رازها و رمزها: گزیده ای از اسرار حج و اماکن در روایات

فهرست

تصویر

ص: 5

مقدمه

حج میهمانی خداست. سفره ای آسمانی گسترده بر زمین. حق این است که در مقام معرفت و شناخت حقیقت این مائده آسمانی، نیز به آسمانیان باید رجوع کرد.

این نوشتار نگاهی گذرا به رازها و رمزهای حج در سخن اهل بیت (علیهم السلام) که بی هیچ گونه توضیح و تفسیری به محضر راهنمایان معنوی زائران بیت الله الحرام تقدیم می شود. جا دارد که از اهتمام و تلاش ارزشمند محقق ارجمند جناب حجت الاسلام والمسلمین اکبر ترابی شهرضایی در تهیه و تنظیم این مجموعه تشکر و قدردانی به عمل آید. فرصت را مغتنم شمرده از اساتید و محققانی که در مورد این اثر نظر و پیشنهادی دارند یا در موضوع اسرار و معارف حج و زیارت تکاپویی علمی داشته اند، برای ارایه نقطه نظرات و آثار خود دعوت به عمل می آورد.

کمیته اسرار و معارف حج

معاونت امور روحانیون

پاییز 1387

ص: 9

قوام دین به قوام کعبه

قال أبو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: «لَا یَزَالُ الدِّینُ قَائِماً مَا قَامَتِ الْکَعْبَةُ.» (1)

امام صادق علیه السلام فرمود: «مادامی که کعبه پابرجاست دین پاینده است.»

فلاح و رستگاری در حج

عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: قُلْتُ لَهُ: «لِمَ سُمِّیَ الْحَجُّ حَجّاً قَالَ: حَجَّ فُلَانٌ أَیْ أَفْلَحَ فُلَانٌ.» (1)

از امام محمد باقر علیه السلام پرسیدند: چرا به حج، حج گفتند؟ امام فرمود: «فلانی حج انجام داد، یعنی فلانی رستگار شد.»

حج، یادآور مرگ و رستاخیز

وَ اعْلَمْ بِأَنَّ اللَّهَ تَعَالَی لَمْ یَفْتَرِضِ الْحَجَّ وَ لَمْ یَخُصَّهُ مِنْ جَمِیعِ الطَّاعَاتِ بِالْإِضَافَةِ إِلَی نَفْسِهِ بِقَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیْهِ سَبِیلًا وَ لَا شَرَعَ نَبِیُّهُ ص سُنَّةً فِی خِلَالِ الْمَنَاسِکِ عَلَی تَرْتِیبِ مَا شَرَعَهُ إِلَّا لِلِاسْتِعْدَادِ وَ الْإِشَارَةِ إِلَی الْمَوْتِ وَ الْقَبْرِ وَ الْبَعْثِ وَ الْقِیَامَةِ بِمُشَاهَدَةِ مَنَاسِکِ الْحَجِّ مِنْ أَوَّلِهَا إِلَی آخِرِهَا لِأُولِی الْأَلْبَابِ وَ أُولِی النُّهَی.» (1)

امام صادق علیه السلام در حدیث مصباح الشریعه فرمود: «بدان که خداوند حج را واجب کرد و از میان تمام عبادات، فقط آن را به خود نسبت داد به قولش که فرمود: برای خدا بر مردم است که حج خانه او را بجا آورند کسانی که استطاعت دارند ودر

ص: 12

حج، آزمون مردم و آمرزشگاه خلق

عِیسَی بْنِ یُونُسَ قَالَ کَانَ ابْنُ أَبِی الْعَوْجَاءِ مِنْ تَلَامِذَةِ الْحَسَنِ الْبَصْرِیِّ فَانْحَرَفَ عَنِ التَّوْحِیدِ وَ قَدِمَ مَکَّةَ مُتَمَرِّداً وَ إِنْکَاراً عَلَی مَنْ یَحُجُّ وَ کَانَ یَکْرَهُ الْعُلَمَاءُ مُجَالَسَتَهُ وَ مُسَاءَلَتَهُ لِخُبْثِ لِسَانِهِ وَ فَسَادِ ضَمِیرِهِ فَأَتَی أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَجَلَسَ إِلَیْهِ فِی جَمَاعَةٍ مِنْ نُظَرَائِهِ فَقَالَ: یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ إِنَّ الْمَجَالِسَ أَمَانَاتٌ وَ لَا بُدَّ لِکُلِّ مَنْ بِهِ سُعَالٌ أَنْ یَسْعُلَ أَ فَتَأْذَنُ فِی الْکَلَامِ فَقَالَ تَکَلَّمْ فَقَالَ إِلَی کَمْ تَدُوسُونَ هَذَا الْبَیْدَرَ (1) وَ تَلُوذُونَ بِهَذَا الْحَجَرِ وَ تَعْبُدُونَ هَذَا الْبَیْتَ

ص: 14

برخورد حکیمانه با کج اندیشان

امام صادق علیه السلام فرمود: «هر کسی را خداوند گمراه کند و قلبش را کور نماید، پذیرش حق بر او سنگین و ناگوار خواهد بود. وی به خدا پناهنده نشده و شیطان یاور و رب و همنشین او خواهد شد و او را به آبشخورهای هلاکت وارد کرده و او را باز نمیگرداند.

ص: 16

آزمایش خلق با سختی و بلا

وَ رُوِیَ أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَالَ فِی خُطْبَةٍ لَهُ: وَ لَوْ أَرَادَ اللَّهُ جَلَّ ثَنَاؤُهُ بِأَنْبِیَائِهِ حَیْثُ بَعَثَهُمْ أَنْ یَفْتَحَ لَهُمْ کُنُوزَ الذِّهْبَانِ وَ مَعَادِنَ الْعِقْیَانِ وَ مَغَارِسَ الْجِنَانِ وَ أَنْ یَحْشُرَ طَیْرَ السَّمَاءِ وَ وَحْشَ الْأَرْضِ مَعَهُمْ لَفَعَلَ وَ لَوْ فَعَلَ لَسَقَطَ الْبَلَاءُ وَ بَطَلَ الْجَزَاءُ وَ اضْمَحَلَّتِ الْأَنْبَاءُ وَ لَمَا وَجَبَ لِلْقَائِلِینَ أُجُورُ الْمُبْتَلَیْنَ وَ لَا لَحِقَ الْمُؤْمِنِینَ ثَوَابُ الْمُحْسِنِینَ وَ لَا لَزِمَتِ الْأَسْمَاءُ أَهَالِیَهَا عَلَی مَعْنًی مُبِینٍ وَ لِذَلِکَ لَوْ أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّمَاءِ آیَةً فَظَلَّتْ أَعْنَاقُهُمْ لَهَا خَاضِعِینَ وَ لَوْ فَعَلَ لَسَقَطَ الْبَلْوَی عَنِ النَّاسِ أَجْمَعِینَ وَ لَکِنَّ اللَّهَ جَلَّ ثَنَاؤُهُ جَعَلَ رُسُلَهُ أُولِی قُوَّةٍ فِی عَزَائِمِ نِیَّاتِهِمْ وَ ضَعَفَةً فِیمَا تَرَی الْأَعْیُنُ

ص: 17

ارسال پیامبران و آزمایش خلق

امیر مؤمنان علیه السلام در خطبه قاصعه فرمود: «. اگر خداوند می خواست بهنگام مبعوث ساختن پیامبرانش، درهای گنجها و معادن طلا و باغهای خرم و سر سبز را به روی آنان بگشاید، می گشود، و اگر می خواست پرندگان آسمان و حیوانات وحشی زمین را همراه آنان گسیل دارد، می داشت، اگر این کار را می کرد امتحان از میان می رفت، پاداش و جزاء بی اثر می شد و وعده ها و وعیدهای الهی بی فائده می گردید، و برای پذیرندگان اجر و پاداش آزمودگان واجب نمی شد، و مؤمنان استحقاق ثواب نیکوکاران را نمی یافتند، و اسماء و نامها با معانی خود همراه نبودند (یعنی هیچگاه نمی شد به یک مؤمن حقیقتا مؤمن گفت زیرا او به خاطر قدرت و مکنت پیامبران اظهار ایمان می کرد).»

کعبه آزمونی برای خلق

کعبه، خانه پاک خدا مگر نمی بینید خداوند انسانها را از زمان آدم تا انسان های آخرین این جهان، با سنگهائی که نه زیان می رسانند و نه نفع می بخشند، نه می بینند و نه می شنوند آزمایش

ص: 21

راز احرام از مسجد شجره

قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام : لِأَیِّ عِلَّةٍ أَحْرَمَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم مِنْ مَسْجِدِ الشَّجَرَةِ وَ لَمْ یُحْرِمْ مِنْ مَوْضِعٍ دُونَهُ؟ فَقَالَ: «لِأَنَّهُ لَمَّا أُسْرِیَ بِهِ إِلَی السَّمَاءِ وَ صَارَ بِحِذَاءِ الشَّجَرَةِ نُودِیَ یَا مُحَمَّدُ؛ قَالَ: لَبَّیْکَ. قَالَ: أَ لَمْ أَجِدْکَ یَتِیماً فَآوَیْتُکَ وَ وَجَدْتُکَ ضَالًّا فَهَدَیْتُکَ؟ فَقَالَ: النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله و سلم : إِنَّ الْحَمْدَ وَ النِّعْمَةَ وَ الْمُلْکَ لَکَ لَا شَرِیکَ لَکَ فَلِذَلِکَ أَحْرَمَ مِنَ الشَّجَرَةِ دُونَ الْمَوَاضِعِ کُلِّهَا.» (1)

از امام صادق علیه السلام از راز احرام در مسجد شجره پرسیده شد، امام فرمود: «وقتی پیامبر به معراج برده شد، زمانی که برابر شجره رسید، ندا داده شد ای محمد، آن حضرت فرمود: لبیک. ندا رسید آیا ترا یتیم نیافتم پس پناه دادم و گمشده نیافتم راهنماییت کردم؟ پیامبر پاسخ داد: همانا حمد و نعمت و پادشاهی از آن تو می باشد شریکی برایت نیست. به همین جهت از مسجد شجره احرام بست نه جای دیگر.»

