نام كتاب: گزيده مناسك حج
نويسنده: معاونت آموزش و پژوهش
موضوع: احكام و مناسك
زبان: فارسى
تعداد جلد: 1
ناشر: نشر مشعر
مكان چاپ: تهران
سال چاپ: 1387
نوبت چاپ: 1
ص:1
ص:2
ص:3
ص:4
ص:5
دستيابى آسان به مناسك حج و احكام شرعى و انتقال صحيح آن به زائران حرم الهى، از امورى است كه ضرورت آن از بيان، بى نياز است. دقت و اهميت مسايل حج از سويى، و كثرت فتاوى و نظرات، از سوى ديگر، بر اهميت امر مى افزايد.
در اين راستا، تدوين مجموعه هايى كه مسايل مورد ابتلا و اختلاف را در برداشته باشد و با حجم كم، احكام را، مورد اهتمام اين معاونت قرار گرفته است.
اين كتاب مجموعه اى است از مهمترين
ص:6
مسايل حج كه به صورت معمول، بيشتر مورد ابتلاى روحانيون محترم كاروان و حج گزاران، واقع مى گردد.
مسايل اين مجموعه، از مناسك محشاى حج (آخرين چاپ 1387) برگرفته شده و حواشى برخى مراجع معظم نيز بدان افزوده شده و سعى شده است كه فتاوى و آراى مورد اختلاف را با اختصار، مبيّن سازد.
بدون شك، نظرات روحانيون محترم، در رفع نواقص و ارتقاى كمى و كيفى آن مؤثر خواهد بود.
معاونت آموزش و پژوهش
بعثه مقام معظم رهبرى
ص:7
33
1- نمى تواند نايب شود و حج او باطل است؛ آيات عظام: امام خمينى، خامنه اى و نورى.
2- در هر صورت اگر نايب شد، حج نايب صحيح و ذمه منوبٌ عنه برئ مى شود؛ آيات عظام: بهجت، تبريزى، خويى، سيستانى، فاضل، مكارم و وحيد.
3- محل اشكال است، عالم باشد يا جاهل؛ آيةاللَّه گلپايگانى و آيةاللَّه صافى.
تذكر: آيات عظامى كه قائل به صحت حج شده اند، نسبت به صحت اجاره و بطلان آن تفصيلاتى دارند كه بايد به مناسك ايشان مراجعه شود.
ص:8
«2»
124(1)
1- محل اشكال است: امام خمينى.
2- صحيح و كافى است؛ آيات عظام: گلپايگانى، بهجت، تبريزى، خويى، فاضل، سيستانى، وحيد و مكارم.
3- اگر عذر او منجر به نقص بعضى از اعمال حج نشود، نيابت او صحيح است؛ آيةاللَّه خامنه اى؛ و اگر موجب نقص شود محل اشكال است؛ آيةاللَّه نورى.
4- در بعضى صور، حج او از منوب عنه كفايت مى كند؛ آيةاللَّه صافى.
5- در عمره و حج واجب اگر هنگام محرم شدن اطمينان داشته باشد كه مى تواند اعمال اختيارى را انجام دهد، نيابتش صحيح و از منوب عنه كفايت مى كند، هرچند در اثناى عمل از انجام عمل اختيارى
______________________________
ص:9
معذور شود و در عمره و حج مستحب نيابت معذور اشكال ندارد؛ آيةاللَّه زنجانى.
«3»
كسى كه حج بر او مستقر شده است و اكنون قدرت بدنى بر انجام حج ندارد، با ياس از بهبودى، بايد براى انجام حج نايب بگيرد.
«4»
103
1- واجب است فوراً با يأس از خوب شدن؛ آيات عظام: بهجت، خويى، زنجانى و سيستانى.
2- واجب است بنابر احتياط با يأس؛ آيةاللَّه تبريزى.
3- مطابق احتياط است ولو با اميد زوال عذر؛ آيةاللَّه صافى و آيةاللَّه گپايگانى.
4- واجب نيست؛ آيات عظام: امام خمينى، خامنه اى، مكارم، فاضل، نورى.
ص:10
5- وجوب استنابه محل اشكال است اگر چه احوط استنابه است؛ آيةاللَّه وحيد.
«5»
106
1- نايب بايد رعايت نظر مرجع خودش را بنمايد ولى اگر به گونه اى خاص اجير شده، جمع كند بين وظيفه خود و آن گونه خاص؛ آيات عظام: امام خمينى، خامنه اى، صافى، گلپايگانى، فاضل، مكارم و نورى.
2- در نيابت از زنده، فى الجمله احتياط كند و در نيابت از ميت به تقليد خويش عمل كند؛ آية اللَّه بهجت.
3- اگر منوب عنه زنده باشد، نايب بايد طبق تقليد وى عمل كند و همچنين اگر مرده باشد و وصيت نموده باشد و بنابر احتياط رعايت وظيفه ورثه را هم بنمايد؛ و اگر وصيت نكرده، نايب به تقليد خود عمل كند و رعايت وظيفه ورثه را هم بنمايد؛ آية اللَّه تبريزى و آية اللَّه خويى.
4- بايد طبق تقليد خود عمل كند ولى اگر اجير
ص:11
شده باشد كه طبق نظر منوب عنه عمل كند، بايد عمل كند مگر با يقين به فساد عمل؛ آية اللَّه سيستانى.
5- در اعمال حج علاوه بر نظر مرجع تقليد خودش بايد نظر مرجع منوب عنه و نايب گيرنده را نيز رعايت كند؛ آيةاللَّه زنجانى.
ص:12
ص:13
2/ 184
1- بنابر احتياط در كمتر از يك ماه به قصد رجا آورده شود؛ امام خمينى.
2- مى تواند، قبل از عمره تمتّع يا بعد از حجّ تمتع، عمره مفرده به جا آورد و بين اين دوعمره، فاصله معتبر نيست؛ آيات عظام: خويى، فاضل، وحيد و نورى.
3- در اعتبار فاصله بين عمره تمتع و عمره مفرده اشكال است و احتياط نبايد ترك شود. آيةاللَّه تبريزى؛ و اما انجام عمره مفرده بين عمره تمتّع و حج، موجب بطلان عمره تمتع مى شود؛ آيةاللَّه سيستانى.
4- فاصله شرط نيست؛ آيةاللَّه گلپايگانى؛ فاصله شرط نيست و نيز بين عمره تمتع و حج، انجام عمره
ص:14
مفرده جايز است؛ آيةاللَّه بهجت.
5- مى تواند قبل از عمره تمتّع يا بعد از حج تمتّع و گذشتن روز سيزدهم، عمره مفرده به جا آورد و بين اين عمره و اعمال حج يا عمره، فاصله معتبر نيست؛ آيةاللَّه زنجانى.
6- اگر هردو را براى خود انجام مى دهد، در عمره مفرده بعد از حج تمتّع، قصد رجا نمايد؛ آيةاللَّه صافى.
«7»
184
1- فاصله معينى بين دو عمره مفرده شرط نيست؛ آيات عظام: بهجت، زنجانى، گلپايگانى و نورى؛ ولى بنابر احتياط در هر ماه فقط يك عمره براى خود مى تواند به جا آورد؛ ولى به جا آوردن عمره براى غير خود، هر نفر يك عمره جايز است؛ آيةاللَّه خامنه اى.
2- بنابر احتياط در كمتر از يك ماه، به قصد رجاء آورده شود؛ امام خمينى.
3- فاصله يك ماه شرط نيست، بلكه در هر ماه
ص:15
قمرى مى توان يك عمره انجام داد؛ آيات عظام: تبريزى، خويى، سيستانى، صافى، فاضل و مكارم.
4- در هر ماه مستحب است، و بنابر احتياط، انجام دو عمره به قصد خود يا به قصد يك نفر جايز نيست، مگر دومى به قصد رجاء آورده شود؛ آيةاللَّه وحيد.
ص:16
ص:17
«8»
941
1- محل احرام حج، بنابر احتياط واجب مكه قديم است؛ آيات عظام: بهجت، خويى و تبريزى؛ در صورت امكان بنابر احتياط، مكه قديم است؛ آيةاللَّه صافى.
2- محل احرام حج، شهر مكه است هرجا باشد ...
گرچه در محله هاى تازه ساز؛ آيات عظام: امام خمينى، گلپايگانى، خامنه اى، زنجانى، فاضل، وحيد و نورى.
3- در قسمت هاى جديد شهر مكه جايز است، ولى در مناطقى كه جزو حرم نيست، جايز نيست؛ آيةاللَّه سيستانى؛ بيرون از حرم خالى از اشكال نيست؛ آيةاللَّه مكارم.
ص:18
«9»
202 تا 205 و 220
1- بنابر احتياط واجب، داخل مسجد، احرام صورت گيرد؛ آيات عظام: امام خمينى، سيستانى، فاضل و نورى.
2- واجب است احرام، داخل مسجد شجره باشد؛ آيةاللَّه خامنه اى.
3- احرام، واجب است داخل مسجد و احتياطاً(1) در مسجد قديمى صورت گيرد؛ آيةاللَّه بهجت.
4- احرام از داخل مسجد، مستحب است و در محاذى مسجد از طرف چپ يا راست كفايت مى كند و ...؛ آيات عظام: گلپايگانى، صافى و مكارم؛ و احتياط واجب آن است كه از پشت مسجد قديم احرام نبندند؛ آيةاللَّه تبريزى.
______________________________
ص:19
5- بايد در مسجد فعلى، نيت احرام حج يا عمره را از قلب خود بگذراند، ولى گفتن تلبيه واجب، در كلّ منطقه ذوالحليفه كافى است؛ آيةاللَّه زنجانى.
6- جواز احرام از منطقه ذوالحليفه؛ آيةاللَّه خويى و آيةاللَّه وحيد.
«10»
253 و 254
1- اگر نذر كند از محلى كه پيش از ميقات است احرام ببندد، جايز است و بايد از همان جا محرم شود ...؛ آيات عظام: امام خمينى، بهجت، تبريزى، خامنه اى، خويى، گلپايگانى، صافى، مكارم، وحيد و نورى.
2- اگر بداند مستلزم ارتكاب حرام مى شود- مانند استظلال- انعقاد نذر، مورد اشكال است؛ آيةاللَّه سيستانى؛ بلى اگر بداند براى احرام عمره تمتع نمى تواند به يكى از مواقيت معروفه برود، نذر اشكال ندارد و معصيت هم نكرده است، ولى احتياط آن است كه در ادنى الحل، تجديد احرام كند و در هر صورت،
ص:20
كفّاره استظلال را بايد بدهد؛ آيةاللَّه فاضل.
3- اگر از يكى از مواقيت پنج گانه، يا از نزديكى هاى آن مى گذرند، نمى توانند از غير مواقيت محرم شوند، حتى با نذر، و اگر از آنجا نمى گذرند، قبل از حرم هركجا محرم شوند، كافى است و نيازى به نذر نيست؛ آيةاللَّه زنجانى.
«11»
253
1- اگر نذر زن، مزاحم حق شوهر نباشد، اجازه لازم نيست؛ آيات عظام: تبريزى، خويى، سيستانى، مكارم و در هر صورت، بنابر احتياط واجب، نذر وضعاً منعقد مى شود؛ آيةاللَّه بهجت.
2- نذر زن، بايد با اذن شوهر باشد؛ آيات عظام: امام خمينى، گلپايگانى، صافى و نورى؛ ولى اجازه در سفر كفايت، از اذن در نذر مى كند؛ آيةاللَّه فاضل.
3- اگر شوهر حضور دارد، بايد بنابر احتياط، نذر زن با اجازه او باشد؛ آيةاللَّه خامنه اى.
ص:21
4- با توجه به مسأله قبل، اين مسأله موضوع ندارد؛ آيةاللَّه زنجانى.
«12»
305
1- لازم نيست، ولى با قصد انجام محرماتى كه عمره يا حج را باطل مى كند، احرام باطل بلكه غير ممكن است؛ آيات عظام: امام خمينى، فاضل و نورى.
2- لازم نيست، ولى بايد قصد انجام چيزى كه احرام را باطل مى كند نداشته باشد؛ آيةاللَّه خامنه اى.
3- قصد ترك (1) جميع محرّمات لازم است؛ آيات عظام: گلپايگانى، بهجت، صافى و مكارم.
4- عزم بر ترك محرّمات، از اول تا آخر احرام معتبر نيست؛ آيةاللَّه تبريزى.
