سرشناسه:مركز تحقيقات رايانه اي قائميه اصفهان،1393
عنوان و نام پديدآور:180 حديث از امام حسن عليه السلام/ واحد تحقيقات مركز تحقيقات رايانه اي قائميه اصفهان .
مشخصات نشر ديجيتالي:اصفهان:مركز تحقيقات رايانه اي قائميه اصفهان ، 1393.
مشخصات ظاهري:نرم افزار تلفن همراه ، رايانه و كتاب
موضوع: احاديث شيعه -- قرن 13ق. ، خاندان نبوت -- احاديث ، خاندان نبوت -- فضايل
امام حسن عليه السلام :
ما تَشاوَرَ قَومٌ إلاّ هُدُوا إلى رُشدِهِم ؛
امام حسن عليه السلام :هيچ قومى با يكديگر مشورت نكردند مگر آن كه به راه پيشرفت خود رهنمون شدند .
تحف العقول ، ص 233 .
امام حسن عليه السلام :
إنَّ الَّذي يُؤتى إلَىَّ ، سَمٌّ يُدَسُّ إلَىَّ فَاُقتَلُ بِهِ ولكِن لايَومَ كَيَومِكَ يا أباعَبدِاللّه ِ ؛
امام حسن عليه السلام :آنچه به من مى رسد، زهرى است كه با دسيسه به كامم ريخته مى شود، امّا اى ابا عبد اللّه هيچ روزى مانند روز [مصيبت] تو نيست .
الأمالى، صدوق ، ص 177 .
امام حسن عليه السلام :
لاتُعاجِلِ الذَّنبَ بِالعُقُوبَةِ واجْعَلْ بَينَهُما لِلاِعتِذارِ طَريقا ؛
امام حسن عليه السلام :در مجازات خطا كار شتاب مكن و ميان خطا ومجازات، راهى براى عذرخواهى قرار ده .
بحار الأنوار ، ج 78 ، ص 113 .
امام حسن عليه السلام :
صاحِبِ النّاسَ مِثلَ ما تُحِبُّ أن يُصاحِبوكَ بِهِ ؛
امام حسن عليه السلام :با مردم به گونه اى رفتار كن كه دوست دارى با تو آن گونه رفتار كنند .
. أعلام الدّين ، ص 297 .
امام حسن عليه السلام :
إنَّ أَحسَنَ الحَسَنِ الخُلُقُ الحَسَنِ ؛
امام حسن عليه السلام :نيكوترين نيكو ، خُلق نيكو است .
. الخصال ، ص 29.
امام حسن عليه السلام :
مَن عَبَدَ اللّه َ عَبَّدَ اللّه ُ لَهُ كُلَّ شَى ءٍ ؛
امام حسن عليه السلام :هر كس خدا را بندگى كند ، خداوند همه چيز را بنده او گرداند .
. تنبيه الخواطر ، ج 2 ، ص 108 .
امام حسن عليه السلام :
اللُّؤمُ أن لاتَشكُرَ النِّعمَةَ ؛
امام حسن عليه السلام :پستى آن است كه نعمت را سپاس نگويى .
. تحف العقول ، ص 233 .
امام حسن عليه السلام :
كَفاكَ مِن لِسانِكَ أوضَحَ لَكَ سَبيلَ رُشدِكَ مِن غَيِّكَ ؛
امام حسن عليه السلام :همين مقدار بهره بردارى از زبانت برايت بس كه راه هدايت را از گمراهى برايت آشكار مى كند .
. بحار الأنوار ، ج 78 ، ص 114 .
امام حسن عليه السلام :
ولَعَمري إنّا لأَعلامُ الهُدى و مَنارُ التُّقى ؛
امام حسن عليه السلام :به جانم قسم كه ما پرچم هاى هدايت و نشانه هاى روشن پرهيزگارى هستيم .
. تحف العقول ، ص 233 .
امام حسن عليه السلام :
مَن تَذَكَّرَ بُعدَ السَّفَرِ اعتَدَّ ؛
امام حسن عليه السلام :هر كه دورى [راه] سفر را به ياد آورد ، آماده خواهد شد.
همان ، ص 236 .
امام حسن عليه السلام :
المِزاحُ يَأكُلُ الهَيبَةَ ؛
امام حسن عليه السلام :شوخى هيبت را مى بَرد .
بحار الأنوار ، ج 78، ص 113 .
امام حسن عليه السلام :
إنَّ مُعاوِيَةَ نازَعَني حَقّا هُوَ لي فَتَرَكتُهُ لِصَلاحِ الاُمَّةِ و حَقنِ دِمائِهِم ؛
امام حسن عليه السلام :معاويه در حقى كه از آنِ من بود با من ستيز كرد و من براى صلاح امّت و جلوگيرى از ريختن خونشان آن را واگذاردم .
. بحار الأنوار ، ج 44 ، ص 30 .
امام حسن عليه السلام :
ما أنَا بِمُذِلِّ المُؤمِنينَ ولكِنّي مُعِزُّ المُؤمِنينَ ، إنّى لَمّا رَأَيتُكُم لَيسَ بِكُم عَلَيهِم قُوَّةٌ سَلَّمتُ الأمرَ لأِبقى أنا و أنتُم بَينَ أظهُرِهِم ، كَما عابَ العالِمُ السَّفينَةَ لِتَبقى لأِصحابِها و كَذلِكَ نَفسِي و أنتُم لِنَبقى بَينَهُم ؛
امام حسن عليه السلام :من نه خواركننده مؤمنان ، بلكه عزّت بخش آنانم . وقتى ديدم شما در برابر دشمن قدرتى نداريد ، كار را به او واگذاشتم تا من و شما در ميان آنان باشيم . همچنان كه آن فرزانه [خضر] كشتى را سوراخ كرد تا براى صاحبانش باقى بماند ، و اين چنين است حكايت من و شما تا در ميان آنها باقى بمانيم .
ميزان الحكمه ، ح 1051 .
امام حسن عليه السلام :
إنَّ اللّه َ جَعَلَ شَهرَ رَمضانَ مِضمارا لِخَلقِهِ فَيستَبِقونَ فيهِ بِطاعَتِهِ إلى مَرضاتِهِ ؛
امام حسن عليه السلام :خداوند ماه رمضان را ميدان مسابقه اى براى آفريدگان خود قرار داده تا با طاعتش براى خشنودى او از يكديگر پيشى گيرند .
تحف العقول ، ص 236 .
امام حسن عليه السلام :
أحسِن جِوارَ مَن جاوَرَكَ تَكُن مُسلِماً؛
امام حسن عليه السلام :با همسايه ات به نيكى همسايگى كن تا مسلمان باشى .
بحار الأنوار، ج 78، ص 112.
امام حسن عليه السلام :
القَريبُ مَن قَرَّبَتهُ المَوَدَّةُ وان بَعُدَ نَسَبُهُ؛
امام حسن عليه السلام : خويشاوند كسى است كه دوستى سبب خويشاوندى او است، اگرچه نسبش دور باشد.
تحف العقول، ص 168.
امام حسن عليه السلام :
مَنِ اتَّكَلَ عَلى حُسنِ الاِختيارِ مِنَ اللّه ِ لَهُ لَم يَتَمَنَّ أنَّهُ في غَيرِ الحالِ الَّتِي اخْتارَهَا اللّه ُ؛
امام حسن عليه السلام :هر كه به حُسن اختيار خدا براى او اعتماد كند، آرزو نمى كند كه در حالتى جز آنچه خدا برايش اختيار كرده است، باشد.
تحف العقول، ص 169.
امام حسن عليه السلام :
لايَغُشُّ العاقِلُ مَنِ استَنصَحَهُ؛
امام حسن عليه السلام :خردمند به كسى كه از او نصيحت مى خواهد، خيانت نمى كند.
همان، ص 120.
امام حسن عليه السلام :
عَلَيكم بِالفِكرِ، فَإنَّهُ حَياةُ قَلبِ البَصيرِ ومَفاتيحُ أبوابِ الحِكمَةِ؛
امام حسن عليه السلام :بر شما باد به تفكّر، كه تفكّر مايه حيات قلب شخص بصير و كليد درِ حكمت است.
إعلام الدين، ص 297.
امام حسن عليه السلام :
لامُرُوَّةَ لِمَن لاهِمَّةَ لَهُ؛
امام حسن عليه السلام :بى همّت را مردانگى نباشد.
بحار الأنوار، ج 74، ص 417.
امام حسن عليه السلام :
تَمامُ الصَّنِيَعةِ خَيرٌ مِن ابتِدائِها؛
امام حسن عليه السلام :تمام كردن احسان از آغاز كردن آن بهتر است .
همان، ج 78، ص 111.
امام حسن عليه السلام :
ما تَشاوَرَ قَومٌ إلاّ هُدُوا إلى رُشدِهِم ؛
امام حسن عليه السلام :هيچ گروهى با هم مشورت نكردند ، مگر آن كه به راه پيشرفت خود رهنمون شدند .
. تحف العقول ، ص 233 .
امام حسن عليه السلام :
اَلإخاءُ الوَفاءُ فِي الشِّدَّةِ وَ الرَّخاءِ ؛
امام حسن عليه السلام :نشانه برادرى ، وفادارى در سختى و آسايش است .
. بحار الأنوار ، ج 78 ، ص 114 .
امام حسن عليه السلام :
مَن عَدَّدَ نِعَمَهُ ، مَحَقَ كَرَمَهُ ؛
امام حسن عليه السلام :هر كس احسان هاى خود را برشمرد ، بخشندگى خود را تباه كرده است .
. همان ، ج 74 ، ص 417 .
امام حسن عليه السلام :
اَلمَعروفُ مالَم يَتَقَدَّمهُ مَطَلٌ و لَم يَتبَعهُ مَنٌّ ؛
امام حسن عليه السلام :احسان آن است كه تأخيرى در پيش و منّتى در پس نداشته باشد .
. همان ، ج 78 ، ص 115 .
امام حسن عليه السلام :
إذا سَمِعتَ أحَدا يَتَناوَلُ أعراضَ النّاسِ فَاجتَهِد أن لايَعرِفَكَ ؛
امام حسن عليه السلام :هر گاه شنيدى شخصى آبروى مردم را مى ريزد ، بكوش تا تو را نشناسد .
. همان ، ج 74 ، ص 198 .
امام حسن عليه السلام :
لَقَد فارَقَكُم رَجُلٌ بِالأمسِ لم يَسبِقهُ الأوَّلونَ و لايُدرِكُهُ الآخِرونَ ؛
امام حسن عليه السلام :ديروز مردى شما را ترك كرد كه پيشينيان بر او پيشى نگرفتند و پسينيان به او نمى رسند .
. إحقاق الحق ، ج 11 ، ص 183 .
امام حسن عليه السلام :
كانَ رَسولُ اللّه صلي الله عليه و آله فَخْما مُفَخَّما... يَتَ_كَلَّمُ بِجَوامِعِ الكَلِمِفَصْلاً لا فُضولَ فيهِ و لا تَقصيرَ. دمثا، لَيْسَ بِالجافى و لا بِالْمَهينِ تَعظُمُ عِنْدَهُالنِّعْمَةُ و اِنْ دَقَّت لا يَذُمُّ مِنها شَيئا غَيْرَ اَنَّهُ كانَ لا يَذُمُّ ذَواقا و لا يَمدَحُهُ و لا تُغضِبُهُالدُّنْيا و ما كانَ لَها، فَاِذا تُعوطىَ الحَقّ لَم يَعْرِفهُ اَحَدٌ، و لَم يَقُمْ لِغَضَبِهِ شَى ءٌ حَتّىيَنتَصِرَ لَهُ... ؛
رسول اكرم صلي الله عليه و آله (در نظرها) با شكوه و بزرگوار بودند... سخنانى كوتاه، جامع و بى چونو چرا مى گفتند بدون كم و زياد، نرم خو و مهربان بودند، در حق كسى ظلم نمى كردند،كسى را خوار نمى شمردند، نعمت را اگر چه كم بود، بزرگ مى دانستند و چيزى از آن رانكوهش نمى كردند، از مزه غذا نه بد مى گفتند و نه تعريف مى كردند، دنيا و آنچه به آنمرتبط است ايشان را خشمگين نمى ساخت و هرگاه حقى ضايع مى شد، احدى راملاحظه نمى كردند و چيزى باعث رفع خشمشان نمى شد، تا آن كه حق را حاكم سازند.
عيون اخبار الرضا، ج 2، ص 283
امام حسن عليه السلام :
لَيْسَتِ العِفَّةُ بِدافِعَةٍ رِزْقا وَ لاَ الْحِرْصُ بِجالِبٍ فَضْلاً فَاِنَّ الرِّزْقَمَقْسومٌ وَ اسْتِعْمالُ الْحِرْصِ اسْتِعْمالُ الْمَآثِمِ؛
نه پاكدامنى، روزى را از انسان دور مى كند و نه حرص، روزى زياد مى آورد؛ چونروزى قسمت شده است و حرص زدن باعث مبتلا شدن به گناهان مى شود.
تحف العقول، ص 234
امام حسن عليه السلام :
زَوِّجْها مِنْ رَجُلٍ تَقىٍّ فَاِنَّهُ اِنْ اَحَبَّها اَكْرَمَها وَ اِنْ اَبْغَضَهالَمْ يَظْلِمْها؛
دخترت را به ازدواج مردى با تقوا درآور؛ زيرا اگر دخترت را دوست داشته باشد،گرامى اش مى دارد و اگر دوستش نداشته باشد به او ظلم نمى كند.
مكارم الاخلاق، ص 204
امام حسن عليه السلام :
اَلنّاسُ اَرْبَعَةٌ فَمِنْهُمْ مَنْ لَهُ خُلقٌ وَ لا خَلاقَ لَهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ لَهُخَلاقٌ وَ لا خُلقَ لَهُ، قَدْ ذَهَبَ الرّابِ_عُ وَ هُوَ الَّذى لا خَلاقَ وَ لا خُلقَ لَهُ وَ ذلِكَ شَرُّ النّاسِوَ مِنْهُمْ مَنْ لَهُ خُلقٌ وَ خَلاقٌ فَذلِكَ خَيْرُ النّاسِ؛
مردم چهار دسته اند: دسته اى از آنها اخلاق دارند، امّا بهره اى (از دنيا) ندارند.دسته اى بهره مندند، اما اخلاق ندارند. دسته اى نه بهره اى (از دنيا) و نه اخلاق دارند كهاينها بدترين مردم اند. و دسته اى كه هم اخلاق دارند و هم (از دنيا) بهره مندند كه اينان،بهترين مردم اند.
بحارالأنوار، ج 70، ص 10، ح 8
امام حسن عليه السلام :
لَوْ اَنَّ النّاسَ سَمِعوا قَوْلَ اللّه ِ عَزَّوَجَلَّ وَ رَسولِهِ لاََعْطَتْهُمُ السَّماءُقَطْرَها وَ الاَْرْضُ بَرَكَ_تَها وَ لَمَا اخْتَلَفَ فى هذِهِ الاُْمَّةِ سَيْفانِ وَ لاََكَلوها خَضْراءَخَضِرَةً اِلى يَوْمِ القيامَةِ؛
اگر مردم سخن خدا و پيامبرش را مى شنيدند، آسمان بارانش را و زمين بركتش را بهآنان مى بخشيد و هرگز در اين امّت، اختلاف و زدوخورد پيش نمى آمد و همه از نعمتسر سبز دنيا تا روز قيامت، برخوردار مى شدند.
امالى طوسى، ص 566، ح 1174
امام حسن عليه السلام :
قيلَ : فَمَا الدَّنِيَّةُ؟ قالَ : النَّظَرُ فِي اليَسيرِ ومَنعُ الحَقيرِ؛
پرسيدند : فرومايگى چيست؟ فرمود : «خُرده بينى و دريغ كردن اندك».
امام حسن عليه السلام :
قيلَ : فَمَا الشُّحُّ؟ قالَ : أن تَرى ما في يَدَيكَ شَرَفاً وما أنفَقتَهُ تَلَفاً؛
پرسيدند : بخل چيست؟ فرمود : «آنچه را در دست خود ببينى [و نگهدارى] ، مايه شرف پندارى و آنچه را انفاق كنى ، از دست رفته بدانى.
امام حسن عليه السلام :
قيلَ فَمَا الفَقرُ؟ قالَ : شَرَهُ النَّفسِ إلى كُلِّ شَيءِ؛
پرسيدند : نيازمندى چيست؟ فرمود : «آزمندى نفس به هر چيز».
امام حسن عليه السلام :
ما تَشَاوَرَ قَومٌ إلاّ هُدُوا إلى رُشدِهِم؛
هيچ مردمى با هم مشورت نمى كنند ، مگر آن كه به راه پيشرفتِ خويش رهنمون خواهند شد.
امام حسن عليه السلام :
اَللَّومُ أن لاتَشكُرَ النِّعمَةَ؛
فرومايگى اين است كه سپاسِ نعمت نگزارى.
امام حسن عليه السلام :
اَلقَريبُ مَن قَرَّبَتهُ ، المَوَدَّةُ وإن بَعُدَ نَسَبُهُ ، والبَعيدُ مَن باعَدَتهُ المَوَدَّةُ وإن قَرُبَ نَسَبُهُ؛
خويشاوند ، كسى است كه دوستى ، او را به آدمى نزديك ساخته ، گرچه
نژاد (و تبار) او دور باشد ؛ و بيگانه كسى است كه از ديدگاه دوستى دور است ، هر چند تبار (و نژاد) او نزديك باشد.
امام حسن عليه السلام :
مَنِ اتَّكَلَ عَلى حُسنِ الاِختِيارِ مِنَ اللّه ِ لَهُ لَم يَتَمَنَّ أنَّهُ في غَيرِ الحالِ الَّتِياختارَهَا اللّه ُ لَهُ؛
هر كه بر نيكْ گزينىِ خداوند پشتْ گرم باشد ، آرزو نمى كند در وضعى جز آن كه خدا برايش اختيار فرموده ، قرار گيرد.
امام حسن عليه السلام :
اَلخَيرُ الَّذي لاشَرَّ فيهِ : اَلشُّكرُ مَعَ النِّعمَةِ وَالصَّبرُ عَلَى النّازِلَةِ؛
خيرى كه هرگز شرّى در آن نيست ، شكر بر نعمت و صبر بر ناگوارى هاست.
امام حسن عليه السلام :
امام حسن عليه السلام :
سُئِلَ عَنِ المُرُوَّةِ؟ فقالَ : شُحُّ الرَّجُلِ عَلى دينِهِ وإصلاحُهُ مالَهُ وقيامُهُ بِالحُقوقِ؛
او را از مردانگى پرسيدند [كه چيست] . فرمود : اين كه مرد دريغش آيد بر دين خود [كه چيزى از آن بكاهد] ، و اصلاح مال است [به نياميختن حرام و پرداختن زكات] و بر پا داشتن حقوق (و فرايض).
امام حسن عليه السلام :
اَلتَّقوى بابُ كُلِّ تَوبَةٍ ورَأسُ كُلِّ حِكمَةٍ وشَرَفُ كُلِّ عَمَلٍ؛
تقوا ، باب هر توبه و سرآمد هر حكمت ، و [مايه] شرافت هر كارى است .
امام حسن عليه السلام :
إذا أضَرَّتِ النَّوافِلُ بِالفَريضَةِ فَارفَضوها؛
هرگاه مستحبّات به واجبات زيان رساند [و مانع انجام دادن فرايض شود] ، آنها را ترك كنيد.
امام حسن عليه السلام :
مَن تَذَكَّرَ بُعدَ السَّفَرِ اعتَدَّ؛
هركه دورى راه سفر را به ياد آرد ، [با توشه گرفتن] آماده شود.
امام حسن عليه السلام :
لايَغُشُّ العاقِلُ مَنِ استَنصَحَهُ؛
خردمند ، به كسى كه از او راهنمايى مشفقانه بخواهد ، خيانت نكند.
امام حسن عليه السلام :
إذا لَقِىَ أحَدُكُم أخاهُ فَليُقَبِّل مَوضِعَ النُّورِ مِن جَبهَتِهِ؛
هرگاه يكى از شما با برادر خود ديدار كند ، بايد محلّ نورخيز پيشانى او را ببوسد.
امام حسن عليه السلام :
لَمّا نَزَلَت آيَةُ التَّطهيرِ جَمَعَنا رَسولُ اللّه ِ صلي الله عليه و آله في كِساءٍ لاُِمِّ سَلَمَةَ خَيبَرِيٍّ، ثُمَّ قالَ: اللّهُمَّ هؤُلاءِ أهلُ بَيتي وعِترَتي، فَأَذهِب عَنهُمُ الرِّجسَ وطَهِّرهُم تَطهيرًا
امام حسن عليه السلام : چون آيه تطهير نازل شدپيامبر خدا صلي الله عليه و آله ما را در عبايى خيبرى كه از آنِ امّ سلمه بود گرد آورد و فرمود: بار خدايا! اينان اهل بيت و عترت من هستند، پس هر گونه پليدى را از آنها دور كن و كاملاً پاكشان گردان.
المناقب لابن المغازليّ : 302 / 346 ، أمالي الطوسيّ : 559 / 1173 ، وراجع مجمع البيان : 8 / 560 كلّها عن زاذان .
امام حسن عليه السلام :
_ في خُطبَةٍ حينَ قُتِلَ عَلِيٌّ عليه السلامفَحَمِدَ اللّه َ وأثنى عَلَيهِ ، ثُمَّ قالَ _ : أنَا ابنُ البَشيرِ وأنَا ابنُ النَّذيرِ ، وأنَا ابنُ الدّاعي إلَى اللّه ِ بِإِذنِهِ ، وأنَا ابنُ السِّراجِ المُنيرِ ، وأنَا مِن أهلِ البَيتِ الَّذي كانَ جِبريلُ يَنزِلُ إلَينا و يَصعَدُ مِن عِندِنا ، وأنَا مِن أَهلِ البَيتِ الَّذي أذهَبَ اللّه ُ عَنهُمُ الرِّجسَ وطَهَّرَهُم تَطهيرًا
امام حسن عليه السلام به هنگام شهادت حضرت على عليه السلام در خطبه اى پس از حمد و ثناى الهى فرمود: منم فرزند مژده دهنده و بيم دهنده و فرزند كسى كه با اذن خدا به سوى او فرا مى خواند. منم فرزند آن چراغ پرتو افشان، من از اهل بيتى هستم كه جبرئيل به سوى ما نازل مى شد و از نزد ما اوج مى گرفت.
