ياوران، اوصياء، وارثان و سزاوارترين مردم هستيم براى دست يافتن به مقام او در ميان مردم. اما قوم

ما اين مقام را از ما گرفتند و به خود اختصاص دادند و ما هم بدين امر تن داديم و از تفرقه تنفّر و عافيت را خوش داشتيم و اين در حالى است كه مى دانيم ما به اين حقّ كه حقّ ماست، سزاوارتر از كسانى هستيم كه آن را در اختيار گرفته اند.

تاريخ الطبريّ : 5 / 357 عن أبي عثمان النهديّ ، البداية والنهاية : 8 / 157 .

حقّ را براى ما نمى شناسيد، كه در اين صورت اين نظر شما جز آن چيزى است كه نامه هاى شما به من مى گويد و پيكهاى شما به من گفته اند، پس من از نزد شما برمى گردم.

الإرشاد : 2 / 79 ، وقعة الطفّ : 170 ، الكامل في التاريخ : 2 / 552 .

ماست و وحى از ما به نيكى ياد مى كند

ما امان خداييم براى همه خلايق * و اين را در ميان مردم، پنهان و پيدا مى گوييم

ماييم عهده داران حوض كوثر كه دوستان خود را سيراب مى كنيم * با جامى از رسول خدا و اين چيزى است كه هرگز انكار نمى شود

شيعه و طرفداران ما در ميان مردم بهترين طرفداران هستند * و بدخواه ما در روز رستاخيز زيان مى كند.

المناقب لابن شهرآشوب : 4 / 80 ، الاحتجاج : 2 / 103 / 168 ، ينابيع المودّة : 3 / 75 ، موسوعة كلمات الإمام الحسين عليه السلام : 498 / 286 مع اختلاف في عدد الأبيات والألفاظ .

كتاب على عليه السلام آمده است.

البيّنة : 7 .

تَوبَةً ؟ قالَ : نَعَم ، يَتوبُ اللّه ُ عَلَيكَ ، ويَغفِرُ لَكَ ، مَا اسمُكَ ؟ قالَ : أنَا الحُرُّ بنُ يَزيدَ . قالَ : أنتَ الحُرُّ كَما سَمَّتكَ اُمُّكَ ، أنتَ الحُرُّ إن شاءَ اللّه ُ فِي الدُّنيا والآخِرَةِ ، اِنزِل . قالَ : أنَا لَكَ فارِسًا خَيرٌ مِنّي راجِلاً، اُقاتِلُهُم عَلى فَرَسي ساعَةً ، وإلَى النُّزولِ ما يَصيرُ آخِرُ أمري . قالَ الحُسَينُ : فَاصنَع يَرحَمكَ اللّه ُ ما بَدا

لَكَ

حرّ بن يزيد در روز عاشورا به حسين عليه السلام عرض كرد: خداوند مرا فداى تو كند، اى فرزند رسول خدا، منم آن همراه تو كه از بازگشت، جلو گرفتمت و در راه، گام به گام تو آمدم و در اين مكان تو را بازداشتم. به خدايى كه جز او خدايى نيست سوگند، هرگز گمان نمى كردم پيشنهاد تو را اين جماعت رد كنند... من در حالى به سوى تو آمدم كه از آن چه از من سر زد به خدايم توبه كنم و با جانم به تو يارى مى رسانم تا آن كه در برابر تو جان دهم، آيا اين عمل مرا، توبه مى بينى؟ حضرت عليه السلام فرمود: آرى، خداوند بر تو مى بخشد و مى آمرزدت، نامت چيست؟ گفت: حرّ بن يزيد. فرمود تو حرّ و آزاده هستى، همان گونه كه مادرت ناميدت، تو به خواست خدا در اين سرا و آن سرا، آزادى؛ فرود آى. او گفت: اى امام! اگر سواره باشم، براى تو بهتر از آنم كه پياده باشم. ساعتى با

اسبم با آنها پيكار خواهم كرد و فرود آمدن من، پايان كار من

خواهد بود. امام حسين عليه السلامفرمود: رحمت خدا بر تو باد هرچه خواهى بكن.

تاريخ الطبريّ : 5 / 427 ، إعلام الورى : 239 نحوه .

السلام، افطار مى كرد _ درود خدا بر او و پدرانش _ .

الكافي : 4 / 68 / 3 ، المحاسن : 2 / 158 / 1432 كلاهما عن حمزة بن حمران .

از روزى كه با قلم [قضاى الهى ]نگاشته آمده، گريزى نيست. خشنودى خدا، خشنودى ما اهل بيت است. ما بر آزمون او، شكيب مى ورزيم و او، پاداش شكيبايان را به كمال به ما مى پردازد، پاره تن رسول اللّه صلي الله عليه و آله از او دور نشود و اينان، در فردوس برين براى حضرتش صلي الله عليه و آله گرد آمده اند و پيامبر صلي الله عليه و آله از ديدن آنها، ديدگانش آرام گيرد و وعده اش را براى آنها برآورَد. هر كه در راه ما خون مى دهد و براى ديدار ما (ديدار خدا _ خ ل) آماده است، پس كوچ كند كه من به خواست خدا، صبح، كوچنده ام.

كذا في المصدر ، والأصحّ «بأوصالي تقطّعها» كما في الملهوف .

عليه السلام: از پدرم عليه السلام درباره نشستن او [رسول خدا صلي الله عليه و آله ] پرسش كردم پس فرمود: پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله نمى نشست و بر نمى خاست مگر آن كه ذكر بر لب داشت و جايى را به خود اختصاص نمى داد و از اين كار، نهى مى داشت و هرگاه نزد جماعتى مى رفت در پايين مجلس مى نشست و به اين كار فرمان مى داد، بهره هريك از همنشينانش را ادا مى كرد، تا آن جا كه همنشين او فكر نمى كرد كسى نزد رسول خدا از او ارجمندتر است، هر كه با او همنشين مى شد يا پى كارى را با هم مى گرفتند، حضرت آن قدر شكيبايى مى ورزيد تا اين كه او خود مى رفت و كسى كه از ايشان [برآوردن ]حاجتى را مى طلبيد، يا نيازش را برمى آورد يا كلامى خوش به او مى گفت. گشاده رويى و اخلاقش، همه مردم را در بر مى گرفت و [ديگر ]پدر آنها گشته بود و آنها در (دادن و گرفتن) حقّ نزد او يكسان بودند، مجلس ايشان، مجلس شكيبايى، شرم، صبر و امانتدارى بود و در آن نه صدايى بلند مى شد و نه سخن زشتى بر زبان رانده مى شد و نه خطاهاى آن مجلس، گفته مى شد. همه [در مجلس او] برابر بودند و با تقوا بر يكديگر برترى داده مى شدند و فروتن بودند، بزرگ را احترام مى نهادند و بر كوچك، رحم مى آوردند و نيازمند را بر خود ترجيح مى دادند و بيگانه را پاس مى داشتند.