5- لازم نيست، مگر نسبت به جماع كه اگر در
______________________________
ص:22
حين احرام عمره مفرده قصد داشته و يا ترديد داشته باشد كه قبل از فارغ شدن از سعى، با همسر خود نزديكى كند، احرامش باطل است؛ آيةاللَّه زنجانى؛ و بنابر مشهور با قصد محرّماتى كه حج يا عمره را باطل مى كند، احرام باطل است؛ آيةاللَّه خويى و آيةاللَّه سيستانى.
6- لازم نيست مگر محرّماتى كه عمره يا حج را باطل مى كند كه با قصد انجام آن و يا ترديد در انجام آن، احرام منعقد نمى شود؛ آيةاللَّه وحيد.
«13»
300
1- جايز است؛ آيات عظام: امام خمينى، بهجت، خويى، خامنه اى، وحيد، فاضل، مكارم، نورى، سيستانى و تبريزى؛ اگر به صورت يقه پيراهن در نيايد، جايز است؛ آيةاللَّه صافى و آيةاللَّه گلپايگانى.
2- گره زدن و بستن لبه هاى جامه احرام مردان با
ص:23
هر وسيله تا لزوم نداشته باشد، جايز نيست؛ آيةاللَّه زنجانى.
توجه: گره زدن ازار به گردن، طبق نظر اكثر مراجع، بنا بر فتواى يا احتياط، جايز نيست.
«14»
299
1- جايز است؛ آيات عظام: امام خمينى، خامنه اى فاضل، مكارم، وحيد و نورى؛ اگر به صورت يقه در نيايد؛ آيةاللَّه گلپايگانى و آيةاللَّه صافى.
2- بنابر احوط ازار مطلقاً گره زده نشود و گره زدن ردا نيز بنابر احتياط، جايز نيست؛ آيات عظام: خويى، بهجت، تبريزى و سيستانى.
3- در غير ضرورت، جايز نيست؛ آيةاللَّه زنجانى.
«15»
491
1- جايز است؛ آيات عظام: تبريزى، سيستانى،
ص:24
خامنه اى، گلپايگانى، صافى، فاضل، وحيد و مكارم.
2- بنابر احتياط جايز نيست؛ آيات عظام: امام خمينى، بهجت، خويى و نورى.
3- بايد از پوشيدن هميان و كمربند پرهيز نمود، ولى در صورت لزوم جايز است؛ آيةاللَّه زنجانى.
«16»
492
1- اشكال ندارد؛ آيات عظام: تبريزى، خامنه اى، زنجانى، سيستانى، صافى، فاضل، گلپايگانى، وحيد و مكارم.
2- بنابر احتياط جايز نيست؛ آيات عظام: امام خمينى، بهجت، خويى و نورى.
«17»
387 به بعد
1- جايز است بدون قصد زينت؛ آيات عظام:
ص:25
بهجت، تبريزى، خامنه اى، خويى، سيستانى، وحيد و مكارم.
2- احتياط در ترك است اگرچه بدون قصد زينت باشد؛ آيات عظام: امام خمينى، فاضل و نورى.
3- جايز نيست مطلقاً؛ آيةاللَّه گلپايگانى و آيةاللَّه صافى.
4- جايز است بدون زمينه آرايش و بدون قصد زينت؛ آيةاللَّه زنجانى.
«18»
484
1- استظلال در شب جايز است؛ آيات عظام: امام خمينى، بهجت، گلپايگانى، صافى، فاضل و نورى.
2- در صورت تحفّظ از سرما، باران، باد و گرما، جايز نيست؛ آيةاللَّه خويى.
3- احتياط، ترك تظليل در شب هاى بارانى و سرد است، مگر اين كه موجب حرج باشد، كه در صورت اضطرار اشكال ندارد، ليكن كفاره ساقط نيست؛ آيةاللَّه خامنه اى.
ص:26
4- جايز است، مگر در شب هاى بارانى كه بايد كفاره بدهد؛ آيةاللَّه مكارم.
5- استظلال در شب بنابر احتياط، حرام است؛ آيةاللَّه تبريزى و آيةاللَّه وحيد.
6- جايز نيست، مگر در صورت مشقت شديد يا تزاحم با واجب مهم تر يا واجبى كه اهميت آن با ترك استظلال مساوى است يا اندكى كمتر است؛ آيةاللَّه زنجانى.
7- جايز است مگر در شب بارانى كه كفّاره دارد و بنابر احتياط واجب، جايز نيست؛ آيةاللَّه سيستانى.
«19»
438، 490، 509 و 510
1- جايز است؛ آيات عظام: امام خمينى، گلپايگانى، صافى، فاضل، مكارم، وحيد و نورى.
2- بنابر احتياط هنگام تردّد جايز نيست؛ آيات عظام: تبريزى، سيستانى و خامنه اى؛ مگر در مكه قديم؛ آيةاللَّه خويى.
ص:27
3- احتياط واجب، ترك سايه انداختن است در وقت تردّد براى حوائج غيرخانه و خيمه و غير آنها، چه در مكه و چه در عرفات و منى؛ آيةاللَّه بهجت.
4- حركت در زير سايبان متحرك، مانند چتر و ماشين مسقّف، بر مرد محرم جايز نيست، ولى حركت در سايه سايبان هاى ثابت، مانند خيمه، منزل و مسجد بلكه تونل هاى كوتاه مانعى ندارد و اگر هوا آفتابى و بارانى نباشد مى تواند از تونل هاى طولانى نيز بگذرد؛ آيةاللَّه زنجانى.
«20»
472
1- جايز است؛ آيات عظام: امام خمينى، مكارم، فاضل، وحيد و نورى.
2- بنابر احتياط جايز نيست؛ آيات عظام: بهجت، خامنه اى، تبريزى، سيستانى؛ تا دخول مكه متيقن سابق كه در اين فرض جايز است؛ آيةاللَّه خويى.
3- جايز نيست؛ آيةاللَّه زنجانى.
ص:28
ص:29
«21»
656
1- حد طواف در همه اطراف، بين كعبه و مقام ابراهيم است؛ امام خمينى؛ و با معسوريّت و مشقّتِ يافتن وقت خلوت، در دورتر از اين حدّ هم با ملاحظه الأقرب فالأقرب صحيح است؛ آيةاللَّه بهجت؛ و در طرف حجر اسماعيل، مطاف ضيق نمى شود؛ آيةاللَّه فاضل.
2- در فرض امكان، بنابر احتياط، در محدوده كعبه و مقام باشد و در صوت ازدحام، در خارج از اين محدوده هم كافى است؛ آيةاللَّه تبريزى.
3- دورتر از اين حد هم صحيح است؛ آيات عظام: خويى، خامنه اى، سيستانى، وحيد، مكارم و نورى؛ تا
ص:30
جايى كه متصل به جمعيت طواف كننده باشد؛ آيةاللَّه گلپايگانى و آيةاللَّه صافى.
4- در ايامى از سال- مانند ايام شلوغ حج- كه طواف در محدوده براى معمول مردم مشقت شديد دارد، طواف حدّى ندارد و طواف خارجِ مقام هم صحيح است؛ ولى در غير اين ايّام محدوده طواف، مقدار فاصله مقام و كعبه است و در سمت ديوار حجر اين مقدار از بيرون ديوار محاسبه مى شود و كسى كه نمى تواند، نايب مى گيرد و اگر نمى تواند نايب بگيرد، مى تواند در فاصله دورتر طواف كند؛ آيةاللَّه زنجانى.
«22»
668
1- در صورت عدم امكان طواف در طبقه اول، با رعايتِ الأقرب فالأقرب، طواف در طبقه دوم كفايت مى كند؛ آيةاللَّه بهجت.
2- احتياط واجب اين است كه آنها را از طبقه دوم طواف دهند و نايب هم برايشان بگيرند؛ آيةاللَّه تبريزى.
ص:31
3- كسانى كه نمى توانند در پايين ولو به وسيله حمل توسط شخص ديگر، طواف كنند، بايد نايب بگيرند؛ و احوط آن است كه خودشان هم در طبقه دوم طواف نمايد؛ آيةاللَّه خامنه اى.
4- چنانچه احراز شود كه طبقه دوم بالاتر از كعبه است، طواف از بالا كفايت نمى كند و بايد نايب بگيرند و احتياط لازم نيست؛ و چنانچه مطلب مشكوك باشد، بايد احتياطاً بين طواف از بالا و نايب گرفتن از پايين، جمع نمايند؛ آيةاللَّه سيستانى.
5- بايد از كسى بخواهد او را در محدوده مقام- ولو با دوش گرفتن- طواف دهد، و اگر از كمك گرفتن عاجز است، يا برايش مشقت شديد دارد، براى طواف در محدوده نايب مى گيرد و بنابر احتياط مستحب خود نيز در طبقه دوم طواف داده مى شود، لكن اگر نمى تواند نايب بگيرد يا مشقت شديد دارد طواف در طبقه دوم كافى است؛ آيةاللَّه زنجانى.
6- اين افراد بايد در طبقه دوم طواف داده شوند و بنابر احتياط واجب نايب هم گرفته تا براى آنان در صحن مسجدالحرام طواف نمايد؛ آيةاللَّه صافى.
ص:32
7- چنانچه كعبه مقدسه از طبقه دوم پايين تر باشد، احتياط واجب آن است كه علاوه بر اينكه در طبقه دوم طواف داده مى شوند، استنابه هم بنمايد؛ آيت اللَّه فاضل.
8- در اين گونه موارد كه راهى جز اين نيست طواف در طبقه بالا كفايت مى كند؛ آيةاللَّه مكارم.
9- طواف در طبقه فوقانى صحيح نيست و اين قبيل افراد بايد به وسيله كول گرفتن طواف خود را انجام بدهند و اگر ممكن نشد، لازم است براى طواف خود نايب بگيرند؛ آيةاللَّه نورى.
«23»
609 و 610
1- بنابر احتياط اجتناب شود؛ آيات عظام: امام خمينى، بهجت، تبريزى، خويى، سيستانى، گلپايگانى، فاضل، نورى و صافى.
2- مانعى ندارد؛ آيةاللَّه خامنه اى و آيةاللَّه زنجانى
3- معفو نيست؛ آيةاللَّه وحيد و آيةاللَّه مكارم
ص:33
«24»
608- 610
1- مانعى ندارد؛ آيات عظام: بهجت، تبريزى، خويى، خامنه اى، سيستانى، زنجانى، مكارم؛ در صورت جهل به مسأله؛ آيةاللَّه فاضل.
2- بنابر احتياط جايز نيست؛ آيات عظام: امام خمينى، گلپايگانى، صافى، فاضل و نورى.
3- جايز نيست؛ آيةاللَّه وحيد
«25»
671
1- جايز است؛ آيات عظام: امام خمينى، سيستانى، تبريزى، خويى، خامنه اى، وحيد، زنجانى و مكارم.
2- بنابر احتياط جايز نيست؛ آيات عظام: بهجت، صافى، فاضل، گلپايگانى.
3- جايز نيست؛ آيةاللَّه نورى.
ص:34
«26»
670
1- جايز است؛ آيات عظام: امام خمينى، تبريزى، خامنه اى، خويى، زنجانى، سيستانى، وحيد و مكارم.
2- بنابر احتياط جايز نيست؛ آيات عظام: بهجت، صافى، فاضل، گلپايگانى و نورى.
«27»
1- لازم است؛ آيات عظام: تبريزى، خويى، سيستانى، صافى، فاضل و گلپايگانى؛ بنابر احتياط لازم است؛ آية اللَّه بهجت و آية اللَّه مكارم.
2- لازم نيست: آيات عظام: امام خمينى، خامنه اى و نورى.
3- لازم است مگر آن كه بعد از احرام حج متوجه شده باشد؛ آية اللَّه زنجانى.
ص:35
با توجه به اين كه قطع، زياده و نقصان در طواف، در اعمال زائران بسيار اتفاق مى افتد، آشنايى با موارد مختلف و احكام آن حائز اهميّت است.
«28»
711 و 712
1- قطع طواف واجب بدون عذر، مكروه است؛ و احوط (استحبابى) آن است كه از قطع كردنى كه به فوت موالات عرفيه منجر شود، اجتناب شود؛ آيات عظام: امام خمينى، تبريزى، خامنه اى، فاضل و نورى.
2- قطع طواف واجب بدون عذر و به مجرد خواهش نفس، در صورتى كه موالات فوت شود، بنابر احتياط جايز نيست؛ آيةاللَّه بهجت.
