سرشناسه :احمدی، سید قاسم علی، 1345-
عنوان و نام پدیدآور :حقانیت در اوج مظلومیت: بررسی عمیق و جامع کلامی، حدیثی و تاریخی در موضوع امامت/ سیدقاسم علی احمدی.
مشخصات نشر :تهران: دلیل ما، 1398-
مشخصات ظاهری :ج.
شابک :دوره.978-600-442-201-7 : ؛ ، ج.1.978-600-442202-4 : ؛ ج.2.978-600-442-203-1 :
وضعیت فهرست نویسی :فیپا
یادداشت :کتابنامه.
عنوان دیگر :بررسی عمیق و جامع کلامی، حدیثی و تاریخی در موضوع امامت .
موضوع :امامت
موضوع :Imamate
موضوع :امامت -- احادیث
موضوع :Imamate -- Hadiths
موضوع :شیعه -- عقاید
موضوع :Shia'h -- Doctrines
رده بندی کنگره :BP223
رده بندی دیویی :297/45
شماره کتابشناسی ملی :6006360
ویراستار دیجیتالی:محمد منصوری
بررسى عميق و جامع كلامى ، حديثى
و تاريخى در موضوع امامت
جلد دوم
سيّد قاسم على احمدى
ص: 1
ص: 2
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
ص: 3
جوان ترين امام
كه غربت و تنهايى و شهادتش در جوانى ،
يادآور مظلوميّت و تنهايى مادر بود .
به اميد آن كه پدر و مادرم - كه بسيارى از توفيقاتم را
مديون زحمات ارزشمند آنان مى دانم - مهمان سفره
احسان آن امام هُمام باشند .
ص: 4
فصل سوم : مطاعن غاصبين خلافت / 13
مق-دّم--ه··· 15
باب اول : مطاعن ابوبكر بن ابى قحافه··· 19
طعن اول : تخلّف از لشكر اُسامه··· 19
طعن دوم : عزل از ابلاغ آيات سوره برائت··· 23
طعن سوم : غصب خلافت اميرالمؤمنين عليه السلام··· 26
طعن چهارم : غصب ف--دك··· 43
دلايلى بر كفر غاصب فدك··· 55
دفن شدن در مكان غصبى !··· 69
عمر از عايشه اجازه دفن در خانه پيامبر صلى الله عليه و آله گرفت ! !··· 70
توجيه واقعه جابر از طرف علماى عامه··· 75
بيت المال يا هدايايى براى عايشه و حفصه ؟ !··· 79
طعن پنجم : اعتراف عمر به عدم صلاحيت ابوبكر··· 81
طعن ششم : اقاله ابوبكر از خلافت··· 85
« اقيلونى » دليلى بر عدم وجود نص !··· 87
ص: 5
پشيمانى، دليل عدم استحقاق··· 89
طعن هفتم : تسلّط شيطان بر ابوبكر··· 92
طعن هشتم : آتش زدن خانه وحى··· 97
احراق بيت در منابع شيعى··· 105
طعن نهم : تعيين خليفه براى خود !··· 108
طعن دهم : جهل خليفه··· 115
جهل ابوبكر به معناى « أب »··· 115
تحريف بخارى··· 119
علّت منع خلفاء از نقل حديث··· 121
جهل ابوبكر و عمر به معناى « كلاله »··· 126
تعداد روايات منقول از خليفه !··· 130
جهل ابوبكر و عمر به ميراث جدّه··· 137
طعن يازدهم : قتل مالك بن نويره··· 141
1 . رضايت بر قتل و غارت مسلمين··· 144
توجيه قتل مالك بن نويره !··· 145
2 . تضييع حدود الهى··· 147
باب دوم : مطاعن ع-م-ر بن خ-طاب··· 153
طعن اوّل : حديث دوات و قلم ( رزيّة يوم الخميس )··· 153
مكتوب پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم چه بود؟··· 169
طعن دوّم : انكار شهادت رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم ··· 171
طعن سوّم : تحريم متعه حج و متعه نساء··· 174
فتاواى عجيب !··· 180
طعن چهارم : عدم اجراى حدّ بر مغيره··· 183
طعن پنجم : انكار حكم تيمّم··· 187
ص: 6
طعن ششم : جهل به حكم مهريه زنان··· 191
طعن هفتم : سنگسار زن حامله··· 194
طعن هشتم : نماز تراويح··· 198
طعن نهم : ماجراى شورا··· 201
طعن دهم : حسرت در وقت احتضار··· 208
طعن يازدهم : تغيير مقام ابراهيم عليه السلام··· 211
طعن دوازدهم : سه طلاق در مجلس واحد··· 212
طعن سيزدهم : نهى از منكر كردن خليفه··· 212
طعن چهاردهم : تقسيم ناعادلانه بيت المال··· 213
طعن پانزدهم : منع خمس اهل بيت عليهم السلام ··· 214
مطاعن خليفه دوّم از بيان اميرالمؤمنين عليه السلام··· 214
باب سوم : مطاعن عثم-ان بن عف-ان··· 219
طعن اول : مسلط كردن كافران و فاسقان بر مسلمانان··· 219
طعن دوّم : باز گرداندن طريد رسول اللّه صلى الله عليه و آله به مدينه··· 220
طعن سوّم : شكنجه و تبعيد ابوذر··· 221
طعن چهارم : قتل ابن مسعود··· 222
طعن پنجم : ضرب و شتم عمّار··· 223
طعن ششم : حيف و ميل كردن بيت المال··· 224
طعن هفتم : اجتماع صحابه بر قتل عثمان··· 229
طعن هشتم : گواهى اميرالمؤمنين عليه السلام بر فسق عثمان··· 231
طعن نهم : عدم تجهيز جنازه عثمان توسط مردم··· 232
باب چهارم : مطاعن عايش-ه بنت ابى بك-ر··· 237
طعن اوّل : مركز فتنه و كفر خانه عايشه است !··· 239
طعن دوّم : قذف ماريه قبطيّه··· 240
ص: 7
طعن سوم : خيانت و آزار پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم ··· 242
توبيخ و تهديد عائشه و حفصه در قرآن··· 243
طعن چهارم : دشمنى با اهل بيت عليهم السلام ··· 244
طعن پنجم : بى توجّهى به هشدار پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم ··· 248
طعن ششم : جنگ با اميرالمؤمنين عليه السلام··· 250
طعن هفتم : منع دفن جنازه امام مجتبى عليه السلام و تيرباران كردن آن··· 258
طعن هشتم : اباطيل عائشه··· 260
طعن نهم : رضاع كبير··· 263
طعن دهم : جزع عايشه وقت احتضار··· 264
باب پنجم : مطاعن مع-اوية بن ابى سفيان··· 267
طعن اوّل : نسب معاويه··· 267
طعن دوّم : شرك معاويه··· 268
طعن سوّم : معاويه در كلام پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم ··· 270
طعن چهارم : لعن و نفرين معاويه توسط پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم ··· 272
طعن پنجم : جنگ با اميرالمؤمنين عليه السلام··· 273
طعن ششم : لعن و سبّ اميرالمؤمنين عليه السلام··· 276
طعن هفتم : شهادت امام مجتبى عليه السلام··· 280
طعن هشتم : وليعهدى يزيد··· 280
طعن نهم : قتل مهاجرين و انصار··· 286
طعن دهم : شرب خمر··· 288
اعتراف بزرگان علماى عامه··· 288
فضائل دروغين !··· 289
تكميل بحث··· 290
ص: 8
فصل چهارم : امامت سائر ائمه عليهم السلام / 297
مقدمه··· 299
دلائل امامت سائر ائمّه عليهم السلام ··· 301
باب اوّل : نص بر امامت سائر امامان عليهم السلام ··· 303
دليل اول : آيه اولى الأمر··· 303
دليل دوّم : روايات··· 305
حديث لوح··· 310
دليل سوّم··· 314
دليل چهارم··· 315
دليل پنجم··· 316
دليل ششم··· 316
دليل هفتم··· 318
دليل هشتم··· 318
توضيح و تكميل مقدمه دوم··· 320
باب دوم : معجزه سائر امامان عليهم السلام ··· 329
باب سوم : افضليّت سائر ائمّه عليهم السلام ··· 333
باب چهارم : دلائل امامت امام زمان عليه السلام··· 347
پاسخ به برخى شبهات مهدويت··· 353
اما تأليفات علماى خاصّه··· 353
اما تأليفات علماى عامّه··· 354
غيبت صغرى و غيبت كبرى··· 361
فصل پنجم : شيعه معتقد است / 365
رج-ع--ت··· 367
ص: 9
امكان رجعت··· 371
آيات رجعت··· 371
روايات رجعت··· 374
پاسخ به شبهات درباره رجعت··· 380
1 . استحاله اعاده معدوم··· 380
2 . آكل و مأكول··· 385
3 . بازگشت فعل به قوّه··· 385
بازگشت فعل به قوّه و جواب كامل تر··· 387
4 . تناسخ··· 389
5 . اجماع منقول··· 389
6 . خبر واحد··· 390
7 . استبعاد··· 392
8 . اجتماع دو امام··· 393
9 . آثار سوء··· 393
10 . بطلان قيامت··· 395
11 . اوّل يوم من الآخره··· 395
فصل ششم : وهابى معتقد است / 397
باب اوّل : بنيان وهّابيّون و سلفيّون··· 399
منع مروان از زيارت قبر پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم ··· 400
منع حجّاج از زيارت قبر پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم ··· 405
زيارت و توسل و تبرك در قرآن··· 408
باب دوم : تب--رك··· 411
ادله جواز تبرّك··· 413
ص: 10
فتاوى علماى عامه درباره تبرك··· 427
اختلاف نظر وهّابيّون در مسئله تبرّك··· 429
تبرك از ديدگاه شيعه··· 432
باب سوم : ت-وس--ل··· 435
توسل در قرآن··· 441
توسل در روايات··· 448
و سخن آخر اينكه ...··· 459
ص: 11
ص: 12
اين فصل مشتمل بر يك مقدمه و پنج باب است
ص: 13
ص: 14
اميرالمؤمنين على عليه السلام فرمودند :
اعلموا أنّكم لن تعرفوا الرّشد حتى تركوا الّذي تركه ، و لن تأخذوا بميثاق الكتاب حتى تعرفوا الّذي نقضه ، و لن تمسّكوا به حتى تعرفوا الّذي نبذه ، فالتمسوا ذلك من عند أهله ، فإنّهم عيش العلم و موت الجهل ؛(1)
بدانيد كه شما رشد و تكامل را نمى شناسيد تا آن كه ( بشناسيد و ) ترك كنيد كسى را كه آن را ترك كرده است و به عهد و ميثاق كتاب ( خدا ) چنگ نمى زنيد تا آن كه بشناسيد كسى كه آن را نقض كرده و شكسته است و به آن تمسّك نمى جوئيد تا بشناسيد كسى را كه آن را دور انداخته است ، پس آن را از نزد اهلش بجوئيد و بطلبيد ؛ زيرا آن ها ( سبب ) حيات و زندگى علم و ( باعث ) نيستى و مرگ جهل هستند .
به مقتضاى اين حديث مى گوييم :
آنچه درباره خلفاى سه گانه در منابع تاريخى شيعه و اهل خلاف ذكر شده نه تنها موجب خدشه در ايمان و عدالت است بلكه بيانگر عدم اسلام و ايمان و اثبات كفر
ص: 15
و الحاد آن ها است ! و اين مطاعن به قدرى زياد است كه اين رساله بلكه هيچ كتابى گنجايش توضيح و تفصيل آن ها را ندارد ، بلكه اگر آسمان ها كاغذ و درياها مركب و جنّيان حسابگر و انسان ها نويسنده باشند ، نمى توانند مطاعن و مثالب آن ها را بنويسند و احصاء نمايند .
اميرالمؤمنين عليه السلام فرمودند :
فمساويه و مساوى صاحبه أكثر من أن تُحصى أو تُعدّ ؛(1)
عيب ها و رفتارهاى زشت عمر و رفيقش ( ابوبكر ) بيش از آن است كه قابل شمارش باشد .
ما در اين جا به قطره اى از اقيانوس آن اشاره مى كنيم و وقوف بر همه آن ها بر ظهور مولاى غريب و مظلوم ما حجة بن الحسن العسكرى - روحى و ارواح العالمين لتراب مقدمه الفداء - توقّف دارد ، تا براى همگان به وضوح معلوم شود كه آن ها چه ظلم هايى بر بشريت كرده اند و چقدر مردم را از چشمه هاى زلال و شيرين معارف آسمانى - كه حاملين آن محمدّ و آل محمّد عليهم السلام هستند - محروم نمودند و زحمات فخر انبياء صلى الله عليه و آله را - كه دعوت به ولايت اميرالمؤمنين عليه السلام بود - از بين بردند - چنان كه امام باقر عليه السلام فرمودند :
إنّ عليّاً عليه السلامآية لمحمّد و إنّ محمداً يدعو إلى ولاية علىّ عليه السلام ؛(2)
اميرالمؤمنين عليه السلام آيه و نشانه براى حضرت محمّد صلى الله عليه و آله وسلم است ، و همانا آن حضرت به ولايت اميرالمؤمنين عليه السلام دعوت مى كرد .
بلكه زحمات تمام انبياء را هدر دادند ، همان طور كه امام صادق عليه السلامفرمودند :
« إنّ اللّه جعل ولايتنا اهل البيت قطب القرآن و قطب جميع الكتب ... ؛(3)
ص: 16
خداوند ولايت ما اهل بيت را قطب قرآن و قطب همه كتاب هاى آسمانى قرار داد .
و امام كاظم عليه السلام فرمودند :
ولاية علىّ مكتوبة فى جميع صحف الانبياء و لن يبعث اللّه نبيّاً إلا بنبوّة محمّد صلى الله عليه و آله وسلم و ولاية وصيّه علىّ عليه السلام ؛(1)
ولايت على عليه السلام در تمام كتاب هاى پيامبران نوشته شده است و خداوند هيچ پيامبرى را نفرستاده مگر با دعوت به نبوّت محمّد صلى الله عليه و آله وسلم و وصىّ بودن على عليه السلام .
تا روشن شود كه آن ها خلفاى غاصب و كذّاب و ظالم بر حق اهل بيت عليهم السلام بودند ، و بغض و برائت از آن ها ضرورى و واجب است . ما به اندازه وسع خود و اقتضاى اين كتاب به برخى از مطاعن سه خليفه اول و معاويه و عايشه اشاره مى كنيم تا روشن شود كسانى كه خلافت و امامت اهل بيت پيامبر عليهم السلام را نپذيرفتند به ذلّت تبعيّت از چه كسانى افتادند .
ص: 17
ص: 18
طعن اول : تخلّف از لشكر اُسامه(1)
تخلّف ابوبكر از سپاه اُسامه به اخبار متواتر قطعى ثابت شده است ، و نيز به اخبار متواتر قطعى ، متخلّفان از جيش اُسامه به زبان رسول خدا صلى الله عليه و آله لعن گرديدند ، چنان كه فرمود :
لعن اللّه من تخلّف عن جيش اُسامة » ؛(2)
خدا لعنت كند هر كه را از لشكر اُسامه سر پيچى نمايد .
ص: 19
و اين مضامين در تواريخ و سِيَ-ر و كتب معتبره خاصّ-ه و عامّ-ه ذك-ر شده است .
توضيح مطلب اين است كه : رسول خدا صلى الله عليه و آله در واپسين روزهاى حيات مبارك خود دستور داد لشكرى آماده شود و « اُسامة بن زيد » را - كه در سنّ جوانى بود(1) - سردار آن لشكر قرار داد و جمعى از صحابه را امر فرمود كه او را همراهى كرده و از حكم او پيروى كنند و تأكيد فرمود كه متوجّه جنگ با روم شوند . ابوبكر و عمر از جمله مأمورين و از كسانى بودند كه اُسامه امير آن ها بود و بايد از او تبعيت مى كردند ، رسول خدا صلى الله عليه و آله چندين بار هر كسى را كه از لشكر اسامه تخلّف نمايد ، لعنت كرد .
ابوبكر و عمر براى غصب خلافت از لشكر اسامه تخلّف نموده و مستحق لعن رسول خدا صلى الله عليه و آله شدند و به قرائن حاليه معلوم بود كه غرض آن حضرت از اين دستور و نفوذ جيش اُسامة و تأكيد در سرعت خروج ايشان ، آن بود كه مدينه از منافقان خالى شود و خلافت حضرت اميرالمؤمنين على عليه السلام تثبيت شود .
ابن ابى الحديد از كتاب احمد بن عبد العزيز جوهرى روايت كرده است از عبداللّه بن عبد الرحمن كه رسول خدا صلى الله عليه و آله در مرض موت خود ، اُسامه را امير كرد بر لشكرى
ص: 20
كه در آن مهاجرين و انصار داخل بودند و از جمله آن ها ابوبكر و عمر و ابوعبيده بن جرّاح و عبدالرحمن بن عوف و طلحه و زبير بودند ... .(1)
واقدى و بلاذرى و محمد بن اسحاق و زهرى و بلال بن عامر و اكثر مورّخين و محدّثين عامّه گفته اند كه ابوبكر و عمر داخل لشكر اسامه بودند(2) و نقل كرده اند كه چون ابوبكر خبر خلافت خود را براى اُسامه فرستاد ، اسامه گفت :
من و لشكرى كه با من هستند تو را ولىّ نكرده اند .(3) و حضرت رسول خدا صلى الله عليه و آله مرا بر شما امير كرد و عزل نكرد و شما را بر من امير نكرد تا از دنيا رفت . و تو و رفيقت عمر ، بى رخصت من برگشتيد و امرى بر حضرت رسول صلى الله عليه و آله مخفى نبود . و مرا و شما را مى شناخت ، مرا بر شما امير كرد و شما را بر من امير نكرد .(4)
پس از اين جواب منطقى و دندان شكن اُسامه ، ابوبكر ( با هياهوى ظاهرى ) خواست خود را از خلافت خلع كند ، اما عمر نگذاشت . پس اُسامه برگشت و بر در مسجد ايستاد و فرياد زد :
تعجب مى كنم از مردى كه حضرت رسول صلى الله عليه و آله مرا بر او امير كرد . او مرا عزل كرده و ادعاى امير بودن بر من مى كند !!(5)
ص: 21
اين واقعه از جهات متعدد دليل بر بطلان خلافت ابوبكر و عمر و عثمان است .
1 . اين افراد مأمور و تابع اُسامه بودند و اسامه امير بر آن ها بوده و تا زمانى كه غرض رسول خدا صلى الله عليه و آله در انفاذ جيش محقق نشده ، اُسامه همچنان بر آن ها امير و رئيس بود و ابوبكر امارتى بر اُسامه نداشته است و به اتّفاق علما ، « خلافت » رياست عامه است كه متضمّن حكم بر تمام امت است ؛ پس خلافت ابوبكر با اين بيان باطل شده و با بطلان خلافت ابوبكر ، خلافت عمر هم باطل مى شود ؛ زيرا خلافت او به نصّ ابوبكر بود و با بطلان خلافت عمر ، خلافت عثمان هم باطل مى شود ؛ زيرا خلافت عثمان مبتنى بر شورايى بود كه عمر بر پا كرد .
علاوه بر اين كه كسى در ميان امت پيدا نمى شود كه خلافت ابوبكر را باطل بداند ، اما خلافت عمر و عثمان را صحيح بداند . پس با بطلان خلافت ابوبكر ، خلافت آن دو هم باطل مى شود ، و گرنه ، مخالفت اجماع مركّب لازم مى آيد .(1)
2 . آن سه نفر از لشكر اسامه تخلّف نمودند و هر كس از لشكر اسامه تخلّف نمود ، به فرموده رسول خدا صلى الله عليه و آله ملعون است و مستحق لعنِ رسول خدا صلى الله عليه و آله براى امامت صلاحيت ندارد و ملعون بودن با خلافت جمع نمى شود .
3 . آن ها - با بازگشت و تخلّف خود از لشكر اُسامه - عملاً انكار و اعتراض
ص: 22
بر امر رسول خدا صلى الله عليه و آله كردند و هر كس چنين كند مؤمن نيست ، چنان كه حق تعالى در قرآن كريم فرمود :
« وَيَقُولُونَ آمَنَّا بِاللَّهِ وَبِالرَّسُولِ وَأَطَعْنَا ثُمَّ يَتَوَلَّى فَرِيقٌ مِنْهُمْ مِنْ بَعْدِ ذَلِكَ وَمَا أُوْلَئِكَ بِالْمُؤْمِنِينَ » ؛(1)
مى گويند : به خدا و رسول ايمان آورديم و اطاعت ايشان كرديم و با وجود اين ، گروهى از آن ها بعد از اين رو مى گردانند و اطاعت نمى كنند . و اين جماعت مؤمن نيستند .
و غير مؤمن هرگز امير و خليفه مؤمنين نخواهد بود .
4 . ردّ كلام رسول خدا صلى الله عليه و آله - چنان كه از ابوبكر و عمر صادر شده - و عدم انقياد امر آن حضرت ( با توجّه به تأكيدات فراوان پيامبر صلى الله عليه و آله ) اذيت و ايذاء آن حضرت است و خداوند متعال مى فرمايد :
« إِنَّ الَّذِينَ يُؤْذُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِي الدُّنْيَا وَالاْخِرَةِ وَأَعَدَّ لَهُمْ عَذَاباً مُهِيناً » ؛(2)
كسانى كه خدا و رسولش را اذيت مى كنند ، خداوند در دنيا و آخرت لعنت خويش را بر آنان مى فرستد و برايشان عذابى خوار كننده آماده مى كند .
و مى فرمايد :
« الَّذِينَ يُؤْذُونَ رَسُولَ اللَّهِ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ » ؛(3)
آنان كه رسول خدا را اذيت مى كنند عذابى شديد خواهند داشت .
طعن دوم : عزل از ابلاغ آيات سوره برائت(4)
رسول خدا صلى الله عليه و آله برخى از امور را به صحابه واگذار مى كردند و هيچ امرى را به
ص: 23
ابوبكر تفويض ننمود مگر خواندن آيات سوره برائت را براى اهل مكّه ! !(1) و چون روانه شد ، جبرئيل نازل شد و گفت : « حق تعالى مى فرمايد كه رسالت تو را ادا نمى كند مگر تو يا كسى كه از تو باشد . »(2) آنگاه بود كه حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام رفت و آيات را از ابوبكر گرفت و او را بر گرداند و خود ، آيات را در موسم حج براى اهل مكه خواند .(3)
واضح است كه رسول خدا صلى الله عليه و آله كارى را بدون وحى الهى انجام نمى داد .(4) پس اين كه حق تعالى امر كرد كه آيات را به ابوبكر بدهد و بعد از او بگيرد ، حكمتى در آن ظاهر نيست به غير آن كه معلوم شود كه ابوبكر صلاحيت براى هيچ امرى را ندارد ، چه رسد به خلافت و امارت .
كسى كه صلاحيت مأموريّت ابلاغ چند آيه از قرآن را ندارد ، چگونه صلاحيت امرى بزرگ مثل مسئله امامت و خلافت از رسول كه تالى مرتبه نبوت است ، را دارد ؟ !
احمد حنبل و ديگر اعلام محدثين و تاريخ نگاران اهل خلاف ، از خود ابوبكر نقل كردند(5) كه پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله نخست او را به رفتن مكه و شركت در مراسم حج و ابلاغ
ص: 24
تعدادى از آيات سوره برائت - مبنى بر برائت و بيزارى خدا و رسولش از مشركين ، ممنوعيت مشركين از شركت در مراسم حج ، ممنوعيت آن ها از طواف كعبه مقدّسه در حال عريانى و برهنگى ... - مأمور فرمود . آن گاه پس از سه روز از رفتن ابوبكر به سمت مكه براى انجام اين مأموريت ، حضرت رسول خدا صلى الله عليه و آله ، اميرالمؤمنين على عليه السلام را مأمور كرد به سوى مكه برود و آيات را از ابوبكر بگيرد و عزل شدن ابوبكر را به او اطلاع دهد و خود ، آيات برائت را براى مشركين در مكه بخواند و چون ابوبكر برگشت و به خدمت پيامبر صلى الله عليه و آله رسيد ، با ناراحتى و گريه از علّت اين عزل و نصب سؤال كرد ، رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود :
اُمرت أن لا يبلّغها إلاّ أنا أو رجل منّي ؛(1)
به من امر شد كه مأموريت - مذكور - را كسى انجام ندهد مگر خود من يا كسى كه از من باشد .
اين اتفاق را غير از ابوبكر دوازده نفر از بزرگان صحابه روايت كرده اند .(2)
بارى ، به اعتراف خود ابوبكر ، او از يك مأموريت ساده كه ابلاغ آيات برائت بود ، از طرف رسول خدا صلى الله عليه و آله به امر الهى معزول شد و همان مأموريت به امام اميرالمؤمنين
ص: 25
على عليه السلام واگذار شد و آن حضرت عليه السلام هم آن را به بهترين وجهى انجام داد ، پس چگونه قبول كنيم كه مسئوليت سنگين خلافت بر دوش ابوبكر قرار بگيرد ؟ !
علامه امينى رحمه الله در كتاب شريف « الغدير » فرمودند :
حداقل 72 نفر از علما و مفسّرين و تاريخ نويسان عامّه ماجراى اين عزل و نصب را ثبت و نقل كرده اند .(1) همچنين تعداد زيادى از علما و نويسندگان
عامه در كتاب «ملحقات احقاق الحق» نيز معرفى شده اند كه اين ماجرا را نقل كرده اند .(2)
از عجايب اين است كه نيابت امامت جماعت را - كه ثابت نيست كه به امر رسول خدا صلى الله عليه و آله بوده بلكه خلافش معلوم است و بر فرض صحت ، به اعتقاد آن ها هر فاجرى مى تواند امامت در نماز كند ، - دليل بر خلافت ابوبكر مى دانند . اما عزل ابوبكر و دادن آيات را به اميرالمؤمنين عليه السلام به امر خداوند نه تنها دليل بر خلافت نمى دانند بلكه از فضائل آن حضرت نيز به شمار نمى آورند !
طعن سوم : غصب خلافت اميرالمؤمنين عليه السلام(3)
مهم ترين دليل عامه بر خلافت ابوبكر و عمر و عثمان اين است كه مى گويند: «جميع صحابه بر خلافت ايشان اجماع كرده اند(4) و اجماع حجّت است ؛ پس بايد خلافت او حق باشد» . اما جالب اينجاست كه در تعريف اجماع گفته اند :
ص: 26
« اتفاق جميع علما و مجتهدان يك عصر بر امرى از امور در وقت واحد را اجماع مى گويند » .(1)
اشكال اين نظريّه اهل خلاف ، بسيار است از جمله :
اوّلاً : علماى عامه در كتاب هاى اصول خود در اين مسئله اختلاف بسيار دارند كه ريشه آن اختلافات به موارد ذيل منتهى مى شود :(2)
1 . آيا چنين اتفاقى در طول تاريخ امكان دارد ؟ !
2 . بر فرض امكان ، آيا تاكنون در امرى از امور محقق شده ؟ !
3 . بر فرض تحقق ، آيا دليل بر حقانيت و حجّت شرعى مى شود ؟ !
4 . بر فرض حجّت بودن ، آيا شرط است كه به حد تواتر برسد يا نه ؟ !
5 . آيا در حجّيت اجماع شرط است آن ها كه بر اين رأى متفق شده اند تا موقع مرگ بر اين رأى باقى بمانند يا نه ؟ !
6 . آيا اجماع به تنهايى حجّت است يا بايد مستندى داشته باشد و آن مستند حجّت است ؛ و مستندى هم كه ذكر كرده اند ، قياس فقهى است كه رياست دين و دنيا را به نماز قياس كرده اند(3) و آن هم با دلايل بسيار باطل است .(4)
ص: 27
در هر يك از اين موارد نزاع و مشاجره بسيارى هست . پس اثبات امامت ابوبكر به دليل «اجماع» ، توقف بر اثبات همه اين مراتب دارد و كسانى كه به اين امور قائل نيستند ، چگونه به اين دليل ( يعنى اجماع ) مى توانند استدلال كنند ؟!!
ص: 28
ثانياً : چگونه اجماع بر خلافت ابوبكر محقق بود در حالى كه سعد بن عباده و اصحابش همه خارج از اجماع بودند و مطلقا با ابوبكر بيعت نكردند و به ادّعاى علماى عامه اهل بيت پيامبر صلى الله عليه و آله و ساير بنى هاشم تا شش ماه بيعت ننمودند(1) و آن ها كه ظاهرا بيعت كردند تا آتش درب خانه اهل بيت رسالت عليهم السلام نيانداختند و شمشيرهاى برهنه نديدند ، بيعت نكردند .(2)
بنا بر مبناى اهل خلاف ، هر ظالمى كه مسلّط شود و جمعى از فسّاق و فجّار به طمع مال و منال و مقام و هواى نفس با او موافقت كنند ، بايد خليفه خداوند باشد و اطاعتش بر همه اهل علم و فضل و صلاح ، لازم باشد ! ! و معلوم نيست كه بيعت بُخت النّصر و شدّاد و نمرود و مسيلمه كذّاب به اين رسوائى شده باشد .
اگر كسى بگويد : اجماع در اوّل امر محقق نشد ، امّا بعد از شش ماه كه اميرالمؤمنين عليه السلام بيعت كرد ، اجماع محقّق شد .
مى گوئيم : - علاوه بر اين كه امير المؤمنين عليه السلام هرگز با ابوبكر بيعت نكرد ؛ زيرا خود را خليفه منصوص خداوند مى دانست ، و تظلّمات آن حضرت از آن ها ، تا آخر حياتش در كتب خاصّه و عامّه متواتر است .(3) و آنچه آن حضرت در جواب معاويه نوشت ، صريح است در آن كه به اختيار خود بيعت نكرد(4) - اين كلام هم نادرست است ؛ زيرا سعد بن عباده و اولادش هرگز در اين بيعت داخل نشدند ، چنان كه ابن عبدالبرّ
ص: 29
در استيعاب(1) در ترجمه ابوبكر نوشت : در روزى كه رسول خدا صلى الله عليه و آله از دنيا رفت ( يعنى روز دوشنبه ) در سقيفه بنى ساعده با ابوبكر بيعت به خلافت كردند . و روز ديگر كه روز سه شنبه بود بيعت عمومى نمودند و از بيعت او سعد بن عباده و طايفه اى از قبيله خزرج و فرقه اى از قريش تخلّف كردند .
نيز ابن عبدالبّر در كتاب استيعاب(2) و ابن حجر عسقلانى در كتاب الاصابه(3) گفته اند
كه : سعد با هيچ يك از ابوبكر و عمر بيعت نكرد و نتوانستند او را مجبور بر بيعت كنند ، چنان كه ديگران را مجبور كردند ؛ زيرا اقوام او از قبيله خزرج بسيار بودند و خلفا از فتنه او احتراز كردند ... (4) و اخبار ديگرى كه در كتب آن ها بر بيعت نكردن سعد بن عباده و اتباعش آمده است ، بسيار است و ما فقط اشاره كرديم .
ثالثاً : بر فرض كه بپذيريم كه بعد از شش ماه اميرالمؤمنين عليه السلام بيعت كرد ،(5) پس چرا ابوبكر پيش از تحقق بيعت آن حضرت ( و قبل از تحقق اجماع ) در اين مدت طولانى بدون هيچ حجّتى در نفوس و فروج و دماء و اموال مسلمانان ، تصرّف مى كرد و لشكرها به اطراف و نواحى مى فرستاد ؟
علاوه بر اين كه آن ها در تعريف اجماع مى گويند : « اتّفاق اهل يك زمان بر يك امر » بنابر اين ، اگر در يك وقت نباشد ، ممكن است شخص متقدّم ، پيش از موافقت شخص متأخّر از رأى قبلى اش بر گردد . پس اجماع تدريجى بر خلافت ابوبكر و عمر چه نفع دارد ؟ !
از عجايب اين است كه : اكثر متأخرين علماى عامه ، مثل ملا سعد تفتازانى(6)
ص: 30
و صاحب مواقف و سيّد شريف و ديگران چون ديدند كه تمسّك كردن به اين چنين اجماعى موجب رسوايى است ، دست از اجماع بر داشتند و گفتند :
هر گاه حصول امامت به اختيار و بيعت ثابت شد ، پس احتياج به اجماع جميع اهل حل و عقد نيست ؛ زيرا دليلى بر آن - از عقل و نقل - قائم نشده ، بلكه بيعت يكى و دو نفر از اهل حلّ و عقد در ثبوت امامت و وجوب متابعت امام بر اهل اسلام كافى است ! ! زيرا ما مى دانيم كه صحابه با صلابتى كه در دين داشتند ، به همين قدر در امامت اكتفاء كرده اند . مانند بيعت عمر براى ابوبكر ، و بيعت عبدالرحمن از براى عثمان . آنان حتى
در انعقادش اجماع مردم مدينه را شرط نكردند ، چه رسد به اجماع علماى امت ، و كسى بر آن ها انكارى نكرده است ! و بر اين امر ( يعنى بر اكتفا يك نفر و دو نفر در
انعقاد امامت ) اهل عصرهاى بعد از آن ، تا اين زمان ، اتّفاق كرده اند ، انتهى كلامه.(1)
همچنين فخررازى در نهاية العقول(2) مى گويد :
اجماع بر خلافت ابوبكر در زمان خودش منعقد نشد بلكه بعد از فوت او در زمان خلافت عمر كه سعد بن عباده مُرد ، اجماع منعقد شد ! !(3)
ص: 31
واقعاً تعصّب و لجاجت ، عقل شان را از آن ها گرفته و شقاوت و كورى را نصيب شان كرده و فقط مى خواهند براى انحراف و الحادشان توجيهى و راه فرارى پيدا كنند ، ولو ممّا يضحك به الثكلى .
هر گاه اجماع محقق نشد پس از كجا معلوم مى شود حجّت بودن اين بيعت ، كه بنايش بر تعصّب و معانده قبيله اوس و خزرج بود و توطئه اى كه ميان ابوبكر و عمر شده بود كه او ابوبكر را خليفه كند و ابوبكر بعد از خود ، او را خليفه گرداند . چنان كه اين مطلب از اخبار سقيفه معلوم مى شود .
آيا عجيب نيست كه جمعى از فُضَلا با ادّعاى علم و زيركى و انصاف و ديانت ، در تحقّق رياست دين و دنيا و وجوب اطاعت تمام خلايق ، به بيعت يك نفر - اگر چه تمام اهل علم و فضل و صلاح مخالفت كنند و در طرف ديگر باشند - اكتفا مى كنند ! ؟ در حالى كه اگر كسى شهادت دهد كه يك نفر از ديگرى درهمى طلب دارد ، شهادتش را قبول نمى كنند ! چگونه در تحقّق امامت و خلافت پيامبر صلى الله عليه و آله ، به بيعت يك نفر كه معصوم نيست و اين همه اخبار در مذمت او رسيده ، اكتفا مى نمايند و به همين سبب يزيد پليد و وليد عنيد كه قرآن را تير باران كردند ،(1) خليفه واجب الاطاعه خلق مى دانند ؟
اگر مى خواهيد در قيامت بنا بر مضمون « يَوْمَ نَدْعُو كُلَّ أُنَاسٍ بِإِمَامِهِمْ »(2) با چنين امامى محشور شويد و در وزر و وبال او شريك باشيد اختيار داريد .
ص: 32
حاصل آن كه ، در صحاح عامّه ذكر شده است كه تا شش ماه احدى از بنى هاشم و اهل بيت عليهم السلام بيعت نكردند .(1) و اجماع اهل بيت عليهم السلام هم حجّت است به اعتبار آيه تطهير : « إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمْ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً »(2) و حديث متواتر ثقلين : « إنّي تارك فيكم الثّقلَين »(3) و حديث مشهور سفينة : « مَثَلُ أهل بيتي كسفينة نوح » .(4)
ص: 33
رابعاً : وقتى با احاديث بسيار و اقرار مشاهير علماى عامّه معلوم شد كه در مدّت زيادى كه اقل آن شش ماه است ، ميان حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام و ابوبكر و عمر در خلافت نزاع بود ، و آن حضرت آن ها را به ظلم و ستم و جور نسبت مى داد ،(1) و قدح و عيب در آن ها و در خلافت شان مى كرد .
از دو حال خارج نيست :
يا بايد قائل شوند به آن كه بناى خلافت ابوبكر بر باطل و ظلم و ستم بود و يا بايد بگويند كه اميرالمؤمنين عليه السلام در اين مدت كه بيعت نكرده بود ، بر باطل بود و عاق امام زمان خود بود و - العياذ باللّه - از روى تعصّب ، انكار امامتِ امام حق مى كرد .(2) با توجّه به دو حالت فوق ، يا حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام و يا ابوبكر بايد كه اهليت خلافت را نداشته باشند . اكثر بزرگان عامّه تصريح كرده اند به صحيح بودن اين حديث كه رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود :
عليّ مع الحقّ والحقّ مع عليّ يدور معه حيث ما دار ؛(3)
على با حق است و حق با على است ، حق با او مى گردد هر جا كه بگردد .
ص: 34
اين حديثِ صحيحِ متواتر ، يكى از بزرگ ترين دلائل حقانيت مذهب شيعه است كه بر طبق آن ، هر كس مخالف اميرالمؤمنين على عليه السلام باشد مخالفِ حق و بر باطل است ، پس ابوبكر باطل و ظالم و عاق امام زمانش بود .
غزّالى با آن تعصّب در كتاب احياء العلوم مى گويد :
« لم يذهب ذوبصيرة ما إلى تخطئة على عليه السلام قطّ ؛(1)
هرگز صاحب بصيرتى على را در هيچ امرى نسبت به خطاء نداده است .
و ديگران از علما و بزرگان عامّه در جميع صحاح و اصول خود روايت كرده اند كه :
كان عليّ ديّان هذه الاُمّة بعد النّبي ؛(2)
على بعد از پيامبر ، ديّان اين امت است ، ( يعنى قاضى و حاكم اين امت است ) .
ابن ابى الحديد در شرح نهج البلاغه از يحيى بن سعيد حنبلى روايت كرده است كه گفت :
من حاضر بودم نزد اسماعيل بن على حنبلى كه پيشواى حنابله بغداد بود و مردى حنبلى كه مقدارى پول از مردى از اهل كوفه طلب داشت به نزد اسماعيل آمد ، اسماعيل از او پرسيد كه با بدهكار خود چه كردى ؟ آيا طلب خود را از او گرفتى ؟ گفت : از طلب خود بيزار شدم ، من در روز غدير به نزد قبر اميرالمؤمنين على عليه السلام رفتم كه شايد طلب خود را از او بگيرم ، از آن ها اقوال زشت و شنيع و سبّ و لعن صحابه آشكارا - بدون هيچ ترس و خوفى -
ص: 35
مشاهده كردم كه طلب خود را فراموش كردم ! اسماعيل گفت : آن ها چه گناه دارند ، واللّه كه اين راه را نگشود و ايشان را بر اين فضيحت ها و اقوال زشت ، جرأت نداد مگر صاحب آن قبر . آن مرد پرسيد : صاحب آن قبر كيست ؟ گفت : على عليه السلام . آن مرد از روى تعجّب و استبعاد گفت : او ايشان را جرأت بر اين امر داده است ؟ اسماعيل گفت : بلى واللّه . آن مرد گفت : اگر على عليه السلام در اين امر حق بود ، پس چرا ما اعتقاد به امامت ابوبكر و عمر داشته باشيم ؟ و اگر باطل باشد ، پس چرا او را امام بدانيم ؟
راوى گفت : چون اسماعيل اين سخن را شنيد ، برخاست و كفش پوشيد و گفت : خدا لعنت كند اسماعيل ولد الزنا را اگر جواب اين مسئله را بداند ، و داخل خانه خود شد ! !(1)
خامساً : با در نظر گرفتن اين مطلب كه « اجماع » مهم ترين دليل عامّه بر خلافت خلفا است ، ما به همين احاديث كه مستند اجماع آن هاست ، عدم استحقاق امامت آن ها بلكه كفر و نفاق شان را اثبات مى كنيم ؛ زيرا به اخبار خاصّه و عامّه معلوم است كه عمر به امر ابوبكر يا به رضاى او قصد سوزاندن خانه اهل بيت رسالت عليهم السلام نمود ،(2) همان خانه اى كه مهبط وحى و محلّ نزول ملائكه مقرّبين بود و اميرالمؤمنين عليه السلام و حضرت فاطمه عليهاالسلام و حسنين عليهماالسلام در آن خانه بودند و او ايشان را استخفاف و تهديد و ايذاء نمود و آن ها را به خشم آورد ، بلكه بنا بر روايات وارده با تازيانه(3) و غلاف
ص: 36
شمشير(1) به بدن مطهّر حضرت زهرا عليهاالسلام زدند و او را مجروح نمودند و فرزند او سقط شد(2) و در اثر آن ضربت ها به شهادت رسيد ،(3) و از آن ها غضبناك و دل آزرده از دنيا رفت ،(4)
ص: 37
در حالى كه رسول گرامى اسلام صلى الله عليه و آله در حق دخترش فرمودند :
فاطمة بضعة منّي فمن أغضبها أغضبني ؛(1)
فاطمه پاره تن من است ، هر كس او را به خشم آورد ، مرا خشمگين كرده است .
و فرمودند :
يا فاطمة ! إنّ اللّه يغضب لغضبك و يرضى لرضاك ؛(2)
اى فاطمه ! خدا با خشم تو خشمگين و با خشنودى تو ، خشنود مى شود .
و فرمودند :
فاطمة بضعة منّي يغضبني من أغضبها و يسرّني من سرّها ، و إنّ اللّه يغضب لغضبها و يرضى لرضاها ؛(3)
فاطمه پاره تن من است هر كس او را به خشم آورد ، مرا به خشم آورده ، و هر كس او را خوشحال كند ، مرا خوشحال كرده است و به درستى كه خداوند براى غضب فاطمه غضبناك مى شود و براى خشنودى او خشنود مى شود .
اين سه حديث از رسول خدا صلى الله عليه و آله در حق حضرت فاطمه عليهاالسلام حاكى از عصمت و طهارت او از گناه است(4) و به سبب داشتن چنين مقامى ، او بانو و سرور زنان عالم است،
ص: 38
چنان كه رسول خدا صلى الله عليه و آله در حق او فرمود :
يا فاطمة ! ألا ترضين أن تكون سيدة نساء العالمين و سيّدة نساء هذه الاُمّة و سيّدة نساء المؤمنين ؛(1)
اى فاطمه ! آيا به اين كرامتى كه خدا به تو داده راضى نمى شوى كه تو ، سرور زنان جهان و سرور زنان اين امّت و سرور زنان با ايمان باشى .
امّا چه كسى حضرت زهرا عليهاالسلام را آزرده و اذيتش كرده است ؟ و چه كسى بر او سيلى زد ؟ و چه كسى به خانه اش حمله كرد و درب آن خانه را سوزاند ؟
عايشه مى گويد :
فوجدتْ فاطمة على أبي بكر في ذلك فهجرتْه فلم تكلّمه حتّى توفّيت و عاشت بعد النبي ستة أشهر فلمّا توفّيت دفنها زوجها عليّ ليلاً و لم يؤذن بها أبابكر ؛(2)
پس حضرت فاطمه در آن مسئله ( ميراث رسول خدا و مسئله فدك ) بر ابوبكر غضبناك شد ، پس از او دورى كرد و با او سخن نگفت تا از دنيا رفت و بعد از پيامبر شش ماه زندگى كرد ، پس وقتى از دنيا رفت همسرش على او را شبانه دفن كرد و اين مطلب را به ابوبكر اطلاع نداد .
مسعودى در اثبات الوصيّة نقل مى كند كه :
فتوجّهوا إلى منزله فهجموا عليه و أحرقوا بابه و استخرجوه كرهاو ضغطوا سيّدة النساء بالباب حتّى أسقطت محسنا ... ؛(3)
پس به سوى خانه على رفتند و به آن حمله كردند و درب خانه اش را
ص: 39
آتش زدند و به زور و اكراه آن حضرت را از خانه اش بيرون آوردند و حضرت فاطمه سرور و بانوى زنان دو عالم را بين در و ديوار فشار دادند تا فرزندش محسن را سقط نمود ... .
اين حديث دلالت دارد بر اين كه ، عمر و ابوبكر حضرت زهرا عليهاالسلام را اذيت كردند و درب خانه اش را آتش زدند ، و آن حضرت را بين در و ديوار فشار دادند تا اين كه حضرت محسن عليه السلام سقط شد . و مضمون اين حديث ، به حدّ متواتر در كتب عامّه نقل شده است .(1) پس كسى كه حضرت زهرا عليهاالسلام را اذيت و ايذا نموده ، خدا و رسول خدا را اذيت نموده است و خداوند در قرآن كريم مى فرمايد :
« إِنَّ الَّذِينَ يُؤْذُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِي الدُّنْيَا وَالاْخِرَةِ وَأَعَدَّ لَهُمْ عَذَاباً مُهِيناً » ؛(2)
به درستى كسانى كه خدا و رسولش را اذيت مى كنند ، خداوند در دنيا و آخرت لعنت شان كرده و براى آنان عذابى خوار كننده مهيّا كرده است .
و در آيه ديگر مى فرمايد :
« وَالَّذِينَ يُؤْذُونَ رَسُولَ اللَّهِ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ » ؛(3)
آنان كه رسول خدا را آزار مى دهند ، براى آنان عذاب دردناكى است .
ص: 40
اميرالمؤنين عليه السلام در بسيارى از خطبه ها و نامه هاى خويش از تعدّى و ستمى كه به آن حضرت شد ، شكوه دارند و از اين كه نگذاشتند امر خلافت بر محور خويش قرار گيرد و به صاحب و ولىّ امر سپرده شود ، ناله مى كنند و بر گمراهى اين امّتِ اعراض نموده از كتاب خدا و سنّت رسول خدا صلى الله عليه و آله ، مى گريند . يك جا مى فرمايد :
حَتَّى إِذَا قَبَضَ اللَّهُ رَسُولَهُ رَجَعَ قَوْمٌ عَلَى الْأَعْقَابِ وَ غَالَتْهُمُ السُّبُلُ وَ اتَّكَلُوا عَلَى الْوَلاَئِجِ وَ وَصَلُوا غَيْرَ الرَّحِمِ وَ هَجَرُوا السَّبَبَ الَّذِي أُمِرُوا بِمَوَدَّتِهِ وَ نَقَلُوا الْبِنَاءَ عَنْ رَصِّ أَسَاسِهِ فَبَنَوْهُ فِي غَيْرِ مَوْضِعِهِ مَعَادِنُ كُلِّ خَطِيئَةٍ وَ أَبْوَابُ كُلِّ ضَارِبٍ فِي غَمْرَةٍ قَدْ مَارُوا فِي الْحَيْرَةِ وَ ذَهَلُوا فِي السَّكْرَةِ عَلَى سُنَّةٍ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ مِنْ مُنْقَطِعٍ إِلَى الدُّنْيَا رَاكِنٍ أَوْ مُفَارِقٍ لِلدِّينِ مُبَايِنٍ ؛(1)
وقتى خداوند پيامبرش را به سوى خويش فرا خواند ، گروهى به عقب برگشتند و اختلاف و پراكندگى آن ها را هلاك ساخت ، و تكيه بر غير خدا كردند و با غير خويشاوندان ( يعنى با غير اهل بيت پيامبر صلى الله عليه و آله ) ارتباط بر قرار كردند و از آنچه كه دستور داده شده بودند كه به آن مودّت ورزند ، كناره گرفتند و بناء و اساس ( ولايت و ) رهبرى را از محل خويش برداشته در غير آن نصب كردند . اين ها معادن تمام خطاها و درهاى همه گمراهان و عقيده داران به باطل هستند . آن ها در حيرت و سرگردانى غوطه ور شدند و در مستى و نادانى ، ديوانه وار بر روش « آل فرعون » فرو رفتند ، گروهى فقط به دنيا پرداختند و به آن تكيه كردند يا آشكارا از دين جدا گشتند . »
همچنين حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام در نامه اى به مالك اشتر مى نويسد:
فَوَ اللَّهِ مَا كَانَ يُلْقَى فِي رُوعِي وَ لاَ يَخْطُرُ عَلَى بَالِي أَنَّ الْعَرَبَ تُزْعِجُ هَذَا الْأَمْرَ مِنْ بَعْدِهِ صلى الله عليه و آله وسلم عَنْ أَهْلِ بَيْتِهِ وَ لاَ أَنَّهُمْ مُنَحُّوهُ عَنِّي مِنْ بَعْدِهِ
ص: 41
فَمَا رَاعَنِي إِلاَّ انْثِيَالُ النَّاسِ عَلَى فُلاَنٍ يُبَايِعُونَهُ فَأَمْسَكْتُ بِيَدِي حَتَّى رَأَيْتُ رَاجِعَةَ النَّاسِ قَدْ رَجَعَتْ عَنِ الاْءِسْلاَمِ يَدْعُونَ إِلَى مَحْقِ دِينِ مُحَمَّدٍ صلى الله عليه و آله ؛(1)
به خدا سوگند هرگز فكر نمى كردم و به خاطرم خطور نمى كرد كه عرب بعد از پيامبر ، امر امامت و رهبرى را از اهل بيت او بازگردانند ( و در جاى ديگر قرار دهند و باور نمى كردم ) آن ها آن را از من دور سازند ، تنها چيزى كه مرا ناراحت كرد اجتماع مردم اطراف ابوبكر بود كه با او بيعت كنند ، دست بر روى دست گذاردم تا اين كه با چشم خود ديدم گروهى از اسلام بازگشته و مى خواهند دين محمّد را نابود سازند .
و در خطبه شقشقيه مى فرمايد :
فَرَأيتُ أنَّ الصّبرَ عَلَى هاتا أحجى فَصَبَرْتُ و فى العين قذىً و فى الحلق شجاً أرى تُراثى نَهْباً ... ؛(2)
پس ديدم صبر كردن بر اين شدّت ظلمت از خردمندى است ، پس صبر كرده و محاربه را رها نمودم در حالى كه در چشمم خاشاك و غبار بود كه آزارم مى داد و در گلويم استخوان گرفته بود كه عيش مرا تيره و تار كرده بود ، ميراث خود كه خلافت باشد را تاراج شده مى ديدم .
و در احاديث متواتره نيز وارد شده است كه اذيت و ايذاء حضرت اميرالمؤمنين على عليه السلام ، اذيت و ايذاء حضرت رسول خدا صلى الله عليه و آله است و اذيت و ايذاء رسول خدا صلى الله عليه و آله ، اذيت و ايذاء خداوند است .(3)
ص: 42
پس ثابت و معلوم شد كه عمر و ابوبكر و ... كه باعث ظلم و اذيت پيامبر و اهل بيت عليهم السلام شده اند در دنيا و آخرت ملعون و محارب با خدا و رسول و از اهل كفر و شقاق و نفاق هستند ، پس چگونه صلاحيت امامت را داشته باشند ؟ !
طعن چهارم : غصب ف--دك(1)
ماجراى فدك تنها مسئله مِلك و زمين نيست بلكه مسئله ظلم به حضرت زهرا عليهاالسلام ، تضييع حق و عدم احترام به او ، بلكه مسئله اذيت و به خشم آوردن آن حضرت است و با توجّه به آيات قرآن نظير آيه « تطهير » و حديث متواتر « ثقلين » و « سفينه » ما شيعيان اعتقاد داريم تكذيب حضرت صديقه كبرى عليهاالسلام و نپذيرفتن سخن او ، خود به تنهايى يكى از بزرگ ترين مطاعن براى غاصبين حق آن حضرت است .
فدك از جمله بلاد و مناطقى بود كه بدون جنگ به تصرّف رسول خدا صلى الله عليه و آله در آمد ؛ زيرا هنگامى كه خيبر توسط حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام فتح گرديد ، اهل فدك و ساير قراى اطراف آن ، دانستند كه تاب مقاومت در برابر پيامبر صلى الله عليه و آله را ندارند ، لذا خودشان و اموالشان را بدون جنگ تسليم كردند و آيات كريمه قرآن نازل شد كه : « چون بدون جنگ گرفته اند مال حضرت رسول است »(2) بعد از آن ، اين آيه نازل شد : « « وَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ » ؛(3) به خويشاوند خود حق او را بده » . رسول خدا صلى الله عليه و آله از جبرئيل
ص: 43
پرسيد كه : ذاالقربى كيست و حقّ او چيست ؟ گفت : ذاالقرى فاطمه است و حقّ او فدك است .(1) پس پيامبر صلى الله عليه و آله فدك را به امر خداوند به فاطمه عليهاالسلام داد كه براى او و ذرّيه او باشد و فرمود :
اين ها بدون جنگ گرفته شده و مخصوص من است و به امر خدا به تو دادم ، بگير ، اين ها از براى تو و فرزندان تو تا روز قيامت است .(2)
سيوطى در الدرّ المنثور(3) در ذيل آيه « وَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ »(4) مى نويسد :
أخرج البزاز و ابويعلي و ابن أبيحاتم و ابن مردويه عن أبي سعيد الخدري قال : لما نزلت هذه الآية « وَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ » دعا رسول اللّه صلى الله عليه و آله فاطمة فأعطاها فدكا . ( قال ) : و أخرج ابن مردويه عن ابن عباس قال : لما نزلت « وَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ » أقطع(5) رسول اللّه صلى الله عليه و آله فاطمة فدكا .
هيثمى نيز از ابى سعيد نقل كرد كه گفت :
لما نزلت « وَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ »(6) دعا رسول اللّه صلى الله عليه و آله فاطمة فأعطاها فدكا . قال : رواه الطبرانى . انتهى .(7)
ص: 44
متّقى در كنزالعمال از ابى سعيد نقل كرد كه گفت :
لمّا نزلت « وَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ »قال النبي صلى الله عليه و آله يا فاطمة ! لكِ فدك . ( قال ) أخرجه الحاكم في تاريخه و ابن النجار .(1)
ذهبى در ميزان الاعتدال حديث مسند و صحيح از ابى سعيد نقل كرد كه گفت :
لمّا نزلت « وَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ » دعا رسول اللّه صلى الله عليه و آله فاطمة عليهاالسلام فأعطاها فدكا .(2)
حاصل معناى اين چند حديث اين است كه : وقتى آيه « وَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ » نازل شد ، رسول خدا صلى الله عليه و آله حضرت فاطمه عليهاالسلام را خواند و فدك را به او عطا كرد .
بسيارى از علما و بزرگان اهل خلاف اقرار دارند كه فدك در زمان حيات رسول خدا صلى الله عليه و آله مِلك حضرت فاطمه عليهاالسلام بوده و به عنوان عطيّه اى از رسول خدا صلى الله عليه و آله به فاطمه زهرا عليهاالسلام شناخته مى شده است .
در باره ماجراى غصب فدك - و بلكه غير فدك - توسّط خلفاى غاصب ، روايات بسيارى در منابع شيعى و اهل خلاف نقل شده كه نمونه هايى ذكر خواهد شد :
هيثمى در مجمع الزوائد مى نويسد :
عن عمر قال : لمّا قبض رسول اللّه صلى الله عليه و آله جئت انا و أبوبكر إلى عليّ عليه السلام فقلنا : ما تقول فيما ترك رسول اللّه صلى الله عليه و آله ؟ قال : نحن أحق الناس برسول اللّه صلى الله عليه و آله . قال : فقلت : والذي بخيبر ، قال : والذي بخبير . قلت : والذي بفدك ، قال : والذي بفدك . فقلت : أما واللّه حتّى تخرّوا رقابنا بالمناشير ، فلا . قال : رواه الطبراني في الأوسط ؛(3)
عمر گفت : چون رسول خدا صلى الله عليه و آله از دنيا رفت ، من و ابوبكر پيش على عليه السلام آمديم
ص: 45
و گفتيم نظرت در ما ترك رسول اللّه صلى الله عليه و آله ( يعنى آنچه حضرت باقى گذاشته است ) چيست ؟ فرمود : ما سزاوارترين اشخاص به پيامبريم . گفتم : آنچه از خيبر ماند ؟ فرمود : آنچه از خيبر ماند . گفتم : آنچه از فدك ماند ؟ فرمود : آنچه از فدك ماند .
پس گفتم : به خدا قسم ( نمى گذاريم ) تا گردن هاى ما با ارّه ها ( و شمشيرها ) پايين بيايد .
فخر رازى در تفسير خود مى نويسد :
هنگامى كه پيامبراكرم صلى الله عليه و آله از دنيا رفت ، فاطمه مدّعى بود كه پدرش منطقه « فدك » را به او بخشيده است . ابوبكر به وى گفت : تو از لحاظ احتياج از همه كس نزد من عزيزتر و از نظر بى نيازى ، از همه محبوبترى ، اما چون يقين به درستى و صحت سخن تو ندارم ،(1) نمى توانم آن را به تو بدهم !!
سپس فخر رازى مى گويد :
امّ ايمن و غلام پيامبر(2) ، دعوى فاطمه را گواهى كردند ، ولى ابوبكر از فاطمه خواست تا شاهدى اقامه كند كه قبول شهادت او در شرع جايز باشد و چنين شاهدى هم نبود !(3)
ابن حجر مكّى در « الصواعق » مى نويسد :
إنّ أبابكر انتزع من فاطمة فدكاً ؛(4)
ابوبكر فدك را از فاطمه گرفت .
ص: 46
مخفى نماند كه امامان اهل بيت عليهم السلام و شيعيان آن ها ، هيچ ترديدى نداشتند كه پيامبر صلى الله عليه و آله ملك خالصه « فدك » را به دخترش فاطمه عليهاالسلام بخشيد و هم چنان در تصرّف آن حضرت بود ، تا اين كه غاصبين از وى گرفتند .
كافى است كه خواننده ، گفتار اميرالمؤنين عليه السلام را كه به استاندار خود در بصره ( عثمان بن حنيف ) نوشته است ، به نظر آورد كه مى فرمايد :
بلى كانت في أيدينا فدك من كلّ ما أظلّته السّماء ، فشحّت عليها نفوس قوم و سخت عنها نفوسُ قومٍ آخرين و نِعمَ الحَكَمُ اللّه ُ ؛(1)
آرى ، تنها از ( مجموع مال دنيا و ) آنچه آسمان بر آن سايه افكنده ، فدك در دست ما بود ، ولى گروهى بر آن بخل ورزيدند و مورد طمع شان واقع شد و برخى ديگر سخاوت مندانه از آن چشم پوشيدند و رها كردند ( و از دست ما خارج گرديد ) ، و چه نيكو حاكمى است خداوند ... .
به همين مضمون نيز روايات متواتر و مسلّمى از ائمّه اطهار عليهم السلام رسيده است .(2)
بخارى به دو طريق روايت كرد كه :
حضرت زهرا ميراثش را از ابوبكر خواست و او امتناع كرد ، لذا حضرت زهرا بر ابوبكر غضب كرد و با او قهر و دورى كرد و با وى سخن نگفت تا اين كه از دنيا رفت و اميرالمؤمنين على او را شبانه دفن كرد و ابوبكر را بر تجهيزش دعوت نكرد .(3)
حقير مى گويد : اگر اين رفتار حضرت زهرا عليهاالسلام و امير المؤمنين على عليه السلامصحيح نباشد ، لازمه اش اين است كه پيامبراكرم صلى الله عليه و آله خاندانش را به طريق صحيح و صراط مستقيم هدايت نكرده باشد ، كه در اين صورت بايد رسول خدا صلى الله عليه و آله با امر خداوند
ص: 47
« وَأَنذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ »(1) مخالفت كرده باشد كه اميرالمؤمنين عليه السلام و فاطمه عليهاالسلام و حسنين عليهماالسلام و هيچ كدام از بنى هاشم و زنانش و ساير مسلمانان را از ارث نگذاشتن خودش آگاه نكرده باشد . علاوه بر اين كه آيه تطهير ، و حديث متواتر ثقلَين و حديث متواتر سفينه ، بر عصمت و طهارت و صدق و حقانيت اهل بيت عليهم السلام دلالت دارند .
از جمله دلائل واضح و محكم كه از طريق عامّه بر غصب فدك وارد شده است ، خطبه مشهوره حضرت فاطمه عليهاالسلام است ، چنان كه متن و علوّ مضمون آن خطبه ، شهادت بر حقّانيت آن مى دهد .
ابن ابى الحديد در شرح نهج البلاغه در شرح نامه اى كه حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام به عثمان بن حنيف نوشت مى گويد : جميع آنچه در اين فصل ايراد مى كنم از سقيفه ابوبكر احمد بن عبد الرحمن جوهرى است ، پس به سه سند اين خطبه را روايت كرده است از زينب دختر اميرالمؤمنين عليه السلام و از امام محمّد باقر عليه السلام و از عبداللّه بن حسن .(2)
ص: 48
و صاحب كشف الغمة نيز از كتاب جوهرى روايت كرده است .(1) مسعودى در كتاب مروج الذهب اشاره به اين خطبه كرده است .(2) سيّد مرتضى رحمه الله در شافى به
سندهاى عامّه از عايشه روايت كرده است .(3) و سيّد بن طاووس از طريق عامّه روايت كرده است .(4) سيّد احمد بن ابى طاهر در كتاب بلاغات النساء به چندين سند روايت كرده است .(5) ابن اثير در كتاب نهايه اكثر الفاظش را روايت كرده است .(6) و خطبه با اين اشتهار را كسى نمى تواند انكار كند .(7) البتّه خطبه آن حضرت به مسائلى فراتر از فدك مربوط است ولى مقدارى از آن خطبه كه متعلق به « فدك » است اين است كه :
چون ابوبكر عزم كرد بر آن كه فدك را از فاطمه عليهاالسلام منع كند ، و اين خبر به حضرت فاطمه عليهاالسلام رسيد ، مقنعه را بر سر بست و چادر عصمت را در بر كرد و با گروهى از خدمتكاران و زنان خويشان خود به سمت مسجد روانه شد . هنگامى كه
ص: 49
وارد مسجد شد خطاب به ابوبكر فرمود :
... گمان مى كنى من از پدرم ارث نمى برم ؟ ... اى پسر ابوقحافه ! آيا در كتاب خداست كه تو از پدرت ارث ببرى و من از پدرم ارث نبرم ؟ ! عجب افترايى به خدا بسته اى ... . امروز فدك را بدون هيچ معارض و منازعى بگير تا روز حشر تو را ملاقات كنم و در مقام حساب از تو سؤال كنند كه خداوند نيكو حكم كننده است ، و محمّد صلى الله عليه و آله طلب كننده حق خواهد بود و قيامت وعده گاه ماست ... .
خطبه فدكيه با عبارات مختلف در منابع خاصّه و عامّه ذكر شده است ، از جمله : حافظ ابن مردويه به اسنادش از عايشه نقل كرده كه او سخن حضرت فاطمه عليهاالسلام به ابوبكر را نقل كرد ، تا اين كه آن حضرت در آخر كلامش فرمود :
آيا شما گمان مى كنيد كه ما ارث نمى بريم ؟ اى پسر ابى قحافه ! آيا در كتاب خدا آمده است كه تو از پدرت ارث ببرى ولى من از پدرم ارث نبرم ؟ چه دروغ بزرگى ! بدان كه مُهر اين گناه به گردن توست تا روزى كه محشور شوى و از قبرت بر خيزى كه در آن هنگام ، حاكم خداست و محمّد صلى الله عليه و آلهاقامه حكم مى كند و وعده گاه قيامت است . در آن وقت است كه اهل باطل ضرر و زيان خواهند كرد .(1)
واقدى و ديگر علماى عامه در بيان ماجراى بخشش و غصب منطقه فدك گفته اند : هنگامى كه خيبر فتح شد ، رسول خدا صلى الله عليه و آله يكى از روستاهاى آنجا را به خود اختصاص داد . در اين هنگام جبرئيل نازل شد و آيه : « وَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ »(2) را آورد . حضرت رسول صلى الله عليه و آله پرسيد : « ذاالقربى » كيست و حقّش چيست ؟ جبرئيل گفت : ذاالقربى فاطمه عليهاالسلام است . آن گاه پيامبر صلى الله عليه و آله فدك و منطقه عوالى را به فاطمه عليهاالسلام داد . فاطمه عليهاالسلام نيز آن ها را تحت اختيار داشت تا اين كه پدر بزرگوارش دار فانى را وداع كرد . وقتى كه
ص: 50
با ابوبكر بيعت شد ، آن مناطق را از او گرفت ، لذا حضرت زهرا عليهاالسلام آمد و به او اعتراض كرد . ابوبكر گفت : « از آنچه كه پدرت به تو داده منعت نمى كنيم » خواست چيزى بنويسد كه عمر او را باز داشت و گفت : او زن است ، و بايد براى ادّعاى خود دليل بياورد ! ! ابوبكر شاهد از فاطمه عليهاالسلام خواست ، كه ايشان حضرت على عليه السلام و حسنين عليهماالسلام و امّ ايمن و اسماء بنت عميس را به عنوان شاهد آورد . ولى ابوبكر شهادت آن ها را نپذيرفت و گفت : اما على عليه السلام براى نفع خودش شهادت مى دهد و حسنين عليهماالسلام فرزندان تو هستند . و ام ايمن و اسماء هم زن مى باشند ! ! در اين هنگام حضرت فاطمه عليهاالسلام بر او غضب نمود و سوگند خورد كه با او سخن نگويد تا اين كه پدرش را ملاقات كند و از او شكايت نمايد .(1)
حقير گويد : اين قضيه بر نهايت جهل ابوبكر بر احكام دلالت مى كند ، آيا جايز است كسانى را كه خداى تعالى به نصّ قرآن ، پاك و طاهر خوانده و از اهل بهشت بلكه سادات بهشتيان باشند ، با هم دروغ ببافند و براى جلب منافع خود هم دست شوند و اموال مسلمانان را غصب كرده باشند و ابوبكر بخواهد آنان را به راه راست هدايت كند و اموال را به بيت المال بازگرداند ؟ !
در حالى كه اعاظم عامه در كتاب هاى شان تصريح نموده اند كه حضرت اميرالمؤمنين على عليه السلام و حضرت زهرا عليهاالسلام و حسنين عليهماالسلام مصداق آيه « تطهير » و معصوم مى باشند ، چنان كه ابن عقده كوفى به سندش از امّ سلمه - زوجه رسول خدا صلى الله عليه و آله- روايت مى كند :
قالت : نزلت هذه الآية فى بيتها : « إنّما يُريدُ اللّه لِيُذْهِبَ عنْكُمُ الرِّجْسَ أهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهيراً »(2) أمرنى رسولُ اللّه أن أرسل إلى علىّ و فاطمة و الحسن و الحسين ، فلمّا أتوه اعتنق عليّاً بيمينه و الحسن
ص: 51
بشماله و الحسين على بطنه و فاطمة عند رجليه ، ثمّ قال : اللّهمّ هؤلاء أهلى و عترتى فاذهب عنهم الرجس و طهّرهم تطهيراً ، قالها ثلاث مرّات ، قلتُ : فأنا يا رسول اللّه ؟ فقال : إنّك على خير إن شاء اللّه ؛(1)
امّ سلمه گفت : اين آيه ( تطهير ) در خانه ام نازل شد . رسول خدا صلى الله عليه و آله به من دستور داد بگو اميرالمؤمنين و حضرت زهرا و امام حسن و امام حسين بيايند ، وقتى آن ها آمدند پيامبر به دست راستش حضرت على را در آغوش گرفت و با دست چپش امام حسن را در بغل گرفت و به سينه چسباند ، و امام حسين روى شكم و حضرت فاطمه نزديك پاهايش بودند ، پس سه بار عرض كرد : خدايا ! اين ها اهل و عترت من مى باشند پس رجس و پليدى را از آن ها دور كن و آن ها را پاك و پاكيزه گردان . گفتم : يا رسول اللّه ! من هم از آنان هستم ؟ فرمود : تو بر خير و نيكى هستى إن شاء اللّه ( اما در زمره اين گروه نيستى ) .
و غير از آيه تطهير ، روايات ديگرى هم در منابع عامّه هست كه به صراحت بر عصمت حضرت زهرا عليهاالسلام دلالت دارد از جمله اين كه : مسلم در صحيح اش به دو طريق از رسول خدا صلى الله عليه و آله روايت كرده كه :
فاطمة الزّهراء بضعة منّى ، يؤذينى من آذاها ؛(2)
فاطمه پاره تن من است ، هر كس او را اذيت كند ، مرا اذيت كرده است .
ص: 52
و بخارى هم در صحيح اش نقل كرده كه پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم فرمود :
فاطمة بضعة منّي ، من أبغضها فقد ابغضنى ؛(1)
فاطمه پاره تن من است ، هر كس او را خشمگين كند ، مرا به خشم آورده است .
اين روايات دليل بر عصمت آن حضرت است ؛ زيرا كه اگر معصيت از او صادر شود ، ايذاى او بلكه اقامه حدّ و تعزير بر او لازم خواهد بود ، و رضاى او در آن معصيت ، موجب رضاى خدا و رسول خدا صلى الله عليه و آله نخواهد بود .
چه الحادى بدتر از اين كه غصب فدك از حضرت زهرا عليهاالسلام شود و با وجود اين كه فدك در دست آن حضرت و در تصرّف او بود ، از او شاهد خواسته شود ، و پس از آن كه شاهدى مثل على بن ابى طالب عليهماالسلام آمد و ام ايمن هم گواه آن حضرت بود ، و آيه تطهير ، ضامن عصمت و طهارت حضرت زهرا عليهاالسلام بود ، ادعاى آن حضرت را ردّ و انكار كنند و بگويند : دو شاهد مرد مى خواهيم . و حديث وضع كنند كه پيامبر صلى الله عليه و آله فرموده است : « ما گروه پيامبران چيزى به ميراث نمى گذاريم ، آنچه از ما بماند صدقه
و خيرات است » .(2)
ص: 53
و چه رسوايى زشت تر از اين كه علماى عامّه كه روزى به حديث « لا نورّث »(1) استناد مى كردند ، مدّعى شدند كه دفن ابوبكر و عمر در حجره رسول خدا صلى الله عليه و آله به اين دليل بوده كه حجره از حق الارث عايشه و حفصه بود و به اذن ايشان دفن كردند ! ! كه اين كلام مناقض با ادّعاى فوق است كه پيامبران چيزى به ميراث نمى گذارند . و بعضى از آن ها هم مى گويند : « صداق و مهريه عايشه بود » و يك بار هم از عايشه شاهد و بينّه اى در اين باب نخواستند .
آرى ، بعد از آن كه حضرت زهرا عليهاالسلام و اميرالمؤمنين على بن ابى طالب عليهماالسلام با دلايل وافى اثبات حق خود كردند و ابوبكر كاغذى نوشت كه فدك را به فاطمه عليهاالسلامردّ كنند ، عمر پس از مطلع شدن ، كاغذ را از دست حضرت زهرا عليهاالسلام گرفت و پاره كرد و با ضربه سيلى ( آه آه ! اى كاش براى اين مصيبت جانسوز كه بر قلب رسول خدا صلى الله عليه و آله و اميرالمؤمنين و حسنين و بقيه ائمّه عليهم السلام فرود آمده و اشك هاى شان را جارى ساخته ، جان مى دادم و مى مُردم و اين مطلب را نمى شنيدم ! اى بشكند آن دست ناپاك و نجس و حرامزاده و در آتش دوزخ بسوزد ) به آن بانوى بهشتى كه به فرموده پيامبر صلى الله عليه و آله انسيّه حوراء بود ، جسارت كرد .(2) و حال آن كه رسول خدا صلى الله عليه و آلهفرموده است كه :
هر كه فاطمه را اذيت كند ، مرا اذيت كرده است و هركه مرا اذيت كند ، خدا را اذيت كرده است .
ص: 54
و خداوند متعال در قرآن مى فرمايد :
« إِنَّ الَّذِينَ يُؤْذُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِي الدُّنْيَا وَالاْخِرَةِ وَأَعَدَّ لَهُمْ
عَذَاباً مُهِيناً » ؛(1)
آنان كه خدا و رسولش را اذيت مى كنند ، خداوند آن ها را در دنيا و آخرت لعنت كرده و براى آنان عذابى با ذلّت و خوارى مهيّا ساخته است .
با اندك تأمّل و تفكّر در ماجراى فدك ، مى توان زواياى ناپيدايى از اين واقعه اسفناك را متوجه شد كه به راحتى اثبات كننده بى ايمانى غاصبان است ، از جمله :
1 . چنان كه از اخبار خاصّه و عامّه ظاهر مى شود ، حضرت اميرالمؤمنين و حضرت زهرا عليهماالسلام ، ابوبكر و عمر را در اين واقعه منافق و ظالم و غاصب و عاصى مى دانستند(2) و آن ها هم اين دو بزرگوار را دروغ گو و مدّعىِ ناحق خلافت مى دانستند . و شكى نيست كه يكى از اين دو بايد حق باشند و ديگرى باطل ، با آن كه علماى عامّه در كتب صحاح خود به طرق بسيار روايت كرده اند كه : پيامبر صلى الله عليه و آله فرمودند :
الحق مع علىّ و علىّ مع الحق يدور معه حيث دار ؛(3)
حق با على و على با حق است ، حق دور مى زند با على هر جا كه او دور مى زند .
ص: 55
و رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمودند :
على مع القرآن و القرآن معه و هو آية الحق ؛(1)
على با قرآن است و قرآن با على ، و على نشانه حق است .
و به طرق متواتر در كتب صحاح عامّه روايت شده است كه :
هر كس بميرد و در گردنش بيعت امامى نباشد به مرگ جاهليت مرده است .(2)
و واضح است كه حضرت فاطمه عليهاالسلام از ابوبكر راضى نشد و او را بر بطلان و ضلالت مى دانست تا از دنيا رفت .(3)
پس هر كس به امامت ابوبكر معتقد است ، بايد قائل شود كه سيّده زنان عالميان و كسى كه خداوند او را از هر رجس و پليدى پاك گردانيده است ، به مرگ جاهليّت و كفر و ضلالت از دنيا رفته است و هيچ ملحد و زنديقى به اين قول نمى تواند معتقد باشد ، و آن را بر زبان آورد !
بنا بر اين ، يا بايد خلافت ابوبكر باطل باشد و در اخذ فدك ، ظالم و غاصب و ستمگر بوده ، و در روايت كردن حديث ارث از رسول خدا صلى الله عليه و آله ، دروغ گو باشد و يا - العياذ باللّه -
ص: 56
حضرت زهرا عليهاالسلام و اميرالمؤمنين عليه السلام با وجود عصمت و طهارت و جدا نبودن از حق ، ظالم و عاصى و عاق امام خود باشند ؟ ! ! و وقتى دوّمى باطل شد كه طبق برهان قطعى و روايات فراوان متفق عليه چنين است ، اوّلى اثبات مى شود كه همان بطلان خلافت ابوبكر است .
2 . دشمنى و عداوت با امير المؤمنين على عليه السلام علامت كفر و نفاق است چنان كه رسول خدا صلى الله عليه و آله به اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود :
لا يبغضك مؤمن و لا يحبّك منافق .(1)
و ذهبى از بعضى صحابه رسول خدا صلى الله عليه و آله نقل نموده كه مى گفتند :
ما كنّا نعرف المنافقين إلا ببغض عليّ ؛(2)
منافقين را جز به بغض على نمى شناختيم .
كدام عداوت و دشمنى شديدتر است از آنچه در واقعه فدك ( و غير آن ) نسبت به آن حضرت انجام شد ، اين دشمنى چنان ظاهر و علنى شد كه ابوبكر و ديگر همفكران او حتى از دشنام دادن و تمسخر اميرالمؤمنين و حضرت زهرا عليهماالسلام در مجامع عمومى و مسجد پيامبر صلى الله عليه و آله هم ابا نداشتند .
حتى ابن ابى الحديد از كتاب سقيفه جوهرى روايت كرده است :
وقتى ابوبكر سخنان فاطمه عليهاالسلام را در باره فدك شنيد ، بر منبر رفت و گفت : اى مردم ! اين چه گوش دادن به هر سخنى است ؟ اين آرزوها چرا در زمان رسول خدا صلى الله عليه و آله نبود ؟ اين قصه روباهى است كه گواهش دُم او بود ! ! و او ( يعنى اميرالمؤمنين عليه السلام ) ملازم جميع فتنه هاست ، مى خواهد فتنه پير شده را جوان كند ، او از ضعيفان استعانت مى جويد و از زنان يارى مى خواهد ، مانند ام طحال كه محبوب ترين اشخاص نزد او زناكاران بودند ... اى گروه انصار !
ص: 57
سخنان سفيهان شما به من رسيده است ، و من دست و زبان نمى گشايم تا كسى مستحق مجازات نشود !
ابن ابى الحديد مى گويد :
من به ابوجعفر نقيب ( استاد خويش ) گفتم : ابوبكر اين كنايه ها را نسبت به چه كسى مى گفت ؟ پاسخ داد : كنايه نيست بلكه صريح است ، و مرادش على بن ابي طالب است . من با تعجّب گفتم : آيا اين گونه با وى سخن مى گفت ؟ گفت : آرى ، ابوبكر پادشاه بود و هر چه مى خواست مى گفت و مى كرد . او وقتى ديد انصار برخاسته اند ، ترسيد كه ايشان حضرت اميرالمؤمنين را يارى نمايند ، با تهديد ايشان را ساكن گردانيد . نقيب گفت : امّ طحال زن زناكارى در جاهليت بود كه به زناى او مثل مى زدند .(1)
اى طالب حق و يقين ! در اين خبر تأمل كن و انصاف بده ، كسى كه نسبت به سيد اوصياء و پسر عمّ و برادر رسول خدا صلى الله عليه و آله و صاحب آن همه مناقب و فضائل كه دوست و دشمن روايت كرده اند ، و نسبت به دختر رسول خدا و سيده زنان عالميان اين طور سخن بگويد ، آيا چنين شخصى اهليّت خلافت را دارد و از اسلام بهره اى برده است ؟
3 . چگونه مى شود تكذيب حضرت زهرا عليهاالسلام و اميرالمؤمنين عليه السلام نمود و حال آن كه عصمت آن ها به نصّ آيه تطهير(2) و حديث ثقلين(3) و حديث سفينه(4) و ...
ص: 58
ثابت شده است ؟ واحاديث بسيار در صحاح آن ها نقل شده است كه اميرالمؤمنين و حضرت فاطمه و حسنين عليهم السلام ، اهل بيت پيامبر صلى الله عليه و آله هستند . و هر گاه متابعت ايشان موجب نجات و مخالفت ايشان سبب هلاك باشد ، پس بايد گفتار ايشان حق و صدق و كردار ايشان متّبع باشد و از جميع گناهان قولاً و فعلاً معصوم بوده باشند و مخالفت
ايشان موجب هلاكت و گمراهى و ضلالت بوده باشد .
اگر روايتى را اميرالمؤمنين و حضرت زهرا عليهماالسلام باطل و دروغ بدانند ، چگونه مى شود احتمال صحت آن باشد - با وجود آيه تطهير و حديث ثقلين و حديث سفينه و تصريح پيامبر صلى الله عليه و آله به اين كه « عليّ مع الحقّ و الحقّ مع عليّ »(1) - چه رسد به اين كه آن حديث ، مخالف با نصّ كتاب خدا باشد ؟
و از اخبار مستفيض دانسته مى شود كه اميرالمؤمنين عليه السلام اين خبر « نحن معاشر الانبياء لا نورّث » را دروغ و باطل مى دانست چنان كه مسلم در صحيح(2) خود از مالك بن اوس روايت كرد كه عمر بن الخطاب به اميرالمؤمنين على عليه السلام و عباس گفت :
فلمّا توفّي رسول اللّه صلى الله عليه و آله قال أبوبكر : أنا ولي رسول اللّه صلى الله عليه و آله ، فجئتما تطلب ميراثك من ابن أخيك و يطلب هذا ميراث إمراءته عن أبيها ، فقال ابوبكر قال رسول اللّه صلى الله عليه و آله : ما نورّث ما تركنا صدقة ، فرأيتماه كاذبا آثما ، غادرا خائنا ، واللّه يعلم إنّه لصادق بارّ راشد تابع للحق . ثمّ توفّي أبوبكر و أنا ولي رسول اللّه صلى الله عليه و آله و وليّ أبيبكر فرأيتماني كاذبا آثما غادرا خائنا ؛(3)
ص: 59
وقتى كه رسول خدا صلى الله عليه و آله از دنيا رفت ، ابوبكر گفت : من ولىّ رسول خدا صلى الله عليه و آله هستم ، شما دو نفر آمديد و تو ( اى عباس ) ميراث خود را طلب كردى و تو ( اى على ) ميراث همسرت از رسول خدا صلى الله عليه و آله را در خواست كردى . ابوبكر گفت : رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود كه : « ما ارث نمى گذاريم و هر چه از ما مى ماند صدقه است » اما شما دو نفر او را دروغگو و مكّار و خائن و گناهكار دانستيد و حال آن كه خدا مى داند كه او راستگو و نيكوكار و تابع حق بود ! ! آنگاه ابوبكر مُرد ، و من ولى رسول خدا صلى الله عليه و آله و ابوبكر شدم ، پس مرا دروغ گو و مكّار و خائن و گناهكار دانستيد .
در صحيح بخارى نيز مثل اين را روايت كرده است(1) و ابن ابى الحديد معتزلى نيز اين مضمون را به چندين سند از كتاب سقيفه « ابوبكر جوهرى » روايت كرده است .(2)
و با توجّه به روايات صحيحى كه از فريقين نقل شده : « عليّ مع الحقّ و الحقّ مع عليّ »(3) كه حق از علىّ عليه السلام جدا نمى شود ، و آيه تطهير و اخبار ثَقَلَين و اخبار سفينه
ص: 60
و غير اين ها(1) و هم چنين انكار اين حديث دروغين ( كه پيامبر صلى الله عليه و آله ميراثى نگذاشت ) توسّط حضرت زهرا عليهاالسلام حجت قاطع بر بطلان آن است .
4 . اگر حديثى كه درباره ميراث جعل كردند حق و صحيح بود ، بايد رسول خدا صلى الله عليه و آله اين حكم را به سيده زنان عالم ، معصومه كبرى فاطمه زهرا عليهاالسلام تعليم نمايد تا ادّعاى ناحق نكند ، و نيز به باب مدينه علم و معدن آن و وصىّ به حق خود علىّ بن ابى طالب عليهماالسلام اين حكم را بفهماند تا او ادعاى ناحق نكند . و هيچ عاقلى احتمال نمى دهد كه سيده نساء عالميان اين حكم را از پدرش شنيده باشد و با اين حال اين قدر مبالغه و تظلّم در اين باب كند و به جمع مهاجر و انصار آيد و به اين تندى با كسى كه خود را خليفه پيامبر صلى الله عليه و آله مى داند برخورد و محاجّه كند و اين خطابات و عتاب هاى تند را به او بزند و نسبت ظلم و جور به او بدهد و مردم را تحريص و تحريك بر قتال بفرمايد و اين باعث شود كه جمع بسيارى از مسلمانان ، ابوبكر را ظالم و غاصب بدانند و تا روز قيامت او و اعوانش را لعنت كنند !
اگر اميرالمؤمنين عليه السلام مى دانست كه حضرت زهرا عليهاالسلام حقّى ندارد و حق با ابوبكر است ، هرگز اجازه اين امر را نمى داد و بعد از شهادت حضرت صديقه عليهاالسلامهرگز با عباس در ميراث منازعه(2) نمى كرد .(3)
آيا هيچ مسلمانى نسبت به رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم احتمال اين چنين مسامحه و مساهله در امور دين و تبليغ احكام الهى خصوصا نسبت به اهل بيت خود و برادر خود و پاره تن خود مى نمايد كه اين حكم را براى آن ها بيان نكرده باشد ؟ !
