شريف وخوشنام را از قبايل وخانواده هايي كه اخلاق رذيله وصفات نكوهيده داشتند ،باز ميشناخت وبدين جهت نيز افراد براي انتخاب بهتر درمورد همسر ودايه كه طبعا بايد از ميان خانواده هاي اصيل انتخاب شود به وي رجوع ميكردند چه آنكه در شرع مقدس نيز تاكيد شده است براي انعقاد نطفه فرزند آينده تان محل مناسبي (رحم ) انتخاب كنيد چه آنكه دايي فرزندتان در انتقال صفات همانند همسر شما كه مادر فرزندتان است ،موثر است(1) پيامبر گرامي اسلام صلي الله عليه و آله فرموده است : اي مردم! برحذر باشيد از سبزه زاري كه بر روي مزبله (منجلاب) مي رويد. سؤال شد از حضرت: سبزه زاري كه بر مزبله برويد چيست؟ حضرت فرمود: زن زيبارويي كه در خانواده پليد و نادرست رشد كرده باشد. (2) صفدي نقل ميكند عقيل يكي از كساني بود كه نظر وگفته اش در علم انساب حجت بود ودر مسجد حضرت رسول صلي الله عليه و آله براي وي حصيري ميگذاردند كه برآن نماز ميكرد وقبائل عرب براي شناخت وآگاهي از علم انساب به دورش جمع ميشدند واودرپاسخ مراجعات ،بسيار سريع الانتقال بود(3) از اين روست كه علي بن ابيطالب عليه السلام آنگاه كه قصد ازدواج دارد به برادر خويش، عقيل بن ابي طالب كه در علم «انساب » معروف بود و ذهن و سينه اش گنجينه اي از اسرار خاندان گوناگون عرب بوده مي فرمايد: «زني را براي من اختيار كن كه از نسل دليرمردان عرب باشد تا با او ازدواج كنم و او برايم پسري شجاع و سواركار به دنيا آورد.» (4) عقيل، بانو ام البنين از خاندان بنى كلاب را كه در شجاعت

ص: 2

بى مانند بود، براى حضرت انتخاب كرد. ودر در پاسخ برادر گفت: «با ام البنين كلابيه ازدواج كن زيرا در عرب شجاعتر از پدران و خاندان وي نيست.» (1) و سپس در مورد جد مادري ام البنين، ابوبراء عامر بن مالك، كه در آن روز از جهت دلاوري و شجاعت كم نظير بود مي گويد: «ابوبراء عامر بن مالك جد دوم فاطمه كلابيه از شجاعت در ميان قبايل عرب بي نظير است و كسي را شجاع تر از او جز حضرتت نمي شناسم از اين رو او را بازي كننده با شمشيرها (ملاعب الاسنة) مي نامند.» (2) عقيل همچنين از ديگر خصوصيات بارز خاندان بني كلاب ميگويد و امام اين انتخاب را پسنديد و عقيل را به خواستگارى نزد پدر ام البنين فرستاد گويي نگاه نافذ علي از مرز زمانها عبور كرده و كربلا را با همه سختيهايش مي بيند و براي ياري حسين عليه السلام از امروز در پي مادري شجاع از خاندان شجاع و دلير است تا فرزندي چونان عباس، پدر فضيلتها، به دنيا آورد و او ياري گر حسين در كربلاباشد.

غفاري نقل ميكند : من واميرالمومنين عليه السلام به بياباني وارد شديم كه مورچه بسياري داشت من گفتم منزه است خدايي كه تعداد اين مورچگان را ميداند حضرت اميرالمومنين عليه السلام فرمودند اينچنين نگو بلكه بگو : منزه است خدايي كه خالق اين مورچگان مي باشدچه آنكه به خدا قسم من تعداد اينها را ميدانم ونروماده آنان را ميشناسم (1) همچنين حضرت اميرالمومنين عليه السلام فرمودند : شيعيان ما از طينت وسرشت ويژه اي قبل از خلقت آدم خلق شده اند واز جمع آنها نه چيزي كم ونه چيزي اضافه ميشود ومن آنگاه كه به آنان نظر مي افكنم همه را ميشناسم ونيز دوست ودشمنم را مي شناسم واسامي آنان وپدران وعشاير ونژادشان در نزد ما نوشته وموجود است (2) بنابراين كسي كه چنين علمي دارد نيازي به اينكه عقيل قبيله هاي عرب را به وي بشناساند ندارد نهايت اينكه فرمايش حضرت علي عليه السلام به عقيل به اين جهت است كه امور جريان عادي خود را طي كند ،وچه بسا در افعال واعمال ذوات مقدسه ائمه هدي عليهم السلام مصالح وحكمت هايي وجود دارد كه ما پاره اي از آنها را درك ميكنيم وپاره اي ديگر برما پوشيده ونزد خود آنان مي باشد حضرت محمد صلي الله عليه و آله نيز كه به فيض اقدس واراده الهيه مويد بوده واز هرگونه اظهار نظر ديگران بي نياز بودند با اصحاب مشورت ميفرمودند شايد نكته ديگري نيز اضافه برآنچه ذكر شد در اين كار باشد وآن اينكه : استبداد وخود رايي اگرچه انسان به بالاترين مراتب عقلي هم رسيده باشد اشتباه است ،وبدين ترتيب اصحاب نيز از فوائد

ص: 4

مشورت با ديگران همانند منافع استخاره آگاه ميشدند از فرموده هاي حضرت رسول است كه : هركه به نظر وراي خود خوشبين باشد گمراه ميشود ،وهركه با تكيه به عقل خود ،خويشتن را بي نياز داند لغزش يابد كسي كه دركارها مشورت كند پشيمان نگردد ،وآن كه استخاره كند زيان نبيند(1) ما درتاريخ موارد بسياري را ميخوانيم كه ائمه چگونه با ديگران در كارها مشورت ميكردند واز نظرات آنها استفاده ميكردند تمام آن موارد براي آگاه كردن افراد به اين نكته بود كه در كارها چگونه بايد با آرامش وبدون شتابزدگي عمل كرد امام رضا عليه السلام ميفرمايند :پدر مقدس وگرميشان حضرت امام موسي بن جعفر عليه السلام با اينكه در عقل وخرد با هيچكس قابل مقايسه نبود ولي گاهي با با بردگان وغلامان مشورت مينمودند وبه نظر آنان در مورد باغات واملاك عمل ميفرمودند وهنگامي كه برخي سئوال مينمودند كه چرا با بردگان مشورت ميكنيد ؟ميگفتند : چه بسا مطالب صحيح كه از زبان آنان جاري ميشود . ائمه عليهم السلام با اينكه به تمام گذشته وآينده آگاهي واطلاع داشتند در زندگي در مواردي كه ميدانستند قضاي حتمي پروردگار در پيش نيست از وسائل عادي مانند مراجعه به پزشك در هنگام بيماري وغيره استفاده ميكردند . حضرت علي عليه السلام نيز در انتخاب همسر همينگونه عمل كردند البته از فرمايش ايشان به عقيل معلوم ميشود كه با وي مشورت نكردند بلكه از او خواستند تا با توجه به آشنايي او به انساب وآگاهي وي به خانواده هاي محترم ،بانويي شايسته از شجاع زادگان را برايشان خواستگاري كند. [بحث در مورد اينكه چرا علي عليه السلام

ص: 5

كه خود «باب علم النبي» بود از عقيل ياري مي خواست از حوصله مقاله ما خارج است و با رجوع به كتابهايي چون قهرمان علقمه و العباس و ... مي توان دليل آن را يافت.]

