ص:2

ص:3

ص:4

ص:5

ص:6

ص:7

ص:8

ص:9

ص:10

ص:11

ص:12

شده است، ولى آن كار مقصود نهايى نبود و هميشه به دنبال فرصتى بودم كه بتوانم مجموعه اى از مسائل مورد نياز بانوان در عمره و حج را به چاپ برسانم. خوشبختانه در سال گذشته «مناسك حجّ، ويژه بانوان» كه دربردارنده حدود 500 مسأله مورد نياز بانوان در حجّ مى باشد، به سبكى جديد و نثرى روان تدوين شد و در اختيار علاقمندان قرار گرفت.

سپس معاونت محترم آموزش و تحقيقات بعثه مقام معظّم رهبرى تهيه مناسك عمره ويژه بانوان را نيز پيشنهاد دادند كه به لطف الهى اين كار نيز به انجام رسيد و به شكل حاضر به محضر تمامى خواهران گرامى تقديم مى شود. اميد آن كه مورد استفاده قرار گيرد.

از آنجا كه اين دو كتاب اولين كار در اين راستا است قطعاً خالى از نقص و عارى از عيب نيست، لذا از خوانندگان محترم خواهشمنديم با ارسال پيشنهادها و نظرات اصلاحىِ خود، ما را در تكميل اين اثر يارى دهند.

ص:13

2- نوشته حاضر، مطابق با فتاواى حضرت امام خمينى قدس سره همراه با حواشى هفت تن از مراجع معظم تقليد- دامت بركاتهم- مى باشد، اميد است در آينده، اين مناسك مطابق با فتاواى ساير مراجع محترم نيز آماده و منتشر گردد.

3- جهت حفظ اختصار در حواشى كتاب، تنها به آوردن لقب معروف مراجع معظّم تقليد- دامت بركاتهم-، اكتفا شده است.

4- براى دستيابى به منابع اصلى و اطمينان بيشترِ مطالعه كنندگان، آدرس مسائل از تحرير الوسيله و مناسك مُحشّاى حضرت امام خمينى قدس سره در پايان هر مسأله، با رمز «م» به نشانه «مسأله» و «س» به نشانه «سؤال»، همراه با شماره مسأله آمده است.

5- هر چند در نگارش اين كتاب سعى شده از به كار بردن اصطلاحات و لغات مشكل و نامأنوس پرهيز شود، ليكن لغات و اصطلاحاتى كه ناگزير از آوردن آنها بوديم، در پايان كتاب، همراه با معناى آنها و گاهى توضيح مختصرى با عنوان «اصطلاحات و لغات» آورده شده است.

6- اين مناسك براى استفاده بانوان و دختران نوشته شده و براى مردان و پسران قابل استفاده نيست، چون در موارد بسيارى وظيفه آنان با آنچه در اين كتاب آمده، تفاوت دارد.

7- اين نوشته، هر چند دربردارنده مسائلى است كه غالباً بانوان در عمره مفرده به آنها نياز دارند ولى هرگز آنان را از شركت

ص:14

در جلسات آموزشى روحانيون كاروانها بى نياز نمى كند، چون برخى از نكات عملى و راهكارهاى ويژه براى بهتر انجام دادن اعمال عمره مورد نياز است كه در آن جلسات مطرح مى شود.

رَبَّنا تَقَبَّلْ مِنَّا إنَّكَ أَنْتَ السَّميعُ العَليمْ

محمّد حسين فلاح زاده ابرقويى

بهار 1379 ه. ش.

ص:15

ص:16

ص:17

ص:18

[2] كسانى كه از مكّه دور هستند (شانزده فرسخ شرعى و بيشتر از آن) و وظيفه آنان «حج تمتّع» است، عمره اى كه بر آنان واجب مى شود، همراه با حج است و «عُمره تمتّع» نام دارد.

(مناسك،ص 96، اقسام حجّ)

[3] كسى كه مى خواهد به شهر مكّه برود، واجب است با احرام وارد شود و براى احرام هم بايد نيّت «عُمره» يا «حج» داشته باشد، و اگر وقت حج نيست، واجب است براى «عُمره مُفرده» محرم شود وبقيه اعمال آن را بجا آورد «(1)».

(م 172)

ص:19

ص:20

* احرام: در يكى از ميقاتها؛ مثلًا جُحفه و مسجد شَجَره يا بيرون منطقه حرم.

* طواف: در مسجدالحرام، به دور كعبه.

* نماز طواف: در مسجدالحرام، پشت مقام ابراهيم.

* سعى: فاصله بين دو كوهِصفا و مروه، كه امروزه بهصورت سالنى ساخته شده است.

* تقصير: مكان معينى ندارد.

* طواف نساء: در مسجدالحرام، به دور كعبه.

* نماز طواف نساء، در مسجد الحرام، پشتِ مقام ابراهيم.

(مناسك)

تفصيل هر يك از اينها خواهد آمد.

ص:21

ص:22

[8] كسانى كه با هواپيما به جدّه مى روند، نمى توانند از جده يا تَنْعيم «(1)» محرم شوند، بلكه بايد به يكى از ميقات ها؛ مثلًا جحفه بروند و از آنجا محرم شوند و اگر از مدينه بروند، بايد از مسجد شجره محرم شوند.

(م 222)

[9] اگر شخصى در مكه باشد و بخواهد عمره مفرده بجاآورد لازم است به خارج حرم؛ مثلًا تنعيم برود و از آنجا محرم شود.

(م 227)

[10] كسانى كه از مدينه به مكّه مى روند، بنابراحتياط واجب «(2)»

ص:23

بايد در داخل مسجد شجره مُحرم شوند و احرام در خارج مسجد، هرچند نزديك آن باشد،صحيح نيست.

(م 202، 205 و 222)

[11] درصحّت احرام، طهارت شرط نيست؛ يعنى كسى كه وضو ندارد يا غسل بر عهده اش مى باشد احرامش اشكال ندارد، پس زن حائض «(1)» يا مُستَحاضَه هم مى تواند در همان حال محرم شود ولى نسبت به احرام در مسجد شجره احكام خاصى دارد كه در مسأله بعد خواهد آمد.

(م 288)

[12] وظيفه زن حائض نسبت به احرام در مسجد شجره:

الف: مى تواند بانذر قبل از ميقات محرم شود؛ مثلًا در مدينه.

ب: اگر بانذر محرم نشده است مى تواند «(2)» درحال عبور از مسجد محرم شود ولى نبايد در مسجد توقف كند.

(م 203 و 217 و 232)

ج: اگرنتواند درحال عبور درمسجد شجره محرم شودو نمى تواند تا وقت پاك شدنصبر كند، احتياط واجب آن است كه نزديك

ص:24

مسجد مُحرم شود و در جُحْفَه يا مُحاذى «(1)» آن احرام را تجديد كند «(2)» و چنانچه حدود محاذات را تشخيص دهد و در تمام آن حد با نيت احرام لبّيك ها را تكرار كند، كفايت مى كند.

(م 205 و 230)

[13] اگر زن حائض به گمان اين كه مى تواند در حال عبور از مسجدشجره محرم شود، وارد مسجد شد ولى پس ازورودبه مسجد متوجه شد كه نمى تواند از در ديگر خارج شود، بايد فوراً از همان درى كه وارد شده است خارج شود و چنانچه محرم شده، احرامشصحيح است و اگر محرم نشده، بايد در حال خارج شدن از مسجد محرم شود؛ يعنى به نيت احرام عمره، لبيك ها را بگويد.

(م 234)

ص:25

كه اگر از آنجا بگذرد، ميقات متمايل به پشت سر او شود.

(م 213)

ص:26

ولى اگر بعد از تمام شدن اعمال عمره بفهمد كه بدون اجازه شوهر، با نذر محرم شده، وقابل جبران نباشد عملشصحيح است.

(تحريرالوسيله، ج 1،ص 388، م 2 و مناسك م 232 و 346)

ص:27

است، احتياط مستحب است براى رفتن به مسجد غسل كند.

(العروةالوثقى، ج 1،ص 253، م 18)

ص:28

اعمال را شروع كند و به همين نيّت، لبيك بگويد.

(م 251)

[27] لازم نيست، نيّت را به زبان آورد، بلكه همين مقدار كه بنا دارد اعمال عمره مفرده را آغاز كند و با همين قصد لبّيك بگويد كافى است و به عبارت ديگر، نيّت در عبادات و كارهاى ديگر، در اين جهت فرق ندارد، پس همان طور كه انسان با قصد آب مى خورد و راه مى رود، اگر عبادت را همان طور بجا آورد، با نيّت بجا آورده است.

