ص:2

ص:3

ص:4

ص:5

ص:6

ص:7

ص:8

ص:9

ص:10

ص:11

ص:12

و ستيز با استعمارگران و در يك كلام به حج ابراهيمى بدل ساخت.

خداى بزرگ را شاكريم كه بر ما منت نهاد و در اين برهه از زمان، توفيق خدمتگزارىِ به جاى آورندگان حج ابراهيمى و زائران دلسوخته بيت عتيق، قبور مطهر پيامبر گرامى خدا-ص-، بى بى دو عالم فاطمه زهرا و ائمه مظلوم بقيع- سلام اللَّه عليهم اجمعين- و بزرگانصدر اسلام را نصيبمان كرد.

قدردانى از اين نعمت بزرگ جز با خدمتصادقانه و تلاش مجدانه ميسر نيست؛ چه اين كه انبوه جمعيت زائر را افراد مختلف با فرهنگها و عادات و عقايد گوناگون تشكيل مى دهند. ما با پيرمردان و پيرزنانى سروكار داريم كه رنج و زحمت زمانه، توان و نيروى جسمى آنان را گرفته و قدرت تحرك و تلاش را از ايشان سلب كرده است. ما با روستاييانى مهربان سر و كار داريم كه بعضى از آنان كمتر از روستاى خويش بيرون آمده اند و آداب سفر نمى دانند و بالاخره ما با خيل عظيم مشتاقانى سروكار داريم كه سالها در آتش عشق اين سفر مقدس سوخته و براى رسيدن لحظه موعود روز شمارى كرده اند.

هم از اين روست كه به موازات توجه و دقت در ابعاد معنوى و سياسى سفر، سازمان حج و زيارت با بهره گيرى از تجارب گذشته و برنامه ريزى در رفع نواقص و انجام بهتر كارها تلاش نموده و ارائه خدمت مطلوب به حجاج محترم بيت اللَّه الحرام و زائران حرم شريف نبوى و قبور مطهر حضرت فاطمه زهرا و ائمه اطهار- سلام اللَّه عليهم- و بزرگانصدر اسلام را از اركان وظايف خويش دانسته و با بازنگرى

ص:13

و دقت در عملكرد سالهاى قبل، به پيروى از سياست كلّى دولت جمهورى اسلامى و رهنمودهاى مسؤولين مملكتى در زمينهصرفه جويى و با در نظر گرفتن اين كه سفر حاجيان در سالهاى اخير هزينه اى سنگين بر بيت المال تحميل نموده، درصدد تحولى همه جانبه، در همه ابعاد و زمينه هاى كارى خويش برآمديم كه به مرور در جريان اجرا قرار خواهد گرفت. لذا براى سهولت وصحت انجام كارها و توفيق خدمتگزارى بهتر، مسؤولين متعهد و عوامل پرتلاش خدماتى كاروانها را كه همواره بازوانى قوى براى سازمان بوده اند، به همراهى و همگامىصميمانه فرا خوانده و دستور العملهاى ضميمه را، كه حاوى نكات ضرورى و نظرات و توصيه هاى بخشهاى مختلف سازمان است، در 6 فصل (كه هر يك متضمن اجزايى بوده و درصورت لزوم جدولها و فرمهايى را به همراه دارند) به ايشان ابلاغ مى كنيم، از يكايك مديران محترم و ديگر دست اندركاران گرامى انتظار اين است كه همه توان خويش را در خدمت به ضيوف الرحمان به كار گرفته و شرايط اجراى هرچه بهتر آن را فراهم آورند.

محمد حسين رضايى

معاون وزير فرهنگ و ارشاد اسلامى

و رئيس سازمان حج و زيارات

ص:14

ص:15

و سازمان حج زيارت به عنوان يك سازمان مستقل زير نظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى ايجاد گرديد.

در حال حاضر سازمان حج و زيارت داراى سازمان و تشكيلات مصوّب و منطبق با مفاد قانون نحوه تعديل نيروى انسانى است و در 27 مركز استان و شهرستان مشغول به انجام خدمت به امت مسلمان و شهيد پرور مى باشد.

ص:16

زمينه ثبت نام، انتخاب، اعزام، تغذيه، اسكان و تهيه و تأمين ساير امور رفاهى، بهداشتى و خدماتى زائرين حج تمتع و عمره مفرده و اعتاب مقدسه در كشورهاى سوريه و عراق و ساير كشورهاى اسلامى.

2- ايجاد دفاتر نمايندگى در ساير كشورهاى اسلامى جهت برقرارى ارتباط و همكارى با واحدهاى حج و زيارت ساير كشورهاى اسلامى و به منظور دستيابى به اهداف و نقطه نظرهاى مشترك در امور اجرايى مراسم عبادى- سياسى حج و همچنين بررسى و مطالعه و گسترش فعاليتهاى برون مرزى و جلب و هدايت مسلمانان ساير كشورهاى اسلامى جهت زيارت و ديدار از اماكن مقدسه و متبركه كشور از طريق برقرارى و اجراى تورهاى زيارتى در ايران.

3- گسترش فعاليتهاى مختلف در زمينه خدمات، رفاه، بهداشت، درمان و بيمه حجاج و زائران و گسترش ساير تسهيلات لازم براى حاجيان و زائران.

4- ايجاد و راه اندازى و هدايت و بهره بردارى از سيستم كامپيوترى در جهت بالا بردن سرعت،صحت و دقت اطلاعات مربوط به امور حج و زيارت.

5- انجام بررسى و تحقيق و جمع آورى اطلاعات مورد نياز در خصوص سرپرستان كاروانهاى حج و زيارت و انتخاب افراد شايسته، تحصيلكرده و مؤمن و متقى جهت سرپرستى امور حاجيان و زائران.

6-صدور اجازه نامه جهت مديران و سرپرستان كاروانهاى حج- عمره و ساير اماكن اسلامى و اعمال نظارت دقيق بر فعاليت آنها.

7- بررسى و مطالعه در زمينه استفاده از خدمات بخش غير

ص:17

دولتى در زمينه هاى فوق الذكر.

8- برقرارى ايجاد و حفظ روابط منطقى بين كليه دستگاههايى كه فعاليت آنها به نحوى در ارتباط با حج و زيارت مى باشد.

ص:18

نحوى كه در حال حاضر در بسيارى موارد، سازمان نقش ستادى وتنظيم و هدايت و بررسى و ارزشيابى و نظارت را به عهده دارد و خود واحدهاى استانى هستند كه در زمينه هاى فراوانى به رتق و فتق امور اجرايى مى پردازند، به خصوص در زمينه ثبت نام و اعزام و امور مالى و امور راهنمايان، گامهاى بزرگى برداشته شده و در زمينه كامپيوتر و آموزش و ... نيز فعاليتهاى چشمگيرى در حال شكل گيرى و وقوع است كه مديران عزيز استانها از نزديك شاهد رشد و شكوفايى و نتايج مفيد به كارگيرى اين روشها هستند.

براساس مصوبات تشكيلات و سازمان در سال 1371، تشكيلات موجود به اين شكل است كه رييس سازمان به عنوان معاون وزير فعاليت مى كند و شورايعالى حج و نمايندگى محترم مقام ولايت فقيه كه سرپرستى حجاج را به عهده دارند، هر يك وظايف خاص خود را به انجام مى رسانند. علاوه بر حوزه رياست، سازمان شامل: گزينش، حراست، نمايندگى هاى خارج از كشور، اداره حقوقى، ارزشيابى ورسيدگى به شكايات، مديريت طرح و برنامه، روابط عمومى و بين المللى و بالاخره امور راهنمايان و ستادها، به منظور انجام امور اجرايى دو معاونت ادارى مالى و پذيرش و اعزام، مشغول به ايفاى وظايف محوله هستند. كه جهت آشنايى با برخى از بخش ها درصفحات آتى به اجمال توضيحاتى ارائه خواهد شد. در ضمن قابل ذكر است كه اخيراً با تشكيل شركت تعاونى؛ شامل كاركنان منتقله سازمان، از حجم بدنه كارمند وابسته به تشكيلات دولتى سازمان كاسته شده و امور خدماتى سازمان به تعاونى مذكور سپرده شده است.

ص:19

يك صفحه خالى براى نمودار تشكيلات-

ص:20

ص:21

2- 2- بررسى وتهيه وتنظيم طرحهاى تشكيلاتى متناسب با نوع و ميزان اهداف سازمان و وظايف سازمان در مركز و واحدهاى استانى.

3- 2- انجام بررسيهاى مربوط به بهبود روشهاى ادارى سازمان.

4- 2- بررسى نيازهاى آموزشى كاركنان و تهيه و تنظيم واجراى برنامه هاى آموزشى قبل و حين خدمت كاركنان.

5- 2- جمع آورى اطلاعات مورد نياز جهت تهيه و تنظيم بودجه عمومى و اختصاصى سازمان و تهيه دستورالعملهاى لازم بر اساس برنامه و فعاليتها.

6- 2- تعيين خط مشى و طرح ريزى امور مربوط به فراورى داده ها (كامپيوتر) سازمان در مركز و استانها.

7- 2- نظارت عالى بر امور و عمليات سخت افزارى و نرم افزارى سازمان در زمينه هاى برنامه ريزى و اجرايى، آماده سازى و بهره بردارى از داده ها.

8- 2- بررسى و مطالعه مربوط به سرمايه گذارى و تهيه و تنظيم طرحهاى اقتصادى و فنى مورد نياز سازمان.

ص:22

و اعلام نتيجه.

4- 3- ارزشيابى كاركنان.

5- 3- اظهار نظر مشورتى و ارائه طريق به واحدهاى تابعه سازمان در امور حقوقى و قضايى.

ص:23

6- 4- انتخاب و تعيين مديران راهنما- و ثابت و عوامل خدماتى عمره و ارزشيابى آنان.

ص:24

8- نظارت بر برنامه هاى تأمين و نگهدارى اثاثيه كاروانهاى حج.

9- نظارت بر كليه امور ادارى و مالى ادارات تابعه استانها و شهرستانها.

اين معاونت داراى دو مديريت به نام «مديريت امور ادارى» و «مديريت امور مالى» است كه عهده دار وظايف زير مى باشند.

ص:25

6- 1- سرپرستى و نظارت بر كليه امور مربوط به رفاه و تعاون و انتظامات و امور نقليه و خدمات و تأسيسات.

7- 1- نظارت بر تهيه و تنظيم بخشنامه هاى لازم به منظور راهنمايى واحدهاى تابعه و ايجاد هماهنگى در امور ادارى و استخدامى مركز و استانها.

8- 1- نظارت بر تهيه آگهى هاى مناقصه و مزايده اموال ووسايل ادارى با همكارى ادارات ذيربط.

9- 1- هماهنگى و ارتباط مستمر و تنگاتنگ با تعاونى كاركنان سازمان در زمينه نيروى انسانى و ارائه خدمات.

ص:26

4- 2- تأمين هزينه هاى كليه هيأتهاى اعزامى به عربستان در مراسم و ديدارهاى رسمى سازمان.

5- 2- نگاهدارى دفاتر اعتبار و تأمين آن و همچنين حساب درآمد و هزينه و تنظيم دفاتر مالى مربوط به حج و زيارت.

6- 2- كنترل و رسيدگى به اسناد هزينه هاى مربوط به امور حج و زيارت بر اساس قوانين، آيين نامها و مقررات مربوط.

ص:27

5- برقرارى ارتباط با سفارتخانه هاى كشورهايى كه داراى امكان زيارتى هستند.

6- نظارت بر مطالعات و برنامه ريزى هاى انجام شده در خصوص پروازهاى حجاج و زائران در داخل و خارج از كشور.

7- نظارت بر برنامه ريزى نحوه پرداخت ارز حاجيان و زائران با هماهنگى معاونت اداره مالى.

8- ايجاد هماهنگى با هواپيمايى، گمرك، سپاه فرودگاهها و ايستگاههاى پرواز.

9- نظارت بر حسن انجام امور تورهاى زيارتى داخل و خارج از كشور.

10- نظارت بر حسن اجراى ثبت و ضبط اطلاعات آمارى زائران در مبادى ورودى و خروجى و جمع آورى آمار حجاج در شهرهاى: جده، مكه، مدينه.

11- نظارت بر تهيه و تنظيم دستورالعملها و بخشنامه هاى مربوط به ضوابط ثبت نام، انتخاب حجاج و زائران، جابجايى و واگذارى حق تشرف، نقل و انتقالات، تكميل ظرفيت كاروانها (با توجه به تداركات و مسكن)، اخذ رواديد و پرواز.

12- پيشنهاد هزينه سفر حجاج و زائران با همكارى معاونت ادارى مالى.

13- نظارت بر تهيه و تدوين ضوابط تخصيص سهميه هاى حج

ص:28

و عمره و زيارت اماكن متبركه براى وزارتخانه هاى سازمانها، نهادها و ارگانها، بنياد شهيد و بنياد جانبازان.

14- هماهنگى مستمر با كامپيوتر مركزى سازمان و مديريت طرح و برنامه و مديريت راهنمايان و ستادها و اداره مسكن در زمينه تبادل آمار و اطلاعات لازم حجاج و زائران.

ص:29

و ايجاد تسهيلات لازم جهت زائران و حجاج.

