ص: 2

ص: 3

ص: 4

منافقین هنگام مرگ··· 94

زنان بهشتی··· 112

اقرار عامه به اینکه صفات انبیاء در حضرت علی علیه السلام خلاصه شده است··· 130

افضلیت پیغمبر و آل او بر تمام خلایق··· 138

اعتراف عامه به مقام شامخ اهل بیت علیهم السلام و اینکه توبه آدم علیه السلام پس از توسل به آن ها قبول شده است··· 139

لجاجت یهود··· 146

اقرار عامه به اینکه حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام نخسین کسی بود که به رسول اللّه صلی الله علیه و آله در نماز اقتدا کرد··· 151

تفسیر آیه فوق در کتابهای عامه··· 157

آزمایش گوساله پرستان··· 170

پرسش مأمون از حضرت رضا علیه السلام ··· 174

سایه انداختن ابر بر بنی اسرائیل··· 176

محمد و آل محمد علیهم السلام باب حطه می باشند··· 178

عصای موسی··· 183

ذبح گاو و زنده کردن مقتول··· 192

قساوت یهودیان و معجزه رسول اکرم صلی الله علیه و آله ··· 197

حیله و تزویر یهودیان··· 201

اعتراف عامه به شجاعت حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام ··· 203

نکوهش یهودیان عوام··· 204

سبب نزول آیه··· 209

مسلمانانی که شباهت به یهود دارند··· 216

دلهای یهودیان در پرده است··· 219

انتظار یهودیان به ظهور حضرت محمد صلی الله علیه و آله ··· 220

ص: 6

توسل جستن یهودیان به حضرت محمد صلی الله علیه و آله و اهلبیت علیهم السلام ··· 221

توسل جستن به آل محمد صلی الله علیه و آله ··· 224

معامله زیان آور··· 226

توبیخ و سرزنش یهودیان··· 231

اعتراف علما عامه به اینکه هر کجا آیه «یا ایها الذین آمنوا» در قرآن آمده خطاب به حضرت علی علیه السلام می باشد چون آن حضرت امیر و مولای مؤمنان است··· 241

دشمنی یهود با نزول آیات در شأن آل محمد علیهم السلام ··· 242

نهی سؤال بی جا از پیغمبر صلی الله علیه و آله ··· 244

شهادت دادن سوسمار به نبوت محمد صلی الله علیه و آله و ولایت علی علیه السلام ··· 246

اراده یهود و مسیح بر انحراف مسلمین از اسلام··· 248

اقرار مخالفین به فضائل علی بن ابی طالب علیه السلام و اینکه محبت و دوستی آن حضرت باعث نجات از آتش جهنم می شود··· 265

اعتراف علماء عامه نسبت به ولایت حضرت علی علیه السلام ··· 270

فرق بین رسالت و امامت··· 270

اعتراف مخالفین نسبت به اینکه دوستان حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام بدون حساب وارد بهشت می شوند··· 281

اقرار مخالفین مذهب حقه تشیع به اینکه ملک الموت با دوستان حضرت علی علیه السلام مدارا می کند··· 287

مؤمنین در عالم ذر رنگ ایمان به ولایت به خویش گرفتند··· 288

اعتراف مخالفین نسبت به مقام و منزلت والای امیرالمؤمنین و اهل بیت علیهم السلام ··· 293

بعضی از علائم ظهور حضرت امام زمان علیه السلام ··· 296

تسبیح حضرت فاطمه علیهاالسلام ذکر خداست··· 301

ص: 7

آزمایش مؤمنین پیش از ظهور حضرت قائم (عجل اللّه تعالی فرجه الشریف)··· 306

جواز و استحباب صلوات بر آل محمد صلی الله علیه و آله ··· 309

اقرار عامه به اینکه رستگاری تنها در سایه ولایت علی بن ابی طالب علیه السلام است··· 330

شرایط استجابت دعا··· 332

اقرار عامه به اینکه حضرت علی علیه السلام بهترین یاران پیغمبر صلی الله علیه و آله و دروازه شهر علم اوست··· 335

اتفاق نظر علمای عامه و شیعه بر سر آیه «ومن الناس من یشری نفسه» به اینکه در مورد حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام نازل شده است··· 347

اعتراف مخالفین مذهب به ولایت امیرالمؤمنین··· 354

اثبات فضیلت حضرت علی علیه السلام بر تمام اصحاب پیغمبراکرم صلی الله علیه و آله از زبان مخالفین··· 373

عروة الوثقی _ امیرالمؤمنین و فرزندانش علیهم السلام می باشند··· 377

اقرار عامه به اینکه حضرت علی علیه السلام عروة الوثقی است··· 379

اقرار مخالفین به امام زمان (عجل اللّه تعالی فرجه الشریف)··· 390

اعتراف مخالفین به اینکه آیه شریفه در شأن امیرالمؤمنین علیه السلام نازل شده است··· 393

اقرار عامه در تفسیر حکمت··· 395

اقرار علماء عامه باینکه آیه انفاق در خصوص حضرت علی علیه السلام نازل شده است··· 396

اقرار مخالفین به مقام شامخ و منزلت رفیع حضرت علی علیه السلام ··· 403

3 _ سوره آل عمران··· 405

دوستی با دوستان امیرالمؤمنین علیه السلام و دشمنی با دشمنان حضرت··· 418

دین یعنی دوستی آل محمد علیهم السلام ··· 420

ص: 8

اعتراف مخالفین به اینکه محبت و دوستی محمد و آل محمد صلی الله علیه و آله انسان را وارد بهشت می کند··· 423

ادعای علماء عامه به اینکه کلمه «آل محمد علیهم السلام » در آیه فوق نازل شده اما حذف گردیده است··· 431

مقام و منزلت والای حضرت زهرا علیهاالسلام از زبان مخالفین··· 434

سید بودن ذریه حضرت زهرا علیهاالسلام از زبان مخالفین··· 436

اعتراف مخالفین به اینکه حضرت فاطمه علیهاالسلام سیده زنان عالم است··· 441

اعتراف مخالفین به اینکه آیه مباهله در مورد اصحاب کساء علیهم السلام نازل شده است··· 452

فضیلت حضرت زهرا علیهاالسلام از زبان مخالفین··· 457

اعتراف مخالفین به اینکه مراد از انفسنا حضرت علی علیه السلام است··· 458

پیمان گرفتن از شیعیان در خصوص ولایت اهل بیت علیهم السلام و دوره رجعت··· 468

عالم ذر چیست؟··· 470

مناظره کعبه و کربلا··· 484

حبل اللّه امیرالمؤمنین علیه السلام ··· 489

حدیث ثقلین در کتابهای مخالفین··· 492

کیفیت ورود مردم در قیامت حضور پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله ··· 496

اعتراف مخالفین به حقانیت خلافت حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام ··· 498

جنگ احد··· 504

مخالفین نیز قبول دارند که خداوند در دو جای از قرآن مجید از حضرت علی علیه السلام قدردانی نموده است··· 530

اعتراف مخالفین به اینکه این آیه (خواب سبک) در خصوص حضرت علی علیه السلام نازل شده است··· 532

عالم برزخ چیست؟··· 539

ص: 9

اقرار مخالفین به اینکه آیه فوق در مورد حضرت علی علیه السلام نازل شده است··· 547

اعتراف مخالفین به اینکه تنها محبت و دوستی حضرت علی علیه السلام موجب ورود به بهشت است··· 553

اقرار مخالفین به اینکه آیه فوق در مورد حضرت علی علیه السلام و شیعیان او نازل شده است··· 563

4 _ سوره نساء··· 566

ارث فاطمه زهرا علیهاالسلام ··· 568

اعتراف مخالفین مذهب تشیع به خطاها و اشتباهات احکام عمر··· 573

اقرار مخالفین به تحریم متعه در زمان عمر··· 575

ثواب متعه نمودن··· 576

نظر صاحب المیزان (علامه طباطبائی)··· 591

اعتراف مخالفین به اینکه منظور از محسودین در آیه، اهل بیت رسول اللّه علیهم السلام به ویژه حضرت علی علیه السلام است··· 605

اقرار مخالفین به اینکه مراد از آیه (وَآتَیْناهُمْ مُلْکا عَظِیما) ائمه اطهار علیهم السلام هستند··· 606

اعتراف مخالفین به مقام و منزلت امام حسین علیه السلام ··· 607

اعتراف مخالفین به اینکه آیه اولی الامر درباره حضرت علی و ائمه اطهار علیهم السلام نازل شده است··· 619

اثبات امامت و خلافت اهل بیت علیهم السلام از زبان مخالفین··· 620

اعتراف مخالفین به اینکه آیه فوق مربوط به اهل بیت علیهم السلام می باشد··· 635

اقرار مخالفین به اینکه اطاعت از ائمه هدی علیهم السلام اطاعت از خدا و رسول اللّه صلی الله علیه و آله است··· 640

گفتن لقب «امیرالمؤمنین» به کسی جز علی بن ابی طالب علیه السلام جایز نیست··· 655

اقرار مخالفین به امامت و مقام و منزلت امام حسن علیه السلام ··· 670

ص: 10

جلد دوم

5 _ سوره المائده··· 673

روز اکمال دین چه روزی است؟··· 674

خطبه حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله در روز غدیر··· 684

واقعه مهم غدیر خم از زبان مخالفین··· 701

پاسخ به شبهات··· 706

اعتراف مخالفین به اینکه ائمه اطهار علیهم السلام به عنوان جانشینان رسول اللّه صلی الله علیه و آله دوازده نفرند··· 712

توسل به پیغمبر و ائمه اطهار صلوات اللّه علیهم اجمعین از دیدگاه مخالفین··· 729

حکم سرقت و تحریک کردن معتصم عباسی جهت قتل حضرت جواد علیه السلام ··· 738

اقرار عامه به انحصاری بودن آیه شریفه در شأن امیرالموءمنین علیه السلام ··· 748

اعتراف مخالفین به اینکه آیه انما ولیکم اللّه در شأن حضرت علی علیه السلام نازل شده است··· 758

پاسخ به هشت ایراد مخالفان بر آیه ولایت··· 763

مخالفین مانند شیعیان معترفند که آیه «فَإِنَّ حِزْبَ اللّه ِ هُمُ الْغالِبُونَ» در مورد حضرت علی و شیعیان او نازل شده است··· 772

غدیر خم··· 776

اعتراف مخالفین به اینکه آیه فوق در حق خلافت حضرت علی بن ابی طالب علیه السلام نازل شده است··· 784

اقدام مأمون برای تزویج دخترش ام الفضل به حضرت جواد علیه السلام ··· 800

6 _ سوره انعام··· 814

شرح صدر چیست؟··· 877

علائم ظهور امام زمان عجل اللّه تعالی فرجه الشریف از زبان مخالفین··· 886

ص: 11

7 _ سوره اعراف··· 892

نظر علامه طباطبائی··· 906

اعتراف مخالفین به اینکه با دوستی حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام مؤمن از کافر شناخته می شوند··· 912

اقرار مخالفین به اینکه مراد از مؤذن در آیه فوق حضرت علی علیه السلام می باشد··· 916

شفاعت حضرت علی علیه السلام از شیعیان به اعتراف مخالفین··· 920

اعتراف مخالفین به خلافت حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام ··· 928

اعتراف مخالفین به امامت و مقام و منزلت امام سجاد علیه السلام ··· 978

8 _ سوره انفال··· 981

جنگ بدر··· 984

مخالفین در خصوص این آیه چه می گویند؟··· 994

اعتراف مخالفین به فداکاری حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام در شب مبیت··· 1005

نظر مخالفین در خصوص خمس اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام ··· 1011

اعتراف مخالفین به فضیلت حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام ··· 1014

9 _ سوره توبه··· 1027

20 حدیث از مخالفین در خصوص بازپس گیری سوره برائت از ابوبکر و سپردن آن به حضرت علی علیه السلام به امر خداوند··· 1029

طی 25 حدیث مخالفین اقرار کرده اند که خداوند در آیه فوق حضرت علی علیه السلام را بر دیگران برتری داده است··· 1039

اعتراف مخالفین به ظهور امام زمان عجل اللّه تعالی فرجه الشریف··· 1047

روایات اسلامی پیرامون ظهور مهدی(عج)··· 1048

اثرات سازنده انتظار ظهور مهدی علیه السلام ··· 1051

نخستین فلسفه··· 1055

فلسفه دوم··· 1056

ص: 12

فلسفه سوم··· 1057

داستان یار غار و ماجرای مصاحبت··· 1066

اعتراف مخالفین به اینکه حضرت علی علیه السلام اولین کسی از مردان است که به رسول اللّه صلی الله علیه و آله ایمان آورد··· 1085

نخستین مسلمان چه کسی بود؟··· 1086

حقانیت فضیلت امیرالمؤمنین علیه السلام از زبان مخالفین و اینکه «کونوا مع الصادقین» حضرت محمد و علی صلوات اللّه علیهما هستند··· 1100

10 _ سوره یونس··· 1107

اقرار مخالفین به اینکه هر که علی علیه السلام مولایش نباشد مؤمن نیست··· 1116

اعتراف مخالفین به اینکه ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام در شب معراج به رسول اللّه صلی الله علیه و آله ابلاغ شده است··· 1132

رؤیای عجیب در مسافرت غریب··· 1137

11 _ سوره هود··· 1140

اعتراف آشکار مخالفین به اینکه شاهد در این آیه حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام است··· 1149

12 _ سوره یوسف··· 1166

اعتراف مخالفین به امامت و منزلت امام محمد باقر علیه السلام ··· 1175

13 _ سوره رعد··· 1177

مخالفین نیز می گویند که رسول اللّه صلی الله علیه و آله با حضرت علی علیه السلام از یک شجره هستند··· 1178

اعتراف مخالفین به اینکه در قرآن حضرت علی علیه السلام به عنوان هادی مردم معرفی شده است··· 1181

نظر مخالفین در مورد درخت طوبی که در خانه حضرت علی علیه السلام است··· 1192

اعتراف مخالفین به اینکه این آیه در خصوص حضرت علی بن ابی طالب علیه السلام

ص: 13

نازل شده است··· 1200

14 _ سوره ابراهیم··· 1202

اقرار مخالفین به اینکه هرکه دشمن علی بن ابی طالب علیه السلام باشد نطفه اش مشکوک است··· 1206

15 _ سوره حجر··· 1222

اعتراف علماء عامه به اینکه جایگاه مخالفین اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام جهنم می باشد··· 1232

اعتراف مخالفین به اینکه آیه فوق در مورد ایجاد اخوت میان رسول اللّه صلی الله علیه و آله و حضرت علی علیه السلام نازل شده است··· 1234

اقرار مخالفین به اینکه روز قیامت در مورد ولایت حضرت علی علیه السلام سؤال می شود··· 1240

16 _ سوره نحل··· 1241

اقرار مخالفین به اینکه اهل بیت علیهم السلام امان زمین هستند··· 1245

اعتراف مخالفین به اینکه اهل الذکر ائمه معصومین علیهم السلام هستند··· 1256

17 _ سوره اسراء (سبحان)··· 1284

معراج پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله ··· 1284

کیفیت معراج··· 1285

براق چیست؟··· 1299

اعتراف مخالفین به اینکه فدک متعلق به حضرت فاطمه علیهاالسلام است··· 1311

اعتراف مخالفین به اینکه آیه «وما جعلنا الرؤیا التی اریناک» در خصوص بنی امیه··· 1320

و غصب خلافت اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام نازل شده است··· 1320

سه نمونه از شرکت شیطان در نطفه انسان··· 1322

اقرار مخالفین به اینکه شیطان شریک در نطفه دشمنان امیرالمؤمنین علیه السلام

ص: 14

است··· 1324

نقش امامت در اسلام··· 1332

اعتراف مخالفین به اینکه روز قیامت هر کسی را با امام زمانش فرا می خوانند··· 1333

اعتراف مخالفین به شفاعت رسول اللّه صلی الله علیه و آله در روز قیامت··· 1343

فضیلت و منزلت والای امیرالمؤمنین علیه السلام در کتابهای مخالفین··· 1345

18 _ سوره کهف··· 1354

فضیلت حضرت علی علیه السلام از زبان علمای مخالفین··· 1357

اعتراف مخالفین به اینکه دوستی و محبت حضرت علی بن ابی طالب علیه السلام موجب نجات است··· 1369

اعتراف مخالفین به اینکه محبت و دوستی حضرت علی بن ابی طالب علیه السلام مساوی با محبت و دوستی رسول اللّه صلی الله علیه و آله است··· 1375

اعتراف مخالفین به اینکه شیرینی میوه ها بستگی به قبول ولایت حضرت علی بن ابی طالب علیه السلام دارد··· 1386

جلد سوم

19 _ سوره مریم··· 1405

مظلومیت حضرت زهرا علیهاالسلام به نقل از کتابهای مخالفین··· 1409

فضیلت والای حضرت فاطمه علیهاالسلام در کتابهای شیعه و سنی··· 1411

مخالفین هم می گویند اسم حضرت علی علیه السلام در قرآن آمده است··· 1419

فضیلت و ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام در کتابهای مخالفین··· 1438

20 _ سوره طه··· 1441

آثار عجیب و غریب عصای حضرت موسی··· 1447

اثبات ولایت و خلافت حضرت علی علیه السلام از زبان مخالفین··· 1448

ص: 15

مخالفین هم معتقدند که خلافت و وزارت حضرت علی علیه السلام از سوی خداوند به رسول اللّه صلی الله علیه و آله ابلاغ شده است··· 1452

اثبات ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام از زبان بزرگان عامه··· 1456

پاسخ به یک اشکال مفسر معروف اهل بدعت، فخر رازی··· 1457

مخالفین نیز می گویند دشمنان حضرت علی علیه السلام روز قیامت کور محشور می شوند··· 1467

اعتراف مخالفین به امامت و مقام و منزلت امام جعفر صادق علیه السلام ··· 1474

21 _ سوره انبیاء··· 1477

22 _ سوره حج··· 1503

مخالفین نیز می گویند که حضرت علی علیه السلام نخستین کسی است که روز قیامت با دشمنان خدا و رسولش صلی الله علیه و آله مخاصمه می کند··· 1507

اقرار مخالفین به مقام شامخ حضرت علی علیه السلام ··· 1513

اتفاق نظر شیعه و عامه به اینکه این آیه در مورد حضرت علی علیه السلام است··· 1519

اقرار مخالفین به ظهور امام زمان (عج)··· 1525

23 _ سوره مؤمنون··· 1540

اعتراف مخالفین به اینکه رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرموده بعد از رحلتش بعضی از اصحابش مرتد می شوند··· 1564

24 _ سوره نور··· 1582

اعتراف بزرگان عامه به اینکه آیه شریفه در مورد اهل بیت علیهم السلام می باشد··· 1596

اقرار عامه به برتری منزل حضرت علی و فاطمه علیهماالسلام بر سایر منازل اصحاب··· 1598

25 _ سوره فرقان··· 1622

اعتراف مخالفین به اینکه عقد ازدواج حضرت علی علیه السلام با فاطمه زهرا علیهاالسلام در آسمان بسته شده··· 1647

ص: 16

26 _ سوره الشعراء··· 1663

شرایط استجابت دعا··· 1668

اقرار مخالفین به اینکه آیه فوق در مورد اهل بیت علیهم السلام و شیعیان آنها نازل شده است··· 1673

اعتراف بزرگان مخالفین به اینکه حضرت علی علیه السلام نخستین کسی بود که به پیامبری رسول اللّه صلی الله علیه و آله ایمان آورد··· 1680

27 _ سوره نمل··· 1688

اعتراف علماء عامه به ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام ··· 1717

28 _ سوره قصص··· 1720

مخالفین نیز می گویند آیه «و نرید ان نمن علی الذین استضعفوا» در مورد اهل بیت علیهم السلام است··· 1723

اقرار مخالفین به اینکه حضرت علی علیه السلام برای رسول اللّه صلی الله علیه و آله مانند هارون است برای موسی··· 1728

اعتراف مخالفین به اینکه حتی حیوانات مطیع امر علی بن ابی طالب علیه السلام می باشند··· 1737

29 _ سوره عنکبوت··· 1747

موضع عایشه از حضرت علی علیه السلام از زبان مخالفین··· 1754

30 _ سوره روم··· 1761

مخالفین نیز می گویند فدک متعلق به حضرت زهرای اطهر علیهاالسلام است··· 1774

31 _ سوره لقمان··· 1776

32 _ سوره سجده··· 1782

اعتراف بزرگان عامه به اینکه آیه «فَمَنْ کانَ مُؤْمِنا کَمَنْ کانَ فاسِقا، لا یَسْتَوُونَ» در مورد حضرت علی علیه السلام نازل شده است··· 1787

ص: 17

33 _ سوره احزاب··· 1792

مخالفین نیز می گویند آیه «مِنَ الْمُؤْمِنِینَ رِجالٌ صَدَقُوا ما عاهَدُوا اللَّهَ عَلَیْهِ» در مورد حضرت علی علیه السلام نازل شده است··· 1803

شجاعت حضرت علی علیه السلام نزد مخالفین و اقرار آنها به اینکه ضربه او در روز خندق بهتر از عبات تمام امت اسلامی تا روز قیامت است··· 1805

اقرار عامه به اینکه آیه تطهیر تنها در شأن پنج تن آل عبا علیهم السلام نازل شده است··· 1813

فضیلت صلوات نزد اهل سنت··· 1831

34 _ سوره سبأ··· 1843

از علائم ظهور ولی عصر علیه السلام ··· 1853

نظر مخالفین در خصوص ظهور امام زمان علیه السلام چیست؟··· 1854

35 _ سوره فاطر··· 1856

اعتراف مخالفین به قرب و منزلت والای امیرالمؤمنین علیه السلام ··· 1865

اقرار مخالفین به اینکه آیه «ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنا مِنْ عِبادِنا» در مورد اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام است··· 1873

36 _ سوره یس··· 1882

37 _ سوره صافات··· 1894

اتفاق نظر علمای عامه در خصوص اینکه آیه «وَقِفُوهُمْ إِنَّهُمْ مَسْؤُلُونَ» در مورد ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام است··· 1897

در روز قیامت چه کسانی حق شفاعت دارند··· 1897

مخالفین نیز معتقدند که آل یاسین محمد صلی الله علیه و آله و آل محمد علیهم السلام است··· 1916

38 _ سوره ص··· 1921

39 _ سوره الزمر··· 1942

اقرار مخالفین به اینکه آیه «هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَ الَّذِینَ لا یَعْلَمُونَ» در

ص: 18

مورد حضرت علی علیه السلام و دشمنان او نازل شده است··· 1944

اقرار مخالفین به اینکه طبق آیات قرآن صدیق اکبر امیرالمؤمنین علیه السلام است··· 1954

نخستین صدیق که بود؟··· 1956

اعتراف عامه به امامت و مقام و منزلت امام موسی کاظم علیه السلام ··· 1971

40 _ سوره غافر··· 1973

اقرار مخالفین به اینکه دو آیه «الَّذِینَ یحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَ مَنْ حَوْلَهُ» در مورد اهل بیت علیهم السلام نازل شده است··· 1977

اعتراف یکی از علمای عامه مصر به عظمت مقام امام حسین علیه السلام و روز عاشورا ··· 1985

اعتراف مخالفین به امامت و مقام و منزلت امام علی بن موسی الرضا علیه السلام ··· 1993

41 _ سوره فصلت··· 1995

42 _ سوره شوری··· 2010

اعتراف بزرگان عامه به اینکه آیه «قل لا اسئلکم اجرا الا المودة فی القربی» در مورد دوست داشتن حضرت علی و فاطمه و حسنین علیهم السلام است··· 2031

اقرار مخالفین به اینکه حضرت رسول صلی الله علیه و آله و حضرت علی علیه السلام از یک شجره هستند··· 2036

اعتراف مخالفین به امامت و مقام و منزلت امام جواد علیه السلام ··· 2055

43 _ سوره زخرف··· 2057

اعتراف مخالفین به خلافت علی بن ابی طالب علیه السلام ··· 2070

اقرار مخالفین به اینکه حضرت علی علیه السلام مانند عیسی علیه السلام می باشد··· 2076

اعتراف مخالفین به وجود مقدس امام زمان علیه السلام ··· 2079

44 _ سوره دخان··· 2092

ص: 19

جلد چهارم

45 _ سوره جاثیه··· 2105

اعتراف اهل سنت به ذکر نام مقدس امیرالمؤمنین علیه السلام در قرآن··· 2106

46 _ سوره الاحقاف··· 2111

47 _ سوره محمد··· 2120

اقرار مخالفین به اینکه در قرآن ذکر اهل بیت علیهم السلام آمده است··· 2122

اعتراف علمای عامه به اینکه هر که نسبت به امیرالمؤمنین علیه السلام خصومت و بغض داشته باشد منافق است··· 2135

اقرار مخالفین به فضیلت سلمان فارسی نزد رسول اکرم صلی الله علیه و آله ··· 2140

48 _ سوره فتح··· 2141

اقرار مخالفین به اینکه پیروزی جنگ خیبر به دست امیرالمؤمنین علیه السلام انجام گرفته است··· 2147

اعتراف مخالفین به اینکه علی بن ابیطالب علیه السلام در روز قیامت شفیع و منجی مردم است··· 2162

49 _ سوره حجرات··· 2164

تقوا و فضلیت و تفاوت امیرالمؤمنین علیه السلام نسبت به خلفای دیگر از زبان مخالفین··· 2164

فضیلت سلمان فارسی از زبان مخالفین··· 2173

اعتراف اهل سنت به امامت و مقام و منزلت امام علی هادی النقی علیه السلام ··· 2178

50 _ سوره ق··· 2181

اعتراف مخالفین به اینکه حضرت علی علیه السلام شاهد بر اعمال مردم در روز قیامت است··· 2184

مخالفین هم معتقدند که دشمنان حضرت علی علیه السلام در جهنم خواهند بود··· 2191

ص: 20

51 _ سوره الذاریات··· 2196

منزلت و فضلیت اهل بیت علیهم السلام از زبان مخالفین··· 2197

52 _ سوره طور··· 2204

53 _ سوره نجم··· 2210

اعتراف مخالفین به اینکه خلافت و ولایت حضرت علی علیه السلام از سوی خدا تعیین شده است··· 2212

هفت جائی که پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله در شب معراج حضرت علی علیه السلام را دید··· 2220

هفت خصلتی که خداوند به حضرت علی علیه السلام داده است··· 2222

54 _ سوره قمر··· 2229

اعتراف اهل سنت به اینکه دوستدار حضرت علی علیه السلام جایش در بهشت است··· 2235

55 _ سوره الرحمن··· 2237

اعتراف مخالفین به اینکه آیه «مرج البحرین یلتقیان بینهما برزخ لا یبغیان یخرج منهما اللؤلؤ و المرجان» در مورد پنج تن آل عباست··· 2245

56 _ سوره واقعه··· 2257

اعتراف مخالفین به اینکه آیه فوق در مورد حضرت علی علیه السلام می باشد··· 2261

57 _ سوره حدید··· 2275

استجابت دعا··· 2276

افراد گنهکاری که با شنیدن این آیه توبه کردند··· 2286

اقرار مخالفین به اینکه آیه «الذین آمنوا باللّه ورسله اولئک هم الصدیقون والشهداء عند ربهم» به حضرت علی علیه السلام مربوط می شود··· 2294

اعتراف مخالفین به امامت و مقام و منزلت امام حسن عسکری علیه السلام ··· 2308

58 _ سوره مجادله··· 2310

شأن نزول این آیات··· 2313

ص: 21

اعتراف علمای عامه به اینکه امیرالمؤمنین علیه السلام تنها کسی است که به این آیه شریفه عمل کرده است··· 2319

59 _ سوره حشر··· 2333

اقرار مخالفین به ایثار و میهمان نوازی حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام ··· 2336

مخالفین هم معترفند که آیه فوق در مورد حضرت علی علیه السلام است··· 2340

اعتراف مخالفین به اینکه روز قیامت حضرت علی علیه السلام و شیعیانش رستگارند··· 2341

60 _ سوره ممتحنه··· 2343

61 _ سوره صف··· 2348

62 _ سوره جمعه··· 2361

اقرار مخالفین به علم و ایمان قوی ایرانیان··· 2363

فضیلت روز جمعه··· 2368

سنتهای روز جمعه··· 2369

63 _ سوره منافقین··· 2374

64 _ سوره تغابن··· 2378

تکذیب آیات الهی··· 2381

65 _ سوره طلاق··· 2388

66 _ سوره تحریم··· 2391

اعتراف مخالفین به اینکه صالح المؤمنین حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام است··· 2394

67 _ سوره ملک··· 2405

اعتراف مخالفین به اینکه این آیه در خصوص امیرالمؤمنین علیه السلام است··· 2408

68 _ سوره قلم··· 2413

اقرار مخالفین به اینکه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله امیرالمؤمنین علیه السلام را بر سایر اصحاب مقدم می داشت··· 2418

ص: 22

69 _ سوره حاقه··· 2426

اعتراف مخالفین به اینکه آیه «وَ تَعِیَها أُذُنٌ واعِیَةٌ» در شأن حضرت علی علیه السلام نازل شده است··· 2428

70 _ سوره معارج··· 2440

اعتراف مخالفین به اینکه مخالف ولایت حضرت علی علیه السلام همان لحظه مجازات شد··· 2441

71 _ سوره نوح··· 2447

72 _ سوره جن··· 2448

داستان ظریف و جالب··· 2452

73 _ سوره مزمل··· 2461

74 _ سوره مدثر··· 2464

اقرار عامه به اینکه اصحاب یمین حضرت علی علیه السلام و شیعیانش می باشند··· 2472

75 _ سوره قیامه··· 2478

76 _ سوره انسان (الدهر _ هل اتی)··· 2486

اعتراف مخالفین، به اینکه آیات سوره انسان «هل اتی» در مورد اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام نازل شده است··· 2492

77 _ سوره مرسلات··· 2495

78 _ سوره نبأ··· 2500

79 _ سوره النازعات··· 2509

عبرت آموز··· 2514

80 _ سوره عبس··· 2517

اقرار مخالفین به اینکه چهره اهل بیت علیهم السلام روز قیامت نورانی و درخشان است··· 2522

ص: 23

81 _ سوره تکویر··· 2523

82 _ سوره انفطار··· 2535

83 _ سوره مطففین··· 2540

اعتراف مخالفین به مقام و منزلت رفیع حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام ··· 2550

اقرار عامه به اینکه جایگاه دشمنان علی بن ابی طالب علیه السلام در جهنم می باشد··· 2551

84 _ سوره انشقاق··· 2553

85 _ سوره البروج··· 2557

86 _ سوره طارق··· 2561

87 _ سوره اعلی··· 2563

88 _ سوره غاشیه··· 2568

89 _ سوره فجر··· 2576

90 _ سوره بلد··· 2587

مخالفین نیز معتقدند که آیه «والد و ما ولد» در حق حضرت علی علیه السلام و ائمه اطهار علیهم السلام است··· 2589

اقرار مخالفین به اینکه هر که همراه اهل بیت علیهم السلام باشد از گردنه های سخت عبور می کند··· 2592

91 _ سوره شمس··· 2595

مخالفین نیز معترفند که آیه «والشمس وضحاها» در مورد اهل بیت علیهم السلام است··· 2596

اقرار مخالفین به اینکه حضرت علی علیه السلام به دست شقی ترین افراد شهید می شود ··· 2599

92 _ سوره لیل··· 2600

ص: 24

93 _ سوره ضحی··· 2604

اعتراف مخالفین به شفاعت حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله ··· 2606

94 _ سوره انشراح··· 2611

95 _ سوره تین··· 2614

اعتراف مخالفین به اینکه سوره «والتین وزیتون» در مورد پنج تن آل عباست و جایگاه دشمنان حضرت علی علیه السلام در دوزخ است··· 2616

96 _ سوره علق··· 2618

97 _ سوره قدر··· 2619

اقرار عامه به اینکه (لَیلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ) مدت حکومت بنی امیه است··· 2626

98 _ سوره بینه··· 2627

اعتراف صریح عامه به اینکه آیه خیر البریه مربوط به حضرت علی علیه السلام و شیعیان او می باشد··· 2633

اعتراف عامه به امامت و مقام و منزلت امام صاحب الزمان (عجل اللّه تعالی فرجه الشریف)··· 2636

99 _ سوره زلزله··· 2639

100 _ سوره عادیات··· 2643

101 _ سوره قارعه··· 2649

مخالفین هم معتقدند که آیه «فَأَمَّا مَنْ ثَقُلَتْ مَوازِینُهُ فَهُوَ فِی عِیشَةٍ راضِیةٍ» درباره حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام است··· 2650

102 _ سوره تکاثر··· 2651

اعتراف مخالفین به اینکه آیه «لتسئلن یومئذ عن النعیم» در خصوص ولایت حضرت علی علیه السلام می باشد··· 2653

ص: 25

103 _ سوره عصر··· 2654

مخالفین هم می گویند که آیه «والعصر» در مورد حضرت علی علیه السلام است··· 2656

104 _ سوره همزه··· 2657

107 _ سوره ماعون··· 2660

108 _ سوره کوثر··· 2662

ملاحظه مؤلف··· 2669

110 _ سوره نصر··· 2671

112 _ سوره اخلاص··· 2674

113 _ سوره فلق··· 2698

خاتمه کتاب··· 2701

منابع و مآخذ شیعه··· 2705

منابع و مآخذ اهل سنت··· 2715

ص: 26

تصحیح این امر _ علاوه بر آنچه در تحقیق اول صورت گرفته بود _ دوباره بازنگری و از منابع عامّه استخراج شد.

2 _ به منظور اتقان بیشتر، منابع عامّه بررسی و آدرس های جدید به موارد قبلی افزوده شد.

3 _ اتفاق فریقین (شیعه و سنی) موضوعی می باشد که تحقیق جدید به آن نظر داشته است. بنابراین افزون بر آدرس های قبلی، آدرس های روایات از مصادر معتبر شیعه نیز استخراج گردیده است.

4 _ در مواردی هم، توضیحاتی در پاورقی اضافه گردیده است.

5 _ با بررسی کتاب های زیاد از عامه و شیعه یکصد آیه مربوط به امیرالمؤمنین و اهل بیت علیهم السلام به آیات قبلی که 2025 آیه بوده است اضافه شده است که در مجموع 2125 آیه اختصاص یافته است.

در خاتمه از تمام کسانی که به کنترل ترجمه و ویرایش و ویراستاری و تحقیق کتاب همت گماشتند تشکر می نمایم و از برای آن ها توفیق روزافزون از خداوند منّان خواهانم.

در اینجا، برای همه دست اندرکاران چاپ این مجموعه سلامت و توفیق روزافزون آرزو می کنم و از خداوند متعال برای مؤلف، طول عمر و برای خود و همه ی مردم توفیق شناخت درست و کامل معصومان علیهم السلام را مسئلت می نماییم.

امید است این تحقیق، مقبول درگاه ملکوتی حضرت زهرا سلام اللّه علیها قرار گیرد و نویسنده و ویراستاران و محققین را در شمار لبیک گویان ندای «أین الفاطمیون» در روز محشر بپذیرد.

به محشر از فراز چرخ گردون ندا خیزد که «أین الفاطمیون؟»

3 / جمادی الثانیه 1434 ه ق

شب شهادت حضرت صدیقه کبری فاطمه زهرا علیهاالسلام

ص: 28

وِلایةُ عَلیُّ بَنُ أبِی طَالِب حِصْنِی فَمَن دَخَلَ حِصْنِی أمِنَ مِنْ عَذَابِی؛

ولایت علی بن ابی طالب حصار و قلعه من است هرکس وارد آن شود از عذاب من ایمن می شود.(1)

رسید. چون ولایت و رهبری چیزی نیست که به دست فراموشی سپرده شود زیرا که سرنوشت جامعه و حکومت اسلامی وابسته به آن است.

چشم پوشی از گفتن یک سلسله حقایق در قرآن و گفتار اهل بیت علیهم السلام چشم پوشی از سعادت کل مسلمین است و وحدت اسلامی این نیست که فرقه های اسلامی به خاطر وحدت از اصول اعتقادی خود صرف نظر نمایند.

اغلب احادیث و روایاتی که در اثبات حقانیت مکتب ماست از علماء و دانشمندان بزرگ عامه و در کتاب های معروف خودشان به دست ما رسیده است. به عنوان مثال: حدیث مشهور سفینه(1) نوح علیه السلام از 9 نفر از علماء اسلامی که همگی از علمای معروف و بزرگ عامه بوده اند، نقل شده است. حدیث معروف ثقلین که رسول اکرم صلی الله علیه و آله در روزهای آخر عمر شریف خود فرموده از حدود 200 نفر از علمای عامه نقل گردیده است. همچنین حدیث منزلت _ که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله خطاب به حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند _ از 100 سند که همگی از علمای عامه است روایت شده است.

در هر حال ما شیعه هستیم و افتخار پیروی از اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام را داریم و از کوچک ترین چیزی در خصوص آن ها اغماض نخواهیم کرد. بنابراین اگر بحث ها دور از هرگونه تعصب و متکی به مدارک مورد قبول طرفین باشد باعث پیشرفت فرهنگ اصیل اسلام و روشن شدن اذهان کسانی می شود که از فضائل و مناقب اهل بیت علیهم السلام بی خبرند. چراکه افراد روشن فکر زیادی از عامه دیده شده اند که پس از بررسی و مطالعه دقیق مکتب اهل بیت علیهم السلام به حقانیت این مکتب روح بخش و با چشمه آب زلال و گوارای اهل بیت علیهم السلام تشنگی خود را به سیرآبی همیشگی تبدیل نموده و پیرو واقعی اهل بیت علیهم السلام شدند.

ص: 30

آیه شریفه «اطیعوا اللّه واطیعوا الرسول و اولی الامر منکم»(1) «خداوند و رسول و ولی امر خویش را اطاعت کنید» حداقل هر مسلمان این احتمال را می دهد که خداوند بعد از رحلت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله برای امت اسلامی سرپرست و رهبری معین نموده و اگر کسی در شناختن آن مسامحه نماید عذری در پیشگاه پروردگار نخواهد داشت. بنابراین وقتی خداوند اطاعت ولی امر را واجب می شمارد آیا این کار بدون شناخت امام ممکن است؟ رسول اللّه صلی الله علیه و آله فرمود: «من مات و لم یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیه»(2) هرکس بمیرد در حالی که امام زمان خود را نشناخته باشد با مرگ جاهلیت مرده است.

در قرآن است» می توان باور کرد در خصوص مسأله ولایت که در درجه اولِ از اهمیت قرار دارد بی تفاوت و خاموش باشد؟

علمای عامه مانند «حافظ ابونعیم» و «احمد بن حنبل» (رهبر حنبلی ها) در کتاب مسند و «محمد بن طلحه شافعی» در مطالب السؤال، ابن عساکر و محدث شام در تاریخ خود، محمد بن یوسف گنجی شافعی در اول باب62 کفایت الطالب، خواجه کلان سلیمان بلخی در باب42 ینابیع الموده از طبرانی نقل می کنند که ابن عباس گفت: «نزلت فی علی علیه السلام اکثر من ثلاثمائة آیة فی مدحه» در مدح حضرت علی علیه السلام بیش از سیصد آیه نازل شده است.

ابن مغازلی یکی دیگر از علمای عامه در کتاب مناقب خود از رسول اللّه صلی الله علیه و آله نقل نموده که فرمود: «انّ القرآن اربعة ارباع فربع فینا اهل البیت خاصة و ربع فی اعدائنا و ربع حلال و حرام و ربع فضائل و احکام و قصص و اللّه انزل فینا کرائم القرآن»(1) قرآن چهار بخش است: یک چهارم آن در خصوص ما اهل بیت می باشد، و یک بخش در مورد دشمنان ماست، و بخشی درباره حلال و حرام، و یک بخش در خصوص اخلاق و احکام و داستانهای پیامبران است، و خداوند کلمات و نامهای خوب و پاک در قرآن را در شأن ما نازل نموده است».

برای کسانی که لیاقت سیر الی اللّه را دارند واسطه فیض می گردند و به عنوان پیشرو قافله دست پیروان خود را گرفته از مهلکه ی هوسها و شهوات زمینی رهایی داده و به عالم ملکوت آسمانها سوق می دهند.

حضرت رضا علیه السلام از پدران بزرگوارش روایت می کند که رسول اللّه صلی الله علیه و آله فرمود: «الائمة من ولد الحسین من اطاعهم فقد اطاع اللّه و من عصاهم فقد عصی اللّه، هم العروة الوثقی و هم الوسیلة الی اللّه عزوجل» «ائمه اطهار علیهم السلام از اولاد امام حسین علیه السلام هستند، هرکس از آن ها اطاعت کند خدا را اطاعت کرده و هرکس با آن ها مخالفت و عصیان نماید خدا را معصیت کرده، آن ها عروة الوثقی (دستگیره محکم) و وسیله برای سیر الی اللّه می باشند».(1)

خداوند می فرماید: «انا هدیناه السبیل اما شاکرا واما کفورا»(2) «ما راه را به انسان نشان داده ایم که یا سپاسگزار و یا کفران پیشه است». این راه همان شریعت آسمانی است که توسط راهنمایان و امامان به بشر نشان داده می شود.

قاعده لطف خداوندی و نقش امام در هدایت بشر

تمام موجودات در احاطه لطف و مهر وسیع پروردگار هستند.آیا خدایی که در آفرینش انسان، به تمام ریزه کاری های خلقتش دقت کرده و آنچه را که استحقاقش را داشته به او داده چگونه ممکن است که پس از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله او را رها کرده باشد؟ طبق قاعده لطف حتما خداوند بعد از رسول اکرم صلی الله علیه و آله برای امت سرپرست و رهبری را در نظر گرفته است، چرا که قرآن دارای محتوای بلند و آیات محکم و متشابه است، برای همه کس فهم و درک آن مقدور نیست و چه بسا افراد کم اطلاع با اکتفا به ظاهر بعضی آیات به انحراف و گمراهی کشیده شوند، بنابراین رسول اللّه صلی الله علیه و آله و

ص: 33

ائمه هدی علیهم السلام که منصوب از جانب پروردگارند و از مبدأ وحی و الهام مدد می گیرند و از بطن و درون قرآن باخبرند باید در مقام تفسیر و تأویل قرآن برآیند. رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «برای قرآن ظاهری و باطنی است. ظاهرش حکم و باطنش علم است، ظاهری زیبا و باطنی ژرف و عمیق دارد».(1)

خلاصه آنکه تنها رسول اللّه صلی الله علیه و آله و ائمه هدی علیهم السلام می توانند همه ابعاد آیات قرآن را دریابند و چون معصومند از هر لغزش و خطایی در امان خواهند بود. «انما یعرف القرآن من خوطب به» «تنها پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل بیت او که مخاطب اصلی قرآنند می توانند همه حقایق قرآن را درک کنند».(2)

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: «انی تارک فیکم الثقلین کتاب اللّه و عترتی اهل بیتی ما ان تمسکتم بهما لن تضلوا ابدا و انهما لن یفترقا حتی یردا علیّ الحوض» «در میان شما دو امانت گرانبها، قرآن و عترت اهل بیت خود در میان شما می گذارم تا وقتی که به این دو تمسک می کنید گمراه نمی شوید.این دو یادگار من هیچ گاه از هم جدا نمی شوند تا بر من کنار حوض کوثر وارد گردند».(3)

با توجه به این حدیث شریف که ائمه معصومین علیهم السلام واسطه فیض بین خالق و مخلوق هستند و تنها ایشانند که از ژرفای قرآن با خبرند این نتیجه به دست می آید که این بزرگواران غیر از آموزش احکام و هدایت ظاهری یک نوع هدایت باطنی نیز دارند. یعنی با نفوذ در باطن وجود اشخاصِ لایق و مستعد، آن ها را به سوی کمال واقعی سوق می دهند.

در احوالات علماء برجسته شیعه عنایات سرّی و مخفیانه امامان معصوم علیهم السلام

ص: 34

به خصوص در مواقع حساس و برخورد با دشمنان _ مشاهده می شود، با این وجود بی تردید هر نوع توفیق و جذبه ی روحانی که در دل های دوستان اهل بیت علیهم السلام به وجود آید همان تصرف امام معصوم علیه السلام بر باطن آن هاست. شاهد این حقیقت: مردمی هستند که در عین بی خبری و عوامی بودن، گاهی به مناسبت های مختلف ارتباط با ائمه علیهم السلام برقرار می کنند و راهنمایی های لازم را از آن ها فرا می گیرند و گاهی به صورت معجزه، گره از کارشان باز می کنند.

الفداء تقدیم می نمایم و ثواب آنرا به والدین مرحومم اهداء می نمایم و از خوانندگان عزیز می خواهم که در آخرِ صلواتهای خود، عبارت «وعجل فرجهم» را اضافه نمایند تا در ثواب این کتاب شریک گردند.

به هر حال از خداوند منّان و چهارده معصوم علیهم السلام به ویژه صاحب ولایت مطلقه و فرمانده کل دو عالم حضرت امیرالمؤمنین و امام زمان علیهماالسلام مسئلت دارم که این کتاب را مورد قبول قرار دهند و ما را در دنیا و آخرت از الطاف خود بی نصیب ننمایند.

الاسراء 71، التوبه 12، الانبیاء 73، القصص 5 و 41، السجده 24).

2 _ «خلیفه» این کلمه و مشتقات آن دوازده مرتبه تکرار شده است:

(البقره 3 و 26، الانعام 165، یونس 14 و 73، فاطر 39، الاعراف 69 و 74، النمل 62، الفرقان 62، التوبه 87 و 93).

3 _ «اصطفی» این کلمه و مشتقات آن دوازده مرتبه به تعداد ائمه هدی علیهم السلام آمده است:

(آل عمران 33 و 42 (دو بار)، النمل 59، الزمر 4، الصافات 153، البقره 247 و 130، الاعراف 144، فاطر 32، الحج 75 ص 47).

4 _ «اجتبی» این کلمه و مشتقات آن به تعداد ائمه اثناعشر علیهم السلام دوازده مرتبه تکرار شده است:

(القصص 57، الحج 78، النمل 121، طه 122، القلم 50، الاعراف 20، مریم 58، الانعام 87، آل عمران 179، الشوری 13، یوسف 6، التوبه 35).

5 _ «یعصم» این کلمه و مشتقات آن دوازده مرتبه به تعداد ائمه معصومین علیهم السلام ذکر شده: (المائده 67، الاحزاب 17، هود 43 (دو بار)، النساء 146 و 175، آل عمران 101 و 103، الحج 78، یوسف 32، یونس 28، غافر 43).

6 _ «الوصیه» این کلمه دوازده مرتبه به تعداد ائمه اثناعشر علیهم السلام آمده است:

(الشوری 12 و 13، الانعام 144 و 152 و 153، النساء 11 و 131، العنکبوت 8، لقمان 14، الاحقاف 15، النساء 12).

7 _ «الشهداء» این کلمه دوازده مرتبه در قرآن ذکر شده است:

(غافر 51، النساء 41 و 69، النمل 84 و 89، الحج 78، القصص 75، البقره 143، المائده 44، آل عمران 140، الزمر 96، هود 18).

8 _ «حنیف» این کلمه و مشتقات آن به تعداد ائمه هدی علیهم السلام دوازده مرتبه آمده است:

ص: 37

(البقره 135، آل عمران 67 و 95، النساء 125، الانعام 79 و 161، یونس 105، النمل 120 و 123، الروم 30، الحج 31، البینه 5).

9 _ «النجم» این کلمه (النجم و النجوم) به تعداد ائمه معصومین علیهم السلام دوازده مرتبه تکرار شده. و لفظ «النجم» در آیه «النجم و الشجر یسجدان» مراد گیاه کوچک بدون ساقه است(1) به همین جهت این کلمه بعنوان ستاره منظور نشده است:

(النمل 16، النجم 1، الطارق 3، الانعام 97، الاعراف 54، النمل 12، الحج 18، الصافات 88، الطور 49، الواقعه 75، المرسلات 8، الکویر 2).

10 _ «آل» این کلمه دوازده مرتبه ذکر شده است:

(البقره 248 (دو بار)، آل عمران 33 (دو بار)، النساء 54، یوسف 6، الحجر 59 و 62، مریم 6، النمل 56، سبأ 13، القمر 34).

11 _ «القربی» این کلمه به تعداد ائمه اثناعشر علیهم السلام دوازده مرتبه تکرار شده است:

(البقره 83 و 177، النساء 8 و 36 (دو بار)، الانفال 41، النمل 90، الاسراء 26، النور 22، الروم 38، الشوری 23، الحشر 7).

سؤالی که در پایان این مقدمه بنظر می آید این است که مخالفین مذهب حقه اثنی عشری در کتابهای خود به نقل از رسول اللّه صلی الله علیه و آله نوشته اند که آیه «یا ایها الذین آمنوا» سیصد مرتبه در قرآن ذکر شده که امیرالمؤمنین علیه السلام مولی و امیر و سرور و اول مؤمنان می باشد و این سیصد آیه غیر از آیات فراوان دیگری است که در این کتاب آمده و آنرا به امیرالمؤمنین علیه السلام مربوط و منتسب نموده اند. آیا این همه دلایل و برهانها جهت اثبات حقانیت آن امام همام کافی نیست که آنان بخود آیند و با تفکر و تدبر طریق خود را جهت نجات در دو سرا تغییر داده و از دریای ژرف و گوارای ولایت اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام قطره ای بنوشند که مطمئناً اگر آزاده اندیش

ص: 38

باشند و عناد و تعصب جاهلیت را کنار بگذارند حتما حلاوت و شیرینی حقانیت این ولایت تا اعماق وجود آن ها نفوذ خواهد نمود و برای همیشه آن ها را سیراب خواهد کرد و نخواهد گذاشت که به عقب و قهقرا بر گردند و راه تعالی بسوی سر منزل مقصود زیر سایه اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام طی خواهند نمود.

ضمناً حقیر بالخصوص اسم این کتاب را «اثبات ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام از قرآن و سنت» گذاشته ام، چون ولایت بر حق و بلافصل آن امام بزرگوار و ائمه هدی علیهم السلام را از قرآن و کتابهای سنی و شیعه ثابت کرده ام تا این کتاب بعنوان یک سند محکم بر سندهای محکم دیگر شیعه برای اثبات ولایت بر حق حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام باشد.

اللهم عجّل لولیک الفرج

عبدالصمد ساکی

بهار 1390

ص: 39

ص: 40

حروف «بسم اللّه الرحمن الرحیم» یک حسنه خواهند داد که آن حسنه بهتر از هرآنچه در دنیا از مال و منال می باشد. و هرکس به قاری آن گوش کند ثواب یک سوم پاداش قاری را می برد. پس هریک از شما برای کسب اجر بیشتر از آن که به منزله بدست آوردن غنیمت است تلاش کنید و اگر نکنید پشیمان می شوید».(1)

«ابن عباس» روایت نموده از حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام که فرمود: (لو لا کتبت معانی الفاتحه وقرت سبعین بعیرا). یعنی: اگر معانی و حقایق فاتحه را بنویسی، هفتاد شتر از شرح آن بار می شود.(2)

و نیز «ابن عباس» نقل نموده که حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام از اول شب تا صبح برای من تفسیر فاتحه الکتاب نقل نمود و هنوز از تفسیر «باء» نگذشته بود. بعد از آن فرمود: «انا نقطة تحت الباء: من نقطه زیر باء می باشم»(3) یعنی (من علی) نقطه و مرکز علوم اولین و آخرین هستم.

چنانچه اگر دیده بصیرت شخص باز شود و قرآن را بوجود نورانی مشاهده نماید تمام حقاق موجودات عالم با آن نور برایش مشهود می شود و در این مقام که قرآن نور محض و بیاض خالص است می بیند که تمام آن حقایق در سوره حمد جمع و تمام آن حقیقت و نورانیت در آیه مبارکه مکشوف و امیرالمؤمنین علیه السلام نقطه زیر باء و امام مبین است و تمامی موجودات در آن نقطه جمعند و از شعاع آن خلعت هستی گرفته و در بارگاه انس جای گزیدند. امید است انشاء اللّه خداوند بما دیده بصیرت عنایت فرماید.

خداوند بر طبق روایات معصومین، صد جزء رحمت دارد که یک جزء آن را بر

ص: 42

تمام کائنات از اولین و آخرین قسمت نموده و از آن یک جزء است که رحمت و مهربانی انبیاء و اولیاء بر امم و شیعیان خودشان و محبت پدران و مادران و خویشاوندان بر اولاد و نزدیکان خود و عطوفت چرندگان و پرندگان بر فرزندانشان قسمت نموده است.(1)

(ای انسان) این جوهر قدسی که در وجود تو جای گزین شده امانت الهی است، هشیار باش و بی مصرف خرج مکن، در تهذیب اخلاق بکوش و لوح دل را از زنگار معاصی بشوی تا مظهر جلوه رحمانی و مظهر انوار قرآنی شود و به اسرار الهی واقف گردد تا مصداق آیه شریفه «ولکن جعلناه نورا نهدی به من نشاء من عبادنا»(2) باشی و مقام مقدس علوی را مشاهده نمایی.

تو ملک بودی فردوس برین جایت بود آدم آورد درین دیر خراب آبادت

حضرت امام باقر علیه السلام فرمودند: «هر کتابی را که خداوند از آسمان نازل فرموده ابتدای آن بسم اللّه الرحمن الرحیم(3) بود». پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: «هر کاری که بنام خدا شروع نشود آن کار بپایان نرسد و ناقص می ماند».(4)

و خداوند در چندین مورد ما را امر فرموده که هر کاری را با «بسم اللّه» شروع کنیم. در سوره علق فرموده «اقرأ باسم ربک»(5) «ای پیغمبر! قرآن را بنام پروردگارت بر خلق بخوان! و در سوره انعام فرمود «وکلوا مما ذکر اسم اللّه علیه ان کنتم بایاته مؤمنین»(6) «شما مؤمنان اگر به آیات خدا ایمان دارید از آنچه نام خدا بر

ص: 43

آن خوانده شده تناول کنید».... پس انسان هر کاری می کند باید بنام خدا شروع نماید.

روایات وارده در خواص قرائت «بسم اللّه» زیاد است اما ما بجهت تیمن و تبرک چند روایت را ذکر می نماییم.

حضرت امام صادق علیه السلام فرمودند: «بسم اللّه الرحمن الرحیم» به اسم اعظم خدا نزدیکتر است از سیاهی چشم بسفیدی آن.(1)

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: «هر کس بخواهد خداوند او را از زبانه های آتش جهنم نجات دهد، بسم اللّه الرحمن الرحیم را که نوزده حرف است قرائت کند و خداوند هر حرفی را در مقابل یکی از زبانه ها قرار داده است».(2)

نیز حضرت فرمودند: «وقتی معلم بسم اللّه الرحمن الرحیم را به دانش آموز بیاموزد خداوند در نامه عمل طفل و پدر و مادر او و معلم رهائی از جهنم می نویسد(3) چنانچه پدر معذب باشد و کودک آنرا بر زبان راند خطاب می رسد: ای فرشتگان دست از این کس بردارید که روا نباشد پدر را عذاب کنند و پسرش در یاد ما باشد».

حضرت امام صادق علیه السلام فرمودند: «اگر شیعیان ما در شروع به کارهای خود گفتن بسم اللّه را ترک نمایند خداوند آن ها را به مکروهی مبتلا نماید تا متنبه(متوجه) شده و شکر و ثنای او را بجا آورند».(4) و فرمودند: روزی «عبداللّه بن یحیی» بر امیرالمؤمنین علیه السلام وارد شد و جلوی آن حضرت صندلی گذاشته بودند به عبداللّه امر فرمود که روی آن صندلی بنشیند، هنوز بر آن قرار نگرفته بود که بسختی بزمین افتاد

ص: 44

و استخوان سرش شکست و خون جاری شد و از شدت درد متألم گردید، حضرت آب طلبیده و او را پاکیزه نمود و دست مبارک بر سرش کشید چنان شد که اصلا اتفاقی روی نداده بود. فرمودند: ستایش می کنم خدای را که ابتلاآت دنیا را موجب خلاصی و نجات از گناه شیعیان ما قرار داده تا عبادات و طاعات آن ها سالم مانده و مستحق ثواب شوند.

عبداللّه گفت: یا امیرالمؤمنین آیا کیفر و جزای گناهان ما فقط در دنیا داده می شود؟ فرمودند: بله. مگر فرمایش پیغمبر را که فرمودند دنیا زندان مؤمنان و بهشت کفار است نشنیدی ؟خداوند شیعیان ما را با ابتلا و محنت دادن، آنان را از لوث گناه پاک می فرماید. و خداوند در سوره شوری می فرماید: «وما اصابکم من مصیبة فبما کسبت ایدیکم ویعفو عن کثیر»(1) یعنی «آنچه از رنج و مصیبت بشما می رسد همه از نتیجه اعمال زشت خود شماست در صورتی که خدا بسیاری از اعمال زشت شما را عفو می کند» که در روز قیامت ثواب عبادات شما زیاد باشد و دشمنان ما در همین دنیا جزای عبادات خود را دریابند، چرا که عبادات آن ها چون دارای خلوص نیست وزن و قیمتی ندارد و زمانی که به قیامت وارد می شوند گناهانشان را بر آن ها وادارند و بعلت بغض و عداوتی که به آل محمد علیهم السلام داشته اند آنان را در آتش جهنم می افکنند.

عبداللّه گفت: یا امیرالمؤمنین فهمیدم لکن می خواهم گناهی که در این مجلس نمودم بدانم تا دیگر مرتکب آن نشوم. فرمودند وقتی خواستی بنشینی از گفتن «بسم اللّه» خودداری نمودی! آیا نمی دانی که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرموده هر کاری که خواستی انجام دهی به نام خدا آغاز کن؟ عرض کرد: یا امیرالمؤمنین دیگر هرگز ترک نخواهم نمود.

ص: 45

عبداللّه عرض کرد: یا امیرالمؤمنین تفسیر «بسم اللّه الرحمن الرحیم» چیست؟ فرمود: هر گاه بنده بخواهد قرائت کند یا کاری انجام دهد بگوید: «بسم اللّه الرحمن الرحیم» یعنی به این اسم خدا این عمل را انجام می دهم پس کاری را که با ذکر این جمله شروع می کنید مبارک می باشد.(1)

اخبار و روایات در تفسیر «بسم اللّه الرحمن الرحیم» زیاد است و اگر بخواهیم تمام آن ها را بیان نماییم خود یک کتاب مفصل می شود، لذا بهمین مقدار اکتفا می شود.

است و حال آنکه کار خود آن ها که ترک بسم اللّه است بدعت می باشد!»(1)

مستحب است در نمازهای ظهر و عصر که آهسته خوانده می شود «بسم اللّه الرحمن الرحیم» را بلند قرائت کنند.

امام عسکری علیه السلام فرمودند: «علامت مؤمن پنج چیز است: یکی از آنها بلند قرائت نمودن بسم اللّه در نمازهای آهسته است...»(2) و روایات در این باب زیاد است.

راوی از حضرت صادق علیه السلام در خصوص آیه «ولقد آتیناک سبعا من المثانی والقرآن العظیم» سؤال نمود. فرمودند: «مراد سوره حمد است که دارای هفت آیه از جمله «بسم اللّه الرحمن الرحیم» می باشد(3) و سبب نامیدن آن به «مثانی» بلحاظ آن است که در نماز دو مرتبه خوانده می شود. لذا محققین فرموده اند رحمت الهی بر دو قسم است: رحمت رحمانیه که شامل مؤمن و کافر می شود، و رحمت رحیمیه که تنها اختصاص به مؤمن (شیعیان) دارد.

پبامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: «امت مرا روز قیامت در موقف حساب نگه می دارند و عملهای ایشان را در ترازوی عمل نهند، حسنات ایشان بر سیئات بیفزاید، امتهای پیغمبران گذشته می گویند: امت محمد را با وجود کمی عمل چرا کفه حسنات ایشان افزون شد؟! پیغمبران ایشان می گویند: بجهت آنکه ابتدای کلام ایشان سه نام بود از نامهای الهی (بسم اللّه الرحمن الرحیم) که اگر همان سه نام در کفه نهند و همه حسنات و سیئات همه فرزندان آدم را در کفه دیگر نهند (بسم اللّه الرحمن الرحیم) بر همه بچربد».(4)

ص: 47

در روایت است که: «چون بنده مؤمن قدم بر صراط نهد آتش دوزخ در زیر قدم او چون یخ فشرده می شود، آتش می گوید: ای مؤمن زود بگذر که نور ایمان تو دارد شعله مرا فرو می نشاند».(1)

رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: «برای خدا صد رحمت است که فقط یکی از آن ها را به زمین فرستاده و بین مردم تقسیم نمود، و مهربانی مردم با هم و عواطفی که نسبت بهم نشان می دهند همه اثر همین یک رحمت است و نود و نه رحمت دیگر را برای خود قرار داده تا روز قیامت بندگان را مشمول آن ها قرار دهد و روایت شده است که روز قیامت حتی این یک رحمت را هم ضمیمه آن نود و نه نموده و با همه آن ها به بندگان خود مهر می ورزد.(2)

منزل می شد و قریش علیه او اجتماع کرده بودند بسم اللّه الرحمن الرحیم را با صدای بلند می گفت. قریش گریزان می گردیدند.

4 _ بلند گفتن بسم اللّه در نماز موجب طرد شیطان می شود. چنانچه از امام زین العابدین علیه السلام نقل شده که به ابی حمزه ثمالی فرمودند: وقتی نماز بپا شد شیطان قرین امام جماعت می آید و می گوید: آیا پروردگار را یاد کرده؟ اگر بگوید: آری، می رود و اگر بگوید: نه، بر دو شانه امام سوار می شود و دو پایش را بر سینه امام آویزان می کند و (شیطان) امام جماعت مردم است تا از نماز برگردند، ثمالی می گوید، گفتم: فدای تو شوم مگر آنان قرآن نمی خوانند؟ فرمود، بله، ولی مقصود از ذکر پروردگار آنچه تو فکر کردی نیست همانا مراد از ذکر، جهر (بلند گفتن) بسم اللّه الرحمن الرحیم است.

5 _ گفتن بسم اللّه در موقع جماع موجب دفع شیطان می شود و اگر بسم اللّه نگوید شیطان در جماع و نطفه شرکت می کند. چنانچه روایت شده که انسان هر گاه با همسر خویش نزدیکی کند شیطان حاضر می شود پس اگر اسم خدا را یاد کند، شیطان از او دور می گردد ولی اگر نبرد شیطان با او شرکت می کند، پس عمل بوسیله هر دو «انسان و شیطان» واقع می شود در حالی که نطفه یکی می باشد.

6 _ گفتن بسم اللّه در شروع به هر کاری موجب اتمام و اکمال آن می شود چنانچه از رسول اکرم صلی الله علیه و آله روایت شده است _ فرمودند: «هر کار مهمی که با بسم اللّه الرحمن الرحیم آغاز نشود آن کار ناقص و ابتر می باشد(1) و از امیرالمؤمنین علیه السلام روایت شده که فرمودند: خداوند می فرماید من سزاوارتر کسی هستم که از او سؤال و در خواست شود و شایسته ترین کسی هستم که بسوی او تضرع و انابت شود پس در آغاز هر کار کوچک و بزرگی بسم اللّه الرحمن الرحیم بگویید، یعنی در این کار از

ص: 49

خدا طلب یاری می کنم...

7 _ در هر گرفتاری موجب وصول به مقصد است همانگونه که از پیغمبر صلی الله علیه و آله روایت شده فرمودند: هر که کاری که مشغول به آن است او را محزون کند پس بسم اللّه الرحمن الرحیم بگوید و حال آنکه نسبت به خدا اخلاص داشته باشد و به دل متوجه او شود، از یکی از دو چیز جدا نشود؛ یا رسیدن بحاجتش در دنیا و یا اینکه مهیا و ذخیره می شود برای او نزد پروردگارش، و آنچه نزد خداست برای مؤمنین بهتر و پایدارتر است.

8 _ موجب حفظ از بلاست. از حضرت امام محمد باقر علیه السلام روایت شده که فرمودند: اول هر کتابی که از آسمان نازل شد بسم اللّه الرحمن الرحیم بود پس هر گاه بسم اللّه را قرائت کردی باکی نیست از اینکه استعاذه نکنی پس هر گاه بسم اللّه را قرائت کنی مانع می شود ترا از بلایایی که بین آسمان و زمین است.

9 _ هنگام بیرون آوردن لباس موجب می شود که شیاطین آنرا در بر نکنند. از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله روایت شده که فرمود: هر گاه یکی از شما لباس خودش را جدا کند خدا را نام برد تا اینکه شیاطین و دیوها آنرا در بر نکنند (به عورت او نگاه نکنند).

10 _ موقع کشف عورت باعث ستر آن از شیاطین می شود. از حضرت امام محمد باقر علیه السلام روایت شده که فرمود: هر گاه یکی از شما عورت خود را برای بول کردن یا غیر آن کشف کند سپس بسم اللّه گوید بدرستیکه شیطان چشمش را از آن بپوشاند تا فارغ شود.

11 _ نوشتن بسم اللّه بر در خانه موجب دفع بلا می شود. روایت است که فرعون پیش از آنکه کافر شود و دعوی خدایی کند بر بالای قصرش بسم اللّه الرحمن الرحیم نوشته بود و تا این نوشته باقی بود عذاب بر او نازل نشد.

12 _ در وقت سوار شدن موجب دفع شیطان می گردد. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: هر گاه انسان سوار شود و اسم خدا را ببرد ملکی ردیف او شود و او را

ص: 50

حفظ کند تا اینکه پیاده شود پس اگر سوار شود و نام خدا را نبرد شیطان ردیف او باشد.

13 _ هنگام ورود به خانه یا اطاق موجب فرار شیطان و نزول برکت می شود. حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: هر گاه یکی از شما به درب اطاقش رسید و خدا را نام برد شیطان می گریزد و هر گاه داخل خانه اش شود خدا را نام ببرد تا محل نزول برکت و انس ملائکه شود.

14 _ در ابتدای وضوء موجب طهارت همه بدن می گردد. چنانچه می فرماید: هر که در اول وضویش بسم اللّه بگوید همه بدنش طاهر می گردد و کسی که بسم اللّه نگوید بدنش طاهر نباشد مگر آن مقداری که آب رسیده است.

15 _ منقول است که قیصر روم را درد سری عارض شد، اطبا از معالجه آن عاجز شدند، نامه ای خدمت حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام برای رفعش عرضه داشت، حضرت کلاهی را فرستاد تا به سر نهاد، فورا شفا یافت. آن را شکافته «بسم اللّه» دید، دانست شفای او به سبب این کلمه مبارکه حاصل شده و فی الحال مسلمان شد.(1)

«بسم اللّه الرحمن الرحیم» آیه ای از قرآن و جزء آن است: میان عامه (اهل سنت) اختلاف است که آیا بسم اللّه جزو قرآن و آیه مستقلی است یا اینکه جزو قرآن نیست. بعضی از آن ها مانند ابوحنیفه و تابعین او بسم اللّه را جزو قرآن نمی دانند، نه در سوره حمد و نه در سایر سوره ها، از این جهت آنرا در نماز نمی خوانند و فقط بسم اللّه وسط سوره توبه را جزو قرآن می دانند، و جماعتی از آن ها بسم اللّه را در سوره حمد جزو دانسته و در سایر سوره ها جزو نمی دانند و در نماز سوره حمد را با بسم اللّه می خوانند. و برخی از آن ها مانند شافعی و پیروانش بسم اللّه را در سوره

ص: 51

حمد و در سایر سوره ها (غیر سوره برائت) جزو قرآن می دانند ولی شیعه امامیه متفقاً بسم اللّه را در سوره حمد و سایر سوره های قرآن (غیر از سوره برائت) جزو قرآن و اعظم آیات آن می دانند و قرائت آنرا در نماز چه در حمد و چه در سوره، واجب و بلند خواندن آنرا در نمازهای جهریه واجب و در نمازهای اخفایه (ظهر و عصر) مستحب می دانند و پایه این اتفاق اخباری است که از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و ائمه اطهار علیهم السلام رسیده است.

الْحَمْدُ للّه ِ رَبِّ الْعَالَمِین قدس سره

«ستایش خدایی را که پروردگار جهانیان است»

از حضرت امام رضا علیه السلام روایت شده است: «مردی از آن حضرت تفسیر سوره حمد را پرسید، فرمودند: شخصی همین سؤال را از امیرالمؤمنین علیه السلام نمود آن حضرت فرمودند: خداوند بعضی از نعمت هایی که به بندگان عطا فرموده به صورت اختصار آن ها را شناسانید چون مردم قدرت و توانایی آنرا ندارند که تمام نعمت های خداوند را بفهمند و بشناسند، و نعمت های حضرت حق قابل شمارش نیست، لذا به مخلوقاتش فرمود بگوئید: (الحمد للّه علی ما انعم به علینا رب العالمین) یعنی سپاس و ستایش خداوندی که نعمت بما عطا فرموده همان خدایی که رب دو جهان است، و «عالمین» عبارت است از تمام موجودات از جماد و حیوان. اما حیوانات را خداوند بحرکت در آورده و بدست قدرت خود به آنان روزی می رساند و آن ها را حفظ و حراست فرموده و بنا به مصلحت خود تدبیر امور آن ها را می نماید و تربیت می کند؛ جمادات را به نگاه داشتن آن ها از اینکه با یکدیگر تصادف کنند، و آسمانها را نگاه داشته که بدون اذن و اجازه خود به زمین فرو نریزند، و زمین را حفظ نموده از آنکه بشکافد و فرو رود. و خداوند به بندگان بسیار مهربان بوده و خالق و مالک آنان است و روزی ایشان را از هر جایی که گمان

ص: 52

دارند و یا نمی دانند می رساند و روزی آن ها را قسمت فرموده و رزق مقسوم خلایق هر جا باشند خواهد رسید، نه به تقوای پرهیزکاران زیاد می شود و نه با فسق و فجور فاسقین کم می شود. و بر محمد صلی الله علیه و آله و بر شیعیان واجب فرمود که آنچه خداوند به ایشان تفضل و اکرام نموده و آن ها را امت پیغمبر آخر زمان قرار داده شکر گذاری کنند.

رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: وقتی موسی علیه السلام به پیامبری مبعوث شد و اورا کلیم خود قرار داد و دریا را برای او شکافت و بنی اسرائیل نجات یافتند و تورات و الواح به او عطا نمود، موسی مقام و منزلت خود را در پیشگاه پروردگار دید لذا به خداوند عرض کرد: عزت و کرامتی دادی که به هیچکس قبل از من ندادی. خداوند به او فرمود: ای موسی! می دانی که حضرت محمد صلی الله علیه و آله نزد من برتر از تمام ملائکه و مخلوقاتم می باشد. موسی علیه السلام عرض کرد خدایا! اگر حضرت محمد صلی الله علیه و آله نزد شما برتر از تمام مخلوقات است آیا در میان آل پیامبران برتر از آل من (ذریه ام) وجود دارد؟

خداوند به او فرمود: آیا می دانی که آل محمد علیهم السلام را بر تمام آل انبیاء ترجیح داده ام همچنانکه حضرت محمد صلی الله علیه و آله را بر سایر پیغمبران برتر نموده ام؟

موسی عرض کرد: پروردگارا! اگر آل محمد علیهم السلام اینطور هستند، آیا در میان امتهای پیامبران امتی برتر از امت من نزد شما هست؟ سایه را بعنوان سایه بان برایشان قرار دادی و «المن و السلوی» (گز و زنجبیل) برایشان نازل فرمودی و دریا را برایشان شکافتی.

خداوند به او فرمود: ای موسی! آیا می دانی که امت محمد صلی الله علیه و آله را بر تمام امتها برتری نموده ام همچنانکه حضرت محمد صلی الله علیه و آله را بر سایر مخلوقاتم برتری نموده ام.

موسی عرض کرد: ای کاش آن ها را می دیدم. خدوند به او وحی نمود که شما آن ها را نمی بینی و زمان ظهور (تولد) آن ها اکنون نیست. ولی آنان را در بهشت عدن

ص: 53

و فردوس خواهی دید که در معیّت حضرت محمد صلی الله علیه و آله در مناطق آن می گردند و از نعمتهای آن تناول می کنند. آیا دوست داری صدای آن ها را به تو برسانم؟ عرض کرد: بله. به او فرمود: در برابر پروردگار مانند یک بنده ذلیل بایست. موسی نیز همین کار را کرد. خداوند خطاب کرد: ای امت محمد!

تمام آن ها که در صلب و رحمهای پدران و مادران خود هستند پاسخ دادند: «لبیک اللهُم لبیک، لبیک لا شریک لکَ لبیک، انّ الحمدَ والنعمةَ لکَ والمُلک لا شریک لک لبیک». خداوند این پاسخ را بعدا بعنوان شعار و تلبیه جهت مُحرِم شدن حجاج قرار داد.

خداوند سپس خطاب به امت محمد صلی الله علیه و آله (شیعیان) فرمود: حکم کردم که در معامله و رفتار با شما رحمتم بر غضبم، و بخششم بر عذابم پیشی بگیرد. لذا قبل از اینکه مرا بخوانید شما را اجابت می کنم. پس هرکس شهادتین را بگوید و در کردار و گفتار خود صادق باشد و حضرت علی علیه السلام و ائمه معصومین علیهم السلام را بعنوان جانشینان بر حق پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله اتخاذ نماید و مطیع و فرمانبردار آنان باشد من (خدا) چنین فردی را وارد بهشت خواهم کرد حتی اگر گناهانش به اندازه کف دریاها باشد. لذا خداوند وقتی که حضرت محمد صلی الله علیه و آله را به پیامبری مبعوث نمود به او فرمود: «یا محمد ما کنت بجانب الطور اذ نادینا امتک بهذه الکرامة» یعنی ای محمد! آن هنگام که ما با امت شما در کوه طور صحبت کردیم شما تشریف نداشتی. پس خداوند به رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: بگو: (الحمد للّه رب العالمین) بخاطر کرامتی که به ما بخشیده. و به امت محمد (شیعیان) فرمود: بگوئید: (الحمد للّه رب العالمین) بخاطر این فضائلی که به ما ارزانی نموده است.(1)

از حضرت امام علی بن موسی الرضا علیه السلام روایت شده است، فرمودند:

ص: 54

«خداوند قرائت حمد را در نمازها به مردم امر فرموده تا قرآن ترک نشود و محفوظ بماند و بیکدیگر تعلیم نمایند و برای نماز حمد را از تمام سوره های قرآن اختیار فرمود چون در قرآن سوره ای که مانند حمد جامع باشد نیست. زیرا حمد واجد تمام خیر و حکمت است. و گفتن «الحمدللّه» را در هنگام شکر گذاری بر مخلوقات واجب فرموده که آن ها موفق به خیرات و عمل نیکو شده اند و «رب العالمین» توحید و حمد است از برای خداوند و اقرار به اینکه او به تنهایی خالق مخلوقات و مالک بندگان است نه غیر او».(1)

الرَّحْم_نِ الرَّحِیمِ رضی الله عنه مَ_لِکِ یَوْمِ الدِّینِ علیهاالسلام

«رحمت گر (بخشنده) مهربان، [و] خداوند روز جزاست»

حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: «یوم الدین» روز حساب است، رسول اکرم صلی الله علیه و آله را شنیدم که فرمود: با هوش ترین افراد کسی است که نفس خود را هر شب محاسبه نماید و برای آخرت خود بکوشد و احمق ترین افراد کسی است که مطیع هوای نفس خود باشد و دنبال آرزوهای بلند باشد، لذا در محاسبه اگر انسان در کارهای خوب و خیر در آن روز موفق بوده خدا را شکر نماید و چنانچه گناه کرده باشد استغفار و توبه نماید.(2)

می گردد بطوریکه خداوند به او می فرماید: چون اولیای مرا دوست داری و با آن ها تجدید بیعت نمودی و از دشمنانشان بیزاری جستی من هم از گناهان شما می گذرم».(1)

إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَإِیَّاکَ نَسْتَعِینُ

«[بار الها] تنها تو را می پرستیم، و تنها از تو یاری می جوییم».

حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: منظور از «ایاک نعبد و ایاک نستعین» یعنی: ای کسانی که نعمت ولایت اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام به شما ارزانی شده است بگوئید: ای پروردگاری که نعمت ولایت به ما بخشیده ای با خلوص و خشوع تمام و بدور از هرگونه ریا و تظاهر تنها تو را می پرستیم و برای انجام اطاعت تنها از تو از شر شیطان و سایر مرتدین و گمراهان و ظالمینِ به اهل بیت علیهم السلام کمک و یاری می خواهیم.(2)

اهدِنَا الصِّرَاطَ المُستَقِیمَ قدس سرهم

«ما را به راه راست هدایت فرما»

مفضل بن عمر از حضرت امام صادق علیه السلام معنای صراط را سؤال نمود فرمود: «صراط عبارت از راهی است بسوی معرفت پروردگار و این راه دوتاست؛ یکی راه دنیا و دیگری راه آخرت. اما راه دنیا شناختن و معرفت امام است که بر هر کس واجب است در دنیا امام خود را شناخته و اطاعت او را نماید و او را پیشوای خود دانسته و به راهنمایی آن ها از صراطی که پل جهنم است به خوبی عبور کند و هر که در دنیا امام زمان خود را نشناسد قدمهایش در صراط بلغزد و به جهنم واصل گردد.

ص: 56

هر کس در دنیا از صراط دنیا بدرستی رد شود، یعنی امام خود را بشناسد، و او را اطاعت کند، در آخرت نیز از پل آخرت به آسانی می گذرد، و کسی که در دنیا امام خود را نشناسد، در آخرت هم قدمش بر پل آخرت می لغزد، و به درون جهنم سقوط می کند».(1) امام سجاد علیه السلام فرمودند: «بین خدا، و بین حجت خدا حجابی نیست، و خدا از حجت خود در پس پرده و حجاب نیست، ماییم ابواب خدا، و ماییم صراط مستقیم، و ماییم مخزن علم او، و ماییم زبان و مترجم های وحی او، و ماییم ارکان توحیدش، و ماییم گنجینه اسرارش»(2)

فضیل بن یسار می گوید: من از امام باقر علیه السلام از این حدیث پرسیدم که فرموده اند: «هیچ آیه ای در قرآن نیست، مگر آنکه ظاهری دارد، و باطنی، و هیچ حرفی در قرآن نیست، مگر آنکه برای او حد و حسابی است، و برای هر حدی مطلعی است، منظورشان از این ظاهر و باطن چیست؟ فرمودند: «ظاهر قرآن تنزیل آن است، و باطنش تأویل (تفسیر) آن است».(3)

حضرت امام صادق علیه السلام فرمودند: «صراط مستقیم عبارت است از راهی که خداوند به محمد صلی الله علیه و آله و ذریه او عطا کرده است».

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: «صراط مستقیم یعنی ما را هدایت فرما به راه کسانی که نعمت و توفیق عبادت در دین به آن ها کرامت فرمودی و آنان اشخاصی هستند که خداوند حال آن ها را چنین بیان می فرماید «ومن یطع اللّه والرسول فاولئک مع الذین انعم اللّه علیهم من النبین والصدیقین والشهداء والصالحین وحسن اولئک رفیقا».(4) «آنانکه اطاعت خداوند و رسولش را بنمایند البته با کسانی که

ص: 57

خداوند به ایشان عنایت و لطف کامل فرموده چون پیغمبران و صدیقان و شهیدان و نیکوکاران محشور می شوند و ایشان چه رفقای بسیار خوبی هستند».

سپس فرمود: نعمتی که خداوند به آن ها لطف و کرامت نموده مال و اولاد و تندرستی نیست گرچه تمام این ها هم از نعمت های خداوند می باشد ولی آیا نمی بینی این نعمت ها را خداوند بکفار هم عطا می فرماید بلکه این ها چیزی نیست که از خداوند مسئلت نمایند و مراد از نعمت ایمان به خدا و تصدیق به رسول او و اقرار به ولایت آل محمد صلی الله علیه و آله و نگاه داشتن از شر دشمنان و از معصیت پروردگار و اذیت مؤمنین و رعایت حقوق برادران دینی است».(1)

«ابن المغازلی الواسطی الشافعی» در مناقب خود از زید بن ارقم روایت نموده که نزد رسول اللّه صلی الله علیه و آله نشسته بودیم حضرت فرمود: آیا شما را به چیزی راهنمائی کنم که اگر در پیش گیرید هرگز گمراه و هلاک نشوید؟ گفتند: بله یا رسول اللّه. فرمود: این آقا _ و اشاره به علی بن ابی طالب علیه السلام نمود و فرمود: _ با او برادر شوید و اورا یاری نمائید و اورا تصدیق و تأیید کنید. چون آنچه به شما عرض کردم جبرئیل به من اطلاع داده که حضرت علی علیه السلام صراط مستقیم است».(1)

از ابن عباس روایت شده که رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «اگر پیرو علی علیه السلام گردید گمراه و هلاک نمی شوید و چنانچه با او مخالفت نمائید گمراه می گردید و سر از بیراهه در خواهید آورد. تقوای خدا را پیشه کنید که علی بن ابی طالب علیه السلام پناهگاه خدا و صراط مستقیم او است».(2)

از عمر بن خطاب روایت شده است که رسول اللّه صلی الله علیه و آله فرمود: «کاسب کسب نکرد مثل فضلی که علی علیه السلام کسب نمود؛ چرا که اعتقاد به آن حضرت باعث هدایت می شود و از سقوط در سراشیبی نجات می بخشد».(3)

«شراجیل بن مره» روایت نموده گفت: از رسول اللّه صلی الله علیه و آله شنیدم که به حضرت علی علیه السلام می فرمود: «بشارت باد تو را که زندگی و مرگ تو با من است و تو صراط مستقیم هستی».(4)

از عمر بن خطاب نیز روایت شده است که رسول اللّه صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام فرمود: «روز قیامت در حالی که دست تو در دست من است وارد محشر می شویم».(5) این حدیث را البدخشی در مفتاح النجاء (ص (46و الخضرمی در

ص: 59

القول الفصل (ج 2ص 30حیدر آباد الرکن) و الآمرالتسری الحنفی در ارجح المطالب (ص 658چاپ لاهور) نقل کرده اند.