3- بنابر احتياط واجب، جايز نيست؛ آيةاللَّه مكارم.
4- بدون عذر جايز نيست؛ آيةاللَّه گلپايگانى و آيةاللَّه صافى؛ غير از مواردى كه در مناسك ذكر شده است؛ آيةاللَّه زنجانى.
ص:36
5- براى عيادت مريض يا قضاى حاجت خود و ديگران جايز است؛ آيةاللَّه وحيد.
«29»
قطع طواف مستحب، مطلقا جايز است.
«30»
722
1- اشكال دارد؛ امام خمينى؛ مگر اينكه جاهل قاصر باشد؛ آيةاللَّه سيستانى.
2- در هر صورت اگر قطع كرد، طواف دوم مجزى است؛ آيات عظام: بهجت، خامنه اى، زنجانى، فاضل، مكارم و نورى؛ و اگر بعد از شوط چهارم بوده نقصان طواف قطع شده را به جا آورد و نماز آن را نيز بخواند؛ آيةاللَّه گلپايگانى و آيةاللَّه صافى.
3- اگر بدون عذر از مطاف خارج شود، طواف دوم را به قصد اعم از اتمام و اعاده بجا آورد و كافى است؛ آيةاللَّه وحيد.
ص:37
«31»
722
1- با زوال موالات- بر طبق نظر همه مراجع- از سرگيرى طواف به صحت طواف دوم اشكالى وارد نمى كند، فقط طبق نظر آية اللَّه صافى و آية اللَّه گلپايگانى، اگر قطع بعد از چهار دور بوده، نقصان طواف قبل را با نمازش بجا آورد.
قطع طواف بر دو گونه است:
الف: بدون عذر
ب: با عذر
«32»
713
1- قبل از انجام منافى و بهم خوردن موالات:
اتمام مى كند: همه مراجع.
بعد از فعل منافى و بهم خوردن موالات:
ص:38
1- قبل از چهار دور، اعاده مى كند؛ و بعد از اتمام چهار، بنابر احوط، اتمام و اعاده مى كند؛ آيات عظام:
امام خمينى، صافى، مكارم و نورى و نيز كفايت مى كند كه يك طواف كامل به نيت تمام و اتمام بجا آورد؛ آيةاللَّه وحيد.
2- مطلقاً بايد اعاده كند؛ آية اللَّه بهجت، آية اللَّه زنجانى.
3- قبل از چهار دور، اعاده مى كند و بعد از چهار، اتمام و احتياطاً اعاده مى كند؛ آية اللَّه گلپايگانى.
4- اگر قبل از نصف بدون عذر از مطاف خارج شود، طوافش باطل است، و اگر موالات فوت نشود، يا خروجش بعد از نصف باشد، بنابر احتياط، اتمام و اعاده كند؛ آية اللَّه تبريزى و آية اللَّه خويى.
5- اگر از مطاف خارج شود و به كارى مشغول شود كه صدق قطع كند، قبل از اتمام چهار، طواف باطل است و بعد از آن بنابر احتياط اتمام و اعاده كند؛ مگر اين كه موالات فوت شود كه مى تواند از سر بگيرد؛ آية اللَّه سيستانى.
ص:39
قطع طواف از روى عذر، موارد آن مختلف است و احكام آن فى الجمله فرق مى كند.
«33»
614
1- تطهير مى كند و طواف را اتمام مى نمايد: آيات عظام: امام خمينى، بهجت، خامنه اى (فوراً اقدام شود)، زنجانى، فاضل، مكارم و نورى.
2- تطهير و اتمام مى كند؛ ولى اگر قبل از اتمام دور چهارم باشد، بنابر احتياط يك طواف به قصد اعم از تمام و اتمام بجا آورد؛ آية اللَّه تبريزى و آية اللَّه خويى.
3- قبل از اتمام 5/ 3، باطل است و بعد از سه و نيم و قبل از چهار، بنابر احتياط تكميل و تطهير و اعاده مى كند با نماز؛ و اگر بعد از دور چهارم است تطهير و تكميل مى كند؛ آية اللَّه صافى و آية اللَّه گلپايگانى.
4- اگر متمكن از تطهير باشد به طورى كه منافات
ص:40
با آنچه در طواف معتبر است نباشد، بنابر احتياط تطهير و طواف را اتمام كند و الا طواف او صحيح است؛ آيةاللَّه وحيد.
«34»
580
1- اگر حدث بدون اختيار باشد، بعد از طهارت، طواف را تكميل مى كند و اگر با اختيار باشد احتياطاً اتمام و اعاده مى كند؛ آيات عظام: بهجت، خويى، سيستانى، فاضل.
2- بعد از طهارت، طواف را تكميل مى كند؛ آيات عظام: امام خمينى، تبريزى، صافى، گلپايگانى، مكارم، نورى.
3- مگر آن كه حدث با اختيار باشد كه طواف باطل است؛ آيةاللَّه زنجانى.
4- اگر بعد از دور چهارم و بدون اختيار باشد، بعد از تطهير طواف را اتمام مى كند و اگر بعد از نصف و
ص:41
قبل از اتمام دور چهارم و بدون اختيار باشد، بعد از تطهير يك طواف به نيت تمام و اتمام انجام دهد يا اتمام كند و دوباره بنابر احتياط اعاده كند و در صورت سوم اگر با اختيار باشد بعد از تطهير طواف را اعاده كند. آيةاللَّه وحيد.
5- با بقاى موالات تكميل مى كند و با زوال آن، احتياطاً تكميل و اعاده مى كند و مى تواند يك طواف به نيّت اعم از اتمام و اعاده انجام دهد؛ آية اللَّه خامنه اى.
1- اگر قبل از نصف باشد بعد از طهارت، طواف را اعاده كند؛ آيات عظام: بهجت، تبريزى، خويى، مكارم و وحيد؛ قبل از چهارم؛ آية اللَّه سيستانى.
2- اگر حدث مابين سه و نيم تا چهار عارض شود حكم فرض قبلى را دارد و اگر قبل از سه و نيم عارض شود پس از طهارت طواف را اعاده كند؛ آية اللَّه خامنه اى.
3- بنابر احتياط واجب طواف اول را تكميل و
ص:42
نماز مى خواند اعاده مى كند؛ امام خمينى و آية اللَّه نورى.
4- قبل از سه و نيم، بعد از طهارت طواف را اعاده كند. و طبق نظر اين مراجع اگر بعد از 5/ 3 و قبل از اكمال چهار باشد: بعد از طهارت، بنابر احتياط (آية اللَّه فاضل: بنابر فتوى) طواف اول را تكميل و بعد از نماز آن، طواف را اعاده كند؛ آيات عظام: زنجانى، صافى، فاضل، گلپايگانى.
طبق نظر همه مراجع از سرگيرى طواف بعد از زوال موالات، جايز است؛ فقط طبق نظر:
آيات عظام: امام خمينى، صافى، فاضل: اگر طواف قطع شده چهار شوط كامل بوده است، بايد طوافِ اول، تكميل و نماز آن خوانده شود.
از سرگيرى طواف با بقاى موالات طبق نظر مراجع ذيل جايز است:
آيات عظام: بهجت، خامنه اى، فاضل، مكارم، نورى، خويى.
و آية اللَّه صافى و آية اللَّه گلپايگانى (با رعايت تكميل بعد از شوط چهارم).
ص:43
تذكر: طبق نظر مراجعى كه از سرگيرى را جايز مى دانند، رعايت تفصيل بين نصف و كمتر از نصف، احتياطى است.
«35»
714
1- قبل از اتمام چهار، اعاده مى كند و بعد از آن اتمام مى كند؛ آيات عظام: امام خمينى، بهجت، خامنه اى، سيستانى، مكارم و نورى.
2- آية اللَّه تبريزى و خويى همين نظر با اين اضافه:
بعد از دور چهارم احتياط آن است كه براى اتمام باقيمانده، نايب بگيرد و بعد از بهبودى احتياطاً تكميل و اين طواف را اعاده نمايد. آيات عظام صافى، گلپايگانى و فاضل نيز همين نظر با اين اضافه: بين 5/ 3 و چهار، احتياطاً اتمام و اعاده كند.
3- آيةاللَّه وحيد نيز همين نظر با اين اضافه: بعد از دور چهارم، احتياطاً اتمام و اعاده مى كند.
4- قبل از 5/ 3 شوط اعاده مى كند و بعد از 4 بدون تأخير براى اتمام نايب مى گيرد و بين اين دو براى
ص:44
اتمام نايب مى گيرد و بعداز خوب شدن هم اعاده مى كند؛ آيةاللَّه زنجانى.
«36»
617
1- بنابر احتياط تطهير و اعاده كند؛ امام خمينى و آية اللَّه نورى.
2- طوافش صحيح است و در صورت تذكر در اثنا بعد از تطهير طواف را تكميل مى كند: آيات عظام: بهجت، تبريزى، خامنه اى، خويى، زنجانى، سيستانى، فاضل، صافى و مكارم.
3- اعاده مى كند؛ آية اللَّه گلپايگانى.
«37»
720
1- اگر قطع طواف بعد از شوط چهارم باشد، از
ص:45
همان جا اتمام مى كند؛ و اگر قبل از چهارم بوده و فصل طويل شده، اعاده و بنابر احتياط قبل از آن اتمام و نماز آن را مى خواند؛ آيات عظام: امام خمينى، بهجت، صافى، گلپايگانى.
2- بعد از 5/ 3 اتمام مى كند و قبل از 5/ 3 با فصل طويل اعاده مى كند؛ آية اللَّه خامنه اى.
3- در هر كجا كه باشد، اتمام مى كند؛ آية اللَّه تبريزى.
4- اگر در جماعت شركت كند، اتمام طواف كافى است و اگر نه اگر قبل اتمام از چهارم بوده و موالات باقى است، اتمام مى كند وگرنه اعاده مى كند و بعد از چهارم مطلقاً اتمام مى كند؛ آية اللَّه سيستانى.
با زوال موالات، طواف باطل است؛ آية اللَّه خويى.
5- اگر در جماعت شركت كند اتمام طواف كافى است و الّا بعد از شوط چهارم اتمام و قبل از 5/ 3 شوط اعاده و در بين اين دو اتمام و اعاده مى كند؛ آيةاللَّه زنجانى.
ص:46
«38»
584- 585
1- اگر بعد از حدث اصغر شك كند كه غسل كرده يا نه، بايد غسل كرده و طواف را اعاده نمايد و براى اعمال آتيه وضو بگيرد؛ آية اللَّه تبريزى و آية اللَّه خويى.
2- طواف او صحيح است: ساير مراجع.
3- اگر احتمال دهد هنگام طواف متوجه طهارت خود بوده است اعتنا نكند؛ آيةاللَّه زنجانى.
4- مگر اين كه قبلًا به حدث اكبر محدث شود و بعد از طواف به حدث اصغر محدث شود كه در اين صورت بايد غسل كند و وضو بگيرد و طواف را اعاده كند؛ آيةاللَّه وحيد.
«39»
588
1- اعاده طواف و نماز آن، كافى است؛ آيات عظام:
امام خمينى، خامنه اى، فاضل و نورى.
ص:47
2- بايد همه اعمال عمره را اعاده كند؛ آيات عظام:
خويى، سيستانى صافى گلپايگانى. آية اللَّه سيستانى و آية اللَّه خويى: نيز همين نظر با اين اضافه: و با گذشت زمان، حج باطل است؛ آية اللَّه سيستانى: مگر در فرض سهو و نسيان.
3- مگر بعد از احرام حج متوجه شود؛ آيةاللَّه زنجانى.
4- بنابر احتياط سعى و تقصير را نيز اعاده كند؛ آيات عظام: بهجت، تبريزى و مكارم.
«40»
589
1- در صورتى كه مى تواند خودش وگرنه نايبش، طواف و نماز را اعاده كند؛ آيات عظام: امام خمينى، بهجت، خامنه اى، فاضل، مكارم و نورى. و بنابر احتياط سعى را نيز اعاده كند؛ آية اللَّه بهجت و آية اللَّه مكارم.
2- با گذشت وقت تدارك، حج باطل است؛ آيات
ص:48
عظام تبريزى، خويى صافى و گلپايگانى.
3- با تدارك، حج او صحيح است مگر با جهل به حكم كه بنابر احتياط يك شتر كفاره بدهد و از احرام خارج شده است؛ آية اللَّه سيستانى.
4- طواف حج و اعمال بعد از آن را اعاده مى كند مگر بعد از مراجعت متوجه شده باشد كه اعاده اعمال بعدى لازم نيست؛ آيةاللَّه زنجانى.
