و حسين عليه السلام در آغوش جبرئيل، من از آغوش رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم به آغوش جبرئيل مي رفتم و حسين عليه السلام از آغوش جبرئيل، به آغوش رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم مي رفت (آنها بدين وسيله ما را سرگرم كرده بودند.)

رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم فرمود: آري، فرزندانم راست گفته اند، آنها پيوسته نزد من و جبرئيل بودند و ما آنها را سرگرم كرده بوديم.

عرض كردم: جبرئيل چه شكلي بود؟

فرمود: در شكلي كه بر من فرود مي آيد. [1] .

عمادالدين طوسي مي گويد: تعداد چنين فضايلي در مورد آن بزرگواران از شمارش خارج است به راستي كه خداوند متعال اميرمؤمنان علي عليه السلام را نشانه اي ميان ايمان و كفر، و ميان آن كه پاك به دنيا آمده و آن كه ناپاك زاده شده، قرار داده است.

رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم در حديث زيبايي مي فرمايد:

حبك ايمان و بغضك نفاق.

(اي علي! مهر و دوستي تو ايمان و بغض و دشمني تو نفاق است.

در حديثي ديگر مي فرمايد:

لا يحبك الا مؤمن و لا يبغضك الا منافق. [2] .

جز مؤمن تو را دوست نمي دارد و جز منافق به تو دشمني نمي ورزد. [3] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] مدينة المعاجز: 2 / 72 ح 490.

[2] در كتاب «صواعق المحرقه» آمده كه ابوسعيد خدري؛ مي گويد: ما منافقان را از كينه آنها نسبت به علي عليه السلام شناسائي مي كرديم، (صواعق المحرقة: 122، سنن ترمذي: 5 / 635).

[3] قطره اي از درياي فضائل اهل بيت عليهم السلام: 2 / 468، الثاقب في المناقب: 122 ح 9.

تحت حاكميت ظالمي زندگي نكند.

او نهمين امام معصوم از نسل برادرم امام حسين عليه السلام و فرزند بهترين بانوان است. خداوند در غيبت او عمرش را طولاني مي كند آنگاه به قدرت خويش او را در چهره ي كمتر از چهل سال ظاهر مي سازد تا بداند همگان كه خداوند بر هر كاري قادر و توانا است [1] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] امام مهدي عليه السلام از ولادت تا ظهور: 126، بحارالأنوار: 51 / 132.

با علم و آگاهي نسبت به اوضاع، سوار مركب خود شد و عدّه قليلي همراه حضرت روانه شدند.

وفائي را از آن مردمان مشاهده نمود، در همان مكان موعود در ضمن ايراد خطبه اي فرمود: اي جماعت! شماها خواستيد مرا مغرور نمائيد، پس نيرنگ و حيله به كار گرفتيد همان گونه كه با پدرم چنين كرديد، شماها بعد از من در ركاب شخصي كافر و ظالم خواهيد جنگيد، كه هيچ ايمان به خداوند و رسولش ندارد.

پس از آن حضرت، شخصي را از قبيله كِنده به عنوان فرمانده لشكر برگزيد و او را به همراه چهار هزار نفر به ميدان جنگ گسيل نمود؛ و فرمود: در سرزمين أنبار توقّف كنيد و تا دستوري از جانب من نيامده، هيچ گونه حركتي انجام ندهيد.

وقتي معاويه از چنين قضيه اي آگاه شد، چند نفر مأمور به همراه پانصد هزار درهم براي فرمانده لشكر فرستاد و به او پيام داد: اگر به ما ملحق شوي؛ ولايت هر كجا را كه مايل باشي به تو واگذار مي كنيم.

پس فرمانده لشكر چون فردي سست ايمان و دنياطلب بود، به امام مجتبي عليه السلام خيانت كرد؛ و پول ها را گرفت و به همراه تعداد بسياري از نيروهاي خود به سپاه معاويه ملحق شد.

چون اين خبر به حضرت رسيد اظهار نمود: اي جماعت! كِنِدي به من و شما خيانت كرد، و اكنون براي بار دوّم تكرار مي كنم و مي گويم كه شما مردمان بي وفا و دنياطلب هستيد، وليكن شخص ديگري را به جاي او مي فرستم، با اين كه مي دانم او نيز چون ديگران بي وفا

و خائن است.

آن گاه شخصي را از قبيله بني مراد - به نام مرادي - به همراه چهار هزار نفر روانه نمود؛ و از او عهد و پيمان گرفت كه به مسلمين خيانت نكند و او نيز قسم خورد كه چون كوه ثابت و استوار باقي بماند.

و چون لشكر آهنگ حركت نمودند تا به سوي جبهه جنگ بروند، حضرت به آرامي فرمود: به او نيز اعتمادي نيست.

و هنگامي كه لشكر مُرادي به أنبار رسيد، معاويه دو مرتبه همان برنامه كِنِدي را براي مُرادي نيز اجرا كرد؛ و او هم فريب خورد و عهد و قسم خود را شكست و به لشكر معاويه پيوست.

امام عليه السلام با شنيدن خبر خيانت مرادي، به پا خواست و فرمود: باز هم مي گويم كه شماها صداقت و وفا نداريد و عهدشكن هستيد؛ و توجّه نموديد كه چگونه مُرادي مانند كندي عهدشكني و خيانت كرد.

گفتند: ياابن رسول الله! آن ها خيانت كردند، ليكن ما صادقانه با شما هستيم و آنچه دستور دهي، به آن عمل مي كنيم.

حضرت فرمود: پس مرحله اي ديگر شما را مي آزمايم تا حقيقت امر براي خودتان ثابت شود، وعده گاه من و شما در سرزمين نُخَيله باشد، هر كه ميل دارد آن جا حضور يابد؛ با اين كه مي دانم شما مردمي بي وفا و عهدشكن هستيد.

پس هنگامي كه حضرت وارد نخيله گرديد و مدّت ده روز در آن جا اقامت گزيد؛ ولي جز تعدادي اندك، كسي به آن مكان نيامد، پس حضرت به كوفه مراجعت نمود و بر بالاي منبر رفت و فرمود:

تعجّب مي كنم از

گروهي بي دين و بي وفا؛ واي بر شما فريفتگان و خودفروشان!

بدانيد كه حكومت اسلامي بر بني اميه حرام است، ولي چنانچه حكومت دست معاويه بيفتد؛ چون شماها را مخالف حكومتش بداند كمترين ترحّمي روا نمي دارد، بلكه با شديدترين شكنجه ها آزارتان مي دهد و نابودتان مي كند.

سپس عدّه بسياري از مردم دنياپرست و بي وفاي كوفه، نامه هاي متعدّدي براي معاويه به اين مضمون فرستادند:

اگر مايل باشي، حسن بن علي را دست گير نموده و برايت مي فرستيم؛ و چون رضايت و خوشنودي معاويه را آگاه شدند، بر محلّ سكونت و استراحت آن امام مظلوم سلام الله عليه حمله كردند؛ و به وسيله شمشير جراحاتي بر بدن مقدّس آن حضرت وارد آوردند.

بعد از اين حادثه دلخراش، حضرت به ناچار نامه اي براي معاويه به اين مضمون نوشت:

با اين كه از جدّم رسول خدا صلي الله عليه وآله شنيدم كه مي فرمود: خلافت و حكومت بر خاندان بني اميه حرام است، امّا با چنين وضعيت و موقعيتي كه پيش آمده است، به ناچار با شرايطي براي صلح آماده هستم؛ و آن را بر اين اوضاع ترجيح مي دهم.[1] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] الخرايج و الجرايح: ج 2، ص 576، ح 4.

تو، صحيح نيست»، گذشته از اينكه موجب رنجش خاطر او مي شود، براي هميشه خاطره ي تلخي از وضو خواهد داشت.

به علاوه، از كجا كه او اين تذكر را براي خود، تحقير تلقي نكند و يكباره روي دنده ي لجبازي نيفتد و هيچ وقت زير بار نرود.

اين دو طفل، انديشيدند، تا به طور غيرمستقيم او را متذكر كنند. در ابتدا، آن دو با يكديگر به مباحثه پرداختند و پيرمرد نيز سخنان آن دو را مي شنيد.

يكي از آن دو، به ديگري گفت: وضوي من، از وضوي تو كامل تر است.

ديگري هم به آن يكي گفت: وضوي من، از وضوي تو كامل تر است.

پس از آن، آن دو با هم توافق كردند كه در حضور پيرمرد، هر دو نفر وضو بگيرند و پيرمرد حكميت كند.

آن دو، طبق قرار عمل كردند و هر دو نفر، وضوي صحيح و كاملي را جلوي چشم پيرمرد گرفتند.

پيرمرد، تازه متوجه شد كه وضوي صحيح چگونه است و به فراست، مقصود اصلي دو طفل را دريافت و سخت تحت تأثير محبت بي شائبه و هوش و فطانت آنها قرار گرفت.

سپس، پيرمرد به آن دو بزرگوار گفت: وضوي شما، صحيح و كامل است. من پيرمرد نادان، هنوز وضو ساختن را نمي دانم. شما، به حكم محبتي كه بر امت جد خود داريد، مرا متنبه ساختيد. من از شما متشكرم.[1] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] بحارالأنوار، ج 10 ص 89؛ طبق نقل داستان راستان، صص 295 - 296، داستان 103.

مي رساند كه آن را بر پيشاني خود روان سازد. [1] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] الذرية الطاهرة:113، ح 120.

را] در قصه ي نوح نشنيده اي:«[و گفتم از پروردگارتان آمرزش بخواهيد كه...] و شما را به اموال و پسران ياري كند؟ [2] ». [3] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] هود:52؛ (و يزدكم قوة الي قوتكم).

[2] هود:52؛ (و يمددكم بأموال و بنين).

[3] مكارم الاخلاق:237.

عليه السلام، ص 696، ح 8.

[2] 1- اصول كافي ج 6، ص 390 حديث 3.

2- بحارالأنوار، ج 43، ص 320 ح 3.

3- حلية الابرار، ج 7 3 ص 59، ح 15.

عليه السلام، ص 464.

2- منتهي الآمال، ج 1، ص 169، به نقل از كفاية الأثر.

و به همين خاطر خداي بزرگ آنجا را حرم قرار داد.)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] سوره ي بقره، آيه هاي 35 - 37.

[2] علل الشرايع ج 2، ص 127، ح 4.

نوشت ها:

[1] 1- احقاق الحق، ج 24، ص 420 الي 422. به نقل از مطلع البدور و مجمع البحور للعلامة شهاب الدين اليماني، ج 1، ص 10.

2- الاستجلاب للعلامة شمس الدين السخاوي، ص 56.

3- تفسير آية المودة للعلامة شهاب الدين المصري، ص 46.

4- أهل البيت للفاضل توفيق أبوعلم، ص 69.

5- كنز العمال، ج 12، ص 104 ح 34203.

6- مسند الامام المجتبي عليه السلام، ص 688 ح 8.

7- مجمع الزوايد، ج 9، ص 172، و ج 4، ص 278.

8- مطلع البدور و مجمع البحور للعلامة شهاب الدين اليماني، ج 1، ص 10.

9- نثر الدر المكنون للعلامة المعاصر السيد محمد الحسيني اليماني، ص 132.

و بر پيامبران نيز دروغ مي بندي! تو چه دليلي داري كه پيامبري؟.

پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم فرمود: چه مي خواهي؟. گفت: برايم دليل اقامه كن.

پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم فرمود: اگر بخواهي مي توانم تو را آگاه كنم از نحوه ي خروجت از منزل و مذاكراتت با قومت و... و اگر بخواهي يكي از اعضاء و جوارح من با تو سخن مي گويد.

اعرابي گفت: آيا عضو هم سخن مي گويد؟.

پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم به امام حسن عليه السلام فرمود: برخيز. اين كار بر اعرابي گران آمد. پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم فرمود: او را آگاه و عالم خواهي يافت. امام حسن عليه السلام برخاست و شعري خواند خود را معرفي نمود و سپس فرمود:

قال عليه السلام:

قد اجتمعتم في نادي قومك، و قد تذاكرتم ما جري بينكم علي جهل، و خرق منكم، فزعمتم أن محمدا صنبور، و العرب قاطبة تبغضه، و لا طالب له بثأره، و زعمت أنك قاتله و كاف قومك مؤونته، فحملت نفسك علي ذلك، و قد أخذت قضاتك بيدك تؤمه و تريد قتله، تعسر عليك مسلكك و عمي عليك بصرك، و أبيت الا ذلك، فأتيتنا خوفا من أن يستهزئوا بك، و انما جئت لخير يراد بك.

أنبئك عن سفرك: خرجت في ليلة ضحياء، اذ عصفت ريح شديدة اشتد منها ظلماؤها، و أطبقت سماؤها، و أعصر سحابها، و بقيت محرنجما كالأشقر ان تقدم نحر، و ان تأخر عقر، لا تسمع لواطي حسا، و لا لنافخ خرسا، تدالت عليك غيومها، و توارت عنك نجومها، فلا تهتدي بنجم طالع، و لا بعلم لامع، تقطع محجة

و تهبط لجة بعد لجة، في ديمومة قفر، بعيدة القعر مجحفة بالسفر اذا علوت مصعدا و أرادت الريح تخطفك، و الشوك تخبطك، في ريح عاصف و برق خاطف، قد أوحشتك قفارها، و قطعتك سلامها، فانصرفت فاذا أنت عندنا فقرت عينك و ظهر زينك و ذهب أنينك.

قال: من أين. قلت: يا غلام هذا! كأنك قد كشفت عن سويداء قلبي، و كأنك كنت شاهدي و ما خفي عليك شي ء من أمري، و كأنك عالم الغيب يا غلام لقني الاسلام.

فقال الحسن عليه السلام: «الله أكبر، قل: أشهد أن لا اله الا الله، وحده لا شريك له، و أن محمدا عبده و رسوله.» [1] .

امام حسن عليه السلام فرمود:

(شما در اجتماع قبيله ات گرد آمديد و از ناداني و سفاهتتان به مذاكره درباره ي آنچه كه ميان شما گذشته است، گفتگو كرديد. و گمان برديد كه محمد بلاعقب است و تمام عرب او را دشمن مي دارد و كسي خونخواه او نخواهد بود. و چنين پنداشتي كه تو مي تواني وي را به قتل برساني و قبيله ات هزينه آن را پرداخت خواهند نمود.

پس خود را راضي به اين كار نمودي و شمشير برانت را در دست گرفته و به او نشانه رفته و آهنگ كشتن وي را داري. مسلكي كه در پيش گرفته اي تو را به زحمت انداخته و چشمانت را كور نموده است و خود جز اين نخواسته اي. پس تو نزد ما آمدي از ترس اينكه مسخره ات كنند و تو براي خيري كه از تو انتظار مي رود، آمده اي.

از سفرت نيز آگاهت مي كنم: تو در شبي مهتابي به درآمدي و وقتي باد شديدي مي وزيد، تيرگي شب افزون شده و

آسمان لايه به لايه مي شد و ابرها پيراهن مي چلاندند، تو چونان شتر قرمزگون واماندي كه اگر پي تازد نحر شود و اگر عقب ماند، پي شود، [و از بيم] نه صداي رونده اي مي شنيدي و نه بازدم، دم زني، تيره گيهايش بر تو دامن گسترده بود و ستاره هايش از ديد تو پنهان. تو نه از ستاره ي فروزاني رهنمون گرفتي و نه از علامتي روشن بهره.

از فراز و نشيب راه مي سپردي و وادي به وادي فرود مي آمدي در سياهي محض، ژرف، آزرده از سفر، كه اگر بر بلندي مي شدي، چنانچه باد مي خواست، مي ربودت و تيغ خونينت مي كرد. در ميان طوفان در رعد و برق، در حالي كه بيابان ها هراسانت كرده و سنگلاخ ها دريده بودت، ره سپردي، چندان كه خود را نزد ما يافتي. چشمانت روشن شد و جمالت برافروخته گرديد و ناله پايان يافت.

گفت: اي پسر همه از كجا گفتي؟ گويا كه تو اسرار قلبم را بازگشودي و گويا تو همراه و شاهد اين بودي و هيچ چيز از كار من بر تو پنهان نماند و گويا، تو غيب مي داني اي پسر. اسلام را به من بياموز. [امام] حسن عليه السلام فرمود: الله اكبر! بگو: «اشهد أن لا اله الا الله، و أن محمدا عبده و رسوله» شهادت مي دهم خداوند يكتاست و او را شريكي نيست و محمد بنده ي او و پيام آور اوست.)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] 1- الثاقب في المناقب، ص 316 تا 318.

2- بحارالأنوار، ج 43، ص 333، ح 5.

3- حلية الأبرار، ج 3، ص 21، ح 1.

بودند كه حضرت به يكي از آنها فرمود:

قال عليه السلام:

انك حدثت البارحة فلانا بحديث كذا و كذا. فقال الرجل الأخر: انه ليعلم ما كان! و عجب من ذلك. فقال عليه السلام: انا لنعلم ما يجري بالليل و النهار، ثم قال: ان الله تبارك و تعالي علم رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم الحلال و الحرام و التنزيل و التأويل فعلم رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم عليا علمه كله [1] .

امام حسن عليه السلام فرمود:

(ديروز تو درباره ي فلاني چيزهايي مي گفتي. مردي ديگر با تعجب گفت: او «امام حسن عليه السلام» هر چه را كه اتفاق افتاده مي داند و از اين گفتار امام شگفت زده شد.

امام عليه السلام فرمود: فقط ما مي دانيم كه در شبانه روز چه مي گذرد. سپس افزود: همانا كه خداي تبارك و تعالي به رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم حلال و حرام و تنزيل و تأويل را آموخت و رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم تمام دانش خود را به علي عليه السلام آموخت.)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] 1- الخرائج و الجرايح، ج 2، ص 573، ح 3.

2- بحارالأنوار، ج 43، ص 330، ح 10 به نقل از خرائج.

3- بصائر الدرجات، ص 310، ب 10، ح 2.

4- تاريخ چهارده معصوم عليهم السلام، ص 423.

5- مدينة المعاجز، ج 3، ص 359، ح 88 / 926، پ 33.

خود داده و قاتل خود را معرفي نموده و از قصاص قبل از جنايت پرهيز مي كند.

أن الحسن عليه السلام قال لأهل بيته: اني أموت بالسم كما مات رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم.

قالوا: و من يفعل ذلك؟ قال عليه السلام: امرأتي جعدة بنت الأشعث بن قيس، فان معاوية يدس اليها و يأمرها بذلك. قالوا: أخرجها من منزلك و باعدها من نفسك. قال عليه السلام: كيف أخرجها و لم تفعل بعد شيئا و لو أخرجتها ما قتلني غيرها، و كان لها عذر عند الناس [1] .

(امام حسن عليه السلام خطاب به خانواده ي خويش فرمود: من مانند جدم رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم با سم كشته مي شوم. گفتند: چه كسي اين كار را خواهد كرد؟ فرمود: همسرم جعده، دختر اشعث بن قيس زيرا معاويه وي را تحريك كرده و بدين كار دستورش مي دهد.

گفتند: او را از خانه ي خويش بيرون كن و از خود دور ساز فرمود: چگونه او را بيرون كنم در حالي كه هنوز هيچ كاري صورت نداده است. هر چند كه اگر بيرونش هم كنم، كسي جز او مرا نخواهد كشت، افزون بر آن كه نزد مردم بهانه اي هم خواهد داشت «كه چون مرا بي جهت طلاق داده است، من از او كينه در دل داشتم».)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] 1- اثبات الهداة، ج 5، ص 150، ح 12.

2- الخرائج و الجرائح، ج 1، ص 241 ح 7.

3- بحارالأنوار، ج 44، ص 153.

4- مسند الامام المجتبي عليه السلام، ص 123، ح 34.

5- منتهي الآمال، ج 1، ص 168.

بار مسموم شده است كه بار سوم زهر بر بدن آن حضرت اثر كرد و او را به شهادت رساند. امام عليه السلام به يكي ديگر از توطئه هاي معاويه اشاره نموده و فرمود:

قال عليه السلام:

يا بني، اذا كان في عامنا هذا يدفع الي هذا الطاغي جارية تسمي (أنيس) فتسمني بسم قد جعله الطاغي تحت فص خاتمها. قال له عبدالله: فلم لا تقتلها قبل ذلك؟. قال عليه السلام: يا بني جف القلم و أبرم الأمر فانعقد و لا حل لعقد الله [المبرم]... ثم قال عليه السلام: يا أنيس دخلت النار بما تحت فص خاتمك [1] .

امام حسن عليه السلام فرمود:

(پسر جان! وقتي سال نو شود، اين گردن كش (منظور معاويه است) كنيزي به من خواهد داد كه انيس نام دارد و او مرا با سمي كه آن گردنكش در زير نگين انگشترش قرار داده است، مسموم خواهد كرد.

عبدالله خطاب به پدر عرض كرد: پس چرا پيش از اين كار او را نمي كشي؟ فرمود: پسر جانم! قلم تقدير خشكيده و دستور نهايي شده است و كار به آخر رسيده است و گره خداي را گشايش نيست. سپس فرمود: اي انيس! به خاطر آنچه كه زير نگين انگشترت هست، وارد آتش شدي.)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] 1- الناقب في المناقب، ص 314، ح 1 / 262، فصل 7.

2- مدينة المعاجز، ج 3، ص 269، ح 51 / 889.

3- موسوعة المصطفي و العترة، ج 5، ص 105، ح 1.

فلا بأس أن يأخذ بيده استئناسا للكلام أو يقول له: عافاك الله و أدام سلامتك [1] .

امام حسن عليه السلام فرمود:

(در حمام سلام كردن مستحب نيست، ولي اگر كسي ناچار شد در حمام با كسي سخن بگويد، اشكال ندارد كه براي بازكردن سر حرف، دستش را بگيرد يا به او بگويد: خدا عافيتت دهد و همواره سلامتت بدارد.)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] قوت القلوب، ج 2، ص 433، ف 433.

ح 3، ب 30، و ص 696، ح 6 به نقل از مكارم الاخلاق، ص 58.

4- من لا يحضره الفقيه، ج 1، ص 125، ح 297.

5- وسايل الشيعه، ج 2، ص 59، ح 2 / 1478.

شهاب الدين اليماني، ج 1، ص 10.

9- نثر الدر المكنون للعلامة المعاصر السيد محمد الحسيني اليماني، ص 132.

در روز، يعني شكرگزاري و ياد خداوند بازماند، [انجام آن] در شب براي او مشكل خواهد بود و هر كس در شب از وظايف خود بازماند، [انجام آن] در روز برايش مشكل خواهد بود.)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] خداوند كسي است كه شب و روز را پشت سر هم قرار داد، براي كساني كه بخواهند به ياد او باشند و شكر او را انجام دهند.

[2] تفسير كشاف، ج 3، ص 99.

كنز العمال، ج 9، ص 247، ح 25868.

5- مسند الامام المجتبي عليه السلام، ص 670، ح 3، و ص 695، ح 4 (به نقل از مكارم الاخلاق، ص 45).

كه سزاوار است آدمي آنها را براي غذا خوردن بياموزد. چهارتاي آنها فريضه (واجب) است و چهارتاي آن سنت (مستحب) و چهارتاي آن از آداب است.

اما فريضه: پس عبارتند از 1- معرفت و شناخت خداوند 2- بسم الله گفتن 3- شكر 4- رضايت.

و اما سنت «و آنچه كه مستحب است پس عبارتند از؛» 1- نشستن بر پاي چپ 2- خوردن به سه انگشت 3- خوردن از پيش خود 4- ليسيدن انگشتان است. و اما آداب، پس عبارت است از؛ 1- شستن دستان 2- لقمه ي كوچك گرفتن 3- زياد و محكم جويدن 4- كم نگريستن در صورت ديگران.)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] 1- الدعوات، ص 137، ح 339.

2- المحاسن، ج 2، ص 459، ح 401، ب 53.

3- بحارالأنوار، ج 63، ص 413، ب 17، ح 13، و ص 420، ب 17، ح 35.

4- خصال صدوق، ج 2، ص 485، ح 60.

5- روضة الواعظين، ص 311.

6- مسند امام مجتبي عليه السلام، ص 698، ح 1، و ص 699، ح 2.

7- من لا يحضره الفقيه، ج 3، ص 359، ح 4270.

8- وسايل الشيعة، ج 24، ص 431، ب 113، ح 1/30984.

و عشر آيات من أول الصافات و ثلاث آيات من آخر سورة الحشر، (هو الله الذي لا اله الا هو عالم الغيب و الشهادة) الي آخرها و ثلاث آيات (يا معشر الجن) الي قوله (انس قبلهم و لا جان فبأي آلاء ربكما تكذبان). [3] .

امام حسن عليه السلام فرمود:

(من ضامن كسي هستم كه اين بيست آيه را هنگام صبح و شب بخواند كه نه دزدي بزهكار اموال او را سرقت كند و نه درنده اي به او زيان رساند و نه سلطان و صاحب قدرتي به او ستم كند و نه آبي او را غرق كند:

آية الكرسي و سه آيه از سوره ي مباركه اعراف «ان ربكم الذي خلق السموات»، تا «ان رحمة الله قريب من المحسنين» و ده آيه از اول سوره ي صافات و سه آيه ي از آخر سوره ي حشر «الله الذي لا اله الا هو عالم الغيب و الشهادة» تا آخر سوره و سه آيه از سوره ي الرحمن از «يا معشر الجن» تا قول خداوند كه فرمود: «انس قبلهم و لا جان فبأي آلاء ربكما تكذبان».)

و در حديث ديگري آمده است: امام حسن عليه السلام درباره ي تلاوت اين 20 آيه ي قرآن فرمود:

قال عليه السلام:

أنا ضامن لمن قرأ بهذه العشرين آية في كل ليلة أن يعافيه الله من كل شيطان مارد، و من كل شيطان حاسد، و من كل لص عاد، و من كل سبع ضار، آية الكرسي و ثلاث آيات من آخر الحشر.... [4] .

امام حسن عليه السلام فرمود:

(من ضامن كسي هستم كه اين بيست آيه را در هر شب بخواند، خدا او را از هر شيطان سركش و شيطان حسود

و از هر دزد بزهكار و از هر درنده ي زيان كار نگه مي دارد و آن آية الكرسي و سه آيه ي آخر سوره ي حشر است....)

و در حديث ديگري آمده است: امام حسن عليه السلام درباره ي فضيلت و رهاورد تلاوت قرآن فرمود:

قال عليه السلام:

من قرأ القرآن كانت له دعوة مجابة اما معجلة و اما مؤجلة. [5] .

امام حسن عليه السلام فرمود: (هر كس قرآن بخواند، دعايش مستجاب خواهد بود، حال يا فورا و يا با تأخير.)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] سوره ي بقره، آيه هاي 254 - 257.

[2] سوره ي اعراف، آيه هاي 54 - 56.

[3] مسند امام مجتبي عليه السلام، ص 569، ح 3 نقل از اخبار اصفهان، ج 1، ص 314.

[4] 1- تاريخ بغداد، ج 4، ص 127.

2- مسند امام مجتبي عليه السلام، ص 569، ح 4، (به نقل از تاريخ بغداد).

[5] 1- الدعوات (للراوندي)، ص 24، ح 31، فصل الثاني.

2- بحارالأنوار، ج 89، ص 204، ح 31، ب 23، و ج 90، ص 313، ب 17، ذيل ح 17.

3- مستدرك الوسايل، ج 4، ص 260، ح 8 /4642.

4- مسند امام مجتبي عليه السلام،ص 561، ح 2.

بخشش و عطاي او، يا از قدرت او بترسي، يا بهره مند شوي از علم او، يا اميد داشته باشي از بركت دعاي او، يا رعايت صله ي رحم نمايي كه ميان تو و اوست.)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] 1- بحارالأنوار، ج 75، ص 111.

2- كشف الغمة، ج 2، ص 147.

3- مسند امام مجتبي عليه السلام، ص 722، ح 56، و ص 554، ح 7.

4- موسوعة المصطفي و العترة، ج 5، ص 129.

كنم. فرمود:[اما] من حتما تو را شاد مي كنم؛ تو [براي خشنودي خداوند متعال] آزادي.

در نقل ديگري آمده است:فرمود:من نيز شيطان را اندوهناك خواهم كرد، يعني؛ شيطان دستور داده كه او، امام را غمگين كند. [2] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] بحارالانوار 352:43، ح 29.

[2] مقتل الحسين عليه السلام 127:1.

مردي با هيبت و خوش سيمائي را ديد كه پارچه ي بسته شده اي را آورده بود آن حضرت آن را گرفت و آن مرد برگشت.

هنگامي كه حضرت فاطمه عليهاالسلام آن بسته را باز نمود دو پيراهن و دو عبا و زيرجامه به قد و قامت عزيزانش و دو عمامه و كفش در آن بود با خوشحالي حسنينش عليهماالسلام را از خواب بيدار نمود و آن جامه ها را بر آنها پوشانيد. امام حسن و امام حسين -عليهماالسلام روز عيد به نزد رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم شتافتند، پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم فرزندان خود را زينت شده ديد، ايشان را در آغوش گرفت و بوسيد و به دوش مباركش سوارشان نمود و به سوي خانه ي مادرشان حركت نمود. آنگاه به حضرت فاطمه عليهاالسلام فرمودند:

يا فاطمه؛ رأيت الخياط الذي أعطاك الثياب؛ هل تعرفني.

اي فاطمه؛ ديدي آن خياطي كه لباسها را آورد، آيا او را شناختي.

حضرت زهراء عليهاالسلام فرمود: به خدا؛ من او را نشناختم و نمي دانم لباسي در نزد خياط باشد، خدا و رسولش از آن داناتر هستند.

پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم فرمود:

دختر جان؛ آن شخص خياط نبود بلكه «رضوان» كليددار بهشت بود. و جبرئيل اين واقعه را از طرف پروردگار به من خبر داد كه لباسها از بهشت آمده است [1] .

چه پيراهن كه عالم جزء و كل

به دامانش زده دست توسل

چه پيراهن كه تا شاه كرد در بر

به زينب شد يقين قتل برادر [2] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] مدينة المعاجز: 2 / 46 ح 910،

اثبات الهداة: 2 / 565 ح 44.

[2] نفائح العلام: 2 / 25.

باغ «بني نجار» رسيدند. چون داخل آن باغستان شدند، حيران شدند و ندانستند به كجا بروند (و ظاهرا به شدت خوابشان مي آمد.) امام حسن عليه السلام به امام حسين عليه السلام گفت: بيا در همين جا بخوابيم. امام حسين عليه السلام گفت: اختيار با تو است، پس هر دو دست در گردن يكديگر كرده و به خواب فرو رفتند.

حضرت رسالت صلي الله عليه و آله و سلم از خواب بيدار شد، و احوال امام حسن و امام حسين عليهماالسلام را پرسيد و در منزل فاطمه عليهاالسلام ايشان را طلب كرد ولي آنها را در آنجا نيافت.

آن حضرت دست به دعا برخواست و اين گونه دعا فرمود:

«الهي و سيدي و مولاي؛ اين دو فرزندانم، گرسنه از خانه بيرون رفتند، خداوندا؛ تو وكيل من بر آنها هستي.»

ناگهان براي پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله و سلم نوري ظاهر شد و حضرت به دنبال آن نور رفت تا به باغ بني نجار رسيد، ديد كه ايشان دست در گردن يكديگر كرده و خوابيده اند، باران نيز در نهايت شدت و تندي مي آيد كه نظيري براي آن نبود. ولي حق تعالي در بالاي سر آنها ابر را شكافته بود و يك قطره باران نيز بر ايشان نمي باريد. همچنين مار عظيمي آنها را احاطه كرده و آنها را حفظ مي كرد، موهاي آن مار مانند نيهاي نيستان بود و دو بال داشت كه يكي را بر روي امام حسن عليه السلام و يكي را بر روي امام حسين عليه السلام گسترده بود.

هنگامي كه نگاه آن حضرت بر آن مار افتاد، مار تكاني به خود داد و با شنيدن صداي پيامبر صلي الله عليه

و آله و سلم به كناري رفت و به سخن درآمد و عرض كرد:

«خداوندا؛ ترا و فرشتگانت را گواه مي گيرم كه اينها فرزندان پيغمبر تو هستند، و من ايشان را صحيح سالم تسليم ايشان كردم.»

آن حضرت فرمود: اي مار تو از چه طايفه اي هستي؟

عرض كرد: من پيك جن به سوي شما مي باشم.

حضرت فرمود: از كدام طايفه هستي؟

عرض نمود: از نصيبين؛ گروهي از بني مليح مرا براي تعليم آيه ي قرآن كه فراموش كرده اند فرستادند، هنگامي كه به اين محل رسيدم ندائي از آسمان شنيدم كه مي گفت: اي مار؛ اينها پسرهاي رسول خدا هستند. آنها را از آفات و حوادث شب و روز محافظت بنما. من نيز از ايشان محافظت كردم و آنها را صحيح و سالم به شما تسليم كردم.

سپس آن مار آن آيه ي قرآن را آموخت و برگشت.

حضرت رسالت صلي الله عليه و آله و سلم، امام حسن عليه السلام را بر دوش راست خود و امام حسين عليه السلام را بر دوش چپ خود گرفت و آنها را به خانه ي حضرت فاطمه عليهاالسلام برد [1] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] مدينة المعاجز: 2 / 27 ح 893، بحارالأنوار: 43 / 266 ح 25. با كمي تغيير.

اكرم صلي الله عليه و آله و سلم آوردم.

آن حضرت چون آن دو را ديدند فرمودند:

ما لكما، حبيبي؟ فرزندان نيكوي من، شما را چه مي شود؟

فرمودند: به طعام اشتها داريم.

حضرت سه بار فرمود: اللهم اطعمهما. «خدايا آن دو را طعام بده».

سلمان رحمه الله گويد: ناگاه يك گلابي در دست رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم كه لطيف تر از پر، سفيدتر از برف، شيرين تر از عسل و از كره نرم تر بود ظاهر شد، آن حضرت انگشت شصت مباركش را بر آن كشيد و به دو نيم كرد نيمي را به امام حسن عليه السلام و نيمي را به حسين عليه السلام داد من به آنها نگاه مي كردم و اشتها داشتم. پيامبر دريافتند كه من اشتها دارم، فرمودند:

يا سلمان؛ هذا طعام من الجنة، لا يأكله حتي ينجو من الحساب.

اي سلمان؛ اين طعام از بهشت است، كسي آن را نمي خورد مگر اينكه از حساب رها باشد. (يعني كسي از اين طعام مي خورد كه از حساب روز جزا پاك و بهشتي باشد.) [1] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] صحيفة الأبرار: 2 / 169 ح 55، بحارالأنوار: 43 / 308. «اين حديث نيز دلالت بر عصمت امام حسن و امام حسين عليهماالسلام دارد».

از ناتواني جواب آن مسئله... همگي به اتفاق اعرابي به خانه ي اميرالمؤمنين عليه السلام آمدند و به اعرابي گفتند: مسئله را از او بپرس؟

اعرابي گفت: مرا نزد خليفه ي رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم آورديد؟

آنها به دروغ گفتند: خليفه ي رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم ابوبكر است، و اين شخص وصي رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم در اهل بيت او مي باشد.

اعرابي گفت: اي اباالحسن؛ اي خليفه ي رسول؛ من محرم از قبيله ي خود بيرون آمدم. در اين هنگام اميرمؤمنان عليه السلام فرمود: و قصد مكه كردي و تمام ماجراي اعرابي را شرح داد و گفتگوي مجلس ابوبكر و عجز آنها از پاسخ دادن به مسئله را بيان كرد.

اعرابي با تعجب گفت: بلي اي مولاي من؛ چنين است.

سپس حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام جواب مسئله را به امام حسن عليه السلام كه در سن نوجواني بود واگذار كرد.

اعرابي عرض كرد: اي اباالحسن، مسئله ي مرا بزرگان اصحاب رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم نتوانستند جواب دهند و به شما واگذار كردند، حال شما مرا به اين بچه واگذار مي كني؟

حضرت علي عليه السلام فرمودند: تو از اين پسر مسئله ات را بپرس، او جواب تو را بيان مي كند.

اعرابي گفت: اي حسن؛ من از قوم خود به قصد حج، محرم بيرون آمدم، به جائي رسيدم كه تخم شترمرغ بود، آن را عمدا و نسيانا خوردم.

امام حسن عليه السلام فرمود: اي اعرابي؛ در سخن خود كلمه اي را زياد كردي و آن اين بود كه گفتي، «عمدا» و اين كلمه جزو سؤال تو نبوده است.

اعرابي گفت: راست گفتي،

من در حال نسيان اين عمل را به جا آوردم.

امام حسن عليه السلام فرمود: به تداد آن تخم شترمرغ هايي كه برداشته اي شتران ماده بگير و شتران نر را بر آنها سوار كن، هر چه زائيدند سال ديگر در مني قرباني كن.

اعرابي گفت: اي حسن؛ يعضي از شتران ماده نمي زايند.

حضرت فرمود: بعضي از تخم ها هم فاسد مي شوند.

اعرابي گفت: اين پسر در علم خدا غرق است، به درستي كه تو خليفه ي پيامبر خدا صلي الله عليه و آله و سلم هستي.

امام حسن عليه السلام فرمود: اي اعرابي من پسر رسول خدا هستم و پدرم اميرالمؤمنين عليه السلام خليفه است.

اعرابي گفت: پس ابوبكر چه مي گويد؟

حضرت فرمود: از خود آنها بپرس؟ پس آنها تكبير گفتند و همه از آنچه از حضرت امام حسن عليه السلام شنيدند تعجب كردند.

سپس اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود:

حمد و سپاس مخصوص خدايي است كه در من و پسرم نعمتي قرار داد كه در داوود و سليمان قرار داده بود، هنگامي كه مي فرمايد: «ففهمناها سليمان» [1] «ما آن را به سليمان فهمانديم». [2] .

در كتاب «قطره اي از درياي فضائل اهل بيت عليهم السلام» اين روايت با كمي تغيير ذكر شده و در ادامه اين چنين آمده است.

راوي گويد: در اين هنگام صدائي شنيده شد كه مي گفت:

اي مردم؛ اين حكمي كه اين كودك فهميد، همان حكمي بوده كه سليمان بن داوود عليهماالسلام فهميده بود. [3] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] سوره ي آل عمران؛ آيه ي:33.

[2] مدينة المعاجز: 2 / 75 ح 106، به نقل از الهداية الكبري: 187.

[3] قطره اي از درياي فضائل اهل بيت عليهم السلام: 2 / 478.

امام مجتبي عليه السلام فرمود:

خداوند شهري - بلادي - در مشرق اين عالم و شهري در مغرب دارد كه، ديواري از آهن او را احاطه نموده و در هر شهري هزار هزار قوم زندگي مي كنند و آنها با هزار هزار نوع زبان صحبت مي كنند كه مانند يكديگر نيست، و من به همه ي آن زبان ها آگاهي دارم.

ما فيهما و ما بينهما و ما عليها حجة غيري، و غير الحسين أخي.

كه در بين آنها و براي آنها امام و حجتي غير از من و حسين عليه السلام برادرم نيست [1] .

-------------------------

پي نوشت ها:

[1] اصول كافي: 2 / 362. اين روايت شريف در كتابهاي معتبر ديگر نيز آمده است.

372.

گاهي اقرار به امامت شما دارد و گاهي ندارد.

در آن حال به من امر فرمود تا بنشينم، من نشستم، آنگاه به خادم خود دستور داد تا ديوان را آوردند.

پسر برادرم به آن نگاه مي كرد در حالي كه آن را مي خواند گفت: اي عمو؛ ببين اين اسم من است. گفتم: بگذار نام خود را در آن ببينم، او در حالي كه صفحه ها را ورق مي زد گفت: اين هم نام تو است.

حذيفه مي گويد: ما با خوشحالي از نزد آن حضرت خارج شديم. بعدها پسر عمويم در كربلا در ركاب سيد ما امام حسين عليه السلام به شهادت رسيد [1] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] مدينة المعاجز: 2 / 52 ح 920.

به او بگو كه: علي نسبت به تو به منزله ي هارون است نسبت به موسي، پس اسم پسر هارون را بر او بگذار.»

جبرئيل فرود آمد و امر حق تعالي را بيان كرد. پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله و سلم از او پرسيد: «اسم او چه بود؟»

جبرئيل گفت: «اسم او شبر بود.»

حضرت رسول صلي الله عليه و آله و سلم فرمود: «زبان من عربي است.»

جبرئيل گفت: «نام او را حسن بگذار.»

پس او را حسن نام كردند كه در لغت عربي شبر به معناي حسن است.

چون امام حسن عليه السلام متولد شد، حق تعالي به جبرئيل وحي كرد كه: «براي محمد پسري متولد شده است، برو به تبريك و تهنيت بگو، و به او بگو كه: علي نسبت به تو به منزله ي هارون است نسبت به موسي، پس بر او نام پسر ديگر هارون را بگذار.»

جبرئيل نازل شد و بعد از تبريك و تهنيت، پيغام خداوند را رساند، حضرت فرمود: «نام آن پسر چه بود؟»

جبرئيل گفت: «شبير».

حضرت رسول صلي الله عليه و آله فرمود: «زبان من عربي است.»

جبرئيل گفت: «او را حسين نام كن كه به معني شبير است.» پس نام او را حسين گذاشتند. [1] .

در روايت ديگري، اسماء بنت اسد عميس مي گويد: من قابله ي امام حسن عليه السلام بودم، چون آن حضرت متولد شد، پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله آمد و گفت: «اي اسماء! فرزند مرا بياور، پس آن حضرت را در جامه ي زردي پيچيدم و به خدمت حضرت بردم.»

رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: «آيا من شما را

نهي نكرم كه فرزندي كه متولد مي شود را در جامه ي زرد نپيچيد؟»

پس او را در جامه ي سفيدي پيچيدم و به خدمت آن حضرت بردم. پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم در گوش راستش اذان و در گوش چپش اقامه گفت. سپس از اميرالمؤمنين عليه السلام پرسيد: «چه نامي را براي او انتخاب كرده اي؟»

اميرالمؤمنين عليه السلام گفت: «من در انتخاب نام او بر شما سبقت نگرفتم.» رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: «من نيز در انتخاب نام او بر پروردگار خود سبقت نمي گيرم.»

پس جبرئيل نازل شد و گفت: «خداوند بلند مرتبه به تو سلام مي رساند و مي فرمايد كه بر او نام پسر بزرگ هارون را بگذار.» پس حضرت نام او را حسن انتخاب كرد.

چون روز هفتم شد، رسول اكرم صلي الله عليه و آله دو گوسفند ابلق، براي عقيقه ي او كشت. به اسماء كه قابله بود يك ران با يك اشرفي داد. همچنين سر او را تراشيد و موي سرش را با نقره كشيد و به اندازه ي آن صدقه داد و سرش را به خلوق كه بوي خوشي بود مخلوط كرد و فرمود: «اي اسماء! خون عقيقه را بر سر فرزندان ماليدن از كارهاي جاهليت است.» [2] .

از امام صادق عليه السلام مرويست كه: حق تعالي نام امام حسن عليه السلام را با جامه ي حريري از جامه هاي بهشت براي رسول خدا صلي الله عليه و آله هديه فرستاد.

