ص:2

ص:3

1- كسانى كه از بيرون مكه- فاصله 16 فرسخ و بيش از آن- براى انجام اعمال حج به مكه مى روند بايد قبل از اعمال حج، «عُمره تَمتُّع» بجا آورند.

2- اعمال عمره تمتّع عبارتند از:

* احرام* طواف* نماز طواف* سعى* تقصير

اعمال عُمره تَمَتُّع

ص:4

اهالى مكّه و كسانى كه در فاصله كمتر از 16 فرسخ اطراف مكّه زندگى مى كنند، حجِّ افراد يا قِران انجام مى دهند كه با حجّ تمتّع تفاوت مختصرى دارد.

و كسانى كه در غير ايّام حج براى انجام عمره به مكّه مى روند بايد عمره مُفرده بجا آورند و اعمال آن عبارتند از:* احرام* طواف* نماز طواف* سعى* تقصير* طواف نساء* نماز طواف نساء.

ص:5

مكان احرام

آن دسته از زائرانى كه قبل از اعمال حج براى زيارت قبر پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و ائمه بقيع عليهم السلام به مدينه مى روند، آنگاه كه روانه مكّه مى شوند، بايد در مسجد شجره كه در چند كيلومترى مدينه و بر سر راه مدينه- مكّه واقع شده است، مُحرم شوند و احرام

ص:6

براى انجام بقيه اعمال به سوى مكه حركت كنند، و آنان كه از جدهّ به جُحْفه مى روند و از آنجا عازم مكه مى شوند، بايد در جُحفه محرم شوند.

كيفيّت احرام

مردان، بايد تمام لباسهاى دوخته- حتى لباسهاى زير و كوچك- را از تن درآورند و دو تكه لباس ندوخته به تن كنند، كه يكى را مانند لُنگ بر كمر

ص:7

مى بندند و ديگرى را بر شانه مى اندازند و سپس با نيّت احرام عمره تمتّع بگويند:

«لَبَّيْك، اللَّهُمَّ لَبَّيْك، لَبَّيْك لا شَريكَ لَكَ لَبَّيْك (1)انَ

آية اللَّه اراكى: بنابر احتياط واجب جمله دوّم را نيز بگويند.

آية اللَّه مكارم: احتياط واجب آن است كه جمله دوّم رانيز بگويند، امّا لبيك پنجم را نگويند. آية اللَّه زنجانى: صورت تلبيه واجب چنين است: «لبّيك، اللّهم لبّيك، لبّيك لا شريك لك لبّيك، إنّ الحمد والنعمة لك والملك، لا شريك لك».

ص:8

الحَمْدَ وَالنِّعْمَةَ لَكَ وَالمُلْك لا شريك لك لَبَّيك»

بانوان، مى توانند در حال احرام، لباس دوخته به تن داشته باشند، پس بيرون آوردن لباسهاى

ص:9

دوخته و پوشيدن دو تكه پارچه ندوخته بر آنان واجب نيست. بانوان نيز به قصد احرام عمره تمتّع، لبيك ها را مى گويند.

برخى از مستحبات احرام

1- پيش از احرام، بدن خود را پاكيزه كند و ناخن و شارب خود را بگيرد و در ميقات غسل (1)احرام كند.

ص:10

2- در صورت امكان، پس از نماز ظهر مُحرم شود واگر امكان ندارد، پس از نماز واجب ديگر، و اگر آن هم ممكن نيست، پس از شش (1)يا دو ركعت نماز نافله، و در ركعت اوّل پس از حمد، سوره توحيد، و در ركعت دوّم سوره جحد قُل يا أيُّها الكافِروُن را بخواند، و شش ركعت افضل است و پس از آن

ص:11

حمد و ثناى الهى را بجا آورد و صلوات بفرستد.

3- هنگام پوشيدن دو جامه احرام بگويد:

«الْحَمْدُللَّهِ الَّذِي رَزَقَني مَا اوارِي بِهِ عَوْرَتي و اؤَدّي فِيهِ فَرْضِي وَأعْبُدُ فِيهِ رَبِّي و أنْتَهِي فِيهِ إلى ما أمَرَنَي، الْحَمْدُللَّهِ الَّذِي قَصَدْتُهُ فَبَلَّغَنِي وَأَرَدتُهُ فَأعانَنِي وَقَبِلَنِي وَ لَمْ يَقْطَعْ بِي وَ وَجْهَهُ أرَدْتُ فَسَلَّمَني فَهُوَ حِصْنِي وَ كَهْفِي وَ حِرْزِي وَ ظَهْرِي وَ مَلاذِي وَ رَجائي وَ مَنْجاىَ وَ ذُخْرِي

ص:12

وَعُدَّتِي في شِدَّتِي وَ رَخائِي».

