ص: 2

ص: 3

ص: 4

ص: 5

ص: 6

ص: 7

ص: 8

ص: 9

ص: 10

ص: 11

ص: 12

امانتداري در سه حيطه مطرح است حفظ اموال، حفظ اسرار و حفظ ناموس و گسترش امنيت و آسايش در جامعه در گرو اين فضيلت اخلاقي است و هر اندازه كه ميزان اعتماد و اطمينان در فضاي جامعه بيشتر باشد بيشتر مي توان به سلامت آن جامعه و تكامل آن پي برد و در چنين جامعه اي است كه افراد مي توانند استعدادهاي خود را شكوفا سازند. زماني كه بي اعتمادي بر فضاي جامعه اي حاكم باشد ميزان زيادي از نيروهاي جوامع بر سر پيدا كردن راه يابي براي برون رفت از بي اعتمادي هرز مي رود و شايد ديگر همتي بر انجام كاري بديع و نو باقي نماند. رسانه ملي وظيفه دارد چنين مفاهيمي را در جامعه اسلامي ترويج دهد و فرهنگ سازي كند. امانت داري يكي از مواردي است كه نه تنها بايد ميان مردم حاكم باشد بلكه بايد بين حاكمان حكومتي و كارگزاران نظام اسلامي رواج داشته باشد چرا كه مسئوليت پذيري و منصب و مقام نوعي امانت الهي تفسير شده است و مديران و كارگزاران نظام بايد براي حفظ اين امانت نهايت تلاش و كوشش خويش را به كار گيرند تا مبادا از آن سوء استفاده شود و يا در امانت خيانت شود. در اسلام ضرورت امانت داري حتي در مورد غير مسلمان سفارش شده است چنانچه اميرالمومنين علي عليه السلام مي فرمايد: «هرگاه امانتي به تو سپردند آن را بازگردان و خيانت نكن با كسي كه به تو خيانت مي كند».(1) حضرت با تاكيد بر اداي امانت حتي در صورت خيانت طرف مقابل بر ضرورت و اهميت امانت داري در ميان مردم تاكيد مي ورزند. در واقع حضرت خيانت طرف مقابل را دليلي براي خيانت يك مسلمان نمي داند و تاكيد مي كند كه مسلمان در هر صورت بايد امانت دار باشد. بنابراين اسلام نه تنها امانت داري در

ص: 13

جامعه اسلامي را براي تمامي افراد حتي حاكمان لازم مي داند بلكه مي خواهد اين فضا را در ميان غير مسلمانان نيز گسترش دهد تا آنها از اين اعتماد در مناسبات جهاني و بين المللي خود بهره مند شوند و از مسلمانان الگو بگيرند.

رسانه ملي به عنوان يك دانشگاه عمومي بايد روحيه امانت داري را در آحاد جامعه تقويت كند و جامعه اي كه بي اعتمادي در آن رواج داشته باشد بي ايماني آن را تهديد مي كند به فرموده حضرت كسي كه ايمان ندارد امانت دار نيست بنابراين اين دو رابطه تنگاتنگي با هم دارند.

پژوهشگر محترم مركز پژوهش هاي اسلامي صدا و سيما جناب آقاي مرتضي اسكندري بر آن است تا امانت را از زواياي مختلف و در موضوعات گوناگون بررسي كند و آثار و پي آمدهاي ناگوار آن را همراه با عوامل و زمينه هاي امانت داري و خيانت ورزي بيان نمايد. اميد است كه با ارائه راه كارها و بيان حكايت ها و داستان هايي كه در اين زمينه بيان شده است مورد استفاده برنامه ساران رسانه ملي قرار گيرد.

اداره كل پژوهش

مركز پژوهش هاي اسلامي صدا و سيما

ص: 14

ص: 15

ص: 16

رسانه ها در زمينه فرهنگ سازي و گسترش امانت داري و به تبع آن تربيت انسان هاي امين نقش به سزايي دارند. رسانه ها پل هاي ارتباطي ميان مردم هستند و در فرآيند ارتباطات و جابه جايي اطلاعات درون جامعه و ميان ملت ها سهيم هستند. رسانه هاي ارتباط جمعي مخصوصاً صدا و سيما با ايفاي نقش آموزشي، خبري و اطلاع رساني در ايجاد تحول، مهارت، ارزش ها و انگيزه ها بسيار مؤثر مي باشد.

در اين نوشتار بنا داريم امانت داري و خيانت ورزي را از منظر فرهنگ لغات، آيات قرآني و همچنين كلام معصومين عليهم السلام تبيين و توضيح دهيم. همچنين علاوه بر بيان اقسام و نمونه هاي آن، آثار و پي آمدهاي اين فضيلت مهم اخلاقي را نيز بررسي كنيم و با ارايه راه كارهاي مختلف، نقش صدا و سيما در فرهنگ سازي و گسترش امانت داري و جلوگيري از رواج خيانت ورزي درون جامعه اسلامي را يادآور شويم. اميد است كه با به كارگيري آنها در توليد برنامه ها، الگوسازي و الگودهي به مخاطب گام هاي مؤثري در ترويج امانت داري و جلوگيري از خيانت ورزي برداشته شود.

ص: 17

ص: 18

ص: 19

ص: 20

ص: 21

_ امانت هاي قراردادي كه در فقه از آن به امانت هاي مالكي تعبير مي شود؛ عبارت از امانت هايي است كه به اختيار و اذن مالك در اختيار كسي قرار مي گيرد. اين امانت ها سه گونه اند:

1. امانت هايي كه تنها به مصلحت مالك «امانت گذار» است مانند وديعه، وكالت بدون اجرت و...؛

2. امانت هايي كه تنها به مصلحت گيرنده امانت «امانت دار» است مانند عاريه، قرض و...؛

3. امانت هايي كه هم به مصلحت مالك و هم به مصلحت امانت دار است مانند اجاره، رهن مضاربه و...؛

_ امانت هاي قانوني يا شرعي عبارتند از امانت هايي است كه بدون رضايت و اختيار مالك و بدون عقد و قرارداد، در اختيار كسي قرار مي گيرد مانند مال هاي يافت شده، غصب شده، به سرقت رفته و... .

ص: 22

ص: 23

خيانت و بهره برداري شخصي در آن مطرح نباشد. امام علي عليه السلام در اين باره به اشعث ابن قيس، فرماندار آذربايجان، نامه اي مي نويسد و ضمن يادآوري مسئوليت سنگين او مي فرمايد:

و إِنّ عَمَلَكَ لَيسَ بِطُعمَةٍ ولكنّهُ في عُنُقِكَ أَمانَةٌ و أَنتَ مُسترعي لِمَن فَوقَك؛ مطمئناً كاري كه به تو سپرده شده لقمه اي چرب نيست، بلكه بار امانتي در گردن توست [كه در پاسداري از آن] بايد به ما فوق خود پاسخ گو باشي.(1)

طبق بينش اسلامي، هر مسلمان در برابر جامعه وظايفي بر عهده دارد و هرگاه مسئوليتي به او واگذار مي شود، بايد به ديده وديعه الهي به آن بنگرد و نهايتِ امانت داري را مبذول دارد. البته انتخاب كنندگان اين افراد (اعم از مردم، و مسئولان بالاتر) بايد در نظر داشته باشند چه كساني را امين قرار مي دهند؛ زيرا در صورتي كه انتخاب شونده خائن باشد بخش بزرگي از گناه اين خيانت بر گردن انتخاب كنندگان خواهد بود.

ص: 24

ص: 25

امانت، واجبات شرعي همچون نماز، روزه و حج است.(1) در روايتي آمده است، هنگامي كه وقت فريضه نماز مي رسيد، رنگ چهره امام علي عليه السلام تغيير مي كرد. آن حضرت از حال طبيعي خارج مي شد و مي فرمود: «وقت نماز رسيد، وقت اداي امانت الهي است».(2)

در اين روايت نكات قابل توجهي وجود دارد. امام علي عليه السلام كه الگوي انساني كامل است، به فرايض، به ديده امانت مي نگرد و هنگام اداي آن، اين گونه حساسيت نشان مي دهد. همچنين فهميده مي شود چگونه بايد در اداي امانت اهتمام داشته باشيم.

ص: 26

بده كه از اعضاي بدن من مي گيري و اولين امانتي كه از نعمت هاي به من سپرده شده، به نزد خود باز مي گرداني.(1)

بر اساس اين كلام جان انسان از امانت هاي الهي است كه در وجودش به وديعه نهاده شده و بايد از اين امانت در راه رضاي او استفاده كرد.

