عنوان و نام پديدآور : گزيده مناسك حج/تهيه و تنظيم جمعي از پژوهشگران.
مشخصات نشر : تهران: مشعر، 1390.
مشخصات ظاهري : 180ص.؛ 20×9/5س م.
وضعيت فهرست نويسي : در انتظار فهرستنويسي (اطلاعات ثبت)
يادداشت : چاپ سوم.
شماره كتابشناسي ملي : 2843001
ص:1
ص:2
ص:3
ص:4
ص:5
امكان دسترسى و دستيابى آسان به احكام شرعى و مناسك حج و نيز انتقال صحيح آن به زائران بيت اللّٰه الحرام، از امورى است كه نيازى به بيان ضرورت آن نيست و واضح است كه جهت تحقق اين هدف مهم، بايد از بهترين ابزارها و روشهاى كاربردى بهره گرفت.
دقت احكام و مناسك حج و گستردگى آن و از سويى كثرت فتاوا و نظرات مراجع، ضرورت تدوين مجموعه هاى كاربردى و سهل الوصول را بيش از بيش هويدا مى سازد. مجموعه هايى كه مسايل مورد ابتلا و اختلاف را در برداشته باشد و با حجم كم، احكام را مورد اهتمام قرار دهد، و در بيان فتاوى و نظرات از دسته بندى مناسب برخوردار باشد.
اين امر با توجه به خطير بودن وظايف روحانيون كاروان و ضرورت تسهيل در كار ايشان، از جمله نيازهاى مبرمى بوده كه در چند سال گذشته بعثه مقام معظم رهبرى درصدد
ص:6
پاسخگويى به آن اقداماتى را انجام داده اند.
كتاب حاضر مجموعه اى از مهمترين مسايل حج تمتع و عمره مفرده است، كه با همين هدف تدوين شده است. كتاب «گزيده مناسك حج» در بر گيرنده احكام و مناسكى است كه در سال هاى گذشته بيشتر مورد ابتلاى حاجيان، عمره گزاران و روحانيون محترم كاروان بوده است.
اين مسايل از مناسك محشاى حج و رساله هاى عمليه نيز فتاوا و حواشى تعدادى از مراجع تقليد - ايدهم اللّٰه تعالى - كه نظرات آنها تا كنون به دست ما رسيده اخذ گرديده، و واضح است كه درج و عدم درج فتاوى، هيچ تاييد يا تكذيبى را در بر ندارد.
از روحانيون و فضلاى محترمى كه در رفع نواقص و ارتقاى كمى و كيفى آن، ما را يارى فرموده و مى فرمايند، صميمانه تشكر مى كنيم و از همه كسانى كه در تهيه اين اثر تلاش كرده اند به ويژه جناب حجت الاسلام و المسلمين محمدرضا محمودى قدردانى نموده توفيق همگان را از خداوند متعال مسئلت داريم.
ناشر
ص:7
><نمايش تصوير
ص:8
><نمايش تصوير
ص:9
ص:10
ص:11
ص:12
ص:13
ص:14
ص:15
ص:16
ص:17
ص:18
ص:19
ص:20
ص:21
ص:22
ص:23
«١»
١ - بنابر احتياط واجب، داخل مسجد شجره، احرام صورت گيرد؛ آيات عظام: امام خمينى، فاضل و نورى.
٢ - نيّت احرام بنابر احتياط واجب در مسجد باشد؛ آية اللّٰه سيستانى.
٣ - واجب است احرام، داخل مسجد شجره باشد؛ آية اللّٰه خامنه اى.
4 - احرام، واجب است داخل مسجد و احتياطاً در مسجد قديمى صورت گيرد؛ آية اللّٰه بهجت.
5 - احتياط واجب اين است كه احرام از قسمت قديم مسجد شجره يا محاذى آن از سمت راست يا چپ باشد؛ آية اللّٰه تبريزى.
6 - احرام از داخل مسجد، مستحب است و در محاذى مسجد از طرف چپ يا راست كفايت مى كند و. . . ؛ آيات عظام: سبحانى، گلپايگانى، شاهرودى، صافى و مكارم.
ص:24
٧ - بايد در مسجد - ولو قسمت جديد - نيت احرام حج يا عمره را از قلب خود بگذراند، ولى گفتن تلبيۀ واجب، در كلّ منطقۀ ذوالحليفه كافى است؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
٨ - احرام در منطقۀ ذوالحليفه جايز است؛ آيات عظام:
جوادى، خويى، وحيد، عزالدين زنجانى و اردبيلى.
٩ - ظاهراً مسجد شجره، مبدأ ميقات است و ميقات تا بيداء به مسافت يك ميل امتداد دارد، اگرچه احرام از بيداء، اولى است؛ آية اللّٰه فياض.
١٠ - جايز است در بيرون مسجد قديم كه محاذى با آن باشد، احرام ببندد؛ آية اللّٰه حكيم.
«٢»
محل احرام حج
١ - محل احرام حج، بنابر احتياط واجب، مكۀ قديم است؛ آيات عظام: بهجت، خويى و تبريزى ؛ در صورت امكان بنابر احتياط، مكۀ قديم است؛ آيةاللّٰه صافى.
٢ - محل احرام حج، شهر مكه است هرجا باشد. . . گرچه در محله هاى تازه ساز؛ آيات عظام: امام خمينى، گلپايگانى، زنجانى، عزالدين زنجانى، فاضل، وحيد و نورى غير از شهرك هايى كه مكه به آنها رسيده است؛ آيةاللّٰه حكيم.
ص:25
٣ - در قسمت هاى جديد شهر مكه جايز است، ولى در مناطقى كه جزو حرم نيست، جايز نيست؛ آيةاللّٰه سيستانى و آيةاللّٰه سبحانى.
آيات عظام: جوادى، مكارم واردبيلى: بيرون از حرم خالى از اشكال نيست.
4 - واجب است در مكۀ قديم باشد و افضل، مسجد الحرام و افضل، حجر اسماعيل يا مقام ابراهيم مى باشد؛ آية اللّٰه شاهرودى.
«٣»
١ - اگر نذر كند از محلى كه پيش از ميقات است احرام ببندد، جايز است و بايد از همان جا محرم شود. . . ؛ آيات عظام: امام خمينى، بهجت، تبريزى، حكيم، جوادى، خامنه اى، خويى، شاهرودى، گلپايگانى، سبحانى، فياض، صافى، مكارم، وحيد، اردبيلى و نورى.
٢ - احرام با نذر جايز است مگر آن كه بداند مستلزم ارتكاب حرام مى شود - مانند استظلال - كه انعقاد نذر، مورد اشكال است؛ آية اللّٰه سيستانى.
آية اللّٰه فاضل همين نظر با اين اضافه: بلى اگر بداند براى احرام عمرۀ تمتع نمى تواند به يكى از مواقيت معروفه
ص:26
برود، نذر اشكال ندارد و معصيت هم نكرده است، ولى احتياط آن است كه در ادنى الحل، تجديد احرام كند و در هر صورت، كفّارۀ استظلال را بايد بدهد.
٣ - اگر از يكى از مواقيت پنج گانه، يا از نزديكى هاى آن مى گذرند، نمى توانند از غير مواقيت محرم شوند، حتى با نذر، و اگر از آنجا نمى گذرند، قبل از حرم هركجا محرم شوند، كافى است و نيازى به نذر نيست؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
«4»
١ - اگر نذر زن، مزاحم حق شوهر نباشد، اجازه لازم نيست؛ آيات عظام: بهجت، تبريزى، جوادى، خويى، حكيم، سيستانى، سبحانى، فياض، مكارم و اردبيلى.
٢ - نذر زن، بايد با اذن شوهر باشد؛ آيات عظام:
امام خمينى، شاهرودى، گلپايگانى، صافى و نورى.
آية اللّٰه فاضل همين نظر با اين اضافه: ولى اجازۀ در سفر كفايت از اذن در نذر مى كند.
٣ - اگر شوهر حضور دارد، بايد بنابر احتياط واجب، نذر زن با اجازۀ او باشد؛ آية اللّٰه خامنه اى.
4 - با توجه به مسألۀ قبل، اين مسأله موضوع ندارد؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
ص:27
«5»
انجام عمرۀ مفرده به نيابت از چند نفر جايز است؛ و در اعمال آن - از جمله طواف نساء - بايد نيت همه بشود.
«6»
نيابت تبرّعى ديگران، صحيح است يا نه؟
١ - مانعى ندارد ؛ آيات عظام: بهجت، تبريزى، سيستانى، صافى، فاضل و نورى.
٢ - احتياط آن است آن را به نيّت خود بجا آورد و هر مقدار از ثواب آن را كه مى خواهد بر ديگران هديه كند ؛ آية اللّٰه مكارم.
«٧»
١ - لازم نيست، ولى با قصد انجام محرماتى كه عمره يا حج را باطل مى كند، احرام باطل بلكه غير ممكن است؛ آيات عظام: امام خمينى، حكيم، جوادى، خامنه اى، خويى، شبيرى زنجانى، سيستانى، فاضل، وحيد، اردبيلى و نورى.
ص:28
٢ - قصد ترك(1)جميع محرّمات لازم است؛ آيات عظام:
گلپايگانى، بهجت، صافى، عزالدين زنجانى، مكارم و فياض (به طور اجمال) .
٣ - عزم بر ترك محرّمات احرام، از اول تا آخر احرام معتبر نيست؛ آيات عظام: تبريزى، سبحانى و حكيم.
4 - احرام، قرار دادن ترك محرمات برخود مى باشد، يعنى كسى كه محرم مى شود، انشاء تحريم محرّمات نمايد؛ آية اللّٰه شاهرودى.
تذكر: برخى آيات عظام مانند آية اللّٰه وحيد و آية اللّٰه شبيرى زنجانى ، با تفصيلاتى، ترديد در انجام مبطل را نيز مانع تحقق احرام دانسته اند؛ در اين زمينه به مناسك ايشان مراجعه شود.
«٨»
لَكَ لَبَّيْكَ» در تحقق احرام
١ - اكتفا به ذكر مذكور، جايز است؛ آيات عظام: امام
ص:29
خمينى، تبريزى، خامنه اى، جوادى، حكيم، فاضل و نورى.
٢ - بنابر احتياط بقيه ذكر تلبيه به آن ضميمه شود؛ آيات عظام: بهجت، گلپايگانى، سبحانى و صافى.
٣ - بايد «ان الحمد والنعمة لك والملك، لاشريك لك» به آن ضميمه شود و گفتن «لبيك» آخر لازم نيست؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
4 - بنابر احتياط پس از آن اضافه كند: «انّ الحمد والنعمة لك والملك لا شريك لك» ؛ آية اللّٰه اردبيلى و آية اللّٰه مكارم.
5 - اضافه اين مقدار، واجب است؛ و گفتن لبيك پنجم، احوط استحبابى است؛ آية اللّٰه شاهرودى.
«٩»
١ - كسى كه ابتداءً از خارج مكه و حرم محرم شده، هنگام ورود به حرم، تلبيه را قطع مى نمايد؛ همه مراجع (با در نظر گرفتن برخى تفصيلات مذكور در فتاوى) .
٢ - كسى كه از مكه خارج و در ادنى الحلّ محرم شده و به مكه باز مى گردد، هنگام مشاهدۀ خانه كعبه، تلبيه را قطع مى نمايد؛ اكثر مراجع.
٣ - چنين شخصى هنگامى كه چشمش به محل خانه هاى قديم مكه بيفتد، تلبيه را قطع مى نمايد؛ آيات عظام: سيستانى، فياض، سبحانى و شاهرودى.
ص:30
«١٠»
١ - كسى كه براى عمرۀ تمتع محرم شده، بايد هنگام مشاهدۀ خانه هاى مكه تلبيه را قطع نمايد؛ آيات عظام:
تبريزى، خامنه اى، حكيم، خويى، فاضل، مكارم و شاهرودى.
٢ - نظر فوق بنابر احتياط واجب؛ آيات عظام: امام خمينى، بهجت، صافى، گلپايگانى، جوادى، نورى، سبحانى و اردبيلى.
يعنى استحباب تلبيه تا مشاهده خانه هاى مكه قديم ادامه دارد؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
«١١»
١ - مكۀ قديم است؛ آيات عظام: بهجت، تبريزى، حكيم، خويى، شبيرى زنجانى، سيستانى، سبحانى، شاهرودى و فياض.
٢ - تمام مكه است؛ آيات عظام: امام خمينى، جوادى، خامنه اى، مكارم، فاضل، صافى، گلپايگانى، نورى و اردبيلى (بنابر احتياط) .
«١٢»
١ - بنابر احتياط واجب بايد تا ظهر عرفه بيشتر نگويد؛ آيات عظام: امام خمينى، صافى، گلپايگانى، نورى، جوادى و اردبيلى.
ص:31
٢ - بايد تا ظهر عرفه بيشتر نگويد؛ آيات عظام: بهجت، تبريزى، خامنه اى، خويى، سبحانى، فياض، فاضل، مكارم و حكيم.
آية اللّٰه شبيرى زنجانى و آية اللّٰه شاهرودى؛ يعنى استحباب تكرار تلبيه تا ظهر عرفه ادامه دارد.
«١٣»
وصل كردن آن با سنجاق و سوزن
١ - جايز است؛ آيات عظام: امام خمينى، حكيم، جوادى، خامنه اى، خويى، فاضل، فياض، مكارم، وحيد، نورى، سيستانى، تبريزى و عزالدين زنجانى.
٢ - اگر به صورت يقۀ پيراهن در نيايد، جايز است؛ آية اللّٰه صافى و آية اللّٰه گلپايگانى.
٣ - در غير سنگ بنابر احوط ترك شود ؛ آية اللّٰه بهجت.
4 - گره زدن و بستن لبه هاى جامۀ احرام مردان با هر وسيله تا لزوم نداشته باشد، جايز نيست؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى و آية اللّٰه سبحانى.
5 - گره زدن و وصل كردن با سنجاق و سوزن مشكل
ص:32
ولى گذاردن سنگ جايز است؛ آية اللّٰه شاهرودى.
6 - بنابر احتياط جايز نيست؛ آية اللّٰه اردبيلى.
توجه: گره زدن ازار به گردن، طبق نظر اكثر مراجع، بنا بر فتوى يا احتياط، جايز نيست.
«١4»
١ - جايز است؛ آيات عظام: امام خمينى، حكيم، جوادى، خامنه اى، عزالدين زنجانى، فاضل، فياض، مكارم و نورى.
٢ - بنابر احوط ازار مطلقاً گره زده نشود و گره زدن ردا نيز بنابر احتياط، جايز نيست؛ آيات عظام: خويى، بهجت، تبريزى، سيستانى، سبحانى، شاهرودى واردبيلى.
٣ - در صورت لزوم جايز است؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
4 - بنابر احتياط واجب اگر اقوى نباشد، ازار را به گردن گره نزند و بنابر احتياط واجب ردا را نيز گره نزند؛ آية اللّٰه وحيد.
«١5»
١ - جايز است؛ آيات عظام: تبريزى، سيستانى، حكيم، جوادى، خويى، خامنه اى، عزالدين زنجانى، فاضل، فياض، اردبيلى و مكارم.
٢ - بنابر احتياط جايز نيست؛ امام خمينى و آية اللّٰه نورى.
ص:33
٣ - بايد از پوشيدن هميان و كمربند پرهيز نمود، ولى در صورت لزوم جايز است؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
4 - استفاده از هميان و كمربندى كه براى حفظ پول به كمر مى بندند جايز است آية اللّٰه گلپايگانى و آية اللّٰه صافى.
5 - در صورتى كه كمربند پهن نباشد و پوشش حساب نشود، اشكال ندارد؛ آية اللّٰه سبحانى.
«١6»
١ - اشكال ندارد؛ آيات عظام: تبريزى، خامنه اى، جوادى، شبيرى زنجانى، سبحانى، سيستانى، شاهرودى، صافى، عزالدين زنجانى، فياض، گلپايگانى، وحيد، مكارم واردبيلى ؛ اگر مقدار كمى از روى پا را مى گيرد؛ آية اللّٰه حكيم.
٢ - بنابر احتياط جايز نيست؛ آيات عظام: امام خمينى، بهجت و نورى.
«١٧»
١ - در صورت ضرورت اشكال ندارد و كفاره هم ندارد؛ آيات عظام: تبريزى، سيستانى، سبحانى، شاهرودى، جوادى، شبيرى زنجانى، مكارم، فاضل، وحيد، نورى و اردبيلى.
٢ - در صورت ضرورت اشكال ندارد ولى كفاره دارد؛ آية اللّٰه صافى.
ص:34
٣ - استفاده از ماسك براى زنان در حد متعارف جايز است؛ آية اللّٰه خامنه اى.
4 - جايز است؛ آية اللّٰه فياض.
«١٨»
١ - براى مردان جايز است آيات عظام: بهجت، تبريزى، خامنه اى، حكيم، جوادى، سيستانى، صافى، فاضل، مكارم و اردبيلى.
٢ - براى مردان در غير ضرورت، بنابر احتياط جايز نيست و بنابر احتياط واجب كفاره دارد ؛ آية اللّٰه وحيد و آية اللّٰه شاهرودى.
٣ - براى مردان جايز است و كفاره هم ندارد؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى
4 - اگر موجب رسيدن بوى بد به بينى نشود، اشكال ندارد؛ آية اللّٰه سبحانى.
5 - جايز است؛ آية اللّٰه فياض.
«١٩»
١ - پوشيدن قفازين براى بانوان جايز نيست: آيات عظام:
امام خمينى، گلپايگانى، حكيم و نورى.
١ - پوشيدن هيچ نوع دستكش براى بانوان جايز نيست؛
ص:35
آيات عظام: بهجت، تبريزى، جوادى، خامنه اى، شبيرى زنجانى، سيستانى، شاهرودى، وحيد و مكارم.
٢ - بنابر احتياط پوشيدن هر نوع دستكش جايز نيست:
آية اللّٰه صافى؛ ولى كفاره ندارد: آية اللّٰه فاضل و آية اللّٰه اردبيلى.
«٢٠»
١ - جايز است بدون قصد زينت؛ آيات عظام: بهجت، تبريزى، جوادى، خامنه اى، خويى، سبحانى، سيستانى، فياض، وحيد، عزالدين زنجانى، مكارم و اردبيلى.
٢ - احتياط در ترك است اگرچه بدون قصد زينت باشد؛ آيات عظام: امام خمينى، فاضل و نورى.
٣ - جايز نيست مطلقاً؛ آيات عظام: گلپايگانى، صافى و شاهرودى.
4 - جايز است بدون معرضيّت آرايش و بدون قصد زينت؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
5 - با قصد زينت جايز نيست؛ بلكه مطلقاً بنابر احتياط واجب؛ آية اللّٰه حكيم.
«٢١»
در فرض اضطرار مانعى ندارد؛ همه مراجع
ص:36
حكم كفاره در اين فرض:
١ - اگر از روى علم و عمد باشد يك گوسفند كفاره دارد و اگر از روى نادانى باشد كفاره آن غذا دادن يك فقير است؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
٢ - كفاره ندارد ؛ آيات عظام: امام خمينى، فاضل، صافى و جوادى.
٣ - بنابر احتياط مستحب، سير كردن يك فقير است؛ آية اللّٰه خامنه اى.
4 - ماليدن روغنى كه بوى خوش ندارد به بدن، در حال اضطرار و غير آن كفاره ندارد؛ آية اللّٰه اردبيلى.
5 - در فرض اضطرار جايز است ولى بنابر احتياط واجب اگر عمداً باشد يك گوسفند كفاره بدهد و اگر از روى جهل باشد يك مد طعام بدهد؛ آية اللّٰه حكيم.
«٢٢»
١ - استظلال در شب جايز است؛ آيات عظام: امام خمينى، بهجت، گلپايگانى، صافى، عزالدين زنجانى، فاضل و نورى.
٢ - جايز نيست؛ آية اللّٰه خويى و آية اللّٰه اردبيلى.
٣ - احتياط، ترك تظليل در شب هاى بارانى و سرد است، اگر براى فرار از باران و سرما باشد؛ آية اللّٰه خامنه اى.
ص:37
آية اللّٰه جوادى : همين نظر با اين اضافه:
اضطرار غير از حرج است و معيار حرج است نه ضرورت.
4 - جايز است، مگر در شب هاى بارانى كه بايد كفاره بدهد؛ آية اللّٰه مكارم.
همچنين است حكم باد شديد؛ آية اللّٰه سبحانى.
5 - استظلال در شب بنابر احتياط، حرام است؛ آيات عظام: تبريزى، شاهرودى و وحيد.
6 - جايز نيست، مگر در صورت مشقت شديد يا تزاحم با واجب مهم تر يا واجبى كه اهميت آن با ترك استظلال مساوى است يا اندكى كمتر است و اگر هوا بارانى باشد كفاره نيز دارد؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
٧ - جايز نيست مطلقاً مگر در حالت ضرورت؛ مانند ترس از بيمارى؛ آية اللّٰه حكيم.
٨ - جايز است مگر در شب بارانى كه كفّاره دارد و بنابر احتياط واجب، جايز نيست؛ آية اللّٰه سيستانى.
٩ - استظلال در شب جايز نيست؛ آية اللّٰه فياض.
«٢٣»
از منزل نمودن
١ - جايز است؛ آيات عظام: امام خمينى، جوادى، شاهرودى،
ص:38
گلپايگانى، صافى، فاضل، فياض، عزالدين زنجانى، مكارم، وحيد و نورى.
٢ - بنابر احتياط هنگام تردّد جايز نيست؛ آيات عظام: تبريزى، سبحانى، سيستانى، خامنه اى، و اردبيلى؛ مگر در مكۀ قديم ؛ آية اللّٰه خويى.
٣- احتياط واجب، ترك سايه انداختن است در وقت تردّد براى حوائج غيرخانه و خيمه و غير آنها، چه در مكه و چه در عرفات و منى؛ آية اللّٰه بهجت.
4 - حركت در زير سايبان متحرك، مانند چتر و ماشين مسقّف، بر مرد محرم جايز نيست، ولى حركت در سايۀ سايبان هاى ثابت، مانعى ندارد؛ آية اللّٰه حكيم.
5 - حركت در سايۀ سايبان هاى ثابت مانند خيمه، منزل و مسجد بلكه تونل هاى كوتاه؛ و اگر هوا آفتابى و بارانى نباشد مى تواند از تونل هاى طولانى نيز بگذرد؛ آيةاللّٰه شبيرى زنجانى.
«٢4»
آن محرم شده است
١ - جايز است؛ آيات عظام: امام خمينى، جوادى، فاضل، عزالدين زنجانى، مكارم و نورى.
ص:39
٢ - با اين فرض كه تنعيم جزء مكه شده مانعى ندارد ؛ آية اللّٰه گلپايگانى و آية اللّٰه صافى.
٣ - بنابر احتياط جايز نيست؛ آيات عظام: بهجت، خامنه اى، تبريزى، سيستانى و اردبيلى.
آية اللّٰه خويى همين نظر با اين اضافه: مگر در صورت وارد شدن به مكۀ متيقّن سابق كه در اين فرض استظلال جايز است.
4 - جايز نيست؛ آيات عظام: شبيرى زنجانى، سبحانى و فياض.
در حال سير براى انجام اعمال جايز نيست؛ آية اللّٰه شاهرودى.
«٢5»
خوردن طبق نظر همه مراجع جايز است.
اما بوييدن:
١ - جايز است؛ آيات عظام: امام خمينى، بهجت، تبريزى، فياض و حكيم ؛ ولى احوط ترك بوييدن است؛ آية اللّٰه جوادى.
٢ - بنابر احتياط واجب جايز نيست: آيات عظام: خامنه اى، صافى، خويى، گلپايگانى، سيستانى، فاضل و اردبيلى.
٣ - جايز نيست؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
ص:40
«٢6»
انجام حج
١ - بنابر احتياط، در كمتر از يك ماه، به قصد رجا بجا آورده شود؛ امام خمينى.
٢ - فاصله معيّن شرط نيست؛ آية اللّٰه خامنه اى.
٣ - مى تواند قبل از عمرۀ تمتّع يا بعد از حجّ تمتع، عمرۀ مفرده بجا آورد و بين اين دو عمره، فاصله معتبر نيست؛ آيات عظام: جوادى، خويى، حكيم، شاهرودى، عزالدين زنجانى، فاضل، فياض، وحيد، اردبيلى و نورى.