1- پس از گفتن مقدار واجب تلبيه، مستحب است بگويد:

«لَبَّيْكَ ذَا الْمَعارجِ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ داعياً الى دارِالسَّلامِ لَبَّيكَ، لَبَّيْكَ غَفّارَ الذُّنُوْبِ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ أهْلَ التَّلْبِيَةِ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ ذَاالجَلالِ وَالْأكرامِ لَبَّيْكَ لَبَّيْكَ تُبْدِى ءُ وَالْمَعادُ إلَيْكَ لَبَّيْكَ لَبَّيْكَ تَسْتَغْني و يُفْتَقَرُ إلَيْكَ لَبَّيْكَ لَبَّيْكَ

ص:13

مَرْهُوْباً وَ مَرْغُوباً إلَيْكَ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ إلهَ الْحَقِّ لَبَّيْكَ لَبَّيْكَ ذَا النَّعْماءِ وَالْفَضْلِ الْحَسَنِ الْجَمِيلِ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ كَشَّافَ الْكُرَبِ الْعِظامِ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ عَبْدُكَ وَابْنُ عَبْدَيْكَ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ يا كَرِيْمُ لَبَّيْكَ».

ص:14

«قطع تلبيه»

كسى كه براى عمره تمتّع محرم شده است، وقتى كه خانه هاى مكّه پيدا شد بنابر احتياط واجب، تلبيه را قطع كرده و نبايد لبيك بگويد.

ص:15

انسان، پس از پوشيدن لباس احرام و نيّت و گفتن لبّيك محرم مى شود و در مدت احرام، بايد از كارهايى كه بر محرم حرام است، بپرهيزد، مجموع كارهاى حرام بيست و چهار تاست كه چهار تاى آن، فقط بر مردان حرام است و دو تاى آن بر بانوان و بقيه آنها بر مردان و زنان مُحرم حرام است.

محرمات مشترك بين زن و مرد:

1- شكار حيوانات صحرايى.

محرّمات احرام

ص:16

2- آميزش و هرگونه استفاده شهوانى ديگر.

3- عقد كردن- خواندن عقد ازدواج يا شاهد بودن بر عقد.

4- استمنا؛ يعنى كارى كند كه از خودش منى بيرون آيد.

5- استعمال عطريات، مانندِ زدن عطر به بدن يا لباس يا بوييدن آن.

6- سرمه كشيدن.

7- نگاه كردن به آينه.

ص:17

8- فسوق (دروغ گفتن، فحش دادن و فخر فروشى)

9- جِدال؛ يعنى گفتنِ «لا واللّه»، يا «بلى واللّه».

10- كشتن جانورانى كه در بدن ساكن مى شوند؛ مانند شپش.

11- انگشتر به دست كردن براى زينت و حنا بستن.

12- روغن ماليدن به بدن، هر چند بوى خوش نداشته باشد.

14- بيرون آوردن خون از بدن.

ص:18

15- ناخن گرفتن.

16- كندن دندان يا كشيدن آن؛ هر چند خون نيايد.

17- كندن يا قطع كردن درخت يا گياهى كه در محدوده حرم (1)روييده باشد.

18- سلاح به همراه داشتن.

ص:19

آنچه فقط بر مردان مُحرم حرام است:

1- پوشيدن جامه دوخته.

2- پوشيدن چيزى كه تمام روى پا را بگيرد؛ مثل كفش يا جوراب.

3- پوشاندن سر.

4- سايه قرار دادن بالاى سر- در حال پيمودن مسافت بين دو منزل مثلًا از مسجد شجره تا مكّه.

ص:20

آنچه فقط بر زنان محرم حرام است:

1- پوشيدن زيور براى زينت. ولى بيرون آوردن زيورهايى كه از قبل به طور متعارف در بدن داشته، لازم نيست.

2- پوشاندن صورت خود بانقاب و روبند و امثال آن.

برخى از محرّمات احرام در غير حال احرام نيز حرام است ولى در آن حال گناهى است بزرگتر و گاهى كفّاره دارد- و برخى از آنها به طور معمول اتّفاق نمى افتد.

ص:21

ص:22

حَجَرُالاسوَد (1)در آن است، آغاز كند و در همان جا به پايان ببرد. (2)2- خانه كعبه، در حال طواف بايد در طرف چپ طواف كننده باشد، بنابراين اگر در حال حركت، رو به كعبه باشد، يا عقب عقب برود، صحيح نيست.

ص:23

3- طواف كننده بايد به دور حِجر اسماعيل (1)هم بگردد؛ يعنى به هنگام طواف، داخل حِجْر نرود.