در این زمینه «حاکم الحسکانی الحنفی» در شواهد التنزیل 20 حدیث از شماره 86 تا 105 به اسناد مختلف آورده که «صراط مستقیم» علی و فرزندان او علیهم السلام می باشند و در این زمینه احادیث مربوطه را نقل نموده که اهم آن ها بشرح ذیل است:

الف _ ابن عباس در مورد «اهدنا الصراط المستقیم» نقل می کند که رسول اللّه صلی الله علیه و آله فرمودند: ای بندگان! بگویید: خدایا ما را به سوی محبت و دوستی پیغمبر و اهل بیت او یعنی علی و فاطمه و الحسن و الحسین علیهم السلام هدایت فرما».

ب _ از ابن عباس روایت شده که رسول اللّه صلی الله علیه و آله به علی بن ابی طالب علیه السلام فرمود: «تو راه روشن و صراط مستقیم و یعسوب الدین می باشی».

ج _ از ابن عباس روایت شده که رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «خداوند علی و همسر و فرزندانش را بعنوان حجتهای او بر خلق خود قرار داده است. آن ها دروازه علم امت من می باشند هرکه پیرو آن ها شد به سوی صراط مستقیم، هدایت شده است».

د _ از جابربن عبداللّه انصاری روایت شده که رسول اللّه صلی الله علیه و آله فرمود: «به سوی آفتاب بگروید و در صورت غیاب آن به ماه بگروید و در صورت غیاب آن به زهره بگروید و در صورت غیاب آن به فرقدین بگروید. گفته شد یا رسول اللّه این ها کیستند؟ فرمود: خورشید من هستم و ماه علی علیه السلام است و زهره فاطمه علیهاالسلام است و فرقدین، حسن و حسین علیهماالسلام هستند».

ه _ از رسول اکرم صلی الله علیه و آله مروی است که فرمود: «هرکه بخواهد مانند تند باد از پل صراط بگذرد و بدون حساب وارد بهشت گردد. پیرو ولیم و وصیم و صاحبم و خلیفه ام بر اهل و امتم علی بن ابی طالب گردد. و هرکه بخواهد وارد دوزخ شود ولایت او را ترک کند. به عزت و جلال پروردگارم قسم که او باب اللّه و صراط

ص: 60

مستقیم می باشد و خداوند روز قیامت در خصوص ولایت او سؤال می کند».

و _ ابن کثیر الدمشقی در تفسیر خود از ابن ابی حسین روایت نموده: که علی بن ابی طالب علیه السلام بلند شد و فرمود: کیست که از من در مورد قرآن سؤال نماید، به خدا قسم امروز کسی داناتر از من وجود ندارد اگرچه از پشت دریاها باشد پاسخ اورا می دهم». عبداللّه بن الکواء بر خاست و گفت منظور از آیه «الذین بدلوا نعمة اللّه کفرا واحلوا قومهم دار البوار» چیست؟ فرمود: «مشرکین قریش هستند که نعمت ایمان خدا برایشان آمد ولی آن ها نعمت خدا را به کفر تبدیل کردند».(1)

عثمان بن عیسی از امام صادق علیه السلام روایت نموده که آن حضرت در خصوص آیه «الم تر الی الذین بدلوا نعمة اللّه کفرا» فرمود: «این آیه در مورد دو فاسق از قریش و بنی امیه و بنی مغیره نازل شده است. بنی مغیره روز بدر پشتشان قطع گردید و بنی امیه چند صباحی بهره بردند». سپس فرمود: «بخدا قسم ما نعمت اللّه هستیم که خداوند به بندگانش ارزانی نموده است. ما صراط مستقیم هستیم. هرکه موفق و رستگار شد بوسیله ما رستگار گردید». آنگاه فرمود «تمتعوا فان مصیرکم الی النار».(2)

اخیرا مخالفین مذهب حقه اثنی عشری این روایت را از کتاب طبری حذف نموده و بسیاری از روایات مربوط به علی علیه السلام و فرزندان بزرگوارش علیهم السلام را از کتاب های جدید خود حذف نموده اند ولی «حق یعلو ولا یعلی علیه» می باشد و ایمان و عبادت و ولایت توأم با هم هستند.

از ابی سعید الخدری روایت شده که رسول اللّه صلی الله علیه و آله فرمود: «برای خدا سه حرمت است هرکه آن ها را حفظ کند و نگهدارد خداوند امر دین و دنیای اورا حفظ می کند و هرکه آن ها را نگه ندارد خداوند نیز چیزی برایش حفظ نمی نماید. اول _

ص: 61

حرمت اسلام، دوم _ حرمت من، سوم _ حرمت رحم من که اهل بیت من هستند».(1)

ابوبکر بن مؤمن الشیرازی در کتاب رسالة الاعتقاد از رسول اکرم صلی الله علیه و آله روایت نموده که فرمود: هرکه از شما بخواهد که بعد از من نجات پیدا نماید و از فتنه ها در امان بماند پیرو ولایت علی بن ابی طالب علیه السلام گردد چون آن صراط مستقیم است.

از عبداللّه بن عمر روایت شده است که رسول اللّه صلی الله علیه و آله فرمود: «هرکه بخواهد توکل به خدا کند باید اهل بیت مرا دوست بدارد و هرکه بخواهد از عذاب قبر راحت گردد باید اهل بیت مرا دوست بدارد و هرکه حکمت بخواهد باید اهل بیت مرا دوست بدارد و هرکه طالب ورود به بهشت باشد باید اهل بیت مرا دوست بدارد. بخدا قسم هرکه آن ها را دوست بدارد دنیا و آخرت را بدست آورده است».(2)

و از خاصه (شیعه) روایت شده که «صراط مستقیم» حضرت امیرالمؤمنین و ائمه هدی علیهم السلام می باشند، و باطن صراط مستقیم، محمد و آل محمد علیهم السلام است و شکی نیست که طریق اهل بیت علیهم السلام صراط مستقیم است که تمسک به آن موجب نجات و رستگاری دنیا و آخرت می باشد و اختیار غیر آن سبب خسران و زیانکاری است. چنانکه حدیث مشهور نبوی صلی الله علیه و آله که فرمود: «مَثَل اهل بیت من مانند کشتی نوح علیه السلام است، هر که سوار آن شود، نجات یابد و هر که تخلف ورزد هلاک گردد.(3)

و در حدیث نبوی وارد شده که «من مات و لم یعرف امام زمانه مات میته جاهلیه»(4) یعنی کسی که بمیرد و امام زمان خود را نشناسد در زمان جاهلیت یعنی

ص: 62

بی ایمان مرده است.

علی بن ابراهیم قمی قدس سره از حضرت صادق آل محمد علیهم السلام روایت کرده که آن حضرت فرمود: «واللّه نحن الصراط المستقیم».(1)

با توجه به این احادیث، معنی آیه چنین است: خدایا بشناسان به ما امام حق را تا اورا پیروی کنیم و در آخرت با او محشور شویم، و همچنین ما را بر معرفت و متابعت او ثابت قدم بدار.

صِرَاطَ الَّذِینَ أَنعَمتَ عَلَیهِمْ صلی الله علیه و آله وسلم غَیرِ المَغضُوبِ عَلَیهِمْ وَلاَ الضَّالِّینَ علیه السلام

«راه آنان که گرامی شان داشته ای، نه [راه] مغضوبان، و نه [راه[ گمراهان».

از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله روایت شده است که منظور از آیه فوق شیعیان علی علیه السلام هستند که خداوند نعمت ولایت آن حضرت را به آن ها عطا فرموده و بر ایشان غضب نمی کند و گمراه نمی شوند.(2)

حضرت امام حسن عسکری و حضرت امام باقر و امام صادق علیهم السلام روایت کرده اند که امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: «خداوند بندگان را امر نمود که از او راه نعمت داده شدگان را سؤال نمایند و آنان صدیقین و شهیدان و نیکوکاران می باشند. و از او درخواست کنند که ایشان را از راه کسانی که به آن ها غضب فرموده باز دارد و آنان یهودیانی هستند که خداوند درباره آن ها می فرماید «قل هل انبئکم بشر من ذلک مثوبة عند اللّه من لعنه اللّه وغضب علیه وجعل منهم القردة والخنازیر».(3) یعنی «ای

ص: 63

پیغمبر بگو آیا شما را آگاه سازم که کدام قوم را در نزد خدا بدترین عقاب است، آن کسانی هستند که خداوند آن ها را لعن و غضب کرده و بصورت بوزینه و خوک مسخ شده اند». و نیز از خداوند درخواست می نمایند که آنان را از راه گمشدگان باز دارد که آن ها مسیحیان هستند و خداوند در حق آنان می فرماید: «قل یا اهل الکتاب لا تغلوا فی دینکم غیر الحق ولا تتبعوا اهواء قوم قد ضلوا من قبل واضلوا کثیرا وضلوا عن سواء السبیل».(1) «ای اهل کتاب در دین خود به ناحق غلو نکنید و از پی خواهش های آن قومی که خود گمراه شده و بسیاری را هم گمراه کرده و از راه راست دور افتادند نروید». سپس آن حضرت فرمود: هر کس به خداوند کافر شد داخل در مغضوب و ضالین از راه خدا می باشد.(2)

از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله روایت شده است که مراد از «الذین انعمت علیهم» شیعیان امیرالمؤمنین علیه السلام هستند که نعمت ولایت آن حضرت به آن ها ارزانی شده، طوبی لهم و حسن مئاب.(3)

ص: 64

مرحوم فیض کاشانی مجموع آن حروف را بعد از حذف مکررات عبارت «صراطُ علی حق نمسکه» «راه علی حق است به آن تمسک می جوئیم» بدست آورده(1) که این حروف را حروف نورانی نام گذاشته اند و گفته اند که: این حروف دارای آثار و خواص بسیار است.

از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام روایت شده که معنای [الم] در سوره بقره «انا اللّه الملک» است.(2)

ابی بصیر از حضرت امام صادق علیه السلام روایت نموده که: «(الم) حرفی است از حروف اسم اعظم آفریدگار که حروف آن جدا از یکدیگر در قرآن کریم ذکر شده و رسول مکرم صلی الله علیه و آله و اوصیاء او علیهم السلام چنانچه آنرا ترکیب نموده و پروردگار را به آن نام بخوانند درخواست آنان را اجابت خواهد فرمود».(3)

بنابراین حروف مقطعه که در پاره ای از سوره های قرآنی ذکر شده رموزی است از پروردگار که فهم آن به رسول اکرم صلی الله علیه و آله و اوصیاء او علیهم السلام اختصاص دارد؛ زیرا گفتگو با حروف مفرده از آداب دوستی است که بیگانگان از درک آن حقایق نهفته بی بهره اند.

از دعاء امام زین العابدین علیه السلام استفاده می شود که جمیع حروف مقطعات قرآنی در اول سوره ها که همراه به لفظ کتاب و قرآن باشد نام نامی حضرت رسالت پناه محمد صلی الله علیه و آله است که حق تعالی قسم به آن می خورد.(4) بنابراین معنی «الم» چنین است: قسم به پیغمبر آخر الزمان صلی الله علیه و آله ».

«ذلک الکتاب لا ریب فیه»

ص: 66

امیرالمؤمنین علیه السلام در جنگ صفین به اصحاب معاویه فرمود: بدانید! قرآن و کتاب ناطق خدا من می باشم.(1)

از حضرت صادق علیه السلام روایت شده است که مراد از کتاب، علی بن ابی طالب علیه السلام می باشد.(2) چنانچه مؤید این کلام از آن حضرت مروی است که فرمودند «انا کتاب اللّه الناطق» من کتاب ناطق خدا هستم.(3) «بنابراین معنای آیه چنین خواهد بود: «که آن وصیِ رسولِ عربی که در کتب انبیاء سابق آمده علی بن ابی طالب علیه السلام می باشد».

[لا ریب فیه] هیچ شکی در آن نیست یعنی سزاوار نیست که عقلا بعد از تفکر و تدبر شک کنند در اینکه قرآن وحی و نازل از جانب اللّه است، یا شک کنند در اینکه علی بن ابی طالب وصی رسول اللّه صلی الله علیه و آله است.

امام صادق علیه السلام در تفسیر آیه: «ذلک الکتاب لا ریب فیه»، فرمود: «مراد از «الکتاب»، امیرالمؤمنین علیه السلام است و «لا ریب فیه» یعنی شکی در او نیست که آن حضرت امام است.(4)

ابن بابویه و عیاشی در تفسیر خود از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام روایت کرده اند که فرمود: هدیً للمتقین، یعنی شیعیان پرهیزکار حقیقی یا شیعیان واقعی ما می باشند.(5)

ص: 67

از عامه نیز روایت شده که «هدیً للمتقین» علی بن ابی طالب علیه السلام است که یک چشم به هم زدنی بسوی شرک و بت پرستی نرفته و خالصانه خدا را عبادت نموده و او و شیعیانش بدون حساب وارد بهشت می شوند. «علی بن أبی طالب الذی لم یشرک باللّه طرفة عین، اتقی الشرک وعبادة الأوثان وأخلص للّه العبادة، یبعث إلی الجنة بغیر حساب هو وشیعته».(1)

چنانچه در بسیاری از اخبار «متقین» به شیعیان آل محمد صلی الله علیه و آله تفسیر شده است؛ مثل روایتی که شیخ صدوق از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام روایت کرده که آیه شریفه «هدیً للمتقین» یعنی قرآن برای شیعیان ما بیان شده است.(2)

همچنین وی از یحیی بن ابوالقاسم روایت کرده که گفت: از حضرت صادق علیه السلام در خصوص آیه «الم ذلک الکتاب لا ریب فیه هدیً للمتقین» سؤال کردم فرمود: «المتقون، شیعیان علی علیه السلام هستند».(3)

و از حضرت امام حسن عسکری علیه السلام روایت شده که فرمود: «قرآن هدایت و بیان و شفاء است برای پرهیزکاران از شیعیان محمد و علی صلوات اللّه علیهما؛ برای اینکه اینان از انواع کفر اجتناب ورزیده و آن ها را ترک نمودند و از گناهان هلاک کننده احتراز کرده و آن ها را به جا نیاوردند، و از فاش کردن رازهای رسول خدا صلی الله علیه و آله و بندگان پاک خدا که اوصیاء بعد از پیغمبرند خود داری کرده و آن ها را کتمان نمودند، و از پنهان نمودن علوم نسبت به اهل آن و مستحقین آن اجتناب نموده و در میان آن ها منتشر ساختند».(4)

بنابراین نتیجه مطالب بالا به شرح ذیل است:

ص: 68

از جمع حروف مقطع قرآنی و حذف کردن حروف تکراری جمله: «صراط علی حق نمسکه» «راه علی علیه السلام حق است که به آن تمسک می کنیم» بدست می آید.

«ذلک الکتاب لاریب فیه» «الکتاب» یعنی امیرالمؤمنین علیه السلام و «لاریب فیه» یعنی شکی در او نیست که آن حضرت امام برحق خدا بر مردم است.

و «هدیً للمتقین» شیعیان علی بن ابی طالب علیه السلام هستند.

الَّذِینَ یُوءْمِنُونَ بِالْغَیْبِ وَیُقِیمُونَ الصَّلاةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنفِقُونَ علیهاالسلام

«آنان که به غیب ایمان می آورند، و نماز را بر پا می دارند، و از آنچه به ایشان روزی داده ایم انفاق می کنند»

از امام صادق علیه السلام روایت شده است که در خصوص تفسیر«یؤمنون بالغیب» فرمود: «غیب قیام و ظهور حضرت حجت علیه السلام است».(1)

و در روایت دیگر فرمود: «اعتقاد و اقرار بقیام قائم ماست و شاهد بر این گفتار این آیه است که می فرماید: «انما الغیب للّه فانتظروا انی معکم من المنتظرین»(2) یعنی بدانید غیب برای خداست منتظر آن باشید ما هم در انتظار یاری او می باشیم»(3) و آن حضرت فرمود: «خوشا به حال کسانی که در غیبت آن حضرت صبر می کنند و خوشا به حال آن هایی که بر محبت امام و ذریه پیغمبر و علی علیهما السلام صبر نموده و باقی می باشند، این ها اشخاصی هستند که خداوند بیان حال آن ها را در آیه «الذین یؤمنون بالغیب» بیان فرموده است.(4)

ص: 69

امام صادق علیه السلام فرمود: «مراد از «الذین یؤمنون بالغیب» مؤمنان (شیعیان) هستند که به وجود مقدس امام زمان علیه السلام معتقد بوده، منتظر ظهور او می باشند و به رجعت و روز قیامت ایمان دارند».

در تفسیر اهل البیت علیهم السلام وارد شده که مراد از غیب، غیبت صاحب الزمان علیه السلام است و وقت خروج او در اخبار و قرآن مقرر است، «وعد اللّه الذین آمنوا وعملوا الصالحات لیستخلفنهم فی الارض کما استخلف الذین من قبلهم».

و اما اخباری مانند حدیث مشهور پیغمبر صلی الله علیه و آله که موافق و مخالف روایت کرده اند آمده است که «لو لم یبق من الدنیا الا یوم واحد لطول اللّه ذلک الیوم حتی یخرج رجل من اهل بیتی اسمه اسمی وکنیته کنیتی یملاء الارض قسطا وعدلا کما ملئت ظلما وجورا»(1) یعنی اگر تنها یک روز از دنیا باقی بماند، خدای تعالی آن روز را آنقدر دراز می کند تا آنکه مردی از اهل بیت من بیرون آید که اسم او اسم من و کنیه او کنیه من می باشد. او زمین را از پر از عدل و داد خواهد کرد بعد از اینکه پر از ظلم و جور شده باشد»

و گویند که مقصود از «الذین یؤمنون بالغیب» جماعتی هستند که بعد از پیغمبر صلی الله علیه و آله تصدیق رسول خدا نمایند و معتقد به احادیث و اخبار آن حضرت بوده و بر طریق او عمل کنند بی آنکه با او مصاحبت داشته باشند و او را دیده و کلام او را شنیده باشند و مؤید این سخن آنکه در روایت آمده است: «روزی پیغمبر صلی الله علیه و آله به اصحاب آیا می دانید از میان خلق چه کسی برتر است؟ عرض کردند: فرشتگان، فرمود: نه. عرض کردند: پیغمبران، فرمود منظور من غیر از ایشان است.

گفتند: یا رسول اللّه پس چه کسانی هستند؟ فرمود: جماعتی که بعد از من می باشند و مرا ندیده و مصاحبت ننموده و گفتار مرا نشنیده و معجزات مرا مشاهده

ص: 70

نکرده، (ولی) بر طریق من عمل می کنند، ایشان برترین عالمیان هستند، سپس این آیه را تلاوت فرمود: «یؤمنون بالغیب» و بعد از آن فرمود: (اولئک اخوانی) ایشان برادران من می باشند. گفتند: یا رسول اللّه ما برادران تو نیستیم فرمود که (انتم اصحابی وهم اخوانی) شما اصحاب من هستید و ایشان برادران من هستند.(1)

چرا که: 1 _ مؤمنین در دوره غیبت تمام ایمانشان ایمان به غیب است چون زمان پیغمبر صلی الله علیه و آله و ائمه اطهار علیهم السلام را درک ننموده و امام آن ها هم در پس پرده غیبت و نامشهود است.

2 _ چون غیبت آن حضرت و طول عمر او و بودنش در میان مردم و عدم مشاهده اش همه بر خلاف عادت است لذا ایمان به او بالاترین مراتب ایمان است.

3 _ چون اعتراف به حضرت مهدی و غیبت او جزو عقائد حقه است پس کسانی که معترف به او باشند بجمیع عقائد حقه معترف و مؤمنند.

4 _ در بیان اخباری که در مدح مؤمنین در دوره غیبت حضرت بقیة اللّه علیه السلام وارد شده بسیار است: از آنجمله خبری است که از حضرت سجاد علیه السلام روایت شده فرمودند: «من ثبت علی ولا یتنافی غیبة قائمنا اعطاه اللّه اجر الف شهید مثل شهداء بدر واُحد» (کسی که بر ولایت ما در زمان غیبت قائم ما ثابت قدم باشد، خداوند اجر هزار شهید مانند شهداء بدر و احد به او عطا فرماید)(2) و نیز از حضرت صادق علیه السلام روایت شده که فرمودند: «من مات منکم علی هذا الامر منتظرا له کان کمن فی فسطاط القائم علیه السلام » (کسی که از شما بمیرد بر این امر در حالیکه منتظر ظهور حضرت قائم علیه السلام باشد مانند کسی است که در خیمه قائم با او باشد).(3)

و از حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام از پدران بزرگوار و طاهرین او از پیغمبر

ص: 71

اکرم صلی الله علیه و آله روایت شده که فرمود: «افضل اعمال امتی انتظار الفرج» (بهترین اعمال امت من انتظار فرج است)(1)

و نیز از امیرالمؤمنین علیه السلام سؤال شد «ایّ الاعمال احب الی اللّه عز وجل قال انتظار الفرج» (کدام کارها نزد خدای عز و جل محبوب تر است؟ فرمود انتظار فرج).(2)

و نیز از ابی حمزه از ابی خالد کابلی از علی بن الحسین علیه السلام حدیثی روایت شده که در آن می فرماید: «بدرستی که اهل زمان غیبت حضرت مهدی که قائل به امامت او و منتظر ظهور او هستند بهترین اهل هر زمان می باشند برای اینکه خدای تعالی از عقل و فهم و معرفت به اندازه ای به آن ها عطا فرموده که غیبت نزد آن ها بمنزله حضور و مشاهده شده است و آنان را در این زمان بمنزله مجاهدین باشمشیر در جلو رسول خدا صلی الله علیه و آله قرار داده، اینان بندگان خالص خدا، و براستی شیعیان ما، و دعوت کننده گان بدین خدا در نهان و آشکارا هستند».(3)

«ویقیمون الصلاة»

اقامه صلاة یکی دیگر از صفات متقین (شیعیان) است و تنها آن ها هستند که حقیقت نماز را بپا می دارند. و در اخبار به این جهت «قائم» اطلاق شده چون ایستاده و آماده برای ظهور و قیام به امر امامت هستند که در امر ایمان و اطاعت ثابت و پا برجا می باشند.

محمد بن مسلم از امام جعفر صادق علیه السلام روایت کرده که: «ومما رزقناهم ینفقون» مراد از رزق و انفاق، علم است، و معنای آیه این است که از آن علمی که به ایشان (شیعیان) تعلیم کرده ایم آنرا منتشر می سازند و از آن امساک نمی کنند و تعلیم

ص: 72

به دیگران می کنند و از آنچه از قرآن به ایشان آموختیم، تلاوت می کنند».(1)

والَّذِینَ یُوءْمِنُونَ بِمَا أُنزِلَ إِلَیْکَ وَمَا أُنزِلَ مِنْ قَبْلِکَ وَبِالآخِرَةِ هُمْ یُوقِنُونَ

«و آنان که بدانچه به سوی تو فرود آمده، و به آنچه پیش از تو نازل شده است، ایمان می آورند، و آنانند که به آخرت یقین دارند».

امام حسن عسکری علیه السلام فرمود: «هرکس فضل و برتری و ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام راانکار نماید در حقیقت تورات و انجیل را انکار کرده است. بنابراین خداوند کتابی را نازل ننموده مگر اینکه در آن بعد از اشاره به توحید و نبوت پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله بر ولایت امیرالمؤمنین و ائمه معصومین علیهم السلام تأکید کرده است».(2)

از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام روایت شده است که رسول خدا صلی الله علیه و آله روزی نماز صبح را خواندند. سپس نظر نمودند به جوانی در مسجد که لاغر و زرد رنگ و چشمهایش فرو رفته بود.

حضرت فرمود: چگونه صبح نمودی؟ عرض کرد: صبح نمودم به حالت یقین.

حضرت متعجب از گفتار او شد و فرمود: هر چیزی را حقیقتی است، حقیقت یقین تو چیست؟ عرض کرد: یقین من مرا محزون ساخته، و شب مرا بیدار داشته، و روز مرا تشنه ساخته، و چنان یقین دارم به امور آخرت که گویا در عرش الهی می نگرم و حشر خلایق را می بینم و اهل بهشت را نظر می کنم که متنعم هستند و اهل جهنم به خروش مشغول و معذبند و گویا الان زفیر آتش را می شنوم.

حضرت به اصحاب فرمود: این بنده ای است که خدا قلب او را به نور ایمان

ص: 73

منور ساخته، و به جوان فرمود: بر آنچه هستی ملازم (مواظب) باش. پس جوان گفت: یا رسول اللّه دعا فرما که خدا مرا شهادت نصیب فرماید. حضرت دعا نمود، چیزی نگذشت که در یکی از جنگها شهید شد.(1)

أُوْلَ_ئِکَ عَلَی هُدًی مِّنْ رَّبِّهِمْ وَأُوْلَ_ئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ قدس سرهم

«آنان برخوردار از هدایتی از سوی پروردگار خویشند، و آنان همان رستگارانند».

آیه شریفه آگاهی است بر آنکه متقیان(شیعیان) رستگارند، یعنی غیر ایشان رستگار نخواهند بود.

از حضرت امام محمد باقر علیه السلام روایت شده است که رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «ان علیا وشیعته هم الفائزون» «بدرستی که علی علیه السلام و شیعیان او رستگارانند».(2) یعنی کمال رستگاری مخصوص به ایشان است، و غیر ایشان از رستگاری بی بهره اند. و مراد از شیعه کسانی هستند که آن حضرت را در گفتار و رفتار و کردار پیروی نمودند.

(اولئک) آن متقیان که به این صفتها آراسته اند «علی هدی من ربهم» بر راه راستند و بر جاده صحیح و درست از جانب پروردگار خود هستند و این بدان معنی نیست که خدای تعالی ایمان را در ایشان به صورت جبر آفریده باشد چنانکه مذهب عامه بدان قائلند، چون این عمل موجب ظلم خداوند در عذاب کافران است به جهت عدم قدرت ایشان در کسب ایمان. زیرا که حق تعالی ایمان را در ایشان نیافریده پس اگر عذابشان کند ظلم کرده باشد «تعالی اللّه عن ذلک علوا کبیرا» بلکه مراد آن است که خداوند، وجود و عقل به ایشان داده و پیغمبران و کتابها فرستاده و به آن دعوت کرده و به عقل وعده ثواب داده و بر ترک آن هشدار نموده

ص: 74

است. اهل ایمان به اختیار خود اطاعت آن کرده اند و کفار به اختیار خود اطاعت نکرده اند وآن جماعتی که به اختیار خود گرویده اند «اولئک هم المفلحون» ایشان رستگاران از عذاب و رسیدن به مرتبه ثواب هستند و نه غیر ایشان، یعنی رستگاری مخصوص متقیان (شیعیان) و گرفتاری مربوط به اهل کفر و طغیان است.

خَتَمَ اللّه ُ عَلَی قُلُوبِهمْ وَعَلَی سَمْعِهِمْ وَعَلَی أَبْصَارِهِمْ غِشَاوَةٌ وَلَهُمْ عَذَابٌ عظِیمٌ قدس سره

«خداوند بر دلهای آنان، و بر شنوایی ایشان مهر نهاده، و بر دیدگانشان پرده ای است، و آنان را عذابی دردناک است».

از ابراهیم بن ابی محمود روایت شده که: از حضرت رضا علیه السلام معنای آیه «ختم اللّه» را سؤال نمودم فرمودند: «خداوند بر دل کفار برای عقوبت کفرشان مهر نهاد چنانکه می فرماید: «بل طبع اللّه علیها بکفرهم فلا یؤمنون الا قلیلا» یعنی خدا به سبب کفرشان مهر بر دل آن ها نهاده و بجز اندکی از آن ها ایمان نمی آورند».(1)

امام سجاد علیه السلام فرمودند: «بدرستی که برای بنده چهار چشم است، با دو چشم امور دین و دنیای خود را می بیند و با دو چشم امر آخرت را مشاهده می کند پس هر گاه خدا اراده خیر نسبت به بنده اش نماید دو چشم دلش را باز می کند پس امور غیبی و امر آخرت را بواسطه آن ببیند، و هر گاه «شر» نسبت به بنده اراده کند دلش را به آنچه در اوست واگذارد»(2)

حضرت امام جعفر صادق علیه السلام نیز فرمودند: «همانا شیعیان ما دارندگان چهار چشمند، دو چشم در سر و دو چشم در دل دارند، آگاه باشید که همه بندگان چنین هستند ولی خدای عز و جل چشمهای باطن شما شیعیان را باز کرده و چشمهای باطن آنان را کور نموده است».(3)

ص: 76

وَمِنَ النَّاسِ مَنْ یَقُولُ آمَنَّا بِاللّه ِ وَبِالْیَوْمِ الآخِرِ وَمَا هُمْ بِمُوءْمِنِینَ علیهماالسلام

«و برخی از مردم می گویند: «ما به خدا و روز بازپسین (رستاخیز) ایمان آورده ایم»، ولی ایمان آورندگان [راستین [نیستند».

در تفسیر امام حسن عسکری علیه السلام است که حضرت موسی بن جعفر علیه السلام در خصوص معنی آیه فوق «ومن الناس» فرمودند: «رسول اللّه صلی الله علیه و آله روز غدیر به امر خداوند امیرالمؤمنین علیه السلام را به خلافت نصب نموده و به عمر فرمود: با علی علیه السلام بیعت کن.

ابوبکر و عمر و هفت نفر دیگر از منافقین و رؤسای مهاجر و انصار با آن حضرت بیعت کردند. عمر گفت یا علی! خلافت و ولایت بر تو مبارک باد، صبح کردم در حالی که می بینم مولای من و مولای تمام مؤمنین می باشی.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله این بیعت و عهد (و پیمان) را بر آن ها محکم گردانید. سپس آن ها مخفیانه با رفقای خود بنا گذاشتند که بعد از پیغمبر صلی الله علیه و آله نگذارند امیرالمؤمنین علیه السلام به منصب خلافت باقی بماند و حق او را غصب کنند، ولی همینکه به حضور پیغمبر صلی الله علیه و آله می رسیدند می گفتند: ای رسول خدا! محبوب ترین و نزدیکترین اشخاص نزد خدا را بر ما ولایت و خلافت بخشیدی. علی علیه السلام برای دفع ستمکاران و از لحاظ سیاست و دین از ما باکفایت تر بوده و مردی شایسته مقام خلافت می باشد.

خداوند می دانست که آن ها آنچه در دل دارند غیر از آن است که بر زبان می آورند و بر دشمنی خود با علی علیه السلام باقی هستند، پس پیغمبرش را از عقاید باطنی آن ها خبر داد و فرمود: ای محمد صلی الله علیه و آله بعضی از مردم می گویند: ما به امر خداوند درباره نصب امیرالمؤمنین علی علیه السلام به خلافت ایمان داریم اما آن ها دروغ می گویند و ایمان ندارند و بر نابودی شما و علی علیهماالسلام با هم متحد شده اند و اشخاص متمردی

ص: 77

هستند و طغیان و فساد زیادی خواهند نمود.

حضرت موسی بن جعفر علیه السلام فرمود: پس از آنکه خداوند از نفاق و توطئه منافقین پیغمبرش را خبر داد آن ها حضور پیغمبر شرفیاب شده و قسم دروغ خوردند. پیغمبر صلی الله علیه و آله آن ها را سرزنش و ملامت نمود.

ابو بکر گفت: ای رسول خدا! قسم بخدا! هیچ چیز در نظرم لذت بخش تر و بهتر از بیعت نمودن با علی علیه السلام نبوده و امیدوارم بر اثر این بیعت خداوند درهای بهشت را به رویم باز کرده و مرا از ساکنین آن گرداند.

عمر گفت: فدایت شوم ای رسول خدا! من عملی که شایسته بهشت رفتن باشد ندارم جز همین بیعت با علی علیه السلام ، بخدا قسم! هرگز خیال نکرده و خوش ندارم که نقض بیعت نمایم و اگر جواهراتی به اندازه ما بین زمین و آسمان به من بدهند که این بیعت را بشکنم قبول نخواهم کرد.

عثمان گفت: ای رسول خدا! من از این بیعت بحدی مسرور و دلشادم که تصور آن نمی شود و یقین دارم که اگر گناه انس و جن را نموده باشم خداوند بسبب این بیعت تمام گناهان مرا آمرزیده است و رفقای دیگر آن ها هم مانند این سخنان گفتند و قسم خوردند ولی خداوند در آیات بعد مکر و نیرنگ آن ها را به رسول اللّه صلی الله علیه و آله اطلاع داده است».(1)

از حضرت صادق علیه السلام روایت شده که فرمود: «قال رسول اللّه صلی الله علیه و آله ثلاث خصال من کن فیه کان منافقا وان صام وصلی وزعم انه مسلم: من اذا ائتمن خان واذا حدث کذب واذا وعد اخلف» «رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود سه خصلت است که در هر کس باشد منافق است اگر چه روزه بدارد و نماز بگزارد و گمان کند مسلمان است: کسی که هر گاه امانت به او سپرده شود خیانت کند و هر گاه تکلم کند دروغ گوید و هر گاه وعده

ص: 78

کند وفا ننماید)(1)

بنابراین نفاق امری است مقول بتشکیک و ذی مراتب و منافقین به تمام مراتبشان در هر عصر و زمانی بوده و هستند و آیات قرآن صریح است در اینکه در میان صحابه پیغمبر صلی الله علیه و آله نیز بوده اند مانند آیات سوره برائت و آیات سوره منافقین و غیر این ها ولی بعضی از عامه گفته اند که اصحاب پیغمبر صلی الله علیه و آله همه عدول (عادل و یکسان) بوده و بر طبق این ادعاء به دروغ خبری به آن حضرت نسبت داده اند که فرمود «اصحابی کالنجوم بایهم اقتدیتم اهتدیتم» «یعنی اصحاب من مانند ستارگان هستند پیرو هر کدام شدید هدایت یافتید». ولی این ادعاء و خبری که بر طبق آن نقل کرده اند بدلایل ذیل مردود است:

النار» «تو نمیدانی بعد از تو چه چیزها عمل کرده و چه بدعتها گزاردند، بدرستیکه اینان به قهقرا برگشتند و به همان کفر نخست مراجعت نمودند! پس پیغمبر صلی الله علیه و آله می فرماید: مرگ بر کسی که بعد از من دین را تغییر داد، پس امر شود که ایشان را به طرف آتش برند».(1)

3 _ از کتاب مسند احمد بن حنبل (پیشوای حنبلی ها) از پیغمبر صلی الله علیه و آله روایت شده که فرمود: «من آذی علیا فقد آذانی ایها الناس من آذی علیا بعث یوم القیامة یهودیا او نصرانیا» «هرکس حضرت علی علیه السلام را برنجاند مرا رنجانده و روز قیامت بصورت یهودی یا مسیحی محشور می شود».

و مسلّم است که بسیاری از صحابه نسبت به علی علیه السلام اذیت و آزار نمودند و با این وصف چگونه می توان گفت آن ها عدول (یکسان) و مانند نجوم (ستارگانند)؟!(2)

4 _ حدیث متواتر ثقلین و حدیث متواتر سفینه و احادیث دیگری که از رسول خدا صلی الله علیه و آله وارد شده. مانند: «الحق مع علی وعلی مع الحق یدور معه حیثما دار» حق با علی است وعلی با حق است هرجا که باشد.(3)

همچنین حدیثی که به عمار یاسر فرمود: «ان سلک الناس کلهم وادیا وسلک علی وادیا فاسلک وادیا سلکه علی وخل الناس طرا یا عمار ان علیا لا یزال علی هدی یا عمار ان طاعة علی من طاعتی وطاعتی من طاعة اللّه» «اگر همه مردم راهی را پیمودند و علی علیه السلام راهی را پیمود، تو آن راهی را برو که علی علیه السلام رفته و همه مردم را رها کن. ای عمار! بدرستی که علی همیشه بر طریق هدایت است، ای عمار! اطاعت علی اطاعت من است و اطاعت من اطاعت خدا است»(4) طبق این احادیث راه

ص: 80

غیر علی علیه السلام راه هدایت نیست و اقتدای به غیر از علی علیه السلام باعث هدایت نمی شود و حدیث اصحابی کالنجوم درست نمی باشد.

5 _ از صحیح بخاری و در اغلب کتب عامه و خاصه (شیعه) نقل شده که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «فاطمة بضعة منی فمن اغضبها فقد اغضبنی» «فاطمه پاره تن من است هرکس اورا ناراحت کند مرا ناراحت کرده است»(1)

و از صحیح مسلم نقل شده که فرمود: «یؤذینی ما آذاها» «یعنی هرکس فاطمه را اذیت کند مرا اذیت نموده است».(2) و از صحیح ترمذی نقل شده که فرمود: «یغضبنی ما اغضبها» «ناراحتی فاطمه ناراحتی من است»(3)

و این حدیث بضمیمه حدیث دیگری که بخاری از عایشه نقل نموده و گفته: «پس از آنکه ابوبکر فاطمه علیهاالسلام را از فدک منع نمود، فغضبت فاطمه علی ابی بکر ولم تتکلم معه الی ان ماتت فدفنها علی لیلا ولم یخبر ابابکر یعنی پس از اینکه ابوبکر فدک را از فاطمه علیهاالسلام گرفت فاطمه علیهاالسلام از ابوبکر ناراحت شد و با او صحبت ننمود تا اینکه فوت کرد و حضرت علی علیه السلام شبانه اورا دفن کرد و ابوبکر در تشییع جنازه اش شرکت نکرد».(4) بنابراین حدیث اصحابی کالنجوم درست نمی باشد.

6 _ بر فرض صحت حدیث، در مورد حدیث معروف ذیل در خصوص کسانی که مسلک (راه) علی علیه السلام را نپیموده اند چه می گویند؟ طبق حدیثی که از ام سلمه روایت شده که رسول خدا صلی الله علیه و آله به عمار فرمود: «یا بن سمیه لا تقتلک اصحابی لکن تقتلک الفئة الباغیة» «ای پسر سمیه! اصحابم تو را نمی کشند بلکه اهل بغی و جور تو را بقتل می رسانند».(5) (این حدیث بقدری معروف بود که معاویه و عمرو عاص

ص: 81

نتوانستند انکار کنند) پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله مخالفین علی علیه السلام را از گروه اصحاب خود خارج نموده.

ثانیاً: نفاق از کذب ریشه می گیرد بلکه این دو صفت لازم و ملزوم یکدیگرند، و هر منافقی کاذب و هر دروغگویی منافق است، در قرآن مجید می فرماید: «واللّه یشهد ان المنافقین لکاذبون»(1) و کذب، خود یکی از معاصی بزرگ و جزو گناهان کبیره است که آیات و اخبار بسیار در مذمت آن وارد شده است: به عنوان نمونه: از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت شده که فرمود: «المؤمن اذا کذب بغیر عذر لعنه سبعون الف ملک وخرج من قلبه نتن حتی یبلغ العرش وکتب اللّه علیه بتلک الکذبة سبعین زنیة اهوانها کمن یزنی مع اُمه» «مؤمن هر گاه بدون عذر دروغ گوید هفتاد هزار فرشته اورا لعنت کنند و از دهانش بوی گندی خارج شود و تاعرش برسد و بر او هفتاد زنا نوشته شود که آسانترین آن ها زنای با مادر است»

و از حضرت باقر علیه السلام روایت شده که فرمود: «ان الکذب هو خراب الایمان» «دروغ ویرانی ایمان است»(2)

از حضرت صادق علیه السلام روایت شده که فرمود: «الکذب شر من الشراب» «دروغ از شرب خمر بدتر است»(3)

از حضرت امام حسن عسکری علیه السلام روایت شده که فرمود «جعلت الخبائث کلها فی بیت وجعل مفتاحها الکذب» «پلیدیها در حجره ای قرار داده شده و کلید آن دروغ است»(4)

در قرآن مجید می فرماید: «انما یفتری الکذب الذین لا یؤمنون» (همانا دروغ

ص: 82

می بافند کسانی که ایمان ندارند)(1) و نیز می فرماید: «فاعقبهم نفاقا فی قلوبهم الی یوم یلقونه بما اخلفوا اللّه ما وعدوه وبما کانوا یکذبون» (پس این منع الهی در دلهای آنان ایجاد نفاق نموده تا روزی که خدا را ملاقات کنند، بواسطه اینکه آنچه با خدا وعده نموده بودند وفا نکردند و برای اینکه دروغ می گفتند).(2)

یُخَادِعُونَ اللّه َ وَالَّذِینَ آمَنُوا وَمَا یَخْدَعُونَ إِلاَّ أَنفُسَهُمْ وَمَا یَشْعُرُونَ صلی الله علیه و آله

«می خواهند خدا و مؤمنان را فریب دهند، در حالی که جز خودشان را فریب نمیدهند، (اما) نمی فهمند».

امام کاظم علیه السلام فرمود: «وقتی غاصبان حق امیرالمؤمنین علیه السلام در حضور پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام را در غدیر خم قبول کردند و با او بیعت نمودند روی به رسول اللّه صلی الله علیه و آله کرده گفتند: ما تنها پس از این بیعت به بهشت و رهائی از دوزخ امیدوار شدیم. اما آن ها در حقیقت بیعت نکردند بلکه خدعه و نیرنگی با حضرت علی علیه السلام نمودند و بلافاصله پس از ارتحال رسول اللّه صلی الله علیه و آله بیعت را نقض نمودند و خود بر مسند قدرت نشستند. خداوند پس از بیعت آن ها طی آیه فوق ماجرا را به رسول اللّه صلی الله علیه و آله اطلاع داد و فرمود: که آن ها گمان می کنند که خدا و رسول اللّه صلی الله علیه و آله و حضرت علی علیه السلام را فریب می دهند ولی آن ها خویشتن را فریب و مکر می کنند و نمی دانند که خداوند نیرنگ آن ها را از قبل به رسول اللّه صلی الله علیه و آله اطلاع داده است ولی خود نمی فهمند.(3)

سعد بن صدقه بن زیاد می گوید: از حضرت صادق علیه السلام سؤال نمودم که در روز

ص: 83

قیامت وسیله نجات از آتش جهنم چیست؟ فرمود: «خدعه نکردن با خداست، زیرا هر که با خدا خدعه کند خدا نیز با او خدعه نموده و ایمان را از دل او ببرد و چنین کسی در حقیقت با نفس خود خدعه نموده است. راوی میگوید حضورش عرض کردم: غرض از خدعه کردن با خدا چیست؟ فرمود در ظاهر اوامر خدا را قبول نموده ولی در باطن معتقد نبوده و ایمان نداشته باشد و یا آنکه بظاهر اوامر او را اجرا نموده و لکن برای غیر خدا باشد، (لذا) از ریا کردن بپرهیزید که این عمل شریک قرار دادن برای خداست. شخص ریاکار را در روز قیامت به چهار نام می خوانند و صدا می زنند و می گویند: ای کافر و ای فاجر و ای حیله گر و ای زیانکار اعمال و عباداتت از بین رفته پاداش خود را از کسی که برایش عبادت نموده ای بخواه».(1)

فِی قُلُوبِهِمْ مَّرَضٌ فَزَادَهُمُ اللّه ُ مَرَضًا وَلَهُم عَذَابٌ أَلِیمٌ بِمَا کَانُوا یَکْذِبُونَ قدس سره

«در دلهایشان مرضی است، و خدا بر مرضشان افزود، و به [سزای[ آنچه به دروغ می گفتند، عذابی دردناک [در پیش] خواهند داشت».

امام حسن عسکری علیه السلام به نقل از امام موسی بن جعفر علیه السلام فرمود: «این آیه و دو آیه قبلی در مورد نقض کنندگان بیعت و خلافت امیرالمؤمنین علیه السلام است. خداوند بخاطر سوء نیتی که این افراد (اصحاب سقیفه) جهت نقض بیعت داشتند لذا رسول اللّه صلی الله علیه و آله را از ماجرا آگاه نمود. پس آن ها نزد پیغمبر صلی الله علیه و آله آمده اظهار پوزش و معذرت خواهی نمودند.

حضرت موسی بن جعفر علیه السلام سپس فرمود: چون منافقین از پیغمبر صلی الله علیه و آله عذر خواهی نمودند، خداوند وحی فرموده که آن ها خدعه می نمایند و پیغمبر صلی الله علیه و آله هم بر

ص: 84

حسب ظاهر عذر آن ها را پذیرفت، جبرئیل نازل شد و فرمود: ای پیغمبر گرامی! پروردگارت سلام میرساند و می فرماید: به این منافقین که خدعه و حیله می کنند و در پنهانی برای نقض عهد و غصب ولایت و حقوق علی علیه السلام با یکدیگر توافق نموده اند امر کن که با امیرالمؤمنین علی علیه السلام بیرون رفته و معجزات و امور خارق عادات و عجایبی که خداوند بدست علی علیه السلام ظاهر می گرداند مشاهده نموده و بدانند که آسمانها و زمین و تمام موجودات عالم بالا و پایین تحت فرمان او بوده و خدا، امیرالمؤمنین علیه السلام را از آن ها بی نیاز نموده است و مطمئن باشند خدا دست از انتقام و مجازات آن ها نخواهد کشید ولی خداوند بنا بر مصلحت و تدبیر همانطوری که به فرعونیان و کسانی که ادعای خدایی می نمودند مهلت داده بود، ایشان را هم مهلت داده است.

هستی تا کوه ها را بهر چه بخواهی تبدیل نماید و به جماعت منافقین فرمود: اگر علی علیه السلام را پیروی کنید سعادتمند و نیکوکار می شوید و اگر مخالفت او نمایید شقی و بد عاقبت می باشید و خداوند علی علیه السلام را از وجود شما به وسیله معجزاتی که بدست او ظاهر خواهد ساخت بی نیاز می نماید.

امیرالمؤمنین علیه السلام با آن جماعت و عده زیادی از مردم بجانب کوه ها تشریف برده از خداوند درخواست نمود که آن کوه را به نقره تبدیل نماید. یکدفعه تمام کوهها نقره شده و با صدای فصیح و رسا فریاد زدند: یا علی! ای وصی رسول خدا! پروردگار، ما را در تحت اختیار تو قرار داده، ما را در هر راهی که می خواهی خرج کن و هر زمان که ما را بخوانی به اطاعتت حاضر و آماده انجام اوامرت هستیم و اوامرت درباره ما نافذ و روا می باشد. مجددا کوه ها به طلا تبدیل شدند و مانند بیاناتی که از کوه های نقره شده بود سخنانی اظهار نمودند و بعد کوه ها به سنگ و مشک و عنبر و انواع جواهرات پر بها برگشته و هر یک از آن ها با زبانی فصیح فریاد می کردند: یا اباالحسن! ای برادر رسول خدا! تمام ما مسخر فرمان تو هستیم و هر وقت اراده نمایی و ما را بخوانی در فرمانبرداری شما حاضریم.

سپس امیرالمؤمنین علیه السلام خداوند را به حق آبرو و منزلت آل محمد صلی الله علیه و آله خوانده و درخواست نمود که درختها به صورت مردان جنگی مسلح و سنگریزه ها به شکل جانوران و درندگان چون افعی و پلنگ در آیند، فورا تمام درختان مبدل به مردان مسلحِ آماده به جنگ که هر یک از آن ها مقابل ده هزار نفر از مردم بودند و سنگها بشکل افعی های سیاه و شیر و پلنگ گردیدند و هر یک از آن ها با زبان فصیح و صدای بلند گفتند: یا علی! ای وصی پیغمبر آخر زمان! خداوند ما را تحت فرمانت قرار داده و از جانب خداوند مأموریم که از وجود مقدست اطاعت و فرمانبرداری کنیم و هر وقت اراده فرمایی و ما را بخوانی تا بر دشمنانت مسلط شویم، آماده و حاضر هستیم. ای وصی رسول خدا! برای شما نزد خداوند چنان قدر و منزلت و

ص: 86

مقام و شأنی می باشد که اگر از خداوند بخواهی تمام زمین را به صورت گوسفندی قرار بدهد به همان صورت در می آید و اگر بخواهی آسمان به زمین و یا زمین به آسمان ملحق شود البته که خواهد شد، یا چنانچه اراده فرمایی تمام آبها تلخ و شور شود خواهد شد، یا کلیه آن ها به جیوه مبدل گردند تبدیل می شوند و اگر بخواهی هر نوع روغن و شربت می گرداند، و یا بخواهی تمام زمین ها دریا و یا دریاها خشک شوند، خواهد شد.

ای وصی پیغمبر خدا! از سرکشی و طغیان منافقین محزون مشو،خداوند مانند فرعون و نمرود آن ها را نظر به مصالحی مهلت داده و مثل شیطان آن ها را به خودشان وا گذاشته است خداوند وجود مقدس شما و آن ها را برای دار دنیا نیافریده است بلکه برای بقا خلق کرده و مرگ، انتقال از خانه به خانه دیگر است و خداوند احتیاجی ندارد که منافقین ایمان بیاورند و یا نیاورند و اراده فرموده بود که شرافت و فضیلت مقامت را به آن ها ثابت کند و بواسطه تقربی که در پیشگاه حضرت حق دارید اگر می خواست آنان را به اکراه وادار به ایمان به ولایت حضرتت می فرمود.

حضرت موسی بن جعفر علیه السلام سپس فرمود: منافقین بر اثر معجزات مشهوده آن حضرت علاوه بر آنکه مریض القلب بودند بلکه به واسطه نقض عهد خداوند و شکستن بیعت با امیرالمؤمنین علیه السلام مرضی بر امراض قبلی ایشان افزوده شد و درباره علی علیه السلام به حیرت (سرگردانی) افتادند و به مناسبت تکذیب امر خداوند و آنکه به دروغ مدعی بودند که ما بر بیعت خود استوار و پایدار هستیم، به کیفر شدید و عذابی سخت دچار خواهند شد.(1)

ص: 87

وَإِذَا قِیلَ لَهُمْ لاَ تُفْسِدُواْ فِی الاْءَرْضِ قَالُواْ إِنَّمَا نَحْنُ مُصْلِحُونَ قدس سره قدس سره أَلا إِنَّهُمْ هُمُ الْمُفْسِدُونَ وَلَ_کِن لاَّ یَشْعُرُونَ قدس سره رضی الله عنه

«و چون به آنان گفته شود: «در زمین فساد مکنید»، می گویند: «ما خود اصلاحگریم» به هوش باشید که آنان فساد گرانند، لیکن نمی فهمند».

حضرت موسی بن جعفر علیه السلام فرمودند: «وقتی به منافقین گفته می شد روی زمین فساد نکنید و با اظهار نقض بیعت خود به اشخاص ضعیف و سست عقیده رخنه در دین آن ها نیفکنید، جواب می دادند: ما جزء اصلاح طلبان هستیم؛ زیرا به دین و مذهب اعتقاد نداریم و در دین متحیریم و به دین محمد صلی الله علیه و آله و اسلام از نظر صورت ظاهر راضی می باشیم و در باطن بر طبق دلخواه خود عمل کرده و از بندگی و فرمانبرداری محمد صلی الله علیه و آله خود را رهانده ایم. در برابر حضرت رسول گردن می نهیم ولی در برابر پسر عمویش علی بن ابی طالب علیه السلام گردن کشی می کنیم تا بدین شکل بظاهر در دنیا خوار و ذلیل نشویم.

آنگاه خداوند فرمود: ای منافقین! بدانید و آگاه باشید که شما در حقیقت از مفسدین فی الارض هستید و خداوند شما را به پیغمبرش معرفی کرده و بخوبی شناسانده و به مسلمانان حقیقی امر فرموده که شما را لعنت نمایند».(1)

وَإِذَا قِیلَ لَهُمْ آمِنُواْ کَمَا آمَنَ النَّاسُ قَالُواْ أَنُوءْمِنُ کَمَا آمَنَ السُّفَهَاء أَلا إِنَّهُمْ هُمُ السُّفَهَاء وَلَ_کِن لاَّ یَعْلَمُونَ قدس سره علیهاالسلام

«و چون به آنان گفته شود: «همان گونه که مردم ایمان آوردند، شما

ص: 88

هم ایمان بیاورید»، می گویند: «آیا همان گونه که کم خردان ایمان آورده اند، ایمان بیاوریم؟» هشدار که آنان همان کم خردانند، ولی نمی دانند».

حضرت موسی بن جعفر علیه السلام فرمود: «هر وقت به منافقین بگویند شما هم مانند سلمان و ابوذر و مقداد و عمارکه در نصب خلافت امیرالمؤمنین علیه السلام اطاعت اوامر خدا و رسول صلی الله علیه و آله ایمان آورده ایمان بیاورید به هم مسلکان خود می گویند: آیا ما هم مانند سفیهانی (بی عقل) چون سلمان و مقداد و ابوذر و عمار ایمان بیاوریم؟!» چون آن ها از دریچه چشمِ دل تسلیم شدن مؤمنین را به اوامر خدا و رسول مشاهده ننموده و بولایت امیرالمؤمنین علیه السلام و دوستی ذریه گرامی آن حضرت تن در نداده و آن حضرت را ترک نموده و محبت یهود و مسیحیان را در دل خود جا دادند که بدین شکل دشمن خدا و رسول بودند و اگر در ظاهر از آن ها تبری جسته ولی در باطن به آن ها پیوسته اند.

آن ها سلمان و ابوذر و و مقداد و عمار که به حضرت علی علیه السلام ارادت خاص داشتند و مطیع بی چون و چرای او بودند را جاهل و بی عقل می دانستند در حالی که خداوند در این آیه ضمن تأیید سلمان و دوستان مذکورش و تقبیح نقض کنندگان بیعت می فرماید: «الا انهم هم السفهاء ولکن لایعلمون» خود، جاهل و نادان هستند ولی نمی دانند.

آن ها رسول اللّه صلی الله علیه و آله و عظمت نبوت او و لزوم اجرای فرامین او در خصوص ولایت و خلافت حضرت علی علیه السلام و اهمیت منزلت آن حضرت برای دین و دنیا را نفهمیدند و نمی دانند که حقیقت امر همین است و بس.

و خداوند رسول اللّه صلی الله علیه و آله را از ماجرا مطلع کرده و آن ها را مورد لعن و نفرین قرار داده است.

منافقین اهل ایمان را به سفاهت نسبت می دهند برای اینکه هر کس بر خلاف رویه

ص: 89

آن ها عمل کند او را جاهل و نادان می پندارند و تنها هم فکران خود را عاقل می شمارند».(1)

از عامه روایت شده است که مراد از «آمِنُوا کَما آمَنَ النَّاسُ» «حضرت علی وحمزه و جعفر طیار، و سلمان و أبوذر، و عمار، و مقداد، و حذیفه [بن] الیمان و می باشد.(2)

امام زین العابدین علیه السلام فرمود: «مردی نزد امیرالمؤمنین علیه السلام آمد و گفت: اگر می توانی مرا از ناس و اشباه ناس و نسناس آگاه کن؟ امیرالمؤمنین علیه السلام به حضرت امام حسین علیه السلام فرمود: جواب این مرد را بده.

امام حسین علیه السلام فرمود: اما اینکه از ناس پرسیدی ناس ماییم، و اشباه ناس شیعیان و دوستان مایند و آنان نیز از ما هستند، و اما نسناس، آن ها سواد (زباله های) اعظم مردمند با دست مبارک به جماعتی از مردم اشاره نمود و فرمود: اینان جز چهار پایان نیستند بلکه از آن ها پست تر و گمراه ترند».(3)

در حدیث فوق شیعیان و موالیان اهل بیت را اشباه ناس نامیده و ممکن است مراد از ناس مؤمنین کامل باشند که شامل معصومین و مؤمنینی است که در درجات کمتر از آنان قرار گرفته اند. مانند: سلمان و اباذر و مقداد و عمار و حذیفه و امثال این ها.

در روایتی راوی از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام پرسید: عقل چیست؟ حضرت فرمود: «ما عبد به الرحمن واکتسب به الجنان» چیزی است که به وسیله آن انسان پروردگارش را عبادت کند و بهشت را برای خود کسب نماید. راوی می گوید: گفتم پس آنچه در معاویه بود چه بود؟ فرمود: منکر و شیطنت بود که شبیه عقل است ولی عقل نیست.(4)

ص: 90

وَإِذَا لَقُواْ الَّذِینَ آمَنُواْ قَالُواْ آمَنَّا وَإِذَا خَلَوْاْ إِلَی شَیَاطِینِهِمْ قَالُواْ إِنَّا مَعَکْمْ إِنَّمَا نَحْنُ مُسْتَهْزِوءُونَ قدس سره اللّه ُ یَسْتَهْزِی ءُ بِهِمْ وَیَمُدُّهُمْ فِی طُغْیَانِهِمْ یَعْمَهُونَ قدس سره قدس سرهم

«و چون با کسانی که ایمان آورده اند برخورد کنند، می گویند: «ایمان آوردیم»، و چون با شیطانهای خود خلوت کنند، می گویند: «در حقیقت ما با شماییم، ما فقط [آنان را] ریشخند (تمسخر) می کنیم. خدا [است که] ریشخندشان می کند، و آنان را در طغیانشان فرو می گذارد تا سرگردان شوند».

حضرت موسی بن جعفر علیه السلام فرمود: «هر گاه منافقین به سلمان و ابوذر و سایر مؤمنین می رسیدند می گفتند: ما به محمد صلی الله علیه و آله ایمان آورده و تسلیم بیعت علی علیه السلام می باشیم و هر گاه غاصبان حق امیرالمؤمنین علیه السلام به هم مسلکان و رفقای خود برخورد می نمودند به آن ها می گفتند: دیدید چگونه مؤمنین را تمسخر (استهزاء) می کردیم؟ خداوند فرمود: ای پیغمبر! ما آنها را استهزاء خواهیم نمود و در دنیا و آخرت به کیفر سرکشی خودشان خواهیم رسانید.

حضرت موسی بن جعفر علیه السلام فرمود: اما استهزاء آن ها در دنیا پذیرش اسلام ظاهری ایشان است و لعنت کردن آنان در حقیقت اجرای احکام اسلامی در مورد آن هاست تا وضع مسلمانی منافقین بر مسلمانان حقیقی و خالص مخفی و پنهان نماند و استهزاء اخروی به آن ها، نشان دادن جایگاه مؤمنین در بهشت به منافقین و قرارگاه منافقین در جهنم به مؤمنین می باشد».(1)

از حضرت امام محمد باقر علیه السلام روایت شده است که فرمودند: «این آیات در حق غاصبان اصلی حق امیرالمؤمنین علیه السلام نازل شده که در ظاهر ایمان داشته و تسلیم

ص: 91

ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام بودند ولی چون در خلوت به دشمنان آن حضرت می رسیدند می گفتند: با شما همراه و هم مسلک هستیم و علی بن ابی طالب علیه السلام را استهزاء می کنیم. پس خداوند فرمود: ما کیفر و سزای این عمل منافقین و استهزاء به امیرالمؤمنین علیه السلام را در عالم آخرت خواهیم داد».

در کتاب مدینه المعاجز در باب معجزات حضرت قائم عجل اللّه تعالی فرجه الشریف از راوندی از سعد بن عبداللّه اشعری روایت می کند که گفت: مخالفی با من مناظره نمود و گفت: ابوبکر و عمر از روی میل اسلام آوردند یا از روی اجبار و اکراه؟

من در فکر فرو رفتم و پیش خود گفتم اگر بگویم از روی اجبار اسلام آوردند آن موقع شمشیر کشیدن نبود که بترسند و اسلام بیاورند و اگر بگویم از روی میل اسلام آوردند، مؤمن که پس از ایمانش کافر نمی شود، پس او را به گونه لطیفی از خود دفع نموده و همان ساعت به خانه احمد بن اسحاق رفتم که این سؤال را از وی بنمایم، گفتند او امروز به سامرا رفته است. تا اینکه می گوید: من هم عازم سامرا شده و با او خدمت حضرت امام حسن عسکری علیه السلام مشرف شده _ و حدیث بسیار مفصل است تا آنجا که می گوید _ حضرت امام حسن عسکری علیه السلام بمن فرمودند: چهل مسئله تو چیست؟ از این کودک (یعنی از حضرت امام زمان علیه السلام ) بپرس تا جواب بدهد.

حضرت قائم علیه السلام پیش از اینکه من شروع به صحبت کنم، فرمودند: «هلا قلت للسائل لا اسلما طوعا ولا کرها وانما اسلما طمعا فقد کانا یسمعان من اهل الکتاب منهم من یقول هو نبی یملک المشرق والمغرب وتبقی نبوته الی یوم القیامة ومنهم من یقول یملک الدنیا ملکا عظیما وتنقاد له الارض فدخلا کلاهما فی الاسلام طمعا فی ان یجعل محمد صلی الله علیه و آله کل واحد منهما والی ولایة فلما آیسا من ذلک دبرا مع جماعة فی قتل محمد صلی الله علیه و آله لیلة العقبة فکمنوا له وجاء جبرئیل فاخبر محمد صلی الله علیه و آله بذلک فوقف علی العقبه فقال یا فلان یا فلان یا فلان اخرجوا فانی لا امر حتی اراکم قد خرجتم، وقد سمع حذیفه ذلک، ومثالهما طلحه والزبیر فهما بایعا علیا علیه السلام بعد قتل عثمان طمعا فی

ص: 92

ان یجعل کلیهما والیا علی ولایة لا طوعا ولا رغبة ولا کرها ولا اجبارا، فلما ایسا من ذلک من علی علیه السلام نکثا العهد وخرجا علیه وفعلا ما فعلا» یعنی امام زمان علیه السلام فرمود: «چرا به سؤال کننده نگفتی که آن دو نفر نه با میل خود اسلام آوردند و نه با اکراه بلکه به خاطر طمع و چشم داشت مسلمان شدند؟ چون از اهل کتاب (یهودیان و مسیحیان) می شنیدند که (آخرین) پیغمبر مشرق و مغرب زمین را فتح می کند و پیامبری او تا روز قیامت ادامه می یابد و بعضی می گفتند که در دنیا به عنوان ملک و سلطنت عظیم حکومت می کند و زمین تحت فرمان او در می آید، لذا آن دو نفر به خاطر طمع، اسلام آوردند به این امید که حضرت محمد صلی الله علیه و آله هر یک را بعنوان والی (بر منطقه ای) تعیین نماید. پس زمانیکه نا امید شدند با گروهی در صدد قتل آن حضرت در شب عقبه بر آمدند و برای او کمین کردند ولی جبرئیل جریان را به آن حضرت اطلاع داد. لذا رسول اللّه صلی الله علیه و آله کنار (تپه) عقبه ایستاد و صدا زد ای فلانی و فلانی و فلانی خارج شوید و اگر بیرون نیایید از اینجا تکان نمی خورم. حذیفه که (حضور داشت) این موضوع را نیز شنید.

امام زمان علیه السلام سپس فرمودند: ماجرای طلحه و زبیر نیز همینطور است؛ آن دو نفر پس از قتل عثمان با حضرت علی علیه السلام بیعت نمودند به این امید که آن حضرت هر کدام را به عنوان والی (بر منطقه ای) تعیین نماید و بیعت آن ها نه با میل و رغبت بود و نه با اکراه و نه با اجبار، لذا وقتی که از حضرت علی علیه السلام نا امید شدند بیعت خود را شکستند و علیه آن حضرت قیام نمودند و کردند آنچه کردند».(1)

و آیه شریفه «وهموا بما لم ینالوا»(2) درباره این ها نازل شده و ممکن است منشأ اظهار ایمان منافق هر سه جهت از جهات فوق یا دو جهت از آن ها باشد، همچنانکه اشخاص سیاسی همیشه خود را به رنگ اجتماع در می آورند و پس از آن

ص: 93

بر خر مراد سوار می شوند و برای اینکه نیرویی هم پشتیبان آن ها باشد با دشمنان و بیگانگان هم سری و سری دارند. امر سوم در بیان جمله «واذا خلوا الی شیاطینهم»: مراد از شیاطین در این آیه رؤساء و بزرگان کفار و منافقینند که در عقیده و صفات با هم موافق و در خلوت همدم و همراز یکدیگرند؛ یعنی وقتی با رؤساء و بزرگان خود خلوت می کنند، می گویند: ما با شما هستیم، و اضافه شیاطین به ضمیر جمع که مرجع آن منافقین است کمال دلالت را دارد بر اینکه از یک جنسند و در صفات و ملکات با هم مشترکند و چون دارای صفات شیطانی هستند از این جهت از آن ها به شیاطین تعبیر شده است.

حضرت امام محمد باقر علیه السلام می فرمایند: «تأویل آیه شریفه فوق در حق سه غاصب حق امیرالمؤمنین، نازل شده است. وقتی که پیغمبر صلی الله علیه و آله به معرفی ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام اقدام نمود، آن ها ایمان و خشنودی خود نسبت به آن را ظاهر کردند، و چون با دشمنان امیرالمؤمنین علیه السلام ، خلوت نمودند گفتند: ما با شما هستیم، به درستی که ما مؤمنین را استهزاء (تمسخر) می کنیم».(1)

أُوْلَ_ئِکَ الَّذِینَ اشْتَرَوُاْ الضَّلاَلَةَ بِالْهُدَی فَمَا رَبِحَت تِّجَارَتُهُمْ وَمَا کَانُواْ مُهْتَدِینَ قدس سره صلی الله علیه و آله وسلم

«همین کسانند که گمراهی را به [بهای] هدایت خریدند، در نتیجه داد و ستدشان سود[ی به بار] نیاورد، و هدایت یافته نبودند».

شیطان و پیروان او نزد آن شخص مجسم شده انواع و اقسام عذابها را به چشم و دل مشاهده نموده و جایگاهی که اگر به عهد و بیعت خود باقی بود در بهشت می داشت نشانش داده و آن فرشته به او می گوید: به بهشت و قصرهایی که در این مکان برای تو آماده بود بنگر و چنانچه به دوستی و ولایت علی علیه السلام استوار و ایمان داشته و نقض عهد نمی کردی متعلق به تو بود اینک که بر خلاف پیمان رفتار نموده و در باطن نفاق و عناد ورزیده ای و منکر ولایت و وصایت آن حضرت شده ای جایگاه همیشگی خود را در جهنم ببین! آنگاه انواع عذابها را در برابر چشم خود مشاهده نموده و می بیند که عقرب ها و افعی ها برای حمله به او مهیا هستند و در آنحال منافقین با صدای رسا فریاد می زنند ای کاش بر آنچه پیغمبر امر فرموده بود می رفتیم و از ولایت امیرالمؤمنین تجاوز نمی کردیم».(1)

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: «کل مولود یولد علی الفطرة حتی یکون ابواه یهودانه او ینصرانه». سید مرتضی رحمه الله معنای حدیث را چنین ترسیم فرموده که: «هر مولودی متولد می شود بر خلقتی که دلالت بر وحدانیت الهی و بندگی او و ایمان به او دارد، اما این پدر و مادرش هستند که او را یهودی یا مسیحی می نمایند؛ زیرا اولاد بیشتر بر مذهب پدران خود نشو و نما می کنند و به دین و کیش آنان الفت می یابند.(2)

بنابراین آیه شریفه اشاره است به اینکه منافقین ایمان فطری خدایی را به کفر اکتسابی خود تبدیل نمودند.

«فما ربحت تجارتهم» پس تجارت ایشان، در تبدیل نمودن کفر به ایمان سود نکرد و در این معامله نفعی نبردند.

امام صادق علیه السلام از پدران خویش علیهم السلام از رسول اکرم صلی الله علیه و آله روایت نموده که حضرت فرمودند: «ای علی علیه السلام مؤمن را سه علامت است: نماز و روزه و زکات، و

ص: 95

منافق را سه علامت است، در سخن دروغ گوید، و چون وعده کند خلف وعده نماید، و چون امینش دارند خیانت کند».(1)

امیرالمؤمنین علی علیه السلام فرمود: «ایمان در دل، علامتی است سفید همچنانکه ایمان بر سفیدی دل می افزاید. و نفاق در دل، علامتی است سیاه همچنانکه نفاق بر سیاهی دل می افزاید تا همه دل سیاه شود، بطوریکه به خدا اگر دل مؤمن را بشکافند سفید می یابند و اگر دل منافق را بشکافند سیاه می یابند.(2)

مَثَلُهُمْ کَمَثَلِ الَّذِی اسْتَوْقَدَ نَاراً فَلَمَّا أَضَاءتْ مَا حَوْلَهُ ذَهَبَ اللّه ُ بِنُورِهِمْ وَتَرَکَهُمْ فِی ظُلُمَاتٍ لاَّ یُبْصِرُونَ

«مثل آنان، همچون مثل کسانی است که آتشی افروختند، و چون پیرامون آنان را روشنایی داد، خدا نورشان را برد، و در میان تاریکیهایی که نمی بینند رهایشان کرد».

از حضرت امام محمد باقر علیه السلام در خصوص تفسیر آیه «کمثل الذی استوقد نارا» سؤال شد فرمودند: «زمین به روشنایی نور محمد صلی الله علیه و آله روشن می شود همانطوری که از نور آفتاب روشن می شود و به نور علی علیه السلام روشن می شود مثل آنکه از نور ماه روشن می گردد و خداوند محمد صلی الله علیه و آله را به آفتاب و علی علیه السلام را به ماه تشبیه نموده و می فرماید: «وهو الذی جعل الشمس ضیاء والقمر نورا»(3) «اوست خدایی که محمد را درخشان و علی را تابان فرموده» و نیز فرموده است: «وآیة لهم اللیل نسلخ منه النهار فاذا هم مظلمون»(4) و ما چون آفتاب جمال محمد صلی الله علیه و آله را از آن دنیا

ص: 96

برگیریم ناگهان همه منافقین را تاریکی فرا گیرد و همینکه روح مقدس پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله را قبض روح نموده تاریکی ظاهر شده در اثر آن تاریکی و کور دلی، منافقین فضیلت اهل بیت پیغمبر علیهم السلام را ندیدند، چنانکه خداوند می فرماید: «وان تدعوهم الی الهدی لا یسمعوا وتریهم ینظرون الیک وهم لا یبصرون»(1) «اگر آن ها را به راه هدایت بخوانید نخواهند شنید و آن ها را می بینی که تو را می نگرند ولی نمی بینند».(2)

حضرت (شاه) عبدالعظیم و او از ابراهیم بن ابی محمود روایت نموده که گفت: از حضرت امام رضا علیه السلام تفسیر آیه «وترکهم فی ظلمات لا یبصرون» را سؤال نمودم، فرمودند: لفظ «ترک» به خدا نسبت داده نشود و نگویند: خداوند منافقین را به حال خود واگذار نموده و تکلیفی به آنان نفرموده بلکه مراد از «تَرَکَ» این است که چون خداوند می دانست آن منافقین از کفر و عناد خود برنمی گردند لذا لطف و عنایت خود را از آن ها دریغ فرموده و آنان را رها کرده است.(3)

صُمٌّ بُکْمٌ عُمْیٌ فَهُمْ لاَ یَرْجِعُونَ قدس سره علیهماالسلام

«کرند، لالند، کورند، بنابراین به راه نمی آیند».

حضرت باقر علیه السلام فرمود: مثل منافقین مثل کسانی است که برای استفاده از روشنایی آتشی بر افروزند خداوند با فرو فرستادن باران، آتش را خاموش و روشنایی آنرا زایل فرماید، یا بادی برانگیزد و آن آتش را از بین ببرد همینطور است حال منافقین که به ظاهر اقرار به شهادتین نموده و با علی علیه السلام بیعت نمودند، در طول زندگانی احکام اسلام بر آن ها جاری می شود و پس از آنکه مرگ آن ها فرا رسد در

ص: 97

تحت فرمان خدا بر آیند و خداوند به کفر باطن آنان را عذاب می کند و در آخرت سرگردان مانده و راهی برای نجات از عذاب نداشته در آنجا لال و کور می گردند.(1)

أَوْ کَصَیِّبٍ مِّنَ السَّمَاء فِیهِ ظُلُمَاتٌ وَرَعْدٌ وَبَرْقٌ یَجْعَلُونَ أَصْابِعَهُمْ فِی آذَانِهِم مِّنَ الصَّوَاعِقِ حَذَرَ الْمَوْتِ واللّه ُ مُحِیطٌ بِالْکافِرِینَ قدس سره صلی الله علیه و آله یَکَادُ الْبَرْقُ یَخْطَفُ أَبْصَارَهُمْ کُلَّمَا أَضَاء لَهُم مَّشَوْاْ فِیهِ وَإِذَا أَظْلَمَ عَلَیْهِمْ قَامُواْ وَلَوْ شَاء اللّه ُ لَذَهَبَ بِسَمْعِهِمْ وَأَبْصَارِهِمْ إِنَّ اللَّه عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ رضی الله عنه

«یا چون [کسانی که در معرض] رگباری از آسمان که در آن تاریکیها و رعد و برقی است [قرار گرفته اند]، از [نهیب] آذرخش [و[ بیم مرگ، سر انگشتان خود را در گوشهایشان نهند، ولی خدا بر کافران احاطه دارد. نزدیک است که برق چشمانشان را برباید، هر گاه که بر آنان روشنی بخشد، در آن گام زنند، و چون راهشان را تاریک کند، [بر جای خود [بایستند، و اگر خدا می خواست شنوایی و بینایی شان را بر می گرفت، که خدا بر همه چیز تواناست».

حضرت موسی بن جعفر علیه السلام فرمودند: «خداوند برای منافقین مثل دیگری زده و فرموده: آن ها مانند کسانی هستند که گرفتار باران و رعد و برق شده باشند و می ترسند برق چشمانشان را بزند و کور گرداند، همچنین منافقین می ترسند که تو ای محمد صلی الله علیه و آله با اصحابت بر نفاق و کفر آن ها مطلع شده و به سبب این اطلاع قتل و ذلت و خواری آن ها بر تو لازم و واجب شود، لذا انگشتان خود را در گوش خویش می گذارند تا آنکه وقتی که شما بر کسانی که بیعت علی علیه السلام را می شکنند لعنت

ص: 98

می کنید لعن را نشنوند و در این موقع از شدت ترس و نگرانی رنگ چهره آن ها تغییر نموده و مؤمنین بر نفاق باطنی ایشان آگاه می شوند.

از طرفی ایمن نیستند (می ترسند) مبادا خداوند تو را به کشتن آن ها امر فرماید. البته اگر خدا بخواهد اسرار درونی ایشان را فاش و ظاهر می گرداند و شما را مأمور قتل منافقین می نماید و آن ها نمی توانند تلالؤ نور شما و علی علیه السلام را مشاهده نمایند همچنانکه مردم قادر بر نگاه کردن به نور برق و آفتاب نیستند توانایی آنرا ندارند که معجزاتی که به دست امیرالمؤمنین علیه السلام انجام شده را ببینند و نزدیک است عقلشان زایل شود. و اگر منافقین قبلا اعمالی انجام دهند نتیجه اعمالشان بخاطر انکار فضایل علی علیه السلام باطل می باشد، زیرا هر کس انکار حقی را کند که سبب انکار تمام حق ها گردد مانند کسی می ماند که در اثر نظر کردن به آفتاب بینایی از چشمانش سلب گردد.

این منافقین هر وقت اسبهای ماده آن ها کره نر بزاید و زنانشان پسر بوجود آورند و درختان خرما را پر ثمر ببینند و زراعتشان نیکو شود و تجارت پر سودی بکنند می گویند شاید این منافع و سعادت و خوشبختی ها در اثر بیعت کردن با علی علیه السلام پدیدار گشته و اگر بر عکس بوده و زیانی به آن ها برسد می گویند این ها از شومی و بدی پیغمبر و علی علیهماالسلام است «ولو شاء اللّه لذهب بسمعهم» اگر خدا بخواهد مؤمنین را از کفر منافقین مطلع ساخته و آنان را برای جهاد با کفار آماده نموده و بکلی آن ها را نابود و ذلیل و خوار می گرداند».(1)

می توان آیه مبارکه فوق را اینطور تشبیه کرد که مراد از «صیِّب» وجود مبارک پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله است که از آسمان عظمت حق نازل گردیده و نور عظمت او بر جمیع مکلفین از جن و انس تا دامنه قیامت پرتو افکنده است تا نفوس مستعد

ص: 99

بواسطه این نور سعادتمند گردند و همانطور که معمولا همراه باران صدای رعد هست دعوت پیغمبر صلی الله علیه و آله نیز با صدای رسا بگوش عموم مردم می رسد و برق نور علم و معرفت او صفحه عالم هستی را منور گردانیده است ولی منافقین از آنجایی که خبث طینت آنان عاق و مانعی است که بتوانند نور حق را مشاهده کنند و گوش آنان نیز از شنیدن دستورات مقدس اسلام عاجز است، لذا در ظلمات جهل و نفاق خود غوطه ورند و برای اینکه با همان اخلاق زشت جاهلیت مأنوس می باشند انگشت در گوش خود گذارده تا آیات عذاب الهی و نویدهای بد فرجام را از پیغمبر صلی الله علیه و آله نشنوند غافل از اینکه خدای عالم به اعمال و رفتار آنان احاطه داشته و قادر است که همه آنان را به کیفر اعمالشان معذب نماید و همینطور که زمین شوره زار از باران سودی نمی برد بلکه نتیجه نزول باران در آن زمین ها سبب ازدیاد خار و خس می شود وجود مبارک پیغمبر صلی الله علیه و آله و آیات بینات قرآن علاوه بر اینکه در دل منافقین تأثیری نمی نماید بلکه بر کفر و الحاد ایشان می افزاید.

ملاحظه: از بیان مطالب بالا استفاده می شود که منافقین صدر اسلام چرا نتوانستند از کلمات حکمت آمیز پیغمبر صلی الله علیه و آله در شئون مختلف و مخصوصاً در امر ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام استفاده کنند و با اینکه به چشم مناقب و فضائل آن حضرت را دیده و عظمت مقام و علو جاه آنان را از زبان پیغمبر صلی الله علیه و آله می شنیدند باز هم از نور و ولایت آن امام همام و فرزندان بزرگوارش استفاده ننموده و در ظلمت جهل و بی ایمانی ماندند تا جایی که بنی امیه و بنی عباس که مجسمه تمام نمای نفاق بودند با این آیات بزرگ خدا از در خصومت بر خاستند و کمر به قتل و نابودی آنان بستند ولی غافل بودند که وعده خدا حق است «واللّه متم نوره ولو کره الکافرون»(1) آری علاوه بر اینکه نتوانستند نور این چراغ های هدایت را خاموش

ص: 100

کنند نام خودشان را از صفحه عالم انسانیت زدودند و گذشته از عذاب های اخروی لعن و نفرین همه موجودات را تا ابد برای خود خریدند.(1)

یَا أَیُّهَا النَّاسُ اعْبُدُواْ رَبَّکُمُ الَّذِی خَلَقَکُمْ وَالَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ رضی الله عنه قدس سره

«ای مردم، پروردگارتان را که شما، و کسانی را که پیش از شما بوده اند آفریده است، پرستش کنید، تا پرهیزگار شوید».

امام صادق علیه السلام فرمود: «متقین کسانی هستند که ولایت امیرالمؤمنین و اهل بیت علیهم السلام را قبول کردند».(2) چرا که رسول اکرم صلی الله علیه و آله بهترین فرد اهل بیت در میان پیغمبران است و حضرت علی علیه السلام برترین فرد در بین اهل بیت علیهم السلام است و اصحاب مؤمن پیغمبر، بهترین اصحاب پیغمبران و امت محمد صلی الله علیه و آله بهترین امت در میان انبیاء گذشته است.(3)

روایت شده که یکی از صحابه امیرالمؤمنین علیه السلام به نام «همام» که مرد عابدی بود خدمت امیرالمؤمنین علیه السلام عرض کرد: یا امیر مؤمنان برای من متقین را توصیف فرما گویی آنان را مشاهده می کنم.

حضرت از جواب او خود داری فرمود و سپس گفت: ای همام! از خدا بپرهیز و نیکوکاری کن، زیرا خدا با کسانی است که پرهیزکار و نیکوکارند.

ولی همام به این مقدار قانع نشد تا اینکه حضرت تصمیم به جواب دادن به او گرفت و پس از حمد و ثنای پروردگار و درود بر پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «بدرستیکه خدای پاک و بزرگوار، مخلوقات را بیافرید در حالیکه از فرمانبرداری آنان بی نیاز و از

ص: 101

نافرمانی آنان ایمن بود، زیرا معصیت گناهکار به او زیان نمی رساند و طاعت فرمانبردار برای او سودی ندارد. پس رزق و معیشت آنان را در میانشان تقسیم و موقعیت هر کدام را در دنیا مقرر فرمود، و در این میان پرهیز کاران صاحبان فضیلتند، گفتارشان درست و راست، میانه روی در زندگی برای آنان شعار و لباس، فروتنی روش و رفتار آن هاست، دیدگان خود را از آنچه خدا حرام فرموده فرو بسته اند و گوشهای خود را بر دانشی که بر ایشان سودمند است وقف نموده اند، نفوس آنان هنگام بلا آن چنان است که در وقت آسایش و رفاه است، و اگر اجلی نبود که برای آنان مقدر شده است روحهای آنان، بواسطه اشتیاق به ثواب و رحمت الهی و ترس از عقاب و عذاب، در بدنهایشان چشم بهمزدنی نمی ماند.