4 - در اعتبار فاصله بين عمرۀ تمتع و عمرۀ مفرده، اشكال است و احتياط نبايد ترك شود؛ و اما انجام عمرۀ مفرده بين عمرۀ تمتّع و حج، موجب بطلان عمرۀ تمتع مى شود ؛ آية اللّٰه سيستانى.
5 - در بين دو عمره، فاصله يك ماه هلالى معتبر است و احتياط نبايد ترك شود؛ و چنانچه دو عمره به نيت يك نفر نباشد، مى توان هر دو را در يك ماه انجام داد؛ آية اللّٰه تبريزى.
6 - فاصله شرط نيست؛ آية اللّٰه گلپايگانى و نيز بين عمره
ص:41
تمتع و حج، انجام عمره مفرده جايز است؛ آية اللّٰه بهجت.
٧ - مى تواند قبل از عمرۀ تمتّع يا بعد از حج تمتّع و گذشتن روز سيزدهم، عمرۀ مفرده به جا آورد و بين اين عمره و اعمال حج يا عمره، فاصله معتبر نيست؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى و آية اللّٰه سبحانى.
٨ - اگر هر دو را براى خود انجام مى دهد و هر دو را در يك ماه انجام مى دهد، در عمرۀ مفرده بعد از حج تمتّع، قصد رجا نمايد؛ آية اللّٰه صافى.
«٢٧»
١ - فاصلۀ معينى بين دو عمرۀ مفرده شرط نيست؛ آيات عظام: بهجت، جوادى، شبيرى زنجانى، گلپايگانى، سبحانى و نورى.
آية اللّٰه خامنه اى همين نظر با اين اضافه: ولى بنابر احتياط در هر ماه فقط يك عمره براى خود مى تواند به جا آورد؛ ولى به جا آوردن عمره براى غير خود، هر نفر يك عمره جايز است.
٢ - در صورتى كه هر دو عمره براى يك نفر نباشد، فاصله مطلقاً شرط نيست؛ آية اللّٰه سبحانى.
٣ - بنابر احتياط در كمتر از يك ماه، به قصد رجا آورده شود؛ امام خمينى.
ص:42
4 - فاصلۀ يك ماه شرط نيست، بلكه در هر ماه قمرى مى توان يك عمره انجام داد؛ آيات عظام: خويى، سيستانى، شاهرودى، صافى، فاضل، فياض، مكارم واردبيلى.
5 - در هر ماه مستحب است، و بنابر احتياط، انجام دو عمره به قصد خود يا به قصد يك نفر جايز نيست، مگر دومى به قصد رجا آورده شود؛ آية اللّٰه وحيد.
6 - بايد ده روز فاصله باشد و اگر در ماه بعد واقع بشود بنابر احتياط همين فاصله مراعات شود و اگر دو عمره از يك نفر نباشد، فاصله لازم نيست؛ آية اللّٰه حكيم.
٧ - در صورتى كه دو عمره از خود معتمر يا از شخص ديگر باشد، نمى توان دو عمره را در يك ماه انجام داد؛ بلكه بايد بين آن دو، يك ماه فاصله باشد و چنانچه دو عمره به نيت يك نفر باشد، فاصله شرط نيست؛ آية اللّٰه تبريزى.
٨ - در تكرار عمره به قصد افراد مختلف، فاصله معتبر نيست؛ آية اللّٰه صافى.
«٢٨»
در ماه جديد
١ - انعقاد احرام، ميزان است نه انجام اعمال ؛ آيات عظام:
ص:43
بهجت، تبريزى، سيستانى، حكيم، شاهرودى، صافى، نورى، مكارم و اردبيلى.
٢ - اگر در همان ماهى كه احرام و اعمال عمره را انجام داده است، وارد مكه شود، عبور از ميقات بلامانع است؛ اما اگر احرام، در ماهى و اعمال، در ماه ديگر باشد؛ پس اگر احرام وى در ماه رجب بوده و اعمال را در ماه شعبان انجام داده، بنابر احتياط واجب اگر در ماه شعبان مجدداً وارد مكه شود، بايد احرام ببندد و رعايت اين احتياط در ماه هاى ديگر هم خوب است؛ آية اللّٰه خامنه اى.
٣ - ظاهراً در هر دو فرض، اعمال عمره مربوط به ماه جديد است و تا ماه آينده نمى تواند مجدداً عمرۀ مفرده بجاآورد؛ آية اللّٰه فاضل.
4 - براى درك فضيلت عمره ماه هاى قمرى، ميزان، انعقاد احرام است و براى انجام عمره، جديد شدن ماه معتبر نيست و براى لزوم احرام جديد، گذشتن سى روز معتبر بوده و جديد شدن ماه معيار نيست؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
«٢٩»
ماه جديد است، يا خروج از حرم؟
١ - ميزان خروج از حرم است؛ آيات عظام: تبريزى، صافى، مكارم.
ص:44
٢ - ميزان خروج از مكه است؛ آيات عظام: خامنه اى، سيستانى، فاضل و نورى.
٣ - در فرض خروج از مكه، احوط احرام است اگر چه سى روز نگذشته باشد؛ آيةالله بهجت.
«٣٠»
مكه و حكم احرام مجدد
١ - احرام مجدد لازم نيست؛ آيات عظام: تبريزى، خامنه اى، خويى، جوادى، شبيرى زنجانى، حكيم، سيستانى، شاهرودى، صافى، گلپايگانى، فاضل، فياض، مكارم و اردبيلى.
٢ - بايد از آن ميقات، محرم شوند و بنابر احتياط عمرۀ مفرده، چون يك ماه فاصله نشده، به قصد رجا آورده شود ؛ امام خمينى.
ص:45
«٣١»
١ - حد طواف در همۀ اطراف، بين كعبه و مقام ابراهيم است؛ امام خمينى.
و با معسوريّت و مشقّتِ يافتن وقت خلوت، در دورتر از اين حدّ هم با ملاحظۀ الأقرب فالأقرب صحيح است؛ آيات عظام: بهجت، سبحانى و شاهرودى؛ (با ملاحظۀ اتصال به طواف كنندگان) .
آية اللّٰه فاضل نيز همين نظر با اين اضافه: و در طرف حجر اسماعيل، مطاف ضيق نمى شود.
٢ - با عدم امكان طواف در محدوده، بنابر احتياط واجب بين طواف خود در جاى ممكن و طواف نائب در محدوده ١٣ متر جمع كند؛ آية اللّٰه حكيم.
٣ - حد طواف بين بيت و مقام است و در ازدحام جمعيت، تا جايى كه متصل به جمعيت طواف كننده
ص:46
باشد، صحيح است؛ آية اللّٰه گلپايگانى و آية اللّٰه صافى.
4 - در فرض امكان، بنابر احتياط، در محدودۀ كعبه و مقام باشد و در صوت ازدحام، در خارج از اين محدوده هم كافى است؛ آية اللّٰه تبريزى.
5 - دورتر از اين حد هم صحيح است؛ آيات عظام: خويى، خامنه اى، سيستانى، عزالدين زنجانى، وحيد، مكارم و نورى.
در حال ازدحام و اتصال طواف كنندگان، دورتر از حدّ هم صحيح است؛ آية اللّٰه جوادى.
صحيح است تا جايى كه متصل به جمعيت طواف كننده باشد؛ آية اللّٰه اردبيلى.
6 - در ايامى از سال - مانند ايام شلوغ حج - كه طواف در محدوده براى معمول مردم مشقت شديد دارد، طواف خارجِ مقام هم صحيح است؛ ولى در غير اين ايّام محدودۀ طواف، مقدار فاصلۀ مقام و كعبه است و در سمت ديوار حجر اين مقدار از بيرون ديوار محاسبه مى شود و كسى كه نمى تواند، نايب مى گيرد و اگر نمى تواند نايب بگيرد، مى تواند در فاصلۀ دورتر طواف كند؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
٧ - تحديد مطاف عرفا طورى باشد كه صدق طواف نمايد، حتى اگر بعد از مقام ابراهيم (ع) باشد؛ آية اللّٰه فياض.
ص:47
«٣٢»
١ - در صورت عدم امكان طواف در طبقه اول، با رعايتِ الأقرب فالأقرب، طواف در طبقه دوم كفايت مى كند؛ آية اللّٰه بهجت و آية اللّٰه جوادى.
٢ - احتياط واجب اين است كه آنها را از طبقۀ دوم طواف دهند و نايب هم برايشان بگيرند؛ آية اللّٰه تبريزى و آية اللّٰه حكيم.
٣ - بايد نايب بگيرند و احوط آن است كه خودشان نيز در طبقه دوم طواف نمايند؛ آية اللّٰه شاهرودى.
4 - كسانى كه نمى توانند در پايين ولو به وسيلۀ حمل توسط شخص ديگر، طواف كنند، بنابر احوط نايب بگيرند و خودشان هم در طبقۀ دوم طواف نمايد؛ آية اللّٰه خامنه اى.
5 - چنانچه احراز شود كه طبقۀ دوم بالاتر از كعبه است، طواف از بالا كفايت نمى كند و بايد نايب بگيرند و احتياط لازم نيست؛ و چنانچه مطلب مشكوك باشد، بايد احتياطاً بين طواف از بالا و نايب گرفتن از پايين، جمع نمايند؛ آية اللّٰه سيستانى.
6 - بايد از كسى بخواهد او را در محدودۀ مقام - ولو با دوش گرفتن - طواف دهد، و اگر از كمك گرفتن عاجز
ص:48
است، يا برايش مشقت شديد دارد، براى طواف در محدوده نايب مى گيرد و بنابر احتياط مستحب خود نيز در طبقه دوم طواف داده مى شود، لكن اگر نمى تواند نايب بگيرد يا مشقت شديد دارد طواف در طبقه دوم كافى است؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
٧ - اگر طبقه دوم از كعبه بالاتر است واجب است براى طواف و نماز در همكف نايب بگيرند و بنابر احتياط مستحب در طبقه دوم طواف داده شوند؛ آية اللّٰه صافى.
٨ - طواف از طبقه دوم براى كسانى كه اجازه نمى دهند از طبقه اول طواف كنند، كفايت مى كند و نياز به استنابه نيست و در مورد نماز طواف اگر مى توانند بلافاصله و بدون عسر و حرج پايين بيايند بايد پايين بخوانند و الا در همان بالا بخوانند و كفايت مى كند؛ آية اللّٰه فاضل.
٩ - در اين گونه موارد كه راهى جز اين نيست طواف در طبقۀ بالا كفايت مى كند؛ آية اللّٰه مكارم.
١٠ - طواف در طبقه فوقانى صحيح نيست و اين قبيل افراد بايد به وسيلۀ كول گرفتن طواف خود را انجام بدهند و اگر ممكن نشد، لازم است براى طواف خود نايب بگيرند؛ آية اللّٰه نورى.
١١ - به خاطر ضرورت مى توانند، درطبقه دوم طواف كنند و در صورت امكان نائب نيز بگيرند و خود وى و
ص:49
نائب نماز را در همكف پشت مقام بخوانند مگر اينكه نماز نيز براى شخص معذور در پشت مقام حرجى باشد كه در اين صورت نماز را در طبقه بالا محاذى پشت مقام بخواند و نائب در طبقه پائين بخواند؛ آية اللّٰه سبحانى.
١٢ - وظيفه اين افراد در صورت عدم تمكن از طواف در طبقۀ اول، استنابه است؛ آية اللّٰه اردبيلى و آية اللّٰه عزالدين زنجانى ؛ ولى دو ركعت طواف را اگر خودش بتواند انجام دهد بعد از طواف نايب وگرنه نايب نماز را نيز بجا آورد؛ آية اللّٰه فياض.
١٣ - بايد نايب بگيرد كه در صحن مسجدالحرام طواف نمايد و در صورتى كه متمكن باشد و بر او حرجى نيست، احتياط واجب آن است كه خودش از طبقۀ دوم طواف نمايد؛ آية اللّٰه وحيد.
«٣٣»
١ - جايز است؛ آيات عظام: امام خمينى، سيستانى، خويى، خامنه اى، وحيد، شبيرى زنجانى، عزالدين زنجانى، فياض، مكارم واردبيلى. هرچند احتياط استحباب در ترك است؛ آية اللّٰه تبريزى.
٢- در صورتى كه عرفاً خروج از حد مطاف از طرف كعبه حساب نشود اشكال ندارد؛ آية اللّٰه جوادى.
ص:50
٣ - بنابر احتياط جايز نيست؛ آيات عظام: بهجت، حكيم، شاهرودى، سبحانى، صافى، فاضل، گلپايگانى.
4 - جايز نيست؛ آية اللّٰه نورى.
«٣4»
١ - جايز است؛ آيات عظام: امام خمينى، تبريزى، خامنه اى، خويى، شبيرى زنجانى، سيستانى، وحيد، عزالدين زنجانى، فياض، مكارم و اردبيلى. و بنابراحتياط اولى، ديوار كعبه را در حال راه رفتن در طواف دست نزند؛ آية اللّٰه تبريزى.
٢ - در صورتى كه عرفاً خروج از حد مطاف از طرف كعبه حساب نشود اشكال ندارد؛ آية اللّٰه جوادى.
٣ - بنابر احتياط جايز نيست؛ آيات عظام: بهجت، حكيم، شاهرودى، سبحانى، صافى، فاضل، گلپايگانى و نورى.
«٣5»
حركت مى دهد، در حال اختيار
در طواف با ويلچر، طواف كننده به اختيار خود، حركت دادن ويلچر را به ديگرى واگذار مى كند، مثل اينكه آن وسيله، داراى موتور محرك باشد و يا حركت دهندۀ آن اسب باشد؛ آيا اين طواف با طوافِ سواره كه در حال
ص:51
اختيار هم جايز است، فرق دارد؟ و آيا جواز طواف سواره با جواز سعى سواره فرق مى كند يا نه؟
١ - مانعى ندارد و فرقى نمى كند؛ آيات عظام: بهجت، مكارم و جوادى.
٢ - اگر بتواند خودش چرخ را نگه بدارد، طواف و سعى صحيح است و فرقى بين طواف سواره و سعى سواره نيست؛ آية اللّٰه سيستانى.
٣ - در طواف و سعى سواره اگر شخصى به اختيار خود وسيله را مى برد اشكال ندارد؛ و اما واگذار كردن حركت وسيله به ديگرى بدون عذر شرعى اين حكم را ندارد و صحيح نيست؛ آيات عظام: سبحانى، صافى و حكيم.
4 - اگر حركت و توقف وسيله تحت اختيار وى باشد، اشكال ندارد و فرقى بين طواف و سعى سواره نيست؛ آية اللّٰه اردبيلى.
«٣6»
١ - اگر حدث، بدون اختيار باشد، بعد از طهارت، طواف
ص:52
را تكميل مى كند و اگر با اختيار باشد احتياطاً اتمام و اعاده مى كند؛ آيات عظام: بهجت، خويى، سيستانى، فاضل و اردبيلى.
٢ - بعد از طهارت، طواف را تكميل مى كند؛ آيات عظام:
امام خمينى، جوادى، صافى، گلپايگانى، عزالدين زنجانى، مكارم، نورى؛ اگر حدث بدون اختيار باشد؛ آية اللّٰه تبريزى.
٣ - بعد از طهارت طواف را تكميل مى كند، مگر آن كه حدث با اختيار باشد كه طواف باطل است؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
4 - اگر بعد از دور چهارم و بدون اختيار باشد، بعد از تطهير طواف را اتمام مى كند و اگر بعد از نصف و قبل از اتمام دور چهارم و بدون اختيار باشد، بعد از تطهير يك طواف به نيت تمام و اتمام انجام دهد يا اتمام كند و دوباره بنابر احتياط اعاده كند و در صورت سوم اگر با اختيار باشد بعد از تطهير طواف را اعاده كند. آية اللّٰه وحيد.
5 - با بقاى موالات تكميل مى كند و با زوال آن، احتياطاً تكميل و اعاده مى كند و مى تواند يك طواف به نيّت اعم از اتمام و اعاده انجام دهد؛ آية اللّٰه خامنه اى.
6 - اگر بعد از نصف باشد بعد از طهارت تكميل مى نمايد؛ آية اللّٰه شاهرودى.
ص:53
٧ - اگر بعد از اتمام سه شوط و نيم حدثى سر بزند پس از تحصيل طهارت، از همان جا كه قطع كرده به تكميل آن بپردازد؛ آية اللّٰه سبحانى.
٨ - اگر حدث بعد از نصف و حدث غير جنابت اختيارى باشد، بعد از طهارت تكميل مى نمايد؛ آية اللّٰه حكيم.
٩ - اگر موالات فوت نشود، بعد از وضو، طواف را كامل و اگر موالات فوت شود، طواف را اعاده كند چه حدث، قبل از نصف باشد يا بعد از آن؛ آية اللّٰه فياض.
«٣٧»
١ - اگر قبل از نصف باشد بعد از طهارت، طواف را اعاده كند؛ آيات عظام: بهجت، تبريزى، جوادى، سبحانى، خويى و وحيد؛ قبل از چهارم؛ آيات عظام: سيستانى، عزالدين زنجانى، وحيد و اردبيلى.
٢ - قبل از نصف بدون فوات موالات و فعل منافى، تطهير نمايد و ادامه دهد و با فوات موالات، اعاده نمايد؛ آية اللّٰه شاهرودى.
٣ - اگر حدث مابين سه و نيم تا چهار عارض شود، حكم فرض قبلى را دارد و اگر قبل از سه و نيم عارض شود، پس از طهارت طواف را اعاده كند؛ آية اللّٰه خامنه اى.
4 - بنابر احتياط واجب طواف اول را تكميل و نماز
ص:54
مى خواند و طواف نمازش را اعاده مى كند؛ امام خمينى و آية اللّٰه نورى.
5 - قبل از سه و نيم، بعد از طهارت طواف را اعاده كند و اگر بعد از 5/٣ و قبل از اكمال چهار باشد: بعد از طهارت، بنابر احتياط (آية اللّٰه فاضل: بايد ) طواف اول را تكميل و بعد از نماز آن، طواف را اعاده كند؛ آيات عظام:
شبيرى زنجانى، صافى، فاضل، گلپايگانى.
6 - اگر قبل از تجاوز نصف باشد، پس از تطهير طواف را از سر بگيرد و از سرگيرى طواف مطلقاً جايز است؛ آية اللّٰه حكيم.
«٣٨»
طواف او صحيح است ولى بايد براى نماز طواف، وضو بگيرد؛ اكثر مراجع.
ساير نظرات:
١ - اگر بعد از حدث اصغر شك كند كه غسل كرده يا نه، بايد غسل كرده و طواف را اعاده نمايد و براى اعمال آتيه وضو بگيرد؛ آيات عظام: تبريزى، خويى واردبيلى.
٢ - اگر احتمال دهد هنگام طواف متوجه طهارت خود بوده است يا حالت سابقه طهارت داشته اعتنا نكند؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
ص:55
٣ - مگر اين كه قبلاً به حدث اكبر محدث شود و بعد از طواف به حدث اصغر محدث شود كه در اين صورت بايد غسل كند و وضو بگيرد و طواف را اعاده كند؛ آية اللّٰه وحيد.
4 - در صورتى كه قبل از طواف محدث بوده و بعداز اتمام طواف شك در وضو يا غسل بكند بايد پس از تحصيل طهارت، طواف و نماز آن را اعاده كند؛ آية اللّٰه سبحانى.
5 - به شك اعتنا نكند، ولى براى نماز بايد تطهير كند؛ آية اللّٰه فياض.
«٣٩»
١ - اعادۀ طواف و نماز آن، كافى است؛ آيات عظام: امام خمينى، خامنه اى، عزالدين زنجانى، فاضل و نورى.
٢ - بايد همه اعمال عمره را اعاده كند؛ آيات عظام: حكيم، خويى، سيستانى، صافى، گلپايگانى و فياض.
آية اللّٰه سيستانى و آية اللّٰه خويى: نيز همين نظر با اين اضافه: و با گذشت زمان، حج باطل است؛ آية اللّٰه سيستانى: مگر در فرض سهو و نسيان.
آية اللّٰه شبيرى زنجانى : مگر بعد از احرام حج متوجه شود.
٣ - بنابر احتياط واجب، سعى و تقصير را نيز اعاده كند؛
ص:56
آيات عظام: بهجت، جوادى و مكارم؛ و اگر بطلان وضو به خاطر جهل به مسأله باشد، و وقت جبران نباشد، حج باطل است و بنابر احتياط يك شتر كفاره بدهد و با عمره مفرده از احرام شود؛ آية اللّٰه اردبيلى؛ واگر اعاده ممكن نبود، حج او تبديل به افراد مى شود؛ آية اللّٰه شاهرودى.
4 - بايد همه اعمال را از طواف، تا تقصير، با پوشيدن دو جامه احرام اعاده كند؛ آية اللّٰه سبحانى.
5 - طواف و نمازش را اعاده نمايد؛ سپس سعى و تقصير را بنابر احتياط اعاده نمايد؛ آية اللّٰه تبريزى.
«4٠»
١ - در صورتى كه مى تواند خودش وگرنه نايبش، طواف و نماز را اعاده كند؛ آيات عظام: امام خمينى، بهجت، خامنه اى، فاضل، مكارم و نورى. و بنابر احتياط سعى را نيز اعاده كند؛ آيات عظام: بهجت، مكارم.
٢ - با گذشت وقت تدارك، حج باطل است؛ آيات عظام:
تبريزى، جوادى، خويى، صافى و گلپايگانى.
٣ - با تدارك، حج او صحيح است مگر با جهل به حكم كه بنابر احتياط يك شتر كفاره بدهد و از احرام خارج شده است؛ آية اللّٰه سيستانى.
4 - طواف حج و اعمال بعد از آن را اعاده مى كند مگر
ص:57
بعد از مراجعت متوجه شده باشد كه اعادۀ اعمال بعدى لازم نيست؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
5 - عمره اش باطل مى شود و حج تمتع او نيز باطل است و احتياطاً براى خارج شدن از احرام يك عمره مفرده انجام دهد. اما اگر فقط طواف حج باطل بود، مى تواند تا آخر ذى الحجه خودش يا نائبش بجا آورد؛ آية اللّٰه شاهرودى.
6 - بايد پس از بازگشت از منى ابتدا طواف عمره و نماز آن و احتياطاً سعى را اعاده كند و سپس طواف حج را انجام دهد و اگر بعد از انجام طواف حج، متذكر بطلان شد هر وقت خواست قضا كند و اگر به وطن برگشته نائب بگيرد؛ آية اللّٰه سبحانى.
٧ - اگر بتواند طواف و اعمال بعد از آن را اعاده كند، حجش صحيح است؛ آية اللّٰه فياض.
«4١»
مسلوس و مبطون اگر وقتى دارند كه در آن وقت مى توانند نماز و طواف را با طهارت انجام دهد، بايد آن
ص:58
وقت را انتخاب نمايند. وگرنه به وظيفۀ مسلوس و مبطون عمل مى نمايد.
«4٢»
١ - اگر وقت خاصى نداشته باشد؛ اگر براى وى مشقت ندارد، براى هر بار كه از او حدث صادر مى شود، يك وضو بگيرد و اگر مشقت دارد، براى طواف يك وضو و براى نماز هم يك وضو بگيرد؛ آيات عظام: امام خمينى، مكارم، نورى، صافى، شاهرودى، جوادى و سبحانى.
آية اللّٰه حكيم: همين نظر با تفصيلات مذكور در مناسك.
و در هر صورت بنابر احتياط واجب نايب هم بگيرد؛ آية اللّٰه فاضل.
٢ - به هر نحوى كه براى نماز خود طهارت مى گيرد براى طواف هم كافى است؛ آيات عظام: بهجت، خويى، سيستانى و فياض.
٣ - يك وضو كافى است مادامى كه حدث متعارف از او صادر نشود گرچه احتياط، اعاده وضو است؛ آية اللّٰه تبريزى.
رعايت اين احتياط مستحب است؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
4 - يك وضو براى طواف و يك وضو براى نماز كافى است؛ آية اللّٰه اردبيلى.
ص:59
5 - براى طواف وضو بگيرد و چهار شوط آن را بجا آورد و بعد تجديد وضو نموده، سه شوط ديگر آن را بجا آورد و احتياطاً نايب هم بگيرد؛ آية اللّٰه گلپايگانى.