بود.تاريخ ويژگيهاي اين مرد بزرگ را به مناسبتهاي گوناگون چون جريان خواستگاري ام البنين و ازدواج حضرت علي عليه السلام ذكر مي كند مادر بزرگوار ام البنين، «ثمامه (يا ليلي) دختر سهيل بن عامر بن جعفر بن كلاب (از اجدادرسول خدا واميرالمومنين )» (1) است كه در تربيت فرزندان كوشا بوده و تاريخ از وي چهره درخشاني را به تصوير كشيده است. بينش عميق، دوستي با اهل بيت و دوستي با فرزندان در كنار وظيفه مهم مادري و چونان معلمي دلسوز آموختن باورهاي اعتقادي و مسايل مربوط به همسرداري و آداب معاشرت با ديگران از جمله ويژگيهاي خاص اين بانو است. در بسياري از كتب تاريخي نام يازده تن از مادران وي ذكر شده است كه همگي از خانواده هاي شريف و اصيل عرب بوده اند و به واقع مصداق بارز «شجره طيبه (2) » مي باشند شجره اي كه اصل آن در زمين است و فرع آن در آسمانها و حاصل و نتيجه اين درخت پاك همانا عباس بن علي و عثمان و لبيد شاعر و ابوبراء بن عامر و ... بوده اند خاندان اين بانو از خاندان هاى ريشه دار و جليل القدر بود كه به دليرى و دستگيرى معروف بودند وهر يك در بزرگي و شرافت به گونه اي مشهور گشته اند و ما جهت اختصار به برخي از ويژگيهاي آنان مي پردازيم.

برادر ((عمره ))، مادر مادربزرگ ((ام البنين )) بود كه از معروفترين سواران عرب به شمار مى رفت و آوازه دلاورى او در تمام محافل عربى و غير آن پيچيده بود تا آنجا كه اگر هياتى از عرب نزد قيصر روم رفت در صورتى كه با عامر نسبتى داشت ، مورد تجليل و تقدير قرار مى گرفت وگرنه توجهى به آن نمى شد.

مى رفت و از طرف آنان مورد تجليل و قدردانى قرار مى گرفت و پذيرايى شايانى از او به عمل مى آمد(1) اينان برخى از اجداد مادرى حضرت ابوالفضل ( عليه السّلام ) هستند كه متصف به صفات والا و گرايشهاى عميق انسانى بوده اند و به حكم قانون وراثت ، ويژگيهاى والاى خود را از طريق ام البنين به فرزندان بزرگوارش منتقل كرده اند. يكي ديگر از چهره هاي برجسته خاندان خجسته تاريخ، «لبيد» پسر سهيل بن عامر است كه از شاعران برجسته عرب بوده و در عرصه شعر و ادب كم نظير مي باشد؛ او دايي ام البنين است. «لبيد» براي نعمان بن منذر، پادشاه حيره، شعر زيبايي را در شأن شجاعت قبيله بني كلاب و خاندان خود، بني عامر، مي سرايد كه در عرب هيچ كس وي را انكار نكرد و اين نمايانگر شناخت مردم نسبت به ويژگيهاي والاي اين خاندان است. او چنين مي خواند:

يا واهبَ الخير الجزيل من سعة ***

نحن بنو ام البنين الاربعة

و نحن خير عامر بن صعصعة ***

المطعمون الجفنة المدعدعة(2)

«اي بخشنده خير فراوان! ما فرزندان مادر چهار پسريم و از نسل خوب صعصعه هستيم كه در جنگ، با ضربات شكننده، جمجمه دشمن را در هم مي شكنيم.»

در مورد نَسب مادري ابوالفضل العباس عليه السلام در كتب تاريخي مطالب زيادي هست كه صاحب كتاب بطل العلقمي در حدود 95 صفحه از اين خاندان سخن مي گويد و از خصلتهاي پسنديده آنان با دقت و ظرافت تمام مي نويسد. شايد بتوان با يك جمله تصويري از خاندان «ام البنين» ترسيم كرد و آن اينكه

ص: 9

پدران و مادران و خاندان ام البنين در شجاعت، كرم، اخلاق، هنر و وجاهت اجتماعي و بزرگواري پس از قريش، سرآمد قبايل گوناگون عرب بوده اند. شجاعت، ادب، ايثار و هزاران صفت نيك كه در رگهاي كودكان جاري است سرچشمه در وجود نيكو مادراني دارد كه خوبيهاي هستي قسمتي از ارث آنان است. و هميشه تاريخ، مادران برجسته، اين بهشتيان زميني، مادر خوبيها و جوانمرديها و رشادتها بوده اند. گفتني است كه آشنايي با اخلاق و خصلتهاي يك خانواده و حتي خاندان، ما را در شناخت ويژگيهاي فردي افراد و خويها و خصلتهاي آنان ياري مي كند زيرا قانون وراثت از جمله قوانين علمي است كه با گذشت زمان بيش از پيش اثبات شده و مي شود و آثار آن براي غير عالمان نيز مشهود و هويداست. اسلام بيش از هر آيين ديگري به قانون وراثت و ژنتيك احترام گذاشته و ما به وضوح در معارف و مباني اسلامي اهميت آن را مي بينيم. به عنوان نمونه، پيامبر بزرگ اسلام، اين سفير سعادت، در مورد انتخاب همسر مي فرمايد: «عليكم بذات الدّين»(1) بر شما باد كه همسر ديندار انتخاب كنيد. و نيز مي فرمايد: «اذا جاءكم من ترضون خُلقَه و دينَهُ فزوّجوه و ...»(2) با كساني ازدواج كنيد كه اخلاق و دين آنان پسنديده باشد و ...» اين دو نكته مورد نظر پيامبر گرامي اسلام صلي الله عليه و آله در مورد شخص و شخصيت همسر است كه متدين و خوش اخلاق باشد. آنگاه كه رسول خدا صلي الله عليه و آله به افقي دورتر مي نگرد به امت خود چنين مي فرمايد: «تزوّجوا في الحجر الصالح

ص: 10

فانّ العِرْقَ دسّاس».(1) در دامان (خانواده) صالح و شايسته ازدواج كنيد زيرا عِرْق (ژنها) تأثيرگذار هستند. اثرگذاري ژنها در فرزندان چنان زياد است كه رسول خوبيها، حضرت محمد صلي اللّه عليه و آله، به جوانان امر مي كند كه براي ايجاد نسل خوب، به خانواده همسر آينده توجه داشته باشند. و با عبارت انديشمندانه خود در زماني كه هيچ گونه آزمايشگاه «ژنتيك» وجود نداشت مي فرمايد: «فانّ الابناء تشبَهُ الاخوال»(2) همانا فرزندان از داييها شكل مي گيرند و همواره مردم را نهي مي كرد از ازدواج با دختران خوب و زيبايي كه در دامان خانواده هاي پليد و ناصالح رشد كرده اند. (خضراءالدمن) از ميان جوانمردان جاودانه تاريخ، عباس بن علي عليه السلام ، تنديس ادب و شجاعت، درخششي دارد به وسعت تمامي هستي و اين درخشندگي نخواهد بود مگر از پشت چهره مهربان و برجسته مادري به نام ام البنين. اكنون كه تا حدي به اهميت خانواده و خاندان در شكل گيري شخصيتها پي برديم و دانستيم كه اصل پاك و ريشه پاك، به يقين ميوه اي طاهر خواهد داد ارزش «علمِ انساب» بر ما مشخص مي شود و به عظمت جمله عقيل آنجا كه به علي عليه السلام مي گويد: «تزوّج ام البنين الكلابية فانه ليس في العرب اشجعُ من آبائها»(3) «با ام البنين كلابيه ازدواج كن زيرا شجاعتر از پدران و اجداد وي در عرب نيست» واقف مي شويم