«41»
693
1- بنابر احتياط اشكال دارد؛ امام خمينى (ظاهراً مرادشان قبل از ورود به نماز است اگرچه عبارت مطلق است)
2- مطلقاً اشكال ندارد؛ آية اللَّه بهجت، صافى، گلپايگانى و فاضل.
3- در صورت حصول شك بعد از ورود در نماز، اعتنا نكند؛ آية اللَّه تبريزى و آية اللَّه خويى؛ و يا بعد از
ص:49
فوت موالات؛ آية اللَّه سيستانى و آيةاللَّه وحيد.
4- اگر احتمال بدهد هنگام طواف توه داشته بعد از خروج از مطاف اعتنا نكند؛ آية اللَّه زنجانى.
«42»
709
1- مظنّه مطلقا در عدد اشواط طواف و سعى حجيّت دارد و اين طواف صحيح است حتى اگر لحوق يقين نشود؛ آية اللَّه بهجت.
2- طواف صحيح است؛ آيات عظام: امام خمينى، خامنه اى، مكارم و نورى اگر با قصد رجاى كشف ادامه داده باشد؛ آية اللَّه صافى و آية اللَّه گلپايگانى.
3- بنابر احتياط صحيح نيست؛ آيات عظام:
تبريزى، خويى و فاضل.
4- بنابر احتياط اعاده كند مگر آن كه مطمئن باشد در ادامه طواف به حجت شرعى (مانند شمارش همراهان) مى رسد؛ آية اللَّه زنجانى.
ص:50
«43»
688
1- اگر از نصف گذشته باشد و فعل كثير انجام نداده باشد، اتمام مى كند؛ و اگر قبل از نصف باشد، اعاده مى كند؛ آيات عظام: امام خمينى، خامنه اى، فاضل و نورى.
آية اللَّه مكارم همين نظر با اين اضافه: قيد فعل كثير، زائد است.
2- اگر بعد از فوت موالات يا بيرون رفتن از مطاف باشد، اگر كمبود كمتر از چهار دور باشد، تكميل مى كند و در بيشتر از چهار، احوط اتمام و اعاده است؛ آيات عظام: تبريزى، خويى.
آية اللَّه سيستانى همين نظر بدون قيد بيرون رفتن از مطاف.
3- در بيشتر از نصف (كه على الاحوط به اتمام چهار است) اتمام مى كند و در كمتر، اعاده مى كند؛ آية اللَّه بهجت.
ص:51
آية اللَّه صافى و آية اللَّه گلپايگانى همين نظر با اين اضافه: بين 5/ 3 تا 4، احتياطاً تكميل و اعاده مى كند.
طواف قبلى را تكميل مى كند؛ آية اللَّه زنجانى.
4- اگر قبل از فوت موالات متوجه شود و از مطاف خارج نشده باشد، بقيه را انجام مى دهد و صحيح است؛ و اگر بعد از آن يا بعد از خروج از مطاف باشد، اگر فراموش شده تا سه دور باشد، بايد آن را اتمام كند و طواف صحيح است و اگر فراموش شده چهار دور يا بيشتر باشد احتياط به آوردن يك طواف به نيت اعم از تمام و اتمام است؛ آيةاللَّه وحيد.
«44»
677
1- اگر كمتر از يك دور باشد:
آن را قطع مى كند و طواف صحيح است؛ همه مراجع غير از آية اللَّه سيستانى. (نظر ايشان چند سطر بعد مى آيد)
ص:52
2- اگر بيشتر از يك دور باشد:
بنابر احتياط واجب (آية اللَّه صافى و آية اللَّه گلپايگانى: بنابر احتياط مستحب) بدون تعيين قصد استحباب يا وجوب، آن را به هفت برساند و دو ركعت قبل از سعى و دو ركعت بعد از سعى بخواند و دو ركعت اول را بدون يقينِ براى اول يا دوم، براى فريضه قرار دهد؛ آيات عظام: امام خمينى، بهجت، تبريزى، خامنه اى، صافى، گلپايگانى، مكارم و نورى.
آية اللَّه فاضل: همين نظر با اين اضافه: نماز بعد از سعى مستحب است.
آية اللَّه سيستانى: همين نظر با تفضيل بعد از ركن عراقى بنابر فتوى و قبل از آن بنابر احتياط واجب.
4- اگر يك دور يا بيشتر باشد بنا بر احتياط واجب با آن زايد يك طواف كامل انجام مى دهد به قصد قربت مطلقه اعم از وجوب و استحباب و دو تا دو ركعتى نماز مى خواند؛ آيةاللَّه وحيد.
5- اگر زياده كمتر از يك دور باشد بنابر احتياط آن را به هفت برساند و اگر يك دور يا بيشتر باشد بايد آن
ص:53
را به هفت برساند و در هر دو صورت نماز آن را بخواند؛ آية اللَّه زنجانى.
«45»
753
1- اگر حائض بعد از عادت غسل كند و اعمال را انجام دهد و بعد از آن تا روز يازدهم خون ببيند، محكوم به استحاضه است.
2- ايام پاكى حيض نيست ولى مستحب است خونى را كه دوباره مى بيند تا تكميل ده روز از مجموع دو خون حيض قرار دهد؛ آية اللَّه زنجانى.
«46»
754
1- محكوم به حيض است و در وسعت وقت بايد
ص:54
طواف و نماز را اعاده كند؛ و در ضيق وقت، محل اشكال است و بايد احتياط مراعات شود؛ آيات عظام:
امام خمينى، بهجت، خامنه اى، صافى، گلپايگانى، فاضل و نورى.
2- اگر لك صفات حيض داشته باشد و قبل از ده روز قطع شد، بايد اعمال را اعاده نمايد، در غير اين صورت صحيح است؛ آية اللَّه تبريزى و آية اللَّه خويى.
3- پاكى بين دو خون كه حيض واحد شمرده مى شوند، محل اشكال است، و به احتياط واجب، طواف و نماز را اعاده كند؛ آية اللَّه سيستانى.
4- اگر اعمال در حال پاكى بوده، صحيح است و اعاده ندارد؛ آية اللَّه زنجانى و آية اللَّه مكارم.
«47»
764
1- بايد براى هر كدام يك غسل جداگانه انجام
ص:55
دهد مگر آنكه از وقت غسل تا آخر نماز، خون قطع باشد؛ آيات عظام: امام خمينى، بهجت، خامنه اى و نورى.
2- اگر خون مستمر باشد به گونه اى كه از پنبه منقطع نشود، يك غسل كافى است؛ وگرنه اگر بعد از غسل، خون بيرون نزند، براى نماز هم كافى است؛ و اگر بيرون زده باشد، به احتياط واجب براى نماز؛ غسل لازم است؛ آية اللَّه سيستانى.
3- كثيره براى هر كدام غسل مى كند و وضو لازم نيست مگر محدث به حدث اصغر شود؛ آية اللَّه خويى.
4- اگر بعد از غسل براى نماز يوميّه خون نبيند، تجديد لازم نيست وگرنه براى هر كدام احتياطاً يك غسل كند و اگر فاصله بين غسل و طواف زياد مى شود، احتياطاً موقع ورود به مسجد الحرام تيمم بدل از غسل هم بنمايد؛ آية اللَّه صافى و آية اللَّه گلپايگانى.
5- مستحاضه كثيره غير از غسلهاى نماز، چيزى بر او نيست، فقط بنابر احتياط وضو بگيرد؛ آية اللَّه مكارم.
ص:56
6- بنابر احتياط براى طواف و نماز آن يك غسل انجام دهد و براى هر كدام يك وضو بگيرد و اگر غسل براى او حرجى است تيمم ميى كند و وضو مى گيرد؛ آية اللَّه فاضل.
7- كثيره بايد غسل كند و احتياطا براى نماز نيز يك غسل ديگر انجام دهد و وضو لازم نيست و اگر به وظايف خود براى نماز عمل كرده باشد، اصل غسل مبنى بر احتياط است؛ آيةاللَّه وحيد.
8- وظايفى كه براى نماز يوميه لازم است براى طواف انجام دهد و بدون فاصله طواف و نماز را بجا آورد و اگر بين غسل و طواف يا طواف و نماز فاصله شود بايد وظايف را تجديد كند؛ آية اللَّه زنجانى.
«48»
766
1- قرشيه 60 سال غير قرشيّه 50 سال؛ آيات عظام: امام خمينى، بهجت، خامنه اى، زنجانى، صافى،
ص:57
گلپايگانى، فاضل و نورى.
2- مطلقاً 50 سال است؛ آية اللَّه مكارم.
مطلقاً 60 سال است؛ آية اللَّه سيستانى.
3- اگر بين 50 سال و 60 سال خون به صفات حيض باشد، بنابر احتياط جمع بين احكام حائض و مستحاضه كنند و بعد از 60 سال، محكوم به استحاضه است؛ آيات عظام تبريزى، خويى و وحيد.
«49»
630
1- در فرض سهو و جهل قصورى: صحيح است؛ همه مراجع.
2- در فرض عمد و جهل تقصيرى:
بنابر احتياط واجب صحيح نيست؛ آيات عظام: امام خمينى، بهجت، تبريزى، خويى، صافى، گلپايگانى، نورى.
ص:58
3- صحيح است؛ آيات عظام: خامنه اى، زنجانى، سيستانى و مكارم.
«50»
629
1- با نماز فرق نمى كند غير از اين كه در طواف بايد رعايت عدم ستر وجه محرّم بشود؛ آيات عظام:
خويى، خامنه اى، سيستانى، فاضل و نورى.
2- با نماز فرق مى كند و فقط على الاحوط وجه و كفين در طواف استثنا شده است؛ آيات عظام: امام خمينى، بهجت و مكارم.
3- پوشش شرط صحت طواف نيست ولى چون در طواف در معرض ديد نامحرم است بايد سر و بدن خود را بپوشاند و پوشاندن وجه و كفين لازم نيست؛ آية اللَّه زنجانى.
ص:59
«51»
790
1- بنابر احوط بايد به نماز، مبادرت شود؛ آيات عظام: امام خمينى، بهجت، سيستانى، صافى، گلپايگانى، مكارم و نورى.
2- مبادرت واجب است؛ آيات عظام: تبريزى، خامنه اى، خويى، زنجانى و فاضل.
«52»
791
1- با تأخيرِ نماز، اعاده طواف لازم نيست؛ آيات
ص:60
عظام امام خمينى، بهجت، خامنه اى، صافى، گلپايگانى، مكارم و نورى.
2- اگر عمداً تأخير بيندازد بنابر احتياط طواف را اعاده كند؛ آية اللَّه سيستانى و آية اللَّه فاضل.
3- مطلقاً بنابر احتياط با تأخير، طواف را اعاده كند؛ آية اللَّه تبريزى.
4- بايد اعاده كند؛ آية اللَّه خويى.
5- اگر بدون عذر تأخير بيندازد بايد بعد از خواندن نماز، طواف و نماز را اعاده كند؛ آية اللَّه زنجانى.
«53»
806
1- بايد عدم محاذات رعايت شود مگر زن اهل سنت باشد، يا موجب بهم خوردن موالات شود، يا عسر و حرج باشد؛ آية اللَّه فاضل.
2- به صحت نماز ضرر نمى زند؛ ساير آيات عظام.
ص:61
«54»
814
1- اگر در ركعات شك كند، به احتياط واجب، اتمام و اعاده كند؛ آية اللَّه مكارم.
2- ظن در ركعات معتبر است؛ ساير آيات عظام.
«55»
1- معتبر است؛ آيات عظام بهجت، گلپايگانى و فاضل.
2- احتياط شود؛ آيات عظام: امام خمينى، خامنه اى، زنجانى، صافى، مكارم و نورى
3- حكم شك را دارد: آيات عظام: تبريزى، خويى و سيستانى.
«56»
823- 824
1- در طواف واجب، مستحب است؛ آية اللَّه بهجت.
ص:62
2- آية اللَّه خويى: اقتدا جايز است.
3- در غير صحيح القراءه، احوط است ولى نبايد به آن اكتفا شود؛ آيات عظام: تبريزى، سيستانى، صافى و گلپايگانى.
4- مشروعيّت آن محل اشكال است؛ آيات عظام:
امام خمينى، خامنه اى، فاضل، مكارم و نورى.
4- نماز طواف را نمى توان به جماعت خواند؛ آية اللَّه زنجانى.
