانه اي فرد، مداخله فكري مداوم دارد، اما اين مداخله فكري نيست، بلكه اين بازي ها سلول هاي مغزي را گول مي زنند و از نظر حركتي نيز فقط چند انگشت كودك را حركت مي دهند.

در كنار آثار مخرب روحي بازي هاي رايانه اي، كار با اين وسيله مشكلات و عواقب جسمي نيز براي استفاده كنندگان به دنبال دارند.

افرادي كه به بازي هاي رايانه اي معتاد مي شوند، به صورت ناخودآگاه زندگي واقعي را از دست داده و شروع به زندگي در دنياي مجازي مي كنند.

اعتياد به بازي هاي رايانه اي به خصوص بازي هاي خشونت آميز، سبب بروز مشكلات عصبي در نوجوانان مي شود.

استفاده افراطي و غير كنترل شده از اينترنت و رايانه مي تواند سبب بروز اختلال در زندگي روزمره، شغل و روابط اجتماعي افراد شود.

عدم رشد روحيه اجتماعي، ناتواني در تعامل با ديگران و جامعه و نيز عدم رشد جسمي در كودكان و نوجوانان از جمله پي آمدهاي نامطلوبي است كه مي تواند در اثر استفاده نادرست از رايانه به وجود آيد.

استفاده نادرست و بيش از اندازه از رايانه براي اجزاي مختلف بدن ضرر دارد.

از سلامت چشمان خود غافل نشويد. خيره شدن به صفحه نمايش رايانه براي مدت طولاني براي چشمان شما مضر است. پس به چشمان خود

ص: 125

استراحت دهيد و هر چند مدت يك بار آنها را ببنديد. محيط كار نبايد خيلي پر نور يا تاريك باشد تا به چشم شما فشار وارد نشود.

متخصصان اعصاب معتقدند: بازي هاي پرهيجان رايانه اي

آن صفحه نمايشگر رايانه، پي درپي

فلاش ها و شعاع هاي خيره كننده نوري پوشيده مي شود،

نوجوانان

نظر عصبي ضعيف اند و

ابتلا به صرع آمادگي دارند، هيجانات شديد عصبي پديد مي آورد.

ص: 126

آلودگي بصري، قدرت تفكر را كاهش مي دهد.

آلودگي بصري، در بسياري از مواقع باعث ايجاد افسردگي مي گردد.

چسباندن آگهي هاي تبليغاتي بزرگ و كوچك روي در و ديوار خانه ها و خيابان هاي شهر، باعث زشت شدن نماي شهر و آلودگي بصري مي شود.

تابلوهاي بزرگ تبليغاتي موجب افزايش ترافيك خودروها مي گردد.

در بسياري از خيابان ها، كابل هاي برق باعث ايجاد آلودگي بصري مي شوند.

آلودگي بصري، موجب درد چشم مي شود.

آلودگي هاي بصري، افزايش دهنده استرس مي باشد. افراد داراي استرس، فشار خون بالايي دارند، ضربان قلب و تنفس تند دارند، افزايش حركات چشم و افزايش فعاليت عضلات صورت دارند.

آلاينده ها باعث ايجاد تيرگي هوا مي شوند و باعث مشكلات سلامتي از قبيل بيماري هاي تنفسي مي گردند.

آلودگي بصري در درازمدت، انسان را دچار پريشاني ذهني و بيماري روحي مي كند.

آلودگي بصري ممكن است در همان لحظه آسيبي به ما وارد نكند، اما با مرور زمان متوجه اين آسيب خواهيد شد.

آلودگي بصري قدرت تفكر را كاهش مي دهد و در بسياري از موارد باعث افسردگي مي شود.

ص: 127

گذاشته و با ايجاد عوارض متعدد جسمي و روحي، آرامش و راحتي او را سلب كند.

عمق نفوذ آلودگي صوتي در زندگي انسان به اندازه اي است كه به عنوان يكي از بزرگ ترين عوامل ايجاد كننده اضطراب در افراد، شناخته شده است.

قرار گرفتن افراد در معرض صداهاي غير طبيعي يا با شدت بالا موجب بروز اختلالات رواني در جامعه خواهد شد.

حجم بالاي صداهاي توليد شده در اطراف انسان عامل خستگي بوده و ظرفيت كار انسان را چه در شغل هاي فكري و چه در شغل هاي بدني و ساده، كاهش مي دهد.

وقتي دست يا صورتمان يا حتي لباسمان آلوده مي شود، آن را با آب مي شوييم تا پاكيزه شود، آيا آلودگي صوتي به همين راحتي پاك و تميز مي شود؟

سردرد، خستگي، ناراحتي گوارشي و مهم تر از همه كم شدن قدرت شنوايي نتيجه آلودگي صوتي است.

كم شنوايي فقط مربوط به افراد سالخورده نيست، بلكه آلودگي صوتي باعث كم شنوايي در جوان ها نيز مي شود.

