ج

- اشكالي ندارد ولي احتياطا آب زياده را با دست رد كند تا در مسح سر و پا، صدق غسل نكند.

صفحه : 68

س

- فرموده اند بدون اذن ولي ّ ميّت، نمي توان ميّت را غسل داد و يا كفن و دفن نمود، حال اگر مثلا ولي ّ شخص متوفّي حاضر نيست و شايد حضور او تا نصف روز طول بكشد مي توان با اذن حاكم شرع او را غسل داد يا اين كه شب است و دسترسي به حاكم شرع نيست آيا جائز است با اذن عدول مؤمنين، او را غسل دهند و كفن و دفن كنند؟.

ج

- در صورتي كه تأخير، موجب هتك حرمت نشود و شاهد حال قطعي بر رضايت ولي ّ نيز نباشد بدون اذن ولي ّ، جائز نيست.

س

- چگونه است كه هيچ يك از حيوانات و پرندگان، بعد از مردن، غسل ندارند ولي انسان كه اشرف مخلوقات است پس از ازهاق روح، بايد غسل داده شود و حتّي اگر دست كسي هم به او برسد غسل بر آن شخص واجب مي شود؟.

ج

- به مقتضاي اخبار اهل بيت عليهم السّلام، وجوب غسل، مخصوص به ميّت انسان است و يكي از حكمتهاي وجوب غسل ميّت آدمي، احترام ميّت انسان است كه ميّت حيوانات، آن احترام را ندارند. و وجوب غسل مس ّ ميّت نيز ممكن است يكي از حكمتهايش تأكيد در اجتناب از تماس ّ با بدن ميّت باشد چون ميّت انساني بيشتر از حيوانات، در معرض تماس اشخاص است و بسا كه سبب سرايت بعض امراض شود.

صفحه : 85

س

- ميّت را به چه جهت با سدر و كافور غسل مي دهند و علّت و حكمت آن چيست؟.

ج

- به جهت امر حضرت پيغمبر صلّي اللّه عليه و آله مطابق اخباره صادره از ائمّه عليهم السّلام، و شايد حكمت آن ضدّ عفوني شدن ميّت است كه سمومات - خارج شده از بدن او در حال موت - از بين برود.

س

- ما رأي سماحتكم في امرأة حامل ماتت عند النّفاس و قد خرج رأس الطّفل ميّتا فهل يلزم اخراج الطّفل تماما لتغسيل و تكفين و دفن الام ّ و الطّفل كلّا علي انفراده او يجوز ابقاء الطّفل علي ما هو عليه و يكفي ما يجري علي الأم ّ عن الولد و علي فرض لزوم الاخراج فلو لم يتيسّر الاخراج او تعسّر فما التّكليف شرعا؟.

ج

- يجب في الفرض اخراجه للتّغسيل و التّكفين و الدّفن و إن كان بعلاج و عمليّة لا توجب مثلة بالطّفل او أمّه.

س

- در غسل ميّت، لازم است هر سه غسل را يك نفر انجام دهد يا اين كه ممكن است يك نفر، غسل سدر بدهد و ديگري كافور و سوّمي آب خالص.

ج

- لازم نيست غسل دهنده يك نفر باشد و جايز است سه غسل را سه نفر بدهد بلكه جايز است يك غسل را هم چند نفر بدهند بشرط اين كه مراعات ترتيب بشود و در هر دو مورد بر همه كساني كه غسل مي دهند، نيّت كردن واجب است.

س

- هر گاه ميّت، مجروح باشد به طوري كه حتّي آني هم خون از آن قطع نشود آيا مي شود مقداري پلاستيك روي زخم گذارد و با چسب محكم كرد و غسل داد و كفن نمود؟.

ج

- در فرض مسأله اگر به صبر كردن، خون قطع مي شود صبر كنند و اگر قطع نمي شود موضع خون را به علاج مسدود نموده و غسل بدهند لكن اگر در اثر مسدود نمودن موضع خون، مقداري از بدن شسته نمي شود بايد تيمّم بدهند.

س

- شستن اموات، در نهري كه بين دو قريه، مشترك است و ساكنين

صفحه : 86

قريه سفلي، تصريح بعدم رضايت نموده اند و اظهار كرده اند كه چون آب اين نهر، آب آشاميدني است راضي نيستيم، جائز است يا نه؟.

ج

- در فرض سؤال اگر شستن در آب، باعث اشمئزاز است، در خارج از آب، غسل بدهند و ظاهرا آب برداشتن و در خارج، غسل دادن، اشكال ندارد نظير سائر حوائج.

س

- شخصي با ماشين، تصادف كرده و سر او از بين رفته و تمام بدنش خرد است و او را ميان كيسه گذاشته اند بايد او را غسل داد يا تيمّم؟.

ج

- اگر شستن ممكن است و موجب تفرّق اعضاء نمي شود بشويند و غسل دهند و در صورتي كه شستن، ممكن نباشد چنانچه دستهاي او كه جاي تيمّم است باقي است احتياطا تيمّم بدهند و اگر دستها و سر او نيست، تيمّم هم ساقط است بهمان حال، دفن كنند.

س

- شخص جنب مي تواند ميّت را غسل بدهد يا نه؟.

ج

- بلي جائز است.

س

- كسي كه ميّت را غسل مي دهد قبل از آن كه غسل مس ّ ميّت نمايد مي تواند ميّت را كفن كند يا نه؟.

ج

- بلي جائز است ولي مستحب ّ است غسل نمايد و بعد ميّت را كفن كند.

س

- شخصي در قبرستان، غسّالخانه اي ساخته و در حين ساختن، دو قبر، نبش شده و استخوانها را به جاي ديگر حمل دادند و بنا را به آخر رسانده اند غسل دادن اموات، در اين مكان چه صورت دارد؟.

ج

- نبش قبر مسلم، جائز نيست ولي فعلا - كه اين حرام را مرتكب شده اند اگر زمين، قبل از دفن، مباح بوده و وقف نبوده - از ورثه آن دو نفر اگر زنده و معلوم هستند استجازه و استرضاء نمايند إن شاء اللّه اشكالي ندارد و اگر ورثه، معلوم نباشند جواز غسل، موكول به اذن حاكم شرع است احتياطا.

س

- اجرت گرفتن براي انجام امر واجب كفائي مثل غسل ميّت و نماز و دفن آن شرعا حرام است حال اگر كسي براي انجام اين فرائض مطالبه وجهي

صفحه : 87

نموده و كسان ميّت بدون رضايت، پرداخت نمودند در اين صورت خللي و اشكالي به نماز و غسل و دفن ميّت وارد آمده يا نه؟.

ج

- در فرض مسأله اگر غسل و نماز را براي خدا به جا آورده است و اجرت براي مقدّماتي كه واجب نيست مطالبه نمايد يا جهلا اجرت تبرّع و بلا عوض مطالبه كند غسل و نماز صحيح است و اگر غسل و نماز را براي پول گرفتن انجام داده نه براي خدا، غسل و نماز باطل است و با شك ّ در اين كه بچه قصد انجام داده عمل، محمول بر صحّت است تا خلاف آن معلوم شود.

س

- كسي كه از دنيا مي رود اگر بعضي از جاهاي بدنش موي بلند داشته باشد آيا حق ّ دارند آنها را زايل نمايند و يا با همان موي بلند، ميّت را دفن كنند؟.

ج

- اگر مو مانع از رسيدن آب به بشره باشد و غسل، موقوف به برطرف كردن آن باشد اشكالي ندارد.

س

- ميّتي را كه براي كالبد شكافي مي برند پس از دوختن پوست، مقداري از بشره، مخفي مي ماند، غسل او با اين كه آب بتمام پوست نمي رسد چه صورت دارد؟.

ج

- بهما نحو كه هست او را غسل دهند و احتياطا تيمّم هم بدهند ولي شكافتن بدن ميّت مسلمان، حرام است.

س

- راجع به غسل ميّت كه فتوي داده ايد كه در غسل ترتيبي فرو بردن هر يك از سه قسمت بدن در آب كثير، بي اشكال است. اين فقط براي آب خالص است يا در هر سه غسل، چنين است؟.

ج

- در آب سدر و كافور هم اگر كرّ باشد و مضاف نباشد فرو بردن اعضاء ميّت اشكال ندارد. بلي در آب قليل فرو نبرند.

س

- در موردي كه به ناچار و به اضطرار، جنين را كه بيش از 4 ماه دارد قطعه قطعه نموده و خارج مي كنند آيا هر كدام از قطعات آن غسل دارد و در يك جا تكفين مي شود؟.

ج

- قطعاتي كه استخوان ندارد، همين طور، در پارچه اي پيچيده و دفن

صفحه : 88

نمايند، و قطعاتي را كه استخوان دارد واجب است غسل بدهند، و در پارچه اي پيچيده و دفن نمايند، امّا قسمتي كه سينه و قلب دارد، واجب است غسل داده و كفن كنند و دفن نمايند.

س

- اگر زن نباشد و مرد اجنبي بخواهد زني را كه فوت كرده به جاي غسل، تيمّم دهد تكليف اين مرد و دستور تيمّم را نسبت باين زن بيان فرمائيد.

ج

- در فرض سؤال با نبودن مماثل، تكليف، مبدّل به تيمّم نمي شود و اقوي سقوط غسل است لكن احتياط، غسل دادن است بدون لمس و نظر و اگر غسل دادن، ممكن نباشد به طوري كه اگر مماثل هم بود وظيفه تيمّم بود در اين صورت او را تيمّم بدهد بدون لمس و نظر.