حافظ لسان الغيب چه زيبا مي سرايد:

اين جان عاريت كه به حافظ سپرده دوست

روزي رخش بينم و تسليم وي كنم

ص: 27

همه ابعاد و اقسام آن را تحت تأثير قرار مي دهد و اساساً هدف نهايي در تربيت اسلامي، رساندن انسان ها به اين مرحله از تكامل است.(1)

ص: 28

ص: 29

ص: 30

ص: 31

ص: 32

ص: 33

آنها به خوبي مي دانستند كه در كتاب آسماني شان به هيچ وجه اجازه خيانت در امانت هاي ديگران داده نشده است. با اين حال براي توجيه اعمال ننگين خويش چنين دروغ هايي را به خدا نسبت مي دادند.(1)

ص: 34

عباس نقل شده است هر كه چيزي از برنامه هاي اسلامي را ترك كند، به خدا و پيامبرش خيانت كرده است. خداوند در ادامه آيه مي فرمايد: در امانات خود نيز خيانت نكنيد. گر چه به امانت هاي مالي، امانت گفته مي شود، ولي در منطق قرآن مفهوم وسيعي دارد كه تمام شئون زندگي اجتماعي، سياسي و اخلاقي را در بر مي گيرد.

در حديثي از امام صادق عليه السلام وارد شده است: «الَمجالِسُ بِالأَمانَه؛ گفت وگوهايي كه در جلسه خصوصي مطرح مي شود، امانت است».

در حديث ديگري مي خوانيم: «اذا حَدَّثَ الرَّجلُ بِحَديثٍ ثُمَ إلتَفَتَ فَهُوَ امانه؛ هنگامي كه كسي براي ديگري سخني نقل كند و سپس به اطراف خود بنگرد [آيا كسي آن را شنيده يا نه] اين سخن امانت است».(1)

ص: 35

در مسائل اقتصادي نهفته است و اكنون كه آنها به حكم اجبار به سراغ او آمده اند، بهتر است نبض اقتصاد كشور را به دست بگيرد،(1) او آشكارا گفت بهترين فردي است كه امور مالي را اداره مي كند. با كارداني، برنامه ريزي، امانت داري و بدون خيانت و فساد كار مي كند. (حَفِيظٌ عَلِيمٌ)

ص: 36

ص: 37

حمل اين امانت ابا كردند و از اين كار هراس داشتند، ولي در اين ميان انسان، اين اعجوبه عالم آفرينش، جلو آمد و آن را بر دوش كشيد».(1)

خداوند در سوره مؤمنون آيه 8 مي فرمايد: «وَالَّذِينَ هُمْ لِأَمَانَاتِهِمْ وَعَهْدِهِمْ رَاعُونَ؛ و آنها كه امانت ها و عهد خود را مراعات مي كنند.» حفظ و اداي امانت و پاي بند بودن به عهد و پيمان در برابر خالق و خلق، از صفات برجسته مؤمنان است.

دليل بر عموميت مفهوم امانت در اينجا علاوه بر گستردگي و اطلاق لفظ، روايات متعددي است كه در تفسير امانت وارد شده است. گاهي امانت به معناي امامتِ امامان معصوم تفسير شده است، كه هر امام آن را به امام بعد از خود مي سپارد، و گاه به مطلق ولايت و حكومت.

زراره، از شاگردان بزرگ امام محمد باقر عليه السلام و امام صادق عليه السلام ، چنين مي گويد: «منظور از جمله «أَن تُؤدُّواْ الأَمَانَاتِ إِلَي أَهْلِهَا» (آيه 58 سوره نسا)، اين است كه ولايت و حكومت را به اهلش واگذاريد».(2)

ص: 38

ص: 39

حضرت علي عليه السلام : «اربَعٌ مَن اُعطِيهُنَّ فقد أُعطِيَ خَيرُ الدُّنيا وَ الآخِرَةِ صِدقُ الحَديثِ، أداءُ الامانةِ، عِفَّةُ البَطْن و حُسنُ الخُلقِ؛ چهار چيز است كه به هر كس داده شود خير دنيا و آخرت به او داده شده است: راست گويي، اداء امانت، حلال خوري، خوش اخلاقي».(1)

اميرالمؤمنين علي عليه السلام : «سوگند مي خورم كه لحظه اي قبل از وفات پيامبر سه بار از او شنيدم كه فرمود: «يا أبَا الحَسن اَدِّ الأمانةَ اِلَي البَرِّ و الفاجِرِ فِي ما قلَّ أو جَلّ حتَي فِي الخَيط و الْمَخيطِ؛ اي علي امانت را به نيكوكار و بدكار پس بده، كم باشد يا زياد، حتي نخ و سوزن».(2)

همچنين آن حضرت در وصيتي فرمود:«اَدّوا الأماناتِ وَلَو اِلَي قَتَلَةِ الأنبياءِ؛ امانت ها را برگردانيد، گرچه به قاتلان پيامبران باشد».(3)

نيز مي فرمايد:«رَأسُ الاِسلامِ الامانةُ؛ سر اسلام امانت داري است».(4)

در حديث ديگري چنين مي فرمايد: «اِستعمالُ الامانة يَزيدُ فِي الرِّزق؛ به كارگيري امانت، روزي را زياد مي كند.»(5) منظور از به كارگيري امانت، خوش حسابي در بازگرداندن امانت است.

امام صادق عليه السلام فرمود:«اِنَّ الله عَزَّوجلَّ لَم يَبعثْ نَبيَاً إلا بِصِدقَ الحَديثِ وَ أداءِ الامانةِ اِلَي البَرَّ وَ الفَاجِرِ؛ خداوند عزوجل هيچ پيامبري را مبعوث نكرد، مگر با راست گويي و برگرداندن امانت به نيكوكار و بدكار».(6)

همچنين مي فرمايد:

اُنظُر ما بَلَغَ به عَليُّ عِندَ رَسولِ الله فألزِمهُ، فأَنَّ علّياً اِنَّما بَلَغَ بِهِ عندَ رسولِ اللهِ بِصدقِ الحَديثِ وَ اَداءِ الاَمانةِ؛ بنگر علي عليه السلام با چه چيزي آن

ص: 40

مقام را نزد پيامبر خدا پيدا كرد، همان را پيروي كن. همانا علي عليه السلام آن مقام را نزد پيامبر خدا با راست گويي و امانت داري به دست آورد.(1)

امام صادق عليه السلام مي فرمايد:

لا تَغتَرّوَا بِصَلَوتِهم و لا بِِصيامِهم فَاِنَّ الرَجُلَ رُبَّها لَهِِجَ بالصلوة و الصّومِ حَتّي لَو تَرَكَهُ أستَوحَشَ ولكن اِختَبَروهُم عِندَ صِدقِ الحَديثِ و أَداءِ الأَمانة.

فريب نماز و روزه مردم را نخوريد؛ زيرا آدمي گاه چنان به نماز و روزه خو مي كندكه اگر آنها را ترك كند احساس ترس مي كند، بلكه آنها را به راست گويي و امانت داري بيازماييد.(2)

امام كاظم عليه السلام فرمود:

أَداءُ الأمانِة وَ الصِّدقُ يَجلِبانِ الرِّزقَ وَ الخِيانَهُ وَ الكِذبُ يَجلبانِ الفقرَ و النِّفاقَ؛ اداي امانت و راست گويي روزي را زياد مي كند و خيانت و دروغ گويي سبب فقر و نفاق مي شود.(3)

ايشان درباره اهميت امانت داري مي فرمايد:

اِنَ اَهلَ الارض لَمَرحُومُونَ ما تَحابُّوا، اَدّوا الامانات و عَمَلوُا بِالحَقِّ؛ به درستي كه اهل زمين مادامي كه به يكديگر دوستي بورزند و امانت ها را به صاحبانشان برگردانند و به حق عمل كنند، شامل رحمت خداوندند.(4)

از آنجايي كه عترت پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله از قرآن جدا نيستند، در بيان اهميت امانت داري بين فضايل اخلاقي، با همان لحن و خطاب قرآن كريم به اين موضوع پرداخته اند. با اندكي تأمل در كلام اين بزرگان، به ميزان توجه ايشان به موضوع امانت داري و جايگاه بلند آن در آموزه هاي ديني پي مي بريم.

ص: 41

ص: 42

ص: 43

ص: 44

خداوند متعال، حضرت يوسف عليه السلام را به علت امانت داري و حفظ ناموس مردم، در نوجواني تشويق و ستايش مي كند و او را با صفات زيباي «امين»، «محسن»، «متقي» و «مخلص» مي ستايد و افزون بر اعطاي حكومت دنيوي، براي او پاداش نيك اخروي و فضل و رحمت الهي را وعده مي دهد. با بهره گيري از اين شيوه قرآني مي توان روحيه امانت داري را در افراد، مسئولان و ديگر رده هاي اجتماعي بالا برد. تشويق ها و تكريم ها در ترويج اين فضيلت نتايج خوبي دارد.