نشسته است و مرواريدهاي درخشاني از اطراف بر جماعت و بر دستان او مي ريزد و او از زيبايي آنها متعجب مي شود. سپس مردي را مي بيند كه به سوي او مي آيد _ از طرف بلندي _ و هنگامي كه به او مي رسد سلام مي كند و حرام او را جواب مي دهد. آن مرد به او مي گويد: «اين مرواريد را به چه قيمت مي فروشي؟» حرام نگاه كرد و آن درّ زيبا را در دستان خود ديد؛ رو به مرد كرده و گفت: «من قيمت اين درّ را نمي دانم كه به شما بگويم، شما آن را به چه قيمت خريداري؟» مرد گفت: من نيز نمي دانم قيمت او را ولي اين هديه اي است كه يكي از پادشاهان عطا كرده است. و من ضامن هستم براي تو به چيزي كه از درهم و دينار بالاتر است.» حرام گفت: آن چيز چيست؟ مرد گفت: تضمين مي كنم كه او شرافت و سيادت ابدي دارد و بهره و بزرگي از او است. حرام گفت: آيا اين را برايم ضمانت مي كني.و مرد پاسخ داد: آري. و حرام در پايان به مرد گفت: و تو اكنون واسطه در اين امر مي شوي. و مرد نيز گفت: و من واسطه مي شوم؛ او را به من اعطاء كرده اند و من به تو عطا مي كنم. وقتي حرام از خواب بيدار شد رؤياي خود را براي بني كلاب گفت و خواستار تعبير آن شد. يكي از خاندان وي گفت: «اگر رؤياي صادقه باشد دختري روزي تو خواهد شد كه يكي از بزرگان او

ص: 12

را عقد خواهد كرد و به سبب اين دختر مجد و شرافت و آقايي نصيب تو خواهد شد.» و هنگامي كه او از سفر برگشت، ثمامة بنت سهيل، همسر باوفاي او، حامله بود و هنگام بازگشت همسرش از سفر وضع حمل كرده و دختري چونان مرواريد درخشان وزيبا به دنيا آورد.حرام پس از آگاه شدن از تولد دخترش به خود گفت:«قد صدّقت الرؤيا» و از اين بشارت شاد و مسرور شد.(1) نام او را «فاطمه» نهاد، و به رسم عرب كنيه اي براي وي برگزيدند كه «ام البنين» بود. پدران و مادران و خاندان ام البنين در شجاعت، كرم، اخلاق، هنر و وجاهت اجتماعي و بزرگواري پس از قريش، سرآمد قبايل گوناگون عرب بوده اند. گفتني است اگر چه خواب همواره حجت نيست ولي مي تواند راهنما و دليل خوبي باشد و در تاريخ مي بينيم كه بسياري از انبياء و اولياء خدا در زندگاني خويش خوابهايي مي ديدند كه در مسير زندگي با آنها راهنمايي مي شدند. خواب حضرت يوسف عليه السلام در كودكي و خواب عبدالمطلب براي قرباني فرزند خود و خواب پيامبر صلي الله عليه و آله در جنگها و نمونه هاي فراوان ديگري وجود دارد كه در قرآن يا كتب روايي يافت مي شوند كه نبايد به آنان با ديده حقارت نگريست. به هر حال پس از اين رؤياي صادقه فاطمه، مادر فضليتها، به دنيا آمد و دوران كودكي را چونان ديگر كودكان گذراند و در دامان مادري مهربان و پاك و پدري شجاع كه داراي سجاياي اخلاقي فراوان بودند رشد كرد. مورخان در مورد مادر بزرگوار فاطمه اين گونه مي نويسند:

ص: 13

و كانت ثمامة اديبةٌ كاملةٌ عاقلةٌ فادَّبَتْ ابنتها بِآداب العرب و علَّمتها بما ينبغي ان تعلمها من آداب المنزل و تأدية الحقوق الزوجية و غير ذلك مما تحتاجه في حياتها العامة.(1) «ثمامه، مادر ام البنين، بانويي اديب و كامل و عاقل بود. آداب عرب را به دخترش آموخت و هر آنچه مورد نياز يك دختر است در زندگاني از مسايل مربوط به خانه داري و اَدايِ حقوق (ديگران) و همسرداري و غيره را به او ياد داد.» لازم به ذكر است كه شايستگي تعليم و باور حقيقتها در وجود ام البنين بوده است كه بذر تعليم مادر، در سرزمين افكار و انديشه او شكوفا شده است. و اين گونه پاك بانوي بني كلاب به رشد و پويايي جسمي و رواني رسيد به گونه اي كه در عرب ضرب المثل بود و نه تنها در حُسن و جمال و عفاف كه در علم و ادب و اخلاق مورد نظر اهل دقت و بينش بوده است. اثرگذاري ژنها در فرزندان چنان زياد است كه رسول خوبيها، حضرت محمد صلي اللّه عليه و آله، به جوانان امر مي كند كه براي ايجاد نسل خوب، به خانواده همسر آينده توجه داشته باشند

چند ويژگي مهم وجود دارد كه همگي در وجود عباس عليه السلام به ظهور رسيد الف: شجاعت و دلاوري كه در كربلا زيباترين چهره خويش را نماياند. ب: ادب و متانت و عزت نفس كه در زندگاني 34 ساله عباس بن علي به وضوح ديده مي شود. ج: هنر و ادبيات كه ام البنين از «دايي » خويش لبيد شاعر به ارث برده بود و فرزند عزيزش عباس عليه السلام از مادر اديبه خود. [البته شاعران ديگري در اين خاندان مي زيسته اند.] د: ايثارگري و احترام به حقوق ديگران كه نمود آن در عشق به ولايت و امامت متجلي شد. ه: وفا و پايبندي به تعهدات.

بَه بَه چه نسب شريفي و چه خاندان با مجد و عظمتي! اما اي عقيل «شايسته اميرالمؤمنين يك زن باديه نشين با فرهنگ ابتدايي باديه نشينان نيست. او با يك زن كه فرهنگ بالاتري دارد بايد ازدواج كند و اين دو فرهنگ با هم فرق دارند.» عقيل پس از شنيدن سخنان وي گفت: اميرالمؤمنين از آنچه تو مي گويي خبر دارد و با اين اوصاف ميل به ازدواج با او دارد. پدر ام البنين كه نميدانست چه بگويد از عقيل مهلت خواست تا از مادر دختر، ثمامه بنت سهيل، و خود دختر سؤال كند و به او گفت: «زنان بيشتر از روحيات و حالات دخترانشان آگاه هستند و مصلحت آنها را بيشتر مي دانند.» (1) آنچه در جريان صحبت عقيل و حرام بن خالد مورد نظر است و الگوي خانواده هاي امروز مي تواند باشد، موارد زير است: الف) اكرام و احترام به ميهمان حتي اگر ناشناس بوده و هدفش نيز ناشناخته باشد. ب) احترام متقابل ميهمان نسبت به ميزبان و حفظ آداب و رسوم آنان چنان كه عقيل انجام داد. ج) صداقت خانواده عروس در بيان حقايق اگر چه به نفع آنان نباشد. د) صراحت بيان خانواده داماد و عدم توجه به معيارهاي غير منطقي چون ثروت و مقام و شهري بودن و ... ه••• ) توجه پدران به نظر مادرها در امر ازدواج دخترهايشان. و) توجه و اهميت دادن به نظر دختر براي انتخاب همسر آينده اش. ز) در نظر گرفتن نكات خاص روانشناسي اگر چه سطحي باشد در مسايل خانواده و مراعات ادب. سخنان اين دو بزرگوار، عقيل و حرام، به پايان رسيد

ص: 16

و حرام به سوي دختر بافضيلت خود، ام البنين آمد براي شنيدن پاسخ نهايي از وي... وقتي پدر ام البنين به نزد همسر و دخترش برگشت ديد همسرش موهاي ام البنين را شانه مي زند و او از خوابي كه شب گذشته ديده بود براي مادر سخن ميگويد...