من از اهل بيتى هستم كه خداوند هر گونه پليدى را از آنها دور كرده كاملاً پاكشان گردانيده است.
المستدرك على الصحيحين : 3 / 188 / 4802 عن عمر بن عليّ عن الإمام زين العابدين عليه السلام ، مقاتل الطالبيّين : 62 عن زيد بن عليّ بن الحسين بن زيد بن الحسن ؛ الإرشاد : 2 / 7 عن أبي إسحاق السبيعي وغيره ، بشارة المصطفى : 240 وليس في الثلاثة الأخيرة «وأنا من أهل البيت الّذي كان جبريل ينزل إلينا و يصعد من عندنا» ، أمالي الطوسيّ : 269 / 501 كلاهما عن أبي الطفيل ، مسائل عليّ بن جعفر : 328 / 818 عن عمر بن الإمام عليّ عليه السلام ، إعلام الورى : 208 كلاهما نحوه .
امام حسن عليه السلام :
_ في خُطبَةٍ لَهُ _ : يا أهلَ العِراقِ ، اِتَّقُوا اللّه َ فينا ، فَإِنّا اُمراؤُكُم وضيفانُكُم ، ونَحنُ أهلُ البَيتِ الَّذي قالَ اللّه ُ عَزَّوجَلَّ : «إنَّما يُريدُ اللّه ُ لِيُذهِبَ عَنكُمُ الرِّجسَ أَهلَ البَيتِ ويُطَهِّرَكُم تَطهيرًا
امام حسن عليه السلام : در خطبه اى: اى اهل عراق! در حقّ ما تقوا در پيش گيريد كه ما امرا و ميهمانان شما هستيم و اهل بيتى هستيم كه خداوند در حقّ ما فرموده است: «اِنَّما يُريدُ اللّه ُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ اَهْلَ البيتِ ويُطَهِّرَكُمْ تَطهيراً» .
المعجم الكبير : 3 / 93 / 2761 ، المناقب لابن المغازليّ : 382 / 431 ، تاريخ دمشق «ترجمة الإمام الحسن عليه السلام»: 180 / 304 و305 كلّها عن أبي جميلة ، وأيضًا : 182 /
306 و 307 عن هلال بن يساف .
امام حسن عليه السلام :
_ فيما جَرى بَينَهُ و بَينَ عَمرِو بنِ العاصِ _ : إيّاكَ عَنّي فَإِنَّكَ رِجسٌ ، ونَحنُ أهلُ بَيتِ الطَّهارَةِ أذهَبَ اللّه ُ عَنَّا الرِّجسَ وطَهَّرَنا تَطهيرًا
امام حسن عليه السلام در ماجرايى ميان ايشان و عمرو بن عاص: از من دور شو كه تو پليدى وپلشتى هستى و ما خاندان پاكى و پاكيزگى هستيم كه خداوند پليدى و پلشتى را از ما دور كرده، كاملاً پاكمان گردانيده است.
شرح نهج البلاغة لابن أبي الحديد : 16 / 28 .
امام حسن عليه السلام :
إنّا أهلُ بَيتٍ أكرَمَنَا اللّه ُ بِالإِسلامِ ، واختارَنا واصطَفانا واجتَبانا ، فَأَذهَبَ عَنَّا الرِّجسَ وطَهَّرَنا تَطهيرًا ، والرِّجسُ هُوَ الشَّكُّ ، فَلا نَشُكُّ فِي اللّه ِ الحَقِّ ودينِهِ أبَدًا ، وطَهَّرَنا مِن كُلِّ أفنٍ وغَيَّةٍ
امام حسن عليه السلام : ما از خاندانى هستيم كه خداوند با اسلام گراميمان داشته است و ما را برگزيده، انتخابمان كرده است و هر گونه پليدى و رجس را از ما دور كرده كاملاً پاكمان گردانيده است. پليدى و رجس، همان شكّ است و ما هرگز در وجود خداى حقّ و دين او ترديد نمى كنيم. خداوند ما را از هرگونه سست رأيى و گمراهى پاك گردانيده است.
أمالي الطوسيّ : 562 / 1174 عن عبدالرحمن بن كثير عن الإمام الصادق عن أبيه عن جدّه عليهم السلام .
امام حسن عليه السلام :
_ في بَيانِ قَولِهِ تَعالى : «نَدعُ أبناءَنا وأبناءَكُم ...» _ : أخرَجَ رَسولُ اللّه ِ صلي الله عليه و آله مِنَ الأَنفُسِ مَعَهُ أبي ، ومِنَ البَنينَ إيّايَ وأخي ، ومِنَ النِّساءِ اُمّي فاطِمَةَ مِنَ النّاسِ جَميعًا ، فَنَحنُ أهلُهُ ولَحمُهُ ودَمُهُ ونَفسُهُ ، ونَحنُ مِنهُ وهُوَ مِنّا
عبدالرحمن بن كثير به نقل از جعفر بن محمّد به نقل از پدرش به نقل از جدّش به نقل از حسن بن على عليه السلام _ در بيان آيه شريفه «نَدْعُ اَبْناءَنا وَاَبناءَكم...» _ : پيامبر صلي الله عليه و آله خارج شد در حالى كه از «اَنْفُس»، پدرم با او بود و از فرزندان، من و برادرم بوديم و از زنان از ميان همه
مردمان، مادر من فاطمه بود. ما خاندان او و گوشت و خون و جان اوييم، ما از او هستيم و او از ماست.
أمالي الطوسيّ : 564 / 1174 ، ينابيع المودّة : 1 / 165 / 1 .
امام حسن عليه السلام :
نَظَرَ أبو نُواسٍ إلى أبِي الحَسَنِ عَلِيِّ بنِ موسىَ الرِّضا عليهماالسلام ذاتَ يَومٍ وقَد خَرَجَ مِن عِندِ المَأمونِ عَلى بَغلَةٍ لَهُ ، فَدَنا مِنهُ أبو نُواسٍ ، فَسَلَّمَ عَلَيهِ وقالَ : يَا بنَ رَسولِ اللّه ِ ، قَد قُلتُ فيكَ أبياتًا فَاُحِبُّ أن تَسمَعَها مِنّي ، قالَ : هاتِ ، فَأَنشَأَ يَقولُ :
مُطَهَّرونَ نَقِيّاتٌ ثِيابُهُمُ تَجرِي الصَّلاةُ عَلَيهِم أينَما ذُكِروا
مَن لَم يَكُن عَلَوِيًّا حينَ تَنسِبُهُ فَما لَهُ مِن قَديمِ الدَّهرِ مُفتَخَرُ
فَاللّه ُ لَمّا بَرا خَلقًا فَأَتقَنَهُ صَفّاكُمُ وَاصطَفاكُم أيُّهَا البَشَرُ
فَأَنتُمُ المَلَأُ الأَعلى وعِندَكُمُ عِلمُ الكِتاب وما جاءَت بِهِ السُّوَرُ
فَقالَ الرِّضا عليه السلام : قَد جِئتَنا بِأَبياتٍ ما سَبَقَكَ إلَيها أحَدٌ
ابوالحسن محمّد بن يحيى فارسى: روزى ابو نؤاس به ابو الحسن على بن موسى الرضا عليه السلامنگريست و اين در حالى بود كه حضرت عليه السلام سوار بر استرى از نزد مأمون خارج مى شد. ابو نؤاس به ايشان نزديك شد و درود فرستاد و گفت: اى زاده پيامبر خدا! ابياتى درباره تو سروده ام كه مى خواهم آنها را از من بشنوى. حضرت عليه السلام فرمود: آن چه سروده اى، بياور او پس چنين سرود:
ايشان پاكانى هستند كه جامه شان پاكيزه است * و هر گاه از ايشان ياد شود بر آنها درود
فرستاده مى شود
هر كه به هنگام انتساب علوى نباشد * از روزگار كهن افتخارى ندارد
خداوند آن گاه كه خلايق را بيافريد و سامانشان داد * اى جماعت شما را گزين كرد و برگزيد
شماييد گروه برتر و نزد شماست * علم كتاب و آن چه سوره هاى قرآن آورده است
امام رضا عليه السلام فرمود: ابياتى را آوردى كه هيچ كس در سرودن آنها از تو پيشى نگرفته است.
عيون أخبار الرضا عليه السلام : 2 / 143 / 10 ، المناقب لابن شهرآشوب : 4 / 366 مرسلاً .
امام حسن عليه السلام :
_ في مَجلِسِ مُعاوِيَةَ _ : وأنَا ابنُ خِيرَةِ الإِماءِ وسَيِّدَةِ النِّساءِ ، غَذّانا رَسولُ اللّه ِ صلي الله عليه و آله بِعِلمِ اللّه ِ تَبارَكَ وتَعالى ، فَعَلَّمَنا تَأويلَ القُرآنِ ، ومُشكِلاتِ الأَحكامِ ، لَنَا العِزَّةُ الغَلباءُ والكَلِمَةُ العَلياءُ ، والفَخرُ والسَّناءُ
امام حسن عليه السلام _ در مجلس معاويه _ : من پسر بهترين كنيزان (خدا) و سرور زنانم. پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله ما را با علم خداوند تبارك و تعالى تغذيه كرده است و تأويل قرآن و احكام دشوار را به ما آموخته است. سترگ ترين ارجمندى و والاترين كلمه و افتخار و بلندى از آنِ ماست.
الاحتجاج : 2 / 47 .
امام حسن عليه السلام :
إنَّ العِلمَ فينا ، ونَحنُ أهلُهُ ، وهُوَ عِندَنا مَجموعٌ كُلُّهُ بِحَذافيرِهِ ، وإنَّهُ لا يَحدُثُ شَيءٌ إلى يَومِ القِيامَةِ حَتّى أرشُ الخَدشِ إلاّ وهُوَ عِندَنا مَكتوبٌ بِإِملاءِ رَسولِ اللّه ِ صلي الله عليه و آله وخَطِّ عَلِيٍّ عليه السلام بِيَدِهِ
امام حسن عليه السلام : علم در ميان ماست و ما اهل آنيم و همه آن به كمال نزد ماست و تا روز رستاخيز حتّى ديه خراشى تعلّق نخواهد گرفت مگر آن كه با املا پيامبر صلي الله عليه و آله و دست خط على عليه السلام نزد ما نوشته موجود است.
الاحتجاج : 2 / 63 / 155 عن ابن عبّاس .
امام حسن عليه السلام :
_ أنَّهُ سُئِلَ عَن رَأيِ أبيهِ فِي الخِيارِ ؛ مِن مَباحِثِ البُيوعِ والمُعامَلاتِ _ : فَدَعا بِرَبعَةٍ ، فَأَخرَجَ مِنها صَحيفَةً صَفراءَ مَكتوبٌ فيها قَولُ عَلِيٍّ فِي الخِيارِ
از امام حسن عليه السلام درباره نظر پدرش پيرامون مسأله «خيار» _ [يعنى حقّ به هم زدن معامله] كه از مباحث خريد و فروش و معاملات است _ پرسش شد. حضرت عليه السلامصندوقى را خواست و از ميان آن صحيفه زرد رنگى بيرون آورد كه نظر على عليه السلام در باره «خيار» در آن نوشته شده بود.
العلل لابن حنبل : 1 / 346 / 639 .
امام حسن عليه السلام :
قالَ رَسولُ اللّه ِ صلي الله عليه و آله لِأَميرِ المُؤمِنينَ عليه السلام : اُكتُب ما اُملي عَلَيكَ ، فَقالَ : يا نَبِيَّ اللّه ِ ، أتَخافُ عَلَيَّ النِّسيانَ ؟ قالَ صلي الله عليه و آله : لَستُ أخافُ عَلَيكَ النِّسيانَ ، وقَد دَعَوتُ اللّه َ لَكَ أن يُحَفِّظَكَ ولا يُنسِيَكَ ، ولكِنِ اكتُب لِشُرَكائِكَ . قالَ : قُلتُ : ومَن شُرَكائي يا نَبِيَّ اللّه ِ ؟ قالَ : الأَئِمَّةُ مِن وُلدِكَ ، بِهِم تُسقى اُمَّتِي الغَيثَ ، وبِهِم يُستَجابُ دُعاؤُهُم ، وبِهِم يَصرِفُ اللّه ُ عَنهُمُ البَلاءَ ، وبِهِم يُنزِلُ الرَّحمَةَ مِنَ السَّماءِ ، وهذا أوَّلُهُم ، وأومَأَ بِيَدِهِ إلَى الحَسَنِ بنِ عَلِيٍّ عليهماالسلام ، ثُمَّ أومَأَ بِيَدِهِ إلَى الحُسَينِ عليه السلام ، ثُمَّ قالَ : الأَئِمَّةُ مِن وُلدِهِ
امام حسن عليه السلام : پيامبر صلي الله عليه و آله به على عليه السلام فرمود: آن چه را بر تو املا مى كنم،
بنويس. على عرض كرد: يا رسول اللّه ! بيم دارى چيزى را فراموش كنم؟ پيامبر صلي الله عليه و آله فرمود: از فراموشى تو نمى ترسم، من به درگاه خداوند دعا كرده ام كه حافظه تو را قوى گرداند و از فراموشى بر كنارت دارد، ليكن براى شريك هاى خود بنويس. على عليه السلام عرض كرد: شريكان من چه كسانى هستند يا رسول اللّه ؟ فرمود: آن فرزندان تو كه امامند، به بركت وجود آنهاست كه بر امّت من باران مى بارد و در پرتو وجود آنها دعايشان مستجاب مى گردد و خداوند به سبب آنها بلا از امّت مى گرداند و به بركت وجود آنها از آسمان رحمت مى بارد و اين نخستين ايشان است و با دست به حسن بن على عليه السلاماشاره كرد، سپس به حسين اشاره كرد و فرمود: فرزندان او كه امامند.
أمالي الصدوق : 327 / 1 ، كمال الدين : 206 / 21 ، بصائر الدرجات : 167 / 22 كلّها عن أبي الطفيل .
امام حسن عليه السلام :
دَخَلتُ عَلى سَيِّدي عَلِيِّ بنِ مُحَمَّدِ بنِ عَلِيِّ ابنِ موسَى بنِ جَعفَرِ بنِ مُحَمَّدِ بنِ عَلِيِّ بنِ الحُسَينِ بنِ عَلِيِّ بنِ أبي طالِبٍ عليهم السلام ، فَلَمّا بَصُرَني (بَصُرَ بي) قالَ لي : مَرحَبًا بِكَ يا أبَا القاسِمِ ، أنتَ
وَلِيُّنا حَقًّا . فَقُلتُ لَهُ : يَا بنَ رَسولِ اللّه ِ ، إنّي اُريدُ أن أعرِضَ عَلَيكَ ديني ، فَإِن كانَ مَرضِيًّا ثَبَتُّ عَلَيهِ حَتّى ألقَى اللّه َ عَزَّوجَلَّ ، فَقالَ : هاتِ يا أبَا القاسِمِ ، فَقُلتُ : إنّي أقولُ : إنَّ اللّه َ
تَعالى واحِدٌ لَيسَ كَمِثلِهِ شَيءٌ ، خارِجٌ مِنَ الحَدَّينِ : حَدِّ الإِبطالِ وحَدِّ التَّشبيهِ، وإنَّهُ لَيسَ بِجِسمٍ ولا صورَةٍ ولا عَرَضٍ ولا جَوهَرٍ ، بَل هُوَ مُجَسِّمُ الأَجسامِ ومُصَوِّرُ الصُّوَرِ ، وخالِقُ الأَعراضِ والجَواهِرِ ، ورَبُّ كُلِّ شَيءٍ ومالِكُهُ وجاعِلُهُ ومُحدِثُهُ .
وأنَّ مُحَمَّدًا عَبدُهُ ورَسولُهُ خاتَمُ النَّبِيّينَ ، فَلا نَبِيَّ بَعدَهُ إلى يَومِ القِيامَةِ ، وأنَّ شَريعَتَهُ خاتِمَةُ الشَّرائِعِ فَلا شَريعَةَ بَعدَها إلى يَومِ القِيامَةِ .
وأقولُ : إنَّ الإِمامَ والخَليفَةَ ووَلِيَّ الأَمرِ بَعدَهُ أميرُ المُؤمِنينَ عَلِيُّ بنُ أبي طالِبٍ ، ثُمَّ الحَسَنُ ثُمَّ الحُسَينُ ثُمَّ عَلِيُّ بنُ الحُسَينِ ثُمَّ مُحَمَّدُ بنُ عَلِيٍّ ثُمَّ جَعفَرُ بنُ مُحَمَّدٍ ثُمَّ موسَى بنُ جَعفَرٍ ثُمَّ عَلِيُّ بنُ موسى ثُمَّ مُحَمَّدُ بنُ عَلِيٍّ ثُمَّ أنتَ يا مَولايَ . فَقالَ عَلِيٌّ عليه السلام : ومِن بَعدِيَ الحَسَنُ ابني ، فَكَيفَ لِلنّاسِ بِالخَلَفِ مِن بَعدِهِ ؟ فَقُلتُ : وكَيفَ ذاكَ يا مَولايَ ؟ قالَ : لِأَ نَّهُ لا يُرى شَخصُهُ ولا يَحِلُّ ذِكرُهُ بِاسمِهِ حَتّى يَخرُجَ فَيَملَأَ الأَرضَ قِسطًا وعَدلاً كَما مُلِئَت ظُلمًا وجَورًا . فَقُلتُ : أقرَرتُ .
وأقولُ : إنَّ وَلِيَّهُم وَلِيُّ اللّه ِ، وعَدُوَّهُم عَدُوُّ اللّه ِ، وطاعَتَهُم طاعَةُ اللّه ِ ، ومَعصِيَتَهُم مَعصِيَةُ اللّه ِ .
وأقولُ : إنَّ المِعراجَ حَقٌّ ، والمُساءَلَةَ فِي القَبرِ حَقٌّ ، وإنَّ الجَنَّةَ حَقٌّ ، والنّارَ حَقٌّ ، والصِّراطَ حَقٌّ ، والميزانَ حَقٌّ ، وإنَّ السّاعَةَ آتِيَةٌ لا رَيبَ فيها ، وإنَّ اللّه َ يَبعَثُ مَن فِي القُبورِ .
وأقولُ : إنَّ الفَرائِضَ الواجِبَةَ بَعدَ الوَلايَةِ : الصَّلاةُ والزَّكاةُ والصَّومُ والحَجُّ والجِهادُ والأَمرُ بِالمَعروفِ والنَّهيُ عَنِ المُنكَرِ .
فَقالَ عَلِيُّ بنُ مُحَمَّدٍ عليهماالسلام :
يا أبَا القاسِمِ ، هذا واللّه ِ دينُ اللّه ِ الَّذِي ارتَضاهُ لِعِبادِهِ ، فَاثبُت عَلَيهِ أثبَتَكَ اللّه ُ بِالقَولِ الثّابِتِ فِي الحَياةِ الدُّنيا وفِي الآخِرَةِ .
عبدالعظيم بن عبداللّه حسنى: بر سرورم على بن محمّد بن على بن موسى بن جعفر بن محمّد بن على بن الحسين بن على بن ابى طالب عليهم السلاموارد شدم.
چون مرا ديد فرمود: اى ابا القاسم! خوش آمدى، تو به راستى دوستدار مايى. عرض كردم: اى فرزند رسول خدا! مى خواهم دينم را بر شما عرضه كنم تا اگر پسنديده است تا هنگام ديدار خداوند عز و جل، بر آن پايدارى ورزم. امام عليه السلامفرمود: عرضه كن اى ابو القاسم. عرض كردم: من اعتقاد دارم: خداوند متعال يكى است و چيزى مانند او وجود ندارد و از دو حدّ ابطال و تشبيه بيرون است، نه جسمى دارد و نه صورتى و نه عَرَضى و نه جوهرى. بلكه اوست كه به اجسام، جسميّت و به صورتها، تصوير مى بخشد و اَعراض و جواهر را مى آفريند و پروردگار و مالك و آفريننده و پديد آورنده هر پديده اى است و اين كه محمّد بنده و رسول او، خاتم پيامبران است و تا روز رستخير پيامبرى پس از او نخواهد بود و آيين او آيين پايانى است كه تا روز قيامت، آيينى پس از آن نخواهد بود.
من معتقدم امام و جانشين و ولىّ امر پس از او، اميرالمؤمنين على بن ابى طالب و سپس حسن و آن گاه حسين و على بن حسين و محمّد بن على و جعفر بن محمّد و موسى بن
جعفر و على بن موسى و محمّد بن على و سپس تويى اى سرورم. امام هادى عليه السلام فرمود: پس از من، فرزندم حسن، جانشين من خواهد بود، ولى جانشين او در ميان مردم چگونه خواهد بود؟ عرض كردم: چگونه خواهد بود سرورم؟ فرمود: شخص او ديده نمى شود و روا نيست نامش برده شود تا خروج كند و زمين را همان گونه كه از ظلم و ستم آكنده بود از داد و عدل بياكند. عرض كردم: بدان اقرار مى كنم.
من معتقدم: دوستدار آنها، دوستدار خدا و دشمن آنها، دشمن خداست، فرمانبرى از آنها، فرمانبرى از خدا و سركشى از آنها، سركشى از خداست. به اعتقاد من، معراج و سؤال و جواب قبر و بهشت و دوزخ و رستاخيز، حقّ است
و ترديدى در آن نيست و خداوند هر آن كه را در گور خفته بر خواهد انگيخت.
به اعتقاد من، فرائض واجب پس از ولايت، نماز و زكات و روزه و حج، جهاد و امر به معروف و نهى از منكر هستند.
على بن محمّد عليه السلام فرمود: اى ابا القاسم! به خدا سوگند اين همان دينى است كه خداوند براى بندگانش برگزيده است. بر آن پايدار باش، خداوند تو را بر اين عقيده استوار در دنيا و آخرت پايدار بدارد.
أمالي الصدوق : 278 / 24 ، التوحيد : 81 / 37 ، كمال الدين : 379 ، روضة الواعظين : 39 ، كفاية الأثر : 282 ، وراجع صفات الشيعة : 127 / 68 .