کندن لباس معصیت در میقات

فَقَالَ زین العابدین: «أَ نَزَلْتَ الْمِیقَاتَ وَ تَجَرَّدْتَ عَنْ مَخِیطِ الثِّیَابِ وَ اغْتَسَلْتَ؟» قَالَ: نَعَمْ. قَالَ: فَحِینَ نَزَلْتَ الْمِیقَاتَ نَوَیْتَ أَنَّکَ خَلَعْتَ ثَوْبَ الْمَعْصِیَةِ وَ لَبِسْتَ ثَوْبَ الطَّاعَةِ؟ قَالَ: لَا. قَالَ:

فَحِینَ تَجَرَّدْتَ عَنْ مَخِیطِ ثِیَابِکَ نَوَیْتَ أَنَّکَ تَجَرَّدْتَ مِنَ الرِّیَاءِ وَ النِّفَاقِ وَ الدُّخُولِ فِی الشُّبُهَاتِ؟ قَالَ: لَا. قَالَ: فَحِینَ اغْتَسَلْتَ نَوَیْتَ

ص: 25

زدودن ناپاکی­ها و پیمان­های غیر خدایی

ثُمَّ قَالَ: تَنَظَّفْتَ وَ أَحْرَمْتَ وَ عَقَدْتَ بِالْحَجِّ؟ قَالَ: نَعَمْ. قَالَ: فَحِینَ تَنَظَّفْتَ وَ أَحْرَمْتَ وَ عَقَدْتَ الْحَجَّ نَوَیْتَ أَنَّکَ تَنَظَّفْتَ بِنُورَةِ التَّوْبَةِ الْخَالِصَةِ لِلَّهِ تَعَالَی؟

قَالَ: لَا. قَالَ: فَحِینَ أَحْرَمْتَ نَوَیْتَ أَنَّکَ حَرَّمْتَ عَلَی نَفْسِکَ کُلَّ مُحَرَّمٍ حَرَّمَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ؟ قَال:َ لَا. قَالَ: فَحِینَ عَقَدْتَ الْحَجَّ

ص: 26

عقد احرام پیمان با خدا

قَالَ: لَهُ أَ دَخَلْتَ الْمِیقَاتَ وَ صَلَّیْتَ رَکْعَتَیِ الْإِحْرَامِ وَ لَبَّیْتَ؟ قَالَ: نَعَمْ. قَالَ: فَحِینَ دَخَلْتَ الْمِیقَاتَ نَوَیْتَ أَنَّکَ بِنِیَّةِ الزِّیَارَةِ؟ قَالَ: لَا. قَالَ: فَحِینَ صَلَّیْتَ الرَّکْعَتَیْنِ نَوَیْتَ أَنَّکَ تَقَرَّبْتَ إِلَی اللَّهِ بِخَیْرِ

الْأَعْمَالِ مِنَ الصَّلَاةِ وَ أَکْبَرِ حَسَنَاتِ الْعِبَادِ؟ قَالَ: لَا. قَالَ: فَحِینَ لَبَّیْتَ نَوَیْتَ أَنَّکَ نَطَقْتَ لِلَّهِ سُبْحَانَهُ بِکُلِّ طَاعَةٍ وَ صُمْتَ عَنْ کُلِّ

ص: 27

احرام به جای قربانی

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: کَانَتْ بَنُو إِسْرَائِیلَ إِذَا قَرَّبَتِ الْقُرْبَانَ تَخْرُجُ نَارٌ تَأْکُلُ قُرْبَانَ مَنْ قُبِلَ مِنْهُ وَ إِنَّ اللَّهَ جَعَلَ الْإِحْرَامَ مَکَانَ الْقُرْبَانِ.» (1)

امام صادق علیه السلام فرمود: «هرگاه بنی اسرائیل قربانی به پیشگاه خدا تقدیم می کردند آتشی می آمد و قربانی کسی را که

ص: 28

قصد زیارت خدا

ثُمَّ قَالَ لَهُ: أَ دَخَلْتَ الْحَرَمَ وَ رَأَیْتَ الْکَعْبَةَ وَ صَلَّیْتَ؟ قَالَ: نَعَمْ. قَالَ: فَحِینَ دَخَلْتَ الْحَرَمَ نَوَیْتَ أَنَّکَ حَرَّمْتَ عَلَی نَفْسِکَ کُلَّ غِیبَةٍ تَسْتَغِیبُهَا الْمُسْلِمِینَ مِنْ أَهْلِ مِلَّةِ الْإِسْلَامِ؟ قَال:َ لَا. قَالَ: فَحِینَ وَصَلْتَ مَکَّةَ نَوَیْتَ بِقَلْبِکَ أَنَّکَ قَصَدْتَ اللَّهَ؟ قَالَ: لَا. قَالَ: فَمَا دَخَلْتَ الْحَرَمَ وَ لَا رَأَیْتَ الْکَعْبَةَ وَ لَا صَلَّیْتَ.

امام سجاد علیه السلام به شبلی فرمود:آیا به حرم داخل شدی، کعبه را دیدی، نماز تحیت خواندی؟ گفت: آری. فرمود وقتی وارد حرم شدی نیت کردی بر خودت حرام کنی هر غیبتی از مسلمانان و اهل اسلام را؟ گفت: نه. فرمود: وقتی به مکه رسیدی در قلبت نیت کردی که خدا را قصد نموده ای؟ گفت: نه. پس فرمود: نه به حرم وارد شده ای نه کعبه را دیده ای و نه نماز خوانده ای.

ص: 29

طواف دل همراه با ملائکه

قال الصادق علیه السلام «وَ طُفْ بِقَلْبِکَ مَعَ الْمَلَائِکَةِ حَوْلَ الْعَرْشِ کَطَوَافِکَ مَعَ الْمُسْلِمِینَ بِنَفْسِکَ حَوْلَ الْبَیْتِ وَ هَرْوِلْ هَرَباً مِنْ هَوَاکَ وَ تَبَرِّیاً مِنْ جَمِیعِ حَوْلِکَ وَ قُوَّتِکَ.» (1)

امام صادق علیه السلام در حدیث مصباح الشریعه فرمود: « در هنگام طواف خانه خدا، با قلبت همراه ملائکه به دور عرش خدا طواف کن همانگونه که با بدنت همراه مسلمانان اطراف کعبه می گردی. و با هروله رفتنت از هوا و هوس بگریز و از نیرو و توانت جدا شو و تبری جو.»

بیعت با خدا و اقتدا به ابراهیم علیه السلام

ثُمَّ قَالَ لَهُ: صَافَحْتَ الْحَجَرَ وَ وَقَفْتَ بِمَقَامِ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام وَ صَلَّیْتَ بِهِ رَکْعَتَیْنِ؟ قَالَ: نَعَمْ. فَصَاحَ صَیْحَةً کَادَ یُفَارِقُ الدُّنْیَا، ثُمَّ قَالَ: آهِ آهِ. ثُمَّ قَالَ: مَنْ صَافَحَ الْحَجَرَ الْأَسْوَدَ فَقَدْ صَافَحَ اللَّهَ تَعَالَی، فَانْظُرْ یَا مِسْکِینُ لَا تُضَیِّعْ أَجْرَ مَا عَظُمَ حُرْمَتُهُ وَ تَنْقُضِ الْمُصَافَحَةَ بِالْمُخَالَفَةِ وَ قَبْضِ الْحَرَامِ نَظِیرَ أَهْلِ الْآثَامِ. ثُمَّ قَالَ: نَوَیْتَ حِینَ وَقَفْتَ عِنْدَ مَقَامِ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام أَنَّکَ وَقَفْتَ عَلَی کُلِّ طَاعَةٍ وَ تَخَلَّفْتَ عَنْ کُلِّ مَعْصِیَةٍ؟ قَالَ: لَا. قَالَ: فَحِینَ صَلَّیْتَ فِیهِ رَکْعَتَیْنِ نَوَیْتَ أَنَّکَ صَلَّیْتَ بِصَلَاةِ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام وَ

أَرْغَمْتَ بِصَلَاتِکَ أَنْفَ الشَّیْطَانِ؟ قَالَ: لَا. قَالَ لَهُ: فَمَا صَافَحْتَ الْحَجَرَ الْأَسْوَدَ وَ لَا وَقَفْتَ عِنْدَ الْمَقَامِ وَ لَا صَلَّیْتَ فِیهِ رَکْعَتَیْنِ.