س

- خنثاي مشكل اگر فوت نمايد چه كسي بايد او را غسل بدهد اگر مرد او را غسل بدهد شايد در واقع زن باشد و اگر زن غسل بدهد شايد مرد باشد در اين صورت تكليف غسل او چيست؟.

ج

- احوط آنست كه محارم نسبي زن يك غسل داده و محارم نسبي مرد، غسل ديگري بدهند و اگر محرم نداشته باشد نيز احوط آنست كه هم زن و هم مرد او را از زير لباس غسل بدهند و اين حكم، در صورتيست كه خنثي سه سال به بالا بوده باشد و اگر از سه سال كمتر باشد هر كدام از مرد يا زن او را غسل بدهند - و لو از محارم نسبي او نباشد - جائز است.

س

- اگر كسي غير از زن و شوهر، يكي از محارم خود را كه فوت شده با وجود مماثل بخواهد غسل بدهد چون اطمينان ندارد كه مماثل، غسل را صحيح انجام مي دهد و نه اطمينان به اين كه بايستد و به مماثل دستور بدهد در اين صورت اجازه مي فرماييد كه خودش ميّت را غسل بدهد يا نه؟.

ج

- اقوي آنست كه با وجود مماثل، غير مماثل، غسل ندهد بلي هر گاه مماثلي كه غسل صحيح بدهد نباشد به منزله فقد مماثل است.

صفحه : 89

س

- اگر جاهل قاصر و يا مقصّر، يكي از محارم خود را غير از زن و شوهر غسل داد صحيح است يا بايد غسل، تجديد شود و به فرض لزوم تجديد، فرقي بين اوقات قبل از گذاردن در قبر يا پس از پوشاندن روي قبر هست يا نه و در صورت جواز نبش، مدّتش چند روز و يا چند ساعت است؟.

ج

- غسل محارم - بنسب يا برضاع - با فقد مماثل صحيح و در غير اين صورت، اقوي عدم صحّت است و چنانچه جهلا اين عمل، واقع شد نبش قبر و اعاده غسل واجب است مگر آن كه بدن، متلاشي و متعفّن شده باشد كه نبش، موجب هتك باشد.

س

- اگر كسي در بياباني كه اصلا دسترسي به آبادي ندارد زني را به بيند كه مرده و بدنش عريان و هوا هم خيلي سرد است و نمي تواند از پوشش خودش او را به پوشاند زيرا خودش سرما مي خورد تكليف اين شخص، نسبت به آن اجنبيه برهنه، در موضوع غسل و كفن و دفن چيست؟.

ج

- در فرض مسأله كه محرم، در بين نيست غسل ميّت، ساقط است اگر متمكّن است او را بدون غسل دفن كند و اگر متمكّن نيست تكليف ندارد، بلي در صورت تمكّن، واجب است برود به آبادي و اسباب غسل و كفن و دفن او را فراهم آورد و الّا تكليفي ندارد.

س

- مباشرت پدر شوهر و عروس و داماد و مادر زن با نبود محارم نسبي و مماثل - در غسل و كفن و دفن يكديگر - جائز است يا نه؟.

ج

- در صورتي كه مماثل نباشد احوط آنست كه اشخاص مذكور يكديگر را غسل بدهند و بعد آب غسل را خشك نمايند و كفن كنند.

س

- زني فوت شده، مماثل، جهت غسل او نيست مردي حاضر شده كه او را غسل دهد ولي اجنبي است آيا مي شود نوه دختري يا پسري آن زن را براي آن مرد صيغه بخوانند تا محرم زن شود و او را غسل بدهد يا نه؟.

ج

- در فرض سؤال، حصول محرميّت، بعيد نيست.

صفحه : 90

س

- دو نفر طعمه حريق شده و تشخيص داده نمي شود كه هر دو مرد بوده اند يا هر دو زن يا يكي مرد و ديگري زن، تكليف غسل يا تيمّم و كفن و دفن آنها چيست؟.

ج

- احتياطا - اگر غسل آنها ممكن است - آنها را از وراء ثياب غسل دهند هر يك را دو مرتبه يك مرتبه مرد، غسل دهد يك مرتبه زن، و اگر غسل ممكن نيست و مواضع تيمّم آنها باقي است با دستكش، هر يك را دو مرتبه تيمّم دهند، يك مرتبه مرد تيمّم دهد و يك مرتبه زن، و كفن و دفن آنها علي السّواء است.

س

- استخواني از انسان در بياباني پيدا شده معلوم نيست از مسلمان است يا كافر از زن است يا مرد حكم آن را بيان فرمائيد.

ج

- اگر در بلاد اسلام است محكوم به اسلام مي باشد و بايد دفن نمود و اگر زن و مرد بودن آن معلوم نيست در غسل و تجهيزات آن، مراعات احتياط نمايند يعني هم مرد او را غسل بدهد و هم زن.

س

- ميّتي كه در تصادف، سر و صورت او شكسته شده و خون مي آيد چگونه بايد او را غسل و يا تيمّم داد؟.

ج

- اگر محتمل است با تأخير غسل، خون قطع شود بايد صبر كنند تا خون قطع شود و بعد غسل دهند در صورتي كه موجب تعفّن و هتك ميّت نشود و اگر اين طريق، ممكن نيست لكن ممكن است براي يك لحظه، خون را پاك و تطهير كرد پاك و تطهير كنند و تيمّم دهند.

س

- شخصي تصادف با ماشين نموده و فوت كرده در حين غسل، به هيچ وجه خون از او قطع نمي شود تكليف چيست؟.

ج

- اگر ممكن است صبر كنند تا خون قطع شود و الّا مواضعي را كه خون مي آيد به نحوي - و لو به اين كه چيزي روي آن بريزند - مسدود كنند و اگر اين هم

صفحه : 91

ممكن نشد بهمان حال در آب جاري غسل دهند و آب سدر و كافور را در ظرفي بريزند و آب لوله كه حكم جاري را دارد وصل به آن ظرف نمايند و با همان حال به بدن ميّت بريزند و احتياطا تيمّم هم بدهند.

س

- شخصي در زير ماشين مانده و به كلّي سر و شكم و عورتين او از بين رفته تكليف غسل او را بيان فرمائيد؟.

ج

- هر عضوي كه استخوان در او باشد بايد آن را غسل دهند و در پارچه اي به پيچند و دفن نمايند و اگر سينه باشد كه قلب در آن باشد، يا خود قلب علاوه بر غسل و كفن نماز هم بر آن بخوانند.

س

- شخصي را ماشين زير گرفته به طوري كه سر و صورتش از بين رفته و آثاري از صورتش نيست و اعضاي ديگرش سالم است بفرماييد كه آن ميّت را بايد غسل داد، يا تيمّم، و اگر تيمّم لازم است چون قسمت صورتش از بين رفته به چه نحو بايد تيمّم داد؟.

ج

- اگر به غسل دادن، اجزاء ميّت متفرّق نشود غسل دهند و اگر به غسل متفرّق مي شود تيمّم بدهند و با نبودن پيشاني، مسح آن ساقط است.

س

- اگر در بدن ميّت زخم و جراحت باشد بايد غسل داد و يا مثل بدن شخص زنده بايد غسل جبيره داد؟.

ج

- در غسل ميّت، جبيره ذكر نشده اگر ممكن است غسل بدهند و الّا تيمّم بدهند.

س

- ميّت را غسل مي دهند در آن حال اگر بول از او خارج شود يا خون حيض و مانند آن كه قطع شدنش مدّتي طول مي كشد آيا جائز است كه او را غسل بدهند و فورا كفن و دفن كنند يا نه؟.

ج

- صبر كنند تا خون يا بول، قطع شود مگر آن كه معرض فساد بدن باشد.

صفحه : 92

س

- ميّتي كه سر و دست ندارد و غسل دادن او ممكن نيست آيا تيمّم هم از او ساقط است يا نه و اگر ساقط نيست چطور بايد تيمّم داد، و هم چنين اگر سر نداشته باشد ولي يك دست يا هر دو دست موجود باشد حكمش چيست؟.

ج

- اگر بعضي از اعضاء تيمّم باقي است همان بعض را تيمّم دهند، و اگر هيچ يك از اعضاء باقي نيست، تيمّم ساقط است.

س

- اشخاصي كه در تصادف ماشين تلف مي شوند و اعضاء ايشان از هم پاشيده شده و ريخته و در هم كوبيده گرديده و به هيچ وجه نمي شود غسل داد در اين صورت كيفيّت تيمّم آنها را مرقوم فرمائيد.

ج

- در فرض مسأله اگر اعضاء تيمّم صحيح است مثل شخص زنده، او را تيمّم دهند و واجب نيست از پشت سر تيمّم دهند مي توانند جلوي او بنشينند و او را تيمّم دهند و بايد دست راست ميّت را با دست چپ و دست چپ را با دست راست مسح نمايند.

س

- اگر مرده اي را بيابند و ندانند كه مسلمان است يا كافر بايد او را غسل داد و كفن كرد و نماز بر او خواند يا نه؟.

ج

- اگر در بلاد مسلمين باشد حكم ميّت مسلمان را دارد.

س

- چند نفر كارگر از مسلمان و ارمني و يهودي و بهائي در كارخانه اي كار مي كردند، كارخانه آتش گرفته و كارگران هم همگي سوختند و بدنهايشان مخلوط شده راجع به غسل و دفن ابدان آنها، چه تكليفي داريم؟.