(م 539)

[28] تمام اعمال عمره- حتّى احرام- از عبادات است و بايد با نيّت خالص براى خداوند و بدون هرگونه ريا و خودنمايى انجام شود، ودر اين جهت، عبادات با ساير كارها فرق دارد.

(م 253)

[29] لازم نيست، هنگام نيت، قصد ترك مُحرّمات را نيز داشته باشد؛ يعنى لازم نيست كه بنا داشته باشد محرّمات احرام را انجام ندهد «(1)»، بجز محرّماتى كه عمره را باطل مى كند كه اين گونه محرّمات، اگر قصد ترك آنها را نداشته باشد، احرام باطل است، بلكه غير ممكن است.

(م 251)

[30] اگر به واسطه ندانستن مسأله يا به جهتى ديگر به جاى

ص:29

نيت عمره، حج را قصد كند ولى در نظرش اين باشد كه همين كارى كه همه به جا مى آورند او هم بجا آورد، ولى گمان كرده كه نامش حج است، احرامشصحيح است.

(م 257)

ص:30

[35] اگر بدون گفتن لبيك از ميقات بگذرد، بايد به دستورى كه در مسأله 21 گذشت، عمل كند.

(م 266)

ص:31

* از اجزاى مردار نباشد؛ يعنى از پوست يا پشم يا موى حيوان مرده اى كه به دستور اسلام ذبح نشده، تهيه نشده باشد.

(مناسك، م 274 و توضيح المسائل، م 798)

[40] احتياط واجب «(1)» آن است كه لباسِ احرامِ بانوان، از حرير خالص نباشد، بلكه احتياط آن است كه تا آخر احرام، حرير نپوشند.

(م 276)

[41] اگر در حال احرام، بدن يا لباس محرم، نجس شود، بنا بر احتياط واجب «(2)» بايد بدن را تطهير و لباس را تطهير يا تعويض كند.

(م 278)

[42] اگر بدن يا لباس را تطهير نكند، كفّاره ندارد و احرام او هم باطل نمى شود.

(م 279)

ص:32

ص:33

2- مستحب است در ركعت اول اين نماز، پس از حمد، سوره توحيد (قل هو اللَّه احد) و در ركعت دوم سوره جَحْد (قل يا ايّها الكافرون) بخواند و خواندن شش ركعت افضل است.

3- پس از نماز، حمد و ثناى الهى را بجا آورد و بر پيغمبر و آل اوصلوات بفرستد.

(م 302)

ص:34

بگويد

«لَبَّيْكَ اللَّهُمّ لَبَّيْكَ»

يا تنها كلمه «لبَّيْكَ» را تكرار كند.

(م 267)

[46] تكرار لبيك، در اين موارد بيشتر سفارش شده است:

* وقت برخاستن از خواب.

* بعد از هر نماز واجب يا مستحب.

* وقت رسيدن به شخص سواره.

* هنگام بالا رفتن از بلندى (تل) يا سرازير شدن از آن.

* وقت سوار شدن يا پياده شدن.

* آخر شب.

* هنگام سحر.

(م 302)

[47] تكرار تلبيه بر زن حائض و نفساء نيز مستحب است.

(م 302)

ص:35

باقى مى ماند.

2- احرام در لباس سياه، «(1)» و بهتر آن است كه لباس احرام سفيد باشد.

3- احرام، در لباس چركين.

4- احرام در لباس راه راه.

5- لبيك گفتن «(2)» در جواب كسى كه او راصدا مى كند.

6- حمام رفتن «(3)» در حال احرام و بهتر آن است كه با كيسه و مانند آن بدن خود را نسايد.

7- خوابيدن بر رخت وبالش زرد رنگ در حال احرام.

(م 303)

ص:36

ص:37

9- پوشاندن صورت.

10- بيرون آوردن خون از بدن.

11- كشيدن دندان.

12- فسوق (دروغ، فحش، فخرفروشى).

13- جدال (گفتن «لاواللَّه» و «بَلى واللَّه»).

14- كشتن جانورانى كه در بدن ساكن مى شوند؛ مانند شپش و كنه.

15- كندن درخت و گياه حرم.

16- سلاح همراه داشتن.

17- شكار حيوان صحرايى.

18- آميزش، يا هرگونه استفاده شهوانى ديگر؛ مانند لمس، بوسه و نگاه از روى شهوت.

19- عقد كردن.

20- استمنا. «(1)»

ص:38

ص:39

اللّهُمَّ إنّي ارْجُو انْ اكُونَ مِمَّنْ اجابَ دَعْوَتَكَ، وَقَدْ جِئْتُ مِنْ شُقَّةٍ بَعِيدَةٍ وَفَجٍّ عَمِيقٍ سامِعاً لِنِدائِكَ وَمُستَجِيباً لَكَ مُطِيعاً لِامْرِكَ وَكُلُّ ذلِكَ بِفَضْلِكَ عَلَيَّ وَاحْسانِكَ إلَيَّ فَلَكَ الْحَمْدُ عَلى ما وَفَّقْتَنِي لَهُ أَبْتَغِيْ بِذلِكَ الزُّلْفَةَ عِنْدَكَ وَالْقُرْبَةَ إلَيْكَ وَالْمَنْزِلَةَ لَدَيْكَ وَالْمَغْفِرَةَ لِذُنُوبِي وَالتَّوْبَةَ عَلَيَّ مِنْها بِمَنِّكَ. أَللَّهُمَّصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَحَرِّمْ بَدَنِي عَلَى النَّارِ وَآمِنِّي مِنْ عَذابِكَ وَعِقَابِكَ بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ».

ص:40

بلند كند و بگويد:

«أللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَ لُكَ فِي مَقامِي هذا وَفِي أوَّلِ مَناسِكِي أَنْ تَقْبَلَ تَوْبَتِي وَأَنْ تَتَجاوَزَ عَنْ خَطِيئَتي وَأَنْ تَضَعَ عَنِّي وِزْرِي، أَلْحَمْدُ للَّهِ الَّذِي بَلَّغَنِي بَيْتَهُ الْحَرامَ أللَّهُمَّ إنِّي أشْهَدُ أنَّ هذا بَيْتُكَ الْحَرامُ الَّذِي جَعَلْتَهُ مَثابَةً لِلنَّاسِ وَأمْناً مُبارَكاً وَهُدىً لِلْعالَمِينَ أللَّهُمَّ إِنِّي عَبْدُكَ وَالْبَلَدَ بَلَدُكَ وَالْبَيْتَ بَيْتُكَ، جِئْتُ أَطْلُبُ رَحْمَتَكَ وَأَؤُمُّ طاعَتَكَ مُطِيعاً لِأَمْرِكَ راضِياً بِقَدَرِكَ أَسْأَ لُكَ مَسْأَ لَةَ الْفَقِيرِ إِلَيْكَ الْخائِفِ لِعُقُوبَتِكَ أَللَّهُمَّ افْتَحْ لِي أَبْوابَ رَحْمَتِكَ واسْتَعْمِلْنِي بِطاعَتِكَ وَمَرْضاتِكَ».

5- وقتى كه نزديك حجرالاسود رسيد، دست هاى خود را بلند كند و حمد و ثناى الهى را به جاى آورد و بر پيامبرصلوات بفرستد، و از خداوند قبولى اعمال خود را طلب كند.

6- به حجرالاسود اشاره كند و بگويد:

«أَللَّهُمَّ أَمانَتِي أَدَّيْتُها وَمِيثاقِي تَعاهَدْتُهُ لِتَشْهَدَ لِي بِالْمُؤافاةِ أَللَّهُمَّ تَصْدِيقاً بِكِتابِكَ وَعَلى سُنَّةِ نَبِيِّكَصَلَواتُكَ عَلَيْهِ وَآلِهِ أَشْهَدُ أنْ لا إلهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَرِيكَ لَهُ وَأَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ آمَنْتُ بِاللَّهِ وَكَفَرْتُ بِالْجِبْتِ وَالطاغُوتِ وَاللَّاتِ وَالْعُزّى وَعِبادَةِ الشَّيْطانِ وَعِبادَةِ كُلِّ نِدٍّ يُدْعى مِنْ دُونِ اللَّهِ».

ص:41

ص:42

* شروع طواف از حجرالاسود و ختم آن به حجرالاسود.

* حفظ موالات بين دورهاى طواف.

* در طرف چپ بودن كعبه به هنگام طواف.

* وارد نشدن به حجر اسماعيل در حال طواف.

* طواف كردن در فاصله مقام ابراهيم و كعبه.

* بيرون بودن از كعبه.

* هفت دور طواف كردن.

(مناسك،ص 218، واجبات طواف)

ص:43

طواف بر دو نوع است: واجب و مستحب.