«4٣»
مبطون در صورتى كه وقت خاصى براى انجام عمل در حالت طهارت ندارد، در صورتى كه براى وى مشقت ندارد با خود آب حمل كند و در اثناى طواف وضو بگيرد و اگر براى وى سخت باشد، يك وضو كافى است.
١ - ولى براى نماز طواف بايد دوباره وضو بگيرد؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
٢ - وضو در اثناى طواف بنابر احتياط است؛ آية اللّٰه اردبيلى.
٣ - وظيفه مبطون همان وظيفه مسلوس است؛ آية اللّٰه حكيم.
تذكر: در اين فرض جهت لزوم و عدم لزوم تجديد وضو براى نماز طواف به مناسك مراجع مراجعه شود.
«44»
١ - اگر مشقت ندارد بنابر احتياط واجب، خود را قبل از هر نماز تطهير نمايد؛ آيات عظام: امام خمينى، سبحانى،
ص:60
فياض، صافى، گلپايگانى، نورى، فاضل، اردبيلى.
آية اللّٰه حكيم: همين نظر بدون قيد مشقت.
بنابر فتوى؛ آية اللّٰه بهجت و آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
٢ - كسى كه مسلوس است به همان دستورى كه براى نماز خود طهارت مى گيرد، براى طواف نيز همان طهارت كافى است ولى مبطون احوط اين است كه در صورت ممكن هم شخصاً طواف نموده و هم براى طواف نايب بگيرد؛ آية اللّٰه تبريزى.
٣ - آية اللّٰه جوادى: بنابر احتياط واجب، خود را قبل از هر نماز پاك نمايد، مگر آنكه دشوار باشد.
تذكر: مسلوس و مبطون بايد در صورت امكان از سرايت نجاست به غير مواضعى كه به صورت متعارف نجس مى شوند، جلوگيرى نمايند.
«45»
١ - بنابر احتياط اجتناب شود؛ آيات عظام: امام خمينى، بهجت، تبريزى، خويى، سيستانى، گلپايگانى، فاضل، نورى، صافى و اردبيلى.
ص:61
٢ - مانعى ندارد؛ آيات عظام: جوادى، خامنه اى و شبيرى زنجانى.
٣ - معفو نيست؛ آيات عظام: سبحانى، شاهرودى، وحيد و مكارم؛ مگر در چيزهاى محمول و يا لباسهاى كوچك غير قابل ستر عورت؛ آية اللّٰه حكيم.
4- حكم نماز را دارد به شرطى كه ازالۀ خون مشقت داشته باشد؛ آية اللّٰه فياض.
«46»
١ - مانعى ندارد؛ آيات عظام: بهجت، تبريزى، حكيم، خويى، خامنه اى، سبحانى، سيستانى، وحيد، شاهرودى، شبيرى زنجانى، عزالدين زنجانى، مكارم، اردبيلى و فياض.
٢ - در صورت جهل به مسأله مانعى ندارد؛ آية اللّٰه فاضل و آية اللّٰه جوادى.
٣ - بنابر احتياط جايز نيست؛ آيات عظام: امام خمينى، گلپايگانى، صافى، فاضل و نورى.
4 - جايز نيست؛ آية اللّٰه وحيد.
«4٧»
و بعد از طواف
١ - بنابراحتياط تطهير و اعاده كند؛ امام خمينى و آيةاللّٰه نورى.
ص:62
٢ - طوافش صحيح است و در صورت تذكر در اثنا بعد از تطهير، طواف را تكميل مى كند: آيات عظام: بهجت، حكيم، خامنه اى، خويى، شبيرى زنجانى، سيستانى، شاهرودى، فاضل، صافى و مكارم.
٣ - طوافش صحيح است؛ و در صورت تذكر در اثنا يا نجس شدن در اثنا، اگر بتواند بدون فعل منافى تطهير كند بنابر احتياط واجب تطهير مى كند؛ و گرنه بنابر اقوى با همان حال طواف او صحيح است؛ آية اللّٰه وحيد.
4 - اعاده مى كند؛ آية اللّٰه گلپايگانى و آية اللّٰه سبحانى.
5 - اگر بعد از طواف علم پيدا كند طواف او صحيح است و اگر در اثناى طواف علم پيدا كند تطهير و تكميل كند؛ آية اللّٰه جوادى و آية اللّٰه عزالدين زنجانى.
6 - اگر تذكر بعد از اتمام شوط چهارم باشد، بعد از طهارت، اتمام مى كند؛ و اگر قبل از اتمام شوط چهارم باشد، بعد از تطهير، يك طواف به نيّت اعم از تمام يا اتمام بجا مى آورد؛ آية اللّٰه تبريزى.
٧ - در صورتى كه با خروج براى تطهير، موالات عرفى از بين مى رود، طواف را تكميل مى نمايد؛ آية اللّٰه فياض.
«4٨»
١ - تطهير مى كند و طواف را اتمام مى نمايد: آيات عظام:
ص:63
امام خمينى، بهجت، جوادى، فاضل، مكارم، نورى و اردبيلى.
بدون تأخير تطهير مى كند و طواف را اتمام مى كند؛ آية اللّٰه خامنه اى و آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
٢ - اگر بعد از نصف باشد، اما اگر قبل از آن علم به نجاست پيدا كرد و تطهير مخل به موالات باشد بايد اعاده كند؛ آية اللّٰه شاهرودى.
٣ - نجاست را تطهير و طواف را اتمام مى كند؛ ولى اگر قبل از اتمام دور چهارم باشد، بنابر احتياط يك طواف به قصد اعم از تمام و اتمام بجا آورد؛ آية اللّٰه تبريزى و آية اللّٰه خويى.
4 - اگر بدون رها كردن طواف، تطهير ممكن نباشد طواف را رها مى كند، و اين طواف اگر قبل از اتمام 5/٣ باشد، باطل است و بعد از سه و نيم و قبل از چهار، بنابر احتياط تطهير و تكميل اعاده مى كند با نماز؛ و اگر بعد از دور چهارم است، تطهير و تكميل مى كند؛ آية اللّٰه صافى و آية اللّٰه گلپايگانى.
5 - به مساله قبل مراجعه شود؛ آية اللّٰه وحيد.
6 - تطهير كند و اگر موالات فوت نشود، بنابر احتياط واجب، يك طواف كامل به قصد اعم از تكميل يا استئناف بجا آورد؛ آية اللّٰه فياض.
ص:64
«4٩»
مفرده) باطل بوده و تقصير كرده، آيا از احرام
خارج شده و آيا اعاده اعمال، لازم است؟
١- علاوه بر اعادۀ عمل باطل، اعادۀ اعمال مترتّبه احوط است؛ آية اللّٰه بهجت.
٢ - از احرام خارج نشده و بايد بعد از طواف اعمال مترتّبه را اعاده كند؛ آية اللّٰه جوادى؛ مگر بعد از احرام حج تمتع متوجه شود؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
٣ - از احرام خارج نشده و انجام همه اعمال لازم است؛ و در عمره تمتع با فرض ضيق، صورى دارد؛ آية اللّٰه سبحانى.
4 - با بطلان طواف، عمره يا حج باطل است و در احرام باقى است تا وقتى خودش يا نايبش آن را انجام دهد و نماز و طواف و تقصير را هم خودش اگر نايب است احتياطاً انجام دهد، ولى در سعى فقط سعى و تقصير را انجام مى دهد و از احرام خارج مى شود؛ آية اللّٰه شاهرودى.
5 - اگر قبل از احرام حج متوجه شد، بنابر احتياط اعمال
ص:65
مترتبه را اعاده كند و تا انجام تقصير از محرمات احرام دورى نمايد؛ آية اللّٰه اردبيلى.
6 - احرام باطل شده و بايد احرام و طواف وسعى را تدارك نموده و تقصير را انجام دهد؛ آية اللّٰه عزالدين زنجانى.
٧ - اگر با اعتقاد صحت بوده، از احرام خارج شده و فقط اعاده عمل باطل شده، لازم است؛ امام خمينى و آية اللّٰه نورى.
٨ - در عمره تمتع اعمال را تدارك مى كند، و در صورت ضيق وقت، حج باطل است و احتياطاً به افراد عدول كند و اما در عمرۀ مفرده بر احرام باقى است و بايد خود يا نيايش تدارك كند و احوط اعادۀ همه است؛ آية اللّٰه تبريزى.
٩ - بايد طواف يا سعى را اعاده كند و همچنين تقصير را؛ آية اللّٰه فياض.
١٠ - اگر جاهل در وقت متوجه شود بايد طواف و اعمال بعدى را انجام دهد، و اگر وقت عمره تمتع بگذرد عمره او باطل است، و اگر بعد از رجوع به وطن متوجه شود عمره مفرده يا حج تمتع او باطل و از احرام خارج شده است، و اگر فقط سعى باطل باشد اعاده اعمال بعدى لازم نيست؛ آية اللّٰه حكيم.
ص:66
«5٠»
آيا اعادۀ تقصير لازم است؟
١ - لازم است؛ آيات عظام: تبريزى، خويى، سيستانى، سبحانى، شاهرودى و فياض.
٢ - لازم نيست: آيات عظام: امام خمينى، خامنه اى، فاضل و نورى.
٣ - بنابر احتياط لازم است؛ آيات عظام: بهجت، جوادى، مكارم (مگر اينكه پس از احرام حج متوجه شود) آية اللّٰه اردبيلى.
4 - لازم است مگر آن كه بعد از احرام حج متوجه شده باشد؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
5 - چنانچه اصلاً طواف و سعى را انجام نداده باشد، تقصير را اعاده كند و اگر ناقص انجام داده، اعاده لازم نيست؛ آية اللّٰه عزالدين زنجانى.
«5١»
مفرده) و حكم اعاده اعمال مترتّبه
١ - اگر بين سعى متوجه نقصان شود، اگر قبل از نصف باشد، بايد طواف و سعى را از اول شروع كند و اگر بعد
ص:67
از نصف باشد، طواف را تكميل و سعى را نيز تكميل كند؛ آية اللّٰه شاهرودى.
٢ - به مسأله قبل مراجعه شود؛ آية اللّٰه فاضل.
٣ - بايد سعى را تمام و تقصير را اعاده كند و اگر از روى نسيان يا جهل تقصير كرده، اعاده تقصير لازم نيست؛ آية اللّٰه نورى.
4 - به مسأله قبل مراجعه شود با اين اضافه: مگر در عمرۀ تمتع ناسياً سعى را ناقص انجام داده و تقصير كرده باشد كه در اين صورت اعادۀ تقصير لازم نيست ولى بنابر احتياط يك گاو كفاره بدهد؛ آية اللّٰه اردبيلى.
5 - نقصان طواف و سعى را جبران نمايد و عمل او صحيح است؛ آيات عظام: امام خمينى، شبيرى زنجانى و سبحانى.
6 - بايد آن عمل را جبران نمايد و اعمال مترتبه را انجام دهد؛ آية اللّٰه صافى.
٧ - بر او واجب است كه طواف و سعى و تقصير را جبران نمايد؛ آية اللّٰه تبريزى.
٨ - بايد طواف و سعى را كامل نموده و تقصير نمايد و در صورت علم و عمد بر او كفاره واجب مى شود؛ آية اللّٰه فياض.
٩ - نقصان را جبران كند و اعمال مترتبه را انجام دهد؛ آية اللّٰه جوادى.
ص:68
«5٢»
١ - قطع طواف واجب بدون عذر، مكروه است؛ و احوط (استحبابى) آن است كه از قطع كردنى كه به فوت موالات عرفيه منجر شود، اجتناب شود؛ آيات عظام:
امام خمينى، تبريزى، خامنه اى، شاهرودى، فاضل، اردبيلى و نورى.
٢ - قطع طواف واجب بدون عذر و به مجرد خواهش نفس، در صورتى كه موالات فوت شود، بنابر احتياط جايز نيست؛ آية اللّٰه بهجت و آية اللّٰه جوادى.
٣ - بنابر احتياط واجب، جايز نيست؛ آية اللّٰه مكارم.
4 - بدون عذر جايز نيست؛ آيات عظام: گلپايگانى، صافى، سبحانى و عزالدين زنجانى.
5 - جايز نيست غير از مواردى كه در مناسك ذكر شده است؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
6 - براى عيادت مريض يا قضاى حاجت خود و ديگران جايز است؛ آية اللّٰه وحيد.
ص:69
٧ - جايز است؛ آيات عظام: حكيم و شاهرودى؛ و طواف باطل مى شود چه قبل از نصف يا بعد از آن؛ آية اللّٰه فياض.
«5٣»
قطع طواف مستحب، مطلقاً جايز است.
(٢ - از جهت حكم وضعى)
قطع طواف از جهت حكم وضعى از دو جهت مورد لحاظ قرار مى گيرد:
الف: قطع بدون عذر ب: قطع با عذر
«54»
قبل از انجام منافى و قبل از بهم خوردن موالات:
براساس نظر اكثر قريب به اتفاق مراجع، اتمام كفايت مى كند؛ ساير نظرات، از موارد ذكر شده در ذيل، به دست مى آيد.
بعد از فعل منافى يا بهم خوردن موالات، يا. . .(1):
ص:70
١ - قبل از چهار دور، اعاده مى كند؛ و بعد از اتمام چهار، بنابر احوط، اتمام و اعاده مى كند؛ آيات عظام: امام خمينى، جوادى، صافى، مكارم و نورى.
و نيز كفايت مى كند كه يك طواف كامل به نيت تمام و اتمام بجا آورد؛ آية اللّٰه وحيد.
٢ - مطلقاً بايد اعاده كند؛ آية اللّٰه بهجت و آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
٣ - قبل از فوت موالات، مى تواند تكميل نمايد و بعد از آن مى تواند از سر بگيرد؛ آية اللّٰه خامنه اى.
4 - قبل از چهار دور، اعاده مى كند و بعد از چهار، اتمام و احتياطاً اعاده مى كند؛ آية اللّٰه گلپايگانى.
5 - اگر قبل از نصف بدون عذر از مطاف خارج شود، طوافش باطل است؛ و اگر موالات فوت نشود، يا خروجش بعد از نصف باشد، بنابر احتياط، اتمام و اعاده كند؛ آيات عظام: تبريزى، خويى و عزالدين زنجانى.
در اين صورت اتمام كند و اعاده لازم نيست؛ آية اللّٰه شاهرودى.
6 - اگر از مطاف خارج شود و به كارى مشغول شود كه
ص:71
صدق قطع كند، قبل از اتمام چهار، طواف باطل است و بعد از آن بنابر احتياط اتمام و اعاده كند؛ مگر اين كه موالات فوت شود كه مى تواند از سر بگيرد؛ آية اللّٰه سيستانى.
٧ - اگر كسى پيش از تجاوز ازنصف طواف، بدون عذر آن را رها كند اگر موالات بهم خورده باشد بايد طواف را از سر بگيرد ولى اگر پس از تجاوز از نيمه، رها كند، نمى تواند طواف را از سر بگيرد؛ و اگر بخواهد احتياط كند، طواف نخست را تكميل و نماز آن را بخواند سپس طواف و نماز را اعاده كند؛ آية اللّٰه سبحانى.
٨ - اگر از مطاف خارج شده و مشغول كارى شده كه عرفا بگويند طواف را قطع كرده، قبل از اتمام شوط چهارم، طوافش باطل و بعد از شوط چهارم، احتياطا يك طواف به نيت اعم از تمام و اتمام به جا آورد، مگر موالات فوت شود كه در اين صورت اعاده كافى است؛ آية اللّٰه اردبيلى.
٩ - بعد از شوط چهارم تكميل كند و احتياطاً يك طواف ديگر انجام دهد؛ آية اللّٰه فاضل.
١٠ - قطع طواف جايز است؛ پس اگر طواف واجب بوده و از مطاف خارج شده؛ اگر بعد از نصف بوده، مى تواند تكميل كند وگرنه باطل است؛ آية اللّٰه حكيم.
ص:72
١١ - ظاهراً اگرچه موالات عرفا فوت نشود، طواف باطل است و نصف و قبل از نصف فرق ندارد؛ آية اللّٰه فياض.
قطع طواف از روى عذر، موارد آن مختلف است و احكام آن فى الجمله فرق مى كند؛ برخى از موارد آن به شرح ذيل است:
«55»
١ - قبل از اتمام چهار، اعاده مى كند و بعد از آن اتمام مى كند؛ آيات عظام: امام خمينى، بهجت، جوادى، سيستانى، مكارم، اردبيلى و نورى.
آية اللّٰه تبريزى و آية اللّٰه خويى همين نظر با اين اضافه: بعد از دور چهارم احتياط آن است كه براى اتمام باقيمانده، نايب بگيرد و بعد از بهبودى احتياطاً تكميل و اين طواف را اعاده نمايد. آية اللّٰه فاضل نيز همين نظر با اين اضافه: بين 5/٣ و چهار، احتياطاً اتمام و اعاده كند.
٢ - قبل از اتمام سه شوط و نيم اعاده كند و بعد از آن اتمام نمايد؛ آية اللّٰه سبحانى.
٣ - نظر آية اللّٰه خامنه اى در مساله قبل آمده است.
4 - قبل از 5/٣ شوط اعاده مى كند؛ و بعد از 4 شوط
ص:73
بدون تأخير براى اتمام نايب مى گيرد و بين اين دو براى اتمام نايب مى گيرد و بعداز خوب شدن هم اعاده مى كند؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
5 - قبل از سه و نيم شوط و فوات موالات، اعاده و بعد از نصف، اتمام نمايد؛ آية اللّٰه شاهرودى.
6 - اگر ولو با كمك غير نتواند طواف كند، نايب بگيرد؛ آية اللّٰه عزالدين زنجانى.
٧ - اگر موالات بهم بخورد قبل از 5/٣ اعاده و بعد از چهار، تكميل و بين 5/٣ و 4 احتياط در تكميل و اعاده است ؛ آية اللّٰه گلپايگانى و آية اللّٰه صافى.
٨ - موالات فوت شود يا نه، طواف را كامل كند و در صورت دوم بهتر است يك طواف كامل به قصد اعم از تكميل و استئناف بجا آورد؛ آية اللّٰه فياض.
«56»
١ - اگر براى شركت در جماعت يا رسيدن به فضيلت وقت نماز، طواف را قطع كند، از هر جا قطع كرده، اتمام مى كند هر جند احتياط استحبابى در اعاده است؛ و اگر به خاطر برقرار شدن جماعت از ادامه طواف معذور شود، اگر قطع طواف، بعد از شوط چهارم باشد، از همان جا اتمام مى كند؛ و اگر قبل از چهارم بوده و فصل طويل
ص:74
شده، اعاده و بنابر احتياط قبل از آن اتمام و نماز آن را مى خواند؛ امام خمينى.
٢ - اگر قطع طواف بعد از شوط چهارم باشد، از همان جا اتمام مى كند؛ و اگر قبل از چهارم بوده و فصل طويل شده، اعاده و بنابر احتياط قبل از آن اتمام و نماز آن را مى خواند؛ آية اللّٰه بهجت و آية اللّٰه جوادى.
٣ - بعد از 5/٣ اتمام مى كند و قبل از 5/٣ با فصل طويل بنابر احتياط اعاده مى كند؛ آية اللّٰه خامنه اى و آية اللّٰه شاهرودى.
4 - در هر كجا كه باشد، اتمام مى كند؛ آيات عظام: تبريزى، سبحانى، فاضل، و اردبيلى؛ ولى اگر از مسجد خارج شده باشد، قبل از تجاوز از نصف بايد اعاده كند؛ آية اللّٰه حكيم.
5 - اگر در جماعت شركت كند، اتمام طواف كافى است؛ و اگر نه اگر قبل اتمام از چهارم بوده و موالات باقى است، اتمام مى كند وگرنه اعاده مى كند و بعد از چهارم مطلقاً اتمام مى كند؛ آية اللّٰه سيستانى.
6 - با زوال موالات، طواف باطل است؛ آية اللّٰه خويى.
٧ - اگر در جماعت شركت كند اتمام طواف كافى است وگرنه بعد از شوط چهارم، اتمام و قبل از 5/٣ شوط، اعاده و در بين اين دو، اتمام و اعاده مى كند؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
ص:75
٨ - قطع طواف به خاطر نماز جماعت، به طواف ضرر نمى رساند؛ آية اللّٰه فياض.
«5٧»
١ - اشكال دارد؛ آيات عظام: امام خمينى، سبحانى و اردبيلى ؛ مگر اينكه جاهل قاصر باشد؛ آية اللّٰه جوادى.
٢ - در هر صورت اگر قطع كرد، طواف دوم مجزى است؛ آيات عظام: بهجت، حكيم، خامنه اى، شبيرى زنجانى، فاضل، مكارم و نورى.
٣ - مجزى است ولى اگر قطع بعد از شوط چهارم بوده، نقصان طواف قطع شده را به جا آورد و نماز آن را نيز بخواند؛ آية اللّٰه گلپايگانى و آية اللّٰه صافى.
4 - طواف را از آنجا كه قطع كرده، اتمام مى كند، سپس احتياطاً طواف را اعاده مى كند؛ آية اللّٰه تبريزى.
5 - بنابر احتياط واجب يك طواف به قصد اعم از اتمام و طواف جديد، بجا آورد؛ آية اللّٰه وحيد.
6 - اگر قبل از اكمال شوط چهارم باشد، اگر طواف را رها كند و از مطاف خارج شود و مشغول كار ديگرى شود به
ص:76
نحوى كه عرفاً بگويند از طواف منصرف شده، طواف جديدش صحيح است؛ و اگر بعد از شوط چهارم باشد اگر استيناف پس از فوت موالات عرفيه بوده صحيح است و گرنه مشكل است مگر اين كه جاهل مقصر باشد؛ آية اللّٰه سيستانى.
٧ - از همان جا ادامه دهد؛ آية اللّٰه شاهرودى.
٨ - اگر در شوط اوّل و دوم باشد، از سرمى گيرد و اگر بعد از سوم باشد، طواف را تمام و بنابراحتياط طواف كامل به نيت وظيفه فعلى بجا مى آورد؛ آية اللّٰه عزالدين زنجانى.
٩ - مطلقاً جايز نيست؛ آية اللّٰه فياض.
«5٨»
١ - با زوال موالات، براساس نظر اكثر مراجع، از سرگيرى طواف، به صحت طواف دوم اشكالى وارد نمى كند؛ در تتميم اين مطلب به نظرات ذيل توجه شود:
١ - اگر قطع بعد از چهار دور بوده، نقصان طواف قبل را با نمازش بجا آورد؛ آية اللّٰه صافى و آية اللّٰه گلپايگانى.
٢ - اگر خروجش بعد از نصف باشد، بنابر احتياط اتمام و اعاده كند؛ آية اللّٰه تبريزى.
٣ - اگر چهار شوط انجام شده، بنابر احتياط واجب،
ص:77
اتمام و اعاده نمايد؛ و اگر قبل از دور چهارم بوده، بايد يك طواف ديگر بجا آورد؛ امام خمينى.
4 - اگر بعد از نصف (سه دور و نيم) باشد اتمام مى كند و نماز مى خواند؛ آية اللّٰه شاهرودى واگر قبل از آن باشد، از سرمى گيرد؛ آية اللّٰه عزالدين زنجانى.
5 - ملاك قطع، خروج از مطاف و عدم آن است؛ پس اگر از مطاف خارج شد و از سه دور و نيم تجاوز كرده، ادامه دهد وگرنه از سربگيرد؛ آية اللّٰه حكيم.
«5٩»
١ - اگر از نصف گذشته باشد و فعل كثير انجام نداده باشد، اتمام مى كند؛ و اگر قبل از نصف باشد، اعاده مى كند؛ آيات عظام: امام خمينى، عزالدين زنجانى، فاضل و نورى.
آية اللّٰه مكارم: همين نظر با اين اضافه: قيد فعل كثير، زائد است.
٢ - اگر بعد از فوت موالات يا بيرون رفتن از مطاف باشد، اگر كمبود كمتر از چهار دور باشد، تكميل مى كند
ص:78
و در بيشتر از چهار، احوط اتمام و اعاده است؛ آية اللّٰه تبريزى و آية اللّٰه خويى.
آية اللّٰه سيستانى: همين نظر بدون قيد بيرون رفتن از مطاف.
٣ - در بيشتر از نصف (كه على الاحوط به اتمام چهار است) اتمام مى كند و در كمتر، با فوت موالات اعاده مى كند؛ آية اللّٰه بهجت.