ج

- براي اين كه يقين حاصل شود كه نسبت به مسلمانها به تكليف شرعي عمل شده بايد - اگر امكان دارد - همه را غسل دهند و كفن كنند، و بر هر يك جدا جدا به احتمال اين كه شايد مسلمان باشد نماز بخوانند و ممكن است همه را پيش هم بگذارند و به نيّت ميّت مسلمان نماز بخوانند البتّه به نحوي كه فاصله مضرّ، بين نمازگزار و اموات نباشد و همه را مطابق دستور اسلام در مكاني كه نه قبرستان مسلمين است و نه قبرستان كفّار دفن نمايند.

س

- هر گاه دست كافر را ببرند بعد آن كافر، مسلمان شود دست قطع

صفحه : 93

شده او احترام دارد؟.

ج

- در فرض سؤال، عضو مزبور، حكم عضو جدا شده از مسلمان را ندارد.

س

- كفن هائي كه به آن ها آيات قرآن نوشته شده اغلب مي گويند كه نبايد به بدن ميّت پوشيد و بايد همان طور زير سر ميّت گذاشت و يا آن كه روي ميّت كشيده شود و عدّه ديگر مي گويند اوّل كفن سفيد كه آيات قرآن ندارد و بعد كفني كه آيات قرآن دارد پوشيده شود، حال اگر چلوار يافت نشود آيا به تنهائي ممكن است كفن نوشته به آيات را بر ميّت پوشيد يا خير؟ و با اين وصف بي احترامي به آيات قرآن نمي شود؟.

ج

- احتياطا بايد به طوري كفنهاي نوشته شده با دعا و آيات قرآن، به بدن ميّت پوشانده شود كه يقين به نجس شدن آنها حاصل نشود بلكه در معرض نجس شدن هم نباشد، باين نحو كه وقتي ميّت در قبر قرار مي گيرد، نوشته طرف چپش باشد.

س

- يكي از مستحبّات كفن، ران پيچ است بنا بر اين آيا بايد رانها را جدا جدا به بندند و يا بر روي هم پيچيده شود و هم چنين مستحب ّ است اسم ميّت و پدر او نوشته شود، حال آيا براي مرد به عمامه و براي زن به مقنعه بايد نوشت يا نه و مراد از مقنعه كدام است، چارقد مي باشد و يا روپوش صورت؟.

ج

- ظاهر آنست كه رانها را با هم به پيچند و مستحب ّ است اسم آنها بتمام قطعه هاي كفن نوشته شود و مراد از مقنعه چارقد است.

س

- جملاتي از قرآن مجيد و ادعيه كه بر كفن مي نويسند - گر چه شسته شود ولي آثارش بماند - اشكال دارد يا نه؟.

ج

- مانعي ندارد ولي مراعات كنند كه زير بدن ميّت، واقع نشود.

س

- آيا لباس احرام زنانه را مي توان به جاي كفن ميّت، مصرف كرد يا نه؟.

ج

- بلي ازار و رداء احرام را مي توان به جاي كفن، مصرف نمود.

س

- آيا جائز است كه با جوهرهاي فعلي كه مردم با آن مي نويسند مطالب مقرّر را به كفن بنويسند؟.

ج

- اگر علم به نجاست آن نباشد اشكال ندارد ولي بهتر آنست كه با تربت حضرت سيّد الشّهداء عليه السّلام بنويسند.

صفحه : 94

س

- بدني كه مجروح است و نه با گچ، نه با پنبه، نه با چسب، نه باند امكان ندارد جلو خون گرفته شود چنانچه بعد از تيمّم بدن را روي پلاستيك بگذاريم و از روي پلاستيك، لنگ و پيراهن و سراسري را به پوشانيم چه صورت دارد با توجّه به اين كه بدون پلاستيك هر قدر تكفين كنيم خوني و نجس مي شود.

ج

- در صورت مفروضه كه بغير اين نحو، ممكن نيست اشكال ندارد.

س

- كفن كردن اين منافقين كه اعدام مي شوند چه صورت دارد و تكليف شرعي ما با آنها چيست؟.

ج

- كفن كردن آنها ما دام كه علم به ارتداد آنها نباشد اشكال ندارد.

س

- شخصي يك عمر ديوانه بوده بعد از فوت، واجب است نماز ميّت بر او خوانده شود يا نه و در صورتي كه نماز خواندن بر او واجب باشد جمله (اللّهم ّ انّا لا نعلم منه الّا خيرا) بر وي صدق مي كند يا چون كه اين شخص در حال حيات، از نظر تكاليف شرعيّه، مرفوع القلم بوده است بايد چيز ديگري گفت؟.

ج

- خواندن نماز ميّت، واجب است و به جاي جمله مذكوره، در دعاي بر او جمله ديگر كه مناسب باشد مثل (اللّهم ّ ادخله الجنّة و اكرمه و احسن اليه) بگويد.

س

- شخصي براي حفظ جان، به دستور طبيب تا آخر عمر، بدون ختنه مانده آيا نماز بر جنازه او جائز است يا نه و بعد از غسل مي شود او را ختنه نمود يا نه؟.

ج

- ختنه، واجب است و از ضروريّات مي باشد و كسي كه آن را بدون عذر شرعي ترك كرده اگر وجوب آن را قبول داشته معصيت كرده و ترك آن براي حفظ جان، اشكالي ندارد و در هر حال، مسلمان است و نماز بر جنازه او واجب مي باشد و بعد از مرگ، ختنه ميّت جائز نيست.

س

- شخصي كه اهل نماز و روزه نبوده و منكر هم نبوده از دنيا رفت، تغسيل و تكفين و نماز و تشييع جنازه او چه صورت دارد؟.

ج

- تجهيزات ميّت مسلمان - هر چند فاسق باشد مانند مسلمان تارك الصّلاة - واجب است.

س

- نماز خواندن بر جنازه اشخاصي كه به وسيله سم يا به وسائل ديگر

صفحه : 95

خودكشي مي كنند، چه صورت دارد؟.

ج

- اگر مسلمان باشد نماز بر جنازه او واجب است.

س

- شيعه و سنّي از حيث غسل و تيمّم و نماز و كفن و دفن فرقي دارند يا نه؟.

ج

- غسل و تيمّم و كفن و دفن آنها به يك نحو است ولي در نماز و دعايي كه بر ميّت خوانده مي شود نسبت به آنها فرق دارد. در رساله، ملاحظه كنيد.

س

- اگر كسي در نماز ميّت بعد از تكبير چهارم، در باره مطلق اموات بگويد: (اللّهم ّ اغفر لهذا الميّت) كفايت مي كند يا حتما بايد براي هر كدام بنحو مخصوصي كه در بعضي از رساله ها نوشته شده عمل كند؟.

ج

- اگر جنازه اي كه به آن نماز خوانده مي شود يكي باشد، (اللّهم ّ اغفر لهذا الميّت) كافي است، و اگر دو ميّت باشد (اللّهم ّ اغفر لهذين الميّتين) و اگر سه ميّت باشد (اللّهم ّ اغفر لهؤلاء الاموات) كفايت مي كند و تفصيل، لازم نيست و جايز است براي ميّت اعم از زن و مرد، بلحاظ شخص يا نعش يا بدن بگويد اللّهم ّ اغفر لهذا الميّت و بلحاظ جثه يا جنازه بگويد اللّهم ّ اغفر لهذه الميّتة.

س

- دستور است كه در نماز ميّت گفته شود (اللّهم ّ انّا لا نعلم منه الّا خيرا) با آن كه متوفّي مشروب فروش و از طرفي مسلمان است نظر مبارك را مرقوم فرمائيد.

ج

- اگر اعمال او از اين قبيل بوده كه قابل حمل بر صحّت نيست و توبه او هم معلوم نباشد آن جمله را نگويد و به جاي آن بگويد: (اللّهم ّ أنت اعلم به منّا).

س

- شخصي تارك الصّلاة مرده، كسي از روي ترس و يا ملاحظه قبيله او نماز بر جنازه اش بخواند گناهي كرده يا نه؟.

ج

- خواندن نماز ميّت بر او اشكال ندارد لكن نگويد (اللّهم ّ انّا نعلم منه الّا خيرا) بلكه بگويد (اللّهم ّ أنت اعلم به منّا).

س

- يك نفر فوت نموده، او را غسل داده و كفن كرده و در جعبه گذاشته اند و از شهري به شهر ديگر منتقل نموده و از جعبه بيرون نياورده و بر او نماز خوانده اند آيا نماز صحيح است يا خير؟ و ديگر اين كه دو بار نماز خواندن بر ميّت غير

صفحه : 96

اهل علم و تقوي چطور است؟.

ج

- در صورتي كه درب جعبه را باز نموده و نماز خوانده باشند صحيح است ولي اگر در جعبه بسته بوده احتياطا نماز را مجدّدا - بر قبر او بخوانند و تكرار نماز ميّت مانعي ندارد.

س

- اگر ميّت را قبل از غسل در مسجد بگذارند چه صورت دارد و بمسجد هتك و بي احترامي مي شود يا نه؟.

ج

- در صورتي كه موجب تنجيس مسجد نشود جائز است هر چند خلاف احتياط است.

س

- ميّتي كه بدنش به نجاستي مثل خون و بول و غائط آلوده باشد غسل نداده در مسجد بگذارند جائز است يا نه؟.

ج

- هر گاه نحوي باشد كه موجب توهين شود جائز نيست.

س

- دائي مي تواند زن خواهرزاده خود را در لحد بخواباند يا نه؟.