در مراسم و ميهماني ها، نزديك بلندگو ننشينيم؛ زيرا گوش مان آسيب مي بيند.

هيچ دقت كرده ايم ما كمتر سكوت را تجربه مي كنيم!! آن هم زماني است كه برق برود و همه چيز خاموش شود، اصلاً فكر نمي كنيم كه گوش مان هم نياز به استراحت دارد.

توجه داشته باشيم كه آرام صحبت كردن به سلامت حس شنوايي ما كمك مي كند.

ص: 128

صداهاي بلند نه تنها بر گوش خارجي و مياني تأثير منفي مي گذارد، بلكه در درازمدت فرد را دچار سردردهاي شديد مي كند.

آرامش زماني نمايان مي شود كه هيچ صداي اضافه اي نشنويم.

كاش عادت كنيم در شبانه روز چند دقيقه اي را به رعايت سكوت كامل اختصاص دهيم تا به سلامتِ شنوايي مان كمك كرده باشيم.

سلامت حس شنوايي را خودمان تضمين مي كنيم، پس به صداهاي آرام و گوش نواز گوش كنيم.

آلودگي هاي صوتي مي تواند منشأ پرخاشگري هاي شديد در نوجوانان و جوانان باشد.

شنيدن موسيقي با صداي بلند بر اعصاب و روان اثر منفي دارد و سيستم شنوايي را دچار مشكل مي كند.

نصب سيستم هاي قوي بر خودرو، مي تواند جوان را نيز به عارضه كم شنوايي دچار كند كه گاه قابل جبران نيست.

آلودگي هاي صوتي، سلامت جسم و روان فرد را به خطر مي اندازد.

وجود صداهاي بلند در خانه مانند بگو مگوها و بحث هاي بينِ پدر و مادر، خطري جدي براي كودكان محسوب مي شود.

عادت به صداهاي بلند بسيار ناپسند است، چراكه نه تنها از نظر اجتماعي، اخلاقي نكوهيده به شمار مي آيد، بلكه سلامت فرد را نيز به خطر مي اندازد.

آلودگي صوتي مي تواند با سلامت، ارتباطي قوي داشته باشد، زيرا آرامش را سلب مي كند.

استفاده زياد از گوشي يا همان هدفون به حس شنوايي آسيب جدي وارد مي كند.

ص: 129

از حضور بيش از حد در مراكز شلوغ و پر سر و صدا پرهيز كنيم تا سلامت شنوايي ما به خطر نيفتد.

آلودگي صوتي، كمتر از هواي آلوده نيست. نمي توان از هواي آلوده گريخت اما از آلودگي صوتي راحت تر مي توان فاصله گرفت.

ص: 130

انجام ورزش هاي قدرتي مثل بدن سازي و كار با وزنه نيز از جهت افزايش توده عضلاني، قدرت بدني در مصرف كالري فوق العاده مؤثر هستند.

لزوم تغيير نگرش در مراقبت و بهداشت با هدف حفظ و ارتقاي سلامتي، ضروري است.

فعاليت فيزيكي مناسب مي تواند در پيش گيري از بروز بيماري ها، عوارض آنها و در نهايت مرگ ومير ناشي از آنها تأثير مهمي داشته باشد.

بررسي متون و مقالات علمي در مورد ارتباط بيماري ها و فعاليت فيزيكي، گوياي اين مطلب است كه ورزش پياده روي تأثيرهاي مفيدي در زمينه پيش گيري از بيماري هاي مزمن و غيرواگير دارد.

در دنياي امروز پياده روي، بهترين فعاليت و طبيعي ترين ورزش براي كسب آمادگي جسماني و رواني است.

پياده روي، ورزش لذت بخش و كم خطري است كه در دسترس همگان است و همه جا و همه وقت امكان اجراي آن وجود دارد.

ورزش هاي گوناگون علاوه بر آنكه از بروز بسياري از بيماري ها جلوگيري مي كند و نقش پيش گيري را به عهده دارد، همواره در درمان بسياري از بيماري ها مؤثر واقع مي شود.

ص: 131

آيا مي دانيد بسياري از عادت هاي غذايي كه بدون فكر و تعقل ايجاد مي شود، ممكن است نامناسب بوده و اثرهاي نامطلوب و گاه غير قابل جبراني در سلامت شما به جاي بگذارد؟

با اصلاح عادت غذايي، خود به خود تمايل بيش از حد به خوردن بعضي مواد خوراكي كه براي سلامت انسان مفيد نيستند، از بين خواهد رفت.

آيا مي دانيد يكي از عادت هاي غلطي كه در بين جوامع رايج است، تند غذا خوردن و خوب نجويدن آنست؟

محروميت از مواد غذايي هميشه به معناي نخوردن و يا كم خوردن نيست. ممكن است غذا از لحاظ حجم، كافي باشد و حتي معده انسان را پر كند، اما كارايي لازم براي بدن را نداشته باشد يا اينكه رژيم غذايي نامتعادل باشد.