ص: 45

فكر نمي كند و به فرموده قرآن با غلبه هوا و هوس، پرده اي بر چشم و گوش و عقل وي افكنده شده است كه نمي داند چه كند.

أَفَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ وَأَضَلَّهُ اللَّهُ عَلَي عِلْمٍ وَخَتَمَ عَلَي سَمْعِهِ وَقَلْبِهِ وَجَعَلَ عَلَي بَصَرِهِ غِشَاوَةً فَمَن يَهْدِيهِ مِن بَعْدِ اللَّهِ أَفَلَا تَذَكَّرُونَ. (جاثيه: 23)

آيا ديدي كسي را كه معبود خود را هواي نفس خويش قرار داده و خداوند با آگاهي او را گمراه ساخته و بر گوش و قلبش مهر زده و بر چشمش پرده اي افكنده است، با اين حال چه كسي مي تواند غير از خدا او را هدايت كند، آيا متذكر نمي شويد؟

ص: 46

ص: 47

ص: 48

شخص امين در هر شرايطي اعتماد مردم را جلب مي كند و امانت داري، اقبال همگاني را براي فرد به ارمغان مي آورد.

ص: 49

بيت المال را با همه گستردگي اش به عنوان امانتي اجتماعي نهادينه سازد، در جهت حفظ اين امانت ها گام بلندي برداشته مي شود.

ص: 50

در آيه اي ديگر آمده است:

بَلَي مَنْ أَوْفَي بِعَهْدِهِ وَاتَّقَي فَإِنَّ اللّهَ يُحِبُّ الْمُتَّقِينَ؛ آري، كساني كه به پيمان خود وفا كرده تقوا پيشه كردند. پس به درستي كه خداوند پرهيزكاران را دوست مي دارد». (آل عمران:76)

ص: 51

شريك مال مردم خواهند بود. امام صادق عليه السلام فرمود: «عَليكَ بِصدقِ الحَديثِ وَ أداءِ الامانَةِ تَشركُ النّاسَ فِي أموالهم؛ بر تو باد راست گويي و اداء امانت در اين صورت شريك مال مردم مي شوي».(1)

شخصي به محضر امام صادق عليه السلام عرض كرد: «زني در مدينه به آرايش بانوان و دختران اشتغال دارد و ما كسي را مثل او سراغ نداريم كه رزق و روزي از هر سو برايش ريزان باشد.» امام صادق عليه السلام فرمود: «إنَّها صَدَقتَ الحديثَ و اَدَت الامانة و ذلك يجلبُ الرِزقَ؛ او راست مي گويد و امانت دار است و همين كار سبب جلب روزي است».(2)

ص: 52

بعضي از آنها مي پردازيم. خير و سلامت، راستي و درستي، امنيت در روز جزا، رهايي از دوزخ، شكوفايي اقتصاد، عزت اجتماعي، جلوگيري از فقر، و نظاير آن از جمله آن آثار هستند.

ص: 53

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تَخُونُواْ اللّهَ وَالرَّسُولَ وَتَخُونُواْ أَمَانَاتِكُمْ وَأَنتُمْ تَعْلَمُونَ؛ اي كساني كه ايمان آورده ايد به خدا و پيامبر او خيانت مكنيد و [نيز] در امانت هاي خود خيانت نورزيد و خود مي دانيد [كه نبايد خيانت كرد].

برخي امانت ها منحصراً مربوط به خالق هستي است؛ يعني امانت گذار آنها خداوند متعال است مثل احكام شرعي و برخي ديگر مربوط به رسول خداست مثل سيره آن حضرت.

گروه بسياري از امانات هم مربوط به مردم است كه خيانت در آنها به خيانت به خدا و رسول برمي گردد. امام باقر عليه السلام مي فرمايد: «خيانت به خدا و رسول همان نافرماني ايشان است. هر انساني امانت دار فرايضي است كه خداوند بر او واجب كرده است».(1)

ص: 54

2. كوتاهي كردن در حفظ اموال ديگران؛

3. سهل انگاري در رد امانت؛ وظيفه امانت داري ايجاب مي كند كه به محض مطالبه صاحبان اموال، هرچند كه كافر باشند و در هنگام ترس از تلف شدن مال، در كوتاه ترين زمان امانت را به صاحبش برگرداند؛

4. خيانت به بيت المال؛ از نظر شرع و عرف اين نوع خيانت از بدترين انواع آن است؛ زيرا خائن در اينجا در حق همه افراد جامعه ظلم كرده است. بنابراين، در مقام رفع ظلم بايد حق همه كساني كه در آن مال شريك بوده اند، بازگردانده شود. اگر خيانت در اموال عمومي رايج شود، جامعه دچار تزلزل و هرج و مرج مي گردد و هيچ كس در چنين جامعه اي به سعادت نخواهد رسيد.(1)

ص: 55

مي تواند چيزهايي را كه مجاز به ديدن شان است، ببيند، استفاده كند و لذت ببرد، اما بسياري به جاي استفاده صحيح از اين امانت، آن را در راه هاي نادرستي به كار مي برند كه در قرآن از آن به خيانت چشم تعبير مي شود: «يَعْلَمُ خَائِنَةَ الْأَعْيُنِ وَمَا تُخْفِي الصُّدُورُ؛ او چشم هايي را كه به خيانت مي گردد و آنچه را در سينه ها پنهان مي ماند، مي داند». (غافر: 19)

به طور كلي، تمام مصاديق امانت مي تواند به خيانت مبتلا شود. براي مثال همچنان كه در بحث امانت داري، مناصب حكومتي از مصاديق امانت به شمار مي آمدند، اگر اين افراد (حاكمان و متصديان) مسير ظلم را در پيش بگيرند، از مصاديق خيانت در امانت خواهد بود و مي توان آن را در بحث خيانت ورزي، مثلاً تحت عنوان «خيانت در مناصب حكومتي» بررسي كرد.

ص: 56

ص: 57

مي سپردند و خود به دنبال كسب روزي و تجارت مي رفتند. بازار تجارت نيز با وجود انسان هاي امين و اعتماد افراد به يكديگر، رشد مي كرد. به دليل همين اعتماد، كالاهاي خود را در اختيار تاجر قرار مي دادند تا با آنها داد و ستد كند و سود به دست آمده بين افراد تقسيم مي شد. در دنياي تجارت و اقتصاد امروز نيز كم و بيش اين گونه است.

اگر امانت داري، جاي خود را به خيانت ورزي و بي اعتمادي بدهد، اساس تجارت و اقتصاد به كلي ويران مي شود. به اين نحو كه هيچ كس خود را ملزم به اجراي قراردادهايي نمي داند كه با ديگران منعقد مي كند. براي نمونه اگر پس از معامله چيزي قيمت آن افزايش يابد و در اين زمان فروشنده بگويد، من كالايم را به قيمت روز مي فروشم؛ يعني به عهد خود وفادار نمي ماند. يا مشتري زمان كاهش قيمت، زير بار قيمت هنگام خريد نمي رود. روابط اقتصادي بر اساس اعتماد و پاي بندي به تعهدها انجام مي پذيرد و در صورت شكستن عهدها و خيانت به آنها پايه هاي اقتصاد كه بر اين قراردادها استوار است، سست و لرزان مي شود.

ص: 58

آن گاه كه انسان به سبب خيانت در امانت از مسير درست خارج و از شاهراه عدالت دور شود، صورت كريه اين انحراف باعث ابتلاي او به نفاق مي شود كه نتيجه اش كفر و بي ايماني است. نمونه تاريخي آن، داستان برصيصاي عابد است. او كه عمري را به عبادت گذرانده بود و مستجاب الدعوه شده بود؛ ولي به دليل خيانتي كه در امانت الهي مرتكب شد، دچار نفاق گشت و در وادي كفر سقوط كرد. مركبش حق را فهميد، ولي او نتوانست آن را درك كند.(1)

ص: 59

ص: 60

ص: 61

ص: 62

و نبايد به آنها به عنوان راهكار آسان سازي كار براي برنامه سازان و كمك به سطحي نگري در ساخت برنامه هاي معارفي نگريسته شود، بلكه در جهت پربار شدن و تنوع گرايي و كارآمدي شيوه هاي توليد برنامه ها در رسانه ملي مي توانند استفاده شوند.

ص: 63

ص: 64

در تنگنا قرار گرفت. در اين زمان، چوپاني يهودي براي تشرف به اسلام به محضر پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله رسيد و گوسفندانش را كه به يهوديان داخل قلعه متعلق بود، در اختيار ايشان قرار داد، اما پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله با اينكه به يك گوسفند آن گله هم نيازمند بود، به چوپان فرمود: «در دين ما خيانت در امانت جايز نيست. اين گله را به صاحبانش برگردان، سپس به ما ملحق شو».