4- طواف كننده بايد با طهارت طواف كند؛ يعنى با وضو باشد و غسلى بر عهده او نباشد و نيز بدن و لباس وى پاك باشد، همانگونه كه نماز مى خواند.

ص:24

برخى از مستحبات طواف

در حال طواف مستحب است بگويد:

«ألَّلهُمَّ انّي أسْألُكَ بِاسْمِكَ الَّذي يُمْشى بِهِ عَلى طلَلِ الماء كَما يُمْشى بِهِ عَلى جُدَدِ الْأَرْضِ وَأسْألُكَ بِاسْمِكَ الّذِي يَهْتَزُّ لَهُ عَرْشُكَ وَأسْألُكَ بِاسْمِكَ الَّذِي تَهْتَزُّ لَهُ اقْدامُ مَلائِكَتِكَ وَأسْألُكَ بِاسْمِكَ الَّذِي دَعاكَ بِهِ مُوْسى مِنْ جانِبِ الّطُورِ فاسْتَجَبْتَ لَهُ وألْقَيْتَ عَلَيْهِ مَحَبَّةً

ص:25

مِنْكَ وَ أسْألُكَ بِاسْمِكَ الذَّي غَفَرْتَ بِهِ لِمُحَمَّدٍ صلى الله عليه و آله ماتَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَ ما تَأخَّرَ وأتْمَمْتَ عَلَيْهِ نِعْمَتَكَ». سپس حاجت خود را بطلبد.

و نيز مستحب است در حال طواف بگويد:

«ألَّلهُمَّ إنَّي إلَيْكَ فَقِيرٌ و إنِّي خائِفٌ مُسْتَجِيرٌ فَلا تُغَيِّرْ جِسْمِي ولاتُبَدِّلْ اسْمِي».

وصلوات بر محمد صلى الله عليه و آله وآل محمد صلى الله عليه و آله بفرستد بخصوص وقتى كه به در خانه كعبه مى رسد، و بخواند اين دعا را:

ص:26

«سائِلُكَ فَقِيرُكَ مِسْكِينُكَ بِبابِكَ، فَتَصَدَّقْ عَلَيْهِ بِالْجَنَّةِ، ألَّلهُمَّ الْبَيْتُ بَيْتُكَ وَالْحَرَمُ حَرَمُكَ وَالْعَبْدُ عَبْدُكَ وَ هذا مَقامُ الْعائِذِبِكَ الْمُسْتَجِيرِ بِكَ مِنَ النَّارِ فَأعْتِقْنِى وَ وَالِدَيَّ وَأهْلِي وَ وُلْدي وَإخْوانِيَ الْمُوْمِنِينَ مِنَ النَّارِ يا جَوادُ يا كَريمُ».

و وقتى كه به حجر اسماعيل رسيد رو به ناودان، سر را بلند كند و بگويد:

«ألَّلهُمَّ أدْخِلْنِي الْجَنَّةَ و أجِرْنِي مِنَ النَّارِ

ص:27

بِرَحْمَتِكَ وَ عافِنِي مِنَ الْسُّقْمِ وَأوْسِعْ عَلَيَّ مِنَ الرِّزْقِ الْحَلالِ وَادْرَأْ عَنِّي شَرَّ فَسَقَةِ الْجِنِّ وَالْإنْسِ وَ شَرَّ فَسَقَةِ الْعَرَبِ وَالْعَجَمِ».

و چون از حجر بگذرد و به پشت كعبه برسد بگويد:

«ياذَا الْمَنِّ وَالطَّوْلِ ياذَا الْجُوْدِ وَالْكَرَمِ إنَّ عَمَلِي ضَعِيفٌ فَضاعِفْهُ لِي وَ تَقَبَّلْهُ مِنِّي إنَّكَ أنْتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ».

چون به ركن يمانى برسد دست به دعابردارد و بگويد:

«يااللَّهُ ياوَلِيَّ الْعافِيَةِ و خَالِقَ الْعافِيَةِ ورَازِقَ

ص:28

الْعافِيَةِ وَالْمُنْعِمُ بِالْعافِيَةِ وَالْمَنّانُ بِالْعافِيَةِ والمُتَفَضِّلُ بِالْعافِيَةِ عَلَيَّ وَ عَلى جَمِيع خَلْقِكَ يارَحْمنَ الدُّنْيا وَالآخِرَةِ وَ رَحِيمَهُما صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَارزقْنَا الْعافِيَةَ وَ تَمامَ الْعافِيَةِ وَ شُكْرَ الْعافِيَةِ في الدُّنْيا وَالآخِرَةِ يا أرْحَمَ الرَّاحِمينَ».