امام سجاد علیه السلام به شبلی فرمود: با حجر الاسود دست دادی و در مقام ابراهیم علیه السلام ایستادی و در آنجا نماز خواندی؟ گفت: آری. امام ناله ای زد که نزدیک بود از دنیا برود سپس فرمود: آه آه هر که با حجر الاسود دست بدهد با خدا دست داده است، ای

ص: 31

زمزم، داروی شفا بخش

إِسْمَاعِیلَ بْنِ جَابِرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ مَاءُ زَمْزَمَ شِفَاءٌ مِنْ کُلِّ دَاءٍ وَ أَظُنُّهُ قَالَ کَائِناً مَا کَان.» (1)

اسماعیل بن جابر گفت: از امام صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: «آب زمزم شفای هر دردی است». گمان می کنم که فرمود: هر دردی که باشد.

وَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام : «مَاءُ زَمْزَمَ شِفَاءٌ لِمَا شُرِبَ لَه.»

امام صادق علیه السلام فرمود: «آب زمزم را به نیت شفای هر دردی که بیاشامی شفای آن است.»

اعتراف پاکان به تقصیر

عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ عَرَفَاتٍ، لِمَ سُمِّیَتْ عَرَفَاتٍ فَقَالَ: «إِنَّ جَبْرَئِیلَ علیه السلام خَرَجَ بِإِبْرَاهِیمَ علیه السلام یَوْمَ عَرَفَةَ فَلَمَّا زَالَتِ الشَّمْسُ، قَالَ لَهُ جَبْرَئِیلُ علیه السلام : یَا إِبْرَاهِیمُ اعْتَرِفْ بِذَنْبِکَ وَ اعْرِفْ مَنَاسِکَکَ فَسُمِّیَتْ عَرَفَاتٍ لِقَوْلِ جَبْرَئِیلَ علیه السلام لَهُ اعْتَرِفْ فَاعْتَرَفَ.» (1)

معاویه بن عمار از امام صادق علیه السلام از علت نام عرفات پرسید، امام فرمود: «جبرائیل در روز عرفه ابراهیم با به این سرزمین آورد و

هنگام زوال آفتاب به او گفت: ای ابراهیم به گناهت اعتراف کن و مناسکت را بشناس. از این رو به آن عرفات گفتند.»

شناخت خدا در عرفات

ثُمَّ قَالَ لَهُ: أَ وَقَفْتَ الْوَقْفَةَ بِعَرَفَةَ وَ طَلَعْتَ جَبَلَ الرَّحْمَةِ وَ عَرَفْتَ وَادِیَ نَمِرَةَ وَ دَعَوْتَ اللَّهَ سُبْحَانَهُ عِنْدَ الْمِیلِ وَ الْجَمَرَاتِ؟ قَالَ: نَعَمْ. قَالَ: هَلْ عَرَفْتَ بِمَوْقِفِکَ بِعَرَفَةَ مَعْرِفَةَ اللَّهِ سُبْحَانَهُ أَمْرَ الْمَعَارِف وَ الْعُلُومِ وَ عَرَفْتَ قَبْضَ اللَّهِ عَلَی صَحِیفَتِکَ وَ اطِّلَاعَهُ عَلَی سَرِیرَتِکَ وَ قَلْبِکَ؟ قَال:َ لَا. قَالَ: نَوَیْتَ بِطُلُوعِکَ جَبَلَ الرَّحْمَةِ أَنَّ اللَّهَ یَرْحَمُ کُلَّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ وَ یَتَوَلَّی کُلَّ مُسْلِمٍ وَ مُسْلِمَةٍ؟ قَالَ: لَا. قَال:َ فَنَوَیْتَ عِنْدَ نَمِرَةَ أَنَّکَ لَا تَأْمُرُ حَتَّی تَأْتَمِرَ وَ لَا تَزْجُرُ حَتَّی تَنْزَجِر؟َ قَالَ: لَا. قَال:َ فَعِنْدَ

مَا وَقَفْتَ عِنْدَ الْعَلَمِ وَ النَّمِرَاتِ نَوَیْتَ أَنَّهَا شَاهِدَةٌ لَکَ عَلَی الطَّاعَاتِ حَافِظَةٌ لَکَ مَعَ الْحَفَظَةِ بِأَمْرِ رَبِّ السَّمَاوَاتِ؟ قَالَ: لَا. قَالَ: فَمَا وَقَفْتَ بِعَرَفَةَ وَ لَا طَلَعْتَ جَبَلَ الرَّحْمَةِ وَ لَا عَرَفْتَ نَمِرَةَ وَ لَا دَعَوْتَ وَ لَا وَقَفْتَ عِنْدَ النَّمِرَاتِ.

امام سجاد علیه السلام به شبلی فرمود: آیا وقوفی در عرفات داشتی؟ بر جبل الرحمه بالا رفتی و وادی نمره را شناختی و خدا را نزد آن ستون و سنگ ها خواندی؟ گفت: آری. فرمود: آیا با وقوفت به عرفات به معرفت و شناخت خدا دست یافتی و دانستی که

ص: 35

حصول قرب پس از اعتراف

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ فِی حَدِیثِ إِبْرَاهِیمَ: «إِنَّ جَبْرَئِیلَ علیه السلام انْتَهَی بِهِ إِلَی الْمَوْقِفِ فَأَقَامَ بِهِ حَتَّی غَرَبَتِ الشَّمْسُ ثُمَّ أَفَاضَ بِهِ فَقَالَ یَا إِبْرَاهِیمُ ازْدَلِفْ إِلَی الْمَشْعَرِ الْحَرَامِ فَسُمِّیَتْ مُزْدَلِفَةَ.» (1)

امام صادق علیه السلام فرمود: «زمانی که جبرئیل ابراهیم را برای وقوف، به عرفات آورد، تا غروب خورشید در آنجا اقامت کرد

ص: 36

جمع بین دو نماز

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: «سُمِّیَتِ الْمُزْدَلِفَةُ جَمْعاً لِأَنَّ آدَمَ علیه السلام جَمَعَ فِیهَا بَیْنَ الصَّلَاتَیْنِ الْمَغْرِبِ وَ الْعِشَاءِ». (1)

امام صادق علیه السلام فرمود: «به مزدلفه جمع گفته شد زیرا آدم بین نماز مغرب و عشا جمع کرد.»

استقامت بر راه مستقیم

ثُمَّ قَالَ: مَرَرْتَ بَیْنَ الْعَلَمَیْنِ وَ صَلَّیْتَ قَبْلَ مُرُورِکَ رَکْعَتَیْنِ وَ مَشَیْتَ بِمُزْدَلِفَةَ وَ لَقَطْتَ فِیهَا الْحَصَی وَ مَرَرْتَ بِالْمَشْعَرِ الْحَرَامِ؟ قَال:َ نَعَمْ. قَالَ: فَحِینَ صَلَّیْتَ رَکْعَتَیْنِ نَوَیْتَ أَنَّهَا صَلَاةُ شُکْرٍ فِی لَیْلَةِ عَشْرٍ تَنْفِی کُلَّ عُسْرٍ وَ تُیَسِّرُ کُلَّ یُسْر؟ٍ قَالَ: لَا. قَالَ: فَعِنْدَ مَا مَشَیْتَ بَیْنَ الْعَلَمَیْنِ وَ لَمْ تَعْدِلْ عَنْهُمَا یَمِیناً وَ شِمَالًا، نَوَیْتَ أَنْ لَا تَعْدِلَ عَنْ دِینِ الْحَقِّ یَمِیناً وَ شِمَالًا، لَا بِقَلْبِکَ وَ لَا بِلِسَانِکَ وَ لَا بِجَوَارِحِکَ؟ قَالَ: لَا. قَالَ: فَعِنْدَ مَا مَشَیْتَ

بِمُزْدَلِفَةَ وَ لَقَطْتَ مِنْهَا الْحَصَی نَوَیْتَ أَنَّکَ رَفَعْتَ عَنْکَ کُلَّ مَعْصِیَةٍ وَ جَهْلٍ وَ ثَبَّتَّ کُلَّ عِلْمٍ وَ عَمَلٍ؟ قَالَ: لَا. قَالَ: فَعِنْدَ مَا مَرَرْتَ بِالْمَشْعَرِ الْحَرَامِ نَوَیْتَ أَنَّکَ أَشْعَرْتَ قَلْبَکَ إِشْعَارَ أَهْلِ التَّقْوَی وَ الْخَوْفَ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ؟ قَالَ: لَا. قَالَ: فَمَا مَرَرْتَ بِالْعَلَمَیْنِ وَ لَا صَلَّیْتَ رَکْعَتَیْنِ وَ لَا مَشَیْتَ بِالْمُزْدَلِفَةِ وَ لَا رَفَعْتَ مِنْهَا الْحَصَی وَ لَا مَرَرْتَ بِالْمَشْعَرِ الْحَرَامِ.

امام سجاد علیه السلام به شبلی فرمود: آیا بین دو ستون عبور کردی؟ و پیش از مرورت دو رکعت نماز خواندی؟ در مزدلفه راه رفتی و سنگریزه برچیدی و به مشعر الحرام گذر کردی؟ گفت: آری. فرمود: وقتی نماز می خواندی در نظر گرفتی این نماز شکر را در

ص: 38

منا سرزمین آرزوهای حقیقی

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: «إِنَّ جَبْرَئِیلَ علیه السلام أَتَی إِبْرَاهِیمَ علیه السلام فَقَالَ: تَمَنَّ یَا إِبْرَاهِیمُ. فَکَانَتْ تُسَمَّی مُنًی فَسَمَّاهَا النَّاسُ مِنًی.»

