ص: 2

ص: 3

ص: 4

ص: 6

ص: 7

ص: 8

5 – بر عهده داشتن حق الناس – 35

6 – معرفت به امام عصر علیه السلام و شكر نعمت وجودی ایشان – 39

درس چهارم: اصرار در دعا – 42

7 – الحاح و اصرار و دوری از سستی – 42

عوامل مؤثر در پیدایش حالت اصرار در دعا – 43

نمودهای مختلف اصرار در دعا – 44

توسل به اهل بیت علیهم السلام در دعای عبرات – 47

درس پنجم: گریه و زاری – 54

8 – بكاء، ضجه، تضرع و ابتهال – 54

زمینه سازی برای ایجاد حال بكاء در دعا – 55

چگونگی پیدایش حال ضجه و تضرع – 57

بكاء و ابتهال امام عصر علیه السلام در دعای عبرات – 59

درس ششم: توجه به مظان اجابت دعا و نیابت – 63

9 – دعا در حالات مختلفی كه وعده اجابتش داده شده – 63

10 – نیابت از زندگان و مردگان – 70

پرسشهای مفهومی از درسهای 1 تا 6 – 74

فصل دوم: دعای مأثور و غیر مأثور برای امام زمان علیه السلام – 75

درس هفتم: مقایسه دعای مأثور و دعای غیر مأثور – 75

الف – دعاهای غیر مأثور – 76

مقایسه دعای غیر مأثور همراه با حضور قلب با دعای مأثور بدون آن – 78

ب – دعاهای مأثور – 81

برتری دعاهای مأثور بر غیر مأثور – 81

مضامین دعاهای ائمه: در حق امام عصر علیه السلام – 86

ص: 9

دعای امام عصر علیه السلام برای تعجیل فرج خویش – 87

دعای ارواح پیامبر صلی الله علیه و آله و ائمه علیهم السلام در حق امام عصر علیه السلام – 90

درس نهم: دعا در قنوت و سجده – 94

دعا در قنوت نماز وتر – 95

دعای قنوت نماز جمعه – 97

2 – دعا در حال سجده – 98

درس دهم: دعا در تعقیب نمازها (1) – 101

3 – دعا در تعقیب نماز – 101

تعقیب اول برای نماز واجب – 104

تعقیب دوم برای نماز واجب – 105

تعقیب سوم برای نمازهای واجب – 108

تجدید عهد با امام عصر علیه السلام بعد از نماز واجب – 109

درس یازدهم: دعا در تعقیب نمازها (2) – 111

تعقیب نماز ظهر – 111

تعقب نماز عصر – 115

تعقیب نماز صبح و ظهر – 119

تعقیب دو ركعت اول نماز شب – 120

درس دوازدهم: زمانهای مناسب دعا (1) – 122

4 – دعا در زمانهای مناسب – 122

دعا در صبح و شام – 122

پیدا كردن فرصت برای دعا – 125

دعای عهد روزانه – 126

دعا در شب و روز جمعه – 128

درس سیزدهم: زمانهای مناسب دعا (2) – 136

ص: 10

دعا در عصر روز دوشنبه و پنج شنبه – 136

دعا در روز عید غدیر – 143

دعای ندبه در عید غدیر – 148

درس چهاردهم: زمان مناسب دعا (3) – 152

دعا در عید فطر و قربان – 152

عدم توفیق كامل مسلمانان برای عید فطر و قربان – 154

دو نمونه از دعاهای مأثور در روز عید – 156

درس پانزدهم: زمانهای مناسب دعا (4) – 164

دعا در ماه مبارك رمضان – 164

دعا در شب و روز نیمه شعبان – 173

دعای روز دحو الارض – 176

درس شانزدهم : زمانهای مناسب دعا (5) – 178

دعا در روز عاشورا – 178

خداوند: طاالب خون حسین علیه السلام – 179

امام عصر علیه السلام: خونخواه ابی عبدالله الحسین علیه السلام – 181

مؤمنان: طلب كنندگان خون امام حسین علیه السلام – 182

بهترین عمل در روز عاشورا – 185

درس هفدهم: مكانهای مناسب دعا (1) – 192

5 – دعا در مكانهای مناسب – 192

دعا در مسجد الحرام – 192

دعا در سرزمین عرفات – 195

درس هجدهم: مكانهای مناسب دعا (2) – 201

دعا در حرم مطهر سامرا و سرداب – 201

درس نوزدهم: مكانهای مناسب دعا (3) – 209

ص: 10

دعا در حرم مطهر رضوی – 209

دعا در زیر قبه سید الشهداء علیه السلام – 211

دعا در مشاهد مشرفه – 214

دعا در مساجد كوفه سهله و ... – 215

درس بیستم: دیگر دعاهای مأثور – 218

6 – دعاهای غیر مقید به زمان یا مكان خاص – 218

ذكر صلوات بر حضرت زهرا علیها السلام – 218

دعای امام رضا علیه السلام در حق حضرت صاحب الزمان علیه السلام – 219

صلوات ابوالحسن ضراب اصفهانی – 220

7 – دعای عهد با امام زمان علیه السلام – 227

گفتگوی پایانی – 229

پرسشهای مفهومی از درسهای 7 تا 20 – 224

فهرست منابع – 235

ص: 11

ص: 12

ص: 13

متعال از حضرت عیسی علیه السلام خواسته بود كه وقتی دعا می كند، حال غریقی را كه هیچ فریادرسی ندارد، داشته باشد.(1)

و به هیچ كس جز خدای متعال امید نبندد. در این صورت است كه هر چه از خدا بخواهد به او عطا می فرماید.(2)

رعایت این ادب در همه دعاهای انسان هم ممكن است و هم مطلوب، چه دعا برای انجام كار بشری باشد و چه یك كار خدایی.(3)

در كارهای بشری مقدمات اختیاری ای كه بشر فراهم می كند، انتظار طبیعی برای تحقق نتیجه را به وجود می آورد، اما در كارهای خدایی با وجود مقدمه چینی های بشری نتیجه ای كه به دست می آید، بسیار برتر از انتظاری است كه آن مقدمات ایجاد می كند. به عنوان مثال كسی كه برای قبولی در كنكور دانشگاه زحمت زیادی می كشد و پایه علمی مناسبی هم دارد، طبیعتاً هم خودش و هم دیگران انتظار دارند كه رتبه اش در كنكور، رتبه بالایی باشد. بر عكس، كسی كه سطع علمی خوبی در طول تحصیل دبیرستان و پیش دانشگاهی نداشته و تلاش زیادی هم در جهت آماده كردن خود برای شركت در كنكور نكرده است، به روال عادی و طبیعی، انتظار كسب رتبه بالایی در كنكور ندارد.

این دو فرد ممكن است برای قبولی و به دست آوردن رتبه خوب در كنكور دعا كنند، اما معمولاً حال متفاوتی در دعای خود دارند. اولی به دلیل شرایط خوبی كه دارد، معمولاً حالت ناامیدی و یأس كامل از غیر

ص: 14

خدا را ندارد، ولی دومی چون اتكای چندانی به خودش ندارد، علی القاعده امید بیشتری به دستگیری خداوند دارد. حالت انقطاع (بریدن) از خلق به سوی خداوند در وقتی كه انسان دست خود را خالی می بیند، بیشتر و بهتر برایش حاصل می شود. از همین جهت است كه دومی چون حسابی برای خود و تلاشهایش باز نمی كند، كسب رتبه خوب در كنكور را یك كار خدایی می بیند و با حال انقطاع بیشتری دعا می كند، در حالی كه فرد اول چون خود را چنان نیازمند دعا احساس نمی كند، حال انقطاعش معمولاً كمتر است. البته سفارش ائمه علیهم السلام این است كه انسان نباید فریب فراهم بودن شرایط – به حساب ظاهری – را بخورد و این باعث می شود كه بر وجود اسباب و وسائط تكیه و اتكا نماید.

هر چه معرفت انسان به قدرت الهی بیشتر و عمیق تر باشد، حساب كمتری روی وجود شرایط و اسباب ظاهری باز می كند و در این صورت است كه آن فرد اول هم می تواند – با داشتن معرفت صحیح – با حال انقطاع كامل به پیشگاه خداوند دعا كند.

با توجه به این مثال روشن می شود كه هر چه كار خدایی تر باشد، حال یأس از خلق و انقطاع كامل به سوی خداوند بهتر و راحت تر حاصل می شود و شرایط اجابت دعا زودتر فراهم می گردد. با این ترتیب می توانیم بگوییم كه چون طبق آیات و روایات، ظهور امام عصر علیه السلام و تحقق وعده های الهی در آن زمان یك كار خدایی و غیر بشری خواهد بود، دعا برای تعجیل فرج همراه با یأس از خلق و انقطاع به سوی خداوند می باشد.

اگر انسان به الهی بودن امر ظهور حضرت توجه و باور عمیق پیدا

ص: 15

كند، خود به خود برای آن چه به عنوان ادای تكلیف در زمان غیبت انجام می دهد – با وجود اهمیت و لزوم آن – حسابی باز نمی كند و بر آن، اتكایی نخواهد داشت. در این صورت وقتی تحقق فرج مولایش را از خداوند می طلبد، حال غریقی را دارد كه هیچ فریادرسی برای خود نمی شناسد و امیدی به هیچ چیز و هیچ كس جز خداوند متعال نمی بندد.

این گونه دعا كردن برای تعجیل فرج حال خاصی در فرد ایجاد می كند كه همین حال شرایط بهتری برای اجابت دعا فراهم می آورد. اكنون سؤال این است كه آیا دعاهای ما برای تعجیل فرج حال خاصی در فرد ایجاد می كند كه همین حال شرایط بهتری برای اجابت دعا فراهم می آورد. اكنون سؤال این است كه آیا دعاهای ما برای تعجیل فرج امام عصر علیه السلام این گونه است؟ چند در صد شیعیان، اهل دعا برای جلو افتادن ظهور امام علیه السلام هستند و از میان انها چند درصدشان در دعاهای خود، چنین حالی دارند؟ آیا تاكنون اتفاق افتاده است كه یك دعای ما – بله فقط یك دعا – برای تعجیل فرج امام عصر علیه السلام هم چون دعای بیچاره و درمانده ای باشد كه برای شفای بیماری سرطانی اش – وقتی از همه اسباب و راههای عادی شفا گرفتن قطع امید كرده است – خدا را می خواند؟

متأسفانه دوستداران امام زمان علیه السلام یا چنان كه باید، اهل دعا برای تعجیل فرج نیستند و یا اگر هستند، نوعاٌ با حال انقطاع كامل به سوی خداوند دعا نمی كنند. شاید یكی از عوامل مستجاب نشدن دعاهایشان، همین عدم انقطاع باشد. به هر حال خوب است در كیفیت دعاهایمان برای حضرت تجدید نظر جدی كنیم و با عمق بخشیدن به باور خود، به استقبال حال یأس از خلق برویم و این ادب قلبی دعا كردن را بهتر در خود ایجاد نماییم تا امیدمان به اجابت دعاهایمان بیشتر گردد.

ص: 16

ص: 17

اولین عامل مؤثر در اقبال قلبی:

مهم بودن تعجیل فرج امام عصر علیه السلام برای دعا كننده

حال بنگریم آیا تعجیل فرج امام زمان علیه السلام برای ما یك امر مهم و اساسی به حساب می آید یا خیر. اگر بخواهیم به این سؤال پاسخ درستی بدهیم، باید آن را با امور دیگری كه در زندگی برایمان اهمیت دارد، مقایسه كنیم. هر كس ببیند با توجه به شرایط خاص خود، چه چیزهایی برایش در درجه اول اهمیت قرار دارد. مثلاً برای عموم انسانها شغلشان اهیت خاص دارد، چون محل درآمد و وسیله امر معاششان می باشد. بنابراین اموری كه به اصل شغلشان با حیثیت شغلیشان مربوط می شود، برای آنان مهم تلقی می شود. نشانه این اهمیت دادن آن است كه اگر كاری باعث ضربه زدن به اصل شغل آنها شود یا ایشان را از لحاظ شغلی نزد همكاران خود بی اعتبار كند، به شدت نسبت به آن عكس العمل نشان می دهند. با این حساب طبیعی است كه اگر مشكلی برای شغلشان پیدا شود، مثلاً به نحوی شغل آنها به مخاطره افتد یا حیثیت شغلی شان لكه دار شود، یا اقبال قلبی كامل دست به دعا بلند كرده|، با همه روح و جانشان از خدا رفع مشكلشان را می طلبند. تقریباً محال است كه كسی گرفتاری جدی شغلی – آن شغلی كه اصل درآمدش به آن وابسته است – پیدا كند و وقتی برای رفع آن دعا می كند، حواسش به دعایش نباشد و قلبش زبانش را همراهی نكند.

چنین كسی در وقتی كه دعا نمی كند هم قلبش مشغول گرفتاریش است، چه برسد به زمان دعا كردن كه به طریق اولی دلش متوجه چیز دیگر نیست.

ص: 18

اكنون بیاییم مقایسه كنیم و ببینیم آیا ما دوستداران امام زمان علیه السلام گرفتاری غیبت ایشان را به اندازه گرفتاری شغلیمان مهم می دانیم؟ آیا از عدم حضور علنی آن حضرت، نص اندازه ای كه كسب و كارمان به مخاطره افتد، پریشان شده ایم؟ آیا به سامان نبودن اوضاع و احوال ما در غیبت مولایمان به اندازه به هم خوردن وضعیت شعلیمان، ما را ناراحت و گرفتار كرده است؟ پاسخ ما به این پرسشها تعیین كننده طبیعی میزان اقبال قلبی ما در دعا برای تعجیل فرج امام زمان علیه السلام است.

اگر غیبت طولانی امام عصر علیه السلام نصف یا حتی ثلث اندازه ای كه گرفتاری شغلی مان ناراحتمان می كند، پریشانمان كرده باشد، طبیعتاً در دعا برای رفع غیبت آن حضرت تا حدی توجه و اقبال قلبی خواهیم داشت و اگر چنین نباشد، باید فكر دیگری به حال خود بكنیم.

فكر دیگر می تواند این باشد كه ازجنبه معرفتی ارتباط روحی خود را با امام زمان علیه السلام اصلاح كنیم تا آن چه برایمان مهم نیست، اهمیت باید یا آن چه كمتر مهم است، اهمیت بیشتری پیدا كند. اگر غیبت امام عصر علیه السلام برای ما نصف اندازه گرفتاری شغلیمان اهمیت ندارد، نشانگر عدم معرفت صحیح ما به آن حضرت و جایگاه رفیع امامت در اعتقاد شیعی ماست. باید به اصلاح تصحیح اعتقاد خود به امامت و امام علیه السلام بپردازیم. اگر در برداشتن این قدم موفق شویم، به طور طبیعی هم اهل دعا برای امام زمان علیه السلام و تعجیل فرج ایشان خواهیم شد و هم اقبال قلبی ما در دعا محقق می گردد. كسی كه از داشتن چنین معرفت و حال روحی محروم است، در هنگام دعا اقبال قلبی كامل نخواهد داشت و تنها كاری كه از دستش بر می آید، این است كه با تلقین فكری و روحی

ص: 19

در وقت دعا كردن تا حدی حال اقبال قلبی را در خود ایجاد نماید، یعنی با تمركز دادن حواس خود و ایجاد شرایط مطلوب تر از جهت حال و هوای معنوی سعی كند لااقل در هنگام دعا كردن، دل و جان خود را با زبان خود همراه و هماهنگ كند. دعا با چنین حال و هوایی علاوه بر این كه به اجابت نزدیكتر است، در روح و روان دعا كننده نیز اثر می گذارد و اتصال قلبی او را با مطلوب خود عمیق تر و محكمتر می سازد. تكرار این كار، این اتصال را قویتر می سازد و اگر این گونه دعا كرن به طور منظم در برنامه زندگی فرد قرار بگیرد، كم كم انس قلبی او با امام زمان علیه السلام بیشتر می شود و حال دعا برای تعجیل فرج آن حضرت در او دوام بیشتری پیدا می كند و آن چه برایش اهمیت چندانی نداشت، به تدریج مهمتر و اساسی تر خواهد شد.

دومین عامل مؤثر در اقبال قلبی:

اعتقاد عمیق به تأثیر دعا در تعجیل فرج امام زمان علیه السلام

دومین عاملی كه در تقویت اقبال قلبی دعا كننده برای تعجیل فرج امام زمان علیه السلام مؤٍثر است، اعتقاد و باور عمیق او به تأثیر خاص دعاست. هر عاملی كه انسان را در رسیدن به مقصود و مطلوبش كمك كند، دل و جان او را به سوی خود متوجه می سازد. هر قدر تأثیر این عامل را در رساندن او به هدفش بیشتر بداند، در ایجاد آن اهتمام و اقبال قلبی بیشتری هم خواهد داشت. به عنوان مثال كسی كه بیماری دارد و به دنبال معالجه و درمان اوست، عوامل مختلفی را كه مؤثر در درمان است، می جوید و در میان آنها هر یك را كه مؤثرتر بداند، با اهتمام و توجه بیشتری سراغ می گیرد. هر قدر اعتقادش به پزشك معالج و

ص: 20

تشخیص و درمان گری او عمیق تر باشد، فكر و حواسش بیشتر متوجه او می شود و با اقبال قلبی كاملتری به نسخه پزشك دل می دهد و به آن عمل می كند. حال اگر همین اعتقادی كه به تأثیر درمان پزشك دارد، به دعا برای شفای بیمارش داشته باشد، همان قدر اقبال قلبی در دعاهایش برای بهبودی آن بیمار خواهد داشت. اگر اعتقاد به تأثیر دعا در شفای بیمار ضعیف شود، اقبال قلبی او در هنگام دعا كمتر و اگر این باور قوی گردد، آن اقبال قلبی هم بیشتر خواهد شد، یعنی میزان اقبال قلبی دعا كننده در دعایش بستگی به میزان باور او به تأثیر دعا در رسیدن به مقصودش دارد.

همین امر درباره دعا برای تعجیل فرج امام عصر علیه السلام نیز ساری و جاری است. كسی كه باور چندانی به تأثیر دعا در جلو انداختن ظهور آن حضرت ندارد، به طور طبیعی، اقبال قلبی چندانی در دعاهایش برای تعجیل فرج ندارد. هر چه این باور عمیق تر شود، اقبال قلبی چندانی در دعاهایش برای تعجیل فرج ندارد. هر چه این باور عمیق تر شود، اقبال قلبی دعا كننده هم بیشتر می شود. بنابراین اگر كسی – مطابق فرمایش امام صادق علیه السلام درباره تأثیر ضجه و گریه در تعجیل فرج(1)

برای دعا نقش تعیین كننده و اصلی دژ جلو افتادن زمان ظهور امام عصر علیه السلام قائل باشد، خواه ناخواه در هنگام دعا برای تعجیل فرج، روح و روانش متوجه آن است كه هرگز با قلب بی توجه و غافل (به تعبیر روایات ساه(2)

یا لاه(3)

زبان به دعا كردن نمی گشاید.

ص: 21

نتیجه كلی بحث این است كه برای ایجاد و تقویت طبیعی اقبال قلبی در دعا برای تعجیل فرج باید دو عامل را تقویت كرد: اول این كه وابستگی و دلبستگی روحی و معرفتی خود را به امام عصر علیه السلام و جلو افتادن فرج ایشان بیشتر كنیم و دوم این كه اعتقاد و باور خویش را به تأثیر جدی و عمیق دعا در تعجیل فرج آن حضرت تحكیم نماییم.

البته عوامل دیگری هم می تواند در تقویت این اقبال قلبی مؤثر باشد، ولی به نظر می رسد كه این دو عامل نقش اساسی تری در بین بقیه عوامل دارند.

ص: 22

ص: 23

نیستند، برخی رقت قلبشان بیشتر است و برخی قلب سخت تری دارند.

دسته اول هم به لحاظ زمانی، رقت قلبشان طولانی تر است و هم از جهت عمق و شدت این رقت، بالاتر از دسته دوم قرار می گیرند. اما حتی كسانی كه عموماً و در بیشتر اوقات رقت قلب ندارند، بالاخره حالاتی برایشان پیش می آید كه به اصطلاح دلشان می شكند و ازآن سختی و صعوبت قبلی خارج می شود. پس اینها هم رقت قلب را تجربه می كنند و بنابراین هر كس در زمانهایی دارای رقت قلب می باشد كه اگر قدر آن را بداند، می تواند در همان حال برای تعجیل فرج مولای غریبش دعا كند.

مواقع پیدایش رقت قلب در انسان

ما می توانیم انسانها را از جهت رقت قلب برای امام زمان علیه السلام و دعا برای تعجیل فرج ایشان به درجات مختلفی رده بندی كنیم. برخی چنان اتصال روحی و قلبی قوی با امامشان دارند كه صرف یاد كردن از گرفتاری غیبت آن حضرت، دلشان را به درد می آورد آن را نرم و رقیق می سازد. اینها مشكل چندانی برای این كه با حال رقت قلب برای تعجیل فرج مولایشان دعا كنند، ندارند. اما تعداد این گونه افراد نسبت به سایرین كم و ناچیز است. بیشتر مردم به صرف توجه كردن به ناراحتی های مولایشان در زمان غیبت، حال رقت قلب پیدا نمی كنند.

اما همین گروه در زندگی عادی خود، تعلقات خاطری دارند كه به خاطر آنها قلبشان رقت خاصی پیدا می كند. به عنوان مثال نوع مردم در مصیبتهای شخصی خود دلشكسته و منقلب می شوند. وقتی كسی عزیز خود را – پدر، مادر، فرزند یا ... از دست می دهد، یاد و خاطره او حالت رقت قلب را برایش ایجاد می نماید. هم چنین گاهی دردها و

ص: 24

رنجهایی كه در زندگی برای انسان پیش می آید، دلش را به درد می آورد و حتی ممكن است اشكش را در آورد. مسائل مادی و معیشتی هم می تواند در برخی افراد چنین اثری بگذارد. اینها چیزهایی است كه برای انسانهای عادی – هر چند كه به لحاظ ایمان و معرفت چندان مرتبه بالایی نداشته باشند، پیش می آید.

علاوه بر اینها، اهل ایمان به خاطر تعلق خاطری كه به اهل بیت علیهم السلام به خصوص حضرت سید الشهداء علیه السلام دارند، در مناسبتهای خاصی كه در طول سال وجود دارد – به ویژه ایام محرم و دهه عاشورا یا شبها احیا در ماه مبارك رمضان – در مصائب خاندان عصمت و طهارت رقت قلب خاصی پیدا می كنند.

از بزرگترین نعمتهای خداوند بر ما شیعیان این است كه هر چند در طول سال از یاد اهل بیت علیهم السلام غافل باشیم، اما در ایام مصیبت یا اعیادی مانند عید غدیر و نیمه شعبان معمولاٌ در مجالس عزادارای یا جشن شركت می كنیم و به این وسیله ارتباط روحی خاصی – هر چند گذرا و سطحی – با موالی خود پیدا می كنیم. نوعاً در مراسم عزاداری – به خصوص در مصیبت امام حسین علیه السلام و سایر شهدای كربلا – بر احوال خاندان وحی رقت قلب پیدا می كنیم و بسیاری مواقع با گریه كرن دلهای گناهكار خود را جلا و صفا می دهیم. به لطف خدای منان عنایت امام عصر علیه السلام كسانی هم كه اهل برخی گناهان هستند، ارتباط روحی خود را با اهل بیت علیهم السلام به طور كامل قطع نمی كنند و حداقل در روزهای تاسوعا و عاشورا و شبهای احیا و امثال آن در مجالس عزا یا جشن شركت می كنند. این خود باعث می شود كه پیوند با ائمه علیهم السلام كه با انجام گناهان سست شده است – برای فرد فاسق بار دیگر برقرار شود.

ص: 25

استفاده از حال رقت قلب در دعا برای تعجیل فرج

با این ترتیب ملاحظه می كنیم كه حال رقت قلب در عموم مردم در مسائل روزمره زندگیشان وجود دارد و در اهل ایمان هم این حال نسبت به خود ائمه علیهم السلام به صورت پراكنده و در مناسبتهای خاص به چشم می خورد. حال می توانیم بفهمیم كه از وجود این حال چگونه در امر دعا برای تعجیل فرج، حسن استفاده را ببریم. اگر كسی دعا در حق امام زمان علیه السلام و به خصوص برای تعجیل فرج ایشان را یك كار مهم و اساسی بداند، می تواند از رقت قلبی كه در امور دیگر خود دارد، در دعاهایش بهره مند شود.

مثلاً كسی كه پدرش فوت شده یا مصیبتی قلبش را به درد آورده، اگر غافل نباشد، می تواند در همان حالی كه به خاطر مسائل شخصی اش رقت قلب پیدا كرده، از آن حال و هوا در دعا برای تعجیل فرج امام عصر علیه السلام استفاده كافی را ببرد. در واقع دل شكستگی اش را خرج امامش كند و ایشان را در دعا بر خود مقدم بدارد. هم چنین كسانی كه در عزای اهل بیت علیهم السلام – به ویژه مصائب سرور شهیدان حضرت ابا عبدالله الحسین علیه السلام و یاران و خانواده آن بزرگوار – رقت قلبی پیدا می كنند، اگر قدر حال خود را بدانند، از آن برای دعا بر تعجیل فرج امام غریب و مظلومشان بهره می برند، یعنی در همان وقتی كه دلهایشان در غم اهل بیت علیهم السلام شكسته و احیاناً اشكهایشان هم جاری شده، برای فرج مولایشان دعا می كنند و این بیشتر فایده ای است كه از رقت قلبشان نصیب ایشان می گردد.

چه خوب است كه شیعیان از این نكته غافل نباشند و از حال و هوای

ص: 26

معنوی خود در مسیر جلو انداختن ظهور امام عصر علیه السلام استفاده كنند.

برای تأمین این هدف باید در مجالس عزای اهل بیت علیهم السلام به این حقیقت توجه داده شود كه حیف است گریه ها و دل شكستگی های افراد مقدمه دعا برای تعجیل فرج امام عصر علیه السلام قرار نگیرد. بنابراین اگر عموم افراد از این امر غافل هستند، باید كسانی كه توجه دارند، تذكر لازم را در این خصوص بدهند تا عزاداران در همان لحظاتی كه رقت قلب دارند، برای تعجیل فرج امام زمان علیه السلام دعا كنند. اگر مجالسی كه برای عزادارای در مصیبت اهل بیت علیهم السلام به خصوص سید الشهداء علیه السلام برگزار می شود، به دعا بر تعجیل فرج امام عصر علیه السلام منتهی گردد، قطعاً بیشترین بهره معنوی از آن مجالس نصیب عزاداران و سایرین خواهد شد.

یكی از مهمترین بركات این عمل شریف، جلب دعاهای امام زمان علیه السلام در حق دعا كنندگان می باشد. در كتاب شریف «مكیال المكارم» یكی از آثار دعا در حق امام زمان علیه السلام دعای آن حضرت در حق دعا كننده شمرده شده و ادله ای برای اثبات این مطلب مطرح گردیده است. سپس مؤلف بزرگوار رؤیای صادقانه یكی از برادران صالح خود را به عنوان مؤید نقل فرموده كه از وجود مقدس امام عصر علیه السلام در خواب شنیده است كه فرموده اند:

انی ادعو لكل مؤمن یدعو لی بعد ذكر مصائب سید الشهداء فی مجالس العزاء.(1)

ص: 27

البته من دعا می كنم برای هر مؤمنی كه پس از ذكر مصائب سیدالشهداء علیه السالم در مجالس عزاداری برای من دعا نماید.

از این رو دعای مؤمنان در مجالس روضه سید الشهداء علیه السلام می تواند منشأ خیر و بركت فراوانی برای خود دعا كنندگان باشد.

نكته دیگری كه به خاطر اهمیت رقت قلب در هنگام دعا می توان گفت، این است كه: گاهی انسان از متن دعایی كه می خواند، دلش می شكند و با سوز دل دعا می كند، كه اگر چنین حالی پیدا شود، بسیار خوب است. اما در بسیاری مواقع برای بسیاری از افراد چنین حالی حاصل نمی گردد. در این صورت یكی از بهترین اسباب برای ایجاد رقت قلب یاد كردن از مصائب اهل بیت علیهم السلام است كه هم خودش یك عبادت بزرگ می باشد و هم زمینه ساز اجابت دعای انسان می گردد. ما این مطلب را در گذشته به مناسبت بحث درباره «بكاء» و «تباكی» كه از آداب دعا به شمار می آیند، با ذكر ادله اش مطرح ساختیم.(1)

نتیجه این كه از راههای مجاز می توانیم رقت قلب لازم برای اجابت بهتر دعا را در خود و دیگر دعا كنندگان ایجاد نماییم و نباید خود را از این امكان بی نصیب كنیم.

ص: 28

اجابت نشدن بسیاری از دعاها، خیانت قلبی دعا كننده از هشت جهت می باشد. (1)

یكی از این جهات، نداشتن خوف واقعی از آتش غضب الهی است. خوف واقعی به فرموده امام سجاد علیه السلام به صرف گریستن از ترس عقوبت خدا، حاصل نمی شود، بلكه تنها شرطش داشتن ورع لازم برای باز داشتن انسان از گناهان است.(2)

نبودن چنین خوفی در انسان خیانت قلب شمرده شده، مانع اجابت دعای انسان می گردد. هم چنین است بد زبان بودن (بذاء) كه مصداق دیگری از ناپاكی قلب انسان می باشد. این هم یكی از موانع اجابت دعا شمرده شده است. (3)

علاوه بر اینها اگر انسان عیوب دیگران را ببیند، ولی از عیبهای خودش غافل باشد یا دیگران را به خاطر چیزهایی ملامت كند كه خودش به ملامت به خاطر آنها سزاوارتر است، این خصوصیات هم می تواند مانع اجابت دعا گردد.(4)

این تأكیدات نشان می دهد كه ما باید در كنار اهمیت دادن به دعا برای تعجیل فرج امام زمان علیه السلام رعایت تقوا و ورع را نیز مهم تلقی كنیم و اگر می خواهیم دعاهایمان در حق مولایمان مستجاب گردد، به صرف این كه با رقت قلب و حال و هوای معنوی برای ایشان دعا كنیم، راضی نشویم. متأسفانه گاهی مشاهده می كنیم كسانی را كه با وجود اصرار و تأكیدی كه بر دعای برای حضرت – هم خودشان و هم برای دیگران –

ص: 29

دارند، نشانه ای از تقوا و ورع در آنان نیست. برخی از روی نادانی چنین می پندارند كه ارتباطی بین اجابت دعایشان با سلامت و پاكی قلبشان وجود ندارد و اصلاً ممكن نمی دانند كه به خاطر ارتكاب برخی گناهان، دعاهایشان در حق مولایشان بی فایده باشد. گاهی نه تنها دعا كننده اهل ورع و پرهیز از گناهان نیست، بلكه حتی در هنگام دعا برای امام زمان علیه السلام و در ضمن آن هم مرتكب معصیت می شود! واقعاً شگفت آور است. آیا دعا برای تعجیل فرج همراه با موسیقی غنایی یا اختلاط نامحرمان با یكدیگر، مقبول و مستجاب است؟! چنین كسانی بدون آن كه بفهمند و بخواهند، با این كارها در واقع خود را و دعا برای امام عصر علیه السلام را به مسخره و استهزاء گرفته اند، العیاذ بالله!

دعا به پیشگاه خداوند یك عبادت بسیار ارزشمند و گرانقدر است و باید مراقب بود كه این عمل شریف با معصیتی آلوده نشود و خدای ناكرده، به ابتذال كشیده نشود. اگر چنین مراقبتی صورت نگیرد، روح دعا از بین می رود و آن چه می ماند، چیزی جز یك تابلوی ساختگی و مصنوعی از آن نیست.

پرهیز از گناه به خاطر مستجاب شدن دعا در حق امام زمان علیه السلام

دعا كننده برای امام زمان علیه السلام باید بداند كه پرهیز نكردن از گناهان حتی یك گناهی كه آن را كوچك می شمارد – می تواند او را از فیض دعاهایش محروم نماید. بنابراین اگر واقعاً امام خود را دوست دارد، بكوشد به خاطر ایشان هم كه شده، از گناهانش توبه كند و همان طور كه خود ائمه علیهم السلام سفارش فرموده اند، پیش از عرض حاجت خود به تك تك گناهانش اعتراف نماید و تصمیم قطعی بگیرد كه دیگر به سوی

ص: 30

آنها باز نگردد.(1)

ممكن است كسی را دوست داشته باشیم كه گرفتار بلاها و مصیبتهایی باشد، هم چنین بدانیم كه دعایمان در رفع گرفتاریهای او مؤثر و مفید است، خودش هم از ما خواسته باشد كه برایش دعا كنیم، با این همه دعا كنیم ولی اثر نبینیم. سپس متوجه شویم كه مانع استجابت دعا چیزی است كه خودمان ایجادش كرده ایم و با تصمیم و اختیار خودمان قابل رفع است. اگر واقعاً آن شخص را دوست داشته باشیم و بخواهیم رفع ناراحتی و گرفتاری از او بشود، آن مانع را رفع نمی كنیم؟

آیا اگر نسبت به این امر بی خیال باشیم و در صدد مانع بر نیاییم، باز هم می توانیم ادعای دوست داشتن او را بكنیم؟ در این صورت اگر در این ادعا دروغ نگوییم، حداقل این است كه درجه محبت ما به او بسیار ضعیف و ناچیز است. محال است كسی را زیاد دوست داشته باشیم و او را گرفتار ببینیم و بتوانیم با اقدام خود در جهت رفع گرفتاری اش كاری بكنیم، اما ساكت بنشینیم.

اگر فرد راستگویی به ما بگوید كه می خواهم پولی یا شغلی به شما بدهم به شرط آن كه فلان عیب را در خود اصلاح كنی یا فلان كار زشت را دیگر انجام ندهی، آیا برای رسیدن به آن پول یا شغل پر درآمد، خواسته او را برآورده نمی كنیم؟ آیا قربه الی المال به تهذیب تفس خود نمی پردازیم؟ واقعاً عجیب است. چگونه حاضرم برای بهتر شدن دنیای خود، اهل ورع و تقوا شوم، اما وقتی نوبت به خدا و امام زمان علیه السلام می رسد، همت چندانی نمی كنم و اهمیت زیادی به رفع موانع برای

ص: 31

رسیدن به خواسته های معنوی خودم نمی دهم!

اكنون از خود بپرسیم: تاكنون به خاطر این كه دعایم در حق امام زمانم مستجاب شود، از چند گناه دوری كرده ام؟ آیا تاكنون اتفاق افتاده است كه از ترس اجابت نشدن دعایم برای تعجیل فرج، از نگاه به نامحرم چشم بپوشم؟ یا از شنیدن موسیقی حرام بگذرم؟ یا از خوردن مال حرام اجتناب كنم؟ و یا ...

شیطان قطعاً از دعا برای تعجیل فرج ناخرسند است و همه تلاش خود را به كار می بندد كه كسی سراغ این عبادت ارزشمند نرود و تا جایی كه می تواند، كاری می كند كه اهل دعا برای تعجیل فرج كمتر شوند. اما اگر كسی از این دام شیطان بگریزد و دعا برای حضرت جزء برنامه زندگی اش قرار بگیرد، آن گاه شیطان از در دیگری وارد می شود تا دعاهایش را بی ثمر كند و آن این است كه گناهانش را نزد او كوچك و ناچیز جلوه می دهد. وقتی انسان گناهش را بزرگ نشمارد و از ارتكاب آن به حال خوف نیفتد، طبیعتاً از آنها احساس پشیمانی و سرافكندگی شدید هم نمی كند و تصمیم به ترك آنها هم نمی گیرد. آن وقت چه بسا فكر كند كه به سبب دعا برای امام عصر علیه السلام نزد خدا و ایشان محترم و عزیز است و حتی در دل به خاطر دعاهایش منتی هم سر آنها بگذارد، اما نمی داند كه همین بی تفاوت بودن نسبت به گناهان ممكن است مانع استجابت دعایش گردد و مقبول درگاه الهی قرار نگیرد.

پس بیاییم به خاطر آن كه دعاهایمان در حق مولایمان به اجابت نزدیك شود، به همان اندازه كه به دعا كردن اهمیت می دهیم و به آن عمل می كنیم، به تهذیب نفس خویش از آلودگی گناهان نیز اهمیت

ص: 32

دهیم و در كنار اصرار و الحاح در دعا برای تعجیل فرج، بر توبه از گناهان خود نیز اصرار بورزیم و به انجام هیچ معصیتی راضی نشویم.

عیبهای خود را بزرگ و درشت ببینیم و دیگران را به خاطر اموری كه خودمان به آنها مبتلا هستیم، سرزنش نكنیم و اعتراف به تك تك گناهان و اقرار به آنها را مقدمه دعا برای تعجیل فرج مولایمان قرار دهیم تا امیدمان به تأثیر دعاهایمان بیشتر گردد.

ذكر خاطره ای كه مرحوم صاحب مكیال المكارم در كتاب شریف خود آورده، در همین خصوص شنیدنی است. ایشان از برادر ایمانی خود جناب آقا میرزا محمد باقر فقیه اصفهانی رحمه الله نقل كرده اند كه ایشان در خواب (یا بین خواب و بیداری) به محضر امام حسن مجتبی علیه السلام مشرف شده است، سپس فرمایش آن حضرت را چنین نقل به معنا می كند:

بالای منبر به مردم بگویید و ایشان را امر كنید تا (ابتدا) توبه كنند و (سپس) برای فرج حضرت حجت علیه السلام و تعجیل در ظهور ایشان دعا كنند. این دعا مانند نماز میت واجب كفایی نیست كه با انجام دادن بعضی مردم از دیگران ساقط شود، بلكه هم چون نمازهای یومیه است كه انجام آن بر فرد فرد مكلفین واجب است.(1)

ملاحظه می شود كه در فرمایش منقول از حضرت مجتبی علیه السلام ابتدا امر به توبه و سپس دستور به دعا برای تعجیل فرج ذكر شده است.

بنابراین یكی از شرایط مؤثر در اجابت این دعای شریف، توبه از

ص: 33

گناهان است. نكته دیگر در فرمایش امام علیه السلام واجب عینی دانستن دعا برای تعجیل فرج امام عصر علیه السلام است كه نشانگر اهمیت خاص این عبادت بزرگ می باشد.