امام حسن عليه السلام :
عَلى
فُقَراءَ وقَد وَضَعوا كُسَيراتٍ عَلَى الأَرضِ وهُم قُعودٌ يَلتَقِطونَها ويَأكُلونَها ، فَقالوا لَهُ : هَلُمَّ يَا بنَ بِنتِ رَسولِ اللّه ِ إلَى الغَداءِ . قالَ : فَنَزَلَ وقالَ : إنَّ اللّه َ لا يُحِبُّ المُستَكبِرينَ ، وجَعَلَ يَأكُلُ مَعَهُم حَتَّى اكتَفَوا وَالزّادُ عَلى حالِهِ بِبَرَكَتِهِ ، ثُمَّ دَعاهُم إلى ضِيافَتِهِ وأطعَمَهُم وكَساهُم
روايت شده كه حسن بن على بر گروهى از فقرا گذشت كه تكّه نانهايى بر زمين نهاده و گرد يكديگر نشسته بودند و از آن بر مى داشتند و مى خوردند. اين جماعت به امام عليه السلام گفتند: اى پسر دختر رسول خدا! بفرماييد. راوى مى گويد: حضرت عليه السلام فرود آمد و فرمود: خداوند مستكبران را دوست ندارد و همراه آنان به خوردن نشست تا از خوردن دست كشيدند و اين در حالى بود كه به بركت وجود امام عليه السلام، چيزى از نانها كم نشده بود. امام عليه السلام سپس آنها را به مهمانى دعوت كرد و اطعامشان نمود و جامه شان بخشيد.
المناقب لابن شهرآشوب : 4 / 23 .
امام حسن عليه السلام :
اُخِذَ ابنُ مُلجَمٍ فَاُدخِلَ عَلى عَلِيٍّ عليه السلام ، فَقالَ : أطيبوا طَعامَهُ وألينوا فِراشَهُ ، فَإِن أعِش فَأَنَا وَلِيُّ دَمي ، عَفوٌ أو قِصاصٌ ، وإن مُتُّ فَأَلحِقوهُ بي اُخاصِمهُ عِندَ رَبِّ العالَمينَ
امام حسن عليه السلام: ابن ملجم دستگير و به حضور على عليه السلام برده شد. امام عليه السلامفرمود: خوراكش را نيكو و بسترش را نرم گردانيد، اگر زنده ماندم كه صاحب خون، خودم هستم، بخواهم در مى گذرم يا قصاص مى كنم و اگر مُردم، او
را به من مُلحق كنيد كه نزد خداوند جهانيان از او دادخواهى مى كنم.
اُسد الغابة : 4 / 113 ، تاريخ دمشق «ترجمة الإمام عليّ عليه السلام» : 3 / 300 / 1400 كلاهما عن محمّد بن سعد ، أنساب الأشراف : 2 / 495 / 529 ، الإمامة والسياسة : 1 / 181 وفي ذيلهما «ولا تعتدوا، إنّ اللّه لا يحبّ المعتدين» .
امام حسن عليه السلام :
يا مَولايَ «والكاظِمينَ الغَيظَ» . قالَ : خَلّوا عَنهُ . قالَ : يا مَولايَ «والعافينَ عَنِ النّاسِ» . قالَ : قَد عَفَوتُ عَنكَ . قالَ : يا مَولايَ «واللّه ُ يُحِبُّ المُحسِنينَ
روايت شده است كه غلام حسن بن على بن ابى طالب عليه السلام جرمى مرتكب شد كه سزاوار كيفر بود، حضرت عليه السلام دستور داد او را بزنند. او گفت: سرورم! «آنان كه خشم خويش فرو مى خورند» ، حضرت عليه السلامفرمود: از او دست بداريد. او گفت: سرورم! «و از خطاى مردم در مى گذرند» ، حضرت عليه السلامفرمود: از تو در گذشتم. او گفت: سرورم! «و خدا نيكوكاران را دوست مى دارد» ، حضرت عليه السلامفرمود: تو در راه خدا آزادى و از آنِ تو باد دو برابر آن چه به تو مى دادم.
آل عمران : 134 .
امام حسن عليه السلام :
رَأَيتُ اُمّي فاطِمَةَ عليهاالسلامقائِمَةً في مِحرابِها لَيلَةَ الجُمُعَةِ ، فَلَم تَزَل راكِعَةً ساجِدَةً حَتَّى انفَجَرَ عَمودُ الصُّبحِ، وسَمِعتُها تَدعو لِلمُؤمِنينَ والمُؤمِناتِ وتُسَمّيهِم وتُكثِرُ الدُّعاءَ لَهُم ولا تَدعو لِنَفسِها بِشَيءٍ ، فَقُلتُ : يا اُمّاه ، لِمَ لا تَدعينَ لِنَفسِكِ كَما تَدعينَ لِغَيرِكِ ؟ فَقالَت : يا بُنَيَّ ، الجارَ ثُمَّ الدّارَ
امام حسن عليه السلام: مادرم فاطمه عليهاالسلام را در شب جمعه در محراب ديدم كه به عبادت ايستاده بود. او همچنان در ركوع بود، تا روشنى بامداد برآمد. شنيدم كه او به مردان و زنان مؤمن دعا مى كرد و آنها را نام مى بُرد و براى آنها فراوان دعا مى كرد در حالى كه
براى خود دعايى نمى كرد. گفتم: مادر! چرا همان گونه كه براى ديگران دعا مى كنى براى خود دعا نمى كنى؟ فرمود: فرزندم! نخست همسايه و سپس [ اهل ] خانه.
دلائل الإمامة : 152 / 65 ، علل الشرائع : 181 / 1 ، كشف الغمّة : 2 / 94 ، ضيافة الإخوان : 265 كلّها عن فاطمة الصغرى عن الإمام الحسين عليه السلام .
امام حسن عليه السلام :
ما كانَ في هذِهِ الاُمَّةِ أعبَدُ مِن فاطِمَةَ ، كانَت تَقومُ حَتّى تَوَرَّمَت قَدَماها
حسن بصرى: در ميان اين امّت، عابدتر از فاطمه نبوده است، او آن قدر [ براى عبادت ] مى ايستاد كه دو پايش ورم مى كرد.
المناقب لابن شهرآشوب : 3 / 341 ، ربيع الأبرار : 2 / 104 .
امام حسن عليه السلام :
أعتَقَ عَلِيٌّ عليه السلام ألفَ أهلِ بَيتٍ بِما مَجَلَت يَداهُ وعَرِقَ جَبينُهُ
عبداللّه بن الحسن [بن الحسن] بن على بن ابى طالب مى گويد: على عليه السلامهزار خانوار را با درآمدى كه با پينه دست و عرق جبين، به دست آورده بود، آزاد كرد.
الغارات : 1 / 91 ، شرح نهج البلاغة لابن أبي الحديد : 2 / 202 عن عبداللّه بن الحسين بن الحسن وفيه «أعتق عليّ عليه السلام في حياة رسول اللّه صلي الله عليه و آله ...» .
امام حسن عليه السلام :
كانَ الحُسَينُ بنُ عَلِيٍّ سَيِّدًا زاهِدًا وَرِعًا صالِحًا ناصِحًا حَسَنَ الخُلُقِ ، فَذَهَبَ ذاتَ يَومٍ مَعَ أصحابِهِ إلى بُستانِهِ ، وكانَ في ذلِكَ البُستانِ غُلامٌ لَهُ اسمُهُ صافي ، فَلَمّا قَرُبَ مِنَ البُستانِ رَأَى الغُلامَ قاعِدًا يَأكُلُ خُبزًا ، فَنَظَرَ الحُسَينُ إلَيهِ وجَلَسَ عِندَ نَخلَةٍ مُستَتِرًا لا يَراهُ ، فَكانَ
يَرفَعُ الرَّغيفَ فَيَرمي بِنِصفِهِ إلَى الكَلبِ ويَأكُلُ نِصفَهُ الآخَرَ . فَتَعَجَّبَ الحُسَينُ مِن فِعلِ الغُلامِ، فَلَمّا فَرَغَ مِن أكلِهِ قالَ : الحَمدُ للّه ِِ رَبِّ العالَمينَ ، اللّهُمَّ اغفِر لي ، وَاغفِر لِسَيِّدي، وبارِك لَهُ كَما بارَكتَ عَلى أبَوَيهِ، بِرَحمَتِكَ يا أرحَمَ الرّاحِمينَ .
فَقامَ الحُسَينُ وقالَ : يا صافي ، فَقامَ الغُلامُ فَزِعًا وقالَ : يا سَيِّدي وسَيِّدَ المُؤمِنينَ ، إنّي ما رَأَيتُكَ ، فَاعفُ عَنّي . فَقالَ الحُسَينُ : اِجعَلني في حِلٍّ يا صافي ، لِأَنّي دَخَلتُ بُستانَكَ بِغَيرِ إذنِكَ . فَقالَ صافي : بِفَضلِكَ يا سَيِّدي وكَرَمِكَ وسُؤدُدِكَ تَقولُ هذا . فَقالَ الحُسَينُ : رَأَيتُكَ تَرمي بِنِصفِ الرَّغيفِ لِلكَلبِ وتَأكُلُ النِّصفَ الآخَرَ ، فَما
مَعنى ذلِكَ ؟ فَقالَ الغُلامُ : إنَّ هذَا الكَلبَ يَنظُرُ إلَيَّ حينَ آكُلُ ، فَأَستَحي مِنهُ يا سَيِّدي لِنَظَرِهِ إلَيَّ ، وهذا كَلبُكَ يَحرُسُ بُستانَكَ مِنَ الأَعداءِ ، فَأَنَا عَبدُكَ ، وهذا كَلبُكَ ، فَأَكَلنا رِزقَكَ مَعًا .
فَبَكَى الحُسَينُ وقالَ : أنتَ عَتيقٌ للّه ِِ ، وقَد وَهَبتُ لَكَ ألفَي دينارٍ بِطيبَةٍ مِن قَلبي . فَقالَ الغُلامُ : إن أعتَقتَني فَأَنَا اُريدُ القِيامَ بِبُستانِكَ . فَقالَ الحُسَينُ : إنَّ الرَّجُلَ إذا تَكَلَّمَ بِكَلامٍ فَيَنبَغي أن يُصَدِّقَهُ بِالفِعلِ ، فَأَنَا قَد قُلتُ : دَخَلتُ بُستانَكَ بِغَيرِ إذنِكَ ، فَصَدَّقتُ قَولي ، ووَهَبتُ البُستانَ وما فيهِ لَكَ ، غَيرَ أنَّ أصحابي هؤُلاءِ جاؤوا لِأكلِ الثِّمارِ والرُّطَبِ فَاجعَلهُم أضيافًا لَكَ وأكرِمهُم مِن أجلي ، أكرَمَكَ اللّه ُ يَومَ القِيامَةِ وبارَك لَكَ في حُسنِ خُلقِكَ وأدَبِكَ . فَقالَ الغُلامُ : إن وَهَبتَ لي بُستانَكَ فَأَنَا قَد سَبَّلتُهُ لِأَصحابِكَ وشيعَتِكَ . قالَ الحَسَنُ [ البَصرِيُّ ] : فَيَنبَغي لِلمُؤمِنِ أن يَكونَ كَنافِلَةِ رَسولِ اللّه ِ صلي الله عليه و آله
حسن بصرى: حسين بن على، سرورى زاهد، پاكدامن، نيكوكار، خيرخواه و خوش اخلاق بود. امام عليه السلام، روزى با اطرافيان خود به باغش رفت. در اين باغ غلامى كار مى كرد كه نامش صافى بود. چون حضرت عليه السلامبه باغ نزديك شد، غلام را ديد كه نشسته نان مى خورد. حسين عليه السلامبدو نگريست و زير درخت خرمايى كه او را مى پوشاند و غلام نمى توانست حضرت عليه السلامرا ببيند نشست.
غلام، يك گرده نان را بر مى داشت و نصف آن را به طرف سگش مى انداخت و نيم ديگر را خود مى خورْد.
حسين عليه السلاماز اين كار غلام در شگفت شد. غلام چون از خوردن آسوده گشت گفت: سپاس خداوند جهانيان را، خدايا من و سرورم را بيامرز و به او بركت بده، چنان كه به پدر و مادر او بركت دادى، به رحمت خودت اى ارحم الراحمين.
در اين هنگام حسين عليه السلام برخاست و گفت: اى صافى! غلام وحشت زده برخاست و گفت: سرورم و سرور همه مؤمنان! من شما را نديدم، مرا ببخش. حسين عليه السلامگفت: مرا حلال كن اى صافى، زيرا من بدون اجازه تو به باغت وارد شدم. صافى گفت. به سبب فضيلت و كرم و سرورى خودت چنين سخنى را مى گويى سرورم. حسين عليه السلام فرمود: ديدم كه نيمى از گرده نان را به سگت مى دهى و نيم ديگر آن را، خود مى خورى، اين كار چه معنا دارد؟ غلام گفت: هنگامى كه من نان مى خوردم، اين سگ به من مى نگريست، سرورم! من از نگاه او شرم كردم، آخر اين هم سگ توست كه باغت را در برابر دشمنان حفظ مى كند. من برده توام و اين سگ توست و هر دو با هم، رزق از تو رسيده را خورديم.
حسين عليه السلام گريست و فرمود: تو در راه خدا آزادى و با طيب خاطر به تو دو هزار دينار مى بخشم. غلام گفت: اگر مرا آزاد مى كنى من باز هم مى خواهم عهده دار باغ تو باشم. حسين عليه السلام فرمود: مرد هرگاه سخنى بر زبان مى آورد، شايسته است كه آن را با عمل خود تأييد كند، من گفتم: بدون
اجازه تو به باغت وارد شدم و سخن خود را تأييد كردم و باغ را با هر آن چه در آن است به تو بخشيدم، ولى اين گروه از اطرافيان من آمده اند تا ميوه و خرما بخورند، آنها را به خاطر من، ميهمان خود بدار و ارجشان نه كه خداوند در روز رستاخيز بر تو ارج نهد و به سبب خوش اخلاقى و ادبت به تو بركت دهد. غلام گفت: اگر تو باغت را به من بخشيدى، من هم آن را وقف اطرافيان و شيعيان تو مى كنم.حسن [بصرى ]مى گويد: بر مؤمن شايسته است كه همچون نوه پيامبر خدا باشد.
مقتل الحسين عليه السلامللخوارزميّ : 1 / 153 .
امام حسن عليه السلام :
شَكَوتُ إلى أبي جَعفَرٍ مُحَمَّدِ بنِ عَلِيٍّ عليهماالسلامالحاجَةَ وجَفاءَ الإِخوانِ ، فَقالَ : بِئسَ الأَخُ أَخٌ يَرعاكَ غَنِيًّا ويَقطَعُكَ فَقيرًا . ثُمَّ أمَرَ غُلامَهُ فَأَخرَجَ كيسًا فيهِ سَبعُمِائَةِ دِرهَمٍ، وقالَ: اِستَنفِق هذِهِ فَإِذا نَفِدَت فَأَعلِمني.
حسن بن كثير: نزد ابو جعفر محمّد بن على عليه السلام از فقر و بريدن برادران شكوه كردم. امام عليه السلامفرمود: بدترين برادر، برادرى است كه تو را به وقت توانگرى در نظر داشته باشد و هنگام فقر، از تو ببُرد، سپس به غلامش دستور داد هميانى بياورد كه در آن هفتصد درهم بود. امام عليه السلامفرمود: اين را خرج كن و هرگاه تمام شد مرا آگاه كن.
الإرشاد : 2 / 166 ، روضة الواعظين : 225 ، المناقب لابن شهرآشوب : 4 / 207 .
امام حسن عليه السلام :
سَأَلتُ خالي هِندَ بنَ أبي هالَةَ التَّميمِيَّ _ وكانَ وَصّافًا _ عَن حِليَةِ النَّبِيِّ صلي الله عليه و آله : صِف لي مَنطِقَهُ . قالَ : كانَ رَسولُ اللّه ِ صلي الله عليه و آله مُتَواصِلَ الأَحزانِ ، دائِمَ الفِكرَةِ ، لَيسَت لَهُ راحَةٌ ، لا يَتَكَلَّمُ في غَيرِ حاجَةٍ ، طَويلَ السَّكتَةِ ، يَفتَتِحُ الكَلامَ ويَختِمُهُ بِأَشداقِهِ
امام حسن عليه السلام: از دايى خود، هند بن ابى هاله تميمى _ كه توصيف گر بود _ درباره آراستگيهاى پيامبر صلي الله عليه و آله پرسش كردم و گفتم: سخن گفتن او را براى من توصيف كن. او گفت: پيامبر صلي الله عليه و آله ، پيوسته غمگين بود وهماره در انديشه، آسودگى نداشت و بدون نياز، سخن
نمى گفت، سكوتش طولانى بود، از آغاز تا پايان سخن، دهانش را كاملاً باز نمى كرد و سخنانى فراگير مى فرمود، كلامش، فصل بود كه در آن نه فزونى ديده مى شد و نه كاستى، نرمخو بود و از خشكى و جسارت بركنار، نعمت را هر چند ناچيز، بزرگ مى داشت و چيزى از آن را نمى نكوهيد، تغيير ذائقه دهندگان را نه مى نكوهيد و نه مى ستود، دنيا و آن چه در آن است، او را به چشم نمى آورد. چون چيزى مانع حق مى گشت، هيچ چيز ياراى خشم او را نداشت تا آن كه حق را يارى كند، او براى خود خشمگين نمى شد و براى خود چيرگى نمى خواست، هرگاه اشاره مى كرد، با تمام كَفَش اشاره مى كرد و هرگاه شگفت زده مى شد، دست خود را مى گرداند و هرگاه سخن مى گفت، دست خود را به يكديگر مى پيوست و شست دست چپش را به گودى كف دست راستش مى زد و هرگاه خشمگين مى شد، رويش
را بر مى گرداند و چهره اش را بر مى تافت و هرگاه شاد مى شد ديگان خود را مى هليد، بيشتر خنده او لبخند بود و هرگاه لبخند مى زد دندانهايش چونان دانه هاى تگرگ خودنمايى مى كرد.
الأشداق : جوانب الفم (لسان العرب : 2 / 149) ، والمراد أنّه لا يفتح فاه كلّه .
امام حسن عليه السلام :
إنّا أهلُ بَيتٍ إذا عَلِمنَا الحَقَّ تَمَسَّكَنا بِهِ
امام حسن عليه السلام: ما خاندانى هستيم كه هرگاه حقّ را شناختيم، بدان چنگ در
مى زنيم.
مقاتل الطالبيّين : 76 عن سفيان بن الليل .
امام حسن عليه السلام :
أرسَلَ رَسولُ اللّه ِ صلي الله عليه و آله إلَى الأَنصارِ فَأَتَوهُ ، فَقالَ لَهُم : يا مَعشَرَ الأَنصارِ ، ألا أدُلُّكُم عَلى ما إن تَمَسَّكتُم بِهِ لَن تَضِلّوا بَعدَهُ ؟ قالوا : بَلى يا رَسولَ اللّه ِ . قالَ : هذا عَلِيٌّ ، فَأَحِبّوهُ بِحُبّي وكَرِّموهُ لِكَرامَتي ، فَإِنَّ جَبرَئيلَ عليه السلامأمَرَني بِالَّذي قُلتُ لَكُم عَنِ اللّه ِ عَزَّوجَلَّ
امام حسن عليه السلام: رسول خدا صلي الله عليه و آله در پى انصار فرستاد و آنان نزدش آمدند. پيامبر به ايشان فرمود: اى جماعت انصار! آيا شما را به چيزى راهنمايى نكنم كه اگر به دامنش چنگ زنيد پس از وى هرگز گمراه نشويد؟ عرض كردند: چرا، اى رسول خدا. فرمود: اين على. به دوستى من او را دوست بداريد و به احترام من به او احترام نهيد؛ زيرا جبرئيل از جانب خداى عز و جلبه من دستور داد كه اين مطلب را به شما بگويم.
المعجم الكبير : 3 / 88 / 2749 ، حلية الأولياء : 1 / 63 كلاهما عن ابن أبي ليلى ، وراجع أمالي الطوسيّ : 223 / 386 ، بشارة المصطفى : 109 كلاهما عن سلمان الفارسي .
امام حسن عليه السلام :
خَرَجتُ إلَى المَدينَةِ وأنَا وَجِعٌ ثَقيلٌ ، فَقيلَ لَهُ [أي لِأَبي جَعفَرٍ عليه السلام] : مُحَمَّدُ بنُ مُسلِمٍ وَجِعٌ ، فَأَرسَلَ إلَيَّ أبو جَعفَرٍ بِشَرابٍ مَعَ الغُلامِ مُغَطًّى بِمِنديلٍ ، فَناوَلَنيهِ الغُلامُ وقالَ لي : اِشرَبهُ فَإِنَّهُ قَد أمَرَني أن لا أرجِعَ حَتّى تَشرَبَهُ ، فَتَناوَلتُهُ فَإِذا رائِحَةُ المِسكِ مِنهُ ، وإذا شَرابٌ طَيِّبُ الطَّعمِ
بارِدٌ ، فَلَمّا شَرِبتُهُ قالَ لِيَ الغُلامُ : يَقولُ لَكَ إذا شَرِبتَ فَتَعالَ .
فَفَكَّرتُ فيما قالَ لي ولا أقدِرُ عَلَى النُّهوضِ قَبلَ ذلِكَ عَلى رِجلي ، فَلَمَّا استَقَرَّ الشَّرابُ في جَوفي كَأَنَّما نَشَطتُ مِن عِقالٍ ، فَأَتَيتُ بابَهُ فَاستَأذَنتُ عَلَيهِ ، فَصَوَّتَ بي : صَحَّ الجِسمُ ، ادخُل ادخُل . فَدَخَلتُ وأنا باكٍ ، فَسَلَّمتُ عَلَيهِ وقَبَّلتُ يَدَهُ ورَأسَهُ ، فَقالَ لي : وما يُبكيكَ يا مُحَمَّدُ ؟ فَقُلتُ : جُعِلتُ فِداكَ ، أبكي عَلَى اغتِرابي وبُعدِ الشُّقَّةِ وقِلَّةِ المَقدِرَةِ عَلَى المُقامِ عِندَكَ والنَّظَرِ إليكَ . فَقالَ لي : أمّا قِلَّةُ المَقدِرَةِ فَكَذلِكَ جَعَلَ اللّه ُ أولِياءَنا وأهلَ مَوَدَّتِنا وجَعَلَ البَلاءَ إلَيهِم سَريعًا ، وأمّا ما ذَكَرتَ مِنَ الغُربَةِ فَلَكَ بِأَبي عَبدِاللّه ِ اُسوَةٌ بِأَرضٍ ناءٍ عَنّا بِالفُراتِ .