پس سر را به جانب كعبه بلند كند و بگويد:

«الْحَمْدُللَّهِ الَّذِي شَرَّفَكِ وَ عَظَّمَكِ وَالْحَمْدُللَّهِ الْذَّي بَعثَ مُحَمَّداً نَبِيّاً وَ جَعَلَ عَليّاً اماماً أللَّهُمَ

ص:29

اهْدِ لَهُ خِيارَ خَلْقِكَ وَ جَنِّبْهُ شِرارَ خَلْقِكَ».

وچون ميان ركن يماني و حجرالأسود برسد بگويد:

«رَبَّنا آتِنا فِي الْدُّنيا حَسَنَةً وَ فِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنا عَذابَ النَّارِ».

ص:30

2- نماز طواف بايد در مسجدالحرام و نزد مقام ابراهيم (1)خوانده شود و احتياط واجب آن است كه پشت مقام بجا آورد، به طورى كه سنگى كه مقام است بين او و خانه كعبه واقع شود. و بهتر است هر چه مى تواند نزديكتر بايستد (نه

ص:31

به طورى كه مزاحم ديگران باشد) و اگر به واسطه زيادى جمعيت نمى تواند پشت مقام نماز بخواند، در يكى از دو طرف آن، نزديك مقام بجا آورد.

مستحب است پس از نماز طواف، حمد و ثناى الهى را به جا آورده و صلوات بر محمد و آل محمد صلى الله عليه و آله بفرستد و از خداوند عالم طلب قبول نمايد و بگويد:

«اللَّهُمَّ تَقَبَّلْ مِنِّي وَلاتَجْعَلْهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنِّي،

ص:32

الْحَمْدُللَّهِ بِمَحامِدِهِ كُلِّها عَلى نَعْمآئِهِ كُلِّها حَتّى يَنْتَهِيَ الْحَمْدُ إلى ما يُحِبُّ وَ يَرْضى، ألَّلهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ والِ مُحمَّدٍ وَ تَقَبَّلْ مِنِّي وَطَهِّرْ قَلْبِي وَزَكِّ عَمَلِي».

ص:33

سعى بين صفا و مروه

پس از انجام نماز طواف، حاجى بايد هفت مرتبه فاصله دو كوه كوچك بين صفا و مَروه را، كه امروزه به صورت سالنى ساخته شده و كنار مسجدالحرام قرار دارد، بپيمايد.

1- سعى، بايد از صفا آغاز و به مروه ختم شود.

2- پيمودن فاصله صفا تا مروه يك مرتبه و برگشتن از مروه به صفا مرتبه دوم به حساب مى آيد، بنابراين هفت شَوطِ سعى، بر مروه به پايان مى رسد.

3- نشستن و استراحت كردن و رفع خستگى بر سعى و تقصير

ص:34

صفا و مروه و بين آن، جايز است و اگر در بين سعى باشد، بايد از همانجا كه سعى را قطع كرده ادامه دهد.

4- سعى بين صفا و مروه، لازم نيست با وضو و طهارت انجام شود، گرچه احتياط مستحب است.

5- سعى در طبقه دوّم اشكال دارد، چون بالاتر از كوه است.

مستحبات:

مستحب است پس از نماز طواف، و پيش از سعى، قدرى از آب زمزم بياشامد و بر سر و پشت و شكم

ص:35

خود بريزد و بگويد:

«ألَّلهُمَ اجْعَلْهُ عِلْماً نافِعاً وَ رِزْقاً واسِعاً وَ شِفاءً مِنْ كُلِّ داءٍ و سُقْمٍ».

سپس با آرامى دل و بدن، بالاى صفا رفته و به خانه كعبه نظر كند و به ركنى كه حجرالأسود در آن است رو نمايد و حمد و ثناى إلهى را بجا آورد و نعمتهاى إلهى را بخاطر بياورد، آنگاه اين أذكار را بگويد:

«اللَّهُ اكْبَرُ» هفت مرتبه.

«الحَمْدُللَّهِ» هفت مرتبه.

«لا الهَ الّا اللَّهُ» هفت مرتبه.

ص:36

«لا إلهَ الّا اللَّهُ وَحْدَهُ لاشَرِيْكَ لَهُ، لَهُ المُلْكُ وَ لَهُ الْحَمْدُ يُحْيِي وَيُميتُ وَ هُوَ حَىٌّ لايَمُوْتُ بِيَدِهِ الْخَيْرُ وَ هُوَ عَلى كُلِّ شَيْ ءٍ قَدِيْرٌ» سه مرتبه.

پس صلوات بر محمد و آل محمد صلى الله عليه و آله بفرستد.

سپس بگويد:

«الحَمْدُللَّهِ» صد مرتبه.

«سُبحانَ اللَّهِ» صد مرتبه.