ص: 34

ص: 35

صرفاً از سر عادت و بی انگیزه، بلكه با عنایت خاص و به نیت عرض ارادت به ساحت مقدس مولایش انجام می دهد، قطعاً نسبت به مسئله حق الناس بی تفاوت نمی باشد. او به امید اجابت برای امامش دعا می كند و وقتی بداند كه بر عهده داشتن حق الناس مانع به نتیجه رسیدن دعاست، سعی می كند به هر شكلی كه شده، آن مانع را برطرف نماید. به این ترتیب می توان گفت اهل دعا برای امام زمان علیه السلام بودن با سهل انگاری در حساب و كتاب مالی قابل جمع نیست. آگاهی از احكام شرعی خمس و اجرای دقیق آن، لازمه دقت داشتن در كسب روزی حلال است. هم چنین احتراز از راههای درآدی كه پاك و بی غل و غش نیستند، برای دوستدار امام عصر علیه السلام كه به دعا برای ایشان اهمیت می دهد، جزء ضروریات می باشد.

متأسفانه در صد زیادی از شیعیان را می بینیم كه دقت چندانی در چگونگی به دست آوردن مال ندارند. اگر بخواهیم مطلب روشن شود، باید مقایسه ای به عمل آوریم بین دقتی كه نوع مردم نسبت به رعایت بهداشت در خورد و خوراكشان دارند و آن چه در مورد حلال و حرام آن انجام می دهند. ملاحظه می كنیم كه افراد عاقل و فهمیده در مورد غذایی كه خود و خانواده شان استفاده می كنند، كمال دقت را نسبت به رعایت امور بهداشتی آن دارند. به تاریخ مصرف آن توجه می كنند و از خرید موادی كه به سلامت و بهداشتی بودن آن اطمینان ندارند، خودداری می نمایند. اگر احتمال دهند كه برخی محصولات غذایی، آلوده به میكروبی مثل وبا هستند، از خیر تهیه آن می گذرند و اصلاً سراغش نمی روند. این دقتها برای مصون ماندن غذای انسان از

ص: 36

آلودگی ها، بسیار بجا و لازم است.

اما چند درصد از همین مردمی كه با چنین دقتی مسائل بهداشتی را زیر ذره بین می گیرند، نص این دقت را در رعایت حلال و حرام غذاهایشان به خرج می دهند؟ آیا مراقب هستند كه با پول حرام غذایی برای خود و خانواده نخرند؟ آیا از مواردی كه احتمال راه پیدا كردن حرام در اموالشان هست، پرهیز می كنند؟ آیا اجتناب از مشتبهات را برای اطمینان از سالم ماندن از آلودگی مال حرام قبول دارند و به آن پایبند هستند؟

متأسفانه پاسخ این پرسشها نوعاً منفی است و ما آن دقت نظری كه در رعایت مسائل بهداشتی نسبت به غذا و مانند آن می بینیم، در مورد كسب روزی حلال مشاهده نمی كنیم. بسیاری از معاملاتی كه بین مردم صورت می گیرد، به خاطر ناآگاهی از مسائل شرعی، آلوده به ربا دادن و ربا گرفتن است، اما چون به این امر اهمیت چندانی داده نمی شود، كمتر كسی درصدد یاد گرفتن احكام دقیق ربا در معاملات بر می آید. این در حالی است كه اگر احتمال ابتلا به وبا در موردی داده شود، همه كسانی كه در معرض این ابتلا هستند، به سراغ آموزش دیدن در مورد وبا و عوارض آن می روند. هم چنین دغدغه ای كه نسبت به رعایت حق الناس در بسیاری از دوستان ائمه علیهم السلام وجود دارد، بسیار كمتر از آن حدی است كه باید باشد. كسی كه تعجیل در فرج مولایش را از خدا طلب می كند، می داند كه ظهور آن حضرت برای پیاده شدن احكام دقیق اسلام و دین خداست و لزوم رعایت حق مردم در دین اسلام جایگاه ویژه و مهمی دارد. پس طالب ظهور امام علیه السلام نمی تواند زیر بار مظالم بندگان

ص: 37

خدا بماند از هر طریق ممكن می كوشد تا آنها را از دوش خود بردارد.

این است كه نه تنها از پرداخت حق و حقوقی كه به گردنش می باشد، فرار نمی كند، بلكه به سوی آن می رود تا خود را از گرفتاری خلاص نماید. بنابراین اگر به عنوان مثال اشتباهاً پولی به حسابش ریخته شده یا ساعت اضافه كاری برایش در نظر گرفته اند، با این كه اگر اعلام نكند كسی متوجه نمی شود، اما نم تواند خود را به خوردن چنین اموالی راضی كند. لذاست كه برخلاف انتظار دیگران از گرفتن آن خودداری كرده، اشتباه انجام شده را اصلاح می كند. با كمال تأسف مشاهده می شود كه اگر كسی چنین رفتاری داشته باشد، بسیاری از همكارانش با اظهار تعجب از رفتار او ملامتش می كنند و عمل شایسته او را بر نمی تابند. آیا این برخورد صحیح است؟ آیا كسی كه عمل به وظیفه شرعی اش می كند، كار صحیحی انجام نداده و دیگران نباید به او تأسی كنند؟ چرا در بسیاری از محیطهای كاری حتی فرهنگی، به دست آوردن نفع مادی بر حفظ ارزشهای معنوی عملاً ترجیج دارد؟ و چرا نیت و انگیزه الهی و عمل به وظیفه شرعی تعیین كننده اصلی در كارهای شغلی اهل ایمان نیست؟! اگر همه مؤمنان چنین نیستند، كسانی كه دعا در حق امام عصر علیه السلام را وظیفه و عبادت خود می شمارند، قطعاً باید این گونه باشند. نتیجه مجموع بحث این است كه نمی توان اهل دعا برای امام زمان علیه السلام بود و در عین حال نسبت به نحوه امرار معاش و رعایت حق الناس بی تفاوت و اهل مسامحه بود. اگر امامان و تعجیل در فرج ایشان محبوبمان است بیاییم با دقت هر چه بیشتری به رعایت حقوق دیگران در زندگی اهمیت دهیم.

ص: 38

ص: 39

شخصی ما در زندگی به خطر افتد، بسیار نگران می شویم و اگر بدانیم كه شكر این دو نعمت بزرگ الهی به حفظ و بقای آنها می انجامدف سعی می كنیم كه راههای شكرگزاری نسبت به آنها را بیاموزیم و در عمل به آن اهتمام ورزیم. اما آیا آن اندازه كه به شكر نعمت سلامت خود اهمیت می دهیم، به نحوه سپاسگزاری وجود اماممان می اندیشیم؟

آیا تاكنون این حقیقت را وجدان كرده ایم كه امام شناس بودن ما نعمتی بالاتر از سلامت بدن ماست؟ آیا – در مقام فرض – حاضریم ارادتمان را به امام زمانمان ازدست ندهیم؟ واقعاً چند در صد از دعا كنندگان برای امام زمان علیه السلام چنین معرفتی به ایشان دارند؟ نشانه برتر دانستن یك نعمت از نعمت دیگر این است كه در هنگام تضاد بین آنها، اولی را بر دومی ترجیح دهیم. با همین معیار می توانیم تشخیص دهیم كه نعمت شناخت امام عصر علیه السلام نزد ما بر نعمتهای دیگر ترجیح دارد یا خیر. در مقام سنجش این امر، با كمال شرمندگی خواهیم دید كه برخی از دوستداران حضرت – همانها كه در جشنهای میلاد ایشان شادی می كنند و شیرینی پخش می كنند – در عمل نعمتهای مادی و شخصی خود را در زندگی بر نعمت معرفت به امامشان ترجیح می دهند. علت این خطا چیزی نیست جز عدم شناخت صحیح و كافی از بزرگترین نعمت خداوند كه وجود مقدس امام عصر ارواحنا فداه می باشد. طبیعی است كه این عدم معرفت – كه نتیجه اش ادا نكردن حق شكر قلبی است – بر مراتب بعدی شكرگزاری یعنی شكر زبانی

ص: 40

و عملی هم لطمه جدی می زند، چون روح این دو رتبه، همان شكر قلبی كردن است. (1)

با این توضیحات آیا لازم نیست در كنار اهتمام به دعا برای امام زمان علیه السلام به خصوص تعجیل فرج ایشان، انواع مراتب شكرگزاری نسبت به آن حضرت را بیشتر بشناسیم و به آنها پایبند گردیم؟ كوتاهی در این امر هم مانع اجابت دعاهایمان می گردد و هم انگیزه و همت ما رادر امر دعا سست می نماید.

ص: 41

ص: 42

این سفارشها نشان می دهد كه خداوند می خواهد بندگانش بر در خانه او اصرار بورزند و از گدایی خسته نشوند. ممكن است چیزی را از خدا بخواهیم و خواسته ما برآورده نشود، اما چه بسا اگر در مورد آن اصرار كنیم، حاجتمان داده شود. البته همان طور كه اصل دعا كرن حال و انگیزه می خواهد، اصرار و الحاح در آن هم معمولاٌ برخاسته از حال و انگیزه درونی دعا كننده است.

عوامل مؤثر در پیدایش حالت اصرار در دعا

انسان در خواستن چیزی كه برایش بسیار مهم باشد، اصرار می ورزد و برای امور بی ارزش انگیزه اصرار ندارد. مثلاً كسی كه برای رسیدن به یك نعمت مادی هم چون خانه یا قبولی در كنكور دانشگاه دعا می كند و در دعایش اصرار می ورزد، آن امور را با ارزش و مهم تلقی می كند. اگر برای آنها اهمیت قائل نبود، یا دعا نمی كرد یا در صورت دعا، بر آن اصرار نمی ورزید. اگر رسیدن به چیزی برای انسان مهم شد، بدون نیاز به توصیه و سفارش، خود به خود بر آن اصرار خواهد ورزید.

نكته دیگری كه در تحقق اصرار مؤثر است، اعتقاد دعا كننده به تأثیر اصرار در تحقق خواسته اش می باشد. در مورد دعا برای امام عصر علیه السلام و به خصوص تعجیل فرج ایشان باید به عملی شدن این دو عامل توجه كافی نماییم: یكی این كه ظهور امام عصر علیه السلام برای ما مهم و با ارزش باشد و دیگر آن كه اصرار در دعا را برای تعجیل در آن مؤثر بدانیم.

تحقق عامل اول بستگی به میزان معرفت ما به مقام رفیع آن حضرت نزد خداوند دارد و این كه ظهور ایشان مطلوب و محبوب همه

ص: 43

انبیاء و اولیای الهی بوده است. باید به این باور برسیم كه عملی شدن آمال و اهداف همه مكاتب آسمانی و پیامبران بزرگ از آدم علیه السلام تا خاتم صلی الله علیه و آله فقط و فقط با فرج امام عصر علیه السلام محقق می گردد و تا چنین روزی نرسد، آرزوی هیچ یك از آن برگزیدگان خداوند برآورده نمی گردد. هر چند در این زمینه به مطالعه آیات و روایات و كتابهای مفیدی كه با استناد به ادله نقلی معتبر، این موضوع را مطرح كرده اند، بپردازیم، جایگاه بلند ظهور امام زمان علیه السلام را در فرهنگ دین بیشتر باور خواهیم نمود.

برای تحقق عامل دوم نیز باید آیات و احادیث مربوط به تأثیر اصرار در دعا را در اجابت زودتر آن، مطالعه نماییم تا این اعتقاد عمق بیشتری در وجود ما پیدا كند. در این صورت اهر اصرار و الحاح در دعا برای تعجیل فرج امام عصر علیه السلام خواهیم شد.

نمودهای مختلف اصرار در دعا

این اصرار دو جنبه می تواند داشته باشد: یكی تعمیم دعا در مكانها و زمانها و شرایط مختلف است. وقتی كسی بر خواستن چیزی اصرار داشته باشد، وقت و بی وقت آن را طلب می كند و به هر مناسبتی خواسته اش را پیش می كشد و خلاصه دنبال بهانه می گردد تا از آن سخن بگوید و تكرارش نماید. این جنبه اصرار، به كمیت و تعداد دعاها مربوط می شود. ساده ترین مثالی كه می توانیم برای این نوع اصرار در دعا برای تعجیل فرج ذكر كنیم، دعای صلوات به پیامبر صلی الله علیه و آل او علیهم السلام همراه با درخواست تعجیل فرج برای ایشان است.

ص: 44

اللهم صل علی محمد و آل محمد و عجل فرجهم.

هم چنین می توانیم كامل تر دعا كنیم و بگوییم:

اللهم صل علی محمد و آل محمد و عجل فرجهم بقائمهم.

و كامل تر این كه در انتهای آن دعای:

و العن اعدائهم.

را بیفزایم. این دعا با وجود سادگی، بسیار دعای مؤثر و با فضیلتی است كه در طول شبانه روز بدون مزاحمت با بسیاری از مشغله ها انجام شدنی است.

جنبه دوم اصرار، به كیفیت دعا كردن انسان بر می گردد. كسی كه بر داشتن چیزی اصرار دارد، نوع درخواستش با كسی كه اصرار ندارد، فرق می كند. پافشاری و تأكید او به نحوی است كه جز با تحقق مطلوبش از طلب آن دست بردار نیست و به هیچ قیمتی حاضر نیست در خانه خدا را رها كند، مگر آن كه خواسته اش برآورده شود، این گونه لجبازی و یك دندگی هر چند كه در برابر بندگان خدا، صفت خوبی به شمار نمی آید. اما به تصریح امامه صادق علیه السلام در پیشگاه الهی ویژگی مثبتی محسوب می شود.(1)

و طبق وعده امیر مؤمنان علیه السلام هركه در كوبیدن بابی لجاجت به خرج دهد، بالاخره آن باب به رویش گشوده خواهد شد.(2)

البته همان طور كه در حلقه گذشته بیان شد،(3)

خواسته های مادی و دنیوی را صرف نظر از ابعاد معنوی و اخروی آن نمی توان و نباید با چنین

ص: 45

اصراری از خدا طلب كرد، چون ممكن است خیر دعا كننده در تحقق آن نباشد. اما در اموری كه خیر بودنشان قطعی و مسلم است، هر گونه اصرار و الحاح ورزیدن مطلوب و پسندیده می باشد. تعجیل در فرج امام زمان علیه السلام امری است كه محبوب خدا و اولیای اوست و ما یقین داریم كه خواستن آن قطعاً مورد رضای پروردگار می باشد. البته باید توجه داشته باشیم كه اصرار كردن در مورد آن نباید همراه با تعیین ضرب الاجل قطعی برای ظهور حضرت باشد. ما می توانیم از خدا بخواهیم كه ظهور امامان را در همین سال جاری قرار دهد، یا آ نرا در ماه فعلی مقدر فرماید یا این كه تا قبل از هفته آینده ایشان را ظاهر فرماید. حتی می توانیم دعا كنیم كه ظهور ایشان همین امروز یا همین ساعت واقع شود. همه اینها مجاز است، اما نباید چنین بگوییم كه : الا و لابد باید در فلان روز یا ساعت یا هفته یا ماه یا سال و یا ... ظهور حضرت واقع شود. این گونه دعا كردن، خلاف ادب بندگی و نوعی تعیین تكلیف برای خدای متعال می باشد و از حد اصرار و الحاح در درخواست فراتر می رود، بنابراین شایسته و مجاز نیست.

یكی از نمونه های كیفی اصرار در دعا، قسم دادن خداوند در هنگام دعاست. كسی كه بر خواستن چیزی اصرار دارد، آن را با قسم طلب می كند و به هر زبانی كه شرعاً مجاز باشد، خدا را قسم می دهد كه خواسته اش را برآورده سازد.

یكی دیگر از جلوه های اصرار در دعا، متوسل شدن به اسباب و وسائطی است كه در پیشگاه خدا آبرو دارند و خواندن پروردگار به وساطت آنان، اجابت دعا را سریعتر و سهل تر می سازد.

ص: 46

توسل به اهل بیت علیهم السلام در دعای عبرات

نمونه ای از دعای بر تعجیل فرج كه در آن توسل به ذوات مقدسه چهارده معصوم علیهم السیلام به كار رفته، دعای «عبرات» است. این دعا بنابر تحقیق از ناحیه خود امام زمان علیه السلام صادر شده و مطالعه آن، شدت گرفتاریها و ناراحتی های حضرت را در زمان غیبت تا حدی نشان می دهد.(1)

الهی ... فانی استشفع الیك بكرامتك و الصفوة من انامك الذین لهم انشات ما یقل و یظل و نزلت ما یدق و یجل.

پروردگارا ... پس من آقایی و كرامتت را نزد تو شفیع قرار می دهم و نیز (شفاعت می جویم) به برگزیدگان از آفریدگانت، آنان كه در برگیرنده (زمین) و سایه افكن (آسمان) را به خاطر ایشان آفریده ای و ریز و درشت را برای آنان نازل فرموده ای.

سپس به معرفی یك یك این شفیعان بی نظیر می پردازند و از وجود مقدس پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله آغاز می فرمایند:

اتقرب الیك باول من توجته تاج الجلاله و احللته من الفطرة محل السلالة، حجتك فی خلقك و امینك علی عبادك محمد رسولك صلی الله علیه و آله، و بمن جعلته لنوره

ص: 47

مغرباً و عن مكنون سره معرباً، سید الاوصیاء و امام الاتقیاء یعسوب الدین و قائد الغر المحجلین ابی الائمة الراشدین، علی امیر المؤمنین.

به تو تقرب می جویم به واسطه اولین كسی كه تاج بزرگی بر سرش نهادی و اصل و اساس اولیه خلقت قرارش دادی، حجت تو در میان آفریدگانت و امانت دار تو بر بندگانت حضرت محمد، رسول تو صلی الله علیه و آله و نیز (به تو تقرب می جویم) به واسطه كسی كه او را محل غروب نور پیامبر صلی الله علیه و آله و آشكار كننده راز پوشیده او قرار دادی، سرور و آقای اوصیا و پیشوایان متقیان امیر دین و رهبر پیشانی سپیدان، پدر ائمه راشدین علی امیر المؤمنین علیه السلام.

اوصافی كه امام عصر علیسه السلام برای جد شریفشان امیر المؤمنین علیه السلام آورده اند، بسیار عمیق و زیباست.

من جعلته لنوره مغرباً و عن مكنون سره معرباً.

آن كس كه محل غروب نور پیامبر صلی الله علیه و آله بود، یعنی اگر رسول گرامی صلی الله علیه و آله غروب فرمود، اما در وجود مقدس وصیش محو شد كه نفس پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله بود و كسی كه آشكار كننده راز پنهان رسول خدا صلی الله علیه و آله بود.

پس از پیامبر صلی الله علیه و آله و امیر مؤمنان علیه السلام نوبت به توسل به بانوی یگانه عالم و دو نور چشم رسول اكرم صلی الله علیه و آله می رسد. امام عصر علیه السلام مادر شریفشان و حسنین علیهما السلام را چنین معرفی می فرمایند:

و اتقرب الیك بخیرة الاخیار و ام الانوار و الانسیة الحوراء البتول العذراء فاطمة الزهراء، و بقرتی عین الرسول و

ص: 48

ثمرتی فؤاد البتول السیدین الامامین ابی محمد الحسنو ابی عبدالله الحسین.

و به سوی تو تقرب می جویم به واسطه برگزیده برگزیدگان و مادر انوار و حضرت انسیه حوراء پاكیزه از هر آلودگی، فاطمه زهرا علیها السلام و به دو نور چشم رسول صلی الله علیه و آله و دو میوه دل حضرت بتول علیهما السلام، دو آقا، دو امام، ابی محمد الحسن علیه السلام و ابی عبدالله الحسین علیه السلام.

مادر ائمه اطهار علیهم السلام ام الانوار است و برگزیده شده از میان برگزیدگان. سپس سه امام بزگوار بعدی علیهم السلام را وسیله قرار داده اند:

و بالسجاد زین العباد ذی الثفنات راهب العرب علی بن الحسین و بالامام العالم و السید الحاكم النجم الزاهر و القمر الباهر مولای محمد بن علی الباقر، و بالامام الصادق مبین المشكلات مظهر الحقائق المفحم بحجته كل ناطق، مخرس السنة اهل الجدال مسكن الشقاشق مولای جعفر بن محمد الصادق.

و (به تو تقرب می جویم) به واسطه زیور بندگان كه اعضای سجده اش از كثرت عبادت هم چون زانوی شتران كه روی زمین گذاشته می شود، ضخیم و سفت شده بود، راهب عرب حضرت علی بن الحسین علیهما السلام و به واسطه امام عالم و آقای حاكم، ستاره درخشنده و ماه خیره كننده مولایم حضرت محمد بن علی الباقر علیهما السلام و به واسطه امام راستگو، تبیین كننده مشكلات، آشكار كننده حقایق، آنان كه با برهانش هر گوینده ای را مجاب

ص: 49

می نمود و زبان اهل مجادله را خاموش می كرد و یاوه گوییها را فرو می نشاند، مولایم حضرت جعفر محمد الصادق علیهما السلام.

آن گاه در توسل به سه امام بعدی علیهم السلام چنین عرضه داشته اند:

و بالامام التقی و المخلص الصفی و النور الاحمدی و النور الانور و الضیاء الازهر مولای موسی بن جعفر، و بالامام المرتضی و السیف المنتضی مولای علی بن موسی الرضا، و بالامام الامجد و الباب الاقصد و الطریق الارشد و العالم المؤید ینبوع الحكم و مصباح الظلم سید العرب و العجم الهادی الی الرشاد و الموفق بالتأیید و السداد مولانا محمد بن علی الجواد.

و (به تو تقرب می جویم) به واسطه امام متقی و مخلص برگزیده و نور احمدی صلی الله علیه و آله و نور روشنایی بخش تر و روشنایی درخشنده مولایم حضرت موسی بن جعفر علیهما السلام و به واسطه امام مورد رضا و خشنودی و شمشیر ازغلاف خارج شده، مولایم حضرت علی بن موسی الرضا علیهما السلام و به واسطه امام بزرگوارتر و باب معتدل تر و طریق هدایت كننده تر و عالم مورد تأیید (خداوند) سرچشمه حكمتها و نور تاریكیها، آقای عرب و عجم، راهنما به سوی طریق هدایت و كسی كه (از جانب خدا) موفق به تأیید و پشتیبانی بوده است. مولای ما حضرت محمد بن علی الجواد علیهما السلام.

سپس نوبت می رسد به واسطه قرار دادن پدر و جدی گرامیشان كه در معرفی آن دو بزرگوار علیهما السلام چنین اظهار كرده اند:

ص: 50

و بالامام منحة الجبار و والد الائمة الاطهار علی بن محمد المولود بالعسكر الذی حذر بمواعظه و انذر، و بالامام المنزه علی الماثم المطهر من المظالم الحبر العالم بدر الظلام و ربیع الانام التقی النقی الظاهر الزكی مولای ابی محمد الحسن علی العسكری.

و (به تو تقرب می جویم) به واسطه هدیه (خدای) جبار و پدر ائمه اطهار حضرت علی بن محمد علیهما السلام تولد یافته در میان لشكر كه با موعظه هایش انذار و تحذیر می داد و به واسطه امام منزه از گناهان، پاكیزه شدن از ستمها، بزرگمرد عالم، ماه شب چهارده در تاریكی و بهار آفریدگان، پرهیزكار پاك و پاكیزه مولایم حضرت ابو محمد حسن بن علی عسكری علیهما السلام.

در پایان آخرین وسیله ای كه امام عصر علیه السلام به سوی خداوند به واسطه آن تقرب می جوید، وجود مقدس خودشان است كه نزد خداوند شفیع بزرگ مرتبه ای محسوب می شوند. ایشان خود را چنین معرفی فرموده اند:

و اتقرب الیك بالحفیظ العلیم الذی جعلته علی خزائن الارض و الاب الرحیم الذی ملكته ازمة البسط و القض، صاحب النقیبة المیمونة و قاصف الشجرة الملعونة، مكلم الناس فی المهد و الدال علی منهاج الرشد، الغائب عن الابصار، الحاضر فی الامصار، الغائب عن العیون الحاضر فی الافكار، بقیة الاخیار الوارث لذی الفقار، الذی یطهر فی

ص: 51

بیت الله ذی الاستار العالم المطهر محمد بن الحسن، علیهم افضل التحیات و اعظم البركات و اتم الصلوات.

و به تو تقرب می جویم به واسطه نگه دارنده دانا كه او را بر گنجینه های زمین گماشته ای و پدر مهربان كه اختیار دادن و گرفتن را به او سپرده ای، صاحب طبع و رأی مبارك و شكننده شجره ملعونه، سخن گوینده با مردم در گهواره و نشان دهنده طریق رشد، پنهان از دیدگان، حاضر در شهرها، غایب از چشمها، حاضر در فكرها، تنها باقی مانده از برگزیدگان، و وارث ذوالفقار (شمشیر امیر المؤمنین علیه السلام) آ كه در خانه پرده پوش خدا آشكار می شود، عالم معصوم محمد بن الحسن علیهما السلام، برترین درودها و بزرگترین بركتها و كاملترین صلوات بر همه ایشان (چهارده معصوم) باد.

ایشان پس از واسطه قرار دادن تك تك این انوار پاك، آنان را پناه و وسیله خود به سوی خدا می خوانند:

اللهم فهولاء معاقلی(1)

الیك فی طلبانی و وسائلی ... و لا شفیع لی الیك اوجه من هولاء.

خدایا اینها محل پناه آوردن من در خواسته هایم و وسیله های من هستند... و هیچ شفیعی كه نزد تو آبرومندتر از اینان باشند، ندارم.

آن گاه پس از همه این واسطه قرار دادنها با این عبارات فرج خود را

ص: 52

از خدای متعال طلب كرده اند:

یا من یجیب المضطر اذا دعاه، یا راحم عبرة یعقوب یا كاشف ضر ایوب اغفرلی و ارحمنی و انصرنی علی القوم الكافرین و افتح لی و انت خیر الفاتحین یا ذا القوة المتین یا ارحم الراحمین.(1)

ای كسی كه وقتی مضطر او را بخواند، اجابتش می كند، ای رحم كننه به اشكهای یعقوب، ای برطرف كننده گرفتاری ایوب، از من در گذر و به من رحم كن و مرا برای غلبه بر قوم كافر یاری فرما و پیروزی نصیبم گردان در حالی كه تو بهترین پیروز كنندگانی، ای صاحب قدرت استوار، ای مهربان ترین رحم كنندگان.

ملاحظه می شود كه در این دعا، توسل به آبرومندترین شفیعان نزد خداوند – یعنی اهل بیت عصمت و طهارت – چه حجم معتنابهی را در برگرفته است. این نموئه ای از دعاهای مأثور می باشد كه در آن اصرار و الحاح به پیشگاه الهی از طریق واسطه و شفیع قرار دادن نزد خداوند، صورت پذیرفته است. معمولاٌ اگر انسان بر خواستن چیزی اصرار داشته باشد، در درخواست خود واسطه و شفیع قرار می دهد و دعای عبرات یكی از روشن ترین مصادیق این گونه اصرار در دعا برای تعجیل فرج می باشد.

ص: 53

ص: 54

دوستدار ایشان ناخودآگاه گریه اش می گیرد. پس هر عملی كه موجب ازدیاد محبت به ایشان شود، حال گریه را نیز در انسان تقویت می نماید.

زمینه سازی برای ایجاد حال بكاء در دعا

اما نمی توان گفت كه اگر چنین حالی در كسی نیست، از خیر این ادب مؤثر در اجابت دعا بگذرد. اگر رابطه قلبی با امام زمان علیه السلام در آن حد بالا باشد، بسیار خوب است، ولی اگر نبود، می توان با برقرار كردن اتصال قلبی در هنگام دعا و قبل از آن، زمینه مساعدی برای گریستن موقت ایجاد نمود. این هم بسیار كار خوبی است و خود این عمل، محبت شخص را به مولایش تقویت می كند. قطعاٌ یاد كردن از حضرت و متذكر شدن به محبتی كه ایشان نسبت به رعیت خود دارد، از طرفی، و یاد كردن از آلام و رنجهای ایشان در زمان غیبت از طرف دیگر، در پیدایش حال گریه در دعا كننده می تواند مؤثر باشد. بنابراین خوب است كه انسان وقتی می خواهد برای امام زمانش دعا كند، قدری به یادآوری این احوال و اوصاف ایشان بپردازد تا قلبش اتصال بیشتری با حضرت پیدا كند و سوز دل، مقدمه اشك ریختن شود، آن گاه با حال گریه برای مولایش دعا كند.

كار دیگری كه در همین زمینه می توان انجام داد، ذكر مصائب اهل بیت علیهم السلام خصوصاٌ حضرت صدیقه طاهره علیها السلام و حضرت ابا عبدالله الحسین علیه السلام می باشد. بسیاری از دوستان اهل بیت علیهم السلام كه رابطه قلبی عمیقی با امام عصر علیه السلام ندارند، نسبت به حضرت زهرای اطهر علیها السلام یا سید الشهداء علیه السلام حالت خاص قلبی دارند كه یادآوری مصائب ایشان دل آنها را زودتر منقلب می سازد. خوب است هر كس

ص: 55

ببیند كدام یك از مصیبتهای اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام برایش دردآورتر است، آن گاه در هنگام دعا برای امام زمان علیه السلام و به عنوان مقدمه آن، یادآوری آن مصیبت دردناك بپردازد. و به این وسیله دل و چشم خویش را آماده دعای همراه با گریه برای مولایش سازد. به هر حالا ائمه علیهم السلام نور واحد هستند و یاد كردن از یكی از ایشان، به یك معنا یاد كردن از همه آنان است. ممكن است كسی در پیشینه زندگی اش توسلی به یكی از امامان علیهم السلام داشته كه خاطره ای به یاد ماندنی از آن امام علیه السلام برای او باقی گذاشته است، به طوری كه یادآوری آن خاطره، دلش را به یاد آن امام علیه السلام منقلب ساخته، اشكش را سرازیر می كند.

چنین كسی می تواند همین حال را مقدمه گریه و دعا برای تعجیل فرج قرار می دهد.

حتی – چنان كه در مباحث گذشته آوردیم – مطابق آن چه اسحاق بن عمار از امام صادق علیه السلام نقل كرده است(1)

می توانیم به عنوان مقدمه سازی برای گریه و دعا در حق امام زمان علیه السلام از در گذشتگان از بستگان خود یاد كنیم كه با آنها رابطه عاطفی داشته ایم و یادآوری فوت ایشان ما را به گریه می اندازد، آن گاه این گریه را مقدمه دعا برای حضرت قرار دهیم. این حداقل كاری است كه برای پیدایش حال گریه در هنگام دعا می توانیم انجام دهیم. اگر كسی در صدد ایجاد این حال باشد، از همه این راهها می تواند به مقصود خود برسد. مراد از «تباكی» كه در برخی حالات – از جمله حاجت خواستن(2)

به آن امر شده ایم، انجام همین

ص: 56

نوع كارهاست كه بالاخره اشك انسان را در می آورد، هر چند به اندازه بال مگس باشد.

چگونگی پیدایش حال ضجه و تضرع

حال ضجه و تضرع هم برای انسان بی دلیل پیدا نمی شود. باید اتصال روحی و قویتر با ائمه اطهار علیهم السلام به خصوص حضرت بقیة الله ارواحنا فداه برقرار نمود تا در هنگام دعا برای ایشان ناله و فریاد انسان بلند شود و به خاطر تعجیل فرج آن حضرت زار بزند. برخی از زمینه سازیهایی كه در مورد گریه برای آن حضرت بیان شد، اگر شدید بود، می تواند به ضجه و تضرع هم منتهی گردد. فراموش نكنیم كه به فرموده امام صادق علیه السلام ضجه و بكاء در زمان غیبت امام عصر علیه السلام و درخواست تعجیل فرج ایشان – كه بنی اسرائیل چهل صباح انجام دادند و نتیجه گرفتند – تأثیر به سزایی در جلو افتادن ظهور آن سرور خواهد داشت.(1)

بنابراین علاوه بر دعا برای تعجیل فرج امام علیه السلام خود حالت گریه و ضجه داشتن در فراق ایشان موضوعیت دارد و می تواند ظاهر شدن امام غریبمان را نزدیكتر سازد. پس باید برای تحقق چنین حالی تلاش كنیم و از راههای مشروع و صحیح – بدون افتادن در ورطه افراط یا تفریط – در جهت تحقق بخشیدن آن قدم برداریم. از مؤثرترین راهها برای ایجاد این حال، تلاش برای بالا بردن معرفت و محبت به آن حضرت از طریق انجام وظایف و تكالیفی است كه یك منتظر فرج در زمان غیبت مولایش دارد. آشنایی با این تكالیف، خود یك وظیفه است و كسی كه

ص: 57

در این امر كوتاهی كند، مانند كسی است كه در آموختن مسائل شرعی مبتلا به خویش كوتاهی كرده است. بنابراین ندانستن و بلد نبودن این وظایف، عذر موجهی برای عمل نكردن به آنها – لااقل برای كسانی كه چندان با امام زمان علیه السلام بیگانه نیستند – نیست. لذا مطالعه كتبی كه در این زمینه تألیف شده، جزء وظایف منتظران قرار می گیرد.

اگر كسی از همین نقطه آغاز كند، هر قدمی كه در این مسیر بر می دارد، باعث می شود قدم بعدی را با آگاهی بیشتری بردارد و آرام آرام به همه وظایف خود آشنا می شود. در طول این مسیر خواهد دید كه روز به روز بر محبت و ارادتش به مولایش افزوده می گردد و به آنجا خواهد رسید كه حال ضجه و بكاء در فراق محبوب بدون هیچ تكلفی برایش حاصل می شود. آرزو می كند كه فراغتی داشته باشد تا در گوشه ای بنشیند و برای مولایش سیر بگرید و خلوتی پیدا كند كه بتواند دور از چشم اغبار در سوز محبت و فراق محبوبش فریاد بزند و ضجه كند. بنابراین پیدایش این احوال احتیاج به تشكیل دادن مجالس خاصی كه به خاطر این هدف تشكیل شود، ندارد و هر كس در خلوت خود می تواند بی سر و صدا به این حالات نائل شود. البته ایجاد چنین احوالی به اختیار خود انسان نیست، خدا و امام عصر علیه السلام هستند كه با عنایت خاص خود، دوستانشان را این گونه شیفته و مجذوب می سازند.

البته تشكیل دادن محافل و مجالسی – هم چون مجالس روضه اهل بیت علیهم السلام برای دعا كردن در حق امام عصر علیه السلام نیز بسیار مطلوب و پسندیده است و دوستان آن حضرت نباید از این فرصتها غافل باشند، به خصوص كه دعای جمعی – طبق احایث ائمه علیهم السلام – مورد

ص: 58

تأكید ایشان بوده است. اما همان طور كه بیشتر بیان شد، (1)

در دعای جمعی و آشكار ممكن است افراد مبتلا به تظاهر و خودنمایی شوند كه اگر چنین خوفی وجود داشته باشد، دعای فردی و پنهانی افضل خواهد بود. به هر حال در جمع، احتمال این كه ضجه زدن همه افراد، معلول حال طبیعی آنها نباشد و تحت تأثیر شور و حالی كه در مجلس هست، به تظاهر بیفتند، وجود دارد و از كید و مكر شیطان در این گونه موارد نباید غافل شد.

گاهی شور و حال حاكم بر یك مجلس، خود باعث فریب انسان می شود و موجب پیدایش حال عجب (خودستایی) می گردد كه یكی از موانع قبولی عبادت به شمار می آید. (2)

هم چنین گاهی ضجه ها و فریادها از سویدای دل نیست و كسانی به این نیت كه مجلس را گرم كنند و شور بگیرند، داد و فریاد می زنند یا به سر و سینه می كوبند. چنین اعمالی اگر از روی ریا و خودنمایی نباشد، اشكالی ندارد، اما در عین حال با آن چه از ما خواسته اند فاصله دارد. بهتر است در پی ایجاد شور و حالی باشیم كه از معرفت و محبت عمیق به امام زمان علیه السلام نشأت گرفته باشد كه خود به خود ضجه و بكاء را به دنبال خواهد آورد.

بكاء و ابتهال امام عصر علیه السلام در دعای عبرات

در این جا مناسب است تأملی داشته باشیم در این كه خود وجود مقدس حضرت مهدی علیه السلام با چه حالی برای تعجیل فرج خود و

ص: 59

شیعیانشان دعا می كنند. كافی است به عنوان نمونه به قسمتهایی از دعای عبرات كه در درس گذشته، بخشهایی از آن را نقل كردیم، توجه نماییم تا حال آن حضرت را در دعا درك كنیم. از جمله اول دعا سخن از اشك و آه است. دعا با این عبارت آغاز می شود:

اللهم انی اسالك یا راحم العبرات و یا كاشف الزفرات.(1)

خدایا از تو درخواست می كنم، ای رحم كننده به اشكها و ای برطرف كننده آهها.

«عبرة» به معنای اشك و «زفرة» به معنای آه بلند است و خواندن خدا با این اوصاف نشانگر حال شدید گریه و ناله بلند امام عصر علیه السلام از ابتدای دعاست. ایشان پس از دعاهای مفصلی كه نقل آن، چند صفحه طول كشیده و پیش از توسل به انوار مقدسه چهارده معصوم علیهم السلام، در عبارتی حال خود را در پیشگاه الهی چنین معرفی می كنند:

هذا یا الهی تعفیر خدی و ابتهالی فی مسالتك و جدی.(2)

این است ای خدای من، بر خاك گذاشتن گونه ام و ابتهال و جدیتم در درخواستم.

در مورد معنای «ابتهال» در گذشته با استفاده از فرهنگ لغت و احادیث اهل بیت علیهم السلام توضیح دادیم.(3)

خلاصه مطلب این شد كه ابتهال به معنای لابه و التماس كردن است كه همراه با اشك ریختن و بالا بردن دستها به طرف آسمان می باشد و به تصریح ائمه علیهم السلام تا اشك دعا

ص: 60

كننده جاری نشود، ابتهال صدق نمی كند.(1)

روشن است كه امام زمان علیه السلام در هنگام دعا، هم حال گریه داشته اند و هم دستان مباركشان را به نشانه اوج گدایی و مسألت از خدای منان به بالا بلند كرده اند و هم به تصریح خودشان اصرار و جدیت در درخواست خود به خرج داده اند. البته در برخی حالات هم، گونه خود را به نشانه كمال تذلل و خضوع در پیشگاه الهی به خاك گذاشته اند. این وضعیتی است كه ایشان از حال خود در هنگام دعا ترسیم فرموده اند.