آية اللّٰه صافى و آية اللّٰه گلپايگانى: همين نظر با اين اضافه:
بين 5/٣ تا 4، احتياطاً تكميل و اعاده مى كند.
4 - طواف قبلى را تكميل مى كند هرچند موالات فوت شده باشد؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى و آية اللّٰه جوادى.
5 - اگر قبل از فوت موالات متوجه شود و از مطاف خارج نشده باشد، بقيه را انجام مى دهد و صحيح است؛ و اگر بعد از آن يا بعد از خروج از مطاف باشد، اگر فراموش شده تا سه دور باشد، بايد آن را اتمام كند و طواف صحيح است و اگر فراموش شده چهار دور يا بيشتر باشد احتياط به آوردن يك طواف به نيت اعم از تمام و اتمام است؛ آية اللّٰه وحيد.
6 - قبل از فوت مولات اتمام مى نمايد و با فوت موالات اگر كمتر از نصف باشد، اعاده وگرنه اتمام مى نمايد؛ آية اللّٰه شاهرودى.
ص:79
٧ - اگر موالات به هم خورده باشد بايد طواف را اعاده كند، خواه آنچه كه آورده كمتر از نصف باشد يا نه و اگر موالات بهم نخورده باشد طواف را تكميل كند؛ آية اللّٰه سبحانى.
٨ - اگر بعد از اتمام چهار شوط باشد، اقوى آن است كه طواف را تمام كند و صحيح است و اگر پيش از آن باشد، چنانچه موالات به هم نخورده باشد، بايد آن را تكميل كند و كافى است وگرنه يك طواف به نيت اعم از تمام و اتمام بجاآورد؛ آية اللّٰه اردبيلى.
٩ - مى تواند اتمام كند مگر در فرض خروج از مطاف و عدم تجاوز از ٣ دور و نيم كه در اين فرض احتياط واجب اعاده است؛ آية اللّٰه حكيم.
«6٠»
آن را قطع مى كند و طواف صحيح است؛ همه مراجع غير از آية اللّٰه سيستانى. (نظر ايشان چند سطر بعد مى آيد)
اگر بيشتر از يك دور باشد:
١ - بنابر احتياط واجب (آية اللّٰه صافى و آية اللّٰه گلپايگانى:
بنابر احتياط مستحب) بدون تعيين قصد استحباب يا وجوب، آن را به هفت برساند و دو ركعت قبل از سعى و
ص:80
دو ركعت بعد از سعى بخواند و دو ركعت اول را بدون تعيينِ براى اول يا دوم، براى فريضه قرار دهد؛ آيات عظام: امام خمينى، بهجت، تبريزى، جوادى، شاهرودى، صافى، گلپايگانى، مكارم، اردبيلى و نورى.
آية اللّٰه فاضل: همين نظر با اين اضافه: نماز بعد از سعى مستحب است.
آية اللّٰه سيستانى: همين نظر با تفصيل بعد از ركن عراقى بنابر فتوى و قبل از آن بنابر احتياط واجب.
٢ - اگر يك دور يا بيشتر باشد بنا بر احتياط واجب با آن زايد يك طواف كامل انجام مى دهد به قصد قربت مطلقه اعم از وجوب و استحباب و دو تا دو ركعتى نماز مى خواند؛ آية اللّٰه وحيد.
٣ - اگر زياده كمتر از يك دور باشد آن را قطع مى كند و طوافش صحيح است و اگر يك دور يا بيشتر باشد بايد آن را به هفت برساند و در هر دو صورت نماز آن را بخواند؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
4 - اگر كمتر از يك دور باشد آن را قطع و صحيح است واگر بيشتر از يك دور باشد، بنابر احتياط واجب با نيت وجوب، آن را به هفت دور مى رساند و دو ركعت قبل از سعى به نيت طواف واجب و دو ركعت بعد از سعى به نيت طواف قبلى مى خواند؛ آية اللّٰه سبحانى.
ص:81
5 - اگر زياده، يك شوط باشد، استحباباً به هفت برساند و به نيت قربت مطلقه نماز را بخواند؛ آية اللّٰه عزالدين زنجانى.
6 - اگر در اثناى دور اول باشد، آن را قطع كند و از مطاف خارج شود، ولى اگر بيشتر از يك دور باشد، بعيد نيست كه آن را كامل كند؛ آية اللّٰه فياض.
٧ - جهت تفصيل اين مسأله به مناسك مراجعه شود؛ آية اللّٰه حكيم.
«6١»
١ - بنابر احتياط اشكال دارد؛ امام خمينى (ظاهراً مرادشان قبل از ورود به نماز است اگرچه عبارت مطلق است)
٢ - مطلقاً اشكال ندارد؛ آيات عظام: بهجت، حكيم، جوادى، خامنه اى، صافى، گلپايگانى و فاضل.
٣ - در صورت حصول شك بعد از ورود در نماز، اعتنا نكند؛ آية اللّٰه تبريزى و آية اللّٰه خويى؛ و يا بعد از فوت موالات؛ آية اللّٰه سيستانى و آية اللّٰه وحيد.
4 - بعد از ورود به عمل ديگر به گونه اى كه فراغ صدق كند، اعتنا نكند وگرنه بنابر احتياط طواف را اعاده كند؛ آية اللّٰه سبحانى و آية اللّٰه اردبيلى.
5 - اگر بعد از انصراف از طواف و مشغول شدن به عملى
ص:82
كه متعارفاً بعد از طواف انجام مى دهد شك كند چنانچه احتمال بدهد هنگام طواف به عدد اشواط توجه داشته اعتنا نكند؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
6 - بعد از خروج از مطاف اعتنا نكند؛ آية اللّٰه شاهرودى.
٧ - اگر هنگام طواف ملتفت باشد كه بايد هفت شوط انجام دهد، به شكش اعتنا نكند؛ آية اللّٰه فياض.
«6٢»
١ - مظنّه مطلقاً در عدد اشواط طواف و سعى حجيّت دارد و اين طواف صحيح است حتى اگر لحوق يقين نشود؛ آية اللّٰه بهجت.
٢ - طواف صحيح است؛ آيات عظام: امام خمينى، جوادى، خامنه اى، مكارم، عزالدين زنجانى و نورى؛ اگر با قصد رجاى كشف ادامه داده باشد؛ آيات عظام: حكيم، سبحانى، صافى، گلپايگانى واردبيلى.
٣ - بنابر احتياط صحيح نيست؛ آيات عظام: تبريزى، خويى، شاهرودى و فاضل.
4 - بنابر احتياط اعاده كند مگر آن كه مطمئن بوده در ادامۀ طواف به حجت شرعى (مانند شمارش همراهان) مى رسد؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
ص:83
«6٣»
پاكى تا بعد از عشره
١ - اگر حائض بعد از عادت، پاك شود و با طهارت، اعمال را انجام دهد و بعد از اتمام عشره خون ببيند، محكوم به استحاضه است؛ همۀ مراجع.
تذكر: صورتى كه حائض بعد از پاكى خون ببيند و تا بعد از ده روز استمرار داشته باشد، در عادت وقتى و عددى نيز محكوم به استحاضه است. جهت تفصيل آن و وقوف بر ساير موارد به كتب مفصل مراجعه شود.
٢ - ايام پاكى حيض نيست ولى مستحب است خونى را كه دوباره مى بيند تا تكميل ده روز از مجموع دو خون، حيض قرار دهد؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى؛ آية اللّٰه حكيم همين نظر بنابر وجوب.
٣ - اگر حائض بعد از عادت غسل كند و بعد از آن خون ببيند، محكوم به استحاضه است؛ آية اللّٰه فياض.
«64»
آن تا بعد از روز دهم
١ - اگر حايض بعد از عادت پاك شود و با طهارت،
ص:84
اعمال را انجام دهد و بعد از آن خون ببيند و از روز دهم تجاوز نكند، محكوم به حيض است و در وسعت وقت، بايد طواف و نماز را اعاده كند؛ و در ضيق وقت، محل اشكال است و بايد احتياط مراعات شود؛ آيات عظام:
امام خمينى، بهجت، جوادى، خامنه اى، سبحانى، صافى، گلپايگانى، عزالدين زنجانى، فاضل و نورى.
٢ - اگر لك، صفات حيض داشته باشد و قبل از ده روز قطع شد، بايد اعمال را اعاده نمايد، در غير اين صورت صحيح است؛ آيات عظام: تبريزى، خويى و شاهرودى.
٣ - پاكى بين دو خون كه حيض واحد شمرده مى شوند، محل اشكال است، و به احتياط واجب، طواف و نماز را اعاده كند؛ آية اللّٰه سيستانى.
4 - اگر اعمال در حال پاكى بوده، صحيح است و اعاده ندارد؛ آيات عظام: شبيرى زنجانى، حكيم و مكارم.
5 - اگر در حج بوده، بايد طواف و نماز را اعاده كند و اگر در عمره بوده، چنانچه وقت تنگ باشد و نتواند طواف و نماز را اعاده كند، پس از حج تمتع، احتياطاً علاوه بر اعاده طواف يك عمره مفرده نيز به جا آورد؛ آية اللّٰه اردبيلى.
6 - به تعداد عادت حيض قرار دهد و بيشتر از آن استحاضه است؛ آية اللّٰه فياض.
ص:85
«65»
١ - نماز و طواف براى زن مستحاضه مستقل مى باشند، يعنى هر كدام حكم نماز مستقل دارند كه بايد به وظيفۀ لازم براى هر كدام مستقلاً عمل شود؛ اكثر مراجع.
٢ - قليله به احتياط واجب براى هر كدام يك وضو و متوسطه بنابر احتياط واجب براى هر دو يك غسل و براى هر كدام يك وضو بگيرد؛ آية اللّٰه سيستانى و آية اللّٰه سبحانى .
٣ - طواف و نماز آن با مبادرت يك عمل محسوب مى شوند، يك وضو در قليله، يك غسل در كثيره، و در متوسطه چنانچه در روز غسل نكرده يك غسل كافيست، والا يك وضو بگيرد؛ آية اللّٰه حكيم.
4 - تجديد اعمال لازم نيست مگر زياد فاصله شود؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
5 - در قليله فقط وضو در متوسطه براى هر دو يك غسل و براى هر كدام يك وضو و در كثيره براى هر كدام غسل و وضو لازم است؛ آية اللّٰه شاهرودى.
6 - در قليله واجب است براى هر كدام يك وضو بگيرد و
ص:86
نيز در متوسطه، يك غسل در شبانه روز براى نماز يوميه و طواف و نماز آن، كفايت مى كند؛ و اما در كثيره، واجب است براى هر يك از طواف و نمازش غسل كند؛ آية اللّٰه فياض.
«66»
١ - بايد براى هر كدام يك غسل جداگانه انجام دهد مگر آنكه از وقت غسل تا آخر نماز، خون قطع باشد؛ آيات عظام: امام خمينى، بهجت، جوادى، خامنه اى، عزالدين زنجانى، اردبيلى و نورى؛ و براى هركدام وضو هم بگيرد؛ آية اللّٰه شاهرودى.
٢ - اگر خون مستمر باشد به گونه اى كه از پنبه منقطع نشود، يك غسل كافى است؛ وگرنه اگر بعد از غسل، خون بيرون نزند، براى نماز هم كافى است؛ و اگر بيرون زده باشد، به احتياط واجب براى نماز؛ غسل لازم است؛ آية اللّٰه سيستانى.
٣- بنا بر احتياط براى طواف و نماز آن يك غسل كند و براى هر يك از آن دو، يك وضو بگيرد؛ آية اللّٰه تبريزى.
4 - كثيره براى هر كدام غسل كند و وضو لازم ندارد مگر اين كه محدث به حدث اصغر باشد كه احوط ضم وضو است آية اللّٰه خويى.
ص:87
5 - اگر بعد از غسل براى نماز يوميّه خون نبيند، تجديد لازم نيست وگرنه براى هر كدام از طواف و نماز احتياطاً يك غسل كند و اگر فاصله بين غسل و طواف زياد مى شود و در نزديك مسجد هم نمى تواند غسل كند، احتياطاً موقع ورود به مسجد الحرام تيمم بدل از غسل هم بنمايد؛ آية اللّٰه صافى و آية اللّٰه گلپايگانى.
6 - مستحاضۀ كثيره غير از غسلهاى نماز، چيزى بر او نيست، فقط بنابر احتياط وضو بگيرد؛ آية اللّٰه مكارم و آية اللّٰه سبحانى.
٧ - بنابر احتياط براى طواف و نماز آن يك غسل انجام دهد و براى هر كدام يك وضو بگيرد و اگر غسل براى او حرجى است تيمم مى كند و وضو مى گيرد؛ آية اللّٰه فاضل.
٨ - كثيره بايد غسل كند و احتياطا براى نماز نيز يك غسل ديگر انجام دهد و وضو لازم نيست و اگر به وظايف خود براى نماز عمل كرده باشد، اصل غسل مبنى بر احتياط است؛ آية اللّٰه وحيد.
٩ - براى طواف غسل كرده وضو مى گيرد و براى نماز آن هم وضو مى گيرد و اگر براى نماز واجب غسل كرد مى تواند با همان غسل نماز واجب و طواف نماز
ص:88
واجب و طواف و نماز آن را بجا آورد ولى بايد فاصله نيندازد و براى هر كدام يك وضو بگيرد؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
١٠ - كثيره براى هر دو يك غسل كند و از وضو هم كفايت مى كند و نمى تواند به غسل نماز يوميه اكتفا نمايد؛ آية اللّٰه حكيم.
١١ - براى هر يك، غسل جداگانه انجام دهد؛ آية اللّٰه فياض.
«6٧»
مسجدين، بايد غسل استحاضه را انجام
داده باشند؟
١ - رفتن به مسجدين براى استحاضه و ساير احكام، متوقف بر غسل استحاضه نيست، ولى مقاربت بنابر احتياط با غسل حلال مى شود؛ آيات عظام: امام خمينى، سيستانى، جوادى، مكارم (در مستحاضه كثيره) و نورى.
غسل در تمامى موارد احتياط مستحب است؛ آية اللّٰه فاضل.
٢ - بايد براى همه موارد غسل كند. بنابر احتياط واجب و در لمس خط قرآن بنابر فتوى ؛ آية اللّٰه شاهرودى.
٣ - بايد براى رفتن به مسجدين غسل استحاضه را انجام داده باشد؛ آيات عظام: بهجت، گلپايگانى، صافى، تبريزى و
ص:89
سبحانى؛ ولى در متوسطه لازم نيست؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
4 - بنابر احتياط واجب براى همه موارد غسل كند و احتياط واجب اين است كه خط قرآن را لمس نكند حتى اگر غسل كرده باشد؛ آية اللّٰه اردبيلى.
5 - غسل استحاضه، در دخول مسجد شرط نيست؛ آية اللّٰه فياض.
6 - رفتن به مسجدين براى مستحاضه متوقف بر غسل نيست ولى بنابر احتياط واجب، حق دخول كعبه را ندارد اگرچه به وظيفه خود عمل كرده باشد و نمى تواند به خطهاى قرآن دست بزند؛ آية اللّٰه حكيم.
«6٨»
در فرض سهو و جهل قصورى: طواف او صحيح است؛ همه مراجع.
در فرض عمد و جهل تقصيرى:
١ - بنابر احتياط واجب طوافش صحيح نيست؛ آيات
ص:90
عظام: امام خمينى، بهجت، تبريزى، خويى، صافى، گلپايگانى، فاضل، اردبيلى و نورى.
٢ - در صورت جهل به حكم، طواف صحيح است؛ آية اللّٰه خويى.
٣ - صحيح است، هر چند معصيت نموده است؛ آيات عظام: جوادى، حكيم، خامنه اى، فياض، شبيرى زنجانى، سبحانى، سيستانى ، عزالدين زنجانى و مكارم.
4 - در صورت عمد باطل است؛ آية اللّٰه شاهرودى.
«6٩»
١ - با نماز فرق نمى كند غير از اين كه در طواف بايد صورت پوشانده نشود؛ آيات عظام: تبريزى، جوادى، خويى، سيستانى، شاهرودى، فاضل و نورى.
٢ - با نماز فرق مى كند و فقط على الاحوط وجه و كفين در طواف استثنا شده است (يعنى بنابر احتياط واجب، بايد پا را بپوشاند) ؛ آيات عظام: امام خمينى، بهجت، گلپايگانى، صافى، خامنه اى، عزالدين زنجانى، اردبيلى و مكارم.
آية اللّٰه سبحانى همين نظر: بنابر فتوى.
٣ - پوشش شرط صحت طواف نيست ولى چون در طواف در معرض ديد نامحرم است بايد سر و بدن خود را بپوشاند و پوشاندن وجه و كفين لازم نيست؛ آية اللّٰه
ص:91
شبيرى زنجانى؛ وبنابر احتياط واجب پا را نيز بپوشاند؛ آية اللّٰه حكيم.
4 - بنابر احتياط واجب، تمام بدن به جز صورت و كفّين را بپوشاند؛ آية اللّٰه فياض.
«٧٠»
سن يأس
١ - قرشيه 6٠ سال غير قرشيّه 5٠ سال؛ ١آيات عظام:
امام خمينى، حكيم، جوادى، سبحانى، شاهرودى، شبيرى زنجانى، صافى، گلپايگانى، فاضل و نورى.
آية اللّٰه بهجت: در صورتى كه بعد از اين سالها هم، اطمينان به حيض داشته باشد، محكوم به حيض است.
٢ - مطلقاً 5٠ سال است؛ آية اللّٰه اردبيلى.
٣ - تعيين سن يائسگى محل تأمل و احتياط است، بانوان مى توانند در اين مسأله با رعايت شرايط، به مجتهد ديگر مراجعه نمايند؛ آية اللّٰه خامنه اى.
4 - مطلقاً 6٠ سال است؛ آية اللّٰه سيستانى و آية اللّٰه فياض.
١) - 6٠ سال قمرى به سال شمسى حدود 5٨ سال و ٧٨ روز و 5٠سال قمرى به سال شمسى حدود 4٨ سال و ١٨6 روز مى شود
ص:92
5 - اگر بين 5٠ سال و 6٠ سال خون به صفات حيض باشد، بنابر احتياط جمع بين احكام حائض و مستحاضه كنند و بعد از 6٠ سال، محكوم به استحاضه است؛ آيات عظام: تبريزى، خويى و وحيد.
6 - اگر مشخصات خونى را كه زن مى بيند، قبل از 5٠ سال و بعد از 5٠ سال، فرق نكرده، محكوم به حيض است آية اللّٰه مكارم.
ص:93
«٧١»
١ - با تأخيرِ نماز، اعادۀ طواف لازم نيست؛ آيات عظام: امام خمينى، بهجت، حكيم، خامنه اى، صافى، فياض، گلپايگانى، مكارم و نورى.
٢ - اگر عمداً تأخير بيندازد بنابر احتياط طواف را اعاده كند؛ آيات عظام: سيستانى، فاضل و اردبيلى.
٣ - مطلقاً بنابر احتياط با تأخير، طواف را اعاده كند؛ آية اللّٰه تبريزى و آية اللّٰه شاهرودى.
4 - بايد اعاده كند؛ آية اللّٰه خويى و آية اللّٰه جوادى.
5 - اگر بدون عذر تأخير بيندازد بايد بعد از خواندن نماز، طواف و نماز را اعاده كند؛ آية اللّٰه سبحانى و آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
«٧٢»
١ - به صحت نماز ضرر نمى زند؛ اكثر آيات عظام.
ص:94
٢ - بايد عدم محاذات رعايت شود مگر زن اهل سنت باشد، يا موجب بهم خوردن موالات شود، يا عسر و حرج باشد؛ آية اللّٰه فاضل.
٣ - در مسجد الحرام محاذات مطلقاً اشكال ندارد؛ آية اللّٰه شاهرودى.
4 - در مسجد الحرام و اطراف آن كه محلّ ازدحام جمعيت است، صحيح بوده و كراهت نيز ندارد؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
5 - در صورت امكان، عدم محاذات رعايت شود، مگر اينكه اين شرط حرجى باشد يا به موالات بين طواف و نماز لطمه بزند، كه در اين صورت، رعايت اين شرط لازم نيست؛ آية اللّٰه سبحانى.
6 - اگر مرد به مقدار مثلاً چهار انگشت مقدم باشد كافى است؛ و اگر فاصله مرد با زن يك وجب باشد نيز كافى است؛ آية اللّٰه فياض.
«٧٣»
١- مكروه است؛ آيات عظام: امام خمينى، بهجت، شبيرى زنجانى، حكيم، صافى، گلپايگانى، عزالدين زنجانى؛ مگر با فاصله يك ذراع؛ آية اللّٰه شاهرودى.
ص:95
٢ - حكم مسأله قبل را دارد؛ آية اللّٰه جوادى.
٣ - نماز باطل است: مگر 5 متر فاصله باشد؛ آية اللّٰه فاضل و آية اللّٰه مكارم.
4 - اگر به مقدار يك وجب فاصله باشد، مانعى ندارد؛ آيات عظام: خويى، تبريزى، خامنه اى و فياض.
5 - بايد - بنابر احتياط لازم - زن عقب تر از مرد بايستد، اقلا به مقدارى كه جاى سجده او، برابرِ جاى دو زانوى مرد در حال سجده باشد؛ آية اللّٰه سيستانى.
6 - بنابراحتياط واجب مكان نماز زن بايد به گونه اى باشد كه عرفاً عقب تر از مكان نماز مرد قلمداد شود وگرنه بنابر احتياط نماز باطل است مگر با فاصله ١٠ ذراع؛ آية اللّٰه اردبيلى.
٧ - بنابر احتياط واجب بايد جاى سجده زن از جاى ايستادن مرد كمى عقب تر باشد؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
«٧4»
١ - بايد نماز را به هر ترتيبى كه مى تواند خودش به جا آورد و كافى است؛ و اگر ممكن است و مى تواند با تلقين، نماز را صحيح بخواند، كسى را بگمارد كه نماز را
ص:96
به او تلقين كند؛ آيات عظام: امام خمينى، فاضل، نورى و مكارم ؛ و بنابر احتياط نائب هم بگيرد؛ آية اللّٰه جوادى.
٢ - خودش به هر نحو مى تواند بخواند و بنابر احتياط نايب هم بگيرد؛ آية اللّٰه خامنه اى؛ و نيز بنابر احتياط با جماعت هم بخواند؛ آيات عظام: تبريزى، سبحانى، خويى و فياض؛ و اگر متمكّن از تصحيح نباشد، آنچه بلد است كافى است: آية اللّٰه وحيد.
٣ - اگر مقدار زيادى از سورۀ حمد را بتواند به طور صحيح بخواند، خواندن حمد به همين صورت كافى است؛ و اگر نتواند، به احتياط واجب مقدارى از قرآن را كه مى تواند صحيح بخواند به آن اضافه كند و اگر نتواند تسبيح بگويد؛ آية اللّٰه سيستانى.
4 - خودش بخواند و اگر بتواند، در مقام به جماعت بخواند، و در صورت عدم امكان، عمل به وظيفۀ روزانه كافى است؛ آية اللّٰه بهجت.
5 - خودش بخواند و به جماعت هم اقامه نمايد و اگر نايب هم بگيرد بهتر و مطابق با احتياط است؛ آية اللّٰه صافى و آية اللّٰه گلپايگانى.
6 - اگر مى تواند بايد طواف را به تأخير بيندازد و
ص:97
بعد از تصحيح قرائت، طواف كند و اگر تا آخرين فرصت ياد نگرفت طواف مى كند و به صحيح ترين قرائتى كه مى تواند - ولو با تلقين - مى خواند و اگر ندانسته بدون تأخير طواف نمود اعمالش صحيح است ولى بايد بعد از تصحيح، نماز را دوباره بخواند؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
٧ - كسى كه نمى تواند قرائت صحيح را ياد گيرد و تلقين هم ميّسر نشود، بايد يك بار خودش نماز بخواند و يك بار هم كسى را كه نمازش صحيح است نائب قرار دهد و مى تواند به كسى كه داراى شرائط امام جماعت است و قرائت او صحيح است و نماز طواف را مى خواند اقتدا كند؛ آية اللّٰه شاهرودى.