ج

- در لحد خواباندن ميّت، شرطش محرميّت نيست لكن از لمس و نظر خودداري نمايد.

س

- زيد قريب چهار سال قبل، فوت نموده و در قبر ابتياعي خود مدفون گرديده و ورثه اش چهار پسر و چهار دختر و دو عيال است. اكنون برادرش فوت شده او را هم در همين قبر، دفن نموده اند آيا در اين مدّت كوتاه، جائز بوده در آن قبر، ميّت ديگري دفن گردد يا نه و هم چنين اجازه كلّيه ورثه لازم است يا نه؟.

ج

- اگر محل ّ قبر، وقف نبوده و ملك فروشنده بوده و بنحو شرعي خريداري شده ملك خريدار است و بدون اجازه مالك، تصرّف در آن جائز نيست هر چند ميّتي كه در آن دفن شده از بين رفته باشد و اگر وقف باشد بايد به نحوي كه در وقف، معيّن شده عمل شود و نبش قبر - جز در مواردي كه در رساله عمليّه ذكر شده - حرام است.

صفحه : 97

س

- در بندر ديلم معمول شده كه اغلب مردم، اجساد مردگان خود را به قم و يا به غير قم نقل مي دهند و چون بهداري محل ّ، در تمام فصول، اجازه نقل نمي دهد به نام «قبر هاشمي» زمين را حفر كرده و ميّت را بطرف شمال يا جنوب به پشت مي خوابانند و روي آن را با گچ يا گل و غير اينها مسدود نموده سپس گودال (قبر) را با خاك، پر مي كنند پس از مدّتي، يك سال يا بيشتر يا كمتر قبر مذكور را نبش نموده جسد را از آنجا بيرون مي آورند و به مقصد مورد نظر، نقل مي دهند و بعضي از بازماندگان، اصلا موفّق به حمل جسد نمي شوند و بهمان حال كه در زمين گذاشته اند باقي مي ماند آيا با اين وضع، اين عمل، صحيح است و اجازه مي فرماييد يا نه؟ و ديگر آن كه اگر روي زمين بنايي بسازند و جسد ميّت را در آنجا بگذارند همان حكم خود زمين را دارد يا نه؟.

ج

- دفن ميّت به اين نحو، در داخل زمين يا خارج آن، هر چند بعنوان امانت براي نقل به اماكن متبرّكه باشد بنظر اين جانب جائز نيست و بايد بهمان نحو شرعي و متعارف، زير زمين دفن نمايند و هر وقت خواستند او را به يكي از اماكن مشرّفه حمل كنند نبش قبر او - در صورتي كه مستلزم هتك نشود - جائز است.

س

- شخصي با حريق از بين رفته و فقط مقداري خاكستر از او باقي مانده آيا وظيفه اي در باره او هست؟.

ج

- احتياطا خاكستر او را دفن كنند.

س

- آيا گذاشتن قرآن در قبر همراه ميّت با عقيده پاك - و لو وصيّت خود او باشد - جائز است يا نه؟.

ج

- اگر طوري است كه از آلوده شدن به رطوبات، محفوظ باشد و هتك نباشد بقصد تبرّك مانعي ندارد.

س

- بچّه اي متولّد گرديد و مدّت هشت ماه زنده بود و سپس مرد. اين بچه تمام اعضايش سالم بود جز صورتش كه بطرف پشت بود كه اگر رو به قبله مي ايستاد يا او را وا مي داشتند مقاديم بدن، همه بطرف قبله اما صورتش كاملا پشت به قبله بود اكنون نظر خودتان را نسبت به دفن اين ميّت، و اين كه آيا اگر اين بچّه زنده مي ماند تا بالغ مي شد چگونه واجب بود نماز بخواند و ديگر آن كه اگر

صفحه : 98

صورت او كاملا بطرف مشرق يا مغرب بود چه مي بايست كرد بيان فرمائيد.

ج

- در اين مسأله تشخيص تقديم احد طرفين مشكل است و اقوي تخييرا است. امّا در نماز علي الظّاهر مقاديم بدن كه مي تواند ركوع و سجود به جا آورد مقدّم است در استقبال، و ركوع را بهمان وضع به جا آورد چون ركوع با اين حال صدق مي كند و در سجده نيز گذاشتن يكي از جبينين بر زمين كافي است و احتياطا مهر را هم به پيشاني بگذارد.

و براي دفن او را مانند ساير اموات روي دست راست دفن نمايند.

س

- در كتاب طهارت فرموده اند كه بايد صاعقه زده و غرق شده و سكته كرده را بگذارند و سه روز صبر كنند تا يقين بموت آنها حاصل شود كما اين كه پنجاه سال پيش چنين مي كردند ولي در اين زمان به معاينه دكتر، فورا دفن مي كنند، آيا معاينه دكتر كافي است؟.

ج

- اگر از قول دكتر، يقين به موت، حاصل شود دفن، جائز است و الّا جائز نيست تا يقين حاصل شود.

س

- در ممالك غربي اروپا مرده را توي جعبه مي گذارند و دفن مي كنند آيا چنين كاري مخالف با احكام اسلام نيست؟.

ج

- پس از غسل و كفن و نماز اگر او را در جعبه بگذارند به نحوي كه رو بقبله باشد - به شكلي كه ميّت را در قبر مي گذارند - و دفن كنند مانعي ندارد.

س

- در محل ّ ما سردابي است كه از قديم، اطفال مرده را در ميان آن سرداب، روي هم يا كنار هم مي گذاردند و درب ورودي آن را با سنگ و خاك و گل مي پوشانند و بعد از مدّت كوتاهي مجدّدا درب سرداب را باز كرده و طفل مرده ديگر را در آنجا مي گذارند. اكنون آيا اين نحو دفن را تجويز مي فرماييد يا نه و بر فرض عدم جواز آيا واجب است مرده هايي را كه در آنجا گذاشته اند و بعضي از آنها تازه و بعضي پوسيده است دفن شرعي نمايند؟.

ج

- با صدق دفن و موارات في الارض، جواز، بعيد نيست. لكن احتياط آنست كه قبر بكنند و آنها را دفن نمايند و اين احتياط، ترك نشود.

س

- در قبرستان كهنه، قبري براي دفن ميّتي كنده اند، اتّفاقا استخوان

صفحه : 99

مرده اي درآمده كه معلوم است چندين سال قبل، دفن شده آيا مي توانند ميّت را در آنجا دفن كنند يا نه؟.

ج

- در فرض سؤال در صورتي كه بدانند محل ّ قبر است و شك ّ كنند استخوان آن پوسيده است يا نه، كندن آن جائز نيست لكن جائي را كه كنده اند دفن ميّت در آن جائز و استخواني را كه درآورده اند دوباره دفن كنند.

س

- ميّت را دفن نموده ايم، بعد از دفن يادمان آمده كه حنوط نكرده ايم آيا نبش قبر لازم است يا خير؟.

ج

- در صورتي كه بدن در قبر، بو نگرفته و منفسخ نشده واجب است نبش قبر و در همان قبر حنوط شود و اخراج او از قبر لازم نيست.

س

- در غسل ميّت كه ترتيب لازم است اگر از روي اشتباه غسل با آب كافور را بر آب سدر مقدّم داشتند آيا لازم است نبش قبر نموده به ترتيب، غسل بعمل بيايد يا نه؟.

ج

- در فرض مسأله تا زماني كه نبش قبر، موجب هتك ميّت نباشد - از جهت رايحه كريهه و يا متفرّق شدن اجزاء بدن ميّت - نبش قبر براي رعايت ترتيب اغسال سه گانه، واجب است.

س

- قبرستاني است تقريبا مدّت دو سال است متروك شده و فعلا از طرف شهرداري در قسمتي از آن، مشغول ساختمان هستند و ما بقي آن را چون ارتفاع دارد خاك برداري مي نمايند تا اين كه مسطّح شود و با اين عمل شهردار، اثر قبور از بين مي رود و احتمال دارد كه چون با وسائل امروزه و ماشين آلات خاك برداري مي نمايند، به لحد برسد در اين صورت جائز است اموات را از آن محل ّ بيرون آورده و در جاي ديگر دفن نمايند يعني نبش قبر را در اين صورت جائز مي دانيد يا نه؟.

ج

- نبش قبر، جائز نيست اگر معصيت كردند و نبش شد واجب است ميّت را در محل ّ ديگر دفن كنند و اگر در شرف نبش و هتك واقع شد، جائز است قبلا نبش كنند و در محل ّ ديگر دفن بنمايند و به احتمال هتك، نبش، جائز نيست

صفحه : 100

بايد در شرف هتك باشد تا حمل به مكان ديگر، لازم شود.

س

- نظريّه حضرت آية اللّه در باره نبش قبر، نسبت به كسي كه خودش وصيّت نكرده و فرزندانش او را بنحو امانت به خاك سپرده اند چيست؟.

ج

- نبش قبر، جهت حمل به مشاهد مشرّفه، جائز است هر چند وصيّت نكرده باشد.

س

- اگر ميّتي در ملك غصبي دفن شود كه صاحب آن زمين، راضي نباشد چه صورت دارد؟.

ج

- در فرض سؤال كه در زمين غصبي، دفن شده واجب است نبش قبر كرده و او را از آن مكان بيرون بياورند و در مكان مباح، دفن كنند گر چه اولي بلكه احوط اين است كه وسائل رضايت مالك را - هر چند با پرداخت عوض باشد - فراهم سازند.