1- طواف واجب؛ جزئى از اعمال عمره يا حج است- هرچند عمره يا حج مستحبى باشد. و آن چهار تا است:

* طواف عمره تمتّع

* طواف عمره مفرده

* طواف حج (طواف زيارت)

* طواف نساء

2- طواف مستحب؛ جداى از اعمال عمره و حج انجام مى شود، يعنى هفت دور گشتن به دور كعبه، قربةً الى اللَّه، كه يكى از كارهاى مستحب در مكه است و هرچه انسان بتواند طواف كند خوب است.

(م 547)

[59] كسى كه طواف واجب انجام مى دهد، بايد از حدث اكبر؛ مثل حيض ونفاس «(1)» وجنابت پاك باشد و با وضو طواف كند.

(م 545)

[60] كسى كه عمره مستحبى بجا مى آورد، چون با شروع اين اعمال، اتمام آن واجب مى شود، بايد با طهارت طواف كند.

(همان)

[61] در طواف مستحبى، طهارت شرط نيست، پس كسى كه جنب، حائض يا نفساء «(2)» است، جايز نيست به مسجدالحرام برود،

ص:44

پس، از اين جهت نمى تواند، طواف بجا آورد.

(م 546)

[62] اگر انسان بدون طهارت، طواف واجب انجام دهد، باطل است؛ چه از روى عمد باشد، يا از روى غفلت و فراموشى و يا به جهت ندانستن مسأله.

(م 548 و 632)

[63] در بين اعمال عمره، تنها طواف و نماز طواف است كه نياز به طهارت دارد. در ساير اعمال، اگر انسان با طهارت باشد بهتر است.

[64] زن حائض يا نفساء، بعد از پاك شدن از حيض يا نفاس بايد براى انجام طواف و نماز غسل كند و وضو هم بگيرد «(1)» و اگر نتواند غسل «(2)» كند، بايد به جاى آن تيمم كند و وضو هم بگيرد «(3)» و اگر نتواند وضو بگيرد بايد به جاى آن نيز تيمّم كند. «(4)»

(تحريرالوسيله، ج 1،ص 54 و 62 و مناسك، م 552)

ص:45

* شك كند وضو گرفته يا نه، بايد وضو بگيرد.

* شك كند غسل كرده يا نه بايد غسل كند.

* با وضو بود و شك كند وضويش باطل شده يا نه لازم نيست وضو بگيرد.

* قبلًا پاك بوده ولى شك دارد حدث اكبر حاصل شده يا نه؛ مثلًا نمى داند حائض شده يا نه-- لازم نيست غسل كند.

* پس از طواف شك كند، طواف را با طهارت انجام داده يا نه «(1)»-- طوافش صحيح است ولى براى اعمال بعدى كه نياز به طهارت دارد، بايد طهارت تحصيل كند.

* در بين طواف، شك كند حدثى از او سر زده يا نه؛ مثلًا شك كند وضويش باطل شده يا نه، يا شك كند حائض شده يا نه-- به شك خوداعتنانكند و بنا بر طهارت بگذارد.

* در بين طواف شك كند وضو داشته يا نه «(2)»-- اگر پس از

ص:46

كامل شدن دور چهارم؛ مثلًا در دور ششم شك كند، بايد طواف را رها كند و وضو بگيرد و طواف را از همانجا ادامه دهد و به پايان ببرد. «(1)» و اگر قبل از تمام شدن دور چهارم شك كند، «(2)» بنابراحتياط واجب پس از وضو، آن طواف را تكميل كند «(3)» و دوباره انجام دهد.

ص:47

* در بين طواف، شك كند كه غسل كرده يا نه؛ مثلًا قبلًا حائض بوده و از خون پاك شده است و نمى داند غسل كرده است يا نه-- بايد فوراً از مسجد خارج شود، «(1)» پس اگر دور چهارم طواف را تمام كرده بود، پس از غسل، بقيه آن را بجاآورد «(2)» وصحيح است، هر چند احتياط مستحب است، طواف راازسربگيرد واگر قبل از تمام شدن دور چهارم، شك كرده است بعدازغسل، طواف رااز سربگيرد.

(م 555 تا 558)

[66] در تمام مواردى كه گفته شد، بنا بر طهارت بگذارد، يا طوافصحيح است، بهتر است تجديد وضو كند و رجاءاً غسل بجا آورد، چون ممكن است، بعداً معلوم شود وضو يا غسل نداشته و اشكال پيدا شود.

(م 559)

ص:48

قاعدگى (حيض) است و زن را در مدّتى كه خون مى بيند «حائض» مى گويند. (توضيح المسائل،ص 55)

احكام حيض، به طور مفصّل در رساله هاى توضيح المسائل آمده است ولى از آنجا كه ممكن است، بانوان در ايامى كه در مكّه هستند دسترسى به توضيح المسائل نداشته باشند، به طور مختصر به نشانه ها و برخى از احكام آن اشاره مى كنيم و سپس به بيان وظيفه بانوان حائض نسبت به طواف و نماز مى پردازيم.

[68] نشانه هاى خون حيض بدين شرح است:

* قبل از بلوغ ديده نمى شود و اگر دخترى قبل از بلوغ خونى ببيند حكم حيض ندارد. «(1)»* زنهاى سيّده پس از 60 سالگى و زنهاى غير سيّده پس از 50 سالگى، خون حيض نمى بينند و چنانچه پس از آن سنين خونى ببينند حكم حيض ندارد. «(2)»

ص:49

* دوره قاعدگى كمتر از سه روز نيست، پس اگر جريان خون قبل از سه روز قطع شود حكم حيض ندارد.

* دوره قاعدگى بيش از ده روز طول نمى كشد و چنانچه خونريزى بيش از ده روز طول بكشد، پس از ده روز حكم حيض ندارد.

* خونريزى در سه روز اوّل به طور مستمر مى باشد «(1)»- هر چند در داخل، خون باشد و بيرون نيايد- پس اگر مثلًا دو روز خون ببيند سپس به طور كامل قطع شود و يك روز ديگر دوباره خون ببيند، «(2)» از آغاز حيض نبوده است.

* فاصله دو حيض حداقل ده روز مى باشد، «(3)» پس اگر بعد از تمام شدن دوره قاعدگى قبل از آن كه ده روز فاصله شود خون ببيند، خون دوّم حكم حيض را ندارد. «(4)»

ص:50

* خون حيض معمولًا غليظ و گرم و پر رنگ «(1)» است و با فشار و كمى سوزش مى آيد.

(العروة الوثقى، ج 1،ص 315 و 316؛ توضيح المسائل، م 434 تا 441)

ص:51

[72] با غسل حيض به تنهايى نمى توان نماز خواند، يا طواف واجب بجا آورد، بلكه به علاوه غسل، وضو هم لازم است «(1)» و اگر پيش از غسل وضو بگيرد بهتر است.

(توضيح المسائل، م 466)

ص:52

ص:53

ص:54

قليله، متوسّطه و كثيره، «(1)»

تقسيم مى شود و بر اساس همين تقسيم وظيفه زن نيز متفاوت است.

ص:55

ص:56

يا دربين آن، مستحاضه شده است غسل كند و تا زمانى كه خونريزى مستحاضه متوسطه ادامه دارد هر روز قبل از نمازصبح غسل كند. بنابر اين، در استحاضه متوسطه در هر شبانه روز يك غسل كافى است، البته پس از قطع خونريزى نيز بايد غسل كند.

(توضيح المسائل، م 393 و 395)

[83] مستحاضه قليله، براى انجام طواف واجب، بايد همان وظايفى را كه براى نماز گفته شد انجام دهد.

(مناسك، س 727)

[84] مستحاضه قليله، مى تواند طواف مستحبى انجام دهد، و عمل كردن به دستورى كه براى طواف واجب گفته شد، لازم نيست.

(م 547)

ص:57

كه براى قليله گفته شد، «(1)» دستمال را عوض كند يا آب بكشد و غسلى هم انجام دهد ولى اگر نماز ظهر و عصر را با هم بخواند و فاصله نيندازد، يك غسل براى هر دو كافى است و همچنين براى نماز مغرب و عشا. «(2)»

(توضيح المسائل، م 396)

[86] مستحاضه كثيره بايد تمام وظايفى را كه براى نماز يوميه لازم است، براى طواف واجب و نماز آن نيز جداگانه انجام دهد و بنابر احتياط واجب به وظايفى كه براى نمازهاى يوميّه انجام داده اكتفا نكند، ولى اگر از وقت غسل براى طواف تا آخر نماز طواف خون قطع باشد، غسل ديگرى براى نماز

ص:58

طواف لازم نيست. «(1)»

(مناسك، س 725 و 727)

ص:59

[87] مستحاضه متوسطه و كثيره مى توانند طواف مستحبى انجام دهند و عمل كردن به وظايفى كه براى طواف واجب گفته شد لازم نيست، ولى براى وارد شدن به مسجدالحرام، احتياط مستحب است غسل كنند.

