ص:2

ص:3

ص:4

ص:5

ص:6

ص:7

ص:8

ص:9

خيلى راه دور نيست، همين نزديكى هاست.

خيلى هم نزديك نيست، آخرين ايستگاه زمين تا پيوستن به آسمان است.

كربلا را مى گويم!

همان جايى كه دلت ميل آنجا كرده است و هنوز راه نيفتاده رنگ آنجا گرفته اى.

در اين كش و قوس رفتن، سمت راست خود را نگاه كن! كاروانى جلودار توست كه دست دلت را مى گيرد و با خود همراه مى سازد،

نكند جا بمانى، كربلا فرصت تفرج نيست، فرصتى تنگ است كه دست هدايت خدا از زاويه عرش و آستين حسين بن على به سوى تو دراز شده است.

. . . اما كمى اين سوتر، سپاهيان پسر سعد و سرسپردگان آل ابوسفيان برايت

ص:10

دام گسترانيده اند تا در كربلا نه به بالا كه به سوى بلا روى! پاهايت را برهنه كن تا داغى و گدازانى سنگ ريزه هاى آن، دست هايت را به سوى گرماى عشق لاهوت برافرازد.

مراقب باش مبادا در بازار كربلا خريدار غير او شوى؛ زيرا تا هميشه حسرت و رنجى تو را رسد كه توبه اش دل حر، و در خون غلتيدن زهير را مقتضى مى شود.

. . . حالا كه حاجى كربلا شده اى، از نيم شب زينب و سرگردانى نسيم هاى نينوايى فرات و شيدايى خيمه نشينان توحيد آغازكن.

آرام چشم هايت را ببند و باز كن.

. . . لبيك زبانت را به ميثاق بگردان و آهسته و عاشقانه بگوى لبيك، لبيك، لبيك يا حسين!

ص:11

ص:12

جرعه اى آب! تمام حق و تمام باطل در يك سرزمين كوچك مقابل هم صف كشيده، و همگى در انتظار فرجام اين رويارويى ناعادلانه نشسته بودند كه شمربن ذى الجوشن، با فرمانى از عبيدالله بن زياد بر عمر بن سعد وارد شد:(1)

«. . . اما بعد، من تو را نزد حسين نفرستاده ام كه دست از او بدارى و به او مهلت دهى و براى او آرزوى سلامت و زندگى كنى؛ يا پيش من بنشينى و از او شفاعت كنى. دقت كن و بنگر، اگر حسين و يارانش تسليم شدند آنان را به سلامت نزد من بياور و اگر نپذيرفتند، بر ايشان حمله كن و همه را بكش و آنان را مثله كن كه آنان سزاوار اين كارند و چون حسين كشته شد، بر سينه و پشت او اسب بتاز كه او ناسپاس و مخالف و ستمگر و قطع كنندۀ پيوند خويشاوندى است. اگر دستور ما را اجرا مى كنى، به تو پاداش شنوندۀ فرمانبردار خواهيم داد و اگر از اجراى آن خوددارى مى كنى، از شغل و لشكر ما كناره بگير و لشكر را به شمر واگذار كه ما دستور خود را به او داده ايم» .

ص:13

عمر بن سعد پس از آگاهى از متن نامۀ عبيدالله بن زياد، به شمر گفت: «گمانم اين است كه تو مانع آن شده اى تا پيشنهادى را كه به ابن زياد دادم، بپذيرد. كارى را كه اميدوار بوديم اصلاح شود، تباه كردى. به خدا سوگند حسين (ع) هرگز تسليم نمى شود كه منشى والا و خوددار ميان دو پهلوى اوست» .

شمر گفت: «به من بگو چه مى كنى؟ آيا دستور اميرت را اجرا مى كنى و با دشمن او مى جنگى، يا آنكه لشكر را به فرمان من وا مى گذارى؟»

عمر بن سعد به وى پاسخ داد: «نه هرگز براى تو كرامتى نباشد. من خود اين كار را به عهده مى گيرم و چيزى نصيب تو نمى شود. فرماندهى پياده نظام را به تو مى سپارم» .(1)

ص:14

فرياد زد: «خواهرزادگان من، كجا هستيد؟ عباس و عبدالله، جعفر و عثمان، كجا هستيد؟» كسى او را پاسخ نگفت. اما امام خطاب به برادران خود فرمود: «او را پاسخ دهيد، گرچه انسان تبه كارى است» .

آنها مقابل وى آمدند و گفتند: «چه شده است و چه مى خواهى؟» شمر گفت: «شما خواهرزادگان من در امان هستيد و خود را با حسين (ع) قربانى نكنيد» .

فرزندان ام البنين گفتند: «نفرين خدا بر تو و بر امانت باد. هرچند ادعاى دايى بودن ما را داشته باشى! آيا به ما امان مى دهى، حال آنكه براى پسر رسول خدا (ص) امانى نيست و از ما مى خواهى در اطاعت لعنت شدگان و فرزندان آنان درآييم؟»(1)

پسر سعد، با مشاهدۀ چنين حماسه اى فرياد زد: « يا خيل الله اركبى و ابشرى بالجنة »(2)؛ «اى سواران خداوند سوار شويد و شما را بشارت به بهشت مى دهم» . عجبا شعارى كه در فتح قادسيه سعد وقاص بر زبان رانده بود، هم اكنون در مبارزه با خاندان وحى به كار گرفته مى شد!

ص:15

در اين هنگام امام (ع) مقابل خيمۀ خويش نشسته و درحالى كه به شمشيرش تكيه كرده بود، چند لحظه اى به خواب رفت. زينب كه بانگ هياهوى لشكر اموى را شنيده بود، خود را به برادر رساند و او را بيدار كرد و گفت: «آيا اين همهمه را نمى شنوى؟»

امام درحالى كه سر را بلند مى كرد، فرمود: «هم اكنون رسول خدا (ص) را در خواب ديدم كه به من فرمود: تو نزد ما خواهى آمد» . زينب بر چهرۀ خود زد و فرياد برآورد: «اى واى من!» امام او را دلدارى داد و فرمود: «خواهرم براى تو واى نيست! خدايت رحمت كند! آرام گير!»

عباس كه كمى دورتر شاهد گفت وگوى برادر و خواهر خود بود، پيش آمد و گفت: «اى برادر، اين قوم آهنگ تو كرده اند» . امام فرمود: «از آنها بپرسيد براى چه آمده اند و چه چيز آنان را به اينجا كشانده است؟»

عباس به همراه گروهى حدود بيست نفر به سوى آنان شتافت و علت حركت آنان را جويا شد.

گفتند: «فرمان رسيده است كه به شما پيشنهاد كنيم يا تسليم حكم امير شويد يا هم اكنون با شما جنگ خواهيم كرد» . عباس گفت: «عجله نكنيد تا من پيغام شما را به حسين (ع) برسانم» .

آنان ايستادند و عباس با شتاب خود را به حضور امام

ص:16

حسين (ع) رساند و ماجرا را گزارش كرد.

امام (ع) فرمود: «برگرد و اگر مى توانى آنان را تا فردا از اين كار بازدار! شايد كه امشب براى پروردگار خويش نماز بيشترى گزاريم و دعا و استغفار كنيم!»(1)

عباس نزد آنان بازگشت و گفت: «ابى عبدالله از شما مى خواهد كه امشب را برگرديد تا دربارۀ پيشنهاد شما انديشه كند و فردا به خواست خدا همديگر را مى بينيم؛ يا راضى مى شويم و كارى را كه بر ما تحميل مى كنيد مى پذيريم يا آنكه آن را رد خواهيم كرد» .

عمر بن سعد نظر شمر را جويا شد. او گفت: «فرماندهى با توست هر چه نظر تو باشد» . آن گاه رو به همراهان خود كرد و گفت: «رأى شما چيست؟»

عمر بن حجاج زبيدى گفت: «سبحان الله! به خدا سوگند اگر ديلميان چنين تقاضايى مى كردند، بر تو لازم بود كه قبول كنى» . قيس بن اشعث نيز اظهار داشت: «به آنان مهلت بده، به جان خودم سوگند سپيده دم فردا با تو به نبرد خواهند پرداخت» .

عمر بن سعد گفت: «به خدا اگر بدانم چنين مى كنند به آنان مهلت نمى دهم» .

ص:17

ص:18

با آرام شدن اوضاع، بندگان صالح خدا به نيايش و سخنانِ امامِ هدايت خود، گوش فرادادند:

بر خداوند تبارك و تعالى بهترين ثنا را مى فرستم و او را در خوشى و ناخوشى مى ستايم. پروردگارا تو را ستايش مى كنم كه ما را به پيامبرى كرامت بخشيدى و به ما قرآن آموختى و علم دين را ارزانى داشتى و براى ما گوش و چشم و دل آفريدى. خداوندا ما را از سپاسگزاران خود قرار ده.

من يارانى بهتر از ياران خود نمى دانم و خاندانى نيكوتر و مصرتر بر صلۀ رحم از خاندان خود نمى شناسم. خداوند به همۀ شما از سوى من پاداش نيك عنايت فرمايد. همانا گمان من اين است كه فردا روز رويارويى ما با اين جماعت است. من به همه اجازه دادم و همگان با رضا و خشنودى من برويد و حقى از من بر شما نخواهد بود. اينك شب شما را فرا گرفته است؛ آن را مركب خود سازيد و برويد و هر يك از شما دست يكى از افراد خاندان مرا بگيرد و در اين سرزمين، در روستاها و شهرها پراكنده شويد تا خداوند گشايشى رساند. اين قوم فقط در جست وجوى من هستند و اگر بر من دست يابند، از جست وجوى ديگران دست برمى دارند.(1)

سخنان امام جان هاى اهالى عشق را گداخت. آنهايى كه

ص:19

مانده بودند، زينت هاى عرش خداوندى بودند كه در آرزوى شهادت لحظه شمارى مى كردند و جايى جز كوى حسين (ع) نمى شناختند. برادران و پسران و سلحشوران از بنى هاشم سخن گفتند و عباس نخستين كسى بود كه سخن گفت:

لِمَ نَفْعَلْ؟ ! انبقى بَعْدَك؟ ! لا ارنا اللهُ ذلك ابداً.

براى چه اين كار را انجام دهيم؟ ! فقط براى اينكه پس از تو زنده و باقى بمانيم؟ ! خداوند هرگز آن را براى ما فراهم نسازد.

امام خطاب به فرزندان عقيل فرمود: «براى شما همان شهادت مسلم كافى است. شما را اجازه دادم تا برويد» .

آنان پاسخ دادند: «مردم چه خواهند گفت؟ ! مى گويند سرور و بزرگ خود و پسرعمويمان را كه بهترين عموها بودند، رها كرديم و همراه آنان يك تير نينداختيم و شمشير و نيزه اى نزديم و نمى دانيم چه كردند! به خدا سوگند چنين نخواهيم كرد. بلكه جان و مال و خاندان خود را فداى تو مى سازيم و همراه تو مى جنگيم تا در جايگاه تو با تو وارد شويم و خداوند زندگى پس از تو را روسياه و زشت گرداند» .(1)

سپس مسلم بن عوسجه اسدى برخاست و گفت: «آيا

ص:20

ما تو را رها كنيم و نتوانيم در پيشگاه خداوند براى ادا نكردن حق تو عذرى موجه داشته باشيم؟ ! به خدا سوگند از تو جدا نمى شوم تا آنكه نيزۀ خود را در سينۀ آنها بشكنم و تا هنگامى كه دستۀ شمشيرم در دستم باشد، به آنان ضربه مى زنم. به خدا سوگند اگر اسلحه براى جنگ كردن با آنان نداشته باشم، آن قدر بر آنها سنگ خواهم زد كه در دفاع از تو كشته شوم» .

آن گاه سعد بن عبدالله حنفى گفت: «به خدا سوگند تو را رها نمى كنيم تا آنكه خداوند بداند كه در غياب رسول خدا (ص) حرمت او را در وجود تو حفظ كرديم. به خدا سوگند اگر بدانم كشته مى شوم و باز زنده مى شوم و سپس زنده مى سوزم و خاكسترم بر باد داده مى شود و اين كار هفتاد بار بر من تكرار مى شود، باز از تو دست برنمى دارم تا در دفاع از تو جان دهم؛ چرا چنين نكنم كه فقط يك بار كشته شدن است و سپس، كرامت و سعادتى بى پايان كه هرگز سپرى نمى شود؟ !»

زهير بن قين گفت: «به خدا سوگند دوست دارم كشته و سپس زنده شوم و باز كشته شوم، و هزار بار اين چنين كشته شوم تا خدا با كشته شدن من بلا را از تو و اين جوانمردان خاندانت بگرداند» .(1)

ص:21

هر كس سخنى گفت و سبكبالان عاشق حسين (ع) ، هريك به شيوه اى، شكوه عشق خود را به نمايش گذاشتند و امام نيز به تمامى آنان مژدۀ وصال داد. آن گاه هر كدام به خيمۀ خود بازگشتند و هرچند گاه با هم گفت وگو مى كردند.

آن شب سرزمين كربلا محو مناجات و راز و نياز بندگان صالح خدا و سربازان راستين و نزديك حسين بود. اما، دل زينب حال و هوايى ديگر داشت. او به شكل ديگرى خود را مهيا مى ساخت تا صبر و شكيبايى را وامدار استقامت يگانۀ خود سازد.

ص:22

بامدادان و شامگاهان؛ چه بسا ياران و دنياجويانى كه آنان را كشته مى دارى! آرى روزگار كسى را به جاى ديگرى قبول نمى كند و همانا كار به دست خداوند جليل است و هر زنده اى راه مرگ را مى پيمايد.

اين جملات بلند چند بار بر زبان امام جارى شد و زينب طاقت از كف داد و درحالى كه خود را به برادر مى رساند، فرياد برآورد:

ليت الموت اعد منى الحياة، اليوم ماتت فاطمة (عليها السلام) امى و على (ع) ابى و حسن (ع) اخى يا خليفة الماضين و ثمال الباقين.

اى كاش مرگ، زندگانى مرا مى ربود. امروز روزى است كه مادرم فاطمه، پدرم على و برادرم حسن در گذشته اند، اى باقيماندۀ گذشتگان و اى پناهگاه بازماندگان!

دختر على (ع) كمى بى تاب شده بود. او حسين (ع) را همۀ هستى خود مى دانست و در سيماى آسمانى او تمامى عزيزان خود را مى جست. از كودكى تا امروز برادر را اين چنين نديده بود. چون ديدگان امام به خواهر افتاد، فرمود: «خواهرم شيطان بردبارى تو را نربايد!»

زينب گفت: «پدر و مادرم فدايت باد كه در انتظار كشته شدن خود هستى! خداوند جانم را فداى تو گرداند!»

درحالى كه بغض گلوى حسين را مى فشرد و چشمانش

ص:23

پر از اشك شده بود، گفت: «اگر دست از سر مرغ سنگ خوار (1)بردارند، مى خوابد» . زينب فرمود: «اى واى بر من كه تو را به زور و ستم مى كشند و اين قلب مرا بيشتر مى فشرد و بر جانم دشوارتر است» . آن گاه بر صورت خود زد و بيهوش بر زمين افتاد. امام به چهرۀ خواهر آب پاشيد و به او گفت: «خواهرم تقوا پيشه ساز و از خداوند آرامش و تسلا درخواست كن و بدان كه همۀ مردم زمين خواهند مرد و اهالى آسمان نيز باقى نخواهند ماند و همه چيز جز ذات حق كه زمين را به قدرت خويش آفريده است و مردم را پس از مرگ مبعوث مى كند، در روز رستاخيز باز خواهند گشت و او خداوند يگانه است. پدر و مادر و برادرم كه از من برتر بودند به جهان ديگر شتافتند و من و آنان و همۀ مسلمانان بايد از پيامبر خدا پيروى كنيم كه او نيز به جهان باقى شتافت» .

امام پس از آنكه كمى به خواهرش آرامش بخشيد، خطاب به او و ساير زنان بنى هاشم كه با صداى شيون زينب اجتماع كرده بودند، فرمود: «اى خواهر، تو را سوگند مى دهم كه چون درگذشتم براى من گريبان چاك نسازى و چهره خراش ندهى و بانگ برندارى و كلام

ص:24

ناروا بر زبان نياورى و براى خود تقاضاى مرگ نكنى» .

در اردوگاه عمر بن سعد نيز سپاهيان بنى اميه در انديشۀ قساوت ها، بى رحمى ها و غارتگرى هاى فرداى خود بودند و نقشه هايشان را براى مثله كردن اجساد شهدا مرور مى كردند.

امام تا سپيده دم گاهى به عبادت و راز و نياز با پروردگار مى پرداخت و گاهى با اهل حرم گفت وگو مى كرد و گاه به ياران صادق خود سر مى كشيد. هنگام سحر، چشم امام براى لحظاتى به خواب گرم شد. در خواب ديد سگ ها به آنان حمله كرده اند؛ در ميان سگ ها، سگى سياه و سپيد بود كه درنده خويى بيشترى داشت، و به طرف او هجوم آورد. . . [سپس] در افق، رسول خدا را ديد كه فرمود: «تو شهيد امت من هستى. اهالى آسمان و افق اعلا تو را مژده مى دهند» .(1)

ص:25

ص:26

خورشيد كه نقاب از چهره برداشت، امام قرآنى را پيش روى خود گرفت و دست ها را به آسمان بلند كرد و با بى نياز به راز و نياز پرداخت:

پروردگارا! تو مايۀ اطمينان من در هر سختى، و اميد من در هر گرفتارى هستى. در هر مشكلى كه براى من پيش مى آيد تو ذخيره و اعتماد منى. چه اندوه ها و گرفتارى ها كه در آن، دل ناتوان و چاره سازى اندك و دوست وامانده شد و دشمن سرزنش كرد، آن را به پيشگاه تو شكايت آوردم كه از همگان تنها به تو رغبت داشتم و تو آن را گشودى و از ميان برداشتى و كفايت فرمودى. تو صاحب همۀ نعمت ها و نيكى ها و پايان و سرانجام همۀ خواسته هايى!(1)

به فرمان امام مقدارى نى و هيزم فراهم كردند و در پشت خيمه ها آتش زدند تا مبادا از پشت سر مورد هجوم قرار گيرند.

سپاه دشمنان به سوى اردوگاه حسين پيشروى كرد و شمر با ديدن شعله هاى آتش در پشت خيمه ها گفت: «اى حسين، در همين جهان و پيش از روز رستاخيز به سوى آتش شتاب گرفتى؟» امام در پاسخ وى گفت: «تو براى سوختن در آتش دوزخ سزاوارترى» .

ص:27

ص:28

ياور من پروردگارى است كه قرآن را فرو فرستاده و او ياور و دوستدار نيكان است.

سخنان امام حسين (ع) آن چنان اندوه بزرگى را پديد آورد كه زنان آل طه و دختران رسول خدا طاقت از كف دادند و با صداى بلند گريستند. صداى گريه و شيون آنها موجب شد تا امام سخن خود را قطع كند و عباس و على اكبر را مأمور نمايد تا آنان را تسلا دهند و آرام كنند.

امام پيغام فرستاد: «صبر كنيد كه به خدا سوگند فراوان خواهيد گريست» .(1)بانوان حرم با شنيدن فرمان امام صداى خود را در سينه حبس كردند و آرام آرام گريستند.

مأموريت آرامش خيمه هاى حسين (ع) به عهدۀ عقيلۀ بنى هاشم و تكيه گاه خاندان وحى است؛ زينبى كه در همه جا و همه حال از حسين جدا نشده و جاى جاى بوسه هاى پيامبر رحمت، على (ع) و مادر گرامى خود را بر سر و صورت مظلوم كربلا ديده است و هم اكنون شادى دل رسول خدا را در محاصرۀ شمشيرهاى برهنۀ سپاه شقاوت و گمراهى مى بيند؛ به راستى چه مأموريت بزرگى است!

ص:29

ص:30

خود رجوع كنيد و از خويش بپرسيد و بنگريد كه آيا كشتن و شكستن حرمت من براى شما پسنديده و سزاوار است؟ ! مگر من پسر دختر پيامبر شما و پسر وصى و پسر عموى او و نخستين كس از مؤمنان و تصديق كنندۀ رسول خدا و آنچه آورده است، نيستم؟ ! مگر حمزه سيدالشهدا عموى پدرم نيست؟ ! مگر جعفر طيار كه با دو بال خود در بهشت پرواز مى كند، عموى من نيست؟ ! مگر اين سخن معروف و مشهور در ميان خودتان را كه رسول خدا در مورد من و برادرم فرمود: «اين دو سرور جوانان بهشتند» ، نشنيده ايد؟ ! اگر اين سخن مرا تصديق مى كنيد كه حق است - به خدا سوگند از هنگامى كه دانسته ام كه خداوند دروغگو را دشمن مى دارد و دروغگو زيان مى بيند هرگز دروغ نگفته ام - و اگر سخن مرا تصديق نمى كنيد، هنوز كسانى ميان شما هستند كه اگر از آنها سؤال كنيد به شما خبر خواهند داد.

از جابر بن عبدالله انصارى يا ابوسعيد خدرى يا سهل بن سعد ساعدى يا زيد بن ارقم يا انس بن مالك بپرسيد. . . آيا تنها اين حديث كافى نيست كه شما را از ريختن خون من بازدارد.

. . . بر فرض كه در اين سخن شك داشته باشيد، آيا در اين مورد نيز كه من پسر دختر پيامبر شما هستم، دچار ترديد

ص:31

هستيد؟ ! به خدا سوگند در شرق و غرب زمين، در ميان شما و ديگران، كسى جز من، پسر دختر رسول خدا نيست. به من بگوييد چرا به كشتن من برخاسته ايد؟ ! آيا كسى از شما را كشته ام؟ ! يا مالى از شما را تلف كرده ام؟ ! يا زخمى به كسى زده ام كه مى خواهيد قصاص كنيد؟ !(1)

سپاه عمر سعد را سكوتى مرگبار فراگرفت و كسى به سخنان امام پاسخ نگفت. امام پيمان شكنان كوفه را كه با نامه و پيغام او را براى هدايت و نجات خود فراخوانده بودند و هم اكنون شمشيرهايشان را براى كشتن او آماده مى ساختند، ميان صفوف به هم پيوستۀ سپاه اموى مى ديد؛ خطاب به آنها فرمود:

«اى شبث بن ربعى، حجار بن ابجر، قيس بن اشعث و اى يزيد بن حارث، مگر شما براى من ننوشتيد كه ميوه ها رسيده و باغستان ها سرسبز و چاه ها پرآب شده است و تو به سوى لشكرى آماده خواهى آمد؟ آنان بى شرمانه گفتند: ما چنين ننوشته ايم. امام فرمود: سبحان الله! به خدا سوگند كه نوشته ايد!»

شمر كه تأثير سخنان امام را براى وحدت و انسجام سپاه بنى اميه خطرناك مى ديد، فرياد زد: «او خدا را

ص:32

براساس يك حرف مى پرستد و در گمراهى است و نمى داند كه چه مى گويد!» (1)

حبيب بن مظاهر در پاسخ شمر با تندى گفت: «به خدا سوگند تو خدا را با حرف مى پرستى، آن هم با هفتاد زبان؛ و غرق در تباهى و گمراهى هستى. اينكه سخن حسين (ع) را نمى فهمى راست مى گويى؛ چرا كه خدا بر دل تو مهر زده است» .

پس از اين گفت وگو بار ديگر سكوت جمعيت را فراگرفت. سپس امام (ع) فرمود: «اى مردم اگر مرا نمى خواهيد، بگذاريد از پيش شما به پناهگاه خود در نقطه اى ديگر از زمين بروم» .