علاوه بر این در انتهای دعا و پس از معرفی یك یك چهارده معصوم به عنوان آبرومندترین شفیعان در درگاه خداوند عرضه داشته اند:

فهل بقی یا رب غیر ان تجیب و ترحم من البكاء و النحیب.(2)

پس ای پروردگار من آیا (پس ازوسیله قرار دادن این شفیعان آبرومند) چیزی جز این باقی مانده كه (دعایم را) اجابت كنی و به گریه و فغان من رحم كنی؟!

«نجیب» به معنای گریه با صدای بلند است(3)

و روشن است كه امام عصر علیه السلام در پایان دعا كه می خواهند از كل آن نتیجه بگیرند، چه حالی داشته اند كه خود این گونه بیان كرده اند. تعبیر «هل بقی یا رب» با زیبایی و لطافت بر این نكته دلالت دارد كه: خدایا، آیا پس از این كه برگزیدگان

ص: 61

درگاهت را واسطه تقرب به سوی تو قرار دادم، راهی جز این باقی مانده كه دعایم را اجابت كنی؟ هم چنین از خدای مهربان خواسته اند كه به اشكها و ناله های بنده مقربش رحم آورده، از وجود ایشان با نصرت و فتح خویش، رفع اضطرار فرماید.

حال خوب است اندكی تأمل كنیم و بنگریم وقتی مولای پر درد و رنج ما در زمان غیبتش این گونه با سوز و گداز به درگاه خداوند می نالد و برای فرجش – كه فرج همه مؤمنان بلكه همه مظلومان عالم است – دعا می كند، ما كه خود را به عنوان دوستدار ایشان و احیاناً خدمتگزار آن حضرت می شناسیم و تنها سرمایه خود را محبت به آن حضرت می دانیم، آیا نباید ذره ای از این حال بكاء و ضجه و ابتهال را در قلب خود احساس كنیم؟! آیا نباید هفته ای، ماهی یا لااقل سالی یك بار با درصدی از این سوز به درگاه خدا بنالیم و فرج مولای مظلوممان را از خداوند بخواهیم؟ اگر تا به حال چنین تجربه ای نداشته و هیچ از این گونه حالات در خود ندیده ایم، پس وای به حال ما! چگونه منتظری هستیم كه در فراق محبوبمان یك قطره اشك هم نریخته ایم و برای رهایی او از رنجهای زمان غیبت یك بار هم آن گونه كه باید، نسوخته ایم و به درگاه الهی دعای با ضجه و بكاء نداشته ایم؟! بیاییم در باقیمانده زمان غیبت آقایمان – كه چه بسا زودتر از باقیمانده عمرمان به سر آید – چبران گذشته ها را بكنیم و خود را – هم چون پیرزن كلاف به دست – با دعا برای تعجیل فرج یوسف زهرا علیها السلام جزء خریداران ایشان قلمداد كنیم.

ص: 62

ص: 63

به خاطر اهل بیت علیهم السلام به او مساعدت و كمكی كرده باشد.(1)

در این صورت دعای خیر انسان برا برادر دینی اش – كه به او احسان نموده – مستجاب است. ملاحظه فرمایید كه اگر كسی به خاطر اهل بیت علیهم السلام به دیگری نیكی كند، دعای آن كه مورد احسان واقع شده، در حق نیكی كننده مستجاب می شود. در این صورت دعای مؤمن در حق خود اهل بیت علیهم السلام كه همه نیكی ها و خیرات از ایشان به او رسیده، به طریق اولی مستجاب خواهد بود. ما اگر برای امام عصر علیه السلام دعای خیر نماییم، در حقیقت برای همه اهل بیت علیهم السلام دعا كرده ایم. مهم این است كه دائماً به این حقیقت متذكر باشیم كه هر خیری از هر طریقی كه به ما می رسد، سرچشمه و منبع و مجرای رسیدن آن، وجود مقدس امام زمان علیه السلام است. پس ما نباید همه واسطه ها را ببینیم و از سرچشمه و كانال اصلی فیض غافل باشیم.

2 – دعای دیگری كه به فرمایش امیر المؤمنین علیه السلام مردود نمی شود، دعای فرزند نیكوكار در حق پدرش است (الولد البار لوالده)(2)

روشن است كه به تصریح احادیث، امام زمان علیه السلام پدر دلسوز (الوالد الشفیق)(3)

و مهربان بر رعیت خود هستند و حق ایشان بر فرزندان خود از حق هر پدر دیگری بر فرزندش بیشتر و بالاتر است. حال اگر یكی از فرزندان ایشان در حق این پدر، احسان و نیكی كرده باشد، دعایش در حق او مستجاب می شود. بنابراین چه خوب است كه انسان متوجه این معنا باشد و اگر موفق به انجام كار خیری در حق مولایش شد، از وعده

ص: 64

اجابت دعا كه خداوند به او داده است، برای امام زمانش استفاده كند و این فرصت را خرج ایشان كند. به یقین بهترین استفاده از این فرصت، دعا برای تعجیل فرج و رهایی حضرت از رنجها و گرفتاریهای زمان غیبت می باشد.

3 – دعای دیگری كه وعده اجابتش داده شده، دعای عمره گزار (معتمر)(1)

و حج گزار (حاج)(2)

است. این دو، مهمانهای ویژه خداوند هستند كه توفیق زیارت و طواف خانه او را پیدا كرده اند. آیا دوستداران امام زمان علیه السلام كه به حج یا عمره مشرف می شوند، می دانند كه چه فرصتی برای دعا در حق مولایشان دارند؟ چند درصد از ایشان به این موقعیت توجه دارند و آن را صرف دعا برای امامشان می كنند؟ حیف است كه انسان این فرصت طلایی و استثنایی را پیدا كند و از بهترین دعاها – كه حتی برای خودش بیشترین فایده ها را دارد – غافل باشد.

4 – دعای دیگری كه به فرموده امام هفتم علیه السلام از پیشگاه الهی مردود نمی گردد، دعای روزه دار در هنگام افطار است.(3)

كسی كه یك روز را به خاطر امتثال امر خداوند روزه گرفته است، در وقت افطار پاداشی از جانب پروردگارش دارد و آن، اجابت دعایش می باشد. چه زیباست كه انسان قدرشناس، ای پادشاه را تقدیم به مولای خود كند و برای تعجیل فرج ایشان دعا كند. اگر این مولای مهربان ببیند

ص: 65

كه یكی از دوستانش، جایزه دریافتی خود را به ایشان تقدیم كرده، آیا بهترین پاداشها و جوایز را از خداوند برای این دوست خود طلب نمی كند؟ آیا خودش كه صاحب و مالك خزائن الهی است، به بهترین وجهی احسان دوست خود را تلافی نخواهد كرد؟ حاشا و كلا!

5 – مورد بعدی دعای فرد بیمار است(1)

به خصوصث در حق كسی كه به عیادت او می رود.(2)

خداوند به تلافی درد و رنجی كه بیمار تحمل می كند، وعده استجابت دعا را به او داده است. آیا وقتی بیمار می شویم، توجه داریم كه فرصتی برای دعا در حق امام زمان علیه السلام به دست آورده ایم كه حیف است آن را در مسیر دیگری مورد استفاده قرار دهیم؟ اگر همه بیماران شیعه با توجه به این فرصت خدادادی، دعای مستجاب خود را خرج مولایشان كنند، آیا تأثیری در تعجیل فرج ایشان نخواهد داشت؟

آیا می دانیم كه طبق فرموده امیر مؤمنان علیه السلام(3)

هر مؤمنی كه مریض می شود، امام زمانش هم به خاطر بیماری او بیمار می شوند؟! و اگر دعایی كند، امام زمانش به دعای او آمین می گویند؟! بیماری آن حضرت در بیماری شیعه اش هم چون بیمار شدن مادر است به خاطر بیماری فرزندش كه به سبب شدت علاقه و محبت به او، چنین می شود و قطعاً امام زمان علیه السلام برای فرزندانش از مادر در حق فرزند، مهربان تر و دلسوزتر هستند. حال كه این پدر مهربان در بیماری فرزندش چنان رنجور می شود كه خود بیمار می گردد، آیا رسم انسانیت و مروت

ص: 66

نیست كه آن فرزند در هنگام بیماری به فكر پدر و مولایش باشد و برای او دعا كند، به این امید كه این دعا به آمین خود او مستجاب گردد؟

نكته دیگری كه توجه به آن در این بحث مفید و سازنده است، این است كه طبق نقل جناب حسین بن روح نوبختی نایب سوم امام زمان علیه السلام در زیارت رجبیه، شفای بیماران صرفاً به بركت اهل بیت علیهم السلام صورت می پذیرد. در همان زیارت خطاب به آن ذوات مقدس می خوانیم:

فبكم بجبر المهیض و یشفی المریض.(1)

شكستگیها فقط به واسطه شما التیام پیدا می كند و بیماران صرفاً به سبب شما بهبود می یابند.

این عبارات نشان می دهد كه خداوند تنها صدقه سر امام عصر علیه السلام بیمار را شفا عنایت می فرماید. پس چقدر شایسته است كه هر بیماری به خاطر سپاسگزاری از این واسطه نعمت، از دعا برای مولایش غفلت نكند تا مبتلا به كفران نعمت های الهی نگردد.

6 – یكی از دعاهایی كه وعده اجابت آن داده شده، دعا در غیاب برادر مؤمن است. امام باقر علیه السلام فرمودند كه چنین دعایی از پروردگار متعال محجوب نمی ماند و هر كس پشت سر مؤمنی برای او دعا كند، از جانب خداوند به او خطاب می شود:

و لك مثله.(2)

و مانند آن چه خواسته ای، برای خودت است.

ص: 67

كدام برادر مؤمن را سراغ داریم كه ایمانش از مولایمان امام زمان علیه السلام كامل تر و حقوقش بر ما بیشتر باشد؟ طبق این وعده الهی اگر كسی در غیاب آن حضرت، برای ایشان دعا كند، مشمول همان دعا از جانب خداوند خواهد شد و به فرموده پیامبراكرم صلی الله علیه و آله هیچ دعایی از دعای دیگری در حق برادر غائبش زودتر مستجاب نمی گردد.(1)

بنابراین حیف است كه از این فرصت برای دعا در حق بهترین برادر غایب خود، حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف استفاده نكنیم.

7 – از موارد دیگری كه وعده اجابت دعا داده شده، وقتی است كه به یك مؤمن فقیر كمك می شود، خداوند دعای آن نیازمند را مستجاب می فرماید.(2)

با این ترتیب هم مؤمن نیازمند و هم كسی كه به او مساعدتی می كند، می توانند از این فرصت برای برآورده شدن حاجتهایشان استفاده كنند. اما حقیقتاٌ چند در صد از دوستان امام عصر علیه السلام از این امكان برای دعا در حق ایشان بهره برداری می كنند؟ آیا وقتی به فقیری كمك می كنیم، متذكر هستیم كه به این وسیله فرصتی برای عرضه یك دعای مستجاب به پیشگاه خداوند فراهم نموده ایم؟ آیا خود آن مؤمن فقیر به این حقیقت توجه دارد؟

8 – یكی دیگر از دعاهای مستجاب، دعای كودكی است از امت پیامبر صلی الله علیه و آله كه هنوز به تكلیف نرسیده و مرتكب گناه نشده است.(3)

بر خلاف آن چه گاهی مشاهده می شود كه به كودكان در انجام عبادات

ص: 68

اهمیت چندانی داده نمی شود، در اسلام كودكانی كه پدر یا مادر آنها مؤمن باشند، احترام خاصی دارند و عباداتشان می تواند صحیح و مقبول باشد. یكی از این عبادتها، دعای ایشان است كه طبق وعده رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله پذیرفته و مستجا می باشد.

بنابراین ما می توانیم و باید برای دعاها كودكان امت اسلام حساب باز كنیم و برای برآورده شدن هر حاجتی – و در صدر همه، تعجیل فرج مولایمان – از آنها بخواهیم دعا كند یا خود دعا كنیم و آنان آمین بگویند. به همین جهت لازم است با برنامه ریزی های خاص تربیتی، كودكان خود را پیش از سن بلوغ با امام زمان علیه السلام به طور شایسته آشنا كنیم تا زمینه برای این كه اهل دعا در حق آن حضرت شوند، برایشان فراهم گردد، چه اشكالی دارد كه فرزندان ما از ابتدای سن فهم و درك خود، دعا برای امام زمان علیه السلام را یاد بگیرند؟ چرا كودكان شیعه سالها پیش از سن تكلیف بسیاری از مسائل غیر ضروری را یاد می گیرند، اما برنامه ای حساب شده براساس مشی تربیتی صحیح در جهت آشنایی با امام عصر علیه السلام و دعا برای آن حضرت، ندارند؟! گاهی همین كودكان از سنین طفولیت یا اسامی ورزشكاران و هنرپیشگان داخلی و خارجی آشنا هستند، ولی تكالیف ابتدایی خود را نسبت به امام زمانشان نمی دانند. آیا این امر معلول تقصیر والدین و مربیان آنان نیست؟

9 – یكی از دعاهایی كه به فرموده پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله شكی در مستجاب شدنش نیست، دعای مسافر است. (1)

این فرصتی است كه

ص: 69

معمولاً بدون هیچ زحمتی برای انسان فراهم می شود. آیا توجه داریم كه از این فرصت می توانیم برای دعا درحق امام زمان علیه السلام و تعجیل فرج ایشان استفاده كنیم؟ حقیقتاً چند در صد از شیعیان از این امكان بهره برداری كامل می كنند؟1. بحار الانوار، جلد 93، صفحه 313، حدیث 17، به نقل از الدعوات رواندی.

ص: 70

كردن ادله جواز نیابت را نداریم. این موضوع در جای خود مورد بحث قرار گرفته(1)

و اكنون تنها نیابت از یك مصداق عبادت یعنی دعا را مد نظر داریم.

ما می توانیم از جانب یك یا چند فرد دیگر دعا كنیم و با این كار «منوب عنه» را در دعای خود شریك كنیم. این نیابت انگیزه های مختلفی دارد. گاهی می خواهیم خیری به دیگری برسانیم، از جانب او دعا می كنیم تا این عمل عبادی در نامه عمل او ثبت گردد، گویی خود او این عمل را انجام داده است. گاهی هم می خواهیم دعایمان به اجابت نزدیكتر شود، لذا از جانب مؤمن آبرومندی دعا می كنیم تا خداوند به خاطر او دعایمان را اجابت كند. در نیابت از دیگری فرقی بین زنده و مرده نیست، چنان كه بین یك یا چند نفر هم تفاوتی وجود ندارد.

می توانیم از یك یا چند فرد زنده یا مرده نیابت كنیم یا از عده ای كه برخی از آنها مرده و برخی دیگر زنده هستند. اگر از جانب تعداد زیادی نیابت كنیم، بهره و حظ هر یك، كمتر از وقتی كه فقط از یك نفر نیابت كنیم، نمی شود. با این ترتیب می توانیم بسیاری از عبادتهای مستحبی خود – از جمله دعا – را به نیابت از تعداد زیادی زن و مرد مؤمن انجام دهیم تا هم آنها را در عبادت خود شریك نماییم و هم به خاطر آبرویی كه حداقل برخی از آنها نزد خدا دارند، دعایمان زودتربه اجابت برسد.

دعا در حق امام عصر علیه السلام هم از این قاعده كلی مستنی نیست. اگر می خواهیم دعای ما برای مولایمان هم برای خودمان بیشتر فایده داشته

ص: 71

باشد و هم خیر بیشتر به دیگران و خود امام زمان علیه السلام برساند، خوب است كه در دعاهایمان سایرین را شریك كنیم و به نیابت از آنان دعا كنیم. البته نیت نیابت در عبادت باعث نمی شود كه – در صورت قبولی آن – چیزی از بهره ما در عبادت كاسته شود، بلكه به ادله ای كه گفتیم، احتمال بهره بردن ما را بیشتر می كند. بنابراین نیابت از دیگران، ما را از زمره عاملان آن عبادت خارج نمی سازد.

نمونه هایی از این گونه، دعا كردن را در آن چه از ائمه اطهار علیهم السلام به ما رسیده است، مشاهده می كنیمن. در همین دعای عهد معروف كه از وجود مقدس امام صادق علیه السلام نقل شده و فضائل زیادی برای خواندن آن در چهل صبح ذكر فرموده اند،(1)

چنین می خوانیم:

اللهم بلغ مولانا الامام الهادی المهدی القائم بامرك صلوات الله علیه و علی آبائه الطاهرین عن المؤمنین و المؤمنات فی مشارق الارض و مغاربها و سهلها و جبلها و برها و بحرها و عنی و عن و الذی من الصلوات زنة عرش الله و مداد كلماته و ما احصاه علمه و احاط به كتابه.(2)

این عبارات، دعایی است در حق امام زمان علیه السلام كه دعا كننده از خدا می خواهد كه بالاترین درودها و رحمتهای خود را – به اندازه عرش

ص: 72

خدا و جوهر كلمات او و آن چه مشمول علم خدا گردیده و در كتابش گنجانده شده – بر وجود مقدس مهدی قائم علیه السلام ارزانی كند، در این جا دعا كننده تصریح نموده كه این درخواست را از جانب خودش و پدرو مادرش و همه مردها و زنان با ایمان در سراسر زمین – دشت و كوه و خشكی و دریا – مطرح می كند. این یك نمونه دعایی است كه دعا كننده افراد بسیار زیادی را در عمل خود شریك می گرداند و با این كار هم خیری به آنان می رساند و هم اجابت دعایش را سهل تر و سریع تر می سازد. هر چند در این دعا صراحتاً نیابت از دیگران مطرح شده، ولی لزومی ندارد كه همیشه چنین باشد و نیابت صرفاً با نیت شخص تحقق پیدا می كند. آثار آن بر عملش مترتب می شود و نیازی نیست كه نیت خود را به زبان آورد.

با این ترتیب ما می توانیم در همه دعاهایی كه در حق امام عصر علیه السلام به خصوص تعجیل فرج ایشان می خوانیم، قصد نیابت كنیم و افراد زیادی را در این عمل شریف، شریك خود قرار دهیم. در این كار به خصوص ذوی الحقوق خود را نباید فراموش كنیم كه در رأس آنها خود امام زمان علیه السلام هستند. پس از ایشان كسانی هستند كه ما را با دین خدا و ائمه هدی علیهم السلام آشنا كرده و ارادت و روزی به اهل بیت علیهم السلام را به ما آموخته اند، هم چنین پدر و مادر و پدران و مادرانی كه اگر ایشان نبودند، خیری به ما نمی رسید. بعد از اینها نوبت می رسد به سایر ذوی الحقوق اعم ازاساتید، فرزندان، ارحام و ... در میان ذوی الحقوق، علما و دانشمندان بزرگ شیعه كه سهم وافری در ضبط

ص: 73

معارف الهی و رساندن آن به نسلهای بعدی داشته اند – هم چون علامه كلینی و مرحوم شیخ صدوق و علامه مجلسی و ... نباید فراموش شوند. به هر حال قصد نیابت، باب پر بركتی است كه با ورود به آن، خیرات غیر قابل وصفی نصیب انسان می گردد. انشاء دوستان امام زمان علیه السلام از این امكان برای زودتر اجابت شدن دعاهایشان در حق آن حضرت استفاده كافی ببرند.

پرسشهای مفهومی از درسهای 1 تا 6

1. چه عواملی در ایجاد اقبال قلبی در دعای بر تعجیل فرج مؤثر است؟

2. شیطان از چه راههایی مانع دعا برای تعجیل فرج می شود؟

3. شكرگزاری نسبت به امام عصر علیه السلام چه ارتباطی به دعا برای آن وجود مقدس دارد؟

4. چه عواملی در پیدایش حالت اصرار در دعای بر تعجیل فرج مؤثر است؟

5. اصرار در دعای بر تعجیل فرج را از دو جنبه كمی و كیفی بررسی كنید.

6. در هنگام بیمرای چه جهاتی می تواند انگیزه ما در دعا برای امام عصر علیه السلام باشد؟

ص: 74

ص: 75

ص: 76

و... می كنند، نیاز به معلومات چندانی در معارف دینی ندارند. اما اگر از این سادگی درآید و كسی بخواهد از حد به كار بردن الفاظی كه فقط بر وجود مقدس پروردگار دلالت می كند، بالاتر رود، باید با علوم و معارف دینی آشنایی داشته باشد. مثلاً اگر بخواهد در مقدمه دعا به حمد و ثنای الهی بپردازد یا در ضمن دعا به مسائلی هم چون قضا و قدر و بداء اشاره نماید. باید معنای صحیح تمحید و توصیف خدا و معانی اصطلاحات خاص قرآنی و روایی را بداند و این كار از سطح دانش نوع عوام بالاتر است. كسانی صلاحیت این گونه دعا كردن را دارند كه با معارف توحیدی اهل بیت علیهم السلام آشنایی خوب و قابل قبولی داشته باشند.

این گونه افراد معمولاٌ در دعاهایی كه انشا می كنند، از عین عبارات ائمه علیهم السلام یا حداقل مضامین آنها استفاده می كنند، چون با زبان ایشان مأنوس هستند و به طور معمول چیزی خارج از حوزه معارف اهل بیت علیهم السلام به زبان نمی آورند.

یكی از بهترین نمونه های این گونه دعا، دعای معروف «عالیة المضامین» است كه در كتب ادعیه هم چون «مفاتیح الجنان» نقل شده است. این دعا با این كه مأثور از معصوم علیهم السلام نیست، اما الفاظ آن یا عیناً الفاظ احایث است و یا همان مضامین را – با مختصر اختلافی در تعبیر – در بر دارد. همین ویژگی نشان می دهد كه فرد یا افرادی كه این دعا را انشاء كرده اند، از علمای آشنا به معارف اهل بیت علیهم السلام بوده اند.

نمونه ای از این دانشمندان مرحوم علامه سید بن طاووس متوفای سال 664 هجری قمری است كه میزان احاطه ایشان به ادعیه مأثور از ائمه علیهم السلام از كتابهای ارزشمندی چون «اقبال الاعمال» و «مهج

ص: 77

الدعوات» و «جمال الاسبوع» پیداست. ایشان در برخی از كتابهایش دعاهایی را كه خود انشا كرده، نقل نموده است.(1)

مقایسه دعای غیر مأثور همراه با حضور قلب با دعای مأثور بدون آن

نكته ای كه در مورد دعاهای غیر مأثور جالب توجه می باشد، این است كه گاهی انسان اگر از روی مكتوبی دعایی را كه از ائمه اطهار علیهم السلام نقل شده بخواند، توجه و حضور قلب چندانی به محتوا و مضمون آن ندارد، اما اگر زبان خودش متناسب با احال درونی اش دعا كند، با اقبال و رقت قلب بیشتری همراه است. در این صورت خوب است كه از حال شخصی اش برای انشاء دعا كمال استفاده را ببرد. در برخی از روایات به این نكته با بیان زیبایی اشاره كرده اند. نمونه آن روایتی است كه زراره از امام صادق علیه السلام نقل كرده است می گوید:

ان افضل الدعاء ما جری علی لسانك.(2)

بهترین دعا آن چیزی است كه به زبانت جاری شود.

یك احتمال كه در معنای این جمله امام علیه السلام می توان داد، این است كه مراد دعایی باشد كه انسان به اقتضای حال درونی اش به زبانش جاری می شود. آن چه به طور طبیعی به زبان می آید، از نیازی ناشی

ص: 78

می شود كه قلباً احساس می كند. به همین جهت اقبال قلبی در آن وجود دارد و همین، شرایط اجابت آن را بهتر فراهم می سازد. شاید همان طور كه مؤلف كتاب «مكیال المكارم» استنباط كرده – بتوان از فرمایش امام صادق علیه السلام استفاده كرد كه: «دعای غیر مأثور همراه با حضور قلب از دعای مأثور بدون حضور قلب افضل می باشد.(1)

با این ترتیب هر چند كه دعای مأثور به طور مطلق از دعای غیر مأثور بهتر است، اما شرایط روحی دعا كننده هم باید در نظر گرفته شود. اگر بتواند دعای نقل شده از ائمه علیهم السلام را با حضور قلب بخواند، بهتر از این است كه خودش دعایی انشا كند.

كسانی كه معنای دعای مأثور را می فهمند و هنگام خواندن دعا همان معنا را قصد می كنند، حضور قلب بیشتری در دعا دارند نسبت به كسانی كه موقع دعا خواندن، چیزی از معنای آن سر در نمی آورند. اینها اگر حالی هم پیدا كنند، برخاسته از معانی دعا نیست، بلكه از غیر متن دعا ناشی می شود. البته صرف خواندن دعای مأثور، مصداق عبادت و امتثال فرمایش امام علیه السلام است و اگر از خیر آن بگذرند، فضیلت خواندن آن دعا را از دست می دهند. اما از جهت دیگر وقتی با دعایی كه به مقتضای حالشان به زبانشان جاری می شود، حضور قلب بیشتری پیدا می كنند و می فهمند كه چه می گویند، خوب است كه در كنار خواندن دعای مأثور یا – اگر كسب فضیلت آن دعا برایشان مهم نیست – به جای خواندن آن، به زبان خودشان دعا كنند و آن چه را می خواهند، از پیشگاه الهی با حال خودشان درخواست نمایند.

ص: 79

بر این اساس، در دعا برای امام زمان علیه السلام و تعجیل فرج ایشان هم نباید ازاین امر غفلت شود. دعاهای زیادی در این خصوص از ائمه اطهار علیهم السلام نقل شده كه خواندن آنها – هر چند كه همه معانیش را نفهمیم – مصداق عبادت و دعا برای حضرت می باشد، اما گاهی انسان اگر به زبان و مقتضای حال خود برای امام زمان علیه السلام دعا كند، حضور قلب بیشتری پیدا می كند. گاهی انسان چیزهایی را از خدا برای امامش می خواهد كه به زبان دلخواهش در دعاهای مأثور نیست یا او سراغ ندارد. اینجا بهتر است یا در كنار دعاهای مأثور و یا به جای آن – بسته به این كه بخواهد از فضیلت دعای مأثور بهره مند شود یا خیر – به همان زبانی كه دوست دارد و می فهمد كه چه می گوید، برای امامش دعا كند و تعجیل فرج آن حضرت را از خداوند طلب نماید.

ولی اگر انسان معانی دعاهای مأثور برای امام زمان علیه السلام را می فهمد و می تواند با توجه و قصد كردن مضامین آنها، با حضور قلب، همان دعاها را بخواند، بسیار بهتر از این است كه به زبان خودش دعا كند. در مجموع جمع كردن بین دو گونه دعا كردن، بهترین كار است. هم از خیر خواندن دعاهای مأثور نگذرد و هم اگر حال حضور قلبی در دعا به زبان خودش پیدا می كند، به آن هم در كنار دعای مأثور عمل نماید.

انسان به تعابیر مختلفی می تواند برای تعجیل فرج مولایش دعا كند كه شاید برخی از آنها در دعاهای مأثور نیامده باشد، مثلاً این كه «خدایا دعای كسانی كه دعا برای تعجیل فرج امام زمان علیه السلام می كنند را مستجاب فرما» یا این كه: «خدایا تعداد دعا كنندگان برای تعجیل فرج را بیشتر كن». این گونه دعاها به صورتی كه انسان به زبان خودش می تواند

ص: 80

بگوید، در دعاهای مأثور نیامده است و بنابراین خوب است كه در كنار آنها از خیر این گونه دعا كردن نگذریم.

ص: 81

لَا یَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَهُم بِأَمْرِ هِ یَعْمَلُونَ (1)

صادق است؟ چه رسد به افراد عادی. طبق آن چه در احادیث متعدد نقل شده است، ملائكه تسبیح و تهلیل و تحمید پروردگار را از اهل بیت علیهم السلام آموخته اند. به عنوان پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله ضمن فرمایشهای مفصلی به امیر المؤمنین علیه السلام فرمودند:

... فسبحت الملائكة لتسبیحنا ... فینا اهتدوا الی معرفة (توحید) الله تعالی و تسبیحه و تهلیله و تحمیده.(2)

... فرشتگان به خاطر تسبیح ما، (خدا را) تسبیح كردند... پس به سبب ما به معرفت (توحید) خدای متعال و تسبیح و تهلیل و تحمید او هدایت شدند.

با این ترتیب روشن است كه هیچ كس در نحوه بندگی خداوند – كه توصیف و تحمید او هم از مصادیق آن است – از تعالیم اهل بیت علیهم السلام بی نیاز نیست. پس قطعاً بهترین ثناها و عمیق ترین مناجاتها و دلنشین ترین دعاها را در كلمات خاندان عصمت و طهارت می توان یافت و این یكی از ادله ترجیح دعای مأثور بر غیر مأثور است.

جنبه دیگری كه ملاك فضیلت دعای مأثور بر غیر مأثور است، ثوابهایی است كه بر خواندن دعای مأثور مترتب می باشد. نوع دعاهایی كه از معصومین علیهم السلام نقل شده، دارای فضایلی است كه برای

ص: 82

خواندن آنها بیان شده و شرط درك آنها دانستن معانی و توجه به محتوای آن نیست. بنابراین می توان یك دعای مأثور را فقط برای درك ثوابش قرائت كرد. البته اگر خواننده دعا معانی آن را بداند و در ضمن خواندن، قصد همان معانی را بكند، قطعاً اولی و افضل است، ولی چنین نیست كه در فرض عدم درك معانی، ثوابی بر خواندن آن مترتب نباشد.

بهترین حالت این است كه انسان با عنایت به مضامین دعاهای مأثور، مطابق آن چه اهل بیت علیهم السلام فرموده اند، دعا بخواند، یعنی تا آنجا كه می تواند، از همان ادعیه مأثوره استفاده كند و در كنار آنها با زبان و انشاء خودش هم آن چه می خواهد – به شرط صحت – از خدایش طلب نماید. در این صورت هم فضیلت خواندن دعاهای مأثور را درك كرده و هم با حال و قلب خودش آن چه را كه می خواسته، به زبان آورده است.

ص: 83

ص: 84

«جمال الاسبوع» و دعای حضرت صادق علیه السلام را به آن حضرت بعد از نماز ظهر مروی در «فلاح السائل» و «بحار» و دعای آن حضرت را صبح بیست و یكم ماه رمضان مروی در «اقبال» و دعای حضرت امام موسی كاظم علیه السلام را بعد از نماز عصر، مروی در «فلاح السائل» و دعای حضرت امام رضا علیه السلام را مروی در «جمال الاسبوع» و دعای امام محمد تقی علیه السلام را مروی در «كافی» و دعای امام حسن عسكری علیه السلام مروی در «مهج الدعوات» و دعای مروی از خود آن جناب مروی در «كمال الدین» و قنوت نماز ظهر جمعه مروی در «جمال الاسبوع» و دعای بعد از دو ركعت اولی نماز نافله شب، مروی در «مصباح المجتهد» و «مفتاح الفلاح» و دعای روز بیست و پنجم ماه ذی قعده، و دعای صبحهای روز جمعه و دعای بعد از نمازهای فریضه، و دعای وقت رفتن به مسجد در روز جمعه، و دعای افتتاح و غیر اینها، كه ذكرش موجب طول است. بلكه از عبارت دعای روز عرفه، و روایت مرویه در «جمال الاسبوع» در باب قنوت روز جمعه و بعض ادله دیگر، ظاهر می شود كه مؤمن هر دعایی كه می نماید، باید ابتدا كند به دعای از برای حضرت صاحب الزمان عجل الله تعالی فرجه و ظهوره.(1)

ص: 85

ص: 86

دعا می كنیم، معنایش این است كه می خواهیم خداوند هر چه زودتر به ایشان اجازه آشكار شدن بدهد. اما در زمان ائمه پیشین علیهم السلام كه امام دوازدهم یا هنوز متولد نشده بودند و یا كودكی چند ساله بودند كه هنوز به امامت هم نرسیده بودند – جلو افتادن ظهور چه معنایی دارد؟

پاسخ این سؤال با اندك تأملی روشن می شود. امامان گذشته از زمان حیات خودشان نگران وضعیت زمان غیبت آخرین وصی پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله بوده اند و برای رهایی زودتر ایشان و امتشان از رنجها و سختیهای این زمان دعا می كرده اند.

ائمه علیهم السلام از پیشگویی های پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله كه از غیبت طولانی آخرین وصی خود پیش از ظهورش خبر داده بودند، اطلاع داشتند.(1)

هم چنین از این كه مدت زمان غیبت ایشا نامری قابل بداء می باشد نیز آگاه بودند. بنابراین ملاحظات، دعای ایشان برای تعجیل فرج آخرین امام علیه السلام به این منظور بوده كه خداوند مدت زمان غیبت آن حضرت را كوتاه تر كند تا هم خود ایشان و هم منتظران ظهورش رنج كمتری از دوران غیبت متحمل شوند و وعده ای كه خدا به اولیایش داده است، زودتر محقق گردد.

دعای امام عصر علیه السلام برای تعجیل فرج خویش

باید توجه داشت كه دعاهای ائمه علیهم السلام برای تعجیل فرج اختصاص به زمان امامان گذشته نداشته و تا زمان ظهور امام زمان علیه السلام ادامه

ص: 87

دارد. این حقیقت را می توانیم از دو جهت توضیح دهیم: یكی این كه خود امام عصر علیه السلام هم برای جلو افتادن ظهورشان دعا می كنند و قطعاً هیچ فرد زنده ای در حال حاضر به اندازه خود حضرت اهتمام به این امر ندارد. دلیلی كه می توانیم برای این ادعا ارائه نماییم، این است كه دعا برای تعجیل فرج امام زمان علیه السلام یك عبادت بسیار ارزشمند و شریف است كه روایات زیادی بر انجام آن تأكید كرده اند. هر كس درجه ایمانش بالاتر باشد، در عمل به این عبادت اهتمام بیشتری به خرج می دهد. روشن است كه در زمان ما هیچ فرد زنده ای كه ایمانش در رتبه امام عصر علیه السلام باشد، روی كره زمین یافت نمی شود. پس خود آن حضرت بیش از هر كس دیگری به این امر اهتمام دارند. برخی دعاهایی كه از امام زمان علیه السلام در این خصوص نقل شده، نشانگر شدت این اهتمام است. نمونه روشن آن را در قسمتهایی از دعای «عبرات» ملاحظه كردیم. نمونه دیگر در قنوت نماز ایشان نقل شده كه قسمتی از آن چنین است:

فانك اللهم قلت... «فلما آسفونا انتقمنا منهم».(1)

و ان الغایة عندنا قد تناهت و انا لغضبك غاصبون و انا علی نصر الحق متعاصبون و الی ورود امرك مشتاقون و لا نجاز وعدك مرتقبون و لحلول وعیدك باعدائك متوقعون.(2)

پس خدایا تو خود فرمودی «پس ن گاه كه ما را اسفناك ساختند، ما از ایشان انتقام گرفتیم» و به راستی كه مهلت و فرصت (برای

ص: 88

ظالمان و جباران) نزد ما به سر آمده و ما برای خشم تو خشمگین هستیم و ما بر یاری حق، همدستان هستیم و به صدور فرمانت مشتاقیم و در انتظار تحقق وعده ات هستیم و چشم به راه فرا رسیدن تهدیدهایت نسبت به دشمنانت هستیم.

در دعای دیگری هم كه از وجود مقدس حضرت مهدی علیه السلام در تعجیل فرج خودشان نقل شده، چنین آمده است:

یا نور النور یا مدبر الامور... اجعل لی و لشیعتی من الضیق فرجاً و من الهم مخرجاً و اوسع لنا المنهج و اطلق لنا من عندك ما یفرج.(1)

ای نور روشنایی و ای تدبیر كننده امور... برای من و شیعیانم گشایشی از تنگناها و راه نجاتی از ناراحتی ها قرار بده و راه (پیروزی) را برای ما وسیع گردان و از جانب خود آن چه فرج ما را برساند بر ما ارزانی دار.(2)

دعای دیگری از آن حضرت در قنوت نمازشان نقل شده كه در آن، اصرار و الحاح ایشان بر درخواست تعجیل فرج از خدای متعال واضح و روشن می باشد. ایشان در این دعا پس از حمد و ثنای الهی، خدا را به ده اسم و به آن چه پیامبران اولوالعزم علیهم السلام دعا كرده اند، می خوانند. سپس به اسمی دعا می كنند كه هر كس خدا را به آن بخواند، دعایش را اجابت می كند و در انتهای دعا با عبارات مختلف فرج خود را از خداوند

ص: 89

درخواست می نمایند:

یا من لا یخلف المیعاد انجز لی ما وعدتنی و اجمع لی اصحابی و صبرهم و انصرنی علی اعدائك و اعداء رسولك و لا تخیب دعوتی فانی عبدك ابن عبدك این امتك اسیربین یدیك... .(1)

ای آن كه خلف وعده نمی كنی، وعده ای را كه به من فرموده ای، محقق فرما و یارانم را برایم جمع كن و به آنان صبر بده و مرا (برای غلبه) بر دشمنانت و دشمنان پیامبرت یاری كن و مرا از اجابت دعایم محروم مكن، همانا من بنده تو پسر بنده ات و پسر كنیزت اسیری در دستان تو هستم.

همان طور كه مرحوم سید بن طاووس پس از نقل این قنوتها اشاره كرده اند، از عبارات این دعاها حال روحی ایشان هنگام خواندن آنها برای ما روشن می شود. نتیجه این كه تنها باقیمانده الهی- حضرت بقیة الله ارواحنا فداه – از اهل بیت عصمت و طهارت در حال حاضر برای تعجیل فرج خودشان – كه فرج همه انبیا و اولیای الهی است – همواره دعا می كنند. این یك جهت از این حقیقت است كه گفتیم دعاهای ائمه علیهم السلام تا زمان فرا رسیدن وعده فرج نهایی ایشان ادامه دارد.