(العروةالوثقى، ج 1،ص 253، م 17 و 18، تحريرالوسيله، ج 1،ص 57، م 8، مناسك، س 725 و 727)

[88] مستحاضه متوسطه و كثيره بايد پس از قطع خونريزى غسل كنند. «(1)»

(توضيح المسائل، م 418)

ص:60

[90] هرچند در نماز، آلودگى بدن يا لباس به خون، كه مقدار آن از «دِرْهَم» «(1)»

كمتر باشد، بى اشكال است ولى بنا بر احتياط واجب، «(2)» بدن و لباس طواف كننده، همين مقدار هم نبايد آلوده باشد.

(م 562)

[91] اگر جايى ازبدن زخم باشد چنانچه تطهير آن مشقّت داشته باشد، تطهير آن لازم نيست، «(3)» ولى بنا بر احتياط واجب تا اندازه اى كه مى شود، بايد تطهير نمايد و لباس را عوض كند.

(م 563 و 564)

[92] اگر بتواند طواف را تأخير بيندازد تا بدون مشقت، بدن را تطهير كند، بنا بر احتياط واجب، بايد تأخير بيندازد. به شرط آنكه وقت تنگ نشود.

(م 565)

[93] اگر شك داشته باشد كه لباسش يا بدنش نجس است،

ص:61

مى تواند با آن حال طواف كند وصحيح است. ولى اگر بداند قبلًا نجس بوده و شك دارد كه تطهير كرده يا نه، نمى تواند با آن حال طواف كند.

(م 567)

[94] اگر بعد از طواف متوجه شود كه لباسش نجس بوده، طوافصحيح است.

(م 566)

[95] اگر در بين طواف، بدن يا لباسش نجس شود؛ مثلًا بر اثر ازدحام جمعيت پايش زخم شود، طواف را رها كند، بدن يا لباس نجس شده را تطهير نمايد و طواف را از همانجا تكميل كند وصحيح است. «(1)»

(م 568)

ص:62

[96] اگر در بين طواف نجاستى به بدن يا لباس خود ببيند و احتمال بدهد كه در اين حال نجس شده (يعنى از ابتداى طواف نجس نبوده) حكم مسأله قبل را دارد. «(1)»

(م 569)

[97] اگر فراموش كند، بدن يا لباسش نجس است و با همان حال طواف كند و در بين طواف يا پس از اتمام آن يادش بيايد، بنا بر احتياط واجب «(2)» بايد طواف را دوباره انجام دهد.

(م 571)

ص:63

بپوشانند، بجزصورت، به مقدارى كه در وضو شسته مى شود و دست ها تا مچ، بنابراين، فرق پوشش بدن در نماز با طواف در اين است كه چنانچه نامحرمى نبيند، مى توانند پاها را در نماز نپوشانند ولى در طواف پوشاندن پاها نيز مانند ساير قسمت هاى بدن لازم است.

(مناسك، پنجم از شرايط طواف و س 754)

[99] لباس طواف كننده، علاوه بر طهارت بايد مباح باشد «(1)» و بنابر احتياط واجب ساير شرايط لباس نمازگزار «(2)» را داشته باشد.

(مناسك، پنجم از شرايط طواف)

[100] اگر با پول خمس نداده لباس تهيّه كند ودر طواف و نماز، آن را به تن داشته باشد، طواف و نمازشصحيح نيست. «(3)»

(س 677)

ص:64

در آن است آغاز كند ودر همان جا به پايان ببرد. «(1)»

(مناسك،ص 230)

[102] طواف كننده مى تواند، قبل از رسيدن به مقابل حجرالأسود نيّت كند كه ابتداى طوافش از مقابل حجرالأسود باشد.

(مناسك، شرط چهارم طواف،ص 233)

[103] در طواف، بايد همان طورى كه همه مسلمانان طواف مى كنند، از مقابل حجرالاسود، بدون دقت هاى اهل وسوسه طواف را شروع كند و در هر دور لازم نيست مقابل حجرالاسود توقف كند.

(م 578)

[104] گاهى ديده مى شود كه اشخاص نا آگاه در هر دور از طواف، مقابل حجرالاسود مى ايستند و عقب و جلو مى روند تا مطمئن شوند، مقابل حجرالاسود رسيده اند، اين كار اشكال دارد و گاهى حرام است.

(م 579)

ص:65

كه ازصورت يك طواف خارج شود.

(م 574)

ص:66

[108] اگر به سبب زيادى جمعيت و مزاحمت طواف كنندگان مقدارى از دور زدن، خلاف متعارف شد؛ مثلًا رو به كعبه حركت كرد، يا پشتش به طرف كعبه واقع شد، يا عقب عقب طواف كرد، بايد آن مقدار را جبران كند و از سر بگيرد. «(1)»

(م 584)

ص:67

ص:68

نتواند در اين محدوده طواف كند، طواف در خارج اين حدّ اشكال ندارد، ولى هرچه بتواندنزديكتر به كعبه طواف كند، بايد چنين كند.

(م 638)

ص:69

ص:70

ص:71

احتياط مستحب آن است كه رها نكند.

(م 615)

[122] رها كردن طواف مستحبى اشكال ندارد.

(م 615)

[123] كسى كه طواف واجب را بدون عذر قطع كند، اگر:

* هنوز موالات از بين نرفته است- اگر برگردد و طواف را تمام كند،صحيح است.

* موالات از بين رفته است:

1- قبل ازتكميل دورچهارم «(1)» قطع كرده است-- باطل است.

2- پس از تكميل دور چهارم قطع كرده است-- بنا بر احتياط واجب بايد طواف را تمام كند و دوباره انجام دهد. «(2)»

(م 616 و 617)

[124] براى رسيدن به نماز جماعت يا رسيدن به وقت فضيلت نماز واجب، مستحب است طواف را قطع كند و از هر جا قطع كرد از همانجا بعد از نماز ادامه دهد، «(3)» وصحيح است، هر

ص:72

چند احتياط مستحب است به دستورى كه در مسأله قبل گفته شد عمل كند.

(م 621)

ص:73

حواس پرتى و شكّ و وسوسه است بپرهيزند و تعداد دورهاى طواف را نگه دارند، چون اگر در تعداد دورهاى طواف شك كنند در اكثر موارد طواف باطل است و بايد طواف را دوباره انجام دهند.

[127] اگر در حال طواف، شك بين تعداد دورهاى طواف پيش آيد كه عدد هفت در كار نباشد؛ مثلًا شك كند دور پنجم است يا ششم، چهارم است يا پنجم، سوم است يا چهارم، طواف باطل است.

(م 626)

[128] اگر شك بين هفت و كمتر از آن پيش آيد؛ مثلًا شك بين ششم و هفتم يا پنجم و هفتم، طواف باطل است. «(1)»

(م 626)

[129] اگر شك بين هفت و بيشتر از آن پيش آيد، مثلًا شك بين هفتم و هشتم، اگر در وسط دور باشد، طواف باطل است «(2)» ولى اگر به حجرالاسود رسيده باشد؛ يعنى دور را به پايان برده و شك كند طوافش هفت دور بود يا هشت دور، طواف صحيح است.

(م 624 و 625)

ص:74

[130] در اين موارد نيز به شك اعتنا نمى شود:

* بعد از اتمام طواف و انصراف از آن؛ مثلًا پس از شروع نماز طواف شك كند كه هفت دور بجا آورده يا بيشتر.

* بعد از اتمام طواف و انصراف از آن، شك كند كه هفت دور بجا آورده يا كمتر «(1)» ولى در اين مورد احتياط مستحب است كه طواف را دوباره انجام دهد.

* پس از اتمام تمام يا جزئى از آن شك كندصحيح بجا آورده يا نه، مثلًا شك مى كند جمعيت او را هل دادند يا نه، يا شانه چپش از كعبه منحرف شد يا نه.

* كسى كه در طواف زياد شك مى كند (كثيرالشك) به شك خود اعتنا نكند «(2)» ولى احتياط مستحب است كسى را وادار كند كه تعداد دورها را بشمارد.

(م 622 و 623 و 628)

[131] گمان در عدد دورها حكم شك را دارد؛ «(3)» يعنى اگر مثلًا گمان كند دور ششم طواف است ولى نمى داند پنجم است

ص:75

يا ششم، مانند كسى است كه شك بين پنج و شش دارد و طوافش باطل است.