ص: 61
پس همه اين ها دلايل قاطع و محكم است كه حديث « نحن معاشر الأنبياء لا نورّث و ... » افتراى محض و كذب است .
از سوى ديگر ، عادت مردم بر اين جارى است كه امرى را كه خلاف معهود و متعارف باشد را بسيار روايت كنند ، و معلوم است كه سنّت « ميراث » بين انبياء از زمان حضرت آدم عليه السلام تا حضرت خاتم صلى الله عليه و آله جارى بوده است و در هر عصرى جمعى از انبياء بوده اند ؛ با وجود اين كه مردم در ضبط احوال انبياء و سيره آن ها و احوال اولادشان و امورى كه از مختصات آن هاست اهتمام بسيار دارند ، پس چه شد كه چنين امر عظيمِ غير متعارفى در هيچ كتابى از كتب انبياء و تاريخى از تواريخ ايشان ذكر نشده ، و به غير از ابوبكر به تنهايى و يا دو سه منافق ديگر ، بر اين امر غريب احدى مطلع نشد و احدى نقل نكرده كه عصاى حضرت موسى عليه السلامو يا سلاح فلان پيامبر را به صدقه به فلان شخص دادند ؟ ! پس براى هر كسى كه اندك شعورى باشد واضح است كه اين حديث جعلى و دروغ است .
شيعه مى پرسد ...
شيعيان درباره ابعاد مختلف ماجراى فدك ، سؤالات بى جواب بسيار زيادى دارند ، از جمله :
1 . مسلَّم است كه فدك در دست حضرت زهرا عليهاالسلامبود و ابوبكر آن را گرفت .(1) سؤال اين است كه : چرا و به چه دليل آن را جسورانه گرفت ؟ اگر فرض كنيم ابوبكر نمى دانست كه فدك مِلك حضرت زهرا عليهاالسلامبوده و رسول خدا صلى الله عليه و آلهآن را به ايشان بخشيده و وى را مالك فدك قرار داده است ، آيا پيش از گرفتن فدك از حضرت فاطمه عليهاالسلام نبايستى در اين باره از وى سؤال كند ؟
ص: 62
2 . اگر ابوبكر نمى دانست كه حضرت فاطمه عليهاالسلام مالك فدك است ، آيا نبايد شهادت شاهدين را بپذيرد ؟
3. به اتفاق همه فقهاء خواستن شاهد از حضرت زهرا عليهاالسلامخلاف قاعده و قانون « يد » است . وقتى فدك در دست حضرت فاطمه عليهاالسلاماست و مدّعى
آن ابوبكر است ، بنا بر قوانين قضا ، آيا نبايد مدّعى شاهد بياورد نه حضرت فاطمه عليهاالسلام كه صاحب يد و منكر است ؟
4 . بر فرض كه بتواند شاهد بخواهد ، به شهادت مسلّم تاريخ اميرالمؤمنين على عليه السلام و ... بر مالكيّت فاطمه عليهاالسلامشهادت داده است ، پس چرا نبايد شهادت او پذيرفته شود ؟
در كتب عامّه براى دفاع از ابوبكر در اين مسئله گفته شد :
لعلّه من اجتهاده عدم قبول الشاهد الواحد ، و إن كان يعلم بصدق هذا الشاهد ؛(1)
شايد اجتهاد ابوبكر اين بوده كه شهادت يك شاهد تنها را نپذيرد گرچه علم به راستگويى اين شاهد داشته باشد .
اما جواب اين است كه :
آيا شهادت اميرالمؤمنين على عليه السلام از شهادت « خزيمة بن ثابت ذو الشهادتين » كمتر بود كه پيامبر صلى الله عليه و آلهشهادتش را مثل شهادت دو نفر قرار داد ؟(2) علاوه بر اين كه در ماجراى فدك ، حسنَين عليهماالسلامو امّ ايمن نيز شهادت دادند .
علاوه بر اين كه در صحيح بخارى روايت كرده كه رسول خدا صلى الله عليه و آله در
ص: 63
قضيه اى كه تنها شاهد آن ، عبداللّه بن عمر بود ، شهادت او را پذيرفته است ،(1) ابن اثير در جامع الاصول مى گويد : رسول خدا صلى الله عليه و آله به گواهى شاهدِ
تنها - كه عبداللّه بن عمر بود - قضاوت كرده است .(2) آيا در نظر ابوبكر ، اميرالمؤمنين على عليه السلام از عبداللّه بن عمر كمتر است ؟ ! با اين كه خودش بر منبر مى گفت :
أقيلوني و لستُ بخيركم و علي فيكم ؛(3)
مرا رها كنيد و بيعت بر خلافت مرا اقاله و فسخ كنيد و پس بگيريد ، كه من بهترين افراد شما نيستم ، در حالى كه على در ميان شما است .
5 . آيا ابوبكر نمى توانست از حضرت فاطمه عليهاالسلام براى اثبات ادعايش مطالبه سوگند كند و با يك شاهد ( كه اميرالمؤمنين عليه السلام باشد ) و سوگند ، داورى را تمام كند ؟ چرا چنين نكرد ؟ !(4) در حالى كه رسول خدا صلى الله عليه و آله هميشه به شاهد و سوگند قضاوت مى كرد ، چنان كه در صحيح ابوداود(5) و صحيح مسلم(6) روايت شده است .
صاحب مواقف و شارح آن در توجيه رفتار ابوبكر مى گويند : « لعلّه لم ير الحكم بشاهد و يمين ؛ شايد ابوبكر حكم به شاهد و قسم را قبول نداشت . » اين جواب منشأش عصبيّت و تعصّب به خليفه غاصب است ؛ زيرا اگر چنين باشد پس چرا خود ابوبكر قسم ياد نكرد ؟ كه بايد قسم مى خورد ، و حال آن كه حضرت زهرا عليهاالسلام همچنان مِلك خود را مطالبه مى كرد .
ص: 64
همه آنچه گفته شد با قطع نظر از عصمت حضرت اميرالمؤمنين و حضرت زهرا و حسنَين عليهم السلام و بهشتى بودن امّ ايمن به شهادت رسول خدا صلى الله عليه و آله ،(1) و تحقيق بحث به عنوان يك بحث حقوقى با رعايت موازين آن در كتب قضا بوده است .
اما با توجّه به عصمت و ... براى كار ظالمانه ابوبكر ( اخذ فدك و ردّ ادعا و شهادت حضرت زهرا و اميرالمؤمنين عليهماالسلام ) جاى هيچ توجيه و تأويلى باقى نمى ماند .
6 . آيا واقعا ابوبكر در شناخت احكام قرآن از اميرالمؤمنين عليه السلام و دختر پيامبر صلى الله عليه و آله آگاه تر بود ؟
آيا آن همه فضائل بى شمار حضرت زهرا عليهاالسلام و حضرت امير المؤمنين عليه السلام - مانند آيه تطهير و حديث ثقلين و حديث سفينه و احاديث مربوط به علوم شان ... - نمى تواند دليل بر حقانيت اميرالمؤمنين و حضرت زهرا عليهاالسلام باشد ؟ و آيا خليفه غاصب نمى دانست كه اين مدّعى - از لحاظ قداست - در مقامى قرار دارد كه مريم دختر عمران هم با او برابرى نمى كند ، بلكه او برتر از مريم است و سرور زنان عالم است ؟(2) آيا نمى دانست كه او و مريم و خديجه و آسيه ، بهترين زنان عالم هستند ؟(3) آيا نمى دانست كه خشنودى او خشنودى رسول خداست ؟(4)
ص: 65
7 . براى داورى ميان دختر پيامبر صلى الله عليه و آله و ابوبكر ، چرا ابوبكر داور و قاضى شد با اين كه او طرف دعوا مى باشد و بايد شخص سوّمى داور و قاضى باشد ؟
8 . دختر پيامبر صلى الله عليه و آله ، حديث ابوبكر را نادرست و ساختگى دانست ، با اين حال ، چگونه سخن ابوبكر بدون شاهد قبول مى شود ، اما سخن دختر رسول خدا صلى الله عليه و آلهبا شهادت اشخاصى مثل اميرالمؤمنين و حسنين عليهم السلام ، پذيرفته نمى شود با آن كه خداوند به صدق و پاكى دختر رسول خدا صلى الله عليه و آله در آيه تطهير شهادت داده است ؟ و چگونه سخن اين يك نفر بر آن صحابى بزرگوار مقدّم مى شود ؟
9 . چرا تا آن زمان كسى اين سخن را از رسول خدا صلى الله عليه و آله نشنيده بود ؟ و چرا كسى آن را نقل نكرده و تا آن لحظه كسى اين روايت را از خود ابوبكر هم نشنيده بود ؟ و چرا تا آن روز ، هيچ يك از اهل بيت پيامبر عليهم السلام اين حديث را نشنيده بودند ؟ و حتى باب مدينه علم رسول صلى الله عليه و آله از چنين حديثى بى خبر بوده است ؟ ولى ابوبكر به اين حديث عالم بود ! ! ؟
فخر رازى كه از علماى عامه است ، در اين مورد به نكته ظريفى اشاره نموده و مى گويد :
إنّ المحتاج إلى معرفة هذه المسألة ما كان إلا فاطمة و علىّ و العبّاس ، و هؤلاء كانوا من أكابر الزهّاد و العلماء و أهل الدين . و أما ابوبكر فإنّه ما كان محتاجاً إلى معرفة هذه المسألة ؛ لأنّه ما كان ممّن يخطر بباله أنّه يورّث من الرسول ، فكيف يليق بالرسول أن يبلّغ هذه المسألة إلى من لا حاجة له إليها ، و لا يبلّغها إلى من له إلى معرفتها أشدّ الحاجة ؟(1)
دانستن مسئله ارث پيامبر مورد نياز كسى جز فاطمه و علىّ و عبّاس نبوده است ، و اين ها خود از بزرگان علما ، اهل دين و از زاهدان روزگار بوده اند .
ص: 66
ولى ابوبكر نيازمند دانستن اين مسئله نبوده و به ذهنش هم خطور نمى كرده است كه از رسول خدا ارث ببرد ، پس چگونه سزاوار است كه رسول خدا اين مسئله را به كسى كه نيازمند آن نيست ، بياموزد و به كسانى كه بيشترين نياز را به دانستن آن دارند نياموزد ؟ !
بارى ، اگر اين حديث صحيح بود چرا پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله اين نكته را به عزيزترين افرادش تذكّر نداد تا اين غائله عظيم رخ ندهد .
پس اگر اموال رسول خدا صلى الله عليه و آله صدقه بود ، بايد پيامبر صلى الله عليه و آله طبق آيه « وَأَنذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ »(1) اين حكم را به دختر و داماد خود ابلاغ مى كردند .
10 . آيا آنچه در روايات عامه از عايشه نقل شده كه : « هيچ كس در مورد اين حديث ( نحن الانبياء لا نورث ) چيزى نمى دانست جز ابوبكر »(2) ، خود شاهد و قرينه بر كذب بودن حديث مذكور نيست ؟
علماى عامّه تصريح نموده اند كه تنها ناقل اين حديث ابوبكر است .(3) در احاديث ديگر نيز شواهدى بر انفراد ابوبكر در نقل اين حديث وجود دارد(4) و متكلمين هم اعتراف كردند به اين كه ابوبكر در نقل اين حديث منفرد است .(5) به همين دليل در بحث حجّيت خبر واحد ، به عنوان مثال و نمونه براى خبر واحد ، همين خبر را نقل و مطرح مى كنند .(6)
ص: 67
ضمن اين كه برخى از علماى عامّه منكر صحت اين حديث شده و گفته اند كه ابوبكر هم - حتى به صورت منفرد - از راويان اين حديث نيست بلكه اين سخن ، حديثى جعلى است كه برخى براى دفاع از ابوبكر ساخته اند ! حافظ عبد الرحمن بن يوسف بن خَراش مى گويد : اين حديث ، حديثى باطل است كه مالك بن اوس بن حدثان آن را جعل كرده است .
ابن عَدى در شرح حال حافظ ابن خَراش مى نويسد :
سمعت عبدان يقول : قلتُ لابن خَراش : حديث ما تركناه صدقة ؟ قال : باطل ، اتّهم مالك بن اوس بالكذب ؛(1)
از عبدان شنيدم كه مى گفت : به ابن خراش گفتم كه درباره حديث ( ما تركناه صدقة ) چه مى گويى ؟ گفت : سخن باطلى است ! به نظر من ، مالك بن اوس آن را ساخته و او دروغگو است .
آرى ، علماى عامه چاره اى ندارند براى تصحيح مذهب باطل و حفظ امامان غاصب و ظالم شان جز اين كه محكمات قرآن و سنّت قطعى و حكم بديهى عقل را با يك حديث جعلى - كه اين حافظ بزرگ آن را باطل دانسته است - كنار بگذارند !
11 . اين حديث مخالف قرآن است ؛ زيرا در قرآن براى برخى انبياء ارث قرار داده شده است ، ولى اين حديث مجعول مى گويد : « هيچ پيامبرى ارث نمى گذارد » چنان كه دختر پيامبر صلى الله عليه و آله اين اعتراض را مطرح فرمودند .(2)
ص: 68
12 . اگر اموال پيامبر صلى الله عليه و آله به ارث نمى رسد ، به چه حقّى ابوبكر و عمر در كنار بدن مطهّر پيامبر صلى الله عليه و آله و در خانه او دفن شدند ، اما از دفن ريحانه پيامبر امام مجتبى عليه السلامممانعت كردند ؟(1)
سوء استفاده هاى شخصى و عملكرد بعضى از همسران پيامبر صلى الله عليه و آله ( عايشه ) در مورد دفن ابوبكر و عمر در حجره آن حضرت ، با اين حديث تناقض دارد .
روايت كرده اند كه : فضال بن حسن روزى بر مجلسى وارد شد كه ابوحنيفه با جماعت بسيار از شاگردانش نشسته و مشغول افاده بود ، فضال به رفيق خود گفت : واللّه تا ابوحنيفه را خجل نكنم از اين مجلس نمى روم ، پس نزديك رفت و سلام كرد و گفت : اى ابوحنيفه ! من برادرى دارم كه اعتقاد دارد بهترين مردم بعد از پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم حضرت على عليه السلام است ، و من مى گويم كه بهترين مردم بعد از حضرت رسول صلى الله عليه و آله وسلم ابوبكر است و بعد از او عمر ، دليلى بگو كه بر او پيروز شوم . ابوحنيفه لحظاتى سر به
زير انداخت پس سر برداشت و گفت :
« بس است از براى كرامت و فخر ايشان آن كه قبرهاى آن ها در جوار قبر پيامبر صلى الله عليه و آله است ، كدام حجت از اين واضح تر مى باشد . »
فضال گفت : من اين را به برادرم گفتم ، او گفت : « اگر آن حجره از حضرت رسول صلى الله عليه و آله وسلم بود ، پس ايشان در مكانى دفن شدند كه حقى در آن نداشتند پس مكان دفن آن ها غصبى است . و اگر از ايشان بود و به پيامبر صلى الله عليه و آلهبخشيده بودند ، بد كردند رجوع در بخشش خود كردند و عهد را شكستند . » ابوحنيفه باز هم سر به زير انداخت ، پس گفت : « ايشان به ازاى مهر دخترهاى خود در آن حجره مدفونند . » فضال گفت : اتفاقاً من همين مطلب را گفتم ولى برادرم گفت : تا پيامبر صلى الله عليه و آله مهر زنان
ص: 69
را نمى داد بر او حلال نمى شدند » چنانكه حق تعالى مى فرمايد : « إِنّا أَحْلَلْنا لَكَ أَزْواجَكَ اللاّتِي آتَيْتَ أُجُورَهُنَّ »(1) ، ابوحنيفه گفت : « ابوبكر و عمر به ميراث دخترهاى خود در آنجا مدفونند . » فضال گفت : اين را هم به برادرم گفتم ولى برادرم گفت : « پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم كه از دنيا رفت ، نُه زن داشت و به مجموع آن ها يك هشتم آن حجره مى رسيد ، پس يك هشتم آن حجره ( كه شايد حدود يك متر است ) بايد ميان نُه زن تقسيم شود كه به هر كدام بيش از يك وجب نمى رسد پس چگونه جنازه به آن بزرگى را دفن كردند ؟ ضمن اين كه ايشان فاطمه عليهاالسلام را از ارث محروم كردند و گفتند : پيامبر صلى الله عليه و آله را ميراث نمى باشد ؛ چه شد كه عايشه و حفصه ميراث بردند ؟ چون سخن به اين جا رسيد ، ابوحنيفه گفت : اين را بيرون كنيد كه خود رافضى است و برادرى ندارد .(2)
عمر از عايشه اجازه دفن در خانه پيامبر صلى الله عليه و آله گرفت ! !
از عمرو بن ميمون نقل شده كه گفت : عمر بن خطاب به پسرش عبداللّه گفت برو نزد عايشه ام المؤمنين و بگو : عمر به تو سلام ميرساند ، و نگو اميرالمؤنين ؛ چون كه من امروز براى مؤمنين امير نيستم ، و بگو عمر بن خطاب اجازه مى خواهد كه با دو صاحب و رفيقش دفن شود .
پس عبداللّه بن عمر رفت و سلام كرد و اجازه خواست ، آنگاه داخل شد و ديد كه عايشه نشسته و گريه مى كند ، پس گفت : عمر تو را سلام مى رساند و اجازه مى خواهد كه با دو رفيقش دفن شود . عائشه گفت : من آن را براى خودم مى خواستم ، ولى عمر را امروز بر خودم اختيار مى كنم . چون عبداللّه بن عمر به سوى او آمد ، گفتند : اين عبداللّه بن عمر است كه مى آيد ، پس عمر گفت : مرا بلند كنيد ، مردى
ص: 70
او را به سينه خود تكيه داده و نشانيد ، پس گفت : نزد تو چيست ؟ عبداللّه گفت : چيزى كه اميرمؤمنين دوست دارد ، عايشه اجازه داد . عمر گفت : خدا را شكر ، در نزد من چيزى مهم تر از اين خوابگاه نبود ، پس هرگاه من جان دادم مرا حمل كنيد ( سمت مدفن پيامبر صلى الله عليه و آله ) و اگر عايشه مرا طرد كرد ، پس مرا به گورستان مسلمين برگردانيد .(1)
علامه امينى رحمه الله درباره غصب حجره پيامبر صلى الله عليه و آله مى نويسد :
اى كاش خليفه به ما اعلام مى كرد كه جهت اجازه گرفتن از عايشه چيست ؟ آيا عايشه حجره رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم را ارث برده بود ؟ پس قول آن حضرت صلى الله عليه و آله وسلم - كه پنداشته اند - كه فرمود : « نحن معاشر الأنبياء لا نورّث ، ما تركناه صدقة ؛ ما گروه پيامبران ارث نمى گذاريم ، آنچه از ما باقى بماند صدقه است » كجاست ؟ در حالى كه با تمسّك به همين حديث مجعول فدك را از صديقه طاهره عليهاالسلام منع كردند و با همين حديث موهوم ، ابوبكر عايشه و ساير همسران پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم را منع كرد وقتى كه دست جمعى آمدند و مطالبه هشت يك ميراث كردند .(2)
اگر خليفه از اين عقيده عدول كرده وقتى كه براى او صحيح نبودن روايت معلوم شد ، پس ورثه دختر رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم اولى به اذن گرفتن بودند ؛ زيرا آن ها مالك حقيقى بودند ، ولى عايشه برايش يك نهم از يك هشتم بوده ؛ زيرا كه رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم از دنيا رفت در حالى كه داراى نُه همسر بود ؛ پس آنچه به
ص: 71
عايشه مى رسيد ، يك نهم از يك هشتم حجره پيامبر صلى الله عليه و آله بوده ، و از اين ميراث به او جز يك وجب يا كمتر از دو وجب نمى رسيد . و اين مقدار گنجايش دفن بدن خليفه را نداشت ! !
و بر فرض كه عمر سهم دخترش حفصه را نيز به آن منضم مى كرد ، باز مكانى براى دفن يك جنازه نبود ، پس تصرّف در اين حجره شريفه بدون رخصت و اجازه مالكش ( از خاندان پاك پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم ، و مادران مؤمنين ) با شرع مقدس سازگار نيست .
سپس علامه امينى رحمه الله كلام جمعى از بزرگان عامّه ( مثل ابن بطّال ،(1) ابن حجر ،(2) عينى ،(3) قسطلانى ،(4) ) را ذكر كرده و جواب داده است .(5)
پس از جمله مطاعن ابوبكر و عمر ، دفن آن دو در مكان غصبى است چنان كه عمر بن خطاب وصيّت كرد كه در بيت پيامبر صلى الله عليه و آله دفن شود و ابوبكر را هم در آنجا دفن كرد ، و از عجايب اين است كه كسى اين دفن شدن را از مناقب خليفه بشمارد در حالى كه از قانون عمومى اسلام در تصرّف اموال مردم ، غافل باشد .(6) براى تحقيق بيشتر اين بحث به محلش مراجعه شود .(7)
ص: 72
13 . چرا ابوبكر زوجات رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم را از تصرّف در حجره هاى خود متمكّن ساخت و نگفت كه آن ها صدقه است ؟ و اين مناقض با حكمى است كه در باب فدك و ميراث رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم در حق حضرت فاطمه عليهاالسلام كرد ؛ زيرا كه انتقال حجره ها به آن ها يا از جهت ميراث بود كه اين منافى با حديث دروغى است كه آن را جعل كرد و يا از جهت بخشش كه محتاج به ثبوت بود ولى از ايشان گواهى نطلبيد ، چنان كه از حضرت فاطمه عليهاالسلامشاهد خواست . پس معلوم شد كه او جز عناد و دشمنى و قصد اضرار به اهل بيت عليهم السلام هدف ديگرى نداشت .(1)
14 . چرا همسران پيامبر صلى الله عليه و آله عثمان را نزد ابوبكر فرستادند و سهم ارث خود را مطالبه كردند؟(2) چرا عثمان اين سخن پيامبر صلى الله عليه و آله را به آنان يادآورى نكرد ؟ و چرا عثمان نزد ابوبكر رفت و خواسته همسران پيامبر صلى الله عليه و آله را به او گفت ؟ پس معلوم است كه عثمان هم مانند اهل بيت عليهم السلام و همسران رسول خدا صلى الله عليه و آله از وجود اين حديث « كه پيامبران ارث نمى گذارند » بى خبر بوده است ؟ !
15 . آيا ابوبكر نمى توانست فدك يا قسمتى از آن را در اختيار دختر پيامبر صلى الله عليه و آله بگذارد همچنان كه خود ابوبكر و ديگران اين كار را نسبت به ديگران كردند . مثلاً ابوبكر قسمتى از زمين هاى بنى نضير را با درختان آن به زبير واگذار كرد .(3) همچنان كه ديرى نپائيد كه عثمان همين فدك را
ص: 73
در اختيار مروان ملعون قرار داد .(1) ابن ابى الحديد معتزلى مى گويد : اين سخنى است كه جواب ندارد .(2)
16 . بخارى و مسلم از جابر بن عبداللّه انصارى روايت كرده اند : هنگامى كه اموال بحرين را نزد ابوبكر آوردند ، جابر نزد او بود و به او گفت : رسول خدا صلى الله عليه و آله به من فرموده بود : « هر گاه اموال بحرين بيايد ، مقدارى از آن را به تو مى بخشم » ابوبكر به جابر گفت : برو هر اندازه كه پيامبر صلى الله عليه و آله به تو وعده داده بود ، بردار » .(3)
اگر كسى كمترين تأمّل در اين قضيّه كند ظلم و جور و عداوت ابوبكر را با آل اللّه مى فهمد ؛ زيرا در حالى كه رسول خدا صلى الله عليه و آله در قيد حيات نيست ، جابر
ص: 74
ادّعا مى كند كه رسول خدا صلى الله عليه و آله به او وعده داده است كه « اگر اموال بحرين بيايد فلان مقدار به تو مى دهم » حال كه اموال بحرين رسيده است ، ابوبكر جانشين رسول خدا صلى الله عليه و آله شده است و فقط با شنيدن ادّعاى جابر ، سخن او را تصديق مى كند و به گفته او ترتيب اثر مى دهد و مقدارى را كه جابر ادّعا مى كند - بدون هيچ شاهد و دليلى - به او مى پردازد .
اگر به فرض محال بپذيريم كه حضرت زهرا عليهاالسلام و اهل بيت عليهم السلام معصوم نيستند و فاطمه عليهاالسلام نيز پاره تن رسول خدا عليهاالسلام نيست و فدك هم در زمان حيات رسول خدا صلى الله عليه و آله در دست او نبوده است ، در اين مطلب كه ايشان يكى از بزرگان صحابه بوده اند هيچ شك و ترديدى نيست ، ولى مى بينيم چگونه در قضيه اى كاملاً مشابه كه درباره يكى ديگر از صحابه رخ داده است ، ابوبكر سخن آن صحابى را مى پذيرد و او را تصديق مى كند و به سخنش ترتيب اثر مى دهد ، ولى به سخن حضرت صديقه كبرى و بضعه قلب مصطفى صلى الله عليه و آله - با وجود شاهدى چون اميرالمؤمنين صلى الله عليه و آله - هيچ وقعى نمى نهد ؟ « فما لكم كيف تحكمون » .(1)
الف ) كرمانى در كتاب « الكواكب الدرارى فى شرح البخارى » كه يكى از مشهورترين شرح هاى بخارى است در توجيه كار ابوبكر در پذيرش ادعاى جابر درباره وعده رسول خدا صلى الله عليه و آله به او بدون مطالبه هيچ گونه شاهد و سوگندى مى گويد :
و أمّا تصديق أبى بكر جابراً فى دعواه ، فلقوله صلى الله عليه و آله : من كذب عَلَىّ متعمّداً فليتبوّء مقعده من النار » فهو وعيد ، و لا يُظنّ بأنّ مثله - مثل جابر - يقدم على هذا ؛(2)
ص: 75
تصديق جابر از سوى ابوبكر ، به دليل سخن پيامبر صلى الله عليه و آله بوده است كه فرمود : هر كس از روى عمد بر من دروغ ببندد ، پس جايگاهش را از آتش آماده نموده است . و اين يك وعده عذاب است و گمان نمى رود كه كسى مثل جابر ، اقدام به چنين كارى كند .
سؤال ما از اين علماى متعصّب عامّه كه در ظلم و جور بر اهل بيت عليهم السلام - مانند اسلافشان - مشى مى كنند ، اين است : شما كه گمان نمى كنيد جابر اقدام بر چنين كارى كند و به رسول خدا صلى الله عليه و آله دروغ ببندد بلكه بر عكس گمان مى كنيد كه او در ادّعايش صادق باشد ، چگونه درباره حضرت زهرا عليهاالسلام - آن هم فقط به عنوان صحابى همانند صحابى ديگر - چنين گمانى را نداريد ؟ ! « تلك إذاً قسمةٌ ضِيزى » .(1)
ب ) ابن حجر مى گويد :
و فى هذا الحديث دليل على قبول خبر الواحد العدل من الصحابة و لو جرّ ذلك نفعاً لنفسه ؛(2)
اين حديث دلالت دارد بر اين كه خبر واحد عادل صحابى مورد قبول است ، و لو موجب سود و نفعى براى آن صحابى عادل باشد .
سؤال ما اين است : چگونه قول جابر مورد قبول است و لو شاهدى نداشته باشد و ابوبكر هم ادعاى او را پذيرفت ، امّا ادّعاى حضرت صدّيقه عليهاالسلام كه فرمود :
« رسول خدا صلى الله عليه و آله فدك را به من بخشيده است و مِلك من قرار داده است » و اميرالمؤمنين عليه السلام هم بر آن شهادت داده ، توسط ابوبكر رد مى شود ؟ ! به بهانه اين كه حضرت زهرا عليهاالسلام شاهدى ندارد ، و شهادت اميرالمؤمنين عليه السلام قابل قبول نيست به بهانه اين كه آن حضرت در اين شهادت ذى نفع است !
ج ) عينى در كتاب « عمدة القارى » مى گويد :
إنّما لم يلتمس شاهداً منه - أى من جابر - لأنّه عدل ، بالكتاب و السنّة .
ص: 76
أمّا الكتاب فقوله تعالى : « كنتم خير اُمّة اُخرجت للناس »(1) و قوله تعالى : « وكذلك جَعَلناكم اُمةً وسطاً »(2) فمثل جابر إن لم يكن من خير اُمّة فمن يكون ؟ و أمّا السنّة فلقوله - صلى اللّه عليه [ و آله ] و سلّم - : « من كذب عَلَىّ متعمّداً ... » و لا يظنّ بمسلم فضلاً عن صحابى أن يكذب على رسول اللّه - صلى اللّه عليه [ و آله ] و سلّم - متعمّداً ؛(3)
چون جابر به دليل قرآن و سنّت « عادل » است ، لذا ابوبكر از او شاهد نخواسته است . دليل قرآنى بر اين حكم ، اين دو آيه شريفه است ( كه ذكر شد ) . بنا بر اين ، اگر مثل جابر از « خير اُمّة » نباشد ، پس چه كسى چنين است ؟ و دليل از سنّت هم روايتى است كه رسول خدا - صلى اللّه عليه [ و آله ] و سلّم - فرمودند : « هر كس از روى عمد بر من دروغ ببندد ، پس جايگاه خود را در آتش آماده نموده است » . بنا بر اين ، گمان نمى رود مسلمانى از روى عمد به رسول خدا - صلى اللّه عليه [ و آله ] و سلّم- دروغ ببندد تا چه رسد به يك صحابى !
از اين علماى متعصّب و ناصبى سؤال مى كنيم : چگونه ابوبكر ، جابر را در ادّعايش تصديق مى كند ولى حضرت زهرا عليهاالسلام را در ادّعايش تصديق نمى كند ؟ آيا حضرت زهرا عليهاالسلام از جابر كمتر است ؟ آيا او از مصاديق « خير اُمة » نيست ؟ آيا گمان مى رود كه ايشان به رسول خدا صلى الله عليه و آله دروغ ببندد ؟ در حالى كه شما گفتيد نسبت به هيچ مسلمانى - تا چه رسد به يك صحابى - چنين گمانى نداريد !
فرق بين ادّعاى جابر و ادّعاى حضرت صدّيقه عليهاالسلام صرف نظر از همه فضائل و مناقبش بلكه فقط بر اساس اين كه او نيز يكى از صحابه است ، چيست ؟
چگونه خبر واحد آنجا حجت است و قول جابر بدون هيچ شاهد و قَسَمى پذيرفته مى شود ؟ ولى ادّعاى حضرت فاطمه عليهاالسلام با وجود قاعده « يد » و شاهدهاى متعدّد
ص: 77
و عصمت و ... پذيرفته نمى شود ؟ !(1) آيا از اين مطالب فهميده نمى شود كه در اين جا غرض ديگرى در كار بود و مقصود ابوبكر چيز ديگر بود و همه اين ها بهانه بود ؟ !
ابن ابى الحديد سخن ظريفى در اين مقام نقل كرده است از على بن فارقى ( يكى از اساتيد مدارس عامّه در بغداد ) كه از او پرسيديم آيا فاطمه عليهاالسلام در دعواى فدك صادق بود ؟ گفت : بلى . گفتم : پس چرا ابوبكر فدك را به او نداد ؟ تبسّم كرد و گفت : اگر آن روز فدك را به محض ادعا به او مى داد ، فردا مى آمد و ادعاى خلافت براى شوهرش مى كرد ، و بعد از آن ابوبكر نمى توانست عذر بياورد ؛ چون خودش پيش از اين بدون بيّنه و شهود حكم به صدق او كرده بود . بعد از آن ابن ابى الحديد مى گويد : اگر چه اين
كلام را بر سبيل شوخى و خوش طبعى گفت ، اما راست گفت .(2)
بلى كسى يارى دختر پيامبر صلى الله عليه و آله نكرد با آن كه همه ، مقام و منزلت و جلالت و حقانيت او را مى دانستند ، اما وقتى دختر ابوبكر بر عليه اميرالمؤمنين على عليه السلام قيام كرد ، مردم رياست طلب و دنيا طلب براى يارى او برخواستند و غائله جنگ جمل بر پا شده و دهها هزار نفر كشته شدند !
حاصل بحث اين كه : حديث « نحن معاشر الأنبياء لا نورّث و ما تركناه صدقه ؛(3) ما جماعت پيامبران ارثى از خود بجاى نمى گذاريم و آنچه از ما مى ماند صدقه محسوب مى شود ( و به ساير افراد مسلمين مى رسد ) » خبر واحد است و راوى آن فاسق و بى دين بوده
ص: 78
و قرآنِ ناطق ، اميرالمؤمنين عليه السلام و صديقه طاهره عليهاالسلام آن را تكذيب كردند ، ضمن اين كه حكمى است بر خلاف كتاب خداوند و آنچه كه انبياء گذشته بر آن مشى نمودند ، و ...
اگر كسى بگويد : در فقه شيعه آمده است كه زنان از زمين ارث نمى برند ، پس چرا حضرت صدّيقه عليهاالسلام مطالبه فدك كرد ؟ مى گوييم :
اوّلاً ، فدك ميراث نبود بلكه نحله و بخشش بود ، و رسول خدا صلى الله عليه و آله فدك را به امر خداوند متعال به دخترش بخشيد ، و در حيات رسول خدا صلى الله عليه و آله صديقه طاهره عليهاالسلام آن را قبض نمود .
ثانيا ، آنچه علماى شيعه ذكر كرده اند كه زنان از زمين ارث نمى برند ، مقصودشان اين است كه : زنان فقط از زمين خانه مسكونىِ شوهر ارث نمى برند ، نه از خانه و املاكِ ديگرِ پدر و ساير بستگان .
چرا امت اسلامى تعجب نمى كند از اينكه فدك به راحتى از حضرت فاطمه عليهاالسلام غصب شد و به عنوان نشانى از زهد خلفا انگاشته شد ، اما ابوبكر هر سال دوازده هزار درهم از بيت المال مسلمانان به عايشه مى داد ، و ده هزار درهم به حفصه دختر عمر مى داد ، و ديگر از زنان رسول خدا صلى الله عليه و آله هر يك را ، اندك چيزى مى داد ! و چون ابوبكر مُرد ، عمر به دخترش حفصه نيز دوازده هزار درهم مى داد ، چنان كه به عايشه مى داد ،(1) و گفت : « دختر من كمتر از دختر ابوبكر نيست » و چون عمر مُرد ، عثمان هيچ به ايشان نداد و گفت : شما به چه استحقاق ، هزار و هفتصد دينار خراجى از بيت المال بستانيد ؟(2)
ص: 79
در كدام آيه يا روايت آمده است كه عايشه و حفصه هر سال از بيت المال دوازده هزار درهم ... بستانند ، ولى فدك را كه ملك دختر رسول خدا صلى الله عليه و آله ، حضرت فاطمه عليهاالسلام است ، از او بگيرند و به بيت المال دهند و درآمد آن را به دختران خويش بدهند ! آيا اين جز دشمنى و عداوت با محمّد صلى الله عليه و آله و آل محمّد عليهم السلام چيز ديگرى است ؟
عجيب تر آن است كه ابوعبيدة بن صالح روايت مى كند از ليث بن سعيد از هشام بن سعيد از زيد بن اسلم از پدرش نقل مى كند كه گفت : روزى با عمر نشسته بوديم ، زنى اعرابيّه آمد و گفت : يا اميرالمؤنين ! من دختر خفّار بن اسماء هستم و پدر من در حديبيّه با رسول خدا صلى الله عليه و آله بود . عمر گفت : نسبت نزديك است . دستور داد كه او را طعامى و چند جامه و مبلغى از زر دادند . مردى به عمر گفت : بسيار به او عطا كردى ! گفت : پدر او در حديبيّه حاضر بود ، او را در اين مال حقّى باشد ، من دختر وى را نااميد بازنگردانم و او را از اين مال بدهم .(1)
لازم است كه عاقل در اين مطالب تأمّل و انديشه كند و عبرت بگيرد و تعصب را ترك كند تا بفهمد كه چگونه مى شود كه اگر عجوزه اعرابيّه اى ادّعا كند كه دختر فلان شخص است و پدرش در حديبيّه حاضر بود ، خليفه از وى بپذيرد و گواه نخواهد و چندان از بيت المال به او بدهد كه حتى حاضرين اعتراض كنند و بگويند بسيار به وى دادى ، ولى از دختر رسول خدا صلى الله عليه و آله با آن همه قدر و جلالت و عصمت نپذيرند و از او گواه طلب كنند و چون گواه حاضر كند ، قبول نكنند ؟ بر هيچ عاقل با انصافى پوشيده نيست كه اين كار جز ظلم و عداوت با رسول خدا صلى الله عليه و آله چيز ديگرى نيست .
ابو عبيده روايت مى كند از يزيد بن معاذ از ابن عوف از ابن سيرين كه ابوبكر در حال مرگ به عايشه گفت : من نخواستم از بيت المال چيزى بگيرم ، پسر خطّاب مرا رها نكرد تا من شش هزار دينار از بيت المال گرفتم ، و فلان بُستان كه در فلان موضع قرار دارد را با آن پول خريدم ، چون ابوبكر را دفن كردند عايشه كسى را نزد عمر فرستاد
ص: 80
و اين مطلب را به او خبر داد . عمر گفت : خدا پدرت را رحمت كند كه نخواست مظلمه هيچ مسلمان نزد وى باشد ، من ولىّ امرم و من اين بُستان را به تو بخشيدم .
عجب است كه چگونه جايز است كه ولىّ امر ، شش هزار دينار از بيت المال كه بر ذمّه ديگرى است و ردّ مى كند ، قبول نكند ، و آن را به ديگرى ببخشد ولى تركه رسول خدا صلى الله عليه و آله را به دخترش ندهد و به بيت المال ضميمه كند .
عثمان هم وقتى به امارت نشست « مهزور » را - كه موضعى از بازار مدينه است و رسول خدا صلى الله عليه و آله وقف مسلمانان كرده بود - به حارث بن الحكم كه برادر دامادش مروان بود ، بخشيد .(1)
ابن قتيبه در كتاب « معارف » آورده است كه عثمان بلاد فدك را به اقطاع به مروان داد ،(2) و مروان چهار دانگ آن را به فرزندش عبدالملك داد و دو دانگ آن را به عبدالعزيز، و عبدالملك از چهار دانگ خود دو دانگ را به فرزندش وليد داد ، و دو دانگ به فرزند ديگرش سليمان بخشيد . و دو دانگ عبدالعزيز به عمر عبدالعزيز رسيد ... .(3)
و اين قصّه ، سر دراز دارد .
در كتب كلامى و حديثى عامّه و كتب لغت آن ها روايت كرده اند كه : عمر در ايّام خلافت خود بر منبر رفت و گفت :
كانت بيعة أبي بكر فلتة وقى اللّه المسلمين شرّها فمن عاد إلى مثلها فاقتلوه ؛(4)بيعت ابوبكر امرى بود كه بى تدبير و مشورت و ناگهانى ( به عبارت ديگر : كارى نسنجيده و بدون دقّت ) واقع شد . خداوند مسلمانان را از شرّ آن نگه داشت پس هر كس مثل آن را تكرار كند ( و به مانند آن بر گردد ) او را بكشيد .
در روايت ديگر آمده است كه عمر گفت :
كانت بيعة الناس لأبي بكر فَلتة من فلتاتِ الجاهلية وقى اللّه المسلمين شرّها فمن عاد إلى مثلها فاقتلوه ؛(5)
ص: 81
بيعت مردم با ابوبكر يكى از كارهاى ناگهانى و بى رويّه و بى تأمّل زمان جاهليّت بود ، خدا مسلمين را از شرّ آن حفظ نمايد ( يا حفظ كرد ) پس هر كس به سوى آن بر گردد و دوباره چنين كارى انجام دهد ، او را بكشيد .
در كتاب هاى مخالفين واژه « فلتة » را « كار فُجْأة و ناگهانى »(1) معنا كرده اند و بعضى هم گفته اند : « فلتة » يعنى « فتنه » .
كسى كه اندك انصاف و شعورى داشته باشد ، مى داند كه كلامى واضح تر از اين در مذمّت ابوبكر و بطلان خلافت او نمى توان گفت . پس اگر عمر در اين كلامش راست گفته است ، معلوم مى شود ابوبكر اين قدر از اهليّت خلافت دور است كه رهبرى او منشأ ايجاد شرّ بين مسلمين است تا حدّى كه موجب قتل او مى شود و اگر دروغ گفته است پس خود عمر شايسته خلافت نيست .(2)
ص: 82
اگر كسى بگويد : خلافت عمر مبتنى بر خلافت ابوبكر بود ، چگونه مى شود كه او با حيله و مكرى كه داشت ، قدح و عيب بر خلافت ابوبكر وارد كند ؟
در پاسخ مى گوئيم : چون امر خلافت و سلطنت او مستقرّ شده بود و هيبت و رعب او در دل ها جا گرفته بود ، مى دانست كه به اين سخنان ، خلافت او به هم نمى خورد و كسى جرأت اعتراض بر او را ندارد، و مى ترسيد كه خلافت بعد از او به اميرالمؤمنين على عليه السلام برسد ، اين سخن را گفت كه اين راه را ببندد و تدبير شوراى شوم او جارى شود .
چنان كه ابن ابى الحديد از حافظ روايت كرده است كه : چون عمر شنيد كه عمّار مى گفت : « اگر عمر بميرد من با على عليه السلام بيعت مى كنم » لهذا اين سخن را گفت .(1) بخارى و غير او روايت كرده اند كه عمر درخطبه اش گفت : شنيدم كه قائلى از شما گفته است : اگر امير المؤمنين ( يعنى خودش ) بميرد ، من با فلان كس(2) بيعت خواهم كرد . پس به آن مغرور نشويد كه بيعت ابوبكر فلته و ناگهانى و بى خبر بود و تمام شد لكن خدا شرّ آن را دفع كرد .(3) پس معلوم شد كه عداوت امير المؤمنين على عليه السلام او را بى تاب كرد و اين سخن بر زبانش جارى شد و مطلب و مقصودش ، تهيه قتل آن حضرت بود چنان كه عمر درخطبه اش به آن تصريح كرده(4) ، همان طورى كه در شورى نيز چنين كرد .
بارى ، مراد عمر از اين عبارت : « كانت بيعة أبيبكر فلتة » چيزى جز خطا و لغزش
ص: 83
نيست و قرينه بر اين مطلب ، قول او « وقى اللّه المسلمين شرّها فمن عاد إلى مثلها فاقتلوه » است . و معناى فلته - همان گونه كه بيان شد - يعنى از كسى كارى صادر شود كه از روى انديشه و تأمّل نباشد و فورى و با عجله و بدون تأمّل و مشورت است و از رأى صحيح نشأت نگرفته باشد .
واضح است كه « فلته » با آنچه علماى عامّه ادّعا مى كنند كه بيعت با ابوبكر از روى تأمّل و اختيار ( و يا احيانا از روى نص ) بوده ، تضاد دارد بلكه با وجود تهديد به قتلِ كسى كه مثل اين كار از او سر بزند ، معلوم مى شود كه هيچ مذمّت و خطايى براى ابوبكر بالاتر از اين نيست .
پس معلوم شد كه نصب ابوبكر به غير رضاى خدا و رسول ( يعنى به غير نصّ ) بلكه به غير استصواب عُقَلاء و استحسان اتقياء ( يعنى به غير بيعت ) بوده است ؛ چه آن كه عمر آن را شرّ گفته و امر كرد به قتل كسى كه مثل اين كار از او صادر شود .
قابل توجّه اين كه از اين سخنِ عمر ، خطاى او و خطاى ابوبكر مشتركا لازم مى آيد ؛ زيرا يكى از اين دو نفر چيزى را كه موجب قتل است مرتكب شده اند .
نقض كلام قوشچى : با آنچه ذكر شد فساد توجيه و تأويل قوشچى دانسته مى شود ، قوشچى در شرح تجريد(1) مى نويسد : تقدير عبارت اين است كه :
كانت بيعة أبيبكر فلتةً وقى اللّه المسلمين عن شرّ الخلاف الّذي كاد أن يظهر عندها ، فمن عاد إلى مثل تلك المخالفة الموجبة للتبديل فاقتلوه ؛
مراد عمر اين است كه قبول امامت ابى بكر كار ناگهانى بود و از روى خطا و بى تدبيرى واقع شد ، حق تعالى مسلمانان را از شرّ خلافى كه نزديك بود هنگام خلافت ابى بكر رخ دهد نگه داشت ، اگر كسى برگردد به مثل آن مخالفت كه باعث تبديل خلافت او باشد ( و به آن قسم مخالفتى كه باعث فتنه است ) پس او را بكشيد .
وجه باطل بودن اين تأويل و توجيه آن است كه اولاً : حذف و تقدير بدون دليل خلاف اصل است .
ص: 84
و ثانياً : غلط است گفته شود : « چون آن خلافت ناگهانى و بدون تدبير و بى وجه واقع شد ، خداوند مسلمانان را از شرّ خلاف و برگشتن از آن نگه دارد و كسى كه به آن خلاف و برگشتن عود كند او را بكشيد ؛ زيرا امرى كه بدون تدبير و بى وجه و بى اساس واقع شد چرا خداوند مسلمانان را از خلاف آن نگه دارد ؟ و چرا كسى كه از آن برگردد و به خلاف آن معتقد شود كشته شود ؟ !
و ثالثاً : اصلاً عود معنا ندارد ؛ زيرا بار ديگرى از آن بر نگشته بودند تا لفظ عود صدق كند !
حاصل اين كه : آيا كلامى صريح تر از اين مى خواهيد كه ابوبكر مستحق امامت و خلافت نبوده و هم چنين عمر ؛ زيرا او سبب و باعث امامت ابى بكر بود و هر گاه چنين كسى را خليفه و امام سازد و خودش براى او چنين كلامى گويد ، پس نه او صلاحيّت امامت و نيابت پيامبر را دارد و نه رفيقش .(1)
اظهار پشيمانى ابوبكر و اين كه خود را لايق خلافت نمى دانست و مكرّر اقاله و استعفاى از خلافت مى كرد ، مشهور و متواتر است و در كتب اهل خلاف به انحاء مختلف روايت شده است . ابوبكر در ابتداى خلافت خود مى گفت :
أقيلوني أقيلوني فلست بخيركم و عليّ فيكم ؛(2)
ص: 85
مرا رها كنيد ، مرا رها كنيد ( و دست از خلافت و بيعت من برداريد ) زيرا من بهترين فرد شما نيستم در حالى كه على در ميان شما است .(1)
وقتى ابوبكر روى منبر ، خود را از خلافت غاصبانه معزول نمود و گفت : « أقيلوني ... » با اقرار خودش عزلش ثابت شد و بعد از آن هم ثابت نشد كه او را خليفه كردند و اگر خليفه هم مى نمودند ، خلافتش درست نبود و بر باطل بود؛ زيرا خودش گفت : « فلست بخير منكم » و نيز از كلام او خلافت اميرالمؤمنين على عليه السلامثابت شد كه گفت : « و عليّ فيكم » يعنى على عليه السلام كه مستعدّ خلافت و صاحب حق است ، حاضر است ، او را اختيار كنيد .(2)
آيا شخصى كه مكرّر « سلونى »(3) گويد با كسى كه « اقيلونى »(4) گويد ، در يك مرتبه و يك درجه مى باشند ؟ !
ص: 86
كسى كه مى گويد : « سؤال كنيد از من از كتاب خدا كه به خدا قسم هيچ آيه اى نيست مگر اين كه مى دانم ... » .(1) با كسى كه گويد : « همه زن هاى در خانه ها مسائل واجب ضرورى را از من بهتر مى دانند »(2) آيا با هم برابرند ؟ !
جاهلان فرومايه و غاصبان حق اميرالمؤمنين عليه السلام را قابل خلافت و جانشينى رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم دانستن ، كمتر از آن نيست كه مسيلمه كذّاب را لايق مرتبه نبوّت و مسند پيامبرى دانند ، و شمر و يزيد و ابن زياد را لايق مرتبه خليفة اللّهى و جانشينى رسول خدا بدانند .(3)
« اقيلونى » دليلى بر عدم وجود نص !(4) اين كلام « أقيلونى » دليل ديگرى است بر فقدان نصّ در مورد ابى بكر ، و چگونه كسى كه به نصّ رسول - به زعم شما - استحقاق امامت و خلافت را پيدا كرده از آن اقاله مى كند و مى گويد : مرا از اين مقام برداريد و بيعت با مرا فسخ كنيد و پس بگيريد ! ؟(5)
ص: 87
چنان كه ابوبكر در روز سقيفه نيز به عُمَر و ابوعبيده اشاره كرده و گفت :
بايعوا أي الرّجلَين شئتم ؛(1)
بيعت كنيد به هر يك از اين دو مرد كه خواستيد .
و ابوبكر در روز مرگش گفت :
وَدَدْتُ أنّي كنتُ سألتُ رسول اللّه صلى الله عليه و آله عن هذا الأمر فيمن هو فكنّا لا ننازعه أهله ؛(2)
دوست داشتم كه از رسول خدا صلى الله عليه و آله سؤال مى كردم از امر خلافت و امامت كه در چه كسى است ( و مستحق آن كيست ؟ ) تا با اهل آن اختلاف و نزاع نمى كرديم .
و نيز عمر بن خطاب گفت :
كانت بيعة أبيبكر فلتة وقى اللّه المسلمين شرّها فمن عاد إلى مثلها فاقتلوه ؛(3)
بيعت ابوبكر امرى بود كه بى تدبير و مشورت ( و كارى نسنجيده و بدون دقّت ) واقع شد ، خداوند مسلمانان را از شرّ آن نگه داشت پس هر كس به مثل آن عود كند و بر گردد ، او را بكشيد .
و عمر در روز مرگش گفت :
إنْ أسْتَخْلِفْ فقدِ استَخْلَفَ مَن هو خيرٌ منّي - يعني أبابكر - و إن أتْرُكْ
ص: 88
فقد تَرَكَ مَن هو خيرٌ منّي - يعني رسول اللّه صلى الله عليه و آله - ؛(1)
اگر خليفه معيّن كنم ، كسى كه بهتر از من بود ، ( يعنى ابوبكر ) خليفه تعيين كرد ، و اگر تعيين نكنم ، كسى كه بهتر از من بود ( يعنى رسول خدا صلى الله عليه و آله ) خليفه تعيين نكرد .
و احدى از صحابه بر او اعتراض نكرد . اين عبارات و كلمات ، همه دلالت واضح دارند بر اين كه نصّى در مورد خلافت ابوبكر وجود نداشت ( چنان كه ثابت كرديم كه خلافتش به اجماع و اختيار مردم هم نبود ) .
علاوه بر اين كه قبلاً گذشت كه امام بايد معصوم باشد و امكان ندارد كه رسول خدا صلى الله عليه و آله تصريح به امامتِ كسى كند كه اين صفت ( عصمت ) در او وجود ندارد .
ابوبكر از قبول خلافت و امامت پشيمان بود و اين دليل است بر اين كه او مستحق خلافت نبوده و در قبول خلافت ظالم و ستمگر بود و اين مطلب از اعترافات خود او استفاده مى شود . در روزهاى اول خلافت بر منبر رفت و گفت : « أقيلوني فلست بخيركم و عليّ فيكم » و اين سخن دلالت بر ندامت او دارد ، چنان كه در روزهاى آخرِ عمرش هم گفت :
ليتني كنت في ظلّة بني ساعدة ضربتُ على يد أحد الرّجلين فكان هو الأمير و كنتُ الوزير ؛(2)
اى كاش در سقيفه بنى ساعده ، دست بر دست يكى از آن دو كس زده بودم ( و با او بيعت كرده بودم ) و او امير مى بود و من وزير ( مقصود از دو كس عمر بن الخطاب و ابوعبيده جراح است ) .
ص: 89
چنان كه عمر بن خطاب هم از بيعت با ابوبكر و از خلافت و امامت او پشيمان بود ، چنان كه گفت : « كانت بيعة أبي بكر فلتة وقى اللّه المسلمين شرّها فمن عاد إلى مثلها فاقتلوه »(1) و عمر در اين كلامش اقرار مى كند كه من با بيعت كردن با ابوبكر مرتكب گناه بزرگى شدم .
همچنين سخنانى كه عمر بن خطاب - در روايت طولانى كه مشتمل بر نقص ابوبكر است - به مغيرة بن شعبه و ابوموسى اشعرى گفت :
كان واللّه أحسد قريش كلّها و أعقّ و أظلم » ثمّ قال : « والهفاه على ضئيل(2) بني تيم بن مرّة لقد تقدّمني ظالما و خرج إليّ منها آثما ... ؛(3)
به خدا سوگند ، ابوبكر از همه قريش حسودتر و بدتر و ظالم تر بود ، اى واى بر او ، كه ظالما بر من جلو افتاده ( و خلافت را گرفته ) و در حال گناه و معصيت از آن خارج شده است ، ( چون بعد از يأس و نوميدى آن را به من واگذار كرد ) .
عمر در اين كلامش به عدم استحقاق ابوبكر ، اعتراف مى كند و خودش را سزاوارتر از او مى داند ، و معتقد است كه ابوبكر با مكر و نيرنگ خلافت را به دست گرفت .
عمر معتقد بود كه « حسد » ده جزء است ، نُه جزء آن در ابوبكر و يك جزء ديگر آن در تمامى قريش است ، و ابوبكر در آن جزء نيز شريك است .(4)
ص: 90
لذا ابوبكر خودش در استحقاق خلافت و امامتش شك داشت و در موقع مرگش مى گفت :
ليتني كنتُ سألتُ رسول اللّه صلى الله عليه و آله هل للأنصار في هذا الأمر حق ؟(1)
اى كاش من از رسول خدا صلى الله عليه و آله پرسيده بودم كه آيا انصار را در اين امر ( خلافت ) حقى هست يا نه ؟
معناى اين كلام اين است كه شك دارم در امر خلافت و امامتى كه براى من واقع شده آيا صحيح است يا باطل ؟
حضرت اميرالمؤمنين على عليه السلام در خطبه شقشقيه كه خاصّه و عامّه روايت كرده اند فرمود :
فيا عجبا بينا هو يستقيلها في حياته إذ عقدها لآخر بعد وفاته لَشدَّ ما تشطّر ضَرعَيْها ... ؛(2)
چه بسيار عجب بود از ابوبكر كه در حال حيات طلب اقاله از بيعت مى كرد و اظهار پشيمانى مى نمود ، و در وقت مردن براى ديگرى خلافت را عقد كرد .
خلاصه و محصّل كلام اين است كه : ابوبكر چندين بار از خلافتِ خود اظهار پشيمانى نمود و مكرّر مى گفت : « أقيلوني أقيلوني ؛ بار خلافت را از گردن من بر داريد ... » . و بدون اذن خدا و رسول خليفه خلق بود ، و بايد به او گفت : اگر خلافت را كه ربودى به امر خداوند بود ، چگونه مى خواهى رها كنى ؟ و اگر به امر خدا نبود چرا ربودى ؟
اين جاست كه مانند كلافِ سر درگم متحيّر مى شود ؛ چون از طرفى قدرت تحمّل اين بار را ندارد ، و از طرف ديگر هم دلش نمى آيد كه از آن بگذرد تا صاحبش بر دارد ،
ص: 91
« أوْ كَظُلُمَاتٍ فِي بَحْرٍ لُجِّيٍّ يَغْشَاهُ مَوْجٌ مِنْ فَوْقِهِ مَوْجٌ مِنْ فَوْقِهِ سَحَابٌ ظُلُمَاتٌ بَعْضُهَا فَوْقَ بَعْضٍ إِذَا أَخْرَجَ يَدَهُ لَمْ يَكَدْ يَرَاهَا وَمَنْ لَمْ يَجْعَلِ اللَّهُ لَهُ نُوراً فَمَا لَهُ مِنْ نُورٍ » .(1)
سؤال ديگر اين است كه آيا اقاله امام ( يعنى فسخ بيعت و رها نمودن آن ) جايز است يا نه ؟ اگر جايز نيست پس چرا ابوبكر اقاله كرد ؟ و اگر جايز است پس چرا عثمان با وجود اضطرار اقاله نكرد تا كشته شد و گفت : نمى كَنم پيراهنى را كه خدا بر
من پوشانيده است و حال آن كه اختلافى نيست در اين كه اظهار كلمه شرك و خوردن مردار و گوشت خوك با ضرورت و اضطرار جايز است ، بنا بر اين ، قدح و عيب و باطل بودن در يكى از اين دو خليفه لازم مى آيد .
هر كس اندك درك و فهمى داشته باشد مى فهمد كه همه اين ها از شدّت نفاق و محض مكر و حيله و توطئه با يكديگر بود تا مردم را در اين باطل محكم تر كنند ، چنان كه آن فقره خطبه شقشقيّه - كه ذكر شد - شاهد حق بر اين مطلب است .(2)
و به روايت ديگر گفت :
ولّيتكم و لست بخيركم فإن استقمت فاتبعوني ، و إن اعوججت فقوّموني ، فإنّ لي شيطانا عند غضبي يعتريني ، فإذا رأيتموني مغضبا فاجتنبوني لئلا أوثر في إشعاركم و إبشاركم ؛(1)
من والى و حاكم شما شدم ، اما بهترينِ شما نيستم ، اگر راست و در مسير صحيح رفتم از من پيروى كنيد ، و اگر كج بروم و در مسير نادرست قدم گذارم ، هدايتم كنيد و به راه راستم بداريد ؛ به درستى كه هنگام غضب ، مرا شيطانى هست كه بر من عارض مى شود ، و هر گاه مرا غضبناك بيابيد ، از من اجتناب كنيد تا در موهاى شما و پوست هاى شما تأثير نكنم .
اين كلام دلالت دارد بر اين كه ابوبكر خود را قابل امامت نمى دانست .
ابن سعد نقل مى كند :
لما بويع ابوبكر قام خطيبا ... . أمّا بعد فانّي ولّيت هذا الأمر و أنا كاره ... و إنّما أنا بشر و لست بخير من أحد منكم فراعوني فإذا رأيتموني استقمت فاتبعوني و إن رايتموني زغت فقوّموني و أعلموا أنّ لي شيطانا
ص: 93
يعتريني فإذا رأيتموني غضبت فاجتنبوني ؛(1)
وقتى با ابوبكر بيعت كردند ، ايستاد در حالى كه خطبه مى خواند ... اما بعد پس به درستى كه من والى شما شدم در حالى كه كراهت دارم ... و همانا من بشرى هستم و بهترين شما نيستم پس مراقب من باشيد اگر ديديد مرا كه درست رفتم ، از من پيروى كنيد . و اگر ديديد كج رفتم ، مرا به راه راست بر گردانيد و بدانيد به درستى كه مرا شيطانى هست ، عارض من مى شود ، پس وقتى ديديد كه عضبناك شدم از من اجتناب و دورى كنيد .
هيثمى به سندش نقل مى كند :
قام ابوبكر الغد حين بويع فخطب فقال : أيها الناس إنّي قد أقلتكم رأيكم إنّي لست بخيركم فبايعوا خيركم ... . إنّ لي شيطانا يحضرني ... . فان استقمت فاتبعوني و إن زغت فقوّموني ؛(2)
ابوبكر فرداى روزى كه با او بيعت كردند ايستاد و خطبه خواند ، پس گفت : اى مردم ! به درستى كه من اقاله كردم رأى شما را ( دست از بيعت من برداريد و مرا رها كنيد ) من بهترين شما نيستم ، پس با بهترين تان بيعت كنيد ... به درستى كه براى من شيطانى است پيش من حاضر مى شود ... . پس اگر راست رفتم از من پيروى كنيد و اگر كج رفتم مرا به راه راست بداريد .
در مقام استدلال به ابوبكر مى گوئيم :
اوّلاً : اين كه مى گوئى : « اگر از من نيكى سر زد از من پيروى كنيد و اگر بدى سر زد مرا هدايت كنيد » حال كه ميزان صحّت و عمل خود را به دست ما سپردى و ما را در جرح و تعديل آن مخيّر ساختى ، ما امام تو هستيم نه تو امام ما !
علاوه بر اين ما خوبى و بدى را از كجا تشخيص دهيم ؟ اگر از پيش خود و با عقل
ص: 94
خود تمييز دهيم ، ديگر محتاج به خليفه نيستيم ، و اگر امام به حق بايد به ما بفهماند در اين صورت همه ما و تو تابع آن امام بايد باشيم و تابع اوامر او گرديم .
مضافاً به اين كه مى گويى : « من شيطانى دارم كه سراغ من مى آيد ، و اگر آمد از من دورى كنيد » چه امامى كه شيطان در وجود او حاكم باشد .(1)
ثانيا : ما در معالم دين به امام و مربّى و هادى احتياج داريم ، و بايد اوامر و نواهى خدا و رسول را از تعاليم او بياموزيم. از كجا بدانيم كه اين عمل تو طاعت است و آن عمل معصيت ؟ جز آن كه بايد امام و هادى و عالم به احكام و شرايع وجود داشته باشد .
ثالثا : فرضا بخواهيم تو را هدايت كنيم ، مگر تو هدايت مى شوى ؟ تو كه راضى نمى شوى دست از خلافت غاصبانه ات بردارى ، در صورت مخالفت امر خدا و رسول خدا نيز ايستادگى خواهى كرد !(2)
مگر اميرالمؤمنين عليه السلام براى هدايت نمودن تو ، مؤاخذه ات نكردند و هنگامى كه هنوز جنازه رسول خدا صلى الله عليه و آله دفن نشده بود ، توبيخت ننمودند ؟ مگر در مسجد از فضائل و مقامات خود بازگو ننمودند ؟ مگر حضرت صدّيقه عليهاالسلام با آن خطبه غرّاءشان موارد انحراف تان را بيان نفرمودند ؟ مگر نفرمودند : « يا أبابكر ! ما أسرع ما أغرتم على أهل بيت رسول اللّه » ؟(3)
ص: 95
مگر از رسول خدا صلى الله عليه و آله بارها و بارها نشنيدى كه فرمود : « عليّ يقضي ديني ؛(1) على است كه دِيْن مرا ادا مى كند » و از عهده بار رسالت و ابلاغ آن بر مى آيد ؟ مگر خودت از رسول خدا صلى الله عليه و آلهروايت نكردى كه : « علي مع الحقّ و الحق مع عليّ » ؟(2) مگر در روز غدير خمّ به اميرالمؤمنين عليه السلام تحيّت بر ولايت نگفتى ؟(3) تو كه نمى توانى بار رسول خدا صلى الله عليه و آله را بر دوش بگيرى ، به چه مجوّزى به جاى آن حضرت نشستى و حق مسلّم مقام خلافت را غصب كردى ؟
حاصل مطلب اين كه : چگونه مى تواند امامت و پيشوائى كند كسى كه از مردم راه راست را طلب مى كند و مدد مى جويد و مى گويد : « شيطان مرا مى فريبد » پس او در اين گفتار يا صادق بود و يا كاذب ، به هر تقدير ، صلاحيت امامت را نداشت .
ملاعلى قوشچى براى توجيه اين اعتراف(4) ابوبكر گفته است : « اين سخن ابوبكر از باب تواضع و هضم نفس است » !!!(5)
پاسخ اين كه اولاً : ابوبكر خودش اعتراف به اغراء و جدا نبودن از شيطان و مسلّط بودن شيطان بر او كرده ، و اين ها دخلى در تواضع ندارد ، و او در اين كلامش يا راست مى گويد و يا دروغ ، در هر دو صورت استحقاق خلافت را نخواهد داشت .
ثانياً : هضم نفس و تواضع در امر دين وجيه نيست ؛ زيرا در اين صورت ، وثوق و اطمينانى به كلام او باقى نمى ماند ؛ چون علم به قصد او نداريم .
ثالثاً : معقول نيست امام و خليفه حق در امور دين و دنيا به مردم بگويد : اين بيعت بر خلافت را رها كنيد كه من بهترين شما نيستم و بهتر از من در ميان شما وجود دارد
ص: 96
و او لياقتش از من بيشتر است ... چون - در صورت ادعاى نص بر خلافت ابوبكر - موجب دروغ بر خدا و رسول خواهد بود .
رابعاً : اين كلامش زمانى از او صادر شد كه اميرالمؤمنين على عليه السلام امامت او را انكار كرده و او به مردم تعريض مى زد كه با وجود اميرالمؤمنين على عليه السلام ، لياقت اين مقام را ندارد . با اين كه اگر مقصودش هضم نفس و تواضع بود ، خيريّت را مختص به على عليه السلام نمى كرد بلكه مى گفت : « اقيلونى فإنّ كلّ واحد منكم خير منّى » .
خامساً : اتفاق بين خاصه و عامه است كه عقل و عدالت هر دو در امام شرط است ، اگر اين شيطانى كه عارض او مى شد ، او را از عقل و تكليف بيرون مى برد و مصروع مى شد ، پس شرط اوّل كه عقل است مفقود بوده ، و اگر او را از عقل و تكليف بيرون نمى برد ولى نمى توانست خود را حفظ كند و ضبط نفس خود كند ، پس فاسق بود و شرط دوّم مفقود بود .(1)
سوزاندن خانه حضرت زهرا عليهاالسلام ، در آن هنگامى كه اميرالمؤمنين عليه السلام همراه امام حسن و امام حسين عليهماالسلام در خانه نشستند و از بيعت با ابوبكر خود دارى كردند ، يكى از دهشتناك ترين وقايع تاريخ است و به دو نحو نقل شده است :
اول : عدّه اى از علماء عامه فقط به سوء نيت خليفه و ياران او اشاره كرده اند و نخواسته و يا نتوانسته اند فاجعه بزرگ و جنايت عظماى احراق البيت را به طور روشن منعكس كنند مانند :
1 . بلاذرى نقل مى كند :
إنّ ابابكر أرسل إلى عليّ يريد البيعة فلم يبايع ، فجاء عمر و معه فتيلة
ص: 97
فلقيته فاطمة على الباب . فقالت فاطمة : يابن الخطاب ، أتراك محرِقا علَىّ بابي ؟ قال : نعم ، و ذلك أقوى فيما جاء به ابوك ... ؛(1)
ابوبكر سراغ على فرستاد تا بيعت كند ، ولى او امتناع ورزيد ، سپس عمر همراه با فتيله آتشين به سمت منزل على حركت كرد و فاطمه را كنار درب خانه ملاقات كرد ، فاطمه به او فرمود : اى فرزند خطّاب ! مى خواهى درب خانه مرا بسوزانى ؟ عمر گفت : بلى ، و اين كار براى هدفى كه پدرت براى آن آمده ، بسيار لازم است !
2 . ابن قتيبه مى نويسد :
إن ابابكر تفقّد قوما تخلّفوا عن بيعته عند عليّ كرّم اللّه وجهه فبعث إليهم عمر فجاء فناداهم و هم في دار عليّ ، فأبوا أن يخرجوا فدعا بالحطب و قال : والّذي نفس عمر بيده لتخرجنّ أو لأحرقنّها على من فيها ، فقيل له : يا أباحفص إنّ فيها فاطمة ، فقال : و إن ! ؛(2)
ابوبكر سراغ كسانى را گرفت كه از بيعت با او امتناع كرده و در خانه ( اميرالمؤمنين ) على گرد آمده بودند ، و عمر را سراغ آنان فرستاد ، او درِ خانه ( اميرالمؤمنين ) على آمد و همگان را صدا زد كه بيرون بيايند ، آنان از خروج امتناع كردند ، آنگاه عمر هيزم طلبيد و گفت : به خدايى كه جان عمر در دست اوست ، بيرون بياييد وگرنه خانه را با شما آتش مى زنم . گفته شد : اى اباحفص ! ( كنيه عمر است ) در اين خانه ، فاطمه است ! گفت : هر چند كه او هم باشد ! ... .
فاطمه كنار درِ خانه ايستاد و گفت : « من هيچ قومى را بدتر از شما سراغ ندارم كه جنازه رسول خدا را رها كرديد و دنبال كار خود رفتيد ، امارت و فرمانروايى ما رانپذيرفتيد و حق را به ما نداديد » عمر نزد ابوبكر برگشت و گفت : « آيا نمى خواهى اين مرد متخلّف از بيعت ( اشاره به على عليه السلام است ) را مؤاخذه كنى ؟ ! ... .
ص: 98
ابن قتيبه دنباله اين داستان را سوزناك تر و دردناك تر نوشته است ، او مى گويد :
ثمّ قام عمر فمشى معه جماعة حتى اَتوا فاطمة ، فدقّوا الباب فلمّا سمعت أصواتهم نادت بأعلى صوتها يا أبتاه ! يا رسول اللّه ! ماذا لقينا بعدك من ابن الخطّاب و ابن أبي القحافة ، فلمّا سمع القوم صوتها و بكائها انصرفوا و بقي عمر و معه قوم فأخرجوا عليّا فمضوا به إلى أبى بكر فقالوا له : بايع ، فقال : إن أنا لم أفعل فمه ؟ فقالوا : إذا واللّه الذي لا إله الاّ هو ، نضرب عنقك ... ؛(1)
( اين بار ) عمر با گروهى حركت كردند و به منزل فاطمه آمدند ، درِ خانه را زدند ، هنگامى كه فاطمه صداى آنان را شنيد با صداى بلند گفت : اى رسول خدا ! پس از تو چه مصيبت هايى به ما از فرزند خطّاب و فرزند ابى قحافه رسيد ! گروهى از آن جماعت هنگامى كه صداى حضرت زهرا و گريه او را شنيدند برگشتند ، ولى عمر با گروهى باقى ماند ، و على را از خانه بيرون آوردند و او را نزد ابى بكر بردند و به او گفتند : بيعت كن ، على گفت : اگر بيعت نكنم چه مى شود ؟ گفتند : به خدايى كه جز او خدايى نيست ، گردن تو را مى زنيم !!!
3 . طبرى در تاريخ خود در اين مقام چنين مى نويسد :
أتى عمر بن الخطّاب منزل عليّ و فيه طلحة و الزّبير و رجال من المهاجرين ، فقال : واللّه لأحرقنّ عليكم أو لتخرُجنّ إلى البيعة فخرج عليه الزّبير مُصلِتا بالسّيف فعثر فسقط السّيف من يده ، فوثبوا عليه فاخذوه ؛(2)
عمر بن خطّاب به خانه على آمد در حالى كه طلحه و زبير و گروهى ازمهاجران در آنجا حاضر بودند ، عمر گفت : به خدا سوگند خانه را بر سر شما
ص: 99
آتش مى زنم مگر اين كه براى بيعت بيرون بياييد . زبير از خانه بيرون آمد در حالى كه شمشير كشيده بود ، پايش لغزيد و شمشير از دستش افتاد . بر سر او ريختند و او را گرفتند .
اين قسمت از تاريخ نشان مى دهد كه اخذ بيعت براى ابوبكر با تهديد و ارعاب صورت مى پذيرفت و چنين بيعتى هيچ اعتبارى ندارد .
4 . ابن عبد ربّه در كتاب « العقد الفريد » در تاريخ سقيفه بحث كرده و تحت عنوان كسانى كه از بيعت با ابوبكر تخلّف جستند ، مى نويسد :
فأمّا عليّ و العبّاس و الزّبير فقعدوا في بيت فاطمة حتّى بعث إليهم أبوبكر عمربن الخطّاب ليُخرِجهم من بيت فاطمة و قال له : إن أبَوا فقاتلهم فاَقبَل بقبس من نار أن يُضرِم عليهم الدار فلقيته فاطمة ، فقالت : يا ابن الخطّاب أجئت لتحرق دارنا ؟ قال : نعم أو تدخلوا فيما دخلت فيه الأمّة ! ؛(1)
على و عباس و زبير در خانه فاطمه نشسته بودند كه ابوبكر ، عمر بن خطاب را فرستاد تا آنان را از خانه فاطمه بيرون كند و به او گفت : اگر بيرون نيامدند با آنان جنگ كن ! عمر بن خطّاب با مقدارى آتش به سوى خانه فاطمه رهسپار شد تا خانه را بسوزاند ، اما ناگهان با فاطمه رو برو شد ، دختر پيامبر به او گفت : اى فرزند خطّاب ! آمده اى خانه ما را بسوزانى ؟ او در پاسخ گفت : آرى مگر اين كه در آن چه امّت وارد شدند ، شما نيز وارد شويد ! .
5 . ابن ابى شيبه مولّف كتاب « المصنّف » به سندى صحيح چنين نقل مى كند :
إنّه حين بويع لأبيبكر بعد رسول اللّه كان عليّ و الزّبير يدخلان على فاطمة بنت رسول اللّه ، فيشاورونها و يرتجعون في أمرهم فلمّا بلغ ذلك عمر بن الخطّاب ، خرج و دخل على فاطمة ، فقال : يا بنت رسول اللّه !
ص: 100
واللّه ما أحد أحبّ إلينا من أبيك و ما من أحد أحبّ إلينا بعد أبيك منك ، وأيم اللّه ما ذاك بمانعي إن اجتمع هؤلاء النّفر عندك أن أمرتهم أن يحرق عليهم البيت ، قال : فلمّا خرج عمر ، جاؤوها ، فقالت : تعلمون أنّ عمر قد جاءني ، و قد حلف باللّه لئن عُدتم ليحرقنّ عليكم البيت ، ايم اللّه ليمضينّ لما حلف عليه ؛(1)
هنگامى كه پس از رسول خدا براى ابوبكر بيعت گرفته شد ، على و زبير به محضر فاطمه مى رسيدند و با آن حضرت به گفتگو و مشورت مى پرداختند ، اين خبر به گوش عمر بن خطّاب رسيد . او به خانه فاطمه آمد و گفت : اى دختر رسول خدا ! به خدا قسم محبوب ترين فرد براى ما پدرت و بعد از او ، تو هستى ، ولى سوگند به خدا اين محبّت مانع نمى شود كه اگر اين افراد ( كه با ابوبكر بيعت نكرده اند ) در خانه تو جمع شوند ، من دستور دهم خانه را بر آن ها بسوزانند !!! عمر اين جمله را گفت و بيرون رفت . وقتى اميرالمؤمنين على و زبير به خانه باز گشتند ، حضرت زهرا به آن ها گفت : عمر نزد من آمد و سوگند ياد كرد كه اگر اجتماع شما تكرار شود ، خانه را هنگامى كه شما در آن هستيد آتش مى زنم . آن گاه فاطمه زهرا افزود : به خدا سوگند ، آنچه را كه قسم خورده ، انجام خواهد داد ! .
شما چگونه قضاوت مى كنيد ، آيا بيعت اختيارى ، هجوم و حمله و تهديد و آتش زدن خانه را لازم دارد ؟
دوّم : عده زيادى از مورّخين و محدّثين علماى عامّه به اصل اين جنايت بزرگ يعنى هجوم به خانه حضرت فاطمه عليهاالسلام و هتك حرمت آن بانوى دو جهان اعتراف و اقرار نمودند :
1 . طبرى كه ذهبى وى را معتبر مى داند ،(2) در احوالات ابوبكر مى نويسد :
ابوبكر هنگام مرگ، امورى را تمنّا كرد و گفت : اى كاش سه كار را انجام نمى دادم،
ص: 101
و سه كار را انجام مى دادم ، و سه چيز را از رسول خدا صلى الله عليه و آله سؤال مى كردم : « امّا الثلاث اللاّئي وددت أنّي لم أفعلهنّ فوددت أنّي لم أكن أكشف بيت فاطمة و تركته ... ؛(1) آن سه كار كه آرزو مى كنم كه اى كاش انجام نمى دادم : آرزو مى كنم اى كاش حرمت خانه فاطمه را هتك نمى كردم ( و آن را نمى گشودم ) و آن را به حال خود واگذار مى كردم ».
از اين تعبيرات فهميده مى شود كه تهديدهاى عمر ، عملى شد و درِ خانه را به زور ( يا با آتش زدن ) گشودند .
2 . ابن عبد ربّه اندلسى از عبد الرحمن بن عوف نقل مى كند :
من در بيمارى ابى بكر بر او وارد شدم تا از او عيادت كنم ، او گفت : آرزو مى كنم كه اى كاش سه كار را انجام نمى دادم و يكى از آن سه كار اين است : « وددت أنّي لم أكشف بيت فاطمة عن شيء و إن كانوا أغلقوه على الحرب ؛(2) اى كاش خانه فاطمه را نمى گشودم ، هر چند آنان براى نبرد و جنگ درِ خانه را بسته بودند » .
3 . مسعودى مى نويسد :
آن گاه كه ابوبكر در حال احتضار بود چنين گفت : سه چير انجام دادم و تمنّا مى كردم كه اى كاش انجام نمى دادم ؛ يكى از آن سه چيز اين بود : « فوددت أنّي لم أكن فتّشت بيت فاطمة و ذكر في ذلك كلاما كثيرا ؛(3) آرزو مى كردم كه اى كاش حرمت خانه زهرا را هتك نمى كردم . وى در اين مورد سخن زيادى گفته است » .
مسعودى در اين كلامش با كنايه رد شده است و از بازگويى سخن خليفه خوددارى كرد .
ص: 102
4. مبرّد در كتاب « الكامل » از عبدالرحمن بن عوف داستان آرزوهاى خليفه را چنين مى نويسد :
وددت إنّي لم أكن كشفت عن بيت فاطمة و تركته و لو اغلق على الحرب .(1)
5 . ابوعبيد در كتاب « الاموال » كه مورد اعتماد فقهاى عامّه است ، قريب به همين بيان - با مختصر تحريفى - آورده است .(2)
6 . نظّام مى نويسد :
إنّ عمر ضرب بطن فاطمة يوم البيعة حتّى ألقت المحسن من بطنها ؛(3)
عمر در روز اخذ بيعت براى ابى بكر ، بر شكم فاطمه زد ، او فرزندى كه در رحم داشت و نام او را محسن نهاده بود ، سقط كرد .
7 . ذهبى از محمد بن احمد كوفى حافظ نقل مى كند كه در محضر احمد بن محمّد معروف به ابن ابى دارم ، محدّث كوفى ( م 357 ) اين خبر خوانده شد :
إنّ عمر رفس فاطمة حتّى أسقطتْ بمحسن ؛(4)
عمر لگدى بر فاطمه زد و او فرزندى كه در رحم به نام محسن داشت سقط كرد .
8 . عبد الفتّاح عبد المقصود در مورد هجوم به خانه حضرت زهرا عليهاالسلام چنين مى نويسد :
إنّ عمر قال : والذي نفس عمر بيده ، ليخرجنّ أو لأحرقنّها على من
ص: 103
فيها ... . قالت له طائفة خافت اللّه و رعت الرّسول في عقبه ؟ يا أباحفص ! إنّ فيها فاطمة ... فصاح : لايبالي و إنْ ... و اقترب و قرع الباب ثم ضربه و اقتحمه ... و بداله عليّ ... و رنّ حينذاك صوت الزّهراء عند مَدخل الدار ... فإن هي إلاّ طنين استغاثه ... ؛(1)
عمر گفت : قسم به كسى كه جان عمر در دست اوست ، يا بايد بيرون بياييد يا خانه را بر ساكنانش آتش مى زنم . عدّه اى كه از خدا مى ترسيدند و پس از پيامبر رعايت منزلت او را مى كردند ، گفتند : اى اباحفص ! فاطمه در اين خانه است . بى پروا فرياد زد : باشد ! نزديك شد ، در زد ، سپس بر در كوبيد و وارد خانه شد . على پيدا شد ... طنين صداى حضرت زهرا در نزديكى مدخل خانه بلند شد ... اين ناله استغاثه او بود ... .
9 . مقاتل بن عطيّه مى نويسد :
إنّ أبابكر بعد ما أخذ البيعة لنفسه من النّاس بالإرهاب و السّيف و القوّة ، أرسل عمر و قنفذا و جماعة إلى دار عليّ و فاطمة عليهماالسلام و جمع عمر الحطب على دار فاطمة و أحرق باب الدار ... ؛(2)
هنگامى كه ابوبكر از مردم با تهديد و شمشير و زور بيعت گرفت ، عمر و قنفذ و جماعتى را به سوى خانه على و فاطمه فرستاد . عمر هيزم جمع كرد و درِ خانه را آتش زد ... .
اين مقدار ، اشاره به بعضى از مداركى بود كه از طرق عامّه ( يعنى مخالفين مذهب شيعه كه خودشان را سُنّى و اهل سنّت رسول مى نامند !! ) نقل شده است كه نشان دهنده ايناست كه هجوم به خانه وحى و تهديد و ارعاب براى بيعت ابوبكر از مسلّمات است.(3)
ص: 104
با تورّق تاريخ ، انگشت حيرت بر دهان مى مانيم و تعجّب مى كنيم كه چگونه امكان دارد كسى كه خود را جانشين پيامبر صلى الله عليه و آله مى داند اينگونه به هتك حرمت خانه اى بپردازد كه خود محدّثان عامه روايت كرده اند :
قرأ رسول اللّه الآية : « فِي بُيُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَيُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ »(1) فقام إليه رجل ، فقال : أيّ بيوت هذه يا رسول اللّه صلى الله عليه و آله ؟ قال : بيوت الأنبياء . فقام إليه أبوبكر ، فقال يا رسول اللّه صلى الله عليه و آله أهذا البيت منها ؟ مشيرا إلى بيت عليّ و فاطمة ، قال : نعم ، من أفاضلها ؛(2)
پيامبر اين آيه را تلاوت كرد كه خداوند مى فرمايد : ( خانه هايى است كه خداوند رخصت داده كه قدر و منزلت آنان رفعت يابد و نامش در آن ها ياد شود ) ، در اين هنگام شخصى برخاست و گفت : اى رسول خدا ! مقصود از اين خانه هاى با اين اهميّت كدام است ؟ حضرت فرمود : خانه هاى پيامبران . ابوبكر برخاست در حالى كه به خانه على و فاطمه اشاره مى كرد ، گفت : آيا اين خانه از همان خانه هاست ؟ پيامبر صلى الله عليه و آله در پاسخ فرمود : بلى از برجسته ترين آن هاست .
عامّه خود نقل كرده اند كه : رسول خدا صلى الله عليه و آله مدّت نُه ماه بر در خانه دخترش مى آمد ، بر او و بر همسر بزرگوارش سلام مى كرد و اين آيه را مى خواند : « إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ
عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً »(3) .(4) خانه اى كه خدا و رسولش اين چنين آن را ستوده اند آن گونه مورد هتك و جنايت واقع شود ؟ !
احراق بيت در منابع شيعى
ما براى احتجاج و اتمام حجّت بر خصم ، رواياتى را از مدارك خودشان نقل كرديم
ص: 105
تا معلوم شود كه مسئله هتك حرمت خانه وحى به دست ابوبكر و عمر امرى مسلّم و واضح در تاريخ است .
امّا آنچه از طريق شيعه در اين مسئله نقل شده است ، بسيار است و هتك حرمت بيت اميرالمؤمنين عليه السلام از واضحات و مسلّمات اخبار و تاريخ است .(1) غرض از نقل روايات مربوط به هجوم به خانه اهل بيت عليهم السلام از طريق عامّه براى اين است كه متعصّبى نگويد كه اين احاديث منحصر به كتب شيعه است و در كتب عامّه نيست !
رسول خدا صلى الله عليه و آله وقتى از آينده دختر خود خبر مى دهد ، ماجراى حمله و هجوم به خانه آن حضرت را نيز بازگو مى كند .