2- برنامه ريزى و اجراى امور مربوط به تهيه محل اسكان حجاج و زائران و محل استقرار ستاد، بعثه، بيمارستانها و درمانگاهها و ساير دفاتر در عربستان و سوريه و اعتاب مقدسه و ساير اماكن مذهبى.

3- نظارت بر برنامه ريزى و اجراى امور مربوط به تهيه و تأمين و نگهدارى اثاثيه كاروانهاى حج، عمره، عتبات و ساير اماكن مذهبى.

4- برنامه ريزى و انجام امور مربوط بهصندوق رفاه زائران و فراهم نمودن امكانات رفاهى و درمان در عربستان و سوريه و اعتاب مقدسه و ساير اماكن مذهبى.

5- نظارت بر امور مربوط به اشياء گمشده و پيدا شده در عربستان و اعتاب مقدسه و ساير اماكن مذهبى.

6- نظارت بر معاينات پزشكى زائران.

7- نظارت بر انجام كليه امور زائران در عربستان، سوريه و ساير اعتاب مقدسه و ساير اماكن مذهبى در رابطه با حوادثى از قبيل: فوت، تصادف و ... و تماس با مقامات سفارتخانه هاى ج. 1. 1. و ساير مقامات در كشورهاى مورد نظر.

8- نظارت و اجراى امور مربوط به ايجاد ستاد راهنماى زائران و هدايت در راهنمايى زائرين به محل اسكان خود.

9- تنظيم قرارداد و نظارت بر حُسن اجراى قراردادهاى منعقده با شركت يا شركتهاى بيمه طرف قرارداد كه زائران را بيمه نموده اند.

ص:30

ص:31

9- 1- برنامه ريزى و نظارت بر خريد تداركات غذايى حجاج با توجه به برنامه غذايى و شركت فعال در كميسيون خريد حج و عمره و غيره و پى گيرى موارد تا حصول نتيجه.

ص:32

براى ارباب رجوع سازمان در تهران مبادرت به تشكيل اداره كل حج و زيارت استان تهران نموده است كه قدمهاى اساسى آن برداشته شده و بحمداللَّه تشكيلات آن تثبيت شده است. بدين ترتيب دواير ذيل در مديريت استان تهران ايجاد گريده است.

اداره ثبت نام عمره، اداره ثبت نام حج، واحد كامپيوتر، اداره تنظيم مدارك و پى گيرى گذرنامه، اداره راهنمايان و عوامل خدماتى، اداره مسافرت و امور مالى ايستگاه تهران.

ص:33

ص:34

تبصره: رعايت مواد سه گانه فوق به عهده مدير كاروان است.

4- سن: داشتن حداقل 25 و حداكثر 55 سال (متولدين سالهاى (1321 تا 1351).

5- سواد: داشتن سواد حداقل سوّم راهنمايى براى معاون كاروان و حداقل مدرك تحصيلى پنجم ابتدايى نظام جديد و يا ششم ابتدايى نظام قديم يا پايان دوره تكميلى نهضت سواد آموزى براى ساير عوامل خدماتى (بجز آشپز و كمك آشپز كه سواد خواندن و نوشتن كفايت مى كند). ارائه اصل مدرك تحصيلى براى مطابقت با فتوكپى آن، جهت ضبط در پرونده مدير مربوطه الزامى است.

توصيه مهم: سعى شود در شرايط مساوى، از مدارك تحصيلى بالاتر استفاده شود.

6- متأهل و بومى بودن: (بومى بودن براى آشپز، به معناى استانى و براى ساير كادر خدماتى از شهرستان محل سكونت مى باشد).

ص:35

تبصره: چنانكه مدير كاروانى به دلايل مذكور، ملزم به انتخاب زائر از غير محل سكونت خود شود، به طورى كه تمامى زائران از يك شهر ثبت نام شوند، به جاى يك مأمور پذيرايى براى كاروانها 100 و 120 نفره مى تواند 2 نفر از شهر خود معرفى نمايد و براى كاروانهاى 140 نفر به بالاى، 3 نفر.

7- شغل: روحانيان، قضات و كاركنان محترم دولت در سطح شهرداران، بخشداران، فرمانداران، مديران كل و معاونان آنان و بالاتر نمى توانند به عنوان معاون و يا خدمه انتخاب شوند. همچنين انتخاب و معرفى كارمندان دفاتر حج و زيارت اعم از رسمى، قراردادى، پيمانى و ...

به عنوان معاون و يا خدمه كاروانها به هيچ وجه مصلحت نبوده و مجوزى ندارد. در مورد اعضاى رسمى كادر نيروهاى نظامى، و انتظامى، وزارت دفاع و سازمانهاى وابسته و اعضاى نيروهاى سه گانه هوايى، زمينى و دريايى سپاه پاسداران انقلاب اسلامى مفاد بخشنامه شماره 27195/ 510 مورخ 8/ 1/ 74 ملاك عمل خواهد بود. لذا توجيه مديران محترم كاروان در اين زمينه ضرورى است.

8- آشنايى با احكام شرعى در حد نياز (نماز- طهارت- مناسك).

9- اعزام يك سال در ميان: بر اين اساس، كليه عوامل خدماتى كاروانهاى حج سال 75؛ اعم از مدير، معاون و يا ساير عوامل خدماتى، نمى توانند براى حج سال 76 تحت عنوان معاون و يا ساير عوامل خدماتى مشرف شوند. دفاتر حج و زيارت استانها مكلف اند ترتيبى اتخاذ نمايند كه اين امر بطور دقيق اجرا شده و درصورت عدم اجراى دقيق

ص:36

مفاد بخشنامه، مديران محترم دفاتر حج و زيارت مسؤول و پاسخگو خواهند بود و با مدير و خدمه اى كه اظهارات خلاف واقع داشته اند، طبق ضوابط سازمان رفتار خواهد شد.

10- نداشتن سابقه تشرف بيش از 9 سال: انتخاب عوامل خدماتى كاروان؛ اعم از كمك آشپز و مأمورين پذيرايى از بين كسانى كه بيش از 9 سال سابقه تشرف به عنوان كادر كاروان و يا همكارى با ستادهاى حج داشته اند، مجوزى ندارد.

ص:37

مقرر شده است كه مديران كاروانهاى 100 و 120 نفره، يكنفر و 140 و 160 نفره، دو نفر و 180 و 200 نفره، سه نفر از عوامل خدماتى كاروان؛ شامل كمك آشپز دستيار دوم و مأمورين پذيرايى را از بين افرادى انتخاب و معرفى نمايند كه سال اول تشرف آنان بوده و لزوماً ويژگيهايى چون سابقه رزمندگى (لااقل سه ماه به گواهى معتبر).

جانبازى (با گواهى بنياد جانبازان). آزادگى و يا وابستگى خانوادگى به شهداى معظم (شامل: پدر، مادر، برادر، خواهر، فرزند و همسر شهيد) را داشته باشند. البته داشتن ساير شرايط و ضوابط براى افراد منتخب (از جمله داشتن شرط تأهل براى همسر شهيد) ضرورى است و مسئوليت نظارت بر حسن اجراى اين مصوبه بر عهده مديران محترم دفاتر حج و زيارت خواهد بود.

تذكر: با توجه به شرايط و ويژگيهاى كاروان در حج و ضرورت ارائه خدمات مناسب به زائران عزيز و لزوم همراهى كادر با مدير كاروان، به ويژه در مواقع بحرانى؛ از قبيل نياز به افراد مطلع و كارآمد در اخذ و هدايت اتوبوسها و ... و نيز با عنايت به تجارب سنوات گذشته، انتخاب افراد جديد بيش از حد به عنوان كادر كاروان دور از احتياط بوده واحتمال ايجاد اشكال در اجراى مناسك حجاج را بالا مى برد لذا مديران كاروانها حداكثر يك نفر بيش از تعداد مذكور مى توانند نيروى جديد معرفى نمايند و انتخاب بيش از آن مجوزى ندارد.

12- تعداد خويشاوند نسبى و سببى مدير: مدير كاروان مى تواند فقط دو نفر از خويشاوندان نسبى و سببى خود را جهت كادر خدماتى

ص:38

بدون احتساب دستيار زن (منظور دستيار اول) براى مصاحبه معرفى نمايد.

خويشاوند نسبى شامل: پدر، مادر، برادر، خواهر، فرزند، برادر زاده، خواهر زاده، عمو، عمه، دايى و خاله مدير. خويشاوند سببى شامل:

موارد فوق نسبت به همسر مدير و عروس و داماد مدير.

13- نام آنان در فهرست اسامى خدمه معاف از خدمت نباشد.

تذكر: مسؤوليت بررسى و تشخيص و تأييد وجود ضوابط و شرايط اصلى خدمه و معاونين (تأهل، داشتن سابقه تشرف تعيين شده، حد نصاب سنى، توانايى جسمى و ظاهرى، عدم وجود نام آنان در فهرست اسامى خدمه معاف از خدمت، مدرك تحصيلى، انتخابصحيح خدمه سال اول كه داراى شرايط مقرر باشد و اعزام يك سال در ميان) بر عهده مديريت آن دفتر بوده و مسؤوليت رعايت شرط بومى بودن معاونين و خدمه كاروانها و تعداد خويشاوند نسبى و سببى طبق دستور العمل بر عهده مدير كاروان مربوطه خواهد بود.

14- موفقيت در مصاحبه حضورى، براى داوطلبانى كه سال اول تشرف آنان است.

تذكر: براى افرادى كه سالهاى قبل به عنوان كادر كاروان مشرف شده و مشكلى نداشته و گزارش منفى در مورد آنان واصل نشده است، نياز به مصاحبه مجدد ندارد.

15- شركت در كلاسهاى آموزشى و توفيق در آزمونهاى دوره اى مربوط به آنها.

ص:39

تذكر: شركت تمامى داوطلبان خدمه در كاروانها؛ اعم از قديم و جديد، در دوره هاى آموزشى ضرورى بوده و توفيق در آزمونهاى دوره اى مربوطه، شرط تشرف آنان خواهد بود.

ص:40

د- شرايط اختصاصى دستيار زن:

انتخاب همسر مدير كاروان به عنوان خدمتگزار خواهران الزامى است و چنانكه به دليلى ممكن نشد، خدمتگزار خواهران بايد ضمن داشتن ضوابط و شرايط مقرر، از محارم مدير كاروان باشد و محرم بودن او توسط دفتر حج احراز شود و در مورد كاروانهايى كه مى بايست طبق ضوابط دو دستيار زن انتخاب كنند، لازم است دستيار دوم همسر يا محرم يكى ديگر از اعضاى كاروان (بجز مدير) باشد. بديهى است رعايت ساير شرايط و ضوابط، در مورد معرفى فرد مذكور، ضرورى است.

تذكر: با توجه به تأكيد و اولويتى كه در انتخاب همسر مدير به عنوان دستيار زن هست، رعايت ساير شرايط و ضوابط براى انتخاب همسر مدير لازم نيست و نياز به مصاحبه نيز ندارد. البته بايد سلامت جسمى و كارآيى لازم اين قبيل دستياران، توسط مسؤولين دفاتر حج و زيارت احراز شود و درصورت لزوم مى توان براى احراز موارد فوق، از آنها مصاحبه به عمل آورد. و بعلاوه شركت آنها در كلاسهاى آموزشى و توفيق در آزمونهاى دوره اى مربوط، الزامى است.

ص:41

رديف سمت در كاروان كاروان 100 كاروان 140 كاروان 160 كاروان 180 كاروان 200

و 120 نفرى نفرى نفرى نفرى نفرى

1 معاون 11111

2 آشپز 11111

3 كمك آشپز 11111

4 مأموران پذيرايى 87654

5 خدمتگزار خواهران 11111

جمع 12111098

تذكر: با توحه به اينكه هدف اصلى، ارائه خدمت هرچه شايسته تر به ضيوف الرحمن است. مديران محترم كاروانها عوامل خدماتى خود را به گونه اى انتخاب نمايند كه با ارائه خدمت خوب به ميهمانان خداوند، در پيشگاه ربوبى سرافراز بوده و رضايت مردم شهيدپرور را به نحو مطلوب جلب نمايند.

بدين لحاظ توجه مديران گرامى به نكات ذيل ضرورى است:

1- افرادى را به عنوان معاون و خدمه انتخاب و معرفى نمايند كه تعهد و كارآيى لازم را در انجام وظيفه محوله داشته باشند. درصورتى كه بر اساس ارزشيابى هاى انجام شده توسط مبادى ذيربط، مشخص شود كه هر يك از عوامل خدماتى در انجام وظايف خود كم كارى يا قصور داشته اند، با عنايت به تعهد مدير و خدمه در فرم معرفى كارمندان كاروانها، لازم است علاوه بر هزينه سرانه يك زائر، مبلغى تا چهل درصد هزينه سرانه نيز براى تأمين خسارتهاى وارده به تشخيص سازمان، پرداخت نمايند، لذا ضرورت دارد مديران محترم ضمن توجه به

ص:42

اين موضوع، اهميت آن را براى عوامل خدماتى خود نيز تشريح نمايند.