ص: 65

برادر نزديك مي كند. عقيل متحير مي شود و علت را مي پرسد. حضرت مي فرمايد: «تو از اندكي حرارت فرار مي كني، چگونه است كه مرا به آتش جهنم فرا مي خواني؟!»

امانت داري و امام سجاد عليه السلام : به قدري امانت داري در نزد ايشان اهميت دارد كه به ابوحمزه ثمالي مي فرمايند:«فَوَ الَّذي بَعثَ مُحمّداً صلي الله عليه و آله بِالحَقِّ نَبيّاً لَو اَنّ قاتِلَ الحُسينِ بنِ علي عليهم السلام ائِتمَنَني عَلَي السَّيفِ الَّذي قَتَلَهُ بِه لَأَدَّيتُهُ اليه؛ پس قسم به آن كسي كه محمد صلي الله عليه و آله را به حق مبعوث ساخت، اگر قاتل حسين بن علي عليه السلام شمشيري كه با آن او را به شهادت رسانده است، به من امانت بسپارد و از من باز ستاند، هر آينه آن را به او بر مي گردانم».(1)

ص: 66

شيخ انصاري فرمود: كار مهمي نكرده ام. ما امين مردم هستيم و نمي توانيم از وجوهات و اموالي كه به دست ما سپرده مي شود، نفع شخصي ببريم.(1)

ص: 67

عقب افتاده وام او را مي آزارد، گاه يادآوري بدهي اش به مغازه سر كوچه و گاهي هم به ياد آوردن شهريه دختر دانشجويش، افكار او را مشوش مي كند. با اين حال در كار خود كاملاً دقت دارد، مبادا به امانت ها آسيب برسد.

2. به تصوير كشيدن زندگي مسئول موسسه مالي اعتباري كه بعد از خيانت در امانت مسئوليت، محاكمه و از اعتبار و وجهه اجتماعي او بسيار كاسته و حتي بين دوستان و فاميل با او به گونه ديگري برخورد مي شود؛ تا جايي كه از كارش متنفر شده و اظهار پشيماني مي كند.

3. به تصوير كشيدن زندگي پر خير و بركت و آرام فردي كه امانت دار است و در مقابل آن، زندگي پراضطراب و نا آرام شخصي كه قصد خيانت دارد.

4. توليد كليپ و فيلم هاي كوتاه از خوشحالي كودكي كه پدرش به دليل خدمت صادقانه و امانت داري، مستحق دريافت پاداش ويژه اي مي شود. نشان دادن شور و شادماني كودك همراه با افتخار به پدر و احساس سر بلندي او پيش دوستانش.

5. احاديث مربوط به امانت داري به صورت زيرنويس و يا در ميان برنامه ها پخش شود. مثل: امام موسي كاظم عليه السلام فرمود: «زمينيان تا آن گاه كه به يكديگر مهر مي ورزند و امانت را پاس مي دارند مورد رحمت خداي سبحان هستند.»(1) امام صادق عليه السلام مي فرمايد: «بر شما باد به ورع، اجتهاد و امانت داري.»(2) پيامبر صلي الله عليه و آله فرمود: «امانت ها را بازگردانيد، هرچند به كُشندگان پيامبران».(3)

ص: 68

ص: 69

امانت داري را به مخاطبان منتقل كند، اثري ماندگار در آنها مي گذارد و مؤثرترين انگيزه را براي عمل به آن فضايل ايجاد مي كند.

راز موفقيت رسول اكرم صلي الله عليه و آله و پيشوايان معصوم عليهم السلام در تربيت انسان ها را مي توان در همين حقيقت جست. پيامبر اسلام قبل از بعثت در مكه بر اثر عملكرد شايسته در زمينه امانت داري، به لقب امين شهرت يافت. ايشان در سخت ترين بحران هاي زندگي، زماني كه حتي جان مباركش در خطر بود و قصد مهاجرت به مدينه را داشت، علي عليه السلام را مأمور كرد امانت ها را به صاحبانشان برگرداند، گرچه آنان دشمن او بودند.

قرآن از پيامبران الهي با لقب امين ياد مي كند. نمونه هاي فراواني در سيره عملي اهل بيت عليهم السلام در اين زمينه وجود دارد. بنابراين، سرمشق عملي رهبران جامعه، مديران ارشد، مربيان و معلمان، تأثير ماندگاري در تقويت روحيه امانت داري دارد.

ص: 70

ص: 71

حضرت داوود عليه السلام ، شيوه سؤال و جواب و ديگر روش هاي هنري بيان شده است. خداوند متعال تأثير هنر در انحراف مردم را در قرآن كريم بيان و به آثار سوء خيانت سامري كه با يك هنرنمايي (مجسمه سازي) همراه بود اشاره مي كند با نقل قصه هاي شيرين و جذاب به فوايد و آثار امانت داري و عواقب زشت خيانت در امانت مي پردازد.

ص: 72

زودتر از ديگر مفاهيم در اين زمان با روشي كه مؤثرتر است، القا شود، بسيار ماندگار خواهد بود و شخصيت او را شكل مي دهد. كلام گهربار حضرت علي عليه السلام «اَلعِلمُ فِي الصِغَرِ كَالنَّقشِ في الحَجَر؛ يادگيري در كودكي همانند حكاكي روي سنگ و ايجاد نقش بر آن است»،(1) به خوبي اين مطلب را آشكار مي سازد.

كودكان اصلي ترين گروه مخاطبان رسانه براي نهادينه كردن فضيلت امانت داري هستند كه اركان اجتماع آينده را مي سازند.

حال اين سؤال مطرح مي شود، «از چه زماني مي توان كودكان را با مفهوم امانت داري آشنا كرد؟» زماني كه كودك با مفهوم مالكيت آشنا مي شود، مي توان مفهوم امانت و امانت داري را هم به او آموخت. اگر كودك از همان ابتدا ياد بگيرد بين چيزهايي كه متعلق به اوست و چيزهايي كه به او تعلق ندارد، تفكيك قايل شود، تقريباً با واژه امانت و امانت داري آشنا شده است. در اين زمان كودك بايد ياد بگيرد بدون اجازه در وسايل ديگران دخل و تصرف نكند. همچنين مي توان با كودكان گفت وگو كرد. به اين صورت كه چيزي را كه مال او نيست برداريم و از او بپرسيم اگر كسي چيزي را كه مال توست بدون اجازه بردارد، چه احساسي خواهي داشت؟ كودك بايد ياد بگيرد اگر چيزي را خواست كه مال او نيست، لازم است بپرسد، مي تواند آن را بردارد يا نه و در جايي كه توان دست اندازي در اموالي را دارد كه متعلق به او نيست، ولي به خاطر درخواستي كه از او شده خودداري مي كند، شايسته تشويق و حمايت است.(2)

ص: 73

ص: 74

3. شخص اول داستان نياز شديد مالي دارد، ولي به امانت دست درازي نمي كند و پس از زمان كوتاهي به خاطر اين خويشتن داري مشكلات او به نحو شايسته اي حل مي شود:

وَمَن يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَل لَّهُ مَخْرَجًا وَيَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لَا يَحْتَسِبُ وَمَن يَتَوَكَّلْ عَلَي اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ؛ و هر كس تقواي الهي پيشه كند، خداوند راه نجاتي براي او فراهم مي كند و او را از جايي كه گمان ندارد روزي مي دهد. و هر كس بر خدا توكل كند كفايت امرش را مي كند».(1)

4. كاراكتر فيلم يا نقش اول، دانشجويي است كه پس از رخ دادن ماجراهايي در برخورد با هم دوره اي ها، سرانجام درمي يابد آنچه سبب موفقيت در درس و زندگي مي شود و او را از بي توجهي همسالان و نزديكان نجات مي دهد، تغيير رفتار است. او بايد از خيانت و دروغ دست بردارد و راه صدق و امانت داري را در پيش گيرد تا از اين انزوا خارج شود و شخصيت و آبرو بيابد.

ص: 75

مي شود و هم كوپه اي اش، سيد مرتضي، وسايلش را جمع و جور كرد و آخر از همه خارج مي شود. علي براي گرفتن اتاق به هتل مي رود. وقتي هتل دار از او شناسنامه درخواست مي كند، تازه متوجه مي شود مدارك و پول هايش را جا گذاشته است. دنيا بر سرش خراب مي شود. مضطرب و نگران به هر كجا كه مي شود سر مي زند، اما نتيجه اي ندارد. خسته و نااميد به حرم آقا مي رود و در گوشه اي مي نشيند. پس از درددل با امام رضا عليه السلام كمي سرش سنگين مي شود. بعد از چند دقيقه ناگهان دستي را بر شانه اش احساس مي كند. سرش را بلند مي كند و با تعجب مي بيند سيد مرتضي با لبخند گرمي بالاي سرش ايستاده است و كيف پول و مدارك را تحويل او مي دهد.