آيا مي دانيد گاهي آداب و رسومي كه در اجتماع هاي گوناگون وجود دارد، موجب كاهش چشم گير مواد غذايي در بدن انسان مي شود؟

تغذيه خوب يعني؛ به گونه اي بخوريم و بياشاميم كه بتوانيم رشد كنيم و از سلامتي بهره مند شويم.

آيا تاكنون فكر كرده ايد كه چگونه مي توان به رفتار تغذيه اي خوب رسيد تا خوردن و آشاميدن شما را به گونه اي صحيح كنترل كند و بهبود ببخشد؟

آيا مي دانيد تغذيه بد يعني؛ كم خوري، پرخوري و بدخوري، سالانه ميليون ها انسان را مي كشد و ميليون ها نفر را به بيماري هاي سخت مبتلا مي كند؟

تغذيه سالم يعني؛ تغذيه اي كه احساس سرزندگي كنيد و خود را سالم بدانيد.

آيا مي دانيد مهم تر از «چه خوردن» «چه اندازه خوردن» است؟

هنگام غذا خوردن هرگونه استرس و پريشاني را از خود دور كنيد.

ص: 132

روز خود را با خوردن صبحانه اي سالم شروع كنيد تا سوخت و ساز بدنتان افزايش يابد.

قرآن كريم آنجا كه از غذاي بهشتيان سخن به ميان آورده است به دو وعده غذا در هر روز (صبحگاهان و شامگاهان) سفارش مي كند. « در آن جا هرگز گفتار لغو و بيهوده اي نمي شنوند و جز سلام در آنجا سخني نيست و هر صبح و شام، روزي آنان در بهشت مقرّر است».(1)

امام علي عليه السلام مي فرمايد: «هركه جاودانگي مي خواهد بايد چاشت را زود بخورد شام را دير بخورد».(2)

از فرمايش هاي امام علي عليه السلام است كه فرمود: «هر كس دوام و عمر زياد مي خواهد، صبحانه بخورد».(3)

امام صادق عليه السلام : «مؤمن را بايسته است تا غذا نخورده از خانه بيرون نرود، چراكه اين كار به او استواري بيشتر مي دهد».(4)

امام صادق عليه السلام مي فرمايد: «چون نماز صبح را خواندي پاره ناني بخور تا با آن دهان خويش را خوشبو كني، حرارت خود را فرو بنشاني، دندان هايت را استوار سازي، لثه ات را استقرار بخشي، روزي خويش را به چنگ آوري و خوي خود را نكو كني».(5)

صبحانه خوب، شروع يك روز خوب را نويد مي دهد و اين احساس بهتر بودن از نظر رواني موجب احساس جسمي بهتر مي شود و انگيزه و تلاش را براي كسب شرايط بهتر و جلب روزي بيشتر افزايش مي دهد.

ص: 133

صبحانه يكي از مهم ترين وعده هاي غذايي است كه سطح انرژي بدن را ابتداي روز بالا مي برد و ذخاير تخليه شده بدن را پر مي كند.

دانش آموزان به دليل اينكه در دوران رشد و تحصيل هستند، نياز بيشتري به خوردن صبحانه دارند.

كساني كه صبحانه نمي خورند، در مدرسه، سوخت سلول هاي مغزي شان كم مي شود و درك مطلب و ميزان يادگيري شان كاهش مي يابد و تحمل ساعت هاي آخر كلاس براي آنها بسيار مشكل مي شود.

صبحانه يكي از وعده هاي مهم غذايي در طول روز است.

مصرف قند بالا را در صبحانه كنترل كنيد.

صبحانه، سيستم دفاعي بدن، سيستم گوارش و فكر و انديشه را به كار مي اندازد.

تحقيقات نشان مي دهد مصرف صبحانه، سبب افزايش قدرت يادگيري و ايجاد تمركز بيشتر در كودكان مي شود.

اولين دليل بي ميلي كودكان به صبحانه، دير خوابيدن آنهاست.

والدين بايد توجه داشته باشند كودكان را قبل از ساعت 9 به رختخواب ببرند تا صبح زود و بانشاط از خواب بيدار شوند.

يكي ديگر از علل بي ميلي كودكان، تكراري و يكنواخت بودن صبحانه است.

هيچگاه اصرار و تهديدي براي كودكان در خوردن صبحانه نبايد به عمل آيد.

بهتر است والدين زود بيدار شده، صبحانه را آماده كرده و به تنوع روزانه آن توجه كنند.

ص: 134

يادمان باشد: دعواهاي پدر و مادر مي تواند بر اشتهاي كودك براي خوردن صبحانه اثر بگذارد.

نخوردن صبحانه مي تواند اثرات منفي بر يادگيري داشته باشد.