و هنگام سعى مستحب است در قسمتى از فاصله صفا و مروه كه اكنون با خط و چراغ سبز رنگ مشخص شده «هَروَلَه» كند يعنى مانند شتر تند رود و از آنجا تا به مروه نيز ميانه (نه تند و نه كند)

ص:37

رود و در وقت برگشتن نيز به همان ترتيب برگردد و از براى زنها هروله نيست.

آنگاه كه از صفا مى آيد وقتى به محل هروله رسيد بگويد:

«بِسْمِ اللَّهِ وَبِاللَّهِ، وَاللَّهُ أكْبَرُ، وَ صَلَّى اللَّهُ عَلى مُحَمَّدٍ وَأهْلِ بَيْتِهِ، أللَّهُمَّ اغْفِرْ وَارْحَمْ وَ تَجاوَزْ عَمّا تَعْلَمُ انَّك أنْتَ الْأعَزُّ الْأجَلُّ الأكْرَمُ، وَاهْدِنِي لِلَّتِي هِيَ أقْوَمُ أللَّهُمَّ إنَّ عَمَلِي ضَعِيفٌ، فَضاعِفْهُ لِي وَ تَقَبَّلْهُ مِنِّي، أللَّهُمَّ لَك سَعْيي، وَبِكَ حَوْلِي وَ قُوَّتِي تَقَبَّلْ مِنِّي عَمَلِي يا مَنْ يَقْبَلُ عَمَلَ الْمُتَّقِينَ».

ص:38

و همين كه از محل هَروَله گذشت بگويد:

«ياذَا الْمَنِّ وَالْفَضْلِ وَالْكَرَمِ وَالْنَّعْماءِ والجُوْدِ اغْفِرْ لِي ذنُوْبِي، إنَّهُ لايَغْفِرُ الْذُّنُوبَ إلّاأنْتَ».

و هنگامى كه بر مروه رسيد [چنانچه ممكن است] آنچه را كه در صفا گفته شد بجا آورد و بخواند دعاهاى آنجا را به ترتيبى كه بيان شد.

و پس از آن بگويد:

«أللَّهُمَّ يا مَنْ أمَرَ بِالْعَفْوِ يا مَنْ يُحِبُّ الْعَفْوَ يا مَنْ يُعْطِي عَلَى الْعَفْوِ، يامَنْ يَعْفُو عَلَى الْعَفْوِ يا رَبَّ الْعَفْوِ، الْعَفْوَ الْعَفْوَ الْعَفْوَ».

و مستحب است در گريه كردن كوشش كند و خود

ص:39

را به گريه وادارد و در حال سعى دعا بسيار كند و بخواند اين دعا را:

«أللَّهُمَّ إنِّي أسْألُكَ حُسْنَ الْظَّنِّ بِك عَلى كُلِّ حالٍ وَصِدْقَ النِّيَّةِ في التَّوَكُّلِ عَلَيْكَ».

تقصير

1- حاجى پس از سعى، بايد تقصير كند؛ يعنى قدرى از ناخن يا موى سر يا صورت خود را بچيند، كه با اين عمل، اعمال عمره تمتّع به پايان مى رسد.

2- بعد از آنكه شخص محرم تقصير كرد هر

ص:40

چه به واسطه احرام بر او حرام شده بود حلال مى شود و مى تواند لباس احرام را از تن بيرون آورد.

3- پس از انجام عمره تمتّع، حاجيان در مكه مى مانند تا وقتى كه بار ديگر براى حج محرم شوند و به عرفات بروند. امروزه به جهت كثرت جمعيت و شلوغى راه كه احتمال نرسيدن به موقع به عرفات مى باشد، روز هشتم محرم مى شوند و شب عرفه به عرفات مى روند، هر چند اگر روز نهم مُحرم شوند و بروند و ظهر روز نهم در عرفات باشند مانع ندارد.

ص:41

احرام

اعمال حج نيز مانند اعمال عمره با احرام آغاز مى شود.

1- كيفيّت احرام حج، مانند احرام عمره است، با اين تفاوت كه درآنجابه نيت «عمره تمتّع» محرم مى شد و اكنون به نيّت «حج تمتع» محرم مى شود.

2- زمان احرام حج، بعد از اعمال عمره تمتّع است تا وقتى كه بتواند به وقوف در عرفات- ظهر روز نهم ذى حجه- برسد.

3- مكان احرام حج، شهر مكّه است، گرچه مستحب است در حجر اسماعيل يا نزد اعمال حج تمتّع (احرام- وقوف)

ص:42

مقام ابراهيم محرم شود.

4- تمام اعمال حج از احرام تا رمى جمرات از عبادات است و مانند نماز و ساير عبادات بايد به قصد قربت و اطاعت امر خداوند انجام شود.

5- وقتى كه انسان براى اعمال حج محرم شد تمام كارهايى كه در احرام عمره حرام بود، بر او حرام مى شود.