قيس بن اشعث گفت: «چرا به حكم پسر عموهايت تسليم نمى شوى؟ آنان كارى كه دوست نداشته باشى درباره تو انجام نخواهند داد و بدى از آنان به تو نخواهد رسيد» . امام (ع) در پاسخ قيس فرمود: «تو هم برادر آن برادرى.(2)آيا مى خواهى بنى هاشم از تو بيشتر از خون مسلم بن عقيل مطالبه كنند؟ نه به خدا سوگند كه همچون اشخاص زبون، دست در دست آنها نمى گذارم و چون

ص:33

بردگان، گردن فرود نمى آورم و از جنگ نمى گريزم. (1)اى بندگان خدا، من به خداى خودم و خداى شما پناه مى برم از اينكه سنگسارم كنيد.(2)از هر متكبرى كه به روز رستاخيز ايمان ندارد، به خداى خود و شما پناه مى برم» .(3)

سخنان امام پايان يافت و پس از آنكه از شتر خود پايين آمد، به عقبة بن سمعان دستور داد تا شتر را به كنارى ببرد و به آن عقال (زانوبند) بزند.(4)

ص:34

بود، خطاب به سپاهيان گفت: «اى مردم كوفه، از عذاب خدا بسيار ترسان و بيمناك باشيد. اندرز دادن به مسلمان بر هر مسلمانى لازم است و ما تا اين لحظه برادر يكديگريم. دين و آيين ما يكى است و اين تا هنگامى پايدار است كه ميان ما شمشير كشيده نشود و شما هم اكنون سزاوار اندرز هستيد و چون شمشير فرود آيد، عصمت و همبستگى از ميان مى رود و در آن صورت هر كدام از ما امتى هستيم. خداوند ما و شما را درباره فرزندان محمد (ص) آزموده است تا بنگرد كه ما و شما چگونه رفتار مى كنيم. . .» .(1)

كوفيان زهير را دشنام دادند و عبيدالله بن زياد را ستودند و چون گفتار او با ايشان به نتيجه نمى انجاميد، امام كسى را مأمور كرد تا به زهير پيغام رساند كه بازگردد.

با وخامت اوضاع حر بن يزيد نزد عمر بن سعد رفت و گفت: «خداوند قرين صلاحت بداند. آيا به راستى با اين مرد نبرد مى كنى؟ !» عمر بن سعد گفت: «آرى، به خدا سوگند جنگى كه آسان ترين صورت آن، قطع سرها و جدا شدن دست ها باشد» .(2)

ص:35

ص:36

است؟»

امام مهربان و بخشنده، درحالى كه تبسمى زيبا چهرۀ ملكوتى اش را زينت داده بود، فرمود: «خدا توبه ات را مى پذيرد و تو را مى آمرزد» .

ص:37

هركس نافرمانى كند، نابود مى شود. چون شكم هايتان انباشته از حرام است و بر قلب هايتان مهر نهاده شده است به سخنانم گوش نمى دهيد و مرا نافرمانى مى كنيد. واى بر شما! چرا گوش فرا نمى دهيد و سكوت نمى كنيد؟ !

سخنان امام كه از دل دريايى و روح آن بزرگ مرد الهى برخاسته بود، سپاهيان را در سكوت فرو برد و آنها را به ملامت يكديگر واداشت. پس از آرامش كوفيان، امام حسين (ع) ادامه داد:

تَبّاً لَكُمْ أَيَّتُهَا الجَمَاعَةُ وَ تَرَحاً وَ بُؤْساً لَكُمْ حِينَ اسْتَصْرَخْتُمُونَا وَلِهِينَ فَأَصْرَخْنَاكُمْ مُوجِفِينَ فَشَحَذْتُمْ عَلَيْنَا سَيْفاً كَانَ فِى أَيْدِينَا وَ حَمَشْتُمْ عَلَيْنَا نَاراً أَضْرَمنَاهَا عَلَى عَدُوِّكُمْ وَ عَدُوِّنَا فَأَصْبَحْتُمْ إِلْباً عَلَى أَوْلِيَائِكُمْ وَ يَداً عَلَى أَعْدَائِكُمْ مِنْ غَيْرِ عَدْلٍ أَفْشَوْهُ فِيكُمْ وَ لَا أَمَلٍ أَصْبَحَ لَكُمْ فِيهِمْ وَ لَا ذَنْبٍ كَانَ مِنَّا إِلَيْكُمْ فَهَلَّا لَكُمُ الْوَيْلَاتُ إِذْ كَرِهْتُمُونَا وَ السَّيْفُ مَشِيمٌ وَ الجَأْشُ طَامِنٌ وَ الرَّأْىُ لِمَا يُسْتَحْصَفُ وَ لَكِنَّكُمْ أَسْرَعْتُمْ إِلَى بَيْعَتِنَا كَطَيْرَةِ الدَّبَى وَ تَهَافَتُّمْ إِلَيْهَا كَتَهَافُتِ الْفِرَاشِ ثُمَّ نَقَضْتُمُوهَا سَفَهاً وَ ضَلَّةً فَبُعْداً وَ سُحْقاً لِطَوَاغِيتِ هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ بَقِيَّةِ الْأَحْزَابِ وَ نَبَذَةِ الْكِتَابِ وَ مُطْفِئِى السُّنَنِ وَ مُؤَاخِى المُسْتَهْزِءِينَ الَّذِينَ جَعَلُوا الْقُرْآنَ عِضِينَ وَ عُصَاةِ الْإِمَامِ وَ مُلْحِقِى الْعَهْرَةِ بِالنَّسَبِ وَ لَبِئْسَ ما

ص:38

قَدَّمَتْ لَهُمْ أَنْفُسُهُمْ أَنْ سَخِطَ اللهُ عَلَيْهِمْ وَ فِى الْعَذابِ هُمْ خالِدُونَ أَ فَهَؤُلَاءِ تَعْضِدُونَ وَ عَنَّا تَتَخَاذَلُونَ أَجَلْ وَ اللهِ خُذِلَ فِيكُمْ مَعْرُوفٌ نَبَتَتْ عَلَيْهِ أُصُولُكُمْ وَ اتَّزَرَتْ عَلَيْهِ عُرُوقُكُمْ فَكُنْتُمْ أَخْبَثَ ثَمَرِ شَجَرٍ لِلنَّاظِرِ وَ أَكْلَةٍ لِلْغَاصِبِ أَلا لَعْنَةُ اللهِ عَلَى الظَّالِمِينَ النَّاكِثِينَ الَّذِينَ يَنْقُضُونَ الْأَيْمانَ بَعْدَ تَوْكِيدِها وَ قَدْ جَعَلُوا اللهَ عَلَيْهِمْ كَفِيلًا أَلَا وَ إِنَّ الدَّعِىَّ ابْنَ الدَّعِىّ قَدْ تَرَكَنِى بَيْنَ السَّلَّةِ وَ الذِّلَّةِ وَ هَيْهَاتَ لَهُ ذَلِكَ مِنِّى هَيْهَاتَ مِنَّا الذِّلَّةُ أَبَى اللهُ ذَلِكَ لَنَا وَ رَسُولُهُ وَ المُؤْمِنُونَ وَ حُجُورٌ طَهُرَتْ وَ جُدُودٌ طَابَتْ أَنْ يُؤْثَرَ طَاعَةُ اللِّئَامِ عَلَى مَصَارِعِ الْكِرَامِ أَلَا وَ إِنِّى زَاحِفٌ بِهَذِهِ الْأُسْرَةِ عَلَى قِلَّةِ الْعَدَدِ وَ كَثْرَةِ الْعَدُوِّ وَ خَذْلَةِ النَّاصِرِ.

اى مردم، ننگ وخوارى و حسرت بر شما باد كه با اشتياق مرا به سوى خود خوانديد و هنگامى كه فرياد و درخواست شما را اجابت كردم و به سوى شما آمدم، شمشيرهاى خود را به روى ما كشيديد و آتش فتنه اى را كه دشمنان ما و شما افروخته بودند، شعله ور ساختيد. ضد دوستان و رهبران خود به پا خاستيد و براى يارى دشمنانتان آماده شديد، بى آنكه دشمن شما به سوى عدالت گام بردارد و يا اينكه به آرزو و درخواستى از شما عمل كند؛ جز سود حرامى از دنيا كه سهم شما شده است و

ص:39

زندگى پست و پرذلتى كه به آن دل بسته ايد. اگر از شما پرسيده شود كه چرا اين گونه با ما مى جنگيد، آيا مى توانيد ادعا كنيد كه ما در دين بدعتى نهاده ايم، يا در پاسدارى از دين جدمان، پيامبر خدا، خطايى از ما ديده شده است؟ پس چگونه نابودى و تباهى از آن شما نباشد كه از ما رويگردان شده و رهايمان ساخته ايد و به لشكر دشمن پيوسته و پرچم دشمنى و جنگ افراشته ايد. چرا آن زمان كه شمشيرها در نيام و دل ها آرام و انديشۀ دشمن خام بود، ما را رها نكرديد، بلكه مانند سيل ملخ و انبوه پروانه ها هجوم آورديد؟

نابود شويد اى بردگان كنيز، بازماندگان احزاب كفر و تباهى، رها كنندگان قرآن و عاملان شيطان، متعصبان در گناه و تحريف كنندگان كتاب خدا، خاموش كنندگان سنت و قاتلان فرزندان و جانشينان پيامبر، ناپاكان پدرناشناس! آزاردهندۀ مؤمنان و ياران راستين رهبران باطل كه دين را به بازى گرفته اند و قرآن را رها و پاره پاره مى كنند. چه زشت است آنچه فرستادند (اعمال زشت) و عذاب ابدى را جايگاه هميشگى خود ساختند. اى جنگ افروزان، امروز كار شما به جايى رسيده كه دشمنان ما را يارى مى كنيد و از يارى ما سر مى پيچيد؟ !

چرا اين گونه نكنيد كه به خدا سوگند بى وفايى شما شهرۀ

ص:40

روزگاران است و بنياد هستى شما به بى وفايى استوار و نهال جانتان از آن «بى وفايى» سيراب و قلبتان بر آن سرشته و سينه هاى شما بر بى وفايى آرام گرفته است. شما تلخ ترين ميوۀ درختى هستيد كه چون باغبان آن را در دهان گذارد، راه گلويش را مسدود و چون غاصب آن را در كام نهد، گوارا و خوش طعمش مى يابد. آگاه باشيد لعنت خدا بر ستمگران پيمان شكنى است كه پس از استوار كردن پيمان خود، آن را مى شكنند. شما بر عهد و پيمانتان خدا را كفيل گرفتيد، درحالى كه ستم پيشه هستيد.

بدانيد كه آن انسان پدرناشناس مرا بر سر دو راهى گذاشته است: بين شمشير كشيدن و تن به خوارى سپردن. اما اين خوارى و زبونى از ما بسيار دور است و خدا و رسول او خوارى را بر ما نمى پسندند و مؤمنان و دامن هاى پاكى كه ما را پرورده اند، به آن رضايت نمى دهند. بردگى همراه با اطاعت فرومايگان آن قدر ارزش ندارد كه از به خاك افتادن به همراهى رادمردان براى آن بتوان گذشت.

به خاك افتادن آزادمردان سرآمد، چه حسنى ندارد كه از آن بتوان گذشت؟ اطاعت سفلگان چه ارزشى دارد كه نتوان رهايش ساخت؟

بدانيد كه حجت را بر شما تمام كردم و راه عذر را بر شما بستم و سرانجام كار شما را بيم دادم، و اكنون كه ياران مرا

ص:41

رها كرده اند، من با همين تعداد كم از خانواده ام با جمعيت فراوان شما مى جنگم.

سپس اين اشعار را خواند:

فان نهزم فهزامون قدما

و ان نغلب فغير مغلبينا

و ما ان طبنا جبن ولكن

منايانا و دولة آخربنا

اذا ما الموت رفع عن اناس

كلاكله اناخ بآخرينا

فافني ذالكم سروات قومي

كما افني القرون اولينا

فلو خلد الموك اذن خلدنا

و لو بقي الكرام اذن بقينا

فقل للشامتين بنا افيقوا

سيلقي الشامتون كما لقينا(1)

اگر پيروز شويم كه تازگى ندارد و همواره پيروز بوده ايم و اگر هم شكست خوريم ما را شكست خورده نمى نامند.

ترس در سرشت ما راهى ندارد، ولى حفظ كردن روحيۀ افراد با مرگ آنها منافات ندارد و مرگ ما دولت بعد از ما را نويد مى دهد.

هرگاه مرگ خود را از در خانۀ ما و هر خانه اى بلند كند به دروازۀ ديگرى خواهد خواباند.

كسى در دنيا نخواهد ماند و پيك مرگ خبر نيستى را به همه مى رساند، همان گونه كه پيشينيان را نيز آگاه كرد.

ص:42

اگر فرمانروايان مى ماندند ما هم باقى مى مانديم و اگر بقا براى آزادگان روا بود، هر آينه ما هم ابدى مى شديم.

پس به سرزنش كنندگان بگوييد كه از خواب غفلت برخيزيد! به زودى آنچه را ما ديديم شما هم خواهيد ديد.

سپس فرمود:

أَلَا ثُمَّ لَا تَلْبَثُونَ بَعْدَهَا إِلَّا كَرَيْثِ مَا يُرْكَبُ الْفَرَسُ حَتَّى تَدُورَ بِكُمُ الرَّحَى عَهْدٌ عَهِدَهُ إِلَىَّ أَبِى عَنْ جَدِّى فَأَجْمِعُوا أَمْرَكُمْ وَ شُرَكاءَكُمْ ثُمَّ كِيدُونِى جَمِيعاً فَلا تُنْظِرُونِ إِنِّى تَوَكَّلْتُ عَلَى اللهِ رَبِّى وَ رَبِّكُمْ ما مِنْ دَابَّةٍ إِلَّا هُوَ آخِذٌ بِناصِيَتِها إِنَّ رَبِّى عَلى صِراطٍ مُسْتَقِيم .(1)أَللَّهُمَّ احْبِسْ عَنْهُمْ قَطْرَ السَّمَاءِ وَ ابْعَثْ عَلَيْهِمْ سِنِينَ كَسِنِى يُوسُفَ وَ سَلِّطْ عَلَيْهِمْ غُلَامَ ثَقِيفٍ يَسْقِيهِمْ كَأْساً مُصَبَّرَةً وَ لَا يَدَعُ فِيهِمْ أَحَداً إِلَّا قَتَلَهُ قَتْلَةً بِقَتْلَةٍ وَ ضَرْبَةً بِضَرْبَةٍ يَنْتَقِمُ لِى وَ لِأَوْلِيَائِى وَ أَهْلِ بَيْتِى وَ أَشْيَاعِى مِنْهُمْ فَإِنَّهُمْ غَرُّونَا وَ كَذَبُونَا وَ خَذَلُونَا وَ أَنْتَ رَبُّنَا عَلَيْكَ تَوَكَّلْنا وَ إِلَيْكَ أَنَبْنا وَ إِلَيْكَ المَصِيرُ.

به خدا سوگند كه شما هم بعد از ما ديرى نمى پاييد و بيشتر از آنچه سوارى پياده و يا پياده اى سوار شود، نخواهيد ماند و روزگار سنگ آسياى مرگ را بر سر شما خواهد چرخاند و شما را سراسيمه به سوى فنا خواهد برد.

ص:43

پدرم از زبان رسول خدا مرا بدين روز آگاهى داده بود. اكنون امور خود را گرد آوريد و با تابعان خود همدست شويد و مرا مهلت ندهيد و آگاه باشيد كه توكل من بر خداوند جهانيان است و ديدار او را از صميم قلب خواهانم.

[امام (ع) در پايان دست به دعا برداشت و آنها را نفرين كرد]:

خداوندا قطرات باران را از آنها دريغ كن و قحطى هايى مانند قحطى هاى يوسف بر جان هايشان برانگيز و آن غلام ثقفى را بر آنها مسلط كن كه با جام پر از زهر آنها را سيراب سازد و از آنها احدى را نگذارد، مگر آنكه او را به قتل رساند و به جاى كشتن، كشتن و به جاى ضربت، ضربت از اينها براى من و خاندان و يارانم انتقام گيرد؛ چون اينها ما را دعوت كردند و دروغ گفتند و تنها گذاشتند. تو آفريدگار مايى و تنها به تو توكل مى كنم و به سوى تو روى نياز دارم و بازگشت ما به سوى توست.

با پايان يافتن سخنان امام، دل هاى مردان خدا سرشار از شور و حماسه شد و ميل همراهى و هم پروازى با شهداى بدر و احد، قلب هاى پاك ياران حسين (ع) را فرا گرفت. معلوم شد كه دنيا كوچك تر از آن است كه در مدار توجه و انديشۀ امام باشد و آن يگانه فرزانه جام بقا

ص:44

را در جاى ديگرى جست وجو مى كند و هشياران كاروان حسينى نيز لذات و جذبه هاى دنيايى را به بازى گرفته اند و اين شرايط خطرناك، اوج اعتدال و آرامش و عشق و ميل آنها براى خلق حماسه اى جاويدان است كه در آن عشق، عاطفه، معرفت، و حماسۀ ابدى، و عاقبت دنياخواهى و رياست طلبى گرفتار مرگى سخت و عبرت آميز خواهد شد.

ص:45

قلب او را در خود گرفته بود، به سوى سپاهيان خود آمد و گفت: «در انتظار چه هستيد؟ يكباره بر آنها حمله كنيد كه يك لقمه بيش نيستند» .(1)

ص:46

الحَمْدُ لِلهِ الَّذِى خَلَقَ الدُّنْيَا فَجَعَلَهَا دَارَ فَنَاءٍ وَ زَوَالٍ مُتَصَرِّفَةً بِأَهْلِهَا حَالًا بَعْدَ حَالٍ فَالمَغْرُورُ مَنْ غَرَّتْهُ وَ الشَّقِىُّ مَنْ فَتَنَتْهُ فَلَا تَغُرَّنَّكُمْ هَذِهِ الدُّنْيَا فَإِنَّهَا تَقْطَعُ رَجَاءَ مَنْ رَكِنَ إِلَيْهَا وَ تُخَيِّبُ طَمَعَ مَنْ طَمِعَ فِيهَا وَ أَرَاكُمْ قَدِ اجْتَمَعْتُمْ عَلَى أَمْرٍ قَدْ أَسْخَطْتُمُ اللهَ فِيهِ عَلَيْكُمْ وَ أَعْرَضَ بِوَجْهِهِ الْكَرِيمِ عَنْكُمْ وَ أَحَلَّ بِكُمْ نَقِمَتَهُ وَ جَنَّبَكُمْ رَحْمَتَهُ فَنِعْمَ الرَّبُّ رَبُّنَا وَ بِئْسَ الْعَبِيدُ أَنْتُمْ أَقْرَرْتُمْ بِالطَّاعَةِ وَ آمَنْتُمْ بِالرَّسُولِ مُحَمَّدٍ (ص) ثُمَّ إِنَّكُمْ زَحَفْتُمْ إِلَى ذُرِّيَّتِهِ وَ عِتْرَتِهِ تُرِيدُونَ قَتْلَهُمْ لَقَدِ اسْتَحْوَذَ عَلَيْكُمُ الشَّيْطَانُ فَأَنْسَاكُمْ ذِكْرَ اللهِ الْعَظِيمِ فَتَبّاً لَكُمْ وَ لِمَا تُرِيدُونَ إِنَّا لِلهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ هَؤُلَاءِ قَوْمٌ كَفَرُوا بَعْدَ إِيمانِهِمْ فَبُعْداً لِلْقَوْمِ الظَّالِمِينَ.

خداوندى را ستايش مى كنم كه دنيا را آفريد و آن را خانۀ فنا و زوال مقرر فرمود و اهل دنيا را در احوالاتى گوناگون قرار داد، آنكه دنيا او را فريب داد، بى خرد، و فريفته دنيا، نگون بخت است. مبادا دنيا شما را فريب دهد كه دنيا اميد گرويدگان به خود را قطع مى كند و طمع آن كس را كه دلبستۀ اوست، نوميد مى سازد. شما را مى بينم براى انجام كارى اجتماع كرده ايد كه خدا را خشمگين ساخته است و او از شما روى برتافته و كيفرش را بر شما نازل كرده و شما را از رحمت خود دور گردانيده است. نيكو پروردگارى

ص:47

است خداوند ما، و شما بندگان بدى هستيد كه به طاعت او اقرار و به رسولش ايمان آورده ايد، ولى بر سر فرزندان و عترت او تاخته و تصميم به قتل آنها گرفته ايد. شيطان به شما غلبه كرد و خداى بزرگ را از ياد برديد. نابود شويد با هر آنچه مى خواهيد. همۀ ما از خدا هستيم و به سوى او باز خواهيم گشت. اينان جماعتى هستند كه پس از ايمان كافر شدند. رحمت پروردگار از ظالمان دور باد.

سخنان امام همچون پتكى گران بر وجدان هاى خفتۀ كوفيان كوبيده مى شد و عمر سعد بيمناك از ادامۀ سخنان امام، خطاب به بزرگان سپاه خود گفت: «واى بر شما! با او سخن مى گوييد؟ ! به خدا سوگند او پسر همان پدر است كه اگر يك روز هم سخن خود را ادامه دهد، از گفتار عاجز نشود» .

شمر در هم داستانى با امير خود خطاب به امام گفت: «اين چه سخن است كه مى گويى؟» امام فرمود: «مى گويم از خدا ترسان باشيد و مرا به قتل نرسانيد؛ زيرا كشتن و شكستن حرمت من جايز نيست. من فرزند دختر پيامبر شما هستم و خديجه، جدۀ من، همسر رسول خدا و پيامبر شماست كه فرمود: حسن و حسين آقاى جوانان اهل بهشت اند» .(1)

ص:48

ص:49

كسانى به نبرد پرداخته ايد؟ اينان شجاعان و دلاوران كوفه هستند. شما آمادۀ جنگ با كسانى شده ايد كه خود را براى مرگ مهيا كرده اند. مبادا كسى به تنهايى به ميدان آنها رود!»(1)

ص:50

ديدگان نگران و دل هاى پردرد و مضطربشان را به آوردگاه دوخته بودند تا شاهد ناب ترين حماسۀ عالم آفرينش در صحنۀ كربلا باشند.

ص:51

در اين زمان امام (ع) بانگ برآورد:

أَ مَا مِنْ مُغِيثٍ يُغِيثُنَا لِوَجْهِ اللهِ أَ مَا مِنْ ذَابٍّ يَذُبُّ عَنْ حَرَمِ رَسُولِ الله.(1)

آيا فريادرسى هست كه براى خدا ما را يارى كند؟ آيا مدافعى هست كه از حرم رسول خدا دفاع كند؟

عبدالله بن عمير كه با همسر خود، ام وهب، مانند ديگر ياران دين خدا به قيام برخاسته بود، به مقابله با سالم، غلام عبيدالله بن زياد و يسار، غلام زياد بن ابيه شتافت و هر دو را از پيش روى برداشت. چون به سوى خيمه بازگشت، ام وهب عمود خيمه را برگرفت و در تشجيع همسرش گفت: «پدر و مادرم فدايت باد! در برابر ذريۀ رسول خدا مبارزه كن» و خود به قصد مبارزه، با همسرش همراه شد.

عبدالله بن عمير از او درخواست كرد تا به خيمه بازگردد. ولى او درحالى كه لباس عبدالله را گرفته بود، گفت: «هرگز تو را رها نمى كنم تا كنار تو كشته شوم» ، تا اينكه به فرمان امام به خيمه بازگشت.(2)

عبدالله بن عمير همراه با عده اى از همرزمان خود به ميدان معركه بازگشتند و جنگ سختى درگرفت؛ چون

ص:52

غبار جنگ فرونشست، ام وهب شوى خود را در ضيافت الهى ديد. به سوى او رفت و بر بالين او نشست و درحالى كه غبار از رويش مى زدود، گفت: «بهشت خداوندى گواراى تو باد! از خدايى كه بهشت را روزى تو كرد، مى خواهم كه مرا مصاحب تو قرار دهد» .

در اين هنگام غلام شمر عمود آهنين را بر سر وى فرود آورد و آن بانوى شجاع در كنار همسرش به شهادت رسيد.(1)زمان بى وقفه مى گذشت و هر لحظه بر آمار شهدا افزوده مى شد. بسيارى از بزرگان لشكر توحيد جان باخته بودند؛ عبدالله بن عمير و عمار بن سلام از اصحاب رسول خدا (ص) و على (ع) ، مسلم بن كثير جانباز سپاه امام على (ع) ، نافع بن هلال نويسندۀ حديث و حافظ قرآن، مسلم بن عوسجه صحابى شجاع رسول خدا (ص) ، حربن يزيد، حبيب بن مظاهر صحابى رسول خدا (ص) ، محبوب و حامل علوم على (ع) و بسيارى كه هر كدام راهنمايى بودند در ميان مردم خويش، به لقاى حق نايل شدند.(2)

ص:53

ص:54

ص:55

است كه شما را از سختى ها و دردها به سوى بهشت گسترده و نعمت هميشگى الهى عبور مى دهد. كدام يك از شما ترك زندان را به اميد آرامش يافتن در قصر نمى پسندد؟ پدرم از رسول خدا (ص) نقل مى كرد كه دنيا زندان مؤمن و بهشت كافر است و مرگ، پل مؤمن است به سوى بهشت و پل كافر است به طرف جهنم و عذاب الهى. نه به من دروغ گفته شده است و نه من دروغ مى گويم» .(1)

ياران ولايت بار ديگر نبردى قهرمانانه را آغاز كردند. اما اوضاع به گونه اى بود كه با شهادت هر نفر، خلأ حضورش احساس مى شد. درحالى كه تعداد فراوان و گستردۀ سپاه دشمن حكايت ديگرى داشت؛ گويى دريايى بود كه پايان نمى پذيرفت.(2)

ديدگان امام به عمر بن سعد مغرور افتاد و فرمود: «براى آنچه امروز مشاهده مى كنى، روزى خواهد رسيد كه تو آزرده شوى» . آن گاه دست به دعا برداشت:

خداوندا، اهالى عراق ما را فريفتند و با ما خدعه كردند و با برادرم حسن بن على نيز كردند آنچه مى خواستند. خدايا شيرازۀ امورشان از هم گسسته فرما!(3)

ص:56

بالأخره اصحاب و ياران امام، جملگى بى رغبت به عالم ناسوت و بلندپرواز به سوى ملكوت، به سوى جايگاه ابدى خود در جوار رحمت رب، بال گشودند. به قول شاعر عرب:

جادَوا بِاَنفُسِهِمْ فِى حُبِّ سَيّدهِمْ

اينها در راه محبت امام خود از جان گذشتند و ايثار جان بالاترين مرتبه جود و بخشش است.