خوردن صبحانه به حفظ سلامتي كمك قابل توجهي مي كند:

خوردن صبحانه باعث

و قدرت تمركز شما مي شود.

طبق مطالعات انجام شده مشخص شده است كودكاني كه صبحانه مي خورند در امتحان هوش، امتياز بيشتري به دست مي آورند و كمتر از بقيه كودكان دچار افسردگي، اضطراب و

مي شوند.

بر اساس تحقيقات پژوهشگران، كودكاني كه صبحانه نمي خورند، در انجام تكاليف رياضي كارآيي كمتري دارند و قدرت خلاقيت و ابتكار آنها كاهش مي يابد.

مطالعه دهه اخير نشان داده است كه تغذيه در قدرت يادگيري كودكان مؤثر است و نخوردن صبحانه مي تواند اثرهاي متعددي بر يادگيري آنها داشته باشد.

انتخاب نوع غذا و مهارت خوردن با وضعيت جسمي و روحي كودك در ارتباط هستند.

ذائقه و طعم هايي كه كودك به آنها عادت دارد، نتيجه الگوهاي رفتاري و مصرفي خانواده است كه بر انتخاب كودك اثر مستقيم دارد و مي تواند سلامت جسمي و روحي او را تحت تأثير قرار دهد.

وجود هر گونه استرس مانند دعواهاي خانوادگي به راحتي مي تواند بر ميزان اشتهاي كودك اثر گذارد و تمايل او را به غذا خوردن كاهش دهد.

افزايش حجم عضلات، كه نتيجه دريافت كافي غذاست، مهارت و توانايي انجام فعاليت هاي جسمي را در كودك بالا مي برد.

ص: 135

رشد رواني و حالات روحي بر نگرش، عادات، رفتارها و الگوهاي غذايي كودك مؤثر است. در اين راستا مصرف غذا در وعده هاي مشخص براي تأمين درشت مغذي و ريزمغذي هاي لازم براي رشد و نمو كودك اهميت دارد.

صبحانه به دليل افزايش سوخت و ساز بدن هنگام صبح، براي كودكان اهميت فراوان دارد.

تحقيقات زيادي نشان مي دهند كه خوردن صبحانه سبب افزايش قدرت يادگيري و ايجاد تمركز بيشتر در كودكان مي شود.

اطلاعات ثبت شده در منابع تغذيه اي نشان مي دهد كودكاني كه 20 دقيقه قبل از آغاز كلاس، صبحانه ميل مي كنند، نسبت به گروهي كه يك ساعت قبل، صبحانه مصرف كرده اند تمركز بهتر و نمرات بالاتري دارند.

كودكاني كه عادت به خوردن صبحانه ندارند، دچار اختلالاتي مانند سرگيجه، تهوع و حتي در بعضي مواقع استفراغ مي شوند.

تكراري و يكنواخت بودن مواد خوراكي، ترس و نگراني از رفتن به مدرسه و مواردي از اين قبيل به راحتي شوق و تمايل خوردن صبحانه را از بين مي برد.

توجه به خواسته كودكان و تهيه انواع غذاها براي آنها، راهكاري مناسب براي ايجاد تمايل به مصرف صبحانه است.

رعايت مواردي مانند چيدن سفره اي زيبا بر اساس تمايل كودك، استفاده از رنگ هاي شاد مانند رنگ نارنجي اشتهاي كودكمان را باز مي كند.

مصرف نكردن شام پرحجم و ديروقت، صرف صبحانه به همراه والدين، اشتهاي كودكمان را باز مي كند.

ص: 136

فراهم كردن محيطي به دور از نگراني و ترس و انتقال حس دوست داشتن به فرزندان، سبب تحريك اشتهاي كودكان و افزايش تمايل آنها به مصرف اين وعده غذايي مهم مي شود.

فراموش نكنيم كه نخوردن صبحانه از دلايل مهم افت تحصيلي در كودكان سنين مدرسه و اختلال رشد در كودكان پيش دبستاني است.

است و به دلايل مهمي، هرگز نبايد از

حذف شود.

طبق تحقيق هاي انجام شده كودكاني كه

مصرف مي كنند،

خود را تأمين و وزن مطلوب خود را حفظ مي كنند.

ديگر كمتر كسي است كه نداند صبحانه سبب افزايش انرژي و باز شدن فكر و ذهن مي شود؛ چراكه با كاهش ميزان دريافت غذا در روز نقش بسزايي در پيشگيري از چاقي ايفا مي كند.

مطالعات نشان مي دهد كودكاني كه قبل از رفتن به مدرسه صبحانه مي خورند ضمن تمركز بيشتر در فراگيري درس، با هم سالان خود برخورد بهتري دارند.

بي اشتهايي و يا بدغذايي كودك در هر سني، مسئله مهمي است كه بايد آن را جدي گرفت؛ چراكه در نهايت سبب سوء تغذيه مي شود.