س

- شخصي از بستگانم را - كه چندي پيش بر اثر تصادف ماشين فوت كرده بود - در خواب ديدم و او در خواب مي گفت من نمرده ام .. قبر مرا بشكافيد و مرا بيرون بياوريد آيا خواب حجّت است يا نه؟.

ج

- خواب شرعا حجّت نيست و مجوّز نبش قبر نمي شود و نبش قبر، حرام است.

س

- در صورتي كه اثبات حقّي مستلزم نبش قبر بشود اجازه مي فرماييد كه نبش كنند يا نه؟.

ج

- بلي از مواردي كه نبش قبر، جائز است موردي است كه اثبات حقّي موقوف به رؤيت جسد ميّت باشد.

س

- دوازده سال پيش در ايّام زمستان شخصي فوت نموده و به علّت برف شديد نتوانستند او را به قبرستان عمومي ببرند و ناآگاهانه متوفّي را در مسجد به خاك سپردند. آيا بايد نبش قبر شود و در قبرستان عمومي دفن گردد يا خير؟.

ج

- در صورت مفروضه گر چه عمل حرامي انجام شده ولي جواز نبش قبر بعد از گذشت دوازده سال معلوم نيست امّا آثار ظاهري قبر بايد از بين برود.

س

- شخصي پدرش داراي دو ملك يكي در ييلاق و يكي در قشلاق

صفحه : 101

بوده. پدر فوت نموده و او را در ملك قشلاقي به خاك سپرده. اكنون ملك قشلاق بفروش رفته و تحت اختيار دشمن است آيا پسر مي تواند نعش پدر را كه چهارده سال قبل فوت نموده به ييلاق كه فعلا مالك و ساكن است انتقال دهد.

ج

- در فرض سؤال نبش قبر جائز نيست بلي اگر در آنجا در معرض هتك باشد به اين كه دشمن او را از قبر خارج نموده و توهين نمايد نقل جسد او به جاي محفوظ از شرّ دشمن مانعي ندارد.

س

- يكي از شهداء بزرگوار جنگ تحميلي كه در اصفهان به خاك سپرده شده، پس از گذشت يك سال، وصيّت نامه اش بدست آمده كه در آن وصيّت كرده، در آبادان مرا دفن نماييد، در اين صورت آيا نبش قبر و انتقال شهيد جائز خواهد بود؟.

ج

- در فرض سؤال كه ابتداء، به وصيّت عمل نشده انتقال به غير مشاهد مشرّفه مثل قم و مشهد، جائز نيست.

س

- اين جانبان جنازه مرحوم پدر خود را طبق مقرّرات مربوطه سازمان بهشت زهرا در مقبره شماره .. دفن نموده و وجوه مقرّره را پرداخته و برگ رسيد را با ذكر مشخّصات قبر دريافت داشته ايم بعد از مدّت هفت سال از طرف بهشت زهرا ابلاغ شده كه اشتباهي رخ داده و قبر مربوط به سازمان بهشت زهرا مقبره شماره ديگر مي باشد و سازمان مربوطه به هيچ وجه راضي نمي شود كه فقط پول اين قبر را دريافت نمايد و اخطار نموده كه چنانچه ورّاث به آن سازمان مراجعه ننمايند نبش قبر نموده و جنازه را به مقبره ديگر منتقل مي نمايند. فعلا تكليف بازماندگان چيست با توجه به اين كه اشتباه از طرف متصدّيان بهشت زهرا رخ داده است.

ج

- در فرض سؤال اگر مقبره مذكوره ملك شخص معيّن باشد و يا نسبت به مقبره ذي حق ّ بوده باشد و راضي نشود به بقاء ميّت در آن لازم است ورثه نبش قبر نمايند و ميّت را در محل ّ مباحي دفن كنند و اگر مقبره، ملك شخص معيّن نبوده و ذي حق ّ هم نباشد و فقط مجاز در دفن ميّت در مقبره باشد نبش قبر جايز نيست و در نزاع موضوعي مرافعه شرعيّه لازم است.

س

- اگر ميّت را به طوري دفن كنند كه رو بقبله باشد ولي به جاي اين كه

صفحه : 102

ميّت را بطرف راست بخوابانند روي دست چپ دفن كرده باشند آيا در اين صورت بايد نبش قبر شود يا خير؟.

ج

- در صورتي كه تازه دفن شده باشد و معرض هتك حرمت نباشد بعيد نيست براي تحصيل كيفيّت استقبال، نبش قبر واجب باشد و چنانچه تغيير كرده و در معرض هتك است نبش جائز نيست.

س

- پدرم وصيّت نمود كه بدن مرا در امام زاده يحيي زواره به امانت بسپاريد و چنانچه ظرف مدّت ده سال، راه به سرزمين كربلاي معلّي باز گرديد نعش مرا براي دفن به كربلا ببريد و اگر نه بعد از ده سال در قبرستان قم به خاك بسپاريد. حال كه بيش از پنج سال و چند ماه از فوت نامبرده نگذشته عدّه اي تصميم به بازسازي امام زاده نموده اند و محل ّ امانت سپاري مرحوم پدرم در مكاني از امام زاده قرار دارد كه هيچ احتياج به مرمّت و يا تخريب ندارد و مع ذلك مي خواهند خراب كنند، مستدعي است وظيفه اين جانب را بيان فرمائيد؟.

ج

- در فرض سؤال حتّي الامكان بايد طبق وصيّت عمل شود و چنانچه محل ّ سپردن امانت را بخواهند خراب كنند و با خراب كردن آن به ميّتي كه امانت سپرده شده توهين شود، جائز است در جاي ديگر كه محفوظ باشد سپرده شود تا در وقت معيّن طبق وصيّت عمل شود.

س

- فرزندم به اتّفاق جواني در اثر تصادف ماشين فوت نمود جنازه هر دو را براي كفن و دفن به قبرستان محل ّ زادگاهشان حمل نمودند. مادر آن جوان در همان روز بخريد يك باب آرامگاه خصوصي اقدام و با اصرار و واسطه نمودن چند نفر اجازه دفن پسرم را در آرامگاه مذكور كسب نمود تا اين كه اين جانب يك روز جهت زيارت اهل قبور، به آرامگاه وارد شده و مشاهده نمودم جنازه تازه اي در آنجا دفن نموده اند. از نامش تحقيق نمودم معلوم شد كه از مبلّغين فرقه ضاله بهائيّه است، ديگر برايم شك و ترديد باقي نماند كه مادر آن جوان هم بهائيّه مي باشد. اكنون بفرماييد تكليف چيست ضمنا متذكّر مي شوم كه آرامگاه مذكور، در قبرستان مسلمين مي باشد.

ج

- اگر ميّت مسلمان در قبرستان يا مقبره كفّار، دفن شود واجب است او

صفحه : 103

را اخراج و در مقبره يا قبرستان مسلمين، دفن نمايند.

س

- اگر كسي غسل ميّت را عمدا يا سهوا يا جهلا غلط به جاي آورد مثلا غسل با كافور را قبل از سدر و يا يكي از دو غسل را بعد از آب خالص به جاي آورد آيا در جميع اين صورتها مي تواند بعد از دفن ميّت نبش قبر كرده و غسل صحيح بدهد يا نه؟.

ج

- در مفروض سؤال اگر نمي دانند ميّت تغيير كرده يا نه بايد او را از قبر خارج نموده و بطور صحيح غسل داده و حنوط و كفن نموده و نماز بخوانند و دفنش نمايند و در صورت نبش قبر اگر ميّت متعفّن شده باشد غسل ساقط مي شود.

س

- حسينيّه اي جهت سوگواري حضرت سيّد الشهداء عليه السّلام در دهكده .. در قديم الايّام از خشت و گل ساخته شده و مورد بهره برداري بوده، پنج نفر از واقفين آن، بصورت امانت در اين حسينيّه سالها است دفن شده اند و حسينيّه به مرور زمان بر روي آنها خراب شده و مخروبه مانده اكنون مي خواهند آن را تجديد بنا كنند، در مورد نبش قبوري كه اجساد در آنها بطور امانت گذارده شد نظر مبارك چيست؟.

ج

- در فرض سؤال اگر امواتي كه در حسينيّه به عنوان امانت دفن شده اند بطور شرعي كه ساير اموات را دفن مي نمايند دفن نشده باشند و طبق متعارف بعضي جاها باشد كه آنها را بصورت ميّت در حال نماز بر او دفن مي نمايند يا بهمان صورت كه ميّت در روي زمين گذاشته مي شود مي گذارند و روي او را با بناء مي پوشانند، بايد اگر باقي باشند آنها را از اين صورت خارج نموده و بطور شرعي دفن نمايند و بنا بر اين تجديد ساختمان حسينيّه با نقل جنازه ها يا استخوانهاي باقي مانده به محل ّ ديگر اشكال ندارد و اگر بطور شرعي در زمين دفن شده باشند، حسينيّه را به صورتي تجديد بناء كنند كه نبش قبر نشود.

س

- بعضي براي اموات خود در قبرستان عمومي كه وقف عام ّ است نرده آهن مي كشند و يا اين كه بتون مي كنند كه مثل نرده سالهاي سال باقي مي ماند و مانع از دفن ديگران مي شوند و بعضي ديگر قبرستان عمومي را متصرّف و مسجد يا

صفحه : 104

ساختمان ديگر مي سازند تكليف اين طور بناها، و نماز خواندن در اين گونه مساجد چيست؟.