وأمّا ما ذَكَرتَ مِن بُعدِ الشُّقَّةِ ، فَإِنَّ المُؤمِنَ في هذِهِ الدّارِ غَريبٌ وفي هذَا الخَلقِ المَنكوسِ حَتّى يَخرُجَ مِن هذِهِ الدّارِ إلى رَحمَةِ اللّه ِ ، وأمّا ما ذَكَرتَ مِن حُبِّكَ قُربَنا وَالنَّظَرَ إلَينا وأنَّكَ لا تَقدِرُ عَلى ذلِكَ فَاللّه ُ يَعلَمُ ما في قَلبِكَ وجَزاؤُكَ عَلَيهِ
محمّد بن مسلم: با جسمى دردمند و سنگين به مدينه رفتم. به ايشان (حضرت باقر عليه السلام) گفته شد: محمّد بن مسلم، دردمند و عليل است. حضرت به وسيله خدمتكار خود ظرف شربتى كه روى آن با دستمالى پوشيده شده بود برايم فرستاد. خدمتكار ظرف را به دست من داد و گفت: بنوش؛ زيرا حضرت به من دستور داده است كه تا آن را ننوشى برنگردم. من ظرف را گرفتم، ديدم بوى مشك از آن بلند است و شربت خوشمزه و خنكى است، چون
آن را نوشيدم خدمتكار به من گفت: حضرت به تو مى فرمايد كه وقتى نوشيدى بيا.
من درباره آن چه به من گفت انديشيدم حال آن كه پيش از آن قادر نبودم بر پاى خود بايستم. اما همين كه آن شربت در معده ام جا گرفت، گويى بند از پايم گشوده شد. به در خانه حضرت رفتم و اجازه ورود خواستم. حضرت با صداى بلند به من فرمود: تندرست باشى، داخل شو، داخل شو. من گريه كنان داخل شدم و به حضرت سلام گفتم و دست و سرش را بوسيدم. فرمود: اى محمّد، چرا گريه مى كنى؟ عرض كردم: فدايت شوم، براى غربتم و دورى سفر [آخرت ]و تنگدستى و از اين كه نمى توانم پيش شما بمانم و ببينمتان مى گريم. حضرت فرمود: اما تنگدستى، خداوند دوستان و محبّان ما را اين گونه قرار داده و بلا و سختى را به سوى آنان شتابانده است. و اما آن چه از غربت گفتى، اباعبداللّه را كه در سرزمينى دور از ما، در كنار فرات است، سرمشق خود قرار ده. و امّا آن چه از دورى سفر گفتى، بدان كه مؤمن در اين دنيا و در ميان اين مردم باژگونه و غريب است تا آن كه از اين سراى به رحمت خدا رود. و اما اين كه گفتى دوست دارى نزديك ما باشى و ما را ببينى ولى نمى توانى اين كار را بكنى، بدان كه خداوند از آن چه در قلبت مى گذرد آگاه است و تو را پاداش خواهد داد.
رجال الكشّي : 1 / 391 / 281 ، كامل الزيارات : 275
، الاختصاص : 52 ، المناقب لابن شهرآشوب : 4 / 181 نحوه ، وفيهما «منكوس» بدل «المنكوس» .
امام حسن عليه السلام :
كُنّا مَعَ الحُسَينُ عليه السلام بِنَهرِ كَربَلاءَ ، فَنَظَرَ إلى شِمرِ بنِ ذِي الجَوشَنِ فَقالَ : صَدَقَ اللّه ُ ورَسولُهُ ، قالَ رَسولُ اللّه ِ صلي الله عليه و آله : كَأَنّي أنظُرُ إلى كَلبٍ أبقَعَ يَلَغُ في دِماءِ أهلِ بَيتي ، وكانَ شِمرٌ أبرَصَ
محمّدبن عمروبن حسن: ما در كنار نهر كربلا به همراه حسين عليه السلامبوديم. حضرت به شمر بن ذى الجوشن نگاهى كرد و فرمود: خدا و رسول او راست فرمود. رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: گويى سگِ پيسه اى را مى بينم كه در خون اهل بيت من دهان مى زند. شمر پيس بود.
الخصائص الكبرى للسيوطيّ : 2 / 125 .
امام حسن عليه السلام :
_ في خُطبَةٍ بَعدَ قَتلِ أميرِ المُؤمِنينَ عليه السلام _ :لَقَد حَدَّثَني جَدّي رَسولُ اللّه ِ صلي الله عليه و آله أنَّ الأَمرَ يَملِكُهُ اثنا عَشَرَ إمامًا مِن أهلِ بَيتِهِ وصَفوَتِهِ ، ما منِّا إلاّ مَقتولٌ أو مَسموم
امام حسن عليه السلام _ در خطبه اى كه پس از شهادت اميرالمؤمنين عليه السلامايرادفرمود _ : جدّم رسول خدا صلي الله عليه و آله به من فرمود كه امر امامت را دوازده امام از اهل بيت و برگزيدگان او به عهده مى گيرند و هيچ يك از ما نيست، مگر اين كه يا به قتل مى رسد و يا با زهر كشته مى شود.
كفاية الأثر : 160 عن هشام بن محمّد عن أبيه .
امام حسن عليه السلام :
اُتِيَ بِبَعضِ بَنِي الحَسَنِ عليه السلام إلى أبي جَعفَرٍ
محمّدبن حسن از محمّدبن ابراهيم: يكى از فرزندان حسن عليه السلامرا نزد ابوجعفر [منصور دوانيقى] آوردند. او به محمّد بن ابراهيم بن حسن نگاهى كرد و گفت: ديباج اصفر تويى؟ گفت: آرى. منصور گفت: به خدا قسم، تو را به چنان وضعى بكشم كه تاكنون هيچ يك از افراد خاندانت را چنان نكشته باشم. سپس دستور داد ستونى را شكاف دادند و او را زنده زنده داخل آن كردند و رويش را بستند.
هو المنصور الدوانيقيّ .
امام حسن عليه السلام :
_ لسُفيانَ بنِ أبي لَيلى _ : أبشِر يا سُفيانُ ، فَإِنَّ الدُّنيا تَسَعُ البَرَّ وَالفاجِرَ حَتّى يَبعَثَ اللّه ُ إمامَ الحَقِّ مِن آلِ مُحَمِّدٍ صلي الله عليه و آله
امام حسن عليه السلام _ در سخنى با سفيان بن ابى ليلى _ : بشارتت باد اى سفيان؛ زيرا دنيا، نيكوكار و بدكار را در خود جاى مى دهد تا اين كه خداوند، پيشواى حقّ را از آل محمّد صلي الله عليه و آله بفرستد.
شرح نهج البلاغة لابن أبي الحديد : 16 / 45 عن سفيان بن أبي ليلى ، مقاتل الطالبيّين : 76 ، الملاحم والفتن : 99 .
امام حسن عليه السلام :
_ في خُطبَتِةِ يَومَ الجُمُعَةِ _ : إنَّ اللّه َ لَم يَبعَث نَبِيًّا إلاَّ اختارَ لَهُ نَقيبًا ورَهطًا وبَيتًا ، فَوَالَّذي بَعَثَ مُحَمَّدًا بِالحَقِّ نَبِيًّا ، لا يَنتَقِصُ مِن حَقِّنا أهلَ البَيتِ أحَدٌ إلاّ نَقَّصَهُ اللّه ُ مِن عَمَلِهِ مِثلَهُ ، ولا تَكونُ عَلَينا دَولَةٌ إلاّ وتَكونُ لَنَا العاقِبَةُ ، «ولَتَعلَمُنَّ نَبَأَهُ بَعدَ حينٍ
امام حسن عليه السلام _ در خطبه روز جمعه _ : خداوند هيچ پيامبرى نفرستاد، مگر اين كه براى او نقيبى و قومى و خانواده اى برگزيد. سوگند به آن كه محمّد را به حقّ پيامبر كرد ، هيچ كس نيست كه حقّ ما اهل بيت را كم گزارد مگر اين كه خداوند به همان مقدار از عمل او بكاهد و هيچ دولتى بر ضد ما نباشد، مگر اين كه عاقبت از آنِ ما باشد «وقطعاً پس از چندى خبر آن را خواهيد دانست»
.
مروج الذهب : 3 / 9 ، وراجع نثر الدرّ : 1 / 328 .
امام حسن عليه السلام :
إنَّ النَّبِيَّ صلي الله عليه و آله ذَكَرَ بَلاءً يَلقاهُ أهلُ بَيتِهِ عليهم السلام ، حَتّى يَبعَثَ اللّه ُ رايَةً مِنَ المَشرِقِ سَوداءَ ، مَن نَصَرَها نَصَرَهُ اللّه ُ ، ومَن خَذَلَها خَذَلَهُ اللّه ُ ، حَتّى يَأتوا رَجُلاً اِسمُهُ كَاسمي ، فَيُوَلّونَهُ أمرَهُم ، فَيُؤَيِّدُهُ اللّه ُ ويَنصُرُهُ
امام حسن عليه السلام: پيامبر از رنج و بلاهايى ياد كرد، كه اهل بيتش عليهم السلامتا زمانى كه خداوند پرچمهاى سياهى را از مشرق مى فرستد، مى بينند. هركس آنها را يارى دهد، خداوند ياريش رساند و هركس تنهايشان گذارد، خداوند او را تنها و بى ياور گذارد؛ صاحبان اين پرچمها، نزد مردى كه همنام من است مى روند و زمام امور خود را به دست او مى سپارند و خداوند او را پشتيبانى مى كند و نصرتش مى دهد.
عقد الدرر : 130 ، الملاحم والفتن : 49 عن العلاء بن عتبة .
امام حسن عليه السلام :
حَضَرتُ مَجلِسَ المَأمونِ يَومًا وعِندَهُ عَلِيُّ بنُ موسَى الرِّضا عليه السلاموقَدِ اجتَمَعَ الفُقَهاءُ وأهلُ الكَلامِ مِنَ الفِرَقِ المُختَلِفَةِ . . . قالَ لَهُ المَأمونُ : يا أبَا الحَسَنِ بَلَغَني أنَّ قَومًا يَغلُونَ فيكُم ويَتَجاوزونُ فيكُمُ الحَدَّ . فَقالَ الرِّضا عليه السلام : حَدَّثَني أبي موسَى بنُ جَعفَرٍ عن أبيهِ جَعفَرِ بنِ مُحَمَّدٍ عَن أبيهِ مُحَمَّدِ بنِ عَلِيٍّ عَن أبيهِ عَلِيِّ بنِ الحُسَينِ عَن أبيهِ الحُسَينِ ابنِ عَلِيٍّ عَن أبيهِ عَلِيِّ بنِ أبي طالِبٍ عليهم السلام قالَ : قالَ رَسولُ اللّه ِ صلي الله عليه و آله : لا تَرفَعوني فَوقَ حَقّي ؛ فَإِنَّ اللّه َ تَبارَكَ وتَعالَى
اتَّخَذَني عَبدًا قَبلَ أن يَتَّخِذَني نَبِيًّا ، قالَ اللّه ُ تَبارَكَ وتَعالى : «ما كانَ لِبَشَرٍ أن يُؤتِ_يَهُ اللّه ُ الكِتابَ وَالحُكمَ وَالنُّبُوَّةَ ثُمَّ يَقولَ لِلنّاسِ كونوا عِبادًا لي مِن دونِ اللّه ِ ولكِن كونوا رَبّانِيّينَ بِما كُنتُم تُعَلِّمونَ الكِتابَ وبِما كُنتُم تَدرُسونَ * ولا يَأمُرَكُم أن تَتَّخِذُوا المَلائِكَةَ وَالنَّبِيّينَ أربابًا أيَأمُرُكُم بِالكُفرِ بَعدَ إذ أنتُم مُسلِمونَ
حسن بن جهم: روزى در انجمن مأمون حاضر بودم و على بن موسى الرضا عليه السلامنيز نزد او بود و فقيهان و متكلمان فِرقه هاى مختلف، جمع بودند. ... مأمون به آن بزرگوار عرض كرد: شنيده ام كه گروهى درباره شما غُلو مى كنند و نسبت به شما پا را از حد فراتر مى گذارند. حضرت رضا عليه السلامفرمود: پدرم، موسى بن جعفر از پدرش، جعفر بن محمّد از پدرش، محمّد بن على از پدرش، على بن الحسين از پدرش، حسين بن على از پدرش، على بن ابى طالب عليهم السلام حديث كرد كه آن جناب فرمود: رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: مرا از آن چه سزاوارم، فراتر نبريد؛ زيرا خداوند تبارك و تعالى پيش از آن كه مرا پيامبر قرار دهد، بنده خود قرار داد. خداى تبارك و تعالى فرموده است: «هيچ بشرى را نسزد كه خدا به او كتاب و حكم و پيامبرى بدهد، سپس او به مردم بگويد: به جاى خدا، بنده من باشيد، بلكه [بايد بگويد:] به سبب آن كه كتاب (آسمانى) تعليم مى داديد و از آن رو كه درس مى خوانديد، علماى دين باشيد. و (نيز) شما را فرمان نخواهد داد كه فرشتگان و پيامبران را به خدايى
گيريد. آيا پس از آن كه سر به فرمان (خدا) نهاده ايد، (باز) شما را به كفر وا مى دارد؟!».
على عليه السلامفرمود: درباره من دو گروه به هلاكت رسند، در حالى كه تقصير من نيست: دوست افراطى و دشمن افراطى و من به پيشگاه خداى تبارك و تعالى، اعلام بيزارى مى كنم از كسى كه درباره ما غلو كند و ما را از حدّمان فراتر برد، همان گونه كه عيسى بن مريم عليه السلام از نصارا بيزارى جست. خداوند متعال فرموده است: «و (ياد كن) هنگامى را كه خدا فرمود: اى عيسى بن مريم، آيا تو به مردم گفتى: من و مادرم را همچون دو خدا به جاى خداوند بپرستيد؟ گفت: منزّهى تو، مرا نزيبد كه [درباره خويشتن ]چيزى را كه حقّ من نيست بگويم. اگر آن را گفته بودم، قطعاً آن را مى دانستى. آن چه در نفس من است، تو مى دانى و آن چه در ذات توست، من نمى دانم، چرا كه تو خود داناى رازهاى نهانى. من جز آن چه را بدان فرمانم دادى، به آنان نگفتم؛ (گفته ام:) كه خدا، پروردگار من و پروردگار خود را عبادت كنيد و تا وقتى در ميانشان بودم، بر آنان گواه بودم، پس چون روح مرا گرفتى، تو خود بر آنان نگهبان بودى و تو بر همه چيز، گواهى» . و فرموده است: «مسيح از اين كه بنده خدا باشد، هرگز امتناع نمى ورزد و فرشتگان مقرّب نيز [امتناع ندارند]» . و فرموده است: «مسيح پسر مريم، جز پيامبرى نبود كه پيش از او نيز پيامبرانى آمده بودند و مادرش زنى بسيار
راستگو بود، هر دو غذا مى خوردند» . يعنى هر دو قضاى حاجت مى كردند. پس هركه براى پيامبران، ادّعاى ربوبيّت و براى امامان، ادّعاى ربوبيّت يا نبوّت و براى غير امامان ادّعاى امامت، كند ما در دنيا و آخرت از او بيزاريم.
آل عمران : 79 و 80 .
امام حسن عليه السلام :
كُنتُ بِخُراسانَ مَعَ عَلِيِّ بنِ موسَى الرِّضا عليهماالسلام
في مَجلِسِهِ ، وزَيدُ بنُ موسى حاضِرٌ قَد أقبَلَ عَلى جَماعَةٍ فِي المَجلِسِ يَفتَخِرُ عَلَيهِم ويَقولُ : نَحنُ ونَحنُ ، وأبُو الحَسَنِ عليه السلام مُقبِلٌ عَلى قَومٍ يُحَدِّثُهُم ، فَسَمِعَ مَقالَةَ زَيدٍ فَالتَفَتَ إلَيهِ فَقالَ : يا زَيدُ ، أغَرَّكَ قَولُ بَقّالِي الكوفَةِ : إنَّ فاطِمَةَ أحصَنَت فَرجَها فَحَرَّمَ اللّه ُ ذُرِّيَّتَها عَلَى النّارِ ؟! وَاللّه ِ ، ما ذلِكَ إلاّ لِلحَسَنِ وَالحُسَينِ ووُلدِ بَطنِها خاصَّةً ، فَأَمّا أن يَكونَ موسَى بنَ جَعفَرٍ عليهماالسلاميُطيعُ اللّه َ ويَصومُ نَهارَهُ ويَقومُ لَيلَهُ وتَعصيهِ أنتَ ، ثُمَّ تَجيئانِ يَومَ القِيامَةِ سَواءً ؟! لَأنتَ أعَزُّ عَلَى اللّه ِ عَزَّوجَلَّ مِنهُ ! إنَّ عَلِيَّ بنَ الحُسَينِ عليهماالسلامكانَ يَقولُ : لِمُحسِنِنا كِفلانِ مِنَ الأَجرِ ولِمُسيئِنا ضِعفانِ مِنَ العَذابِ .
وقالَ الحَسَنُ الوَشّاءُ : ثُمَّ التَفَتَ إلَيَّ فَقالَ : يا حَسَنُ ، كَيفَ تَقرَؤون هذِهِ الآيَةَ : «قالَ يا نوحُ إِنَّهُ لَيسَ مِن أهلِكَ إنَّهُ عَمَلٌ غَيرُ صالِحٍ
حسن بن موسى وشّاء بغدادى: من در خراسان، در مجلس على بن موسى
الرضا عليهماالسلام
بودم و زيد بن موسى (برادر حضرت) نيز حضور داشت و رو به عده اى از مجلسيان كرده بود و بر آنان فخر مى فروخت و مى گفت: ما چنين و
چنانيم. حضرت رضا عليه السلام كه مشغول سخن گفتن براى عده اى ديگر بود، سخنان زيد را شنيد و رو به او كرده فرمود: اى زيد! آيا اين سخن سبزى فروشان كوفه تو را مغرور ساخته است كه مى گويند: فاطمه، دامن خود را پاك نگهداشت و از اين رو خداوند آتش را بر ذريّه او حرام كرد؟! به خدا قسم كه اين فقط اختصاص به حسن و حسين و فرزندى دارد كه از شكم او زاييده شده باشد. اما اين كه موسى بن جعفر، خدا را اطاعت كند و روزها روزه بگيرد و شبها را به عبادت گذراند و تو معصيت خدا كنى و سپس در روز قيامت يكسان باشيد، در اين صورت، تو نزد خداى عز و جلعزيزتر از او خواهى بود! على بن الحسين عليهماالسلاممى فرمود: براى نيكوكار ما، دو بهره از پاداش است و براى بدكردار ما، دو برابر عذاب.
حسن وشّاء گويد: آن حضرت سپس رو به من كرد و فرمود: اى حسن، اين آيه را چگونه قرائت مى كنيد: «قالَ يا نُوحُ اِنَّهُ لَيْسَ مِنْ اَهْلِكَ اِنَّهُ عَمَلٌ غَيْرُ صالِحٍ» . عرض كردم: بعضيها آن را «اِنَّه عَمَلٌ غَيْرُ صالِحٍ» (به وصف غير براى عمل) قرائت مى كنند و برخى ديگر «انَّهُ عَمَلُ غَيْرِ صالحٍ» (به اضافه عمل به غير) مى خوانند. پس، كسى كه «اِنَّه عَمَلُ غَيْرِ صالحٍ» (به اضافه) قرائت مى كند او را از فرزندى نوح نفى مى كند. حضرت فرمود: هرگز؛ او فرزند نوح بود، اما چون خداى عز و جلرا نافرمانى كرد، خداوند او را از پدرش نفى كرد. همين طور، هريك
از ما اهل بيت كه خداى عز و جلرا نافرمانى كند از ما نيست و تو نيز چنانچه خداوند را فرمان برى، از ما اهل بيت هستى.
هود : 46 .
امام حسن عليه السلام :
لَيسَ هُوَ بِغَريبٍ ، إنَّ أبا عُبَيدَةَ مِنّا أهلَ البَيتِ
ابوالحسن: همسر ابو عبيده پس از مرگ او، به خدمت امام صادق عليه السلامرسيد و عرض كرد: من براى اين گريه مى كنم كه او غريب مرد. حضرت فرمود: او غريب نيست؛ ابوعبيده از ما اهل بيت است.
مستطرفات السرائر : 40 / 4 .
امام حسن عليه السلام :
ذُكِرَ عِندَهُ سَلمانُ الفارِسِيُّ فَقالَ أبو جَعفَرٍ عليه السلام : مَه ! لا تَقولوا سَلمانَ الفارِسِيَّ ، ولكِن قولوا سَلمانَ المُحَمَّدِيَّ ، ذلِكَ رَجُلٌ مُنّا أهلَ البَيتِ
حسن بن صهيب: در حضور امام باقر عليه السلام از سلمان فارسى سخن به ميان آمد. حضرت فرمود: نه، نگوييد سلمان فارسى، بگوييد سلمان محمّدى؛ او فردى از ما اهل بيت است.
رجال الكشّيّ : 1 / 54 / 26 ، وذكره أيضًا في : 71 / 42 عن محمّد بن حكيم ، روضة الواعظين : 310 .
امام حسن عليه السلام :
: الرّاغِبُ فيها عَبدٌ لِمَن يَملِكُها .
امام حسن عليه السلام _ در نكوهش دنيا _ : دنياخواه، بنده دنيادار است.
كنز العمّال : ج 16 ص 214 ح 44236 نقلاً عن ابن النجّار .
امام حسن عليه السلام :
_ لَمّا قيلَ لَهُ : مَا الزُّهدُ؟ _ : الرَّغبَةُ فِي التَّقوى .
امام حسن عليه السلام : _ در پاسخ به اين سؤال كه زهد چيست؟ _ : رغبت به تقواست .
تحف العقول : ص 225 ، بحار الأنوار : ج 78 ص 102 ح 2 .
امام حسن عليه السلام :
إنَّ الدُّنيا دارُ بَلاءٍ وفِتنَةٍ ، وكُلُّ ما فيها إلى زَوالٍ ، وقَد نَبَّأَنَا اللّه ُ عَنها كَيما نَعتَبِرَ ، فَقَدَّم إلَينا بِالوَعيدِ كَي لا يَكونَ لَنا حُجَّةٌ بَعدَ الإِنذارِ ، فَازهَدوا فيما يَفنى ، وَارغَبوا فيما يَبقى .