و به روايت ديگر: نام آن حضرت را كه بر حريري نوشته بود فرستاد و حضرت رسالت صلي الله عليه و آله، نام امام حسين عليه السلام را از آن مشتق كرد. [3] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] علل الشرايع.

[2] عيون اخبار الرضا عليه السلام.

[3] معاني الأخبار.

ميوه ها تبسّمي نمود و اظهار داشت:

الحمدلله، كه خداوند شما را همانند خوبان بني اسرائيل قرار داد و برايتان نعمت هاي الهي و ميوه هاي بهشتي فرستاده مي شود.

آن گاه جبرئيل عليه السلام ميوه ها را تحويل امام حسن مجتبي عليه السلام داد و فرمود: اين ميوه ها را به منزل بِبَر؛ و با جدّت، پدرت، مادرت و برادرت تناول نمائيد.

حضرت مجتبي سلام الله عليه ميوه ها را به منزل آورد؛ و هر روز مقداري از آن ها را تناول مي كرديم ولي تمام نمي شد تا آن كه رسول خدا رحلت نمود؛ و پس از اين كه خربزه را ميل كرديم پايان يافت.

و چون حضرت فاطمه زهراء عليها السلام رحلت نمود، انار نيز به پايان رسيد؛ و همين كه اميرالمؤمنين علي عليه السلام رحلت نمود، گلابي هم تمام گرديد.

سپس امام حسين عليه السلام افزود:

و هنگامي كه برادرم روزهاي آخر عمرش را سپري مي نمود، من بر بالين بستر برادرم امام حسن مجتبي عليه السلام نشسته بودم كه يكي از آن دو سيب تمام شد؛ و در نهايت يكي ديگر از سيب ها - كه آخرين ميوه بهشتي بود - براي من باقي ماند.[1] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] مدينة المعاجز: ج 3، ص 262، ح 882، الثّاقب في المناقب: ص 53، ح 22.

و همين طور به راه خويش ادامه دادند تا به سياه چادري نزديك شدند، پيرزني را در كنار آن مشاهده كردند، به او گفتند: ما تشنه ايم، آيا نوشيدني داري؟

پيرزن عرضه داشت: بلي، بعد از آن هر سه نفر از مَركب هاي خود پياده شدند؛ و پيرزن بُزي را كه جلوي سياه چادر خود بسته بود، به ميهمانان نشان داد و گفت: خودتان شير آن را بدوشيد و استفاده نمائيد.

ميهمانان گفتند: آيا خوراكي داري كه ما را از گرسنگي نجات دهي؟

پاسخ داد: من فقط همين حيوان را دارم، يكي از خودتان آن را ذبح نمايد و آماده كند تا برايتان كباب نمايم؛ و آن را ميل كنيد.

لذا يكي از آن سه نفر گوسفند را سر بريد و پوست آن را كَنْدْ؛ و پس از آماده شدن تحويل پيرزن داد؛ و او هم آن را طبخ نمود و جلوي ميهمانان عزيز نهاد؛ و آن ها تناول نمودند.

و هنگامي كه خواستند خداحافظي نمايند و بروند گفتند: ما از خانواده قريش هستيم؛ و اكنون قصد مكّه داريم، چنانچه از اين مسير بازگشتيم، حتما جبران لطف تو را خواهيم كرد.

پس از رفتن ميهمانان ناخوانده، شوهر پيرزن آمد؛ و چون از جريان آگاه شد، همسر خود را مورد سرزنش و توبيخ قرار داد كه چرا از كساني كه نمي شناختي، پذيرائي كردي؟!

و اين جريان گذشت، تا آن كه سخت در مضيقه قرار گرفتند؛ و به شهر مدينه رفتند، پيرزن از كوچه بني هاشم حركت مي كرد، امام حسن مجتبي عليه السلام جلوي خانه اش روي سكّوئي نشسته بود، پيرزن را شناخت.

حضرت مجتبي

عليه السلام فورا غلام خود را به دنبال آن پيرزن فرستاد، وقتي پيرزن نزد حضرت آمد فرمود: آيا مرا مي شناسي؟

عرضه داشت: خير.

امام عليه السلام اظهار نمود: من آن ميهمان تو هستم كه در فلان روز به همراه دو نفر ديگر بر تو وارد شديم؛ و تو به ما خدمت كردي و ما را از گرسنگي و تشنگي نجات دادي.

پيرزن عرضه داشت: پدر و مادرم فداي تو باد! من به جهت خوشنودي خدا به شما خدمت كردم؛ و انتظار چيزي نداشتم.

حضرت دستور داد تا تعدادي گوسفند و يك هزار دينار به پاس ايثار پيرزن تحويلش گردد و سپس او را به برادر خود - حسين عليه السلام - و شوهر خواهرش - عبدالله - معرّفي نمود؛ و آن ها هم به همان مقدار به پيرزن كمك نمودند.[1] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] بحارالأنوار: ج 43، ص 341، ح 15، و ص 348، أعيان الشّيعة: ج 1، ص 565.

را به ابزار جنگ آراست و به عزم حمله، پاي به ميدان نهاد.

كمان داران بصره، وقتي محمد حنفيه را از دور ديدند، پيكان تيرها را به سينه ي كمان گذاشتند. آنگاه تيرها، از چپ و راست، به سمت محمد حنفيه، پر مي كشيد.

اين، رگبار بهاري بود كه قضا را تيره ساخته بود و با اين وضع، محمد حنفيه پيش مي رفت. ولي او احساس كرد كه اين پيشروي بيهوده است و در چنين هنگامه اي، صف شكافي و لشكر شكني، كار هيچ كس نيست.

آنگاه، محمد حنفيه، از رزمگاه برگشت و عقب نشيني نمود و به خدمت پدر بزرگوارش، اميرمؤمنان عليه السلام رسيد و عرض كرد: يا اميرالمؤمنين! اين صحنه ي ميدان نيست، اين، عرصه ي قيامت است! اجازه بدهيد اين تيرباران اندكي آرام بگيرد.

امام علي عليه السلام با خشونت، دست بر سينه ي محمد حنفيه زد، او را عقب رانده و به او فرمود: تو، اين سستي و اهمال را، از مادرت به ارث برده اي، و گرنه، پدران تو، هرگز از رگبار تير، نمي ترسيدند.

اميرمؤمنان عليه السلام مي خواست، شخصا اين كار را به پايان برساند، كه امام حسن مجتبي عليه السلام، پيش آمده و عرض كرد: يا اميرالمؤمنين! من به جهت انجام اين كار، به ميدان مي روم.

امام علي مرتضي عليه السلام، علاوه بر اينكه عقيده داشت كه درباره ي حسن عليه السلام و حسين عليه السلام بايد احتياط كرد - زيرا كه نسل پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله، در گروي وجود اين دو فرزند عزيز است - اساسا امام حسن عليه السلام را عاشقانه دوست مي داشت، لذا سؤال كرد: ابامحمد! آيا تو مي روي؟!

امام حسن عليه السلام عرض كرد: آري، من مي روم.

اميرمؤمنان عليه السلام، اندكي فكر

كرد و سپس فرمود:

«سر علي اسم الله»

يعني: «برو، به نام خدا»!

سپس، امام حسن مجتبي عليه السلام، رهسپار ميدان جنگ شده و به حمله پرداخت.

البته، قبايل بصره، همچنان پايدار و پافشار مانده بودند. باران تير به شدت مي باريد، ولي امام مجتبي عليه السلام، خيال بازگشت نداشت.

از آن طرف، «ضبي ها» و «ازدي ها» هم نمي خواستند، كه هودج را بر زمين بزنند.

امام حسن مجتبي عليه السلام، پيوسته به پيش مي رفت و صفوف آنان را مي شكست.

اميرالمؤمنين عليه السلام از دور، فرزندش، امام حسن عليه السلام، را مي ديد كه همچون غريقي، در ميان درياي بيكران، گاهي پديدار و گاهي ناپديد مي شود.

سرانجام، امام علي عليه السلام ديد كه پرچم بصري ها سرنگون شد و سپاه عظيم بصره، از هم پاشيده و پريشان گرديد و آنها، راه گريز را اختيار نمودند.

محمد بن حنفيه، كه در كنار پدرش ايستاده بود، اين صحنه ي ديدني را تماشا مي كرد. وقتي كه علم بصري ها سرنگون شد، حضرت امام علي عليه السلام، چشم به محمد بن حنفيه دوخت.

اين نگاه، به محمد حنفيه، مي گفت: اي پسر! آيا برادرت حسن عليه السلام را نمي بيني كه يك تنه، چه مي كند؟ آيا ديدي كه عاقبت، شمشير او، علم نفاق را از پاي درآورد؟

محمد حنفيه، در آتش شرم مي سوخت و ياراي سخن گفتن نداشت.

اما، اميرمؤمنان عليه السلام، به محمد حنفيه فرمود: نه، خجالت مكش، محمد! تو خودت را با حسن عليه السلام قياس مكن؛ زيرا كه او، فرزند رسول خدا صلي الله عليه و آله است و تو، فرزند من هستي و آنچه از دست او برمي آيد، از دست تو برآمدني نيست[1] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] بحارالأنوار، ج 43، ص 345، مناقب، ابن شهرآشوب،

ج 4، ص 21؛ طبق نقل آفتاب مهرباني، صص 25 - 27.

(و حقوق اهل بيت پيامبر خدا صلي الله عليه و آله) ادا نمايد[3] .

اين صلحنامه در روز بيست و پنجم ماه ربيع الاول سال چهل و يك هجري قمري، منعقد شد و گروهي از بزرگان آن را امضاء كردند و معاويه، متهد شد تا به آن عمل كند.

اين شروط، به خوبي نشان مي دهد كه اگر به آنها وفا مي شد، امام حسن عليه السلام در پرتو آن، مي توانست به آگاهي بخشي و بازسازي نيروهاي خود بپردازد و در اين فرصت استثنايي و بي نظير، بتواند آب از دست رفته را به جوي خود، بازگرداند.

ولي، معاويه پس از آنكه بر اوضاع مسلط گرديد، به سوي كوفه حركت كرد و در روز جمعه به «نخيله» (نزديك كوفه)، وارد شد و در آنجا مردم را از دو طرف، به گرد خود جمع كرد و براي آنها سخنراني نمود.

معاويه در آن خطبه، با كمال صراحت و گستاخي، چنين گفت: من براي نماز، زكات و حج، با شما نجنگيدم، با اينكه شما، به اين امور، پايبند هستيد، بلكه جنگ من با شما از اين رو بود كه من، زمام امور حكومت را به دست گيرم و خداوند آن را به من، عطا كرد!!! اكنون بدانيد، آن شروطي را كه من در ضمن قرارداد صلح به حسن بن علي عليهماالسلام وعده دادم، همه ي آنها را زير پاي خود مي گذارم و به هيچيك از آنها وفا نخواهم كرد!!![4] .

به اين ترتيب، ماهيت پليد و نيرنگ و تزوير ناجوانمردانه ي معاويه، آشكار شد و او با زر و زور و تزوير، بر گرده مردم سوار گرديد.

به اين ترتيب، امام حسن عليه السلام

از صحنه ي سياست بر كنار شده و به مدينه بازگشت و در آنجا در انتظار دستور خداوند متعال به زندگي خود ادامه داد.

بنابر تاريخ فوق، (كه امم حسن عليه السلام در روز بيست و يكم ماه رمضان سال چهل هجري قمري، زمام خلافت را به دست گرفت و قرارداد صلحنامه ي آن حضرت با معاويه، در روز بيست و پنجم ماه ربيع الاول سال چهل و يك هجري قمري، منعقد شد) نتيجه مي گيريم كه مدت خلافت آن حضرت، شش ماه و چهل روز، بوده است. سپس، آن حضرت به شهر مدينه رفته و حدود ده سال، به دور از متن حكومت و مسائل حكومتي، ادامه ي زندگي داده است[5] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] اعيان الشيعة، ج 1، ص 570.

[2] تاريخ طبري، ج 4، ص 122.

[3] مناقب آل أبيطالب، ج 4، ص 33. (بعضي، شرط آخر را، از ناحيه ي دروغ سازان حديث دانسته اند).

[4] اعيان الشيعه، ج 1، ص 570.

[5] سيره ي چهارده معصوم (عليهم السلام)، صص 271 - 272.

از كارهاي خلاف و دشمني او، با خدا و پيامبر خدا صلي الله عليه و آله و ما خاندان، آگاه هستند، مصيبتي به من مي رسد».

وقتي كه امام حسن عليه السلام به شهادت رسيد و از دنيا رفت، جنازه ي مطهرش را روي تابوتي گذاشتند و آن را به محلي كه پيامبر خدا صلي الله عليه و آله، بر جنازه ها نماز مي خواند، بردند.

امام حسين عليه السلام، بر جنازه ي مطهر امام حسن عليه السلام نماز خواند.

پس از خواندن نماز، جنازه ي مطهر آن حضرت را به كنار مرقت مطهر رسول خدا صلي الله عليه و آله برده و اندكي در آنجا توقف كردند.

از سوي ديگر، به عايشه خبر دادند كه بني هاشم مي خواهند جنازه ي امام حسن عليه السلام را، كنار قبر مطهر رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم دفن كنند.

آنگاه، عايشه بر استري زين كرده، سوار شده، به آنجا آمده، ايستاد و گفت: فرزند خود را از خانه ي من بيرون ببريد، كه نبايد در اينجا چيزي دفن شود و نبايد پرده ي پيامبر خدا صلي الله عليه و آله دريده گردد!!!

امام حسين عليه السلام به عايشه فرمود: «تو و پدرت، پيش از اين پرده ي پيامبر خدا صلي الله عليه و آله را دريديد! و تو كسي را (مقصود، ابوبكر است) به خانه ي پيامبر خدا صلي الله عليه و آله بردي، كه آن حضرت دوست نداشت (او) نزديك آن حضرت باشد و خدا، در مقابل اين كار، از تو بازخواست خواهد كرد!

همانا، برادرم حسن عليه السلام، به من امر كرد كه جنازه اش را نزد جد بزرگوارش بياورم، تا با جد بزرگوارش، تجديد عهد كند.

و بدان كه،

برادر من از همه ي مردم به خدا و رسول خدا صلي الله عليه و آله و معناي قرآن، داناتر بود و نيز او، داناتر از اين بود كه پرده ي رسول خدا صلي الله عليه و آله را پاره كند.

اگر از نظر ما، دفن كردن در كنار مرقد مطهر رسول خدا صلي الله عليه و آله، جايز بود، آنگاه تو مي فهميدي كه (جنازه ي مطهر امام حسن عليه السلام، در آنجا دفن مي شد، [ولي از نظر ما، كلنگ زدن، نزد گوش مبارك پيامبر خدا صلي الله عليه و آله، جايز نيست.]

سپس، محمد حنفيه رشته ي سخن را به دست گرفت و گفت: اي عايشه! تو يك روز بر روي استر مي نشيني و يك روز (در جنگ جمل) بر روي شتر مي نشيني! تو، به علت دشمني كه با بني هاشم داري، نه مالك نفس خود هستي و نه در روي زمين، آرام مي گيري!

عايشه، رو به او كرده و گفت: اي پسر حنفيه! اينها كه سخن مي گويند، فرزندان فاطمه عليهاالسلام هستند، تو ديگر چه مي گويي؟

امام حسين عليه السلام به عايشه فرمود: تو محمد را از بني فاطمه عليه السلام، به كجا دور مي كني؟! سوگند به خدا! كه او زاده ي سه فاطمه است:

1- فاطمه، دختر عمران (مادر ابوطالب).

2- فاطمه، بنت اسد (مادر امام علي عليه السلام).

3- فاطمه، دختر زائدة بن اصم (مادر عبدالمطلب).

عايشه بار ديگر گفت: پير خود را (از اين جا) دور كنيد و ببريد، كه شما قومي دشمن، هستيد!!!

امام حسين عليه السلام، جنازه ي مطهر امام حسن عليه السلام را به سوي بقيع، حركت داد[1] .

در نقل ديگر، آمده است كه:

پس از مراسم غسل دادن

به جنازه ي مطهر امام حسن عليه السلام، هنگامي كه جنازه ي مطهر آن حضرت را به سوي مرقد رسول خدا صلي الله عليه و آله حركت دادند، مروان (كه حاكم مدينه بود)، با همدستان خود، يقين كردند كه مي خواهند جنازه ي مطهر امام حسن عليه السلام را، كنار مرقد مطهر جد بزرگوارش رسول خدا صلي الله عليه و آله دفن كنند به گرد هم آمده، لباس رزم پوشيده و رو در روي بني هاشم قرار گرفتند.

عايشه، در حاليكه بر استر سوار بود، فرياد مي زد. من دوست ندارم فرزند خود را به خانه ي من بياوريد!

مروان مي گفت: چه بسيار جنگي كه از آسايش، بهتر است! آيا عثمان، در دورترين جاي مدينه دفن شود و حسن عليه السلام، با پيامبر خدا صلي الله عليه و آله به خاك سپرده شود؟! اين كار هرگز اتفاق نخواهد افتاد! نزديك بود كه جنگ شديدي، ميان بني اميه و بني هاشم واقع شود.

در اين هنگام، عبدالله بن عباس، نزد مروان شتافت و گفت: اي مروان! ما مي خواهيم با زيارت مرقد مطهر پيامبر خدا صلي الله عليه و آله، با آن حضرت، تجديد عهدي كنيم. ما نمي خواهيم كه جنازه ي مطهر امام حسن عليه السلام را در كنار مرقد مطهر پيامبر خدا صلي الله عليه و آله، دفن كنيم!

عبدالله بن عباس، رو به عايشه كرده و گفت: اي عايشه! اين، چه رسوايي است (كه درست كرده اي)؟ تو، روزي بر روي استر و روز ديگر بر روي شتر، مي خواهي نور خدا را خاموش كرده و با دوستان خدا، بجنگي؟! بازگردد! كه به آنچه دوست داري، رسيده اي! (يعني: خاطرت، آسوده باشد كه ما نمي خواهيم جنازه ي مطهر امام حسن عليه السلام

را در كنار مرقد مطهر رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم دفن كنيم) خداوند، انتقام اين خاندان را - اگر چه پس از مدتي طولاني هم باشد خواهد گرفت.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] اصول كافي، ج 1، صص 302 - 303.

كه از آهو بپرسد. گفت:اي آهو! آيا برادرم، حسين را ديده اي؟ خدا به بركت رسول خدا صلي الله عليه و آله، آهو را به سخن آورد و گفت:حسن جان! نور چشم مصطفي! دل خوشي مرتضي! و اي مايه ي حيات دل زهرا! بدان! برادرت را صالح يهودي گرفته و در خانه ي خود پنهان ساخته است.

حسن عليه السلام تا در خانه ي يهودي آمد و او را صدا زد. صالح بيرون آمد. حسن عليه السلام گفت:حسين را بيرون بياور و به من بسپار وگرنه به مادرم مي گويم تا تو را هنگام سحرها نفرين كند، و از پروردگارش بخواهد يك نفر يهودي روي زمين نگذارد، و به پدرم مي گويم كه با شمشيرش همه ي شما را بزند و به هلاكت برساند، و به جدم مي گويم تا از خداي سبحان بخواهد كه جان همه ي يهودي ها را بگيرد.

صالح يهودي از سخنان او شگفت زده شد و پرسيد:كودك جان! مادرت كيست؟ حسن عليه السلام فرمود:مادرم زهرا، دختر محمد مصطفي! گردن بند (عروس صفا و) خلوص، و در صدف عصمت و عزت جمال دانش و حكمت است. او نقطه ي دايره ي مناقب و مفاخر، و قطعه ي نوري از انوار صفات نيك و كارهاي خير است. خميره ي وجود او از سيبي از سيب هاي بهشت سرشته است، و خدا در صحيفه ي او آزادي گنهكاران امت را نوشته است. او مادر سروران نجيب، و سالار زنان عالم، و بريده ي از دنيا، و پاك از تطاول تأثير نابجاي روزگار، فاطمه ي زهرا است.

يهودي گفت:مادرت را شناختم. پدرت كيست؟

حسن عليه السلام فرمود:پدرم اسدالله الغالب، علي بن ابيطالب است؛ آن كه با دو شمشير زد، و با دو نيزه افكند، و با

پيامبر به دو قبله نماز گزارد، و جان خود را به آقاي جن و انس فدا كرد؛ پدر حسن عليه السلام و حسين عليه السلام.

صالح گفت:پسرجان! پدرت را شناختم. جدت كيست؟

حسن عليه السلام فرمود:جدم دري از صف (پيامبران خداي) جليل، و ميوه اي از درخت ابراهيم خليل است، آن ستاره ي درخشان، و نور تابان، از چراغ تكريم هاي آويزان در عرش خداي سبحان، سرور هر دو جهان، و رسول انس و جان، و مايه ي نظام هر دو سرا، و فخر عالميان، و مقتداي هر دو حرم، و امام شرقيان و غربيان، و جد هر دو سبط، من حسن و برادرم حسين.

چون حسن عليه السلام از شمارش مناقب پيامبر صلي الله عليه و آله فارغ شد، زنگار كفر از دل صالح زدوده شد و اشك از ديدگانش سرازير گشت و همچون سرگشته اي، با حيرت از زيبايي سخن و كمي سن و تيزهوشي حسن، به او مي نگريست.

سپس گفت:اي ميوه ي دل مصطفي، و نور چشم مرتضي، و شادي دل زهرا! پيش از آن كه برادرت را به تو بدهم، از (اسلام و) احكام اسلام به من خبر ده تا اعتراف كنم و به اسلام درآيم. حسن عليه السلام نيز احكام اسلام را بر او عرضه كرد، و حلال و حرام را به او آموخت، و صالح اسلام آورد. و به دست امام، فرزند امام اسلامش نيكو گشت و برادرش حسين عليه السلام، را به او سپرد، و بر سر هر دو طبقي از طلا و نقره افشاند و به بركت حسن عليه السلام و حسين عليه السلام، آن ها را به فقيران و محرومان صدقه داد.

سپس حسن عليه السلام دست برادرش را گرفت و نزد

مادر آورد. چون مادر آن دو را ديد، قلبش آرام گرفت و شادمان گشت.

روز بعد، صالح همراه 70 نفر از افراد قبيله و خويشان خود آمد و همگي به دست امام فرزند امام، اسلام آوردند.

سپس صالح به در خانه ي زهرا آمد و در حالي كه ثناگوي آن بزرگواران بود، صورت خود را بر خاك آستانه ي آن خانه ساييد و گفت:اي دختر مصطفي! من در حق فرزند تو بد كردم و او را آزردم. اينك از كرده ي خود پشيمانم. از گناهم بگذر. فاطمه عليهاالسلام پيام فرستاد:اي صالح! من از گناه تو گذشتم و چشم پوشيدم، اما آن دو، فرزندان من و فرزندان علي مرتضايند. از او نيز به جهت آزاري كه به پسرش رساندي، عذرخواهي كن.

سپس صالح به انتظار علي عليه السلام نشست، تا آن حضرت از سفر آمد و صالح حال خود را بر او عرضه داشت و به گناه خود اعتراف كرد و نزد آن حضرت گريست و از خطاي خود عذرخواهي نمود. آن حضرت فرمود:اي صالح! من از تو راضي شدم و از گناهت چشم پوشيدم، ولي اينان فرزندان من و دو ريحانه ي رسول خدايند. نزد او برو و از او نيز به جهت رفتار بدي كه در حق فرزندش نمودي، عذرخواهي كن. صالح، گريان و غمگين نزد رسول خدا صلي الله عليه و آله آمد و عرض كرد:اي سرور رسولان! تو رسول رحمت براي جهانياني، و من گناه و خطا كرده ام. من فرزندت، حسين عليه السلام را ربودم و او را در خانه ي خود از مادر و برادرش پنهان ساختم و آنان را ناراحت كردم. اينك از كفر جدا شده ام و

به دين اسلام درآمده ام. پيامبر صلي الله عليه و آله فرمود:من از تو راضي شدم و از گناهت گذشتم، لكن بر تو باد كه از خدا نيز - به سبب رفتار بدت نسبت به نور چشم پيامبر صلي الله عليه و آله و محبوب دل زهرا عليهاالسلام - عذر بخواهي و استغفار كني تا از تو درگذرد.

پس صالح از پروردگار خود پيوسته آمرزش مي خواست و به او توسل مي جست و در سحرگاهان و هنگام نمازها در پيشگاهش تضرع مي كرد؛ تا جبرئيل با بهترين تكريم ها بر پيامبر صلي الله عليه و آله نازل شد و گفت:اي محمد! خدا از صالح - همان روز كه به دست امام فرزند امام اسلام آورد - درگذشت (و او را بخشيد). [1] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] المنتخب:163.

در آينده. اينك بگوييد تا بشنوم.

عمرو بن عاص گفت:خدا به شما، فرزندان عبدالمطلب، حكومت نخواهد داد؛ زيرا خلفا را كشتيد و خون هاي حرام را حلال شمرديد... سپس عتبة بن ابي سفيان گفت:كشندگان عثمان، شما فرزندان عبدالمطلب هستيد. سوگند به خدا! اين، حق ماست كه خون عثمان را از شما بگيريم... سپس مغيره سخن گفت....

امام حسن عليه السلام فرمود:سپاس خدايي را كه اول شما را با اول ما، و آخر شما را با آخر ما هدايت فرمود! گفتارم را بشنويد و توجهتان را به من بسپاريد. از تو آغاز مي كنم - اي معاويه! - سوگند به خدا! اينان به من ناسزا نگفتند؛ اين تويي - اي معاويه!- كه به من ناسزا گفتي؛ زيرا زشت كردار، بدخود، ظالم بر ما، و دشمن محمد صلي الله عليه و آله و خاندانش بودي و هستي. سوگند به خدا! اگر من و ايشان، در جمع مردم مدينه، در مسجد رسول خدا صلي الله عليه و آله بوديم، توان اين سخنان را كه گفتند نداشتند. آري، از تو آغاز مي كنم - اي معاويه! - بشنو، و جمعيت نيز بايد بشنود. هان اي مردم! بشنويد، و حقي را كه مي دانيد كتمان نكنيد، و چنانچه باطل گفتم، تصديقم نكنيد.

شما را به خدا سوگند مي دهم! آيا مي دانيد كسي را كه ناسزا مي گوييد، به هر دو قبله نماز گزارد، و تو [در آن زمان] - اي معاويه! - كافر به هر دو قبله بودي، و آن ها را گمراهي مي شمردي، و [بت هاي] لات و عزي را مي پرستيدي؟

و [شما را به خدا سوگند مي دهم! آيا مي دانيد كه علي عليه السلام] در هر دو بيعت فتح و

رضوان، با پيامبر صلي الله عليه و آله بيعت كرد، و تو - اي معاويه! - به اولي كافر بودي، و دومي را شكستي؟

شما را به خدا سوگند مي دهم! آيا مي دانيد كه در جنگ بدر، پيامبر خدا صلي الله عليه و آله شما را لعنت فرستاد؛ در حالي كه پرچم پيامبر صلي الله عليه و آله و مؤمنان بر دوش علي عليه السلام بود؟ و نيز در جنگ احزاب، شما را لعنت فرستاد و باز پرچم پيامبر صلي الله عليه و آله و مؤمنان بر دوش علي عليه السلام بود، و - اي معاويه! - پرچم مشركان بني اميه، بر دوش تو بود؟ با اين سوابق است كه خدا حجت (و منطق) علي عليه السلام را پيروز، و ادعايش را حق، و آيينش را ياري، و سخنش را تصديق مي كند، و با اين پيشينه هاست كه رسول خدا صلي الله عليه و آله و مسلمانان از او خشنودند.

و شما را به خدا سوگند مي دهم! آيا مي دانيد كه رسول خدا صلي الله عليه و آله، خيبريان را محاصره كرد، و عمر بن خطاب را با پرچم مهاجران، و سعد بن معاذ را با پرچم انصار [به نبرد آنان] فرستاد، و سعد را زخمي آوردند، و عمر نيز برگشت در حالي كه ياران خود را [از نبرد با ايشان] مي ترساند و رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود:«فردا پرچم را به كسي دهم كه خدا و رسول، او را دوست دارند، و او نيز خدا و رسول را دوست دارد، و برنمي گردد تا خدا - به خواست خود - پيروزش كند». عمر، ابوبكر، مهاجران و انصار كه در آن

جا بودند، بر آن طمع بستند. علي عليه السلام در آن روز، به چشم درد سختي، مبتلا بود. پس رسول خدا صلي الله عليه و آله، علي عليه السلام را خواست و در دو چشم او آب دهان خود نهاد، (و شفا يافت) و پرچم را به او داد و فرمود:«خدايا! از گرما و سرما نگهش دار»، و علي عليه السلام برنگشت تا خدا پيروزش كرد و خيبريان را تسليم خدا و پيامبر صلي الله عليه و آله نمود. و تو در آن روز - اي معاويه! - در مكه، مشرك و دشمن خدا و پيامبر صلي الله عليه و آله بودي.

و شما را به خدا سوگند مي دهم! آيا مي دانيد كه علي عليه السلام بود كه خواسته هاي نفساني را بر خود حرام كرد، و خدا در اين باره فرمود:«اي كساني كه ايمان آورده ايد! چيزهاي پاكيزه اي را كه خدا براي شما حلال كرده است، حرام مشماريد.» [1] .

و اما تو اي معاويه! من درباره ي تو جز آنچه واقعيت دارد و خودت و ياران گرداگردت مي دانند، نمي گويم:روزي تو شتر پدرت (ابوسفيان) را كه بعد از كوري، بر شتري سرخ مو سوار بود از عقب، مي راندي و برادرت [عتبه]- اين كه نشسته است - از جلو، مي كشاند. پس رسول خدا صلي الله عليه و آله (چون شما را ديد)، شتر، سوار شونده، آن كه از جلو مي كشاند و آن كه از عقب مي راند را لعن فرمود؟ (آري) پدرت سوار بود، و برادرت از جلو مي كشاند و تو از عقب مي راندي.

و شما را به خدا سوگند مي دهم! آيا مي دانيد كه روزي پيامبر خدا صلي الله عليه و آله سراغ معاويه، كه از

كاتبان رسول خدا صلي الله عليه و آله بود، فرستاد تا (بيايد و) نامه اي به بني خليد بنويسد. گفتند:او غذا مي خورد. فرمود:«خدا شكمش را سير نسازد!»، تو را به خدا سوگند! اي معاويه! آيا اين ماجرا را ياد مي آوري؟

و شما را به خدا سوگند مي دهم! آيا مي دانيد كه رسول خدا صلي الله عليه و آله در هفت جا، ابوسفيان را لعنت كرد:

1. روزي كه (پيامبر صلي الله عليه و آله از مكه) به سوي مدينه حركت كرد.

2. روز كاروان [قريش] كه ابوسفيان آن را دور كرد تا از رسول خدا صلي الله عليه و آله نگهش دارد.

3. در جنگ احد، ابوسفيان گفت:«والايي أي هبل! والايي أي هبل!» رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود:«خدا، والاتر و شكوهمندتر است.» ابوسفيان گفت:بت عزي از ماست و شما عزي نداريد. پيامبر صلي الله عليه و آله فرمود:«خدا مولاي ما است و شما مولا نداريد.» پس خدا و پيامبر صلي الله عليه و آله و مؤمنان، آن روز او را لعنت كردند.

4. در جنگ احزاب، كه ابوسفيان همه ي قريش را (براي نبرد) آورد، و خداي سبحان، در سوره ي احزاب، دو آيه نازل كرد كه در هر دو، ابوسفيان و يارانش را (الذين كفروا)؛ «كساني كه كافرند» ناميده است.

5. روز قرباني، كه بازداشته شده بود از اين كه به مكانش [در مني] برسد؛ آن زمان كه تو و مشركان قريش، رسول خدا صلي الله عليه و آله را از (ورود به) مسجدالحرام (بازداشتيد، و) برگردانديد، و او مناسك را انجام نداده، و خانه ي خدا را طواف نكرده، برگشت.

6. روزي كه ابوسفيان، همه ي قريش

را آورد و عيينة بن حصن، همه ي غطفان را آورد، و رسول خدا صلي الله عليه و آله، رهبران و پيروان آنان را لعن كرد.

7. روزي كه در آن پيچ گردنه، دوازده نفر - هفت نفر از بني اميه و پنج نفر از ديگران - حمله كردند تا پيامبر صلي الله عليه و آله را بكشند [و او ايشان را لعن كرد].

و تو -اي معاويه! - سزاوار است كه از نامه ي خود به پدرت - چون خواست تسليم شود و تو كافر بودي - شرم كني. تو به پدر خود (اين اشعار را) نوشتي:

اي صخر! با اختيار خود تسليم مشو كه پس از كشتگان بدر كه تكه تكه شدند، ما را رسوا خواهي كرد.

جدم، عمويم، دايي مادري ام، وه چه مردمي! و نيز حنظله كه بي خوابي شب را به ما هديه كرد.

[اي پدر!] دل به چيزي مبند كه - همراه رقاصه ها - در (ميان مردم) مكه، حماقت را به گردن ما آويزد.

پس براي ما مرگ آسان تر از اين است كه بامدادان، نوباوگان به ما بگويند:ياري كردن بت عزي به ما واگذار شد.

اي معاويه! آيا هيچ يك از اين سخنان را مي تواني انكار كني؟

و اما تو اي عمرو بن عاص! من تو را نمي شناسم جز از عمل نامشروعي كه آن پنج نفر قرشي درباره ي آن اختلاف داشتند، و هر يك مي پنداشت كه تو، فرزند اويي، و قصاب قريش كه پست ترين، شرورترين و ملعون ترين شان بود، بر [انتساب] تو [به خود] غالب شد. سپس به سخن آمدي و گفتي:من (كينه توز، و) دشمن محمدم. و خدا در كتاب خود نازل فرمود:«حقا كه دشمن

تو، خود بي نسل است.» [2] سپس در 70 بيت (از اشعار خود) پيامبر خدا صلي الله عليه و آله را، عيب و ناسزا گفتي، و پيامبر صلي الله عليه و آله فرمود:«خدايا! من شعرگويي را نيك ندانم؛ تو خود، در برابر هر بيتي، يك بار او را لعن فرما». سپس جزء آن كشتي نشينان بودي كه نزد نجاشي رفتند تا «جعفر» را تكذيب كنند، و خدا شما را تكذيب كرد. پس تو در جاهليت و اسلام، دشمن بني هاشمي و من بر آن، تو را ملامت و نكوهش نكنم. اين تو بودي كه چون به سوي نجاشي راه افتادي، (اين اشعار را) گفتي:

با اين كه اين گونه سفرها از من ناشناخته نيست، حتما مي گويند:اين مسافرت به كجاست؟

مي گويم:رهايم كنيد كه من درباره ي جعفر، نزد نجاشي مي روم.

نزد نجاشي، چنان جعفر را داغ زنم كه با آن، غرور پرفخر قريش را به پا دارم (و زنده كنم).

و من تا آن جا كه مي توانم از (آزار) بني هاشم، در پنهان و آشكار، دست نخواهم كشيد.

و اما تو اي عتبه! نه نيكو رأيي تا پاسخت دهم و نه خردمندي تا سرزنشت كنم و نه به خير تو اميدي هست و نه از شرت باكي. و تو و مادرت برابريد. اما اين كه مرا از كشتن مي ترساني، (اگر راست، گويي) پس چرا آن را كه در بستر همسر خود ديدي، نكشتي؟ و چنانچه مي توانستي، او را مي كشتي و (از بي غيرتي تو، همين بس كه) آن زن نابكار را هنوز با خود داري. آري، بر ناسزاگويي ات به علي عليه السلام، سرزنشت نكنم؛ زيرا اين علي عليه السلام بود كه دايي تو

را كه - مبارز مي طلبيد - كشت، و نيز در كشتن جد تو - با حمزه - شريك شد.

و اما تو اي وليد! سوگند به خدا! از اين كه علي عليه السلام را ناسزا مي گويي، سرزنشت نمي كنم؛ زيرا اين علي عليه السلام بود كه 80 بار براي ميگساري ات تازيانه زد، و نيز حد زنا را بر تو جاري كرد، و پدرت را به فرمان رسول خدا صلي الله عليه و آله، گرفتار ساخت و كشت، و او مي گفت:چرا كشته مي شوم؟ پيامبر صلي الله عليه و آله فرمود:به علت دشمني ات با خدا و پيامبرش. گفت:براي فرزندانم چه كسي است؟ فرمود:آتش. پس تو [اي وليد] از فرزندان آتشي. تو چگونه علي عليه السلام را ناسزا مي گويي، با اين كه اطرافيانت مي دانند كه علي، مؤمن است، و تو كافر فاسق؟ و چگونه كسي را ناسزا مي گويي كه خدا در 10 آيه، او را «مؤمن» ناميده، و در 10 آيه، از او خشنود است، و (با اين حال) تو را - در قرآن - «فاسق» ناميده است؛ تا آن جا كه شاعر مسلمانان (حسان) - طبق فرموده ي خدا - درباره ي تو (چنين) گفته است:

خدا در كتاب خود، درباره ي علي عليه السلام و وليد، بياني بر ما فرود آورد.

[طبق آن آيه] وليد در جايگاه پديدآورنده ي فسق نشست و علي عليه السلام در جايگاه ايمان.

خدا عمرت دهد! چنان نيست كه مؤمن، با فاسق خيانتكار برابر باشد.

زود باشد كه پس از چندي، علي عليه السلام و وليد را، آشكارا به جايگاه حساب فراخوانند.

پس علي عليه السلام را در آن جا پاداش بهشت دهند، و وليد را كيفر خواري (و آتش).

پس تو كافري ناصبي

از ديار صفور هستي، و به يقين، تو بزرگ تر از پدر خودي كه تو را به او نسبت مي دهند!

و اما تو اي مغيره! مثل تو همانند آن پشه اي است كه به نخل سرفراز گفت:خودت را نگه دار كه مي خواهم از تو فرود آيم. نخل گفت:سوگند به خدا! من نفهميدم، كي بر من نشستي، تا اينك بخواهي فرود آيي؟!

به من بگو كه به علت كدام صفت علي عليه السلام او را ناسزا مي گويي؛ آيا به علت دوري اش از رسول خداست، يا به سبب بدآزموني اش در اسلام، يا گرايشش به دنيا، يا ستمگري اش در داوري هاست؟!

اگر يكي از اين ها را بهانه كني، خدا و پيامبرش تكذيبت كنند.

اما اين كه مي پنداري علي عليه السلام عثمان را كشت، هيچ دليلي نداري. و اما درباره ي سخنانت در مورد خلافت، خداي متعال به پيامبر صلي الله عليه و آله خود مي فرمايد:«و نمي دانم شايد او، فتنه اي براي شما و تا چندي وسيله ي برخورداري باشد» [3] و نيز مي فرمايد:«و چون بخواهيم شهري را هلاك كنيم، خوشگذرانانش را وامي داريم تا در آن، به انحراف و فساد بپردازند.» [4] .

سپس امام حسن عليه السلام رداي خود را تكان داد و برخاست.

معاويه به ياران خود گفت:عذاب كار خود را بچشيد. گفتند:سوگند به خدا! ما چون تو نچشيم. معاويه گفت:من به شما نگفتم از پس او برنمي آييد؟ و نشنيديد، و چون رسوايتان كرد، از پس او برنيامديد. سوگند به خدا! برنخاست تا اين سرا را بر من تاريك كرد و خواستم بر او حمله كنم. پس در شما خيري نباشد نه امروز، نه ديروز، و نه در آينده.

مروان بن حكم از اين ديدار آگاه

شد و نزد معاويه آمد و ديد عمرو بن عاص، وليد بن عتبه، عمرو بن عثمان، عتبه و مغيره آن جا هستند. از صحت ماجرا پرسيد، گفتند:درست است. گفت:چرا مرا نخواستيد تا او و خاندانش را چنان ناسزا گويم كه بردگان و كنيزكان با آن، آواز خوانند؟ گفتند:اينك نيز دير نشده است. معاويه باز امام حسن عليه السلام را خواست، و چون آن حضرت، ميان معاويه و عمرو بن عاص بر تخت نشست، معاويه گفت:من تو را نخواستم، مروان خواست. مروان گفت:حسن! آيا تو مردان قريش را ناسزا گفته اي؟ سوگند به خدا! آن چنان تو و پدر و خاندانت را ناسزا گويم كه وسيله ي آوازخواني بردگان و كنيزكان گردد.

امام حسن عليه السلام فرمود:مروان! سپاس خدايي را كه با اين تهديد تو، جز بر طغيان و سركشي ات نيفزايد، چنان كه فرمود:«و ما آنان را بيم مي دهيم، ولي جز بر طغيان بيش تر آن ها نمي افزايد». [5] مروان! آيا تو و فرزندانت، همان درخت لعنت شده ي در قرآن نيستيد؟ سه بار از رسول خدا صلي الله عليه و آله شنيدم كه تو را لعنت مي كرد.

معاويه تكبير گفت و به سجده افتاد. اين، يك پيروزي براي حسن بن علي عليه السلام بود. سپس برخاستند و پراكنده شدند.

برخي از شاعران اهل بيت، (چه زيبا) در اين باره سروده اند:

[اي خاندان پيامبر!] هر كار نيك و مايه ي مباهاتي به شما بازگردد؛ چون گويند جد شما، رسول خداست.

و هر جوان مردي و بزرگ منشي، در شما جلوه كند؛ چون گويند مادر شما، فاطمه ي زهراست. پس ديگر براي ثناگويي شما سخني نماند؛ هرگاه سخن كامل باشد، ديگر چه بگويد؟ [6] .

[58]-138- اربلي مي گويد:

و

چون معاويه به مدينه آمد، بر منبر رفت و سخنراني كرد و به علي عليه السلام ناسزا گفت. پس امام حسن عليه السلام برخاست، و حمد و ثناي خداوند به جا آورد و فرمود:حقا كه خداوند هيچ پيامبري را مبعوث نكرد مگر آن كه براي او، دشمني از مجرمان قرار داد. خدا فرمود:«و اين گونه براي هر پيامبري، دشمني از گناهكاران قرار داديم» [7] [اي معاويه!] من فرزند علي عليه السلام هستم، و تو فرزند صخر. مادر تو هند است، و مادر من فاطمه عليهاالسلام. مادربزرگ تو قتيله است و مادربزرگ من خديجه عليهاالسلام. پس خدا لعنت كند آن كس را كه در دودمان، پست تر؛ در يادها، گمنام تر؛ در كفر، بزرگ تر؛ و در نفاق، سخت تر است.

و اهل مسجد، بلند گفتند:آمين، آمين. معاويه سخن خود را قطع كرد و به منزل رفت. [8] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] مائده:87؛ (يا أيها الذين آمنوا لا تحرموا طيبات ما أحل الله لكم).

[2] كوثر:3؛ (ان شانئك هو الأبتر).

[3] انبياء:111؛ (و ان أدري لعله فتنة لكم و متاع الي حين).

[4] اسراء:16؛ (و اذا أردنا أن نهلك قرية أمرنا مترفيها ففسقوا فيها).

[5] اسراء:60؛ (و نخوفهم فما يزيدهم الا طغيانا كبيرا).

[6] مقتل الحسين عليه السلام 114:1.

[7] فرقان:31؛ (و كذلك جعلنا لكل نبي عدوا من المجرمين).