6- آنچه در احرام عمره مستحب است در احرام حج نيز مستحب است.

وقوف در عرفات

حاجى، پس از احرام در مكّه، بايد براى وقوف در عرفات روانه آنجا شود، و بنابر احتياط واجب از

ص:43

ظهر روز نهم ذى حجّه تا مغرب همان روز در عرفات بماند.

1- وقوف در عرفات و ساير اعمال حج- بجز طواف و نماز طواف- نياز به طهارت (وضو يا غسل) ندارد، ولى مستحب است.

2- در عرفات، كار ديگرى بجز بودنِ در آنجا واجب نيست، ولى مستحبات بسيارى دارد و از بهترين مكانها براى استجابت دعاست و بهترين دعاها در آن روز دعاى معروف اباعبدالله الحسين عليه السلام و امام زين العابدين عليه السلام است. (1)

ص:44

وقوف در مَشعر الحرام (1)

بعد از مغربِ روز نهم ذى حجّه حاجيان از عرفات خارج مى شوند و براى انجام عملى ديگر از اعمال حج به طرف مشعرالحرام حركت مى كنند.

1- وقتى كه حاجيان به مشعرالحرام رسيدند بنابر احتياط واجب بايد شب عيد قربان را تا اذان صبح براى اطاعت امر الهى در مشعر بمانند و از اذان صبح تا طلوع آفتاب را به نيّت وقوف در

ص:45

مشعرالحرام در آنجا باشند.

2- در مشعر، بجز ماندن در آنجا كار ديگرى واجب نيست گر چه مستحبّات بسيارى دارد و از جمله آنها، گفتن ذكر خداوند (1)و جمع آورى سنگريزه براى رمى جمرات است.

و نيز مستحب است اين دعا را بخواند:

«الَّلهُمَّ هذِهِ جُمَعُ، الَّلهُمَّ إنِّي أسْألُكَ أنْ تَجْمَعَ لِي فِيها جَوامِعَ الْخَيْرِ، الَّلهُمَّ لاتُؤْيِسْنِيْ مِنَ الْخَيْرِ الَّذِيْ سَألْتُكَ أنْ تَجْمَعَهُ لِي في قَلْبِي وَأطْلُبُ

ص:46

إلَيْكَ أنْ تُعَرِّفَنِي ماعَرَّفْتَ أوْلِياءَكَ فِي مَنْزِلِي هذا و أنْ تَقِيَنِي جَوامِعَ الشَرِّ».

و پس از نماز صبح اين دعا را بخواند:

«الَّلهُمَّ رَبَّ الْمَشْعَرِ الْحَرامِ فُكَّ رَقَبَتِي مِنَ النَّارِ وَأوْسِعْ عَلَيَّ مِنْ رِزْقِكَ الْحَلالِ وَادْرَأ عَنِّي شَرَّ فَسَقَةِ الْجِنِّ وَالْأِنْسِ، الَّلهُمَّ أنْتَ خَيْرُ مَطْلُوبٍ إلَيْهِ وَ خَيْرُ مَدْعُوٍّ وَ خَيْرُ مَسْؤولٍ وَ لِكُلِّ وافِدٍ جائِزَةٌ فَاجْعَلْ جائِزَتِي فِي مَوْطِنِي هذا أنْ تُقِيْلَنِي عَثْرَتِي وَ تَقْبَلَ مَعْذِرَتِي وَ أنْ تُجاوِزَ عَنْ خَطِيْئَتِي ثُمَّ اجْعَلِ التَّقْوى مِنَ الدُّنيا زادِي».

ص:47

رَمى جَمره عَقَبه

1- پس از طلوع آفتاب روز دهم ذى حجّه (عيد قربان) حجاج براى انجام بقيه اعمال حج از مشعرالحرام بيرون آمده و روانه منا (1)مى شوند.

اعمال روز عيد در مِنا عبارت است از:

رَمى جَمَره عَقَبه (2)قربانى

تراشيدن سر يا تقصير

2- در منا، سه ستون سنگى وجود دارد كه اوّلين اعمال روز عيد قربان در مِنا

ص:48

ستون، «جمره اولى» ودومين آنها، «جمره وُسطى» و سوّمى را «جمره عُقبى يا عَقَبه» مى نامند، اوّلين كار واجب در روز عيد قربان، زدن هفت عدد ريگ به جمره عقبه است.

3- هفت عدد ريگ بايد به ستون بخورد، ولى لازم نيست، پشت سر هم باشد، بنابراين اگر دو عدد به ستون بخورد و سومى نخورد و چهارمى بخورد، تنها سه عددى كه به ستون خورده به حساب مى آيد، و اگر شك كند هفت عدد خورده يا نه، بايد به قدرى بزند تا يقين كند هفت عدد به جمره خورده است.