ج

- اين گونه تصرّفات كه مانع از دفن بشود با احتياج مردم، جائز نيست و مسجد ساختن نيز بر خلاف وقف قبرستان است و جائز نيست. لكن نماز در آن صحيح است و اولي و احوط اعاده آن است و آن كه ساخته معصيت كرده.

س

- يك قطعه قبرستان موقوفه واقع در روستا، محل ّ دفن اموات بوده و مي باشد و فعلا مدّتي است چند نفر از ساكنين اين روستا جهت استفاده شخصي خود وسايط سنگين حمل و نقل و تراكتور خود را از اين قبرستان عبور مي دهند و تا كنون قبرهاي زيادي را تخريب و نابود نموده اند با توجّه به اين كه اين عدّه داراي يك خيابان اصلي ديگري مي باشند كه مي توانند از آن استفاده بنمايند منتهي خيابان اصلي نسبت به خيابان قبرستان در حدود نيم كيلومتر دورتر است بدين جهت خيابان قبرستان را براي نزديكي آن، راه عبور وسائل سنگين نموده اند. آيا از نظر شرع مقدّس اسلام جائز است چند نفر بخاطر نزديكي راه، وسايط سنگين حمل و نقل را از قبرستان عبور دهند و سبب انهدام قبور مسلمين شوند يا خير؟.

ج

- در فرض سؤال كه عبور وسائل سنگين موجب خرابي قبور باشد توهين به مسلمين است و جائز نيست و خوب است در اطراف قبرستان براي جلوگيري از توهين مانعي ايجاد كنند كه چنين وسائلي نتوانند از آنجا عبور كنند.

س

- صاحب قبري كه زمين آن را خريده باشد تا چه مدّت، صاحب آن محسوب مي گردد و اگر نخريده باشد چطور؟.

ج

- در صورت مباح بودن محل ّ، براي دفن اموات، تا يقين به پوسيدگي استخوان مانند خاكستر پيدا نشود، نبش قبر، حرام است و در قبرستان و مشاهد مشرّفه، كسي مالك قبر نمي شود ولي اگر ملك را كسي بخرد، تا آخر، به ملكيّت او و ورثه اش باقي است.

س

- در قبرستان مؤمنين و مسلمين، دفن كردن حيوانات جائز است يا نه؟ و اگر حيواني از قبيل اسب و غيره در اين قبرستان، دفن شده بيرون آوردن آن، واجب است يا نه؟.

صفحه : 105

ج

- بيرون آوردن، واجب نيست و مؤمنين احترام قبرستان مسلمين را محفوظ دارند و چنانچه دفن حيوان، موجب هتك و توهين باشد حرام است.

س

- قبرستاني - از قبيل باغ رضوان مشهد مقدّس - كه از بين رفته فروش اشياء موقوفه مقابر مخصوص آن، از قبيل قاليچه و چراغها جائز است يا نه و اگر جائز نباشد اجازه مي فرماييد كه در مساجد و يا مقابر ديگر يا امكنه ديگري مورد استفاده قرار بگيرد يا نه؟.

ج

- اگر بدن آن اموات را با نبش قبر، در محل ّ ديگري دفن كرده اند اين اشياء، روي قبر جديد گذاشته شود و الّا اگر صاحبان آنها معلوم باشند با اذن خود آنها و اگر معلوم نباشند با اذن حاكم شرعي و يا مأذون از قبل او در اماكن عبادت از قبيل مساجد و مشاهد مشرّفه و مقابر علماء و صالحين گذاشته شود.

س

- شخصي وصيّت كرده كه بالاي قبرش اطاقي بسازند. حال اگر زمين قبرستان وقف باشد جائز است يا نه و اگر وقف نباشد و اختصاص به قبرستان داده باشند چه صورت دارد؟.

ج

- اگر بناي ديوار آن، مانع از دفن غير نباشد مانعي ندارد.

س

- قبرهائي اطراف ساختمان قبور امام زادگان است و سنگهايي روي آن قبرهاست كه اسم ميّت هم رويش نوشته نيست اكنون براي صاف كردن حياط امام زادگان و محفوظ ماندن ساختمان آن از ورود جانوران، اجازه مي فرماييد آن سنگهايي كه روي قبرها است بردارند و مصرف ديوار ساختمان امام زادگان كنند يا نه؟.

ج

- جائز نيست كه در سنگهاي قبور مؤمنين بدون اجازه صاحبان آن تصرّف كنند و اين جانب نمي توانم اجازه بدهم.

س

- شخصي مقداري خاك قبرستان را آورده و بدون اطّلاع از اين كه خاك قبرستان است در بنايي بكار برده. حال آيا قيمت آن را - چون اصلش در بنا مصرف شده - بدهد؟ و اگر قيمت را بايد بدهد صرف چه محلّي كند؟.

ج

- ضمان او معلوم نيست. و لكن احتياطا معادل قيمت آن، در همان قبرستان و اگر نشد در قبرستان ديگر چيزي مثل خشت و آجر در اختيار مردم بگذارد

صفحه : 106

كه در دفن اموات از آن استفاده نمايند.

س

- ميّتي را عوض غسل، تيمّم بدهند بعد از تيمّم، باز غسل مس ّ ميّت دارد يا نه؟.

ج

- احوط، غسل مس ّ ميّت است هر چند عدم وجوب آن، بعيد نيست.

س

- كساني كه قبر بت پرستان را نبش مي كنند و استخوان پوسيده آنان را مس ّ مي نمايند آيا غسل مس ّ ميّت بر آنان واجب است يا نه؟.

ج

- چون آنها را بدون غسل، دفن نموده اند مس ّ استخوان آنها بنا بر احتياط لازم، موجب غسل مس ّ ميّت است.

س

- زني كه بچّه مرده از او متولد شده و نمي دانسته كه اگر بچه، مرده بدنيا آمد غسل مس ّ ميّت بر مادر، واجب است و مدّتها گذشته لكن در طول اين مدّت، غسل جنابت كرده آيا ذمّه او از غسل مس ّ ميّت بري شده يا نه؟.

ج

- غسل جنابت، از غسل مس ّ ميّت كفايت مي كند هر چند نداند غسل مس ّ ميّت، در ذمّه دارد.

س

- شخصي غسل مس ّ ميّت بر ذمّه داشت غسل را فراموش كرد و مدّت ده روز با همان حال، فرائض يوميّه را به جا آورد و متذكّر نشد كه غسل مس ّ ميّت در ذمّه دارد و پس از ده روز به يادش آمد. ضمنا در خلال ده روز يك غسل جنابت هم كرده حال نمازهايي را كه قبل از غسل جنابت و بعد از آن به جا آورده چه صورت دارد؟.

ج

- در فرض مسأله، قضاء نمازهايي كه قبل از غسل جنابت خوانده واجب است و بعد از غسل جنابت، غسل مس ّ ميّت، ساقط مي شود هر چند در نظر نداشته است.

س

- گاهي دوستانم اشكال مي كنند و مي گويند اگر انسان دست به مرده سگ كه حيوان نجس العين است بزند غسل، لازم نيست و فقط بايد دست خود را بشويد. ولي انسان كه اشرف مخلوقات است وقتي از دنيا رفت و سرد شد و كسي دست به بدن او زد اضافه بر شستن دست، بايد غسل كند. علّت چيست؟

صفحه : 107

مگر انسان از سگ، نجس تر است، در صورتي كه بر تمام موجودات، برتري دارد اين مطلب را برايم روشن فرمائيد؟.

ج

- راجع به مسأله غسل مس ّ ميّت، اوّلا آن چه بر ما واجب است عمل به تكاليف شرعيّه است و دانستن فلسفه تمام احكام، براي ما متعذّر است. اجمالا با ملاحظه حكمتها و فلسفه هاي معلومه بسياري از احكام، مي فهميم كه تعاليم اين دين، بر اساس حفظ و تأمين مصالح يا دفع مفاسد است.

و ثانيا: ممكن است در باره حكمت آن اين چنين گفت كه چون مردم، طبعا از مرده حيوانات، متنفّرند كسي آن را مس ّ نمي كند ولي مرده انسان در معرض تماس ّ زندگان - خصوص خويشان و دوستانش - قرار دارد، لذا اين گونه مقرّر شده است. حكمتهاي ديگري نيز هست كه به همين اكتفاء شد.

س

- شخصي سؤال مي كند كه غسل مس ّ ميّت، فلسفه اش چيست؟

خواهشمند است فلسفه آن را اجمالا مرقوم فرمائيد.

ج

- دانستن حكمت و فلسفه احكام، واجب نيست و براي نوع مردم كه مشغول كارهاي عادي خود هستند فراهم نمي شود بايد مانند بيماري بود كه به طبيب، مراجعه مي نمايد و از فوائد دوا و تركيبات آن و علّت مقدار تجويز شده نمي پرسد و دانستنش هم براي بيمار عادي، ميسّر نيست. وظيفه مريض، مراجعه به طبيب است چنانچه در بعضي از روايات هم وارد شده كه شما مانند بيماريد و رب ّ العالمين مانند طبيب است 1، مع ذلك چون ميته و مرده انسان در معرض تماس ّ اقارب و خويشان است و آنان در معرض آلوده شدن به ميكرب مي باشند از اين جهت، غسل واجب است و حكمتهاي ديگري نيز دارد كه براي بيان آن احتياج به مجال بيشتري است.

س

- بنده چون دانشجوي دانشكده پزشكي هستم، ناچار به مطالعه علمي استخوانهاي مردگان مي باشم و ناچارم كه هميشه استخوانهاي مرده اي كه غسل نداده اند و فقط ضدّ عفوني شده مس ّ نمايم و نمي توانم دائما غسل كنم.