به سيادت و نورانيت. به ماه نوراني و سه ستاره درخشان پدرشان سيد و سرور همه انسانهاست بعد از پيامبر گرامي و اينگونه در خبر آمده است.»

پس از خواب بيدار شدم در حالي كه مي ترسيدم. مادرم! تاويل رؤياي من چيست؟!» مادر به دخترك فهيمه و عاقله خود گفت: «دخترم رؤياي تو صادقه است اي دختركم به زودي تو با مرد جليل القدري كه مجد و عظمت فراواني دارد ازدواج مي كني. مردي كه مورد اطاعت امت خود است. از او صاحب 4 فرزند مي شوي كه اولين آنها مثل ماه چهره اش درخشان است وسه تاي ديگر چونان ستارگانند.» پس از صحبتهاي دوستانه و صميمانه مادر و دختر، حزام بن خالد وارد اتاق شد و از آنها در مورد پذيرش علي عليه السلام سؤال كرد و گفت: آيا دخترمان را شايسته همسري اميرالمؤمنين عليه السلام مي داني؟ بدان كه خانه او خانه وحي و نبوت و خانه علم و حكمت و آداب است اگر او را (دخترت را) اهل و لايق اين خانه مي داني - كه خادمه اين خانه باشد - قبول كنيم و اگر اهليت در او نمي بيني پس نه؟ همسر او كه قلبي مالامال از عشق به امامت داشت گفت: اي «حزام » به خدا سوگند من او را خوب تربيت كردم و از خداي متعال و قدير خواستارم كه او واقعا سعادتمند شود و صالح باشد براي خدمت به آقا و مولايم اميرالمؤمنين عليه السلام پس او را به علي بن ابيطالب، مولايم، تزويج كن. (1) اگر چه خواب حجت نيست و جهت امور مهمي مثل ازدواج نمي

ص: 18

توان تنها به خوابها اكتفا كرد ولي راهنماي خوبي براي رسيدن به مقصود مي باشد اگر بيننده خواب مهذب باشد و طهارت ظاهري و باطني را حفظ كند و انديشه هاي شيطاني و خطورات ذهني پراكنده نداشته باشد خوابهاي او داراي تعبير و تاويل مناسبي خواهد بود. ام البنين از شخصيتهايي بود كه اين طهارت را داشته و همواره در رفتار و كردار خويش راه صحيح و مناسب را پيش مي گرفته است و از اين رو رؤياي او به اين زيبايي لباس واقعيت و حقيقت مي پوشد و چهار پسر براي سيد عالميان علي عليه السلام مي آورد كه يكي قمر بني هاشم مي شود و ديگران نيز ستارگان آسمان ولايت و امامت هستند. اكنون با توجه به خواب حرام بن خالد قبل از تولد فرزندش «ام البنين» و نيز با نظر به صداقت اعراب باديه نشين و بويژه خاندان و خانواده او و همچنين خوابي كه قبل از ازدواج توسط خود فاطمه نقل مي شود درمي يابيم كه ازدواج علي عليه السلام و فاطمه كلابيه ازدواج آسماني بوده و خداوند براي پرورش مرواريدي چون عباس عليه السلام صدف پاك و مطهري چون ام البنين را كه ميزبان شايسته اي بود قرار داده است و از ميان زنان عرب او را برگزيده است. گفتني است كه شيخ عبدالعظيم ربيعي در ديوان شعر خود در مرثيه عباس بن علي عليه السلام قصيده اي سروده است كه در حاشيه آن اشاره به اين رؤيا كرده و در مضمون شعر، اين رؤيا را وارد كرده است. عقيل با اجازه از ام البنين عقد بين اين دو بزرگوار

ص: 19

را اجرا كرد با مهريه اي كه سنت رسول اللّه صلي الله عليه و آله بود و براي دختران و همسران خود معين كرده بود و آن 500 درهم بود در حالي كه پدر او مي گفت: «او هديه اي است از سوي ما به پسرعموي رسول خدا و ما طمع به مال و ثروت او ندوخته ايم.»(1) برقرار شد اينگونه ازدواج آسماني و پيوند خجسته و مبارك بين سيد اوصياء و مادر شجاعتها صورت مي گيرد و در طول زندگي مشترك همواره اطاعت و احترام و تكريم و ملاطفت در مورد فرزندان علي عليه السلام از سوي ام البنين مشهود بوده است.

يا 16 هجري بوده است. برخي از تاريخ نويسان نوشته اند ابوالفضل العباس عليه السلام در جنگ صفين حضور داشته و در آن زمان 15 تا 17 ساله بوده است. اگر اين قول درست باشد چون پيكار اصلي صفين در ماه صفر سال 37 هجري اتفاق افتاده، بنابراين تولد آن حضرت در سال ازدواج علي عليه السلام با ام البنين صحيح به نظر نمي رسد و محتمل است سال 12 هجري اين وصلت ميمون به وقوع پيوسته است.

پرچم بزرگ را به دست عباس داد و گفت: «اي پسر علي! مي خواهم حديثي را براي تو نقل كنم (و همين حديث عقيل و انتخاب مادرش را نقل كرد) و به او گفت: و قد اِدَّخرك ابوك لِمثلِ هذا اليوم. «همانا پدرت تو را براي چنين روزي ذخيره كرده بود.»(1) پس مهمترين درسي كه از ازدواج حضرت علي عليه السلام و ام البنين، مي آموزيم داشتن معيارهاي منطقي و صحيح در انتخاب همسر آينده است. اگر جوانان ما معيارهاي اخلاقي و معنوي را جايگزين معيارهاي مادي و ظاهري كنند زندگي مشترك آنها با سعادت و سلامت خانوادگي توام خواهد بود. ملاكهاي مادي و صوري ناپايدار بوده و به زندگي رنگ سبز عشق و محبت نمي بخشد و با از دست دادن يك امتياز مادي پايه هاي زندگي اي كه با آن ها بنا شده است سست شده و فرو ريختن سقف خانواده حتمي خواهدبود. چنانچه رسول رحمت صلي الله عليه و آله مي فرمايد: «كسي كه با زني به خاطر مال او ازدواج كند خداوند او را به حال خود وا مي گذارد و كسي كه به خاطر زيبايي زني با او ازدواج كند در او مسايل ناخوشايند مي بيند و آنكه به خاطر دين زن با او ازدواج كند خداوند مال و زيبايي را هم براي او قرار مي دهد (جمع مي كند بين امتيازات.)» (2)