آنان كه تا مراتب عاليه پيشى گرفته اند، آنهايى هستند كه فردا از كوثر مى نوشند.

اگر شمشيرها و تيرهاى آن جوانمردان نبود گوش ها ديگر صداى اذان مؤذنان را نمى شنيد.

ص:57

شهادت بودند؛ اما اولين مبارز خاندان وحى، فرزند ارشد امام، على اكبر بود. او بزرگ ترين فرزند امام(1)و مادرش ليلا دختر ابى مرة بن عروة بن مسعود ثقفى بود.(2)

امام بدون تأمل و درنگ به او اذن ميدان داد. هنگامى كه على اكبر راهى ميدان شد، امام انگشت سبابۀ خود را به سوى آسمان بلند كرد و گفت:

«خداوندا! بر آنان شاهد باش، جوانى را به سوى آنان فرستادم كه از نظر سيما و سيرت و كمال، شبيه ترين مردم به فرستادۀ توست و هرگاه ما به ديدار پيامبر تو مشتاق مى شديم، به جمال او نظر مى كرديم.

پروردگارا! بركات زمينى را از آنان دريغ دار، جمعيتشان را متفرق گردان و اميرانشان را از آنان راضى مگردان! آنان ما را دعوت كردند تا به يارى ما برخيزند، اما هم اكنون بر ما تاخته اند و از كشتن ما ابايى ندارند و بر آن هستند كه كسى از ما زنده نماند» .(3)

سپس امام عمر سعد را نفرين كرد و با آواز بلند قرآن تلاوت فرمود: إِنَّ اللهَ اصْطَفى آدَمَ وَ نُوحاً وَ آلَ إِبْراهِيمَ

ص:58

وَ آلَ عِمْرانَ عَلَى الْعالَمِينَ .(1)

آن گاه على اكبر به سپاه بنى اميه هجوم برد(2)و پس از جنگى برجسته و شجاعانه، درحالى كه بدنش به شدت مجروح بود، به سوى امام بازگشت و گفت: «اى پدر، عطش مرا كشت و سنگينى سلاح دچار زحمتم كرد. آيا جرعۀ آبى هست تا توان ادامۀ جنگ را بيابم؟»

امام به او پاسخ داد: «پسرم، اندكى به مبارزه ات ادامه بده. ديرى نخواهد گذشت كه به ديدار جدم نايل گردى و او تو را آن چنان سيراب كند كه ديگر هيچ گاه تشنگى را احساس نكنى» .

على كه در اين بازگشت كام خشكيدۀ پدر و امام خود را مشاهده كرد، به ميدان نبرد بازگشت و درحالى كه رجز مى خواند، به مبارزه مقدسش ادامه داد:

أَلحَربُ قَد بانَتْ لَها الحَقايق

در جنگ است كه جوهر مردان آشكار مى شود و درستى ادعاها پس از جنگ ظاهر مى شود.

ص:59

به خداوند عرش سوگند كه از شما جدا نمى شوم مگر آنكه تيغ هايتان غلاف شود.

گروهى بر او تاختند و از هر سو جان شريف او را آماج شمشيرهاى خود ساختند(1)؛ فرياد على برخاست: «اى پدر جان سلام بر تو! جدم رسول خدا مرا سيراب كرد و امشب در انتظار توست.(2)بر تو درود مى فرستد و مى گويد در آمدنت نزد ما شتاب كن!»

سپس فريادى زد و به فيض شهادت نايل آمد.(3)

امام به سرعت بر بالين على اكبر رفت و صورت را بر رخساره اش گذاشت و گفت: «خدا بكشد آنهايى كه تو را كشتند و گستاخى را از حد گذراندند و حرمت رسول خدا را شكستند. پس از تو خاك بر سر دنيا!»(4)

هنگامى كه على اكبر را به درون خيمه رساندند، خبر رسيد كه عون، پسر زينب، قهرمان بزرگ كربلا نيز شهيد شد.(5)سردار بى همتاى كربلا كه بى صبرانه مشتاق ملاقات پدر و جد گران قدر خود بود و اين سرزمين را ميقات معراج خود مى دانست، در گذر هر لحظه، خود را بيشتر به مراد

ص:60

مطلوب نزديك مى ديد. او وعده هاى حق و پيش بينى هاى عالمانه و حكيمانۀ خود را در مكه محقق مى ديد و اهالى لاهوت و ناسوت را متحير احساس و ايثار خود كرده بود.(1)

ص:61

عبدالله و محمد فرزندان مسلم بن عقيل، جعفر و عبدالرحمان، عبدالله و محمد بن ابى سعيد، فرزندان عقيل نيز جان خود را تقديم اسلام كردند و پس از آنكه از خاندان جعفر بن ابى طالب، عبيدالله، محمد و عون فرزندان عبدالله و قاسم بن محمد به شهادت رسيدند، نوبت به فرزندان امام حسن مجتبى (ع) رسيد.

قاسم بن حسن كه با مخالفت عمو براى رفتن به ميدان نبرد مواجه شده بود، آن قدر بر دست و پاى امام خود بوسه زد تا اذن ميدان گرفت. او خوش سيما، و به قول حميد بن مسلم، مانند پارۀ ماه بود.(1)اما كلامش از هر شمشيرى برنده تر مى نمود:

اِن تُنكرونى فانا ابنُ الحسن

اگر مرا نمى شناسيد، فرزند امام حسن هستم، او كه فرزند پيامبر برگزيده و مورد اعتماد است.

اين حسين است كه همانند اسير در ميان گروهى است كه خداوند آنها را از بارانش سيراب نسازد.

ص:62

قاسم نيز پس از جنگى شديد هدف ضربت عمر بن سعد ازدى قرار گرفت و عمويش را به يارى طلبيد. امام به سرعت از ميان صفوف دشمن عبور كرد، خود را به قاتل او رسانيد و دست او را از بدن جدا كرد. چون گروهى به يارى عمر آمدند جنگ درگرفت و پس از آنكه براى لحظاتى درگيرى خاتمه يافت، امام حسين (ع) بر بالين قاسم حاضر شد و فرمود: «چقدر بر عموى تو سخت است كه او را به كمك بخوانى و از دست او كارى ساخته نباشد و يا تلاش او براى تو سودى نداشته باشد. از رحمت خدا دور باد آنان كه تو را كشتند» .(1)

آن گاه امام قاسم را به خيمه آورد. ابوبكر و عبدالله نيز در ركاب عمو و امام خود به فيض شهادت نايل آمدند. اما حسن بن حسن كه در تاريخ به حسن مثنى معروف است، على رغم مجاهدت و جراحت هاى فراوان، با وساطت اسماء بن خارجه كه از خويشاوندان مادرى او بود، زنده ماند و ابتدا به كوفه و پس از التيام جراحت ها به مدينه رفت.(2)

همچنين از فرزندان اميرالمؤمنين على (ع) پس از عبدالله، عثمان، جعفر، ابوبكر، محمد و عباس اصغر نيز به

ص:63

شهادت رسيدند(1)و نوبت به عباس بن على رسيد كه فرزند بزرگ ام البنين و ستون خيمه هاى ابا عبدالله (ع) بود.

حضرت صادق (ع) فرمود:

كانَ عَمُّنَا العَباسُ بن عَلِىّ نافِذَ البَصيرَةِ صُلْبَ الإِيمانِ، جاهَدَ مَعَ أَبى عَبْدِالله وَ أَبْلى بَلاءً حَسَناً وَ مَضَى شَهيداً.

عمويم عباس بن على داراى بصيرتى نافذ و ايمانى مستحكم و پايدار بود و در ركاب ابى عبدالله (ع) جهاد كرد و امتحان نيكو و ارزنده اى از خود نشان داد تا به شهادت رسيد.

هنگامى كه عباس تنهايى امام را ديد اجازه خواست تا عازم ميدان شود. امام (ع) نگاهش را به چهرۀ زيبا و دل آراى برادر دوخت و فرمود: «تو صاحب لوا و علمدار من هستى» .

عباس گفت: «مولاى من! سينه ام تنگ است و از زندگى خسته شده ام و قصد خونخواهى از اين دورويان دارم» .

ص:64

امام از او درخواست كرد تا براى كودكان حرم كمى آب بياورد. عباس كه از لب هاى خشكيدۀ زينب و زنان حرم پريشان بود و صداى «العطش» كودكان جانش را مى آزرد، مشك و نيزه اش را برگرفت و پس از شكستن محاصرۀ فرات، وارد آن شد. براى لحظه اى قصد آشاميدن آب جارى فرات كرد. اما عطش امام و اهل حرم او را از نوشيدن آب بازداشت؛ گوييا مى گفت:

يا نَفْسُ مِنْ بَعْدِ الحُسَيْن هُونِى

وَ بَعْدَهُ لا كُنْتِ اَنْ تَكُونِى

هذَا الحُسَين شارِبُ المَنُونِ

وَ تَشربينَ بارِدَ المَعين؟ ! «اى نفس» زندگى بعد از حسين خوارى و ذلت است و بعد از او نمانى تا اين ذلت را دريابى. اين حسين است كه شربت مرگ مى نوشد، تو آب سرد و گوارا مى نوشى؟ !

آب نخورده مشك را بر دوش كشيد و به سوى خيمه ها بازگشت. اما كوفيان راه را بر او بستند و از هر سو محاصره اش كردند تا اينكه نوفل ازرق دست راست او را از بدن جدا كرد. عباس مشك را به دست چپ گرفت و گفت:

وَاللهِ إِن قَطَعْتُموا يمينى

انّى اُحامى اَبداً عَن دينى

وَ عَن اِمامٍ صادقِ اليقين

نَجلُ النَّبىِّ الطّاهر ِالامينى به خدا سوگند اگر چه دست راست مرا جدا كرديد اما

ص:65

من هميشه از دين خود حمايت خواهم كرد و حامى امامى خواهم بود كه در ايمانش صادق و فرزند پيامبر پاك و امين است.

اما ديرى نپاييد كه دست چپ عباس نيز از بدن جدا شد. اما پسر شجاع على (ع) مشك را به دندان گرفت. باران تير، مشك را به سينۀ عباس دوخت. تير بر ديدگان نافذ، و عمود آهنين بر فرق عباس اصابت كرد و درحالى كه دست در بدن نداشت با صورت از بالاى اسب به زمين افتاد و برادر و امامش را صدا زد. چون امام بر بالين عباس حاضر شد، فرمود: «اَلآن اِنكَسَرَ ظَهرى وَ قَلَّت حيلَتى» (1)؛ «اكنون كمرم شكست و راه چاره مسدود شد» .

خبر شهادت عباس، زنان و كودكان حرم را بسيار اندوهگين كرد و امام نيز در سوگ برادر گران قدرش فرمود:

برادرم، اى نور چشمانم و پارۀ تنم، تو براى من همانند ركنى مطمئن و قابل اعتماد بودى. اى پسر پدرم، خالصانه جنگ كردى تا از پيمانه اى كه در آن رحيق بهشتى است،

ص:66

نوشيدى. اى ماه منيرم تو در تمامى مصيبت ها و سختى ها مددكارم بودى. بعد از تو زندگى براى ما سخت و تلخ است. فردا من و تو كنار هم خواهيم بود. بدان، كه به خدا شكايت، و براى او صبر مى كنم و از تشنگى و سختى هايى كه متحمل شده ام به او پناه مى برم.(1)

ديگر كسى نمانده است و امام تنهاى تنهاست؛ نه! گويا هنوز كودك و نوازدى آمادۀ جانبازى است!

ص:67

كرد(1)كه لب هايش از تشنگى گداخته بود و مى گريست. امام آن كودك را به دست گرفت و فرمود:

«يا قوم اِنْ لم تَرحمونى فارحموا هذا الطِّفل» ؛ «اى مردم اگر بر من رحم نمى كنيد بر اين طفل رحم كنيد» .

در اين هنگام حرملة بن كاهل با تيرى سه شعبه گلوى على اصغر را هدف گرفت.(2)خون گلو مشت امام را پر كرد. امام خون سرباز چند ماهه اش را به آسمان پاشيد و فرمود: «خداوندا اگر پيروزى را بر ما منع فرمودى آن را براى امرى نيكوتر مقرر كن و از اين مردم ستم پيشه انتقام بگير!»

آن گاه فرمود:

هَوَّنَ عَلَىَّ ما نَزَلَ بِى أَنَّهُ بِعَينِ اللهِ.

آنچه اين حادثه را برايم قابل تحمل مى سازد، اين است كه در برابر چشم خداوند واقع مى شود.

ص:68

آن گاه امام خون را به آسمان پاشيد و قطره اى از آن به زمين بازنگشت.(1)

ص:69

گريه بلند شد(1)و فقط زين العابدين كه تنها ذخيرۀ آل محمد (ص) بود، قصد يارى كرد كه امام مانع وى شد.

ص:70

و فاطمُ امّى مِن سلالةِ احمد

وعمّي يُدعي ذا الجنا حين جعفر

وفينا كتابُ الله اُنزل صادقاً

و فينا الهُدي و الوحيُ بالخير يُذكر

و نحن اَمانُ الله للناسِ كلِّهم

نَطول بهذا في الانامِ و نَجهر

و نحن وُلاةٌ الحوضِ نَسقي و لاَننا

بكاسِ رسول الله ماليس يُنكر

وشيعتُنا فيِ الناس اكرمُ شيعةٍ

ومُبغضنا يومَ القيامةِ يَخسر(1)

من فرزند على پاك از خاندان هاشم هستم و افتخار مى كنم و همين افتخار برايم كافى است.

جد من رسول خدا بهترين كسى است كه روى زمين حركت كرد و ما مشعل هاى نورانى خدا ميان خلق هستيم.

مادرم فاطمه از سلالۀ احمد، و عمويم جعفر است كه صاحب دو بال مى باشد.

كتاب خدا به صدق در ميان ما نازل شده است و در ما هدايت و وحى به خوبى ذكر مى شود.

ما امان خدا هستيم براى تمامى مردم كه آشكارا و پنهان آن را بيان مى كنيم.

ص:71

ما صاحبان حوضيم كه دوستانمان را با جام رسول خدا سيراب مى كنيم و اين قابل انكار نيست.

شيعيان ما در ميان مردم گرامى ترين پيروان هستند و دشمن ما در روز قيامت زيانكار است.

نبرد آغاز شد و امام درحالى كه بر سمت راست سپاه اموى مى تاخت، فرمود:

الموتُ اَولى مِن ركوبِ العار والعارُ اَولى مِن دخول النار

مرگ از آلوده شدن به عار بهتر است و عار از داخل شدن به آتش.

سپس هنگام تهاجم به سمت چپ كوفيان گفت:

اَنَا الحسينُ بن على

اليت ان لا انثني

اَحمي عيالاتُ اَبي

اَمضي علي دين النَّبي(1)

من حسين فرزند على هستم كه سوگند ياد كرده ام تسليم نشوم.

از خاندان پدرم حمايت، و از دين پيامبر خدا پيروى مى كنم.

امام (ع) پس از جنگى نمايان براى آخرين بار با بيانى شيوا مردم را به حق دعوت فرمود:

عِبادَاللهِ اتَّقُوا اللهَ وَ كُونُوا مِنَ الدُّنْيا عَلى حَذَرٍ فَإِنَّ الدُّنْيا لَوْ بَقِيَتْ لِاَحَدٍ وَ بَقِىَ عَلَيْها اَحَدٌ لَكانَتِ الْأَنْبِياءُ

ص:72

اَحَقُّ بِالبَقاءِ وَ اَوْلى بِالرِّضاءِ وَ اَرْضى بِالقَضاءِ، غَيْرَ اَنَّ اللهَ تَعالى خَلَقَ الدُِّنْيا لِلْبَلاءِ وَ خَلَقَ أَهْلَها لِلْفناءِ، فَجَدِيدُها بالٍ وَ نَعِيمُها مُضْمَحِلٌّ وَ سُرُورُها مُكْفَهِرٌّ وَ المَنزِلُ بُلْغَةٌ وَ الدّارُ قَلْعَةٌ، فَتَزَوَّدوا فَاِنَّ خَيْرَالزّادِ التَّقوى وَ اتَّقُوا اللهَ لَعَلَّكُم تُفْلِحُونَ.(1)

بندگان خدا، از خدا بترسيد و از دنيا برحذر باشيد! اگر دنيا براى كسى باقى مى ماند و كسى در دنيا جاودان بود، پيامبران خدا سزاوارترين مردم به بقا و اولى به رضا و خشنودى و راضى تر به قضاى الهى بودند. اما خداوند تعالى دنيا را براى ابتلا و آزمايش خلق، و اهالى آن را براى فنا خلق فرموده است. هر چيز نو و تازۀ آن كهنه مى شود و نعمت هاى دنيا از بين مى رود و شادى هاى آن به تلخى تبديل مى شود. دنيا محل ماندن نيست، بلكه محل توشه برگرفتن است. پس توشه برگيريد كه بهترين توشه ها تقواست. تقواى الهى پيشه كنيد تا رستگار شويد.

ص:73

نگاه حسين در نگاه زينب، سرّ مستتر، و سنگينى و تلخى آن، صعب مستصعب است كه به غير از زينب (عليها السلام) و حسين (ع) هيچ جانى توان حملش را ندارد. هنگام صبر نبود. پس امام خطاب به زنان و دختران حرم نبوت فرمود:

خود را براى سختى ها آماده كنيد، آگاه باشيد كه خداوند حافظ و حمايت كنندۀ شماست و به زودى شما را از شر دشمنان نجات خواهد داد و عاقبت شما به خير خواهد رسيد و دشمنان شما به بلاها گرفتار شوند و در مقابل رنج ها و مصايبى كه تحمل مى كنيد، خداوند شما را از انواع نعمت ها و كرامت ها بهره مند خواهد ساخت. پس شكوه نكنيد و سخنى بر زبان نياوريد كه از قدر و ارزش شما بكاهد.(1)

آن گاه پيراهن كهنه اى خواست تا كسى در آن طمع نكند. پس آن پيراهن را چاك زد و بر تن كرد تا غارتگران بنى اميه از آن صرف نظر كنند.(2)

ص:74

مى باريد و آن بزرگوار سينه اش را در مقابل آماج تيرها سپر مى كرد. امام در برخورد با اين ناجوانمردى علت اين كينه و دشمنى را جويا شد و پرسيد: «آيا من حقى را ترك كرده يا سنتى را تغيير داده ام يا شريعتى را تبديل كرده ام؟»

بزرگان سپاه اموى گفتند: «اين نبرد، جزاى كينه اى است كه از پدر تو به دل داريم، از آنچه با پدران ما در روز بدر و حنين كرد» .(1)

امام كه ديگر توانش تحليل رفته بود و رمقى برايش نمانده بود، قصد كرد تا لحظه اى استراحت كند. اما سنگى بر پيشانى اش نشست و خون، رخساره و محاسنش را رنگين كرد خواست تا با لباس خود خون ها را از چهره برگيرد كه تيرى سه شعبه بر سينه اش اصابت كرد؛

«بسم الله و بالله و على ملّةِ رسولِ الله» .

امام تير سه شعبه را از پشت خود بيرون آورد و خون مانند ناودان جارى شد. با دست مشتى از خون دل الهى اش را به آسمان پاشيد و با مشتى ديگر محاسنش را رنگ خون كرد و فرمود: «در اين حال بمانم تا جدم رسول خدا را ملاقات كنم» .(2)

ص:75

عده اى از سپاه به سوى خيمه هاى آل الله به حركت درآمدند و ديدگان نگران امام به سوى خيمه هاى زنان بود. آخرين توان خود را جمع كرد و درحالى كه سراسر بدن مقدسش را خون فراگرفته بود، فرياد زد:

وَيْلَكُمْ يَا شِيعَةَ آلِ أَبِى سُفْيَانَ إِنْ لَمْ يَكُنْ لَكُمْ دِينٌ وَ كُنْتُمْ لَا تَخَافُونَ المَعَادَ فَكُونُوا أَحْرَاراً فِى دُنْيَاكُمْ هَذِهِ وَ ارْجِعُوا إِلَى أَحْسَابِكُمْ إِنْ كُنْتُمْ عَرَباً كَمَا تَزْعُمُونَ.

واى بر شما پيروان خاندان ابوسفيان، اگر دين نداريد و از روز قيامت پروايى نداريد، در دنياى خود آزاده باشيد و به حسب و نسب خود بازگرديد، اگر گمان داريد عرب هستيد.

شمر گفت: «اى پسر فاطمه [عليها السلام ] چه مى گويى؟»

امام (ع) فرمود: «من و شما در جنگ هستيم، زنان گناهى ندارند؛ به اين گروه بگو تا زنده هستم به حرم من تعرض نكنند» .

شمر درخواست امام را پذيرفت و نيروهاى غارت و جنايت از خيمه ها فاصله گرفتند. اما هركس كه از راه مى رسيد با شمشير و نيزه ضربه اى به جسم شريف امام وارد مى ساخت.(1)

ص:76

ص:77

آنچه خواهى توانايى؛ چون تو را سپاس گويند پاداش نيكو دهى، و چون يادت كنند يادشان نمايى. تو را مى خوانم درحالى كه محتاجم. رغبتم به سوى توست درحالى كه فقيرم. به تو پناه مى برم در بيم و ترس و در سختى ها مى گريم و از تو كمك مى خواهم آن گاه كه دچار ضعف هستم بر تو توكل مى كنم و مرا كفايت مى كند.

پروردگارا، تو بين ما و قوم ما حكم فرما. اينها ما را فريفته و تنهايمان گذاشتند و با ما غدر نمودند. ما عترت پيامبر توييم و فرزند حبيب تو محمد (ص) كه او را به رسالت مبعوث فرمودى و امين وحى خود قرار دادى. پس در امر ما فرج و گشايش مقرر فرما، اى مهربان ترين مهربانان.

صَبْراً عَلى قَضائِكَ يا رَبِّ، لا إِلهَ سِواكَ يا غِياثَ المُسْتَغِيثِين مالِى رَبٌّ سِواكَ وَ لا مَعْبُودٌ غَيْرَكَ، صَبْراً عَلى حِلمِكَ يا غِياثَ مَنْ لاغِياثَ لَهُ يا دائِماً لا نَفادَ لَهُ يا مُحْيى المَوْتى يا قائِماً عَلى كُلِّ نَفْسٍ بِما كَسَبَتْ، اُحْكُمْ بَيْنِى وَ بَيْنَهُمْ وَ اَنْتَ خَيْرُالحاكِمِينَ.(1)

بر قضا و حكم تو صبر مى كنم اى خدا، خدايى جز تو نيست، اى فريادرس استغاثه كنندگان، پروردگارى براى من غير از تو نيست و معبودى جز تو ندارم. بر حكم تو صبر مى كنم اى فريادرس كسى كه جز تو فريادرسى ندارد و اى

ص:78

كسى كه ابدى و هميشگى هستى و مردگان را زنده مى كنى. اى آگاه و ناظر بر تمام اعمال و افعال بندگان، در ميان من و اينها حكم فرما كه تو بهترين حكم كنندگانى.

ص:79

كند. اما او به لرزه درآمد و سنان خود سر امام را از بدن جدا كرد و به او سپرد.(1)بدين سان شريف ترين و پاك ترين بدن عالم بر خاك كربلا قرار گرفت.