امام حسن عليه السلام : دنيا ، سراى رنج و گرفتارى است و هر آنچه در آن است ، رو به نيستى است. خداوند ، ما را از [احوال] دنيا آگاه ساخته است تا درس عبرت بياموزيم . ما را پيشاپيش بيم داده است تا بعد از هشدار، ديگر عذر و بهانه اى نداشته باشيم. پس به آنچه فنا مى پذيرد (يعنى دنيا) زهد بورزيد و آنچه را ماندگار است ، بخواهيد.
التوحيد : ص 378 ح 24 عن عبد الرحمن بن جندب عن أبيه وغيره وراجع المناقب لابن شهرآشوب : ج 4 ص 31 .
امام حسن عليه السلام :
الزَّهادَةُ فِي الدُّنيا هِيَ الغَنيمَةُ البارِدَةُ .
امام حسن عليه السلام : زهد به دنيا، غنيمتى باد آورده است.
المعجم الكبير : ج 3 ص 69 ح 2688 ، تاريخ دمشق : ج 13 ص 256 كلاهما عن الحارث الأعور ، كنز العمّال : ج 16 ص 215 ح 44237 ؛ العدد القويّة : ص 53 ح 64 .
امام حسن عليه السلام :
خَرَجَ النَّبِي صلي الله عليه و آله عَلى أصحابِهِ ذاتَ يَومٍ فَقالَ : هَل مِنكُم مَن يُريدُ أن يُؤتِيَهُ اللّه ُ عِلما بِغَيرِ تَعَلُّمٍ ، وهُدىً بِغَيرِ هِدايَةٍ ؟ هَل مِنكُم مَن يُريدُ أن يُذهِبَ اللّه ُ عَنهُ العَمى ويَجعَلَهُ بَصيرا؟ ألا إنَّهُ مَن رَغِبَ فِي الدُّنيا وأطالَ أمَلَهُ فيها أعمَى اللّه ُ قَلبَهُ عَلى قَدرِ ذلِكَ ، ومَن زَهِدَ فِي الدُّنيا وقَصَّرَ أمَلَهُ فيها أعطاهُ اللّه ُ عِلما بِغَيرِ تَعَلُّمٍ ، وهُدىً بِغَيرِ هِدايَةٍ .
حلية الأولياء _ به نقل از حسن _ : روزى ، پيامبر صلي الله عليه و آله به نزد اصحابش آمد و فرمود: «آيا در ميان شما كسى هست كه بخواهد خداوند ، او را بى آموختن ، دانش عطا كند و بى هدايتگرى ، هدايت كند؟ آيا در ميان شما كسى هست كه بخواهد خداوند ، كوردلى را از او ببرد و بينايش گرداند؟ بدانيد كه هر كس به دنيا راغب شود و آرزويش را در دنيا دور و دراز كند ، خداوند به همان اندازه ، دلش را كور مى گرداند، و هر كس در دنيا زهد بورزد و آرزويش را در
دنيا كوتاه كند ، خداوند او را بى آموختن ، دانش عطا مى كند و بدون هدايتگرى ، هدايت مى كند.
حلية الأولياء : ج 6 ص 312 وج 8 ص 135 ، شُعب الإيمان : ج 7 ص 360 ح 10582 نحوه ، كنز العمّال : ج 3 ص 209 ح 6195 ؛ تيسير المطالب : ص 365 ، تنبيه الخواطر : ج 1 ص 131 عن أنس نحوه .
امام حسن عليه السلام :
: يا عَمّاه ؛ إنَّ القَومَ قَد أتَوا إلَيكَ ما قَد تَرى ، وإنَّ اللّه َ بِالمَنظَرِ الأَعلى ، فَدَع عَنكَ ذِكرَ الدُّنيا بِذِكرِ فِراقِها ، وشِدَّةَ ما يَرِدُ عَلَيكَ لِرَخاءِ ما بَعدَها .
امام حسن عليه السلام _ در گفتارى در هنگام بدرود با ابو ذر _ : عموجان! اين مردم ، با تو آن كردند كه مى بينى، و البتّه خداوند در منظر برين است [و ناظر بر همه اين كارهاست]. پس، با ياد كردن از جدايى دنيا ، ياد دنيا را از دل برون كن، و به خاطر آسايشِ پس از آن ، سختى هايى را كه به تو مى رسند ، تحمّل كن.
الكافي : ج 8 ص 207 ح 251 عن أبي جعفر الخثعمي ، بحار الأنوار : ج 22 ص 436 ح 51 وراجع شرح نهج البلاغة : ج 8 ص 253 .
امام حسن عليه السلام :
: الغَريبُ مَن لَم يَكُن لَهُ حَبيبٌ .
امام على عليه السلام _ در وصيّت خويش به امام حسن عليه السلام _ : غريب ، كسى است كه دوستى ندارد .
نهج البلاغة : الكتاب 31 ، تحف العقول : 84 ، كشف المحجّة : 233 عن عمر بن أبي المقدام عن الإمام الباقر عنه عليهماالسلام ، بحار الأنوار : 74/165/28 ؛ ربيع الأبرار : 3 / 538 ، كنز العمّال : 16 / 181 / 44215 نقلاً عن وكيع والعسكريّ في المواعظ .
امام حسن عليه السلام :
خَطَبَ النّاسَ الحَسَنُ بنُ عَلِيٍّ صَلَواتُ اللّه ِ عَلَيهِما فَقالَ : أيُّهَا النّاسُ ، أنَا اُخبِرُكُم عَن أخٍ لي كانَ مِن أعظَمِ النّاسِ في عَيني ، وكانَ رَأسُ ما عَظُمَ بِهِ في عَيني صِغَرَ الدُّنيا في عَينِهِ .
كانَ خارِجا مِن سُلطانِ بَطنِهِ ؛ فَلا يَشتَهي ما لا يَجِدُ ، ولا يُكثِرُ إذا وَجَدَ .
كانَ خارِجا مِن سُلطانِ فَرجِهِ ؛ فَلا يَستَخِفُّ لَهُ عَقلَهُ ولا رَأيَهُ .
كانَ خارِجا مِن سُلطانِ الجَهالَةِ ؛ فَلا يَمُدُّ يَدَهُ إلاّ عَلى ثِقَةٍ لِمَنفَعَةٍ .
كانَ لا يَتَشَهّى ، ولا يَتَسَخَّطُ ، ولا يَتَبَرَّمُ . كانَ أكثَرَ دَهرِهِ صَمّاتا ، فَإِذا قالَ بَذَّ القائِلينَ ، كانَ لا يَدخُلُ في مِراءٍ ، ولا يُشارِكُ في دَعوى ، ولا يُدلي بِحُجَّةٍ حَتّى يَرى قاضِيا . وكانَ لا يَغفُلُ عَن إخوانِهِ ، ولا يَخُصُّ نَفسَهُ بِشَيءٍ دونَهُم . كانَ ضَعيفا مُستَضعَفا ، فَإِذا جاءَ الجِدُّ كانَ لَيثا عادِيا .
كانَ لا يَلومُ أحَدا فيما يَقَعُ العُذرُ في
مِثلِهِ حَتّى يَرَى اعتِذارا . كانَ يَفعَلُ ما يَقولُ ، ويَفعَلُ ما لا يَقولُ . كانَ إذَا ابتَزَّهُ أمرانِ لا يَدري أيُّهُما أفضَلُ نَظَرَ إلى أقرَبِهِما إلَى الهَوى فَخالَفَهُ . كانَ لا يَشكو وَجَعا إلاّ عِندَ مَن يَرجو عِندَهُ البُرءَ ، ولا يَستَشيرُ إلاّ مَن يَرجو عِندَهُ النَّصيحَةَ . كانَ لا يَتَبَرَّمُ ، ولا يَتَسَخَّطُ ، ولا يَتَشَكّى ، ولا يَتَشَهّى ، ولا يَنتَقِمُ ، ولا يَغفُلُ عَن العَدُوِّ .
فَعَلَيكُم بِمِثلِ هذِهِ الأَخلاقِ الكَريمَةِ إن أطَقتُموها ، فَإِن لَم تُطيقوها كُلَّها فَأَخذُ القَليلِ خَيرٌ مِن تَركِ الكَثيرِ ، ولا حَولَ ولا قُوَّةَ إلاّ بِاللّه .
الكافى _ به نقل از احمد بن محمّد بن خالد، از پاره اى از يارانش كه اين حديث را به امام حسن عليه السلاممى رسانند _ : امام حسن عليه السلام براى مردم ، خطبه خواند و فرمود : «اى مردم ! من شما را از برادرى خبر مى دهم كه در چشمم از بزرگ ترينِ مردم بود . علّت اصلى بزرگ جلوه نمودنش در چشمم، كوچكى دنيا در چشم او بود .
او مغلوب شكمش نبود . پس آنچه را نمى يافت ، آرزو نمى كرد و اگر مى يافت ، از حد نمى گذراند .
او مغلوب شهوتش نبود. پس براى آن ، نه عقل خود را سبك مى كرد و نه رأيش را .
مغلوب نادانى نبود. پس دستش را جز به سوى شخص مورد اطمينان براى سودى دراز نمى كرد .
نه هوسران بود ، نه خشمگين مى شد و نه افسرده مى گشت .
بيشتر روزگارش را
خاموش بود ؛ اما چون سخن مى گفت، بر گويندگان پيشى مى گرفت و در هيچ جدالى وارد نمى شد و در هيچ دعوايى شركت نمى جست و تا قاضى اى ] براى شنيدن سخنانش [نمى يافت ، حجّت آورى نمى كرد .
از برادرانش غافل نمى گشت و چيزى را از آنان بازنمى داشت و ويژه خود نمى ساخت . به ظاهر ، ناتوان مى نمود ؛ اما به هنگام كوشش ، شيرى شَرزه بود .
هيچ كس را به سبب كارى كه در مثل آن ، پوزش مى آورند ، سرزنش نمى كرد ، تا عذرش را بداند .
آنچه مى گفت ، انجام مى داد و آنچه نمى گفت ، نيز انجام مى داد.
هرگاه با دو مسئله روياروى مى شد و نمى دانست كدام يك از آنها برترند ، مى نگريست كه كدام يك به هواى نفس ، نزديك تر است . پس با آن مخالفت مى كرد .
از هيچ دردى شِكوه نمى كرد ، مگر نزد كسى كه اميد بهبود خود را از او داشت ، و جز با كسى كه از او اميد نيكخواهى داشت ، مشورت نمى كرد .
افسرده و خشمگين نمى شد و پُر شكايت و هوسران نبود . از كسى انتقام نمى گرفت و در عين حال ، از دشمن ، غافل نمى گشت .
پس اگر توانش را داشتيد ، چنين خوى هاى بزرگوارانه اى به دست آوريد و پايبند آنها باشيد و اگر طاقت همه اش را نداشتيد ، ]بدانيد كه [به دست آوردن اندك
، بهتر از واگذاشتن بسيار است ، و دگرگونى و توانى جز به وسيله خدا نيست» .
الكافي : 2 / 237 / 26 ، مشكاة الأنوار : 240 وفيه «ولا يقول ما لا يفعل» بدل «ويفعل ما لا يقول» ، بحار الأنوار : 69 / 294 / 24 ؛ البداية والنهاية : 8 / 39 عن محمّد بن كيسان الأصمّ نحوه.
امام حسن عليه السلام :
: الإِخاءُ فِي الشِّدَّةِ وَالرَّخاءِ .
امام حسن عليه السلام _ هنگامى كه از ايشان سؤال شد كه [حقيقتِ ]دوستى و برادرى چيست ؟ _ : همدردى كردن ، چه در سختى و چه در آسايش .
تحف العقول : 225 ، بحار الأنوار : 78 / 103 / 2 .
امام حسن عليه السلام :
مَن عَرَفَ اللّه َ أحَبَّهُ .
امام حسن عليه السلام : هركه خدا را بشناسد ، او را دوست خواهد داشت .
تنبيه الخواطر : 1 / 52 .
امام حسن عليه السلام :
: إلهي ، أطَعتُكَ _ ولَكَ المِنَّةُ عَلَيَّ _ في أحَبِّ الأَشياءِإلَيكَ؛ الإِيمانِ بِكَ وَالتَّصديقِ بِرَسولِكَ، ولَم أعصِكَ فيأبغَضِ الأَشياءِ إلَيكَ؛ الشِّركِ بِكَ وَالتَّكذيبِ بِرَسولِكَ، فَاغفِر لي مابَينَهُما يا أرحَمَ الرّاحِمينَ .
امام حسن عليه السلام _ در دعايش _ : بارالها ! در مورد محبوب ترين چيزها در نزدت _ يعنى ايمان به تو و تصديق به پيامبرت _ ، تو را فرمان بردم ، گرچه در آن نيز تو بر من منّت دارى ؛ و در مورد دشمن ترين چيزها در نزدت _ يعنى شرك ورزيدن به تو و تكذيب پيامبرت _ تو را نافرمانى نكردم . پس اى مهربان ترين مهربانان ! آنچه را ميان اين دو است ، بر من ببخش .
مُهج الدعوات : 182 ، بحار الأنوار : 94 / 190 / 3 نقلاً عن الكتاب العتيق الغروي .
امام حسن عليه السلام :
تُجهَلُ النِّعَمُ ما أقامَت ، فإذاوَلَّت عُرِفَت .
امام حسن عليه السلام : نعمت ها تا هستند ناشناخته اندو همين كه رفتند [قدرشان ]شناخته مى شوند.
بحار الأنوار : 78 / 115 / 12.
امام حسن عليه السلام :
_ لَمّا قالَ لَهُ رجُلٌ : ما بالُنانكرَهُ الموتَ ولا نُحبُّهُ؟ _ : لِأنّكُم أخرَبتُم آخِرَتَكُم ، وعَمّرتُم دُنياكُم ، وأنتُم تَكرَهونَ النُّقلَةَ مِن العُمرانِ إلَى الخَرابِ .
امام حسن عليه السلام _ در جواب مردى كه به او عرض كرد : چرا مرگ را ناخوش داريم و آن را دوست نداريم؟ _ فرمود : زيرا شما آخرت خود را ويران و دنيايتان را آباد كرده ايد و دوست نداريد از آبادانى به ويرانه منتقل شويد.
معاني الأخبار : 390/29 .
امام حسن عليه السلام :
_ لَمّا سُئلَ عَنِ المُروءَةِ _ : حِفظُ الدِّينِ ، وإعزازُ النّفسِ ، ولِينُ الكَنَفِ ، وتَعَهُّدُ الصَّنيعَةِ ، وأداءُ الحُقوقِ ، والتَّحَبُّبُ إلَى النّاسِ .
امام حسن عليه السلام _ در پاسخ به سؤال از مردانگى _ فرمود: حفظ دين و عزّت نفس و نرمش و مداومت بر نيكى و احسان و گزاردن حقوق و دوستى نمودن با مردم است.
تحف العقول : 225.
امام حسن عليه السلام :
المؤمنُ لا يَلهو حتّى يَغفُلَ ،فإذا تَفَكّرَ حَزِنَ .
امام حسن عليه السلام : مؤمن ، سرگرمى نمى كند تا در نتيجه غافل گردد. پس چون [لحظه اى در كار خود] بينديشد اندوهگين شود.
تنبيه الخواطر : 1/52.
امام حسن عليه السلام :
مَن عَدَّدَ نِعَمَهُ مَحَقَ كَرَمَهُ .
امام حسن عليه السلام : هر كه احسانهاى خود را بر شمرد،بخشندگى خويش را از بين برده است.
بحار الأنوار : 78/113/7
امام حسن عليه السلام :
أمّا الكَرَمُ فالتَّبرُّعُ بالمَعروفِ والإعطاءُ قَبلَ السُّؤالِ .
امام حسن عليه السلام : بزرگوارى، احسان كردن داوطلبانه است و دَهِش پيش از خواهش.
بحار الأنوار : 44/89/2.
امام حسن عليه السلام :
لا يَنبغي لِمَن عَرَفَ عَظَمَةَ اللّه ِأن يَتَعاظَمَ ، فإنّ رِفعَةَ الذينَ يَعلَمونَ عَظَمَةَ اللّه ِ أن يَتَواضَعُوا ، و (عِزَّ) الذينَ يَعرِفُونَ ما جَلالُ اللّه ِ أن يَتَذَلَّلُوا (لَهُ) .
امام حسن عليه السلام : سزاوار نيست كسى كه بزرگى خدارا مى شناسد، خود بزرگ بين باشد؛ زيرا بزرگى كسانى كه عظمت خدا را مى دانند، در اين است كه افتادگى كنند و عزّت كسانى كه جلال و شكوه خدا را مى شناسند، در اين است كه [در برابر او ]خوارى نمايند .
بحار الأنوار : 78/104/3.
امام حسن عليه السلام :
اعلمْ أنَّ مُروَّةَ القَناعَهِ والرِّضا أكثرُ مِن مُرُوّةِ الإعطاءِ .
امام حسن عليه السلام : بدان كه مردانگى قناعت و خرسندى، بيشتر از مردانگى داد و دهش است.
بحار الأنوار : 78/111/6.
امام حسن عليه السلام :
أسلَمُ القُلوبِ ما طَهُرَمِن الشُّبُهاتِ .
امام حسن عليه السلام : سالمترين دلها، دلى است كه از شبهات پاك باشد.
تحف العقول : 235.
امام حسن عليه السلام :
اُوصيكُم بتَقوَى اللّه ِ وإدامَةِ التَّفَكُّرِ ؛فإنَّ التَّفَكُّرَ أبو كُلِّ خَيرٍ واُمُّهُ .
امام حسن عليه السلام : شما را به تقواى الهى و انديشيدنِ هميشگى سفارش مى كنم؛ زيرا كه انديشيدن پدر و مادر همه خوبيهاست.
تنبيه الخواطر : 1/52.
امام حسن عليه السلام :
التفكُّرُ حَياةُ قَلبِ البَصيرِ .
امام حسن عليه السلام : انديشيدن، مايه زندگى دل شخص با بصيرت است.
بحار الأنوار : 78/115/11.
امام حسن عليه السلام :
_ لمّا سُئلَ عنِ الفَقرِ _ : شَرَهُ النفسِ إلى كُلِّ شيءٍ .
امام حسن عليه السلام _ در پاسخ ب_ه اين سؤال كه فقرچيست _ : آزمندى نفس، به هر چيزى.
تحف العقول : 225 .
امام حسن عليه السلام :
إنّ اللّه َ عَزَّوجلَّ بِمَنِّهِ ورَحمَتِهِ لَمّا فَرَضَ عَليكُمُ الفَرائضَ لم يَفرِضْ علَيكُم لِحاجَةٍ مِنهُ إلَيهِ ، بَل رَحمَةً مِنهُ إلَيكُم (علَيكُم) لا إلهَ إلّا هُو ، لِيَميزَ الخَبيثَ مِن الطَّيِّبِ ، ولِيَبتَلِيَ
ما في صُدورِكُم ، ولِيُمَحِّصَ ما في قُلوبِكُم .
امام حسن عليه السلام : خداوند عز و جل چون از روى كرم و رحمت خود فرايض را بر شما واجب ساخت نه بدان سبب بود كه به شما نياز داشت، بلكه از سر مهر و رحمت آن خداوند يگانه به شما بود، تا ناپاك را از پاك جدا سازد و آنچه را در سينه هاى شماست، بيازمايد و آنچه را در دلهاى شماست، ناب و خالص گرداند.
بحار الأنوار : 23/99/3.
امام حسن عليه السلام :
الغَفلَةُ تَركُكَ المَسجِدَ ،وطاعَتُكَ المُفسِدَ .
امام حسن عليه السلام : غفلت آن است كه مسجد [رفتن براى نماز ]را ترك كنى و از تبهكار فرمان برى.
بحار الأنوار : 78/115/10.
امام حسن عليه السلام :
العاداتُ قاهِراتٌ ، فَمَنِ اعتادَ شَيئا في سِرِّهِ وخَلَواتِهِ، فَضَحَهُ في عَلانِيَتِهِ وعِندَ المَلَأِ.
امام حسن عليه السلام : عادتها مقهور كننده اند. پس، هر كس در نهان و خلوتهاى خود به چيزى عادت كند، آن چيز او را در آشكار و ميان جمع رسوا سازد.
تنبيه الخواطر : 2/113.
امام حسن عليه السلام :
_ لَمّا سَألَهُ أبوهُ عليه السلام عَنِ العَقلِ _ : حِفظُ قَلبِكَ ما استَودَعتَهُ .
امام حسن عليه السلام _ در پاسخ به سؤال پدر بزرگوارش از او كه خرد چيست؟ _ فرمود : اين كه دلت آنچه را به او مى سپارى، نگه دارد.
معاني الأخبار : 401/62.
امام حسن عليه السلام :
_ لَمّا سُئلَ عَنِ العَقلِ _ : التَّجَرُّعُلِلغُصَّةِ حَتّى تَنالَ الفُرصَةَ .
امام حسن عليه السلام _ در پاسخ به اين سؤال كه خرد چيست؟ _ فرمود : جام اندوه را جرعه جرعه نوشيدن تا به دست آمدن فرصت.
معاني الأخبار : 240/1
امام حسن عليه السلام :
بِالعَقلِ تُدرَكُ الدّارانِ جَميعا ، ومَن حُرِمَ مِنَ العَقلِ
امام حسن عليه السلام : با خرد است كه هر دو سراى به دست مى آيد و هر كه از خرد محروم باشد از هر دو سراى محروم شود.
كذا في المصدر و الظاهر أنّ الصحيح: «حُرِمَ العقلَ» .
امام حسن عليه السلام :
صاحِبِ النّاسَ مِثلَ ما تُحِبُ أن يُصاحِبوكَ بِهِ .
امام حسن عليه السلام : با مردم آن گونه رفتار كن كه دوست دارى با تو رفتار كنند.
أعلام الدين : 297.
امام حسن عليه السلام :
المَصائبُ مَفاتيحُ الأجرِ .
امام حسن عليه السلام : مصيبتها ، كليدهاى اجرند .
أعلام الدين : 297 .
امام حسن عليه السلام :
نِعمَ العَونُ الصَّمتُ في مَواطِنَ كثيرَهٍ وإن كُنتَ فَصِيحا .
امام حسن عليه السلام : در بسيارى جاها ، خاموشى،ياورى نيكو است ؛ هرچند سخنور باشى .
معاني الأخبار:401/62.
امام حسن عليه السلام :
قد أكثَرَ مِن الهَيبَةِ الصّامِتُ .