ميرساند روز اولي كه ام البنين عليهاالسلام پا در خانه علي عليه السلام گذاشت، حسن و حسين عليهماالسلام مريض بوده و در بستر افتاده بودند. عروس تازه ابوطالب، به محض آن كه وارد خانه شد، خود را به بالين آن دو عزيز عالم وجود رسانيد و هم چون مادري مهربان به دلجويي و پرستاري آنان پرداخت.وهمواره ميگفت من كنيز فرزندان فاطمه هستم (1) وقتي غمِ زهرا، شد همدم مولا تو آمدي اي گل، در خانه گل ها بر دربِ حريمِ، كاشانه نشستي يعني كه كنيزِ، اين خانه تو هستي

فرزندان ام البنين همگي در كربلا به شهادت رسيدند و نسل ايشان از طريق عُبيداللّه فرزند حضرت ابوالفضل عليه السلام ادامه يافت

به وجود مى آمد، چون شيرى خشمگين مى غريد، گردان و دليران سپاه كفر را درهم مى كوفت و در ميدان كربلا تمامى سپاه دشمن را دچار هراس مرگ آورى كرد. روزي ام البنين وارد اتاق شد. علي عليه السلام را ديد كه عباس خردسال را روي پاهايش نشانده، آستين هاي كودك را بالا زده و بازوانش را مي بوسد و به شدت مي گريد. ام البنين حيران و نگران علت را پرسيد. علي عليه السلام با اندوه پاسخ داد: به اين دو دست نگاه مي كردم و آنچه بر سرشان مي آيد، به ياد مي آوردم. تعجب ام البنين به ترس تبديل شد: مگر چه بر سر دستان پسرم خواهد آمد؟ و پاسخ شنيد كه از بازو قطع خواهند شد. پرسيد: چرا ياعلى؟ و آنگاه شرح كربلا را شنيد و اينكه دستان فرزندش در راه پسر ريحانه رسول، قطع خواهند شد. گريه امانش نمي داد، اما شكر خدا را مي گفت كه پسرش فداي سبط گرامي رسول صلي الله عليه و آله مي شود. علي عليه السلام مادر عباس را به منزلتي كه فرزندش نزد خدا داشت، بشارت داد و گفت كه خداوند در عوض دو دست، دو بال به او مي بخشد تا با ملائكه در بهشت پرواز كند.(1) لبخند بر لبان دختر حزام نشست با تولّد عبّاس، خانه علي عليه السلام آميخته اي از غم و شادي شد: شادي براي اين مولود خجسته، و غم و اشك براي آينده اي كه براي اين فرزند و دستان او در كربلا خواهد بود.

همراهان امام حسين عليه السلام چنين سفارش مي كرد: «چشم و دل مولايم امام حسين عليه السلام و فرمان بردار او باشيد

اوست كه آن همه ايثار را در راه مقام ولايت فراموش كرد و تنها از رهبرش سخن به ميان آورد. به هر حال، فقدان فرزندانش او را متأثر و ناراحت كرده بود، چنانكه وقتي حضرت زينب عليها السلام سپرخونين حضرت عباس را به عنوان يادگاري به ام البنين نشان داد، وي تا آن راديد چنان دلش سوخت كه نتوانست تحمل كند و بي هوش بر زمين افتاد.

در ايران باافتخار و سربلندي از جوانان به خاك خفته خويش چنين صبورانه سخن نمي گفتند ام البنين، پاسدار خاطره عاشور: از ويژگي هاي بسيار مهم ام البنين، توجه به زمان و مسائل مربوط به آن است. وي پس از واقعه عاشورا، از مرثيه خواني و نوحه سرايي استفاده كرده تا نداي مظلوميت كربلاييان را به گوش نسل هاي آينده برساند. ايشان هر روز به همراه پسرِ حضرت عباس عليه السلام ، عبيداللّه كه همراه مادرش در كربلا حضور داشت و سند زنده اي براي بيان وقايع عاشورا بود، به بقيع مي رفت و نوحه مي خواند. و شور و غوغايي بپا مي كرد . مردم مدينه اطراف او گرد مي آمدند و با او همناله مي شدند. ( حتي مروان بن حكم حاكم وقت مدينه نيز در ميان ايشان بود و گريه مي كرد ) او با اين اشعار، هم حماسه كربلا را بازگو و هم در قالب عزاداريْ به حكومت وقت نوعي اعتراض مي كرد و مردم را كه اطراف او جمع مي شدند، از جنايات بني اميه، آگاه مي نمود. امام باقر(سلام الله عليه)ميفرمايد:آن حضرت به بقيع ميرفت و آن قدر جانسوز مرثيه ميخواند كه مروان با آن قساوت قلب گريه ميكرد(1)

زين الدين، ذكر شده است آنجا كه اين عالم فرهيخته و انديشمند مي گويد: « و كانت ام البنين من النساء الفاضلات العارفات بحق اهل البيت مخلصة في ولائهم ممحضة في مودّتهم و لها عندهم الجاه الوجيه و المحلّ الرفيع.» «ام البنين از بانوان با معرفت و پر فضيلت بوده و نسبت به اهل بيت عليهم السلام معرفت و محبت خالص و شديد داشته است و نزد آنان مقام و منزلت بالايي داشت.» (1) اينك برخي از صفات آسماني اين پاك بانوي عرب را به گونه اي گذرا و كوتاه بررسي مي كنيم

واقع آنگاه كه مادري، فرزندان خود را فدايي ولايت و شريعت بداند حق است كه جاودانه شود و براي هميشه تاريخ اسوه اي براي اهل ولايت باشد. و چه زيباست شكفتن غنچه هايي چون عباس و برادرانش در دامن تربيت مادري اين چنين. به گونه اي كه مورخان مي نويسند: در كربلا زماني كه شمر _ لعنة اللّه عليه _ براي عباس و برادرانش امان نامه مي آورد عباس مي گويد: «بريده باد دستت اي شمر و خدا لعنت كند تو را! آيا مي خواهي ما در امان باشيم و مولا و امام خود را تنها گذاريم.» اين كلام ثمره تربيت ولايي ام البنين بود؛ همان كه علي عليه السلام در آينه آينده مي ديد.

مي كرد و درست همانند مادري حقيقي با آنها برخورد مي كرد. آنان نيز او را بسيار دوست مي داشتند. ام البنين فرزندان دخت گرامى پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله را بر فرزندان خود كه نمونه هاى والاى كمال بودند مقدم مى دانست و عمده محبت و علاقه خود را متوجه آنان مى كرد، ليكن، ام البنين توجه به فرزندان پيامبر را فريضه اى دينى مى شمرد؛ زيرا خداوند متعال در كتاب خود به محبت آنان دستور داده بود و آنان امانت و ريحانه پيامبر بودند؛ ام البنين با درك عظمت آنان به خدمتشان قيام كرد و حق آنان را ادا كرد. محبت بى شائبه ام البنين در حق فرزندان پيامبر و فداكاري هاى فرزندان او در راه سيد الشهدا عليه السلام بى پاسخ نماند، بلكه اهل بيت عصمت و طهارت عليهم السلام در احترام و بزرگداشت آنان كوشيدند و از قدردانى نسبت به آنان چيزى فرو گذار نكردند. رفتن نواده پيامبر اكرم، شريك نهضت حسينى و قلب تپنده قيام حسين، زينب كبرى، نزد ام البنين و تسليت گفتن شهادت فرزندان برومندش، نشان دهنده منزلت والاى ام البنين نزد اهل بيت عليهم السلام است. اين بانوى بزرگوار، جايگاهى ويژه نزد مسلمانان دارد و بسيارى معتقدند او را نزد خداوند، منزلتى والاست و اگر دردمندى او را واسطه خود نزد حضرت بارى تعالى قرار دهد، غم و اندوهش برطرف خواهد شد، لذا به هنگام سختي ها و درماندگى اين مادر فداكار را شفيع خود قرار مى دهند، البته بسيار طبيعى است كه ام البنين نزد پروردگار مقرب باشد؛ زيرا در راه خدا و استوارى دين حق، فرزندان و پاره هاى جگر خود را خالصانه تقديم داشت. علاقه به فرزنداني كه از آنِ

ص: 31

او نبود، به خاطر مقام و عظمت مادر و پدرشان، و همچنين پرستاري از آنان و ترجيح آنها بر فرزندان خود از صفات خاص ام البنين بود.