كربلا عجيب ترين صحنۀ عالم بود؛ تابلويى كامل و جامع از تمامى تعاريف خير و شر، داد و بيداد، شقاوت و سعادت، بخل و سخاوت، فاجعه و حماسه، شرك و توحيد، جهل و علم، ضلالت و هدايت، زشتى و زيبايى، خشونت و محبت و در يك كلام، باطل و حق بود. يك پيكر پاره پاره و غرق در خون و بى سر، شناسنامۀ توحيد و كتاب نبوت تمامى انبياست، و تمامى عالم وجود حيرت زدۀ شجاعت و مبهوت سخاوت و سوگوار مظلوميت و محو قداست و سرگشتۀ حماسۀ هميشه جاويدان حسين (ع) است.

از ذرات جمادى تا لرزش اندام هاى نباتى و جنبش و خروش هر نفس تا گردش اجرام آسمانى، فقط يك زمزمه به گوش جان مى رسد و آن فرياد «يا حسين (ع)» است. زمين به لرزه افتاد، شرق و غرب جهان تاريك شد و مردم

ص:80

را زلزله و برق فراگرفت، آسمان خون گريست و هاتفى ندا در داد كه: «به خدا سوگند امام، فرزند و برادر امام و پدر امامان، حسين بن على (ع) كشته شد» .(1)

بادها به حركت درآمد و طوفان سرخى كه فرصتى براى ديدن نمى گذاشت، آسمان را پوشاند و گمان كردند عذاب خداوندى بر آنها نازل شده است.(2)خورشيد از تماشاى اين جنايت تلخ آن چنان چهره در هم كشيد كه ستارگان آسمان در نيمروز ظاهر شدند و گمان كردند كه قيامت برپا شده است.(3)

فرهيختگان دنيا، سعادت فروشان صحنۀ كربلا صداى منادى را شنيدند: «اى امتى كه بعد از پيامبر خود متحير و گمراه شده ايد، خداوند شما را به قربان و فطر موفق نگرداند» .(4)

در اين ميان زينب در انديشۀ مأموريت بزرگ خود بود. تمام شب پيش را بيدار مانده و در نماز و نيايش و عبادت همراه با برادر خود بندگى خالص را برپا داشته بود و اينك در شعاع تابش سرخ خورشيد دهم محرم كه ميل

ص:81

به سر بردن در فلق داشت، براى پاسدارى از حريم امامت صالحان و اقامۀ اولين نماز شب بى حسين (ع) آماده مى شد و صداى عزيز فاطمه (عليها السلام) را مى شنيد كه ديشب مى گفت:

«يا اختاه لا تنسينى فى نافلةِ اللَّيلِ» (1)؛ «اى خواهر، مبادا در نماز شب مرا فراموش كنى» .

از زير هر سنگى خون مى جوشيد و آبى آسمانى به سرخى مى گراييد و تا آن روز هيچ گاه آسمان را آن چنان خونين و سرخ نديده بودند. پنداشتى كه خون مى گريد. آسمان را سرخى شفق پوشانده بود.(2)

ديگر كار از كار گذشته بود. مركب خون آلود و بى سوار امام به سوى خيمه ها روان شد.

مى آيد از سمت غربت، اسبى كه تنهاى تنهاست

ص:82

در جان او ريشه كرده ست، عشقى كه زخمى ترين است

زخمي كه از جنس گودال، اما به ژرفاي درياست

در چشم او مي سرايد، مردي كه شعر رسايش

با آنكه كوتاه و ژرف است، اما در اوج بلند است

داغي كه از جنس لاله ست، در چشم اشكش شكفته ست

با سركشي هاي آتش، در آب و آيينه پيداست

هم زين او واژگون است، هم يال او غرق خون است

جايي كه بايد بيفتد، از پاي زينب همين جاست

دارد زبان نگاهش، با خود سلام و پيامي

گويي سلامش به زينب، اما پيامش به دنياست

افتاد امام من از پاي، تا آنكه مردي بتازد

در صحنه هايي كه امروز، در عرصه هايي كه فرداست(1)

امام در سن 56 سالگى، در روز جمعه، دهم محرم الحرام سال 6١ هجرى ساعاتى بعد از نماز ظهر به شهادت رسيد(2)و نقل شده است كه بر پيراهن امام (ع) بيش از يكصد نشانه از ضربت شمشير و نيزه و تير مشاهده شد.

ص:83

بومخنف از امام صادق (ع) روايت مى كند كه بر بدن امام حسين (ع) جاى ٣4 زخم شمشير و ٣٣ زخم نيزه ديده شده است(1)؛ اما غير از ضربات نيزه و شمشير آثارى از كبودى بر تن امام خودنمايى مى كرد كه حضرت زين العابدين آنها را آثار بند انبان هايى مى دانست كه او نيمه شب ها آذوقۀ فقيران و مستمندان را در آنها قرار مى داد.(2)

ص:84

ص:85

ص:86

بنوالمكبرى لقب گرفتند. . . .(1)

پس از غارت لباس هاى امام، سپاهيان به سوى خيمه ها هجوم بردند؛ لحظاتى تلخ و جانكاه كه زينب كبرا بيش از همه تلخى و مخاطرات اين تهاجم وحشيانه را احساس مى كرد؛ چرا كه از يك سو پاسبان خيمه ها بود و از طرف ديگر، حفظ جان برادرزاده و امام زمانش را بر عهده داشت.

دختر على (ع) كه منش و خلق و خوى كوفيان و اعراب را مى دانست، بانگ برآورد: «اى عمر بن سعد سپاهيان خود را از تعجيل و شتاب در غارت خيمه ها بازدار! خود آنچه اسباب و زيورآلات است به شما واگذار مى كنيم، مبادا دست نامحرمان به سوى خاندان رسول خدا دراز شود» .

تمامى وسايل و زيورآلات، حتى گوشواره هاى فاطمه بنت الحسين (ع) كه يادگار امام (ع) بود، در نقطه اى ريخته شد و پس از آنكه زنان و كودكان در گوشه اى اجتماع كردند، دختر شجاع على (ع) فرياد زد: «هركس ميل دارد وسايل دختران على (ع) و فاطمه (عليها السلام) را بردارد، بيايد» . عده اى پيش آمدند و هرچه بود، غارت كردند. گروهى به

ص:87

سوى خاندان پيامبر هجوم آوردند و چادر و مقنعه از سر ايشان كشيدند كه عمر سعد آنها را از اين عمل بازداشت.(1)

ص:88

آنها دست از او كشيدند. (1)

در اين هنگام درحالى كه زنان و فرزندان آل الله در خيام بودند، دژخيمان غارتگر بنى اميه درحالى كه فرياد مى زدند: «اَحرِقوا بُيُوتَ الظّالِمينَ!» ؛ «خيمه هاى ظالمان را بسوزانيد» ، خيمه ها را به آتش كشيدند.

حضرت زين العابدين (ع) در تمام عمر خود از اين صحنۀ عاشورا به تلخى ياد مى كرد و با يادآورى آن محزون مى شد و مى گريست.(2)

پس از غارت و به آتش كشيدن خيمه ها به فرمان عمر سعد و در اجراى فرمان عبيدالله بن زياد، ده نفر از سپاهيان كوفه با اسب هاى قوى هيكل بر بدن مطهر امام (ع) تاختند؛ به گونه اى كه سينۀ مبارك او را درهم كوبيدند. (3)سپس درحالى كه اجساد خاندان رسالت در صحراى كربلا پراكنده بود، عمر بن سعد فرمان جمع آورى كشتگان سپاه خود را داد و پس از نماز بر آنان، همگى را به خاك سپردند. (4)

عمر بن سعد در عصر روز دهم، خولى بن يزيد

ص:89

اصبحى و حميد بن مسلم ازدى را براى ارائه گزارش خاتمۀ جنگ به سوى عبيدالله فرستاد (1)و خولى كه سر بريدۀ امام (ع) را همراه خود داشت، هنگامى به كوفه رسيد كه درهاى دارالحكومه را بسته بودند و به ناچار بدون ملاقات با عبيدالله به سوى خانۀ خود رفت و سر پاك و مقدس امام را زير تشتى قرار داد.

زن خولى كه متوجه شد وى چيزى را زير تشت پنهان مى كند، از او سؤال كرد: «آن چيست؟»

خولى پاسخ داد: «چيزى برايت آورده ام كه هميشه بى نياز باشى. اكنون سر حسين (ع) در خانۀ توست» .

همسر خولى برآشفت و گفت: «واى بر تو! مردم سيم و زر به خانه مى آورند و تو سر پسر دختر پيامبر را برايم آورده اى؟ ! به خدا سوگند هرگز با تو در يك خانه زندگى نمى كنم» و از جاى خود برخاست و به صحن خانه رفت.

وى مى گويد: «به خدا سوگند نورى را ديدم كه همانند ستون از آن تشت تا آسمان به هم پيوسته بود و مرغان سفيدى را ديدم كه برگرد آن تشت تا بامداد مى چرخيدند و چون صبح شد خولى سر امام را نزد عبيدالله بن زياد برد» .(2)

ص:90

عمر بن سعد دستور داد سرهاى ساير شهدا را نيز از بدن جدا كنند و بدين شرح در ميان قبايل تقسيم شد:

قبيلۀ كنده كه رياست آنها با قيس بن اشعث بود، ١٣ سر.

قبيلۀ هوازن به فرماندهى شمربن ذى الجوشن، ١٢ سر.

قبيلۀ تميم، ١٧ سر.

قبيلۀ بنى اسد، ١6 سر.

قبيلۀ مذحج، ٧ سر.

ساير مردم، ١٣ سر.

ص:91

خود نداشتند. دل هاى به آتش كشيده شدۀ بانوان حرم قدس ولايت بيش از گذشته در التهاب افتاد؛ به جاى گذاشتن اجساد مقدسى كه هنوز در سطح بيابان كربلا پراكنده بود، برايشان كشنده و غيرقابل تحمل بود؛ به راستى كه تحمل اين مصيبت بسيار فراتر از توان بنى آدم است. هر قبيله سرهايى را كه در اختيار داشت بر نيزه افراشته و در مقابل ديدگان آل پيامبر قرار داده بود و چون گام بر مى داشتند تكبير مى گفتند. درحالى كه -به قول بلاذرى - با قتل امام، تكبير و تهليل را كشته بودند.(1)

اسيران را از مقابل بدن هاى قطعه قطعه شدۀ شهدا عبور دادند و هر كدام با عزيزان خود به نوعى سخن گفتند. كلام زينب كرار كربلا كه صبر را وامدار تحمل خويش كرد، حكايتى ديگر است؛ اولين كلام دختر قهرمان على (ع) اين است: «اللهم تقبل منا هذا القربان» (2)؛ «پروردگارا! اين قربانى را از ما پذيرا باش» .

آن گاه جد بزرگوار خود را خطاب كرد و گفت:

يَا مُحَمَّدَاهْ صَلَّى عَلَيْكَ مَلَائِكَةُ السَّمَاءِ! هَذَا الحُسَيْنُ مُرَمَّلٌ بِالدِّمَاءِ مُقَطَّعُ الْأَعْضَاءِ وَ بَنَاتُكَ سَبَايَا وَ ذُريَّتُكَ مُقتلةٌ، تَسفى عليه الصَّبا، فَابكَت كلَّ

ص:92

عدوٍّ وَ صديقٍ.(1)

اى رسول خدا، اى كسى كه ملائكۀ آسمان بر تو درود مى فرستند، اين حسين (ع) توست كه در صحرا افتاده و در خون غلتيده و پيكر او قطعه قطعه است. اى محمد (ص) ! دختران تو اسير شده اند و باد صبا بر آنها مى وزد.

پس هر دوست و دشمنى را گرياند:

هر جا كه بود آهويى از دشت پا كشيد

هر جا كه بود طايري از آشيان فتاد

ناگاه چشم دختر زهرا در آن ميان

بر پيكر شريف امام زمان فتاد

شد وحشتي كه شور قيامت زياد رفت

چون چشم اهل بيت بر آن كشتگان فتاد

پس با زبان پر گله آن بضعة البتول

رو بر مدينه كرد كه يا ايها الرسول

اين كشته فتاده به هامون حسين توست

اين صيد دست و پازده در خون حسين توست(2)

سپس درحالى كه به آرامى مى گريست و وقارش همه را به ياد فاطمه (عليها السلام) انداخته بود، گفت:

ص:93

يا حُزناه يا كَرباه اليومَ ماتَ جدّى رسول الله (ص) ، يا اصحابَ محمداه هؤلاء ذريةُ المصطَفى يُساقون سوقَ السَّبايا.(1)

امروز جدم رسول خدا از دنيا رفته است. اى اصحاب پيامبر، اينها ذريه و فرزندان رسول خدا هستند كه آنان را مانند اسيران مى برند.

رفتار شكوهمند زينب در مقابل سپاهيان اموى آنها را دچار بهت كرده بود و بسيارى از آنها در مقابل بزرگى و عظمت دخت على (ع) انگشت حيرت مى گزيدند و عده اى نيز پريشان احوال مى گريستند. اما دل كندن و رفتن و عالى ترين گوهرهاى آسمانى و ميوه هاى باغ بهشتى را در بيابان رها كردن، بسيار سخت است. ولى زينب دريافته است كه برنامه ريزان تبليغاتى دشمن درصدد تحميل مصيبتى افزون تر به خاندان حسينى (ع) هستند. ازاين رو وقتى پريشان احوالى حضرت زين العابدين (ع) را بر بلاتكليفى و رها ماندن اجساد شهدا ديد، فرمود:

پسر برادرم، از آنچه مى بينى نالان نباش! به خدا سوگند اين پيمانى است از پيامبر خدا به جد و عمو و پدر تو. خداوند از مردم پيمان گرفته است، مردمى از همين امت كه فرعون هاى زمين آنها را نمى شناسند، اما فرشتگان آسمان با

ص:94

آنها آشنايند؛ آنان اين پيكرهاى پاره پاره را جمع مى كنند و در اين ديار و بر فراز مرقد حسين (ع) پرچمى مى افرازند كه هرگز كهنه نخواهد شد و در گذر روزها و سال ها آسيب نمى بيند.(1)

عجيب است كه امام زين العابدين (ع) نيز على رغم همۀ دردها و التهاب و تبى كه داشت از عمه اش زينب غافل نبود و او بود كه فرمود: «عمه ام شب يازدهم، نماز شب را نشسته مى خواند» .(2)

به هر حال فاصلۀ كربلا تا كوفه را با وجود اينكه زنان و كودكان از شب عاشورا ديده بر هم ننهاده بودند و قلب هاى آنان سرشار از درد و مصيبت بود، با بستن زين العابدين (ع) بر مركب، شبانه طى كردند.

ص:95

بودند كه امام سجاد (ع) به يارى آنها شتافت و به دفن بدن مطهر امام اقدام كرد.

امام درحالى كه به شدت مى گريست فرمود:

طُوبى لِاَرْضٍ تَضَمَّنَتْ جَسَدَكَ الطّاهِرَ، فَإِنَّ الدُّنيا بَعْدَكَ مُظْلِمَةٌ وَالْآخِرَةُ بِنُورِكَ مُشْرِقَةٌ، أَمَّا اللَّيْلُ فَمُسَهَّدُ وَ الحُزْنُ فَسَرْمَدُ، اَوْ يَخْتارَ اللهُ لِاَهْلِ بَيْتِ دارَكَ الَّتِى أَنْتَ بِها مُقِيمٌ وَ عَلَيْكَ مِنّى السّلامُ يَابْن رَسُولِ الله وَ بَرَكاتُهُ.

آفرين بر سرزمينى كه پيكر طاهر تو را در خود گرفته است. دنيا پس از تو تاريك و آخرت به نور تو روشن است. ديگر شب ها خواب ندارم و اندوه مرا پايانى نيست، تا اينكه خداوند خاندان تو را به تو ملحق سازد و در سراى تو جاى دهد. سلام من بر تو اى پسر رسول خدا، و رحمت و بركات خدا بر تو باد.

سپس روى قبر نوشت:

«هذا قبرُ الحسينِ بن علىِّ بن ابى طالب الذى قَتَلوُهُ عَطشاناً غريباً» .(1)

سپس على اكبر را در پايين پاى امام به خاك سپرد و آن گاه شهدا را در نزديكى هم دفن كرد و در اين راه بنى اسد همراهى كردند.

ص:96

امام در هنگام دفن عباس بن على نيز به شدت گريست.(1)در مجموع به نظر مى رسد اجساد مطهر شهداى كربلا شب دوازدهم دفن شده باشند.(2)

ص:97

ص:98

كه دست و پايش را بسته بودند و تب رنجورش كرده بود، فرمود:

أَلا إِنَّ هؤُلاءِ يَبْكُون وَ يَتَرَجَّعُونَ مِنْ أَجْلِنا فَمَن قَتَلَنا اَذِنَ؟

اين مردم براى ما اشك مى ريزند؟ پس چه كسانى ما را كشته اند؟

آرام آرام فضاى كوفه تغيير كرد و چون زينب كبرا سر امام (ع) را بر نيزه ديد، سر خود را بر چوبۀ محمل كوبيد. افكار عمومى دچار يك حيرت و سرگردانى عجيب شد. مردم گريبان هاى خود را چاك مى زدند و مردان مانند زنان بر سر و سينه مى زدند. حال هنگام پيامبرى زينب بود. فرصتى بود تا دختر على (ع) هنگامه برپا كند و مشعل فروزان عاشورا را به خوبى بنماياند.

بانوى بزرگ اسلام بر سر مردم نهيب زد و چون سكوت فضا را فراگرفت، زبان به حمد و ستايش پرودگار گشود و بعد از سلام به رسول خدا فرمود:

أَمَّا بَعْدُ يَا أَهْلَ الْكُوفَةِ يَا أَهْلَ الخَتْلِ وَ الْغَدْرِ وَ الخَذْلِ أَلَا فَلَا رَقَأَتِ الْعَبْرَةُ وَ لَا هَدَأَتِ الزَّفْرَةُ إِنَّمَا مَثَلُكُمْ كَمَثَلِ الَّتِى نَقَضَتْ غَزْلَها مِنْ بَعْدِ قُوَّةٍ أَنْكاثاً تَتَّخِذُونَ أَيْمانَكُمْ دَخَلًا بَيْنَكُمْ هَلْ فِيكُمْ إِلَّا الصَّلَفُ وَ الْعُجْبُ وَ الشَّنَفُ وَ الْكَذِبُ وَ مَلَقُ الْإِمَاءِ وَ غَمْزُ الْأَعْدَاءِ أَوْ

ص:99

كَمَرْعًى عَلَى دِمْنَةٍ أَوْ كَفِضَّةٍ عَلَى مَلْحُودَةٍ أَلَا بِئْسَ مَا قَدَّمَتْ لَكُمْ أَنْفُسُكُمْ أَنْ سَخِطَ اللهُ عَلَيْكُمْ وَ فِى الْعَذَابِ أَنْتُمْ خَالِدُونَ.

أَ تَبْكُونَ أَخِى؟ ! أَجَلْ وَ اللهِ فَابْكُوا فَإِنَّكُمْ أَحْرَى بِالْبُكَاءِ فَابْكُوا كَثِيراً وَ اضْحَكُوا قَلِيلًا فَقَدْ أَبْلَيْتُمْ بِعَارِهَا وَ مَنَيْتُمْ بِشَنَارِهَا وَ لَنْ تَرْحَضُوهَا أَبَداً وَ أَنَّى تَرْحَضُونَ قُتِلَ سَلِيلُ خَاتَمِ النُّبُوَّةِ وَ مَعْدِنِ الرِّسَالَةِ وَ سَيِّدُ شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ مَلَاذُ حَرْبِكُمْ وَ مَعَاذُ حِزْبِكُمْ وَ مَقَرُّ سِلْمِكُمْ وَ آسِى كَلْمِكُمْ وَ مَفْزَعُ نَازِلَتِكُمْ وَ المَرْجِعُ إِلَيْهِ عِنْدَ مُقَاتَلَتِكُمْ وَ مَدَرَةُ حُجَجِكُمْ وَ مَنَارُ مَحَجَّتِكُمْ أَلَا سَاءَ مَا قَدَّمَتْ لَكُمْ أَنْفُسُكُمْ وَ سَاءَ مَا تَزِرُونَ لِيَوْمِ بَعْثِكُم.

فَتَعْساً تَعْساً وَ نَكْساً نَكْساً لَقَدْ خَابَ السَّعْىُ وَ تَبَّتِ الْأَيْدِى وَ خَسِرَتِ الصَّفْقَةُ وَ بُؤْتُمْ بِغَضَبٍ مِنَ اللهِ وَ ضُرِبَتْ عَلَيْكُمُ الذِّلَّةُ وَ المَسْكَنَةُ.

أَ تَدْرُونَ وَيْلَكُمْ أَىَّ كَبِدٍ لِمُحَمَّدٍ (ص) فَرَثْتُمْ؟ وَ أَىَّ عَهْدٍ نَكَثْتُمْ؟ وَ أَىَّ كَرِيمَةٍ لَهُ أَبْرَزْتُمْ؟ وَ أَىَّ حُرْمَةٍ لَهُ هَتَكْتُمْ؟ وَ أَىَّ دَمٍ لَهُ سَفَكْتُمْ؟ لَقَدْ جِئْتُمْ شَيْئاً إِدًّا تَكادُ السَّماواتُ يَتَفَطَّرْنَ مِنْهُ وَ تَنْشَقُّ الْأَرْضُ وَ تَخِرُّ الْجِبالُ هَدّاً. لَقَدْ جِئْتُمْ بِهَا شَوْهَاءَ صَلْعَاءَ عَنْقَاءَ سَوْدَاءَ فَقْمَاءَ خَرْقَاءَ كَطِلَاعِ الْأَرْضِ أَوْ مِلْءِ السَّمَاءِ.

ص:100

أَ فَعَجِبْتُمْ أَنْ تُمْطِرَ السَّمَاءُ دَماً وَ لَعَذابُ الْآخِرَةِ أَخْزى وَ هُمْ لا يُنْصَرُونَ، فَلَا يَسْتَخِفَّنَّكُمُ المَهَلُ، فَإِنَّهُ عَزَّوَجَلَّ لَا يَحْفِزُهُ الْبِدَارُ وَ لَا يُخْشَى عَلَيْهِ فَوْتُ النَّارِ، كَلَّا إِنَّ رَبَّكَ لَنَا وَ لهُمْ لَبِالْمِرْصادِ.(1)

اى مردم كوفه، اى جماعت مكر و افسون و محروم ماندگان از غيرت و حميت! اشك چشم هايتان خشك مباد و ناله هاى شما آرام نشود. مَثَل شما مثل زنى است كه تار و پود بافت خود را در هم ريزد و رشته هاى آن را از هم بگسلد. شما سوگندهايتان را دستاويز فساد و نابودى خويش قرار داديد. شما چه داريد جز گزافه، غرور و دشمنى و دروغ و همانند كنيزكان خدمتكار چاپلوسى و سخن چينى كردن و يا همانند سبزه اى كه از فضولات حيوانى تغذيه مى كند و بر آن رشد مى كند، و چون نقره اى كه روى گورها را بدان زينت كنند، داراى ظاهرى فريبنده اما درونى زشت و ناپسنديد! براى خود چه بد توشه اى اندوخته ايد و از پيش فرستاده ايد تا خداى خود را به خشم آوريد و عذاب هميشگى او را براى خود رقم زنيد. آيا شما [پيمان شكنان] براى برادرم حسين (ع) گريه مى كنيد؟ ! گريه كنيد كه اشك شايستۀ شماست. بسيار گريه كنيد و

ص:101

كم بخنديد كه اين ننگ [فاجعه امويان] گريبانگير شماست و لكۀ اين ننگ تا هميشه بر دامان شما خواهد ماند؛ آن چنان لكۀ ننگى كه هرگز از خود نتوانيد شست.

چگونه مى خواهيد اين لكۀ ننگ را پاك كنيد، درحالى كه جگرگوشه رسول خدا (ص) و سيد جوانان بهشت را كشتيد؟ ! همان كسى كه در جنگ، سنگر و پناهگاه شما و در صلح مايۀ آرامش و التيام شما بود و نه مانند زخمى كه با دهان خون آلود به روى شما بخندد. در سختى ها و دشوارى ها اميد شما به او بود و در ناسازگارى ها و ستيزها به او روى مى كرديد.