ص: 76

4. تيره شدن فضاي اطراف و ورود خائن با حالت نگراني شديد و افسوس از ارتكاب خيانت؛

5. به كار بردن كلمات نشان دهنده پشيماني و عذرخواهي خيانت كار و بيان تصميم او بر جبران گناه.

6. نشان دادن سردرگمي و به بن بست رسيدن افراد خيانت كار و بيان راه چاره، يعني بازگشت از عمل زشت خيانت.

ص: 77

3. به تصوير كشيدن تجمع مردم براي برداشت سپرده خود قبل از طلوع خورشيد در مقابل مؤسسه مالي يا بانك، حتي وقتي كه به اختلاس يا خيانت آنها مشكوك باشند؛

4. ساختن مستند از زندگي شهداي بزرگ دفاع مقدس و انقلاب و نشان دادن اينكه آنها چقدر به بيت المال و امانت داري حتي به اصل انقلاب و ولايت فقيه اهميت مي دادند؛

5. ساخت مستندي درباره بازارياني كه معتمد مردم قرار مي گيرند. در اين مستند بررسي شود شخص امين بايد چه خصوصياتي داشته باشد تا مردم به او اعتماد كنند؛

6. درباره مصاديق امانت داري توضيح و تفسير و شناساندن آنها به مردم مي توان برنامه هاي مستند بسياري توليد كرد كه مفيد باشد؛

7. تهيه مستند از افرادي كه به دليل خيانت ورزي محاكمه شده اند و ابراز پشيماني مي كنند؛

8. برنامه هايي براي جوانان ساخته و در اين برنامه ها از عقيده آنها درباره امانت داري و خيانت ورزي تحقيق شود. اين گونه برنامه ها در برنامه ريزي كلان براي نهادينه سازي فرهنگ امانت داري ميان جوانان بسيار مؤثر است.

ص: 78

امانت داري به اجرا گذاشته شود تا اينكه افراد به واسطه درگير شدن با اين مسائل، با مفهوم امانت داري بيشتر آشنا گردند و در نتيجه اثر بپذيرند.

ص: 79

برنامه هاي عروسكي مثل كلاه قرمزي، مدرسه موش ها و كار و انديشه به خوبي نشان دادند كه اگر برنامه ساز به نياز مخاطب توجه داشته باشد و بر اساس سليقه آنها برنامه هاي خود را مديريت كند مي تواند در نسل هاي مختلف يك ملت ماندگار باشد و منحصر در يك زمان خاص نشود.

اين گونه برنامه ها به خوبي توانستند مطابق اهداف پيش بيني شده توسط طراحان، جايگاه مطلوب خود را بيابند. با توجه به اينكه در برنامه هايي با موضوع اخلاقي، عملكرد نتيجه محور است، برنامه سازان با الگو قرار دادن توليدات موفق مي توانند گام هاي رو به جلوي بيشتري در اين زمينه بردارند. در موضوع امانت داري مي توان برنامه هاي عروسكي جذابي توليد كرد يا اينكه در اين باره شخصيت هاي عروسكي مستقل ايجاد نمود و در موضوع امانت داري به كار گرفت مثل دارا و سارا كه نماد شخصيت عروسكي ايران هستند.

ص: 80

مي توانند در ضمير ناخودآگاه مخاطب اثرات ماندگاري ايجاد كنند بدون آنكه به آن تصاوير توجه داشته باشند.

ص: 81

ص: 82

7. وَالَّذِينَ هُمْ لِأَمَانَاتِهِمْ وَعَهْدِهِمْ رَاعُونَ؛ مؤمنين كساني هستند كه امانت ها و عهد خويش را رعايت مي كنند. (مؤمنون:8)

8. وَمَا كَانَ لِنَبِيٍّ أَن يَغُلَّ وَمَن يَغْلُلْ يَأْتِ بِمَا غَلَّ يَوْمَ الْقِيَامَةِ ثُمَّ تُوَفَّي كُلُّ نَفْسٍ مَّا كَسَبَتْ وَهُمْ لاَ يُظْلَمُونَ؛ هرگز هيچ پيامبري خيانت كار نبوده است و هر كس خيانت كند روز قيامت همان را به محشر مي آورد. (آل عمران:161)

9. وَإِمَّا تَخَافَنَّ مِن قَوْمٍ خِيَانَةً فَانبِذْ إِلَيْهِمْ عَلَي سَوَاء إِنَّ اللّهَ لاَ يُحِبُّ الخَائِنِينَ؛ و اگر از گروهي بيم خيانت داري [پيمانشان را] به سويشان بينداز [تا طرفين] به طور يكسان [بدانند كه پيمان گسسته است] زيرا خدا خائنان را دوست نمي دارد. (أنفال: 58)

10. وَلا تُجادِل عَن الذينَ يختانونَ أنفُسَهُم إنَّ الله لايحبُ من كان خواناً؛ و از كساني كه به خويشتن خيانت مي كنند، دفاع نكن كه خداوند هر كس را كه خائن و گناه كار باشد، دوست ندارد. (نساء:107)

11. بَلَي مَنْ أَوْفَي بِعَهْدِهِ وَاتَّقَي فَإِنَّ اللّهَ يُحِبُّ الْمُتَّقِينَ؛ آري، كسي كه به عهد و پيمان خود وفا و تقوا پيشه كند[خداوند او را دوست دارد، زيرا] خداوند پرهيزكاران را دوست دارد. (آل عمران: 76)

12. وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُواْ؛ و كساني كه چون عهد بستند به عهد خود وفا كنند. (بقره: 177)

13. مِنَ الْمُؤْمِنِينَ رِجَالٌ صَدَقُوا مَا عَاهَدُوا اللَّهَ عَلَيْهِ فَمِنْهُم مَّن قَضَي نَحْبَهُ وَمِنْهُم مَّن يَنتَظِرُ وَمَا بَدَّلُوا تَبْدِيلًا؛ از ميان مؤمنان مرداني هستند كه به پيماني كه با خدا بسته اند، صادقانه وفا كردند. پس برخي بر آن عهد ايستادگي كردند [و به شهادت رسيدند] و بعضي ديگر در انتظار [شهادت] به سر مي برند و [هرگز عهد خود را] تغيير ندادند. (أحزاب:23)

14. وَأَوْفُواْ بِالْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ كَانَ مَسئُولاً؛ و به پيمان [خود با ديگران] وفا كنيد؛ زيرا از پيمان پرسش خواهد شد. (إسراء:34)

ص: 83

ص: 84

7. پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله :«إذا حَدَّثَ الرَّجُلُ بِحَديثٍ ثُمَّ ألتَفَتَ فَهِيَ أَمانَةُ؛ هرگاه مؤمني (مردي) سخن مي گويد سپس به اطراف خود مي نگرد آن سخن امانت است».(1)

8.«إنّ اللهَ عَزَّوَجَلَّ لَم يَبعَث نَبِيّا إلّا بِصِدقِ الحَديثِ وَ أَداءِ الأَمانَةِ اِلَي البِرِّ و الفاجِرِ؛ خداي عزوجل هيچ پيامبري را نفرستاد مگر با راست گويي و برگرداندن امانت به نيكوكار و بدكار».(2)

9. حضرت علي عليه السلام :«اَلاَمانَهُ تَجُرُّ الرِّزقَ وَ الخِيانَةُ تَجُرُّ الفَقْرَ؛ امانت روزي مي آورد و خيانت فقر مي آورد».(3)

10. پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله :«أَقرَبُكُم غَدًا مِنّي فِي المَوتِ أَصدَقُّكُم لِلحَديثِ وَ أَدّاكُم لِلأَمانَةِ وَ أَوفيكُم بِالعَهدِ وَ أَحسَنَكُم خُلقاً وَ أَقرَبَكُم مِن النّاسِ؛ نزديك ترين شما به من در قيامت راست گوترين، امانت دارترين، وفادارترين به عهد و خوش اخلاق ترين و نزديك ترين شما به مردم است».(4)

11. امام علي عليه السلام مي فرمايد:«و إنَّ عَمَلَكَ لَيسَ لَك بِطُعمَةٍ وَلكِنَّهُ في عُنُقِكَ أََمانَة؛ عمل تو (مسئوليت) وسيله اي براي ارتزاق تو نيست ،بلكه امانتي در گردن تو است».(5)