مي افشاند.

السلام نوحه و گريه مي كرد كه حتي دشمن اهل بيت، مروان بن حكم، نيز از شنيدن مراثي وي گريه مي كرد. از ديگر اشعار وي در مورد عباس، تنديس بزرگ شجاعت، است كه مي گويد:

يا من رَاَي العباس كرّ علي جماهير النقد ***

و وراه من ابناء حيدر

كل ليث ذي لبد نبئّت

اَنّ ابني اصيب براسه مقطوع يد ***

ويلي علي شبلي امال براسه ضرب العمل

لو كان سيفك في يديك لما دنامنه احد(1) ***

«اي كسي كه عباس را ديدي كه بر دشمن حمله مي كرد و فرزندان حيدر پشت سر او بودند. مي گويند دست فرزندم قطع شده و بر سرش عمود فروده آمده. اگر شمشيرت را در دست داشتي كسي به تو نزديك نمي شد (2)

حسين عليه السلام نداشت. جلوه هاي ديگر مبارزه كه به نام مبارزه منفي است تأثير فراواني در تاريخ دارد. مواردي چون مخفي بودن قبر حضرت زهرا عليها السلام ، صحبت نكردن با بنيانگذاران ظلم و بيداد، اذان نگفتن بلال حبشي پس از واقعه سقيفه و اذان گفتن وي با درخواست حضرت زهرا عليها السلام ، اشكهايي كه در بيت الاحزان بر زمين ريخته شد و ... كه همه و همه نوعي مبارزه عليه حكومت وقت بود. از ويژگيهاي بسيار مهم ام البنين توجه به زمان و مسايل مربوط به آن است. ام البنين از افرادي بود كه با توجه به شجاعت و شهامت فراوان به علت تأثير عميق و ژرف مبارزه كلامي براي مخالفت با عاملان واقعه كربلا از سخنراني و مرثيه خواني و اشعار جانسوزي كه از آن صحبت شد، استفاده كرد.تا نداي مظلوميت كربلائيان را به گوش نسلهاي آينده برساند. پس از اين فاجعه عظيم ، مجلس سوگواري بر پا مي كرد ، تا از اين طريق راه شهداي كربلا را زنده نگهدارد و همه زنان بني هاشم در آن مجلس شركت مي جستند و بياد شهداي كربلا اشك مي ريختند . او در مرثيه جوانان از دست رفته اش اشعار جان سوزي دارد ... مورخان مي نويسند: «پس از شهادت عباس، ام البنين هر روز به همراه عبيداللّه ، فرزند عباس، به بقيع مي رفت و نوحه مي خواند و گريه مي كرد و مردم اجتماع كرده و همراه با او مي گريستند.»(1) خواندن اشعار براي عزاداري گاه جنبه هاي ديگري دارد. ام البنين با اين اشعار هم حماسه كربلا و شجاعت پسران

ص: 35

خود و مظلوميت حق را به مردم زمان خود و آيندگان معرفي مي كرد و هم تاريخ كربلا را واگويه مي كرد و در قالب عزاداري و مرثيه سرايي نوعي اعتراض به حكومت وقت مي كرد و مردم كه اطراف او اجتماع مي كردند نسبت به عمال بني اميه متنفر و منزجر مي شدند. وي پس از كربلا بار رسالت سياسي و اجتماعي خويش را به دوش گرفت و پيامهاي مهم كربلا را به فرداها صادر كرد و ارزشهاي معنوي اين حماسه عرفاني را زنده نگاه داشت. به راستي وقتي قبر مطهر عباس عليه السلام و برادرانش در كربلاست چرا ام البنين به بقيع مي رود؟ آيا به اين نيست كه مردم در آنجا اجتماع مي كنند؟ و آيا به خاطر اين نيست كه بزرگان اسلام و پيشينه اسلامي مردم در اين خاك خفته اند و در آنجا مردم به ياد حماسه هاي جوانمردان صدر اسلام مي افتادند؟ مسئله مهم ديگر اينكه چرا فرزند عباس، عبيدالله، را همراه خود مي برد؟ آيا اين عمل براي اين نبود كه نسل آينده را نسبت به حقايق آگاه و بينا كند؟ آيا اين يك تربيت سياسي نبود؟ آيا او در صدد اين نبود كه پيام عاشورا را به مردم ابلاغ كند و پرچمدار اين پيام رساني همانا فرزند علمدار حسين عليه السلام ، عبيدالله، نبايد باشد؟ ام البنين، اين شجاعترين زن بني كلاب، كه از پيام آوران كربلاست چونان زينب، دختر علي عليه السلام ، رسالتي بر دوش دارد و اكنون به انجام آن رسالت مهم و ويژه همت مي گمارد. گفتني است كه عبيدالله بن عباس به

ص: 36

همراه مادرش لبابه در كربلا حضور داشت و سند زنده اي براي بيان وقايع عاشورا بود. آنچه گفتني است بصيرت و بينش ژرف ام البنين است. او مي توانست در منزل خود براي فرزندانش عزاداري كند ولي به بقيع مي رفت تا عزاداري وي وسيله اي براي شناساندن چهره پليد يزيديان و مظلوميت حسينيان باشد. به همراه بردن فرزند عباس نيز هم نكته هاي تربيتي داشت و هم سياسي و اجتماعي.

آنها با ولي خويش اينچنين محبت و ارادت نشان مي دهد. يكي ديگر از مظاهر بصيرت و بينش اين بانو كه مبتني بر علم و معرفت اوست جريان صحبت او با «بشير» است كه خبر شهادت فرزندانش را به او مي رساند اين نهايت بينش و بصيرت و علم و دانايي است كه محور زندگي فردي امام و مولاي او باشد. كمال بندگي و عبادت نيز همين است كه آدمي خود و تعلقات خود را در جهت خواست محبوب ازلي، خداوند يكتا، فدا كرده و از آنها بگذرد.او دوست مي داشت حسين سالم مانده و فرزندانش در راه حسين قرباني مي شدند اين علاقه قلبي او بحسين گواه خلوص ايمان و عقيده اوست علمِ سرشارِ وي در كلام او و فرزند بزرگوارش عباس نمايان است. او از محدثات شيعه است و فرزندان خود را با علم و دانايي تربيت كرد. اگرچه آنان فرزندان «باب علم نبي» بودند اما از دانش مادري هم بي بهره نبودند چنانكه حضرت علي عليه السلام در مورد عباس مي فرمايد: اِنّ ولدي العباس زُقّ العلمَ زقّاً. «همانا فرزندم عباس در كودكي علم آموخت و به سان نوزاد كبوتر كه از مادرش آب و غذا مي گيرد از من معارف را فرا گرفت».(1) در مورد اعتقادات و باورهاي ديني عباس در كتب مربوط به زندگاني حضرت، مطالب فراواني نوشته شده است كه جملگي نشانگر روح بلند و دانش و بينش مادر وي مي باشد. اخلاص، ادب، شجاعت، معرفت و صفات ديگر ام البنين نمايانگر شخصيت والاي او است كه ما جهت رعايت اختصار از شرح آنها خودداري مي كنيم .