بدانيد توشۀ راهى كه براى سفر [آخرت] خود فرستاديد، بد توشه اى است و بار گناهى كه تا روز قيامت بر دوش هاى شما سنگينى خواهد كرد، گناهى بس بزرگ و ناپسند است.

نابود شويد آن هم چه نابودى اى! پرچمتان سرنگون باد آن هم چه سرنگونى اى! تلاشتان جز نااميدى ثمر نداد و دست هاى شما بريده شد و كالايتان [حتى در دنيا] زيان كرد. خشم الهى را بر خود خريديد و ذلت و سرافكندگى شما حتمى شد.

آيا مى دانيد كه چه جگرى از رسول خدا شكافتيد؟ و چه پيمانى گسستيد؟ و چگونه پرده نشينان حرم را از پرده

ص:102

بيرون كشيديد؟ و چه حرمتى از آنها دريديد؟ و چه خون هايى ريختيد؟ كارى بسيار شگفت انگيز انجام داديد؛ آن چنان شگفت كه نزديك است از هراس آن، آسمان ها از هم بپاشد و زمين ها بشكافد و كوه ها از هم فرو ريزد! چه مصيبتى بس دشوار و جانفرسا و طاقت سوز و شوم و درهم پيچيدۀ پريشانى كه از آن راه گريزى نيست و در بزرگى و وسعت همانند درهم فشردگى زمين و آسمان است.

آيا در شگفت مى شويد اگر از چشم آسمان خون ببارد؟ هيچ كيفرى از مجازات آخرت براى شما خواركننده تر نيست و آنان (سران بنى اميه) ديگر از هيچ طرفى يارى نخواهند شد. اين مهلت شما را مغرور نسازد كه خداوند بزرگ از شتابزدگى در كارها پاك و منزه است و از پايمال شدن خون [بى گناه] حراست مى كند و در كمين ما و شماست.

مردم حيرت زدۀ كوفه دست هايشان را به دندان مى گزيدند، پنداشتى بار ديگر عاشورا آفريده شده و مردم در معرض سخت ترين مجازات هاى الهى قرار گرفته اند.

آن گاه زينب كبرا اين ابيات را قرائت كرد:

ماذا تَقُولُونَ اِذْ قالَ النَّبِىُّ لَكُمْ ماذا صَنَعْتُمْ وَ اَنْتُمْ آخِرُ الْاُمَمِ

ص:103

بِاَهْلِ بَيْتِى وَ اَوْلادِى وَ تَكْرُمَتِى

چه خواهد گفت آن گاه كه رسول خدا (ص) از شما سؤال كند: اين چه كارى بود كه انجام داديد درحالى كه شما امت آخرين بوديد؟ !

به اهل بيت، فرزندان و پرده نشينان حرم من بنگريد كه گروهى اسير شما شده اند و گروهى ديگر در خون خود غوطه ور هستند.

پاداش من كه نيكخواه شما بودم چنين نبود كه در حق خاندانم جفا كنيد.

بيم آن دارم كه عذابى بر شما فرود آيد مانند عذابى كه قوم ارم را به نابودى كشاند.

سخنان زينب خاطره و ياد على (ع) را در يادها زنده كرد.

زينب اى شيرازۀ ام الكتاب

ص:104

خطبه هايت كرد اى اخت الولى

راستي را كار شمشير علي

جان از تن ها برده اي از اسكتوا

اي تو روح آيه لاتقنطوا

چون شنيد آواي خشمت را جرس

شد تهي از خويش و افتاد از نفس

باز گواي جان شيرين علي

داستان درد ديرين علي(1)

امام سجاد (ع) به تسلاى عمۀ سادات آمد و فرمود:

عمه جان آرام باشيد. آنان كه مانده اند بايد از رفتگان خود عبرت گيرند و خداى را سپاس كه تو عالمۀ غيرمعلمه اى و نياموخته خردمندى و گريه و زارى ما، رفتگان را باز نمى گرداند.

آن گاه امام، خود خيمه اى برپا كرد و به تنهايى، اهل بيت را از مركب ها فرود آورد و در خيمه مستقر كرد.(2)

حال و هواى كوفه به صورتى درآمده بود كه هيچ كس مردم را مانند آن روز چنين پريشان و نالان نديده بود و حال نوبت شيرزنى ديگر بود، تا بر رسوايى خاندان شيطانى بنى اميه بيفزايد. پس فاطمۀ صغرا (3)لب به سخن گشود و گفت:

ص:105

الحَمْدُ لِلهِ عَدَدَ الرَّمْلِ وَ الحَصَى وَ زِنَةَ الْعَرْشِ إِلَى الثَّرَى أَحْمَدُهُ وَ أُؤْمِنُ بِهِ وَ أَتَوَكَّلُ عَلَيْهِ وَ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ أَنَّ أَوْلَادَهُ ذُبِحُوا بِشَطِّ الْفُرَاتِ مِنْ غَيْرِ ذَحْلٍ وَ لَا تِرَاتٍ.

أَللَّهُمَّ إِنِّى أَعُوذُ بِكَ أَنْ أَفْتَرِىَ عَلَيْكَ الْكَذِبَ وَ أَنْ أَقُولَ خِلَافَ مَا أَنْزَلْتَ عَلَيْهِ مِنْ أَخْذِ الْعُهُودِ لِوَصِيِّهِ عَلِىِّ بْنِ أَبِى طَالِبٍ (ع) المَسْلُوبِ حَقُّهُ المَقْتُولِ مِنْ غَيْرِ ذَنْبٍ كَمَا قُتِلَ وُلْدُهُ بِالْأَمْسِ فِى بَيْتٍ مِنْ بُيُوتِ اللهِ وَ بِهَا مَعْشَرٌ مُسْلِمَةٌ بِأَلْسِنَتِهِمْ تَعْساً لِرُءُوسِهِمْ مَا دَفَعَتْ عَنْهُ ضَيْماً فِى حَيَاتِهِ وَ لَا عِنْدَ مَمَاتِهِ حَتَّى قَبَضْتَهُ إِلَيْكَ مَحْمُودَ النَّقِيبَةِ طَيِّبَ الضَّرِيبَةِ مَعْرُوفَ المَنَاقِبِ مَشْهُورَ المَذَاهِبِ لَمْ تَأْخُذْهُ فِيكَ لَوْمَةُ لَائِمٍ وَ لَا عَذْلُ عَاذِلٍ هَدَيْتَهُ يَا رَبِّ لِلْإِسْلَامِ صَغِيراً وَ حَمِدْتَ مَنَاقِبَهُ كَبِيراً وَ لَمْ يَزَلْ نَاصِحاً لَكَ وَ لِرَسُولِكَ (ص) حَتَّى قَبَضْتَهُ إِلَيْكَ زَاهِداً فِى الدُّنْيَا غَيْرَ حَرِيصٍ عَلَيْهَا رَاغِباً فِى الْآخِرَةِ مُجَاهِداً لَكَ فِى سَبِيلِكَ رَضِيتَهُ فَاخْتَرْتَهُ وَ هَدَيْتَهُ إِلَى طَرِيقٍ مُسْتَقِيمٍ.

أَمَّا بَعْدُ يَا أَهْلَ الْكُوفَةِ يَا أَهْلَ المَكْرِ وَ الْغَدْرِ وَ الخُيَلَاءِ إِنَّا أَهْلُ بَيْتٍ ابْتَلَانَا اللهُ بِكُمْ وَ ابْتَلَاكُمْ بِنَا فَجَعَلَ بَلَاءَنَا حَسَناً وَ جَعَلَ عِلْمَهُ عِنْدَنَا وَ فَهْمَهُ لَدَيْنَا فَنَحْنُ عَيْبَةُ عِلْمِهِ وَ وِعَاءُ فَهْمِهِ وَ حِكْمَتِهِ وَ حُجَّتُهُ فِى الْأَرْضِ فِى بِلَادِهِ لِعِبَادِهِ أَكْرَمَنَا اللهُ بِكَرَامَتِهِ وَ فَضَّلَنَا بِنَبِيِّهِ (ص) عَلَى

ص:106

كَثِيرٍ مِنْ خَلْقِهِ تَفْضِيلًا فَكَذَّبْتُمُونَا وَ كَفَّرْتُمُونَا وَ رَأَيْتُمْ قِتَالَنَا حَلَالًا وَ أَمْوَالَنَا نَهْباً كَأَنَّا أَوْلَادُ التُّرْكِ أَوْ كَابُلَ كَمَا قَتَلْتُمْ جَدَّنَا بِالْأَمْسِ وَ سُيُوفُكُمْ تَقْطُرُ مِنْ دِمَائِنَا أَهْلَ الْبَيْتِ لِحِقْدٍ مُتَقَدِّمٍ قَرَّتْ بِذَلِكَ عُيُونُكُمْ وَ فَرِحَتْ بِهِ قُلُوبُكُمْ اجْتِرَاءً مِنْكُمْ عَلَى اللهِ وَ مَكْراً مَكَرْتُمْ وَ اللهُ خَيْرُ الْماكِرِينَ فَلَا تَدْعُوَنَّكُمْ أَنْفُسُكُمْ إِلَى الجَذَلِ بِمَا أَصَبْتُمْ مِنْ دِمَائِنَا وَ نَالَتْ أَيْدِيكُمْ مِنْ أَمْوَالِنَا فَإِنَّ مَا أَصَابَنَا مِنَ المَصَائِبِ الجَلِيلَةِ وَ الرَّزَايَا الْعَظِيمَةِ فِى كِتابٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَها إِنَّ ذلِكَ عَلَى اللهِ يَسِيرٌ لِكَيْلا تَأْسَوْا عَلى ما فاتَكُمْ وَ لا تَفْرَحُوا بِما آتاكُمْ وَ اللهُ لا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتالٍ فَخُورٍ.

تَبّاً لَكُمْ فَانْظُرُوا اللَّعْنَةَ وَ الْعَذَابَ، فَكَأَنْ قَدْ حَلَّ بِكُمْ وَ تَوَاتَرَتْ مِنَ السَّمَاءِ نَقِمَاتٌ فَيُسْحِتُكُمْ بِمَا كَسَبْتُمْ وَ يُذِيقُ بَعْضَكُمْ بَأْسَ بَعْضٍ، ثُمَّ تَخْلُدُونَ فِى الْعَذَابِ الْأَلِيمِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ بِمَا ظَلَمْتُمُونَا أَلا لَعْنَةُ اللهِ عَلَى الظَّالِمِينَ، وَيْلَكُمْ أَ تَدْرُونَ أَيَّةُ يَدٍ طَاعَنَتْنَا مِنْكُمْ، أَوْ أَيَّةُ نَفْسٍ نَزَعَتْ إِلَى قِتَالِنَا، أَمْ بِأَيَّةِ رِجْلٍ مَشَيْتُمْ إِلَيْنَا تَبْغُونَ مُحَارَبَتَنَا، قَسَتْ قُلُوبُكُمْ وَ غَلُظَتْ أَكْبَادُكُمْ وَ طُبِعَ عَلَى أَفْئِدَتِكُمْ وَ خُتِمَ عَلَى سَمْعِكُمْ وَ بَصَرِكُمْ، وَ سَوَّلَ لَكُمُ الشَّيْطَانُ وَ أَمْلَى لَكُمْ وَ جَعَلَ عَلَى بَصَرِكُمْ غِشَاوَةً فَأَنْتُمْ لَا تَهْتَدُونَ.

تَبّاً لَكُمْ يَا أَهْلَ الْكُوفَةِ كَمْ تِرَاتٍ لِرَسُولِ اللهِ (ص) قِبَلَكُمْ وَ ذُحُولَهُ لَدَيْكُمْ ثُمَّ غَدَرْتُمْ بِأَخِيهِ عَلِىِّ بْنِ أَبِى طَالِبٍ (ع)

ص:107

جَدِّى، وَ بَنِيهِ عِتْرَةِ النَّبِىِّ الطَّيِّبِينَ الْأَخْيَارِ وَ افْتَخَرَ بِذَلِكَ مُفْتَخِرٌ فَقَالَ:

نَحْنُ قَتَلْنَا عَلِيّاً وَ بنى عَلِىٍّ

فَقَالَتْ بِفِيكَ أَيُّهَا الْقَائِلُ الْكَثْكَثُ وَ لَكَ الْأَثْلَبُ افْتَخَرْتَ بِقَتْلِ قَوْمٍ زَكَّاهُمُ اللهُ وَ طَهَّرَهُمْ وَ أَذْهَبَ عَنْهُمُ الرِّجْسَ فَاكْظَمْ وَ أَقْعِ كَمَا أَقْعَى أَبُوكَ وَ إِنَّمَا لِكُلِّ امْرِئٍ مَا قَدَّمَتْ يَدَاهُ حَسَدْتُمُونَا وَيْلًا لَكُمْ عَلَى مَا فَضَّلَنَا اللهُ.

فَمَا ذَنْبُنَا أَنْ جَاشَ دَهْراً بُحُورُنَا وَ بَحْرُكَ سَاجٍ لَا يُوَارِى الدَّعَامِصَا

ذلِكَ فَضْلُ اللهِ يُؤْتِيهِ مَنْ يَشاءُ وَ مَنْ لَمْ يَجْعَلِ اللهُ لَهُ نُوراً فَما لَهُ مِنْ نُور.

خداوند را به شمار ريگ ها و تعداد شن ها سپاس مى گويم و او را به عظمت و سنگينى عرش تا فرش ستايش مى كنم. به او ايمان آورده ام و بر او توكل مى كنم و شهادت مى دهم كه معبودى جز خداوند يگانه نيست و محمد (ص) بنده و فرستادۀ اوست. همان پيامبرى كه فرزندان او را «تشنه» در كنار فرات ذبح كردند، با آنكه آنان كسى را نكشته بودند تا مورد انتقام و قصاص قرار گيرند. خداوندا به تو پناه مى برم از اينكه سخنى را به دروغ و ناروا به تو نسبت دهم

ص:108

و برخلاف آنچه نازل كرده اى سخنى را به زبان آورم. پيامبر تو براى جانشين خود على بن ابى طالب (ع) پيمان گرفت، ولى حق او را غصب كردند و او را بى گناه كشتند؛ همان گونه كه ديروز فرزند او را در خانه اى از خانه هاى خدا شهيد كردند؛ آنان كه به زبان مسلمان بودند، كه نابود باد اين مسلمانى.

[اين مردم] هيچ گاه، در هنگام حيات و لحظۀ رحلت، على (ع) را يارى نكردند تا او را به جوار رحمت خود فراخواندى كه او اخلاقى پسنديده و نهادى پاك و زيبنده داشت و فضايلش شهرۀ خاص و عام بود و روش او واضح و آشكار. از نكوهش نمى هراسيد و از ملامت احدى نمى ترسيد. پدرم را از كودكى به اسلام هدايت فرمودى، و در بزرگى وى را خلق و خوى نيكو دادى و مناقبش را ستودى و او با تو و فرستاده ات رفتارى از سر خلوص و صدق داشت، تا او را هم به جوار رحمتت فراخواندى. او هيچ علاقه و رغبتى به دنيا نداشت و آزمند آن نبود، بلكه تمايل او به سوى آخرت بود. در راه تو آن چنان مجاهده كرد كه او را برگزيدى و به راه راست هدايت كردى.

هان اى مردم كوفه، اى اهالى نيرنگ و بى وفايى و خودخواهى! ما خاندانى هستيم كه خدا ما را به شما و شما را به وسيلۀ ما مورد آزمون خويش قرار داد. ما از عهدۀ

ص:109

امتحان الهى به نيكى برآمديم و خداوند دانش و حكمت خود را به ما كرامت فرمود و ما نگهبان خزانه هاى او هستيم و همان حجتى هستيم كه او بر بندگان خود گمارده است. ما را به كرامت خود گرامى داشت و به سبب پيامبر خود محمد (ص) بر بسيارى از آفريدگانش برترى بخشيد. اما شما ما را تكذيب كرديد و ناسپاسى ورزيديد. ريختن خون ما را حلال و غارت اموالمان را مباح دانستيد؛ گويى ما از نسل ترك و تاتاريم!

ديروز نياى بزرگ ما را كشتيد و [اكنون] از شمشيرهاى شما خون ما مى چكد. به خاطر كينه هايى كه از ما در سينه داشتيد چشمتان روشن شد و دل هايتان شادمان گرديد. شما به خداوند جهانيان تهمت زديد و با او از در نيرنگ وارد شديد و همانا نيرنگ خدا از شما بيشتر و كارسازتر است. از ريختن خون ما و غارت اموالمان شاد نباشيد؛ زيرا اين مصيبتى كه بر ما فرود آمد سرنوشتى بود كه در كتاب «مشيت خداوندى» و پيش از آفرينش رقم خورده بود و اين امر براى خدا كارى آسان است تا شما به آنچه از دست رفته است اندوهناك نباشيد و به آنچه شما را عنايت فرمود خشنود نشويد و خداوند دوست ندارد كسى را كه بر خود ببالد.

نابود شويد و در انتظار كيفر الهى باشيد كه گويى دارد از

ص:110

راه مى رسد، و بلاهاى آسمانى مدام بر شما خواهد باريد و شما را نابود و در همين دنيا به جان يكديگر خواهد انداخت و در روز رستاخيز هم در عذاب جاودانۀ الهى خواهيد بود؛ زيرا درباره ما به ناحق ستم كرديد و لعن و نفرين خدا بر ستمگران باد.

واى بر شما! آيا مى دانيد با كدامين دست به ما ستم كرديد و با كدامين هيئت به ريختن خون ما راضى شديد و با كدامين پا در نبرد با ما مبارزه كرديد؟ ! دل هاى شما سخت و جگرهايتان پر از خشم و نفرت و آلودگى است و دل ها و چشم ها و گوش هاى شما را مهر زده اند!

ابليس تمام زشتى ها را در نظر شما زيبا و شما را به آنها اميدوار كرد و بر روى چشم هاى شما پرده اى كشيد كه اكنون راه را نمى شناسيد.

اى مردم كوفه! نابود شويد كه شما را با رسول خدا (ص) دشمنى ها و كينه هايى است كه اكنون درصدد انتقام كشيدن از او برآمديد. سپس با برادر رسول خدا، على بن ابى طالب - نياى بزرگوار ما - و همچنين با فرزندان او كه عترت پيامبر و از برگزيدگان و پاكان بودند، بى وفايى كرديد (تا آنجا كه) يكى از شما بر خود ببالد و اين شعر را بگويد:

«ما على (ع) و فرزندان او را با نيزه ها و شمشيرهاى هندى كشتيم و زنان آنها را همانند اسيران ترك به اسارت

ص:111

گرفتيم و با آنان جنگيديم و به قتل رسانديم» . خاك بر دهان تو باد (گويندۀ شعر) آيا به كشتار گروهى به خود مى بالى كه خداوند آنها را پاكيزه و طيب مى شناسد و آنان را از هر آلودگى و پليدى امان داده است؟ ! آرى در اين غم همانند پدرت بسوز و چون سگ خود را بر زمين بساى كه براى هر كس همان چيزى است كه از پيش فرستاده است. واى بر شما كه نسبت به والايى و برترى ما كه خداوند عنايت فرموده است، حسد مى ورزيد!

گناه ما چيست اگر درياهاى «حكمت و دانش» ما سراسر جهان را فراگرفت، ولى درياى تو چنان كوچك است كه حتى يك حيوان كوچك دريايى را نمى پوشاند؟ ! و اين فضل خداست و بر هر كه اراده كند مى بخشد و هر كس را خداوند نورى برايش قرار نداده هيچ گاه روشنى نخواهد داشت.

مردم با شنيدن سخنان كوبنده، رسا و حكميانۀ فاطمۀ صغرا درحالى كه به شدت مى گريستند، گفتند: «اى دختر پاكان! بس است كه دل هايمان را به آتش كشيدى و سينه هاى ما را برافروختى و درونمان را گداختى» و فاطمه لب از سخن فروبست(1)تا ام كلثوم دختر على (ع) رشتۀ كلام را به دست گيرد.

او نيز كه پروردۀ مكتب على (ع) و همراز و همنواى

ص:112

هميشگى زينب بود، چنين گفت:

يَا أَهْلَ الْكُوفَةِ! سَوْأَةً لَكُمْ خَذَلْتُمْ حُسَيْناً وَ قَتَلْتُمُوهُ وَ انْتَهَبْتُمْ أَمْوَالَهُ وَ وَرِثْتُمُوهُ، وَ سَبَيْتُمْ نِسَاءَهُ وَ نَكَبْتُمُوهُ؟ ! فَتَبّاً لَكُمْ وَ سُحْقاً. وَيْلَكُمْ أَ تَدْرُونَ أَىَّ دَوَاهٍ دَهَتْكُمْ؟ وَ أَىَّ وِزْرٍ عَلَى ظُهُورِكُمْ حَمَلْتُمْ؟ وَ أَىَّ دِمَاءٍ سَفَكْتُمُوهَا؟ وَ أَىَّ كَرِيمَةٍ أَهتَضَمْتُموها؟ وَ أَىَّ صِبْيَةٍ سَلَبْتُمُوهَا؟ وَ أَىَّ أَمْوَالٍ نَهَبْتُمُوهَا؟ قَتَلْتُمْ خَيْرَ رِجَالاتٍ بَعْدَ النَّبِىِّ وَ نُزِعَتِ الرَّحْمَةُ مِنْ قُلُوبِكُمْ، أَلَا حِزْبُ اللهِ هُمُ الغالِبُونَ وَ حِزْبُ الشَّيْطَانِ هُمُ الْخاسِرُون.

اى اهالى كوفه! سيماى شما زشت و ناپسند باد كه حسين (ع) را تنها گذاشتيد و او را كشتيد و اموال او را به غارت برديد، آن چنان كه گويى آن اموال از راه ارث به شما رسيده است. پرده نشينان حرم او را اسير كرديد و مورد شكنجه و آزار قرار داديد.

نابود شويد! آيا مى دانيد چه وزر و وبالى را گردن گرفتيد؟ ! و چه گناه سنگينى را بر دوش كشيديد؟ ! و چه خون هايى ريختيد؟ ! و چه بانوان گران قدرى را داغدار كرديد؟ ! و چه اموالى را به تاراج برديد؟ ! مردانى را از دم تيغ گذرانديد كه بعد از رسول خدا (ص) بهترين ها بودند و آن چنان كه گويى عاطفه و مهربانى در دل هاى شما ريشه كن شده است. آگاه باشيد كه حزب خدا پيروز و حزب شيطان زيانكار است.

ص:113

حضرت زين العابدين (ع) پس از سخنان ام كلثوم با اشاره، مردم را به سكوتى بهت آور فرو برد و پس از ثناى الهى و درود بر رسول خدا (ص) فرمود:

أَيُّهَا النَّاسُ! مَنْ عَرَفَنِى فَقَدْ عَرَفَنِى، وَ مَنْ لَمْ يَعْرِفْنِى فَأَنَا عَلِىُّ بْنُ الحُسَيْنِ المَذْبُوحِ بِشَطِّ الْفُرَاتِ مِنْ غَيْرِ ذَحْلٍ وَ لَا تِرَاتٍ، أَنَا ابْنُ مَنِ انْتُهِكَ حَرِيمُهُ وَ سُلِبَ نَعِيمُهُ وَ انْتُهِبَ مَالُهُ وَ سُبِىَ عِيَالُهُ، أَنَا ابْنُ مَنْ قُتِلَ صَبْراً، فَكَفَى بِذَلِكَ فَخْراً.

أَيُّهَا النَّاسُ! نَاشَدْتُكُمْ بِاللهِ هَلْ تَعْلَمُونَ أَنَّكُمْ كَتَبْتُمْ إِلَى أَبِى وَ خَدَعْتُمُوهُ، وَ أَعْطَيْتُمُوهُ مِنْ أَنْفُسِكُمُ الْعَهْدَ وَ الْمِيثَاقَ وَ الْبَيْعَةَ ثُمَّ قَاتَلْتُمُوهُ وَ خَذَلْتُمُوهُ؟ فَتَبّاً لَكُمْ مَا قَدَّمْتُمْ لِأَنْفُسِكُمْ وَ سُوءً لِرَأْيِكُمْ، بِأَيَّةِ عَيْنٍ تَنْظُرُونَ إِلَى رَسُولِ اللهِ (ص) يَقُولُ لَكُمْ: قَتَلْتُمْ عِتْرَتِى وَ انْتَهَكْتُمْ حُرْمَتِى فَلَسْتُمْ مِنْ أُمَّتِى.