با توجه به اينكه كودكان در مرحله رشد سريع هستند، هر نوع اختلالي كه در تغذيه آنان پيش آيد، مي تواند سبب وارد آمدن آسيب هاي شديدي به رشد آنان شود.

رفتار بزرگ ترها درباره غذا خوردن كودكان بسيار تعيين كننده است. براي مثال اگر كودكي صبحانه خوردن خانواده را با يك برنامه منظم، دوست داشتني و بااهميت نبيند، هيچ ميلي به صبحانه خوب ندارد.

ص: 137

يادمان باشد: صرف صبحانه در ابتداي صبح بايد همراه با آرامش باشد.

با عجله غذا خوردن و يا ايستاده بودن، فضاي ناامني را براي يك تغذيه مناسب به وجود مي آورد و در نتيجه كودك هيچ ميلي به خوردن صبحانه ندارد.

خانواده هايي كه مجبورند صبح ها زودتر از خانه خارج شوند و وقت كافي ندارند تا صبحانه را كنار كودك خود بخورند، بهتر است برنامه هاي خود را به گونه اي تنظيم كنند كه با حضور كودك، صبحانه بخورند تا او از اين وعده غذايي لذت ببرد.

نظم در خوردن صبحانه بسيار مهم است؛ زمان هر وعده از غذا بايد ثابت و مشخص باشد.

يادمان باشد: نامنظم بودن ساعت هاي هر وعده صبحانه، سبب بي اشتهايي كودك مي شود.

بدون ترديد پيروي از يك برنامه غذايي سالم و متعادل، مي تواند افزون بر افزايش نشاط و نيروي حياتي، عمر انسان را به ميزان بسيار قابل ملاحظه اي افزايش دهد.

محروم ماندن از مواد غذايي، اساس تندرستي را سست مي كند و حتي روي نسل هاي آينده انسان نيز اثرگذار است.

تغذيه صحيح و متعادل نه تنها پديده رشد را ميسر مي سازد و به تندرستي و طول عمر مي انجامد، بلكه با تأثير بر روي اعصاب و روان سبب رشد فكري و نمو نيروهاي رواني مي شود.

تغذيه سالم به معناي خوردن و آشاميدن به صورتي است كه بتواند رشد و سلامتي را به بدن عرضه نمايد.

ص: 138

غذاي سالم يا تغذيه سالم يكي از مهم ترين و اساسي ترين راه هاي دست يابي به سلامت جسم و ارتقاي سلامت روان است.

سلامت جسم و روان انسان به ميزان قابل توجهي به نوع تغذيه، كيفيت مواد غذايي و ويتامين هاي مورد مصرف مربوط است.

تغذيه سالم عاري از مواد زيان بخش و مضر مي باشد و داراي عناصر مفيد، براي سلامت مصرف كنندگان است.

نوع تغذيه در افراد، نقش مهمي در تقويت يا تضعيف سيستم ايمني بدن دارد.

تغييرات در رژيم غذايي در موارد قابل توجهي مي تواند نتايج بهتري در مقايسه با مصرف دارو براي رفع مشكلات رواني داشته باشد.

خداوند بزرگ انواع خوراكي ها را براي ما انسان ها آفريده است. پس چه نيكوست كه هميشه بهترين و سالم ترين آنها را انتخاب و استفاده كنيم و به اين ترتيب براي خودمان ارزش قائل شويم.

تغذيه يكي از نيازهاي مهم انسان است و يادمان باشد: كه اين نياز را به بهترين شكل ممكن برطرف كنيم.

فرزندانِ خانواده در همه امور خويش، بزرگ ترها به خصوص پدر و مادر خويش را به عنوان الگو انتخاب مي كنند. پس يادمان باشد: كه ما به عنوان پدر و مادر غذايي سالم را به آنها معرفي كنيم.

رعايت بهداشت در تهيه غذاي سالم نقش مؤثري دارد. پس قبل از تهيه غذا براي اعضاي خانواده از بهداشت ظروف مطمئن شويم.

تغذيه سالم نه تنها نيرو و توان انسان را افزايش مي دهد، بلكه به ارتقاي هوشي او نيز كمك شاياني مي كند.

ص: 139

فردي سالم است و مي تواند ادعا كند بدني سالم دارد كه قبل از هر چيز از غذايي سالم و بهداشتي استفاده كرده باشد؛ چراكه رعايت نكردن سلامت تغذيه، سلامت جسم و روان فرد را به خطر مي اندازد.

خداوند مهربان، به انسان قدرت انتخاب داده است. پس براي سپاس از اين همه لطفِ او، غذاي سالم را مصرف كنيم.

تغذيه سالم يعني؛ جسمي سالم و فكري روشن و نتيجه اينكه موفقيت نزديك است.

پيشگيري بهتر از درمان است. پس با مصرف غذاي سالم از درصد ابتلا به بيماري بكاهيم.

سلامت و بهداشت غذا و مواد غذايي تضميني است براي سلامتي جسم و سلامتي جسم شاه راهي است براي داشتن عقل و انديشه اي سالم.