2- كاروانهايى كه بيش از دو سوّم زائران آنها زن باشند، الزاماً بايد به جاى يكى از مأموران پذيرايى، يك نفر دستيار زن انتخاب شود ولى در مورد كاروانهايى كه تعداد زائران زن آن بيش از نصف كل زائران باشد، درصورت تمايل مى توانند به جاى يكى از مأموران پذيرايى يك نفر خدمتگزار زن انتخاب نمايند. بديهى است درصورتى كه كلّ زائران يك كاروان مرد بود، بايد به جاى دستيار خواهران مأمور پذيرايى انتخاب شود.

3- به لحاظ نياز، لازم است مديران كاروانها حتى المقدور يك نفر از خدمه خود را از بين كسانى كه به امور ذبح و قربانى آشنا باشد، معرفى نمايند (درصورتى كه خدمه ياد شده، آشپز يا كمك آشپز باشد ارجحيت دارد).

تذكر: در انتخاب كمك آشپز تأكيد مى شود كه واجد همان توانايى و تخصص آشپز باشد.

4- مديران كاروانها ترتيبى اتخاذ كنند كه يك نفر از عوامل خدماتى كاروان، آشنا به امور تأسيساتى باشد.

5- ترتيبى داده شود كه عوامل خدماتى كاروانها، آشنا به كمكهاى اوليه باشند و يا آموزشهاى مربوطه را ببينند تا درصورت بروز سوانح حتى المقدور بتوانند در حد رفع نياز كمك و مساعدت نمايند.

6- با عنايت به اين كه اخذ پول از خدمه كاروان به منظور انتخاب آنان وجاهت قانونى نداشته و بر خلاف مقررّات مى باشد. لذا درصورتى

ص:43

كه ثابت شود مدير كاروان از خدمه وجهى اخذ نموده، بى درنگ از مديريّت كاروان حذف مى گردد و مدير و خدمه خاطى نيز به مدت پنج سال از هرگونه تشرف تحت عناوين مدير و عوامل خدماتى محروم و نامش در ليست «خدمه معاف از خدمت» منظور خواهد شد.

7- سازمان و دفاتر حج و زيارت استانها هيچگونه تعهد و مسؤوليتى در رابطه با اخذ مرخصى و كسب موافقت با خروج از كشور مديران، خدمه و يا معاونين كاروانها كه داراى شغل دولتى باشند ندارد.

لذا اخذ مجوز خروج از كشور و مرخصى در مراسم حج، به عهده خود آنان است و هيچگونه گواهى يا درخواست مأموريت و مرخصى براى آنانصادر نخواهد شد.

8- تعويض و جايگزينى معاونان و خدمه كاروانها، پس از قبولى در مصاحبه مربوطه، تنها با ذكر علت موجه و با اطلاع و موافقت مدير دفتر حج و زيارت استان يا شهرستان ممكن خواهد بود. بديهى است درصورتى كه براى خدمه يا معاونان انتخاب شده فوق الذكر، گذرنامهصادر شده باشد، هزينهصدور گذرنامه از مدير كاروان اخذ خواهد شد.

همچنين جابه جايى خدمه و تغيير سمت آنان در عربستان، تنها بنا به ضرورت و با پر كردن فرم و هماهنگى و موافقت ستادهاى حج وبا رعايت ضوابط و شرايط گزينش خدمه مقدور است و در غير اينصورت تخلف محسوب شده و در ارزيابى مسؤول كاروان مؤثر خواهد بود.

ص:44

ص:45

براى ثبت نام از حجاج دريافت نموده اند، بايد مطابق ضوابط اعلام شده از سوى «اداره كل امور راهنمايان و ستادها» در دفتر حج خود، در زمان تعيين شده، نسبت به ثبت نام و اخذ مدارك از متقاضيان واجد شرايط اقدام نمايند.

ص:46

با مشخصات شناسنامه اى داخل سندِ حج، (تطبيق ندارد)، به ظهر سند مراجعه شود. اگر توسط سازمان با واگذارى حق تشرف به نام ثبت نام شونده موافقت شده است (و يا درصورتى كه با موافقت سازمان، سند جديد جهت متقاضىصادر گرديده كه شماره مجوز انتقال در روى سند جديد نيز ثبت شده است) نسبت به اصلاح مشخصات متقاضى جديد در كارت اقدام نمايند.

3- مسؤول كاروان هر شهرستان موظف است از دارندگان اسناد بانكىِ شهرستانِ خود ثبت نام نمايد. لذا ثبت نام از دارندگان اسناد بانكى ساير شهرستانها، با ارائه مدارك مثبت، مبنى بر اين كه ساكن شهر جديد مى باشد، امكان پذير خواهد بود.

4- پس از ثبت نام در كاروان، به هيچ وجه تغيير كاروان و يا واگذارىِ حق تشرف به غير، امكان پذير نيست. لذا هرگونه واگذارى حق تشرف و نيابت، مطابق ضوابط سازمان بايستى قبل از ثبت نام در كاروان انجام شود. بديهى است اگر فردى پس از ثبت نام فوت نمايد و يا به دلايلى از مسافرت منصرف شود، فرد نايب بايد سال آينده مشرّف شود.

ص:47

مابه التفاوت پرداخت نمايند؛ زيرا براى هر نفر يك جلد گذرنامه مستقلصادر خواهد شد.

2- دارندگان قبوض سهميه تشرف سال 76 نهادى؛ يعنى افرادى كه شماره فرم سند سهميه آنان 0001 تا 3500 مى باشد مبلغ 000/ 000/ 4 ريال و درصورتى كه سند بانكى حج اولويت هاى اعلام نشده را دارند، عين سند حج 000/ 270 ريالى را به انضمام قبض سهميه ارائه نمايند.

3- مديران كاروان موظف خواهند بود وجوه مابه التفاوت مربوط به زائران خود را دريافت و طى يك طغرى چك تضمينى همراه ساير مدارك تحويل امور مالى نمايند، بديهى است از دريافت وجوه بهصورت پراكنده خوددارى به عمل مى آيد.

مبلغ اصلى ما به التفاوت براى همراه

سند انفرادى 000/ 270 ريال

سند با همراه 000/ 540 ريال 000/ 200 ريال

زائران عادى

فاقد سند سال 00063/ 000/ 4 ريال

سنددار انفرادى 000/ 270 ريال

سنددار با همراه 000/ 540 ريال 000/ 20 ريال

سهميه ها (داراى قبض

سهميه تشرف سال 76)

مبلغ اصلى

سهميه هاى غيرفاقد سند

افغانى

معاود عراقى

هواپيمايى

ص:48

ص:49

كه 000/ 250 ريال پرداخته اند واژه «همراه» نوشته شود).

12- مبلغ قطعى هزينه؛ 000/ 270 يا 000/ 000/ 4 ريال نوشته شود.

13- شماره سند بانكى؛ شماره سند بانكى درج شده، اگر از سهميه هاى ذكر شده است، شماره سريال فرم سند سهميه را هم حتماً بنويسيد.

14- شماره گذرنامه؛ شماره گذرنامه را بنويسيد.

15- نوع زائر و ملاحظات زائر به يكى از حالتهاى زير درج گردد:

11- زائر اولويت سال جارى (68 تا 74) 12- زائر اولويت سالهاى قبل (1- 68) 13- زائر 227 هزار تومانى قبل 14- زائر 350 هزار تومانى قبل 15- سهميه با سند 16- سهميه بى سند 17- نسبت همسر 18- اعمال ناقص 19- زائرسال 60. 20- زائر گروه يك 21- زائر بدون قيمت 22- زائر هواپيمايى 23- زائر افغانى 24- زائر معاودين.

16- شغل؛ يكى از حالتهاى زير را درج كنيد:

11- كارمند دولت 12- كارمند بخش خصوصى 13- كشاورز 14- معلم يافرهنگى 15- كارگر 16- روحانى 17- مغازه دار 18- خانه دار 19- آزاد 20- پزشك 21- نماينده مجلس 22- بازنشسته 23- استاد دانشگاه 24- محصل 25- بازرگان 26- كارخانه دار 27- نظامى 28- پزشكيار و پرستار 29- مدرس حوزه 30- بيكار.

17- مدارك تحصيلى يكى از حالتهاى زير نوشته شود:

10- بيسواد 11- اول دبستان 12- دوم دبستان 13- سوم

ص:50

دبستان 14- چهارم دبستان 15- پنجم دبستان 16- اول راهنمايى 17- دوم راهنمايى 18- سوم راهنمايى 19- اول دبيرستان 20- دوم دبيرستان 21- سوم دبيرستان 22- ديپلم 23- فوق ديپلم 24- ليسانس 25- فوق ليسانس 26- دكترى 2- تحصيلات حوزه اى.

18- تلفن ضرورى؛ حتماًاً شماره تلفن زائر جهت تماس درج گردد.

19- نوع حج سالجارى؛ يكى از حالتهاى زير را درج كنيد:

1- واجب 2- مستحب 3- نيابت.

20- فيشها و كارت كامپيوترى اسناد و سهمه زائران، به ترتيب دستور العمل مالى، ليست قرار داده شود. ملاك ترتيب تنظيم ليست كاروان بر اساس دستور العمل مالى است.

21- كليه سوابق فيشهايى را كه در استان نسبت به انتقال و واگذراى آنها اقدام گرديد، بايستى از دفتر حج و زيارات استان دريافت و ضميمه نماييد.

22- سهميه هاى اختصاص يافته سال 76 كه مخصوص و شماره دار بوده و غير قابل انتقال خواهد بود.

ص:51

ص:52

توضيحات نيز يكبرگ فتوكپى لازم است. شناسنامه زائران بالاى 15 سال حتماً بايد داراى عكس باشد).

3- سه قطعه عكس 4* 3 برقى، بدون كلاه و عينك (خانمها با حجاب اسلامى بطورى كه گردىصورت كاملًا مشخص باشد و از طرفى موها از مقنعه و يا چادر بيرون نباشد) و پشت تمامى عكسها، مشخصاتصاحب عكس نوشته شده و از زمان گرفتن عكس بيش از ششماه نگذشته باشد (تطبيق عكس ارائه شده با چهره متقاضى، به عهده مسؤول كاروان است و درصورت مشاهده خلاف، سرپرست كاروان مسؤول خواهد بود).

ص:53

ارتش، سپاه، وزارت دفاع و پشتيبانى و نيروى انتظامى به كليه واحدها و يگانهاى تحت امرصادر خواهد شد. به يگان مربوطه مراجعه و مجوز لازم را دريافت خواهند داشت.

شرايط خروج از كشور زائران حج سال 1376 از نظر وظيفه عمومى به شرح زير اعلام گرديد.

الف: مشمولان عادى، ديپلم و فوق ديپلم، متولد تا پايان سال 1337.

ب: مشمولان ليسانس، فوق ليسانس و دكتراى غير گروه پزشكى، متولد تا پايان سال 1333.

ج: مشمولان دكتراى پزشكى، دندانپزشكى، داروسازى و دامپزشكى، متولد تا پايان سال 1327.

د: دارندگان كارتهاى معافيت دائم كفالت يا پزشكى كامپيوترى.

ه: دارندگان كارتهاى معافيت كامپيوترى (مازاد- سه ساله زمانصلح- مازاد ده دوره اى و معافيت متعهدين خدمت در وزارتخانه ها و سازمانهاى دولتى).

و: دارندگان كارتهاى معافيت موقت كفالت يا پزشكى.

ز: دارندگان كارت پايان خدمت كامپيوترى، دارندگان كارت پايان خدمت غير كامپيوترى و همچنين برگ عبور (گواهى انجام خدمت) ملصق به عكس معتبر، درصورت ارائه استشهاد محلى مبنى بر تأييد انجام خدمت مقرره به امضاى حداقل سه نفر كه امضاى آنان به گواهى

ص:54

دفاتر اسناد رسمى رسيده باشد.

ح: دارندگان كارت معافيت تحصيلى 76- 75صادره از دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالى و همچنين مدارس متوسطه يا حوزه علميه قم و يا نمايندگان حوزه علميه در شهرستان مربوطه.

ط: فارغ التحصيلان مراكز تربيت معلم، كه مشغول ايفاى تعهّد پنج ساله هستند، با معرفى آموزش و پرورش استان مربوطه.

ى: نظاميان يا كارمندان نيروهاى مسلح جمهورى اسلامى ايران با معرفى نيروى مربوطه.

ك: دارندگان دفترچه آماده به خدمت بدون مهر غيب، بشرطى كه تاريخ اعزام آن پس از مراجعت از سفر باشد.

ل: افرادى كه به سن مشموليت نرسيده اند، نياز به ارائه مدارك فوق ندارند.

م: خروج از كشور مشمولانِ مشروحه بالا، فقط با گذرنامه زيارتى و با معرفى سازمان حج و زيارت، از نظر اداره وظيفه عمومى بلا مانع است.

تبصره 1: با توجه به ضوابط فوق، كسانى كه در مشاغل پزشكى و پيراپزشكى خدمت مى كنند، مى توانند با ارائه تصوير دعوتنامه كامپيوترى و سند حج، جهت دريافت گواهى به مركز تأمين و توزيع نيروى انسانى وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشكى مراجعه نمايند.

ص:55

تبصره 2: دانشجويان مراكز آموزش عالى مشمول ضوابط وظيفه عمومى، مى توانند با ارائه دعوت نامه كامپيوترى و سند حج جهت دريافت گواهى به معاونت امور دانشجويى دانشگاه، دانشكده و يا واحد آموزش عالى كه در آن تحصيل مى كنند مراجعه نمايند.