ص: 85

2. پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله : «عَلامَةُ المؤمن فَأَربَعَةٌ عِصيانُ الرَّحمنِ و أذي الجيران و بُغض القرآن و القُربُ الي الطغيان؛ نشانه خيانت كار چهار چيز است، نافرماني خداي رحمان، آزار رساندن به همسايگان، نفرت از همگان و نزديك شدن به طغيان و سركشي».(1)

3. امام علي عليه السلام : «الخائِنُ مَن شَغَلَ نَفسُه بغير نَفسِهِ و كانَ يومُه شَرَّاً مِن أمسِه؛ خيانت كار كسي است كه خودش را رها كند و به معايب ديگران بپردازد و امروزش بدتر از ديروزش باشد».(2)

4. امام جواد عليه السلام : «كَفي بالمَرءِ خيانةً أنْ يَكونَ أميناً لِلخُونَةِ؛ در خيانت كاري مرد همين بس كه امانت دار خيانت كاران باشد».(3)

5. علي عليه السلام : «مِن اَفحَش الخِيانَةِ خيانةُ الوَدائع؛ بدترين نوع خيانت، خيانت در امانت هاست».(4)

6. حضرت علي عليه السلام : «رأسُ الكفرِ الخيانَةُ، رأسُ النِّفاقِ الخيانةَ؛ ريشه و اصل كفر و نفاق خيانت است».(5)

7. حضرت موسي عليه السلام به خدا عرض كرد:«إلهي وَ ماجَزاءُ مَن تَرَكَ الخيانةَ حَياءً مِنك؟ فأَوْحَي اللهُ اليه، الاُمانَ يومَ القيامةِ؛ خدايا پاداش كسي كه خيانت را به خاطر حيا از تو ترك كند، چيست؟ خداوند به ايشان وحي كرد: امنيت در روز قيامت».(6)

8. حضرت علي عليه السلام : «غايةُ الخيانةِ خِيانَةُ الخِلِّ الوَدودَ و نَقضِ العُهُود؛ خيانت به دوست صميمي و شكستن پيمان ها اوج خيانت است».(7)

ص: 86

9. امام صادق عليه السلام : «يُجْبَلَ المؤمنُ عَلَي كُلِ طَبيعةٍ اِلّا الخيانةَ و الكِذبَ، مؤمن به هر خويي سرشته مي شود، مگر خيانت و دروغ».(1)

10. امام علي عليه السلام : «لَا تَخُن مَن أئتَمَنَكَ وَ اِن خانَكَ وَ لا تُذِع يسِّرهُ و اِن اَذاعَ يسِرَّك؛ به كسي كه تو را امين قرار داده است، خيانت مكن، هر چند او به تو خيانت كرده باشد و راز او را فاش مساز، اگر چه او راز تو را فاش ساخته باشد».(2)

11. حديث رسول اكرم صلي الله عليه و آله : «مَن خانَ أَمانَةً فِي الدُّنيا و لَم يرُدَّها اِلي أَهلِها ثُمَّ اَدرَكَهُ المَوتُ ماتَ عَلَي غَيرِ ملّتي و يلقي اللهَ و هُوَ عَليه غَضبانُ؛ كسي كه در دنيا به امانتي خيانت كند و آن را به صاحبش برنگرداند و آن گاه بميرد، بر دين من نمرده است و با خدا در حالي ديدار مي كند كه بر او خشمگين است».(3)

12. حضرت علي عليه السلام : «لَيس لِكَذوبٍ أمانةً وَ لا لِفُجُورٍ صِيانةَ؛ دروغ گو، امانت دار نيست و بدكار نگه دارنده اسرار نيست».(4)

13. رسول اكرم صلي الله عليه و آله : «لا ايمان لِمَن لَا اَمانَةَ لَهُ ولا دِينَ لِمَن لا عَهدَ له؛ كسي كه امانت دار نيست ايمان ندارد و كسي كه به عهدش وفا نكند دين ندارد».(5)

14. پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله : «آيةُ المنافِقِ ثَلاثٌ، اِذا حَدَّثَ كَذِبَ و اذا وَعَدَ اَخلَفَ و اِذا أَُوتُمِنَ خانَ؛ نشانه منافق سه چيز است؛ به دروغ سخن مي گويد، زماني كه وعده مي دهد، تخلف مي كند، در امانت خيانت مي كند».(6)

ص: 87

15. امام رضا عليه السلام : «ليس مِنّا مَن غَشَّ مُسلِماً و ليس منّا مَن خانَ مُؤمِناً؛ از ما نيست كسي كه با مسلمان غش كند. [او را در معامله فريب دهد] و از ما نيست كسي كه به مؤمني خيانت ورزد».(1)

16). امام علي عليه السلام : «طَلَبُ التَّعاوُنِ عَلي نُصرَه الباطِلِ جِنايةً و خِيانَةٌ؛ كمك جويي براي ياري باطل جنايت و خيانت است».(2)

17. پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله : «لا تَخُن مَنْ خانَكَ فَتَكُونَ مِثلََه؛ به كسي كه به تو خيانت كرده است، خيانت نكن كه تو نيز چون او خواهي بود».(3)

ص: 88

پس جوان را به خانه خود برد و نُه كيسه ديگر كه در هر كدام هزار دينار بود، به او داد و گفت:«همه اين پول ها مال توست». جوان شگفت زده پرسيد:«مرا مسخره مي كني؟مرد گفت:«به خدا سوگند كه تو را مسخره نمي كنم. ماجرا اين است كه هنگام شرفيابي به مكه، يكي از اهالي عراق اين زرها را به من داد و گفت:«اينها را به مكه ببر. يكي از كيسه ها را در گذري بينداز و بعد فرياد بزن چه كسي آن را يافته است؟ اگر كسي آمد و گفت: من آن را برداشته ام، نُه كيسه ديگر را به او بده؛ زيرا چنين كسي امين است. شخص امين هم خود از اين مال مي خورد و هم به ديگران مي دهد و صدقه ما نيز به واسطه صدقه او مقبول درگاه حق قرار مي گيرد». جوان پول ها را به خانه آورد. او به بركت امانت داري و صداقت از ثروتمندان روزگار شد.(1)

ص: 89

نويد:«نه خير. كتاب اينجا نيست». نويد ناراحت و غمگين:«حالا جواب نيما را چي بدم. كتابش كجاست؟» نويد به همراه ندا همه خانه را به دنبال كتاب زير و رو مي كنند، اما هيچ اثري از كتاب نيست. مادر:«پسرم فكر نمي كني اگر وسايلت را همه جا نمي انداختي گمشون نمي كردي؟» در همين لحظه در منزل باز شده و پدر وارد خانه مي شود. او وقتي وضعيت خانه را مي بيند به بچه ها نگاه مي كند و از ندا مي پرسد:«اي بابا! ندا جون، چي شده؟»

ندا با ناراحتي مي گويد: «بابا من امانت دار خوبي نبودم! من با كيسه پلاستيكي نويد كاردستي درست كردم... رنگش آبي بود، من لازمش داشتم». بابا با خنده مي گويد: «عيبي نداره. من خودم يك كيسه بهش مي دهم. نويد مي پرسد: «كتابي كه داخلش بود چي؟ مال كتاب خانه بود». بابا مي گويد: «راستي نويد، امروز اين كيسه را توي كيفم پيدا كردم... يك كتاب توش بود كه اولش نوشته بود «تقديم به دوست خوبم نويد سال نو مبارك. از طرف نيما». نويد:«خودشه! حالا يادم اومد كيسه اش بنفش بود... خدا رو شكر پس كتاب مال كتاب خانه نبود... مال خودم بود».(1)

ص: 90

دفتر و كتاب هايش را نزد احسان به امانت مي گذارد تا او بتواند درس هاي عقب مانده خود را جبران كند.

پس از انجام تكاليف احسان مي خواهد وسايل مدرسه را جمع كند، ولي به دليل خستگي و كسالت اين كار را نمي كند. مادرش به او تذكر مي دهد اگر لوازم پويا گم شوند يا بلايي سرشان بيايد، خود احسان مقصر است. در همين بين آرزو سر وقت وسايلش مي رود و همه تكاليفش را خراب مي كند. احسان با ديدن اين صحنه ناراحت مي شود و گريه مي كند. مادرش او را بغل مي كند و مي گويد:«عزيزم، بهت گفتم كه بايد مراقب وسايل خودت و ديگران باشي! امانت داري از اخلاق پيامبر ما بوده و به همين دليل به ايشان محمد امين صلي الله عليه و آله مي گفته اند».