«57»
831
1- جايز است؛ آيات عظام: تبريزى، زنجانى، سيستانى، صافى، گلپايگانى، فاضل و نورى و (ظاهراً امام خمينى).
2- اشكال دارد؛ آية اللَّه بهجت و آية اللَّه مكارم.
«58»
822
1- بايد نماز را به هر ترتيبى كه مى تواند خودش
ص:63
به جا آورد و كافى است؛ و اگر ممكن است و مى تواند با تلقين، نماز را صحيح بخواند، كسى را بگمارد كه نماز را به او تلقين كند؛ آيات عظام: امام خمينى، فاضل، نورى و مكارم.
2- خودش به هر نحو مى تواند بخواند و بنابر احتياط نايب هم بگيرد؛ آيةاللَّه خامنه اى؛ و نيز بنابر احتياط با جماعت هم بخواند؛ آيات عظام: تبريزى و خويى و اگر متمكّن از تصحيح نباشد، آنچه بلد است كافى است: آيةاللَّه وحيد.
3- اگر مقدار زيادى از سوره حمد را بتواند به طور صحيح بخواند، خواندن حمد به همين صورت كافى است؛ و اگر نتواند، به احتياط واجب مقدارى از قرآن را كه مى تواند صحيح بخواند به آن اضافه كند و اگر نتواند تسبيح بگويد؛ آيةاللَّه سيستانى.
4- خودش بخواند و اگر بتواند، در مقام به جماعت بخواند، و در صورت عدم امكان، عمل به وظيفه روزانه كافى است؛ آيةاللَّه بهجت.
5- خودش بخواند و به جماعت هم اقامه نمايد و
ص:64
اگر نايب هم بگيرد بهتر و مطابق با احتياط است؛ آيةاللَّه صافى و آيةاللَّه گلپايگانى.
6- اگر مى تواند بايد طواف را به تأخير بيندازد و بعد از تصحيح قرائت طواف كند و اگر تا آخرين فرصت ياد نگرفت طواف مى كند و به صحيح ترين قرائتى كه مى تواند- ولو با تلقين- مى خواند و اگر ندانسته طواف نمود اعمالش صحيح است ولى بايد بعد از تصحيح نماز را دوباره بخواند؛ آيةاللَّه زنجانى.
ص:65
«59»
1- اگر ثابت شود كه عرض مسعاى جديد، در بين كوه صفا و مروه است، مانعى ندارد؛ وگرنه با رعايت اقرب به مسعاى قديم، مجزى است؛ آيةاللَّه بهجت و آيةاللَّه صافى ..
2- سعى در مسعاى جديد مجزى است؛ آيات عظام: خامنه اى، مكارم و نورى؛ ولى بهتر است از قسمت قبلى صفا شروع كنند و از مسعاى جديد به مروه بروند و در پايان دور هفتم نيز خود را به قسمت قديمى مروه برسانند؛ آية اللَّه زنجانى.
3- اگر محرز شود سعى بين صفا و مروه است، مجزى است وگرنه بنابر احتياط مجزى نيست، مگر در 5 متر از مسعاى جديد كه محرز شده است؛ آيةاللَّه وحيد.
ص:66
4- اگر اطمينان پيدا كنند كه كوه صفا و مروه تا مسعاى جديد امتداد داشته است، سعى در آنجا مجزى است؛ آيةاللَّه سيستانى.
«60»
873
زياد كردن از روى فراموشى چه كمتر از يك شوط يا بيشتر، به صحت سعى ضرر نمى زند؛ همه آيات عظام.
«61»
874
1- به صحت سعى ضرر نمى زند؛ آيات عظام:
بهجت، خامنه اى، صافى، گلپايگانى، وحيد، مكارم، تبريزى، خويى و سيستانى.
2- محل اشكال است؛ آيات عظام: امام خمينى، فاضل و نورى.
ص:67
«62»
842- 844
1- با فرض تأخير، اعاده طواف و نماز، لازم نيست؛ آيات عظام: امام خمينى، بهجت، خامنه اى، فاضل، صافى، گلپايگانى، مكارم و نورى.
2- بايد اعاده كند؛ آية اللَّه خويى.
3- بدون عذر بنابر احتياط اعاده كند؛ آية اللَّه زنجانى و آية اللَّه سيستانى.
4- بنابر احتياط اعاده كند؛ آية اللَّه تبريزى.
«63»
848
1- مجزى است؛ آية اللَّه بهجت.
2- در فرض مشقت و عذر جايز است؛ آية اللَّه مكارم.
3- جايز نيست: ساير مراجع.
ص:68
«64»
858
1- در غير شوط اول، معتبر نيست؛ آيات عظام:
امام خمينى، بهجت، خامنه اى، صافى و نورى.
2- بنابر احتياط، لازم است؛ آيات عظام: تبريزى، خويى، سيستانى و فاضل.
آية اللَّه مكارم: لازم است در غير موارد استثنا.
3- موالات در سعى معتبر نيست؛ آية اللَّه گلپايگانى.
4- موالات عرفيه در سعى لازم است؛ آيةاللَّه وحيد.
5- در غير موارد خاص موالات در تمام اشواط سعى معتبر است؛ آية اللَّه زنجانى.
«65»
865
1- بدون عذر احوط ترك آن است؛ آية اللَّه بهجت و آية اللَّه خويى.
ص:69
2- به حدى كه ترك موالات نشود جايز است؛ آيات عظام تبريزى، سيستانى، فاضل و مكارم.
3- مطلقاً جايز است؛ آيات عظام امام خمينى، صافى، گلپايگانى و نورى.
4- براى رفع خستگى جايز است؛ آية اللَّه زنجانى.
«66»
883
1- سعى را اتمام كند و اعاده تقصير لازم نيست؛ امام خمينى.
2- سعى را اتمام و تقصير را اعاده كند؛ آيات عظام: بهجت، وحيد.
آيةاللَّه خويى: بايد يك گاو هم كفاره بدهد.
3- بنابر احتياط تقصير را اعاده كند؛ آيات عظام تبريزى، صافى، گلپايگانى، مكارم.
آية اللَّه فاضل و آية اللَّه سيستانى همين نظر با اين اضافه: احتياطاً يك گاو كفاره بدهد.
ص:70
4- سعى را اتمام و تقصير را اعاده كند، مگر محرم به احرام حج شده باشد كه اتمام سعى كافى است؛ آية اللَّه زنجانى.
«67»
888
1- از سرگيرى سعى اشكال ندارد؛ آيات عظام:
تبريزى، خامنه اى، صافى، گلپايگانى، فاضل، مكارم و نورى.
2- با اعتقاد به جواز از سرگرفتن جايز است؛ آية اللَّه خويى.
3- اشكال دارد؛ امام خمينى، آية اللَّه بهجت.
4- اگر بعد از فوت موالات باشد صحيح است وگرنه اشكال دارد مگر جاهل قاصر باشد؛ آية اللَّه سيستانى.
5- قطع سعى در غير موارد خاص جايز نيست هر چند اگر رها كند و از اول سعى نمايد صحيح است؛ آية اللَّه زنجانى.
ص:71
«68»
891
1- سعى او صحيح است؛ آيات عظام: امام خمينى، بهجت، خامنه اى، سيستانى و نورى
2- بايد اعاده كند؛ آية اللَّه تبريزى.
3- بنابر احتياط اعاده كند؛ آية اللَّه خويى و آية اللَّه زنجانى.
4- اگر به رجاء كشف حال ادامه داده صحيح است؛ آيات عظام: صافى، گلپايگانى و مكارم.
5- بنابر احتياط اعاده كند مگر آن كه مطمئن باشد تا پايان سعى به جهت شرعى (مانند شمارش همراهان) مى رسد؛ آية اللَّه زنجانى.
ص:72
ص:73
«69»
919
1- بنابر احتياط نبايد خارج شود، مگر در صورت حاجت و با احرام حج؛ آيات عظام: امام خمينى، گلپايگانى و صافى.
2- بيرون رفتن به اطراف و توابع مكه، مانع ندارد؛ آيةاللَّه خويى و آيةاللَّه تبريزى.
3- اگر اطمينان دارد كه حج او فوت نمى شود جايز است؛ آيات عظام: بهجت، خامنه اى و نورى؛ و با عدم اطمينان احتياط واجب در ترك است؛ آيةاللَّه سيستانى.
4- با اطمينان به عدم فوت حج اگر خروج و ورود در همان ماهى باشد كه عمره را انجام داده است، خروج جايز است؛ آيةاللَّه فاضل.
ص:74
5- جايز نيست، مگر با حاجت و در صورت امكان بايد با احرام حج خارج شود؛ آيةاللَّه زنجانى.
«70»
929
1- بنابر احتياط ترك شود؛ آيات عظام بهجت، صافى، گلپايگانى و مكارم.
2- جايز نيست؛ آيات عظام: امام خمينى، خامنه اى، وحيد و نورى.
3- جايز است؛ آيات عظام: زنجانى، سيستانى و فاضل.
4- اگر عمره تمتع در ماه شوال باشد تراشيدن تا سى روز بعد از عيد فطر جايز است و گرنه احتياط شود؛ آيةاللَّه تبريزى و آيةاللَّه خويى.
ص:75
«71»
1- مى تواند به مكه يا جاى ديگر برود؛ آيات عظام خامنه اى، سيستانى، فاضل و براى وقوف باز گردد
2- بنابر احتياط بايد در مشعر بيتوته كند؛ آية اللَّه بهجت و آية اللَّه تبريزى.
3- بايد به مكه رود؛ آية اللَّه گلپايگانى مگر در حال ضرورت آية اللَّه مكارم.
4- اگر شب عيد وارد مشعر شود نبايد از آنجا كوچ كند؛ آية اللَّه زنجانى.
«72»
1- بيتوته شب دهم تا طلوع فجر، در مشعر
ص:76
بنابر احتياط واجب، لازم است؛ آيات عظام: امام خمينى، بهجت، تبريزى، خويى، خامنه اى، مكارم و نورى.
2- واجب است؛ آية اللَّه صافى و آية اللَّه گلپايگانى.
3- بودن مقدارى از آن و بين الطلوعين واجب است؛ آية اللَّه سيستانى.
4- بيتوتته در مشعر مطابق احتياط استحبابى است؛ آية اللَّه زنجانى.
«73»
1- در صورت امكان بايد برگردند آيات عظام تبريزى، خامنه اى، زنجانى، صافى، فاضل؛ ولى اگر برنگردند حجشان باطل نيست آية اللَّه بهجت.
2- لازم نيست بازگردند، آيات عظام سيستانى، مكارم و نورى.
ص:77
«74»
اگر عمداً وقوف بين الطلوعين را ترك كند:
1- حج او صحيح است؛ آيات عظام بهجت، زنجانى، سيستانى، صافى، گلپايگانى، مكارم.
2- بنابر احتياط حج را اعاده كند آيات عظام: امام خمينى، نورى.
3- بايد حج را اعاده كند آية اللَّه فاضل مگر در صورت جهل و عدم امكان عود؛ آيةاللَّه تبريزى و آية اللَّه خويى.
ص:78
ص:79
«75»
خلاف ترتيب در صورت غفلت و سهو و جهل، نياز به اعاده ندارد؛ همه مراجع.
«76»
1- بنابر احتياط ترتيب لازم است ولى تخلف عمدى اعاده ندارد؛ آيه اللَّه بهجت.
2- آية اللَّه خامنه اى و آية اللَّه مكارم همين نظر بنابر فتوى.
3- بنابر احتياط ترتيب لازم است و تخلف عمدى بنابر احتياط بايد ترك شود؛ آيات عظام: امام خمينى، فاضل، نورى، صافى.
4- بنابر احتياط واجب ذبح بعد از رمى باشد و
ص:80
بنابر احتياط حلق و تقصير بعد از آن؛ آية اللَّه تبريزى و آية اللَّه خويى.
5- مى تواند قبل از ذبح حلق يا تقصير كند اگر قربانى را تهيه كرده باشد؛ آية اللَّه سيستانى.
6- در صورت علم و عمد و امكان بايد اعاده كند؛ آية اللَّه گلپايگانى.
7- از روى علم و عمد باشد اعاده دارد و به سبب فراموشى يا جهل باشد اعاده ندارد؛ آية اللَّه زنجانى.
ص:81
«77»
993
1- اگر مكان سابق معلوم نيست و با سؤال نيز معلوم نشود، اشكال ندارد؛ آيةاللَّه بهجت.