[8] كشف الغمة 573:1.

فرمود:هر وقت او را ديدي، نزد من بياور. پس نزديك خانه ي عمرو بن حريث، او را ديده و او را به حضرت نشان داد، و حضرت [چون نزديك او شد،] فرمود:آيا تو معاوية بن حديجي؟ او خاموش ماند و تا سه بار پاسخ نداد، و امام حسن عليه السلام فرمود:تو نزد آن فرزند زن جگرخوار، علي عليه السلام را ناسزا گفتي؟ آگاه باش. چنانچه در حوض كوثر، نزد او بروي - كه گمان نمي كنم - او را [در آن جا] آماده ببيني كه آستين خود را بالا زده و كافران و منافقان را از [نزديك شدن به] حوض رسول خدا صلي الله عليه و آله مي راند، آن چنان كه شتر بيگانه رانده مي شود؛ اين، فرموده ي آن راستگوي تصديق شده، ابوالقاسم صلي الله عليه و آله است. [1] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] المعجم الكبير 81:3 ح 2727 و 91، ح 2758.

گرفت؟ و بر چه چيز آشكار گشت؟ در چه چيز پنهان شد؟ چرا آن چيز را نيافريد؟

او آغازكننده ي نوآفرين است، آغاز كرد آنچه را نو آفريد، نو آفريد آنچه را آغاز كرد، آنچه خواست انجام داد و آنچه فزون پذيرد، خواست. اين خداي شما، پروردگار جهانيان است. [1] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] التوحيد:45، ح 6.

است. هيچ كافري ما را دوست نمي دارد، و هيچ مؤمني ما را دشمن نمي دارد و هر كس با محبت ما بميرد، خدا را سزد كه او را با ما مبعوث كند.

ما براي پيروان خود، نوريم و براي آن كه از پي ما مي آيد، هدايتيم، و كسي كه از ما رو برتابد، از ما نيست، و هر كس از ما نباشد، بهره اي از اسلام ندارد.

خدا به وسيله ي ما دين خود را آغاز كرد، و با ما به پايان مي برد، و با ما سبزه هاي زمين را خوراك شما مي كند، و خدا با ما، شما را از غرق شدن امان مي دهد، و با ما، در زندگي و برزخ و قيامت و صراط و ميزان و هنگام ورود به بهشت، شما را نجات مي بخشد.

و مثل ما در كتاب خدا، همچون مثل مشكات است. مشكات، قنديل است، و در ما، چراغ است، و چراغ، محمد صلي الله عليه و آله و خاندان اويند، و چراغ، در شيشه است. «آن شيشه، گويي اختري درخشان است كه از درخت خجسته ي زيتوني - علي بن ابيطالب عليه السلام - كه نه شرقي است و نه غربي - نه يهودي است و نه نصراني - افروخته مي شود. نزديك است كه روغن [زلال] آن - هر چند بدان آتشي نرسيده باشد - روشني بخشد. نوري، بر روي نوري دگر است. خدا هر كه را بخواهد، به نور خود هدايت مي كند.» [1] .

و خدا را سزد كه ياور ما را در روز قيامت بياورد در حالي كه چهره اش درخشان، برهانش تابان و نزد او، دستاويزش بزرگ است.

و خدا را سزد كه ياور

ما را رفيق پيامبران، شهيدان، صديقان و صالحان قرار دهد، و آنان چه خوب همدمي اند.

و خدا را سزد كه دشمن و منكر ولايت ما را رفيق شيطان ها و كافران قرار دهد، و ايشان چه بد رفيقي اند.

و شهيد ما ده درجه برتر از شهداي ديگران است، و شهيد شيعيان ما هفت درجه برتر از شهيد غير خودشان است.

پس ما نجيبان [بني آدم] و پيشگامان پيامبران و جانشينان خدا در زمين و همان «خالص شده هاي براي خدا» در كتاب خداييم، و ما نزديك ترين مردم به پيامبر خداييم، و ما آن كسانيم كه خدا دين خود را براي ما تشريع كرد، و در كتاب خود فرمود:«از دين، آنچه را كه به نوح درباره ي آن سفارش كرد، براي شما تشريع كرد، و آنچه را به تو وحي كرديم، و آنچه را كه درباره ي آن به ابراهيم و موسي و عيسي سفارش نموديم كه دين را برپا داريد، و در آن تفرقه اندازي مكنيد» [2] - و بر امت محمد صلي الله عليه و آله باشيد - [آري:] «بر مشركان [آنچه كه ايشان را به سوي آن فرامي خواني]، گران مي آيد.» [3] . [4] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] نور:35؛ (الزجاجة كأنها كوكب دري يوقد من شجرة مباركة) (لا شرقية و لا غربية) (يكاد زيتها يضي ء و لو لم تمسسه نار نور علي نور يهدي الله لنوره من يشاء).

[2] شوري:13؛ (شرع لكم من الدين ما وصي به نوحا والذي أوحينا اليك و ما وصينا به ابراهيم و موسي و عيسي أن أقيموا الدين و لا تتفرقوا فيه).

[3] شوري:13؛ (كبر علي المشركين).

[4] تفسير فرات الكوفي:285، ح 385.

اي برادرم [علي]! از خود او به او شايسته تري. [اين را در حالي مي فرمود كه] علي پيش روي او در خانه بود، و نيز حسن و حسين عليهماالسلام، و عمر بن ام سلمه و اسامة بن زيد و نيز فاطمه عليهاالسلام و ام ايمن و ابوذر و مقداد و زبير بن عوام حضور داشتند. و رسول خدا صلي الله عليه و آله دست بر بازوي علي عليه السلام زد، و همان سخن را سه بار تكرار كرد. سپس بر امامت دوازده امام تصريح فرمود.

سپس فرمود:و بر امتم دوازده رهبر گمراهي - كه همه گمراهند و گمراه كننده - [حاكم] خواهند شد، ده نفرشان از بني اميه، و دو نفرشان از قريش خواهند بود، كه گناه همه ي آنان، و هر كه را گمراه كنند، به عهده ي آن دو نفر است. سپس نام آنان را برد و فرمود:فلاني و فلاني و فلاني، و سرسلسله و فرزند او از آل ابوسفيان، و نيز هفت نفر از فرزندان حكم بن عاص كه اولين شان مروان است.

معاويه گفت:اگر سخن شما راست باشد، من و سه نفر پيش از من، و همه سرپرستان اين امت، و نيز اصحاب رسول خدا صلي الله عليه و آله از مهاجران و انصار، و نيز تابعين، در هلاكتيم؛ به جز اهل بيت و شيعيان شما!

[گفتم:] سوگند به خدا! من آنچه گفتم، حق است كه از رسول خدا صلي الله عليه و آله شنيدم.

معاويه رو به حسن عليه السلام و حسين عليه السلام و ابن عباس كرد و گفت:ابن جعفر چه مي گويد! ابن عباس به معاويه - كه در مدينه حضور داشت و پس از شهادت علي عليه السلام، اولين سال استقرار حكومتش

بود - گفت:بفرست سراغ كساني كه نام برد، مثل عمر بن ام سلمه و اسامة تا بيايند و همه شهادت دهند كه اين سخنان را از پيامبر صلي الله عليه و آله شنيده اند. [و او انجام داد]؛ سپس به حسن عليه السلام و حسين عليه السلام و ابن عباس و فضل و ابن ام سلمه و اسامه رو كرد و گفت:آيا همه ي شما بر عقيده ي ابن جعفريد؟ گفتند:آري. معاويه گفت:شما اي فرزندان عبدالمطلب! امر بزرگي را ادعا مي كنيد و دليل قوي مي آوريد، و اگر حق باشد بر امري - كه آن را پنهان مي داريد و مردم از آن غافلند - صبر مي كنيد، و چنانچه حق باشد، امت هلاك شده، و از دين خود برگشته و به پروردگار خود كفر ورزيده، و پيامبر خود را انكار كرده است؛ مگر شما اهل بيت و كساني كه عقيده ي شما را دارند، كه آنان كم اند.

ابن عباس رو به معاويه كرد و گفت:خداوند فرمود:«و از بندگان من، اندكي سپاسگزارند.» [1] ، و فرمود:«[به استثناي كساني كه ايمان آورده و كارهاي شايسته كرده اند] و اينان بس اندكند» [2] و اي معاويه! شگفتي تو از سخن من بالاتر از شگفتي داستان بني اسرائيل نيست كه ساحران [به موسي ايمان آوردند و آن چنان پايدار بودند كه] به فرعون گفتند:«پس هر حكمي مي خواهي، بكن» [3] ، [آري] به موسي ايمان آوردند و تصديقش كردند. سپس موسي آنان را و هر كه را از بني اسرائيل كه به دنبالشان آمد، حركت داد و از دريا گذراند، و شگفتي ها به ايشان نماياند. و با اين كه موسي و تورات و دين او را قبول داشتند، گذرشان به بت هايي - كه پرستش مي شدند -

افتاد و گفتند:«[اي موسي!] همان گونه كه براي آنان خداياني است، براي ما نيز خدايي قرار ده. گفت:راستي شما مردمي هستيد كه ناداني مي كنيد» [4] ، و همه جز هارون، گوساله پرست شدند و گفتند:«اين، خداي شما و خداي موسي است» [5] ، و پس از آن، موسي به آنان گفت:«به سرزمين مقدس درآييد» [6] ، و از پاسخ ايشان همان است كه خداي سبحان [در قرآن] آورده است. پس موسي گفت:«پروردگارا! من جز اختيار شخص خود و برادرم را ندارم. پس ميان ما و اين قوم فاسق جدايي بينداز» [7] .

بنابراين، پيروي اين امت از كساني كه به آنان رياست كردند و آنان را به فرمان خود درآوردند - و نيز سوابقي با رسول خدا صلي الله عليه و آله و منزلت هايي كه نزد او داشتند، و خويشان سببي يي كه بر دين محمد صلي الله عليه و آله و قرآن اقرار داشتند ولي كبر و حسد، آنان را واداشت تا با امام و ولي امر خود مخالفت كنند - [آري، پيروي امت از اينان] شگفت آورتر نيست از مردمي كه از زيور خود، گوساله ساختند و به پرستش آن همت گماشتند و به آن سجده كردند، و پنداشتند كه آن، پروردگار جهانيان است، و همه بر اين عقيده، اتفاق كردند جز هارون.

و اين چنين نيز با آقاي ما - كه جايگاه او نزد پيامبر صلي الله عليه و آله همچون جايگاه هارون نزد موسي است - همراه با خاندانش گروهي اندك ماند؛ سلمان و ابوذر و مقداد و زبير. سپس زبير نيز برگشت، و تنها آن سه نفر با امام خود پايدار ماندند تا

به ديدار حق شتافتند.

معاويه! آيا تعجب مي كني كه خدا يك يك امامان را نام برده است؟ رسول خدا در غدير خم و جاهاي ديرگ، بر [امامت] آنان تصريح و با آنان بر مردم احتجاج كرد، و فرمود تا از ايشان پيروي كنند و خبر داد كه اولين آنان، علي بن ابيطالب عليه السلام است كه ولي هر مرد و زن مؤمن، پس از پيامبر، و جانشين و وصي پيامبر صلي الله عليه و آله در [بين] مردم است.

و اين رسول خدا صلي الله عليه و آله بود كه روز [نبرد] موته، سپاهي را به فرماندهي جعفر فرستاد و فرمود:اگر جعفر كشته شد، زيد و اگر او نيز كشته شد، عبدالله بن رواحه فرماندهي را به عهده گيرند و چنان شد كه فرمود. پس آيا باور مي كني كه براي پس از خود، خليفه اي نگمارد و كار را به خودشان واگذارد؟ گويا رأي مردم از رأي و اختيار پيامبر صلي الله عليه و آله، به هدايت و رشدشان نزديك تر است؟! آري، پيامبر اين مردم را در حيرت و بي خبري نگذاشت و آنان پس از بيان و ارشاد پيامبر صلي الله عليه و آله، [رو برتافتند و] كردند آنچه كردند.

و اما آن چهار نفري كه پشت به علي عليه السلام كردند، و به رسول خدا صلي الله عليه و آله دروغ بستند و پنداشتند كه پيامبر صلي الله عليه و آله فرموده است:«خدا براي ما اهل بيت، ميان نبوت و خلافت جمع نكرده است»، با شهادت خود، و با سخن دروغ و مكرآميز خود، مردم را به شبهه انداختند.

معاويه گفت:اي حسن! چه مي گويي؟ فرمود:معاويه! آنچه را

تو گفتي و ابن عباس گفت، شنيدم. و تعجب از تو و كم حيايي و جسارت تو در پيشگاه خداست كه گفتي:خدا زورگوي شما را برد و حكومت را به جايگاه اصلي خود برگرداند؟! آيا تو اي معاويه! جايگاه اصلي خلافت پيامبر صلي الله عليه و آله هستي و ما نيستيم؟! واي بر تو و بر آن سه نفر پيش از تو، كه تو را در اين مسند نشاندند، و اين روش [باطل] را به سود تو پديد آوردند! من سخني مي گويم كه تو اهل آن نيستي، بلكه مي گويم تا اين فرزندان پدرم - كه در اطراف من اند - بشنوند.

اين امت، در امور فراواني اتفاق نظر دارند، و هيچ گونه اختلاف و كشمكش و جدايي ميانشان نيست، چون:شهادت به اين كه هيچ معبود بحقي جز خدا نيست، و محمد بنده و فرستاده ي خداست، و نمازهاي پنجگانه، و زكات واجب، و روزه ي ماه رمضان، و حج خانه ي خدا، و چيزهاي فراوان و بي شمار ديگري كه از طاعات خدا به حساب مي آيند، و نيز همچون:حرمت زنا، و دزدي، و دروغ، و قطع رحم، و خيانت. و چيزهاي فراوان و بي شمار ديگري كه از گناهان خدا به شمار مي آيند.

ولي در طريق «ولايت» با هم اختلاف كردند، با هم جنگيدند و دسته دسته شدند، آن چنان كه يكي، ديگري را لعن مي كند و برخي از برخي ديگر بيزاري مي جويد، و دسته اي به پيكار دسته ي ديگر مي رود. آيا كدام يك شايسته تر و سزاوارتر به ولايت اند؟! آيا دسته اي نيست كه از كتاب خدا و سنت پيامبر پيروي كند؟

پس هر كس به همه ي آنچه اهل قبله در آن اتفاق دارند، تمسك جويد

و دانش آنچه را اختلاف دارند، به خدا برگرداند، سلامت يابد و از آتش برهد و به بهشت درآيد. و هر كس را خدا توفيق داد و منت نهاد و دلش را به نور معرفت واليان امر و امامان شان روشنايي بخشيد، و دانست كه جايگاه اصلي دانش الهي كجاست، او نزد خدا سعادتمند، و ولي خدا خواهد بود، كه رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود:«خدا رحمت كند كسي را كه حق را شناخت و [از آن] سخن گفت و سود برد، يا ساكت ماند و سلامت يافت».

ما - خاندان پيامبر صلي الله عليه و آله - مي گوييم:امامان امت از ما هستند، و خلافت جز در ما شايسته نيست. و خدا در كتاب خود و سنت پيامبرش ما را اهل آن قرار داده است، و [حقيقت] علم در ماست و ما اهل آنيم، و دانش، از همه ي جهات [از اصول و فروع] نزد ما جمع است؛ آن چنان كه تا روز قيامت، هيچ چيزي - حتي تاوان خراشي - پديد نيايد مگر آن كه با املاي رسول خدا صلي الله عليه و آله، و دست خط علي عليه السلام، نزد ما [و در جان ما] مكتوب است.

و گروهي پنداشتند كه به امامت [و علم]، از ما شايسته ترند؛ حتي تو، اي پسر هند! اين ادعا را داري، و [دلخوشي و] مي گويي:عمر نزد پدرم فرستاد كه مي خواهم قرآن را در مصحفي بنويسم، آنچه از قرآن نوشته اي نزد من بفرست، و پدرم نزد او رفت و فرمود:[اين نخواهد شد] مگر آن كه گردنم را بزني. گفت:چرا؟ فرمود:زيرا [اين، قرآن و تأويل و حقيقت قرآن است كه]

خداي سبحان فرمود:«[آن را جز خدا] و ريشه داران در دانش، [كسي نمي داند]»، و از آن، مرا اراده فرموده است، نه تو و يارانت را؛ و عمر غضب كرد و گفت:فرزند ابوطالب مي پندارد كه كسي جز او دانش ندارد. [سپس به ظاهر قرآن بسنده كرد و ندا داد:] هر كه نزد او چيزي از قرآن است، بياورد. و چون كسي مي آمد و چيزي مي خواند كه نفر ديگري نيز آن را داشت، مي نوشت، وگرنه نمي نوشت. سپس [گروهي] گفتند:بسياري از قرآن از دست رفت. سوگند به خدا! دروغ گفتند، بلكه قرآن نزد اهلش گردآوري و محفوظ است.

سپس عمر به قاضيان و واليان خود دستور داد:اجتهاد كنيد و به آنچه حق مي بينيد، داوري كنيد. او و برخي از واليانش، پيوسته در اشتباه بزرگي واقع مي شدند و پدرم آنان را از آن اشتباه بيرون مي آورد تا با آن، برايشان احتجاج شود. و قاضيان نزد خليفه ي خود جمع مي شدند، و در يك چيز، گوناگون داوري مي كردند، و عمر همه را روا مي دانست؛ زيرا خدا به او حكمت و كلام فيصله دهنده نداده بود.

و [با اين وصف،] هر دسته اي از مخالفان اهل قبله ي ما مي پندارند كه جايگاه اصلي خلافت و علم، غير از ماست. پس از خدا كمك مي جوييم بر كسي كه به ما ستم كرد، و حق ما را انكار نمود، و بر ما سلطه يافت، و براي مردم بر ما راهي را گشود كه همچون تويي به آن بهانه مي جويد. و خدا ما را بس، و خوب وكيلي است.

همانا مردم سه دسته اند:

1. مؤمني كه حق ما را مي شناسد، و تسليم و پيرو ماست و اين، رستگار و

دوستدار و ولي خداست.

2. دشمن آشكار ما كه از ما بيزاري مي جويد، و ما را لعن مي كند و خون ما را مباح مي شمرد و حق ما را انكار مي كند، و [در پندارش] با بيزاري از ما خدا را اطاعت مي كند و اين، كافر مشرك فاسق است، و از روي ناداني، كافر و شرك ورزيده است؛ چنان كه [گروهي] از روي ناداني، خدا را نيز ناسزا گويند.

3. كسي كه موارد اتفاق را مي گيرد و دانش مشتبهات و ولايت ما را به خدا برمي گرداند، از ما پيروي نمي كند و با ما دشمني نمي ورزد، و به حق ما معرفت ندارد؛ ما اميدواريم كه خدا او را بيامرزد و به بهشت درآورد كه اين، مسلمان ناتوان است.

چون معاويه، سخنان آن حضرت را شنيد، دستور داد تا به هر يك از آنان - جز حسن و حسين عليهماالسلام و ابن جعفر - صد هزار درهم، و به هر يك از آنان يك ميليون درهم بدهند. [8] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] سبأ:13؛ (و قليل من عبادي الشكور).

[2] ص:24؛ (و قليل ما هم).

[3] ص:24؛ (فاقض ما أنت قاض).

[4] اعراف:138؛ (اجعل لنا الها كما لهم آلهة قال انكم قوم تجهلون).

[5] طه:88؛ (هذا الهكم و اله موسي).

[6] طه:88؛ (ادخلوا الأرض المقدسة).

[7] مائدة:25؛ (رب اني لا أملك الا نفسي و أخي فافرق بيننا و بين القوم الفاسقين).

[8] الاحتجاج 56:2.

جنازه را بردند، يكي از ياران گفت:خدا از بلاها حفظت كند! چرا برنخاستي، با اين كه رسول خدا صلي الله عليه و آله چون جنازه اي را از كنارش عبور مي دادند، برمي خاست؟!

امام حسن عليه السلام فرمود:رسول خدا صلي الله عليه و آله، يك بار برخاست، و آن زماني بود كه آن حضرت در يك جاي تنگي نشسته بود و جنازه ي يك يهودي را عبور دادند و او برخاست و دوست نداشت كه آن جنازه بر بالاي سر او قرار گيرد. [1] .

دولابي با سند خود از امام صادق عليه السلام، از امام باقر عليه السلام نقل كرده است:

حسن بن علي عليه السلام در ميان گروهي نشسته بود كه جنازه اي را عبور دادند، و چون جنازه [به كنار ايشان] رسيد، مردم برخاستند و آن حضرت فرمود:جنازه ي يك يهودي را كه پيامبر صلي الله عليه و آله بر سر راه آن نشسته بود، عبور دادند و پيامبر صلي الله عليه و آله برخاست؛ زيرا دوست نداشت كه آن جنازه بر بالاي سر او قرار گيرد. [2] .

طبراني با سند خود از محمد بن سيرين نقل كرده است:

حسن بن علي عليه السلام و ابن عباس - كه خدا از آنان خشنود باد - نشسته بودند كه جنازه اي را عبور دادند، و يكي از آنان برخاست و ديگري برنخاست. يكي از آنان گفت:آيا رسول خدا صلي الله عليه و آله برنخاست؟ و ديگري پاسخ داد:آري، سپس نشست. [3] .

و نيز طبراني با سند خود از محمد بن سيرين نقل كرده است:

جنازه اي را از كنار ابن عباس و حسن بن علي عليه السلام عبور دادند، پس حسن عليه السلام برخاست و ابن عباس نشست.

حسن عليه السلام فرمود:آيا پيامبر صلي الله عليه و آله براي جنازه ي يك مرد يا زن يهودي كه از كنارش عبور دادند، برنخاست؟ او گفت:آري و نشست. [4] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] قرب الاسناد:88، ح 292.

[2] الذرية الطاهرة:112، ح 119.

[3] المعجم الكبير 86:3، ح 2743.

[4] المعجم الكبير 86:3، ح 2744.

به [پاس] كارهايي كه مايه ي رستگاري شان شد، نجات مي دهد، بدي [و عذاب] به آنان نمي رسد، و غمگين نخواهند شد» [2] پس اي بندگان خدا! از خدا پروا كنيد، و بدانيد كه هر كه از خدا پروا كند، خدا راهي براي بيرون شدن از فتنه ها به رويش بگشايد، و در كارش، درستي بخشد، و هدايتش را فراهم كند، و حجت و دستاويزش را پيروز سازد، و روسفيدش كند، و خواسته اش را عطا كند، [و] با افرادي كه خدا نعمت به آنان داده است، يعني پيامبران و راستي پيشگان و گواهان و شايستگان [همنشين سازد]، و اينان چه خوش رفيقاني اند! [3] .

و حراني مي گويد:

كسي از امام حسن عليه السلام خواست كه اندرزش دهد، فرمود:مبادا مرا بستايي كه من از تو به خود داناترم؛ يا مرا تكذيب كني كه تكذيب شده، رأيي ندارد؛ يا نزد من از كسي غيبت كني. او عرض كرد:آيا بروم؟ فرمود:آري، اگر خواهي [برو].

و فرمود:هر كه خواهان عبادت است، دل را براي آن زلال كند. چون نافله ها به واجب ها زيان رساند، رهايشان كنيد. يقين، پناهگاه سلامت است. هر كه دوري سفر را ياد آورد، خود را آماده كند. و عاقل، به خيرخواه خود خيانت نكند. ميان شما و [تأثير] موعظه، حجاب عزت [و كبر] آويخته است. دانش، عذر دانش آموزان را برطرف مي سازد. هر اجل رسيده اي، مهلت مي خواهد و هر فرصت داده شده اي، امروز و فردا مي كند.

و فرمود:بندگان خدا! از خدا بترسيد و پيش از فرارسيدن پيري، در طلب كمال بكوشيد، و پيش از كيفرهاي پاره پاره كن و [مرگ] ويرانگر لذت ها، به عمل نيك بشتابيد كه نعمت هاي دنيا پايدار، و گرفتاري هايش

امان بخش نيست. و از بدي هايش نتوان سپر گرفت، غروري فريبنده، و تكيه گاهي خميده است. پس اي بندگان خدا! از اين عبرت ها پند گيريد، و از آثار [پيشينيان] عبرت گيريد، و با نعمت هاي خداوندي خود را [از گناهان] بازداريد، و از اندرزها سود بريد، كه خدا پناه و ياوري كافي است. و قرآن، حجت و طرف محاسبه اي تمام است، و بهشت براي ثواب، و دوزخ براي كيفر و پاياني غم انگيز بس است. [4] .

و نيز نقل كرده كه فرمود:

اي مردم! هر كه به درگاه خدا اخلاص ورزد و سخن او را راهنماي خود كند، به استوارترين مقصد راه يابد، و خدا توفيق رشدش دهد و به بهترين ها ارشادش فرمايد كه پناهنده ي خدا، در امان و محفوظ است، و دشمن او، بيمناك و بي پناه. پس با ذكر فراوان، خود را از [كيفر] خدا بازداريد، و با پارسايي از خدا بترسيد، و با فرمانبري به خدا تقرب جوييد كه او [به بندگان خود] نزديك و پاسخ گو است. خداوند متعال فرمود:«هر گاه بندگان من، از تو درباره ي من بپرسند [به آنان بگو:] من نزديكم، و دعاي دعا كننده را چون مرا بخواند، اجابت مي كنم. پس بايد فرمان مرا برند و به من ايمان آرند، باشد كه راه يابند» [5] پس فرمان خدا را ببريد و به او ايمان بياوريد؛ زيرا سزاوار نيست كه كسي را كه عظمت خدا را دريابد، بزرگي كند؛ زيرا بلندي منزلت آنان كه عظمت خدا را دريابند، به تواضع است، و عزت آناني كه بدانند جلال خدا چيست، به افتادگي است، و سلامت آناني كه قدرت خدا را دريابند، به اين است كه

از او فرمان برند و پس از معرفت، خود را ناشناخته ننمايند و پس از هدايت، گمراه نشوند.

يقين داشته باشيد تا ويژگي هدايت را نشناسيد، تقوا را نخواهيد شناخت، و تا آناني را كه قرآن را پشت سر انداختند، نشناسيد، به پيمان قرآن نتوانيد درآويخت، و تا تحريف كنندگان قرآن را نشناسيد، آن را چنان كه حق تلاوتش باشد، نخواهيد خواند. پس چون اين ها را شناختيد، بدعت ها و پيرايه ها را نيز خواهيد شناخت، و افتراهاي بر خدا، و تحريف [معنوي سخنان او را] مي بينيد، و نيز پي مي بريد آن كه سقوط كرد، چگونه [و چرا] سقوط كرد.

و [اي بندگان خدا!] نادانان، شما را به ناداني نكشانند، و اين [قرآن شناسي و حق شناسي] را از اهلش (خاندان عصمت و طهارت عليهم السلام) بجوييد كه شما را از ناداني دشمنانشان آگاه مي كند، و حكمت گفتار آنان از [رمز] سكوتشان، و ظاهرشان از باطنشان خبر مي دهد. با حق مخالفت نكنند و در آن اختلاف ندارند، و سنت خدا براي آنان در پيشينيان اجرا شده، و حكم خدا در حق آنان گذشته است. به راستي كه در اين، تذكري است براي بيداردلان، و آن را براي فهم و درايت بشنويد نه براي نقل در روايت، كه راويان كتاب فراوانند و فهم كنان آن اندك، و از خدا كمك خواهيم. [6] .

اربلي مي گويد:حسن بن علي عليه السلام فرمود:

هر كه عقل ندارد، ادب ندارد و هر كه همت ندارد، جوانمردي ندارد و هر كه دين ندارد، حيا ندارد و سرآمد خرد، خوشرفتاري با مردم است و هر دو سرا با عقل به دست مي آيد و هر كه بي بهره از عقل باشد،

از هر دو سرا بي بهره خواهد بود.

و فرمود:دانش خود را به مردم ياد ده، و دانش ديگران را فراگير كه [در آن صورت،] دانش خود را استوار كرده اي و آنچه را نمي دانستي ياد گرفته اي.

و از خاموشي پرسيدند، فرمود:خاموشي، پوشش درماندگي و زينت آبرو است. و شخص ساكت، در آسايش و همنشين او در امنيت است.

و فرمود:هلاكت مردم در سه چيز است:كبر، حرص و حسد. پس كبر، مايه ي نابودي دين است و ابليس به سبب آن از رحمت خداوند دور شد، و حرص، دشمن جان آدمي است و آدم به سبب آن از بهشت بيرون شد، و حسد، پيشاهنگ بدي هاست و قابيل به سبب آن هابيل را كشت.

و فرمود:نزد كسي مرو مگر آن كه به بخشش او اميدوار باشي، و [يا] از [ستم و] سلطه ي او بيمناك باشي، يا از علم او بهره ببري، يا به بركت دعاي او اميدوار باشي، يا صله ي رحمي را كه ميان تو و اوست، انجام دهي. [7] .

و اربلي مي گويد:امام حسن عليه السلام فرمود:

چون اميرمؤمنان عليه السلام از ضربت ابن ملجم در احتضار قرار گرفت، نزد او آمدم و بي تابي كردم، فرمود:آيا بي تابي؟ عرض كردم:چگونه بي تاب نباشم با اين كه شما را در اين حال مي بينم؟ فرمود:«چرا چهار خصلت را به تو نياموزم كه اگر آن ها را رعايت كني، رستگار شوي، وگرنه هر دو جهان را از دست دهي؛ فرزندم! هيچ دارايي بالاتر از عقل نيست، و هيچ نداري همچون ناداني نيست، و هيچ تنهايي سخت تر از خودشگفتي نيست، و هيچ شادي لذت بخش تر از خوش اخلاقي نيست». و من اين [سخنان] را از امام حسن عليه السلام كه

از پدر خود [اميرمؤمنان عليه السلام] نقل مي كرد، شنيدم و تو اگر خواستي آن را ضمن مناقب او با پدر بزرگوارش بياور. [8] .

و نيز اربلي مي گويد:امام حسن عليه السلام فرمود:

هيچ ظالمي را نديدم كه بيش تر از حسود، به مظلوم شبيه باشد.

و فرمود:آنچه را كه از دنيا طلب كرده اي و به آن نرسيده اي، همچون چيزي كه به ذهن خود نگذرانده اي، قرار ده. و بدان كه جوانمردي قناعت و خشنودي [به آنچه داري]، بيش تر از جوانمردي بخشش است، و تمام كردن نيكويي بهتر از آغاز آن است.

و از عاق پدر و مادر شدن پرسيدند، فرمود:اين كه ايشان را [از احسان خود] بي بهره كني و از ايشان دوري گزيني. [9] .

مجلسي رحمه الله نقل كرده است:[امام حسن عليه السلام] فرمود:

عقل [رحماني]، نگه داري دل توست آن [ايمان و پيماني] را كه به او سپرده اي و دورانديشي، پاييدن فرصت [كارهاي نيك] است، و شتاب به آنچه در [حوزه ي] توانت قرار گيرد، و بزرگي، تحمل زيان ها [و گرفتاري هاي در راه خدا] و ساختن [فضيلت ها و] كرامت هاست، و بزرگواري [و آقايي]، برآوردن [نياز] نيازمند و دادن بخشش هاست، و نازك بين، در جست وجوي اندك ها بودن و [خود را] از بي ارزش ها بازداشتن است، و تكلف، چسبيدن به كسي است كه با تو هماهنگ و نگريستن به چيزي است كه به تو مربوط نيست. و ناداني، پيش از دست يابي به لحظه ي مناسب كاري، با شتاب به آن پرداختن، و خودداري از پاسخ [به پيامدهاي آن] است، و خاموشي در بسياري جاها، خوب ياوري است؛ هر چند سخنور باشي.

و فرمود:خداي سبحان در درخواستي را بر كسي نگشود كه در اجابت آن

را ببندد، و در عملي را بر كسي نگشود كه در پذيرش آن را ببندد، و در شكري را بر كسي نگشود كه در فزوني آن را ببندد.

و به آن حضرت گفته شد:اي فرزند رسول خدا! چگونه صبح كردي؟ فرمود:صبح كردم در حالي كه پروردگاري بالاي سر و آتشي پيش رو دارم، و مرگ مرا مي جويد، در حالي كه حساب خداوندي ديده به من دوخته است، و من در گرو عمل خويشم كه آنچه دوست دارم، [در اعمال خود] نمي يابم و آنچه دوست ندارم، از خود نمي رانم، و كارها در اختيار ديگري است، اگر خواهد عذاب كند و اگر خواهد بگذرد. پس چه كسي نيازمندتر از من است؟

و فرمود:كار نيك آن است كه پيش از آن، تأخيري نباشد، و پس از آن منتي نيايد. و از بزرگ ترين بزرگواري ها، بخشش پيش از خواهش است.

و از او درباره ي بخل پرسيدند، فرمود:اين است كه آدمي، انفاق خود را تلف ببيند و خودداري از انفاق را، شرف.

و فرمود:هر كس دارايي خود را بشمرد، بخشش او نابود مي شود.

و فرمود:هراس از مردم، به اندازه ي هوشمندي [ما] از [درون خودخواه] ايشان است.

و فرمود:وعده دادن، بيماري بخشش است، و وفاي به آن، درمان اوست.

و فرمود:وفاي به عهد، درمان بخشش است.

و فرمود:در كيفر گناه شتاب مكن، و ميان گناه و كيفر، راهي براي عذرخواهي قرار ده.

و فرمود:شوخي، شكوه را مي خورد، و آدم خاموش [و كم گو]، شكوه فراوان دارد.

و فرمود:كسي كه از او درخواستي دارند آزاد است تا وعده [و نويد] دهد، و [چون وعده داد،] در بند سائل خود است تا وفا كند.

و

فرمود:[گرفتاري ها و] مصيبت ها، كليدهاي پاداش خداوندي اند.

و فرمود:نعمت ها، بلا [و مايه ي آزمون خداوندي] هستند. پس اگر سپاس گفتي، نعمت خواهند بود و اگر ناسپاسي كردي، كيفر خواهند شد.

و فرمود:فرصت ها زود از دست مي روند و دير برمي گردند.

و فرمود:عقيده [كسي] شناخته نشود مگر هنگام خشم [او].

و فرمود:هركس كوچكي [و خود كم بيني] كند، خوار شود، و بهترين بي نيازي، قناعت است، و بدترين نيازمندي، افتادگي [براي غير خدا] است.

و فرمود:تو را از زبانت همين بس كه راه هدايت را از راه گمراهي تو آشكار كند. [10] .

ابن عساكر با سند خود از مدائني نقل كرده است:

معاويه به امام حسن بن علي بن ابيطالب عليه السلام عرض كرد:اي ابامحمد! جوانمردي چيست؟ فرمود:شناخت آدمي در دينش، و سامان بخشي او به زندگي اش، و خوش اخلاقي اش. عرض كرد:دلاوري چيست؟ فرمود:دفاع از پناهنده ي خود، يورش بر سختي هاي جنگ، و بردباري در برابر رويدادهاي ناگوار. عرض كرد:بخشش چيست؟ فرمود:كارهاي نيك را بي چشمداشت انجام دادن، و پيش از درخواست، بخشيدن، و در قحطي ها اطعام كردن. [11] .

و نيز ابن عساكر با سند خود از عتبي نقل كرده است:

معاويه از حسن بن علي عليه السلام درباره ي بزرگواري و جوانمردي پرسيد، فرمود:اما بزرگواري؛ كار نيكي را به رايگان انجام دادن، و بخشيدن پيش از درخواست. و اطعام كردن در قحطي ها است، و اما جوانمردي؛ دين خود را حفظ كردن، و خود را از ناپاكي ها برحذر داشتن، و مهمان خود را رسيدگي كردن، و حقوق [خدا و خلق] را پرداختن، و سلام را آشكار كردن است. [12] .

و نيز ابن عساكر با سند خود از عيسي بن سليمان نقل كرده است:

معاويه از حسن بن

علي عليه السلام درباره ي بزرگواري و دلاوري و جوانمردي پرسيد، فرمود:بزرگواري؛ كار نيك را بي چشمداشت انجام دادن، و بخشش پيش از درخواست، و اطعام كردن در قحطي هاست و اما دلاوري؛ حمايت كردن از پناهنده ي خود، و بردباري كردن در جاهاي ناگوار، و يورش بردن در سختي هاي جنگ است. و اما جوانمردي؛ دين خود را حفظ كردن، و خود را از ناپاكي ها برحذر داشتن، و مهمان خود را رسيدگي كردن، و حقوق [خدا و مردم] را پرداختن، و سلام را آشكار كردن است. [13] .

صدوق رحمه الله با سند خود از ابراهيم نقل كرده است:

از امام حسن عليه السلام درباره ي جوانمردي پرسيدند، فرمود:پاكدامن بودن در دين خود، و خوش تدبير بودن در رزق و روزي خود، و بردبار بودن در برابر ناملايمات است. [14] .

يعقوبي مي گويد:

معاويه به امام حسن عليه السلام عرض كرد:اي ابامحمد! سه خصلت است كه كسي را نيافتم از آن ها آگاهم كند. امام حسن عليه السلام فرمود:كدامند؟ عرض كرد:جوانمردي، بزرگواري و دلاوري. امام حسن عليه السلام فرمود:اما جوانمردي؛ امور ديني خود را سامان دادن، و اموال خود را نيك داشتن، و بخشنده بودن، و سلام را آشكار كردن، و با مردم مهربان بودن است، و اما بزرگواري؛ بخشيدن پيش از درخواست، و كار نيك را رايگان انجام دادن، و اطعام كردن در قحطي هاست. و اما دلاوري، از پناهنده ي خود حمايت كردن، و دفاع كردن در سختي هاي جنگ، و بردبار بودن در مشكلات [و بحران هاي زندگي] است. [15] .

و نيز مي گويد:

جابر گفت:از امام حسن عليه السلام شنيدم كه فرمود:مكارم اخلاق، ده چيز است:راستگو بودن، و دلير واقعي بودن، و بخشيدن به تقاضا كننده، و

خوش اخلاق بودن، و كارهاي نيك ديگران را جبران كردن، و صله ي رحم انجام دادن، و امان دادن به پناهنده، و قدرداني كردن از صاحبان حق، و ميهمان نواز بودن، و سرآمد همه ي اين ها باحيا بودن است. [16] .

ابونعيم با سند خود از حارث نقل كرده است:

[اميرمؤمنان] علي عليه السلام از فرزند خود، حسن بن علي عليه السلام درباره ي چند چيز سؤال كرد؛ فرمود:فرزندم! درست كرداري چيست؟ حسن عليه السلام عرض كرد؛ پدرجان! درست كرداري، ناپسندها را با پسنديده ها برطرف كردن.

فرمود:شرف چيست؟ عرض كرد:با خويشان نزديكي كردن، و خطاهاي ايشان را تحمل كردن، و با برادران [ايماني] خود هماهنگ بودن، و پناهنده هاي خود را حفظ كردن.

فرمود:جوانمردي چيست؟ عرض كرد:پاكدامني، و سامان بخشي مال [و پيراستن آن از حرام و شبهه].

فرمود:كنسي چيست؟ عرض كرد:اندك ها را ديدن، و بي ارزش ها را [از نيازمند آن] بازداشتن.

فرمود:پستي چيست؟ عرض كرد:خود را نگه داشتن و همسر خود را واگذاشتن.

فرمود:سماحت چيست؟ عرض كرد:از دشوار و آسان، بخشيدن است.

فرمود:بخل چيست؟ عرض كرد:اين است كه انفاق هاي خود را، از دست رفته بداني.

فرمود:برادري چيست؟ عرض كرد:ياور هم بودن در سختي و آساني ها.

فرمود:ترس چيست؟ عرض كرد:حمله كردن بر دوست، و از دشمن خودداري كردن.

فرمود:غنيمت چيست؟ عرض كرد:علاقه ي به تقوا و بي علاقه بودن به دنيا، غنيمتي [بي رنج و] گوارا است.

فرمود:حلم چيست؟ عرض كرد:خشم خود را فرو بردن و بر خود مسلط بودن.

فرمود:بي نيازي چيست؟ عرض كرد:خشنود بودن آدمي به آنچه خدا برايش مقدر كرده است، هر چند اندك باشد، و حقا كه بي نيازي، بي نيازي دل است.

فرمود:فقر چيست؟ عرض كرد:دل آدمي به هر چيزي آزمند بودن.

فرمود:عزت و نيرومندي چيست؟

عرض كرد:دلاور بودن، و با نيرومندترين مردم هماورد شدن.

فرمود:ذلت چيست؟ عرض كرد:به هنگام راستي ها و درستي ها، هراسيدن [، و هنگام آسيب ها، فغان كردن].

فرمود:ناتواني در سخن چيست؟ عرض كرد:هنگام سخن گفتن، با ريش بازي كردن، و

آب دهان فراوان [فرو بردن].

فرمود:بي باكي چيست؟ عرض كرد:با مثل خود برخورد كردن [و هماورد] شدن.

فرمود:زحمت و دردسر چيست؟ عرض كرد:سخن گفتن درباره ي چيزي بي فايده.

فرمود:بزرگي [و سرافرازي] چيست؟ عرض كرد:هنگام ضرر و زيان [نيز] ببخشي، و از گناه ديگران درگذري.

فرمود:فهم و دريافت كردن چيست؟ عرض كرد:هر چه به دل بسپاري، نگه دارد.

فرمود:حماقت چيست؟ عرض كرد:با امام خود دشمني كردن و سخن خود را بر او بلند كردن.

فرمود:نيكي ستايش چيست؟ عرض كرد:[صفات] زيبا را آوردن، و [صفات] زشت را ترك كردن.

فرمود:دورانديشي چيست؟ عرض كرد:بردباري مدام، و مدارا كردن با حكمرانان.

فرمود:سفاهت چيست؟ عرض كرد:از پي پستي ها رفتن و همنشين شدن با گمراهان.

فرمود:غفلت چيست؟ عرض كرد:مسجد را رها كردن و پيروي كردن از فسادآورها.

فرمود:حرمان چيست؟ عرض كرد:بهره ي در دسترس را رها كردن.

فرمود:مفسد كيست؟ عرض كرد:كسي كه در [تدبير] مال خود كم عقلي كند، و در [حفظ] ناموس خود سهل انگاري نمايد. [17] .

حراني مي گويد:

درباره ي همه ي اين معاني، سخناني از سبط اكبر، امام پارسا، ابومحمد حسن بن علي - صلوات الله عليهما و رحمته و بركاته - در پاسخ پرسش هاي اميرمؤمنان عليه السلام يا ديگري، نقل شده است [بدين قرار]:

پرسيدند:زهد چيست؟ فرمود:شيفته ي تقوا بودن و دل كندن از دنيا.

پرسيدند:حلم چيست؟ فرمود:فروبردن خشم و مسلط بودن بر خود.

پرسيدند:درست كرداري چيست؟ فرمود:بدي را با نيكي برطرف كردن.

پرسيدند:شرف چيست؟ فرمود:با خويشان خود

نيكي كردن، و خطاهاي آنان را تحمل كردن.

پرسيدند:دلاوري چيست؟ فرمود:دفاع از پناهنده، و پايداري در ميدان ناگواري ها، و حمله در سختي هاي جنگ.

پرسيدند:بزرگواري چيست؟ فرمود:هنگام ضرر و زيان [نيز] عطا كني، و از گناه ديگران درگذري.