دعای ارواح پیامبر صلی الله علیه و آله و ائمه علیهم السلام در حق امام عصر علیه السلام

جهت دوم این است كه علاوه بر خود امام زمان علیه السلام، ارواح پاك ائمه طاهرین علیهم السلام و رسول مكرم اسلام صلی الله علیه و آله به همراه فرشتگان و

ص: 90

ارواح پیامبر الهی نیز در زمان غیبت امام عصر علیه السلام برای تعجیل فرج ایشان دعا می كنند. یعنی دعا در حق امام زمان علیه السلام منحصر به افراد زنده روی كره زمین نیست، بلكه ارواح برگزیدگان و اولیای خداوند هم در این عبادت بزرگ سهیم هستند و بعید نیست كه در نهایت دعاهای ایشان باعث صدور اذن ظهور از جانب خدای متعال گردد.

ذكر یك نمونه زیبا از این دعاها بسیار آموزنده است. مرحوم نعمانی در بحث نشانه های پیش از ظهور امام زمان علیه السلام به سند خود از حضرت صادق علیه السلام نقل كرده كه فرمودند:

اذا كان لیلة الجمعة اهبط الرب تعالی ملكاً الی السماء الدنیا فاذا طلع الفجر جلس ذلكالملك علی العرش فوق البیت المعمور، و نصب لمحمد و علی و الحسن و الحسین علیهم السلام منابر من نور، فیصعدون علیها و تجمع لهم الملائكة و النبیون و المؤمنون، و تفتح ابواب السماء، فاذا زالت الشمس قال رسول الله صلی الله علیه و آله: یا رب میعادك الذی وعدت به فی كتابك، و هو هذه الایة:

وَعَدَ اللَّ-هُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْ ضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ وَلَیُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِی ارْ تَضَىٰ لَهُمْ وَلَیُبَدِّلَنَّهُم مِّن بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا ۚ یَعْبُدُونَنِی لَا یُشْرِ كُونَ بِی شَیْئًا ۚ وَمَن كَفَرَ بَعْدَ ذَٰلِكَ فَأُولَ-ٰئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ (1)

ثم یقول الملائكة و لنبیون مثل ذلك، ثم یخر محمد و علی و الحسن و الحسین سجداً، ثم یقولون: یا رب اغضب فانه قد هتك حریمك و

ص: 91

قتل اصفیاؤك و اذل عبادك الصالحون فیفعل الله ما یشاء و ذلك یوم معلوم.(1)

وقتی شب جمعه فرا برسد، پروردگار متعال فرشته ای را به پایین ترین آسمان فرو می فرستد. هنگام طلوع فجر آن فرشته روی عرش بر فراز بیت معمور می نشیند و منبرهایی از نور برای حضرت حمد صثلی الله علیه و آله علی علیه السلام و حسن و حسین علیهما السلام می گذارد، آنها بالای منبر می روند و فرشتگان و پیامبران و مؤمنان نزد آنانت گرد آورده می شوند و درهای آسمان گشوده می گردد. وقتی ظهر فرا می رسد پیامبر خدا صلی الله علیه و آله عرضه می دارد: ای پروردگارم آن وعده ای را كه در كتابت داده ای، برآورده فرما و آن این آیه است: وعد الله الذین آمنوا ... آن گاه فرشتگان و پیامبران نیز همین را می گویند، سپس حضرت محمد صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام و حسن علیه السلام و حسین علیه السلام به سجده می افتند و عرضه می دارند: خداوندا غضب فرما، چرا كه حرمتت را هتك نمودند و برگزیدگانت به قتل رسیدند و بندگان شایسته ات خوار و ذلیل شدند، آن گاه خداوند آن چه بخواهد انجام می دهد و این روزی است كه (نزد خداوند) معلوم می باشد.

از ظاهر عبارت حدیث استفاده می شود كه این دعای با اصرار در نزدیكی های ظهور امام عصر علیه السلام تحقق می یابد و به همین جهت مرحوم نعمانی آن را در فصل مربوط به نشانه های پیش از قیام حضرت آورده است. بر این اساس، شب و روز جمعه ای كه در این حدیث آمده،

ص: 92

مربوط به جمعه خاصی است كه «یوم معلوم» نامیده شده است و شامل هر شب و روز جمعه نمی شود. مرحوم صاحب مكیال هم در توضیح آخرین جمله حدیث فرموده اند:

مراد زمان ظهور و استیلای حضرت صاحب الامر علیه اسلام است، چنان چه در روایات دیگر تصریح شده».(1)

به هر حال این نمونه ای از دعاهای ارواح پاك پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل بیت گرامی ایشان علیهم السلام و پیامبران و مؤمنان است كه در عالم برزخ برای تعجیل فرج امام زمان علیه السلام به درگاه الهی عرضه می دارند. ما از آن عالم بی خبر هستیم، اما مسلم است كه ارواح بندگان صالح خدا كه برای انجام عبادت آزادی عمل دارند، از دعا برای تعجیل فرج گوتاهی نمی ورزند. این جهت دومی است كه می توانیم بگوییم دعای اهل بیت عصمت و طهارت در حق آخرین وصی پیامبر صلی الله علیه و آله تا ظهور ایشان ادامه خواهد داشت.

درسی كه ما از این همه اهتمام اهل بیت علیهم السلام برای دعا در حق امام عصر علیه السلام به خصوص تعجیل فرج ایشان می گیریم، این است كه از انجام این عبادت ارزشمند كوتاهی نكنیم و در تأسی به آن بزرگواران، دعاهایی را كه از آنان در این زمینه نقل شده، در صد دعاهای خود برای امام زمانمان قرار دهیم.

ص: 93

ص: 94

هر كدام از شما كه در سرای دنیا قنوتش طولانی تر باشد، در موقف روز قیامت راحتی اش طولانی تر خواهد بود.

از ائمه علیهم السلام دعاهای طولانی در قنوتهای نمازهایشان نقل شده كه در این كتاب محل بحث ما نیست. در درس گذشته به دو قنوت از اما زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف اشاره كردیم كه در آنها برای تعجیل فرج خود و اصحاب و یارانشان دعا كرده اند. علاوه بر اینها دعاهای مختصرتری كه در همه اوقات خوانده می شود، در قنوت نباید فراموش گردد. دعای معروف:

اللهم كن لولیك محمد بن الحسن المهدی فی هذه الساعة و فی كل ساعة ولیاً و حافظاً و قائداً و ناصراً و دلیلاً و عیناً حتی تسكنه ارضك طوعاً و تمتعه فیها طویلاً.(1)

مطابق آن چه درسندش آمده، در همه اوقات خوانده می شود، پس می توانیم در قنوت نمازهای خود به خواندن آن مقید شویم.

دعا در قنوت نماز وتر

یكی از نمازهایی كه قنوتش بسیار مهم و با فضیلت است، نماز وتر می باشد كه آخرین ركعت از نماز شب محسوب می شود. در صدر همه مؤمنانی كه باید در قنوت نماز وتر دعایشان كرد، وجود مقدس امام عصر علیه السلام هستند كه مهمترین دعا در حق ایشان دعا برای تعجیل

ص: 95

فرجشان است.

امام باقر علیه السلام به زراره فرمودند:

قنوت در نماز وتر مانند قنوت در روز جمعه است كه در دعای قنوت می گویی:

اللهم ثم نورك فهدیت ... اللهم الیك نشكو غیبة نبینا(1)

و شدة الزمان علینا و وقوع الفتن بنا و تظاهر الاعداء و كثرة عدونا و قلة عددنا ففرج ذلك یا رب بفتح منك تعجله و نصر منك تعزه و امام عدل تظهره اله الحق رب العالمین.(2)

خدایا نور تو كامل شد پس هدایت فرمودی ... خدایا تنها به تو شكایت می كنیم از غیبت پیامبرمان صلی الله علیه و آله و سختی زمانه بر ا و گرفتار شدنمان به فتنه و پشیمانی دشمنان از یكدیگر و زیادی دشمنان و كم بودن تعدادمان، پس ای پروردگار من این مشكلات را رفع كن با پیروزیی از جانب خودت كه آن را زودتر می رسانی، و یاری كردن خود كه آن را عزیز می شماری، و پیشوای عدل كه او را آشكار می فرمایی. ای معبود حق، پروردگار جهانیان.

در آغاز دعا به تمام شدن نور پروردگار اشاره شده كه این نور هر چه باشد، مخلوقی از مخلوقات خداست كه هدایت او به سبب آن نور صورت می گیرد. سپس در انتهای دعای قنوت از نبودن پیامبر صلی الله علیه و آله در

ص: 96

میان امت و سختی های زمانه و زیادی دشمنان و كمی یاران شكایت كرده اند و راه نجات از این گرفتاری ها را ظهور امام عدل (پیشوای عدالت) دانسته اند. این دعا در قنوت نماز وتر خوانده می شود و پس از آن به فرموده امام باقر علیه السلام 70 مرتبه با این دعا استغفار می كنند: استغفر الله و اتوب الیه سپس فرمودند:

زیاد از آتش به خدا پناه می بری و پس از سلام دادن نماز وتر سه بار می گویی:

سبحان ربی الملك القدوس العزیز الحكیم.

و نیز سه بار می گویی :

الحمد لرب الصباح الحمد لفالق الاصباح.(1)

دعای قنوت نماز جمعه

دعای قنوت یگر مربوط به نماز جمعه است كه امام رضا علیه السلام به مقاتل بن مقاتل فرمودند این گونه بخواند:

اللهم اصلح عبدك و خلیفتك بما اصلحت به انبیاءك و رسلك و حفه بملائكتك و ایده بروح القدس من عندك و اسلكه من بین یدیه و من خلفه رصداً یحفظونه من كل سوء و ابدله من بعد خوفه امنا یعبدك لا یشرك بك شیئاً و لا تجعل لاحد من خلقك علی ولیك سلطاناً و اذن له فی جهاد عدوك و عدوه واجعلنی من انصاره انك علی

ص: 97

كل شیء قدیر.(1)

خدایا (كار) بنده و خلیفه ات را به آن چه (كار) پیامبران و فرستادگانت را اصلاح فرمودی، اصلاح كن و او را با فرشتگانت بپوشان (در حمایت فرشتگانت قرار ده) و با روح القدس از جانب خود تأییدش فرما و از روبرو و پشت سرش مراقبانی قرار ده كه او را از (اصابت) هر بدی محافظت كنند و ترس او را تبدیل به امنیتی گردان كه تو را بپرستد و هیچ شركی به تو روا ندارد و هیچ یك از آفریدگانت را بر ولیت مسلط مكن و برای او اجازه جهاد با دشمنت و دشمن خودش صادر فرما و مرا از یاوران او قرار ده. همانا كه تو بر هر امری توانا هستی.

2 – دعا در حال سجده

یكی از حالات بسیار مناسب برای دعا در حق امام عصر علیه السلام حال سجده است. سعید بن یسار از امام صادق علیه السلام پرسیده است كه آیا در حال ركوع دعا كنم یا در حال سجده، حضرت پاسخ دادند:

ادع و انت ساجد فان اقرب ما یكون العبد الی الله و هو ساجد ادع الله عزوجل لدنیاك و آخرتك.(2)

در حال سجده دعا كن زیرا نزدیكترین حالت بنده به خداوند هنگام سجده است. خدای عزوجل را برای دنیا و آخرتت بخوان.

ص: 98

طبق این فرمایش نزدیكترین حالت بنده به خدا حال سجده است كه باید برای دنیا و آخرتش دعا كند. چه دعایی برای دنیا و آخرت انسان مهمتر از دعا در حق امام زمان علیه السلام و تعجیل فرج ایشان است؟ خوب است یادآور شویم كه این سنت نیكو – دعا برای تعجیل فرج در حال سجده – را خود امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف در ابتدای ولادت انجام داده اند. جناب حكیمه خاتون نقل كرده است كه وقتی بلافاصله پس از به دنیا آمدن آخرین حجت الهی – مادرش – حضرت نرجس خاتون – را دیده، چنان نوری ایشان را احاطه كرده بود كه چشم توان دیدن آن را نداشت و در همین حال كودك تازه به دنیا آمده را مشاهده نموده كه صورت و زانوان خود بر زمین گذارده و در حالی كه انگشتان سبابه خود را بلند فرموده، چنین می گوید:

اشهد ان لا اله الا الله [وحده لا شریك له] و ان جدی محمداً رسول الله و ان ابی امیر المؤمنین.

سپس یك یك امامان را اسم می برد تا به خودش می رسد، سپس می گوید:

اللهم انجز لی ما وعدتنی و اتمم لی امری و ثبت وطاتی و املا الارض بی عدلاٌ و قسطاً.(1)

خدایا وعده ای را كه به من فرمودی، عملی كن و كار مرا برایم به انجام برسان و گام مرا استوار بدار و زمین را به واسطه من از عدل و داد پر فرما.

ص: 99

ملاحظه می كنیم كه امام زمان ما اولین اقدامی كه بلافاصله پس از تولد خویش انجام داده اند، دعا برای فرج بوده است و این نشانگر اهمیت خاص این عبادت – خصوصاً در حال سجده – نزد آن حضرت می باشد. ما هم می توانیم به آن بزرگوار تأسی نموده و در سجده های خود – به خصوص در حال نماز – برای تعجیل فرج ایشان دعا كنیم.

حداقل آن اضافه كردن دعای عجل فرجهم به صلواتی است كه در حال سجده – پس از ذكر سجده – می خوانیم.

ص: 100

ص: 101

هم، خداوند وعده اجابت دعا داده است.(1)

اما بحث ما فعلاَ در خصوص دعا پس از نماز می باشد تعقیب نماز به دعا، ذكر، تلاوت قرآن و هر عمل خوب دیگری مانند گریه برای خدا گفته می شود كه بلافاصله پس از ادای نماز انجام می شود. نباید كار دیگری بین نماز و تعقیب آن فاصله بیندازد به صورتی كه در نگاه بیننده، مشغول به غیر نماز و تعقیب تلقی شود. بنابراین اگر در حال سفر نیست، باید در محل نماز خود بنشیند و به دعا و امثال آن بپردازد. اگر مصلای خود را ترك كند و سپس دعا نماید، تعقیب صدق نمی كند. البته لازم نیست حتماً دعاهای مأثور خوانده شود، بلكه هر دعایی به هر زبانی می توان كرد، اما خواندن دعاهای منقول از ائمه علیهم السلام افضل می باشد.(2)

علاوه بر تشویق های فراوانی كه نسبت به خواندن تعقیبات نماز صورت گرفته، در برخی احادیث دعا نكردن پس از ادای نماز مذمت شده است. به عنوان نمونه از نبی اكرم صلی الله علیه و آله نقل شده كه فرمودند:

اذا فرع العبد من الصلاة و لم یسال الله تعالی حاجته یقول الله تعالی لملائكته انظروا الی عبدی فقد ادی فریضتی و لم یسال حاجته منی كانه قد استغنی عنی خذوا صلاته فاضربوا بها وجهه.(3)

اگر بنده از نماز فارغ شود و (رفع) نیاز خود را از خدای متعال درخواست نكند، خداوند متعال به فرشتگان می گوید: نگاه كنید

ص: 102

به بنده من، واجب مرا ادا كرده و (رفع) حاجت خود را از من نخواسته است، گویی خود را از من بی نیاز احساس می كند.

نمازش را بگیرید و آن را به صورتش بزنید.

زدن نماز به صورت نمازگزار كنایه از پذیرفته نشدن آن نماز است.

این حدیث هشداری است به این كه انسان نباید نسبت به دعا كردن پس از نماز بی اعتنا باشد. حداقل آن، فرستادن صلوات بر پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل بیت ایشان علیهم السلام است كه دعای بسیار مهم و شریفی است و نباید از خواندن آن بعد از نماز غفلت نمود. اما دوستداران امام عصر علیه السلام از این موقعیت ویژه كه به طور عادی روزی پنج بار برایشان پیدا می شود، فرصت مغتنمی می یابند تا برای بزرگترین و مهمترین حاجت خود و دیگران – كه در رأس آنها وجود مقدس امام زمان علیه السلام است – دعا كنند.

حیف است كه مؤمنان این همه فرصت طلایی را از دست بدهند و كاری برای تعجیل فرج مولایشان انجام ندهند.

در احادیث ائمه علیهم السلام تعقیبات متعدد مفصلی در همین خصوص نقل شده كه ما در این كتاب به برخی از آنها اشاره می كنیم و علاقه مندان به مطالعه بیشتر را به كتاب شریف «مكیال المكارم» رجوع می دهیم.(1)

ص: 103

ص: 104

و حسن بن علی و حجة بن الحسن بن علی علیهم السلام به عنوان امامان (از جانب خدا) راضی و خشنود شدم. خداوندا ولی خود حضرت حجت علیه السلام را از پیش رو و از پشت و از راست و چپ و بالا و پایین (یعنی از هر جهت) حفظ فرما و عمر ایشان را طولانی گردان و او را از قیام كننده به امرت و یاری جوینده برای دینت قرار ده و به او آن چه دوست دارد و باعث چشم روشنی اش – در مورد خودش و فرزندان و اهل و مال و شیعیان و دشمنانش – می شود، نشان بده و به دشمنان حضرت از ایشان چیزی را كه از آن می ترسند، نشان بده و به خود آن حضرت در مورد دشمنانش چیزی را كه مورد علاقه او و باعث چشم روشنی اش هست، بنما و به سبب آن حضرت دلهای ما و دلهای اهل ایمان را شفا ببخش.

ملاحظه می شود كه در این دعا چه دعاهایی زیبایی در حق امام عصر علیه السلام از زبان امام نهم علیه السلام صادر شده است.

ص: 105

اللهم ان رسولك الصادق المصدق صلواتك علیه و آله قال: انك قلت ما ترددت فی شیء انا فاعله كترددی فی قبض روح عبدی المؤمن بكرة الموت و انا اكره مساءته اللهم فصل علی محمد و آل محمد و عجل لاولیائك الفرج و النصر و العافیة و لا تسؤنی فی نفسی و لا فی ...» قال: و تذكر من شئت.(1)

روایت شده كه هر كس این دعا را بعد از هر نماز واجب بخواند و نسبت به آن مراقبت داشته باشد، چندان زندگی كند كه از زنده بودن ملول گردد و به دیدار صاحب الامر عجل الله تعالی فرجه مشرف شود و دعا این است: خدایا بر محمد و آل محمد صلوات فرست. خداوندا همانا فرستاده راستگو و مورد تأیید تو – كه صلوات تو و او و خاندانش باد – فرمود كه تو فرموده ای: من – در اموری كه خودم انجام دهنده اش هستم – (ازاراده خود) برنگشته ام (صرف نظر نكرده ام) چنان كه در مورد قبض روح بنده مؤمنم (از اراده خود) بر می گردم (صرف نظر می كنم)، او از مرگ كراهت دارد در حالی كه من از ناراحتی او كراهت دارم. خداوندا پس بر محمد و آل محمد صلوات فرست و هرچه زودتر گشایش و یاری و عافیت را برای اولیای خود برسان و مرا در مورد خودم و ... ناراحت مگردان. فرمود: و (غیر از خودت) هر كه را می خواهی ذكر كن

دراین دعای شریف یك حدیث قدسی از زبان پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله

ص: 106

نقل شده كه احترام و ارزش بنده مؤمن را نزد خداوند به خوبی روشن می سازد. خدای متعال می فرماید: گاهی اراده من به قبض روح بنه مؤمنم تعلق می گیرد. اما خود او ازمرگ كراهت دارد. در این صورت چون من هم از ناراحتی او كراهت دارم، از اراده خود بر می گردم . و لذا او را – با حال كراهت از مرگ – قبض روح نمی كنم. بنابراین خداوند – مطابق آن چه در احادیث دیگر بحث «تردد» آمده است – یا فعلاً مرگ ا را به تأخیر می اندازد و یا این كه كراهت او را با ارسال گلهای خوشبویی – كه آنها را استشمام می كند – از بین می برد و با میل و رغبت خودش، او را می میراند.

با توجه به این حدیث قدسی، وقتی می گوییم: «لاتسؤنی فی نفسی» مقصود این است كه: «خداوندا مرا – با وجود كراهت از مرگ – قبض روح مكن چون خودت فرمودی كه از ناراحتی مؤمن كراهت داری» و وقتی می گوییم: «لا تسؤنی فی نفسی و لا فی...» یعنی: «همین كار (قبض نكردن با وجود كراهت از مرگ) را در حق شخص یا اشخاص دیگری كه در این دعا ذكر می كنم، انجام بده». به همین جهت است كه فرموده اند: اگر كسی مواظبت بر خواندن این دعا كند، از زنده ماندن خسته و ملول می شود. مقصود این است كه در هنگام قبض روحش، از مرگ كراهت ندارد، بلكه با میل و رغبت خودش از دنیا می رود. هم چنین چون بنده مؤمن آرزوی درك محضر امام عصر عجل الله تعالی فرجه و یاری رساندن به ایشان را دارد، از خدا تعجیل در فرج آن حضرت را تقاضا می كند و خدای متعال هم لطف فرموده او را – اگر هنوز زمان ظهور نرسیده باشد – قبل از مرگ به شرف لقای محبوبش

ص: 107

می رساند و این دعا در حق هر كس كه مستجاب شود، همین آثار و بركات را خواهد داشت.(1)

ص: 108

مظلومه حضرت زهرای مرضیه علیها السلام در حقیقت دعا برای فرج امام زمان علیه السلام می باشد.

تجدید عهد با امام عصر علیه السلام بعد از نماز واجب

تعقیب دیگری كه پس از ادای نمازهای واجب خوانده می شود، تجدید عهدی است با امام عصر علیه السلام كه شامل دعاهای زیبایی در حق آن حضرت، و برای خود دعا كننده می باشد. متن كامل این دعا مطابق نقل مرحوم علامه مجلسی از امام صادق علیه السلام چنین است:

بسم الله الرحمن الرحیم

اللهم بلغ مولانا صاحب الزمان اینما كان و حیثما كان من مشارق الارض و مغاربها سهلها و جبلها عنی و عن والدی و عن ولدی و اخوانی التحیة و السلام عدد خلق الله و زنة عرش الله و ما احصاه كتابه و احاط علمه اللهم انی اجدد له فی صبیحة هذا الیوم و ما عشت فیه من ایام حیاتی عهداً و عقداً و بیعة لی فی عنقی لا احول عنها و لا ازول اللهم اجعلنی من انصاره و نصاره الذابین عنه و الممتثلین لاوامره و نواهیه فی ایامه و المستشهدین بین یدیه اللهم فان حال بینی و بینه الموت الذی جعلته علی عبادك حتماً مقضیاً فاخرجنی من قبری موتزراً كفنی شاهراً سیفی مجرداً قناتی ملبیاً دعوة الداعی فی الحاضر و البادی اللهم ارنی الطلعة الرشیدة و الغرة الحمیدة و اكحل بصری بنظرة منی الیه و

ص: 109

عجل فرجه و سهل مخرجه اللهم اشدد ازره و قو ظهره و طول عمره اللهم اعمر به بلادك و احی به عبادك فانك قلت و قولك الحق ظهر الفساد فی البر و البحر بما كسبت ایدی الناس فاظهر اللهم لنا ولیك و ابن بنت نبیك المسمی باسم رسولك صلواتك علیه و آله حتی لا یظفر بشیء من الباطل الا مزقه و یحق الله بكلماته و بحققه اللهم اكشف هذه الغمة عن هذه الامة بظهوره انهم یرونه بعیداً و نراه قریباً و صلی الله علی محمد و آله.

از حضرت صادق علیه السلام نقل شده كه فرمودند:

هر كس بعد از هر نماز واجب این دعا را بخواند، حضرت امام «م ح م د» بن الحسن علیه و علی آبائه السلام – را در بیداری یا در خواب خواهد دید.(1)

دیدن آن حضرت در خواب یا در بیداری باعث ازدیاد معرفت و محبت انسان به آن بزرگوار می گردد.

این چهار نمونه از تعقیبات مشتركه است كه پس از هر نماز واجب برای تعجیل فرج مولایمان خوانده می شود. علاه بر اینها تعقیبات مخصوصه ای هم از اهل بیت علیهم السلام نقل شده كه اختصاص به بعضی از نمازهای واجب یومیه دارد. در درس بعد به نمونه هایی از این دعاها اشاره خواهیم كرد.

ص: 110

ص: 111

خیرتك من خلقك و یحقهم الذی اوجبت لهم علی نفسك ان تصلی علی محمد و آل محمد اهل بیته و ان تمن علی الساعة بفكاك رقبتی من النار و انجز لولیك و ابن نبیك الداعی الیك باذنك و امینك فی خلقك و عینك فی عبادك و حجتك علی خلقك علی صلواتك و بركاتك وعده اللهم ایده بنصرك و انصر عبدك و قو اصحابه و صبرهم و افتح لهم من لدنك سلطاناٌ نصیراً و عجل فرجه و امكنه من اعداءك و اعداء رسولك یا ارحم الراحمین.(1)

ای شنونده هر صدا، ای جمع آورنده همه فوت شوندگان، (2)

ای آفریننده هر كس بعد از مرگ، ای مبعوث كننده، ای ارث برنده، ای آقای آقاها، ای مبعود معبودان،(3)

ای قدرتمندی كه بر همه جباران مسلط هستی، ای پادشاه پادشاهان، ای قدرتمند بسیار توانا، ای آن كه می توانی (هر كس و هر چه را بخواهی) با قدرت اخذ كنی، ای انجام دهنده هر چه را بخواهی، ای احاطه كننده بر تعداد نفسها و جا به جایی قدمها، ای آن كه رازها برای او اشكار و عیان است، ای به وجود آورنده، ای خلق كننده مجدد (در

ص: 112

قیامت)، از تو حقی كه بر برگزیدگن از آفریدگانت داری و به حقی كه برای آنان بر خودت واجب كرده ای، می خواهم كه بر محمد و آل محمد كه اهل بیت او هستند درود بفرستی و در همین ساعت با آزاد كردن من از آتش بر من منت گذاری و وعده (ظهور) او را برای ولیت و پسر پیغمبرت – كه به اجازه تو به سوی تو دعوت می كند – و امانت دار تو در میان آفریدگانت و چشم تو در بین بندگانت و حجت تو بر آفریدگانت – كه صلوات و بركات تو بر او باد – محقق فرمایی. خدایا او را با یاری كردن خود تأیید نما و بنده ات را یاری كن و یارانش را قوی گردان و به آنان صبر عطا فرما و برای آنان از جانب خودت راه سلطه پیروز كننده ای را بازگردان و در فرج او تعجیل فرما و او را بر دشمنانت و دشمنان پیامبرت مسلط كن، ای ارحم الراحمین.

راوی وقتی دعای حضرت را شنید، پرسید:

فدایتان شوم، آیا برای خودتان دعا نكردید؟

حضرت فرمودند:

قد دعوت لنور آل محمد صلی الله علیه و آله و سابقهم و المنتقم بامر الله من اعداءهم.

برای نور آل محمد صلی الله علیه و آله و سبقت گیرنده آنان و آن كه به امر خداوند از دشمنان آنان انتقام می گیرد، دعا كردم.

با این تعابیر راوی متوجه می شود كه مقصود امام صادق علیه السلام، آخرین وصی پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله بوده كه منتقم خون همه اهل بیت علیهم السلام است. لذا می پرسد كه ظهور ایشان چه وقت خواهد بود.

امام می فرمایند:

ص: 113

ان شاء من له الخلق و الامر.(1)

هر وقت كسی كه آفرینش و امر كردن به دست اوست، بخواهد.

ملاحظه می شود كه امام صادق علیه السلام برای معرفی امام عصر علیه السلام چه تعابیر زیبا و عمیقی به كار برده اند. «نور آل محمد صلی الله علیه و آله» بسیار تعبیر عجیبی است. آل محمد صلی الله علیه و آله همگی نورند و نور همه آفرینش هم از ایشان است. آن، چه وجود مقدس و مطهری است كه نور این انوار نامیده شده است؟ ما از درك عظمت این نور الهی قطعاٌ عاجیزیم، اما می دانیم كه هر چه بر معرفت ما نسبت به آن حضرت افزوده شود، به ادراك مقام نورانی ایشان یك قدم نزدیكتر می شویم. هر چند كه هیچ گاه ایشان را چنان كه هستند، نخواهیم شناخت، اما از آن چه می توانیم برسیم – البته به لطف و عنایت خودشان – هم نباید چشم بپوشیم.

تعبیر «سابقهم» نیز برای ما – به طور قطعی – قابل درك نیست.

حضرتش بر سایر ال محمد صلی الله علیه و آله در چه چیزی سبقت گرفته اند؟ شاید مراد این باشد كه ایشان اولین فرد از آل محمد صلی الله علیه و آله هستند كه وعده های الهی – كه در آیه 55 سوره نور2

وَعَدَ اللَّ-هُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْ ضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ وَلَیُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِی ارْ تَضَىٰ لَهُمْ وَلَیُبَدِّلَنَّهُم مِّن بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا ۚ یَعْبُدُونَنِی لَا یُشْرِ كُونَ بِی شَیْئًا ۚ وَمَن كَفَرَ بَعْدَ ذَٰلِكَ فَأُولَ-ٰئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ (2)

آمده است – به دست ایشان محقق خواهد شد و بقیه اهل بیت علیهم السلام پس از ایشان در هنگام رجعت، ادامه دهندگان راهشان خواهند بود. این احتمالی است كه به ذهن ما می رسد ممكن است معنای دیگری مورد نظر امام صادق علیه السلام بوده باشد. صفت سومی كه برای امام زمان علیه السلام به كار برده اند، معنایش

ص: 114

روشن است كه توضیح داده شد. می بینیم كه امام صادق علیه السلام در تعقیب نماز ظهر خود، برای تعجیل فرج امام دوازدهم علیه السلام به صرات دعا فرموده اند.

تعقیب نماز عصر

تعقب دیگر اختصاص به نماز عصر دارد كه از زبان مبارك امام هفتم علیه السلام درباره دعا برای تعجیل فرج امام زمان علیه السلام صادر شده است.

متن دعا این است:

انت الله لا اله الا انت الاول و الاخر و الظاهر و الباطن و انت الله لا اله الا انت الیك زیادة الاشیاء و نقصانها انت الله لا اله الا انت خلقت خلقك بغیر معونة من غیرك و لا حاجة الیهم و انت اله لا اله الا انت منك المشیة و الیك البداء انت الله لا اله الا انت قبل القبل و خالق القبل انت الله لا اله الا انت بعد البعد و خالق البعد انت الله لا اله الا انت تمحو ما تشاء و ثبت و عندك ام الكتاب انت الله لا اله انت غایة كل شیء و وارثه انت الله لا اله الا انت لا یعزب عنك الدقیق و لا الجلیل انت الله لا اله الا انت لا تخفی علیك اللغات و لا تشابه علیك الاصوات كل یوم انت فی شأن لا یشغلك شأن عن شأن عالم الغیب و اخفی دیان یوم الدین مدبر الامور باعث من فی القبور محیی العظام و هی رمیم اسالك باسمك المكنون المخزون الحی القیوم الذی

ص: 115

لا یخیب من سالك من اسالك ان تصلی علی محمد و آل محمد و ان تجعل فرج المنتقم لك من اعدائك و انجز له ما وعدته یا ذا الجلال و الاكرام.(1)

تو خدایی هستی كه جز تو – كه اول و آخر و ظاهر و باطنی – معبود نیست و تو خدایی هستكی كه جز تو معبودی نیست، زیادی و كمی همه چیز تنها به دست توست و تو خدایی هست كه جز تو معبودی نیست، آفریدگان خود را بدون كمك گرفتن از غیر خودت و بدون نیازی به آنها خلق كردی و تو خدایی هستی كه جز تو معبودی نیست، خواستن (مشیت) از توست و اختیار بداء هم با توست، تو خدایی هستی كه جز تو معبودی نیست، پیش از قیل بوده ای و خالق قیل هستی. تو خدایی هستی كه جز تو معبودی نیست، پس از بعد خواهی بود و خالق بعد هستی، تو خدایی هستی كه جز تو معبودی نیست، آن چه را كه بخواهی محو و (آن چه را بخواهی) اثبات می كنی و ام الكتاب نزد توست.

تو خدایی هستی كه جز تو معبودی نیست، ریز و درشتی از تو پوشیده نمی باشد. تو خدایی هستی كه جز تو معبودی نیست، زبانها (ی مختلف) از تو مخفی نمی ماند و صداها (ی گوناگون) برایت اشتباه نمی شود. هر روز در كار (جدید) هستی كه هیچ كاری تو را از كار دیگر باز نمی دارد، دانای به غیب و (امور) مخفی تر هستی، حاكم روز جزا، تدبیر كننده امور، برانگیزاننده اهل قبور، زنده كننده استخوانهای پوسیده هستی. از تو

ص: 116

می خواهم به اسم پوشیده و محفوظ خودت كه (آن اسم) حی قیوم است، همان (اسمی) كه هر كس به آن از تو بخواهد، دست خالی نمی ماند، از تو می خواهم كه بر محمد و آل محمد صلی الله علیه و آله درود بفرستی و در فرج انتقام گیرنده خودت از دشمنانت تعجیل فرمایی و آن چه را به او وعده داده ای، محقق فرما. ای صاحب جلالت و اكرام.

راوی می گوید در بغداد خدمت امام هفتم علیه السلام رسیدم كه پس از اتمام نماز عصر، در حالی كه دستان خود را به سوی آسمان بلند كرده بودند، این دعا را خواندند از ایشان پرسیدم:

برای چه كسی دعا فرمودید؟ فرمودند:

ذاك المهدی من آل محمد صلی الله علیه و آله ... بابی المنتدح البطن المقرون الحاجبین احمش الساقین بعید ما بین المنكبین اسمر اللون یعتوره مع سمرته صفرة من سهر اللیل بابی من لیله یرعی النجوم ساجداً و راكعاً باب من لا یاخذه فی الله لومة لائم مصباح الدجی بابی القائم بامر الله.(1)

او مهدی از آل محمد صلی الله علیه و آله است ... پدرم فدای آن كشیده شكم، پیوسته ابرو، باریك ساق، چهار شانه، گندمگونی كه زردی ناشی از شب زنده داری به آن آمیخته شه است. پدرم فدای آن كه شب خود را در حال سجود و ركوع به مراقبت از ستارگان می گذراند. پدرم فدای كسی كه در راه خدا ملامت هیچ ملامت

ص: 117

كننده ای در او اثر نمی گذارد. چراغ تاریكی ها، پدرم فدای قیام كننده به امر خداوند.

در این چند سطر امام هفتم علیه السلام چهار بار تعبیر «بابی...» را در مورد فرزندشان حضرت بقیة الله ارواحنا فداه به كار برده اند. بسیار قابل تأمل است كه حجت معصوم خداوند كه خود مقام امامت عظمی داشته اند، در حق یك امام دیگر چنین سخن بگویند. یعنی پدرشان را كه – ایشان هم امام بوده اند – فدای آخرین وصی پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله بدانند. اوصافی هم كه برای معرفی این تنها باقیمانده الهی به كار برده اند، قابل توجه است. گویی حضرت را می دیدند كه با چه سیمای زیبایی به عبادت می پردازند. آن چه امام موسی بن جعفر علیهما السلام فرموده اند، بیان حال فعلی امام زمان ماست كه سالهای سال بلكه قرنهای طولانی چنین بوده اند.

اكنون بیش از 1170 سال از این حالات مهدی آل محمد صلی الله علیه و آله می گذرد كه شب زنده داریش صورت مباركش را به رنگ گندمی مایل به زرد در آورده و هر شب در حال عبادت خدا از ستارگان آسمان مراقبت و محافظت می فرماید (شاید برای ملاحظه وقت نماز باشد).

آری، آسمان و ستارگانش، بلكه همه ساكنان آسمان، بالاتر، همه عالم هستی تحت رعایت و عنایت آن وجود گرامی اداره می شود. اگر عنایت او نباشد، كیان هستی به هم می ریزد و سنگ روی سنگ بند نمی شود. آیا عالم هستی به طفیل او نیست؟ پس همه زمینیان باید فدای او گردند، چون همگان طفیلی او زنده اند و از نعمتهای الهی به واسطه او بهره می برند. چقدر زیباست كه وقتی این تعقیب نماز عصر را می خوانیم، به یاد داشته باشیم كه گوینده آن پدرش را فدای حضرت ولی عصر علیه السلام می دانست، آن موعود منتظر چه عظمتی دارد كه جد شریفش این گونه

ص: 118

در حقش سخن می گوید؟! اما جان ناقابل ما در مقایسه با نفس شریف امام صادق علیه السلام ارزشی ندارد كه قابل ذكر باشد. باید از حضرتش ملتمسانه بخواهیم كه به فضل و كرم خویش لیاقت فدا شدن در آستان مقدسش را عطایمان فرماید و آرزوی شهادت در ركابشان را به دلهایمان نگذارد.

ص: 119

ارزشمند فرموده اند، همان آرزویی است كه همه اولیای الهی در طول تاریخ از خداوند درخواست می كرده اند. درك زمان ظهور امام زمان علیه السلام و توفیق یاری ایشان بزرگترین پاداشی است كه منتظران آن حضرت از خدا می طلبند و از فضل پروردگار بعید نیست كه به خاطر انجام یك عمل به ظاهر ساده و آسان (گفتن صل علی محمد و آل محمد و عجل فرجهم پس از نماز صبح و ظهر) این پاداش عظیم و آرزوی بسیار مهم را برآورده سازد. ارزش یك عمل به حجم ظاهری آن مربوط نمی شود.

ص: 120

الحسنی، و بامثالك العلیا، و نعمك التی لا تحصی، و باكرم اسمائك علیك، و احبها الیك، و اقربها منك وسیلة، و اشرفها عندك منزلة، و اجزلها لدیك ثواباً، و اسرعها فی الامور اجابة، و باسمك المكنون الاكبر الاعز الاجل الاعظم الاكرم، الذی تحبه و تهواه، و ترضی عمن دعاك به، فاستجبت له دعاءه و حق علیك ان لا تحرم سائلك، و لا ترده، و بكل اسم هو لك فی التوراة و الانجیل و الزبور و الفرقان العظیم، و بكل اسم دعاك به حملة عرشك، و ملائكتك و انبیاءك و رسلك و اهل طاعتك من خلقك، ان تصلی علی محمد و آل محمد، و ان تعجل فرج ولیك و ابن ولیك و تعجل خزی اعدائه.(1)

ملاحظه می شود كه پس از حمد و ثنای خداوند و خواندن او به اسامی مختلف، تعجیل در فرج ولی خدا و فرزند ولی خدا را كه همانا وجود مقدس بقیة الله الاعظم ارواحنا فداه است، از پروردگار متعال طلب می نماییم.