آفریدگار نزد آنان بزرگ، و غیر او در نظرشان کوچک است، اهل تقوی نسبت به بهشت مانند کسانی هستند که آنرا می بینند و در آن متنعم هستند، و نسبت به آتش نیز مانند کسانی هستند که آنرا می بینند و در آن معذبند، دلهایشان محزون است، و مردم از شر ایشان در امانند، بدنهایشان ضعیف، و حاجاتشان سبک، و نفسهایشان عفیف است، ایام کمی را در دنیا صبر نمودند و آسایش طولانی به دنبال خود بردند. این تجارت پرفایده ای بود که پروردگارشان برای آنان میسر فرمود. دنیا آنان را اراده نمود ولی ایشان نخواستند، و آنان را اسیر نمود پس نفوس خود را بفدیه (قربانی) داده و از اسارت دنیا رهایی یافتند.

و اما کار اهل تقوی در شب این است که قدمهای خود را بر روی زمین گسترده و اجزاء قرآن را با ترتیل و تأمل و اندیشه تلاوت می کنند، نفوس خود را بواسطه تلاوت و تدبر در قرآن محزون نموده و درمان و دوای دردشان را از آن می جویند پس هر گاه به آیه ای می گذرند که در آن تشویق است از جهت امیدواری مایل و ساکن بجانب آن می شوند و نفوس آنان با شوق به آن نظر می کند گویا پاداشی که آیه از آن خبر می دهد در برابر چشم است، و هر گاه به آیه ای می گذرند که در آن ترس و

ص: 102

تهدید است گوشهای دلشان را بجانب آن متوجه نموده و گمان می کنند زفیر و شهیق دوزخ (صدای توقد و تنفس آن) در بیخ های گوششان طنین انداز است، ایشان در پیشگاه الهی قدشان را برای رکوع خم نموده و پیشانیها و کفهای دست و زانوها و اطراف پاهایشان را بر زمین می گسترانند و از خدای تعالی آزادی خود را از آتش طلب می کنند.

و اما در روز، بردبار و دانا و نیکان و پرهیزکارانند، خوف از خدا اجسام آنان را لاغر نموده چنانچه تیر بواسطه تراشیدن باریک و لاغر می شود، هر که به آن ها بنگرد گمان می کند بیمارند و حال آنکه ایشان مرضی ندارند و می گوید: خللی در عقل ایشان پیدا شده و حال آنکه امر بزرگی اینان را مضطرب ساخته، به عمل اندک خوشنود نشوند، و عمل بسیار را بسیار نشمارند، ایشان نسبت به خود متهم و بدبین و از کارهایشان بیمناکند که مبادا تقصیر و کوتاهی در آن ها نموده باشند، هر گاه یکی از آنان ستوده شود، از آنچه درباره او گفته می شود می ترسد و می گوید من بخودم از دیگران دانا ترم و خدا از من بمن داناتر است، پروردگارا مرا به آنچه می گویند مؤاخذه مکن و مرا بهتر از آنچه گمان می کنند قرارده و آنچه نمی دانند بر من ببخش.

باری! علامت شخص پرهیزکار این است که می بینی در امر دین دارای قوت و نیرو، در هنگام نرمی و مدارا دور اندیش، ایمان او توأم با یقین، در تحصیل دانش حریص، دانش او توأم با برد باری است، در هنگام توانگری میانه رو، عبادت او دارای خشوع و توجه دل، در هنگام فقر و تنگدستی توانگر نما، در هنگام شدت و سختی شکیبا، طالب مال حلال است و در هنگام هدایت و راه یافتن با نشاط و خرسند بوده و از طمع بر کنار است در حالیکه اعمال شایسته بجا می آورد بیمناک است.

روز را شام می کند در حالی که شکرگزار است و شب را صبح می نماید و اندیشه او به یاد خدا بودن است، شب ترسان است از اینکه در روز غفلتی عارض او

ص: 103

شده باشد و صبح شادمان است از اینکه فضل و رحمت حق شامل حال او شده و شب را به بندگی و شب بیداری به سر برده است، هر گاه نفس در سختی ها و دشواریها از او پیروی نکند، خواهش او را در شهوات و امیال نفسانی عطا نکند.

روشنی چشم شخص پرهیز کار در چیزهایی است که زائل نشود و بی رغبتی و زهد او در چیزهایی است که بقا ندارد، علم را به حلم و گفتار را به کردار در آمیخته نموده، اورا می بینی که امید و آرزوی او نزدیک، و لغزش او کم، و دل او خاشع، نفس او قانع، خوراک او اندک، کار او آسان، دین او محفوظ، شهوت او مرده، خشم خود را فرو برده، مردم به خیر او امیدوار و از شر او ایمنند، اگر در میان غافلان باشد جزو ذاکران نوشته شود و اگر در میان ذاکران (کسانی که به یاد خدا هستند) باشد جزو غافلان نوشته نشود، از کسی که به او ستم کند عفو نماید، و به کسی که او را محروم کند عطا نماید و هر که با او قطع کند به او بپیوندد، گفتار زشت و دشنام از وی دور و سخن او با نرمی و ملایمت است.

منکر و کار زشت نزد او نبوده و معروف و فعل نیک پیش او حاضر است، خیر و خوبیهای او رو آورنده و شر و بدیهای او پشت نموده است. در شدائد و سختیها سنگین و غیر مضطرب، و در ناگواریها شکیبا، و در آسایش و نعمت سپاسگزار است، بر کسی که دشمن می دارد ظلم نمی کند و کسی را که دوست می دارد برای خاطر او گناه نمی کند، به حق اعتراف می نماید پیش از آنکه علیه او شهادت داده شود و آنچه به او سپرده شده ضایع نمی کند و آنچه به او تذکر داده شود فراموش نمی نماید و به لقبهای بد کسی را نمی خواند و به همسایه زیان نمی رساند و در مصائب کسی را شماتت نمی کند و در باطل داخل نمی شود و از حق بیرون نمی رود.

اگر خاموش باشد خاموشی او را اندوهناک نکند و اگر بخندد صدای او بلند نشود و اگر بر او ستم شود صبر کند تا خدا منتقم او باشد.

ص: 104

نفس او از او در رنج است و مردم از او در راحت و آسایشند، نفس خود را برای آخرتش به رنج می اندازد و مردم را از ناحیه خودش در آسایش می گذارد، دوری او از آنچه دوری می کند پا کدامنی است و نزدیکی به آنچه نزدیک می شود نرمی و رحمت است، دوری او از روی کبر و خود خواهی نیست و نزدیکی او از روی مکر و خدعه نمی باشد.

راوی می گوید: «همام» از این سخنان امیرالمؤمنین علیه السلام حالت اغما بر او عارض شد و جان خود را در آن اغما از دست داد، امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود آگاه باشید! قسم بخدا! بر او از این می ترسیدم، سپس فرمود: اندرزهای رسا با اهلش چنین می کند. شخصی خدمتش عرض کرد: یا امیرالمؤمنین! چرا با شما چنین نمی کند؟ فرمود: وای بر تو، برای هر اجلی وقتی است که از آن تجاوز نکند و سبب و علتی است که از آن تعدی ننماید، پس درنگ کن و ساکت باش و چنین سخنی را اعاده نکن همانا شیطان این سخن را بر زبان تو آورده است».(1)

الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الاْءَرْضَ فِرَاشًا وَالسَّمَاء بِنَاء وَأَنزَلَ مِنَ السَّمَاء مَاء فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الَّثمَرَاتِ رِزْقًا لَّکُمْ فَلاَ تَجْعَلُواْ للّه ِِ أَندَاداً وَأَنتُمْ تَعْلَمُونَ

«همان [خدایی] که زمین را برای شما فرشی [گسترده]، و آسمان را بنایی [افراشته] قرار داد، و از آسمان آبی فرود آورد، و بدان از میوه ها رزقی برای شما بیرون آورد، پس برای خدا همتایانی قرار ندهید، در حالی که خود می دانید».

رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «از حافظان و نگهدارندگان آسمان تعجب نکنید که مانع سقوط آسمان به زمین هستند. خداوند حافظ چیزی بزرگتر از آسمان است.

ص: 105

اصحاب پرسیدند: یا رسول اللّه آن چیست؟ فرمود. حافظ اجر و ثواب عبادت دوستان (شیعیان) اهل بیت علیهم السلام می باشد.

سپس رسول اکرم صلی الله علیه و آله در خصوص «وانزل من السماء ماء» فرمود: با هر قطره باران یک فرشته نازل می شود که آن قطره را در جایی که خداوند دستور داده می گذارند. اصحاب از این سخن تعجب کردند. رسول اللّه صلی الله علیه و آله فرمود: آیا از تعداد زیاد فرشتگان نازل شده همراه باران شگفت زده شده اید. بدانید تعداد فرشتگانی که برای دوستان (شیعیان) علی بن ابی طالب علیه السلام استغفار می کنند و به دشمنانش لعنت می فرستند به مراتب بیشتر از این تعداد می باشد».(1)

رسول اللّه صلی الله علیه و آله در مورد «فاخرج به رزقا لکم» فرمود: «آیا کثرت برگ و تخم گیاهان را دیده اید؟ اصحاب گفتند: بله یا رسول اللّه تعداد آن ها خیلی زیاد است. فرمود: تعداد فرشتگانی که در خدمت اهل بیت علیهم السلام هستند به مراتب بیشتر از این تعداد می باشد. این فرشته ها حامل طبق هایی از نور هستند که در داخل آن هدایایی از جانب پروردگار است. این فرشته ها اهل بیت علیهم السلام را در رساندن این طبق های نور به شیعیان و دوستانشان خدمت می کنند. هریک از این طبق ها حاوی نعمت و خیراتی است که ارزش معنوی کمترین جزء آن از تمام اموال دنیا بیشتر است».(2)

وَإِنْ کُنتُمْ فِی رَیْبٍ مِّمَّا نَزَّلْنَا عَلَی عَبْدِنَا فَأْتُواْ بِسُورَةٍ مِّنْ مِّثْلِهِ وَادْعُواْ شُهَدَاءکُم مِّنْ دُونِ اللّه ِ إِنْ کُنْتُمْ صَادِقِینَ

«و اگر در آنچه بر بنده خود نازل کرده ایم شک دارید، پس، اگر راست می گویید سوره ای مانند آن بیاورید، و گواهان خود را، غیر خدا، فرا خوانید».

ص: 106

حضرت موسی بن جعفر علیه السلام فرمود: «چون خداوند برای منافقین مثل زد و مفید واقع نشد و به پیغمبر طغیان و عصیان و نافرمانی نمودند و منکر ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام گشتند فرمود: اگر شک دارید که محمد صلی الله علیه و آله پیغمبر و فرستاده ماست و این قرآنی که بر او نازل نموده ایم کلام خداست با اینکه معجزاتی که به دست پیغمبر صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام جاری نموده ایم را مشاهده نموده اید، پس ای طایفه قریش و ای گروه منافقین که تظاهر به اسلام می نمایید و ای فضلای عرب سوره ای مانند این قرآن بیاورید که محمد صلی الله علیه و آله آورده با آنکه او از لحاظ بشریت مثل شماست و درس نخوانده و به مکتبی نرفته و از کسی یاد نگرفته و او را به خوبی می شناسید و چهل سال در میان شما می زیسته و تمام علوم و دانش حتی وقایع گذشته و حوادث آینده را خداوند به او عطا فرموده است».(1)

فَإِنْ لَّمْ تَفْعَلُواْ وَلَن تَفْعَلُواْ فَاتَّقُواْ النَّارَ الَّتِی وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ أُعِدَّتْ لِلْکَافِرِینَ رضی الله عنه

«پس اگر نکردید و هرگز نمی توانید کرد از آن آتشی که سوختش مردم و سنگها هستند، و برای کافران آماده شده، بپرهیزید».

از امام صادق علیه السلام روایت شده است که خداوند فرمود: «فان لم تفعلوا» یعنی اگر به آنچه رسول اللّه صلی الله علیه و آله به شما دستور داده عمل نکنید «ولن تفعلوا» و هرگز عمل نخواهید کرد پس بدانید که در بطلان هستید و حضرت محمد صلی الله علیه و آله که از سوی جبرئیل و حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام حمایت می شود راست می گوید و او صادق امین است، لذا حرف اورا در خصوص فضائل وصی او حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام و سایر احکام دینی و امر و نهی را باور کنید و از آتش جهنم که آنرا دروغ می پندارید

ص: 107

اجتناب کنید. آتشی که مردم و سنگها هیزم آتش افروز آن هستند و این آتش برای منکران رسالت رسول اللّه صلی الله علیه و آله و ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام آماده و مهیا شده است.

اگر نسبت به پیغمبر شک دارید، قرآنی بیاورید تا دروغ خودتان بر شما ظاهر شود چون هر چیزی که از طرف خدا نباشد نظیرش در میان مخلوقات زیاد است و حال که نمی توانید بیاورید و البته ابدا نمی توانید بیاورید پس بترسید و بپرهیزید از آتشی که هیزمش سنگ های گوگرد و مردم کافر است و از برای منافقین که به تو ایمان نداشته و حق برادرت علی علیه السلام را غصب و انکار می نمایند آماده و مهیا فرموده است.(1)

طبرسی ذیل آیه «فاتقوا النار...» در کتاب احتجاج از امیرالمؤمنین علیه السلام روایت نموده است که حضرت فرمود: «با پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله از کنار کوهی عبور کردیم، دیدیم کوه، مانند شخصی گریان است، رسول اکرم صلی الله علیه و آله سؤال فرمود: چرا گریان می باشی؟ عرض کرد: یا رسول اللّه روزی حضرت عیسی علیه السلام از جلوی من عبور می نمود در حالیکه یاران خود را موعظه می فرمود و آن ها را از آتشی می ترسانید که هیزمش مردم و سنگها هستند و من می ترسم که از جمله آن سنگها بوده باشم. فرمود: نترس آن ها سنگهای گوگرد می باشند، لذا کوه قرار و آرام گرفت».(2)

رسول اللّه صلی الله علیه و آله فرمودند: «آتش این دنیا جزئی از هفتاد جزء آتش دوزخ است.(3)

و نیز از آن حضرت منقول است که آتش دوزخ را هفتاد بار شسته اند آنگاه به دنیا فرستاده اند.(4)

ص: 108

و روایت شده است که آن حضرت در اثناء خطبه می فرمود: «اگر در این مسجد صد هزار مرد باشد و در میان ایشان یکی از اهل دوزخ نفس زند همه هلاک شوند و این نوع آتش «اعدت للکافرین» برای کافران آماده و مهیا شده است».(1) گفته اند که داود بسیار گریه می کرد. مردم گفتند: که ای داود گریه کمتر کن گفت: ای یاران بگذارید تا گریه کنم پیش از آنکه گریه سود نبخشد و استخوانها در دوزخ سوخته و گداخته گردد.(2)

وَبَشِّرِ الَّذِین آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الاْءَنْهَارُ کُلَّمَا رُزِقُواْ مِنْهَا مِنْ ثَمَرَةٍ رِّزْقًا قَالُواْ هَ_ذَا الَّذِی رُزِقْنَا مِنْ قَبْلُ وَأُتُواْ بِهِ مُتَشَابِهًا وَلَهُمْ فِیهَا أَزْوَاجٌ مُّطَهَّرَةٌ وَهُمْ فِیهَا خَالِدُونَ رضی الله عنه قدس سرهم

و کسانی را که ایمان آورده اند و کارهای شایسته انجام داده اند، مژده ده که ایشان را باغهایی خواهد بود که از زیر [درختان] آن ها جویها روان است. هر گاه میوه ای از آن روزی ایشان شود، می گویند: "این همان است که پیش از این [نیز] روزی ما بوده." و مانند آن [نعمتها[ به ایشان داده شود، و در آنجا همسرانی پاکیزه خواهند داشت، و در آنجا جاودانه بمانند.

خداوند به رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: به کسانی که نبوت تو را تصدیق و به ولایت علی علیه السلام تسلیم و فرمانبردار شده و نماز و سایر واجبات را اداء و از محرمات دوری می نمایند بشارت بده که جایگاه آن ها بهشتی است که زیر درختانش آبها جاری و از میوه های درختان آن روزی خورند و آن میوه ها در لطافت و پاکیزگی همه به یکدیگر

ص: 109

شباهت دارند و برای آن مؤمنان در بهشت همسران پاکیزه است که حیض و نفاس نبینند و (شیعیان) با آن ها انس می گیرند».

عامه از ابن عباس روایت کرده اند: «تنها آیاتی که در قرآن در شأن رسول اکرم و علی و اهل بیت علیهم السلام او به تنهایی و بصورت ویژه نازل شده و سایر مردم در آن شریک نمی باشند آیه 25 سوره بقره یعنی همین آیه می باشد».(1)

فیض کاشانی در تفسیر صافی روایت نموده که آیه شریفه «وبشر الذین آمنوا» درباره علی بن ابی طالب و حمزه و جعفر علیه السلام و عبیده نازل شده است.(2) این حدیث را اهل سنت نیز نقل کرده اند.(3)

از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام روایت شده است: «چون نیت اهل ایمان و تقوی آن بوده که هر چه در این جهان زندگی نمایند به اطاعت آفریدگار به سر برند پس به همان نیت در بهشت بطور جاوید متنعم خواهند بود و کافران چون قصد دارند که اگر تا ابد در دنیا باشند عصیان و سرکشی خدا را پیشه نمایند، پس (بخاطر این نیت) مستحق عذاب ابدی در جهنم شده اند».(4) بنابراین شاخص اصلی ورود به بهشت و جهنم نیت قلبی فرد در دنیا بوده که در طول زندگی با چه نیتی (خیر یا شر) زندگی کرده و بدان عمل نموده است.

از پیغمبر صلی الله علیه و آله روایت شده است که اگر زنی از زنان اهل بهشت یک بار به دنیا نگاه کند، همه روی زمین پر از بوی مشک گردد و نور آفتاب و ماه را ببرد.

و نیز ابن عباس از آن حضرت روایت نموده که اگر یکی از حور العین آب دهن خود را در هفت دریای تلخ و شور اندازد، جمیع آن ها مانند عسل،

ص: 110

شیرین می شود.(1)

«وهم فیها خالدون» و ایشان در آن بهشتها جاوید و همیشگی می باشند، و این کرامت و نعمت از ایشان منقطع نمی شود، همچنانکه عذاب و نکال از کفار و منافقین متوقف نمی گردد.

از حسن مروی است مؤمن در بهشت میوه که تناول می کند حق تعالی مثل آنرا بلافاصله به جای آن خلق می کند و چون مؤمن آنرا ببیند می گوید: «هذا الذی رزقنا من قبل» (این همان است که پیش از این روزی داده شده ایم).(2)

از مسروق روایت است: درختان بهشت ساقه ندارند بلکه اول و آخر آن مانند خوشه خرما بر هم چسبیده و چیده شده اند هر گاه که میوه از آن بچینند حق تعالی مثل آن باز بیافریند.(3)

حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله راجع به حوض کوثر سؤال نمود، حضرت فرمود: «نهری است که از زیر عرش جاری است، آبش از شیر سفیدتر و از عسل شیرین تر و از کره نرم تر، ریگهای او از زبرجد و یاقوت و مرجان و چمن آن زعفران و خاکش از مشک ازفر و قاعده های آن زیر عرش است پس دست مبارک به پهلوی علی علیه السلام زد و فرمود: این نهر از برای من و تو و دوستان (شیعیان) تو بعد از من است «کلما رزقوا من ثمرة رزقا» در بهشت انواع و اقسام میوه ها به هر اسم و رسمی که در دنیا دیده شده موجود است».(4)

در وصف درخت طوبی روایت شده است: «طوبی درختی است در بهشت که اصل آن در خانه امیرالمؤمنین علیه السلام و شاخه های او در خانه های اهل بهشت

ص: 111

(شیعیان) کشیده شده و در آن جمیع اقسام میوه ها موجود است».(1)

گفته می شود که نعمتهای بهشت صورت باطنی معارف و اخلاق و عبادات و اعمال صالحه است که مؤمنان در دنیا تحصیل کرده اند چون در آن عالم پرده باطن برداشته می شود اهل بهشت هر نعمتی که به آن ها عطا می شود می بینند که این همان معارف و اخلاق و اعمال صالحه است که در دنیا خداوند توفیق به انجام آن داده و اهل دوزخ نیز هر عذابی را که می چشند می فهمند که آن میوه و نتیجه همان اعمال زشتی است که در دنیا مرتکب شده اند.

بهشت آنانرا لمس نکرده و مانند یاقوت و مرجانند).

در سوره واقعه می فرماید: «وحور عین کامثال اللؤلؤ المکنون»(1) (و حور العین که مانند مروارید دست نخورده هستند)

و نیز می فرماید «انا انشأناهن انشاء فجعلناهن ابکارا»(2) (ما آنانرا بدون تولد آفریدیم و دوشیزگان بکر قرار دادیم).

روایت شده است که زندیقی از حضرت صادق علیه السلام سؤال کرد: «چگونه می شود حور العین بهشتی همیشه باکره باشند؟ حضرت فرمود آنان از طیب خلق شده و آفت و پلیدی به آن ها نمی رسد و خون و غیر آن از محل آن ها خارج نمی شود و جز عورت مردان خود بر آن ها وارد نگردد».(3)

دسته دوم زنان مؤمنه صالحه (دنیا) هستند که بمراتب از حور العین زیباترند، خداوند در سوره زخرف می فرماید: «ادخلوا الجنة انتم وازواجکم تحبرون»(4) داخل بهشت شوید شما و همسرانتان در حالیکه مورد کرامت هستید).

و نیز می فرماید: «جنات عدن یدخلونها ومن صلح من آبائهم وازواجهم وذریاتهم)(5) داخل می شوند بهشتهایی را که محل اقامت جاودانی است خود آن ها و کسانیکه شایسته اند از پدران و همسران و فرزندان آن ها).

و نیز می فرماید: «ان اصحاب الجنة الیوم فی شغل فاکهون هم وازواجهم فی ظلال علی الارائک متکئون»(6) (یاران بهشت آنروز در نعمتها متلذذ هستند خود

ص: 113

ایشان و همسرانشان در سایبانها بر تختها تکیه داده اند).

آری، هر دو دسته از زنان بهشتی پاکیزه و مطهره هستند هم از کثافات ظاهری مثل خون و بول و غایت و حیض و نفاس، و هم از کثافات باطنی از اخلاق رذیله و صفات خبیثه مانند حقد و حسد و امثال این ها و هم از اعمال زشت و نا پسندیده، و بالجمله جمیع مراتب طهارت را دارا هستند. «هم فیها خالدون» خلود و جاودانی اهل بهشت در بهشت و کفار و معاندین در دوزخ از ضروریات دین اسلام بوده و به نص آیات شریفه قرآن و اخبار بسیار ثابت و مسلم و حتمی است.

از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله روایت است: «در بهشت مرغانی می باشند بر هر یکی هفتاد هزار پر. هر گاه بشقابی را به پیش مؤمن نهند مرغ از هوا بیاید و بر بشقاب افتد و پر را بیفشاند از هر پری نوعی خوراک بیرون آید از برف سفیدتر و از مشک نرم تر و از انگبین شیرین تر که همه در لطافت و لذت و بوی خوش مشابه یکدیگر می باشند و مؤمنان بر اتاقهای بلند تکیه زده خوشحال و فارغ البال بخوردن این نوع میوه ها و اطعمه ها مشغول می باشند و «لهم فیها» در آن بهشتها زنانیکه جفت ایشان باشند از حور و انسی مطهره که از عیبهایی که زنان دنیا دارند پاک گردانیده شده باشند».

در خبر آمده که اگر بنده مؤمن پیرزنی داشته باشد که به انواع عیبها و کدورتها مبتلا باشد حق تعالی آنرا در بهشت از جمیع آن عیبها پاکیزه سازد و جمال و صفاتی که حورالعین دارا باشد او را عطا فرماید و جفت شوهر خودش سازد.

چنانکه در اخبار صحیحه آمده که حق تعالی قدرت صد مرد به بنده مؤمن در خوراک و همبستری کردن می دهد.(1) حاصل آنکه حق تعالی جمیع این نعمتهای مذکور را به مؤمنان کرامت می فرماید «وهم فیها خالدون» و مؤمنان در بوستانهای بهشت که به انواع نعمتها آراسته است و در آن جاودان می باشند و هرگز این کرامت

ص: 114

و نعمت از ایشان منقطع نمی شود همچنانکه هرگز عقاب و عذاب از کفار و منافقان مرتفع نمی گردد.(1)

إِنَّ اللّه َ لاَ یَسْتَحْیِی أَنْ یَضْرِبَ مَثَلاً مَّا بَعُوضَةً فَمَا فَوْقَهَا فَأَمَّا الَّذِینَ آمَنُواْ فَیَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَّبِّهِمْ وَأَمَّا الَّذِینَ کَفَرُواْ فَیَقُولُونَ مَاذَا أَرَادَ اللّه ُ بِهَ_ذَا مَثَلاً یُضِلُّ بِهِ کَثِیراً وَیَهْدِی بِهِ کَثِیراً وَمَا یُضِلُّ بِهِ إِلاَّ الْفَاسِقِینَ رضی الله عنه صلی الله علیه و آله وسلم

«خدای را از اینکه به پشه ای یا [فراتر] از آن مثل زند، شرم نیاید. پس کسانی که ایمان آورده اند می دانند که آن [مثل] از جانب پروردگارشان بجاست، ولی کسانی که به کفر گراییده اند می گویند: «خدا از این مثال چه قصدی داشته است؟» [خدا] بسیاری را با آن گمراه، و بسیاری را با آن راهنمایی می کند، و [لی] جز نافرمانان را با آن گمراه نمی کند».

از حضرت صادق علیه السلام روایت شده است که فرمود: «مراد از «بعوضه» در این آیه امیرالمؤمنین علیه السلام است و مراد از «فما فوقها» پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله می باشد و شاهد بر این گفتار، ذیل آیه است که می فرماید: «واما الذین آمنوا فیعلمون انه الحق» یعنی آنان که ایمان آورده اند می دانند که امیرالمؤمنین علیه السلام بر حق است و پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله از مردم برای ولایت آن حضرت عهد و پیمان گرفت».(2)

و نیز از حضرت امام صادق علیه السلام روایت شده است که فرمودند: «این آیه در رد گفتار اشخاصی می باشد که گمان کردند خداوند بندگان خود را گمراه می نماید و به

ص: 115

خاطر این آنان را نیز عذاب می کند».(1)

روزی مأمون خطبه می خواند، مگسی بر چشم او نشست، او را دور نمود، دو مرتبه برگشت، باز دور نمود، این جریان چندین مرتبه تکرار شد، به حدی که خطبه را قطع نمود، پس ابوهذیل، شیخ بصریین، را احضار کرد و پرسید: چرا خدا مگس را خلق نموده و حکمتش چیست؟ شیخ جواب داد: برای آنکه به وسیله آن جباران را ذلیل کند. مأمون گفت راست گفتی و به او هدیه داد.

شخصی به حضرت امام محمد باقر علیه السلام عرض کرد: «بعضی ازآن جماعت که خود را به محبت شما نسبت می دهند گمان کرده اند که مراد از «بعوضه» در این آیه علی بن ابی طالب علیه السلام است و مراد از «ما فوق» که ذباب (مگس و پشه بزرگ) باشد پیغمبر صلی الله علیه و آله است، حضرت فرمود: روزی پیغمبر صلی الله علیه و آله با مرتضی علی علیه السلام در جایی نشسته بودند، در این وقت شنیدند یکی می گوید: «ما شاء اللّه وشاء محمد» و یکی دیگر می گوید: «ما شاء اللّه وشاء علی» پس حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمود: در مقام مشیت و ارادت، محمد و علی را قرین حق تعالی مسازید که مشیت حق تعالی غالب و قاهر است و سایر مشیتها در جنب آن مغلوب و مقهور است، محمد در جنب قدرت خدای تعالی نیست مگر مانند مگسی که در این مملکت وسیع پرواز می کند و علی نیست مگر مانند پشه از جمله مخلوقات این ملک پهناور.(2)

امام صادق علیه السلام درباره آفرینش این حیوان کوچک فرمود: «خداوند مثل به پشه می زند و با اینکه از نظر جسم بسیار کوچک است، از نظر ساختمان همان دستگاههایی را دارد که بزرگترین حیوانات (خشکی) یعنی «فیل» دارا است، بعلاوه دو عضو دیگر (شاخکها و بالها) در وجود پشه است که فیل فاقد آن هست.

خداوند می خواهد با این مثال ظرافت آفرینش را برای مؤمنان بیان کند، تدبر

ص: 116

در این موجود به ظاهر ضعیف، که خداوند آن را شبیه فیل آفریده انسان را متوجه آفریدگار آن می سازد. خرطومی همانند خرطوم فیل دارد که تو خالی است این خرطوم همانند سرنگ با نیروی مغناطیسی مخصوصی خون را به خود جذب می کند، نیروی جذب و دفع و هضم به آن عطا کرده. دست و پا و گوش مناسب به وی مرحمت فرموده، بال داده تا در طلب غذا پرواز نماید، به او الهام نموده که غذای مناسب خود را انتخاب کند به قدری حساس است که به صرف بالا رفتن دست احساس خطر می نماید و فرار می کند در عین ناتوانی بزرگترین حیوان را عاجز می کند.(1) از اینجا می توانیم بفهمیم که افراد مؤمن و کسانی که به قرآن ایمان آورده اند روی مثالهای آن نیز تدبر می کنند، و می دانند هر مثالی به جا و دارای اسرار مخصوصی است. ولی افراد لجوج حاضر نبودند در این مثالها تدبر کنند. لذا زبان به اعتراض می گشودند و می گفتند: این مثالها از جانب خدا نیست، زیرا در آن اسراری یافت نمی شود، و اساساً خدا برای چه این مثالها را می زند؟ مقصود از هدایت و ضلالت چیست؟ «یضل به کثیرا ویهدی به کثیرا وما یضل به الاّ الفاسقین».(2)

همواره اعمال و کردار اشخاص نتایج و ثمرات خاص بهمراه دارند، چنانچه اعمال نیک باشد نتایج آن روشن بینی و توفیق و هدایت بیشتر بسوی خدا و انجام اعمال نیک دیگر است. شاهد این گفته آیه شریفه قرآنی است که می فرماید: «یا ایها الذین آمنوا ان تتقوا اللّه یجعل لکم فرقانا»(3) «اگر پرهیزگاری پیشه کنید خداوند حس تشخیص حق از باطل را در شما زنده می کند و به شما روشن بینی خاصی عطا می فرماید». و اگر دنبال کردار بد و زشت بگردند بر تاریکی و تیرگی دلشان افزوده می شود و بسوی گناه بیشتری می روند و گاهی تا سر حد انکار خداوند می رسند.

ص: 117

شاهد این گفته این آیه است که می فرماید: «ثم کان عاقبة الذین اساؤا السوء ان کذبوا بایات اللّه وکانوا بها یستهزءون»(1) عاقبت افرادی که اعمال بد انجام می دهند به اینجا منتهی می شود که آیات خدا را تکذیب می کنند و مورد استهزاء قرار می دهند. و در آیه دیگر می خوانیم «فلما زاغوا ازاغ اللّه قلوبهم»(2) «هنگامیکه از حق برگشتند خداوند هم دلهای آن ها را برگردانید».

در آیه مورد بحث نیز شاهد این گفته آمده است آنجا که می فرماید: «وما یضل به الا الفاسقین»: «خداوند گمراه نمی کند جز افراد فاسق و بدکردار را»

آری طبع جهان آفرینش چنین است که هر کس به راه خوب برود و در مسیر صحیح قدم بردارد به مقصد خوب رهبری می شود و آنکه در راه بد قدم گذارد سرانجام به محیط ناگواری خواهد رسید. بنابراین انتخاب راه خوب یا بد از اول در اختیار خود ما است. این حقیقت را وجدان هر انسانی قبول دارد.

خلاصه: هدایت و ضلالت در قرآن به معنای اجبار بر انتخاب راه درست یا غلط نیست، بلکه به شهادت آیات متعددی از خود قرآن «هدایت» به معنای فراهم آوردن وسائل سعادت و اضلال به معنای از بین بردن زمینه های مساعد است، بدون اینکه جنبه اجبار به خود بگیرد. و این فراهم ساختن اسباب (که نام آنرا توفیق می گذارند) یا بر هم زدن اسباب (که نام آنرا سلب توفیق می گذارند) بی حساب و بی دلیل نیست بلکه نتیجه عادلانه اعمال خود انسانها است که این امور را در پی دارد. پس اگر خدا به کسانی توفیق هدایت می دهد و یا از کسانی توفیق را سلب می کند نتیجه مستقیم اعمال خود آن ها است.

این حقیقت را در ضمن یک مثال ساده می شود مشخص ساخت، هنگامی که انسان از کنار یک پرتگاه یا یک رودخانه خطرناک می گذرد هر چه خود را به آن

ص: 118

نزدیکتر سازد جای پای او لغزنده تر و احتمال سقوط بیشتر و احتمال نجات کمتر می شود و هر قدر خود را از آن دور می سازد جای پای او محکمتر و مطمئن تر می گردد، و احتمال سقوط کمتر می شود، این یکی هدایت و آن دیگری ضلالت نام دارد، و از مجموع این سخن پاسخ گفته کسانی که به آیات هدایت و ضلالت خرده گرفته اند به خوبی روشن می شود.

الَّذِینَ یَنقُضُونَ عَهْدَ اللّه ِ مِنْ بَعْدِ مِیثَاقِهِ وَیَقْطَعُونَ مَا أَمَرَ اللّه ُ بِهِ أَنْ یُوصَلَ وَیُفْسِدُونَ فِی الاْءَرْضِ أُولَ_ئِکَ هُمُ الْخَاسِرُونَ رضی الله عنه علیه السلام

«همانانی که پیمان خدا را پس از بستن آن می شکنند، و آنچه را خداوند به پیوستنش امر فرموده می گسلند، و در زمین به فساد می پردازند، آنانند که زیانکارانند».

حضرت امام حسن عسکری علیه السلام در رابطه با آیه «الذین ینقضون عهد اللّه» فرمود: عهدی که خداوند از مردم گرفت اقرار به پروردگاری و ربوبیت خود و اعتقاد به نبوت و پیغمبری محمد صلی الله علیه و آله و تسلیم به ولایت و امامت علی علیه السلام بود و با اینکه این عهد را محکم نموده بود گروهی از منافقین نقض عهد نموده و رشته آن پیمان را بریدند و با دوری و بیزاری جستن از آل محمد صلی الله علیه و آله در روی زمین فساد نموده و با آنکه به آن ها امر شده بود حقوق آل محمد صلی الله علیه و آله را ادا کنند و ذریه و رحم پیغمبر را بر رحم های خود مقدم بدارند (اما) عصیان و عناد نمودند و پیرو دشمنان خدا و رسول و وصی او گشتند و از امامانی که خداوند برای آنان معین فرموده تجاوز نموده و برگشتند. پس هر کس با این صفات باشد به نفس و اهل خود زیان نموده است.(1)

ص: 119

حضرت باقر علیه السلام فرمود: «ای مردم بدانید و آگاه باشید! هر یک از شما در آن چیزی که نمی فهمید و یا نمی دانید به ما اعتماد کنید که ما دانا و بر حق هستیم. هر گاه تسلیم امر ما بشوید و عقیده داشته باشید که ما هر چیزی را به بهترین دلیل و حجت خداوند می دانیم، در عوض این ایمان و اعتماد خداوند در بهشت قصرهایی به شما عطا می کند که مقدار و اندازه آنرا جز خدا کسی نمی داند.

و بدانید! هر کس در امور دین مجادله ننموده و برای خود عمل نکند و اکتفا نماید بر تسلیم شدن به ما و ترک کند مخالفت ما را، خداوند او را به روی صراط نگاه می دارد و همین که فرشتگان می آیند و درباره اعمالش با او مجادله و گفتگو نمایند و او را بر گناهانش واقف سازند ناگاه از مصدر پروردگار خطاب به فرشتگان می رسد که ای فرشتگان من! این بنده من برای خود عمل نکرده و جدال ننموده و تسلیم امر ائمه خود بوده، با او در خصوص اعمالش جدال نکنید و او را به بهشت نزد امامان خود هدایت نمایید زیرا او در امورات خود به ائمه خویش متوسل گشته و در دنیا به آن ها نزدیک شده است، پس در این عالم آخرت نیز او را به قرب و جوار ائمه ببرید.

اما کسانی که می گفتند: برای چه واجب است و چرا باید ما به گفتار امامان تسلیم شویم و چرا به تنهایی مطیع امر آن ها شویم و خود ما نیز دارای عقل و هوش هستیم، فرشتگان به آن ها می گویند: اعمال و کردار خودتان را اطلاع بدهید و درباره آن اعمال بحث و مجادله ننمایید همانطور که در احکام خدا و اوامر ائمه هدی علیهم السلام در دنیا مجادله می نمودید و هر چه از ائمه برای شما حدیث می نمودند اعتنا نکرده و برای خود عمل می کردید، ناگاه از مصدر پروردگار خطاب می رسد که ای ملائکه! شما راست می گویید. با این ها همان معامله را بکنید که انجام داده اند و همانطور که آن ها فرمایشات ائمه خود را اعتنا نکردند اینک شما حساب ایشان را دقیقا رسیدگی و سختگیری کنید. آن وقت است که منافقین پشیمانی بسیار حاصل و

ص: 120

حسرت زیاد می خورند و جز رحمت خدا هیچ وسیله نجاتی ندارند و اگر در تمام امور از پیروی ائمه سرباز زده و طاغی و یاغی بوده در وسط آتش جهنم قرار خواهند گرفت».(1)

در کتاب منهج الصادقین، از سعد ابن ابی وقاص نقل نموده که مراد از این فاسقان خوارجند که از عهده عهد (بیعت) خارج شده آن را شکستند، و فرمایشات حضرت نبوی صلی الله علیه و آله را در حق علی علیه السلام فراموش نموده با آن حضرت در مقام محاربه و جنگ بر آمدند و آن حضرت هم در بصره با ناکثین و در صفین با قاسطین و در نهروان با مارقین جنگ نمود.(2)

کَیْفَ تَکْفُرُونَ بِاللّه ِ وَکُنتُمْ أَمْوَاتًا فَأَحْیَاکُمْ ثُمَّ یُمِیتُکُمْ ثُمَّ یُحْیِیکُمْ ثُمَّ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ رضی الله عنه علیهماالسلام

«چگونه خدا را منکرید؟ با آنکه مردگانی بودید و شما را زنده کرد، باز شما را می میراند [و] باز زنده می کند [و] آنگاه به سوی او بازگردانده می شوید».

آیه شریفه «ثم یحییکم» که بعد از «اماته» فرموده، دال بر زنده شدن در قبر و سؤال نکیر و منکر است؛ زیرا فرمایش «ثم الیه ترجعون» بازگشت قیامت را می فرماید.

بنابراین یکی از معتقدات حقه شیعه اثناعشری زنده شدن در قبر می باشد، بلکه از اجماع امم اسلامی در این مورد احادیث بسیار وارد شده، از جمله:

ابن بابویه از حضرت صادق علیه السلام روایت نموده که آن حضرت فرمود: «لیس من شیعتنا من انکر ثلاثة: المعراج وسؤال القبر والشفاعه». «از شیعیان ما نیست هر که سه

ص: 121

چیز را انکار کند: معراج، سؤال قبر، و شفاعت».(1)

و حضرت (شاه) عبدالعظیم علیه السلام در عرض دین خود خدمت حضرت امام علی النقی علیه السلام می گوید: «اعتقاد دارم اینکه معراج حق و مسأله پرسش در قبر حق است».(2)

از حضرت صادق علیه السلام روایت شده است فرمودند: «ملائکه، مؤمن را مشایعت می کنند با ازدحام تا قبرش. زمین می گوید: مرحبا به تو! آگاه باش، قسم به خدا دوست داشتم که بر من مثل تو راه رود. البته نشان دهم به تو آنچه خواهم نمود، پس تا چشم او بیند وسعت یابد. و بر او دو ملک نکیر و منکر داخل شوند و روح را به او برگردانند تا میان کمر، و او را می نشانند و سؤال می کنند: پروردگار تو کیست؟ می گوید: خدای تعالی. می پرسند: دین تو چیست؟ می گوید: اسلام. می پرسند: پیغمبر تو کیست؟ می گوید: حضرت محمد صلی الله علیه و آله . می پرسند: امام تو کیست؟ جواب می دهد.

پس منادی از آسمان ندا می کند: بنده من راست می گوید، فرش کنید در قبرش از بهشت و دری از بهشت بر او باز کنید و او را لباس بهشتی بپوشانید تا بیاید نزد ما و ثواب ما بهتر باشد. آن وقت به او می گویند: بخواب، خوابی که خواب دیدن در آن نیست.

و اگر کافر باشد، ملائکه اورا تا قبرش لعنت می کنند، و زمین می گوید: خوش نباشد بر تو، آگاه باش قسم به خدا دشمن می داشتم راه رفتن تو را بر من. حالا نشان دهم به تو آنچه بنمایم، پس چنان بر او تنگ شود که پهلوهایش به هم آید. سپس نکیر و منکر بر او داخل شوند.

ابوبصیر پرسید: آیا بر مؤمن و کافر به یک صورت می آیند؟ فرمود: نه، پس او

ص: 122

را می نشانند و سؤال می نمایند پروردگار تو کیست؟ زبانش کند می شود، می گوید: شنیدم از مردم که او را خدا می گفتند. پس ملکین می گویند: ندانستی. می پرسند: دین تو چیست؟ زبانش سست می شود، می گویند: ندانستی. می پرسند: پیغمبر تو کیست؟ می گوید: شنیدم مردم (یک اسمی) می گفتند. می گویند: ندانستی. و سؤال می نمایند از امام زمانش.

پس منادی ندا می کند: بنده من دروغ می گوید، قبر او را از آتش فرش کنید و دری از جهنم بر او بگشایید تا بیاید ما را، و آنچه نزد ما باشد بدتر است. پس با عمودی سه ضربت بر او می زنند که قبرش پر از آتش شود، و اگر آن عمود را به کوهها بزنند تمام خاک پوسیده شوند. و خدا بر او مارها مسلط می گرداند تا او را بگزند و شیطان او را مغموم می کند و عذاب او را، غیر از جن و انس مخلوقات [دیگر] خدا می شنوند.

سپس حضرت فرمود: هر آینه میت صدای پای مردم و حرکت دست ایشان را می شنود».(1)

قضیه تکلم سلمان با میت قبل از فوتش، و فاطمه بنت اسد که حضرت پیغمبر صلی الله علیه و آله به سر قبر با او تکلم نمودند و غیر آن نیز صحت این مطلب ثابت می کند.

چون فاطمه بنت اسد رضی اللّه عنها (مادر امیرالمؤمنین علیه السلام ) فوت کرد، حضرت رسول صلی الله علیه و آله بنفس نفیس خود به کار او قیام نمود و عبای مبارک خود را کفن او کرد و پیش از آنکه او را در قبر نهند در قبر او خوابید و چون سر قبرِ او را پوشانیدند زمانی گوش بر قبر داشت و گفت «ابنک علی» یعنی پسر تو است علی. و این کلمه را سه بار تکرار کرد و چون از آنجا بازگشت اصحاب گفتند: یا رسول اللّه با هیچکس اینقدر لطف و ترحم نفرمودی که با این زن فرمودی؟ گفت او را بر من حق

ص: 123

تربیت مادرانه بود. ردای خود را کفن او کردم. به جهت حرمت او در قبر خوابیدم تا از جانوران زمینی ضرری نبیند. و اینکه سه بار این کلمه را تکرار کردم به جهت آن بود که چون سر قبر او را بپوشیدند نکیر و منکر آمدند و به او گفتند: خدای تو کیست؟ گفت: اللّه. گفتند: پیغمبر تو کیست؟ گفت: محمد صلی الله علیه و آله . گفتند امام تو کیست؟ فروماند من تلقین او کردم که پسر تو است علی، پسر تو است علی، پسر تو است علی. بعد از آن او را به حال خود گذاشتند و رفتند و دری از بهشت به روی او گشادند(1) و بدین جهت است که سنت است سه بار در تلقین بگویند: علی امام من است».

و ثابت شده که چون بنده را در قبر نهند حق تعالی روح را به بدن او بر می گرداند و تا سینه زنده می شود و همه حواس را به او می دهد و بعد از آن نکیر و منکر او را از خدا و رسول صلی الله علیه و آله و ائمه هدی علیهم السلام سؤال می کنند. اگر از عهده آن بیرون آید می گویند: بخواب چون خوابیدن عروسان در خوابگاه ناز پس فرشته پر بزند تا قبر او بر او گشاده شود و دری از بهشت به روی او گشایند تا نسیم بهشت بر او وزد و اگر از جواب عاجز شود گرزی آتشین بر او زنند که قبر او پر آتش شود و دری از دوزخ به روی او گشایند و از اینجاست که رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرموده: «القبر روضة من ریاض الجنة او حفرة من حفر النیران» یعنی «قبر باغی است از باغهای بهشت یا گودالی است از گودالهای دوزخ».(2)

هُوَ الَّذِی خَلَقَ لَکُمْ مَّا فِی الاْءَرْضِ جَمِیعًا ثُمَّ اسْتَوَی إِلَی السَّمَاء فَسَوَّاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ وَهُوَ بِکُلِّ شَیْ ءٍ عَلِیمٌ رضی الله عنه صلی الله علیه و آله

«او خدایی است که همه موجودات زمین را برای شما خلق کرد، و

ص: 124

پس از آن به خلقت آسمان ها نظر گماشت و هفت آسمان را بر فراز یکدیگر برافراشت و او به همه چیز داناست».

امام صادق علیه السلام فرمودند: خداوند عزوجل بهشت را پیش از دوزخ و فرمانبری را پیش از نافرمانی و رحمت را پیش از خشم و نیکی را پیش از بدی و زمین را پیش از آسمان و زندگی را پیش از مرگ و خورشید را پیش از ماه و نور را پیش از تاریکی آفرید.(1)

وَإِذْ قَالَ رَبُّکَ لِلْمَلاَئِکَةِ إِنِّی جَاعِلٌ فِی الاْءَرْضِ خَلِیفَةً قَالُواْ أَتَجْعَلُ فِیهَا مَنْ یُفْسِدُ فِیهَا وَیَسْفِکُ الدِّمَاء وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِکَ وَنُقَدِّسُ لَکَ قَالَ إِنِّی أَعْلَمُ مَا لاَ تَعْلَمُونَ علیهاالسلام

«و چون پروردگار تو به فرشتگان گفت: «من در زمین جانشینی خواهم گماشت»، [فرشتگان] گفتند: «آیا در آن کسی را می گماری که در آن فساد انگیزد، و خونها بریزد؟ و حال آنکه ما با ستایش تو، [تو را] تنزیه می کنیم، و به تقدیست می پردازیم». فرمود: «من چیزی می دانم که شما نمی دانید».

حضرت امام زین العابدین علیه السلام به ابن شاذان فرمود: «امیرالمؤمنین علیه السلام فرموده: هر کس اعتقاد نداشته باشد که من خلیفه چهارم خداوند در روی زمین هستم لعنت خدا بر او باد!» راوی می گوید: حضورش عرض کردم: شما می فرمودید آن حضرت خلیفه اول پیغمبر است، فرمود: «راست است لکن مراد از چهارمین خلیفه خدا که آن حضرت فرموده آن است که خداوند در قرآن می فرماید: «انی جاعل فی الارض خلیفة» آدم اولین خلیفه خداوند در روی زمین بود. و باز می فرماید: «یا داود انا

ص: 125

جعلناک خلیفة فی الارض»(1) داود خلیفه دوم در روی زمین بود و هارون خلیفه سوم و امیرالمؤمنین خلیفه چهارم خدا در روی زمین و اولین خلیفه (جانشین) محمد صلی الله علیه و آله است»(2) این بود معنای آنچه که آن حضرت فرموده است.

عامه در کتابهای خود از سلمان فارسی نقل می کنند که سلمان می گوید: روزی به رسول اللّه صلی الله علیه و آله گفتم هر پیامبری وصیی دارد، وصی شما کیست؟ پاسخ نداد. بعد که متوجه من شد فرمود: یا سلمان! به سرعت نزدیک او رفتم فرمود: تو وصی موسی را می دانی کیست؟ گفتم بله، یوشع بن نون، فرمود: نگفتی چرا او شده؟ سپس فرمود: چون داناترین فرد زمان خود بود.[بنابراین] وصی من و محرم اسرارم و وارث و تکمیل کننده دینم هم علی بن ابی طالب علیه السلام است.(3)

از حضرت باقر علیه السلام روایت شده است که حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: «چون خدای تعالی اراده فرمود خلقی را بیافریند، بعد از گذشتن از جن و نسناس در زمین هفتاد هزار سال، حجاب آسمان ها را مرتفع و امر فرمود ملائکه را که به زمین نظر کنند. چون ملائکه گناه و فساد و خونریزی در زمین را دیدند، بر ایشان بزرگ آمد و غضب نمودند و به خداوند عرض کردند: پروردگارا! تو عزیز و قادر عظیم الشأنی و این خلق تو ذلیل حقیر متقلب به نعمت تو و متمتع به عافیت تو و در قبضه تصرف تو، به این گناهان بزرگ معصیت تو را می نمایند، با این حال غضب نفرمایی و انتقام نکشی، و تو می شنوی و می بینی و ما این گناهان را به ساحت کبریایی تو بزرگ می دانیم. خطاب شد: من در زمین خلیفه ای قرار می دهم تا حجت من بر خلق باشد. عرض کردند: آیا کسانی را قرار می دهی که فساد و خونریزی نمایند؟ این خلیفه را از

ص: 126

ما مقرر فرما که حسد و بغض و خونریزی نداریم و تسبیح و تقدیس ذات یگانه تو را کنیم.

حق تعالی خطاب فرمود: من می دانم آنچه را که شما نمی دانید. به درستی که من اراده نموده ام خلیفه ای به قدرت کامله خود، خلق کنم و از ذریه او انبیاء مرسلین و عباد صالحین و ائمه هدی قرار دهم، و ایشان را به عنوان خلفاء خود بر بندگان در زمین مقرر سازم که آن ها را هدایت کنند و از معصیت نهی نمایند و حجت من بر خلق و ترساننده ایشان باشند.(1)

وَعَلَّمَ آدَمَ الاْءَسْمَاء کُلَّهَا ثُمَّ عَرَضَهُمْ عَلَی الْمَلاَئِکَةِ فَقَالَ أَنبِئُونِی بِأَسْمَاء هَ_وءُلاء إِنْ کُنتُمْ صَادِقِینَ علیهاالسلام قدس سره

«و [خدا] همه [معانی] نامها را به آدم آموخت، سپس آن ها را بر فرشتگان عرضه نمود و فرمود: «اگر راست می گویید، از اسامی این ها به من خبر دهید».

حضرت امام حسن عسکری علیه السلام فرمود: «مراد از اسماء که در آیه «وعلم آدم الاسماء» بیان شده است اسامی انبیاء و اسم محمد صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام و نه نفر از ذریه و فرزندان حسین و شیعیان و دشمنان آن ها بود.

سپس حضرت عرضه داشت: محمد صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام و ائمه علیهم السلام را بر فرشتگان _ یعنی انوار آن وجودهای مقدس را که در سایه عرش مشغول تسبیح و تقدیس ذات اقدس پروردگار بودند _ عرضه نمود گفتند: خداوندا! ما این اسماء شریفه را نمی دانیم. در این هنگام خطاب رسید: که ای آدم به فرشتگان اسامی پیغمبران و ائمه را خبر بده. چون اسامی را خبر داد، از فرشتگان نسبت به ایمان آوردن به پیغمبران و ائمه و برتری دادن محمد صلی الله علیه و آله و ائمه هدی علیهم السلام بر همه آن ها عهد و

ص: 127

پیمان گرفت».(1)

حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمود: «خداوند به آدم اسامی حجت های خود (چهارده معصوم) را تعلیم نمود و در حالی که آن ها ارواحی بودند بر فرشتگان عرضه داشته و به آن ها فرمود: اگر راست می گویید که شما به خلافت روی زمین سزاوارترید، اسماء این ارواح را بیان کنید.

فرشتگان گفتند: ما نمی دانیم و علم و دانش ما منحصر به همان علومی است که شما به ما یاد داده اید. و چون آدم اسامی آن ها را به فرشتگان اعلام کرد ملائکه به بزرگی و منزلت ائمه نزد پروردگار واقف شده و فهمیدند که آن پیغمبران و امامان حجت های خدا در نزد خلایق بوده و سزاوار هستند که در روی زمین خلیفه خدا باشند. سپس ارواح طیبه معصومین را از نظر فرشتگان پنهان نموده و امر فرمود که محبت و ولایت ائمه را دارا باشند و بدانند که من بر هر پنهان و آشکاری آگاه می باشم.(2)

حضرت علی بن الحسین علیه السلام از پدر بزرگوارش از امیرالمؤمنین علیه السلام نقل می فرماید که رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: «آدم نور درخشانی را در صلب خود دید. زیرا پروردگار ارواح ما را از عرش خود به صلب او (آدم) منتقل نموده بود ولی برای او آشکار نبود.

آدم عرضه داشت: بار الها! این چه نوری است؟ باری تعالی فرمود: نور ارواحی است که آن ها را از بالاترین مقام عرش خود در صلب تو نهاده و بدان سبب است که فرشتگان را فرمان دادم که به تو سجده کنند.

آدم عرضه داشت: آن ارواح را ارائه فرما، فرمود: ای آدم نگاه کن به زاویه عرش و چون نور ارواح ما از صلب آدم به عرش تابش داشت _ مانند صورت که در

ص: 128

آینه منعکس گردد _ ارواح ما را دید. عرضه داشت: این ارواح کیانند؟ پروردگار فرمود این ها ارواح اشرف مخلوقات و بهترین جامعه بشر هستند، یعنی این محمد صلی الله علیه و آله است و من حمید و پسندیده در افعال خود می باشم. نام او را از نام خود گرفته ام، و نیز [دیگری] علی است و من علی عظیم هستم اسم او را از اسم خود گرفته ام، و این فاطمه علیهاالسلام است و من فاطر و آفریدگار آسمانها هستم که دشمنان را از رحمت در روز جزا برانم، نام او را از نام خود گرفته ام، و نیز حسن و حسین هستند من محسن و نام آن ها را از نام خود گرفته ام و این ارواح گرامی ترین بندگان من هستند و بوسیله آن ها فضل خود را شامل موجودات می نمایم و به بندگان شایسته خود اجر و ثواب موهبت می نمایم. ای آدم! چنانچه بر تو مصیبتی روی آورد به آن ها توسل نما و آنان را شفیع نزد من قرار بده، زیرا عهد نموده ام هر که به آنان توسل جوید مسأله (تقاضای) او را بپذیرم».(1)

حضرت رضا علیه السلام در ضمن حدیثی فرمودند: «چون باری تعالی آدم را به سبب سجده ملائکه بر او گرامی داشت و نیز او را در بهشت جای داد، وی نزد خود گمان کرد که کسی به فضیلت او نبوده لذا خداوند به او وحی فرمود: به ساق عرش نظر کن! دید نوشته شده: «لا اله الا اللّه محمد رسول اللّه، علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین وزوجته فاطمه سیدة النساء والحسن والحسین سیدا شباب اهل الجنة».

آدم عرضه داشت: این ها کیانند؟ پروردگار فرمود: این ها فرزندان تو هستند و بهتر از تو و همه مخلوقاتم می باشند، و اگر آن ها نبودند نه تو را خلق می کردم و نه بهشت و نه دوزخ و نه آسمانها و نه زمین را».(2)

امام صادق علیه السلام فرمودند: «بعضی از قریش به رسول مکرم صلی الله علیه و آله عرضه داشتند: به چه سبب بر سایر پیغمبران فضیلت یافتی در صورتیکه پس از همه مبعوث

ص: 129

شده ای؟ حضرت فرمود: اولین کسی بودم که ایمان به پروردگار آورده و پاسخ او را با اقرار به عبودیت گفتم، هنگامیکه خداوند از انبیاء پیمان عبودیت می گرفت و آنان را به «الست بربکم» به ربوبیت خود گواه می خواست».(1)

ملاحظه: از روایات شریفه استفاده می شود که پروردگار از جامعه ممکنات ابتداء ائمه اطهار علیهم السلام را آفریده؛ زیرا بهترین مسطوره کمالات واجبه و وسائط فیوضات الهیه هستند، به سبب شرافت ذاتی و فضیلت عبودیت که بدانها موهبت فرموده و از بین انبیاء نیز مقام شامخ رسول مکرم صلی الله علیه و آله و اوصیاء طاهرین او علیهم السلام را پیشتر آفریده است، بواسطه فضیلت ذاتی و سبقت در عبودیت که بر انبیاء دارند.

حضرت موسی بن جعفر علیه السلام فرمودند: «زمانی که پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله در خواب دید تیم و عدی (دو غاصب حق امیرالمؤمنین علیه السلام ) و بنی امیه بر منبر آن حضرت بالا رفتند غمگین شده و بر آن حضرت گران آمد. خداوند [این آیه از] قرآن را نازل فرمود تا او تأسی به پروردگار خود نماید [یعنی] وقتی من امر به سجده نمودم شیطان مخالفت امر من نمود و اینکه منافقین معصیت من و نافرمانی تو را در مورد وصایت و ولایت علی علیه السلام نموده اند این اولین خلاف نیست پس غمگین مباش».(1)

از حضرت امام محمد باقر علیه السلام روایت شده است که فرمودند: «کفر، مقدم تر از شرک است و اولین کسی که کافر شد شیطان بود و کفر او غیر از شرک بود؛ زیرا پرستش غیر خدا را نکرد و دعوی ننمود و پس از کفرش ادعاء شرک کرد».(2)

ابن بابویه روایت نموده که مردی یهودی حضور امیرالمؤمنین علیه السلام رسید و عرض کرد: من چند مسأله دارم اگر جواب آن ها را بفرمایی من اسلام اختیار می نمایم. فرمود: هر چه دلت می خواهد از من بپرس که داناتر از ما اهل بیت پیغمبر،کسی را نخواهی یافت. پرسید: برای چه آدم را آدم نام نهاده اند؟ فرمود: برای آنکه از خاک زمین خلق شده چون خداوند جبرئیل را به سوی زمین فرستاد و امر فرمود از محل سهل و سخت زمین و از خاک سفید و قرمز و گندم گون و سیاه بردارد و سپس امر فرمود: که از چهار آب شور و شیرین و تلخ و بدبو بیاورد و بر آن خاکهای چهارگانه بریزد آنگاه خداوند بدست قدرت خود گل آدم را سرشت و نه از خاک چیزی کم و زیاد شد و نه از آب که نیازی به آب و خاک تازه داشته باشد، و آب شیرین را در گلو و آب شور را درچشم و آب تلخ را در گوش و آب بدبو را در بینی آدم قرار داد».(3)

ص: 131

از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله سؤال نمودند: «آیا آدم از یک نوع خاک خلق شده یا از کلیه خاکها؟ فرمودند از تمام انواع خاکها گل آدم را سرشتند و اگر فقط از یکنوع ایجاد می شد افراد بشر از یکدیگر متمایز نبودند و به یک صورت بوده و از هم شناخته نمی شدند. از حضورش سؤال نمودند در دنیا نظیر هم دارد؟ فرمود بله. خاک هم بر آن صورت است: زیرا مردم مانند خاک به رنگهای سفید و سیاه و زرد و سرخ می باشند و نیز همانطور شیرین و شور و نرم و خشن مثل خاک هستند.

شیخ صدوق از «سالم» روایت نموده که گفت: سؤال نمودم از حضرت باقر علیه السلام چرا حوا را حوا نام گذاشته اند؟ فرمود: چون از زیادی طینت آدم خلق شده. گفتم: چرا شیطان را ابلیس نام نهاده اند؟ فرمود: چون از رحمت خداوند مأیوس است. عرض کردم: چرا اجنه را جن نامیده اند؟ فرمود: برای آنکه آن ها مستور و پنهان می باشند و در انظار بحقیقت اصلی خود دیده نشوند.(1)

و در اخبار متواتر از ائمه اهل البیت علیهم السلام است که ابلیس از ملائکه نبوده بلکه از جن بوده است و آیه شریفه «کان من الجن ففسق عن امر ربه»(2) مبین این حقیقت است و ملائکه معصوم هستند و مطیع بی چون و چرای الهی هستند و از نور خلق شده اند در حالی که ابلیس از آتش آفریده شده است. فرشتگان زاد و ولد نمی کنند ولی ابلیس طبق آیه شریفه «ا فتتخذونه وذریته اولیاء من دونی»(3) دارای نسل می باشد. و در این زمینه می توان گفت که چون ابلیس در آسمانها مانند ملائکه اقرار به ملکوت حق سبحانه و تعالی داشت. ملائکه او را از شدت عبادت از جنس خود می دانستند بنابراین حق تعالی نیز او را داخل در ملائکه گردانیده امر بسجده آدم علیه السلام نمود، ولی وقتی که استکبار نمود ملائکه فهمیدند که از جنس آن ها نیست.

ص: 132

از امیرالمؤمنین علیه السلام روایت شده است که: اولین مکانی که در آنجا خداوند پرستش شده پشت کوفه بود که خداوند به فرشتگان امر فرمود آدم را سجده نماید.

حضرت عسکری علیه السلام فرمود: فرشتگان آدم را سجده نکردند بلکه بخاطر تعظیم انوار محمد صلی الله علیه و آله و آل او که حامل آن انوار بود آدم را قبله سجده نمودن خدا قرار دادند.(1)

طبق آیه شریفه «وما ارسلناک الا رحمة للعالمین» وجود پیغمبر حتی برای ملائکه به عنوان رحمت بود و این هم مؤید اشرفیت آدم است. و پیغمبر و ائمه بارها فرموده اند که فرشتگان خدام ما هستند و جبرئیل خادم پیغمبر بود.(2)

وَقُلْنَا یَا آدَمُ اسْکُنْ أَنتَ وَزَوْجُکَ الْجَنَّةَ وَکُلاَ مِنْهَا رَغَداً حَیْثُ شِئْتَُما وَلاَ تَقْرَبَا هَ_ذِهِ الشَّجَرَةَ فَتَکُونَا مِنَ الْظَّالِمِینَ علیهاالسلام قدس سرهم

«و گفتیم: ای آدم، خود و همسرت در این باغ سکونت گیر[ید]، و از هر کجای آن خواهید فراوان بخورید، و[لی] به این درخت نزدیک نشوید، که از ستمکاران خواهید بود».

حضرت امام حسن عسکری علیه السلام در خصوص تفسیر آیه «وقلنا یا آدم اسکن انت وزوجک الجنة» فرمود: «زمانی خداوند شیطان را بر اثر نافرمانی و تمرد لعنت

ص: 133

نمود که به آدم سجده نکرد، و سایر فرشتگان چون به آدم سجده کردند و اطاعت و فرمانبرداری نمودند مورد عنایت واقع شدند و آن ها را گرامی داشت و به آدم و همسر او فرمود: در بهشت قرار گیرید و از میوه های فراوان آن تناول کنید ولی به این درخت علم و دانش که منحصر به محمد صلی الله علیه و آله وآل او است نزدیک نشوید و از میوه این درخت کسی تناول نمی کند مگر آل محمد صلی الله علیه و آله بعد از اطعام نمودن ایشان به یتیم و فقیر و اسیر و بعد از آن هرگز احساس تشنگی و گرسنگی و خستگی نمی کنند و آن درخت از سایر درختان بهشت تمیز داده شد به آنکه هر یک از درختان یک نوع میوه داشته و این درخت تمام اقسام میوه ها را مانند انگور و انجیر و رطب و توت و عناب و زیتون و سایر میوه ها و خوردنی های دیگر دارا بود.

خداوند فرمود: به آن درخت نزدیک نشوید به خاطر مقام و درجات محمد صلی الله علیه و آله و آل او علیهم السلام ، چون خداوند آنان را به فضائل و درجاتی اختصاص داده که هیچیک از مخلوقات به آن مقامات نائل نمی شوند و آن درختی بود که هر کس به اذن پروردگار از آن تناول می نمود خداوند علوم اولین و آخرین را بدون آنکه از دیگری یاد بگیرد به او الهام می کرد و هر که بدون اذن پروردگار از آن درخت می خورد زیانکار و نافرمان محسوب می گردید.(1)

حضرت امام رضا علیه السلام در ذیل حدیثی فرمود: «چون خدای تعالی آدم علیه السلام را به سجود ملائکه تکریم فرمود و او را داخل بهشت نمود، آدم علیه السلام با خود گفت: آیا خدا بشری برتر از من خلق فرموده است؟ خطاب رسید: سر بلند کن و به ساق عرش نظرنما. پس سر بلند و نظر نمود، دید نوشته: لا اله الا اللّه، محمد رسول اللّه، علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین وزوجته فاطمة سیدة نساء العالمین والحسن والحسین سیدا شباب اهل الجنة.

ص: 134

پس آدم علیه السلام پرسید: این ها کیستند؟ خطاب شد: از ذریه تو، و ایشان بهتر از تو و تمام مخلوقات منند، و اگر ایشان نبودند تو را خلق نمی کردم و نه بهشت و نه جهنم و نه آسمان و نه زمین بود. پس بر تو است که نظر نکنی به آنان به حالت غبطه، که تو را از قرب خود خارج می کنم، پس آدم علیه السلام غبطه برد و منزلت ایشان را تمنا نمود، تا آنکه از شجره ممنوعه خورد، و حوا به مقام حضرت فاطمه علیهاالسلام غبطه برد و از آن درخت خورد. پس خدا ایشان را از بهشت خود به زمین انتقال داد».(1)

بعضی از مفسرین معتقدند که حق تعالی حوا را از بقیه طینت آدم ایجاد فرمود.

از ابن عباس و ابن مسعود روایت است چون آدم به بهشت رفت بجهت تنهایی دلتنگ بود، حق تعالی خواب را بر او غلبه ساخت، تا خواب رفت حوا را بیافرید، با صورتی زیبا و تمام، و حله های (جواهرات) بهشت به او پوشانید و او را به انواع زینت بیاراست، و وی را امر کرد تا بر سرین آدم بنشست.

آدم چون بیدار شد و نظرش بر آن صورت دلربا افتاد و آن جمال و زیبائی را مشاهده کرد، گفت: «من انت» تو کیستی؟ گفت من زنی هستم که از برای تو خلق شده ام (لتسکن بی) تا با من آرام گیری، و چون خواست که با او مقاربت کند ملائکه گفتند: حکم الهی چنان است که مهرش بدهی و بعد از آن با آن طرح مواصلت افکنی. گفت: مهر او چه باشد ؟ گفتند: اینکه سه بار بر پیغمبر آخر الزمان صلی الله علیه و آله و اهل بیت او صلوات فرستی؛ زیرا که اگر غرض وجود با وجود او نمی بود ترا نمی آفرید. آدم سه بار صلوات فرستاد و با او همبستر شد».(2)

مروی است: ملائکه خواستند علم آدم علیه السلام را امتحان کنند، گفتند: این زن چه نام دارد؟ گفت: حوا. گفتند: چرا به این اسم مسمی شده؟ گفت: «لانها خلقت من

ص: 135

حی» به جهت آنکه او را از زنده آفریده اند.

گفتند او را برای چه خلق کرده؟ گفت: تا با او انس گیرم و وحشت و تنهائی من زایل شود».

و بعضی از اهل تحقیق گفته اند که چون آدم از گل و آب خلق شده و حوا از آدم خلق شده به همین جهت است که همت مردان در آب و گل است و همت زنان در مردان است.

فَأَزَلَّهُمَا الشَّیْطَانُ عَنْهَا فَأَخْرَجَهُمَا مِمَّا کَانَا فِیهِ وَقُلْنَا اهْبِطُواْ بَعْضُکُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ وَلَکُمْ فِی الاَْرْضِ مُسْتَقَرٌّ وَمَتَاعٌ إِلَی حِینٍ

«پس شیطان آن ها را به لغزش افکند (تا از آن درخت خوردند) و (بدین عصیان) آنان را از آن مقام بیرون آورد، و گفتیم که (از بهشت) فرود آیید که برخی از شما برخی را دشمنید، و شما را در زمین تا روز مرگ قرارگاه و بهره خواهد بود».

امام صادق علیه السلام فرمودند: حضرت موسی علیه السلام از پروردگارش خواست که او و حضرت آدم علیه السلام را گرد هم آورد. موسی علیه السلام به او گفت: ای پدر! آیا خداوند تو را به دست خود نیافرید و در تو از روح خود ندمید و فرشتگان را رو به تو به سجده درنیاورد و تو را فرمان نداد که از آن درخت نخوری، پس چرا فرمان نبردی؟

آدم علیه السلام گفت: ای موسی! گناه من چند سال پیش از آفرینشم در تورات نوشته شده که تو آن را یافتی؟ موسی علیه السلام گفت: سی هزار سال. آدم علیه السلام گفت: آن به همین سبب بود.

حضرت امام صادق علیه السلام فرمود: و آدم با این حجت بر موسی چیره گشت.(1)

ص: 136

فَتَلَقَّی آدَمُ مِنْ رَّبِّهِ کَلِمَاتٍ فَتَابَ عَلَیْهِ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ علیهاالسلام علیه السلام

«سپس آدم از پروردگارش کلماتی را دریافت نمود، و [خدا] بر او ببخشود، آری، او[ست که] توبه پذیر مهربان است».

حضرت امام حسن عسکری علیه السلام در بیان آیه «فتلقی آدم من ربه کلمات» فرمود: «زمانی که آدم معصیت [ترک اُولی] خداوند را نمود و به معصیت خود اقرار کرد و گفت: خداوندا! توبه مرا قبول کن و عذر مرا بپذیر و مرا به مکان خود برگردان و درجه مرا بلند نما، خطاب به او رسید: ای آدم! آیا فراموش کردی که گفتم هر وقت بسختی و زحمتی رسیدی مرا به نام محمد صلی الله علیه و آله و آل او بخوان تا از تو رفع آن زحمت و سختی بنمایم؟

آدم عرض کرد: اینک به یادم آمد، خداوند فرمود: به من به نام محمد و علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام متوسل شو و به اسامی آن ها مرا بخوان تا دعای ترا اجابت نموده و توبه تو را قبول کنم.

عرض کرد: پروردگارا! به قرب و منزلتی که محمد صلی الله علیه و آله و آل او در نزد تو دارند توبه مرا قبول کن و مرا بیامرز من همان کسی هستم که مرا در بهشت خود جای دادی و حوا را به ازدواج من در آوردی و به فرشتگان امر نمودی که به من سجده کنند و خدمت مرا به احترام انجام دهند.

خداوند فرمود: ای آدم! اینکه به فرشتگان امر نمودم بر تو سجده کنند نه فقط برای شخصیت خودت بود بلکه از آن جهت مسجود فرشتگان شدی که تو حامل نور محمد صلی الله علیه و آله و آل او بودی و چنانچه قبل از نافرمانی و ارتکاب معصیت توسل به ذیل عنایت انوار طیبه می نمودی و مرا به حرمت و مقام آن ها می خواندی که از خدعه و فریب شیطان محفوظت بدارم البته اجابت می نمودم، لکن معصیت شما در لوح محفوظ جاری شده بود و من به هر چه اتفاق بیفتد دانا هستم. الان مرا

ص: 137

بخوان و به محمد و آل او توسل بجو تا اجابت نمایم. در این هنگام آدم گفت: خدایا به آبروی محمد صلی الله علیه و آله و علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام و اولاد پاکش بر من تفضل نما و توبه مرا قبول کن و گناهان مرا بیامرز و مرا به همان مرتبه و کرامتی که عطا فرموده بودی برگردان.

خداوند فرمود: ای آدم! توبه تو را پذیرفتم و نعمت های خود را بتو عطا نمایم و تو را به مرتبه اولیه برگردانم و کرامت بیشمار بر تو ببخشم. این بود کلماتی که خداوند به آدم تعلیم نمود و سبب قبولی توبه او شد».(1)

شدن نجات بخشید.

حضرت ابراهیم را وقتی به آتش نمرودیان انداختند عرض کرد: «اللهم انی اسألک بحق محمد وآل محمد لما نجیتنی منها» خداوند آتش را بر او سرد و مایه رحمت قرار داد.

و حضرت موسی وقتی که عصای خود را انداخت و اژدها شد ترسید که آنرا بگیرد و گفت: «اللهم انی اسألک بحق محمد وآل محمد لما نجیتنی» خداوند فرمود: نترس ای موسی و تو بر حق می باشی.

ای یهودی! اگر موسی در زمان من بود و ایمان به نبوت من نمی آورد ایمان او بخدا سودی نداشت و پیغمبر بودنش برای او نفع نمی رساند.

ای یهودی! یکی از ذریه های من امام زمان مهدی علیه السلام است زمانیکه ظاهر شود حضرت عیسی پشت سر او نماز می خواند و آن حضرت را یاری خواهد کرد.(1)

مردی از امیرالمؤمنین علی علیه السلام پرسید: مردی که گناه می کند چگونه باید توبه کند؟ فرمود: باید استغفار کند تا آنکه شیطان را غلبه کند و به استغفار عاجزش گرداند، پس توبه کند همچنانکه پدرش آدم کرد، تا توبه او را قبول کنند.

خلقت به من شباهت دارند؟ فرمود: آن ها انوار فرزندان تو می باشند، اول ایشان محمد صلی الله علیه و آله است که مقام پیغمبری و نبوت از تو شروع و به او ختم خواهد شد و دیگری علی علیه السلام پسر عموی اوست که اورا کمک و یاری می کند و نورهای دیگر ذریه آن پیغمبر است که از نسل علی علیه السلام بوجود می آیند و این پیغمبر دخترش را به ازدواج علی علیه السلام در می آورد که ذریه او از آن دختر پدید می آید و آن دختر بزرگ زنان دو جهان است، ذریه خود را در روز قیامت از آتش جهنم جدا می کند و هر سبب و نسبی در آن روز قطع می شود مگر سبب و نسب محمد و علی و فاطمه علیهم السلام .

آدم خدا را سجده کرد بخاطر آنکه آن ها را از فرزندان او قرار داده و در قبال این مرحمت مسجود فرشتگان گردید.

در اکثر کتب اهل سنت نیز آمده است: «چون حق تعالی آدم را بعد از آفریدن به آسمان برد بر ساق عرش صورتی چند از نور به صورت خود دید و نام هر یک بر بالای سر او نوشته، گفت: خداوندا! پیش از من به صورت من خلقی آفریده ای؟ فرمود: نه. گفت: پس این ها کیستند؟ فرمود: که این ها فرزندان تو هستند و اگر غرض من از خلقت وجود ایشان نبود تو را هرگز نمی آفریدم. گفت: پس این ها گرامی ترین بندگان تو هستند؟ فرمود: آری. این نامها را یادگیر که در وقت درماندگی به فریاد تو رسند.

آدم آن نامها را فرا گرفت چنانکه حق تعالی از این خبر می دهد: «فتلقی آدم من ربه کلمات» پس آدم تصمیم به فرا گرفتن و قبول نمودن کلمات با برکت و عظمت از پروردگار خود گرفت که آن نامهای آل عبا است، و چون وقت قبول توبه رسید جبرئیل گفت: ای آدم! مگر آن نامها را که بر ساق عرش دیدی فراموش کردی؟ چون این را بشنید دست برداشت و گفت: خدایا! بحق محمد و علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام که توبه مرا قبول فرمایی «فتاب علیه» پس توبه او را پذیرفت.(1)

از ابن عباس روایت شده است که او گفت: من از حضرت رسالت صلی الله علیه و آله

ص: 140

پرسیدم: یا رسول اللّه! آن کلماتی که آدم از پروردگار خود تلقی نمود و آن را وسیله قبول توبه خود گردانید کدام کلمات بود؟

حضرت فرمود: «آن اسم (من و علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام ) بود که از پروردگار خود تلقی نمود و آن را وسیله شفاعت خود ساخت و گفت خداوندا به حرمت این اسامی و قدر و مرتبه «محمد و علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام » که توبه مرا قبول کنی و از آنچه از من صادر شد درگذری، حق تعالی بخاطر برکات این اسماء از ذلت او درگذشت و او را برگزید و تاج اجتبا بر سر او نهاد.(1)

و بر اندیشمندان منصف و عارف آگاه مخفی نخواهد بود که آن کس (حضرت علی علیه السلام ) را که آدم با وجود مرتبه نبوت شفیع خود سازد و بوسیله آن مکرم و مجتبی شود درجه او عند اللّه اعلی از درجه سایر اصحاب و مرتبه او ارفع از مراتب جمیع مهاجرین و انصار خواهد بود.

در کتاب الدر المنثور سیوطی از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده است که فرمود: «وقتی آدم آن گناه را مرتکب شد، سر بسوی آسمان بلند کرده گفت: از تو بحق محمد مسئلت می کنم، که مرا بیامرزی، پس خدا به او وحی کرد: محمد کیست؟ گفت: ای خدا که نامت والا است، وقتی مرا آفریدی، سر بسوی عرش تو بلند کردم، دیدم در آنجا نوشته شده، لا اله الا اللّه، محمد رسول اللّه صلی الله علیه و آله ، فهمیدم که در درگاه تو احدی عظیم المنزلت تر از او نیست که نامش را با نام خود قرار داده ای، پس خدای تعالی وحی کرد: که ای آدم، او آخرین پیامبران از ذریه تو است، و اگر او نبود، تو را خلق نمی کردم».(2)

در بسیاری از کتب عامه روایات بدین مضمون نقل گردیده که به جهت اختصار از ذکر آن صرف نظر می کنیم.

ص: 141

قُلْنَا اهْبِطُواْ مِنْهَا جَمِیعًا فَإِمَّا یَأْتِیَنَّکُمْ مِّنِّی هُدًی فَمَن تَبِعَ هُدَایَ فَلاَ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلاَ هُمْ یَحْزَنُونَ

«فرمودیم: جملگی از آن فرود آیید. پس اگر از جانب من شما را هدایتی رسد، آنان که هدایتم را پیروی کنند بر ایشان بیمی نیست و غمگین نخواهند شد».

جابر بن عبداللّه انصاری می گوید: از امام محمد باقر علیه السلام در خصوص تفسیر باطنی آیه «فاما یأتینکم منی هدی فمن تبع هدای فلا خوف علیهم ولا هم یحزنون» سؤال نمودم، فرمود: «منظور از هدی، علی علیه السلام می باشد چرا که در ادامه اش فرمود: هرکس پیرو او گردد «فلا خوف علیهم ولا هم یحزنون» بر ایشان بیمی نیست و غمگین نخواهند شد».(1)

وَالَّذِینَ کَفَرواْ وَکَذَّبُواْ بِآیَاتِنَا أُولَ_ئِکَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ علیهاالسلام صلی الله علیه و آله

«و[لی] کسانی که کفر ورزیدند و نشانه های ما را دروغ انگاشتند، آنانند که اهل آتشند، و در آن ماندگار خواهند بود».

حضرت امام حسن عسکری علیه السلام در آیه «والذین کفروا» فرمودند: «آنان که پیغمبر را در آنچه در فضیلت امیرالمؤمنین و نصب خلافت و ولایت او و ائمه بعد از او تکذیب نمودند، همگی در آتش جهنم جاوید می باشند».(2)

حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام در نهج البلاغه در وصف جهنم می فرماید: «نار قعرها بعید وحرها شدید وشرابها صدید وعذابها جدید ومقامعها حدید لا یفتر عذابها ولا یموت ساکنها». یعنی: آتشی که قعر آن دور، و حرارت آن سخت، و آب آن

ص: 142

صدید، و عذاب آن جدید، و گرز آن آهن است. عذاب آن سست نمی شود و ساکن آن نمی میرد.(1)

وَأَوْفُواْ بِعَهْدِی أُوفِ بِعَهْدِکُمْ وَإِیَّایَ فَارْهَبُونِ

«و به پیمانم وفا کنید، تا به پیمانتان وفا کنم، و تنها از من بترسید».

از ابن عباس روایت شده است: هنگامی که آیه شریفه «اوفوا بعهدی اوف بعهدکم» نازل شد رسول مکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «بخدا سوگند! آدم از دنیا رفت در حالی که برای فرزندش شیث عهد گرفته بود ولی مردم به پیمان خود عمل نکردند. همچنان نوح از دنیا رفت و برای وصایت فرزندش از مردم پیمان گرفت اما به آن نیز رفتار نکردند. موسی از مردم برای وصایت یوشع بن نون پیمان گرفت و عیسی، شمعون بن حمون الصفا را وصی خود قرار داد در حالیکه مردم از هیچ یک پیروی نکردند. و من نیز از میان شما خواهم رفت و پیمان وصایت علی بن ابی طالب علیه السلام را از امت خود گرفته ولی مانند سایر امتها به پیمان خود وفا نخواهند نمود و من تجدید آن عهد را می کنم سپس فرمود: ای مردم علی امام و خلیفه من بر شما است. ای مردم در مورد علی علیه السلام به عهد خود وفا کنید تا بهشت را برای شما تضمین نمایم و از نقض عهد و مخالفت با پیغمبر بترسید.(2)

شخصی از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام سؤال نمود: فدایت شوم! به درستی که خداوند می فرماید: «مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم» و ما می خوانیم، اما استجابتی برای ما نیست.