پرسيدند:جوانمردي چيست؟ فرمود:نگه داري دين، و عزيز داشتن خود، و نرمخويي، و نيكوكاري پيوسته، و پرداخت حقوق [خدا و خلق]، و با مردم مهربان بودن.

پرسيدند:كرم چيست؟ فرمود:عطا كردن پيش از درخواست، و اطعام كردن در قحطي [و كم يابي ها].

پرسيدند:فرومايگي چيست؟ فرمود:اندك [از مال] را مراقب بودن، و [مال] ناچيز را [از نيازمند آن] بازداشتن.

پرسيدند:پستي چيست؟ فرمود:خسيسي و بدزبان بودن.

پرسيدند:سخاوت چيست؟ فرمود:بخشيدن در رفاه و تنگدستي.

پرسيدند:بخل چيست؟ فرمود:دارايي در دست را شرف ديدن، و انفاق كردن ها را تلف پنداشتن.

پرسيدند:برادري چيست؟ فرمود:برادري كردن در سختي و آساني.

پرسيدند:ترس چيست؟ فرمود:حمله كردن بر دوست، و خودداري كردن از دشمن.

پرسيدند:بي نيازي چيست؟ فرمود:خشنود بودن آدمي به آنچه برايش مقدر شده است؛ هر چند اندك باشد.

پرسيدند:نيازمندي چيست؟ فرمود:آزمندي [و شيفتگي] آدمي به هر چيز.

پرسيدند:بخشندگي چيست؟ فرمود:بخشيدن در حد توان.

پرسيدند:كرم چيست؟ فرمود:نگه داري [خود و خويشان] در سختي و آساني.

پرسيدند:دليري چيست؟ فرمود:برخورد [و پيكار] كردن با هماوران و همرزمان.

پرسيدند:عزتمندي چيست؟ فرمود:دلاور بودن و هماورد شدن با نيرومندترين مردم

پرسيدند:ذلت چيست؟ فرمود:دلهره داشتن هنگام راستي و درستي.

پرسيدند:حماقت چيست؟ فرمود:درافتادن با فرمانروا و آن كه بر آزار تو تواناست.

پرسيدند:سربلندي چيست؟ فرمود:انجام زيبايي ها و ترك زشتي ها.

پرسيدند:دورانديشي چيست؟ فرمود:بردباري مدام، و مدارا با حكمرانان، و از همه ي مردم برحذر بودن.

پرسيدند:شرف چيست؟ فرمود:هماهنگي با برادران و نگه داري پناهندگان.

پرسيدند:محروم بودن چيست؟ فرمود:پشت پا زدن به بهره ي در

اختيار.

پرسيدند:سفاهت چيست؟ فرمود:پيروي دونان و همدمي گمراهان.

پرسيدند:ناتواني در سخن چيست؟ فرمود:بازي كردن با ريش هنگام سخن، و سينه صاف كردن فراوان.

پرسيدند:شجاعت چيست؟ فرمود:هماوردي با اقران و پايدار بودن در زد و خوردها.

پرسيدند:تكلف چيست؟ فرمود:سخن گفتن در بيهوده ها.

پرسيدند:نابخرد چيست؟ فرمود:آن كه نادان در [تدبير] مال، و سهل انگار در [حفظ] آبرو است.

پرسيدند:پستي چيست؟ فرمود:خود را نگه داشتن، ناموس خود را واگذاردن. [18] .

اربلي مي گويد:

امام حسن عليه السلام فرمود:كارهاي نيك را رايگان انجام دادن، و بخشش كردن پيش از درخواست، از بزرگ ترين بزرگواري هاست.

و از او درباره ي بخل پرسيدند، فرمود:اين است كه آنچه را انفاق كرده است، تلف ببيند و آنچه را نگه داشته است، شرف پندارد. [19] .

مجلسي رحمه الله نقل كرده است:

امام حسن بن علي عليه السلام فرمود:احسان آن است كه پيش از آن، تأخير و پس از آن، منت نباشد، و بخل آن است كه آدمي، خرج كردن را تلف، و نگه داشتن را شرف پندارد.

و فرمود:هركس نعمت ها [و دارايي خود] را بشمرد، كرمش نابود مي شود.

و فرمود:برآوردن نياز، پيگير بودن بخشش است. [20] .

صدوق رحمه الله با سند خود نقل كرده است:

از امام حسن بن علي عليه السلام درباره ي عقل و [تدبير] پرسيدند، فرمود:غصه ها را جرعه جرعه نوشيدن، و [گرفتاري ها را با بردباري تحمل كردن،] و دشمنان را فريفتن. [21] .

حراني مي گويد:

از امام حسن عليه السلام درباره ي مروت پرسيدند، فرمود:شيفته ي دين خود بودن، و مال خود را سامان دادن [و از حرام و شبهه پيراستن]، و حقوق [خدا و مردم] را پرداختن.

و فرمود:تيزبين ترين چشم آن است كه در خير نفوذ كند، و شنواترين گوش

آن است كه پند را بشنود و از آن سود برد، و سالم ترين دل آن است كه از شبهه و وسوسه ها پاك باشد. [22] .

صدوق رحمه الله با سند خود از شريح بن هاني نقل كرده است:

اميرمؤمنان عليه السلام از فرزند خود، حسن بن علي عليه السلام پرسيد:فرزندم! عقل [و فهم] چيست؟ عرض كرد:آنچه به دل سپرده اي، نگه دارد. فرمود:دورانديشي چيست؟ عرض كرد:انتظار فرصت بردن، و به اقبال روكرده شتاب ورزيدن است. فرمود:بزرگواري چيست؟ عرض كرد:زيان ها را تحمل كردن، و كرامت ها را به پا كردن است. فرمود:سماحت چيست؟ عرض كرد:درخواست كننده را پاسخ دادن، و عطاها را بخشيدن است. فرمود شح [و بخل شديد نفس] چيست؟ عرض كرد:[بخشش] اندك را اسراف ديدن، و انفاق شده را از دست رفته دانستن. فرمود:كنسي چيست؟ عرض كرد:اندك را خواستن، و از بي ارزش [نيز] بازداشتن. فرمود:تكلف چيست؟ عرض كرد:به كسي كه تو را امان ندهد، پيوستن، و در كاري كه خواسته ي تو نيست، نگريستن. فرمود:جهل چيست؟ عرض كرد:پيش از دست يابي به فرصت، شتاب ورزيدن، و از پاسخ خودداري كردن. و در بسياري جاها، خاموشي چه خوب ياوري است؛ هر چند سخنور باشي. [23] .

ديلمي مي گويد:

و از امام حسن بن علي عليه السلام نقل شده است:در خطبه اي فرمود:بدانيد كه عقل، سنگر است؛ و بردباري، زينت است؛ و وفا، جوانمردي است؛ و شتاب [بيجا]، نابخردي است؛ و نابخردي، سفاهت است؛ و سفاهت، ناتواني است؛ و همدمي اهل دنيا، ننگ است؛ و آميزش با فاسقان، [دغدغه ي جان و] شك است؛ و هر كس برادران [ايماني] خود را خوار بشمرد، جوانمردي اش تباه گردد؛ و جز ترديدكنندگان، به هلاكت نرسند؛ و هدايت يافتگاني

كه در روزي خود يك لحظه نيز به خدا بدبين نباشند، رستگارند. پس جوانمردي و حياي آنان كامل است، صبر مي كنند تا خدا روزي شان دهد. و چيزي از دين و جوانمردي خود را به دنيا نفروشند، و چيزي از دنيا را با معصيت هاي خدا نجويند. و از عقل و جوانمردي آدمي، شتاب در برآوردن نيازهاي برادران [ايماني] خود است، هر چند آن نيازها را نزد او نياورده باشند. و برترين موهبتي كه خدا به بنده ي خود داده، عقل است؛ زيرا نجات از آفات دنيا و در امان بودن از عذاب آخرت، با عقل است. [24] .

مجلسي رحمه الله مي گويد:

امام حسن بن علي عليه السلام فرمود:هرگاه شنيدي كسي به آبروي مردم مي پردازد، كوشش كن كه تو را نشناسد؛ زيرا نزد او بدترين آبروها را آشنايان او دارند. [25] .

حراني مي گويد:

امام حسن عليه السلام فرمود:هيچ مردمي با هم مشورت نكردند مگر آن كه به كمال خود راه يافتند.

و فرمود:پستي آن است كه نعمت را سپاس نگويي.

و به يكي از فرزندان خود، فرمود:فرزندم! با كسي برادري مكن تا اين كه بشناسي از كجا مي آيد و به كجا مي رود؛ و چون نيك شناختي و همدمي او را پسنديدي، بر مبناي گذشت از لغزش ها و ياوري در سختي ها، با او برادري كن.

و فرمود:همچون تلاش پيروزمند، در طلب [دنيا] نكوش، و همچون تسليم شدگان، به تقدير تكيه مكن، كه در جست وجوي فضل [و احسان] خدا بودن، سنت است و معتدل بودن در طلب، عفت. نه عفت، روزي را دفع كند و نه حرص، آن را بيفزايد كه روزي قسمت شده است و حرص ورزيدن گناه ورزيدن، است.

[26] .

و نيز حراني مي گويد:[امام حسن عليه السلام] فرمود:

هر كس نيكوگزيني خود را به خدا واگذارد، غير آن حالتي را كه [در آن است و] خدا برايش گزيده است، آرزو نكند.

و فرمود:ننگ [ظاهري، نزد مردم ظاهربين] آسان تر از آتش [قهر خداوند] است.

و فرمود:خيري كه هيچ شري ندارد، شكر در نعمت و صبر در مصيبت است.

و به مردي كه از بيماري برخاسته بود، فرمود:خدا يادت كرد؛ يادش كن، و گناهانت را بخشيد، شكرش كن.

و [پس از بي وفايي ياران و] هنگام صلح با معاويه، [خطبه اي خواند و ضمن آن] فرمود:سوگند به خدا! آنچه ما را از نبرد با شاميان بازداشت، نه شك [در باطل بودن معاويه] بود و نه پشيماني [از نبرد با او]. در گذشته، ما با سلامت [دل] و صبر، با آنان مي جنگيديم؛ اما اينك سلامت [دل ها] با دشمني به تاراج رفته، و صبر [و پايداري] با بي تابي؛ و در حركت به صفين، دين شما مردم، پيشاپيش دنياي شما بود، اما امروز دنياي شما، پيشاپيش دينتان واقع شده است.

و فرمود:هيچ كس را نشناسم جز آن كه [در ارتباط] ميان خود و پروردگار خود، نابخرد است. [27] .

فتال نيشابوري از ابوليلي نقل كرده است:

حسن بن علي عليه السلام ما را بدرقه كرد، و چون خواستيم برويم [و از او جدا شويم]، درخواست نصيحت كرديم؛ فرمود:از خدا پروا داشته باشيد، و مبادا [به دنيا] طمع كنيد كه طمع خوي خواهد شد. [28] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] نبأ:31؛ (ان للمتقين مفازا).

[2] زمر:61؛ (و ينجي الله الذين اتقوا بمفازتهم لا يمسهم السوء و لا هم يحزنون).

[3] تحف العقول:232.

[4]

تحف العقول:236.

[5] بقرة:186؛ (و اذا سألك عبادي عني فاني قريب أجيب دعوة الداع اذا دعان فليستجيبوالي وليؤمنوا بي لعلهم يرشدون).

[6] تحف العقول:227.

[7] كشف الغمة 571:1.

[8] كشف الغمة 572:1.

[9] كشف الغمة 572:1.

[10] بحارالانوار 112:78، ح 7.

[11] تاريخ ابن عساكر (ترجمة الامام الحسن عليه السلام):165، ح 276.

[12] تاريخ ابن عساكر [ترجمة الامام الحسن عليه السلام):165، ح 277 و 278.

[13] تاريخ ابن عساكر (ترجمة الامام الحسن عليه السلام):166، ح 280.

[14] معاني الاخبار:258، ح 5.

[15] تاريخ يعقوبي 226:2.

[16] تاريخ يعقوبي 135:2.

[17] حلية الاولياء 35:2.

[18] تحف العقول:225.

[19] كشف الغمة 565:1.

[20] بحارالانوار 417:74، ح 38 و 115:78، ح 16.

[21] معاني الاخبار:380، ح 7.

[22] تحف العقول:235.

[23] معاني الاخبار:401.

[24] ارشاد القلوب:199.

[25] بحارالانوار 198:74.

[26] تحف العقول:233.

[27] تحف العقول:234.

[28] روضة الواعظين:420.

حجر! مرا با نام اميرالمؤمنين مي خواني؟ در حالي كه اين نام ارزشمند، نه براي من و نه براي برادرم حسين عليه السلام و نه براي اماماني است كه در آينده مي آيند، اين نام، تنها به پدرم علي عليه السلام اختصاص دارد.

آيا نشنيده اي كه جدم رسول خدا «كه درود خدا بر او و خاندانش باد» خطاب به پدرم فرمود:

اي علي! همانا خدا تو را با نام «اميرالمؤمنين» خوانده است و هرگز شخص ديگري در اين نام با تو شريك نخواهد بود، و هرگز فردي غير از تو با اين نام، خوانده نخواهد شد مگر آن كه عقلش ناقص و در ذاتش نقصي باشد.)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] اليقين و التحصين. مقدمه ي كتاب، ح 5.

قال عليه السلام:

نعم، أنا وصي أبي. و ما علامة ذلك؟. فقال عليه السلام: ايتيني بحصاة... فقلت له: فمن وصيك؟. قال عليه السلام: من يفعل مثل هذا الذي فعلت [1] .

امام حسن عليه السلام فرمود:

(بله، من جانشين پدرم هستم. ام سليم مي گويد: به او گفتم نشانه ي آن چيست؟ امام فرمود سنگريزه هايي براي من بياور. (آنگاه امام سنگريزه ها را تبديل به ياقوت سرخ نمود) پرسيدم: جانشين تو كيست؟ فرمود: كسي كه مانند آنچه كه انجام داده ام انجام دهد.)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] بحارالأنوار، ج 25، ص 187، ح 6، به نقل از مقتضب الأثر، 22 -18.

و دنيا دوستي (و دنيا پرستي) رو گردانده است. ما در تمام فرايض از خدا اطاعت كرده و به وحدانيت او ايمان آورده و پيامبرش را تصديق كرده ايم.)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] 1- تفسير نور الثقلين، ج 5، ص 526، ح 27.

2- كنز الدقايق، ج 14، ص 172، و ص 188.

3- مسند الامام المجتبي عليه السلام، ص 525، ح 15.

4- مناقب ابن شهرآشوب، ج 4، ص 2.

و ديگري ابوالاعور سلمي.)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] 1- احقاق الحق، ج 11، ص 204.

2- تاريخ الاسلام (للذهبي) سنه ي 41 ص 39.

3- مجمع الزوايد، ج 1، ص 113.

ياري امام علي عليه السلام بود.

امام علي عليه السلام عمار ياسر، امام حسن عليه السلام و مالك اشتر را براي سامان دادن به اوضاع كوفه به آن سامان فرستاد. امام حسن عليه السلام در برخوردي با ابوموسي اشعري فرمود:

قال عليه السلام:

اعتزل عملنا لا أم لك و تنح عن منبرنا [1] .

امام حسن عليه السلام فرمود:

(اي مادر مرده، از كار ما بركنار باش و از منبر ما دور شو.)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] 1- البداية و النهاية، ج 7، ص 264.

2- الجمل (للمفيد)، ص 252.

3- الغارات، ج 2، ص 924.

زني همراه با كودك خردسالش رسيد كه از پي او مي آمد، وقتي پيره زن آن منظره را ديد كه آتش مؤمنان را احاطه كرده و همه را مي سوزاند، ناله اي كشيد و گفت: پسرم آيا نمي بيني چگونه آتش همه را فراگرفته است؟ كودك خردسال آن زن گفت: مادرم وارد آتش شو [برو] دست از دو دلي بردار. پس آن زن وارد گودال آتش شد و كودك نيز به دنبال او وارد آتش گرديد.)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] 1- احقاق الحق، ج 19، ص 351.

2- تفسير مخرومي (ابوالحجاج مجاهدين حبر المكي) ج 2، ص 747، ط: مجمع البحوث پاكستان.

رياستي ندارد.) [4] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] در نقل بيهقي به جاي «يكره» كلمه ي «يبغض» دارد، يعني خداوند به خشم مي آيد، و سفساف يعني پست، اخلاق رذيله.

[2] فيض القدر، ج 2، ص 295، ح 1889.

[3] 1- الخصال (للصدوق) ج 1، ص 29، ح 102.

2- فيض القدير، ج 2، ص 417، ح 2183.

3- كنز العمال، ج 3، ص 5، ح 5152.

4- مستدرك الوسايل، ج 8، ص 443، ح (6) 9941.

5- موسوعة المصطفي و العترة، ج 5، ص 128.

[4] ربيع الابرار، ج 2، ص 207، ح 2.

پس هر چه زيبائي و جمال است از فرزندان حوري بهشتي، و هر چه زشتي و پليدي است از فرزندان جني است.)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] 1- صحيفة امام رضا عليه السلام ص 277، حديث 23.

2- مستدرك الوسائل، ج 14، ص 363، حديث 16963.

ب 56.

ج 41، ص 306، ذيل ح 38. به نقل از مناقب ابن اشوب، ج 1، ص 422.

2- نهج السعادة، ج 8، ص 378، به نقل از مناقب ابن اشوب، ج 1، ص 422.

ام سليم مي گويد: من از او پرسيدم: آيا تو وصي پدرت هستي؟.

قال عليه السلام:

نعم، أنا وصي أبي. و ما علامة ذلك؟. فقال عليه السلام: ايتيني بحصاة... فقلت له: فمن وصيك؟. قال عليه السلام: من يفعل مثل هذا الذي فعلت [1] .

امام حسن عليه السلام فرمود:

(بله، من جانشين پدرم هستم. ام سليم مي گويد: به او گفتم نشانه ي آن چيست؟ امام فرمود سنگريزه هايي براي من بياور. (آنگاه امام سنگريزه ها را تبديل به ياقوت سرخ نمود) پرسيدم: جانشين تو كيست؟ فرمود: كسي كه مانند آنچه كه انجام داده ام انجام دهد.)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] بحارالأنوار، ج 25، ص 187، ح 6، به نقل از مقتضب الأثر، 22 -18.

باشد.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] تفسير كشاف، ج 1، ص 396، س 15.

در حديث ارزشمند ديگري فرمود:

قال عليه السلام:

من احبنا لله نفعه الله تعالي بحبنا و من أحبنا لغير الله فان الله يقضي في الأمور ما يشاء، أما ان حبنا أهل البيت يساقط الذنوب كما تساقط الريح الورق عن الشجر [3] .

امام حسن عليه السلام فرمود:

(كسي كه ما را فقط براي خداي بزرگ دوست بدارد خداوند او را بهره مند خواهد كرد و كسي كه ما را براي غير خدا دوست داشته باشد خدا آن گونه كه بخواهد درباره او تصميم مي گيرد.

آگاه باشيد همانا دوستي ما خاندان پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم گناهان را فرو مي ريزد آن چنان كه تندباد برگ درختان را مي ريزد.)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] شرح الأخبار في فضايل الائمة الاطهار، ج 2، ص 288 ح 864.

[2] شرح الأخبار في فضايل الائمة الاطهار، ج 2، ص 514، ح 907.

[3] احقاق الحق، ج 19، ص 355 (به نقل از وسيلة المآل، ص 61).

منبر برآمد، خطبه اي در نهايت فصاحت و بلاغت خواند. مردم را موعظه كرد كه خروش از اهل مسجد بر آمد. سپس فرمود:

قال عليه السلام:

أيها الناس اعقلوا عن ربكم «ان الله اصطفي آدم و نوحا و آل ابراهيم و آل عمران علي العالمين. ذرية بعضها من بعض والله سميع عليم» [1] .

فنحن الذرية من آدم و الأسرة من نوح و الصفوة من ابراهيم، و السلالة من اسماعيل، و آل من محمد صلي الله عليه و آله، نحن فيكم كالسماء المرفوعة، و الأرض المدحوة، و الشمس الضاحية، و كالشجرة الزيتونة لا شرقية و لا غربية التي بورك زيتها. النبي اصلها و علي فرعها و نحن والله ثمرة تلك الشجرة، فمن تعلق بغصن من أغصانها نجا، و من تخلف عنها فالي النار هوي [2] .

امام حسن عليه السلام فرمود:

(اي مردم، سخن پروردگار خود را بفهميد، در آيات قرآن تدبر نماييد كه حق تعالي مي فرمايد: «خداوند، آدم و نوح و آل ابراهيم و آل عمران را بر جهانيان برتري داد. آنها فرزندان «و دودماني» بودند كه «از نظر پاكي و تقوا و فضيلت» بعضي از بعض ديگر گرفته شده بودند؛ و خداوند، شنوا و داناست «و از كوشش هاي آنها در مسير رسالت خود، آگاه مي باشد.» پس بدانيد كه ذريه ي برگزيده ي آدم و سلاله ي نوح و برگزيده ي آل ابراهيم و فرزندان پسنديده ي اسماعيل و آل محمد مائيم. ما در ميان شما مانند آسمان بلنديم (كه از ما فيض و رحمت بر شما مي بارد) و به منزله ي خورشيد انوريم كه جهان را به نور خود روشن كرده ايم.

مائيم شجره ي زيتونه كه حق تعالي در قرآن مثل زده و

او را به بركت ياد كرده است. فرمود: نه شرقي است و نه غربي است، پيغمبر اصل آن درخت است و علي شاخه ي آن درخت است، به خدا سوگند كه ما ميوه ي آن درختيم، پس هر كه چنگ زند به شاخه اي از شاخه هاي آن درخت نجات مي يابد، هر كه از آن درخت دور ماند، پس در آتش جهنم سقوط كرده است.)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] آل عمران، آيه ي 33 و 34.

[2] بحارالأنوار، ج 43، ص 358، ح 37، س 17.

2- تاريخ چهارده معصوم عليهم السلام، ص 414، س 18. (به نقل از العدد القوية، ص 31)

3- مسند الامام المجتبي عليه السلام، ص 107، ح 26.

4- موسوعة المصطفي و للعترة، ج 5، ص 88، س 3.

آينده به سود ما باشد و «خبر آن را پس از زماني درخواهي يافت.»)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] سوره ي ص، آيه ي 88.

[2] 1- امالي شيخ طوسي، ص 82، ح 30 / 121 م 3.

2- الامالي (الطوسي) ص 104، ح 13 / 159 م 4.

3- بحارالأنوار، ج 33، ص 229، ح 179، س 1.

4- بشارة المصطفي، ص 263، س 3.

5- تفسير نور الثقلين، ج 4، ص 474، ح 104.

6- كنز الدقايق، ج 11، ص 271، س 14.

7- مسند الامام المجتبي عليه السلام، ص 100، ح 13، و ص 524، ح 12، و ص 526، ح 16، به نقل از المناقب ابن مغازلي ج 2، ص 151.

8- مناقب ابن شهرآشوب، ج 4، ص 11.

حسن عليه السلام فرمود:

(وقتي خواستي ما و بني اميه را مقايسه كني، سوره ي «الذين كفروا» - سوره ي محمد صلي الله عليه و آله و سلم - را بخوان چرا كه در آن سوره از اول تا به آخر آياتش درباره ي ما و نيز در مورد (خصوصيات) آنها هست.)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] شرح الأخبار في فضايل الائمة الاطهار، ج 2، ص 484، ح 853.

بين ايمان و يقين چقدر است؟. هر دو ساكت ماندند. امام علي عليه السلام به امام حسن عليه السلام فرمود: اي ابامحمد تو پاسخ بده. امام حسن عليه السلام عرض كرد:

قال عليه السلام:

بينهما شبر. قال: و كيف ذاك؟ قال: لأن الايمان ما سمعناه بآذاننا و صدقناه بقلوبنا، و اليقين ما أبصرناه بأعيننا و استدللنا به علي ما غاب عنا [3] .

امام حسن عليه السلام فرمود:

(فاصله ي آن دو يك وجب است. علي عليه السلام فرمود: چگونه چنين است. عرض كرد: زيرا ايمان آن است كه به گوش هاي خود بشنويم و به دل هاي خود آن را تصديق نماييم، اما يقين آن است كه با چشمان خود آن را ببينيم و به وسيله ي آن به آنچه كه از ما پنهان است، استدلال نماييم.)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] مناقب ابن شهرآشوب، ج 4، ص 13.

[2] 1- ذخاير العقبي، ص 138 (حديث ذخاير مشابه حديث فوق است.)

2- عقد الفريد، ج 7، ص 260.

3- فضايل الخمسه، ج 3، ص 310.

4- مسند امام مجتبي عليه السلام، ص 729، ح 99.

[3] 1- بحارالأنوار، ج 67، ص 182.

2- مشكاة الأنوار، ص 48، ح 17 / 34.

بپرس. آن مرد پرسيد:

1- وقتي انسان مي خوابد روحش به كجا مي رود؟

2- انسان چگونه مطلبي را به ياد مي آورد و يا فراموش مي كند؟

3- چرا فرزند انسان به دايي و يا عمويش شباهت پيدا مي كند؟.

امام علي عليه السلام به امام حسن مجتبي عليه السلام فرمود: پاسخ او را بده.

قال عليه السلام:

أما ما سألت عنه من أمر الانسان اذا نام أين تذهب روحه، فان روحه متعلقة بالريح و الريح متعلقة بالهواء الي وقت ما يتحرك صاحبها لليقظة، فان أذن الله تعالي برد تلك الروح علي صاحبها جذبت تلك الروح الريح و جذبت تلك الريح الهواء، فرجعت الروح فأسكنت في بدن صاحبها، و ان لم يأذن الله عزوجل برد تلك الروح علي صاحبها، جذب الهواء الريح، و جذبت الريح الروح، فلم ترد علي صاحبها الي وقت ما يبعث.

و أما ما ذكرت من أمر الذكر و النسيان، فان قلب الرجل في حق و علي الحق طبق، فان صلي الرجل عند ذلك علي محمد و آل محمد صلاة تامة، انكشف ذلك الطبق عن ذلك الحق فأظلم القلب و ذكر الرجل ما كان نسي، فان لم يصل علي محمد و أو نقص من الصلاة عليهم، انطبق ذلك الطبق علي ذلك الحق، فأظلمالقلب و نسي الرجل ما كان ذكره.

و أما ما ذكرت من أمر المولود الذي يشبه أعمامه و أخواله، فان الرجل اذا أتي اهله يجامعها بقلب ساكن و عروق هادئة، و بدن غير مضطرب [ف] اسكنت تلك النطفة في جوف الرحم، خرج الولد يشبه أباه و أمه، و ان هو أتاها بقلب غير ساكن و عروق غير هادئة و بدن مضطرب اضطربت النطفة فوقعت في حال اضطرابها

علي بعض العروق، فان وقعت علي عرق من عروق الأعمام أشبه الولد أعمامه و ان وقعت علي عرق من عروق الأخوال أشبه الولد أخواله.

فقال الرجل: أشهد أن لا اله الا الله، و لم أزل أشهد بها و أشهد ان محمدا رسول الله و لم أزل أشهد بذلك، و أشهد أنك وصي رسوله و القائم بحجته - و أشار الي أميرالمؤمنين عليه السلام - و لم أزل أشهد بها، و أشهد أنك وصيه و القائم بحجته - و أشار الي الحسن عليه السلام - و أشهد أن الحسين بن علي وصي أبيك، و القائم بحجته بعدك، و أشهد علي علي بن الحسين أنه القائم بأمر الحسين بعده، و أشهد علي محمد بن علي أنه القائم بأمر علي بن الحسين بعده، و أشهد علي جعفر بن محمد أنه القائم بأمر محمد بن علي، و أشهد علي موسي بن جعفر أنه القائم بأمر جعفر بن محمد، و أشهد علي علي بن موسي أنه القائم بأمر موسي بن جعفر، و أشهد علي محمد بن علي أنه القائم بأمر علي بن موسي، و أشهد علي علي بن محمد أنه القائم بأمر محمد بن علي، و أشهد علي الحسن بن علي أنه القائم بأمر علي بن محمد، و أشهد علي رجل من ولد الحسن بن علي و لا يسمي حتي يظهر في الأرض أمره فيملأها عدلا كما ملئت جورا، أنه القائم بأمر الحسن بن علي، و السلام عليك يا أميرالمؤمنين و رحمة الله و بركاته، ثم قام و مضي.

فقال أميرالمؤمنين عليه السلام: يا أبامحمد اتبعه فانظر أين يقصد؟ فخرج الحسن عليه السلام في أثره، قال: فما كان الا أن وضع رجله خارجا من

المسجد فما دريت أين أخذ من أرض الله عزوجل؟ فرجعت الي أميرالمؤمنين عليه السلام فأعلمته، فقال، يا أبامحمد

أتعرفه؟ فقلت: الله تعالي و رسوله و أميرالمؤمنين أعلم. فقال: هو الخضر عليه السلام [1] .

امام حسن عليه السلام فرمود:

(اما در مورد اينكه پرسيدي وقتي انسان مي خوابد روحش به كجا مي رود؟ جوابش اين است كه تا زماني كه انسان در خواب است، روح با باد در ارتباط است و باد با هواء در ارتباط است. وقتي خداوند اجازه مي دهد كه آن روح نزد صاحبش برگردد آن روح باد را جذب كرده، به سمت خود مي كشد و آن باد نيز هواء را جذب مي كند. در اين موقع روح برمي گردد و در بدن صاحب خود قرار مي گيرد. و اگر خداوند اجازه ي بازگشت روح را به بدن صاحبش ندهد، هوا باد را جذب مي كند و باد نيز روح را به سمت خود مي كشد و روح تا وقت برانگيخته شدن در قيامت به بدن صاحبش بر نمي گردد.

اما آن پرسشي كه درباره ي فراموشي و يادآوري داشتي، جوابش اين است كه قلب انسان در جعبه ي كوچكي قرار دارد و در روي آن جعبه يك طبق قرار گرفته است. اگر انسان در وقت فراموشي بر محمد و آل محمد صلوات بفرستد، طبق از روي جعبه كنار مي رود و قلب روشن مي شود و انسان آنچه را فراموش كرده بياد مي آورد، اما اگر صلوات نفرستد و يا صلوات ناقص بفرستد آن طبق كاملا بر آن جعبه منطبق و بسته مي شود و قلب در تاريكي فرو مي رود و انسان آنچه را به ياد داشته (يا بياد آورده بود) فراموش مي كند.

و اما سؤالت درباره ي شباهت كودك به

عموها و دائي هايش، جوابش اين است كه اگر انسان با دلي آسوده و عروق و رگ هاي آرام و بدني غير مضطرب با همسرش نزديكي كند، نطفه در درون رحم قرار مي گيرد و نوزاد شبيه به پدر و مادر خويش مي شود، ولي اگر با دلي ناراحت و عروق غير آرام و بدن مضطرب با همسرش نزديكي كند، نطفه نيز، مضطرب و ناآرام شده و با اين حال بر يكي از سلسله ي عروق قرار مي گيرد، حال اگر بر روي رگي از رگ هاي عموها قرار گيرد، نوزاد شبيه عموهايش مي شود و اگر بر روي رگ هاي دايي ها قرار گيرد، شبيه دايي ها مي شود.

مرد گفت: شهادت مي دهم به وحدانيت خدا، و قبلا نيز وحدانيت خدا را قبول داشتم. و شهادت مي دهم به رسالت محمد بن عبدالله صلي الله عليه و آله و سلم و در گذشته نيز بر اين اعتقاد بودم و شهادت مي دهم كه شما وصي پيامبر و جانشين او هستيد و به أميرالمؤمنين عليه السلام اشاره كرد، و قبلا نيز اين مطلب را قبول داشتم، و شهادت مي دهم كه شما وصي و جانشين او هستيد و به امام حسن عليه السلام اشاره كرد. و شهادت مي دهم كه حسين بن علي بعد از شما وصي و جانشين پدر شما است و شهادت مي دهم كه علي بن الحسين جانشين حسين است و شهادت مي دهم كه محمد بن علي جانشين علي بن الحسين است و شهادت مي دهم كه جعفر بن محمد جانشين محمد بن علي است و شهادت مي دهم كه موسي بن جعفر جانشين جعفر بن محمد است و شهادت مي دهم كه علي بن موسي جانشين موسي بن جعفر است و شهادت مي دهم

كه محمد بن علي جانشين علي بن موسي است و شهادت مي دهم كه علي بن محمد جانشين محمد بن علي است و شهادت مي دهم كه حسن بن علي جانشين علي بن محمد است و شهادت مي دهم كه مردي از فرزندان حسن بن علي عسكري عليه السلام كه گفتن نام و كنيه ي او تا زماني كه ظهور نكرده است جايز نيست و وقتي ظهور كند زمين را پر از عدل مي كند در حالي كه پر از جور شده باشد، جانشين حسن بن علي است. و سلام و رحمت و بركات خدا بر تو اي اميرالمؤمنين. سپس برخاست و رفت.

اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: يا أبامحمد! دنبال او برو و ببين كجا مي خواهد برود؟ امام مجتبي عليه السلام به دنبال او رفت و گفت، همين كه پايش را از مسجد بيرون گذاشت ديگر نفهميدم به كجا رفت و در كدام وادي از زمين غايب شد. و به خدمت اميرالمؤمنين عليه السلام برگشتم و حضرت را مطلع كردم. پدرم فرمودند: او را شناختي؟ گفتم: خدا و رسولش و اميرالمؤمنين بهتر مي دانند. حضرت فرمودند: او خضر عليه السلام بود.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] 1- اثبات الوصية، ص 136، و 137 باب امام حسن عليه السلام.

2- اثبات الهداة، ج 2، ص 283، ح 72.

3- احتجاج، ج 2، ص 10، ح 148.

4- اصول كافي، ج 1، ص 525، و 526، ح 1.

5- الغيبة شيخ طوسي، ص 154 و 155، ح 114 به نقل از اصول كافي.

6- المحاسن (للبرقي) ج 2، ص 332، ح 99 (كتاب العلل من المحاسن)

7- بحارالأنوار، ج 36، ص 415، ح 1، و ج 58، ص 36، ح 8.

8- ترجمه ي غيبت نعماني، ص 53.

9- تفسير برهان، ج 4، ص 77، ح 1.

10- تفسير قمي، ج 2، ص 18 و ص 220.

11- تفسير نور الثقلين، ج 5، ص 551، ح 10، و ج 3، ص 218، ح 434 و ج 4، ص 178، ح 36.

12- حلية الابرار، ج 3، ص 34.

13- دلايل الامامة طبري، ص 69 و 70.

14- علل الشرايع، ج 1، ص 120.

15- عيون اخبار الرضا، ج 1، ص 126، ح 35.

16- كمال الدين، ج 1، ص 314 الي 315، ح 1، ب 29.

17- كنز الدقايق، ج 14، ص 227، سوره ي الطارق و ج 11، ص 310، و ج 10، ص 189.

18- مدينة المعاجز، ج 3، ص 342، الي 345 ح 85 / 923.

19- مسند الامام المجتبي، ص 119، ح 25، و ص 504، ح 1، ص 582، ح 22.

20- وسايل الشيعه، ج 7، ص 199، ح 1 / 9106، ب 37.

40.

الله عليه و آله و سلم فرمود: هر كس در پي حاجت برادر مسلمانش برود و نياز آن مؤمن برطرف شود، حج و عمره اي براي او نوشته شود و چنانچه نيازش برطرف نشود، يك عمره براي او مي نويسند. من حج و عمره اي به دست آورده و دوباره به طوافم بازگشتم.)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] 1- تاريخ دمشق ابن عساكر (ترجمة الامام الحسن) ص 151، ح 253.

2- تاريخ دمشق ابن منظور، ج 7، ص 26.

3- فيض القدير، ج 6، ص 129، ح 8672.

4- كنز العمال، ج 15، ص 774، ح 41042.

5- مسند الامام المجتبي عليه السلام، ص 94، ح 105، و ص 680، ح 6.

6- موسوعة المصطفي و العترة، ج 5، ص 98.

خواهان ملاحظه است و هر نسيه اي با امروز و فردا توجيه شود.)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] 1- تحف العقول، ص 236 باب حكمت و مواعظ امام حسن عليه السلام.

2- مسند امام مجتبي عليه السلام عطاردي، ص 715، ح 21 تا 28.

3- موسوعة المصطفي و العترة، ج 5، ص 128، و ص 127.

عليه السلام فرمود:

(فرمود: والله كه ما را هيچ گونه شك و پشيماني يي از اهل شام باز نداشته است، بلكه ما با اهل شام با صلح و شكيبايي مي جنگيديم، ولي صلح ما در برابر عداوت پيشه گي معاويه و شكيبايي ما با بي تابي و دست به هر كار زدن در جنگ از طرف معاويه از توان افتاد. و شما هنگام رفتن به سوي صفين، چنان بوديد كه دينتان فرا روي دنياي شما بود، اما امروزه چنان شده ايد كه دنياي تان فرا روي دينتان است. و چنان هراسان شده ايد كه ميان دو كشته مانده ايد، يكي كشته هاي صفين كه برايش گريانيد و ديگري كشته هاي نهروان كه خون خواه اوييد، آن كه مي گريد، خواهان شكست ماست، و آن كه خون خواه است شورشي است.

بدانيد كه معاويه ما را به موضوعي فراخوانده است كه او را در آن اقتدار و انصافي نيست، پس اگر طالب مرگ هستيد، آن را به سوي او باز مي گردانيم، و با قبضه ي شمشير او را به داوري خدا مي سپاريم. و اگر خواهان زندگي هستيد، او را خواهيم پذيرفت و رضايت شما را فراهم خواهيم كرد، كه مردم از همه طرف فرياد زدند: ما طرفدار ماندن هستيم نه جنگ و مردن، صلح نامه را امضاء كن.)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] 1- اسد الغابة، ج 2، ص 13.

2- التشريف بامنن، ص 362، ح 530.

3- الكامل، ج 3، ص 272.

4- بحارالأنوار، ج 75، ص 106، ح 10، و ج 44، ص 21، ح 5.

5- تاريخ دمشق (ابن منظور)، ج 7، ص 35.

6- تاريخ دمشق (ترجمة الاما الحسن عليه السلام)، ص 178، خ 303.

7- تحف العقول، ص 234.

8-

فضايل الخمسه، ج 3، ص 296.

9- مجالس السنية، ج 2، ص 262، م 8.

10- مسند الامام المجتبي عليه السلام، ص 554، ح 5، و ص 721، ح 47.

11- موسوعة المصطفي و العترة، ج 5، ص 237 و ص 208 و ص 195.

12- نهاية الأرب، ج 7، ص 14.

الاسلام (للذهبي) سنه ي 41 ص 39.

3- مجمع الزوايد، ج 1، ص 113.

و در حديث ارزشمند ديگري فرمود:

قال عليه السلام:

من احبنا لله نفعه الله تعالي بحبنا و من أحبنا لغير الله فان الله يقضي في الأمور ما يشاء، أما ان حبنا أهل البيت يساقط الذنوب كما تساقط الريح الورق عن الشجر [3] .

امام حسن عليه السلام فرمود:

(كسي كه ما را فقط براي خداي بزرگ دوست بدارد خداوند او را بهره مند خواهد كرد و كسي كه ما را براي غير خدا دوست داشته باشد خدا آن گونه كه بخواهد درباره او تصميم مي گيرد.

آگاه باشيد همانا دوستي ما خاندان پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم گناهان را فرو مي ريزد آن چنان كه تندباد برگ درختان را مي ريزد.)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] شرح الأخبار في فضايل الائمة الاطهار، ج 2، ص 288 ح 864.

[2] شرح الأخبار في فضايل الائمة الاطهار، ج 2، ص 514، ح 907.

[3] احقاق الحق، ج 19، ص 355 (به نقل از وسيلة المآل، ص 61).

عليه السلام بر منبر برآمد، خطبه اي در نهايت فصاحت و بلاغت خواند. مردم را موعظه كرد كه خروش از اهل مسجد بر آمد. سپس فرمود:

قال عليه السلام:

أيها الناس اعقلوا عن ربكم «ان الله اصطفي آدم و نوحا و آل ابراهيم و آل عمران علي العالمين. ذرية بعضها من بعض والله سميع عليم» [1] .

فنحن الذرية من آدم و الأسرة من نوح و الصفوة من ابراهيم، و السلالة من اسماعيل، و آل من محمد صلي الله عليه و آله، نحن فيكم كالسماء المرفوعة، و الأرض المدحوة، و الشمس الضاحية، و كالشجرة الزيتونة لا شرقية و لا غربية التي بورك زيتها. النبي اصلها و علي فرعها و نحن والله ثمرة تلك الشجرة، فمن تعلق بغصن من أغصانها نجا، و من تخلف عنها فالي النار هوي [2] .

امام حسن عليه السلام فرمود:

(اي مردم، سخن پروردگار خود را بفهميد، در آيات قرآن تدبر نماييد كه حق تعالي مي فرمايد: «خداوند، آدم و نوح و آل ابراهيم و آل عمران را بر جهانيان برتري داد. آنها فرزندان «و دودماني» بودند كه «از نظر پاكي و تقوا و فضيلت» بعضي از بعض ديگر گرفته شده بودند؛ و خداوند، شنوا و داناست «و از كوشش هاي آنها در مسير رسالت خود، آگاه مي باشد.» پس بدانيد كه ذريه ي برگزيده ي آدم و سلاله ي نوح و برگزيده ي آل ابراهيم و فرزندان پسنديده ي اسماعيل و آل محمد مائيم. ما در ميان شما مانند آسمان بلنديم (كه از ما فيض و رحمت بر شما مي بارد) و به منزله ي خورشيد انوريم كه جهان را به نور خود روشن كرده ايم.

مائيم شجره ي زيتونه كه حق تعالي در قرآن مثل

زده و او را به بركت ياد كرده است. فرمود: نه شرقي است و نه غربي است، پيغمبر اصل آن درخت است و علي شاخه ي آن درخت است، به خدا سوگند كه ما ميوه ي آن درختيم، پس هر كه چنگ زند به شاخه اي از شاخه هاي آن درخت نجات مي يابد، هر كه از آن درخت دور ماند، پس در آتش جهنم سقوط كرده است.)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] آل عمران، آيه ي 33 و 34.

[2] بحارالأنوار، ج 43، ص 358، ح 37، س 17.

2- تاريخ چهارده معصوم عليهم السلام، ص 414، س 18. (به نقل از العدد القوية، ص 31)

3- مسند الامام المجتبي عليه السلام، ص 107، ح 26.

4- موسوعة المصطفي و للعترة، ج 5، ص 88، س 3.

آن كه آينده به سود ما باشد و «خبر آن را پس از زماني درخواهي يافت.»)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] سوره ي ص، آيه ي 88.

[2] 1- امالي شيخ طوسي، ص 82، ح 30 / 121 م 3.

2- الامالي (الطوسي) ص 104، ح 13 / 159 م 4.

3- بحارالأنوار، ج 33، ص 229، ح 179، س 1.

4- بشارة المصطفي، ص 263، س 3.

5- تفسير نور الثقلين، ج 4، ص 474، ح 104.

6- كنز الدقايق، ج 11، ص 271، س 14.