[به پدرم] عرض كردم: شيوه حضرت صلي الله عليه و آله با همنشينانش چگونه بود؟ فرمود: پيامبر خدا صلي الله عليه و آله گشاده رو و خوش اخلاق و نرمخو بود و نه خشن و زمخت و نه، فرياد مى كشيد و ناسزا مى گفت و نه عيب جويى مى كرد و نه بسيار شوخى مى كرد. خود را از آن چه دوست نمى داشت، به غفلت مى زد و ديگران را نه از آن نوميد مى ساخت و نه بدان ترغيب مى كرد. سه چيز را از خود دور كرده بود: لجاجت، پرگويى و بيهودگى و سه چيز را از مردم كنار نهاده بود: هيچ كس را، نه مى نكوهيد و نه عيب مى كرد و در پى جستن زشتيهاى او نبود، وسخنى نمى گفت، مگر در آن چه اميد ثوابش را مى بُرد. هرگاه سخن مى گفت، همنشينانش خاموشى مى گزيدند تا آن جا كه گويى، پرنده بر سر ايشان نشسته است و هرگاه پيامبر صلي الله عليه و آله سكوت مى كرد، آنها سخن مى گفتند و در خدمت حضرت صلي الله عليه و آله كشمكش نمى كردند، اگر كسى سخن مى گفت، به او گوش مى دادند

تا از سخن گفتن آسوده شود. سخن آنها نزدحضرت صلي الله عليه و آله ،

همان سخن نخستين نفر مجلس بود. از آن چه مى خنديدند، او هم مى خنديد و از آن چه تعجّب مى كردند، حضرت صلي الله عليه و آله هم تعجّب مى كرد. حضرت صلي الله عليه و آله بر خشك و زمخت سخن گفتن شخص غريب و

تقاضاى او صبر مى كرد، تا آن كه اصحابش آنها را گرد مى آوردند و مى فرمود: هرگاه كسى را ديديد كه حاجتى مى طلبد، او را يارى رسانيد. حضرت صلي الله عليه و آله ، ستايش را از كسى جز از مسلمان حقيقى نمى پذيرفت، وسخن كسى را قطع نمى كرد، تا آن كه از حد مى گذراند، پس با نهى يا برخاستن، كلام او را قطع مى كرد.

أي يُذْكَرنَ بقبيح ، كان يصان مجلسه عن رَفث القول . (النهاية : 1 / 17) .

را از كردارهايشان باز نمى داشتند. در حالى كه خداوند مى فرمايد: «از مردم نترسيد و از من بترسيد» . و فرموده: «مردان و زنان مؤمن، دوستان يكديگرند، به نيكى فرمان مى دهند و از زشت كارى باز مى دارند» . خداوند از امر به معروف و نهى از منكر، به عنوان فريضه اى از جانب خود، آغاز كرده است، چون مى دانسته است كه هرگاه اين فريضه ادا گردد و بر پاى داشته شود تمام فرايض ديگر، از آسان و دشوار، بر پاى داشته خواهند شد. چرا كه امر به معروف و نهى از منكر، دعوت به اسلام است، همراه با ردّ مظالم و مخالفت با ستمكار و تقسيم بيت المال و غنايم و گرفتن بجاى صدقات [زكات] و هزينه كردن بجاى آنها.

بارى، شما اى جماعت، گروهى هستيد كه به دانش شهره ايد و به نيكى نامور و به خيرخواهى معروف و به لطف خداوند، در دلهاى مردمان شكوه و هيبت داريد، بزرگان [و قدرتمندان] از شما پروا مى كنند و ناتوانان، گراميتان مى دارند و آن كسى هم كه شما را بر او مزيتى نيست و وامدار احسانتان نمى باشد، شما را بر خويشتن ترجيح مى دهد، نيازمندان، هرگاه از رسيدن به نياز خود درمانند، شما را واسطه قرار مى دهند و در كوچه و خيابان با شوكت شهرياران و كرامت بزرگان، گام برمى داريد. آيا اين همه از آن رو نيست كه شما به منزلتى رسيده ايد كه از شما انتظار مى رود به برپا داشتن حقّ خدا قيام كنيد، هرچند در برپاى داشتن بيشتر حقّ او، كوتاهى مى

ورزيد؟! شما حقّ امامان را خوار شمرديد. و حقّ ناتوانان را تباه ساختيد، ولى آن چه را حقّ خود مى پنداريد، طلب كرديد، نه مالى را بخشيديد و نه جانى را در راه جان آفرين، به خطر افكنديد و نه به خاطر خدا، با عشيره اى دشمنى

ورزيديد و با اين حال از خداوند تمناى بهشت او و همجوارى با رسولانش و ايمنى از عذابش را داريد.

اى كسانى كه از خداوند اين گونه آرزوها داريد، بيم آن دارم كه كيفرى از

كيفرهاى او بر شما فرود آيد؛ چرا كه شما از كرامت الهى، به چنان پايگاهى رسيديد كه به واسطه آن، بر ديگران برترى يافتيد. شما كسانى را كه به خداشناسى معروفند، گرامى نمى داريد، حال آن كه شما به خاطر خدا در ميان بندگان او گرامى داشته مى شويد. شما پيمانهاى خدا را شكسته شده مى بينيد، اما به هراس نمى افتيد، در حالى كه براى شكسته شدن برخى از پيمانهاى پدرانتان به وحشت مى افتيد و نگران مى شويد. عهد و زنهار رسول خدا صلي الله عليه و آله را تحقير شده و نابينايان و لالان و زمينگيران را در شهرها [ى جهان اسلام] وانهاده مى بينيد، اما نه دل مى سوزانيد و نه در مقام و منزلتى كه داريد كارى مى كنيد و نه بدان كس كه در اين باره كارى مى كند، يارى مى رسانيد و با تملق و چاپلوسى پيش ستمگران، خود را ايمن و آسوده خاطر مى سازيد. همه اينها از آن مواردى است كه خداوند به شما فرمان داده است تا هم خود از