فرمود: «به جهت آن است که وفا به عهد خدا نمی کنید، اگر شما وفا می نمودید، خدا هم برای شما وفا می فرمود. و از جمله عهد الهی و مصادیق

ص: 143

فرمایش سبحانی، ولایت عهدی حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام است که حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله در غدیر خم از امت اخذ فرمود».(1)

آیه ذیل نشان می دهد که خدوند از کلیه پیامبران در خصوص تصدیق و تأیید نبوت ختمی مرتبت و امامت ائمه اطهار علیهم السلام عهد و میثاق گرفته است «واذ اخذ اللّه میثاق النبیین لما اتیتکم من کتاب وحکمة ثم جاءکم رسول مصدق لما معکم لتؤمنن به ولتنصرنه»(2) «و یاد کن زمانی را که خدا از پیغمبران پیمان گرفت که هرگاه به شما کتاب و حکمتی بخشیدم، پس برای شما رسولی [از جانب ما] آمد که گواهی به راستی کتاب و شریعت شما می داد البته به او ایمان آورید و او را یاری کنید». و آیه: «ومبشرا برسول یأتی من بعدی اسمه احمد»(3) و بشارت دهنده ام به پیغمبری که بعد از من می آید که اسم او احمد صلی الله علیه و آله است».

وَآمِنُواْ بِمَا أَنزَلْتُ مُصَدِّقًا لِّمَا مَعَکُمْ وَلاَ تَکُونُواْ أَوَّلَ کَافِرٍ بِهِ وَلاَ تَشْتَرُواْ بِآیَاتِی ثَمَنًا قَلِیلاً وَإِیَّایَ فَاتَّقُونِ قدس سره

«و بدانچه نازل کرده ام که مؤید همان چیزی است که با شماست ایمان آرید، و نخستین منکر آن نباشید، و آیات مرا به بهایی ناچیز نفروشید، و تنها از من پروا کنید».

حضرت امام حسن عسکری علیه السلام در خصوص آیه «وآمنوا بما انزلت مصدقا» فرمود: خداوند فرمود: «ای یهودیان! آنچه بر محمد صلی الله علیه و آله در خصوص امامت علی و اولادش علیهم السلام نازل نمودیم و در کتاب تورات شما هم بیان شده ایمان بیاورید چون کتاب تورات صحت این قرآن را تأیید، و گواهی می نماید به اینکه این پیغمبر،

ص: 144

آخرین پیغمبر و وصی او علی علیه السلام فاروق این امت و دروازه شهر علم آن پیغمبر است، آثار و آیات نبوت و امامت را به قیمت اندک نفروشید و منکر نبوت و امامت به خاطر اهداف دنیوی نشوید و بترسید از اینکه امر نبوت و امامت (حضرت علی علیه السلام ) را پنهان و مخفی کنید.(1)

رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: خداوند به این دلیل به یهود مهلت داد تا اینکه نسلها و فرزندان مؤمن از صلب آن ها متولد شوند.

حضرت امام محمد باقر علیه السلام در تفسیر آیه «ولا تکونوا اول کافر به» فرمود: «مراد از «اول کافر» دو غاصب اصلی حق امیرالمؤمنین علیه السلام می باشند. و هر که آنان را پیروی نماید، انکار ولایت و امامت علی علیه السلام را نموده و کافر می باشد».(2)

بزرگان یهود دانستند که اگر تحریف تورات ننمایند همه نبوت پیغمبر آخر الزمان را مطابق فرموده تورات، تأیید خواهند کرد، پس نفعی که از زیر دستان به ایشان می رسید بر طرف خواهد شد، بنابراین شروع به تحریف تورات کردند، و هر جا که صفت پیغمبر آخر الزمان و بشارت بر وجود او بود تغییر دادند تا به اموال دو روزه دنیا متمتع و برخوردار گردند، به این جهت است که حق تعالی فرموده: «ولا تشتروا بایاتی ثمنا قلیلا وایای فاتقون» لذا در کتمان نمودن آیات من که پیغمبری محمد صلی الله علیه و آله و ولایت وصی او (علی علیه السلام ) است بترسید.

نقل شده است که جمعی از یهود می گفتند: ما می دانیم محمد صلی الله علیه و آله پیغمبر و علی علیه السلام وصی او است، و از تورات و سایر کتب آسمانی بارها این معنی را دانسته ایم اما این محمد و علی علیهماالسلام موجود در این زمان آن محمد و علی علیهماالسلام موعود نیستند، بلکه آن ها بعد از پانصد سال دیگر خواهند آمد، پس حق تعالی اظهارات آن ها را رد نمود.(3)

ص: 145

رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: «من سن سنة سیئة فعلیه وزرها ووزر من عمل بها الی یوم القیامة، ومن سن سنة حسنة فله اجرها واجر من عمل بها الی یوم القیامة»، هر که سنتی بد بنا نهد وزر و بار گناه آن و گناه دیگران که به آن عمل می کنند تا قیامت بر دوش او می باشد، و هر که سنتی نیکو نهد مزد آن و مزد هر که بدان عمل کند تا روز قیامت برای او نوشته می شود.(1)

ملاحظه: خداوند به دنبال یادآوری نعمتها به قوم یهود و دستور وفای به پیمان و سفارشی که به آن ها بوسیله حضرت موسی علیه السلام شده بود، دستور ایمان به قرآن و پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله را صادر نموده؛ زیرا قرآن مصدق و گواه تورات است که صفات پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و معتقدات صحیح را بیان می کند. چون اگر شما صفات پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله را با آنچه در کتاب تورات می یابید تطبیق کنید خواهید یافت که قرآن از طرف خدا است و آورنده آن راستگو است. قرآن مصدق کتابی است که نزد خود شما است، همان بشارتهایی که تورات و پیامبران پیشین برای پیروان خود آورده اند که: پیامبری با چنین اوصافی خواهد آمد، آن بشارتها را قرآن تصدیق می کند.

به قرآن پیشرو نباشید».

دلیل این مطلب روشن است؛ زیرا اگر آنان که با تورات و صفات پیامبر صلی الله علیه و آله آشنایی دارند به قرآن کفر ورزند افراد دیگر بطریق اولی به آن ایمان نخواهند آورد حتی علماء نصاری که قبل از بعثت اختلافی بر سر لفظ «فارقلیطا» بمعنی احمد و محمد نداشتند ولی بعد از ظهور محمد صلی الله علیه و آله برای بقای ریاست خود و استفاده مادی آن لفظ را تأویل کردند و معنی دیگری برای آن اختراع نمودند.(1)

وَلاَ تَلْبِسُواْ الْحَقَّ بِالْبَاطِلِ وَتَکْتُمُواْ الْحَقَّ وَأَنتُمْ تَعْلَمُونَ رضی الله عنه

«و حق را به باطل درنیامیزید، و حقیقت را با آنکه خود می دانید، کتمان نکنید».

حضرت امام حسن عسکری علیه السلام فرمودند: آیه «ولا تلبسوا الحق بالباطل» خطاب به یهودیانی است که گمان می کردند محمد صلی الله علیه و آله پیغمبر و علی علیه السلام امام است ولکن پانصد سال دیگر می آیند. پیغمبر به آن ها فرمود آیا حکمیت تورات خودتان را بین من و خودتان قبول دارید؟ عرض کردند: بله. تورات آوردند و بر خلاف آنچه که نازل شده بود قرائت کردند.

خداوند آن طوماری که تورات را بر خلاف نزول واقعی نوشته بودند بصورت اژدها گردانید که دارای دو سر بود هر یک از آن سرها شروع بجویدن دست راست کسی که طومار در دست او بود نمودند و آن مرد ناله و فریاد می زد. طومارهای موجود به سخن درآمده به آن دو نفر گفتند: شما در عذاب هستید تا اینکه تورات را همان طور که نازل شده بخوانید تا معلوم شود صفات محمد صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام چگونه بیان شده است. آن ها هم ناگزیر شدند تورات را به درستی و مطابق آنچه که نازل

ص: 147

شده بود قرائت نمودند و بر نبوت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و امامت علی علیه السلام ولی خدا و وصی رسول صلی الله علیه و آله ایمان آوردند و آن ها بر این معنی واقف بوده و می دانستند پیغمبر همان است که در تورات نوشته شده و جانشین و وصی او را می شناختند ولی با گفتار باطل خود حق را پنهان می کردند و انکار می نمودند، و با اینکه خداوند اخبار خودشان را حجت قرار داده بود لکن همان اخبار را هم منکر می شدند اما توانایی نداشتند که بر قهر و سطوت خداوند غالب شوند.(1)

در روایات است از جمله خطابات خدا به موسی علیه السلام این بود که فرمود: «ای موسی به درستی که فرستادم به تو حکمی ظاهر و برهانی روشن و نوری که سخنگو است به آنچه گذشته و آنچه در آخر الزمان خواهد آمد. تو را وصیت فرمایم ای موسی وصیت دوست مهربان به فرزند بتول، عیسی بن مریم که بر دراز گوش سوار و صاحب محراب است. و بعد از او وصیت کنم تو را به صاحب شتر سرخ، آن پاک طینت و پاکیزه اخلاق و مطهر از گناهان و بدیها، و صفت او در کتاب تو آن است که شهادت دهنده بر همه کتابهای آسمانی است و او ترساننده از عقاب است.

در زمان او شدتها و تنگیها و فتنه ها و جنگ و کمی مال بوده باشد. اسم او احمد و محمد امین می باشد، و او باقیمانده گروه پیغمبران است و تصدیق همه را نماید...».(2)

و نیز در کتاب انجیل، از جمله خطابات خدا به عیسی علیه السلام این بود: «ای پسر مریم! تو را وصیت می نمایم به سید پیغمبران و حبیب من از میان ایشان، احمد صلی الله علیه و آله که صاحب شتر سرخ و روی نورانی، که نورش جهان را منور خواهد کرد، پاک دل و شدید الغضب است برای من، و صاحب حیا می باشد.

به درستی که او رحمت عالمیان و بهترین فرزندان آدم نزد من است. از عرب

ص: 148

بهم خواهد رسید بی خط و سواد، اما با علوم اولین و آخرین مبعوث خواهد شد و دین مرا در میان مردم منتشر خواهد کرد، برای رضای من صبر در بلاها و آزارها نماید، و با مشرکان جنگ و جهاد نماید.

ای عیسی! تو را امر می کنم که بنی اسرائیل را به آمدن او خبر دهی و امر کن که تصدیق او کنند و ایمان به او آورند و یاری او کنند».

«ولا تکتموا الحق» یعنی حق را که نبوت محمد صلی الله علیه و آله و امامت علی مرتضی علیه السلام است کتمان نکنید، و حال آنکه شما می دانید که این محمد صلی الله علیه و آله موجود همان پیغمبر موعود در تورات است و این علی علیه السلام همان وصی معهود است.(1)

وَأَقِیمُواْ الصَّلاَةَ وَآتُواْ الزَّکَاةَ وَارْکَعُواْ مَعَ الرَّاکِعِینَ علیهاالسلام

«و نماز را بر پا دارید، و زکات را بدهید، و با رکوع کنندگان رکوع کنید».

امام عسکری علیه السلام فرمود: «منظور این آیه این است که ای مردم هم نماز را بر پا کنید و هم بر محمد صلی الله علیه و آله و آل محمد علیهم السلام صلوات بفرستید و از اموال خود زکات بدهید و برای عظمت پروردگار و اطاعت اولیای او که محمد و آل او علیهم السلام هستند گردن نهید».(2)

«یحیی بن عفیف» از پدرش و او از جدش نقل نموده که: در اوایل اسلام به مکه آمدم، می خواستم از عطریات و لباس تجمل برای عیال و اطفالم تهیه کنم. پس در مسجد الحرام در مجلس عباس بن عبدالمطلب نشسته بودم، در خانه کعبه نظر می کردم، وقت زوال بود. ناگاه جوانی دیدم به آسمان نگاه کرد. پس برخاست روی به خانه کعبه آورد، آنگاه دیدم پسری نوجوان آمد و در جانب راست آن جوان

ص: 149

ایستاد. پس زنی آمد و در پشت آندو ایستاد. آن جوان به رکوع رفت و آن پسر نوجوان و آن زن به رکوع متابعت کردند. پس از رکوع به سجده رفتند.

من از عباس پرسیدم: عجب امری است که مشاهده می کنم.

عباس گفت: آن جوان برادر زاده من محمد صلی الله علیه و آله پسر عبداللّه بن عبدالمطلب است، و آن پسر نوجوان، علی بن ابی طالب علیه السلام برادر زاده من، و آن زن خدیجه دختر خویلد همسر حضرت محمد صلی الله علیه و آله می باشد، و ادعا می کند که من پیغمبر خدایم و خدا یکی است و او پروردگار آسمان و زمین است. و آنچه مشاهده کردی دین و آئین او است، و می گوید من از جانب خدا مأمور به این عبادت هستم و از میان آدمیان خدا پرست منحصر به این سه نفر می باشد که می بینی».(1)

ملاحظه: آیه شریفه دلالت دارد بر فضیلت نماز به جماعت، چنانچه در حدیث نبوی وارد شده که نماز جماعت بیست و هفت درجه بر نماز فرادی فضیلت دارد.

پیغمبر صلی الله علیه و آله اکرم فرمود: «من مشی الی مسجد یطلب فیه الجماعة کان له بکل خطوة سبعون الف حسنة ویرفع له من الدرجات مثل ذلک فان مات وهو علی ذلک وکل اللّه به سبعین الف ملک یعودونه فی قبره ویبشرونه ویونسونه فی وحدته ویستغفرونه حتی یبعث»؛ هر که به مسجد جهت ادای نماز جماعت برود برای او به هر قدمی هفتاد هزار حسنه ثبت می گردد و برای او از درجه مثل آن بلند شود. پس اگر بر این حال بمیرد و بر این حال باشد، خداوند موکل فرماید برای او هفتاد هزار ملک که در قبر او را دیدار کنند، و اورا بشارت دهند، و در تنهائی انیس او باشند، و برای او استغفار کنند تا برای قیامت مبعوث شود.(2)

ص: 150

منقول است: اولین کسی که در نماز اقتدا به پیغمبر صلی الله علیه و آله کرد امیرالمؤمنین علیه السلام بود.

رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «ان اول الفرائض بعد المعرفة باللّه الصلوة واول ما یحاسب العبد علیها الصلوة فان قبلت قبل ما سواها وان ردت رد ما سواها» «اول فریضه بر بنده پس از شناخت خدای تعالی نماز است، و اولین چیزی که او را بر آن حساب می کنند نماز می باشد اگر نمازش قبول کنند دیگر عباداتش قبول می کنند و اگر نمازش رد کنند دیگر عباداتش رد می شود».(1)

اقرار عامه به اینکه حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام نخسین کسی بود که به رسول اللّه صلی الله علیه و آله در نماز اقتدا کرد

از ابن عباس روایت شده است که: آیه شریفه مبنی بر ترغیب به پیروی و ملازمت با رسول مکرم صلی الله علیه و آله و اهلبیت او علیهم السلام هنگام اداء نمازهای واجب می باشد. و نیز گفته شده که این آیه ترغیب به نماز جماعت می باشد.(2)

کلبی که از افراد معروف عامه است از ابن عباس نقل نموده که این آیه از جمله آیات واضح است که در شأن حضرت پیغمبر و اهل بیت علیهم السلام نازل شده است.

ابن شهر آشوب از ابی عبیده و نیز از کتاب خصائص از حضرت باقر علیه السلام در خصوص تفسیر آیه شریفه فوق «وارکعوا مع الراکعین» روایت نموده که: «این آیه در شأن رسول مکرم صلی الله علیه و آله و علی بن ابی طالب علیه السلام نازل شده؛ زیرا آن دو نخستین نماز گزار بودند.(3)

عده فراوانی از عامه نقل نموده اند که آیه فوق در شأن رسول اکرم صلی الله علیه و آله و

ص: 151

امیرالمؤمنین علیه السلام نازل شده و امیرالمؤمنین نخستین کسی بود که به رسول اللّه صلی الله علیه و آله اقتدا نمود.(1)

أَتَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَتَنسَوْنَ أَنفُسَکُمْ وَأَنتُمْ تَتْلُونَ الْکِتَابَ أَفَلاَ تَعْقِلُونَ

«آیا مردم را به نیکی فرمان می دهید و خود را فراموش می کنید، با اینکه شما کتاب [خدا] را می خوانید؟ آیا [هیچ] نمی اندیشید؟»

حضرت امام حسن عسکری علیه السلام فرمود: «این آیه نیز خطاب به یهودیان است، که به مردم امر می کردند به صدقه دادن و اداء امانت نمودن لکن خودشان بجا نمی آوردند و حال آنکه در تورات خوانده بودند و به عقابی که خداوند برای آن ها معین نموده تعقل نمی کردند، و آن ها جمعی از رؤساء و علمای یهود بودند که اموال صدقات را جمع می نمودند و خودشان خورده، به فقرا نمی دادند و با یک عده از عوام های یهود قرار گذاشته بودند بر پیغمبر وارد شده و مشغول محاجه شوند و ناگهان با شمشیر حمله ور شده و آن حضرت را از پای درآورند اگر چه اصحاب پیغمبر هم نزدش باشند.

علماء و رؤسای یهود بر پیغمبر وارد شده و گفتند: ای محمد! صلی الله علیه و آله تو خیال می کنی که مانند موسی پیغمبر خدا هستی؟

پیغمبر در جواب فرمود: من پیغمبرم لکن نمی گویم مانند موسی و یا پیغمبران دیگر هستم بلکه آن ها نسبت به من شخصیت کوچکی می باشند. پروردگارم فرمود: فضیلت تو نسبت به تمام انبیاء گذشته مانند فضیلت و برتری من که پروردگار هستم

ص: 152

نسبت به مخلوقات خود می باشد و این بیان را خداوند در آن هنگام که موسی خیال کرده بود بر جهانیان فضیلت دارد فرمود.

این فرمایش پیغمبر بر یهودیان گران آمد و تمام آن ها مصمم به قتل آن حضرت شده همینکه خواستند شمشیرها را از غلاف بیرون آورند دیدند دستهایشان بعقب سرشان بسته شده و مانند چوب خشک گردیده و متحیر ماندند. پیغمبر فرمود:

فریاد نکنید خداوند برای حفظ پیغمبر خودش دستهای شما را بست که نتوانید او را بقتل برسانید و شما را به این حال نگاهداشته تا حجت ها و دلایل پیغمبری محمد صلی الله علیه و آله و وصی او علی علیه السلام را بشنوید. ای جماعت یهود! این رؤساء و علمای کافر شما اموال صدقات را که جمع آوری می نمایند به فقرا نمی دهند و خودشان استفاده می نمایند.

رؤسای یهود گفتند: ای محمد! این ادعای باطل را منما و ملت ما را فریب مده؟ اگر حجتی بر اثبات نبوت خود و امامت علی علیه السلام داری بیاور.

پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: خداوند به من اجازه داده که اموال صدقاتی را گرفته و به فقیران نداده اید پیش روی شما حاضر کنم، پس فرمود: ای فرشتگان! تمام اموالی را که این ها از عوام خود گرفته اند و به آن ها ستم نموده اند نزد من بیاورید. ناگاه تمام درهم و دینار و حیوانات و سایر اموالی که گرفته بودند حضور پیغمبر صلی الله علیه و آله حاضر شد.

پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: ای فرشتگان! زیر هر یک از اموال اسم کسی که سرقت کرده و با ستم گرفته است بنویسید.

نوشتند. فرمود: حق و نصیب هر کدام را جدا نمایید. فرشتگان اموال را از یکدیگر جدا نمودند و معلوم و ظاهر گردید که هر یک از رؤسا و علمای یهود چقدر از اموال مردم به زور گرفته بودند.

ص: 153

پیغمبر صلی الله علیه و آله آن مالها را به فقیران یهود که حضور داشتند داد و اموال غائبین را برای آن ها فرستاد و اموال کسانی را که مرده بودند به ورثه ایشان رسانید و به این ترتیب خداوند به دست رسول اکرم صلی الله علیه و آله علما و رؤسای یهود را مفتضح و رسوا نمود. عده ای از رؤسا و بزرگان یهود اسلام اختیار کرده و گفتند: شهادت می دهیم که تو پیغمبر برتری و برادرت علی علیه السلام بزرگ و اکمل است و خداوند ما را به سبب گناهانمان رسوا فرمود. آیا توبه ما در پیشگاه خداوند قبول خواهد شد؟

فرمود: اگر شما توبه کنید در بهشت رفقای ما می باشید و در دین خدا برادران مؤمنین و در دنیا خداوند به شما وسعت زیادی عطا می فرماید در مقابل اموالی که از شما گرفت و مردم فضاحت و رسوایی شما را فراموش کنند. گفتند: شهادت می دهیم که خدایی بجز خدای یگانه نیست و تو ای محمد صلی الله علیه و آله بنده و پیغمبر و برگزیده خدایی و علی علیه السلام وصی و وزیر و قیم در دین تو بوده و به منزله هارون از موسی است جز آنکه بعد از شما پیغمبری نیست. و بعضی دیگر از رؤسا و علمای یهود که شقاوت بر ایشان مستولی شده بود در مذهب خود باقی ماندند و ایمان نیاوردند».(1)

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «در شب معراج بر جمعی بگذشتم که لبهای ایشان را با قیچی های آتشین می بریدند. به جبرئیل گفتم این ها کیستند؟ گفت: خطباء و واعظانند که در دنیا مردم را امر به نیکویی می کردند و نفس خود را فراموش می کردند».(2)

ابومسلم می گوید: «همین علماء یهود بودند که پیش از بعثت نبی اکرم صلی الله علیه و آله مردم عرب را به ایمان به او دعوت می کردند اما پس از ظهورش کافر

ص: 154

شده و نپذیرفتند».

همچنین در روایاتی منظور از «البر» یعنی دوستی و محبت نسبت به اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام و اعتراف به نبوت ختمی مرتبت صلی الله علیه و آله و ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام است که یهودیان علیرغم اینکه آن در تورات آمده اما آن را کتمان می کردند.(1)

وَاسْتَعِینُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلاَةِ وَإِنَّهَا لَکَبِیرَةٌ إِلاَّ عَلَی الْخَاشِعِینَ قدس سرهم

«از شکیبایی و نماز یاری جویید. و به راستی این [کار] گران است، مگر بر فروتنان.

حضرت امام حسن عسکری علیه السلام در آیه «واستعینوا بالصبر والصلاة»فرمود: «خداوند به مسلمانان و یهودیان و کافرین می فرماید: استقامت و بردباری کنید از فعل حرام، و امانات مردم را رد نمایید و از ریاست های باطله دوری جویید و به نبوت محمد صلی الله علیه و آله و ولایت علی علیه السلام اعتراف کنید و در خدمت آن ها پایدار باشید تا خداوند را خشنود نموده و مستحق بهشت شوید و با نظر کردن بر عترت محمد صلی الله علیه و آله که بزرگترین مردم جهانند و ذریه علی علیه السلام لذت برده و محفوظ شوید؛ زیرا نظر کردن به روی آن ها روشنایی چشم شما را زیاد خواهد کرد و موجب خوشحالی و مسرت و مایه اکمال دین شماست، و نیز بر نمازهای پنج گانه پایداری کنید و بر محمد صلی الله علیه و آله و آل او صلوات بفرستید. که همین نمازها و صلوات بر محمد و آل او و پیروی از اوامر آن ها در ظاهر و باطن و ترک مخالفت ایشان سبب رسیدن شما به بهشت است و البته این کار بسیار دشوار و سخت است مگر بر خاضعین و فروتنان و کسانی که از

ص: 155

جهت مخالفت اوامر الهی پیوسته ترسان می باشند».(1)

رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: «مرد مؤمن همیشه از عاقبت خود در بیم و هراس است و نمی داند که در موقع جان دادن و حاضر شدن فرشته که موکل قبض روح اوست توفیق و سعادت شامل حال او می شود تا جلب رضایت و خشنودی خدا را بنماید یا خیر».

حضرت امام جعفر صادق علیه السلام به مسمع فرمود: «اگر یکی از شماها گرفتار حزن و اندوهی شد و هم و غم دنیا بر او چیره گردید وضو بگیرد و به مسجد رفته و دو رکعت نماز بجا آورده و دعا کند تا خدا آن غم را از او زایل فرماید؛ نمی بینید که خداوند می فرماید: «واستعینوا بالصبر والصلاة»(2)

از آن حضرت روایت شده است که فرمود: «هر گاه برای شما گرفتاری شدید و پیش آمدی رخ داد روزه بگیرید. آیا مشاهده نمی کنید که خداوند می فرماید «استعینوا بالصبر» یاری بجویید به روزه گرفتن(3) (چون باطن نماز و روزه، ائمه اطهار علیهم السلام می باشد

شیخ طوسی به سند خود از داود بن فرقد روایت کرده گفت: حضور حضرت صادق علیه السلام عرض کردم آیا مراد از نماز و زکات و حج در قرآن، شما ائمه می باشید؟ فرمود: «بله، ای داود! ماییم نماز و روزه و حج و کعبه و ماییم وجه اللّه و آیات اللّه»(4)

بنابراین هنگام بلاها و گرفتاریها به موجب آیه شریفه فوق باید به آن بزرگواران استعانت و توسل جست).

پس منظور از صبر یعنی اعتراف به نبوت حضرت محمد صلی الله علیه و آله و ولایت

ص: 156

امیرالمؤمنین علیه السلام و الصلاة یعنی نماز خواندن و صلوات فرستادن بر محمد و آل محمد علیهم السلام است که خداوند به یهودیان هم دستور داده است. و منظور از «انها لکبیره» ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام است.(1)

خود وفا کنید در بهشت پادشاهانی هستید، و بر شما سایه افکندیم، و مرغ بریان و ترنجبین بر شما فرو فرستادیم، و شما را از دوازده چشمه (به تعداد دوازده امام) سیراب نمودیم، و شما را بر مردم زمان خودتان فضیلت و برتری دادیم، و به جهت قبول کردن نبوت و ولایت محمد صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام و آل آن ها علیهم السلام شما را در بهشت و در دنیا هم برتری می دهیم، و برتری دنیای شما همین است که سنگی را شکافته سیراب کردیم و برای عبور شما و نجات از شر فرعونیان و دشمنانتان دریا را خشکانیدیم که شما سالم مانده و فرعونیان هلاک شدند و با این چیزها شما را از مردم زمان خودتان که طریقه آن ها بر خلاف مذهب شما بود برتری دادیم. و این معامله و رفتاری که با پیشینیان شما شد برای آن بود که آن ها نبوت محمد صلی الله علیه و آله و آل او علیهم السلام را قبول کرده بودند.

اینک که شما در عصر و زمان این بعثت و ظهور نبوت صلی الله علیه و آله می باشید سزاوارتر است که به عهد پدران خود وفا نموده و ایمان آورید تا نعمتهای بیشتری به شما عطا کنیم.بنابراین فضیلت و برتری بنی اسرائیل فقط در زمان خود بوده؛ چرا که مسلم است که پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله افضل انبیاء و اوصیاء او (ائمه اطهار) افضل اوصیاء و کتاب و دین او افضل کتب و دین و امت او افضل امت ها می باشند.(1)

وَاتَّقُواْ یَوْمًا لاَّ تَجْزِی نَفْسٌ عَنْ نَّفْسٍ شَیْئًا وَلاَ یُقْبَلُ مِنْهَا شَفَاعَةٌ وَلاَ یُوءْخَذُ مِنْهَا عَدْلٌ وَلاَ هُمْ یُنصَرُونَ علیهماالسلام

«و بترسید از روزی که هیچ کس چیزی [از عذاب خدا] را از کسی دفع نمی کند، و نه از او شفاعتی پذیرفته، و نه به جای وی بدلی (جایگزینی) گرفته می شود، و نه یاری خواهند شد».

حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمود: «آن روز، روز مرگ است که فدیه و

ص: 158

شفاعت قبول نشود ولی در قیامت ما ائمه علیهم السلام در اعراف _ که مکانی است بین جهنم و بهشت _ توقف می نماییم و شیعیان خود را از جهنم و عرصات آن نجات می دهیم و ناصبی ها و دشمنان ما آل محمد صلی الله علیه و آله را فداء دوستان ما قرار می دهند و آن ها را به بهشت و دشمنان خود را به جهنم خواهیم فرستاد».(1)

و نیز آن حضرت فرمود: «به خدا قسم! اگر فرشتگان مقرب و پیغمبران مرسل در حق ناصبی شفاعت کنند پذیرفته نخواهد شد».(2)

ملاحظه: اجماع امت در شفاعت حضرت پیغمبر و ائمه معصومین علیهم السلام و مؤمنین وجود دارد و احادیث بسیار در این باب وارد شده، از جمله: پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «من لم یؤمن بشفاعتی لا اناله اللّه شفاعتی». یعنی هر که به شفاعت من ایمان نداشته باشد، پس خدا او را به شفاعت من نائل نفرماید».(3)

و نیز فرمود: «ادخرت شفاعتی لاهل الکبائر من امتی» شفاعت خود را برای اهل معاصی کبیره از امتم ذخیره نمودم».(4)

و نیز فرمود: «انی اشفع یوم القیامة فاشفع فیشفع علی فیشفع ویشفع اهل بیتی فیشفعون، وان ادنی المؤمنین شفاعة لیشفع فی اربعین من اخوانه کله قد استوجب النار» به درستی که من روز قیامت شفاعت می کنم و شفاعت من، و علی علیه السلام قبول می شود. همچنین اهل بیت من شفاعت می کنند و قبول می شود، به درستی که مومن کمترین تعدادی که شفاعت می کند، در حق چهل نفر از برادران او است که تمام مستحق آتش باشند».(5)

ص: 159

در خبر است که رسول صلی الله علیه و آله فرمودند: «یحشر الناس حفاة عراة غرلا»، مردم برهنه پای برهنه تن ختنه ناکرده محشور می گردند».(1)

نکته: شفاعت فقط در حق مرضی الدین است، زیرا خداوند فرموده: «ولا یشفعون الا لمن ارتضی».(2) پس مؤمن نباید به شفاعت مغرور شود و خود را از تدارک به عمل (خیر) باز دارد.

عایشه به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله گفت: یا رسول اللّه صلی الله علیه و آله زنان هم برهنه می باشند؟ فرمود: بله.

عایشه گفت: وا سواتاه، وای بر فرج و دبر.

رسول صلی الله علیه و آله فرمود: روز قیامت مردان از زنان بی خبر می باشند و زنان از مردان بی خبر و همه بخود مشغول می باشند(3) «لکل امری ء منهم یومئذ شأن یغنیه»، سه جایگاه است که کسی، کس دیگری را یاد نکند.

1 _ هنگام دادن کارنامه و نامه اعمال؛ یکی را نامه به دست راست می دهند و یکی را به دست چپ، در آن هنگام مردم متحیر می باشند.

2 _ آنگاه که نزدیک ترازو (میزان) آیند و حق تعالی حساب مردم کند؛ یکی را حسنات ترجیح دارد و یکی را سیئات، در آن هنگام بنده متحیر می باشد، یک بار به حسنات خود می نگرد و یک بار به سیئات تا ببیند که کدام برتر است.

3 _ نزدیک دو راهی صراط که برسند؛ گروهی را سمت راست به بهشت می برند و گروهی را سمت چپ به دوزخ می برند. افراد آنجا متحیر می باشند ندانند که به کدام سمت خواهند برد.

حضرت امام کاظم علیه السلام ، فرمود: روز قیامت مردم همگی از شکم (دل) خاک بر

ص: 160

می خیزند، و به مدت چهل سال می ایستند، و خدای تعالی آفتاب را دستور می دهد تا بر فرق سرشان آنچنان نزدیک شود، که از شدت گرما عرق بریزند، و به زمین دستور می رسد، که عرق آنان را در خود فرو نبرد، مردم به نزد آدم می روند، و از او می خواهند، تا شفاعتشان کند، آدم مردم را به نوح راهنمائی می کند، و نوح ایشان را به ابراهیم، و ابراهیم به موسی، و موسی به عیسی و عیسی به ایشان می گوید: بر شما باد به محمد صلی الله علیه و آله خاتم النبیین، پس محمد صلی الله علیه و آله می فرماید: آری من آماده اینکارم، پس به راه می افتد، تا دم در بهشت می رسد، و دق الباب می کند. از درون بهشت می پرسند: که هستی؟ و خدا داناتر است، پس محمد صلی الله علیه و آله می گوید: من محمدم.

از درون خطاب می رسد: در را به رویش باز کنید، چون در به رویش گشوده می شود، بسوی پروردگار خود روی می آورد، در حالیکه سر به سجده نهاده باشد، و سر از سجده بر نمی دارد، تا اجازه سخن به وی دهند، و بگویند حرف بزن، و درخواست کن، که هر چه بخواهی داده خواهی شد و هر که را شفاعت کنی پذیرفته خواهد شد. پس سر از سجده بر می دارد، دوباره رو به سوی پروردگارش نموده، از عظمت او به سجده می افتد، این بار هم همان خطابها به وی می شود، سپس سر از سجده برمی دارد، و آنقدر شفاعت می کند، که دامنه شفاعتش حتی به درون دوزخ رسیده، شامل حال کسانی که به آتش سوخته اند نیز میشود، پس در روز قیامت در میان تمام خلایق، هیچ کس آبروی محمد صلی الله علیه و آله را ندارد، این است آن مقامی که آیه شریفه «عسی ان یبعثک ربک مقاما محمودا»،(1) بدان اشاره دارد.(2)

شخصی از امام صادق علیه السلام پرسید: «آیا مؤمن هم شفاعت می کند؟ فرمود: بله، فردی از حاضران پرسید: آیا مؤمن هم بشفاعت محمد صلی الله علیه و آله در آنروز محتاج

ص: 161

می شود؟ فرمود: بله، برای اینکه مؤمنین هم خطایا و گناهانی دارند، هیچ احدی نیست مگر آنکه محتاج شفاعت آنجناب می باشد.

یکی از آن حضرت پرسید: کدام یک از آیات قرآن امیدوار کننده تر است؟ فرمود: قوم تو در این باره چه می گویند؟ عرضه می دارد: می گویند آیه: («قل یا عبادی الذین اسرفوا علی انفسهم، لا تقنطوا من رحمة اللّه»،(1) بگو ای کسانیکه در حق خود زیاده روی و ستم کردید، از رحمت خدا ناامید مشوید)

فرمود: و لکن ما اهل بیت این را نمی گوئیم، پرسیدم: پس شما کدام آیه را امیدوار کننده تر می دانید؟ فرمود: آیه «ولسوف یعطیک ربک فترضی»(2) بخدا سوگند شفاعت، و این عبارت را سه بار تکرار نمود».(3)

حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام از رسول خدا صلی الله علیه و آله ، روایت کرده که فرمود: «چون روز قیامت شود، خدای عز و جل برای بنده مؤمنش تجلی می کند، و او را به گناهانی که کرده یکی یکی واقف می سازد، و آنگاه او را می آمرزد، و این بدان جهت می کند، که تا هیچ ملک مقرب، و هیچ پیغمبر مرسل، از فضاحت و رسوایی بنده او خبر دار نشود، پرده پوشی می کند تا کسی از وضع او آگاه نگردد، آنگاه به گناهان او فرمان می دهد تا حسنه شوند».

در تفسیر امام عسکری از حضرت صادق علیه السلام نقل نموده که تأویل آیه فوق روز مرگ است که در آن روز شفاعت و فدیه کفایت از شخص نمی کند، اما روز قیامت پس ما اهل بیت از شیعیان خودمان بنحو اکمل کفایت می کنیم. حضرت محمد و علی و فاطمه و حسن و حسین و آل اطهار علیهم السلام در اعراف میان بهشت و جهنم می ایستند، شیعیان خود را در آن عرصات می بینیم، شیعیان خوب خودمان را مانند

ص: 162

سلمان و ابوذر و مقداد و عمار و امثال آنان را در هر عصری ازعصار تا روز قیامت به نزد کسانی که گرفتارند می فرستیم پس آن ها با شتاب می روند و مانند بازهای شکاری آنان را صید نموده به سرعت وارد بهشت می نمایند.

سپس خوبان شیعیان خود را برای جمع نمودن مابقی دوستان می فرستیم، آنان به سرعت مانند کبوتر شتافته و دوستان گناهکار را از صحنه محشر برمی چینند مانند پرنده ای که دانه را برچیند، و آنان را در حضور ما به بهشت منتقل می کنند بطوریکه در مقابل یک نفر از شیعیان گناهکار در صورتی که دارای ولایت ما باشد و مراعات تقیه و حقوق برادران خود را نموده باشد صد نفر تا صد هزار نفر از دشمنان ما می ایستد، پس به فرد شیعه گفته می شود: همه این ها فدای تو از آتش هستند و این مؤمنان داخل بهشت می شوند و آن ناصبی ها وارد در جهنم می گردند. و این است مراد خداوند که فرموده: «ربما یود الذین کفروا لو کانوا مسلمین»(1) چه بسیار دوست می دارند آنانکه به ولایت ما کافر شدند که ای کاش در دنیا پیرو ولایت ما می شدند ولی افسوس که دیگر پشیمانی سودی ندارد.(2)

وَإِذْ نَجَّیْنَاکُمْ مِّنْ آلِ فِرْعَوْنَ یَسُومُونَکُمْ سُوَءَ الْعَذَابِ یُذَبِّحُونَ أَبْنَاءکُمْ وَیَسْتَحْیُونَ نِسَاءکُمْ وَفِی ذَلِکُم بَلاء مِّن رَّبِّکُمْ عَظِیمٌ صلی الله علیه و آله

«و [به یاد آرید] آنگاه که شما را از [چنگ] فرعونیان رهانیدیم، [آنان] شما را سخت شکنجه می کردند، پسران شما را سر می بریدند، و زنهایتان را زنده می گذاشتند، و در آن [امر، بلا و[ آزمایش بزرگی از جانب پروردگارتان بود».

ص: 163

حضرت عسکری علیه السلام در مورد تفسیر آیه: «واذ نجیناکم من آل فرعون»فرمود: «خداوند می فرماید: ای بنی اسرائیل به یاد آورید آن زمانی که شما را از عذاب فرعونیان نجات دادیم و عذاب آن ها این بود که شما را وامی داشتند به ساختمان کردن و گل و آجر بردن به قصرهای بلند و از ترس آنکه مبادا فرار کنید شما را می بستند و چه بسا مردمی که در اثر بستن در حین گل و خاک کشیدن از قصرهای بلند به زمین می افتادند و هلاک می شدند. و خداوند بموسی وحی نمود که به آن ها بگویید: شروع به کاری نکنند مگر آنکه بر محمد صلی الله علیه و آله و آل او درود (صلوات) بفرستند تا آن کارها برایشان آسان و سبک شود و به آن ها که به زمین می افتادند می فرمود: صلوات بفرستند تا سالم بمانند و همینکه صلوات می فرستادند سالم می ماندند.

و زمانی که فرعون فرزندان آن ها را می کشت امر کرد هنگام وضع حمل به جانب کوه و صحرا شتافته و فرزندان خود را آنجا وضع حمل کنند و ده مرتبه صلوات بر محمد صلی الله علیه و آله و آل او بفرستند و بر طفل بدمند که خداوند فرشته را بفرستد و طفل را تربیت نماید و از انگشت او شیری جاری کند تا بیاشامد و از انگشت دیگری طعام نرم و لطیفی تراوش سازد که خورده و بزرگ شود و به این ترتیب عده کثیری از اطفال بنی اسرائیل رشد و نمو نمودند بطوریکه عده ای که سالم ماندند بیشتر از آن هایی بود که فرعونیان کشته بودند.

اما زنهای آن ها را بی عصمت می کردند و کنیز خود می نمودند چون به موسی شکایت کردند خطاب رسید که به آن ها بگویید: هرگاه فرعونیان بخواهند به آنان دست درازی کنند بر محمد صلی الله علیه و آله و آل او صلوات بفرستند و در اثر فرستادن صلوات خداوند فرعونیان را به مرضی از امراض یا زمین گیری مبتلا ساخته و قدرت آنکه آن ها را بی عصمت کنند از ایشان سلب می شد و این کار را می نمودند، و خداوند دفع شر مردان فرعون را از زنان بنی اسرائیل می نمود.

ص: 164

خداوند در پایان می فرماید: در این ابتلاءات و دفع کردن آن ها بسبب صلوات فرستادن بر محمد صلی الله علیه و آله و آل او برای شما عبرتی است و اگر با توجه به احوال پیشینیان خود به محمد و آل او صلی الله علیه و آله ایمان بیاورید به شما نعمتی بیشتر و فضیلتی بالاتر عطا می شود».(1)

وَإِذْ فَرَقْنَا بِکُمُ الْبَحْرَ فَأَنجَیْنَاکُمْ وَأَغْرَقْنَا آلَ فِرْعَوْنَ وَأَنتُمْ تَنظُرُونَ قدس سرهم

«و هنگامی که دریا را برای شما شکافتیم و شما را نجات بخشیدیم، و فرعونیان را در حالی که شما نظاره می کردید، غرق کردیم».

امام حسن عسکری علیه السلام در خصوص تفسیر آیه: «واذ فرقنا بکم البحر»فرمود: «وقتی که موسی به لب دریا رسید از طرف خداوند به او وحی رسید که به بنی اسرائیل بگو: اقرار بوحدانیت و یگانگی مرا تجدید و تازه کنند و در قلب خود به نبوت محمد صلی الله علیه و آله ایمان بیاورند و بر نفس خود ولایت علی علیه السلام و ائمه از اولاد او را تکرار کنند و بگویند: خداوندا به آبروی محمد و آل محمد صلی الله علیه و آله ما را از این دریا به سلامت عبور بده تا آب شکافته شده زمین نمایان گردد تا عبور نمایند.

موسی به آن ها گفت: این ذکر را بگویید و از آب عبور کنید. گفتند: ما از مرگ و شر فرعونیان فرار نموده و به اینجا آمده ایم اینک می خواهی به این کلمات ما را فریب داده و در دریا غرق کنی و از مرگی که گریخته بودیم به دست مرگ دیگری بسپاری.

کالب بن یوحنا بر اسبی سوار بود گفت: ای موسی! آیا خدا تو را امر نموده که این ها را بما بگویی؟ اگر ما این کلمات را بگوییم از این دریا (که عرض آن دریا چهار فرسخ بوده) بسلامت عبور خواهیم نمود و تو ای پیغمبر خدا ما را به این کار امر

ص: 165

می دهی؟ فرمود: آری. کالب ایستاد و توحید خداوند و نبوت محمد صلی الله علیه و آله و ولایت علی علیه السلام و ائمه را تجدید و تکرار نموده و گفت: خدایا به آبروی محمد و آل محمد صلی الله علیه و آله مرا از روی این آب عبور بده

وی اسب خود را به میان آب براند ناگاه دریا در زیر پایش مانند زمینی سفت شد و عبور نموده به خشکی رسید. سپس باز از آن طرف برگشت و رو به بنی اسرائیل نمود و گفت: امر خدا و امر موسی پیغمبر خدا را اطاعت کنید و بدانید این کلمات کلید بهشت و سپر جهنم و کلید رزق و روزی است. بنی اسرائیل قبول نکردند و گفتند: ما باید ببینیم که این دریا خشک شده باشد.

خطاب به موسی شد که با عصای خود به دریا بزن و بگو: خداوندا! به آبروی محمد و آل محمد صلی الله علیه و آله دریا را بشکاف و زمین را نمایان کن. پس از آنکه موسی آن کلمات را اداء نمود فورا زمین نمایان شد. بنی اسرائیل گفتند. تا زمین بکلی خشک نشود ما عبور نمی نماییم. ممکن است گل زمین چسبنده باشد و مانع حرکت ما شود.

به موسی خطاب رسید که بگو: خدایا به آبروی محمد و آل محمد صلی الله علیه و آله گل این زمین را بخشکان. موسی این را گفت و خداوند بادی فرستاد و بر آن گلها بوزید و آنرا خشک نمود. باز هم داخل نشدند و گفتند: ای موسی! ما دوازده طایفه هستیم و باید ردیف و در عرض یکدیگر عبور نماییم. باز به موسی وحی شد آن کلمات را بگو و عصای خود را به دریا بزن. موسی آن کلمات را گفت و عصا را به دریا زد، دوازده راه نمایان شد و آن ها عبور کردند.

همینکه آخرین نفر بنی اسرائیل از دریا خارج شد و همه فرعونیان داخل دریا شدند خداوند به دریا امر نمود که به هم آید و بنی اسرائیل مشاهده کردند که همه فرعونیان غرق شدند.

خداوند در زمان پیغمبر خاتم به بنی اسرائیل خطاب نموده می فرماید: نجات

ص: 166

پدران و پیشینیان شما از فرعون و عبور از دریا بواسطه کرامت محمد صلی الله علیه و آله و آل محمد علیهم السلام و توسل جستن موسی به آل محمد بود، پس شما چرا تعقل نمی نمایید و در این موقع که درک محضر پیغمبر اکرم را نموده و حجت های بالغه خدا را مشاهده می کنید چرا به محمد و آل محمد علیهم السلام ایمان نمی آورید».(1)

وَإِذْ وَاعَدْنَا مُوسَی أَرْبَعِینَ لَیْلَةً ثُمَّ اتَّخَذْتُمُ الْعِجْلَ مِنْ بَعْدِهِ وَأَنتُمْ ظَالِمُونَ قدس سرهم قدس سره ثُمَّ عَفَوْنَا عَنکُمِ مِّنْ بَعْدِ ذَلِکَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ قدس سرهم رضی الله عنه

«و آنگاه که با موسی چهل شب قرار گذاشتیم، آنگاه در غیاب وی، شما گوساله را[به پرستش] گرفتید، در حالی که ستمکار بودید. پس از آن بر شما بخشودیم، باشد که شکرگزاری کنید».

امام حسن عسکری علیه السلام فرمود: «یهودیان به دلیل عدم توجه و اعتقاد به نبوت حضرت محمد صلی الله علیه و آله و ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام و صلوات نفرستادن بر محمد و آل محمد علیهم السلام گمراه شده گوساله پرست گردیدند. اما به مجرد اینکه خدا را به حق محمد و آل محمد علیهم السلام قسم دادند و پیروی از آن ها را تجدید نمودند خداوند آن ها را بخشید و در دایره واسعه رحمت خود قرار داد «ثم عفونا عنکم من بعد ذلک لعلکم تشکرون»تا یهودیان زمان ختمی مرتبت صلی الله علیه و آله ، خدا را شکر نمایند که این نعمت را به گذشتگانشان و به خودشان در زمان آن حضرت ارزانی نموده است.

خدای تعالی فرعون را هلاک کرد و سلطنت او را به میراث به بنی اسرائیل داد، موسی را گفتند: ما را کتابی باید که در آن حرام و حلال باشد، تا ما بر آن کار کنیم، و ما را شرفی و ذکری باشد.

موسی علیه السلام گفت: چون من به مناجات به میقات خدای تعالی بروم، از او

ص: 167

می خواهم تا اگر صلاح داند مرا کتابی دهد که در او احکام حلال و حرام باشد. چون حضرت موسی علیه السلام برای آوردن تورات به میقات رفت، وعده سی روز تمام شد، حضرت برنگشت، شیطان به صورت پیر مردی آمد و به مردم گفت: موسی فرار کرده و نخواهد آمد، زیورهای خود را جمع کنید تا خدایی برای شما مهیا کنم، که اورا عبادت کنید.

چون سامری روز غرق شدن فرعون جلو «اصحاب موسی علیه السلام بود، نگاه کرد به مرکب جبرئیل که به صورت قاطر (اسب) بود، هر جا سم (پا) می گذاشت متحرک می شد. سامری خاک زیر سم او را گرفته در کیسه گذارده به آن بر بنی اسرائیل افتخار می نمود. ابلیس گوساله ای ترتیب داد. به سامری گفت: خاکی را که نزد تو می باشد بیاور. آن خاک را در میان گوساله ریخت، پس متحرک شد و صدا نمود. هفتاد هزار نفر از بنی اسرائیل گوساله را سجده کردند و هارون علیه السلام که جانشین موسی در زمان غیبت او بود هر چه نصیحت نمود برنگشتند.(1)

ملاحظه: خدای تعالی در مقام مذمت بنی اسرائیل فرمود: در مدت چهل روز که حضرت موسی علیه السلام از میان قوم غایب شد و برای آوردن تورات به کوه طور رفت، ثبات قدم نورزیده به سبب فریب دادن سامری گوساله پرست و گمراه شدید. این اشاره ای می باشد به امت مرحومه (شیعیان) که در زمان غیبت کبرای امام زمان عجل اللّه تعالی فرجه استقامت داشته مبادا در طول غیبت آن سرور متزلزل شده به ادعای نیابت و مهدویت سامری از طریق حق الهی منحرف و گمراه شوند.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «علی علیه السلام امام امت من است، و از اولاد او قائم منتظری است که زمین را پر از قسط و عدل کند بعد از اینکه پر از ظلم و جور گردد. قسم به خدایی که مرا به حق، بشیر و نذیر فرستاده، به درستی که افراد ثابت بر امامت آن

ص: 168

حضرت در زمان غیبت او هر آینه کمیاب تر از کیمیا می باشند».(1)

وَإِذْ آتَیْنَا مُوسَی الْکِتَابَ وَالْفُرْقَانَ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ قدس سرهم علیهاالسلام

«و آنگاه که موسی را کتاب و فرقان [= جدا کننده حق از باطل[ دادیم، شاید هدایت یابید».

حضرت امام حسن عسکری علیه السلام در خصوص تفسیر آیه فوق فرمود: «همینکه خداوند کتاب تورات را به موسی نازل نمود و به او فرمود ایمان آورید و اطاعت پروردگار را نمایید به موسی وحی رسید که ای موسی! فرقان باقی مانده است که بر تو نازل نمایم تا مؤمن و کافر را از هم جدا کنی، زیرا به ذات خود قسم یاد کردیم که ایمان و عمل هیچکس را قبول نکنیم مگر آنکه به فرقان ایمان داشته باشد.

موسی عرض کرد: پروردگارا! فرقان چیست؟ خطاب رسید: فرقان آن است که از بنی اسرائیل عهد و میثاق بگیری تا بدانند محمد صلی الله علیه و آله بهترین و بالاترین و آخرین پیغمبران است و وصی او علی و اولاد او امامان و پیشوایان خلق بوده و شیعیان آن ها که مطیع و پیرو و فرمانبردار ایشان می باشند پادشاهان بهشت هستند.

موسی از بنی اسرائیل بر نبوت محمد صلی الله علیه و آله و ولایت علی و فرزندانش عهد و پیمان گرفت، بعضی از ایشان از روی حقیقت و خلوص، عهد کرده و اعتقاد پیدا نمودند و گروهی فقط به زبان اقرار نموده ولی به دل عقیده نداشتند. کسانی که به دل و زبان اعتقاد داشتند از صورت (پیشانی) آن ها نوری ظاهر شد و هرکس به زبان اظهار عقیده کرده بود فاقد آن نور شد و این همان فرقانی بود که خداوند به موسی وحی فرمود که بین مؤمن و منافق فرق پیدا شده و اهل حق از باطل جدا گردید.

سپس خداوند فرمود: «لعلکم تهتدون» تا شاید شما با پیروی از حضرت

ص: 169

محمد صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام هدایت و رستگار شوید و بدانید چیزی که موجب افتخار و سربلندی بنده در پیشگاه باری تعالی می شود اعتقاد و پیروی از ولایت (اهل بیت علیهم السلام ) است که (پیامبران) و پیشینیان نیز افتخار پیروی آن را داشتند».(1)

وَإِذْ قَالَ مُوسَی لِقَوْمِهِ یَا قَوْمِ إِنَّکُمْ ظَلَمْتُمْ أَنفُسَکُمْ بِاتِّخَاذِکُمُ الْعِجْلَ فَتُوبُواْ إِلَی بَارِئِکُمْ فَاقْتُلُواْ أَنفُسَکُمْ ذَلِکُمْ خَیْرٌ لَّکُمْ عِندَ بَارِئِکُمْ فَتَابَ عَلَیْکُمْ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ قدس سرهم

«و چون موسی به قوم خود گفت: «ای قوم من، شما با [به پرستش[ گرفتن گوساله، برخود ستم کردید، پس به درگاه آفریننده خود توبه کنید، و [خطاکاران] خودتان را به قتل برسانید، که این [کار] نزد آفریدگارتان برای شما بهتر است». پس [خدا] توبه شما را پذیرفت، که او توبه پذیر مهربان است».

امر نمود که گوساله پرستان را بکشند. گفتند ما گوساله را عبادت نکردیم، خداوند به موسی فرمود: طلاهای گوساله را با سوهانی آهنین براده نموده و ریز ریز کرده بعد در آب بریزند و همه بنی اسرائیل از آن بیاشامند هر کس بر اثر شرب آن آب، لب و بینی او سیاه شود معلوم خواهد شد که گوساله پرستیده در نتیجه فقط دوازده هزار نفر از آن ها گوساله نپرستیده بودند و به آن ها امر شد که مابقی را بقتل برسانند. و منادی میان آن ها صدا زد: خداوند لعنت کند کسی را که شمشیر بسوی او آید و با دست یا پا آنرا از خود رد کند و خداوند لعنت کند کسی را که در کشتن مسامحه و تأمل نماید و رعایت کند که مقتول او کیست؛ رحم (بستگان) اوست و یا غریب است و با او قرابتی ندارد.

مقتولین ناچار تسلیم شدند و قاتلین می گفتند: مصیبت ما از شما بزرگتر است، زیرا با دست خود پدر یا پسر و یا برادران خود را باید بکشیم و حال آنکه ما پرستش گوساله نکرده ایم.

به موسی خطاب رسید: که به آن ها بگویید: ما می خواهیم شما را امتحان کنیم چرا آن وقت که آن ها گوساله پرستیدند از میانشان خارج نشدید و ایشان را ترک نکردید و به آنان بگو: هر کس به محمد و آل محمد صلی الله علیه و آله خدا را بخواند و دعا کند آن قتل را بر او آسان نماید و احساس دردی نکند. و آن ها دعا کردند، به همان ترتیب کشتن و کشته شدن بر ایشان آسان شد و آنان جمعا ششصد هزار نفر بودند و دوازده هزار نفر آن ها گوساله نپرستیده بودند. و خداوند به بعضی توفیق داد که به بعضی دیگر گفتند: مگر خداوند توسل به محمد و آل محمد صلی الله علیه و آله را وسیله نجات هر چیزی قرار نداده است پس چرا ما متوسل نمی شویم؟ لذا جمع شدند و ناله و فریاد کشیده گفتند: خداوندا! به آبروی محمد اکرم صلی الله علیه و آله و به آبروی علی افضل و اعظم و به آبروی فاطمه مکرم و به آبروی حسن و حسین بزرگان و آقایان جوانان اهل بهشت (سیدی شباب اهل الجنة) و به آبروی ذریه طیبین و طاهرین از آل طه و یس صلی الله علیه و آله ما را بیامرز و

ص: 171

گناهان ما را ببخش و این کشتار را از میان ما بردار.

ناگاه منادی از آسمان به موسی ندا درداد که کشتن ایشان کافی است چون آن ها دعا نمودند و مرا به محمد و آل محمد صلی الله علیه و آله قسم دادند که از آن ها بگذرم و اگر آنان قبل از پرستش گوساله مرا به محمد و آلش می خواندند و قسم می دادند البته آن ها را از معصیت و ارتکاب شرک حفظ می نمودم و اگر فرعون و نمرود هم مرا برای نجات از غرق شدن به محمد و آل محمد صلی الله علیه و آله قسم می دادند آن ها را نیز نجات می بخشیدم و اگر شیطان قبل از نافرمانی و معصیت مرا به آن ها قسم می داد او را هدایت می نمودم.

پس بنی اسرائیل می گفتند: واحسرتا! ما کجا بودیم و توسل به محمد و آل محمد صلی الله علیه و آله وجود داشت و اگر از اول توسل جسته بودیم خداوند ما را حفظ می نمود و از فتنه و شر و کشتار نگه می داشت.(1)

وَإِذْ قُلْتُمْ یَا مُوسَی لَن نُّوءْمِنَ لَکَ حَتَّی نَرَی اللّه َ جَهْرَةً فَأَخَذَتْکُمُ الصَّاعِقَةُ وَأَنتُمْ تَنظُرُونَ قدس سرهم قدس سرهم ثُمَّ بَعَثْنَاکُم مِّنْ بَعْدِ مَوْتِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ قدس سرهم صلی الله علیه و آله وسلم

«و چون گفتید: «ای موسی، تا خدا را آشکارا نبینیم، هرگز به تو ایمان نخواهیم آورد». پس، در حالی که می نگریستید، صاعقه شما را فروگرفت. سپس شما را پس از مرگتان برانگیختیم، باشد که شکرگزاری کنید».

حضرت امام حسن عسکری علیه السلام در مورد تفسیر آیه: «واذ قلتم یا موسی» فرمود: «زمانی که موسی از بنی اسرائیل به فرقان یعنی به نبوت محمد صلی الله علیه و آله و امامت علی علیه السلام عهد گرفت تا کافر از مؤمن ظاهر و جدا شود گفتند: ما به تو ایمان نیاوریم تا

ص: 172

آن خدایی را که به این فرقان تو را امر کرده آشکارا و به چشم مشاهده نموده و ما را به این امر خبر بدهد. ناگاه صاعقه آن ها را فرا گرفت در حالیکه به چشم خود عذابی که نازل می شد را ملاحظه کردند.

خداوند به موسی فرمود: من دوستان خود و کسانی که به برگزیدگانم اعتقاد دارند را گرامی می دارم و دشمنان خود و مردمی را که حقوق برگزیدگانم را رعایت ننموده و آن ها را تکذیب می نمایند عذاب می نمایم و از هیچ کس باک ندارم.

موسی به کسانی که تا آن وقت بر اثر صاعقه هلاک نشده بودند گفت: چه می گویید؛ اگر قبول ننموده و اعتقاد نکنید شما هم به هلاک شدگان ملحق خواهید شد و مشمول عذاب خدا می شوید؟ گفتند: ای موسی! ما نمی دانیم گروهی که گرفتار عذاب شدند برای چه بوده شاید از نکبات و حوادث روزگار دچار بلا و عذاب شده اند، اگر بواسطه آن بوده که به نبوت محمد صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام و ذریه او ایمان نیاورده و ولایت ایشان را رد کرده اند، خداوند را به آبروی محمد و آلش علیهم السلام بخوان و از خدا بخواه که آن ها را زنده گرداند تا از آن ها سؤال کنیم که عذاب آن ها برای چه بوده است؟

موسی دعا نمود و خداوند آن ها را زنده کرد. موسی گفت: حال از ایشان بپرسید. آن ها از چگونگی امر سؤال نمودند برای چه شما گرفتار عذاب شدید؟ گفتند: ای بنی اسرائیل چون ما پس از پذیرفتن نبوت محمد صلی الله علیه و آله به امامت علی علیه السلام تسلیم نشده و قبول ولایت او و اولاد او را ننمودیم هلاک شدیم، بعد از هلاکت مشاهده کردیم در ملکوت آسمان و عرش و کرسی و حجب و بهشت و جهنم کسی را ندیدیم که امرش نافذ و بزرگتر از محمد صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام باشد. و همینکه بر اثر عذاب صاعقه مردیم ما را بردند که به جهنم برسانند ناگاه دیدیم محمد صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام فرشتگان موکل ما را صدا زدند که دست از عذاب این ها بردارید باید ایشان مجددا زنده شوند؛ زیرا درخواست کننده

ص: 173

خداوند را بحق ما و آل ما قسم داد که آن ها را زنده کنند و ما را زنده کردند و جهنم بردن ما را بتأخیر افکندند بخاطر دعایی که تو ای موسی با توسل به محمد و آل او کردی.

پس خداوند به یهودیان زمان پیغمبر می فرماید: دیدید که به دعای محمد و آل محمد صلی الله علیه و آله تاریکی عذاب از پیشینیان شما مرتفع گردید؟ اینک بر شما لازم است که مرتکب همان معاصی که باعث هلاکت آنان شد و مجددا زنده شدند نشوید و بر خود ستم روا ندارید.

پس خداوند به امت محمد صلی الله علیه و آله فرمود: اگر بنی اسرائیل با واسطه قرار دادن محمد و آل محمد صلی الله علیه و آله زنده شدند آیا شما که مقدم تر و آشناتر و دوستدار اهل بیت علیهم السلام هستید آیا نمی توانید برای نجات خود، خدا را به حق آنان قسم بدهید»؟(1)

شود و لکن چون مورد خطاب الهی واقع و با او تکلم فرمود و مورد تقرب حضرت حق گردید، موسی به سوی قوم خود برگشت و به آن ها خبر داد که خداوند مرا مقرب درگاه خود نموده و با من سخن گفت. بنی اسرائیل گفتند: ما این بیان تو را تصدیق نمی کنیم و ایمان نمی آوریم مگر آنکه ما هم سخنان خدا را همانطوریکه تو شنیده ای بشنویم.

آن ها هفتصد هزار نفر بودند. اول از میان آن جمعیت هفتصد نفر برگزید و از بین هفتصد نفر هفتاد نفر را انتخاب کرد و همراه خود به کوه طور سیناء برد و آن ها را بالای کوه متوقف ساخته از خداوند درخواست نمود که با او تکلم نموده تا نمایندگان قومش بشنوند.

خداوند با موسی تکلم فرمود و آن هفتاد نفر کلام خدا را از بالای سر و پیش رو و زیر پا و عقب شنیدند. چون خداوند کلام خود را از جانب درخت منتشر فرمود و صدا از آن درخت متفرق می شد آن عده گفتند: ما تا خدا را آشکارا و به چشم مشاهده نکنیم ایمان نمی آوریم. همینکه این سخن را گفتند و طغیان و سرکشی کردند خداوند صاعقه بر آن ها نازل ساخت و بواسطه ستم و عصیانی که نموده بودند همه هلاک شدند.

موسی عرض کرد: خدایا! چگونه به سوی قوم بروم و جواب آن ها را چه بگویم که خواهند گفت: برگزیدگان ما را به کوه بردی و به قتل رسانیدی و تو راست نمی گویی؟

خداوند آن عده را زنده نمود. آن ها به موسی گفتند: شما اگر از خدا می خواستی که جلوه گر شده و ما هم به سویش نظر کنیم البته خداوند اجابت می نمود و تو ای موسی! به ما خبر دادی که خدا چگونه است و ما هم بطوریکه شایسته و سزاوار بود خدا را شناختیم.

موسی گفت: خداوند به چشم دیده نشود و خدا دارای چگونگی نمی باشد و

ص: 175

باید خدا را به آیات او شناخت و از نشانی ها پی به وجود ذات واجب الوجود برد.

آن ها گفتند: ما ایمان نمی آوریم تا تو از خدا بخواهی که خود را بر ما نمایان کند و ما به چشم ببینیم. خطاب رسید: ای موسی! هرگز مرا به چشم نخواهید دید، لکن به کوه نظر کنید اگر در جای خود قرار بگیرد مرا مشاهده خواهید نمود.

خداوند با یکی از آیات با عظمت خود به کوه تجلی نمود که یک مرتبه کوه بر اثر آن تجلی متلاشی شده و موسی بیهوش بر زمین افتاد. پس از آنکه به حال آمد و از بیهوشی خوب شد گفت: پروردگارا! توبه کردم و از نادانی قوم خود پوزش می طلبم و به معرفت خود بازگشتم و من اول ایمان آورنده آن ها هستم که می دانم با چشم دیده نمی شوی.

مأمون گفت: ای ابوالحسن خداوند ترا زنده بدارد.(1)

وَظَلَّلْنَا عَلَیْکُمُ الْغَمَامَ وَأَنزَلْنَا عَلَیْکُمُ الْمَنَّ وَالسَّلْوَی کُلُواْ مِنْ طَیِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاکُمْ وَمَا ظَلَمُونَا وَلَ_کِن کَانُواْ أَنفُسَهُمْ یَظْلِمُونَ قدس سرهم علیه السلام

«و بر شما ابر را سایه گستر کردیم، و بر شما گز انگبین و بلدرچین فرو فرستادیم، [و گفتیم:] از خوراکیهای پاکیزه ای که به شما روزی داده ایم، بخورید و[لی آنان] بر ما ستم نکردند، بلکه بر خویشتن ستم روا می داشتند».

سردی ماه شما را حفظ کند و بر درختان و گیاهان ترنجبین را فرود آوردیم و بهترین مرغ بریان برای شما فرستادیم که از آن تناول کنید. ما به شما ستم ننمودیم ولی خودتان بنفس خود ظلم روا داشته و نعمت ها را تغییر دادید و به عهد و پیمانی که بسته بودید وفا ننمودید و اکنون کفر کافران در ملک و سلطنت ما زیانی نمی رساند همانطور که ایمان مؤمنین به عظمت ما نمی افزاید. لکن کافران بسبب کفرشان به نفس خود ستم می کنند و زیان می بینند.(1)

و نیز آن حضرت فرمود که پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «ای بندگان خدا! به ولایت ما اهل بیت ایمان بیاورید و بین ما فرق و تفاوت قائل نشوید و بنگرید که چگونه پروردگار بر شما وسعت و گشایش در روزی نموده است و حجت خود را (اهل بیت علیهم السلام ) برای شما بیان و روشن نموده تا بدین شکل معرفت نسبت به اهل بیت علیهم السلام برای شما سهل و آسان گردد. آنگاه تقیه را برایتان قرار دادیم تا از شر منافقین در امان بمانید و اگر تبدیل و تغییری در انجام فرایض دادید توبه را برای شما معین نمود که پس از پشیمانی توبه کنید و از راه غفران خود توبه شما را قبول می فرماید. پس در قبال این همه عطایا و لطف سپاسگزار بوده و شکر نعمت ها را بجای آورید».(2)

حضرت موسی بن جعفر علیه السلام در معنای «وما ظلمونا ولکن کانوا انفسهم یظلمون» فرمود: «خداوند بزرگتر از آن است که ستم نماید و یا نسبت ظلم و ستم به خود دهد، لکن ظلم کردن بما (اهل بیت عصمت و طهارت) را ظلم نمودن به خود قرار داده و دوستی ما را دوستی خود فرض کرده و در قرآن فرموده: «وما ظلموناهم».

راوی که محمد بن فضیل است می گوید: حضور آن حضرت عرض کردم. این

ص: 177

بیانی که فرمودید تنزیل این آیه است فرمود: بله».(1)

مانند این روایت از حضرت باقر علیه السلام نیز نقل شده است و فرمودند: «خداوند ولایت ما را ولایت خود قرار داده و در قرآن فرموده: «انما ولیکم اللّه ورسوله والذین آمنوا» که مراد، ما ائمه هستیم.(2)

ملاحظه: اگرچه این آیه دلیل بر توبیخ بنی اسرائیل است ولی سیاق آن بر حسب تفسیر روایات شریفه انطباق بر ستمکاران از جامعه اسلام دارد که بر رسول مکرم و اوصیاء او علیهم السلام ستم روا داشته اند. و چون ستم بر آنان بسبب انجام وظایف تبلیغی بوده از نظر تسلیم و رضا نسبت به پروردگار بر آنان گواراست. ولی ستمکاران و بسیاری از مردم خود را از فیوضات اوصیاء علیهم السلام محروم داشته و خود نیز از سعادت بی بهره گشته اند.

وَإِذْ قُلْنَا ادْخُلُواْ هَ_ذِهِ الْقَرْیَةَ فَکُلُواْ مِنْهَا حَیْثُ شِئْتُمْ رَغَداً وَادْخُلُواْ الْبَابَ سُجَّداً وَقُولُواْ حِطَّةٌ نَّغْفِرْ لَکُمْ خَطَایَاکُمْ وَسَنَزِیدُ الْمُحْسِنِینَ قدس سرهم علیهماالسلام

«و [نیز به یادآرید] هنگامی را که گفتیم: «بدین شهر درآیید، و از [نعمتهای] آن، هر گونه خواستید، فراوان بخورید، و سجده کنان از در [بزرگ] درآیید، و بگویید: [خداوندا،] گناهان ما را بریز. تا خطاهای شما را ببخشاییم، و [پاداش [نیکوکاران را خواهیم افزود».

فرمود: «خداوند به بنی اسرائیل زمان پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: به یاد آورید زمانی که به پیشینیان شما گفتیم داخل روستای اریحا (قدس) شوید _ بعد از آنکه از بیابان تیه (سرگردانی) بیرون آمده بودند _ و از نعمتهای او برخوردار شده و هر چه بخواهید بدون زحمت و مشقت تناول نموده و با حال خضوع و فروتنی داخل درگاه قرب خداوند شوید، و خداوند محمد و علی علیهماالسلام را به درب (دروازه حطه) مثل زده، و امر به سجده کردن بنی اسرائیل برای عظمت و احترام محمد صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام بود. و به موسی فرمود: ولایت آن ها را تذکر داده و از بنی اسرائیل برای محمد صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام عهد و میثاق بگیر.

وقولوا حطة ای بنی اسرائیل! بگویید: سجده نمودن ما برای خدا تعظیم است مثل محمد صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام و اعتقاد ما به ولایت آندو سرور است و این تعظیم و اعتقاد گناهان ما را محو(پاک) می کند؛ چرا که خداوند فرمود: هر گاه متذکر به این کلام شوید ما هم بخاطر این عمل و گفتار گناهان گذشته شما را می آمرزیم و پاداش نیکوکاران که در نبوت حضرت محمد صلی الله علیه و آله و ولایت علی علیه السلام تردید ننموده و مخالفت ایشان را نکرده اند زیاد می گردانیم.

سپس خداوند فرمود: بر آنچه به شما امر نمودم سجده نکردید و آنچه گفته بودم که بگویید: «قولوا حطة» نگفتید لکن گفتید، «حنطه یا هطا سمقانا» گندم قرمزی که قوت (غذا) ماست بهتر است از سجده نمودن و گفتن حطه.(1)

حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: «برای بنی اسرائیل درب رحمت و آمرزش گناهان (باب حطه) قرار داده شد و شما ای امت محمد صلی الله علیه و آله (شیعیان) نیز برای شما درب آمرزش و رحمت الهی قرار داده شده که آن درب (در حقیقت) اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام هستند. به شما امر می کنم که دستورات آن ها را پیروی کنید

ص: 179

و به راه آنان بروید تا گناهان و لغزشهای شما بخشیده شود و بدانید که درب آمرزش شما ارزشمندتر (وسیعتر) از درب بنی اسرائیل است».

حضرت امام محمد باقر علیه السلام فرمود: «ما اهل بیت رسول مکرم صلی الله علیه و آله باب حطه شما (شیعیان) هستیم».(1) یعنی سبب آمرزش گناهان پیروان خود می باشیم و بوسیله توسل به ما خدا گناهان شما را پاک می نماید.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله خطاب به امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: «یا علی مثل شما در میان امت من مانند باب حطه در بنی اسرائیل می باشد. هرکه در ولایت شما داخل گردد در حقیقت همانطوری که خداوند فرموده وارد درب شده است».(2)

بنابراین کسی که محب و دوستدار اهل بیت علیهم السلام نباشد، هر چند توبه و استغفار کند آمرزش او قبول نخواهد شد، و هر کس در ولایت حضرت علی علیه السلام و اولاد طاهرین او داخل شد، در امنیت از عذاب دائم خواهد بود.

فَبَدَّلَ الَّذِینَ ظَلَمُواْ قَوْلاً غَیْرَ الَّذِی قِیلَ لَهُمْ فَأَنزَلْنَا عَلَی الَّذِینَ ظَلَمُواْ رِجْزاً مِّنَ السَّمَاء بِمَا کَانُواْ یَفْسُقُونَ قدس سرهم صلی الله علیه و آله

«اما کسانی که ستم کرده بودند، [آن سخن را] به سخن دیگری، غیر از آنچه به ایشان گفته شده بود، تبدیل کردند. و ما [نیز] بر آنان که ستم کردند، به سزای اینکه نافرمانی پیشه کرده بودند، عذابی از آسمان فرو فرستادیم».

امام باقر علیه السلام فرمود: «منظور از ظالمین همان کسانی هستند که نسبت به اهل بیت علیهم السلام ظلم کردند».(3)

ص: 180

امام حسن عسکری علیه السلام فرمود: «بنی اسرائیل پس از اینکه امر الهی را اطاعت نکردند و نه سجده نمودند و نه قولوا حطه را گفتند و آنرا به حنطه یا هطاسمقا تبدیل نمودند و گفتند که گندم سرخ نزد ما دوستدارتر از دوستی و محبت و پیروی اهل بیت علیهم السلام است خداوند نیز فرمود: ما هم به واسطه نافرمانی و عصیان و تغییر دادن آنچه را که امر کردیم که عبارت از: ایمان به خدا و نبوت محمد صلی الله علیه و آله و امامت علی علیه السلام و ذریه آن بزرگوار است، مرض طاعون را بر آن ها مسلط کردیم و در یک روز یکصد و بیست هزار نفر از آن ها تلف شدند و چون خداوند می دانست که از صلب آن ها کسی بوجود نخواهد آمد که به وحدانیت خدا و پیغمبری رسول اکرم و ولایت علی و اولادش علیهم السلام اعتقاد داشته باشد لذا آنان را مبتلا به مرض طاعون نموده و یکدفعه هلاک شدند».(1)

از سوی دیگر در روایات «قولوا حطه» تفسیر به ولایت علی بن ابی طالب علیه السلام شده است و تنزیل آیه شریفه به همان الفاظ مبارکه بوده و تأویل چنان است که مردم عقیده و رفتار و گفتار خود را تغییر داده و بر اوصیاء او علیهم السلام ستم خواهند نمود.(2)

وَإِذِ اسْتَسْقَی مُوسَی لِقَوْمِهِ فَقُلْنَا اضْرِب بِّعَصَاکَ الْحَجَرَ فَانفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتَا عَشْرَةَ عَیْنًا قَدْ عَلِمَ کُلُّ أُنَاسٍ مَّشْرَبَهُمْ کُلُواْ وَاشْرَبُواْ مِنْ رِّزْقِ اللّه ِ وَلاَ تَعْثَوْاْ فِی الاَْرْضِ مُفْسِدِینَ صلی الله علیه و آله وسلم

«و هنگامی که موسی برای قوم خود در پی آب برآمد، گفتیم: «با

ص: 181

عصایت بر آن تخته سنگ بزن». پس دوازده چشمه از آن جوشیدن گرفت، [به گونه ای که] هر قبیله ای آبشخور خود را می دانست. [و گفتیم:] «از روزی خدا بخورید و بیاشامید و[لی] در زمین سر به فساد برمدارید».

خداوند به بنی اسرائیل فرمود: به یاد آورید زمانی که پیشینیان شما نزدیک بود از شدت تشنگی در بیابان تیه هلاک شوند و ناله و فریاد می کردند موسی دست به دعا برداشته و گفت: الهی به حق محمد صلی الله علیه و آله بزرگ پیغمبران (سید الانبیاء) و به حق علی بزرگ اوصیاء (سید الاوصیاء) و به آبروی فاطمه بزرگ زنان (سیدة النساء) و به مقام حسن بزرگ اولیاء (سید الاولیاء) و به حق حسین بزرگ شهیدان (سید الشهداء) و به حق ذریه او این بندگانت را سیراب نما. خطاب رسید: ای موسی! عصای خود را بر سنگ بزن تا دوازده چشمه (به تعداد دوازده امام) از آن جاری شود و هر یک از طوایف دوازده گانه چشمه انتخاب نموده و از آب آن بیاشامند، و خداوند به آن ها فرمود: بنوشید و بخورید از روزی که به شما عطا گردیده و در روی زمین فساد و معصیت ننمایید. لکن آن ها نافرمانی نموده و مرتکب گناه و معصیت شدند».(1)

آن حضرت همچنین فرمود: رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

«هر کس بولایت ما اهل بیت پایدار بماند، خداوند او را از جام محبت خود سیراب می کند و چنین کسی هرگز ستم نکند و غیر خدا را نخواهد و خداوند مهمات او را کفایت فرماید و حافظ و نگهبانش باشد و هر کس که بر مکروهات و ناملایماتی که از جهت دوستی ما بر او برسد صبر کند خداوند او را در روز قیامت در حمایت خود قرار داده و به درجات عالی می رساند که هیچ چشمی قدرت مشاهده

ص: 182

مقام او را نداشته باشد و به او بگویند: به پاس پایداری در مقابل مکروهاتی که در راه دوستی محمد صلی الله علیه و آله و آل او نموده امروز خداوند تو را از تمام سختی ها و عقبه ها و عرصاتی که به مردم می رسد خلاصی بخشید و اینک شفاعت کن از هر که بتو خدمتی نموده و داخل بهشت شو و در هر مقام که دلخواهت می باشد قرار بگیر و ببین کسانی که به تو رنج و سختی دادند و در راه دوستی و محبت محمد و آل محمد علیهم السلام تو را بیازردند چگونه در قعر جهنم و در میان آتش معذب بوده و ناله و فریاد می کنند. و خداوند به باقی ماندگان بنی اسرائیل که معاصر با پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله بودند فرمود: پیشینیان شما در شدائد و سختی ها خداوند را به حق محمد و آل او علیهم السلام قسم داده و خداوند آن شدائد را از آن ها برطرف می نمود حال که شما محضر محمد صلی الله علیه و آله نائل شده و می دانید غرض اصلی و افضل عبادات موالات و پیروی از محمد صلی الله علیه و آله و آل اوست پس با تقرب جستن به محمد و آل او علیهم السلام به خداوند تقرب جوئید و از غضب خداوند که تجاوز از رعایت حقوق محمد و آل محمد علیهم السلام است احتراز کنید.(1)

نزول اجلال می فرمایند از آن سنگ چشمه های آب و شیر روان خواهد شد که گرسنه از آن سیر و تشنه سیراب می گردد».(1)

امام باقر علیه السلام فرمودند: «وقتی حضرت حجت علیه السلام در مکه ظهور می نماید منادی او ندا می کند که احدی خوردنی و آشامیدنی همراه نیاورد؛ زیرا سنگ حضرت موسی که بار یک شتر است همراه امام زمان است و هر جا که منزل می فرمایند چشمه های آب از آن جاری می شود و اهل قافله هر کس گرسنه یا تشنه باشد از آن آب می خورد و سیر می شود و حیوانات را تا نجف هم آب می دهند».(2)

وَإِذْ قُلْتُمْ یَا مُوسَی لَن نَّصْبِرَ عَلَیَ طَعَامٍ وَاحِدٍ فَادْعُ لَنَا رَبَّکَ یُخْرِجْ لَنَا مِمَّا تُنبِتُ الاَْرْضُ مِنْ بَقْلِهَا وَقِثَّآئِهَا وَفُومِهَا وَعَدَسِهَا وَبَصَلِهَا قَالَ أَتَسْتَبْدِلُونَ الَّذِی هُوَ أَدْنَی بِالَّذِی هُوَ خَیْرٌ اهْبِطُواْ مِصْراً فَإِنَّ لَکُم مَّا سَأَلْتُمْ وَضُرِبَتْ عَلَیْهِمُ الذِّلَّةُ وَالْمَسْکَنَةُ وَبَآوءُوْاْ بِغَضَبٍ مِّنَ اللّه ِ ذَلِکَ بِأَنَّهُمْ کَانُواْ یَکْفُرُونَ بِآیَاتِ اللّه ِ وَیَقْتُلُونَ النَّبِیِّینَ بِغَیْرِ الْحَقِّ ذَلِکَ بِمَا عَصَواْ وَّکَانُواْ یَعْتَدُونَ صلی الله علیه و آله وسلم قدس سره

«و چون گفتید: «ای موسی هرگز بر یک [نوع] خوراک تاب نیاوریم، از خدای خود برای ما بخواه تا از آنچه زمین می رویاند، از [قبیل[ سبزی و خیار و سیر و عدس و پیاز، برای ما برویاند «[موسی[ گفت:» آیا به جای چیز بهتر، خواهان چیز پست ترید؟ پس به شهر فرود آیید، که آنچه را خواسته اید برای شما [در آنجا مهیا] است». و [داغ] خواری و ناداری بر [پیشانی] آنان زده شد، و به خشم خدا

ص: 184

گرفتار آمدند، چرا که آنان به نشانه های خدا کفر ورزیده بودند، و پیامبران را به ناحق می کشتند، این، از آن روی بود که سرکشی نموده، و از حد درگذرانیده بودند».