٨ - كسى كه امكان تصحيح برايش وجود ندارد مثل الكن، اگر به همان نحو بخواند صحيح است ولى اگر مى توانسته تصحيح كند و مسامحه كرده و اكنون امكان تصحيح برايش نيست، خودش نماز را بخواند و اگر امكان داشت كسى هم به او تلقين كند و بنابر احتياط واجب به جماعت نيز آن را اعاده كرده و نايب هم بگيرد؛ آية اللّٰه اردبيلى.
٩ - اگر متمكن در تصحيح نباشد، آنچه مى داند كفايت
ص:98
مى كند؛ آية اللّٰه عزالدين زنجانى ، و همچنين است اگر قدرت داشت ولى متوجه به خطاى خود نبود و نماز خواند؛ و اگر متوجه شد و مى تواند يا بگيرد ولو با تلقين، طواف را به تأخير بياندازد و اگر وقت تنگ است بنابراحتياط واجب نايب هم بگيرد؛ آية اللّٰه حكيم.
«٧5»
انجام حج مستحب نيابى و عمرۀ مفرده استحبابى
نيابى توسط كسى كه قرائتش
صحيح نيست
١ - صحيح است؛ آيات عظام: سيستانى، صافى، فاضل فياض، گلپايگانى، تبريزى و اردبيلى؛ جايز است به قصد رجا و اميد مطلوبيت؛ شاهرودى.
٢ - صحيح است، ولى بايد به وظيفه اى كه در مسأله قبل گفته شد عمل كند؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
٣ - اگر تبرعى است صحيح است و اگر اجاره اى است با علم و رضايت مؤجر صحيح است؛ آية اللّٰه حكيم.
«٧6»
كسى كه نماز طوافش باطل بوده و با همين وضع تقصير نموده، چه حكمى دارد؟ (با فرض عدم توجه به بطلان و
ص:99
فرض توجه و فرض شك)
١ - اگر نمى دانسته تقصيرش صحيح است ولى بايد نماز را به طور صحيح دوباره بخواند؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
٢ - نماز طواف را اعاده مى كند؛ آية اللّٰه تبريزى.
٣ - اگر نمى دانسته كه نمازش باطل است، از احرام خارج شده و فقط نماز طواف را بايد بخواند و اگر مى دانسته تفصيلاتى هست به مناسك مراجعه شود؛ آية اللّٰه صافى.
4 - نماز طواف را اعاده كند و به احتياط واجب سعى و تقصير را نيز اعاده كند؛ آية اللّٰه جوادى.
5 - اگر باطل باشد چه جهلاً و چه سهواً و چه تقصيراً، هر وقت متوجه شد بايد آن را بخواند و در فرض ترك عمدى، اعمال مترتبه صحيح است و فقط قضاى آن را مى خواند مانند ناسى ولى در فرض اخير، احتياط شديد در اعادۀ حج در سال آينده است؛ آية اللّٰه شاهرودى.
6 - در فرض جهل يا غفلت، فقط نماز را اعاده؛ و در فرض عمد، نماز و اعمال مترتبه را اعاده و كفاره تقصير بى جا را مى پردازد؛ آية اللّٰه اردبيلى.
٧ - تقصير صحيح است؛ آية اللّٰه فياض.
ص:100
٨ - اگر با توجه به بطلان نماز تقصير كند اثرى ندارد و حكم تارك اعمال را دارد و بايد نماز و سعى و تقصير را اعاده كند و با خروج وقت عمره يا حج او باطل است و با فرض شك بعد از فراغ از نماز، اعمال صحيح است و با فرض عدم توجه به بطلان نماز، اعمال انجام شده صحيح و فقط نماز را اعاده نمايد؛ آية اللّٰه حكيم.
«٧٧»
١ - ظن در ركعات معتبر است؛ اكثر آيات عظام.
٢ - اگر در ركعات نماز طواف شك كند، به احتياط واجب، اتمام و اعاده كند؛ آية اللّٰه مكارم.
٣ - شك در نماز واجب دو ركعتى اگر مستقر شد سبب بطلان آن نماز است و ظن در ركعات معتبر است؛ آية اللّٰه جوادى.
«٧٨»
١ - معتبر است؛ آيات عظام: بهجت، صافى، جوادى، سبحانى، گلپايگانى، فاضل واردبيلى.
ص:101
٢ - احتياط شود؛ آيات عظام: امام خمينى، خامنه اى، شبيرى زنجانى، مكارم و نورى.
٣ - حكم شك را دارد: آيات عظام: تبريزى، حكيم، خويى، سيستانى، شاهرودى و عزالدين زنجانى.
«٧٩»
١ - در طواف واجب، مستحب است؛ آية اللّٰه بهجت؛ جايز است؛ آية اللّٰه عزالدين زنجانى.
٢ - اقتدا جايز است ؛ آية اللّٰه خويى.
٣ - در غير صحيح القراءه، احوط است ولى نبايد به آن اكتفا شود؛ آيات عظام: تبريزى، سبحانى، سيستانى، صافى، گلپايگانى واردبيلى.
4 - مشروعيّت آن محل اشكال است؛ آيات عظام: امام خمينى، جوادى، حكيم، خامنه اى، فاضل، مكارم و نورى.
5 - نماز طواف را نمى توان به جماعت خواند؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
«٨٠»
١ - جايز است؛ آيات عظام: تبريزى، جوادى، شبيرى زنجانى، سبحانى، سيستانى، صافى، گلپايگانى، عزالدين
ص:102
زنجانى، فاضل، اردبيلى، نورى و (ظاهراً امام خمينى) .
٢ - اشكال دارد؛ آية اللّٰه بهجت و آية اللّٰه مكارم.
٣ - بهتر است نماز طواف مستحب را ترك نكند؛ آية اللّٰه حكيم؛ و اگر عمداً ترك كرد، اولى بلكه احوط آن است كه هرجا كه بتواند آن را بجا آورد؛ آية اللّٰه شاهرودى.
ص:103
«٨١»
١ - اگر ثابت شود كه عرض مسعاى جديد، در بين كوه صفا و مروه است، مانعى ندارد؛ وگرنه با رعايت اقرب فالاقرب به مسعاى قديم، سعى مى كند؛ آية اللّٰه بهجت و آية اللّٰه صافى.
٢ - سعى در مسعاى جديد مجزى است؛ آيات عظام:
جوادى، خامنه اى، سبحانى، فاضل، شاهرودى، عزالدين زنجانى، فياض، مكارم، اردبيلى و نورى؛ ولى بهتر است از قسمت قديمى صفا شروع كنند و از مسعاى جديد به مروه بروند و در پايان دور هفتم نيز خود را به قسمت قديمى مروه برسانند؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
٣ - اگر محرز شود سعى بين صفا و مروه است، مجزى است وگرنه بنابر احتياط مجزى نيست، مگر در 5 متر از مسعاى جديد كه محرز شده است؛ آية اللّٰه وحيد.
ص:104
4 - اگر اطمينان پيدا كنند كه كوه صفا و مروه تا مسعاى جديد امتداد داشته است، سعى در آنجا مجزى است؛ آية اللّٰه سيستانى و آية اللّٰه تبريزى.
5 - سعى در پنج متر از مسعاى جديد از طرف راست محل اشكال است و در بقيه اشكال ندارد؛ آية اللّٰه حكيم.
«٨٢»
سعى در طبقۀ زيرزمينى با توجه به اين كه بين كوه صفا و مروه است، صحيح است.
«٨٣»
١ - مجزى است؛ آيات عظام: بهجت، جوادى و فياض.
٢ - در فرض مشقت و عذر جايز است؛ آية اللّٰه مكارم.
٣ - در فرض منع حكومت از سعى در پايين، سعى از بالا كافى است؛ آية اللّٰه حكيم.
4 - در طبقه دوم سعى صحيح نيست؛ اگر به علتى در طبقه پايين ممكن نشد، بنابر احتياط واجب سعى را در طبقه دوم انجام دهد و نايب هم بگيرد؛ آية اللّٰه سبحانى.
5 - مجزى نيست: ساير مراجع.
ص:105
«٨4»
١ - با فرض تأخير، اعاده طواف و نماز، لازم نيست؛ آيات عظام: امام خمينى، بهجت، جوادى، حكيم، خامنه اى، فاضل، صافى، گلپايگانى، مكارم و نورى.
٢ - بايد اعاده كند؛ آية اللّٰه خويى و آية اللّٰه فياض.
٣ - بدون عذر بنابر احتياط اعاده كند؛ آيات عظام: شبيرى زنجانى، سيستانى و اردبيلى.
4 - كسى كه كمى قبل از طلوع فجر طواف كرده، مى تواند سعى را تا اوايل روز به تاخير بياندازد؛ و در هر حال اگر بدون عذر، سعى را به تاخير بياندازد، طواف و نماز آن را قبل از سعى اعاده كند؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
4 - بنابر احتياط اعاده كند؛ آية اللّٰه تبريزى و آية اللّٰه شاهرودى.
5 - بايد طواف و نماز را نيز اعاده كند و اگر به خاطر بيمارى يا خستگى اين مقدار به تأخير بيندازد، اشكال ندارد؛ و در اين صورت اعاده طواف و نماز آن لازم نيست؛ آية اللّٰه سبحانى.
ص:106
«٨5»
براى فردا و بعد از آن چه حكمى دارد؟
١ - نمى شود تأخير انداخت؛ آية اللّٰه تبريزى.
٢ - مجزى است؛ آية اللّٰه بهجت و آية اللّٰه جوادى.
٣ - اگر بدون عذر تأخير انداخت، بنابر احتياط طواف و نماز را اعاده كند؛ آية اللّٰه اردبيلى و آية اللّٰه سبحانى.
4 - به مساله قبل مراجعه شود؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
5 - اگر طواف را در آخر شب انجام داده وسعى را در اول روز انجام دهد جايز است ؛ آية اللّٰه شاهرودى.
6 - جاير نيست و موجب بطلان سعى مى شود؛ آية اللّٰه فياض.
٧ - مى تواند سعى را تا شب به تأخير بيندازد ولى تأخير آن تا فردا جايز نيست مگر اينكه مضطر يا عاجز از انجام آن باشد، ولى در هر صورت مجزى است و اعاده طواف لازم نيست؛ آية اللّٰه حكيم.
«٨6»
١ - در غير شوط اول، معتبر نيست؛ آيات عظام: امام
ص:107
خمينى، بهجت، خامنه اى، صافى و نورى.
٢ - بنابر احتياط، لازم است؛ آيات عظام: تبريزى، خويى، سيستانى، سبحانى، فاضل واردبيلى.
٣ - موالات در سعى معتبر نيست؛ آيات عظام: گلپايگانى، شاهرودى و حكيم.
4 - موالات عرفيه در سعى لازم است؛ آيات عظام: جوادى و عزالدين زنجانى و فياض ؛ ولى قطع آن هنگام داخل شدن وقت نماز و انجام نماز مستحب است آية اللّٰه وحيد.
5 - در غير موارد خاص، موالات در تمام اشواط سعى، معتبر است؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى و آية اللّٰه مكارم.
«٨٧»
١ - بدون عذر احوط ترك آن است؛ آيات عظام: بهجت، خويى و عزالدين زنجانى.
٢ - براى استراحت جايز است اگر جه احتياط مستحب ترك آن است مگر به جهت خستگى طاقت فرسا و مشقت؛ آية اللّٰه وحيد.
٣ - به حدى كه ترك موالات نشود جايز است؛ آيات عظام: تبريزى، جوادى، سبحانى، سيستانى، فاضل، فياض، مكارم و اردبيلى.
4 - مطلقاً جايز است؛ آيات عظام: امام خمينى، حكيم،
ص:108
خامنه اى، شاهرودى، صافى، گلپايگانى و نورى.
5 - براى رفع خستگى جايز است و بدون عذر به قدرى مى تواند بنشيند كه موالات از بين نرود؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
«٨٨»
زياد كردن از روى فراموشى چه كمتر از يك شوط يا بيشتر، به صحت سعى ضرر نمى زند؛ همۀ آيات عظام.
«٨٩»
١ - به صحت سعى ضرر نمى زند؛ آيات عظام: بهجت، تبريزى، جوادى، حكيم، خامنه اى، خويى، شبيرى زنجانى، سبحانى، شاهرودى، صافى، گلپايگانى، فياض، وحيد، مكارم و اردبيلى.
٢ - محل اشكال است؛ آيات عظام: امام خمينى، فاضل و نورى.
٣ - جاهل قاصر صحيح است؛ امّا جاهل مقصّر، محل اشكال است؛ آية اللّٰه شاهرودى.
4 - در جهل قصورى ضرر نمى زند ولى در جهل
ص:109
تقصيرى احتياط واجب در بطلان است و حكم طواف نيز همچنين است؛ آية اللّٰه سيستانى.
«٩٠»
اگر بعد از تقصيرِ عمرۀ تمتع، بفهمد سعى
ناقص بوده، آيا اعاده تقصير لازم است؟
١ - سعى را اتمام كند و اعاده تقصير لازم نيست؛ آيات عظام: امام خمينى، فاضل و عزالدين زنجانى.
و بنابر احتياط يك گاو كفاره بدهد؛ آية اللّٰه اردبيلى.
كفاره يك گاو واجب است؛ آية اللّٰه حكيم.
٢ - سعى را اتمام و تقصير را اعاده كند؛ آيات عظام: بهجت، شاهرودى و وحيد.
آية اللّٰه خويى و آية اللّٰه سبحانى: بايد يك گاو هم كفاره بدهد.
٣ - سعى را اتمام و بنابر احتياط تقصير را اعاده كند؛ آيات عظام: تبريزى، صافى، گلپايگانى، مكارم.
آية اللّٰه سيستانى: همين نظر با اين اضافه: احتياطاً يك گاو كفاره بدهد.
4 - سعى را اتمام و تقصير را اعاده كند، مگر محرم به احرام حج شده باشد كه اتمام سعى كافى است؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
ص:110
5 - بنابر احتياط تقصير را بعد از اتمام سعى اعاده كند؛ آية اللّٰه جوادى.
6 - اگر مقدار نقص را بداند، كامل كند، وگرنه سعى را از اول بجا آورد و تقصير كند؛ آية اللّٰه فياض.
«٩١»
١ - از سرگيرى سعى اشكال ندارد؛ آيات عظام: بهجت، تبريزى، خامنه اى، حكيم، صافى، گلپايگانى، فاضل، فياض، مكارم و نورى.
٢ - با اعتقاد به جواز از سرگرفتن جايز است؛ آية اللّٰه خويى و آية اللّٰه تبريزى.
٣ - اشكال دارد؛ امام خمينى.
4 - اگر بعد از فوت موالات باشد صحيح است وگرنه اشكال دارد؛ آية اللّٰه سبحانى و آية اللّٰه اردبيلى؛ مگر جاهل قاصر باشد؛ آية اللّٰه سيستانى و آية اللّٰه جوادى.
5 - قطع سعى براى بر آوردن حاجت مومن اگر چه دعوت به طعام باشد، جايز است ولى در صورت قطع احتياط واجب در اتمام و اعاده است و با انجام يك سعى به قصد اعم از تمام و اتمام محقق مى شود ؛ آية اللّٰه وحيد.
6 - قطع سعى در غير موارد خاص جايز نيست هر چند
ص:111
اگر رها كند و از اول سعى نمايد صحيح است؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
٧ - قطع كردن سعى جايز است و بايد از همان جايى كه قطع كرده ادامه دهد و سعى را تمام كند و احتياط مستحب آن است كه اگر قطع قبل از رسيدن به نصف بود، آن سعى را كامل كند و دو مرتبه سعى كند؛ آية اللّٰه شاهرودى.
«٩٢»
اگر كسى با شك در عدد اشواط، سعى را
ادامه دهد سپس يقين به صحت پيدا نمايد
١ - سعى او صحيح است؛ آيات عظام: امام خمينى، بهجت، خامنه اى، سيستانى و نورى.
٢ - بايد اعاده كند؛ آية اللّٰه تبريزى.
٣ - بنابر احتياط اعاده كند؛ آيات عظام: خويى، تبريزى و عزالدين زنجانى.
4 - اگر به رجاء كشف حال ادامه داده صحيح است؛ آيات عظام: جوادى، حكيم، سبحانى، صافى، گلپايگانى، مكارم و اردبيلى.
5 - بنابر احتياط اعاده كند مگر آن كه مطمئن باشد تا پايان سعى به حجّت شرعى (مانند شمارش همراهان) مى رسد؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
ص:112
6 - اگر در همان جا يقين پيدا كند، شك او ضررى به صحت سعى نمى رساند؛ ولى اگر در حال شك سعى كرد، سعى او باطل مى شود على الاظهر؛ آية اللّٰه شاهرودى.
٧ - صحّت اين سعى محل اشكال است و احتياط واجب در اعاده است ؛ آية اللّٰه فاضل.
٨ - اين مسأله تفصيلاتى دارد، به مناسك مراجعه شود؛ آية اللّٰه فياض.
ص:113
«٩٣»
به مشعر نرود - مثلاً به مكه برود - و
سپس به مشعر بازگردد؟
١ - مى تواند به مكه يا جاى ديگر برود و براى وقوف باز گردد؛ آيات عظام: جوادى، حكيم، خامنه اى، صافى، سيستانى و فياض.
٢ - بنابر احتياط بايد در مشعر بيتوته كند؛ آيات عظام:
بهجت، تبريزى، فاضل و اردبيلى.
٣ - بايد به مشعر برود؛ آية اللّٰه گلپايگانى مگر در حال ضرورت آية اللّٰه مكارم.
4 - اگر شب عيد وارد مشعر شود، نبايد از آنجا كوچ كند؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى؛ مگر معذور باشد؛ آية اللّٰه سبحانى و آية اللّٰه عزالدين زنجانى.
ص:114
5 - بايد مقدارى از شب را در مشعر تا صبح بماند و از آن جا كوچ نكند تا آنكه بين الطلوعين نيز وقوف كند؛ آية اللّٰه شاهرودى.
«٩4»
١ - بيتوته شب دهم تا طلوع فجر، در مشعر بنابر احتياط واجب، لازم است؛ آيات عظام: امام خمينى، جوادى، سبحانى، بهجت، تبريزى، خويى، خامنه اى، فاضل، مكارم، اردبيلى و نورى.
٢ - واجب است؛ آيات عظام: حكيم، صافى و گلپايگانى.
٣ - هر گاه از عرفات كوچ كند، احوط و اولى آن است كه مقدارى از شب عيد را در مزدلفه بماند؛ آية اللّٰه وحيد.
4 - بودن مقدارى از آن و بين الطلوعين واجب است؛ آية اللّٰه سيستانى.
5 - بيتوته در مشعر مطابق احتياط استحبابى است هرچند اگر شب عيد وارد مشعر شد نبايد از آنجا كوچ كند؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
6 - بايد مقدارى از شب تا اذان صبح بيتوته كند و بنابر احتياط واجب اين عمل بايد همراه نيت و قصد قربت
ص:115
باشد و پس از اذان صبح تا طلوع آفتاب در آنجا بانيت و قصد قربت توقف نمايد؛ آية اللّٰه شاهرودى.
٧ - ركن بين الطلوعين است و بيتوته شب واجب است و ترك آن معصيت، ولى حج صحيح است؛ آية اللّٰه عزالدين زنجانى.
٨ - على الاظهر واجب نيست؛ آية اللّٰه فياض.
«٩5»
بروند بايد تا نيمه شب صبر كنند يا مى توانند
قبل از نيمه شب حركت كنند؟
١ - بنابر احتياط واجب بعد از نيمه شب حركت كنند؛ امام خمينى.
٢ - صبر كردن واجب نيست و مى توانند قبل از نيمه شب حركت كنند؛ آيات عظام: بهجت، خامنه اى، سيستانى، وحيد، شبيرى زنجانى؛ نورى، اردبيلى، صافى، گلپايگانى؛ فاضل، مكارم.
«٩6»
درك وقوف، به مشعر بازگردند؟
١ - در صورت امكان بايد برگردند؛ آيات عظام: تبريزى،
ص:116
خامنه اى، شبيرى زنجانى، صافى، فاضل و اردبيلى؛ ولى اگر برنگردند حجشان باطل نيست آية اللّٰه بهجت و آية اللّٰه عزالدين زنجانى.
٢ - لازم نيست بازگردند، آيات عظام: سيستانى، مكارم، نورى و حكيم. اگر اصل وقوف در مشعر را هر چند اندك، درك كرده باشند؛ آية اللّٰه جوادى.
٣ - بايد برگردند و مقدارى از شب تا صبح و همچنان بين الطلوعين را درك كنند؛ آية اللّٰه شاهرودى.
4 - اگر افراد معذور نيازى به وجود آنها نداشته باشند، بنابر احتياط بايد برگردند ولى اگر برنگردند حج آنها باطل نيست؛ آية اللّٰه سبحانى.
5 - بايد بازگردند؛ آية اللّٰه فياض.
«٩٧»
وقوف بين الطلوعين را ترك كند
(با فرض درك وقوف عرفات)
١ - حج او صحيح است؛ آيات عظام: بهجت، جوادى، شبيرى زنجانى، سيستانى، صافى، گلپايگانى، مكارم. ولى گناه كرده و بايد يك شتر كفاره بدهد؛ و اگر جاهل به
ص:117
حكم باشد، يك گوسفند كفاره دارد؛ آية اللّٰه فياض.
جهت حكم كفاره و تفصيل مطلب به مناسك مراجعه شود.
٢ - بنابر احتياط حج را اعاده كند ؛ امام خمينى و آية اللّٰه نورى.
٣ - بايد حج را اعاده كند آية اللّٰه فاضل مگر در صورت جهل و عدم امكان عود؛ آية اللّٰه خويى ؛ و يك گوسفند كفاره بدهد؛ آية اللّٰه تبريزى.
4 - بايد حج را اعاده كند مگر در صورت جهل؛ آيات عظام: سبحانى، شاهرودى و عزالدين زنجانى.
5 - اگر معذور نبوده، بنابر احتياط واجب اعمال حج را به نيت اعم از حج تمتع و عمرۀ مفرده بجا آورد و در سال بعد چنانچه شرايط استطاعت را دارا باشد، يا حج از قبل بر او مستقر شده باشد، آن را اعاده كند؛ آية اللّٰه اردبيلى.
6 - واجب است قبل از فجر برگردد والا بعد از فجر برگردد؛ و اگر برنگشت، در صورتى كه وقوف در مشعر را نيت كرده باشد، حج وى صحيح است و بايد گوسفندى كفاره دهد و حكم جاهل و ناسى بنابر احتياط واجب همين است؛ آية اللّٰه حكيم.
ص:118
ص:119
«٩٨»
اگر كسى بدون عمد، ترتيب بين اعمال منى را رعايت نكند، چه حكمى دارد؟
خلاف ترتيب در صورت غفلت و سهو و جهل، نياز به اعاده ندارد؛ همه مراجع.
«٩٩»
اگر كسى عمداً ترتيب بين اعمال منى را
رعايت نكند، چه حكمى دارد؟
١ - بنابر احتياط ترتيب لازم است ولى تخلف عمدى اعاده ندارد؛ آيات عظام: بهجت، جوادى و عزالدين زنجانى.
آية اللّٰه خامنه اى و آية اللّٰه مكارم همين نظر بنابر فتوى.
٢ - بنابر احتياط ترتيب لازم است و تخلف عمدى بنابر احتياط بايد ترك شود؛ آيات عظام: امام خمينى، فاضل، نورى و صافى.
و يك گوسفند كفاره بدهد؛ آية اللّٰه شاهرودى.
٣ - بنابر احتياط واجب ذبح بعد از رمى باشد و بنابر
ص:120
احتياط حلق و تقصير بعد از آن؛ آية اللّٰه تبريزى و آية اللّٰه خويى.
4 - مى تواند قبل از ذبح حلق يا تقصير كند اگر قربانى را در منى و در جايى كه ذبح و قربانى در آن مجزى است، تهيه كرده باشد؛ آية اللّٰه سيستانى ؛ و در غير اين صورت محل اشكال است؛ مگر براى معذورينى كه مى توانند شبانه به منى بروند كه مى توانند بعد از توكيل در ذبح، حلق يا تقصير كنند؛ آية اللّٰه حكيم.
5 - در صورت علم و عمد و امكان بايد اعاده كند؛ آية اللّٰه گلپايگانى و آية اللّٰه اردبيلى.
6 - از روى علم و عمد باشد اعاده دارد و به سبب فراموشى يا جهل باشد اعاده ندارد؛ آية اللّٰه سبحانى و آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
٧ - بنابر احتياط استحبابى اعاده نمايد؛ آية اللّٰه فياض.