(م 629)

ص:76

سعى را دوباره انجام دهد. «(1)»

(م 630)

[135] اگر در بين سعى، يادش بيايد كه طواف را ناقص بجا آورده؛ مثلًا شش دور طواف كرده است، بايد سعى را رها كند و بقيه طواف را بجا آورد. و سپس بقيه سعى را انجام دهد. و احتياط مستحب «(2)» است كه اگر مقدار انجام شده طواف يا سعى، كمتر از چهار شوط است، پس از اتمام، دوباره آن را انجام دهد.

(م 631)

[136] اگر پس از انجام سعى، متوجه شود، طواف را بجا نياورده است، بنا بر احتياط واجب «(3)» بايد پس از طواف و نماز طواف، سعى را دوباره انجام دهد.

ص:77

ص:78

[139] انسان در طواف، مى تواند، آهسته يا تند برود يا بدود و مى تواند پياده يا سواره؛ مثلًا با ويلچر، (به شرطى كه ويلچر را خودش براند) طواف كند، ولى بهتر است نه تند، نه كند برود و پياده طواف كند.

(م 586)

ص:79

بجا آورد، ولى مى توان هفت شوط طواف رابه نيّت چندنفر انجام داد. «(1)»

(م 769)

ص:80

«أَللَّهُمَّ إِنِّي إِلَيْكَ فَقِيْرٌ وَإِنِّي خائِفٌ مُسْتَجِيْرٌ، فَلا تُغَيِّرْ جِسْمِي وَلا تُبَدِّلْ إسْمِي».

وصلوات بر محمد و آل محمد بفرستد بخصوص وقتى كه به در خانه كعبه مى رسد، و بخواند اين دعا را:

«سائِلُكَ فَقِيْرُكَ مِسْكِيْنُكَ بِبابِكَ، فَتَصَدَّقْ عَلَيْهِ بِالْجَنَّةِ، أَلَّلهُمَّ الْبَيْتُ بَيْتُكَ، وَالْحَرَمُ حَرَمُكَ، وَالْعَبْدُ عَبْدُكَ، وَهذا مَقامُ الْعائِذِ بِكَ، الْمُسْتَجِيرِ بِكَ مِنَ النَّارِ، فَأَعْتِقْنِي وَوَالِدَيَّ، وَأَهْلِي وَوُلْدِي وَإِخْوانِيَ الْمُؤْمِنِينَ مِنَ النَّارِ، يا جَوادُ يا كَرِيمُ».

و وقتى كه به حجر اسماعيل رسيد رو به ناودان سر را بلند كند و بگويد:

«أَللَّهُمَّ أَدْخِلْنِي الْجَنَّةَ، وَأَجِرْنِي مِنَ النَّارِ بِرَحْمَتِكَ، وَعافِنِي مِنَ السُّقْمِ وَأَوْسِعْ عَلَيَّ مِنَ الرِّزْقِ الْحَلالِ، وَادْرَأْ عَنِّي شَرَّ فَسَقَةِ الجِنِّ وَالْإِنْسِ وَشَرَّ فَسَقَةِ الْعَرَبِ وَالْعَجَمِ».

و چون از حجر گذشت و به پشت كعبه رسيد بگويد:

«يا ذَا الْمَنِّ وَالطَّوْلِ، ياذَا الْجُودِ وَالْكَرَمِ، إِنَّ عَمَلِي ضَعِيفٌ فَضاعِفْهُ لِي، وَتَقَبَّلْهُ مِنِّي إِنَّكَ أَ نْتَ السَّمِيْعُ الْعَلِيْمُ».

و چون به ركن يمانى رسيد، دست بردارد و بگويد:

ص:81

«يا أَللَّهُ يا وَلِيَّ الْعافِيَةِ، وَخَالِقَ الْعافِيَةِ، وَرَازِقَ الْعافِيَةِ، وَالْمُنْعِمُ بِالْعافِيَةِ، وَالْمَنَّانُ بِالعافِيَةِ، والمُتَفَضِّلُ بِالْعافِيَةِ عَلَيَّ وَعَلى جَمِيعِ خَلْقِكَ، يا رَحْمنَ الدُّنْيا وَالْآخِرَةِ، وَرَحيْمَهُماصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَارْزُقْنَا الْعافِيَةَ، وَتَمامَ الْعافِيَةِ، وَشُكْرَ الْعافِيَةِ فِي الدُّنْيا وَالْآخِرَةِ، يا أَرْحَمَ الرَّاحِمِيْنَ».

پس سر به جانب كعبه بالا كند و بگويد:

«الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي شَرَّفَكِ وَعَظَّمَكِ، وَالْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي بَعَثَ مُحَمَّداً نَبِيّاً وَجَعَلَ عَلِيّاً اماماً، أَللَّهُمَّ اهْدِ لَهُ خِيارَ خَلْقِكَ وَجَنِّبْهُ شِرارَ خَلْقِكَ».

و چون ميان ركن يمانى و حجرالأسود رسيد بگويد:

«رَبَّنا آتِنا فِي الدُّنيا حَسَنَةً وَفِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنا عَذابَ النَّارِ».

ص:82

ص:83

زود بجا آورد، به طورى كه مردم نگويند، بين آنها فاصله افتاده است.

(م 777)

ص:84

مقام بجا آورد. «(1)»

(م 778 و 780)

[152] نماز طواف مستحب را هر جاى مسجدالحرام بجا آورد كافى است و مناسب است كه در مواقع ازدحام جمعيت، نماز طواف را پشت مقام ابراهيم نخوانند و مزاحم طواف كنندگان نباشند.

(م 781)

ص:85

مقام ابراهيم عليه السلام و جايگاه نماز طواف

ص:86

و عمره بر عهده او مى ماند و ممكن است چيزهايى كه در احرام شده بود، حلال نشود.

(م 788)

[154] اگر شخصى نتوانست قرائت يا ذكرهاى واجب نماز را ياد بگيرد، بايد نماز را به هر ترتيبى كه مى تواند خودش بجا آورد و كافى است و اگر ممكن است كسى را بگمارد كه نماز را به او تلقين كند؛ يعنى كلمه به كلمه به طورصحيح بخواند تا او هم همراهش بگويد. و احتياط مستحب است كه همانجا به شخص عادلى اقتدا كند و نماز طواف را بخواند، «(1)» لكن به نماز جماعت اكتفا نكند، بلكه خودش نيز بخواند.

(م 789)

ص:87

ص:88

دوّم پس از سجده، قبل از شروع كردن تشهّد، شك كند يك سجده به جا آورده يا دو سجده، بايد يك سجده ديگر بجا آورد، ولى اگر تشهد را شروع كرده باشد، لازم نيست سجده ديگرى انجام دهد و نمازصحيح است.

(توضيح المسائل، م 1168)

[159] اگر درصحّتِ جزئى از نماز طواف شك كند؛ يعنى نمى داند جزئى كه بجا آورد،صحيح انجام شده يا نه، بنا مى گذارد برصحيح بودن آن و نماز را ادامه مى دهد وصحيح است؛ مثلًا درصحّت كلمه يا آيه اى كه خوانده است شك مى كند، به شك خود اعتنا نكند.

(همان)

ص:89

حائض شود، چون در سعى وتقصير، طهارت شرط نيست و محل سعى جزو مسجد نمى باشد، بنابراين بايد سعى و تقصير را انجام دهد و وظيفه او نسبت به طواف نساء همان است كه در مسأله قبل گفته شد.

(س، 831 و 862)

ص:90

يُحِبُّ وَيَرْضى، أَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَتَقَبَّلْ مِنِّي وَطَهِّرْ قَلْبِي وَزَكِّ عَمَلِي».

ص:91

ص:92

[169] سعى بينصفا و مروه لازم نيست با وضو و طهارت انجام شود، گرچه احتياط مستحب است، بنابراين زن حائض نيز بايد سعى را خودش بجا آورد.

(م 831)

[170] سعى در طبقه دوّم و در پشت بام چون بالاتر از دو كوه مى باشد، اشكال دارد. «(1)»

(م 876)

[171] در سعى، وقتى كه به طرف مروه مى رود واجب است رو به مروه و وقتى كه به طرفصفا مى رود، رو به صفا باشد، پس اگر عقب عقب برود، يا به پهلو به طرف صفا يا مروه برود، باطل است، ولى نگاه كردن به چپ و راست و گاهى به پشت سر مثلًا براى آنكه ببيند همراهان او مى آيند يا نه اشكال ندارد. «(2)»

(م 837)

[172] تأخير انداختن سعى و فاصله زياد بين نماز طواف و سعى؛ مثلًا براى برطرف شدن خستگى يا تمام شدن طواف دوستان، اشكال ندارد ولى تأخير انداختن سعى به روز بعد، بدون عذر جايز نيست. «(3)»

(م 839 و 840)

ص:93

[173] اگر شخصى متوجه شود كه سعى را از مروه شروع كرده، بايد سعى را دوباره انجام دهد و اگر تقصير نكرده، تقصير كند. «(1)»

(م 858)

[174] محل سعى مسجد نيست، بنابراين كسى كه نبايد به مسجدالحرام برود، مانند زن حائض، مى تواند به محل سعى برود و سعى را نيز بايد خودش بجا آورد. با مراعات ترتيب بين طواف و نماز طواف و سعى.