حضرت امام حسن عسکری علیه السلام می فرماید: پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: «ای مسلمانان! شما کارهایی را که یهودیان نمودند نکنید و بر نعمت های خداوند ناسپاس نباشید و مخالفت با اوامر خدا ننموده و تجری ء و تجاوز پیشه خود نسازید و اگر یکی از شما دچار عسرت (سختی) معیشت شدید ناله و فریاد نکنید شاید خداوند چنین مصلحت دانسته که مبتلا باشید لکن بگوئید پروردگارا به آبروی محمد و آل محمد صلی الله علیه و آله اگر آنچه من بدان دچار و مبتلا هستم برای من خیر است و به جهت حفظ دین من بهتر است قدرت صبر و تحمل آنرا به من عطا فرما و توانایی و بردباری عنایت کن و مرا از بلای بزرگتر و بیشتر از آن معاف دار و اگر خلاف این مصائب و شدائد خیر من است آنرا مرتفع نما و مرا خشنود گردان و در هر حال تو را ستایش می کنم. اگر به این ترتیب دعا کنید کارها آسان و سختی ها و شداید رفع می گردد».(1)

امیرالمؤمنین علیه السلام ، خطاب به معاویه فرمود: «بنی اسرائیل زکریای پیغمبر را با اره کشتند و نیز یحیی را به قتل رسانیدند در صورتیکه مردم را به راه توحید دعوت می کردند و همواره پیروان شیطان با دوستان پروردگار در جنگ و ستیز هستند».(2)

حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در معنای: «ذلک بانهم کانوا یکفرون بایات اللّه ویقتلون النبیین بغیر الحق» روایت کرده فرمود: «به خدا قسم بنی اسرائیل پیغمبران را به دستها و شمشیرهای خود نکشتند لکن احادیث و گفتار پیغمبران را ضایع کردند و تغییر دادند و این به معنای کشتن و ظلم و ستم نمودن به پیغمبران است.

ص: 185

بنی اسرائیل سخنان پیامبران را شنیدند و آن سخنان را افشا کردند، و جمعی که آن سخنان را شنیدند چون موافق دین و آئین ایشان نبود انبیاء را کشتند. چنانچه بعضی از اصحاب، اسرار ائمه هدی علیهم السلام را می شنیدند و منتشر می ساختند، و از این جهت غاصبین حق ایشان در مقام اذیت و قتل ایشان می شدند».(1) از این حدیث استفاده می شود هر گاه کسی گفتار و احادیث پیغمبر و امام را تغییر بدهد یا عمل به آن نکند مانند آن است که پیغمبر و امام را به قتل رسانیده باشد.

إِنَّ الَّذِینَ آمَنُواْ وَالَّذِینَ هَادُواْ وَالنَّصَارَی وَالصَّابِئِینَ مَنْ آمَنَ بِاللّه ِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ وَعَمِلَ صَالِحًا فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ وَلاَ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلاَ هُمْ یَحْزَنُونَ صلی الله علیه و آله وسلم رضی الله عنه

«در حقیقت، کسانی که [به اسلام] ایمان آورده، و کسانی که یهودی شده اند، و ترسایان و صابئان، هر کس به خدا و روز بازپسین ایمان داشت و کار شایسته کرد، پس اجرشان را پیش پروردگارشان خواهند داشت، و نه بیمی بر آنان است، و نه اندوهناک خواهند شد».

خداوند فرمود: آنانکه به خدا ایمان دارند و آنچه از ولایت امیرالمؤمنین و ائمه علیهم السلام که خداوند بر مردم واجب فرموده اعتقاد داشته و یا اگر از نصاری و یهود و ستاره پرستان از کفر خود دست کشیده و به خدا ایمان بیاورند و به عهد و میثاقی که درباره نبوت محمد صلی الله علیه و آله و امامت علی علیه السلام و اولاد او از آن ها گرفته شده وفا کنند در نزد خدا دارای اجر و ثواب هستند و در روز قیامت ترسی ندارند.

علی بن فضال می گوید: که حضور حضرت رضا علیه السلام عرض کردم: چرا عیسویان را نصاری نام گذاشته اند فرمود: چون مریم حضرت عیسی را هنگام برگشت از مصر وارد قریه «ناصره» که از شهرستانهای شام است نمود از این جهت

ص: 186

آن ها را نسبت به آن شهر دادند.(1) امیرالمؤمنین علیه السلام مردی را دید که بر چهره اش آثار ترس مشهود بود فرمود: تو را چه شده؟ عرض کرد: از خدا می ترسم، فرمود: «ای بنده خدا! بترس از گناهان و از عدل خداوند در برابر ظلم نمودن به بندگان خدا و اطاعت اوامر خدا را بنما و از مناهی اجتناب کن دیگر از خدا نترس؛ زیرا خداوند به کسی ستم نمی کند و پیش از استحقاق کسی را عذاب نمی فرماید مگر آنکه از بدی عاقبت خود به علت آنکه اوامر خدا را تغییر و تبدیل داده و مرتکب معاصی شده ای نگران و بیمناک باشی و اگر خواهی ایمن شوی باید بدانی که هر چه خیر است از جانب خدا و بفضل اوست و هر چه شر است بواسطه مهلتی است که خداوند به تو داده و نظر لطفش برگشته است.(2)

وَإِذْ أَخَذْنَا مِیثَاقَکُمْ وَرَفَعْنَا فَوْقَکُمُ الطُّورَ خُذُواْ مَا آتَیْنَاکُم بِقُوَّةٍ وَاذْکُرُواْ مَا فِیهِ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ صلی الله علیه و آله وسلم علیهاالسلام

«و چون از شما پیمان محکم گرفتیم، و [کوه] طور را برفراز شما افراشتیم، [و فرمودیم:] «آنچه را به شما داده ایم به جد و جهد بگیرید، و آنچه را در آن است به خاطر داشته باشید، باشد که به تقوا گرایید».

حضرت امام حسن عسکری علیه السلام در خصوص تفسیر آیه فوق فرمود: «ای بنی اسرائیل به یاد آورید زمانی که از شما عهد و پیمان گرفتیم که به تورات عمل کنید و به آنچه از فرقان برای اقرار به نبوت محمد صلی الله علیه و آله و ولایت علی علیه السلام و اولادش به شما نازل کردیم ایمان آورده و شما به فرزندان خود و آن ها به فرزندانشان و همینطور تا آخر دنیا برسانند که آل محمد صلی الله علیه و آله اشرف مخلوقات هستند و تسلیم امر ایشان شوند

ص: 187

و(لی) شما تکبر ورزیده و از قبول عهد و پیمان امتناع نمودید. آنگاه به جبرئیل امر نمودیم قطعه ای از کوه فلسطین (طور) که مساحت آن از چهار جهت یکفرسخ در یکفرسخ بود بالای سر شما بلند گرداند و موسی گفت اگر ولایت و دوستی محمد و آل محمد صلی الله علیه و آله را قبول نکنید این کوه بر سرتان فرود خواهد آمد جز عده ای که خداوند آنان را مورد لطف و مرحمت خود قرار داد و با میل و رغبت خود پذیرفتند، مابقی با اکراه پذیرفتند، لذا وقتی که کوه را بالای سر خود دیدند سر به خاک نهادند نه به عنوان سجده جهت خضوع و تواضع برای خدا، بلکه نگران بودند که ببینند کوه بر سرشان می افتد یا نه.؟

سپس فرمود: رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: ای مسلمانان و شیعیان سجده کردن شما مانند کفار بنی اسرائیل برای غیر خدا نباشد و خدا را شکر کنید که به شما توفیق داده که مانند بنی اسرائیل سجده اجباری نکنید بلکه سجده واقعی کردید. پس صمیمانه به وحدانیت حق ایمان داشته و به شکرانه الطاف الهی سجده کنید.

خداوند سپس فرمود: به آنچه در مورد حضرت محمد و علی و اهل بیت علیهم السلام او به شما امر شده عمل کنید و با ایمان و عقیده استوار پیروی نمائید. چون عمل به این دستورات، ثواب و اجر شما را زیاد و مخالفت با آن مجازات و کیفر شدیدی بدنبال خواهد آورد. باشد تا از این طریق شاید رستگار و پرهیزگار شوید».(1)

امام باقر علیه السلام فرمود: منظور از «و اذکروا ما فیه» فرقان است که در آن اقرار به نبوت ختمی مرتبت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام شده است.(2)

شیخ صدوق از عبداللّه بن سنان روایت نموده کوهی که موسی بر آن بالا می رفت بنام طور سینا بود که دارای درختهای زیتون بوده و هر کوهی که چنان باشد

ص: 188

طور سینا یا طور سینین گفته می شد و کوهی که درختان پر فائده نداشته باشد طور نامیده می شود.(1)

ثُمَّ تَوَلَّیْتُم مِّنْ بَعْدِ ذَلِکَ فَلَوْلاَ فَضْلُ اللّه ِ عَلَیْکُمْ وَرَحْمَتُهُ لَکُنتُم مِّنَ الْخَاسِرِینَ صلی الله علیه و آله وسلم

«سپس شما بعد از آن [پیمان] رویگردان شدید، و اگر فضل خدا و رحمت او بر شما نبود، مسلما از زیانکاران بودید».

حضرت امام حسن عسکری علیه السلام فرمود: «اگر آن ها (بعد از نقض عهد) از راه خلوص نیت و صحت عقیده خدا را به محمد و آل او علیهم السلام می خواندند خداوند آن ها را از لغزش حفظ می فرمود لکن کوتاهی نموده و به هوای نفس خود رفتار کرده و دنبال لذات دنیا رفتند».(2)

حضرت حسین بن علی علیه السلام فرمودند: «چنانچه بنی اسرائیل از پروردگار به حق محمد و آل او علیهم السلام مسألت می کردند که نیات آنان را ثابت و اعتقادات آن ها را مصون فرماید و از عناد ایمن بدارد خداوند آن ها را از نقض پیمان حفظ می کرد ولی کوتاهی نمودند و همواره راه لجاجت در پیش گرفتند».(3)

پس منظور از «فلولا فضل اللّه علیکم ورحمته» وجود مقدس حضرت محمد صلی الله علیه و آله می باشد که مردم را به راه حق و هدایت دعوت نمود و اگر آن حضرت و فرزندان بزرگوارش نبودند «لکنتم من الخاسرین» از زیانکاران بودید.(4)

ص: 189

وَلَقَدْ عَلِمْتُمُ الَّذِینَ اعْتَدَواْ مِنکُمْ فِی السَّبْتِ فَقُلْنَا لَهُمْ کُونُواْ قِرَدَةً خَاسِئِینَ صلی الله علیه و آله وسلم قدس سرهم فَجَعَلْنَاهَا نَکَالاً لِّمَا بَیْنَ یَدَیْهَا وَمَا خَلْفَهَا وَمَوْعِظَةً لِّلْمُتَّقِینَ صلی الله علیه و آله وسلم صلی الله علیه و آله وسلم

«و کسانی از شما را که در روز شنبه [از فرمان خدا] تجاوز کردند نیک شناختید، پس ایشان را گفتیم: «بوزینگانی طرد شده باشید».

و ما آن [عقوبت] را برای حاضران، و [نسلهای] پس از آن، عبرتی، و برای پرهیزگاران پندی قرار دادیم».

حضرت امام حسن عسکری علیه السلام فرمود: «طایفه ای از بنی اسرائیل در کنار دریا سکونت داشتند و موسی ایشان را منع کرده بود که روزهای شنبه صید ماهی کنند، آن ها حیله بکار می بردند و در کنار دریا حوضهایی درست کرده و راهی از دریا به آن ها باز کرده بودند که ماهیان در آنجا داخل و محصور شده و روز شنبه از حوضها نمی توانستند خارج شوند و فردای آنروز بدون زحمت صید آن ها را می گرفتند و می گفتند ما روز شنبه صید نکرده ایم ولی آن دشمنان خدا دروغ می گفتند روزهای شنبه به خدعه ماهی ها را از دریا به حوضها رسانیده و روز بعد استفاده می نمودند و از این راه ثروت فراوانی بدست آوردند.

خداوند آن ها را به شکل بوزینه مسخ نمود. سه روز به همین حال باقی ماندند. سپس خداوند باد و بارانی فرستاد و تمام آن ها را به طرف دریا برده و غرق شدند و این بوزینه هایی که مشاهده می کنید خداوند به شکل آنان خلق نموده و این بوزینگان از نسل آنان نیستند.

حضرت امام حسن عسکری علیه السلام فرمود: «امام زین العابدین علیه السلام فرموده است: خداوند تبارک و تعالی این طایفه را به خاطر مخالفت در صید ماهی به شکل بوزینه مسخ نمود پس چگونه است حال کسانی که هتک حرمت پیغمبر را نموده و اولاد رسول اکرم صلی الله علیه و آله را به قتل رسانیدند اگرچه خداوند آن ها را در دنیا مسخ ننموده لکن

ص: 190

در آخرت ایشان را چند هزار برابر مسخ شدگان عذاب می کند.

شخصی حضور آن حضرت عرض کرد: ای پسر رسول خدا! ناصبیها می گویند: اگر کشتن امام حسین علیه السلام به باطل و غیر حق بود آن حضرت که مهمتر و بزرگتر از ماهی می باشد، چرا خداوند به قاتلین او غضب نفرمود و آنان را مسخ نکرد؟.

حضرت فرمود: به ناصبی ها بگوئید: جای هیچ شکی نیست که شیطان با نافرمانی و معصیت خود کفرش از هر جهت مهم تر بوده و به سبب کفر او اقوام زیادی چون قوم نوح و فرعونیان با فریب شیطان کافر شدند پس چرا خداوند شیطان را هلاک ننمود ولی فرعونیان و قوم نوح را غرق و هلاک نمود و به شیطان مهلت داد؟ و حال آنکه قاتلین امام حسین علیه السلام با توجه به بزرگی معصیت و کفرشان آن ها را مانند شیطان مهلت داد ولی به صید کنندگان که معصیت آن ها کوچکتر از قاتلین امام است مهلت نداد و هلاک نمود حکمت خداوند اینطور اقتضا می کند که آن ها را هلاک و این ها را تا مرگ و یا روز قیامت مهلت بدهد».

حضرت فرمود: اگر صید کنندگان، خداوند را به محمد و آل او علیهم السلام قسم می دادند که آن ها را از نافرمانی و معصیت حفظ نماید البته حفظ می فرمود و همچنین آن هایی که پند و موعظه می کردند اگر خداوند را به آبروی محمد و آل او علیهم السلام سؤال می نمودند آنان را از معصیت حفظ می نمود لکن هیچ یک از آن ها متوجه نشدند و بر طبق لوح محفوظ سرنوشت ایشان جاری شد».(1)

حضرت باقر علیه السلام فرمود: وقتی این حدیث را پدرم بیان فرمود شخصی حضور او عرض کرد: ای پسر رسول اللّه صلی الله علیه و آله چرا خداوند این مردم را به عمل پیشینیان و پدران آنان سرزنش می نماید و حال آنکه در قرآن می فرماید «ولا تزر وازرة وزر

ص: 191

اخری»هیچ نفسی به گناه دیگری مؤاخذه نمی شود؟

آن حضرت در جواب فرمود: پدرم! مگر نمی دانی قرآن به زبان عربی نازل شده و خطاباتش به عربی است آیا نمی بینی؟ به مردم تمیمی گفته می شود: شما فلان شهر را غارت نمودید و اهل آن را به قتل رسانیدید با آنکه آن مرد این کار را نکرده، و قوم و عشیره او این عمل را انجام دادند و مرد دیگری می گوید: ما اینکار را انجام دادیم و حال آنکه خود او نکرده و پدرانش به جا آوردند. نکوهش اینان به خاطر عمل پیشینیان خود به این خاطر است که ایشان هم به عمل پدران و پیشینیان خود راضی بودند و هم عمل آن ها را تصویب و تصدیق می نمایند پس مانند آن است که خود آن ها مرتکب آن معاصی شدند؛ چرا که آنان راضی به آن عمل می باشند».(1)

وَإِذْ قَالَ مُوسَی لِقَوْمِهِ إِنَّ اللّه َ یَأْمُرُکُمْ أَنْ تَذْبَحُواْ بَقَرَةً... صلی الله علیه و آله وسلم علیه السلام

«و هنگامی که موسی به قوم خود گفت: «خدا به شما فرمان می دهد که: ماده گاوی را سر ببرید».

موسی عرض کرد: بیان فرما. خطاب رسید: ای موسی! به بنی اسرائیل بگو گاوی به این صفت که نه پیر از کار افتاده و نه جوان کار نکرده. و دارای رنگ زردی باشد که ببندگان را فرح بخشد ذبح کنند و یکی از اجزاء گاو کشته شده را به مقتول بزنند زنده می شود و از او (نحوه) وفاتش را سؤال کنند. گفتند: ای موسی! چطور می شود از زدن عضو مرده به مرده ی دیگر او زنده شود؟ آیا ما را مسخره می کنی؟ موسی گفت: پناه به خدا می برم از مسخرگی و نسبت دادن به خدا چیزی را که نگفته باشد. شما با امر خدا مخالفت می کنید؟ آیا نمی بینید نطفه، آب مرده ای بیش نیست؟ ولی همینکه نطفه مرد و زن که هر دو آب مرده هستند بیکدیگر تلاقی نمودند خداوند از آن بشری خلق می فرماید و این تخمهایی که در روی زمین می پاشید بر اثر رطوبت زمین باد می کند و متعفن شده و می میرد سپس خداوند از آن گندمهای نیکو و درختان میوه ایجاد می نماید؟! گفتند: ای موسی! آیا خداوند ما را به ذبح چنین گاوی امر فرموده است؟ گفت: آری.

آن ها گاوی بدان صفت ندیدند مگر نزد آن جوان که خداوند در شب و در عالم خواب نور محمد صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام و ائمه طاهرین علیهم السلام را به او نشان داده بود و فرموده بود: چون تو دوست با وفای ما هستی می خواهیم از اجر و پاداش محبت خودمان در دنیا به تو بدهیم. فردا برای خرید گاو تو خواهند آمد تو گاو را مفروش مگر به اذن مادرت که خداوند سخنی را به او تلقین فرموده که با بیان آن شما ثروتمند و بی نیاز خواهید شد.

آن جوان بسیار خوشحال شد همینکه صبح شد برای خریداری گاو آمدند. گفت: می فروشم به چهار دینار لکن با رضایت و اجازه مادرم. قبول کردند. از مادرش سؤال کرد گفت: بگو هشت دینار ولی اختیار با مادرم است. آن ها راضی شدند و از مادرش پرسیدند. مادر مرتبا قیمت را بالا می برد و آن ها به نصف راضی می شدند تا آنکه مادر گفت نمی فروشم مگر آنکه پوست گاوی بزرگتر از گاو خودم را از طلا و

ص: 193

مشک پر کنید. چون گاو دیگری به آن مشخصات نیافتند ناگزیر راضی شدند.

گاو را ذبح نموده و استخوان (ستون) فقرات پشت آنرا به مقتول زده و گفتند: پروردگارا! به آبروی محمد و آل محمد صلی الله علیه و آله این کشته را زنده نموده و به سخن درآور تا قاتل خود را معرفی نماید. فورا میت از زمین، صحیح و سالم برخاست و گفت: ای پیغمبر! خدا مرا پسر عمویم به خاطر دختر عمویم به قتل رسانید و مرا در فلان محله انداخت تا دیه قتل مرا از آن جماعت بگیرد.

موسی قاتل را گرفت و بقتل رسانید. (البته) پیش از آنکه زنده شود قطعه از آن گاو را به مقتول زدند و زنده نشد به موسی گفتند: مگر وعده نداده بودید که با این عمل مرده زنده خواهد شد پس چرا زنده نمی شود؟ به موسی خطاب رسید: ای موسی! من خلف وعده نمی کنم به آن ها بگو اول قیمت گاو جوان را بدهید تا این کشته زنده شود. لذا اموال زیادی جمع کردند تا رسید به مقداری که پوست یک گاو پر شد و به آن جوان دادند سپس زنده شد.

بنی اسرائیل به موسی عرض کردند: نمی دانیم کدام یک از این دو امر عجیب تر است زنده شدن مرده یا ثروتمند شدن این جوان با این مالهای فراوان؟ به موسی وحی رسید: که به بنی اسرائیل بگو هر که از شما دوست دارد که در دنیا زندگانی خوش و خرم داشته و در آخرت هم به بهشت برود محمد صلی الله علیه و آله و آل او را در درگاه ما شفیع خود قرار دهد، و همانطوریکه این جوان ذکر محمد و آل او علیهم السلام را از موسی شنید و بر آن ها صلوات فرستاد و آنان را بر تمام جن و انس مقدم داشت از این جهت خداوند این همه ثروت را به او عطا فرمود تا با آن مال از غذاهای پاکیزه لذت برد و به ارحام خود صله نماید و برای خود از مؤمنین دوست بگیرد و دفع شر دشمنان خود نماید.

سپس آن جوان به موسی عرض کرد: ای پیغمبر خدا! این اموال را چگونه حفظ نمایم؟ موسی فرمود: همانطور که پیش از این متذکر به ذکر صلوات بودی، به

ص: 194

این اموال هم صلوات بر محمد و آل او علیهم السلام بخوان، همان کسی که با ذکر صلوات این اموال را روزی تو نموده است با اعتقاد داشتن تو آن ها را هم حفظ می فرماید. جوان گفت: (بعد از آن) هرگز کسی به من حسد نبرد و از مال من چیزی دزدیده نشد و هر کس قصد دزدیدن مال من می نمود پیش از دستبرد مبتلا و گرفتار می شد و خداوند مرا از شر بد خواهان حفظ می نمود.

همینکه مقتول زنده شد و گفتگوی جوان و حضرت موسی را شنید گفت: خداوندا! تو را قسم می دهم به آنچه که این جوان قسم داد و صلوات می فرستم بر محمد صلی الله علیه و آله و آل او و آن ها را شفیع خود به درگاهت قرار می دهم مرا با دختر عمویم در دنیا باقی گذار که با خوشی و خرمی از زندگانی بهره مند شویم و جزاء و کیفر دشمنان و حسودان را بده و رزق پاکیزه و زیادی به من عطا فرما.

خطاب به موسی رسید: به او بگو پیش از کشته شدن او شصت سال از عمرش باقی بود هفتاد سال دیگر به آن افزودیم و یکصد و سی سال عمر با خوشی و سلامت به او عطا نمودیم که در این دنیا با دختر عمویش زندگی کرده باهم بمیرند ودر آخرت نیز باهم به بهشت بروند.ای موسی اگر آن شقی قاتل هم به محمد صلی الله علیه و آله و آل او متوسل شده بود و از ما درخواست می نمود البته او را هم حفظ می کردیم و او را مفتضح نمی نمودیم و از قصاصش صرفنظر می کردیم و آن جوان را از راه دیگری _ به همین مالی که فعلا به او عطا کرده ایم _ بی نیاز و ثروتمند می نمودیم.

سپس بنی اسرائیل خدمت موسی آمده گفتند: شما قبیله ما را مبتلا به فقر و درماندگی نمودی و به علت لجاجت خودمان اموال زیادی را از ما گرفتی، پس برای ما دعا کن تا خداوند روزی ما را زیاد کند، موسی به آن ها گفت: چقدر دل شما تاریک است مگر دعای جوان صاحب گاو و یا دعای مقتول را نشنیدید و ندیدید خداوند از برکت دعای ایشان چه نعمت و مال و زندگی مجدد به آن ها عطا فرمود؟ چرا خداوند را مانند آن جوان و شخص کشته نمی خوانید؟

ص: 195

همگی آنان جمع شده و گفتند: پروردگارا! ما به سوی شما توجه نموده، خداوندا به آبروی محمد و آل محمد صلی الله علیه و آله و به حق علی و فاطمه و حسن و حسین و اولاد حسین علیهم السلام این فقر و بیچارگی را از ما دور کن و وسعت رزق به ما عطا فرما!

به موسی وحی رسید که به رؤسای آن ها بگو: به طرف فلان خرابه روند در محل معین مقداری بشکافند و از آنجا میلیونها سکه طلا که چند هزار برابر مالی است که به بهای گاو داده اند بیرون آورند و این ثروت بی کران را به خاطر توسلی که به محمد و آل محمد صلی الله علیه و آله نمودند عطا کردیم. رؤسای بنی اسرائیل به محل مقرر رفته و آنرا شکافته و ذخایر بیشماری بدست آوردند و بی نیاز شدند.(1)

فَقُلْنَا اضْرِبُوهُ بِبَعْضِهَا کَذَلِکَ یُحْیِی اللّه ُ الْمَوْتَی وَیُرِیکُمْ آیَاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ علیه السلام علیهاالسلام

«پس فرمودیم: «پاره ای از آن [گاو سر بریده را] به آن [مقتول[ بزنید» [تا زنده شود]. این گونه خدا مردگان را زنده می کند، و آیات خود را به شما می نمایاند، باشد که بیندیشید».

ابی الحسن امام رضا علیه السلام فرمود: «اگر بنی اسرائیل بعد از امر به ذبح گاو، هر گاوی را ذبح می کردند که برایشان جایز بود خداوند بر آن ها سخت نمی گرفت ولی چون ایشان بر خود سخت گرفتند پس حق تعالی نیز بر ایشان سخت گرفت تا کار بجایی رسید از گرانی قیمت آن نمی خواستند ذبح کنند».

از تفسیر امام حسن عسکری علیه السلام معلوم می شود که چون صاحب گاو در رؤیاء (خواب) صادقه، اقرار به نبوت محمد صلی الله علیه و آله و ولایت اهل بیت طیبین او علیهم السلام کرده بود حق تعالی او را در دنیا به وسیله این گاو ثروتمند نمود.

ص: 196

ثُمَّ قَسَتْ قُلُوبُکُم مِّنْ بَعْدِ ذَلِکَ فَهِیَ کَالْحِجَارَةِ أَوْ أَشَدُّ قَسْوَةً وَإِنَّ مِنَ الْحِجَارَةِ لَمَا یَتَفَجَّرُ مِنْهُ الاْءَنْهَارُ وَإِنَّ مِنْهَا لَمَا یَشَّقَّقُ فَیَخْرُجُ مِنْهُ الْمَاء وَإِنَّ مِنْهَا لَمَا یَهْبِطُ مِنْ خَشْیَةِ اللّه ِ وَمَا اللّه ُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ علیه السلام

«سپس دلهای شما بعد از این [واقعه] سخت گردید، همانند سنگ، یا سخت تر از آن، چرا که از برخی سنگها، جویهایی بیرون می زند، و پاره ای از آن ها می شکافد و آب از آن خارج می شود، و برخی از آن ها از بیم خدا فرو می ریزد، و خدا از آنچه می کنید غافل نیست».

همکیشان خود مودت و همدردی می نماییم.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: خیر آن است که فقط برای رضای خدا باشد و بس و بر طبق امر خدا رفتار شود و آنچه که شما از روی ریا و برای دشمنی با رسول خدا و به منظور کسب افتخار و شهرت می کنید علاوه بر آنکه خیر نیست بلکه شر مطلق و سبب عذاب برای صاحبش می باشد.

گفتند: ای محمد صلی الله علیه و آله شما این بیان را می کنی، و ما این اموال را برای از بین بردن حضرتت و باطل کردن ریاست و متفرق نمودن اصحابت که این کار جهاد اعظم است مصرف می کنیم، و اگر قبول نداری ما و شما در ادعا یکسان می باشیم ولی حق و باطل با حجت و اقامه دلیل ثابت می شود.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: الان برای شما دلیل و برهانی می آورم که نتوانید آنرا رد کنید چون پروردگارم به من وعده داده که مکنونات دل شما را به خودتان ظاهر و آشکار نماید تا سبب برطرف شدن عذر کافرین و زیادی بصیرت مؤمنین گردد. آن ها گفتند: ای محمد صلی الله علیه و آله انصاف داری و اول کسی هستی که از دعوی نبوت برگشتی و به علت عجز در اقامه دلیل و حجت دعوی خود را باطل نموده ای.

رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: گواهی (شهادت شهود)، راستی عمل است نه وعده نمودن. گفتند: ای محمد صلی الله علیه و آله اگر شما راست می گویید که آنچه ما انفاق می کنیم سبب عذاب و گناه ما می شود از این کوه بخواه تا به صحت گفتار شما و کذب و دروغ ما شهادت بدهد. اگر سخنی گفت شما سزاوارید که از وجود مقدست پیروی نماییم و اگر سخنی نگوید معلوم می شود که دروغ می گویید. فرمود: کدام یک از این کوه ها را می خواهید شهادت بدهد، کوه بزرگی را نشان دادند.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله توجهی بجانب آن کوه نموده و فرمود: ای کوه! تو را قسم می دهم به آبروی محمد و آل او علیهم السلام که با ذکر اسامی آن ها خداوند (سنگینی) عرش را بر فرشتگان حامل آن سبک فرموده و اگر ذکر آن اسماء نمی بود حاملان عرش که

ص: 198

عده آنان را جز خدا کسی نمی داند تاب تحمل عرش را نداشتند و به حق محمد و آل محمد صلی الله علیه و آله که با یاد نمودن اسامی ایشان خداوند توبه آدم را قبول نمود و به حق محمد و آل محمد صلی الله علیه و آله که با ذکر اسامی آن ها ادریس را خداوند در بهشت به مقام بلندی رسانید، ای کوه به درستی گفتار من شهادت بده و دروغگویی یهودیان را آشکار کن به آنچه خداوند در تو ودیعه گذاشته است.

فورا آن کوه متزلزل شد و آبی از آن جاری شد و صدایش بلند گردید که ای محمد صلی الله علیه و آله شهادت می دهم شما پیغمبر پروردگار عالمیانی، و بزرگ تمام مخلوقاتی، و شهادت می دهم که دلهای این یهودیان همانطوری است که فرمودی سخت تر از سنگ می باشد، و ابدا خیری از آن ها تراوش نمی کند، و گواهی می دهم که یهودیان دروغ می گویند.

حضرت فرمود: ای کوه! آیا خداوند به تو امر فرموده که فرمانبردار و مطیع من باشی؟ جواب داد: بله یا محمد صلی الله علیه و آله شهادت می دهم اگر از خدا بخواهی تمام مردم دنیا بوزینه یا خوک شوند هر آینه انجام خواهد شد و اگر اراده فرمایی آبها، آتش یا آتش ها را تبدیل به آب نمایید و یا آسمان را به زمین و یا زمین را به آسمان بالا ببرید انجام می شود و چنانچه خواسته باشی مشرق و مغرب عالم را در کیسه قرار بدهید خواهید داد. تمام آسمان و زمین و کوه ها و دریاها مطیع و فرمانبردار تو بوده و کلیه بادها و صاعقه ها و اجزاء بدن انسان و حیوانات فرمانبردار شما هستند.

یهودیان گفتند: ای محمد صلی الله علیه و آله بر ما اشتباه کاری می کنی. یکی از اصحابت راپشت این کوه نشانیده ای و این سخنان از اوست و بر ما معلوم نیست که گوینده این سخنان کوه هست یا انسان اگر راست می گویی از این مکان دور شو و امر کن قطعه ای از این کوه جدا شده و بجانب شما بیاید و همینکه ما آنرا دیدیم امر کن آن قطعه از کوه بالا و پایین شده و دو تکه شود تا بدانیم شما با اصحابت تبانی ننموده و قراری نگذاشته اید.

ص: 199

پیغمبر اشاره به یک قطعه از سنگ آن کوه نموده و فرمود: نزدیک بیا، سنگ غلطید تا نزدیک یهودی که مقابل آن حضرت بود توقف نمود به یهودی فرمود: این سنگ را بردار و نزدیک گوش خود ببر تا سخنانش را بشنوی، یهودی سنگ را برداشت و نزدیک گوش خود برد همان بیانات که از کوه شنیده بودند استماع نمود. پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: آیا پشت این سنگ هم کسی بود که حرف بزند؟ گفتند: امر کن دو قطعه شود پیغمبر به نقطه دوری از صحرا رفته فرمود: ای کوه به حق محمد و آل محمد علیهم السلام که صالح پیغمبر به نام آن ها از خدا خواست بر قوم عاد بادی بوزد تا هلاک شوند و خداوند به جبرئیل امر فرمود که صیحه ای در میان قوم صالح بزن و آنان را مانند چوب خشکیده نمود، به اذن خداوند از جایت حرکت نما بسوی من بیا.

پیغمبر دست مبارک را به زمین نهاد ناگاه کوه از جا کنده شد و مانند اسبی شد و به سرعت در برابر پیغمبر قرار گرفته و گفت: ای رسول خدا! من مطیع و فرمانبردار تو هستم و به کوری چشم این یهودیان انکار کننده. به هر امری که بفرمایی حاضرم.

رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: این دشمنان من خواستند که تو از جای خود کنده شوی و دو قطعه گردی و بالایت پایین و پایین تو به بالا رود. کوه صدا زد ای یهودیان: این معجزاتی که از پیغمبر مشاهده می کنید مگر از معجزاتی که موسی آورد کوچکتر است؟ و آیا شما گمان دارید که به موسی ایمان دارید؟

یهودیان بیکدیگر نظاره کرده و عده ای به هم گفتند: چاره جز تصدیق نداریم. بعضی از آن ها گفتند این مردی ساحر و جادوگر است و از شخص ساحر عملیات عجیب و غریب ظاهر می شود، به آنچه مشاهده می نمایید فریب نخورید. آن کوه صدا زد: ای دشمنان خدا!، پیشینیان شما هم به موسی همین سخن را می گفتند تا معجزات او را باطل نموده و نادیده بگیرند و آن کوه حجت خدا را به یهودیان با

ص: 200

سخنانی که بیان نمود تمام کرد».(1)

اخبار عرض ولایت بر کوهها و نهرها و آسمانها و حیوانات و اخبار تأثر و تألم آن ها در شهادت حضرت سید الشهداء علیه السلام و اخبار آمدن حیوانات و عرض حاجت آن ها نزد ائمه علیهم السلام و قصه هدهد و قضیه مورچه در سوره نمل و شهادت سوسمار به رسالت حضرت نبی اکرم صلی الله علیه و آله و تسبیح سنگ ریزه در دست مبارک آن حضرت فراوان است که در کتاب مدنیة المعاجز و غیر آن در باب معجزات نبی اکرم صلی الله علیه و آله و ائمه علیهم السلام نقل شده است.

أَفَتَطْمَعُونَ أَنْ یُوءْمِنُواْ لَکُمْ وَقَدْ کَانَ فَرِیقٌ مِّنْهُمْ یَسْمَعُونَ کَلاَمَ اللّه ِ ثُمَّ یُحَرِّفُونَهُ مِنْ بَعْدِ مَا عَقَلُوهُ وَهُمْ یَعْلَمُونَ علیه السلام قدس سرهم

«آیا طمع دارید که [اینان] به شما ایمان بیاورند؟ با آنکه گروهی از آنان سخنان خدا را می شنیدند، سپس آن را بعد از فهمیدنش تحریف می کردند، و خودشان هم می دانستند».

آن ها متحد شده و برای از بین بردن مسلمانان همگام می شویم.

با این افکار و خیالات معجزات پیغمبر را به یهودیان دیگر نمی گفتند. لذا خداوند پیغمبرش را از قصد سوء و افکار آن ها مطلع و آگاه ساخت که یهودی ها انکار می کنند که آن حضرت پیغمبر خدا است و آیه فوق را نازل فرمود: ای پیغمبر گرامی! آیا طمع داری خود و اصحابت این یهودیان را مسلمان نموده و ایمان بیاورند و حال آنکه بعضی از این ها کلمات خدا را در طور سینا می شنیدند و اوامر و نهی های او را گوش می دادند سپس کلمات آنرا حذف نموده و چون می خواستند به عده دیگر بگویند احکام را تغییر می دادند با اینکه به خوبی فهمیده و دانسته بودند، و پیشینیان آن ها می گفتند: خداوند: به ما امر و نهی نموده لکن اگر آن امور دشوار و سخت باشد نباید به آن ها عمل نمود و اهمیت ندارد و بر ما باکی نیست و خود آن ها می دانستند که این اظهارات دروغ بوده و صحت ندارد».(1)

بنابراین منظور آیه این است که این طایفه (یهودیان) عادت آن ها از قدیم الایام این بوده که سر اطاعت نسبت به اوامر الهی فرود نیاورند و تسلیم پیغمبران او نشوند و شما مؤمنان هیچگاه توقع و انتظار ایمان آوردن اینان نداشته باشید.

وَإِذَا لَقُواْ الَّذِینَ آمَنُواْ قَالُواْ آمَنَّا وَإِذَا خَلاَ بَعْضُهُمْ إِلَیَ بَعْضٍ قَالُواْ أَتُحَدِّثُونَهُم بِمَا فَتَحَ اللّه ُ عَلَیْکُمْ لِیُحَآجُّوکُم بِهِ عِندَ رَبِّکُمْ أَفَلاَ تَعْقِلُونَ علیه السلام صلی الله علیه و آله وسلم

«و [همین یهودیان] چون با کسانی که ایمان آورده اند برخورد کنند، می گویند: «ما ایمان آورده ایم». و وقتی با همدیگر خلوت می کنند، می گویند: «چرا از آنچه خداوند بر شما گشوده است، برای آنان حکایت می کنید تا آنان به [استناد] آن، پیش پروردگارتان بر ضد شما استدلال کنند؟ آیا فکر نمی کنید؟»

ص: 202

حضرت امام محمد باقر علیه السلام در مورد آیه فوق فرمود: «بعضی از یهود از معاندین نبودند و هر گاه با مسلمانان ملاقات می نمودند برای آن ها آنچه را در تورات از صفت حضرت محمد صلی الله علیه و آله بود، برایشان تعریف می کردند. بزرگان ایشان آنان را از این عمل منع می نمودند و می گفتند: شما اخباری تعلیم مسلمانان می کنید که ایشان آن ها را از زبان شما به عنوان حجت می آورند».(1)

پس حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام متوجه گردید که ایشان ترسیده اند.(1)

ابی الطفیل نقل کرده: «لقد کان لعلی بن ابی طالب من السوابق ما لو ان سابقه منها قسمت بین الخلائق لاوسعهم خیرا» برای علی بن ابی طالب علیه السلام سوابق درخشانی است، اگر یکی از آن ها بین خلایق تقسیم شود همه را خیر فرا خواهد گرفت».(2)

وَمِنْهُمْ أُمِّیُّونَ لاَ یَعْلَمُونَ الْکِتَابَ إِلاَّ أَمَانِیَّ وَإِنْ هُمْ إِلاَّ یَظُنُّونَ علیه السلام علیهماالسلام

«و [بعضی] از آنان بی سوادانی هستند که کتاب [خدا] را جز خیالات خامی نمی دانند، و فقط گمان می برند».

جاهلان و عامیان از بنی اسرائیل آنرا خواهند پذیرفت».(1)

بعضی از مفسرین عامه گمان کرده اند پیغمبر صلی الله علیه و آله را «امی» گفته اند برای اینکه خواندن و نوشتن را نمی دانسته. اما اخبار اهل بیت علیهم السلام این را تکذیب نموده و در بصائر الدرجات صفار بابی عنوان نموده که «انّ رسول اللّه یقرء ویکتب بکل لسان» رسول اللّه صلی الله علیه و آله به همه زبانها می خواند و می نوشت.

از امام جواد علیه السلام پرسیدند: برای چه نبی اکرم صلی الله علیه و آله را «امی» می گویند؟ فرمود: «مردم چه می گویند؟ عرض کردند: گمان می کنند که آن حضرت نمی نوشته فرمود: «کذبوا علیه لعنهم اللّه» از کجا این را می گویند و حال آنکه خداوند در محکم کتابش می فرماید: «هو الذی بعث فی الامیین رسولا منهم یتلو علیهم ایاته ویزکیهم ویعلمهم الکتاب والحکمة»(2) پس چگونه تعلیم می کند کسی که خودش نمی داند.

قسم به خدا پیغمبر صلی الله علیه و آله به هفتاد و دو زبان می خواند و می نوشت، (علم لدنی داشت) و از این جهت او را «امی» گفتند که از (اهل) مکه معظمه بوده و مکه از امهات قری است و همین است قول خدای تعالی «لتنذر ام القری ومن حولها»(3)

و اطلاق امیین بر اهل مکه برای این است که منسوب به ام القری می باشند و یا برای اینکه علم خواندن و نوشتن نداشته اند. و اما «امیون» در آیه شریفه مراد عوام یهودند که سواد خواندن و نوشتن را نداشتند».(4)

فَوَیْلٌ لِّلَّذِینَ یَکْتُبُونَ الْکِتَابَ بِأَیْدِیهِمْ ثُمَّ یَقُولُونَ هَ_ذَا مِنْ عِندِ اللّه ِ لِیَشْتَرُواْ بِهِ ثَمَنًا قَلِیلاً فَوَیْلٌ لَّهُم مِّمَّا کَتَبَتْ

ص: 205

أَیْدِیهِمْ وَوَیْلٌ لَّهُمْ مِّمَّا یَکْسِبُونَ علیه السلام صلی الله علیه و آله

«پس وای بر کسانی که کتاب [تحریف شده ای] با دستهای خود می نویسند، سپس می گویند: «این از جانب خداست»، تا بدان بهای ناچیزی به دست آرند، پس وای بر ایشان از آنچه دستهایشان نوشته، و وای بر ایشان از آنچه [از این راه] به دست می آورند».

حضرت امام حسن عسکری علیه السلام در مورد تفسیر آیه: «فویل للذین یکتبون الکتاب بایدیهم» فرمود: «قومی از یهودیان بودند که در تورات صفاتی برای پیغمبر می نوشتند بر خلاف آنچه که خداوند در تورات نازل فرموده بود و به جهال و ضعیفان یهود می گفتند پیغمبر آخر زمان دارای چنین مشخصات و صفات است. مرد بلند بالا و بزرگ جثه و شکم گنده و صاحب موهای بور می باشد و پس از پانصد سال دیگر مبعوث خواهد شد. در صورتی که مشخصات بدن و چهره پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله بر خلاف آن اوصاف بود و نظر رؤسای یهود این بود که ریاست خود را حفظ نموده و از زیر سیطره نبوت پیغمبر بیرون بروند و اموال ضعیفان را به حیله و تزویر بخورند. خداوند این آیه را درباره آن ها نازل نموده و فرموده که چون آن ها بر کفر و عناد خود باقی ماندند و منکر نبوت پیغمبر و ولایت علی علیه السلام ولی خدا می باشند، لذا برای آن ها عذاب سخت و دردناکی مهیاست».(1)

حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: «عبداللّه بن عمرو بن العاص هنگامی که از مجلس عثمان بیرون آمد در بین راه علی علیه السلام را ملاقات نمود و گفت: یا علی دیشب بیتوته و شب زنده داری نمودیم و مشغول بکاری بودیم امیدواریم که خداوند آن کار را برای این امت ثابت و برقرار بدارد.

امیرالمؤمنین علیه السلام در جواب سخنان او فرمود: بر من پوشیده نیست شب زنده

ص: 206

داری دیشب شما، بیتوته کردید و نهصد حرف از قرآن و کتاب خدا را تغییر دادید و تبدیل کردید و تحریف نمودید! سیصد حرف را تغییر دادید و سیصد حرف دیگر را مبدل و عوض کردید و سیصد حرف را تحریف و اسقاط نمودید! سپس حضرت آیه: «فویل للذین یکتبون الکتاب بایدیهم ثم یقولون هذا من عند اللّه...» را تلاوت فرمود.(1)

آیه شریفه عام است نسبت به هر عصری و هر جماعتی که کتاب آسمانی و احکام الهی را تغییر و تبدیل دهند، یا بر خدا افترا و دروغ بندند.

آیه شریفه فوق بر حسب سیاق درباره علماء یهود نازل شده ولی با استناد به آیات و شهادت روایت این حقیقت بر گروهی از ستمکاران این امت منطبق است که خلافت علی علیه السلام را پس از شهادت رسول مکرم صلی الله علیه و آله غصب نمودند.(2)

وَقَالُواْ لَن تَمَسَّنَا النَّارُ إِلاَّ أَیَّامًا مَّعْدُودَةً قُلْ أَتَّخَذْتُمْ عِندَ اللّه ِ عَهْدًا فَلَن یُخْلِفَ اللّه ُ عَهْدَهُ أَمْ تَقُولُونَ عَلَی اللّه ِ مَا لاَ تَعْلَمُونَ علیهماالسلام

«و گفتند: «جز روزهایی چند، هرگز آتش به ما نخواهد رسید». بگو: «مگر پیمانی از خدا گرفته اید، که خدا پیمان خود را هرگز خلاف نخواهد کرد یا آنچه را نمی دانید به دروغ به خدا نسبت می دهید؟»

امام حسن عسکری علیه السلام در مورد تفسیر آیه فوق فرمود: «یهودیانی بودند که در ظاهر ادعای مسلمانی می نمودند ولی در باطن به مذهب آباء و اجداد خود بوده و نفاق می ورزیدند و برای هلاک پیغمبر تدبیر و توطئه ها داشتند و بین مسلمانان

ص: 207

بستگانی از آن ها وجود داشت که ایشان را ملامت نموده می گفتند: چرا شما نفاق می نمایید در حالی که می دانید این عمل شما مستوجب کیفر است و خداوند شما را عذاب خواهد فرمود؟

جواب می دادند: عذاب بر ما زودگذر بوده و چند روزی بیش نیست و پس از مدت کمی وارد بهشت خواهیم شد. برای عذاب کوتاه و تمام شدنی نباید در دنیا دچار ناملایمات شده و زیر بار حکم محمد صلی الله علیه و آله برویم و آرزوی خود را از دست بدهیم.

خداوند فرمود: ای پیغمبر! به آن ها بگو: آیا با خدا عهد بسته اید که شما را عذاب نکند؟ بدانید انکار نبوت پیغمبر و ولایت و امامت علی علیه السلام باعث عذاب جاوید و همیشگی است. پس شما جرأت بر مخالفت با ایشان ننموده و سبب اغوا و فریب مردم نشوید و بدانید که با این ادعا شما دروغ می گوئید.(1)

بَلَی مَنْ کَسَبَ سَیِّئَةً وَأَحَاطَتْ بِهِ خَطِی_ئَتُهُ فَأُوْلَ_ئِکَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ علیهماالسلام قدس سره

«آری، کسی که بدی به دست آورد، و گناهش او را در میان گیرد، پس چنین کسانی اهل آتشند، و در آن ماندگار خواهند بود».

امام حسن عسکری علیه السلام در خصوص تفسیر آیه فوق فرمود: «گناهی که انسان را احاطه می کند چیزی است که یا باعث خروج شخص از دین خدا می شود چون مخالفت با ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام مورد سخط و غضب الهی واقع می گردد؛ زیرا کفر به خدا و رسول و ائمه علیهم السلام به شمار می آید و چنین شخصی داخل در جهنم می شود».(2)

ص: 208

حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمود: «هر کس امامت امیرالمؤمنین علیه السلام را انکار نماید آن شخص در آتش جهنم جاوید می ماند».(1)

از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله سؤال نمودند: اصحاب جهنم کیانند؟ فرمود: «هر کس بعد از من با علی جنگ کند کافر است و اهل جهنم می باشد. آگاه باشید ای مردم! علی پاره تن من است، هر کس با علی دشمنی کند دشمنی با من کرده و خدا را بغضب در آورده است. بعد به علی علیه السلام خطاب کرده فرمود: «یا علی دشمنی با تو دشمنی با من است و دوستی با تو دوستی با من است و تو در میان امت من حجت خدا هستی».(2)

وَالَّذِینَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ أُولَ_ئِکَ أَصْحَابُ الْجَنَّةِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ علیهماالسلام رضی الله عنه

«و کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده اند آنان اهل بهشتند و در آن جاودان خواهند بود».

3 _ در جنگ مهراس که همه شکست خوردند علی با پیامبر خدا بود.

4 _ تنها کسی که پیغمبر عظیم الشأن اسلام را غسل داد و به خاک سپرد علی بود.(1)

وَإِذْ أَخَذْنَا مِیثَاقَ بَنِی إِسْرَائِیلَ لاَ تَعْبُدُونَ إِلاَّ اللّه َ وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا وَذِی الْقُرْبَی وَالْیَتَامَی وَالْمَسَاکِینِ وَقُولُواْ لِلنَّاسِ حُسْنًا وَأَقِیمُواْ الصَّلاَةَ وَآتُواْ الزَّکَاةَ ثُمَّ تَوَلَّیْتُمْ إِلاَّ قَلِیلاً مِّنکُمْ وَأَنتُم مِّعْرِضُونَ علیهماالسلام علیهاالسلام

«و چون از فرزندان اسرائیل پیمان محکم گرفتیم که: «جز خدا را نپرستید، و به پدر و مادر، و خویشان و یتیمان و مستمندان احسان کنید، و با مردم [به زبان] خوش سخن بگویید، و نماز را به پا دارید، و زکات را بدهید»، آنگاه، جز اندکی از شما، [همگی] به حالت اعراض روی برتافتید».

حضرت امام حسن عسکری علیه السلام در رابطه با تفسیر آیه فوق می فرماید: «خداوند به یهودیان فرمود: به یاد آورید زمانی که از شما پیمان محکم گرفتیم که جز خدا را پرستش ننمایید و نسبت به پدر و مادر و بستگان خویش احسان کنید و از یتیمان دلجوئی و دستگیری کرده و با مردم خوشرفتاری نمایید و نماز را به پاداشته و بر محمد و آل او صلوات بفرستید ولی شما بر عکس از تعهدی که پیشینیان شما نموده بودند رو برگردانیده و اعراض از آن عهد و پیمان نموده و غافل شده اید».(2)

حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: که از رسول اللّه صلی الله علیه و آله شنیدم که فرمودند: من و

ص: 210

علی دو پدر این امت هستیم، حقوق ما بر گردن امت بیشتر از حقوقی است که پدر و مادرشان دارند. اگر امت دستورات من و علی را اطاعت کنند از آتش جهنم نجاتشان می دهیم و ایشان را به جمع بندگان آزاده و خوب وخدا ملحق خواهیم کرد».(1)

رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «هرکس حق خویشاوندی خود را نسبت به پدر و مادر رعایت کند در بهشت دارای یک میلیون مقام و رتبه خواهد بود، سپس فرمود: هرکس حق خویشاوندی و قرابت محمد صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام را رعایت نماید بقدر برتری فضیلت محمد صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام نسبت به پدر و مادرش در بهشت به او درجه و ثواب خواهند داد.

حضرت امام حسن عسکری علیه السلام فرمود: پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: خداوند در قرآن کریم تأکید بر احسان نسبت به پدر و مادر نموده (در قولش که می فرماید:) «وبالوالدین احسانا» بدانید! بهترین والدین شما محمد صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام است، حق ایشان را اداء نموده و شکر و سپاسگزاری کنید».(2)

حضرت امام حسن مجتبی علیه السلام فرمودند: «محمد صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام والدین این امت هستند، خوشا به حال کسی که عارف به حق آن ها بوده و مطیع و فرمانبردار آنان باشد، و به اوامر و نواهی (نهی های) ایشان تمکین کند».(3)

حضرت امام حسین علیه السلام فرمودند: «هر کس حق بهترین والدین خود یعنی محمد صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام را شناخته و اطاعت ایشان کند در روز قیامت به او گفته می شود ورود تو به بهشت حلال شد از هر دری که میل داری داخل شو».(4)

ص: 211

حضرت امام محمد باقر علیه السلام فرمودند: هر که بخواهد بداند در پیشگاه پروردگار چه منزلت و مقامی دارد نظر کند و ببیند قدر و منزلت بهترین والدینش یعنی محمد صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام در نزد او تا چه حد و پایه است».(1)

حضرت امام محمد باقر علیه السلام فرمودند: «هر کس رعایت حقوق برترین والدین خود محمد صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام را بنماید تضییع حق ابوین خود را نکرده است؛ زیرا پدر و مادرش به وسیله محمد و علی علیهماالسلام از آن فرزند راضی خواهند شد.(2)

حضرت موسی بن جعفر علیه السلام فرمودند: «عظمت ثواب صلوات بر بهترین والدین حضرت محمد و علی علیهماالسلام برابر قدر و منزلت صلوات فرستنده است.(3)

نیز فرمودند: آیا می پسندید که از شما سِمَت فرزندی والدینتان نفی شود و بگویند: مثلا شما فرزند فلان و فلانه نیستید؟ عرض کردند: خیر، پس فرمود: سعی و کوشش نمایید که شما را از بهترین والدین خود حضرت محمد و علی علیهماالسلام نفی و سلب نکنند.(4)

حضرت امام جواد علیه السلام فرمود: «هر کس والدین روحانی و حقیقی خود محمد و علی علیهماالسلام را گرامی تر از پدر و مادر نداند چنین شخصی در حلال و حرام و زیاد و کم احکام خدا وارد نبوده و چیزی نمی فهمد».(5)

حضرت امام زین العابدین علیه السلام فرموده: «حق قرابت و خویشی پدری دینی و روحانی ما آل محمد صلی الله علیه و آله سزاوارتر است از حق قرابت پدر و مادر صلبی؛ زیرا والدین روحانی و دینی؛ پدر و مادر نسبی را راضی می فرمایند: ولی پدر و مادر

ص: 212

نمی توانند جلب رضایت ابوین دینی را بنمایند».

امام علی النقی علیه السلام می فرماید: «اختیار نمودن و برتری دادن خویشان دینی خود _ محمد و علی علیهماالسلام _ موجب تعظیم حضرت حق می شود و هر که خویشان نسبی خود را بر خویشان محمد صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام مقدم بدارد نسبت به مقام شامخ خداوندی اهانت روا خواهد داشت».

حضرت امام حسن عسکری علیه السلام فرمود: «مرد فقیری بود که با خانواده اش در کمال سختی زندگی می کرد، روزی برای تلاش معاش و تهیه نان و غذا از منزلش خارج و به هر طرف سرگردان می گردید و با کوشش زیادی که به عمل آورد فقط یکدرهم فراهم نمود و خواست با آن وجه اندک، مختصر قوتی تهیه نموده به منزل برگردد. در بین راه ناگاه به زن و مردی از خاندان آل عصمت علیهم السلام برخورد و آثار ناتوانی بر چهره ایشان بدید با خود اندیشید که خویشان محمد صلی الله علیه و آله بر خانواده ام برتری دارند گرچه عیال و اولادم گرسنه بوده و چشم به راهند که برای آن ها نان ببرم ولی این ها سزاوارتر از عیالم می باشند، و آنچه از نان و غذا تهیه نموده بود به آن ها تقدیم کرده و آهسته آهسته به طرف خانه رهسپار شد به فکر آن بود که به زن و بچه خود چه بگوید.

همینطور که مشغول تفکر بود و راه می رفت ناگاه چشمش به جمعیتی افتاد که در جستجوی او بوده و بطلب او می آمدند. به محض ملاقات، نامه و پانصد درهم به دست او دادند و گفتند: این بهای مال التجاره ای است که در بین مکه و مدینه داشتی، بعلاوه قسمتی از درآمد تو را هم در مصر نگاهداشته اند که بعدا برایت خواهند فرستاد.

آن مرد از آن پول زندگی خانواده خود را سر و سامان داده و به صرف نیازهای آن ها رسانید و در همان شب پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام را در خواب دید که به او فرمودند: «دیدی چگونه بر اثر مقدم داشتن خویشان ما بر عیال و اولادت، تو را

ص: 213

ثروتمند و مال دار نمودیم؟ و دید آن دو بزرگوار به اشخاصی که آن مرد مطالباتی از آن ها داشته و از تأدیه خودداری نموده بودند امر فرمودند که باید تا فردا طلب این شخص را بپردازید و گرنه هلاک خواهید شد. صبح روز بعد همه بدهکاران بدهی خود را به او پرداختند حتی سهم الارثی که سالها در نزد پسر عمویش داشته و نمی پرداخت. آن روز آورد و به او پرداخت و در حدود صد هزار دینار مال برایش جمع شده بود.

باز شب بعد پیغمبر صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام را در خواب دید که به او فرمودند: ما بدهکاران تو را تهدید و امر نمودیم که اموالت را به تو برسانند و به حاکم مصر هم دستور دادیم املاکت را فروخته و بهای آنرا برایت بفرستد.

و چند روز بعد سیصد هزار درهم پول اموالی که حاکم مصر فروخته بود رسید و آن مرد از ثروتمندترین افراد مدینه شد.

باز شب دیگری پیغمبر صلی الله علیه و آله را در خواب دید و فرمود: ای بنده خدا! این پاداش عمل تو در این دنیا است؛ چرا که نسبت به فرزندان من محبت و نیکی نموده و آن ها را بر بستگان خودت تقدم و برتری دادی. البته در آخرت چندین هزار برابر پاداش این نیکی را خداوند به تو عطا می فرماید».(1)

و نیز حضرت امام حسن عسکری علیه السلام فرمود: بیچاره ترین یتیمها کسی است که دسترسی به امام زمان خود نداشته و از احکام دین خود بی اطلاع باشد. هر کس از شیعیان آگاه به علوم ما، این قبیل یتیم های جاهل را هدایت نماید، در بهشت همنشین ما خواهد بود».(2)

حضرت امام حسن عسکری علیه السلام فرمود: پدرانم از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله نقل نموده اند که امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: «هر یک از شیعیان ما که به شریعت ما دانا و

ص: 214

آگاه بوده و شیعیان ضعیف و جاهل را از تاریکی جهل و نادانی به سوی نور علم و دانشی که ما به او عطا کرده ایم رهبری و هدایت نماید، روز قیامت می آید در حالی که تاجی از نور بر سر او می درخشد و اهل محشر را روشنی می بخشد. پس، از جانب پروردگار منادی ندا می کند: این عالم از شاگردان مکتب آل محمد صلی الله علیه و آله است. ای مردم! هر کسی که در دنیا به واسطه علم او از وادی جهالت و نادانی نجات یافته به نور او چنگ بزند تا از حیرانی و تاریکی محشر بیرون آید. ناگاه کلیه کسانی که از آن عالم چیزی یاد گرفته و مشکلی از مسائل خود را روشن نموده و قلبش به نور معرفت آل محمد صلی الله علیه و آله منور و رفع اشتباه از او شده است به سوی بهشت رهبری می شوند».

و آن حضرت فرمود: «عالمی که به نور علم خویش متکفل ایتام مسلمانان شده و شیعیان آل محمد علیهم السلام را از وادی جهالت و نادانی به شاهراه علم و دانش هدایت نماید فضیلتش به مراتب بالاتر از کسی است که تکفل یتیمی را به عهده گرفته و به او لباس و خوراک بدهد».(1)

بنابراین ذی القربای پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله که محبت آن ها واجب و مزد رسالت پیغمبر صلی الله علیه و آله است از لوازم ایمان می باشد.

وَإِذْ أَخَذْنَا مِیثَاقَکُمْ لاَ تَسْفِکُونَ دِمَاءکُمْ وَلاَ تُخْرِجُونَ أَنفُسَکُم مِّنْ دِیَارِکُمْ ثُمَّ أَقْرَرْتُمْ وَأَنتُمْ تَشْهَدُونَ علیهماالسلام ثُمَّ أَنتُمْ هَ_وءُلاء تَقْتُلُونَ أَنفُسَکُمْ وَتُخْرِجُونَ فَرِیقًا مِّنکُم مِّنْ دِیَارِهِمْ تَظَاهَرُونَ عَلَیْهِم بِالإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَإِنْ یَأتُوکُمْ أُسَارَی تُفَادُوهُمْ وَهُوَ مُحَرَّمٌ عَلَیْکُمْ إِخْرَاجُهُمْ أَفَتُوءْمِنُونَ بِبَعْضِ الْکِتَابِ وَتَکْفُرُونَ بِبَعْضٍ فَمَا جَزَاء مَنْ یَفْعَلُ ذَلِکَ

ص: 215

مِنکُمْ إِلاَّ خِزْیٌ فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَیَوْمَ الْقِیَامَةِ یُرَدُّونَ إِلَی أَشَدِّ الْعَذَابِ وَمَا اللّه ُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ علیهماالسلام قدس سرهم أُولَ_ئِکَ الَّذِینَ اشْتَرَوُاْ الْحَیَاةَ الدُّنْیَا بِالآَخِرَةِ فَلاَ یُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذَابُ وَلاَ هُمْ یُنصَرُونَ وسلم

«و چون از شما پیمان محکم گرفتیم که: «خون همدیگر را مریزید، و یکدیگر را از سرزمین خود بیرون نکنید»، سپس [به این پیمان[ اقرار کردید، و خود گواهید. [ولی] باز همین شما هستید که یکدیگر را می کشید، و گروهی از خودتان را از دیارشان بیرون می رانید، و به گناه و تجاوز، بر ضد آنان به یکدیگر کمک می کنید. و اگر به اسارت پیش شما آیند، به [دادن [فدیه، آنان را آزاد می کنید، با آنکه [نه تنها کشتن، بلکه] بیرون کردن آنان بر شما حرام شده است. آیا شما به پاره ای از کتاب [تورات] ایمان می آورید، و به پاره ای کفر می ورزید؟ پس جزای هر کس از شما که چنین کند، جز خواری در زندگی دنیا چیزی نخواهد بود، و روز رستاخیز ایشان به سخت ترین عذابها باز برند، و خداوند از آنچه می کنید غافل نیست. همین کسانند که زندگی دنیا را به [بهای] جهان دیگر خریدند. پس نه عذاب آنان سبک گردد، و نه ایشان یاری شوند».

فرمود: عده ای از امت من ادعا می کنند که مسلمانند ولی بهترین فرزندان مرا به قتل می رسانند و شریعت مرا تغییر می دهند: آن ها دو فرزندم حسن و حسین علیهماالسلام را می کشند همانطوری که پدران این یهودیان، زکریا و یحیی را کشتند. بدانید! خداوند آن ها را لعنت می کند و پیش از آنکه قیامت فرا رسد قائم آل محمد (عجل اللّه تعالی فرجه) را می فرستد تا باقیمانده فرزندان آن ها را به قتل برساند و آن قائم (عجل اللّه تعالی فرجه الشریف) از اولاد فرزندم حسین علیه السلام می باشد و آنان را با شمشیر، به جهنم می فرستد. خداوند لعنت کند قاتل و یاری کننده قاتل حسین علیه السلام را یا آن کسی که ساکت ماند تا حسین علیه السلام را بکشند.

بدانید! خداوند بر گریه کنندگان حسین علیه السلام از روی ترحم و مهربانی درود می فرستد و بر کسانی که قاتلان حسین علیه السلام را لعنت می کند نیز رحمت می فرستد و هر کس راضی به قتل حسین علیه السلام باشد شریک در خون اوست و از قاتلین او محسوب می شود و آنان و یاری کنندگان آن ها از دین خدا بیزارند و خدا هم از آن ها بیزار است و خداوند به فرشتگان امر می کند که اشک چشم گریه کنندگان بر حسین علیه السلام را گرفته و به خازن بهشت بسپارند تا آنرا با آب زندگانی مخلوط کنند و عطر و لذت آن چند هزار برابر زیاد شود و فرشتگانی را مأمور فرماید تا اشک شوق کسانی که از قتل حسین علیه السلام مسرور می شوند را گرفته و به مالک جهنم بدهند تا به حمیم و غساق مخلوط کنند تا حرارت و عفونت آن برای دشمنان آل محمد صلی الله علیه و آله چند هزار برابر زیاد شود».(1)

ملاحظه: اگرچه این آیات درباره توبیخ بنی اسرائیل به سبب جنایاتی که بر نیکان و پیغمبران روا داشتند نازل شده، ولی قابل انطباق بر همه موارد می باشد از جمله قابل تطبیق است نسبت به ظلمهائی که سومی درباره اباذر معمول داشت، که او را در هنگام پیری و بیماری و فرسودگی از وطن خود در مدینه منوره تبعید و آواره

ص: 217

نمود و در بیابان سوزان ربذه او را جای داد، که او پس از اندک زمانی به سبب بیماری از دنیا در گذشت. در صورتیکه ابا ذر ضمن اعتراضی سؤال نمود: چنانچه مرا در میان لشکریان به اسارت ببرند چه خواهی کرد؟ سومی گفت: فداء (عوض) خواهم داد و تو را رها خواهم نمود.(1)

...أَفَکُلَّمَا جَاءکُمْ رَسُولٌ بِمَا لاَ تَهْوَی أَنفُسُکُمُ اسْتَکْبَرْتُمْ فَفَرِیقًا کَذَّبْتُمْ وَفَرِیقًا تَقْتُلُونَ علیهماالسلام علیه السلام

«...پس چرا هر گاه پیامبری چیزی را که خوشایند شما نبود برایتان آورد، کبر ورزیدید؟گروهی را دروغگو خواندید و گروهی را کشتید».

حضرت امام حسن عسکری علیه السلام در رابطه با تفسیر آیه فوق فرمود: «خداوند به یهودیان خطاب نموده و می فرماید: آیا مشاهده نمودید که از معجزه محمد صلی الله علیه و آله کوه به سخن درآمد و با آن حضرت تکلم نمود و بعد دو نیم شد؟ و سپس آن ها را توبیخ و سرزنش می نماید و متذکر می شود که ما به موسی تورات را که مشتمل بر ذکر محمد صلی الله علیه و آله و امامت علی و ائمه طاهرین علیهم السلام بود عطا کردیم، و حال مسلمانان را در آن بیان نموده و عاقبت مخالفین و منکرین را هم به خوبی شرح دادیم و بعد از موسی انبیایی از پی هم فرستادیم، و به عیسی بن مریم معجزاتی عطا نمودیم که مرده را زنده می کرد و کر و گنگ را شفا می داد و هر چه در خانه های خود خورده و یا ذخیره می نمودید به شما اطلاع می داد و او را به وسیله جبرئیل تقویت کردیم. وقتی که قصد کشتن او را داشتند از گوشه خانه او را به آسمان برده و امر را بر آن ها مشتبه نمودیم و به جای عیسی شخص دیگری به نظر آن ها جلوه گر ساختیم».(2)

ص: 218

همچنین حضرت امام حسن عسکری علیه السلام فرمود: «هیچ معجزه ای برای پیغمبران پیشین نبوده که بزرگتر و کاملتر آن از حضرت رسول صلی الله علیه و آله ظاهر گردیده است.(1)

امام محمد باقر علیه السلام فرمودند: «منظور از «بما لا تهوی انفسکم» ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام است که رسول اللّه صلی الله علیه و آله از جانب پروردگار ابلاغ نموده، اما چون بر خلاف میل شما بوده انکار کرده بر اثر تکبر گروهی از اهل بیت عصمت و طهارت را تکذیب و گروهی را بقتل رسانیدید.(2)

ملاحظه: کتاب تورات مشتمل بر احکام خدا و فضل محمد صلی الله علیه و آله و اهل بیت او و امامت علی علیه السلام و ائمه هدی علیهم السلام است و مشتمل بر شرافت شیعیان و سوء عاقبت مخالفان است.

وَقَالُواْ قُلُوبُنَا غُلْفٌ بَل لَّعَنَهُمُ اللَّه بِکُفْرِهِمْ فَقَلِیلاً مَّا یُوءْمِنُونَ علیهماالسلام علیهماالسلام

«و گفتند: «دلهای ما در غلاف است». [نه، چنین نیست] بلکه خدا به سزای کفرشان، لعنتشان کرده است. پس آنان که ایمان می آورند چه اندک شماره اند».

فضائل اهل بیت مرا که در کتب پیغمبران و به زبان آن ها بیان شده باز هم منکرید. اما بدانید! خداوند شما را از خیر و دانش دور ساخته است و اندکی از شما ایمان مختصری آورده، و اگر تصدیق نبوت من نکنید به قسمتی از آیات تورات کافر می شوید. بنابراین ایمان و تصدیق به بعضی از آیات تورات برای شما سودمند نمی باشد.(1)

وَلَمَّا جَاءهُمْ کِتَابٌ مِّنْ عِندِ اللّه ِ مُصَدِّقٌ لِّمَا مَعَهُمْ وَکَانُواْ مِنْ قَبْلُ یَسْتَفْتِحُونَ عَلَی الَّذِینَ کَفَرُواْ فَلَمَّا جَاءهُم مَّا عَرَفُواْ کَفَرُواْ بِهِ فَلَعْنَةُ اللَّه عَلَی الْکَافِرِینَ

«و هنگامی که از جانب خداوند کتابی که مؤید آنچه نزد آنان است بر ایشان آمد، و از دیر باز [در انتظارش] بر کسانی که کافر شده بودند پیروزی می جستند، ولی همین که آنچه [که اوصافش] را می شناختند بر ایشان آمد، انکارش کردند. پس لعنت خدا بر کافران باد».

انتظار یهودیان به ظهور حضرت محمد صلی الله علیه و آله

حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در مورد تفسیر آیه «وکانوا من قبل یستفتحون علی الذین کفروا» فرمود: یهودیان علیرغم اینکه خبر از ظهور رسول اکرم صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام را به نقل از تورات داشتند و جهت نصرت و یاری آن حضرت از دیار و شهرهای خود مهاجرت نمودند ولی چون پیغمبر مبعوث شد و به جانب مدینه هجرت فرمود آنان آن حضرت را مانند فرزندان خود شناختند اما به حضرت کافر شدند و اما اشخاصی که کافر بودند به پیغمبر ایمان آورده و از انصار او شدند، این

ص: 220

است معنای «فلما جاءهم ما عرفوا کفروا به».(1)

جابر تفسیر آیه فوق را از حضرت باقر علیه السلام سؤال کردم نمود، حضرت فرمود: «ای جابر! باطن آیه این است که وقتی پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله آیاتی از طرف خداوند درباره ولایت و امامت علی علیه السلام آورد، منافقین و بنی امیه علی علیه السلام را به امامت و ولایت فهمیدند و شناختند و دریافتند که آن حضرت امیرالمؤمنین است، ولی پس از شناختن و اقرار نمودن به امامت و ولایت او کافر شدند. و مراد از کافرین که خداوند در این آیه به آن ها لعنت نموده بنی امیه و هر که منکر و مخالف امیرالمؤمنین علیه السلام است می باشد».(2)

از آن به یهودیان امر شده بود در شداید و مهماتی که بر آن ها روی آور شود خداوند را به آبروی محمد و آلش علیهم السلام قسم دهند تا رفع شداید و بلیات را از آن ها بنماید و یهودیان این کار را می نمودند و حتی یهودیان مقیم یثرب و مدینه پیش از ظهور پیغمبر خاتم در هر کاری خدا را به مقام و منزلت محمد و آل محمد علیهم السلام می خواندند و خداوند مهمات آن ها را مرتفع می فرمود.

ده سال قبل از بعثت پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله دو طایفه اسد و غطفان که از مشرکین بودند با مرد یهودی دشمن بوده و قصد آزار او را داشتند، آن مرد با توسل به محمد و آل محمد علیهم السلام دفع شر دشمنان خود را نمود و با آنکه عدد مشرکین سه هزار سوار بوده و دوستان مرد یهودی فقط سیصد نفر سوار بودند، همینکه روبروی هم رسیدند، یهودیان با ذکر نام محمد و آل محمد علیهم السلام بر آن ها حمله نموده مشرکین را شکست دادند، کفار از سایر طوایف عرب مدد طلبیده و سی هزار نفر شدند و به دنبال آن سیصد نفر یهودی رفتند و روستای آن ها را محاصره کرده و جریان آب ایشان را قطع و نگذاشتند آذوقه به آن ها برسد. یهودیان از مشرکین امان خواستند کفار به آن ها امان نداده و گفتند: چاره ای جز جنگ با شما نداریم! مردانتان را به قتل رسانیده و زنان و فرزندانتان را به اسیری می بریم.

یهود با یکدیگر مشورت نموده و چاره اندیشی کردند، عاقلان قوم به آن ها گفتند: مگر موسی پیشینیان شما را امر نکرده است که در موقع سختی و اضطرار از محمد و آل محمد علیهم السلام یاری بجویید؟ گفتند آری، گفتند: پس همه با هم متوسل شده و از پروردگار به مقام و منزلت محمد و آل محمد صلی الله علیه و آله مسئلت نموده تا شر ستمکاران را از شما برگرداند.

پس گفتند: خداوندا!، ستمکاران آب را به روی ما بسته اند جوانان ما ناتوان و اطفال ما نزدیک است از شدت عطش و تشنگی هلاک شوند.

خداوند بر ایشان ترحم فرموده بارانی بر آن ها ببارید که حوضها و ظرفهای

ص: 222

آن ها پر گشت. گفتند: این احسانی است که خداوند از برکت محمد و آل محمد صلی الله علیه و آله بر ما نموده است و برای مشاهده وضع مشرکین بالای حصارها و پشت بام ها رفته دیدند چنان باران باعث اذیت و آزار کفار شده که غذاهای آن ها فاسد و اسلحه ایشان از کار افتاده و آن باران بی موقع سبب شده که عده زیادی از آن ها دست از محاصره برداشته و دنبال کار خود رفتند. عده ای هم که باقیمانده بودند به یهودیان گفتند: اگر چه از آب باران سیراب شده و دفع مضیقه شما شد اما غذا و طعام از کجا می آورید؟! اگر چه عده ای از ما رفته اند ولی ما هرگز بر نمی گردیم تا شما را هلاک و اهل و عیالتان را اسیر و اموالتان را به غنیمت بریم تا دلمان خنک بشود!

یهودیان گفتند: خدایی که ما را با توسل به محمد و آل او علیهم السلام از خطر تشنگی رهانیده و سیراب فرمود قادر است که خوراک ما را هم تأمین نماید و آن خداوند توانایی که وسیله فرار عده ای از شما را فراهم ساخت می تواند بقیه شما را هم متواری و شکست دهد، آن وقت از پروردگار قادر متعال درخواست نمودند که به حق محمد و آل محمد علیهم السلام آن ها را اطعام نموده و گرسنگی را از میانشان بردارد.

ناگاه قافله ای با دو هزار شتر آذوقه، به طرف روستا آمده و هیچ اطلاعی از موضوع محاصره و جدال مشرکین با مردم آن روستا نداشتند مشرکین هم در خواب بودند، خداوند خواب را بر آن ها غلبه داده و سنگین نمود. قافله وارد روستا شدند خواربار و توشه خود را فروخته و برگشتند بدون آنکه سربازان مهاجم اطلاع پیدا کنند. صبح که از خواب گران برخاستند در صدد جنگ با یهودیان بر آمده بیکدیگر گفتند: باید هر چه زودتر و شدیدتر به حمله پرداخت چون آن ها بر اثر گرسنگی کاملا ناتوان شده اند و به زودی از بین خواهند رفت.

یهودیان به ایشان گفتند: چنین نیست که پنداشته اید شما خواب بودید که خداوند از کرم خود خوراک به ما عطا فرمود و اگر ما می خواستیم می توانستیم تمام شما را در حال خواب بقتل برسانیم و لکن دیدیم از جوانمردی دور است که بر شما

ص: 223

چنین ستم روا داریم و اکنون از پیشگاه پروردگار توانا می خواهیم به حرمت و جلال آن کسانی که با توسل بذیل عنایت آن ها ما را سیراب نموده و از گرسنگی و خطر مرگ رهانیده یاری فرماید تا شر شما مشرکین از سرما دور و ما را با عده کم بر شما غلبه کند.

و یکباره آن سیصد یهودی بقلب لشکر مشرکین حمله نموده و آن ها را شکست دادند و جمعی را هم به اسیری گرفتند و از طرف کفار هیچگونه آسیبی به یهودیان مهاجم نرسید. ولی همین یهودیها چون محمد صلی الله علیه و آله پیغمبر خاتم ظهور نمود از روی حسد و کبر تکذیب نمودند.(1)

الکافرین» بحسب باطن قرآن «بنی امیه» هستند».(1)

پس ظاهر آیه در شأن پیغمبر است و باطن آن در شأن ولی و وصی او امیرالمؤمنین علیه السلام می باشد.

بِئْسَمَا اشْتَرَوْاْ بِهِ أَنفُسَهُمْ أَنْ یَکْفُرُواْ بِمَا أنَزَلَ اللّه ُ بَغْیًا أَنْ یُنَزِّلُ اللّه ُ مِنْ فَضْلِهِ عَلَی مَنْ یَشَاء مِنْ عِبَادِهِ فَبَآوءُواْ بِغَضَبٍ عَلَی غَضَبٍ وَلِلْکَافِرِینَ عَذَابٌ مُّهِینٌ صلی الله علیه و آله

«وه که به چه بد بهایی خود را فروختند که به آنچه خدا نازل کرده بود از سر رشک (به ناروا) انکار آوردند، که چرا خداوند از فضل خویش بر هر کس از بندگانش که بخواهد [آیاتی] فرو می فرستد. پس به خشمی بر خشم دیگر گرفتار آمدند. و برای کافران عذابی خفت آور است».

حضرت امام حسن عسکری علیه السلام در مورد آیه فوق فرمود: «خداوند قوم یهود را مذمت نموده که تکذیب محمد صلی الله علیه و آله کرده و کافر شدند و کفر را بر ایمان برای حفظ ریاست و نگاهداری اموال خود ترجیح داده تا از زیر بار احکام اسلام خارج و به محرمات رسیده و مال خود را در گمراهی و ضلالت و مطابق هوی و هوس خود به باطل صرف کنند. خداوند می فرماید: یهودیها به آنچه بر موسی نازل نموده بودیم درباره عهد و پیمان به نبوت محمد صلی الله علیه و آله و امامت علی علیه السلام کافر شدند و کفر ایشان به خاطر ظلم و حسد آن ها است بر قرآنی که خداوند بر پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله نازل فرموده و معجزات و آیاتی که از دست آن حضرت ظاهر گردیده است. و با این کفر از خدا برگشتند و غضب بر آن ها مستولی گردید.

غضب اول که دچار شدند همان تکذیب نبوت عیسی بود و غضب دوم ایمان

ص: 225

نیاوردن و تکذیب محمد صلی الله علیه و آله خاتم الانبیاء بود و خداوند شمشیر پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله را بر آن ها مسلط گردانید که یا اسلام را اختیار کرده و یا با کمال ذلت و خواری جزیه بپردازند.(1)

حضرت امام محمد باقر علیه السلام فرمودند: مراد از آیه فوق حسد نسبت به امیرالمؤمنین علیه السلام بود که آنچه را خداوند درباره او نازل فرمود انکار نمودند.(2)

حضرت امام حسن عسکری علیه السلام در خصوص تفسیر آیه «واذا قیل لهم آمنوا بما انزل اللّه»فرمود: «هر گاه به آن یهودیان بگویند به قرآنی که بر محمد صلی الله علیه و آله نازل شده و مبین حلال و حرام و احکام و واجبات است ایمان بیاورید می گویند: چگونه ایمان بیاوریم به قرآنی که بعد از تورات نازل شده و حال آنکه قرآن بر حق است و یهودیان به تورات نیز قائل نیستند چون قرآن ناسخ تورات می باشد و خداوند می فرماید: اگر شما به تورات ایمان دارید چرا انبیاء سابق را بقتل رسانیدید؟ چون در تورات اجازه قتل پیغمبری داده نشده بود.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: خداوند در این آیه خبر داده است به اینکه هر یک از یهودیان که به قرآن ایمان نیاورد محققا به تورات نیز ایمان نداشته است؛ زیرا خداوند از پیشینیان آن ها بر ایمان به قرآن عهد گرفته است و خداوند ایمان به ولایت علی علیه السلام را واجب نموده چنانچه ایمان به محمد صلی الله علیه و آله را واجب کرده است و هر کس به او ایمان آورده و منکر ولایت علی علیه السلام شد به محمد صلی الله علیه و آله نیز ایمان نیاورده است.

سپس حضرت فرمود: پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: زمانیکه خلایق را به عرصه محشر حاضر کنند منادی از طرف پروردگار با صدای بلند می گوید: اللّه اکبر. منادی دیگر فریاد زند: ای اهل محشر! این گفتار را متابعت کنید.

هر کس قائل به خداوند است پاسخ می دهد و آن هایی که نیستند مانند طبیعیین و معطله زبانشان لال می شود و یارای گفتن نخواهد داشت پس خدا پرستان از کافران جدا می شوند و شناخته می گردند.

منادی دوم می گوید: اشهد ان لا اله الا اللّه. موحدین همه این شهادت را می گویند، و مشرکین مانند بت پرستان و مجوس و بعضی از یهود و مسیحیان لال می شوند. در اینجا موحدین از مشرکین امتیاز پیدا می کنند

منادی سوم می گوید: اشهد ان محمدا رسول اللّه همه مسلمانان در گفتار

ص: 227

متابعت می کنند، ولی یهود و مسیحیان لال می شوند.

صدای دیگر از عقب محشر بلند می شود، ای اقرار کنندگان به محمد صلی الله علیه و آله روانه بهشت شوید. همین که خواستند روانه شوند از مصدر جلالت پروردگار خطاب می رسد «وقفوهم انهم مسئولون» آنان را برای سؤال و جواب نگاه دارید، فرشتگان می گویند: پروردگارا! برای چه آن ها را باز داریم و از چه بازپرسی و سؤال نماییم؟

خطاب می رسد: از ولایت علی و اولاد او علیهم السلام پرسش کنید، من به تمام بندگان خود در هر کجا و در هر مکان امر نمودم که به نبوت محمد صلی الله علیه و آله که شهادت دادند باید به ولایت علی و اولاد او علیهم السلام نیز شهادت بدهند.

ای فرشتگان بدانید! هر کس شهادت به ولایت نداد شهادت دادن او به ربوبیت من و به نبوت محمد صلی الله علیه و آله سودی برایش ندارد و نجاتش نمی دهد.

در آن وقت بعضی به دروغ اظهار ولایت می نمایند. خطاب می رسد: بدون شاهد از آن ها نمی پذیریم.