ص:121
«١٠٠»
١ - اگر مكان سابق معلوم نيست و با سؤال نيز معلوم نشود، اشكال ندارد؛ آيات عظام: بهجت، جوادى و سبحانى.
٢ - اگر مى تواند بدون عسر و مشقّت، به آنچه در محلّ ستون قبلى قرار دارد رمى كند، واجب است به آن رمى نمايد. و اگر جستجو از محل آن و رمى به آن مستلزم عسر و مشقّت است به هر نقطه ى آن ديوار رمى كند مجزى است؛ آية اللّٰه خامنه اى ؛ در اين صورت وسط ديوار جديد را كه مشتمل بر ستون سابق است، رمى كنند؛ آية اللّٰه تبريزى.
٣ - اگر ديوار موجود، مشتمل بر ستون سابق باشد و تشخيص آن هرچند به كمك اهل خبره قبل از رمى ميسور باشد، بنابر احتياط واجب بايد همان قسمت را رمى كنند و اگر ميسور نباشد، به احتياط واجب، بايد رمى را تكرار كنند، مگر مقدارى كه مستلزم حرج
ص:122
يا ضرر است؛ آية اللّٰه سيستانى.
4 - رمى جمرۀ جديد كفايت مى كند؛ آيات عظام: شبيرى زنجانى، فاضل، فياض و نورى ؛ ولى مهما امكن، احوط و اولى مراعات رمى به حدود ستون قبلى است؛ آية اللّٰه گلپايگانى و آية اللّٰه صافى.
5 - پرتاب سنگ به آن حوضچه، هر چند بزرگتر از سابق شده است كافى است، و اگر بر ديوار مزبور بزنند تا در حوضچه بيفتد آن هم كفايت مى كند؛ آية اللّٰه مكارم و آية اللّٰه عزالدين زنجانى.
6 - ظاهراً وسط آن همان جاى سابق است، به هر حال بايد محل سابق را رمى كند؛ و اگر ممكن نشد الاقرب فالاقرب؛ آية اللّٰه شاهرودى.
٧ - كافى است مگر در قسمتى از جمرۀ عقبه كه خارج منى واقع شده است؛ آية اللّٰه اردبيلى.
٨ - مى تواند وسط ديوار را بدون دقت رمى نمايد و احتياط واجب آن است كه از قسمت قديم زياد دور نباشد؛ آية اللّٰه حكيم.
«١٠١»
١ - جايز و كافى است؛ آيات عظام: امام خمينى، بهجت، جوادى، خامنه اى، سبحانى، شبيرى زنجانى، فاضل، فياض،
ص:123
اردبيلى و نورى.
٢ - كفايت نمودن رمى مقدارى كه بر جمرۀ سابق اضافه نموده اند، محل اشكال است و اگر از رمى مقدار سابق متمكن نباشد، زيادى را خودش رمى كند و براى رمى مقدار سابق نايب بگيرد، و در اين امر، ميان عالم و جاهل و ناسى فرقى نيست؛ آيات عظام: خويى، سيستانى، وحيد و تبريزى.
٣ - خلاف احتياط است؛ آية اللّٰه گلپايگانى و آية اللّٰه صافى، مگر بتواند قسمت اصلى را رمى كند؛ آية اللّٰه حكيم.
4 - هنگام ازدحام جمعيت جايز است؛ آية اللّٰه مكارم.
5 - كفايت نمى كند مگر آنكه امكان داشته باشد كه از بالا به پائين و محل سابق رمى كند؛ آية اللّٰه شاهرودى.
6 - چنانچه به طبقه هم كف ريخته شود، كافى است؛ آية اللّٰه عزالدين زنجانى.
«١٠٢»
رمى نمايند؟
١ - زنان و كسانى كه از رمى در روز عذر دارند مى توانند در هر وقت شب، شب قبل يا شب بعد، رمى كنند؛
ص:124
آيات عظام: امام خمينى، جوادى، خامنه اى، صافى، فاضل و نورى ؛ شب قبل از آن روز؛ آيات عظام: تبريزى و خويى.
٢ - زنان و پيران و نيز كسانى كه روزها گرفتار كار حجاج هستند مى توانند در شب رمى كنند و فرق نمى كند در شب قبل يا بعد؛ آية اللّٰه مكارم.
٣ - جايز است با عذر در شب مقدّم با علم به عدم تمكن در روز؛ اما شب موخّر، با علم به تمكن از قضاى رمى در روز بعد، احوط تأخير قضا است تا طلوع آفتاب ؛ آية اللّٰه بهجت.
4 - كسانى كه از ماندن شب در مشعر معذور بودند - مانند زنان و پيران و بيماران - مى توانند همان شب عيد رمى كنند؛ و اما پرستاران و همراهان آنان، بايد روز رمى كنند، مگر اينكه آنها نياز به همراهى در طول روز داشته باشند؛ اما رمى در شب بعد، كافى نيست و معذور بايد نايب بگيرد، مگر چوپانان و برخى ديگر كه در مناسك ذكر شده است؛ آية اللّٰه سيستانى.
5 - بانوان و كسانى كه رمى در روز براى آنها مشقت شديد دارد و فرد ضعيفى كه رمى در روز براى او مشقت دارد، مى توانند شب عيد رمى كنند و كسانى كه نمى توانند در روز رمى كنند يا به جهتى مانند خوفِ خطر يا ضررِ اساسى، رمى در روز براى آنها جايز نيست،
ص:125
بايد شب عيد رمى كنند؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
6 - اگر در روز نمى تواند، شب قبل رمى كند و در شب بعدى احتياطاً رمى نكند، و اگر شب قبل نتواند و در روز نيز عاجز است نايب بگيرد؛ آية اللّٰه اردبيلى.
٧ - زنان و پيران و كسانى كه روزها گرفتار كار حجاج هستند و نيز كسى كه به جهت ازدحام قادر به رمى نيست، مى توانند در شب همان روز رمى كنند؛ آية اللّٰه عزالدين زنجانى.
٨ - بانوان و كسانى كه معذورند، مى توانند شب عيد قربان رمى كنند؛ آية اللّٰه شاهرودى.
٩ - كليه افرادى كه مجازند شبانه به منى بروند، مى توانند پس از نيمه شب رمى كنند؛ آية اللّٰه حكيم و آية اللّٰه سبحانى.
(به واسطه عذر)
١٠ - كسى كه نمى تواند در روز، جمرۀ عقبه را رمى كنند، مى تواند در شب قبل از آن روز، جمرۀ عقبه را رمى كند؛ آية اللّٰه فياض.
«١٠٣»
در شب رمى كنند؟
١ - با عذر مانند ترس از جمعيّت و مريضى و. . . جايز است شب آن روز يا شب بعد؛ آيات عظام: امام خمينى،
ص:126
جوادى، گلپايگانى، صافى، خامنه اى، فاضل، مكارم و نورى.
٢ - با فرض وجود عذر در شب مقدّم انجام دهند؛ آيات عظام: سبحانى، وحيد، حكيم، تبريزى، خويى، شبيرى زنجانى و عزالدين زنجانى.
٣ - زنان مانند ديگران جايز نيست در شب رمى كنند و بايد در روز باشد و اگر در روز بر خود بترسد حق دارد براى رمى نائب بگيرد ولى مريض و چوپان و كسى كه از ازدحام بر خود مى ترسد، جايز است شب قبل، رمى كنند؛ و اگر نتواند هر شب براى روز بعد رمى كند، مى تواند همه رمى ها را يك شب انجام دهد؛ آية اللّٰه شاهرودى.
4 - به مسأله قبل مراجعه شود؛ آية اللّٰه بهجت و آية اللّٰه اردبيلى.
5 - زنان، پيرمردان، مريض ها و معذورينى كه نمى توانند در روز به خاطر كثرت جمعيت رمى كنند، مى توانند شب يازدهم و دوازدهم رمى كنند؛ آية اللّٰه فياض.
تذكر: برخى از مراجع جمع رمى سه روز را در يك شب در صورت عذر جايز دانسته اند؛ مراجعه شود.
«١٠4»
١ - منظور شب قبل است؛ آيات عظام: تبريزى، شبيرى
ص:127
زنجانى، گلپايگانى، صافى شاهرودى، حكيم، فياض و اردبيلى؛ و شب بعد كافى نيست مگر براى افرادى كه استثنا شده اند؛ آيات عظام: بهجت، خامنه اى، تبريزى، سبحانى، سيستانى و عزالدين زنجانى.
٢ - معذورين مى توانند شب عيد يا شب بعد از آن رمى كنند؛ آيات عظام: امام خمينى، جوادى، فاضل، مكارم و نورى.
«١٠5»
و دوازدهم
١- جايز است شب آن روز يا شب بعد؛ آيات عظام: امام خمينى، گلپايگانى، جوادى، خامنه اى، صافى، فاضل، نورى و مكارم.
٢ - منظور شب قبل از آن روز است؛ آيات عظام: بهجت، تبريزى، حكيم، خويى، شبيرى زنجانى، سبحانى، سيستانى، شاهرودى، عزالدين زنجانى، فياض و اردبيلى.
«١٠6»
بايد در صورت امكان، در شب رمى كنند، يا
بايد براى رمى در روز، نايب بگيرند؟
١ - افرادى كه از رمى در روز معذورند، بايد شب رمى
ص:128
كنند؛ آيات عظام: بهجت، جوادى، صافى و گلپايگانى.
٢ - اگر از رمى در روز معذورند بايد شب قبل رمى كنند؛ آيات عظام: شبيرى زنجانى، تبريزى، اردبيلى، عزالدين زنجانى و فياض.
٣ - اگر مى تواند در شب رمى نمايد، جايز نيست نايب بگيرد و بايد خودش در شب پيش و يا شب بعد، رمى نمايد؛ آية اللّٰه خامنه اى.
4 - بنابر احتياط شب رمى كنند؛ آية اللّٰه فاضل و آية اللّٰه مكارم.
5 - بايد نايب بگيرد و نمى تواند در شب رمى كند مگر چوپانان و كسانى كه از ماندن روز در منى معذور باشند؛ آية اللّٰه سيستانى.
6 - مخيّر هستند بين رمى در شب و استنابه؛ امام خمينى و آية اللّٰه نورى.
٧ - بايد در روز رمى كنند و اگر نتوانستند؛ بايد نائب بگيرند مگر چوپان و مريض و كسى كه برخود مى ترسد كه در اين صورت، در شب قبل مى توانند رمى كنند؛ آية اللّٰه شاهرودى.
٨ - بايد شب قبل رمى كنند؛ و اگر رمى در شب هم براى آنها حرجى است، بايد نائب بگيرند كه در روز رمى كند؛
ص:129
آية اللّٰه سبحانى و آية اللّٰه حكيم.
«١٠٧»
شبانه نيستند، آيا مى توانند كسى را نايب
قرار دهند كه همان شب براى آن ها رمى
كند، يا بايد كسى را نايب كنند كه
در روز رمى نمايد؟
١- رمى نايب در شب هم مانعى ندارد؛ آية اللّٰه بهجت.
٢- بايد نايبشان در روز رمى كند؛ آيات عظام: شاهرودى، شبيرى زنجانى، تبريزى، حكيم، صافى فاضل، سبحانى، اردبيلى، عزالدين زنجانى و نورى.
«١٠٨»
رمى جمرات ثلاث در شب، به معذورين اختصاص دارد و افرادى كه رمى در روز را عمداً ترك كرده اند، و جزو معذورين نبوده اند، بايد روز بعد قضاى آن را بجا آورند.
«١٠٩»
اگر كسى رمى جمرات را حتى عمداً ترك كند، معصيت كرده ولى به صحت حج او ضرر نمى زند؛ آيات عظام؛
ص:130
ولى احوط آن است كه سال بعد قضاى آن را بجا آورد؛ آية اللّٰه شاهرودى.
١ - اگر كسى رمى جمرۀ عقبه را در روز عيد عمداً ترك كند، به ترتيب اخلال وارد كرده كه طبق فتواى آيات عظام:
تبريزى، خويى، گلپايگانى و اردبيلى؛ در صورت اخلال بايد اعاده كند و برخى آيات عظام احتياط نموده اند كه گذشت.
٢ - اعاده لازم نيست ؛ آية اللّٰه جوادى.
٣ - اخلال به ترتيب از روى علم و عمد اعاده دارد و به سبب فراموشى و جهل اعاده ندارد؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى و آية اللّٰه سبحانى.
4 - اگر عمداً رمى جمره عقبه را در روز عيد ترك كند، بعيد نيست حج او باطل شود، لذا احتياطاً روز بعد قضاء كند و اعمال مترتّبه را اعاده كند و اگر حجة الاسلام است، احتياطاً سال بعد حج را اعاده كند؛ آية اللّٰه شاهرودى.
5 - اگر عمداً ترك كنند حج باطل است در غير اين صورت باطل نيست و در سال بعد قضاى آن را انجام مى دهد ولو به نيابت؛ آية اللّٰه عزالدين زنجانى.
6 - اگر عمداً انجام ندهد، بايد در روز بعد قضا كند؛ و اگر
ص:131
ترك كرد، بنابر احتياط واجب در ايام تشريق رمى نمايد و بنابر احتياط اگر طواف را در ايام تشريق انجام داده و بعد در ايام تشريق جمره عقبه را رمى كند، بايد طواف را اعاده نمايد؛ آية اللّٰه حكيم.
«١١٠»
١ - بنابر احتياط در شك در نقيصه، تدارك كند؛ امام خمينى.
٢ - بعد از انصراف از رمى، به شك مطلقا توجه نكند؛ آيات عظام: بهجت، حكيم، سيستانى، عزالدين زنجانى؛ به شرط انتقال به عمل ديگر و صدق فراغ؛ آية اللّٰه اردبيلى و آية اللّٰه جوادى.
٣ - اگر از رمى منصرف شده و مشغول كارى كه متعارفاً بعد از رمى انجام مى دهد شد و احتمال بدهد هنگام عمل به رعايت عدد توجه داشته اعتنا نكند؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
4 - اظهر آن است كه بايد تدارك كند مگر آنكه ذبح كرده باشد؛ آية اللّٰه شاهرودى.
5 - بعد از دخول در واجب ديگر يا دخول در شب اعتنا نكند؛ آية اللّٰه فياض.
ص:132
«١١١»
١ - اگر ديگران از رفع عذر معذور، مأيوس باشند، مى توانند رمى كنند و اذن لازم نيست؛ و اگر نتواند اذن بدهد، اذن معتبر نيست؛ آيات عظام: امام خمينى، جوادى، فاضل، نورى؛ اذن لازم نيست اگر مى دانند منوب عنه راضى است؛ آية اللّٰه بهجت.
٢ - بايد اذن بگيرند مگر در مغمى عليه و مانند آن آيات عظام: تبريزى، خويى، گلپايگانى، عزالدين زنجانى و اردبيلى ؛ ولى اگر خودشان بعد از رمى نايب قدرت پيدا نمودند، بنابر احتياط واجب اعاده نمايند؛ آية اللّٰه حكيم.
٣ - معذور بايد نايب بگيرد و كسى كه قادر به نايب گرفتن نيست ولىّ يا هر كس ديگر به جاى او رمى كند ؛ آية اللّٰه سيستانى.
4 - بدون اذن مشكل است؛ آية اللّٰه مكارم.
5 - در نيابت رمى از معذور واقعى، اذن لازم نيست؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
6 - هرگاه كسى به گونه اى مريض است كه نمى توان از او اذن گرفت و رمى كرد، در اين صورت اذن گرفتن ساقط است و بايد مسئولين كاروان و يا همراهانش از طرف او رمى كنند؛ آية اللّٰه سبحانى.
٧ - بايد اذن بگيرند؛ آية اللّٰه شاهرودى و آية اللّٰه فياض.
ص:133
«١١٢»
١ - بنابر احتياط مستحب تثليث نمايد؛ آيات عظام:
امام خمينى، جوادى، حكيم و فاضل.
٢ - بنابر احتياط واجب؛ هر چند تثليث لازم نيست به سه قسمت مساوى باشد و عمل به احتياط به مثل توسيط فقير يا استيكال او ممكن است؛ و با عدم امكان، تكليف ساقط است؛ آية اللّٰه بهجت.
٣ - اقوى آن است كه يك سوم قربانى به فقير مومن صدقه داده شود و احتياط واجب آن است كه يك سوم ديگر آن به مومنين هديه داده شود و مقدارى از آن را خود حاجى بخورد و مى تواند يك سوم آن را براى خودش بردارد و. . . ؛ آية اللّٰه وحيد.
4 - بنابر احتياط واجب؛ و مى تواند از فقير و مؤمن
ص:134
وكالت بگيرد و در صورتى كه در منىٰ امكان تقسيم نيست، اخذ وكالت لازم است و ترك آن با امكان، بنابر احتياط موجب ضمان است؛ آية اللّٰه تبريزى و آية اللّٰه خويى.
5 - واجب است و مى تواند از فقير و مؤمن وكالت در قبول و اعراض بگيرد و بعد از ذبح از طرف آنها قبول و اعراض نمايد؛ آية اللّٰه گلپايگانى و آية اللّٰه صافى.
6 - واجب نيست، ولى واجب است مقدارى را به فقرا بدهند؛ آية اللّٰه مكارم.
٧ - در وضع فعلى تكليفى دربارۀ تثليث ندارد؛ آية اللّٰه خامنه اى و آية اللّٰه عزالدين زنجانى.
٨ - واجب است لااقل ثلث آن را به فقيرى كه در حرم حضور دارد صدقه بدهند و مى تواند از او وكالت گرفته از طرفش تحويل بگيرد؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
٩ - واجب است قسمتى از قربانى را به مؤمن فقير يا وكيل او بدهد و به احتياط واجب قسمتى از آن را به يك مؤمن اگر چه فقير نباشد، يا وكيل او هديه بدهد، و احتياط مستحب اين است كه قسمتى از گوشت قربانى خود را بخورد و احتياط مستحب آن است كه آنچه را كه
ص:135
به فقير يا مؤمن مى دهد، هر يكى ثلث گوسفند باشد؛ آية اللّٰه شاهرودى.
١٠ - در مورد صدقه و هديه احتياط ترك نشود و چنانچه امكان نداشت تكليف ساقط است ولى اگر بتواند از فقير مؤمن براى قبول صدقه و از مؤمن براى قبول هديه وكالت بگيرد و از طرف آنها قبول و اعراض نمايد بنابر احتياط واجب بايد اين كار را بكند؛ آية اللّٰه اردبيلى.
١١ - خوردن و هديه واجب نيست ولى در مورد صدقه، احتياط ترك نشود و مى تواند از فقير وكالت در قبول و اعراض بگيرد؛ آية اللّٰه سبحانى.
١٢ - اگر فقيرى در منى پيدا شود، واجب است مقدارى از آن را به فقير دهد و خود و خانواده و عيالش هم مى توانند از گوشت قربانى بخورند؛ آية اللّٰه فياض.
«١١٣»
١ - تأخير ذبح از روز عيد عمداً على الاحوط جايز نيست ولى اگر تأخير شد، ذبح در شب كفايت مى كند؛ آيات عظام: امام خمينى، بهجت و نورى.
ص:136
٢ - بنابر احوط در شب يازدهم جايز نيست و اگر در روز دهم ذبح نكرد، روز يازدهم كافى است؛ آيات عظام:
جوادى، گلپايگانى و صافى.
٣ - كافى نيست، مگر براى خائف؛ آيات عظام: خويى، شبيرى زنجانى، فاضل، سيستانى، وحيد، عزالدين زنجانى.
آية اللّٰه اردبيلى: همين نظر بنابر احتياط.
4 - اگر به جهت عذر در روز عيد انجام ندهد، بنابر احتياط واجب در ايام تشريق و اگر نشد در بقيۀ ذيحجه ذبح نمايد و تفاوتى بين شب و روز ندارد؛ آية اللّٰه خامنه اى.
5 - تأخير تا روز سيزدهم جايز است؛ آية اللّٰه مكارم.
6 - ذبح در شب مجزى نيست؛ و اگر نتوانست در روز عيد قربانى كند و تأخير به خاطر حرج باشد، روز عيد حلق يا تقصير مى كند و روز يازدهم قربانى مى كند؛ آية اللّٰه تبريزى.
٧ - اگر فردى روز دهم نتوانست قربانى كند در شب نمى تواند اين كار را انجام دهد بلكه بايد به روز بعد موكول كند؛ آية اللّٰه حكيم و آية اللّٰه سبحانى.
٨ - تأخير از روز عيد قربان جايز نيست؛ ولى اگر تا آخر
ص:137
ذى الحجة تأخير كرد گناه كرده ولى قربانى صحيح است و ذبح در شب جايز نيست؛ آية اللّٰه شاهرودى.
«١١4»
١ - بنابر احتياط واجب جايز نيست؛ آيات عظام: سبحانى، امام خمينى، خويى، تبريزى، خامنه اى، گلپايگانى، صافى، فاضل، فياض و نورى.
٢ - در روز عيد واجب است، ولى اگر تأخير انداخت، در بقيۀ ذى الحجه مجزى است؛ آية اللّٰه بهجت ؛ ولى بنابراحتياط واجب در هر روزى كه از ايام تشريق ممكن شد تأخير نياندازد؛ آية اللّٰه حكيم.
٣ - بنابر احتياط مستحب تأخير نيندازد؛ آية اللّٰه گلپايگانى و آية اللّٰه صافى ؛ و مى تواند در روزهاى تشريق هم قربانى كند؛ آيات عظام: جوادى، سيستانى و وحيد.
4 - تأخير تا روز سيزدهم جايز است؛ آية اللّٰه مكارم ؛ تا پايان روز دوازدهم؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى و آية اللّٰه اردبيلى.
5 - تأخير از روز عيدقربان بدون عذر جايز نيست؛ ولى اگر تأخير كرد تا پايان ذى الحجه عمل او صحيح است گرچه گناه كرده است؛ آية اللّٰه شاهرودى.
ص:138
«١١5»
١ - نيت وكيل كافى است و خود شخص احتياطاً نيت كند؛ آيات عظام: امام خمينى، جوادى، خامنه اى، سيستانى، فاضل و نورى.
٢ - نيت وكيل و خود حاجى هر كدام كافى است؛ آية اللّٰه بهجت.
٣ - خود حاجى بايد نيت كند؛ آيات عظام: تبريزى، خويى، فياض و مكارم.
4 - هر دو بايد نيت كنند؛ آية اللّٰه گلپايگانى.
5 - اگر ذابح نايب از حاجى باشد، بايد نيت انجام مناسك كند؛ و اگر چنانچه متعارف است تنها متصدى ذبح باشد، بايد خود حاجى قصد كند؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى و آية اللّٰه سبحانى.
6 - اگر خود حاجى ذبح مى كند بايد خودش نيت كند و اگر ديگرى را نائب كرده، اظهر آن است كه نيت نائب، كافى است، ولى از طرف منوب عنه نيت كند و احتياط مستحب آن است كه هر دو نيت كنند؛ آية اللّٰه شاهرودى.
٧ - نيت را بايد حاجى انجام دهد و اگر حاجى هنگام
ص:139
ذبح حضور نداشته باشد احتياط اين است كه ذابح نيز نيت كند؛ آية اللّٰه اردبيلى.
٨ - موكل هنگام وكالت، بايد قصد وكالت در قربانى نمايد، و بنابر احتياط واجب قصد قربت نيز كند؛ بلكه مباشر بنابر احتياط واجب ولو اجمالاً، نيت كند؛ آية اللّٰه حكيم.
«١١6»
١ - احتياط واجب مؤمن بودن ذابح است، بلكه خالى از قوت نيست؛ امام خمينى.
٢ - ايمان در صورتى شرط است كه ذابح را در انجام قربانى نايب كرده باشد و اگر خصوص ذبح را خواسته باشد، ايمان لازم نيست، ولى خودش بايد نيت كند؛ يعنى قصد قربانى و قربت را داشته باشد؛ آيات عظام:
جوادى، خامنه اى، سبحانى، فاضل و نورى.
٣ - ايمان در ذابح شرط نيست و اسلام كافى است؛ آيات عظام: گلپايگانى، بهجت، تبريزى، خويى، شبيرى زنجانى، حكيم، سيستانى، شاهرودى، صافى، فياض، وحيد، عزالدين زنجانى، مكارم و اردبيلى.