2- اگر مى تواند بدون عسر و مشقّت، به آنچه در محلّ ستون قبلى قرار دارد رمى كند، واجب است به آن رمى نمايد. و اگر جستجو از محل آن و رمى به آن مستلزم عسر و مشقّت است به هر نقطه ى آن ديوار رمى كند مجزى است؛ آيةاللَّه خامنه اى؛ در اين صورت وسط ديوار جديد را رمى كنند؛ آيةاللَّه تبريزى.
3- اگر ديوار موجود، مشتمل بر ستون سابق باشد و تشخيص آن هرچند به كمك اهل خبره قبل از رمى ميسور باشد، بايد همان قسمت را رمى كنند و اگر ميسور نباشد، به احتياط واجب، بايد رمى را تكرار
ص:82
كنند، مگر مقدارى كه مستلزم حرج يا ضرر است؛ آيةاللَّه سيستانى.
4- رمى جمره جديد كفايت مى كند؛ آيات عظام:
زنجانى، فاضل و نورى؛ ولى مهما امكن، احوط و اولى مراعات رمى به حدود ستون قبلى است؛ آيةاللَّه گلپايگانى و آيةاللَّه صافى.
5- پرتاب سنگ به آن حوضچه، هر چند بزرگتر از سابق شده است كافى است، و اگر بر ديوار مزبور بزنند تا در حوضچه بيفتد آن هم كفايت مى كند؛ آيةاللَّه مكارم.
«78»
995
1- جايز و كافى است؛ آيات عظام: امام خمينى، بهجت، خامنه اى، زنجانى، فاضل و نورى.
2- كفايت نمودن رمى مقدارى كه بر جمره سابق اضافه نموده اند، محل اشكال است و اگر از رمى مقدار سابق متمكن نباشد، زيادى را خودش رمى كند و براى
ص:83
رمى مقدار سابق نايب بگيرد، و در اين امر، ميان عالم و جاهل و ناسى فرقى نيست؛ آيات عظام: خويى، سيستانى، وحيد و تبريزى.
3- خلاف احتياط است؛ آيةاللَّه گلپايگانى و آيةاللَّه صافى.
4- هنگام ازدحام جمعيت جايز است؛ آيةاللَّه مكارم.
«79»
997
1- كسانى كه از رمى در روز عذر دارند مى توانند در هر وقت شب، شب قبل يا شب بعد، رمى كنند؛ آيات عظام: امام خمينى، فاضل، نورى، خامنه اى؛ شب قبل از آن روز؛ آيةاللَّه تبريزى و آيةاللَّه خويى.
2- زنان و پيران و نيز كسانى كه روزها گرفتار كار حجاج هستند مى توانند در شب رمى كنند و فرق
ص:84
نمى كند در شب قبل يا بعد؛ آيةاللَّه مكارم.
3- جايز است با عذر در شب مقدّم با علم به عدم تمكن در روز؛ اما شب موخّر، با علم به تمكن از قضاى رمى در روز بعد، احوط تأخير قضا است تا طلوع آفتاب؛ آيةاللَّه بهجت.
4- كسانى كه از ماندن شب در مشعر معذور بودند- مانند زنان و پيران و بيماران- مى توانند همان شب عيد رمى كنند و اما پرستاران و همراهان آنان بايد روز رمى كنند، مگر اينكه آنها نياز به همراهى در طول روز داشته باشند، اما رمى در شب بعد كافى نيست و معذور بايد نايب بگيرد، مگر چوپانان و برخى ديگر؛ آيةاللَّه سيستانى.
5- بانوان و كسانى كه رمى در روز براى آنها مشقت شديد دارد و فرد ضعيفى كه رمى در روز براى او مشقت دارد، مى توانند شب عيد رمى كنند و كسانى كه نمى توانند در روز رمى كنند يا به جهتى مانند خوف خطر يا ضرر اساسى رمى در روز براى آنها جايز نيست بايد شب عيد رمى كنند؛ آية اللَّه زنجانى.
ص:85
«80»
1250
1- با عذر مانند ترس از جمعيّت و مريضى و ... جايز است شب آن روز يا شب بعد؛ آيات عظام: امام خمينى، صافى، خامنه اى، فاضل، مكارم و نورى.
2- در شب مقدّم انجام دهند؛ آيةاللَّه بهجت؛ در شب آن روز؛ آيات عظام: وحيد، گلپايگانى، تبريزى، خويى و زنجانى.
تذكر: برخى از آيات عظام جمع رمى سه روز را در يك شب در صورت عذر جايز دانسته اند؛ به مناسك مراجعه شود.
رمى جمره عقبه در روز عيد با رمى جمرات ثلاث در روزهاى يازدهم و دوازدهم در برخى احكام متفاوت هستند از آن جمله:
ص:86
«81»
رمى جمره عقبه براى زنان و معذورين در شب عيد، جايز است ولى در رمى جمرات ثلاث، زنان و غير زنان در صورتى مى توانند در شب رمى كنند كه از رمى در روز معذور باشند.
«82»
افرادى كه مى توانند در شب عيد رمى جمره عقبه را انجام دهند، افرادى هستند كه شبانگاه به منى مى آيند يعنى: زنان، بچه ها، بيماران، پيرمردان، اشخاص ضعيف و نيز افرادى كه بايد پرستار و راهنماى ايشان باشند؛ ولى افرادى كه در روز يازدهم و دوازدهم مى توانند در شب، رمى كنند عبارتند از: شبان، مريض، عليل و كسى كه از
ص:87
امورى مثل تزاحم جمعيّت ترس داشته باشد.
«83»
1- منظور شب قبل است و شب بعد كافى نيست مگر براى افرادى كه استثنا شده اند؛ آيات عظام: بهجت، خامنه اى، تبريزى، زنجانى، سيستانى و صافى.
2- معذورين مى توانند شب عيد يا شب بعد از آن رمى كنند؛ آيات عظام: امام خمينى، فاضل، مكارم و نورى.
«84»
1- جايز است شب آن روز يا شب بعد؛ آيات عظام: امام خمينى، خامنه اى، صافى، فاضل، نورى و مكارم.
2- منظور شب قبل از آن روز است؛ آيات عظام:
ص:88
بهجت، تبريزى، خويى، زنجانى، سيستانى و گلپايگانى.
«85»
1277
رمى جمرات ثلاث در شب، به معذورين اختصاص دارد و افرادى كه رمى در روز را عمداً ترك كرده اند، و جزو معذورين نبوده اند، بايد روز بعد قضاى آن را بجا آورند.
«86»
1- بعد از انصراف از رمى، به شك مطلقا توجه نكند؛ آيات عظام بهجت، سيستانى.
2- بنابر احتياط در شك در نقيصه، تدارك كند؛ امام خمينى.
3- در شك در نقيصه بايد تدارك كند؛ ساير مراجع.
ص:89
4- اگر احتمال مى دهد هنگام عمل به رعايت عدد توجه داشته اعتنا نكند؛ آية اللَّه زنجانى.
«87»
1- اگر ديگران از رفع عذر معذور، مأيوس باشند، مى توانند رمى كنند و اذن لازم نيست؛ آيات عظام: امام خمينى، خامنه اى، فاضل، نورى؛ اذن لازم نيست اگر مى دانند منوب عنه راضى است؛ آيت اللَّه بهجت.
2- بايد اذن بگيرند مگر در مغمى عليه و مانند آن آيات عظام: تبريزى، خويى، صافى و گلپايگانى.
همين نظر بنابر احتياط؛ آية اللَّه مكارم.
3- در نيابت رمى از معذور واقعى اذن لازم نيست؛ آية اللَّه زنجانى.
«88»
روز يازدهم و دوازدهم، آيا بايد در صورت امكان در شب رمى كنند، يا براى روز، نايب بگيرند؟
1- افرادى كه از رمى در روز معذورند، بايد شب
ص:90
رمى كنند؛ آيات عظام: بهجت، تبريزى، صافى و گلپايگانى.
2- اگر از رمى در روز معذورند بايد شب قبل رمى كنند؛ آية اللَّه زنجانى.
3- اگر از عذرهايى است كه مجوز رمى در شب است بايد در شب رمى كند و اگر عذر در روز حادث شده است مى تواند نايب بگيرد؛ آيت اللَّه خامنه اى.
بنابر احتياط شب رمى كنند؛ آيت اللَّه فاضل و آيت اللَّه مكارم.
4- بايد نايب بگيرد و نمى تواند در شب رمى كند مگر چوپانان و كسانى كه از ماندن روز در منى معذور باشند؛ آية اللَّه سيستانى.
5- مخيّر هستند بين رمى در شب و استنابه؛ امام خمينى و آيت اللَّه نورى.
«89»
اگر كسى رمى جمرات را حتى عمداً ترك كند،
ص:91
معصيت كرده ولى به صحت حج او ضرر نمى زند.
اگر كسى رمى جمره عقبه را در روز عيد عمداً ترك كند، به ترتيب اخلال وارد كرده كه طبق فتواى آيات عظام: تبريزى، خويى و گلپايگانى در صورت اخلال بايد اعاده كند. و طبق نظر ساير آيات عظام اعاده لازم نيست.
اخلال به ترتيب از روى علم و عمد اعاده دارد و به سبب فراموشى و جهل اعاده ندارد؛ آية اللَّه زنجانى.
ص:92
ص:93
«90»
1082
1- بنابر احتياط مستحب تثليث نمايد؛ امام خمينى و آيةاللَّه فاضل.
2- بنابر احتياط واجب؛ و عمل به احتياط به مثل توسيط فقير يا استيكال او ممكن است؛ و با عدم امكان، تكليف ساقط است؛ آيةاللَّه بهجت.
3- بنابر احتياط واجب؛ و مى تواند از فقير و مؤمن وكالت بگيرد و در صورتى كه در منى امكان تقسيم نيست، اخذ وكالت لازم است و ترك آن با امكان، بنابر احتياط موجب ضمان است؛ آيةاللَّه تبريزى و آيةاللَّه خويى.
4- واجب است و مى تواند از فقير و مؤمن وكالت در قبول و اعراض بگيرد و بعد از ذبح از طرف آنها
ص:94
قبول و اعراض نمايد؛ آيةاللَّه گلپايگانى و آيةاللَّه صافى.
5- واجب نيست، ولى واجب است مقدارى را به فقرا بدهند؛ آيةاللَّه مكارم.
6- در وضع فعلى تكليفى درباره تثليث ندارد؛ آيةاللَّه خامنه اى.
7- واجب است لااقل ثلث آن را به فقيرى كه در حرم حضور دارد صدقه بدهند و مى تواند از او وكالت گرفته از طرفش اخذ كند؛ آية اللَّه زنجانى.
«91»
1030
1- تأخير ذبح از روز عيد عمداً على الاحوط جايز نيست ولى اگر تأخير شد، ذبح در شب كفايت مى كند؛ آيات عظام: امام خمينى، بهجت و نورى.
2- بنابر احوط در شب يازدهم جايز نيست و اگر در روز ذبح نكرد، روز يازدهم كافى است؛ آيةاللَّه گلپايگانى و آيةاللَّه صافى.
ص:95
3- كافى نيست، مگر براى خائف؛ آيات عظام:
خويى، زنجانى، فاضل، سيستانى و وحيد.
4- اگر به جهت عذر در عيد انجام ندهد، بنابر احتياط واجب در ايام تشريق و اگر نشد در بقيه ذى حجه ذبح نمايد؛ آيةاللَّه خامنه اى.
5- تأخير تا روز سيزدهم جايز است و اگر به هر صورت تأخير شد، در شب نيز جايز است؛ آيةاللَّه مكارم.
«92»
1031
1- بنابر احتياط واجب جايز نيست؛ آيات عظام:
امام خمينى، خويى، تبريزى، خامنه اى، فاضل و نورى.
2- واجب است در روز عيد باشد، ولى اگر تأخير انداخت، در بقيه ذى الحجه مجزى است؛ آيةاللَّه بهجت.
3- بنابر احتياط مستحب تأخير نيندازد؛ آيةاللَّه گلپايگانى و آيةاللَّه صافى؛ و مى تواند در روزهاى تشريق هم قربانى كند؛ آيةاللَّه سيستانى و آيةاللَّه وحيد.
ص:96
4- جواز تأخير تا روز سيزدهم؛ آيةاللَّه مكارم؛ تا پايان روز دوازدهم؛ آيةاللَّه زنجانى.
«93»
1- نيت وكيل كافى است و خود شخص احتياطاً نيت كند؛ آيات عظام: امام خمينى، بهجت، خامنه اى، سيستانى، فاضل، نورى.