7- مسند الامام المجتبي عليه السلام، ص 100، ح 13، و ص 524، ح 12، و ص 526، ح 16، به نقل از المناقب ابن مغازلي ج 2، ص 151.

8- مناقب ابن شهرآشوب، ج 4، ص 11.

.

امام حسن عليه السلام فرمود:

(وقتي خواستي ما و بني اميه را مقايسه كني، سوره ي «الذين كفروا» - سوره ي محمد صلي الله عليه و آله و سلم - را بخوان چرا كه در آن سوره از اول تا به آخر آياتش درباره ي ما و نيز در مورد (خصوصيات) آنها هست.)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] شرح الأخبار في فضايل الائمة الاطهار، ج 2، ص 484، ح 853.

ندارند و چه بسا شخصي نمازهاي طولاني مي گذارد و حتي نزد او ديدار كننده هم هست و آنها بدان آگاهي ندارند [4] .

و در مقابل، ما به دسته هايي برخورده ايم، اگر در يك عملي امكان سري انجام دادن آن باشد و آنها آن را مخفيانه انجام نمي دهند، و هميشه آن عمل را آشكارا، انجام مي دهند. آن عمل افشا نخواهد شد.

مسلمانان در دعا كردن بسيار تلاش مي كردند و بين آنها و پروردگارشان جز صداي نجوا گونه اي به گوش نمي رسيد، زيرا خداي بزرگ مي فرمايد: «خداي را از سر زاري و پنهاني بخوانيد» و خداوند، زكريا عليه السلام را ستايش كرده به اينكه: «هنگامي كه پروردگارش را به صدايي آهسته فراخواند» و ميان دعوت پنهان و دعوت آشكار هفتاد برابر فرق است.)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] سوره ي اعراف، آيه ي 55.

[2] سوره ي مريم، آيه ي 3.

[3] تفسير كشاف، ج 2، ص 83.

[4] شايد منظور اين باشد، كساني هستند كه حتي وقتي ميهمان دارند، آن چنان برنامه ي پذيرايي از ميهمان را تنظيم مي كنند كه بدون اينكه ميهمان بفهمد به عبادت خود هم مي رسند.

ادع الله له بالعافية فان الله تعالي يجيبك فيه فدعا له فما كان عند فراغه من دعائه اذا الفتي قد زال عنه كل مكروه و عاد الي افضل ما كان عنه من النبل و الجمال و الوسامة و الخير و الحسن في المنظر، فقال رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم للفتي: آمن بالذي اغاثك من بلائك،

قال الفتي: قد آمنت و حسن ايمانه. فقال ابوه: يا محمد ظلمتني و ذهبت مني بابني ليته كان اجذم و ابرص كما كان و لم يدخل الي دينك، فان ذلك كان احب الي، قال رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم: لكن الله عزوجل قد خلصه من هذه الآفة و اوجب له نعيم الجنة،

قال ابوه: يا محمد ما كان هذا لك و لصاحبك انما جاء وقت عافيته فعوفي و ان كان صاحبك هذا يعني عليا مجابا في الخير فهو ايضا مجاب في الشر فقل له يدعو علي بالجذام و البرص. فاني اعلم انه لا يصيبني ليتبين لهؤلاء الضعفاء الذين قد اغتروا بك ان زواله عن ابني لم يكن بدعائه.

فقال رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم: يا يهودي اتق الله و تهنأ بعافية الله اياك و لا تتعرض للبلاء و لما لا تطيقه و قابل النعمة بالشكر، فان من كفرها سلبها و من شكرها امتري مزيدها.

فقال اليهودي: من شكر نعم الله تكذيب عدو الله المفتري عليه انما اريد بهذا ان اعرف ولدي انه ليس مما قلت له و ادعيته قليل و لا كثير و ان الذي اصابه من خير لم يكن بدعاء علي صاحبك.

فتبسم رسول الله صلي الله

عليه و آله و سلم و قال: يا يهودي هبك قلت ان عافية بابنك لم تكن بدعاء علي عليه السلام و انما صادف دعائه وقت مجي ء عافيته ارأيت لو دعا عليك علي عليه السلام بهذا البلاء الذي اقترحته فاصابك. اتقول ان ما اصابني لم يكن بدعائه، و لكن لأنه صادف دعاؤه وقت بلائي؟ فقال: لا اقول هذا لان هذا احتجاج مني علي عدو الله في دين الله و احتجاج منه علي و الله احكم من ان يجيب الي مثل هذا فيكون قد فتن عباده، و دعاهم الي تصديق الكاذبين.

فقال رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم: فهذا في دعاء علي عليه السلام لأبنك كهو في دعائه عليك لا يفعل الله تعالي ما يلبس به علي عباده دينه، و يصدق به الكاذب عليه. فتحير اليهودي لما بطلت عليه شبهته و قال: يا محمد ليفعل علي عليه السلام هذا بي ان كنت صادقا. فقال رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم لعلي: يا اباالحسن قد ابي الكافر الا عتوا و طغيانا و تمردا فادع عليه بما اقترح و قل اللهم ابتله ببلاء ابنه من قبل.

فقالها فاصاب اليهودي داء ذلك الغلام مثل ما كان في الغلام من الجذام و البرص و استولي عليه الآلام و البلاء و جعل يصرخ و يستغيث و يقول: يا محمد قد عرفت صدقك فاقلني. فقال رسول الله: صلي الله عليه و آله و سلم لو علم الله تعالي صدقك لنجاك و لكنه عالم بانك لا تخرج عن هذا الحال الا ازددت كفرا و لو علم انه ان نجاك آمنت به لجاد عليك بالنجاة فانه جواد كريم. قال فبقي اليهودي في ذلك

الداء و البرص اربعين سنة آية للناظرين و عبرة للمتفكرين و علامة و حجة بينة لمحمد صلي الله عليه و آله و سلم باقية في الغابرين و بقي ابنه كذلك معاف صحيح الأعضاء و الجوارح ثمانين سنة عبرة للمعتبرين، و ترغيبا للكافرين في الايمان، و تزهيدا لهم في الكفر و العصيان.

و قال رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم حين حل ذلك البلاء باليهودي بعد زوال البلاء عن ابنه: عباد الله اياكم و الكفر بنعم الله فانه مشوم علي صاحبه الا و تقربوا الي الله بالطاعات يجزل لكم المثوبات قصروا اعماركم في الدنيا بالتعرض لأعداء الله في الجهاد لتنالوا طول اعمار الآخرة في النعيم الدائم الخالد و ابذلوا اموالكم في الحقوق اللازمة ليطول غناكم في الجنة.

فقام اناس فقالوا: يا رسول الله نحن ضعفاء الأبدان قليل الأموال لا نفي بمجاهدة الأعداء و لا يفضل اموالنا عن نفقات العيالات فماذا نصنع؟. قال رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم: الا فليكن صدقاتكم من قلوبكم و السنتكم. قالوا:كيف يكون ذلك يا رسول الله؟.

قال صلي الله عليه و آله و سلم: اما القلوب فتقطعوا بها علي حب الله و حب محمد رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم و حب علي ولي الله و وصي رسول الله و حب المنتجبين للقيام بدين الله و حب شيعتهم و محبيهم و حب اخوانكم المؤمنين و الكف عن اعتقادات العداوات و الشحناء و البغضاء و اما الألسنة فتطلقونها بذكر الله تعالي بما هو اهله و الصلوة علي نبيه محمد و علي آله الطيبين فان الله تعالي بذلك يبلغكم افضل الدرجات و ينيلكم به

المراتب العاليات. [1] .

امام حسن عليه السلام فرمود:

(وقتي يهود از برآورده شدن اين آرزو درمانده شدند و خداوند [2] بهانه هاي آنان را برچيد، گروهي از آنان كه نزد رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم بودند و درمانده و ناتوان گشته بودند، گفتند اي محمد تو و مؤمنان خالص تو دعايشان مستجاب است و علي عليه السلام برادر و وصي توست و او سرور و افضل آنان است؟ رسول خدا فرمود. بله. گفتند: پس اگر آن گونه كه تو مي پنداري باشد، به علي بگو تا براي پسر اين رييس ما دعا كند كه از جوانان، زيبا و خوش رو و خوش اندام بود، و او را پيسي و جذام گرفته و او اينك چنان سياه شده كه كسي نزديك او نرود. و چنان مهجور مانده كه كسي با او معاشرت نكند، نان را بر سر نيزه كنند و به او دهند.

رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم فرمود: او را نزد من آريد. او را آوردند و رسول الله و اصحاب او در او منظره اي دلخراش و زشت را مشاهده كردند. پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم فرمود: اي ابوالحسن! خداي را براي سلامتي او بخوان: زيرا خداوند درباره ي او دعايت را مستجاب مي كند، حضرت علي عليه السلام وقتي دعا كرد و از دعاي خويش فراغت يافت ناگهان از آن جوان تمام مريضي ها برطرف شد و به بهترين حالت از زيبايي و جمال و خوش رويي و خوبي و خوش چهره اي كه قبل از مريضي داشت، بازگشت.

رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم به جوان فرمود:

به كسي كه تو را از گرفتاريت نجات داد، ايمان بياور جوان گفت: ايمان آوردم و ايمانش خوش گرديد «مؤمني صادق شد». پدرش گفت: اي محمد به من ستم كردي و پسرم را از من گرفتي، كاش او خوره و جذام مي داشت و همان طور كه بود، مي ماند و در دين تو داخل نمي شد، زيرا اين وضع او بر من خوشايندتر است. رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم فرمود: ولي خداي بزرگ او را از اين آفت رهايي داد و نعمت بهشت را بر او واجب گردانيد.

پدرش گفت: اي محمد اين افتخار براي تو و رفيقت نيست. بلكه زمان بهبودي او رسيده بود. و بهبود يافت و چنانچه دعاي اين رفيقت «يعني علي عليه السلام» در خير مستجاب است، پس در شر نيز مستجاب است. به او بگو كه براي من نفرين كند تا جذام و خوره بگيرم. زيرا مي دانم كه با نفرين علي هرگز گرفتار جذام نمي شوم، اما از تو مي خواهم به او دستور دهي اين نفرين را در حق من بكند، تا به اين بيچارگاني كه فريب تو را خورده اند «همان يهودي هاي حاضر» روشن شود كه برطرف شدن آن از پسرم در اثر دعاي او نبوده است.

رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم فرمود: اي يهودي، از خدا بترس و با عافيتي كه خداوند به تو داده خوش باش و خود را به بلا و آنچه كه طاقت آن را نداري گرفتار نساز و نعمت را با شكر پاسخ ده، زيرا كه هر كس كفران آن كند، محروم از آن نعمت مي شود و هر كس شكرگزار باشد

بيش از پيش از نعمت هاي خداوند بهره مند شود.

يهودي گفت: شكر نعمت خدا تكذيب دشمن خدا و افتراگوي بر وي است. من با اين كار مي خواهم به فرزندم ثابت كنم كه اين عافيت به خاطر آن چيزي نيست كه تو به او گفته و ادعاي آن نمودي چه كم چه زياد و آن خيري كه به او رسيد در اثر دعاي علي، رفيق تو نبود.

پيامبر تبسم كرد و فرمود: گرفتيم كه بهبودي پسرت در اثر دعاي علي نبود، بلكه دعاي وي با زمان بهبودي او مصادف شد، فكر نمي كني اگر علي به اين بلايي كه خود پيشنهاد كردي نفرينت كند و تو بدان دچار شوي، خواهي گفت آن چه كه بر من آمده در اثر نفرين او نبود، بلكه نفرين او همزمان با وقت دچار شدن من با بلا بود؟. آن يهودي گفت: اين را نخواهم گفت: زيرا اين احتجاج است از سوي من به دشمن خدا درباره ي دين خدا و احتجاج خواسته شده از او بر من و خداوند، استوارتر از آن است كه به چون اويي پاسخ دهد. در اين صورت او بندگان خود را گمراه كرده و آنها را به تصديق دروغگويان فراخوانده است.

رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم فرمود:اين موضوع در دعاي علي نسبت به پسرت هم هست همچنان كه [دعا مي كني] در نفرين بر تو بايد باشد خداوند كاري نمي كند كه بندگانش در دين او به شبهه افتاده و دروغ بند بر او را تصديق كنند. يهودي از اين كه ترفندش كارساز نشد حيران ماند و گفت: اي محمد! اگر تو راستگويي، او بر من

نفرين كند. رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم به علي عليه السلام فرمود: اي ابوالحسن، اين كافر جز آن كه گردن كشي و طغيان و تمرد كند، چيز ديگري را پذيرا نشد، پس به همان گونه كه خود پيشنهاد كرده است، نفرينش كن و بگو خدايا او را به بلاي قبلي پسرش گرفتار كن.

علي عليه السلام نيز چنان گفت و يهودي به دردي چون درد آن پسر و آن چه كه از جذام و خوره در او بود دچار شد و دردها و بلاها بر او چيره شد و وي شروع كرد به گريه و فرياد: اي محمد صدق تو را دريافتم، مرا عفو كن. رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم فرمود: اگر خداوند صداقت تو را تصديق كند، نجاتت مي دهد، ولي او مي داند كه تو وقتي از اين وضع خارج شدي، كفرت افزون خواهد شد و اگر خداوند در تو اين حالت را سراغ داشته باشد كه اگر نجاتت دهد به او ايمان خواهي آورد، با نجاتت بر تو منت خواهد نهاد كه او بخشنده ي بزرگوار است.

«آن شخصي كه اين روايت را از امام حسن عليه السلام نقل كرده است، گفت:» يهودي در اين درد چهل سال ماند تا عبرت بينندگان و نشانه اي براي انديشمندان و جويندگان تكامل باشد و براي محمد صلي الله عليه و آله و سلم در آينده حجتي آشكار و ماندگار باشد. همچنين پسرش براي عبرت پند گيرندگان و ترغيب كافران به ايمان و دور داشتن آنها از كفر و عصيان؛ تندرست و با اندام و اعضايي سالم از آن پس هشتاد سال زندگي كرد. زماني

كه چنين مصيبتي بر يهودي نازل شد و بلاء از پسرش برداشته شد، پيامبر خدا طي سخناني فرمود:

بندگان خدا، برحذر باشيد از كفران، زيرا نعمت اگر كفران شود؛ صاحب نعمت را بدبخت مي كند. و با اطاعت به سوي خدا تقرب جوييد تا پاداش ها بر شما كامل گرداند. زندگي هايتان را در دنيا با درگيري با دشمنان خدا و جهاد در راه خدا كوتاه كنيد تا در آخرت، در نعيم جاودان و هميشگي عمرتان دراز باشد و اموالتان را در مصارف لازم در راه خدا بذل و بخشش كنيد تا بي نيازيتان در بهشت طولاني شود.

پس گروهي برخاسته و گفتند: اي رسول خدا ما مردمي ناتوان و از نظر جسمي كم بنيه ايم و ياراي جهاد با دشمنان را نداريم و دارايي مان نيز از هزينه ي جاري زندگي مان بيشتر نيست «پس اندازي نداريم»، پس چه كنيم؟ رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم فرمود: صدقه هايتان از دل ها و زبان هايتان باشد گفتند: چگونه چنين شود، اي رسول خدا؟ فرمود:

اما دل ها، پس آنها را وقف دوستي خدا و دوستي محمد رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم و دوستي علي ولي الله و وصي رسول الله و دوستي برگزيدگان راه پايداري دين خدا و دوستي شيعيان و دوستداران آنها و دوستي برادران مؤمن خود كرده و از اعتقادات دشمنان و عداوت و كينه توزي بازداريد. اما زبان ها پس آن را در ذكر خداوند بدانچه كه شايسته ي آن است و صلوات بر پيامبر او و خاندان پاك او به كار گيريد كه خداي بزرگ شما را به برترين درجات و مراتب عالي خواهد رساند.)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1]

تفسير برهان، ج 1، ص 132، ح 2.

[2] بر اساس نقل ديگري از حضرت امام حسن عليه السلام «در تفسير برهان / ج 1 / ص 131 / ح 1 «آرزوهاي برآورده نشده ي يهود، همان به دست آوردن بهشت در آخرت و عمرهاي بسيار طولاني در دنيا بوده است كه پس از مناظره هاي طولاني با پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله و سلم از داشتن چنين آرزوهايي نااميد شده بودند.

و وقتي شب مي شد، به بازمانده خورد و خوراك آن روز نان خورهاي خود مي نگريست و آن را در كيسه اي مي نهاد و وقتي مردم مي خفتند، آن را به دوش گرفته و در كوچه هاي مدينه روان مي شد و به سوي مردمي رهسپار مي شد كه به خاطر شرم از كسي درخواستي نمي كردند و آن را چنان كه كسي از آنها باخبر نمي شد كه چه كسي اين غذاها را آورده است؟، ميانشان قسمت مي كرد و از خانواده ي ايشان «علي عليه السلام»، كسي جز من آن را نمي دانست.

زيرا من به اين موضوع از ديرباز آگاه شده بودم. و ايشان به خاطر فضيلت صدقه دادن، پنهان، و به دست خويش چنين مي كرد و همواره مي فرمود: صدقه ي پنهاني، چون آب بر آتش است و خشم پروردگار را خاموش مي كند.)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] مستدرك الوسايل، ج 7، ص 184 ابواب صدقه، باب 11، ح 8.

درآيد تا بيماري را عيادت كند، در رحمت خداوند شناور است، چه شنايي! و وقتي نزد بيمار رسد و نزد او نشيند، رحمت او را فرامي گيرد.

و وقتي از عيادت مريض بازگردد، هفتاد هزار فرشته او را مشايعت كنند و همه ي آنان طول روز براي او استغفار مي كنند و چنانچه شبانه به عيادت مريض رفته، همان گونه استغفار تا صبح برايش انجام مي شود و در بهشت از خرماي دست چين شده روزي داده مي شود.)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] مسند امام مجتبي عليه السلام، ص 708، ح 9 به نقل از المصنف ابن ابي شيبه، ج 3، ص 235. و حديث مشابهي در ص 707، ح 4 به نقل از امالي طوسي، ص 403، موجود مي باشد.

مردمند.)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] 1- احقاق الحق، ج 19، ص 354، (نقل از تاريخ دمشق.)

2- تاريخ دمشق ابن منظور، ج 7، ص 29.

3- تاريخ دمشق ترجمه ي امام حسن عليه السلام، ص 159، ح 272.

4- تفسير نور الثقلين، ج 1، ص 357، ح 206.

5- خصال صدوق، ص 236، ح 77، ب 4.

6- كنز الدقايق، ج 3، ص 134.

7- مسند امام مجتبي عليه السلام، ص 547، ح 3، و ص 566، ح 1.

8- موسوعة المصطفي و العترة، ج 5، ص 125.

ميان خود و تو، نه پرده داري گذاشته و نه درباني. بلكه مستقيما به او اندوه ها و نيازت را مي گويي و از او خواسته هايت را طلب مي كني و بر كارهايت ياري مي طلبي. و آن حضرت همواره مي فرمود: اهل مسجد زائران خدايند و بر ميزبان سزاوار است كه به ديدار كننده اش هديه دهد.

«روايت شده كسي كه به مسجد آب دهان بياندازد، روز قيامت آن آب دهان را بر رخسار خود خواهد يافت. قبلا مردم در مساجد سه گونه بودند و يك گروه در نماز و گروهي به تلاوت قرآت و گروهي در فراگيري دانش بودند، ولي امروزه گروهي در خريد و فروشند، گروهي در غيبت مردم و گروهي در جنجال و سخنان بيهوده اند.»)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] ارشاد القلوب ديلمي، ج 1، ص 159، ب 19.

را دوست بدارند.)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] 1- احقاق الحق، ج 11، ص 230 (به نقل از علامه ثعالبي في ثمار القلوب في المضاف و المنسوب، ص 90، ط. قاهره)

2- البيان و التبيين، ج 3، ص 245.

3- بحارالأنوار، ج 44، ص 106 (به نقل از كشف العمة و العدد).

4- تاريخ دمشق (ابن منظور) ج 7، ص 33.

5- ربيع الابرار، ج 4، ص 181، ح 31.

6- شرح ابن ابي الحديد، ج 19، ص 354.

7- عيون الأخبار (لابن قتيبه) ج 1، ص 196.

8- كشف الغمة، ج 2، ص 151.

9- مسند امام مجتبي عليه السلام ص 732، ح 110، حوص 369، ح 54.

10- نثر الدرر، ج 1، ص 331، ب 4.

مسند امام مجتبي عليه السلام، ص 713، ح 8.

يتشهي و لا ينتقم و لا يغفل عن العدو، فعليكم بمثل هذه الأخلاق الكريمة، ان اطقتموها، فان لم تطيقوها كلها فأخذ القليل خير من ترك الكثير و لا حول و لا قوة الا بالله. [1] .

امام حسن عليه السلام فرمود:

(من در مورد برادري به شما خبر مي دهم كه در چشم من بزرگترين مردم است. و سرآمد آنچه كه او را در چشم من بزرگ كرد، كوچكي دنيا در چشم او بود. او خارج از قلمرو شكم خويش بود، در نتيجه آنچه را كه نمي يافت، هوس نمي كرد و وقتي مي يافت، ذخيره نمي كرد و از قلمرو شهوت خود نيز خارج بود، پس عقل و ديدگاه او را خوار نمي كرد و از قلمرو ناداني و بي فكري خارج بود، بنابراين جز به آنچه كه سودش مطمئن است دست دراز نمي كند. نه خشمناك مي شود و نه ناراحت و وقتي با دانشمندان مي آيد چنان است كه بيش از آن كه بخواهد سخن بگويد دوست دارد شنونده باشد.

و چنان است كه اگر در سخن گفتن مغلوب گردد، در سكوت مغلوب نشود. بيشتر روزگار خود را به سكوت مي گذراند و اگر سخن بگويد، داد سخن مي دهد. نه در دعوايي شركت كند و نه در جدالي وارد شود و هرگز برهاني نشان ندهد، مگر آن كه به داوري خوانده شود.

آنچه را كه مي گويد انجام مي دهد «يعني چيزي كه انجام آن حتمي است كه مي شود و يا اساسا از قبل انجام شده است؛ را بر زبان مي آورد» و از راه بزرگواري و كرم حتي آنچه را كه نگفته انجام مي دهد «يعني اول انجام مي دهد، بعد مي گويد». از برادرانش غافل نمي شود براي خود

چيز خاصي را اختصاص نمي دهد. به طوري كه ديگران را از آن محروم سازد.

هيچ كس را به خاطر چيزي كه قابل عذرخواهي است ملامت نمي كند. و وقتي كه دو كار در برابر او باشد كه نداند كدام يك از آنها به حق نزديك ترند، مي نگرد تا كدام آنها به خواسته ي نفس او نزديك تر است كه با آن مخالفت كند. هرگز از دردي شكايت نمي كند مگر نزد آن كس كه اميد عافيت از او دارد و از كسي مشورت نمي خواهد مگر از آن كس كه اميد خيرخواهي از او دارد.

نه ناراحت مي شود و نه خشمگين و نه گله گزاري مي كند و نه هوس مي كند و نه انتقام مي كشد و نه از دشمن غافل مي ماند. پس اگر توانستيد بر شما باد به مثل اين اخلاق پسنديده را در خود ايجاد كنيد. و اگر نتوانستيد كه همه ي آن را انجام دهيد. پس بهره گيري از اندك بهتر از ترك همه ي آن است. هيچ قدرتي وجود ندارد، مگر بواسطه ي خداوند.)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] احقاق الحق، ج 11، ص 219 و 220.

2- اصول كافي، ج 2، ص 237، ح 26.

3- البداية و النهاية، ج 8، ص 43.

4- المجالس السنيه، ج 2، ص 245.

5- بحارالأنوار، ج 66، ص 294، ح 24.

6- تاريخ بغداد، ج 12، ص 315، ح 6757.

7- تاريخ دمشق (ابن منظور)، ج 7، ص 30.

8- تاريخ دمشق (ترجمة الامام الحسن عليه السلام)، ص 160، ح 273.

9- تحف العقول، ص 234.

10- عيون الأخبار، ج 2، ص 355.

11- مسند امام مجتبي عليه السلام، ص 546، ح 2، و ص 561، ح 19.

12- مشكاة

الأنوار، ج 421، ح 9 / 1417. (بعبارة اخري).

آن دوي ديگر] عبور نفرما، برگزيدم. پس امام حسن عليه السلام بهاي برده را به او داد. [2] .

و نيز مي گويد:

گروهي نزد امام حسن عليه السلام - كه غذا مي خورد - آمدند و سلام كردند و نشستند. امام حسن عليه السلام فرمود:بفرماييد، كه غذا را براي خوردن گذاشته اند. [3] .

ابن عساكر با سند خود نقل كرده است:

ابوهارون گفت:حج كنان راه افتاديم و وارد مدينه شديم، و با خود گفتيم:اي كاش خدمت فرزند رسول خدا صلي الله عليه و آله - امام حسن عليه السلام - رسيده، بر او سلام كنيم! و نزد او رفتيم و درباره ي مسافرت و احوال خود با او سخن گفتيم، و چون بيرون آمديم براي هر يك از ما چهارصد [درهم] فرستاد، و ما به فرستاده ي آن حضرت گفتيم:ما [پول] داريم و نيازي نداريم. و او گفت:نيكي امام حسن عليه السلام را برنگردانيد.

و ما نزد امام حسن عليه السلام برگشتيم و از بي نيازي خود خبر داديم. آن حضرت فرمود:احسان مرا برنگردانيد. اي كاش دستم بيش تر باز بود! اين براي شما كم است، هان! من به شما توشه اي [و مژده اي] مي دهم، و آن اين است كه در روز عرفه، خداوند متعال، بر بندگان خود به فرشتگان مباهات مي كند و مي فرمايد:«بندگانم از هر سو نزد من آمده اند تا رحمت مرا بخواهند، و من شما را گواه مي گيرم كه نيكوكارشان را بخشيدم، و ايشان را شفيع گنهكاران شان قرار دادم، و چون روز جمعه شود، پس باز چنان كنم.» [4] .

ابن شهرآشوب مي گويد:

و [اين اشعار] از حسن بن علي عليه السلام است:

حقا كه بخشش بر بندگان، واجب خداوندي است كه در كتاب استوار [آسماني او، قرآن] خوانده

مي شود. به بندگان سخاوتمند خود، مژده ي بهشت داده است و براي بخيلان، آتش دوزخ آماده كرده است، كسي كه دستانش بر بندگان راغب [و نيازمند خدا]، بخشش نداشته باشد، مسلمان نيست.

و نيز از اوست:از قدرت [خداوند] همه ي خلايق پديد آمدند كه برخي سخاوتمند و برخي بخيل اند؛ اما سخاوتمند، در آسايش خواهد بود و بخيل، در غمي دراز.

و از همت [بلند] امام حسن عليه السلام اين است كه گفته اند:آن حضرت در شام نزد معاويه رفت و او بارنامه ي بار بزرگي را حاضر كرد و پيش روي آن حضرت گذاشت، و چون آن حضرت خواست بيرون آيد، خادمي كفش او را جفت كرد، و آن حضرت [نيز] همه ي آن را به او بخشيد. [5] .

ابن عساكر با سند خود نقل كرده است:

ابوهشام قناد گفت:من كالاهايي را از بصره حمل كرده، نزد حسن بن علي عليه السلام مي آوردم، و او [در خريد آن،] با من چانه مي زد، و [پس از معامله] چه بسا از نزد او برنخاسته بودم كه همه را مي بخشيد، و مي فرمود:پدرم از رسول خدا صلي الله عليه و آله نقل كرد كه فرمود:فرد مغبون، نه ستوده است و نه داراي پاداش. [6] .

اربلي مي گويد:

كسي نزد امام حسن عليه السلام آمد و از او حاجتي خواست. آن حضرت فرمود:فلاني! حق درخواست تو بزرگ، و شناخت آنچه بايد به تو داد، مهم است و دستانم از رساندن تو به آنچه شايسته ي آني، ناتوان است. و [خدمات] فراواني كه در راه [رضاي] خداي سبحان باشد، اندك است، و من در دارايي خود، چيزي را كه وافي به سپاست باشد ندارم. پس اگر آنچه را كه مقدور

است، بپذيري و زحمت گردآوري و آهنگ تكلف حق واجب [بيشتر] خود را از من برداري، انجام خواهم داد.

عرض كرد:اي فرزند رسول خدا! همان اندك را قبول مي كنم، و بخشش شما را سپاس مي گويم، و عذر نداشتن را [نيز] مي پذيرم.

امام حسن عليه السلام وكيل خود را خواست، و با او به حساب كامل هزينه هاي خود رسيدگي كرد، و فرمود:آن زائد بر سيصد هزار درهم را بياور. و او پنجاه هزار درهم آورد.

امام حسن عليه السلام فرمود:آن پانصد دينار چه شد؟ وكيل عرض كرد:نزد من است. آن حضرت فرمود:آن را نيز بياور. و همه ي اين درهم ها و دينارها را به آن مرد سائل داد و فرمود:كسي را بياور تا آن را حمل كند. و او دو نفر را آورد، و امام حسن عليه السلام رداي خود را براي كرايه ي آن دو نفر، [نيز] پرداخت؛ خدمتكاران عرض كردند:سوگند به خدا! ديگر پولي نزد ما نماند.

امام حسن عليه السلام فرمود:لكن من اميدوارم كه نزد خدا پاداشي بزرگ داشته باشم. [7] .

ابن شهرآشوب مي گويد:

و از سخاوتمندي حسن بن علي عليه السلام اين است كه نقل شده است:كسي از او درخواست [كمكي] كرد، و امام حسن عليه السلام به او پنجاه هزار درهم و پانصد دينار داد، و فرمود:حمالي بياور كه آن ها را برايت حمل كند. و او حمالي آورد و آن حضرت عليه السلام رداي [شخصي] خود را به او داد و فرمود:اين [نيز] كرايه ي حمال.

و هنگامي كه يكي از باديه نشينان نزد آن حضرت آمد، فرمود:هر چه در صندوق است به او بدهيد. و در آن صندوق بيست هزار دينار بود كه همه را به او دادند. باديه نشين گفت:مولاي من!

نگذاشتي نيازم را بگويم و زبان به ستايش باز كنم! امام حسن عليه السلام [اين اشعار را] سرود:

ما مردمي هستيم كه بخشش ما [همچون] مرواريد و برليان نابي است كه در آن، اميد و آرزوها [ي نيازمندان] خوش مي خرامند.

وجود [و دستان] ما پيش از درخواست [ايشان] بخشش مي كند، تا مبادا آبروي كسي كه سؤال مي كند، بريزد.

اگر دريا برتري عطاي ما را بداند، پس از لبريزي [و سركشي] خود، از شرم پس رود [و فرو شود]. [8] .

مجلسي رحمه الله از كتاب العدد القوية نقل كرده است:

گفته اند:مردي روبه روي حسن بن علي عليه السلام ايستاد و گفت:اي فرزند اميرمؤمنان! تو را سوگند مي دهم به آن خدايي كه اين نعمت ها را از روي اكرام خود - بي هيچ واسطه اي - به تو عطا فرمود! حقم را از دشمن بگير؛ زيرا او سر به هوا و بيدادگري است كه پير كهنسال را احترام نمي گذارد و كودك خردسال را رحم نمي كند. و امام حسن عليه السلام - كه تكيه داده بود - نشست و فرمود:دشمنت كيست تا حقت را بگيرم؟

عرض كرد:فقر. پس امام حسن عليه السلام لحظاتي سر در انديشه فرو برد، سپس سر بلند كرد و به خادم خود فرمود:آنچه نزد تو هست، بياور. و او پنج هزار درهم آورد. امام حسن عليه السلام فرمود:آن را به او بده. و به او فرمود:تو را به اين قسم هايي كه به من دادي، سوگند مي دهم كه هر زمان كه [اين] دشمن بيدادگر به سراغت آمد، نزد من بيا و دادخواهي كن. [9] .

در تفسير منسوب به امام حسن عسكري عليه السلام آمده است:

كسي هديه اي نزد امام حسن عليه السلام آورد. امام

حسن عليه السلام فرمود:كدام يك را بيش تر دوست داري؟ اين كه به جاي هديه ي تو، بيست برابر آن (بيست هزار درهم) به تو دهم، يا دري از علم به رويت بگشايم كه در ديار خود، به فلان ناصبي غلبه پيدا كني و ناتوانان آن سامان را [از شر او] نجات بخشي؟ اگر خوب انتخاب كني، هر دو را برايت فراهم كنم و اگر نه آن را كه خواسته اي. عرض كرد:اي فرزند رسول خدا! آيا پاداش غلبه ي بر آن ناصبي و نجات آن ناتوانان، به اندازه ي بيست هزار درهم است؟ فرمود:بلكه بيست ميليون بار بيش از همه ي دنيا.

عرض كرد:اي فرزند رسول خدا! پس چگونه آن را كه پست تر است، برگزينم؟! من آن سخن را - كه برتر است و دشمنان خدا را از اولياي خدا دور مي كند - انتخاب كردم. امام حسن عليه السلام فرمود:خوب انتخاب كردي! و آن دانش را به او آموخت، و بيست هزار درهم نيز به او داد، و او رفت و آن ناصبي را منكوب [و مغلوب] كرد، و خبرش به امام حسن عليه السلام رسيد. و چون نزد امام حسن عليه السلام آمد، به او فرمود:اي بنده ي خدا! كسي چون تو، سود نبرده و كسي چون تو، دوستان بامحبتي پيدا نكرده است. تو، اولا، محبت خدا را به دست آوردي؛ ثانيا، محبت محمد صلي الله عليه و آله و علي عليه السلام را؛ ثالثا، محبت خاندان پاك و معصوم آنان را؛ رابعا، محبت فرشتگان مقرب خدا را؛ خامسا، محبت برادران ايماني خود را، و به شمار هر انساني، پاداشي به دست آوردي كه هزار بار برتر از دنياست. گوارايت باد، گوارا. [10] .

راوندي

رحمه الله از ابوبصير نقل كرده است:

علي بن دراج، هنگام مرگ، برايم نقل كرد:خدمت امام باقر عليه السلام رسيدم و عرض كردم:مختار مرا براي برخي از كارهاي خود به كار گرفت و من به مالي دست يافتم كه برخي از آن، تلف شد و مقداري را مصرف كردم و مقداري هم بخشيدم. اينك دوست دارم كه شما مرا از آن، حلال [و آزاد] كنيد. امام باقر عليه السلام فرمود:حلالت باشد. عرض كردم:فلاني براي من نقل كرد كه از حسن بن علي عليه السلام درخواست كرد تا در رجعت، زميني به او اختصاص دهد، و آن حضرت فرمود:من كاري بهتر از آن براي تو مي كنم؛ من خود و پدرانم را ضامن بهشت تو مي كنم. آيا [امام حسن عليه السلام] اين كار را كرد؟ فرمود:آري. عرض كردم:من نيز مي خواهم كه تو و پدرانت ضامن بهشت من باشيد [آيا مي شود؟] فرمود:آري. ابوبصير مي گويد:اين سخن را براي من گفت و مرد، و من آن را به كسي نگفتم. پس از مدتي حركت كردم و وارد مدينه شدم، و نزد امام باقر عليه السلام رفتم. آن حضرت تا مرا ديد، فرمود:علي از دنيا رفت؟ عرض كردم:آري. فرمود:آيا برايت چنين و چنان گفت؟ و همه ي آنچه را ميان من و علي گذشته بود، مو به مو بازگو كرد. و من عرض كردم:سوگند به خدا! در آن هنگام كه او اين سخن را برايم گفت، نزد ما كسي نبود و من نيز آن را براي كسي نگفته ام. شما از كجا دانستيد؟ رانم را با دست گرفت و فرمود:رها كن، رها كن، حالا چيزي مگو. [11] .

ابن ابي الحديد از محمد بن حبيب نقل كرده است:

امام حسن

عليه السلام به شاعري هديه داد، يكي از همراهان گفت:سبحان الله! آيا به شاعري كه گناه مي كند و تهمت مي زند، بخشش مي كني؟ آن حضرت فرمود:اي بنده ي خدا! بهترين مصرفي كه از مال خود داري، آن است كه آبرويت را حفظ كند. خود را از شر [ديگران] دور داشتن، از [مصاديق] طلب خير است. [12] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] كشف الغمة 558:1.

[2] المناقب 17:4.

[3] همان.

[4] تاريخ ابن عساكر (ترجمة الامام الحسين عليه السلام):151، ح 254.

[5] المناقب 18:4.

[6] تاريخ ابن عساكر (ترجمة الامام الحسن عليه السلام):146، ح 245.

[7] كشف الغمة 558:1.

[8] المناقب 16:4.

[9] بحارالانوار 350:43، ح 22 و 237:77.

[10] التفسير المنسوب الي الامام العسكري عليه السلام:347.

[11] الخرائج و الجرائح 730:2، ح 36.

[12] شرح ابن ابي الحديد 10:16.

و اگر در چيزي اختلاف نموديد آن را به خدا و رسولش بازگردانيد، و اگر به پيامبر و صاحبان امر از ميان خودشان رجوع دهند كساني كه حقايق را از قرآن استنباط مي كنند شما را آگاه خواهند ساخت.

و شما را بر حذر مي دارم از اينكه فرياد شيطان را بشنويد كه دشمن آشكار شماست، و از دوستان شيطان نباشيد، كه خداوند درباره آنان فرمود: شيطان رفتار آنان را برايشان زينت داد و گفت: امروز هيچ كس بر شما پيروز نخواهد شد و من شما را پناه مي دهم ولي چون آن گروهها نمودار شدند شيطان به پيروان خود پشت كرد و گفت: من از شما بيزارم، و من چيزي را مي بينيم كه شما نمي بينيد.

آنگاه است كه پشت ها را آماج نيزه ها، و پيكرها را در معرض شمشيرها و تيرها و بنيانها را عرصه شكستها مي سازيد، پس كسي كه از پيش ايمان نياورده ايمانش به او سودي نمي بخشد و از كردارش خيري نمي بيند، و خدا داناتر است.

خطبته بعد البيعة له

نحن حزب الله الغالبون، و عترة رسوله الاقربون، و اهل بيته الطيبون الطاهرون، و احد الثقلين اللذين خلفهما رسول الله صلي الله عليه و آله في امته، و التالي كتاب الله، فيه تفصيل كل شيء، لا يأتيه الباطل من بين يديه و لامن خلفه

فالمعمول علينا في تفسيره، لا نتظني تأويله، بل نتيقن حقائقه، فاطيعونا، فان طاعتنا مفروضة، اذ كانت بطاعة الله عزوجل و رسوله مقرونة.

قال الله عزوجل: يا ايها الذين امنو اطعيوا لله و اطيعوا الرسول و اولي الامر منكم فان تنازعتم في شيء فردوه الي الله و الرسول

[1] و لو ردوه الي الرسول و الي اولي الامر منهم لعلمه الذين يستنبطونه منهم [2] .

و احذركم الاصغاء لهتاف الشيطان، فانه لكم عدو مبين، فتكونوا اولياءه الذين قال لهم: لا غالب لكم اليوم من الناس و اني جار لكم فلما ترأت الفئتان نكص علي عقبيه و قال اني بريء منكم اني اري ما لا ترون [3] .

فتلقون الي الرماح وزرا، و الي السيوف جزرا، و للعمد حطما، وللسهام غرضا، ثم لاينفع نفسا ايمانها لم تكن امنت من قبل او كسبت في ايمانها خيرا

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] النساء: 58.

[2] النساء: 83.

[3] الانفال: 48.

مبارك خود اشاره نمود، ناگهان رشته هايي از طلا و گنجهايي در حال حركت ظاهر شد. و فرمودند: اين طلاها را روي آنها بيانداز. جناب فضه نيز آن طلا را روي گنجها انداخت، و به آنها ملحق شد. [1] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] مشارق الانوار: 148.

لقمان: آيه ي 34.

[2] مدينة المعاجز: 2 / 14 ح 864، نوادر المعجزات: 129 ح 14، صحيفة الأبرار: 2 / 159، به نقل از بحارالأنوار: 43 / 328.

[3] جلال العيون: 1 / 379.

[1] مدينة المعاجز: 2 / 22 ح 880، صحيفة الأبرار: 2 / 168 ح 50.

را بعد از شهادت زيارت كند بهشت بر او واجب مي شود و همچنين هر كس تو را بعد از شهادتت زيارت نمايد بهشت بر او واجب مي شود [1] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] وسائل الشيعه: 10 / 257 ح 17.

را حاكم نخواهيد شد مگر آن كه ما نيز دو برابر آن را بر شما حكومت مي نمائيم.

ولي بدانيد كه ما در حكومت و حاكميت شما آسايش داشته و از امكانات آن تا اندازه اي برخورداريم؛ امّا شما در حكومت ما هيچ جايگاهي نداريد و هيچ گونه آسايش و بهره اي نخواهيد داشت.

در اين لحظه يكي از شنوندگان بلند شد و به آن حضرت خطاب كرد و گفت: چگونه چنين باشد، در حالي كه شما سخاوتمند ترين، مهربان ترين و دلسوزترين انسان ها هستيد؟!

امام حسن مجتبي عليه السلام در جواب چنين اظهار نمود:

براي آن كه بني اميه با حيله و سياست شيطاني حقّ ما را غصب كرده اند؛ و همانا مكر و نيرنگ شيطان ثابت و پابرجا نمي باشد؛ بلكه متزلزل و ضعيف خواهد بود.

وليكن ما - اهل بيت رسالت - براساس معيار سياست الهي و احكام قرآن، با بني اميه مخالف و دشمن بوده و هستيم؛ و اين سياست الهي قوي و استوار خواهد بود؛ و بر همين معيار - يعني سياست الهي و احكام قرآن - با بني اميه برخورد خواهيم كرد.[1] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] بحارالأنوار: ج 44، ص 90، ح 3.

كدام با سخني، ابوذر را بدرقه نمودند.

هنگامي كه امام حسن عليه السلام با ابوذر سخن مي گفت، ناگاه مروان، كه از جانب عثمان مأمور جلوگيري از بدرقه ي ابوذر شده بود، سوار بر مركب، فرارسيد و با تندي و جسارت، فرياد زد: اي حسن! دور شو، مگر نمي داني كه اميرالمؤمنين عليه السلام (عثمان) از سخن گفتن با ابوذر، نهي كرده است؟! اگر نمي داني، اكنون بدان!

در اين هنگام، امام علي عليه السلام به مروان حمله كرد و با تازيانه ي خود بر پيشاني مركب او زد و فرمود: دور شو! خدا تو را به سوي آتش دوزخ روانه سازد!

مروان در حال خشم، نزد عثمان بازگشت و احساسات او را بر ضد امام علي عليه السلام تحريك نمود. به هر حال امام حسن عليه السلام از تهديد مروان نهراسيد و با سخنان عميق خود، موضع گيري هاي ابوذر را تأييد كرد، و به آن ابعاد عظيم تبليغاتي، فكري و سياسي داد.

سخنان امام حسن عليه السلام با ابوذر، اين چنين بود:

«يا عماه! لو لا أنه لا ينبغي للمودع أن يسكت، و للمشيع أن ينصرف، لقصر الكلام، و ان طال الأسف.

و قد أتي القوم اليك ما تري، فضع عنك الدنيا بتذكر فراقها، و شدة ما اشتد منها برجاء ما بعدها.