(م 862)

[175] در قسمتى «(2)» از سعى كه مردان هَرْوَلَهْ مى كنند؛ يعنى كمى تندتر مى روند، اين عمل تنها بر مردان مستحب است و براى بانوان مستحب نمى باشد.

(مناسك،ص 339)

ص:94

ص:95

كمتر از چهار شوط سعى بجا آورده، احتياط مستحب «(1)» است، همان سعى را تمام كند و هفت شوط ديگر بجا آورد، مگر آن كه مقدار سعى انجام شده كمتر از يك شوط باشد كه در اينصورت احتياط واجب است كه سعى را به طور كامل دوباره انجام دهد. «(2)»

(م 846)

ص:96

ص:97

الف: قبل از تقصير:

1- شك بين هفت و بيشتر از هفت- اعتبار ندارد و سعىصحيح است.

2- در شك بين هفت و كمتر از آن- كمبود احتمالى را بجاآورد و سعى صحيح است.

ب: پس از تقصير- به اين شك اعتنا نكند و سعيش صحيح است. «(1)»

(م 850 و 852)

ص:98

رسيد بگويد:

«بِسْمِ اللَّهِ وَبِاللَّهِ، وَاللَّهُ أكْبَرُ، وَصَلَّى اللَّهُ عَلى مُحَمَّدٍ وَأَهْلِ بَيْتِهِ، أَللَّهُمَّ اغْفِرْ وَارْحَمْ وَتَجاوَزْ عَمَّا تَعْلَمْ، إِنَّكَ أَنْتَ الْأَعَزُّ الْأجَلُّ الْأَكْرَمُ، وَاهْدِنِي لِلَّتِي هِيَ أَقْوَمُ، اللَّهُمَّ إِنَّ عَمَلِي ضَعِيفٌ، فَضاعِفْهُ لِي وَتَقَبَّلْهُ مِنِّي، أَللَّهُمَّ لَكَ سَعْيِي، وَبِكَ حَوْلِي وَقُوَّتِي، تَقَبَّلْ مِنِّي عَمَلِي يامَنْ يَقْبَلُ عَمَلَ الْمُتَّقِينَ».

و همين كه از محل هَروَله گذشت بگويد:

«يا ذَا الْمَنِّ وَالْفَضْلِ وَالْكَرَمِ وَالنَّعْماءِ وَالْجُودِ، اغْفِرْ لي ذُنُوبِي، انَّهُ لا يَغْفِرُ الذُّنُوبَ الَّا أَنْتَ».

و هنگامى كه به مروه رسيد، آنچه را كه درصفا گفته شد بجا آورد و بخواند دعاهاى آنجا را به ترتيبى كه بيان شد. «(1)» و پس از آن بگويد:

«أَللَّهُمَّ يا مَنْ أَمَرَ بِالْعَفْوِ، يا مَنْ يُحِبُّ الْعَفْوَ، يا مَنْ يُعْطِي عَلَى الْعَفْوِ، يا مَنْ يَعْفُو عَلَى الْعَفْوِ، يا رَبَّ الْعَفْوِ، الْعَفْوَ الْعَفْوَ الْعَفْوَ».

و مستحب است در گريه كردن كوشش كند و خود را به گريه

ص:99

وادارد و در حال سعى دعا بسيار كند و بخواند اين دعا را:

«أَللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَ لُكَ حُسْنَ الظَّنِّ بِكَ عَلى كُلِّ حالٍ، وَصِدْقَ النِّيَّةِ فِي التَّوَكُّلِ عَلَيْكَ».

ص:100

ص:101

ص:102

ص:103

ضرورت اشكال ندارد؛ مثلًا خانمى كه خوف آن دارد حائض شود و نتواند تا وقت پاك شدنصبر كند، مى تواند پس از طواف و نماز آن، طواف نساء و نماز آن را بجا آورد و سپس سعى كند. «(1)» ولى چنانچه حائض شد، بازهم احتياط مستحب «(2)» است كه پس از سعى، نايب بگيرد كه برايش طواف نساء و نمازش را بجا آورد.

(م 1184)

[197] اگر سهواً يا به جهت ندانستن مسأله، طواف نساء را قبل از سعى بجا آورد، طواف و سعيشصحيح است «(3)» ولى احتياط مستحب است طواف را دوباره انجام دهد.

(م 1185)

[198] بعد از بجا آوردن طواف نساء و نماز آن، شوهر حلال مى شود و ازدواج براى دختر جايز مى گردد. بنابراين هر آنچه به واسطه احرام حرام شده بود حلال مى گردد، مگرصيد در حرم «(4)» و كندن درخت و گياه حرم، كه اين دو براى همه كس حرام است، چه مُحرم و چه غير مُحرم. «(5)»

(م 1179)

ص:104

ص:105

ص:106

ص:107

در بخش اوّل كتاب، فهرست محرّمات احرام را آورديم و در اين بخش به بيان احكام آن دسته از محرماتى كه بيشتر مورد ابتلاى زائران است مى پردازيم. برخى از اين محرّمات در حالت عادى (غير احرام) جايز و برخى حرام است. بديهى است كه انجام دسته دوم در حال احرام گناهش بيشتر از حالت عادى است.

ص:108

ص:109

رديف كار حرام كفّاره

9 قسم دروغ، يك مرتبه يك گوسفند «(1)» 10 قسم دروغ، دو مرتبه يك گاو «(2)» 11 قسم دروغ، سه مرتبه يك شتر «(3)» 12 كندن دندان يك گوسفند (به احتياط واجب) «(4)» 13 زدودن موى زير هر دو بغل يك گوسفند

14 زدودن موى زير يك بغل يك گوسفند (بنابراحتياط واجب) «(5)»

ص:110

رديف كار حرام كفّاره

15 زدودن موى سر يك گوسفند (بنابر احتياط واجب) «(1)» 16 جماع (آميزش) و استمناء يك شتر (با تفصيلى كه در كتب فقهى آمده است) «(2)» [200] اگراز روى فراموشى، برخى از محرمات احرام را انجام دهد، كفّاره بر او واجب نيست مگرصيد كه در هرصورت كفّاره دارد. وصيد هر حيوانى كفّاره خاصّى دارد كه احكام و مسائل آن مفصّل است و چندان مورد نياز زائران نيست بدين جهت از آوردن آنها خوددارى شد.

[201] كفّارات محرمات احرام، بايد به فقراء و مساكين داده شود. و كفّاره دهنده نبايد از گوشت حيوانى كه به عنوان كفّاره ذبح كرده بخورد.

[202] شرايطى كه براى قربانى حج لازم است «(3)» در حيوانى كه به عنوان كفاره ذبح مى شود شرط نيست، بنابراين، حيوان لاغر يا ناقص هم كفايت مى كند.

ص:111

[203] كفاره دهنده نمى تواند از گوشت حيوانى كه به عنوان كفاره ذبح مى كند بخورد «(1)» ولى از قربانى حج و قربانىِ مستحبى اشكال ندارد.

ص:112

4- فسوق.

5- جدال، قسم راست كمتر از سه مرتبه.

6- انگشتر به دست كردن براى زينت.

7- حنا بستن.

8- پوشيدن زيور.

9- روغن ماليدن به بدن (مانند كِرِم)، اگر بوى خوش نداشته باشد. «(1)» 10- پوشاندنصورت براى بانوان. «(2)» 11- بيرون آوردن خون از بدن. «(3)» 12- كشتن حشرات تَن مانند كك. «(4)» 13- قطع گياه حرم.

ص:113

ص:114

[208] خوردن غذايى كه در آن چيزى است كه بوى خوش مى دهد، مثل زعفران جايز نيست.

(م 336)

[209] بنا بر احتياط مستحب مُحرم بايد از دارچين، زنجبيل، هل و مانند اينها نيز پرهيز كند. «(1)»

(م 339)

[210] خوردن وبوييدن ميوه هاى خوشبو؛ مانندسيب وبه اشكال ندارد، هرچند احتياط مستحب «(2)» است كه آنها را نبويند.

(م 340)

[211] اگر مُحرم ناچار شود، لباسى را كه بوى خوش مى دهد بپوشد، يا غذاى خوشبو را بخورد، بايد «(3)» بينى خود را بگيرد كه بوى خوش به آن نرسد.