روايت عجيب : ابن عباس مى گويد : امام حسن و امام حسين و حضرت زهرا و اميرمؤمنان عليهم السلام يكى پس از ديگرى خدمت پيامبرخدا صلى الله عليه و آله رسيدند ، نگاه پيامبر صلى الله عليه و آله كه به هر يك مى افتاد ، مى گريست . ياران از علّت اين كار سؤال كردند ، آن حضرت در ضمن گفتارى طولانى فرمودند :
قسم به خدايى كه مرا بر تمام خلق پيامبر گرداند ! من و اين چهار نفر عزيزترينِ خلق نزد خدا هستيم ، و من هيچ كس را مانند اين ها دوست نمى دارم . اما على بن ابى طالب عليهماالسلام ، او برادر من ، شقيق(2) من و پس از من عهده دار امر ولايت و خلافت است ، او پرچمدار من در دنيا و آخرت مى باشد ...
هنگامى كه او را ديدم به گريه افتادم ، زيرا به ياد آوردم كه امت من با او تزوير كرده و او را از جايگاه من كه خداوند به وى اختصاص داده است ، كنار مى زنند ... « و أمّا ابنتى فاطم-ة فإنّها سيّدة نساء العالمين من الأوّلين و الآخرين و هى بضعة منّى و هى نور عينى و هى ثمرة فؤادى و هى روحى الّتى بين جَنْبَىّ و هى الحوراء الإنسيّة ؛ اما دخترم فاطمه ، سرور زنان عالم
ص: 106
از پيشينيان و آيندگان است ؛ او پاره تن من ، روشنى ديده من و ميوه قلب من است ؛ او روحِ در ميان دو پهلوى من و حوريه اى است در سيماى انسان » هنگامى كه برابر پروردگار در محراب عبادت مى ايستد ، نور او براى فرشتگان آسمان چنان مى درخشد كه ستارگان براى اهل زمين پرتو مى افكنند ، خداوند به عبادت او مباهات كرده و مى فرمايد : «اى ملائكه من ! بنده ام فاطمه را ببينيد كه چگونه در برابر من ايستاده و از خوف من شانه هايش به لرزه افتاده و با قلب خويش به عبادت من روى آورده است ؛ گواه باشيد كه شيعيان او را از آتش ايمن گردانيدم .
« إنّي لمّا رأيتها ذكرت ما يُصنَع بها بعدي ، كأنّي بها و قد دخل الذّلّ بيتها ، و انتهكت حرمتها ، و غصب حقّها ، و منعت إرثها ، و كُسر جنبها ، و اُسقطت جنينها ، و هي تنادي يا محمّداه ! فلا تُجاب ، و تستغيث فلا تُغاث ؛ زمانى كه فاطمه را ديدم ، به ياد صحنه اى افتادم كه پس از من ، رخ خواهد داد . گويا مى بينم كه ذلّت وارد خانه او شده ، حرمتش پايمال گرديده ، حقّش غصب شده ، از ارث خود ممنوع گشته ، پهلويش شكسته ، جنينش سقط شده و او در آن حال فرياد مى زند : يا محمّداه ! ولى كسى به او پاسخ نمى دهد و استغاثه مى كند ، امّا كسى به فريادش نمى رسد » .
پس از من پيوسته غمناك و گريان خواهد بود . گاه بر قطع شدن وحى الهى از خانه خود مى گريد و گاه از فراق من مى نالد . چون شب فرا رسد ، وحشت سراپاى وجودش را فراگيرد ، زيرا زمزمه قرآن در عبادت شبهايم را نمى شنود . پس از آن همه عزت و سربلندى در زمان پدر ، خود را خوار و ذليل مى يابد ؛ از اين رو خداوند فرشتگان را براى انس او مأمور مى نمايد و آن ها وى را بانگ مى دهند ، آن گونه كه مريم را مى خواندند و مى گويند :
«اى فاطمه ! خداوند تو را برگزيد و پاك و پاكيزه قرارت داد و تو را از ميان زنان جهان گلچين نمود و برترى بخشيد .
اى فاطمه ! به عبادت پروردگارت مشغول باش ، سجده كن و ركوع به جاى آور همراه با ركوع كنندگان .»
ص: 107
پس آنگاه مريضى او شروع گردد و به بستر بيمارى افتد ؛ خداوند مريم دختر عمران را براى پرستارى و انس ، نزد وى فرستد ، پس فاطمه گويد : پروردگارا ! از زندگانى به ستوه آمده ام و از مردم دنيا ملول گرديدم ، مرا به پدرم ملحق ساز . خداى عزّوجلّ نيز ( دعايش را مستجاب كرده و ) او را به من ملحق خواهد نمود . از خاندان من او اولين كسى است كه نزد من خواهد آمد ؛ در حالى كه اندوهگين و غمناك از حق غصب شده خود است و او را به شهادت رسانده اند ، بر من وارد خواهد شد . من هنگام مشاهده اين حالت به درگاه خداوند عرض خواهم نمود :
خداوندا ! لعنت نما كسى را كه بر فاطمه ستم نمود و مجازات كن كسى را كه حقّش را ربود و خوار و ذليل ساز كسى كه او را خوار كرد و در دوزخ جاويد گردان كسى را كه بر پهلويش زد و فرزندش را كشت . آنگاه فرشتگان آمين خواهند گفت .(1)
يكى از سخنان مشهور پيامبر صلى الله عليه و آله خطاب به اهل بيت خود اين است :
أما إنَّكُمُ المَقْهُورُونَ وَالْمُسْتَضْعَفُونَ بَعْدِي ؛(2)
پس از من شما مغلوب واقع شده و شما را ضعيف و خوار مى شمارند .
چون ابوبكر آثار مرگ را در خود ديد ، مى دانست كه غير عمر كسى نمى تواند مانع برگشتن حق اميرالمؤمنين عليه السلام بشود ، لذا عمر را براى خلافت بعد از خودش تعيين كرد ، و چون وزر و وبالى كه براى عذاب خود در اياّم خلافت تحصيل كرده بود ،
ص: 108
ناقص مى دانست ، لذا خواست وزر و وبال اعمال شنيع عمر را هم به آن ضميمه كند . و نيز خواست به آن عهدى كه با عمر بسته بود وفا كند .
ابن ابى الحديد روايت مى كند كه ابوبكر در وقت جان كندن ، عثمان را طلب كرد و گفت وصيت مرا بنويس : « اين عهدى است كه عبداللّه بن عثمان ( يعنى ابوبكر ) به سوى مسلمانان مى كند ، امّا بعد ( اين را گفت و بيهوش شد ) عثمان نوشت : « به تحقيق خليفه نمودم بر شما پسر خطاب را » چون ابوبكر به هوش آمد ، گفت : بخوان ، چون خواند ، ابوبكر گفت : اللّه اكبر ، ترسيدى كه اگر من در اين غش بميرم ، مردم در باب خلافت اختلاف كنند . عثمان گفت : بلى . ابوبكر گفت : خدا تو را از اسلام و اهل اسلام جزاى خير دهد . پس وصيت را تمام كرد ، و دستور داد كه وصيّت را براى مردم بخوانند ، پس به عمر وصيت ها كرد ، سپس طلحه داخل شد و گفت : از خدا بترس و عمر را بر مردم مسلط نكن . ابوبكر گفت : مرا به خدا مى ترسانى ، اگر خدا بپرسد خواهم گفت : بهترين امت را بر ايشان خليفه كردم .(1)
متقى هندى در كنزالعمال مى نويسد : مردم از تعيين عمر به خلافت توسط ابوبكر ناراضى بودند و توسط طلحة بن عبيداللّه نارضايتى خود را از يك فرد تندخو و خشنى همچون عمر ، اظهار داشتند .(2)
ص: 109
اشكالات زيادى بر ابوبكر - در اين تعيين خليفه - وارد است ، از جمله آن ها :
1 . به اعتقاد اهل خلاف ، پيامبر صلى الله عليه و آله خليفه اى براى خودش معيّن نكرد و تأسّى
به رسول خدا صلى الله عليه و آله به نصّ قرآن واجب است .(1) ابوبكر در اين تعيين خليفه و امام ، مخالفت با رسول خدا صلى الله عليه و آله نموده است ، و حق نداشت امام و خليفه براى مردم معين كند .
2 . طبق احاديث متواتر قطعى از شيعه و مخالفين ، اميرالمؤمنين على عليه السلامبهترين امت است ، و خود ابوبكر هم اعتراف به همين مطلب نموده و گفت : « لستُ بخيركم و عليّ فيكم »(2) و با اين كه على عليه السلام در ميان امت بوده ، چگونه ابوبكر در لحظات احتضار ، خلافت غاصبانه اش را به عمر تفويض كرده و گفته است : « عمر بهترين امت است ؟ ! ».
3 . رسول خدا صلى الله عليه و آله در امور جزئى ، چند روز منتظر وحى مى ماند و به رأى كامل خود سخن نمى گفت ،(3) آيا عثمان از آن حضرت اكمل و افضل بود كه چنين امر عظيمى ( يعنى خلافت و امامت ) را به رأى خود براى عمر بن خطاب تعيين نمايد و مستحق تحسين و تشويق شود ؟ بلكه بايد ابوبكر او را از ارتكاب چنين عملى منع و زجر نمايد . و از اينجا لازم آيد كه دلسوزى ابوبكر و عثمان ، نسبت به امت از رسول خدا صلى الله عليه و آله كه رحمةٌ للعالمين بود ، زيادتر باشد .
به عقيده اهل خلاف ، پيامبر صلى الله عليه و آله به رأى كامل خود خليفه معين نكرد ، چگونه آن ها خليفه معين كردند ؟ !
ص: 110
هر عاقلى با توجّه به اين همه تناقض در گفتار و كردار دشمنان اهل بيت عليهم السلام در مى يابد كه آن ها در همه اين احوال غرض شان اجراى صحيفه ملعونه ،(1) و محروم گردانيدن اهل بيت رسالت عليهم السلام از خلافت بود .
عثمان در اين كار منّتى بر عمر نهاد و بدين وسيله ميخ خلافت خود را كوبيد ، و عمر براى اين گونه خدمات او و منظور اصلىِ خود ، او را به خلافت افراشت و بنى اميّه را كه سدّ عظيم راه بنى هاشم بودند ، بيش از يك قرن بر رقاب مسلمين مسلّط نمود و شاهد بر اين كه در زمان حيات عمر ، معلوم بود كه عثمان خليفه اوست ، بسيار است ، از جمله : ابوالعباس احمد مشهور به محبّ الدين طبرى از عبداللّه بن عمر روايت كرده است كه او گفت :
لمّا طعن عمر قلت : يا أميرالمؤمنين ! لو اجتهدت بنفسك و أمّرت عليهم
ص: 111
رجلاً ؟ ! قال : أقعدوني ، قال عبداللّه : فتمنّيت لو أنّ بيني و بينه عرض المدينة فرقا منه حين قال : أقعدوني ، ثمّ قال : و الّذي نفسي بيده لأردّنها إلى الّذي دفعها إليّ أوّل مرّة . خرّجه أبوزرعة في كتاب العلل ؛(1)
چون عمر را خنجر زدند من به او گفتم : اى اميرمؤمنان ! اى كاش با بذل مساعى و سعه انديشه خود ، همّت خود را اعمال مى كردى و براى امّت اميرى را پس از خود معيّن مى نمودى ! عمر گفت : بنشانيد مرا ! پسرش عبداللّه مى گويد : وقتى عمر گفت مرا بنشانيد ، چنان ترسى مرا گرفت كه آرزو كردم كاش بين من و او به اندازه عرض شهر مدينه فاصله مى افتاد ، و سپس عمر گفت : سوگند به آن كه جان من در دست اوست ، من خلافت را بر گردانم به همان كسى كه در وهله اوّل به من رسانيده است !!
از اين روايت معلوم مى شود كه عثمان در خلافت عمر نقش اساسى داشته است ، و سبب انتقال خلافت به عمر ، عثمان - در مرض موت ابوبكر - بوده است . هم چنين محبّ الدين طبرى از حذيفه روايت كرده است كه :
قيل لعمر ، و هو بالموقف : من الخليفة بعدك ؟ قال : عثمان بن عفان ؛(2)
در وقتى كه عمر در موقف ( عرفات ) بود از او پرسيدند : خليفه پس از تو كيست ؟ گفت : عثمان بن عفان .
و نيز محبّ الدّين طبرى از حارثة بن مضرب نقل مى كند كه گفت :
حججتُ مع عمر فكان الحادي يحدو : إنّ الأمير بعده عثمان ؛(3)من با عمر حج بجا آوردم و اعلان كننده با آواز خوش اعلام مى كرد كه امير پس از او عثمان است .
ص: 112
متّقى هندى هم در كنزالعمال مى نويسد :
چون در مدينه از عمر بن خطاب ، پرسيدند : خليفه بعد از تو كيست ؟ ! گفت عثمان است .(1)
4 . از عجائب اين است كه اهل خلاف(2) بر خلافت عمر بن خطاب به آنچه كه ابوبكر در وصيّت نامه اش ذكر نموده است ، استدلال مى كنند ، و احدى از عامّه هم احتمال ندادند كه ابوبكر در اين وصيت خطا كرده و هذيان گفته باشد و به جهت غلبه درد و بيمارى آن را گفته باشد ، با اين كه او در وسط نوشتن وصيت ( كه كاتب وصيت عثمان بود ) بيهوش شد .
اما در مورد وصيّت رسول خدا صلى الله عليه و آله - العياذ باللّه - نسبتِ خطا و هذيان و غلبه درد و مرض را دادند . آيا انصاف و عدالت است كه در مورد رسول خدا صلى الله عليه و آله كه قرآن در مورد او مى گويد : « مَا يَنْطِقُ عَنِ الْهَوَى إِنْ هُوَ إِلاَّ وَحْيٌ يُوحَى »(3) اين نسبت را بدهند ولى ابوبكر و عمر را - با اين كه هيچ دليل عقلى و نقلى بر برائت اين دو از خطا و لغزش و هذيان وجود ندارد بلكه دلائل قطعى بسيار بر صدور خطا و لغزش و گناه از آن ها وجود دارد كه مخالفين خودشان هم به آن اعتراف دارند - از هذيان و خطا منزّه بدارند .
پس براى پيروان اين دو خليفه غاصب كه براى تصحيح كلام عمر بن خطاب ، نسبت خطا و لغزش و هذيان را به خاتم انبياء صلى الله عليه و آله تجويز مى كنند ، سزاوار اين است كه در امامت عمر بن خطاب ترديد و تشكيك كنند و آن را به وصيّت ابوبكر استناد ندهند ؛ زيرا كه : « إنّ الرّجل ليهجر »(4) يعنى ابوبكر به جهت غلبه مرضش ، خطا كرده و هذيان گفته است ، پس قولش هيچ اعتبارى ندارد .
ص: 113
علاوه بر اين كه از آنان سؤال مى كنيم : چگونه براى انتخاب خليفه و گرفتن بيعت ، به سوى سقيفه بنى ساعده سرعت گرفتيد و آن را از دفن سيّد خلائق مهمتر دانستيد ، با اين كه قول عمر بن خطاب كه در مقام ردّ بر رسول خدا صلى الله عليه و آله گفت : « حسبنا كتاب اللّه »(1) دلالت واضح دارد بر اين كه مطلقا احتياج به خليفه نيست ؟ !
اميرالمؤمنين على عليه السلام در مورد حكومت عمر فرمود :
پس ابوبكر خلافت را در محلّ سنگلاخ و ناهموارى قرار داد كه سنگ هاى آن غليظ و درشت بود ، و دست زدن به آن زبر و خشن ( يعنى مردى تندخو و بى رحم ) ، لغزش و خطايش بسيار و عذر خواهى اش فراوان و برخورد با اين مردِ خشن و سنگ دل ، همانند سوارى بر شتر سركش بود كه اگر انسان زمام آن را به طرف خود مى كشيد تا تند نرود ، بينى او پاره مى شد و اگر او را آزاد و رها مى كرد ، چنان تند مى رفت كه يكباره خود و صاحبش را در مهلكه مى انداخت .
سوگند به خدا كه مردم در سال هاى حكومت او به اعوجاج و انحراف و سركشى و عدم تمكين و دگرگونى و حركت و سير در غير راه مستقيم ، مبتلا و گرفتار شدند . آرى من با وجود طول مدّت و شدّت محنت و سختى هاى وارده صبر كردم تا اين كه او نيز راهش را طىّ كرده و درگذشت ، و خلافت را در ميان جماعتى قرار داد كه مى پنداشت من هم يكى از آن ها هستم ( و مرا مساوى آن ها قرار داد ) خداوندا به فرياد ما برس از شورا ، در آن شورائى كه درباره من و اوّلين آن ها ( ابوبكر ) شكّ آوردند و او را برگزيدند ، و اينك در اين شورا مرا نظير و شبيه اين افراد ( سعد وقّاص ، عبد الرّحمن بن عوف ، عثمان بن عفّان ، زبير بن عوّام ، طلحة بن عبيداللّه ) دانستند و ليكن من براى مصلحت اسلام و مسلمين در همه مراحل ، در پستى ها و بلندى ها همچون پرنده اى با ايشان هم آهنگ بودم وقتى مى خواستند خود را به زمين نزديك كنند ، نزديك مى شدم ، و وقتى به هوا پرواز مى كردند من هم پرواز مى كردم ... .(2)
ص: 114
ابوبكر به بسيارى از احكام دين و تفاسير الفاظ قرآن جاهل بود ، مثل جهل به معناى « أب » كه به معناى گياه و مرعاى حيوانات است ،(1) و جهل به معناى « كلاله » كه برادران پدرى و مادرى يا پدرى تنها يا مادرى تنها است ،(2) و بريدن دست چپ دزد به عوض دست راست ،(3) و جهل به ميراث جدّة(4) و غير اين موارد كه ما به برخى از روايات در اين مورد اشاره مى كنيم .
شيخ مفيد رحمه الله نقل كرده است كه از ابوبكر درباره آيه « وَفَاكِهَةً وَأَبّاً »(5) سؤال شد ،
ص: 115
او معناى « أبّ » را نمى دانست و گفت :
أيّ سماء تظلّني أم أيّ أرض تقلّني أم كيف أصنع ، إن قلت في كتاب اللّه تعالى بما لا أعلم ؟ ! أمّا الفاكهة فنعرفها ، وأمّا الأبّ فاللّه أعلم به ؛(1)
اگر من از روى رأى خود در كتاب خداى تعالى سخنى بگويم كه نمى دانم ، در اين صورت كدام آسمان بر سر من سايه مى افكند ؟ يا كدام زمين مرا بر روى خود مى كشد ؟ يا چه چاره انديشم ؟ اما معناى « فاكهة » را مى دانم و معناى « أبّ » را خدا داناتر است .
وقتى سخن او را در اين باب به اميرالمؤمنين على عليه السلام رساندند ، حضرت فرمود :
يا سبحان اللّه أما علم أنّ الأبّ هو الكلاء و المرعى ... ؛(2)
سبحان اللّه ! آيا او ندانست كه « أبّ » عبارت است از علف و گياه چهارپايان ... ؟
بزرگان علماى تفسير از خاصّه و عامّه در تفسير معناى « أبّ » از سوره « عبس » اين روايت را در مورد جهل ابوبكر به معناى آن روايت كرده اند ، از جمله : زمخشرى(3) و ابن كثير(4) و خازن(5) و أبوالسعود(6) و سيوطى(7) روايت نموده اند كه علاوه بر آن كه ابوبكر معناى « أبّ » را نمى دانست ، عمر نيز معناى آن را نمى دانست و در فراز منبرچون اين آيه را قرائت كرد ، اعتراف به جهل خود نموده و تصريح كرد : « دنبال معناى « أبّ » گشتن ، تكلّف در قرآن است ، و ما مأمور نيستيم كه معناى آن را بدانيم ، آنچه از قرآن كه معنايش را مى دانيد عمل كنيد و آنچه را كه نمى دانيد به خدا واگذار كنيد . »
ص: 116
عبارت سيوطى چنين است : ابوعبيده در كتاب فضائل و عبد بن حميد از ابراهيم تميمى روايت كرده اند كه از ابوبكر درباره فرمايش خداوند تعالى : « وَأَبّاً » سؤال شد ، او گفت : « أيّ سماء تظلّني و أيّ أرض تقلّني إذا قلت في كتاب اللّه ما لا أعلم ؟ » .(1)
و سعيد بن منصور و ابن جرير و ابن سعد و عبد بن حميد و ابن منذر ، و ابن مردويه و بيهقى در « شعب الايمان » و خطيب و حاكم با تصحيحى كه از حديث كرده است ( يعنى آن را صحيح شمرده ) از انس نقل كرده اند كه :
عمر در بالاى منبر اين آيه را قرائت كرد : « فَأَنْبَتْنَا فِيهَا حَبّاً وَعِنَباً وَقَضْباً وَزَيْتُوناً وَنَخْلاً وَحَدَائِقَ غُلْباً وَفَاكِهَةً وَأَبّاً »(2) قال : كلّ هذا قد عرفناه ، فما الأبّ ؟ ثم رفض عصا كانت في يده فقال : هذا لعمراللّه هو التكلّف فما عليك أن لا تدري ما الأبّ ، اتّبعوا ما بيّن لكم هداه من الكتاب فاعملوا به و ما لم تعرفوه فكلوه إلى ربّه !(3)
« آنگاه حبوبات و انگور و سبزيجات ( تر و تازه اى كه مرتّبا چيده مى شوند ، و پس از آن دوباره مى رويند ) و درخت زيتون و درخت خرما و باغ هائى كه از درختان انبوه سرشار شده است ، و ميوه جات و علف و گياه بهائم را در آن رويانديم » .
پس از قرائت اين آيات ، عمر گفت : تمام اين هايى كه خداوند نام برد ، ما آن ها را فهميديم ، امّا أبّ چه معنا دارد ؟ سپس عصائى را كه در دست داشت به زمين پرت كرد و گفت : سوگند به خدا ، دانستن معناى « ابّ » تكلّف است ، مؤاخذه و تعهّدى بر تو نيست كه معناى « أبّ » را ندانى ! شما مردم از كتاب خدا آنچه را كه هدايتش بيان شده بدان عمل كنيد ! و آنچه كه معنى و واقعيتش را نمى دانيد و نمى شناسيد به پروردگارش بسپاريد!
ص: 117
سيوطى از عبد بن حميد از عبد الرحمن بن يزيد نقل كرده است كه : مردى از عمر از آيه « وَأَبّاً » پرسيد ، و سپس چون عمر ديد ايشان در اين باره گفتگو دارند ، با تازيانه دستى به آن ها حمله كرد .(1)
دفاع از جهل خليفه : ابن حجر عسقلانى در كتاب « فتح البارى » براى دفاع از حريم شيخين ، و تنزيه دامان آن ها از لوث جهل به كتاب خدا - حتى الفاظ آن - مى گويد : گفته
شده كه « لفظ أبّ عربى نيست و مؤيّد اين مطلب آن است كه معناى آن بر مثل ابوبكر و عمر پنهان بوده است » !!(2)
جواب : اين كلام واهى و سست است و خود او هم با كلمه « قيل » آورده است و شايد خجالت مى كشيد اين احتمال را به خودش نسبت دهد و دليل بر واهى بودنش امورى است :
1 . قرآن كه فصيح ترين و بليغ ترين عبارات را آورده است ، چرا و بدون جهت در اين جا يك كلمه خارجى را استعمال نموده است كه به حدّى از اذهان دور بوده كه حتّى به ذهن دو خليفه رسول خدا صلى الله عليه و آله ( به زعم باطل آن ها ) نيز معناى آن نامعلوم و نامفهوم مانده است ؟
2 . اگر اين لفظ از لغت عرب بيرون بود ، چرا صاحبان لغت و مصنّفان و مؤلفان بزرگ اين فن ، اين لغت را مانند ساير لغات عربى در كتب خود ذكر كرده اند و اشاره اى به أجنبى بودن آن ننموده اند ؟
3 . بر فرض كه « أبّ » عربى نباشد ، آيا قول حق تعالى در تفسير آن و ما قبل آن : « مَتَاعاً لَكُمْ وَلِأَنْعَامِكُمْ »(3) نيز عربى نيست ؟ پس ابوبكر و عمر با اين حال چه عذرى در مخفى بودن معنى آن بر خود دارند ؟
ص: 118
4 . روايات بسيارى در معناى « أبّ » از طرق عامّه در تفسير « الدّرّ المنثور » و تفسير « ابن كثير » و ديگران ... . ذكر شده است كه معناى أبّ ، گياه و علفى است كه
خوراك حيوانات است ، بدون آن كه به عجمى بودن آن اشاره اى داشته باشد .(1)
5 . « أبّ » ريشه عربى دارد و در اشعار عرب وارد شده است . چنان كه سيوطى روايت مى كند كه : نافع بن ازرق از ابن عباس پرسيد كه أبّ چيست ؟ ابن عباس گفت : آنچه چهارپايان از آن تغذيه مى كنند . نافع پرسيد : آيا عرب هم اين كلمه را مى داند ؟ ابن عباس گفت : آرى ، آيا گفتار شاعر را شنيده اى ؟ترى به الأبّ واليقطين مختلطا
على الشريعة يجري تحتها العذب(2)« در آن مكان سبز و خرّم مى بينى كه علف و گياه با كدو درهم آميخته شده و در كنار آبشخور و شريعه رودى قرار دارد كه در آن آب شيرين جارى است . »(3)
بخارى از نواصب و دشمنان اهل بيت عليهم السلام است - چنان كه قبلاً به اين مطلب اشاره شد - و در حذف و تغيير احاديث به نفع مذهبش بسيار كوشا است تا عيبى بر امامانش وارد نشود .
ص: 119
در اين جا هم دست به تحريف و تغيير زده و در صحيح خود به كلى صدر حديث را - كه سؤال از ابوبكر و عمر درباره « أبّ » شد و آن ها ندانستند - اسقاط كرده و فقط
ذيل حديث عمر را آورده است كه أنس از او روايت مى كند :
كنّا عند عمر فقال : نهينا عن التكلّف ؛(1)
ما در نزد عمر بوديم كه گفت : ما را از تكلّف نهى نموده اند .
دفاع زمخشرى : زمخشرى نيز در صدد دفاع از حريم دو امامش - ابوبكر و عمر - بر آمده تا بتواند دامان شان را از جهل به كتاب خدا بزدايد . او در تفسير خود - همان طورى كه ذكر نموديم - هر دو روايت را در عدم فهم معناى « أبّ » از شيخَين و نهى عمر را از عدم تكلّف در قرآن آورده است و پس از آن مى گويد : « اگر اشكال كنى كه اين كلام عمر به نهى از تتبّع در معانى قرآن و بحث از مشكلات آن ، شباهت دارد » .
در جواب مى گوئيم : مراد او اين نبود و لكن بزرگترين اهتمام آن قوم بر عمل بوده است ، و اشتغال به بعضى از علومى كه در آن عمل نبوده در نزد آن ها تكلّف شمرده مى شده است ! ! ! بنا بر اين مراد عمر اين بود كه : اين آيه در مقام امتنان به انسان در خوراكش وارد شد و از او استدعاى شكر آن را دارد و از فحواى آيه دانسته شده است كه مراد از « أبّ » بعضى از چيزهايى است كه خداوند براى خوراك انسان و يا انعامش ( شتر و گاو و گوسفند ) رويانيده است ، بنا بر اين ، عمر مى گويد : به عهده توست كه به امر مهم ترى قيام كنى و آن شكر خدا است ( در چيزهايى كه براى تو روشن است و مورد اشكال نيست ) از آن نعمت هايى كه آن ها را براى تو شمرده است ! و لذا خود را مشغول مدار در طلب معناى « أبّ » و شناخت گياه مخصوصى كه نامش « أبّ » است و بر شناخت اجمالى آن اكتفا كن تا وقتى كه مفهوم آن روشن گردد . پس از آن مردم را سفارش نموده
ص: 120
است كه در تمام مشكلاتى كه براى آن ها در قرآن پيش مى آيد به اين روش عمل كنند.(1)
غلط و باطل بودن اين جواب واضح است ؛ زيرا - علاوه بر اين كه جهل عمر و ابوبكر را به معناى « أبّ » نفى نكرده است ، و عبارت شيخَين صريح در جهل و نادانى بوده مثل : أيّ سماء تظلّني و أيّ أرض تقلّني إذا قلت في كتاب اللّه ما لا أعلم ؟ و عبارت : كلّ هذا قد عرفناه ، فما الأب ؟ - معلوم نشد كه چگونه سؤال از معناى ظاهرى و بسيط لفظى از ألفاظ قرآن ، تكلّف است ؟ به طورى كه حتى مردم عرب هم نبايد از الفاظ و معناى ظاهرى آن سؤال كنند با وجود اين كه قرآن براى تدبّر و تأمّل و تفكّر آمده است ؟
خداوند متعال در سوره نحل مى فرمايد : « وَ أَنْزَلْنا إلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنّاسِ ما نُزِّلَ إلَيْهم وَ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ » ؛(2) ما به سوى تو قرآن فرستاديم تا براى مردمان بيان كنى آنچه ( از احكام قرآن ) به سوى آن ها فرستاده شد ، تا اين كه آن ها در آن تأمّل كنند ( و به حقائق و معارف آن معرفت پيدا كنند ) خداوند متعال پيامبر صلى الله عليه و آله را مبيّن كلام خودش معرّفى كردند . ولى خلفاى غاصب به غرض جدايى قرآن از عترت به اين فكر افتادند كه به احاديث رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم بى توجّه و بى اعتنا باشند ، تا بتواند قرآن را آن طور كه دلخواه خود ايشان بوده ، تفسير و تأويل كنند و لذا ابوبكر تنها به سوزاندنِ احاديثِ جمع آورى شده خود ، اكتفا نكرده بلكه با كمال جرأت صريحا فرمان داد كه از نقل احاديث از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم شديدا جلوگيرى شود ، چنان كه ذهبى - كه از علماى عامه است - در كتاب « تذكرة الحفاظ » نقل مى كند كه ابوبكر گفت :
... لا تحدّثوا عن رسول اللّه صلى الله عليه و آله وسلم شيئا فمن سألكم فقولوا : بيننا و بينكم كتاب اللّه ؛(3)
ص: 121
از رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم حديثى نقل نكنيد ، و هر كس ( چيزى ) از شما پرسيد ، بگوئيد : كتاب خدا در بين ما هست ( به آن رجوع كنيم ) .
در همين كتاب از قاسم بن محمد نقل مى كند كه گفت : عايشه مى گويد :
جمع أبي الحديث عن رسول اللّه صلى الله عليه و آله وسلم و كانت خمسمأة حديث ، فبات ليلة يتقلّب كثيرا ، قالت : فغمني ، فقلت : أتتقلّب لشكوى ، أو لشيء بلغك ؟ فلمّا أصبح قال : أي بنيّة هلمّي الأحاديث الّتي عندك ، فجئته بها فدعا بنار فحرقها ... ؛(1)
پدرم پانصد حديث از رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم گرد آورده بود ، شبى بسيار به خود مى پيچيد ، اين حالت وى مرا اندوهناك نمود ، گفتم : آيا اين ناراحتى به علت بيمارى است يا چيز ديگرى كه به تو رسيده است ؟ چون صبح شد ، گفت : دخترم ! احاديثى كه نزد توست پيش من بياور ، چون آوردم ، آتشى طلبيد و همه را سوزانيد ... !!
و علّت منع شيخَين از بررسى در آيات قرآن و شأن نزول آن ها و تأمّل و تفكّر در آن ها و منع از نقل احاديث رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم و نهى شديد توأم با عقوبت و شكنجه ، جز تخدير و خام گذاردن اذهان عامه مردم از ولايت اميرالمؤمنين عليه السلام و آيات وارده در شأن آن حضرت ، نبوده است .
ذهبى مى گويد :
هكذا هو كان عمر ، يقول : اقلّوا الحديث عن رسول اللّه ، و زجر غير واحد من الصّحابة عن بثّ الحديث . و هذا مذهب لعمر و غيره ؛(2) آرى عمر چنين بود ، او مى گفت : از پيامبر كمتر حديث نقل كنيد و چندين صحابى را نسبت به نشر احاديث توبيخ كرد . آرى اين شيوه و مذهب و ايده عمر و غير عمر بود .
ص: 122
طبرى مى گويد :
هر وقت خليفه ، حاكم و يا استاندارى را براى نقطه اى اعزام مى كرد ، به او چنين سفارش مى كرد : فقط قرآن بخوانيد و از محمّد صلى الله عليه و آله وسلم كمتر روايت نقل كنيد و من هم با شما هم صدا هستم .(1)
قرظة بن كعب انصارى مى گويد :
أردنا الكوفة فشيّعنا عمر إلى « صرار » و قال : تدرون لِمَ شيَّعتكم ؟ فقلنا : نعم ، نحن أصحاب رسول اللّه صلى الله عليه و آله وسلم ، فقال : إنّكم تأتون أهل قرية ، لهم دويّ بالقرآن كدويّ النّحل ، فلا تصدّوهم بالأحاديث فتشغلوهم ، جرّدوا القرآن . وأقلّوا الرّواية عن رسول اللّه صلى الله عليه و آله وأمضوا ،
وأنا شريككم ؛(2)
هنگامى كه قصد عزيمت به كوفه را كرديم ، عمر بن خطاب تا منطقه « صرار » به بدرقه ما آمده و گفت : مى دانيد چرا شما را بدرقه كردم ؟ گفتيم : لابد به خاطر اين كه ما از صحابه رسول اللّه صلى الله عليه و آله هستيم ؟ گفت : شما وارد آبادى و روستايى مى شويد كه قرآن مى خوانند ، مبادا آنان را با خواندن و قرائت احاديث پيامبر صلى الله عليه و آله از خواندن قرآن باز داريد ! تا مى توانيد از پيامبر صلى الله عليه و آله كمتر حديث نقل كنيد .
ذهبى مى نويسد :
عمر سه نفر ( از صحابه رسول اللّه صلى الله عليه و آله وسلم ) به نام هاى ابن مسعود و ابوالدرداء و ابو مسعود انصارى را زندان كرد و به آنان اعتراض كرد كه چرا از پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم زياد حديث روايت كرديد ؟ !(3)
و به نقل ديگر از حاكم و ذهبى : عمر ابن مسعود و ابوالدرداء و ابوذر را زندانى كرد
ص: 123
و آنان را به جرم اشاعه دادن و نقل احاديث پيامبر صلى الله عليه و آله توبيخ نمود ، و آنان را تا آخر خلافتش محكوم به اقامت اجبارى در مدينه كرد .(1)
عمر به همه شهرها نوشت : نزد هر كس حديث هست بايد نابودش كند .(2)
محمد بن ابى بكر مى گويد :
در زمان عمر احاديث زياد شد ، وقتى به نزدش آوردند ، دستور داد آن ها را سوزانيدند .(3)
اين مكر و حيله براى اين بود كه مردم از فضائل و مناقب اميرالمؤمنين عليه السلام و اهل بيت عصمت و طهارت عليهم السلام مطلع نشوند و نيز براى فهم قرآن به در خانه آن ها نروند ، نظير همان حيله معاويه كه به ابن عباس گفت : « قرآن بخوان ولى از معنى كردن آن بپرهيز ، و تأويل قرآن را براى مردم بيان نكن »(4) چون مى دانست كه بسيارى از آيات قرآن در فضائل و مناقب اهل بيت عليهم السلام نازل شده ، و نيز مفسّر حقيقى قرآن و قرآن ناطق ، محمّد و آل محمّد صلى الله عليه و آله وسلم مى باشند .
اين حقير ( يعنى تراب اقدام شيعيان اميرالمؤمنين عليه السلام ) مى گويد : با اين حال علماى عامّه و پيروان مكتب سقيفه با بى شرمى تمام خود را اهل سنّت پيامبر صلى الله عليه و آله و شيعيان اميرالمؤمنين عليه السلام را اهل بدعت مى خوانند و حال آن كه اهل سنّت واقعى و پيروان راستين سنّت رسول خدا صلى الله عليه و آله شيعيان اميرالمؤمنين عليه السلام مى باشند .
اين سياست بهترين حربه بود براى سوق دادن امت ، به تفسير به رأى نمودن قرآن كريم ، و دنياطلبان از اين راه هر چه اراده مى نمودند به نام تفسير قرآن ، بيان مى داشتند .(5)
ص: 124
پس از او در زمان خلافت عمر بن خطاب و عثمان بن عفان ، اين بدعت ويران گر ، شديدتر مورد عمل قرار گرفت ؛ زيرا در اين زمان ، كسى جرأت نقل حتى يك حديث را هم از رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم نداشت و كم كم بدعت ها آغاز شد و اسلام رنگ ديگرى به خود گرفت ، و آن عدالت و انصاف و مواسات و نوع دوستى و تحفظ ناموسى كه با زحمات طاقت فرساى پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله وسلم پايه گذارى شده بود ، به تدريج صورت ديگرى پيداكرد ! و خلفاء براى تثبيت مقام و حكومت و خود مختارى و رسيدن به اميال و هوس هاى خود از هر دستبردى به ذخائر اسلامى دريغ نكردند ! احكام خدا را تغيير دادند ، بيت المال را هدر دادند ، و ياران و اصحاب با وفاى رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم را به انواع بلاها مبتلا ساختند ، بعضى را كشتند و بعضى را تبعيد نمودند ! زنان مسلمان
ص: 125
را پرده دريدند حتى فاجعه عظمائى كه در تاريخ بشرى فراموش شدنى نيست ، پديد آورده و دل عزيزترين عزيزان خدا و رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم را خون كرده ، پهلويش بشكستند ! تا آنجا كه اميرالمؤمنين على بن ابى طالب عليهماالسلام را در محراب عبادت ، و حسنش عليه السلام را كه نور چشم رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم بود ، به زهر جفا شهيد نمودند ، و حسينش عليه السلام را از دم شمشير گذراندند ! و اهل بيت گراميش را به اسارت به شهرها بردند ! و كردند آنچه كردند ! ! و همين اوان بود كه دست هاى خائنانه غارتگران به بيت المال مسلمانان دراز گرديده ، و با ذخائرى كه مى بايست صرف نيازمندان و ارباب حاجت شود ، عناصرى را بر انگيختند تا با نشر اكاذيب و جعل احاديث در فضائل خود و تنقيص اهل بيت عليهم السلام ، آتش كينه خويش را فرو نشانند ! كه به راستى اگر كسى اين وقايع رقّت بار را در تاريخ اسلام ببيند ، به يقين قلبش مى سوزد ، و از ديدگانش اشك جارى مى گردد .
جهل ابوبكر و عمر به معناى « كلاله »(1)
چنان كه موافق روايات اهل بيت عليهم السلام و مستفاد از آيات سوره نساء است ، « كلاله » همان اولاد پدر و مادر هستند ( كه برادران پدرى و مادرى يا پدرى تنها يا مادرى تنها باشند ) .
مرحوم شيخ مفيد در كتاب ارشاد نقل كرده است كه از ابوبكر درباره معناى « كلاله » پرسيدند ، در پاسخ گفت :
« أقول فيها برأيي فإن أصبتُ فمن اللّه و إن أخطاتُ فمن نفسي و من الشّيطان ؛
من در اين باره آنچه نظر و رأى من است مى گويم ، اگر درست بوده از خداست ، و اگر خطا و نادرست بود ، از نفس من و از شيطان است .
ص: 126
چون پاسخ او را به اميرالمؤمنين عليه السلام رساندند فرمود :
چقدر او بى نياز است از اعمال رأى و نظر كه در اين جا بدهد ؟ ( يعنى مسئله نظرى نيست كه احتياج به رأى باشد بلكه مسئله لغوى است و به علم لغت نياز دارد ) آيا او ندانسته است كه كلاله به برادران و خواهران پدر و مادرى مى گويند ؟ ! و نيز به خصوصِ برادران و خواهران پدرى مى گويند ؟ ! و هم چنين به خصوصِ برادران و خواهران مادرى مى گويند ؟ ! خداوند عزّوجلّ مى فرمايد : « اى پيامبر ! چون از تو بپرسند ، بگو : خداوند درباره ميراث كلاله اين طور حكم مى كند كه اگر مردى بميرد و فرزندى نداشته باشد و از براى او فقط يك خواهر پدر و مادرى و يا يك خواهر پدرى بوده باشد ، او بايد نصف ما ترك از اموال آن مرد متوفّى را ببرد » و نيز خداوند عزّوجلّ مى فرمايد : « اگر مردى و يا زنى ، برادر و يا خواهرِ مادرى متوفّى باشد ، در صورتى كه فقط يك نفر باشد و زيادتر نباشد ، يك ششم از ارثيه را مى برند و اگر از يك تن بيشتر باشند ، همگىِ ورّاث در يك سوّم از اموال و ما ترك متوفّى شريك خواهند بود .(1)
بنا بر اين ، لفظ « كلاله » در قرآن داراى معناى مشخص است كه اوّلاً به خواهران و برادران پدر و مادرى ، و ثانيا به خصوص پدرى ، و ثالثا به خصوص مادرى گفته مى شود . و اين حكم براى اين موضوع در قرآن منصوص است ( چنان كه در سنّت هم از طريق اهل بيت عليهم السلام تصريح به آن شده است ) و در اين صورت ، نظر و رأى در اين جا وجهى ندارد . لذا آن حضرت فرمود : چقدر او از اعمال رأى و نظر در اين
ص: 127
مسئله بى نياز است ، و اين مسئله ، مسئله نظرى نيست تا محتاج به نظر باشد ، بلكه مسئله لغوى است و آيه قرآن حكمش را صريحا بيان كرده است .
خاصّه و عامّه روايت كرده اند كه از ابوبكر معناى « كلاله » را پرسيدند ، ندانست . و بعد از آن گفت : « به رأى خود مى گويم ، اگر صواب باشد از خداست ، و اگر خطا باشد از من و از شيطان است ، و خدا از آن برى است . كلاله ما سواى والد و ولد است » .(1)
در حقيقت ، اين جريان حاوى دو طعن براى خليفه است ، اول : ندانستن معناى قرآن . دوّم : تفسير به رأى آن . در حالى كه عامه به طرق بسيار روايت كرده اند كه : هر كس در قرآن به رأى خود سخن بگويد ، جاى خود را در آتش مهيا داند .(2) و به روايت ديگر : اگر صواب گويد ، خطا كرده است .(3)
و به روايت ديگر : رسول خدا صلى الله عليه و آله جمعى را ديد كه به رأى خود قرآن را تفسير مى كردند ، فرمود : كه جمعى پيش از شما بودند به همين هلاك شدند كه كتاب خدا را بر هم زدند ، هرگاه به رأى خود بگوييد ، در كتاب الهى اختلاف به هم مى رسد كه رأى ها مختلف است . و حكم خداوند خلافى ندارد و همه با هم موافق است .
هر چه را مى دانيد بگوئيد و هر چه را نمى دانيد به كسى كه مى داند واگذاريد ، دواى ندانستن پرسيدن است .(4)
علاوه بر اين كه ابوبكر در اين كلامش : « أقول فيها برأيي فإن أصبتُ فمن اللّه و إن أخطاتُ فمن نفسي و من الشّيطان » خود را قرين شيطان كرده و ممكن است كه مرادش از شيطان عمر باشد .
ص: 128
ملا على متّقى در كنزالعمّال رواياتى را ذكر كرده كه : ابوبكر و عمر معناى كلاله را نمى دانستند ، از جمله بعد از آن كه نظير صدر همين روايتى كه از ارشاد مفيد آورديم ( كه ابوبكر گفت نمى دانم ) را ذكر كرده ، اين جمله را اضافه دارد كه ابوبكر گفت : « أراه ما خلا الوالد و الولد ؛ رأى من اين است كه كلاله غير از پدر و فرزند است » . و چون عمر به خلافت رسيد گفت : كلاله ، غير از خصوص فرزند است و در عبارتى دارد : « من لا ولد له ؛ كسى كه فرزند ندارد » . و وقتى كه با خنجر ابولؤلؤ مجروح شد ، گفت : من از خدا شرم مى كنم كه در اين مسئله خلاف رأى ابوبكر را بدهم ، رأى من همان است كه كلاله ، غير از پدر و فرزند است .(1)
عجب از كسى كه شرم از رسول خدا صلى الله عليه و آله نكرده و سخن او را به هذيان نسبت داده ولى از ابوبكر شرم كند و براى رعايت او از رأى خود برگردد .(2)
حاكم در مستدرك از محمد بن طلحة از عمر بن خطاب روايت كرده است كه او گفت :
لأن أكون سئلت رسول اللّه صلى الله عليه و آله عن ثلاث أحبّ إليّ من حُمر النعم : من الخليفة بعده ؟ و عن قوم قالوا : نقرّ بالزّكاة في أموالنا و لا نؤديّها إليك ، أيحلّ قتالهم ؟ و عن الكلالة ؛(3)
اگر من درباره سه موضوع از رسول خدا صلى الله عليه و آله سؤال مى كردم براى من از شتران سرخ مو بهتر بود : 1 . خليفه بعد از او كيست ؟ 2 . درباره قومى كه مى گويند
ص: 129
ما به دادن زكات در اموال خودمان اقرار و اعتراف داريم و لكن زكات را به تو نمى دهيم ، آيا جنگ با اين جماعت جايز است ؟ 3 . از كلاله .
پس معلوم شد كه آنچه در باب كلاله مى گفتند ، همه به رأى و خواهش نفس بود ، بدون اين كه هيچ مستندى داشته باشند . و از اين جا ظاهر مى شود كه بناى جميع امور آن ها بر هواهاى باطله و مصالح دنيوى بوده بدون اين كه مستند به دليل و حجّتى باشد .
از جمله ادله براى اثبات جهل ابوبكر اين است كه با وجود اين كه او را از جمله مخصوصان و مصاحب غار پيامبر صلى الله عليه و آله مى دانند ،(1) و مى گويند كه او اسبق
ص: 130
در اسلام است ،(1) در مدّت بعثت آن حضرت ، زياده از صد و چند حديث ، روايت نكرده ، با آن كه بسيارى از آن ها دروغ و مجعول است ! ! مثل حديث ميراث انبياء و نظير آن ، بلكه احاديث پيامبر صلى الله عليه و آله را آتش مى زد ! چنان كه متّقى هندى و غير او به آن اعتراف كرده اند .(2)
احمد بن حنبل در مسند خود فقط « هشتاد » حديث از ابوبكر نقل مى كند و از اين هشتاد حديث ، بيست مورد تكرارى است كه با حذف اين ها ، فقط شصت حديث از ابوبكر نقل شده است .
ابن كثير نيز با زحمت زياد ، توانسته « هفتاد و دو » حديث از خليفه جمع كند و اسم آن را « مسند صدّيق » نهاده است .
اين احاديثى كه علماى عامّه براى خليفه جمع نموده اند اگر با احاديثى كه از پيامبر صلى الله عليه و آله صادر شده است سنجيده شود ، مثل قطره اى است در مقابل اقيانوس بى كران .
ابوهريره فقط سه سال نزد پيامبر صلى الله عليه و آله بود ، با اين حال « ابن مخلد » در مسند خود ، « پنج هزار و سيصد » حديث از ابوهريره نقل مى كند كه از پيامبر صلى الله عليه و آله شنيده است .(3)
ص: 131
احمد بن فرات ، « يك مليون و پانصد هزار » حديث از پيامبر صلى الله عليه و آله نقل مى كند و از بين آن ها « سيصد هزار » حديث انتخاب مى كند .(1)
ابوزرعه ، « صد هزار » حديث حفظ بوده است و بعضى مى گويند : هفتصد هزار حديث حفظ بوده است . و بعضى ها يك مليون و برخى صد هزار حديث از پيامبر صلى الله عليه و آله حفظ بوده اند كه در تاريخ نوشته شده و علامه امينى رحمه الله در كتاب شريف « الغدير » اسامى آنان را ذكر كرده است .(2)
حال شما قضاوت كنيد كه با اين گستردگى علوم و معارفى كه در زمينه هاى مختلف از رسول خدا صلى الله عليه و آله بيان شده ، چگونه سزاوار است كه جانشين پيامبر صلى الله عليه و آله فقط حدود « صد و چهار »(3) حديث از آن حضرت ياد گرفته باشد ؟ آيا عقل و انصاف قبول مى كند كه خليفه با اين معلومات اندك از معارف آسمانى ، بتواند جاى خالى پيامبرخدا صلى الله عليه و آله را پر كند و پاسخگوى امّت باشد ؟ ! چرا خليفه ( ابوبكر ) اين قدر كم حافظه و جاهل بود ؟ چگونه انسان آزاد و عاقل ، اين چنين شخصى را به عنوان نماينده خدا و خليفه رسول خدا مى پذيرد ؟ امّا باب مدينه علم رسول و صاحب « سلونى قبل أن تفقدوني »(4) و كسى كه تورات و انجيل را از اهل كتاب و صاحبانش بهتر مى داند ، و گوينده « يَنْحدر عنّي السّيل و لا يرقى إليّ الطّير »(5) ، را رها مى كند و از علوم
ص: 132
و معارف زلال و آسمانى او بى بهره مى شود ، و بلكه شقاوت و ضلالت و تعصّبش به جايى مى رسد كه حرف از اعلميّت كسى مى زند كه ترجمه ظاهر قرآن را نمى داند و از معارف و علوم رسول خدا صلى الله عليه و آله فقط « صد و چهار » حديث ياد گرفته باشد ، آن هم احاديثى كه نوشتن آن ها جز شرم و رسوايى چيزى به دنبال ندارد !(1)
غير از خليفه اوّل ، خليفه دوّم نيز نسبت به معناى كلمه « كلاله » جاهل بود و شاهد آن اين است كه ملاعلى متّقى هندى از سعيد بن مسيب روايت كرده است كه عمر از رسول خدا صلى الله عليه و آله از كيفيت ارث كلاله پرسيد ، رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم فرمود : « أو ليس قد بيّن اللّه ذلك ؟ ؛ آيا خداوند آن را روشن نساخته است ؟ » پس از آن اين آيه كريمه را قرائت فرمود : « وَإِنْ كَانَ رَجُلٌ يُورَثُ كَلاَلَةً أَوْ امْرَأَةٌ ... . »(2) ولى عمر باز هم نفهميد و به دخترش حفصه گفت : هر وقت ديدى كه رسول خدا صلى الله عليه و آله داراى نشاط است از معناى آن از او بپرس ! و چون حفصه از رسول خدا صلى الله عليه و آله پرسيد ، حضرت فرمود : آيا پدرت گفته است كه بپرس ؟ « ما أرى أباك يعلمها أبدا ؛ من نمى بينم كه پدرت تا ابد اين مسئله را بفهمد ! » و عمر خودش مى گفت : « ما أراني أعلمها أبدا و قد قال رسول اللّه صلى الله عليه و آلهذلك ؛(3)
گمان نمى كنم كه هيچ وقت بتوانم معناى كلاله را بفهمم ، در صورتى كه رسول خدا صلى الله عليه و آله درباره من
ص: 133
اين عبارت را گفته است ! » و اين خود سند واضح و محكم بر حماقت او به نصّ رسول خدا صلى الله عليه و آله است .
عمر بن خطاب در روز جمعه اى خطبه خواند و از رسول خدا صلى الله عليه و آله ياد كرد سپس از ابوبكر ياد كرد و پس از آن گفت : « من پس از خودم چيزى را كه نزد من اهمّ از كلاله باشد نمى گذارم ، من در هيچ مسئله اى به اندازه مسئله كلاله به رسول خدا صلى الله عليه و آله مراجعه نكردم و آن حضرت در هيچ امرى مثل اين مسئله با من تند نشد و خشونت و غلظت ننمود ، تا به جايى كه با انگشت خود به سينه من زد و گفت : « يا عمر ! ألا يكفيك آية الصّيف الّتي في آخر سورة النساء ؟(1) اى عمر ! آيا آيه صيف كه در آخر سوره نساء است ، براى تو بس نيست » و عمر گفت : اگر زنده بمانم در مسئله كلاله ، حكم مى كنم كه هر كس قرآن خوانده باشد و هر كس قرآن نخوانده باشد مطابق حكم من حكم مى كند » .(2)
سيوطى نقل كرد كه مسروق مى گويد : من از عمر بن خطّاب درباره اقرباى خودم كه به عنوان كلاله ارث مى برند پرسيدم ، عمر گفت : الكلالة ، الكلالة ، و دست برد و ريش خود را گرفت و گفت : اگر مى دانستم براى من بهتر بود از آن كه تمام اشياء روى زمين ملك من باشد ! و من از رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم پرسيدم ، سه بار فرمود : آيا آيه اى را كه در صيف نازل شد نشنيده اى ؟(3)
حاكم نيز در ضمن روايتى از حذيفه بن يمان روايت كرده است كه چون آيه « يَسْتَفْتُونَكَ قُلْ اللَّهُ يُفْتِيكُمْ فِي الْكَلاَلَةِ ... . »(4) نازل شد ، رسول خدا صلى الله عليه و آله آن را به حذيفه
ص: 134
تعليم كرد و حذيفه هم آن را به عمر تعليم نمود ، بعد از اين قضيّه ، باز عمر از حذيفه در اين باره پرسيد ، حذيفه گفت :
واللّه انّك لأحمق إن كنت ظننت ! انّه لرقّانيها رسول اللّه صلى الله عليه و آله وسلم فلقّيتكها كما لقّانيها رسول اللّه ! واللّه لا أزيدك عليها شيئا أبدا ؛(1)
سوگند به خدا من چنين مى پندارم كه تو مرد احمق و نادانى هستى ! زيرا كه اين آيه را رسول خدا صلى الله عليه و آله به من ياد داد و من هم آن را همان طور كه رسول خدا صلى الله عليه و آله به من ياد داد به تو ياد دادم ! سوگند به خدا كه ابدا از آنچه به تو ياد داده ام - كه طبق تعليم رسول خدا صلى الله عليه و آله به من بوده است - چيزى را بر آن نمى افزايم .
مرحوم علامه امينى رحمه الله در الغدير بعد از ذكر شانزده حديث از مصادر عامّه در جهل خليفه به معناى « كلاله » مى فرمايد : چه اندازه « كلاله » بر خليفه مشكل شده و چه مقدار آن را پيچيده دانسته و سر بسته حكم آن نزد او بوده است ، در حالى كه دين اسلام آئينى آسان و همگانى است . و آيا او وقتى از رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم بسيار سؤال كرد ، پيامبر صلى الله عليه و آله به او پاسخ داد يا نه ؟ اگر پاسخ داد ، پس چرا حفظ نكرد ، و يا چرا درك و فهم او از شناخت آن كوتاه آمده ، و حال آن كه دانستن آن براى او از شتران سرخ موى يا از دنيا و آنچه در آن است و يا از قصرهاى شام محبوب تر بوده است .
و اگر پاسخ نداده پس محال است كه رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم تأخير بيان از وقت حاجت كند و حال آن كه مى داند كه به زودى او بر اَريكه خلافت ، تكيه مى زند و مسائل و مرافعات را نزد او مى آوردند ، با وجود اين كه مسئله « كلاله » امرى عمومى و مبتلابه بوده است . لكن حقيقت آن چيزى است كه رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم به حفصه فرمود :
ما أرى أباك يعلمها ؛
من نمى بينم كه پدرت آن را بياموزد .
ص: 135
و يا فرمود :
ما أراه يقيمها ؛
نمى بينم كه آن را اقامه كند .
و اين كشف از واضح بودن حال مى كند ، و خواننده را بر واقع و حقيقت حال مطلع مى گرداند ، البتّه اگر هواى نفس او را گمراه نكند .(1)
و مصيبت بزرگ اين است كه بعد از اعتراف خود او كه : « معنى كلاله براى من روشن نشد » از حكم دادن در آن دورى نكرد و به رأى خودش حكم كرد ، غافل از اين كه حق تعالى فرمود :
« وَلاَ تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُوْلَئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْئُولاً »(2)
پيروى نكن از چيزى كه به آن علم ندارى ، به درستى كه هر كدام از گوش و چشم و دل مورد سؤال قرار مى گيرند .
و نيز حق تعالى فرمود :
« وَلَوْ تَقَوَّلَ عَلَيْنَا بَعْضَ الْأَقَاوِيلِ لَأَخَذْنَا مِنْهُ بِالْيَمِينِ ثُمَّ لَقَطَعْنَا مِنْهُ الْوَتِينَ فَمَا مِنْكُمْ مِنْ أَحَدٍ عَنْهُ حَاجِزِينَ »(3)
اگر او سخنى دروغ بر ما مى بست ، ما او را با قدرت مى گرفتيم ، سپس رگ قلبش را قطع مى كرديم ، و هيچ كس از شما نمى توانست از ( مجازات ) او مانع شود .
آنچه ابن حجر مى گويد كه اختلاف در معناى كلاله(4) سبب شده كه عمر گفت : « من
ص: 136
در كلاله چيزى نمى گويم »(1) و اين را عذرى براى خليفه در گرفتارى و پريشانى او در معناى كلاله مى بيند ، كلامى باطل و مردود است ؛ با وجود اين كه معناى آيه واضح است و حق تعالى آن را بيان نموده است ، پس چگونه خليفه مى گويد براى من بيان نشد ، و اين اختلافات از كجا آمده است در حالى كه آيه روشن و مبيّن است و رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم آيه صيف را در بيان آن كافى مى داند .
جدّه ميّتى از ابوبكر پرسيد كه از ميراث ، چه چيز به من مى رسد ؟ گفت : در كلام خدا و رسولِ او ، نمى يابم كه تو را حقّى باشد ، تا آن كه مغيرة بن شعبه و محمد بن مسلم به او گفتند :
أنّ الرسول أعطاها السدس ؛(2)
رسول خدا صلى الله عليه و آله ، يك ششم از ما تَرَك را به جدّه مى داد .
شعبى گويد :
از اجتهاد و رأى ابوبكر و عمر اين بود كه جدّ را در ميراث ، اولى از برادر قرار دادند ، و عمر ناخوش داشت كه در آن حرفى زده شود . پس چون عمر جدّ شد(3) گفت : « اين كارى بود كه واقع شد و چاره اى براى مردم از شناخت آن نيست » پس به سوى زيد بن ثابت فرستاد و از او پرسيد ، زيد پاسخ داد : « رأى ابوبكر اين بود كه ما جدّ را اولى از برادر قرار دهيم » ...(4)
ص: 137
دارمى از شعبى نقل كرده :
اوّلين جدّى كه در اسلام وارث شد ، عمر بود كه مالش را گرفت . پس على و زيد نزد او آمده و گفتند : اين مال تو نيست و تو مانند يكى از برادران هستى .(1)
سعيد بن مسيب از عمر نقل مى كند كه گفت :
از پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم پرسيدم كه سهم جدّ چگونه است ؟ فرمود : « اين سؤال تو براى چيست ؟ اى عمر ! من گمان مى كنم كه تو بميرى پيش از آن كه اين را بدانى » سعيد بن مسيب گفت : پس عمر مُردْ پيش از آن كه ميراث جدّ را بداند .(2)
بيهقى از عبيده نقل كرده كه مى گويد :
من از عمر درباره جدّ ، صد داستان حفظ كرده ام كه تمامش با هم مخالفت دارند و بعضى از آن ها برخى ديگر را نقض و باطل مى كند .(3)
ابن ابى الحديد گويد :
بسيار اتفاق مى افتاد كه عمر فتوايى مى داد سپس آن را ابطال مى كرد و به ضد آن فتوا مى داد ، مثلاً در ميراث جدّ با برادران ، حكم هاى زيادى داد كه مخالفبا هم بودند ، آن گاه ترسيد از حكم در اين مسئله پس گفت : « من أراد أن يقتحم جراثيم جهنّم فليقل فى الجدّ رأيه ؛ هر كس مى خواهد خودش را در عذاب هاى بزرگ و شديد جهنم بياندازد پس درباره جدّ به رأى خود فتوا دهد » .(4)
ص: 138
مرحوم علامه امينى مى فرمايد : من نمى دانم كه اين قضاى ضد و نقيضى كه عدد آن به صد مى رسد در يك موضوع ، آيا تمام آن ها موافق با واقع است ؟ كه اين معقول نيست . يا اين كه بعضى از آن ها موافق با واقع است ؟ كه در اين صورت ، چرا در تمام موارد به آن رجوع نكرده است ؟
آيا همه آن ها از اجتهاد خليفه بوده يا اين كه آن ها را از صحابه گرفته است ؟ و آيا صحابه از عقائد و آراء خودشان اين فتوى را مى دادند ، يا آن ها را از پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم گرفته بودند ؟ اگر از پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم شنيده بودند ، فتواى در آن مختلف و مخالف با هم نمى شد ، به ويژه با نزديك بودن آنان به عهد رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم . و اگر از اجتهاد ايشان بود ، آيا براى ما هم حق تأمّل و نظر در آنچه كه اجتهاد كرده اند و به آن استناد نموده اند ، هست يا نه ؟ اصلاً آيا دليلى بر حجّت بودن چنين اجتهادى هست يا نه ؟
چگونه جايز است براى خليفه مسلمين جهل و نادانى به آنچه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله وسلم تشريع فرموده اند ، تا اين كه نادانى و جهل ، او را در تناقض گويى گيج و سر در گم كند ؟ و چه اندازه اين مسئله بر خليفه مبهم بوده كه در تمام عمرش نتوانسته آن را ياد بگيرد ؟ و پيامبر صلى الله عليه و آله هم خبر دادند كه عُمَر مى ميرد پيش از آن كه آن را بياموزد ، و او هم مُرد و ميراث جدّ را ندانست !
جهل خلفاى غاصب به اخبار و سنّت رسول خدا صلى الله عليه و آله و احكام شرع ، محدود و منحصر به ميراث جدّه و ... نمى شود ، از جمله اين كه مرحوم امينى در كتاب « الغدير » آورده است كه : ابوموسى اشعرى سه بار اجازه خواست تا بر عمر وارد شود و گويا چنان يافت كه او مشغول است لذا برگشت ، عمر گفت : آيا صداى عبداللّه بن قيس را نشنيديد كه به او اجازه ورود دهيد ؟ ابوموسى را صدا زدند و آمد ، عمر به او گفت : چه شد كه برگشتى ؟ گفت : ما از جانب رسول خدا صلى الله عليه و آله امر شده ايم كه اگر استيذان نموديم و اذن داده نشد ، برگرديم . عمر گفت : بر اين سخنت بايد اقامه بيّنه كنى ( و شاهد بياورى كه اين دستور از رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم بوده است ) وگرنه تو را حدّ مى زنم .
ص: 139
ابوموسى از مجلس عمر خارج شد و به سوى مجلسى از انصار روان گشت . انصار گفتند : گواهى بر اين مطلب نمى دهد مگر كوچك ترين ما ، سپس ابوسعيد خدرى برخاست و به عمر گفت : ما از جانب رسول خدا صلى الله عليه و آله ، به اين مطلب امر شده ايم . عمر گفت :
خفي عَلَىّ هذا من أمر رسول اللّه صلى الله عليه و آله وسلم ألهاني عنه الصّفق بالأسواق ؛(1)
اين امرِ رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم بر من پنهان بود ، سرگرم بودن به معاملات در بازارها در زمان رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم مرا از فراگيرى اين سنّت ها و دستورات باز داشت .(2)
مسلم در صحيح آورده است كه اُبىّ بن كعب به عمر گفت :
يا بن الخطّاب فلا تكوننّ عذابا على أصحاب رسول اللّه ؛ اى پسر خطّاب ! تو بر اصحاب رسول خدا صلى الله عليه و آله عذاب نباش .
عمر گفت : سبحان اللّه ، من چيزى را شنيدم و خواستم در ثبوت آن تحقيق نموده باشم .(3)
بارى ، خليفه اوّل هر بار كه در حكم خدا اشتباه مى كرد ، مى گفت :
إن أصبتُ فمن اللّه و إن أخطأتُ فمن الشيطان ؛(4)اگر در حكمى از روى اتفاق تيرى بر نشانه خورد و درست گفتم از جانب خداوند است و اگر خطا كنم از جانب شيطان است ( و مرا معذور بداريد ) .
و هم چنين در بسيارى از احكام ، ابوبكر و عمر خطا مى كردند و صحابه آن ها را
ص: 140
خبر دار مى نمودند و چون مشت نمونه خروار است پس به همين مقدار از بيان جهل آن ها اكتفا مى كنيم .
طعن يازدهم : قتل مالك بن نويره(1)
هنگامى كه ابوبكر بر منصب خلافت غاصبانه تكيه زد ، در پى تأمين منابع مادى نيازمند دريافت زكات بود ، اما بسيارى از قبايل از پرداخت زكات به او امتناع مى كردند كه قبيله « بنى يربوع » از آن دسته بود .(2)
لذا خالد بن وليد را به سوى مالك بن نويره فرستاد و به او امر كرد كه مالك را به قتل برسان ، پس خالد رفت و مالك را كشت و در همان شب با زوجه اش هم بستر شد و جماع كرد ، در حالى كه مالك بن نويره مسلمان بود ،(3) و ابوبكر صريحا از خالد بن
ص: 141
وليد پشتيبانى كرد و نه تنها از قصاص او و از حدّ زدن به او در باره زناى محصنه با همسر مالك خود دارى نمود ، بلكه صريحا او را سيف اللّه معرفى كرد ، و گفت : « لا أشيم سيفا سلّه اللّه على الكافرين » .(1)
تفصيل مطلب اين است كه : چون ابوبكر غصب خلافت كرد ، خالد بن وليد را به سوى قبيله بنى يربوع فرستاد كه زكات اموال ايشان را بگيرد ، چون خالد وارد قبيله مالك شد ، ديدند آن قبيله اذان گفتند و نماز كردند و اظهار اطاعت و انقياد كردند ، چنان كه لشكر خالد بر اين امر ( كه آن قوم اذان مى گفتند و نماز مى كردند ) شهادت مى دادند . چون شب شد آثار حيله از خالد ظاهر شد . قبيله مالك احتياط كردند و اسلحه با خود برداشتند ، اصحاب خالد گفتند : ما مسلمانيم چرا اسلحه برداشتيد ؟ ايشان گفتند : ما نيز مسلمانيم ، چرا شما اسلحه برداشتيد ؟ ايشان گفتند : شما اسلحه بياندازيد تا ما بياندازيم ، چون قبيله مالك اسلحه را دور كردند ، لشكر خالد ايشان را اسير كردند و دست هاى ايشان را بستند و به نزد خالد آوردند . خالد دستور داد مردان ايشان را به قتل برسانند و زنان و اطفال را اسير كرد و در ميان لشكر خود قسمت كرد و همسر مالك را براى خود برداشت و در همان شب با او جماع كرد .
چون خالد برگشت و داخل مسجد شد ، با هيئت و شمايل جنگاوران كه تيرها را به
ص: 142
عمامه آويزان مى كنند ، نزد ابوبكر آمد ، عمر بن خطاب تيرها را از سرش كشيد و شكست و گفت : « اى دشمن خدا ! مرد مسلمانى را كشته اى و با زنش زنا كرده اى ، و اللّه تو را سنگ باران خواهم كرد » ، خالد ساكت بود و هيچ نگفت و مى دانست كه ابوبكر او را تاييد خواهد كرد . خالد به نزد ابوبكر رفت و عذرهاى ناموجه گفت ، و ابوبكر هم قبول كرد ، پس از آن خالد خوشحال بيرون آمد و در حالى كه كنايه هايى به عمر گفت ، رفت .(1)
برادر مالك ، عمر را شفيع كرد و نزد ابوبكر رفت و از خالد شكايت كرد و عمر گفت : بايد خالد را قصاص كرد . اما ابوبكر گفت : « ما رفيق و همراه خود را به خاطر يك عرب بيابانى به قتل نمى رسانيم ! » و به روايت ديگر ابوبكر گفت : « خالد شمشير خدا است ، و من در غلاف نمى كنم شمشيرى را كه خدا بر مشركان كشيده است . » !!(2)
عمر بن خطاب سوگند ياد كرد كه اگر من به قدرت برسم ، خالد را به قصاص مالك بكُشم و آنگاه مقدارى از غنايم كه به وى داده بودند را تصرف نكرده و ضبط كرد تا وقتى كه خليفه شد ، پس آنچه كنار گذاشته بود از حصّه خود ، و هر چه از زنان و دختران و پسران و اموال قبيله مالك بن نويره در پيش مردم باقى مانده بود ، همه را گرفت و به قبيله « بنى يربوع » باز گرداند ، و اين در حالى بود كه اكثر زنان و دختران باردار بودند .
و چون خالد از وعده كشتن او ترسان و هميشه از او گريزان بود ، پيش عمر آمد و گفت : به عوض كشتن به ناحق مالك ، مى روم و سعد بن عباده ( كه يكى از سرسخت ترين مخالفان حكومت غاصبان بود ) را به قتل مى رسانم . و رفت و سعد را كشت ! عمر از او راضى شد و پيش خود طلبيد و پيشانيش را بوسيد.(3)
ص: 143
و چون برادر مالك آمد و به عمر گفت به وعده ات وفا كن ، و خالد را بكش . گفت : من خلاف آنچه مصاحب رسول اللّه ( يعنى ابوبكر ) انجام داده عمل نخواهم كرد !(1)
از احاديث عامه ظاهر مى شود كه يكى از دلايل كشته شدن مالك بن نويره ، آن بود كه خالد عاشق زن او شده بود ، چنانچه مؤف روضة الاخبار نقل كرده است كه :
چون مالك را آوردند بكشند ، زنش كه ام تميم دختر منهال بود ، و مقبول ترين اهل زمان خود بود ، آمد و خود را به روى مالك انداخت ؛ مالك گفت : دور شو ! من كشته نشدم مگر به سبب تو ! !(2)
ابوبكر در اين واقعه ، به چند جهت مرتكب جرم و گناه شده ، و در بعضى از اين جهات ، عمر نيز با او شريك است :
ابوبكر لشكرى بر سر قبيله اى از مسلمين بى گناه و بدون تقصير شرعى ، فرستاد و به قتل و غارت اين جمع كثير از مسلمانان رضايت داد .
ص: 144
توجيهاتى كه علماى عامه براى اين موضوع گفته اند :
توجيه اول : عذرى كه براى اين عمل شنيع آورد آن است كه : « به سبب منع زكات مرتد شدند ! »
پاسخش آن است كه : اوّلاً : همه لشكر خالد شهادت دادند كه آن قبيله اقامه شهادت نمودند ، و اذان گفتند ، و نماز كردند ؟ و مگر پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم نفرمود : هر كه شهادتين بگويد ( و نماز بخواند ) مسلمان است .(1) قبيله « يربوع » منكر زكات نشدند و منع زكات نكردند ، بلكه گفتند : زكات را به ابوبكر ( خليفه غاصب ) نمى دهيم ، بلكه به وصى حقيقى پيامبر صلى الله عليه و آله مى دهيم ، يا خود به فقرا مى دهيم .
ثانياً : طبرى - از علماى عامه است - در تاريخ روايت كرده است كه : مالك قوم خود را از اجتماع بر ندادن زكات منع كرد ، و ايشان را متفرق كرد و نصيحت كرد كه با ولات اسلام ، منازعه نبايد كرد .(2)
ثالثاً : صاحب منهاج از خطائى نقل كرده است كه : مانعان زكات هرگاه به اصل دين قائل باشند ، كافر نيستند . و به معنى لغوى اطلاق كفار بر ايشان كرده اند . پس حكم كفار بر ايشان و اولاد و نساء ايشان جارى نيست .(3)
ص: 145
و ايضاً شارح وجيز در بحث ياغيان گفته است كه : « ابتداء به قتال ايشان نبايد كرد تا ايشان ابتداء كنند ، و بايد امام ، امينِ ناصحى را بفرستد كه از ايشان علت بغى شان را سؤل كند ... .(1)
توجيه دوّم : بعضى از عامه گفتند : « در اثناى گفتگو خالد نام حضرت رسول صلى الله عليه و آله وسلم را برد ، مالك گفت : صاحب شما چنين گفت . خالد گفت : رسول خدا صلى الله عليه و آله صاحب ما است و صاحب شما نيست » و به اين سبب حكم به ارتداد ايشان كرد و او را كشت ! !
بطلان اين وجه از وجه اول ظاهرتر است ؛ زيرا اولاً : در هيچ روايتى اين مطلب مذكور نيست . ثانياً : اگر چنين اتفاقى رخ داده بود ، حتماً خالد در برابر عمر اين عذر
را مى گفت و ابوبكر نيز در برابر اعتراض هاى عمر ( و مبالغه در قصاص خالد ) بايستى اين را مى گفت .
ثالثاً : بر فرض وقوع اين اتفاق ، اين عبارت صريح در ارتداد او نيست ، و براى دفعِ حدود ، شبهه كافى است .
رابعاً : بر فرض كه مالك مرتد شده باشد ، ساير قبيله چه گناه داشتند و زنان و فرزندان و اطفال ايشان - كه هنوز به حد بلوغ نرسيده بودند و پدران ايشان كافر اصلى نبودند كه اولادشان در حكم ايشان باشند - چه تقصير داشتند كه همه را مثل
ص: 146
كفار اسير كردند و به بندگى به مردم دادند تا بدون تزويج و نكاح با زنان و دختران مباشرت كردند و اولاد از ايشان بهم رسيدند .
علامه مجلسى رحمه الله مى فرمايد :
بدان كه حال از دو شق بيرون نيست : يا همه اين جماعت در واقع مرتد و مستوجب قتل و اسارت و غارت نبودند ، پس ابوبكر كه اين جماعت كثير از مسلمانان را بى گناه كشت و اسير كرد و به بندگى مبتلا كرد ، و باعث زناهاى بسيار شد ، و هتك حرمت اهل اسلام و سبب به وجود آمدن اولاد زنا شد ، ظالم و فاسق بلكه كافر باشد كه بر خلاف حكم خدا ، حكم كرد . يا اگر همه اين جماعت مرتد و مستحق اين انواع عذاب ها و عقوبت ها بودند ، پس عمر - كه اين جمع كثير از زنان و دختران و مردان و پسران كه بنده مسلمين شده بودند و اولاد مسلمانان كه از ايشان بهم رسيده بودند ، و اموال ايشان را پس گرفت و پس داد ، بر مسلمين ظلم نموده و مخالفت امام خود نموده و نسبت خطا به او داده - فاسق و كافر خواهد بود .
پس اين ظلم و كفر و فسق بر يكى از اين دو امام البته لازم آيد و خلافتش باطل شود . و چون خلافت يكى باطل شود ، خلافت هر سه به اجماع مركب باطل شود .(1)
ابوبكر چند حد از حدود الهى را تضييع نمود :
يك . خالد را به خاطر قتل مالك بن نويره قصاص نكرد .
دو . حد زنا - كه خالد با زن مالك مرتكب شد - اقامه ننمود .
سه . خون ساير مقتولين را ابطال كرد و قصاص و دِين آن ها را تعطيل نمود ، كه در همه اين كارها عمر با او شريك بود .
در تضييع قصاص خالد ، عمر از دو جهت ، شريكِ غالب است :
اول : قسم خورده بود كه خالد را بكشد و خلف قسم كرد .
ص: 147
دوم : به قتل سعد بن عباده بى گناه راضى شد ، و قتل او را در عوض قتل مالك قبول كرد و از اين معلوم مى شود كه انكار اوّليه عمر به خاطر دين دارى نبوده ، بلكه براى اين بود كه عمر از دوستان و هم سوگندان مالك بن نويره در جاهليّت بود ، ( و لذا به غضب آمد و نزد ابوبكر رفت و اصرار كرد كه بايد خالد را بكشى و سنگسار كنى ؛ زيرا مسلمانى را كشته است و با زن او زنا نموده است ) و گرنه بايد به طريق اولى اين تدين را در باب ظلم به حضرت فاطمه عليهاالسلام و ساير اهل بيت عليهم السلام بكار برد .
دكتر هيكل در دفاع از عمر در اين واقعه اسفبار مى نويسد :
عمر بن خطاب نظريه خود را درباره عملى كه خالد مرتكب شده بود ، از ياد نبرد . وقتى ابوبكر مُرد و با عمر به عنوان جانشين وى بيعت كردند ، يكى از نخستين كارهايى كه انجام داد اين بود كه خبر مرگ ابوبكر را به اطلاع سربازان اسلام در شام رسانيد و با همان پيكى كه حامل اين خبر بود ، فرمان عزل خالد را از فرماندهى سپاه صادر نمود . همه مورّخان اسلامى اتفاق دارند كه عمر ، همچنان در انديشه عمل خالد نسبت به « مالك بن نويره » و هم بستر شدن او با زن وى باقى بود و همين نظريه بود كه بعدها در عزل خالد مؤّر واقع شد .(1)
در پاسخ مى گوييم : آيا در مكتب شما قصاص خون هايى كه به ناحق ريخته شد و مجازات هتك نواميس مسلمين با عزل از فرماندهى محقّق مى شود .
واقعا عجيب است كه اين خون ها و نواميس مسلمين به هدر رود و محرّمات الهى مباح گردد و احكام شرعى تعطيل شود ، تا اين كه خالد بن وليد از مقام فرماندهى خود معزول گردد ! ! و طبق اين مبنا ، در طول آن مدت بايد خالد از اختيارات وسيعى برخوردار باشد و آزادانه هر كارى كه مى خواهد انجام دهد تا اين كه خليفه اول بميرد ، و همين كه خليفه دوم روى كار آمد او را عزل كند ! !
ص: 148
دكتر هيكل در دفاع از ابوبكر مى نويسد :
ابوبكر مى ديد موقعيّت جهان اسلام ، بزرگ تر از آن است كه وقوع اين گونه امور ، تأثيرى در روند آن داشته باشد ؛ زيرا كشته شدن يك نفر يا چند نفر به واسطه خطاى خالد در تأويل و اجتهاد در مقابل نصّ يا علت ديگر ، نسبت به خطرى كه دولت را فرا گرفته بود ، و شورش و انقلابى كه در سراسر نقاط عرب نشين جريان داشت ، چندان مهم نبود ! ! »(1)
در پاسخ مى گوييم : اين كلام خالى از مبالغه نيست ؛ زيرا ( با فرض قبول موقعيت حسّاس ) اين امكان وجود داشت كه لا اقل ابوبكر ، خالد را بخاطر اين جنايت ، عزل كند و افراد ديگرى امثال عمر ، ابو عبيده ، معاذ بن جبل ، سعد بن ابى وقّاص و غيره را - كه مورد قبول خليفه بودند - به جاى او منصوب دارد و محاكمه خالد را در اولين زمان ممكن ، آغاز كند و آنچه نصوص و احكام شرعى اقتضا داشت ، درباره او اجرا سازد ، نه اين كه او را شمشير كشيده خدا بر كافران بخواند ! !
علاوه بر اين ، مسلمان بودن مالك بن نويره هنگامى كه به فرمان خالد كشته شد ،
موضوعى بود كه نه خالد و نه ابوبكر در آن شك نداشتند ؛ هم چنين نزديكى با زن او كه در « عدّه » بود ، به اجماع مسلمانان موجب اجراى حد و سنگسار كردن خالد بود ، به همين دليل عمر خود را مهيّا ساخته بود تا در صورت امكان آن را عملى سازد .
اين كه مى گوئيد : ( كشته شدن يك نفر يا چند نفر به واسطه خطاى خالد در تأويل ... ) اين سخن بى ارزش نمودن قتل است كه خداوند مى فرمايد : « هر كس فردى را به قتل برساند ، مثل اين است كه همه مردم را كشته است »(2) و مى فرمايد : « هر كس مؤنى را عمدا بكشد ، كيفرش جهنّم است كه هميشه در آن خواهد بود » .(3)
و مى فرمايد : « بندگان خدا كسانى هستند كه جز خداوند يكتا را نمى خوانند و فرد
ص: 149
محترمى را جز به حقّ نمى كشند و زنا نمى كنند ؛ هر كس چنين كند كيفر خواهد ديد و روز قيامت عذابش دو برابر خواهد شد و تا ابد با خوارى در دوزخ خواهد بود » .(1)
علاوه بر اين كه ناديده گرفتن عمل منافى عفت خالد با همسر مالك بن نويره است .
توجيه سوّم : ملا على قوشجى در توجيه زناى خالد گفته است : « زن مالك مطلقه بود و عده اش منقضى شده بود » .(2)
پاسخ اين است كه : اين دروغ را غير او كسى نگفته و در هيچ روايتى مذكور نيست . اگر چنين بود بايست خود خالد آن وقتى كه عمر او را تهديد به سنگسار مى كرد ، اين عذر را بگويد .
بارى ، قصّه مظلوميّت مالك بن نويره از اوّل امر مورد بحث و احتجاج بين علماى ما و مخالفين بوده است و در كتب كلاميّه و تواريخ از جمله « تاريخ الاُمم و الملوك » طبرى ، « الكامل » ابن أثير جزرى ، « روضة الأحباب » عطاء اللّه ، « نهاية العقول » فخر رازى ، « شرح نهج البلاغه » ابن أبى الحديد ، « الاستيعاب » ابن عبدالبرّ ، « عقد الفريد » ابن عبد ربّه ، « المغنى » قاضى عبد الجبّار و كتب تفتازانى و قوشجى و شريف جرجانى و « شافى » سيّد مرتضى رحمه الله و كتب علاّمه حلّى رحمه الله و كتب علاّمه مجلسى رحمه الله و كتاب « الغدير » علامه امينى رحمه الله ، و كتاب « النص و الاجتهاد »(3) سيّد شرف الدين عاملى رحمه الله و غيرهم مذكور است . غرض در اين جا فقط اشاره به اين جنايتِ بزرگ خليفه غاصب اول بود .(4)
ص: 150
ص: 151
ص: 152
پس از بيان مطاعن خليفه اوّل و برخى از مطاعن مشترك ميان دو خليفه اول و ثانى ، نوبت به مطاعن اختصاصى عمر بن خطاب مى رسد . همان طور كه در مطاعن ابوبكر گذشت ، دو خليفه غاصب در تخلّف از سپاه اُسامه(1) ، غصب خلافت از اميرالمؤمنين عليه السلام(2) ، هجوم به خانه وحى و آتش زدن آن(3) و جهل به احكام خداوند(4)
مشترك هستند و امّا برخى از مطاعن اختصاصى عمر عبارتند از :
شهرستانى مى نويسد :
اوّل مخالفتى كه در عالم شد مخالفت شيطان از امر الهى به سجده بر حضرت آدم عليه السلام بود و اوّل خلافى كه در اسلام شد ، منع عمر از كاغذ و قلم بود .(5)
ص: 153
اين قضيه از جمله متواترات و مسلّمات است كه شيعه و مخالفين آن را روايت كرده اند و احدى آن را انكار نكرده است ، حتى بخارى با آن همه تعصّب در چند موضع از صحيح خود آن را نقل كرده است(1) و مسلم و ساير محدّثان عامّه نيز به طرق بسيار آن را روايت كرده اند(2) و آن يكى از بزرگترين ظلم ها و جنايات و سخت ترين مصيبتى است كه بر دين اسلام وارد شده است .