ص:140
«١١٧»
١ - به احتياط واجب بايد حلق كند؛ آيات عظام:
امام خمينى، جوادى، گلپايگانى، خامنه اى، سيستانى، شاهرودى و صافى.
٢ - تقصير جايز است و حلق، مستحب و افضل است؛ آيات عظام: بهجت، خويى، تبريزى، عزالدين زنجانى، فاضل، فياض، مكارم، وحيد و نورى.
٣ - بر مردى كه حجة الاسلام خود را انجام مى دهد، واجب است، گرچه سفر اول او نباشد؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
4 - صروره يعنى كسى كه براى اولين بار به حج مى رود اعم از حجةالاسلام يا حج مستحبى و يا نيابى بايد حلق كند و همچنين كسى كه قبلاً حج مستحبى يا نيابى انجام داده و حلق كرده ولى الان حجةالاسلام انجام مى دهد، بايد حلق كند؛ آية اللّٰه سبحانى.
ص:141
5 - واجب است؛ آية اللّٰه اردبيلى.
6 - حلق در حق صروره متعيّن است؛ آية اللّٰه حكيم.
«١١٨»
١ - مجزى است؛ آيات عظام: امام خمينى، بهجت، سيستانى، نورى، شبيرى زنجانى واردبيلى.
٢ - بنابر احتياط در روز عيد باشد، اگر بجا نياورد شب يازدهم يا مابعد آن بجا آورد؛ آية اللّٰه خامنه اى.
٣ - بنابر احتياط واجب در روز باشد؛ آيات عظام: مكارم، خويى، تبريزى و حكيم ؛ و اگر در روز عيد ترك نمود، روز يازدهم بايد حلق كند؛ آيات عظام: جوادى، گلپايگانى و صافى.
4 - اگر شخصى شب يازدهم ذى الحجة حلق يا تقصير كند روز يازدهم احتياطاً بايد آن را تكرار كند؛ آية اللّٰه شاهرودى.
5 - حلق و تقصير در شب مجزى نيست؛ آيات عظام:
سبحانى، عزالدين زنجانى و فياض.
«١١٩»
١ - زمان آن بنابر احتياط روز عيد است و تأخير تا آخر
ص:142
ايام تشريق جايز است ؛ آيات عظام: امام خمينى، جوادى، فاضل، مكارم، صافى و اردبيلى.
٢ - احتياط مستحب عدم تأخير است؛ آيات عظام:
سيستانى، وحيد و حكيم.
٣ - احتياط واجب عدم تأخير است؛ آيات عظام: وحيد، نورى، خامنه اى ؛ و در صورت تأخير، تا آخر ذى حجه وقت دارد؛ آيات عظام: تبريزى، خويى، عزالدين زنجانى و فياض.
4 - تأخير تا زمانى كه بتواند قبل از پايان ذى حجه اعمال مكه را بجا آورد مانعى ندارد؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
5 - بايد حلق در روز عيد قربان باشد و اگر قربانى كردن در روز عيد در منى ممكن نباشد ولى بعد از روز عيد امكان آن فراهم مى شود بايد حلق يا تقصير را در همان روز عيد قربان در منى انجام دهد و احتياط مستحب آن است كه بعد از قربانى نيز تقصير كند؛ آية اللّٰه شاهرودى.
6 - احتياط لازم عدم تأخير است البته اگر كسى به علتى قربانى را از روز عيد به تأخير انداخت بايد حق و تقصير رانيز به تأخير بياندازد، تاپس از قربانى انجام دهد، ولى تأخير حلق و تقصير، بايد از غروب روز سيزدهم فراتر نرود؛ و اگر تا غروب روز سيزدهم نتوانست قربانى كند، بايد حلق و تقصير را انجام دهد؛ آية اللّٰه سبحانى.
ص:143
«١٢٠»
تقصير نمود و از احرام خارج شد؟
١ - اگر قربانى، به هر دليل از روز عيد تأخير افتاد، بنابر احتياط نمى تواند حلق كند و از احرام خارج شود بعد قربانى كند. بلكه ترتيب بين قربانى و حلق و اعمال مترتبه بر آن را بايد على الاحوط مراعات كند؛ آيات عظام:
امام خمينى، جوادى و فاضل ؛ مگر در حال ضرورت؛ آية اللّٰه مكارم.
٢ - ترتيب بنابر احوط رعايت شود ولى اگر به جهت عذر، ذبح به تأخير افتاد، حلق و تقصير جايز است ؛ آية اللّٰه بهجت.
٣ - احتياط واجب آن است كه حلق يا تقصير را در روز عيد انجام دهد و از احرام خارج مى شود؛ لكن طواف حج قبل از ذبح محل اشكال است؛ آية اللّٰه خامنه اى.
4 - اگر قربانى را در منى و در جايى كه ذبح قربانى در آن مجزى است، تهيّه كرده جايز است تقصير يا حلق كند آية اللّٰه سيستانى.
5 - مى تواند حلق يا تقصير كند و از احرام خارج شود
ص:144
ولى اعمال مكّه بايد بعد از قربانى و حلق انجام شود ؛ آيات عظام: گلپايگانى، صافى و عزالدين زنجانى.
6 - نمى تواند حلق يا تقصير كند مگر تأخير آن باعث شود كه انجام اعمال مكه با خطر يا ضرر اساسى يا مشقت بسيار شديد همراه شود يا غير ممكن شود، كه در اين صورت ها بعد از وكالت ذبح مى تواند حلق و تقصير كند؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
٧ - بايد در روز عيد حلق كند؛ آية اللّٰه نورى.
٨ - كسى كه روز عيدقربان نمى تواند در منى قربانى كند ولى در روزهاى بعد تا آخر ذى الحجه مى تواند، بايد در روز عيد، حلق كند و قربانى را روزهاى بعد در منى انجام دهد و احتياط مستحب پس از قربانى حلق يا تقصير را در منى تكرار كند؛ آية اللّٰه شاهرودى.
٩ - اگر نتوانست قربانى را انجام دهد بايد حلق و تقصير را به تأخير بياندازد ولى اين تأخير از غروب روز سيزدهم فراتر نرود. و اگر تا غروب روز سيزدهم نتوانست قربانى كند؛ بايد حلق و تقصير را همان روز انجام دهد؛ آية اللّٰه سبحانى.
١٠ - اگر تأخير ذبح تا روز دوازدهم است، بايد حلق را
ص:145
بعد از ذبح انجام دهد و اگر از روز دوازدهم نيز به تأخير بيفتد مى تواند حلق كرده و باقى اعمال را به جا آورد و تا آخر ذى حجه هر وقت كه توانست ذبح كند؛ آية اللّٰه اردبيلى.
١١ - حلق يا تقصير مى كند و با آن از احرام خارج مى شود و ذبح يا نحر و ساير چيزهايى كه مترتّب بر آن است را، تأخير مى اندازد؛ آية اللّٰه تبريزى.
١٢ - اگر عمداً حلق يا تقصير را قبل از قربانى انجام دهد، حجش صحيح است، ولى معصيت كرده و اعاده حلق يا تقصير لازم نيست؛ آية اللّٰه فياض.
«١٢١»
كند
١ - محرم نبايد براى ديگرى حلق يا تقصير كند ولى كافى است؛ آيات عظام: امام خمينى، بهجت، جوادى، حكيم، شبيرى زنجانى و عزالدين زنجانى ؛ بنابر احتياط واجب؛ آية اللّٰه حكيم.
٢ - مجزى نيست؛ آيات عظام: تبريزى، خويى، سيستانى و شاهرودى.
٣ - بنابر احتياط مجزى نيست آيات عظام: فاضل،
ص:146
گلپايگانى، مكارم و اردبيلى.
4 - عالماً و عامداً مجزى نيست و براى غير ملتفت و جاهل و ناسى اشكال ندارد؛ آية اللّٰه سبحانى.
5 - جايز نيست محرم براى ديگرى حلق يا تقصير نمايد؛ آية اللّٰه فياض.
«١٢٢»
١ - نيمه شب را بنابر احتياط واجب بايد از اول غروب تا طلوع آفتاب حساب كنند و احتياط آن است كه از مغرب شرعى حساب كنند؛ امام خمينى و آية اللّٰه نورى.
٢ - از غروب تا طلوع فجر؛ آيات عظام: بهجت، تبريزى، خويى، جوادى، خامنه اى، شبيرى زنجانى، سيستانى، سبحانى، حكيم، عزالدين زنجانى، فاضل، فياض، وحيد و مكارم.
٣ - از مغرب شرعى تا طلوع فجر؛ آية اللّٰه شاهرودى.
ص:147
4 - بنابر احتياط نيمه اول شب را از غروب شرعى تا طلوع آفتاب و نيمه دوم را از غروب آفتاب تا طلوع فجر حساب كند؛ آية اللّٰه اردبيلى.
«١٢٣»
شب، بيتوته نمود؟
١ - جايز است؛ آيات عظام: خويى، تبريزى، جوادى، خامنه اى، سيستانى، شاهرودى، عزالدين زنجانى، فاضل، فياض، وحيد، اردبيلى و مكارم.
٢ - در شب يازدهم مخير است تا نيمۀ شب بماند يا فقط هنگام طلوع فجر در منى باشد، ولى در شب دوازدهم و سيزدهم بايد از غروب تا طلوع آفتاب روز بعد بماند؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
٣ - واجب است بر حاج كه شب يازدهم و دوازدهم از غروب آفتاب تا نصف شب در منى بيتوته كند؛ آيات عظام: امام خمينى، بهجت، گلپايگانى، صافى و نورى.
4 - اگر نيمه اول شب در منى نباشد، بايد پيش از طلوع فجر به منى بيايد و نيّت بيتوته كند؛ آية اللّٰه سبحانى و آية اللّٰه حكيم.
ص:148
ص:149
(بين عمره تمتع و اعمال حج)
«١٢4»
١ - بنابر احتياط (آية اللّٰه اردبيلى: بنابر اقوى) نبايد خارج شود، مگر در صورت حاجت و با احرام حج؛ آيات عظام:
امام خمينى، جوادى، گلپايگانى و صافى؛ ولى بيرون رفتن به اطراف و توابع مكه مانع ندارد؛ آية اللّٰه اردبيلى.
٢ - بيرون رفتن به اطراف و توابع مكه، مانع ندارد؛ آية اللّٰه خويى و آية اللّٰه تبريزى.
٣ - اگر اطمينان دارد كه حج او فوت نمى شود جايز است؛ آيات عظام: بهجت، خامنه اى و عزالدين زنجانى، فياض و نورى ؛ و با عدم اطمينان احتياط واجب در ترك است؛ آية اللّٰه سيستانى.
4 - مى تواند ولى با اطمينان به عدم فوت حج اگر خروج و ورود در همان ماهى باشد كه عمره را انجام داده است، خروج جايز است؛ آية اللّٰه فاضل.
ص:150
5 - جايز نيست، مگر با حاجت و در صورت امكان بايد با احرام حج خارج شود؛ آية اللّٰه سبحانى، ولى رفتن به غار ثور و حرا و محلهايى كه منافات با ماندن در مكه ندارد، مانعى ندارد؛ آية اللّٰه حكيم.
6 - بيرون رفتن به اطراف و توابع مكه جايز است و كراهت ندارد و بيرون رفتن تا طائف مكروه است و بيرون رفتن تا مدينه حرام است؛ آية اللّٰه شاهرودى.
٧ - خروج از مكه و اطراف نزديك آن جايز نيست مگر در صورت نياز و در اين صورت هم اگر مشقت شديد نداشته باشد بايد با احرام حج خارج شود؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
«١٢5»
١ - بنابر احتياط ترك شود؛ آيات عظام: بهجت، حكيم و مكارم.
٢ - جايز نيست؛ آيات عظام: امام خمينى، خامنه اى، شاهرودى، وحيد، عزالدين زنجانى و نورى؛ و اگر بتراشد، بنابر احتياط، يك گوسفند كفاره بدهد؛ آية اللّٰه صافى و آية اللّٰه گلپايگانى.
٣ - جايز است؛ آيات عظام: شبيرى زنجانى، سيستانى و فاضل.
4 - اگر عمره تمتع در ماه شوال باشد تراشيدن تا سى
ص:151
روز بعد از عيد فطر جايز است و گرنه احتياط شود؛ آيات عظام: تبريزى، خويى، فياض و اردبيلى.
5 - جايز است مگر آن كه تراشيدن سر در حج براى كسى واجب باشد و زمينه آن با تراشيدن از بين برود؛ آية اللّٰه سبحانى و آية اللّٰه جوادى.
«١٢6»
باشد، آيا بايد سعى و طواف نساء را
اعاده نمايد؟
١- اگر طواف نساء به قصد وظيفه بوده، فقط سعى و طواف نساء را اعاده كند؛ آية اللّٰه بهجت.
٢- همه را على الاحوط اعاده نمايد؛ آية اللّٰه تبريزى و آية اللّٰه اردبيلى.
٣- اگر با علم و عمد و اختيار خلاف ترتيب عمل كند،
ص:152
بايد سعى و طواف نساء را اعاده كنند! آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
4- اگر به اعتقاد صحت انجام داده باشد، اعاده اعمال مترتبه لازم نيست؛ آية اللّٰه فاضل.
5 - اگر خودش انجام دهد احتياطاً بايد اعاده نمايد؛ آية اللّٰه شاهرودى.
6 - بايد سعى و طواف نساء را هم اعاده نمايد؛ آيات عظام: سبحانى، جوادى، حكيم و فياض.
«١٢٧»
١ - احتياط آن است كه نايب در طواف نساء، نيت مافى الذمه كند، گرچه مى تواند به نيت منوبٌ عنه انجام دهد ؛ آيات عظام: امام خمينى، بهجت، نورى، سبحانى، صافى، مكارم و اردبيلى.
٢ - طواف نساء را بايد به نيّت منوبٌ عنه بجاآورد؛ آيات عظام: خويى، شبيرى زنجانى، سيستانى، گلپايگانى، وحيد، حكيم، فاضل و جوادى.
«١٢٨»
١ - در عمرۀ مفرده انجام طواف نساء قبل از تقصير، موجب بطلان عمره نمى شود، ولى بايد بعد از تقصير،
ص:153
طواف نساء اعاده شود و بدون آن، حرمت نساء باقى است؛ اكثر مراجع.
٢ - مقدّم شدن طواف نساء بر تقصير در عمرۀ مفرده در صورت ضرورت يا نسيان يا جهل مجزى است؛ آية اللّٰه بهجت.
٣ - بنابر احتياط واجب طواف نساء اعاده شود ؛ آيات عظام: سيستانى، مكارم و اردبيلى.
4 - اگر از روى عمد بوده بايد اعاده كند بلكه بنابر احتياط واجب در صورت جهل و نسيان نيز اعاده نمايد؛ آية اللّٰه حكيم.
«١٢٩»
١ - مى توان به يك طواف اكتفاء نمود؛ آيات عظام: امام خمينى، گلپايگانى، مكارم و نورى.
٢ - بنابر احتياط، براى هر كدام يك طواف نساء انجام دهد ؛ آيات عظام: بهجت، سيستانى و فاضل.
٣ - هر احرام، طواف نساء مستقل لازم دارد؛ احتياط اين است تا طواف عمرۀ مفرده را انجام نداده، محرم به احرام جديد نشود. آية اللّٰه تبريزى.
4 - على الظاهر واجب است براى هر عمرۀ مفردۀ جداگانه طواف نساء بجا آورد، اگرچه تحلّل با طواف
ص:154
نساء واحد بعيد نيست ؛ آية اللّٰه خامنه اى.
5 - هر احرام، طواف نساء مستقل لازم دارد ؛ آيات عظام:
خويى، شبيرى زنجانى، صافى، جوادى، سبحانى، حكيم و اردبيلى.
«١٣٠»
١ - محل اشكال است: امام خمينى.
٢ - صحيح و كافى است؛ آيات عظام: گلپايگانى، بهجت، تبريزى، خويى، سبحانى، فاضل، سيستانى، شاهرودى، وحيد، جوادى، اردبيلى.
٣ - اگر عذر او منجر به نقص بعضى از اعمال حج نشود، نيابت او صحيح است؛ آيةاللّٰه خامنه اى؛ و اگر موجب نقص شود محل اشكال است؛ آيةاللّٰه نورى.
ص:155
4 - در عمره و حج واجب اگر هنگام محرم شدن اطمينان داشته باشد كه مى تواند اعمال اختيارى را انجام دهد، نيابتش صحيح و از منوب عنه كفايت مى كند، هرچند در اثناى عمل عذر، طارى شود و در عمره و حج مستحب نيابت معذور اشكال ندارد؛ آيةاللّٰه شبيرى زنجانى.
5 - اگر عذر طارى قبل از احرام باشد بنا بر احتياط مجزى نمى باشد و اگر بعد باشد مجزى است؛ آيةاللّٰه حكيم.
6 - بعيد نيست كه حج وى صحيح باشد؛ آيةاللّٰه فياض.
٧ - نيابت معذور چه در عذر طارى و چه در غير طارى، در صورتى كه نايب واقعاً و نه از روى مسامحه، معذور باشد صحيح است؛ آيةاللّٰه مكارم.
«١٣١»
حج، بايد نايب بگيرد؟
١ - بر اين شخص واجب است استنابه فوراً با يأس از خوب شدن؛ آيات عظام: بهجت، خويى، شبيرى زنجانى، جوادى، سبحانى، سيستانى، شاهرودى؛ و احوط آن است كه كسى را كه به حج نرفته اجير كند ؛ آيةاللّٰه فياض.
٢ - واجب است بنابر احتياط با يأس؛ آيةاللّٰه تبريزى.
٣ - با ياس از بهبود واجب است و با اميد خوب شدن احوط است؛ آيةاللّٰه صافى و آيةاللّٰه گلپايگانى.
ص:156
4 - واجب نيست؛ آيات عظام: امام خمينى، حكيم، خامنه اى، سبحانى، مكارم، فاضل، اردبيلى و نورى.
5 - وجوب استنابه محل اشكال است اگر چه احوط استنابه است؛ آيةاللّٰه وحيد.
«١٣٢»
١ - نمى تواند نايب شود و حج او باطل است؛ آيات عظام:
امام خمينى، شبيرى زنجانى، سبحانى و نورى.
٢ - در هر صورت اگر نايب شد، حج نايب صحيح و ذمۀ منوبٌ عنه برئ مى شود؛ آيات عظام: بهجت، تبريزى، خويى، سيستانى، فاضل، جوادى، مكارم و وحيد.
٣ - اگر نايب از مستطيع بودن خود بى اطلاع باشد بعيد نيست كه حج نيابى او صحيح باشد؛ آيةاللّٰه خامنه اى.
4 - در صورت علم به استطاعت، نيابت صحيح نيست و اگر غافل يا جاهل باشد در نيابت و صحت حج او اشكال است؛ آيةاللّٰه گلپايگانى و آيةاللّٰه صافى.
5 - نمى تواند نايب شود و بنا بر احتياط حج او باطل است مگر غافل يا جاهل قاصر باشد كه در اين صورت حج او صحيح است؛ آيةاللّٰه اردبيلى.
تذكر: مراجعى كه قائل به صحت حج شده اند، نسبت به صحت اجاره و بطلان آن تفصيلاتى دارند كه بايد به مناسك ايشان مراجعه شود.
ص:157
«١٣٣»
محرم نمودن كودك غير مميز، توسط ولىِّ او مستحب است؛ به اين گونه كه به او لباس احرام بپوشاند؛ و نيت كند كه «اين طفل را محرم مى كنم براى حج» ، يا «اين طفل را مُعْتَمِرْ مى كنم به عمرۀ تمتع» ؛ و اگر ممكن باشد، تلبيه را به او تلقين كند، و گرنه خودش به جاى او بگويد؛ و بايد وظايف و اعمال را مطابق وظيفه انجام دهد.
«١٣4»
١ - مراد از ولىّ در اين مورد، بعيد نيست كه كفيلِ بچه و نگهدار او باشد، اگرچه ولىِّ شرعى او نباشد؛ امام خمينى.
آية اللّٰه خويى و آية اللّٰه تبريزى : همين نظر در صورتى كه مستلزم تصرف در اموال طفل نباشد والا اذن ولى شرعى لازم است.
٢ - ولىّ در اين مقام عبارت است از ولىّ در مال؛ مثل
ص:158
اب وجدّ ابى و وصىّ ايشان و حاكم و امين حاكم. و ولايت مادر دراحرام طفل وساير اعمال حج خالى از وجه نيست ؛ آية اللّٰه بهجت.
٣ - ولى طفل در اين امر كسى است كه شرعاً اختيار دارد كودك را به سفر حج ببرد خواه پدر و جد پدرى باشد يا غير آن ها؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
4 - ولىّ طفل در اين امر كسى است كه حق حضانت و سرپرستى او را دارد، چه پدر و مادر او باشند و چه غير آنها. آية اللّٰه سيستانى.
5 - غير ولىّ شرعى مانند عمو و دايى و برادر، محل اشكال است، اگرچه كفيل و نگهدار بچه باشد، لكن مادر در اين مورد ملحق به ولىّ شرعى است، و امّا در بچۀ مميّز در مواردى كه اجازۀ ولىّ لازم است اجازۀ غير ولىّ شرعى كفايت نمى كند؛ آية اللّٰه صافى و آية اللّٰه گلپايگانى.
6 - مقصود از ولىّ، همان ولىّ شرعى است، ولى مادر در اين مورد ملحق به ولىّ شرعى است؛ آية اللّٰه فاضل و آية اللّٰه اردبيلى.
و همچنين كسى كه متكفل امور كودك غير مميّز است مى تواند او را محرم نمايد؛ و در مورد اخير احتياطاً از ولى كودك اجازه بگيرد؛ آية اللّٰه سبحانى.
ص:159
٧ - مراد ولى شرعى و يا مأذون از طرف او است؛ آية اللّٰه حكيم.
٨ - در غير ولىّ شرعى، محل اشكال است؛ آية اللّٰه نورى.
٩ - همان ولىّ شرعى است سرپرست بچه بايد مأذون از طرف ولى شرعى باشد مادر در اين مورد به منزله ولى شرعى است؛ آية اللّٰه جوادى.
١٠ - مراد، ولىّ شرعى است و مادر گرچه حضانت، به عهدۀ وى باشد، ولىّ نيست؛ آية اللّٰه شاهرودى.
«١٣5»
بعد از محرم شدنِ طفل، ولىّ بايد او را از محرّمات احرام باز دارد، و اگر مميّز نيست، خود ولىّ، او را از محرّمات حفظ كند؛ اكثر مراجع.
در مورد كودكى كه مستقلاً محرم شده ولى وظيفه اى ندارد و اگر ولى او را محرم كرده بايد با نهى خود يا ممانعت عملى او را از محرمات باز دارد، كودك مميز باشد يا نباشد؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
«١٣6»
ولىّ، بايد طفل را وادار كند كه تمام اعمال حج و عمره را
ص:160
به جا آورد و اگر طفل نمى تواند، خود او به نيابت از وى بجا آورد؛ همه مراجع.
نظر برخى مراجع نسبت به وضو:
١ - در صورت تمكّن، احوط آن است كه در حال طواف، هر دو طاهر باشند و نماز طواف را هر دو بخوانند و در تمام افعال آنچه در غير نيّت مى تواند انجام دهد، ولىّ متصدّى نيّت مى شود؛ آية اللّٰه بهجت.
٢ - در وقتى كه مى خواهد طفل را طواف دهد، واجب است او را وضو دهد، اگرچه به صورت وضو باشد؛ آية اللّٰه تبريزى.
٣ - براى طواف كردن كودك غير مميّز لازم نيست كه كودك يا ولى او با وضو باشند؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
4 - در اعمالى كه نياز به وضو دارد، احتياطاً طفل را وضو بدهد و خودش هم وضو بگيرد؛ آية اللّٰه فاضل.
5 - بايد او را وضو دهند؛ آية اللّٰه صافى.
6 - اگر طفل نمى تواند وضو بگيرد، به جا آوردن صورت وضو براى وى لازم نيست؛ آية اللّٰه اردبيلى.
«١٣٧»
١ - در صحت احرام كودك مميّز اذن ولى شرط نيست ؛
ص:161
آيات عظام: تبريزى، خامنه اى، سيستانى، سبحانى، فاضل، نورى، اردبيلى و شاهرودى ؛ ولى اگر حج مستلزم تصرف در اموال كودك باشد و ولى مصلحت نداند بايد مانع شود؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
٢ - اگر مستلزم تصرّف در مال باشد، احوط اعتبار اذن ولى است؛ آية اللّٰه بهجت.