تبصره 3: وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشكى و وزارت فرهنگ و آموزش عالى موظف گرديدند دستورالعمل لازم را در اين مورد به واحدهاىصادر كننده گواهى ارسال دارند. در ضمن عنوان گواهى، خطاب به اداره گذرنامه نيروى انتظامىِصادر كننده گذرنامه باشد.

نحوه درخواستصدور گذرنامه اتباع غير ايرانى كه در ثبت نام عمومى حج سال 63 شركت نموده اند و براى حج سال 1376 دعوتنامه كامپيوترى دارند، از طريق معرفى نامه كتبى معاونت پذيرش و اعزام سازمان حج و زيارت به اداره كل امور اتباع و مهاجرين خارجىِ وزارت كشور ميسّر خواهد بود.

نحوه تأييد گذرنامه توسط امور گذرنامه رياست جمهورى (بر اساس توافق مسؤولين سازمان حج و زيارت و امور گذرنامه رياست جمهورى) در هر استانصورت خواهد گرفت.

مسؤولين دفاتر حج و زيارت استانها و شهرستانهاى قزوين و كاشان موظف گرديدند جلسه گردهمايى با حضور مديران كاروانهاى حج سال 76 ترتيب دهند و از مسؤولين گذرنامه استان و يا شهرستان مربوطه دعوت نمايد تا در اين جلسه گردهمايى شركت نموده ومسؤولين

ص:56

كاروانها را نسبت به چگونگى تنظيم تعرفه و مداركصدور گذرنامه و. ضوابط و دستور العملهاى مربوطه كاملًا توجيه نمايند.

توجه:

مدير كاروان بايستى كليه فتوكپى هاى دريافتى را با اصل تطبيق و به مهر دفتر كاروان كه حاوى نام مسؤول و شماره كاروان است، ممهور نموده و اصل مدارك را درصورت درخواست افسر گذرنامه ارائه دهد.

ص:57

پوشه الصاق گردد؛ به طورى كه به سادگى بتوان آن را از پوشه جدا نموده و براى گذرنامه مورد استفاده قرار داد). كليه عكسها پشت نويسى شده باشند؛ نام، نام خانوادگى، نام پدر، شماره شناسنامه، تاريخ تولد، محلصدور.

3- قسمت پايين برگ درخواستصدور گذرنامه (در محل مخصوص)، به مهر كاروان كه حاوى نام مسؤول و شماره كاروان مى باشد ممهور گردد.

نحوه مراجعه به سازمان و دريافت گذرنامه از ادارات گذرنامه نيروى انتظامى:

1- مديران كاروان استان تهران، ليست اسامى زائران را مطابق نمونه دريافت از سازمان به انضمام اسناد حق تشرّف و ليست اسامى خدمه را مطابق نمونه دريافتى از اداره راهنمايان و ستادها تنظيم و پس از تأييد اداره ثبت نام (در مورد زائران) و اداره راهنمايان (در مورد خدمه) به واحد كامپيوتر سازمان جهت ثبت مشخصات زائران و خدمه مراجعه نمايند. و در شهرستانها گردش فوق، توسط دفاتر حج و زيارت استانهاصورت خواهد گرفت.

2- مديران كاروانها پس از ثبت اطلاعات در كامپيوتر به تعداد مورد نياز نسخ كامپيوترى اسامى زائران و خدمه از واحد كامپيوتر دريافت و به همراه اسناد بانك زائران به امور مالى استان مربوطه تحويل دهند.

3- امور مالى هر استان پس از دريافت اسناد بانكى زائران، نسبت به تأييد ليست كامپيوترى زائران و پس از تأمين اعتبار هزينه

ص:58

سفر خدمه، نسبت به تأييد اسامى خدمه اقدام خواهد نمود.

4- مديران كاروانهاى استان تهران، نسخه تأييد شده امور مالى را به انضمام تعرفه هاى تنظيم شده، به اداره گذرنامه سازمان، ارائه خواهند نمود و مسؤولين كاروانهاى ديگر استانها و شهرستانها به مسؤول گذرنامه استان و يا شهرستان مربوطه مراجعه مى نمايند.

5- اداره گذرنامه تهران و ادارات حج و زيارت ديگر استانها و شهرستانها، پس از كنترل تعرفه ها و تطبيق با مشخصات، اسامى تأييد شده كليه تعرفه هاى را مهر و امضا نموده و معرفى نامه براى اداره گذرنامه نيروى انتظامىصادر خواهند كرد.

6- معرفى نامه و تعرفه هاى همراه با اصل شناسنامه زائران وخدمه، توسط مسؤولين اداره گذرنامه، نيروى انتظامى از مسؤول كاروان دريافت و پس از مدتى گذرنامهصادر و تحويل خواهد شد. اخذ مدارك و تحويل گذرنامه فقط به مدير كاروان ميسّر است مگر با نامه كتبى اداره گذرنامه سازمان حج و يا مسؤول دفتر حج و زيارت استان مربوطه.

ص:59

فرودگاه جده قابل خواندن باشد، نوشته شود.

ص:60

3- لازم است گذرنامه كاروانهايى كه براى گرفتن رواديد به مركز ارسال مى شود، يك نسخه ليست اسامى زائران كاروان را كه شماره گذرنامه نيز در آن قيد شده است همراه داشته باشند.

4- كلّيه مشخصات گذرنامه ها، قبل از دريافت اداره گذرنامه، براى ويزا، حتماً در كامپيوتر مركز ثبت شود و تأييديه ثبت كامپيوترى به اداره گذرنامه سازمان ارائه گردد.

5- كلّيه گذرنامه هاى خدمه پيش پرواز بهصورت دسته بندى و قبل از گذرنامه زائران توسط نماينده به مركز ارسال گردد.

6- ساكهاى گذرنامه كاروانهاى ارسالى به تهران، به ترتيب اولويت ليست شده و به تأييد دفاتر حج و زيارتِ محل رسيده باشد.

7- چون كارتهاى شناسايى زائران حج تمتع، طبق توافق مى بايست به مهر سفارت عربستان ممهور شود لذا مديران محترم كاروانها موظف هستند كه همراه گذرنامه زائران، كارتهاى شناسايى را پس از تكميل و الصاق عكس به قسمت ويزا تحويل نمايند.

تذكر: عكس داخل گذرنامه و فرم ويزا و عكس روى كارت شناسايى يك نوع باشد.

ص:61

اشكالات داخل گذرنامه در فرودگاههاى ايران و يا فرودگاه جده از زيارت باز مى مانند؛ لذا به كليه مديران كاروان توصيه جدّى مى شود تا نسبت به كنترل دقيق موارد زير در داخل گذرنامه زائران و ساير عوامل كاروان خود اقدام نمايند. بديهى است درصورتى كه زائرى به علت نقص گذرنامه، پروازش لغو و يا از جده بازگردانده شود. خسارت وارده از مدير كاروان كسر و در ارزشيابى عملكرد مدير نيز مورد ملاحظه قرار خواهد گرفت.

1- در پشت جلد گذرنامه:

مشخصاتصاحب گذرنامه شامل؛ نام، نام خانوادگى، نام پدر، تاريخ تولد، شماره شناسنامه، محلصدور و محلّ تولد است. مدير كاروان موظف استصحت مشخصات مذكور را با دقت كنترل نمايد.

2- درصفحه پشت جلد گذرنامه:

الف- عكس صاحب گذرنامه الصاق و به مهر اداره گذرنامه ممهور مى شود. بنابراين مدير موظف است به دقت عكسصاحب گذرنامه و مهر اداره گذرنامه را كنترل نمايد.

ب- محل صدور گذرنامه، تاريخصدور گذرنامه، تاريخ انقضاى گذرنامه، نام و سِمت افسر امضا كننده درج مى گردد و در نهايت، افسرصاحب امضا ذيل آن را امضا نموده و امضا را مهر مى نمايد. لذا مدير بايد دقت نمايد تا تمام موارد مذكور در گذرنامه منعكس شود، بخصوص تاريخ انقضاى گذرنامه كه يك سال شمسى نسبت به تاريخصدور

ص:62

بايستى اعتبار داشته باشد، به فارسى و لاتين و بطورصحيح ثبت شود.

ج- مهر رياست جمهورى كه حتماً در يكى ازصفحات منعكس شده است كنترل گردد.

3- درصفحه 5 گذرنامه:

مهر خروجى در اينصفحه ممهور شده و توسط افسر مسؤولصدور گذرنامه مهر و امضا مى شود.

در متن مهر اجازه خروجى، يكى از دو عبارت زير قيد شده است:

الف- دارنده گذرنامه، اجازه دارد براى يكبار تا تاريخ// از مرز هوايى كشور خارج شود. به موجب اعلام كتبى سازمان حج و زيارت وجوه مقرره را پرداخته است.

ب- دارنده پروانه گذرنامه اجازه دارد براى يكبار تا پايان اعتبار پروانه گذرنامه، از مرز هوايى كشور خارج گردد. به موجب اعلام كتبى سازمان حج و زيارت، وجوه مقرر پرداخت شده است.

مدير كاروان دقت نمايد كه در متن الف، «تاريخ انقضاى گذرنامه» قيد شده باشد و اشتباهاً «تاريخصدور گذرنامه» قيد نشود.

ص:63

خوردگى و يا لاك گرفتگى موضوع را توضيح داده و نهايتاً مهر و امضا نمايد.

2- مدير كاروان به محض مشاهده هرگونه اشكال و ايراد در گذرنامه، به شرحى كه پيشتر اشاره شد، بايستى سريعاً مراتب را به واحدصادر كننده گذرنامه اطلاع دهد تا نسبت به رفع اشكال اقدام شود، در غير اينصورت اگر زائر به دلايل ذكر شده از مسافرت باز بماند، مدير كاروان مسؤول خواهد بود.

4-صفحه 11 گذرنامه مخصوص رواديد:

اين صفحه از طرف سفارت عربستان در تهران به مهر ويزا ممهور شده و توسط كنسول امضا و به مهر اسمى كنسول و مهر كنسولگرى سفارت ممهور مى شود. در متن مهر ويزا نام، نام خانوادگىصاحب گذرنامه، نام پدر، شماره ويزا، تاريخ ويزا به روز، ماه و سال قمرى و همچنين مدت اعتبار ويزا درج مى شود. بنابر اين مدير كاروان بايد به طور كامل به همه مواردى كه پيشتر اشاره رفت، به دقت توجه نمايد. بخصوص تاريخ اعتبار ويزا و درصورت مشاهده نقص، مراتب را بى درنگ به اداره گذرنامه سازمان حج و زيارت اطلاع دهد تا رفع اشكال گردد. و از دست بردن در داخل گذرنامه جداً پرهيز شود.

ص:64

ضمن عودت زائر به ايران، مبلغ 3000 ريال سعودى به ازاى هر نفر به عنوان جريمه مطالبه مى نمايند. بنابر اين مديران محترم كاروان بايد توجه داشته باشند كه درصورت بروز چنين مشكلى، تمامى مسؤوليت متوجه مدير كاروان خواهد بود. بنابر اين بدينوسيله از كليه مديران محترم كاروان صميمانه درخواست مى شود با دقت كامل نسبت به بررسى و كنترل تك تك گذرنامه هاى زائران خود اقدام نمايند.

2- از آنجا كه هر برگ تعرفه امضا شده، منجر بهصدور يك جلد گذرنامه خواهد شد و اغلب مديران كاروان در زمان تسويه حساب با امور مالى سازمان در خصوص زائر و خدمه مشرف نشده خود، با مشكلاتى مواجه مى شوند؛ از اين رو از برادران همكار انتظار دارد به مواردى كه اشاره مى شود، دقت كافى مبذول فرمايند.

الف- درصورتى كه زائر كاروان شما، قبل از ارسال گذر زيارتى براى ويزا، به دلايلى از سفر منصرف شود، مسؤول كاروان موظف است فرم مخصوص مربوط به منصرفين كاروان را تنظيم وعين گذر زيارتى و يا قسمت مهر و امضا شده تعرفه كه توسط افسر گذرنامه علت عدمصدور گذرنامه در آن قيد شده است را در تهران به اداره ثبت نام حج و در استانها به مسؤولان حج و زيارت استان مربوطه تحويل دهند تا نسبت به جايگزينى جاى خالى در كاروان اقدام گردد.

ب- درصورتى كه زائر و خدمه كاروان قبل از تأمين اعتبار براىصدور بليط هواپيما، از مسافرت منصرف و يا به هر انگيزه اى نتواند مشرف شود، سرپرست كاروان موظف است مراتب را به هنگام تامين

ص:65

اعتبار بليط هواپيما، به نماينده امور مالى اطلاع دهد و درصورتى كه براى فرد گذر زيارتىصادر نشده است، قسمت عكس دار و امضا شده تعرفه را از افسر دايره گذرنامه كه پشت آن را نيز مهر و امضا نموده است دريافت و درصورتصدور گذرنامه زيارتى عين آن را تحويل و براى باقيمانده خدمه و زائران آماده براى مسافرت، بليط دريافت نمايد، در غير اين صورت بليط براى ابوالجمعى كاروانصادر نخواهد شد.