(م 337)

[212] گرفتن بينى از بوى بد حرام است «(4)» ولى تند رفتن و فرار كردن از آن اشكال ندارد.

(م 341)

[213] خريد و فروش عطريات در حال احرام اشكال ندارد ولى

ص:115

نبايد آنها را براى امتحان ببويد يا استفاده كند.

(م 342)

[214] استفاده ازصابون و شامپوهاى خوشبو در حال احرام جايز نيست «(1)».

(م 496)

ص:116

مستحب است كه آن را بردارد يا چيزى روى آن بيندازد.

(م 367)

[219] در نگاه به آينه فرقى نيست كه تصوير خود را ببيند يا نبيند. «(1)»

(س 497)

[220] در حال احرام تصويربردارى با دوربين عكاسى يا فيلم بردارى، چون معلوم نيست، نگاه به آينه باشد، اشكال ندارد.

(س 498)

ص:117

[224] انگشتر و زيورهايى كه قبلًا مى پوشيده، لازم نيست، «(1)» براى احرام از تن بيرون آورد.

(م 392)

[225] زيورهايى كه قبلًا مى پوشيده، هرچند براى احرام لازم نيست از تن بيرون آورد ولى نبايد به مرد نشان دهد، حتّى به شوهر خودش. «(2)»

(م 393)

ص:118

يا نماند، اشكال ندارد «(1)» ولى احتياط خوب است.

(م 389)

ص:119

- از بدن خودش يا از بدن ديگرى.

- چيدن باشد يا تراشيدن يا كندن.

- از موى سر باشد يا جاى ديگر بدن.

(شانزدهم از محرمات احرام و مسأله 401 و 404)

[233] اگر هنگام وضو يا غسل، بدون قصد، مويى كنده شود اشكال ندارد.

(م 403)

[234] زدودن مو در حال ناچارى اشكال ندارد، «(1)» مثل موى چشم اگر اذيت مى كند.

(م 402)

ص:120

ص:121

[240] احتياط مستحب است كه وقتى چادر يا جامه را از سر پايين مى اندازد، با دست يا چيز ديگرى ازصورت خود دور نگه دارد كه بهصورت نچسبد. «(1)»

(م 434)

[241] زن مُحْرم هنگام نماز خواندن براى آنكه يقين كند تمام سر را پوشانده است، واجب است مقدارى ازصورت را نيز بپوشاند، ولى واجب است «(2)» بعد از نماز فوراً آن قسمت ازصورت را كه پوشانده است، باز كند.

(م 432)

[242] احتياط واجب آن است كه زن مُحْرمصورت خود را با حوله خشك نكند. «(3)»

(س، 506)

[243] بانوان، در حال احرام براى پوشيدن و بيرون آوردن

ص:122

مقنعه از سر، بايد سعى كنند،صورتشان پوشيده نشود «(1)» ولى اگر سهواً پوشيده شود اشكال ندارد.

(س، 507)

ص:123

[247] بيرون آوردن خون از بدن خود در حال ناچارى؛ مثلًا براى تشخيص بيمارى اشكال ندارد.

(م 452)

[248] تزريق آمپول در حال احرام مانعى ندارد، ولى اگر سبب بيرون آمدن خون از بدن مى شود تزريق نكند، «(1)» مگر درصورت نياز و ضرورت.

(س، 487)

ص:124

ص:125

[254] كلمه «لا» و «بلى» دخالتى در مطلب ندارد، «(1)» بنابراين اگر بدون اين دو كلمه هم قسم بخورد، جدال است.

(همان)

[255] بنا بر احتياط واجب، ساير اسماء الهى؛ مانند رحمان، رحيم، خالق السموات و الأرض، حكم «اللَّه» را دارد و در حال احرام از قسم خوردن به اين الفاظ نيز بايد پرهيز شود. «(2)»

(م 375)

[256] در مقام ضرورت، براى اثبات حق يا ردّ باطل قسم خوردن به «اللَّه» و غير آن جايز است. «(3)»

(م 376)

ص:126

[258] در اين موارد كندن وبريدن درخت و گياه حرم جايز است:

* درخت يا گياهى كه خودش در منزلش «(1)» كاشته است.

* درختان ميوه. «(2)»* گياهى به نام اذْخِر. «(3)»* گياهى كه بر اثر راه رفتن- به طور متعارف- كنده شود. «(4)»

(م 469 و 473 و 479)

ص:127

[260] ذبح و خوردن گوشت حيوانات اهلى؛ مانند مرغ خانگى و گوسفند، مانع ندارد.

(م 308)

[261] احتياط واجب «(1)» است كه در حال احرام، زنبور را اگر قصد اذيت او را ندارد، نكشد.

(م 310)

[262]صيد ملخ و ساير پرندگان در حال احرام جايز نيست.

(م 309)

ص:128

ص:129

ص:130

ص:131

ص:132

1- احرام: سرپرست وى لباس احرام بر او مى پوشاند و از طرف او نيّت احرام مى كند، و اگر مى تواند لبيّك ها را به طورصحيح پاسخ دهد، برايش مى گويد تا او هم بگويد، و اگر نمى تواند به طورصحيح پاسخ دهد، خودش از طرف او «لبيك ها» را مى گويد.

2- طواف: بايد او را طواف دهد، اگر كودك بتواند، بايد خودش راه برود، وگرنه او را حمل كرده، طواف مى دهند. و براى طواف و نماز طواف، اگر بتواند خودش وضو مى گيرد وگر نه بايد او را وضو دهند «(1)» يا او را در وضو كمك كنند و سرپرست وى از طرف او نيّت مى كند.

3- نماز طواف: سرپرست وى نماز را از طرف او مى خواند.

4- سعى: مانند طواف او را به سعى مى برند.

5- تقصير: قدرى از مو يا ناخن او را كوتاه مى كنند.

6- طواف نساء و نماز آن نيز همانند طواف عمره و نمازش انجام مى شود.

(تحريرالوسيله، ج 1،ص 371، م 1 و مناسك، م 8 و 13 وس 104 و 105)

ص:133

ص:134

شود؛ مثلًا در حال طواف بايد بدن و لباس كودك پاك باشد «(1)» و شانه چپ او به طرف كعبه باشد «(2)» و در حال طواف و سعى بيدار باشد. «(3)» لذا توصيه مى شود كسانى كه نمى توانند نظارت كامل بر اعمال كودك داشته باشند، آن عزيزان را مُحرم نكنند.

(مناسك،ص 526، س 13 و 14)

ص:135

ص:136

ص:137

ص:138

ص:139

صحيح نيست).

2- عقل، (ديوانه نمى تواند نايب شود).

3- ايمان، (نايب بايد شيعه دوازده امامى باشد).

4- اعتماد و اطمينان به انجام دادن اعمال. «(1)» 5- شناخت افعال و احكام عمره، هرچند با راهنمايى ديگرى؛ مثلًا روحانى كاروان در هنگام عمل.

6- بتواند اعمال عمره را خودش انجام دهد؛ يعنى نايب معذور درترك برخى از افعال عمره نباشد، «(2)» پس اگرخودش نمى تواند طواف يا سعى را انجام دهد نيابتش صحيح نيست.

(م 107)

[281] زن مى تواند مردى را براى انجام عمره، نايب خود قرار دهد، همان گونه كه مى تواند، به زنى نيابت بدهد.

(م 107)

ص:140

ص:141

[285] خارج شدن از مسجدالحرام يا مسجد النبىصلى الله عليه و آله هنگام شروع نماز جماعت جايز نيست و بر شيعيان واجب است كه در اين نماز جماعت ها شركت كنند. «(1)»

(م 1313)

[286] شركت در نماز جماعت اهل سنت اختصاص به مسجدالحرام و مسجدالنبى ندارد و در ديگر مساجد هم از نماز واجب كفايت مى كند. «(2)»

(م 1315)

[287] سجده كردن بر سنگهايى كه هم اكنون مسجدالحرام و مسجدالنبىصلى الله عليه و آله با آنها فرش شده است، اشكال ندارد.

(م 1314)

[288] درمسجدالنبى صلى الله عليه و آله سجده كردن روى فرشهاى مسجد مانع ندارد و مهر گذاشتن جايز نيست «(3)» و لازم نيست در جايى كه سنگ

ص:142

است نماز بخوانند «(1)» و لازم نيست حصير و مانند آن با خود ببرند، ولى اگر مراعات كنند كه موجب توهين نشود وحصير براى جا نماز با خودداشته باشند وروى آن نماز بخوانند، به طورى كه متعارف ساير مسلمين است اشكال ندارد، ليكن تأكيد مى شود از عملى كه موجب هتك وانگشت نما شدن باشد، اجتناب نمايند.