اى مردم، هر كس كه مرا مى شناسد مى داند كه من كيستم، و آن كس كه مرا نمى شناسد، من على (ع) فرزند حسين (ع) هستم كه او را كنار فرات بدون هيچ گناهى از دم تيغ گذراندند. من فرزند كسى هستم كه پردۀ حريم حرمت او را دريدند و اموالش را به غارت بردند و افراد خانواده اش را به زنجير كشيدند. من فرزند كسى هستم كه او را به زارى كشتند و اين افتخار ما را كفايت مى كند.

ص:114

اى مردم، شما را به خدا سوگند، آيا به ياد مى آوريد كه به پدرم نامه نوشتيد، ولى با او نيرنگ كرديد؟ ! با او پيمان بستيد و بيعت كرديد، ولى او را تنها گذاشتيد؟ ! و با او به پيكار نيز پرداختيد؟ !

خدا شما را بكشد كه بد توشه اى براى خود فرستاديد و رأى شما زشت و ناپسند بود. به من بگوييد با كدام چشم به ديدار رسول خدا مى رويد، هنگامى كه بگويد: شما عترت مرا كشتيد، حريم حرم مرا شكستيد. پس ديگر شما از امت من نيستيد!

چون سخنان امام به اينجا رسيد مردم يكديگر را توبيخ مى كردند و هر كدام به شدت ناله سر مى دادند. سپس امام مردم را به پذيرش نصايح خود فراخواند و مردم بدسابقه و پيمان شكن كوفه نيز آمادگى خود را براى اجراى اوامر امام اعلام كردند.

اما امام سجاد (ع) فرمود:

هَيْهَاتَ أَيُّهَا الْغَدَرَةُ المَكَرَةُ! حِيلَ بَيْنَكُمْ وَ بَيْنَ شَهَوَاتِ أَنْفُسِكُمْ، أَتُرِيدُونَ أَنْ تَأْتُوا إِلَىَّ كَمَا أَتَيتُمْ إِلَى آبَائِى مِنْ قَبْلُ؟ ! كَلَّا وَ رَبِّ الرَّاقِصَاتِ إِلَى مِنًى، فَإِنَّ الجُرْحَ لمَّا يَنْدَمِلْ، قُتِلَ أَبِى بِالْأَمْسِ وَ أَهْلُ بَيْتِهِ مَعَهُ، فَلَمْ يَنْسَنِى ثُكْلُ رَسُولِ اللهِ (ص) وَ ثُكْلُ أَبِى وَ بنى أَبِى وَ جَدِّى شَقَّ لَهَازِمِى وَ مَرَارَتُهُ بَيْنَ حَنَاجِرِى وَ حَلْقِى، وَ غُصَصُهُ

ص:115

تَجْرِى فِى فِرَاشِ صَدْرِى، وَ مَسْأَلَتِى أَنْ لَا تَكُونُوا لَنَا وَ لَا عَلَيْنَا.

هيهات! اى بى وفايان نيرنگ باز! ميان شما و خواسته هايتان پرده اى كشيده شده است. آيا درصدد هستيد با من نيز مانند پدرانم رفتار كنيد؟ ! هرگز چنين نخواهد شد.

به خداى راقصات(1)به سوى منا سوگند كه هنوز قلبم از آن زخم بزرگى كه ديروز از قتل عام پدرم و فرزندان و يارانش بر آن وارد ساختيد، التيام نيافته است. هنوز داغ رحلت رسول خدا را فراموش نكرده بودم كه درد و مصيبت هاى پدرم و فرزندان پدر و جد بزرگوارم موى سر و صورت مرا سپيد كرد و هنوز مزۀ تلخ آن را در گلوى خود احساس مى كنم و اندوه اين آلام جانفرسا هنوز در قفسۀ سينۀ من مانده است. نصيحت و خواستۀ من از شما اين است كه نه از ما حمايت كنيد و نه با ما به جنگ بپردازيد.

امام سخنان خود را با ابيات زير خاتمه داد:

لَا غَرْوَ أَنْ قُتِلَ الحُسَيْنُ وَ شَيْخُهُ

ص:116

قَتِيلٌ بِشَطِّ النَّهْرِ نَفْسِى فِدَاؤُهُ جَزَاءُ الَّذِى أَرْدَاهُ نَارُ جَهَنَّمَا(1)

شگفت آور نيست اگر حسين (ع) كشته شد، پدر بزرگوارش كه از حسين (ع) بهتر بود نيز كشته شد.

شادمان نباشيد بر اين مصيبتى كه بر حسين (ع) وارد آمد كه اين مصيبتى بزرگ است.

جانم فداى آنكه در كنار نهر فرات به شهادت رسيد، كيفر آن كس كه او را كشت آتش جهنم است.

ص:117

كربلا را نيز همان گونه كه بر نيزه قرار داشت در اطراف مجلس قرار دادند و بر محفل عبيدالله محيط بودند(1)و سر مبارك امام حسين (ع) نيز در مقابل عبيدالله زياد قرار داشت و او با چوب بر لب و دندان هاى امام ضربه مى زد و مى گفت: «اى حسين! چه دندان هاى زيبايى دارى! چقدر زود پير شدى! اى اباعبدالله! بالأخره جنگ بدر را تلافى كرديم» .(2)

سرانجام اسراى اهل بيت را در حالى به قصر عبيدالله وارد كردند كه از هر لحاظ تمهيدى براى تحقير خاندان وحى پيش بينى شده بود. زينب درحالى كه لباس كهنه اى به تن داشت وارد مجلس شد و در گوشه اى از قصر نشست و تعدادى از زنان نيز در اطراف او نشستند.

عبيدالله كه احتمالاً عمۀ سادات را شناخته بود با تكبر پرسيد: «اين زن كيست؟» زينب (عليها السلام) به او پاسخ نداد. بار ديگر سؤال خود را تكرار كرد. اما پاسخ نشنيد. بار سوم نيز پرسيد.

دختر گرامى على (ع) ، بى اعتنا به او، سكوت پيشه ساخت و بدين سان هيبت پوشالى و شيطانى عبيدالله بن

ص:118

زياد با شمشير سكوت زينب فرو ريخت و رفتار مدبرانۀ زينب، والى كوفه را در موضع انفعال قرار داد. بالأخره يكى از زنان گفت: «اين زينب (عليها السلام) ، دختر فاطمه (عليها السلام) است» .

عبيدالله كه غرور و شخصيت خود را با بى اعتنايى زينب متلاشى مى ديد با خشم گفت: «سپاس خداوندى را كه شما را رسوا كرد و كشت و گفته هاى شما را دروغ گردانيد» .

زينب (عليها السلام) با آرامش و صلابت فراوان گفت:

الحَمْدُ لِلهِ الَّذِى أَكْرَمَنَا بِنَبِيِّهِ مُحَمَّدٍ (ص) وَ طَهَّرَنَا مِنَ الرِّجْسِ تَطْهِيراً وَ إِنَّمَا يَفْتَضِحُ الْفَاسِقُ وَ يَكْذِبُ الْفَاجِر.(1)

خداى را سپاس كه ما را با فرستادۀ خود محمد (ص) گرامى داشت و ما را از پليدى ها پاك گردانيد. فاسق است كه رسوا مى گردد و نابكار است كه دروغ مى گويد و او ما نيستيم، بلكه ديگرى است.

ابن زياد گفت: «كار خدا را با خاندانت چگونه ديدى؟» زينب كه صلابت حيدر (ع) و استحكام زهرا (عليها السلام) را به نمايش گذارده بود، به آرامى گفت:

مَا رَأَيْتُ إِلَّا جَمِيلاً، هَؤُلَاءِ قَوْمٌ كَتَبَ اللهُ عَلَيْهِمُ الْقَتْلَ

ص:119

فَبَرَزُوا إِلَى مَضَاجِعِهِمْ وَ سَيَجْمَعُ اللهُ بَيْنَكَ وَ بَيْنَهُمْ، فَتُحَاجُّونَ وَ تُخَاصَمُونَ، فَانْظُرْ لِمَنِ الْفَلْجُ يَوْمَئِذٍ! ثَكِلَتْكَ أُمُّكَ يَا ابْنَ مَرْجَانَةَ.(1)

جز زيبايى نديده ام! شهادت براى آنها مقدر شده بود و به سوى جايگاه ابدى خويش رفتند و به زودى خداوند آنان و تو را فراهم آورد و ميان شما داورى كند و از تو خونخواهى نمايد. در آن روز خواهى ديد چه كسى پيروز است. مادرت به عزايت بنشيند اى پسر مرجانه.

جملات محكم زينب بساط فخرفروشى و استكبار رسواى عبيدالله را آن چنان در هم كوفت كه وى بدون اراده به سوى زينب كبرا هجوم برد. (2)اما عمرو بن حريث او را آرام كرد.

عبيدالله بار ديگر خطاب به زينب (عليها السلام) گفت: «خداوند قلبم را به كشتن حسين (ع) و خاندان تو تسلا داد» .

اين كنايه جان زينب را آزرد و او كه تصوير نجابت و استقامت، و پيامبر مقتدر عاشورا بود، با دلى سرشار از عاطفه و حزن فرمود:

لَعَمْرِى لَقَدْ قَتَلْتَ كَهْلِى وَ أَبَدْتَ أَهْلِى وَ قَطَعْتَ

ص:120

فَرْعِى وَ اجْتَثَثْتَ أَصْلِى، فَإِنْ كانَ هذا شفاؤكَ فَقَد اشْتَفَيْتَ.

به جانم سوگند كه سالار مرا كشتى و شاخه هاى زندگى ام را بريدى و ريشه ام را از جا كندى. پس اگر اينها تو را تسلا مى دهد، دل خوش دار!

عبيدالله گفت: «اين زن سخنان موزون و هماهنگ بر زبان مى آورد. پدرش نيز چنين بود و كلمات را آهنگين بيان مى كرد» . زينب (عليها السلام) فرمود: «زن را با سجع گويى چه كار؟ ! آنچه گفتم سوز سينه ام بود» (1)

عبيدالله كه در مقابل سخنان زينب درمانده شده بود، روى خود را به سوى على بن الحسين (ع) برگرداند و پرسيد: «چه نام دارى؟»

امام (ع) فرمود: «على بن الحسين هستم» .

عبيدالله گفت: «مگر خداوند على بن الحسين را نكشت؟ !»

امام فرمود: «مرا برادرى بود كه او هم على نام داشت و شما او را كشتيد» .(2)

عبيدالله گفت: «بلكه خداوند او را كشت» .

امام (ع) فرمود:

ص:121

اللهُ يَتَوَفَّى الْأَنْفُسَ حِينَ مَوْتِها وَ الَّتِى لَمْ تَمُتْ فِى مَنامِها (زمر: 4١)

خداوند جان ها را به هنگام مرگ آنها، و نيز آن را كه نمرده است، در خوابش مى گيرد.

عبيدالله كه از پاسخ حضرت سجاد (ع) بسيار خشمگين شده بود، گفت: «پاسخ مرا با جسارت مى دهى: او را ببريد و گردن بزنيد!»

زينب كبرا چون اوضاع را چنين ديد، امام را در آغوش كشيد و گفت: «اى پسر زياد هر چه از ما خون ريختى بس است؛ به خدا از او جدا نمى شوم. اگر قصد كشتن او را دارى مرا نيز با او بكش!»

عبيدالله گفت: «خويشاوندى چه شگفت انگيز است. اين زن دوست دارد كه با برادرزاده اش كشته شود. گمان مى كنم اين جوان به همين بيمارى درگذرد. او را رها كنيد!»(1)حضرت زين العابدين (ع) گفت:

اَبِا لْقَتْلِ تُهَدِّدُنِى يَابْنَ زِياد؟ ! اما عَلِمْتَ اَنَّ الْقَتْلَ لَنا عادِةٌ وَ كَرامَتُنا شَهادَةٌ.

مرا از مرگ مى ترسانى؟ ! مگر نمى دانى كشته شدن عادت ماست و شهادت در راه خدا را كرامت مى دانيم؟ !

عبيدالله كه از برگزارى چنين مجلسى بسيار پشيمان و

ص:122

سرخورده بود و فرمان داد تا اهل بيت را به خانه اى در نزديكى مسجد اعظم ببرند. آن گاه توسط قاصدان خبر شهادت امام حسين (ع) را در هر جا منتشر كرد(1)و براى جلوگيرى از هرگونه شورش از مردم خواست تا همگى به مسجد بروند.(2)پس از اجتماع مردم، بر بالاى منبر رفت و گفت: «ستايش براى خدايى است كه حق و اهل حقيقت را پيروز كرد و يزيد و پيروانش را يارى كرد و دروغگو پسر دروغگو، حسين بن على، و يارانش را كشت» .

عبدالله عفيف ازدى كه از شيعيان على و از زهاد روزگار خود بود(3)، برخاست و زبان به اعتراض گشود: «پسر مرجانه! دروغگو و پسر دروغگو، تو و پدرت هستيد و آنهايى كه تو را حاكم كرده اند. فرزندان رسول خدا را از دم شمشير مى گذرانى و اين گونه جسورانه بر منبر مؤمنان سخن مى گويى؟ !»

عبيدالله كه ديگر بار، طعم ناكامى را مى چشيد، دستور دستگيرى او را صادر كرد. اما جوانمردان قبيلۀ ازدى او را

ص:123

از دست مأموران رهايى دادند و از مسجد بيرون بردند. اما مأموران عبيدالله او را دستگير و پس از آنكه سر وى را از بدن جدا كردند، بدنش را در سبخه (1)كوفه به دار آويختند.(2)

عبيدالله بن زياد طى نامه اى يزيد را از شهادت امام حسين (ع) و اسارت خاندان نبوت آگاه كرد و چون يزيد اطلاع حاصل كرد در پاسخ به نامۀ عبيدالله دستور داد كه سر مقدس امام و سرهاى ساير شهدا همراه با كاروان اسرا و لوازمى كه با خود دارند، به سوى شام گسيل شود.(3)

ص:124

خاندان وحى در بيست منزل فرود آمدند كه در بعضى از منازل حوادثى رخ داده است.

در اولين منزل كه مأموران حمل سر امام حسين (ع) فرود آمدند، مشغول باده گسارى و عشرت شدند كه ناگهان دستى از ديوار پديدار شد و با قلمى از آهن بر ديوار نوشت: «آيا امتى كه حسين (ع) را كشتند اميد شفاعت جد او را در روز حساب دارند؟ !»

با مشاهدۀ اين صحنه نگهبانان گريختند و سپس بازگشتند.(1)پس از عبور از منزل تكريت، حاملان سر امام به منزل «مشهد النقطه» رسيدند؛ سر مقدس امام را روى سنگى قرار دادند و قطره اى خون بر آن ريخت. هر ساله روز عاشورا از آن سنگ خون مى جوشيد تا اينكه

ص:125

عبدالملك بن مروان دستور داد آن سنگ را به جاى نامعلومى منتقل كنند.(1)

كاروان در مسيرش از منازل وادى النخيله، موصل، نصيبين، عين الورده، زقه، جوسق، دعوات و حلب گذشت و به قنسرين وارد شد.(2)در اين منزل راهبى مسيحى زندگى مى كرد. چون كاروان از دور نمايان شد، او مشاهده كرد كه از سر مقدس امام (ع) نورى به سوى آسمان ساطع است. وى با پرداخت ده هزار درهم براى لحظاتى سر امام را با خود به داخل صومعه برد. پس صدايى شنيد كه مى گفت: «خوشا به حال تو و خوشا به حال آن كسى كه احترام اين سر را حفظ كرد» .

راهب دست به دعا برداشت و از خدا خواست تا آن سر مقدس با وى سخن گويد. در اين هنگام سر امام فرمود:

«انا بنُ المحمدِ المصطفى و انا ابنُ علىّ المرتضى و انا ابنُ فاطمةَ الزهرا، انا المقتول بكربلا، انا المظلوم، انا العطشان» .

راهب صورت خود را بر چهرۀ مبارك امام گذارد و به دين حسين بن على (ع) ايمان آورد و چون كاروان حركت

ص:126

كرد ديدند كه آن ده هزار درهم به سنگ تبديل شده است (1)؛ آن گاه كاروان راه شام را پيش گرفت و با عبور از منازل معرة النعمان، شيزر، كفر طالب، سيبور، حماة، حمص وارد بعلبك شدند. به فرمان والى، مردم درحالى كه پرچم هايى را با خود حمل مى كردند به استقبال كاروان اسرا آمدند و فرزندان خود را نيز براى تماشا به همراه آوردند.(2)

ام كلثوم با ديدن شادابى و نشاط آنها از اسارت و پريشانى خاندان وحى فرمود:

ابَادَ اللهُ خضراتِهمِ وَ لا اَعْذَبَ اللهُ شَرابَهُمْ وَ لا رَفَعَ اللهُ اَيْدىَ الظَّلَمَة عَنْهُمْ.

خداوند عمران و آبادانى آنها را نابود كند و آب آنها را شيرين نگرداند و دست ستمكاران را از آنها كوتاه نكند.

ص:127

امام على بن الحسين (ع) با ديدن وضعيت و پريشانى عمه اش فرمود:

وَ هُوَ الزَّمَانُ فَلَا تَفْنَى عَجَائِبُهُ(1)

شگفتى هاى اين زمان از نظر بزرگان پايانى ندارد و مصائب آن ناپيداست.

اى كاش مى دانستم كه مشغله هاى زمان ما را تا كجا به دنبال خود مى كشد و مى بينى كه ما او را به دنبال خود نمى كشانيم.

ما را درحالى كه بر شترهاى عريان سوار كرده اند در هر شهر و ديار مى گردانند و كسانى از پشت سر، آنها را حمايت مى كنند.

ص:128

پندارى مانند اسيران رومى در ميان آنها هستيم و گويى آنچه پيامبر فرموده است، نادرست بود!

واى بر شما! نسبت به رسول خدا كفران نعمت كرديد و مانند راه گم كردگانى هستيد كه راه ها را نمى شناسيد.

ص:129

رسول خدا از تير نگاه شاميان در امان بماند.

شمربن ذى الجوشن برخلاف درخواست دختر على (ع) عمل كرد و آنها را از دروازۀ ساعات(1)كه براى ورود كاروان تزيين شده و مردم فراوانى از ساعاتى پيش در آنجا اجتماع كرده بودند، به شهر وارد كرد و در مكانى نزديك به مسجد جامع شام مستقر ساخت تا در معرض تماشاى مردم باشند.

اينجا شام است، شامى كه نزديك به چهل سال تحت تربيت اسلامِ بنى اميه، با تمامى اصالت هاى اسلام ناب در تعارض است. شامى كه در انديشۀ مردمش على (ع) واجب القتل، و منابر مساجدش محل دشنام و نفرين خاندان وحى بود. عده اى محدود هم كه نور هدايت بر قلوبشان تابيده، در مظلوميت، و اقليتى مطلق، سكوت و تقيه مى كردند.

اينجا شام است، جايى كه تلخ ترين ياد و خاطرۀ اين سفر سرشار از حماسه و مصيبت را در سينه حضرت سجاد (ع) كاشت:

ص:130

فَيالَيْتَ لَمْ اَنْظُرْ دَمِشقَ وَلَمْ اَكُنْ يَرانى يَزِيدُ فِى البلادِ اَسيره(1)

اى كاش وارد دمشق نشده بودم و يزيد اين گونه مرا در هر شهر و ديارى اسير نمى ديد.

يزيد در جيرون (2)سرگرم ميگسارى بود و با اين پندار كه ديگر نه رسالتى مانده و نه دينى برجاست و آخرين مقاومت سپاه توحيد و يكتاپرستى در كربلا درهم شكسته شده است، مستانه مى خنديد و با ديدن سرهاى مقدس شهيدان و كاروان عشق و حماسۀ زينبى، ياوه گويى مى كرد:

لمّا بَدَتْ تِلْكَ الحُمُولُ وَ اَشْرَقَتْ

تلك الشموس علي ربي جيرون

نعب الغراب فقلت صح اولاتصح

فلقدفضيب من الغريم ديوني(3)

هنگامى كه محمل ها رسيدند و آن خورشيدها بر اوج پشته هاى جيرون درخشيدند، چون صداى كلاغ برخاست،

ص:131

گفتم فرياد بزنى يا نزنى من ديونى را كه طلب داشتم، بازپس گرفتم.

اما در خارج از مجلس ننگين يزيد ماجرا طور ديگرى بود.

سهل ساعدى(1)مى گويد: «عازم بيت المقدس بودم كه در مسير راه خود، به دمشق وارد شدم و ديدم رودخانه هايش پر آب و درختانش انبوه است و بر در و ديوارهاى آنجا پرده هاى ديبا آويخته اند. مردان شادمانى مى كردند و زنان دف و طبل مى نواختند. با تعجب به اهالى شام گفتم كه اين شادمانى از چه روست؟ آن گاه ماجراى اين جشن را از گروهى كه در گوشه اى انزوا اختيار كرده بودند، پرسيدم» .

گفتند: «اى پيرمرد، گويا تو مردى بيابانگردى» .

گفتم: «من سهل بن ساعد، صحابى رسول خدا هستم» .

گفتند: «اى سهل، نمى گويى چرا آسمان خون نمى گريد و زمين ساكنان خود را نمى بلعد؟ !»

گفتم: «مگر چه روى داده است؟»

ص:132

آنها پاسخ دادند: «اين سر بر نيزه، سر حسين (ع) ، فرزند پيامبر است كه از عراق سوغاتى آورده اند» .

گفتم: «واحسرتا! سر حسين (ع) را آورده اند و مردم پايكوبى مى كنند؟ ! از كدام دروازه آنها را وارد مى كنند؟»

به مقابل دروازۀ ساعات رفتم، ديدم كه پرچم ها يكى پس از ديگرى نمايان شد. از دور سرى نورانى و زيبا را بر نيزه ديدم كه احساس كردم لبخند مى زند و آن سر عباس بن على (ع) بود. سپس سوارى را ديدم كه بر نيزه اش سر مبارك امام حسين (ع) را قرار داده بود.(1)آن سر شبيه ترين چهره به رسول خدا (ص) بود. عظمتى پرشكوه داشت. نور از او ساطع بود. محاسنش خضاب شده بود. چشمانى درشت و ابروانى باريك و به هم پيوسته داشت و تبسمى زيبا بر لبانش نقش بسته بود. ديدگانش به سوى مشرق دوخته شده بود. باد محاسن شريف او را حركت مى داد؛ گويى اميرالمؤمنين (ع) بود.

ام كلثوم را ديدم كه چادرى كهنه بر سر كشيده و روى خود را گرفته بود. به حضرت زين العابدين (ع) سلام كردم

ص:133

و خود را معرفى نمودم. امام پاسخ مرا داد و فرمود: «اگر مى توانى چيزى به اين نيزه دار بپرداز تا سر امام را كمى جلوتر ببرد، كه ما از نگاه تماشاچيان در زحمت هستيم» .

رفتم و يكصد درهم به نيزه دار پرداختم تا از بانوان دور شود؛ كار بدين منوال بود تا سرها را نزد يزيد بردند.(1)

زحر بن قيس ضمن تحويل نامۀ عبيدالله به يزيد چنين گزارش داد: «اى اميرمؤمنان، تو را بشارت دهم كه خداوند فتح و پيروزى را نصيب تو ساخت. حسين بن على (ع) همراه با هيجده تن از خاندان و شصت تن از اصحاب و شيعيانش نزد ما آمد. ما آنها را به تسليم دعوت كرديم، نپذيرفتند. پس هنگام طلوع خورشيد بر آنان تاختيم و از هر سو آنها را در خود گرفتيم؛ چون شمشيرها بر آنان فرود مى آمد، مى گريختند، بى آنكه پناهگاهى داشته باشند؛ آن گونه كه كبوتر از چنگال عقاب مى گريزد، به بيشه ها و گودال ها پناه مى بردند. به خدا سوگند به اندازۀ يك خواب نيمروزى كشتن آنها بيشتر به طول نينجاميد. همۀ آنان را كشتيم. اكنون پيكرهايشان برهنه، جامه هايشان خونين و چهره هايشان غبارآلود است. آفتاب بر بدن هايشان مى تابد و باد برايشان مى وزد و كركس ها به ديدار آنها مى روند و

ص:134

در سرزمينى خشك بر خاك افتاده اند» .(1)

يزيد گفت: «من بدون قتل حسين (ع) نيز از شما راضى بودم؛ اگر او به نزد من مى آمد، او را عفو مى كردم. اما خداوند روى ابن مرجانه را زشت كند كه چنين كرد» .(2)

يزيد دستور داد تا سر امام حسين (ع) را حاضر كنند. سر را آوردند و داخل تشتى از طلا كه در مقابل او بود، قرار دادند؛ آن گاه گفت تا اسراى اهل بيت را به مجلس او وارد كنند.