بعد از گفته هاي مادر، احسان تمام مشق هاي خودش و پويا را در دفتر جديدي نوشت و صبح فردا در مدرسه آنها را به دوستش پويا برگرداند و عذرخواهي كرد. پويا هم دوستش را بخشيد.(1)

ص: 91

ماجرا را براي او شرح داد. مرد به دزد گفت:«اگر راست مي گويي، چرا پول ها را ندزديدي؟» دزد به او گفت:«زيرا شما پول ها را نزد من به امانت سپردي، دزدي مي كنم، اما به امانت خيانت نمي كنم».(1)

ص: 92

اللّهِ الْكَذِبَ وَهُمْ يَعْلَمُونَ؛ در ميان اهل كتاب كساني هستند كه اگر ثروت زيادي به رسم امانت به آنها بسپاري، به تو باز مي گردانند، مگر زماني كه بالاي سر آنها ايستاده(بر آنها مسلط) باشي. اين به خاطر آنست كه مي گويند:«ما در برابر اميين [غير يهود] مسئول نيستيم و بر خدا دروغ مي بندند؛ در حالي كه مي دانند (اين سخن دروغ است». (آل عمران:75)

انگار سه سال است هر روز به اين آيه سلام داده و آيه هم او را دوست دارد.

مي خواستم به پيرمرد بگويم، از چهارتاي كاغذ تنها يك تاي آن كه نام خالو حسن ژاندارم توي آن هست، كافي است و بقيه را دور بينداز و فرقي نمي كند كه پول شش، هزاري باشد يا سه، دو هزاري، اما اگر خالو حسن و خويشان او همان سه دو هزاري را مي خواستند تكليف چه بود؟ پشيمان شدم. پيرمرد امين بود.(1)

ص: 93

داشت، مخصوصاً كتاب داستان راستان. آخرين كتابي كه به امانت برد، جزيره اسرارآميز اثر ژول ورن بود. پس از خواندن، آن را به كتاب خانه بازگرداند و به جبهه رفت و ديگر براي تمديد كارت عضويت بازنگشت.

چه قدر جايش پشت در كتاب خانه طبس خالي است. آنجا مي ايستاد و اين پا و آن پا مي كرد تا مربي كانون بيايد و كتاب را از او تحويل بگيرد.

مربي چه مي دانست اين آخرين باري است كه شهيد علي رضا رجب پور را مي بيند. او كتاب جزيره اسرارآميز را كه تحويل داد، رفت و به جمع عاشقان پيوست.(1)

ص: 94

خيانت، از صف خارج شدن و به سوي نامعلوم رفتن است. (ميلان كوندرا)

اگر درباره ثروت هاي دنيوي امين و درست كار نبوديد، چگونه در زمينه ثروت هاي حقيقي آسماني به شما اعتماد خواهند كرد. (انجيل لوقا)

بدترين چيز در زندگي هراس در ميدان جنگ و خيانت به دوست است. (اسكار وايلد)

كودكان اعتماد مي كنند؛ زيرا هرگز شاهد خيانت نبوده اند. معجزه آن گاه رخ مي دهد كه اين اعتماد را در نگاه پيري فرزانه ببينيم. (بوبن)

ترديدها به ما خيانت مي كنند و ما را از تلاش دور كرده و از پيروزي هايي كه به احتمال قوي نصيب ما خواهد شد محروم مي سازد. (ويليام شكسپير)

نتيجه فريب و رياكاري، نااميدي و اندوه و راه خيانت كاران دشوار است. (فلورانس اسكاول شين)

هرگز ترديدي به خود راه ندادم كه همه به من خيانت مي كنند، با اين حال، هر بار هم كه خيانت مي كردند، شگفت زده مي شدم. (فرناندو سپوا)

اگر به فردي كه سابقه خيانت دارد راه داديد، بسيار مراقب باشيد كه جايتان را نگيرد.(جفري كروكشنك)

هركس به زمانه اطمينان كند، زمانه به او خيانت ورزد و هركس آن را تعظيم كند، پست و خارش سازد. (نهج البلاغه، امام علي عليه السلام ، ترجمه: آيتي، وصيت امام علي عليه السلام به امام حسن مجتبي عليه السلام )

چيزهاي كوچك به راستي كوچك هستند، اما امين بودن در چيزهايي كوچك كار بزرگي است. (مادر ترزا)

بيشتر آدم ها چيزهايي را در ديگران دوست دارند كه خود به آنها امانت مي دهند؛ خودشان را و تفسير و برداشت خودشان را از او. (گوته)

ص: 95

از نزديكي به كسي كه قادر به حفظ اسرار زندگي خود نيست، بپرهيز! (افلاطون)

خائن با شنيدن فضايل امانت، امين نخواهد شد. (سيد جمال الدين اسد آبادي)

امانت خود را هرگز به روباه مسپاريد. (ضرب المثل)

عمرو در امانت خيانت نكرد، تو چرا؟ (اين ضرب المثل كنايه از زشتي و پليدي خيانت ورزي خيانت كار است، مقصود از عمرو عمروعاص است كه در خباثت، زبان زد است).

امانت را خاك خيانت نمي كند. (ضرب المثل)

معلم امانت داري است كه امانت او غير از همه امانت ها است، انسان امانت اوست. (امام خميني رحمه الله )

ص: 96

عاشقان زمره ارباب امانت باشند

لا جرم چشم گهربار همان است كه بود

(سعدي)

***

گفت پيغمبر كه دستت هر چه برد

بايدش در عاقبت واپس سپرد

(مولوي)

***

برخيز تا عهد امانت وفا كنيم

تقصيرهاي رفته به خدمت قضا كنيم

(سعدي)

***

امين مي باش در حفظ امانت

مكن يك لحظه اندر وي خيانت

(عنصر المعالي قابوس نامه)

***

آن صداها به كجا رفت/ صداهاي بلند/ گريه ها قهقه ها: آن امانت ها را: آسمان آيا پس خواهد داد؟/ پس چرا حافظ گفت؟: آسمان بار امانت نتوانست كشيد: نعره هاي حلاج بر سر چوبه دار: به كجا رفت كجا؟: به كجا مي رود آه: چهچه گنجشك بر ساقه باد: آسمان آيا اين امانت ها را: باز پس خواهد داد؟

(شفيعي كد كني)

***

گر تو خواهي در ميان خلق گردي محترم

صادق و نيكو سرشت و با مرام و با كرم

تو امانت دار باش و كن مدارا چون رسول

تا امين گردي و صادق اهل دل اندر حرم

(غريب نهاوندي)

***

ص: 97

خواهي كه خيانت نشود بر تو ز مخلوق

زينهار خود از بهر امانات امين باش

شاعر ثابت مرحوم استادي (چهل گام تا عتبات)

***

آنچه را آسايش خلق خدا باشد در آن

چون امين گشتي به مردم، خلق را از خود مران

اعتماد از اين صفت آيد پديد اي هوشيار

از خيانت در امانت زير و رو گردد جهان

(غريب نهاوندي)

ص: 98

ط) پي آمدهاي خيانت در امانت؛

ي) امانت داري و خيانت كاري در جوامع پيشرفته؛

ك) چگونه مي شود مفاهيم اخلاقي از جمله امانت داري را در خانواده تعريف و اجرا كرد؛

ل) ترسيم جامعه اي كه امانت در آن فضيلت است و جامعه اي كه مردم آن از خيانت ابايي ندارند؛

م) جايگاه و نقش علماء ديني در ترويج امانت داري؛

ن) امانت داري و مصاديق آن؛

س) بررسي نقش مدرسه و دانشگاه در فرهنگ سازي اخلاقي (امانت داري، وفاي به عهد، خيانت نكردن).

6. بررسي مصاديق امانت داري و خيانت ورزي.

مصاديق امانت داري:

الف) رعايت عفاف و حجاب؛

ب) استفاده درست از بيت المال؛

ج) حفظ نظام؛

د) حفظ فرهنگ، سنت و هنر؛

ه_) دقت در تأثيرگذاري رسانه از جمله صدا و سيما؛

و) توجه به اهميت خبرنگاري و روزنامه و مجله؛

ز) سوءاستفاده نكردن از پست ها و مسئوليت ها؛

ح) نگهداري از اموال ديگران؛

ط) استفاده درست از مواهب الهي (دين، سلامت، عقل، اعضا و جوارح)؛

ي) نگهداري و استفاده درست از ذخاير معدني، مراتع و جنگل ها، درياها و رودخانه ها.

ص: 99

مصاديق خيانت ورزي:

الف) خيانت به همسر؛

ب) جاسوسي و خيانت به كشور؛

ج) اتلاف مال امانتي؛

د) كم كاري در ادارات، نهادها و سازمان ها؛

ه_) افشاي اسرار مردم؛

و) آسيب رساندن به بيت المال؛

ز) خيانت چشم ها.