ما این هشت نمونه از تعقیبات نمازهای واجب و مستحب را كه شامل دعا بر تعجیل فرج امام عصر علیه السلام می باشد، نقل كردیم تا میزان اهتمام ائمه طاهرین علیهم السلام به این امر روشن شود.

ص: 121

ص: 122

بیان ضرورت این دعا دارند. می فرماید:

آیا غلامان و خادمان را نمی بینی كه هر صبح و شام برای اظهار خدمت و شكر نعمت نزد ارباب و آقای خود حاضر می شوند؟ ما سزاوارتر از آنان به این عمل هستیم، چون می دانیم كه همه انواع نعمتها و احسانهایی كه خدای عزوجل بر ما ارزانی داشته، تنها و تنها به بركت مولایان صاحب الزمان علیه السلام می باشد. پس شایسته است كه خود را با همه وجود در هر صبح و شام در محضر ایشان حاضر نمایی و بدانی كه او تو را می بیند و صدایت را می شنود، هر چند كه تو او را نمی بینی و بر امور كسانی كه دوستشان دارد، اهتمام خاص دارد.(1)

اری دور از رسم انصاف و شكر نعمت است كه ما صبح و شام از ولی نعمت خود یاد نكنیم، با این كه می دانیم او همواره به ما توجه دارد و از یادمان نمی برد و دعایمان می كند. اگر دعاها و رعایتهای ایشان در حق ما نبود، قطعاٌ به گرفتاری های سخت مبتلا می شدیم یا دشمنان ریشه كنمان می كردند. این حقیقتی است كه در متن فرمایش خود امام علیه السلام به صراحت آمده است.(2)

هم چنین در توقیع شریف خو به دوستانشان اطمینان داده اند كه با دعاهای خود از آنان محافظت می فرمایند.(3)

پس آیا به رسم انسانیت و مروت نیست كه ایشان را از یاد نبریم و ابتدا و انتهای هر روز برای حضرتش دعا كنیم؟

ص: 123

ائمه طاهرین علیهم السلام از روی لطف و عنایتی كه به شیعیان خود داشته اند، رسم وفا و شكرگزاری را به آنان آموخته اند و دعا برای امام مسلمانان را – در هر زمان – مورد تأكید قرار داده اند. نمونه ای از آن، دعایی است كه امام صادق علیه السلام تعلیم فرموده در ابتدای آن چنین تأكید كرده اند:

مهما تركت من شیء فلا تترك ان تقول فی كل صباح و مساء.

هر چه را ترك كردی، این را ترك مكن كه در هر صبح و شام بگویی.

ملاحظه می شو كه اهتمام زیادی نسبت به این دعا به خرج داده اند.

در اینجا به قسمتی از آن اشاره می كنیم:

اللهم احفظ امام المسلمین بحفظ الایمان و انصره نصراً عزیزاً و افتح له فتحاً یسیراً و اجعل له و لنا من لدنك سلطاناً نصیراً اللهم العن فلاناٌ و فلاناً و الفرق المختلفة علی رسولك و ولاة الامر بعد رسولك و الائمة من بعده و شیعتهم... .(1)

خدایا امام مسلمانان را با حفظ ایمان محافظت فرما و او را چنان یاری كن كه پیروز گردد و برایش فتح آسانی قرار ده و او و ما را به سلطنت حمایت شده ای برسان. خدایا فلانی و فلان (غاصبان خلافت) و فرقه هایی كه (از مسیر صحیح خلافت)

ص: 124

پراكنده شده و با پیامبرت و صاحبان امر (امامت) پس از پیامبرت و امامان بعد از او و شیعیانشان مخالفت كردند، همگی را از رحمت خود دور كن.

می بینیم كه حضرت صادق علیه السلام دعا در حق امام زمان علیه السلام و تعجیل فرج ایشان را همراه با لعن بر اولین كسانی كه با رسول خدا صلی الله علیه و آله در امر خلافت اختلاف كردند، تعلیم فرموده اند. این دعای شریف به سفارش امام صادق علیه السلام یك بار ابتدا روز و یك بار هم انتهای آن باید خوانده شود. شایسته است كه دوستان امام عصر علیه السلام قرائت این دعا را به همراه دعای شریف عهد – كه آن هم از امام صادق علیه السلام روایت شده است – پس از ادای نماز صبح و خواندن تعقیباتش، ترك نكنند.

ص: 125

نكته دوم: در این دعا و امثال آن، خیرات زیادی برای خود می خواهیم و از قضا و قدر شر به خدا پناه می بریم. اگر حقیقتاً دعا به پیشگاه الهی را در جلب خیرات و رفع شرور مؤثر می دانیم، باید چنین بیندیشیم كه خواندن این ادعیه، ما را از صرف وقت و امكانات زیادی كه ممكن است صرف معالجه بیماریها و رفع گرفتاریها شود، بی نیاز می كند. كسی كه به این دعاها اعتقاد دارد، یقین پیدا می كند كه با خواندن آنها می تواند خود را از بسیاری بلاها بیمه كند و به این وسیله ازعمر گرانقدر خود استفاده بیشتری ببرد.

نكته سوم این كه اگر حقیقتاً وقت كافی برای خواندن همه دعاها در هر روز – صبح و شام – نداریم، به كلی آنها را كنار نگذاریم. اگر در صبح وقت دعا خواندن دعا داریم و شب فرصت نداریم، دعای صبح را ترك نكنیم. یا اگر در شب این فرصت را داریم و صبح وقت نداریم، دعای شب را بخوانیم. هم چنین اگر یك یا چند روز فرصت دعا خواندن پیدا نكردیم، در یك روز كه این فرصت را پیدا می كنیم، از خواندن آن غفلت نورزیم. به این ترتیب قطعاٌ در طول هفته فرصت حداقل یك یا چند بار دعا خواندن را پیدا خواهیم كرد و هرگز چنین نمی شود كه هفته ها و ماهها بگذرد و یك بار هم دعای سفارش شده امام صادق علیه السلام در صبح و شام را نخوانده باشیم.

ص: 126

فضیلت خواندن آن، فرموده اند:

هر كس چهل صبح با این عهد به پیشگاه خداوند دعا كند، از یاوران قائم ما خواهد بود. پس اگر پیش از قیام ایشان بمیرد، خدای متعال او را از قبرش بیرون می آورد و به ازای هر كلمه (این دعا ثواب) هزار كار خوب به او عطا می فرماید و هزار بدی را از او محو می سازد.(1)

این دعای شریف در كتب مختلف دعا از جمله كتاب گرانقدر «مفاتیح الجنان» اثر ماندگار مرحوم حاج شیخ عباس قمی نقل شده است. باید توجه داشت كه خواندن این دعا باید جزء برنامه روزانه دوستداران حضرت باشد كه در هر صبحگاه ییمان خود را با امام زمانشان تازه و نو می كنند. برخی تصور می كنند كه با خواندن چهل روز این دعا، وظیفه شان را نسبت به آن انجام داده اند، چنین نیست. حقوق امام زمان علیه السلام بسیار بزرگتر از آن است كه ما در طول عمر خود فقط چهل روز با ایشان تجدید عهد كنیم و در حق آن حضرت دعا نماییم درست است كه پس از خواندن چهل روز – البته به شرط قبولی آن – امید داریم كه بشارت امام صادق علیه السلام نصیب ما بشود، اما از طرف دیگر به خاطر خطاها و گناهانی كه هر روز در معرض انجامش هستیم، از حبط شدن اثر آن می ترسیم.(2)

بنابراین هر روز صبح آن را تكرار می كنیم، به این امید كه لااقل یكی از دعاهای چهل روزه ما مورد قبول

ص: 127

درگاه الهی قرار بگیرد و آثار و بركات آن به طور كامل شامل حالمان بشود.

ص: 128

روز جمعه آقای همه روزهاست و نزد خدای عزوجل از روز (عید) قربان و روز (عید) فطر بزرگتر است.

هم چنین از امیرالمؤمنین علیه السلام روایت شده كه فرمودند:

ان الله اختار الجمعة فجعل یومها عبداً و اختار لیلها فجعلها مثلها... فلیلة الجمعة افضل اللیالی و یومها افضل الایام.(1)

خداوند جمعه را برگزید پس روزش را عید قرار داد و شبش را برگزید پس آن را هم چون روزش قرار داد ... پس شب جمعه بهترین شبها و روزش بهترین روزهاست.

با این فضیلتی كه شب و روز جمعه دارد، باید انسان حداكثر بهره برداری را از بركات نها بكند و حق آنها را به خوبی ادا نماید. هر چه معرفتمان به بركات شب و روز جمعه بیشتر شود، استفاده بهتری ازآنها خواهیم برد. عالم بزرگوار مرحوم آیة الله حاج میرزا محمد تقی موسوی اصفهانی (فقیه احمد آبادی) سالها پیش از تألیف مكیال المكارم، كتاب مفصلی به زبان فارسی تألیف نموده اند كه نام آنها را «ابواب الجنات فی آداب الجمعات» نهاده اند. ایشان انگیزه خود را در این كار در ابتدای مقدمه آن چنین بیان داشته اند:

چون حضرت رسول الله صلی الله علیه و آله از جانب حضرت پروردگار غفار از فرط شفقت و رحمت در هر هفته یك شب و یك روز را كه شب و روز جمعه باشد از برای امت خود عید قرار دادند و آن شب و روز را سید روزها و شبها خواندند كه بندگان در آن، تهیه سفر آخرت نمایند و از اعمالی كه در شش شبانه روز سابق مرتكب

ص: 129

شده اند، استعفا و استغفار جویند و به ارتكاب اعمال شایسته مشغول شوند نه آن كه بیش از پیش مشغول عصیان و نافرمانی شوند (و دراین زمان امر بر عكس شده، بعضی مردم ایام هفته را به كسب مشغول و شب و روز جمعه را به جهت معاصی می گذرانند، غافل از آن كه عقابش مضاعف است و بعضی دیگر لااقل به بیهوده می گذرانند و به كارهای لغو طی می كنند) لهذا این حقیر سراپا تقصیر، تصمیم عزم نمودم كه كتابی تألیف نمایم جامع كه مشتمل بر فضایل و خصایص شب و روز جمعه و اعمال آن، شاید مؤمنی بدان عمل نماید و آن موجب آمرزش گناهان این عاصی و ذخیره روز تنگدستی و درماندگی بوده باشد.(1)

آن چه از ایشان نقل كردیم، مستند به احادیث ائمه طاهرین علیهم السلام است. به عنوان نمونه از امام صادق علیه السلام چنین نقل شده است:

اجتنبوا المعاصی لیلة الجمعة فان السیئة مضاعفة و الحسنة مضاعفة و من ترك معصیة الله لیلة الجمعة غفر الله له كل ما سلف فیه و قیل له: استانف العمل و من بارز الله لیلة الجمعة بمعصیته اخذه الله عزوجل بكل ما عمل فی عمره و ضاعف علیه العذاب بهذه المعصیة.(2)

شب جمعه از گناهان بپرهیزید زیرا (عقاب) گناه (در آن) چند

ص: 130

برابر و (پاداش) كار خوب هم چند برابر است. و هر كس در شب جمعه نافرمانی خدا را ترك نماید، خداوند هر چه در گذشته اش مرتكب شده را می بخشاید و به او گفته می شود، عمل را از نو شروع كن و هر كس در شب جمعه با گناهش به مخالفت با خدا برخیزد، خدای عزوجل او را به خاطر همه گناهانی كه در طول عمرش انجام داده، مؤاخذه می كند و به سبب همین گناه (شب جمعه) چند برابر عذابش می نماید.

با این توضیحات باید قدر شب جمعه رو روز جمعه را بیشتر بدانیم و بار سفر آخرت خود را در این اوقات ببندیم. حال كه كار خوب در این زمانها چند برابر حساب می شود، دعا برای تعجیل فرج مولای مهربانمان هم فضیلت فوق العاده ای پیدا می كند. خوب است بدانیم كه روز جمعه را در برخی احایث، روز ظهور امام زمان علیه السلام دانسته اند. از امام صادق علیه السلام نقل شده كه فرمودند:

یخرج قائمنا اهل البیت یوم الجمعة ... و ما من عمل افضل یوم الجمعة من الصلوات علی محمد و آله.(1)

قائم ما اهل بیت علیهم السلام در روز جمعه ظهور می كند... و هیچ عملی در روز جمعه از فرستادن صلوات بر پیامبر صلی الله علیه و آل ایشان بهتر نیست.

البته چون وقت ظهور امام عصر علیه السلام از امور بداء پذیر است، به طور قطعی نمی توانیم روز آن را پیش بینی نماییم، اما آن چه طبق این حدیث شریف مقدر شده، ظهور در روز جمعه است كه در آن، بداء

ص: 131

صورت نپذیرد، همان واقع می گردد. در روزی كه این قدر فضیلت دارد، هیچ عملی مهمتر از فرستادن صلوات بر پیامبر صلی الله علیه و آله و عترت ایشان علیهم السلام نیست. حال اگر این عبادت گرانقدر با دعا برای تعجیل فرج ایشان همراه شود، عظمت بی نظیری پیدا خواهد نمود. از امام صادق علیه السلام منقول است كه فرمودند:

درروز قیامت خدای متعال همه روزها را مبعوث می فرماید و روز جمعه را هم چون عروس دارای كمال و جمال پیشاپش همه آنها مبعوث می فرماید... آن گاه جمعه برای هر كس كه در آن بر محمد و آل محمد صلی الله علیه و آله زیاد صلوات فرستاده باشد، شفاعت می كند.

راوی می پرسد: منظور از زیاد چه تعداد است و در چه وقت از اوقات روز جمعه صلوات فرستادن بهتر است؟ حضرت فرمودند: بعد از عصر صد بار صلوات بفرستد.

مرحوم سید بن طاووس منظور از عصر را در فرمایش امام صادق علیه السلام نماز عصر دانسته اند. راوی پرسید: چگونه این صلوات را بفرستم، می فرمایند:

صد بار می گویی: اللهم صلی علی محمد و آل محمد و عجل فرجهم.(1)

به این ترتیب یكی ازبهترین عبادتهای روز جمعه برای دوستداران امام عصر علیه السلام انجام همین عمل شریف در فرمایش امام صادق علیه السلام می باشد. شبیه همین تكلیف برای شبهای جمعه نیز وارد

ص: 132

شده است. مرحوم شیخ الطائفه ابو جعفر طوسی در كتاب «مختصر المصباح» در بیان وظایف شب جمعه می فرماید:

صد بار هر تعداد كه می توانی در صلوات بر پیامبر صلی الله علیه و آله می گویی:

اللهم صلی علی محمد و آل محمد و عجل فرجهم و اهلك عدوهم من الجن و الانس من الاولین و الاخرین.(1)

یكی دیگر از دعاهای وارد در روز جمعه، دعای ندبه است كه مضامین آن، شامل اظهار شوق دیدار امام غایب و درخواست تعجیل فرج ایشان با تعابیر مختلف می باشد. البته دعاهای شب و روز جمعه در حق امام عصر علیه السلام و تعجیل فرج ایشان فروان است. ما در این جا به معرفی یك دعای دیگر اكتفاء كرده، علاقه مندان را به منابع مفصل تر در این خصوص ارجاع می دهیم.(2)

این دعا را جناب شیخ عثمان بن سعید عمروی اولین نایب امام عصر علیه السلام املا فرموده است كه با توجه به مقام نیابت خاصه ایشان می توانیم آن را دعای مأثور از معصوم علیهم السلام تلقی كنیم. مرحوم سید بن طاووس در خصوص این دعا می فرماید:

اگر نسبت به خواندن همه آن چه در تعقیبات عصر روز جمعه آوردیم، عذری داشتی، مبادا در خواندن این دعا سستی بورزی.

هر آینه این امر از فضیلتهای اختصای خداوند در حق خود می دانیم، پس بر آن اعتماد كن.(3)

ص: 133

البته در سند دعا اشاره ای به این كه در روز جمعه خوانده شود، وجود ندارد و خود مرحوم سید این دعا را جزء اعمال روز جمعه قرار داده است. این دعا در ملحقات مفاتیح آمده است.

آخرین فرصت دعا در روز جمعه مربوط به دقایق پایانی آن می شود كه به فرموده پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله هر كس در آن وقت از خدا طلب خیری نماید، دست خالی نمی ماند. حضرت صدیقه طاهره علیها السلام از پدر بزرگوارشان نقل فرموده اند كه فرمود:

ان فی الجمعة لساعة لا یراقبها (لا یوافقها) رجل مسلم یسال الله عزوجل فیها خیراً الا اعطاه ایاه.

درروز جمعه زمانی است كه هیچ مسلمانی از آن مراقبت نمی كند (با آن هماهنگ نمی شود) كه از خدای عزوجل در آن زمان خیری طلب نماید، مگر آن كه (خدا) آن را عطایش فرماید.

حضرت زهرای اطهر علیها السلام می پرسند:

آن زمان كدام ساعت است؟

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند:

اذا تدلی نصف عین الشمس للغروب.

هنگامی كه نیمی از قرص خورشید در افق، مغرب ناپدید می شود.

به همین جهت حضرت فاطمه علیها السلام به غلام خویش می فرمودند كه از روی بلندیها مراقب باشد، هرگاه نیمی از قرص خورشید در افق مغرب ناپدید می شود، ایشان را خبر نماید تا حضرتش دعا فرمایند.(1)

ص: 134

زمانی كه پیامبر صلی الله علیه و آله معین فرمودند، چند دقیقه بیشتر نیست، اما به قدری اهمیت دارد كه حضرت زهرای مرضیه علیها السلام غلام خود را برای تعیین آن به روی بلندی می فرستادند تا این فرصت از دستشان نرود. این چند دقیقه درست پیش از زمان غروب كامل خورشید است كه می توان از خداوند طلب خیر نمود. كدام خیری از تعجیل فرج مولایمان بالاتر است كه در این زمان محدود از پیشگاه الهی درخواست شود؟

ص: 135

ص: 136

در تفسیر این آیه شریفه احادیث متعددی دلالت می كند بر این كه همه اعمال بندگان در فواصل مختلف بر پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله و ائمه طاهرین علیهم السلام كه مقصود از مؤمنان در آیه فوق هستند – عرضه می شود. از زمانهای عرضه اعمال روزهای دوشنبه و پنج شنبه هر هفته است، مرحوم سید بن طاووس از جد شریفش شیخ ابوجعفر طوسی در تفسیر آیه فوق چنین نقل كرده است:

روی فی الخیر ان الاعمال تعرض علی النبی صلی الله علیه و آله فی كل اثنین و خمیس فیعلمها و كذلك تعرض علی الائمة علیهم السلام فیعرفونها و هم المعنیون یقوله «و المؤمنون».(1)

در حدیث آمده است كه همه اعمال در هر دوشبنه و پنج شنبه خدمت پیامبر صلی الله علیه و آله عرضه می گردد و ایشان از آنها آگاه می شوند و هم چنین بر امامان علیهم السلام عرضه می شود، پس آنها هم از اعمال آگاه می گردند و منظور از «المؤمنون» در آیه قرآن تنها ائمه علیهم السلام هستند.

احادیث متعددی بر وقوع این مطلب دلالت می كند كه در ذیل آیه 105 سوره برائت و آیات دیگری از قرآن – از جمله آیه 33 سوره انفال – آمده است. جالب اینجاست كه پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله و جانشینانش به خاطر رأفت و لطف شدید به امت خویش، وقتی از پرونده اعمال آنان آگاه می شوند، برای بدیهایشان از خدا طلب مغفرت می كنند.

ص: 137

حضرت باقر العلوم علیه السلام از خود پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله نقل فرموده اند كه ایشان چنین فرمودند:

... لان اعمالكم تعرض علی كل اثنین و خمیس فما كان من حسن حمدت لله علیه و ما كان من سیی استغفرت لكم.(1)

... چون در هر دوشنبه و پنج شنبه اعمال شما بر من عرضه می شود. پس به خاطر كارهای خوبتان خداوند را می ستای و برای كارهای بدتان (از خدا) طلب مغفرت می نمایم.

مرحوم سید بن طاووس این مطلب را از منابع اهل سنت نیز نقل كرده و آن را مورد اتفاق فریقین دانسته است. (2)

چون ائمه طاهرین علیهم السلام در همه شئون – به جز نبوت – جانشین پیامبر اكرم صلی الله علیه و اله هستند، همین استغفار برای امت گناهكار برای آنان نیز اثبات می شود، علاوه بر این كه بعضاً تصریحاتی نسبت به این مطلب دارند. به عنوان نمونه امام هشتم علیه السلام به شخصی به نام موسی بن سیار فرمودند:

این موسی بن سیار! آیا نمی دانی كه اعمال شیعیان ما در هر صبح و شام بر همگی ما امامان عرضه می شود؟ آن گاه اگر تقصیری در رفتار آنها باشد، از خداوند می خواهیم كه از سر تقصیراتشان بگذرد و اگر كار خوبی داشته باشند، از خدا می خواهیم كه از آنها قدردانی فرماید؟(3)

البته هیچ منافاتی بین این حدیث و احادیث گذشته وجود ندارد.

ص: 138

عرضه اعمال بر امامان علیهم السلام می تواند به صورتهای مختلف و در زمانهای مختلف باشد و همه آنها با هم قابل جمع هستند. قدر مسلم این است كه ائمه علیهم السلام به پیروی از پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله چنان محبتی به امت خویش – یعنی شیعیان دارند كه وقتی اعمال بد آنان را در پرونده اعمالشان می بینند، برای آمرزش گناهانشان دست به دعا بلند می كنند و برای آنان طلب مغفرت می نمایند. این، كاری است كه امام عصر علیه السلام نیز درباره دوستانش انجام می دهد. یعنی با هر روز و یا حداقل روزهای دوشنبه و پنج شنبه وقتی نامه اعمال ما به دست مباركشان می رسد و كارهای بدمان ایشان را ناراحت می كند، برایمان طلب مغفرت می فرمایند.

مرحوم سید بن طاووس می فرمایند:

شیعه روایت كرده است كه زمان عرضه اعمال در این دور روز (دوشنبه و پنج شنبه) هنگام پایان یافتن روز (یعنی پیش از غروب) است.(1)

با این ترتیب ما اطمینان داریم كه حداقل هفته دو روز – روزهای دوشبنه و پنج شنبه – پیش از غروب، پرونده اعمال ما خدمت مولایمان عرضه می گردد و ایشان از حال یك یك ما آگاه می شوند. سپس برای پاك شدن ما از آلودگی گناهان كه در چند روز گذشته مرتكب شده ایم، به پیشگاه الهی دعا می كنند.

حال كه چنین است، آیا رسم جوانمردی و مروت نیست كه ما هم – حداقل در این دو وقت – به یاد ولی نعمتتان باشیم و چون ایشان را

ص: 139

به خاطر كارهای زشت خود ناراحت كرده ایم، در صدد جلب رضایت حضرتش برآییم؟ ما می دانیم چه چیزی مولایمان را بیش از هر چیز دیگر خوشحال می كند. آری، هیچ چیز به اندازه مژده ظهور، اماممان را مسرور و شاد نمی كند. پس آیا بهترین عمل در آن زمانها، دعا برای سلامتی و تعجیل فرج ایشان نیست؟ پس چرا به این كفر نیستیم و فراموشمان می شود؟! به این فرمایش حضرت امام صادق علیه السلام توجه فرمایید:

اذا كان یوم الخمیس عند العصر اهبط الله عزوجل ملائكة من السماء الی الارض معها صحائف من فضة بایدیهم اقلام من ذهب تكتب الصلاة علی محمد صلی الله علیه و آله عند غروب الشمس.(1)

در روز پنج شنبه هنگام عصر، خدای عزوجل فرشتگانی را از آسمان به زمین فرو می فرستد كه با آنها برگهایی از نقره و در دستانشان قلمهایی از طلاست، (با این قلمهای طلایی روی آن برگهای نقره ای) هنگام غروب خورشید صلوات بر پیامبر صلی الله علیه و آله را می نویسند.

بنابراین آیا شایسته نیست كه این صلواتها را با دعای بر تعجیل فرج اهل بیت علیهم السلام قرین كنیم تا به این وسیله قدمی كوتاه در راه شكر نعمت ولایت و محبت ائمه طاهرین به خصوص امام غریب و غایبمان برداشته باشیم؟ این دعا در هنگام غروب روز پنج شنبه به خصوص وارد

ص: 140

شده است. مطابق نقل مرحوم سید بن طاووس جزء تكالیف مستحبی انسان در روزهای پنج شنبه این است كه هزار بار این گونه صلوات بفرستد.

الله صلی علی محمد و آل محمد و عجل فرجهم.

و در روایت دیگری فرموده اند كه صد بار به این صورت صلوات بفرستد.

اللهم صلی علی محمد و آل محمد و عجل فرجهم و اهلك عدوهم من الجن و الانس من الاولین و الاخرین.(1)

این همان دعای شریفی است كه برای روز جمعه به خصوص پس از نماز عصر به آن سفارش شده است.

اهتمام به دعای صلوات همراه با درخواست تعجیل فرج اهل بیت علیهم السلام در روزهای پنج شنبه آخر هر ماه قمری تأكید بیشتری دارد، زیرا مطابق روایات، پرونده اعمال هر ماه در آخرین پنج شنبه آن به پیشگاه خداوند عرضه می شود تا مورد بررسی قرار گیرد و مورد قبول یا رد واقع شود. از امام صادق علیه السلام نقل شده كه فرمودند:

آخر كل خمیس فی الشهر ترفع فیه اعمال الشهر.(2)

پایان هر پنج شنبه در ماه، اعمال آن ماه (به درگاه خداوند) بالا می رود.

از این روایت و شبیه آن بر می آید كه اعمال هر كس به صورت

ص: 141

ماهانه بالا می رود تا نسبت به پذیرفته شدن یا نشدن كارهای خوب و آمرزیده شدن یا نشدن كارهای بد مورد رسیدگی قرار گیرد. كسی كه در طول یك ماه گناهانی مرتكب شده و نمی داند كه خداوند آنها را آمرزیده است یا خیر، هم چنین نمی داند كه كارهای خویش در این ماه قبول درگاه الهی قرارگرفته یا خیر، می تواند با جلب رضای امام انس و جان حضرت بقیة الله الاعظم ارواحنا فداه خود را رو سپید كند و همه كوتاهی های یك ماه گذشته را جبران نماید و چه كاری بهتر از دعا برای تعجیل فرج امام عصر علیه السلام در جلب خشنودی ایشان؟!

البته چه خوب است كه همراه با این دعا صیغه استغفار را – به صورتی كه دستور داده اند – از اعماق جانش به زبان جاری كند، به این امید كه این استغفار با استغفار امام زمان علیه السلام برای او – یا آمین آن بزرگوار – همراه شده، به آبروی آن عزیز به هدف اجابت برسد.

مستحب است انسان در پایان روز پنج شنبه این گونه استغفار نماید.

استغفر الله الذی لا اله الا هو الحی القیوم و اتوب الیه توبة عبد خاشع خاضع مسكین مستكین مستجیر لا یستطیع لنفسه صرفاً و لا عدلاً و لا نفعاً و لا ضراً و لا حیاة و لا موتاً و لا نشوراً و صلی الله علی محمد و عترته الطیبین الطاهرین الابرار و سلم تسلیماً كثیراً.(1)

ص: 142

ص: 143

عصر علیه السلام در روز غدیر و به خصوص درخواست تعجیل فرج ایشان از خداوند – كه فرج همه اهل بیت علیهم السلام است – چه اهمیت خاصی دارد. اگر نگاهی به دعاهای مأثور در این روز شریف بیندازیم، به این اهمیت بیشتر پی خواهیم برد.

یكی از زیباترین دعاها در عید غدیر دعایی است كه مرحوم سید بن طاووس از جناب شیخ مفید رضوان الله علیه نقل فرموده است. اول دعا چنین است:

اللهم انی اسالك بحق محمد نبیك و علی ولیك الشأن و القدر الذی خصصتهما به دون خلقك... .

خدایا به حق محمد صلی الله علیه و آله پیامبرت و علی ولیت و شأن و منزلتی كه در بین خلایقت به ایشان اختصاص داده ای، از تو می خواهم... .

در آخر دعا هم آمده است:

اللهم فرج عن اهل بیت محمد نبیك و اكشف عنهمه و بهم عن المؤمنین الكربات. اللهم املا الارض بهم عدلاً كما ملئت ظلماً و جوراً و انجز لهم ما وعدتهم انك لا تخلف المیعاد.(1)

خدایا بر خاندان محمد صلی الله علیه و آله پیامبرت فرج و گشایش ده و از آنها و از مؤمنان به سبب آنها، محنتها و غمها را برطرف ساز.

خداوندا زمین را به وسیله آنها پر از عدل كن هم چنان كه از ظلم و

ص: 144

جور پر شده است و آن چه به ایشان وعده فرموده ای تحقق بخش، همانا كه تو خلف وعده نمی كنی.

ملاحظه می شود كه در این قسمت از دعا، درخواست فرج اهل بیت علیهم السلام – و به واسطه آنان فرج همه مؤمنان – از خدای متعال مطرح شده است. عمل دیگری كه در روز عید غدیر بر انجام آن تأكید شده، شامل دعایی از قول امام صادق علیه السلام است كه در آن تقاضای یار كردن امام منتظر و قائم آل محمد صلی الله علیه و آله مطرح می باشد. متن فرمایش امام ششم علیه السلام چنین است:

صوم یوم غدیر خم یعدل صیام عمر الدنیا لو عاش انسان عمر الدنیا ثم لو صا ما عمرت الدنیا لكان له ثواب ذلك و صیامه یعدل عنه الله عزوجل ماة حجة و ماة عمرة و هو عبدالله الاكبر و ما بعث الله عزوجل نبیاً الا و تعید فی هذا الیوم و عرف حرمته و اسمه فی السماء یومن العهد المعهود و فی الارض یوم المیثاق المأخوذ و الجمع المشهود... .

روز عید غدیر خم معادل روزه عمر دنیاست. اگر انسانی به اندازه عمر دنیا می زیست سپس همه عمر دنیا را روزه می گرفت، همان قدر ثواب داشت و روزه عید غدیر نزد خدای عزوجل با صد حج و صد عمره برابری می كند و آن بزرگترین عید خداوند است و خدای عزوجل هیچ پیامبری را مبعوث نكرده، مگر آن كه این روز را عید گرفته است و برای آن احترام خاص قائل بوده است.

نام آن در آسمان روز عهد شناخته شده و در زمین روز پیمان ستانده شده و جمع مشهود است.

ص: 145

سپس اضافه فرمودند:

هر كس نیم ساعت پیش از ظهر دو ركعت نماز به خاطر شكر خدای عزوجل به جا آورد و در هر ركعت آن ده بار سوره حمد و ده بار سوره قدر

و ده بار آیة الكرسی را بخواند، نزد خدای عزوجل با صد هزار حج و صد هزار عمره برابری می كند و هیچ حاجتی از حاجتهای دنیا و آخرت را از خدای عزوجل درخواست نمی كند – هر حاجتی باشد – مگر آن كه خدای عزوجل به برآورده شدن آسان و بی دردسر آن حكم می فرماید.

آن گاه در پایان فرمایش خود، دعایی را تعلیم فرمودند كه پس از آن، دو ركعت نماز خوانده شود. قسمت پایانی این دعا چنین است:

اللهم انی اسالك بالحق الذی جعلته عندهم و بالذی فضلته علی العالمین جمیعاً ان تبارك لنا فی یومنا هذا الذی اكرمتنا فه بالوفاء لعهدك الذی عهت الینا و المیثاق الذی و اثقتنا به من موالاة اولیائك و البرائة من اعدائك و تمن علینا بنعمتك و تجعله عندنا مستقراً ثابتاً و لا تسلبناه ابداً و لا تجعله عندنا مستودعاً فانك قلت: «فمستر و مستودع» فاجعله مستقراً ثابتاً و ارزقنا نصر دینك مع ولی هاد من اهل بیت قائماً رشیداً هادیاً مهدیاً من الضلالة الی الهدی و اجعلنا تحت رایته و فی زمرته شهداء صادقین مقبولین فی سبیلك و علی نصرة دینك.(1)

ص: 146

خداوندا از تو می خواهم به حقی كه نزد آنان (خاندان پیامبر) قرار داده ای و به آن چه بر تمام جهانیان برتریشان بخشیده ای كه این روز را بر ما مبارك گردانی، همان روزی كه ما را در آن گرامی داشته ای، به خاطر وفا به عهدی كه از ما خواسته ای و پیمانی كه از ما گرفته ای – پیمان دوستی و پیروی اولیایت و بیزاری از دشمنانت – و [از تو می خواهم] با لطف خود بر ما منت نهی و آن را نزد ما ماندنی و ثابت بداری و هرگز از ما نگیری و نزد ما امانت قرار ندهی كه تو فرموده ای: پس [ایمانی] ماندنی است و [ایمانی] به ودیعه گذاشته شده» پس آن را ماندنی و ثابت بدار و یاری رساندن به دینت را روزی ما فرما به همراه ولی هدایت كننده ای از خاندان پیغمبرت، آن هنگام كه به ارشاد قیام كند و هدایتگر هدایت شده از گمراهی به سوی راه راست باشد. و ما را زیر پرچم و در گروه او، شهیدان راستین قرار بده كه در راه تو به خاطر یاری دینت، پذیرفته درگاهت می شوند.

پس از اتمام دعا فرمودند:

سپس حاجتها دنیوی و اخروی خود را بخواه كه قسم به خدا، قس به خدا، قسم به خدا همه آنها در این روز برآورده می شود.(1)

پس از اتمام دعا فرمودند:

ملاحظه می شود كه در این دو دعای روز غدیر، فرج اهل بیت علیهم السلام و توفیق یاری و همراهی با قائم آل محمد صلی الله علیه و آله و شهادت در این راه مسألت شده است. معلوم می شود كه روز غدیر، روز یاد كرن از حضرت مهدی موعود عجل الله تعالی فرجه الشریف و قیام ایشان و درخواست فرج آن حضرت از خداست.

ص: 147

ص: 148

است. ایشان می گوید:

من از مرحوم عالم متقی و وارسته آقای میرجهانی قدس سره شنیدم كه فرمودند:

یك سالی از طرف آیة الله اصفهانی (رحمة الله علیه) برای شعیان سامراء كمكهایی بردم. شبها در حرم مطهر می ماندم و اذان صبح به سرداب امام زمان عجل الله تعالی فرجه مشرف می شدم. آن روزها برق نبود، چراغهای مختصری بود كه انسان به سختی می توانست از آن استفاده كند.

پله های سرداب و داخل سرداب هم نور خیلی كم داشت. شب جمعه ای در حرم مطهر به دعا و زیارت مشغول بودم و اذان صبح كه هنوز هوا تاریك بود به طرف سرداب حركت نمودم. ولی آن روز بر خلاف روزهای گذشته پله های سرداب را روشن یافتم، تعجب كردم، این نور از كجاست؟

داخل سرداب شدم، دیدم مثل روز روشن است، اصلاً سابقه نداشت سرداب این اندازه روشن باشد، بر شگفت من افزوده شد.

در این حال متوجه شدم، آقای جوانی كه بسیار نورانی هستند، مشغول نماز می باشند. من هم در كناری مشغول نافله شدم. گویا محلی كه من ایستاده بودم كمی جلوتر از محل نماز ایشان بود، لذا وقتی از نماز فارغ شدن، به من فرمودند: «جلوی امامت نایست نماز بخوان». من بی اختیار در حلای كه جذب این جوان نورانی شده بودم خودم را به كنرای كشیدم و عقب ایستادم.

نماز صبح را خواندم و با شوق به دعای ندبه پرداختم. رسیدم به جمله: «عرجت بروحه الی سمائك» آقا فرمودند: «عرجت به»

ص: 149

بخوان. «عرجت بروحه» از معصوم نرسیده است.

بدون چون و چرا و بحث طلبگی، خواندم «عرجت به الی» و بعد كم كم رسیدم به جملات مربوط به امام زمان عجل الله تعالی فرجه و آباء ایشان، این الحسن، این الحسین، این ابتاه الحسن صالح بعد صالح... این بقیة الله... حال خوشی داشتم، اشك می ریختم و در طلب امام زمان می سوختم، اما نمی دانستم در جوار او نشسته ام و خدمتش مشرف شده ام و به زیارتش نائل گشته ام.

پس از دعا به نماز ایستادم، در نماز به فكرم رسید، این آقا امام زمان هستند به دلیل:

1. نوری كه سرداب را احاطه كرده است و این نور از ایشان است.

2. فرمودند: جلوی امامت نایست نماز بخوان، و این صراحت دارد بر این كه ایشان اما زمان بوده اند.

3. فرمودند: «عرجت به بخوان» و من بدون چون و چرا پذیرفتم، و این احاطه، ولایت حضرت بود بر قلب من كه مباحثه نكردم.

خلاصه در نماز یقین كردم كه ایشان امام زمان عجل الله تعالی فرجه می باشند، نماز را تمام كردم و قصد كردم به پای ایشان بیفتم و دامنشان را بگیرم و عرض ادب و محبت نمایم ولی تا رو برگرداندم ایشان را ندیدم.

گریه كردم، آقا را صدا زدم دیگر خبر نیافتم از پله ها آمدم بالا، از خادم پرسیدم، سید را ندیدی؟ گفت: كدام سید؟ اولین كسی كه وارد سرداب شده تو هستی و

ص: 150

من از دیگری خبر ندارم.

فهمیدم او امام زمان عجل الله تعالی فرجه را ندیده است و زیارت حضت فقط نصیب من شده است.(1)

ص: 151

ص: 152

خوب است پاسخ این پرسش را از بیان امام صادق علیه السلام بشنویم كه فرمودند:

ما من عید للمسلمین اضحی و لا فطراً الا و هو یجدد لال محمد فیه حزنا.

هیچ عید قربان و فطری برای مسلمانان نیست مگر این كه برای آل محمد صلی الله علیه و آله غم و اندوهی را تازه می كند.

راوی می گوید: پرسیدم چرا چنین است؟ فرمودند:

لانهم یرون حقهم فی ید غیرهم.1

چون ایشان حق خود را در دست غیر خود می بینند.