اكنون بنده را راهنمايي فرمائيد و در رساله عمليّه تعبير به احتياط واجب فرموده ايد آيا مي شود اين مسأله را از ديگري تقليد كرد يا نه؟.

صفحه : 108

ج

- در مس ّ استخوان جدا شده از ميّت، غسل بنا بر احوط، لازم است و در مورد احتياط، رجوع به فتواي مجتهد ديگر مانعي ندارد.

س

- اگر شخصي بميرد و بعد از مردنش او را بسوزانند چنانچه استخواني سوخته از او مانده باشد و دست به آن زده شود غسل دارد يا خير؟.

ج

- اگر ميّت را غسل داده باشند مس ّ آن استخوان غسل ندارد و اگر غسل نداده باشند و بر آن چه مانده استخوان صدق كند كه ذغال نشده باشد بنا بر احتياط واجب غسل لازم است.

س

- ميّتي كه به جهت اعذار شرعي از غسل تمام، غسل ناقص داده شده، مثلا سه غسل با آب خالص داده اند به جهت نبودن سدر و كافور يا تيمّم داده اند عوض اغسال ثلثه، مس ّ اين ميّت موجب غسل مي شود يا خير؟.

ج

- بعد از تمام شدن سه غسل با آب خالص در صورت فقد خليطين يا تيمّم بدل از اغسال ثلاثه، مس ّ بدن آنها غسل ندارد.

س

- در مورد زن يا مردي كه محكوم به رجم شده اند كه بايد غسل و تكفين و تحنيط قبل از رجم انجام شود بفرماييد كه آيا بايد سه غسل يعني با آب خالص و آب مخلوط به سدر و آب مخلوط به كافور انجام گيرد با همان شرائطي كه براي ميّت هست يا اين كه فقط يك غسل با آب خالص دارد و بعد هم كفن و حنوط.

ج

- بايد هر سه غسل انجام شود لكن در مورد غسل با آب سدر و آب كافور بنا بر احتياط واجب است.

س

- آيا غسل و تكفين و تحنيط در باره محكوم به رجم وظيفه خود او است يا وظيفه ديگران است كه بايد اين كارها را در باره او انجام دهند نظير ميّت؟.

ج

- بعد از امر حاكم شرع جامع الشرائط، انجام آنها به عهده خود مرجوم است.

س

- بفرماييد كيفيّت نيّت در امور مذكوره چگونه است يعني چه

صفحه : 109

كسي بايد نيّت كند؟.

ج

- بايد خود مأمور يعني كسي كه محكوم به رجم است نيّت كند و احتياط آن است كه آمر هم نيّت كند.

س

- آيا نماز را هم مي توان قبل از رجم بر مرجوم خواند يا خير؟.

ج

- نماز را بايد پس از موت خواند.

س

- بفرماييد هر گاه مرجوم يا مرجومه غسل كرده و كفن پوشيده و حنوط كرده لكن قبل از رجم به علّت ديگري كشته شد مثلا تصادف كرد و يا بعنوان ديگري او را كشتند يا سكته كرد آيا بايد مانند ساير اموات او را غسل دهند و كفن و حنوط كنند يا اين امور ساقط است؟.

ج

- در مورد سؤال، امور مذكوره ساقط نيست و بايد همه آنها انجام شود مانند ساير اموات و آن چه قبلا انجام شده مجزي نيست.

س

- آيا كفن محكوم به رجم كه قهرا خون آلود مي شود تطهيرش لازم است يا خير؟.

ج

- لازم نيست.

س

- اگر مرجوم يا مرجومه همه مراسم يعني غسل و كفن و حنوط را انجام دهد و قبل از رجم محدث شود آيا بايد امور مذكوره تجديد شود يا لازم نيست؟.

ج

- در مورد سؤال، اعاده لازم نيست.

س

- در جلو خانه و يا در منازل بعضي اشخاص كه فوت نموده اند چند حجله، چراغاني مي كنند و چراغهاي برق كه تعداد آنها تقريبا به دويست لامپ مي رسد در آن روشن مي سازند و گاهي تا هفت شبانه روز روشن است آيا اين عمل براي متوفّي نفعي دارد يا نه؟.

ج

- آن چه شرعا مستحب ّ است اين است كه در محلّي كه ميّت در شب فوت شده چراغ، روشن نمايند و حجله براي متوفي اثر اخروي ندارد و اگر آن چه صرف آن مي شود خيرات و صدقات براي ميّت بشود براي او نافع خواهد بود.

صفحه : 110

س

- انصات و سكوت در موقع تلاوت كلام اللّه مجيد واجب است يا مستحب ّ؟ و ضمنا هتك قرآن كريم بهر عنوان حرام است و در اين عصر، مرسوم شده كه در مجالس فاتحه كه قاري پشت بلندگو قرآن مي خواند صداي آن در كوچه و خيابان مي رود و مردم در حال معامله و رفت و آمد و گفتگو مي باشند و در خود مجلس نيز مردم، سرگرم خوردن چاي و قهوه و صحبت مي باشند و خواندن قرآن صرفا جنبه اعلان دارد كه اينجا مجلس ترحيم است و بهره ديگري منظور نمي گردد چنانچه حضرت آية اللّه، خود مستحضريد، حال آيا اين نوع تلاوت آيات، هتك نيست؟ نظر مبارك را مرقوم فرمائيد.

ج

- استماع قرآن، مستحب ّ است و توجّه و اتّعاظ به مواعظ الهي نيز از مستحبّات موكّده است و هتك بودن قرائت قرآن در فرض مرقوم، معلوم نيست ولي هر چه رعايت ادب و حفظ توجّه مردم و تعظيم از مجلس قرائت قرآن مجيد شود سزاوار است.

س

- آيا صحيح است كه به دستور شاه اسماعيل صفوي قبر مبارك حرّ رياحي را شكافته اند و جسد او تازه بوده و حتّي پس از باز كردن دستمالي كه به سر او بسته شده بود خون بيرون زده است آيا اين داستان حقيقت دارد يا نه؟.

ج

- اين مطلب در بسياري از كتب نقل شده 1 و امثال اين مطالب در باره شهداء راه خدا بعدي ندارد.

س

- آيا ممكن است اشخاص با ايمان و با تقوي كه مقرّب درگاه خدا مي باشند پس از مردن، جسدشان سالم بماند؟.

ج

- اين مطلب، بطور تواتر گفته شده و در مورد بعضي از اولياء و بندگان خاص ّ خدا مشهود و محسوس بسياري بوده است ولي كليّت ندارد كه هر كس بدنش در قبر پوسيده شد از بندگان صالح و با ايمان نباشد.

س

- گاهي در منابر مي خوانند كه در زمان سلطان عبد الحميد قبر حضرت رقيّه سلام اللّه عليها را نبش كرده بدن مباركش را، سالم بيرون آورده و پس

صفحه : 111

از سه شبانه روز تعمير قبر، دوباره بدن را دفن نمودند، اين مطالب حقيقت دارد يا نه؟.

ج

- اين گونه مطالب، نقل شده و استحاله عقلي ندارد و لكن از اموري كه اعتقاد به آن، لازم باشد نيست.

س

- يك برادر و خواهر در زمستان بر اثر ريزش برف و مه غليظ راه را گم كرده و در بيابان بر اثر سرما خشك مي شوند. بعد از مدّتي اهالي محل ّ، جسد آنان را از زير برف بيرون آوردند ولي بايد جسدشان تا مدّتي بماند تا بشود لباس آنان را بيرون آورد و غسلهاي واجب را انجام داد، آيا در اين مدّت لزومي دارد پيش اين اجساد كسي باشد يا خير؟.

ج

- در فرض سؤال اجساد اين دو نفر را بايد از درنده حفظ كرد و چنانچه محل ّ، محفوظ از درنده باشد لازم نيست كسي نزد اين دو جنازه بماند و هر گاه محفوظ نباشد، بايد به محل ّ محفوظي حمل نمايند يا كسي براي نگهباني آنها در صورت امكان، بماند.

س

- عدّه اي از مؤمنين مبلغي جهت خريدن تابوت داده اند ولي شخصي به تنهائي تابوت را خريده اكنون آيا مبلغ جمع آوري شده را مي شود به مصارف ديگر و وسائل غسّالخانه رسانيد يا نه؟.

ج

- از دهندگان وجوه، اذن بگيرند.

س

- شخصي مي ميرد مجلس عزاي مردانه و زنانه در يك حياط تشكيل مي شود زني با سواد در مجلس زنانه، قرآن و روضه و مصيبت و نوحه بخواند به طوري كه مردهايي كه آنجا هستند صداي او را بشنوند، چه صورت دارد؟.

ج

- با اين كه خداوند متعال مي فرمايد فَسئَلُوهُن َّ مِن وَراءِ حِجاب ٍ 1 خوب است كه مجلس زنانه طوري باشد كه كاملا مراعات عفّت شود.

س

- كسي كه در برنامه هاي مذهبي، اهل عمل نيست ولي مسلمان است اگر بالين او و سر قبر او قرآن بخوانند فقط براي خواننده ثواب دارد يا براي ميّت هم ثوابي دارد؟.

ج

- قرائت قرآن و اهداء ثواب آن به ميّت مؤمن اگر چه معصيت كار باشد

صفحه : 112

براي او مفيد است.