از مهمترين شاخصه هاي شرافت انساني است و دو مصداق دارد: 1. ادب در برابر خدا2- ادب در برابر مردم. ام البنين عليها السلام كه از دامان خانداني ادب پرور برخاسته بود، در محضر اسوه ادب _ علي عليه السلام _ آن را بارور ساخت و الهي گردانيد. او در پيشگاه خدا ادب بندگي را نگاه مي داشت و نسبت به مردم فروتن بود؛ ولي بزرگترين نمود ادب او، در برابر علي عليه السلام و فاطمه عليها السلام و فرزندان معصوم عليهم السلام آنان است. هنگامي كه به خانه علي عليه السلام قدم نهاد، خود را نه به عنوان جانشين فاطمه عليها السلام ، بلكه به عنوان خادم فرزندان فاطمه عليها السلام مي دانست. با آنان به ادب رفتار مي كرد و آنها را گرامي مي داشت. عباس عليه السلام از اين سرچشمه ادب، تربيت آموخت كه برادرش حسين عليه السلام را هميشه ياسيدي يااباعبدالله خطاب مي كرد و همواره ادب را در گفتار و رفتار خود نسبت به فرزندان زهرا عليها السلام نگاه مي داشت.

ام البنين نيز هست. آنگاه كه كتاب زندگاني عباس بن علي عليه السلام را ورق مي زنيم و ويژگيهاي والا و فضيلتهاي بالاي وي را مي بينيم و صفاتي چون ادب، شجاعت، آزادگي، وفادري و اخلاص و ايمان و بصيرت كه همه و همه به گونه اي در وجود مادر او بوده است و ظهور و بروز اين صفات در فرزند متجلي مي شود را مي يابيم، به عظمت مسأله تربيت و پرورش معنوي و اخلاقي فرزندان پي مي بريم. به نظر مي رسد پاره اي از صفات در وجود ابوالفضل درخشش فراواني داشته است؛ از جمله ادب او كه در مورد پدر بزگوارش، علي بن ابي طالب عليه السلام ، و برادران عزيز و گرامي اش حسن عليه السلام و حسين عليه السلام به وضوح ديده مي شد. مورخان مي گويند: عباس بن علي هر گاه حسين عليه السلام را مورد خطاب قرار مي داد از واژه «يا مولاي» و «يا سيدي» استفاده مي كرد و كمتر اتفاق مي افتاد كه او را با لفظ برادر صدا كند. اگر چه هر دو از يك پدر بودند اما تواضع و ادب او نسبت به حسنين عليه السلام به علت نگرش عميق او به عظمت حضرت زهرا عليها السلام بوده است و اين درسي است كه از كودكي آنگاه كه سر بر دامن معلم اولين خود، ام البنين، مي نهاد آموخت. آري، درس ادب، ولايت، عشق به همنوع و آشنايي با دردهاي زمان از جمله درسهايي بود كه چهار پسر ام البنين در مكتب مادر آموختند و همواره به آنها پاي بند بوده و با آنها

ص: 40

جاودانه شدند. در كتب تاريخي در شمارش شهداي كربلا نوشته اند: «اولاد اميرالمؤمنين عليه السلام ... و العباس و جعفر و عثمان و عبداللّه (يا عبيداللّه ) الشهداء مع اخيهم الحسين عليه السلام بِطَفّ كربلا، اُمّهُم ام البنين بنت حرام بن خالد».(43) «از فرزندان اميرالمؤمنين عليه السلام (پس از ذكر تعدادي از فرزندان) عباس و جعفر و عثمان و عبداللّه است كه با برادرشان حسين عليه السلام در سرزمين كربلا به شهادت رسيدند. مادر آنها ام البنين دختر حرام بن خالد است.»

پيش رخسارم اگر خورشيد مهتاب من است ***

مادرم ام البنين است علي باب من است

شاعر حسن فطرس

براستي پرورش فرزنداني چنين شجاع كه در راه شريعت و ولايت از جان گذشته و به تمامي تعلقات و وابستگيهاي خاص دوره جواني و نوجواني پشت پا زده و در راه دين و رهبر فدا شوند كاري بس عظيم و ستودني است. ام البنين، مادر چهار شهيد در يك جبهه، الگو و اسوه اي است براي مادران شهداي كربلاي ايران. اگر نبود صبر و بردباري و بصيرت اين زن در تاريخ اسلام، به يقين دفتر صبر و استقامت بي سرمشق مي ماند و مادران شهيدان در ايران باافتخار و سربلندي از جوانان به خاك خفته خويش چنين صبورانه سخن نمي گفتند

زهرا و خانه و خوانواده او داشت چه بسيار كه اين دومين فاطمه علي خود را كنيز زينبين و پسرانش را غلام حسينين مي خواند چه بسيار كه كه ام البنين تجلي گر ادب شده بود و از عباس در همان حال كه كودكي بيش نبود تقاضا كرده بود حسين را نه برادر كه مولا خطاب كند. (( پسرم!تو و حسين پدرانتان يكي است اما من كنيز مادر حسين هستم.)) زندگي سراسر مهر و عاطفه و مبارزه ام البنين رو به پايان بود وآخرين شب زندگي ام البنين بود. فضه خادمه رو به خانم كرد و از اين بانو ادب خواست در اين آخرين لحظات بالا ترين جمله را به او بياموزد. ام البنين لب به تبسم گشود و اندكي بعد آرام زمزمه كرد:((السلام عليك يا ابا عبدالله)).... تا فضه يك بار ديگر ياد آنرو بيافتد كه اصحاب به ام البنين خبر شهادت پسرانش را مي دادند در حالي كه او تنها از حسين مي پرسيد. از حسين مي پرسيد و مي گفت:پسرانم فداي او از حسين بگوييد.... لحظاتي فضه به خود آمد ام البنين را در حال احتضار ديد دويد و فرزندان علي عليه السلام راو فرزندان حسين بن علي را صدا زد.اندكي بعد نداي مادر مادر مدينه را پر كرد. اين اولين بار بود كه فرزندان و نوادگان فاطمه ام البنين را مادر صدا مي كردند و خانم ممانعتي نمي كرد. شايد او را ديگر رمقي نمانده بود تا بگويد:من كنيز فاطمه هستم مرا مادر نخوانيد! حضرت زين العابدين عليه السلام بي اختيار ياد آن غروبي افتاد كه عمويش عباس آغشته به خون