ج- درصورتى كه بعد ازصدور بليط هواپيما، زائر و يا خدمه منصرف و در فرودگاه حاضر نشود، مدير كاروان موظف است بليط و گذرنامه فرد را به نماينده امور مالى يا ستاد حمل و نقل مستقر در فرودگاه تحويل و مراتب انصراف و دليل عدم تشرف را به طور كتبى اعلام نمايد. تا امكان ابطال ويزاى فرد منصرف و اخذ ويزا براى نفرات بعدى ميسّر شود.

مسؤول كاروان موظف است از 72 ساعت قبل، جهت رزرو بليط با در دست داشتن معرفى نامه سازمان حج و زيارت، طبق ترتيب اعلام شده از طرف واحد حمل و نقل، به فرودگاه مراجعه نمايد. در ضمن چگونگى رزرو جا در دستورالعمل حمل و نقل، كه به طور جداگانه تقديم خواهد شد، آمده است:

1- بايستى تعداد زائران با معرفى نامه سازمان حج و زيارت، كه تأمين اعتبار امور مالى شده است، با تعداد گذرنامه ها مطابقت داشته باشد.

2- چون تاريخ برگشت زائران در تهران تعيين مى شود، مدير

ص:66

كاروان موظف است مقصد برگشتِ روحانى، بازرس و ساير عوامل خدماتى كاروان خود را كه مايل به تغيير ايستگاه پرواز هستند اعلام و هزينه برگشت را به شماره حساب هواپيمايى كه در مبدأ اعلام مى شود پردازد تا نسبت بهصدور بليط؛ مثلًا تهران- جده- مشهد اقدام گردد.

ص:67

دريافتى از زائران تحت عنوان كلاسهاى آموزشى، پذيرايى و حمل ونقل پيش مى آيد، لذا ضرورى است مديران محترم سه نفر از زائران كاروان را (به انتخاب خود زائران) برگزيده و كليه مسائل مالى موارد فوق را تحت نظر آنان انجام دهند و در پايان كار، گزارش لازم توسط يك نفر از برگزيدگان به اطلاع زائران برسد.

ص:68

ص:69

فهرست ملزومات انفرادى كه لازم است زائران تهيه نموده و همراه داشته باشند، در جدول شماره 6صفحه 25 درج شده است.

افزون بر آنچه ذكر شد، توضيح نكات زير نيز لازم و توجه به آن ها مورد درخواست است:

1- تهيه ساك بزرگ و دستى يكنواخت به وسيله زائران الزامى نيست و مى توانند از ساكهاى شخصى خود استفاده نمايند.

2- برادران مسؤول كاروان بايد ترتيبى اتخاذ نمايند كه كارت شناسايى با خط خوش تكميل و به همراه جلد پلاستيكى به زائران تحويل گردد و از ايشان به طور جدّى بخواهند در طول سفر هميشه كارت شناسايى خود را همراه داشته باشند.

3- با توجه به اين كه ستادها در مقابل اشيا و وجوه گمشده افراد، هيچگونه مسؤوليتى نداشته و جبران آن مقدور نيست. به زائران توصيه نماييد ضمن مراقبت از وجوه نقدى خود در هنگام زيارت مكانهاى شلوغ، درصورت مفقود نمودن پول و اشياى قيمتى مراتب را كتباً با ذكر مشخصات دقيق و محل گم شدن آن به واحد اشياى گمشده و پيدا شده اطلاع دهند. و درصورت يافتن اشيا و وجوه نقد با حفظ نشانيها، آنها را به واحد ياد شده تحويل دهند.

4- مسؤولان كاروانها بايد ترتيبى اتخاذ نمايند كه مشخصات كاروان با خط خوش (توسط خطاط) روى آرمهاى چادرى خواهران نوشته شود، سپس آنها را تحويل زائران نموده و ايشان را راهنمايى كنند

ص:70

كه به طور يكنواخت و با سليقه به قسمت پشت چادر خود به گونه اى كه دقيقاً پشت سر قرار گيرد بدوزند.

5- به هر يك از كاروانها 4 قطعه تابلو بزرگ جهت راهنمايى زائران در مكه مكرمه و مدينه منوره و 4 قطعه تابلو كوچك جهت راهنمايى آنها در عرفات و منا و همچنين 4 قطعه پرچم جمهورى اسلامى ايران تحويل خواهد شد. مسؤولان كاروانها بايد مشخصات گروه خود را با خط مناسب (توسط خطاط) روى تابلوها نوشته و آنها و پرچمها را در محلهاى مناسب نصب نمايند.

6- اداره كل امور رفاهى و تداركات در جهت پوشش دادن كليه افرادى كه به هر عنوان به حج مشرف مى شوند، اقدام به عقد قرارداد بيمه نموده، لذا مديران محترم كاروانها مى بايست در خلال جلسات آموزشى، نسبت به دريافت مبلغ 3500 ريال از هر نفر زائر و عوامل خدماتى اقدام و كل مبلغ را يكجا به حسابى كه متعاقباً اعلام مى شود واريز كنند. ضرورى است براى ارسال اسامى افراد بيمه شده به شركت بيمه، نسخه اى از ليست اسامى زائران و خدمه را كه بهصورت خوانا باشد، همراه يكبرگ از رسيد پرداخت وجه به بانك، قبل از سفر به اداره امداد و رفاه سازمان تحويل نمايند.

7- همه ساله تعداد اندكى از زائران جهت مصرف شخصى اقدام به حمل مواد مخدر به عربستان مى نمايند كه با دستگيرى اين افراد در فرودگاه جده توسط پليس سعودى، به حيثيت و اعتبار ملت انقلابى و نظام مقدس جمهورى اسلامى لطمه وارد مى شود، لذا ضرورت دارد

ص:71

براى جلوگيرى از اين عمل ناپسند، دقت لازم توسط مديران محترم كاروانها معمول گردد و در جلسات متعدد آموزشى كه قبل از سفر منعقد مى گردد، نسبت به شناسايى اين افراد در كاروان خود تدابيرى را بيانديشند و همچنين در هنگام تحويل گرفتن چمدانها ضمن بررسى دقيق محتويات، افراد مشكوك را شناسايى و با هماهنگى دفتر حج استان نسبت به آگاه سازى مقاماتصالح اقدام نمايند تا خدشه دار شدن چهره تابناك نظام مقدس جمهورى اسلامى جلوگيرى شود.

جدول شماره 6: فهرست ملزومات انفرادى كه بايد زائران تهيه كنند و همراه داشته باشند:

رديف شرح تعداد ملاحظات

1 پتوى سبك كم حجم 1 تخته

2 ملحفه 2 عدد

3 روبالش 70* 50 سانتيمتر 2 عدد

4 لباس نخى با رنگ روشن در حد نياز

5 بادبزن 1 عدد

6 قمقمه 1 عدد

7 مسواك 1 عدد

8 خمير دندان 1 لوله

9 حوله دستشويى 1 عدد

10 حوله حمام 1 عدد

11 ليف حمام 1 عدد

12 دمپايى 2 جفت

13 حوله يا لباس احرام 2 دست

14 كمربند احرام 1 عدد

ص:72

رديف شرح تعداد ملاحظات

15 هميان 1 عدد

16صابون بدون بو 1 قالب

17 قيچى كوچك 1 عدد

18 ناخن گير 1 عدد

19 ماشين خودتراش 1 عدد

20 تيغ در حد نياز

21 قاشق و چنگال از هر كدام 1 عدد

22 ليوان بلور 1 عدد

23 ليوان تاشو قابل حمل 1 عدد

24 سوزن و نخ در حد نياز

25 طناب و گيره لباس در حد نياز

ص:73

ص:74

پيگيرى نمايند.

ب- در مورد زائران تصادفى؛ مسؤولان كاروانها مى بايست ضمن گزارش فورى موضوع به ستادهاى حج و هيأت پزشكى و درصورت نياز و يا هماهنگى ستاد اطلاع دادن به خانواده مصدوم، نسبت به اعزام وى به بيمارستان هيأت پزشكى حج اقدام و بطور دائم و مستمر از مصدومين عيادت نمايند و نتيجه نهايى را به واحدهاى مزبور نيز اطلاع دهند.

ج- در مورد فوت شدگان؛ مسؤولان كاروانها موظفند كه مورد را بى درنگ به هيأت پزشكى و ستادهاى حج و خانواده متوفى به طور كتبى اطلاع دهند و اقدامات زير را جهت دفن متوفّى در عربستان سعودى يا اعزام جسد به ايران انجام دهند:

1- دريافت گواهى فوت و جواز دفن از هيأت پزشكى حج.

2- مراجعه به مؤسسه مطوّفين و واحد رفاه به منظور انجام كارهاى ادارى و ايجاد هماهنگى لازم.

3- منتقل نمودن جسد به وسيله آمبولانس هيأت پزشكى به محل دفن.

4- انجام مراسم تدفين با همكارى روحانيان محترم كاروانها و تشييع كنندگان.

5- درصورت ارسال جسد به ايران مى بايست پس از دريافت گواهى فوت، جهت گرفتن موافقت امير مكه مكرمه و يا امير مدينه منوره به ستاد (واحد رفاه) مراجعه نمود.

ص:75

6- پس از اخذ موافقت امير مكه و يا مدينه، مى بايست جهت مجوزهاى لازم به پليس و اداره جوازات مراجعه نمود.

7- پس از اخذ موافقتِ كليّه مقامات فوق الذكر، جسد به همراه مجوزهاى لازم به وسيله آمبولانس هيأت پزشكى به جده (بيمارستان المحجر) انتقال داده مى شود.

8- درصورت فوت شدن زائر هنگام اعزام كاروان به ايران، مسؤولان كاروان موظفند كه يكنفر خدمه جهت انجام كارهاى لازم به ستاد معرفى نمايند.

9- مديران محترم كاروانها موظفند، اشيا و وجوه نقدى زائران اعزامى به ايران يا فوت شدگان را درصورت نداشتن همراه درجه يك، طىصورت جلسه اى در حضور روحانى و بازرسى كاروان، به واحد اشياى گمشده و پيدا شده در ستاد تحويل دهند و يك نسخه ازصورت جلسه را در ايران براى پى گيرى و اخذ لوازم خود از اداره امداد و رفاه به خانواده متوفّى يا بيمار تحويل نمايند. درصورت داشتن همراه درجه يك (همسر، فرزند، پدر، مادر، برادر، خواهر) كليه وسايل به ايشان تحويل شود.

10- درصورتى كه زائرى به هر علت از كاروانى مفقود گرديد و تا روز اعزام كاروان پيدا نشد، مدير موظف است شخصاً يا به وسيله معاون، نسبت به جستجو با همكارى واحدهاى مربوطه ادامه دهند و تاصدور مجوز از طرف دفتر نمايندگى يا ستاد، حق ترك عربستان را ندارند.

ص:76

ص:77

كاروانها به اهميت مسؤوليت خويش در اين زمينه اعتقاد داشته و به آن عمل كنند، از گم شدن تعداد زيادى از زائران و اتلاف وقت، نيرو و سلامت ايشان و عزيزان امدادگر پيش گيرى مى شود. اهم وظايف كاروانها در همكارى با واحدهاى امداد و كاستن از ميزان گم شدگان بشرح زير است:

1- هيأتها اجاره منازل از دو سال قبل، نسبت به تهيه كروكى منازل، درمانگاهها، بيمارستانها و محلهاى انبار تداركات اقدام نموده اند كه در پيشبرد كار واحدهاى مختلف ستادى، تبليغى و يافتن محل استقرار كاروانها تأثير زيادى داشته، لذا يك نسخه از نقشه ساختمان محل استقرار كاروان، بيمارستان هيأت پزشكى و نزديكترين درمانگاه، براى استفاده كاروان در پاكت محتوى مدارك مربوط به مسكن در اختيار كاروانها قرار مى گيرد. با همه زحمتى كه براى تهيه اين كروكيها تحمل و تأكيدى كه براى استفاده آنها شده، متأسفانه تا كنون مورد توجه جدى كاروانها قرار نگرفته است. بنابر اين تأكيد مى شود براى جلوگيرى از گم شدن افراد و كاستن از حجم گم شدگان، در نخستين اقدام بر اساس نقشه و شاخصهاى مورد استفاده در آن، زائرين را نسبت به محل كاروان، حرمين شريفين، بيمارستان هيأت پزشكى و نزديكترين درمانگاه توجيه و براى استفاده بيشتر، آنها را در محل مناسبى نصب كنيد.

2- از زائرين بخواهيد درصورت امكان در ساعات گرم روز، از تردّد و رفت و آمد خوددارى كنند.

3- زائران محترم را نسبت به مسيرهاى تردد به حرم و شماره

ص:78

و ايستگاه اتوبوس مربوطه توجيه نماييد.

4- به زائران گرامى پيوسته توصيه نماييد كه كارت شناسايى و آدرس محل سكونت خود را هميشه همراه داشته باشند.

5- در مسير كاروان، در فواصل مختلف، پرچمها و علامتهاى مناسب حاوى شماره و محل دقيق كاروان نصب كنيد.

6- در بيت اللَّه الحرام، قبل از شروع طواف، افراد را نسبت به جهتها و شاخصهاى موجود توجيه و محل مناسبى را براى تجمع كاروان انتخاب نموده و تا پايان سفر آن را تغيير ندهيد.