[در ادامه] پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: یا علی تو را به شهادت می طلبند هر که اعتقاد به ولایت و محبتت داشته باشد نسیمی از بهشت به او می وزد و بوی بهشتی از آن ها استشمام می گردد، اما آن هایی که اعتقاد نداشته یا به دروغ ادعا کنند نسیم جهنم به آنان ورزیده و بوی دوزخ از آن ها شنیده می شود و تو یا علی قسمت کننده مردم به بهشت و دوزخ می باشی و به جهنم می گویی: این مرد برای تو و دیگری برای من است.(1)

از این حدیث بطور صریح و روشن ظاهر می شود که هر کجا شهادت بر پیغمبر صلی الله علیه و آله وارد شده شهادت به ولایت علی علیه السلام نیز وارد است. پس آنچه بعضی

ص: 228

می گویند که در اذان و اقامه شهادت به ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام بدعت است شاید منشاء اشتباه ایشان منحصر دانستن دلیل و مدرک اذان و اقامه را به حدیث معراج می باشد و حال آنکه دلیل اذان و اقامه بسیار است؛ چرا که در آن وقت هنوز پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله مأمور به ابلاغ ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام به مردم نشده بود.

وَلَقَدْ جَاءکُمْ مُّوسَی بِالْبَیِّنَاتِ ثُمَّ اتَّخَذْتُمُ الْعِجْلَ مِنْ بَعْدِهِ وَأَنتُمْ ظَالِمُونَ صلی الله علیه و آله رضی الله عنه

«و قطعا موسی برای شما معجزات آشکاری آورد، سپس آن گوساله را در غیاب وی [به خدایی] گرفتید، و ستمکار شدید».

حضرت امام حسن عسکری علیه السلام در رابطه با تفسیر آیه فوق فرمود: «خداوند به یهودیان سابق الذکرمی فرماید: موسی برای شما آیات و دلایلی بر شناسایی نبوت محمد صلی الله علیه و آله و فضیلت او بیان نمود و ولایت علی علیه السلام و اولادش را برای شما ثابت نموده و شناسانید (ولی) پس از آنکه هارون را به جای خود گذاشت و به میقات رفت شما گوساله پرست شده و با این عمل به نفس خویش ستم کرده، کافر شدید.

حقیقتاً که (شما همان مردم بی بصیرت در دین و ضعیف الیقین هستید) که موسی علیه السلام با (آن همه) معجزات آشکارا (مانند ید بیضاء و عصا و شکافتن دریا) بر شما مبعوث شد (و شما همه این آیات بینات را دیدید و ایمان آوردید ولی به محض اینکه از شما غایب شد و به میقات رفت پس از ایمان به خدا) گوساله پرست شدید (و آنرا بعنوان خدایی گرفتید و با خلیفه مخصوص موسی یعنی هارون مخالفت کردید و به دنبال سامری افتادید) و این معامله در این امت هم بعد از رحلت حضرت ختمی مرتبت جاری گردید و با این اعمال (انکار ولایت حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام ) به خویش ستم کردید».(1)

ص: 229

وَإِذْ أَخَذْنَا مِیثَاقَکُمْ وَرَفَعْنَا فَوْقَکُمُ الطُّورَ خُذُواْ مَا آتَیْنَاکُم بِقُوَّةٍ وَاسْمَعُواْ قَالُواْ سَمِعْنَا وَعَصَیْنَا وَأُشْرِبُواْ فِی قُلُوبِهِمُ الْعِجْلَ بِکُفْرِهِمْ قُلْ بِئْسَمَا یَأْمُرُکُمْ بِهِ إِیمَانُکُمْ إِنْ کُنتُمْ مُّوءْمِنِینَ صلی الله علیه و آله علیهاالسلام

«و آنگاه که از شما پیمان محکم گرفتیم، و [کوه] طور را برفراز شما برافراشتیم،[و گفتیم:] «آنچه را به شما داده ایم به جد و جهد بگیرید، و [به دستورهای آن] گوش فرا دهید. «گفتند:» شنیدیم و نافرمانی کردیم». و بر اثر کفرشان، [مهر] گوساله در دلشان سرشته شد. بگو: «اگر مؤمنید [بدانید که] ایمانتان شما را به بد چیزی وا می دارد».

حضرت امام حسن عسکری علیه السلام در رابطه با تفسیر آیه: «واذ اخذنا میثاقکم ورفعنا فوقکم الطور» فرمود: «خداوند به یهودیان می فرماید: به یاد آورید زمانی که کوه طور را بالای سر شما بلند نمودیم چون آنچه را که موسی از احکام و فضائل محمد صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام برای شما آورده بود قبول نمی کردید و بدان وسیله تهدید به مرگ شده بودید، به موسی از روی ترس و اکراه گفتید: اوامرت را اطاعت می نماییم و بعد از آن در باطن معصیت نموده و مخالفت با موسی کرده و از آبی که براده گوساله را در آن ریخته بودند تا آزمایش کنند کدام گوساله پرست شده اید، آشامیدید و این حکایت وصف حال پیشینیان یهود است که خداوند برای یهودیان زمان محمد صلی الله علیه و آله بیان می فرماید».(1)

قُلْ إِنْ کَانَتْ لَکُمُ الدَّارُ الآَخِرَةُ عِندَ اللّه ِ خَالِصَةً مِّنْ دُونِ النَّاسِ فَتَمَنَّوُاْ الْمَوْتَ إِنْ کُنتُمْ صَادِقِینَ صلی الله علیه و آله وَلَن یَتَمَنَّوْهُ

ص: 230

أَبَدًا بِمَا قَدَّمَتْ أَیْدِیهِمْ وَاللّه ُ عَلِیمٌ بِالظَّالِمینَ صلی الله علیه و آله قدس سرهم

«بگو: «اگر در نزد خدا، سرای بازپسین یکسر به شما اختصاص دارد، نه دیگر مردم، پس اگر راست می گویید آرزوی مرگ کنید».

ولی به سبب کارهایی که از پیش کرده اند، هرگز آن را آرزو نخواهند کرد. و خدا به[حال] ستمگران داناست».

وَلَتَجِدَنَّهُمْ أَحْرَصَ النَّاسِ عَلَی حَیَاةٍ وَمِنَ الَّذِینَ أَشْرَکُواْ یَوَدُّ أَحَدُهُمْ لَوْ یُعَمَّرُ أَلْفَ سَنَةٍ وَمَا هُوَ بِمُزَحْزِحِهِ مِنَ الْعَذَابِ أَنْ یُعَمَّرَ وَاللّه ُ بَصِیرٌ بِمَا یَعْمَلُونَ صلی الله علیه و آله صلی الله علیه و آله وسلم

«و آنان را مسلما آزمندترین مردم به زندگی، و [حتی حریصتر] از کسانی که شرک می ورزند خواهی یافت. هر یک از ایشان آرزو دارد که کاش هزار سال عمر کند با آنکه اگر چنین عمری هم به او داده شود، وی را از عذاب دور نتواند داشت. و خدا بر آنچه می کنند بیناست».

یهودیان چون از محاجه (اثبات و دلیل) با رسول اکرم صلی الله علیه و آله عاجز شدند گفتند: «ای محمد صلی الله علیه و آله آیا شما و علی علیه السلام ادعا دارید که خداوند دعایتان را اجابت می نماید؟ فرمود بله. گفتند: فرزند رئیس ما مبتلا به مرض جذام و برص شده و همیشه تب می نماید دعا کنید که خداوند او را شفا دهد.

فرمود: بروید او را بیاورید، رفتند و آن جوان را آوردند، فرمود: یا علی تو دعا کن چون خداوند دعای تو را رد نمی نماید. امیرالمؤمنین علیه السلام دعا نمود و آن جوان فورا شفا یافت و از اول بهتر شد. پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله به او فرمود: ایمان بیاور به آن خدایی که تو را شفا بخشید.

جوان ایمان آورد و مسلمان نیکوکاری شد، پدر آن جوان گفت: ای محمد! بر من ستم کردی که پسرم را مؤمن نموده از من جدا ساختی. ای کاش به همان مرض جذام و برص باقی بود و بدین شما داخل نمی شد.

پیغمبر به او فرمود: از خدا بترس و از خداوند طلب عافیت بنما و متعرض بلا و چیزی که طاقت آنرا نداری نشو و بر نعمتهای خداوند شکرگزار باش چون هر کس کفران نعمت نماید خداوند نعمت را از او می گیرد و هر کس شاکر باشد برکت و خیر و رحمت بیشتری نصیبش می کند.

ص: 232

یهودی گفت: شفای مرض فرزندم اتفاقی بود اگر براستی علی[ علیه السلام ] مستجاب الدعوه است دعا کند و از خداوند بخواهد همان بیماری پسرم را به من مستولی نماید. پیغمبر فرمود: یا علی! کفر این یهودی به سرحد طغیان رسیده و از خدا بخواه که خداوند او را به همان مرض مبتلا فرماید.

امیرالمؤمنین علیه السلام دعا فرمود و فورا آن مرد مبتلا به جذام و برص گردید. فریاد و زاری کرد و گفت: ای پیغمبر خدا! دانستم که راست می گویی مرا شفا ده. فرمود: اگر به آنچه می گویی ایمان و یقین داری که خداوند به یقین تو عالم است و البته تو را شفا خواهد داد اما چون یقین نداری و دروغ می گویی انتظار شفا نداشته باش.

آن یهودی تا چهل سال با همان بیماری زنده بود و پسرش تا هشتاد سالگی صحیح و سالم زندگانی کرد تا عبرت مردم علامت و حجت بر پیغمبر باشد.

سپس پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله توجهی به اصحاب خود نمود و فرمود: ای بندگان خدا بر شما باد به دوری از کفران نعمت، زیرا شوم و بد عاقبت می باشد، با عبادت و اطاعت اوامر خدا به او نزدیکی بجویید تا خداوند هم پاداش زیادی به شما عطا بفرماید، و با جهاد و کارزار با دشمنان خدا عمرهای خود را کوتاه کنید تا به نعمتهای همیشگی آخرت برسید، و با اموال خودتان بخشش کنید تا در بهشت ثروتمند گردید.

جمعی از اصحاب عرض کردند: ای رسول خدا! ما بدنهایمان ضعیف است و اموالی نداریم چه عملی بجا آوریم که عوض جهاد رفتن و احسان نمودن باشد؟. فرمود: راستی و صداقت شما باید با زبان و هم از روی خلوص و پاکی دل باشد. عرض کردند: چگونه باشیم؟

فرمود: دلهای خود را از تعلق و پیوندهای دنیایی آزاد ساخته و منحصرا دوستی و محبت خدا و پیغمبر و علی و فرزندانش علیهم السلام را در دل خود جای دهید و از دشمنی و بغض و کینه توزی با آل محمد صلی الله علیه و آله پرهیز کنید و زبان را به ذکر خدا و

ص: 233

صلوات بر محمد و آلش علیهم السلام مشغول بدارید تا خداوند شما را به مقام ارجمند و ثواب بزرگ نائل فرماید.(1)

قُلْ مَنْ کَانَ عَدُوًّا لِّجِبْرِیلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلَی قَلْبِکَ بِإِذْنِ اللّه ِ مُصَدِّقًا لِّمَا بَیْنَ یَدَیْهِ وَهُدًی وَبُشْرَی لِلْمُوءْمِنِینَ صلی الله علیه و آله علیه السلام مَنْ کَانَ عَدُوًّا لِّلّهِ وَمَلآئِکَتِهِ وَرُسُلِهِ وَجِبْرِیلَ وَمِیکَالَ فَإِنَّ اللّه َ عَدُوٌّ لِّلْکَافِرِینَ صلی الله علیه و آله علیهماالسلام

«بگو: "کسی که دشمن جبرئیل است [در واقع دشمن خداست [چرا که او، به فرمان خدا، قرآن را بر قلبت نازل کرده است، در حالی که مؤید [کتابهای آسمانی] پیش از آن، و هدایت و بشارتی برای مؤمنان است". هر که دشمن خدا، و فرشتگان و فرستادگان او، و جبرئیل و میکائیل است [بداند که] خدا یقینا دشمن کافران است».

امام یازدهم علیه السلام در رابطه با تفسیر آیه: «قل من کان عدوا لجبرئیل» فرمودند: «خداوند یهودیان را مذمت می کند به علت بغضی که آن ها نسبت به جبرئیل یعنی فرشته ای که قضای خدا را نافذ می نماید دارند، و نیز ناصبی ها را مذمت می نماید که نسبت به جبرئیل و میکائیل دشمنی می ورزند که برای یاری و نصرت کردن امیرالمؤمنین علیه السلام بر کفار نازل می شوند که آن حضرت با شمشیر و مدد فرشتگان کفار را ذلیل نماید.

خداوند به پیغمبرش فرمود: به آن ها بگو: بیهوده با جبرئیل دشمنی دارید، چرا که جبرئیل همان فرشته رحمت ماست که دانیال نبی را از آسیب بخت النصر حفظ نمود. و سبب دیگر دشمنی یهود با جبرئیل آن است که جبرئیل علی علیه السلام را مدد و یاری نمود تا بر دشمنان غالب سازد و جبرئیل امین وحی ما است که قرآن را

ص: 234

به اذن ما به قلب تو جاری و نازل ساخت که آن قرآن تصدیق کننده تورات و انجیل و زبور و صحف ابراهیم و سایر کتب پیغمبران گذشته میباشد و با آن کتب موافق است».(1)

امام حسن مجتبی علیه السلام فرمودند: «منظور از «وبشری للمؤمنین»،نبوت حضرت محمد صلی الله علیه و آله و ولایت علی علیه السلام و ائمه طاهرین علیهم السلام می باشد.(2)

و در روایت دیگر: «وبشری للمؤمنین» مراد شیعیان حضرت محمد و علی علیهماالسلام می باشند».(3)

وَلَقَدْ أَنزَلْنَآ إِلَیْکَ آیَاتٍ بَیِّنَاتٍ وَمَا یَکْفُرُ بِهَا إِلاَّ الْفَاسِقُونَ صلی الله علیه و آله صلی الله علیه و آله

«و همانا بر تو آیاتی روشن فرو فرستادیم، و جز فاسقان [کسی[ آن ها را انکار نمی کند».

حضرت امام حسن عسکری علیه السلام در رابطه با تفسیر آیه فوق فرمود: «خداوند به محمد صلی الله علیه و آله می فرماید: ای پیغمبر! من علائم و دلایل نبوت تو و امامت علی علیه السلام را بیان نمودم تا کسی در نبوت شما و امامت برادرت علی علیه السلام شک ننماید یا یکی را بپذیرد و دیگری را قبول نداشته باشد و کسی منکر و کافر به این آیات نمی شود که دلالت بر پیغمبری شما و امامت علی علیه السلام دارد مگر دسته ای از زیانکاران و جمعی از یهودیهای دروغگو و ناصبی هایی که خود را به غلط مسلمان قلمداد می نمایند.(4)

ص: 235

أَوَکُلَّمَا عَاهَدُواْ عَهْداً نَّبَذَهُ فَرِیقٌ مِّنْهُمْ بَلْ أَکْثَرُهُمْ لاَ یُوءْمِنُونَ قدس سره

«و مگر نه این بود که [یهود] هر گاه پیمانی بستند، گروهی از ایشان آن را دور افکندند؟ بلکه [حقیقت این است که] بیشترشان ایمان نمی آوردند».

حضرت امام حسن عسکری علیه السلام در مورد آیه: «او کلما عاهدوا» فرمود: «خداوند می فرماید: یهودیان و ناصبیانی که ذکرشان به عمل آمد بر عهدی که بر ایمان به محمد صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام بسته بودند پایدار نمانده نقض عهد کرده و نافرمانی کردند بیشتر آن ها در آینده هم توبه نمی کنند و ایمان نمی آورند».(1)

امام محمد باقر علیه السلام فرمودند: «این آیه در توبیخ یهود نازل شده، و همچنین ناصبی های [به ظاهر]از اهل اسلام را توبیخ نموده به سبب اینکه التزامی که از آن گرفته شده مبنی بر اینکه از رسول مکرم صلی الله علیه و آله و همچنان از علی ابی طالب علیه السلام پیروی نمایند آن عهد را شکسته و بسیاری از آنان پیمان را نپذیرفتند».(2)

وَلَمَّا جَاءهُمْ رَسُولٌ مِّنْ عِندِ اللّه ِ مُصَدِّقٌ لِّمَا مَعَهُمْ نَبَذَ فَرِیقٌ مِّنَ الَّذِینَ أُوتُواْ الْکِتَابَ کِتَابَ اللّه ِ وَرَاء ظُهُورِهِمْ کَأَنَّهُمْ لاَ یَعْلَمُونَ قدس سره قدس سره

«و آنگاه که فرستاده ای از جانب خداوند بر ایشان آمد که آنچه را با آنان بود تصدیق می داشت گروهی از اهل کتاب، کتاب خدا را پشت سر افکندند، چنانکه گویی [از آن هیچ] نمی دانند».

ص: 236

حضرت امام حسن عسکری علیه السلام در مورد تفسیر این آیه فرمود: «امام صادق علیه السلام فرمودند: وقتی خداوند پیغمبر را با قرآنی که تصدیق کننده تورات بود برای هدایت و ارشاد یهود فرستاد، گروهی از یهودیان کتاب تورات را که شرح فضائل آل محمد علیهم السلام در آن بود پشت سر انداخته و گویا اصلا از تورات و مندرجاتش بی اطلاع بوده و هیچ نمی دانند».

حضرت صادق علیه السلام فرمود: «چون برای یهود و ناصبیها _ که در حکم یهودند _ کتابی از نزد خداوند آمد که قرآن است و مشتمل بر وصف محمد صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام و وجوب دوستی آن دو و دوستی دوستان آن دو و دشمنی دشمنان آن دو می باشد، گروهی از اهل کتاب، تورات و سایر کتب آسمانی را پشت سرشان انداختند یعنی از راه حسد بر نبوت محمد صلی الله علیه و آله و ولایت علی علیه السلام عمل به آن ها را ترک کردند و منکر آنچه را از فضائل آن دو می دانستند شدند با وجودی که می دانستند آن حق است ولی کار کسی را به جا آوردند(پیروی کردند) که چیزی از آن کتابها را نمی دانسته است».(1)

وَاتَّبَعُواْ مَا تَتْلُواْ الشَّیَاطِینُ عَلَی مُلْکِ سُلَیَْمانَ وَمَا کَفَرَ سُلَیَْمانُ وَلَ_کِنَّ الشَّیْاطِینَ کَفَرُواْ یُعَلِّمُونَ النَّاسَ السِّحْرَ وَمَا أُنزِلَ عَلَی الْمَلَکَیْنِ بِبَابِلَ هَارُوتَ وَمَارُوتَ وَمَا یُعَلِّمَانِ مِنْ أَحَدٍ حَتَّی یَقُولاَ إِنَّمَا نَحْنُ فِتْنَةٌ فَلاَ تَکْفُرْ فَیَتَعَلَّمُونَ مِنْهُمَا مَا یُفَرِّقُونَ بِهِ بَیْنَ الْمَرْءِ وَزَوْجِهِ وَمَا هُمْ بِضَآرِّینَ بِهِ مِنْ أَحَدٍ إِلاَّ بِإِذْنِ اللّه ِ وَیَتَعَلَّمُونَ مَا یَضُرُّهُمْ وَلاَ یَنفَعُهُمْ وَلَقَدْ عَلِمُواْ لَمَنِ اشْتَرَاهُ مَا لَهُ فِی الآخِرَةِ مِنْ خَلاَقٍ وَلَبِئْسَ مَا شَرَوْاْ بِهِ أَنفُسَهُمْ لَوْ کَانُواْ یَعْلَمُونَ قدس سره رضی الله عنه

ص: 237

«و آنچه را که شیطان [صفت]ها در سلطنت سلیمان خوانده [و درس گرفته [بودند، پیروی کردند. و سلیمان کفر نورزید، لیکن آن شیطان [صفت]ها به کفر گراییدند که به مردم سحر می آموختند. و [نیز از [آنچه بر آن دو فرشته، هاروت و ماروت، در بابل فرو فرستاده شده بود [پیروی کردند]، با اینکه آن دو [فرشته] هیچ کس را تعلیم [سحر [نمی کردند مگر آنکه [قبلا به او] می گفتند: «ما [وسیله[ آزمایشی [برای شما] هستیم، پس زنهار کافر نشوی». و[لی [آن ها از آن دو [فرشته [چیزهایی می آموختند که به وسیله آن میان مرد و همسرش جدایی بیفکنند. هر چند بدون فرمان خدا نمی توانستند به وسیله آن به احدی زیان برسانند. و[خلاصه] چیزی می آموختند که برایشان زیان داشت، و سودی بدیشان نمی رسانید. و قطعا [یهودیان] دریافته بودند که هر کس خریدار این [متاع] باشد، در آخرت بهره ای ندارد. وه که چه بد بود آنچه به جان خریدند، اگر می دانستند».

حضرت امام حسن عسکری علیه السلام در خصوص تفسیر این آیه فرمود: آن یهودیها و ناصبی ها از سحر و شعبده (بازی) که شیاطین می خواندند، پیروی کرده و گمان می کردند این امور از سلیمان پیغمبر بوده که با استفاده از آن به مقام سلطنت و پادشاهی رسید، و بواسطه آن ها راه کتاب خدا را بر مردم بستند، و چون از پیغمبر فضائل علی علیه السلام را شنیده و از هر دو بزرگوار معجزاتی و خارق العاداتی که خداوند به دست ایشان ظاهر فرموده دیده بودند، بعضی ها به یکدیگر می گفتند: محمد صلی الله علیه و آله می خواهد با سحر و جادو مانند سلیمان بن داود دنیا را مسخر کند، ما هم اگر سحر و جادوگری بیاموزیم می توانیم مانند محمد صلی الله علیه و آله ادعای معجزه نموده و از پیروی کردن محمد و علی علیه السلام آسوده شویم.

ص: 238

خداوند ایشان را با این آیه مورد سرزنش قرار داده مذمت می کند و می فرماید: قرآن کتاب آسمانی، و محمد و علی علیهماالسلام را پشت سر گذاشته، و به دنبال تلاوت کفرهای شیاطین از قبیل سحر و جادو رفته و مدعی بودند سلیمان کافر و ساحر ماهری بود و اگر به سلطنت رسید و قدرت و توانایی بدست آورد بواسطه سحری بود که می دانست.

خداوند در این آیه می فرماید: همچنانکه این کافران می گویند، سلیمان کافر نشده و سحر نمی کرد، لکن شیاطین کافر شده و سحری را که به سلیمان نسبت می دادند به مردم یاد داده و هر چه به هاروت و ماروت _ دو فرشته که در بابل بودند _ نازل شده به اشخاص تعلیم می کردند».(1)

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تَقُولُواْ رَاعِنَا وَقُولُواْ انظُرْنَا وَاسْمَعُوا ْوَلِلکَافِرِینَ عَذَابٌ أَلِیمٌ قدس سره

«ای کسانی که ایمان آورده اید، نگویید: «راعنا»، و بگویید: «انظرنا» و [این توصیه را] بشنوید، و[گرنه] کافران را عذابی دردناک است».

آیه «یا ایها الذین آمنوا» اولین آیه ای است که خطاب به این امت است و در قرآن هشتاد و پنج مورد به مؤمنین اینگونه خطاب شده است.

حضرت امام حسن عسکری علیه السلام در تفسیر این آیه فرمود: «حضرت موسی بن جعفر علیه السلام فرمودند: «وقتی رسول اکرم صلی الله علیه و آله به مدینه تشریف آورده بودند مهاجرین و انصار در اطراف آن حضرت بودند و سؤالات زیادی می نمودند و با کمال ادب و احترام به آن حضرت خطاب می کردند؛ زیرا خداوند ابلاغ فرموده بود «یا ایها الذین آمنوا لا ترفعوا اصواتکم فوق صوت النبی...» و پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله هم به آن ها بسیار مهربان بود و کوشش فراوان می نمود که آن ها برای عدم رعایت ابلاغ خداوند

ص: 239

گناهی مرتکب نشوند. اگر کسی با صدای بلند آن حضرت را مخاطب قرار می داد حضرت عمدا صدای خود را رساتر و بلندتر از صدای آن شخص می نمود که عمل آن ها ضایع نشود بر اثر آنکه خدا وعده فرموده بود که اگر در مکالمات خود صدایتان را بلندتر از صدای پیغمبر کنید حسنات خود را ضایع خواهید کرد.

روزی یک عرب بیابانی از پشت در خانه پیغمبر صلی الله علیه و آله با فریاد بلند صدا زد: ای محمد صلی الله علیه و آله حضرت صدای مبارک را بلندتر از او فرمود و قصدش این بود که صدای عرب آهسته تر شده و ندانسته مرتکب گناهی نشود.

عرب سؤال نمود: ای پیغمبر خدا! بفرمایید مدت قبول توبه تا چه وقت است؟ رسول اکرم فرمود: ای برادر عرب! درِ توبه باز است و بسته نمی شود تا زمانی که آفتاب از مغرب طلوع کند چنانچه خداوند می فرماید: «هل ینظرون الا ان تأتیهم الملائکة او یأتی ربک او یاتی بعض آیات ربک» مراد از آیات طلوع کردن آفتاب از مغرب است «لا ینفع نفسا ایمانها لم تکن آمنت من قبل او کسبت فی ایمانها خیرا».(1)

حضرت موسی بن جعفر علیه السلام فرمود: کلمه «راعنا» از الفاظ متداول بین مسلمانان صدر اسلام بود که به پیغمبر خطاب می نمودند. یعنی: ای رسول خدا! مراعات احوال ما بفرما و از ما بشنو چنانچه ما از شما می شنویم. و در لغت و اصطلاح یهود معنایش این است که بشنو تا بشنوم و به سخنان ما گوش بده تا به سخنانت گوش دهم و چون یهودیها شنیدند مسلمانان به پیغمبر به این کلمه خطاب می نمایند گفتند: ما تا به حال در پنهانی به پیغمبر دشنام می دادیم الان با بکار بردن این کلمه آشکارا دشنام می دهیم. و به پیغمبر می گفتند: «راعنا» و شروع به هتاکی و یاوه سرایی می نمودند.

ص: 240

سعد بن معاذ انصاری متوجه این نکته شده گفت: ای دشمنان خدا! غضب و لعنت خدا بر شما باد. می بینم رسول خدا صلی الله علیه و آله را دشنام می دهید و مانند مسلمانان با گفتن کلمه «راعنا» قصد توهین او را دارید، بخدا قسم اگر بعد از این یکی از شما را ببینم دشنام دهد گردنش را می زنم و اگر کراهت نداشتم که پیش از اذن و اجازه پیغمبر صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام که جانشین بر حق اوست دخالت در این قبیل امور کنم، همین الان گردنتان را جدا می کردم که دیگر اینگونه سخن نگویید. پس خداوند آیه فوق را نازل فرمود. زیرا یهودیان بعنوان دشمنان شما متمسک به این کلمه شده و پیغمبر را دشنام می دهند بگویید: سمعنا و اطعنا و از برای کافران که پیغمبر را دشنام می دهند عذابی دردناک فراهم می باشد».(1)

«نه کسانی که از اهل کتاب کافر شده اند، و نه مشرکان [هیچ کدام[ دوست نمی دارند خیری از جانب پروردگارتان بر شما فرود آید با آنکه خدا هر که را خواهد به رحمت خود اختصاص دهد، و خدا دارای فزون بخشی عظیم است».

مَا نَنسَخْ مِنْ آیَةٍ أَوْ نُنسِهَا نَأْتِ بِخَیْرٍ مِّنْهَا أَوْ مِثْلِهَا أَلَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللّه َ عَلَیَ کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ قدس سره صلی الله علیه و آله وسلم

«هر حکمی را نسخ کنیم، یا آن را به [دست] فراموشی بسپاریم، بهتر از آن، یا مانندش را می آوریم، مگر ندانستی که خدا بر هر کاری تواناست؟»

امام محمد باقر علیه السلام فرمود: «نسخ شامل بداء نیز می شود «یمحو اللّه ما یشاء ویثبت وعنده ام الکتاب»(1).(2)

بنابراین اگر پیغمبری، شریعتی یا کتابی و یا وصیتی مدتش منقضی شد خداوند نبی دیگر یا شریعت و کتاب و وصی دیگری می گمارد تا حجت بر بندگان تمام شود. و از این آیه می توان بقاء وجود حضرت بقیة اللّه علیه السلام را استفاده نمود؛ زیرا به تصریح قرآن دین اسلام تا قیامت باقی است و به تصریح روایات وارده از رسول اکرم صلی الله علیه و آله اوصیاء او منحصر به دوازده نفر است و یازده نفر از آن ها در دنیا به شهادت رسیده اند لذا لازم است وصی دوازدهم باقی باشد وگر نه جمله «نأت بخیر منها او مثلها» تحقق نیافته است.

نسخ چیست؟ منظور از نسخ آیات قرآن نه این است که آیه منسوخه بکلی از بین رفته باشد و حتی قرائت آن نیز منسوخ شده باشد، چنانکه بعضی از مفسرین گفته اند، بلکه مراد نسخ حکم مستفاد از آیه است و خود آیه از نظر قرائت و فصاحت و اینکه جزو آیات قرآنی است باقی بوده و از بین نرفته است. و همچنین باید دانسته شود که تغییر و تبدیل قوانین فقط به دست خود شارع انجام می گیرد و کس دیگر حتی امام که خلیفه و جانشین پیغمبر صلی الله علیه و آله است نمی تواند در احکام و قوانین به سلیقه خود تصرف نموده و قانونی را به قانون دیگر یا حکمی را با حکم

ص: 243

دیگر عوض نماید چنانکه فرمودند: «حلال محمد صلی الله علیه و آله حلال الی یوم القیامة وحرام محمد صلی الله علیه و آله حرام الی یوم القیامة» حلال محمد صلی الله علیه و آله حلال است تا روز قیامت و حرم او حرام است تا روز قیامت.(1)

أَمْ تُرِیدُونَ أَنْ تَسْأَلُواْ رَسُولَکُمْ کَمَا سُئِلَ مُوسَی مِنْ قَبْلُ وَمَنْ یَتَبَدَّلِ الْکُفْرَ بِالإِیمَانِ فَقَدْ ضَلَّ سَوَاء السَّبِیلِ قدس سره علیهماالسلام

«آیا می خواهید از پیامبر خود همان را بخواهید که قبلا از موسی خواسته شد؟ و هر کس کفر را با ایمان عوض کند، مسلما از راه درست گمراه شده است».

سؤالاتی نموده و مجادله و عناد کنند. درآن هنگام که آن ها به حضور پیغمبر آمدند و می خواستند پرسش کنند، عرب بیابانی که سوسماری در عبای خود پنهان کرده بود رسیده و حضور پیغمبر اظهار داشت: که ای محمد صلی الله علیه و آله سؤالی دارم جواب آن را به من بازگوی.

آن حضرت فرمود: این یهودیان قبل از تو آمده و سؤالاتی دارند و بر تو مقدم هستند، عرب عرض کرد: من غریب و رهگذر هستم و آن ها اهل شهر می باشند. فرمود: پس تو چون غریب هستی مقدم می باشی.

اعرابی گفت: این یهودیها کتابی دارند که مدعی هستند بر حق است ولی من به آن ایمان ندارم و می دانم آن ها چیزی موافق گفتار شما نمی گویند و تصدیق گفتار شما را نمی نمایند تا مردم را از دین خود منحرف بسازند و من به این سخنان قانع نمی شوم مگر آنکه دلیل روشنی برای من بیاورید.

پیغمبر فرمود: علی بن ابی طالب علیه السلام کجاست؟ همینکه علی علیه السلام شرفیاب شد عرب گفت: ای محمد صلی الله علیه و آله ! من با علی علیه السلام کاری ندارم و سؤالی از شخص شما داشتم.

حضرت فرمود سؤالت را بپرس، بین من و علی علیه السلام جدایی نیست و علی علیه السلام دارای بیان کافی است و من شهر علمم و علی علیه السلام دروازه او است هر که بخواهد به شهری وارد شود باید از دروازه آن داخل گردد. آنگاه با صدای رسا فرمود: ای بنده خدا هر کس بخواهد نظر کند در جلالت آدم و به حکمت شیث و هیبت ادریس و به شکرگذاری نوح و به دوستی و وفای ابراهیم و در بغض موسی به دشمنان خدا و به محبت و دوستی و حسن معاشرت عیسی و معجزاتش، به علی بن ابی طالب علیه السلام نظر کند، این فرمایش پیغمبر صلی الله علیه و آله باعث افزایش ایمان مؤمنین و بغض منافقین شد.

ص: 245

می شوم که خداوند عوض آن را به تو بدهد، زیرا این سوسمار ایمان به خدا و رسول صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام دارد و شهادت به حق داد همانطوری که شایسته و سزاوار بود، لذا خوب نیست این سوسمار اسیر باشد و چون خداوند به او تفضل فرموده و نعمت ایمان بخشیده امیر سوسمارها است.

سوسمار به سخن آمده گفت: ای رسول خدا! بفرمایید مرا رها و آزاد بسازد تا من عوض خود را به او بدهم، عرب به سوسمار گفت: تو از کجا می توانی به من عوض بدهی؟ به او جواب داد به طرف سنگی که مرا از آنجا گرفتی برو زیر آن سنگ ده هزار دینار و هشتصد هزار درهم می باشد بیرون بیاور، گفت: چگونه ممکن است این مال نصیب من شود چرا که جمعی که اینجا حاضر و به موضوع پی برده اند پیش از من به آنجا رفته و آن را برمی دارند؟

سوسمار گفت: آن نقدینه را خداوند عوض من برای تو مقرر و مخصوص فرموده و کسی نمی تواند آنرا تصاحب نماید، و اگر کسی سبقت گرفته و بخواهد آن درهم و دینار را بردارد خداوند او را هلاک می نماید.

منافقین که از چگونگی آگاه شده بودند به سرعت هر چه تمامتر به جانب آن سنگ روانه شده و همینکه خواستند آن ها را بردارند افعی بزرگی نمایان شده ایشان را هلاک نمود و همانجا ایستاد تا عرب آمد و به او گفت: ای برادر عرب! نگاه کن بسوی این ها که قصد ربودن این مال را داشتند چگونه خداوند مرا مأمور قتل آن ها نمود، و این مبلغ متعلق به تو می باشد که خداوند در عوض آن سوسمار به تو عطا فرمود، من به کناری می روم و تو آن ها را بردار.

عرب مشغول جمع آوری آن ها شد ولی متوجه گردید که نمی تواند آن ها را حمل نموده و با خود ببرد، افعی گفت: درهم و دینار را به کیسه بریز و طنابی به آن کیسه محکم ببند و آن را به من بسته تا برایت حمل کنم و به سلامت به منزل تو برسانم، عرب هم مطابق آن دستور رفتار نموده و افعی کیسه و وجه را حمل و به

ص: 247

منزل او رسانید و برگشت و عرب با آن پولها ملک و باغی فراهم و زندگانی مرفه و با سعادتی را از پرتو ایمان برسول خدا و ولایت علی و ائمه اطهار علیهم السلام شروع نمود).(1)

سیاق این آیه دلالت می کند که بعضی از مسلمانان سؤالات بی جایی مانند سؤالات یهود از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله نمودند لذا خداوند آن ها را در ضمن سرزنش یهود نکوهش می فرماید تا مسلمانان مثل یهود نباشند.

وَدَّ کَثِیرٌ مِّنْ أَهْلِ الْکِتَابِ لَوْ یَرُدُّونَکُمْ مِّن بَعْدِ إِیمَانِکُمْ کُفَّاراً حَسَدًا مِّنْ عِندِ أَنفُسِهِم مِّن بَعْدِ مَا تَبَیَّنَ لَهُمُ الْحَقُّ فَاعْفُواْ وَاصْفَحُواْ حَتَّی یَأْتِیَ اللّه ُ بِأَمْرِهِ إِنَّ اللّه َ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ قدس سره صلی الله علیه و آله

«بسیاری از اهل کتاب پس از اینکه حق بر ایشان آشکار شد از روی حسدی که در وجودشان بود، آرزو می کردند که شما را، بعد از ایمانتان، کافر گردانند. پس عفو کنید و درگذرید، تا خدا فرمان خویش را بیاورد، که خدا بر هر کاری تواناست».

آن ها را بنمایید تا فرمان الهی درباره جنگ یا صلح برسد و البته خداوند به همه چیزی تواناست».(1)

در هر حال مسلمانان چون به وجود مبارک پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام و آل طاهرین او علیهم السلام گرامی شده بودند مورد حسادت کفار و یهودیان قرار گرفتند و این بعد از آن بود که به سبب معجزات دال بر صدق نبوت پیغمبر صلی الله علیه و آله و ولایت امیرالمؤمنین و اولاد طاهرین علیهم السلام برایشان آشکار گردید و گفته شده است: به سبب اوصاف مذکور در تورات اهل ایمان باید یهودیان را عفو کنند و از نادانی آن ها صرف نظر نمایند و در مقابل شبهات آن ها حجت های واضح الهی را اقامه نموده تا اشتباهات آن ها را رفع و دفع نمایند».

وَأَقِیمُواْ الصَّلاَةَ وَآتُواْ الزَّکَاةَ وَمَا تُقَدِّمُواْ لأَنفُسِکُمْ مِّنْ خَیْرٍ تَجِدُوهُ عِندَ اللّه ِ إِنَّ اللّه َ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ قدس سره قدس سره

«و نماز را به پا دارید و زکات را بدهید، و هر گونه نیکی که برای خویش از پیش فرستید، آن را نزد خدا باز خواهید یافت، آری، خدا به آنچه می کنید بیناست».

اگرچه ظاهر آیه در مورد نماز و زکات است، اما باطن آن در خصوص اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام می باشد.

حضرت امام حسن عسکری علیه السلام در تفسیر آیه فرمود: «نماز را با مراعات مقدمات صحیح از وضو و تکبیر و صحت قیام و رکوع و سجود و سایر حدود بپا دارید و زکات را به مستحق بدهید و دقت کنید به منافق و کافر داده نشود چرا که پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: هر کس به دشمنان ما صدقه بدهد مانند کسی است که در خانه خدا دزدی کرده و هر مالی که در راه اطاعت اوامر خداوند انفاق شود برای

ص: 249

شما مفید و موجب بلند شدن حسنات و درجات می شود. نماز شخص بی طهارت، و صدقه مردم خیانت کار قبول نمی شود و بزرگترین طهارت که نماز و سایر طاعات بدون آن مقبول درگاه ربوبی نیست موالات محمد صلی الله علیه و آله و ولایت علی و اولاد او علیهم السلام و دشمنی کردن با دشمنان خاندان رسالت می باشد».(1)

در روایت است: چون «فاطمه زهرا» علیهاالسلام به شهادت رسیدند امیرالمؤمنین علیه السلام بر سر قبر او رفت و این دو بیت در مرثیه او بر زبان راند:

لکل اجتماع من خلیلین فرقة و کل الذی دون الفراق قلیل

و ان افتقادی فاطما بعد احمد دلیل علی ان لا یدوم خلیل

یعنی: «آخر اجتماع هر دو نفر جدائی است و کم است چیزی که منجر به جدائی نگردد.

دوری و فقدان فاطمه علیهاالسلام از من بعد از احمد صلی الله علیه و آله دلیل بر آن است که محبت و دوستی پایدار نیست».

بعد از آن حضرت به بقیع رفته بر اهل قبور سلام کرد به این عبارت: «السلام علیکم یا اهل القبور اموالکم قسمت ودیارکم سکنت ونسائکم نکحت» ای اهل قبور مالهای شما را که گذاشته بودید (وارثان) قسمت کردند، و در خانه های شما نشستند و زنان شما را به نکاح درآوردند، (هذا ما عندنا فما عندکم) این خبری است که نزد ماست نزد شما چه خبر است؟

هاتفی ندا داد: (ما اکلنا ربحنا وما قدمنا وجدنا وما خلفنا خسرنا) آنچه خوردیم سود کردیم و آنچه از پیش فرستادیم یافتیم و آنچه گذاشتیم زیان کردیم.(2) و به روایتی دیگر آواز آمد: که (ان خیر الزاد التقوی) بدرستی که بهترین توشه برای

ص: 250

آخرت، پرهیزکاری در راه خدا است.(1)

پس عاقل آن است که بر جمع مال اهتمام ننماید، بلکه خود را از آن محفوظ ساخته حقوق آن را به مستحقان رساند، تا در قیامت تأسف و حسرت نخورد، و به جهت آن به درجه عظیم و مرتبه عالی رسد، وگر نه در دنیا موجب عدم آسایش و راحتی او خواهد بود و باعث انواع مشقت و زحمت، و در آخرت سبب حسرت و ندامت خواهد شد.

و پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: (اشد ندامة من کان له مال ولم یخرج حقوقه ومات وانتقل الی وارثه واخرج حقوقه واذا کان یوم القیامة یوضع ماله علی المیزان ویؤمر الی جهنم بسبب ماله ویؤمر الوارث الی الجنة بسبب مال غیره): «سخت ترین ندامت و حسرت آن است که شخصی را مالی باشد، و اداء حقوق آن نکند، پس بمیرد و آن مال منتقل به وارث آن شود و آن وارث حقوق آن را ادا کند، و چون روز قیامت باشد مال او را در میزان عمل او نهند و چون اخراج حقوق آن نکرده باشد وی را به دوزخ امر کنند، و وارث او را که ادای حقوق آن مال کرده باشد به بهشت برند، به سبب مال غیر خودش».(2)

1 _ پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: «فاصله میان کفر و ایمان جز ترک نماز چیز دیگری نیست».(3)

2 _ حضرت امام محمد باقر علیه السلام فرمودند: پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: «بین مسلمان شدن و کافر شدن فاصله ای نیست مگر اینکه شخص نماز را عمدا ترک کرده، در انجام آن سهل انگار باشد».(4)

ص: 251

3 _ امام جعفر صادق علیه السلام به معاویه بن وهب فرمودند: «بالاترین چیز پس از معرفت و شناسایی حق تعالی نماز است».(1)

و نیز فرمودند: هر وقت در حال نماز باشی حتما با حالت خشوع باش و روی دل را به سوی نمازت بدار زیرا خداوند متعال می فرماید: «الذین هم فی صلاتهم خاشعون».(2)

4 _ پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: «اگر مردم از پرداخت زکات خود داری کنند زمین نیز از برکاتش خود داری می کند».(3)

5 _ امام محمد باقر علیه السلام فرمودند: «علت اینکه خداوند متعال زکات را در قرآن مقرون به صلاة قرار داده و فرموده است: «اقیموا الصلوة وآتوا الزکاة». این است که اگر کسی نماز بخواند اما زکات ندهد اقامه نماز نکرده است».(4)

و فرمودند: کسی که زکات (خمس) مال خود را نپردازد روز قیامت به صورت مار بزرگی بر او مسلط شده و طوق گردن او می شود، چنانکه خداوند متعال می فرماید: «سیطوقون ما بخلوا به یوم القیامة».(5)

6 _ امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: «هر جزئی از اجزاء بدن تو زکات واجبی دارد که باید آن را به خداوند متعال ادا نمایی؛ زکات چشم آن است که به دنیا و پیش آمدهای دنیا با نظر عبرت نگاه کرده و از شهوات آن چشم بپوشی. زکات گوش آن است که با آن قوا علم و حکمت بشنوی. زکات دست آن است که بوسیله آن نعمتهایی که خداوند متعال به تو عنایت فرموده بذل و بخشش نموده و آن را برای

ص: 252

نوشتن کتب و احادیثی که به نفع جامعه مسلمین باشد وادار نمایی. زکات پا آن است که با آن در اموری که موجب اصلاح قلب و سلامت دین است قدم بردارد مانند صله رحم، جهاد در راه خدا، زیارت نیکوکاران و غیره».(1)

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: «هر چیزی زکاتی دارد و زکات بدن روزه گرفتن است».(2)

7 _ امیرالمؤمنین علی علیه السلام فرمودند: «انا صلوات المؤمنین وصیامهم» من نمازها و روزه های مؤمنین هستم».(3)

8 _ امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: «نحن الصلاة ونحن الزکاة ما نماز و روزه هستیم».(4)

چنانکه در تفسیر آیه «استعینوا بالصبر والصلوة» فرمودند: مراد از صبر پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و صلاة امیرالمؤمنین صلی الله علیه و آله است».(5)

زیرا صلاة اگر مشتق از وصل باشد ائمه طاهرین علیهم السلام کسانی هستند که در مقام قرب و وصال بجایی رسیده اند که بر احدی امکان پذیر نیست، چنانکه امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: «لنا مع اللّه حالات هو فیها نحن ونحن فیها هو الا انه هو هو ونحن نحن»(6) در نتیجه این قرب و وصال است که اطاعت آنان اطاعت حضرت حق و مخالفت آنان مخالفت اوست، چنانکه در زیارت جامعه می فرماید: «من والاکم فقد والی اللّه ومن عاداکم فقد عادی اللّه ومن احبکم فقد احب اللّه ومن ابغضکم فقد ابغض اللّه».

ص: 253

و یا اینکه ائمه طاهرین علیهم السلام وسیله رسیدن سالکین به قرب الهی هستند و کسی نمی تواند بدون تمسک به ولایت ائمه اطهار علیهم السلام پای به حرم قرب الهی بنهد چنانکه فرمودند: «من اراد اللّه بدأ بکم» و نیز فرمودند: «بنا عرف اللّه وبنا عبداللّه ولولانا ما عرف اللّه»(1) و همچنین در تفسیر آیه مبارکه «وللّه الاسماء الحسنی فادعوه بها»(2) فرمودند: «نحن الاسماء الحسنی»(3)

و اگر صلاه مشتق از «صله» بمعنی عطیه باشد باز ائمه طاهرین علیهم السلام عطایای بزرگ خداوند متعال و فیض بی پایان اوست؛ زیرا همه جهان آفرینش از اشعه انوار ایشان بوجود آمده است. چنانکه می فرماید: «واسبغ علیکم نعمه ظاهرة وباطنة»(4) امام محمد باقر علیه السلام در تفسیر این آیه فرمودند: «نعمت ظاهری رسول اللّه صلی الله علیه و آله است و آنچه جهت معرفت اللّه آورد و نعمت باطنی ولایت ما اهل بیت و دوستی و محبت نسبت به ما است».(5) و همچنین در تفسیر آیه «ولتسئلن یومئذ عن النعیم»(6) فرمودند: «مقصود از نعیم، نعمت ولایت ما است».(7)

و یا صلاة مشتق از تصلیه است که به معنای پیروزی و دنباله روی است و بر این معنی نیز انطباق صلاة به ائمه طاهرین علیهم السلام واضح است؛ زیرا آن ها هستند که در متابعت از حضرت حق به حدی رسیده اند که در ملکوت عالم نامشان به دنبال نام حضرت حق ثبت و ضبط گردیده.

پس صلاة به هر معنا و از هر مبدا اشتقاق که باشد اولا و بالذات بر آن ذوات

ص: 254

مقدسه اطلاق خواهد شد چنانکه برای اثبات این موضوع ده ها روایات هم همین موضوع را تأیید می کند.

وَقَالُواْ لَن یَدْخُلَ الْجَنَّةَ إِلاَّ مَنْ کَانَ هُوداً أَوْ نَصَارَی تِلْکَ أَمَانِیُّهُمْ قُلْ هَاتُواْ بُرْهَانَکُمْ إِنْ کُنتُمْ صَادِقِینَ قدس سره قدس سره قدس سره بَلَی مَنْ أَسْلَمَ وَجْهَهُ للّه ِِ وَهُوَ مُحْسِنٌ فَلَهُ أَجْرُهُ عِندَ رَبِّهِ وَلاَ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلاَ هُمْ یَحْزَنُونَ قدس سره قدس سره رضی الله عنه

«و یهود گفتند: هرگز به بهشت نرود جز طایفه یهود، و نصاری گفتند: جز طایفه نصاری. این تنها آرزوی باطل آنهاست، بگو: بر این دعوی برهان آورید اگر راست می گویید. آری، هر که تسلیم حکم خدا گردید و نیکوکار گشت مسلّم اجرش نزد خدا خواهد بود و آنان را هیچ خوف و اندیشه و هیچ اندوهی نخواهد بود».

امام صادق علیه السلام در روایتی فرمودند: رسول اللّه صلی الله علیه و آله و ائمه علیهم السلام از مجادله پیرامون دین نهی فرمودند: البته نه به طور مطلق بلکه از مجادله جز با بهترین طریق آن، منع نمودند، آیا به کلام خداوند گوش فرا نمی دهید که می فرماید: «ولا تجادلوا اهل الکتاب الا بالتی هی احسن»(1) «و با اهل کتاب جز به شیوه ای که بهتر است مجادله نکنید» و همچنین می فرماید: «ادع الی سبیل ربک بالحکمة والموعظة الحسنة وجادلهم بالتی هی احسن»(2) «با حکمت و اندرز نیکو به راه پروردگارتان دعوت کن و با آنان به شیوه ای که نیکوتر است مجادله کن. پس علماء مجادله با بهترین طریق را قرین دین دانستند و خداوند متعال مجادله را جز از بهترین طریق آن، بر شیعیان ما حرام نموده است و چگونه خداوند تمام انواع مجادله را حرام

ص: 255

می کند در حالی که خود می فرماید: «وقالوا لن یدخل الجنة الا من کانه هوداً أو نصاری» و خداوند متعال فرمود: «تلک امانیهم قل هاتوا برهانکم ان کنتم صادقین» پس خداوند، معیار علم به صداقت و ایمان افراد را برهان دانسته است [و آیا برهان می آوردند؟] آن هم در مجادله ای که به بهترین شکل صورت گیرد.

حضرت به سخنانش ادامه داد تا این که فرمود: رسول اکرم صلی الله علیه و آله به اصحابش فرمودند: بگویید: «ایاک نعبد»(1) «بارالها! تنها تو را می پرستم» یعنی خدای واحد را می پرستیم و چنانکه ملحدین گفتند نمی گوییم که: همه کائنات بی آغاز و ازلی هستند، همچنین مانند بت پرستان نمی گوییم که تدبیرکنندگان جهان نور و ظلمت می باشند و همینطور مانند مشرکان عرب قائل به این نیستیم که بت هایمان همان خدایانند. پس ما هیچ چیزی را شریک تو قرار نداده و هیچ کس را به غیر از تو _ چنانکه این کافران قائل به آن بودند _ خدا نمی خوانیم و مانند یهود و مسیحیان برای تو فرزندی را قائل نمی شویم چرا که شأن تو از داشتن فرزند بسیار برتر است.

حضرت فرمود: منظور از آیه «قالوا لن یدخل الجنة الا من کان هوداً أو نصاری» نیز همین است. کافران دیگر نیز به چیزهایی قائل شدند و خداوند متعال فرمود: ای محمد! «تلک امانیم» که آن را بدون حجت و برهان آرزو می کنند.

«قل هاتو برهانکم» یعنی برهان و حجت ادعای خود را بیاورید «ان کنتم صادقین» چنانکه محمد صلی الله علیه و آله براهین خود را که شما آن را شنیدید آورده است.

سپس فرمود: «بلی من اسلم وجهه للّه» یعنی همانطور که کسانی که به رسول اللّه صلی الله علیه و آله ایمان آوردند با شنیدن براهین و دلایل او چنین کردند «وهو محسن» یعنی در کارش برای خدا «فله اجره» یعنی ثوابش «عند ربه» یعنی در روز قیامت «ولا خوف علیهم» یعنی به هنگامی که کافران با مشاهده آن عذاب ها می ترسند «ولا هم

ص: 256

یحزنون» یعنی به هنگام مرگ، چرا که در آن لحظه مژده بهشت برایشان آورده می شود انشاء اللّه...(1)

وَقَالَتِ الْیَهُودُ لَیْسَتِ النَّصَارَی عَلَیَ شَیْ ءٍ وَقَالَتِ النَّصَارَی لَیْسَتِ الْیَهُودُ عَلَی شَیْ ءٍ وَهُمْ یَتْلُونَ الْکِتَابَ کَذَلِکَ قَالَ الَّذِینَ لاَ یَعْلَمُونَ مِثْلَ قَوْلِهِمْ فَاللّه ُ یَحْکُمُ بَیْنَهُمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فِیمَا کَانُواْ فِیهِ یَخْتَلِفُونَ قدس سره قدس سره علیهاالسلام

«و یهودیان گفتند: «مسیحیان بر حق نیستند». و مسیحیان گفتند: «یهودیان بر حق نیستند» با آنکه آنان کتاب [آسمانی] را می خوانند. افراد نادان نیز [سخنی [همانند گفته ایشان گفتند. پس خداوند، روز رستاخیز در آنچه با هم اختلاف می کردند، میان آنان داوری خواهد کرد».

حضرت امام حسن عسکری علیه السلام در خصوص آیه: «وقالت الیهود لیست النصاری علی شی ء» فرمود: این آیه وقتی نازل شده که جمعی از یهود و مسیحیان حضور پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله شرفیاب شده گفتند: ای محمد صلی الله علیه و آله میان ما قضاوت و حکم فرمایید. پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: قصه مورد اختلاف شما را بیان کنید تا پس از شنیدن و اطلاع بر چگونگی موضوع میان شما حکم کنم.

یهودیان گفتند: ما به خدای یگانه ایمان داشته و دوستان خدا را دوست داریم و مسیحیان بر دین حق نیستند.

مسیحیان نیز گفتند: ما به خدا ایمان داریم و یهودیان دین ندارند.

رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: هر دوی شما فاسق و دارای عقیده باطل بوده و از دین خدا منحرف و خطاکار هستید.

ص: 257

یهودیان گفتند: چگونه ما کافریم و حال آنکه کتاب تورات در دست ما است و بر طبق آن عمل می نماییم؟ و مسیحیان هم گفتند: چطور ما کافریم که انجیل کتاب خدا در میان ما بوده و آنرا قرائت می کنیم؟ آنگاه رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: ای یهود و مسیحیان! همه شما مخالفت با کتاب خدا نموده و بر خلاف آن عمل می کنید اگر به کتاب خدا عمل می کردید یکدیگر را تکفیر نمی نمودید، زیرا خداوند کتب آسمانی را برای هدایت مردم و علاج نابینایی آن ها و بیان احکام نازل فرموده و هر ملتی که به کتاب آسمانی پشت پا زده و بر خلاف احکام و موازین و حجت خدا رفتار نماید معصیت کار و مستوجب سخط و غضب پروردگار خواهد بود.

سپس پیغمبر صلی الله علیه و آله به یهودیان توجه و خطاب فرمود: از مخالفت با اوامر خداوند بپرهیزید و چون پیشینیان خود بر خلاف کتاب رفتار ننمایید که در حق آن ها فرمود: «فبدل الذین ظلموا قولا غیر الذی قیل لهم»(1) و گرفتار عذابی شدند که خداوند می فرماید: «فانزلنا علی الذین ظلموا رجزا من السماء»(2) یعنی بیماری طاعون را بر آن ها فرستادیم که یکصد و بیست هزار نفر آن ها هلاک شدند و بار دیگر عذابی به آن ها نازل نمودیم که یکصد و بیست هزار نفر دیگر از آن ها به علت مخالفت با امر پروردگار نابود شدند و زمانی که نزدیک آن شهر _ که قبلا بیان آن گذشت _ رسیدند و دروازه بسیار بلند آن را دیده گفتند: ما رکوع و خضوع نمی کنیم، و تصور می کردند که باید موقع ورود به شهر و گذشتن از دروازه خم شوند لذا می گفتند: ما محتاج به رکوع نیستیم و حرام است، و وصی او یوشع بن نون ما را در کارهای باطل تمسخر می نماید. و بجای آنکه امر شده بود در موقع عبور از دروازه کلمه «حطه» را بگویند، به آن اشاره نموده و می گفتند: «هطا سمقانا» یعنی گندم

ص: 258

سرخ، و تبدیل نمودند کلامی را به کلمه دیگر».(1)

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: برای بنی اسرائیل باب حطه مقرر و نصب گردیده و برای شما امت محمد صلی الله علیه و آله باب حطه از آل محمد صلی الله علیه و آله نصب و مقرر شد که از آن ها پیروی نموده و همراه آن ها شوید تا هدایت یافته و بسبب اطاعت از ائمه معصومین علیهم السلام گناهان شما آمرزیده و حسنات شما زیاد گردد و باید بدانند باب حطه شما از باب حطه یهودیان افضل است؛ زیرا باب حطه آن ها از چوب بود و ما از جنس شماییم و به راستی سخن گفته و رهبر مؤمنین و برترین مردم عالم هستیم.

رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: ای مردم! اگر کسی بخواهد در دنیا مانند من زندگی کند و مثل من بمیرد و در آخرت در بهشتی که به فرمان پروردگار خلق و ایجاد شده جایگزین شود باید ولایت علی بن ابی طالب علیه السلام را داشته و دوستان او را دوست و دشمنانش را دشمن بدارد و ذریه علی علیه السلام را دوست بدارد چون آن ها از خمیرمایه من خلق شده اند و وارث علم و دانش من هستند و وای به حال کسی از امت من که تکذیب فضائل آن ها را بنماید».(2)

وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ مَّنَعَ مَسَاجِدَ اللّه ِ أَنْ یُذْکَرَ فِیهَا اسْمُهُ وَسَعَی فِی خَرَابِهَا أُوْلَ_ئِکَ مَا کَانَ لَهُمْ أَنْ یَدْخُلُوهَا إِلاَّ خَآئِفِینَ لهُمْ فِی الدُّنْیَا خِزْیٌ وَلَهُمْ فِی الآخِرَةِ عَذَابٌ عَظِیمٌ قدس سره قدس سره

«کیست ستمکارتر از آن کس که از بردن نام خدا در مساجد او جلوگیری کرد و سعی در ویرانی آن ها نمود؟ شایسته نیست آنان، جز با ترس و وحشت، وارد این (کانونهای عبادت) شوند. بهره آن ها در

ص: 259

دنیا (فقط) رسوایی است و در سرای دیگر، عذاب عظیم الهی»

در بعضی روایات آمده که مراد از «مساجد» مساجد جمیع دنیا است، و منع از مساجد و سعی در خرابی آن یعنی قصد قتل پیغمبر صلی الله علیه و آله و وصی او امیرالمؤمنین علیه السلام در غزوه تبوک می باشد [لهم فی الدنیا خزی] برای ایشان در دنیا رسوایی و خواری [ولهم فی الاخرة عذاب عظیم] و برای ایشان در آخرت عذابی بزرگ می باشد.(1)

امام صادق علیه السلام فرمودند: «منظور از آیه فوق مشرکان قریشند که رسول اللّه صلی الله علیه و آله را در سال حدیبیه از دخول مکه و مسجد الحرام منع کردند».(2)

بنابراین مراد از خرابی آن، معطل ساختن آن از عبادت است چون عمارت مسجد نماز کردن در آن می باشد و خرابی آن به ترک عبادت در آن و بیرون کردن مؤمنان از آن می باشد و آن گروه که منع ذکر خدا کردند و در خرابی مسجدها کوشیدند «ما کان لهم ان یدخلوها الا خائفین» سزاوار نیست که آن ها وارد مسجد شوند مگر با ترس و خوف عظیم و در آخرت عذابی بزرگ برای آنان است.(3)

مروی است که نهایت رسوایی ایشان در دنیا زمان خروج صاحب الامر علیه السلام می باشد که قسطنطنیه را فتح می نماید و همه را به قتل می رساند.

حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: «ان المسجد لیشکو الخراب الی ربه وانه لیتبشبش من عماره اذا غاب عنه ثم قدم کما یتبشبش احدکم بغائبه اذا قدم علیه»؛ «مسجد، خرابی اش را به پروردگارش شکایت می کند، و انس می گیرد از تعمیر کنندگان خود هرگاه از او غائب شوند و مجددا وارد شوند، همچنانکه یکی از شما به غائب خود هر گاه بر او وارد شود انس می یابد».(4)

ص: 260

وَللّه ِِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ فَأَیْنَمَا تُوَلُّواْ فَثَمَّ وَجْهُ اللّه ِ إِنَّ اللّه َ وَاسِعٌ عَلِیمٌ قدس سره قدس سره قدس سرهم

«و مشرق و مغرب از آن خداست، پس به هر سو رو کنید، آنجا روی [به] خداست. آری، خدا گشایشگر داناست».

حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام فرمودند: «مراد از وجه اللّه در آیه: «فاینما تولوا فثم وجه اللّه» ائمه معصومین علیهم السلام است».(1)

حضرت امام رضا علیه السلام فرمودند: «مراد از وجه اللّه در این آیه علی بن ابی طالب علیه السلام است».(2)

داود بن کثیر می گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: راستی در قرآن منظور از صلاة و زکات و حج شما هستید؟

فرمود: «یا داود! در کتاب خدا (قرآن) صلاة مائیم، زکات مائیم، روزه مائیم، حج مائیم، بلد حرام مائیم، کعبة اللّه مائیم، قبلة اللّه مائیم، الآیات و البینات مائیم، وجه اللّه در آیه «فاینما تولوا فثم وجه اللّه» ما هستیم، و دشمن ما در کتاب خدا به صورت الفحشاء و المنکر و البغی و الخمر و المیسر و الانصاب و الازلام و الاصنام و الاوثان و الجبت و الطاغوت و المیتة و الدم و لحم الخنزیر [ذکر گردیده و] می باشد.

یا داود! خداوند ما را خلق فرمود و ما را بر دیگران برتری داد و ما را به عنوان امین و حافظ سر او و خزانه دار بر زمین و آسمانها قرار داد، و برای ما مخالفان و دشمنانی قرار داد، و ما را در قرآن با اسامی و نامهایی نام برده، و دشمنان ما را در کتاب خود (قرآن) با کنیه و القابی نام برده و آن ها را با مثالهایی ذکر کرده که بدترین نامها در نزد خود و نزد متقین می باشد».(3)

ص: 261

سلمان فارسی رضی اللّه عنه می گوید: امیرالمؤمنین علیه السلام به من فرمود:ای سلمان! بدا به حال کسی که ما را آن طوری که سزاوار آن هستیم نشناسد و فضل و برتری ما را انکار کند.

ای سلمان! کدامیک از این دو بزرگوار افضل هستند، محمد صلی الله علیه و آله یا سلیمان؟ سلمان گفت: بلکه محمد صلی الله علیه و آله برتر و والاتر است. فرمود:ای سلمان! آصف بن برخیا توانست تخت بلقیس را به مملکت سبأ در یک چشم به هم زدن منتقل کند و علمی از کتاب نزد او بود و آیا من چندین برابر او قدرت ندارم که نزدم هزار کتاب است؟

خداوند بر شیث فرزند آدم علیه السلام پنحاه صحیفه و بر ادریس علیه السلام سی صحیفه و بر ابراهیم خلیل علیه السلام بیست صحیفه، و تورات، انجیل، زبور و فرقان نازل نموده است. گفتم: ای سرور من، همین طور است که فرمودید. حضرت سپس فرمود:ای سلمان کسی که در شئون ما و علوم ما شک کند مثل کسی است که به معرفت ما شک بکند در حالی که خداوند ولایت ما را و آنچه عمل بدان واجب است را در قرآن بیان نموده است».(1)

یکی از اصحاب امیرالمؤمنین علیه السلام نقل می کند و می گوید سلمان رضی اللّه بر امیرالمؤمنین علیه السلام وارد شد و از معرفت و شناسایی آن حضرت سؤال نمود.فرمود: ای سلمان! من کسی هستم که تمام امتها را به اطاعت خود خواندم،آن ها که سرپیچی کردند در آتش افکندم و من خازن آتش بر آن ها هستم.

ای سلمان! هر کسی آنگونه که سزاوارم مرا بشناسد در ملأ اعلی یعنی محل قرب پروردگار که جایگاه ملکوتیان است با من خواهد بود.

آنگاه امام حسن و امام حسین علیهماالسلام وارد شدند و آن حضرت به سلمان

ص: 262

فرمود: این دو فرزند من، دو گوشواره عرش پروردگارند و به خاطر این دو بهشت درخشندگی دارد و روشن است، و مادر ایشان بهترین زنان عالمند، خداوند از مردم عهد و میثاق برای من گرفته است، عده ای آن را تصدیق کردند و گروهی تکذیب نمودند که در آتش اند.

من حجت بالغه یعنی تام و تمام، و کلمه همیشگی و دائمی پروردگارم و من نماینده ی رسولان هستم.

سلمان رضی اللّه عرض کرد:ای امیرالمؤمنان! اوصاف شما را در تورات و انجیل همین گونه یافتم، پدر و مادرم به فدایت ای کسی که در مسجد کوفه کشته خواهی شد. به خدا قسم! اگر مردم نمی گفتند: وا شوقاه خدا قاتل سلمان را رحمت کند درباره ات مطالبی می گفتم که نفوس مردم تاب و تحمل پذیرش آن را نداشت، بخاطر اینکه تو همان حجت خدا هستی که آدم به سبب تو توبه اش پذیرفته گردید و یوسف از چاه خلاص شد و سرگذشت ایوب و اینکه نعمت درباره ی او تغییر کرد به شما مربوط است.

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: آیا قصه ایوب و علت تغییر کردن نعمت خدا بر او را می دانی چیست؟عرض کرد:خدا بهتر می داند و شما ای امیرمؤمنان.

فرمود: آنگاه که خداوند میثاق می گرفت،ایوب در پادشاهی من شک کرد و گفت: این مطلب بزرگی است.خداوند تبارک و تعالی فرمود: ای ایوب! آیا شک می کنی در صورتی که من آن را اقامه کرده و برپا داشته ام؟

آدم علیه السلام را که به بلا گرفتار کردم به خاطر او بخشیدم و چون به امیرمؤمنان بودن او تسلیم گردید از او و خطایش گذشتم. [خداوند به آدم خطاب فرمود:] به عزت خودم قسم! از عذابم بر تو می چشانم و یا اینکه با اعتراف به اطاعت امیرالمؤمنین توبه کنی. سپس سعادت نصیب او گشت، یعنی توبه کرد و به اطاعت امیرالمؤمنین

ص: 263

و ذریه طاهرین او علیهم السلام اقرار کرد.(1)

بَدِیعُ السَّمَاوَاتِ وَالاَْرْضِ وَإِذَا قَضَی أَمْراً فَإِنَّمَا یَقُولُ لَهُ کُن فَیَکُونُ قدس سره

«او آفریننده آسمان ها و زمین است و چون اراده آفریدن چیزی کند، به محض آن که گوید: موجود باش، موجود خواهد شد».

صفوان بن یحیی به امام هادی علیه السلام عرض کرد: مرا از معنای اراده خداوند و اراده مخلوقات آگاه کن. حضرت فرمود: اراده کردن مخلوق عبارت است از فکری که در ذهن صورت می گیرد و عملی است که پس از آن از او ظاهر می شود، ولی اراده خداوند به اتمام چیزی ایجاد کردن و نه چیز دیگر است چرا که او نیاز به اندیشیدن ندارد و بررسی و تفکر نمی کند و او از این صفات منزه است چرا که آنها از صفات مخلوقات می باشند. پس اراده خداوند همان فعل او است نه چیز دیگر و به آن چیز می گوید باش پس می باشد بدون آنکه کلمه ای بگوید یا سخنی را به زبان بیاورد و یا بررسی و تفکر نماید، و چنانکه خداوند قابل توصیف نیست فعل او نیز قابل توصیف نمی باشد.(2)

الَّذِینَ آتَیْنَاهُمُ الْکِتَابَ یَتْلُونَهُ حَقَّ تِلاَوَتِهِ أُوْلَ_ئِکَ یُوءْمِنُونَ بِهِ وَمن یَکْفُرْ بِهِ فَأُوْلَ_ئِکَ هُمُ الْخَاسِرُونَ قدس سره رضی الله عنه قدس سره

«کسانی که کتاب [آسمانی] به آنان داده ایم، [و] آن را چنانکه باید می خوانند، ایشانند که بدان ایمان دارند. و[لی] کسانی که بدان کفر ورزند، همانانند که زیانکارانند».

ص: 264

امام صادق علیه السلام در تفسیر آیه فوق فرموده: «اینان که قرآن را به حق تلاوت، تلاوت می کنند، امامان امت هستند».(1)

ابو ولاد می گوید: از امام جعفر صادق علیه السلام راجع به آیه: «والذین آتیناهم الکتاب یتلونه حق تلاوته...» سوال کردم. فرمود: «منظور امامان علیهم السلام می باشند و منظور از کلمه: (الکتاب) در این آیه شریفه، قرآن میباشد که بعد از نزول تلاوت می شد؛ زیرا این آیه شریفه در زمان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نازل شده است و با نازل شدن قرآن، تورات و انجیل منسوخ شده بودند. اضافه بر اینکه در زمان نزول قرآن تورات و انجیل اصلی در دست نبودند و از طرفی هم بعد از نزول قرآن کسی مأمور به تلاوت تورات و انجیل نبود».(2)

وَإِذِ ابْتَلَی إِبْرَاهِیمَ رَبُّهُ بِکَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قَالَ إِنِّی جَاعِلُکَ لِلنَّاسِ إِمَامًا قَالَ وَمِنْ ذُرِّیَّتِی قَالَ لاَ یَنَالُ عَهْدِی الظَّالِمِینَ قدس سره رضی الله عنه

«و چون ابراهیم را پروردگارش با کلماتی بیازمود، و وی آن همه را به انجام رسانید، [خدا به او] فرمود: «من تو را پیشوای مردم قرار دادم». [ابراهیم] پرسید: «از دودمانم [چطور]؟» فرمود: «پیمان من به بیدادگران (ظالمان) نمی رسد».

حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در خصوص تفسیر آیه شریف فرمود: «مراد از کلمات همان چیزی است که خداوند به آدم تعلیم فرمود که با خواندنش توبه او قبول شد و آن عبارت است از: «اللهم انی اسئلک بحق محمد وعلی وفاطمة والحسن والحسین الا تبت علی» خدایا! تو را به حق محمد و علی و فاطمه و حسن و حسین سوگند می دهم که توبه مرا قبول فرمائی. پس توبه او قبول شد و خداوند توبه پذیر و مهربان است.

مفضل بن عمر که راوی خبر است گفت: حضورش عرض کردم: ای پسر رسول خدا صلی الله علیه و آله ! مراد از «فاتمهن» چیست؟ حضرت فرمود: یعنی آن کلمات را تمام نمود (نام ائمه را یکی یکی بر شمرد) تا حضرت حجت قائم علیه السلام که نهمین فرزند امام حسین علیه السلام است.

می گوید باز حضورش عرض کردم جمله: «جعلناها کلمة باقیة فی عقبه» یعنی چه؟ فرمود: امامت را در ذریه و نسل حسین علیه السلام تا روز قیامت مستقر می داریم.

گفتم: چرا امامت فقط منحصربه ذریه امام حسین علیه السلام شد و از فرزندان امام حسن علیه السلام امام نشدند و حال آنکه هر دو فرزند رسول خدا صلی الله علیه و آله بودند؟ فرمود: موسی و هارون هم هر دو برادر و پیغمبر بودند ولی خداوند از صلب هارون انبیایی قرار داد و از اولاد موسی پیغمبری مبعوث نشد، و البته شایسته و جایز نیست که کسی

ص: 266

علت را تحقیق و بگوید: چرا از ذریه یکی، خداوند پیغمبری قرار داد و از دیگری قرار نداده است، همینطور امامت منصبی است که خداوند حکیم و دانا به مصالح دنیا به مقتضیاتی در ذریه امام حسین علیه السلام مقرر داشته و کسی حق آن ندارد که از خداوند سؤالی بنماید و خداوند افعال بندگان را سؤال خواهد فرمود.(1)

حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمود: «حضرت ابراهیم پیغمبر بود لکن امام نبود تا آنکه خداوند فرمود: «انی جاعلک للناس اماما» خداوند ابراهیم را قبل از آنکه به پیغمبری منصوب فرماید بنده مخصوص خود گردانید و بعد او را پیغمبر نمود پیش از آنکه به مقام رسالت برساند و پیش از آنکه خلیلش گرداند رسولش کرد و پیش از آنکه به امامت برسد رتبه خلیلی به او عنایت کرده و پس از آنکه عطایای مشروحه را به او مرحمت نمود با بیان «انی جاعلک للناس اماما» منصب امامت را به او کرامت فرمود».(2)

امام جعفر صادق علیه السلام در قول خداوند که می فرماید: «لا ینال عهدی الظالمین» فرمود: «امام از مردم ستمکار و اشخاص ظالم نمی باشد».(3)

هشام بن حکم از حضرت صادق علیه السلام در رابطه با تفسیر: «انی جاعلک للناس اماما» روایت کرده که حضرت فرمود: «اگر اسمی بالاتر و افضل تر از امام بود خداوند ما را به آن اسم می نامید».(4) و در روایت سعد بن عبداللّه است که حضرت صادق علیه السلام فرمود: «آیا این مردم منکر اطاعت امام هستند و نمی دانند که خداوند اطاعت امام را واجب فرموده است؟! به خدا قسم! در روی زمین مقام و منزلتی بالاتر از مقام و منزلت امام نیست.

ص: 267

زمانی حضرت ابراهیم پیغمبر بود و از طرف پروردگار به او وحی می رسید خداوند خواست او را گرامی بدارد و بزرگ بشمارد خطاب فرمود که تو را امام مردم نمودم. و همین که ابراهیم فضیلت و اهمیت مقام امامت را دانست از خداوند درخواست نمود که امامت را در ذریه ام نیز قرار بده، خطاب رسید: ای ابراهیم! عهد من به ستمکاران نمی رسد. حضرت علیه السلام سپس فرمود: امامت در نسل و ذریه ماست و در غیر ما نمی باشد».(1)

عبد العزیز بن مسلم می گوید: ما در طوس خدمت حضرت رضا علیه السلام بودیم در یک روز جمعه ای برای نماز جمعه در مسجد جامع جمع شدیم و بین ما گفتگو راجع به امامت شد و هر کسی برای خود اظهاراتی می نمود. از آنجا بیرون آمده خدمت حضرت شرفیاب و چگونگی را عرض کردم، حضرت تبسمی نموده و فرمودند: ای عبدالعزیز! جماعتی از مردم نادان فریب و گول خورده اند، خداوند پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله را قبض روح نفرمود مگر آنکه دین را برای مردم کامل فرمود، قرآن را که کتاب آسمانی و حدود احکام و بیان حلال و حرام است و تمام چیزهایی که مردم به آن احتیاج دارند نازل کرده، و فرموده است «ما فرطنا فی الکتاب من شی ء»(2) یعنی هیچ چیزی را در قرآن فروگذار نکردیم مگر آنکه آنرا بیان نمودیم. و در سال حجة الوداع که پایان عمر پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله بود آیه «الیوم اکملت لکم دینکم واتممت علیکم نعمتی ورضیت لکم الاسلام دینا»(3) نازل شد که اتمام دین را با ابلاغ امر امامت ثابت می کند و می فهماند که با امامت کمال دین حاصل گردید. و پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله به رحمت ایزدی نپیوست مگر آنکه تمام دین را برای امت خود بیان فرمود و راه دین را روشن ساخت و آنان را بر راه حق و راستی رهبری کرده و

ص: 268

علی امیرالمؤمنین علیه السلام را به امامت منصوب و نشانه مردم قرار داد و از چیزی که مورد احتیاج مردم بود فروگذار ننمود و برای آن ها بیان کرد، و هر کس بگوید: خداوند دین را کامل و تمام ننموده، قرآن را رد نموده و هر که رد بر قرآن کند کافر است. آیا این مردم قدر و منزلت امام را می شناسند و موقعیت امام را در میان مردم تشخیص می دهند تا بتوانند خودشان امامی انتخاب کنند؟

ای عبدالعزیز بدان شأن امام اجل و مقامش بالاتر از آن است که مردم با عقل نارسای خود امام معین نمایند. امامت را خداوند پس از مقام پیغمبری و خلیلی و در مرتبه سوم شرافت و فضیلت به ابراهیم عطا فرموده و خداوند در قول خود «انی جاعلک للناس اماما» اشاره به همین فضیلت نموده و می فرماید: من که پروردگار جهانیان می باشم تو را ای ابراهیم امام مردم می نمایم و ابراهیم از این منصب خوشحال شد و از خداوند تقاضا نمود که آن منصب را به فرزندانش نیز عطا کند. خداوند فرمود: عهد من که منصب امامت است به اشخاص ظالم و ستمکار نمی رسد.

ای عبدالعزیز این آیه، امامت هر ظالمی را باطل می کند و امامت برگزیدگان خداوند را ثابت می کند.(1)

رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «من دعوت پدرم ابراهیم خلیل هستم. اصحاب عرض کردند: چطور ای رسول خدا؟ فرمود: به ابراهیم از جانب خداوند وحی رسید که من تو را برای مردم امام قرار دادم، ابراهیم را خوشحالی فرا گرفت، از پروردگار درخواست نمود که به فرزندان من هم منصب امامت عطا فرما، خطاب رسید که با تو عهدی نمی بندم که به آن وفا نکنم، عرض کرد: خدایا آن چه عهدی است که به آن وفا نمی نمایی؟ فرمود: عهد من امامت است و آن را به فرزندان ستمکارت تفویض نخواهم کرد.

ص: 269

عرض کرد: فرزندان ستمکار من کیستند؟ فرمود: هر کس غیر از من به بت و یا چیزهای دیگری سجده کرده باشد هرگز او و یا ذریه او را امام مردم ننمایم.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: آن تقاضای ابراهیم منتهی شد به من و علی علیهماالسلام که هیچیک از ما هرگز به غیر از خدا سجده نکرده ایم، لذا خدا مرا به پیغمبری مبعوث و علی علیه السلام را امام و وصی من فرمود».(1)

فضیلت بشری به آن تأمین می گردد به مردم برساند. لکن امامت که فوق مرتبه رسالت به شمار می رود فقط مجرد تبلیغ و ارائه طریق نیست بلکه امام صاحب ولایتی است که علاوه بر تبلیغ و نشان دادن طریق هدایت، ایصال به مطلوب نیز می نماید، یعنی تابعین خود را به مقصود می رساند؛ زیرا که امام متصرف در ممکنات است و در آنجایی که حکمت اقتضا نماید مطابق مشیت الهی همه نوع تصرفی می نماید و درباره چنین اشخاص است که فرموده: «یهدون بامرنا» و چون عصمت یک امر باطنی و یک صفت نفسانی است و کسی را اطلاعی بر آن نیست مگر «علاّم الغیوب» این است که بایستی تعیین امام به اذن خداوند و به نص رسول اللّه صلی الله علیه و آله باشد.

بنابراین انسان وقتی حائز مرتبه یقین می گردد که چشم ملکوتی وی باز گردد و عالم ملکوت و روح و سرّ و حقیقت هر چیزی برای وی مکشوف گردد و آنرا مشاهده نماید و به چشم دل که به مراتب بسیار روشن تر و نافذتر است از چشم سر، اسرار کاینات را معاینه نماید و علاوه بر شهود وجدانی، متصرف گردد در مواد موجودات و به اذن رب العالمین تا آنجایی که حکمت اقتضاء داشته در مواد عالم تصرف نماید؛ زیرا که به مقام امامت _ به این معنی که لایق پیشوایی تمامی موجودات و افراد بشر باشد _ نمی رسد مگر کسی که صاحب نفس قدسی الهی و مظهر و نماینده تمام اوصاف احدی گشته چنانچه درباره علی علیه السلام گفته شده: «عین اللّه الواسعه واذن اللّه الناظره وید اللّه الباسطه» البته علی علیه السلام چشم و گوش و دست خدا نگشته لکن از زیادتی قرب و نزدیکی بجایی رسیده که نماینده اوصاف الهی گردیده است.

بنابراین «لا ینال عهدی الظالمین» مراد از عهد خدا همان امامت است، و ظالم اعم است از ظلم به حق که شرک و کفر و ضلالت باشد یا ظلم به غیر که انواع آزار و تجاوزات را شامل می شود و ظلم به نفس که فسق و فجور و مطلق معاصی

ص: 271

باشد. لذا هر غیر معصومی ظالم است و عهد خدا و امامت تنها به معصومین می رسد و غیر معصوم از این فیض محروم است.

وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِیمُ رَبِّ اجْعَلْ هَ_َذَا بَلَدًا آمِنًا وَارْزُقْ أَهْلَهُ مِنَ الَّثمَرَاتِ مَنْ آمَنَ مِنْهُم بِاللّه ِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ قَالَ وَمَن کَفَرَ فَأُمَتِّعُهُ قَلِیلاً ثُمَّ أَضْطَرُّهُ إِلَی عَذَابِ النَّارِ وَبِئْسَ الْمَصِیرُ قدس سره رضی الله عنه صلی الله علیه و آله وسلم

«و (به یاد آورید) هنگامی را که ابراهیم عرض کرد: «پروردگارا این سرزمین را شهر امنی قرار ده و اهل آن را _ آن ها که به خدا و روز بازپسین، ایمان آورده اند _ از ثمرات (گوناگون)، روزی ده «گفت:» (ما دعای تو را اجابت کردیم، و مؤمنان را از انواع برکات، بهره مند ساختیم،) اما به آن ها که کافر شدند، بهره کمی خواهیم داد، سپس آن ها را به عذاب آتش می کشانیم، و چه بد سرانجامی دارند».