ص: 39

مبارزه با شیطان

عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِیهِ مُوسَی علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَمْیِ الْجِمَارِ لِمَ جُعِلَ؟ قَالَ: «لِأَنَّ إِبْلِیسَ اللَّعِینَ کَانَ یَتَرَاءَی لِإِبْرَاهِیمَ علیه السلام فِی مَوْضِعِ الْجِمَارِ فَرَجَمَهُ إِبْرَاهِیمُ فَجَرَتِ السُّنَّةُ بِذَلِکَ.» (2)

ص: 40

ریزش گناه در رمی جمرات

وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم : «رَمْیُ الْجِمَارِ ذُخْرٌ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ الْحَاجُّ إِذَا رَمَی الْجِمَارَ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ.» وَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام : «مَنْ رَمَی الْجِمَارَ یُحَطُّ عَنْهُ بِکُلِّ حَصَاةٍ کَبِیرَةٌ مُوبِقَةٌ وَ إِذَا رَمَاهَا الْمُؤْمِنُ الْتَقَفَهَا الْمَلَکُ وَ إِذَا رَمَاهَا الْکَافِرُ قَالَ الشَّیْطَانُ بِاسْتِکَ مَا رَمَیْتَ.» (1)

رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «رمی جمرات ذخیره ای برای روز قیامت است و حاجی با رمی جمرات از گناهانش خارج می گردد.» و امام صادق علیه السلام فرمود «کسی که به جمرات سنگ بزند با هر سنگی گناه کبیره هلاک کننده ای از او ساقط می شود. اگر مؤمن سنگ بندازد فرشته ای آن سنگ را می گیرد و اگر کافری سنگ بزند شیطان می گوید: این سنگ به فلانت.»:

ص: 41

قربانی یاد آور فقرا

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم « إِنَّمَا جَعَلَ اللَّهُ هَذَا الْأَضْحَی لِتَتَّسِعَ مَسَاکِینُکُمْ مِنَ اللَّحْمِ فَأَطْعِمُوهُمْ.» (1)

رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «قربانی را خدا برای آن گذاشت تا توسعه ای بر فقرا در گوشت باشد، پس به فقرا از آن بخورانید.»

کشتن نفس سرکش و دیدار خدا

«وَ اذْبَحْ حَنْجَرَةَ الْهَوَی وَ الطَّمَعِ عِنْدَ الذَّبِیحَةِ وَ ارْمِ الشَّهَوَاتِ وَ الخَسَاسَةَ وَ الدَّنَاءَةَ وَ الْأَفْعَالَ الذَّمِیمَةَ عِنْدَ رَمْیِ الْجَمَرَاتِ وَ احْلِقِ الْعُیُوبَ الظَّاهِرَةَ وَ الْبَاطِنَةَ بِحَلْقِ شَعْرِکَ وَ ادْخُلْ فِی أَمَانِ اللَّهِ وَ کَنَفِهِ وَ سَتْرِهِ وَ کِلَاءَتِهِ مِنْ مُتَابَعَةِ مُرَادِکَ بِدُخُولِکَ الْحَرَمَ وَ زُرِ الْبَیْتَ مُتَحَقِّقاً لِتَعْظِیمِ صَاحِبِهِ وَ مَعْرِفَةِ جَلَالِهِ وَ سُلْطَانِهِ وَ اسْتَلِمِ الْحَجَرَ رِضَاءً بِقِسْمَتِهِ وَ خُضُوعاً

لِعِزَّتِهِ وَ وَدِّعْ مَا سِوَاهُ بِطَوَافِ الْوَدَاعِ وَ أَصْفِ رُوحَکَ وَ سِرَّکَ لِلِقَاءِ اللَّهِ یَوْمَ تَلْقَاهُ بِوُقُوفِکَ عَلَی الصَّفَا وَ کُنْ ذَا مُرُوَّةٍ مِنَ اللَّهِ نَقِیّاً أَوْصَافُکَ عِنْدَ الْمَرْوَةِ وَ اسْتَقِمْ عَلَی شَرْطِ حَجَّتِکَ وَ وَفَاءِ عَهْدِکَ الَّذِی عَاهَدْتَ بِهِ مَعَ رَبِّکَ وَ أَوْجَبْتَ لَهُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ.»

امام صادق علیه السلام در حدیث مصباح الشریعه فرمود: «گلوی هوا و هوس و طمع را هنگام ذبح قربانی ببر و شهوات و خسیس بودن و پستی و افعال ناپسند را هنگام رمی جمرات از خود دور کن و عیب های آشکار و پنهان را با تراشیدن مو از جان خود بزدای و با ورود به حرم، در امان خدا و کنف حمایت و پوشش و حفاظت او داخل شو، خانه حق را زیارت کن برای این که صاحب خانه را تعظیم کرده باشی و به جلال و سلطنت او

ص: 43

راز چهار عمل

أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام سُئِلَ عَنِ الْوُقُوفِ بِالْجَبَلِ، لِمَ لَمْ یَکُنْ فِی الْحَرَمِ؟ فَقَالَ: «لِأَنَّ الْکَعْبَةَ بَیْتُهُ وَ الْحَرَمَ بَابُهُ فَلَمَّا قَصَدُوهُ وَافِدِینَ وَقَفَهُمْ بِالْبَابِ یَتَضَرَّعُونَ.»

قِیلَ لَهُ: فَالْمَشْعَرُ الْحَرَامُ لِمَ صَارَ فِی الْحَرَمِ؟ قَالَ: «لِأَنَّهُ لَمَّا أَذِنَ لَهُمْ بِالدُّخُولِ وَقَفَهُمْ بِالْحِجَابِ الثَّانِی فَلَمَّا طَالَ تَضَرُّعُهُمْ بِهَا أَذِنَ لَهُمْ لِتَقْرِیبِ قُرْبَانِهِمْ فَلَمَّا قَضَوْا تَفَثَهُمْ تَطَهَّرُوا بِهَا مِنَ الذُّنُوبِ الَّتِی کَانَتْ حِجَاباً بَیْنَهُمْ وَ بَیْنَهُ أَذِنَ لَهُمْ بِالزِّیَارَةِ عَلَی الطَّهَارَةِ.»

قِیلَ لَهُ: «فَلِمَ حُرِّمَ الصِّیَامُ أَیَّامَ التَّشْرِیقِ قَالَ لِأَنَّ الْقَوْمَ زُوَّارُ اللَّهِ وَ هُمْ فِی ضِیَافَتِهِ وَ لَا یَجْمُلُ بِمُضِیفٍ أَنْ یُصَوِّمَ أَضْیَافَهُ.» قِیلَ لَهُ:

ص: 44

چهارماه پاکی از گناه

الْحُسَیْنُ بْنُ خَالِدٍ قَالَ کَتَبْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ علیه السلام کَیْفَ صَارَ الْحَاجُّ لَا یُکْتَبُ عَلَیْهِ ذَنْبٌ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ مِنْ یَوْمِ یَحْلِقُ رَأْسَهُ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ أَبَاحَ لِلْمُشْرِکِینَ الْحَرَمَ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ إِذْ یَقُولُ فَسِیحُوا فِی الْأَرْضِ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ فَأَبَاحَ لِلْمُؤْمِنِینَ إِذَا زَارُوهُ حِلًّا مِنَ الذُّنُوبِ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَ کَانُوا أَحَقَّ بِذَلِکَ مِنَ الْمُشْرِکِینَ. (1)

حسین بن خالد به امام هفتم نوشت: چرا از روزی که حاجی سر می تراشد تا چهار ماه گناه بر او نوشته نمی شود؟ امام علیه السلام فرمود: «خداوند ورود به حرم را چهار ماه بر مشرکان مباح کرد زیرا فرمود تا چهار ماه در زمین گردش کنید، پس برای مؤمنانی که به زیارت او می آیند چهار ماه حلیت از گناه را قرار داد (2)و در این امر سزاوارتر از مشرکان هستند.»

ص: 46

ذکر خدا باز کننده راه

قَالَ سُلَیْمَانُ: فَقُلْتُ: فَکَیْفَ صَارَ التَّکْبِیرُ یَذْهَبُ بِالضِّغَاطِ هُنَاکَ؟ قَالَ: لِأَنَّ قَوْلَ الْعَبْدِ اللَّهُ أَکْبَرُ مَعْنَاهُ اللَّهُ أَکْبَرُ مِنْ أَنْ

یَکُونَ مِثْلَ الْأَصْنَامِ الْمَنْحُوتَةِ وَ الْآلِهَةِ الْمَعْبُودَةِ دُونَهُ وَ أَنَّ إِبْلِیسَ فِی شَیَاطِینِهِ یُضَیِّقُ عَلَی الْحَاجِّ مَسْلَکَهُمْ فِی ذَلِکَ الْمَوْضِعِ فَإِذَا سَمِعَ التَّکْبِیرَ طَارَ مَعَ شَیَاطِینِهِ وَ تَبِعَتْهُمُ الْمَلَائِکَةُ حَتَّی یَقَعُوا فِی اللُّجَّةِ الْخَضْرَاءِ.

در دنباله حدیث سلیمان از امام صادق علیه السلام پرسید: چرا وقتی در این مکان تنگ تکبیر گفته می شود فشار و تنگی از بین می رود؟ امام فرمود: «معنای الله اکبر این است که خدا بزرگتر از آن است که مانند این بت های تراشیده و خدایان ساختگی باشد. شیاطین در این محل راه را بر حاجیان تنگ می کنند هنگامی که صدای زائران به تکبیر بلند می شود فرار کرده و ملائکه آنان را دنبال می کنند تا در گرداب سبز بیفتند.»