7- با گروه بندى كردن، مسؤوليت افراد سالخورده و ناتوان را به نفرات با تجربه و جوان بسپاريد.

8- در حرمين شريفين امدادگران را كه با لباس آبى كاملًا مشخص هستند به زائران نشان داده و از ايشان بخواهيد درصورت گم شدن به آنها مراجعه كنند.

9- درصورت گم شدن افراد، شخصى را مأمور كنيد كه مرتب به واحد امداد مراجعه نموده و با يافتن و انتقال وى مانع از كندى كار امدادگران گردد.

10- در مشاعر مقدسه، زائران گروه خود را نسبت به جهتها و مسيرهاى تردد و خروجى كه به محل كاروان منتهى مى شود، با استفاده از شاخصهاى مناسب و معروف بين راه توجيه كنيد.

11- در منا زائران محترم را نسبت به بالن مركزى امداد (به رنگ

ص:79

پرچم جمهورى اسلامى ايران) و بالنهاى فرعى (به رنگ استان مربوطه) و پرچمهاى جمهورى اسلامى ايران كه دور تا دور منطقه استقرار چادرهاى ايرانى نصب گرديده و همچنين علائم و جهتهاى نصب شده در طريق المشاة كاملًا توجيه كنيد.

12- با توجه به سختى كار امداد، بخصوص در بيت اللَّه الحرام، به خدمه خود توصيه نماييد كه حتماً قبل از اعزام، به اندازه كافى استراحت نمايند تا در مدت همكارى دچار خستگى و بى خوابى نگردند.

13- به خدمه مورد نظر تأكيد نماييد كه استفاده از پيراهن آبى (امداد) تنها براى زمان همكارى با واحد امداد در نظر گرفته شده است.

بنابراين از پوشيدن آن به هنگام خريد و زيارت و غيره خوددارى نمايند.

14- متأسفانه مشاهده شده كه بعضى از خدمه با لباس كثيف و نامناسب (پيژامه- شلوار- روپوشى ...) به واحد امداد مراجعه نموده اند كه از همكارى آنان جلوگيرى و امتياز منفى براى مسؤول كاروان منظور گرديده است. بنابراين مقتضى است مديران محترم كاروانها نسبت به اين مهم اهتمام ورزند.

15- به منظور همكارى با واحد امداد در مكانهاى تعيين شده، يكى از خدمه با سابقه خود را در زمان مقرر، براى كمك اعزام داريد.

درصورت اقدام، بر توجه و دقت در موارد زير تأكيد مى شود:

الف- خدمه، با پيراهن آبى (رنگ لباس امداد) خود را در ساعت مقرر به دفتر مركزى امداد معرفى نمايند. داشتن شلوار سرمه اى الزامى نيست، ليكن آن را داشته باشند بهتر خواهد بود.

ص:80

ب- مدت فعاليت در واحد امداد مدينه منوره 5/ 3 ساعت و در واحد امداد مكه مكرمه 9 ساعت خواهد بود.

ج- در مدينه منوره فردِ معرفى شده در سه محل: 1- مقابل قبرستان بقيع 2- تقاطع مسجد غمامه 3- باب المجيديه قديم، زير نظر مسؤول امداد مدينه منوره فعاليت خواهد كرد و نيز در مكه مكرمه، در داخل و اطراف مسجد الحرام همراه با برادران امدادگر، زير نظر سر تيم حرم همكارى خواهد داشت.

د- خدمه مورد نظر را نسبت به برخورد متواضعانه و دلسوزانه با گمشدگان، كه عمدتاً پير و ناتوان هستند، كاملًا توجيه نموده و رعايت نظافت ظاهرى و اخلاق اسلامى را به ايشان تأكيد نماييد.

ه- مسؤوليت و نوع فعاليت و وظايف خدمه در رابطه با واحد امداد گمشدگان در مدينه منوره نيم ساعت و در مكه مكرمه، يك ساعت قبل از شروع فعاليت توسط مسؤولان مربوطه توضيح داده خواهد شد.

و- نظم و فعاليت يا تأخير و كم كارى خدمه معرفى شده، در ارزيابى عملكرد مسؤول گروه تأثير خواهد داشت.

ص:81

ص:82

دستورالعمل هاى بهداشتى در پيشگيرى بيماريها و خطراتى كه جان و سلامت زائران را تهديد مى كند و دشوارى هايى كه مانع انجامصحيح و به موقع اعمال حج مى گردد، لازم دانستيم ضمن يادآورى اهميت و نقش مسؤوليت مديران محترم كاروانها، نكاتى را در اين فصل يادآور شويم. بخشى از اين مطالب به منظور آموزش دادن به زائران و تذكرات به موقع به آنها و برخى ديگر به قصد رعايت توسط مجموعه كاركنان كاروانها و نظارت و پى گيرى چگونگى اجراى آنها مطرح مى گردد.

به اميد آن كه با احساس مسؤوليت مديران كاروانها و همكاران ايشان و نيز همه زائران بيت اللَّه الحرام ايرانى با سلامت و نشاط كامل و انجام به موقع مناسك حج و زيارت عتبات مقدسه و بهره گيرى معنوى از اين فيض عظيم موفق گردند و با تندرستى كامل و حج مقبول و سعى مشكور به آغوش پُر مهر خانواده هاى خود در ميهن اسلامى بازگردند.

ص:83

نام، سن، شماره گذرنامه، نشانى زائر در ايران، شماره پرواز، نوع بيمارى زائر، ميزان قند و فشار خون، نوع حساسيت، آسم، واكسيناسيون و از همه مهمتر گواهى پزشكى مبنى بر سلامتى زائر كه در حكم جواز سفر خواهد بود.

2- آگاه نمودن زائران از شرائط جوّى زمان حج، پرهيز از گرمازدگى، خوددارى از تردد در هواى گرم و ساعت پُر ازدحام كه اين موارد را خصوصاً افراد مسن و زنان بايد بيشتر رعايت كنند.

3- رعايت اصولصحيح بهداشتى در موارد تغذيه، آشاميدن، سكونت، نظافت شخصى و ... به زائران توصيه گردد.

4- تأكيد بر لزوم استفاده از دستنبد مچى در فصل حج، كه حاوى اطلاعات شخصى و بهداشتى مربوط به دارنده دستبند باشد.

5- از آنجا كه سفر بانوان باردار، به خصوص آنهايى كه ماههاى آخر باردارى را طى مى كنند ممنوع است، ضرورى است مديران از طريق دستيار زن، نسبت به اين مورد دقت كافى به عمل آورند و درصورتى كه موارد مشهودى از باردارى و يا زايمان در عربستان مشاهده گردد، در پرونده مدير كاروان منعكس و در بررسىصلاحيت آنها مدّ نظر قرار خواهد گرفت.

6- مديران كاروان موظفند موارد حاد پزشكى كه براى زائران كاروان پيش مى آيد؛ از قبيل سكته هاى مختلف يا جراحى هاى مهم و ساير مواردى كه ممكن است در مراسم حج جهت زائر مشكل ايجاد نمايد، را از زمان ثبت نام تا اعزام به حج تحت نظر داشته و مراتب را

ص:84

بلافاصله پس از توجيه زائران به اطلاع هيأت پزشكى حج برسانند.

بديهى است در اينگونه موارد تصميم نهايى به عهده پزشك خواهد بود.

7- اگر زائرانى به دلايلى نيازمند مراقبت هاى درمانى ويژه و مداوم هستند، به منظور پيشگيرى از مشكلات، لازم است نسبت به همراه داشتن توصيه هاى پزشكى خاص خود و احياناً داروها و غيره اقدام نمايند.

8- خانمها پس از مشورت با پزشك از قرص هاى ضد باردارى استفاده نمايند و لوازم بهداشتى نيز همراه داشته باشند.

9- در گرماى فوق العاده هوا در جدّه، مكه و مدينه (منا و عرفات) همراه داشتن يك قمقمه كوچك آب و يك بادبزن دستى و يك ليوان نشكن براى هر زائر ضرورى مى باشد.

10- تقريباً همه ساله مشاهده مى شود تعدادى از زائران هنگام حركت از منزل تا فرودگاه به همراه خود مقدارى غذا حمل مى كنند و گاهى حتى پس از پرواز از ايران به فرودگاه جدّه و حتى در فاصله فرودگاه جدّه تا مدينه يا مكه نيز از غذاى همراه خود استفاده مى كنند و اين كار سبب مسموميت غذايى آنان و مشكلات بعدى آن مى گردد.

لذا به نظر مى رسد،صرفنظر از ضرورت تذكر به زائران در مورد خوددارى از به همراه آوردن مواد غذايى فاسد شدنى، نظارت بر اين نكته و ممانعت از مصرف خوردنى هايى كه احتمالًا زائر به همراه خود آورده نيز لازم باشد.

ص:85

ص:86

وصابون پس از استفاه از توالت يا قبل از خوردن غذا، همچنين آشاميدن آب و مايعات كافى براى جبران تعريق سودمند است و نيز با توجه به احتمال گمشدن زائران و سرگردانى آنان توصيه به فاصله نگرفتن از محلّ استقرار كاروان ضرورى است.

ص:87

ص:88

اين كه خانم هاى ايرانى اغلب از چادر مشكى استفاده مى كنند، هنگام غروب و شب بايد بيشتر مراقبت نمايند تا مشكلى پيش نيايد.

شايسته است مديران محترم كاروان ها به طرق مقتضى، زائران ايرانى را به خطرات و حوادث رانندگى و ضرورت رعايت مقررات و احتياط دعوت نمايند.

ص:89

دارد مديران كاروان ها با كمك روحانيان محترم با برنامه ريزىصحيح، زمان انجام اعمال را طورى تنظيم كنند كه از رفت و آمدهاى انفرادى، گم شدن ها، گرمازدگى و ساير خطرات پيش گيرى شود.

ص:90

مى باشد، اگر شرايط محيط طورى باشد كه اين از دست دادن حرارت مقدور باشد؛ مثلًا درجه حرارت محيط كمتر از حرارت بدن باشد و يا لااقل جريان هوا و باد سبب خشك شدن عرق بدن و در نتيجه خنك شدن آن شود، خطرى متوجه انسان نخواهد شد. امّا در سرزمين حجاز بخصوص در مراسمى كه با ازدحام جمعيت همراه است؛ مثل طواف، سعى بين صفا و مروه، پياده روى در هواى گرم و آفتاب بدون استفاده از چتر، رمى جمرات و توقف در قربانگاه و مانند اينها. اين تبادل حرارت گاهى غير ممكن مى شود و در نتيجه درجه حرارت بدن كه همواره بايد در 37 درجه سانتيگراد ثابت باشد بالا مى رود و معمولًا به 39 درجه و بالاتر از آن مى رسد در اين حال شخص به حال اغما مى افتد و اگر به سرعت نجات داده نشود مرگ فرا خواهد رسيد.

در بخش هاى گرمازدگى، گرمازدگان را در وان آب يخ قرار داده با ماساژ بدن و پيشانى با آب يخ، درجه حرارت بدن گرمازده را در عرض ده دقيقه پايين مى آورند و وقتى درجه حرارت بدن به 2/ 38 درجه رسيد بيمار را از وان خارج مى كنند و در جاى خنك درمان او را ادامه مى دهند.

از آنجا كه تأخير در انتقال گرمازدگان به مراكز درمانى و دير رسدن به اينگونه بيماران، خطر مرگ سريع را به دنبال دارد. لذا لازم است مديران زائران خود را به هيچ وجه در معرض خطر گرمازدگى قرار ندهند و همانگونه كه پيشتر اشاره شد، با آشاميدن مكرّر آب، آب زدن به سر وصورت، باد زدن، خوددارى از رفت و آمد در آفتاب و در ساعات گرم روز، اجتناب از حضور در ازدحام جمعيت، خوددارى از رفت و آمد انفرادى، به خصوص هنگامى كه احتمال گم شدن وجود داشته باشد

ص:91

سلامت خود را حفظ كند و به محض احساس گرماى زياد و بى حالى با پايين آوردن درجه حرارت بدن؛ مثلًا به كمك نوشيدن آب خُنك يا كم كردن لباس، پاشيدن آب فراوان به بدن و باد زدن، خود را از خطر نجات دهند.

خوب است مديران محترم كاروان ها در مواقع مختلف با تذكر اين نكات، زائران را با روش هاى پيش گيرى از گرمازدگى و نيز خطرات گرمازدگى آشنا سازند و عملًا در برنامه هاى اعمال حج و رفت و آمدهاى گروهى، مسائل ذكر شده را مراعات و بر انجام دقيق آن شخصاً نظارت نمايند.

ص:92

يك خطر جدّى مطرح مى نمايند. لذا لازم است كليه زائران و كاركنان كاروان ها در رعايت دستور العمل هاى بهداشتى كه نمونه هايى از آنها ذكر شده و مى شود، با احساس مسؤوليت كامل بكوشند.

ص:93

آب يخ و نوشابه سرد و خوددارى از خوردن غذاهاى سنگين، چرب و سرخ كرده به درمان بيمارى كمك نمود و همچنين با استراحت كافى و پرهيز از رفت و آمد بيجا در كوچه و بازار و خستگى، زمينه بهبودى را فراهم نمود در ضمن بايد مواظب بود كه هنگام عطسه و سرفه حتماً جلوى دهان وبينى را با دستمال بگيرند و ديگران را مبتلا نسازند و بالأخره خوب است تكرار كنيم بهترين داروى سرماخوردگى استراحت و نوشيدن مايعات گرم كافى است.