٣ - شرط نيست ولى براى تصرف در اموال به اذن ولى نياز دارد؛ آية اللّٰه گلپايگانى و آية اللّٰه صافى.
4 - احرام او بدون اذن محقق نمى شود؛ آية اللّٰه سيستانى و آية اللّٰه حكيم.
5 - بنابر احتياط احرام او محقق مى شود ؛ آية اللّٰه مكارم.
«١٣٨»
يا بخشى از طواف و سعى را در
خواب باشد
١ - غيرمميّز باشد اشكال ندارد ؛ آيات عظام: بهجت، خامنه اى، شبيرى زنجانى، جوادى، صافى، سبحانى، مكارم و اردبيلى.
٢ - طواف و سعى او صحيح است بلى احتياط اين است
ص:162
كه ابتداى طواف بيدار باشد؛ آية اللّٰه تبريزى و آية اللّٰه شاهرودى.
٣ - اگر طفل غير مميّز باشد و وليّش او را طواف مى دهد اشكال ندارد؛ آية اللّٰه سيستانى.
4 - در طواف بايد طهارت و ساير شرايط آن رعايت شود. لذا اگر كودك خوابش ببرد يا محدث شود بايد طبق احكام قطع طواف عمل كند. اما در سعى طهارت معتبر نيست و اگر كودك غير مميز باشد چون نيت سعى او با ولىّ اوست لذا اگر خوابش ببرد سعى او صحيح است؛ آية اللّٰه فاضل.
5 - در كودك خواب به اندازۀ متعارف به طواف و سعى او ضرر نمى رساند؛ آية اللّٰه نورى.
6 - اگر غير مميز باشد و وليش او را طواف دهد، اشكالى ندارد؛ و اگر مميز باشد، طوافش باطل است؛ آية اللّٰه حكيم.
«١٣٩»
كودكى كه در بغل طواف داده مى شود، آيا بايد
شانه چپش به طرف كعبه قرار داده شود؟
١ - بايد تا حدّ امكان سعى كند طورى او را طواف دهد كه عرفاً طرف چپ او به طرف كعبه باشد ؛ آيات عظام:
ص:163
بهجت، سبحانى، سيستانى و اردبيلى.
٢ - لزومى ندارد ؛ آيات عظام: مكارم، تبريزى و شبيرى زنجانى.
٣ - بنابر احتياط شانه چپ كودك نيز به طرف بيت باشد ؛ آية اللّٰه صافى.
4 - بلى لازم است ؛ آيات عظام: فاضل و نورى، شاهرودى و حكيم.
5 - احتياط لازم آن است كه در صورت امكان طرف چپ كودك به طرف كعبه باشد؛ آية اللّٰه جوادى.
«١4٠»
كودك مميزى كه خواب است، آيا بايد در ابتداى
سعى، او را براى نيّت بيدار كنند. اگر در
آغاز بيدار باشد و در بين راه بخوابد
چه حكمى دارد؟
١ - سعى از عبادات است و سعى در حال خواب صحيح نيست و بايد او را بيدار كند؛ آيات عظام: بهجت، خامنه اى، سبحانى، سيستانى، صافى، نورى و اردبيلى ؛ و در غير مميّز تا حدّ ممكن بايد توجه به نيت داشته باشد و بيدار باشد؛ آية اللّٰه شاهرودى.
٢ - احتياط واجب اين است كه خواب نرود و آن مقدار را كه خواب رفته، به نيت «اتمام ما نقص من سعيه» اعاده
ص:164
كند و اگر قبل از نيت سعى، خواب رفته - بدون اشكال - سعى او باطل است؛ آية اللّٰه تبريزى.
٣ - اگر قبل از شوط چهارم به خواب رفته است به احتياط واجب سعى را از اول اعاده كند و اگر بعد از شوط چهارم خواب رفته است پس از بيدار شدن و توجه و التفات بايد از جايى كه به خواب رفته سعى را ادامه دهد؛ آية اللّٰه فاضل.
4 - در صورتى كه در ابتداى سعى نيّت كرده باشد، اشكالى ندارد؛ آية اللّٰه مكارم:
5 - اگر مميز است بايد بيدار باشد و خودش نيت كند و تا آخر سعى بايد بيدار باشد و در غير مميز شرط نيست؛ آية اللّٰه حكيم.
«١4١»
١ - بنابر احتياط به اندازه زنان معمول باشد : آيات عظام:
تبريزى، خامنه اى، سبحانى، سيستانى، مكارم و اردبيلى.
٢ - به مقدار زنان است: آيات عظام: گلپايگانى، صافى و شاهرودى.
٣ - پوشش معتبر نيست اگر به پنج شش سال رسيده پوشش بانوان را رعايت نمايد؛ آية اللّٰه نورى.
ص:165
4 - پوشش خاصى معتبر نيست؛ آية اللّٰه حكيم و آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
«١4٢»
كودك محرمى كه او را طواف مى دهند، آيا بايد بدن و
لباس او پاك باشد؟ و چنانچه قبل از طواف، او
را تطهير كنند، آيا براى يك طواف كافى
است و وارسى بين طواف لازم نيست؟
١ - بلى لازم است و اگر معلوم نشود در اثناى طواف كه چيزى خارج شده، همان تطهير قبل از طواف كفايت مى كند و اگر در اثناء حدثى به وجود آيد احتياط در تجديد طهارت است مگر اينكه موجب عسر و حرج باشد؛ آية اللّٰه بهجت.
٢ - آن مقدار كه بتوانند بنابر احتياط رعايت طهارت او را بكنند ولى وارسى لازم نيست؛ آيات عظام: تبريزى، اردبيلى و سبحانى.
٣ - رعايت طهارت بدن و لباسِ او لازم نيست؛ آية اللّٰه سيستانى و آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
4- رعايت طهارت در او حكم بالغ را دارد ولى وارسى لازم نيست؛ آية اللّٰه حكيم.
5 - بايد شرايط طواف و نماز در طفل نيز مراعات شود و
ص:166
در صورت غير مميّز بودن طفل، در صورت امكان او را وضو دهند لباس و بدن او را تطهير كنند و در صورت شك در عارض شدن حدث و خبث وارسى لازم نيست و حكم طهارت باقى است، واللّٰه العالم؛ آية اللّٰه صافى.
6 - بلى لازم است و وارسى در بين طواف لازم نيست؛ آية اللّٰه جوادى؛ ولى اگر متوجه شدند كه لباس و بدن او نجس شده، احتياط اين است كه آنها را تطهير كنند؛ آية اللّٰه فاضل.
٧ - چنانچه قبل از طواف او را تطهير كرده باشد كافى است؛ آية اللّٰه مكارم.
٨ - بلى لازم است و براى يك طواف كافى است، و وارسى لازم نيست؛ آية اللّٰه نورى.
ص:167
«١4٣»
١ - جايز است؛ امام خمينى و آية اللّٰه عزالدين زنجانى.
٢ - در مسائلى كه عمل كرده واجب است؛ آية اللّٰه بهجت.
٣ - بقا در هر صورت جايز است ولى سزاوار است كه احتياط در بقاى بر تقليد ميت اعلم، ترك نشود؛ آية اللّٰه خامنه اى.
4 - لازم است به فتواى او باقى بماند؛ آيات عظام: جوادى، وحيد، فاضل و حكيم.
5 - بايد باقى بماند و التزام به متابعت از فتواى وى در حال حيات كافى است؛ آية اللّٰه سيستانى.
6 - بنابر احتياط واجب، لازم است؛ آية اللّٰه صافى.
٧ - در مسائل عمره و حج بر تقليد ميت باقى نمانند؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
٨ - واجب است به شرط عمل به فتواى وى؛ آية اللّٰه مكارم.
ص:168
٩ - واجب است؛ آية اللّٰه نورى.
١٠ - بقاء بر تقليد ميت جايزاست در مسائلى كه از او ياد گرفته؛ آية اللّٰه شاهرودى.
١١ - اگر مجتهدى كه انسان از او تقليد مى كند از دنيا برود، بايد از مجتهد زنده تقليد كند ولى در مسايلى كه آنها را ياد گرفته است بايد به تقليد ميت اعلم باقى بماند؛ آية اللّٰه سبحانى.
١٢ - بايد در مسائلى كه در زمان حيات وى يادگرفته ولو فراموش كرده باشد، باقى بماند؛ آية اللّٰه تبريزى.
١٣ - واجب است مطلقا؛ آية اللّٰه فياض.
«١44»
١ - واجب است؛ آيات عظام: بهجت، جوادى، شبيرى زنجانى، سيستانى، سبحانى، شاهرودى، صافى، حكيم، عزالدين زنجانى، فاضل، فياض، وحيد، اردبيلى و نورى.
٢ - احوط است؛ امام خمينى و آية اللّٰه خامنه اى.
«١45»
١ - بقا جايز است؛ آيات عظام: امام خمينى، تبريزى، خامنه اى و اردبيلى.
ص:169
٢ - در هر دو فرض، رجوع به حى جايز است؛ آيات عظام: بهجت، جوادى، سبحانى و عزالدين زنجانى.
٣ - اگر اعلميتى در ميان آنها معلوم نشود، يا مساوى باشند، مخيّر است، مگر در موارد علم اجمالى، يا قيام حجت اجمالى، كه بنابر احتياط واجب بايد رعايت هر دو فتوى را بنمايد؛ آية اللّٰه سيستانى.
4 - در احكام عمره و حج به تقليد متوفى باقى نمانند؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
5 - در صورت تساوى بقا در همه مسايل، جايز است؛ آية اللّٰه فاضل و در صورت شك احتياط رجوع به مجتهد حى است آية اللّٰه صافى.
6 - اگر اعلميت حى معلوم نشود، بقا واجب است؛ آية اللّٰه وحيد و آية اللّٰه حكيم.
٧ - در صورت تساوى ميت و حى يا شك در اعلميت هر كدام، عمل به فتواى ميت در آن چه بدان عمل كرده، واجب است و در بقيه به حى رجوع نمايد؛ آية اللّٰه مكارم.
٨ - در صورت تساوى مخير است؛ ولى اگر يكى از آنان پرهيزگارتر است، به احتياط واجب از او تقليد كند؛ آية اللّٰه شاهرودى.
ص:170
٩ - اگر نتواند اعلميّت يكى از آن دو را احراز كند، مى تواند بر تقليد ميت بماند اگر مخالفت فتواى حىّ يا ميت را نداند؛ والاّ بايد به احوط قولين عمل نمايد؛ آية اللّٰه فياض.
«١46»
١ - عدول جايز نيست مگر مرجع دوم اعلم باشد؛ آيات عظام: تبريزى، خويى، شبيرى زنجانى، سبحانى، شاهرودى، گلپايگانى، نورى.
آيات عظام: خامنه اى، مكارم و اردبيلى: همين نظر بنابر احتياط واجب.
به مساوى جايز است؛ ا مام خمينى، فاضل، عزالدين زنجانى.
٢ - در صورت تساوى، در تمام مسايل يا بعض مسايل غير مرتبط، جايز است، هر چند احوط ترك عدول است مگر به اعلم و حكم اورعيّت مانند اعلميّت است؛ آية اللّٰه بهجت.
٣ - اگر تقليد سابق طبق حجت شرعى بوده عدول جايز نيست، مگر مرجع زنده اى، اعلميتش به حجت شرعى ثابت شود؛ آية اللّٰه حكيم.
ص:171
«١4٧»
اگر مكلف نداند مرجعش در مسأله اى احتياط واجب كرده و به صورت ناخودآگاه طبق فتواى فالاعلم عمل نمايد، آيا عمل او صحيح است؟
١ - عمل وى با استناد به فالاعلمِ واجد شرايط، صحيح است، هرچند بعد از عمل صورت گيرد؛ آيات عظام:
بهجت، تبريزى، جوادى، خامنه اى، شبيرى زنجانى، سبحانى، سيستانى، شاهرودى، صافى، حكيم، عزالدين زنجانى، فاضل، مكارم واردبيلى.
٢ - جايز نيست؛ آية اللّٰه فياض.
«١4٨»
با فرض:
الف - عدم تشرّف در سال واريز پول.
ب - عدم تعلّق خمس به پول قبل از واريز.
١ - خمس ندارد. آيات عظام: بهجت، جوادى، سبحانى،
ص:172
صافى و مكارم ؛ در صورتى كه واريز قبل از استقرار حج باشد؛ آية اللّٰه نورى.
٢ - خمس دارد. آيات عظام: تبريزى، خامنه اى، شاهرودى، فاضل و فياض؛ مگر حج مستقر باشد و راه ديگرى براى تشرف نباشد؛ آية اللّٰه سيستانى.
٣ - نسبت به اعمال مستحبى، چنانچه سال بر آن بگذرد بايد خمس آن بپردازد؛ ولى نسبت به حج و عمره واجب، چنانچه راه ديگرى غير از ثبت نام نباشد و يا راه ديگر مشقت داشته باشد، خمس واجب نمى شود، ولو اينكه نوبت فرد پس از پايان سال خمسى باشد، مگر اينكه ثبت نام و واريز كردن پول فقط به معناى حق اولويت باشد و پول در ملكيت فرد باقى بماند كه در اين صورت پس از گذشت سال، بنابر احتياط واجب بايد خمس آن را بپردازد؛ آية اللّٰه اردبيلى.
4 - اگر به قصد حج و عمره سپرده گذارى كرده است، خمس آن واجب نيست اگر چه مستحب باشد؛ آية اللّٰه حكيم.
5 - در عمره و حج مستحب خمس دارد و در واجب اگر متعارفاً راه تشرف منحصر به آن باشد خمس ندارد؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
ص:173
«١4٩»
(با فرض دريافت آن در ضمن يكى از عقود
شرعى و فرض عدم تشرّف در سال واريز)
١ - بايد خمس آن پرداخت شود: حضرات آيات:
سيستانى، شاهرودى، فاضل، فياض و تبريزى؛ بنابر احتياط؛ آية اللّٰه اردبيلى.
٢ - از منافع سال وصول است: آية اللّٰه نورى و آية اللّٰه حكيم؛ اگر پيش از سال عزيمت قابل وصول نبوده است؛ آيات عظام: جوادى، خامنه اى و صافى.
٣ - خمس ندارد؛ آيات عظام: بهجت و مكارم.
توجه: طبق نظر همه آيات عظام در صورت تشرف درهمان سال واريز، خمس ندارد.
4 - از درآمدهاى سال وصول سود محسوب مى شود؛ اگر در همان سال صرف مؤونه شد، خمس ندارد و در غير اين صورت بايد خمس آن را بدهد؛ آية اللّٰه سبحانى.
5 - نسبت به مقدار سودى كه سال بر آن گذشته حكم مسأله قبل را دارد؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
ص:174
«١5٠»
١ - تخيير بين قصر و اتمام در تمام دو مسجد فعلى حتى در جاهاى توسعه داده شدۀ داخل مسجد؛ آيات عظام:
امام خمينى، سبحانى و اردبيلى.
٢ - تخيير در قسمت قديمى دو مسجد؛ و در جاهايى كه بعداً به اين دو مسجد اضافه شده، به احتياط واجب
شكسته است؛ آية اللّٰه بهجت و آية اللّٰه شاهرودى.
٣ - تخيير در شهر مكه و مدينۀ قديم؛ آيات عظام: خويى، وحيد و تبريزى.
4 - تخيير در همۀ مكه و مدينه؛ آيات عظام: جوادى، گلپايگانى، خامنه اى، سيستانى، حكيم، صافى، عزالدين زنجانى، فاضل، فياض، مكارم و نورى.
5 - در هيچ جا تخيير ثابت نيست؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
«١5١»
١ - با ساير مسلمين به جماعت نماز بخوانند؛ آيات عظام:
ص:175
امام خمينى، جوادى، خامنه اى، فاضل، مكارم، اردبيلى و نورى؛ و اعاده واجب است؛ آية اللّٰه سبحانى.
(با رعايت خصوصياتى كه در فتاواى ايشان خواهد آمد)
٢ - به گونه اى عمل شود كه موجب وهن نشود و وظيفۀ منفرد، رعايت شود يا اعاده شود؛ آية اللّٰه بهجت و آية اللّٰه شاهرودى؛ و رعايت وظيفۀ انفراد با خواندن حمد و سوره و اگر نمى شود با حديث نفس - در غير نماز جمعه كه در هر حال بايد اعاده شود - ممكن است و اقتدا صورى است و احكام جماعت مترتب نمى شود؛ آيات عظام: خويى، تبريزى، وحيد، سيستانى و عزالدين زنجانى.
آية اللّٰه حكيم ، همين نظر با اين اضافه: احكام جماعت مترتب مى شود.
٣ - نماز با آنان در حال ضرورت بى اشكال است؛ و در غير حال ضرورت، اگر موجب تأليف قلوب آنها و دفع اتهام به شيعه باشد، شركت خوب است ولى بايد با تمكن اعاده نمايند و خروج از مسجد هنگام اقامۀ نماز جماعت شايسته نيست؛ آية اللّٰه صافى و آية اللّٰه گلپايگانى.
4 - شركت در نماز جماعت عامه خوب است ولى در شرايط فعلى بايد نماز اعاده شود؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
5 - جايز است به شرطى كه حمد و سوره را بخواند؛ آية اللّٰه فياض.
ص:176
«١5٢»
١ - نياز به اعاده ندارد؛ امام خمينى؛ در صورتى كه نزديك تر از امام به كعبه نباشد؛ آية اللّٰه جوادى و آية اللّٰه عزالدين زنجانى.
٢ - بايد اعاده شود يا وظيفه منفرد، رعايت شود؛ آية اللّٰه بهجت و آية اللّٰه وحيد ؛ و حكم اقتداى صورى طبق فتاواى آيات عظام: خويى، تبريزى، سيستانى و شاهرودى در مسأله قبل گذشت.
٣ - نماز كسانى كه پشت سر يا دو طرف امام ايستاده اند، صحيح است، ولى نماز افرادى كه روبروى امام قرار دارند صحيح نيست؛ آية اللّٰه خامنه اى.
4 - نماز به نحو استداره مانعى ندارد ولى بنابر احتياط بايد به حسب دايره مقدم بر امام نباشد و همچنين بنابر احتياط، نزديكتر از امام به كعبه هم نباشد؛ آية اللّٰه مكارم و آية اللّٰه اردبيلى ؛ در فرض صحت اصل اقتدا و گذشت حكم لزوم اعاده در مسألۀ قبل؛ آية اللّٰه گلپايگانى و آية اللّٰه صافى.
5 - نماز به نحو استداره مانعى ندارد ولى در شرايط كنونى به نماز با عامه نمى توان اكتفا كرد؛ آية اللّٰه شبيرى زنجانى.
ص:177
6 - در غير مورد تقيه استداره جايز نيست؛ ولى اگر كسى نمى دانسته و به اين صورت خوانده نمازش صحيح و قضا ندارد؛ آية اللّٰه فاضل.
٧ - با حفظ نسبت در تمام دايره صحيح است؛ آية اللّٰه نورى.
٨ - اگر پشت سر امام جماعت باشد و قرائت را بخواند، صحيح است وگرنه باطل است؛ آية اللّٰه حكيم.
٩ - نماز در صورتى صحيح است كه در تمام دور از امام عقب تر باشد؛ ولى نماز كسانى كه روبروى امام جماعتند، صحيح نيست به هر حال بايد نماز اعاده شود؛ آية اللّٰه سبحانى.
١٠ - به مسأله قبل مراجعه شود؛ آية اللّٰه فياض.
«١5٣»
١ - سجده بر فرش در مسجدالنبى مانع ندارد و مهر گذاشتن جايز نيست و لازم نيست در جايى كه سنگ است نماز بخوانند و يا حصير يا نحو آن با خود ببرند، و. . . از انجام عملى كه موجب هتك و انگشت نما شدن باشد اجتناب نمايند؛ امام خمينى، آية اللّٰه نورى ؛ ولى هرگاه به سهولت بتواند روى سنگ هاى مسجد نماز بخواند،
ص:178
آن را ترك نكند؛ آية اللّٰه جوادى و آية اللّٰه مكارم.
٢ - در غير صورت تقيّه و ضرورت، در مكانى كه ما يصحّ السجود عليه وجود دارد، نماز بخواند؛ آيات عظام:
صافى، گلپايگانى و حكيم.
٣ - اگر مخالف تقيه و يا موجب هتك و انگشت نما شدن نباشد، در محلى از مسجد كه بتواند بر ما يصحّ السجود عليه سجده نمايد، نماز بخواند؛ آية اللّٰه فاضل.
4 - اگر در آن مكان، تمكن از سجود بر آنچه سجود بر آن جايز است ندارد، سجده صحيح است؛ آية اللّٰه خويى و آية اللّٰه سيستانى ؛ ولى در نماز جماعت حتى اگر مى تواند به جايى برود كه مايصح السجود باشد، مى تواند در جاى خودش بر فرش سجده كنند؛ آية اللّٰه فياض.
5 - اگر در مسجد، تمكن از سجود بر ما يصحّ السجود عليه ندارد، جايز است؛ آية اللّٰه تبريزى ولى اگر امر داير اين است كه در مسجد نماز فرادى بخواند و بر فرش سجده كند يا در منزل نماز را با شرايط آن اقامه كند، بايد در منزل نماز بخواند؛ آية اللّٰه اردبيلى.
6 - در صورت امكان بايد بر «ما يصحّ السجود عليه» ، سجده كند، مگر از جهت تقيّه نتواند، كه در اين صورت اگر زمان يا مكانى ديگر هست كه رعايت، ممكن است،
ص:179
اكتفا به غير آن، خلاف احتياط است؛ آية اللّٰه بهجت.
٧ - قرار دادن چيزى در محل سجده اگر خلاف تقيه باشد، جايز نيست و واجب است نمازگزار كوشش كند كه تا در صورت امكان، جايى بيابد كه بر سنگفرش يا چيزى كه سجده بر آن صحيح است، سجده كند؛ و اگر تقيّه ايجاب كند كه بر فرش سجده كند، نمازش صحيح است؛ آية اللّٰه خامنه اى.
٨ - سجده بر فرش كفايت نمى كند و بايد نماز را اعاده كند؛ آيات عظام: سبحانى، شاهرودى، شبيرى زنجانى و وحيد.
«١54»
١ - مطلقاً اشكال ندارد، چه از كاه ساخته شده باشد و چه از پنبه؛ آيات عظام: امام خمينى، خويى، شبيرى زنجانى، فاضل، فياض، حكيم، سيستانى، صافى و نورى؛ ولى سجده بر دستمال كاغذى صحيح نمى باشد؛ آية اللّٰه تبريزى.
٢ - اگر از چيزهايى كه سجده بر آن صحيح است تهيّه شده باشد، جايز است؛ آيات عظام: بهجت، مكارم، عزالدين زنجانى، سبحانى، اردبيلى و شاهرودى.
٣ - سجده بر كاغذ ساخته از چيزى كه سجده بر آن جايز نيست مشكل است؛ آية اللّٰه جوادى.
ص:180
«١55»
١ - با رعايت شرايط، حتى با علم به وصول در وقت، نماز صحيح است؛ آيات عظام: بهجت، جوادى، خامنه اى، شبيرى زنجانى، حكيم، سيستانى، شاهرودى، فاضل، فياض، و مكارم.
٢ - چنانچه احتمال بدهد تا آخر وقت، هواپيما فرود نمى آيد، مى تواند بخواند ولى اگر در وقت رسيد، بايد اعاده كند؛ آيات عظام: تبريزى، سبحانى و عزالدين زنجانى.
آية اللّٰه صافى: همين نظر بنابر احتياط.
٣ - با يأس از اينكه هواپيما تا آخر وقت فرود بيايد، مى تواند بخواند؛ و در اين فرض حتى اگر هواپيما در وقت رسيد، اعاده لازم نيست؛ آية اللّٰه اردبيلى.
تذكّر: در صورتى كه وقت نماز در هواپيما فوت مى شود، بايد در هر صورت با تحصيل طهارت، با رعايت شرايط ممكنه، نماز بجا آورده شود.
وآخر دعوانا ان الحمدللّه ربّ العالمين
و صلّى اللّه على سيّدنا محمّد و آله الطاهرين