امام حسن عليه السلام : آدم خموش ، پر هيبت است .
بحار الأنوار : 78/113/7 .
امام حسن عليه السلام :
_ في جَوابِ رَجُلٍ قالَ لَهُ : إنّيمِن شِيعَتِكُم _ : يا عبدَ اللّه ِ ، إن كُنتَ لَنا في أوامِرِنا وزَواجِرِنا مُطِيعا فقد صَدَقتَ ، وإن كُنتَ بخِلافِ ذلكَ فلا تَزِدْ في ذُنوبِكَ بدَعواكَ مَرتَبةً شَرِيفَةً لَستَ مِن أهلِها ، لا تَقُلْ : أنا مِن شِيعَتِكُم ، ولكن قُل : أنا مِن مُوالِيكُم ومُحِبِّيكُم ومُعادِي أعدائكُم ، وأنتَ في خَيرٍ وإلى خَيرٍ .
امام حسن عليه السلام _ در جواب مردى كه عرض كرد : من از شيعيان شما هستم _ فرمود : اى بنده خدا! اگر مطيع اوامر و نواهى ما باشى ، راست مى گويى ولى اگر چنين نباشى پس با ادعاى چنين منزلت والايى كه اهلش نيستى ، بر گناهانت ميفزاى . مگو : من از شيعيان شما هستم ، بلكه بگو : من از دوستداران شما و دشمن دشمنان شما هستم . در اين صورت، تو آدم خوبى هستى وبه خوبى گرايش دارى.
تنبيه الخواطر : 2/106 .
امام حسن عليه السلام :
اللُّؤمُ أن لا تَشكُرَ النِّعمَةَ .
امام حسن عليه السلام : پستى اين است كه سپاسگزار نعمت نباشى .
تحف العقول : 233 .
امام حسن عليه السلام :
_ وقد سُئلَ عنِ الشَّجاعةِ _ : مُواقَفَةُ الأقرانِ ، والصَّبرُ عِندَ الطِّعانِ .
امام حسن عليه السلام _ در پاسخ به اين سؤال كه شجاعت چيست ؟ _ فرمود : ايستادگى در برابر هماوردان ، و پايدارى در نبرد .
بحار الأنوار: 78/104/2
امام حسن عليه السلام :
الإعطاءُ قَبلَ السُّؤالِ مِن أكبَرِ السُّؤدُدِ .
امام حسن عليه السلام : بخشيدن پيش از طلب كردن [كسى ]از بزرگترين سرورى هاست .
بحار الأنوار : 78/113/7 .
امام حسن عليه السلام :
إنّ المسألَةَ لا تَحِلُّ إلّا فيإحدى ثلاثٍ : دَمٍ مُفجِعٍ ، أو دَينٍ مُقرِحٍ ، أو فَقرٍ مُدقِعٍ .
امام حسن عليه السلام : درخواست كردن روا نيست، مگر در يكى از اين سه جا: خونبهاى سنگين ، يا بدهكارى توانفرسا ، يا فقر كُشنده .
بحار الأنوار : 96/152/16 .
امام حسن عليه السلام :
_ لرجل جاءَ إلَيهِ يَستَشِيرُهُ في تَزويجِ ابنَتِهِ _ : زَوِّجْها مِن رَجُلٍ تَقِيٍّ ، فإنّهُ إن أحَبَّها أكرَمَها وإن أبغَضَها لَم يَظلِمْها .
امام حسن عليه السلام _ به مردى كه با ايشان درباره ازدواج دختر خود مشورت كرد _ فرمود : او را به مردى باتقوا شوهر ده ؛ زيرا اگر دختر تو را دوست داشته باشد گرامى اش مى دارد و اگر دوستش نداشته باشد به وى ستم نمى كند .
مكارم الأخلاق : 1/446/1534 .
امام حسن عليه السلام :
ما نَقَصَتْ زكاةٌ مِن مالٍ قَطُّ .
امام حسن عليه السلام : زكات ، هيچگاه از ثروت نمى كاهد .
بحار الأنوار: 96/23/56.
امام حسن عليه السلام :
أنا الضّامِنُ لِمَن لا يَهجِسُ في قَلبِهِ إلّا الرِّضا أن يَدعُوَ اللّه َ فَيُستَجابَ لَهُ .
امام حسن عليه السلام : من براى كسى كه جز خشنودى [از خدا ]در دلش خطور نكند ، ضمانت مى كنم كه دعا كند و دعايش مستجاب شود .
بحار الأنوار : 71 / 159 / 75
امام حسن عليه السلام :
كيفَ يكونُ المؤمنُ مؤمنا وهو يَسخَطُ قِسمَهُ ويُحَقِّرُ مَنزِلَتَهُ والحاكِمُ علَيهِ اللّه ُ ؟!
امام حسن عليه السلام : مؤمنى كه از قسمت خود ناخشنود باشد و وضعيت خود را ناچيز شمارد در حالى كه حاكم بر او (تعيين كننده سرنوشتش) خداست ، چگونه مى تواند مؤمن باشد (ادّعاى ايمان كند)؟!
بحار الأنوار : 43/351/25 .
امام حسن عليه السلام :
مَنِ اتَّكَلَ على حُسنِ الاختِيارِ مِنَ اللّه ِ ، لَم يَتَمَنَّ أ نّهُ في غَيرِ الحالِ التي اختارَها اللّه ُ لَهُ .
امام حسن عليه السلام : هركه به حُسن انتخاب خداوند تكيه كند ، جز آن وضعى را كه خدا برايش برگزيده است، آرزوى داشتن وضعى ديگر نكند .
بحار الأنوار : 78/106/6
امام حسن عليه السلام :
مَن قَرَأ القرآنَ كانَت لَهُ دعوةٌ مُجابةٌ إمّا مُعَجَّلَةً و إمّا مُؤَجَّلةً .
امام حسن عليه السلام : كسى كه قرآن بخواند دعايى مستجاب دارد ، زود يا دير .
بحار الأنوار : 93/313/17 .
امام حسن عليه السلام :
أنا الضَّامِنُ لِمَن لَم يَهجُسْ في قلبِهِ إلّا الرّضا أن يَدعُوَ اللّه َ فَيُستَجابَ لَهُ .
امام حسن عليه السلام : كسى كه در دلش هوايى جز خشنودى [خدا] نگذرد، من ضمانت مى كنم كه خداوند دعايش را مستجاب كند .
بحار الأنوار : 43 / 351 / 25
امام حسن عليه السلام :
ما فَتَحَ اللّه ُ عزّوجلّ على أحدٍ بابَ مسألةٍ فَخَزنَ عَنهُ بابَ الإجابةِ .
امام حسن عليه السلام : خداوند عز و جل باب مسئلت (دعا) را به روى هيچ كس نگشود، كه باب اجابت را به روى او بسته باشد .
بحار الأنوار : 78/113/7
امام حسن عليه السلام :
الخَيرُ الّذي لا شَرَّ فيهِ: الشُّكرُمَع النِّعمَةِ ، والصَّبرُ على النّازِلَةِ .
امام حسن عليه السلام : خيرى كه در آن هيچ شرّى نيست : شكر بر نعمتهاست و شكيبايى در برابر ناملايمات.
تحف العقول : 234 .
امام حسن عليه السلام :
مَن عَبدَ اللّه َ عَبّدَ اللّه ُ لَهُ كُلَ شَيءٍ .
امام حسن عليه السلام : هر كه خدا را بندگى كند خداوند همه اشياء را بنده او گرداند .
تنبيه الخواطر : 2/108 .
امام حسن عليه السلام :
_ وقد سُئلَ عنِ الحِلْمِ _ : كَظْمُ الغَيظِ ومِلْكُ النَّفْسِ .
امام حسن عليه السلام _ در پاسخ به پرسش از معناى بردبارى _ فرمود : فرو خوردن خشم و خويشتندارى .
بحار الأنوار: 78/102/2
امام حسن عليه السلام :
_ لمّا سألَهُ أبوه عن تفسيرِالجَهلِ _ : سُرعةُ الوُثوبِ علَى الفُرْصةِ قبلَ الاسْتِمْكانِ مِنها ، والامْتِناعُ عنِ الجَوابِ .
امام حسن عليه السلام _ در پاسخ به پرسش پدرش از تفسير نادانى _ فرمود : استفاده كردن زود هنگام از فرصت پيش از آن كه آن را كاملاً به دست آورى، و خوددارى كردن از جواب.
معاني الأخبار:401/62.
امام حسن عليه السلام :
_ وقد سُئلَ عن الجُبن _ : الجُرأةُ على الصَّديقِ ، والنُّكُولُ عَن العَدُوِّ .
امام حسن عليه السلام _ در پاسخ به اين پرسش كه: ترسويى چيست؟ _ فرمود : دليرى كردن بر دوست و گريختن از دشمن.
تحف العقول : 225.
امام حسن عليه السلام :
_ لَمّا سَألَهُ أبوهُ عنِ الشُّحِّ _ : أن تَرى ما في يَدَيكَ شَرَفا وما أنفَقتَ تَلَفا .
امام حسن عليه السلام _ در پاسخ به پرسش پدرش از او درباره تنگ چشمى _ : تنگ چشمى آن است كه آنچه را دارى مايه شرافت پندارى و آنچه را انفاق كنى ، تلف شده و بر باد رفته انگارى .
بحار الأنوار : 73 / 305 / 23
امام حسن عليه السلام :
إنّ الحسينَ بنَ عليٍّ عليهماالسلام ، بعدَ وفاةِ نَفْسي ومُفارَقَةِ رُوحي جِسْمي ، إمامٌ مِن بَعدي ، وعندَ اللّه ِ جلّ اسمُهُ في الكتابِ ، وِراثة مِن النّبيِّ صلى الله عليه و آله أضافَها اللّه ُ عزّ وجلّ لَه في وِراثةِ أبيهِ واُمّهِ ، فعَلِمَ اللّه ُ أنّكم خِيَرةُ خَلقِهِ ، فاصْطَفى مِنكُم مُحمّدا صلى الله عليه و آله ، واختارَ محمّدٌ عليّا عليه السلام ، واختارَني عليٌّ عليه السلام بالإمامةِ ، واخْتَرْتُ أنا الحُسَينَ عليه السلام .
امام حسن عليه السلام : بعد از وفات من و جدا شدن روح از بدنم، حسين بن على عليهماالسلامامام است. وراثت او از پيامبر صلى الله عليه و آله نزد خدا در كتابْ ثبت است كه خداوند عز و جل اين وراثت را به وراثت از پدر و مادرش افزوده است؛ زيرا خدا دانست كه شما بهترين خلق او هستيد. از اين رو، از ميان شما محمّد صلى الله عليه و آله را برگزيد و محمّد، على عليه السلام را وعلى عليه السلام مرا به امامت انتخاب كرد ومن حسين عليه السلام را برگزيدم.
الكافي : 1 / 301 / 2 .
امام حسن عليه السلام :
فِي المَائدةِ اثْنَتَا عَشرَةَ خَصْلَةً يَجِبُ عَلى كُلِّ مُسْلِمٍ أنْ يَعْرِفَهَا : أرْبَعٌ مِنْها فَرْضٌ ، وَ أرْبَعٌ سُنَّةٌ، وأرْبَعٌ تأدِيبٌ.
فَأمَّا الفَرْضُ : فَالمَعْرِفَةُ ، وَالرِّضَا ، وَالتَّسْمِيَةُ، وَالشُّكْرُ .
وَأمَّا السُّنَّةُ : فَالوُضُوءُ قَبْلَ الطَّعَامِ ، والجُلُوسُ عَلَى الجَانِبِ الأيْسَرِ ، والأكْلُ بِثَلاثِ أصَابِعَ ، وَلَعْقُ الأصَابِعِ.
وَأمّا التَّأدِيبُ : فَالأكْلُ مِمَّا يَلِيكَ ، وَتَصْغِيرُ اللُّقْمَةِ ، وَتَجْوِيدُ المَضْغِ ، وَقِلّةُ النّظَرِ فِي وُجُوهِ النّاسِ .
امام حسن عليه السلام : سفره دوازده رسم دارد كه هر مسلمانى بايد آنها را بداند: چهارتاى آنها لازم ، چهار تا خوب و چهار تا ادب است. آن چهارتا كه لازمند : معرفت، خشنودى، نام خدا بر زبان آوردن و شكرگزارى است. آن چهار كه خوب است: دست شستن پيش از غذا خوردن، نشستن بر طرف چپ، خوردن با سه انگشت [ و نه دو انگشت] و ليسيدن انگشتهاست. اما آن چهار كه از باب رعايت ادب است : خوردن از [غذاى ]جلوى خود، كوچك گرفتن لقمه، خوب جويدن غذا و كمتر نگريستن به صورت ديگران.
وسائل الشيعة : 16/539/1.
امام حسن عليه السلام :
لا أدبَ لِمَن لا عَقْلَ لَهُ .
امام حسن عليه السلام : آن را كه خرد نيست، ادب نيست.
بحار الأنوار:78/111/6.
امام حسن عليه السلام :
كانَ رَسولُ اللّه صلي الله عليه و آلهفَخْما مُفَخَّما... يَتَ_كَلَّمُ بِجَوامِعِ الكَلِمِ فَصْلاً لا فُضولَ فيهِ و لا تَقصيرَ. دمثا، لَيْسَ بِالجافى و لا بِالْمَهينِ تَعظُمُ عِنْدَهُ النِّعْمَةُ و اِنْ دَقَّت لا يَذُمُّ مِنها شَيئا غَيْرَ اَ نَّهُ كانَ لا يَذُمُّ ذَواقا و لا يَمدَحُهُ و لا تُغضِبُهُ الدُّنْيا و ما كانَ لَها، فَاِذا تُعوطىَ الحَقّ لَم يَعْرِفهُ اَحَدٌ، و لَم يَقُمْ لِغَضَبِهِ شَى ءٌ حَتّى يَنتَصِرَ لَهُ... ؛
رسول اكرم صلي الله عليه و آله با شكوه و بزرگوار بودند... سخنانى كوتاه، جامع و بى چون و چرا مى گفتند؛ بدون كم و زياد. نرم خو و مهربان بودند، در حق كسى ظلم نمى كردند، كسى را خوار نمى شمردند، نعمت را اگر چه كم بود، بزرگ مى دانستند و چيزى از آن را نكوهش نمى كردند، از مزه غذا نه بد مى گفتند و نه تعريف مى كردند، دنيا و آنچه به آن مرتبط است ايشان را خشمگين نمى ساخت و هرگاه حقى ضايع مى شد، احدى را ملاحظه نمى كردند و چيزى باعث رفع خشمشان نمى شد، تا آن كه حق را حاكم سازند.
عيون أخبار الرضا عليه السلام، ج 2، ص 283 .
امام حسن عليه السلام :
اِنَّ هذَا الْقُرآنَ فيهِ مَصابيحُ النّورِ، وَ شِفاءُ الصُّدورِ، فَلْيَجلُ جالٍ بِضَؤْئِهِ، وَ لْيُلجِمِ الصِّفَةَ قَلْبَهُ، فَاِنَّ التَّفكيرَ حَياةُ القَلْبِ الْبَصيرِ، كَما يَمشِى الْمُستَنيرُ فِى الظُّ_لُماتِ بِالنُّورِ؛
به راستى كه در اين قرآن، چراغ هاى روشنايى بخش و شفاى قلب هاست. پس هر كس در پى جَلا بخشيدن است، [ديده دل خويش را] با نور آن، جلا دهد و
دل خويش را با آن، تربيت كند؛ چرا كه انديشيدن [در قرآن]، مايه حيات دل شخص با بصيرت است، همچنان كه آدمى در تاريكى ها، با كمك نور، راه خود را مى پيمايد.
كشف الغمّه، ج 2، ص 199.
امام حسن عليه السلام :
زَوِّجْها مِنْ رَجُلٍ تَقىٍّ، فَاِنَّهُ اِنْ اَحَبَّها اَكْرَمَها وَ اِنْ اَبْغَضَها لَمْ يَظْلِمْها؛
دخترت را به ازدواج مردى با تقوا درآور؛ زيرا اگر دخترت را دوست داشته باشد، گرامى اش مى دارد و اگر دوستش نداشته باشد به او ظلم نمى كند.
مكارم الأخلاق، ص 204.
امام حسن عليه السلام :
اَ نَا الضّامِنُ لِمَنْ لَمْ يَهْجُسْ فى قَلْبِهِ اِلاَّ الرِّضا اَنْ يَدْعُوَ اللّه َ فَيُسْتَجابَ لَهُ؛
كسى كه در دلش هوايى جز خشنودى خدا خطور نكند، من ضمانت مى كنم كه خداوند دعايش را مستجاب كند.
كافى، ج 2، ص 62، ح 11.
امام حسن عليه السلام :
اللّه ُ هُوَ الَّذِي يَتَأَلَّهُ إِلَيْهِ عِنْدَ الْحَوائِجِ وَالشَّدائِدِ كُلُّ مَخْلُوقٍ عِنْدَ اِنْقِطاعِ الرَّجاءِ مِنْ كُلِّ مَنْ دُونَهُ وَتُقَطَّعُ الأسْبابَ مِنْ جَميعِ مَنْ سِواهُ تَقُولُ بِسْمِ اللّه ِ أَيْ أَسْتَعينُ عَلى أُمُورِي كُلِّها بِاللّه ِ الَّذِي لا تُحِقُّ الْعِبادَةُ إلاّ لَهُ، المُغيثُ إذا اسْتُغيثَ وَالُمجيبُ إذا دُعِى .
امام مجتبى عليه السلام با تفسير «بسمله» راه فطرت (كه يكى از قوى ترين برهانهاى خداشناسى است) را بيان مى كند، آن حضرت فرم_ود:
«خداوند متعال وجودى است كه همه موجودات در نيازمندى و سختيها به او پناه مى برند، به ويژه هنگامى كه اميد از غير او قطع گردد و همه وسائط و اسباب را ناچيز ببيند. [يعنى فطرت خداشناسى، انسان را در تنگناها به سوى واجب الوجود هدايت مى كند]اين كه مى گويى: «بسم اللّه ..»؛ يعنى يارى و كمك مى خواهم در همه كارهايم از خداوندى كه عبادت (خضوع و كرنش) براى غيرش سزاوار نيست، او فريادرسى است كه به هنگام دادخواهى دستگيرى مى نمايد، و اگر كسى بخواندش پاسخ مى گويد.»
بحارالانوار، ج3، ص41، ح16 به نقل از تفسيرامام حسن عسكرى عليه السلام
امام حسن عليه السلام :
رَحِمَ اللّه ُ أَباذَرَ، أَمّا أَنَا أَقُولُ: مَنِ اتَّكَلَ عَلى حُسْنِ اِخْتِيارِاللّه ِ لَمْ يَتَمَنَّ أَنَّهُ فِي غَيْرِ الْحالَةِ الَّتِي اخْتارَاللّه ُ لَهُ، وَهَذا حَدُّ الوُقُوفِ عَلى الرِّضا بِما تَصَرَّفَ بِهِ الْقَضاءُ.
به امام مجتبى عليه السلام گفته شد، كه اباذر _ ره _ مى گفت: «فقر و تنگدستى را از بى نيازى، و بيمارى را از تندرستى و سلامتى بيشتر دوست دارم». حضرت فرمود:
خداوند ابوذر را رحمت كند امّا من مى گويم: آن
كس كه بر حسن اختيار خداوند اعتماد كند، چ_يزى را نمى طل_بد كه جز خ_داوند برايش انت_خاب كرده باش_د. و اين است مع_ناى خشنودى در برابر حكم خداوند _ سبحان _.
_ تاريخ الخلفاء، ص191؛ تهذيب، ابن عساكر، ج4، ص217 بيانگر مضمون فوق است.
امام حسن عليه السلام :
إنَّ هَذَا القُرآنَ فِيهِ مَصابِيحُ النُّورِ، وَشِفاءُ الصُّدُورِ،
فَلْيَجُلْ جالٌ بَصَرَهُ وَ يَفْتَحُ لِلْضِّياءِ نَظَرَهُ،
فَإِنَّ التَّفْكِيرَ حَياةُ القَلْبِ البَصيرِ،
كَما يَمْشِى المُسْتَنِيرُ فِى الظُّلُماتِ بِالنُّورِ.
امام حسن مجتبى عليه السلام در توصيف و شرح حال قرآن مجيد فرمود:
«در اين قرآن است چراغهاى درخشنده هدايت و شفاى دلها و قلب ها، پس بايد دلها را با فروغ تابناكش روشن ساخت و با گوش فرادادن به فرامينش، قلب را كه مركز فرماندهى بدن است، در اختيارش گذاشت؛ زيرا به وسيله انديشيدن، قلب، زندگىِ روشن خود را مى يابد، همان طورى كه رهروان در پرتو نور از تاريكيها گذر مى كنند و مى رهند.»
كشف الغمه، ابو الفتح اربلى، ج2، ص199؛ بحارالانوار، ج75، ص112، ح6؛ اصول كافى، شيخ كلينى، ج2، ص600، ح5، باب فضل القرآن: روايت فوق را مرحوم كلينى با اختلاف مختصرى از امام صادق _ ع _ نقل كرده است.
امام حسن عليه السلام :
«ما بَقِىَ فِى الدُّنْيا بَقِيَّةٌ غَيْرَ هَذَا القُرآنِ
فَاتَّخ_ِذُوهُ إماما يَدُلُّكُمْ ع_َلى هُداكُمْ،
وَإنَّ أَحَقَ النّاسِ بِالقُرآنِ مَنْ عَمِلَ بِهِ وَإنْ لَمْ يَحْفَظْهُ
وَأَبْعَدَهُمْ مِنْهُ مَنْ لَمْ يَعْمَلْ بِهِ وَإنْ كانَ يَقْرَأُهُ.»
امام حسن مجتبي عليه السلام فرمود:
«تنها چيزى كه در اين دنياى فانى، باقى مى ماند قرآن است، پس قرآن را پيشوا و امام خود قرار دهيد، تا به راه راست و مستقيم هدايت شويد.
همانا نزديك ترين مردم به قرآن كسانى هستند كه بدان عمل كند، گرچه به ظاهر (آيات) آن را حفظ نكرده باشند و دورترين افراد از قرآن كسانى هستند كه به دستورات آن عمل نكنند گرچه قارى و خواننده آن باشند.»