آن كناره گيريد و هم يكديگر را از آن باز داريد، اما شما از آن [مأموريت] غفلت مى ورزيد. اگر شعور داشتيد [در مى يافتيد كه ]مصيبت شما از همه مردم بزرگتر است ؛ چرا كه مقام و منزلت عالمان، از شما ستانده شده است و اين از آن روست كه مجارى امور و احكام به دست كسانى است كه خدا را مى شناسند و بر حلال و حرام او، امين اند. اما اين منزلت از شما گرفته شده است و اين از شما سلب نگشت، مگر به سبب پراكنده شدن شما از پيرامون حقّ و اختلافتان در سنّت [پيامبر] كه آشكار و روشن بود. اگر بر آزارها شكيبا بوديد و در راه خدا تحمّل رنج مى كرديد، در كارهاى خداوند، مرجع همگان مى شديد، ليكن شما، خود، ستمگران را بر مقام و منزلت خويش مسلّط ساختيد و زمام امور خدا را به دست آنان سپرديد كه به شبهات عمل مى كنند و در راه خواهشهاى نفسانى گام بر مى دارند. گريز شما از مرگ و علاقه تان به اين زندگى، كه به هر حال از شما جدا خواهد شد، آنان را بر اين مقام، تسلّط بخشيده است. شما ناتوانان را به چنگال آنان سپرديد كه برخى بنده و مقهور و برخى ديگر در تأمين معاش خود، درمانده و مغلوب گشته اند. در كار كشوردارى، خودسرانه عمل مى كنند، جامه رسوايى هوس رانى هايشان را [بى محابا] به تن كرده اند، چرا كه تبهكاران را الگوى خويش ساخته اند و بر خداوند جبّار گستاخ شده اند. در هريك از شهرهايشان، خطيبى زبان آور بر منبر

دارند، ميدان برايشان خالى گشته

ودستهايشان در آن، باز است و مردم، چاكران و غلامان آنها گشته اند و دست تعرضى را از خود دور نتوانند كرد، برخى زورگوى و سرسختند و برناتوانان مى تازند و سخت

مى گيرند و برخى فرمانروايانى هستند كه آفريننده بازگرداننده را نمى شناسند.

شگفتا! و چرا در شگفت نباشم حال آن كه زمين در اختيار دغلكارى غاصب و سركش وباجگيرى ستم پيشه وحاكمى است كه به مؤمنان رحم نمى كند. در كشمكشى كه ما داريم و در مشاجره اى كه ميان ماست، خداوند تنها حَكم و داور است.

بار خدايا! تو خود مى دانى كه آن چه از ما سرزده نه از روى رقابت در قدرت بود و نه براى به دست آوردن حطام دنيايى، بلكه به خاطر آن بود كه نشانه هاى دين تو را نمايان سازيم و صلاح (و آبادانى) را در سرزمينت، آشكار گردانيم و بندگان ستمديده ات، آسايش و امنيّت يابند و فرايض و سنّتها و احكامت، به كار بسته شود. پس اگر شما (مردم) ما را يارى نرسانيد و به ما حقّ ندهيد، ستمگران بر شما، زور شوند و در راه خاموش ساختن نور پيامبرتان، بكوشند. خداوند، ما را بس است، به او توكل مى كنيم و به او روى مى آوريم و بازگشت به سوى اوست.

المائدة : 63 .

فيها قَرابَتُنا أهلَ البَيتِ الَّذينَ أوجَبَ [اللّه ُ] حَقَّنا عَلى كُلِّ مُسلِم

امام حسين عليه السلام _ درباره آيه شريفه «بگو، من به ازاى اين از شما مزدى نمى خواهم مگر دوست داشتن خويشاوندانم» _ : آن خويشاونديى كه خداوند به صله [ونگهداشت پيوند آن] فرمان داده و آن را حقّى بزرگ داشته و خير و خوبى را در آن قرار داده، خويشاوندى ما اهل بيت است كه خداوند حقّ ما را بر هر مسلمانى واجب ساخته است.

تأويل الآيات الظاهرة : 531 عن عبد الملك بن عمير .

مخوّل بن ابراهيم از ربيع بن منذر از پدرش برايم گفت كه شما فرموده ايد: هيچ بنده اى نيست كه دو چشم او براى ما قطره اى بيفشاند، يا دو ديده اش به خاطر ما اشكى بريزد مگر اين كه خداوند به سبب آن، او را يك حقب در بهشت جاى دهد؟ حضرت فرمود: درست است. عرض كردم: اينك سند [اين حديث] ميان من و شما ساقط گشت [من آن را بى واسطه از شما شنيدم و از اين پس بدون واسطه از شما روايت مى كنم].

أمالي المفيد : 340 / 6 ، أمالي الطوسيّ : 117 / 181 ، بشارة المصطفى : 62 ، كامل الزيارات : 100 نحوه عن المنذر عن الإمام السجّاد عليه السلاممن دون ذيله .

الجَنَّةِ وَالنّارِ ، وما يُرى وما لا يُرى إلاّ ثَلاثَةَ أشياءَ ، فَإِنَّها لَم تَبكِ عَلَيهِ ، فَقُلتُ : جُعِلتُ فِداكَ ، وما هذِهِ الثَّلاثَةُ الأَشياءُ الَّتي لَم تَبكِ عَلَيهِ ؟ فَقالَ عليه السلام : البَصرَةُ ، ودِمَشقُ ، وآلُ الحَكَمِ ابنِ أبِي العاصِ

حسين بن ابى فاخته: من و ابو سلمه سرّاج و يونس بن يعقوب و فضل بن يسار در خدمت ابو عبداللّه جعفر بن محمّد عليهماالسلام بوديم. من عرض كردم: فدايت شوم، من در مجالس اين قوم حاضر مى شوم اما در دلم شما را ياد مى كنم، چه ذكرى بگويم؟ فرمود: اى حسين! هرگاه در مجالس آنان حاضر شدى بگو: خدايا! آسايش و شادمانى را نصيب ما فرما. در اين صورت تو به آن چه بخواهى مى رسى. عرض كردم: فدايت شوم، من ذكر حسين بن على عليه السلاممى گويم؛ در هنگام ذكر او چه بگويم؟ فرمود: بگو: صلى اللّه عليك يا ابا عبداللّه ؛ اين ذكر را سه بار تكرار كن.