حضرت امام سجاد علیه السلام فرمودند: «مراد از آیه شریفه «من آمن منهم باللّه» ما اهل بیت رسول خدا صلی الله علیه و آله و نیز دوستان و شیعیان و پیروان ما می باشند. و مراد از آیه «ومن کفر» منکران وصایت (خلافت ائمه هدی علیهم السلام ) یعنی کسانیکه از وصی رسول خدا صلی الله علیه و آله پیروی نکردند می باشد».(1)

حضرت امام محمد باقر علیه السلام فرمودند: «بخدا سوگند! ما ذریه ابراهیم و بقیه ذریه او هستیم. بعد از این امام علیه السلام فرمودند: این چنین است از امت پیغمبر آخر الزمان صلی الله علیه و آله هر که از ایشان انکار حق وصی او کند و تابع وصی او نشود در آخرت به عذاب جهنم معذب خواهد بود».(2)

نیز فرمود: «وقتی حضرت ابراهیم دعا نمود و از خدا خواست: «وارزق اهله

ص: 272

من الثمرات» قطعه ای از زمین (قدیم) اردن جدا شد و آمد و به دور خانه کعبه هفت شوط طواف نمود و بعد به محل خود مستقر گردید و از این جهت آن محل را طائف نام نهاده اند».(1) از حلبی روایت شده که گفت: از حضرت صادق علیه السلام سؤال نمودند: آیا قبل از بعثت پیغمبر خاتم صلی الله علیه و آله کسی از پیغمبران در خانه کعبه حج بعمل آورده است؟ فرمود: بله مگر حکایت شعیب را در قرآن نمی دانی که به موسی گفت: من دخترم را به ازدواج تو درمی آورم «علی ان تأجرنی ثمانی حجج»: بشرط آنکه هشت حج از جانب من بجا آوری، و مراد از اجیر شدن موسی فقط هشت سال نبود، زیرا اگر مقصود آن بود می فرمود ثمانی سنین. آدم و نوح نیز حج کردند و سلیمان بن داود با تمام لشکر جن و انس و پرندگان حج بجا آورد و موسی با شتر قرمزی حج خانه کعبه نمود و آن خانه همان است که خداوند می فرماید: «انّ اول بیتٍ وُضِعَ للناس» و نیز می فرماید: «واذ یرفع ابراهیم القواعد من البیت»(2) و خداوند حجر الاسود را برای آدم وقتی نازل کرد که خانه موجود بود.(3)

حضرت امام محمد باقر علیه السلام فرمود: «سه سنگ از بهشت نازل شده؛ یکی سنگ حجر الاسود، که بسیار سفید بود و در اثر تماس با دستهای کفار سیاه گردید، دیگر سنگی است که در مقام حضرت ابراهیم است، سنگ سوم همان سنگی بود که موسی عصا به آن زد و دوازده چشمه آب از آن جوشید و بنی اسرائیل از آن آب نوشیدند».(4)

ص: 273

وَإِذْ یَرْفَعُ إِبْرَاهِیمُ الْقَوَاعِدَ مِنَ الْبَیْتِ وَإِسْمَاعِیلُ رَبَّنَا تَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّکَ أَنتَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ قدس سره رضی الله عنه علیه السلام رَبَّنَا وَاجْعَلْنَا مُسْلِمَیْنِ لَکَ وَمِنْ ذُرِّیَّتِنَا أُمَّةً مُّسْلِمَةً لَّکَ وَأَرِنَا مَنَاسِکَنَا وَتُبْ عَلَیْنَآ إِنَّکَ أَنتَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ قدس سره رضی الله عنه علیهماالسلام

«و هنگامی که ابراهیم و اسماعیل پایه های خانه [کعبه] را بالا می بردند، [می گفتند:] ای پروردگار ما، از ما بپذیر که در حقیقت، تو شنوای دانایی. پروردگارا، ما را تسلیم [فرمان] خود قرار ده، و از نسل ما، امتی فرمانبردار خود [پدید آر]، و آداب دینی ما را به ما نشان ده، و بر ما ببخشای، که تویی توبه پذیر مهربان».

عیاشی در آیه: «ومن ذریتنا امة مسلمة» از ابی عمر زبیری روایت کرده، می گوید: به حضرت صادق علیه السلام عرض کردم: مراد از کلمه «من ذریتنا» چیست؟ فرمود: «رسول مکرم صلی الله علیه و آله و اوصیاء طاهرین او علیهم السلام می باشند که از فرزندان ابراهیم و اسماعیل هستند. و تعبیر «ذریتنا» نیز مشعر به افتخار به سمت ابوت (پدری) بر آنان می باشد و از فرزندان اسماعیل یعنی از نژاد عرب تنها رسول مکرم صلی الله علیه و آله است که به رسالت مبعوث و برگزیده شده است؛ چرا که همه پیغمبران و رسولان که پس از ابراهیم بوده از نژاد اسحاق فرزند ابراهیم می باشند».(1)

از حضرت صادق علیه السلام مروی است که مراد از «ذریه»، بنی هاشم هستند که آنان «اهل البیت الذین اذهب اللّه عنهم الرجس وطهرهم تطهیرا»(2) می باشند.(3)

ابن عباس می گوید: حضرت علی بن ابی طالب علیه السلام نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله آمد، به آن حضرت عرض کردند: امیرالمؤمنین علیه السلام آمد.

ص: 274

پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: «ان علیا سمی بأمیرالمؤمنین علیه السلام من قبلی» او قبل از من به نام امیرالمؤمنین نامیده شده است. عرض کردند: قبل از شما یا رسول اللّه؟ فرمود: پیش از عیسی و موسی. عرض کردند: پیش از عیسی و موسی یا رسول اللّه صلی الله علیه و آله ؟ فرمود: پیش از سلیمان بن داود. و هریک از پیامبران را تا حضرت آدم علیه السلام نام برد؟ سپس فرمود: خداوند هنگامی که گل آدمی را سرشته نمود، در مقابل چشمان او مروارید درشتی را آویزان کرد که تسبیح و تقدیس خدا می کرد، فرمود: مردی را در تو ساکن می کنم که اورا امیر همه مؤمنان قرار می دهم و وقتی که علی بن ابی طالب علیه السلام را آفرید اورا در آن مروارید قرار داد، پس قبل از آفرینش آدم، حضرت علی بن ابی طالب علیه السلام امیرالمؤمنین نامیده شد.(1)

وَابْعَثْ فِیهِمْ رَسُولاً مِّنْهُمْ یَتْلُو عَلَیْهِمْ آیَاتِکَ وَیُعَلِّمُهُمُ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَةَ وَیُزَکِّیهِمْ إِنَّکَ أَنتَ العَزِیزُ الحَکِیمُ قدس سره رضی الله عنه صلی الله علیه و آله

«پروردگارا، در میان آنان، فرستاده ای از خودشان برانگیز، تا آیات تو را بر آنان بخواند، و کتاب و حکمت به آنان بیاموزد و پاکیزه شان کند، زیرا که تو خود، شکست ناپذیر حکیمی».

در این آیه تتمه دعای حضرت ابراهیم و اسماعیل را بیان فرموده: «ربنا وابعث فیهم رسولا منهم»: پروردگارا بر انگیز و مبعوث گردان در میان امت، پیغمبری از ایشان تا ذریه مرا عزتی و شرفی بدان پیغمبر باشد.

حق تعالی دعای او را اجابت فرمود و بعدا حضرت خاتم النبیین صلی الله علیه و آله را مبعوث ساخت. چون غیر از آن حضرت پیغمبری دیگر از ذریه حضرت ابراهیم علیه السلام و اسمعیل علیه السلام نبود، زیرا انبیای بنی اسرائیل از نسل اسحق بودند، لذا حضرت رسالت صلی الله علیه و آله فرمود: «کنت نبیا وآدم بین الماء والطین وانا دعوة ابراهیم وبشری عیسی

ص: 275

ورؤیا امی» یعنی من پیغمبر بودم وحال آنکه آدم میان آب و خاک بود، و منم نتیجه دعای پدرم ابراهیم علیه السلام که از خدا درخواست نمود، و منم بشارت عیسی به آمدن من، چنانچه فرمود: «ومبشرا برسول یأتی من بعدی اسمه احمد»(1) صلی الله علیه و آله و منم خواب مادرم در مکه که در خواب دیده بود نوری از او جدا شد که قصرهای شام به آن روشن گشت. سپس صفت رسول را بیان می فرماید: «یتلوا علیهم آیاتک ویعلمهم الکتاب والحکمه».(2)

از رسول مکرم صلی الله علیه و آله به طریق عامه و خاصه روایت شده که فرمود: جد من ابراهیم از پروردگار بعثت مرا مسئلت نموده و نیز عیسی مسیح رسالت مرا بشارت داده است.(3)

وَمَنْ یَرْغَبُ عَنْ مِّلَّةِ إِبْرَاهِیمَ إِلاَّ مَنْ سَفِهَ نَفْسَهُ وَلَقَدِ اصْطَفَیْنَاهُ فِی الدُّنْیَا وَإِنَّهُ فِی الآخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِحِینَ قدس سره علیهاالسلام

«جز افراد سفیه و نادان، چه کسی از آیین ابراهیم، (با آن پاکی و درخشندگی،) روی گردان خواهد شد؟ ما او را در این جهان برگزیدیم، و او در جهان دیگر، از صالحان است».

حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در مورد آیه: «ومن یرغب عن ملة ابراهیم» فرمود: «در اینجا مراد از صالحین، پیغمبر و ائمه علیهم السلام است که امر و نهی خدا را عمل می نمایند و مردم از حضور آن ها برای صلاح امور خود مورد مشورت قرار

ص: 276

می گیرند، و آنان از اظهار نظر و رأی و قیاس در دین خدا دوری می جویند و همینکه خداوند امر فرمود که به پیروی از من فرمان بردارید، گفتند: مطیع و فرمانبرداریم، و پیغمبران دیگر به ایشان اقتدا نموده اند چنانچه خداوند در آیه های بعد از این می فرماید: «ووصی بها ابراهیم بنیه ویعقوب یا بنی ان اللّه اصطفی لکم الدین فلا تموتن الاّ وانتم مسلمون» یعنی به ولایت امیرالمؤمنین راضی و تسلیم شوید».(1)

از طریق عامه و خاصه روایت شده: هنگامی که آیه «فان اللّه هو مولاه وجبرئیل وصالح المؤمنین»(2) نازل شد رسول مکرم صلی الله علیه و آله بازوی علی بن ابی طالب علیه السلام را گرفت و فرمود: «ای مؤمنان این یگانه صالح و شایسته از مؤمنان است».(3)

از این آیه استفاده می شود که رسول مکرم صلی الله علیه و آله و علی بن ابی طالب علیه السلام سبقت ذاتی و فضل و مرتبه ای در مقام عبودیت بر ابراهیم دارند.

و نیز در آیه کریمه «ان ولیی اللّه الذی نزل الکتاب وهو یتولی الصالحین»(4) از رسول مکرم صلی الله علیه و آله به عنوان صالح تعبیر فرموده به سبب سبقت مرتبه ای که بر صالحان دارد.

از طرفی پیامبر اعظم اسلام صلی الله علیه و آله نیز از نسل ابراهیم و تابع ملت آن حضرت است. بنابراین کسی که به پیامبر اسلام و ملت او کافر شود شکی نیست که به حضرت ابراهیم و ملت او کافر شده است. و تردیدی نیست در اینکه کسی که به مصدر و مایه افتخار خویشتن کافر شود دیوانه خواهد بود و عینا نظیر کسی است که درباره خود کاری انجام دهد که منجر به هلاکت وی گردد.

ص: 277

حضرت امام سجاد علیه السلام فرمودند: «هیچکس بر ملت ابراهیم علیه السلام ثابت نیست مگر ما و شیعیان ما و سایر مردم بری هستند».(1)

چنانکه خداوند، در دو آیه از قرآن کریم می فرماید: «وآتیناه فی الدنیا اجره وانه فی الاخرة لمن الصالحین × وآتیناه فی الدنیا حسنة وانه فی الاخرة لمن الصالحین».(2) دقت در این آیات با در نظر گرفتن مقام شامخ حضرت ابراهیم علیه السلام نشان می دهد که صالح بودن دارای مراتبی است و ابراهیم بعضی از آن مراتب را دارا بوده و تقاضای بعضی دیگر را نموده است و آن مقام محمد و آل محمد صلی الله علیه و آله است که خداوند متعال دعای حضرت ابراهیم علیه السلام را قبول و وعده داده است که او را در آخرت به آنان ملحق فرماید.

یوسف پسر ابوسعید می گوید: روزی نزد امام صادق علیه السلام بودم، به من فرمود: «هنگامی که قیامت برپا شود و خداوند همه مردم را جمع کند اولین کسی را که بخوانند حضرت نوح علیه السلام است. به او گفته می شود: آیا تبلیغ کردی و فرامین پروردگار را به قوم خود رساندی؟ می گوید: بله. به او گفته می شود: چه کسی به عمل تو شهادت می دهد؟ می گوید: محمد بن عبداللّه صلی الله علیه و آله

سپس در طلب حضرت محمد صلی الله علیه و آله به راه می افتد و مردم را کنار می زند و از آن ها عبور می کند تا خود را به آن حضرت می رساند، واو بر روی توده ای از مشک کنار علی علیه السلام نشسته است و این فرمایش پروردگار است: «فلما رأوه زلفه سیئت وجوه الذین کفروا»(3) و چون اورا (یعنی علی علیه السلام ) مقرب درگاه خدا و رسول را ببینند چهره کافران زشت و درهم کشیده گردد.

نوح خدمت پیامبر صلی الله علیه و آله عرض می کند: خداوند از من سؤال کرده است که آیا

ص: 278

تبلیغ کرده ای و پیام ما را ابلاغ نموده ای؟ گفتم: بله، فرموده است: چه کسی برای تو شهادت می دهد؟ گفتم: حضرت محمد صلی الله علیه و آله در این هنگام پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله جعفر بن ابی طالب و حمزه را دستور می دهد که بروید و شهادت دهید که او وظیفه تبلیغ را انجام داده است.

امام صادق علیه السلام سپس فرمود: پس جعفر و حمزه دو شاهدند برای پیامبران که ابلاغ رسالت نموده اند. عرض کردم: فدای شما شوم، پس علی علیه السلام کجاست و چه می کند؟ فرمود: هو «اعظم منزلة من ذلک» مقام و مرتبه او بالاتر از این ها است».(1)

وَوَصَّی بِهَا إِبْرَاهِیمُ بَنِیهِ وَیَعْقُوبُ یَا بَنِیَّ إِنَّ اللّه َ اصْطَفَی لَکُمُ الدِّینَ فَلاَ تَمُوتُنَّ إَلاَّ وَأَنتُم مُّسْلِمُونَ قدس سره علیهاالسلام رضی الله عنه

«و ابراهیم و یعقوب، پسران خود را به همان [آیین] سفارش کردند، [و هر دو در وصیتشان چنین گفتند:] «ای پسران من، خداوند برای شما این دین را برگزید، پس، البته نباید جز مسلمان بمیرید».

امام باقر علیه السلام در خصوص آیه فوق فرمود: راجع به ولایت علیه السلام علی سفارش کردند».(2)

[به آنان] امام رضا علیه السلام فرمود: «ولایت حضرت علی علیه السلام در کلیه کتابهای پیامبران ذکر شده و خداوند هیچ پیغمبری را نفرستاد مگر به نبوت حضرت محمد صلی الله علیه و آله و ولایت وصی او حضرت علی علیه السلام ».(3)

جابر بن عبداللّه انصاری می گوید: در محضر پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله نشسته بودم که ناگاه علی بن ابی طالب علیه السلام وارد شد، رسول خدا صلی الله علیه و آله اورا نزدیک خود نشانید و با

ص: 279

جامه ای که پوشیده بود بر چهره مبارک او کشید و فرمود:ای ابوالحسن! تو را به بشارتی که جبرئیل به من خبر داده بشارت و مژده دهم.

عرض کرد: بله یا رسول اللّه، فرمود: همانا در بهشت چشمه ای است که «تسنیم» نامیده می شود و از آن، دو نهر خارج می گردد، آن قدر وسیع است که اگر همه کشتی های دنیا در آن قرار گیرند می توانند حرکت نمایند و در کنار تسنیم و ساحل آن درختهایی است که شاخه هایش از مروارید و مرجان تازه و برگهایش از زعفران است، و در کنار درختان آن تختهایی از نور است و بر آن مردمانی نشسته اند که بر پیشانی آن ها با نور نوشته شده است: این ها دوستان علی بن ابی طالب علیه السلام می باشند».(1)

أَمْ کُنتُمْ شُهَدَاء إِذْ حَضَرَ یَعْقُوبَ الْمَوْتُ إِذْ قَالَ لِبَنِیهِ مَا تَعْبُدُونَ مِنْ بَعْدِی قَالُواْ نَعْبُدُ إِلَ_هَکَ وَإِلَ_هَ آبَائِکَ إِبْرَاهِیمَ وَإِسْمَاعِیلَ وَإِسْحَقَ إِلَ_هًا وَاحِدًا وَنَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ قدس سره علیهاالسلام علیهاالسلام

«آیا وقتی که یعقوب را مرگ فرا رسید، حاضر بودید؟ هنگامی که به پسران خود گفت: پس از من، چه را خواهید پرستید؟ «گفتند:» معبود تو، و معبود پدرانت، ابراهیم و اسماعیل و اسحاق _ معبودی یگانه _ را می پرستیم، و در برابر او تسلیم هستیم».

حضرت باقر علیه السلام در خصوص آیه «ام کنتم شهداء» فرمود: «این آیه در حق امام زمان علیه السلام جاری است و آن شعار قائم آل محمد علیهم السلام است».(2)

فیض کاشانی فرموده: «شاید مراد روایت آن باشد که هر یک از اوصیاء طاهرین علیهم السلام که قیام به وصایت داشته اند پیش از شهادت این وصیت را به فرزندان

ص: 280

خود فرموده و چنان جواب شنیده اند».(1)

ملاحظه: در آیه شریفه اشارتی است:

1 _ دال است بر استحباب وصیت و ترغیب در آن، زیرا حق تعالی مدح فرموده حضرت ابراهیم و یعقوب علیهماالسلام را بر وصیت که به اولاد خود نمودند.

2 _ حضرت ابراهیم و یعقوب علیهماالسلام با آنکه دانستند در عقب ایشان پیغمبرانی خواهند بود که هادی ذریه ایشان باشند و نگذارند مردم در ضلالت افتند، با وجود این اولاد خود را به دین اسلام و توحید و طریق حق وصیت نمودند و کار آن ها را معطل نگذاشتند، پس چگونه می شود و معتقد بود که بدون وصیت، حضرت خاتم صلی الله علیه و آله از دنیا برود و کار امت را مهمل گذارد با آنکه می دانست که بعد از او پیغمبری مبعوث نخواهد بود، و از خداوند حکیم این امر محال است.

تِلْکَ أُمَّةٌ قَدْ خَلَتْ لَهَا مَا کَسَبَتْ وَلَکُمْ مَّا کَسَبْتُمْ وَلاَ تُسْأَلُونَ عَمَّا کَانُوا یَعْمَلُونَ قدس سره علیهاالسلام

«آن جماعت را روزگار به سر آمد، دستاورد آنان برای آنان و دستاورد شما برای شماست، و از آنچه آنان می کرده اند، شما بازخواست نخواهید شد».

شما امت پیغمبر آخر الزمان صلی الله علیه و آله نیز هر عملی از خوب و بد بکنید نتیجه اش عاید خودتان می گردد. «ولا تسئلون عما کانوا یعملون» شما مسئول کارهای آنان نمی باشید همانگونه که آنان مسئول کارهای شما نمی باشند بلکه هر کس مسئول کار خودش می باشد. چنانچه مفاد آیات شریفه بسیار است مانند: «ولا تزر وازرة وزر اخری»(1) و «ولا تکسب کل نفس الا علیها»(2) و «کل نفس بما کسبت رهینة»(3) و غیر این ها از آیات دیگر.

ولی با وجود آن ها در اخباری چند از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و حضرت صادق علیه السلام وارد شده که اهل کتاب و ناصبی ها فدای شیعیان علی علیه السلام شده و به ازاء آن ها به جهنم می روند و حال آنکه صریح این آیات بلکه برهان عدل بر خلاف آن است (جواب):

برهان عدل اقتضاء می کند که حق مظلوم از ظالم گرفته شود؛ در مرحله اول اگر ظالم حسناتی دارد در عوض ظلمی که به مظلوم نموده حسنات وی را به او دهند و اگر حسناتی ندارد سیئات مظلوم را بر او بار می کنند، و اگر ظالم حسناتی ندارد و مظلوم نیز سیئاتی ندارد سیئات دوستان و بستگان مظلوم را بر ظالم حمل می کنند، و چون اهل کتاب و ناصبی ها بر پیغمبر صلی الله علیه و آله و اوصیاء طاهرین علیهم السلام او ظلم

ص: 282

نموده و نه آن ها حسناتی دارند و نه پیامبر و اهل بیت علیهم السلام سیئاتی دارند، لذا خداوند عادل، سیئات دوستان و شیعیان این خاندان را بر آنان حمل نموده و آنان را معذب به عذاب مضاعف می گرداند.

نکته دیگر اینکه: این آیه رد بر یهودیان است زیرا آنان می گفتند: بیشتر انبیاء خدا از بنی اسرائیل بوده اند و از بنی اسمعیل کسی جز محمد صلی الله علیه و آله دعوت نبوت ننموده و این را باعث افتخار خود می شمردند.

آیه در جواب آن ها می گوید که خوبی و صلاح آنان مربوط به خودشان بوده و برای شما باعث افتخار نمی شود و نتیجه آن عاید شما نمی گردد بلکه آنچه به شما می رسد نتیجه عمل خودتان می باشد و اگر عناد و لجاجت و عصبیت بورزید به عقوبت آن گرفتار می شوید چنانکه در سوره مریم بعد از ذکر مقام ابراهیم و اسحق و یعقوب و موسی و هارون و اسمعیل و ادریس و سایر انبیاء می فرماید: «فخلف من بعدهم خلف اضاعوا الصلاة واتبعوا الشهوات فسوف یلقون غیا».(1)

دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام فرمود: از پدرم رسول خدا صلی الله علیه و آله شنیدم که فرمود: «هنگامی که در آسمان سیر داده شدم (شب معراج) داخل بهشت گردیدم، و در آنجا قصری دیدم از مرواریدهای سفید رنگ و توخالی، دری داشت که به تاجی از در و یاقوت مزین شده بود و بر آن پرده ای آویزان بود، سرم را بلند کردم دیدم بر روی در نوشته شده «لا اله الا اللّه، محمد رسول اللّه، علی ولی القوم» و بر روی پرده نوشته شده بود: «بخ بخ من مثل شیعة علی؟» به به، آفرین، کیست مانند شیعیان علی» در آنجا وارد شدم قصری دیدم از عقیق سرخ رنگ میان تهی، و آن دری داشت از نقره که به تاجی از زبرجد سبز رنگ زینت داده شده بود، و بر آن پرده ای آویزان بود، سر خود را که بلند کردم دیدم روی در نوشته شده است «محمد

ص: 283

رسول اللّه، علی وصی المصطفی» و بر روی پرده نوشته شده است «بشر شیعة علی بطیب المولد» شیعیان علی را به پاکی ولادت بشارت بده.

در آنجا وارد شدم قصر دیگری دیدم از زمرد سبز رنگ میان تهی که زیباتر از آن ندیده ام، دری داشت از یاقوت سرخ رنگ که با جواهرات زینت داده شده بود و بر آن پرده ای آویزان بود، سر خود را بلند کردم دیدم بر آن نوشته شده است: «شیعة علی هم الفائزون» شیعیان علی علیه السلام گروه رستگاران هستند».

به جبرئیل گفتم:ای حبیب من این قصر از کیست؟ عرض کرد: از پسر عمو و وصی تو علی بن ابی طالب علیه السلام است، مردم همگی در قیامت با پای برهنه و بدن عریان محشور می شوند جز شیعیان علی بن ابی طالب علیه السلام و همه را به نام مادرانشان می خوانند جز شیعیان علی علیه السلام که آن ها را به نام پدرانشان صدا می زنند. به جبرئیل گفتم: ای دوست من چرا اینگونه است؟ عرض کرد: چون شیعیان علی علیه السلام اورا دوست دارند، حلال زاده اند و پاک به دنیا آمده اند.(1)

وَقَالُواْ کُونُواْ هُودًا أَوْ نَصَارَی تَهْتَدُواْ قُلْ بَلْ مِلَّةَ إِبْرَاهِیمَ حَنِیفًا وَمَا کَانَ مِنَ الْمُشْرِکِینَ قدس سره علیهاالسلام قدس سرهم

«یهود و نصاری گفتند که به آیین ما درآیید تا راه راست یافته و طریق حق پویید. (ای پیغمبر در جواب آن ها) بگو: بلکه ما آیین ابراهیم را پیروی می کنیم که به راه راست توحید بود و از مشرکان نبود».

امام صادق علیه السلام فرمودند: منظور از آیین حنیف اسلام است.(2)

ص: 284

امام باقر علیه السلام فرمودند: از آیین حنیف چیزی جز کوتاه کردن سبیل و چیدن ناخن و ختنه باقی نمانده است.(1)

قُولُواْ آمَنَّا بِاللّه ِ وَمَآ أُنزِلَ إِلَیْنَا وَمَا أُنزِلَ إِلَی إِبْرَاهِیمَ وَإِسْمَاعِیلَ وَإِسْحَقَ وَیَعْقُوبَ وَالأسْبَاطِ وَمَا أُوتِیَ مُوسَی وَعِیسَی وَمَا أُوتِیَ النَّبِیُّونَ مِنْ رَّبِّهِمْ لاَ نُفَرِّقُ بَیْنَ أَحَدٍ مِّنْهُمْ وَنَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ قدس سره

«بگویید: «ما به خدا، و به آنچه بر ما نازل شده، و به آنچه بر ابراهیم و اسحاق و یعقوب و اسباط نازل آمده، و به آنچه به موسی و عیسی داده شده، و به آنچه به همه پیامبران از سوی پروردگارشان داده شده، ایمان آورده ایم، میان هیچ یک از ایشان فرق نمی گذاریم، و در برابر او تسلیم هستیم».

حضرت امام محمد باقر علیه السلام فرمودند: «مقصود آیه «قولوا آمنا باللّه» خطاب به حضرت علی و فاطمه و حسن و حسین و سائر امامان علیهم السلام است و این سنت بعد از ایشان در ائمه اطهار علیهم السلام جاری گردید و در آیه بعد از این روی کلام خداوند رجوع به خلق شده است که باید مردم عقائد خودشان را بر اساس عقاید ائمه اطهار علیهم السلام و قرآن تطبیق نمایند و آنچه به سوی ما فرستاده شده قرآن است. و منظور از سبط و اسباط نوه و نواده می باشد، و حسن و حسین علیهماالسلام را «سبطی رسول اللّه» می گویند».(2)

هنگامی که امام حسن و امام حسین علیهماالسلام جنازه امیرالمؤمنین علیه السلام را روی دوش داشتند و به طرف آن قبری که از پیش (در زمان حضرت آدم و نوح) آماده شده بود

ص: 285

در نجف می بردند ناگاه اسب سواری را دیدند که بوی عطر از او به شدت در فضا منتشر می شد و بر آن دو بزرگوار سلام کرد، سپس به امام حسن علیه السلام فرمود: تو حسن بن علی علیهماالسلام هستی که از سرچشمه وحی و قرآن سیراب گشته ای و در دامان علم و شرف پرورش یافته ای، و جانشین امیرالمؤمنین و سرور اوصیاء هستی؟ عرض کرد: بله.

سپس فرمود: و این یکی حسین علیه السلام نوه پیامبر رحمت است که از پستان عصمت آشامید، پدر ائمه طاهرین علیهم السلام و جویبار دانش و حکمت است؟ عرض کرد: بله. فرمود: جنازه را به من واگذارید و در پناه خداوند بروید.

امام حسن علیه السلام عرض کرد: پدرم وصیت فرموده است که جنازه را جز به یکی از این دو نفر واگذار نکنم، جبرئیل یا خضر، تو کدامیک از این دو هستی؟ او نقاب را از چهره کنار زد، دیدند امیرالمؤمنین علیه السلام است. بعد به امام حسن علیه السلام فرمود:ای ابا محمد! شخصی که هرکس بمیرد نزد او حاضر می شود چگونه کنار جسد خود حضور نداشته باشد.؟(1)

فَإِنْ آمَنُواْ بِمِثْلِ مَا آمَنتُمْ بِهِ فَقَدِ اهْتَدَواْ وَّإِنْ تَوَلَّوْاْ فَإِنَّمَا هُمْ فِی شِقَاقٍ فَسَیَکْفِیکَهُمُ اللّه ُ وَهُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ قدس سره علیهاالسلام علیه السلام

«پس اگر آنان [هم] به آنچه شما بدان ایمان آورده اید، ایمان آوردند، قطعا هدایت شده اند، ولی اگر روی برتافتند، جز این نیست که سر ستیز [و جدایی] دارند، و به زودی خداوند [شر] آنان را از تو کفایت خواهد کرد، که او شنوای داناست».

حضرت امام محمد باقر علیه السلام در مورد آیه: «فان آمنوا بمثل ما آمنتم به»فرمود: مراد از آن، ایمان به علی و فاطمه و حسن و حسین و ائمه علیهم السلام می باشد که اگر

ص: 286

(مردم) به آن ها ایمان بیاورند هدایت می شوند و اگر از آن ها دوری بجویند بر باطل خواهند بود».(1)

امام صادق علیه السلام ذیل آیه «فان تولوا فانما هم فی شقاق» فرمودند: «فی شقاق یعنی در کفرند. یعنی اگر رو بر گردانند و اعراض نمایند در کفر قرار می گیرند»(2) و خداوند متعال شر آن ها (یهودیان و مسیحیان) را از مسلمانان دفع کرده و فتح و ظفر را نصیب اهل ایمان خواهد فرمود و خداوند شنوا به اقرار زبانی و دانا به اعتقاد قلبی آن ها است.

این موضوع دلالت روشنی بر نبوت و حقانیت پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله دارد: زیرا خداوند او را از آسیب آن ها، _ با اینکه آن همه جدیت که در این راه به خرج دادند، _ حفظ کرد. و هو السمیع العلیم خداوند شنونده گفتار آن هاست و به اعمالی که علیه تو (پیغمبر صلی الله علیه و آله ) انجام می دهند و نقشه هایی که می کشند و توطئه هایی که می چینند دانا است و همه آن ها را عقیم و بی نتیجه خواهد کرد.

الموت به دوستان علی بن ابی طالب علیه السلام رحم می کند همانطور که بر پیامبران ترحم می نماید».(1)

صِبْغَةَ اللّه ِ وَمَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللّه ِ صِبْغَةً وَنَحْنُ لَهُ عَابِدونَ قدس سره

«این است نگارگری الهی، و کیست خوش نگارتر از خدا؟ و ما او را پرستندگانیم».

آورده اند. و اینکه اسلام و ایمان فطری به رنگ تعبیر شده است به خاطر آن است که اثر آن،که نور ایمان است در صورت ظاهر است و داخل در قلب است مانند اثر رنگ که در جامه ظاهر است و داخل در باطن آن است.

سَیَقُولُ السُّفَهَاء مِنَ النَّاسِ مَا وَلاَّهُمْ عَنْ قِبْلَتِهِمُ الَّتِی کَانُواْ عَلَیْهَا قُل لِّلّهِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ یَهْدِی مَنْ یَشَاء إِلَی صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ قدس سره رضی الله عنه

«مردم بی خرد خواهند گفت: چه موجب شد که مسلمین از قبله ای که بر آن بودند (از بیت المقدس) روی به کعبه آوردند؟ بگو: مشرق و مغرب برای خداست و هر که را خواهد به راه راست هدایت می کند».

امام صادق علیه السلام فرمودند: پس از آنکه پیامبر صلی الله علیه و آله سیزده سال در مکه و هفت ماه پس از مهاجرت به مدینه، به سوی بیت المقدس نماز خواند، جهت قبله به سوی کعبه تغییر یافت. حضرت فرمود: سپس خداوند او را به سوی کعبه چرخاند و دلیل آن این بود که یهودیان، پیامبر صلی الله علیه و آله را نکوهش می کردند و به او می گفتند: تو پیرو ما هستی و به سوی قبله ما نماز می خوانی. رسول اکرم صلی الله علیه و آله از این امر بسیار اندوهگین شد و در دل شب بیرون رفت و به افق های آسمان می نگریست و منتظر دستوری از خداوند در مورد آن بود. پس چون شب را به صبح رساند و در وقت ظهر، برای نماز حاضر شد در مسجد بنی سالم دو رکعت از نماز ظهر را خواند و جبرئیل بر او نازل شد و بازوان او راگرفت و به سوی کعبه چرخاند و این آیه را بر او نازل کرد: «قد نری تقلب وجهک فی السماء فلنولینک قبلة ترضاها فول وجهک شطر المسجد الحرام»(1) «ما به هر سو گردانیدن رؤیت در آسمان را نیک می بینیم پس باش تا تو را

ص: 289

به قبله ای که بدان خشنود شوی برگردانیم؛ پس روی خود را به مسجد الحرام کن. پیامبر صلی الله علیه و آله دو رکعت از نماز را به سوی بیت المقدس و دو رکعت دیگر را به سوی کعبه خوانده بود. پس یهود و نادانان گفتند: «ما ولاهم عن قبلتهم التی کانوا علیها» «چه چیزی آنان را از قبله ای که بر آن بودند روی گردان کرد؟».(1)

وَکَذَلِکَ جَعَلْنَاکُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِّتَکُونُواْ شُهَدَاء عَلَی النَّاسِ وَیَکُونَ الرَّسُولُ عَلَیْکُمْ شَهِیدًا وَمَا جَعَلْنَا الْقِبْلَةَ الَّتِی کُنتَ عَلَیْهَا إِلاَّ لِنَعْلَمَ مَنْ یَتَّبِعُ الرَّسُولَ مِمَّنْ یَنقَلِبُ عَلَی عَقِبَیْهِ وَإِنْ کَانَتْ لَکَبِیرَةً إِلاَّ عَلَی الَّذِینَ هَدَی اللّه ُ وَمَا کَانَ اللّه ُ لِیُضِیعَ إِیمَانَکُمْ إِنَّ اللّه َ بِالنَّاسِ لَرَوءُوفٌ رَّحِیمٌ قدس سره علیهاالسلام

«و بدین گونه شما را امتی میانه قرار دادیم، تا بر مردم گواه باشید، و پیامبر بر شما گواه باشد. و قبله ای را که[چندی] بر آن بودی، مقرر نکردیم جز برای آنکه کسی را که از پیامبر پیروی می کند، از آن کس که از عقیده خود برمی گردد بازشناسیم، هر چند [این کار] جز بر کسانی که خدا هدایت [شان] کرده، سخت گران و دشوار بود، و خدا بر آن نبود که ایمان شما را ضایع گرداند، زیرا خدا [نسبت] به مردم دلسوز و مهربان است».

برید عجلی می گوید: از حضرت صادق علیه السلام در رابطه با آیه «وکذلک جعلناکم امة وسطا» سؤال نمودم فرمود: «ما امت وسطی هستیم و خداوند ما ائمه علیهم السلام را گواه بر مخلوقات خود گرفته و ما حجت او در روی زمین می باشیم».(2)

ابوعمرو زبیری می گوید: حضرت صادق علیه السلام به من فرمود: «ای عمرو اگر گمان

ص: 290

کنی مراد از این آیه تمام اهل قبله است بر خدا افترا و دروغ بسته ای. آیا کسانیکه در دنیا شهادت آن ها نسبت به یک صاع(پیمانه) از خرما پذیرفته نیست چگونه خداوند روز قیامت آنان را برای شهادت طلب می نماید و گواهی آنان را در حضور تمام امتهای پیغمبران گذشته قبول می فرماید؟ و مراد از امة ما ائمه علیهم السلام می باشیم».(1)

همو می گوید: حضور حضرت صادق علیه السلام عرض کردم: «آیا ایمان عمل است یا قول بدون عمل؟ فرمود: ایمان عمل است و قول بعضی از آن عمل است. خداوند آن را در قرآن واجب نموده و دلیل و برهان او روشن است و زمانیکه پروردگار قبله را از طرف بیت المقدس به جانب کعبه برگردانید، مسلمین حضور پیغمبر عرض کردند: پس نمازی که به جانب بیت المقدس بجا آوردیم و همچنین حال مردگان ما که به آن طرف نماز خواندند چطور می شود؟ خداوند این آیه را نازل فرمود».(2)

بنابراین بر اساس آیه «وکذلک جعلناکم امة وسطا» مقام وساطت مطلقا اختصاص به رسول اکرم و اوصیاء طاهرین او علیهم السلام دارد.

یزید بن معاویه عجلی از حضرت سجاد و باقر علیهماالسلام روایت نموده که فرمودند: «ماییم امت وسط، و رسول خدا شاهد است بر ما، و ما شاهدان خداییم بر خلقش و حجتهای او در زمین هستیم».(3)

ملاحظه:

شعبی نقل نموده که در بصره، در مجلس حجاج بن یوسف ثقفی لعنه اللّه بودیم. امراء و اولاد مهاجر و انصار همه حاضر بودند، حسن بصری وارد شد، حجاج او را اکرام نمود.

ص: 291

در اثنای صحبت ذکر حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام به میان آمد، حجاج جسارت کرد. ما نیز از ترس تابع او شدیم. و حسن بصری خاموش بود و هیچ سخن نمی گفت. حجاج روی به وی کرد و گفت: یا ابا سعید! در حق علی علیه السلام چه می گویی؟ گفت: چه خواهی تا بگویم، گفت: رأی تو در مورد او چیست؟

گفت: حق تعالی می فرماید: «الا علی الذین هدی اللّه»، حضرت علی علیه السلام از کسانی بود که خدا ثبات در ایمان به او ارزانی فرموده، و او اولین کسی بود که در تغییر جهت قبله اقتدا به پیغمبر نمود، و او پسر عموی رسول و داماد و دوست ترین مردم به او است و او را نزد خدا سابقه ای هست که نه تو و نه هیچکس از مردم دفع آن نتواند کرد، «ذلک فضل اللّه یؤتیه من یشاء»، حجاج چون این را شنید ساکت شد.(1)

روزی امیرالمؤمنین علی علیه السلام در مسجد کوفه نشسته بود عبداللّه التمیمی بگذشت زره و سپر پوشیده بود، علی علیه السلام فرمود: این زره و سپر من است که روز کارزار بصره به زور و خیانت برگرفته ای، او منکر شد و گفت: بیا تا به این حاکم شویم، یعنی نزد شریح قاضی رفتند.

امیرالمؤمنین علیه السلام دادخواست خود را عرضه نمود، عبداللّه منکر شد حاکم گواه (شاهد) خواست. امیرالمؤمنین علیه السلام امام حسن علیه السلام را بیاورد تا گواهی داد. شریح گفت: به یک گواه حکم نکنم. امیرالمؤمنین علیه السلام غلام خود قنبر را بیاورد تا گواهی داد. گفت: به گواهی بنده حکم نکنم.

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: قبحک اللّه یا شریح (ای شریح خدا خوارت کند)، در این حکم سه جور حکم کردی، گفت: چگونه؟ فرمود: نمی دانی که از امام گواه نمی خواهند چرا که امام در دین خدا مأمون می باشد و قول او حجت می باشد.

ص: 292

دیگر آنکه گفتی: بگواهی حسن علیه السلام حکم نکنم و رسول اکرم صلی الله علیه و آله بگواهی من روز خیبر حکم کرد و گفت: گواهی قریشی گواهی هفت مرد می باشد نه از قریش، و گواهی تو ای علی علیه السلام گواهی هفت قریشی می باشد. سوم گفتی: به گواهی بنده حکم نکنم نمی دانی که گواهی بنده برای خواجه مقبول می باشد و بر علیه خواجه مقبول نمی باشد پس از این نگر تا هیچ حکمی نکنی تا مرا از آن خبر ندهی».(1)

اعتراف مخالفین نسبت به مقام و منزلت والای امیرالمؤمنین و اهل بیت علیهم السلام

در کتاب شواهد التنزیل از سلیم بن قیس از امیرالمؤمنین علیه السلام روایت نموده که فرمود: «[خداوند در] آیه «لتکونوا شهداء علی الناس» ما اوصیاء را اراده نموده، که رسول اکرم صلی الله علیه و آله شاهد و گواه بر ما اهل بیت است و ما گواهان پروردگار و حجت او بر مردم هستیم».(2)

ابن ابی الحدید می گوید: «فاما فضائله فانها قد بلغت من العظم والجلالة والاشتهار مبلغا یسمح معه التعرض لذکرها والتصدی لتفصیلها» اما فضائلش (حضرت علی علیه السلام ) در عظمت و روشنی و اشتهار به حدی است که نمی توان متعرض آن شده و تفصیل آنرا بیان داشت.

او در ادامه می گوید: چه بگویم درباره شخصی که دشمنان و مخالفانش اقرار به فضیلت او نموده و نتوانسته اند مناقبش را انکار و فضائلش را کتمان کنند. چه بگویم درباره کسی که هر فضیلتی به او نسبت داده شود و هر فرقه ای به او منتهی می گردد و هر طایفه ای اورا به خود جذب می کند پس او رئیس و سرچشمه همه فضایل است».(3)

ص: 293

سید بن طاووس در کتاب «الیقین» از طریق مخالفین نقل می کند: «امیرالمؤمنین علیه السلام در مکه در کوه صفا قدم می زد ناگهان پرنده ای را که شبیه کبک بود دید روی زمین راه می رود، وقتی در مقابل امیرالمؤمنین علیه السلام قرار گرفت حضرت علی علیه السلام به او سلام کرد، پرنده عرض کرد: سلام بر شما و رحمت خداوند بر شما باد ای امیر مؤمنان!

فرمود: ای پرنده! اینجا چه می کنی؟ عرض کرد: ای امیرمؤمنان! من چهار صد سال است در این مکان خدا را تسبیح می گویم و به تقدیس و تمجید او مشغولم و اورا به طور کامل عبادت می کنم.

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود:ای پرنده! صفا سرزمینی است که در آن خوردنی و آشامیدنی نیست، برای تهیه آن چه می کنی؟ عرض کرد: به خویشاوندی شما با رسول خدا صلی الله علیه و آله قسم! هرگاه گرسنه می شوم برای شیعیان و دوستان شما دعا می کنم سیر می شوم، و هرگاه تشنه می شوم دشمنان شما و غاصبین حق شما را نفرین می کنم سیراب می شوم».(1)

الَّذِینَ آتَیْنَاهُمُ الْکِتَابَ یَعْرِفُونَهُ کَمَا یَعْرِفُونَ أَبْنَاءهُمْ وَإِنَّ فَرِیقًا مِّنْهُمْ لَیَکْتُمُونَ الْحَقَّ وَهُمْ یَعْلَمُونَ قدس سره صلی الله علیه و آله وسلم

«کسانی که به ایشان کتاب [آسمانی] داده ایم، همان گونه که پسران خود را می شناسند، او [= محمد صلی الله علیه و آله ] را می شناسند، و مسلما گروهی از ایشان حقیقت را نهفته می دارند، و خودشان [هم[ می دانند».

امیرالمؤمنین علیه السلام در مورد آیه: «الذین آتیناهم الکتاب» فرمود: «مراد از کسانی که خداوند به آنان کتاب عطا فرموده اصحاب مشئمه از یهود و مسیحیان می باشند

ص: 294

که همانطور که فرزندان خود را می شناسند بر طبق مندرجات و خبر تورات و انجیل، نبوت محمد صلی الله علیه و آله و ولایت مرا می شناسند، ولی عده ای از آن ها کتمان حق نموده یا آنکه می دانند محمد صلی الله علیه و آله پیغمبری است که از جانب پروردگار به سوی آن ها فرستاده شده است و خداوند می فرماید: ای محمد صلی الله علیه و آله چون آن ها منکر پیغمبری تو شدند از انکار آن ها غمی به دل راه مده، لذا روح ایمان از آن ها سلب شده و فقط برای آنان روح قوه و روح شهوت و روح بدن باقیمانده و مانند چهارپایان شدند که آن ها به توسط روح قوه بار می برند و به روح شهوت علوفه می خورند و به روح بدن راه می روند».(1)

وَلِکُلٍّ وِجْهَةٌ هُوَ مُوَلِّیهَا فَاسْتَبِقُواْ الْخَیْرَاتِ أَیْنَ مَا تَکُونُواْ یَأْتِ بِکُمُ اللّه ُ جَمِیعًا إِنَّ اللّه َ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ قدس سره علیهماالسلام

«و برای هر کسی قبله ای است که وی روی خود را به آن [سوی[ می گرداند، پس در کارهای نیک بر یکدیگر پیشی گیرید. هر کجا که باشید، خداوند همگی شما را [به سوی خود باز] می آورد، در حقیقت، خدا بر همه چیز تواناست».

حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمود: «در آیه «فاستبقوا الخیرات»، مراد از خیرات ولایت می باشد، و مراد از آیه «اینما تکونوا یأت بکم اللّه جمیعا» اصحاب حضرت قائم (عجل اللّه تعالی فرجه الشریف) هستند که سیصد و سیزده نفرند، قسم به خدا! آن ها جماعتی هستند شمرده شده، قسم به خدا در یک ساعت نزد آن حضرت جمع می شوند».(2)

امام رضا علیه السلام فرمودند: «واللّه لو قام قائمنا لجمع الله الیه جمیع شیعتنا من جمیع

ص: 295

البلدان» به خدا سوگند! وقتی قائم ما (عجل اللّه تعالی فرجه الشریف) به امر دین قیام نماید حق تعالی همه شیعیان او را از جمیع شهرها نزدیک وی جمع می کند.(1)

از حضرت امام زین العابدین و حضرت باقر علیهماالسلام ذیل آیه: «فاستبقوا الخیرات اینما تکونوا یأت بکم اللّه جمیعا» نقل شده است فرمودند: «مراد قومی می باشند که از بستر خود دور شده (طی الارض می کنند) و همینکه شب را به روز رسانند خود را در مکه مشاهده می کنند و آن ها اصحاب حضرت حجة علیه السلام می باشند.(2)

حضرت امام جعفر صادق علیه السلام نیز فرمود: «شب از فراش و بستر خواب خود مفقود (پنهان) شده و همینکه صبح کنند در مکه معظمه باشند و بعضی از آن ها را در روز ابر بلند نموده و در مکه فرود آورد. مفضل بن عمر که راوی حدیث است می گوید: حضورش عرض کردم: کدام یک از این دو دسته افضل و بهترند؟ فرمود: آن هایی که ابر حرکت می دهد و من آن ها را به نام خود، و پدر و مادر و نسب ایشان را می شناسم».(3)

راست مسجد دمشق ساقط و خراب می شود و شخص خارج از دین، از ناحیه ترکستان خروج کند و طایفه ای از رومیان در تعقیب او برآیند و از برادران ترک به یاری آن شخص هجوم آورند و بروند تا به جزیره برسند و طایفه دیگر از رومیان که خارج از دین می باشند نیز خروج کنند و بیایند تا به زمین رمله (مکانی است در مصر) برسند.

ای جابر در آن سال اختلاف در روی زمین زیاد می شود و اولین شهر مغرب خراب گردد و در شام سه پرچم بلند شود:

1 _ پرچم سیاه و قرمز 2 _ پرچم به رنگ های مختلف 3 _ پرچم سفیانی که با صاحب پرچم مختلف ملاقات نماید و میان آن ها کشتار و جنگ زیاد واقع شود، سپس با پرچم اولی روبرو می شوند، سفیانی خود را به عراق می رساند و لشکرش را از شهر قرقیسا که شهری است در کنار شط فرات، عبور می نماید، صد هزار نفر از مردان ستمکار کشته می شوند. از آنجا به طرف کوفه روانه شده و عده لشکریان سفیانی که هفتاد هزار نفر است در کوفه قتل و غارت بنمایند.

در آن هنگام پرچمی از ناحیه خراسان (سید حسنی) افراشته شده و به سرعت پیش آید. در زیر لوای پرچم مزبور جمعی از اصحاب حضرت حجة علیه السلام می باشد و شخص بزرگی از کوفه خروج می کند که فرمانده لشکر سفیانی در بین حیره و کوفه او را به قتل می رساند، از آنجا سفیانی به طرف مدینه حرکت می کند و حضرت حجة علیه السلام از مدینه خارج و در مکه ظاهر می شود و لشکر سفیانی به زمین بیداء می رسد.

منادی از آسمان صدا می زند ای زمین! این لشکر را گرفته و فرو ببر. تمام آن ها جز سه نفر هلاک می شوند. خداوند صورت آن سه نفر را به عقب بر می گرداند که آیه «یا ایها الذین آمنوا آمنوا بما نزلنا مصدقا لما معکم من قبل ان نطمس وجوها

ص: 297

فنردها علی ادبارها»(1) در خصوص آن ها می باشد.

آن حضرت فرمود: در آن روز حضرت حجة علیه السلام در مکه به خانه کعبه تکیه نموده و دعا می فرماید: پروردگارا! مرا یاری فرما به کسانی که دعوتم را اجابت و قبول نمایند. ای مردم! من از اهل بیت محمد صلی الله علیه و آله و آل او علیهم السلام هستم و من نزدیک تر به خدا و محمد صلی الله علیه و آله می باشم و هر کس با من در آدم محاجه کند من اولی هستم به آدم و هر کس با من در حق محمد صلی الله علیه و آله محاجه کند من سزاوارتر هستم به محمد صلی الله علیه و آله و هر کس با من در حق پیغمبران محاجه کند من سزاوارتر هستم به پیغمبران. آیا نمی بینید خداوند در قرآن می فرماید: «ان اللّه اصطفی آدم ونوحا وآل ابراهیم وآل عمران علی العالمین ذریة بعضها من بعض واللّه سمیع علیم».(2)

من باقی مانده از آدم و برگزیده شده از نوح و ابراهیم و از آل پیغمبر خاتم، محمد صلی الله علیه و آله هستم، هر کس با من در قرآن محاجه نماید من سزاوارتر به قرآن هستم و هر که با من نسبت به پیغمبر و سیرت او محاجه کند، من سزاوارتر به سیرت و سنت پیغمبر هستم.

ای مردم سخنان مرا بشنوید و حاضرین به غائبین برسانند: شما را به حق خدا و رسول او و به حق خودم که به گردن شما دارم و آن حق ذوی القربی و امامت است چرا ما را مغموم نمودید؟! و چرا حق ما را از ما منع کردید و چرا به ما ظلم و ستم نموده و ما را از خانه های خود بیرون کردید و اشخاص باطل و فاسق را به جای ما برگزیده و تبعیت کردید؟! وای به حال شما! ای مردم دیگر ما را خوار نکنید و مرا یاری کنید تا خداوند شما را یاری فرماید.

در آن هنگام سیصد و سیزده نفر اصحاب مخصوص آن حضرت حضورش جمع می شوند. ای جابر! این است معنای «اینما تکونوا یأت بکم اللّه جمیعا» که با آن

ص: 298

حضرت میان رکن و مقام بیعت می کند و با او عهدنامه است از طرف پیغمبر که [سلسله وار] پسر از پدر به ارث برده اند.

ای جابر! قائم (عجل اللّه تعالی فرجه الشریف) از نسل امام حسین علیه السلام است و در یک شب خداوند امور او را اصلاح می نماید و چقدر از مردم، آنروز را سخت و دشوار می پندارند لکن ولادت و وراثت او از پیغمبر بر آن ها مشکل نبوده و اگر همه این ها را مردم بعید و مشکل بدانند صدای آسمانی که آن حضرت را به اسم خود و پدر و مادرش صدا می زند رفع اشکال می کند و صیحه آسمانی را همه می شنوند».(1)

از حضرت (شاه) عبدالعظیم حسنی علیه السلام روایت شده است: حضور حضرت جواد علیه السلام عرض کردم: من امیدوارم که شما قائم آل محمد صلی الله علیه و آله باشید که زمین را بعد از آنکه پر از ظلم و جور شد پر از عدل و داد کنید، فرمود ما ائمه همگی قائم به امر خدا هستیم ولی آن قائم که ظهور خواهد نمود کسی است که ولادتش پنهان و از نظر مردم غائب است و حرام است مردم او را به نام ذکر کنند، نامش نام پیغمبر و کنیه اش کنیه پیغمبر است و زمین برایش پیچیده می شود (طی الارض می کند) و تمام سختی ها برای او آسان می گردد و نزد او اصحابش جمع می شوند که عده آن ها مانند اصحاب بدر سیصد و سیزده نفر می باشند و از اکناف جهان خدمتش شرفیاب می شوند چنانچه خداوند می فرماید: «اینما تکونوا یأت بکم اللّه جمیعا» و همینکه ده هزار نفر در رکاب آن حضرت جمع و حاضر شوند به اذن خدا ظهور و خروج کند و دشمنان خدا را می کشد تا خداوند راضی شود.

حضرت عبدالعظیم می گوید حضورش عرض کردم: چگونه می داند خداوند راضی شده؟ فرمود در قلب مبارکش رحمت بیاندازد و وقتی که داخل مدینه شد،

ص: 299

(بتهای) لات و عزی (غاصبان حق امیرالمؤمنین علیه السلام ) را بیرون آورد. و بسوزاند».(1)

در تفسیر شریف برهان 14 حدیث از ائمه معصومین علیهم السلام روایت نموده که، مراد از آیه شریفه «اینما تکونوا یأت بکم اللّه جمیعا» اصحاب حضرت قائم علیه السلام می باشند که از اطراف زمین خدمت آن حضرت جمع می شوند.(2)

در حقیقت این روایات اشاره به این است که «خدایی که قدرت دارد ذرات پراکنده انسانها را از نقاط مختلف جهان در قیامت جمع آوری کند، به آسانی می تواند یاران مهدی علیه السلام را در گرد او جمع آوری نماید».

وَلأُتِمَّ نِعْمَتِی عَلَیْکُمْ وَلَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ قدس سره قدس سرهم

«تا نعمت خود را بر شما کامل گردانم، و باشد که هدایت شوید».

ولایت و محبت امیرالمؤمنین و اولاد بزرگوار او علیه السلام از تمام و کامل شدن نعمت به شمار می آید به دلیل آیه شریفه غدیر «الیوم اکملت لکم دینکم واتممت علیکم نعمتی».(3)

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: «رسول خدا صلی الله علیه و آله مرا در میان امتش جانشین خود ساخت، لذا من بعد از او حجت خدا بر آن ها هستم و همانا ولایت من بر اهل آسمان واجب شده است و فرشتگان ذکر فضائل ما می کنند و این نزد خدا تسبیح آن ها به حساب می آید.

ای مردم! از من پیروی کنید تا شما را به راهی که در آن رشد و کمال شما است راهنمائی کنم، به چپ و راست گرایش پیدا نکنید که باعث گمراهی شما می شود، من وصی پیغمبر شما و جانشین او هستم، پیشوای مؤمنین و فرمانروای ایشان و

ص: 300

اختیاردار آن ها می باشم، من شیعیانم را به بهشت رهبری می کنم و دشمنانم را به سوی آتش می کشانم، من شمشیر انتقام خدا بر دشمنان اویم، و رحمت الهی بر دوستانش می باشم، من صاحب حوض رسول اللّه صلی الله علیه و آله و پرچم او هستم و مقام شفاعت اورا مالکم. من و حسن و حسین و نه نفر از فرزندان او علیهم السلام جانشینان خدا بر روی زمین و حجت های الهی بر آفریدگان او هستیم».(1)

فَاذْکُرُونِی أَذْکُرْکُمْ وَاشْکُرُواْ لِی وَلاَ تَکْفُرُونِ قدس سره قدس سرهم رضی الله عنه

«پس مرا یاد کنید، [تا] شما را یاد کنم، و شکرانه ام را به جای آرید، و با من ناسپاسی نکنید».

شکر نعمت نعمتت افزون کند کفر نعمت از کفت بیرون کند

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: حق تعالی به من خطاب نمود: اگر بنده به ذکر من مشغول شود و نفس او اراده گناهی کند من نگذارم که آن گناه از او واقع شود و اگر مردم آن دیار مستوجب آن شده باشند که عذاب من بر ایشان نازل شود من به جهت میمنت و برکت آن ذکر، آن عذاب را از ایشان دور بگردانم.

نیز فرمودند: موسی علیه السلام از خدای تعالی سؤال کرد که بار خدایا! تو نزدیکی به من تا با تو راز گویم یا دوری تا تو را به آواز بلند بخوانم؟

حق تعالی فرمود: یا موسی! «انا جلیس من ذکرنی» من همنشین کسی هستم که ذکر من کند.(1) و فرمود: که در هیچ مجلسی ذکر خدای نکنند مگر اینکه حق تعالی از آسمان به ایشان ندا کند که برخیزید سیئات شما را به حسنات مبدل کردم و شما را آمرزیدم و در هیچ مجلسی ذکر خدای نکنند مگر اینکه حق تعالی ملائکه را امر کند تا در آن ذکر شریک شوند و ثواب ذکر خود را به ایشان دهند.

و از ائمه هدی علیهم السلام روایت است: در بهشت بیابانی وسیع است هر گاه که بنده به ذکر خدا مشغول شود فرشتگان در آن بیابان به درخت نشاندن برای او مشغول شوند و چون توقف نماید ایشان از درخت نشاندن باز ایستند. به آنان گویند: چرا توقف کردید؟ گویند: رفیق ما در ذکر خدا سست شد و اسباب درخت نشاندن ما ذکر است.

خداوند کسانی را که به یاد او باشند یاد می کند و بر نعمت افرادی که شکر نعمت او را به جا می آورند می افزاید و کسانی که کفران نعمت وی را می کنند عذاب می نماید.

«واشکروا لی...» یعنی شکر نعمت های مرا به جا بیاورید و آن ها را اظهار کنید

ص: 302

و به آن ها اعتراف بنمائید.

«ولا تکفرون...» یعنی نعمت های مرا بواسطه انکار آن ها هرگز نپوشانید

نعمتی که مخصوصا مورد نظر است نعمتی است که از صدر آیه استفاده گردید و آن وجود با برکت پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله است. امام باقر علیه السلام فرمودند: در بلاء خدا، صبر لازم است و در قضا تسلیم، و در نعمت شکر واجب است».(1)

و حضرت امام سجاد علیه السلام فرمودند: «کسی که الحمد للّه بگوید بتحقیق شکر هر نعمتی از نعمتهای الهی را ادا نموده است».(2)

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: «شکر هر نعمتی پرهیزکاری از محرمات الهی است».(3)

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: کسی که خدا را اطاعت کند و گناه نکند به یاد خدا است.(4)

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اسْتَعِینُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلاَةِ إِنَّ اللّه َ مَعَ الصَّابِرِینَ قدس سره قدس سرهم علیهاالسلام

«ای کسانی که ایمان آورده اید، از شکیبایی و نماز یاری جویید، زیرا خدا با شکیبایان است».

امام رضا علیه السلام فرمودند: «در قرآن آیه ای با لفظ «یا ایها الذین آمنوا» نیست مگر آنکه در حق ما ائمه علیهم السلام نازل شده است».(5)

ص: 303

حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمود: (مراد از) صبر روزه است.(1)

و صبر بر سه گونه بود صبر بر طاعت و صبر از معصیت و صبر بر مصیبت.

امام حسن عسکری علیه السلام از پدرانش علیهم السلام نقل می کند که: رسول خدا صلی الله علیه و آله روزی به بعضی از اصحاب خود فرمود:ای بنده خدا! در راه خدا دوستی کن و در راه خدا دشمنی کن، علاقه و ارتباطت در راه خدا باشد، ترک رابطه و عداوتت در راه خدا باشد که از ولایت پروردگار جز از این راه و این عمل بهره مند نمی شوی و هیچکس طعم ایمان را نمی چشد گرچه نماز و روزه اش زیاد باشد تا اینگونه باشد. ولی امروز دوستی های مردم و روابطی که با هم دارند بر محور دنیا است، به خاطر دنیا دوستی می کنند و به خاطر آن با هم دشمنی می نمایند و این عمل به آن ها هیچ سودی نمی بخشد.

راوی عرض نمود: ای رسول خدا! چگونه می شود بفهمم که من در راه خدا دوستی و دشمنی کرده ام؟ و ولی خدا کیست تا اورا دوست بدارم و دشمن خدا چه کسی است تا با او دشمنی کنم؟ رسول خدا صلی الله علیه و آله اشاره به امیرالمؤمنین علیه السلام نمود و فرمود: دوست این شخص دوست خداست، اورا دوست بدار و دشمن او دشمن خداست با او دشمن باش، دوست اورا دوست داشته باش گرچه قاتل پدر یا فرزندت باشد و با دشمن او دشمنی کن گرچه پدر یا فرزندت باشد.(2)

وَلاَ تَقُولُواْ لِمَنْ یُقْتَلُ فِی سَبیلِ اللّه ِ أَمْوَاتٌ بَلْ أَحْیَاء وَلَکِن لاَّ تَشْعُرُونَ سوره قدس سره قدس سرهم

«و به آنان که در راه خدا کشته شوند مرده نگویید، بلکه زنده ابدی هستند ولیکن همه شما این حقیقت را در نخواهید یافت».

ص: 304

یونس بن ظبیان می گوید: نزد امام صادق علیه السلام بودم که حضرت فرمود: مردم درباره ارواح مؤمنان چه می گویند: عرض کردم می گویند: ارواح آنان درون چینه دان پرندگان سبز در میان چراغ هایی در زیر عرش است.

امام صادق علیه السلام فرمود: خداوند از آن منزه است. انسان مؤمن نزد خداوند گرامی تر از آن است که روح او را در چینه دان پرندگان قرار دهد. ای یونس! به هنگام قبض روح مؤمنان، محمد صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام و فاطمه علیهاالسلام و حسن و حسین علیهماالسلام و ملائکه مقرب علیهم السلام نزد آنان حاضر می شوند و هنگامی که خداوند آنان را قبض روح می کند آن روح در قالبی مانند قالب آنان در دنیا قرار می گیرد. آنان می خورند و می آشامند و اگر کسی نزدشان برود با آن شکلی که در دنیا داشتند آنان را می شناسد.(1)

وَلَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْ ءٍ مِّنَ الْخَوفْ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِّنَ الاْءَمَوَالِ وَالأنفُسِ وَالَّثمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِینَ قدس سره قدس سرهم قدس سرهم الَّذِینَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُّصِیبَةٌ قَالُواْ إِنَّا للّه ِِ وَإِنَّ_ا إِلَیْهِ رَاجِعونَ قدس سره قدس سرهم صلی الله علیه و آله وسلم

«و قطعا شما را به چیزی از [قبیل] ترس و گرسنگی، و کاهشی در اموال و جانها و محصولات می آزماییم، و بشارت ده به استقامت کنندگان. [همان [کسانی که چون مصیبتی به آنان برسد، می گویند: «ما از آن خدا هستیم، و به سوی او باز می گردیم».

حضرت صادق آل محمد علیهم السلام فرمودند: این آیه در باب علامات ظهور قائم آل محمد (عجل اللّه تعالی فرجه الشریف) نازل شده، و مراد از «وبشر الصابرین» این است که وقتی علائم ظهور ظاهر شود پس به صابرین در تعجیل ظهور حضرت قائم آل محمد (عجل اللّه تعالی فرجه الشریف) بشارت دهید.

ص: 305

محمد بن مسلم که راوی این حدیث است می گوید: چون حضرت این آیه را تفسیر به خروج قائم آل محمد (عجل اللّه تعالی فرجه الشریف) کرد فرمود: «یا محمد، هذا تأویله، ان اللّه عز وجل یقول: وما یعلم تأویله الا اللّه والراسخون فی العلم» این تفسیر باطنی آیه است و تفسیر آیات را تنها خدا و راسخون در علم (اهل بیت عصمت و طهارت) می دانند».(1)

آزمایش مؤمنین پیش از ظهور حضرت قائم (عجل اللّه تعالی فرجه الشریف)

محمد بن مسلم درباره آیه: «ولنبلونکم بشی ء من الخوف والجوع» روایت کرده که حضرت صادق علیه السلام فرمود: «پیش از قیام قائم ما (عجل اللّه تعالی فرجه الشریف) برای مؤمنین علاماتی می باشد. عرض کردم: علائم مزبور چیست؟ فرمود: خداوند می فرماید: ما مؤمنین را به چیزی یا به ترس از پادشاهان یا به بالا بردن قیمت اجناس یا به کسادی تجارت آن ها یا به مرگ متصل به هم و پی در پی و کمی میوجات و زراعات آزمایش می کنیم و به صبر کنندگان در آن هنگام بشارت بده که فرج قائم ما (عجل اللّه تعالی فرجه الشریف) به زودی حاصل شود.

ای محمد! این ها تأویل آیه بود که بیان کردم و خداوند فرمود: تأویل آیات را نمی دانند مگر راسخون در علم».(2) ابی حماد از امیرالمؤمنین علیه السلام نقل می کند که آن حضرت برای تعزیت و تسلیت اشعث بن قیس که برادرش فوت شده بود تشریف برد فرمود: ای اشعث! اگر زاری و بی تابی نمایی حق رحم را ادا نمودی و اگر صبر کنی حق خدا را ادا کنی چون قضاء خداوند بر تو جاری است و اگر صبر بر مصیبت نمایی تو نیکو می باشی و اگر زاری کردی باز قضاء خداوند جاری است و تو مذمومی. اشعث گفت انا للّه و انا الیه راجعون.

ص: 306

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: تأویل این جمله را می دانی؟ عرض کرد: شما در منتهای علم و کمال دانش می باشید، فرمود: اینکه گفتی «انا للّه» اقراری است به پادشاهی خداوند و عبد و بنده بودن خود و «انا الیه راجعون» اعتراف تو به مرگ و هلاکت است.(1) حضرت صادق علیه السلام فرمود: رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرموده خداوند می فرماید: من دنیا را میان بندگان قرضی قرار دادم پس هر یک از بندگانم وامی به من دهد به عوض هر یک ده برابر تا هفتصد برابر عطا می کنم و هر کس با طیب خاطر به من قرض ندهد از او به طور کراهت می گیرم و در عوض سه خصلت به او عطا می کنم که اگر یکی از آن ها را به فرشتگان خود بدهم همانا خوشنود گردند.

سپس حضرت فرمود: آن سه خصلت در این آیه جمع است «الذین اذا اصابتهم مصیبة قالوا انا للّه وانا الیه راجعون اولئک علیهم صلوات من ربهم ورحمة واولئک هم المهتدون»

و فرمود: این سه خصلت را خداوند به آن کسی عطا می کند که چیزی را از او از روی بی میلی و کراهت گرفته.(2)

امام صادق علیه السلام فرمودند: «هر که را مصیبتی پیش آید هر گاه متذکر آن مصیبت بشود بگوید «انا للّه و انا الیه راجعون» برای او اجر بسیاری می باشد.

و حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمود: پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: «چهار فرقه هستند که خداوند برای آن ها بهشت را نوشته است؛ اول کسی که از راه خلوص شهادت «به لا اله الا اللّه» بدهد. دوم آنکه نعمتی که خداوند به او عطا بفرماید بگوید «الحمد للّه» سوم هر که گناهی کند بگوید «استغفر اللّه» چهارم کسی که مصیبت زده باشد بگوید «انا للّه و انا الیه راجعون».(3)

ص: 307

حضرت در تفسیر کلام خداوند که می فرماید (بشر الصابرین) فرمودند: «یعنی بشارت ده بردباران را به آمرزش و داخل شدن بهشت، یا صابرین را به تعجیل خروج حضرت قائم علیه السلام بشارت بده».(1)

أُولَ_ئِکَ عَلَیْهِمْ صَلَوَاتٌ مِّنْ رَّبِّهِمْ وَرَحْمَةٌ وَأُولَ_ئِکَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ قدس سره قدس سرهم علیه السلام

«بر ایشان درودها و رحمتی از پروردگارشان [باد] و راه یافتگان [هم] خود ایشان هستند».

حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: «چون آیه «ولنبلونکم» نازل شد، پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله امیرالمؤمنین علیه السلام را طلبید و فرمود: بدین آیه خدا تو را امتحان فرمود، خوف در وقت جنگ و جهاد با کفار که هیچ باک نداشتی و از قهرمانان و دلاوران ابدا واهمه ننمودی.

جوع: روزه داشتن آن حضرت و افطار به نان جو و ایثار دیگران بر خود معروف است.

نقص در اموال: بذل و بخشش آن حضرت که معروف عام و خاص است.

نقص در انفس: آن حضرت در منبر و غیر منبر، می فرمود: چه منع کند شقی ترین امت محاسن مرا خضاب کند.

نقص ثمرات: حضرت پیغمبر صلی الله علیه و آله او را خبر داد که دو نور دیده او حضرت حسن علیه السلام به زهر مسموم و حضرت حسین علیه السلام را در کربلا شهید کنند.

اما بشارت صابرین: چون خبر شهادت برادرش حضرت جعفر طیار علیه السلام را از مؤته آوردند، حضرت کلمه استرجاع بر زبان راند (انا للّه و انا الیه راجعون گفت).(2)

ص: 308

حضرت صادق علیه السلام فرمود: هیچکس قبل از آن حضرت این کلمات را نگفته بود، حق تعالی فرمود: من این را سنت قرار دادم تا بعد از او هر مصیبت زده ای اقتدا به او نماید، من صلوات و رحمت به او کرامت فرمایم.

إِنَّ الصَّفَا وَالْمَرْوَةَ مِنْ شَعَآئِرِ اللّه ِ فَمَنْ حَجَّ الْبَیْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلاَ جُنَاحَ عَلَیْهِ أَنْ یَطَّوَّفَ بِهِمَا وَمَنْ تَطَوَّعَ خَیْرًا فَإِنَّ اللّه َ شَاکِرٌ عَلِیمٌ سوره بقره آیه قدس سره قدس سرهم علیهماالسلام

«سعی صفا و مروه از شعائر دین خداست، پس هر کس حجّ خانه کعبه یا اعمال مخصوص عمره به جای آورد باکی بر او نیست که سعی صفا و مروه نیز به جای آرد، و هر کس به راه خیر و نیکی شتابد (خدا پاداش وی خواهد داد که) خدا قدردان و (به همه امور خلق) عالم است».

امام صادق علیه السلام فرمودند: از این رو صفا به این نام نامیده شد که آن پیامبر صلی الله علیه و آله برگزیده یعنی آدم بر آن فرود آمد و یکی از نام های حضرت آدم بر آن نهاده شد. خداوند عزوجل می فرماید: «ان اللّه اصطفی آدم ونوحاً وآل ابراهیم وآل عمران علی العالمین»(1)(2) و حواء بر مروه فرود آمد، و مروه از این رو مروه نامیده شد که مرأة [زن] بر آن فرود آمد پس نامی از لفظ «مرأة» بر آن نهاده شد.

حلبی می گوید: از حضرت صادق علیه السلام پرسیدم: چرا خداوند سعی را بین صفا و مروه قرار داد؟ حضرت فرمود: ابلیس در آن وادی بر ابراهیم علیه السلام ظاهر شد و ابراهیم علیه السلام به خاطر بیزاری از سخن گفتن با او سعی نمود و آن وادی محل اقامت شیاطین بود.(3)

إِنَّ الَّذِینَ یَکْتُمُونَ مَا أَنزَلْنَا مِنَ الْبَیِّنَاتِ وَالْهُدَی مِن بَعْدِ مَا بَیَّنَّاهُ لِلنَّاسِ فِی الْکِتَابِ أُولَ_ئِکَ یَلعَنُهُمُ اللّه ُ وَیَلْعَنُهُمُ

ص: 310

اللاَّعِنُونَ قدس سره قدس سرهم صلی الله علیه و آله

«کسانی که نشانه های روشن، و رهنمودی را که فرو فرستاده ایم، بعد از آنکه آن را برای مردم در کتاب توضیح داده ایم، نهفته می دارند، آنان را خدا لعنت می کند، و لعنت کنندگان لعنتشان می کنند».

حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: «مراد از البینات و الهدی امیرالمؤمنین علیه السلام است».(1)

حضرت امام محمد باقر علیه السلام فرمودند: «خداوند در این آیه ما ائمه را قصد کرده».(2)

حضرت امام حسن عسکری علیه السلام فرمود: حضور امیرالمؤمنین علیه السلام عرض کردند: بهترین مردم بعد از ائمه علیهم السلام چه کسانی می باشند؟ فرمود: علماء هر گاه صالح باشند. باز حضورش عرض نمودند: بعد از شیطان چه اشخاصی بدتر هستند؟ فرمود علماء و دانشمندان هر گاه فاسد شوند و آن ها می باشند که باطل را رواج می دهند و حق را کتمان و پوشیده می دارند. خداوند درباره آنان فرموده: «اولئک یلعنهم اللّه ویلعنهم اللاعنون».(3)

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله در مورد آیه فوق فرمود: «هر گاه از دانشمندی مسئله ای سؤال نمایند و آن مسئله را بداند و کتمان کند و اظهار ننماید خداوند در روز قیامت با گردن بند آتش، او را به جهنم می فرستد».(4)

راوی از امام صادق علیه السلام روایت کرده می گوید: به آن جناب عرضه داشتم: در

ص: 311

آیه «ان الذین یکتمون...» منظور چه کسانی هستند؟ فرمود: منظور ماییم که خدا یاریمان کند، چون اگر یکی از ما به امامت رسید نمی تواند و یا به عبارتی مجاز نیست مردم را از امام بعد از خود بی خبر بگذارد، باید امام بعد از خود را به مردم معرفی نماید.(1)

إِلاَّ الَّذِینَ تَابُواْ وَأَصْلَحُواْ وَبَیَّنُواْ فَأُوْلَ_ئِکَ أَتُوبُ عَلَیْهِمْ وَأَنَا التَّوَّابُ الرَّحِیمُ قدس سره صلی الله علیه و آله وسلم

«مگر کسانی که توبه کردند، و [خود را] اصلاح نمودند، و [حقیقت را] آشکار کردند، پس بر آنان خواهم بخشود، و من توبه پذیر مهربانم».

این آیه راجع به اوصاف حمیده و صفات پسندیده حضرت رسول صلی الله علیه و آله و فضائل و مناقب حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام و اقرار به ولایت او است که (در قرآن) منصوص است و آن ها شرط قبول توبه و بازگشت خداوند به قبول توبه و مغفرت (گناهکاران) است و خداوند از قبول توبه و افاضه رحمت امساک نمی فرماید. [الا الذین تابوا] مگر آنانکه از کتمان حق رجوع کردند و به حق اقرار نمودند [و اصلحوا و بینوا] و آنچه که خداوند در خصوص صفات محمد صلی الله علیه و آله و فضائل حضرت علی علیه السلام و ولایت او اظهار نموده را بیان نمایند [فاولئک اتوب علیهم] پس در اینصورت توبه آن ها قبول می نمایم و من قبول کننده توبه و افاضه کننده رحمت هستم.(2)

إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا وَمَاتُوا وَهُمْ کُفَّارٌ أُولَئِکَ عَلَیْهِمْ لَعْنَةُ اللّه ِ وَالْمَلآئِکَةِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِینَ قدس سره صلی الله علیه و آله وسلم قدس سره

ص: 312

«کسانی که کافر شدند، و در حال کفر مردند، لعنت خدا و فرشتگان و تمام مردم بر آنان باد. در آن [لعنت] جاودانه بمانند، نه عذابشان کاسته گردد، و نه مهلت یابند».

باطن آیه: «ان الذین کفروا» آن هائی هستند که نبوت حضرت محمد صلی الله علیه و آله و ولایت علی بن ابی طالب علیه السلام را رد و انکار کردند و بر کفر مردند، پس بر آن جماعت لعنت خدا و ملائکه و مردم است.(1)

امام سجاد علیه السلام فرمود: رسول اللّه صلی الله علیه و آله فرمودند: آنانی که صفات پسندیده حضرت محمد صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام را کتمان نموده اند ملک الموت را با بدترین شکل و منظر هنگام قبض روح ملاقات می کنند و شیاطین مرتد دور آن کافر را احاطه می کنند سپس ملک الموت به کافر عرض می کند: ای روح خبیث و کافر که نبوت حضرت محمد صلی الله علیه و آله و امامت وصی او حضرت علی علیه السلام را انکار نموده ای سرت را بلند کن و بنگر، کافر می بیند که رسول اللّه صلی الله علیه و آله بر تختی در عرش پروردگار تکیه نموده و حضرت علی علیه السلام و سایر ائمه هدی علیهم السلام در محضر او شرفیابند. سپس بهشت را مشاهده می کند که درهای آن باز شده و کاخها و منازلی را می بیند که آرزومندان از توصیف آن عاجزند.

سپس ملک الموت به کافر می گوید: اگر پیرو آن ها بودی روح تو به سوی آن ها پرواز می کرد و در جوار آن ها در بهشت مستقر می گردید و منزل تو در آنجا می شد اما چون مخالف آن ها بودی از حضور در جوار آن ها محروم و منع شده ای. سرت را بلند کن و اینجا را بنگر اینجا منزل توست. این ها هم جوار تو هستند. در این لحظه جهنم و آنچه در آن از عذاب و بلا و انواع عقربها و مار و افعی و سایر عذابها را می بیند، به او گفته می شود: که اینجا منزل توست. سپس شیاطینی که اورا اغوا

ص: 313

می کردند و او دستور و فرمانهای آن ها را اجرا می نموده را در برابر خود می بیند که در غل و زنجیر می باشند پس با حالت پشیمانی شدید قبض روح می گردد».(1)

وَمِنَ النَّاسِ مَنْ یَتَّخِذُ مِن دُونِ اللّه ِ أَندَاداً یُحِبُّونَهُمْ کَحُبِّ اللّه ِ وَالَّذِینَ آمَنُواْ أَشَدُّ حُبًّا لِّلّهِ وَلَوْ یَرَی الَّذِینَ ظَلَمُواْ إِذْ یَرَوْنَ الْعَذَابَ أَنَّ الْقُوَّةَ للّه ِِ جَمِیعًا وَأَنَّ اللّه َ شَدِیدُ الْعَذَابِ قدس سره صلی الله علیه و آله وسلم قدس سرهم إِذْ تَبَرَّأَ الَّذِینَ اتُّبِعُواْ مِنَ الَّذِینَ اتَّبَعُواْ وَرَأَوُاْ الْعَذَابَ وَتَقَطَّعَتْ بِهِمُ الاْءَسْبَابُ قدس سره صلی الله علیه و آله وسلم صلی الله علیه و آله وسلم

«و برخی از مردم، در برابر خدا، همانندهایی [برای او [برمی گزینند، و آن ها را چون دوستی خدا، دوست می دارند، ولی کسانی که ایمان آورده اند، به خدا محبت بیشتری دارند. کسانی که [با برگزیدن بتها، به خود] ستم نموده اند اگر می دانستند هنگامی که عذاب را مشاهده کنند تمام نیرو[ها] از آن خداست، و خدا سخت کیفر است. آنگاه که پیشوایان از پیروان بیزاری جویند، و عذاب را مشاهده کنند، و میانشان پیوندها بریده گردد».

حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمود: «روز قیامت منادی از وسط عرش صدا می زند: کجاست خلیفه خداوند در روی زمین؟ داود پیغمبر از جای خود بلند شود. خطاب می رسد: گرچه تو هم خلیفه خدایی ولی مقصود تو نبودی.

برای مرتبه دوم منادی صدا می زند! کجاست خلیفه خداوند در روی زمین؟ امیرالمؤمنین علیه السلام می ایستد. صدایی از جانب پروردگار می آید: که ای مردم حاضر در محشر، این علی بن ابی طالب علیه السلام خلیفه خدا در روی زمین و حجت او بر بندگان بود هر کس در دنیا به او توسل جسته امروز به دامن او چنگ بزند و از نور او استفاده

ص: 314

کرده و تا درجات عالی بهشت از او پیروی نماید. بر اثر این ندا مردمی که در دنیا به او توسل جسته بودند بدنبال آن حضرت به بهشت می روند.

باز منادی حق ندا می دهد: ای مردم! آگاه باشید هر کس در دنیا از امام و پیشوایی تبعیت و پیروی نموده اینک هم باید به دنبال او رفته و هر کجا او می رود شما هم بروید. آن وقت مردم از پیشوایان و امامان (رهبران ظلم و جور)خود بیزاری می جویند و عذاب خدا را دیده و هرگز از عذاب خلاصی نخواهند یافت».(1)

حضرت امام محمد باقر علیه السلام فرمودند: «مراد از ناس در آیه «ومن الناس» پیروان فلانی و فلانی و فلانی (غاصبان حق امیرالمؤمنین علیه السلام ) هستند که آن ها را به عنوان امام (رهبر) خود اتخاذ کرده اند و ائمه ای غیر از ائمه ای که خدا برای مردم قرار داده فرا گرفتند، پس بدین جهت فرموده: «ولو یری الذین ظلموا اذ یرون العذاب».

پس حضرت فرمود: ایشان به خدا قسم ای جابر! ائمه ظلم و تابعان آن ها می باشند. و«الانداد» رهبران ظلم و پیروان آن ها می باشد».(2)

و مراد از «الذین امنوا» آل محمد صلی الله علیه و آله می باشند. [و لو یری الذین ظلموا[ آنانکه با اتخاذ انداد و شبیه برای خدای تعالی، نسبت به محمد و علی علیهماالسلام ستم کردند.