ارشاد القلوب، ديلمى، ص102
امام حسن عليه السلام :
«إنَّ هذا القُرآنَ يَجِئُ يَوْمَ القِيمَةِ قائِدا وسائِقا
يَقُ_ودُ قَوْما إلَى الج_َن_َّةِ
أَحَلُّوا حَلالَهُ وَحَرَّمُوا حَرامَهُ وآمَنُوا بِمُتَشابِهِهِ
ويَسُ_وقُ قَوْما إلَى الن_ّارِ
ضَيَّعُوا حُدُودَهُ وأَحْكامَهُ وَاسْتَحَلُّوا حَرامَهُ.»
امام حسن مجتبي عليه السلام فرمود:
«قرآن در صحنه قيامت به صورت رهبر و امام ظهور يافته، مردم را به دو دسته تقسيم مى كند:
1 _ كسانى كه به قرآن عمل نموده، حلال و حرام آن را همانگونه كه هست بجا آورده اند و متشابه آن را با قلب پذيرا شده اند، قرآن اينان را به سوى بهشت جاويدان هدايت مى نمايد.
2 _ آنان كه حدود و قوانينش را ضايع نمودند و محرّماتش را حلال شمرده و به آن تعدّى كردند، قرآن آنها را به سوى آتش (جهنّم) روانه مى سازد.»
ارشاد القلوب، ديلمى، ص103، مركز نشر كتاب.
امام حسن عليه السلام :
«أَيُّهَا النّاسُ اِعْقِلُوا عَنْ رَبِّكُمْ، إنَّ اللّه َ عَزَّوَجَلَّ اصْطَفى آدَمَ وَنُوحا وآلَ إبراهيمَ وَآلَ عِمْرانَ عَلَى العالَمينَ، ذُرِّيَةً بَعْضُها مِنْ بَعْضٍ وَاللّه ُ سَميعٌ عَليمٌ، فَنَحْنُ الذُرِّيَةُ مِنْ آدَمَ وَالأُسْرَةُ مِنْ نُوحٍ، وَالصَّفْوَةُ مِنْ إبراهيمَ، وَالسُّلالَةُ مِنْ إسماعيلَ وَآلُ مُحَمَّدٍ نحْنُ، فيكُمْ كَالسَماءِ المَرْفُوعَةِ وَالأرْضِ المَدْحُوَّةِ وَالشَّمْسِ الضاحِيَةِ وَكَالشَّجَرَةِ الزَّيْتُونَةِ، لا شَرْقِيَّةٌ وَلا غَربيَّةٌ الَّتى زَيْتُها النَبِيٌّ صلي الله عليه و آله وَعَلِىٌّ فَرْعُها، وَنَحْنُ وَاللّه ِ ثَمَرَةُ تِلْكَ الشَّ_جَرَةِ، فَمَنْ تَع_َلَّقَ بِغُصْنٍ مِنْ أَغْص_انِها نَجَى وَمَنْ تَخَل_َّفَ عَنْها فَإلَى النّارِ هَوى.»
امام حسن مجتبي عليه السلام فرمود:
«اى مردم علم و معرفت را از پروردگار خود بياموزيد. همانا خداوند بزرگ آدم و نوح و آل ابراهيم و آل عمران را براى جهانيان، به پيامبرى برگزيد، آنان دودمانى بودند كه (پاكى، تقوا و فضيلت را) بعضى از بعض
ديگر گرفته بودند. خداوند (به كوششهاى آنان در راه رسالت) شنوا و داناست.
مردم! ما _ اهل بيت _ از فرزندان آدم و دودمان نوح و فرزندان برگزيده ابراهيم و تبار اسماعيليم، ما آل محمد، در ميان شما همانند آسمان بلند و همچون زمين گسترده و مثل خورشيد پر فروغيم. همانند درخت زيتونيم كه نه به شرق مايل است و نه به غرب. درختى كه ريشه اش رسول خدا صلي الله عليه و آلهاست و شاخه اش على بن ابى طالب عليه السلام. سوگند به خدا ما (اهل بيت) ميوه آن درختيم، پس هر كس به يكى از شاخه هاى آن چنگ زند نجات مى يابد (و سعادتمند است) و هر كس از آن جدا شود جايگاهش آتش است.»
الروائع المختارة، سيد مصطفى موسوى، ص72، خطبه 45؛ به نقل از جلاء العيون، سيد عبد اللّه شبّر.
امام حسن عليه السلام :
مَكارِمُ الأَخْلاقِ عَشَرَةٌ:
صِدْقُ اللِّسانِ وَ صِدْقُ اليَأْسِ
امام حسن مجتبي عليه السلام فرمود:
مكارم اخلاق ده چيز است:
1. راستگوئى
2. نوميدى راستين از غير خدا
3. بخشش به نيازمندان
4. خوش خلقى
5. پاداش در برابر خدمات ديگران
6. پيوند و رفت و آمد با خويشاوندان
7. حمايت از همسايه
8. توجّه به حقوق دوستان
9. مهمان نوازى
10. و مهمترين اينها شرم و حياء است.
_ در بعضى نسخه ها «صدق البأس» آمده است بأس داراى دو معنى است: 1 _ شجاعت 2 _ فقر و تنگدستى.
امام حسن عليه السلام :
«أَمّا بَعْدُ فَإنَّ عَلِيّا بابٌ مَنْ دَخَلَهُ كانَ آمِنا
وَمَنْ خَرَجَ مِنْهُ كانَ كافِرا، أَقُولُ قَوْلِي هَذا،
وَأَسْتَغْ_فِرُ اللّه َ لِي وَلَ_كُمْ.»
امام مجتبى عليه السلام در حضور پدر گرامى اش خطبه اى خواند كه در بخشى از آن فرمود:
«همانا على بن ابى طالب عليه السلام دربى است كه هركس بر آن وارد شود؛ يعنى او را بشناسد و بر او اقتدا كند، آرامش و امنيت كامل را درمى يابد و هركس به آن درب روى نياورد و مخالفت با او كند كفر و بدبختى و تيره روزى او را فرا خواهد گرفت، سپس فرمود: اين گفته و مطلب اساسى من است،
آنگاه براى خود و ديگران طلب رحمت و آمرزش نموده و گفت: استغفر اللّه لى ولكم و آنگاه از منبر فرود آمد.»
الروائع المختارة، ص7؛ تفسير فرات كوفى، ح54، ص79؛ بحارالانوار، ج43، ص351
امام حسن عليه السلام :
«وَاللّه ِ لا يُحِبُّنا عَبْدٌ أَبَدا وَلَوْ كانَ أَسيرا فِى الدَّيْلَمِ
إلاّ نَف_َعَهُ حُب_ُّنا
وَإنَّ حُبَّنا لَيُساقِطُ الذُّنُوبَ مِنْ بَنِيآدَمَ
كَما يُساقِطُ الريحُ الوَرَقَ مِنَ الشَّجَرِ.»
امام حسن مجتبي عليه السلام فرمود:
«سوگند به خداوند كه كسى دوست نمى دارد ما را _ گر چه در دورترين نقاط؛ همچون ديلم اسير باشد _ مگر اين كه دوستى ما به حال او مفيد خواهد بود، همانا ولايت و محبت ما _ اهل بيت _ گناهان فرزندان آدم را از بين مى برد همان طورى كه باد، برگ درختان را از شاخه و تنه او جدا مى كند و به زمين مى ريزد.»
بحارالانوار، ج44، ص25
امام حسن عليه السلام :
النّاسُ فِي دارِ سَهْوٍ وَ غَفْلَةٍ يَعْمَلُونَ وَلا يَعْلَمُونَ
فَاِذا صارُوا إلى الآخِرَةِ صارُوا اِلى دارِ يَقينٍ
يَعْلَمُونَ وَ لا يَعْمَلُونَ.
امام حسن مجتبي عليه السلام فرمود:
مردم] در اين دنيا] در خانه بى خبرى و غفلت بسر مى برند، پس هر كارى را انجام مى دهند، نمى دانند [ثمرش را] و چون به خانه آخرت روند، به وادى يقين در آيند و همه چيز را بدانند و لكن نتوانند عمل سودمندى را در آنجا براى خويش انجام دهند.
سيدعبدالله شبّر، مصابيح الانوار، ج 2، ص 271.
امام حسن عليه السلام :
«إنَّما هذَا الأمْرُ لِي وَالخِلافَةُ لِي وَلِأهْلِ بَيْتِي،
وَإنَّها لَُمحَرَّمَةٌ عَلَيْكَ وَعَلى أَهْلِ بَيْتِكَ
سِمِعْتُهُ مِنْ رَسُولِ اللّه ِ صلي الله عليه و آله .
وَاللّه ِ لَوْ وَجَدْتُ صابِرينَ عارِفينَ بِحَقّى
غَيْرَمُنْكِرينَ ما سَلَّمْتُ لَكَ وَلا أَعْطَيْتُكَ ما تُريدُ.»
امام مجتبى عليه السلام در پاسخ به نامه اى كه معاويه براى آن حضرت فرستاده بود، چنين جواب دادند:
«همانا اين امر (حكومت) و جانشينى رسول خدا صلي الله عليه و آله
از آنِ من و مربوط به اهل بيت من است
و بر تو و خاندانت حرام است.
اين مطلب را از رسول خدا صلي الله عليه و آلهشنيده ام.
سپس فرمود:
سوگند به خداوند، چنانچه يارانى آگاه و آشنا به حقم، مى يافتم (كه در راه احياى حق ايستادگى مى نمودند) حكومت را به تو واگذار نمى كردم و آنچه را كه تو مى خواستى، به تو نمى دادم».
بحارالانوار، ج44، ص45.
امام حسن عليه السلام :
«وَاللّه ِ لَقَدْ عَهِدَ إلَيْنا رَسُولُ اللّه ِ
يَمْلِكُهُ إثناعَشَرَ إماما مِنْ وُلْدِ عَلِيٍّ وَفاطِمَةَ،
ما مِنّا إلاّ مَسْمُومٌ أَوْ مَقْتُولٌ.»
جناده گويد: در روزهاى واپسين عمر امام مجتبى عليه السلامخدمت آن حض_رت رسيدم، آن حض_رت به من نگاهى كرد و ف_رم__ود:
«سوگند به خداوند كه رسول خدابما وعده نمود: امامت و وصايت بعد از او را دوازده نفر بدست مى گيرند، يازده نفر آنان از فرزندان على وفاطمه عليهماالسلام هستند.
سپس حضرت فرمود: ما جانشينان او در فرجام كار، در راه خدا يا مسموم مى گرديم و يا كشته مى شويم.»
بحارالانوار، ج44، ص139؛ جلاءالعيون، شبّر، ج1، ص370.
امام حسن عليه السلام :
«يا عَبْدَ اللّه ِ إنْ كُنْتَ لَنا فِى أَوامِرِنا وَزَواجِرِنا مُطيعا فَقَ_دْ صَ_دَقْ_تَ، وَإنْ كُنْ_تَ بِخِ_لافِ ذلِكَ فَلا تَزِدْ فِي ذُنُوبِكَ بِدَعْواكَ مَرْتَبَةً شَ_ريفَةً لَسْتَ مِنْ أَه_ْلِها، لا تَقُلْ أَنَا مِنْ شِيعَتِ_كُمْ ولكِنْ قُلْ أَنَا مِنْ مُوالِيكُمْ وَمُحِبِّيكُمْ وَمُعادِي أَعْدائِكُمْ وَأَنتَ فِى خَيْرٍ وَإلى خَيْرٍ.»
مردى رو به امام حسن عليه السلام كرد و سپس گفت: «اى پسر رسول خدا من شيعه شما هستم.» امام عليه السلام فرمود:
«اى بنده خدا، اگر در انجام واجبات و خوددارى از محرمات (گناهان) پيرو ما هستى و تبعيت مى كنى كه راست مى گويى، و چنانچه اينگونه نيستى، با اين ادّعاى دروغ بر گناهان خود افزودى؛ زيرا شيعه و پيرو ما از مقام والا و بلندى برخوردار است و تو اهل آن نيستى، مگو كه من شيعه تو هستم، بلكه بگو من از دوستان و هواداران و نيز از بدخواهان دشمنان شمايم، در اين صورت تو در خير و نيكى بسر مى برى و در مسير خير
خواهى قرار دارى.»
مجموعه ورام، ص113، چاپ تهران، مؤسسه حيدرى.
امام حسن عليه السلام :
«قال عليه السلام : إيّاكَ أَنْ تَمْدَحَنى فَأَنا أَعْلَمُ بِنَفْسى مِنْكَ أَوْ تُ_كَذِّبَنى فَإنَّ_هُ لا رَأْىَ لِمَ_كْذُوبٍ أَوْ تَغْتابَ عِنْدِى أَحَدا، فَقالَ لَهُ الرَجُلُ: إئذِنْ لِي فِى الإنْصِرافِ.
فَقالَ عليه السلام : نَعَمْ إذا شِئْتَ.»
مردى از امام حسن عليه السلام خواست كه دوست و همنشين وى باشد، امام عليه السلام سه شرط را برايش مطرح نمود:
«ف_رم__ود:
1 _ اوّل آن كه از من ستايش و تعريف نكنى؛ زيرا من نسبت به خودم از تو آگاه ترم.
2 _ مرا دروغگو ندانى؛ زيرا دروغگو رأى و عقيده درستى ندارد.
3 _ مبادا در برابر من از كسى غيبت كنى.
چون آن مرد شرايط دوستى با آن حضرت را دشوار ديد گفت:
تحف العقول عن آل الرسول، ص236، باب حكمه عليه السلام و مواعظه.
امام حسن عليه السلام :
فقال عليه السلام: هِيَ أَنْ تَرْعى حُقُوقَ اللّه ِ، حُقُوقَ الأحْياءِ، وَحُقُوقَ الأمواتِ. فَأمّا حُقُوقُ اللّه ِ فَأداءُ ما طُلِبَ وَاجْتِنابُ عَمّا نُهِىَ.
وَأمّا حُقُوقُ الأحْياءِ: فَهِىَ أَنْ تَقُومَ بِواجِبِكَ نَحْوَ إخْوانِكَ، وَلا تَتَأخَّرَ عَنْ خِدْمَةِ أُمَّتِكَ وَأَنْ تُخَلِّصَ لِوَلِىِّ الأمْرِ ما أَخْلَصَ لِأُمَّتِهِ وأنْ تَرْفَعَ عَقِيرَتَكَ فِى وَجْهِهِ إذا ما حادَ عَنِ الطَّريقِ السَويّ.
وأمّا حُقُوقُ الأمواتِ: فَهِىَ أنْ تُذْكَرَ خَيْراتِهِمْ وَتَتَغاضى عَنْ مَساوِئِهِمْ فَإنَّ لَهُمْ رَبّا يُحاسِبُهُمْ.
مردى از امام مجتبى عليه السلام پرسيد: سياست چيست؟ف_رم_ود:
«سياست، رعايت حقوق خدا، و حقوق زندگان از مردم و حقوق اموات آنان است.
اما حق خداوند: انجام دادن فرايض (واجبات) و دورى كردن از آنچه ما را نهى كرده است (محرّمات).
اما حقوق زندگان: اين كه وظيفه خود را نسبت به مردم انجام دهى و هرگز از خدمت
الروائع المختارة، سيد مصطفى موسوى، ص118؛ مجموعه ورام، ص301.
امام حسن عليه السلام :
«لَوْ جَع_َلْتُ الدُنْيا كُلَّها لُقْم_َةً واحِدَةً لَقَمْتُها
مَنْ يَعْبُدُ اللّه َ خالِصا لَرَأَيْتُ أَنّى مُق_َصِّرٌ فِى حَقِّهِ،
وَلَوْ مَنَعْتُ الكافِرَ مِنْها حَتّى يَمُوتَ جُوعا وَعَطَشا
ثُمَّ أَذَقْتُهُ شَرْبَةً مِنَ الماءِ لَرَأَيْتُ أَنّى قَدْ أَسْرَفْتُ.»
امام مجتبى عليه السلام فرمود:
«اگر همه دنيا را تبديل به يك لقمه غذا كنم و به انسانى كه خدا را از روى خلوص عبادت مى كند بخورانم، درباره او كوتاهى كرده و خودم را مقصّر مى دانم و چنانچه فرد كافرى را گرسنگى دهم تا به آن اندازه كه جانش از شدّت گرسنگى و تشنگى به لب برسد، آنگاه مقدارى كمى آب به او بدهم، خود را نسبت به او اسراف كار مى پندارم.»
مجموعه ورام، ص350.
امام حسن عليه السلام :
يا بُنَيَّ لا تُؤاخِ أَحَدا حَتّى تَعْرِفَ مَوارِدَهُ وَمَصادِرَهُ
فَإذا اسْتَنْبَطْتَ الخُبْرَةَ وَرَضِيتَ العِشْرَةَ
فَآخِهِ عَلى إقالَةِ العَثْرَةِ وَالمُواساةِ فِى العُسْرَةِ.»
امام مجتبى عليه السلام فرمود:
«پسرم با هيچ كس پيمان دوستى مبند مگر اين كه بدانى از كجا مى آيد و به كجا مى رود؛ يعنى خصوصيات اخلاقى و خانوادگى اش را بدست آور، و چون دقيق بررسى كردى و او را انسانى شايسته يافتى، بر پايه گذشت و اغماض و برادرى در سختيها و لغزشها با او رفتار كن و دوستى ات را استمرار بخش.»
تحف العقول عن آل الرسول، ص233، باب حكمه عليه السلامومواعظه.
امام حسن عليه السلام :
«أَعْرَفُ الناسِ بِحُقُوقِ إخوانِهِ وَأَشَدُّهُمْ قَضاءا لَها أَعْظَمُهُمْ عِنْدَاللّه ِ شَأْنا وَمَنْ تَواضَعَ فِى الدُّنْيا لاِءخْوانِهِ فَهُوَ عِنْدَاللّه ِ مِنَ الصِّدِيقينَ وَ مِنْ شيعَةِ عَلِيِّ بْنِ أَبىطالِبٍ عليه السلام »
امام مجتبى عليه السلام فرمود:
«والاترين مقام در نزد خداوند از آن كسى است كه آشنا به حقوق مردم باشد وسعى در اداى آن نمايند، وكسى كه در برابر برادران دينى اش تواضع داشته باشد، خداوند او را از راستگويان وشيعيان على بن ابيطالب عليه السلاممحسوب خواهد كرد.»
حياة الامام الحسن بن علي عليهماالسلام، ج1، ص319؛ مجموعه ورام، ص312، چاپ تهران، مؤسسه حيدرى.
امام حسن عليه السلام :
اَلْمَعْرُوفُ مالَمْ يَتَقَدَّمَّهُ مَطَلٌ وَلا يَتْبَعُهُ مَنٌّ
وَ الإع_ْطاءُ قَبْلَ السُؤالِ مِنْ أكْبَرِ السُؤدَدْ.
امام مجتبى عليه السلام فرمود:
كار نيك آن است كه قبل از انجامش هيچگونه سستى و مسامحه اى انجام نگيرد و بعد از پايان كار هيچ منّتى همراه نداشته باشد] بعد فرمود: [بخشندگى قبل از سؤال كردن نشانه بزرگوارى است.
بحار الانوار، ج 75، ص 112، ب 19، ح 7.
امام حسن عليه السلام :
إِنَّ اللّه َ تَعالَى يُباهي مَلائِكَتَهُ بِعِبادِةِ يَوْمِ عَرَفَةِ فَيَقُولُ:
عِباِدي جاؤُنِي شُعْثا يَتَعَرَّضُونَ لِرَحْمَتِي فَأُشْهِدُكُمْ أَنِّي قَدْ غَفَرَتُ لُِمحْسِنِهِمْ وَ شَفَّعْتُ مُحْسِنَهُمْ فِيمُسِيئِهِمْ وَإِذا كانَ يَوْمَ الْقِيامَةِ فَمِثْلُ ذلِكَ.
امام حسن عليه السلام فرمود:
همانا خداوند مباهات و افتخار به بندگانِ خود در سرزمين عرفات مى كند و به فرشتگان خود مى گويد:
بندگانِ من بر روى خاكها نشسته اند و طلب رحمت مى كنند گواه باشيد كه من نيكوكاران آنها را بخشيدم و آنان را شافع و واسطه در بخشش گناهكاران آنها قرار دادم و به هنگام قيامت نيز آنان شفاعت مى كنند.
تاريخ ابن عساكر، ج 12، ص 529.
امام حسن عليه السلام :
«إتَّقُوااللّه َ عِبادَاللّه ِ وَجِدُّوا فِى الطَّلَبِ وَتِجاهَ الهَرَبِ
وَ بادِرُوا العَمَلَ قَبْلَ مُقَطِّعاتِ النَّقِماتِ وَهادِمِ اللَّذّاتِ،
فَإنَّ الدُنْيا لا يَدُومُ نَعيمُها وَلا تُؤْمَنُ فَجِيعُها
وَلا تُتَوَقّى مَساوِيها، غُرُورٌ حائِلٌ و سِنادٌ مائِلٌ.»
بخشى از سخنان امام عليه السلام درباره پرهيزكارى:
«اى بندگان خدا، از نافرمانى در برابرش بپرهيزيد. و براى تحقّق خواسته هاى خويش كوشش نماييد و از كارهاى ناروا بگريزيد قبل از اينكه سختيها به شما رو آورد و به آغوش مرگ بيفتيد به كارهاى نيك مبادرت ورزيد. همانا نعمتهاى دنيا زودگذر و ناپايدار است و كسى از خطرها در امان نيست و مصون از بدبختيها نخواهد بود، دنيا فريب گر مانعِ خوشبختى است و تكيه گاهى سست و بى اساس است.»
تحف العقول عن آل الرسول، ص236
امام حسن عليه السلام :
قال عليه السلام : «إنَّ اللّه َ جَميلٌ يُحِبُّ الجَمالَ فَأَتَجَمَّلُ لِرَبّى وَقَرَأَ الآية:
يا بَنى آدَمَ خُذُوا زينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ.»
امام حسن مجتبى عليه السلام هرگاه مى خواست نماز بپا دارد، بهترين لباسهاى خويش را مى پوشيد، بعضى از آن حضرت سبب آن را پرسيدند.
«همانا خداوند زيبا است (منبع و مجمع همه زيباييها است) و زيبايى را دوست دارد و چنانچه من در وقت اقامه نماز لباس زيبا به تن مى كنم فقط به خاطر پروردگار و خالقم مى باشد. در آن هنگام آيه شريف ذيل را خواند:
اى انسانها به هنگام عبادت خداوند، لباسهاى زيبا و زينتى خود (بهترين لباسهايتان) را بپوشيد.