حضرت سپس رو به ما كرد و فرمود: هنگامى كه ابا عبداللّه الحسين عليه السلام به قتل رسيد، هفت آسمان و هفت زمين و هر آن چه در آنها و در ميان آنهاست و همه بهشتيان و دوزخيان و همه موجودات مرئى و نامرئى براى او گريستند مگر سه چيز كه برايش گريه نكردند. حسين بن ابى فاخته مى گويد: عرض كردم: فدايت شوم، اين سه چيزى كه بر او گريه نكردند كدامند؟ فرمود: بصره، دمشق و خاندان حكم بن ابى العاص.

أمالي الطوسيّ : 54 / 73 .

مَن أحَبَّنا لِلدُّنيا فَإِنَّ صاحِبَ الدُّنيا يُحِبُّهُ البَرُّ وَالفاجِرُ ، ومَن أحَبَّنا للّه ِِ كُنّا نَحنُ وهُوَ يَومَ القِيامَةِ كَهاتَينِ _ وأشارَ بِالسَّبّابَةِ وَالوُسطى _

امام حسين عليه السلام: هر كه ما را به خاطر دنيا دوست بدارد، [بايد بداند كه ]دنيادار را خوب وبد دوست دارند و هركس ما را براى خدا دوست بدارد، ما و او در روز قيامت مانند اين دو خواهيم بود _ وانگشت اشاره وميانه خود را نشان داد _ .

المعجم الكبير : 3 / 125 / 2880 عن بشر بن غالب .

، فَما أقبَحَ الخَضراءَ وَالغَبراءَ يا رَسولَ اللّه ِ ! أمّا حُزني فَسَرمَدٌ ، وأمّا لَيلي فَمُسَهَّدٌ ، وهُمٌّ لا يَبرَحُ مِن قَلبي أو يَختارَ اللّه ُ لي دارَكَ الَّتي أنتَ فيها مُقيمٌ ، كَمَدٌ مُقَيِّحٌ ، وهَمٌّ مُهَيِّجٌ ، سَرعانَ ما فُرِّقَ بَينَنا وإلَى اللّه ِ أشكو ، وسَتُنَبِّئُكَ ابنَتُكَ بِتَظافُرِ اُمَّتِكَ عَلى هَضمِها ، فَأَحفِهَا السُّؤالَ

وَاستَخبِرهَا الحالَ ، فَكَم مِن غَليلٍ مُعتَلِجٍ بِصَدرِها لَم تَجِد إلى بَثَّهِ سَبيلاً ، وسَتَقولُ ويَحكُمُ اللّه ُ وهُوَ خَيرُ الحاكِمينَ .

سَلامَ مُوَدِّعٍ لا قالٍ ولا سَئِمٍ ، فَإِن أنصَرِف فَلا عَن مَلالَةٍ ، وإن أقُم فَلا عَن سوءِ ظَنٍّ بِما وَعَدَ اللّه ُ الصّابِرينَ

امام حسين عليه السلام: چون فاطمه عليهاالسلام از دنيا رفت، اميرالمؤمنين عليه السلام او را مخفيانه به خاك سپرد و محل قبرش را ناپديد ساخت و سپس برخاست و رو به سوى قبر رسول خدا صلي الله عليه و آله كرد و گفت: سلام من بر تو اى رسول خدا و سلام بر تو از جانب دخترت، همو كه اينك به ديدار تو آمده و از من جدا گشت و در آرامگاه تو در خاك خفت و خدا خواست كه زودتر به تو ملحق شود. يا رسول اللّه ، از فراق دخت برگزيده ات، صبرم كم شده است و از جدايى سرور زنان عالم، شكيباييم را از كف داده ام. امّا تأسى به سنّت تو و غم و دردى كه از فراقت كشيدم، باعث تسليت من (در مصيبت دخترت فاطمه) است. زيرا من خود تو را در لحد آرامگاهت نهادم و در حالى جان دادى كه سرت به سينه

من چسبيده بود. آرى در كتاب خدا براى من بهترين عامل پذيرش [و تحمل اين مصيبتها] وجود دارد، ما همه از آن خداييم و همه به سوى او باز مى گرديم؛ هر آينه امانت پس گرفته شد و گروگان دريافت گرديد و زهرا از كفم ربوده شد. يا رسول اللّه ! اينك اين آسمان نيلگون و اين زمين تيره چه زشت در نظرم جلوه مى كند! اندوهم هميشگى است و شبهايم به بيدارى مى گذرد و غم و اندوه هرگز از دلم رخت برنبندد تا آن گاه كه خداوند، خانه اى را كه تو در آن جاى گرفته اى، برايم برگزيند [بميرم و به تو ملحق

شوم]. مرا غصّه اى است بس دلخراش و اندوهى كه آرام و قرار نمى گذارد؛ چه زود ميان ما جدايى افتاد. شكايت خود پيش خدا مى برم.

دخترت از همدست شدن امّتت در ستم بر او، به تو گزارش خواهد داد، همه ماجرا را از او بپرس و اوضاع و احوال را از او جويا شو؛ زيرا چه بسا غمهاى سوزانى در سينه اش داشت كه راهى براى شرح و بيان آنها نمى يافت ولى اكنون [به تو]خواهد گفت وخدا هم داورى مى كند و اوبهترين داوران است.

اينك با تو بدرود مى گويم، بدرود وداع كننده اى كه نه خشمگين است و نه خسته و بيزار؛ زيرا اگر از اين جا بروم از روى ملال و خستگى نيست و اگر بمانم به واسطه بدگمانى به وعده اى كه خداوند به شكيبايان داده است، نباشد.

الكافي : 1 / 458 / 3 ،

أمالي المفيد : 281 / 7 نحوه ، أمالي الطوسيّ : 109 / 166 ، بشارة المصطفى : 258 كلّها عن عليّ بن محمّد الهرمزانيّ عن الإمام زين العابدين عليه السلام ، نهج البلاغة : الخطبة 202 .