تغذيه سالم مي تواند محيط زندگي را نيز شاد و پرانرژي كند.

مادر به عنوان كسي كه وظيفه تهيه غذا براي اعضاي خانواده را بر عهده دارد، بايد سالم ترين غذا را انتخاب كند.

سلامت غذايي كه ما مصرف مي كنيم، متوجه رعايت بهداشت هم مي شود. پس بهتر است غذاي مصرفي مان را از جايي تهيه كنيم كه به رعايت بهداشت آنجا اطمينان داريم.

هيچ جايي براي خوردن غذا مطمئن تر از خانه خودمان نيست.

غذا خوردن در حال «تكيه زده»، «خوابيده به شكم»، «دراز كشيده»، «ايستاده» و «در حال راه رفتن» بسيار نهي شده است.

هم غذا شدن با ديگران سبب سلامتي بدن و جذب بهتر غذا مي شود.

بسياري از مردم سلامت، شادابي و زندگي خود را فداي پرخوري مي كنند و بدين سان، گرفتار انواع بيماري ها مي شوند.

ص: 140

غذاي انسان بايد از طيبات (آنچه پاك است) تهيه شده باشد. بر اساس اين رهنمود، انسان نبايد غذاهايي را كه طبع بيشتر مردم از آن نفرت دارد، يا اسلام خوردن آن را ممنوع دانسته (مانند: گوشت مردار يا گوشت حيوانات حرام گوشت) مصرف كند.

يادمان باشد: غذا براي كسي كه مصرف كننده است، نبايد زيان بار باشد. ممكن است غذايي براي فردي مفيد باشد، ولي براي ديگري به دليل آنكه بيماراست، زيان بار باشد.

پيشوايان دين، ضمن تأكيد بر كم خوري، منافع فراواني براي آن ذكر كرده اند؛ مانند: تداوم سلامت بدن، صفاي انديشه، نورانيت دل، رهايي از دام شيطان، بهره گيري از ملكوت هستي، نزديكي به خداوند متعال و استفاده بهتر از عبادت پروردگار.

براي پيشگيري از زيان هاي پُرخوري و بهره گيري از منافع كم خوري، كارشناسان توصيه كرده اند كه انسان تا زماني كه احساس گرسنگي نكرده، چيزي نخورد و قبل از آنكه كاملاً سير شود، از خوردن غذا دست بكشد.

اگر غذايمان از دسترنج خودمان باشد، لذتش برايمان بيشتر است.

تلاش كنيم غذايي كه تهيه مي كنيم خانواده مان نيز آن را دوست داشته باشند.

داشتن تغذيه سالم اساس يك زندگي خوب و بانشاط است. تغذيه مناسب و سالم، روح و جسم ما را سالم نگه مي دارد.

تغذيه متعادل براي حفظ سلامتي، لازم است.

ص: 141

فشارهاي رواني و استرس در بروز سرطان نقش دارد.

ص: 142

وقتي به بيماري ساده و گذرا دچار مي شويم و يا زماني كه گذرمان به بيمارستان مي افتد و حال ناخوش بيماران را مشاهده مي كنيم تازه از خواب بيدار مي شويم و به خود مي آييم كه غرق در چه نعمت بزرگي هستيم ولي از آن غافليم.

سلامتي از نعمت هاي بي نظير حق تعالي است كه خداوند به انسان ها عطا فرموده است.

بايد براي هر بار نفس كشيدن خدا را شكر كرد.

شكر خداي را كه تواند تمام كرد يا كيست كه شكر يكي از هزار كرد.

شايد گاهي اوقات بيماري ما چيز مهمي نباشد، اما اين بيماري به ما يادآوري مي كند كه سال ها سالم بودي و خودت خبر نداشتي!

سلامتي بزرگ ترين نعمت خداوند است كه در اختيار انسان قرار داده شده است، ولي به قول معروف «قدر عافيت كسي داند كه به مصيبتي دچار شود».

سلامتي تاجي است كه روي سر آدم هاي سالم گذاشته شده است و فقط افراد مريض آن را مي بينند.

نعمت سلامتي از هزاران چيز كه ممكن است حسرت داشتن آنها را در دل داشته باشيم با ارزش تر و گران بهاتر است.

ايمان بياوريم: هيچ سرمايه اي به اندازه سلامتي مهم نيست.

خيلي خوب است كه در سال يك روز به نام «روز جهاني بهداشت و سلامتي» نام گذاري شده است كه ما يادمان نرود، خدا چه نعمت باارزشي به ما ارزاني داشته است.

اگر هيچ گاه بيمار نشويم، يادمان مي رود كه خداوند نعمتي به اين بزرگي به ما بخشيده است، ولي وقتي يك تب ساده به سراغمان مي آيد، حاضريم همه دارايي هاي خود را بدهيم تا سلامتي ما برگردد.