2- خود حاجى بايد نيت كند؛ آيات عظام:
تبريزى، خويى و مكارم.
3- هر دو بايد نيت كنند؛ آية اللَّه گلپايگانى.
4- اگر ذابح نايب از حاجى باشد بايد نيت انجام مناسك كند و اگر چنانچه متعارف است تنها متصدى ذبح باشد بايد خود حاجى قصد كند؛ آية اللَّه زنجانى.
«94»
1072
1- احتياط واجب مؤمن بودن ذابح است، بلكه
ص:97
خالى از قوت نيست؛ امام خمينى.
2- ايمان در صورتى شرط است كه ذابح را در انجام قربانى نايب كرده باشد و اگر خصوص ذبح را خواسته باشد، ايمان لازم نيست، ولى خودش بايد نيت كند؛ يعنى قصد قربانى و قربت را داشته باشد؛ آيات عظام: خامنه اى، فاضل و نورى.
3- ايمان در ذابح شرط نيست و اسلام كافى است؛ آيات عظام: گلپايگانى، بهجت، تبريزى، خويى، زنجانى، سيستانى، صافى، وحيد و مكارم.
ص:98
ص:99
«95»
1143
1- به احتياط واجب بايد حلق كند؛ آيات عظام:
امام خمينى، گلپايگانى، خامنه اى، سيستانى و صافى.
2- تقصير جايز است و حلق، مستحب و افضل است؛ آيات عظام: خويى، تبريزى، فاضل، مكارم، بهجت، وحيد و نورى.
3- بر مردى كه حجة الاسلام خود را انجام مى دهد، واجب است، گرچه سفر اول او نباشد؛ آيةاللَّه زنجانى.
«96»
999
1- صحيح است؛ آيات عظام: امام خمينى، بهجت،
ص:100
سيستانى، نورى و زنجانى.
2- بنابر احتياط در روز عيد باشد، اگر بجا نياورد شب و مابعد آن بجا آورد؛ آيةاللَّه خامنه اى.
3- بنابر احتياط واجب در روز باشد؛ آيات عظام:
مكارم، خويى و تبريزى؛ و اگر در روز عيد ترك نمود، روز يازدهم بايد حلق كند؛ آيةاللَّه گلپايگانى و آيةاللَّه صافى.
«97»
1154
1- زمان آن بنابر احتياط روز عيد است و تأخير تا آخر ايام تشريق جايز است؛ آيات عظام: امام خمينى، مكارم و صافى.
2- احتياط مستحب عدم تأخير است؛ آيةاللَّه سيستانى و آيةاللَّه وحيد.
3- احتياط واجب عدم تأخير است؛ آيات عظام:
وحيد، نورى، خامنه اى؛ و در صورت تأخير، تا آخر ذى حجه وقت دارد؛ آيةاللَّه تبريزى و آيةاللَّه خويى.
ص:101
4- تأخير تا زمانى كه بتواند قبل از پايان ذى حجه اعمال مكه را بجا آورد مانعى ندارد؛ آيةاللَّه زنجانى.
«98»
992
1- اگر قربانى، به هر دليل از روز عيد تأخير افتاد بنابر احتياط نمى تواند حلق كند و از احرام خارج شود بعد قربانى كند. بلكه ترتيب بين قربانى و حلق و اعمال مترتبه بر آن را بايد على الاحوط مراعات كند؛ امام خمينى و آيةاللَّه فاضل؛ مگر در حال ضرورت؛ آيةاللَّه بهجت و آيةاللَّه مكارم.
2- احتياط واجب آن است كه حلق يا تقصير را در روز عيد انجام دهد و از احرام خارج مى شود؛ لكن طواف حج قبل از ذبح محل اشكال است؛ آيةاللَّه خامنه اى.
3- اگر قربانى را در منى تهيّه كرده جايز است تقصير يا حلق كند آيةاللَّه سيستانى.
4- مى تواند حلق يا تقصير كند و از احرام خارج
ص:102
شود ولى اعمال مكّه بايد بعد از قربانى و حلق انجام شود؛ آيةاللَّه گلپايگانى و آيةاللَّه صافى.
5- نمى تواند حلق يا تقصير كند مگر تأخير آن باعث شود كه انجام اعمال مكه با خطر يا ضرر اساسى يا مشقت بسيار شديد همراه شود يا غير ممكن شود، كه در اين صورت ها بعد از وكالت ذبح مى تواند حلق و تقصير كند؛ آية اللَّه زنجانى.
6- بايد در روز عيد حلق كند؛ آيةاللَّه نورى.
«99»
1- محرم نبايد براى ديگرى حلق يا تقصير كند ولى كافى است؛ آيات عظام: امام خمينى، بهجت، خامنه اى، زنجانى.
2- مجزى نيست؛ آيات عظام: تبريزى، خويى، سيستانى.
3- بنابر احتياط مجزى نيست آيات عظام: صافى، فاضل، گلپايگانى و مكارم.
ص:103
«100»
1210
1- از غروب تا طلوع آفتاب؛ امام خمينى و آيةاللَّه نورى.
2- از غروب تا طلوع فجر؛ آيات عظام: بهجت، تبريزى،، خامنه اى، زنجانى، سيستانى، صافى، گلپايگانى، فاضل، وحيد، مكارم و خويى.
«101»
1209
1- جايز است؛ آيات عظام: خويى، تبريزى، خامنه اى، سيستانى، فاضل، وحيد و مكارم.
2- در شب يازدهم مخير است تا نيمه شب بماند
ص:104
يا فقط هنگام طلوع فجر باشد، ولى در شب دوازدهم و سيزدهم از غروب تا طلوع آفتاب روز بعد است؛ آيةاللَّه زنجانى.
3- بيتوته از غروب تا نيمه شب است؛ آيات عظام:
امام خمينى، بهجت و نورى.
ص:105
«102»
1316
1- تخيير بين قصر و اتمام در تمام دو مسجد فعلى حتى در جاهاى توسعه داده شده داخل مسجد؛ امام خمينى.
2- تخيير در قسمت قديمى دو مسجد؛ و در جاهايى كه بعداً به اين دو مسجد اضافه شده به احتياط واجب شكسته است؛ آيةاللَّه بهجت.
3- تخيير در شهر مكه و مدينه قديم؛ آيات عظام:
خويى، وحيد و تبريزى.
4- تخيير در همه مكه و مدينه؛ آيات عظام:
گلپايگانى، خامنه اى، سيستانى، صافى، فاضل، مكارم و نورى.
5- در هيچ جا تخيير نيست؛ آيةاللَّه زنجانى.
ص:106
«103»
1318
1- با ساير مسلمين به جماعت نماز بخوانند؛ آيات عظام: امام خمينى، خامنه اى، فاضل، مكارم و نورى.
(با رعايت خصوصياتى كه در فتاواى ايشان خواهد آمد)
2- به گونه اى عمل شود كه موجب وهن نشود و وظيفه منفرد، رعايت شود يا اعاده شود؛ آيةاللَّه بهجت؛ و رعايت وظيفه انفراد با خواندن حمد و سوره و اگر نمى شود با حديث نفس- در غير نماز جمعه كه در هر حال بايد اعاده شود- ممكن است و اقتدا صورى است و احكام جماعت مترتب نمى شود؛ آيات عظام: خويى، تبريزى، وحيد و سيستانى.
3- نماز با آنان در حال ضرورت بى اشكال است؛ و در غير حال ضرورت، اگر موجب تأليف قلوب آنها و دفع اتهام به شيعه باشد، شركت خوب است ولى
ص:107
بايد با تمكن اعاده نمايند و خروج از مسجد هنگام اقامه نماز جماعت شايسته نيست؛ آيةاللَّه صافى و آيةاللَّه گلپايگانى.
4- شركت در نماز جماعت خوب است ولى در شرايط فعلى بايد نماز اعاده شود؛ آية اللَّه زنجانى.
«104»
1319
1- نياز به اعاده ندارد؛ امام خمينى.
2- بايد اعاده شود يا وظيفه منفرد، رعايت شود؛ آيات عظام: بهجت، وحيد؛ و حكم اقتداى صورى طبق فتاواى آيات عظام: خويى، تبريزى و سيستانى در مسأله قبل گذشت.
3- نماز كسانى كه پشت سر يا دو طرف امام ايستاده اند، صحيح است، ولى نماز افرادى كه روبروى امام قرار دارند صحيح نيست؛ آيةاللَّه خامنه اى.
4- نماز به نحو استداره مانعى ندارد ولى بنابر احتياط بايد به حسب دايره مقدم بر امام نباشد و
ص:108
همچنين بنابر احتياط، نزديكتر از امام به كعبه هم نباشد؛ آيةاللَّه مكارم؛ در فرض صحت اصل اقتدا و گذشت حكم اعاده در مسأله قبل؛ آيةاللَّه گلپايگانى و آيةاللَّه صافى.
5- نماز به نحو استداره مانعى ندارد ولى در شرايط كنونى به نماز با عامه نمى توان اكتفا كرد؛ آية اللَّه زنجانى.
6- در غير مورد تقيه استداره جايز نيست؛ ولى اگر كسى نمى دانسته و به اين صورت خوانده نمازش صحيح و قضا ندارد؛ آيةاللَّه فاضل.
- با حفظ نسبت در تمام دايره صحيح است؛ آيةاللَّه نورى.
«105»
1329
1- سجده بر فرش در مسجدالنبى مانع ندارد و مهر گذاشتن جايز نيست و لازم نيست در جايى كه سنگ است نماز بخوانند و يا حصير يا نحو آن با خود
ص:109
ببرند، و ... از انجام هر عملى كه موجب هتك و انگشت نما شدن باشد اجتناب نمايند؛ امام خمينى، آيةاللَّه نورى؛ ولى هرگاه به سهولت بتواند روى سنگهاى مسجد نماز بخواند، آن را ترك نكند؛ آيةاللَّه مكارم.
2- در غير صورت تقيّه و ضرورت، در مكانى كه ما يصحّ السجود عليه وجود دارد، نماز بخواند؛ آيةاللَّه صافى و آيةاللَّه گلپايگانى.
3- اگر مخالف تقيه و يا موجب هتك و انگشت نما شدن نباشد، در محلى از مسجد كه بتواند بر ما يصحّ السجود عليه سجده نمايد، نماز بخواند؛ آيةاللَّه فاضل.
4- اگر در آن مكان، تمكن از سجود بر آنچه سجود بر آن جايز است ندارد، سجده صحيح است؛ آيةاللَّه خويى و آيةاللَّه سيستانى.
5- اگر در مسجد، تمكن از سجود بر ما يصحّ السجود عليه ندارد، جايز است؛ آيةاللَّه تبريزى.
6- در صورت امكان بايد بر «ما يصحّ السجود عليه»، سجده كند، مگر از جهت تقيّه نتواند، كه در اين صورت اگر زمان يا مكانى ديگر هست كه رعايت،
ص:110
ممكن است، اكتفا به غير آن، خلاف احتياط است؛ آيةاللَّه بهجت.
7- اگر ورود در نماز جماعت يا نماز خواندن در آن جا ولو فرادى، ايجاب كند كه سجده بر فرش نمايد، مانع ندارد؛ آيةاللَّه خامنه اى.
8- سجده بر فرش كفايت نمى كند و بايد نماز را اعاده كند؛ آيةاللَّه زنجانى و آيةاللَّه وحيد.
«106»
1341
1- با رعايت شرايط، حتى با علم به وصول در وقت، نماز صحيح است آيات عظام: بهجت، خامنه اى، سيستانى، فاضل و مكارم.
2- چناچه احتمال بدهد تا آخر وقت، هواپيما فرود نمى آيد، مى تواند بخواند ولى اگر در وقت رسيد، بايد اعاده كند: آيةاللَّه تبريزى
آيةاللَّه صافى همين نظر بنابر احتياط.
ص:111
«107»
1360
1- جايز است؛ امام خمينى.
2- در مسائلى كه عمل كرده واجب است؛ آيةاللَّه بهجت.
3- بقا در هر صورت جايز است ولى سزاوار است كه احتياط در بقاى بر تقليد ميت اعلم، ترك نشود؛ آيةاللَّه خامنه اى.
4- لازم است به فتواى او باقى بماند؛ آيات عظام: وحيد و فاضل.
5- بايد باقى بماند و التزام به متابعت از فتواى وى در حال حيات كافى است؛ آيةاللَّه سيستانى.