السلام فرمود: «باشد ، اى پيرمرد! ... خداوند عدّه اى را آفريد و از سرِ لطف، دنيا را بر آنان تنگ كرد و ايشان را به زهد و بى رغبتى به دنيا و حطام دنيوى ترغيب فرمود و آنان ، به سراى سلامت (بهشت) كه خدا بدان فرايشان خوانده بود ، رغبت كردند و بر سختى معيشت ، صبر كردند و ناملايمات را تحمّل نمودند و به كرامت و پاداشى كه نزد خداوند است ، شوق ورزيدند. براى جلب خشنودى خداوند ، فداكارى كردند و عاقبت زندگى شان ، شهادت شد. پس، خداوند را در حالى ملاقات كردند كه از ايشان ، خشنود بود ، دانستند كه مرگ ، راهى است كه گذشتگان پيمودند و ماندگان ، خواهند پيمود. از اين رو، براى آخرت خويش ، توشه اى غير از زر و سيم بر گرفتند ، جامه خشن پوشيدند و در گرفتارى ها شكيبايى نمودند. مازاد [نياز خود را براى آخرت [پيش فرستادند ، از براى خدا ، دوستى ورزيدند و از براى خدا ، دشمنى نمودند. اينان ، چراغ هاى تابان اند و در آخرت ، برخوردار از نعمت. والسلام!

الشاحِبُ : المتغيّر اللّون والجسم لعارض من سفر أو مرض ونحوهما (النهاية : ج 2 ص 448 «شحب») .

مِنهُم أحَدا حَتّى تُحِبَّهُ .

الكافى _ به نقل از حسين بن نعيم صحّاف _ : امام صادق عليه السلامفرمود : «اى حسين ! برادرانت را دوست دارى ؟» .

گفتم : آرى .

فرمود : «به فقيرانشان سود مى رسانى ؟» .

گفتم : آرى .

فرمود : «هان ! بر تو لازم است كسى را كه خدا دوست مى دارد ، دوست بدارى . هان! به خدا سوگند ، به هيچ يك از آنان سودى نمى رسانى، مگر آن كه دوستش داشته باشى».

الكافي : 2/201/8 ، المحاسن : 2/148/1393 ، بحار الأنوار : 74 / 362 / 20 و ص 375/70 و ج 75/459/7 .

كه ره به تو مى برم؛ پس، با نور خود مرا به سويت رهنمون شو.

بحار الأنوار : 98/225 .

آدمى با نَفْسِ خويش است در بازداشتن نَفْس از نافرمانى هاى نسبت به خدا ، كه بزرگترين جهاد است ، و ديگرى پيكار (و جهاد) با كافرانى كه هم مرز شمايند كه آن نيز فريضه است . امّا آن جهاد كه سنّتى است كه جز به فريضه بدان دست نيازند ، جهاد با دشمن است كه بر تمامِ امّت واجب است و اگر آن جهاد را ترك كنند ، بر آنها عذاب درآيد و اين عذاب تمامِ امّت را در برگيرد و آن جهاد ، بر امامْ سنّت است و تعريفش آن است كه امام با امّت بر سرِ دشمن تازد و با دشمنان جهاد كند . امّا جهادى كه فقط سنّت است ، برپا داشتن هر سنّتِ (نَبَوى) است كه انسان بر پاى دارد و در برپا نگهداشتن و برآوردن و زنده كردن آن مبارزه كند . پس سعى و عمل در راه آن بهترين اعمال است زيرا زنده داشتنِ سنّت است، و پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود : «هركس سنّت و قانونِ نيكى را بنيان گذارد ، پاداشش از آنِ اوست و نيز از ثواب همه آنان كه تا روز قيامت بدان عمل مى كنند بهره مى برد بى آنكه از ثواب خودِ آنان چيزى كاسته شود.»

تحف العقول : 243 .

نه دست ذلّت و خوارى به شما مى دهم و نه چونان بردگان مى گريزم .

الإرشاد : 2 / 98 .

حسين عليه السلام : بر رسول خدا صلى الله عليه و آله وارد شدم . ابن ابى كعب در خدمت ايشان بود . پيامبر خدا صلى الله عليه و آله به من فرمود : خوش آمدى اى ابا عبداللّه ، اى زيور آسمانها و زمينها ! اُبىّ به پيامبر عرض كرد : اى رسول خدا ! چگونه ممكن است كسى غير از شما زيور آسمانها و زمينها باشد ؟ ! پيامبر فرمود : اى ابىّ ! سوگند به آن كسى كه بحق مرا به پيامبرى برانگيخت ، مقام و منزلت حسين بن على در آسمان ، بالاتر از منزلت او در زمين است . در سمت راست عرش خداوند عز و جل نوشته شده است : [حسين ]چراغ هدايت و كشتى نجات و امامى سستى ناپذير ، با عزّت، افتخارآفرين، راهنما، و ذخيره[اى گرانبها ]است .

عيون أخبار الرضا : 1 / 59 / 29 .

راستْ گفتارى ، امانتدارى ، صله رَحِم ، ميهمان نوازى ، اطعام فقير ، جبران نيكى ها ، رعايت حقوق همسايه و دفع ضرر از رفيق ؛ و برترين آنها حياست» .

الكافي : ج 2 ص 55 ح 1 .

مى كند ، گوش سپردى؟» .

گفتم : بله ، شنيدم .

فرمود : «از پى او برو . شايد او را ببينى» .

پس در آن تاريكى شب ، دست [به اين سو و آن سو] مى ماليدم و در ميان خفتگان مى گشتم . همين كه بين رُكن و مقام رسيدم ، شخصى ايستاده بر من نمودار شد. دقّت كردم، دريافتم كه هموست كه به نماز ايستاده است. گفتم: سلام بر تو اى بنده خدا كه به گناهان خود ، اعتراف دارى و در پىِ گذشت و آمرزش و

پناه خداوندى! تو را به خدا ، فرا خوانى پسر عموى پيامبر خدا را اجابت كن .

با شتاب ، سجده و تشّهد و سلام نماز را به پايان برد و بى آن كه سخنى گويد ، [برخاست و] با دست به من اشاره نمود كه پيش بيفت .

پيش افتادم و او را به حضور اميرمؤمنان آورده ، گفتم : اين ، همان مرد است .