ص: 143

يادمان نرود كه هم اكنون انسان هاي زيادي از سرطان و بيماري هاي لاعلاج رنج مي برند.

يادمان نرود بيماران زيادي در دنيا هستند كه آرزوي يك لحظه سلامتي و تندرستي من و شما را دارند.

سلامتي را قدر بدانيم و باور كنيم چقدر خدا در حق من و شما لطف خود را تمام كرده است.

توصيه شده است كه با ديدن هر نعمتي، شكر خدا را به جاي آوريم كه اين يكي از راه هاي شكرگذاري است.

شايسته است به نعمت سلامتي مان فكر كنيم و شاكر خدا باشيم.

خدايا! نعمت عافيت مبدا همه نيازهاست و عاقبت به خيري مقصد همه نيازهاست؛ بين اين مبدا تا آن مقصد والاترين نيازها دل خوش است، به بزرگي ات سوگند آنرا به دوستان ما عطا فرما.

اسلام براي سلامتي خيلي ارزش قائل شده است به قدري سلامتي مهم است كه همه عبادت ها را تحت تأثير قرار مي دهد.

سلامت ارزشي والا و ستودني است و انسان سالم مي تواند از عهده شرايط ناگوار برآيد و هميشه در مدار انساني شكر الهي به حركت فعالانه خود تداوم بخشد.

اگر با ديدي تازه به همه چيز نگاه كنيد، به بهبودي شما كمك مي كند.

سعي كنيد به تأثيرهاي مثبت اتفاقي كه برايتان افتاده يا تأثيرهاي مثبتي كه در نتيجه آن، به دست مي آوريد، فكر كنيد.

اگر كارتان را از دست داده ايد، راحت ترين كار اين است كه با خود فكر كنيد عزيزترين چيز زندگيتان را از دست داده ايد، ولي به جاي اين سعي كنيد به مسائلي فكر كنيد كه مي تواند اين وضعيتتان را ارتقا دهد.

ص: 144

فرصت هاي تازه ممكن است برايتان اتفاق بيفتد. پس به جاي غصه خوردن به فرصت هاي تازه اي فكر كنيد كه در آينده به سراغتان مي آيد و سبب مي شود مسائل گذشته فقط چيزي باشد كه گذشته است.

درست است كه نمي توانيد هيچ تاريخ مشخصي را تعيين كنيد و بگوييد كه از آن زمان به بعد بهبود خواهيد يافت، ولي يك نقطه شروع به خودتان مي دهيد كه به حال خود غم و غصه بخوريد. بعد از آن زمان بايد به خودتان بگوييد كه ديگر غصه خوردن صلاح نيست.

اگر همه ساعت هاي روزتان را صرف غصه خوردن كنيد، مطمئن باشيد از زندگي كردن بازمي مانيد، و به اين طريق، همه دوستانتان را هم از دست مي دهيد. به همين دليل بايد براي ساعت هاي روزتان برنامه ريزي كنيد.

سلامتي بزرگ ترين نعمتي است كه در اختيار بشر قرار دارد؛ زيرا بدون آن بهره بردن از ساير نعمت ها امكان پذير نيست.

سلامت انسان همانند ساير نعمت هاي خداوندي با تلاش و كوشش در اختيار شخص قرار مي گيرد.

كسي كه بخواهد جسمي سالم و روحي شاداب داشته باشد، بايد با برنامه ريزي مشخص، پيروي از قواعد سلامت و پي گيري همه جانبه، به اين هدف خود برسد.

استرس زيربناي بسياري از مشكلات جسمي وروحي ماست. با دور كردن خود از استرس ها مي توانيم لحظاتي شاد و سالم داشته باشيم.

تحرك يكي از نشانه هاي حيات است و هرچه تحرك در موجودي بيشتر باشد، سلامت او نمود بيشتري دارد.

با ايجاد تحرك در زندگي، نشاط و شادابي را براي خود و اطرافيانمان به ارمغان بياوريم.

ص: 145

انجام ورزش هاي منظم، پياده روي، كوه نوردي، شنا و امثال آن علاوه بر بالا بردن روحيه و كاهش استرس، جسم ما را سالم و قوي مي كند.

براي رسيدن به سلامتي، عادت هاي نادرست خود را كنار بگذاريم.

خوردن وآشاميدن بيش از حد، سيگار كشيدن، كار، تفريح بي موقع، كم خوابي و پرخوابي و بسياري از عادت هاي غلط ديگر سلامت ما را كاهش مي دهند. با كنارگذاردن آنها، طول عمر خود را افزايش دهيم.

رعايت بهداشت فردي شامل شستن دست ها قبل از خوردن غذا، استحمام به موقع، شانه زدن موها، مسواك زدن و نخ كشيدن دندان ها، پوشيدن لباس هاي تميز و موارد ديگر مي توانند ابتلا به بيماري ها را كاهش دهند.