ص: 42

خويش براي اولين بار فرياد بر آورد: ((يا اخي ادرك اخي!))... قطرات اشك بر گونه هايش نشست ام البنين ديگري نداي مادر مادر فرزندانش را نمي شنيد... او به عنوان همسر شهيد، رسالت خويش را به خوبي به پايان رسانيد و فرزنداني تربيت كرد كه فدايي ولايت و امامت بودند و هر 4 تن در در كربلا قرباني آرمانهاي «ولي » و «امام » خويش شدند و بدين وسيله بر صحيفه تربيت ام البنين امضاي سبز مولاي متقيان علي عليه السلام قرار گرفت. پس از كربلا بار رسالت سياسي و اجتماعي خويش را به دوش گرفت و پيامهاي مهم كربلا را به فرداها صادر كرد و ارزشهاي معنوي اين حماسه عرفاني را زنده نگاه داشت. همسر شهيد، مادر چهار شهيد و طلايه دار پيام آوران كربلا پس از زينب عليها السلام كه لحظه لحظه عمر خويش را با خداي خود معامله كرد و لحظه اي خطا و انحراف در زندگي وي راه نيافت او، بعد از زينب كبري عليهاالسلام دار فاني را وداع گفت، ولي تاريخ نگاران سال ارتحال او را متفاوت نگاشته اند، به طوري كه عده اي آن را سال 70 هجري قمري بيان كرده اند و عده ديگري تاريخ وفات آن مادر فداكار را، سيزدهم جمادي الثاني سال 64 هجري قمري دانسته اند كه نظر دوم از شهرت بيشتري برخوردار است (1) او در قبرستان بقيع در كنار سبط رسول خدا، امام حسن عليه السلام ، و فاطمه بنت اسد و ديگر چهره هاي درخشان شريعت محمدي صلي الله عليه و آله به خاك سپرده شد(2) اگر چه جسم او در خاك است اما روح بلند او و صفات

ص: 43

كريمه و عظيمه وي نام او را به بلنداي آفتاب زنده نگاه داشته است و در پرتو صفات اين بانوي فاضله انسانهايي تربيت شده اند كه در تاريخ ماندگار خواهد بود قبر او بُقعه اي از آسمان است و مردان و زنان دين باور به زيارت او مي روند تا جرعه اي از درياي بيكران مجد و عظمت او را جويا شوند و كوير تفتيده خويش را حيات بخشند چه زيباست القاب او در ميان مسلمانان ام العشق، ام المهتاب ، ام الوفاء وغيره...

4) ايثار در جايگاه «همسر شهيد» و صبر و بردباري در فراق همسر باوفاي خود كه 20 سال به طول انجاميد. 5) نگهداري از يتيمان و بازماندگان واقعه كربلا و بيدادگريها و مبارزات سياسي كه اين دوره 9 سال به طول انجاميد. آخرِ سخن اينكه اين بانوي كريمه و بزرگوار، مادر چهار شهيد و همسر شهيد، برگ زريّني از كتاب تاريخ را بر جاي گذاشت و جاودانه شد. اميد آنكه با پويش راه كمال و الگوگيري از بزرگاني اين چنين، نام ما نيز در زمره شيفتگان ولايت ثبت شود

براى ام البنينعع و اطعام مستمندان به نام حضرت اباالفضل العباس عليه السلام ، براى بر آورده شدن حاجات موثر است . (1) گفته شده كه چهار شب جمعه ، ده مرتبه سوره يس ، بدين طريق خوانده شود انشاء الله كارساز خواهد بود: شب جمعه اول سه مرتبه ، شب جمعه دوم سه مرتبه ، شب جمعه سوم سه مرتبه ، شب جمعه چهارم يك مرتبه ، سوره يس به نيابت از حضرت ابوالفضل العباس عليه السلام و هديه براى مادرش ام البنين عليه السلام بخواند، انشاء الله كه حاجات بر آورده به خير خواهد گرديد(2) همچنين در ميان مردم ، به ويژه كسانى كه نسبت به مقام ام البنين عليه السلام شناخت دارند، مشهور است كه هرگاه چيزى را گم كنند يا در جستجوى آن باشند، هديه به روح آن بانوى بزرگوار سوره فاتحه اى مى خوانند و صلواتى مى فرستند. درنتيجه به اذن خدا به شى گمشده و يا حاجتى كه دارند، دست مى يابند، و اين امر بارها تجربه شده است . (3)

(ام البنين) در آن جا آشكار مي شود كه وقتي خبر شهادت فرزندانش را به او مي دهند، به آن توجه نمي كند، بلكه از سلامت حضرت امام حسين عليه السلام مي پرسد؛ گويي امام حسين عليه السلام فرزندِ اوست نه آنان».(1) سيد باقر شيريف قرشى در كتاب خود العباس رائد الكرامه و الفدا فى الاسلام گفته است : در تاريخ ديده نشده كه زنى نسبت به فرزندان هووى خود محبتى مخلصانه و رزد و آنها را بر فرزندان خود مقدم بدارد، جز اين بانوى پاك عليه السلام يعنى ام البنين(2) شيخ جعفر نقدى در كتاب خود (زينب كبرى ) مى گويد: ام البنين عليه السلام از جمله بانوان با فضيلت ، خوش بيان ، و سخنور، پرهيزكار و اهل عبادت و تقوا بود. اهل بيت را به خوبى مى شناخت(3) . مقرم مى گويد ام البنين عليه السلام از بانوان با فضيلت به شمار مى رفت . وى حق اهل بيت را خوب مى شناخت و در محبت و دوستى با آنان خالص بود و متقابلا خود در ميان آنان جايگاه بلند و مقام ارجمندى داشت(4) برخي افراد مانند سيدمهدي سويج در كتاب ام البنين سيدة نساء العرب در بيان فضل و دانش او، ايشان را با جناب زينب كبري عليها السلام البته در سطح پايين تر مقايسه مي كند و او را به صفت عالمه مي ستايد. اين ويژگي آشكارا درباره هيچ كس جز زينب كبري عليها السلام گفته نشده است.

كه تو با اهداي فرزندانت و قرباني كردن آن ها در راه آرمان هاي حسين عليه السلام جهاد نمودي؛ گواهي مي دهم كه تو يار و ياور امام علي بن ابي طالب عليه السلام در سختي ها، مشكلات و مصيبت ها بوده اي ؛ گواهي مي دهم كه به خوبي از عهده سرپرستي و نگه داري فرزندان زهراي اطهر عليهاالسلام و اداي امانت ايشان برآمدي؛تو در نزد خداوند از مقام و منزلت بالايي برخورداري؛ سلام بر تو و بر فرزندان شهيدت! السلام عليكِ يا زوجة ولى الله، السلام عليكِ يا زوجة امير المؤمنين، السلام عليكِ يا ام البنين، السلام عليكِ يا ام العباس ابن امير المؤمنين على بن ابى طالب عليه السلام، رضى الله تعالى عنك وجعل منزلكِ وماواكِ الجنه ورحمة الله وبركاته ...

17، ص 242 ، نويسنده: شهيد مطهري

8- ستاره درخشان مدينه حضرت ام البنين عليها السلام

9- ام البنين عليها السلام زيباترين الگوي نامادري!،يكتايي، محمدرضا،ناشرفارابي

10- ام البنين عليها السلام ، مادر مهتاب پديدآورنده ناحيدطيبي

11- ام البنين نمادى از خودگذشتگى،محمدرضاعبدالاميرانصاري

12- بحار الانوارعلامه مجلسي ج 45

13- ام البنين سيده نساء العرب،سيدمهدي سويج

14- مادر فرزندان زهرا عليها السلام ،ابوالفضل هادي منش

15- ام البنين شمع يتيمان علي عليه السلام ،محمد آخوند،انتشارات ياس زهرا

16- ام البنين عليها السلام ،سلمان هادي طعمه ،ناشردارالبقيع

17- ام البنين بانوي ايثار،فرزانه ياورزاده

18- ام البنين شيرزن ولايت مدار ،علي اكبرخدايي

19- ام البنين مادري بربلنداي معرفت

20- ام البنين اسوه مادران و همسران شهيد ،فاطمه اسلامي

ص: 49