4- سنگريزه هايى كه براى رمى استفاده مى شود، بايد اينگونه باشد:

ص:49

زياد بزرگ يا ريز نباشد، به اندازه اى باشد كه به آن، ريگ بگويند.

از منطقه حرم باشد، مثلًا مشعرالحرام، منا يا شهر مكّه.

خودش، يا ديگرى، بيش از اين براى رمى از آن استفاده نكرده باشد.

مباح باشد، (غصبى نباشد).

قربانى

1- پس از سنگ زدن به جمره عقبه، حجاج براى انجام يكى ديگر از واجبات حج، به قربانگاه رفته و يك شتر، يا گاو، يا گوسفند قربانى مى كنند.

2- لازم نيست خود انسان به قربانگاه برود، بلكه

ص:50

مى تواند به ديگرى نيابت بدهد تا از طرف او حيوانى را ذبح كند.

مستحبات قربانى

1- قربانى بسيار چاق باشد.

2- اگر قربانى، گاو يا شتر است، ماده باشد و اگر گوسفند است نر باشد.

3- خودش قربانى رابكشد، واگر نتواند بكشد، دست خود را بالاى دست كسى كه ذبح مى كند بگذارد.

4- در هنگام ذبح يا نحر اين دعا را بخواند:

«وَجَّهْتُ وَجْهِيَ لِلَّذِي فَطَرَ السَّماواتِ وَالْأَرْضَ حَنِيفاً مُسْلِماً وَ ما أنَا مِنَ المُشْرِكِينَ إنَّ صَلاتِي وَ نُسُكِي وَ مَحْيايَ وَ مَماتِي لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِين لا

ص:51

شَرِيكَ لَهُ وَ بِذلِكَ امِرْتُ وَأنا مِنَ المُسْلِمِيْنَ، الَّلهُمَّ مِنْكَ وَلَكَ بِسْمِ اللَّهِ وَاللَّهُ أكْبَرُ، الَّلهُمَّ تَقَبَّلْ مِنِّي».

حلق (1)يا تقصير

1- پس از قربانى، حاجى بايد سر را بتراشد، يا مقدارى از ناخن يا موى خود را بچيند.

2- با انجام اين عمل، تمام محرمات احرام بر او حلال مى شود، بجز حرام بودن زن ومرد بر يكديگر و استفاده از بوى خوش، كه آنها هم با انجام بقيه اعمال حلال خواهد شد. بنابراين، پس از تراشيدن

ص:52

سر يا تقصير، مردان محرم مى توانند لباس احرام را بيرون آورده و لباس معمولى خود را بپوشند.

3- كسانى كه سال اوّل حج آنهاست بنابر احتياط واجب (1)بايد سر بتراشند و تقصير كفايت نمى كند، ولى افرادى كه بار اوّل آنها نيست، مى توانند تقصير كنند يا سر بتراشند.

4- بانوان بايد تقصير كنند.

5- محل حَلق يا تقصير، مِنا است.

مستحب است هنگام حلق اين دعا را بخواند:

«أللَّهُمَّ أعْطِني بِكُلِّ شَعْرَةٍ نُوراً يَوْمَ الْقِيامَةِ».

ص:53

پس از انجام اعمال مِنا در روز عيد قربان، حاجى بايد براى انجام پنج عمل از اعمال حج به مكّه برگردد، ولى مى تواند در مِنا بماند براى بقيه اعمالى كه در مِنا شبهاى يازدهم و دوازدهم و روزهاى يازدهم و دوازدهم انجام مى شود و بعد از ظهر روز دوازدهم به مكّه بيايد. چون وقت انجام اين اعمال تا پايان ماه ذى حجّه است.

اعمال مكّه عبارتند از:

طواف حج نماز طواف حج سعى بين صفا و مروه طواف نساء (1)نماز طواف نساء

اعمال مكه

ص:54

1- كيفيت طواف و نماز و سعى در اعمال حج، همانگونه است كه در اعمال عمره گذشت و تنها در نيّت با هم تفاوت دارد.

2- طواف نساء و نماز آن، اختصاص به مردان ندارد، بلكه بر تمام كسانى كه حج (1)به جا مى آورند، واجب است.

3- پس از انجام طواف حج و نماز آن و سعى، بوى خوش هم حلال مى شود، و بعد از انجام طواف نساء و نماز آن، زن بر مرد و مرد بر زن كه به واسطه احرام، حرام شده بود، حلال مى شود.

ص:55

بيْتوته در مِنا

1- يكى ديگر از واجبات حج، بيتوته (ماندن در شب) به منا است.