مضمون مشترك همه روايات چنين است : ابن عباس گفت : پنجشنبه ! چه پنجشنبه اى ( دردناك ) ؟ ! سپس آن قدر گريست كه قطرات اشك چشمش سنگريزه ها را تر كرد .(3) گفتند : جريان روز پنجشنبه چيست ؟ گفت : وقتى كه بيمارى پيامبر صلى الله عليه و آله شدّت يافت ، فرمود : ( كتفى يا ) لوح و دواتى بياوريد كه نامه اى براى شما بنويسم كه هرگز بعد از من گمراه نشويد . پس عمر گفت : « إنّ الرّجل ليهجر » يعنى : اين مرد هذيان مى گويد .(4) درد و بيمارى بر او غالب شده است ، نزد ما
ص: 154
كتاب خدا هست كه ما را بس است .(1) ابن عباس گفت : پس صداها بلند شد ، بعضى گفتند : دوات و قلم را حاضر كنيد و بعضى گفتند : دوات و قلم را نبايد آورد ، و نزاع بسيار شد ، در اين حال ، رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود : برخيزيد و از نزد من بيرون رويد ، نزاع كردن نزد من سزاوار نيست .(2)
ابن عبّاس پيوسته در زمان حيات خود مى گفت :
الرّزيّة كلّ الرّزيّة ما حال بين رسول اللّه صلى الله عليه و آله وسلم و بين أن يكتب لهم ذلك الكتاب من اختلافهم و لغطهم ؛(3)
مصيبت بزرگ ! تمام مصيبت در وقتى بود كه ميان رسول خدا صلى الله عليه و آله و ميان آن نامه اى كه مى خواست بنويسد مانع شدند و با اختلاف و بلند كردن صدا نگذاشتند آن مكتوبى را كه در نظر داشت بنويسد .
علّت گريه و حزن ابن عباس هم واضح است ؛ زيرا عمر جسارت و اهانت به اشرف انبياء و نخبه اصفيا كرد و نيز باعث اختلاف و گمراهى اين امّت تا روز قيامت شد .(4)
ص: 155
واضح است كه وصيت و عهدى كه مناسب آن وقت و آن حالت است و امرى كه آن حضرت مى خواست در اين وقت كم ، در كتفى و استخوان شانه گوسفندى بنويسد ، وصاياى مفصّل و جميع شرايع دين نبود ، بلكه بايد امر مجملى باشد كه مشتمل بر مصالح جميع امّت تا روز قيامت باشد و آن جز وصيت به خلافت و جانشينى عالِم عادل و معصوم نبود .(1) و اهتمام بر اين امر به اين جهت بود كه رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم مى دانست كه سفارش هايى را كه در حال حيات به خلافت اميرالمؤمنين عليه السلام كرده بود ،(2) ناديده مى گيرند و انكار مى كنند ، مى خواست حجّت را بر آن ها با نوشتن نوشته صريحى ، بيش از پيش تمام كند تا نتوانند آن را انكار نمايند . عمر بن خطاب وقتى اين مطلب را فهميد ، گفت : مرض بر آن حضرت غالب شد و - العياذ باللّه - هذيان مى گويد !
ص: 156
پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم (1) ديد كه آن بى حيا ، در حال حياتِ آن حضرت ، فرمايش او را انكار مى كند و منافقان با او موافقت مى كنند ، دانست كه اگر در اين باب اصرار كند و چيزى
هم نوشته شود ، عمر خواهد گفت : پيامبر هذيان گفته و نوشته او اعتبارى ندارد ! لذا رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم به نصوص سابقه كه اتمام حجّت بر ايشان كرده بود ، اكتفا كرده و آن ها را از حجره خود بيرون كرد ، علاوه بر اين كه چون نزاع آن منافقان را در حضور
خود مشاهده كرد ، ترسيد كه مبادا بعد از نوشتن نامه نزاع و اختلاف شان شديد شود و كار به جنگ و جدال منتهى شود و منافقان راهى براى نابودى اساس اسلام بيابند ، به همين دليل از نوشتن نامه صرف نظر كرد و به همين علت اميرالمؤمنين عليه السلام را - با عدم
وجود اعوان و انصار - از جنگ نهى و به صبر امر كردند .(2)
و مى شود علّت عدم اصرار آن حضرت بر نوشتن را چنين تقرير كرد : پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم خود را بين دو خطر بسيار مهم ديدند : اول ، خطرى كه در اثر ننوشتن به وجود مى آيد ، كه اتفاق افتاد . دوم ، خطرى كه در اثر نوشتن به وجود مى آمد ، چنان كه با مراجعه به روايات خاصه و عامّه فهميده مى شود كه وقتى عمر اين كلام كفرآميز را گفت ، اصحاب در مجلس پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم دو دسته شدند . عده اى گفتند : قلم و دوات بياوريد تا پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم بنويسد . عده اى ديگر به تبعيت از عمر گفتند : نياوريد ؛ چون پيامبر « غَلَبَه الوَجع » - العياذ باللّه - هذيان مى گويد . پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم خود را در ميان اين
ص: 157
دو خطر مهم ديد . خطر ننوشتن كه اين امر محقق شده است و خطر مهم تر كه نوشتن باشد ؛ كه اگر پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم مى نوشتند ، مى گفتند : در حال مرض نوشته و - العياذ باللّه - هذيان گفته و اصل نبوّت را زير سؤال مى بردند . رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم براى دفع خطر بسيار بزرگ تر ، خطر بزرگ را پذيرفتند تا لااقل اصل اسلام و اساس نبوت باقى مانده و زير سؤال نرود .
خلاف هايى كه عمر بن خطاب در اين اعتراض وقيحانه مرتكب شد بسيار است از جمله :
1 . او نسبت خطا و هذيان به رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم داده و حال آن كه به اتفاق خاصّه و عامه آن حضرت صلى الله عليه و آله وسلم از خطا و غلط و انحراف معصوم است .(1) چنان كه شارحان صحاح عامّه در شرح اين احاديث تصريح كرده اند كه پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم در سلامت و بيمارى معصوم است و هميشه سخنش عين حقيقت است .(2) و حق تعالى در قرآن مجيد مى فرمايد : « وَمَا يَنْطِقُ عَنِ الْهَوَى إِنْ هُوَ إِلاَّ وَحْيٌ يُوحَى » ؛(3) يعنى : رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم از روى خواهش نفس خود سخن نمى گويد ، و سخن او غير از وحى كه از جانب خدا به او مى رسد ، نيست .
2 . اين سخن نشانه نهايت بى ادبى و بى حيايى بلكه دليل بر كفر و نفاق گوينده است كه مى گويد : « اين مرد هذيان مى گويد » يا « واگذاريد او را كه هذيان مى گويد » يا « چه شده است او را كه هذيان مى گويد ؟ » هر كس اندك حيا و ادبى داشته باشد ،
ص: 158
نسبت به كمترين كس چنين سخنى نمى گويد ، چه رسد به خاتم الانبياء صلى الله عليه و آله كه حق تعالى در قرآن مجيد با القاب شريف آن حضرت را مورد خطاب قرار داده مثل : « يَا أَيُّهَا النَّبِىُّ »(1) و « يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ » .(2)
و نيز فرموده :
« لاَ تَجْعَلُوا دُعَاءَ الرَّسُولِ بَيْنَكُمْ كَدُعَاءِ بَعْضِكُمْ بَعْضاً » ؛(3)
قرار ندهيد خواندن ( و مورد خطاب قرار دادن ) آن حضرت را در ميان خود مثل خواندن و ندا كردن بعضى از شما بعضى را .
و در آيه ديگر مى فرمايد :
« لا تَرْفَعُوا أصْوَاتَكُمْ فَوْقَ صَوْتِ النَّبِىِّ » ؛(4)
صداى خود را بلندتر از صداى آن حضرت نكنيد .
3 . او با اين كار حكم خداوند را ردّ كرده است كه فرمود : « أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ »(5) و فرمود : « َمَا آتَاكُمْ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا »(6) و فرمود : « وَمَا كَانَ لِمُؤْمِنٍ وَلاَ مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضَى اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَمْراً أَنْ يَكُونَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ »(7)و هيچ جا نفرموده است كه ميان صحت و بيمارى آن حضرت فرق هست و يا آن كه در حال بيمارى از رسالت معزول است ! ! در جاى ديگر فرمود : « و كسى كه حكم نكند به آنچه خدا فرستاده است پس فاسق و ظالم و كافر است »(8)
ص: 159
4 . ابن ابى الحديد نقل مى كند كه :
عمر خود اعتراف كرد كه حضرت رسول صلى الله عليه و آله وسلم در آن وقت خواست تصريح به اسم على كند ، ولى من مانع شدم .(1)
خداوند متعال مى فرمايد :
« وَمَنْ يُشَاقِقِ الرَّسُولَ مِنْ بَعْدِ مَا تَبَيَّنَ لَهُ الْهُدَى وَيَتَّبِعْ غَيْرَ سَبِيلِ الْمُؤْمِنِينَ نُوَلِّهِ مَا تَوَلَّى وَنُصْلِهِ جَهَنَّمَ وَسَاءَتْ مَصِيراً » ؛(2)
كسى كه بعد از آشكار شدن حق ، با پيامبر مخالفت و معارضه كند و از راهى
ص: 160
جز راه مؤمنان پيروى نمايد ، ما او را به همان راه كه مى رود مى بريم ، و به دوزخ داخل مى كنيم ، و سرانجام بدى است .
5 . عمر بن خطاب با اين اعتراض ، پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم را اذيت كرد و آن حضرت را به غضب آورد به حدّى كه با آن سعه خُلق كه خداوند او را به خُلق عظيم وصف فرموده ،(1) و او را رحمت براى عالميان دانسته است ،(2) از ايشان روى گردانيد و فرمود :
قوموا عنّي و لا ينبغي عندي التنازع ؛(3)
از نزد من برخيزيد و دور شويد كه در محضر من نزاع و اختلاف سزاوار نيست .
و حق تعالى در قرآن كريم مى فرمايد :
« وَالَّذِينَ يُؤْذُونَ رَسُولَ اللَّهِ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ » ؛(4)
براى آن ها كه رسول خدا را آزار مى كنند ، عذابى دردناك است .
و نيز فرمود :
« إِنَّ الَّذِينَ يُؤْذُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِي الدُّنْيَا وَالاْخِرَةِ وَأَعَدَّ لَهُمْ
عَذَاباً مُهِيناً »(5)
به درستى آن ها كه خدا و رسول او را اذيت مى كنند ، خداوند ايشان را در دنياو آخرت لعنت كرده و از براى آن ها عذاب خوار كننده اى مهيا كرده است .
و همين معنا در احاديث متواتره نيز وارد شده است .(6)
ص: 161
پس به اقرار عمر كه گفت : « حسبنا كتاب اللّه ؛ قرآن ما را بس است » . او ملعون است ، ( يعنى خودش مى گويد : مرا لعنت كنيد ) ؛ چون قرآن ، اذيّت كننده خدا و رسول را ملعون مى داند ، و عمر با اهانت به پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم باعث اذيت و آزار آن حضرت شد .
6 . عمر بن خطاب با بيان جمله « حسبنا كتاب اللّه » به پيامبر صلى الله عليه و آله نسبت خطا يا جهل داده است ؛ زيرا اگر حضرت نمى دانست كه كتاب خدا بس است ، پس اظهار جهل آن حضرت كرده است و اگر مى دانست و باز خواست وصيت كند ، خطا و فعل لغوى كرده است . لذا عمر در اين كلامش خود را اعلم از رسول خدا صلى الله عليه و آله قلمداد كرده است .
7 . آياتى كه احكام از آن ها استنباط مى شود تقريبا 500 آيه است و هزاران مسائل صوم و صلوة و حج و ... و جزئيات فقهى - كه شيعه و مخالفين به آن ها ملتزم هستند - در ظاهر قرآن نيست و آنچه از قرآن استنباط مى شود در غايت اجمال و تشابه است ، و اختلاف عظيم در فهم آيات آن وجود دارد .
بعضى گفته اند : « محكم ترين آيات ، آيه وضوء است كه نزديك به صد تشابه در آن هست »(1) و در قرآن ناسخ و منسوخ ، محكم و متشابه ، ظاهر و مؤوّل ، عام و خاص ، مطلق و مقيّد و غير اين ها است ، با اين حال ، چگونه كتاب خدا براى رفع اختلاف كافى مى باشد ؟ و از كجاى قرآن اين همه احكام و مسائل دين كه در هر عصر و زمانى از صد هزار هم بيش تر است و روز به روز هم زيادتر مى شود را بايد فهميد ؟ و اين يعنى عمر بن خطاب يا كمترين آشنايى را با قرآن نداشته است و يا عمداً قصد كنار زدن معلّم و مفسّر حقيقى قرآن(2) و اختلاف افكنى بين امت را داشته است .
ص: 162
8 . اگر كتاب خدا كافى بود پس چرا خود عمر وقتى در مسئله اى حيران مى شد به ديگران رجوع مى كرد و در موارد بسيارى كه از علوم اميرالمؤمنين عليه السلام بهره مى برد
خود اعتراف كرده است كه : « لو لا علي لهلك عمر »(1) و مكرّر اقرار به جهل مى كرد و مى گفت : « همه كس از عمر اعلم اند حتى زن هاى مستوره و پرده نشين » .(2)
9 . اگر كتاب خدا كافى بود ، رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم در حديث « ثقلين » كتاب خدا را به اهل بيت عليهم السلام مقرون نمى كرد و نمى فرمود كه : « از يكديگر جدا نمى شوند تا در حوض كوثر بر من وارد شوند » .
پس كتاب خدا با امامى كه مفسّر كتاب است كافى است نه كتاب به تنهايى . و لذا اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود :
أنا كلام اللّه الناطق ؛(3)
10 . چگونه وقتى رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم مى خواهد نصب خليفه كند ، او را به هذيان نسبت مى دهند و ترس از وقوع فتنه و اختلاف ندارند و مى گويند : كتاب خدا ما را بس است ، اما وقتى خودشان براى غصب خلافت و تعيين خليفه ناحق اقدام مى كنند ، به صلاح امّت است ، و براى خوف فتنه و دفع ضرر است و كتاب خدا بس نيست ؟
و نيز چگونه ابوبكر در مرض موتش وصيت كرد كه عمر خليفه باشد و وصيت ش نافذ بود ، چرا او را به هذيان نسبت ندادند ، با اين كه بيهوش شد و چرا « حسبنا كتاب اللّه » را در آن جا نگفتند ؟ و خود عمر در وقتى كه امر خلافت را به شورى واگذار كرد ، چرا كتاب خدا بس نبود ؟ !
11 . اين كه عمر در دنباله اين سخن ، گفت : « حسبنا كتاب اللّه » يعنى قرآن ما را
ص: 163
بس است و به هيچ چيز ديگرى احتياج نداريم ! اگر درست است پس تأليف كتاب صحيح بخارى و مسلم و ... . كار غلط و باطل بود ، و بخارى و مسلم و ... . صريحا با عمر بن خطاب مخالفت كردند .
اگر بگويى : اين كلام غلط و نادرست است و به عمر نسبت دادند ، مى گوئيم : با توجه به اين كه خود اين دو كتاب اين كلام را به خليفه نسبت داده اند پس چرا مى گوئيد آنچه در كتاب بخارى و مسلم و ... . روايت شده صحيح و درست است ؟
12 . رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم قصد داشت چيزى بنويسد كه تا قيامت امت گمراه نشوند و اختلافى بين شان پيش نيايد ، عمر مانع نوشتن رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم شد(1) كه اگر نوشته مى شد ، هيچ گونه گمراهى و اختلافى محقق نمى شد . پس مى شود با استدلال به اين حديث ( دوات و قلم ) اثبات كنيم كه سبب تمام گمراهى هاى اعتقادى و اخلاقى
ص: 164
و غيره كه در طول تاريخ - بعد از زمان رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم - رخ داده است ، و منشأ و باعث شهادت حضرت زهرا عليهاالسلام و اميرالمؤمنين عليه السلام و همه ائمه عليهم السلام و وقايع عاشورا و هر خونى كه به ناحق ريخته شد و هر گناه و ظلم و كفرى كه محقق شد و علّت غيبت حضرت حجت عليه السلام و ... . عمر بن الخطاب است كه مانع از نوشتن پيامبر صلى الله عليه و آله شد . و يكى از ضلالت هاى اين كلام كفرآميز عمر ، تشكيل سقيفه است و سقيفه - كه ريشه تمام مصائب و ضلالات است(1) - مولود جمله : « إنّ الرجل ليهجر » است . و شوراى سقيفه هم بعد از جمله « إنّ الرّجل ليهجر » تشكيل شد .
مرحوم سيّد بن طاوس رحمه الله در كتاب الطرائف كلامى دارد - كه خلاصه اش اين است - : پيامبر صلى الله عليه و آله وقت وفاتش خواست نامه اى بنويسد كه تا قيامت كسى گمراه نشود ، ولى عمر بن خطاب مانع شد ، پس هر كسى از امت كه گمراه شد و هر خونى از آن ها كه ريخته شد و هر مالى كه تلف گشت و هر اختلافى كه در شريعت بين مسلمين حاصل شده و هلاكت هفتاد و دو فرقه از فرق مسلمين بلكه هر كسى از اين امت كه در آتش جهنّم مخلّد گردد ، سبب آن عمر بن الخطاب گشته است ... »(2) حاصل سخن اين كه : حادثه روز پنجشنبه ريشه تمام بدبختى ها و گرفتارى ها و گمراهى هاست .(3)
ص: 165
همه اين احوال و اقوال متناقض دلالت روشن دارند كه او در منع از وصيّت رسول خدا صلى الله عليه و آله ، مقصد و هدفى جز محروم كردن اهل بيت رسالت عليهم السلام از خلافت نداشته است . البته بايد توجّه داشت كه اين اولين مخالفت خليفه غاصب با رسول خدا صلى الله عليه و آله نبوده است بلكه او در جريان صلح حديبيه نيز با پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مخالفت كرد و مورّخان و محدّثان عامّه اعتراض و شكايت و خشم و مذمّت و تكذيب عمر نسبت به رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم را در صلح حديبيّه نوشته اند .(1) عمر در مورد آن روز گفت : « هيچ روزى مثل روز صلح حديبيه در پيامبرىِ رسول خدا صلى الله عليه و آله شك نكردم !!!(2) و حال آن كه حق تعالى مى فرمايد :
« فَلاَ وَرَبِّكَ لاَ يُؤْمِنُونَ حَتَّى يُحَكِّمُوكَ فِيمَا شَجَرَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ لاَ يَجِدُوا فِي أَنفُسِهِمْ حَرَجاً مِمَّا قَضَيْتَ وَيُسَلِّمُوا تَسْلِيماً » ؛(3)
به پروردگارت سوگند كه آن ها مؤمن نخواهند بود مگر اين كه در اختلافات خود ، تو را به داورى طلبند ، و سپس از داورى تو در دل خود احساس ناراحتى نكنند و كاملاً تسليم باشند .
اعتراضات و مخالفات و نسبت خطا و غلط دادن و بى شرمى و بى ادبى عمر نسبت به رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم در موارد زيادى در اخبار و احاديث خاصّه و عامّه وارد شده است
ص: 166
و اگر چه بعضى از اين احاديث مخالف با روايات شيعه است ، امّا با آن ها مى توان خصم را ملزم كرد .(1)
از اين اخبار مختلفه و وقايع متعدده ظاهر مى شود كه صدور اين افعال از او به خاطر عدم ايمان و كفر و نفاق باطنى او بوده است(2) و واضح مى شود كه مخالفت خدا و رسول ، طريقه و عادت او بود و اين مخالفت هايش باعث حدوث فتنه ها تا روز قيامت شد ، همچنان كه منع دوات و قلم باعث ضلالت امّت تا روز قيامت شد .
قطب محيى الدين شيرازى كه از علماى مشهور شافعى است در مكاتيب خود مى گويد :
راه بى راهنما نمى توان رفت و گفتن اين كه : « چون كتاب اللّه و سنّت رسول اللّه در ميان هست به مرشد چه حاجت است » مانند آن است كه مريض بگويد : « چون كتب طب كه اطبا نوشته اند موجود است ، به اطباء مراجعت نبايد كرد » ؛ اين سخن خطا است ؛ زيرا هر كس را فهم كتب و استنباط از آن ميسر نيست و بايد به اهل استباط مراجعه نمودد ، « وَلَوْ رَدُّوهُ إِلَى الرَّسُولِ وَإِلَى أُوْلِي الْأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِينَ يَسْتَنْبِطُونَهُ مِنْهُمْ »(3) كتاب حقيقى سينه هاى
ص: 167
اهل علم است ، « بَلْ هُوَ آيَاتٌ بَيِّنَاتٌ فِي صُدُورِ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ »(1) نه بطون دفاتر ، چنان كه اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود : « انا كلام اللّه الناطق و هذا كلام اللّه الصّامت » .(2)
قاضى عياض مى گويد :
اگر كسى بگويد پيامبر در حال جهاد فرار كرده است ، چنين شخصى بايد توبه كند ، وگرنه بايد كشته شود ؛ چون شخصيّت پيامبر را تنقيص كرده است .(3)
قرطبى مى گويد :
هر كس يكى از صحابه را نكوهش كند و يا او را در روايتش مورد طعن قرار دهد ، خداى متعال را رد كرده و شرايع مسلمانان را باطل كرده است .(4)
واقعا اگر نكوهش و توهين به صحابه موجب ارتداد و ابطال شريعت باشد ، آيا نسبت ديوانگى و هذيان به رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم
ص: 168
توهين شمرده نمى شود و گوينده ى به صراحت مى گويد : « قال عمر : دعوا الرجل فإنّه ليهجر » .(1)
در توجيه جسارت عمر بن خطاب برخى از عامه گفته اند : اجتهاد خليفه اگر صحيح باشد دو پاداش دارد و اگر غلط باشد يك پاداش خواهد داشت ، اجتهاد خليفه در اين جريان اشتباه بود لذا او پاداش اجتهاد خود را خواهد داشت .
در جواب اين افراد مى گوييم : كلام پيامبر صلى الله عليه و آله هيچ گونه اجمال و ابهامى نداشت تا نياز به اجتهاد باشد ، و خليفه اجتهاد در برابر نصّ كرده است كه ممنوع و باطل است .
برخى هم گفته اند : عمر از روى دلسوزى براى رسول خدا صلى الله عليه و آله در آن شرايط اين تصميم را گرفته است تا پيامبر صلى الله عليه و آله اذيت نشود و سختى نوشتن را متحمّل نگردد . در جواب مى گوييم : جسارت و توهين عمر ، آن هم با تعبير ركيك و زننده كه موجب اذيت آن حضرت شده ، بر خلاف نص قرآن است و با دلسوزى منافات دارد .
بسيارى از مطالعه كنندگان تاريخ دوست دارند بدانند رسول خدا صلى الله عليه و آله تصميم داشت چه مطلبى را بنويسد كه فرمودند : « أكتب لكم كتابا لن تضلّوا بعدي » چيزى بنويسم تا هرگز بعد از من گمراه نشويد ! اين عبارت را در حديث شريف ثقلين هم مى بينيم آنجا كه رسول خدا صلى الله عليه و آله مى فرمايد :(2) « اگر به اين دو ثقل ( كتاب و عترت ) تمسّك كنيد ( نه بيش تر و نه كم تر ) هرگز گمراه نشويد « لن تضلّوا أبدا » و هدايت هميشگى را در پى دارد .
پس معلوم مى شود كه « لن تضلّوا » در اين حديث در وقت احتضار رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم
ص: 169
همان « لن تضلّوا » در حديث ثقلين است ؛ چون اگر مطلب جديدى بود امر سوّمى مى شد و در اين صورت ، حديث ثقلين درست و تمام نبود .
علاوه بر اين كه بر طبق آيه اكمال دين ،(1) دين در وقت نزول آيه ، كامل و تمام شد لذا اگر پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم مى خواستند مطلب جديدى بنويسند ( كه نوشته نشده بود ) اين آيه و حديث ثقلَين خلاف مى شد ، پس مى شود ادعاى قطع كرد كه پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم نمى خواستند مطلب تازه اى بنويسند .
علاوه بر اين كه ابن ابى الحديد معتزلى در شرح نهج البلاغه روايت نقل مى كند از عمر كه مى گويد :
پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم چيزهايى در مورد على گفته بود ، ولى خيلى واضح نبود و در وقت مرگ مى خواستند به اسم على تصريح كنند من مانع شدم(2) چون ... .(3)
ص: 170
طعن دوّم :(1) انكار شهادت رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم
بخارى در صحيح خود مى نويسد :
إن رسول اللّه مات و ابوبكر بالسُّنح ؛(2)
رسول خدا از دنيا رفت ، در حالى كه ابوبكر در سنح ( محلّى خارج از مدينه ) بود.
مطابق نقل ابن كثير ، سالم بن عبيده برده آزاد شده حُذَيفه به سراغ ابوبكر در سُنح رفت و او را از رحلت رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم مطلع ساخت ،(3) امّا تا رسيدن ابوبكر به شهر ، اتفاقات غير منتظره اى افتاد كه حكايت از توطئه اى برنامه ريزى شده براى غصب خلافت داشت .
شيعيان و مخالفين به طرق متواتره روايت كرده اند : وقتى رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم به شهادت رسيد ، ابوبكر در شهر حضور نداشت ، و عمر در ميان مردم ندا مى كرد : به خدا قسم كه رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم نمرده است و باز مى گردد و دست ها و پاهاى كسانى كه به او نسبت مرگ داده اند را قطع خواهد كرد !! تا آن كه ابوبكر حاضر شد و گفت : آيا نشنيده اى اين آيه را : « إِنَّكَ مَيِّتٌ وَإِنَّهُمْ مَيِّتُونَ » ؛(4) تو خواهى مُرد و ايشان خواهند مُرد . و اين آيه را : « وَمَا مُحَمَّدٌ إِلاَّ رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ أَفَإِيْن مَاتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلَى أَعْقَابِكُمْ » ؛(5) محمّد صلى الله عليه و آله وسلم فقط فرستاده خداست ، و پيش از او ، فرستادگان ديگرى نيز بودند ، آيا اگر او بميرد و يا كشته شود ، شما به عقب بر مى گرديد ( و مرتد خواهيد شد ؟ ) عمر بن خطاب با شنيدن اين آيات گفت : گويا اين آيات را هرگز از كتاب خدا نشنيده بودم !(6)
ص: 171
در حديث ديگر آمده است : عمر با شمشير كشيده برخاست و گفت : « هر كس بگويد رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم مرده است ، او را با اين شمشير مى زنم » .(1) و مطابق نقل ديگر ،
هنگام وفات رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم ابوبكر در مدينه نبود ، وقتى كه به مدينه آمد ، ديد عمر بن خطاب ايستاده و مردم را مى ترساند و مى گويد : « إنّ رسول اللّه حيّ لم يمت » ؛(2) رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم زنده است و رحلت نكرده است . و مطابق نقل ديگر : وى مردمى را كه معتقد بودند رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم از دنيا رفت ، به كشتن تهديد مى كرد « و كان عمر يقول : لم يمت، و كان يتوعّد الناس بالقتل في ذلك »(3) ابوبكر كه سخنان عمر را شنيد ، خطاب به او اين
آيه را خواند :
« إِنَّكَ مَيِّتٌ وَإِنَّهُمْ مَيِّتُونَ »(4) و « وَمَا مُحَمَّدٌ إِلاَّ رَسُولٌ ... . »(5) و عمر با شنيدن اين آيات و سخنان ابوبكر ، آرام گرفت و دست از سخنان خود برداشت .(6) در حديث ديگر نقل شده : هنگامى كه رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم وفات يافت ، عمر بن خطّاب برخاست و گفت : عدّه اى از منافقين گمان مى كنند كه رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم وفات يافت ، به خدا سوگند ! رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم وفات نكرد ، بلكه همان گونه كه موسى به مدّت چهل روز از قوم خويش غايب شد ، رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم نيز به سوى پروردگارش رفته و غايب شده است و پس از مدتى بر مى گردد . آنگاه مردم را تهديد كرد و گفت :
واللّه ليرجعنّ رسول اللّه فليقطعنّ أيدي رجال و أرجلهم يزعمون أنّ رسول اللّه مات ؛(7)
ص: 172
به خدا سوگند ! رسول خدا بر مى گردد و دست و پاى آنان كه گمان مى كنند رسول خدا وفات كرده را قطع مى كند !
اما سؤال اين است كه : چه انگيزه اى موجب شد عمر رحلت رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم را انكار كند و معتقد به آن را منافق بنامد ، در حالى كه انبياء گذشته نيز از دنيا رفته اند و مرگ براى همه انسان هاست و رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم هم در مواضع متعدّد از رحلت خود خبر داده بود . مانند حجة الوداع و در حديث دوات و قلم ، و مكرّر مى فرمود : بعد از من چنين و چنان مى شود . مثل اين كه فرمود : « على بعد از من ولى هر مؤمن است . »(1) و فرمود : « يا على ! بعد از من با ناكثان و قاسطان و مارقان مقاتله خواهى كرد . »(2) و در حجّة الوداع فرمود : « رفتن من نزديك شده است و در ميان شما دو شى ء گران بها مى گذارم . »(3) و نيز آيات قرآنى كه از ارتحال آن حضرت گواهى مى دهد .
منشاء اين انكار از دو حال خارج نيست :
الف ) يا آن قدر جاهل بود به آيات قرآنى و اخبار نبوى كه چنين امرى كه از بديهيّات بود و براى هر مسلمانى روشن بود كه رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم نيز از دنيا خواهد رفت ، را خبر نداشت .
ب ) يا غرض و انگيزه اش از انكار ، مكر و حيله بود كه مبادا تا آمدن ابوبكر ، مردم با حضرت اميرالمؤمنين على عليه السلام بيعت كنند ، لذا اين سخن را در ميان انداخت تا ابوبكر حاضر شود ، چنان كه ابن ابى الحديد به اين مطلب اشاره نمود .(4)
واضح است كه عمده دليل اين انكار ، آن است كه هنگام رحلت رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم
ص: 173
ابوبكر در مدينه نبود و خوف آن بود كه در اين فرصت ، كسى به خلافت مسلمين برگزيده شود كه مورد رضايت عمر نبوده باشد ، لذا با طرح اين مسائل و تهديد مسلمانان ، توجّه آنان را از خلافت رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم منصرف ساخت و پس از آن كه ابوبكر آمد و آن آيات را خواند ، عمر پذيرفت !
عمر بن خطاب صريح حكم خدا و رسول خدا صلى الله عليه و آله را تغيير داده و متعه حج ( يعنى حجّ تمتع ) و متعه نساء را حرام كرد چنان كه خاصّه و عامّه به طرق متواتره روايت كرده اند كه عمر بر منبر به صداى بلند مى گفت :
متعتان كانتا محلّلتان على عهد رسول اللّه و أنا اُحرّمهما و اُعاقب عليهما : متعة النساء و متعة الحجّ ؛(1)
دو متعه بودند در عهد رسول خدا حلال بودند و من هر دو را حرام مى كنم و بر هر دو عقاب مى كنم : يكى متعه زنان ، و ديگرى حجّ تمتّع .
اين عبارت عمر ، صريح است در مشاقّه ( يعنى مخالفت ) و معارضه با خدا و رسول و ردّ حكم ايشان ، پس از مصاديق اين آيه است :
« وَمَنْ يُشَاقِقِ الرَّسُولَ مِنْ بَعْدِ مَا تَبَيَّنَ لَهُ الْهُدَى وَيَتَّبِعْ غَيْرَ سَبِيلِ الْمُؤْمِنِينَ نُوَلِّهِ مَا تَوَلَّى وَنُصْلِهِ جَهَنَّمَ وَسَاءَتْ مَصِيراً » ؛(2)
كسى كه بعد از آشكار شدن حق ، با پيامبر مخالفت كند ، و از راهى جز راه
ص: 174
مؤمنان پيروى نمايد ، ما او را به همان راه كه مى رود مى بريم ، و به دوزخ داخل مى كنيم ، و سرانجام بدى است .
در ميان امّت اختلافى نيست در اين كه اصل متعه در زمان حضرت رسول صلى الله عليه و آله وسلم مقرّر شد و اختلافى كه هست در اين است كه آيا نسخ شده يا حكمش باقى است ؟
اجماع اهل بيت عليهم السلام بر اين است كه حكمش باقى است و نسخ نشده است و اين آيه بنا بر اكثر و اصحّ تفاسير(1) در حكم متعه نساء نازل شده است : « فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ
فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِيضَةً » .(2)
فخر رازى در تفسيرش گفته است كه :
اتفاق كرده اند امّت بر آن كه متعه در صدر اسلام مباح بود ،(3) و روايت كرده اند از حضرت رسول صلى الله عليه و آله وسلم كه چون حضرت در عمره به مكه آمد ، زنان مكّه زينت كردند ، پس اصحاب رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم از دورى همسران خود شكايت كردند ، پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود : از اين زنان متعه كنيد .(4)
در صحيح بخارى و مسلم و جامع الاصول از قيس و جابر و غير ايشان روايات بسيار نقل شده كه رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم رخصت متعه داد .(5) عبارت بخارى و مسلم از جابر و ديگر صحابه اين است كه نقل كرده اند :
كنّا نستمتع بالقبضة من التّمر و الدّقيق على عهد رسول اللّه و أبى بكر
ص: 175
حتّى نهانا عنها عمر ؛(1)
ما در عهد پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم و ابوبكر ، با يك مشت خرما يا آرد مى توانستيم متعه كنيم تا اين كه عمر ما را منع نمود .
طبرى مى گويد :
عمران بن سواده به عمر گفت :
ذكروا أنّك حرّمت متعة النساء و قد كانت رخصة من اللّه نستمتع بقبضة و نفارق عن ثلاث ؛(2)
مردم مى گويند : تو متعة النساء را تحريم كرده اى در حالى كه از جانب خداوند يك نوع رخصتى بود كه با پرداخت مبلغ ناچيز و ثمن بخس ( يك مشت گندم ) متعه مى كرديم و پس از سه روز جدا مى شديم .
احمد بن حنبل از عمران بن حصين نقل كرده است كه :
نزلت متعة النساء في كتاب اللّه و عملناها و فعلناها مع النّبي صلى الله عليه و آله وسلم و لم ينزل قرآن بحرمتها و لم ينه عنها حتّى قبض رسول اللّه ؛(3)
متعه زنان در كتاب خدا نازل شد و ما در عصر رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم به آن عمل كرديم و هيچ آيه اى بر حرمت آن نيامد و رسول اكرم صلى الله عليه و آله وسلم هم از آن نهى ننمود تا اين كه از دنيا رفت .
عامّه به طرق متعدد از ابن عباس و اميرالمؤمنين عليه السلام روايت كرده اند كه اگر پسرخطّاب از متعه نهى نمى كرد ، زنا نمى كرد مگر اندكى از مردم .(4)
ص: 176
ترمذى مى نويسد :
سئل ابن عمر عن متعة النساء ، فقال : هي حلال فقيل له : إنّ اباك قد نهى عنها و قال : دعوا نكاح هذه النساء فإنّي لن اوتي برجل نكح إمرأة إلى أجل إلاّ رجمته بالحجارة ! فقال : سبحان اللّه ! إن كان أبى حرّمها فقد سنّها رسول اللّه فتترك سنّة رسول اللّه و تتبع قول أبي ؟(1)
از عبداللّه بن عمر درباره متعه زنان پرسيدند ، گفت : حلال است . گفتند : پدرت از آن نهى كرده و گفت : ازدواج با اين زنان را ترك كنيد ، اگر نزد من مردى را بياورند كه مدّت معيّنى با زنى ازدواج كرده باشد ، سنگسارش مى كنم . ابن عمر گفت : سبحان اللّه ! اگر پدرم آن را حرام كرده باشد ، رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم آن را سنّت قرار داده است . آيا سنّت پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم را ترك مى كنيد و از سخن پدرم پيروى مى نماييد ؟ !
فخررازى نيز از عمران بن حصين روايت كرده است كه : متعه در كتاب خدا نازل شد و بعد از آن آيه اى نازل نشد كه آن را نسخ كند ، و رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم ما را به آن امر كرده ، و متعه كرديم و مردمان را از آن نهى نكرد ، بعد از آن گفت مردى براى خود آن چه خواست !!(2)
بزرگان صحابه و تابعين و ائمه مذاهب عامه ، متعه را جايز و بعضا به آن عمل مى كردند ، چنان كه ابن حزم در اين خصوص نام جمعى از صحابه و تابعين را آورده است كه از جمله آن ها به اين صحابه اشاره شده است : عمران بن حصين ، ابوسعيد خدرى ، جابر بن عبداللّه انصارى ، زيد بن ثابت ، عبداللّه بن مسعود ، سلمة بن الأكوع ، اميرالمؤمنين على عليه السلام ، عمرو بن حريث ، معاوية بن أبى سفيان ، سلمة بن اُميه ، ربيعة بن اُمية ، عمرو بن حوشب ، اُبي بن كعب ، أسماء دختر ابى بكر كه فرزندش عبداللّه بن
ص: 177
زبير از متعه بود ،(1) امّ عبداللّه دختر أبى خثيمه ، ابن عباس ، سمرة بن جندب ، أنس بن مالك ، عبداللّه بن عمر .(2)
و اما از تابعين و محدّثان : مالك بن أنس ، احمد بن حنبل ، سعيد بن جبير ، عطاء بن رباح ، طاووس يمانى ، عمرو بن دينار ، مجاهد بن جبر ، سدّى ، حكم بن عتيبه ، ابن ابى ملكيه ، زفر بن اوس .(3)
جالب اين جاست كه ذهبى در مورد عبدالملك بن جريج - كه درباره او مى گويند : وثاقت او مورد اجماع است و تمامى صحاح از او حديث نقل مى كنند - مى نويسد :
تزوّج نحوا من سبعين امرأة نكاح متعة ؛
او هفتاد زن متعه داشت .
و شافعى گويد :
استمتع ابن جريج بتسعين إمرأه ؛(4)
او نود زن متعه داشت .
حاصل آن كه ، مسلمانان به دستور قرآن و پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم تا زمان عمر و حتى مقدارى از زمان عمر به اين احكام عمل مى كردند ،(5) اما وقتى عمر آن را حرام كرد ، زنا و فجور بين مسلمانان زياد شد و با اين كار ، حكم خدا و سنّت رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم را تعطيل نمود ، و باعث ترويج زنا و بى بند و بارى و فحشاى جنسى شد .(6) و مشمول اين آيه
ص: 178
مباركه گرديد : « وَمَنْ لَمْ يَحْكُمْ بِمَا أَنزَلَ اللَّهُ فَأُوْلَئِكَ هُمْ الْكَافِرُونَ »(1) ، «وَمَنْ لَمْ يَحْكُمْ بِمَا أَنزَلَ اللَّهُ فَأُوْلَئِكَ هُمْ الظَّالِمُونَ »(2) ، « وَمَنْ لَمْ يَحْكُمْ بِمَا أَنزَلَ اللَّهُ فَأُوْلَئِكَ هُمْ الْفَاسِقُونَ » ؛(3) هر كس به آنچه خدا فرستاده است حكم نكند پس ايشان اند كافران و ظالمان و فاسقان .
آيا چنين شخصى استحقاق امامت و خلافت رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم را دارد ؟ !
حج تمتع :(4) مشروعيت آن اجماعى مسلمانان است و حكمش باقى است و آيه « فَمَنْ تَمَتَّعَ بِالْعُمْرَةِ »(5) دليل مشروعيّت آن است .(6)
بخارى و مسلم از مروان بن حكم روايت كرده اند كه :
در منطقه عسفان بين على و عثمان نزاع شد ؛ زيرا كه عثمان مردم را از حج تمتّع منع مى كرد ، على اين را شنيد ، صدا به تلبيه بلند كرد براى عمره و تمتّع و گفت : « لبّيك بعُمرة و حِجَّة » عثمان گفت : من مردم را منع مى كنم از حج تمتّع
ص: 179
و تو تصريح به خلاف من مى كنى ؟ حضرت فرمود : من به خاطر گفته احدى از سنّت رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم دست بر نمى دارم .(1)
مسلم از عمران بن حصين روايت كرد : رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم طايفه اى از اهل خود را تا دهم ذى الحجّه امر به عمره كرد و آيه اى نازل نشد كه اين حكم را نسخ كند ، و پيامبر هم نهى از آن نكرد تا از دنيا رفت و بعد از آن ، مردى از براى خود آن چه خواست گفت !!(2)
بايد چشم حيرت گشود بر مذاهبى كه ازدواج موقّت ( نكاح متعه ) در مذهب شيعه را زنا مى دانند ، اما با نيم نگاهى به احكام و فتاوى صادره از علماى آنان به موارد
عجيبى برمى خوريم كه فقط و فقط بايد نگريست !!(3)
اول : در كتاب تبصرة العوام آمده است : نزد ابوحنيفه اگر كسى - با علم به خويشاوندى و قرابت - با مادر يا خواهر يا دختر يا دختر برادر يا عمّه يا خاله عقد نكاح كند ، و پس از آن وطى كند ، حدّ بر او نباشد . و اگر حرير بر عورت بپيچد و با مادرش وطى كند ، حدّ بر او نباشد .
و نزد مالك ، لواط با غلام خويش جايز است .
و نزد شافعى ، اگر به حرام دخترى آورده باشد ، و زن خود قرار دهد ، جايز باشد .
ص: 180
و اگر خواهر يا دختر برادر و يا دختر خواهر يا خاله يا عمّه در ملك وى باشند و ايشان را به ملك اليمين وطى كند ، نزد شافعى و ابوحنيفه حدّ لازم نشود .
و نزد ابوحنيفه و محمّد بن حسن اگر زنى كسى را دوست دارد و شوهرش طلاقش ندهد ، زن با دو كس مواضعه(1) كند كه زن آن كس است كه مى خواهد ، و ارباب مواضعه گواهى دهند ، قاضى قبول كند و حكم فرمايد كه زن او نيست ، و بدين حكم ، زن ، زن مدّعى باشد ظاهرا و باطنا ، و اگر چه قاضى و گواهان بدانند كه آن زن ، زن او نيست ، و بدين حكم بر شوهر اوّل حرام است . و اين مسأله را محمّد بن شجاع از شاگردان محمّد بن حسن روايت كند .
و در شرح طحاوى و كرخى مسطور است كه : نزد ابوحنيفه اگر كسى به سفر رفته باشد و در نزد قاضى گواهى دهند كه او مُرد ، و زن بعد از عدّه شوهرى كند و از اين شوهر چند فرزند بيارد ، و بعد از چند سال ، شوهر اوّل از سفر باز آيد ، آن فرزندان از اين شخص باشد كه از سفر باز آمده باشد ، و از او ميراث گيرند ، و از پدر حقيقى خود ميراث نگيرند .
و هم ابوحنيفه گويد كه : شخصى از چين و شخصى از اندلس در بغداد به هم رسند ، و يكى را دخترى و ديگرى را پسرى كوچك باشد ، دختر به پسر آن شخص دهند ، و بالغ شود و دختر در اندلس فرزند آورد و پسر در چين باشد ، و هيچ يك از شهر خود بيرون نيامده باشند ، اين فرزند كه در اندلس به وجود آمده فرزند آن كس بود كه در چين است ، و جز از ابوحنيفه و اصحابش هيچ كس اين نكته را نگفته است .(2)
ابن حزم اندلسى فتواى ابوحنيفه را اين چنين نقل مى كند :
قال أبوحنيفة : لا حدّ عليه في ذلك كلّه و لا حدّ على من تزوّج اُمّه الّتي ولدته ، و ابنته ، و اُخته ، و جدّته ، و عمّته ، و خالته ، و بنت أخيه ، و بنت
ص: 181
اُخته ، عالما بقرابتهنّ منه ، عالما بتحريمهنّ عليه ، و وطئهنّ كلّهنّ ، فالولد لاحق به ، والمهر واجب لهنّ عليه ، و ليس عليه إلا التعزير دون الأربعين فقط ، و هو قول سفيان الثوري ، قالا : فإن وطئهنّ بغير عقد نكاح فهو زنا ، عليه ما على الزاني من الحدّ ؛(1)
كسى كه با علم به قرابت و خويشاوندى ، با مادر ، دختر ، خواهر ، مادر بزرگ ، عمّه ، خاله ، دخترِ برادر ، و دخترِ خواهرِ خود پس از خواندن عقد نكاح نزديكى كند ، هر چند بداند كه چنين ازدواجى در دين مقدّس اسلام حرام است ، مرتكب زنا نشده و حد زنا بر او جارى نمى شود ، و فرزندى كه متولد مى شود ، فرزند اوست و مهريه را نيز بايد بپردازد . چنين شخصى به خاطر اين ازدواج حدّ زنا نخواهد خورد و تنها تعزير - كمتر از چهل شلاق - خواهد شد . ابن حزم در ادامه سخنش ، سفيان ثورى را نيز با نظر ابوحنيفه موافق دانسته و مى گويد : ابوحنيفه و سفيان ثورى معتقدند كه اگر شخصى بدون عقد ازدواج با محارم خود نزديكى كند ، مرتكب زنا شده و حدّ زنا بر او واجب خواهد شد .
و نيز فتواى ابوحنيفه اين است كه : اگر شخصى زنى را براى زنا كردن اجاره كند ، زنا شمرده نمى شود و حدّ زنا ندارد .
ابن حزم اندلسى فتواى ابوحنيفه را اين گونه بيان كرده است :
قد ذهب إلى هذا أبوحنيفة و لم ير الزنا إلا ما كان مطارفة . و أمّا ما كان فيه عطاء أو استئجار فليس زنا و لا حدّ فيه ؛(2)
ابوحنيفه قائل است كه اگر كسى زنى را براى زنا كردن اجاره كرده باشد ، و با او زنا كند ، اين عمل زنا محسوب نمى شود ، و حد زنا نيز جارى نمى شود .ابوحنيفه معتقد است كه در جايى زنا صادق است كه زن چشم چران باشد .(3)
ص: 182
آيا ديديد كه علماى عامه بخاطر اين فتوا ابوحنيفه و هم مسلكان او را تفسيق يا تكفير كرده باشند ؟ ! و با وجود اين كه ، جواز بلكه رجحان ازدواج موقت با كتاب و سنت و اجماع ثابت شده است ، چگونه آن را زنا مى دانند و مخالفين شان را تفسيق و تكفير مى كنند ؟ !
دوم : امام عامّه ابن حزم در آنجا كه سخن از امام جماعت شدن ولد الزنا به ميان آورده و امامت او را جايز مى شمارد ، از زهرى نقل مى كند كه بعضى از رهبران و امامان و فقهاى عامه و سلفيّون ، حرام زاده و اولاد زنا هستند !(1)
« شعبة » پس از دو سال و « هرم بن حيّان » پس از چهار سال و امام عامه « مالك » بيش از سه سال و « شافعى » پس از چهار سال از مرگ پدر متولّد شدند .(2)
ذهبى در باره « هرم بن حيّان » مى گويد :
يكى از عبّاد است ، او فرماندهى لشكر در جنگ هاى فارس را در زمان خلافت عمر و عثمان به عهده داشت و مدّتى نيز از طرف عمر ، استان دار و ثقه بود و چون سال ها در رحم مادر بوده و دندان در آورده بود ، او را هرم ناميدند .(3)
أقول : فاعتبروا يا اولى الأبصار !!!
مغيرة بن شعبه از جمله رؤساى منافقان و دشمنان اميرالمؤمنين عليه السلام بود ، در
ص: 183
روايات متعدد وارد شده است كه : پنج نفر بودند كه بر صحيفه ملعونه اتفاق كردند تا نگذارند خلافت به اهل بيت پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم بر گردد . يكى از آن ها مغيرة بن شعبه است كه سال ها بر منبر سبّ اميرالمؤمنين عليه السلام مى كرد .
ابن ابى الحديد مى نويسد :
اصحاب بغداديوّن ما گفته اند : « كسى كه اسلامش چنان باشد كه در كتب مذكور است ( كه از ترس و به جهت مصلحت بود ) و خاتمه امرش آن بود كه - در اخبار متواتر وارد شده است كه - پيوسته بر منبرها لعن بر على مى كرد تا به جهنّم واصل شد و ميان عُمْرش ، عملش زنا و شرب خمر بود و از خواهش فرج و شكم نمى گذشت و معاونت فاسقان مى كرد و پيوسته عمرش را در غير طاعت خدا صرف مى نمود ، چنين كسى را چرا ما دوست بداريم و چرا فسق او را بر مردم ظاهر نكنيم ؟(1)
اخبار بسيار وارد شد است كه آن ملعون سبّ امير المؤمنين عليه السلام را بر منبرها مى كرد و مردم را به اين امر مى نمود . و همچنين ابن ابى الحديد اعتراف كرد كه مغيرة در جاهليّت و اسلام ، مشهور به زنا بود .(2) امّا عمر ، مغيره را با اين خباثت ها والى بصره كرد ! !(3)
طبرى روايت كرده است كه :
در بصره خانه ابوبكره و خانه مغيره نزديك به يكديگر بود ، و مسكن شان در دو غرفه مقابل يكديگر بود و هر يك از غرفه ها روزنه اى داشت كه به سوى ديگرى مفتوح مى شد ، روزى ابوبكره در غرفه خود نشسته بود و با جمعى صحبت مى كرد ، ناگاه بادى وزيد و درِ روزنه را گشود ، ابوبكره برخاست كه در را ببندد، نظرش بر غرفه مغيره افتاد و او را ديد كه در ميان پاى زنى نشسته است.
ص: 184
پس ابوبكره به آن جماعت گفت : برخيزيد و نظر كنيد و ببينيد . چون نظر كردند ، گفت گواه باشيد . گفتند : اين زن كيست ؟ گفت : ام جميل دختر افقم ، ايشان گفتند: ما
زنى را ديديم امّا روى او را نديديم . پس ايشان صبر كردند و مشاهده حركات آن ها مى نمودند تا فارغ شدند ، چون برخاستند ، شناختند كه ام جميل است .
پس از آن مغيره آماده شد تا به اتفاق منافقان مثل خودش نماز جماعت اقامه كند ، ابوبكره آمد و مانع نماز او شد و اين واقعه را به عمر نوشتند و مغيره نيز دروغى چند در اين باب به عمر نوشت . چون نوشته ها به عمر رسيد ، ابوموسى اشعرى را كه دشمن حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام بود والى بصره كرد ، و مغيره را با گواهان به مدينه طلبيد .(1)
ابن ابى الحديد از كتاب أغانى ابوالفرج اصفهانى - كه يكى از معتبرترين كتاب هاى عامّه و مخالفين است - روايت كرده از عمر بن شيبه كه عمر نشست و مغيره را با گواهان طلبيد ، پس اوّل « ابوبكره » را طلبيد و پرسيد : آيا ديدى مغيره در ميان ران هاى ام جميل است ؟ گفت : بلى واللّه ... . عمر گفت : نه واللّه تا شهادت ندهى كه مانند ميل در سرمه دان ديده اى كه داخل مى كرد و بيرون مى كشيد قبول نمى كنم . ابوبكره گفت : بلى واللّه چنين شهادت مى دهم . در اين وقت رنگ عمر متغيّر شد و اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود : اى مغيره ! ربع عُمْر تو رفت . پس عُمَر « نافع » را طلبيد و از او پرسيد ، گفت : گواهى مى دهم به مثل گواهى ابوبكره ، و عمر گفت : نه واللّه تا گواهى ندهى كه مانند ميل در سرمه دان ديده اى ، فايده ندارد . نافع گفت : چنين گواهى مى دهم . پس تأثير عظيمى در عمر ظاهر شد . و اميرالمؤمنين عليه السلام به عمر گفت : نصف عمر مغيره رفت . پس « شبل بن معبد » را طلبيد كه گواه سوّم بود و او هم چنين شهادت داده و اميرالمؤمنين عليه السلام به عمر فرمود : سه ربع عمر مغيره رفت و رنگ عمر چنان متغيّر شد كه گويا خاكستر بر رويش ريختند .
« زياد » كه گواه چهارم بود هنوز داخل مدينه نشده بود و مغيره مى گريست و به نزد
ص: 185
مهاجرين و انصار مى رفت و استغاثه مى كرد كه ايشان در باب او شفاعت كنند و نزد زوجات پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مى رفت و مى گريست .
از سوى ديگر ، عمر بن خطاب ( كه در پى راهى براى عدم اجراى حكم الهى بود ) دستور داد هيچ يك از شاهدان با احدى از اهل مدينه سخن نگويند ، تا زمانى كه « زياد » نزد او حاضر شود و چون زياد حاضر شد ، عمر نشست و ايشان را طلبيد و رؤساء مهاجران و انصار حاضر شدند .
چون زياد پيدا شد ، عمر بن خطاب ( براى آنكه به او بفهماند و تعليم كند كه نبايد شهادت را تمام و كمال بگويد ) گفت : من مردى را مى بينم كه هرگز خدا بر زبان او مردى از مهاجران را خوار نخواهد كرد ! !
چون نزديك رسيد ، ديد جوان مغرورى است و دست ها را حركت مى دهد و مى آيد . به خاطر عمر رسيد كه او را بايد تهديدى هم بكند ، مهابت عمر با وجود نامردى ، ميان عرب و عجم معروف است .
به صداى بلند و درشتى گفت : « چه گواهى نزد توست اى كهلوله عقاب »(1) و گويا مدح و ذم هر دو در اين عبارت هست . راوى حديث گفت كه : چون ابوعثمان روايت عمر را نقل مى كرد خواست صداى خود را شبيه به صداى ناهموار عمر كند ، چنان نعره زد كه نزديك شد من غش كنم .(2) ابوالفرج اصفهانى گفته است كه : بسيارى از راويان روايت كرده اند كه « زياد » گفت : ديدم مغيره را كه پاهاى ام جميل را برداشته بود و خصيه هاى او را ديدم كه تردّد مى كرد در ميان ران هاى او ، و صداى بلند و نفس تندى مى شنيدم .(3)
ص: 186
ابو الفرج گفته است :
عمر را گفته « زياد » و تغيير شهادت دادن و رفع حدّ از مغيره ، بسيار خوش آمد ، و دستور داد سه شاهد ديگر را حدّ زدند . « ابوبكره » همچنان پس از حد گفت : « گواهى مى دهم كه مغيره زنا كرد ! » عمر خواست بار ديگر او را حدّ بزند ، على [ عليه السلام ] او را از آن نهى كرد و فرمود : اگر او را حدّ بزنى من مغيره را سنگسار مى كنم .(1)
ابوالفرج اصفهانى گفت :
عمر بعد از اين به حج رفت و ام جميل و مغيره هر دو به حج رفتند ، عمر به مغيره گفت : واى بر تو آيا تجاهل مى كنى بر من ؟ به خدا قسم كه من گمان ندارم كه ابوبكره بر تو دروغ گفته باشد ، و هيچ وقتى تو را نمى بينم مگر آن كه مى ترسم كه از آسمان مرا به خاطر تو سنگ باران كنند ، و على [ عليه السلام ]مى فرمود كه اگر بر مغيره ظفر يابم او را سنگ بارانش خواهم كرد .(2)
با تأمّل در اين اخبار معلوم مى شود كه زناى مغيره نزد حضرت اميرالمؤمنين على عليه السلام و نزد عمر نيز ثابت بود ، و عمر با علم به اين مطلب و رعايت مغيره ملعون ، حدّ الهى را در حق او تعطيل كرد و بر چند بى گناه به ظلم و جور اقامه حدّ كرد .(3)
بخارى مى نويسد :
مردى نزد عمر آمد و گفت : من جنب شدم و آب پيدا نكردم . عمر گفت : نماز
ص: 187
نخوان ! عمار بن ياسر ( كه حاضر بود اعتراض كرد و ) به عمر گفت : به خاطر ندارى كه من و تو در سفرى بوديم و جنب شديم و تو نماز نكردى و من در خاك غلطيدم و نماز خواندم ، پس براى رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم واقعه را ذكر كرديم ، پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود : تو را كافى بود كه چنين كنى ، و دستها را بر زمين زد و فوت كرد و صورت و دست ها را مسح نمود .(1)
به روايت مسلم : چون عمار اين را گفت ، عمر گفت : « اتق اللّه يا عمّار ؛ از خدا بترس اى عمّار ! » پس عمّار گفت : « إن شئت لم أحدث به ؛(2) اگر مى خواهى من اين حديث را نقل نمى كنم ! ».
بخارى از شقيق بن سلمه نقل مى كند كه گفت :
من نزد ابن مسعود و ابوموسى بودم ، ابوموسى گفت : اگر كسى جنب شود و آب نيابد چه كند ؟ ابن مسعود گفت : نماز نخواند تا آب بيابد ! ابوموسى گفت : قول عمّار را چه مى كنى ؟ ابن مسعود گفت : مگر نديدى كه عمر به اين قانع نشد ؟ ابوموسى گفت : قول عمّار را بگذار ، آيه را چه مى كنى ؟(3) ابن مسعود نتوانست جواب دهد ... .(4)
صاحب جامع الاصول بعد از آن كه روايت بخارى و مسلم را نقل كرد ، مى نويسد : در روايت ابى داود چنين است كه عبدالرحمن گفت : « من نزد عمر بودم ، مردى آمد
ص: 188
و گفت : ما در مكانى يك ماه و دو ماه مى باشيم و آب نمى يابيم ، عمر گفت : اگر من باشم نماز نمى كنم تا آب بيابم . عمار گفت : آيا به خاطر ندارى كه من و تو در ميان شتران
بوديم و جنب شديم و من در خاك غلطيدم پس آمدم به خدمت حضرت رسول صلى الله عليه و آله وسلم و عرض كردم ، و حضرت كيفيّت تيمّم را به من تعليم نمود ؟ پس عمر گفت : اى عمّار از خدا بترس ، عمّار گفت : اگر مى خواهى واللّه اين حديث را ذكر نخواهم كرد . عمر گفت : ما تو را به گفته خودت وا مى گذاريم . » سپس چهار روايت از ابى داود در اين باره ذكر نمود ، و اخبارى هم كه قريب به همين مضامين است از نسائى ذكر نمود .(1)
اين يكى از طعن هاى عظيمى است كه در مخالفت با كتاب خدا و سنّت رسول خدا صلى الله عليه و آله از خليفه دوّم صادر شده است و اين احاديث از كتب صحاح عامّه نقل شده كه صحّت آن ها را نمى توانند انكار كنند ، اين فتواى خود ساخته و انكار نص صريح كلام الهى توسط عمر بن خطاب از دو حال بيرون نيست :
يا عمر به حكم تيمم و آيه قرآن در اين مورد آگاه بود - چنان كه ظاهر اكثر احاديث همين است - و با اين حال باز هم مخالف آن حكم كرد كه در اين صورت بايد گفت : كسى كه بناى مخالفت با احكام قرآن و دستورات پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم دارد را نمى توانيم خليفه پيامبر بدانيم .(2)
و يا عمر به فرموده خدا و رسول جاهل بود و اطّلاعى از آيه و حديث نداشت ! كه در اين صورت هم مى گوييم : كسى كه در مدت زيادتر از بيست سال كه در خدمت
ص: 189
آن حضرت صلى الله عليه و آله وسلم بود ، چنين امر مبتلابه را نمى داند چگونه چنين شخصى صلاحيّت رياست عامّه دين و دنياى جميع مسلمانان را دارا مى باشد ، خصوصا وقتى كه در ميان مردم شخصى عالم به جميع علوم نبوى و صاحب « سلوني قبل أن تفقدوني » موجود است ؟(1)
علامه بزرگوار مجلسى رحمه الله - در اين مقام - مى فرمايد :
از غرايب آن است كه در وقت مرگ عمر به او گفتند : چرا عبداللّه ، پسر خود را خليفه نمى كنى ؟ او - چون مى دانست كه عبداللّه قدرت معارضه و رويارويى با حضرت امير عليه السلام را ندارد ، و امامت زود به حضرت بر خواهد گشت - قبول نكرد و چنين عذر آورد : كسى كه نداند چگونه طلاق زن خود را بگويد قابل امامت نيست !
پيروان او ، جهل به چنين حكمى ( تيمّم ) را كه ميان آن و طلاق از جهات مختلفى فرق هست ، مانع امامت او نگردانيده اند . حال آن كه پسرش بعد از متوجّه شدن ، متذكّر شده و از سخن خود برگشت . اما عمر مصرّ بر انكار ماند و حتى بعد از كلام عمار ، به ساير صحابه رجوع نكرد تا اين حكم را معلوم كند !
از اين جا معلوم مى شود كه آنچه عامّه در اكثر مواضع به آن متمسّك مى شوند كه : « چون كسى فعل خلفاى خود را انكار نكرد ، بايد كه حق باشد » باطل است ؛ زيرا كه چنين امر واضح بيّنى را كه خلاف كتاب و سنّت و اجماع امت بود حكم كرد . حتى نقل نكرده اند كه احدى از صحابه با او معارضه كرده باشند مگر عمار ، كه بعد از اظهار حق همچنان در هراس بود و گفت : اگر مى خواهى ، من اين حديث را ديگر روايت نكنم !
هرگاه در اين امور جزئيّه - كه چندان غرض دنيوى به آن متعلق نيست - كسى قدرت بر انكار نداشته باشند ، در امور خلافت و سلطنت چگونه ياراى انكار داشتند ! ؟
ص: 190
طعن ششم : جهل به حكم مهريه زنان(1)
ابن ابى الحديد كه از علماى عامّه است روايت كرد كه :
روزى عمر در خطبه خود گفت : اگر بشنوم زنى در مهريّه خود زيادتر از مهر زنان پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم تعيين كرده ، آن را پس خواهم گرفت :(2) پس زنى برخاست و گفت : خداوند به تو اجازه چنين كارى را نداده است و مى فرمايد : « اگر مال بسيارى مهر يكى از زنان خود كرده ايد ، نبايد چيزى از مهر او بگيريد »(3) عمر گفت : آيا تعجّب نمى كنيد از امامى كه خطا كرد و زنى كه حق را يافت و با امام شما معارضه كرد و بر او غالب شد .(4)
فخر رازى مى نويسد :
روزى عمر بن خطاب در خطبه اش گفت : مهريه زنانتان را بالا و سنگين نگيريد ، زنى برخاست و گفت : اى پسر خطّاب ! خدا چيزى را به ما عطا كرده و تو از ما منع مى كنى ؟ و اين آيه را خواند : « اگر مال بسيارى مهر يكى از زنان خود كرده ايد ، نبايد چيزى از مهر او بگيريد »(5) پس عمر به خود خطاب كرد كه : همه مردم از تو داناتر و فقيه تر هستند ، و از گفته خود برگشت .(6)
ص: 191
در بعضى روايات وارد است كه عمر گفت : « كلّ أحد أفقه من عمر ؛(1) تمام مردم از عمر داناتر و به مسائل شرعيّه آشناترند » و اين جمله را دو بار و يا سه بار تكرار نمود . و در بعضى روايات است كه بعد از اين جمله به اصحاب خود گفت :
تسمعونني أقول مثل القول ، فلا تنكرونه عليّ حتّى تردّ عليّ امرأة ليست من أعلم النّساء! ؛(2)
شما مى شنويد آنچه را من گفتم و اشتباه مرا نمى گيريد ، تا كار به جائى برسد كه زنى كه او داناترين زنان هم نيست بر من خرده بگيرد !
و بعضى نوشته اند كه عمر اين جمله را گفت : « إنّ امرأة خاصمت عمر فخصمته ؛(3) زنى با عمر در مقام محاجّه به پا خاست و نزاع كرد و در استدلال خود ، عمر را به زمين زد و بر او غلبه كرد » . و در بعضى روايات وارد است كه عمر گفت : « كلّ أحد أعلم من عمر »(4) و در روايت ديگر است كه گفت :
همگى مردمان از عمر فقيه ترند ، حتّى زن هاى پرده نشين كه در اطاقها و حجله ها پرورش يافته اند .
از اين روايات نهايت جهل عمر به كتاب و سنّت ظاهر مى شود و چنين كسى - كه به اعتراف خودش ، زنان پرده نشين از او داناتراند - آيا قابليّت رياست عامّه مسلمانان را دارد ؟ خصوصا وقتى كه عالم به تمام علوم يعنى اميرالمؤمنين عليه السلام در ميان امّت باشد .
اگر كسى بگويد : همچنان كه بر امام حفظ واجبات لازم است ، حفظ مستحبات نيز لازم است و چون مهرالسنّة مستحب است ، پس عمر نهى از زياده نمود و اين كه گفت : « كلّ النّاس أفقه من عمر » از باب تواضع بود .(1)
جواب گوييم : حفظ مستحبات لازم است به نحوى كه منجر به فعل حرام نشود و امر كردن به سنّت به نحوى كه متضمن تحريم حلال باشد و مشتمل بر تهديد و تخويف مسلمانان باشد حرام صرف است .
از سوى ديگر ، چگونه جايز است كه زايد از مهرالسنّة - با وجود اين كه مال غير است - گرفته شود و داخل بيت المال شود ؟ ! اگر آن مهر زايد نامشروع است ، بايد مال شوهر باشد . و اگر مشروع است ، چگونه داخل بيت المال مى توان نمود ؟ پس اگر عمر در اين قول كه : « آن مال را داخل بيت المال مى كنم » صادق بود ، صريح مخالفت حكم خدا را كرده است و اگر كاذب بود ، باز به جهت كذب بايد فاسق باشد . و اگر اين كذب از روى مصلحت بود و در گفته خود حق داشت ، پس بايد گفته آن زن خطا باشد ،
ص: 193
پس تواضع نمودن عمر و قبول اين كه او بر خطاست ، و زن بر صواب ، تصويب بر حرام است ، و اين عمل بلا خلاف نامشروع و حرام است .
لازم به ياد آورى است كه : اگر بر فرض ، خداوند متعال تمام ذرّيّه هفتاد و سه گروهِ امّتِ پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم (1) را يكباره ( با لوح ساده و دل بى نقش ) مى آفريد و از همه آيات و احاديثِ شيعه و مخالفين هم تا آخر عمر بى خبر مى ماندند و براى آن ها معلوم نمى شد مگر دو مطلب بديهىِ مسلّم بين شيعه و مخالفين ، يكى علم اميرالمؤنين عليه السلامو يازده فرزند طاهرين او با معجزات و كرامات ايشان ، و ديگرى نادانى و گمراهى(2) ابوبكر و عمر و عثمان ، واللّه ِ كه احدى غير از مذهب شيعه ، مذهبى اختيار نمى كرد و همه دشمن آن سه نفر مى شدند و آن ها را مستحقّ لعن ابدى و عذاب سرمدى مى دانستند، لكن بيچاره آن كه از دين آباء و از تقليد گذشتگان نمى تواند بگذرد ، و لوح دل و سينه را از اعتقاد طفوليّت شستن و از نقش كودكى پاك كردن براى او مشكل است .(3)
« الحمد للّه الّذى هدانا لهذا و ما كنّا لنهتدى لو لا ان هدانا اللّه ».
در مناقب خوارزمى روايت كرده است كه :
در ايّام خلافت عمر بن خطاب زن حامله اى متّهم به زنا را آوردند ، عمر از او سؤال كرد و او به زنا اعتراف كرد ، پس عمر دستور داد كه او را سنگسار كنند ، و هنگامى كه براى اجراى حكم مى بردند ، على [ عليه السلام ]ايشان را ملاقات كرد و از او واقعه را سؤال نمود ، چون مطلع شد ، فرمود : او را بر گردانيد ، و نزد عمر آمد و فرمود : امر كرده اى كه اين زن را سنگسار كنند ؟ عمر گفت : بلى ، نزد من به زنا اعتراف كرد . حضرت فرمود : تو بر او سلطنت دارى ، بر آنچه در شكم او است سلطنت ندارى . پس حضرت فرمود : شايد او را پيش از اقرار تهديد كرده باشى يا ترسانيده باشى ؟ گفت : بلى چنين بود . حضرت فرمود : مگر نشنيده اى كه رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم فرمود : بر كسى كه بعد از حبس كردن يا قيد كردن يا تهديد كردن ، اعتراف كند ، حدّ نمى باشد . پس عمر گفت : آن زن را رها كردند . پس گفت : عاجزند زنان از آن كه مثل على از ايشان متولّد شود ، اگر على نبود عمر هلاك مى شد .(1)
مناقب خوارزمى و مسند احمد بن حنبل نيز روايت كرده اند كه :
زن ديوانه اى را به سوى عمر آوردند كه زنا كرده است ، عمر خواست او را سنگسار كند ، على [ عليه السلام ] فرمود : اى عمر ! مگر نشنيدى كه رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم چه
فرمود ؟ عمر گفت : چه فرمود ؟ على [ عليه السلام ] فرمودند : رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم فرمود : قلم تكليف از سه كس برداشته شد : از ديوانه تا عاقل شود ، از طفل تا بالغ شود و ازكسى كه در خواب باشد تا بيدار شود ، پس عمر از آن زن دست برداشت .(2)
ص: 195
اين قضيّه را قاضى القضاة و ابن ابى الحديد ، تلقّى به قبول كردند . و مرحوم فيروز آبادى در « فضائل الخمسة من الصّحاح السّتة » بابى منعقد كرده و احاديث زيادى از طرق عامّه ذكر نموده كه عمر بن خطاب در حل مشكلاتش به اميرالمؤمنين عليه السلاممراجعه مى كرد و از آن حضرت كمك مى گرفت .(1) چنان كه در بيش از هفتاد مورد گفت :
لولا عليّ لهلك عمر ؛(2)
اگر على نبود عمر هلاك مى شد !
علامه امينى رحمه الله نيز در كتاب شريف الغدير ، تعابير بسيارى كه دلالت بر جهل و حماقت و ... او دارد را از طرق عامّه نقل كرده است .(3)
و نيز از طريق خاصّه محمد بن يعقوب كلينى رحمه الله با سند متّصل خود از حضرت صادق عليه السلام روايت نموده است كه در زمان خلافت ابوبكر مردى شراب نوشيده بود ، او را به نزد ابوبكر آوردند ، ابوبكر پرسيد آيا تو خمر نوشيده اى ؟ گفت آرى ، ابوبكر گفت : خمر نوشيدن حرام است .
مرد گفت : من اسلام اختيار كرده ام و اسلام من قوى است ، لكن منزلگاه من در جائيست كه همه مردم خمر مى نوشند و آن را حلال مى شمرند ، من اگر مى دانستم كه نوشيدن خمر حرام است ، البته اجتناب مى نمودم .
ابوبكر روى به عمر نمود و گفت : رأى تو درباره اين مرد چيست ؟
ص: 196
عمر گفت : راه حلّ آن جز در نزد ابوالحسن عليه السلام پيدا نشود ، على عليه السلام را بخوانيد و سپس عمر گفت : حكم و قضاء در خانه علىّ عليه السلام قرار دارد .
ابوبكر و عمر برخاستند و آن مرد را با خود آوردند و جماعتى كه حاضر بودند همگى به نزد اميرالمؤنين عليه السلام آمدند ، ابوبكر و عمر داستان را عرض كردند ، و آن مرد نيز قصّه خود را بازگو كرد .
حضرت فرمودند : بفرستيد با او كسى را در مجالس مهاجرين و انصار تا تفحّص كند كه آيا تا به حال از آنان كسى آيه حرمت خمر را بر آن مرد خوانده است ؟ و اگر خوانده است بر خواندنش شهادت دهد . همين دستور را اجرا كردند و هيچكس از مهاجرين و انصار گواهى بر قرائت و تلاوت آيه تحريم خمر درباره وى نداد . حضرت اميرالمؤنين عليه السلام او را آزاد نموده و فرمودند : از اين پس اگر خمر بنوشى ما بر تو حدّ جارى خواهيم ساخت .(1)
با اين اوصاف آيا چنين اشخاصى كه در ساده ترين مسائل و مشكلات علمى هم محتاج به باب مدينه علم پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم بوده اند و خود و پيروان شان نيز مكرّراً به اين مطلب اعتراف كرده اند ، مى توانند در جايگاه امامت و پيشوايى جامعه باشند و افرادى مثل اميرالمؤمنين و حسنين عليهم السلام مأموم و پيرو آنان گردند ؟ آيا چنين اشخاصى استحقاق خلافت رسول صلى الله عليه و آله وسلم و رياست عامّه در امور دين و دنياى مسلمانان را دارند ؟!
طالبين تفصيل مطالب ، به « كتاب الغدير باب نوادر الأثر في علم عمر »(2) مراجعه نمايند ، علامه امينى رحمه الله صد ( 100 ) مورد از موارد جهل و خطا و اجتهادات خلاف كتاب و سنّت عمر را ذكر نمودند و ما در اين رساله به چند مورد اشاره نموديم .(3)
ص: 197
از جمله بدعت هاى عمر ، نماز تراويح بود و آن نماز جماعت مستحبى در شب هاى ماه رمضان است . خداوند نماز مستحبى به جماعت ، غير از نماز استسقاء ( نماز براى طلب باران كه بايد بطور جماعت خوانده شود ) را تشريع نفرمود .
فقط نمازهاى واجب است كه مستحب است در پنج نوبت به طور جماعت به جا آورده شود و نماز عيد فطر و قربان و نماز آيات و نماز ميت و نماز طواف است كه مشروع است به جماعت خوانده شود .
رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم نمازهاى مستحبى ماه رمضان را بدون جماعت مى خواند و مردم نيز به همان گونه كه پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم به جا مى آورد ، انجام مى دادند .
در زمان ابوبكر هم تا سال سيزدهم هجرت - كه از دنيا رفت - نيز چنين بود و چون عمر بن خطاب به جاى ابوبكر نشست ، در ماه رمضان سال چهاردهم با گروهى از صحابه به مسجد آمد و ديد كه مردم نمازهاى مستحبى بجا مى آورند ، عدّه اى در حال قيام و عدّه اى در حال سجود و جمعى در حال ركوع و گروهى هم نشسته اند و جمعى هم تسبيح مى گويند و يا قرآن تلاوت مى كنند و يا تكبير مى گويند و يا سلام مى دهند ،
عمر اين منظره را خوش نداشت و تصميم گرفت آن را به وضع بهترى در آورد . پس نماز تراويح را براى آن ها در شب هاى ماه رمضان تشريع كرد و دستور داد همگى در آن شركت كنند . سپس به شهرها و كشورها هم بخش نامه كرد و در مدينه دو نفر گماشت كه امام جماعت نماز تراويح باشند ، يك نفر پيش نماز مردان و ديگرى پيش نماز زنان و روايات در اين باره به حدّ تواتر رسيده است .(1)
بخارى در كتاب « تراويح » در حديث صحيح از عبدالرحمن بن عبد القارى روايت مى كند كه گفت :
در يكى از شب هاى ماه رمضان با عمر به مسجد رفتيم ، ديديم كه مردم دسته
ص: 198
دسته و پراكنده هستند ، تا آنجا كه گفت ، عمر گفت : به نظر من اگر اين ها به يك پيشنماز اقتدا مى كردند بهتر بود . سپس دستور داد ابى بن كعب پيشنماز آن ها باشد . شبى ديگر با او به مسجد مى رفتيم ، ديديم مردم نمازهاى مستحبى را به جماعت مى گذارند ، عمر گفت : اين بدعت خوبى است ... .(1)
علامه قسطلانى در توضيح اين عبارت خليفه : « نعمت البدعة هذه » مى گويد :
« سمّاها بدعة ؛ لأنّ رسول اللّه صلى الله عليه و آله وسلم لم يسنّ لهم ، و لا كانت في زمن
الصديق ، و لا أوّل الليل و لا هذا العدد ... الخ ؛(2)
اين كه آن را بدعت دانست به علّت آن است كه پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم دستور نداد كه نمازهاى مستحبى ماه رمضان را به جماعت بخوانند ، در زمان ابوبكر هم سابقه نداشت ، در اوّل شب هم نبود و اين تعداد ركعات هم نداشت .
ابوالوليد محمّد بن شحنه حنفى در تاريخ خود « روضة المناظر » مى نويسد :
هو ( عمر ) أوّل من جمع النّاس من إمام يصلّي بهم التراويح ... ؛(3)
عمر نخستين كسى است كه دستور داد مردم نماز تراويح را به جماعت بخوانند ... .
سيوطى نيز در « تاريخ الخلفاء » به نقل از ابوهلال عسكرى ، نخستين كارهاى عمر را مى شمارد و مى گويد :
هو أوّل من سنّ قيام شهر رمضان بالتراويح ... ؛(4)
ص: 199
او نخستين كسى است كه دستور داد نماز تراويح را در ماه رمضان به جماعت بخوانند .
ابن سعد نيز مى گويد :
عمر نخستين كسى است كه دستور داد نمازهاى شب هاى رمضان ( يعنى تراويح ) را به جماعت بجا آورند و به شهرها و كشورها نوشت و بخش نامه كرد و اين در ماه رمضان سال چهاردهم هجرى بود ، خليفه دو نفر را در مدينه تعيين كرد كه امام جماعت مردان و زنان باشند .(1)
بارى ، به اجماع مسلمين نماز تراويح بدعت است . حتّى خود عمر گفته است : « بدعة ، و نعم البدعة ؛(2) اين بدعت است چه بدعت خوبى است » در حالى كه در احاديث متواتره از طرق خاصّه و عامّه وارد شده است كه رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم فرمودند :
كلّ بدعة ضلالة و كلّ ضلالة سبيلها إلى النّار ؛(3)
هر بدعتى گمراهى است و هر گمراهى راهش به سوى جهنم است .
از نصوص صريح استفاده مى شود كه هر امرى را كه در دين احداث كنند كه
ص: 200
در شريعت به طور عموم يا خصوص وارد نشده باشد ، بدعت و حرام است و هر كارى را كه بر وجه عبادت واقع سازند و از دليل شرعى عامى يا خاصى استفاده نشده باشد ، بدعت و تشريع است ، خواه فعل مستقلى باشد يا صفت عبادتى باشد كه اصلش از شارع رسيده ، مثل آن كه واجب را به قصد سنّت بجا آورند يا سنّت را به نيّت واجب به عمل آورند ، يا وصف خاصّى را در عبادتى اختراع كنند مثل آن كه طواف را به جماعت بياورند يا عدد خاصّى از عبادت را در وقت مخصوص ، سنّت قرار دهند .
كسى كه در دين خدا بدعت بگذارد ، رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم او را گمراه و مسيرش را به سوى جهنّم دانسته است ، آيا چنين شخصى استحقاق امامت و خلافت الهى را دارد ؟
از جمله اقدامات عمر بن خطاب اين بود كه در وقت مرگ ، امر خلافت را به شورايى واگذار كرد كه افراد آن شش نفر بودند ، اميرالمؤمنين على عليه السلام ، عثمان بن عفان ، زبير ، طلحه ، عبدالرحمن بن عوف و سعد بن ابى وقاص و سفارش كرد كه اين عدّه به مشورت بپردازند و يكى را در ميان خود انتخاب كنند ، بعد از آن ، ابوطلحه انصارى را طبيد و گفت :
پنجاه نفر از مردان انصار را انتخاب كن و اين شش نفر را در خانه اى جمع كن و همگى با شمشيرهاى برهنه بر درِ آن خانه بايستيد و تعجيل مكن و بيش تر از سه روز ( بعد از مرگ من ) هم مهلت نده ، تا ايشان با هم مشورت كنند و يكى از همين افراد را براى خلافت انتخاب كنند . اگر پنج نفر درباره يكى توافق كردند و يك نفر مخالفت كرد ، گردن آن يك نفر را بزن و اگر چهار نفر توافق كردند ، و دو نفر مخالفت نمودند ، سر آن دو را بزن و اگر دو دسته سه نفرى شدند ، خليفه در دسته اى است كه عبد الرحمن بن عوف در ميان آن هاست و سه نفر ديگر را چنان كه مخالفت نمودند بكشيد ! و اگر سه روز بگذرد و بر يكى اتفاق نكنند ،
ص: 201
گردن هر شش نفر را بزنيد و بگذاريد خود مسلمانان شور كنند و هر كس را خواستند براى خود انتخاب نمايند(1) .(2)
اين ماجرا از جهات مختلف دليل بر كفر و ضلالت و ظلم عمر بن خطاب است :
1 . به اتّفاق خاصّه و عامّه عمر در اين قضيّه با سنّت رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم مخالفت كرد ؛ زيرا به عقيده اماميّه ، پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم اميرالمؤمنين على عليه السلام را پس از خود به امامت نصب فرمود و به عقيده عامّه ، رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم امر خلافت را به مردم واگذار كرد و شخص خاصّى را انتخاب نكرد . حتّى به طريق ابوبكر هم رفتار نكرد ؛ زيرا او هم پس از خودش عمر را خليفه ساخت و به مردم معرّفى كرد . اما اين كه شش نفر را در خانه اى گرد آورند و گروهى مسلّح را بر آن ها بگمارند كه تا مدّت سه روز از ميان خود خليفه انتخاب كنند و گرنه آن ها را به قتل رسانند ! اين رأى هيچ گونه جايگاهى در كتاب خدا
و سنّت رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم ندارد .
2 . چرا خليفه ، سلمان و ابوذر و عمّار را كه به اخبار صحيح خاصه و عامه از جمله اهل بيت و راستگوترين اهل زمين و ملازم حق و به امر الهى محبوب رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم و از شيعيان حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام بودند و عبّاس عموى پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم را در شورا داخل نكرد ؟ ! آرى ، عمر با توجه به اين كه نمى خواست تحت هيچ شرايطى اميرالمؤمنين عليه السلام رأى مثبتى براى خلافت داشته باشد ، جمعى را كه به اقرار خودش معيوب به همه عيوب و معدن نفاق و شقاق بودند(3) را در كنار اميرالمؤمنين عليه السلام
ص: 202
عضو شورا كرد تا آنان خود صاحب اختيار و مرجع اين كار گردند و ضمن حفظ ظاهر ، اميرالمؤمنين عليه السلام را نيز از رسيدن به خلافت منع كنند ! !
3 . داخل كردن اميرالمؤمنين على عليه السلام در شورا فقط يك نيرنگ و حيله بود ، ولى نقشه را جورى طرّاحى كرد كه هرگز خلافت به آن حضرت نرسد و اين مطلب واضح است .
ابن ابى الحديد مى نويسد :
شعبى در كتاب شورا و جوهرى در كتاب سقيفه روايت كرده اند از سهل بن سعد انصارى كه گفت : چون در روز شورا على [ عليه السلام ] و عباس از مجلس برخاستند من دنبال ايشان بودم ، شنيدم كه آن حضرت به عباس فرمود : به اين تدبيرِ عمر ، خلافت از دست ما بيرون رفت . عباس گفت : چگونه ؟ حضرت فرمود :
مگر نشنيدى كه مى گفت : خليفه در جانبى است كه عبدالرحمن در آن جانب است ؟ و سعد مخالفت عبد الرحمن نمى كند ؛ زيرا كه پسر عمّ اوست ، و عبد الرحمن داماد عثمان است و هر گاه اين ها در يك طرف جمع شوند ، اگر آن دو نفر ديگر ( طلحه و زبير ) هم با من باشند فايده اى نخواهد داشت !(1) و حال آن كه من اميدى به هر دو بلكه به يكى از آن دو نيز ندارم و غرض عمر هم در تدبير اين بود كه به مردم بفهماند كه عبدالرحمن بن عوف از ما افضل است . به خدا سوگند كه اوّل ايشان كه ابوبكر بود بر ما فضيلت نداشت چه رسد به عبدالرحمن ... !!(2)
اگر كسى بگويد : اميرالمؤمنين عليه السلام كه مى دانست خلافت به او نمى رسد چرا داخل
ص: 203
شورا شد ؟ جوابش آن است كه :
اولاً : چون ابوبكر و عمر در روز اوّل آن حديث دروغين را جعل كردند كه : نبوّت و خلافت در يك سلسله جمع نمى شود »(1) و عمر نيز مكرّر اين را مى گفت و در خاطر مردم جاى گرفت ، اگر حضرت داخل شورا نمى شد ، هرگز احتمال خلافت به بنى هاشم نمى دادند و حق به او بر نمى گشت و چون اميرالمؤمنين عليه السلام به امر عمر داخل شورا شد ، معلوم گشت كه آن روايت دروغ و بى اصل بوده است .