حق اهل بیت علیهم السلام این است كه مه اهل دنیا (نه فقط شیعیان بعضی كشورهای خاص) – اعم از مسلمانان و غیر مسلمانان – ایشان را به عنوان ولی نعمت خود بشناسند و به آنان در همه امورشان – به خصوص مسائل دینی – رجوع نمایند. اعیاد بزرگ اسلامی بهترین فرصت برای تجلی ولایت و محبت مردم دنیا با امام زمانشان و تجدید بیعت با آن بزرگوار است. اما در زمان غیبت آن حضرت نه فقط مردم جهان بلكه اكثریت مسلمانان هم – كه به دلیل عدم آشنایی با تشیع، معرفتی نسبت به امام زمانشان ندارند – هیچ گونه حقی برای ایشان قائل نیستند و هیچ یادی از آن بزرگوار نمی كنند. خود اهل بیت علیهم السلام هم از این بابت البته به خاطر امتشان نه خودشان – ناراحت و غمگین می شوند و این روزهای عید، زنده كننده غم اندوه حضرات معصومین علیهم السلام می باشد.

از همین جهت است كه به تعبیر مرحوم صاحب مكیال شایسته است

ص: 153

مؤمنان در این اعیاد، ظهور امام عص علیه السلام را با اصرار و الحاح از خداوند طلب نمایند تا به این وسیله حزن و اندوه را از دلهای پاك اهل بیت علیهم السلام بزدایند.1

عدم توفیق كامل مسلمانان برای عید فطر و قربان

جهت دیگری كه دعا برای تعجیل فرج مولای غریبمان را در عید فطر و قربان مؤكد می سازد. توجه به این حقیقت است كه طبق روایات متعدد از اهل بیت عصمت و طهارت، تا منتقم خون ابی عبدالله الحسین علیه السلام ظهور نفرماید، هیچ عید و قربانی برای همه مسلمانان منشأ خیر و بركت كامل نخواهد شد. به نمونه ای از این احادیث، در بیان امام صادق علیه السلام توجه فرمایید:

لما ضرب الحسین بن علی علیهما السلام بالسیف ثم ابتدر لیقطع رأسه نادی مناد من قبل رب العزة تبارك و تعالی من بطنان العرش فقال: الا ایتها الامة المتحیرة الظالمة بعد نبیها لا وفقكم الله لا ضحی و لا فطر.

وقتی حسین بن علی علیهما السلام با شمشیر ضربه خورد، سپس مبادرت كرند تا سر (مقدس) آن بزرگوار را (از تن) جدا نمایند، ندا دهنده ای از جانب پروردگار تبارك و تعالی از داخل عرش ندا در داد و گفت: آگاه باشید ای امت سرگردان ستمگر پس از پیامبرشان! خداوند شما را برای (عید) قربان و فطر موفق نگرداند.

ص: 154

آن گاه امام صادق علیه السلام فرمودند:

لا جرم و الله وفقوا و لا یوفقون ابداً حتی یقوم ثائر الحسین علیه السلام.(1)

قسم به خدا یقیناً موفق نشده اند و هرگز موفق نخواهند شد، تا این كه خونخواه حسین علیه السلام قیام فرماید.

علامه بزرگوار مجلسی رحمه الله در بیان معنای عدم توفیق مسلمانان برای فطر و قربان چند احتمال مطرح فرموده اند. یك احتمال كه برداشت اكثریت علماء بوده این است كه در بسیاری از زمانها هلال ماه شوال و ذیحجه به صورت قطعی تشخیص داده نمی شود و به همین جهت روز عید فطر و قربان مشتبه می گردند.

احتمال دیگری كه خود علامه مجلسی آن را ظاهرتر دانسته اند، این است كه این حكم به عامه (اهل سنت) اختصاص دارد.(2)

این عدم موفقیت هر معنایی داشته باشد، قدر مسلم این است كه در سطح دنیا همه مسلمانان جهان از بهره برداری كامل از بركات این عیدهای مبارك محروم می مانند تا این كه منتقم خون ابی عبدالله الحسین علیه السلام ظهور فرماید و انتقام آن خون پاك را بگیرد. از این رو مهمترین و بزرگترین عبادت در روز عید فطر و قربان دعا برای تعجیل فرج خونخواه سید الشهداء علیه السلام می باشد تا با ظهورش عید واقعی را برای مسلمانان – بلكه همه مردم دنیا – به ارمغان آورد. بسیار دور از انصاف است كه این اعیاد گرامی بر مسلمانان بگذرد و یاد مناسب امام

ص: 155

منتظرمان در این روزها صورت نپذیرد. راستی مسلمانان در این قرون غیبت آن عزیز در عید فطر و قربان چقدر به یاد امامشان بوده و برای تعجیل فرج ایشان دعا كرده اند؟!

دو نمونه از دعاهای مأثور در روز عید

توجه به مضامین برخی از دعاهای مأثور در این اعیاد شریف تذكر دهنده خوبی برای این موضوع است. از حضرت باقر العلوم علیه اسلام نقل شده كه فرمودند:

وقتی آماده خارج شدن (برای ادامه نماز جمعه یا عید) شدی، این دعا را بخوان.

ابتدای دعا طبق نقل مرحوم سید بن طاووس چنین است:

اللهم من تهیاً فی هذا الیوم... .

در قسمت بعدی دعا ذكر صلوات پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله و اوصیای ایشان علیهم السلام – با ذكر اسامی هر كدام – مطرح می شود تا این كه به حضرت صاحب الزمان علیه السلام منتهی می گردد، آن گاه در دعا برای ایشان چنین می گوییم:

اللهم افتح لنا فتحاً یسیراً و انصره نصراً عزیزاً اللهم اظهر به دینك و سنة رسولك حتی لا یستخفی بشیء من الحق مخافة احدا من الخلق.

خدایا ما را به آسانی پیروز بفرما و او را به گونه ای یاری كن كه شكست پیدا نكند. خدایا دینت و سنت پیامبرت را به سبب او آشكار گردان تا این كه هیچ حقی را به خاطر ترس از خلق

ص: 156

مخفی نگه ندارد.

اللهم انا نرغب الیك فی دولة كریمة تعز بها الاسلام و اهله و تذل بها النفاق و اهله و تجعلنا فیها من الدعاء الی طاعتك و القادة الی سبیلك و ترزقنا بها كرامة الدنیا و الاخرة... .

خداوندا ما به سویت رغبت می جوییم در دولت كریمه ای كه به سبب آن اسلام و اهلش را عزیز می گردانی و نفاق و اهلش را ذلیل می فرمایی و ما را در آن (دولت) در زمره دعوت كنندگان به سوی فرمانبرداریت و هدایت كنندگان به راهت قرار می دهی و به سبب آن (دولت) كرامت دنیا و آخرت را روزی ما می فرمایی... .

اینها بهترین دعاهایی است كه برای خودمان در دولت كریمه حضرت بقیة الله ارواحنا فداه می توانیم داشته باشیم. آن گاه فرمودند:

ثم تدعو الله له و علی عدوه تسال حاجتك.(1)

سپس به پیشگاه خداوند برای او دعای خیر می كنی و دشمن او را نفرین می كنی و حاجت خود را درخواست می نمایی.

دعای دیگری كه در روز عید فطر هنگام رفتن برای ادای نماز وارد شده، از حضرت امام علی بن موسی الرضا علیهما السلام است. قسمتی از این دعای شریف كه در خصوص حضرت مهدی موعود عجل الله تعالی فرجه الشریف می باشد، چنین است:

اللهم صلی علی ولیك المنتظر امرك المنتظر لفرج اولیائك

ص: 157

اللهم اشعب به الصدع و ارتق به الفتق و امت به الجور و اظهر به العدل و زین بطول بقاءه الارض و ایده بنصرك و انصره بالرعب.(1)

خداوندا بر ولیت كه منتظر امرت و منتظر فرج دوستانت است، درود بفرست، خدایا اختلاف و شكاف را به وسیله او اصلاح و ترمیم فرما و ظلم را به دست او بمیران و عدل را به وجود او آشكار گردان و زمین را با ماندن طولانی اش مزین كن و او را با یاری خود تأیید و با ترس و وحشت یاری فرما.

می بینیم كه امام هشتم علیه السلام با این دعاها یاد امام عصر علیه السلام را از همان زمان تاكنون زنده نگه داشته اند.

دعا در روز عرفه

یكی از روزهای سال كه دعا در آن بسیار سفارش شده، روز عرفه یعنی نهم ذیحجه به خصوص عصر آن است. امام صادق علیه السلام این روز را یكی از اعیاد مسلمانان و «یوم دعاء و مسألة» خوانده اند.(2)

و مهمترین عمل در آن دعا كردن است، به گونه ای كه روزه آن هم در صورتی مستحب است كه شخص از دعا كردن ناتوان نشود. (3)

در این روز دعاهای متعددی از ائمه طاهرین علیهم السلام وارد شده كه دارای مضامین بسیار بلند و پر محتوایی است و در بیشتر آنها دعاهای زیبایی در حق امام عصر علیه السلام وارد شده است. ما به چند نمونه از این دعاها اشاره می كنیم.

ص: 158

در یكی از این دعاها كه از زبان حضرت سید الساجدین علیه السلام نقل شده، چنین می خوانیم:

اللهم صلی علی محمد و آل محمد و فرج عن آل محمد... و انجز لهم ما وعدتهم و بلغنی فتح آل محمد... اللهم صل علی محمد و آل محمد و اصلح لنا امامنا و استصلحه و اصلح علی یدیه و آمن خوفه و خوفنا علیه و اجعله اللهم الذی تنتصر به لدینك... .

خداوندا بر محمد و آل محمد صلی الله علیه و آله درود بفرست و برای آل محمد صلی الله علیه و آله فرج و گشایش برسان... و آن چه را به ایشان وعده فرموده ای محقق كن و مرا به (زمان) پیروزی آل محمد صلی الله علیه و آله برسان... خدایا بر محمد و آل محمد صلی الله علیه و آله درود بفرست و (امر فرج) امنام ما را برای ما اصلاح بفرما و او را (برای انجام رسالتهایش) شایسته قرار ده و به دستان او صلاح را جاری فرما و ترس او و ترس ما را بر او، به امنیت مبدل ساز و او را همان كسی قرار بده كه به سبب او دینت را پیروز می كنی... .

اللهم املا الارض به عدلاً و قسطاً كما ملئت ظلماً و جوراً و امنن به علی فقراء المسلمین و اراملهم و مساكینهم و اجعلنی من خیار موالیه و شیعته اشدهم له حباً و اطوعهم له طوعاً و انفذهم لامره و اسرعهم الی مرضاته و اقبلهم لقوله و اقومهم بامره و ارزقنی الشهادة بین یدیه حتی القاك و انت عنی راض.(1)

ص: 159

خدایا زمین را به سبب او پر از عدل و داد فرما همان طور كه از ظلم و جور پر شده است و به وسیله او بر مسلمانان فقیر و نیازمند (یا بیوه زنان) و بیچارگان آنها منت بگذار و مرا از بهترین پیروان و شیعیان او قرار ده كه بیشترین محبت را نسبت به او دارند و مطیع ترین كسی در برابر اویند و امر او را بهتر از دیگران اطاعت می كنند و سریع تر (از دیگران) به (كسب) خشنودی او می شتابند و نسبت به سخن او پذیرنده تر (از دیگران) و در برابر امرش عامل تر هستند و شهادت پیش روی او را روزیم بفرما تا تو را در حالی كه از من راضی و خشنود هستی، ملاقات نمایم.

ملاحظه فرمایید كه چه دعاهای زیبایی از زبان مبارك امام سجاد علیه السلام نسبت به خود امام عصر علیه السلام و دوستداران ایشان صادر شده است. ابتدا فرج آل محمد صلی الله علیه و آله را از خدا طلب كرده و آرزو نموده اند كه پیروزی آل محمد صلی الله علیه و آله را درك نمایند. تحقق این آرزو می تواند در زمان رجعت ائمه طاهرین علیهم السلام از جمله حضرت سجاد علیه السلام باشد كه ادامه دهنده حكومت عدل جهانی امام عصر علیه السلام هستند. سپس از آخرین وصی پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله به عنوان «امامنا» یاد كرده اند. این تعبیر عظمت مقام حضرت مهدی موعود عجل الله تعالی فرجه الشریف را نشان می دهد كه حجت معصوم خداوند ایشان را پیشوای خود خوانده اند.

در قسمت بعدی دعا پس از درخواست پر شدن زمین از عدل و داد به دست امام عصر علیه السلام و منت گذاشتن خداوند بر بیچارگان و نیازمندان به وسیله آن حضرت، از خدا خواسته اند كه در زمره بهترین شیعیان و دوستداران ایشان باشند و در پایان هم شهادت در پیش روی

ص: 160

آن حضرت را از خداوند درخواست نموده اند. این دعاها بهترین و زیباترین آرزوهای یك مؤمن منتظر را بیان می ارد كه در روز عرفه از خدایش طلب نماید.

دعای دیگری كه در روز عرفه از وجود مبارك امام صادق علیه السلام نقل شده، دعای مفصلی است كه مرحوم سید بن طاووس آورده است. این دعای شریف دارای مضامین بسیار عالی و پر محتواست كه دو قسمت از آن شامل دعا در حق حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف م باشد. یكی از این موارد چنین است:

اللهم صلی علی محمد و آل محمد الذین اذهبت عنهم الرجس و طهرتهم تطهیراً اللهم افتح لهم فتحاً یسیراً و انصرهم نصراً عزیزاً اجعل لهم من لدنك سلطاناً نصیراً اللهم مكن لهم فی الارض و اجعلهم ائمة و اجعلهم الوارثین اللهم ارهم فی عدهم ما یاملون و ارعدوهم منهم ما یحذرون اللهم اجمع بینهم فی خیر و عافیة اللهم عجل الروح و الفرج لال محمد... .(1)

در پایان همین دعا چنین می خوانیم:

اللهم یا رب نشكو غیبة نبینا عنا و قلة ناصرنا و كثرة عدونا و شدة الزمان علینا و وقوع الفتن بنا و تظاهر الخلق علینا اللهم صل علی محمد و آل محمد و افرج ذلك بفرج منك تعجله و ضر تكشفه و حق تظهره اللهم ابعث بقائم آل

ص: 161

محمد صلی الله علیه و آله لدینك و اظهار حجتك و القیام بامرك و تطهیر ارضك من ارجاسها برحمتك یا ارحم الراحمین... .(1)

در این قسمت دعا هم به طور مشخص از قائم آل محمد صلی الله علیه و آله یاد شده و فرج كلی و نهایی به دست مبارك ایشان برای پاك شدن زمین از هر آلودگی درخواست شده است.

سومین دعایی كه در این جا از آن یاد می كنیم، از زبان حضرت زین العابدین علیه السلام در روز عرفه صادر شده و دعای چهل و هفتم از صحیفه سجادیه می باشد. قسمتی از این دعا اختصاص به امام حی و حاضر در هر زمان دارد كه در عصر ما بر وجو مبارك حضرت بقیة الله ارواحنا فداه منطبق می گردد. این قسمت دعا چنین آغاز می شود:

اللهم انك ایدت دینك فی كل اوان بامام اقمته علماً لعبادك و مناراً فی بلادك بعد ان و صلت حبلة بحبلك و جعلته الذریعة الی رضوانك و افترضت طاعته و حذرت معصیته و امرت بامتثال اوامره و الانتهاء عند نهیه و الا یتقدمه متقدم و لا یتاخر عنه متاخر فهو عصمة اللائذین و كهف الؤمنین و عروة المتمسكین و بهاء العالمین.(2)

خدایا تو دینت را در هر زمانی با امامی تأیید فرمودی كه او را برای بندگانت به عنوان نشانه و در سرزمینهایت به عنوان راهنما

ص: 162

اقامه نمودی، پس از آن كه ریسمان او را به ریسمان خود وصل كری و او را وسیله (كسب) خشنودی خود قرار دادی و فرمانبری از او را واجب نمودی و از نافرمانی او بر حذر داشتی و به اطاعت از دستوراتش و پرهیز از منهیانتش امر فرمودی و به این كه هیچ كس از او جلو نیفتد و عقب نماند (امر كردی) پس او پناه دهنده به پناهندگان و مأمن اهل ایمان و دستاویز محكم چنگ زنندگان و نور با شكوه جهانیان است.

به دنبال این قسمت دعاهایی در حق این امام گرانقدر و بی نظیر مطرح فرموده اند كه بیشتر آنها درخواست فرج برای ایشان است. سپس دعا در حق دوستان و پیروان ایشان آغاز می شود كه آنها هم بسیار پر محتوا و نغز است. ما برای رعایت اختصار از نقل و ترجمه قسمتهای دیگر این دعای شریف خودداری می كنیم و خوانندگان محترم را به صحیفه سجادیه ارجاع می دهیم.

نتیجه ای كه از نقل این سه نمونه دعا برای امام عصر علیه السلام درروز عرفه می گیریم، این است كه مؤمنان در ایام عرفه – به خصوص در دوران غیبت امامشان – نباید از خواندن این دعاها غفلت نمایند.

شایسته نیست كه در روز عرفه – كه این همه تأكید بر دعا به پیشگاه الهی صورت گرفته – دعا برای امام زمانمان را فراموش كنیم و تنها به فكر خودمان باشیم، هر چند كه اگر خیر و صلاح دنیا و آخرت خودمان را هم می خواهیم، بهترین راهش دعا در حق امام غریبمان است. به هر حال توجه به اهمیت دعا برای امام علیه السلام در روز عرفه توفیق انسان را در انجام آن بیشتر و بهتر می سازد.

ص: 163

ص: 164

ماه رمضان ماه خدای عزوجل است و آن ماهی است كه خداوند در آن (پاداش) خوبی ها را چند برابر می كند و بدیها را در آن از بین می برد... و نباید ماه رمضان نزد شما مانند سایر ماهها باشد، زیرا آن (ماه) نزد خداوند احترام و فضیلتی خاصث بر سایر ماهها دارد.

روشن است كه در چنین ماهی دعا در حق امام عصر علیه السلام كه عبادت بسیار بزرگی است، فضیلت فوق العاده ای پیدا می كند و آثار و بركات آن چندین برابر ماههای دیگر می شود. از فضایل خاص ماه مبارك رمضان فرمایش امام هشتم علیه السلام است كه فرمودند:

من اعان فیه مؤمناً اعانه الله تعالی علی الجواز علی الصراط یوم تزل فیه الاقدام ... و من نصر فیه مظلوماً نصره الله علی كل من عاداه فی الدنیا و نصره یوم القیامة عند الحساب و المیزان.(1)

هر كس در ماه رمضان مؤمنی را كمك كند، خدای متعال در روزی كه قدمها روی صراط می لغزد، برای عبور از آن كمكش می كند... و هر كس در آن (ماه) مظلومی را یاری كند، خداوند در دنیا بر همه كسانی كه با او دشمنی می كنند، یاریش می نماید و در روز قیامت هنگام محاسبه و سنجش اعمال نیز یاریش می كند.

نكته ای كه – با الهام از فرمایش مرحوم صاحب مكیال در كتاب ارزشمندشان – از این حدیث شریف استفاده می توان كرد این است كه دعا بر تعجیل فرج امام زمان علیه السلام از مصادیق اعانت (كمك) و نصرت

ص: 165

(یاری) ایشان است. وقتی كمك كردن به مؤمن چنان فضیلتی دارد، كه مؤمن از وجود مقدسی امام عصر علیه السلام بالاتر یافت می شود كه بتوان با دعا در حق ایشان یاریش كرد؟ هم چنین اگر یاری مظلوم، پاداشهای عظیم دنیوی و اخروی دارد، كدام مظلومی از مولای غریبمان حضرت بقیة الله الاعظم علیه السلام مظلوم تر یافت می شود كه بتوان به یاری ایشان شتافت؟ اینجاست كه برخی از بركات دعا در حق آن عزیز در ماه مبارك رمضان برایمان روشن تر می گردد.

اگر كسی بخواهد از این فرصت طلایی برای دعا در حق مولایش بهره مند گردد، می تواند از خواندن دعاهای مأثور در این ماه شریف كمال استفاده را ببرد. ما در این جا به بیان فهرستی از مهمترین ادعیه ماه مبارك رمضان كه شامل دعا برای امام عصر علیه السلام است، اكتفا می كنیم و خوانندگان محترم را به كتب و منابع خاص آنها ارجاع می دهیم.

اولین دعایی كه در ابتدای ماه مبارك از حضرت امام صادق علیه السلام نقل شده، شامل مناجاتهایی با خدای متعال است و قسمتی از آن هم دعا در حق امام زمان علیه السلام و درخواست خدمتگزاری در دولت كریمه آن بزرگوار می باشد، عرضه می داریم:

اللهم انا نرغب الیك فی دولة كریمة ... اللهم انا نشكو الیك غیبة نبینا و كثرة عدونا... .(1)

این عبارات بسیار شبیه عبارات دعای افتتاح است كه از وجود مقدس امام عصر علیه السلام صادر شده است.

ص: 166

در قسمت دیگری از این دعای شریف، نام مقدس چهارده معصوم علیهم السلام به صراحت ذكر شده و از آخرین وصی حضرت خاتم الانبیاء صلی الله علیه و آله تحت عنوان «الحجة القائم بالحق» یاد شده است.(1)

دومین دعایی كه خواندن آن در ماه مبارك رمضان بسیار مورد تأكید قرار گرفته، دعای شریف افتتاح می باشد. این دعایی است كه نایب دوم امام عصر علیه السلام جناب محمد بن عثمان بن سعید عمروی در دفتری نوشته و به خواندن آن مقید بود. راوی دعا می گوید: در ابتدای آن چنین نوشته بود:

تدعو بهذا الدعا فی كل لیلة من شهر رمضان فان الدعاء فی هذا الشهر تسمعه الملائكة و تستغفر لصاحبه.(2)

این دعا را در هر شب ماه رمضان می خوانی، زیرا در این ماه فرشتگان دعا را می شنوند و برای صاحب آن طلب مغفرت می نمایند.

ظاهر عبارت دلالت می كند بر این كه این عبارت فرمایش امام زمان علیه السلام به نایب خاص خود باشد و اصل دعا هم از خود حضرت است. این دعا را مرحوم محدث قمی اعلی الله مقامه الشریف در كتاب مستطاب مفاتیح الجنان ذكر فرموده و شامل دعاهای زیبایی در حق امام زمان علیه السلام از جمله درخواست تعجیل فرج ایشان می باشد.

ص: 167

سومین دعا مربوط به روزهای ماه مبارك رمضان است. این دعای شریف هم در كتاب مفاتیح الجنان به طور كامل – البته با مختصر اختلافی در برخی از تعابیر نسبت به نقل بحار – نقل شده و با این عبارت آغاز می گردد.

اللهم هذا شهر رمضان.

برخی از عبارات دعا كه به وجود مقدس حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف مربوط می شود، این است:

یا رب محمد صلی الله علیه و آله و آل محمد صلی الله علیه و آله اغضب الیوم لمحمد و لابرار عترته ... انت خلیفة محمد و ناصر محمد و مفضل محمد اسالك ان تصل یعلی محمد و آل محمد و ان تنصر خلیفة محمد و وصی محمد و القائم بالقسط من اوصیاء محمد... .(1)

ای پروردگار محمد صلی الله علیه و آله و آل محمد امروز به خاطر محمد صلی الله علیه و آله و یاری كننده غضب فرما... تو جانشین محمد صلی الله علیه و آله و یاری كننده محمد صلی الله علیه و آله و برتری دهنده محمد صلی الله علیه و آله هستی، از تو می خواهم كه بر محمد و آل محمد درود بفرستی و جانشین محمد صلی الله علیه و آله و وصی محمد صلی الله علیه و آله و به پا دارنده عدل از اوصیای محمد صلی الله علیه و آله را یاری فرمایی.

روشن است كه نتیجه غضب خداوند به خاطر پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله و عترت پاكش، اذن ظهور به آخرین وصی پیامبر صلی الله علیه و آله می باشد و این كه

ص: 168

خداوند را خلیفه و جانشین محمد صلی الله علیه و آله می خوانیم، به این جهت است كه انتقام گیرنده از دشمنان او و عترت پاكش خود خداست و این انتقام به ظهور حضرت بقیة الله ارواحنا فداه واقع می شود.

چهارمین دعا در ماه مبارك رمضان كه در حق حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف می باشد، مربوط به شب ششم این ماه شریف است. قسمتی از دعا این است:

اسالك ان تصلی علی محمد و آل محمد و ان تجعل فرج آل محمد و فرجنا بفرجهم.(1)

پنجمین دعا در ماه رمضان، به روز هشتم این ماه مبارك مربوط است كه قسمتی از آن چنین است:

اسالك ان تصلی علی محمد و آل محمد و ان تعجل فرج آل محمد و فرجی معهم و فرج كل مؤمن و مؤمنة.(2)

ششمین دعا در ماه مبارك مربوط به شب دوازدهم ماه رمضان است. در این دعا تعجیل فرج آل محمد صلی الله علیه و آله همراه با عافیت از خداوند درخواست شده است.(3)

هفتمین دعا در ماه مبارك اختصاص به روز سیزدهم این ماه دارد.

این دعا در كتاب شریف بحار الانوار علامه مجلسی و نیز كتاب مكیال المكارم به طور كامل از كتاب اقبال الاعمال مرحوم سید بن طاووس نقل

ص: 169

شده است. (1)

دعای دیگری هم برای روز سیزده ماه مبارك نقل شده كه علاقه مندان می توانند به كتاب اقبال الاعمال مرحوم سید بن طاووس رجوع نمایند.(2)

دعای هشتم در این خصوص مربوط به روز هجدهم ماه مبارك رمضان است كه مرحوم علامه مجلسی از كتاب اقبال الاعمال نقل فرموده است.(3)

پس از روز هجدهم ماه مبارك رمضان، از شب نوزدهم بحث مربوط به شب قدر مطرح می شود كه بهترین شب سال است و اختصاص تام به وجود مقدس امام عصر علیه السلام دارد. ما در این كاب قصد توضیح این مطلب را نداریم و از خدای منان توفیق انجام این خدمت را در مجالی مستقل طلب می كنیم. در این جا می خواهیم توجه خوانندگان محترم را به وسعت ادعیه مربوط به امام زمان علیه السلام در روزها و شبهای ماه مبارك رمضان جلب نماییم تا انشاء الله همگی با ایمان و انگیزه قویتری به این عبادت شریف (دعا برای تعجیل فرج امام عصر علیه السلام) به خصوص در ماه رمضان بپردازیم.

دعای نهم در ماه مبارك رمضان – دعایی است كه امام صادق علیه السلام در صبح روز بیست و یكم آن ماه خوانده اند. حماد بن عثمان نقل می كند كه نماز صبح روز بیست و یكم ماه رمضان را به آن حضرت اقتدا نمودیم.

ص: 170

ایشان در ركعت اول سوره حمد و سوره قدر را تلاوت فرمودند و در ركعت دوم، حمد و قل هو الله احد را خواندند. پس از ادای نماز و تعقیبات آن به سجده رفتند و زمان طولانی در سجده بودند و دعایی خواندند كه در ضمن آن از خداوند به اسامی مختلف، فرج قائم آل محمد صلی الله علیه و آله را درخواست نمودند. این دعا را مرحوم صاحب مكیال در كتاب شریف خود به طور كامل نقل فرموده است.(1)

دهمین و آخرین دعایی كه در ماه مبارك رضمان نقل می كنیم، مربوط به شب بیست و سوم این ماه است كه به تصریح برخی روایات، شب قدر می باشد. دعایی كه در این شب گرانقدر بسیار مورد تأكید قرار گرفته، دعای معروف اللهم كن لولیك ... می باشد. این دعا در سندها متعدد شیعی، با اختلاف اندكی در برخی الفاظش ذكر شده و ما آن را مطابق نقل مرحوم علامه كلینی در كتاب شریف كافی در این جا می آوریم.(2)

محمد بن عیسی با اسناد خود از ائمه طاهرین علیهم السلام نقل كرده كه فرمودند:

تكرر فی لیلة ثلاث و عشرین من شهر رمضان هذا الدعاء ساجداً و قائماً و قاعداً و علی كل حال و فی الشهر كله و كیف امكنك و متی حضرك من دهرك تقول بعد تحمید الله تبارك و تعالی و الصلاة علی النبی صلی الله علیه و آله اللهم كن لولیك

ص: 171

فلان بن فلان فی هذه الساعة و فی كل ساعة ولیاً و حافظاً و ناصراً و دلیلاً و قائداً و عیناً حتی تسكنه ارضك طوعاً و تمتعه فیها طویلاً.(1)

در شب بیست و سوم ماه رمضان این دعا را در حال سجده و ایستاده و نشسته و در هر حالتی تكرار می كنی، هم چنین در همه ماه (رمضان) و هر طور كه برایت امكان پذیر بود و در هر زمانی از عمرت، پس از بیان حمد خدای تبارك و تعالی و درود فرستادن بر پیامبر صلی الله علیه و آله می گویی: اللهم كن لولیك ... .

ملاحظه می شود كه در نقل كافی اسم مبارك امام زمان علیه السلام ذكر نشده و روشن است كه این امر از ناحیه خود ائمه علیهم السلام باشد یا از جانب رایان، به خاطر مصالحی هم چون تقیه و امثال آن بوده است و در بعضی نقلهای دیگر – هم چون نقل مرحوم كفعمی در المصباح – به نام مبارك امام علیه السلام نام پدرشان و لقب «المهدی» تصریح شده است.

به هر حال این امر هیچ اشكالی در دلالت حدیث بر وجود مقدس حضرت مهدی علیه السلام وارد نمی سازد.

هم چنین اختلاف مختصری كه در برخی كلمات دعا یا ترتیب بیان آنها با آن چه مشهور است وجود دارد نیز، اصل اعتبار آن را مخدوش نمی سازد. ما می توانیم این دعا را به هر یك از صورتهایی كه نقل شده، به قصد ورود بخوانیم.(2)

ص: 172

با رجوع به منابع مختلفی كه این دعا را نقل كرده اند، روشن می شود كه بهترین وقت خواندن آن، شب بیست و سوم ماه مبارك رمضان در حالات مختلف است كه بر تكرار آن نیز تأكید فرموده اند. البته همان طور كه از متن حدیث بر می آید، در هر زمان دیگری نیز می توانیم این دعا را بخوانیم.

قابل ذكر است كه همین دعا به صورت كاملتری هم در برخی منابع نقل شده كه عمل به آن می تواند بهره دعا كننده را در شب قدر و زمانهای دیگر بیشتر و بهتر گرداند.(1)

این ده مورد از دعا برای امام عصر علیه السلام را در ماه مبارك رمضان به صورت بسیار فشرده نقل كردیم تا روشن شود كه یك مؤمن منتظر چگونه می تواند از بركات این ماه خدا برای تقرب بیشتر به پروردگارش از طریق انجام بهترین عبادت (دعا در حق مولای غریبش) استفاده كامل ببرد.

ص: 173

لیلة الی الله تعالی علی نفسه ان لا یرد سائلاَ له فیها ما لم یسال معصیة... .(1)

آن شب بهترین شب پس از شب قدر است كه خدای متعال فضل خویش را به بندگان عنایت می فرماید و آنها را از روی منت خویش می آمرزد. پس در تقرب جستن به سوی خداوند در آن بكوشید، زیرا آن شبی است كه خدای متعال به ذات مقدسش سوگند خورده است كه هیچ سؤال كننده ای را در آن رد نكند مادام كه معصیتی را درخواست نكند... .

وعده ای كه در این حدیث شریف مطرح شده، این است كه هیچ سائلی مادام كه از خدا معصیتی را درخواست نكند، دست خالی نمی ماند. اگر قرار باشد كه در شب نیمه شعبان دعای ما رد نشود و از درگاه خداوند ناامید برنگردیم، چه درخواستی مهمتر از رفع غیبت امام غایبمان وجود دارد كه كه آن را از پروردگار طلب نماییم؟ اگر در هیچ شب و روزی در سال به یاد مولایمان نیستیم، لااقل در سالگرد میلادش جای خالی اش را حس كنیم و در كنار جشن و سرورها به خود آییم و از خود سؤال كنیم: چرا تاكنون كاری برای تعجیل فرجش انجام نداده ایم؟ آیا نقل و شیرینی تنها درد غیبت اماممان را التیام می بخشد؟ آیا چراغانی ها غم هزار و صد هفتاد و ساله مولایمان را از بین می برد؟! به چه دل خوش كرده ایم كه این قدر غافل هستیم؟ چرا دردمان نمی آید؟! چرا فكری برای این كه خداوند زودتر اماممان را برساند، نمی كنیم؟

اگر به تك تك ما علاقه مندان به امام عصر علیه السلام كه در نیمه شعبان

ص: 174

به خاطر سالروز میلادش جشن می گیریم – بگویند كه خداوند تصدق سر آن آقای مهربان، در شب میلادش یك دعای هر كدامه از شما را مستجاب می فرماید و این همان وعده امام باقر علیه السلام است، در این صورت چند در صد از ما دوستان آن حضرت این دعای مستجاب را برای تعجیل فرج ایشان می خواهیم؟ آیا این امر را بر درخواست منافع شخصی خود ترجیح می دهیم؟ اگر واقعاً جنین است، خوشا به حالمان و گوارای وجودمان! ولی اگر چنین نیست، وای به حالمان و اف بر ما به خاطر این همه ناسپاسی از مهربانی های مولایمان كه هر چه داریم از اوست ولی فراموش می كنیم و آن گاه كه در رحمت الهی به سوی ما گشوده می شود، به یاد فرج او نیستیم. به هر حال واقعاً مصداق قطعی ناشكری این است كه در شب نیمه شعبان هم برای تعجیل در فرج مولایمان دعا و اصرار نكنیم. این دعا می تواند به هر زبانی و بیانی مطرح شود، اما دعای بسیار زیبایی از بزرگان محدثین شیعه برای شب نیمه شعبان نقل شده كه باید با تأمل و حضور قلب كافی خوانده شود.

خواندن این دعا به تصریح مرحوم شیخ طوسی در شب نیمه شعبان مستحب است.(1)

متن دعا در كتابهای متعددی از جمله مفاتیح الجنان مرحوم شیخ عباس قمی اعلی الله مقامه الشریف آمده و در سالهای اخیر شرح نسبتاً جامعی بر آن نگاشته شده است.(2)

ابتدای آن چنین است:

اللهم بحق لیلتنا هذه و موعودها.

ص: 175

ص: 176

دشمنانت نافذ قرار ده. خدایا او را با فرشتگان یاری دهنده و اموری كه در شب قدر به او القا فرموده ای احاطه فرما، تا انتقام تو را (از دشمنانت) بگیرد تا این كه راضی و خشنود شوی و دینت به واسطه او و به دست او تازه و نو شود و حق را خالص گرداند و باطل را برای همیشه كنار گذارد.

چه خوب است كه دوستداران حضرت از خواندن این دعای شریف در این روز عزیز غفلت ننمایند.

ص: 177

ص: 178

حسین علیه السلام بزرگ بدارد و ما و شما را از خونخواهان آن حضرت به همراه ولیش امام مهدی علیه السلام از آل محمد صلی الله علیه و آله قرار دهد.

«ثار» به معنای خون است و «طلب ثار» یعنی خونخواهی. وقتی كسی به ناحق كشته می شود، اولیای دم او صاحبان خونش هستند كه از طرف خداوند حق انتقام گرفتن از قاتل ظالم را دارند. خدای متعال در قرآن كریم می فرماید:

«من قتل...»(1)

هركس مظلوم كشته شود، برای ولی او (نسبت به قاتل) سلطه قرار دادیم.

نكته ای كه باید مورد توجه قرار گیرد این است كه انتقام خون ابی عبدالله الحسین علیه السلام یك امر الهی است و جنبه تسویه حساب و تشفی خاطر شخصی برای هیچ كس ندارد، یعنی این انتقام گرفتن مانند انتقامهایی كه بعضی افراد در دنیا – به خاطر بغض و كینه مادی شخصی – از یكدیگر می گیرند، نیست و صرفاً جنبه الهی دارد و در حقیقت یك كار خدایی است نه بشری.

خداوند، طالب خون حسین علیه السلام

با این توضیح می توانیم ادعا كنیم كه اولین ولی دم سید الشهدء علیه السلام در حقیقت خود خداوند است. ما به معنای واقعی كلمه خدای متعال را طالب حقیقی خون ابی عبدالله الحسین علیه السلام می دانیم. در برخی از احادیث قدسی هم به این معنا تصریح شده كه انتقام گیرنده از قاتل آن

ص: 179

حضرت خود خداوند است. پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

وقتی حضرت موسی علیه لاسلام برادرش هارون را از دست داد، از خدا برای او طلب مغفرت نمود. خداوند متعال در پاسخ به موسی علیه السلام وحی فرمود:

یا موسی لو سالتنی فی الاولین و الاخرین لاجبتك ما خلا قاتل الحسین بن علی بن ابیطالب علیه السلام فانی انتقم له من قاتله.(1)

ای موسی اگر درباره اولین و آخرین از من چیزی بخواهی، تو را اجابت می كنم جز قاتل حسین بن علی بن ابیطالب علیهما السلام كه من از قاتلش انتقام می گیرم.

ملاحظه می شود كه خداوند متعال خود را انتقام گیرنده خون ابی عبدالله الحسین علیه السلام معرفی فرموده و شاید وجه تسمیه آن حضرت به «ثار الله» همین مطلب باشد.(2)

در زیارت روز عاشورای آن حضرت كه الفاظش حدیث قدسی است – خطاب به ایشان می گوییم:

السلام علیك یا ثار الله و ابن ثاره.(3)

با این عنایت تعبیر «ثار الله» یعنی خونی كه صاحب و مالكش خداست، همان معنایی كه از ولی دم اراده می شود. البته تعبیر «ابن ثاره» هم دلالت دارد بر این كه مالك و ولی خون به ناحق ریخته

ص: 180

امیر المؤمنین علیه السلام هم خود خداست.

با این ترتیب اضافه كلمه «ثار» به «الله» از قبیل اضافه یك چیز به مالك و صاحب اختیار آن است و لذا در ترجمه فارسی آن به «خون خدا» باید توجه شود كه معنای نادرستی از آن برداشت نشود. پس خدای متعال اولین طالب خون مطهر سید الشهداء علیه السلام است.