امام عليه السلام بر او نگريست كه جوانى خوش رو و پاكيزه لباس بود . از او پرسيد : «كيستى؟» .

گفت : از برخى قبايل عرب هستم .

پرسيد : «نامت چيست؟» .

گفت : مُنازل شيبانى .

پرسيد : «حالت چگونه است؟ چرا گريه و استغاثه مى كردى؟» .

گفت : چگونه باشد حال كسى كه به گناه عاقّ ، گرفتار آمده و اكنون ، در تنگى معيشت و در گرو بدبختى و بلاست، آن گونه كه اگر توبه كند، نمى پذيرند؟!

پرسيد : «چرا چنين شده اى؟» .

گفت : من در ميان مردم خود ، سرگرم هوس رانى و خوش گذرانى بودم ، نافرمانى حق تعالى را در ماه هاى رجب و شعبان نيز ادامه دادم و از پروردگار مهربان ، نمى ترسيدم . پدرى مهربان و نرم خو داشتم كه مرا از پيشامدهاى ناگوارِ ريشه برانداز روزگار ، برحذر مى داشت و از عِقاب آتش خشم خداوندى مى ترساند و مى گفت : چه قدر نور و تاريكى ، شب ها و روزها ، ماه ها و سال ها ، و فرشتگان بزرگوار ، از دست تو به [ستوه و] فرياد آيند [و تو از خطا و گناه خود برنگردى]؟!

هرگاه در اندرز دادنم اصرار مى ورزيد ، من ، پرخاشگرانه ، او را كتك مى زدم . روزى خواستم قدرى سكّه طلا را كه در خيمه بود ، بردارم و در عيّاشى صرف كنم . پدرم مانع شد و من ، او را آزردم و دستش را پيچاندم و سكّه هاى زر را برداشتم و رفتم . او دستش را به زانو نهاد تا از جاى برخيزد؛ ولى از شدّت درد و ناراحتى نتوانست . پس اين اشعار را سرود :

ميان من و «مُنازل» ، قرابتى پيش آمد /

درست به همان گونه كه طالب باران ، آن را مى طلبد .

او را پروراندم تا نيرومند و بلندقامت گشت /

هرگاه بر مى خاست ، يال او چون يال گوساله بود .

در خردسالى اش هرگاه گرسنه مى شد /

گواراترين خوراك را به او مى دادم .

پس همين كه به عُنفوان جوانى رسيد /

زبانش همچون نيزه رُدّينى [دراز و برّان] گشت .

اين چنين ، به ستم مالم را رُبود و دستم را پيچاند /

خدايى كه به او غالب است ، دستش را بپيچاند!

سپس سوگند ياد كرد كه قطعاً به خانه خدا آيد تا از خدا عليه من يارى بطلبد . چندين هفته ، روزه گرفت و چندين ركعت ، نماز گزارد و دعا كرد و بر شترى راهرو ، سوار شد و از دشت ها و بيابان ها و كوه ها گذشت تا در روز حجّ اكبر ، وارد مكّه شد . از شتر پياده شد و رو به خانه خدا آورد . پس از سعى و طواف ، به پرده كعبه آويخت و با التماس و لابه ، نيايش كرد و اين گونه سرود :

اى آن كه حاجيان بر كجاوه ها با منتهاى كوشش خود/

از دورترين سرزمين ها به سوى او مى آيند .

من نيز به سوى تو آمده ام/

اى آن كه [نااميد نمى سازد] كسى را كه او را با لابه و زارى به يگانگى و بى نيازى بخواند .

اين ، مُنازل است كه از نافرمانى (آزُردن) من ، خشنود است/

اى جبّار! حقّ مرا از فرزندم بگير .

تا به يارى تو پهلويش فلج شود/

اى آن كه از هر عيب و نقص ، پاكى و نه خود ، زاده شدى و نه چيزى را زادى!

سوگند به خدايى كه آسمان را افراشت و آب را به جريان انداخت ، دعايش را به پايان نبرده بود كه

اين بلايى كه مى بينى ، بر من نازل شد .

سپس ، پهلوى راست خود را گشود . ديدم فلج شده است .

[و ادامه داد :] سه سال است كه از او مى خواهم تا در همان جا كه نفرينم كرد ، دعايم كند ، و نپذيرفته است ، تا امسال كه بر من منّت نهاد و پذيرفت . پس به اميد عافيت ، او را به شترى لاغر ، سوار كردم و با شتاب و تلاش ، از موطن خود بيرون آمديم . همين كه به منزل اراك و خرابه هاى سرزمين سياك رسيديم ، در شب ، پرنده اى رميد و از صداى آن ، شتر پدرم رَم كرد و او را به زمين افكند و ميان دو سنگ [صدمه ديد و] درگذشت . او را همان جا دفن نمودم . بالاتر از همه اين مصيبت ها اين است كه اكنون در ميان مردم ، شناخته نيستم ، مگر با عنوانِ : «گرفتارِ نفرين پدر!» .

اميرمؤمنان به او فرمود : «لحظه دادرسى ات فرا رسيده است . آيا به تو دعايى را بياموزم كه پيامبر به من آموخت و در آن، اسم اعظم خداى اكبرِ عزيزِ اكرم است؛ اسمى كه خداوند به وسيله آن ، هر كه او را بخواند ، پاسخ مى دهد و هر كه از او

بخواهد ، عطايش مى بخشد و با آن ، اندوه ها را مى گشايد ، ناراحتى ها را برطرف مى سازد، غم ها را مى بَرَد ، بيمارى را بهبود مى بخشد ، شكسته را سامان مى

دهد، فقير را غنى مى كند، قرض ها را مى پردازد، چشم را بر مى گردانَد، گناهان را مى آمرزد، عيب ها را مى پوشاند،و هربيمناك از شيطان سركش و ستمگر سرسخت را امان مى دهد ، و اگر فرمانبردار از خدا ، آن را بر كوه بخواند ، از جايش كَنده مى شود و اگر بر مُرده اى بخواند ، خدا او را زنده مى كند و اگر آن را بر آب بخواند _ در صورتى كه خودْ شيفتگى او را نگيرد _ بر آن راه مى رود؟ پس ، اى مرد! تقواى الهى پيشه ساز كه دلم برايت مى سوزد . خداى سبحان ، بايد از تو صدقِ نيّت ببيند . آن را در [آلودگى به] معصيت نخوان و آن را جز به آن كه در دين تو مورد اطمينان است ، ارزانى مدار . اگر با خلوص نيّت اقدام كنى ، خدا دعايت را مى پذيرد و پيامبر خود ، محمّد صلي الله عليه و آله را در رؤيا مى بينى كه به تو مژده بهشت و اجابت مى دهد» .