ص: 47

علامت خدایی

قُلْتُ: وَ کَیْفَ صَارَ الصَّرُورَةُ یُسْتَحَبُّ لَهُ دُخُولُ الْکَعْبَةِ دُونَ مَنْ قَدْ حَجَّ؟ فَقَالَ: لِأَنَّ الصَّرُورَةَ قَاضِی فَرْضٍ مَدْعُوٍّ إِلَی حَجِّ بَیْتِ اللَّهِ فَیَجِبُ أَنْ یَدْخُلَ الْبَیْتَ الَّذِی دُعِیَ إِلَیْهِ لِیُکْرَمَ

فِیهِ. فَقُلْتُ: وَ کَیْفَ صَارَ الْحَلْقُ عَلَیْهِ وَاجِباً دُونَ مَنْ قَدْ حَجَّ؟ فَقَالَ: لِیَصِیرَ بِذَلِکَ مُوسَماً بِسِمَةِ الْآمِنِینَ. أَ لَا تَسْمَعُ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ:( لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرامَ إِنْ شاءَ اللَّهُ آمِنِینَ مُحَلِّقِینَ رُؤُسَکُمْ وَ مُقَصِّرِینَ لا تَخافُونَ). فَقُلْتُ: فَکَیْفَ صَارَ وَطْءُ الْمَشْعَرِ الْحَرَامِ عَلَیْهِ فَرِیضَةً؟ قَالَ: لِیَسْتَوْجِبَ بِذَلِکَ وَطْءَ بُحْبُوحَةِ الْجَنَّةِ. (1)

در دنباله حدیث سلیمان از امام صادق علیه السلام پرسید: چرا برای کسی که اولین بار به حج مشرف شده مستحب است به درون کعبه برود؟ امام فرمود: «شخص صروره در حال انجام دادن واجبی است که برای انجام دادنش به حج بیت الله دعوت شده پس باید به درون خانه آید تا در آنجا اکرام شود.»

پرسید: چرا تراشیدن سر بر او واجب است نه بر کسانی که صروره نیستند؟ امام فرمود: «تا به نشانه آمنین علامت گزاری شود. آیا سخن خدا را نشنیدی که فرمود: هر آینه به مسجد

ص: 48

کعبه محاذی بیت المعمور و عرش خدا

وَ قَدْ رُوِیَ أَنَّهُ إِنَّمَا سُمِّیَتْ کَعْبَةً لِأَنَّهَا مُرَبَّعَةٌ وَ صَارَتْ مُرَبَّعَةً لِأَنَّهَا بِحِذَاءِ الْبَیْتِ الْمَعْمُورِ وَ هُوَ مُرَبَّعٌ وَ صَارَ الْبَیْتُ الْمَعْمُورُ مُرَبَّعاً لِأَنَّهُ بِحِذَاءِ الْعَرْشِ وَ هُوَ مُرَبَّعٌ وَ صَارَ الْعَرْشُ مُرَبَّعاً لِأَنَّ الْکَلِمَاتِ الَّتِی بُنِیَ عَلَیْهَا الْإِسْلَامُ أَرْبَعٌ وَ هِیَ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ. (1)

شیخ صدوق در کتاب من لایحضره الفقیه در علت نام گزاری خانه خدا به کعبه می نویسد: «روایت شده خانه خدا را کعبه نامیدند زیرا چهار گوش است و چهار گوش ساختند زیرا برابر بیت المعمور است که چهار گوش می باشد. و بیت المعمور چهار گوش شد زیرا برابر عرش خداست که آن چهار گوش می باشد و عرش چهار گوش شد زیرا کلماتی که اسلام بر آن بنا شده است چهار کلمه است و آنها عبارتند از: سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ.»

ص: 49

راز بیت عتیق و بیت الله الحرام

وَ سُمِّیَ بَیْتُ اللَّهِ الْحَرَامَ لِأَنَّهُ حُرِّمَ عَلَی الْمُشْرِکِینَ أَنْ یَدْخُلُوهُ. وَ سُمِّیَ الْبَیْتُ الْعَتِیقَ لِأَنَّهُ أُعْتِقَ مِنَ الْغَرَقِ . وَ رُوِیَ أَنَّهُ سُمِّیَ الْعَتِیقَ لِأَنَّهُ بَیْتٌ عَتِیقٌ مِنَ النَّاسِ وَ لَمْ یَمْلِکْهُ أَحَدٌ. (1)

کعبه را بیت الله الحرام نامیدند، زیرا بر مشرکان ورود به آن حرام است و بیت عتیق نامیدند زبرا از غرق شدن در امان است و روایت شده راز بیت عتیق بودنش این است که از ملکیت انسان ها آزاد است و هیچ کسی مالک آن نیست.

اشک های جاری گناه کاران

رُوِیَ عَنْ إِرْشَادِ الْقُلُوبِ وَ مَشَارِقِ الْأَنْوَارِ فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ أَنَّهُ سُئِلَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فِیمَا سُئِلَ: « أَیْنَ بَکَّةُ مِنْ مَکَّةَ؟» فَقَالَ: «مَکَّةُ أَکْنَافُ الْحَرَمِ وَ بَکَّةُ مَکَانُ الْبَیْتِ.» قَالَ السَّائِلُ: «وَ لِمَ سُمِّیَتْ مَکَّةَ؟» قَالَ: «لِأَنَّ اللَّهَ مَکَّ الْأَرْضَ مِنْ تَحْتِهَا أَیْ دَحَاهَا قَالَ فَلِمَ سُمِّیَتْ بَکَّةَ قَالَ لِأَنَّهَا بَکَّتْ عُیُونَ الْجَبَّارِینَ وَ الْمُذْنِبِینَ.» قَالَ: «صَدَقْتَ.»

وَ فِی الْإِرْشَادِ لِأَنَّهَا بَکَّتْ رِقَابَ الْجَبَّارِینَ وَ أَعْنَاقَ الْمُذْنِبِینَ. (1)

از امیر مؤمنان علیه السلام سؤال شد بکه در کجای مکه قرار دارد؟ امام علیه السلام فرمود: مکه اطراف حرم است و بکه مکان خانه خدا. سائل پرسید: چرا به این سرزمین مکه گفتند؟ امام علیه السلام فرمود: زیرا خداوند زمین را از زیر آن بیرون کشید. از راز نام گزاری مکه به "بکه" پرسید. امام علیه السلام فرمود: «زیرا چشمان سرکشان و گناه کاران را گریان می کند.»

دیلمی در ارشاد القلوب چنین نقل می کند: «زیرا گردن سرکشان و گناه کاران را خم می کند.»

ص: 51

مکه جایگاه آزمایش مردم در ازدحام

عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: «إِنَّمَا سُمِّیَتْ مَکَّةُ بَکَّةَ لِأَنَّهُ یَبُکُّ بِهَا الرِّجَالُ وَ النِّسَاءُ وَ الْمَرْأَةُ تُصَلِّی بَیْنَ یَدَیْکَ وَ عَنْ یَمِینِکَ وَ عَنْ شِمَالِکَ وَ عَنْ یَسَارِکَ وَ مَعَکَ وَ لَا بَأْسَ بِذَلِکَ إِنَّمَا یُکْرَهُ فِی سَائِرِ الْبُلْدَانِ.» (1)

امام محمد باقر علیه السلام : در راز نام گزاری مکه به بکه فرمود: «در این سرزمین مردان و زنان در اثر ازدحام به هم برخورد می کنند و زن در جلو و طرف راست و چپ و کنارت به نماز می ایستد و اشکالی ندارد در شهرهای دیگر این عمل مکروه است.»

ب. آغاز توبه آدم

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: «فَمَکَثَ آدَمُ علیه السلام بِذَلِکَ مَا شَاءَ اللَّهُ أَنْ یَمْکُثَ لَا یُکَلِّمُهُ اللَّهُ وَ لَا یُرْسِلُ إِلَیْهِ رَسُولًا. وَ الرَّبُّ سُبْحَانَهُ یُبَاهِی بِصَبْرِهِ الْمَلَائِکَةَ. فَلَمَّا بَلَغَ الْوَقْتُ الَّذِی یُرِیدُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ یَتُوبَ عَلَی آدَمَ علیه السلام فِیهِ، أَرْسَلَ إِلَیْهِ جَبْرَئِیلَ علیه السلام ، فَقَالَ: السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا آدَمُ الصَّابِرُ لِبَلِیَّتِهِ التَّائِبُ عَنْ خَطِیئَتِهِ، إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ بَعَثَنِی إِلَیْکَ لِأُعَلِّمَکَ الْمَنَاسِکَ الَّتِی یُرِیدُ اللَّهُ أَنْ یَتُوبَ عَلَیْکَ بِهَا.»

ص: 53

ج. معماری خانه و معین نمودن مشاعر

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: «فَأَخَذَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام بِیَدِ آدَمَ علیه السلام حَتَّی أَتَی بِهِ مَکَانَ الْبَیْتِ فَنَزَلَ غَمَامٌ مِنَ السَّمَاءِ فَأَظَلَّ مَکَانَ الْبَیْتِ فَقَالَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام : یَا آدَمُ خُطَّ بِرِجْلِکَ حَیْثُ أَظَلَّ الْغَمَامُ فَإِنَّهُ قِبْلَةٌ لَکَ وَ لآِخِرِ عَقِبِکَ مِنْ وُلْدِکَ. فَخَطَّ آدَمُ علیه السلام بِرِجْلِهِ حَیْثُ أَظَلَّ الْغَمَامُ ثُمَّ انْطَلَقَ بِهِ إِلَی مِنًی فَأَرَاهُ مَسْجِدَ مِنًی فَخَطَّ بِرِجْلِهِ وَ مَدَّ خِطَّةَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ بَعْدَ مَا خَطَّ مَکَانَ الْبَیْتِ ثُمَّ انْطَلَقَ بِهِ مِنْ مِنًی إِلَی عَرَفَاتٍ.»