ص:94

1- تعريق زياد و كاهش آب بدن، راه چاره آن، جبران آب از دست رفته، با نوشيدن مكرر آب است حتى درصورت عدم احساس تشنگى.

2- غذاهاى بدون باقيمانده سلولزى، اين مشكل با مصرف ميوه هايى، مثل پرتقال و افزايش سبزيجات در غذا و استفاده از نان هايى كه آرد آنها كمى سبوس دارد، بطور نسبى قابل اصلاح است.

3- نوشابه هاى قابض حاوى كارامل كه معمولًا مورد علاقه زائران است.

4- چاى پر رنگ.

5- مصرف زياد موز، به خصوص موزهايى كه كاملًا رسيده نيستند.

6- نرفتن به موقع به توالت يا عجله در دفع؛ يكى از مناسب ترن زمان هاى دفع، زمان پس ازصرف غذا است.

ص:95

همين مسأله مشكلاتى را به دنبال دارد؛ از جمله محل آشپزخانه كاروانها غالباً در حياط خلوت يا بام ساختمان و يا در فضاى سرپوشيده ديگرى است كه به عنوان آشپزخانه ساخته نشده. همچنين محل انبار، تعداد توالت ها، دستشويى ها، حمام ها، وضعيت فاضلاب محل رختشويى و مانند اينها، پاسخگوى نياز بهصورت مطلوب نيست. با وجود اين، رعايت نكاتى مى تواند به رفع مشكلات كمك و از پيدايش برخى خطرات پيشگيرى نمايد:

ص:96

ندارد بلكه اگر آب لوله كشى كافى نباشد و از آب حمل شده در تانكرها هم استفاده شود، بايد در برابر هر 1000 ليتر آب (يك متر مكعب) آب كلرينه نشده يك قاشق مرباخورى (5 گرم) پُركلرين را در مقدارى آب حل كرده به داخل آب انبار بريزند؛ به عبارت ديگر مثلًا اگر از يك تانكر 14000 ليترى، آب به داخل آب انبار تخليه مى شود همزمان با تخليه، ريختن 14 قاشق مربا خورى پُركلرين به داخل آب انبار ضرورى مى باشد. مأمورين بهداشتى در هر بار مراجعه به كاروان مقدار كلر باقيمانده آب مصرفى را با دستگاه كلر سنج اندازه گيرى خواهند نمود و خدمه كاروان ها را راهنمايى خواهند كرد. مجدداً يادآور مى شود كه كلرينه كردن آب بايد هميشه، همزمان با تخليه آب از تانكر انجام شود.

تذكر 2:

قبل از ورود و استقرار زائران در ساختمان، لازم است خدمه پيش پرواز، درصورت عدم مراجعه مأمورين بهداشتى، با مراجعه به نزديكترين واحد بهداشتى- درمانى هيأت پزشكى حج يا به گروه بهداشت مستقر در بيمارستانهاى مركز، نسبت به تهيه پركلرين و مواد ضدعفونى كننده لازم براى دستشويى ها و تهيه پوسترهاى بهداشتى و نصب آنها در جاهاى مناسب اقدام نمايند.

ص:97

سلامت زائران خطرات جدّى داشته باشد. ممكن است برخى از زائران به دلايلى در رعايت نظافت محل هاى ذكر شده، دقت كافى نداشته باشند. امّا از آنجا كه استفاده تعداد زيادى از زائران با شرايط جسمى، عادات، آلودگى هاى احتمالى و نيز رفتار بهداشتى مختلف از آنها، ممكن است سبب بروز گرفتارى ها و شيوع بيمارى ها شود، لذا بهداشت اين قسمت هاى ساختمان را بايد به عنوان محل هاى بسيار مهمّ، بطور جدّى و مداوم تحت نظر داشت و همه روزه بايد محوطه مربوطه را با آب و پودرهاى پاك كننده شستشو داد و از بكار بردن جاروب به كار گرفته شده در توالت، براى شستشوى راهروها جداً خوددارى نمود.

ريختن مواد ضدعفونى كننده در داخل كاسه توالت و اطراف آن، مفيد است. مأموران بهداشتى هنگام تحويل اين مواد، راهنمايى لازم را خواهند نمود. مع الوصف اگر از كرئولين براى اين مقصود استفاده مى شود محلول 5 درصد آن را بايد تهيه و بكار گرفت؛ به اين ترتيب كه در يك ظرف 1 پيمانه از اين ماده را، در تقريباً 20 پيمانه آب ريخت و با وسيله اى مثل آفتابه، آن را در داخل كاسه توالت و محوطه اطراف آن پاشيد.

براى ضدعفونى كردن حمام، وان حمام، و راه روهاى اطراف دستشويى ها مى توان از محلول كلردار به روش زير استفاده كرد، ابتدا در يك سطل (10 ليتر) آب ريخته و يك قاشق مرباخورى (5 گرم) گرد پركلرين ريخته و سپس با اين محلول كف محوطه حمام و دستشويى ها را بشوييد. در هر توالت و حمام، قرار دادن يك ظرف زباله دردار، كه لااقل روزى يكبار تخليه شود، ضرورى است. كنار دستشويى ها لازم

ص:98

است به اندازه كافى حوله كاغذى يا دستمال كاغذى وجود داشته باشد و به هر حال قرار دادن حوله معمولى در دستشويى ها و حمام ممنوع است.

نكته مهم:

هميشه بايد به مقدار كافىصابون در تمام دستشويى ها وجود داشته باشد.

ص:99

شستشوى ملافه ها و روبالش ها بايد بطور مرتب و تقريباً هفته اى دو بارصورت گيرد. گاهى ممكن است به دليل تعريق بيش از اندازه، تعويض ملافه ها به فاصله كمتر نيز ضرورت پيدا كند. لازم است زائران پس از استراحت و برخاستن از خواب، رختخواب هاى خود را جمع كنند.

محلصرف غذا بايد جدا از اتاق هاى زائران باشد و بطور كلّىصرف غذا در اتاق ها درست نيست.

نكته بسيار مهم:

متأسفانه در ميان زائران، كسانى وجود دارند كه هنوز نتوانسته اند عادت زشت و زيان بخش سيگار كشيدن را ترك نمايند.

سيگار كشيدن، حتى اگر بر اساس فتاوى موجودصريحاً تحريم نشده باشد، با انجام چند گناه آشكار و آزار دهنده توأم است. ضرر رساندن به خود، مزاحمت و آزار همسفران و اسراف و اتلاف مال، نمونه هاى واضحى از گناهانى است كه معمولًا معتادان به سيگار مرتكب مى شوند.

به هرصورت،صرفنظر از زشتى اين عمل، لازم است به زائرانى كه گرفتار اين بلاى خانمانسوز هستند تذكر داده شود كه به هيچ وجه در داخل اتاق ها مجاز به سيگار كشيدن نيستند.

ص:100

آنها از دستگيره ها و نيز دست زدن به نرده ها، لازم است نسبت به ضد عفونى كردن دستگيره ها و نرده هاى مورد اشاره اقدام شود.

يك روش آسان براى اين منظور، استفاده از محلول 5% دتول است؛ به اين ترتيب كه حدود نصفِ يك پيمانه دتول را در 5/ 9 پيمانه آب حل كرده به كمك دستكش، ابر يا دستمالى را در آن قرار داده خيس مى كنيم سپس ابر يا دستمال را روى تمام دستگيره ها و نرده ها مى ماليم.

ص:101

رختشويى اختصاص داد، در اينصورت زائران نبايد از دستشويى ها جهت رختشويى استفاده نمايند.

همچنين شايسته است با توجه به امكانات، محل مناسبى براى آويختن رخت هاى شسته و خشك كردن آنها پيش بينى شود تا زائران تنها از همان محل براى اين منظور استفاده نمايند.

ص:102

و درست كار كنند.

داخل يخچال و فريزر هم بايد كاملًا تميز باشد. از قرار دادن مواد غذايى بهصورتى كه، ديگر مواد غذايى موجود در آنها را آلوده كند، بايد خوددارى كرد. در ضمن انباشتن مقدار زيادى مواد غذايى روى يكديگر، مانع رسيدن سرماى كافى به بخشى از آن و سبب فساد آن خواهد گرديد.

گوشت هاى آماده مصرف را بايد در بسته بندى مناسب در داخل فريزر قرار داد.

توجه:

هنگامى كه مقدار قابل توجهى برفك در فريزر يخچال توليد مى شود، انتقال سرما با اشكال توأم خواهد بود لذا بايد نسبت به برطرف كردن برفك اقدام نمود.

نكته مهم:

نگهدارى مواد غذايى پخته شده مازاد بر مصرف، در داخل يخچال و فريزر، براى استفاده بعدى ممنوع است.

ص:103

زيادى بهصورت يكجا پيش بينى نشده است، مع الوصف لازم است با توجه به شرايط، دقت بيشترى در نظافت و بهداشت آشپزخانهصورت گيرد. مهمترين نكاتى كه قطعاً بايد در شرايط فعلى ساختمانها مراعات شود عبارتند از:

الف: پاكيزگى همه قسمتهاى آشپزخانه:

پاكيزه نگاه داشتن آشپزخانه، جز با نظافت و شستشوى مكرر با آب و مواد پاك كننده، جمع آورى سريع زباله و مواد زايد، خوددارى از قرار دادن وسايل اضافى در آشپزخانه و كنترل رفت وآمد، جلوگيرى از ورود افراد ديگر (به جز كاركنان آشپزخانه) ميسّر نيست.

ب: جلوگيرى از ورود مگس و حشرات:

شايد بسيارى از آشپزخانه هاى كاروان، به دلايلى كه پيش از اين ذكر شد، از پيش به اين منظور آماده نشده باشند، اما به هر حال به محض اين كه محلى نام آشپزخانه به خود گرفت، بايد در حد افراط و وسواس نسبت به پاكيزگىِ عمومىِ آن كوشيد و به هر طريق كه لازم باشد، از ورود مگس به داخل آن بطور كامل جلوگيرى به عمل آورد.

ورود مگس به آشپزخانه به معناى ورود آلودگى و خطر بيمارى و مرگ است. لذا به هيچ عنوان نبايد پنجره هاى يا درهاى تورى را باز گذاشت.

همچنين با سرپوشيده نگاه داشتن زباله و قرار ندادن مواد غذايى در جايى كه استفاده از آن ميسّر شود، بايد خطر آلودگى به وسيله مگس را

ص:104

برطرف كرد و نيز بايد درصورت ضرورت، با دقت كافى بدون آن كه ظرفى يا ماده غذايى و وسيله اى كه با غذا سروكار دارد آلوده شود، از حشره كش مناسب استفاده نمود.

ج: مناسب بودن مجارى فاضلاب:

مجارى فاضلابِ آشپزخانه بايد سرپوشيده باشد و فاضلاب اصلى به نحوى هدايت شود كه به هيچ وجه محيط اطراف را آلوده نكند بسيار ديده مى شود كه فاضلاب آشپزخانه هاى كاروان ها به داخل كوچه و خيابان رفته و فضايى را آلوده نموده است.

د: بهداشت محلّ ظرفشويى:

محل مناسب براى ظرفشويى، بايد پيش بينى شود، به نحوى كه اين محل از قسمت تهيه و طبخ مواد غذايى به طور كامل جدا باشد.

فاضلاب محل ظرفشويى بايد به نحوصحيح دفع شود و از آلوده كردن اطراف آن جلوگيرى گردد.

ه: بهداشت ظروف زائران و وسايل آشپزخانه:

پس از شستشوى اوليه ظروف زائران؛ يعنى پس از آن كه آنها را با آب گرم و مواد پاك كننده شستشو دادند و آبكشىِ اوليه انجام شد، بايد ظروف را در داخل تشت يا ظرف مناسبى قرار داد و در آن محلولى از

ص:105

پركلرين شامل 5 گرم (1 قاشق مربا خورى) پركلرين به ازاى هر 10 ليتر آب (يك سطل يا نصف يك حلب بزرگ) ريخت و پس از 20 دقيقه تا نيم ساعت ظروف را از آن خارج نمود و مجدداً با آب پاكيزه آبكشى كرد و در محل مناسبى قرار داد. تا آب آن بچكد و ظروف خشك شوند. روى ظرف خشك شده را بايد با پارچه تميز پوشاند و از دسترس مگس و گرد وغبار محفوظ داشت، به طور كلّى استفاده از ظروف تَرَك دار و آسيب ديده ممنوع است.

ديگ ها و ظروف بزرگ آشپزخانه را نيز بايد پس از استفاده، به خوبى با آب گرم و مواد پاك كننده پاكيزه كرد و پس از آبكشى در جاى مناسبى بهصورت وارونه قرار داد، همچنين ساير وسايل كار؛ مثل كفگير و ملاقه و غيره را نيز بايد كاملًا پاكيزه ساخت.

گفتنى است كه استفاده از ظروف مسى قرمز (سفيد نشده) و ظروف ترك دار، كاردهاى درزدار، كفگير و كفگير بره دو تكه (داراى ميخ پرچ) مجاز نيست.