٭٭٭

ص: 100

8. آيا به هر كسي امانت مي سپاريد؟ امانت گيرنده بايد چه ويژگي هايي داشته باشد؟

9. اگر به هر دليلي امانت گيرنده در امانت شما تصرف كند، عكس العمل شما چه خواهد بود؟ به نظر شما با خيانت كار چگونه بايد برخورد شود؟

10. در چه صورتي مي شود در امانت تصرف كرد؟

11. معناي خيانت چيست و به چه كسي خيانت كار مي گويند؟

12. چه عواملي باعث مي شود كه شخصي در امانت خيانت كند؟

13. اگر باخبر شويد كه شخصي قصد خيانت و تصرف در امانت دارد، آيا سعي مي كنيداو را منصرف كنيد؟ چگونه؟

14. چه عواملي مي تواند در جلوگيري از خيانت مؤثر باشد؟ (قوانين، مسائل معنوي و بيان احكام، توجه به خدا، قبر و قيامت، عواقب دنيوي و...)

15. تا چه اندازه به حفظ امانت پاي بنديد؟

16. به نظر شما اگر لازمه حفظ امانت، از دست دادن مال شخصي و هزينه بر باشد، باز هم بايد امانت را حفظ كرد يا اينكه حفظ مال شخصي مهم تر است؟

17. به نظر شما پي آمدهاي خيانت در امانت چيست؟ (فردي، اجتماعي)

18. اگر در صورت خيانت كردن سود و سرمايه فراواني نصيب شما شود، چرا دست به اين كار نمي زنيد؟

19. چه مجازاتي را براي خائن سخت تر و مؤثرتر مي دانيد؟

20. بعد از شنيدن اين كلمات اولين چيزي كه به ذهن شما مي آيد، بگوييد؟ امانت؛ وفاي به عهد؛ بيت المال؛ خيانت؛ خائن؛ امانت دار؛ صدق و راست گويي و... .

21. سخن پاياني شما براي انسان هاي امانت دار چيست؟

ص: 101

ص: 102

ص: 103

بخش هايي از جامعه كه حساسيت بيشتري دارد، براي نمونه افرادي كه در پست هاي حساس سازمان ها و اداره ها و نهادهاي دولتي و غير دولتي مشغولند، بايد متوجه شوند چه امانت بزرگي برعهده آنهاست؛ 6. برنامه هاي توليد شده در زمينه امانت داري و خيانت ورزي بايد اهداف بلندمدت را دنبال كند. بدين معني كه توليد برنامه ها صرفاً جهت پر كردن اوقات مردم نباشد، بلكه بايد بسيار هدفمند و داراي چشم انداز چند ساله باشد تا بتوان به نتيجه مطلوب (داشتن جامعه اي امانت دار) رسيد؛ 7. كارهاي توليد شده بايد از نظر فني و محتوايي كاملاً كارشناسي شده باشد تا دچار تناقض و طرح مسائل خلاف واقع نشويم؛ 8. بايد راه هاي اثرپذيري در مخاطبان، كاملاً شناسايي و برنامه ها بر طبق آنها تهيه و توليد شوند؛ 9. اجتناب از توليد برنامه هايي كه به هر صورت آشكار، در قالب طنز يا برنامه جدي قبح خيانت در امانت را مي شكند؛ 10. توجه دادن مردم به پي آمدهاي زيان آور خيانت در امانت، با استفاده از قانونِ كنش و واكنش (عمل و عكس العمل). با عباراتي چون:«با هر دستي كه بدهي از همان دست مي گيري يا:

اين جهان كوه است و فعل ما ندا

باز گردد اين نداها را صدا

(مولوي)

ص: 104

ص: 105

ص: 106

امروزه حفظ اين امانت و نگهداري از دين، عقل و جان مردم مهم ترين رسالت حكومت اسلامي است كه رشادت ها و از جان گذشتگي هاي بسياري از علما و مردم، آن را به ثمر رسانده است. حفظ اين حكومت كه از بزرگ ترين امانت هاست، برعهده آحاد جامعه است.

در اين ميان رسانه ها، خصوصاً رسانه ملي، با ارايه راهكارهاي مفيد و مؤثر، همچنين با توليد برنامه هاي گوناگون از جمله فيلم، كارتون و برنامه هاي مستند، مهم ترين نقش را در متخلق شدن مردم و مسئولان به فضيلت امانت داري ايفا مي كنند.

در اين نوشتار به توضيح و ارايه برخي از اين راهكارها به طور خلاصه پرداخته شد كه با عنايت به آنها و بهره گيري از مشاوران توان مند مي توان قدم هاي بلندي در ابعاد فرهنگ امانت داري برداشت.

ص: 107

ص: 108

انصاري، شيخ محمدعلي، الموسوعه الفقيه الميسرة، مجمع الفكر الاسلامي، قم، چاپ دوم، 1424ه .ق.

كليني، محمدبن يعقوب، اصول كافي، مترجم: محمدباقر كمره اي، اسوه قم، چاپ سوم، 1375.

شيخ حرعاملي، محمدبن الحسن، وسايل الشيعه، چاپخانه اسلامي، چاپ ششم، 1367.

شيخ صدوق، الامالي، ترجمه: محمدباقر كمره اي، انتشارات كتابچي تهران، چاپ پنجم، 1370.

واسطي، علي بن محمد، عيون الحكم و المواعظ، دارالحديث ، قم، چاپ اول، 1376.

مجلسي، محمدباقر، بحارالانوار، مؤسسه وفا، بيروت، چاپ دوم، 1403ه .ق.

قمي، شيخ عباس، سفينة البحار، دارالسوة للطباعة و النشر، چاپ اول، قم، 1414ه .ق.

محسن كاشاني محمدبن مرتضي، المحجة البيضاء في تهذيب الاحكام، ترجمه سيدمحمدصادق عارف، انتشارات آستان قدس رضوي مشهد، چاپ اول، 1372.

محمدي ري شهري، محمد، ميزان الحكمة، انتشارات دارالحديث قم، چاپ دوم، 1385.

نجفي، محمدحسن، جواهرالكلام في شرح شرايع الاسلام، مؤسسه نشر اسلامي، قم، چاپ اول، 1417ه .ق.

كليني، محمدبن يعقوب، اصول كافي، دارالضواء، بيروت، چاپ اول، 1405ه .ق

محدث نوري، ميرزاحسين، مستدرك الوسايل، مؤسسه آل البيت لاحياء التراث قم، چاپ اول، 1408ه .ق.

ص: 109

ابن شعبه، حسن بن علي، تحف العقول، ترجمه: محمدباقر كمره اي، كتابچي، تهران، چاپ اول، 1379.

محمدي ري شهري، محمد، ميزان الحكمة، ترجمه: حميدرضا شيخي، دارالحديث، قم، چاپ پنجم، 1384.

تميمي آمدي، محمد، شرح غرر الحكم و دررالكلم، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، چاپ اول، 1366.

قمي، شيخ عباس، منتهي الآمال، انتشارات هجرت، قم، چاپ دوم، 1377.

امام خميني، روح الله، تحرير الوسيله، مؤسسه نشر اسلامي، قم، چاپ دوم، 1377.

حنبل، احمد، مسند، مكتب الاسلامي، سنگي، دارالصادر بيروت، بي تا.

حبيب زاده، محمدجعفر، خيانت در حقوق كيفري ايران، انتشارات سمت، تهران، چاپ دوم، 1384.

مكارم شيرازي، ناصر، اخلاق در قرآن، مدرسه امام علي عليه السلام ، قم، چاپ سوم، 1386.

صفي پور، عبدالرحيم، منتهي الارب في لغة العرب، انتشارات سنايي، تهران، چاپ سنگي، 1298.

عميد، حسن، فرهنگ عميد، چاپخانه سپهر، تهران، چاپ هفتم، 1369.

جفعري لنگرودي، محمدجعفر، ترمينولوژي حقوق، كتابخانه گنج دانش، تهران، چاپ دوم، 1377.

عنصرالمعالي، قابوس نامه، كتابفروشي فروغي، چاپ دوم، 1347.

نيشابوري، مسلم، صحيح مسلم، دارالكتب العلميه، بيروت، چاپ ششم، 1411ه .ق.

ص: 110

فيروزآبادي، بحرالدين محمد بن يعقوب، القاموس المحيط، مؤسسه العربيه، بيروت، بي تا.

القيومي، احمد بن محمد بن علي المقري، المصباح المنير في غريب الشرح الكبير للرافعي، دارالقلم، بيروت، بي تا.

ص: 111

وبلاگ تخصصي حقوق www.azizpoor.blogfa.com

سايت خراسان رضوي www.khorasannews.com

سايت تبيان www.tebyan.net

6. سايت ذي طوي www.zitova.com

7. سايت انديشه قم www.andisheqom.