س

- بعد تقبيل يدكم الشّريفة لا يخفي علي جنابكم ان ّ المرسوم في بلدنا اذا مات انسان تقام له الفاتحة في بيته لمدة غير معلومة و الّذين يشاركون في العزاء يصلّون و يمكثون مدّة في بيت المتوفّي فهل في صلاتهم و مكثهم اشكال ام لا افتونا لكم الفضل؟.

ج

- إن كانت الورثة كبارا فالصّلاة و المكث في بيته موقوفة علي احراز الرّضا و الاذن منهم جميعا و امّا إن كان كلّهم او بعضهم صغارا فلا يجوز الّا باذن الولي ّ الشّرعي لهم و كانت في الاذن ايضا مصلحة للصّغير و يمكن إن يستأجر غير الورثة او الكبار منهم سهم الصّغير باذن الولي ّ مدّة معلومة بمبلغ معلوم لإقامة العزاء لمصلحة الصّغار.

س

- همان طور كه حضرت آية اللّه مستحضريد در كليّه كشورها در رشته پزشكي، قسمت تشريح و دروس مربوطه به آن، يكي از واحدهاي درسي و اساس آن را تشكيل مي دهد، لذا ما هم مجبور به انجام اين امر مي باشيم، 2 - چون مرده هاي مورد تشريح، از يك سال قبل در موزه شيميايي نگهداشته شده و فعلا در دسترس ما بعنوان آزمايش گذاشته شده لذا بطور حتم و صد در صد اطّلاع دقيق راجع به اين كه اينها را از كجا آورده اند و آيا مسلمانند يا نه نداريم، 3 - مرده هاي مورد تشريح، بدون غسل، در دسترس ما قرار گرفته بوده ولي به پيروي از دين مقدّس اسلام آنها را غسل داديم. اكنون با توجّه به مطالب مندرج فوق، خواهشمند است نظريّه خود را در مورد آن، مرقوم فرموده ما را از چگونگي آن، آگاه فرمائيد. و نيز بفرماييد كه آيا ما مي توانيم در خصوص اين مسأله، از ديگري تقليد نماييم و اگر ممكن نيست تكليف و وظيفه ما براي جلوگيري از گناه انجام اين عمل اجباري چيست؟.

(عدّه اي از دانشجويان دانشكده پزشكي دانشگاه تبريز ..)

ج

- در بلاد اسلام مرده اي كه مشكوك است كه مسلم است يا كافر، محكوم به اسلام و احكام مسلم بر او مترتّب مي باشد. فقط در موردي كه معلوم باشد كافر است تشريح آن جائز است و در خصوص اين مسأله، اگر تقليد، نشده باشد

صفحه : 113

تقليد از غير، با مراعات شرائط آن مانعي ندارد.

س

- ميّتي را محقّقا در شب، ساعت تعيين شده دفن مي كنند آيا در بين نماز مغرب و عشاء يا بعد از نماز عشاء، قبل از دفن، مي توان نماز وحشت برايش خواند زيرا اگر بعد از دفن خوانده شود آن وقت تقريبا نصف شب و يا يك ساعت قبل از نصف شب است و در آن وقت هر گز كسي براي خواندن نماز وحشت حاضر نيست و ميّت، محروم مي شود.

ج

- دليلي بر جواز خواندن نماز ليلة الدّفن قبل از دفن نيست و قدر متيقّن، بعد از دفن است خصوصا با اين جمله دعا كه در بعض روايات رسيده (و ابعث ثوابها إلي قبر فلان).

س

- بچه غير بالغ، حنوطش واجب است يا نه؟.

ج

- بلي حنوط، واجب است و فرق بين صغير و كبير نيست.

س

- كسي كه در حال غسل دادن ميّت است اگر دست تر به لباس ديگري بگذارد آيا آن لباس نجس مي شود يا نه؟.

ج

- ميّت، قبل از تمام شدن غسل نجس است و اگر چيزي با رطوبت سرايت كننده با آن ملاقات كند نجس مي شود.

س

- گاهي بعضي از محتضرها را به جهت تعجيل در راحت شدن، موادّ مهلكه تزريق مي كنند آيا اين عمل جائز است يا نه و در صورت عدم جواز، شريك در خون او و مورد ديه و قتل نفس و نحو آن خواهند بود يا نه؟.

ج

- عمل مذكور، جائز نيست و با استناد موت به آن عمل، عامل آن، قاتل محسوب مي شود و حكم آن را در احكام ديه و قصاص ملاحظه نماييد.

س

- ميّتي كه دندان عاريه دارد بيرون آوردن دندانها از دهان او لازم است يا نه؟ و آيا بالتّبع با تغسيل ميّت، پاك مي شود يا نه؟.

ج

- در صورتي كه براي ميّت صدمه نباشد دندان را بيرون بياورند و اگر صدمه داشته باشد او را اذيّت نكنند و پاك شدن آن معلوم نيست.

س

- اگر شخصي در حال حيات از مال خود مبلغي به كسي بسپارد و شرط كند كه اين مبلغ را بعد از فوت، براي نماز و روزه او مصرف نمايد و به او

صفحه : 114

بگويد كسي متوجّه نشود. و شخص مزبور اين پول را با شرائط بالا قبول كند آيا بعد از فوت آن شخص، مصرف اين پول، احتياج به اطّلاع وصي ّ و ورثه دارد يا نه؟.

ج

- اگر زائد بر ثلث نباشد بايد صرف در روزه و نماز نمايد و اطّلاع دادن به ورثه و وصي ّ، لازم نيست.

س

- در باره مخارج تجهيز ميّت و مصارف ايّام ثلثه و هفتم و چهلم در صورتي كه ميّت وصيّت نكرده و داراي صغار هم مي باشد، چه مي فرماييد؟.

ج

- مخارج تجهيز بمقدار واجب از اصل برداشته مي شود و بيش از مقدار واجب را چون وصيّت نكرده كبار ورثه بايد از سهم خود بدهند.

س

- آيا جائز است كه شخصي به نيابت از ميّت، خودش تيمّم كند؟.

ج

- اگر مواضع تيمّم ميّت يعني دست و جبهه او باقي نيست تيمّم ساقط است و تيمّم خود شخص، براي ميّت، مشروع نيست.

س

- برگزار كردن جلسات ضيافت، در خانه متوفّي در شب اوّل و روز سوّم و هفتم و چهلم و شركت مردم براي طلب مغفرت و تسليت به بازماندگان، اشكالي دارد؟.

ج

- تشكيل جلسات مذهبي و مجلس دعوت و ضيافت از مؤمنين جهت طلب مغفرت و آمرزش براي اموات، موجب اجر و ثواب و بسيار مستحسن و به جا است و لكن اگر ميّت صغير دارد از سهم صغير مصرف نكنند، بلي اگر كبار از ورثه بخواهند از سهم خود خرج كنند مانعي ندارد.

س

- شخصي بميرد و درون پاي او طلا باشد يا دندانها او طلا باشد و قيمت اين طلاها زياد است آيا مي شود طلا را از بدن مرده، جدا كرد و بيرون آورد؟.

ج

- بيرون آوردن دندانهاي او جائز است ولي بيرون آوردن طلا از داخل بدن او اگر توقّف بر پاره كردن بدن داشته باشد، محل ّ اشكال است و احتياط، ترك نشود.

س

- شخصي فوت نموده و اطفال صغيري دارد، و در ضمن مبلغي از

صفحه : 115

مادر ميّت و مهريّه زن ميّت، مخلوط تركه است آيا مادر و زن ميّت ولايت بر اطفال دارند يا نه؟.

ج

- مادر و زن ميّت بر صغار او ولايت ندارند و در تقسيم اموال و تركه ميّت و اداء ديون او در صورتي كه صغير دارد اگر ولي ّ شرعي ندارد بايد بحاكم شرع رجوع شود.

س

- در ميان عشائر .. مرسوم است كه لباسها و ساعت و كفش و ساير چيزهاي مخصوص به ميّت اگر چه قيمت آنها چند هزار تومان باشد آتش مي زنند و يا به آب مي ريزند و يا به سيّد فقيري مي دهند، در حالي كه گاهي ميّت داراي صغير است و رعايت صغار نمي كنند آيا اين كارها جائز است يا نه؟.

ج

- جز در مواردي كه نگاهداري البسه ميّت، خطر داشته باشد اتلاف لباسهاي او باين نحو و بخشيدن آن بغير، در صورتي كه صغير داشته باشد جائز نيست.

س

- اگر كافري بميرد مسلماني او را غسل داده و كفن كرده و نماز بخواند و دفن كند آيا از نظر شرع مقدّس اسلام مستوجب عذاب و عقاب نيست؟.

ج

- اگر عمل مسلمان، محمل صحيح داشته باشد و بشود فعل او را حمل به صحّت كرد - مثل اين كه شايد جاهل به موضوع بوده و يا محتمل باشد كه آن كافر بطور خفاء در نزد او توبه كرده باشد - نمي شود مسلمان را با اين عمل، تفسيق كرد.

صفحه : 116

ج

- كراهت نماز خواندن با سر باز بنظر نرسيده.

س

- لقد اشتهر بين النّاس ان ّ العمامة السود أ مختصّة به اولاد فاطمة عليها سلام و لا يجوز لغيرهم مطلقا فهذا صحيح ام لا و علي الصّحّة هل لها اساس من نص ّ او حديث او دليل آخر فما هو بيّنوا توجروا؟.

ج

- تكبير لازم نيست.

س

- آيا مي شود ذكر سجده سهو را طول داد يعني دو بار يا بيشتر تكرار كرد يا نه؟.