و اصبر حتي تلقي نبيك صلي الله عليه و آله و سلم و هو عنك راض[1] .

يعني: «اي عمو! اگر نه اين بود كه براي وداع كننده خوب نيست كه سكوت كند و براي بدرقه كننده شاسته نيست كه (بي سخن) بازگردد، سخن كوتاه مي شد، گر چه تأسف و ناراحتي طولاني و دراز است.

همانا، از ناحيه ي اين قوم (عثمان و طرفدارانش)، به

تو مصيبت ها رسيده كه ديدي. دنيا را به ياد جدايي از آن، ناديده انگار و به اميد پاداش هاي آخرت، از ناراتي ها و سختي هاي دنيا چشم بپوش (و آن را تحمل كن).

صبر و استقامت كن، تا رسول خدا صلي الله عليه و آله را ملاقات كني، در حاليكه او از تو خشنود باشد».

به اين ترتيب، امام حسن عليه السلام با اين موضع گيري نيرومند خود، اعتراض هاي ابوذر را امضا كرد و هيأت حاكمه را محكوم نمود و رفتار ابوذر را مورد خشنودي پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله دانست[2] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] شرح نهج البلاغه ي ابن ابي الحديد، ج 8، ص 253؛ روضه ي كافي، ص 207؛ الغدير، ج 8، ص 301؛ طبق نقل سيره ي چهارده معصوم عليهم السلام، ص 254.

[2] سيره ي چهارده معصوم عليهم السلام، ص 254.

علي عليه السلام مي خواست كه با استدلال و بيان مطالب، آتش فتنه را خاموش كند، ولي خوارج بر شعله ور شدن اين آتش، دامن مي زدند، كه سرانجام ماجراي جنگ نهروان پيش آمد. امام علي عليه السلام و سپاهيانش، در اين جنگ، همه ي افراد خوارج - جز نه نفر را كه گريختند - به هلاكت رسانيدند.

امام حسن عليه السلام، در اين ماجرا نيز دستيار بزرگ پدر بزرگوارش، حضرت امام علي عليه السلام بود. در آغاز، بسيار سعي كرد تا آتش فتنه انگيزان خوارج را خاموش كند، ولي وساطت امام حسن عليه السلام نيز در آن كوردلان اثر نكرد.

اميرمؤمنان، امام علي عليه السلام، به فرزند بزرگوارش، امام حسن عليه السلام فرمود: برخيز، با اينها (خوارج معترض) سخن بگو و ماجراي داوري حكمين را براي آنها بيان كن.

امام حسن عليه السلام برخاست و خطبه خواند و مطالبي فرمود. در فرازي از اين خطبه اين چنين آمده است:

«أيها الناس! انكم قد اكثرتم في امر عبدالله بن قيس و عمرو بن العاص، فانهما بعثا ليحكما بكتاب الله، فحكما بالهوي علي الكتاب، و من كان هكذا لم يسم حكما، و لكنه محكوم عليه»[1] .

يعني: «اي مردم! در مورد ابوموسي و عمروعاص (حكمين)، بسيار سخن گفتيد. همانا بدانيد كه اين دو نفر (به دومة الجندل، براي داوري) فرستاده شدند، تا بر اساس كتاب خدا (قرآن)، داوري كنند. ولي آنها مطابق هواي نفس خود داوري كردند. كسي كه چنين باشد، حاكم (داور مورد قبول) نخواهد بود، بلكه محكوم است».

امام حسن عليه السلام، با اين بيان، داوري حكمين را محكوم كرد، ولي خوارج دست از لجاجت خود برنداشتند و به مخالفت خود ادامه دادند و سرانجام، با

دست خود، گور خود را كندند و وجود ننگينشان به دست سپاهيان امام علي عليه السلام، از صفحه ي روزگار محو شد[2] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] مناقب آل ابي طالب، ج 3، ص 193.

[2] سيره ي چهارده معصوم عليهم السلام، ص 260، با اندكي تغيير.

ماجراي ميان خود و مرد أموي را براي آن حضرت نيز تعريف كرد.

امام حسين عليه السلام از او پرسيد: آيا پيش از من به كسي مراجعه كرده اي؟

مرد هاشمي پاسخ داد: آري، پيش از آمدن به خدمت شما، به محضر برادر بزرگوارتان امام حسن عليه السلام رفته و ماجرا را به آن حضرت بيان نموده و آن حضرت مبلغ يكصد و پنجاه هزار درهم به من عطا فرمود.

امام حسين عليه السلام فرمود: من نمي توانم، بيش از آن مبلغي كه سرور (و برادر بزرگم) به تو عطا فرموده است، به تو بدهم.

آنگاه، امام حسين عليه السلام نيز يكصد و پنجاه هزار درهم به اين سائل هاشمي عطا فرمود. سرانجام، سر قرار معين، هر دو مرد هاشمي و أموي، در محل مخصوص به ملاقات يكديگر شتافتند. پس از آنكه به همديگر رسيده و هر يك ماجراي كمكهاي افراد سرشناس طايفه خود را براي يكديگر تعريف كردند، معلوم شد كه مرد أموي تنها يكصد هزار درهم را - آن هم از ده نفر از افراد سرشناس طايفه ي خود - توانسته است بگيرد، ولي مرد هاشمي تنها از دو نفر از سرشناسان طايفه ي خود، سيصد هزار درهم را دريافت كرده است.

مرد أموي از مشاهده ي اين تفاوت بزرگ در بخشش بزرگان دو طايفه ي بني هاشم و بني اميه، خشمگين شده و به سوي بزرگان طايفه ي خود رفته، پول آنها را به خود آنها برگرداند و آنها نيز پذيرفته و پول خود را پس گرفتند.

پس از آن، مرد هاشمي نيز نزد امام حسن عليه السلام و امام حسين عليه السلام رفته و خواست پول آن دو بزرگوار را به خودشان بازگرداند، ولي آن بزرگواران

پولها را نپذيرفتند و فرمودند: ما چيزي را كه به كسي بخشيديم، پس نمي گيريم. حالا اختيار با توست، اگر مي خواهي آنرا بردار و اگر مي خواهي آنها را بر خاك بيفكن (دور بريز)[1] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] صلح امام حسن عليه السلام، (ترجمه)، ص 44، (با تغيير و تصرف).

تو خواهد بود؛ زيرا كه ما خانه ي آماده، وسيع و ثروت بسيار، داريم!

هنگامي كه آن پيرمرد شامي، اين سخنان مهرانگيز را از امام حسن عليه السلام شنيد، منقلب شد و گريه كرد و گفت: من گواهي مي دهم كه تو خليفه ي خدا در زمينش هستي و خداوند، خود آگاهتر است كه مقام رسالت خود را در وجود چه كسي قرار دهد. پيش از اين، تو و پدرت، مبغوض ترين افراد در نزد من بوديد، ولي اينك، تو محبوبترين انسانها، در نزد ما مي باشي!

سپس، آن پيرمرد به خانه ي امام حسن وارد شد و مهمان آن حضرت بود، تا پس از مدتي، در حاليكه كه محبت خاندان نبوت، در جاي جاي قلبش قرار گرفته بود، از محضر امام حسن مرخص گرديد[1] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] بحارالأنوار، ج 43، ص 344؛ كشف الغمه، ج 2، ص 135؛ طبق نقل سيره ي چهارده معصوم عليهم السلام، ص 292.

مردم! شب گذشته، مردي از دنيا رفت كه، پيشينيان، بر او سبقت نگرفتند و آيندگان، به او، نرسند! او، پرچمدار رسول خدا صلي الله عليه و آله بود، (در حالي) كه جبرئيل در طرف راست و ميكائيل در طرف چپ او بودند.

او از ميدان برنمي گشت، مگر آنكه خداوند، پيروزي را نصيبش مي ساخت. او در شبي وفات كرد، كه يوشع بن نون، وصي موسي عليه السلام، وفات يافت. همان شبي كه عيسي عليه السلام، در چنان شبي به آسمان رفت.

به خدا سوگند! او از درهم و دينار دنيا، جز هفتصد درهم، باقي نگذاشت. آن هم از سهميه ي خودش بود، كه مي خواست با آن، خدمتگزاري، براي خانواده اش بخرد.

در اين هنگام، بغض گلوي امام حسن عليه السلام را گرفت و آن حضرت، گريه كرد. مردم نيز از گريه ي آن حضرت، گريه كردند.

آنگاه، امام حسن عليه السلام، به معرفي خود پرداخت و بخشي از سوابق درخشان و فضايل خود را برشمرد و در پايان فرمود: من، از خانداني هستم كه خداوند در قرآن خود، دوستي آن خاندان و نيكي به آنها را واجب كرده است. آنجا كه مي فرمايد:

«قل لا أسألكم عليه أجرا الا المودة في القربي و من يقترف حسنة نزد له فيها حسنا»[1] .

يعني: بگو: من، هيچ پاداشي را از شما - براي رسالتم - نمي خواهم، جز دوست داشتن نزديكانم و هر كس عمل نيكي انجام دهد، بر نيكي اش مي افزاييم.

آنگاه آن حضرت فرمود: نيكي در اين آيه، دوستي ما خاندان است.

سپس، آن حضرت نشست. در اين هنگام، عبدالله بن عباس، پيش روي آن حضرت برخاست و خطاب به مردم، چنين گفت: اي مردم! اين

فرزند پيامبر شما و فرزند امامتان مي باشد، پس با او بيعت كنيد.

مردم، سخن عبدالله بن عباس را پذيرفته و گفتند: به راستي كه چه اندازه حق او بر ما واجب است! و (چقدر) او در نزد ما، محبوب مي باشد!

آنگاه، مردم با امام حسن مجتبي عليه السلام بيعت كردند.

به اين ترتيب، امام حسن عليه السلام زمام امور رهبري امت اسلامي را به دست گرفت و كارگزاران خود را براي اجراي كارها، مشخص كرد و آنها را بر سر كارهايشان فرستاد و عبدالله بن عباس را هم حاكم بصره نمود و خود، به كار رهبري مشغول گرديد[2] .

معاويه، دو نفر از جاسوسان خود را، براي ايجاد اغتشاش و اختلاف اندازي و اطلاع رساني، به بصره و كوفه، فرستاد.

امام حسن عليه السلام، از اين موضوع اطلاع يافت و فرمان داد كه آن دو نفر را دستگير كرده و گردن بزنند.

آنگاه، امام حسن عليه السلام براي معاويه نامه اي نوشت و در آن نامه، او را - در مورد فرستادن جاسوس ها - سرزنش و تهديد نمود.

معاويه، پاسخ امام حسن عليه السلام را داد.

سپس، بين امام حسن عليه السلام و معاويه، نامه هاي متعددي رد و بدل شد.

سرانجام، معاويه راه طغيان را در پيش گرفت و با سپاه مجهز خود، براي مخالفت و تجاوز به حكومت امام حسن عليه السلام، روانه ي عراق گرديد[3] .

معاويه، براي رسيدن به اين هدف خود، به بزرگترين جنايات و كشت و كشتارها دست زد و پس از شهادت امام علي عليه السلام و بيعت مردم عراق با امام حسن عليه السلام، تصميم قاطع گرفت كه به سركشي خود ادامه دهد و از گسترش نفوذ قدرت امام

حسن مجتبي عليه السلام، جلوگيري نمايد.

طغيان و تجاوز معاويه، به جايي رسيد كه او افرادي را بصورت مخفي، به كوفه فرستاد، تا آنها در فرصت مناسب، امام حسن مجتبي عليه السلام را ترور كنند. آن افراد، عبارت بودند از:

1- عمرو بن حريث.

2- اشعث بن قيس.

3- حجر بن حارث.

4- شبث بن ربعي.

معاويه، با هر يك از آنها، بصورت محرمانه، ملاقات كرد و به هر كدام از آنها به طور جداگانه، پيشنهاد كرد كه: اگر (هر كدام از آنها) حسن عليه السلام را بكشد:

1- من، دويست هزار درهم، به عنوان جايزه به او خواهم داد.

2- او، به عنوان و مقام فرماندهي يكي از گردان هاي ارتش شام، خواهد رسيد.

3- من، يكي از دختران خود را به همسري او، درخواهم آورد.

آنها، پيشنهاد معاويه را پذيرفتند.

سپس، معاويه براي هر كدام از آنها، جاسوسي را گماشت تا آن جاسوس ها، كار آن چهار نفر را به صورت محرمانه، به معاويه گزارش دهند.

امام حسن عليه السلام، از اين توطئه ي معاويه آگاه شد. از آن پس، آن حضرت همواره مراقب بود تا از ناحيه ي آن تروريست هاي پول پرست، آسيب نبيند؛ به همين دليل، از زير لباس خود، زره مي پوشيد.

يك بار، يكي از آنها، امام حسن عليه السلام را كه مشغول نماز بود، هدف تير خود قرار داد، ولي همان زره باعث شد كه تير كين او، به بدن مبارك آن حضرت، كارگر نشود[4] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] سوره ي شوري، آيه ي 23.

[2] ترجمه ي ارشاد مفيد، ج 2، صص 4 - 5.

[3] ترجمه ي ارشاد مفيد، ج 2، صص 4 - 5.

[4] بحارالأنوار، ج 44، ص 33؛ اعيان

الشيعه، ج 1، ص 569؛ طبق نقل سيره ي چهارده معصوم عليهم السلام، صص 265 - 267.

شكر آن انجام نگيرد، و هيچ گفتار و توصيفي به آن نرسد. ما فقط براي خدا و به سود شما خشم گرفته ايم. و به يقين، هيچ گروهي بر كاري اجتماع نكردند مگر آن كه كارشان استوار و پشتوانه شان پايدار شد. پس در نبرد با دشمنان خود، معاويه و سپاهش، گرد هم آييد و يكديگر را تنها مگذاريد؛ زيرا تنهايي، شاهرگ دل ها را قطع مي كند و دليري در برابر سرنيزه ها، جوانمردي و مصونيت مي آورد. هرگز هيچ قومي خود را نيرومند نكرد مگر آن كه خدا، كاستي را از آنان برداشت، بلاهاي ناگوار خواركننده را از آنان دور كرد و به نشانه هاي آيين فطري، رهنمونشان شد.

سپس اين شعر را خواند:«و تو از صلح، آنچه را مي پسندي دريافت مي كني، و از دم هاي جنگ، چند جرعه، تو را بس است.» [1] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] شرح ابن ابي الحديد 185:3.

نزدم، كسي از او محبوب تر، بر روي زمين نبود. پس از آن، در كار خودم و كار او، نينديشيدم مگر آن كه خود را خوار و پست يافتم. [1] .

ابن شهرآشوب مي گويد:

از موارد بردباري امام حسن عليه السلام، اين است كه مبرد و ابن عايشه نقل كرده اند:يكي از شاميان، امام حسن عليه السلام را كه سواره بود ديد، و شروع كرد به ناسزاگويي. حسن عليه السلام چيزي نگفت. ناسزاگويي او كه تمام شد، حسن عليه السلام نزد او رفت و با خنده رويي، سلام كرد و فرمود:اي پيرمرد! گويا غريبي؛ شايد به اشتباه افتاده باشي؛ اگر از ما بخواهي، تو را مي بخشيم؛ اگر از ما درخواستي كني، به تو مي بخشيم؛ اگر از ما راهنمايي بخواهي، راهنمايي ات مي كنيم؛ اگر از ما بخواهي بارت را برداريم، كمكت مي كنيم؛ اگر گرسنه اي، سيرت مي كنيم؛ اگر برهنه اي، پوشاكت دهيم؛ اگر نيازمندي، بي نيازت كنيم؛ اگر رانده شده اي، پناهت دهيم؛ اگر نيازي داري، آن را برآورده كنيم. اگر نزد ما بيايي و تا وقت رفتن، ميهمان ما باشي، برايت بهتر خواهد بود؛ زيرا ما جاي فراخ، آبروي بسيار و مال فراوان داريم.

مرد شامي اين سخنان را كه شنيد، گريست و گفت:شهادت مي دهم كه تو جانشين خدا در زميني، خدا داناتر است كه رسالت خود را كجا قرار دهد. تو و پدرت، مبغوض ترين خلق خدا نزد من بوديد. اينك تو بهترين خلق خدا نزد من هستي. مرد شامي بار سفر خود را به منزل حسن عليه السلام برد و ميهمان او بود؛ تا اين كه [از مدينه] رفت. او [پس از آن] از دوستان اهل بيت عليهم السلام گرديد. [2] .

اربلي از ابن عايشه نقل كرده است:

مردي شامي

به مدينه آمد، و مردي را ديد كه سوار استري زيبا است. مرد شامي مي گويد:زيباتر از او نديده بودم، قلبم به او گرايش يافت، پرسيدم:او كيست؟ گفتند:حسن بن علي بن ابيطالب عليه السلام. من از اين كه علي عليه السلام چنين فرزندي داشته باشد، دلم پر از خشم و حسد شد. نزد او رفتم و گفتم:تو فرزند علي بن ابيطالبي؟ فرمود:من فرزند او هستم. گفتم:تو فرزند چنين و چنان كسي. او و پدرش را ناسزا گفتم. وي چيزي نگفت و من شرمنده اش شدم. سخنم كه تمام شد، با خنده رويي فرمود:گمان مي كنم غريبي، اهل شامي؟ گفتم:آري. فرمود:با من بيا! اگر نياز به منزل داري، در اختيارت مي گذارم. اگر نياز مالي داري، نيازت را برطرف مي سازم. اگر تقاضايي داري، كمكت مي كنم. من خجالت كشيدم و از بزرگواري [و] اخلاق او، در شگفت شدم. و [به شام] برگشتم؛ در حالي كه هيچ كسي را چون او، دوست نداشتم. [3] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] مقتل الخوارزمي:131.

[2] المناقب 19:4.

[3] كشف الغمة 561:1.

سخن خواهيم گفت.

هنگامي كه حسن عليه السلام بيرون آمد تا سوار استر خويش شود، فرزند ابوعتيق از پي او آمد. حسن تبسم كرد و فرمود:آيا درخواستي داري؟ گفت:آري، اين استر را مي خواهم. حسن عليه السلام همان لحظه از استر پياده شد و فرمود:اين، مال تو، بردار. او نيز استر را گرفت. [1] .

نيز مي گويد:

معاويه به مدينه آمد و به بخشش پرداخت. او 100000 - 50000 مي بخشيد. حسن عليه السلام ديدار خود را با او به تأخير انداخت و پايان روز، نزد او رفت. معاويه گفت:ابامحمد! دير كردي، شايد مي خواستي ما را بخيل بشمري؟ آنگاه گفت:غلام! به اندازه ي تمام آنچه امروز بخشيدم، به حسن بن علي عليه السلام بده. سپس گفت:اي ابامحمد! آن را بگير، كه من پسر هندم.

حسن عليه السلام فرمود:من نيز آن را به تو بخشيدم، كه من پسر فاطمه ام عليهاالسلام. [2] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] مقتل الحسين عليه السلام:122.

[2] مقتل الحسين عليه السلام:122.

عليه السلام، ص 727، ح 87.

4- موسوعة المصطفي و العترة، ج 5، ص 127.

يعلمون و الذين لا يعلمون» [1] نحن الذين نعلم و اعداؤنا الذين لا يعلمون و شيعتنا اولوا الألباب [2] .

امام حسن عليه السلام فرمود:

(خداوند كه مي فرمايد «آيا آنان كه مي دانند با آنها كه نمي دانند برابرند؟» ماييم آنهايي كه مي دانيم و دشمنان مايند آنها كه نمي دانند و شيعيان ما خردمندانند.)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] سوره ي زمر، آيه ي 9.

[2] مناقب ابن شهرآشوب، ج 4، ص 9.

لولايتنا مؤمن، لا يحبنا كافر و لا يبغضنا مؤمن، و من مات و هو محبنا كان حقا [ر، أ: حقيق!] علي الله أن يبعثه معنا. نحن نور لمن تبعنا و هدي لمن اقتدي بنا، و من رغب عنا فليس منا، و من لم يكن منا فليس من الاسلام في شي ء.

بنا فتح الله الدين و بنا يختمه و بنا أطعمكم الله عشب الأرض و بنا من الله عليكم [ب: و بنا آمنكم الله من الغرق]، و بنا ينقذكم الله في حياتكم و في قبوركم و في محشركم و عند الصراط و الميزان و عند ورود [كم. ب، ر] الجنان.

و ان مثلنا في كتاب الله كمثل المشكوة و المشكوة في [ر، أ: هو] القنديل و فنحن المشكاة فيها المصباح و المصباح محمد صلي الله عليه و آله و سلم و أهل بيته و المصباح في زجاجة [نحن. أ] الزجاجة كأنها كوكب دري يوقد من شجرة مباركة. علي بن أبي طالب [عليه السلام. ب، ر] (لا شرقية و لا غربية) معروفة لا يهودية و لا نصرانية (يكاد زيتها يضي ء و لو لم تمسسه نار، نور علي نور يهدي الله لنوره من يشاء.)

و حقيق [ب: حق] علي الله أن يأتي ولينا يوم القيامة مشرقا وجهه نيرا برهانه عظيمة عند الله [تعالي. ر] حجته، و حقيق [ب: حق] علي الله أن يجعل ولينا رفيق الأنبياء و الشهداء و الصديقين و الصالحين و حسن أولئك رفيقا، و حقيق [ب: حق] علي الله أن يجعل عدونا و الجاحد لولايتنا رفيق الشياطين و الكافرين و بئس أولئك رفيقا. و لشهيدنا فضل علي شهداء غيرنا بعشر درجات و لشهيد شيعتنا فضل علي شهيد

[ب، ر: الشهداء] غير شيعتنا بسبع درجات.

فنحن [أ: نحن] النجباء و نحن أفراط الأنبياء و نحن خلفاء [الله في. ب] الأرض و نحن المخصوصون [ب: المخلصون] في كتاب الله، و نحن أولي الناس بنبي الله، و نحن الذين شرع الله لنا الذين فقال في كتابه: (شرع لكم من الدين ما وصي به نوحا والذي أوحينا اليك و ما وصينا به ابراهيم و موسي و عيسي أن أقيموا الدين و لا تتفرقوا فيه). [1] .

و كونوا علي جماعة محمد صلي الله عليه و آله و سلم (كبر علي المشركين). [2] .

امام حسن عليه السلام فرمود:

(محمد - صلي الله عليه و آله و سلم - امين خداوند بود در زمين او. وقتي كه محمد صلي الله عليه و آله و سلم درگذشت و ما اهل بيت او بوديم كه بازمانده ي بعد از او هستيم. پس ما امناي خداييم در زمين وي. علم منايا و بلايا نزد ماست. و ما وقتي كسي را مشاهده كرديم، مي توانيم حقيقت ايمان و حقيقت نفاق را در او بشناسيم.

و بدانيد كه شيعيان ما با نام و نسبت خود شناخته شده هستند. خداوند از آنها براي ما و از ما براي آنها پيمان گرفته است. آنان به جايگاه هايي كه ما وارد مي شويم وارد مي شوند و در جاهايي كه ما پاي مي نهيم پاي مي نهند. جز ما و آنها كسي بر ملت «دين» پدرمان ابراهيم عليه السلام نيست. روز قيامت ما دست بر دامن پيامبرمان داريم و پيامبرمان دست بر دامن نور «الهي» دارد و شيعيان ما چنگ بر دامن ما خواهند بود.

هر كس از ما جدا شود، نابود گردد و

هر كس از ما پيروي كند، به ما خواهد پيوست. هر كس ولايت ما را ترك گويد، كافر است، و هر كس دنباله رو ولايت ما باشد، مؤمن است. كافر ما را دوست نخواهد داشت و مؤمن ما را دشمن نخواهد داشت. هر كس با دوستي ما بميرد، بر خداوند لازم است كه وي را با ما برانگيزد. ما «اهل بيت پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم» براي آن كس كه از ما پيروي كند، نوريم، و هدايتيم براي آن كس كه به ما اقتداء كند، و هر كس كه از ما روي برتابد، از ما نيست، و هر كس از ما نباشد، در هيچ جايگاهي از اسلام قرار ندارد.

خداوند با ما دين را آغاز كرده و با ما به پايان خواهد برد. و به وسيله ي ما خداوند گياهان روي زمين را روزي شما كرده است. و به وسيله ي ما خداوند بر شما منت نهاده و شما را از غرق شدن نجات مي دهد. و به وسيله ي ما خداوند در زندگي شما و در گورهايتان و در هنگام حشر و نزد پل صراط و ترازوي سنجش اعمال و به هنگام وارد شدن به باغ هاي بهشت نجاتتان مي دهد.

و بدانيد كه مثل ما در كتاب خداوند چون قنديلي است كه چراغ در آن است و محمد صلي الله عليه و آله و سلم و اهل بيت او همان چراغ هستند و آن چراغ نيز در بلوري قرار دارد «آن بلور كه به ستاره ي فروزاني ماند كه از درختي مبارك پرتو گيرد» علي بن ابي طالب عليه السلام كه «نه شرقي است و نه غربي» شناخته شده است،

نه يهودي است، نه مسيحي. «هميشه نور پر فروغ آن برافروزد، هر چند كه شعله اي بدان نرسد، نور است بالاي نور. خداوند هر كس را بخواهد، به نور خويش فرا مي خواند.» سزاوار بر خداوند است كه هوادار ما روز قيامت چنان آيد كه چهره اي نوراني دارد و برهاني روشنگر دارد و نزد خداوند حجتي استوار دارد، و سزاوار است خداي را كه هوادار ما را همنشين پيامبران و شهيدان و صديقان و صالحان كند كه آنان بهترين همنشينانند. و سزاوار است كه خداوند دشمن ما و منكر ولايتمان را همنشين شياطين و كافران كند كه آنان چه بد همنشيناني اند.

شهيد ما را ده درجه فضيلت است بر شهداي غير از ما و شهيد شيعيان ما را هفت درجه برتري است. نسبت به ساير شهداء از غير شيعيان ما. ما، نژادي گرامي هستيم و ما جانشينان خداونديم در روي زمين و ماييم كه در كتاب خداوند وضعيتي ويژه داريم. و ماييم كه نزديك ترين مردم هستيم به پيامبر خدا. و ما آنهايي هستيم كه خداوند دين را براي ما تشريع كرد و در كتاب خويش فرمود: «آييني براي شما تشريع كرد كه به نوح توصيه كرده بود و آنچه را بر تو وحي كرديم و به ابراهيم و موسي و عيسي سفارش كرده بوديم، اين بود كه: دين را برپا داريد و در آن تفرقه ايجاد نكنيد.» و بر خط امت محمد صلي الله عليه و آله و سلم باشيد. «بر مشركان گران است آنچه كه شما آنان را به سويش دعوت مي كنيد.»

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] سوره ي شوري، آيه ي 13.

[2] 1- بحارالأنوار، ج 23، ص 315،

ح 21.

2- تفسير فرات كوفي، ج 1، ص 285، حديث 12 - 385.

ريختن هدفدارش را آسان گردان و رها شدنش را سهل كن و در گسيل آن با آب فراوان به سوي دشت ها با فرو ريختن باران شتاب كن.

اي فعال! بنوشان ما را به باراني دانه دانه، زلال زلال كن، پي در پي و هدفدار، در بر گيرنده و همه گير، و از فرط فراواني سياه! دلسوز و مهربان! ريز و نرم، گسترده و سيراب ساز، شتابان، پاكيزه، گوارا، مبارك، پهناور، كه شورانگيز با بيابان ها درگير شود، انباشته، پر پيمانه، پر آب. سيراب كن دشت و كوهمان را. شهرنشين و بيابان نشينمان را چندان كه به وسيله ي آن هزينه هايمان را پايين آوري، و ارزاني در رزق پيدا شود، به كيل و اندازه هايمان بركت عطا كني. روزي مان را فراواني و قحطي را ناپديد گردان. آمين، اي پروردگار جهانيان.) [1] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] 1- قرب الاسناد، ص 156، و ص 157 ح 576.

2- مسند الامام المجتبي عليه السلام، ص 590، ح 1.

3- مدينة المعاجز، ج 3، ص 395، ح 105 / 943.

4- من لا يحضره الفقيه، ج 1، ص 536، ح 1504.

.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] مستدرك الوسايل،ميرزا حسين نوري، ج 15، ص 259 ح 13/18174، باب 16، كتاب النكاح، ابواب النفقات. (به نقل از الأخلاق - مخطوط -).

حكومت بني اميه نشان داده شد و ايشان به آنها نگريست كه بر منبر او يك به يك بالا مي روند. اين بر رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم گران آمد. بدين سبب خداي بزرگ در اين باره آيه اي نازل كرد و به او فرمود: «و ما آن رؤيايي را كه به تو نشان داديم فقط براي آزمايش مردم بود. و همچنين شجره ي ملعونه را در قرآن ذكر كرديم.»

و من از پدرم علي كه رحمت خدا بر او باد شنيدم كه فرمود كار اين امت را مردي به دست مي گيرد پر (خوش) اشتها، با شكمي سيري ناپذير و بزرگ. از ايشان پرسيدم: وي كيست؟ فرمود: معاويه. سپس به من فرمود قرآن حكومت بني اميه را بازگو كرده است و مدت آن را بيان نموده. خداوند بزرگ مي فرمايد: «شب قدر از هزار ماه بهتر است.» پدرم فرمود: اين مدت حكومت بني اميه است.)

و در حديث ديگر در رابطه با مدت حكومت بني اميه و سقوط آن نقل شده است كه كسي به امام مجتبي عليه السلام راجع به صلح با معاويه و واگذاري حكومت اعتراض نمود.

قال عليه السلام:

لا تؤذني يرحمك الله فان رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم رأي بني أمية في المنام يصعدون منبره رجلا فرجلا فسآءه ذلك فأنزل الله تعالي (انا أعطيناك الكوثر) [3] و (انا انزلناه في ليلة القدر و ما ادريك ما ليلة القدر ليلة القدر خير من ألف شهر) [4] فكان ملك بني امية كذلك ثم انقطعوا و صاروا مبتورين [5] .

امام حسن عليه السلام فرمود:

(خداوند تو را بيامرزد مرا آزار مده، كه رسول خدا صلي الله عليه و

آله و سلم در رؤيا چنان ديد كه بني اميه فرد به فرد، از منبر او بالا مي روند، اين مسأله، آن حضرت را افسرده كرد.

به اين جهت خداوند اين آيه را نازل فرمود: «ما به تو خير كثير عطا كرديم» و «ما آن «قرآن» را در شب قدر نازل كرديم و تو نمي داني شب قدر چيست. شب قدر بهتر از هزار ماه است.» حكومت بني اميه نيز چنين است، سپس منقرض گرديده و نسلشان ريشه كن خواهد شد.)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] سوره ي اسراء، آيه ي 60.

[2] 1 - شرح ابن ابي الحديد، ج 16، ص 16.

2 - مسند الامام المجتبي عليه السلام، ص 367، ذيل ح 53، س 12.

[3] سوره ي كوثر، آيه ي 1.

[4] سوره ي قدر، آيه ي 3 -1.

[5] اين حديث در منابع ذيل با تعابير گوناگون نقل شده است كه مضمون همه ي نقل ها يكي است؛

1- احتجاج، ج 2، ص 35.

2- احقاق الحق، ج 3، ص 585، و ج 11، ص 161.

3- اسد الغابة ج 2، ص 14

4- البداية و النهاية، ج 6، ص 273، و ج 8، ص 20، و ج 10، ص 52.

5- الفتوح (لابن الأعثم الكوفي) ج 4، ص 297.

6- الكامل في التاريخ (لابن الأثير) ج 3، ص 274.

7- المستدرك للحاكم، ج 3، ص 170 و 171 و 175.

8- بحارالأنوار، ج 18، ص 127، ح 36، و ج 44، ص 58.

9- تاريخ الخلفاء، ص 13.

10- تاريخ دمشق (ترجمة الامام الحسن عليه السلام) ص 198، ح 327.

11- تفسير البرهان، ج 4، ص 488، ح 28.

12- جامع الاصول (لابن الأثير) ج 2، ص 511، ح

789.

13- جامع البيان في تفسير القرآن، طبري، ج 30، ص 167.

14- جواهر المطالب، ج 2، ص 200.

15- شرح نهج البلاغه ابن ابي الحديد، ج 16، ص 16.

16- صحيح (سنن) ترمذي، ج 5، ص 414، ح 3350، ب 85.

17- فضايل الخمسة، ج 3، ص 301 و 302.

18-كنز الدقايق، ج 14، ص 364، و ص 463.

19. مسند الامام المجتبي عليه السلام، ص 80، ح 75 و ص 358، ح 41، و ص 541، ح 3 و 4، و ص 589، ح 26.

20- مناقب ابن شهرآشوب، ج 4، ص 36.

21- نثر الدرر، ج 1، ص 331، ب 4.

22- نهاية الارب، ج 7، ص 63.

 

في الله أحب الي من اعتكاف شهر [2] .

امام حسن عليه السلام فرمود:

(هر آينه برآوردن حاجت برادر ديني، محبوبتر است نزد من از اعتكاف يك ماه.)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] 1- اصول كافي، ج 2، ص 198، ح 9.

2- وسائل الشيعه (30 جلدي) ج 16، ص 370، ب 28، ح 21788.

[2] 1- البداية و النهاية (ابن كثير) ج 8، ص 42.

2- تاريخ دمشق (ابن منظور) ج 7، ص 26.

3- تاريخ دمشق (ترجمة الامام الحسن عليه السلام) ص 150، ح 252.

4- مسند الامام المجتبي عليه السلام، ص 94، ح 104.

.

امام حسن عليه السلام فرمود:

(بركت آن براي ما بيشتر است، چرا كه ما را جايگاه و صاحب معروف دانسته است (و با اميد به بخشش ما به سوي ما آمده است) آيا نمي داني معروف آن است كه پيشاپيش بدون درخواست انجام شود آنچه كه پس از درخواست دادي، به پاداش آن آبرويي است كه در پاي تو ريخت.)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] احقاق الحق، ج 11، ص 147، ح 10، به نقل از المحاسن و المساوي، ص 55، ط بيروت بيهقي.

نخستين است و نخستين ما همانند آخرين است.)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] 1- دلايل الامامة، ص 168، ح 13 / 82.

2- مسند الامام المجتبي عليه السلام ص 114، ح 12.

3- مدينة المعاجز، ج 3، ص 236، ح 19 / 857.

قصاب آن را ذبح نمود، صدق سخن امام عليه السلام بر ما ثابت شد، ما به آن حضرت عرض كرديم مگر خداوند نمي گويد از رحم مادران فقط خدا خبر دارد؟ پس شما چگونه آن را دانستي؟] امام عليه السلام فرمود:

ما از علم پنهان و ذخيره شده ي الهي چيزهايي مي دانيم كه ديگران نمي دانند و حتي هيچ ملك مقرب و پيامبر مرسلي از آن آگاه نيست مگر محمد صلي الله عليه و آله و سلم و ذريه ي آن حضرت.)

و در حديث ديگري آمده است: از محمد بن نوفل عبدي روايت شده كه گفت: در خدمت حضرت حسن بن علي عليه السلام بوديم كه آهويي را آوردند. امام عليه السلام فرمود:

قال عليه السلام:

هي حبلي بخشفين. اناث احداهما بعينهما عيب [3] .

امام حسن عليه السلام فرمود:

(آن حيوان آبستن است به دو بچه آهوي ماده [دو قلو] كه در چشم يكي از آنها عيبي هست.) پس از آن كه آهو را ذبح كردند ديديم همانگونه است كه امام عليه السلام فرمود:

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] سوره ي لقمان، سوره ي 34.

[2] 1- اثبات الهداة، ج 5، ص 160، ب 13، ح 35.

2- بحارالأنوار، ج 43، ص 328، ح 7.

3- تاريخ چهارده معصوم عليهم السلام (جلاء العيون) ص 421.

4- دلايل الامامة (طبري) ص 171، ح 19 / 88.

5- مسند الامام المجتبي عليه السلام، ص 116، ح 19.

6- مدينة المعاجز، ج 3، ص 241، ح 26 / 864 و ص 242، ح 27 /865.

[3] 1- اثبات الهداة، ج 5، ص 160، ح 36. ژ.

2- دلايل الامامة، ص 171 ح 21 / 90.

حسن عليه السلام با جمعي براي استسقاء (نماز باران) بيرون رفته بود، به همراهان فرمود:

قال عليه السلام:

أيما أحب اليكم: المطر، أم البرد، أم الؤلؤ؟. فقال: علي أن لا يأخذ أحد منكم لدنياه شيئا [1] .

امام حسن عليه السلام فرمود:

كدام يك محبوب تر شماست؟ باران، تگرگ يا مرواريد؟ (گفتند: هر چه را شما دوست بداريد.) و فرمود: به اين شرط كه هيچ كدام از شما براي دنياي خويش چيزي برندارد.)

سپس هر سه را براي مردم از آسمان نازل كرد.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] 1- اثبات الهداة، ج 5، ص 156، ب 13، ح 24.

2- دلايل الامامة، ص 167، ح 9 / 78.

3- مسند الامام المجتبي عليه السلام، ص 113، ح 9.

4- مدينة المعاجز، ج 3، ص 234، ح 15 / 853.

تشنگي بر من چيره نشد و پس از دعاي ايشان هرگز هراسي در دل من راه نيافت.)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] مناقب الامام اميرالمؤمنين علي بن ابي طالب عليه السلام، از محمد بن سليمان كوفي، ج 2، ص 232، ج 698.

لولا أنه لا ينبغي للمودع أن يسكت و للمشيع أن ينصرف، لقصر الكلام و ان طال الأسف، و قد أتي من القوم اليك ما قد تري، فضع عنك الدنيا بتذكر فراغها. و شدة منها برجاء ما بعدها، و اصبر حتي تلقي نبيك صلي الله عليه و آله و سلم و هو عنك راض [1] .

امام حسن عليه السلام فرمود:

(عموجان! اگر نبود اين بيان كه شايسته است بدرقه كننده ساكت نباشد و در موقع بدرقه كردن، سريع برنگردد، بلكه بماند تا مسافر حركت كند، سخن كوتاه مي شد. هر چند كه تأسف و ناراحتي از فراق مسافر، همچنان بسيار زياد بود.

عموجان، مي بيني كه اينان با تو چه كردند؛ پس دنيا را به ياد رهايي از آن و سختي و ناگواري هاي آن را به اميد پس از آن واگذار و چندان صبر كن، تا پيامبرت را كه از تو راضي است، ديدار كني.)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] 1- الغدير، ج 8، ص 300.

2- المقتطفات، ج 1، ص 277.

3- بحارالأنوار، ج 22، ص 412، و ص 436.

4- شرح ابن ابي الحديد، ج 8، ص 253.

5- روضه ي كافي (ج 8) ص 207، ح 251.

6- مسند الامام المجتبي عليه السلام، ص 396، ح 1.

7- موسوعة المصطفي و العترة، ج 5، ص 148.

الله لم يبعث نبيا الا اختاره نفسا و رهطا و بيتا، والذي بعث محمدا بالحق لا ينتقص أحد من حقنا الا نقصه الله من عمله، و لا تكون علينا دولة الا كانت لنا عاقبة. «و لتعلمن نبأه بعد حين» [1] [2] .

امام حسن عليه السلام فرمود:

(خداوند هيچ پيامبري را مبعوث نكرد، مگر آن كه او را از نظر شخصي، قبيله اي و خانوادگي برگزيد سوگند بدان كه محمد را به حق برانگيخت، اگر كسي در حق ما كوتاهي روا دارد و درباره ما كم گذارد، خداوند از عمل او كم گذارد و هرگز نشود كه روزگاري به زيان ما باشد اما سرانجامي خوش براي ما نباشد. «و به زودي خبر آن را خواهي دريافت».)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] سوره ي ص، آيه ي 88.

[2] 1- بحارالأنوار ج 75، ص 114، ح 9 (العدد القويه، ص 6 خطي)

2- كشف الغمة، ص 149، ح 2، س 10.

3- مروج الذهب، ج 2، ص 431، س 17

4- مسند الامام المجتبي عليه السلام، ص 556، ح 13، و ص 530، ح 26.

5- نثر الدرر، ص 329، ح 1، ب 4.

6- نزهة الناظر، ص 73، ح 19.

ها:

[1] سوره ي زمر، آيه ي 9.

[2] مناقب ابن شهرآشوب، ج 4، ص 9.

فتح الله الدين و بنا يختمه و بنا أطعمكم الله عشب الأرض و بنا من الله عليكم [ب: و بنا آمنكم الله من الغرق]، و بنا ينقذكم الله في حياتكم و في قبوركم و في محشركم و عند الصراط و الميزان و عند ورود [كم. ب، ر] الجنان.

و ان مثلنا في كتاب الله كمثل المشكوة و المشكوة في [ر، أ: هو] القنديل و فنحن المشكاة فيها المصباح و المصباح محمد صلي الله عليه و آله و سلم و أهل بيته و المصباح في زجاجة [نحن. أ] الزجاجة كأنها كوكب دري يوقد من شجرة مباركة. علي بن أبي طالب [عليه السلام. ب، ر] (لا شرقية و لا غربية) معروفة لا يهودية و لا نصرانية (يكاد زيتها يضي ء و لو لم تمسسه نار، نور علي نور يهدي الله لنوره من يشاء.)

و حقيق [ب: حق] علي الله أن يأتي ولينا يوم القيامة مشرقا وجهه نيرا برهانه عظيمة عند الله [تعالي. ر] حجته، و حقيق [ب: حق] علي الله أن يجعل ولينا رفيق الأنبياء و الشهداء و الصديقين و الصالحين و حسن أولئك رفيقا، و حقيق [ب: حق] علي الله أن يجعل عدونا و الجاحد لولايتنا رفيق الشياطين و الكافرين و بئس أولئك رفيقا. و لشهيدنا فضل علي شهداء غيرنا بعشر درجات و لشهيد شيعتنا فضل علي شهيد [ب، ر: الشهداء] غير شيعتنا بسبع درجات.

فنحن [أ: نحن] النجباء و نحن أفراط الأنبياء و نحن خلفاء [الله في. ب] الأرض و نحن المخصوصون [ب: المخلصون] في كتاب الله، و نحن أولي الناس بنبي الله، و نحن الذين شرع الله لنا الذين فقال في كتابه: (شرع لكم من الدين ما

وصي به نوحا والذي أوحينا اليك و ما وصينا به ابراهيم و موسي و عيسي أن أقيموا الدين و لا تتفرقوا فيه). [1] .

و كونوا علي جماعة محمد صلي الله عليه و آله و سلم (كبر علي المشركين). [2] .

امام حسن عليه السلام فرمود:

(محمد - صلي الله عليه و آله و سلم - امين خداوند بود در زمين او. وقتي كه محمد صلي الله عليه و آله و سلم درگذشت و ما اهل بيت او بوديم كه بازمانده ي بعد از او هستيم. پس ما امناي خداييم در زمين وي. علم منايا و بلايا نزد ماست. و ما وقتي كسي را مشاهده كرديم، مي توانيم حقيقت ايمان و حقيقت نفاق را در او بشناسيم.