پايه سلامتي هر فرد، روح اوست.

داشتن روحيه سالم، شخصيت پايدار و ذهن قوي از اصول خوشبختي بشر است.

بايد به خود و ديگران كمك كنيم تا به حداكثر سلامت روان دست يابيم. اين امر با احترام به خويشتن و ديگران و تلاش براي حفظ آرامش در خانواده وجامعه ميسر مي شود.

اقداماتي وجود دارند كه ما به وسيله آنها مي توانيم به زندگي موفق تر و بهتري برسيم. مانند: توجه به سلامت و ورزش.

اگر علاقه منديد كه زندگي تان متحول شود، امكان پذير است. براي اين كار بايد نگاه صادقانه تري به خودمان بيندازيم و ببينيم چطور مي توانيم راه درست را در زندگي بيابيم.

هر لحظه اي كه از عمر ما مي گذرد، بسيار ارزشمند است .بپذيريم اين لحظات مي گذرند و ما مي مانيم و عمري كه مي تواند بيهوده طي شود يا هدفمند و پربار!

ص: 146

براي اينكه تغيير كنيد و از اين حالت رخوت و بي انگيزگي درآييد بايد هدفتان اين باشد كه از همين حالا دست به كار شويد و براي تغيير به سمت بهتر شدن گام برداريد.

يادمان باشد: روزهاي زندگي مي گذرند و منتظر ما نمي مانند. هر روزي كه مي گذرد، اندكي بر سن ما هم افزوده مي شود. پس هرگز تصميم هاي مهم خود را در جهت تغيير، براي بهتر شدن به تأخير نيندازيم.

براي برخوردار شدن از معناي واقعي زندگي بايد دنبال درايت برويم و به دانايي و آگاهي بيشتري برسيم. بنابراين، بهترين كار مسلح شدن به سلاح آگاهي و فهم بالاتر است.

واقعيت اين است كه همه ما توانمندي هاي بالقوه اي داريم تا زندگي پربار و معناداري داشته باشيم و همه ما هدف و مقصودي را دنبال كنيم، ولي اگر هدفي نداشته باشيم از اين سو به آن سو در حركتيم بدون آنكه بتوانيم از لحظات خود لذت ببريم.

اگر مي خواهيم به آرامش بيشتري برسيم، بايد بتوانيم روي توانمندي هاي خود سرمايه گذاري كنيم.

خودمان را دست كم نگيريم. همه ما از توانمندي هاي زيادي برخورداريم؛ توانايي هايي كه بسياري از افراد فاقد آن هستند. اما اگر نتوانيم آنها را باور كنيم و به موقع از آنها كمك بگيريم هميشه خودمان را عقب نگه مي داريم و نمي توانيم به خوبي پيشرفت كنيم.

نقص هاي خود را بپذيريم. با وجود آنكه ممكن است به اندازه ديگران پولدار، زيبا، باهوش و... نباشيم اما موجود منحصر به فردي هستيم كه مي توانيم با وجود كمبودهايي كه داريم احساس ارزشمند بودن كنيم.

ص: 147

قرار نيست همه از هوش و استعداد يكساني برخوردار باشند. همه ما نقطه ضعف ها و كمبودها و همچنين توانمندي هايي منحصربه فرد داريم.

گاهي تنها يك تلنگر سبب مي شود گام مهمي در زندگي خود برداريم و موفق شويم.

بايد درك بهتري از زندگي خود داشته باشيد و بتوانيد از زندگي تان لذت ببريد.

اگر واقعاً مي خواهيد شرايط بهتري را تجربه كنيد، از همين امروز شروع كنيد و براي آنچه مي خواهيد تلاش كنيد. مطمئن باشيد پشيمان نمي شويد.

ما مي توانيم آنچه را مي خواهيم به دست آوريم، ولي به اندازه اي شجاعت و اعتماد به نفس نياز داريم كه زود خسته نشويم و دست از تلاش برنداريم.

اگر بتوانيم خويشتن واقعي خود را ببينيم مي توانيم به هدف هاي بالاتري دست يابيم و بيشتر از زندگي لذت ببريم.

ص: 148

ص: 149

ص: 150

كليني، محمد بن يعقوب، كافي، ترجمه: سيد هاشم رسولي محلاتي، تهران، نشر فرهنگ اهل بيت، 1361.

متقي هندي، علاالدين علي بن حسام، كنزالعمال، بي جا، 1413ه .ق.

مجلسي، محمدباقر، سفينه البحار، قم، نشر جامعه مدرسين، 1378.

محمد محمدي ري شهري، نرم افزار ميزان الحكمه، قم، دارالحديث، 1377.

محمدي ري شهري، محمد، دانش نامه احاديث پزشكي، تهران، مؤسسه علمي _ فرهنگي دارالحديث، 1385.

نمازي شاهرودي، علي، مستدرك سفينة البحار، تهران، بنياد بعثت، 1366.