امام حسين عليه السلام مى گويد : شادمانى من به فايده دعا بيشتر از شادمانى آن جوان به عافيت خود و آنچه برايش پيش آمده بود ، شد؛ زيرا من پيش از اين ، نه آن را از اميرمؤمنان شنيده بودم ، و نه از آن ، خبرى داشتم .

سپس [پدرم على عليه السلام به من] فرمود : «قلم و كاغذى بياور و آنچه را بر تو املا مى كنم ، بنويس» .

چنين كردم . فرمود

: «بار الها! از تو درخواست مى كنم به نام تو ، به نام خداوند بخشنده مهربان ، اى آن كه شكوهمند و بزرگوارى! ... .» .

مُهج الدعوات _ به نقل از امام حسين عليه السلام _ : در شبى تاريك و ابرى كه طواف ، خلوت بود و زائران به خواب رفته بودند و چشم ها را خواب ربوده بود ، با على بن ابى طالب عليه السلام در طواف بودم . در اين هنگام ، صداى حزن آلود دل شكسته اى به گوش مى رسيد كه با دلى آكنده از درد ، [از خداى غفّار ، ]فريادرسى مى طلبيد و پناه مى جست و رحمت مى خواست و مى گفت :

اى آن كه دعاى درماندگان در تاريكى ها را به اجابت مى رسانى!/

اى آن كه زيان و گرفتارى بيمارى ها را برطرف مى سازى!

ميهمانان تو ، گرداگرد كعبه ، مى خوابند و بيدار مى شوند/

تو را مى خوانند ، در حالى كه چشم تو _ اى پاينده _ به خواب نمى رود .

با بخشندگى ات ، با بهترين گذشت ، از گناهانم درگذر/

اى آن كه همه خلايق در حرم امنش تنها به او [اميدوارند و به او] اشاره دارند .

اگر گنهكاران ، عفو تو را در نيابند/

پس چه كسى نعمت [رحمت و عفو] خود را بر آنان ببخشايد؟!

پدرم (اميرمؤمنان) به من فرمود : «اى ابا عبد اللّه ! آيا به اين شخص كه داد از گناهانش دارد و از پروردگارش دادخواهى مى كند ، گوش سپردى؟» .

گفتم : بله

، شنيدم .

فرمود : «از پى او برو . شايد او را ببينى» .

پس در آن تاريكى شب ، دست [به اين سو و آن سو] مى ماليدم و در ميان خفتگان مى گشتم . همين كه بين رُكن و مقام رسيدم ، شخصى ايستاده بر من نمودار شد. دقّت كردم، دريافتم كه هموست كه به نماز ايستاده است. گفتم: سلام بر تو اى بنده خدا كه به گناهان خود ، اعتراف دارى و در پىِ گذشت و آمرزش و

پناه خداوندى! تو را به خدا ، فرا خوانى پسر عموى پيامبر خدا را اجابت كن .

با شتاب ، سجده و تشّهد و سلام نماز را به پايان برد و بى آن كه سخنى گويد ، [برخاست و] با دست به من اشاره نمود كه پيش بيفت .

پيش افتادم و او را به حضور اميرمؤمنان آورده ، گفتم : اين ، همان مرد است .

امام عليه السلام بر او نگريست كه جوانى خوش رو و پاكيزه لباس بود . از او پرسيد : «كيستى؟» .

گفت : از برخى قبايل عرب هستم .

پرسيد : «نامت چيست؟» .

گفت : مُنازل شيبانى .

پرسيد : «حالت چگونه است؟ چرا گريه و استغاثه مى كردى؟» .

گفت : چگونه باشد حال كسى كه به گناه عاقّ ، گرفتار آمده و اكنون ، در تنگى معيشت و در گرو بدبختى و بلاست، آن گونه كه اگر توبه كند، نمى پذيرند؟!

پرسيد : «چرا چنين شده اى؟» .

گفت :

من در ميان مردم خود ، سرگرم هوس رانى و خوش گذرانى بودم ، نافرمانى حق تعالى را در ماه هاى رجب و شعبان نيز ادامه دادم و از پروردگار مهربان ، نمى ترسيدم . پدرى مهربان و نرم خو داشتم كه مرا از پيشامدهاى ناگوارِ ريشه برانداز روزگار ، برحذر مى داشت و از عِقاب آتش خشم خداوندى مى ترساند و مى گفت : چه قدر نور و تاريكى ، شب ها و روزها ، ماه ها و سال ها ، و فرشتگان بزرگوار ، از دست تو به [ستوه و] فرياد آيند [و تو از خطا و گناه خود برنگردى]؟!

هرگاه در اندرز دادنم اصرار مى ورزيد ، من ، پرخاشگرانه ، او را كتك مى زدم . روزى خواستم قدرى سكّه طلا را كه در خيمه بود ، بردارم و در عيّاشى صرف كنم . پدرم مانع شد و من ، او را آزردم و دستش را پيچاندم و سكّه هاى زر را برداشتم و رفتم . او دستش را به زانو نهاد تا از جاى برخيزد؛ ولى از شدّت درد و ناراحتى نتوانست . پس اين اشعار را سرود :

ميان من و «مُنازل» ، قرابتى پيش آمد /

درست به همان گونه كه طالب باران ، آن را مى طلبد .

او را پروراندم تا نيرومند و بلندقامت گشت /

هرگاه بر مى خاست ، يال او چون يال گوساله بود .

در خردسالى اش هرگاه گرسنه مى شد /

گواراترين خوراك را به او مى دادم .

پس همين كه به عُنفوان جوانى رسيد /

زبانش همچون

نيزه رُدّينى [دراز و برّان] گشت .

اين چنين ، به ستم مالم را رُبود و دستم را پيچاند /

خدايى كه به او غالب است ، دستش را بپيچاند!