ص: 54

د. عرفات اولین مکان توبه

فَأَقَامَهُ عَلَی الْمُعَرَّفِ فَقَالَ إِذَا غَرَبَتِ الشَّمْسُ فَاعْتَرِفْ بِذَنْبِکَ سَبْعَ مَرَّاتٍ وَ سَلِ اللَّهَ الْمَغْفِرَةَ وَ التَّوْبَةَ سَبْعَ مَرَّاتٍ. فَفَعَلَ ذَلِکَ آدَمُ علیه السلام وَ لِذَلِکَ سُمِّیَ الْمُعَرَّفَ لِأَنَّ آدَم َ علیه السلام اعْتَرَفَ فِیهِ بِذَنْبِهِ وَ جُعِلَ سُنَّةً لِوُلْدِهِ یَعْتَرِفُونَ بِذُنُوبِهِمْ کَمَا اعْتَرَفَ آدَمُ علیه السلام وَ یَسْأَلُونَ التَّوْبَةَ کَمَا سَأَلَهَا آدَمُ علیه السلام . ثُمَّ أَمَرَهُ جَبْرَئِیلُ علیه السلام فَأَفَاضَ مِنْ عَرَفَاتٍ فَمَرَّ عَلَی الْجِبَالِ السَّبْعَةِ فَأَمَرَهُ أَنْ یُکَبِّرَ عِنْدَ کُلِّ جَبَلٍ أَرْبَعَ تَکْبِیرَاتٍ فَفَعَلَ ذَلِکَ آدَمُ علیه السلام حَتَّی انْتَهَی إِلَی جَمْعٍ.»

امام صادق علیه السلام در دنباله حدیث فوق فرمود: «جبرئیل آدم را در عرفات نگاه داشت و به او گفت: زمانی که خورشید غروب کند هفت بار به گناهت اعتراف کن و از خداوند هفت بار

آمرزش

ص: 55

ه . یقظه و اعتراف

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: «فَلَمَّا انْتَهَی إِلَی جَمْعٍ ثُلُثَ اللَّیْلِ فَجَمَعَ فِیهَا الْمَغْرِبَ وَ الْعِشَاءَ الْآخِرَةَ تِلْکَ اللَّیْلَةَ ثُلُثَ اللَّیْلِ فِی ذَلِکَ الْمَوْضِعِ ثُمَّ أَمَرَهُ أَنْ یَنْبَطِحَ فِی بَطْحَاءِ جَمْعٍ فَانْبَطَحَ فِی بَطْحَاءِ جَمْعٍ حَتَّی انْفَجَرَ الصُّبْحُ فَأَمَرَهُ أَنْ یَصْعَدَ عَلَی الْجَبَلِ جَبَلِ جَمْعٍ وَ أَمَرَهُ إِذَا طَلَعَتِ الشَّمْسُ أَنْ یَعْتَرِفَ بِذَنْبِهِ سَبْعَ مَرَّاتٍ وَ یَسْأَلَ اللَّهَ التَّوْبَةَ وَ الْمَغْفِرَةَ سَبْعَ مَرَّاتٍ. فَفَعَلَ ذَلِکَ آدَمُ علیه السلام کَمَا أَمَرَهُ جَبْرَئِیلُ علیه السلام وَ إِنَّمَا جَعَلَهُ اعْتِرَافَیْنِ لِیَکُونَ سُنَّةً فِی وُلْدِهِ فَمَنْ لَمْ یُدْرِکْ مِنْهُمْ عَرَفَاتٍ وَ أَدْرَکَ جَمْعاً فَقَدْ وَافَی حَجَّهُ إِلَی مِنًی.»

ص: 56

و. قربانی, علامت قبولی توبه

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: «ثُمَّ أَفَاضَ مِنْ جَمْعٍ إِلَی مِنًی فَبَلَغَ مِنًی ضُحًی فَأَمَرَهُ فَصَلَّی رَکْعَتَیْنِ فِی مَسْجِدِ مِنًی ثُمَّ أَمَرَهُ أَنْ یُقَرِّبَ لِلَّهِ قُرْبَاناً لِیُقْبَلَ مِنْهُ وَ یَعْرِفَ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ تَابَ عَلَیْهِ وَ یَکُونَ سُنَّةً فِی وُلْدِهِ الْقُرْبَانُ فَقَرَّبَ آدَمُ علیه السلام قُرْبَاناً فَقَبِلَ اللَّهُ مِنْهُ فَأَرْسَلَ نَاراً مِنَ السَّمَاءِ فَقُبِلَتْ قُرْبَانُ آدَمَ علیه السلام . فَقَالَ لَهُ جَبْرَئِیلُ علیه السلام : یَا آدَمُ إِنَّ اللَّهَ قَدْ أَحْسَنَ إِلَیْکَ إِذْ عَلَّمَکَ الْمَنَاسِکَ الَّتِی یَتُوبُ بِهَا عَلَیْکَ وَ قَبِلَ قُرْبَانَکَ.»

ص: 57

ز. تراشیدن سر، نشانه بندگی

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: «فَقَالَ لَهُ جَبْرَئِیلُ علیه السلام : یَا آدَمُ فَاحْلِقْ رَأْسَکَ تَوَاضُعاً لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِذْ قَبِلَ قُرْبَانَکَ فَحَلَقَ آدَمُ علیه السلام رَأْسَهُ تَوَاضُعاً لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ».

امام صادق علیه السلام در دنباله حدیث فوق فرمود: «پس الان برای نشان دادن تواضع و فروتنی به درگاه خدا سرت را بتراش، زیرا خداوند قربانی ات را قبول کرد. و آدم برای نشان دادن بندگی و خضوع به درگاه خدا سرش را تراشید.»

ص: 58

ح. مبارزه با شیطان برای رسیدن به خدا

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: « ثُمَّ أَخَذَ جَبْرَئِیلُ بِیَدِ آدَمَ علیه السلام فَانْطَلَقَ بِهِ إِلَی الْبَیْتِ فَعَرَضَ لَهُ إِبْلِیسُ عِنْدَ الْجَمْرَةِ فَقَالَ لَهُ إِبْلِیسُ لَعَنَهُ اللَّهُ: یَا آدَمُ أَیْنَ تُرِیدُ؟ فَقَالَ لَهُ جَبْرَئِیلُ علیه السلام : یَا آدَمُ ارْمِهِ بِسَبْعِ حَصَیَاتٍ وَ کَبِّرْ مَعَ کُلِّ حَصَاةٍ تَکْبِیرَةً. فَفَعَلَ ذَلِکَ آدَمُ علیه السلام فَذَهَبَ إِبْلِیسُ ثُمَّ عَرَضَ لَهُ عِنْدَ الْجَمْرَةِ الثَّانِیَةِ فَقَالَ لَهُ یَا آدَمُ أَیْنَ تُرِیدُ؟ فَقَالَ لَهُ جَبْرَئِیلُ علیه السلام : ارْمِهِ بِسَبْعِ حَصَیَاتٍ وَ کَبِّرْ مَعَ کُلِّ حَصَاةٍ تَکْبِیرَةً فَفَعَلَ ذَلِکَ آدَمُ علیه السلام فَذَهَبَ إِبْلِیسُ ثُمَّ عَرَضَ لَهُ عِنْدَ الْجَمْرَةِ الثَّالِثَةِ فَقَالَ لَهُ: یَا آدَمُ أَیْنَ تُرِیدُ؟ فَقَالَ لَهُ جَبْرَئِیلُ علیه السلام : ارْمِهِ بِسَبْعِ حَصَیَاتٍ وَ کَبِّرْ مَعَ کُلِّ حَصَاةٍ تَکْبِیرَةً فَفَعَلَ ذَلِکَ آدَمُ فَذَهَبَ إِبْلِیسُ. فَقَالَ لَهُ جَبْرَئِیلُ علیه السلام : إِنَّکَ لَنْ تَرَاهُ بَعْدَ مَقَامِکَ هَذَا أَبَداً.»

امام صادق علیه السلام در دنباله حدیث فوق فرمود: «پس از اعمال منا، جبرئیل دست آدم را گرفته به مکه آورد در راه نزد ستون اول، شیطان ظاهر شده به آدم گفت: کجا می روی؟ جبرئیل به آدم گفت: هفت سنگ به او بزن و با هرسنگی تکبیری بگو. آدم سنگ ها را زد و شیطان ناپدید شد. در ستون دوم و ستون

سوم

ص: 59

ط. آثار طواف خانه خدا

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: ثُمَّ انْطَلَقَ بِهِ إِلَی الْبَیْتِ فَأَمَرَهُ أَنْ یَطُوفَ بِالْبَیْتِ سَبْعَ مَرَّاتٍ فَفَعَلَ ذَلِکَ آدَمُ علیه السلام . فَقَالَ لَهُ جَبْرَئِیلُ علیه السلام : إِنَّ اللَّهَ قَدْ غَفَرَ لَکَ ذَنْبَکَ وَ قَبِلَ تَوْبَتَکَ وَ أَحَلَّ لَکَ زَوْجَتَکَ.» (1)

امام صادق علیه السلام در دنباله حدیث فوق فرمود: «جبرئیل آدم را به نزد بیت الله آورد و به او فرمان داد هفت بار گرد خانه طواف کند. پس به او گفت: خدا گناهت را بخشید و توبه ات را قبول کرد و همسرت را بر تو حلال نمود.»