امام عصر علیه السلام خونخواه ابی عبدالله الحسین علیه السلام

دومین خونخواه، آن كسی است كه خداوند به دست او از كشندگان سید الشهداء علیه اسلام خونخواهی می فرماید این وجود مقدس را خدای متعال در زمانهای مختلف معرفی كرده است. یكی از این مواقع، عصر روزعاشورای سال 61 هجری بود كه امام صادق علیه السلام در این مورد چنین فرمودند:

لما كان من امر الحسین علیه السلام ما كان ضجت الملائكة ال الله بالبكاء و قالت یا رب هذا الحسین علیه السلام صفیك و ابن بنت نبیك ... فاقام الله ظل القائم علیه السلام و قال بهذا انتقم لهذا.(1)

وقتی كار حسین علیه السلام تمام شد (به شهادت رسید) فرشتگان گریه كنان به ضجه در آمدند و عرضه داشتند: پروردگارا این حسین علیه السلام برگزیده تو و پسر دختر پیامبرت است! ... پس خداوند نور قائم علیه السلام را اقامه فرمود و گفت: به این (قائم) انتقام این (شهید) را می گیرم.

طبق این حدیث شریف و امثال آن كه مكرر در فرمایشهای

ص: 181

اهل بیت علیهم السلام آمده است، حضرت مهدی موعود عجل الله تعالی فرجه الشریف از جانب خدای متعال طالب خون جد شهیدش می باشد و خداوند عمل این بنده برگزیده و معصومش را به خود نسبت داده است.

مؤمنان: طلب كنندگان خون امام حسین علیه السلام

اما طالب خون مقدس سید الشهداء علیه السلام فقط خدا و امام زمان علیه السلام نیستند، بلكه در مرتبه سوم، یاران و اصحاب قائم علیه السلام می باشند كه به همراه مولایشان به خونخواهی از سرور شهیدان عالم قیام می كنند. مطابق آن چه در احادیث آمده، شعار امام عصر علیه السلام در هنگام ظهور و شعار یاران ایاشن «یا لثارات الحسین» است. امام صادق علیه السلام در توصیف یاران حضرت بقیة الله ارواحنا فداه فرمودند:

یتمنون ان یقتلوا فی سبیل الله شعارهم یا لثارات الحسین علیه السلام ... بهم ینصر الله امام الحق.(1)

آرزو می كنند كه در راه خدا كشته شوند، شعارشان «یا لثارات الحسین» است ... خداوند به وسیله ایشان امام حق را یاری می فرماید.

شعار «یا لثارات الحسین» نشانگر این حقیقت است كه طلب خون امام حسین علیه السلام در رأس اهداف قیام جهانی حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف می باشد.

حال اگر كسی توفیق طلب خون مطهر سید الشهداء علیه السلام را پیدا كند، می تواند خود را پس از خدا و ائمه طاهرین علیهم السلام ولی دم امام

ص: 182

حسین علیه السلام بداند. چنین كسی می تواند خون آن حضرت را به خود منسوب كرده، بگوید: «ثاری» و مقصود این باشد كه او خود، صاحب و ولی دم مولای شهیدش حضرت حسین بن علی علیهما السلام است. به این عبارت زیبا از زیارت عاشورا توجه فرمایید:

اساله ... ان یرزقنی طلب ثاری مع امام مهدی ظاهر ناطق منكم.(1)

از او (خداوند) درخواست می كنم... كه طلب خون خودم را همراه با امام مهدی (یا هدایت شده) آشكار و ناطق از شما (اهل بیت علیهم السلام) روزیم نماید.

این كه كلمه «ثار» به یاء «متكلم» اضافه شده، می تواند به این معنا باشد كه زائر امام حسین علیه السلام خود را صاحب خون آن حضرت و یكی از اولیای دم ایشان می شناسد و از خداوند می خواهد كه آرزوی خونخواهی آن حضرت را نصیبش فرماید.

حقیقت مهمی كه به مؤمنان اجازه می دهد خود را ولی دم ابی عبدالله الحسین علیه السلام بدانیم، این است كه طبق بیانات نورانی ائمه طاهرین، امام علیه السلام پدر واقعی همه مؤمنان هستند و كسی كه پدرش مظلومانه به قتل سیده است، می تواند خود را صاحب خون به ناحق ریخته پدر بداند. با چنین اعتقادی است كه هر مؤمن امام شناس می تواند خون مطهر سید الشهداء علیه السلام را به خود منسوب نماید و تعبیر «طلب ثاری» را در زیارت عاشورا به كار ببرد.

اكنون سؤال این است كه: آیا این خونخواهی به زمان ظهور امام

ص: 183

عصر علیه السلام اختصاص دارد یا تحقق آن در زمان غیبت ایشان هم امكان پذیر است؟

نكته زیبا و لطیفی كه در كتاب ارزشمند «مكیال المكارم» مطرح شهخ، پاسخ خوبی به این پرسش می باشد. خلاصه فرمایش ایشان این است كه انجام هر عملی كه اسباب خونخواهی سید الشهداء علیه السلام را فراهم نماید، مصداق طلب كردن خون آن حضرت است و با این همه تأكیدی كه بر دعا برای تعجیل فرج امام عصر علیه السلام و تأثیر آن در جلو افتادن ظهور ایشان صورت گرفته، قطعاً این دعا مصداق طلب خون سیدالشهداء علیه السلام خواهد بود.(1)

با این توضیحات روشن می شود دعایی كه – به تعلیم امام باقر علیه السلام مؤمنان در روز عاشورا به عنوان تسلیت به یكدیگر می گویند، چه دعای با عظمت و عجیبی است. وقتی می گوییم: عظم الله اجورنا بمصابنا بالحسین علیه السلام ... در حقیقت خود را به خاطر آن چه بر ابی عبدالله الحسین علیه السلام گذشته است، مصیبت زده و صاحب عزا می دانیم، لذا هر مؤمنی دیگری را در تحمل این مصائب مأجور دانسته، از خداوند بزرگداشت این اجر را طلب می كند. و وقتی اضافه می كنیم:

و جعلنا و ایاكم من الطالبین بثاره مع ولیه الامام المهدی من آل محمد صلی الله علیه و آله.

بزرگترین آرزوی خود را در زمان ظهور امام عصر علیه السلام از خداوند مسألت می كنیم. اما با توجه به نكته پیش گفته می توانیم در همین روز

ص: 184

عاشورا طلب كردن خون سیدالشهداء علیه السلام را جامه عمل بپوشانیم و این كار با دعا بر تعجیل فرج منتقم ابی عبدالله الحسین علیه السلام محقق می شود.

به فرمایش صاحب كتاب مكیال المكارم، اگردعا برای تعجیل فرج امام زمان علیه السلام هیچ ثوابی جز همین فضیلت نداشته باشد، از جهت فضل و شرف كفایت می كند و چگونه چنین نباشد، در حالی كه فضیلت طلب خون سید الشهداء علیه السلام قابل احصا و پاداش آن قابل محاسبه نیست؟!(1)

ص: 185

و درخواست تعجیل در فرجشان می باشد.

با مراجعه به اعمالی كه ائمه طاهرین علیهم السلام برای روز عاشورا تعین فرموده اند، می بینیم كه تأكید زیادی بر دعای تعجیل فرج با بیانی كه حاكی از سوز دل آن بزرگواران است، به چشم می خورد. ما در این جا به نمونه ای از این دعاها اشاره می كنیم. عبدالله بن سنان می گوید: روز عاشورا به محضر آقایم امام جعفر صادق علیه السلام شرفیاب شدم. ایشان را با رنگ و رویی گرفته و ظاهری غمگین یافتم در حالی كه از چشمان مباركشان اشك هم چون در سرازیر بود. عرض كردم: ای پسر رسول خدا! گریه شما به خاطر چیست؟ خداوند چشمانتان را گریان نكند ایشان به من فرمودند:

آیا غافل هستی؟ نمی دانی كه در چنین روزی حسین بن علی علیهم السلام به شهادت رسید؟! آن گاه پس از بیان مطالبی فرمودند:

در چنین ساعتی از روز عاشورا جنگ از خاندان رسول خدا صلی الله علیه و آله برطرف گردید و آتش آن خاموش شد در حالی كه سی نفر از آنها در میان عزیزانشان به زمین افتاده بودند كه این امر بر رسول خدا صلی الله علیه و آله گران و سخت بود و اگر ایشان آن روز در دنیا زنده بودند، به خاطر آنان عزادار بودند.

اینجا امام صادق علیه السلام چنان گریستند كه محاسن شریفشان به اشكهای چشمشان تر شد. سپس در ادامه فرمایشهای خود به عبدالله بن سنان فرمودند:

بهترین عملی كه می توانی در این روز انجام دهی این است كه لباسهای پاك بپوشی و دكمه های آن را نبندی و آستین های آن

ص: 186

را تا آرنج بالا بزنی، درست مانند مصیبت دیدگان، سپس به یك زمین خالی و متروكه یا جایی كه كسی تو را نبیند یا به یك منزل خالی یا مكان خلوتی می روی در اواسط روز (حوالی ظهر)، آن گاه چهار ركعت نماز با ركوع و سجود نیكو می خوانی كه پس از هر دو ركعت آن سلام می دهی. در ركعت اول سوره حمد «قل یا ایها الكافرون» و ركعت دوم حمد و «قل هو الله احد» دو ركعت بعدی، ركعت اول حمد و سوره احزاب و ركعت دوم حمد و سوره «اذا جاءك المنافقون» یا هر چه از قرآن میسر شد، می خوانی.

سپس سلام می دهی و رو به سوی قبر و مرقد شریف حسین علیه السلام می كنی و قتلگاه ایشان و فرزندان و نزدیكانش را در نظر خود مجسم می كنی و به ایشان سلام می دهی و درود می فرستی و كشندگان او را لعنت می كنی و از كارهایشان بیزاری می جویی. خدای عزوجل به سبب این اعمال، تو را به درجات بالای بهشت می رساند و گناهانت را می ریزد. سپس از مكانی كه هستی – هر جا كه باشد – قدمهایی بر می داری و در حال حركت می گویی:

انا لله و انا الیه راجعون رضی بقضائه و تسلیماً لامره.

و باید در این كارها حالت غم و اندوه داشته باشی و ذكر خدای سبحان و كلمه استرجاع (انا لله و انا الیه راجعون) را زیاد داشته باش، پس وقتی همه این كارها را انجام دادی، در محلی كه نماز خواندی بایست و بگو:

اللهم عذب الفجرة الذین شاقوا رسولك... .

ص: 187

در چند قسمت از این دعا، درخواست تعجیل فرج برای آل محمد صلی الله علیه و آله مطرح شده كه به برخی از آنها اشاره می كنیم:

اللهم و عجل فرج آل محمد ... و افتح لهم فتحاً یسیراً و اتح لهم روحاً و فرجاً قریباً... .

آن گاه دستهایت را بالا بگیر و به حال قنوت بخوان:

... اللهم ان سنتك ضائعة و احكامك معطلة و عترة نبیك فی الارض هائمة اللهم فاعن الحق و اهله و اقمح الباطل و اهله و من علینا بالنجاة ... و عجل فرجنا و انظمه بفرج اولیائك... .

خدایا به سنت تو عمل نمی شود و احكامت تعطیل است و عترت پیامبرت در زمین سرگردانند، خدایا پس حق و اهلش را یاری فرما و باطل و اهلش را ریشه كن نما و با نجات دادن (ما) بر ما منت بگذار... و در فرج ما تعجیل فرما و آن را با فرج دوستانت مرتب كن (یعنی با فرج ما فرج دوستانت را هم برسان)... .

اللهم وضاعف صلواتك و رحمتك و بركاتك علی عترة نبیك العترة الضائعة الخائفة المستذلة ... و اجعل لهم ایاماً مشهودة و اوقاتاً محمودة مسعودة یوشك فیها فرجهم و توجب فیها تمكینهم و نصرهم كما ضمنت لاولیائك فی كتابك المنزل فانك قلت و قولك الحق: «وعدالله الذین

ص: 188

...».(1)

خدایا و صلوات و رحمت و بركات خود را بر عترت پیامبرت مضاعف كن، همان عترتی كه حقشان ادا نمی گردد و در حال ترس زندگی می كنند و نزد یگران ذلیل انگاشته می شوند... و برای ایشان روزگاری كه شاهدش باشند و زمانهای نیكو و سعادتمند را قرار بده كه فرج آنها در آن ایام نزدیك باشد و آنها را (برای اجرای دین) قدرت بدهی و یاری فرمایی همان طور كه به اولیای خود در كتاب نازل شده ات ضمانت فرموده ای و گفته ای در حالی كه گفتارت حق است: وعد الله الذین آمنوا... .

پسی از اتمام دعای در حال قنوت، فرمودند:

صورت خود را بر زمین (خاك) بگذار و بگو:

... فعجل یا مولای فرجهم و فرجنا بهم فانك ضمنت اعزازهم بعد الذلة....

پس ای مولای من در فرج ایشان (عترت پیامبرت) و فرج ما به سبب ایشانت تعجیل فرما چرا كه تو عزیز داشتن ایشان را پس از ذلت ضمانت فرموده ای.

سپس فرمودند:

سرت را به سوی آسمان بلند كن و بگو:

اعوذ بك من ان اكون من الذین لا یرجون ایامك فاعذنی یا الهی برحمتك من ذلك.

ص: 189

به تو پناه می برم از این كه جزء كسانی باشم كه امید به روزگارت (روزگار غلبه اولیای خدا بر دشمنانش) ندارند، پس با رحمت خود مرا از این كه این گونه باشم، پناه بده.

امام علیه السلام در پایان فرمایش خویش فضایل فراوانی برای كسی كه این نماز و دعا را بخواند، بیان فرمودند.(1)

مرحوم علامه مجلسی پس از نقل این حدیث شریف می فرماید: مرحوم سید بن طاوس عین آن را در «مصباح الزائر» نقل فرموده، اما در كتاب «اقبال الاعمال» حدیث عبدالله بن سنان را به صورت دیگری نقل كرده است. سپس ایشان نقل دوم را هم از سید آورده است تا هر كس بتواند به هر كدام كه خواهد، عمل كند یا به خاطر رعایت احتیاط به هر دو عمل نماید.(2)

نقل دوم مرحوم سید شامل هزار بار لعن قاتل سید الشهداء علیه السلام است كه در نقل اول چنین چیزی نبود. اما دعاهایی كه شامل درخواست تعجیل فرج قائم آل محمد صلی الله علیه و آله می باشد، یا عیناً و یا با عباراتی شبیه نقل اول، در آن آمده است. یكی از تعابیری كه در این نقل دوم متفاوت با اولی است، این است كه وقتی تعجیل فرج اهل بیت علیهم السلام را از خدا خواسته اند، چنین دعا كرده اند:

و عجل فرجنا بالقائ علیه السلام... .(3)

به هر حال هر دو نقل مستند و معتبر است و به هر یك عمل شود، مناسب است. نكات مهمی در این حدیث شریف وجود دارد كه برای

ص: 190

دوستداران حضرت بقیة الله الاعظم ارواحنا فداه قابل تأمل می باشد.

یكی از این نكات اوصافی است كه برای عترت پاك پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله به كار رفته است. یكجا «عترة نبیك فی الارض هائمة» تعبیر كرده اند، یعنی سرگردان بودن عترت در زمین. جای دیگر عبارت «الضائعة الخائفة المستذلة» را به كار برده اند، یعنی عترتی كه حقوقشان تضییع شده و با ترس زندگی می كنند و دیگران آنان را ذلیل می انگارند. اینها اوصاف اهل بیت پاك پیامبر صلی الله علیه و آله پیش از ظهور قائم ایشان علیه السلام است و خود امام زمان علیه السلام كه تنها باقی مانده از این عترت برگزیده الهی هستند، بیش از 1170 سال است كه با این وضعیت روزگار می گذرانند.

شاید بتوان گفت كه ایشان در هر عاشورای این سالهای طولانی به فرمایش جدشان امام صادق علیه السلام عمل كرده و از خداوند با همین عبارت سوزناك تعجیل فرجشان را درخواست كرده اند. در حقیقت در هر روز عاشورا مصیبتهای آن حضرت تازه شده، غم و غصه های قلب مباركشان بیشتر و شدیدتر می گردد. با این وضعیت آیا دوستان ایشان نباید هم و غم خود را در مناسبتهای مختلف سال به خصوص ایام عاشورای حسینی، بر دعا برای تعجیل فرج محبوبشان متمركز كنند و مجالس عزاداری حضرت ابی عبدالله الحسین علیه السلام را به مجالس گریه و ضجه برای رفع حزن و اندوه امام خائف خود تبدیل نمایند؟ راستی اگر ذره ای از غم جانسوزی را كه مولایمان در عاشورای حسینی متحمل می شود، درك می كردیم، همه خواسته های خود را فراموش می كردیم و با دلهای داغدار در مصیبت شهدای كربلا فقط برای ظهور منجی عالم دعا می كردیم!

ص: 191

ص: 192

كنار كعبه مشاهده نموده در حالی كه این گونه دعا می فرمودند:

اللهم انجز لی ما وعدتنی.(1)

خدایا آن چه وعده ام فرموده ای، برایم محقق فرما.

چنان كه در گذشته بیان گردید، از بهترین موقعیتهای كنار كعبه، گرفتن پرده آن همراه با چسباندن خود به «مستجار» یا «ملتزم» می باشد كه حضرت رضا علیه السلام درباره آن فرمودند:

... قف عند المستجار و تعلق باستار الكعبة وادع الله كثیراً و الح علیه و سل حوائج الدنیا و الاخرة فانه قریب مجیب.(2)

نزد مستجار بایست و خود را به پرده های كعبه بیاویز و بسیار خدا را بخوان و بر آن اصرار كن و نیازهای دنیا و آخرت را طلب كن كه او (خداوند) نزدیك و اجابت كننده است.

طبق این فرمایش، كنار مستجار محل دعای كثیر و اصرار بر آن است كه احتمال اجابت آن بسیار بالاست. نایب خاص حضرت، جناب محمد بن عثمان عمروی می گوید:

امام زمان علیه السلام را در حالی كه خود را در مستجار به پرده های كعبه آویخته بودند – دیدم كه چنین دعا می كردند:

اللهم انتقم لی من اعدائی.(3)

خدایا انتقام مرا از دشمنانم بگیر.

ص: 193

این نایب بزرگوار حضرت كه دو بار ایشان را در حال دعا برای تعجیل فرج كنار كعبه مشاهده نموده، قبل از سال 267 هجری قمری به سفارت امام علیه السلام منصوب شده و تا حدود 40 سال این مقام را واجد بوده است.(1)

از آن سالها تاكنون كه بیش از 1100 سال می گذرد، علی القاعده این امر استمرار داشته و می توان با احتمال قریب به یقین ادعا كرد كه آن امام بزرگوار در این یازده قرن مكرر در كنار كعبه برای تعجیل فرجشان دعا كرده اند. چه خوب است كه اگر برای یكی از دوستان ایشان امكان تشرف به بیت الله الحرام پیدا شد، در كنار مستجار با تأسی به خود امام علیه السلام برای جلو افتادن ظهور ایشان با حالت اصرار و الحاح دعا كند و ولی نعمت خویش را فراموش ننماید.

نقطه دیگری از مسجد الحرام كه بر دعا در آن تأكید زیادی صورت گرفته، حجر اسماعیل به خصوص زیرناودان كعبه است كه امام هشتم علیه السلام درباره آن فرموده اند:

... تعمد تحت المیزاب و ادع عنده كثیراً.(2)

... زیر ناودان را قصد كن و نزد آن زیاد دعا كن.

پیش از هر كس، نواده بزرگوار امام رضا علیه السلام یعنی وجود مقدس حصرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف به این سفارش عمل كرده اند. ابونعیم انصاری ایشان را داخل حجر اسماعیل زیر ناودان در حال سجده مشاهده نموده كه چنین دعا می كردند:

ص: 194

عبیذك بفنائك سائلك بفنائك یسالك ما لا یقدر علیه غیرك.(1)

بنده كوچكت به درگاهت آمده، گدای تو به درگاهت آمده، از تو چیزی را می خواهد كه غیر تو بر انجام آن قدرت ندارد.

ببینید با چه لحن خاكسارانه و زیبایی از خداوند طلب ظهورش را كرده است. آن چه هیچ كس جز خداوند قدرت بر انجامش را ندارد، در درجه اول، اذن ظهور خود ایشان می باشد. این اجازه فقط در ید قدرت خداوند است و تا او نخواهد، امام علیه السلام اقدام به قیام نمی فرماید. پس اگر از خدا چیزی را می خواهیم كه فقط به دست او انجام شدنی است، باید بدانیم كه اجازه ظهور حضرت از اهم مصادیق آن است.

امیدواریم خداوند منان به لطف خویش به همه ما توفیق دعای بر تعجیل فرج – با همین الفاظی كه خود حضرت دعا كرده اند – زیر ناودان حجر اسماعیل عطا فرماید تا همنوا با آن گرامی به استقبال قیام با شكوهش در خانه كعبه برویم.

دعا در سرزمین عرفات

مكان دیگری كه برای استجابت دعا بسیار مناسب و مطلوب است، سرزمین مقدس عرفات می باشد كه حجاج بیت الله الحرام در روز نهم ذیحجه از ظهر تا غروب در آن وقوف می كنند. این مكان به خصوص در عصر روز عرفه مناسبت كاملی با دعا بر تعجیل فرج امام عصر علیه السلام دارد.

به برخی از این دعاها پیش از این (در مناسبت روز عرفه) اشاره كردیم.

آن چه اكنون یادآوری می كنیم این است كه بنابر برخی احادیث، وجود

ص: 195

مقدس امام علیه السلام در مواقف حج (از جمله عرفات) حضور دارند(1)

و در این صورت دعای حاجیان در حضور مولایشان برای تعجیل در فرج ایشان با حال و هوای خاصی همراه می شود. نقل ماجرای تشرف یكی از شیفتگان حضرت به محضرشان در عرفات بسیار شنیدنی است.

جناب حجة الاسلام آقای قاضی زاهدی گلپایگانی گفت: من در تهران از جناب آقای حاج محمد علی فشندی كه یكی از اخیار تهران است، شنیدم كه می گفت: من از اول جوانی مقید بودم كه تا ممكن است گناه نكنم و آن قدر به حج بروم تا به محضر مولایم حضرت بقیة الله روحی فداه مشرف گردم. لذا سالها به همین آرزو به مكه معظمه مشرف می شدم.

در یكی از این سالها كه عهده دار پذیرایی جعی از از حجاج هم بودم، شب هشتم ماه ذیحجه با جمیع وسائل به صحرای عرفات رفتم تا بتوانم یك شب قبل از آن كه حجاج به عرفات می روند، من برای زواری كه با من بودند جای بهتری تهیه كنم. تقریباً عصر روز هفتم وقتی بارها را پیاده كردم و در یكی از آن چادرهایی كه برای ما مهیا شده بود مستقرشدم (و ضمناً متوجه گردیده بوم كه غیر از من هنوز كسی به عرفات نیامده) یكی از شرطه هایی كه برای محافظت چادرها آنجا بود نزد من آمد و گفت: تو چرا امشب این همه وسایل را به اینجا آورده ای، مگر نمی دانی ممكن است سارقین در این بیابان بیایند و وسایلت را ببرند؟! به هر حال حالا كه آمده ای باید تا صبح بیدار بمانی و

ص: 196

خودت از اموالت محافظت بكنی.

گفتم: مانعی ندارد، بیدار می مانم و خودم از اموالم محافظت می كنم. آن شب در آن جا مشغول عبادت و مناجات با خدا بودم و تا صبح بیدار ماندم تا آن كه نیمه های شب بود كه دیدم سید بزرگواری كه شال سبز به سر دارد، به در خمیه من آمد و مرا به اسم صدا زد و گفت: حاج محمد علی سلام علیكم، من جواب دادم و از جا برخاستم. او وارد خیمه شد و پس از چند لحظه جمعی از جوانها كه هنوز تازه مو از صورتشان بیرون آمده بود مانند خدمتگزار به محضرش رسیدند. من ابتدا مقداری از آنها ترسیدم ولی پس از چند لحظه كه با آن آقا حرف زدم، محبت او در دلم جای گرفت و به آنها اعتماد كردم، جوانها بیرون خیمه ایستاده بودند ولی آن سید داخل خیمه شده بود. او به من رو كرد و فرمود: حاج محمد علی خوشا به حالت، خوشا به حالت، گفتم: چرا؟

فرمود: شبی در بیابان عرفات بیتوته كرده ای كه جدم حضرت سیدالشهداء ابا عبدالله الحسین علیه السلام هم در این جا بیتوته كرده بود.

گفتم: در این شب چه باید بكنیم؟

فرمود: دو ركعت نماز می خوانیم، پس از حمد یازده قل هو الله احد بخوان. لذا بلند شدیم و این كار را با آن اقا انجام دادیم، پس از نماز آن آقا یك دعایی خواند، كه من از نظر مضامین مثلش را نشنیده بودم. حال خوشی داشت، اشك از دیدگانش جاری بود، من سعی كردم كه آن دعا را حفظ كنم، آقا فرمود: این دعا مخصوص امام معصوم است و تو هم آن را فراموش خواهی كرد.

ص: 197

سپس به آن آقا گفتم: ببینید من توحیدم خوب است؟ فرمود: بگو.

من هم به آیات آفاقیه و انفسیه به وجود خدا استدلال كردم و گفتم: معتقدم كه با این دلایل خدایی هست. فرمود: برای تو همین مقدار از خداشناسی كافی است. سپس اعتقادم را به مسئله ولایت برای آن آقا عرض كردم. فرمود: اعتقاد خوبی داری. بعد از آن سؤال كردم كه: به نظر شما الان امام زمان علیه السلام در كجاست؟ حضرت فرمود: الان امام زمان در خیمه است.

سؤال كردم در روز عرفه كه می گویند حضرت ولی عصر علیه السلام در عرفات است. در كجای عرفات می باشند؟ فرمود: حدود جبلث الرحمة. گفتم: اگر كسی آن جا برود آن حضرت را می بیند؟ فرمود: بله او را می بیند ولی نمی شناسد.

گفتم: ایا فردا شب كه شب عرفه است حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف به خیمه های حجاج تشریف می آورند و به آنها توجهی دارند؟

فرمود: به خیمه شما می آید، زیرا شما فردا شب به عمویم حضرت ابوالفضل علیه السلام متوسل می شوید. در این موقع آقا به من فرمودند: حاج محمد علی چایی داری؟ (ناگهان متذكر شدم كه من همه چیز آورده ام ولی چایی نیاورده ام). عرض كردم: آقا اتفاقاً چایی نیاورده ام و چقدر خوب شد كه شما تذكر دادید زیرا فردا می روم و برای مسافرین چایی تهیه می كنم.

آقا فرمودند: حالا چایی با من و از خمیه بیرون رفتند. مقداری كه به صورت ظاهر چایی بود ولی وقت دم كردیم به قدری معطر و شیرین بود كه من یقین كردم آن چایی از چایی های دنیا

ص: 198

نمی باشد. آوردند و به من دادند. من از آن چایی خوردم. بعد فرمودند: غذایی داری بخوریم؟ گفتم: بلی نان و پنیر هست.

فرمودند: من پنیر نمی خورم. گفتم: ماست هم هست. فرمودند: بیاور، من مقداری نان و ماست خدمتش گذاشتم او از آن نان و ماست میل فرمود.

سپس به من فرمود: حاج محمد علی به تو صد ریال (سعودی) می دهم، تو برای پدر من یك عمره به جا بیاور.

عرض كردم: چشم اسم پدر شما چیست؟ فرمود: اسم پدرم سید حسن است. گفت: اسم خودتان چیست؟

فرمودند: سید مهدی (پول را گرفتم) و در این موقع آقا از جا برخاست كه برود، من بغل باز كردم و او را به عنوان معانقه در بغل گرفتم، وقتی خواستم صورتش را ببوسم، دیدم خال سیاه بسیار زیبایی روی گونه راستش قرار گرفته، لبهایم را روی آن خال گذاشتم و صورتش را بوسیدم.

پس از چند لحظه كه او از من جدا شد، من در بیابان عرفات هر چه این طرف و آن طرف را نگاه كردم كسی را ندیدم. یك مرتبه متوجه شدم كه او حضرت بقیة الله ارواحنا فداه بود به خصوص كه او اسم مرا می دانست، فارسی حرف می زد، نامش مهدی بود پسر امام حسن عسكری بود!

بالاخره نشستم و زار زار گریه كردم، شرطه فكر می كردند كه من خوابم برده و سارقین اثاثیه مرا برده اند، دور من جمع شدند، به آنها گفتم: شب است، مشغول مناجات بودم گریه ام شدید شد.

فردای آن روز كه اهل كاروان به عرفات آمدند من برای روحانی

ص: 199

كاروان قضیه را نقل كردم، او هم برای اهل كاروان جریان را شرح داد، در میان آنها شوری پیدا شد.

اول غروب شب عرفه نماز مغرب و عشا را خواندیم بعد از نماز با آن كه من به آنها نگفته بودم كه آقا فرموده ند: فردا شب من به خیمه شما می آیم زیرا شما به عمویم حضرت عباس علیه السلام متوسل می شوید، خود به خود روحانی كاروان روضه حضرت ابوالفضل علیه السلام را خواند، شوری بر پا شده و اهل كاروان حال خوبی پیدا كرده بودند ولی من دائماً منتظر مقدم مقدس حضرت بقیة الله روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء بودم.

بالاخره نزدیك بود روضه تمام شود كه من حوصله ام سرآمد. از میان مجلس برخاستم و از خیمه بیرون آمدم، دیدم حضرت ولی عصر روحی فداه بیرون خیمه ایستاده اند و به روضه گوش می دهند و گریه می كنند، خواستم داد بزنم و به مردم اعلام كنم كه آقا اینجاست، با دست اشاره كردند كه چیزی نگو و در زبان من تصرف فرمودند كه من نتوانستم چیزی بگویم، من این طرف در خیمه ایستاده بودم و حضرت بقیة الله روحی فداه آن طرف خیمه ایستاده بودند و هر دومان بر مصائب حضرت ابوالفضل علیه السلام گریه می كردیم و من قدرت نداشتم كه حتی یك قدم به طرف حضرت ولی عصر علیه السلام حركت كنم. وقتی روضه تمام شد، آن حضرت هم تشریف بردند.(1)

ص: 200

ص: 201

به آن مكان مقدس بیشتر می كند. دوم این كه مرقد مطهر پدر و جد بزرگوار و نیز مادر گرامیشان در آن حرم شریف می باشد كه به همین جهت قطعاً می توان گفت حضرتش برای زیارت قبور پدر و جد و مادرشان در آن مكان مكرر حاضر شده و می شوند. سوم این كه سرداب مطهر ایشان در آن صحن و سراست كه در منابع تاریخی معتبر به عنوان یكی از محلهای عبادت آن بزرگوار به ثبت رسیده و مورد علاقه خاص ایشان بوده و هست.

یكی از شیفتگان و دلدادگان آن عزیز سفر كرده كه مقتدای بسیاری از امام شناسان زمان غیبت محسوب می شود، عالم بزرگوار شیعه و آن یگانه ای است كه به سبب انس با حضرت بقیة الله ارواحنا فداه، صدای ایشان برایش آشنا بود. او نقل می كند كه در شب چهار شنبه سیزدهم ماه ذیقعده سال 638 هجری قمری در سامرا به هنگام سحر، صدای دعای امام خود را شنیدم و آن چه به خاطرم ماند، این دعا بود:

و ابقهم (احیهم) فی عزنا و ملكنا و سلطاننا و دولتنا.(1)

و آنان را در روزگار عزت و پادشاهی و سلطنت و دولت ما باقی (زنده) بدار.

مرحوم سید بن طاووس عبارات قبل از این دعا را نقل نكرده تا روشن شود حضرت درباره چه كسانی دعا فرموده اند، اما علی القاعده مرجع ضمیر «هم» در عبارات ایشان، برخی با همه دوستانشان هستند.

نقل دیگری هم از مرحوم سید مشهور است كه علامه میرزا حسین نوری آن را چنین حكایت فرموده است:

ص: 202

در ملحقات كتاب «انیس العابدین» مذكور است كه نقل شده از ابن طاووس كه او شنید در سحر در سرداب مقدس از صاحب الامر علیه السلام كه آن جناب می فرمود:

اللهم ان شیعتنا خلقت من شعاع انوارنا ... و قد فعلوا ذنوباً كثیرة اتكالاً علی حبنا و ولایتنا... .

اما مؤلف بزرگوار كتاب «نجم الثاقب» پس از این نقل، می فرماید:

مؤلف گوید: عبارت این دعا در مصنفات جمله از متأخرین از علامه مجلسی و معاصرین به نحو دیگر نقل شده و در رساله «جنة المأوی» اشكال كردم در صحت نسبت اصل این واقعه به جهت نبودن آن در مصنفات صاحب واقعه و مؤلفات متأخرین از او و كتب علامه مجلسی و محدثین معاصرین او بلكه احتمال دادم در آن جا این كلامه مأخوذ باشد از كلام شیخ رجب بررسی در «مشارق الانوار» ... و عصر او قریب عصر سید است و چنان چه از سید چنین عبارتی شایع بوده، او اولی بود به نقل آن به جهت كثرت حرص او بر این مطالب و اطلاع او بر شواهد بر آنها، اگر چه این نسبت بعید نیست از مقام سید.(1)

برخی از عبارات دعای منقول در این حكایت با مضامین احادیث ائمه علیهم السلام تطبیق می كند و برخی جملات آن به معنای ظاهرش مطابقت كامل با فرمایشهای اهل بیت علیهم السلام ندارد،(2)

اما صرف نظر از

ص: 203

این امر با توجه به تشكیك علامه نوری رحمه الله در اسناد حكایت به جناب سید، دلیل كافی برای صحت این نقل به طور قطعی وجود ندارد. البته همان طور كه خود علامه فرموده است، شنیدن دعای امام عصر علیه السلام از جناب سید بن طاووس استبعادی ندارد، بنابراین در عین آن كه به طور قطعی نمی توانیم انتساب این حكایت را به مرحوم سید نفی كنیم، اما دلیل معتبری هم برای این اسناد نداریم. آن چه خود آن بزرگوار در كتاب «مهج الدعوات» آورده، همان است كه نقل شد و آن، كثرت و شدت علاقه پدر دلسوز امت امام عصر علیه السلام به دوستان و شیعیانشان به خوبی فهمیده می شود.

اكنون سخن در این است كه ما به دعا كردن امام عصر علیه السلام در حق دوستانشان یقین داریم و از مكانهایی كه قطعاً محل دعای ایشان می باشد، سرداب مقدس و حرم مطهر عسكریین علیهما السلام است. پس آیا شكر نعمتهای بیكران امام زمان علیه السلام بر ما – كه دعا حضرت تنها یكی از این نعمتهاست – اقتضا نمی كند كه اگر روزی به آن صحن و سرای ملكوتی راه یافتیم، بیشترین هم خود را برای دعا در حق ایشان به خصوص تعجیل فرجشان اختصاص دهیم؟

دعاهایی كه به خواندن آنها در حرم و سرداب مطهر سامرا نقل شده، به خوبی شدت اهتمام به این موضوع را می رساند. یك نمونه از این دعاها در پایان زیارتی است كه برای هر دو امام بزرگوار – امام

ص: 204

هادی و امام عسكری علیه السلام با هم نقل شده است. در این زیارت كه از معصومین علیهم اسلام نقل شده، پس از درخواست انتقام الهی از ستمكاران در حق آل محمد صلی الله علیه و آله:

اللهم العن ظالمی ان محمد حقهم و انتقم منهم... .

خدایا ستمكاران به حقوق آل محمد صلی الله علیه و آله را از رحمت خود دور كن و از آنان انتقام بگیر... .

عرضه می داریم:

اللهم عجل فرج ولیك و ابن ولیك و اجعل فرجنا مع فرجهم یا ارحم الراحمین.(1)

خدایا فرج ولیت و پسر ولیت را نزدیك فرما و فرج ما را با فرج ایشان (اهل بیت علیهم السلام) قرار بده. ای ارحم الراحمین.

نمونه دیگر در اواخر زیارت حضرت نرجس خاتون علیها السلام آمده است كه عرضه می داریم:

اللهم بحق محمد و آل محمد صل علی محمد و آل محمد و عجل لهم بانتقامك.(2)

خدایا به حق محمد و آل محمد بر محمد و آل محمد درود بفرست و انتقام گیری خود برای ایشان (از دشمنانشان) را تعجیل بفرما.

انسان وقتی خود را در كنار قبر پدر و مادر امام زمانش می بیند،

ص: 205

حیفش می آید كه برای تعجیل فرج یگانه فرزندشان كه سالها – بلكه قرنها در انتظار اذن خداوند برای ظهورش است، دعا نكند. ما یقین داریم كه پاها و بدن مطهر آن یگانه امام و ذخیره خداوند روی زمین بارها و بارها – در طول بیش از یازده قرن – كنار مرقد مطهر حضرت نرجس خاتون را مبارك كرده است و چه فرصت خوبی است برای عاشقان ولی عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف كه به آن مكان مقدس تبرك جویند و سر و صورت خود را به زمینی كه عطر مولانا از آن به مشام می رسد، معطر نمایند.

راستی چه زیباست كه انسان بتواند جای پاهای امامش را بوسه زند و حال كه از دیدار روی نازنینش محروم است، روح و بدن خود را با عطر و بوی محبوبش در كنار قبر مادرش صیقل دهد. اما و هزار اما، اكنون بیش از یك سال است كه دستهای پلید و خبیث دشمنان امام عصر علیه السلام قبور جد و پدر و مادر ایشان را به مخروبه تبدیل كرده و در حقیقت منزل شخصی امامه علیه السلام را ویران ساخته است.1

این حادثه فجیع و جانگداز در صبح روز چهارشنبه 23 محرم الحرام سال 1427 هجری قمری مصادف با سوم اسفند 1384 هجری شمسی رخ داده و همه مسلمانان واقعی را به عزا نشانده است. و با كمال تأسف همان دستان خبیث و ناپاك، گلدسته های باقیمانده از آن حرم شریف را در روز چهارشنبه 27 جمادی الاولی سال 1428 قمری مصادف با 23 خرداد ماه 1386 شمسی تخریب نمودند و به فاصله اندكی (در ماه جمادی الثانی 1428 مصادف با تیر ماه 1386) مناره ساعت آن صحن مقدس را نیز با موشك هدف قرار دادند تا به گمان باطل خود، هیچ اثری از آن حریم ملكوتی باقی نگذارند! خداوندا به كوری چشمان این دشمنان قسم خورده، هر چه زودتر با ظهور صاحب این بارگاه قدس، شكوه و عظمتی بیش از پیش به ن جا ببخش. الهی آمین.