سپس سوگند ياد كرد كه قطعاً به خانه خدا آيد تا از خدا عليه من يارى بطلبد . چندين هفته ، روزه گرفت و چندين ركعت ، نماز گزارد و دعا كرد و بر شترى راهرو ، سوار شد و از دشت ها و بيابان ها و كوه ها گذشت تا در روز حجّ اكبر ، وارد مكّه شد . از شتر پياده شد و رو به خانه خدا آورد . پس از سعى و طواف ، به پرده كعبه آويخت و با التماس و لابه ، نيايش كرد و اين گونه سرود :

اى آن كه حاجيان بر كجاوه ها با منتهاى كوشش خود/

از دورترين سرزمين ها به سوى او مى آيند .

من نيز به سوى تو آمده ام/

اى آن كه [نااميد نمى سازد] كسى را كه او را با لابه و زارى به يگانگى و بى نيازى بخواند .

اين ، مُنازل است كه از نافرمانى (آزُردن) من ، خشنود است/

اى جبّار! حقّ مرا از فرزندم بگير .

تا به يارى تو پهلويش فلج شود/

اى آن كه از هر عيب و نقص ، پاكى و نه خود ، زاده شدى و نه چيزى را زادى!

سوگند به خدايى كه آسمان را افراشت و آب را به جريان انداخت ، دعايش را به پايان نبرده بود كه اين بلايى كه مى بينى ، بر من نازل شد

.

سپس ، پهلوى راست خود را گشود . ديدم فلج شده است .

[و ادامه داد :] سه سال است كه از او مى خواهم تا در همان جا كه نفرينم كرد ، دعايم كند ، و نپذيرفته است ، تا امسال كه بر من منّت نهاد و پذيرفت . پس به اميد عافيت ، او را به شترى لاغر ، سوار كردم و با شتاب و تلاش ، از موطن خود بيرون آمديم . همين كه به منزل اراك و خرابه هاى سرزمين سياك رسيديم ، در شب ، پرنده اى رميد و از صداى آن ، شتر پدرم رَم كرد و او را به زمين افكند و ميان دو سنگ [صدمه ديد و] درگذشت . او را همان جا دفن نمودم . بالاتر از همه اين مصيبت ها اين است كه اكنون در ميان مردم ، شناخته نيستم ، مگر با عنوانِ : «گرفتارِ نفرين پدر!» .

اميرمؤمنان به او فرمود : «لحظه دادرسى ات فرا رسيده است . آيا به تو دعايى را بياموزم كه پيامبر به من آموخت و در آن، اسم اعظم خداى اكبرِ عزيزِ اكرم است؛ اسمى كه خداوند به وسيله آن ، هر كه او را بخواند ، پاسخ مى دهد و هر كه از او

بخواهد ، عطايش مى بخشد و با آن ، اندوه ها را مى گشايد ، ناراحتى ها را برطرف مى سازد، غم ها را مى بَرَد ، بيمارى را بهبود مى بخشد ، شكسته را سامان مى دهد، فقير را غنى مى كند، قرض ها را مى

پردازد، چشم را بر مى گردانَد، گناهان را مى آمرزد، عيب ها را مى پوشاند،و هربيمناك از شيطان سركش و ستمگر سرسخت را امان مى دهد ، و اگر فرمانبردار از خدا ، آن را بر كوه بخواند ، از جايش كَنده مى شود و اگر بر مُرده اى بخواند ، خدا او را زنده مى كند و اگر آن را بر آب بخواند _ در صورتى كه خودْ شيفتگى او را نگيرد _ بر آن راه مى رود؟ پس ، اى مرد! تقواى الهى پيشه ساز كه دلم برايت مى سوزد . خداى سبحان ، بايد از تو صدقِ نيّت ببيند . آن را در [آلودگى به] معصيت نخوان و آن را جز به آن كه در دين تو مورد اطمينان است ، ارزانى مدار . اگر با خلوص نيّت اقدام كنى ، خدا دعايت را مى پذيرد و پيامبر خود ، محمّد صلي الله عليه و آله را در رؤيا مى بينى كه به تو مژده بهشت و اجابت مى دهد» .

امام حسين عليه السلام مى گويد : شادمانى من به فايده دعا بيشتر از شادمانى آن جوان به عافيت خود و آنچه برايش پيش آمده بود ، شد؛ زيرا من پيش از اين ، نه آن را از اميرمؤمنان شنيده بودم ، و نه از آن ، خبرى داشتم .

سپس [پدرم على عليه السلام به من] فرمود : «قلم و كاغذى بياور و آنچه را بر تو املا مى كنم ، بنويس» .

چنين كردم . فرمود : «بار الها! از تو درخواست مى كنم به نام

تو ، به نام خداوند بخشنده مهربان ، اى آن كه شكوهمند و بزرگوارى! ... .» .

جوان گفت : چون خواب چشمانم را رُبود و پرده تاريك شب ، فرو افتاد ، دستم را با آن دعانوشته بالا بردم و چند بار خدا را به حقّ آن ، خواندم . در مرتبه دوم ، پاسخ شنيدم : «بس است كه خدا را به اسم اعظم او خواندى» . سپس به خواب رفتم . در خواب ، پيامبر خدا را ديدم كه دست خود را بر من كشيد و فرمود : «خداى بزرگ را [براى خود] نگه دار كه تو بر سرنوشت نيك واقع شدى» .

پس بيدار شدم ، در حالى كه شفا يافته بودم .

ر . ك : مفاتيح الجنان ، دعاى «مشلول» .

عليهماالسلاممتولّد شد ، جبرئيل عليه السلامروز هفتم براى تبريك گفتن بر پيامبر صلي الله عليه و آلهفرود آمد و به ايشان فرمان داد كه نام و كنيه بر او بگذارد و سرش را بتراشد و عقيقه كند و گوشش را سوراخ نمايد . همين گونه بود ، هنگامى كه حسين عليه السلاممتولّد شد . روز هفتم ، نزد ايشان آمد و به همان شكل ، فرمان داد . آنان ، دو گيسو سمت چپ داشتند ؛ سوراخ گوش راست در نرمه گوش بود و سوراخ گوش چپ در بالاى آن . پس قُرط در گوش راست بود و شنف در گوش چپ .

الشَّنْفُ : من حُلِيّ الاُذُن (مجمع البحرين : ج 2 ص 980 «شنف») .