6- بنابر احتياط واجب، لازم است؛ آيةاللَّه صافى.
7- در مسائل عمره و حج بر تقليد ميت باقى نمانند؛ آية اللَّه زنجانى.
ص:112
8- واجب است به شرط عمل به فتواى وى؛ آيةاللَّه مكارم.
9- واجب است؛ آيةاللَّه نورى.
«108»
1360
1- واجب است؛ آيات عظام: بهجت، زنجانى، سيستانى، صافى، فاضل، وحيد و نورى.
2- جايز است؛ امام خمينى و آيةاللَّه خامنه اى.
«109»
1- بقا جايز است؛ امام خمينى و آيةاللَّه خامنه اى.
2- در هر دو فرض، رجوع به حى جايز است؛ آيةاللَّه بهجت.
3- اگر اعلميتى در ميان آنها معلوم نشود، يا مساوى باشند، مخيّر است، مگر در موارد علم اجمالى، يا قيام حجت اجمالى، كه بنابر احتياط واجب
ص:113
بايد رعايت هر دو فتوى را بنمايد؛ آيةاللَّه سيستانى.
4- در احكام عمره و حج به تقليد متوفى باقى نمانند؛ آيةاللَّه زنجانى.
5- در صورت تساوى بقا در همه مسايل، جايز است؛ آيةاللَّه صافى و آيةاللَّه فاضل.
6- اگر اعلميت حى معلوم نشود، بقا واجب است؛ آيةاللَّه وحيد.
7- در صورت تساوى ميت و حى يا شك در اعلميت هر كدام، عمل به فتواى ميت در آن چه بدان عمل كرده، واجب است و در بقيه به حى رجوع نمايد؛ آيةاللَّه مكارم.
«110»
اگر مكلف نداند مرجعش در مسأله اى احتياط واجب كرده و به صورت ناخودآگاه طبق فتواى فالاعلم عمل نمايد، آيا عمل او صحيح است؟
عمل وى با استناد به فالاعلمِ واجد شرايط، صحيح است، هرچند بعد از عمل باشد؛ آيات عظام: بهجت، تبريزى، خامنه اى، زنجانى، سيستانى، صافى، فاضل و مكارم.
ص:114
ص:115
«111»
1355
با فرض:
الف- عدم تشرّف در سال واريز پول.
ب- عدم تعلّق خمس به پول قبل از واريز.
1- خمس ندارد. آيات عظام: بهجت، صافى، مكارم در صورتى كه واريز قبل از استقرار حج باشد؛ نورى.
2- خمس دارد. آيات عظام: تبريزى، خامنه اى، فاضل؛ مگر حج مستقر باشد و راه ديگرى براى تشرف نباشد؛ آيت اللَّه سيستانى.
ص:116
«112»
1- بايد خمس آن پرداخت شود: حضرات آيات: سيستانى، فاضل، تبريزى.
2- از منافع سال وصول است: آيةاللَّه: نورى؛ اگر پيش از سال عزيمت قابل وصول نبوده است؛ آية اللَّه خامنه اى و آية اللَّه صافى.
3- خمس ندارد؛ آيات عظام: بهجت و مكارم.
توجه: طبق نظر همه آيات عظام در صورت تشرف درهمان سال واريز، خمس ندارد.
ص:117
«113»
1365-/ 1364-/ 1363
1- اگر لقطه، كمتر از يك درهم (1) باشد:
بنابر احتياط واجب از طرف صاحبش صدقه بدهد و هر وقت صاحبش پيدا شد اگر راضى نشود عوض را به او بدهد؛ آية اللَّه سيستانى.
2- مى تواند با قصد تملك بر دارد؛ ساير مراجع.
اگر لقطه، يك درهم يا بيش از يك درهم باشد:
با احتمال پيدا شدن صاحبش، بايد يك سال تعريف كند و در صورتى كه از پيدا شدن صاحبش مايوس باشد، از طرف صاحبش صدقه بدهد.
______________________________
ص:118
«114»
اگر كسى شك دارد كه مالى به او تعلق دارد يا نه، نمى تواند بردارد.
«115»
اگر كسى مالى را به عنوان اين كه مال اوست بردارد و بفهمد كه مال او نيست، بايد آن را بلافاصله سر جايش بگذارد؛ ولى اگر از زمان برداشتن، مدتى گذشته باشد كه احتمال برود در عدم دسترسى صاحبش به آن، تأثير داشته باشد، علاوه بر اين كه آن را سر جايش مى گذارد، قيمت آن را هم به فقير صدقه بدهد.
«116»
در فرض قبل، اگر از برداشتن، زمانى گذشته باشد كه اگر آن را سر جايش بگذارد، احتمال عقلايى دسترسى صاحبش به آن نباشد و از طريق ديگر نيز امكان رساندن آن به صاحبش نباشد، بايد آن را از طرف صاحبش به فقير صدقه بدهد.
ص:119
«117»
اگر مالى را از كسى ببرند (مثل كفش) اگر بداند آنچه بر جاى مانده است مال كسى است كه كفش او را برده است، در صورتى كه از دسترسى به وى مايوس باشد، مى تواند آن كفش را بر دارد؛ و اگر كفش بر جاى مانده قيمتش از مال او بيشتر است مابه التفاوت را به نيت صاحبش صدقه دهد.
«118»
در مواردى كه كسى مال ديگرى را از روى اشتباه بر مى دارد (مانند كفش)، و در اثر برداشتن وى، صاحب آن به زحمت مى افتد، مثل اين كه احتمالًا با پاى برهنه به منزل رفته است و مانند آن، مناسب است بردارنده، علاوه بر عمل به وظيفه لازم، به نيّت استرضاى وى، مقدارى صدقه بدهد.
ص:120
ص:121
مقدمه 5
نيابت و استنابه
نيابت شخص مستطيع 7
نيابت معذور با عذر طارى 8
استنابه در حج بر شخص غير قادر 9
(بدنى) با عدم استقرار 9
وظيفه نايب از جهت تقليد در اعمال حج 10
فاصله بين دو عمره
فاصله عمره تمتع با مفرده بعد از حج حج 13
فاصله بين دو عمره مفرده 14
احرام
محل احرام حج 17
احرام در مسجد شجره 18
ص:122
احرام با نذر 19
اذن شوهر در نذر احرام بانوان 20
قصد ترك محرّمات در حال محرم شدن 21
گذاردن سنگ و مانند آن در ردا و 22
گره زدن لباس احرام به غير گردن 23
استفاده از كمربند دوخته براى مردان 23
پوشيدن دمپايى دوخته براى مردان 24
نگاه در آينه 24
استظلال در شب 25
استظلال در مكه، منا و عرفات 26
استظلال از مسجد تنعيم 27
طواف
حد مطاف 29
طواف از طبقه دوّم براى معذورين 30
حكم خون معفوّ در نماز، در طواف 32
حكم محمول متنجّسِ غير ساتر در طواف 33
گذاردن دست روى ديواره حِجر در طواف 33
دست گذاردن به كعبه هنگام طواف 34
اگر معلوم شود طواف و سعى باطل بوده 34
قطع طواف 35
ص:123
قطع طواف واجب 35
قطع طواف مستحب 36
از سرگيرى طواف با بقاى موالات 36
از سرگيرى طواف با فوت موالات 37
موارد مختلف قطع طواف: 37
الف: قطع طواف بدون عذر 37
ب: قطع طواف با عذر: 39
قطع طواف به خاطر نجس شدن بدن ولباس 39
قطع طواف به خاطر حدث 40
قطع طواف به خاطر مرض 43
قطع طواف به خاطر تذكر نجاست در اثنا و 44
حكم تذكر نجاست بعد از طواف 44
قطع طواف به خاطر نماز جماعت 44
شك در وضو يا غسل بعد از اتمام طواف 46
انكشاف بطلان وضو در عمره تمتّع 46
انكشاف بطلان وضو بعد از اتمام حج 47
شك در نقيصه بعد از اتمام طواف 48
اتمام طواف با گمان به عدد و لحوق يقين 49
كم كردن سهوى از طواف 50
زيادى سهوى در طواف 51
احكام بانوان
رؤيت دم 53
ص:124
اگر از روز دهم نگذشته باشد 53
وظيفه مستحاضه كثيره 54
سن يأس 56
پيدا بودن موهاى زن در حال طواف 57
حجاب زن در حال طواف 58
نماز طواف
مبادرت به نماز طواف 59
فاصله انداختن بين طواف و نماز 59
محاذات زن و مرد در نماز طواف 60
حكم ظن در نماز طواف 61
ظن در ركعات: 61
ظن در افعال نماز: 61
جماعت در نماز طواف 61
ترك نماز طواف مستحبى 62
حكم عاجز از قرائت صحيح 62
سعى
سعى از مسعاى جديد 65
زياد كردن در سعى با فراموشى 66
ص:125
زياد كردن در سعى با جهل 66
تأخير سعى تا فردا 67
سعى از طبقه فوقانى 67
موالات در سعى 68
نشستن در بين صفا و مروه 68
اگر بعد از تقصير بفهمد سعى ناقص بوده 69
قطع سعى و از سرگيرى آن 70
ادامه سعى با شك در عدد و حصول يقين 71
احكام بين عمره و حج
خروج از مكه بعد از عمره تمتّع 73
سر تراشيدن بين عمره تمتع و حج 74
وقوفين
رفتن از عرفات به غير مشعر و بازگشت 75
براى وقوف مشعر 75
بيتوته شب در مشعر 75
بازگشت خدمه اى كه شبانه به منى 76
رفته اند، به مشعر 76
ترك وقوف در فرض درك وقوف شبانه 77
ص:126
ترتيب در اعمال منى 79
رمى
رمى جمره جديد 81
رمى جمرات از طبقه دوم 82
رمى در شب 83
رمى جمرات سه گانه در شب 85
تفاوت رمى روز عيد و جمرات سه گانه 85
فرق رمى عيد و يازدهم براى زنان 86
افرادى كه مجازند در شب رمى كنند 86
منظور از شب در رمى روز عيد 87
منظور از شب در رمى روز يازدهم 87
ترك عمدى رمى در روز 88
شك در عدد رمى قبل از ذبح 88
لزوم و عدم لزوم اذن در استنابه در رمى 89
افراد معذور، در رمى 89
ترك رمى 90
قربانى
تقسيم قربانى 93
ص:127
ذبح در شب 94
تأخير ذبح از روز عيد 95
نيت ذبح 96
ايمان ذابح 96
حلق و تقصير
حلق در سفر اول براى مردان 99
حلق و تقصير در شب 99
تأخير حلق از روز عيد 100
حلق و تقصير در فرض تأخير قربانى 101
اگر محرم براى ديگرى حلق يا تقصير كند 102
بيتوته
محاسبه نيمه شب شرعى 103
اكتفاى به بيتوته نيمه دوم شب 103
نماز در حرمين
تخيير بين قصر و اتمام 105
نماز جماعتِ غير استداره اى 106
ص:128
نماز جماعت استداره 107
سجده بر فرش 108
نماز در هواپيما 110
تقليد
بقا با اعلميّت ميت 111
رجوع به حىّ اعلم از ميّت 112
تساوى يا شك در اعلميّت حى و ميت 112
رجوع در احتياط واجب به مجتهد ديگر 113
خمس
حكم خمس سپرده هاى حج و عمره 115
حكم خمس سود سپرده ها 116
(با فرض دريافت آن در ضمن يكى از عقود 116
شرعى و فرض عدم تشرّف در سال واريز) 116
لقطه 117
ص:129
نيابت و استنابه
مَنِ الَّذِي نَزَلَ بِكَ مُلْتَمِساً قِراكَ فَما قَرَيْتَهُ؟
وَمَنِ الَّذِي أَناخَ بِبابِكَ مُرْتَجِياً نَداكَ فَما أَوْلَيْتَهُ؟
أَيَحْسُنُ أَنْ أَرْجِعَ عَنْ بابِكَ بِالْخَيْبَةِ مَصْرُوفاً، وَلَسْتُ أَعْرِفُ سِواكَ مَوْلىً بِالإِحْسانِ مَوْصُوفاً؟
كَيْفَ أَرْجُو غَيْرَكَ وَالْخَيْرُ كُلُّهُ بِيَدِكَ؟!
وَكَيْفَ أُوَمِّلُ سِوَاكَ وَالْخَلْقُ وَالأَمْرُ لَكَ؟!
مناجات الراجين
الامام زين العابدين عليه السلام
--------------------------------------------------------------------------------