کسی خدا را دوست دارد که نسبت به هوا و هوس خود مخالف و نسبت به امر خدای خود مطیع باشد. معنای محبت خدا به عبد این است که اجر و ثواب به وی عطا می فرماید. لذا پیامبر اعظم اسلام صلی الله علیه و آله در جنگ خیبر فرمود: «سأعطی الرایة غدا الی رجل یحب اللّه ورسوله، ویحبه اللّه ورسوله». من فردا پرچم اسلام را به دست شخصی می دهم که خدا و رسول را دوست داشته باشد و خدا و رسول هم او را

ص: 315

دوست داشته باشند.(1) آن شخصی که پیغمبر خدا پرچم اسلام را به دست او داد علی علیه السلام بود که مطیع خدا بود و خدا بود که اجر و ثواب بزرگی به علی علیه السلام داد.

در روایت است «هنگامی که ملک الموت برای قبض روح حضرت ابراهیم آمد آن بزرگوار به ملک الموت فرمود: آیا دیده ای که دوستی دوست خود را قبض روح کند؟ خدای علیم به آن حضرت وحی کرد: آیا دیده ای که دوستی ملاقات دوست خود را خوش نداشته باشد؟ لذا ابراهیم علیه السلام به ملک الموت فرمود: الان مرا قبض روح کن».(2)

روزی یکی از اعراب به حضور پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله مشرف شد و گفت: یا رسول اللّه! قیامت چه هنگامی است؟ پیغمبر اکرم فرمود: چه چیزی برای قیامت آماده کرده ای؟ گفت: من چندان نماز و روزه فراوانی (غیر از آن هایی که واجب بوده اند) ندارم. فقط خدا و رسول صلی الله علیه و آله را خیلی دوست دارم. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «المرء مع من احبه» یعنی مرد با آن کسی خواهد بود که او را دوست داشته باشد.(3)

وَقَالَ الَّذِینَ اتَّبَعُواْ لَوْ أَنَّ لَنَا کَرَّةً فَنَتَبَرَّأَ مِنْهُمْ کَمَا تَبَرَّوءُواْ مِنَّا کَذَلِکَ یُرِیهِمُ اللّه ُ أَعْمَالَهُمْ حَسَرَاتٍ عَلَیْهِمْ وَمَا هُم بِخَارِجِینَ مِنَ النَّارِ قدس سره صلی الله علیه و آله وسلم علیه السلام

«و پیروان می گویند: «کاش برای ما بازگشتی بود تا همان گونه که [آنان] از ما بیزاری جستند [ما نیز] از آنان بیزاری می جستیم». این گونه خداوند، کارهایشان را که بر آنان مایه حسرتهاست به ایشان

ص: 316

می نمایاند، و از آتش بیرون آمدنی نیستند».

شیخ مفید در امالی از امام باقر و امام صادق علیهماالسلام ذیل آیه: «کذلک یریهم اللّه اعمالهم» روایت کرده، فرمودند: شخصی مالی بدست می آورد و قبل از آنکه بهره از آن مال ببرد می میرد و مال به ورثه منتقل گشته، ورثه از مال مزبور استفاده نموده و به اعمال خیر می پردازند. متوفی می بیند از مالی که او به دست آورده و کسب نموده دیگری بهره مند شده و حسناتش در میزان عمل دیگری است و حسرت بر آن مال می خورد.(1)

منصور بن حازم می گوید: حضور حضرت صادق علیه السلام عرض نمودم «وما هم بخارجین من النار» چه اشخاصی هستند؟ فرمود: «دشمنان علی علیه السلام می باشند که همیشه در آتش جاویدان بمانند».(2)

شیخ طوسی از شخصی نقل می کند که گفت: به حضرت موسی بن جعفر علیه السلام عرض کردم: شخصی از موالیان و دوستان شماست اما معصیت و نافرمانی می کند، شراب می آشامد و مرتکب گناهان هلاکت بار می شود، آیا از او بیزاری بجوئیم؟ فرمودند: از اعمال زشت او بیزاری بجوئید و از خوبی او بیزار نباشید، اورا دوست بدارید و با عمل او دشمن باشید.

عرض کردم: آیا جایز است بگوئیم: او فاسق و فاجر است؟ فرمود: نه، فاسق، فاجر و کافر کسی است که منکر ما و منکر ولایت ما می باشد، خداوند نمی پذیرد که ولی ما و دوستدار ما فاسق و فاجر باشد گرچه بعضی از اعمال ناروا مرتکب شود، ولی بگوئید آدم بد کردار و زشت رفتاری است نفس او مؤمن و کار او زشت است، روح و بدن پاک دارد.

به خدا قسم! دوست ما (شیعه) از دنیا خارج نمی شود مگر اینکه خدا و

ص: 317

رسول و ما اهل بیت علیهم السلام از او خشنود هستیم. و با همه آن کارهایی که کرده خداوند او را روسفید محشور می گرداند، در حالیکه زشتی های اورا پوشانده و اورا از ترس و وحشت ایمن ساخته و هیچگونه غم و غصه ای ندارد و این به خاطر آن است که از دنیا خارج نمی شود تا اینکه از گناهان پاک شود و خالص گردد، و آن یا به خاطر حادثه ای است که در مال و اولاد او پیش می آید و یا به خاطر بیماری و گرفتاری است.

و کمترین چیزی که ممکن است کفاره گناهان او و باعث آمرزش او گردد اینکه خواب وحشتناکی ببیند و وقتی بیدار شود غم و غصه ای به او دست دهد، یا از ناحیه افراد حکومتی دچار ترس و اضطراب شود و یا جان کندن او سخت باشد. و این ها باعث می شود که خداوند را در حالی که از گناهان پاک شده ملاقات کند و ترس و دلهره او با دیدار حضرت محمد صلی الله علیه و آله و امیرالمؤمنین علیه السلام بر طرف می شود.

سپس یکی از این دو امر را پیش رو دارد: یا رحمت بی پایان الهی و یا شفاعت پیغمبر صلی الله علیه و آله و امیرالمؤمنین علیه السلام و اگر به خاطر نداشتن لیاقت، رحمت خداوند باعث خلاصی او نشد؛ شفاعت پیغمبر صلی الله علیه و آله و امیرالمؤمنین علیه السلام اورا دستگیری می کند و در این هنگام به واسطه آن دو بزرگوار رحمت واسعه پروردگار شامل حال او می گردد، و او سزاوار این رحمت است و خداوند به او احسان و بخشش می نماید».(1)

إِنَّمَا یَأْمُرُکُمْ بِالسُّوءِ وَالْفَحْشَاء وَأَنْ تَقُولُواْ عَلَی اللّه ِ مَا لاَ تَعْلَمُونَ قدس سره صلی الله علیه و آله وسلم صلی الله علیه و آله

«این دشمن است که به شما دستور زشتی و بدکاری می دهد و بر آن می گمارد که سخنانی از روی جهل و نادانی به خدا نسبت دهید».

امام حسن عسکری علیه السلام فرمودند: «انما یأمرکم» یعنی شیطان «بالسواء»

ص: 318

یعنی به عدم برگزیدن این مذهب و باور نداشتن به برترین مخلوقات خداوند، محمد، رسول خدا صلی الله علیه و آله و انکار ولایت برترین اولیای خداوند پس از محمد صلی الله علیه و آله می باشد. «وان تقولوا علی اللّه ما لا تعلمون» یعنی به امامت کسی که خداوند شایستگی را برای او در امامت قرار نداد و او را از شرورترین دشمنانش و کافرترین آنان به خود قرار داد.(1)

وَمَثَلُ الَّذِینَ کَفَرُواْ کَمَثَلِ الَّذِی یَنْعِقُ بِمَا لاَ یَسْمَعُ إِلاَّ دُعَاء وَنِدَاء صُمٌّ بُکْمٌ عُمْیٌ فَهُمْ لاَ یَعْقِلُونَ قدس سره

«و مثل کافران (در شنیدن سخن انبیاء و درک نکردن معنای آن) چون حیوانی است که آوازش کنند و او از آن آواز (معنایی درک نکرده و) جز صدایی نشنود، کفّار هم (از شنیدن و دیدن حق) کر و گنگ و کورند، زیرا تعقل نمی کنند».

علی بن ابراهیم قمی پیرامون تفسیر این آیه می گوید: زمانی که صاحب حیوانات، حیوانات خود را می راند آنها آن صدا را می شنوند ولی نمی دانند که او چه می خواهد. کفار نیز این چنین هستند؛ یعنی اگر برایشان قرآن بخوانی یا ایمان را بر آنان عرضه داری به مانند حیوانات نمی فهمند.(2)

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ کُلُواْ مِنْ طَیِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاکُمْ وَاشْکُرُواْ للّه ِِ إِنْ کُنتُمْ إِیَّاهُ تَعْبُدُونَ رضی الله عنه

«ای اهل ایمان، روزی حلال و پاکیزه ای که ما نصیب شما کرده ایم بخورید و شکر خدا به جای آرید اگر شما خالص خدا را می پرستید».

ص: 319

امام حسن عسکری علیه السلام در تفسیر آیه شریفه فرمودند: «یا ایها الذین آمنوا» یعنی ای کسانی که به وحدانیت خداوند و به نبوت رسول اللّه صلی الله علیه و آله و امامت علی ولی اللّه علیه السلام ایمان آورده اید «کلو من طیبات ما رزقناکم واشکروا للّه» یعنی بر آنچه که خداوند روزی شما قرار داده که از جمله آن، استوار ماندنتان بر ولایت محمد صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام است، تا بدین وسیله شما را از شرارت های شیاطین که نسبت به پروردگار خود سرکشند باز دارد چرا که شما هر گاه با ولایت محمد صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام تجدید عهد نمایید آن امر بر شیاطین سرکش که مورد لعنت خداوند هستند نیز تجدید می شود و خداوند شما را از نفخات (دمیدن) و نفئات (فوت کردن ها)ی آنان محالفظت می کند.

چون رسول اکرم صلی الله علیه و آله این مطلب را ذکر نمود برخی از حضرت پرسیدند: ای رسول خدا! منظور از نفخات آنان چیست؟

حضرت فرمود: همان چیزی که هنگام خشم و غضب در انسان می دمند و موجب نابودی دین و دنیای او می شوند. گاه در حالتی غیر از خشم نیز می دمند و موجبات نابودی و هلاکت را فراهم می آورند. آیا می دانید شدیدترین چیزی که به وسیله آن در انسان می دمند چیست؟ این است که آنان به انسان چنین القاء می کنند که در میان این امت کسی هست که از ما با فضیلت تر و برتر و یا هم ردیف ما اهل بیت است. به خدا قسم! هرگز چنین نیست بلکه خداوند متعال محمد صلی الله علیه و آله و سپس آل او علیهم السلام را برتر از تمامی این امت قرار داد، چنان که خداوند متعال آسمان را بالای زمین قرار داده است و چنان که نور خورشید و ماه را بر نور ستاره ها افزونی بخشیده است.

همچنین رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: منظور از «نفئات شیاطین» این است که کسی از شما چنین معتقد باشد که پس از قرآن، چیزی وجود دارد که از ذکر ما اهل بیت و درود بر ماه، شفادهنده تر است.

ص: 320

خداوند متعال ذکر ما اهل بیت را شفایی برای دل ها و صلوات فرستادن بر ما را عامل زدودن گناهان و پاک سازی عیوب و چند برابر شدن اعمال نیک قرار داده است.(1)

اما حسن عسکری علیه السلام در تفسیر «ان کنتم ایاه تعبدون» فرمودند: یعنی اگر شما تنها او را می پرستید با پیروی کردن از کسانی که خداوند شما را به پیروی از آنان امر فرموده که همان محمد و علی علیهماالسلام و جانشینان مطهر او باشند، شکر نعمت خداوند را به جای آورده اید.(2)

إِنَّمَا حَرَّمَ عَلَیْکُمُ الْمَیْتَةَ وَالدَّمَ وَلَحْمَ الْخِنزِیرِ وَمَا أُهِلَّ بِهِ لِغَیْرِ اللّه ِ فَمَنِ اضْطُرَّ غَیْرَ بَاغٍ وَلاَ عَادٍ فَلا إِثْمَ عَلَیْهِ إِنَّ اللّه َ غَفُورٌ رَّحِیمٌ علیهاالسلام

«[خداوند،] تنها مردار و خون و گوشت خوک و آنچه را که [هنگام سر بریدن [نام غیر خدا بر آن برده شده، بر شما حرام گردانیده است. [ولی] کسی که [برای حفظ جان خود به خوردن آن ها] ناچار شود، در صورتی که ستمگر و متجاوز نباشد بر او گناهی نیست، زیرا خدا آمرزنده و مهربان است».

حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در خصوص تفسیر آیه: «فمن اضطر غیر باغ ولا عاد» فرمودند: «باغی کسی است که بر علیه امام زمان خود خروج (قیام) نموده و عاد دزد و سارق (راهزن) است که راه را بر مردم قطع می کند و (به چپاول اموال آن ها اقدام می نماید)».(3)

ص: 321

زنی نزد عمر آمد و گفت: من زناکارم حدود خدا را درباره من جاری کن، عمر خواست او را سنگسار کند. امیرالمؤمنین علیه السلام به عمر فرمود: از آن زن سؤال کن چگونه مرتکب زنا شده است؟ پس از پرسش گفت: از بیابانی می گذشتم عطش بر من مستولی شد و از شدت تشنگی طاقت حرکت نداشتم، از دور خیمه ای به نظرم رسید به جانب آن رفته عربی در آن منزل داشت از او تقاضای جرعه آب نمودم گفت آب نمی دهم مگر آنکه با تو درآمیزم! از کلام عرب متغیر شده مأیوس برگشتم. چون گامی چند طی طریق نمودم قدرت از من سلب گردید و مرگ را در پیش چشم خود دیدم و نزدیک بود چشمانم از حدقه خارج شود. مجددا به طرف خیمه برگشته و با آشامیدن آب ناچار تسلیم مرد اعرابی شدم.

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: این زن مصداق آیه «فمن اضطر غیر باغ ولا عاد» می باشد. ای عمر! او را رها کن و حدی بر او نیست.

عمر گفت: «لولا علی لهلک عمر» اگر علی علیه السلام اینجا نبود من عمر هلاک می شدم».(1)

إِنَّ الَّذِینَ یَکْتُمُونَ مَا أَنزَلَ اللّه ُ مِنَ الْکِتَابِ وَیَشْتَرُونَ بِهِ ثَمَنًا قَلِیلاً أُولَ_ئِکَ مَا یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ إِلاَّ النَّارَ وَلاَ یُکَلِّمُهُمُ اللّه ُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَلاَ یُزَکِّیهِمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ

«کسانی که آنچه را خداوند از کتاب نازل کرده، پنهان می دارند و بدان بهای ناچیزی به دست می آورند، آنان جز آتش در شکمهای خویش فرو نبرند. و خدا روز قیامت با ایشان سخن نخواهد گفت، و پاکشان نخواهد کرد، و عذابی دردناک خواهند داشت».

کسانی که احکام خدا را کتمان می کنند و حقایق را از مردم می پوشانند و این

ص: 322

خیانت بزرگ را به خاطر به دست آوردن ثروت یا مقام مرتکب می شوند باید بدانند که حقیقت گرانبهایی را به بهای ناچیز عوض کرده اند.

آن افرادی که حقایق و فضائل علی بن ابی طالب علیه السلام و حضرت فاطمه زهراء علیهاالسلام و سایر ائمه علیهم السلام را که در قرآن صریحا یا تلویحا ذکر شده به هر نحوی کتمان کرده یا بکنند مشمول این آیه خواهند بود.

افرادی که حق را کتمان می کنند و در مقابل آن رشوه می گیرند پیامبر اعظم اسلام صلی الله علیه و آله درباره آنان می فرماید: «خدای توانا رشوه دهنده و رشوه گیرنده و آن شخصی را که واسطه بین آنان باشد لعنت کرده است».(1)

نیز می فرماید: «از رشوه در حذر باشید که کفر محض است و اهل رشوه بوی بهشت به شامه اش نخواهد رسید».(2)

ابن عباس از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت کرده که فرمود: خداوند مردم را عذاب نمی کند مگر به خاطر گناه دانشمندان (علمای) ایشان که حق را کتمان کردند و فضائل علی علیه السلام و عترت طاهرین او علیهم السلام را بیان نکردند.

بدانید! راه نمی رود بر روی زمین بعد از پیغمبران و رسولان کسی که مقامش برتر از شیعیان و دوستان علی علیه السلام باشد، آن هایی که امر ولایت آن حضرت را ظاهر و فضائل اورا منتشر می کنند، رحمت الهی، سر تا پای وجود آن ها را فرا می گیرد و فرشتگان برای آن ها استغفار می کنند. «والویل کل الویل لمن یکتم فضائله ویکتم امره، فما اصبرهم علی النار» و بدبختی به تمام معنا نصیب کسانی می شود که فضائل اورا کتمان می کنند و امر اورا پنهان می دارند، چگونه می خواهند در آتش، پایداری کنند».(3)

ص: 323

این حق است؛ زیرا کسی که فضائل اورا از روی جهل و نادانی پنهان نماید دچار هلاکت و نابودی است، چون امام زمانِ خود را نشناخته است و کسی که از روی آگاهی به خاطر دشمنی پنهان کند منافق است؛ زیرا طینت و سرشت او ناپاک است و با آن حضرت جز منافق گمراه دشمنی نمی کند.

ولایت آن حضرت بر طینت او عرضه شد و از پذیرش آن خودداری کرد، لذا مسخ گردید (یعنی تغییر ماهیت و حقیقت داد) و در عالم منسوخات بر او ندا داده شده که آنکه خبیث است به دیگر خبیثان ملحق گردد، پس او دین ندارد و عبادت های او عبادت نیست، و مؤمنی که ولایت و معرفت امیرالمؤمنین علیه السلام را دارد در حقیقت عابد است گرچه عبادت نکند، و محسن و نیکو کار است گرچه بدی کند و نجات پیدا می کند گرچه گناهکار باشد و این آیه شریفه به این گروه اشاره دارد: «لیکفر اللّه عنهم اسوا الذی عملوا ویجزیهم اجرهم باحسن الذی کانوا یعملون» خداوند (به فضل و کرم خود) کارهای زشت آن ها را بخشیده و بپوشاند، و اجر و پاداش آن ها را بهتر و نیکوتر از آنچه عمل کرده اند عطا کند. و این مخصوص شیعیان امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام است.(1)

لَّیْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّواْ وُجُوهَکُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلَ_کِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللّه ِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ وَالْمَلآئِکَةِ وَالْکِتَابِ وَالنَّبِیِّینَ وَآتَی الْمَالَ عَلَی حُبِّهِ ذَوِی الْقُرْبَی وَالْیَتَامَی وَالْمَسَاکِینَ وَابْنَ السَّبِیلِ وَالسَّآئِلِینَ وَفِی الرِّقَابِ وَأَقَامَ الصَّلاةَ وَآتَی الزَّکَاةَ وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُواْ وَالصَّابِرِینَ فِی الْبَأْسَاء والضَّرَّاء وَحِینَ الْبَأْسِ أُولَ_ئِکَ

ص: 324

الَّذِینَ صَدَقُوا وَأُولَ_ئِکَ هُمُ الْمُتَّقُونَ علیه السلام

«نیکوکاری آن نیست که روی خود را به سوی مشرق و [یا] مغرب بگردانید، بلکه نیکی آن است که کسی به خدا و روز بازپسین و فرشتگان و کتاب [آسمانی] و پیامبران ایمان آورد، و مال [خود] را با وجود دوست داشتنش، به خویشاوندان و یتیمان و بینوایان و در راه ماندگان و گدایان و در [راه آزاد کردن] بندگان بدهد، و نماز را بر پای دارد، و زکات را بدهد، و آنان که چون عهد بندند، به عهد خود وفادارانند، و در سختی و زیان، و به هنگام جنگ شکیبایانند، آنانند کسانی که راست گفته اند، و آنان همان پرهیزگارانند».

امام باقر و امام صادق علیهماالسلام در خصوص آیه «لیس البر ان تولوا» فرمودند: «مراد از ذوی القربی خویشان و بستگان پیغمبر صلی الله علیه و آله است که سادات باشند».(1)

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «هر که طبق این آیه شریفه رفتار کند دارای مرتبه ای کامل از ایمان خواهد بود». بعضی از مفسرین عامه گفته اند: آیه فوق در بیان اوصاف پیامبران است؛ زیرا تنها پیامبرانند که دارای این صفات پسندیده هستند. ولی جامعه صحابه رسول اکرم صلی الله علیه و آله و همچنان علماء شیعه متفق اند که علی بن ابی طالب علیه السلام فاضلتر و شایسته تر از همه اصحاب است و چون در آیه «ان الابرار یشربون من کأس کان مزاجها کافورا»(2) از اوصیاء رسول خدا صلی الله علیه و آله تعبیر به «ابرار» شده و آیه «ولکن البر من آمن باللّه والیوم الاخر...» نیز ارکان بِرّ را بیان نموده بنابر این علی ابن ابی طالب علیه السلام واجد تمام صفات و فضائل فوق می باشد.

مرحوم طبرسی در مجمع البیان می گوید: اصحاب ما امامیه معتقدند که مقصود از این آیه امیرالمؤمنین علی علیه السلام است؛ زیرا در بین امت خلافی نیست که او

ص: 325

جامع این صفات بوده است و همه نیز گفته اند: که این آیه مخصوص انبیاء و معصومین علیهم السلام است؛ زیرا غیر از انبیاء و معصومین علیهم السلام هیچکس نمی تواند از عهده اعمال و اوصافی را که در این آیه ذکر شده است به طور کامل برآیند.(1)

عامه نیز آیه فوق را به حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام نسبت داده و نوشته اند که در ناسخ و منسوخ قرآن این آیه در شأن حضرت علی علیه السلام نازل شده است.(2)

وَلَکُمْ فِی الْقِصَاصِ حَیَاةٌ یَاْ أُولِیْ الاْءَلْبَابِ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ صلی الله علیه و آله

«و ای خردمندان، شما را در قصاص زندگانی است، باشد که به تقوا گرایید».

حضرت امام سجاد علیه السلام در تفسیر آیه «ولکم فی القصاص حیاة» فرمودند: «ای اهل ایمان انتقام از جنایتکار پایه حیات جامعه بوده و آسایش همه طبقات بر آن استوار است؛ زیرا هر که بداند که اگر جنایتی بکند مورد انتقام و کیفر خواهد شد هرگز جنایت نخواهد کرد و سپس فرمودند: آیا به شما خبر بدهم از چیزی که بالاتر و بزرگتر از قتل نفس است و با قصاص هم جبران نمی شود؟ عرض کردند بفرمایید.

فرمود: هر کس دیگری را از راه نبوت پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و ولایت علی و آل او علیهم السلام گمراه کند و منکر فضیلتی از فضائل ائمه اطهار علیهم السلام گردد چنین شخصی برای همیشه مخلد در آتش جهنم خواهد بود».(3)

رسول اللّه صلی الله علیه و آله فرمود: «خداوند پایه و ستونی در بهشت قرار داده که برای اهل آن نور می دهد همانطور که خورشید برای اهل زمین نور افشانی می کند و به آن پایه جز علی علیه السلام و شیعیان او دسترسی ندارند و همانا حلقه درب بهشت از یاقوت سرخ

ص: 326

است (طول آن مسافت پنجاه سال راه است) که بر روی پهنه ای (صفحه ای) از طلاست و وقتی بر آن کوبیده می شود آوازی دارد و می گوید: یا علی علیه السلام ».(1)

یک حلقه به باب جنت آویزان است دائم به علی، علی علی گویان است

این شاهد آن است که دربست بهشت مختص علی و جمله یاران است

با دست ولا درب جنان کوبیدم از حلقه در نام علی بشنیدم

یعنی که خداوند جهان فرماید دربست جنان را به علی بخشیدم.

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ قدس سره علیهماالسلام علیهاالسلام

«ای اهل ایمان، بر شما هم روزه واجب گردید چنانکه امم گذشته را فرض شده بود، و این دستور برای آن است که پاک و پرهیزکار شوید».

حفص بن غیاث نخعی روایت کرده که از امام صادق علیه السلام شنیدم که فرمود: خداوند روزه ماه رمضان را بر هیچ یک از امت های پیش از ما واجب نکرده است.

راوی می گوید: به حضرت عرض کردم پس آیه «یا ایها الذین آمنوا کتب علیکم الصیام کما کتب علی الذین من قبلکم» به چه معناست؟

حضرت فرمود: خداوند عزوجل روزه ماه رمضان را تنها بر انبیاء، نه بر امتهای آنان واجب کرده، و خداوند این امت را به روزه گرفتن و در آن ماه برتری داد و روزه آن را هم بر رسول اکرم صلی الله علیه و آله و هم بر امت او واجب کرده است.(2)

ص: 327

... فَمَن کَانَ مِنکُمْ مَّرِیضًا أَوْ عَلَی سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِّنْ أَیَّامٍ أُخَرَ وَعَلَی الَّذِینَ یُطِیقُونَهُ فِدْیَةٌ طَعَامُ مِسْکِینٍ فَمَن تَطَوَّعَ خَیْرًا فَهُوَ خَیْرٌ لَّهُ وَأَنْ تَصُومُواْ خَیْرٌ لَّکُمْ إِنْ کُنتُمْ تَعْلَمُونَ قدس سره علیهماالسلام

«روزهایی به شماره معین روزه دارید (تمام ماه رمضان)، و هر کسی از شما مریض باشد یا مسافر، به شماره آن از روزهای غیر ماه رمضان روزه دارد، و کسانی که روزه را به زحمت توانند داشت عوض هر روز فدا دهند آن قدر که فقیر گرسنه ای سیر شود، و هر کس بر نیکی بیفزاید آن برای او بهتر است. و (بی تعلّل) روزه داشتن برای شما بهتر خواهد بود اگر (فواید آن را) بدانید».

امام صادق علیه السلام فرمودند: رسول اکرم صلی الله علیه و آله در سفر، روزه مستحبی یا واجب نمی گرفت، اینان [مخالفان شیعه] به دروغ می گویند که رسول خدا صلی الله علیه و آله در سفر روزه می گرفت. این آیه بر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در کراع الغنیم(1) به هنگام نماز صبح نازل شد، پس رسول اکرم صلی الله علیه و آله ظرف آبی خواستند و آب نوشیدند و به مردم نیز دستور دادند تا افطار کنند. گروهی گفتند: روز به نیمه رسیده و مایلیم امروز را روزه بگیریم و رسول اکرم صلی الله علیه و آله آنان را عصاة (سرکشان) نامید و تا زمان رحلت رسول اکرم صلی الله علیه و آله آنان به این نام نامیده می شدند.(2)

شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِیَ أُنزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدًی لِّلنَّاسِ وَبَیِّنَاتٍ مِّنَ الْهُدَی وَالْفُرْقَانِ فَمَن شَهِدَ مِنکُمُ الشَّهْرَ فَلْیَصُمْهُ وَمَنْ کَانَ مَرِیضًا أَوْ عَلَی سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِّنْ أَیَّامٍ أُخَرَ یُرِیدُ اللّه ُ

ص: 328

بِکُمُ الْیُسْرَ وَلاَ یُرِیدُ بِکُمُ الْعُسْرَ وَلِتُکْمِلُواْ الْعِدَّةَ وَلِتُکَبِّرُواْ اللّه َ عَلَی مَا هَدَاکُمْ وَلَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ قدس سره علیهماالسلام قدس سرهم

«ماه رمضان [همان ماه] است که در آن، قرآن فرو فرستاده شده است، [کتابی [که مردم را راهبر، و[متضمن] دلایل آشکار هدایت، و [میزان] تشخیص حق از باطل است. پس هر کس از شما این ماه را درک کند باید آن را روزه بدارد، و کسی که بیمار یا در سفر است [باید به شماره آن،] تعدادی از روزهای دیگر [را روزه بدارد]. خدا برای شما آسانی می خواهد و برای شما دشواری نمی خواهد، تا شماره [مقرر] را تکمیل کنید و خدا را به پاس آنکه هدایتتان کرده است به بزرگی بستایید، و باشد که شکرگزاری کنید».

حفص بن غیاث می گوید: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در مورد نزول قرآن در ماه رمضان سوال نمودم فرمود: «قرآن تماما یک مرتبه در ماه رمضان به بیت المعمور نازل شد، پس از آن در مدت بیست و سه سال نزول یافته است، پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: صحف حضرت ابراهیم علیه السلام در اول ماه رمضان، و تورات در ششم آن، و انجیل در سیزدهم، و زبور در هیجدهم، و قرآن در بیست و سوم ماه رمضان نازل شد».(1)

حضرت امام محمد باقر علیه السلام در خصوص تفسیر «یرید اللّه بکم الیسر» فرمود: یسر ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام است و عسر دوست داشتن دشمنان آن حضرت است و مراد از تکبیر در این آیه تعظیم و راهنمایی به ولایت علی علیه السلام است. «ولعلکم تشکرون» که مراد از شکر معرفت ائمه علیهم السلام است یعنی تا آنکه شما امام واجب الطاعة را بشناسید.(2)

ص: 329

در روایت دیگر امام باقر علیه السلام در رابطه با آیه شریفه: «یرید اللّه بکم الیسر ولا یرید بکم العسر»، فرمود: یسر علی است و عسر فلانی و فلانی (غاصبان حق امیرالمؤمنین علیه السلام ) است، پس هرکس از فرزندان آدم بود پیرو ولایت فلانی و فلانی نمی گردد. «چون قبول روزه بلکه قبول جمیع عبادات مربوط به اقرار به ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام و تبری از غاصبین حق اوست».(1)

وَإِذَا سَأَلَکَ عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْیَسْتَجِیبُواْ لِی وَلْیُوءْمِنُواْ بِی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ قدس سره وسلم

«و هرگاه بندگان من، از تو درباره من بپرسند، [بگو] من نزدیکم، و دعای دعا کننده را به هنگامی که مرا بخواند، اجابت می کنم، پس [آنان] باید فرمان مرا گردن نهند و به من ایمان آورند، باشد که راه یابند».

شخصی به حضرت صادق علیه السلام عرضه داشت: که دو آیه از قرآن کریم را می خوانم ولی معنای آن ها را نمی فهمم؛ یکی آیه شریفه «ادعونی استجب لکم»(1) است زیرا همواره حاجتهای خود را از پروردگار مسئلت می کنم ولی بر آورده نمی شود.

حضرت فرمود: پروردگار هرگز از وعده خود تخلف نخواهد فرمود، و هر که او را اطاعت کند و از نعمتهای او سپاسگزاری نماید و سپس به روش دعا حاجت خود را بخواهد مسلما خواسته او بر آورده خواهد شد.

راوی عرضه داشت: طریقه و روش دعاء چگونه است؟ حضرت فرمود: پس از حمد و ستایش پروردگار، نعمتهایی را که به تو داده به یادآور و سپاسگزاری کن و سپس بر محمد و اهلبیت علیهم السلام او درود بفرست و نیز گناهان خود را به یاد آور و از آن ها توبه بنما؛ زیرا دعا محجوب و محبوس نمی شود در حالی که دعا کننده صلوات بر محمد و آل محمد می فرستد.(2)

پیغمبراکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «هیچ دعایی نیست مگر اینکه میان او و میان آسمان حجابی است، چون بنده دعا کند و در مقدمه دعا بر من صلوات نفرستد، آن دعا به حجاب رسد و بازگردد، و اگر صلوات فرستاده باشد آن صلوات پیش رود و

ص: 331

حجابهای آسمان را بدرد، و دعا بر اثر آن رود تا به زیر عرش رسد و سمت اجابت پذیرد».(1)

و امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: «دعا مکنید مگر که در اول آن بگویید (اللهم صل علی محمد و آل محمد و افعل بی کذا و کذا) زیرا که دعا همراه با صلوات البته مقرون به اجابت می شود، و حق تعالی شرم دارد که بنده از او دو حاجت بخواهد یکی را اجابت کند و دیگری را رد کند».(2)

لک) دعا سپر مؤمن از آفات و بلیات و عقوبات است، و هرگاه که در را بسیار زنی بر روی تو گشوده شود یعنی اگر دعا زیاد کنی البته حق تعالی آنرا اجابت می فرماید».(1)

رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «هیچ مسلمانی نیست که از خدای تعالی حاجتی خواهد [البته، در صورتی] که در او قطع رحمی یا گناهی نباشد، مگر اینکه خدای تعالی از سه مصلحت یکی او را بدهد، تعجیل اجابت و یا ذخیره آخرت بهتر از آن یا صرف کند از بدی».(2)

وَلَیْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوْاْ الْبُیُوتَ مِنْ ظُهُورِهَا وَلَ_کِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقَی وَأْتُواْ الْبُیُوتَ مِنْ أَبْوَابِهَا وَاتَّقُواْ اللّه َ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ قدس سره

«و نیکی آن نیست که از پشت خانه ها درآیید، بلکه نیکی آن است که کسی تقوا پیشه کند، و به خانه ها از در [ورودی] آن ها درآیید، و از خدا بترسید، باشد که رستگار گردید».

حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: «اِئمه و اوصیاء پیغمبر صلی الله علیه و آله درهای خدایند که باید از آنجا داخل شد چون اگر ایشان نبودند خداوند شناخته نمی شد و خداوند به وجود ائمه علیهم السلام بر خلایق اتمام حجت فرموده».(3)

حضرت امام محمد باقر علیه السلام فرمود: «ما ائمه حجت و باب خدا هستیم ما زبان خدا و چشم خدا و راه خدا و از طرف خدا بر مخلوقات ولایت داریم».(4)

ص: 333

اصبغ ابن نباته می گوید: حضور امیرالمؤمنین نشسته بودم «ابن کوا» بر آن حضرت وارد شد و گفت: یا امیرالمؤمنین علیه السلام معنای این آیه که می فرماید «لیس البر بأن تأتو البیوت من ظهورها...» چیست؟ فرمود: مائیم خانه هایی که خداوند امر فرموده از درهای خانه ها داخل شوید، مائیم درهای قرب خدا و خانه های او که به سوی آن خانه می رود. کسی که با ما بیعت کند و به ولایت و امامت ما اقرار نماید مثل آن است که چنین شخصی از در آن داخل خانه خدا شده باشد و هر کسی با ما مخالفت کند و دیگری را بر ما مقدم بدارد مثل آن است که می خواهد از عقب خانه داخل شود».(1)

حضرت امام محمد باقر علیه السلام فرمود: هر کس برود در خانه آل محمد صلی الله علیه و آله و دانش را از آن ها یاد بگیرد، از چشمه صافی آن دانش را گرفته است که نیست برای آن چشمه انقطاعی، و خداوند قرار داده آل محمد علیهم السلام را به عنوان راههایی که مردم را به سوی خدا می رسانند و این است معنای قول خداوند که می فرماید: «واتوا البیوت من ابوابها».(2)

در روایت دیگر حضرت فرمودند: «قد جعل اللّه للعلم اهلا وفرض علی العباد طاعتهم بقوله: واتوا البیوت من ابوابها، والبیوت هی بیوت العلم الذی استودعته الانبیاء وابوابها اوصیاءهم»(3)

نتیجه اینکه معنی آیه این است که نیکویی آن نیست که کسب معارف الهی از جمعی جاهل بی سعادت نمایند و به خسران ازل و ابد گرفتار شوند، بلکه نیکویی آن است که اخذ احکام دین و شرایع سید المرسلین از اوصیاء آن حضرت نمایند مانند امیرالمؤمنین و اولاد طیبین آن حضرت علیهم السلام ، زیرا که ایشان ابواب مدینه علم

ص: 334

پیغمبرند، چنانچه پیغمبر در شأن امیرالمؤمنین علیه السلام که در حقیقت در شأن تمام ائمه معصومین علیهم السلام است فرموده: «انا مدینةُ العلم وعلی بابها ولا یأْتی المدینة الاّ من بابها».(1)

در تفاسیر اهل بیت علیهم السلام در مورد این آیه نیز می خوانیم که: «ما ابواب خداوند و طریق وصول به او و داعیان به سوی بهشت خدا می باشیم» یعنی در تمام امور مذهبی خویش از طریق اصلی وارد شوید و برنامه های خود را از آن ها بگیرید که وحی در خانه آنان نازل شده و پرورش یافتگان مکتب وحی الهی هستند.

دلبستگی به دنیا خود را تهی کرده بودند. یارانی که از انصار پیغمبران کم نبودند و علی علیه السلام را از جان شیرینی که کالبدشان را زنده نگه می داشت دوست تر داشتند.(1)

فَلاَ عُدْوَانَ إِلاَّ عَلَی الظَّالِمِینَ قدس سره صلی الله علیه و آله علیهاالسلام

«... تجاوز جز بر ستمکاران روا نیست».

حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در خصوص معنای «لا عدوان الاّ علی الظالمین» فرمود: «خداوند تعدی به کسی نمی کند مگر بر نسل قاتلین امام حسین علیه السلام (چون) رضامندی به کاری مانند انجام دادن آن می باشد».(2)

عبد السلام بن صالح هروی می گوید: حضور امام رضا علیه السلام عرض کردم: ای پسر رسول خدا! چه می فرمایید در این حدیثی که از حضرت صادق علیه السلام روایت شده که آن حضرت فرمودند: زمانی که قائم آل محمد علیه السلام ظهور نماید آنچه از نسل قاتلین حضرت امام حسین علیه السلام می باشد خواهد کشت به واسطه کارهای پدرانشان.

فرمود این حدیث صحیح و درست است. حضورش عرض کردم: خداوند می فرماید «ولا تزروا وازرةٌ وِزر اُخری» خداوند گناه کسی را بر دیگری بار نمی کند، پس مقصود و مراد این آیه چیست؟ فرمود: خداوند در تمام گفتارش راست فرموده لکن دودمان قاتلین امام حسین علیه السلام از کارهای پدرانشان راضی و خوشنود بوده و به آن ها افتخار می کنند و هر که به کار دیگری راضی باشد مانند همان کسی است که آن کار را انجام داده است، اگر مردی را در مشرق زمین به قتل برسانند و شخصی در مغرب زمین به آن قتل راضی باشد این شخص شریک با قاتل محسوب می شود، و حضرت قائم علیه السلام آن ها را از آن جهت می کشد که راضی به قتل امام حسین علیه السلام بودند.

ص: 336

(برای آنکه آن ها از سنخیت و حقیقت پدران خود هستند به طوری که اگر قدرت داشتند بر آنچه پدرانشان مرتکب شدند بجا می آوردند. از طرفی کسی که راضی به قتل امام باشد کافر و واجب القتل است پس کشته شدن آن ها برای آن است که ناصب و کافرند)

حضورش عرض کردم وقتی حضرت قائم علیه السلام ظهور کند ابتداء امر چه خواهد کرد؟ فرمودند: از طایفه بنی شیبه شروع می کند و دست های آن ها را قطع می نماید، زیرا آنان دزدان خانه کعبه می باشند.(1)

وَأَنفِقُواْ فِی سَبِیلِ اللّه ِ وَلاَ تُلْقُواْ بِأَیْدِیکُمْ إِلَی التَّهْلُکَةِ وَأَحْسِنُوَاْ إِنَّ اللّه َ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ قدس سره صلی الله علیه و آله قدس سرهم

«و (از مال خود) در راه خدا انفاق کنید (لیکن نه به حد اسراف)، و خود را به مهلکه و خطر در نیفکنید، و نیکویی کنید که خدا نیکوکاران را دوست می دارد».

امام صادق علیه السلام فرمود: اگر مردی تمام اموال خود را در راه خدا انفاق کند احسان نکرده و هیچ توفیقی به دست نیاورده است؛ چرا که خداوند می فرماید: «ولا تلقوا بایدیکم الی التهلکه واحسنوا ان اللّه یحب المحسنین» و منظور از محسنین کسانی هستند که میانه رو می باشند و اعتدال می ورزند.(2)

حذیفه از رسول اکرم صلی الله علیه و آله پیرامون این آیه نقل می کند که فرمودند: این آیه در مورد نفقه است.(3) و در نسخه دیگری به جای نفقه، تقیه آمده است.(4)

ص: 337

وَأَتِمُّواْ الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ للّه ِِ قدس سره صلی الله علیه و آله صلی الله علیه و آله وسلم

«و برای خدا حج و عمره را به پایان رسانید».

در حدیث آمده که مراد از حج ملازمت امام زمان (عجل اللّه تعالی فرجه الشریف) و زیارت اوست.

امام صادق علیه السلام فرمودند: «اذا حج احدکم فلیختم حجه بزیارتنا لان ذلک تمام الحج»(1)؛ یعنی چون یکی از شما حج کند پس باید حج خود را به زیارت ما ختم نماید چون این از تمامیت حج است.

امام محمد باقر علیه السلام فرمودند: «تمام الحج لقاء الامام»؛ حج تام و کامل و تمام حج دیدار علیه السلام امام است».

فیض رحمه الله فرموده که در این زمان زیارت قبور ائمه قائم مقام (به منزله) زیارت و لقاء ایشان است.(2)

رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «هر کس به حج موفق شود و به زیارت من نیاید در حق من جفا نموده است» بلکه ممکن است استفاده شود تاکید زیارت حضرت رضا علیه السلام بعد از مراجعت از حج خواه موفق به زیارت سایر ائمه علیهم السلام در سفر حج شده (یا نشده) باشد.

ثُمَّ أَفِیضُواْ مِنْ حَیْثُ أَفَاضَ النَّاسُ وَاسْتَغْفِرُواْ اللّه َ إِنَّ اللّه َ غَفُورٌ رَّحِیمٌ قدس سره صلی الله علیه و آله صلی الله علیه و آله

«سپس از همان جا که مردم کوچ می کنند، (به سوی سرزمین منی) کوچ کنید و از خداوند، آمرزش بطلبید، که خدا آمرزنده مهربان است»

زین العابدین علیه السلام فرمود: که شخصی بر امیرالمؤمنین علیه السلام شرفیاب شد و گفت

ص: 338

مرا از معنی ناس و اشباح الناس و نسناس آگاه فرمائید؟ امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: حسین جان! پاسخ اورا بده. امام حسین علیه السلام به او فرمود: مراد از ناس ما هستیم به همین جهت خداوند در این آیه شریفه فرمود: «ثم افیضوا من حیث افاض الناس» این رسول اللّه صلی الله علیه و آله بود که مردم را کوچ داد (سنت قریش این بوده که ایام حج از عرفات به مشعر الحرام کوچ نمی کردند). اما در خصوص اشباه الناس مراد شیعیان و پیروانان ما می باشند که از ما هستند به همین جهت است که ابراهیم علیه السلام فرمود: «فمن تبعنی فانه منی»(1) اما در خصوص نسناس مراد حیوان (سیاهی) عظیم می باشد و به دست مبارکش اشاره به گروهی از مردم نمود و فرمود: «ان هم الاّ کالانعام بل هُم اضل سبیلا»(2) این ها نیستند مگر مانند حیوانات بلکه گمراهترند.(3)

وَاذْکُرُواْ اللّه َ فِی أَیَّامٍ مَّعْدُودَاتٍ فَمَن تَعَجَّلَ فِی یَوْمَیْنِ فَلاَ إِثْمَ عَلَیْهِ وَمَنْ تَأَخَّرَ فَلا إِثْمَ عَلَیْهِ لِمَنِ اتَّقَی وَاتَّقُواْ اللّه َ وَاعْلَمُوا أَنَّکُمْ إِلَیْهِ تُحْشَرُونَ

«و خدا را در روزهایی معین یاد کنید، پس هر کس شتاب کند [و اعمال را] در دو روز [انجام دهد]، گناهی بر او نیست، و هر که تأخیر کند [و اعمال را در سه روز انجام دهد] گناهی بر او نیست. [این اختیار] برای کسی است که [از محرمات [پرهیز کرده باشد. و از خدا پروا کنید و بدانید که شما را به سوی او گرد خواهد آورد».

از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در مورد تفسیر آیه «فمن تعجل فی یومین فلا اثم علیه» سؤال شد، فرمود: مراد این نیست که حاجیان (شیعه) می توانند در

ص: 339

بازگشت از منی عجله کنند و یا آن را به تأخیر اندازند بلکه منظور این است که خواه دو روز در منی بمانند و خواه سه روز، در هر صورت در بازگشت از منی به سوی مکه، گناهان آنان آمرزیده شده است».(1)

از حضرت امام محمد باقر علیه السلام در خصوص تفسیر آیه شریفه «لمن اتقی» سؤال شد، حضرت فرمود: «به خدا سوگند! منظور شیعیان و پیروان ما اهل بیت طهارت علیهم السلام می باشند؛ زیرا رسول گرامی صلی الله علیه و آله فرمود: «تنها پرهیزکارانند که بر دوستی علی علیه السلام پا بر جا می مانند». بنابر این منظور از جمله «لمن اتقی» ایمان و اعتقاد قلبی است که با پرهیز از گناه توأم باشد».(2)

در کتاب (صفوة الاخبار) از اعمش نقل می کند: کنیزی سیاه چهره و کوری را دیدم که به مردم آب می داد و می گفت: به دوستی و محبت علی بن ابی طالب علیه السلام بیاشامید.

سپس اورا در مکه دیدم بینا گشته و به مردم آب می دهد و این بار می گوید: بیاشامید به محبت کسی که خدا به خاطر او بینائی را به من برگردانید.

اعمش می گوید: قضیه را از او پرسیدم و گفتم: تو را در مدینه نابینا دیدم که آب می دادی و می گفتی: به محبت حضرت علی بن ابی طالب علیه السلام بیاشامید و اکنون می بینم بینا گشته ای، مرا از مطلب با خبر کن.

کنیز گفت: مردی را دیدم که به من فرمود:ای کنیز آیا تو اهل ولایت و محبت حضرت علی بن ابی طالب علیه السلام هستی؟ گفتم: بله. آنگاه دعا کرد و گفت: خدایا اگر راست می گوید بینائی اش را به او برگردان، به خدا قسم!، به برکت دعای او فورا دیدگانم روشن و چشمانم بینا گردید.

به او گفتم: تو کیستی؟ گفت «انا الخضر وانا من شیعة علی بن ابی طالب علیه السلام » من

ص: 340

خضر هستم و از شیعیان علی بن ابی طالب علیه السلام می باشم.(1)

وَمِنَ النَّاسِ مَنْ یُعْجِبُکَ قَوْلُهُ فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَیُشْهِدُ اللّه َ عَلَی مَا فِی قَلْبِهِ وَهُوَ أَلَدُّ الْخِصَامِ رضی الله عنه

«و از میان مردم کسی است که در زندگی این دنیا سخنش تو را به تعجب وامی دارد، و خدا را بر آنچه در دل دارد گواه می گیرد، و حال آنکه او سخت ترین دشمنان است».

در تفسیر قمی آمده است: «این آیه در مورد دومی یا معاویه و هر کس که موافق او می باشد نازل گردیده است».(2)

امام صادق علیه السلام فرمودند: «این آیه در خصوص فلانی و فلانی (غاصبان حق امیر مؤمنان علیه السلام ) نازل شده است».(3)

وَإِذَا تَوَلَّی سَعَی فِی الاَْرْضِ لِیُفْسِدَ فِیِهَا وَیُهْلِکَ الْحَرْثَ وَالنَّسْلَ وَاللّه ُ لاَ یُحِبُّ الفَسَادَ رضی الله عنه قدس سرهم

«و چون برگردد [یا ریاستی یابد] کوشش می کند که در زمین فساد نماید و کشت و نسل را نابود سازد، و خداوند تباهکاری را دوست ندارد».

رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: این آیه درباره ریاکاران نازل شده، زیرا آنان بر خلاف آنچه که در باطن دارند تظاهر می نمایند.

حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: در اینجا مراد از حرث و نسل یعنی

ص: 341

دین و مردم است که دومی و معاویه هر دو را باطل و ضایع نمودند.(1)

ملاحظه: این مقدمه ثابت می کند که آیات شریفه عام است نسبت به عموم مکلفین، پس کسانی که متصف بدین صفات باشند مشمول آیه شریفه خواهند بود در هر عصر و زمانی تا قیامت، چرا که فساد در زمین دو قسم است:

1 _ فساد به تعدی و ظلم و اتلاف اموال و اغنام و احشام و محصولات مردم. 2 _ فساد در دین مانند گمراهی مردم و اشاعه و ترویج فحشا و منکرات و توهین به مقدسات مذهبی و چاپ و نشر کتب گمراه کننده و بر پایی مجالس نامشروع و غیر آن، و البته این گونه امورات خلاف رضای الهی و موجب سخط سبحانی خواهد بود.

امیرالمؤمنین علی علیه السلام در تفسیر «لیفسد فیها ویهلک الحرث» فرمودند: مقصود منافقینی هستند که به ستم و خباثت باطنِ خود، نسل و تخم را خراب می کنند.(2)

وَإِذَا قِیلَ لَهُ اتَّقِ اللّه َ أَخَذَتْهُ الْعِزَّةُ بِالإِثْمِ فَحَسْبُهُ جَهَنَّمُ وَلَبِئْسَ الْمِهَادُ رضی الله عنه صلی الله علیه و آله وسلم

«و چون او را (به نصیحت) گویند: از خدا بترس، خودپسندی او را به بدکاری برانگیزد (و پند نشنود). جهنّم او را کفایت کند که آرامگاه بدی است».

امام حسن عسکری علیه السلام از امام حسین علیه السلام روایت می کند که فرمودند: خداوند متعال این ظالم سرکش را که از مخالفین است نکوهش کرده است؛ چرا که او بر خلاف سخنانی که بر زبان می راند چیز دیگری را در دل خود می پروراند و آزار مؤمنان را در سینه دارد. بنابراین ای بندگان خدا که به دروغ خود را دوستدار ما

ص: 342

قلمداد می کنید! از خداوند بپرهیزید و دوری کنید از گناهانی که گاهی عامل آن ها بر انجام آنها اصرار می ورزد و چیزی جز ذلت و خواری دستگیر او نمی شود و همین ذلت و خواری باعث می شود از زمره ولایتمداران محمد صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام و خاندان مطهر آنان خارج شود و در زمره دشمنان آنان قرار گیرد.

پس هر کس بر آن گناهان اصرار ورزد، ذلت و خواری آن او را به بدترین شقاوت و بدبختی که همان جدایی از ولایت سرور خردمندان است می کشاند و از زیانکارترین زیانکاران است.

برخی به امام حسین علیه السلام عرض کردند: یابن رسول اللّه! آن گناهانی که منجر به ذلت و خواری بزرگ می شود چیست؟

حضرت فرمودند: ذلت و خواری بزرگ این است که شما به برادرانتان که برای علی علیه السلام فضل و برتری قائلند و به امامت او و امامت خاندان مطهر او که از سوی خداوند برگزیده شده اند معتقد می باشند، ظلم روا دارید و دشمنان آنها را یاری دهید.

پس از صبر خداوند در عقابتان و طولانی بودن مهلت خداوند به شما مغرور نشوید تا عاقبتتان مانند کسی که خداوند در مورد او فرمود: «کمثل الشیطان اذ قال للانسان اکفر فلما کفر قال انی بری ء منک انی اخاف اللّه رب العالمین»(1) «چون حکایت شیطان که به انسان گفت: کافر شود و چون کافر شد گفت: من از تو بیزارم؛ زیرا من از خدای جهانیان می ترسم» نباشد. آن مرد پیش از شما در عهد بنی اسرائیل زندگی می کرد و زهد و عبادت پیشه کرده بود و به او گفته شده بود: برترین زهد این است که از ظلم و ستم به برادرانت که مؤمن به محمد و علی علیهماالسلام و خاندان مطهر آن دو می باشند خودداری کنی و برترین عبادت این است که به برادران مؤمنت

ص: 343

خدمت کنی که همانند تو به سادات خلق خداوند، محمد مصطفی و علی مرتضی علیهماالسلام و خاندان برگزیده آن دو که برای حکومت بر مردم انتخاب شده اند اعتقاد دارند.

آن مرد (بین مردم) به زهد و عبادت شهرت داشت و برادران مؤمن او، اموال خود را نزد او به امانت می سپرند و او ادعا می کرد آنها سرقت شده و آنها را برای خود برمی داشت و در مواقعی که نمی توانست ادعای سرقت کند، امانت گرفتن آن ها را انکار می کرد و خود مالک آنها می شد. او همین طور به اعمال خود ادامه داد و هیچ کس، دادخواهی در مورد او را نمی پذیرفت و هیچ کس به او گمان بد نمی برد. (مردم) تنها به سوگندهای دروغین او بسنده می کردند تا این که خداوند متعال، او را ذلیل و خوار نمود.

(از قضا) کنیز زیبارویی که دیوانه شده بود، نزد او آورده شده تا برای او دعا کند و با آن بر او بدمد تا از جنون خلاصی یابد یا این که او را با دارویی درمان کند. این گونه بود که آن ذلت و خواری، او را واداشت که به هنگام غلبه جنون بر آن کنیز، با او زنا کرد، و بدین وسیله او را آبستن نمود. چون نزدیک وضع حمل آن کنیز شد، شیطان نزد آن مرد آمد و این فکر را به ذهن آن مرد انداخت که اگر آن کنیز، بچه خود را به دنیا آورد، بر همگان آشکار می شود که تو با او زنا کرده ای و مردم تو را می کشند. پس او را بکش و زیر محراب عبادتت دفن کن. این گونه بود که آن مرد، کنیز را به قتل رساند و او را دفن نمود. چون کسان آن کنیز، به دنبال او آمدند، آن مرد به آنها گفت: جنون او شدت یافته و به همین دلیل مُرد. آنان سخن او را نپذیرفتند و او را متهم کردند و زیر محراب عبادت او را کندند و دیدند که آن کنیز به قتل رسیده و آن مرد، او را آبستن نموده و نزدیک وضع حمل او بوده است. پس آن مرد را گرفتند و دادخواهی های مردم دیگر که به آنان ظلم کرده بود نیز بر گناه او افزوده شد و اتهام او قوت بیشتری پیدا کرد و در تنگنا قرار گرفت و به زنا کردن با آن کنیز و قتل

ص: 344

او اعتراف نمود.

این گونه بود که از جلو و عقب، زیر باد تازیانه قرار گرفت و بر درختی به صلیب کشیده شد. در این هنگام یکی از شیاطین انس، نزد او آمده و گفت: پرستش آن کسی که او را می پرستیدی و دوستی با محمد صلی الله علیه و آله و خاندان مطهر آن دو که ادعا می کردی آنان در سختی ها و مصائب یاوران تو هستند، چه سودی برایت داشت؟! (حال) دیدی که امیدهایت بر باد رفت و بر تو آشکار گشته که سخنان آن که به تو امید می بخشید، یکی از بزرگ ترین فریب ها و بیهوده ترین بیهوده ها بوده است و من، همان امامی هستم که باید از آن پیروی می نمودی و من، همان صاحب حقی هستم که باید به او رهنمون می شدی، ولی تو فریب خوردی و کس دیگری را به جای من، امام و پیشوای خود قرار دادی. پس اگر می خواهی که تو را از دست اینان، رهایی بخشم و تو را به سرزمین دوری ببرم و سرور و سیادت آن جا را به تو بدهم، در همان حال که بر چوبه دار هستی بر من سجده کن و با همین سجده، اعتراف کن که من، فرشته نجات تو هستم، تا من تو را نجات دهم.

شقاوت و ذلت و خواری بر آن مرد چیره شد و سخن آن شیطان را باور کرده و بر او سجده کرد؛ سپس گفت: مرا نجات بده. آن شیطان به او پاسخ داد: من از تو برائت می جویم؛ زیرا از خداوند که پروردگار جهانیان است؛ بیم دارم و آن گاه به مسخره کردن و به تمسخر گرفتن او پرداخت و آن مرد که به صلیب کشیده شده بود، حیرت زده شد و اعتقادش را به آن شیطان از دست داد و با بدترین فرجام درگذشت. بنابراین، همین باور او درباره آن شیطان، او را به این ذلت و خواری کشاند.(1)

ص: 345

وَمِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغَاء مَرْضَاتِ اللّه ِ وَاللّه ُ رَوءُوفٌ بِالْعِبَادِ رضی الله عنه علیه السلام

«بعضی از مردم (با ایمان و فداکار، همچون علی علیه السلام در "لیلة المبیت" به هنگام خفتن در جایگاه پیغمبر صلی الله علیه و آله )، جان خود را به خاطر خشنودی خدا می فروشند، و خداوند نسبت به بندگان مهربان است».

در غایة المرام بیست حدیث که 9 حدیثش از طرق عامه و 11 حدیثش از طرق خاصه (شیعه) است روایت می کند که این آیه در شأن امیرالمؤمنین علیه السلام در لیلة المبیت یعنی شبی که به جای پیغمبر صلی الله علیه و آله خوابید و پیغمبر صلی الله علیه و آله به مدینه هجرت فرمود، نازل شد.(1)

«ومن الناس» من برای تبعیض است و طبق اخبار وارده در ذیل آیه مراد از بعضی مردم یعنی امیرالمؤمنین علی علیه السلام است.

حضرت امام زین العابدین علیه السلام فرمود: این آیه «ومن الناس من یشری نفسه»در حق امیرالمؤمنین علیه السلام نازل شده است هنگامیکه جای پیغمبر اکرم خوابید.(2)

ابن عباس روایت کرده می گوید: شبی که پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله از ترس کفار و مشرکین از مکه معظمه بیرون رفت علی علیه السلام در فراش (جای) آن حضرت خوابید تا قریش را از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله منصرف کند و این آیه در حق علی علیه السلام نازل شد.(3)

این روایت را بیشتر مخالفین نقل نموده اند و قصه آن از این قرار است که قریش هم قسم شدند که از هر قبیله یک نفر جمع شده و شبانه به منزل پیغمبر صلی الله علیه و آله ریخته و هر یک از آن ها یک ضربه بزنند و پیغمبر را به قتل برسانند و به این ترتیب

ص: 346

خون آن حضرت میان قبیله های عرب منتشر شده بنی هاشم توانایی انتقام و طلب خون او را نداشته باشند.

جبرئیل نازل شد و به پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله خبر داد و دستور داد علی علیه السلام به جای او در فراش آن حضرت بخوابد و خود به سوی مدینه هجرت فرماید. همینکه کفار به خانه ریختند علی علیه السلام را بجای آن حضرت خفته دیدند و برگشتند و خداوند پیغمبرش را از شر و مکر آن ها نجات داد.

دارد بیاید. پس از انجام آن با مادر خود به مدینه متوجه شو. امیرالمؤمنین علیه السلام در رختخواب پیغمبر خوابید، قریش خانه را محاصره نمودند در آن شب سنگ بسیار از هر طرف به خوابگاه پیغمبر صلی الله علیه و آله انداختند، و حضرت ابدا حرکت ننمود با کمال اطمینان خود را به پروردگار تسلیم نمود.

وقت صبح همه به یکبار با شمشیرهای برهنه به خوابگاه وارد، نزدیک که رسیدند حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام نهیبی بر ایشان زد و با شمشیر حمله نمود، تمام قریش هراسان شدند. ابوجهل و خالد بن ولید و رؤسای قریش چون صلابت حضرت را دیدند، گفتند: یا علی! ما را با تو کاری نیست، مقصود ما پسر عموی تو می باشد، بگو کجا رفته؟ فرمود: هر جا تشریف برده در امان خدا و مأمون از کید و نیرنگ شما می باشد. پس نا امید برگشتند.(1)

ثعلبی نقل نموده: «چون این حال از علی بن ابی اطلب علیه السلام صادر شد، ملائکه زمین و آسمان و جن و انس به تعجب افتادند، زیرا چنین همدردی و پایمردی و جانفشانی دور و از طبیعت بشری بعید است، و حق تعالی وحی فرمود به جبرئیل و میکائیل که من برادری میان شما قرار دادم و عمر یکی از شما را بیش از دیگری نمودم، اکنون کدام یک زیادتی را به دیگری می بخشد؟

عرض کردند: زیادتی را به دیگر ندهیم. خطاب رسید؛ چرا مثل علی بن ابی طالب علیه السلام نباشید، من برادری میان او و پیغمبر صلی الله علیه و آله قرار دادم، او نقدا حیات خود را نثار حبیب من نمود در فراش او با اطمینان و قوت قلب خوابیده، نازل شوید به زمین و او را از دشمن محافظت کنید.

هر دو نازل و جبرئیل بالای سر و میکائیل پائین پای حضرت ایستادند و (در حالیکه) جبرئیل می گفت: بشارت باد تو را ای پسر ابی طالب، کیست مثل تو و به

ص: 348

مقام و مرتبه تو که حق تعالی به تو مباهات نمود بر ملائکه و حاملان عرش، و خطاب فرماید: کجاست چنین بنده مطیع».(1)

علماء عامه نقل نموده اند: صبح شب غار، جبرئیل بر حضرت رسالت صلی الله علیه و آله نازل شد بسیار خوشحال و خرم. حضرت پرسید: تو را بسیار شادمان می بینم سبب چیست؟ گفت: یا رسول اللّه، چگونه خوشحال نباشم و حال آنکه حق تعالی برادر و پسر عمو و وصی تو را اکرام بزرگی فرموده است. حضرت پرسید: چه اکرام در حق برادرم فرموده؟ گفت: خدای تعالی به عبادت شب گذشته علی بن ابی طالب علیه السلام مباهات فرمود بر ملائکه و حاملان عرش و ایشان را اعلام نمود که من چنین بنده مطیع دارم، نقدا جان خود را نثار حبیب من گردانید، و او را از شر دشمنان رهانید.(2)

منابع مختلف عامه همه و همه به موضوع فداکاری امیرالمؤمنین علیه السلام و خوابیدن او در بستر رسول اکرم صلی الله علیه و آله و مباهات پروردگار به این فداکاری اشاره نموده اند که به جهت اختصار از نقل آن صرف نظر می شود.(3)

ملاحظه: شخص عاقل منصف و با بصیرت اگر این واقعه حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام را تأمل نماید، هر آینه درمی یابد که اگر این عمل حضرت را با جمیع اعمال صالحه امت موازنه (مقایسه) کنند، هر آینه این عمل سنگین و برتر می شود، زیرا موجب نجات حضرت پیغمبر صلی الله علیه و آله و سبب رستگاری امت گردید، و

ص: 349

البته چنین کسی با این قوت قلب و استواری و همت و فداکاری نسبت به حضرت رسول صلی الله علیه و آله ، اولی و احق به خلافت و امامت بلا فصل بعد از حضرت پیغمبر صلی الله علیه و آله می باشد و غیر از این، عرفا و عقلا و شرعا حق ناشناسی و بی انصافی خواهد بود.

و بر عارف آگاه و طالب قرب حضرت حق مخفی نیست که خوابیدن حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام در بستر سید المرسلین امر عظیم است، و به اجماع عقلا هیچ جودی در عالم بشریت عالی و افضل از جود علی بن ابی طالب علیه السلام نتواند بود، و هیچ بشری را فوق این جود میسر نیست و این حالت و شرف مقدور کسی نباشد (والجود بالنفس اقصی غایة الجود).

بعضی از علما در بعضی از تعلیقات خود تصریح کرده اند که استسلام علی بن ابی طالب علیه السلام در آن شب و رها نمودن نفس نفیس خود را بقتل، درخشان و عالی است و اتم از تسلیم و اطاعت اسماعیل علیه السلام از برای ذبح در دست پدرش ابراهیم خلیل علیه السلام است، زیرا که او امیدوار بود به شفقت پدری و مرحمتی که پدر را نسبت به فرزند می باشد و رقت قلبی که معصوم را می باشد با جانب و خویشان که از قتل فرزند خود درگذرد، یا آنکه حق سبحانه و تعالی به عین مرحمت و مکرمت در ابراهیم نگرد و او را از ذبح قرة العین او منع کند، چنانکه واقع شد. ولی علی بن ابی طالب علیه السلام با وجود شدت خذلان و قلت اعوان و انصار و اعراض نزدیکان و اجانب از او تسلیم امر مصطفی صلی الله علیه و آله نموده به قوت جنان و کمال اطمینان (والان طاب الموت) گویان در مرقد سرور پیغمبران قرار گرفت و فرار ننمود، و بر منصف هوشمند مخفی نیست که این امری است عظیم، از طبیعت و خوی بشری و نفوس انسانی بعید است، و بی تأیید خالق البریه در هیچ فرد انسانی متحقق نشود، و این شجاعتی است که مقدور هیچکس نباشد، بلکه این فضیلتی است که عالی تر و افضل تر از این فضیلت در نهاد هیچ آدمی و جنی نگنجد، زیرا که این عمل علی بن ابی طالب علیه السلام سبب نجات سید البریه و موجب سرور سید ابرار و حبیب

ص: 350

پروردگار گردید.

هر منصف با بصیرت که این حالت علی بن ابی طالب علیه السلام را بخود عرض کند و اندیشه کامل و تأمل تام در این امر به جا آورد، هرآینه درمی یابد که اگر این عمل علی بن ابی طالب علیه السلام را در کفه نهند و اعمال صالحه خلایق را به کفه دیگر، هرآینه عمل آن سرور برتر و سنگین تر شود بر اعمال جمیع امت، زیرا که عمل آن حضرت سبب نجات خیر البشر و موجب رستگاری آن سرور گردیده است، به همین جهت است که در روز قیامت یک نفس آن امام همام در لیله المبیت تمام گناهکاران شیعه را نجات می دهد.

امام محمد باقر علیه السلام فرمود: جبرئیل به امیرالمؤمنین علیه السلام گفت که (بخ بخ لک یابن ابی طالب سبقت الملائکه المقربین) خوشا به حال تو ای پسر ابی طالب، که از مرتبه ملائکه مقربین سبقت کردی.(1)

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ ادْخُلُواْ فِی السِّلْمِ کَآفَّةً وَلاَ تَتَّبِعُواْ خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُّبِینٌ رضی الله عنه علیهماالسلام

«ای کسانی که ایمان آورده اید، همگی به اطاعت [خدا] درآیید، و گامهای شیطان را دنبال نکنید که او برای شما دشمنی آشکار است».

حضرت امام باقر علیه السلام در خصوص تفسیر آیه شریفه «ادخلوا فی السلم کافة» فرمود: «از جمله وظایف مردم آن است که وصایت اهل بیت علیهم السلام را از رسول اکرم صلی الله علیه و آله بپذیرند».(2)

بسیاری از روایات دیگر نیز در این خصوص وارد شده که همگی آیه «ادخلوا

ص: 351

فی السلم کافة» را به مقام وصایت نسبت داده اند، و در حقیقت اوصیاء علیهم السلام که واقف به اسرار قرآن مجید و عارف به احکام الهی هستند، به منظور تعلیم و تربیت مسلمانان و روشن کردن وظایف آنان معرفی شده اند، زیرا از هر فرد دیگری بهتر می توانند از عهده وظیفه خطیر خود بر آمده، و متمم رسالت پیامبر اسلام باشند بدون پیروی از آنان مسلمانان چاره ای جز اتکاء به قیاس و حدس ندارند، در حالیکه آیه شریفه «ولا تقف ما لیس لک به علم»(1) پیروی از خیالات واهی را که اساس علمی ندارند شدیدا منع کرده.

بنابراین مسلمانان ناچارند که در انجام وظایف خود تعلیمات اوصیاء علیهم السلام را مستند خود قرار داده و از آنان پیروی کنند. و چنانکه می بینیم کسانیکه وصایت علی بن ابی طالب و فرزندانش علیهم السلام را قبول ندارند ناچارند که در بیان احکام اسلامی به «ظن و استحسان و قیاس» استناد کنند و تصورات بی اساس خود را مبنی قرار دهند. در حالیکه آیه شریفه چنین افکاری را لغزشهای شیطانی معرفی نموده و پیروی از آن ها را منع کرده و فرموده: (ولا تتبعوا خطوات الشیطان).

چنانکه آیات شریفه بسیار و روایات و احادیث چندی در خصوص وصایای پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وارد شده است که سر پرستی و هدایت مسلمانان، و نیز نظارت بر احکام اسلامی را به علی بن ابی طالب علیه السلام و فرزندانش علیهم السلام واگذار کرده. حال اگر گروهی در اثر نیرنگهای شیطانی از پیروی اوصیاء سرباز زنند و با آنان مخالفت نمایند، در اینصورت فرقه های گوناگون در اجتماع اسلامی پدید می آید: گروهی امیرالمؤمنین علیه السلام و یازده فرزندش علیهم السلام را وصی پیامبر صلی الله علیه و آله می داند، گروه دیگر فقط شش امام را جانشین پیغمبر صلی الله علیه و آله تصور می کند و دیگری...

در هر صورت هرج و مرج و تفرقه در جامعه حکمفرما می شود و این اختلاف

ص: 352

عقیدتی سبب ضعف مسلمین، و تقویت و چیرگی دشمنان می گردد، به همین مناسبت روایات بسیاری آیه شریفه «ادخلوا فی السلم کافة» را به مقام وصایت اهل بیت علیهم السلام تفسیر و تطبیق نموده اند، که چنانچه کسی از این رکن تخلف ورزد، در حقیقت تمرد از دین کرده، اگر چه به ظاهر به ارکان دیگر معتقد باشد.

حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در تفسیر آیه شریفه فوق خطوات شیطان را به ولایت فلانی و فلانی (غاصبان حق امیرالمؤمنین علیه السلام ) معنی کردند.(1)

و در روایتی دیگر: به دوستی آن ها تفسیر شده است.(2)

دخول در سلم ورود در مسالمت به قبول دین اسلام از برای تمامی مردم در تمامی احکام اصول و فروع است، پس نباید بعضی را قبول کرده و بعضی را رد نمود و ترک کرد و از این باب است دخول در قبول ولایت علی علیه السلام زیرا مانند دخول در قبول نبوت پیغمبر صلی الله علیه و آله است. چرا که همانا مسلمان نیست کسی که اقرار به نبوت محمد صلی الله علیه و آله نموده و اقرار به وصایت و خلافت و افضلیت علی علیه السلام ننموده باشد و گام های شیطان قدم هایی است که انسان در راه باطل برمی دارد از ضلالت و شقاوت و عصیان و طغیان و کفران و دشمنی شیطان با انسان واضح و آشکار است.

حضرت امام جعفر صادق علیه السلام به ابابصیر در تفسیر این آیه فرمود: آیا می دانی مراد از (سلم) چیست؟ ابی بصیر می گوید: عرض کردم: تو دانایی. فرمود: ولایت علی علیه السلام و ائمه و اوصیای بعد از او علیهم السلام ، و خطوات شیطان قسم به خدا ولایت فلانی و فلانی است.(3)

ص: 353

از صلح و اسلامی که کامل شدن آن با باور داشتن به ولایت علی علیه السلام می باشد به نبوت یا انکار امامت علی علیه السلام سودی ندارد، چنانکه اذعان به توحید یا انکار نبوت بی فایده است اگر منحرف شوید.

«من بعد ما جاءتکم البینات» یعنی پس از آنکه سخن رسول اللّه صلی الله علیه و آله و فضیلت او را [شنیدید] و دلایل واضح و آشکاری برای شما آورده شد که دلالت می کرد بر اینکه محمد صلی الله علیه و آله که شما را به امامت علی علیه السلام رهنمون می کرد پیامبر راستی و دین او دین حق است «فاعلموا ان اللّه عزیز حکیم» خداوند قادر است بر اینکه مخالفین دین خود و تکذیب کنندگان پیامبرش را مجازات کند و هیچ کس توانایی آن را ندارد که او را از گرفتن انتقام از مخالفینش باز دارد...(1)

هَلْ یَنظُرُونَ إِلاَّ أَنْ یَأْتِیَهُمُ اللّه ُ فِی ظُلَلٍ مِّنَ الْغَمَامِ وَالْمَلآئِکَةُ وَقُضِیَ الاْءَمْرُ وَإِلَی اللّه ِ تُرْجَعُ الأمُورُ رضی الله عنه قدس سره

«آیا کافران جز این انتظار دارند که خدا با ملائکه در پرده های ابر بر آن ها در آید و حکم (قهر خدا به کیفر کافران) فرا رسد؟ و کارها همه به سوی خدا باز گردد».

ابوحمزه از امام باقر علیه السلام روایت می کند فرمود: ای اباحمزه! گویی قائم اهل بیت خود را می بینم که بر فراز نجف شما می رود و چون بر فراز نجف رود پرچم رسول اللّه صلی الله علیه و آله را به اهتزاز درمی آورد و زمانی که پرچم رسول اللّه صلی الله علیه و آله را به اهتزاز درآورد ملائکه [روز] بدر بر او نازل می شوند. همچنین حضرت فرمود: حضرت قائم علیه السلام هنگامی که می خواهد در کوفه و بر روی فاروق ظهور یابد در گنبدی از نور نازل می شود و آن، هنگامی است که نازل می شود و منظور از «وقضی الامر» داغی

ص: 355

است بر روی بینی کافران در روزی که داغ زده می شوند.(1)

هَلْ یَنظُرُونَ إِلاَّ أَنْ یَأْتِیَهُمُ اللّه ُ فِی ظُلَلٍ مِّنَ الْغَمَامِ وَالْمَلآئِکَةُ وَقُضِیَ الاْءَمْرُ وَإِلَی اللّه ِ تُرْجَعُ الأمُورُ» رضی الله عنه قدس سره

«مگر انتظار آنان غیر از این است که خدا و فرشتگان، در [زیر[ سایبانهایی از ابر سفید به سوی آنان بیایند و کار [داوری] یکسره شود؟ و کارها به سوی خدا بازگردانده می شود».

ابی حمزه می گوید: حضرت امام محمد باقر علیه السلام به من فرمود: «ای ابی حمزه! مثل این است که (دارم) می بینم قائم آل محمد علیه السلام را که پرچم رسول اکرم صلی الله علیه و آله را بالای نجف بلند نموده و همینکه پرچم برافراشته شد بر آن حضرت فرشتگانی که در جنات (جنگ) بدر بر پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله نازل شده بودند در قبه هایی از نور نازل می شوند».(2)

حضرت امام محمد باقر علیه السلام فرمودند: «مراد از «الا ان یأتیهم اللّه فی ظلل من الغمام» رجعت و خروج قائم آل محمد علیه السلام در پشت کوفه است که آن نجف اشرف می باشد در میان هفت قبه از نور نازل می شود».(3)

نکته: باید دانست که در روایات ائمه اهل بیت علیهم السلام این آیه شریفه به روز قیامت تفسیر شده، و به روز رجعت نیز تفسیر شده، همچنین به ظهور مهدی علیه السلام نیز تفسیر شده است. و نظایر اینگونه روایات بسیار است، که اگر بخواهی کتب حدیث را ببینی، خواهی دید روایات بسیار زیادی از ائمه اهل بیت علیهم السلام در تفسیر آیات آمده که یا فرموده اند: مربوط به قیامت است، و یا فرموده اند: مربوط به رجعت است، و یا

ص: 356

فرموده اند: مربوط به ظهور مهدی علیه السلام است و این نیست مگر به خاطر وحدت و سنخیتی که در این سه معنا.

فرقه های اسلامی غیر شیعه که عامه مسلمین را تشکیل می دهد، هر چند ظهور مهدی علیه السلام را قبول دارند، و روایاتش را به طرق متواتر از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل کرده اند و لیکن مسأله رجعت را انکار نموده، آن را از مختصات شیعه دانسته اند، و چه بسا بعضی از کسانی که شیعه زاده اند، و اسماً خود را شیعه می شمارند، در این اعصار پیدا شده اند که می گویند: روایات شیعه راجع به رجعت از احادیث دروغی است که دست یهود و یا کفاری که تظاهر به اسلام می کردند، مانند عبداللّه سبا و یارانش آن ها را داخل در احادیث ما کرده اند. و بعضی دیگر در مقام ابطال رجعت از راه دلیل عقلی وارد شده و بطور خلاصه گفته اند: مرگ امری است که با در نظر گرفتن عنایت پرورگار هرگز بر هیچ زنده ای عارض نمی شود مگر بعد از آنکه آن موجود زنده به حد کمال رسیده باشد، و زندگیش کامل شده و آنچه در قوه داشته به فعلیت رسیده باشد، و چنین موجودی که تمامی کمالات بالقوه اش فعلیت یافته، اگر بعد از مردن به دنیا برگردد، در حقیقت دوباره به حالت قوه و استعداد برگشته است، و اینکه چیزی که فعلیت یافته برگردد و بالقوه شود امری است محال، مگر اینکه مخبری صادق که یا خود خداست و یا خلیفه ای از خلفای او، از چنین برگشتی خبر دهند، همچنانکه در داستان های موسی، و عیسی، و ابراهیم علیه السلام و داستانهایی از دیگران چنین خبرهایی آمده.

اما نه از خدا، و نه از یکی از خلفای او خبر معتبری نیامده که دلالت بر رجعت داشته باشد، و روایاتی که قائلین به رجعت به آن تمسک می کنند تمام نیست، آنگاه شروع کرده اند به تضعیف روایات، و یکی یکی رد کرده اند، نه صحیحی باقی گذاشتند و نه سقیمی!

علاوه بر اینکه تعدادی از آیات قرآنی و روایات که در باب رجعت وارد شده

ص: 357

دلالتش تام و قابل اعتماد است، که ان شاء اللّه به زودی در موردی مناسب متعرض آن ها می شویم، مانند آیه: «ویوم نحشر من کل امة فوجا ممن یکذب بایاتنا»(1) و آیات دیگر.

علاوه بر اینکه آیات دیگری از قرآن دلالت اجمالی بر وقوع رجعت دارد مانند آیه: «ام حسبتم ان تدخلوا الجنة ولما یأتکم مثل الذین خلوا من قبلکم»(2) که می فهماند آنچه در امت های گذشته رخ داده، در این امت نیز رخ خواهد داد، و یکی از آن وقایع مسأله رجعت و زنده شدن مردگانی است که در زمان ابراهیم و موسی و عیسی و عزیر و ارمیا و غیر ایشان اتفاق افتاده، و باید در این امت نیز اتفاق بیفتد. همچنانکه رسول خدا صلی الله علیه و آله در حدیثی بدین مضمون فرمودند: «آنچه در امت های سابق اتفاق افتاده در این امت نیز اتفاق خواهد افتاد».

حضرت فرمود: «به آن خدایی که جانم به دست اوست! شما مسلمانان با هر سنتی که در امت های گذشته جریان داشته روبرو خواهید شد، و آنچه در آن امت ها جریان یافته مو به مو در این امت جریان خواهد یافت، به طوری که نه شما از آن سنت ها منحرف می شوید، و نه آن سنت ها که در بنی اسرائیل بود شما را نادیده می گیرد».(3)

از این هم که بگذریم، قضایایی که ائمه اهل بیت علیهم السلام خبر داده اند جزء ملاحم و اخبار غیبی مربوط به آخر الزمان است، و راویان آن ها را آورده اند که مربوطند به قرن ها قبل از این، و کتبشان از زمان تألیف تا کنون محفوظ مانده، ونسخه آن ها دست نخورده، و ما تا کنون به چشم خود دیده ایم پاره ای از آنچه آن حضرات پیشگویی کردند بدون کم و زیاد به وقوع پیوست، قهرا باید نسبت به بقیه آن ها نیز

ص: 358

اعتماد کنیم، و به صحت همه آن ها ایمان داشته باشیم.

حال به آغاز سخن برگردیم، که گفتیم: یک آیه گاهی تفسیر می شود به روز قیامت، و گاهی به رجعت، و گاهی به روزگار ظهور مهدی علیه السلام و از ائمه اهل بیت علیهم السلام نیز روایت شده که فرموده اند: «ایام خدا سه روز است، روز ظهور مهدی علیه السلام و روز برگشت، و روز قیامت».(1)

و این معنا یعنی اتحاد این سه روز بر حسب حقیقت، و اختلاف آن ها از نظر مراتب ظهور باعث شده که در تفسیر ائمه علیهم السلام بعضی آیات گاهی به روز قیامت، و گاهی به روز رجعت، و گاهی به روز ظهور مهدی علیه السلام تفسیر شود، و در سابق هم گذشت که گفتیم چنین روزی فی نفسه ممکن است، بلکه واقع هم هست، و منکر آن هیچ دلیلی بر نفی آن ندارد.

أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُواْ الْجَنَّةَ وَلَمَّا یَأْتِکُم مَّثَلُ الَّذِینَ خَلَوْاْ مِنْ قَبْلِکُم مَّسَّتْهُمُ الْبَأْسَاء وَالضَّرَّاء وَزُلْزِلُواْ حَتَّی یَقُولَ الرَّسُولُ وَالَّذِینَ آمَنُواْ مَعَهُ مَتَی نَصْرُ اللّه ِ أَلا إِنَّ نَصْرَ اللّه ِ قَرِیبٌ رضی الله عنه قدس سره

«آیا گمان کرده اید که به بهشت داخل شوید بدون امتحاناتی که پیش از شما بر گذشتگان آمد؟ که بر آنان رنج و سختی ها رسید و همواره پریشان خاطر و هراسان بودند تا آن گاه که رسول و گروندگان با او (از خدا مدد خواستند و) گفتند: بار خدایا، کی ما را یاری کنی؟ (در آن حال خطاب شد: بشارت دهد که) هان! همانا یاری خدا نزدیک است».

معافی بن اسماعیل می گوید: چون ولید به قتل رسید جمعی از این گروه

ص: 359

خارج شدند به طوری که بدعت نهادند. می گوید: [در چنین شرایطی] نزد امام صادق علیه السلام رفتم حضرت فرمود: چه چیزی باعث شده تا در زمانی غیر از موسم حج و عمره [از وطن خویش] خارج شوید؟