چنان كه شيخ صدوق رحمه الله از امام صادق عليه السلام روايت كرده است كه چون عمر نامه شورا را نوشت ، در اوّل نامه نام عثمان را نوشت و اميرالمؤمنين على عليه السلام را در آخر همه نوشت ، عباس به حضرت گفت : تو را بعد از همه نوشته است و تو را بيرون خواهند كرد . از من بشنو و داخل شورا مشو ! حضرت جواب نفرمود . چون با عثمان بيعت كردند ، عباس به حضرت عليه السلام گفت : نگفتم چنين خواهند كرد ؟ حضرت فرمود : اى عمو ! داخل شدن من علّتى داشت كه بر تو مخفى بود ، مگر نشنيدى كه عمر بر منبر گفت كه : « خدا براى اهل بيت ، نبوّت و خلافت را جمع نخواهد كرد » من خواستم كه او به زبان خود تكذيب خود بكند و مردم بدانند كه آن چه پيش تر مى گفت ، باطل و دروغ بود و ما صلاحيت خلافت داريم ، عباس ساكت شد .(2)
ثانياً : در صورت عدم شركت ممكن بود گفته شود كه او چون خود را لايق اين مقام نمى ديد ، در آن شركت نكرد و يا مى گفتند : اگر مى آمد ، ما او را خليفه مى كرديم .
ثالثاً : اگر آن حضرت داخل در شورا نمى شد ، او را بر بيعت كردن با يكى از آن ها مجبور مى كردند ،(3) و ممكن بود كه مردم توهّم كنند كه آن حضرت به رضايت
ص: 204
و رغبت ، ترك خلافت كرده و با آن ها بيعت نموده است ، به خلاف آن كه داخل شورا شود و طلب حق خود بكند و حجّت بر آن ها تمام كند كه اصلاً توهّم رضايت و اختيار بر طرف مى شود .
سيد مرتضى از بلاذرى - كه از مورّخين عامّه است - روايت كرده است كه : چون عبدالرحمن با عثمان بيعت كرد ، اميرالمؤمنين عليه السلام ايستاده بود ، نشست . عبد الرحمن گفت : بيعت كن و اگر نكنى گردنت را مى زنم ، و در آن روز به غير از او كسى شمشير نداشت ، پس على عليه السلام غضبناك بيرون رفت ، اصحاب شورا از پى او رفتند و گفتند : بيعت كن و گرنه جهاد مى كنيم ، پس برگردانيدند حضرت را تا بيعت كرد ،(1) بيعتى كه هيچ رضايت و اختيارى در آن نبود و با تهديد به قتل همراه بود .
رابعاً : در امور و افعال ايشان عليه السلام مصالح بسيار است كه عقول ناقصه ما به آن ها نمى رسد.
4 . عمر بن خطاب در چهار صورت امر به قتل اين جماعت نمود ، و حال آن كه هيچ كدام از اين وجوه معصيت نبود كه اينان بخاطر ارتكاب يا عدم ارتكاب مستحق قتل شوند ! امر و رأى عبدالرحمن و ديگران به چه دليل حجّت بود ؟ كدام امر خدا و رسول خدا صلى الله عليه و آلهدلالت بر وجوب اطاعت ايشان داشت كه مخالفت ايشان موجب قتل جمعى از مسلمين كه به نصّ قرآن قتل آن ها حرام و از اكبر كبائر است ، بشود ؟ ! و واضح است كه اين نوع تشكيلات نه از قسم مراجعه به آراى عمومى است و نه مراجعه به خُبرگان امّت ؛ زيرا در اين صورت بايد ديگر بزرگان مهاجر و انصار نيز مورد مشورت قرار بگيرند و محدوده آن در شش نفر خلاصه نمى شد .
علاوه بر اين كه چه دليلى بر حجّيت شورا آن هم در مسئله خلافت كبرى ( يعنى امامت ) وجود دارد ؟ و بر فرض تسليم اين كه حجيت شورا مبتنى بر مشروعيّت
ص: 205
اجتهاد باشد ، چه دليلى بر ترجيح اجتهاد بعضى بر بعض ديگر وجود دارد ؟ و چرا خود عمر بن خطاب اجتهاد نكرد كه يكى را تعيين كند ، و رجوع به اجتهاد ديگران كرد كه محتاج به امر به قتل و آن همه تقسيم و تهديد و توعيد شود ؟ ! حال آن كه اگر به اجتهاد و امر خود اكتفا مى نمود چنان كه ابوبكر در خلافت كرد ، از فتنه و آشوب سالم تر بود .
در حقيقت منشأ جنگ جمل و صفين و نهروان چيزى جز شوراى عمر نبود ! چنان كه ابن ابى الحديد از معاويه نقل كرده است كه :
« امر مسلمانان را هيچ چيز پراكنده نكرد و خواهش هاى ايشان را متفرّق نگردانيد مگر شورايى كه عمر در ميان شش نفر قرارداد » ؛ زيرا كه اين امر باعث شد كه هر يك از آن ها و قوم آن ها خواهش و داعيه خلافت پيدا كنند . و اگر عمر يك كس را خليفه مى كرد چنان كه ابوبكر كرد ، اين اختلاف ها به وجود نمى آمد !(1)
5 . عمر - چنان كه از حيله تقسيم ظاهر مى شود - زمينه قتل اميرالمؤمنين عليه السلام را فراهم آورد ؛ چون مى دانست آن حضرت به خلافت هيچ كدام از اعضاى شورا راضى نمى شود و مخالفت مى كند ، با آن كه از مسلّمات خاصّه و عامّه است و به سندهاى صحيح از طريق مخالف و موافق ثابت شده است كه پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود : « محبّت على عليه السلام ايمان و بغض او كفر است »(2) و « جنگ با او جنگ با رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم است » .(3)
ص: 206
اميرالمؤمنين عليه السلام را - با آن همه مناقب و فضائل كه به روايات صحاح عامّه ثابت است : « كسى كه از حق و قرآن جدا نمى شود »(1) و « باب مدينه علم و حكمت است »(2) و « امام حق و حجّت بر جميع خلايق است »(3) و « سفينه نجات » و « اعلم امت » است و ... . - امر كرد كه اطاعت از عبدالرحمن بن عوف كند كه از همه مناقب و فضائل عارى است و خودش مى دانست كه عبدالرحمن جانب عثمان را - كه پسر عمو و دامادش بود - مى گيرد و رأى او را بر رأى اميرالمؤمنين عليه السلام ترجيح داد و اطاعتش را بر او واجب نمود تا حدّى كه اگر مخالفت رأى عبدالرحمن بكند ، كشته شود ! ! آيا عناد و كفر و نفاق و ضلالتى بالاتر از اين وجود دارد ؟(4)
حقير ( گرد و غبار پاى شيعيان اميرالمؤمنين عليه السلام ) با دل سوخته و چشمان پر از اشك كه از اعماق قلب و جانم بر خواسته مى گويم : « السلام عليك يا اوّل مظلوم و اوّل من غصب حقّه ... ».
خود آن حضرت - روحى و ارواح العالمين لتراب مقدمه الفدا - در باره شورا چنين فرمودند :
حتّى إذا مضى لسبيله جعلها في جماعة زعم أنّي أحدهم ، فيا للّه و للشّورى ! متى اعترض الرّيب فيّ مع الأوّل منهم حتّى صرت اُقرن إلى هذه النظائر ! لكنّي أسفَفْتُ إذ أسفوا و طِرتُ إذا طاروا ، فضغا رجل منهم لضغنه ، و مال الآخر لصهره ، مع هنٍ و هنٍ ؛(5)
ص: 207
وقتى كه عمر در حال احتضار افتاد و در آستانه مرگ بود ، خلافت را در گروهى گذاشت كه به گمانش من نيز يكى از آنان بودم . پناه بر خدا از شورا ! كدام زمان بود كه در مقايسه من با اوّلى آنان ( ابوبكر و برترى من بر او ) ترديدى وجود داشته باشد ؟ تا چه رسد به اين كه مرا همسنگ امثال اين افراد ( اعضاى شورا ) قرار دهند ! ولى من ( به خاطر مصالحى ) هنگامى كه آن ها پايين آمدند ، پايين آمدم و هنگامى كه پرواز كردند ، پرواز نمودم . سر انجام يكى از آن ها بخاطر كينه اش از من روى برتافت(1) و ديگرى خويشاوندى را بر حقيقت مقدّم داشت(2) و به خاطر دامادى اش به ديگرى ( عثمان ) تمايل پيدا كرد ، علاوه بر جهات ديگر كه ذكر آن خوشايند نيست .(3)
اى كاش من گوسفندى از قبيله اى بودم و مرا فربه مى كردند تا آن كه محبوب ترين قوم شان به ديدن ايشان مى آمد ، مرا ذبح مى نمودند و نصف مرا بريان مى كردند ، و نصف مرا خشك مى كردند كه وقت ديگر بخورند ، چون مى خوردند عذره ( يعنى نجاست ) مى شدم ، و آدمى نمى شدم ( كه بر من بازخواستى و حسابى باشد .
و اين كلام او كه در آن حال بر زبانش آمده ، قريب است به آنچه حق تعالى در قرآن مجيد مى فرمايد ، بلكه همان معنى است كه :
« يَقُولُ الْكافِرُ يا لَيْتَنِي كُنْتُ تُراباً » ؛(1)
كفار چون نظر به حال و عاقبت خويش كنند خواهند گفت كاش ما خاك مى بوديم و آدم نمى شديم .
بلكه از قول كافر زشت تر است و اين قول منافات با نفاقش ندارد ؛ زيرا كه در حالت احتضار ، آنچه براى محتضر مهيّا شده به او نشان مى دهند ، و او از آن مطلع مى شود . عبداللّه بن عمر در باره لحظات آخر و كفر پايدار پدرش مى گويد :
پدرم را در حالت احتضار به بدترين حال ديدم ، و از پى على فرستادم و به او التماس نمودم كه نزد او حاضر شود ، چون آن حضرت آمد ، پدرم گفت : التماس دارم كه مرا حلال كنى . آن حضرت پاسخ داد : دو مرد عادل را بطلب و نزد ايشان اقرار كن كه بر من ظلم و تعدّى كردى و به ناحق مرتكب اين امر شدى تا تو را حلال كنم ! ديدم كه پدرم روى به ديوار كرد و ساعتى ساكت شد ، و سپس متوجه اميرالمؤمنين على شد و بار ديگر از او طلب حليت نمود ، اميرالمؤمنين نيز همان سخن را اعاده كرد و پدرم جواب نگفت . بعد از آن اميرالمؤمنين برخاست و از آن خانه بيرون رفت . سپس ، جمعى از ياران آمدند و پدرم را به بهشت و به جنّات عدن بشارت مى دادند اما او چنان آهى كشيد كه نزديك بود روحش با آن بر آيد ! پس گفت : « لو أنّ لي ملأ الأرض
ص: 209
ذهبا و مثله معه لافتديت به من هول المطلع ؛(1) اگر دو برابر تمام زمين پر از زر
مى بود و همه براى من بود ، از خوف آنچه مى بينم همه را به فقرا مى بخشيدم! ».
و اين كلام عمر بن خطاب همان مضمون آيه است كه حق تعالى فرموده :
« وَ لَوْ أَنَّ لِلَّذِينَ ظَلَمُوا ما فِي الْأَرْضِ جَمِيعاً وَ مِثْلَهُ مَعَهُ لاَفْتَدَوْا بِهِ مِنْ سُوءِ الْعَذابِ » ؛(2)
اگر براى آنانى كه بر ديگران ظلم كرده اند تمامى آنچه در زمين است ( از زر و نقره و مال و منال ) باشد ، و باز مثل آن ( يعنى دو برابر آن ) از براى ايشان باشد ، حاضرند همه را فدا كنند تا از عذاب شديد روز قيامت رهايى يابند .
در تواريخ مسطور است كه در آن وقت كه جناب ابولؤؤاو را مجروح نموده و در بستر مرگ افتاده بود ، عثمان آمده سرش را در كنار گرفت و گفت : بشارت باد تو را به بهشت ! آهى كشيد و گفت :
دعني ويلي ويلي من النّار ؛(3)
رها كن مرا ، واى بر من واى بر من از آتش دوزخ ، ( واى بر من از آتشى كه افروخته مى بينم ) !
پس آهى ديگر كشيد و گفت :
الآن لو كانت الدّنيا لي افتديت بها من النّار و لم أرها ! ؛(4)
الآن اگر تمام دنيا براى من بود ، البته فدا مى كردم همه را تا مگر از آتش دوزخ خلاص مى شدم !
ص: 210
و در وقت مردن آه و وا ويلاه مى گفت ، و آنچه در مردن ابى بكر هذيانش نام مى كرد ، خودش صد برابر آن هذيان مى گفت ، تا به ابى بكر ملحق شد .(1)
طعن يازدهم : تغيير مقام ابراهيم عليه السلام(2)
مقام ابراهيم عليه السلام در زمان حضرت ابراهيم و بعد از او به ديوار خانه كعبه متصل بود، تا آن كه كفار قريش در زمان جاهليت از آن جا برداشتند و در موضع فعلى قرار دادند .(3)
وقتى رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم مكه را فتح كردند ، مقام را به همان جاى اصلى آن - كه در زمان حضرت ابراهيم عليه السلام بود - برگرداندند . اما وقتى عمر غصب خلافت كرد ، به حج رفت ، پرسيد : آيا كسى هست كه بداند مقام در زمان جاهليت در كجا بود ؟ بعد از معلوم كردن آن ، مقام را در همان موضع كه در جاهليت در آن جا بود گذاشت .(4) و تا حال در آن موضع قرار دارد تا امام زمان عليه السلام ظهور كند و آن را به مكان اول و اصلى آن بر مى گرداند .(5)
علامه مجلسى رحمه الله(6) بعد از نقل اين مطلب مى فرمايد : اين قضيّه از جمله مشهورات بلكه متواترات است .(7)
ص: 211
طعن دوازدهم : سه طلاق در مجلس واحد(1)
در زمان رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم و زمان ابوبكر ، طلاق پشت سر هم را - كه رجوعى در بين آن نباشد - يك طلاق حساب مى كردند . اما در زمان عمر بعد از آن كه سه سال از خلافت او گذشت ، آن را سه طلاق حساب كرد . چنان كه صاحب جامع الاصول از صحيح ابوداود و نسائى به چند طريق از ابن عباس روايت كرد . و عذرى كه عمر در اين قضيه آورد ، اين بود كه : « مردم بر طلاق جرأت نكنند » .(2) اگر اين علت اجراى سه طلاق باشد ، چرا خداوند كه به همه چيز عالم است اين دستور را نفرمود ؟ عجب است كه رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم با عقل كامل خودش حكم نمى كرد و در همه امور منتظر وحى مى شد ، ولى عمر هر چه دلش مى خواست انجام مى داد ! !
عناد با خدا و رسول خدا صلى الله عليه و آله واضح تر از اين نيست كه احكام خدا را اين چنين تحريف كند و تغيير دهد و بدعت در دين خدا بگذارد ! ؟
طعن سيزدهم : نهى از منكر كردن خليفه(3)
از جمله مطاعن عمر بن خطاب اين است كه : او از ديوار خانه اى بالا رفت و عدهّ اى را ديد كه مشغول كار منكر و خلاف شرع اند . آن افراد به عمر اعتراض كردند و گفتند : « از چند جهت مرتكب اشتباه شده اى ، يكى : تجسّس كه خداوند از آن بر حذر داشته است .(4) دوّم : از در وارد نشدى ، كه اين گونه ورود از بالاى ديوار را
ص: 212
خداوند نهى كرده است .(1) سوّم : اين كه بدون اذن وارد شدى كه خداوند از آن نيز نهى كرده است ! در اين هنگام عمر خجالت كشيد و از رفتار ناپسند خود شرمگين شد .(2)
طعن چهاردهم : تقسيم ناعادلانه بيت المال(3)
عمر بن خطاب به عايشه و حفصه در هر سال ده هزار درهم از بيت المال مى داد(4) و خود نيز از بيت المال برداشت .(5) وقتى صحابه به او اعتراض كردند ، گفت : به عنوان قرض برداشتم !!
با اين كه اين كار جايز نبود ؛ زيرا غنائم و فى ء و امثال اين امور ، از اموال مباحى نيست كه براى هر كس تصرّف در آن به هر نحوى جايز باشد بلكه آن ها از حقوق مسلمين است كه بايد در مصالح آن ها بر طبق قانون شرع صرف شود ، و تصرف در آن ها جايز نيست مگر بر وجهى كه دليل شرعى بر آن قائم است . و برترى دادن بعضى ها و عطا كردن شان بيشتر از ديگران در تقسيم ممكن نيست مگر با غصب
ص: 213
حق ديگران و تصرّف در مال غير و آن جايز نيست ،(1) با اين كه سنّت رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم بر تقسيم ، برابرى و مساوات بوده است .(2)
طعن پانزدهم : منع خمس اهل بيت عليهم السلام (3)
عمر بن خطاب به جهت عداوت و بغض با اهل بيت عليهم السلام و نيز به جهت اين كه قادر نباشند بر ادعاى خلافت و گرفتن حق خود از غاصبين ، از پرداخت خمس به اهل بيت عليه السلام - كه خداوند براى آن ها قرار داد - منع نمود .(4)
در كتاب « سليم بن قيس » آمده است : اميرالمؤمنين عليه السلام فرمودند :
شگفتا از اين كه عمر ، خانه برادرم جعفر را ويران كرد و آن را جزء مسجد قرار داد و هيچ از پولش را به فرزندان جعفر نپرداخت ، مردم وى را بر اين كار سرزنش نكردند و مورد اعتراض قرار ندادند ، گويى كه خانه فردى غير مسلمان را گرفته است !
و شگفتا از نادانى او و نادانى امت ! عمر به همه كارگزارانش نوشت كه شخص
ص: 214
جنب هر گاه آبى نيافت ، نبايد نماز بخواند و نبايد كه با خاك تيممّ كند تا آب بيايد و اگر تا به هنگام مرگ هم آب نيافت باكى نيست ! مردم اين سخن را از او پذيرفتند و به آن خشنود شدند ، حال آن كه او و مردم مى دانند كه رسول خدا صلى الله عليه و آله به عمّار و ابوذر فرمود : به جاى غسل جنابت تيمّم كنند و نماز گذارند . اين دو و ديگران نزد عمر به اين فرموده رسول خدا صلى الله عليه و آلهگواهى دادند ، آن را نپذيرفت . شگفتا كه هر دو نفر ( عمر و ابوبكر ) نا آگاهانه و از روى جهل و غرور ، مسائل گوناگون شرع ، پيرامون ارث جدّ را در هم آميختند و از روى گستاخى بر خدا و كم تقوايى چيزى را ادّعا كردند كه نمى دانستند ، اين دو ادعا كردند كه رسول خدا صلى الله عليه و آله درگذشت و حكم ميراث جدّ را بيان نفرمود ! و كسى هم پيدا نشد كه بگويد جدّ چقدر ارث مى برد . مردم هم در اين موضوع از اين دو پيروى كردند و تصديق شان نمودند .
و شگفت آن كه حكم به رها كردن ام ولد آبستن كرد و مردم هم حرف او را پذيرفتند و دستور رسول خدا صلى الله عليه و آله را رها كردند .
و شگفت از آنچه با نصر بن حجاج(1) و جعده(2) از قوم سليم و ابن وبره كرد .
و شگفت تر اين كه ابوكنف عبدى نزد عمر آمد و گفت : « در حالى كه غايب بودم زنم را طلاق دادم و خبر طلاق به او رسيد ، بعد كه هنوز در عدّه بود به او رجوع كردم و اين جريان را به او نوشتم ، ولى نامه ام به او نرسيد و ازدواج كرد » .
عمر گفت : « اگر مردى كه با او ازدواج كرده به وى دخول نموده ، آن زن همسر آن مرد است و اگر به او دخول نكرده آن زن همسر تو است » .
عمر اين حكم را داد در حالى كه من حاضر بودم ، اما در اين مورد با من مشورت نكرد و از من نپرسيد . مى خواست نشان دهد كه در دانش از من بى نياز است ! خواستم او را از اين حكم باز دارم ، با خود گفتم : مرا چه باك
ص: 215
كه خداوند رسوايش كند . مردم هم او را سرزنش نكردند بلكه كارش را تحسين نمودند و آن را به عنوان سنّت گرفتند و از او پذيرفتند و آن را درست يافتند . اين قضاوتى است كه اگر فردى ديوانه و سبك عقل هم قضاوت مى كرد بيش از اين نمى گفت !
و ديگر از كارهاى شگفت او ، حذف كردن جمله « حىّ على خير العمل » از اذان بود كه مردم آن را به عنوان سنّت پذيرفتند و از آن پيروى كردند .
و نيز او در مورد فرد گم شده چنين قضاوت كرد كه همسر او بايد چهار سال انتظار بكشد و بعد ازدواج كند ، اگر شوهرش آمد ، بايد كه ميانِ گرفتن زنش يا گرفتن مهرِ او مخيّر باشد ، و مردم از روى نادانى و بى اطلاعى از كتاب خدا و سنّت پيامبر صلى الله عليه و آله ، او را تحسين كردند و آن را سنّت گرفتند و از او پذيرفتند .
و از كارهاى شگفت او بيرون راندن عجم ها از مدينه بود و فرستادن ريسمانى به طول پنج وجب براى كارگزارش در بصره به همراه اين دستور كه : « هر كس از عجم ها را كه گرفتيد ، اگر قدّش به طول اين ريسمان رسيد ، گردنش را بزنيد ! » و برگرداندن زنان اسير شوشتر كه همه آن ها از مردان مسلمان حامله شده بودند و فرستادن ريسمانى به بصره براى كودكانى كه دزدى مى كردند و دستور داد « اگر كودكِ دزدى قدّش به اندازه اين ريسمان بود ، دستش را قطع كنيد ! »
و شگفت تر از آن اين كه دروغ گويى ، دروغى گفت و عمر آن را پذيرفت ، مردم نادان هم آن را پذيرفتند و پنداشتند كه فرشته اى بر زبان عمر سخن مى راند و به او تلقين مى نمايد .
و از اشتباهات ديگر عمر ، رها كردن اسراى يمن و سرپيچى وى و ابوبكر از پيوستن به سپاه اُسامة بن زيد بود ، با اين كه هر دو ، فرماندهى اُسامه را پذيرفته بودند .
و شگفت تر از همه اين ها اين كه خدا مى داند و مردم نيز مى دانند ، كسى كه رسول خدا صلى الله عليه و آله را از نوشتن وصيّت بر استخوان كتفى كه خواسته بود ، باز داشت ، عمر بود و اين كار ، وى را نزد مردم خدشه دار نساخت و از قدر او چيزى نكاست ! !
وى كسى است كه به صفيّه دختر عبدالمطلب آن سخنان تحقيرآميز را گفت
ص: 216
كه رسول خ-دا صلى الله عليه و آله خشمگين شد و در پاس-خ ، آن سخنان را به او گف-ت .(1)
او و رفيقش ابوبكر همان دو نفرى هستند كه از دستور رسول خدا صلى الله عليه و آله مبنى بر كشتن فردى از دشمنان كه حضرتش آن دو را به اجراى آن مأمور ساخته بود ، خوددارى كردند . كه پس از آن دو ، مرا مأمور كرد ،(2) و سپس سخنانى در اين باره فرمود .(3)
پيامبر صلى الله عليه و آله به ابوبكر دستور داد در ميان مردم ندا دهد : « هر كس خداوند را موحّد ملاقات كند و ذرّه اى شرك نورزد ، وارد بهشت مى شود » عمر او را باز داشت ، و ابوبكر هم اطاعتش كرد و رسول خدا صلى الله عليه و آله را نافرمانى نمود و دستور حضرتش را اجرا نكرد ، رسول خدا صلى الله عليه و آله هم درباره اش فرمود آنچه را كه فرمود .
اشتباهات او و رفيقش بيش از آن است كه به حساب در آيد و شمرده شود ، اما اين خطاها و اشتباهات چيزى از شخصيت و آبرو و احترام آنان نزد عوام و مردم نادان نكاست ، و اين دو را بيش از پدر و مادر خودشان دوست مى دارند و به خاطر آن دو به خشم مى آيند و دشمنى مى ورزند در حالى كه براى رسول خدا صلى الله عليه و آله چنين به خشم نمى آيند و با مخالفى دشمنى نمى ورزند ... .(4)
محقّق اردبيلى رحمه الله در حديقة الشيعه ، در فصل هشتم ، بيست و پنج ( 25 ) مورد ، و علامه سيّد شرف الدين رحمه الله در كتاب « النّص و الاجتهاد » پنجاه و پنج ( 55 ) مورد ، از مطاعن عمر بن الخطاب را ذكر نموده است ، فمن أراد الوقوف عليها فليراجع اليها .
آنچه علماى عامه در مطاعن ابوبكر و عمر نوشته اند و خود اقرار به آن را دارند ، بيش از آن است كه در اين مختصر بتوان آن را احصاء كرد و به شمارش آورد ولى ما به همين مقدار اكتفا مى كنيم و طالبين تفصيل مطلب را به كتاب هاى مفصّلى كه در اين باره نوشته شده است ارجاع مى دهيم .
ص: 217
ص: 218
باب سوم : مطاعن عثم-ان بن عف-ان(1)
هنگامى كه عثمان غاصبانه بر اريكه خلافت تكيه زد ، جمعى از كافران و منافقان و فاسقان و شاربان خمر از بستگان خود را كه صلاحيت هيچ امرى را نداشتند ، حاكم و والى مسلمانان كرد و بر نفوس و فروج و اموال ايشان مسلّط گردانيد ؛ چنان كه وليد بن عُقْبَه را كه برادر مادرى او بود والى شهر كوفه گردانيد و انواع فسق و فجور و معاصى از آن پليد صادر شد ، و مدارش بر شرب خمر بود ، كه خداوند متعال در آيه : « أَفَمَنْ كَانَ مُؤْمِناً كَمَنْ كَانَ فَاسِقاً لاَ يَسْتَوُونَ »(2) و آيه : « إِنْ جَاءَكُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا »(3) او را فاسق خوانده است .(4)
ص: 219
اكثر مورّخان روايت كرده اند كه : وليد روزى مست به مسجد آمد و نماز صبح را با مردم چهار ركعت خواند ، پس در اثناى نماز به آن ها گفت : اگر مى خواهيد زيادتر از چهار ركعت هم مى خوانم !(1) ابن عبدالبرّ در كتاب « الاستيعاب » بعد از اين مى گويد : اين قصّه از مشهورات است و ثقات از اهل حديث و اخبار روايت كرده اند ، سپس مى گويد : خلافى ميان اهل علم نيست كه آيه كريمه : « إِنْ جَاءَكُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا » در شأن وليد بن عُقْبَة نازل شده است و حق تعالى او را فاسق ناميده است .(2)
صاحب مروج الذهب و ديگران روايت كرده اند كه فسق او به حدّى شيوع پيدا كرد كه بر منبر او را سنگباران كردند و او را به مدينه آوردند ، حضرت اميرالمؤمنين عليه السلاماو را حدّ شرب خمر زد اگر چه عثمان راضى نبود ! !(3)
همچنين عثمان ، عبداللّه بن ابى سرح را امير و والى مصر كرد و چون اهل مصر از او شكايت كردند و به فرياد آمدند ، « محمّد بن ابى بكر » را به جاى او فرستاد و در پنهان به عبداللّه بن ابى سرح نوشت كه محمّد بن ابى بكر را به قتل برساند ! ! اهل مصر ، نامه مخفيانه عثمان را در ميانه راه از نامه رسان گرفتند و به مدينه برگشتند و اين حركت باعث محاصره و قتل عثمان شد .(4)
بعد از شهادت رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم ، عثمان از ابوبكر و بعد از او از عمر خواست كه اجازه دهند كه حكم بن ابى العاص و پسرش مروان به مدينه باز گردند ، ولى آن ها اين حركت را مصلحت ندانستند و اجازه ندادند .(1)
اما هنگامى كه او غاصبانه بر مسند خلافت تكيه زد ، بلافاصله « حكم بن ابى العاص » و پسرش « مروان بن حكم » را - كه توسط پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم از شهر مدينه تبعيد و رانده شده بودند - به مدينه باز گرداند . حضرت اميرالمؤمنين على عليه السلام و طلحه و زبير و بزرگان صحابه آمدند و او را از اين كار نهى كردند و از خدا ترساندند ، ولى
نپذيرفت(2) و مروان بن حكم منافق را ( كه داماد عثمان و شوهر دخترش بود ) در خلافت خود دخيل كرد و او را كاتب و وزير خود(3) قرار داد كه هر جور و ستمى كه خواست ، انجام داد .(4)
جناب « ابوذر » صاحب فضائل بسيار و مناقب بى شمار و از بزرگان صحابه و اهل سوابق است كه ترمذى و غير او در شأن او روايت كرده اند كه رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم فرمود :
ما أظلّت الخضراء و لا أقلّت الغبراء من ذي لهجة أصدق و لا أوفى من أبي ذرّ ، شبه عيسى بن مريم ؛(5)
ص: 221
آسمان سايه نيافكنده و زمينِ غبار آلود بر نداشته كسى را كه راستگوتر از ابوذر باشد ، و او شبيه عيسى بن مريم است .
احدى از خاصّه و عامّه در فضيلت و سبق اسلام و بزرگوارى ابوذر شك ندارند و صاحبان صحاح عامّه در كتب خود احاديث بسيارى در فضيلت او روايت كرده اند .(1)
كسى كه با مثل ابوذر با آن همه فضائل و مناقب ظلم ها روا دارد و او را كتك بزند و از مدينه خارج كند و به ربذه تبعيد نمايد(2) و انواع اذيت و اهانت به او كند ،(3) او را مسلمان نمى توان شمرد چه جاى آن كه مستحق خلافت باشد ! !
قرآن عبداللّه بن مسعود را از او بگيرد و تغيير دهد ، و او راضى نمى شد ، و آخر الامر عثمان مصحف ابن مسعود را گرفت و سوزاند ، يا در آب جوشاند .(1)
قبل از آن نيز او را ضرب و شتم كرد و چهل تازيانه بر او زد ؛ به جرم آن كه او ابوذر را دفن كرده بود .(2)
عمّار ياسر از صحابه بزرگوار و از جمله اعاظم و در مرتبه سلمان و ابوذر بود ، و كتب خاصّه و عامّه مملوّ از فضائل او است . چنان كه در صحيح ترمذى از انس روايت كرده كه رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم فرمود :
إنّ الجنّة تشتاق إلى ثلاثة : عليّ و عمّار و سلمان ؛(3)
بهشت مشتاق سه نفر است : على و عمّار و سلمان .
ابن عبد البرّ از عايشه روايت كرد كه گفت : « احدى از اصحاب رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم نيست مگر آن كه اگر بخواهم مى توانم در حق او سخنى بگويم مگر عمّار بن ياسر كه از رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم شنيدم كه گفت : عمّار مملوّ از ايمان است حتى كف پاهاى او » ،(4) و به روايت ديگر : « از كف پاهاى او تا نرمه هاى گوش او از ايمان پر است » .(5) و از خالد بن وليد روايت كرده است كه پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم فرمود : « هر كه عمّار را دشمن دارد خدا او را دشمن دارد ... »(6) و از انس روايت كرده است كه رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم فرمود : « بهشت به سوى على و عمار و سلمان و بلال مشتاق است » .(7)
ص: 223
عثمان ، عمّار ياسر را آن قدر ضرب و شتم كرد و كتك زد كه موجب فتق او شد ،(1) فقط به اين جهت كه عمّار او را از بعضى منكرات نهى كرده بود .
در تأييد اين برخوردهاى خشن عثمان با خواص اصحاب رسول خدا صلى الله عليه و آله مثل عبداللّه بن مسعود و ابوذر و عمّار مى توان به كلام زيد بن ارقم اشاره كرد ؛ وقتى از او پرسيدند كه چرا شما عثمان را كافر مى دانيد ؟ گفت : به سه دليل ، يكى قرار دادن اموال در دست اغنيا و ثروتمندان ، دوّم مهاجران و انصار از اصحاب رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم را مثل دشمنان خدا و پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم قرار داد ، سوّم به غير كتاب خدا عمل كرد .(2)
اگر كسى خوب به كتب اخبار و سِيَر مراجعه كند ، و عقل و وجدان خود را ناديده نگيرد ، حكم مى كند كه عمده سبب عداوت عثمان با عمّار و ابوذر ، پذيرش ولايت اميرالمؤمنين عليه السلام بود .(3)
مخفى نماند كه عمّار همراه محمّد بن ابى بكر از تحريك كنندگان بر قتل عثمان بودند و مى گفتند : « قتلناه كافرا ؛ ما او را كافر كشتيم » و هم چنين عمّار مى گفت : « اگر سه
نفر به كفر عثمان شهادت دهند ، من چهارمى آن ها هستم ، و هر كس به آنچه خدا نازل كرده حكم نكند ، از كافران است » .(4)
مال دوستى و ثروت اندوزى عثمان و خاندان او شهره تاريخ است . عثمان و خاندان او به محض دستيابى به ثروت و قدرت ، همچون زالو اموال جامعه را مكيدند و تا جايى كه توان داشتند انباشتند ! ! عثمان بسيارى از اموال بيت المال و ساير اموال مسلمانان را به اولاد و اقارب خود داد .(5)
ص: 224
ابن ابى الحديد مى نويسد :
و صحّتْ فيه فراسة عمر ، فانّه أوطأ بني اُميّة رقاب الناس ، و ولاّهم الولايات و أقطعهم القطائع ، وافتُتِحت إفريقية في أيامه ، فأخذ الخمس كلّه فوهبه لمروان ؛(1)
فراست عمر درباره عثمان درست بود ؛(2) زيرا عثمان بنى اميّه را بر گردن مردم
ص: 225
مسلّط كرد و شهرهاى قلمرو اسلامى را در اختيار آن ها گذاشت ، و املاك و ضياع(1) و عقار زيادى را به آن ها واگذار كرد و بخشيد . و آفريقا در زمان او فتح شد ، و خمس غنائم آن را گرفت و همه را يك جا به مروان ( پسر عمو و دامادش ) بخشيد .
ابن ابى الحديد در جاى ديگر مى نويسد :
طلب منه عبداللّه بن أسيد صلة ، فأعطاه أربعمائة ألف درهم .(2) و أعاد الحكم بن أبي العاص ، بعد أن كان رسول اللّه صلى الله عليه و آله وسلم قد سيّره ثمّ لم يردّه ابوبكر و لا عمر ، و أعطاه مأئة الف درهم .(3) و تصدّق رسول اللّه صلى الله عليه و آله وسلم بموضع سوق بالمدينة يعرف بمهزور على المسلمين ، فأقطعه عثمان الحارث بن الحكم أخا مروان بن الحكم .(4) و أقطع مروان فدكا و قد كانت فاطمة طلبتها بعد وفاة أبيها رسول اللّه تارة بالميراث ، و تارة بالنحلة ، فدفعت عنها ... ؛(5)
عبداللّه بن اسيد از عثمان بخششى خواست و عثمان چهار صد هزار درهم به او داد ! حكم بن ابى العاص را كه پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم تبعيد كرد و ابوبكر و عمر هم حاضر نشدند او را بر گردانند ، به مدينه باز گردانيد و صد هزار درهم به او عطا كرد ! پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم نقطه اى در بازار مدينه به نام « مهزور » را وقف مسلمانان كرده بود ،
ص: 226
ولى عثمان آن را به حارث بن حكم برادر مروان بخشيد ! فدك را كه بعد از پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم حضرت زهرا عليهاالسلام گاهى به عنوان ارث ، و زمانى به عنوان بخشش و نحله پيامبر ، مطالبه مى كرد و به آن حضرت ندادند ، به مروان بخشيد .(1)
ديگران نيز در مورد حيف و ميل اموال عمومى و بيت المال مسلمين مى نويسند :
عثمان مراتع اطراف مدينه را از دسترس مسلمانان خارج كرد و در اختيار بنى اميّه گذاشت .(2) تمام غنائم فتح آفريقا از طرابلس تا طنجه را يك جا به عبداللّه بن ابى سرح بخشيد و يك نفر از مسلمانان را در آن شريك نساخت .(3) همان روز كه صد هزار درهم از بيت المال به مروان داد ، دويست هزار درهم نيز به ابوسفيان بخشيد !(4) و دخترش « ام ابان » را هم به مروان تزويج كرد(5) ... .
ابوموسى اشعرى با اموال بسيارى از عراق آمد ، عثمان همه آن ها را در ميان بنى اميّه تقسيم كرد ! دختر ديگرش « عايشه » را به حارث بن حكم تزويج كرد ، و صد هزار درهم ديگر از بيت المال به او بخشيد .(6) كارهاى ديگرى هم مرتكب شد كه مورد اعتراض مسلمانان واقع شد ، مانند : تبعيد ابوذر غفارى به ربذه ،(7) و مضروب ساختن عبد اللّه بن مسعود كه پهلوهايش درهم شكست(8) ...( سپس ابن ابى الحديد مى گويد : ) اين ها موجب شد كه بسيارى از مردم مدينه
ص: 227
با افرادى كه از مصر رسيده بودند تا بدعت هاى او را به اطلاعش برسانند ، جمع شدند و او را به جرم اعمالش به قتل رساندند . ولى لازم بود كه او را از خلافت خلع كنند و در قتل وى شتاب ننمايند .(1)
بدعت هاى عثمان را محدّثان به طرق متعدد و به طور متواتر روايت كرده اند و امر مسلّمى است ،(2) اما در طعن بر عثمان آنچه كه اميرالمؤمنين عليه السلام در خطبه شقشقيّه درباره اعمال و رفتار او در دوران خلافتش فرمودند ، كافى است . اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود :
... إلى أن قامَ ثالثُ القوم نافِجا حِضْنَيْهِ بَيْنَ نَثيلِهِ و مُعْتَلَفِه و قام معه بنو اَبيه يَخْضَمُونَ مالَ اللّه خَضْمَ الإبل نِبْتَة الرّبيع إلى اَنِ انْتَكَثَ فَتْلُه و اَجْهَزَ عليه عمَلُه و كَبَتْ به بِطْنَتُه ؛(3)
... تا اين كه سوّمين آن ها ( عثمان ) به خلافت رسيد ، دو پهلويش از پرخورى باد كرده ( تكيه بر مسند خلافت داد در حالى كه ) هنرش خوردن و دفع كردن بود . خويشاوندان پدرى او از بنى اميّه با وى روى كار آمدند و مانند شتر گرسنه كه در فصل بهار علف صحرا را مى بلعد ، اموال خدا را بلعيدند . تا آن كه ريسمان بافته او باز شد و اعمال او مردم را بر انگيخت و سبب سرعت در قتلش شد و شكم بارگى او را نابود كرد .
ص: 228
عثمان كسى است كه به سبب كثرت ظلم و فساد ، صحابه پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم بر او شورش كردند و او را به ذلّت و خوارى كشتند و از او بيزارى جستند و او را تفسيق و تكفير كردند .
جميع صحابه كه در مدينه بودند از مهاجران و انصار و ساير مردم بلاد كه به مدينه آمده بودند ، اجماع كردند بر قتل عثمان ، بعضى مرتكب آن شدند و بعضى كمك كردند و بعضى راضى بودند و انكار ننمودند ، و يارى او ننمودند مگر چند نفر قليلى كه در آن ظلم ها و بدعت ها با او شريك بودند .
كسانى كه خلافت ابوبكر را به اجماع اثبات مى كنند يا بايد به وجوب قتل عثمان قائل شوند كه كاشف از كفر او يا فسق و كبيره اى است كه موجب قتل باشد و واضح است كه هر دو با استحقاق خلافت منافى هستند ، و خليفه واجب القتل معنا ندارد و يا بايد به بطلان اجماع در مشروعيت خلافت ابوبكر اعتراف نمايند ؛ زيرا اكثر آن جماعت در اين اجماع داخل بودند . حتّى عايشه هم راضى به قتل او بود و مكرّر مى گفت : « اُقْتُلوا نَعثَلاً قتل اللّه نعثلاً ؛(1) بكشيد نعثل را ( يعنى : اين پير احمق را ، يا اين مرد يهودى مانند را ) خدا او را بكشد » .(2)
ابن ابى الحديد از استاد خود ابويعقوب معتزلى نقل كرده است كه گفت : حريص ترين مردم بر قتل عثمان كه ايشان را تحريص و ترغيب مى نمود ، عايشه بود .(3) حتّى افرادى مانند ابوذر و عمّار و ساير صحابه بزرگ نيز در اين اجماع - بر قتل عثمان - داخل بودند كه در بيعت ابوبكر مخالفت كردند . حتّى حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام در آن جا بيعت نكرد مگر بعد از شش ماه و آن هم به جبر و اكراه ، ولى در اين جا
ص: 229
به قول بسيارى از مخالفين ، فتوى به قتل او داد ، و به قول ديگران ، كراهت از آن نداشت بلكه راضى بود و گفت : « قتله اللّه و أنا معه ؛ خدا او را كشت و من با خدا بودم » .
هاشم بن عتبه ( يكى از صحابه پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم ) در جنگ صفّين ، در پاسخ جوان شامى مى گويد :
و ما أنت و ابن عفان ؟ إنّما قتله أصحاب محمّد و قُرّاء النّاس حين أحدث أحداثا و خالف حكم الكتاب ، و أصحاب محمّد هم أصحاب الدين و أولى بالنظر في اُمور المسلمين ... . ؛(1)
اى جوان ! تو را با عثمان ( و قاتلين او ) چكار ؟ ! ياران رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم
و قاريان قرآن ، عثمان را به خاطر بدعت هايى كه در دين اسلام به وجود آورده و با احكام قرآن مخالفت كرد به قتل رساندند . اصحاب پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم دين خدا را ( از تو ) بهتر مى فهميدند و در اداره امور مسلمانان از ديگران اولى و سزاوارترند .
غياث بكرى مى گويد :
سألت أبا سعيد الخُدري عن قتل عثمان ، هل شهده أحد من أصحاب رسول اللّه صلى الله عليه و آله وسلم ؟ قال : نعم ، لقد شهده ثمان مائة ؛(2)
از ابو سعيد خُدرى - صحابى بزرگ پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم - درباره چگونگى كشته شدن عثمان و مشاركت صحابه در قتل وى پرسيدم . ابوسعيد در پاسخ گفت : آرى ! هشتصد نفر از صحابه پيامبر صلى الله عليه و آله در قتل عثمان بن عفان مشاركت داشتند .
نكته قابل توجّه اين كه : اگر خلافت با رأى دادن يك يا دو نفر براى شخصى ( مانند
ص: 230
ابوبكر ) محقّق مى شود ، چرا با مخالفت هشتصد صحابى از بين نرفته و باز هم عثمان خليفه مسلمانان محسوب مى شود ؟ ! آيا مخالفت هشتصد صحابى با عثمان و مشاركت آنان در قتل وى ، باعث عزل او از منصب خلافت نمى شود ؟
آن جماعتى كه اتفاق بر قتل عثمان نمودند و مباشر قتل او بودند ، همان جماعت بعد از كشتن او ، اجماع بر خلافت حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام نمودند و با آن جناب بيعت كردند و مخالفين آن حضرت را به خاطر اجماع بر بيعت با او ، خليفه و واجب الاطاعه مى دانند ، چرا اجماع در اين جا ( يعنى انتخاب خليفه ) معتبر است ولى در آن جا ( يعنى عزل خليفه ) معتبر نيست ! ؟ و اين هم خود طعن ديگرى است .
خطبه ها و كلمات بسيارى از حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام ، دلالت صريح بر فسق و ظلم عثمان دارد ، چنان كه خطبه شقشقيّه تصريح به اين مطلب دارد .
ابن ابى الحديد بعد از نقل اخبار زيادى مى گويد : از اين اخبار ظاهر مى شود كه آن حضرت ، امر به قتل او و نهى از آن ، هيچ كدام ننمود .(1) پس خونش در پيش آن حضرت مباح بود ، و مباح بودن خون او نزد آن حضرت دليل است بر كفر او يا ظلم و فسق عظيمى كه موجب قتل او باشد . البته راضى نبودن به قتل عثمان ، دلالت بر اسلام و خوبى او ندارد ، بلكه از آن جهت بود كه حضرت مى دانست كه قتل او سبب حدوث فتنه هاى بسيار خواهد شد ، و معلوم است كه هر گاه قتل يك كافر مستلزم اين همه فتنه باشد ، راضى به آن نتوان بود .
عامه روايت كرده اند كه : آن حضرت بعد از قتل عثمان و استقرار بر سرير خلافت ، خطبه اى خواند كه مشتمل بر اين فقرات بود :
قد طلع طالع ، و لمع لامع ، و لاح لايح ، و اعتدل مايل ، واستبدل اللّه
ص: 231
ُبقوم قوماً ، و بيوم يوما ، و انتظرنا الغيرَ انتظارَ المُجدِب المطرَ ، و انّما الائمّة قوّام اللّه على خلقه ، و عرفاؤه على عباده ، و لا يَدخلِ الجنّةَ الاّ من عرفهم و عرفوه ، و لا يَدخلِ النّار الاّ من أنكرهم و أنكروه ؛(1)
آفتاب خلافت از افق ولايت طالع گرديد ، و قمر امامت از برج حق ساطع شد ، و كوكب امارت در فلك وصايت درخشيد ، و امورى كه از منهاج حق ميل به باطل كرده بود ، معتدل و راست گرديد . و حق تعالى قومى را به قومى تبديل نمود ، و روز حق را به جاى روزگار باطل آورد ، و ما منتظر تغيير دولت هاى باطل بوديم ، چنان كه مردم در سال هاى قحط ، منتظر باران رحمت مى باشند . و ائمه و پيشوايان دين از اهل بيت رسالت از جانب خدا به امور خلق او قيام كنندگان هستند ... داخل بهشت نمى شود مگر كسى كه ايشان را به امامت شناسد ، و ايشان او را به ايمان بشناسند ، و داخل جهنّم نمى شود مگر كسى كه منكر ايشان باشد ، و ايشان منكر او باشند .(2)
طغيان و عصيان عثمان به حدى رسيده بود كه اهل مدينه بعد از قتل او غسل و دفن و نماز بر او نكردند ! بعد از كشتن او سه روز اهل مدينه و اكابر صحابه او را در مزبله انداخته بودند و مردم را از نماز بر او و غسل و دفن او منع مى كردند ، حتى وقتى كه مروان و سه نفر ديگر از ملازمانش جنازه او را مى بردند كه دفن كنند ، مردم مطلع شدند و نعشش را سنگباران كردند . بعد از سه روز اميرالمؤمنين عليه السلام مردم را از
ص: 232
ممانعت دفن او منع كردند . پس او را شب برداشتند و در مقبره يهوديان دفن كردند (1) جالب اين كه اكثراً نقل كرده اند : عثمان را بى غسل و كفن دفن كردند و اميرالمؤمنين عليه السلام و هيچ يك از صحابه كبار و مسلمانان ( غير از چند نفر ياران او ) در نماز بر بدن عثمان حاضر نشدند .(2)
بعد از آن كه معاويه والى شد ، دستور داد ديوارى كه در ميان مقبره يهوديان و مسلمانان بود برداشتند ، و به امر او مسلمانان اموات خود را در حوالى قبر عثمان دفن كردند تا متصل به مقابر مسلمانان شد !(3)
در تاريخ ابن اعثم ( الفتوح ) - كه در اين زمان موجود است - مذكور است كه حضرت امير عليه السلام فرمود :
عثمان را دفن كردند و حال آنكه سه روز بود كه او را در مزابل انداخته بودند و سگان يك پاى او را بريده بودند ، پس او را برداشته بر روى تخته درى كوچك گذاشتند كه پايش از آن گذشته بود و سرش بر روى او مى جنبيد .(4)
و به روايت ديگر : « بر آن تخته مى خورد و طق طق مى كرد ، و حكيم بن حزام يا جبير بن مطعم بر او نماز گذارد » .(5)
معلوم است كه اگر اميرالمؤمنين عليه السلام و ساير صحابه او را مسلمان مى دانستند
ص: 233
از نماز او تخلف نمى كردند و سه روز جسد او را مانند كلاب در مزبله نمى گذاشتند كه سگ و گربه او را بخورند .(1)
هر كس اندك انصافى داشته باشد خواهد دانست كه ميان اعتقاد به خلافت اميرالمؤمنين عليه السلام و خلافت عثمان نمى توان جمع كرد ؛ زيرا چگونه آن حضرت در ايذاى عمّار و اخراج او آن قدر معارضه و انكار و اصرار مى فرمايد ، ولى در قتل عثمان و ترك نماز و دفن او - كه به اعتقاد آن ها آن حضرت رعيت او بود - اين قدر مسامحه و مداهنه نمودند و حاضر نشدند ، تا اين كه جسد او سه روز در مزبله بود و سگان يك پاى او را بردند .(2)
اين واقعه موجب طعن بر يكى از آن دو ( اميرالمؤمنين عليه السلام و يا عثمان ) است ، و از آن جايى كه جلالت و عصمت آن حضرت مورد اتّفاق است ، پس اعتقاد به خلافت عثمان و خلافت آن هايى كه خلافت عثمان متفرّع بر خلافت آن ها است ، باطل و مردود است .
ابن جوزى كه از اكابر علماى عامه است روزى به تقليد از اميرالمؤمنين عليه السلام گفت : « سلوني قبل أن تفقدوني ؛ بپرسيد از من هر چه مى خواهيد پيش از آن كه مرا نيابيد » پس زنى برخاست و سؤل كرد كه مى گويند سلمان در مدائن فوت شد و اميرالمؤمنين عليه السلام از مدينه كه يك ماه راه است در يك شب آمد و او را تجهيز فرمود و بازگشت ، گفت : چنين روايت كرده اند . زن گفت : عثمان در مدينه كشته شد و سه روز در زباله دان ( و جايى كه در آنجا زباله مى ريزند ) افتاده بود و اميرالمؤمنين على عليه السلام در مدينه حاضر بود و بر او نماز نكرد ، گفت : راست است . زن گفت : پس بر يكى از ايشان خطا لازم مى آيد !
ص: 234
ابن جوزى گفت : اگر بى اذن شوهرت از خانه بيرون آمده اى ، لعنت بر تو باد ، و اگر به اذن او بيرون آمده اى ، لعنت بر او باد . زن گفت : عايشه به اذن پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم به جنگ اميرالمؤمنين عليه السلام از خانه بيرون رفت ، يا بى اذن آن حضرت ؟ ابن جوزى ملزم و ساكت شد .(1)
بدعت ها و اعمال و اقوال زشت و قبيح ابوبكر و عمر و عثمان ، زيادتر از آن است كه در اين مختصر بگنجد و هر كس طالب تفصيل بحث باشد به « بحار الانوار »(2) و « حديقة الشيعة »(3) و ... مراجعه كند . و اگر آسمان ها كاغذ و درياها مركّب و جنّيان حسابگر و انسان ها نويسنده باشند ، نمى توانند تمام مطاعن و ظلم هايى كه در حق اوّل مظلوم عالم اميرالمؤمنين عليه السلام و حضرت صدّيقه طاهره عليهاالسلام ، كرده اند - كه در نتيجه ظلم به تمام انسان هاى روى زمين بلكه تمام موجودات تا قيامت است - را بنويسند .
ص: 235
ص: 236
شيعه و مخالفين مذهب ، اتفاق دارند كه حضرت فاطمه زهرا عليهاالسلام سيّده و سرور زنان عالم است و در فضايل و مناقب همتايى ندارد .(1) اكنون سؤال اينجاست كه چرا علماى عامّه در كتب فقهى و حديثى دائما در صدد تفضيل عايشه هستند و كمتر نامى از بانوى بانوان حضرت صديقه كبرى عليهاالسلام به ميان مى آورند ؟ و حال آن كه عايشه داراى مطاعن و عيوب بسيار است كه ما به برخى از آن ها اشاره مى كنيم ، اما قبل از آن براى اين كه بيشتر با عقايد و روحيات عايشه آشنا شويم و به دشمنى او با اميرالمؤمنين صلى الله عليه و آله وسلم بيشتر پى ببريم ، به گفتگوى ابن عباس با او پس از فتح بصره توجه كنيد . ابن ابى الحديد - كه از علماى عامّه است - نقل مى كند : على [ عليه السلام ] ابن عباس را به بصره نزد عايشه فرستاد و فرمود به عايشه بگويد : على [ عليه السلام ] مرا فرستاده و به تو
ص: 237
فرمان مى دهد كه به مدينه برگردى . ابن عباس بدون اجازه عايشه نزد او رفت و زيراندازى را برداشت و روى آن نشست ! عايشه گفت : پسر عباس ! بر خلاف سنّت رفتار كردى ، بدون اذن وارد شدى و بدون اجازه بر زيرانداز من نشستى ! ابن عباس گفت : اگر در خانه خود - كه ( قرآن و ) پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم تو را به ماندن در آنجا دستور داده بودند - نشسته بودى ، بدون اجازه بر تو وارد نمى شديم و بدون اجازه بر رحل تو نمى نشستيم ، سپس افزود : اميرالمؤمنين عليه السلام به تو فرمان مى دهد كه به مدينه ( خانه خود ) برگردى . عايشه گفت : اميرالمؤمنين عمر بود ! ابن عباس گفت : على عليه السلام هم هست . عايشه جواب داد : نمى پذيرم و زير بار نمى روم و از گفته او سر مى تابم ... ابن عباس مى گويد : تو به اندازه دوشيدن يك گوسفند حكومت كردى و ديگر نه فرمان مى دهى و نه فرمان مى پذيرى ! پس عايشه ، هاى هاى گريه كرد و صداى گريه او شنيده مى شد . آن گاه به ابن عباس گفت : من زود به سوى شهر خود مى روم ، به خدا سوگند ! دشمن ترين شهرها در نظر من ، شهرى است كه شماها در آن باشيد . ابن عباس پرسيد : چرا ؟ ما تو را مادر مؤمنان ! ! و پدر تو را صديق نموديم !! عايشه گفت : تو به خاطر پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم بر من منّت مى گذارى ؟ ابن عباس گفت : چرا بر تو منّت نگذارم كه اگر پيامبر از تو بود بر من منّت مى گذاشتى !(1)
شما ملاحظه مى كنيد كه پس از فتح امام عليه السلام و شكست آن ها ، عايشه از دشمنى دست بر نمى داشت و دشمن ترين شهرها در نظر او شهرى بود كه امام عليه السلام و بنى هاشم
در آن باشند و البته آن گريه او گريه شكست و مغلوبيت است نه گريه توبه و برگشت . پس بايد عايشه را بشناسيم و علت تفضيل او را بدانيم .
اما برخى مطاعن او عبارتند از :
ص: 238
طعن اوّل : مركز فتنه و كفر خانه عايشه است !
بخارى از نافع بن عمر نقل مى كند كه گفت : پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم داشت خطبه مى خواند پس به جانب خانه عايشه اشاره كرد و فرمود :
الفتنة تطلع من هنا ثلاثا حيث يطلع قرن الشيطان ؛(1)
فتنه از اين ظاهر مى شود ، فتنه از اينجا ظاهر مى شود ، فتنه از اين جاست ، جايى كه شاخ شيطان طلوع مى كند (و بيرون مى آيد ) .
هم چنين بخارى روايت كرد :
خرج النبى صلى الله عليه و آله وسلم من بيت عايشة و قال : رأس الكفر هنا من حيث يطلع قرن الشيطان ؛(2)
پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم از خانه عايشه خارج شد و فرمود : سرآغاز كفر از اين جا خواهد بود . كه شاخ شيطان نيز از اينجا آشكار مى شود .
با توجّه به همين فرمايشات رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم ، قبول مطاعن ديگر عايشه راحت خواهد بود و معلوم مى شود كه اين جملات در حقيقت ، اخبار غيبى رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم از وضعيت عايشه و پرهيز دادن مسلمين از توجّه و پيروى از اوست .
نكته قابل توجه اين كه عجيب است كه مخالفين بين همسران پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم علاقه عجيبى به دختر ابوبكر(3) دارند و تنها به عايشه اهميّت مى دهند و مقام او را تا حد عصمت بالا مى برند ! ! و اگر كسى از عايشه كوچك ترين انتقاد كند ، او را مورد شديدترين حملات خود قرار مى دهند تا جايى كه دنيا را بر سرش خراب مى كنند !
اما به زنان ديگر پيامبر از جمله حضرت خديجه عليهاالسلام و امّ سلمه عليهاالسلام كه بعد از
ص: 239
حضرت خديجه عليهاالسلام ، با فضيلت ترين زن پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم مى باشد ،(1) هيچ گونه اهميتى نمى دهند و اين جانبدارى فقط يك دليل دارد و آن « بغض و عداوت عايشه(2) نسبت به اميرالمؤمنين على عليه السلام است » به همين خاطر او را گرامى مى دارند و خطاها و گناهانش را ناديده مى گيرند . ولى جناب ام سلمه به اميرالمؤمنين عليه السلام و خاندان رسالت شديداً علاقمند بود به همين جهت مورد بى مهرى مخالفان اهل بيت عليهم السلام مى باشد .(3)
حضرت امام باقر العلوم عليه السلام فرمودند :
هنگامى كه ابراهيم پسر رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم وفات كرد ، حزن شديدى بر پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم عارض شد . عايشه ( از روى حسادت ) گفت : چه چيز تو را بر ابراهيم محزون نمود ، ابراهيم فرزند جريح(4) بود !!
پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم ( با اين كه مى دانست اين مطلب خلاف واقع است ، اما براى اين كه شايد عايشه از تهمت خويش باز گردد و همسر پاك خويش را از اين تهمت تبرئه نمايد ) پس از استماع اين كلام ، اميرالمؤمنين عليه السلام را فرستاد و امر به قتل جريح فرمود ، او در باغستانى بود ، چون آثار غضب را در اميرالمؤمنين عليه السلام مشاهده نمود ، فرار كرد و بالاى درخت خرما رفت . اميرالمؤمنين عليه السلام هم با شمشير برهنه از درخت بالا رفت ، جريح از بالاى نخل خود را روى
ص: 240
زمين انداخت ، عورتش ظاهر شد ، آن حضرت ديد كه جريح نه عورت مردى دارد و نه زنى ! و برگشت خدمت پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم شرح قضيه را نقل كرد ، آن حضرت حمد الهى نمود كه خداوند بدى را از ما اهل بيت دور فرمود .(1)
شخصى از حضرت صادق عليه السلام پرسيد : مگر پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم نمى دانست كه اين مطلب دروغ و بر خلاف واقع است ؟ حضرت فرمود : مى دانست ، لكن امر به قتل براى اين بود كه شايد عايشه از حرفش برگردد ولى او برنگشت و از كشته شدن مسلمانى بى گناه باك نداشت و حال آن كه اگر اين امر حتمى بود ، اميرالمؤمنين عليه السلام حتما جريح را به قتل مى رساند .(2)
مرحوم صدوق از عامر بن وائله به سند متصل روايت مى كند كه حضرت اميرالمؤنين عليه السلام به اهل شورا فرمود : « قسم مى دهم شما را به خدا آيا مى دانيد كه عايشه به رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم گفت كه ابراهيم از تو نيست و پسر آن غلام قبطى است ، پس پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم فرمود : يا على ! برو و آن غلام را بكش ، عرض كردم : مثل ميخ آتش ديده در نمد باشم ( يعنى فرمان شما را بى درنگ اجرا كنم ) ، يا با تأمّل و تثبّت رفتار
كنم ؟ حضرت فرمود : تأمّل و تثبّت كن . پس از آن قصه را نقل مى كند تا آنجا كه اميرالمؤمنين عليه السلام به اهل شورا فرمود : شما را به خدا آيا اين قضيه راست است ؟ همه شهادت دادند ، اميرالمؤمنين عليه السلام خدا را گواه گرفت و عرض كرد خداوندا شاهد باش .(3)
ابن ابى الحديد در شرح خطبه حضرت اميرالمؤنين عليه السلام خطاب به اهل بصره يكى
ص: 241
از علل عداوت عايشه را با اميرالمؤمنين عليه السلام همين شمرده و مى گويد :
و جرت لمارية نكبة مناسبة لنكبة عايشة فبرأها على عليه السلام منها و كشف بطلانها أو كشفه اللّه تعالى على يده .(1)
بارى ، از مجموع اين اخبار معلوم مى گردد كه عايشه چنين نسبت ناروائى به ماريه داده ، و به نص آيه شريفه : « إِنَّ الَّذِينَ يَرْمُونَ الْمُحْصَناتِ الْغافِلاتِ الْمُؤمِناتِ لُعِنُوا فِي الدُّنْيا وَ الآْخِرَةِ وَ لَهُمْ عَذابٌ عَظِيمٌ »(2) مورد لعن و مستحق عذاب الهى گرديده است .(3)
خداوند متعال فرمودند :
« وَإِذْ أَسَرَّ النَّبِيُّ إِلَى بَعْضِ أَزْوَاجِهِ حَدِيثاً فَلَمَّا نَبَّأَتْ بِهِ وَأَظْهَرَهُ اللَّهُ عَلَيْهِ عَرَّفَ بَعْضَهُ وَأَعْرَضَ عَنْ بَعْضٍ فَلَمَّا نَبَّأَهَا بِهِ قَالَتْ مَنْ أَنْبَأَكَ هَذَا قَالَ نَبَّأَنِي الْعَلِيمُ الْخَبِيرُ * إِنْ تَتُوبَا إِلَى اللَّهِ فَقَدْ صَغَتْ قُلُوبُكُمَا وَإِنْ تَظَاهَرَا عَلَيْهِ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ مَوْلاَهُ وَجِبْرِيلُ وَصَالِحُ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمَلاَئِكَةُ بَعْدَ ذَلِكَ ظَهِيرٌ » .(4)
اكثر مفسّرين در تفسير اين آيات گفته اند : پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم رازى به حفصه سپرد و او
ص: 242
بلافاصله به عايشه خبر داد و آن دو به اتفاق هم ، پدران خود را خبردار نمودند ! ! آنگاه بر افشاء آن راز و ايذاء رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم چندان تظاهر نمودند كه خداى تعالى اين آيات را فرستاد .(1)
نكته قابل توجه اين است كه در بحار الانوار از صحيح بخارى از ابن عباس نقل مى كند كه حتى عمر بن خطاب اعتراف به نزول آيات درباره عايشه و حفصه و توبيخ الهى آن دو مى كند ! ابن عباس از عمر درباره آن دو زنى كه بر رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم تظاهر كردند پرسيد و او پاسخ داد : عايشه و حفصه بودند .(2)
آيه شريفه :
« ضَرَبَ اللّهُ مَثَلاً لِلَّذِينَ كَفَرُوا امْرَأَتَ نُوحٍ وَ امْرَأَتَ لُوطٍ كانَتا تَحْتَ عَبْدَيْنِ مِنْ عِبادِنا صالِحَيْنِ فَخانَتاهُما فَلَمْ يُغْنِيا عَنْهُما مِنَ اللّهِ شَيْئاً وَ قِيلَ ادْخُلاَ النّارَ مَعَ الدّاخِلِينَ » ؛(3)
خداوند براى كسانى كه كافر شدند به زن نوح و زن لوط مَثَل زد كه زير نظر دو بنده شايسته از بندگان ما بودند ، پس نسبت به آن ها خيانت ورزيدند و نوح و لوط آن دو زن را از عذاب مستغنى ننمودند ، و به آن ها گفته شد : همراه با جهنّميان داخل آتش شويد .
زمخشرى مى نويسد :
در ضمن اين دو مثال تعريض و طعنه به دو همسر رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم ( عايشه و حفصه ) است كه در اول سوره در باره ايشان سخن گفته شد ؛ چون آنان در اذيت و آزار رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم بسيار زياده روى كرده بودند .(4)
ص: 243
و در تفسير برهان از حضرت صادق عليه السلام روايت مى كند كه آن حضرت در ذيل اين آيه فرمود :
« مَثَل ضربه اللّه سبحانه لعائشة و حفصة ان تظاهرتا على رسول اللّه صلى الله عليه و آله وسلم و أفشتا سرّه ؛(1)
اين مثلى است كه خداى تعالى براى عايشه و حفصه زده براى اين كه بر اذيت رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم تظاهر و تعاون نموده و سرّ آن حضرت را فاش كردند .
عداوت و دشمنى عايشه با حضرت اميرالمؤمنين و حضرت زهرا و حسنين عليهم السلام مورد اتّفاق همه مورّخين است(2) و اگر نبود مگر همين عداوت او ، براى فساد حالش كافى بود تا چه رسد به مطاعن ديگرى كه ارباب حديث و سير در كتب خود ذكر كرده اند .
حضرت امير المؤمنين على عليه السلام در نهج البلاغه در خطاب به اهل بصره مى فرمايد :
أَمَّا فُلاَنَةُ فَأَدْرَكَهَا رَأْيُ النِّسَاءِ وَ ضِغْنٌ غَلاَ فِي صَدْرِهَا كَمِرْجَلِ الْقَيْنِ وَ لَوْ دُعِيَتْ لِتَنَالَ مِنْ غَيْرِي مَا أَتَتْ إِلَيَّ لَمْ تَفْعَلْ ؛(3)
اما عايشه ! پس سستى رأى زنان و كينه اى كه مانند ديگ آهنين در سينه اش مى جوشيد او را فرا گرفت ، و اگر آن گونه كه بعد از قتل عثمان خلافت
ص: 244
به من رسيد به ديگرى رسيده بود و عايشه را به خروج بر وى دعوت مى كردند اجابت نمى كرد .
يعنى حقد و كينه اى كه در دل خود نسبت به خصوص من « على » داشت ، و پيوسته همچون كوره آهنگرى مانند آهن گداخته در جوش بود ، او را وادار به چنين عملى كرد ، كه سوار شتر شود ، و به عنوان رياست لشكر با دوازده هزار نفر به بصره حركت كند ، و عَلَم مخالفت را برافرازد ، و خود فرمانده سپاه گردد . و اگر حقد و حسد خصوصى با من نبود ، اين عمل را حاضر نبود با كسى ديگر در روى خاك انجام دهد !
ابن ابى الحديد در شرح اين كلام مى گويد :(1) « بدان كه اين كلام محتاج به شرح است و من هنگام اشتغال به علم كلام آن را بر استادم ابى يعقوب يوسف بن اسماعيل ، خواندم و از اسباب عداوت عايشه با على [ عليه السلام ] سؤل كردم ، و او جواب مبسوطى به من داد كه خلاصه آن را در اينجا ذكر مى كنم » و چون كلام ابن ابى الحديد طولانى است(2) مختصر آن را متذكّر مى شويم :
اوّل : اول چيزى كه سبب كينه عايشه با فاطمه و على عليهماالسلام شد ، اين بود كه چون رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم بعد از وفات حضرت خديجه عليهاالسلام ، عايشه را تزويج نمود ، فاطمه عليهاالسلام براى عايشه به منزله هَوُو گرديد ؛ براى اين كه رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم ميل و محبت زيادى به فاطمه عليهاالسلامداشت و به او بسيار احترام مى كرد ، و محبت و اكرام پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم نسبت به او بيش از اندازه اى بود كه پدران نسبت به دختران خود دارند ، و مكرّر در محضر خاص و عام مى فرمود : « فاطمه سيده زنان عالميان و عديله مريم بنت عمران است » و مى فرمود : « وقتى در موقف قيامت عبور مى كند ، منادى از جهت عرش ندا مى كند
ص: 245
كه اى اهل محشر ! چشم هاى خود را فروگذاريد تا اين كه فاطمه دختر محمّد صلى الله عليه و آله وسلم عبور نمايد » و اين ها از احاديث صحيحه است .
دوّم : نكاح فاطمه عليهاالسلام به على عليه السلام بعد از آن بود كه خداى تعالى او را در آسمان به شهادت ملائكه با على عليه السلام تزويج فرمود .
سوّم : مكرّر در باره فاطمه عليهاالسلام مى فرمود :
فاطمة بضعة منّي يريبني ما رابها و يؤيني ما يؤيها و يغضبني ما يغضبها ؛
فاطمه ، پاره تن من است ، موجب كراهت من است هر چه موجب كراهت او باشد ، و آزار مى رساند مرا آنچه او را آزار مى رساند ، و به خشم مى آورد مرا آنچه او را به خشم آورد .
چهارم : تعريف ها و تمجيدهاى پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم از على عليه السلام و اختصاص دادن او به خود ، باعث زيادتى كينه عايشه مى گرديد .
پنجم : اميرالمؤمنين على عليه السلام هنگامى كه پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم در مورد قذف عايشه با او مشورت كرد ، عرض كرد :
يا رسول اللّه لم يضيق اللّه عليك و النساء سواها كثيرة سل الخادم و خوفها ؛(1) و إن أقامت الجحود فاضربها ؛
خداوند بر شما تنگ نگيرد و زنان غير از عايشه بسيارند ، از خادمه ( و جاريه كه اسمش بريره بود ) بپرس و او را بترسان و اگر بر انكار ايستادگى كرد او را تنبيه كن .
و اين مشورت نيز باعث كينه عايشه شد .
ششم : فاطمه عليهاالسلام اولاد بسيار از پسر و دختر آورد و عايشه از پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم اولاد
ص: 246
نياورد ، و رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم پسران فاطمه را پسر خود مى خواند و آنان را بسيار دوست مى داشت .
هفتم : پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم به امر خداوند درِ خانه پدرش ابى بكر را از مسجد بست و در خانه على عليه السلام را باز گذارد .
هشتم : پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم به امر خداوند ابى بكر را از بردن و خواندن سوره برائت بر اهل مكه عزل و على عليه السلام را مأمور اين كار فرمود .
نهم : موقعى كه خداوند ابراهيم را از ماريه به پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم عنايت فرمود ، على و فاطمه عليهماالسلام مسرور شدند ، و عايشه غضبناك گرديد . و وقتى ابراهيم وفات كرد على و فاطمه عليهماالسلام محزون ، و عايشه مسرور گرديد .
ابن ابى الحديد پس از ذكر سخنان استادش در اسباب كينه و عداوت ، گوشه اى از رفتار عايشه را در بيمارى رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم و بعد از وفات آن حضرت ، و شماتت هائى كه نسبت به حضرت زهرا عليهاالسلام مى نموده(1) را نقل مى كند ، و سپس مى گويد :
اين امور بين عايشه و على همين طور در زمان خلافت پدرش و خلافت عمر و عثمان بود تا اين كه قتل عثمان پيش آمد و عايشه از سخت ترين كسانى بود كه مردم را به قتل عثمان تحريص مى نمود ، به اميد اين كه خلافت بعد از او به طلحه ( پسر عموى عايشه ) برسد . اما وقتى خبردار شد كه على بر مسند خلافت نائل شد ، فرياد « وا عثماناه » او بلند شد و از همين جا آتش جنگ جمل شعله ور گرديد .(2)
ص: 247
مورّخان نوشته اند كه ابن عباس گفت : پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم روزى به زنان خود كه همگى در نزدش بودند فرمود :
كدام يك از شما ، همان شترسوارى خواهيد بود كه سگان منطقه « حوأب » به سوى او پارس مى كنند ،(1) آنگاه افراد بسيارى در دفاع از او به قتل مى رسند كه همگى در آتش خواهند بود ؟(2)
مورّخان نوشته اند كه وقتى عايشه در راه جنگ با اميرالمؤمنين عليه السلام به « حوأب »(3) رسيد ، طورى سگ ها به وى پارس كردند كه شتران قوى بنيه او را رم دادند . يكى از ياران وى گفت : چقدر سگان حوأب زياد هستند و چقدر پارس مى كنند ؟ !(4)
ص: 248
حاكم نيشابورى به سند خود ، از « قيس بن ابى حازم » روايت مى كند :
هنگامى كه « عايشه » به يكى از ديار بنى عامر رسيد ، سگان آنجا پارس كردند و « عايشه » پرسيد : اين چه آبى است ؟ گفتند : حوأب . « عايشه » گفت : اگر چنين است چاره اى جز برگشتن و انصراف از اين جنگ ندارم . « زبير » گفت : باز گشت تو پس از آن كه از مدينه بيرون آمده اى و مردم تو را ديدند ، درست نيست . به سفر خود ادامه بده ، ممكن است خداى تعالى سازشى در ميان مردم برقرار سازد ! عائشه در جواب گفت : چاره منحصر به اين است كه از اين
ص: 249
سفر صرف نظر كنم ؛ چرا كه پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم خطاب به همسران خود فرموده بود : چگونه خواهد بود هنگامى كه سگان حوأب بر يكى از شما پارس كنند ؟ !(1)
« عسقلانى » در « فتح البارى » اظهار داشته است كه « امام احمد » ، « ابو يعلى » و « بزّاز » اين حديث را روايت كرده اند و « ابن حبّان » آنرا صحيح مى داند و « حاكم » مى گويد : سند آن از شرايط صحت برخوردار است .
عايشه كسى بود كه با لشكر بزرگى به جنگ با نفس رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم يعنى
اميرالمؤمنين على عليه السلام و اصحابش رفت و با دستور خداوند كه فرمود : « وَقَرْنَ فِي بُيُوتِكُنَّ »(2) علناً مخالفت نمود ، و هتك حرمت رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم كرد . او با اين كه خودش در قتل عثمان دست داشت و با گفتن جمله : « اُقتلوا نعثلاً قتله اللّه »(3) مردم را به قتل او تحريك مى كرد و وقتى خبر كشته شدن عثمان به او رسيد ، خوشحال شد .(4) اما
ص: 250
وقتى خبر بيعت مردم با اميرالمؤمنين على عليه السلام را به او اطلاع دادند - از شدّت بغض و دشمنى با اميرالمؤمنين عليه السلام - بلا فاصله تغيير موضع داد و قتل عثمان را به گردن اميرالمؤمنين عليه السلام انداخت و براى خون خواهى عثمان قيام كرد و جمعيّت عظيمى را بدون جهت به كشتن داد ، و چه خون هايى از مهاجرين و انصار ريخته شد . و حال آن كه خداوند در قرآن مى فرمايد : « وَمَنْ يَقْتُلْ مُؤْمِناً مُتَعَمِّداً فَجَزَاؤُهُ جَهَنَّمُ » .(1)
مرحوم سيد بن طاووس مى نويسد : چه قدر مرا به تعجب انداخت حديثى كه بر آن واقف شدم و آن اين كه : زنى از اهل كوفه بر عايشه وارد شد و گفت : اى ام المؤنين ! چه مى گوئى درباره زنى كه فرزند مؤن خود را عمداً كشته باشد ؟
عايشه گفت : آن زن با كشتن فرزند خود كافر مى شود ؛ زيرا كه خداى تعالى مى فرمايد:
« وَ مَنْ يَقْتُلْ مُؤمِناً مُتَعَمِّداً فَجَزاؤهُ جَهَنَّمُ خالِداً فِيها وَ غَضِبَ اللّهُ عَلَيْهِ وَ لَعَنَهُ وَ أَعَدَّ لَهُ عَذاباً عَظِيماً » ؛
هر كس مؤنى را به عمد بكشد، جزاى او آتش جهنم است كه در آن جاويد خواهد
بود ، خدا بر او خشم كند و بر او لعن نمايد و براى او عذابى شديد مهيا سازد .
سپس آن زن كوفى گفت :
فما تقولين فى امرأة قتلت ستة عشر الفا من اولاده المؤنين ؟ ؛
چه مى گوئى در حق آن مادرى كه شانزده هزار نفر فرزند را از اولاد مؤنان و مسلمانان بكشد ؟
عايشه فهميد كه منظور آن زن ، خود اوست كه در جنگ جمل باعث كشته شدن شانزده هزار نفر از مسلمانان شده است ، ( از اين سخن ناراحت شد و ) گفت : اين دشمن خدا را از من دور سازيد .(2)
ص: 251
ابن عبد ربّه مى گويد :
دخلتْ اُمّ أوفى العبديّة بعد الجمل على عائشة ، فقالت لها : ما تقولين في إمرأة قتلتْ إبنا لها صغيرا ؟ قالت : وجبت لها النّار . قالت : فما تقولين في إمرأة قتلت من أولادها الأكابر ، عشرين ألفا في صعيد واحد ؟ قالت : خذوا بيد عدوّة اللّه ؛(1)
امّ أوفى بعد از جنگ جمل بر عائشه وارد شد و به او گفت : نظرتان در باره زنى كه طفل صغير خود را به قتل برساند چيست ؟ عائشه گفت : آتش جهنّم بر او واجب است . ام اوفى گفت : نظرت در مورد زنى كه بيست هزار نفر از اولاد بزرگ خودش را در يك سرزمين به قتل برساند چيست ؟ عائشه برخورد تندى با ام اوفى كرد و او را دشمن خدا خواند و دستور داد او را از محفل بيرون كنند .
مخفى نماند كه خروج او بر اميرالمؤنين عليه السلام كه به اتّفاق خاصّه و عامّه امام مفترض الطاعة بود حرام ، بلكه موجب ارتداد و كفر مى گردد .(2)
ص: 252
در قرآن مجيد آمده : « إِنَّ الَّذِينَ يُؤْذُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِي الدُّنْيَا وَالاْخِرَةِ وَأَعَدَّ لَهُمْ عَذَاباً مُهِيناً »(1) و در روايات خاصّه و عامّه از رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم نقل شده كه به اميرالمؤمنين عليه السلام فرمودند : « يا على حربك حربى و سلمك سلمى »(2) و « لحمك لحمى و دمك دمى »(3) و « من حاربك فقد حاربنى و من حاربنى فقد حارب اللّه »(4) و نيز پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم به اميرالمؤمنين عليه السلام و حضرت فاطمه عليهاالسلام و امام حسن و امام حسين عليهماالسلام خطاب كرد و فرمود : « أنا حرب لمن حاربتم و سلم لمن سالمتم »(5) و نيز آن حضرت صلى الله عليه و آله وسلم فرمود : « حسين منّى و أنا من حسين »(6) و فرمود : « فاطمة بضعة منّى من آذاها فقد آذانى و من اغضبها فقد أغضبنى » .(7)
حقير گويد : ضميمه كردن آيه شريفه با چهار روايت اول ، حكم عايشه و معاويه ، و ضميمه كردن آيه با روايت چهارم و پنجم حكم يزيد ، و ضميمه كردن آيه با روايت ششم حكم خليفه اول و دوم معلوم مى شود . ( انتهى )
ص: 253
بارى ، چون عامّه نتوانستند اين خطاى بزرگ او يعنى خروج عايشه بر اميرالمؤمنين عليه السلام را مخفى كنند ، از آن دو جواب دادند :
الف ) عايشه توبه كرد و آمرزيده شد !(1)
ب ) عايشه اجتهاد كرد و مجتهد در خطاى خود معذور است !(2)
اما پاسخ اوّل : علاوه بر اين كه توبه كردن عايشه ثابت نيست و در هيچ منبعى حتّى اشاره هم نشده است ، دليل بر عدم آن وجود دارد . چنان كه سيد مرتضى رحمه الله از محمد بن اسحاق روايت مى كند :
أَنَّ عَائِشَةَ لَمَّا وَصَلَتْ إِلَى الْمَدِينَةِ رَاجِعَةً مِنَ الْبَصْرَةِ لَمْ تَزَلْ تُحَرِّضُ النَّاسَ عَلَى أَمِيرِ الْمُؤمِنِينَ عليه السلام وَ كَتَبَتْ إِلَى مُعَاوِيَةَ وَ أَهْلِ الشَّامِ مَعَ الْأَسْوَدِ بْنِ الْبَخْتَرِيِّ تُحَرِّضُهُمْ عَلَيْهِ عليه السلام ؛(3)
عايشه وقتى از بصره به مدينه برگشت ، دائما مردم را بر مخالفت با اميرالمؤمنين
على عليه السلام تحريك مى كرد ، و به معاويه و اهل شام به وسيله اسود بن البخترى نامه نوشت و آنان را بر مخالفت اميرالمؤمنين على عليه السلام تحريص مى نمود .
عمرو عاص به عائشه گفت :
لَوَدِدْتُ أَنَّكِ قُتِلْتِ يَوْمَ الْجَمَلِ فَقَالَتْ وَ لِمَ لاَ أَبَا لَكَ ؟ قَالَ كُنْتِ تَمُوتِينَ بِأَجَلِكِ وَ تَدْخُلِينَ الْجَنَّةَ وَ نَجْعَلُكِ أَكْثَرَ لِلتَّشْنِيعِ عَلَى عَلِيٍّ ؛(4)
بسيار دوست داشتم كه تو روز جمل كشته مى شدى ! عائشه گفت : اى بى پدر ! براى چه ؟ گفت : تو به مرگ خدائيت مى مردى و داخل بهشت مى شدى ، و ما
ص: 254
قتل تو را بزرگ ترين تشنيع ( و بدگويى ) بر على مى گردانيديم ، و در محافل و مجالس تشنيع او مى كرديم ( يعنى : قتل تو را وسيله و بهانه اى قرار مى داديم كه بيشتر بر على ناسزا و بدگويى كنيم ) .
و نيز از مسروق روايت شده كه گفت :
دَخَلْتُ عَلَى عَائِشَةَ فَجَلَسْتُ إِلَيْهَا فَحَدَّثَتْنِي وَ اسْتَدْعَتْ غُلاَماً لَهَا أَسْوَدَ يُقَالُ لَهُ عَبْدُ الرَّحْمَنِ فَجَاءَ حَتَّى وَقَفَ فَقَالَتْ يَا مَسْرُوقُ أَ تَدْرِي لِمَ سَمَّيْتُهُ عَبْدَ الرَّحْمَنِ فَقُلْتُ لاَ فَقَالَتْ حُبّاً مِنِّي لِعَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ مُلْجَمٍ ؛(1)
بر عايشه داخل شدم ، غلام سياهى داشت كه او را عبد الرحمن مى گفت ، پس به من گفت : اى مسروق ! مى دانى براى چه نام اين غلام را عبد الرحمن گزاردم ؟ گفتم : نه ، گفت : براى آن محبّتى كه به عبدالرحمن بن ملجم ( قاتل على عليه السلام ) دارم.
اگر عايشه از جنگ با اميرالمؤنين عليه السلام پشيمان گرديده بود پس چرا وقتى خبر شهادت آن حضرت را شنيد ، سجده شكر بجاى آورد چنانچه ابوالفرج اصفهانى نقل كرده :
لمّا أن جاء عائشة قتل امير المؤنين على سجدت ؛(2)
چون خبر قتل و شهادت اميرالمؤمنين به عائشه رسيد ، سجده شكر نمود .
اگر واقعا توبه نموده و پشيمان گرديده بود پس چرا وقتى خبر شهادت آن حضرت را غلامى به او داد اظهار فرح و شادمانى نمود - چنان كه طبرى در تاريخش روايت كرد(3) -
ص: 255
و گفت :
فالقت عصاها و استقرت بها النوى *** كما قر عينا بالاياب المسافر(1)« القاء عصا » كنايه از اطمينان قلب و آسودگى خاطر مى باشد كه وقتى آدمى در مكان معيّنى قلبش آرام و فكرش آسوده شد گفته مى شود : « القى عصاه »(2) مقصود عايشه از اين شعر آن بود كه : از بابت على عليه السلامخيالم فارغ و سينه ام باز و فكرم راحت شد ؛ چون پيوسته انتظار چنين خبرى را داشتم ، مانند كسى كه انتظار مسافر خود را داشته باشد تا با آمدن مسافر چشمهايش روشن و قلبش آرام گردد ! !