و بدانيد كه شيعيان ما با نام و نسبت خود شناخته شده هستند. خداوند از آنها براي ما و از ما براي آنها پيمان گرفته است. آنان به جايگاه هايي كه ما وارد مي شويم وارد مي شوند و در جاهايي كه ما پاي مي نهيم پاي مي نهند. جز ما و آنها كسي بر ملت «دين» پدرمان ابراهيم عليه السلام نيست. روز قيامت ما دست بر دامن پيامبرمان داريم و پيامبرمان دست بر دامن نور «الهي» دارد و شيعيان ما چنگ بر دامن ما خواهند بود.

هر كس از ما جدا شود، نابود گردد و هر كس از ما پيروي كند، به ما خواهد پيوست. هر كس ولايت ما را ترك گويد، كافر است، و هر كس دنباله رو ولايت ما باشد، مؤمن است. كافر ما را دوست نخواهد داشت و مؤمن ما را دشمن نخواهد داشت. هر كس با دوستي ما بميرد، بر خداوند لازم است

كه وي را با ما برانگيزد. ما «اهل بيت پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم» براي آن كس كه از ما پيروي كند، نوريم، و هدايتيم براي آن كس كه به ما اقتداء كند، و هر كس كه از ما روي برتابد، از ما نيست، و هر كس از ما نباشد، در هيچ جايگاهي از اسلام قرار ندارد.

خداوند با ما دين را آغاز كرده و با ما به پايان خواهد برد. و به وسيله ي ما خداوند گياهان روي زمين را روزي شما كرده است. و به وسيله ي ما خداوند بر شما منت نهاده و شما را از غرق شدن نجات مي دهد. و به وسيله ي ما خداوند در زندگي شما و در گورهايتان و در هنگام حشر و نزد پل صراط و ترازوي سنجش اعمال و به هنگام وارد شدن به باغ هاي بهشت نجاتتان مي دهد.

و بدانيد كه مثل ما در كتاب خداوند چون قنديلي است كه چراغ در آن است و محمد صلي الله عليه و آله و سلم و اهل بيت او همان چراغ هستند و آن چراغ نيز در بلوري قرار دارد «آن بلور كه به ستاره ي فروزاني ماند كه از درختي مبارك پرتو گيرد» علي بن ابي طالب عليه السلام كه «نه شرقي است و نه غربي» شناخته شده است، نه يهودي است، نه مسيحي. «هميشه نور پر فروغ آن برافروزد، هر چند كه شعله اي بدان نرسد، نور است بالاي نور. خداوند هر كس را بخواهد، به نور خويش فرا مي خواند.» سزاوار بر خداوند است كه هوادار ما روز قيامت چنان آيد كه چهره اي نوراني دارد و برهاني روشنگر دارد و

نزد خداوند حجتي استوار دارد، و سزاوار است خداي را كه هوادار ما را همنشين پيامبران و شهيدان و صديقان و صالحان كند كه آنان بهترين همنشينانند. و سزاوار است كه خداوند دشمن ما و منكر ولايتمان را همنشين شياطين و كافران كند كه آنان چه بد همنشيناني اند.

شهيد ما را ده درجه فضيلت است بر شهداي غير از ما و شهيد شيعيان ما را هفت درجه برتري است. نسبت به ساير شهداء از غير شيعيان ما. ما، نژادي گرامي هستيم و ما جانشينان خداونديم در روي زمين و ماييم كه در كتاب خداوند وضعيتي ويژه داريم. و ماييم كه نزديك ترين مردم هستيم به پيامبر خدا. و ما آنهايي هستيم كه خداوند دين را براي ما تشريع كرد و در كتاب خويش فرمود: «آييني براي شما تشريع كرد كه به نوح توصيه كرده بود و آنچه را بر تو وحي كرديم و به ابراهيم و موسي و عيسي سفارش كرده بوديم، اين بود كه: دين را برپا داريد و در آن تفرقه ايجاد نكنيد.» و بر خط امت محمد صلي الله عليه و آله و سلم باشيد. «بر مشركان گران است آنچه كه شما آنان را به سويش دعوت مي كنيد.»

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] سوره ي شوري، آيه ي 13.

[2] 1- بحارالأنوار، ج 23، ص 315، ح 21.

2- تفسير فرات كوفي، ج 1، ص 285، حديث 12 - 385.

الحمد لله الذي لم يكن له أول معلوم، و لا آخر متناه، و لا قبل مدرك و لا بعد محدود و لا أمد بحتي و لا شخص فيتجزأ، و لا اختلاف صفة فيتناهي، فلا تدرك العقول و أوهامها، و لا الفكر و خطراتها و لا الألباب و أذهانها صفته فتقول، متي، و لا بدي ء مما و لا ظاهر علي ما و لا باطن فيما، و لا تارك فهلا. خلق الخلق فكان بديئا بديعا. ابتدأ ما ابتدع و ابتدع ما ابتداء، و فعل ما أراد و أراد ما استزاد، ذلكم الله رب العالمين [1] .

امام حسن عليه السلام فرمود:

(سپاس خدايي راست كه هرگز او را آغازي معلوم نباشد و آخري پايان پذير نبود نه پيشينه اي قابل دريافت و نه بعدي محدود و نه غايتي معين و نه جهتي كه تقسيم شود، نه اختلاف صفتي كه متناهي گردد. پس نه خردها و اوهام آنها و انديشه ها و دريافت هاي آنها و نه هوش ها و ذهنيت هاي آنها صفت او را درنيابند تا بگويند: كجاست.

نه برآمده ي از چيزي است و نه آشكار است بر چيزي و نه نهفته است در چيزي و نه گسسته از چيزي است كه كجا باشد. خلق را آفريد و در آن زمان آغازگر و مبتكر بود، و آنچه را كه شروع كرد، نوآوري كرد و در آنچه كه نوآوري كرد، آغازگر بود و آنچه را كه اراده كرد، انجام داد و آنچه را كه پيوست كرد، اراده كرد. او همان پروردگار جهانيان است.)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] 1- بحارالأنوار، ج 4، ص 289، ح 20.

2- تفسير نور الثقلين، ج 5، ص 236، ح 24.

3- توحيد صدوق، ص 45، ح 5.

4- مسند الامام المجتبي عليه السلام، ص 489، ح 1.

5- موسوعة المصطفي و العترة، ج 5، ص 120.

ج 43، ص 352.

4- تاريخ الخلفاء، ص 190.

5- تذكرة الخواص، ص 188.

6- فضايل الخمسة، ج 3، ص 312.

7- مسند امام مجتبي عليه السلام ص 372، ح 3.

8- ينابيع المودة، ص 350، ب 43، ط. قديم.

كه تمام هستي خود را ببخشي.»

و آن كنيز از مال دنيا جز آن شاخه ي گل را نداشت. خداوند در قرآنش فرموده:

«و اذا حييتم بتحية فحيوا باحسن منها او ردوها.»[1] .

«هر گاه كسي به شما تحيت گويد او را همان گونه و بلكه بهتر پاسخ دهيد.»

پاسخ بهتر بخشش او، همان آزاد كردنش بود.»[2] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] سوره ي نساء، آيه 86.

[2] مناقب آل ابيطالب، ابن شهرآشوب، ج 4، ص 18.

باديه نشين خارج گرديد و اصحاب نيز متفرق شدند.

مدتي از آن پيش آمد گذشت. امام حسين عليه السلام از روي عظمت و جلالت برادر خويش، سبب گريه ي او را نپرسيد. تا آن كه نيمه شبي كه امام حسن عليه السلام خوابيده بود ناگاه بيدار شده و گريه آغاز نمود.

حسين بن علي عليه السلام پرسيد: «چه شده برادر جان؟»

فرمود: «خوابي ديدم از آن جهت گريه مي كنم.»

تفصيل خواب را جويا شد.

فرمود: «تا زنده ام به كسي مگو؛ يوسف صديق را در خواب ديدم، مردم براي تماشاي او جمع شده بودند. من هم جلو رفته او را تماشا مي كردم، همين كه حسن و زيبايي اش را ديدم گريه ام گرفت. يوسف به سوي من توجه نموده، گفت: «برادرم چرا گريه مي كني. پدر و مادرم فدايت باد.» گفتم: «به ياد آوردم جريان تو را با زن عزير مصر كه چه رنج و مشقت كشيدي، به زندان افتادي، پير كهنسال يعقوب در فراق تو چه ديد (با تمام اين گرفتاريها تحت تأثير هواي نفس واقع نشدي) براي آن گريه مي كنم و در شگفتم از نيروي تو كه چه اندازه خودداري كردي.» يوسف گفت: «چرا تعجب نمي كني از خودت راجع به آن زن باديه نشين كه او در ابواء با تو مصادف شد، چه حالي پيدا كردي، ديدي چگونه اشك مي ريختي.»[1] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] بحارالانوار، ج 43، ص 34.

تو پناهم هستي.

پس با پوشش خود مرا از دشمنانت پوشيده دار، و صبر و بردباريت را بر من فرو ريز، و با قدرتت مرا بر دشمنانم ياري گردان، و با ياريت كمك فرما، پناه توئي و اعتماد بر توست، پس در كارم گشايش و فرج مقدر كن.

اي آنكه اهل مكه را در مقابل اصحاب فيل ياري كرده، و پرندگان ابابيل را براي آنان فرستادي، تا ايشان را با سنگهاي آتشين سنگ باران كردند، هر كه با من دشمني مي كند را عقوبت كن.

خداوندا! شفاء از هر بيماري، و ياري بر دشمنان، و توفيق بر آنچه خشنودي تو در آنست را از تو مي خواهم.

اي پروردگار هر كه در آسمان و زمين و در ميان آنها و در زير زمين است، از تو شفا طلبيده و از تو بخشش مي خواهم، و بر تو توكل مي كنم، و خداوند آنان را كفايت كرده، و او شنوا و داناست.

دعاؤه في الاحتجاب

اللهم يا من جعل بين البحرين حاجزا و برزخا و حجرا محجورا يا ذالقوة و السلطان، يا علي المكان، كيف اخاف، و انت املي، و كيف اضام و عليك متكلي.

فغطني من اعدائك [1] بسترك، و افرغ علي من صبرك و اظهرني علي اعدائي بامرك و ايدني بنصرك اليك اللجاء و نحوك الملتجاء، فاجعل لي من امري فرجا و مخرجا

يا كافي اهل الحرم من اصحاب الفيل، و المرسل عليهم طيرا ابابيل، ترميهم بحجارة من سجيل، ارم من عاداني بالتنكيل

اللهم اني اسألك الشفاء من كل داء، و النصر علي الاعداء و التوفيق لما تحب و ترضي

يا اله من في السماء و الارض، و ما بينهما و ما تحت

الثري، بك استكفي، و بك استشفي، و بك استعفي، و عليك اتوكل فسيكفيكهم الله و هو السميع العليم.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت:

[1] اعدائي (خ ل).

اعمال موسي را خشمگين ساخت، زيرا دليل اين امور بر او پوشيده بود، اما حكمت و صحت آن نزد خداوند مشخص بود.

آيا نمي دانيد كه هيچيك از ما اهل بيت نيست جز آن كه بيعت طاغوت زمانش بر گردن اوست، جز قائمي كه روح الله عيسي بن مريم پشت سر او نماز مي گزارد، خداوند ولادتش را مخفي و او را پنهان مي نمايد، تا هنگام خروج بيعت كسي بر گردن او نباشد.

او نهمين فرزند برادرم حسين است، پسر برترين زنان است، خداوند عمرش را در غيبتش طولاني مي گرداند، آنگاه به قدرتش او را به صورت جواني كمتر از چهل سال ظاهر مي سازد، آن به خاطر اينست كه بدانند خداوند بر هر كار قادر است.

خطبته لما لامه بعض الناس علي بيعته

و يحكم ما تدرون ما عملت، و الله الذي عملت خير لشيعتي مما طلعت عليه الشمس او غربت، الا تعلمون اني امامكم و مفترض الطاعة عليكم، و احد سيدي شباب اهل الجنة بنص من رسول الله صلي الله عليه و آله علي؟

قالوا: بلي، قال:

اما علمتم ان الخضر لما خرق السفينة و اقام الجدار و قتل الغلام، كان ذلك ساخطا لموسي بن عمران عليه السلام، اذ خفي عليه وجه الحكمة في ذلك، و كان ذلك عندالله تعالي ذكره حكمة و صوابا.

اما علمتم انه ما منا احد الا و يقع في عنقه بيعته لطاغية زمانه، الا القائم الذي يصلي خلفه روح الله عيسي بن مريم عليه السلام، فان الله عزوجل يخفي ولادته و يغيب شخصه، لئلا يكون لاحد في عنقه بيعة اذا خرج.

ذاك التاسع من ولد اخي الحسين، ابن سيدة النساء، يطيل الله عمره

في غيبته، ثم يظهره بقدرته، في صورة شاب دون الاربعين سنة، ذلك ليعلم ان الله علي كل شي ء قدير.

و فرمود:

جئت لتسأل: كم بين الحق و الباطل؟ و كم بين السماء و الأرض؟ و كم بين المشرق و المغرب؟ و ما قوس قزح؟ و ما المؤنث؟ و ما عشرة أشياء بعضها أشد من بعض؟.

تو آمدي تا بپرسي:

1- ميان حق و باطل چقدر فاصله است؟

2- مسافت ميان آسمان و زمين چقدر است؟

3- فاصله بين مشرق و مغرب زمين چقدر است؟

4- قوس قزح چيست؟

5- مؤنث چيست؟

6- آن ده چيزي كه برخي از ديگر سخت تر است، كدام است؟

آن مرد گفت: آري (چنين است).

امام حسن عليه السلام فرمود: آري؛ (1) ميان حق و باطل به اندازه ي چهار انگشت فاصله است، چرا كه هر چيزي را كه با چشمت ببيني حق است و آنچه با گوش خود بشنوي در مواقع زيادي باطل است.

(2) فاصله ميان آسمان و زمين به اندازه ي نفرين شخص ستمديده است و آن مقدار كه چشم مي نگرد.

(3) مسافت ميان مشرق و مغرب زمين، يك روز راه آفتاب است.

(4) قزح، اسم شيطان است، نگو: قوس قزح، چرا كه آن قوس، قوس خدايي است و همان علامت فراواني (نعمتها) و امان از براي ساكنان زمين از غرق شدن است.

(5) خنثي [1] ، كسي است كه معلوم نشود زن است يا مرد؟! بايد در حالات وي دقت كرد و اگر او مرد باشد محتلم مي شود، و اگر زن باشد حائض شده و پستانهايش ظاهر مي گردد، اگر از اين طريق جنسيت او معلوم نشد، موقع ادرار كردن معلوم مي شود كه اگر ادرارش جهش داشته و به ديوار برسد مرد است و اگر همانند شتر به طرف پاهايش

بريزد، زن است.

(6) و آن ده چيزي كه برخي از برخي ديگر سخت ترند چنين است: سخت ترين چيزي كه خداوند آفريده سنگ است، سخت تر از آن آهن كه - به وسيله ي آن سنگ بريده مي شود - و شديدتر از آن، آتش است كه آهن را ذوب مي نمايد، و سخت تر از آتش، آب است كه آن را خاموش مي كند، و شديدتر از آب، ابر است كه آب را حمل مي كند، و شديدتر از ابر، باد است كه ابر را پراكنده و حمل مي كند و شديدتر از باد، فرشته اي است كه آن را رد مي كند، و شديدتر از آن فرشته، ملك الموت است كه آن فرشته را مي ميراند، و شديدتر از ملك الموت، مرگ است كه ملك الموت را نيز مي ميراند و شديدتر از آن فرمان خدا است كه مرگ را دفع مي نمايد [2] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] منظور از خنثي همان مؤنث است كه در اول روايت آمده است.

[2] قطره اي از درياي فضائل اهل بيت عليهم السلام: 2 / 476 به نقل از خرائج: 2 / 57 ح 2.

آن دو نفر رفته و عده اي ديگر از شيعيان به خاطر اين بلا، از دست زياد بن ابيه به آن بزرگوار پناه آورده و استغاثه نمودند.

آن امام مظلوم عليه السلام دست مباركش را بالا برد و اين گونه خدا را خواند:

اللهم خذ لنا و لشيعتنا من زياد بن ابيه، و أرنا فيه نكالا عاجلا انك علي كل شي ء قدير.

خداوندا؛ ما را و شيعيان ما را از دست زياد بن ابيه نجات بده و زود به ما نشان بده سختي و عذاب او را، همانا تو بر هر كاري قادر و توانائي.

امام سجاد عليه السلام فرمودند:

جراحتي در انگشت راست زياد پيدا شد كه به آن جراحت سلعة مي گويند، (و هيچ داروئي ندارد) - آن زخم متورم شد و تا گردن او را فرا گرفت و مرد [1] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] بحارالأنوار: 43 / 226.

احضار كرد، و امر كرد تا هر دو را كشتند.

پس از قتل آنها به دليل آنكه محبت زيادي كه به آن دو داشت، بسيار پريشان حال شد و راه چاره اي نديد.

همه ي دانشمندان و بزرگان را طلب كرد و جريان قتل و ندامت خود را اظهار كرده و از آنها راه چاره اس خواست و گفت: بايد در زنده شدن آن دو چاره اي بينديشيد.

آنها گفتند: محال است كه مرده، زنده شود.

يكي از آنها گفت: مي گويند در مدينه شخصي به نام حسن بن علي مي باشد كه اگر او بخواهد، مي تواند اين دو را زنده كند.

پادشاه گفت: تا آنجا چقدر راه است؟

گفتند: شش ماه.

پادشاه به يكي از نوكران ماهر و دليرش دستور داد كه: يك ماهه آن شخص را نزد من بياور و الا تو را مي كشم.

آن شخص كه مسلمان بود، ناراحت و غمگين از شهر بيرون رفت. مدتي كه راه رفت، به چشمه اي رسيد. از آن چشمه وضو گرفت و دو ركعت نماز خواند و براي فرج و گشايش خود دعا و تضرع كرد. ناگهان شخص نوراني را ديد كه به او مي فرمايد: برخيز!

آن مرد مي گويد: برخواستم و گفتم: تو كيستي؟

ايشان فرمودند: من حسن به علي بن ابي طالب عليه السلام هستم. گريه مكن؛ برو به شاه بگو من خود مي آيم.

آن شخص بسيار خوشحال شده برگشت و پيغام آمدن امير عالم را به پادشاه داد. پادشاه امر كرد نعش دختر و پسر را آوردند و جريان را به عرض امام حسن عليه السلام رساند و خواهش كرد كه آن حضرت از خداوند بخواهد آن دو را زنده كند.

امام حسن

عليه السلام براي آنها دعا نمود [1] ناگهان دختر و پسر زنده شدند و سپس مجلس عقد مهيا شد، و آن حضرت دختر پادشاه را به پسر وزير عقد نمود و عروسي ملوكانه اي برپا شد و امام مجتبي عليه السلام به مدينه برگشت [2] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] دعاي امام مجتبي عليه السلام اين گونه بود: خداوندا؛ بحق جدم محمد مصطفي و پدرم علي مرتضي و مادرم فاطمه ي زهرا و برادرم سيدالشهداء، اينها را زنده بفرما. عجايب و معجزات شگفت انگيزي از چهارده معصوم عليهم السلام: 193.

[2] اثبات الهداة 2 / 566.

خير، چنين نيست و افكار بيهوده در خود راه مده؛ و از اين كودك آنچه مي خواهي سؤال كن تا تو را آگاه نمايد.

وقتي أعرابي متوجّه كودك - يعني؛ حضرت ابو محمّد حسن مجتبي عليه السلام - شد ديد قلمي به دست گرفته و مشغول خطّ كشيدن روي كاغذ مي باشد؛ و معلّم او را تشويق و تحسين نموده و به او آفرين مي گويد.

اعرابي خطاب به معلّم كرد و گفت: اي معلّم! اينقدر او را تعريف و تمجيد و تحسين مي كني، كه گويا تو شاگردي و كودك، استاد تو است!؟

اشخاصي كه در آن جلسه حضور داشتند خنده اي كردند و گفتند: اي أعرابي! تو سؤال خود را بيان كن و پراكنده گوئي مكن.

أعرابي گفت: اي حسن، فدايت گردم! من از منزل به قصد حجّ خارج شدم؛ و پس از آن كه احرام بستم، به لانه كبوتران برخورد كردم؛ و تخم آن ها را برداشته و نيمرو كردم و خوردم و اين خلاف را از روي عمد و فراموشي مسئله انجام دادم.

حضرت مجتبي عليه السلام فرمود: اي أعرابي! كار تو عمدي نبود و در سؤال خود اشتباه كردي.

أعرابي گفت: بلي، درست گفتي و من از روي نسيان و فراموشي چنين كردم، اكنون بايد چه كنم.

خطّ كشي روي كاغذ بود فرمود: به تعداد تخم كبوتران كه مصرف كرده اي، بايد شتر جوان مادّه تهيه كني؛ و سپس آن ها با شتر نر، جفت گيري كنند؛ و براي سال آينده هر تعداد بچّه شتري كه به دنيا آمد، آن ها را هديه كعبه الهي قرار دهي و قرباني كني

تا كفّاره آن گناه باشد.

أعرابي گفت: اين كودك دريائي از معارف و علوم الهي است؛ و اگر مجاز باشم خواهم گفت كه تو خليفه رسول الله بايد باشي.

آن گاه حضرت مجتبي سلام الله عليه فرمود: من فرزند خلف رسول خدا هستم؛ و پدرم اميرالمؤمنين علي عليه السلام خليفه بر حقّ وي خواهد بود.

أعرابي گفت: پس ابوبكر چكاره است؟

فرمود: از مردم سؤال كن كه او چكاره است.

در همين لحظه صداي تكبير مردم بلند شد و حضرت امير عليه السلام فرمود: شكر و سپاس خداوندي را كه در فرزندم علم و حكمتي را قرار داد كه براي حضرت داود و سليمان عليهماالسلام قرار داده بود.[1] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] تهذيب شيخ طوسي: ج 5، ص 354، ح 144، مدينة المعاجز: ج 3، ص 944، هداية الكبري: ص 38.

در انتخاب هر يك آزاد مي گذارم.

دوست حضرت در پاسخ گفت: ياابن رسول الله! مرا علمي بياموز تا به واسطه آن در قبال آن ناصبي احتجاج كنم و بر او پيروز آيم و مؤمنين از حيرت و شرّ او نجات يابند كه همانا ارزش آن بيشتر از بيست هزار درهم خواهد بود.

امام مجتبي عليه السلام فرمود: ارزش آن چندين برابر بيست هزار درهم است؛ و بلكه ارزشمندتر از تمام دنيا مي باشد.

سپس علمي را به او آموخت؛ و همچنين بيست هزار درهم نيز به عنوان هديه تقديم او نمود.

امام حسن عسكري عليه السلام در ادامه فرمايش خود افزود: آن شخص خداحافظي كرد و رفت؛ و پس از مناظره و احتجاج با آن ناصبي بر او پيروز شد و خبر اين پيروزي - شيعه بر ناصبي - در همه جا منتشر گرديد.

بار ديگر كه محضر امام مجتبي عليه السلام شرفياب شد حضرت به او فرمود: بهترين و بيشترين سود را برده اي: دوستي و خوشنودي خداوند و رسولش و اهل بيت عليهم السلام او را براي خود تأمين كردي و نيز ملائكه و مؤمنين از تو شادمان گرديدند، نوشِ جان و گوارايت باد.[1] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] احتجاج طبرسي: ج 1 ص 19 به نقل از تفسير امام حسن عسكري عليه السلام ص 347.

هنگام حركت، روزه بود و هيچگونه آذوقه و زاد و توشه اي همراه خود برنداشته بوديم.

چون مقداري از مسافت را پيموديم، خورشيد غروب كرد و نماز مغرب و عشاء را به امامت آن حضرت خوانديم؛ و بعد از نماز، حضرت دست به دعا برداشت.

و هنگامي كه دعايش به درگاه خداوند متعال پايان يافت، ناگاه متوجّه شديم كه دري از آسمان گشوده شد و ملائكه الهي به همراه زنبيل هايي كه پر از ميوه و اشياء خوراكي بود، وارد شدند.

و سپس آن غذاهاي داغ و لذيذ؛ و همچنين ميوه ها را جلوي ميهمانان امام حسن مجتبي عليه السلام چيدند؛ و همه ما به همراه آن حضرت از آن غذاها و ميوه ها ميل كرديم.

و چون بسيار خوش طعم و لذيذ بود؛ و از جهتي ما نيز راه زيادي را پيموده بوديم و خسته و گرسنه شده بوديم، طبيعي بود كه زياد خورديم.

ولي بدون آن كه چيزي از غذاها و ميوه ها كم شده باشد، ملائكه ها آن ها را جمع كرده و به آسمان بالا بردند.[1] .

همچنين آورده اند:

يكي از راويان حديث و از اصحاب امام حسن مجتبي عليه السلام حكايت مي كند: روزي به همراه عدّه اي از دوستان در خارج از شهر مدينه، كنار آن حضرت نشسته و مشغول صحبت بوديم.

ناگهان گله آهواني را در بيابان مشاهده كرديم كه دسته جمعي در حال عبور بودند.

حضرت مجتبي سلام الله عليه فريادي بر آن ها كشيد؛ و تمامي آن ها با نداي لبيك، فرياد امام عليه السلام را پاسخ گفتند و ايستادند.

پس از آن حضرت به

آهوها اجازه حركت داد و آن ها به راه خود ادامه دادند و رفتند.

جمعيت اظهار داشتند: ياابن رسول الله! اين ها حيواناتي وحشي بودند؛ و اين كرامتي، زميني بود؛ چنانچه ممكن باشد كرامتي بر ما ارائه فرما كه آسماني باشد.

حضرت نگاهي به آسمان كرد؛ و ناگهان گوشه اي از آسمان شكافته شد و نوري فرود آمد كه روشنائيش تمام خانه هاي شهر مدينه را فرا گرفت و پس از آن به وسيله آن نور زلزله و حركتي عجيب در ساختمان ها ظاهر گشت كه تمامي افراد وحشت زده شدند؛ و به امام عليه السلام گفتند: ياابن رسول الله! ديگر بس است، همين معجزه ما را كفايت كرد و ايمان آورديم؛ اكنون دستور بده تا اوضاع به حالت طبيعي خود باز گردد.

پس امام حسن مجتبي عليه السلام جمعيت را مخاطب قرار داد و فرمود: ما - اهل بيت عصمت و طهارت عليهم السلام - اوّل همه اشياء و آخر همه امور هستيم.

و ما قبل از آفرينش دنيا؛ و بلكه قبل از تمام موجودات جهان آفريده شده ايم و تا آخر دنيا نيز جاويد خواهيم بود

و ما اگر بخواهيم مي توانيم در امور طبيعت با أمر و نهي تصرّف نمائيم و در آن ها دگرگوني به وجود آوريم.[2] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] مدينة المعاجز: ج 3، ص 235، ح 854، اثبات الهداة: ج 2، ص 561، ح 25.

[2] مدينة المعاجز: ج 3، ص 234، ح 857، اثبات الهداة: ج 2، ص 562، ح 28.

مي نمايد:

آثار شهادت و رحلت در چهره وي نمايان شد، وصاياي امامت را به برادرش ابا عبدالله الحسين عليه السلام تحويل داد و اظهار داشت: برادرم، حسين! تو را به چند نكته مهمّ سفارش و توصيه مي كنم؛ و از تو مي خواهم كه به آن ها اهميت دهي.

و سپس چنين اظهار داشت: هنگامي كه روح از بدنم پرواز كرد و مرا آماده دفن كردي، قبل از هر چيز جنازه ام را نزد قبر مطّهر جدّم رسول الله صلي الله عليه وآله بِبَري، تا با او تجديد عهد نمايم.

و بعد از آن نزد قبر مادرم فاطمه زهراء عليها السلام نيز بِبَر، پس از آن جنازه ام برگردان به سوي قبرستان بقيع؛ و مرا در آنجا دفن نما.

چون عايشه مصيبت بزرگي بر من وارد مي كند كه بسيار براي مؤمنين سخت و ناگوار خواهد بود، به جهت آن كه عايشه دشمني سرسختي با رسول خدا و با ما اهل بيت عصمت و طهارت دارد، بنابر اين مواظب كينه و حسادت هاي او باشيد.

سپس امام باقر عليه السلام افزود: پس از آن كه امام حسن مجتبي عليه السلام به شهادت رسيد؛ و اصحاب و ياران، جنازه مطهّرش را غسل داده و بر جايگاه نماز حضرت رسول بردند؛ و بر جنازه اش نماز گذاردند.

و آن هنگام كه خواستند پيكر مقدّسش را براي وداع با جدّ بزرگوارش، به سمت مسجد و قبر مطهّر رسول گرامي اسلام صلوات الله عليه حركت دهند، مأمورين عايشه سريع به او خبر دادند كه جنازه را به سمت قبر مطهّر مي برند و مي خواهند او را كنار

پيغمبر اسلام دفن كنند.

عايشه سوار بر قاطري شده و به همراه عدّه اي ديگر بر جنازه و تشييع كنندگان حمله كردند؛ و فرياد كنان گفتند: جنازه نبايد وارد حرم گردد، چون من در آن خانه سهيم هستم.

در اين هنگام امام حسين عليه السلام فرمود: اي عايشه! تو و پدرت از قديم الايام حرمت رسول خدا را شكستيد؛ و بدانيد كه فرداي قيامت بايد پاسخ گوي كردار و برخوردهاي خود باشيد.

و پس از آن، جنازه مقدّس را به سمت قبرستان بقيع حركت دادند و در آن جا دفن كردند.[1] .

و روايات در اين باره مختلف است و در بسياري از احاديث آمده است كه جنازه آن امام مظلوم را هدف تيرهاي خويش قرار دادند و چند تير بر پيكر مقدّس آن امام همام اصابت كرد.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] اصول كافي: ج 1، ص 300، ح 1، مدينة المعاجز: ج 3، ص 340، ح 84 و ص 372، ح 94، با مختصر تفاوت.

كه از روي ميل و رغبت پيرو تو مي باشند، همانا مخالف خدا و رسول و معصيت كار هستند؛ و آن هائي كه از روي ناچاري با تو مي باشند، در پيشگاه خدا معذور خواهند بود.

سپس افزود: اي معاويه! من نمي گويم از تو بهترم، زيرا فضايل پسنديده اي در تو وجود ندارد، همان طوري كه خداوند تو را به جهت كارهايت از فضائل و معنويت پاك گردانده است؛ و مرا از زشتي ها و رذائل پاك و منزّه ساخته است.[1] .

2 - در روايات متعدّدي وارد شده است:

هرگاه امام حسن عليه السلام مي خواست وضوء بگيرد و آماده نماز شود، رنگ چهره اش دگرگون و زرد مي گشت و لرزه بر اندامش مي افتاد، و چون علّت آن را پرسيدند؟

فرمود: در حقيقت هر كه بخواهد به درگاه خداوند متعال برود و با او سخن و راز و نياز گويد بايد چنين حالتي برايش پيدا شود.[2] .

3 - روزي حضرت امام مجتبي عليه السلام مشغول خوردن غذا بود، كه سگي نزديك آن حضرت آمد، حضرت يك لقمه خود تناول مي نمود و يك لقمه نيز جلوي سگ مي انداخت.

اصحاب گفتند: يابن رسول الله! سگ حيواني كثيف و نجس است، اجازه فرما آن را از اين جا دور كنيم؟

امام عليه السلام فرمود: آزادش بگذاريد، اين سگ گرسنه است و من از خدا شرم دارم كه غذا بخورم و حيواني گرسنه به من نگاه ملتمسانه كند و محروم بماند.[3] .

4 - به نقل از زيد بن ارقم آورده اند:

روزي پيغمبر اسلام صلي الله عليه وآله در مجلسي هفت

عدد سنگ ريزه در دست خود گرفت؛ و در دست حضرت تسبيح گفتند.

آن گاه امام حسن مجتبي عليه السلام، نيز آن سنگ ريزه ها را در دست گرفت و نيز تسبيح خدا گفتند.

پس بعضي افراد حاضر در مجلس، همان ريگ ها را در دست گرفتند؛ ولي هيچ كلمه اي و حرفي از آن ها شنيده نشد، هنگامي كه علّت آن را سؤال كردند؟

حضرت فرمود: اين سنگ ريزه ها تسبيح خدا نمي گويند، مگر آن كه در دست پيامبر و يا وصي او باشد؛ و اراده تسبيح نمايد. [4] .

5 - بسياري از مورّخين و محدّثين حكايت كرده اند:

روزي امام حسن مجتبي صلوات الله عليه در ميان جمعي از اصحاب، مارهائي را به نزد خود فرا خواند.

و آن ها را يكي پس از ديگري مي گرفت و بر اطراف مچ دست و گردن خود مي پيچيد؛ و سپس رهايشان مي نمود تا بروند.

همين بين شخصي از خانواده عمر بن خطّاب - كه در آن مجلس - حضور داشت، گفت: اين كه هنر نيست، من هم مي توانم چنين كاري را انجام دهم؛ و يكي از مارها را گرفت و چون خواست بر دست خود بپيچد؛ ناگهان مار، نيشي به او زد و در همان حالت آن شخص عمري به هلاكت رسيد.[5] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] بحارالأنوار: ج 44، ص 104، ص 12.

[2] بحارالأنوار: ج 43، ص 339، ح 13.

[3] بحار الأنوار: ج 43، ص 352، ح 29.

[4] اثبات الهداة: ج 2، ص 560، ح 20.

[5] اثبات الهداة: ج 2، ص 563، ح 332، مدينة

المعاجز: ج 3، ص 240، ح 862.

هوا را جذب كرده و روح به پيكر صاحبش بازمي گردد و در آن آرام مي گيرد.

و اگر خداوند به روح اجازه ي بازگشت نداد، هوا باد را و باد روح را جذب كرده و تا روز قيامت، روح به پيكر صاحبش بازنمي گردد.

2. در مورد يادآوري و فراموشي، از اين جهت است كه قلب انسان، براساس حق قرار دارد و روي حق، طبقي افكنده شده است.

اگر انسان در اين هنگام صلوات بر محمد و آلش صلي الله عليه و آله فرستاد، آن طبق از روي حق برداشته شده و قلب روشن مي شود و انسان مطلب فراموش شده را به ياد مي آورد.

و اگر صلوات كامل نفرستاد، آن طبق بر روح حق پرده مي افكند و در نتيجه قلب تاريك شده و انسان در ميان فراموشي مي ماند.

3. در مورد شباهت نوزاد به دايي يا عموي خود، از اين جهت است كه هنگامي كه مرد با آرامش خاطر با همسرش آميزش كرد و در اين حال، نطفه ي فرزند منعقد گرديد، آن فرزند به پدر و مادرش شباهت پيدا مي كند.

و اگر او، با پريشاني و اضطراب با همسرش آميزش نمود و در اين حال نطفه ي فرزند منعقد گرديده، آن فرزند، به دايي يا عمويش شباهت پيدا مي كند.

مرد ناشناس كه در مورد پاسخ سه سؤال، خود را به طور كامل قانع شده يافته بود، برخاست و به طور مكرر، به يكتايي خدا و رسالت حضرت محمد صلي الله عليه و آله و وصايت حضرت امام علي عليه السلام و ساير امامان معصوم - عليهم السلام - تا حضرت قائم عليه السلام گواهي داد و از آنجا رفت.

حضرت امام

علي عليه السلام، به فرزند بزرگوارش، امام حسن عليه السلام، فرمود: به دنبال اين مرد ناشناس برو و ببين كه او به كجا مي رود.

امام حسن عليه السلام به دنبال مرد ناشناس حركت كرد. او را ديد كه از مسجد بيرون رفت و در همين هنگام از نظرها غايب شد.

امام حسن عليه السلام نزد پدر بزرگوارش حضرت امام علي عليه السلام بازگشت و از غايب شدن مرد ناشناس خبر داد.

امام علي عليه السلام از امام حسن عليه السلام پرسيد: آيا دانستي كه او چه كسي بود؟

امام حسن عليه السلام پاسخ داد: خدا، رسول خدا صلي الله عليه و آله و اميرمؤمنان عليه السلام آگاهترند.

حضرت امام علي عليه السلام فرمود: او حضرت خضر عليه السلام بود.[1] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] احتجاج طبرسي، ج 1؛ صص 396،398؛ اثبات الوصية، صص 157 - 158، طبق نقل سيره ي چهارده معصوم عليهم السلام، صص 250 - 252.

گويي كه من تو را مي نگرم كه امروز يا فردا، كشته شده اي، شيطان، رفتار و گفتار تو را در نظرت آراسته و تو را فريب داد، ولي تو به زودي به هلاكت مي رسي و كشته خواهي شد.

راوي مي گويد: سوگند به خدا! آن روز هنوز به غروب نرسيده بود كه عبيدالله به دست سپاهيان امام علي عليه السلام كشته شد.

همان روز، امام حسن عليه السلام در ميدان جنگ، شخصي را ديد كه كشته شده و مردي نيزه اش را در چشم او استوار نموده و اسبش را به پاي او بسته است.

امام حسن عليه السلام به حاضران فرمود: ببينيد اين كشته شده و قاتل او كيست؟ آنها ديدند آن كشته شده عبدالله بن عمر است و آن مردي كه او را كشته است، مردي از قبيله ي همدان مي باشد[1] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] مناقب آل ابيطالب، ج 3، ص 193، سيره ي چهارده معصوم عليهم السلام ص 259 - 260.

رحم كردند، مقام ارجمند مرا كوچك شمردند و اوقات عمر مرا تباه نمودند. حسن و حسين عليه السلام و محمد حنفيه را به اينجا بياوريد.

سپس آنها را حاضر كردند.

امام علي عليه السلام به مرد شامي فرمود: اين دو نفر، حسن و حسين عليه السلام، پسران رسول خدايند و اين (محمد حنفيه) پسر من است. سؤالهاي خود را از هر كدام از اينها كه دوست داري بپرس.

مرد شامي، امام حسن عليه السلام را انتخاب نموده و سپس سؤالهاي خود را به ترتيب زير، از آن حضرت پرسيد:

1. ميان حق و باطل، چقدر فاصله است؟

2. ميان آسمان و زمين، چقد راه است؟

3. ميان مشرق و مغرب، چقدر فاصله است؟

4. اين لكه اي كه در چهره ي ماه ديده مي شود، چيست؟

5. قوس قزح (رنگين كمان) چيست؟

6. كهكشان چيست؟

7. نخستين چيزي كه بر روي زمين روان و آشكار شد، چيست؟

8. نخستين چيزي كه روي زمين جنبيد، چه بود؟

9. آن چشمه اي كه ارواح مؤمنان و كافران در آن مأوا كنند، كدام است؟

10. خنثي كيست؟

11. آن ده چيزي كه هر كدام آنها از ديگري سخت ترند، كدامند؟

آنگاه، امام حسن عليه السلام، بي درنگ شروع به پاسخ دادن به پرسشهاي آن مرد شامي كرده، اينچنين فرمود:

(1) ميان حق و باطل، چهار انگشت فاصله است. (به طوري كه) آنچه را كه با چشم خود ببيني، حق و آنچه را كه با گوشهايت بشنوي، باطل است.

(2) ميان زمين و آسمان، به اندازه ي دعاي ستمديده (كه زود به آسمان مي رسد و مستجاب مي شود) و چشم انداز انسان، فاصله است و هر كسي كه به جز اين را

بگويد، او را تكذيب كن.

(3) ميان مشرق و مغرب، به اندازه ي يك روز مسير خورشيد است، آنگاه كه خورشيد طلوع كند، تا آنگاه كه غروب نمايد.

(4) در مورد لكه هاي ماه، بدان كه نور ماه مانند نور خورشيد است، خداوند، آن نور را (زماني) محو مي كند، چنانكه در قرآن مي فرمايد:

«فمحونا آية الليل و جعلنا آية النهار مبصرة»[1] .

يعني: «پس نشانه ي شب را محو (پنهان) كرديم و نشانه ي روز را تابان نموديم».

(5) و اما قوس قزح: مگو قزح! زيرا «قزح» شيطان است. ولي آن قوس، قوس خداي متعال (قوس الله) و سبب امان از غرق شدن است. (به نقل از تحف العقول مترجم، ص 258).

(6) كهكشان، همان گشادگي (و وسعت فضاي آسمان، براي ستارگان بسيار) است، كه در طوفان نوح عليه السلام، مركز نزول آب سيل آسا بود، (شايد، با نگاه ظاهريه توده هاي ابر، از جانب آن كهكشان ها برخاست و موجب طوفان نوح گرديد).

(7) نخستين چيزي كه در زمين، روان و آشكار شد، وادي دلس (وادي ظلمت) بود.

(8) نخستين چيزي كه روي زمين جنبيد، درخت خرما بود.

(9) نام آن چشمه اي كه ارواح مؤمنان در آن مأوا مي گيرند، «سلمي» است، و نام آن چشمه اي كه ارواح كافران، در آن پناه مي گيرند، «برهوت» است.

(10) خنثي، آن انساني است كه نمي داند مرد است يا زن، او تا هنگام بلوغ، در انتظار مي ماند، اگر پستان در آورد، زن است و اگر ريش درآورد، مرد است.

اگر اين دو نشانه، در او آشكار نشد، به او گفته مي شود، به طوف ديوار ادرار كند، اگر ادرار او به ديوار برسد، مرد است و اگر

ادرار او چون ادرار كردن شتر، واپس گردد، زن است.

(11) آن ده چيزي كه هر كدام از ديگري سخت تر است، عبارتند از:

1. سنگ سخت است.

2. سخت تر از سنگ، آهن است.

3. سخت تر از آهن، آتش است.

4. سخت تر از آتش، آب است.

5. سخت تر از آب، ابر است.

6. سخت تر از ابر، باد است.

7. سخت تر از باد، فرشته اي است (كه آن باد را به حركت درمي آورد).

8. سخت تر از آن فرشته، فرشته ي مرگ (عزرائيل عليه السلام) است.

9. سخت تر از عزرائيل عليه السلام، مرگ است.

10. و سخت تر از مرگ، فرمان خدا، است.

مرد شامي، از پاسخهاي امام حسن عليه السلام، آنچنان تحت تأثير قرار گرفت كه همان دم گفت: گواهي مي دهم كه تو پسر رسول خدا صلي الله عليه و آله هستي و علي عليه السلام، وصي محمد صلي الله عليه و آله است.

سپس، مرد شامي، اين پاسخها را براي معاويه نوشت و معاويه هم آنها را براي پادشاه روم فرستاد.

پادشاه روم، پس از دريافت كردن پاسخ پرسشهاي يازده گانه ي خود، گفت: به عقيده ي من، اين پاسخها از خود معاويه نيست، بلكه از مخزن نبوت گرفته شده است[2] [3] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] سوره ي اسراء، آيه ي 12.

[2] تحف العقول، صص 257،259.

[3] سيره ي چهارده معصوم عليهم السلام، صص 261،262 (با اندكي تصرف و تغيير).

به اينجا آمده ايم.

امام حسن عليه السلام فرمود: مشكل شما چيست؟

آنها گفتند: مشكل ما اين است كه:

زني با شوهر خود، همبستر شده، سپس بلافاصله، با دختري هم تماس گرفته (يعني: آن زن، با آن دختر عمل مساحقه را انجام داده است) و نطفه ي شوهرش را به رحم آن دختر انتقال داده و آن دختر هم از اين راه باردار شده است!