(م 1334 و 1335)

ص:143

[290] آوردن سنگ ازصفا و مروه جايز نيست. «(1)»

(س 1347)

[291] اگر در منطقه حرم چيزى پيدا كند، برداشتن آن كراهت شديد دارد، بلكه احتياط «(2)» آن است كه برندارد.

(م 1330)

[292] اگر در منطقه حرم چيزى پيدا كند و بردارد، پس اگر:

* قيمت آن از يك درهم كمتر باشد، مى تواند به قصد آن كه مِلك خودش باشد بردارد.

* قيمت آن يك درهم «(3)» يا بيشتر است، «(4)» بايد تا يك سال اعلام كند تاصاحبش پيدا شود پس اگرصاحبش پيدا نشد، مى تواند «(5)» آن را براى صاحبش به فقيرصدقه بدهد، يا براى صاحبش نگهدارى كند، تا پيدا شود.

(م 1331 و 1332)

الحمد للَّه اوّلًا وآخراً

ص:144

ص:145

ص:146

وَحَبِيبِكَ وَخاصَّتِكَ وَصَفِيِّكَ وَصَفْوَتِكَ وَخِيَرَتِكَ مِنْ خَلْقِكَ؛ اللَّهُمَّ أَعْطِهِ الدَّرَجَةَ الرَّفيعَةَ، وَآتِهِ الْوَسِيلَةَ مِنَ الْجَنَّةِ، وَابْعَثْهُ مَقاماً مَحْمُوداً يَغْبِطُهُ بِهِ الْأَوَّلُونَ وَالْآخِرُونَ؛ أَللَّهُمَّ إِنَّكَ قُلْتَ: (وَلَوْ أنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أنْفُسَهُمْ جاؤُوكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَاسْتَغفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوّاباً رَحِيماً) وَإنِّي أَتَيتُكَ مُستَغْفِراً تائِباً مِنْ ذُنُوبِي، وَإِنِّي أَتَوَجَّهُ بِكَ إِلىَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ رَبِّي وَرَبِّكَ لِيَغْفِرَ لِي ذُنُوبِي. «(1)»

ص:147

صَدَّقْناكِ إلّا الْحَقْتِنا بِتَصْدِيقِنا لَهُما لِنُبَشِّرَ أَنفُسَنا بِأَنَّا قَدْ طَهُرْنا بِوِلايَتِكِ.

السَّلامُ عَلَيْكِ يا بِنْتَ رَسُولِ اللَّهِ، السَّلامُ عَلَيْكِ يا بِنْتَ نَبِيِّ اللَّهِ، السَّلامُ عَلَيْكِ يا بِنْتَ خَليلِ اللَّهِ، السَّلامُ عَلَيْكِ يا بِنْتَ أَمِينِ اللَّهِ، السَّلامُ عَلَيْكِ يا بِنْتَ خَيْرِ خَلْقِ اللَّهِ، أُشْهِدُ اللَّهَ وَرَسُولَهُ ومَلائِكَتَهُ أَنِّي راضٍ عَمَّنْ رَضيتِ عَنْهُ، ساخِطٌ عَلى مَنْ سَخِطْتِ عَلَيْهِ، مُتَبَرِّئٌ مِمَّنْ تَبَرَّأْتِ مِنْهُ، مُوالٍ لِمَنْ والَيْتِ، مُعادٍ لِمَنْ عادَيْتِ، مُبْغِضٌ لِمَنْ ابْغَضْتِ، مُحِبٌّ لِمَنْ أحْبَبْتِ، وَكَفى بِاللَّهِ شَهِيداً وَحَسيباً وَجازِياً وَمُثيباً.

پس از آن، بر پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وامامان عليهم السلام صلوات فرستاده شود. «(1)»

ص:148

ص:149

الْجَّاهِلِيَّةُ الْجَهْلاءُ، وَلَمْ تَشْرَكْ فِيكُمْ فِتَنُ الْأَهْواءِ، طِبْتُمْ وَطابَ مَنْبَتُكُمْ مَنَّ بِكُمْ عَلَيْنا دَيَّانُ الدّينِ، فَجَعَلَكُمْ فِي بُيُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَيُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ وَجَعَلَصَلاتَنا عَلَيْكُمْ رَحْمَةً لَنا وَكَفَّارَةً لِذُنُوبِنا إِذِ اخْتارَكُمُ اللَّهُ لَنا وَطَيَّبَ خَلْقَنا بِما مَنَّ عَلَيْنا مِنْ وِلايَتِكُمْ وَكُنَّا عِنْدَهُ مُسَمّينَ بِعِلْمِكُمْ، مُعْتَرِفينَ بتَصْديقِنا إِيَّاكُمْ وَهذا مَقامُ مَنْ أَسْرَفَ وَأَخْطَأَ وَاسْتَكانَ وَأَقَرَّ بِما جَنى، وَرَجى بِمَقامِهِ الْخَلاصَ وَأَنْ يَسْتَنْقِذَهُ بِكُمْ مُسْتَنْقِذُ اْلهَلْكى مِنَ الرَّدى، فَكُونُوا لِي شُفَعاءَ فَقَدْ وَفَدْتُ إِلَيْكُمْ إذْ رَغِبَ عَنْكُمْ أهْلُ الدُّنْيا، وَاتَّخَذُوا آياتِ اللَّهِ هُزُواً، وَاسْتَكْبَرُوا عَنْها.

يا مَنْ هُوَ قائِمٌ لا يَسْهُو، ودائِمٌ لا يَلْهُو، وَمُحِيطٌ بِكُلِّ شَيْ ءٍ، لَكَ الْمَنُّ بِما وَفَّقْتَنِي، وَعَرَّفْتَنِي بِما اقَمْتَني عَلَيْهِ إِذْصَدَّ عَنْهُ عِبادُكَ وَجَهِلُوا مَعْرِفَتَهُ، واسْتَخَفُّوا بِحَقِّهِ، وَمالُوا إلى سِواهُ، وَكانَتِ الْمِنَّةُ مِنْكَ عَلَيَّ، مَعَ أَقْوامٍ خَصَصْتَهُم بِما خَصَصْتَنِي بِهِ، فَلَكَ الْحَمْدُ إذْ كُنْتُ عِنْدَكَ فِي مَقامِي هذا مَذْكُوراً مَكْتُوباً، فَلا تَحْرِمْنِي ما

ص:150

رَجَوْتُ، وَلا تُخَيّبْني فِيما دَعَوْتُ بِحُرْمَةِ مُحَمَّدٍ وَآلِهِ الطَّاهِرِينَ وَصَلَّى اللَّهُ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ. «(1)»

پس از آن براى خود دعا كن و بعد براى هر امام دو ركعت نماز زيارت بخوان.

جهت حفظ قداست و احترام ائمه بقيع عليهم السلام، زائران عزيز نماز زيارت را در مسجد النبي صلى الله عليه و آله بخوانند و از خواندن نماز در قبرستان بقيع پرهيزكنند.

ص:151

ص:152

دالّ:

دلالت كننده، راهنمايى كننده.

ذِراع:

قسمتى از دست انسان از آرنج تا سر انگشتان.

ذمّه:

عهده، بر ذمّه بودن، بر عهده بودن، بر كسى لازم بودن.

رجاءً:

به اميد مطلوب بودن و پاداش داشتن.

شاذروان:

پيش آمدگى كنار ديوار كعبه، به مسأله 114 مراجعه شود.

شوط:

دور، به مسأله 167 مراجعه شود.

عدول:

بازگشت، برگشتن.

عُرف:

شناخته، خوى و عادت، آنچه ميان مردم متداول شده.

عُسر:

سختى، تنگدستى.

عُقلاء:

جمع عاقل،صاحبان خرد.

علم و عمد:

با آگاهى و توجّه و با قصد.

قصد اجمالى:

قصد و نيّتى كه قطعى نباشد.

ما فى الذمّه:

آنچه بر عهده است، آنچه وظيفه انسان است.

محاذى:

روبرو، مقابل، به مسأله 15 مراجعه شود.

مُخيَّر:

داراى اختيار.

مستلزم:

چيزى كه لازمه چيز ديگر است، آنچه كه چيز ديگرى را لازم دارد.

مُسطح:

هموار، بدون پستى و بلندى.

مشقّت:

سختى، دشوارى، رنج.

مطالبه:

درخواست.

مميّز:

كسى كه خوب و بد را تشخيص مى دهد.

ص:153

مُنجر:

كشيده شده، كشيده شده به جايى يا به سوى چيزى.

موالات:

پى درپى، بى فاصله.

مودّت:

دوستى، محبّت.

مؤكّد:

تأكيد شده، سفارش شده.

وثوق:

اطمينان.

هتك:

بى احترامى كردن، رسوا ساختن كسى.

ص:154

ص:155

ص:156