يعنى من هم از شنيدن خبر مرگ على عليه السلام چشمم روشن و قلبم آرام و خيالم راحت شد ! آنگاه از خبرآورنده سؤل كرد كه چه كس او را به قتل رسانيد ؟ گفتند : عبدالرحمن بن ملجم مرادى ، فوراً گفت :
فإن يك نائيا فلقد نعاه *** غلام ليس في فيه التراب
اگر على دور از من است ، خبر مرگ او را غلامى آورد كه خاك در دهان او مباد !
فَقَالَتْ زَيْنَبُ بِنْتُ أَبِي سَلَمَةَ أَ لِعَلِيٍّ تَقُولِينَ هَذَا فَقَالَتْ إِنِّي أَنْسَى فَإِذَا نَسِيتُ فَذَكِّرُونِي(3) يعنى : زينب دختر ام سلمه حاضر بود ، گفت : آيا سزاوار است درباره على عليه السلام اين طور خوش حالى كنى ( و چنين كلماتى بگوئى و اظهار فرح و شادمانى بنمائى ) ؟ در جواب گفت : « إنّى أنسى فإذا نسيت فذكّرني »(4) به خود نبودم و از روى سهو و فراموشى اين طور گفتم ، چنان كه باز اين حالت به من دست دهد تذكّر دهيد !
ص: 256
بنا بر اين ، مسأله توبه حقيقت نداشته ، و تا دم مرگ به دشمنى خود با اميرالمؤمنين عليه السلام باقى بوده است .(1)
اما پاسخ دوم : - كه گفته اند : عايشه اجتهاد كرد و مجتهد در خطاى خود معذور است - آن هم فاسد است ؛ زيرا خروج بر خليفه پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم و نصب عداوت او به اتفاق همه مسلمين جايز نيست بلكه چنين كسى واجب القتل و مهدور الدم است ، و ابوبكر نيز با همين منطق دست به كشتار مخالفين خودش ( مالك بن نويره و قبيله مالك و ... كه خلافت ابوبكر را به رسميت نشناختند و زكات اموال شان را نفرستادند ) زده و آن ها را « اهل الردّة » ناميده(2) و خالد بن وليد را با لشكرى به طرف آنان فرستاده و آنان را اسير نمودند و مردان آنان را كشتند و زنان و اموال شان را بين لشكريان تقسيم نمودند .(3)
علاوه بر اين كه اجتهاد در مقابل نصوص و مسلّمات قرآن و سنّت جايز نيست و هيچ مسلمانى حق ندارد بر خلاف نصوص و دستورات صريح قرآن و سنّت اجتهاد كند .
بارى ، اجتهاد در مقابل خليفه مسلّم پيامبرخدا صلى الله عليه و آله وسلم اجتهاد صحيحى نيست ، و اگر اين راه را بگشاييم ، هيچ گنهكار و خطاكارى وجود نخواهد داشت ؛ زيرا هر خطاكارى خطاى خويش را در لباس اجتهاد توجيه مى كند و آن را نوعى استنباط و اجتهاد خويش تلقّى مى كند ،(4) اگر چنين اجتهاداتى جايز باشد ، شيعيان هم بر تكفير
ص: 257
و لعن و برائت سه خليفه غاصب اجتهاد كردند و مقتضاى اجتهادشان حكم به كفر و ارتداد آن ها است .
يزيد و ابن زياد نيز از همين توجيهات فاسد براى شهادت سيدالشهداء عليه السلام استفاده كردند و گفتند :
إنّ حسين بن عليّ خرج على أمير المؤنين يزيد و من خرج على يزيد فدمه هدر ؛(1)
حسين بن على بر يزيد كه اميرالمؤمنين است خروج كرده و هر كس بر امير خروج كند ، ريختن خون وى حلال است !
عايشه با اين كه مى دانست امام حسن عليه السلام وصيت به دفن در بقيع كرده و فقط جنازه مقدس را براى وداع كنار قبر پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم مى آورند ، با بغض و عنادى كه داشت ، سوار بر قاطر شد و با جماعتى از بنى اميه و غلامان آن ها مانع آوردن بدن مطهر
آقاى جوانان اهل بهشت شد و گفتند : نمى گذاريم امام حسن عليه السلام را در كنار قبر جدش دفن نمائيد .(2)
ابن شهرآشوب در مناقب مى نويسد :
وَ رَمَوْا بِالنِّبَال جَنَازَتَه حَتّى سُلَّ منها سَبعونَ نَبلاً ؛(3)
جنازه امام حسن عليه السلام را به نحوى تير باران نمودند كه تعداد هفتاد تير از بدن مباركش خارج كردند .
و اگر وصيت امام حسن عليه السلام نبود باز هم خون هاى زيادى ريخته مى شد . حال آن كه
ص: 258
خود عايشه درخواست كرد جنازه سعد بن ابى وقاص ملعون ( از اصحاب عقبه و صحيفه ملعونه ) را به مسجد النبى صلى الله عليه و آله وسلم آورده و بر آن نماز گذارند !(1)
منع از ورود بدن مطهّر امام مجتبى عليه السلام به حجره پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم در حالى است كه عايشه حقى در تملّك حجره پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم نداشت كه اجازه دفن بدهد يا ندهد ! ! زيرا اگر حجره پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم به ميراث تقسيم شود ، يك نهم از يك هشتم كه يك حبه از هفتاد و دو حبه باشد ، به عايشه مى رسد ، كه ابوبكر و عمر را در آنجا ( فراتر از آنچه حق داشت ) دفن كرده بود .(2)
با اين كه زن به مذهب شيعه - مخصوصاً اگر صاحب ولد نباشد - از زمين ارث نمى برد .
علاوه بر اين كه با حرف پدرش ابوبكر در غصب فدك از حضرت زهرا عليهاالسلاممنافات دارد كه مدّعى شد پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم فرموده است : « ما گروه انبياء ارث باقى نمى گذاريم » و اگر ميراث نبوده و عايشه نصيبى نداشت ، سبب منع ورود جنازه مطهّر امام مجتبى عليه السلامبه حجره پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم چه بود ؟
بحث فضال بن حسن با ابوحنيفه گذشت كه به ابوحنيفه گفت : برادرى دارم كه معتقد است بهترين مردم بعد از پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم حضرت على عليه السلام است نه ابوبكر و عمر ،
ص: 259
دليلى بگو كه بر او غالب شوم ، ابوحنيفه گفت : بس است در كرامت ابوبكر و عمر كه قبرهاى آن ها در جوار قبر پيامبر صلى الله عليه و آله است ، فضال گفت : من اين را به برادرم گفتم ، او گفت : اگر آن حجره از حضرت رسول صلى الله عليه و آله وسلم بود ، پس آن ها در جايى غصبى دفن شدند و در آن حقى نداشتند و اگر مال آن ها بود كه به پيامبر صلى الله عليه و آلهبخشيده بودند ، بد كردند رجوع در بخشش خود كردند و عهد را شكستند . ابوحنيفه گفت : ابوبكر و عمر به ميراث دخترهاى خود در آنجا مدفونند ، فضال گفت : من هم اين را به برادرم گفتم ولى برادرم گفت : پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم كه از دنيا رفت ، نُه زن داشت و به مجموع آن ها يك هشتم آن حجره مى رسيد ، پس يك هشتم آن حجره ( كه شايد حدود يك متر است ) بايد ميان نُه زن تقسيم شود كه به هر كدام بيش از يك وجب نمى رسد پس چگونه جنازه به آن بزرگى را دفن كردند ؟ ضمن اين كه ايشان فاطمه عليهاالسلام را از ارث محروم كردند و گفتند : پيامبر صلى الله عليه و آله را ميراث نمى باشد ؛ چه شد كه عايشه و حفصه ميراث بردند ؟(1)
علماى عامه از عايشه رواياتى را نقل مى كنند كه واقعا انسان شرم مى كند از اين كه آن ها را بخواند ! چگونه اين احاديث را محدّثين بسيارى از عامّه به افضل انبياء صلى الله عليه و آله وسلم نسبت دادند ؟ ! هر كس به قدر ذرّه اى حياء و غيرت داشته باشد ، هرگز حاضر نيست براى همسرش اين چنين بگويند و بنويسند . از باب نمونه :
بخارى به سند خود از عايشه نقل كرد كه او گفت : روز عيدى جمعى از سودانى ها در مسجد رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم جمع شده بودند و با اسباب لهو و لعب مردم را سرگرم مى نمودند ، رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم به من فرمود : ميل دارى تماشا كنى ؟ عرض كردم : بلى يا رسول اللّه ! حضرت مرا پشت خود سوار نمود به طورى كه ( سرم را از روى كتف آن حضرت كشيده و ) صورتم را به صورت مباركش گذارده ، حضرت براى لذت بردن
ص: 260
من آن ها را ترغيب مى نمود كه خوب تر بازى كنند تا زمانى كه من خسته شده ام ، آنگاه مرا بر زمين گذارد ؟ !(1)
آيا وقتى كه حضرت گونه اش را روى صورت عايشه گذاشت و تماشاى لعب و بازى مى كردند ، آن ها هم پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم و عايشه را مى ديدند يا نه ؟ آيا در ميان مسلمين كسى هست كه راضى شود كه مردم او را در حالى ببينند كه صورتش روى صورت زن جوانش باشد ؟ اين از يك نفر مسلمان با غيرت صادر نمى شود ، چگونه از خاتم انبياء و افضل و اعقل سفرا و غيورترين بندگان اين چنين افعالى صادر شده است ؟
نيز در صحيح بخارى آمده است كه : عائشه مى گويد : در برابر پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم دراز كشيده و مى خوابيدم ، دو پايم را در محل سجده پيامبر قرار مى دادم ، چون ايشان به سجده مى رفت ، مرا « نيشگون » مى گرفت ! ! پس فورا پايم را جمع مى كردم . چون پيامبر - براى ركعت ديگرى - بر مى خواست - دوباره پايم را دراز مى كردم !!(2)
واقعاً بر عقول اين جهّال بايد خنديد كه سر بر آستان كسى مى نهند كه عقده روانى و كمبود شخصيّت او را وا مى دارد كه اين نسبت ها را به سيّد انبياء و نخبه اصفياء صلى الله عليه و آله وسلم بدهد تا شايد بتواند ذرّه اى از درياى محبّت رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم به حضرت خديجه عليهاالسلام را براى خودش نيز وانمود كند ، و با ذكر اين دروغ ها - كه شنيدنش بر هر شخص مسلمان با غيرت بسيار دشوار و ناپسند است - قُرب و منزلتى براى خود نزد پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم جعل و ترويج نمايد ؟ !
ص: 261
اگر بخارى مردى دقيق و حديث شناس بود آيا - بر فرض شنيدن چنين خبرى - سزاوار است آن را در كتاب خود نقل نمايد و اهل خلاف نيز آن را اصح كتب بعد از قرآن بدانند ، ولى حديث ثقلين را كه رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم امت خود را بعد از خودش به تمسّك به قرآن و عترت امر فرموده به جهت اين كه نام عترت در ميان است نقل ننمايند ؟ ! !
مرحوم فيروز آبادى در كتاب « سبعة من السّلف »(1) دوازده باب منعقد كرده و همه آن ها را با رواياتى از طريق عامّه توضيح داده كه آن باب ها عبارتند از :
1 . باب في سوء أدب عايشة مع النبي صلى الله عليه و آله وسلم و سوء تعبيرها للرّويا . ( هشت حديث )
2 . باب في شدة حسد عائشة و بخلها . ( ده حديث )
3 . باب في احتيال عائشة مع النبي
صلى الله عليه و آله وسلم . ( سه حديث )
4 . باب أنّ عائشة تحدّث الرّجال بما جرى بينها و بين النبي صلى الله عليه و آله وسلم ممّا يقبح ذكره ، كالتّقبيل ، و مصّ اللّسان و الإدخال بغير انزال و نحو ذلك . ( شش حديث )
5 . باب في الأباطيل التي تنسبها عائشة إلى النبي صلى الله عليه و آله وسلم . ( سه حديث )
6 . باب أنّ عائشة تبغض عليّا عليه السلام و تحسده و قد سرّت بقتله عليه السلام . ( سه حديث )
7 . باب أنّ فاطمة عليهاالسلام أوصت أنّها اذا ماتت لا تدخل عليها لا عايشة و لا غيرها . ( يك حديث )
8 . باب أنّ اللّه و رسوله قد أمر نساء النبي صلى الله عليه و آله وسلم بلزوم البيت . ( شش حديث )
9 . باب في نهى النبي صلى الله عليه و آله وسلم عائشة عن قتال علي عليه السلام و قد أخبرها أنّها تنبحها كلاب
الحوأب . ( دوازده حديث )
10 . باب فى اخبار النبى صلى الله عليه و آله وسلم أنّ الفتنة و رأس الكفر من بيت عايشة . ( سه حديث )
ص: 262
11 . باب أنّ عائشة قد ندمت من خروجها على علي عليه السلام و تمنّت أن تكون حيضة ملقاة . ( نه حديث )
12 . باب ودّ النبي صلى الله عليه و آله وسلم أن تموت عائشة في حياته فيهياها ويدفنها.(1) (يك حديث)
مرحوم سيّد شرف الدّين موسوى نيز در كتاب « النّص و الاجتهاد » سيزده مورد از مطاعن عايشه را ذكر نموده است(2) و در آخرين مورد ، قيام عايشه بر ضد اميرالمؤمنين عليه السلام را مفصّل مورد بررسى قرار داده است .(3)
عائشه معتقد به جواز « رضاع كبير » بود ! يعنى براى اين كه مردى با زنى محرم شود ، كافى است كه آن مرد از پستان زن پنج مرتبه شير بخورد ، و در نتيجه آن زن ، مادر او محسوب مى شود و خواهر آن زن خاله او مى شود ! !
هر گاه عائشه دوست داشت مردى را ببيند و اجازه ورود به خانه اش بدهد ، دستور مى داد نزد دختران خواهرش ( اسماء ) برود و از پستان يكى از آنان پنج مرتبه شير بخورد تا با عائشه محرم گردد ! ! اما ام سلمه و ساير زنان پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم به شدّت با اين بدعت و عمل وقيحانه مخالفت مى كردند .(4)
عائشه در توجيه اين بى شرمى و كار زشت مى گويد :
لقد نزلت آية الرجم و رضاعة الكبير عشرا ، و لقد كان في صحيفة
ص: 263
تحت سريري فلمّا مات رسول اللّه و تشاغلنا بموته دخل داجن فأكلها ؛(1)
آيه سنگسار زناكار و آيه رضاع كبير ، از آيات قرآن بود و بر روى برگى نوشته شده بود و زير بستر من بود ، ولى هنگام وفات رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم مشغول عزادارى بوديم كه ناگهان گوسفندى آمده و آن را خورد .
و بر طبق اين نقل بايد گفت : اولين كسى كه قائل به تحريف قرآن شد عايشه است .
عامه روايت كردند :
چون وقت وفات عايشه رسيد ، بى تابى مى كرد به او گفته شد : چرا بى تابى مى كنى اى مادر مؤمنين در حالى كه تو همسر پيامبر و دختر ابوبكر هستى ؟ گفت : بدرستى كه واقعه جمل ( جنگ با اميرالمؤمنين على عليه السلام ) در گلويم گير كرده ، اى كاش مرده و فراموش شده بودم ( و نامى از من نبود ! ! )(2)
در ينابيع المودّة از خود عايشه نقل مى كند كه رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم خطاب به اميرالمؤمنين على عليه السلام فرمودند :
يا عليّ ! حسبك أن ليس لمحبّك حسرة عند موته و لا وحشة في قبره و لا فزع يوم القيامة ؛(3)
اى على ! تو را همين بس كه براى محبّ تو در حين مرگ حسرت و افسوسى نيست و او را در قبرش وحشتى نخواهد بود ، و در روز قيامت او را نالهو فزعى نيست .
ص: 264
زمخشرى در ربيع الابرار نقل مى كند كه جُمَيْع بن عُمير گفت :
بر عايشه وارد شدم و به او گفتم : چه كسى نزد پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم محبوب تر بود ؟ گفت : فاطمه . گفتم : من از مردان سئوال مى كنم ، گفت : شوهرش على ، و چرا محبوب ترين مردم نزد پيامبر نباشد با اين كه او بسيار در روز ، روزه دار و در شب ، عبادت كننده است ، و جان رسول اللّه در كف دست على روان شد ، و على آن را به دهان خود برد . من گفتم : پس چه چيز ترا واداشت بر آنچه گذشت ( يعنى چرا با او جنگ كردى ؟ ) چون اين را شنيد ، معجر را بر روى خود كشيد و گريست و ( و توجيه كرد به اين كه او در افعالش مجبور بوده و ) گفت : بر من اين نوشته شده بود ! !(1)
و خود معترف است كه پس از پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم مرتكب خلاف ها گشته چنان كه روايت شده است كه :
قِيلَ لَهَا قَبْلَ مَوْتِهَا أَ نَدْفِنُكِ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه و آله وسلم ، فَقَالَتْ : لاَ إِنِّي أَحْدَثْتُ بَعْدَهُ ؛
پيش از وفات عايشه از او پرسيدند كه ترا پيش رسول اللّه صلى الله عليه و آله وسلم دفن كنيم ؟ گفت : نه ؛ زيرا كه بعد از او كارهاى ناشايست از من به وجود آمد .(2)
ص: 265
ص: 266
يزيد و معاويه ، در روايات با عنوان « دعىّ بن دعىّ » زنازاده پسر زنازاده ناميده شده است . ابن كلبى گويد :
كان معاويه لاربعة نفر ، لعمارة بن وليد بن المغيرة المخزومي و لمسافر بن أبي عمرو ، و لأبي سفيان و لرجل آخر سمّاه . و كانت هند امّه من المعلمات و كان أحبّ الرجال إليها السودان ، و كانت اذا ولدت أسود قتلته ، و حمامة جدّة معاوية كانت من ذوى الرّايات في الزنا ؛(1)
معاويه به چهار مرد نسبت داده مى شود : به عمارة بن وليد و مسافر بن أبى عمرو و ابوسفيان و به شخصى - ظاهرا صباح - كه نام او را برده اند .
ص: 267
و مادرش هند از بدكاران صاحب پرچم بوده و مردان سياه پوست را بيشتر مى پسنديد و هر گاه نوزادش سياه پوست به دنيا مى آمد او را مى كشت . حمامه ، مادر بزرگ معاويه از صاحبان پرچم در زنا بود .
زمخشرى مى نويسد : معاويه فرزند چهار پدر بود و نام آن ها را ذكر مى كند .(1)
با مراجعه به تاريخ واضح مى شود كه معاويه ( و پدرش ابوسفيان ) رأس فساد و جنگ و تجهيز لشگر بر عليه اسلام و سر منشأ خيانت و جنايت و نفاق بود و در همه مدّت رسالت رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم مشرك بود ، وحى را تكذيب مى نمود و شرع را استهزاء مى كرد و تا فتح مكه كه در ماه رمضان سال هشتم هجرى - از قدوم پيامبر به مدينه - بوده است او بر شرك خود پايدار بود و از پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم فرارى بود .
در روايات وارد شده كه حضرت رسول صلى الله عليه و آله وسلم هميشه معاويه را لعنت مى كرد و مى فرمود : « الطليق بن الطليق ، اللعين بن اللعين »(2) طليق به آزاده شده مى گويند و چون رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم مكه را فتح كرد و اهل مكه را از كشتن و اسير كردن آزادى داد ، لذا ايشان را « طلقاء » مى گويند و معاويه و پدرش از آن جمله بودند و در تمام مدت بعثت رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم مشرك بودند و مسلمانىِ ظاهرىِ او پنج ماه پيش از رحلت رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم بود و چون پدرش پيش از او اسلام ظاهرى آورده معاويه در روز فتح مكه در مكه نبود و چون شنيد پدرش اسلام آورد نوشت :(3) « از دين خود به دين محمّد( صلى الله عليه و آله وسلم ) نقل نمودى و در ميان عرب ما را رسوا كردى كه مردم خواهند گفت : ( ابن حرب ) از لات و عزّى برگشت » ، و پدرش را سرزنش ها و هجو مى نمود و حكم رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم صادر شد كه : « هر كس معاويه را ببيند بكشد
ص: 268
و خونش هدر باشد » و او پيش از فتح مكه گريخت و از هيچ كس و هيچ جا ايمن نبود ، عاقبت خود را به عباس رسانيد و به دست و پاى او افتاد و اظهار اسلام كرد عباس به خدمت حضرت رسول صلى الله عليه و آله وسلم رفت و از او شفاعت كرد و آن حضرت او را بخشيد .(1)
ابن ابى الحديد از قول استادش نقيب نقل مى كند كه :
إنّ معاوية من أهل النار ، لا لمخالفته عليّاً و لا بمحاربته إيّاه و لكن عقيدته لم تكن صحيحة و لا إيمانه حقّاً و كان من رؤس المنافقين هو و أبوه و لم يسلم قلبه قط ، و إنّما أسلم لسانه و كان يذكر من حديث معاوية و من فلتات قوله و ما حفظ عنه من كلام يقتضى فساد العقيدة شيئاً كثيراً ... ؛(2)
به راستى معاويه اهل آتش است نه به خاطر مخالفت با على [ عليه السلام ] و نه بخاطر جنگ كردن با آن حضرت ، بلكه به اين جهت كه اعتقاد صحيح و ايمان واقعى نداشت بلكه او و پدرش از بزرگان منافقين بودند و هرگز اسلام آوردن او قلبى نبود بلكه فقط زبانى بود . او در مورد معاويه و عيوب و انحرافاتش - كه دليل بر فساد عقيده و مذهب او باشد - بسيار ذكر مى كرد ... .
و نيز كلامى از « جاحظ ابى عثمان » در مورد معاويه ذكر مى كند كه براى هر كسى كه عقل و فهم داشته باشد ، حجّت را تمام مى نمايد .(3)
ابن ابى الحديد در شرح كلام اميرالمؤمنين عليه السلام مى گويد :
هل يُعاب المسلم بأنّ سلفه كان كفّاراً ؟ ! قلتُ : نعم إذا تبع آثار سلفه
ص: 269
و احتذى حذوهم ، و اميرالمؤمنين ما عاب معاوية بأنّ سلفه كفّار فقط ، بل بكون متّبعا ؛(1)
آيا جايز است بر مسلمانى عيب و ايراد گرفته شود كه گذشتگانش كافر بودند ؟ بلى زمانى كه اين شخص آثار گذشگانش را تبعيّت كند و روش آن ها را بپيمايد ، اميرالمؤمنين معاويه را فقط به اين جهت ايراد نگرفته كه گذشتگانش كافر بودند بلكه بخاطر اين بود كه او هم تابع گذشگانش مى باشد .
پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم در پيش گويى شهادت عمّار ، معاويه را رئيس گروه ستمكار خوانده است كه عمّار آن ها را به بهشت مى خواند و آنان او را به آتش مى خوانند .(2)
ابوسعيد خدرى مى گويد :
ما آجرهاى مسجد پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم را يكى يكى حمل مى كرديم ، اما عمّار ياسر دوتا دوتا مى آورد ، پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم از كنار او گذشت و غبار از سر او زدود و فرمود : واى ! كه عمّار را گروه سركش مى كشند ! عمّار آن ها را به خدا دعوت مى كند و آن ها او را به آتش دوزخ مى خوانند !(3)
و مطابق كلام رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم عمّار در جنگ صفين در ركاب اميرالمؤمنين عليه السلام به شهادت رسيد و چون خبر شهادت او به معاويه رسيد ، گفت : آن كسى كه او را
ص: 270
به جنگ ما آورده او را كشته است ! ابن عباس در جواب گفت : پس در اين صورت بايد رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم حضرت حمزه عليه السلام را كشته باشد ؛ چون پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم او را به جنگ با كفّار برد !!(1)
عبداللّه بن عمر مى گويد:
روزى خدمت پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم رسيدم و شنيدم فرمود : « يطلع عليكم رجل يموت على غير سنّتى ؛ هم اكنون مردى بر شما نمايان مى شود كه بر ( دين و ) سنت من نخواهد مُرد » و لحظاتى بعد معاوية بن ابوسفيان پديدار شد .(2)
در كتب معتبر عامه از رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم نقل كردند كه فرمودند :
إذا رأيتم معاوية على منبري فاقتلوه ؛(3)
زمانى كه معاويه را بر بالاى منبر من ديديد پس او را بكشيد .
ص: 271
و فرمودند :
انّ معاوية في تابوت من نار في أسفل درك منها ؛(1)
معاويه در تابوتى از آتش در جايگاه زيرين دوزخ باشد .
و فرمودند :
اِست معاوية في النّار ؛(2)
پايين تنه ( و دُبُر ) معاويه در آتش است .
نسائى كه از صاحبان صحاح ستّه در نزد عامّه است ، وقتى به شام رفت ديد اهل شام از اميرالمؤمنين عليه السلام منحرف هستند و چون اهل شام فهميدند كه او كتابى در خصائص اميرالمؤمنين على عليه السلام نوشت از او طلب كردند كه در خصائص معاويه هم كتاب بنويسد ،
نسائى گفت : من فضيلتى براى معاويه سراغ ندارم مگر « لا أشبع اللّه بطنه ؛ خداوند شكمش را سير نكند » اهل شام نسائى را با پاهاى شان لگد مال كردند و به سبب آن رحلت كرد.(3)
روزى رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم ابوسفيان را سوار بر الاغ ديد كه معاويه جلودار او بود ( و الاغ را مى كشيد ) حضرت فرمود :
لعن اللّه القائد والراكب ؛(4)
خداوند جلودار و سواره هر دو را لعنت كند .
ص: 272
روزى پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم شخصى را سراغ معاويه فرستاد كه از او بخواهد خدمت رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم بيايد . فرستاده نزد معاويه رفت ، به او گفته شد : «معاويه مشغول خوردن است»! آن شخص نزد پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم بازگشت و ماجرا را خدمت آن حضرت عرض كرد . و حضرت سه مرتبه شخصى را سراغ معاويه فرستاد و او را طلبيد و معاويه به خاطر غذا خوردن از آمدن خوددارى كرد ! ! از اين رو رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم معاويه را نفرين كرد و فرمود: « لا اشبع اللّه بطنه ؛ خدا هيچگاه شكم او را سير نكند .» اين نفرين مستجاب گرديد و معاويه تا آخر عمر هرگز از خوردن غذا سير نشد !(1)
و نيز از رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم نقل كرده اند كه فرمود :
خدايا ! معاويه و عمرو بن عاص را به آتش دوزخ بيانداز ... .(2)
طعن پنجم : جنگ با اميرالمؤمنين عليه السلام(3)
معاويه بعد از آن كه مردم با اميرالمؤمنين عليه السلام بيعت كردند ، با فرومايگان شام به جنگ آن حضرت رفت . بهانه اى كه معاويه براى جنگ با اميرالمؤمنين عليه السلام مطرح كرده بسيار احمقانه و دور از وجدان و بداهت و انسانيت بوده و آن ، چند تهمت ناروا
ص: 273
و مضحكى بوده كه خود طرفدارانش هم از آن تعجب كردند و موجب انكارشان مى باشد : بهانه اول كافر و ملحد دانستن - العياذ باللّه - اميرالمؤمنين عليه السلام بود . بهانه دوم نماز نخواندن آن حضرت بود و حال آن كه اسلام و ايمان به شمشير اميرالمؤمنين عليه السلام جان گرفت و برقرار شد و از گزند بدخواهان و مشركان رهائى يافت ، و نماز به همّت او بر پا شد و او مقتداى نمازگذاران است . و معاويه با اين كلامش به عوام ساده لوح و كم اطلاع شام اين طور وانمود مى كند كه آن حضرت ، ايمانى به اسلام ندارد و نماز نمى خواند . لذا معاويه در آخر خطبه هايش مى گفت : « خدايا ! ابوتراب ، ملحد گشت و راه دين تو را بست بنا بر اين او را لعنت كن بدترين لعنت ها و او را عذاب كن عذابى دردناك » و اين را به همه جا نوشت تا انجام دهند و اين سخن تا دوره عمر بن عبد العزيز از فراز منبرها گفته و پخش مى شد .(1)
بهانه ديگرى كه معاويه به عنوان دليل شرعى براى جنگ بر عليه اميرالمؤمنين عليه السلام و دور ساختن مردم از كمك به آن حضرت ، تبليغ مى نمود اين بود كه خود را خونخواه عثمان معرفى مى كرد و خون عثمان را به گردن اميرالمؤمنين على عليه السلام انداخته بود .
بطلان اين سخن با مراجعه به تاريخ واضح مى شود ؛ زيرا اوّلاً : با اين كه خود معاويه شاهد قتل عثمان نبوده تا ببيند چه كسى او را كشته است ، او خودش براى رسيدن به حكومت مايل بود عثمان كشته شود تا خونش را بهانه تحركات سياسى و نظامى ساخته و به حكومت برسد .
ثانياً : اميرالمؤمنين عليه السلام هنگام وقوع حادثه يا خارج از مدينه بود كه در اين صورت امكان مباشرت در قتل يا جنگ برايش وجود نداشته است ، يا در مدينه در خانه اش نشسته بود كه نه به نفع عثمان كارى كرده و نه بر عليه او ، چون هيچ گزارشى از اين كه
ص: 274
اميرالمؤمنين عليه السلام در محاصره خانه عثمان حضور داشته باشد نرسيده ، پس چگونه كسى كه آنجا حاضر نبوده متّهم به قتل عثمان مى شود .
ثالثاً : عثمان را مهاجران و انصار و بر جسته ترين اصحاب عادل و نيكوكار رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم كشته اند كه نخست حجّت را بر وى تمام كرده و ثابت كرده اند كه در حكومتش از قرآن و سنّت منحرف گشته و به حكم قرآن خونش هدر است . پس كسى حق ندارد از ايشان انتقام بستاند يا آن ها را قصاص كند .
رابعاً : معاويه ولىّ خون عثمان و ذى حق در خون خواهى او نبوده و خون خواهان شرعى وى فرزندانش بوده اند و اگر فرضاً حق قصاص داشتند و از تحقق آن درمانده بودند بايد از خليفه وقت ، داد خواهى مى نمودند تا وى - يعنى اميرالمؤمنين على عليه السلام - به دعواى ايشان رسيدگى و قضاوت مى كرد و او كه به نص نبوى عليه السلام « داتاترين و شايسته ترين قاضى بود »(1) حكم خدا را به اجرا مى گذاشت .
آرى معاويه حق خون خواهى داشت اما نه حق خون خواهى عثمان را بلكه مى توانست قصاص خون خويشاوندان مشركش را از اميرالمؤمنين على عليه السلامبخواهد ، قصاص خون برادرش حنظلة بن ابى سفيان و جدّ مادريش عتبة بن ربيعة و دائى اش وليد بن عتبة بن ربيعة و پسر عموهايش عاص بن سعيد بن عاص بن اميه و عقبة بن ابى معيط بن ابى عمرو بن اميه ، را بخواهد . اما او هرگز از اين موضوع دم نزد چون مى دانست كه مردم با او موافقت نخواهند كرد و خون آن مشركان را هدر و غير قابل قصاص مى دانند ، لذا او خون عثمان را بهانه كرد .
بنابر اين ، جنگ معاويه چيزى نبود جز شعله اى از آتش كينه هاى جنگ بدر و اُحُد و براى گرفتن انتقام خون مشركان قبيله بنى عبد شمس كه در ميدان اميرالمؤمنين صلى الله عليه و آله وسلم به خاك هلاك افتاده بودند و اين حقيقت بر همه روشن بود ... آيا اين دلائل و دلائل ديگرى كه ذكر نكرديم براى معاويه و تابعين اش كافى نبود ؟ آيا معاويه نديد
ص: 275
خودخواهى و فريب كارى و جاه طلبى و دنياپرستى او هزاران انسان بيگناه و مرد و زن و كودك را به خاك و خون افكند آن هم در مقابل كشته شدن يك شخص كه بسيارى از اصحاب عادل و مؤمن پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم پس از اتمام حجت او را كشتند ؟ قتل عام مردم به بهانه خون خواهى يك تن بر خلاف شرع و قانون خداست . امّا معاويه براى رسيدن به آمال دنيوى و پيگيرى مسير جاهليّت كه توسط سقيفه نشينان و اصحاب صحيفه ملعونه رقم زده شده بود ، با اميرالمؤمنين على عليه السلامجنگيد ،(1) در حالى كه تعظيم و تكريم اميرالمؤمنين على عليه السلام و اطاعتش به ضرورت دين واجب است ؛ زيرا او ولىّ مؤمنان بود .(2)
معاويه به سبب كفر باطنى و ظاهرى ، پس از شهادت اميرالمؤمنين على عليه السلام سعى در ترويج سبّ و لعن نسبت به آن حضرت داشت و تبليغات مسموم فراوانى را در ممالك اسلامى انجام داد ،(3) در حالى كه تعظيم و تكريم اميرالمؤمنين عليه السلام ، به ضرورت كتاب و سنّت ثابت است ، لذا سبّ آن حضرت ، دليل بر كفر و الحاد معاويه است .
ابن جوزى مى نويسد :
معاويه اولين كسى بود كه حضرت على را لعن كرد و مردم را نيز به اين كار تشويق كرد . در پى اين بدعت ، هزار ماه لعن حضرت اميرالمؤمنين على به دستور معاويه بر فراز منبرها انجام شد . آيا كتاب خدا يا سنّت رسول اللّه صلى الله عليه و آله وسلم يا اجماع مسلمانان ، سبّ و لعن حضرت على خليفه مسلمانان را تجويز كرده بود ؟!(4)
ص: 276
ابن ابى الحديد در بيان گستردگى ماجراى لعن مى نويسد :
سبّ و لعن على [ عليه السلام ] در طول دوران حكومت بنى اميّه بر فراز ( بيش از هفتاد هزار(1) ) منبر ادامه پيدا كرد و حكم سنّت را يافت ، تا زمان عمر بن عبدالعزيز كه آن را منع كرد .(2)
و نيز مى نويسد :
زمانى كه عمر بن عبدالعزيز از اين بدعت امويان ممانعت كرد ، با اعتراض شديد حاضرين در مسجد مواجه شد و متّهم بر ترك سنّت شد .(3)
نكته قابل توجه اين كه حتى بعضى از نزديكان معاويه از لعن و جسارت مستقيم به اميرالمؤمنين عليه السلام خود دارى مى كردند ، مسلم نيشابورى مى نويسد :
از عامر بن سعد بن ابى وقّاص ، از پدرش نقل كرده كه : معاويه به سعد بن ابى وقّاص امر كرد تا على را سبّ كند و سعد از سبّ كردن امتناع كرد ، معاويه گفت : به چه جهت از سبّ ابوتراب امتناع ورزيدى ؟ ! سعد گفت : چون در باره على سه خصلت از رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم شنيدم كه اگر هر يك از آن ها در من بود ، در نزد من محبوب تر بود از شتران سرخ مو ! از رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم در حالى كه علىّ را در بعضى از غزواتش به جانشينى خود در مدينه معيّن فرمود - و علىّ گفت : اى رسول خدا ! مرا بر زنان و كودكان خليفه نمودى ؟ - شنيدم كه مى گفت : « أما ترضى أن تكون منّى بمنزلة هارون من موسى إلا أنّه لا نبوّة بعدى »و شنيدم كه در روز خيبر مى گفت : « لاُعطينّ الراية غداً رجلاً يحبّ اللّه
ص: 277
و رسوله و يحبّه اللّه و رسوله » و ما گردن كشيديم و سر برافراشتيم كه شايد ما را بدين امر مأموريت دهد ، پيامبر فرمود : « ادعوا عليّاً » على نزد رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم آمد و چشمانش دردناك بود ، رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم آب دهان خود را به چشمان او زد و پرچم جنگ را به او سپرد و خداوند به دست على خيبر را فتح كرد . و چون اين آيه نازل شد : « فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَةَ اللَّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ »(1) رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم ، على و فاطمه و حسنين را فرا خواند و به پروردگار عرض كرد : « اللهمّ هؤلاء أهل بيتى ! ؛ پروردگارا ! اين ها اهل بيت من هستند » .(2)
بلاذرى مى نويسد : معاويه طبق نامه اى به مغيرة بن شعبه دستور سبّ و شتم حضرت على [ عليه السلام ] را داد و چنين نوشت : « أظهر شتم علىّ و تنقّصه ».(3)
ابن اثير در تاريخش مى نويسد :
از جمله شروطى كه امام مجتبى در صلحنامه با معاويه ذكر كرد اين بود كه به اميرالمؤمنين دشنام ندهد و او قبول نكرد . امام مجتبى از معاويه خواست كه در حضورش به اميرالمؤمنين دشنام ندهد ، قبول كرد ولى به وعده اش وفا نكرد . ( معاويه با گستاخى و با زير پاگذاشتن عهدنامه اى كه با امام حسن
ص: 278
بسته بود ، آشكارا و در حضور امام حسن و امام حسين به سبّ و لعن اميرالمؤمنين على عليه السلام مى پرداخت ) .(1)
معاويه آنقدر به دشمنى با اميرالمؤمنين عليه السلام و سبّ آن حضرت ادامه داد تا جايى كه در تواريخ نقل شده :
كانت بنو اُميّة إذا سمعوا بمولود اسمه عليّ قتلوه ؛(2)
دشمنى و عداوت بنى اميّه با على [ عليه السلام ] به جايى رسيده بود كه هر نوزادى را كه اسمش على بود ، به قتل مى رساندند .
ابن قتيبه مى نويسد :
( هر محدّثى كه نامى از حضرت على مى برد يا حديثى درباره فضائل ايشان بيان مى كرد ، طرد مى كردند ) بسيارى از محدّثان از بازگو كردن فضائل حضرت على خوددارى نموده و به جمع آورى فضائل ساختگى معاويه و عمرو بن عاص پرداختند . هدف اصلى آنان از جمع آورى فضائل ساختگى معاويه و عمرو بن عاص تنقيص حضرت على بود ، نه جمع آورى فضيلت براى معاويه و عمرو بن عاص .(3)
ص: 279
معاويه به همسر امام حسن عليه السلام « جعده دختر اشعث » وعده داد كه در صورت قتل و مسموم كردن امام به زهر ، اموال بسيارى به او هديه دهد و وى را به ازدواج پسرش يزيد در آورد ، اما پس از شهادت امام عليه السلام تنها اموال را به او داد و از ازدواج جعده و يزيد ممانعت كرد .(1)
بارى ، معاويه شقاوت و بى دينى اش به اين حدّ و اندازه بود كه امام مجتبى عليه السلام - كه فضائل و مناقبش مسلّم بين خاصه و عامه است(2) - را به دست زنش « جُعْدَة بنت اشعث » مسموم و شهيد كرد و بدين جهت به منظور و مراد خويش نائل آمد .(3)
معاويه ، امام حسن عليه السلام را به صلح دعوت كرد ، امام حسن عليه السلام هم به امر الهى چاره اى جز صلح نداشت ، چون زيان صلح كمتر از جنگ با وى ، و محذورش نيز سهل تر است . به ويژه بعد از آن كه معاويه در صلحنامه همه شروط امام حسن عليه السلام را پذيرفت ، و خود او آن را آغاز كرد و در عراق و شام آن را بر ملا ساخت . بسيارى از مورّخان مانند طبرى(4) و ابن اثير(5) روايت نموده اند كه معاويه نامه سفيد مهر كرده اى براى امام حسن عليه السلام فرستاد و جداگانه به وى نوشت كه هر چه مى خواهى در اين نامه كه پاى آن را مهر كرده ام ، شرط كن كه آن را مى پذيرم .
ص: 280
سپس نامه و صحيفه سفيد مهر كرده را به وسيله عبداللّه عامر براى امام حسن عليه السلام فرستاد ، ولى امام حسن عليه السلام نخواست شروط صلح به خط خود او باشد لذا آن را بر عبداللّه عامر املاء كرد و عبداللّه همان طور كه امام حسن عليه السلام مى فرمود مى نوشت ، معاويه همه شروط را با خط خود نوشت و پاى آن را مهر كرد و پيمان هاى موكّد و وعده هاى محكمى داد كه همه آن ها را عمل كند ، سپس همه رؤساى شام را بر آن گواه گرفت و آن ها نيز پاى عهد نامه را مهر كردند و به وسيله عبداللّه عامر براى امام حسن عليه السلام فرستاد .(1)
معاويه صلح نامه را به اين عبارت ختم كرد : « بر معاوية بن ابى سفيان است كه بار رعايت عهد و پيمان خدا و هر چه را خدا از بندگانش پيمان گرفته است ، تعهّدات خود را عمل نمايد . » ولى معاويه تمام پيمان هاى خود را زير پا نهاد(2) و در مقابل امام حسن و امام حسين عليهماالسلام در مسجد كوفه - كه مملوّ از مردم بود و صلح را جشن گرفتند - به اميرالمؤمنين على عليه السلام و امام حسن عليه السلام دشنام داد ! معاويه به اين عمل زشت خواست مردم كوفه را ذليل كند بلكه مى خواست دشمنى خود را به خدا و رسول ظاهر نمايد ، ولى امام حسن عليه السلام پس از سخنان معاويه به منبر رفت آنچه شايسته حق و اهل حق بود و موجب خوارى باطل و اهل آن بود به زبان آورد .(3)
معاويه سياست خود را با هر عمل كه مخالف كتاب و سنّت بود - از قبيل كشتن افراد بى گناه و پاك و بى احترامى به اعراض و نواميس مسلمين و غارت اموال مردم و به كار گماشتن ملحدين و منافقين و ... و مسموم ساختن امام مجتبى عليه السلام - تكميل كرد ، تا بدين گونه راه را براى فرزند پليد ، شراب خوار و هتّاكش يزيد ، هموار سازد .
ص: 281
يزيدى كه آن همه فجايع را در مكه و مدينه و كربلا به راه انداخت و هر روزى كه از عمر دولتش مى گذشت ، جنايتى مرتكب مى شد و با خدا و رسول به محاربه بر مى خاست ، اعمال ناشايست و زننده اى كه جا داشت آسمان ها از ارتكاب آن فرو ريزد و زمين منفجر شود و كوهها متلاشى گردد .
بارى ، معاويه طبق قرار داد صلح با امام حسن عليه السلام حق تعيين جانشين نداشته ،(1) و بايد امر خلافت پس از خود را ... اما او عهد شكنى كرد و با اين شرط - و ساير شرطها - مخالفت نموده و يزيد را تعيين كرد . پس خلافت يزيد مشروع نبوده و او فردى خارج از تعهدات پدرش است .
ابن حجر مى نويسد :
هذا ما صالح عليه الحسن معاوية ... . و ليس لمعاوية أن يعهد إلى أحد من بعده عهدا بل يكون الأمر بعده شورى بين المسلمين ؛(2)
معاويه حق ندارد پس از خود ، خلافت را به كسى واگذار كند ، بلكه اين امر پس از او به عنوان شورا بين مسلمين خواهد بود .
چنان كه با اقرارى كه خود معاويه مى كند خلافت او هم مشروعيت نداشته است . او در نامه اى كه به محمّد بن ابى بكر مى نويسد ، اعتراف مى كند كه حق خلافت با حضرت على عليه السلام بوده ولى ابوبكر و عمر آن را غصب كرده(3)
ص: 282
و خلافت آن ها هم مشروعيّت نداشته است .(1)
حاصل آن كه : معاويه پسر ناپاك و ملعون و سگ باز و شراب خوار ملحدِ خودش(2) را خليفه بر مسلمين قرار داد تا اين كه امام حسين عليه السلام را به شهادت رسانيد و زنانش
ص: 283
را اسير كرد .(1) و اين جنايت يزيد نسبت به امام حسين عليه السلام و اولاد و اصحابش از مسلّمات تاريخ شيعه و مخالفين است .
اين وليعهد جانى و عيّاش ، ذرّه اى به دين اسلام معتقد نبود . جناياتى بزرگ - علاوه بر واقعه جانگداز كربلا - مرتكب شد كه خواندن و نوشتن آن دشوار است . اين وليعهد جنايت كار ، كعبه را خراب كرد ،(2) و شهر مدينه را غارت كرد(3) و اموال و زنان اهل مدينه را تا سه روز بر لشكريانش مباح داشت تا هر چه خواهند از اموال ايشان غنيمت گيرند و با زنان و دختران زنا كنند ، لشكر شام كه اصلاً دين نداشتند و به حكم « النّاس على دين ملوكهم »(4) آئينى جز آئين يزيد نمى دانستند ، دست تعدّى بر اموال و اعراض مسلمانان گشودند و فسق و فساد و زنا را مباح ساختند تا به حدّى كه نقل شده كه در مسجد رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم زنا كردند !(5) و مدائنى روايت كرده كه : بعد از واقعه حرّه ، هزار زن بى شوهر فرزند زنا متولّد كردند و ايشان را « اَوْلاد الحَرّة » ناميدند ،(6) و به قولى ديگر ده هزار زن ،(7) و در « اخبار الدُّوَل قرمانى » است كه با هزار دختر باكره زنا كردند !(8) در واقعه حرّه تعداد ده هزار و هفتصد و هشتاد نفر از مهاجرين و انصار و فرزندان ايشان و ديگر مسلمانان به قتل رسيدند .(9) و صدها
ص: 284
جنايات ديگر كه يزيد خون خوار در مدت كوتاه عمر خود انجام داد و روى تاريخ را سياه كرد !(1) معاويه چنين فرزند لعين و ناپاكى را بر تخت خلافت اسلامى و امامت مسلمين نشاند و به جامعه اسلام تحميل نمود .
حمله به شهر مدينه و قتل عام هزاران نفر از صحابى و تابعين به فرماندهى مسلم بن عقبه(2) در واقعه حرّه ، از جانب معاويه از پيش طرّاحى شده بود و به دستور معاويه صورت گرفت .
چنان كه سمهودى شافعى مى نويسد :
معاويه در هنگام احتضار و جان دادن ، فرزندش را احضار كرده و گفت : اهل مدينه بالأخره با تو درگير مى شوند ، پس اگر اين اتفاق روى داد ، مسلم بن عقبه را به جنگ با آنان بفرست ؛ چون به خير خواهى و وفادارى او نسبت به ( حكومت ) ما كاملاً واقف هستم ... .(3)
ص: 285
صاحب كتاب « الهاويه » روايت كرده كه : معاويه چهل هزار نفر از مهاجران و انصار و فرزندان شان را به قتل رساند ! ! در حالى كه رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم فرمودند : « هر كس در كشتن مسلمانى يارى كند - هر چند به كلمه اى باشد - در قيامت به گونه اى با خداوند ديدار مى نمايد كه بر پيشانى اش نوشته اند از رحمت خدا نااميد است »(1) در همان كتاب از ابن مسعود روايت كرده كه : « هر چيزى آفتى دارد ، آفت اين دين بنى اميه اند . »(2) بسر بن ارطاة به دستور معاويه سى هزار مسلمان مؤمن را به قتل رساند .(3)
ابن اعثم مى نويسد :
معاويه خود دستورِ به دار آويختن گروهى از شيعيان را صادر كرد ،(4) « زياد بن ابيه » كه از طرف معاويه والى بصره و كوفه بود ، شيعيان را در مسجد جمع مى كرد تا از على اظهار بيزارى جويند ،(5) او در بصره نيز در جستجوى شيعيان بود و با يافتن آن ها آنان را به قتل مى رساند .(6) عده اى از صحابه و تابعين به دستور معاويه به شهادت رسيدند . در سال 53 هجرى معاويه حجر بن عدى و اصحابش را ( پس از آن كه با آن ها پيمان بست و امان شان داد برخلاف عهد خود عمل كرد و آن ها را ) به شهادت رساند و او اولين كسى بود كه به همراه اصحابش به شيوه قتل صبر در اسلام كشته شد .(7)
ص: 286
عمرو بن حمق خزاعى صحابى عظيم را - كه امام حسين عليه السلام او را سيّدالشهدا ناميد - بعد از آن كه معاويه او را امان داد ، به قتل رساند .(1) نسّابه « ابوجعفر محمّد بن حبيب » مى نويسد :
معاويه دستور داد سر بريده عمرو بن حمق خزاعى را كه مردى شيعى بود ، بالاى نيزه در بازارها بگردانند .
ابن كثير گويد :
در شام و ديگر شهرها هم سر او را گرداندند و اين اولين سر بود كه آن را گردانده اند . آنگاه معاويه سر او را به زنش آمنه دختر شريد فرستاد - در حالى كه او در زندان معاويه بود - و سر را در دامن او انداخت ، او دستش را در پيشانى آن گذاشت و دهانش را بوسيد و گفت : مدت ها او را از من جدا كرديد آنگاه كشته او را به من پس داديد ... .(2)
اين جنايتى است كه نخستين بار بر عموى پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم ( يعنى حمزه سيدالشهدا عليه السلام ) وارد آمد . و اين عملِ پدر را پسرش يزيد بن معاويه نيز درباره پيشواى جوانان بهشت ( امام حسين عليه السلام ) روا داشت ، او و ياران بزرگوارش را با شنيع ترين وضعى به شهادت رسانيد و سرهاى گرامى شان را بر بالاى نيزه ها در شهرها گردانيد تا نفرين و پستى هميشگى خود را در صفحه روزگار به جا گذاشت كه با گذشت روزگاران هرگز شسته نمى شود و ننگى ببار آورد كه هميشه بر سر زبان ها است .
مالك اشتر يكى از اشراف و بزرگان عرب و يكى از فرماندهان جنگ هاى اميرالمومنين عليه السلام بود ، معاويه او را در مسير مصر به وسيله سمّ به دست يكى از غلامانش به قتل رسانيد .(3) رشيد هجرى از شاگردان اميرالمومنين عليه السلام و خواص وى بود ،
ص: 287
زياد دستور داد كه از حضرت على عليه السلام برائت جسته و او را لعنت كند ، او امتناع ورزيد و لذا دو دست و دو پا و زبان او را بريده و به دار آويخت .(1)
اين ها نمونه اى از جنايات معاويه ملعون است كه در صفحات تاريخ ثبت شد ،(2) و منشأ همه اين ها همان كلام عمر بن خطاب است كه گفت : « إنّ الرجل ليهجر » .
معاويه در دوران خلافتش شراب مى خورد . احمد بن حنبل به نقل از عبداللّه بن بريده مى گويد :
روزى با پدرم بريده بر معاويه وارد شديم ، از ما احترام كرد و ما نشستيم و طعام آوردند و تناول نموديم سپس شراب آورد و خودش نوشيد و به پدرم تعارف كرد پدرم گفت : از روزى كه پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم آن را حرام كرده من شراب ننوشيده ام .(3)
از جمله طعن بر معاويه اين است كه : بزرگان اهل حديث از عامّه مانند حمّانى ، او را غير مسلمان خوانده ،(4) و جمعى هم شديدا با او دشمنى كردند و از او متنفّر بودند .
ص: 288
مخلد شعيرى مى گويد : در جلسه درس عبد الرزاق بوديم كه سخن از معاويه به ميان آمد ، عبد الرزاق گفت : مجلس ما را با ياد نام فرزندان ابوسفيان نجس و كثيف نكنيد .(1)
زياد بن ايوب مى گويد : از يحيى بن عبدالحميد حمّانى شنيدم كه مى گويد : معاويه پيرو آئين اسلام نبود .(2) هم چنين حاكم نيشابورى معاويه را منحرف و گمراه مى دانست و در طعن و بدگوئى او كوتاه نمى آمد ،(3) و همچنين على بن جعد او را دشمن داشتند .(4)
معاويه را از آن جهت خال المؤنين مى خوانند كه برادر امّ حبيبه(5) همسر رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم مى باشد ، بر اين اساس برادران همه همسران پيامبر بايد خال المؤنين باشند و از جمله همسران رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم عايشه مى باشد كه نزد علماى عامّه هم مقام بالاترى از ام حبيبه دارد و هم پدرش ابوبكر ، از پدر ام حبيبه - ابوسفيان - بالاتر است ، و هم در تاريخ بيشتر مطرح است . از آنجايى كه مسلمين مخصوصاً عامّه محمد بن ابوبكر را خال المؤنين نمى دانند ، لذا استفاده از واژه خال المؤنين براى معاويه ، قطعاً دلايل و انگيزه هاى سياسى دارد . اين انگيزه ها
ص: 289
صرفاً مخالفت با خاندان رسالت و عترت و اهل بيت نبوت است . همين انگيزه هاى سياسى است كه عنوان خال المؤنين را به معاويه اى مى دهد كه به جنگ با عترت طاهره عليهم السلام برخاست . او بعد از جنگ با امام الموحدين اميرالمؤمنين عليه السلام ، او را سبّ و لعن مى كرد ، و دو فرزند بزرگوارش امام حسن و امام حسين عليهماالسلام را كه ريحانه هاى
پيامبر و دو سيّد اهل بهشت مى باشند ، به قتل رساند .(1) نه فقط محمد بن ابوبكر را - كه تربيت شده اميرالمؤنين عليه السلام ، فرزند خليفه اول ، برادر عايشه ( كه ام المؤمنين اش مى دانند ) ، و از شيعيان خالص عترت طاهره عليهم السلام مى باشد ، - خال المؤنين نمى خوانند ، بلكه حتى او را شتم و لعن و سبّ نيز مى نمايند . بدتر اين كه او را از ارث پدر هم محروم ساختند ، حتى بعد از فتح مصر توسط معاويه و عمرو عاص ، آب را به رويش بستند و او را در شكم الاغ مرده اى نهاده ، آتش زدند و شهيدش كردند .
از كسانى كه معاويه را خال المؤنين مى خوانند اين سؤل پرسيده مى شود كه : آيا خال المؤنين - معاويه - مى تواند خال المؤنين ديگرى - محمد بن ابوبكر - را آزار و شكنجه دهد و سپس او را به قتل برساند ؟ اگر پاسخ اين سؤل منفى است ، بنابراين عنوان خال المؤنين براى معاويه ، نبايد ارزشى محسوب شود ! !
و اين نيز شاهدى ديگر بر بطلان طريقه عامه ، است .
از جمله شواهد براى بطلان طريقه عامّه ( و مخالفين مذهب ما ) اين است كه : مثل اميرالمؤمنين على بن ابى طالب عليهماالسلام كه امام چهارم آن ها است . هر گاه معاويه و عايشه و طلحه و زبير با او جنگ و قتال كنند ، و معاويه در مدت بسيار امر به لعن و سبّ آن حضرت كند ، اين قبايح و جنايات را ناديده مى گيرند و خود را راضى مى كنند به اين بهانه كه بگويند معاويه اجتهاد كرده بود و خطا كرد ، امّا معذور است و عايشه هم از كارش توبه كرد .
ص: 290
اگر معاويه در اين خطا و اجتهادش ( كه سبّ و لعن نفس پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم و برادر آن حضرت و باب مدينه علم نبى و حجّت عظماى پروردگار ) معذور باشد ، پس چرا هر گاه اعاظم علماى اماميّه اجتهاد كنند كه سبّ و لعن شيخَين ( اولى و دومى ) مى توان كرد ، ايشان در اين خطا معذور نباشند و واجب القتل باشند ؟
پس اگر ادّعا كنند كه معاويه مرد صالحى بود و در اجتهاد خود كوتاهى نكرده و از راه عصبيّت و حميّت نبوده است ، فلذا معذور است . ما هم همين دعوى را در حق علماى خود مى كنيم . همان طورى كه مخالفين از ما نمى پذيرند ما هم ادعاى آن ها را نمى پذيريم .
چنان كه در حديث مسلّم از خاصّه و عامّه از رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم روايت شده است كه فرمودند : « يا عليّ حربك حربي و سلمك سلمي »(1) جنگ با على عليه السلام ، جنگ با پيامبر است و همان طورى كه جنگ و قتال با پيامبر كفر است ، هم چنين جنگ با اميرالمؤمنين على عليه السلام كفر است .
نكته قابل توجه اين است كه بزرگان عامّه نظير ابن تيميّه و عينى و ابن حجر و فيروز آبادى و ... اعتراف كرده اند كه تمامى احاديثى كه در فضيلت معاويه نقل مى كنند ، دروغ است و حتى يك روايت صحيح در فضل او نداريم ! !
ابن تيميه مى گويد :
طائفة وضعوا لمعاوية فضائل و رووا الحديث عن النبى صلى الله عليه و آله وسلم في ذلك كلّها كذب ؛(2)
ص: 291
طائفه اى براى معاويه فضائل جعل كردند و از پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم در اين باره حديث روايت كردند كه همه دروغ است .
عينى مى گويد :
اگر بگوئيد : در فضيلت معاويه احاديث زيادى نقل شده است ، مى گوئيم : آرى ، ولى هيچ كدام از نظر سند صحيح نيست ! اين معنا را علمايى همچون اسحاق بن راهويه و نسايى و ديگران نيز گفته اند . از اين رو بخارى در عنوان بحث معاويه گفته است : « باب ذكر معاويه » نام خود معاويه را آورد ، و نگفته « باب فضل و يا مناقب معاويه » ؛ چون مناقب و فضائل او به سند صحيح نرسيده است .(1)
شوكانى مى گويد :
اتّفق الحفاظ على أنّه لم يصح في فضل معاويه حديث ؛(2)
به اتفاق همه محدّثين حتى يك حديث صحيح در فضيلت معاويه نداريم .
ابن حجر در شرح حال اسحاق بن محمّد سوسى مى گويد :
اين شخص همان جاهل و نادانى است كه احاديث جعلى و دروغ را در فضيلت معاويه آورده است . و عبيداللّه سقطى از او نقل مى كند ، و فرد متّهم به دروغ و جعل ، يكى از آن دو نفر است .(3)
بارى ، اگر بخواهيم اعمالى را كه معاويه مرتكب شده و احكامى را كه تغيير داده
ص: 292
و حدودى را كه تعطيل نموده ، و حوادث دردناك و جرائم بى شمار او را شرح دهيم اين مختصر گنجايش آن را ندارد .(1) چنان كه گنجايش ندارد كه اعمال و جنايات عُمّال او را شرح دهد ، مانند : مغيرة بن شعبه ، عمروعاص ، بُسْر بن ارطاة ،(2)
ص: 293
جنايتكارانى كه مرتكب بدترين اعمال و افعال شدند و فروج و دماء مسلمين را ضايع نموده و به قتل و اسارت زن و بچه هايشان پرداختند .
براى شرح اين فجايع بايد كتاب ها نوشت و دفترها سياه كرد تا شايد بتوان به گوشه اى از جنايات عُمّال معاويه اشاره نمود .(1)
چه خوب شعرى مرحوم صاحب بن عباد در مطاعن معاويه گفته :
قالتْ تُحبُّ معاويه *** قلتُ اسكتى يا زانيه
قالت : أسأتَ جوابنا *** فأعدْتُ قولى ثانيه
يا زانيه يا ابنة ألفى زانية *** أأحبُّ من شَتَم الوصىّ علانيه
فَعَلى يزيدٍ لعنةٌ *** و على أبيه ثمانية
و نعم من قال :
دوستدارِ پسرِهند مگر آگه نيست *** كه ازو و سه كس او به پيمبر چه رسيد
پدرِ او لب و دندانِ پيمبر بشكست *** مادرِ او جگرِ عمّ پيمبر بمكيد
او بناحق حقِّ دامادِ پيمبر بگرفت *** پسرِ او سرِ فرزند پيمبر ببُريد
بر چنين شخص كسى لعنت ونفرين نكند *** لعن اللّه يزيدا و على آل يزيد
ص: 295
ص: 296
اين فصل مشتمل بر يك مقدمه و چهار باب است
ص: 297
ص: 298
شيعه معتقد است چون منصب رياست دين و دنياى مردم در زمان رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم با آن حضرت بوده است ، جانشين پيامبر هم بايد شايسته رهبرى دين و دنياى مردم باشد و همان طور كه پيامبر را خداوند انتخاب و نصب مى كند ، جانشين پيامبر را نيز خداوند متعال بايد نصب كند و پيامبر بايد خليفه خود را كه از جانب خداوند نصب شده به مردم معرفى كند از اين رو با توجه به احاديث متواتر از رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم ما معتقديم كه دوازده امام ، جانشين پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم بوده اند ، اوّل آن ها حضرت اميرالمؤمنين علىّ عليه السلام و سپس يازده نفر از فرزندان پاك و معصوم آن حضرت مى باشند.
امام و پيشواى اوّل حضرت اميرالمؤمنين على عليه السلام ، پدرش ابوطالب عموى پيامبر خدا صلى الله عليه و آله وسلم است و كنيه آن حضرت ، ابوالحسن و ابوتراب و لقب مشهورش مرتضى است . آن حضرت همسر حضرت فاطمه زهرا عليهاالسلام دختر پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم است .
طبق روايات متواتر و مسلّم كه از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم رسيده است ،(1) شيعه معتقد
ص: 299
است پس از اميرالمؤمنين عليه السلام يازده نفر از فرزندان او به اين ترتيب داراى مقام امامت هستند :
امام مجتبى حسن بن على عليهماالسلام ، سيّدالشهدا حسين بن على عليهماالسلام ، حضرت زين العابدين على بن الحسين عليهماالسلام ، امام محمّد بن عليّ الباقر عليهماالسلام ، امام جعفر بن محمّد الصادق عليهماالسلام ، امام موسى بن جعفر الكاظم عليهماالسلام ، امام عليّ بن موسى الرضا عليهماالسلام ، امام محمّد بن عليّ الجواد عليهماالسلام ، امام عليّ بن محمّد النقي عليهماالسلام ، امام حسن بن علي العسكرى عليهماالسلام و امام دوازدهم صاحب عصر و زمان « م ح م د » بن حسن قائم آل محمّد عليهم السلام ، است كه امام زنده و مفترض الطّاعة و خليفه منصوب از جانب پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم به امر خداوند متعال مى باشند .
دليل بر امامت اين دوازده امام عليهم السلام بسيار زياد و از حدّ تواتر خارج است كه ما به بعضى از آن دلايل اشاره مى كنيم :
ص: 300
ص: 301
ص: 302
باب اوّل :
نص بر امامت سائر امامان عليهم السلام
گذشت(1) كه اثبات امامت به سه طريق ( نص ، اعجاز ، افضليّت ) معلوم مى شود . اما طريق اول كه نص است :
يكى از آياتى كه براى اثبات امامت اميرالمؤمنين و فرزندان معصوم آن حضرت از آن استفاده مى شود ، آيه شريفه :
« يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُوْلِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ » ؛(2)
اى كسانى كه ايمان آورده ايد ! خدا را اطاعت كنيد و از رسولش و اولياى امرتان ( اوصياى پيامبر ) اطاعت كنيد.
اين آيه شريفه - با قطع نظر از رواياتى كه در تفسير آن آمده و بر عصمت اولى الامر تصريح نموده اند - از دو جهت بر عصمت اولى الامر دلالت مى كند :
اول : با توجّه به اين كه اطاعت از غير خدا در معصيت حرام است ، الزام مؤمنين
ص: 303
و امر به اطاعت بدون قيد و شرط از « اولى الامر » ، بيانگر اين است كه آن ها معصوم از خطا و معصيت هستند .
دوم : عطف « اولى الامر » بر « رسول » بيانگر آن است كه ملاك اطاعت از « اولى الامر » همان ملاك اطاعت از « رسول » است ، پس همان گونه كه پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم معصوم است ، اولى الامر نيز معصومند .
از طرف ديگر ، تعيين معصوم جز از طرف خداوند متعال امكان ندارد ، لذا بايد از اولى الأمر نيز مثل رسول ، خطا و دروغ و گناه و سهو صادر نشود وگرنه ، ممكن است فرمان او بر خلاف فرمان خدا و رسول باشد كه در اين صورت ، امر به اطاعت خدا و رسول و امر به اطاعت ولىّ امر ، امر به ضدّين خواهد بود و محال است .
در روايت آمده است كه : « اين كه حق تعالى بعد از امر به اطاعت خود و اطاعت از رسولش ، بدون فاصله اطاعت از اولى الأمر را ذكر كرده ، براى آن است كه : مراد از اولى الامر - كه حق تعالى در وجوب اطاعت و انقياد و فرمانبردارى ، آن ها را در رديف خود و رسولش قرار داده - جمعى هستند كه به عصمت و طهارت ذاتى از جميع بندگان ، ممتازند . »(1) فخررازى كه از بزرگان علماى عامّه است به اين حقيقت اعتراف كرده كه « اولى الامر در اين آيه ، بايد معصوم باشد » .(2)
جابر بن عبداللّه انصارى مى گويد : زمانى كه آيه « أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُوْلِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ » نازل شد ، از رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم پرسيدم : ما خدا و رسول را شناختيم ، اما اولى الامر چه كسانى هستند كه خداوند طاعت شان را در رديف طاعت شما قرار داده است ؟ فرمود :
آن ها جانشينان من هستند ، نخستين آن ها علىّ بن ابى طالب است ، سپس حسن ، بعد حسين ، آن گاه علىّ بن الحسين ... .(3)
ص: 304
حض-رت رسول صلى الله عليه و آله وسلم در ادامه سخ-ن ، تك تك امامان را به نام ياد ف-رم-ودند .
در اين بخش ما به دو دسته از روايات اشاره مى كنيم ، دسته اول رواياتى است كه به تعداد و برخى ويژگى هاى خلفاى پيامبر عليهم السلام اشاره مى كند . و دسته دوّم رواياتى است كه جانشينان پيامبر را به اسم مشخّص و معرّفى كرده است .
امّا دسته اول : در كتب صحيحه خاصّه و عامّه به طرق بسيار از رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم روايت كرده اند كه فرمودند :
يكون بعدي إثنا عشر خليفة كلّهم من قريش ؛(1)
بعد از من دوازده امام و خليفه و جانشين مى باشند كه همه آن ها از قريش هستند.(2)
و در بعضى از احاديث اين چنين است كه « خلافت قريش تا روز قيامت باقى است .(3)
بعضى از رواياتى كه از رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم در كتب عامّه نقل شده و به عنوان دوازده خليفه و دوازده امير و قريشى بودن آن ها اشاره مى كند عبارتند از :
1 . صحيح بخارى : « عن جابر بن سمرة قال : سمعت النبى صلى الله عليه و آله وسلم يقول : يكون اثناعشر اميرا فقال : كلمة لم اسمعها فقال ابى : انّه قال : كلّهم من قريش » .(4)
ص: 305
2 . صحيح مسلم : « عن جابر بن سمرة قال : دخلت مع ابى على النبى صلى الله عليه و آله وسلم فسمعته يقول : ان هذا الأمر لا ينقضي حتّى يمضى فيهم اثنا عشر خليفة ، قال : ثم تكلّم بكلام خفى علىّ ، قال : فقلت لأبى : ما قال ؟ قال : كلّهم من قريش » .(1)
3 . صحيح مسلم : « عن جابر بن سمرة قال : سمعت النبىّ صلى الله عليه و آله وسلم ، يقول : لا يزال امر الناس ماضيا ما وليهم اثناعشر رجلاً ، ثم تكلّم النبّى صلى الله عليه و آله وسلم بكلمة خفيت علىّ ، فسألت ابى : ماذا قال رسول اللّه صلى الله عليه و آله وسلم ، فقال : كلّهم من قريش » .(2)
4 . صحيح ابن حبّان : « سمعت رسول اللّه صلى الله عليه و آله وسلم يقول : يكون بعدي اثنا عشر خليفة كلّهم من قريش » .(3)
5 . جامع ترمذى : « يكون من بعدي اثنا عشر اميرا ، قال : ثم تكلّم بشيى ء لم افهمه ، فسألت الّذى يلينى فقال : قال كلّهم من قريش » .(4)
6 . مسند احمد : « يكون بعدي اثنا عشر خليفة ، كلّهم من قريش » .(5)
7 . مسند احمد : « يكون بعدي اثنا عشر اميرا ثمّ لا أدرى ما قال بعد ذلك ، فسالت القوم كلّهم ، فقالوا : قال : كلّهم من قريش » .(6)
8 . مسند ابن الجعد : « يكون بعدي اثنا عشر اميرا ، غير ان حصينا قال في حديثه : ثمّ تكلّم بشيى ء لم أفهمه ، و قال بعضهم فسألت أبى و قال بعضهم فسألت القوم فقال كلّهم من قريش » .(7)
9 . مسند أبى يعلي : « يقول لا يزال الدين قائما حتّى تقوم الساعة و يكون عليكماثنا عشر خليفة كلّهم من قريش » .(8)
10 . مستدرك حاكم : « عن مسروق قال : كنّا جلوسا ليلة عند عبداللّه يقرأنا القرآن
ص: 306
فسأله رجل فقال : يا أبا عبد الرحمن هل سألتم رسول اللّه صلى الله عليه و آله وسلم كم يملك هذه الامة من خليفة ؟ فقال : عبداللّه ما سألني عن هذا أحد منذ قدمت العراق قبلك ، قال : سألناه ، فقال : اثنا عشر عدة نقباء بنى اسرائيل » .(1)
روايات وارده در اين موضوع منحصر به مواردى نيست كه ذكر شده است ، بلكه بيش از آن است ، و به جهت اختصار به اين مقدار اكتفا شد .(2) مرحوم فيروزآبادى هم در كتاب « فضائل الخمسة من الصّحاح الستّة » بابى به اين عنوان : « باب في قول النّبي صلى الله عليه و آله وسلم يكون بعدي اثناعشر خليفة » منعقد كرده است .(3)
از اين روايات ، حصر خلفاء در دوازده نفر و استمرار خلافت آن دوازده نفر تا قيامت ، و وابسته بودن عزّت و استقرار دين و قوام آن از جهت علمى و عملى به آنان ، و تنظير به نقباى بنى اسرائيل كه كاشف از نصب الهى است ،(4) و قريشى بودن همه آن ها استفاده مى شود .
ص: 307
خلفايى كه داراى اين مزايا باشند آيا جز بر مذهب و طريقه شيعه إثناعشريه و دوازده امام عليهم السلام قابل انطباق مى تواند باشد ؟ !
واضح و روشن است كه اين احاديث - چنان كه حافظ سليمان قندوزى حنفى اعتراف كرده اند - نه قابل انطباق بر خلفاى بعد از پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم است ؛ چون كمتر از دوازده نفرند و نه قابل حمل بر ملوك بنى اميه ؛ به جهت ظلم و ستم ، و زيادتشان بر دوازده نفر ، و نه قابل حمل بر ملوك بنى عباس ، به جهت زيادتشان بر دوازده نفر ، و ظلم و ستم شان به فرزندان رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم ، و عدم رعايت شان به آيه : « قُلْ لاَ أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى »(1) لذا اين احاديث محملى ندارد جز ائمّه اثناعشر از اهل بيت رسالت عليهم السلام ؛ زيرا آن ها از جهت علم و ورع و تقوى و حسب و نسب و قرب الى اللّه و ... . بر همه افضل و مقدم بودند .(2)
مصادر ديگر اين نصوص : مرحوم سيّد هاشم بحراني رحمه الله در كتاب « الانصاف في النّص على الأئمّة الاثنى عشر من آل محمّد : » سيصد و بيست و شش حديث از شيعه
ص: 308
و چهل حديث از عامّه نقل نموده كه شامل نص بر امامت امامان دوازده گانه است .
در كتاب « منتخب الاثر » نيز در چند بخش متفاوت ، نصوص وارد شده در اين زمينه را ذكر كرده است كه عبارتند از :
باب اول از فصل اول ، 271 حديث از خاصه و عامه نقل شده كه :
إنّ الأئمّة اثنا عشر ؛
امامان دوازده نفرند .
باب دوّم از فصل اوّل ، 40 حديث نقل شده كه :
إنّ الأئمّة بعدد نُقباء بني اسرائيل و الأسباط(1) و حوارىّ عيسى ؛
امامان به عدد نقباى بنى اسرائيل و اسباط و ياران عيسى اند .
باب سوّم از فصل اول ، 133 حديث نقل شده كه :
إنّ الأئمّة إثنا عشر و أوّلهم عليّ عليه السلام ؛
امامان دوازده نفرند كه اوّل شان علي عليه السلام است .
باب چهارم از فصل اول ، 91 حديث نقل شده كه :
إنّ الأئمّة اثنا عشر و اوّلهم عليّ و آخرهم المهدى عليهم السلام ؛
امامان دوازده نفرند كه اول شان على عليه السلام و آخرشان مهدى عليه السلام هستند .
باب پنجم از فصل اول ، 94 حديث نقل شده كه :
إنّ الأئمّة اثنا عشر و آخرهم المهدى عليهم السلام ؛
امامان دوازده نفرند كه آخرشان حضرت مهدى عليهم السلام است .
باب ششم از فصل اوّل ، 139 حديث نقل شده كه :
إنّ الأئمّة اثنا عشر و أنّ التسعة منهم من ولد الحسين عليهم السلام ؛
امامان دوازده نفرند كه نه نفر از آن ها از فرزندان امام حسين عليهم السلام هستند .
ص: 309
باب هفتم از فصل اوّل ، 107 حديث نقل شده كه :
إنّ الأئمّة اثنا عشر و انّ تسعة منهم من ولد الحسين و تاسعهم قائمهم و مهديهم ؛
امامان دوازده نفرند كه نه نفر از آن ها از فرزندان امام حسين عليهم السلام هستند و نهمى آن ها قائم شان و مهدى آن هاست .
باب هشتم از فصل اوّل ، 50 حديث نقل شده كه :
إنّ الأئمّة اثنا عشر بأسمائهم ؛
امامان دوازده نفرند كه اسم هاى همه آن ها بيان شده است .(1)
امّا دسته دوّم : رواياتى است كه به امامت امامان با ذكر اسامى آن ها تصريح نموده اند و خاصه و عامه آن ها را نقل نموده اند و اين روايات بسيار است و ما در اين جا فقط به برخى از آن ها اشاره مى نمائيم . اين روايات به دو نحو ذكر شده است :
اول : آن دسته از احاديث كه در آن ها تصريح به نام تمام ائمه اثناعشر عليهم السلام شده است ، مثل : خبر لوح و كتاب مختوم و امثال آن ها كه در كتب اماميّه ذكر شده است .(2)
ابوبصير از امام صادق عليه السلام نقل نمود كه آن حضرت فرمود : پدرم امام باقر عليه السلام به جابر بن عبداللّه انصارى فرمود : با تو كارى دارم چه وقت برايت راحت تر است كه تنها نزد من آيى تا مطلبى را از تو بپرسم ؟ جابر گفت : هر وقت كه شما بخواهى ، پس يك روز با جابر خلوت نموده و فرمودند : درباره لوحى كه در دست مادرم حضرت زهرا عليهاالسلام ديده اى و مطالبى كه درباره آن برايت فرموده برايم نقل كن ، جابر عرض كرد : خدا را گواه مى گيرم روزى در زمان رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم به جهت تبريك و تهنيت
ص: 310
تولّد امام حسين عليه السلام به خدمت مادرت حضرت زهرا عليهاالسلام رسيده بودم كه در دست آن حضرت لوح سبز رنگى ديدم كه گمان كردم از زمرّد است و در آن لوح نوشته اى سفيد به درخشش نور خورشيد بود ، عرض نمودم : پدر و مادرم به فدايت اى دختر پيامبر ! اين لوح چيست ؟ فرمود : اين لوح را خداوند به رسولش اهدا فرموده است و در آن اسامى پدر و شوهر و نيز دو پسرم و اسم اوصياى از فرزندانم نوشته شده است و پدرم آن را به عنوان مژدگانى به من عطا فرموده ، جابر افزود : سپس مادرت آن را به من داد ، من آن را خواندم و از آن نسخه اى برداشت نمودم .
امام صادق عليه السلام فرمود : پدرم به جابر گفت : آن را به من نشان مى دهى ؟ عرض كرد : آرى ، آنگاه پدرم با جابر به منزل او رفت ، سپس پدرم صحيفه اى از پوست را در آورده و گفت : اى جابر ! تو در نوشته ات نگاه كن تا برايت بخوانم ، جابر نيز در نسخه اش نگريست و پدرم خواند ، و هيچ حرفى با حرفى اختلاف نداشت ، آنگاه جابر گفت : خدا را شاهد مى گيرم كه من به همين ترتيب در آن لوح ، نوشته اى ديدم :
بسم اللّه الرحمن الرحيم
اين نامه از جانب خداوند عزيز حكيم براى محمّد پيامبر او است ... . به درستى كه من تو را بر پيامبران برترى دادم و وصى تو را بر اوصياى ديگر تفضيل دادم ، و تو را به دو فرزند و دو نوه ات حسن و حسين گرامى داشتم و حسن را بعد از گذشتن روزگار پدرش ، معدن علم خود قرار دادم ، و حسين را خزانه دار وحى خود ساختم ، و او را به شهادت گرامى داشتم و پايان كارش را به سعادت رساندم ، پس او برترين شهدا و مقامش از همه شهدا بالاتر است . كلمه تامّه ام ( معارف و حجج ) را همراه او و حجّت رساى خود ( براهين قطعى امامت ) را نزد او قرار دادم . به سبب عترت او ( فرزندان ) پاداش و كيفر مى دهم . اوّل آن ها علىّ سرور عابدان و زينت اولياى گذشته من است . پسر او كه مانند جدّ محمود خود محمّد است ، شكافنده علم من و معدن حكمت من است . بزودى شك كنندگان درباره جعفر هلاك مى شوند ، كسى كه او را ردّ كند مانند كسى است كه مرا ردّ كرده است . سخن حق و ثابت من است كه : مقام
ص: 311
جعفر را گرامى مى دارم و او را نسبت به پيروان و ياران و دوستانش مسرور سازم . پس از او موسى است كه ( در زمان او ) آشوبى سخت و حيران كننده فرا گيرد ؛ زيرا رشته وجوب اطاعت من منقطع نگردد و حجت من پنهان نشود و به درستى كه اولياى من با جامى سرشار سيراب شوند . هر كس يكى از آن ها را انكار كند ، نعمت مرا انكار كرده است و هر كس يك آيه از كتاب خدا را تغيير دهد ، بر من دروغ بسته است . پس از گذشتن دوران بنده و دوست و برگزيده ام موسى ، واى بر افترابندان و منكران على ( امام هشتم ) و دوست و ياور من و كسى كه بارهاى سنگين نبوّت را به دوش او گذارم و به وسيله انجام دادن آن ها امتحانش كنم . او را مردى پليد و گردنكش ( مامون ) مى كشد در شهرى كه ( طوس ) بنده صالح ( ذو القرنين ) آن را ساخته است . و پهلوى بدترين مخلوقم ( هارون ) به خاك سپرده مى شود . سخن حق و ثابت من است كه او را به وجود پسرش و جانشين و وارث علمش محمّد مسرور سازم ، پس او معدن علم من و محل راز من و حجّت من بر خلقم مى باشد ، هر بنده اى به او ايمان آورد ، بهشت را جايگاهش سازم و شفاعت او را نسبت به هفتاد تن از خاندانش كه همگى سزاوار دوزخ باشند ، بپذيرم ، و عاقبت كار پسرش على را كه دوست و ياور من و گواه در ميان مخلوق من و امين وحى من است به سعادت رسانم ، از او به وجود آورم دعوت كننده به سوى راهم و خزانه دار علمم ، حسن ( امام عسكرى عليه السلام ) را ، و اين رشته را به وجود پسر او « م ح م د » كه رحمت براى عالميان است كامل كنم ، او كمال موسى و رونق عيسى و صبر ايوب دارد ... .(1)
ص: 312
تذكّر
شيخ جليل القدر كلينى رحمه الله بابى منعقد كرده با عنوان « ما جاء في الاثنى عشر و النّص عليهم عليهم السلام » و در اين باب حدود بيست حديث ذكر نموده است كه ما يكى از آن احاديث را در اين جا ذكر كرديم .
دوّم : آن كه در حق هر يك از امامان معصوم عليهماالسلام وارد شده است . شيخ بزرگوار مرحوم كلينى هم چنين در كتاب كافى اين ابواب را ذكر نموده است :
1 . باب الإشارة والنص على أميرالمؤمنين عليه السلام .
2 . باب الإشارة والنص على الحسن بن على عليهماالسلام .
3 . باب الإشارة والنص على الحسين بن على عليهماالسلام .
4 . باب الإشارة والنص على عليّ بن الحسين عليهماالسلام .
5 . باب الإشارة والنص على أبي جعفر عليه السلام .
6 . باب الإشارة والنص على أبي عبداللّه جعفر بن محمّد الصّادق عليهماالسلام .
7 . باب الإشارة والنص على أبي الحسن موسى عليه السلام .
8 . باب الإشارة والنص على أبي الحسن الرضا عليه السلام .
9 . باب الإشارة والنص على أبي جعفر الثاني عليه السلام .
ص: 313
10 . باب الإشارة والنص على أبي الحسن الثالث عليه السلام .
11 . باب الإشارة والنص على أبي محمّد عليه السلام .
12 . باب الإشارة والنص إلى صاحب الدار عليه السلام .
بارى ، اين روايات آن قدر زياد است كه انسان يقين به صحّت و صدور آن ها پيدا مى كند ؛ زيرا اين احاديثِ بسيار را علماى با ورع و صلحا و اتقيا روايت كرده اند ، با
وجود اين كه به دنبال جلب منافع دنيوى نبودند ، بلكه هميشه ( مانند امامان پاك شان )
خائف و ترسان و پنهان بودند و انگيزه نقل و ضبط اين احاديث جز دين دارى و صفاى نيّت ايشان نبود ؛ زيرا در ضبط و حفظ اين احاديث خطر عظيم به جهت مال و جان و عِرْض براى ايشان وجود داشت ، با اين حال ، تمام همّت شان را در حفظ و ضبط آن ها گماشتند تا به اين حدّ جمع شد ، و اين قرائن و قرائن ديگر - كه علما در
محلّش ذكر نموده اند - موجب يقين و علم به صحت و صدور اين اخبار مى شود .
دليل سوّم(1)
اتفاق ميان خاصّه و عامّه هست(2) در اين كه آيه تطهير : « إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً »(3) در حق خمسه طيّبه يعنى پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم و اميرالمؤمنين و حسنين و حضرت زهرا عليهم السلام ( بلكه تمام اهل بيت عليهم السلام )(4) نازل شده پس طهارت و عصمت آن ها ثابت است .
ص: 314
و شكى نيست كه امام حسن و امام حسين عليهماالسلام ادّعاى امامت و خلافت كردند . پس كسانى كه عصمت شان را آيه تطهير گواهى داده ، صدق و راستى ادعاى شان محقّق و ثابت خواهد بود ، لذا امامت و خلافت ايشان ثابت مى شود و با ثبوت خلافت ايشان ، مذهب اماميّه ثابت شده و ثبوت آن مستلزم بطلان خلافت غير آن ها است .
اتفاق شيعه و مخالفين بر پاكى و طهارت و راست گويى و عدالت ائمّه اثنى عشر است ،(1) و احدى شك ندارد در اين كه ، اين دوازده نفر مدّعى امامت امّت و خلافت از پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم بودند به نحوى كه شيعه معتقدند و اين مطلب از بديهيّات و مسلّمات مذهب شيعه است كه احتياج به اقامه برهان و دليل ندارد . لازمه اين مطلب ، يكى از دو چيز است : يا صدق و حقانيّت ايشان در ادّعايى كه كرده اند . ( كه همين حق و درست است ) ، و يا - نعوذ باللّه - كذب و فسق و معصيت و ادعاى خلاف واقع نمودن آن ها ؛ زيرا عدم انقياد و قبول ننمودن خلافتِ خليفه حق و مفترض الطاعة و بلكه در مقابل او ادّعاى خلافت و امامت نمودن ، اگر به درجه كفر نرسد ، لا اقل از گناهان كبيره و فسق آشكار خواهد بود . از آنجايى كه با توجّه به اتّفاق خاصّه و عامّه بر عصمت ائمّه اثنى عشر ،(2) التزام به اين امر ( كذب و ادّعاى خلاف واقع ) در حق آن ها ممكن نيست ، پس صدق و راستى آن ها در ادّعاى خلافت و امامت ثابت خواهد شد .(3)
ص: 315
بعد از اين كه معلوم شد كه امام بايد معصوم و حافظ همه احكام بعد از پيامبر باشد ، - چنان كه در بحث نبوّت گذشت - امامت اين دوازده نفر متعيّن مى شود و امامت منحصر در اين ها خواهد شد ؛ زيرا به اتفاق شيعه و اهل خلاف ، غير از اين ها ، احدى از مدّعيان امامت معصوم نبوده اند .