خانوادۀ پيامبر با دست هاى زنجير شده در كنار مسجد ايستاده و در انتظار آينده بودند. پيرمردى شامى جلو آمد و گفت: «خداوند را سپاس كه شما را نابود كرد و يزيد را بر شما مسلط ساخت و سرزمين ها را از مردان شما رهايى بخشيد» .

حضرت زين العابدين (ع) فرمود: «پيرمرد آيا قرآن خوانده اى؟»

گفت: «آرى» .

امام (ع) فرمود: «آيا آيۀ قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلَّا المَوَدَّةَ فِى الْقُرْبى (3)را خوانده اى؟»

ص:135

پيرمرد پاسخ داد: «آرى» .

امام (ع) فرمود: «اى پيرمرد، قربى ما هستيم. آيا آيه وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَىْءٍ فَأَنَّ لِلهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِى الْقُرْبى(1)را خوانده اى؟»

پيرمرد گفت: «آرى» .

امام (ع) فرمود: «پيرمرد، اين قربى ما هستيم. آيا آيه إِنَّما يُرِيدُ اللهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً (2)را خوانده اى؟»

گفت: «آرى» .

امام (ع) فرمود: «اى پيرمرد، ما همان اهل بيتى هستيم كه آيۀ طهارت در شأن ما نازل شده است» .

پيرمرد نادم و مبهوت و ناباور گفت: «تو را به خدا، شما همان خاندان هستيد؟»

امام پاسخ داد: «به خدا سوگند بدون هيچ ابهامى ما اهل بيت طهارت هستيم و به جدمان سوگند كه همان خاندانيم» .

پيرمرد عمامه اش را از سر برداشت و درحالى كه مى گريست و نگاهش را به سوى آسمان دوخته بود، گفت: «خداوندا، من از دشمنان آل محمد (ص) بيزارى

ص:136

مى جويم و از رفتار خود توبه مى كنم» . امام به وى وعدۀ بخشش داد. وقتى يزيد خبر توبۀ پيرمرد را شنيد، دستور قتل او را صادر كرد.(1)

ص:137

نُفَلِّقُ هاماً مِنْ اُناسٍ اَعِزَّةٍ عَلَيْنا وَهم كانُوا اَعَقَّ وَاَظْلَما

سرهايى را از كسانى كه عزيز بودند، شكافتيم و آنها آزاردهنده تر و ستمكارتر بودند.

در اين هنگام يحيى بن حكم (1)درحالى كه مى گريست، گفت: «آنهايى كه در كنار طف بودند، به ما نزديك ترند تا ابن زيادِ عبد، كه نسبت پستى دارد. نسل سميه، مادر زياد، به تعداد ريگ هاست. اما از دختر پيامبر نسلى به جاى نمانده است.

يزيد به سينۀ او كوفت و گفت: «خاموش باش!» (2)يزيد كه در موضع انفعال قرار گرفته بود، گفت: «خداوند پسر مرجانه را رسوا كند! اگر بين او و شما خويشاوندى بود، چنين نمى كرد. زنجيرها را برداريد و طناب ها را باز كنيد!»(3)

سپس يزيد با اشاره به سر مبارك امام حسين (ع) گفت: «اين مرد به خود مى باليد و مى گفت: پدر من از پدر يزيد بهتر و مادرم از مادر او بهتر است. جد من از اجداد يزيد، و من از خود او بهتر هستم و همين مسائل بود كه وى را

ص:138

به كشتن داد! اما اينكه پدر او بهتر از پدر من است، كار به داورى كشيد و خدا به نفع پدر من داورى كرد! اما اينكه مادر او بهتر از مادر يزيد است، به جانم سوگند كه فاطمه (عليها السلام) دختر رسول خدا بهتر از مادر من است. اما در مورد جد او، مسلم است هر كس به خدا و روز قيامت ايمان داشته باشد، نمى تواند بگويد كه جد من بهتر از محمد (ص) است. ولى در مورد خودش و من، شايد او اين آيه را نخوانده است: قُلِ اللَّهُمَّ مالِكَ المُلْكِ » .(1)

سپس خطاب به حضرت زين العابدين (ع) گفت: «اى پسر، پدر تو رابطۀ خويشاوندى را ناديده گرفت و حق مرا انكار كرد، و با حكومت و سلطنت من به مبارزه برخاست و خداوند با او چنان رفتار كرد كه ديدى!»

امام ادعاى وى را با آيه اى از قرآن پاسخ داد:

ما أَصابَ مِنْ مُصِيبَةٍ فِى الْأَرْضِ وَ لا فِى أَنْفُسِكُمْ إِلَّا فِى كِتابٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَها إِنَّ ذلِكَ عَلَى اللهِ يَسِيرٌ (حديد: ٢٢)

هيچ مصيبتى به مال و يا جان شما نرسد، مگر پيش از آنكه آن را خلق كنيم در كتاب خدا نوشته شده است و اين امر بر خدا آسان است.

ص:139

يزيد از فرزند خود، خالد، خواست تا پاسخ امام را بدهد. اما چون او درماند، خود گفت:

وَ ما أَصابَكُمْ مِنْ مُصِيبَةٍ فَبِما كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ وَ يَعْفُوا عَنْ كَثِيرٍ (شورى: ٣٠)

اگر مصيبتى بر شما رسد براى كارهايى است كه انجام مى دهيد و خدا بسيارى از گناهان را مى بخشد.

حضرت زين العابدين (ع) فرمود: «اى زادۀ معاويه و صخر و هند، نبوت و رهبرى هميشه در اختيار پدران و اجداد من بوده است؛ پيش از آنكه تو متولد شوى. به راستى كه جدم على بن ابى طالب (ع) در جنگ بدر و احد و احزاب پرچمدار رسول خدا بود و پرچم كافران در دست پدر و جد تو بود» . آن گاه فرمود:

مَا ذَا تَقُولُونَ إِذْ قَالَ النَّبِىُّ لَكُمْ

چه مى گوييد آن گاه كه پيامبر به شما بگويد شما كه آخرين امت ها بوديد پس از رفتن من با خاندانم چگونه رفتار كرديد. گروهى را به اسارت گرفتيد و دسته اى را به خون آغشته كرديد.

امام در ادامه افزود:

ص:140

اى يزيد، واى بر تو! اگر مى دانستى چه كرده اى و دربارۀ پدرم و خاندانش و عموهاى من چه جنايت هايى مرتكب شده اى؛ اگر مى دانستى در كوهستان ها پناه مى گرفتى و خاكسترنشينى مى گزيدى و فرياد واويلا بلند مى كردى. آيا بايد سر حسين بن على (ع) كه امانت رسول خدا بود در مقابل دروازۀ شهر آويزان باشد؟ ! ما امانت رسول خدا در ميان شما هستيم و من تو را به خوارى و پشيمانى در روز رستاخيز بشارت مى دهم. روزى كه مردم گرد آيند.(1)

يزيد كه حالت عادى نداشت و گويا مست(2)بود يا اينكه همه چيز را از دست رفته مى ديد، درحالى كه با چوب دستى خود بر لب و دندان امام حسين (ع) ضربه مى زد، مى خواند:

لَيْتَ أَشْيَاخِى بِبَدْرٍ شَهِدُوا(3)

ص:141

اى كاش بزرگان قبيله ام كه در جنگ بدر كشته شدند، بودند و مى ديدند كه قبيلۀ خزرج چگونه در برابر نيزه ها به زارى افتاده اند.

به تلافى جنگ بدر بزرگانشان را كشتيم و حساب ما تسويه شد.

فرزندان بنى هاشم با حكومت ما بازى كردند و الا نه خبرى از آسمان آمد و نه وحى نازل شده است.

من از دودمان خندف (جد خود) نيستم، اگر كينه اى را كه از محمد (ص) به دل دارم بر فرزندانش عمل نكنم.

در اين زمان يكى از شاميان با اشاره به فاطمه، دختر امام حسين (ع) خطاب به يزيد گفت: «اين كنيز را به من ببخش!»

فاطمه خود را به عمه اش زينب چسباند و گفت: «عمه جان حال كه يتيم شده ام، كنيز هم بشوم؟» (1)

دل دريايى پيامبر عاشورا و شيرزن كربلا كه مملو از درد و رنج بود توفانى شد. رويش را به سوى مرد شامى برگرداند و فرمود: «نه تو و نه يزيد قادر به بردن اين دختر نيستيد» .

يزيد گفت: «به خدا سوگند كه مى توانم چنين كنم» .

ص:142

زينب فرمود: «به خدا سوگند، هرگز چنين قدرت و سلطه اى را خداوند به تو نداده است، مگر اينكه از اسلام خارج شوى و به دين ديگرى درآيى» .

يزيد كه به شدت برافروخته بود، گفت: «با من چنين سخن مى گويى؟ ! پدر و برادر تو از دين بيرون رفتند» .

دختر على (ع) گفت: «تو، پدر و جدت دين خدا را كه دين پدرم و برادرم بود، پذيرفتند، اگر مسلمان باشى» .

يزيد گفت: «دروغ مى گويى اى دشمن خدا» .

زينب فرمود: «تو ظاهراً امير هستى و ظالمانه ناسزا مى گويى و چون قدرت ظاهرى دارى، زورگويى مى كنى» .

سفير روم كه مهمان مجلس يزيد بود، با ديدن چنين صحنه هاى جانخراشى از يزيد پرسيد: «اين سر كه در مقابل دارى متعلق به چه كسى است؟»

يزيد علت اين سؤال را از او جويا شد. وى گفت: «چون به كشورم بازگردم دربارۀ آنچه ديده ام از من سؤال مى شود و بايد علت اين همه شادى و سرور را بدانم تا قيصر را نيز خوشحال كنم» .

يزيد گفت: «اين سر حسين [ع ]، پسر فاطمه [عليها السلام ]، دختر محمد [ص] است» .

سفير پرسيد: «همان محمدى كه پيامبر شماست؟ !»

يزيد گفت: «آرى» .

ص:143

سفير روم كه به شدت منقلب شده بود، برآشفت و گفت:

نابود باشيد با چنين آيينى كه داريد! دين من بهتر از دين شماست؛ زيرا پدر من كه از نبيرگان داوود است و ميان ما و داوود، پدران بسيارى قرار گرفته اند، بسيار مورد احترام است و بر جاى سم آن مركبى كه عيسى بر آن سوار شده بود كليسايى ساخته اند و مردم من به زيارت آن مى روند و شما فرزند پيامبر خود را كشته ايد با آنكه جز يك دختر ميان آنها واسطه نيست.(1)

اين سخنان منطقى و برهان قدرتمند آن چنان يزيد را غضبناك كرد كه دستور داد فرستادۀ پادشاه روم را به قتل رسانند.(2)

دختر شجاع، انديشمند، برنامه ريز و با فراست على (ع) كه شرايط را مناسب مى ديد و از سوى ديگر مى بايست هيبت و هيمنۀ خبيث پادشاه اموى را خرد كند، برخاست و زبان به سخن گشود:

الحَمْدُ لِلهِ رَبِّ الْعالَمِينَ وَ صَلَّى اللهُ عَلَى رَسُولِهِ وَ آلِهِ أَجْمَعِينَ، صَدَقَ اللهُ كَذَلِكَ يَقُولُ ثُمَّ كانَ عاقِبَةَ الَّذِينَ أَساؤُا السُّواى أَنْ كَذَّبُوا بِآياتِ اللهِ وَ كانُوا بِها

ص:144

يَسْتَهْزِؤُنَ .(1)

أَ ظَنَنْتَ يَا يَزِيدُ حَيْثُ أَخَذْتَ عَلَيْنَا أَقْطَارَ الْأَرْضِ وَ آفَاقَ السَّمَاءِ فَأَصْبَحْنَا نُسَاقُ كَمَا تُسَاقُ الْأُسَارَى أَنَّ بِنَا عَلَى اللهِ هَوَاناً وَ بِكَ عَلَيْهِ كَرَامَةً وَ أَنَّ ذَلِكَ لِعِظَمِ خَطَرِكَ عِنْدَهُ فَشَمَخْتَ بِأَنْفِكَ وَ نَظَرْتَ فِى عِطْفِكَ جَذْلَانَ مَسْرُوراً حِينَ رَأَيْتَ الدُّنْيَا لَكَ مُسْتَوْسِقَةً وَ الْأُمُورَ مُتَّسِقَةً وَ حِينَ صَفَا لَكَ مُلْكُنَا وَ سُلْطَانُنَا، مَهْلًا مَهْلًا أَ نَسِيتَ قَوْلَ اللهِ تَعَالَى وَ لا يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّما نُمْلِى لَهُمْ خَيْرٌ لِأَنْفُسِهِمْ إِنَّما نُمْلِى لَهُمْ لِيَزْدادُوا إِثْماً وَ لَهُمْ عَذابٌ مُهِينٌ .

أَ مِنَ الْعَدْلِ يَا ابْنَ الطُّلَقَاءِ تَخْدِيرُكَ حَرَائِرَكَ وَ إِمَاءَكَ وَ سَوْقُكَ بَنَاتِ رَسُولِ اللهِ (ص) سَبَايَا قَدْ هَتَكْتَ سُتُورَهُنَّ وَ أَبْدَيْتَ وُجُوهَهُنَّ، تَحْدُو بِهِنَّ الْأَعْدَاءُ مِنْ بَلَدٍ إِلَى بَلَدٍ وَ يَسْتَشْرِفُهُنَّ أَهْلُ المَنَاهِلِ وَ المَنَاقِلِ وَ يَتَصَفَّحُ وُجُوهَهُنَّ الْقَرِيبُ وَ الْبَعِيدُ وَ الدَّنِىُّ وَ الشَّرِيفُ، لَيْسَ مَعَهُنَّ مِنْ رِجَالِهِنَّ وَلِىٌّ وَ لَا مِنْ حُمَاتِهِنَّ حَمِىٌّ، وَ كَيْفَ يُرْتَجَى مُرَاقَبَةُ مَنْ لَفَظَ فُوهُ أَكْبَادَ الْأَزْكِيَاءِ وَ نَبَتَ لحَمُهُ بِدِمَاءِ الشُّهَدَاءِ، وَ كَيْفَ يَسْتَبْطِئُ فِى بُغْضِنَا أَهْلَ الْبَيْتِ مَنْ نَظَرَ إِلَيْنَا بِالشَّنَفِ وَ الشَّنَآنِ وَ الْإِحَنِ وَ الْأَضْغَانِ ثُمَّ تَقُولُ غَيْرَ مُتَأَثِّمٍ وَ لَا مُسْتَعْظِمٍ:

ص:145

وَ أَهَلُّوا وَ اسْتَهَلُّوا فَرَحاً ثُمَّ قَالُوا يَا يَزِيدُ لَا تُشَلُ

مُنْتَحِياً عَلَى ثَنَايَا أَبِى عَبْدِ اللهِ سَيِّدِ شَبَابِ أَهْلِ الجَنَّةِ تَنْكُتُهَا بِمِخْصَرَتِكَ وَ كَيْفَ لَا تَقُولُ ذَلِكَ وَ قَدْ نَكَأْتَ الْقَرْحَةَ وَ اسْتَأْصَلْتَ الشَّافَةَ بِإِرَاقَتِكَ دِمَاءَ ذُرِّيَّةِ مُحَمَّدٍ (ص) وَ نُجُومِ الْأَرْضِ مِنْ آلِ عَبْدِالمُطَّلِبِ، وَ تَهْتِفُ بِأَشْيَاخِكَ زَعَمْتَ أَنَّكَ تُنَادِيهِمْ. فَلَتَرِدَنَّ وَشِيكاً مَوْرِدَهُمْ وَ لَتَوَدَّنَّ أَنَّكَ شَلَلْتَ وَ بَكِمْتَ، وَ لَمْ يَكُنْ قُلْتَ مَا قُلْتَ وَ فَعَلْتَ مَا فَعَلْتَ.

أَللَّهُمَّ خُذْ بِحَقِّنَا وَ انْتَقِمْ مِنْ ظَالِمِنَا وَ أَحْلِلْ غَضَبَكَ بِمَنْ سَفَكَ دِمَاءَنَا وَ قَتَلَ حُمَاتَنَا، فَوَ اللهِ مَا فَرَيْتَ إِلَّا جِلْدَكَ وَ لَا جَزَزْتَ إِلَّا لحَمَكَ وَ لَتَرِدَنَّ عَلَى رَسُولِ اللهِ بِمَا تَحَمَّلْتَ مِنْ سَفْكِ دِمَاءِ ذُرِّيَّتِهِ وَ انْتَهَكْتَ مِنْ حُرْمَتِهِ فِى عِتْرَتِهِ وَ لحَمَتِهِ حَيْثُ يَجْمَعُ اللهُ شَمْلَهُمْ وَ يَلُمُّ شَعَثَهُمْ وَ يَأْخُذُ بِحَقِّهِمْ وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُوا فِى سَبِيلِ اللهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْياءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ (1)حَسْبُكَ بِاللهِ حَاكِماً وَ بِمُحَمَّدٍ خَصِيماً وَ بِجَبْرَئِيلَ ظَهِيراً وَ سَيَعْلَمُ مَنْ سَوَّى لَكَ وَ مَكَّنَكَ مِنْ رِقَابِ المُسْلِمِينَ، بِئْسَ لِلظَّالِمِينَ بَدَلًا وَ أَيُّكُمْ شَرٌّ مَكاناً وَ أَضْعَفُ جُنْداً.

وَ لَئِنْ جَرَّتْ عَلَىَّ الدَّوَاهِى مُخَاطَبَتَكَ إِنِّى لَأَسْتَصْغِرُ قَدْرَكَ وَ أَسْتَعْظِمُ تَقْرِيعَكَ وَ أَسْتَكْبِرُ تَوْبِيخَكَ، لَكِنَّ

ص:146

الْعُيُونَ عَبْرَى وَ الصُّدُورَ حَرَّى، أَلَا فَالْعَجَبُ كُلُّ الْعَجَبِ لِقَتْلِ حِزْبِ اللهِ النُّجَبَاءِ بِحِزْبِ الشَّيْطَانِ الطُّلَقَاءِ، فَهَذِهِ الْأَيْدِى تَنْطِفُ مِنْ دِمَائِنَا وَ الْأَفْوَاهُ تَتَحَلَّبُ مِنْ لُحُومِنَا وَ تِلْكَ الجُثَثُ الطَّوَاهِرُ الزَّوَاكِى تَنْتَابُهَا الْعَوَاسِلُ وَ تَعْفُوهَا أُمَّهَاتُ الْفَرَاعِلِ.

وَ لَئِنِ اتَّخَذْتَنَا مَغْنَماً لَتَجِدُنَا وَشِيكاً مَغْرَماً حِينَ لَا تَجِدُ إِلَّا مَا قَدَّمْتَ وَ ما رَبُّكَ بِظَلَّامٍ لِلْعَبِيدِ فَإِلَى اللهِ المُشْتَكَى وَ عَلَيْهِ المُعَوَّلُ، فَكِدْ كَيْدَكَ وَ اسْعَ سَعْيَكَ وَ نَاصِبْ جُهْدَكَ فَوَ اللهِ لَا تَمْحُو ذِكْرَنَا وَ لَا تُمِيتُ وَحْيَنَا وَ لَا تُدْرِكُ أَمَدَنَا وَ لَا تَرْحَضُ عَنْكَ عَارَهَا وَ هَلْ رَأْيُكَ إِلَّا فَنَدٌ وَ أَيَّامُكَ إِلَّا عَدَدٌ، وَ جَمْعُكَ إِلَّا بَدَدٌ؟ يَوْمَ يُنَادِ المُنَادِ أَلا لَعْنَةُ اللهِ عَلَى الظَّالِمِينَ.

فَالحَمْدُ لِلهِ الَّذِى خَتَمَ لِأَوَّلِنَا بِالسَّعَادَةِ وَ لِآخِرِنَا بِالشَّهَادَةِ وَ الرَّحْمَةِ، وَ نَسْأَلُ اللهَ أَنْ يُكْمِلَ لَهُمُ الثَّوَابَ وَ يُوجِبَ لهُمُ المَزِيدَ وَ يُحْسِنَ عَلَيْنَا الْخِلَافَةَ إِنَّهُ رَحِيمٌ وَدُودٌ، وَ حَسْبُنَا اللهُ وَ نِعْمَ الْوَكِيل.(1)

ستايش خداوندى را سزاست كه پرودگار جهان هاست، و درود خدا بر فرستادۀ او و خاندانش. خداوند تعالى درست فرمود: «عاقبت آنان را كه كار زشت كردند، اين بود كه

ص:147

آيات الهى را تكذيب و آن را به سخره گرفتند» . اى يزيد! حال كه در باور خويش بر ما سخت گرفته اى و راه اقطار زمين و آفاق آسمان ها و راه چاره را به رويمان مسدود كرده اى، و ما را مانند اسيران از شهرى به شهرى مى گردانند، آيا پندار تو اين است كه خداوند تو را عزيز و ما را ذليل ساخته است؟ ! و اين پيروزى به علت آبرومندى تو در پيشگاه خداست؟ !

بدان كه از روى كبر مى خرامى و از سر عجب نگاه مى كنى و بر خود مى بالى. سرخوش و شادمانى كه دنيا به تو روى آورده است و كارهاى تو را آراسته و حكومت ما را به تو اختصاص داده است؛ كمى آهسته تر!

آيا كلام خداوند را از ياد برده اى كه مى فرمايد: «گمان نكنيد آنان را كه به كفر گرويدند مهلتى مى دهيم تا بر سركشى و نافرمانى بيفزايند و آنان را عذابى خواركننده است» .

اى پسر آزادشدگان(1)، آيا از عدالت است كه تو زنان و

ص:148

كنيزان خود را در پرده بنشانى و پرده نشينان رسول خدا را اسير كنى و شهر به شهر بگردانى؟ ! پردۀ آبروى آنها را بدرى و صورت آنها را نمايان سازى تا چشم مردم آنها را ببيند؟ ! و دور و نزديك، شريف و فرومايه تماشايشان كنند؟ ! از مردان آنها كسى همراهشان نباشد، نه ياور و نه نگاهدارنده و نه مددكارى؟ !

چگونه مى توان اميد بست به دلسوزى كسى كه مادرش جگر پاك مردان خدا را جويد و گوشت او از خون شهيد روييده است؟ ! و اين رفتار از كسى كه پيوسته با ما دشمنى كرده است، بعيد نيست. اين گناه بزرگ را خرد شمارى و خود را بر اين كردار زشت مجرم ندانى و به اجداد كافر خويش مباهات، و آرزوى حضورشان كنى تا جنايت بى رحمانۀ تو را ببينند و شادمان شوند و از تو قدردانى كنند. با چوب بر لب و دندان ابى عبدالله (ع) ، سيد جوانان بهشت مى زنى، چرا شادمان نباشى كه دل ما را مجروح كردى؟ ! از رنج شورش درون رستى و خون فرزندان رسول خدا را كه ستارگان زمين بودند ريختى و هم اكنون گذشتگان خود را مى خوانى. بايد صبر و شكيبايى پيشه كرد و ديرى نپايد كه تو نيز به آنها ملحق شوى و آرزو كنى كه اى كاش دست هايت خشك شده بود و زبانت لال و آن سخن را بر زبان نمى آوردى و آن كار زشت را

ص:149

انجام نمى دادى!

خداوندا، حق ما را بستان و انتقام ما را بگير و بر اين ستم پيشگان كه خون ما را ريخته اند خشم و عذاب خود را فرو فرست.

اى يزيد، به خدا سوگند كه پوست خود را شكافتى و گوشت بدن خود را پاره پاره كردى. رسول خدا را در حالى ملاقات كنى كه آن بار سنگين بر دوش توست؛ خون خاندانش را ريخته اى و پردۀ حرمت او را دريده اى و فرزندانش را به اسارت برده اى؛ جايى كه خداوند پريشانى آنها را بزدايد و داد آنها را بستاند. خدا فرموده است: «مپنداريد آنان كه در راه خدا كشته شده اند، مرده اند بلكه زنده و از روزى خداوند بهره مند هستند» .

همين بس كه آن روز خداوند، حاكم و محمد (ص) خصم شما و جبرئيل پشتيبان اوست و كسى كه راه را براى تسلط تو بر مسلمانان مهيا ساخت، به زودى در خواهد يافت كه پاداش ستمكاران چه پاداش بدى است، و خواهد فهميد كه كدام يك از شما بدتر و سپاه كدام يك ناتوان تر است.