ص: 206

چقدر تلخ است تحمل این مصیبت برای دوستان حضرت و چقدر غریب است این بزرگواری كه محل زیارت خودش و مشتاقانش به این حالت اسفبار در آمده است. راستی می توان باور كرد كه نقطه دلخوشی امام غریبمان – كه برای زیارت و خواندن فاتحه و قرآن و نماز هر سال و هر ماه و چه بسا هر هفته و هر روز به آن رفت و آمد داشته و دارند چنین بی رحمانه تخریب شود و اشك از چشمان آن غایب مصیبت دیده سرازیر نگردد؟ جایی كه دوستداران ایشان به خاطر این غم، گریان و نالان شوند، خود آن بزرگوار چه حالی دارند؟!

اما همین جا متذكر می شویم كه اگر در مصیبت تخریب حرم مطهر سامرا عزادار هستیم – كه باید باشیم – فراموش نكنیم كه امام زمان علیه السلام به خاطر تخریب ایمان یك جوان شیعه نیز عزادار و غمناك می شوند.

اگر یكی از دوستان آن حضرت در این وانفسای زمان غیبت، از مسیر دین خارج شود و به انحراف عقیدتی یا فساد اخلاقی مبتلا گردد، قطعاً مولا و پدر مهربانش مصیبت زده می گردد و چه بسا در غم از دست رفتن ایمان او چشمان مباركشان گریان شود!

آری گوهر ایمان چنان نزد خدا و امام زمان علیه السلام ارزشمند است كه بعید نیست غصه از دست رفتن یك مؤمن به اندازه تخریب حرم شریف عسكریین علیهما السلام بلكه بیش از آن – آقایمان را رنج بدهد! پس بیاییم و در كنار اقامه عزا به خاطر ویران شدن حرم سامرا، برای برخی از جوانانی كه به ادله مختلف ایمانشان سست و گاهی از مسیر ولایت اهل بیت علیهم السلام خارج می شوند، عزا بگیریم و آنها كه می توانند، كاری و تلاشی و اقدامی برای دستگیری از این یتیمان امام عصر علیه السلام در دوران

ص: 207

دوری از پدرشان انجام دهند. بگذریم.

پس از زیارت حرم مطهر نوبت به انجام اعمال سرداب مقدس می رسد كه مشحون از زیارت و دعا در حق امام زمان علیه السلام به خصوص در خواست تعجیل فرج ایشان می باشد.

اگر توفیق تشرف پیدا كنیم، باید اذن دخول ورود به داخل سرداب را بخوانیم و سپس از آستانه در و پله های آن، بوسه زنان پایین برویم و خود را به عرصه آن برسانیم و پس از ادای دو ركعت نماز، دعای زیبایی را كه مرحوم محدث قمی در كتاب شریف مفاتیح الجنان نقل فرموده بخوانیم و به خدای خود عرضه بداریم:

... اللهم طال الانتظار و شمت بنا الفجار و صعب علینا الانتصار... .(1)

... خدایا انتظار به طول انجامید و بدكاران ما را شماتت نمودند و پیروزی بر ما مشكل شد... .

این دردهای دل را فقط باید به خداوند گفت، آن هم در زمانی كه توفیق زیارت سرداب مطهر پیدا شده است و هم از او خواست تا هر چه زودتر به درد دوری ما از اماممان و تحمل شماتتهای دشمن پایان بخشد. آخرین عملی كه مرحوم محدث قمی برای سرداب مقدس بیان فرموده، خواندن دعای: «اللهم عظم البلاء» است كه از منتهای بزرگی بلا و شدت مصیبت دعا كننده حكایت می كند. به هر حال از بهترین مكانها برای دعا در حق حضرت ولی عصر عجلالله تعالی فرجه الشریف، حرم مطهر عسكریین علیهم السلام و سرداب مقدس امام عصر علیه السلام می باشد.

ص: 208

ص: 209

ای و الله و الف الف حجة لمن زارة عارفاٌ بحقه.(1)

آری، قسم به خدا و هزار هزار حج برا هر كس كه او را با معرفت به حقش زیارت كند.

در یكی از زیارتهای امام هشتم علیه السلام كه از زبان معصومین علیهم السلام نقل شده، به چهارده معصوم علیهم السلام درود می فرستیم و در صلوات بر آخرین وارث نبی خاتم صلی الله علیه و آله چنین می خوانیم:

اللهم صلی علی حجتك و ولیك و القائم فی خلقك صلاة نامیة تعجل بها فرجه و تنصره بها و تجعلنا معه فی الدنیا و الاخرة.(2)

خدایا بر حجت و ولیت و قیام كننده در میان آفریدگانت درود بفرست، درودی بالنده و پایدار كه به سبب آن، فرج ایشان را تعجیل فرمایی و یاریش فرمایی و یاریش نمایی و ما را در دنیا و آخرت با او همراه گردانی.

همین عبارات دعا شامل بهترین درخواستها ازخداوند برای خودمان است. همراهی با امام عصر علیه السلام در دنیا و آخرت بالاترین آرزوی همه منتظران و دوستداران ایشان می باشد و كسی كه امام هشتم علیه السلام را زیارت می كند، باید به مضامین این دعاها توجه كرده و قدر آنها را بداند.

ص: 210

ص: 211

گرفتاری ها و پایان یافتن آلام و مصیبتهای آن بزرگوار، در كنار قبر جدش سید الشهداء علیه السلام دست به دعا بلند كنیم؟ ما می دانیم تحمل رنج غیبت برای ایشان چقدر سخت و ناگوار است، آیا مجازیم كه با بی تفاوتی از كنار غمهای عزیز زهرا علیها السلام بگذریم و از فرصت به دست آمده در حائر حسینی، برای دعا در حق ایشان استفاده نكنیم؟ آری، باید غیرت به خرج دهیم و حاجات مولایمان را – كه در رأس آنها تعجیل فرج ایشان است – بر نیازهای شخصی خودمان مقدم كنیم و از خداوند به هر زبانی كه می دانیم، رفع نگرانی های تنها باقی مانده الهی – بقیة الله الاعظم علیه السلام – را درخواست نماییم. هر دعایی – چه مأثور و چه غیر مأثور – در كنار قبر مطهر سید الشهداء علیه السلام طبق وعده هایی كه ائمه طاهرین علیهم السلام داده اند، مستجاب است. پس به عربی یا فارسی می توانیم در آن مكان مقدس برای مولای پنهان از دیدگان خود دعا كنیم.

جالب این است كه در متن زیارتها و دعاهای مأثور در حائر حسینی، جملاتی یافت می شود كه شامل دعا برای تعجیل در فرج امام زمان علیه السلام با عباراتی بسیار گویا و عمیق است. به عنوان نمونه زیارتی را جناب ابوحمزه ثمالی از آقا امام صادق علیه اسلام برای جد بزرگوارش سید الشهداء علیه السلام نقل كرده كه شاید در بین زیارتهای مأثور از ائمه علیه السلام طولانی ترین آنها باشد. این زیارت به طور كامل در كتاب شریف «كامل الزیارات» نقل شده و اعمالی را معرفی نموده كه زائر امام حسین علیه السلام از هنگامی كه در وطن خود قصد زیارت كربلا را می كند، می تواند انجام دهد.(1)

ص: 212

در اواخر این زیارت معتبر، امام صادق علیه السلام می فرمایند:

سپس گونه های صورت خود را روی قبر می گذاری و می گویی:

اللهم رب الحسین اشف صدر الحسین علیه السلام.

خدایا ای پروردگار حسین علیه السلام، قلب حسین علیه السلام را شفا بخش.

اللهم رب الحسین اطلب بدم الحسین علیه السلام.

خدایا ای پروردگار حسین از حسین علیه السلام خونخواهی كن.

اللهم رب الحسین انتقم ممن رضی یقتل الحسین علیه السلام.

خدایا ای پروردگار حسین علیه السلام از هر كس كه به كشته شدن حسین علیه السلام راضی شده، انتقام بگیر.

اللهم رب الحسین انتقم ممن خائف الحسین علیه السلام.

خدایا ای پروردگار حسین علیه السلام از هر كه با حسین علیه السلام مخالفت نموده انتقام بگیر.

اللهم رب الحسین انتقم ممن فرح یقتل الحسین علیه السلام.(1)

خدایا ای پروردگار حسین علیه السلام از هر كس كه از كشته شدن حسین علیه السلام خوشحال شده انتقام بگیر.

روشن است كه اجابت همه این دعاها تنها و تنها با ظهور ولی دم سید الشهداء علیه السلام امام عصر علیه السلام – محقق می گردد. پس هر یك از این دعاها در حقیقت در خواست تعجیل در فرج مولای مظلوممان است.

امیدواریم اكنون كه به لطف و عنایت ائمه طاهرین علیهم السلام، طاغوت عراق سرنگون و راه كربلا برای مشتاقان زیارت سید الشهداء علیه السلام باز

ص: 213

شده است، زائران با معرفت با دعاهایشان در آن حرم مطهر، ظهور مولای غریبمان را به جلو بیندازند و به زودی شاهد تحقق وعده خداوند در این خصوص باشیم.

ص: 214

حضرت مسلم بن عقیل در كوفه و نیز كنار قبر خواهر گرامی سید الشهداء علیه السلام عقیله بنی هاشم علیها السلام و هم چنین حرم با صفای حضرت رقیه علیها السلام در دمشق و نیز حرم مطهر حضرت معصومه علیها السلام در قم، دعا برای تعجیل فرج امام عصر علیه السلام نباید مورد غفلت و فراموشی قرار بگیرد. در مرتبه بعد هر مكان مقدسی كه بدن یكی از امام زادگان مدفون است یا كنار قبور علماء و بزرگان تشیع كه آبرومندان درگاه اهل بیت علیهم السلام هستند، موقعیت های خوبی برای دعا در حق اما عصر علیه السلام به شمار می آیند.

دعا در مساجد كوفه، سهله و ...

همه مساجد در روی كره خاكی، خانه های خداوند هستند كه عبادت در آنها بسیار مطلوب و مؤثر است و یكی از بزرگترین عبادتها، دعاست، آن هم در حق تنها باقی مانده از اوصیای پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله در میان مساجد، برخی انتساب خاصی با امام عصر علیه السلام دارند كه لزوم دعا برای ایشان در آن مساجد مؤكد می شود. مسجد كوفه و مسجد سهله از مساجدی هستند كه افراد شایسته در آنها مكرر خدمت امام زمانشان مشرف شده اند. علاقه خاص امام علیه السلام به این دو مكان مقدس روشن و واضح است. از امیر المؤمنین علیه السلام در فضیلت مسجد كوفه نقل شده كه فرمودند:

لیاتین علیه زمان یكون مصلی المهدی من ولدی و مصلی كل مؤمن ...

تقربوا الی الله عزوجل بالصلاة فیه و ارغبوا الیه فی قضاء حوائجكم.. .(1)

ص: 215

یقیناً خواهد آمد زمانی كه مسجد كوفه مصلای (حضرت) مهدی از اولاد من و مصلای هر مؤمنی می شود... با نماز خواندن در آن به سوی خدای عزوجل تقرب جویید و برای برآورده شدن نیازهایتان به سوی آن رغبت نمایید.

مطابق احادیث ائمه علیهم السلام ادای هر نماز واجب در مسجد كوفه ثواب یك حج و هر نماز مستحبی ثواب یك عمره دارد.(1)

علاوه بر نماز، آن چه در بحث دعا اهمیت دارد، عمل به سفارش امیر المؤمنین علیه السلام است كه مسجد كوفه را مكان مناسبی برای برآورده شدن حاجات دانستند. طبیعی است كه بزرگترین حاجت دوستان امام عصر علیه السلام در دوران غیبت، تعجیل فرج ایشان است. بنابراین حق آن است كه در پس ادای نمازهای مربوط به هر یك از مقامها و ستونهای مسجد كوفه، مهمترین حاجتی كه از خدا درخواست می كنیم. سلامت و تعجیل فرج اماممان باشد.

در فضیلت مسجد سهله نیز احادیث متعددی از ائمه طاهرین علیهم السلام نقل شده است. ابوبصیر از امام صاق علیه السلام نقل كرده كه فرمودند:

یا ابا محمد كانی اری نزول القائم علیه السلام فی مسجد السهلة باهله و عیاله.

ای ابا محمد گویی فرود آمدن قائم علیه السلام را در مسجد سهله همراه با اهل و عیال خود می بینم.

سپس تصریح فرمودند كه این مسجد شریف منزل امام عصر علیه السلام پس از ظهور خواهد بود، همان طور كه منزل حضرت ادریس و

ص: 216

ابراهیم خلیل علیهما السلام بوده و خداوند هیچ پیامبری را مبعوث نكرده مگر آن كه در این مسجد نماز گزارده است. سپس فرمودند:

و ما صلی فیه احد فدعا الله بنیة صادقة الا صرفه الله بقضاء حاجته.(1)

و هیچ كس در آن نماز نمی گزارد كه خدا را صادقانه بخواند، مگر آن كه خداوند او را با برآوردن حاجتش بر می گرداند.

منتظران امام عصر علیه السلام اگر روزی توفیق نماز خواندن در مسجد سهله را یافتند، مهمترین حاجت خود را كه تعجیل در فرج مولایشان می باشد، فراموش نمی كنند و در آن مكان مقدس بر این خواسته خویش اصرار می ورزند.

دو مسجد دیگر هم در نزدیكی مسجد سهله وجود دارد كه به نام دو برادر وفادار به امیر المؤمنین علیه السلام نامگذاری شده است. یكی از آنها مسجد صعصعة بن صوحان و دیگری مسجد زید بن صوحان است كه دعا برای امام عصر علیه السلام در هر دو مكان بسیار مناسب و بجاست. اعمال مربوط به این مساجد را مرحوم محدث قمی در كتاب شریف مفاتیح الجنان نقل فرموده است. علاوه بر این مساجد، مسجد جمكران در نزدیكی شهر مقدس قم می باشد كه مورد عنایت خاص امام عصر علیه السلام بوده و هست. حق این است كه اگر انسان موفق به ادای نمازهای این مسجد مقدس شد، مهمترین حاجت خود را رفع غم و غصه های اما زمان علیه السلام با اذن ظهورش از جانب خداوند، قرار دهد و برای آن حضرت مقدم بر دیگران دعا نماید.

ص: 217

ص: 218

املای آن حضرت نوشته است. این صلوات مربوط به هر یك از چهارده معصوم علیهم السلام می باشد كه متن هر یك در كتاب شریف «مفاتیح الجنان» به طور كامل آمده است. در قسمتی از صلوات مربوط به حضرت فاطمه اطه علیها السلام چنین می خوانیم:

اللهم كن الطالب لها ممن ظلمها و استخف بحقها.

خدایا خودت طالب (خون) او از ستمكارانش و سبك شمارندگان حقش باش.

اللهم و كن الثائر لها بدم اولادها.(1)

خدایا خودت خونخواه او به سبب خون (به ناحق ریخته) فرزندانش باش.

روشن است كه خونخواهی خداوند از كسانی كه به حضرت زهرا علیها السلام و فرزندان پاكش ستم روا داشتند، جز با ظهور منتقم ایشان حضرت بقیة الله ارواحنا فداه – محقق نمی شود. پس این دعاها در حقیقت دعا برای تعجیل در فرج منجی عالم می باشد.

دعای امام رضا علیه السلام در حق حضرت صاحب الزمان علیه السلام

دومین مورد دعایی است كه «یونس بن عبدالرحمن» از حضرت امام رضا علیه السلام نقل كرده كه ایشان به خواندن آن در حق حضرت صاحب الزمان علیه السلام سفارش فرموده اند. این دعا را مرحوم سید بن طاووس به دو صورت از حضرت رضا علیه السلام روایت كرده(2)

و مرحوم محدث قمی هم

ص: 219

در «مفاتیح الجنان» به نقل از «المصباح» شیخ آورده است. آن چه محدث قمی نقل فرموده، بیشتر با نقل اول مرحوم سید بن طاووس (در كتاب جمال الاسبوع) هماهنگی دارد، هر چند كه مطابقت كامل با آن ندارد.

ضمناٌ این دعا در «مفاتیح الجنان» جزء اعمال روز جمعه آمده است، ولی در نقل مرحوم سید، دعا اختصاص به زمان خاصی ندارد و در هر موقعیتی خوانده می شود. به هر حال چون دعا بسیار دعای جامع و كاملی است، نباید از خیر خواندن آن گذشت و به هر كدام از روایاتی كه نقل شده، می توان عمل كرد. مؤلف كتاب «مكیال المكارم فی فوائد الدعاء للقائم علیه السلام» در باب هفتم كتاب، هر دو نقل مرحوم سید را ذكر فرموده است.(1)

دعا با این عبارت آغاز می شود: «اللهم ادفع عن ولیك...»

ص: 220

پیرزن پرسیدم: تو چه نسبتی با صاحبان این خانه داری؟ و این خانه چرا دار الرضا علیه السلام نامیده شده؟

گفت: من از دوستان اهل بیت علیهم السلام هستم و این خانه، خانه امام علی بن موسی الرضا علیهما السلام است كه امام حسن عسكر علیه السلام مرا در این خانه ساكن نموده است و من از خدمتگزاران آن حضرت بودم.

چون این سخن را از او شنیدم، با او مأنوس شدم و این راز را از رفقای مخالف عقیده خودم پنهان كردم.

مدتی كه در آن جا بودیم، برنامه ما چنین بود كه موقعی كه شب از طواف خانه خدا بر می گشتیم در ایوان خانه می خوابیدیم و درب خانه را می بستیم و پشت آن سنگ بزرگی – كه از سنگینی آن را می غلتانیدیم – می گذاشتیم.

در آن ایوانی كه ما می خوابیدیم، شبهای متعدد نوری را مثل نور مشعل می دیدم. نیز می دیدم كه درب خانه باز می شد بدون این كه كسی از ما درب را باز كند. شخصی متوسط القامه و گندمگون متمایل به زرد لاغر اندام را دیدم كه در چهره او اثر سجده نمایان بود. دو پیراهن و عبای نازكی روی آن بر تن كرده و نعلینی قوس دار پوشیده بود. وارد می شد و به اتاقی كه پیرزن در آن بود بالا می رفت و پیرزن به ما می گفت: دخترم در اتاق است و به كسی اجازه نمی داد كه به طرف آن اتاق برود.

هنگامی كه از پله ها بالا می رفت، نوری را می دیدم كه بر ایوان می تابید، بعد همان نور را در اتاق می دیدم بدون این كه چراغی ببینم.

ص: 221

همراهان من هم این نور را می دیدند و گمان می كردند كه آن شخص شوهر موقت دختر پیرزن می باشد و می گفتند: این علویها ازدواج موقت را جایز می دانند و این به گمان خودشان حرام بود.

ما او را می دیدیم كه از آن در داخل و خارج می شد ولی سنگ پشت در به همان حالتی بود كه ما گذاشته بودیم و ما از ترس اسباب و اثاثیه خود، در را می بستیم و كسی نبود كه در را باز كند یا ببندد، ولی آن شخص داخل می شد و خارج می شد و سنگ به همان صورت پشت در بود تا وقتی كه می خواستم خارج شویم كنار می گذاشتیم.

چون این جریان را دیدم، قلبم به تپش افتاد و در وجودم هیبتی احساس كردم. به آن پیرزن ملاطفت نمودم و دوست داشتم قضیه آن شخص را بدانم. به او گفتم: فلانی! دوست دارم بدون اطلاع دوستانم و محرمانه سؤالی از شما بپرسم، اما نمی توانم.

چون دیدی رفقایم نیستند، بیا تا در مورد مسئله ای از تو سؤال كنم.

او در جواب من بلافاصله گفت: من هم می خواهم رازی را با تو در میان بگذارم، اما تا حال به خاطر رفقای تو فرصتی پیش نیامده است.

گفتم: می خواهی چه بگویی؟

گفت: به تو می گوید – و كسی را نام نبرد – با رفقا و شركای خود خشونت و درشتی نكن و با آنان خصومت و نزاع مكن، زیرا آنها دشمنان تو هستند و با آنان مدارا كن.

ص: 222

گفتم: چه كس این سخن را می گوید: گفت: من می گویم.

از هیبتی كه از او در دلم افتاده بود، جرأت نكردم دوباره سؤال را تكرار كنم. گفتم: منظورت كدام رفقای من است؟ خیال می كردم منظورش رفقایی بود كه با آنها به حج مشرف شده بودم.

گفت: شركایی كه در شهر تو (اصفهان) و با تو در یك خانه هستند.

البته میان من و آنها بگو مگویی در امر دین شده بود كه از من سخن چینی و سعایت كرده بودند، و من به همین جهت فرار كردم و مدتی به صورت مخفیانه زندگی می كردم. متوجه شدم كه منظور آن پیرزن، همانها بودند.

به پیرزن گفتم: تو چه ارتباطی با امام رضا علیه السلام داری؟

گفت: من خدمتگزار حضرت امام حسن عسكری علیه السلام بودم.

چون به این مطلب یقین كردم، با خود گفتم: خوب است از حضرت غائب صلوات الله علیه از او سؤال كنم؟ و گفتم: تو را به خدا، آیا با چشمهای خودت او را دیده ای؟

گفت: ای برادر! منن او را به چشم خود ندیده ام. من (از سامرا) خارج شدم در حالی كه خواهرم باردار بود و امام حسن (عسكری) علیه السلام به من مژده داد كه در آخر عمرم او را خواهم دید و فرمود: برای او چنان خواهی بود كه برای من هستی... .

اكنون امام علیه السلام نامه ای همراه با سی دینار به دست یك مرد خراسانی – كه زبان عربی را خوب نمی داند – برایم فرستاده اند و به من دستور داده اند كه امسال به حج مشرف شوم. من به شوق دیدار امام عصر علیه السلام آمده ام.

ص: 223

در این لحظه به دلم افتاد كه آن شخص كه بعضی از شبها به آن خانه می آید، خود امام علیه السلام است. ده درهم سالم كه یك سكه رضویه (به نام امام رضا علیه السلام) در بین آنها بود، همراه داشتم و نذر كرده بودم كه آنها را در مقام ابراهیم علهی السلام بیندازم. آنها را بیرون آوردم و به آن پیرزن دادم و با خود گفتم: اگر اینها را به فرزندان حضرت زهرا علیها السلام بدهم، بهتر است از این كه در مقام ابراهیم علیه السلام بیندازم و ثوابش بیشتر است.

به او گفتم: این پولها را به مستحقین از اولاد حضرت فاطمه علیها السلام بده، و نیتم این بود كه شخصی را كه دیده ام، خود آقاست و این خانم پولها را به ایشان خواهد داد.

پولها را گرفت و به اتاق بالا رفت، پس از زمانی آمد و گفت: او می فرماید: ما در آنها حقی نداریم، در همان مكانی كه نیت كرده ای (مقام ابراهیم) قرار بده، ولی این سكه رضویه نزد ما باشد و عوض آن را از ما بگیر و در آن مكانی كه نذر كرده ای، بینداز.

همان طور كه فرموده بود، انجام دادم و با خود گفتم: این همان است كه مأمور بودم از طرف او انجام بدهم، یعنی حضرت حجت صلوات الله علیه است.

سپس نسخه ای از توقیعی كه به سوی قاسمبن علاء در آذربایجان صادر شده بود همراه من بود، به او گفتم: این نسخه را به كسی كه توقیعات حضرت امام غائب صلوات الله علیه را دیده، نشان می دهی؟ گفت: بده به من، من می شناسم.

ص: 224

نسخه را به او دادم گمان كردم كه آن پیرزن می توان خو بخوابد.

گفت: اینجا نمی توانم بخوانم. رفت به اتاق سپس آمد و گفت: این توقیع صحیح است و در آن توقیع چنین نوشته شده بود: مژده می دهم شما را به مژده ای كه به كسی نداده ام.

آن گاه گفت: او به تو می فرماید: هرگاه به پیامبرت صلوات بفرستی چگونه صلوات می فرستی؟ گفتم: می گویم:

اللهم صل علی محمد و آل محمد، و بارك علی محمد و آل محمد، كافضل ما صلیت و باركت و ترحمت علی ابراهیم و آل ابراهیم، انك حمید مجید.

گفت: نه، چون خواستی صلوات، بفرستی به همه آنها صلوات بفرست و هر كدام را نام ببر، گفتم: آری.

چون فردا شد آن پیرزن آمد همراه خود دفتر كوچكی داشت.

گفت: ایشان به تو می فرمایند: چون خواستی بر پیامبر صلی الله علیه و آله صلوات بفرستی طبق این نسخه بر او و بر اوصیای او صلوات بفرست.

نسخه را گرفتم و اكنون به آن عمل می كنم.

چند شب دیدم كه او از اتاق پایین می آید و نور چراغ هم چنان روشن است و من در را می گشودم و دنبال آن نور می رفتم، ولی كسی را نمی دیدم فقط آن نور را مشاهده می كردم، تا این كه وارد مسجد (الحرام) می شد.

گروهی از مردم شهرهای مختلف را می دیدم كه به در این خانه می آمدند، برخی نامه هایی به آن پیرزن می دادند و پیرزن نیز

ص: 225

نوشته هایی به آنها می داد و با همدیگر حرف می زدند، ولی من سخنان آنها را نمی فهمیدم و برخی از آنها را هنگام برگشت در راه دیدم، تا این كه وارد بغداد شدم.(1)

این دعای زیبا كه از ناحیه خود امام زمان علیه السلام می باشد، در كتاب «مفاتیح الجنان» ضمن اعمال روز جمعه ذكر شده، ولی چنان كه مرحوم صاحب مكیال فرموده، شایسته است كه در هر زمانی بر خواندن آن مراقبت و مداومت صورت گیرد.(2)

اما مرحوم سید بن طاووس در مورد این صلوات می فرماید:

اگر به خاطر عذری تعقیب عصر روز جمعه را ترك كردی، هرگز این صلوات را ترك مكن، به جهت چیزی كه خداوند جل جلاله – ما را به آن آگاه نموده است.(3)

مرحوم صاحب مكیال در خصوص فرمایش سید می فرماید:

از سفارش سید استفاده می شود كه از طرف مولای ما حضرت صاحب الزمان عجل الله تعالی فرجه امری در خصوص خواندن این صلوات به ایشان رسیده است و همین، نشانه صحت روایت آن است.(4)

با وجود این تأكیدها لزوم اهتمام دوستداران امام عصر علیه السلام به

ص: 226

خواندن این دعای شریف روشن می شود، بهتر است حداقل در عصر روز جمعه، ذكر این صلوات ترك نشود.

7 – دعای عهد با امام زمان علیه السلام

آخرین دعایی كه در این فصل معرفی می كنیم، دعای مأثوری از امام محمد باقر علیه السلام است كه به جابر بن یزید جعفی فرمودند:

هر كس در طول عمرش یك بار این دعا را بخواند، دعایش در جلد عبودیت نوشته می شود و در دفتر حضرت قائم علیه السلام بالا می رود. پس هر زمان كه قائم ما (اهل بیت علیهم السلام) قیام كند، او را به نام خودش و نام پدرش می خواند. سپس این نوشته به او داده می شود و به او گفته می شود: این نوشته – همان عهدی كه در دنیا با ما بستی – را بگیر و این فرمایش خدای عزوجل است كه:

«الا من اتخذ عند الرحمن عهداً».(1)

اللهم یا اله الالهة، یا واحد یا احد، یا آخر الاخرین، یا قاهر القاهرین، یا علی یا عظیم، انت العلی الاعلی، علوت فوق كل علو. هذا یا سیدی عهدی و انت منجز وعدی. فصل یا مولای عهدی و انجز وعدی، امنت بك (و) اسالك بحجابك العربی و بحجابك العجمی و بحجابك العبرانی و بحجابك السریانی و بحجابك الرومی و بحجابك الهندی

ص: 227

و اثبت معرفتك بالعنایة الاولی فانك انت الله لا تری و انت بالمنتظر الاعلی.

و اتقرب الیك برسولك المنذر صلی الله علیه و آله، و بعلی امیر المؤمنین صلوات الله علیه الهادی، و بالحسن السید و بالحسین الشهید سبطی نبیك، و بفاطمة البتول، و بعلی بن الحسین زین العابدین ذی الثفنات، و محمد بن علی الباقر عن علمك، و بجعفر بن محمد الصادق الذی صدق بمیثاقك و بمیعادك، و بموسی بن جعفر الحصور القائم بعهدك، و بعلی بن موسی الرضا الراضی بحكمك، و بمحمد بن علی الحبر الفاضل المرتضی های المسترشدین، و بالحسن علی الطاهر الزكی خزانة الوصیین، و اتقرب الیك بالامام القائم العدل المنتظر المهدی امامنا و ابن امامنا صلوات الله علیهم اجمعین.

یا من جل فعظم و [هو] اهل ذلك فعفا و رحم، یا من قدر فلطف اشكو الیك ضعفی و ما قصر عنه املی من توحیدك

ص: 228

و كنه معرفتك، و اتوجه الیك بالتسمیة البیضاء، و بالوحدانیة الكبری، التی قصر عنها من ادبر و تولی و امنت بحجابك الاعظم و بكلماتك التامة العلیا التی خلقت منها دار البلاء و احللت من احببت جنة المأوی.

و آمنت بالسابقین و الصدیقین اصحاب الیمین من المؤمنین [و] خلطوا عملاٌ صالحاً و آخر سیئاً، الا تولینی غیرهم و لا تفرق بینی و بینهم غداً، اذا قدت الرضا بفضل القضاء.

آمنت بسرهم و علانیتهم و خواتیم اعمالهم، فانك تحتهم علیها اذا شئئت.

یا من اتحفنی بالاقرار بالوحدانیة و حیانی بمعرفة الربوبیة و خلصنی من الشك و العمی، رضیت بك رباً و بالاصفیاء حججاً و بالمحجوبین انبیاء و بالرسل ادلاء و بالمتقین امراء و سامعاً لك مطیعاً.(1)

ص: 229

هشتم علیه السلام را به ربان بن شبیب خوانده ایم و باور كرده ایم كه فرمود:

ان سرك ان یكون لك من الثواب مثل ما لمن استشهد مع الحسین علیه السلام فقل متی ما ذكرته: یا لیتنی كنت معهم فافوز فوزاً عظیماً.(1)

اگر خوشحال می شوی از این كه پاداش كسانی را كه در ركاب حسین علیه السلام به شهادت رسیده اند، ببری، هرگاه او را یاد كردی بگو: ای كاش من با آنان بودم، پس به رستگاری بزرگ می رسیدم.

هر بار كه این جمله را به زبان آوردیم، وارث حسین علیه السلام در نظرمان مجسم شد كه هم چون جد شریفش در زمان غیبت، غریب و تنها مانده و «هل من ناصر ینصرنی» سر می دهد. پیش خود گفتیم: آیا می شود جان ناقابل ما لیاقت فدا شددن در پیش روی نور آل محمد صلی الله علیه و آله را بیابد؟ آیا ممكن است آن عزیززهرا علیها السلام ما را در زمره فدائیانش بپذیرد؟ هر چه به خود می نگریم، هیچ گونه شایستگی برای آن كه در درگاهش پذیرفته شویم، نمی بینیم. از خود ناامید می شویم، اما از كرم و بزرگواری مولایمان نه. به این دلخوشیم كه مولایمان همان گونه كه جدش با حر بن یزید ریاحی رفتار كرد، دست رد بر سینه ما نزند و توبه مان را بپذیرد. حر وقتی خود را میان بهشت و جهنم مخیر دید و تصمیم گرفت كه خود را از جهنم نجات داده، بهشتی شود، در حالی كه دستانش را بر سر گذارده بود، سوار بر اسب به سوی مولایش آمد و با دل شكسته و تائب عرضه داشت:

ص: 230

اللهم الیك انبت فتب علی فقد ارعبت قلوب اولیائك و اولاد بنت نبیك.

خدایا به سوی تو بازگشتم، پس توبه ام را بپذیر كه من دلهای دوستانت و فرزندان دختر پیامبرت را لرزاندم.

آن گاه به امام حسین علیه السلام عرضه داشت:

جعلت فداك انا صاحبك الذی حبسك عن الرجوع و جعجع بك و ما ظننت ان القوم یبلغون منك ما اری و انا تائب الی الله تعالی فهل تری لی من توبة؟

فدایت گردم، من همان كسی هستم كه در كنارت قرار گرفت و مانع بازگشت شما شد و كار را بر شما تنگ كرد و من گمان نمی كردم كه این قوم نسبت به شما به اینجا كه می بینم، برسند (قصد جان شما را بكند) و من اكنون به سوی خدا بازگشته ام، آیا جا توبه برای من می بینی؟!

حر چنان خود را شرمنده و سرافكنده می دید كه با نگاه به گذشته اش، كاملاً از خود ناامید بود، لذا گفت من توبه كارم، اما آیا جای تو به رای من وجود دارد؟! این اظهار، نشانگر كمال ناامیدی او از خودش بود كه دقیق ترین معنای توبه همین است. گاهی انسان به زبان توبه می كند، اما از خودش ناامید نیست و در برخی زوایای قلبش هنوز اتكای به خود وجود دارد، این توبه كامل نیست. توبه كامل وقتی است كه انسان هیچ امیدی – بله واقعاً هیچ امیدی – به خودش و كارهایش نداشته باشد. در این حالت است كه اتكای انسان فقط و فقط به فضل و لطف خدای متعال خواهد بود و در چنین حالی مشمول رحمت واسعه

ص: 231

الهی واقع می گردد، حر به همین نقطه رسیده بود كه از همه چیز خود ناامید بود حتی توبه اش! پیش خود نمی گفت كه چون توبه كرده ام، لذا به بهترین بیان به حضرت عرضه داشت كه آیا جای توبه برای من می بینید؟

اینجا بود كه آقایی مولا روح تازه ای در كالبد حر دمیده و او را برای جانفشانی در ركاب سرور جوانان بهشت مهیا نمود. حضرت پا مهربانی و رأفت تمام به او فرمودند:

نعم یتوب الله علیك.

آری، خداوند توبه تورا می پذیرد.

آن گاه حر اجازه خواست كه چون نخستین كسی بود كه راه بر امام علیه السلام بست، اولین شهید پیش روی آن حضرت باشد. حسین علیه السلام اجازه فرمودند و حر پس از جهادی زیبا كه گروهی از شجاعان و پهلوانان دشمن را به هلاكت رساند، به شهادت رسید و بدن شریفش را خدمت ابی عبدالله علیه السلام آوردند. حضرت در حالی كه خاك را از روی صورت او پاك می كردند، فرمودند:

انت الحر كما سمتك امك حراً فی الدنیا و الاخرة.(1)

تو آزاد هستی همان طور كه مادرت تو را حر نامید در دنیا و آخرت.

چنین بود كه حر به آرزویش كه فدا كردن جان به پیشگاه حجت

ص: 232

زمان بود، رسید ما هم با ناامیدی كامل از گذشته خود به امام زمانمان عرضه می داریم: آقا جان! ما هر چند كه راه به روی شما نیستیم و در مقابل شما علناً جبهه نگرفتیم، اما می دانیم كه با گناهان خود و ناشكریهایی كه نسبت به همه نعمتهای الهی – و در صدر آنها نعمت وجود و معرفت خود شما – داشته ایم، دل پاك و مقدس شما را آزرده خاطر نمودیم و بر خلاف شما عمل كردیم. به همین جهت لیاقت فدا كردن جانهای خود را در ركاب شما نداریم. اما هر بار كه خاطره شهدای كربلا را می خوانیم یا می شنویم و غربت و مظلومیت شما مهدی آل محمد صلی الله علیه و آله را می بینیم، د لمان به درد می آید و آرزو می كنیم كه هم چون حر بتوانیم با فدا كردن جان ناقابل خود، مرهمی بر درد بی كسی و غربت شما باشیم و به این وسیله از شرمندگی گذشته های خود به در آییم. آیا شما ما را می پذیرید و اجازه دفاع از وجود مقدستان را به ما می دهید؟ آیا توبه ما به پیشگاه خداوند مقبول است؟ به زبان حال و مقال خدمتتان عرضه می داریم:

هل تری لی من توبة؟ و از حضورتان انتظار داریم كه هم چون جد بزرگوارتان – كه از گذشته حر صرف نظر كردند – اعمالی را كه موجبات آزردگی خاطر شما را در گذشته فراهم كرده است، به روی ما نیاورید و بزرگوارانه اجازه جانفشانی در پیشگاهتان را عطایمان فرمایید. این بزرگترین آرزوی ما در زندگی مان است.

اللهم صلی علی محمد و آل محمد و عجل فرجهم.

ص: 233

پرسشهای مفهومی از درسهای 7 تا 20

1. در مقایسه دعای غیر مأثور و دعای مأثور به چه نكاتی باید توجه داشت؟

2. دعاهای امام گذشته برای تعجیل فرج امام دوازدهم چه وجهی دارد؟

3. یك احتمال در معنای تعبیر «سابقهم» را كه در مورد امام عصر علیه السلام و سبقت ایشان بر سایر اهل بیت علیهم السلام به كار رفته، بیان كنید.

4. روایاتی كه عرضه اعمال بر اهل بیت علیهم السلام را در روزهای دوشنبه و پنج شنبه بیان كرده اند چگونه با روایاتی كه آن را در هر صبح و شام دانسته اند، قابل جمع است؟

5. خواندن دعای ندبه در اعیاد اربعه چه مناسبتی با این اعیاد دارد؟

6. از این فرمایش امام رضا علیه السلام كه: «هر كس در ماه رمضان مؤمنی را كمك كند، خدای متعال او را برای عبور از صراط كمك می كند» چه استفاده ای در بحث دعا برای تعجیل فرج امام عصر علیه السلام دانسته شده اند؟

7. چه كسانی خونخواه امام حسین علیه السلام دانسته شده اند؟

8. آیا خون خواهی امام حسین علیه السلام به زمان ظهور امام عصر علیه السلام اختصاص دارد یا تحقق آن در زمان غیبت ایشان هم امكان پذیر است؟

ص: 234