به عبارت ديگر : در بحث نبوّت گذشت كه در هر عصرى از اعصار بايد امامى باشد و آن امام هم بايد معصوم باشد و به اتفاق كلّ ، در عصرِ هيچ يك از امامان ما ، معصومى ديگر نبود .(1) پس بايد كه خلفاى پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم همان كسانى باشند كه شيعيان و مخالفين(2) به عصمت ايشان قائل هستند .
اگر كسى حالات رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم را ملاحظه نمايد و با چشم بصيرت نظر كند ، به علم اليقين خواهد دانست كه تمام همّت آن حضرت صلى الله عليه و آله وسلم به تقديم و ترويج امامت اميرالمؤمنين عليه السلام و اولاد معصومينش عليهم السلام بوده است و از ابتداى عمر شريفش تا آخر آن به أنحاء مختلف - به قول و فعل و ايماء و اشاره و به تلويح و تصريح و در هر محل و مقامى كه ممكن بوده است - در تأكيد و تشييد اين امر مهم ( خلافت و امامت اميرالمؤمنين و اولادش عليهم السلام ) اهتمام تمام داشت و در اين باب چيزى كم نگذاشت ، حتى در حين احتضار و نفس آخر قلم و دوات خواست كه اين مطلب را بنويسد ،(3)
ص: 316
ولى از كتابت آن مانع شدند و نسبت هذيان به جناب اقدس او دادند و قلب مباركش را آزردند .(1)
پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم در واپسين روزهاى عمر شريف خود امر فرمود كه اولى و دوّمى ... به سپاه اسامه در بيرون مدينه ملحق شوند تا اين كه در حين وفاتش آن ها در
مدينه حاضر نباشند حتى در آخر ، متخلّف از جيش اسامه را لعنت فرمود ،(2) و با همه اين ها ، ابوبكر و عمر امر آن حضرت را مخالفت نموده و نرفتند .
بارى ، چون مانع كتابت آن حضرت شدند و دوّمى ملعون جسارتى به ساحت آن جناب كرد و كفر خود را آشكارتر نمود و گفت : « ان الرجل ليهجر ، حسبنا كتاب اللّه » و درجه نفاق آن ها معلوم و ظاهر گرديد كه غير از مخالفت در امر امامت ، عزم و همّتى ندارند ، آن حضرت با كمال يأس و دل آزردگى فرمود : « وليكن اوصيكم بأهل بيتى خيرا »(3) و بر همه آن ها واضح بوده كه مقصود آن حضرت از اين كلام اين بود كه : حال كه از امر من سرپيچى مى كنيد و امامت اهل بيتم را قبول نمى كنيد لااقل ايشان را بعد از من اذيّت و آزار ننمائيد و حق مرا درباره ايشان رعايت كنيد .
اگر كسى اشكال كند كه : با توجّه به اين كه عده اى در آن جلسه جانب پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم را
ص: 317
گرفتند و گفتند قلم و كاغذ حاضر كنيد تا رسول اللّه وصيّتش را بنويسد و با توجّه به اهميّت بسيار زياد مسئله امامت ، چرا آن حضرت اعراض كردند و در جواب فرمودند « أبعد ما قلتم » ؟؟
در پاسخ مى گوييم : - علاوه بر آنچه گذشت - اگر مستشكل معناى كلمه اخير را مى فهميد اين اشكال را نمى كرد ؛ زيرا مقصود آن حضرت اين بود كه بعد از آن كه در مخالفت اين امر ( امامت ) اين قدر آمادگى داريد كه نسبت هذيان به من داديد ، ديگر چه جاى نوشتن است ؛ زيرا كه به نوشته من هم اين نسبت را خواهيد داد .
بارى ، اگر رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم در حين احتضار اين قدر اهتمام به امر خلافت و امامت اهل بيت عليهم السلام داشته باشد ، در حال صحت و سلامت و ديگر احوال ، چه قدر اهتمام خواهد داشت ؟ و تفصيل آن چه ذكر شده است را در كتب شيعه و مخالفين ملاحظه كنيد كه بطور واضح و مشروح ذكر كرده اند .
بعد از اين كه مذهب عامه را ( كه بزرگترينِ فرقه هاى مسلمانان هستند ) باطل كرديم ، و دليلى هم بر حقانيت ساير اديان و مذاهب نيست ، پس مذهب فرقه اثناعشريه كه معتقدند به اين كه اين دوازده نفر بعد از رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم امام و خليفه الهى هستند ، ثابت خواهد شد ؛ زيرا بايد دين حقى در ميان مردم باشد و آن هم منحصر در مذهب اماميّه خواهد بود .
اين دليل بر دو مقدّمه مبتنى است :
مقدّمه اوّل : شكى نيست در اين كه طهارت و ولايت و مودّت اهل بيت پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم ضرورى دين اسلام و به نصّ قرآن ثابت است .(1)
ص: 318
علاوه بر سوابق و مناقب آن ها ، خواه از قرآن كريم و خواه از زبان پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم كه درباره اهل بيت خود در مواضع عديده و مناسبات مختلف با تأكيدات شديده و سفارشات بليغه فضائل و مناقب آن ها را بيان فرموده ، خصوصا در حق اميرالمؤمنين و صديقه طاهره عليهماالسلام و امام حسن و امام حسين عليهماالسلام كه اين فضائل در كتب خاصّه و عامّه ذكر شده و قابل احصا و شمارش نيست و كمتر چيزى كه اين فضائل و مناقب و تصريحات و ... . دلالت بر آن دارد اين است كه : احترام و توقير و تجليل شان واجب و اهانت و ايذاى آن ها به هر نحوى حرام و با دين اسلام و قرآن منافات دارد و ثبوت اين مطلب از كتاب و سنّت ضرورى و بديهى است به نحوى كه هيچ قابل ردّ و انكار و مناقشه نيست .
مقدّمه دوّم : شكى نيست در اين كه بعد از پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم در سقيفه بنى ساعده ، مسند خلافتى گسترده و تبانى كردند كه مردم هر كه را به خلافت اختيار نمودند او امام حق و خليفه پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم باشد و اسمش را شورى و اتفاق صحابه و اجماع امت ناميدند و اشخاصى به طمع خلافت و حكومت به تعاقب و پشت سرهم در مسند خلافت نشستند . و براى از پيش بردن اين هدف شوم خود مى گويند : مناط رأى اكثريت مردم است ،(1) و گويند : مخالفت اشخاص كم و نادر ضررى ندارد ، پس اجماع كلّ به طورى كه احدى تخلّف نكند ، لازم نيست .
بر شخص بصير واضح است كه اولين كسانى كه با اين ظلم و جنايت و گمراهى آشكار ، مخالفت كردند و آنى به آن راضى نشدند ، خود اهل بيت پيامبر عليهم السلام بودند . و اگر احيانا در ظاهر مدارا و اظهار موافقتى كرده باشند ، بر همگان معلوم و واضح بوده كه فقط به حسب صورت و تقيه بوده ، و در غايت مخالفت و انكار بودند .
لهذا ( با در نظر گرفتن اين مقدّمه دوّم ) مى بينيم اهل بيت عليهم السلام چه اذيت ها و آزارهايى را تحمّل كردند و از مباشرين غصب خلافت ، مستحق هتك و شتم و لعن و قتل و غارت و اسارت و حبس و امثال اين ها گرديدند .
ص: 319
نتيجه اين دو مقدمه آن است كه : خلافت خلفاى بنى اميه و بنى عباس يا به حق بود و يا به باطل ؟ و در صورت اوّل - كه خلافت آن ها به حق بوده باشد - آن ها خليفه به حق
و مفترض الطاعة خواهند بود ، و تمرّد و سرپيچى از آن ها ، سرپيچى و تمرّد از خدا و رسول خواهد بود و لازم آيد كه آن ها در اذيت و آزار و قلع و قمع مخالفين و منازعين خود در امر خلافت و حكومت - كه اهل بيت عليهم السلام باشند - كار خلافى نكرده باشند ، بلكه مأجور و مثاب خواهند بود و بلكه دفع چنين كسانى لازم و واجب خواهد بود و اين معنا بالضروره باطل است ، و با مقدمه اوّل منافات تام دارد . پس لابد بايد به يكى از دو چيز ملتزم شويم : يا انكار ولايت و وجوب مودّت اهل بيت عليهم السلام و يا بطلان آن خلافت و مَسند مجعوله ، و از آن جا كه ولايت و محبت و مودّت اهل بيت عليهم السلام به ضرورت دين و كتاب و سنّت ثابت و مسلّم است ، پس متعيّن مى شود بطلان آن مَسند و خلافت خلفا - غير از آل الرسول عليهم السلام - و به بطلان آن ، امامت و خلافت ائمه ما عليهم السلام ثابت و محقق مى شود .
توضيح و تكميل مقدمه دوم(1)
از باب نمونه و اشاره مى گوئيم :
امّا اميرالمؤمنين عليه السلام كه پسر عم و داماد و برادر و وصى و خليفه پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم بود ، چه ظلم هاى عظيمى بر او وارد شد ، از جمله : بدون اذن آن حضرت داخل خانه اش شدند و ريسمان به گردنش انداختند و از خانه اش بيرون كشيدند ، و به همان حالت تا مسجد بردند ... تا به حدّى كه آن حضرت خطاب به قبر مطهّر رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم نمود :
يابنَ اُمَّ ! إنّ القوم استضعفونى و كادوا يقتلوننى .(2)
ص: 320
بعد از آن ، معاويه - لعنة اللّه عليه - چه ظلم هايى را در حق آن حضرت مرتكب شد حتى در قنوت نمازش اميرالمؤمنين عليه السلام را لعن مى كرد ، و بعد از آن به دستور خلفاى بنى اميه ، سال هاى طولانى در خطبه ها و منبرها سبّ و لعن آن حضرت شايع و مرسوم شد .(1)
امّا حضرت صديقه عليهاالسلام : چه ظلم هايى بر آن حضرت وارد كردند و هتك حرمتش نمودند ، و بى اذنش داخل خانه اش شدند ، آتش به در خانه اش زدند ، در ميان در و ديوار فشارش دادند و جنين او را كه پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم محسن نام نهاده بود ، سقط نمودند .(2) و استخوان پهلويش را شكستند و سيلى به صورت مطهّرش زدند ، غلاف شمشير و تازيانه بر كتف و بازويش زدند ،(3) و حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام را به زور و قهر و غلبه از دستش گرفتند . و حضرت زهرا عليهاالسلام به جهت همان صدمات به شهادت رسيدند .(4)
ص: 321
و فدك را از دستش گرفتند و دل مباركش را پر درد و غم و غصه كردند . حتى روزى رؤساى سقيفه و ستم براى عذر خواهى دروغين آمدند ، و آن حضرت عذر آن ها را نپذيرفته و دست به درگاه اِله برداشته و گفت : « اللّهم انّهما آذيانى »(1) و حتى در حين شهادت وصيت فرمود كه احدى از آن ها را نگذارند براى نماز و دفن و تشييع جنازه اش حاضر شوند .(2) و بعد از دفن مى خواستند قبر مطهّر او را نبش كنند و جنازه اش را بيرون آورند .(3)
امّا حضرت امام حسن مجتبى عليه السلام : پس آن جناب را يارى نكردند به نحوى كه به امر الهى ، مأمور به صلح شد ، و حضرت شروطى قرار داد كه به آن عمل نكردند . بعد از آن كه آن بزرگوار را تكفير و توهين نمودند و عبا از دوش مباركش و مَسند از زير پايش كشيده بودند . و قصد قتل آن جناب را نمودند و خنجر به ران شريفش زدند(4) و مذلّ المؤمنين خطابش كردند ،(5) و انواع توهين ها از معاويه و پيروانش به آن حضرت وارد كرده ، حتى مجلس مخصوص فراهم مى آوردند و آن حضرت را حاضر مى نمودند، به جهت فحش و شتم و اهانت آن سرور ،(6) و در حضور مباركش خطيب ها بالاى منابر اسم پدر بزرگوارش اميرالمؤمنين عليه السلام را به بدى ياد مى كردند .(7) به همين منوال مبتلاى به آن اراذل و اوباش و كفره و فجره بود تا اين كه در روز بسيار گرمى كه آن حضرت
ص: 322
روزه دار و تشنه و گرسنه بود در وقت افطار با زهر شهيدش نمودند ، و جنازه شريف آن حضرت را تير باران نمودند و چوبه هاى تير به جسد مقدّسش زدند .(1)
امّا حضرت سيّدالشهدا عليه السلام : از مصائب آن حضرت ، دل عالم و عالميان خون است و تفصيل آن بر همه معلوم است ، و هزار يك آن را نه قلمى توان نوشتن و نه زبانى ياراى گفتن دارد ، و در عظمت مصيبتش كافى است كه در حديث آمده :
لقد عجبت من صبرك ملائكة السماء ... ؛(2)
پس ملاحظه نما صبر آن حضرت را كه ملائكه از آن تعجّب نمودند ، در آن هنگامى كه بر خاك گرم افتاده ، تمام اعضايش از صدمه تير و سنان و شمشير مجروح و پاره پاره ، سرش شكافته ، پيشانى مباركش شكسته ، سينه اش از تير سوراخ گشته ، قلبش از تير سه شعبه چاك ، تيرى در حلقومش نشسته ، و تير ديگر حنكش را خسته ، تيرى پهلويش را شكافته ، زبانش از خشكى به كام چسبيده ، جگرش از تشنگى تفتيده ، لب هايش از عطش خشك شده ، قلبش براى اصحاب شهيدش و عيال بى كس اش سوخته ، دستش از ضربت زرعة بن شريك قطع شده ، نيزه به پهلويش جا گرفته ، سر و رويش از خون خضاب شده ، صداى استغاثه عيال و اطفالش از يك طرف و شماتت دشمنان از طرف ديگر ، چون چشم مى گشايد كشته ها بعضى بر روى ديگر افتاده ، با وجود همه اين ها آهى نكشيد و قطره اشكى نريخت و همى گفت : « صبرا على قضاءك ، لا معبود سواك ، يا غياث المستغيثين ؛ بر قضاى تو شكيبايم ، معبودى جز تو نيست ، اى فريادرس پناه جويان !(3)
اما حضرت سيّد الساجدين زين العابدين عليه السلام : پس در مصيبت آن حضرت همين بس ،
ص: 323
كه ف-رم-ود :
وكيف لا أجزع وأهلع ، وقد أرى سيّدى وإخوتى وعمومتى و ولد عمّى وأهلى مضرّجين بدمائهم مرمّلين ، بالعراء مسلّبين ، لا يكفنون ولا يوارون ؛(1)
چگونه جزع و بيتابى نكنم كه ديدم آقايم ( ابا عبداللّه الحسين عليه السلام ) و برادرانم و عموهايم و عمو زاده هايم و اهلم ، در بيابان كربلا غرقه به خون افتاده اند ، ( لباس و وسائل ) آن ها را به يغما بردند ، كفن نشدند و مدفون نگرديدند .
و با چشم خودش ديد كه :
تسابق القوم على نَهب بيوت آل الرّسول و قرّة عين البتول عليهاالسلام ، حتى جعلوا ينتزعون ملحفة المرئة على ظهرها ... ؛(2)
( وقتى امام حسين عليه السلام به شهادت رسيد ) دشمنان ( بى رحم كه به خاطر دنيا به جنگ با آن حضرت آمده بودند ) براى غارت خيمه هاى اهل بيت رسول اللّه صلى الله عليه و آله وسلم هجوم آوردند ( دست بند از دست زنان كشيدند و گوش پردگيان را در گرفتن گوشواره دريدند و جامه هاى زنان را غارت مى كردند ) تا آنجا كه چادرى را كه بانويى از خاندان نبوّت به كمرش بسته بود ، كشيده و مى بردند ، فرياد وامحمّداه واعلياه واحسناه واحسيناه از اهل بيت رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم بالا گرفت .
و خودش را با همه اين مصائب در قيد و زنجير اسيرى ، سر برهنه و بى عبا سوار شتر برهنه به همراهى حرم خدا و رسول صلى الله عليه و آله وسلم ( يعنى زنان و دختران آل رسول ) شهر به شهر و ديار به ديار گردانيدند . مصائبى كه عقل بشر از تصوّر يك هزارم آن عاجز است .
و مصيبت عظيمى كه عمّه جانش زينب كبرى در مجلس يزيدِ پليد بازگو كرد
ص: 324
و خدا مى داند كه بر امام سجاد عليه السلام چه گذشت وقتى عمّه اش فرمود :
أمن العدل يابن الطّلقاء ! تخديرك حرايرك وإماءك ، و سوقك بنات رسول اللّه سبايا ؟ قد هتكتَ ستورهنّ ، وأبديتَ وجوههنّ ، تحدوا بهنّ الأعداء من بلد إلى بلد ويستشرفهنّ أهل المناهل والمناقل ، ويتصفّح وجوههنّ القريب والبعيد والدّنىّ والشريف ، ليس معهنّ من رجالهنّ ولىّ ولا من حماتهنّ حمىّ ؛(1)
اى فرزند آزاد شدگان ! اين رسم عدالت است كه زنان و كنيزان خود را پشت پرده جاى داده اى ، ولى دختران رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم اسير و دست بسته در برابرت ، پرده هاى احترامشان هتك شده و صورت هاى شان نمايان ، دشمنان آنان را شهر به شهر مى گردانند ، و در مقابل ديدگان مردم بيابانى و كوهستانى ، و در چشم انداز هر نزديك و دور و هر پست و شريف قرار گيرند ، نه از مردان شان سرپرستى دارند و نه از يارانشان حمايت كننده اى .
اما امام باقر عليه السلام : توبيخ و توهين هاى هشام بن عبدالملك لعين و اصحابش نسبت به آن حضرت و جسارت هايشان به حضرت ، و زندانى كردن آن حضرت ، و هم چنين دستور دادن هشام به اين كه در مسير برگرداندن حضرت به سوى مدينه ، بازارها برايش باز نشود ، و اهانت و تهمت ها به امام باقر عليه السلام بزنند ، و مردم را منع كنند از فروختن چيزى به ايشان ، و از سلام و مصافحه با آنان و ... . و كسى به آن ها آب و غذا ندهد ، تا اين كه سه روز آب و طعامى نيافتند تا اين كه به شهر مديَن رسيدند ، درِ شهر را به رويشان بستند و ... .(2)
هم چنين هر يك از ايشان مبتلا به محنت هاى شديده و توهين ها و اذيت هاى شنيع از خلفاى زمان و اتباع آن ها و ساير دنيا پرستان بودند .
اما امام صادق عليه السلام : منصور لعين امام صادق عليه السلام را در سن پيرى در جلوى خود
ص: 325
ايستاده نگه داشت ، و با بى شرمى و بى حيايى تمام ، گفت : « قتلنى اللّه إن لم أقتلك ، أتلحد فى سلطانى ؛(1) خدا مرا بكشد اگر من او را نكشم ، آيا تو در سلطنت من ( طعن مى زنى و دشمنى و ) دسيسه مى كنى ؟ » آن حضرت به ملايمت و فروتنى تمام انكار مى فرمود . و آن ملعون آنچه از كلمات شنيع كه از ذكر و استماع آن ها نفوس مؤمنين مشمئز مى شود ، به امام صادق عليه السلام مى گفت .(2)
اما امام موسى بن جعفر عليهماالسلام : سال هاى طولانى از حبسى به حبس ديگر منتقل تا در زندان سندى بن شاهك ملعون ، مسموم شده و از دنيا رحلت فرمود . و جنازه مقدّسش را روى جِسر بغداد گذاشته و منادى ندا مى داد : « هذا إمام الرافضة فاعرفوه ؛(3) اين پيشواى رافضيان است او را بشناسيد » سپس چند حمّال جنازه را برداشتند و حمل مى كردند !
اما حضرت رضا عليه السلام : قضايايش با مأمون و ظلم و ستم به آن حضرت ،(4) مشهور و معروف است .(5) مأمون لعين آن حضرت را مسموم كرد و امام رضا عليه السلام تا پنجاه بار از هوش رفت و افتاد و نشست و مانند مار گزيده به خودش مى پيچيد .(6) به قدرى از ناحيه مأمون به آن حضرت ناراحتى روحى وارد شد كه روز جمعه در مسجد جامع دست به دعا بلند مى كرد و مى گفت :
اللّهم إن كان فَرَجى ممّا أنا فيه بالموت فَعَجِّلْ لى السّاعةَ ؛
خدايا ! اگر گشايش كار من در چنين وضع ناگوارى كه هستم با مرگ انجام مى شود ، هم اكنون در مرگ من شتاب كن .
ص: 326
سپس مأمون لعين يك شبانه روز مرگ حضرت را پنهان كرد و ... تا آن كه حضرتشبانه بدون تشييع مردم ، غريبانه به خاك سپرده شد .(1)
اما امام جواد عليه السلام : همان امام بزرگوارى كه در جوانى در حالى كه بيست و پنج سال از بهار عمرش بيشتر نگذشته بود ، معتصم لعين آن حضرت را از مدينه به بغداد آورد و به دست دختر مأمون ( زوجه حضرت ) بعد از ورود به بغداد ، مسموم كرد .(2) امام جواد عليه السلام اين گونه مظلومانه به شهادت رسيد و مانند پدرش مهمان و در ديار غربت بود ، به راستى عجب مهمان نوازى كردند !
اما امام هادى عليه السلام : قضاياى متوكّل با حضرت امام هادى عليه السلام و اذيت هاى او به آن جناب اظهر من الشمس است ، حتى به حدّى بود كه سعيد حاجب را امر كرد كه شبانه به خانه حضرت هجوم بَرد و خانه اش را غارت كند ، و آن هم شبانه وارد خانه شد و كرد آنچه مأمور بود .(3) و ظلم و ستم شان به حدّى رسيد كه مى خواستند حضرت را به حيله در مجلس شراب حاضر كنند(4) و به اين عمل شنيع ، آن جناب را ميان مردم رسوا و مفتضح نمايند . و آن حضرت نيز سال ها دور از وطن و غريبانه در سامرا تحت نظر بود و سر انجام در اواخر حكومت معتمد عباسى ، بر اثر زهرى ، مسموم و به شهادت رسيد ، و فرزند بزرگوارش امام عسكرى عليه السلام از شدّت ناراحتى با سر برهنه و گريبان دريده شده بيرون آمد(5) و متكفّل غسل و كفن و نماز و دفن پدر گرديد و جنازه آن مظلوم غريب تبعيد شده را در خانه خودش در سامرا به خاك سپردند .(6)
اما امام عسكرى عليه السلام : اذيت و ستم هايى كه به حضرت امام عسكرى عليه السلام از خلفاى
ص: 327
زمان خود رسيد بسيار است و غالباً در زندان ها به سر برده است . هميشه تحت نظر و در فشار سخت و در صدد قتل آن سرور بودند به هر حيله اى كه بتوانند ، ولىميسورشان نمى شد ، حتى مستعين ، قاطر چموشى داشت كه براى احدى تمكين نمى كرد ، به بهانه فرستاد تا آن حضرت را حاضر نمود . حيله اش اين بود كه آن جناب را به سوار شدن آن مركب وادار كند ، و آن حيوان ، آن حضرت را زمين بزند و هلاك نمايد . پس از آن جناب خواهش كرد كه او را لجام كند و زين نمايد ، آن حضرت برخاست و مركب را لجام زد و زين نمود ، بعد خواهش كرد سوار شود ، آن حضرت هم سوار آن شد ، و در همه اين حالات ، آن حيوان در نهايت تمكين و خضوع براى آن سرور بود .(1) « وَيَأْبَى اللَّهُ إِلاَّ أَنْ يُتِمَّ نُورَهُ وَلَوْ كَرِهَ الْكَافِرُونَ »(2) و آن حضرت به دستور معتمد عباسى مسموم شد و در بستر بيمارى قرار گرفت و در آخرين ساعات ، بيمارى آن حضرت شديد شد كه آن حضرت توان دوا خوردن را نداشت ... وقتى نگاه امام عسكرى عليه السلام به فرزند كم سنّش امام زمان عليه السلام افتاد ، گريه كرد و فرمود :
يا سيّد أهلبيته إسقنى الماءَ فإنّى ذاهب إلى ربّى .
اما امام عصر عليه السلام : چون پس از امام عسكرى عليه السلام ، سلطان به طلب و تجسّس فرزند آن حضرت - كه به اعتقاد اماميّه و بسيارى از عامّه ، امام منتظر و حجّت ثانى عشر و قائم آل محمّد صلى الله عليه و آله وسلم است - به شدّت و جدّيت تمام بر آمده و تعدّى و افراط و فتنه و فساد ، از حد گذشت ، آن حضرت از انظار غايب شد و بلكه از اوّل ولادت به همين علت از عامه خلق مستور بود ، و او را به شخصه ، كسى جز خواص شيعه نمى شناختند .
اين اشاره اى بود به ظلم هاى ستم كاران و خلفاى جور به اهل بيت و عترت رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم كه اوصيا و خلفاى به حق آن حضرت بودند ، و امامان راستين و حجت هاى پروردگار بر خلايق بودند .
ص: 328
بعد از نصّ كه اولين و مهمترين راه اثبات امامت است، دوّمين راه « معجزه » است.
معجزات صادره از هر يك از امامان معصوم عليهم السلام - كه در ميان خاصه و عامّه متواتر است - دلالت واضح بر امامت و خلافت شان مى كند و چون ذكر آن ها محتاج به تفصيل است و در كتب اصحاب ما و غير آن ها به طور مشروح ، ثابت و مذكور است ، مانند كتاب « خرايج و جرايح » راوندى و « اصول كافى » و « ارشاد » مفيد و « حلية الأبرار » و « مدينة المعاجز » و « الثاقب في المناقب » و ... كه بعضى از اين معجزات پيش هر موافق و مخالف ، محقق و مشهور است . و در كتب عامه همبسيارى از آن ها ذكر شده است چنان كه محمد ابن طلحه شافعى در « مطالب السؤول في مناقب آل الرسول » و ابن صبّاغ مكى مالكى در «الفصول المهمّه » و ملاجامى ( عبد الرحمن بن احمد الجامى ) در « شواهد النبوّة » و ديگران از علماى عامّه در كتب خود ايراد نموده اند و آن ها را كرامات نام كرده اند ، لذا از ذكر آن ها صرف نظر كرده و اكتفا به نوشته اصحاب ما ( اماميه ) نموديم ، و هر كه طالب باشد به آن ها مراجعه نمايد .
ص: 329
بارى ، از ملاحظه اين همه اخبار متواتر از خاصه و عامه قطع حاصل مى شود به صدور معجزه از امامان معصوم ، و معجزه همان طورى كه دليل بر نبوّت و پيامبرى هست ، دلالت بر امامت و خلافت الهى هم مى كند . اگر براى شخص چشم عبرت باشد ، همين تعزيه ها و زيارت سيّد الشهداء عليه السلام و ساير ائمّه هدى عليهم السلام معجزه مستمرّى است كه تا قيامت باقى است ، كه هميشه مردم در عزاى ايشان چشم گريان و قلب سوزان دارند . اگر عزيزى از شخصى بميرد ، حدّ اكثر تا يك سال عزادارى و سوگوارى او باقى است و كم كم دل ساكن مى شود و قلب آرام مى گيرد . اما مصيبت آن پاكان و بزرگواران عليهم السلام متجاوز از هزار سال چنان تازه است كه گويا امروز واقع شده است ، چنان كه رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم فرمودند :
انّ لقتل الحسين حرارة في قلوب المؤمنين لا تبرد أبدا .(1)
قبور پادشاهان و سلاطين و خلفاى جور ، همه متروك و مهجور گشته ، امّا قبرهاى آل اللّه عليهم السلام محلّ آمال و آرزوهاى شيعيان بوده و هميشه مردم عالم ، از اطراف و اكناف بعيده ، ترك خانه و كاشانه و اهل و عيال نموده ، تن به محنت سرما و گرما داده ، و ترس قتل و غارت و حبس و شكنجه ها را بر جان خريده و اعتنا نكرده و به پابوسى آن پاكان و برگزيدگان از سلاله محمدى و جگر گوشه هاى رسول احمدى مى روند .(2)
ص: 330
اگر چشم عبرتى باشد همين براى حقانيّت مذهب شيعه اثناعشريه كافى است .
ص: 331
ص: 332
طريق سوّم اثبات امامت « طريق افضليّت » است . از نظر عقل تقديم مفضول بر فاضل ، يا فاضل بر افضل ، قبيح است ، و خداوند از هر فعل قبيح و ناروايى منزّه است . بنا بر اين ، حكم شرع و عقل در اين باره هم آهنگ است . در نتيجه ، امام بايد در همه صفات ( علم و شجاعت و زهد و سخاوت ... . ) افضل از ديگران باشد . آيات و روايات بسيارى بر اين حكم عقلى دلالت دارند .
خداوند متعال در قرآن كريم مى فرمايد :
« قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَالَّذِينَ لاَ يَعْلَمُونَ إِنَّمَا يَتَذَكَّرُ أُوْلُوا الْأَلْبَابِ »(1) و « أَفَمَنْيَهْدِي إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ يُتَّبَعَ أَمَّنْ لاَ يَهِدِّي إِلاَّ أَنْ يُهْدَى فَمَا لَكُمْ كَيْفَ تَحْكُمُونَ »(2) و « قَالَ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَاهُ عَلَيْكُمْ وَزَادَهُ بَسْطَةً فِي الْعِلْمِ وَالْجِسْمِ »(3)
از حضرت رضا عليه السلام نقل شده كه فرمودند :
الإمام واحد دهره ، لا يدانيه أحد ، و لا يعادله عالم ، و لا يوجد منه
ص: 333
بدل ، و لا له مثل و لا نظير ، مخصوص بالفضل كلّه ، من غير طلب منه و لا اكتساب ؛
امام يگانه روزگار خود است ، و هيچ كس مانند او نيست . دانشمندى با او برابر نيست ، جايگزين ندارد ، مانند و نظير ندارد ، بدون تحصيل مخصوص به فضل است و از طرف مفضّل منّان بدان اختصاص يافته است .
محقّق طوسى رحمه الله در مورد اين شرط و صفت امام در كتاب تجريد مى نويسد :
و قبح تقديم المفضول معلوم ؛ در اين باره كه تقديم مفضول بر فاضل از نظر عقل قبيح است ، ترديدى نيست .
پس از نظر كبراى بحث كه امام بايد افضل باشد ، در مسئله شكى نيست و خاصه و عامه(1) بر آن متفق هستند .
براى هر كس كه به تاريخ مراجعه كند ، شكى باقى نمى ماند كه هر يك از ائمّه اهل بيت عليهم السلام در پاسخ هيچ سؤالى فرو نمى ماندند و در همه علوم و فنون ، سر آمد روزگار خود بودند ، پس چه دليلى از اين گوياتر بر امامت آنان وجود دارد ؟ ؟(2)
از مسلّمات تاريخ است كه آنان هرگز از كسى كسب علم و دانش نكرده اند ، امّا ديگران از علم و دانش آنان بهرها گرفته اند . « قتاده » فقيه اهل بصره چهل مسئله آماده كرد تا از امام باقر عليه السلام بپرسد ، وقتى به خدمت آن حضرت رسيد ، امام عليه السلام رو به او كرد و فرمود : تو كيستى ؟ گفت : من قتادة بن نعامه بصرى هستم ، حضرت فرمود :
تو فقيه اهل بصره هستى ؟ گفت : آرى ، حضرت فرمود : واى بر تو اى قتاده ، خداوند گروهى از بندگان خويش را حجّت بر خلق خود قرار داده ، آن ها به امر خدا پايه ها و استوانه هاى زمين هستند ، و برگزيدگان علم خدايند ، آن ها را قبل از آفرينش مردم برگزيده كه سايه هاى طرف راست عرش خدا بودند .
ص: 334
قتاده - بعد از سكوت طولانى - عرض كرد :
اصلحك اللّه واللّه لقد جلستُ بين يدى الفقهاء و قدّام ابن عبّاس فما اضطرب قلبى قدّام واحد منهم ما اضطرب قدّامك ؛(1)
خدا به شما خير دهد من در مقابل فقهاى زيادى و پيش ابن عباس نشسته ام ، هيچ وقت دلم نمى تپيد و مضطرب نشد آن طورى كه در پيش شما شدم .
حضرت فرمود : مى دانى كجا هستى ؟ تو در مكانى هستى كه : « بُيُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَيُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ يُسَبِّحُ لَهُ فِيهَا بِالْغُدُوِّ وَالاْصَالِ * رِجَالٌ لاَ تُلْهِيهِمْ تِجَارَةٌ وَلاَ بَيْعٌ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ وَإِقَامِ الصَّلاَةِ وَإِيتَاءِ الزَّكَاةِ »(2) تو در چنين جايى هستى و ما آن ها هستيم ، قتاده گفت : راست مى فرمائيد خدا مرا فداى شما كند اين خانه از گل و سنگ نيست . قتاده گفت : راجع به پنير مرا مطلع فرماييد ؟ حضرت باقر عليه السلام تبسّمى نمود و فرمود : تمام سؤالات تو بالاخره به پنير رسيد ؟ گفت : همه را فراموش كردم ، حضرت فرمود : اشكالى ندارد .
ابوحنيفه كه در نزد عامّه به عنوان « الإمام الأعظم » لقب يافته است ، گفته است : « لولا السنتان لهلك النعمان ؛(3) اگر آن دو سال نبود ، هلاك شده بودم » مقصود دو سالى استكه وى در مدينه محضر امام صادق عليه السلام را درك نموده و از آن حضرت كسب علم و دانش كرده است . ابوحنيفه در جاى ديگر گفته است : « ما رأيت أفقه من جعفر بن محمّد عليه السلام ؛ فقيه تر از امام صادق عليه السلام نديدم » .(4)
و مناظرات امام رضا عليه السلام با دانشمندان مختلف و اعتراف آن ها به عظمت و فضيلت و ... بر متتبّع خبير مخفى نيست .
ص: 335
از يحيى بن اكثم - كه قاضى بزرگ آن زمان بود - خواستند تا پرسشى از امام جواد عليه السلام نمايد كه او درمانده شود و قادر به پاسخ آن نباشد و براى اين كار وعده هاى فراوان به او دادند ، مأمون نيز روزى را براى اين كار معيّن كرد و در آن روز همه مردم اجتماع كردند و يحيى بن اكثم هم حاضر شد ، امام جواد عليه السلام در آن وقت هفت يا نه سال بيشتر نداشت . وقتى يحيى بن اكثم سؤال كرد : نظر شما درباره شخصى كه در حال احرام ، شكارى را بكشد چيست ؟ حضرت فرمود : در خارج از حرم كشته يا داخل حرم ؟ عالم به مسئله بوده يا جاهل ؟ عمداً كشته يا خطاً ؟ آزاد بوده يا برده ؟
اولين بار بوده يا پيش از آن نيز انجام داده ؟ شكار از پرندگان بوده يا غير آن ؟ شكار كوچك بوده يا بزرگ ؟ اصرار بر اين كار داشته يا نادم و پشيمان است ؟ شكار در شب اتفاق افتاده يا در روز ؟ در احرام عمره بود يا در احرام حج ؟ يحيى بن اكثم از فرمايشات امام عليه السلام مات و مبهوت شد و آثار عجز و ناتوانى در سيمايش هويدا شد و زبانش به لكنت افتاد به طورى كه اهل مجلس آن را فهميدند .(1)
على بن جعفر عليهماالسلام كه مردى است عالم و محدّث و خبير و راوى روايات و فقيه و زاهد در سنّ پيرى كه از ريش سفيدان بنى هاشم و بنى الزهراء و اولاد حضرت سيّد الشهداء عليه السلام و عموى پدر امام جواد عليه السلام بود ، با تمام اين مقامات و درجات ، امامتِ طفلِ هفت ساله « حضرت جواد عليه السلام » را پذيرفت و در مقابل آن حضرت تسليمو خاضع و از احترام و شرايط ادب ابداً دريغ ننمود و از محضر علمى آن حضرت استفاده ها كرده است ، و چون امام جواد عليه السلام روى بدان ها مى كرد بر مى خاست و دستهايش را مى بوسيد و هنگامى كه امام جواد عليه السلام خارج مى شد كفش هاى او را منظّم در برابر حضرت مى نهاد .
مخفى نماند كه على بن جعفر عليهماالسلام علمش را از پدرش امام صادق عليه السلام و برادرش حضرت امام كاظم عليه السلام و برادر زاده اش امام رضا عليهم السلام اخذ نموده است ، اگر علم امام عليه السلام
ص: 336
با تحصيل و اكتساب بود ، على بن جعفر عليهماالسلام از امام جواد عليه السلام تحصيلش بيشتر بود ، و اگر امامت منوط به سنّ بود علىّ بن جعفر از لحاظ سنّ بزرگ ترين آن ها و از مشايخ شان محسوب بود . علاوه بر اين كه در ايامى كه پدر امام جواد عليه السلام در هنگام مسافرت به سوى خراسان از وى جدا گرديد ، امام جواد عليه السلام حدوداً پنج ساله بود و اگر فرض كنيد علوم و معارف شان از نزد خودشان نبوده پس آن كس كه امام جواد عليه السلام را پس از پدرش تعليم داده - تا آن كه وى را به مقام رفيع و منزلت عظيم رسانيده - چه كسى بوده ؟
علاوه بر اين كه هر كس نظر كند در علومى كه از آن بزرگواران در كلام و تفسير و اخلاق و تاريخ و طب و ... منتشر گشته ، يقين مى كند كه آن ها جز از جانب خداوند متعال نيست .
هم چنين اگر كسى معرفت پروردگار و طريقه پرستش و مسئلت از خدا ، و حقيقت حمد و ثنا و استغاثه و ابتهال و انابه را بخواهد ، بايد تامّل كند در دعاها مناجات هايى كه آن ها با پروردگارشان داشته اند . و بايد به نهج البلاغه و صحيفه سجاديّه - كه مشهور به زبور آل محمّد عليهم السلام و انجيل اهل بيت عليهم السلام است كه به كتاب هاى آسمانى شباهت دارد - و به دعاى كميل و ابوحمزه ثمالى و غير آن ها مراجعه و تأمّل نمايد تا راه و رسم بندگى و ... را بياموزد .
بارى ، امامان پاك ما - در علم و صلاح و زهد و ورع و فضايل و مناقب و. . . - افضل بودند از جميع اهل عصر خود خصوصا جماعتى كه ادّعاى امامت مى كردندو خلفايى كه حق ايشان را غصب كرده بودند و اين مورد اتّفاق موافق و مخالف است .
بلكه اصلاً جاى مقايسه و مقابله برگزيدگان خداى سبحان و معصومان و پاكان از شجره طيّبه با ظالمان و هواپرستان و طاغيان از شجره خبيثه نيست ، تا در صدد تفاضل و مقايسه بر آئيم . بحث افضليّت شرطش زمانى محقّق است كه دو طرف در صفات فضيلت ، اشتراك و مجانستى داشته باشند ، و يكى از آن دو در اين اوصاف بر ديگرى برترى داشته باشد ، مانند فرمايش خداوند تعالى : « تِلْكَ الرُّسُلُ فَضَّلْنَا
ص: 337
بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ »(1) از آن جايى كه اشتراك در فضيلت و سنخيّت و مجانست در كمالات ، شرط در مقايسه هست ، پس نور را با ظلمت و علم را با جهل و حق را با باطل و معصوم را با غير معصوم نمى شود مقايسه كرد .
چه مشاركتى بين اميرالمؤمنين عليّ عليه السلام كه : « خير الخلق » و « خير البشر » و « خير الاُمّة » و « قرآن ناطق » و « باب مدينة علم الرّسول » و « نفس الرّسول » و « صاحب سلوني قبل أن تفقدوني » است ، و بين خليفه ناحق و غاصب و جاهل كه خودش اقرار كرده است : « كلّ الناس أفقه من عمر حتّى المخدّرات في الحجال »(2) و خليفه ظالم و غاصب و جاهل ديگر كه خود گفته است : « أقيلوني أقيلوني فلست بخيركم و عليّ فيكم »(3) وجود دارد . و واقعا بايد بر اين مصيبت عُظمى خون گريست ، و لذا خود آن حضرت فرمودند :
الدّهر أنزلنى ثمّ أنزلنى ثمّ أنزلنى(4) حتّى قيل معاوية و علىّ ؛(5)
ص: 338
روزگار ( و مغرور شدن اهل روزگار به او و اعراض كردن ايشان از قبول حق ) مرتبه و منزلت مرا فرود آورد و فرود آورد و فرود آورد به حدّى كه ( مشتبه شدم به معاويه و گفت گو شد كه آيا معاويه حق است يا علىّ و ) مرا با معاويه برابر گردانيد .
و قبح تفضيل جاهل بر عالم ، عقلى و فطرى و بديهى است و نياز به اثبات ندارد .
اگر جاى مقايسه اى باشد(1) بايد سؤال را اين چنين طرح كرد - چنان كه صعصعة بن صوحان چنين سؤالى را از اميرالمؤمنين عليه السلام كرد - كه آيا عليّ بن ابى طالب عليهماالسلام افضل است يا آدم و نوح و ابراهيم و عيسى و موسى عليهم السلام تا خود اميرالمؤمنين عليه السلام وجه افضليّت اش را بيان بفرمايد ... .(2)
و يا رسول خاتم صلى الله عليه و آله وسلم در بيان افضليّت حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام بفرمايد : « من أحبّ أن ينظر إلى آدم في علمه و إلى نوح في تقواه ، و إلى إبراهيم في حلمه و إلى موسىفي هيبته و إلى عيسى في عبادته ، فلينظر إلى عليّ بن ابى طالب عليهماالسلام »(3) ، كه فضائل بارز
ص: 339
انبيا يك جا در اميرالمؤمنين عليه السلام جمع است . و يا در احاديث ديگر بفرمايند : « لا يقاس بآل محمّد صلى الله عليه و آله وسلم من هذه الاُمّة أحد »(1) و « لا يقاس بنا بشر »(2) ... .
و همين كلام را در مورد بقيه اهل بيت عليهم السلام با غاصبين و مدّعيان دروغين خلافت مى گوئيم . حال كه بناست لفظ افضليّت را در اين مقام مجازا و توسّعا استعمال كنيم مى گوئيم : هم چنين امام حسن عليه السلام و امام حسين عليه السلام افضل از معاويه و يزيد - لعنة اللّه عليهما - بودند . و على بن الحسين عليهماالسلام افضل از عبدالملك بن مروان ، و هم چنين ساير خلفاى بنى اميه و بنى عباس در هر زمان كه ادّعاى خلافت كردند ، همه شان اقرار به افضليت اهل بيت عليهم السلام داشتند . و اين امر بر تمام عالم ظاهر بود .(3)
ص: 340
اگر ممكن بود قدح و ايراد در فضليت ايشان ، البتّه خلفاى عصر ايشان ، چنين كارى مى كردند ، خصوصا مثل هارون الرشيد و مأمون - لعنة اللّه عليهما - كه پادشاه روى زمين بودند و جميع علماى روى زمين رعيت آن ها بودند .
و بر هر عاقلى واضح است كه امثال اين خلفا كه ادّعاى خلافت پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم داشتند ، بايستى خود را به كمالات ظاهرى و باطنى بيارايند تا بتوانند قلوب عوام را تسخير كنند ، و تا ممكن مى شد كه در لباس استحقاق و قابليّت ، ادّعاى خلافت كنند ، اَوْلى بود از اين كه به زور و شمشير و جبر و سرنيزه متوسّل شوند ، و اين چنين اختيار خلافت كنند . پس اگر براى پادشاهان مبسوط اليد ، امكان داشت كه قدح و عيبى در فضيلت آن بزرگواران بكنند ، البتّه چنين مى كردند ، و اظهار عدم قابليت آن ها مى نمودند تا مردم را چنان كه در ظاهر مطيع خود كرده بودند ، در باطن هم مريد خود كنند ، و مجبور نشوند كه آن بزرگواران را به زهر و سمّ و شمشير به شهادت برسانند و خود را رسواى دنيا و آخرت كنند .
البتّه سعى بسيار نمودند چنان كه مأمون لعين جميع علماى ممالك از يهود و نصارى و غير آن ها را جمع كرده كه با حضرت علىّ بن موسى الرضا عليهماالسلام بحث
ص: 341
و مناظره كنند تا بتواند قدح و عيبى در آن حضرت ايجاد كند ،(1) و آن حضرت همهآن ها را مغلوب ساخته و حجّت وافى و جواب شافى به همه شان داده ، و آبرويى براى آن ها و مأمون نگذاشته ، و مانند طفل خردسالى در پيش عالم علوم اوّلين و آخرين ، سرافكنده و شرمسار و ساكت گشتند .(2)
هم چنين ساير خلفا هم طريقه شان با ساير ائمّه عليهم السلام اين چنين بود و اين مطلب ما ، نظير همان كلامى است كه در اعجاز قرآن گذشت كه : اگر كفار قريش ، قدرت آوردن يك سوره كوچك مثل سوره هاى قرآن را داشتند ، مى آوردند و رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم را ملزَم مى كردند ، و به آن همه جنگ و جدال و اسارت و غير آن محتاج نمى شدند .
ص: 342
پوشيده نماند كه : فضائلى كه از امامان معصوم و پاك ما در زمان هر يك از خلفا ظاهر شده است حدّ و حصر ندارد ، با وجود اين كه در دولت خلفاى جور ، اهل بيت عليهم السلام غالبا محبوس و مقهور بودند و شيعيان جرأت استفاده كردن از ايشان را نداشتند .(1) بله ، در زمان امام باقر و امام صادق عليهماالسلام كه اواخر دولت بنى اميه و اوايلدولت بنى عباس بود ، كه دشمنان به يكديگر گرفتار بودند و جنگ و جدال داشتند ، زمان قليلى فرصتى براى شيعيان حاصل شد كه توانستند از خدمت آن دو امام بزرگوار استفاده كنند كه اين همه احاديث در كتب ما شيعيان ، غالبا در آن مدت قليل از
آن دو منبع علم و امامت صادر شده است و چهار هزار نفر از فُضَلا - كه نامشان در رجال شيخ طوسى رحمه الله گردآورى شده است - به خدمت امام صادق عليه السلام مى رسيدند و اخذ حديث و علم مى كردند و اصحاب بسيار با مبانى علمى قوى در خدمت آن جناب تربيت شدند كه مدافع حريم تشيّع بودند ، و بحث هاى آنان با مخالفان از جمله بحث و مناظرات مؤمن طاق(2) با ابوحنيفه ملعون و غير آن ها معروف
ص: 343
و مشهور است و امامان مخالفين و علما و قضات آن ها همواره از ائمّه عليهم السلام و اصحاب آنان استفاده مى كردند .
خلاصه اين كه ، ملاحظه احوال و اخلاق و صفات و حركات اهل بيت عليهم السلام كه در كتب تواريخ و سِيَر و اخبار مشروح و مشهور است ، براى هر كسى كه چشم بصيرت و بينايى دارد و كور باطن نباشد ، اقوى دليل بر امامت آن هاست .
و جلالت آن ها در علم و فضل و معرفت و كمالات ظاهريه و باطنيه و تقدّمشان درزهد و تقوى و عبادت و ساير مناقب كه در كتب امامت و اخبار و تواريخ از خاصه و عامه مسطور و مشهور است ، جاى انكار نيست . و هر يك از امامان را كه مقايسه و موازنه مى كنيم با معاصر خود از سلاطين و خلفاى وقت كه امامت دائر بين آن دو است ، مثل حضرت سيد الشهدا عليه السلام با يزيد بن معاويه و ... . هيچ عاقلى بلكه مجنونى بعد از اطلاع فى الجمله به احوال دو طرف - كه در كتب سِيَر اظهر من الشمس بيان شده است - شكى برايش در ارجحيّت و مزيّت اهل بيت عليهم السلام - از جهات غير معدوده - بر آن ها باقى نماند بلكه يقين مى كند كه مقايسه كردن اين خلفاى جور و پليد و مؤسّسين ظلم و ستم و طاغيان سركش كه دائما مستِ ملاهى و شهوت پرستى بودند ، با آل الرسول عليهم السلام كه معدن علم و حكمت و رحمت الهى اند ، ظلمى بزرگ و بلايى عظيم و جنايتى كبرى است .
اميرالمؤنين علىّ ابن ابى طالب عليهماالسلام راجع به مقامات آل محمّد عليهم السلام فرمودند :
هُمْ مَوْضِعُ سِرِّهِ وَ لَجَأُ أَمْرِهِ وَ عَيْبَةُ عِلْمِهِ وَ مَوْئِلُ حُكْمِهِ وَ كُهُوفُ كُتُبِهِ وَ جِبَالُ دِينِهِ بِهِمْ أَقَامَ انْحِنَاءَ ظَهْرِهِ وَ أَذْهَبَ ارْتِعَادَ فَرَائِصِهِ وَ مِنْهَا يَعْنِي قَوْماً آخَرِينَ زَرَعُوا الْفُجُورَ وَ سَقَوْهُ الْغُرُورَ وَ حَصَدُوا الثُّبُورَ لاَ يُقَاسُ بآلِ مُحَمَّدٍ صلى الله عليه و آله وسلم مِنْ هَذِهِ الْأُمَّةِ أَحَدٌ وَ لاَ يُسَوَّى بِهِمْ مَنْ جَرَتْ نِعْمَتُهُمْ عَلَيْهِ
ص: 344
أَبَداً هُمْ أَسَاسُ الدِّينِ وَ عِمَادُ الْيَقِينِ إِلَيْهِمْ يَفِيءُ الْغَالِي وَ بِهِمْ يَلْحَقُ التَّالِي وَ لَهُمْ خَصَائِصُ حَقِّ الْوَلاَيَةِ وَ فِيهِمُ الْوَصِيَّةُ وَ الْوِرَاثَةُ ؛(1)
آل محمّد عليهم السلام محلّ و مخزن اسرار الهى هستند ، و پناهگاه امر خدا هستند - كه بدان قيام نمايند - و صندوق و خزينه علم خدايند ، و مرجع اسرار و حكمت هاى او هستند ، و كهف ها و مخزن هاى كتب آسمانى - از قرآن و غير آن كه بر انبياء سلف نازل شده است و تأويل و تفسير آن - مى باشند ، و كوه هاى دين اويند - كه نگاه دارنده زمين دين او از زلزله ها و بادها و اضطرابها كه همانوساوس شيطانى و نفوس امّاره است از تحريف و تغيير و تبديل باشند - و به آل محمّد ، خداوند ، كژى و اعوجاج و انحناى پشت دين خود را راست فرمود ، و لرزش بندها و مفاصل دين را بزدود ( كنايه از آن كه بدون قيمومت آل محمّد ، دين دارى كژى و انحناء و داراى لرزش و اضطراب است ، كسى كه آل محمّد را رها كند و كتاب خدا را بگيرد ، دينش كوژ پشت و لرزان و پيوسته مضطرب است ، و به آل محمد پشت دين و كتاب خدا راست و به واسطه اين قيّمان معصوم الهى بدن دين آرام و مطمئنّ و بدون اضطراب است ) .
امّا آن كسانى كه دين و كتاب خدا را از آل محمّد عليهم السلام جدا نمودند و خلافت را از مقرّش منسلخ و در غير موضع خود نهادند ، تخم نافرمانى و فجور را در دل هاى امّت مسكين كاشتند و در سينه هاى پر كينه خود مخفى داشتند ، و با هوس ها و آرزوها و غرور نفس امّاره پيوسته آن را آبيارى نمودند تا بالنّتيجه حاصل زراعت و محصول درو شده آنان ضلالت و هلاكت شد ؛ زيرا كه با آل محمّد عليهم السلام هيچ فردى در اين امّت قابل مقايسه و برابرى نخواهد بود .
هرگز كسانى كه نعمت آل محمّد عليهم السلام بر آن ها جارى است قابل قياس با ايشان نيستند . آل محمّد عليهم السلام اساس و پايه هاى دينند و ستون هاى يقين ، غلوّ كنندگانى كه در دين تندروى نموده و از صراط مستقيم تجاوز كرده اند بايد به قول و راه و روش آل محمّد عليهم السلام برگردند و خود را با مقياس عقائد و سيره و سنّت آنان معتدل بنمايند ، و عقب افتادگانى كه به علّت سستى و كاهلى از
ص: 345
علوم و راه يقين و سلوك رضا عقب مانده اند ، بايد براى سعادت ، خود را به آل محمّد عليهم السلام برسانند و از رويّه و روش آن ها پيروى كنند . اختصاصات ولايت - از علوم و معجزات و كرامت ها ( كه خداوند آن ها را بدان خلعت مزيّن نموده است ) - براى آل محمّد عليهم السلام است . در ايشان مقام وصايت و وراثت خاتم المرسلين صلى الله عليه و آله وسلم است .
همچنين فرمود:
نَحْنُ الشِّعَارُ وَ الْأَصْحَابُ وَ الْخَزَنَةُ وَ الْأَبْوَابُ لاَ تُؤتَى الْبُيُوتُ إِلاَّ مِنْ أَبْوَابِهَا فَمَنْ أَتَاهَا مِنْ غَيْرِ أَبْوَابِهَا سُمِّيَ سَارِقاً فِيهِمْ كَرَائِمُ الْقُرْآنِ وَ هُمْكُنُوزُ الرَّحْمَنِ إِنْ نَطَقُوا صَدَقُوا وَ إِنْ صَمَتُوا لَمْ يُسْبَقُوا ؛(1)
مائيم نزديكترين أفراد به رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم ، همانند لباس زيرين او كه بر بدنش ملصق و متّصل است ، و مائيم اصحاب رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم ، و مائيم خزانه داران وحى و أحكام و اسرار رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم ، و مائيم درهاى ورود به رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم ، هرگز در خانه ها داخل نشوند مگر از درهاى آن ها ؛ زيرا كه هر كس در خانه ها داخل شود از غير درهاى آن ، دزد ناميده مى شود ! درباره اهل بيت رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم ، آيه هاى كريمه قرآن نازل شده است ، و ايشانند گنجهاى خداوند رحمن . اگر لب به سخن بگشايند ، راست مى گويند ، و اگر ساكت بمانند ، كسى نمى تواند از ايشان پيشى گيرد و سخنى بگويد .
ص: 346
از آنچه ذكر شد ، دليل بر امامت امام عصر عليه السلام هم واضح شد و احتياج به دليل ديگرى نيست .(1) ولى ما در اين جا به اختصار به بعضى از دلايل اشاره مى كنيم :
دليل اول : به مقتضاى برخى آيات و روايات مثل آيه « كُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ »(2) و « تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن كُلِّ أَمْرٍ »(3) و حديث متواتر « من مات و لميعرف امام زمانه مات ميتة جاهليّة »(4) در هر زمانى بايد حجّت و امام معصومى وجود داشته باشد . از نظر مسلمانان آن حجّتى كه هميشه در ميان مردم هست ، منحصر به امام عصر - ارواحنا له الفداء - است و بر ديگرى صادق نيست ؛ زيرا طبق آيات و روايات هر زمانى امامى لازم دارد و بايد آن امام ، معصوم باشد و ادعاى وجود چنين كسى را غير از شيعه اثنا عشريه نكرده است .
ص: 347
به بيان ديگر : شيعه و مخالفين به نحو متواتر از رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم روايت كرده اند كه آن حضرت فرمود :
من مات و لم يعرف امام زمانه مات ميتة جاهلية ؛(1) هر كس بميرد و امام زمانش را نشناخته باشد پس به تحقيق كه به مرگ جاهليت مرده است .
و ما به امام زمان خود اعتراف داريم ، امّا عامّه ( و اهل خلاف كه خود را اهل تسنّن خوانده اند ) چه مى كنند ، بعضى از عامّه گفته اند : امام زمان پادشاه است . امّا اين عجيب است . آيا فرداى قيامت خداوند مى فرمايد : بايد فلان شخص را عذاب كنيد چون يزيد بن معاويه و متوكّل عباسى را نشناخت ؟ ! واقعا بايد بر عقل شان خنديد !
دليل دوم : بعد از بطلان مذهب عامّه ، كسى اقامه دليل بر خلاف شيعه نكرده است و با وجود اين كه بايد دينى ثابت باشد ، هر گاه دينِ غير شيعه باطل شد ، ثابت مى شود
حقانيّت دين و آئين شيعه ، و آن همين است كه امام و حجّت امروز خداوند متعال ، حجة بن الحسن العسكرى عليهماالسلام است .
دليل سوّم : نبوّت و رسالت پيامبر خاتم صلى الله عليه و آله وسلم ختم شد ولى قرآنى كه بر آن حضرت نازل شده ، براى هميشه برنامه تعليم و تربيت بشر ، و نيازمند به مربّى و معلّمى است كه به آنچه در قرآن است عالم باشد . قرآن كتابى است كه به منظور هدايت تمام بشر از ظلمات فكرى و اخلاقى و عملى به عالم نور نازل شده است : « كِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَيْكَ لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِ رَبِّهِمْ إِلَى صِرَاطِ الْعَزِيزِ الْحَمِيدِ »(2) و حصول چنين منظورى ممكن نيست مگر به وسيله انسانى كه خود از تمام ظلمات رسته
ص: 348
و افكار و اخلاق و اعمال او سراسر نور باشد و اين همان امام معصوم است ، اگر چنين انسانى نباشد تعلّم كتاب و حكمت و قيام به قسط در امّت چگونه ميسّر مى شود ؟ قرآنى كه براى رفع اختلاف آمده ، از ناحيه افكار خطاكار و نفوسِ اسير هواها و هوسها ، خود وسيله و ابزار اختلاف مى گردد .
لذا مى فهميم نكته كلام رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم را كه فرمود :
من مات بغير إمام مات ميتةً جاهليةً ؛(1)
كسى كه بميرد و امام زمانش را نشناسد به مرگ جاهليّت مرده است .
و حديث ثقلَين كه مورد اتّفاق فريقَين است ، دليل وجود چنين شخصيّتى است كه او از قرآن و قرآن از او براى هميشه جدا شدنى نيست .
ابن حجر هيثمى - كه تعصّب او در برابر حق واضح است - مى نويسد :
... والحاصل أنّ الحثّ وقع على التمسك بالكتاب و السنة و بالعلماء بهما من أهل البيت و يستفاد من مجموع ذلك بقاء الأمور الثلاثة إلى قيام السّاعة . ثمّ إعلم أنّ لحديث التمسك بذلك طرقا كثيرة وردت عن نيّف و عشرين صحابيا .(2)حاصل سخنش اين است كه : تمام امّت به مقتضاى روايتى كه بيست و چند نفر از اصحاب از رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم روايت كرده اند ، مأمورند به تمسّك به كتاب و سنّت و علماى از اهل بيت عليهم السلام ، و از مجموع آن ، بقاء و ماندگارى اين سه امر تا قيام قيامت استفاده مى شود .
اين كلام حقّى است كه بايد همراه قرآن ، عالمى از اهل بيت عليهم السلام باشد كه به جميع آنچه در قرآن است ، آگاه باشد و به اعتقاد شيعه آن شخص امام زمان و حجة بن الحسن العسكرى عليهماالسلام است .
ص: 349
اما دليل نقلى از آيات بر وجود چنين شخصى بسيار است . مرحوم سيد هاشم بحرانى كتاب « المحجة فيما نزل فى الحجة » را در اين باب نوشته و بيش از صد آيه كه در مورد امام عصر عليه السلام بوده را جمع آورى نموده است .(1) و نيز در كتاب « آيات الولاية » مرحوم سيّد باقر محمدى نسب قزوينى در بخش آخر اين كتاب ، آيات راجع به امام زمان عليه السلام را ذكر نموده اند .(2)
دليل چهارم : اثبات امامت آن حضرت از روى معجزات باهرات كه در ايّام غيبت صغرى و زمان تردّد و رفت و آمد خواص و نوّاب نزد آن حضرت از آن جناب صادر شد و با آن ها حيات و مهدويت آن حضرت ثابت مى شود و آن معجزات بسيار است . و اكابر علماى اتقياى معروف به صلاح و صدق و فضل در نزد خاصّه و عامّه ، آن ها را نقل كردند .
علامه مجلسى رحمه الله در كتاب « بحار الانوار » بابى تحت عنوان « ما ظهر من معجزاتهصلوات اللّه عليه » منعقد كرده و حدود هفتاد معجزه از امام عصر - عجّل اللّه تعالى فرجه الشريف - نقل نموده است .(3)
علامه محدّث نورى رحمه الله در كتاب « النجم الثاقب » در باب ششم، حدود چهل معجزه نقل كردند ، از كتبى كه نزد علامه مجلسى رحمه الله نبوده ، و يا بوده و نقل نكرده است .(4)
دليل پنجم : خاصّه و عامّه در كتاب هاى خود احاديث بسيارى در مورد امامت
ص: 350
امام زمان عليه السلام نقل كرده اند كه در آن ها حتّى تصريح شده كه اسم آن حضرت « م ح م د » است و او پسر امام حسن عسكرى عليه السلام است كه غايب مى شود . و از رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم نقل كرده اند كه آن حضرت خبر دادند از ظهور حضرت مهدى عليه السلام و متولّد شدن آن جناب و اين كه زمين را پر از عدل و داد مى كند آن چنان كه پر از ظلم و جور شده باشد و اين كه اسم امام زمان عليه السلام همان اسم پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم است .
اخبارى كه از خاصّه و عامّه در اين باب نقل شده است از هزار حديث متجاوز است و به مراتب ، فوق تواتر است(1) و بسيارى از آن كتاب ها قبل از ولادت آن حضرتتأليف شده است ،(2) و اين اخبار علاوه بر اين كه از جهت تواتر مفيد يقين است ،
ص: 351
به خاطر اشتمال بر اخبار از ولادت و وقوع ماجراهاى آينده ، مقرون به اعجاز نيز مى باشند .(1)
ص: 352
از آنچه گفتيم روشن مى شود كه اعتقاد به مهدويت و وجود امام عصر - ارواحنا له الفداء - از مشتركات خاصّه و عامّه است و آنان خود در اين زمينه كتب بسيارى تأليف كرده اند كه ما به چند نمونه اشاره مى كنيم :
اما تأليفات علماى خاصّه(1)
1 . كتاب « الملاحم » از ابراهيم بن حكم فزازى كه فضل بن شاذان از او روايت مى كند .(2)
2 . كتاب « الملاحم » از حسن بن على بن فضّال كوفى از خواصّ اصحاب امام رضا عليه السلام .(3)
3 . كتاب « الملاحم » از احمد بن ميثم فقيه كوفى ، ثقة .(4)
4 . كتاب « الملاحم » از حسين بن سعيد بن حمّاد اهوازى ، ثقه عالم از اصحاب امام رضا عليه السلام .(5)
5 . كتاب « الغيبة » از ابى الفضل عباس بن هاشم ناشرى اسدى ، ثقه جليل متوفاى سال 219 يا 220 هجرى .(6)
ص: 353
6 . كتاب « القائم » از ابى الحسن على بن مهزيار اهوازى كه از امام رضا و امامجواد عليهماالسلام روايت مى كند .(1)
7 . كتاب « القائم » از فضل بن شاذان .(2)
8 . كتاب « الملاحم » از فضل بن شاذان .(3)
9 . كتاب « الملاحم » از اسماعيل بن مهران سكونى ، كوفى ثقة ، از اصحاب امام رضا عليه السلام .(4)
10 . كتاب « ما سئل عن الصادق عليه السلام من الملاحم » از علىّ بن يقطين بغدادى ثقة ، جليل ، متوفّاى سال 182 قمرى »(5)
1 . عباد بن يعقوب رواجنى متوفاى 250 ق ، صاحب كتاب « اخبار المهدى » .(6)
2 . ابوبكر بن أبى خيثمه متوفاى 279 ق ، سهيلى مى گويد : احاديث وارد در امر مهدى عليه السلام بسيار است و ابوبكر بن ابى خيثمه آن را در كتابى جمع نموده است.(7)
3 . ابوالحسين احمد بن جعفر منادى متوفاى 336 ق ، ابن حجر در شرح احاديث دوازده خليفه ، به نقل از كتاب كشف المشكل مى گويد : « ابن المنادى اين مطلب را در كتابى كه در باره حضرت مهدى عليه السلام نوشته ، آورده است .(8)
ص: 354
4 . ابونعيم احمد بن عبداللّه اصفهانى متوفاى 430 ق ، صاحب كتاب « المهدى ».(1)
5 . شهاب الدين احمد بن احمد بن اسماعيل حلوانى شافعى متوفاى 308 ق ، صاحب كتاب « القطر الشهدى فى أوصاف المهدى » .
6 . محمد بن يوسف گنجى شافعى متوفاى 658 ق ، صاحب كتاب « البيان بأخبار صاحب الزمان » .
7 . يوسف بن يحيى سلمى شافعى متوفاى 685 ق ، صاحب كتاب « عقد الدرر فى أخبار المهدى المنتظر » .
8 .
ابن قيّم جوزيه متوفاى 751 ق ، صاحب كتاب « المهدى » .
9 . جلال الدين سيوطى متوفاى 911 ق ، صاحب كتاب « العرف الوردى من أخبار المهدى » .
10 . احمد ابن حجر هيثمى مكى متوفاى 974 ق ، صاحب كتاب « القول المختصر فى علامات المهدى المنتظر » .
11 . على بن حسام الدين متقى هندى متوفاى 975 ق ، صاحب كتاب « البرهان فى علامات آخر الزمان » .
12 . ملا علىّ بن سلطان قارى حنفى متوفاى 1014 ق ، صاحب كتاب « المهدى من آل الرسول صلى الله عليه و آله وسلم » .
13 . قاضى محمد بن على شوكانى متوفاى 1250 ق ، صاحب كتاب « التوضيح فى تواتر ما جاء فى المهدى المنتظر و الدجال و المسيح » .
و غير اين كتاب ها از علماى عامه كه مجال ذكر آن ها در اين مختصر نيست .
با اين حال ، برخى از عامّه خلافاً للملّة و البتّه بيشتر بخاطر مخالفت با شيعه شبهاتى را مطرح كرده اند كه ما برخى از مهم ترين آن ها را مطرح كرده و پاسخ مى دهيم .
ص: 355
يك : چگونه امكان دارد ولادت اين امام(1) مخفى باشد و اكثريت مطلع نباشند؟پاسخ آن است كه مشابه اين ولادت در امت هاى پيشين نيز به وقوع پيوسته است :
الف : در زمان نمرود ، منجّمان خبر دادند كه كسى خواهد آمد و باعث نابودى حكومت او خواهد شد . نمرود دستور داد كه بين مردان و زنان فاصله افكنند تا نطفه چنين فرزندى منعقد نگردد . اما پدر حضرت ابراهيم عليه السلام با مادرش مخفيانه مقاربت نمود و حضرت ابراهيم عليه السلام مخفى در غارى متولد شد و مدتى پنهان ماند .(2)
ب : در زمان فرعون ، منجّمان خبر دادند كه از بنى اسرائيل كسى متولد مى شود كه سبب هلاكت او خواهد شد. فرعون دستور داد تا نوزادان پسر بنى اسرائيل را به قتل برسانند ؛ و حمل و ولادت حضرت موسى عليه السلام مخفيانه به وقوع پيوست . از سوى ديگر ، هنگامى كه حضرت موسى عليه السلام بزرگ شد و با آن شخص قبطى درگير شد و او را به قتل رساند و هراسان فرار كرد ، مدتى در حوالى مصر بود و فرعون با آن سلطنت و قدرت، بر مكان اختفاى او مطلع نگرديد .
ج . ميان حضرت يعقوب و يوسف عليهماالسلام هيجده روز فاصله بود ،(3) و يعقوب پيامبر بود و يوسف پادشاه ! اما چون خداوند اراده كرده بود به يعقوب ثوابى عظيم عطا كند ، سال ها گذشت و او بر وجود فرزند خود و احوال وى مطلع نشد .
اين حكايات معروف و مشهور است و در قرآن و احاديث مذكور است ، پس چه مانعى دارد كه چون خلفاى جور و فرعون هاى زمان ، شنيده بودند كه رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم و ائمه هدى عليهم السلام خبر داده بودند كه « حضرت مهدى عليه السلام ظاهر خواهد شد و زمين را پر از عدل و داد كند بعد از آن كه پر از ظلم و جور شده باشد » و خلفاى جور و سلاطين ظالم را از بين خواهد برد ، و شيعه پيوسته انتظار ظهور او را مى كشيد ، سلاطين جور
ص: 356
و فرعون هاى زمان در تفحّص احوال آن بزرگوار بودند ، و در صدد اطلاع و دستيافتن بر آن ذخيره اهل بيت عليهم السلام بر آمدند ، تا آن حضرت را به شهادت برسانند ، لذا امام على النقى و امام عسكرى عليهماالسلام را در « سامرا » محبوس گردانيده و پيوسته از حمل و ولادت آن حضرت خبر مى گرفتند و در مقام تضييع آن گوهر بودند .
اما خداوند متعال به قدرت كامله و فضل و رحمت خود ، حمل مادر آن حضرت و ولادت آن حضرت را از دشمنان مخفى كرد ، چنان كه حمل و ولادت حضرت موسى عليه السلام
مخفيانه بود . و فقط جمعى از دوستان خاص بر آن مطّلع بودند ، و بعد از آن جمع بسيارى از شيعيان به خدمت آن حضرت مى رسيدند و از خدمت امام عصر - عجّل اللّه تعالى فرجه - بهره مند مى شدند و اخبار و احاديث زيادى از آن حضرت نقل كردند .(1)
دو : چگونه ممكن است يك انسان چنين عمر طولانى داشته باشد ؟ !
اين اشكال و استبعاد هم مردود است ؛ زيرا اوّلاً :
طول عمر يك انسان - حتّى تا چندين هزار سال - نه محال عقلى است و نه محال عادى ؛ زيرا محال عقلى آن است كه به اجتماع يا ارتفاع دو نقيض منتهى شود ، مثل محال بودن وجود و عدم با هم در يك شى ء ، و لذا هر چيزى يا هست و يا نيست . هم چنين نمى شود كه يك شى ء ، نه موجود باشد و نه معدوم . پس اجتماع دو نقيض و ارتفاع آن دو در يك شى ء محال است .
محال عادى هم آن است كه به نظر عقل ممكن است ، ولى مخالف قوانين طبيعت است ، مانند اين كه شخصى در آتش بيافتد و نسوزد .
طول عمر انسان و بقاء سلول هاى بدن به حال جوانى ، نه از قسم اوّل است و نه از قسم دوّم ، پس طول عمر انسان از نظر عقلى و علمى ممكن است ، هر چند راز آن براى بشر كشف نشده باشد .
ص: 357
ثانياً : بايد توجه داشت كه اعتقاد به امام زمان عليه السلام در مرتبه بعد از اعتقاد به قدرتمطلقه خداوند متعال و اعتقاد به نبوّت انبياء و تحقّق معجزات است . به اين جهت ، قدرتى كه آتش را بر حضرت ابراهيم عليه السلام سرد مى كند ، و سِحر ساحران را با عصاى حضرت موسى عليه السلام نابود مى نمايد ، و مرده را به دست حضرت عيسى عليه السلام زنده مى كند ، و اصحاب كهف را قرن ها در خواب - بدون آب و غذا - نگه مى دارد ، براى او نگه داشتن انسانى هزاران سال با نشاط و جوانى ، به جهت حكمت بقاى حجّت در زمين و غلبه حق بر باطل ، سهل و آسان است .
ثالثاً : وقتى كه دلايل قطعى در احاديث متواتره بر وجود حضرت حجة بن الحسن عليهماالسلام قائم شده است ، انكار آن حضرت به محض استبعاد طول حيات آن حضرت ، وجهى ندارد .
رابعاً : با مراجعه به منابع عامه ، در مى يابيم كه آنان مثل همين مطلب را در وجود حضرت خضر و الياس عليهماالسلام قائل شده اند(1) كه مدّت ها قبل از پيامبر ما بودند . و در عمر حضرت نوح عليه السلام به زياده از هزار سال معتقدند(2) و موافق روايات معتبره ، دو هزار و پانصد سال بوده است .(3) و عمر لقمان بن عاد را سه هزار سال قائل شده اند .(4)
حضرت عيسى عليه السلام را تا زمان ظهور حضرت مهدى عليه السلام زنده مى دانند و عمر شيطان
ص: 358
كه قبل از زمان خلق آدم عليه السلام تا قيامت خواهد بود ، پذيرفته اند . پس چه استبعاد دارد كه خداوند متعال حضرت مهدى عليه السلام را در اين مدت طولانى باقى بدارد تا وقتى كهمصلحت را در خروج آن حضرت داند و او را امر به خروج نمايد .
سه . چگونه امكان دارد چنين امامى - كه طبق اعتقاد شيعه ، عالَم و زمين به وجود او وابسته است - در غيبت باشد ؟ ! و مخفى بودن او چه سودى دارد ؟ !
اما غايب بودن آن جناب ، پس از عصيان و طغيان دشمنان است نه به اختيار خود امام عليه السلام و هر گاه غيبت هاى طولانى از پيامبران سابق به روايات مسلّم بين خاصه و عامه(1) واقع شده باشد ، و رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم مدّت ها در شعب ابى طالب و در طايف و در غار تا ظاهر شدن در مدينه ، از اكثر خلق پنهان شده بود . هر فايده اى كه در وجود
و غيبت آن ها بود ، در وجود و غيبت آن حضرت نيز مى تواند باشد .
اگر فايده اش تنها اين باشد كه شيعيان با اعتقاد به امامت و وجود آن حضرت و انتظار ظهور آن سرور ، به ثواب هاى بسيار نائل شوند ، كافى است .(2) و حال آن كه در غايب بودن امام زمان عليه السلام فوائد بسيار هست ، مانند آفتابى كه در پشت ابر باشد ،(3)
ص: 359
و مانند امتحان بندگان در اعتقاد به آن حضرت و در انتظار او بودن ، بعد از اقامه دليل
ص: 360
بر وجود مباركش(1) و مانند ايمان به غيب كه حق تعالى آن را در قرآن مدح كرده است .(2)
علاوه بر آن كه : از كجا معلوم است كه منافع آن حضرت - به نحوى كه كسى او را نشناسد - در ظاهر هم به مردم نمى رسد ؟ چنان كه در روايت آمده است كه :آن حضرت هر سال به حج مى آيد و مردم را مى شناسد ، و مردم او را نمى شناسند ، و چون آن حضرت ظاهر شود گويند كه ما او را مى ديديم و نمى شناختيم .(3)
ضمن اين كه عقل ناقص ما به حكمت ها و مصالح بسيارى از امور پى نمى برد . مانند حضرت موسى عليه السلام كه مصاحبت بنده اى از بندگان خدا را - كه حضرت خضر عليه السلام بود - طاقت نياورد و نتوانست حكمت كارهاى او را ( در مسئله سوراخ كردن كشتى ، و كشتن جوان ، و درست كردن ديوارى كه مى خواست خراب شود بدون مزد و اجرت(4) ) بفهمد ، پس چگونه عقول ضعيف ما مى تواند كه جميع اسرار و حكمت هاى الهى را بفهمد و به حقيقت آن ها پى ببرد ؟
در غيبت صغرى ، امام زمان - عجّل اللّه تعالى فرجه الشريف - جمعى از سفراء و نوّاب داشت كه مردم عريضه هايشان را به ايشان مى دادند و مسائل خود را مى پرسيدند، و جواب به خطّ شريف آن حضرت بيرون مى آمد و خمس و نذرها كه مى بردند ،
ص: 361
آن ها مى گرفتند و به خدمت حضرت عرضه مى كردند و حضرت مى فرمود كه : به سادات و فقراى شيعه برسانند .
توسط سفراء معجزات عظيمه ظاهر مى شد كه مردم به يقين مى دانستند كه ايشان از جانب آن حضرت منصوبند ، چنان كه مقدار مال را مى گفتند ، و نام كسى كه مال را فرستاده بود ، مى بردند ، و آنچه بر ايشان در راه گذشته بود خبر مى دادند ، و موت و بيمارى و ساير احوال آينده ايشان را مى فرمودند . و در اين غيبت جماعت بسيار از غير سفراء به خدمت آن حضرت رسيدند . و مدّت اين غيبت تقريبا هفتاد و چهارسال بود .(1)
و سفراء بسيار بودند ، اما سفراى معروف كه هميشه شيعيان ايشان را مى شناختند و به ايشان رجوع مى كردند ، چهار نفر بودند . اول ايشان ، عثمان بن سعيد اسدى بود ،
و بعد از او ، پسر او ابوجعفر محمد بن عثمان قائم مقام او گرديد و بعد از او ابوالقاسم
حسين بن روح نوبختى جانشين او شد و بعد از او على بن محمّد سمرى آخرين سفير دوره غيبت صغرى بود و پس از فوت او كه ابتداى دوره غيبت كبرى(2) آغاز شد .
على بن محمد بن احمد مالكى ( المعروف بابن الصباغ ) كه از اكابر و فحول علماى عامه است در آخر كتاب « الفصول المهمّه » در مناقب ائمه اثناعشر در احوال حضرت حجت عليه السلام مى نويسد ،
هو صاحب السيف القائم المنتظر كما ورد في صحيح الخبر و له قبل قيامه غيبتان ، إحديهما أطول من الاُخرى فأمّا الأولى فهي القصرى فمنذ ولادته إلى انقطاع السفارة بينه و بين شيعته . و أمّا الثانية فهي الطولى فهي التي بعد الأولى في آخرها يقوم بالسّيف . قال اللّه تبارك و تعالى : « وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الأَرْضَ يَرِثُهَا
ص: 362
عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ »(1) و قال رسول اللّه صلى الله عليه و آله وسلم : لم تنقض الأيّام و الليالي حتّى يبعث اللّه رجلاً من أهل بيتي يواطى اسمه اسمى ، يملأ الأرض عدلاً و قسطا كما ملئت ظلما و جورا ؛(2)
او همان صاحب شمشير و قيام كننده اى است كه مردم انتظار او را مى كشند چنان كه در خبر صحيح وارد شد ، و او قبل از قيام كردن دو غيبت دارد كه يكى طولانى تر از ديگرى است : اما اول غيبت كوتاه و صغرى است كه از زمان بهدنيا آمدن او بود تا وقتى كه سفارت ( و وساطت ) ميان او و شيعيانش قطع شد ( و وسائط و سفراى او فوت كردند و از ميان رفتند ) . اما غيبت دومى كه بعد از اولى است ، پس آن طولانى تر است كه در پايان آن زمان ، حضرت با شمشير قيام خواهد كرد . خداوند متعال فرمودند : در زبور بعد از ذكر ( كه نزد خداست ) نوشتيم : بندگان شايسته ام وارث زمين خواهند شد . و رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم فرمودند : روزها و شب ها منقضى نمى شود و نمى گذرد ( و دنيا پايان نپذيرد ) تا اين كه خداوند مردى از اهل بيت مرا برانگيزد كه همنام من است و زمين را پر از عدل و داد كند چنان كه پر از ظلم و ستم شده باشد .
در كتاب « ابهى المراد » كلمات چهل ( 40 ) نفر از بزرگان علماى عامه را ذكر كرده كه همه شان اعتراف نمودند به ولادت امام زمان - عجل اللّه تعالى فرجه الشريف - در سال دويست و پنجاه و پنج ( 255 ) هجرى قمرى ، و به زنده بودن آن حضرت تا اين كه خداوند اذن ظهور بدهد كه ما به جهت طولانى نشدن بحث ، از ذكر آن مطالب صرف نظر مى كنيم ، و طالبين تفصيل بحث را به آن كتاب ارجاع مى دهيم .(3)
ص: 363
ص: 364
در اين فصل اعتقاد اختصاصى شيعه ، يعنى رجعت مورد بررسى قرار مى گيرد
ص: 365
ص: 366
رجعت در لغت به معناى بازگشت است و در اصطلاح ، به معناى بازگشت گروهى از مؤمنان خالص و برخى از منافقان فاجر پيش از قيامت به اين جهان است .
علامه مجلسى رحمه الله در كتاب اعتقادات مى فرمايد :
ايمان و اعتقاد به رجعت واجب است و قطعا رجعت از ويژگى هاى شيعيان است و ثابت بودن و مسلّم بودن آن از امامان معصوم عليهم السلام در ميان خاصّه و عامّه مشهور است و از اهل بيت عليهم السلام روايت شده است : « كسى كه به رجعت ما ( و بازگشت ما به دنيا قبل از قيامت ) ايمان نداشته باشد ، از ما نيست ! » .(1)و آنچه از روايات ظاهر مى شود اين است كه : حق تعالى در زمان ظهور امام عصر عليه السلام يا ( اندكى ) پيش از آن ، گروهى از مؤنان را محشور مى كند ( زنده مى نمايد ) تا چشمان شان به ديدار ائمّه عليهم السلام و سلطنت و حكومت آن ها روشن شود و نيز گروهى از كافران و مخالفان را محشور مى كند تا در دنيا نيز از آن ها انتقام گرفته شود . و امّا مستضعفان از اين دو فرقه ( كسانى كه حق به آن ها نرسيده و آن را نشنيده اند و با آن به مبارزه برنخاسته اند و با مؤنان عدوات و دشمنى نكرده اند ) پس آن ها ( زنده و محشور نمى شوند و ) رجعت نمى كنند مگر روز قيامت و رستاخير بزرگ .