_ اعراف : 31
امام حسن عليه السلام :
«رَبِّ اهْدِنى فيمَنْ هَدَيْتَ وَعافِني فيمَنْ عافَيْتَ
وَتَوَلَّنى فيمَنْ تَوَلَّ_يْتَ وَب_ارِكْ لى فيما أَعْ_طَيْتَ
وَقِني شَرَّ ما قَضَيْتَ إِنَّكَ تَقْضي وَلا يُقْضى عَلَيْكَ
إِنَّهُ لا ي_ُذِلُّ مَنْ والَيْتَ تَبارَكَ رَبَّنا وَتَع_الَيْتَ.»
ابى الجوزاء مى گويد: خدمت امام مجتبى عليه السلام بودم كه در دعا، دست چنين مى فرمود:
«پروردگارا؛ مرا به راه كسانى هدايت كن كه خود، آنها را هدايت فرمودى، و سلامتى را آن گونه عنايت كن كه به آنها عنايت كردى و دوست بدار مرا همانطورى كه آنها را دوست داشتى و بركت ده در آنچه بر من ارزانى داشتى و نگهدار مرا از شرّ و بدى آنچه حكم كردى _ ] در سايه اعمال زشت، بعضى از شرور به صورت طبيعى سراغ انس_ان مى آيد كه عكس العمل افعال و كردار شخص است] _ همانا تو حاكم بر همه اشيائى و هيچ چيز بر تو غالب نخواهد بود، پروردگارا خوار و
ذليل نمى شود كسى را كه تو دوست بدارى، پاك و منزه و بلند مرتبه است پروردگار ما.»
_ الامام المجتبى ابومحمد الحسن بن على _ عليهماالسلام _ ، حسن المصطفوى، ص250؛ به نقل از تهذيب ابن عساكر، ج4، ص199.
امام حسن عليه السلام :
«اِلهى ضَيْفُكَ بِبابِكَ يا مُحْسِنُ قَدْ أَتاكَ المُسِى ء،
فَتَجاوَزْ عَنْ قَبيحِ ما عِنْدي
بَجَميلِ ما عِنْدَكَ ياكَريمُ.»
امام مجتبى عليه السلام به هنگام ورود به مسجد، سر را به طرف آسمان بلند مى كرد و مى فرمود:
«پروردگارا مهمان تو، جلو در خانه ات ايستاده است. اى نيكوكار، بنده تباه كار و بدرفتار به درگاهت شتافته، از زشتيهايى كه مرتكب شده به خاطر زيباييهايى كه در نزد تواست، درگذر وببخش، اى بخشنده كريم.»
بحارالانوار، ج43، ص339؛ جلاءالعيون، ج1، ص321.
امام حسن عليه السلام :
«مَنْ أَدامَ الاِخْتِلافَ إلَى المَسْجِدِ أَصابَ إحدى ثَمانِ: آيَةً مُحْكَمةً، وَأَخا مُسْتَفادا وَعِلْما مُسْتَطْرِفا، وَرَحْمَةً مُنْتَظِرَةً وَكَلِمَةً تَدُلُّ عَلَى الهُدى، أَوْ تَرُدُّهُ عَنْ رَدى وَتَركَ الذُّنُوبِ حُبّا أَوْ خَشْيَةً.»
امام مجتبى عليه السلام فرمود:
«كسى كه به مسجد رفت و آمد (تردّد) داشته باشد، بر يكى _ يا بيشتر _ از نعمتهاى هشتگانه دسترسى پيدا خواهد نمود:
1 _ استدلالهاى استوار و محكم در امور دينى خود (اعتقادى، فقهى، سياسى و...)؛
2 _ دستيابى به دوستان سودمندى كه تردّد با آنها مايه بهره ورى است؛
3 _ معلومات و دانش تازه و شگفت انگيز؛
4 _ رحمت و نعمتى كه چشم به راه اوست؛
5 _ دستيابى به سخنان هدايت كننده اى كه شخص را به راه راست رهبرى مى كند؛
6 _ دستيابى به مطالبى كه انسان را از پستيها و ضد ارزشها دور مى دارد؛
7 _ دورى از گناه و محرمات يا بدان جهت كه ترك گناه را دوست مى دارد؛
8 _ دورى از گناه و محرمات يا بدان جهت كه مى ترسد گرفتار عقوبت الهى شود يا آبرو و حيثيت خود را با انجام گناه
از بين ببرد.»
_ الروائع المختارة، ص111؛ به نقل از: عيون الأخبار، ابن قتيبه، ج3، ص3؛ در بعضى نسخه ها «أو تردعه عن ردى» مى باشد.
امام حسن عليه السلام :
«إنّما أَبْكِي لِخَصْلَتَيْنِ:
لِهَوْلِ المُطْلَعِ، و فَراقِ الأحِبَّةِ.»
گاهى امام عليه السلام را محزون و اندوهگين مى ديدند، بطورى كه اشكهاى چشم امام عليه السلام بر روى صورتش جارى بود، از آن حضرت مى پرسيدند: چرا شما محزونيد و گريه مى كنيد؟! و حال آن كه شما وارث پيامبر و وصى او هستيد، فرمود:
«گريه من براى دو چيز است:
1 _ وحشت از ورود به صحنه قيامت
2 _ جدايى از دوستان و عزيزانى كه انسان بدانها وابسته و علاقه مند است.»
بحارالانوار، ج44، ص150؛ الوافى، فيض كاشانى، ج2، ص174.
امام حسن عليه السلام :
«إِنَّ اللّه َ جَعَلَ شَهْرَ رَمَضانَ مِضْمارا لِخَلْقِهِ فَيَسْتَبِقُونَ فيهِ بِطاعَتِهِ إلى مَرْضاتِهِ، فَسَبَقَ قَوْمٌ فَفازُوا وَقَصَّرَ آخَرُونَ فَخابُوا، فَالْعَجَبَ كُلَّ العَجَبِ مِنْ ضاحِكٍ لاعِبٍ فِي اليَوْمِ الَّذي يُثابُ فيهِ الُمحْسِنُونَ وَيَخْسَرُ فيهِ المُبْطِلُونَ، وَأيْمُ اللّه ِ لَوْ كُشِفَ الغِطاءُ لَعَلِمُوا أَنَّ الُمحْسِنَ مَشْغُولٌ بِإحْسانِهِ وَالمُسى ءَ مَشْغُولٌ بِإساءَتِهِ،»
ث_ُمَّ م_َضى.
«روز عيد فطرى بود، امام مجتبى عليه السلام به جمعى كه مشغول به بازى و خنده بودند برخورد، بالاى سر آنان ايستاد و فرمود:
خداوند ماه رمضان را ميدان مسابقه و بهره بردارى براى مخلوق خويش قرار داده كه با اطاعت و بندگى بر يكديگر پيشى و سبقت گيرند و خشنودى خداى را به دست آورند، گروهى سبقت جستند و مسابقه را بردند و گروهى ديگر عقب ماندند و متضرر شدند. شگفت و تعجب از آنانى است كه در روز پاداش گرفتن نيكوكاران و زيان ديدن بى هدفان، به خنده و لهو و لعب پرداخته اند. به خدا قسم اگر حجابها بركنار شود، خواهيد ديد نيك رفتار به نيكى خويش مشغول است
و بدكردار به رفتار بدش گرفتار؛ يعنى قيامت را به چشم خويش مى بيند و نتايج رمضان را مشاهده مى كند.
سپس آنها را به حال خويش وا گذاشت و رفت.»
تحف العقول عن آل الرسول، ص236.
امام حسن عليه السلام :
«اِفْعَلْ خَمْسَةَ أَشْياءٍ وَاذْنِبْ ما شِئْتَ، لا تَأْكُلْ رِزْقَ اللّه ِ وَاذْنِبْ ما شِئْتَ، وَاطْلُبْ مَوْضِعا لا يَراكَ اللّه ُ وَاذْنِبْ ما شِئْتَ، وَاْخْرُجْ مِنْ وِلايَةِ اللّه ِ وَاذْنِبْ ما شِئْتَ، وَإذا جاءَ مَلَكُ المَوْتِ لِيَقْبِضَ رُوحَكَ فَادْفَعْهُ عَنْ نَفْسِكَ وَاذْنِبْ ما شِئْتَ، وَإذا أَدْخَلَكَ مالِكُ النّارِ فَلا تَدْخُلْ فِى النّارِ وَاذْنِبْ ما شِئْتَ.»
مردى خدمت امام مجتبى عليه السلام رسيد، عرض كرد: من بنده اى گنهكارم و برانجام معصيت عادت نموده ام نمى توانم گناه نكنم. اى فرزند پيامبر خدا، مرا پند و اندرز ده و موعظه كن. حضرت فرمود:
«چنانچه نمى توانى ترك گناه كنى، پنج كار را انجام بده و هر چه مى خواهى گناه كن:
1 _ روزى خداى را نخور.
2 _ گناه را در جايى انجام ده كه خداوند تو را نبيند.
3 _ از سرزمين خدا خارج شو، (و برو به جايى كه در زير سلطه و قدرت خداوند نباشد!).
4 _ آنگاه كه فرشته مرگ (عزرائيل) خواست جانت را بگيرد او را از خود دور كن.
5 _ هنگامى كه مالك دوزخ خواست تو را داخل آتش كند، پس با قدرت ايستادگى كن و داخل نشو.
اين پنج عمل را انجام بده، بعد هر چه خواستى گناه كن.»
اثنى عشرية، محمد بن قاسم حسينى، ص12.
امام حسن عليه السلام :
هَلاكُ النّاسِ فى ثَلاثٍ: اَلْكِبْرُ وَالحِرْصُ وَالْحَسَدُ،
فَالكِبْرُ هَلاكُ الدّينِ وَ بِهِ لُعِنَ إِبْليسُ
وَ الحِرْصُ عَدُوُّ النَفْسِ وَ بِهِ أُخْرِجَ آدَمُ مِنَ الجَنَّةِ
وَ الحَسَدُ رائِدُ السُوءِ وَ مِنْهُ قَتَلَ قابيلُ هابيلَ.»
در مورد آثار شوم بعضى از رذائل اخلاقى، امام مجتبى عليه السلامفرمودند:
«سه چيز مردم را به هلاكت مى رساند: تكبّر، حرص و
آز، حسد. پس خودبينى و تكبر، دين انسان را از بين مى برد، همانطورى كه شيطان تكبر كرد و دينش نابود شد و منفور گرديد. حرص و آز دشمن شخصيت هر فرد است همانطور كه آدم ابوالبشر (بواسطه حرصى كه در وى به وجود آمد) از بهشت رانده شد. حسد (آرزوى زوال نعمت از ديگران) راهبر بدبختيها و تيره روزيها است، بواسطه حسد قابيل هابيل را كشت.»
الروائع المختارة، سيد مصطفى موسوى، ص116
امام حسن عليه السلام :
«البُخْلُ جامِعٌ لِلْمَساوى وَالعُيُوبِ
وَ قاطِعٌ لِلْمَوَدّاتِ مِنَ القُلُوبِ.»...فَقالَ عليه السلام : «هُوَ أَنْ يَرَى الرَجُلُ ما أَنْفَقَهُ تَلَفا وَأَمْسَكَهُ شَرَفا.»
امام مجتبى عليه السلام فرمود:
«بخل سرآمد همه بديها و زشتيها است،
كه محبت و دوستى را از دلها مى زدايد.»
مردى پرسيد بخل چيست؟
« در جواب آن مرد فرمود: بخل آن است كه انسان هرآنچه را
حياه الامام الحسن، باقر شريف قرشى، ج1، ص319.
امام حسن عليه السلام :
«فِى المائِدَةِ اثْنَتَى عَشَرَ خِصْلَةً يَجِبُ عَلى كُلِ مُسْلِمٍ أَنْ يَعْرِفَها، أَرْبَعٌ فيها فَرْضٌ، وَأَرْبَعٌ سُنَّةٌ، وَأَرْبَعٌ تَأْديبٌ:
الفَرْضُ: المَعْرِفَةُ، الرِّضا، التَّسْمِيَةُ، الشُّكْرُ.
اَلسُّنَّةُ: الوُضُوءُ قَبْلَ الطَعامِ، الجُلُوسُ عَلى_apos;feالجانِبِ الأيْسَرِ، الاكْلُ بِثَلاثَةِ أَصابِعَ، وَلَعْقِ الأصابِعِ.
التَأْدِيبُ: الاكْلُ مِمّا يَليكَ، تَصْغِيرُ اللُّقْمَةِ، تَجْويدُ المَضْغِ، قِلَّةُ النَظَرِ فى وُجُوهِ الناسِ.»
امام مجتبى عليه السلام فرمود:
«سزاوار است مسلمان هنگام غذاخوردن دوازده چيز را رعايت نمايد. كه چهارتاى آن واجب (اخلاقى) و چهار امر ديگر آن سنت و سيره اسلامى است و چهارتاى باقى مانده، از آداب محسوب مى گردد.
اما چهار امر لازم:
1 _ شناسايى غذا
2 _ خشنود بودن بدانچه روزى ات گرديده
3 _ نام خدا را بر زبان جارى كردن (بسم اللّه گفتن)
4 _ شكر گزارى در برابر نعمتى كه به تو داده شده.
اما چهار موضوعى كه مراعات آن ثواب وسنّت است:
1 _ وضو گرفتن پيش از شروع به غذا
2 _ نشستن بر جانب چپ بدن
3 _ غذا را با سه انگشت بردارد و بخورد.
4 _ انگشتان خود را بليسد.
و چهار امر باقى مانده كه از ادب اسلامى به شمار مى رود:
1 _ لقمه را از جلو خويش بگيرد
2 _ لقمه هاى
غذا را كوچك بردارد
3 _ غذا را خوب بجود
4 _ به صورت ديگران نگاه نكند.»
من لا يحضره الفقيه، ج3، ص227، ح38.
امام حسن عليه السلام :
ق_الَ الحَسنُ عليه السلام :
«غَسْلُ اليَ_دَيْنِ قَبْ_لَ الطَعامِ
يُنْفى الفَقْرَ وَبَعْدَهُ يُنْفى الهَمَّ.»
_ اثنى عشرية، ص55، و نيز حديث فوق از امام صادق _ ع _ نقل شده. رك_ : فروع كافى، ج6، ص290.
«شستشوى دو دست قبل از غذا،
فقر و بيچارگى را از بين مى برد
و بعد از غذا، غم و غصه را از بين مى برد.»
امام حسن عليه السلام :
«إنَّكُمْ أَخْرَبْتُمْ آخِرَتَكُمْ وَعَمَّرْتُمْ دُنْياكُمْ،
فَأَنْتُمْ تَكْرِهُونَ النُّقْلَةَ مِنَ الْعُمْرانِ إلى الخَرابِ.»
مردى از امام مجتبى عليه السلام پرسيد: چرا سفر مرگ براى ما ناخوش آيند است و از او استقبال نمى كنيم؟! حضرت فرمود:
« شما خانه آخرت را خراب كرده ايد و خانه دنيا را آباد، طبيعى است كه انتقال از اقامتگاه آباد به جايگاه خراب براى شما ناخوشايند است .»
بحارالانوار، ج44، ص110، ح1.
امام حسن عليه السلام :
«إنّى لِلّهِ س_ائِلٌ، وَفيهِ راغِبٌ، وَأَن_ا أَسْتَحْ_يى أنْ أَكُونَ سائِلاً وَأَرُدَّ سائِلاً، وَإِنَ اللّه َ عَوَّدَنى عادَةً أَنْ ي_ُفيضَ نِعَمَهُ عَلَيَّ وَع_َوَّدْتُهُ أَنْ أَفيضَ نِعَمَهُ عَلَى النّاسِ
فَأَخْشى إنْ قَطَعْتُ العادَةَ أَنْ يَمْنَعَنى العادَةَ.»
گروهى در محضر امام مجتبى عليه السلام بودند، از حضرت سؤال كردند:
«چگونه است كه شما هرگز سائل و نيازمندى را نااميد برنمى گردانيد، گرچه سوار بر اشتر، در حالت رفتن باشيد؟
«فرمود: من هم به درگاه خداوند محتاج و سائلم و مى خواهم كه خداوند مرا محروم نگرداند و شرم دارم كه با چنين اميدوارى، سائلان را نااميد كنم، خدايى كه نعمتهايش را بر من ارزانى داشته، مى خواهد كه من هم به مردم كمك كنم و مى ترسم كه اگر بخشش خود را از مردم دريغ دارم، خداوند هم به من عنايتش را دريغ دارد و منع نمايد.
نورالابصار، شبلنجى، ص123؛ كنز المدفون، جلال الدين سيوطى، ص434؛ به نقل از بلاغة الامام الحسن عليه السلام، ص135.
امام حسن عليه السلام :
«أَنْتِ حُرَّةٌ لِوَجْهِ اللّه ِ!» فَقيلَ لَهُ فى ذلِكَ:
فقال عليه السلام: «هكَذا أَدَّبَنا اللّه ُ _ تعالى _ قالَ: (إِذا حُيِّيتُمْ بِتَحِيَّةٍ فَحَيُّوا بِأَحْسَنَ مِنْها)
انس بن مالك مى گويد: يكى از كنيزان امام مجتبى عليه السلامدسته گلى را ب_ه آن حض_رت ه_ديه كرد. حض_رت در پاس_خ ب_ه او فرمود:
تو را در راه خدا آزاد نمودم. پس از اين پاسخ زيبا، بعضى گفتند: در برابر يك دسته گل آزادى او، يعنى چه؟!
حضرت فرمود: خداوند اينگونه ما را تربيت نموده است؛ زيرا فرموده: آنگاه كه جهت احترام به شما، هديه اى دادند و يا تهنيتى فرستادند، شما با وضع بهترى
پاسخ_گوى تحيّت آنان ب_اشيد. و سپ_س ف_رمود: برتر از هديه او، آزادى و رهاييش بود.
_ نساء : 85
امام حسن عليه السلام :
«عَ_جِبْتُ لِمَنْ يَتَفَكَّ_رُ فى مَ_أْكُولِهِ
كَيْ_فَ لا يَتَفَ_كَّ_رُ فى مَعْ_قُ_ولِهِ،
فَيُجَنِّبُ بَطْنَهُ ما يُؤْذيهِ، وَيُودِعُ صَدْرَهُ ما يُرْدِيهِ.»
امام مجتبى عليه السلام فرمود:
«در شگفتم از كسى كه درباره خوراكيهاى خود انديشه و تأمل مى كند و ليكن درباره نيازمنديهاى فكرى و عقلى اش تأمل نمى كند، پرهيز مى كند از آنچه معده اش را اذيت مى نمايد و سينه و قلب خود را از پست ترين چيزها پر مى كند.»
_ بحارالانوار، ج1، ص218
امام حسن عليه السلام :
«أَخْرَبْتَ دارَكَ وَعَمَّرْتَ دارَ غَيْرِكَ
أَحَبَّكَ مَنْ فِى الأرْضِ وَمَقَّتَكَ مَنْ فِى السَّماءِ.»
مردى خدمت امام مجتبى عليه السلام رسيد و گفت: آقا! خانه اى تازه ساخته ام دوست دارم در آن منزل جهت تيمن و تبرك داخل شويد و دعا كنيد، امام عليه السلام به منزل آن شخص داخل شد و نگاهى به اطراف كرد و فرمود:
«ويران كردى خانه خويش را و آبادى كردى خانه ديگران را، زمينيها دوستدار تو شدند و عرشيان دشمن تو.»
الارشاد لمن طلب الرشاد، شيخ حسن نائينى، ص95.
امام حسن عليه السلام :
«حُسْنُ السُؤالِ نِصْفُ الْعِلْمِ
وَمُداراةُ الناسِ نِصْفُ العَقْلِ
وَالْقَصْدُ فِى المَعيشَةِ نِصْفُ المَؤُونَةِ.»
امام مجتبى عليه السلام فرمود:
«پرسش صحيح و نيكو، نيمى از دانش است.
سازش و مدارا نمودن با مردم نيمى از تدبير و انديشه انسانى است.
ميانه روى و مراعات اقتصاد در زندگى، نيمى از مخارج انسان را مى كاهد.»
شرح نهج البلاغه، ابن ابى الحديد، ج4، ص333 چهار جلدى.
امام حسن عليه السلام :
«اَئِمَةُ بَعْدَ رَسُولِ اللّه ِ صلي الله عليه و آله اِثْنا عَشَرَ
تِسْعَةٌ مِنْ صُلْبِ أَخيالحُسَين،
وَمِنهُم مَهْدِيُّ هذِهِ الاُمَّةِ.»
اصبغ بن نباته مى گويد امام مجتبى عليه السلام فرمود:
«امامان و پيشوايان بعد از پيامبر خدا صلي الله عليه و آلهدوازده نفر هستند كه نُه نفر آنها از فرزندان برادرم حسين مى باشند و از جمله آنها: مهدىِ اين امّت است.»
معجم احاديث الامام المهدى، ج3، ص171 به نقل از اثبات الهداة، ج1، ص599-598، ب9، ف27، ح569؛ بحارالانوار، ج36، ص383، ب43، ح1.
امام حسن عليه السلام :
«ذلِكَ التاسِعُ مِنْ وُلْدِ أَخىالحُسَيْنِ ابْنُ سَيِّدَةِ الإماءِ،
يُطيلُ اللّه ُ عُمْرَهُ فى غَيْبَتِهِ، ثُمَّ يُظْهِرُهُ بِقُدْرَتِهِ
فى صُورَةِ شابٍّ دُونَ أَرْبَعينَ سَنَةً،
وَذلِكَ لِيَعْلَمَ أَنَّ اللّه َ عَلى كُلِّ شَىْ ءٍ قَديرٍ.»
امام مجتبى عليه السلام فرمود:
«آن نهمين نفر، از فرزندان برادرم حسين فرزند اشرف كنيزان _ نرجس _ است، در دوران غيبتش خداوند طولانى مى كند عمرش را، سپس او را به قدرت خويش به صورت جوانى كه كمتر از چهل سال دارد، آشكار خواهد ساخت.
تا بدينوسيله خداوند ثابت كند كه بر ايجاد همه اشياء قادر و توانا است.»
اِكمال الدين، ج1، ص315، ب29، ح2؛ اعلام الورى، الطبرسى، ص401، ب2، ف2؛ بحارالانوار، ج14، ص394، ب24، ح12؛ احتجاج طبرسى، ج2، ص10، مكتبة المصطفوى بقم.
امام حسن عليه السلام :