حالا، ما مي خواهيم بدانيم كه نظر اسلام، درباره ي چنين زني چيست؟

امام حسن عليه السلام فرمود: آري، مسأله پيچيده اي است و براي حل آن، حضور امام علي عليه السلام لازم است. در عين حال، من پاسخ اين مسأله را مي دهم، اگر پاسخ من صحيح بود، كه از ناحيه خداوند متعال و امام علي عليه السلام است و اگر پاسخ من اشتباه بود، از ناحيه ي خودم مي باشد.

حكم اسلام، در اين مورد، چنين است:

1. مهريه ي آن دختر، به اندازه ي مهريه ي دختران امثال او (به دستور حاكم شرع) از آن زن گرفته و به دختر داده مي شود؛ زيرا، هنگام تولد بچه، او ديگر دختر نخواهد بود.

2. بايد آن زن را مانند زن زناكار كيفر (سنگسار) نمايند؛ زيرا، گناه او (نتيجه اش) با زناي زن شوهر دار يكي است.

3. صبر مي كنند تا بچه متولد شود، سپس آن بچه را به صاحب نطفه (شوهر آن زن گناهكار) مي دهند و بر آن دختر، مجازات حد را جاري مي سازند.

آن گروه، از محضر امام حسن عليه السلام خارج شدند و در مسير راه، با اميرمؤمنان، امام علي عليه السلام، ملاقات نموده و ماجراي ملاقات خود با امام حسن عليه السلام را به عرض آن حضرت رساندند.

سپس، امام علي عليه السلام فرمود:

«لو أنني

المسئول، ما كان عندي فيها أكثر مما قال ابني»[1] .

يعني: «اگر اين سؤال از من مي شد، در نزد من، زيادتر از آن چه كه پسرم گفت، نبود.»

يعني، پاسخ مسأله، همان است كه فرزندم امام حسن عليه السلام به شما داده است[2] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] بحارالأنوار، ج 43، ص 353.

[2] سيره ي چهارده معصوم عليهم السلام، ص 264 (با اندكي تصرف و تغيير).

ترسيدن از دشمن.

اميرمؤمنان عليه السلام پرسيد: غنيمت چيست؟

امام حسن عليه السلام پاسخ داد: رغبت و علاقه داشتن بر تقوا، و زهد و بي ميلي به دنيا، كه آن خدمت قابل ستايش است.

اميرمؤمنان عليه السلام پرسيد: حلم چيست؟

امام حسن عليه السلام پاسخ داد: خشم فروخوردن و عنان نفس، به دست گرفتن.

اميرمؤمنان عليه السلام پرسيد: غنا چيست؟

امام حسن عليه السلام پاسخ داد: خشنودي نفس است به قسمت الهي، اگر چه اندك باشد و بهترين غنا، غناي نفس است.

اميرمؤمنان عليه السلام پرسيد: فقر چيست؟

امام حسن عليه السلام پاسخ داد: غلبه و استيلاي حرص نفس، بر همه چيز.

اميرمؤمنان عليه السلام پرسيد: عقل چيست؟

امام حسن عليه السلام پاسخ داد: نگاه داشتن دل.

اميرمؤمنان عليه السلام پرسيد: سنأ - يعني: رفعت و بلندي - به چيست؟

امام حسن عليه السلام پاسخ داد: به انجام كارهاي شايسته و ترك امور ناپسند و قبيح.

اميرمؤمنان عليه السلام پرسيد: سفه چيست؟

امام حسن عليه السلام پاسخ داد: متابعت كردن از اهل دنائت و مصاحبت نمودن با گمراهان.

اميرمؤمنان عليه السلام پرسيد: غفلت چيست؟

امام حسن عليه السلام پاسخ داد: ترك مسجد و اطاعت از مفسد.

اميرمؤمنان عليه السلام پرسيد: حرمان چيست؟

امام حسن عليه السلام پاسخ داد: ترك حظ و بهره اي كه نصيب كسي شود و آن را بدون استفاده، از دست بدهد.

اين نوع پاسخها، از امام حسن مجتبي عليه السلام، دليل روشني است بر احاطه ي علمي آن حضرت بر جميع علوم؛ زيرا، بدون فكر و نظر و في البداهة، اين نوع جوابها، گفته شده است[1] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] كشف الغمه، ج 2، ص 143 - تحف العقول، ص 227 - طبق نقل آفتاب مهرباني، صص 38 - 40.

عليه السلام، در عين آنكه پارسا بود، خوشپوش، آراسته و باوقار بود.

روزي، آن حضرت، باشكوه و نورانيت خاصي، سوار بر قاطري زيبا، از كوچه هاي مدينه، عبور مي كرد و مي خواست به بيرون مدينه برود.

در مسير راه آن حضرت، يك نفر يهودي، كه آن حضرت را ديد، به پيش آمده و به آن حضرت عرض كرد: من از شما سؤالي دارم.

امام حسن عليه السلام فرمود: سؤال خود را بپرس.

مرد يهودي گفت: جد شما، رسول خدا صلي الله عليه و آله، فرموده است: «الدنيا، سجن المؤمن و جنة الكافر».

يعني: دنيا، زندان مؤمن، و بهشت كافر است». ولي من، اكنون كه وضع تو را با وضع خودم مقايسه مي كنم، مي بينم كه تو در آسايش هستي و من در سختي!

امام حسن عليه السلام فرمود: اين تصور غلط است كه مؤمن بايد از همه چيز محروم باشد، (مقايسه تو بيجا است؛ بلكه، تو اينچنين، مقايسه كن كه) هر گاه، مقام ارجمند مؤمن را در بهشت با وضع مؤمن در دنيا، مقايسه كني و همچنين اگر مقام پست كافر را در دوزخ، با وضع كافر در دنيا مقايسه كني،آنگاه خواهي فهميد كه دنياي مؤمن نسبت به آخرتش زندان و دنياي كافر نسبت به آخرتش، بهشت مي باشد[1] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] فصول المهمه، ابن صباغ مالكي (به صورت اقتباس) ص 138، طبق نقل سيره ي چهارده معصوم، ص 291.

كه خداوند خلق كرد، در حاليكه آنها در رحم مادر نبودند، كدامند؟

حضرت امام حسن مجتبي عليه السلام فرمود: (آن هفت چيز عبارتند از:)

1. حضرت آدم عليه السلام.

2. حضرت حوا عليه السلام.

3. قوچ حضرت ابراهيم عليه السلام.

4. ناقه ي حضرت صالح عليه السلام.

5. ابليس.

6. مار.

7. كلاغي را كه خداوند متعال، آن را در قرآن ذكر فرموده است.

آن كلاغ، همان است كه خداوند متعال، در آيه ي مباركه ي سي و يكم از سوره ي شريفه ي مائده، به آن اشاره كرده است، چنانكه مي فرمايد:

«فبعث الله غرابا يبحث في الأرض ليريه كيف يواري سوأة أخيه...»

آنگاه، پادشاه روم راجع به ارزاق خلايق، از حضرت امام حسن مجتبي عليه السلام پرسيد.

امام حسن مجتبي عليه السلام فرمود: ارزاق خلايق، در آسمان چهارم است و به اندازه ي معلومي نازل مي شود و تقسيم مي گردد.

پادشاه، روم از امام حسن عليه السلام، درباره ي ارواح مؤمنان پرسيد كه آنان پس از مردن در كجا خواهند بود؟ امام حسن عليه السلام فرمود: آنها در هر شب جمعه، نزد صخره ي (سنگ) بيت المقدس، اجتماع مي كنند. پادشاه روم پرسيد: ارواح كفار در كجا اجتماع مي كنند؟

امام حسن عليه السلام فرمود: ارواح كفار، در وادي حضر موت، كه پشت شهر يمن است، اجتماع مي نمايند.

همين كه امام مجتبي عليه السلام، اين جوابها را فرمود، پادشاه روم متوجه يزيد بن معاويه لعنهما الله شد، كه در آن مجلس حضور داشت و به او گفت: آيا فهميدي كه اين علم، يك نوع علمي است كه آن را كسي نمي داند، مگر پيغمبر مرسل، يا وزير او، كه خدا او را به مقام وزارت، محترم شمرده باشد، يا عترت حضرت مصطفي صلي الله عليه و آله

و غير از او، آن دشمني است كه خداوند، به قلب او مهر زده (كه نمي تواند چيزي را بفهمد) و او دنياي خويش را بر آخرت خود و هوا و هوس را بر دين خويش، برگزيده است و او ست كه از ظالمين و ستمكاران خواهد بود.

يزيد، از اين سرزنش ها ساكت و خجل شد.

آنگاه، پادشاه روم بعد از آن كه جايزه ي نيكويي را به امام حسن عليه السلام داد، به آن حضرت گفت: دعا كن تا خداوند دين پيامبر تو را نصيب من نمايد؛ زيرا كه حلاوت سلطنت، ميان من و ايمان آوردن، حايل شده است و من، اين مقام را شقاوت و عذاب دردناكي مي بينم.

پس از اين جريان، يزيد به جانب پدرش معاويه برگشت و پادشاه روم، براي معاويه نوشت: آن كسي كه بعد از پيغمبر شما، خداوند به او علم و دانش داد و طبق تورات، انجيل، زبور، فرقان (يعني قرآن) و آنچه كه در آنها نوشته شده است، قضاوت و حكومت كند، حق و خلافت براي او خواهد بود[1] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] ستارگان درخشان، سرگذشت امام حسن مجتبي عليه السلام، ص 59؛ طبق نقل آفتاب مهرباني، صص 58 - 60.

خانه ي امام حسن عليه السلام وارد شد و چون گرسنه بود، بر سر سفره نشست و شروع به خوردن كرد، تا سير شد و سپس، دست از غذا كشيد. امام حسن عليه السلام، از اين مهمانهاي ناخوانده و ناشناس، هميشه داشت و از اينكه آن حضرت مي ديد كه آنان شكمي از عزا درمي آوردند، خوشحال مي شد.

وقتي كه نگاه مرد عرب، به روي امام مجتبي عليه السلام افتاد، آن حضرت با لبخندي، از او پرسيد: از كجا مي آيي؟ آيا تنها هستي؟

مرد عرب پاسخ داد: من براي انجام كاري، از صحرا، به اين جا آمده ام و در اين شهر، تنها هستم. اما زني دارم كه هشت دختر پشت سرهم، برايم آورده است. تنها فرقي كه من با بچه هايم دارم، اين است كه آنها همه از من پرخورترند و من هم از همه ي آنها خوشگلترم.

حضرت امام مجتبي عليه السلام، با شنيدن اين حرف از آن مرد عرب، تبسم كرد و بر حال او رحمت آورد و پول قابل توجهي را به او بخشيد و فرمود: اين هم، براي زن و هشت دخترت![1] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] لطائف، ص 139؛ طبق نقل قصه هاي چهارده معصوم، آذر يزدي، ص 100.

فلان دختر من، تسلي داده بوديد، كه من در بلاي او صابر هستم.

به درستي كه مصايب زمان، مرا به درد آورده است و نوايب دوران و مفارقت دوستاني كه با آنها الفت داشته ام، مرا آزرده كرده است و برادراني كه من، آنها را دوست خود مي انگاشتم و از ديدنشان شاد مي شدم و ديده هاي آنان نيز، به ما روشن بود.

پس مصايب ايام، به ناگاه ايشان را فروگرفت و مرگ، ايشان را ربود و به لشكرهاي مردگان برد. ايشان با يكديگر مجاور هستند، بدون آنكه در ميانشان، آشنايي باشد، و بدون آنكه يكديگر را ملاقات كنند و بدون آنكه از يكديگر بهره مند گردند، يا به زيارت يكديگر روند، با آنكه خانه هاي آنها، بسيار به يكديگر نزديك است.

خانه هاي بدنهاي آنها، از صاحبانشان خالي گشته و دوستان و يارانشان، از آنها دوري كرده اند. ما خانه اي مثل خانه ي آنها و كاشانه اي مثل قرارگاه ايشان، نديده ايم.

آنها، در خانه هاي وحشت انگيز ساكن گرديده، از خانه هاي مألوف خود دوري گزيده، دوستان، بدون دشمني، از آنان مفارقت كرده و آنها را براي پوسيدن و كهنه شدن، در داخل گودال ها (قبرها) افكنده اند.

اين دختر من كنيز مملوكي بود و به راهي پيموده شده كه پيشينيان به آن راه رفته اند رفت، و آيندگان نيز، به آن راه خواهند رفت. والسلام[1] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] منتهي الآمال، محدث قمي، ج 1، ص 268. (با بازنويسي ما).

صلي الله عليه و آله فرمود:

فرزندم! هر كس مرا - زنده باشم يا مرده - پدرت، برادرت، يا تو را زيارت كند، بر عهده ي من است كه در قيامت او را ديدار كنم و از گناهانش برهانم. [1] .

ابن قولويه به سند خود از امام صادق عليه السلام نقل كرده است كه آن حضرت فرمود:

امام حسن عليه السلام به رسول خدا صلي الله عليه و آله عرض كرد:پدربزرگ! پاداش كسي كه تو را زيارت كند، چيست؟ رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود:

فرزندم! هر كس مرا - در زندگي و پس از مرگم - يا پدرت را زيارت كند، بر عهده ي خدا است كه من در قيامت او را زيارت كنم و از گناهانش برهانم. [2] .

صدوق با سند خود از امام صادق عليه السلام و او از پدران بزرگوار خود نقل كرده است:

امام حسن عليه السلام به پيامبر خدا صلي الله عليه و آله عرض كرد:پدربزرگ! پاداش كسي كه به ديدار تو آيد، چيست؟ آن حضرت فرمود:هر كس مرا، پدرت، تو يا برادرت را زيارت كند، بر عهده ي من است كه در قيامت او را ديدار كنم؛ تا از گناهانش برهانم. [3] .

شيخ طوسي با سند خود از معلي بن جعفر نقل كرده است:

امام حسن عليه السلام عرض كرد:اي رسول خدا! پاداش كسي كه ما را زيارت كند، چيست؟ آن حضرت فرمود:هر كس مرا پدرت را، برادرت را يا تو را - در زندگي يا پس از مرگ - زيارت كند، بر عهده ي من است كه در قيامت او را نجات دهم. [4] .

شيخ طوسي با سند خود از امام

صادق عليه السلام نقل كرده است كه آن حضرت فرمود:

روزي حسن بن علي عليه السلام بر دامان رسول خدا صلي الله عليه و آله بود كه سر بلند كرد و پرسيد:پدربزرگ! كسي كه پس از مرگت تو را زيارت كند، چه پاداشي دارد؟ آن حضرت فرمود:

فرزندم! هر كس پس از مرگم به زيارتم بيايد، بهشت بر او واجب است. هر كس پس از مرگ پدرت به زيارت او بيايد، بهشت بر او واجب است. هر كس پس از مرگ برادرت به زيارت او بيايد، بهشت بر او واجب است. هر كس پس از مرگ تو به زيارت تو بيايد، بهشت بر او واجب است. [5] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] علل شرايع 460:2.

[2] كامل الزيارات:91 ح 92.

[3] امالي:114 ح 94.

[4] تهذيب الاحكام 40:6 ح 1.

[5] همان:20 ح 1.

برابريد. اميرمؤمنان عليه السلام فرمود:هر چه مي خواهي بپرس. او گفت:روح انسان هنگام خواب كجا مي رود؟ آدمي چگونه به ياد مي آورد و فراموش مي كند؟ چگونه است كه فرزند انسان به عموها و دايي هاي خود شباهت دارند؟ اميرمؤمنان عليه السلام به حسن بن علي عليه السلام رو كرد و فرمود:ابامحمد! به او پاسخ بده. حسن عليه السلام فرمود:

پاسخ پرسش نخست، اين است كه روح آدمي (هنگام خواب، گويي كه) وابسته به باد و باد وابسته ي به هواست، تا لحظه اي كه صاحبش براي بيداري بجنبد. هنگامي كه خداوند عزوجل اجازه داد روح نزد صاحبش برگردد روح باد را، و باد هوا را به خود مي كشد و بدين سان، روح در بدن صاحبش قرار مي گيرد. اگر خداوند اجازه نداد روح نزد صاحبش برگردد، هوا باد را، و باد روح را مي كشد و روح تا روز قيامت نزد صاحبش برنمي گردد.

پاسخ پرسش دوم اين است كه دل آدمي (گويي كه) در ظرفي است، و بر آن، سرپوشي است، و اگر انسان، صلوات كامل بر محمد (و آل او) بفرستد، آن سرپوش كنار مي رود و دل روشن مي شود و انسان آنچه را [از تعهدات ايماني] فراموش كرده بود، به ياد مي آورد، و اگر بر محمد و آل محمد درود نفرستد يا از صلوات خود (آل را) كم كند، آن سرپوش بر آن ظرف مي افتد و دل تاريك مي شود و انسان آنچه را به ذهن سپرده بود، فراموش مي كند.

پاسخ پرسش سوم اين است كه هر گاه مرد با دلي آرام، رگ هايي آسوده و تني بي اضطراب، با همسر خود همبستر شود و نطفه در رحم جا گيرد، فرزند به پدر و مادر خود شبيه مي شود،

و اگر مرد با دلي بي قرار، رگ هايي نياسوده و تني ناآرام، با همسر خود همبستر شود، نطفه در درون رحم آشفته مي شود و بر رگي از رگ ها قرار مي گيرد. اگر نطفه بر رگي از رگ هاي عموها قرار بگيرد، فرزند شبيه عموهايش مي شود و اگر بر رگي از رگ هاي دايي ها قرار بگيرد، شبيه دايي هايش مي شود.

آن مرد گفت:شهادت مي دهم كه هيچ معبودي جز خدا نيست، و پيوسته بر اين شهادت خواهم داد، و شهادت مي دهم كه محمد صلي الله عليه و آله رسول خداست، و پيوسته بر اين شهادت خواهم داد، و - به اميرمؤمنان عليه السلام اشاره كرد و گفت:- شهادت مي دهم كه تو وصي رسول خدا، و پس از او به پا دارنده ي حجت اويي، و پيوسته بر اين شهادت خواهم داد. و - به (امام) حسن عليه السلام اشاره كرد و گفت:- شهادت مي دهم كه تو وصي اميرمؤمنان عليه السلام و به پا دارنده ي حجت اويي، و شهادت مي دهم كه پس از تو، حسين عليه السلام وصي پدر خود و به پا دارنده ي حجت اوست، و شهادت مي دهم كه پس از حسين عليه السلام، علي بن الحسين عليه السلام به پا دارنده ي امر اوست، و شهادت مي دهم كه محمد بن علي به پا دارنده ي امر علي بن الحسين عليه السلام است و شهادت مي دهم كه جعفر بن محمد به پا دارنده ي امر محمد بن علي است، و شهادت مي دهم كه موسي بن جعفر به پا دارنده ي امر جعفر بن محمد است، و شهادت مي دهم كه علي بن موسي به پا دارنده ي امر موسي بن جعفر است، و شهادت مي دهم كه محمد بن علي به پا دارنده ي امر علي بن موسي

است، و شهادت مي دهم كه علي بن محمد به پا دارنده ي امر محمد بن علي است، و شهادت مي دهم كه حسن بن علي به پا دارنده ي امر علي بن محمد است، و شهادت مي دهم بر مردي از فرزندان حسين عليه السلام كه كنيه و نام او را نمي گويند، تا (در آخر زمان) امرش آشكار شود و زمين را از عدل پر كند؛ همان سان كه از ظلم پر است.

سلام و رحمت و بركات خدا بر تو باد اي اميرمؤمنان! سپس برخاست و رفت.

اميرمؤمنان عليه السلام به حسن عليه السلام فرمود:ابامحمد! تعقيبش كن ببين كجا مي رود؟ حسن بن علي عليه السلام به دنبالش رفت و گفت:(آن مرد در ديد من بود) تا گام در بيرون مسجد نهاد. پس ديگر ندانستم كجاي زمين خداي سبحان او را ربود، برگشتم و به اميرمؤمنان عليه السلام گزارش دادم.حضرت علي عليه السلام فرمود:ابامحمد! آيا او را شناختي؟ حسن عليه السلام مي گويد:عرض كردم:خدا، پيامبرش و اميرمؤمنان عليه السلام داناترند. علي عليه السلام فرمود:او خضر عليه السلام بود. [1] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] علل الشرايع:96 ح 6.

اگر تو مرا كشتي، من در بهشت خواهم بود و شمشير تو - كه نمي توانم آن را غلاف كنم تا مكر و نيرنگ و بدعت تو را بردارم - در غلاف برود. من كسي هستم كه خدا در تورات و انجيل، نام او را به عنوان ياور رسول خدا صلي الله عليه و آله، برده است. من اولين كسي هستم كه - زير آن درختي كه خداي سبحان در فرموده ي خود:«به راستي، خدا هنگامي كه مؤمنان زير آن درخت با تو بيعت كردند، از آنان خشنود شد [1] »، نام برده - با رسول خدا صلي الله عليه و آله بيعت كردم.

پس از آن كه معاويه نامه علي عليه السلام را نزد ياران خود خواند، گفتند:سوگند به خدا! با تو به انصاف رفتار كرده است. معاويه گفت:به خدا! چنين نيست. سوگند به خدا! پيش از آن كه به من دست يابد، با صد هزار شمشير اهل شام، او را افكنده از پا درمي آورم. سوگند به خدا! من از مردان هماورد او نيستم. من از رسول خدا صلي الله عليه و آله شنيدم كه فرمود:«سوگند به خدا! علي! اگر همه ي شرقيان و غربيان به نبردت آيند، همه را خواهي كشت.»

يكي از آنان گفت:معاويه! پس چرا با كسي مي جنگي كه خود [فضيلت او را] مي داني و از رسول خدا صلي الله عليه و آله خبري به ما مي دهي كه بنابرآن، من و تو در نبرد با او جز بر گمراهي نخواهيم بود؟

معاويه گفت:اين، خطابات و پيام خداست. سوگند به خدا! من و يارانم نمي توانيم آن را برگردانيم تا آنچه بايد، رخ دهد.

امام صادق عليه السلام

فرمود:خبر به پادشاه روم رسيد. به او گفتند:دو نفر آمده اند و پادشاه را مي خواهند؟ او پرسيد:از كجا آمده اند؟ گفتند:يك نفر از كوفه و يك نفر از شام. پادشاه به وزيرانش گفت:ميان تاجران عرب برويد، ببينيد آيا كسي را پيدا مي كنيد كه اين دو نفر را به من بشناساند؟! پس دو نفر از تاجران شام و دو نفر از تاجران مكه را آوردند و پادشاه از آنان سؤال كرد و آنان پاسخ دادند. پادشاه به كليدداران خزائنش گفت:تنديس ها را بياوريد.آنان تنديس ها را آوردند و پادشاه در آن ها نگريست و گفت:مرد شامي، گمراه است و مرد كوفي، هدايت شده.

سپس پادشاه در نامه اي به معاويه، از او خواست كه:داناترين فرد خاندانت را به سوي من بفرست. و در نامه اي به اميرمؤمنان عليه السلام نيز از او خواست كه:داناترين فرد خاندانت را به سوي من بفرست؛ تا سخنان آنان را بشنوم و به كتاب آسماني خود، انجيل بنگرم و بگويم:كدام يك شايسته ي اين امر هستيد و بر فرمانروايي خود بيمناك.

معاويه فرزند خود، يزيد را فرستاد و اميرمؤمنان عليه السلام فرزند خود، حسن عليه السلام را. چون يزيد نزد پادشاه آمد، دست او را گرفت و بوسيد، و بر سر او بوسه زد. سپس حسن بن علي عليه السلام آمد و فرمود:سپاس آن خدايي را كه مرا يهودي، نصراني، مجوسي، آفتاب پرست، ماه پرست، بت پرست و گاو پرست نيافريد. و مرا توحيدگراي مسلمان آفريد و از مشركان قرار نداد. خجسته است خداوند؛ آن پروردگار عرش عظيم. ستايش، مخصوص خدا پروردگار جهانيان است.

حسن عليه السلام نشست و نگاهش را پايين انداخت. پادشاه روم به آن دو نفر (حسن عليه السلام و يزيد) نگاه

كرد و دستور داد آنان را بيرون ببرند و ميان آنان جدايي افكنند. سپس يزيد را احضار كرد، و از خزانه ي خود، 313 صندوق بيرون آورد كه تنديس هاي پيامبران، كه هر يك را با زيور ويژه ي خود آراسته بودند، در آن ها بود. پادشاه تنديسي را گرفت و به يزيد نشان داد؛ يزيد آن را نشناخت. پادشاه يك يك تنديس ها را به او نشان داد، و او آن ها را نشناخت، و درباره ي آن ها پاسخي نداشت. سپس پادشاه از او پرسيد از روزي هاي آفريده ها و اين كه ارواح مؤمنان پس از مرگ كجا جمع شوند؟ و ارواح كافران كجا هستند؟ و او چيزي نمي دانست.

پس حسن بن علي عليه السلام را خواست و گفت:من از يزيد بن معاويه شروع كردم تا او پي برد كه تو آنچه را او نمي داند، مي داني، و نيز پدر تو از آنچه پدر او نمي داند، آگاه است. براي من از اوصاف پدر تو و پدر او گفته اند. من به انجيل نگريستم و ديدم محمد صلي الله عليه و آله رسول خداست و علي عليه السلام وزير اوست و در اوصياي پيامبران نگاه كردم و ديدم پدر تو وصي محمد صلي الله عليه و آله است.

حسن عليه السلام فرمود:هر پرسشي از انجيل، تورات و قرآن، به ذهنت رسيد از من بپرس؛ تا به خواست خدا، پاسخ دهم. پادشاه، تنديس ها را خواست. پادشاه، اولين تنديسي كه به حسن عليه السلام نشان داد، در اوصاف ماه بود. حسن عليه السلام فرمود:اين، شمايل آدم، پدر بشر است.

پادشاه تنديس ديگري را به او نشان داد كه در اوصاف آفتاب بود، حسن عليه السلام فرمود:اين، شمايل حواء، مادر بشر است. او تنديس

ديگري را كه چهره ي زيبايي داشت، به حسن عليه السلام نشان داد، و حسن عليه السلام فرمود:اين، شمايل شيث، فرزند آدم است كه اولين پيامبر مبعوث است و عمرش در دنيا به 1040 سال رسيد. حسن عليه السلام درباره ي تنديس چهارم فرمود:اين، شمايل نوح، صاحب كشتي است كه عمرش 1400 سال، و اقامتش در ميان قومش 950 سال است. درباره ي تنديس پنجم فرمود:اين، شمايل ابراهيم است كه سينه ستبر و پيشاني بلند بود. درباره ي تنديس ششم فرمود:اين، شمايل اسرائيل است كه همان يعقوب است. درباره ي تنديس هفتم فرمود:اين، شمايل اسماعيل است. درباره ي تنديس هشتم فرمود:اين، شمايل يوسف فرزند يعقوب فرزند اسحاق فرزند ابراهيم است. درباره ي تنديس نهم فرمود:اين، شمايل موسي بن عمران است كه 240 سال عمر كرد و ميان او و ابراهيم 500 سال فاصله بود. درباره ي تنديس دهم فرمود:اين، شمايل داود، صاحب جنگ است. درباره ي تنديس يازدهم فرمود:اين، شمايل شعيب است. سپس تنديس هاي زكريا، يحيي و عيسي بن مريم را نشان داد و گفت:عيسي بن مريم روح خدا و كلمه ي اوست، و 313 سال در دنيا زندگي كرد. آن گاه خدا او را به آسمان بالا برد، و [سرانجام] در دمشق، به زمين مي آيد، و اوست كه دجال را مي كشد.

پادشاه يك يك تنديس ها را به او نشان داد و او از يك يك پيامبران نام برد. سپس تنديس هاي اوصيا، و وزراي پيامبران را به او نشان داد، و او از تك تك آنان خبر داد.

آنگاه تنديس هايي در شمايل پادشاهان به او نشان داد و او فرمود:اوصاف اين ها را در تورات، انجيل، زبور و قرآن نمي يابم. گويا اين ها از پادشاهان است.

پادشاه گفت:اي خاندان محمد! من شهادت

مي دهم كه علوم اولين و آخرين، و علوم تورات، انجيل، زبور، صحف ابراهيم و الواح موسي، به شما عطا شده است.

سرانجام تنديسي را به او نشان داد كه مي درخشيد. چون حسن عليه السلام به آن نگريست، به سختي گريست. پادشاه گفت:چرا گريستي؟ حسن عليه السلام فرمود:اين، شمايل جدم، محمد صلي الله عليه و آله است كه محاسن پرپشت، سينه ي ستبر، گردن افراشته، پيشاني باز، بيني خميده و دندان از هم دور، زيباروي، تابدارموي، خوش بو، نيك سخن و زبان آور بود. او هميشه امر به معروف و نهي از منكر مي كرد. او 63 سال عمر كرد و چيزي از پس خود به جا نگذاشت جز انگشتري كه بر آن نوشته بود:«لا اله الا الله، محمد رسول الله»، وآن را به دست راست مي كرد، و شمشير ذوالفقار، عصا، ردا، و جامه اي پشمي كه پيوسته مي پوشيد و آن را نه پاره كرد، و نه دوخت؛ تا به خدا پيوست.

پادشاه گفت:ما در انجيل مي خوانيم كه محمد صلي الله عليه و آله چيزي دارد كه بر دو نوه ي دختري خود انفاق مي كند. آيا چنين بود؟ حسن عليه السلام فرمود:آري. او گفت:آيا براي شما ماند؟ حسن عليه السلام فرمود:نه. پادشاه گفت:اين، اولين فتنه ي اين امت بر خود، و بر حاكميت پيامبر خويش، و گزينش ديگري بر آل پيامبرشان است. [و] از شما (آل پيامبر) است كه به حق، قيام كند، و به نيكي ها فرمان دهد، و از زشتي ها بازدارد.

سپس پادشاه از 7 چيز كه خدا آفريده و در رحم نجنبيدند، پرسيد. حسن عليه السلام فرمود:آدم، حوا، قوچ ابراهيم، ناقه ي صالح، ابليس لعن شده، مار و كلاغي كه خدا در قرآن از او نام برده

است.

پادشاه از روزي هاي آفريده ها پرسيد. حسن عليه السلام فرمود:روزي هاي آفريده ها در آسمان چهارم است كه به اندازه، فرود مي آيد و به اندازه، پخش مي شود. پادشاه پرسيد:ارواح مؤمنان كجا جمع مي شوند؟ حسن عليه السلام فرمود:هر شب جمعه، كنار صخره ي بيت المقدس گرد مي آيند و آن، پايين ترين [مرتبه ي وجودي] عرش خداست كه از آن، زمين گسترش مي يابد و به سوي آن درهم مي پيچد. محشر و استيلاي پروردگار بر آسمان و فرشتگان نيز از آن است.

پادشاه پرسيد:ارواح كافران كجا گرد مي آيند؟ حسن عليه السلام فرمود:در وادي حضرموت، پشت شهر يمن. سپس خدا آتشي از شرق و آتشي از غرب برمي انگيزد، و از پي آتش ها، دو باد شديد مي آورد. مردم نزد صخره ي بيت المقدس گرد مي آيند. بهشتيان از جانب راست صخره اجتماع مي كنند و آن روز موعود نزديك مي شود، و جهنم - كه در آن فلق و سجين است - از جانب چپ صخره، در مرز زمين هاي هفتم رخ دهد و آفريده ها از صخره پراكنده شوند. پس هر كس كه بهشت بر او واجب باشد، داخل آن شود و هر كس كه آتش بر او واجب باشد، داخل آن شود. اين است فرموده ي خدا:«گروهي در بهشت و گروهي در آتشند.» [2] .

پس از آن كه حسن عليه السلام به پرسش ها پاسخ داد، پادشاه رو به يزيد بن معاويه كرد و گفت:آيا اينك دريافتي كه اين علوم را كسي نمي داند جز پيامبر مرسل، يا وصي او - كه خدا افتخار ياوري پيامبرش را به او بخشيده است - و يا خاندان پيامبر برگزيده؟ و ديگري كه دشمني مي كند، خدا بر دلش مهر زده، و دنيا را بر آخرت يا هوا را

بر دين، گزيده و از ستمكاران است.

يزيد خاموش ماند و چيزي نگفت. پادشاه به حسن عليه السلام جايزه اي نيكو داد و او را احترام كرد، و گفت:از پروردگارت بخواه تا دين پيامبرت را بر من روزي كند؛ زيرا اينك شيريني پادشاهي - كه بدبختي مرگبار و عذابي دردناك است - ميان من و آن، فاصله انداخته است.

يزيد نزد معاويه برگشت و پادشاه به معاويه نوشت:[عاقلان] چنين گويند:كسي را كه خدا - پس از پيامبر شما - به او علم داده است، و به تورات و آنچه در آن است، و انجيل و آنچه در آن است، و زبور و آنچه در آن است، و قرآن و آنچه در آن است، [آگاه است و] داوري مي كند، حق [با او] و خلافت از آن اوست.

نيز به علي عليه السلام نوشت:حق [با تو] و خلافت از آن توست. خاندان نبوت در تو و فرزندان توست. با هر كس كه با تو ستيزد، بجنگ؛ تا خدا با دست تو او را عذاب دهد و [سرانجام،] در آتش جهنم، جاودان سازد. ما در انجيل خود مي يابيم كه هر كس با تو بجنگد، لعن خدا فرشتگان و همه ي مردم و نيز اهل آسمان ها و زمين، بر اوست. [3] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] فتح:18؛ (لقد رضي الله عن المؤمنين اذ يبايعونك تحت الشجرة).

[2] شوري:7؛ (فريق في الجنة و فريق في السعير).

[3] تفسير قمي 268:2.

پي برد او بيگانه است از او بازجويي كرد و او بي درنگ اعتراف كرد. اميرمؤمنان عليه السلام فرمود:خدا فرزند [هند] جگرخوار را بكشد! چه اندازه او و همراهانش گمراهند. خدا او را بكشد! كنيزي را آزاد كرد و چه خوب بود با او ازدواج مي كرد. خدا ميان من و اين امت داوري كند كه خويشي مرا با پيامبر صلي الله عليه و آله رعايت نكردند، مقام بلند مرا ناچيز شمردند و روزگار مرا تباه ساختند. حسن، حسين و محمد را فراخوانيد. آنان آمدند. اميرمؤمنان عليه السلام فرمود:اي برادر شامي! اين دو، فرزندان رسول خدا صلي الله عليه و آله و اين، فرزند من است. از هر كدام مي خواهي، بپرس تا پاسخ بشنوي. شامي گفت:از اين - يعني حسن عليه السلام - مي پرسم.

سپس گفت:ميان حق و باطل چقدر فاصله است؟ ميان آسمان و زمين چه اندازه فاصله است؟ و ميان مشرق و مغرب چه مقدار فاصله است؟ اين لكه ي سياهي كه در ماه است، چيست؟ اين قوس قزح (رنگين كمان) چيست؟ اين قطعه ي سپيد كشيده در آسمان چيست؟ اولين چيزي كه بر روي زمين جوشيد، چيست؟ اولين چيزي كه بر روي زمين به جنبش آمد، چيست؟ چشمه اي كه ارواح مؤمنان و مشركان به آن پناه مي برند، كدام است؟ مؤنث (خنثي) چيست؟ ده چيزي كه هر يك سخت تر از ديگري است، كدامند؟

امام حسن عليه السلام فرمود:اي برادر شامي! ميان حق و باطل، چهار انگشت فاصله است؛ آنچه را با دو چشم خود مي بيني حق است. و چه بسا، با دو گوش خود، فراوان حرف باطل بشنوي. ميان آسمان و زمين، دادخواهي ستمديده، و تا دورادور ناپيداي نگاه چشم است.

هر كس جز اين گويد، خطاست. ميان مشرق و مغرب، يك روز پياپي [حركت] آفتاب است، به آن مي نگري چون طلوع كند، و به آن مي نگري چون غروب كند. هر كس جز اين گويد، خطاست. اين قطعه ي سپيد كشيده در آسمان، شكاف هاي ژرف آسمان و جاي فرود آب ريزان بر نوح است. قوس قزح، نگو قزح؛ زيرا قزح، شيطان است، آن، قوس خداست [كه] امان از غرق است. لكه ي سياه در ماه براي آن است كه روشنايي ماه همچون روشنايي آفتاب بود كه خدا آن را محو [و تاريك] كرد و در كتاب خود فرمود:«و نشانه ي شب را تيره گون، و نشانه ي روز را روشني بخش گردانيديم.» [1] .

اولين چيزي كه بر روي زمين جوشيد، وادي دلس (ظلمت) است. اولين چيزي كه بر روي زمين به جنبش آمد، درخت خرماست. چشمه اي را كه ارواح مؤمنان به آن پناه مي برند، «سلمي» گويند. چشمه اي را كه ارواح كافران به آن پناه مي برند، «برهوت» نامند. مؤنث (خنثي) آدمي است كه معلوم نيست زن است يا مرد؛ تا زماني كه بلوغ او فرابرسد پس از بلوغ اگر زن باشد، پستان هايش آشكار مي شود و اگر مرد باشد، ريش درمي آورد. اگر اين علامت ها پديدار نشد، بر ديوار بول كند؛ اگر به ديوار رسد، مرد است، و اگر - همچون شتر - واپس زند، زن است.

و اما ده چيزي كه هر يك از ديگري سخت تر است:سخت ترين چيز كه خدا آفريد، سنگ است. سخت تر از سنگ، آهن است. سخت تر از آهن، آتش است. سخت تر از آتش، آب است. سخت تر از آب، ابر است. سخت تر از ابر، باد است. سخت تر از باد، فرشته است.سخت تر

از فرشته، فرشته ي مرگ است. سخت تر از فرشته ي مرگ، خود مرگ است. سخت تر از مرگ، امر خداست.

مرد شامي گفت:شهادت مي دهم كه تو فرزند رسول خدايي و علي عليه السلام، وصي محمد صلي الله عليه و آله است. سپس اين پاسخ ها را نوشت و براي معاويه برد. معاويه آن را براي ابن اصفر (پادشاه روم) فرستاد. چون پاسخ ها به پادشاه روم رسيد، گفت:گواهي مي دهم كه اين، از معاويه نيست. اين، جز از معدن نبوت نخواهد بود. [2] .

ابن شهرآشوب مي گويد:

پادشاه روم به معاويه نامه نوشت و در آن، از 3 چيز سؤال كرد:از جايي كه به مثابه ي وسط آسمان است، از اولين قطره ي خوني كه بر زمين ريخت و از جايي كه آفتاب، يك بار بر آن تابيد؟ معاويه كه پاسخ آن ها را ندانست، از حسن بن علي عليه السلام كمك خواست. او فرمود:بام كعبه، خون حوا و كف دريا آن زمان كه موسي عليه السلام به آن زد [و شكافت].

روايت شده كه:امام حسن عليه السلام در پاسخ پادشاه روم فرمود:جايي كه قبله ندارد، كعبه است و كسي كه هيچ خويشي ندارد، پروردگار است.

مرد شامي از حسن بن علي عليه السلام پرسيد:ميان حق و باطل چقدر فاصله است؟ آن حضرت فرمود:چهار انگشت؛ آنچه با چشم خود ديدي، حق است، و چه بسا با گوش خود، فراوان حرف باطل بشنوي. مرد شامي پرسيد:ميان ايمان و يقين چقدر فاصله است؟ آن حضرت فرمود:چهار انگشت؛ ايمان، آن است كه مي شنويم و يقين، آن است كه مي بينيم. او پرسيد:ميان آسمان و زمين چقدر فاصله است؟ آن حضرت فرمود:دادخواهي ستمديده، و تا دورادور ناپيداي نگاه چشم. او پرسيد:ميان مشرق و مغرب چقدر فاصله

است؟ آن حضرت فرمود:حركت [پيوسته ي] يك روز آفتاب.[3] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] اسراء:12؛ (فمحونا آية الليل و جعلنا آية النهار مبصرة).

[2] تحف العقول:228.

[3] المناقب 12:4.

و در آن صورت، براي نيزه ها، پوشش [و پناه]، و براي شمشيرها گوسفند فربه، و براي گرزها [جاي اشتباه و] گناه، و براي تيرها آماج شويد. سپس كسي را كه ايماني از پيش نداشته يا در آن، چيزي به دست نياورده است، سود نخواهد بخشيد. [4] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[4] مروج الذهب 9:3.

و فرمود:«فبهداهم اقتده»؛ «پس از هدايت آنان پيروي كن»، و بدانيد اي بندگان خدا، كه شما به اقتدا و پيروي ايشان مكلفيد. پس كوشش و تلاش كنيد و از اين كه ياور ستمگران شويد، برحذر باشيد؛ زيرا رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود:هر كس كه با ظالمي همراه شود تا در ظلم، ياري اش كند، از دايره ي اسلام بيرون است؛ و پادرمياني هر كس، نزد حدي از حدود الهي باشد [تا نگذارد اجرا شود]، با خدا و پيامبرش در ستيز است؛ و هر كس ستمگري را ياري كند تا حق مسلماني را باطل گرداند، از پيمان اسلام و خدا و پيامبرش رها گشته است؛ و هر كس براي بقاي ستمگري دعا كند، نافرماني خدا را دوست دارد؛ و هر كس در پيشگاه او به مؤمني ستم يا از او غيبت شود و او بتواند ياري اش كند ولي نكند، به خشم خدا و پيامبرش گرفتار است؛ و هر كس ياري اش كند سزاوار بهشت است. و خداوند متعال به داود عليه السلام وحي فرمود:

«به فلاني جبار بگو:من تو را نفرستادم كه دنيا روي دنيا جمع كني [و ثروت بيندوزي]، بلكه تا از جانب من شكوه ي مظلوم را پاسخ دهي و به فريادش برسي؛ زيرا من به خودم سوگند خورده ام كه مظلوم را ياري كنم، و از كسي كه در پيشگاه او ستم شد و او ياري اش نكرد، انتقام بگيرم». [1] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] ارشاد القلوب:76.

يا زيارت؟ عرض كرد:براي عيادت. آن حضرت فرمود:در شب، كسي به عيادت بيماري نمي رود مگر آن كه هفتاد هزار فرشته با او همراه مي شوند و تا صبح برايش استغفار مي كنند، و نيز براي او خريف [1] بهشتي خواهد بود. [2] .

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] خريف:بخش پهناوري از بهشت كه سواركار چهل سال در آن راه مي رود.

[2] امالي:403، ح 901.

ياري كند او نيز در بهشت جاويدان خواهد بود اما از گروه اول امتياز كمتري دارد. و كسي كه تنها با قلب خود ما را دوست بدارد و ياري دست و زبان خود را از ما دريغ كند او نيز در بهشت خواهد بود)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] أمالي مفيد، ص 33، مجلس چهارم، ح 8.

السماء مثني مثني و علمه رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم، و أقام مرة مرة فعلمه رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم [1] .

امام حسن عليه السلام فرمود:

(همانا ارزش اذان والاتر از آن است كه مي گوييد، پيدايش اذان به اين صورت است كه جبرييل در شب معراج آسمان اذان گفت و كلمات اذان را «هر جمله» دوبار تكرار كرد و آنگاه رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم را به آن آموزش داد.

سپس جبرئيل جملات اقامه را هر كدام يك بار گفت و آن را به پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم نيز آموخت.)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] كتاب مستدرك حاكم، ج 3، ص 171.