ی. بایستگی استمرار استغفار و توبه

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: «لَمَّا طَافَ آدَمُ بِالْبَیْتِ وَ انْتَهَی إِلَی الْمُلْتَزَمِ قَالَ لَهُ جَبْرَئِیلُ علیه السلام : یَا آدَمُ أَقِرَّ لِرَبِّکَ بِذُنُوبِکَ فِی هَذَا الْمَکَانِ. قَالَ: فَوَقَفَ آدَمُ علیه السلام فَقَالَ: یَا رَبِّ إِنَّ لِکُلِّ عَامِلٍ أَجْراً وَ قَدْ عَمِلْتُ فَمَا أَجْرِی فَأَوْحَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیْهِ یَا آدَمُ قَدْ غَفَرْتُ ذَنْبَکَ.

ص: 60

ملتزم و نهری از بهشت پای آن

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْمُلْتَزَمِ، لِأَیِّ شَیْ ءٍ یُلْتَزَمُ؟ وَ أَیُّ شَیْ ءٍ یُذْکَرُ فِیهِ؟ فَقَالَ: «عِنْدَهُ نَهَرٌ مِنَ الْجَنَّةِ تُلْقَی فِیهِ أَعْمَالُ الْعِبَادِ کُلَّ خَمِیسٍ.» (2)

ص: 61

خیمه بهشتی به اندازة بیت الله

عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام عَنْ آبَائِهِ : «أَنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَوْحَی إِلَی جَبْرَئِیلَ علیه السلام : أَنَا اللَّهُ الرَّحْمَنُ الرَّحِیمُ وَ أَنِّی قَدْ رَحِمْتُ آدَمَ وَ حَوَّاءَ لَمَّا شَکَیَا إِلَیَّ مَا شَکَیَا فَاهْبِطْ عَلَیْهِمَا بِخَیْمَةٍ مِنْ خِیَمِ الْجَنَّةِ وَ عَزِّهِمَا عَنِّی بِفِرَاقِ الْجَنَّةِ وَ اجْمَعْ بَیْنَهُمَا فِی الْخَیْمَةِ فَإِنِّی قَدْ رَحِمْتُهُمَا لِبُکَائِهِمَا وَ وَحْشَتِهِمَا فِی وَحْدَتِهِمَا وَ انْصِبِ الْخَیْمَةَ عَلَی التُّرْعَةِ الَّتِی بَیْنَ جِبَالِ مَکَّةَ. - قَالَ: وَ التُّرْعَةُ مَکَانُ الْبَیْتِ وَ قَوَاعِدِهِ الَّتِی رَفَعَتْهَا الْمَلَائِکَةُ قَبْلَ آدَمَ علیه السلام . - فَهَبَطَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام عَلَی آدَمَ علیه السلام بِالْخَیْمَةِ عَلَی مِقْدَارِ أَرْکَانِ الْبَیْتِ وَ قَوَاعِدِه.ِ فَنَصَبَهَا.»

امام محمد باقر علیه السلام فرمود: « خداوند به جبرئیل وحی کرد: من خدای رحمان و رحیمم. بر آدم و حوا ترحم کردم، از آنچه به من از آن شکایت کردند، پس خیمه ای از خیمه های بهشتی را به زمین ببر و به آدم و حوا از طرف من بر فراق بهشت تعزیت بگو و آنان را در خیمه جمع کن که من بر گریه ها و تنهایی آنان رحم کردم. خیمه را در دره ای بین کوه های مکه نصب کن – همان جایی که الان کعبه بر پاست. – جبرئیل خیمه ای به اندازه بیت الله برای آدم آورد و آن را بر پا کرد.»

ص: 62

خیمه بهشتی به شعاع مسجدالحرام و حرم

قَالَ: وَ أَنْزَلَ جَبْرَئِیلُ آدَمَ مِنَ الصَّفَا وَ أَنْزَلَ حَوَّاءَ مِنَ الْمَرْوَةِ وَ جَمَعَ بَیْنَهُمَا فِی الْخَیْمَةِ. قَالَ: وَ کَانَ عَمُودُ الْخَیْمَةِ قَضِیبَ یَاقُوتٍ أَحْمَرَ فَأَضَاءَ نُورُهُ وَ ضَوْؤُهُ جِبَالَ مَکَّةَ وَ مَا حَوْلَهَا قَالَ وَ امْتَدَّ ضَوْءُ الْعَمُودِ. قَالَ: فَهُوَ مَوَاضِعُ الْحَرَمِ الْیَوْمَ مِنْ کُلِّ نَاحِیَةٍ مِنْ حَیْثُ بَلَغَ ضَوْءُ الْعَمُودِ. قَالَ: فَجَعَلَهُ اللَّهُ حَرَماً لِحُرْمَةِ الْخَیْمَةِ وَ الْعَمُودِ لِأَنَّهُمَا مِنَ الْجَنَّةِ. قَالَ: وَ لِذَلِکَ جَعَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْحَسَنَاتِ فِی الْحَرَمِ مُضَاعَفَةً وَ السَّیِّئَاتِ مُضَاعَفَةً. قَالَ: وَ مُدَّتْ أَطْنَابُ الْخَیْمَةِ حَوْلَهَا فَمُنْتَهَی أَوْتَادِهَا مَا حَوْلَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ. قَالَ: وَ کَانَتْ أَوْتَادُهَا مِنْ عِقْیَانِ الْجَنَّةِ وَ أَطْنَابُهَا مِنْ ضَفَائِرِ الْأُرْجُوَانِ.»

امام محمد باقر علیه السلام در دنباله حدیث فرمود: «جبرئیل آدم را از کوه صفا و حوا را کوه مروه پایین آورد و آنان را در خیمه جمع کرد. ستون خیمه میله ای از یاقوت سرخ رنگ بود که نور افشانی کرد به گونه ای که نورش کوه های مکه و اطراف آن را روشن نمود تا هرجا که این نور رسید خداوند به احترام خیمه و عمود بهشتی آنجا را حرم قرار داد و به سبب همین احترام، پاداش کارهای نیک و بد در حرم دو برابر است. طناب خیمه

ص: 63

ملائکه در طواف خانه خدا

قَالَ: «وَ أَوْحَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَی جَبْرَئِیلَ علیه السلام اهْبِطْ عَلَی الْخَیْمَةِ بِسَبْعِینَ أَلْفَ مَلَکٍ یَحْرُسُونَهَا مِنْ مَرَدَةِ الشَّیَاطِینِ وَ یُؤْنِسُونَ آدَمَ وَ یَطُوفُونَ حَوْلَ الْخَیْمَةِ تَعْظِیماً لِلْبَیْتِ وَ الْخَیْمَةِ. قَالَ: فَهَبَطَ بِالْمَلَائِکَةِ فَکَانُوا بِحَضْرَةِ الْخَیْمَةِ یَحْرُسُونَهَا مِنْ مَرَدَةِ الشَّیَاطِینِ الْعُتَاةِ وَ یَطُوفُونَ حَوْلَ أَرْکَانِ الْبَیْتِ وَ الْخَیْمَةِ کُلَّ یَوْمٍ وَ لَیْلَةٍ کَمَا کَانُوا یَطُوفُونَ فِی السَّمَاءِ حَوْلَ الْبَیْتِ الْمَعْمُورِ. قَالَ: وَ أَرْکَانُ الْبَیْتِ الْحَرَامِ فِی الْأَرْضِ حِیَالَ الْبَیْتِ الْمَعْمُورِ الَّذِی فِی السَّمَاءِ.»

امام محمد باقر علیه السلام در دنباله حدیث فرمود: «خداوند عزوجل به جبرئیل وحی نمود: هفتاد هزار فرشته را نازل کن تا نگهبان خیمه و مونس آدم باشند و در گرد خیمه به جهت احترام و تعظیم خیمه و خانه خدا طواف کنند. جبرئیل به فرمان خدا ملائکه را در کنار خیمه حاضر کرد تا آن را از شیطان های