1- تمام حجاج؛ چه آنها كه براى اعمال بعد از مِنا به مكه رفته اند وچه آنها كه به مكه نرفته اند و در مِنا مانده اند، بايد شب يازدهم ذى حجه و شب دوازدهم، از اوّل تا نصف شب (1)، با قصد قربتْ و به عنوان يكى از اعمال حج، در منا باشند، بنابراين، آنها كه به مكه رفته اند، بايد قبل از غروب به منا برگردند.

بيْتوته در مِنا- رَمْى جمرات

ص:56

رمى جمرات سه گانه

1- در روز يازدهم و دوازدهم ذى حجّه، حجّاج بايد به هر يك از سه ستون هفت عدد سنگ بزنند.

2- وقت رمى، از طلوع آفتاب تا غروب است، چه در روز عيد يا در روزهاى يازدهم و دوازدهم.

3- كيفيّت رمى، همانگونه است كه در رمى جمره عقبه، گفته شد.

4- ترتيب رمى، ابتدا بايد به جمره اولى سنگ بزند و سپس به وُسطى و بعد از آن به جمره عقبه.

5- در روز دوازدهم ذى حجّه، بعد از ظهر، حجاج مى توانند از منا خارج شوند.

پس از بازگشت از منا كسانى كه در ايام گذشته، اعمال مكه را بجا نياورده اند، بايد تا پايان ذى الحجه، اين اعمال را بجا آورند، و هر چه زودتر انجام دهند، بهتر است.

ص:57

برخى از مستحبات مكه

1- زياد ذكر خدا گفتن و خواندن قرآن.

2- خواندن يك دور قرآن.

3- خوردن از آب زمزم و خواندن دعاى آن

4- نگاه به كعبه.

5- در هر شبانه روز ده مرتبه طواف كردن؛ در اول شب سه طواف، و در آخر شب سه طواف، و پس از اذان صبح دو طواف، و بعد ازظهر دو طواف.

6- هنگام توقف در مكه به تعداد سيصد و شصت مرتبه طواف كند و اگر اين مقدار نشد پنجاه و دو مرتبه و اگر آن هم ممكن نشد هر مقدارى كه بتواند.

طواف مُستحب

1- يكى از اعمال مستحب در مكّه، طواف است.

ساير مُستحبّات مكّه

ص:58

2- طواف مستحب با طواف واجب فرقى ندارد و بجا آوردن نماز آن نيز مستحب است.

3- نماز طواف مستحب، لازم نيست نزد مقام ابراهيم خوانده شود، بلكه در هر جاى مسجدالحرام جايز است، بخصوص در موقع ازدحام، مناسب است مراعات ديگران را بنمايند.

طواف وِداع

1- براى كسى كه مى خواهد از مكّه بيرون رود مستحب است طواف وداع انجام دهد.

2- طواف وداع نيز هفت شوط است و انجام نماز آن هم مستحب است.

3- مستحب است كه از خداوند متعال توفيق مراجعت را بطلبد.

ص:59

تذكرات بعثه مقام معظّم رهبرى

1- اعمال و مناسك را به طور دقيق با مطالعه و شركت در جلسات روحانيون محترم كاروانها فراگيريد و به هيچ عملى بدون راهنمايى آنان دست نزنيد چه بسا كه خداى نخواسته با سهل انگارى، عملتان باطل شود و نتوانيد آن را تا آخر جبران كنيد و ممكن است به احرام باقى بمانيد و در برگشت موجب زحمت خود و نزديكان خويش شويد.

2- زائران محترم هنگام برپايى نمازِ جماعت حتماً در نمازهاى جماعت شركت كرده، و با هيچ عذرى از مسجد خارج نشوند و براى حفظ چهره زيباى اخوّت و جماعتِ اسلامى از نظاره گر بودن جداً

ص:60

پرهيز نموده، همچنين هنگام نماز از جلو نمازگزاران عبور نكنند.

3- در خواندنِ ادعيه و زيارات، صدا را بلند ننموده با متانت و وقار و با حضور قلب زيارت و دعا بخوانند.

4- نمازهاى واجب و يا مستحبّى خود را در مسجدالنبى صلى الله عليه و آله بخوانند و به خاطر حفظ قداستِ تشيّع از اقامه نماز در كنار قبرستان بقيع خوددارى فرمايند.

5- خواهران گرامى در حرمين شريفين و در پايگاه وحى و نزولِ قرآن حجاب اسلامى را كاملًا مراعات نموده، مراقب باشند هم اينك كه به زيارتِ فاطمه اطهر عليها السلام مشرف شده اند از آن حضرت الگو گرفته، و خداى ناكرده با رفتارِ خود موجبات نارضايتى پاره تن پيامبر صلى الله عليه و آله را فراهم نياورند.