تخته گوشت خردكنى بايد سالم و بدون ترك باشد و پس از هر بار استفاده و پاكيزه كردن و شستن، روى آن را با نمك نرم فراوان بپوشانند براى خرد كردن خيار و پياز و غيره نبايد از تخته گوشت خردكنى استفاده شود بلكه براى اين منظور لازم است تخته ديگرى تهيه شود.

و: دفع بهداشتى زباله آشپزخانه:

زباله آشپزخانه را بايد به طور مرتب و بى وقفه از محيط

ص:106

آشپزخانه خارج كرد و در داخل كيسه هاى زباله، كه سر آن بسته شده باشد يا در داخل ظروف زباله دردار، ريخت.

بسيار ديده مى شود كه كارتن هاى مقوايى مربوط به مرغ و گوشت و ميوه، به همانصورت داخل ظروف زباله ريخته مى شود و به همين دليل سطلهاى زباله اغلب زود پر مى شوند و درِ آنها باز مى ماند. لذا مقوا و جعبه و نظاير آنها را بايد ابتدا كمى فشرد و به هر حال طورى در ظروف زباله قرار داد كه سبب بازماندن درب سطل زباله نشوند.

ز: شستشو و ضدّ عفونى كردن آشپزخانه:

در آشپزخانه به جز آب پاكيزه و بهداشتى، آب ديگرى به هيچ منظور نبايد به كار رود حتى براى شستشوى كف و ديوار آشپزخانه. ليكن خوب است هر روز يك بار پس از شستشو و پاكيزه سازى كامل، محوطه آشپزخانه با محلول پركلرين به وسيله جاروى پاكيزه يا (تى) ضد عفونى شود.

محلول پركلرين را همانطور كه براى ضدعفونى كردن ظروف گفتيم، به اين ترتيب مى توان تهيه نمود: در يك سطل آب (10 ليتر آب)، يك قاشق مرباخورى (5 گرم) گَرد پركلرين مى ريزيم و از اين محلول براى ضدعفونى كردن كف آشپزخانه استفاده مى كنيم.

در خاتمه اين بحث، تذكر اين نكته سودمند است كه آشپزخانه بايد تميزترين قسمت ساختمان باشد.

ص:107

ص:108

ص:109

در تهيه و توزيع غذا نقش دارند لازم تر است؛ زيرا بعضى آلودگى ها وجود دارد كه ممكن است ديگران را به شدت بيمار كند.

در طول سفر حج با توجه به گرمى هوا، حالات جسمى زائران و فراهم بودن شرايط بيمارى، اهميت رعايت نظافات شخصى كاركنان قسمت تغذيه كاروان بيشتر است. هيچ كس بدون داشتن كارت معاينات بهداشتى نبايد در كار تهيه و توزيع مواد غذايى دخالت كند.

بعضى از زائران علاقه مندند اوقات بيكارى را در آشپزخانه ومحلصرف غذا بگذرانند و به كاركنان قسمت تغذيه كمك كنند، گرچه آنها با نيت خير مايل به اين خدمت هستند اما از نظر مقررات و دستورالعمل هاى بهداشتى قبل از معاينات، آزمايشات وصدور كارت بهداشتى نبايد از چنين افرادى استفاده شود.

كاركنان قسمت تغذيه كاروان، بايد به نكات زير با وسواس و جديت كافى توجه داشته باشند:

1- ناخن ها بايد هميشه كوتاه باشد، بعد از خروج از مستراح همچنين قبل از شروع كار و پس از هر بار دست خود را با آب وصابون يا با آب و مواد شوينده (مايع ظرفشويى يا پودر رختشويى) به خوبى و به كمك برس ناخن بشويند.

2- موى سر وصورت آنها هميشه كوتاه باشد.

3- روزى لااقل يكبار قبل از شروع كار دوش بگيرند و لباسهاى خود را عوض كنند.

4- لازم است هنگام كار از روپوش سفيد يا روپوش با رنگ

ص:110

روشن استفاده كنند و افرادى كه در آشپزخانه كار مى كند ملبس به لباس كار سفيد و كلاه باشند.

5- جوشهاى صورت و بدن، همچنين بريدگيهاى دست منبع ميكروبهاى خطرناك است. لذا به هنگام وجود بريدگى در دستها هرگز نبايد به مواد غذايى و ظروف آن دست زد.

نظافت مرتب كاركنان امور تغذيه كاروان، بسيار مهم و الزامى است، هرگونه دستكارى بينى، دست زدن به در و ديوار و اشياى متفرقه به هنگام كار، خطر آلودگى مواد غذايى و انتقال بيماريها را به دنبال دارد.

گرچه اميد مى رود در اين سفر الهى، كسى به خود اجازه سيگار كشيدن و پيروى از دستورات شيطان را- به منظور آزار رساندن به ديگران،صدمه زدن به سلامت خود و اسراف- ندهد با وجود اين توصيه مى كنيم اگر كسانى باشند كه هنوز از اسارت سيگار آزاد نشده اند، در هنگام كار سيگار نكشند.

مواظب گرمازدگى و تعريق بدن باشيد:

در حجاز هوا گرم است اما در آشپزخانه و آبدارخانه كاروان هوا گرمتر و گاهى غير قابل تحمل است. سعى كنيد با بادزدن به خود، نوشيدن آب فراوان (البته آب خيلى سرد نبايد نوشيد)، چاى كم رنگ، خوردن مقدار كافى نمك (همراه غذا، دوغ) هم از گرمازدگى جلوگيرى كنيد و هم آب و نمك از دست رفته از بدن را جبران نماييد (البته كسانى كه فشار خون بالا يا ناراحتى هاى كليه دارند، بايد از خوردن نمك اضافى

ص:111

خوددارى كنند). براى آن كه به هنگام كار در محيط گرم آشپزخانه گرفتار و عرق سوز نشويد، روزى يكى دو بار دوش بگيريد و از پودر تالك به نقاطى كه اولين نشانه هاى عرق سوز را در آن مشاهده مى كنيد بزنيد.

ضمناً سعى كنيد كه تمام لباسهاى زير شما پنبه اى باشد و الياف پلاستكى نداشته باشد.

ص:112

مديران محترم كاروانها نمايندگان خود را موظف كنند آخرين اجناسى را كه تحويل مى گيرند مرغ و ماهى و گوشت باشد به طورى كه پس از دريافت اين مواد، بدون آن كه كوچكترين توقفى داشته باشند، از كوتاهترين و سريع ترين راه ممكن به كاروان بازگردند و بى درنگ مواد فاسد شدنى ذكر شده را به فريزر منتقل نمايند و سپس در مورد جابجايى حبوبات، پياز، سيب زمينى، روغن و مانند اقدام كنند.

ص:113

(مثلًا جعفرى كه روى غذاهاى مختلف براى تزيين مورد استفاده قرار مى گيرد) و خيارى كه با پوست خورده مى شود بايد ضدعفونى شوند با توجه به شرايط حجاز، روش زير براى ضدعفونى مطمئن و آسان است.

در مقابل هر يك حلب آب (20 ليتر) 2 قاشق مربا خورى (10 گرم) پركلرين در آب ريخته و سبزيجات را مدت 15 تا 20 دقيقه در آن غوطه ور كنيد و سپس با آب سالم بشوييد. لازم است قبل غوطه ور كردن آنها در آب كلردار مورد اشاره، ابتدا گِل و لاى آن را به خوبى پاك گردانيد.

ص:114

كه بطور نسبى از انجماد خارج شد، مى توان آنها را قطعه قطعه كرد و شست. لذا موقع دست به كار شدن براى آماده سازى آنها نزديك زمان طبخ است.

در مورد گوشت هم چه گوشت بى استخوان و بسته بندى شده و چه گوشت گوسفند بهصورت لاشه عرضه مى شود، بايد زمانى دست به كار شد كه بتوان آن را پاك كرد يا بريد. پس به هيچ وجه درست نيست كه لاشه ها را از يك شب قبل بيرون از فريزر قرار دهند و زمانى دست به كار شوند كه اعماق لاشه هم از انجماد خارج شده و مقدمات فساد از سطح گوشت شروع شده است.

ص:115

شير آن ها را ندانسته پرتاب مى كنند همين كار سبب پيدايش درزهاى بسيار كوچك در قوطى و ورد هوا به داخل آن و فساد آن مى شود.

مسأله ديگر نحوه توزيع شير است؛ گاهى ديده مى شود قوطيهاى شير را باز كرده و در ليوانهاى زائران از همان شير مى ريزند در حالى كه شير در اين حالت نيم گرم و كاملًا نامطبوع و گاهى حتى مُهوّع است. لذا لازم است در كاروان ها شير را داغ كرده، توزيع نمايند و در غير اينصورت بر اساس تمايل زائران، سرد توزيع كنند.

ص:116

زيرا علاوه بر آلودگى سطحى معمولى، روى پوست سيب، مواد شيميايى خاص كه با عنوان نگهدارنده مصرف شده وجود دارد.

ص:117

ص:118

كافى براى زائران استفاده شود و تا جاى ممكن دوغ جايگزين نوشابه گردد.

ص:119

ص:120

جدى كه در طول سفر حج سلامت و جان زائران را تهديد مى كند، پيشگيرى نمايند.

الف- انتخاب مواد اوليه سالم:

هيچيك از مواد اوليه غذايى نبايد فاسد يا مشكوك به فساد باشد.

با توجه به توصيه هاى قبلى، انتظار مى رود با دقت در حمل و نقل و نگهدارى مواد غذايى، مسأله فساد مواد اوليه مطرح نباشد. با وجود اين، خوب است هر نوع ماده غذايى را قبل از مصرف بررسى كنيد و تنها اگر از سلامت آن مطمئن شديد مورد استفاده براى طبخ و تهيه غذا قرار دهيد.

ب- طبخ كامل غذا:

غذا را بايد كاملًا پخت، گاهى ديده مى شود بعضى از مواد غذايى، بخصوص مرغ را قبل از آن كه كاملًا بپزد (از بيم آنكه مبادا در اثر پختن كامل، در توزيع آن مشكل ايجاد شود) به همينصورت ميان زائران توزيع مى كنند. اين كار غلط است و خطر آلودگى و بيمارى زايى دارد.

ج- غذاى پخته بلافاصله پس از طبخ مصرف شود:

يك قاعده كلى كه در اينجا مى توان عنوان كرد، اين است كه غذاى پخته و آماده، يا بايد كاملًا داغ (بالاى 70 درجه)؛ يعنى روى آتش

ص:121

نگهدارى شود يا كاملًا سرد (يعنى كمتر از 5 درجه سانتيگراد و داخل يخچال)، البته همانطور كه پيشتر اشاره شد، نگهدارى غذاهاى پخته در يخچال، از وعده اى براى وعده ديگر در طول سفر حج ممنوع است.

د- غذاى پخته شده را بايد دوبار حرارت داد:

در مراسم حج، بر نگهدارى غذاى پخته در يخچال و مصرف بعدى آن، اجازه داده نمى شود، با اين حال اگر در جاى ديگر قرار باشد غذاى پخته نگهدارى شده در يخچال دوباره مصرف شود، لازم است قبل از مصرف حدود 10 دقيقه آن را بجوشانند.

ه- رابطه بين غذاى پخته و نپخته قطع شود:

اين مطلبى است بسيار مهم، به خصوص در مورد مرغ و ماهى؛ زيرا بسيارى از مسموميت هاى غذايى كه عامل آنها ميكروب هاى دسته سالمون لا، استرپتو كوك هاى، و يبريوپا را هموليتيكوس و مانند اينها است، تنها به همين دليل كه غذاى پخته يا سرخ نشده مجدداً با ظروف و وسائلى كه قبلًا در آنها غذاى نپخته قرار گرفته بود تماس پيدا كرده، اتفاق مى افتد.

و- رعايت بهداشت فردى:

همانطور كه قبلًا گفته شد، رعايت اصول بهداشت فردى توسط

ص:122

تمام كسانى كه در تهيه، طبخ، شستشوى ظروف و توزيع غذا نقشى دارند، بايد با جديت كامل مراعات شود.

ز- شستشوى آشپزخانه:

تمام قسمت هاى آشپزخانه و آبدارخانه بايد كاملًا پاكيزه و به دور از هرگونه آلودگى باشد، اين پاكيزگى، حتى شامل چيزهاى جزئى و كم اهميتى مثل قاب، دستمال و چيزهايى از اين قبيل نيز مى شود.

ح- دفع مگس، سوسك و موش:

در محل نگهدارى مواد اوليه و محل تهيه و طبخ و توزيع غذا، هيچ يك از حشرات، به خصوص مگس و سوسك و همچنين موش نبايد امكان حضور داشته باشند.

ط- آب سالم:

در آشپزخانه براى هر بار مصرفى، حتى شستشوى كف محوطه آشپزخانه و نيز راهروها و غيره به جز آب سالم بهداشتى هيچ نوع آب مشكوكى قابل مصرف نيست.

ى- پاكيزگى كامل ظرفها و وسائل:

پيش از اين، در اين باره توضيح داديم و درباره اهميت آن و لزوم

ص:123

خوددارى از مصرف ظروف ترك دار و لب پريده بحد كافى توصيه كرديم.