سرکش محافظت نمایند و بر ارکان خانه و خیمه در هر شب و

ص: 64

ساختمان کعبه برای ملائکه و بنی آدم

ثُمَّ قَالَ: «إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَوْحَی إِلَی جَبْرَئِیلَ علیه السلام بَعْدَ ذَلِکَ أَنِ اهْبِطْ إِلَی آدَمَ وَ حَوَّاءَ فَنَحِّهِمَا عَنْ مَوَاضِعِ قَوَاعِدِ بَیْتِی وَ ارْفَعْ قَوَاعِدَ بَیْتِی لِمَلَائِکَتِی ثُمَّ وُلْدِ آدَمَ علیه السلام ، فَهَبَطَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام عَلَی آدَمَ وَ حَوَّاءَ فَأَخْرَجَهُمَا مِنَ الْخَیْمَةِ وَ نَحَّاهُمَا عَنْ تُرْعَةِ الْبَیْتِ وَ نَحَّی الْخَیْمَةَ عَنْ مَوْضِعِ التُّرْعَةِ. قَالَ: وَ وَضَعَ آدَمَ عَلَی الصَّفَا وَ حَوَّاءَ عَلَی الْمَرْوَةِ. فَقَالَ آدَمُ علیه السلام : یَا جَبْرَئِیلُ أَ بِسَخَطٍ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ حَوَّلْتَنَا وَ فَرَّقْتَ بَیْنَنَا أَمْ بِرِضاً وَ تَقْدِیرٍ عَلَیْنَا؟ فَقَالَ لَهُمَا: لَمْ یَکُنْ ذَلِکَ بِسَخَطٍ مِنَ اللَّهِ عَلَیْکُمَا وَ لَکِنَّ اللَّهَ لَا یُسْأَلُ عَمَّا یَفْعَلُ. یَا آدَمُ إِنَّ السَّبْعِینَ أَلْفَ مَلَکٍ الَّذِینَ أَنْزَلَهُمُ اللَّهُ إِلَی الْأَرْضِ لِیُؤْنِسُوکَ وَ یَطُوفُوا حَوْلَ أَرْکَانِ الْبَیْتِ الْمَعْمُورِ وَ الْخَیْمَةِ سَأَلُوا اللَّهَ أَنْ یَبْنِیَ لَهُمْ مَکَانَ الْخَیْمَةِ بَیْتاً عَلَی مَوْضِعِ التُّرْعَةِ الْمُبَارَکَةِ حِیَالَ الْبَیْتِ الْمَعْمُورِ فَیَطُوفُونَ حَوْلَهُ کَمَا کَانُوا یَطُوفُونَ فِی السَّمَاءِ حَوْلَ الْبَیْتِ الْمَعْمُورِ فَأَوْحَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیَّ أَنْ أُنَحِّیَکَ وَ أَرْفَعَ الْخَیْمَةَ. فَقَالَ آدَمُ علیه السلام : قَدْ رَضِینَا بِتَقْدِیرِ اللَّهِ وَ نَافِذِ أَمْرِهِ فِینَا فَرَفَعَ قَوَاعِدَ الْبَیْتِ الْحَرَامِ بِحَجَرٍ مِنَ الصَّفَا وَ حَجَرٍ مِنَ الْمَرْوَةِ

ص: 65

چرا هفت دور طواف؟

عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیه السلام قَالَ: قُلْتُ: لِأَیِّ عِلَّةٍ صَارَ الطَّوَافُ سَبْعَةَ أَشْوَاطٍ؟ فَقَالَ: إِنَّ اللَّهَ قَالَ لِلْمَلَائِکَةِ: (إِنِّی جاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَةً) فَرَدُّوا عَلَیْهِ وَ قَالُوا: (أَ تَجْعَلُ فِیها مَنْ

ص: 67

یادآوری خاطرات هاجر و اسماعیل

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام لَمَّا خَلَّفَ إِسْمَاعِیلَ بِمَکَّةَ عَطِشَ الصَّبِیُّ فَکَانَ فِیمَا بَیْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ شَجَرٌ فَخَرَجَتْ أُمُّهُ حَتَّی قَامَتْ عَلَی الصَّفَا، فَقَالَتْ: هَلْ بِالْبَوَادِی مِنْ أَنِیسٍ فَلَمْ تُجِبْهَا أَحَدٌ فَمَضَتْ حَتَّی انْتَهَتْ إِلَی الْمَرْوَةِ، فَقَالَتْ: هَلْ بِالْبَوَادِی مِنْ أَنِیسٍ فَلَمْ تُجَبْ ثُمَّ رَجَعَتْ إِلَی الصَّفَا وَ قَالَتْ ذَلِکَ، حَتَّی صَنَعَتْ ذَلِکَ سَبْعاً فَأَجْرَی اللَّهُ ذَلِکَ سُنَّةً وَ أَتَاهَا جَبْرَئِیلُ علیه السلام فَقَالَ لَهَا: مَنْ أَنْتِ؟ فَقَالَتْ: أَنَا أُمُّ وَلَدِ إِبْرَاهِیمَ. قَالَ لَهَا: إِلَی مَنْ تَرَکَکُمْ؟ فَقَالَتْ: أَمَا لَئِنْ قُلْتَ ذَاکَ، لَقَدْ قُلْتُ لَهُ حَیْثُ أَرَادَ الذَّهَابَ: یَا إِبْرَاهِیمُ إِلَی مَنْ تَرَکْتَنَا؟ فَقَالَ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: فَقَالَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام : لَقَدْ وَکَلَکُمْ إِلَی کَافٍ. قَالَ: وَ کَانَ النَّاسُ یَجْتَنِبُونَ الْمَمَرَّ إِلَی مَکَّةَ لِمَکَانِ الْمَاءِ فَفَحَصَ الصَّبِیُّ بِرِجْلِهِ فَنَبَعَتْ زَمْزَمُ قَالَ فَرَجَعَتْ مِنَ الْمَرْوَةِ إِلَی الصَّبِیِّ وَ قَدْ نَبَعَ الْمَاءُ فَأَقْبَلَتْ تَجْمَعُ التُّرَابَ حَوْلَهُ مَخَافَةَ أَنْ یَسِیحَ الْمَاءُ وَ لَوْ تَرَکَتْهُ لَکَانَ سَیْحاً. قَالَ: فَلَمَّا رَأَتِ الطَّیْرُ الْمَاءَ حَلَّقَتْ عَلَیْهِ، فَمَرَّ رَکْبٌ مِنَ الْیَمَنِ یُرِیدُ السَّفَرَ فَلَمَّا رَأَوُا الطَّیْرَ قَالُوا: مَا حَلَّقَتِ الطَّیْرُ إِلَّا عَلَی مَاءٍ فَأَتَوْهُمْ فَسَقَوْهُمْ مِنَ الْمَاءِ فَأَطْعَمُوهُمُ الرَّکْبُ مِنَ الطَّعَامِ وَ أَجْرَی اللَّهُ عَزَّ

ص: 69

تواضع، محبوب­ترین عمل نزد خدا

قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام : «مَا لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَنْسِکٌ أَحَبَّ إِلَی اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی مِنْ مَوْضِعِ السَّعْیِ وَ ذَلِکَ أَنَّهُ یَذِلُّ فِیهِ کُلُّ جَبَّارٍ عَنِیدٍ.» (1)

حجر الاسود دست خدا در روی زمین

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ مَرَّ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ عَلَی الْحَجَرِ الْأَسْوَدِ فَقَالَ: وَ اللَّهِ یَا حَجَرُ إِنَّا لَنَعْلَمُ أَنَّکَ حَجَرٌ لَا تَضُرُّ وَ لَا تَنْفَعُ إِلَّا أَنَّا رَأَیْنَا رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم یُحِبُّکَ فَنَحْنُ نُحِبُّکَ. فَقَالَ لَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام : «کَیْفَ یَا

ص: 72

رکن یمانی، باب اهل البیت به سوی بهشت

قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام : «إِنَّهُ بَابُنَا الَّذِی نَدْخُلُ مِنْهُ الْجَنَّةَ.» وَ قَالَ علیه السلام : «إِنَّ فِیهِ بَاباً مِنْ أَبْوَابِ الْجَنَّةِ لَمْ یُغْلَقْ مُنْذُ فُتِحَ وَ فِیهِ نَهَرٌ مِنَ الْجَنَّةِ تُلْقَی فِیهِ أَعْمَالُ الْعِبَادِ وَ هَذَا هُوَ الرُّکْنُ الْیَمَانِیُّ لَا رُکْنُ الْحَجَرِ.» (2)

ص: 73

علت استلام رکن یمانی و حجر الاسود

عَنْ بُرَیْدٍ الْعِجْلِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام : کَیْفَ صَارَ النَّاسُ یَسْتَلِمُونَ الْحَجَرَ وَ الرُّکْنَ الْیَمَانِیَّ وَ لَا یَسْتَلِمُونَ الرُّکْنَیْنِ الْآخَرَیْنِ؟ فَقَالَ: «قَدْ سَأَلَنِی عَنْ ذَلِکَ عَبَّادُ بْنُ صُهَیْبٍ الْبَصْرِیُّ؛ فَقُلْتُ لَهُ: لِأَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم اسْتَلَمَ هَذَیْنِ وَ لَمْ یَسْتَلِمْ هَذَیْنِ فَإِنَّمَا عَلَی النَّاسِ أَنْ یَفْعَلُوا مَا فَعَلَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم وَ سَأُخْبِرُکَ بِغَیْرِ مَا أَخْبَرْتُ بِهِ عَبَّاداً؛ إِنَّ الْحَجَرَ الْأَسْوَدَ وَ الرُّکْنَ الْیَمَانِیَّ عَنْ یَمِینِ الْعَرْشِ وَ إِنَّمَا أَمَرَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَنْ یُسْتَلَمَ مَا عَنْ یَمِینِ عَرْشِهِ قُلْتُ فَکَیْفَ صَارَ مَقَامُ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام عَنْ یَسَارِهِ فَقَالَ لِأَنَّ لِإِبْرَاهِیمَ علیه السلام مَقَاماً فِی الْقِیَامَةِ وَ لِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله و سلم مَقَاماً فَمَقَامُ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله و سلم عَنْ یَمِینِ عَرْشِ رَبِّنَا عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَقَامُ إِبْرَاهِیمَ علیه السلام

ص: 74