اگر چه مصيبت هاى روزگار وادارم ساخت تا با تو سخن بگويم. اما تو را ناچيز مى شمارم و بسيار نكوهشت مى كنم و سرزنش هاى تو را چيزى نمى شمارم. اما چه كنم كه

ص:150

ديده ها گريان و دل ها سوزان است.

جاى شگفتى است كه حزب شيطان حزب خدا را به قتل رساند و خون ما از پنجه هاى شما بچكد، پاره هاى گوشت بدن ما از دهان شما خارج شود و آن بدن هاى پاك و مطهر را گرگ هاى وحشى بيابان دريابند.

آنچه امروز غنيمت مى شناسى فردا غرامت است و آنچه را از پيش فرستادى دريافت خواهى كرد.

خداوند بر بندگان ستم روا ندارد و شكوه ام براى اوست و به او اعتماد دارم؛ پس هر خدعه اى كه دارى انجام ده و هر تلاش و كوششى را به كار بگير. به خدا سوگند ياد ما را از دل ها و وحى ما را محو نخواهى كرد و به جلال ما نخواهى رسيد و لكۀ ننگ اين ستم را نخواهى شست. رأى و نظر تو بى اعتبار و ناپايدار و زمان سلطنت تو اندك و جمعيت تو پريشان خواهد شد، آن گاه كه هاتفى فرياد زند «الا لعنة الله على القوم الظالمين» .

سپاس خداوندى را كه آغاز ما را به سعادت و آمرزش و عاقبت ما را به شهادت رقم زد و از خداوند مى خواهم كه آنان را اجر جزيل عنايت فرمايد و بر پاداش آنها بيفزايد. او خود بر ما نيكو خليفه اى است و مهربان ترين مهربانان است و بر او توكل مى كنيم.

اى خدا را آشناتر از همه اى كه كفر از هيبتت در واهمه

ص:151

حضرت صبر از تو گوهر يافته

قامت عشق از تو زيور يافته

همچو كوهي بر زمين استاده اي

ركن عرشي كاين چنين استاده اي؟

باورم نايد در اين ملك خدا

اين همه تير و تو تنها روي پا

بازگو با من تو اي دخت علي

حامل سر خدايي يا ولي؟

آن همه آشفتگي در پاي عشق

تير باران كردن سيماي عشق

خون حق را ريختن بر روي خاك

سينة خورشيد ديدن چا ك چاك

دختران آسمان را رخ كبود

كودكان كهكشان را همچو كبود

باز خنديدن به روي تيغ و تير

كيستي روشن تر از ماه منير؟

همرهي با كاروان خستگان

لب نهادن بر گلوي تشنگان

آب از اشك زلالت منفعل

خواب از راز و نيازت بس خجل

داد و بيداد از جفاي ناكثان

« در اسارت اعتدال كهكشان»(1)

كو اسارت؟ خصم تو در بند بود

هر كلامت صد هزاران پند بود

روز عاشورا كه غيرت مرده بود

تيغ نامردان به عزت خورده بود

آن زماني كه خداي كربلا

يكه شد در آن زمين پر بلا

چون نگاهت در نگاهش اوفتاد

حيدر و زهرا به يادش اوفتاد

دست لبخندت پريشاني زدود

بر دل دريايي اش مستي فزود

گر نبودي تو كنار خيمه ها

پاسبان و رازدار كشته ها

شاه را كي خنده بر لب مي رسيد؟

جان او از قصه بر لب مي رسيد

ص:152

تو منايى، تو صفايى، زينبى

مرتضايي، زهره اي تو، يا نبي؟

وصف تو نايد به دنياي ادب

ذكر تو سري است از اسرار رب(1)

سخنان زينب، غرور و تبختر يزيد را درهم شكسته و اعتبارش را به باد داده بود. دختر على (ع) در اوج عزت و شرف و آزادگى، فرهيختگان دنيا را آن چنان در هم كوبيد كه تا آخرين لحظۀ آفرينش، آرامشى در پى نداشت. سخنان برگرفته از روح نيرومند و پرصلابت شيرزن قهرمان كربلا اوج افتخار هستى و اعتبار تمامى آزادگان است.

روشنى صبح بدون شبى

ص:153

ديدن خورشيد ذبيح از قفا

باز ستادن چو فلك روي پا!

جان تو گلخانه عشق خداست

جاي چنان چون تو زني كربلاست(1)

ص:154

عاقل بودند و اينها فريفته و نادان هستند؛ زيرا كسى جز ناپاكان، پيامبران و فرزندان آنان را نمى كشد» .

يزيد سرافكنده شد و دستور داد آنان را از مجلس بيرون ببرند (1)و سر مقدس امام حسين (ع) را در قصر آويزان كنند.(2)خانه اى در نزديكى قصر، محل استقرار خاندان نبوت شد.(3)يزيد كه نقشه هاى خود را خنثا و برنامه هايش را ملغا مى ديد، دستور داد تا خطيب مسجد جامع در اجتماع مردم از على (ع) و حسين (ع) بد بگويد.

ص:155

يزيد به وى اجازه نداد. اما پافشارى مردم چاره از او گرفته بود و امام بر منبر استقرار يافت و چنين گفت:

أَيُّهَا النّاسُ! أُعْطِينَا سِتّاً وَ فُضِّلْنَا بِسَبْعٍ: أُعْطِينَا الْعِلْمَ وَ الْحِلْمَ وَ السَّمَاحَةَ وَ الْفَصَاحَةَ وَ الشَّجَاعَةَ وَ المَحَبَّةَ فِى قُلُوبِ المُؤْمِنِينَ، وَ فُضِّلْنَا بِأَنَّ مِنَّا النَّبِىَّ المُخْتَارَ مُحَمَّداً وَ مِنَّا الصِّدِّيقُ وَ مِنَّا الطَّيَّارُ وَ مِنَّا أَسَدُ اللهِ وَ أَسَدُ رَسُولِهِ وَ مِنَّا سِبْطَا هَذِهِ الْأُمَّةِ.

مَنْ عَرَفَنِى فَقَدْ عَرَفَنِى وَ مَنْ لَمْ يَعْرِفْنِى أَنْبَأْتُهُ بِحَسَبِى وَ نَسَبِى.

أَيُّهَا النَّاسُ! أَنَا ابْنُ مَكَّةَ وَ مِنَى، أَنَا ابْنُ زَمْزَمَ وَ الصَّفَا، أَنَا ابْنُ مَنْ حَمَلَ الرُّكْنَ بِأَطْرَافِ الرِّدَا، أَنَا ابْنُ خَيْرِ مَنِ ائْتَزَرَ وَ ارْتَدَى، أَنَا ابْنُ خَيْرِ مَنِ انْتَعَلَ وَ احْتَفَى، أَنَا ابْنُ خَيْرِ مَنْ طَافَ وَ سَعَى، أَنَا ابْنُ خَيْرِ مَنْ حَجَّ وَ لَبَّى، أَنَا ابْنُ مَنْ حُمِلَ عَلَى الْبُرَاقِ فِى الهَوَاءِ، أَنَا ابْنُ مَنْ أُسْرِىَ بِهِ مِنَ المَسْجِدِ الحَرامِ إِلَى المَسْجِدِ الْأَقْصَى، أَنَا ابْنُ مَنْ بَلَغَ بِهِ جَبْرَئِيلُ إِلَى سِدْرَةِ المُنْتَهَى، أَنَا ابْنُ مَنْ دَنا فَتَدَلَّى فَكانَ قابَ قَوْسَيْنِ أَوْ أَدْنى، أَنَا ابْنُ مَنْ صَلَّى بِمَلَائِكَةِ السَّمَاءِ، أَنَا ابْنُ مَنْ أَوْحَى إِلَيْهِ الجَلِيلُ مَا أَوْحَى، أَنَا ابْنُ مُحَمَّدٍ المُصْطَفَى أَنَا ابْنُ عَلِىٍّ المُرْتَضَى، أَنَا ابْنُ مَنْ ضَرَبَ خَرَاطِيمَ الخَلْقِ، حَتَّى قَالُوا لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ.

أَنَا ابْنُ مَنْ ضَرَبَ بَيْنَ يَدَىْ رَسُولِ اللهِ بِسَيْفَيْنِ وَ طَعَنَ

ص:156

بِرُمْحَيْنِ وَ هَاجَرَ الْهِجْرَتَيْنِ وَ بَايَعَ الْبَيْعَتَيْنِ وَ قَاتَلَ بِبَدْرٍ وَ حُنَيْنٍ وَ لَمْ يَكْفُرْ بِاللهِ طَرْفَةَ عَيْنٍ، أَنَا ابْنُ صَالِحِ المُؤْمِنِينَ وَ وَارِثِ النَّبِيِّينَ وَ قَامِعِ المُلْحِدِينَ وَ يَعْسُوبِ المُسْلِمِينَ وَ نُورِ المُجَاهِدِينَ وَ زَيْنِ الْعَابِدِينَ وَ تَاجِ الْبَكَّائِينَ وَ أَصْبَرِ الصَّابِرِينَ وَ أَفْضَلِ الْقَائِمِينَ مِنْ آلِ يَاسِينَ رَسُولِ رَبِّ الْعَالَمِينَ أَنَا ابْنُ المُؤَيَّدِ بِجَبْرَئِيلَ، المَنْصُورِ بِمِيكَائِيلَ.

أَنَا ابْنُ المُحَامِى عَنْ حَرَمِ المُسْلِمِينَ وَ قَاتِلِ المَارِقِينَ وَ النَّاكِثِينَ وَ الْقَاسِطِينَ وَ المُجَاهِدِ أَعْدَاءَهُ النَّاصِبِينَ، وَ أَفْخَرِ مَنْ مَشَى مِنْ قُرَيْشٍ أَجْمَعِينَ، وَ أَوَّلِ مَنْ أَجَابَ وَ اسْتَجَابَ لِلهِ وَ لِرَسُولِهِ مِنَ المُؤْمِنِينَ، وَ أَوَّلِ السَّابِقِينَ، وَ قَاصِمِ المُعْتَدِينَ وَ مُبِيدِ المُشْرِكِينَ، وَ سَهْمٍ مِنْ مَرَامِى اللهِ عَلَى المُنَافِقِينَ، وَ لِسَانِ حِكْمَةِ الْعَابِدِينَ وَ نَاصِرِ دِينِ اللهِ وَ وَلِىِّ أَمْرِ اللهِ وَ بُسْتَانِ حِكْمَةِ اللهِ وَ عَيْبَةِ عِلْمِهِ، سَمِحٌ، سَخِىٌّ، بَهِىٌّ، بُهْلُولٌ زَكِىٌّ، أَبْطَحِىٌّ، رَضِىٌّ، مِقْدَامٌ، هُمَامٌ، صَابِرٌ، صَوَّامٌ، مُهَذَّبٌ، قَوَّامٌ، قَاطِعُ الْأَصْلَابِ وَ مُفَرِّقُ الْأَحْزَابِ، أَرْبَطُهُمْ عِنَاناً وَ أَثْبَتُهُمْ جَنَاناً، وَ أَمْضَاهُمْ عَزِيمَةً وَ أَشَدُّهُمْ شَكِيمَةً، أَسَدٌ بَاسِلٌ يَطْحَنُهُمْ فِى الحُرُوبِ إِذَا ازْدَلَفَتِ الْأَسِنَّةُ وَ قَرُبَتِ الْأَعِنَّةُ طَحْنَ الرَّحَى، وَ يَذْرُوهُمْ فِيهَا ذَرْوَ الرِّيحِ الهَشِيمَ، لَيْثُ الْحِجَازِ وَ كَبْشُ الْعِرَاقِ، مَكِّىٌّ مَدَنِىٌّ خَيْفِىٌّ عَقَبِىٌّ بَدْرِىٌّ أُحُدِىٌّ شَجَرِىٌّ مُهَاجِرِىٌّ.

ص:157

مِنَ الْعَرَبِ سَيِّدُهَا، وَ مِنَ الْوَغَى لَيْثُهَا، وَارِثُ المَشْعَرَيْنِ وَ أَبُو السِّبْطَيْنِ: الحَسَنِ وَ الحُسَيْنِ، ذَاكَ جَدِّى عَلِىُّ بْنُ أَبِى طَالِبٍ.

اى مردم، خداوند ما را شش خصلت عطا فرموده است و بر هفت ويژگى برترى يافته ايم. علم، بردبارى، سخاوت، فصاحت، شجاعت، و محبت در قلوب مؤمنان را به ما ارزانى داشت و ما را بر ديگران اين گونه برترى داد كه پيامبر بزرگ اسلام، صديق على (ع) ، جعفر طيار، شير رسول خدا حمزه، امام حسن و امام حسين (عليهما السلام) دو فرزندان بزرگ رسول خدا (ص) را از ما انتخاب كرد.(1)هر كس كه مرا شناخت و آنان كه مرا نمى شناسند با معرفى پدرانم خود را به آنها مى شناسانم.

اى مردم! من فرزند مكه و منا هستم. من فرزند زمزم و صفا هستم. من فرزند كسى هستم

كه حجرالاسود را با رداى خود حمل و بر جاى خود نصب كرد. من فرزند بهترين طواف كنندگان هستم. من فرزند بهترين حج گزاران و تلبيه گويان هستم. من فرزند كسى هستم كه بر براق سوار شد. من فرزند پيامبرى هستم كه در يك شب از مسجدالحرام به مسجدالاقصى رفت. من فرزند كسى هستم

ص:158

كه جبرئيل او را به سدرةالمنتهى برد و به مقام قرب الهى و نزديك ترين جايگاه به خدا رسيد. من فرزند كسى هستم كه با ملائكۀ آسمان نماز گزارد. من فرزند پيامبرى هستم كه خداوند بزرگ برايش وحى فرستاد. من فرزند محمد مصطفى (ص) و على مرتضى (ع) هستم. فرزند كسى هستم كه بينى گردن كشان را به خاك ماليد تا به كلمۀ توحيد اقرار كردند .

من پسر كسى هستم كه در برابر پيامبر با دو شمشير و دو نيزه مى جنگيد؛ دو بار هجرت و دو بار بيعت كرد و در بدر و حنين با كافران به مبارزه برخاست و به اندازۀ زدن يك پلك كفر نورزيد. من فرزند صالح مؤمنان، وارث انبيا، از بين برندۀ مشركان، امير مسلمانان، فروغ جهادگران، زينت عبادت كنندگان و افتخار گريه كنندگان هستم.

من فرزند بردبارترين صابران، و بافضيلت ترين نمازگزاران از اهل بيت رسول خدا هستم. من فرزند كسى هستم كه جبرئيل او را تأييد و ميكائيل او را يارى كرد. من فرزند كسى هستم كه حرم مسلمانان را پاسدارى و با مارقين و ناكثين و قاسطين به نبرد پرداخت. من فرزند بهترين قريشم. من پسر كسى هستم كه اولين ايمان آورنده به خدا و رسول او بود. من پسر اولين سبقت گيرنده در ايمان و شكنندۀ كمر متجاوزان و از بين برندۀ مشركانم.

ص:159

من فرزند كسى هستم كه مانند تيرى از تيرهاى خدا براى منافقان و زبان حكمت بندگان خدا و يارى كنندۀ دين خدا و ولى امر او و بوستان حكمت الهى و حامل علم خدا بود.

او جوانمرد، سخاوتمند، نيكوكار، جامع خيرات، آقا، بزرگ، ابطحى، راضى به خواست خدا، پيشگام در مشكلات، صبور، هميشه روزه دار، پاكيزه از هر آلودگى و بسيار نمازگزار بود.

او كه رشتۀ اصلاب دشمنان را از هم گسست و شيرازۀ احزاب كفر را از هم پاشيد. او داراى قلبى ثابت و قدرتمند، اراده اى استوار و محكم و عزمى راسخ بود و مانند شيرى شجاع وقتى نيزه ها به هم درمى آويخت آنها را خرد و پراكنده مى ساخت. او شير حجاز و بزرگ عراق از مكى و مدنى، حنفى، عقبى، بدرى، احدى، شجرى و مهاجرى(1)است كه در همۀ صحنه ها حضور داشت. او سيد عرب و شير ميدان جنگ و وارث دو مشعر، پدر حسن (ع) و حسين (ع) ، جدم على بن ابى طالب (ع) است.

امام سجاد (ع) آن چنان با روحى سرشار از حماسه و عزت سخن مى گفت كه دستگاه اموى بيمناك شد و براى پرهيز از خشم مردم به مؤذن دستور داد كه اذان بگويد تا امام سكوت كند.

ص:160

چون صداى موذن به تكبير بلند شد، امام (ع) فرمود: «چيزى بزرگ تر از خداوند نيست» .

چون مؤذن به يگانگى خدا شهادت داد، امام (ع) فرمود: «موى، پوست، گوشت و خونم به يكتاپرستى شهادت مى دهد» .

آن گاه كه مؤذن بانگ زد: «اشهد ان محمداً رسول الله» امام (ع) خطاب به يزيد فرمود: «اين محمد كه نامش برده شد جد من است يا تو؟ اگر ادعا كنى كه جد توست دروغگويى و كافر شوى و اگر جد من است، چرا خاندان او را از دم تيغ گذراندى؟»(1)

سخنان روشنگرانۀ امام موجى از نفرت و خشم را در طبقات مردم به وجود آورد. صداى ضجه و شيون اهالى شام حكومت اموى را درمانده كرد. يزيد به خوبى دريافته

ص:161

بود كه على رغم آن همه توجه و رسيدگى به مردم شام (1)، امنيت و ثبات سلطنت او هم اكنون از سوى آنان در معرض خطر جدى است. ازاين رو چاره اى نيافت جز اينكه اجازه دهد خاندان پيامبر براى شهداى كربلا به عزادارى بپردازند.

با آغاز عزادارى براى شهداى كربلا، گريه و شيون به مؤثرترين ابزار براى استيضاح دستگاه جابر اموى تبديل شد.

عاشورا طناب دار سلطنت ظلم، و كربلا تير خلاص استكبار يزيدى شده بود. گروه گروه مردم شام با اهل بيت به عزاداى و همدردى مى پرداختند و كار آن چنان بالا گرفت كه يزيد هم از عبيدالله بيزارى مى جست و به خاندان امام حسين (ع) اداى احترام مى كرد.

روزى از امام سجاد (ع) عذرخواهى كرد و گفت: «آنچه گذشت به عهدۀ فرزند مرجانه است. لعنت خدا بر پسر مرجانه! اگر حسين (ع) با من مواجه مى شد، هر چه مى خواست انجام مى دادم و با تمام قدرت از كشته شدنش جلوگيرى مى كردم؛ حتى اگر به هلاكت بعضى از فرزندانم مى انجاميد. اما آنچه اتفاق افتاد و ديدى، قضاى الهى بود. حال هر احتياجى داريد بنويسيد تا انجام دهم» .(2)

ص:162

امام درخواست كرد تا سر پدر بزرگوارش را تحويل دهند كه يزيد امتناع كرد. اما فشار افكار عمومى كار را به جايى رساند كه به قول طبرى، يزيد بر سر سفره غذا نمى نشست، مگر اينكه على بن حسين (ع) را فرا مى خواند و او را بر سر همان سفره مى نشاند(1)؛ البته تغيير رفتار يزيد فريبى بيش نبود و او و مشاوران نيرنگ بازش شرايط را تحليل كرده و زمان را مقتضاى چنين برخوردهاى منافقانه اى مى دانستند. وگرنه در پشت پرده، حقيقت انديشۀ امويان غير از آنچه بود كه مردم مشاهده مى كردند. يزيد هر دو عراق، (كوفه و بصره) ، را در حوزۀ قلمرو عبيدالله قرار داد(2)و يك ميليون درهم پاداش براى وى فرستاد و در جواب بى وفايى مردم كوفه نسبت به امام حسين (ع) و خلق ماجراى كربلا دستور داد عبيدالله به ميزان صددرصد بر پاداش و هداياى مردم كوفه بيفزايد و با همين عطاياى يزيد بود كه عبيدالله دو كاخ سرخ و سفيد ساخت تا زمستان ها را در قصر حمراء و تابستان را در قصر بيضا بگذراند. به هر حال هيچ گونه آثارى از ندامت و تغيير رويه در زندگى خفت بار او ثبت نشده است.

ص:163

ص:164

امام (ع) آن دينارها را به مستمندان شام بخشيد.(1)هنگام حركت، يزيد، مقدارى وسايل را به همراه كاروان فرستاد و به ام كلثوم گفت: «اينها در قبال مصايبى است كه بر شما وارد شد» .

ام كلثوم فرياد زد: «چقدر تو بى حيا و بى شرمى! برادرم حسين (ع) و اهل بيت او را كشته اى و به ما مال و منال مى دهى؟ ! هرگز اين اموال را نمى پذيريم»(2)

ص:165

ص:166

قبل از رفتن به شام از كربلا عبور كردند و بر مزار شهدا به عزادارى پرداختند.(1)اين احتمال بسيار ضعيف به نظر مى رسد.

٣. اهل بيت رسول خدا در سال 6٢، يك سال بعد از واقعۀ كربلا، در بيستم ماه صفر به كربلا آمده باشند.

4. اهل بيت پيامبر بعد از بازگشت به مدينه به كربلا رفته باشند كه در اين صورت تعيين روز اربعين به عنوان روز رسيدن آنها به كربلا منتفى است. اما آنچه مسلم است خاندان رسالت به زيارت قبور شهداى بزرگ كربلا رفتند و تا سه روز به عزادارى پرداختند و به قول سيد بن طاووس، ماتم هاى جگرخراش برپا داشتند.(2)هنوز هم مى توان صداى سكينه را از كنار قبر پدر شنيد كه مى گفت:

أَلا يا كَربَلا نُودِعُكَ جِسْماً

اى كربلا، بدنى را در تو به وديعه گذاشته ايم كه بدون غسل و كفن مدفون شد.

اى كربلا، كسى را به يادگار در تو قرار داديم كه روح احمد (ص) و وصى اوست.

همچنين آمده است چون كاروان به كربلا رسيد،

ص:167

جابربن عبدالله انصارى(1)را ديدند كه با تعدادى از بنى هاشم براى زيارت شهدا به كربلا آمده است. چون يكديگر را ملاقات كردند، به شدت گريستند و زنان روستاهاى مجاور نيز به آنها پيوستند.(2)آن گاه زينب كبرا درحالى كه زنان اطرافش را گرفته بودند با صوتى حزين كه جان ها را مى گداخت به امام سلام داد:

أَلسَّلَامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الْأَرْوَاحُ الَّتِى حَلَّتْ بِفِنَاءِ الحُسَيْنِ وَ أَنَاخَتْ بِرَحْلِهِ أَشْهَدُ أَنَّكُمْ أَقَمْتُمُ الصَّلَاةَ وَ آتَيْتُمُ الزَّكَاةَ وَ أَمَرْتُمْ بِالمَعْرُوفِ وَ نَهَيْتُمْ عَنِ المُنْكَرِ وَ جَاهَدْتُمُ المُلْحِدِينَ وَ عَبَدْتُمُ اللهَ حَتَّى أَتَاكُمُ الْيَقِينُ.

فرصت و كلام ما به پايان رسيد و قصدمان اين بود كه به مهر و ارادتش بياويزيم كه حسين زندۀ همۀ روزگاران است و عاشورا انگيزۀ بقا و حيات بندگان. حزن بزرگ آل محمد (ص) از واقعۀ جانسوز عاشورا، عزاى بى پايان همۀ آزادگان و حماسۀ بى كران كربلا، نياز بشريت در همه جا و هميشۀ آفرينش است. انسانيت، شرف، آزادگى، ايثار و جوانمردى بدون حسين هرگز به معنا نمى نشيند كه او نه

ص:168

تنها خون خداست كه ركن راه و باعث مهر و گل سرسبد آفرينش پروردگار است.

أَلسَّلَامُ عَلَيْكَ يَا أَبَا عَبْدِ اللهِ وَ عَلَى الْأَرْوَاحِ الَّتِى حَلَّتْ بِفِنَائِكَ وَ أَنَاخَتْ بِرَحْلِكَ عَلَيْكُمْ مِنِّى سَلَامُ اللهِ أَبَداً مَا بَقِيتُ وَ بَقِىَ اللَّيْلُ وَ النَّهَارُ وَ لَا جَعَلَهُ اللهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنْ زِيَارَتِكُمْ السَّلَامُ عَلَى الحُسَيْنِ وَ عَلَى عَلِىِّ بْنِ الحُسَيْنِ وَ عَلَى أولادِ الحُسَينِ وَ عَلى أَصْحَابِ الحُسَيْنِ.