ص: 367
امّا رجعت و بازگشت امامان معصوم عليهم السلام (1) ، پس احاديث فراوانى بر رجعت حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام(2) و اخبار زيادى به رجعت حضرت سيّدالشهداء امام حسين عليه السلام(3) دلالت دارند و برخى روايات هم بر رجعت رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم و ديگر
امامان معصوم عليهم السلام (4) دلالت مى كند .(5) امّا اين مطلب كه بازگشت و رجعت آن ها در زمان امام عصر عليه السلام است يا پيش از آن حضرت و يا بعد از آن ، پس روايات درباره آن مختلف است . بنا بر اين ، لازم است اقرار و اعتقاد اجمالى به رجعت بعضى از مردمان و امامان معصوم عليهم السلام داشته باشى ، و علم تفصيلى و شرحو بسط خصوصيّات و جزئيات رجعت را به خود ائمّه عليهم السلام واگذار نمايى .اخبارى را كه درباره رجعت وارد شده ، در كتاب بحارالانوار آورده ام و نيز رساله اى مستقل در خصوص رجعت نوشته ام .(6)
ص: 368
رواياتى كه بر ثبوت رجعت دلالت دارد فوق تواتر است چنان كه علامه مجلسى رحمه الله مى فرمايد :
گمان نمى كنم كه شك نمايى در اين مسئله اى كه شيعيان در جميع زمان ها بر آن اتفاق دارند و مثل خورشيد در وسط آسمان ، اين مسئله بين شان مشهور بوده است و ... چگونه مؤمن به حقانيت ائمه اطهار عليهم السلام در آنچه به نحو تواتر از آن ها در نزديك به دويست حديث صريح رسيده است ، شك مى كند در حالى كه بيش از چهل نفر از علماء اعلام و بزرگان مورد وثوق ، آن را در بيش از پنجاه كتاب از تأليفات شان ذكر نموده اند ، مثل : ثقة الاسلام كلينى و صدوق و شيخ طوسى و سيد مرتضى و نجاشى و كشى(1) و ... اگر احاديث رجعت متواتر نباشد پس در چه موردى مى توان ادّعاى تواتر كرد ؟ با اين كه همه شيعيان نسل به نسل آن را روايت كرده اند و به گمانم هر كس در امثال اين روايات شك دارد ، در حقيقت در امامان دين شك دارد و نمى تواند آن را بين مؤمنين اظهار كند ، پس در تخريب دين قويم حيله مى كند !(2)
مرحوم شيخ حرّ عاملى در كتاب « الايقاظ من الهجعة » مى فرمايد :ثبوت رجعت نزد جميع علماء معروف و مؤلّفين مشهور از ضروريّات مذهباماميه است حتى مخالفين هم مى دانند كه از ضروريّات مذهب شيعه ، اعتقاد به رجعت است .(3)
ص: 369
اين عالم بزرگوار شيعه مى نويسد :
اين روايات ، برخى از احاديثى هستند كه با توجه به كمى وقت براى تتبّع كامل و كمى كتبى كه براى اين منظور احتياج است به آن ها دسترسى پيدا كردم . شكى نيست كه اين روايات ، فوق تواتر معنوى است ... . چه بسا رواياتى كه به ما نرسيده بيشتر از اخبارى باشد كه به دست ما رسيده است .(1)
ابن ابى الحديد نيز مذهب اماميه را بيان كرده و اعتقاد آن ها را به رجعت تصريح نموده است و مى گويد :
اگر گفته شود : آن مردى كه وعده آمدنش داده شده و در موردش حضرت فرمود : « پدرم فداى فرزند بهترين كنيزان باد » ، كيست ؟ جواب داده مى شود : اما شيعه اماميه معتقدند كه امام دوازدهم شان است و او پسر كنيزى است كه اسمش نرجس است . اما اصحاب ما معتقدند كه او فاطمى ( از اولاد حضرت فاطمه عليهاالسلام ) است و الآن وجود ندارد و در آينده از كنيزى متولد مى شود .
اگر گفته شود : از بنى اميّه چه كسانى در آن وقت وجود دارند تا از آن ها انتقام بكشد ... ؟ جواب داده مى شود : اما شيعه اماميّه اعتقاد به رجعت دارند و مى گويند : وقتى امام منتظر شان ظاهر شود ، قومى از بنى اميّه و غير آن ها بر مى گردانده مى شوند و از آن ها ( و از همه دشمنان آل محمّد عليهم السلام ) انتقام خواهد كشيد ... اما اصحاب ما معتقدند كه خداوند در آخر الزمان مردى از فرزندانفاطمه را خلق مى كند كه الآن موجود نيست ، و زمين را پر از عدل مى كندچنان كه پر از ظلم و ستم شده است و از ظالمين انتقام مى گيرد .(2)
ص: 370
بعد از وقوع رجعت در امت هاى سابق ، امكان آن مسلّم و مفروغ عنه خواهد بود ؛ چون هر چه كه واقع شده است حتما ممكن بوده كه به وقوع پيوسته ، وگرنه امر محال هرگز تحقق خارجى پيدا نمى كند .
در قرآن كريم به وقوع رجعت در امّت هاى سابق تصريح شده است و ما به ذكر چند مورد اكتفا مى كنيم :
1 . « أَوْ كَالَّذِي مَرَّ عَلَى قَرْيَةٍ وَهِيَ خَاوِيَةٌ عَلَى عُرُوشِهَا قَالَ أَنَّى يُحْيِي هَذِهِ اللَّهُ بَعْدَ مَوْتِهَا فَأَمَاتَهُ اللَّهُ مِائَةَ عَامٍ ثُمَّ بَعَثَهُ قَالَ كَمْ لَبِثْتَ قَالَ لَبِثْتُ يَوْماً أَوْ بَعْضَ يَوْمٍ قَالَ بَلْ لَبِثْتَ مِائَةَ عَامٍ فَانظُرْ إِلَى طَعَامِكَ وَشَرَابِكَ لَمْ يَتَسَنَّهْ وَانظُرْ إِلَى حِمَارِكَ وَلِنَجْعَلَكَ آيَةً لِلنَّاسِ وَانظُرْ إِلَى الْعِظَامِ كَيْفَ نُنشِزُهَا ثُمَّ نَكْسُوهَا لَحْماً فَلَمَّا تَبَيَّنَ لَهُ قَالَ أَعْلَمُ أَنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيٍْ قَدِيرٌ » ؛(1)
يا همانند داستان كسى ( يكى از پيامبران ) كه بر كنار يك دهكده اى عبور كرد كه ديوارهاى آن روى سقف ها فرو ريخته بود ، ( و مردمان آن همه مرده و استخوان هاى شان پوسيده و پراكنده بود ، او با خود ) گفت : چگونه خدا
ص: 371
اين ها را پس از مرگ زنده مى كند؟ ! ( اين سخن را براى اين گفت كه از خدا در خواست كند تا آشكارا به او نحوه زنده نمودن را نشان دهد نه اين كه در قدرت خداوند شكى داشت ) پس خداوند او را صد سال ميراند ؛ سپس زنده كرد و به او گفت : چقدر درنگ كردى ؟ گفت : يك روز يا بخشى از يك روز ! فرمود : نه ، بلكه صد سال درنگ كردى ! نگاه كن به غذا و نوشيدنى خود ( كه همراه داشتى ، با گذشت صد سال ) هيچ گونه تغيير نيافته است ! ( خدايى كه يك چنين مواد فاسدشدنى را در طول اين مدّت حفظ كرده ، بر همه چيز قادر است ) و به الاغ خود نگاه كن ( كه چگونه از هم متلاشى شده ! اين كار را با تو انجام داديم ) براى اين كه تو را نشانه اى براى مردم ( در مورد معاد و زنده نمودن مرده ها ) قرار دهيم . ( اكنون ) به استخوان ها ( ى مركب خود ) نگاه كن كه چگونه آن ها را برداشته به هم پيوند مى دهيم ، و گوشت بر آن مى پوشانيم ! هنگامى كه ( اين حقايق ) بر او آشكار شد ، گفت : مى دانم خدا بر هر كارى تواناست .
شيخ حرّ عاملى رحمه الله مى نويسد :
اين آيه صريح است در اين كه فرد مذكور در آيه صد سال مُرد ، آن گاه خداوند او را زنده كرد و به دنيا باز گردانيد و الاغش را نيز زنده كرد و چون آيه ، متضمّن وحى و خطاب به آن شخص است ، ظاهرا اين شخص يكى از انبياء بوده است . در احاديثى كه خواهد آمد ، تصريح شده كه او از انبياء است . در برخى از روايات آمده است كه او « ارميا » نبى بوده است . و در بعضى ديگر او را « عُزير » نبى گفته اند . اين روايات را عامّه و خاصّه نقل كرده اند .(1)
2 . « أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ خَرَجُوا مِنْ دِيَارِهِمْ وَهُمْ أُلُوفٌ حَذَرَ الْمَوْتِ فَقَالَ لَهُمُ اللَّهُ مُوتُوا ثُمَّ أَحْيَاهُمْ ... » ؛(2)
ص: 372
آيا نديدى جمعيتى را كه از ترس مرگ ، از خانه هاى خود فرار كردند و آنان هزاران نفر بودند ؟ ! خداوند به آن ها فرمود : بميريد ! ( پس مردند ) سپس خدا آن ها را زنده كرد ... .
شيخ حرّعاملى رحمه الله درباره اين آيه گفته است :
احاديثى كه در آينده خواهد آمد و غير آن ها از اخبار روايت كرده اند كه افراد مذكور در اين آيه هفتاد هزار نفر بوده اند و خداوند آن ها را براى مدتى طولانى ميراند و سپس زنده كرد و به دنيا باز گردانيد ، و براى مدت طولانى هم زندگى كردند .(1)
3 . « يَا بَنِي إِسْرَائِيلَ اذْكُرُوا نِعْمَتِىَ الَّتِي أَنْعَمْتُ عَلَيْكُمْ »(2) ... . « وَإِذْ قُلْتُمْ يَا مُوسَى لَنْ نُؤْمِنَ لَكَ حَتَّى نَرَى اللَّهَ جَهْرَةً فَأَخَذَتْكُمُ الصَّاعِقَةُ وَأَنْتُمْ تَنظُرُونَ ثُمَّ بَعَثْنَاكُمْ مِنْ بَعْدِ مَوْتِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ وَظَلَّلْنَا عَلَيْكُمْ الْغَمَامَ وَأَنزَلْنَا عَلَيْكُمْ الْمَنَّ وَالسَّلْوَى كُلُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ » ؛(3)
اى بنى اسرائيل ! نعمتى را كه بر شما ارزانى داشتم به ياد آوريد ... . . و ( نيز به ياد آوريد ) هنگامى را كه گفتيد : اى موسى ! ما هرگز به تو ايمان نخواهيم آورد مگر اين كه خدا را آشكارا ( با چشم خود ) ببينيم ، پس صاعقه شما را گرفت ، در حالى كه تماشا مى كرديد . سپس شما را پس از مرگتان ، حيات بخشيديم ، شايد شكر ( نعمت او را ) به جا آوريد . و ابر را بر شما سايبان قرار داديم ، و منّ ( شيره مخصوص و لذيذ درختان ) و سلوى ( مرغان مخصوص ، شبيه كبوتر ) را بر شما فرستاديم ( و گفتيم : ) از نعمت هاى پاكيزه اى كه به شما روزى داده ايم بخوريد .و آيات ديگرى كه صريح در رجعت اند .(4) و ادلّ دليل بر امكان چيزى وقوع
ص: 373
آن است ، لذا از وقوع آن در امت هاى سابق نتيجه مى گيريم كه قول به محال بودن آن باطل است .
لازم به تذكّر است كه رجعتى كه اخبار متواتر وقوع آن را در اين امت خبر داده اند ، در زمان ظهور امام زمان عليه السلام واقع خواهد شد .
اخبارى كه بر رجعت دلالت دارند ، چند دسته اند :
الف ) اخبارى كه دلالت دارند بر اين كه : « جمعى از مؤمنان و كافران خالص باز مى گردند » .
شيخ طبرسى رحمه الله در تفسير مجمع البيان درباره قول خداوند متعال : « وَيَوْمَ نَحْشُرُ مِ-نْ كُلِّ أُمَّةٍ فَوْجاً » .(1) گفته است :
قد تظاهرت تلك الأخبار عن أئمّة الهدى من آل محمّد عليهم السلام في أنّ اللّه سيعيد عند قيام المهدي عليه السلام قوما ممّن تقدّم موتهم من أوليائه و شيعته ليفوزوا بثواب نصرته و معونته و يبتهجوا بظهور دولته و يعيد أيضا قوما من أعدائه لينتقم منهم و ينالوا بعض ما يستحقّونه من العذاب و القتل على أيدي شيعته ، و الذلّ و الخزي بما يشاهدون من علوّ كلمته ؛(2)
اخبار بسيارى از امامان هدايت از آل محمّد عليهم السلام دلالت دارند بر اين كه خداوند هنگام قيام امام زمان عليه السلام گروهى از اولياء و شيعيان آن حضرت را كه قبلاً از دنيا رفته اند باز مى گرداند تا به ثواب يارى كردن آن حضرت برسند و به ظهور دولت آن حضرت خوشحال شوند و نيز گروهى از دشمنان آن حضرت را باز مى گرداند تا از آنان انتقام بگيرد و به برخى از عذاب هايى كه استحقاق آن را دارند برسند و به دست شيعيان آن حضرت كشته شوند و با مشاهده برترى كلمة اللّه ، خوار و ذليل گردند .
ص: 374
در «مختصر البصائر» از امام صادق عليه السلام روايت شده است كه حضرت فرمودند :
إنّ الرجعة ليست بعامّة و هي خاصّة ، لا يرجع إلاّ من مَحَضَ الإيمان محضا أو مَحَضَ الشّرك محضا ؛(1)
رجعت عمومى نيست ، بلكه گروهى خاص رجعت خواهند كرد كه از ايمان خالص يا از شرك خالص برخوردارند .
به همين جهت علامه مجلسى رحمه الله گفته است :
الرجعة عندنا يختصّ بمن محض الايمان و محض الكفر ، دون من سوى هذين الفريقين ؛(2)
رجعت نزد ما اماميه اختصاص به مؤمنان و كافران خالص دارد و غير اين دو گروه رجعت ندارند .
ب ) اخبارى كه دلالت مى كنند بر اين كه رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم و امامان
عليهم السلام رجعت دارند .
بكير بن اعين مى گويد :
قال لي من لا أشك فيه ، يعنى أبا جعفر
عليه السلام : إنّ رسول اللّه صلى الله عليه و آله وسلم و أميرالمؤمنين عليه السلامسيرجعان ؛(3)
همانا رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم و اميرمؤمنان عليه السلام به زودى رجعت خواهند كرد .
از امام صادق عليه السلام روايت شده كه فرمودند :ليس منّا من لم يؤمن بكرّتنا ؛(4)
از ما نيست هر كه به رجعت ما ايمان نداشته باشد .
ص: 375
در بعضى از زيارات اين گونه آمده است :
إنّي لَمِنَ الْقَائلينَ بفَضْلِكُمْ مقرّ برجعتكم ؛(1)
من از كسانى هستم كه به فضل شما اعتقاد دارم و به رجعت شما اقرار مى كنم .
و در زيارت جامعه آمده است :
وَ جَعَلَني مِمَّنْ يَقْتَصُّ آثارَكُم و يَسْلُكُ سَبيلَكُمْ وَ يَهْتَدِي بِهُديكُمْ وَ يُحْشَرُ فِي زُمْرَتِكُمْ و يَكِرُّ في رَجْعَتِكُمْ ؛(2)
و مرا از كسانى قرار بدهد كه از آثار شما پيروى مى كند و به راه شما مى رود و با هدايت شما ، هدايت مى شود ، و از كسانى قرار دهد كه در گروه شما ، محشور مى گردد و در رجعت شما باز مى گردد .
ص: 376
و در زيارت امام حسين عليه السلامآمده است :
أشْهَدُكُمْ أَنّي بِكُمْ مُؤْمِنٌ و بِإيابِكُمْ مُوقِنٌ ؛(1)شما را گواه مى گيرم كه به شما مؤمن هستم و به رجعت شما يقين دارم .
ابو خالد كابلى از امام سجاد عليه السلام روايت مى كند كه حضرت درباره فرمايش خداوند : « إِنَّ الَّذِي فَرَضَ عَلَيْكَ الْقُرْآنَ لَرَادُّكَ إِلَى مَعَادٍ »(2) فرموده است :
يرجع إليكم نبيّكم و أمير المؤمنين و الائمة عليهم السلام ؛(3)
پيامبر شما و امير مؤمنان و امامان عليهم السلام به سوى شما باز مى گردند .
و روايات بسيار ديگرى كه در اين باره وارد شده است .
ج ) رواياتى كه بر رجعت بعضى از امامان عليهم السلام - مانند امير المؤمنين
عليه السلام - دلالت دارند .
ابوبصير در ضمن حديثى از امام صادق عليه السلام روايت مى كند كه آن حضرت فرمودند :
إنّ رسول اللّه صلى الله عليه و آله وسلم قال لعلّي عليه السلام : يا علي ! إذا كان في آخر الزمان
اخرجك اللّه في أحسن صورة و معك مِيْسَم تَسِمُ به أعداءك ؛(4)
رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم به اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود : اى على ! چون آخر الزمان فرا رسد ، خداوند تو را در زيباترين صورت ظاهر مى سازد و در دست تو ميسمى(5) هست كه دشمنانت را با آن علامت مى گذارى .
ص: 377
بعضى از روايات از رجعت امام حسين عليه السلام خبر داده اند مثل اين روايت كه معلى بن خنيس و زيد شحّام مى گويند از امام صادق عليه السلام شنيديم كه مى فرمود :أوّل من تكرّ في رجعته الحسين بن على عليهماالسلام يمكث في الأرض حتّىيسقط حاجباه على عينيه ؛(1)
اوّلين كسى كه به دنيا رجعت مى كند امام حسين عليه السلام است و به قدرى در زمين مى ماند ( و حكومت مى كند كه از كثرت سنّ ) ابروهايش روى ديدگانش مى ريزد .
و غير اين روايات .
د ) رواياتى كه دلالت بر رجعت انبياء دارند .
امام صادق عليه السلام درباره سخن حق تعالى : « وَإِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثَاقَ النَّبِيِّينَ لَمَا آتَيْتُكُمْ مِنْ كِتَابٍ وَحِكْمَةٍ ثُمَّ جَاءَكُمْ رَسُولٌ مُصَدِّقٌ لِمَا مَعَكُمْ لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ وَلَتَنْصُرُنَّهُ »(2) فرمودند :
ما بعث اللّه نبيّا من لدن آدم و هلمّ جرّا إلا و يرجع إلى الدّنيا فينصر رسول اللّه صلى الله عليه و آله وسلم و أمير المؤمنين ... ؛(3)
و ( به خاطر بياوريد ) هنگامى را كه خداوند ، از پيامبران ( و پيروان آن ها ) پيمان مؤكّد گرفت كه هر گاه كتاب و دانش به شما دادم ، سپس پيامبرى به سوى شما آمد كه آنچه را با شماست تصديق مى كند ، به او ايمان بياوريد و او را يارى كنيد . » فرموده است : از حضرت آدم تا رسول اكرم صلى الله عليه و آله وسلم خداوند پيامبرى را مبعوث نكرده است جز اين كه به دنيا بر مى گردد و رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم و امير مؤمنان را يارى كنند ... .
ه ) رواياتى كه دلالت بر رجعت بعضى از شيعيان خاص دارند .
شيخ طوسى رحمه الله در كتاب « الغيبة » از مفضّل بن عمر روايت مى كند كه ايشان
ص: 378
گفته است :
ما درباره حضرت قائم عليه السلام و ياران منتظر آن حضرت كه از دنيا رفته بودند ،سخن به ميان آورديم ، در اين هنگام امام صادق عليه السلام فرمود : هر گاه حضرت قيام كند در قبر مؤمن به او گفته مى شود : اى مؤمن ! صاحب تو ظهور كردهاست ، اگر مى خواهى به او ملحق شوى ملحق شو و اگر مى خواهى در كرامت الهى اقامت كنى پس در همان جا اقامت نما .(1)
و ) رواياتى كه دلالت دارند بر اين كه امير مؤمنان عليه السلام چند بار رجعت مى كند .
ابو حمزه ثمالى از امام باقر عليه السلام از اميرالمؤمنين عليه السلام روايت مى كند كه فرمودند :
براى من رجعتى پس از رجعت و بازگشتى پس از بازگشت است . من صاحب رجعت ها و بازگشت ها ، و صاحب حمله ها و انتقام ها و دولت ( و حكومت ) هاى عجيب و غريبم ... من دابّة الارض ( يعنى : جنبنده زمين ) و صاحب عصا و ميسم ( آهنى كه براى علامت گزارى استفاده مى شود ) هستم .(2)
و غير اين از روايات ديگر .
بعضى در مقام اقامه دليل عقلى بر رجعت نوشته اند :
إنّ الرّجعة و ان كانت من حيث هي ممّا لا دليل عقلي على نفيه و إثباته ، و لكن يمكن إقامة الدّليل العقلي على اثبات رجعة الأئمة عليهم السلام فيما إذا خلت الأرض عن الحجة بن الحسن عليه السلام - إن أمكن ذلك كما اُشير إليه في بعض الأخبار - فإنّ برهان اللطف حينئذ يحكم بالرّجعة بعد فرض عدم تجاوز عدد الأئمة عن اثني عشر كما لا يخفى . ؛
ص: 379
اقامه دليل عقلى بر اثبات رجعت امامان به اين گونه ممكن است : وقتى كه فرض اين است كه عدد امامان از دوازده نفر تجاوز نمى كند و ( با توجّه به اين كه ) زمانى كه زمين از امام زمان عليه السلام ( حضرت مهدى عجّل اللّه تعالى فرجه الشريف ) خالى شود - اگر اين امر ممكن باشد چنان كه برخى از روايات به آن اشاره كرده اند - در اين صورت برهان لطف حكم مى كند كه بايد رجعتصورت گيرد ، ( و حجّت هاى ديگرى براى هدايت بشر و حفظ و بقاى زمين ، رجعت كنند ؛ زيرا زمين آنى از حجّت خدا خالى نخواهد بود وگرنه با اهلش فرو مى رود . ) فتأمّل !
در باب معاد شبهاتى وارد كرده اند كه آن شبهات در موضوع رجعت نيز مى آيد ، ما در اين قسمت ، اساس اين شبهات را به همراه پاسخ آن ذكر مى كنيم :
گفته اند : لازمه زنده كردن انسان ها بعد از مرگ ، اعاده معدوم است ؛ زيرا انسان با مردن نابود مى شود و از بين مى رود ، پس اگر دوباره او را به اين دنيا بر گردانند ،
معنايش اين است كه معدوم برگردانده و اعاده شده است ، و اعاده معدوم محال است . بنا بر اين ، رجعت كه همان بر گرداندن انسان معدوم است محال است .
در بيان اين كه اعاده معدوم محال است چنين گفته اند : يكى از مقوّمات هر شخصى زمان و وقتى است كه در آن زندگى مى كند . مثلاً زيد كه در روز جمعه زندگى مى كند و وجود دارد ، روز جمعه از مقوّمات اوست و بدون روز جمعه و آن زمان خاص ، زيد وجود ندارد .
بنا بر اين ، اگر زيد در روز جمعه صد سال پيش مرده باشد و بعد از صد سال در رجعت ، او را در يكى از روزها - مثلاً پنجشنبه - زنده كردند ، مى گوييم : يك آن از زمان پيش از مرگ ، جزء مقوّمات و مشخّصات زيد بود . و زيد بدون آن زمان ،
ص: 380
زيد نبود . اكنون كه او را بر مى گردانند ، آيا زمانى كه حيات داشت و از مقوّمات او بود با او بر مى گردد يا نه ؟
اگر بگويى زمان را بر نمى گردانند ، بنا بر اين ، زيد تمام بر گردانده نشده است ؛ زيرا زمان جزء مشخّصات او بود ، پس معدوم تمام و كمال بر گردانده نشده است .و اگر بگويى زمان نيز با او برگردانده مى شود ، مستلزم تضاد و يا خلف است كه محال است ؛ زيرا با قبول اين كه زمان از مشخّصات و مقوّمات انسان است مى گوئيم : اگر زيدِ صد سال پيش را با زمان صد سالِ پيش بر گردانند و الآن هم كه زمان صد سال بعد است ، الآن اين زيد هم زيدِ با زمانِ صد سال پيش است ، و هم زيدِ با زمانِ صد سال بعد ( يعنى زمان حال ) است ، و اين اجتماع نقيضين است ؛ زيرا زمانِ صد سال قبل نمى شود زمان الآن باشد .
و اگر زيدِ زمانِ صد سال پيش نباشد بلكه زيدِ زمانِ حال باشد ، خلف فرض است ، يعنى آنچه را كه مى خواستيد بدست نياورديد .
و اگر دفع محذور را اين گونه بنماييد كه : زمان اوّل فرقش با زمان دوّم به اين است كه زمان اوّل در زمانى واقع شده است و زمان دوّم در زمان ديگرى ، و تضاد پيش نمى آيد ، نقل كلام در آن زمان مى شود كه زمان اوّل و زمان دوّم در آن واقع بود و هست ، و كار منتهى به تسلسل مى گردد ، و در نتيجه محذور دفع نمى گردد .
پاسخ : اولاً اين كه گفتيد زمان جزء مشخّصات و مقوّمات انسان است ، درست نيست . شخصيّت و تقوّم انسان به زمان نيست بلكه زمان ظرف براى انسان است و اين موضوع آن قدر واضح است كه از هر كس سؤال شود مى داند كه انسانيّت انسان ، به زمان نيست و جواب مى دهد كه زمان ظرفى است كه انسان در آن زندگى مى كند نه اين كه انسانيّت انسان به زمان وابسته باشد .
ثانياً : معاد و رجعت از امورى است كه مبتنى بر مطالب فلسفى و دقت هاى عقلى نيست بلكه ميزان در آن قضاوت عرف و عقلاست .
ص: 381
و بايد ديد كه اگر كسى بعد از مردن زنده شد ، عقلاء چه مى گويند ، آيا حكم مى كنند كه اين همان است كه برگشته است يا غير آن است ؟ اگر كسى بميرد و بعد از مردن به دعاى امام زمان عليه السلام زنده گردد ، بازماندگانش خوشحال مى شوند و اظهار سرور و شادى مى كنند ؟ و يا خوشحال نمى شوند و مى گويند اين كه زنده شده كسىغير از ميّت ماست ؟ مسلّماً خوشحال مى شوند و اگر در آن ميان كسى محال بودن اعاده معدوم را مطرح كند بر او مى خندند .
مخفى نماند كه از نظر عرف و عقلاء هر شخصى داراى شخصيتى است كه آن را نفس ناطقه مى گويند و به آن به عنوان « من » و «او » و « تو » اشاره مى كنند ، اگر چه تغيير كند و رنگ عوض نمايد ، باز هم مردمى كه او را مى شناختند ، او را همان مى دانند كه صد سال قبل وى را مى شناختند ، اگر چه در طول اين مدت صد سال - مثلاً - كه عمر طولانى كرده ، سلول هاى بدن او عوض شده و گذشته ها از بين رفته و جاى آن ها را سلول هاى ديگرى گرفته اند ، ولى عرف مردم به او همان خطاب صد سال قبل را مى كنند و معتقدند او همان است .
بنا بر اين ، آن كس كه در رجعت بر مى گردد همان است كه سال هاى پيش مرده بود و الآن مردم مى گويند : اين انسانى كه سال ها پيش مرده بود ، برگشت نموده است و هرگز شبهه محال بودن اعاده معدوم را به نظر نمى آورند .
علامه مجلسى رحمه الله در بحث معاد جسمانى در جواب از شبهه استحاله اعاده معدوم مى فرمايد : بدان كه بر تقدير عدم قول به امتناع اعاده معدوم ( يعنى بگوئيم : اعاده معدوم محال نيست بلكه ممكن است ) - بنا بر آن كه دانستى دليلى بر امتناع قائم نشده است و دعوى بداهت ممنوع است - در اثبات معاد جسمانى اشكالى نيست ، خصوصا بنا بر قول به انعدام جميع اشياء كه از قول به عدم امتناع ( اعاده معدوم ) چاره اى نيست چنان كه مذكور خواهد شد إن شاء اللّه .
اگر كسى قائل به امتناع باشد نيز قول به حشر جسمانى ممكن است به آن كه
ص: 382
بگوئيم : در اعاده اشخاص كه در شرع وارد شده است همين بس است كه از آن ماده بعينها يا از آن اجزاء بعينها مخلوق شود خصوصا در وقتى كه شبيه باشد به آن شخص در صفات عوارض به حيثيّتى كه اگر او را ببينى بگويى اين فلان است ؛ زيرا كه مدرك لذّات و آلام ، روح است اگر چه به توسّط آلات باشد . و لهذا مى گوئيم كه آدمى را ازوقتى كه روح در او دميده مى شود تا هنگام پيرى همان شخص است هر چند متبدّل شود صورت او و هيئت او ، و اجزاى او به تحليل رود و بدل آن ها بيايد . بلكه اگر بسيارى از اعضاى او را قطع كنند باز مى گويند شرعا و عرفا كه همان شخص است . و اگر در جوانى به حدّى يا قصاصى محكوم شود ، در پيرى از او استيفاء مى كنند . و اگر غلامى در جوانى گناهى كرده باشد و آقايش در پيرى بر او دست بيابد و او را تأديب كند نمى گويند بر او ستم كرده است و اين ها يا به اعتبار اجزاء اصليّه است ، يابه اعتبار اين است كه كار با روح است و همين كه شخص به حسب عرف همان شخص است عقل تجويز تعذيب او مى كند و ظلم نمى شمارد .
و هم چنين تعذيب بعد از موت ؛ زيرا كه روح بنا بر مشهور بعينه باقى است و نصوص دلالت نمى كند مگر بر آن كه آن شخص بر مى گردد به نحوى كه حكم كنند به حسب عرف بر آن كه آن شخص است ، هم چنان كه حكم مى كنند بر يك آب ، هر گاه بر دو ظرف بريزند كه اين همين آب است كه در يك ظرف بود و به حسب شرع و عرف ... .
و در بعضى از آيات و اخبار إشعار به اين هست چنان كه حق تعالى فرموده است :
« أَوَلَيْسَ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ بِقَادِرٍ عَلَى أَنْ يَخْلُقَ مِثْلَهُمْ بَلَى وَهُوَ الْخَلاَّقُ الْعَلِيمُ » ؛(1)
آيا آن كسى كه آسمان ها و زمين را خلق كرده است ، قادر بر آن نيست كه مثل ايشان را خلق كند .
ص: 383
و باز فرموده است در وصف عذاب اهل جهنم :
« كُلَّمَا نَضِجَتْ جُلُودُهُمْ بَدَّلْنَاهُمْ جُلُوداً غَيْرَهَا لِيَذُوقُوا الْعَذَابَ » ؛(1)
هر گاه پوست هاى تنشان ( در آن ) بريان گردد ( و بسوزد ) پوست هاى ديگرىبه جاى آن قرار مى دهيم ، تا عذاب را بچشند .
و در احاديث عامه و خاصه وارد شده است كه محشور مى شوند متكبران مانند موران و عامّه نقل كرده اند كه دندان كافر مانند كوه احد خواهد بود ، و اهل بهشت بى موى بدن ، ساده و سرمه كشيده خواهند بود .
و از احاديث خاصه و عامه در احتجاج شيخ ابوطالب طبرسى و در مجالس شيخ طبرسى روايت كرده اند كه : ابن ابى العوجاء ملحد از حضرت امام جعفر صادق عليه السلام سؤال كرد از آيه « بَدَّلْنَاهُمْ جُلُوداً غَيْرَهَا » و گفت گناه اين پوست چيست كه آن را عذاب مى كنند؟
حضرت فرمود :
واى بر تو اين همان پوست است و غير آن است . ابن ابي العوجاء گفت : مثل آن را از امور دنيا بفرما ، فرمود : كه مثل آن است كه خشتى را بشكنند و گِل كنند و بار ديگر در همان قالب بريزند ، مى توان گفت همان است و مى توان گفت غير آن است . گفت : بلى خدا مردم را از وجود شما بهره مند گرداند .(2)
و با اين مراتب احوط و اولى آن است كه تصديق نمايند آنچه را در نصوص متكاثره متواتره وارد شده است و به ضرورت اديان و ملل ثابت شده است از ثبوت حشر جسمانى و آنچه وارد شده است از خصوصيات آن ، و خوض نكنند و تفكّر ننمايند در امثال اين امور ؛ زيرا مكلّف نشده اند به تفكّر و نظر كردن در آن ها چرا كه ممكن است اذعان كنند امرى را كه مطابق واقع نباشد و در آن معذور نباشند چنان چه سابقا مذكور شد .(3)
ص: 384
شبهه اتحاد آكل و مأكول اين است كه : در قيامت بايد همه انسان ها براى رسيدن به پاداش و كيفر اعمالشان زنده شوند ، بنا بر اين ، اگر انسانى در ايام قحطى و گرسنگى شديد يكى از افراد همنوع خود را بخورد و انسان مأكول جزء بدن آكل گرديد ، بهنوعى كه از هم امتيازى ندارند و در خارج يك نفر ديده مى شوند ، و دو چيز نيستند كه هر دو محشور بشوند ، آيا در اين صورت معاد و بازگشت براى كدام هست ؟ آكل يا مأكول ؟ اگر آكل محشور شود و مأكول حشرى نداشته باشد ، و يا بر عكس باشد ، خلاف ضرورت و اتفاق و دلايل شرعيّه است !
اگر بگويى : هر دو محشور مى شوند ، فرض اين است كه مأكول از بين رفت و جزء بدن آكل گشت و دو نفر نيستند . بنا بر اين ، معاد جسمانى و رجعت محال خواهد بود و لذا بسيارى از فلاسفه به معاد روحانى معتقد شدند .
جواب : اگر كسى خدا را بشناسد و به قدرت او معتقد باشد ، جواب از اين شبهه براى او آسان است . چگونه مى شود سدّ راه قدرت حق تعالى كرد ؟ و او جلّ و علا هر چه اراده كند و متعلّق اراده اش ممكن باشد واقع مى شود .
خداوند قادر است ماده اصلى مأكول را نگه دارد كه از بين نرود و جزء اصلى آكل نگردد ، و در روز قيامت آن را بعينه برگرداند و روح را به آن ملحق نمايد . پس ممكن است اجزاء اصليه مأكول جزء آكل نشود و بر فرض كه جزء آن شود ، جزء اجزاى فضليّه آكل شود نه جزء اصلى آن .(1)
بعضى در مقام ابطال رجعت گفته اند : مرگ بر هيچ زنده اى عارض نمى شود مگر بعد از آن كه آن موجود زنده به حدّ كمال رسيده و زندگى اش كامل شده باشد و آنچه
ص: 385
در قوّه اش بوده به فعليّت رسيده باشد . چنين موجودى كه تمام كمالات بالقوّه اش فعليّت يافته ، اگر بعد از مردن به دنيا بر گردد ، در حقيقت دوباره به حالت قوّه و استعداد برگشته است . و اين كه امرِ فعليّت يافته به قوّه تبديل شود امرِ محالى است .
جواب : اوّلاً اصل مبنا باطل و نادرست است . چنان كه اشاره خواهيم نمود . و برفرض تسليم و پذيرفتن اصل مبنا ، بعضى چنين جواب داده اند :
رجعت مثل معاد ، مستلزم اين نيست كه چيزى كه تمام كمالات بالقوه اش فعليّت يافته ، دوباره به حالت قوّه و استعداد بر گردد ؛ زيرا ممكن است انسان ( بعد از آن كه به مرگ غير طبيعى از دنيا رفته ) در زمان ديگر مستعدّ كمالى شود كه در زمانى غير از زمان زندگى اش موجود و فراهم شده است و بعد از مردن ، دوباره زنده مى شود تا آن كمال را به دست آورد و يا ممكن است اصل استعدادش مشروط باشد به اين كه مقدارى در برزخ زندگى كند . چنين كسى بعد از مردن و ديدن برزخ ، داراى آن استعداد مى شود و دوباره به دنيا بر مى گردد كه آن كمال را بدست آورد و در هر يك از دو فرض ، مسأله رجعت و بازگشت به دنيا جايز است و مستلزم محذور محال نيست .(1)
بعضى ديگر گفته اند :(2)
تناسخ يعنى برگشت روح به بدن ديگر با همان فعليّت اولى و ضعف وجودى كه داراست . اما بازگشت روح - با بقاى كمال و جوهريّت مخصوص به خودش كه بسبب مرگ ، بدست آمده ، - براى تدبير بدن ، به نحو كامل تر از تدبير گذشته است ، و اين تناسخ محال نيست بلكه اين نوع بازگشت مانند تمثّل يافتن بعضى از ملائكه است كه با آن كه براى استكمال خود نيازى
ص: 386
به بدن محسوس ندارند ، ولى در مواردى به امر خداى تعالى تمثّل مى يابند ، آن هم در بدن هاى مخصوص ، مانند تمثّل جبرئيل به صورت بشر در قصه حضرت مريم عليهاالسلام .(1)
مى گويند :(2) موجودى كه استعداد كمال را دارد ، هنگامى كه كمالات استعدادىِ آن ، جنبه فعليّت به خود بگيرد ، - از قوّه به فعل در آيد - ديگر نمى تواند به حال اوّلى بر گردد ؛ زيرا رجوع از فعليّت به قوّه محال است .
نفس انسانى با مردن از مادّه تجرّد پيدا مى كند و يك موجود مجرّد مثالى يا عقلى مى شود ، كه اين دو ( يعنى مثالى و عقلى ) از مرتبه مادّه برتر بوده و وجود آن ها از
وجود مادّه قوى تر است . اگر مجدّدا نفس بعد از مرگ به مادّه تعلّق پيدا كند ، لازم
مى آيد كه از فعل به قوّه باز گردد و آن محال است .
جواب از اين شبهه به وجوهى است : دو جواب نقضى و يك جواب حلّى است :
1 . قرآن به صراحت از زنده شدن مردگان در امّت هاى سابق خبر داده است كه بعضى از آن موارد را ذكر كرديم . اشكال كننده ، در مورد رجعتِ اقوام گذشته هر پاسخى به شبهه خود بدهد ما هم در مورد رجعت امت اسلامى در زمان ظهور و بعد از ظهور همان جواب را مى دهيم .
2 . پيروان همه اديان آسمانى به معاد عقيده دارند و بدون شك در روز قيامت ، روح به بدن باز مى گردد و انسان ها زنده مى شوند و به سزاى اعمال خود مى رسند .
ص: 387
اشكال كننده ، در مورد معاد هر جوابى به شبهه خود بدهد ، ما همان پاسخ را در مورد رجعت مى گوييم .اين دو جواب نقضى است .
3 . اما جواب حلّى : موت معنايش انفكاك روح از بدن است . و روح هيچ گونه تجرّدى ندارد چنان كه در اخبار به آن تصريح شده است .(1)در رجعت به امر پروردگار ، روح به بدن اصلى باز گردانده مى شود و هرگز نفس از جسميّت و ماده بودن ، خارج نمى شود و يك موجود مجرّد مثالى يا عقلى نمى گردد تا اشكال قوّه و فعل پيش آيد .
و هرگز امكان ندارد چيزى كه داراى اجزاء است ، در ذات و جوهرش حركت و رشد كند تا اين كه از زمان و مكان و قوّه و مقدار - كه از لوازم غير قابل انفكاك وجود آن هستند - خارج شود و از مقدار و اجزاء كه مقوّم ذات آن هستند ، فارغ گردد .
روشن است كه هر حقيقت عددى و مقدارى ، مخلوق است و وجود هر مخلوقى قائم به اجزاء و ابعاض خود بوده و خروجش از آن مستلزم خروج شى ء از ذات خويش و مساوى با انعدام آن مى باشد . پس آنچه داراى زمان و مكان است و حقيقتى عددى است و قابل زياده و نقصان مى باشد ، هرگز قابل خروج از آن نيست و براى هميشه چنان خواهد بود و خروجش از مقدار و اجزاء ، مساوى با خروج آن از ذات خويش و عين نيستى و عدم آن است .
فلاسفه معتقدند كه روح مجرّد از مادّه است ، ولى در مقابل ، از آيات قرآن كريم و احاديث عترت معصومين عليهم السلام استفاده مى شود كه : روح جسمى لطيف و داراى شكل و هيكل است ؛ مانند اجسام لطيف مى رود و مى آيد ؛ سخن مى گويد ؛ وارد بدن مى شود ؛ بيرون مى رود ؛ همراه جنازه اش راه مى رود و داراى شكل و طول و عرض است كه از خواص جسم مى باشند .
ص: 388
مرحوم علامه مجلسى
رحمه الله در اين باره مى گويد :
اخبار بسيار كه در باب تنزيه حق تعالى وارد شده ، ظاهرا دلالت مى كند بر آن كه : تجرّد از صفات مختصّه حق تعالى است .(1) و اكثر احاديث قبض روح و همراه بودن روح با ميّت و آمدن به نزد اهل خود و منتقل شدن به وادى السّلامو امثال آن ها ، دلالت بر تجسّم مى كند ... و هم چنين احاديثِ خلق ارواح پيش از اجساد و بودن آن ها بر دور عرش و امثال آن ها دلالت بر جسميّت مى كنند ، مگر آن كه تأويل كنند آن ها را به تأويلات بعيده كه بدون ضرورت ، از طريقه ارباب ديانت بعيد است .(2)
مى گويند : آيا رجعت همان تناسخ نيست كه ضرورت اديان بر خلاف آن است ؟
در پاسخ مى گوييم : تناسخ ، انتقال روح ( پس از نوعى تكامل ) از بدنى به بدن ديگر است كه از هر جهت با بدن اوّل جدا است كه بدون هيچ شبهه اى محال است .
ولى رجعت اين چنين نيست ؛ زيرا از نوع معاد جسمانى است كه روح به بدن اوّلى با همان مشخّصات شخصى و گذشته اش باز مى گردد . تنها فرق بين معاد و رجعت اين است كه زمان رجعت در دنياست ولى زمان معاد در آخرت مى باشد .
مى گويند : دليل قائلين به رجعت ، اجماع منقول است و آن به منزله خبر واحد است كه در اين بحث مفيد نيست !
ص: 389
در پاسخ مى گوييم : اوّلاً دليل ما منحصر به اجماع نيست بلكه برخى از آيات بر آن دلالت دارد و روايات متواتر بر اثبات آن وجود دارد .
ثانياً : اجماع ادّعا شده ، اجماع منقول نيست بلكه اجماع محصّل است .
ثالثاً : مساله بالاتر از اجماع است و به تعبير مرحوم شيخ حرّ عاملى ، اعتقاد به رجعت ، يكى از ضروريّات مذهب شيعه است .(1)مرحوم شبر رحمه الله در كتاب « حق اليقين » مى گويد :
بدان كه ثبوت رجعت از امورى است كه شيعه حقّه و فرقه مُحقّه بر آن اجتماع دارند بلكه از ضروريّات مذهب آن هاست .(2)
مى گويند : روايات رجعت متواتر نيست ؛ زيرا شرط خبر متواتر آن است كه خبر در تمام مراتب به حدّ تواتر برسد و چنين خبرى به اقرار اعاظم ، بسيار نادر است . بلكه روايات آن خبر واحد است و ناقلانش چند راوى بيش نيستند و به نحوه اى نيست كه انسان از نقل آنان يقين پيدا كند ، پس رجعت ثابت نمى شود .
پاسخ : روايات رجعت خبر واحد نيست بلكه متواتر است و تواتر بر سه قسم است : 1 - تواتر لفظى 2 - تواتر معنوى 3 - تواتر اجمالى .
بسيارى از اعاظم در مورد احاديث رجعت ، ادّعاى تواتر معنوى و اجمالى كرده اند .(3) ولى شيخ طوسى رحمه الله در مورد برخى از احاديث رجعت ، ادعاى تواتر لفظى هم نموده است .(4) و علامه مجلسى رحمه الله با تأكيد مى گويد : اگر روايات رجعت متواتر
نباشد ، پس در دنيا روايت متواتر وجود ندارد .(5)
ص: 390
علامه مجلسى رحمه الله مى فرمايد :
« بدان اى برادر كه من گمان ندارم برايت ترديدى در رجعت حاصل شود بعد از آنچه كه درباره رجعت ( كه شيعه بر ثبوت آن در همه اعصار اجماع كرده ) بيان كرديم ، و كلام را روشن ساختيم . و مسأله در نزد آنان مانند روز روشن است تا جايى كه در اشعار خود آن را به نظم در آورده اند ، و در تمام مناطق باآن بر مخالفين احتجاج نموده اند و اين موضوع به اندازه اى واضح است كه مخالفان ، آن را بهانه اى براى طعن بر شيعه قرار داده اند و در كتاب هاى خود ذكر كرده اند ، مانند : فخررازى و نيشابورى و غير اين دو نفر .
چگونه مى شود شك و ترديد كرد در حقانيت فرمايش ائمه اطهار عليهم السلام درباره موضوعى كه به نحو تواتر از آن ها وارد شده و حدود دويست روايت صريح رسيده است كه چهل و چند نفر از بزرگان ثقات و علماء اعلام در بيش از پنجاه كتاب از كتاب هاى شان آن را ذكر كرده اند . اكنون نام عدّه اى كه آن را ذكر كرده اند در اين جا مى آوريم : ثقة الاسلام كلينى ، صدوق ، شيخ طوسى ، سيد مرتضى ، نجاشى ، كشى ، على بن ابراهيم ، سليم بن قيس هلالى ، شيخ مفيد ، كراجكى ، نعمانى ، صفّار ، سعدبن عبداللّه ، ابن قولويه ، على بن عبد الحميد ، سيد على بن طاووس ، پسرش صاحب كتاب زوائد الفوائد ، محمد بن على بن ابراهيم ، فرات بن ابراهيم ، نويسنده كتاب « التنزيل و التحريف » ، ابوالفضل طبرسى ، ابراهيم بن محمد ثقفى ، محمد بن عباس بن مروان ، برقى ، ابن شهر آشوب ، حسن بن سليمان ، قطب راوندى ، علامه حلّى ، سيّد بهاءالدين على بن عبد الكريم ، احمد بن داود بن سعيد ، حسن بن على بن أبى حمزه ، فضل بن شاذان ، شيخ شهيد محمد بن مكى ، حسين بن حمدان ، حسن بن محمد بن جمهور عمّى نويسنده كتاب الواحدة ، حسن بن محبوب ، جعفر بن محمد بن مالك سكونى ، طهر بن عبداللّه ، شاذان بن جبرئيل صاحب كتاب « الفضائل » ، نويسنده كتاب « العتيق » ، نويسنده كتاب « الخطب » و غير اين ها از مؤلّفان كه كتاب هاى شان نزد ما موجود است و نويسنده ها را شخصا نمى شناسيم و از اين رو ، روايات را به آنان نسبت نمى دهيم ، هر چند كه اين روايات در آن كتاب ها موجود است . اگر بنا باشد مسأله اى مانند مسأله رجعت متواتر
ص: 391
نباشد ، پس تواتر در چه مسئله اى پيدا مى شود ؟ در عين حال كه همه شيعيان يكى بعد از ديگرى و آيندگان از گذشتگان آن را نقل كرده اند .
من گمان مى كنم كسى كه در مانند رجعت شك كند ، در اصل ائمّه دين شك دارد ، ولى از آنجايى كه نمى تواند در اجتماع ، آن را اظهار كند ، بين مؤمنان براى تخريب دين استوار ، حيله اى بكار مى برد به اين نحو كه شبهاتى را القاء مى كند كه عقولضعيفه و سست آن را مى پذيرد ، و مانند ملحدان و بى دينان تشكيك مى نمايد .(1)
مى گويند : رجعت چيزى است كه عقل آن را بسيار بعيد مى شمارد خصوصا در بعضى از احاديث آمده است كه مدت سلطنت آل محمّد صلى الله عليه و آله وسلم هشتاد هزار سال است . لذا نمى شود رجعت را قبول كرد .
پاسخ : اوّلاً بعيد شمردن چيزى ، دليل بر بطلان آن نيست ؛ زيرا اگر استبعاد چيزى علامت بطلان آن باشد ، بايد همه معجزات انبياء - العياذ باللّه - باطل باشد ، در حالى كه
پيروان همه اديان آسمانى ، وجود اعجاز و وقوع معجزه را قبول كردند . بلى اگر چيزى محال ذاتى باشد ، قدرت بر آن تعلق نمى گيرد . ولى اگر چيزى بر خلاف عادت باشد ، هيچ اشكالى ندارد ؛ زيرا همه معجزات و خوارق عادات از اين قبيل هستند .
ثانيا : ما الآن بر خصوص اين مدت يعنى هشتاد هزار سال اصرار نداريم بلكه فعلاً در صدد آنيم كه بگوئيم اصل رجعت امكان ثبوتى دارد و مانعى از آن نمى يابيم ، امّا مدت سلطنت بحث ديگرى است .
ثالثا : اين استبعاد براى چيست ؟ آيا اين گونه تفضّلات و عنايات نسبت به آل محمّد عليهم السلام زياد و بى مورد است و آنان - العياذ باللّه - لياقت و شايستگى اين همه عنايات را ندارند ؟ يا اين كه اين همه لطف و بزرگوارى نسبت به فضل و كرم حق تعالى زياد است ؟ هر كدام را اختيار كنى به باطل رفته اى و خلاف واقع گفته اى ، پس اصل استبعاد بى وجه و مردود است .
ص: 392
مى گويند : اگر امامان در عصر حضرت مهدى عليه السلام رجوع كنند ، اجتماع دو امام در يك زمان لازم مى آيد ، و اگر بعد از آن حضرت رجعت نمايند ، در آن فاصله ، زمين خالى از حجّت مى باشد .جواب : اوّلاً چنان كه در بحث رجعت طرح شده است ، امام حسين عليه السلام اولين امامى است كه رجعت مى كند و رجعت او در آخرين روزهاى زندگى حضرت امام زمان عليه السلام است ، كه آن حضرت را غسل ، كفن و دفن مى كند و بعد از او حكومت مى نمايد . طبق اين بيان ، نه اجتماع دو امام است و نه خالى بودن زمين از حجت محقق خواهد شد .
ثانياً : اجتماع دو امام در يك زمان كه يكى امام ناطق باشد و ديگرى امام صامت چه اشكالى دارد ؟ همانند زمان رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم و اميرالمؤمنين عليه السلام به شهادت آيه شريفه : « إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاَةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ »(1) و حديث متواتر غدير : « من كنت مولاه فعلى مولاه » و ... .
همچنين مانند زمان امام حسن عليه السلام و امام حسين عليه السلام كه هر دو در يك زمان امام بودند . چنان كه رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم فرمود : « الحسن و الحسين امامان قاما او قعدا ».(2)
ثالثا : شايد اين مطلب مربوط به زمان تكليف و دنياى قبل از رجعت باشد ، و در آن وقت اجتماع دو امام بدون محذور باشد .
ابوالقاسم بلخى مى گويد :
رجعت جايز نيست ؛ زيرا اگر مردم بدانند كه رجعت هست ، در گناهان غوطه ور مى شوند ، به اميد اين كه در رجعت توبه كنند .
جواب : اگر با اين احتمال بتوان رجعت را غير مجاز اعلام كرد ، در مورد توبه
ص: 393
و شفاعت و امثال آن ها نيز مى توان گفت كه اين ها موجب ارتكاب گناه مى شوند و لذا مجاز نيستند .
اما جواب حلّى اين است كه : آنان كه معتقد به رجعت هستند براى رجعت كنندگان درِ توبه را بسته مى دانند .در ذيل آيه شريفه : - « يَوْمَ يَأْتِي بَعْضُ آيَاتِ رَبِّكَ لاَ يَنفَعُ نَفْساً إِيمَانُهَا لَمْ تَكُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ أَوْ كَسَبَتْ فِي إِيمَانِهَا خَيْراً »(1) آن روزى كه بعضى از آيات پروردگار ظاهر شود ، كسى را كه جلوتر ايمان نياورده باشد ، ايمان آوردنش سودى نمى بخشد » - رواياتى ذكر شده كه دلالت بر اين موضوع دارد ، از جمله :
از امام باقر عليه السلام در تفسير اين آيه روايت شده كه فرمودند :
هنگامى كه خورشيد از مغرب طلوع كند ، ديگر هر كس در آن روز ايمان بياورد ايمانش او را سود نبخشد .(2)
از امام باقر و امام صادق عليهماالسلام در تفسير اين آيه روايت شده كه فرمودند :
طلوع خورشيد از مغرب ، خروج دابّة و ظهور دجّال است . كسى كه در گناهان غوطه ور باشد تا اين نشانه ها ظاهر شود ، ديگر ايمان آوردنش او را سود ندهد .(3)
مرحوم طبرسى نيز در جواب از اين شبهه مى گويد :
آنان كه به رجعت عقيده دارند ، نمى گويند كه همه مردم رجعت مى كنند ، بلكه مى گويند : گروهى از مردم بر مى گردند . لذا هر كسى كه احتمال مى دهد جزء رجعت كنندگان نباشد ، نمى تواند به اميد رجعت از توبه صرف نظر كند .(4)
ص: 394
مى گويند : اگر رجعت حتمى باشد ، بايد رستاخيز باطل شود ؛ زيرا مجرمين در رجعت مجازات مى شوند و ديگر نيازى به روز قيامت نمى ماند .
جواب : در مورد اجراى حدود شرعى هم همين اشكال لازم مى آيد . اگر مجرم راحدّ شرعى بزنند و قصاص كنند و در همين دنيا مجازات نمايند ، پس نياز به قيامت از بين مى رود ! ! در حالى كه عذاب و انتقام در دنيا جاى عقاب آخرت را نمى گيرد . كسانى كه مستحق خلود در جهنم هستند اگر در رجعت بر گردند و با وسايل دنيوى مجازات شوند ، اين مجازات حتى به اندازه يك دقيقه آتش دوزخ درد آور نيست .
مجازات مجرمين در اين دنيا به عنوان جزاى اعمال آن ها نيست بلكه به عنوان تشفّى خاطر مؤمنان است ، اما جزاى كامل آن ها به آخرت مى ماند .(1)
مى گويند : در بعضى از روايات وارد شده است : هنگامى كه ميّت را در قبر مى گذارند سزاوار است وى را اين گونه تلقين نمايند : « هذا أوّل يوم من إيّام الآخرة و آخر يوم من أيّام الدّنيا ؛ اين نخستين روز از روزهاى آخرت و آخرين روز از روزهاى دنيا است » . و از اين جمله استفاده مى شود كه رجعت در كار نيست وگرنه آخرين روز از روزهاى دنيا و اولين روز از روزهاى آخرت نخواهد بود .
جواب از اين اشكال به وجوهى است :
اولاً : رجعت مانند روز قيامت نيست كه تمام مردگان بر گردند ، بلكه اشخاص معيّنى بر مى گردند . از اين جهت هر كسى را كه در قبر مى گذارند مستحب است اين كلمات را به او تلقين نمايند ؛ زيرا كه احتمال باز نگشتن در رجعت درباره او وجود دارد .
ص: 395
ثانياً : ممكن است گفته شود اسم آخرت بر ايّام رجعت نيز اطلاق مى شود ، همان گونه كه اسم دنيا نيز بر آن اطلاق مى شود . به ايام رجعت آخرت مى گويند براى اين كه بعد از مرگ است . و به آن دنيا مى گويند براى اين كه به اين دنيا برگشته است . پس به
اعتبار اين كه آخرت است ، اشكال ندارد به ميت بگوييم : « اين نخستين روز از ايامآخرت است » ؛ چون كه ايّام رجعت روى اين فرض از آخرت بشمار مى آيد .
ثالثاً : بعضى احتمال دادند و گفته اند : مسلّم نيست كه افراد انسان در زمان رجعت داراى تكليف باشند بلكه اين احتمال هست كه در زمان رجعت تكليف نباشد . و مقصود از دنيا در حديثى كه ذكر گرديد ، دنيايى است كه در آن مردم مكلّف باشند . بنا بر اين ، درست است كه به ميت بگوئيم : امروز آخرين روز از روزهاى دنيا است ؛ چون كه بعد از اين روز - حتى در رجعت - تكليفى در كار نيست . « فتأمّل ! »
ص: 396
اين فصل مشتمل بر سه باب است
ص: 397
ص: 398
وهابيان و سلفيان و تكفيريان ادامه دهنده مسير ضلالتى هستند كه خلفاى غاصب و بنيان گذاران سقيفه پايه گذارى كردند و عثمان و معاويه و يزيد و ... ادامه دادند .
معاويه در اعمال و رفتار و گفتار خود كاملاً نشان مى داد كه در صدد محو كردن نام پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم است . مغيرة بن شعبه در يكى از ملاقات هاى خود با معاويه به او گفت :
بنى هاشم اقتدار خود را از دست داده اند و خطرى از ناحيه آنان حكومت تو را تهديد نمى كند ! چه بهتر كه بر آنان سخت نگيرى و آنان را مورد مهر و محبّتقرار دهى .
معاويه گستاخانه در پاسخ گفت :
پس از مرگ ابوبكر و عمر و عثمان ، هيچ اثرى از آنان باقى نمانده و نامى از آنان برده نمى شود .
« وإنّ أخاهاشم يُصْرَخ في كلّ يوم خمس مرّات : أشهد أنّ محمّدا رسول اللّه ، فأيّ عمل يبقى مع هذا ؟ لا أمّ لك واللّه إلا دفنا دفنا ؛ امّا هر روز پنج مرتبه فرياد : أشهد أنّ محمّدا رسول اللّه ، به گوش مى رسد . با اين وضع ، ديگر چه
ص: 399
چيزى براى ما بنى اميّه باقى مانده است ؟ به خدا سوگند تا نام پيامبر را دفن نكنم و از زبان ها نياندازم ، آرام نخواهم گرفت . »(1)
همچنين روزى معاويه هنگام شنيدن صداى مؤذن كه به رسالت پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم شهادت و گواهى مى داد ، به اعتراض گفت :
للّه أبوك يا بن عبداللّه ، لقد كنتَ عالى الهمّة ، ما رضيتَ لنفسك إلا أن يقرن اسمك بإسم ربّ العالمين ؛(2)
اى پسر عبداللّه ! همّت بلندى داشتى و به كمتر از اين كه نامت كنار نام خدا برده شود ، رضايت ندادى .
با تأمّل در اين دو خبر ، منشأ فكر وهابى گرى و سلفيّت دانسته مى شود كه سياست سقيفه و بنى اُميّه بر اين بود كه نام و آثار رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم را دفن و محو كنند و اساس اسلام و ايمان را نابود نمايند .
بعد از معاويه هم مروان بن حكم و پس از او حجاج بن يوسف ثقفى(3) ، از تبرّكو توسّل و زيارت قبر رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم با اهانت و توهين منع مى نمودند ، و با سنگ خواندن قبر پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم ، سعى نمودند از زيارت قبر رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم بلكه مطلق قبور و از تبرّك و توسّل جلوگيرى كنند !
احمد بن حنبل از داود بن ابى صالح نقل مى كند كه :
روزى مروان ، مردى را ديد كه صورتش را روى قبر پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم گذاشته بود ،
ص: 400
مروان در حالى كه گردن او را گرفته بود ، گفت : مى دانى چه مى كنى ؟ هنگامى كه زائرِ قبرِ پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم صورتش را بسوى مروان بر گرداند ، ناگهان مروان با ابوايوب انصارى صحابى پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم مواجه شد . ابوايوب انصارى در پاسخ به مروان گفت : بله به ديدار پيامبر خدا صلى الله عليه و آله وسلم آمده ام نه ديدار سنگ ؛ از رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم شنيدم كه فرمود : زمانى كه دين داران ، امور دينى مردم را بر عهده دارند ، بر حال دين گريه نكنيد . زمانى بايد بر دين گريه كرد كه نااهلان ، عهده دار امور دينى مردم شوند .(1)
در اين خبر ، مروان بن حكم قبر رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم را سنگ خوانده و ابوايّوب
انصارى را از زيارت قبر شريف آن حضرت و تبرّك جستن به آن باز داشت .
حاكم نيشابورى اين حديث را صحيح دانسته و مى گويد : « هذا حديث صحيح الإسناد و لم يُخرجاه ؛ اين حديث اسنادش صحيح است و بخارى و مسلم آن را نقل نكردند » و ذهبي سلفي هم در تعليقه خود بر مستدرك حاكم ، آن را صحيح دانسته است .(2)علامه امينى با توجه به اين حديث مى فرمايد :
إنّ هذا الحديث يعطينا خبرا بأنّ المنع عن التوسّل بالقبور الطاهرة إنّما هو من بدع الأمويّين و ضلالاتهم منذ عهد الصحابة و لم تسمع اذن الدنيا قطّ صحابيا ينكر ذلك غير وليد بيت اُمية مروان الغاشم ؛(3)
ص: 401
اين حديث ، اين آگاهى را به ما مى دهد كه منع از توسّل به قبور طاهره از بدعت هاى امويان و گمراهى هاى آنان از زمان صحابه است و هيچ گاه گوش روزگار نشنيده كه صحابى اى منكر آن باشد مگر زاده بيت اميّه مروان ستمكار كه آن را انكار كرده است .
ابن حبان شافعى ماجراى ديگرى از ممانعت مروان از نماز خواندن اُسامة بن زيد در كنار قبر پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم را ذكر مى كند :
روزى مروان اسامة بن زيد را در حال خواندن نماز در كنار قبر پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم مشاهده كرد و او را به خاطر اين عمل مورد سرزنش قرار داد و گفت : چرا به سوى قبر پيامبر نماز مى خوانى ؟ اسامه بدون اين كه جسارتى به مروان كرده باشد ، فقط پاسخ داد : پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم را دوست دارم . مروان با الفاظى زشت به اسامه توهين كرد و به او فحش داد . اسامه خطاب به مروان گفت : اى مروان ! با الفاظى كه به كار بردى ، مرا اذيت و ناراحت كردى . از رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم شنيدم كه فرمودند : خداوند افراد بد زبان و ناسزاگو را دوست ندارد و گواهى مى دهم كه تو انسان بد زبان و ناسزاگويى هستى .(1)البته از مروان اموى جز اين انتظارى نيست ؛ چرا كه او از شجره ملعونه(2) و فرزند حكم بن ابى العاص ، همان طرد شده پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم از مدينه است .(3) او رئيس
ص: 402
تيراندازان به جنازه امام حسن مجتبى عليه السلام بوده ،(1) و به طور آشكارا به امام حسن عليه السلام و امير مؤمنان على عليه السلام و اهل بيت پيامبر عليهم السلام دشنام مى داد و مى گفت : « أنتم أهل بيت ملعونون !! »(2) او همان كسى است كه به والى مدينه پيشنهاد قتل امام حسين عليه السلام را در مدينه و پيش از عزيمت آن حضرت به كربلا داد .(3)
او در جنگ جمل به دست سپاه امير مؤمنان على عليه السلام اسير شد و در اين حال
خواست با آن حضرت بيعت كند ، حضرت فرمود :
إنّها كفّ يهوديّة ، ستلقى الاُمّة منه و من ولده يوما أحمر ؛(4)
اين دست يهودى است ، و به زودى امت از او و از فرزندانش روز خونينى خواهند ديد .
عائشه نيز مى گويد :
لكن رسول اللّه صلى الله عليه و آله وسلم لعن أبامروان و مروان في صلبه ؛(5)پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم پدر مروان و خود مروان را كه در صلب پدرش بود لعن كردند .
عبد الرحمن بن عوف مى گويد : هر كس صاحب فرزند مى شد فرزندش را نزد پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم مى آورد تا آن حضرت در حق او دعا كند ، هنگام تولّد مروان ، وقتى او رانزد حضرت آوردند ، پيامبر با قورباغه خواندن مروان و پدرش ، هر دوى آنان را لعنت كردند ، و فرمودند :
الوزغ ابن الوزغ الملعون ابن الملعون .(6)
ص: 403
حاكم نيشابورى شافعى اين حديث را صحيح مى داند و مى گويد :
هذا حديث صحيح الاسناد و لم يخرجاه ؛(1)
اين حديث اسنادش صحيح است و بخارى و مسلم آن را تخريج نكردند .
اين جريان آن قدر شهرت داشت كه مردم مدينه در جريان واقعه حَرّه به خاطر خيانت و نقش وى در جنايات واقعه حرّه ، وى را وزغ بن وزغ صدا مى زدند .(2)
عبد اللّه بن زبير نيز مى گويد :
و ربّ الكعبة ! إنّ الحكم بن أبي العاص و ولده ملعونون على لسان محمّد صلى الله عليه و آله وسلم ؛(3)
قسم به خداى كعبه ! حكم بن ابى العاص و فرزندان او مورد لعن و نفرين پيامبرند .
ذهبى نيز مى گويد : مروان اعمال زشت و جنايات بسيارى مرتكب شد .(4) ابن ابى الحديد مى نويسد :مروان بن حكم پست تر و كوچك تر از آن است كه در شمار صحابه ذكر شود . به خاطر اين كه مروان و پدرش آشكارا به خدا كفر ورزيدند ، و با پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم بهدشمنى پرداختند . اين دو نفر نفرين شده و رانده شده پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم هستند .(5)
ص: 404
ابن ابى الحديد ، مروان را خبيث تر از پدرش دانسته و به سبب جسارت هاى مروان به اهل بيت پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم او را مذمت مى كند .(1) و غير اين از جنايات بسيارى كه صفحات تاريخ را سياه نموده است .
با اين حال بخارى در كتاب صحيح خود از مروان حديث نقل مى كند . چنان كه بعضى از علماى عامه هم او را از اين جهت ، مورد انتقاد قرار دادند .(2)
غرض از نقل اين كلمات ، اين بود كه ابتداى تفكّر سلفى گرى و وهابى گرى ، از امويان بود . همان ها كه با زور و تزوير ، شمشير و خونريزى ، بى رحمى و سفاكى و قساوت و خشونت بر گُرده مردم مسلط و سوار شدند ، و سال ها به نام اسلام به مسخ عقايد و باورهاى اسلامى پرداختند .
ذهبى مى گويد :
حجّاج بسيار ستمگر ، زورگو ، خبيث و خون ريز بود . او عبداللّه بن زبير را در كعبه محاصره كرد و كعبه را با منجنيق سنگ باران نمود و مسلمانان مكّه و مدينه را ذليل و خوار گردانيد . ما او را دوست نداشته و دشنام مى دهيم ، بلكه به خاطر رضاى خدا بغض او را در دل داريم .(3)
ص: 405
و نيز نسائى و ابواحمد حاكم و ابن حجر عسقلانى حجّاج را مردود دانسته اند .(1)
كلمات حجّاج بن يوسف خونريز ، گستاخانه تر و بى شرمانه تر از مروان است ؛ زيرا در تاريخ آمده است كه : روزى حجّاج بن يوسف در توبيخ زائرين قبر پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم خطاب به آنان گفت : اى زيان كاران ! به زيارت قبر پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم رفته ، چوب ها و استخوان هاى پوسيده را طواف مى كنيد ؟ چرا به طواف قصر امير مؤمنان عبد الملك بن مروان نمى رويد ؟ آيا نمى دانيد كه خليفه خدا - عبد الملك بن مروان - بهتر از رسول خداست ؟!!!(2)
او در اين سخنش پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم و قبر آن حضرت را مشتى چوب و استخوان پوسيده خوانده و با برتر دانستن عبدالملك بن مروان از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم به زائرين قبر شريف آن حضرت دستور داد به جاى زيارت قبر پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم قصر عبدالملك بن مروان را زيارت كنند .
مبرّد مى گويد :
فقهاى عامّه حجّاج را به خاطر سخنان و جسارت هاى ياد شده به ساحت پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم كافر دانسته اند .(3)
اين تفكّر امويان در از بين بردن اساس اسلام و دشمنى با رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم در اعتقاد و عمل ابن تيميّه و محمّد بن عبد الوهّاب به طور واضح نمايان است .
ابن تيميّه حنبلى با تحريم زيارت قبر رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم و فتوى دادن به قتل كسانى كه به قبور پيامبران و صالحان متوسّل مى شوند ، تفكّرات بنى اُميّه را در
ص: 406
قرن هفتم هجرى رواج داده است . او مى گويد :
هر كس بر سر قبر پيامبر يا شخص صالحى بيايد و حاجتش را از او بخواهد ... پس اين امور شرك صريح است ( و صاحبش مشرك است ) كه واجب است از آن توبه كند . پس اگر توبه كرد چه بهتر و گرنه كشته مى شود ... .(1)
ابن تيميّه مى گويد :
اتّفاق علماست كه هر كس به زيارت قبر رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم يا غير او از انبيا و صلحا - از صحابه و اهل بيت و غير آن ها - مى رفت ، قبر او را مسح نمى كرد و نمى بوسيد ، بلكه در دنيا جماداتى نيست كه تقبيل و بوسيدنش جايز باشد مگر حجر الأسود .(2)
و نيز مى گويد :
قبر رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم از مسجد آن حضرت تا زمان وليد بن عبدالملك ، جدا بود و اصحاب براى هيچ كارى ، وارد حجره اى كه قبر پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم در آن قرار داشت ، نمى شدند ، بلكه نمازهاى خود را در مسجد مى خواندند ، و قبر حضرت را مسح نمى كردند ، و در كنارش دعا نمى كردند ، بلكه همه اين اعمال را در مسجد پيامبر انجام مى دادند .(3)همچنين سخن بعضى از پيروان محمّد بن عبد الوهاب در حضور وى كه مى گفتند :
اين عصاى من بهتر از محمّد صلى الله عليه و آله وسلم است ؛ زيرا من از عصاى خود در كشتن مار
ص: 407
و عقرب و غيره استفاده مى كنم ، در حالى كه محمّد مرده است و ديگر هيچنفعى در او نيست ! او فقط پيغام رسان بود .(1)
و اين كلام همان تفكّر و عقائد بنى اميّه است كه در قرن دوازدهم هجرى قمرى ظهور پيدا كرد .
زيارت و توسل و تبرك در قرآن(2)
مخالفت سلفى ها با تبرّك و توسّل و شفاعت در حالى است كه قرآن با صداى بلند در مشروعيّت اين اعتقادات مى فرمايد :
الف ) « يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسِيلَةَ وَجَاهِدُوا فِي سَبِيلِهِ » ؛(3)
اى كسانى كه ايمان آورديد ! از خدا بترسيد و براى تقرب به او وسيله اى بجوئيد ... .
ب ) و مى فرمايد :
« وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنفُسَهُمْ جَاءُوكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّاباً رَحِيماً » ؛(4)
و اگر آنان كه به خود ستم كرده بودند ، نزد تو مى آمدند و از خدا آمرزش مى خواستند ، و پيامبر نيز براى آنان طلب آمرزش مى كرد ، به يقين خدا راتوبه پذير و مهربان مى يافتند .
ص: 408
ج ) و مى فرمايد :
« قَالُوا يَا أَبَانَا اسْتَغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا إِنَّا كُنَّا خَاطِئِينَ قَالَ سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَكُمْرَبِّي إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ » ؛(1)
فرزندان يعقوب گفتند : اى پدر ! از خدا آمرزش گناهان ما را بخواه كه به راستى ما خطا كار بوديم . گفت : به زودى براى شما از پروردگارم آمرزش مى خواهم ، به راستى كه او آمرزنده و مهربان است .
دلالت اين سه آيه بر جواز و مشروعيّت توسّل به انبياء و اوصياء ، و واسطه قرار دادن آن ها بين خود و خداوند واضح است .
د ) از قول حضرت يوسف عليه السلام مى فرمايد :
« اذْهَبُوا بِقَمِيصِي هَذَا فَأَلْقُوهُ عَلَى وَجْهِ أَبِي يَأْتِ بَصِيراً(2) ... فَلَمَّا أَنْ جَاءَ الْبَشِيرُ أَلْقَاهُ عَلَى وَجْهِهِ فَارْتَدَّ بَصِيراً ... » ؛(3)
پيراهن مرا ببريد و به صورت پدرم افكنيد تا ديدگانش بينا گردد ... آنگاه كه بشارت دهنده آن پيراهن را بر رخسار او افكند ، بينايى وى باز گشت .
حضرت يعقوب عليه السلام با تبرّك جستن از پيراهن حضرت يوسف عليه السلام بنيايى خود را باز يافت، و انبياء الهى معصوم از هر گناهى هستند و پناه مى بريم به خداوند متعال از نسبت دادن شرك به دو پيامبر الهى .
ه . ) « قَالَ الَّذِينَ غَلَبُوا عَلَى أَمْرِهِمْ لَنَتَّخِذَنَّ عَلَيْهِمْ مَسْجِداً » ؛(4)
آن جماعتى كه بر امر ايشان غالب شدند ( يعنى : پادشاه و مؤمنين آن عصر ) يا آن ها كه از رازشان آگاهى يافتند ، گفتند : بر روى قبر آنان مسجد مى سازيم( و در آنجا نماز مى گذاريم و تبرّك به مكان آن ها مى جوئيم ) .
ص: 409
و ) شكى نيست كه تبرّك و زيارت و توسّل و ... تعظيم شعائر است ، و حسن تعظيم شعائر عقلاً و نقلاً معلوم است و موجب قرب بهحق تعالى مى شود . چنان كه خداوند متعال مى فرمايد : « وَمَنْ يُعَظِّمْ شَعَائِرَ اللَّهِ فَإِنَّهَا مِنْ تَقْوَى الْقُلُوبِ » ؛(1)
هر كس شعائر الهى را بزرگ دارد ، اين كار نشانه تقواى دل ها است .
و شكى نيست كه ماجراى اصحاب كهف و مقام حضرت ابراهيم عليه السلام و ... نمونه هاى ديگرى از تعظيم شعائر الهى است كه در قرآن كريم به آن اشاره شده است . چون كلام به اين جا رسيد لازم مى بينم كه مختصرى از بحث تبرّك و افكار وهابيّون و سلفيّون نسبت به آن را ذكر كنم .
ص: 410
تبرك(1)
تبرّك در لغت يعنى طلب بركت و طلب زيادتى خير ،(2) و در اصطلاح به معناىطلب فزونى و زيادتى از خداست ،(3) اما به يكى از سبب ها ، مثل وجود رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم ( و به سبب پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم ما از خداوند طلب زيادتى و فزونى مى كنيم ) چه اين زيادتى و فزونى ، دنيايى - مثل زيادى رزق و زيادى اولاد - باشد ، و يا اخروى - مثل علوّ درجات ... - .
ص: 411
پس معناى تبرّك اين شد كه : انسان ( مسلمان ) از خداوند متعال به واسطه وجود پيامبران و انسان هاى صالح و يا از آثار به جا مانده از آن ها ، خير و زيادى طلب كند . از اين رو هر چيزى كه داراى خير زياد باشد ، بركت گفته مى شود .(1)
مراد مسلمانان از تبرّك ، همان چيزى است كه مأمون از يحيى بن اكثم ( كه از فقهاى عامّه و قاضى القضاة دولت مأمون بوده )(2) پرسيد . مأمون از يحيى بن اكثم سؤال كرد : اگر شخصى كه مورد اعتمادم نيست ، قطعه چوبى يا شى ء ديگرى را كه بيش از يك درهم ارزش ندارد ، نزد من آورد و ادّعا كند كه اين شى ء ، مال پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم است
و يا اين كه پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم دستان مباركش را روى آن گذاشته و آن را لمس كرده است و دليلى هم بر راستى قول اين شخص نداشته باشم ، اما من به خاطر محبت به رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم كلام آن شخص را بپذيرم و آن قطعه چوب يا شى ء را به هزار دينار يا كمتر و بيشتر بخرم ، سپس آن را روى صورت و چشمانم بگذارم و با نگاه كردن و لمس كردن آن ، به آن تبرّك بجويم ، و وقتى كه خودم يا يكى از نزديكانم مريض شديم از آن طلب شفا و سلامتى كنم و همچون جان خود از آن مراقبت نمايم ، آيا اشكالىدارد ؟ يحيى بن اكثم در پاسخ مأمون گفت : چنين اعمال و اعتقاداتى اشكالى ندارد .(3)
وهابيّون و سلفى ها كه پيروان ابن تيميّه ( كه در قرن هفتم مى زيست ) و محمد بن عبد الوهّاب ( كه در قرن دوازدهم ظهور كرد ) و پس مانده هاى بنى اميه هستند ، تبرّك
ص: 412
جستن به قبور ، ساييدن دست و صورت بر آن ها و بوسيدن آن ها را حرام مى دانند ، و به انجام دهندگان اين اعمال ، نسبت شرك و كفر مى دهند ، و آن ها را « قبوريّون » و « عبّاد القبور » مى نامند ، و كار آن ها را مثل كار مردم در دوران جاهليّت مى دانند كه عبادت بت ها مى كردند . و از ديدگاه وهابيّون كسى كه جلب منفعت و دفع ضررى را در مخلوقى جستجو كند ، او را معبود گرفته است .
من تبرّك بحجر أو شجر أو مسح على قبر أو قبّة يتبرّك أصحابها ، فقد اتّخذها الهة . إنّ من دعا نبيّا او ملكا او جنّيا أو ندبه او استغاثه به أو نذر له أو ذبح ، فقد خرج من الإسلام و هذا هو الكفر ؛(1)
كسى كه به سنگ يا درختى تبرّك بجويد ، يا قبر و قبّه اى را مسح كند و به صاحبانش تبرّك بجويد ، پس او را خداى خود قرار داده است . هر كس نبى يا ملك يا جنّى را بخواند و يا ندبه و استغاثه به آن ها كند ، يا نذر و ذبح براى شان كند ، همانا از اسلام خارج شده و اين همان كفر است .
جواز تبرّك در نظر خاصه و عامه امر مسلّمى است كه دلائل عقلى و نقلى قطعى بر جايز بودن آن دلالت دارد كه ما به عنوان نمونه به چند دليل اشاره مى كنيم :
دليل اوّل : قرآن كريم از قول حضرت يوسف عليه السلام مى فرمايد :« اذْهَبُوا بِقَمِيصِي هَذَا فَأَلْقُوهُ عَلَى وَجْهِ أَبِي يَأْتِ بَصِيراً(2) ... فَلَمَّا أَنْ جَاءَ الْبَشِيرُ أَلْقَاهُ عَلَى وَجْهِهِ فَارْتَدَّ بَصِيراً ... » ؛(3)
پيراهن مرا ببريد و به صورت پدرم افكنيد تا ديدگانش بينا گردد ... آنگاه كه بشارت دهنده آن پيراهن را بر رخسار او افكند ، بينايى وى باز گشت .
ص: 413
آيا مى شود به دو پيامبر خدا - حضرت يعقوب و حضرت يوسف عليهماالسلام - نسبت خلاف توحيد داد . حضرت يعقوب عليه السلام با بركت جستن از پيراهن حضرت يوسف عليه السلام بنيايى خود را باز يافت .
دليل دوّم : نيز مى فرمايد :
« قَالَ الَّذِينَ غَلَبُوا عَلَى أَمْرِهِمْ لَنَتَّخِذَنَّ عَلَيْهِمْ مَسْجِداً » ؛(1)
آن جماعتى كه بر امر ايشان غالب شدند ( يعنى : پادشاه و مؤمنين آن عصر ) يا آن ها كه از رازشان آگاهى يافتند ، گفتند : بر روى قبر آنان مسجد مى سازيم ( و در آنجا نماز مى گذاريم و تبرّك به مكان آن ها مى جوئيم ) .
دليل سوّم : تبرّك به پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم و علما و صلحا و آثار به جا مانده از آنان ، در حقيقت تعظيم شعائر الهى است .(2) و بلكه ماجراى « پيراهن حضرت يوسف و بينايى حضرت يعقوب عليهماالسلام » و « ساختن مسجد در محل به خواب رفتن اصحاب كهف » و « انتخاب مقام ابراهيم براى عبادت » و « تابوت بنى اسرائيل » ... . نمونه هاى ديگرى از تعظيم شعائر الهى است كه در قرآن كريم به آن اشاره شده است .(3)
و از طرفى ، حُسْن تعظيم شعائر عقلاً و نقلاً معلوم است و موجب قرب بهحق تعالى مى شود . چنان كه خداوند متعال مى فرمايد :
« وَمَنْ يُعَظِّمْ شَعَائِرَ اللَّهِ فَإِنَّهَا مِنْ تَقْوَى الْقُلُوبِ » ؛(4)
هر كس شعائر الهى را بزرگ دارد ، اين كار نشانه تقواى دل ها است .(5)
ص: 414
و با مراجعه به منابع تفسيرى مختلف عامّه مثل تفسير زمخشرى و فخررازى و طنطاوى و غير اين ها ، در قضيّه پيراهن حضرت يوسف و بينايى حضرت يعقوب عليهماالسلام ، و در قضيّه ساختن مسجد در محل به خواب رفتن اصحاب كهف(1) و در قضيّه انتخاب مقام ابراهيم براى عبادت(2) و ماجراى تابوت بنى اسرائيل ... حق روشن تر مى شود .
دليل چهارم : اگر تعظيم شعائر - كه عبادت به شمار مى رود - و احترام به قبور و بوسيدن آن ها حرام و شرك باشد ، پس بايد تعظيم كعبه ، مقام ابراهيم عليه السلام ، مسجد النبى صلى الله عليه و آله وسلم ، و مشاعر و تعظيم حجر الأسود و بوسيدن آن ، و سجود فرشتگان در برابر حضرت آدم عليه السلام ،(3) و سجده برادران حضرت يوسف عليه السلام در برابر او(4) ، و تعظيم پدر
و مادر هم شرك باشد .
و شكى نيست كه تعظيم در اين موارد نه تنها حرام و شرك نيست بلكه از عبادات و افضل قُربات است .
دليل پنجم : نظر و ديدگاه وهابى ها بر خلاف عمل صحابه ، صالحان و علماى عامه است . بنا به تاريخ مسلّم بين خاصه و عامه ، صحابه پيامبر ، صالحان و مسلمانانهمواره به اين سيره ، عمل مى كردند و تبرّك مى جستند .
از آنجايى كه وهابيّون مانند ديگر مخالفين ، روى عمل كردن صحابه بسيار تأكيد دارند ، ما هم مشروعيّت تبرّك را از طريق فعل و عمل صحابه ثابت مى كنيم :
1 . حضرت زهرا عليهاالسلام در - نزد آن ها لااقل - يك صحابى است ( كه سرور زنان بهشت
ص: 415
و پاره تن پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم است ) در روايت آمده است كه :
لمّا رمس رسول اللّه صلى الله عليه و آله وسلم جاءت فاطمة رضي اللّه تعالى عنها ، فوقفتْ على قبره صلى الله عليه و آله وسلم ، و أخذتْ قبضة من تراب القبر ، و وضعتها على عينيها ، و بكت وأنشأت تقول :
ماذا على من شمّ تربة أحمد
أن لا يشمّ مدى الزمان غواليا
صبّت عليّ مصائب لو أنّها
صبّت على الأيّام صرن لياليا(1)وقتى پيامبر خدا صلى الله عليه و آله وسلم دفن شدند ، حضرت فاطمه عليهاالسلام كنار قبر وى ايستاد و مقدارى از خاك قبر را برداشت و بر صورت نهاد ، و اشك ريخت و اين دو شعر را خواند :
« چه مى شود كسى را كه خاك قبر احمد را ببويد تا زنده است از بوييدن مشك هاى گران قيمت بى نياز شود . مصيبت هايى بر من وارد شد كه اگر بر روزگاران روشن فرود مى آمد ، به شب تار تبديل مى شد » .(2)
2 . احمد بن حنبل و حاكم نيشابورى و ذهبى - به سند صحيح در نزد آن ها - نقل مى كنند كه :
أقبل مروان يوماً فوجد رجلاً واضعاً وجهه على القبر ، فقال : أتدري ماتصنع ؟ فأقبل عليه فإذا هو أبو أيّوب ، فقال : نعم . جئت رسول اللّه صلى الله عليه و آله وسلم و لم آت الحجر . سمعت رسول اللّه صلى الله عليه و آله وسلم يقول : لا تبكوا على الدين إذا وليه أهله ، و لكن أبكوا عليه إذا وليه غير أهله ؛(3)
ص: 416
روزى مروان وارد شد ، ديد مردى صورت بر قبر رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم گذاشته است . مروان گردن آن مرد را گرفت وگفت : مى دانى چه مى كنى ؟ آن شخص متوجه مروان شد ، ديدند ابوايوب انصارى است . ابوايوب گفت : آرى مى دانم چه كار مى كنم . من كنار سنگ نيامده ام ، بلكه به حضور رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم آمده ام . از آن حضرت شنيدم كه مى فرمود : اگر متوليان دين ، اهل باشند بر دين گريه نكنيد . زمانى بر دين گريه كنيد كه متوليانش نااهل باشند .(1)
سبكى با استناد به همين حديث مى نويسد :
اگر اسناد چنين حديثى صحيح باشد ، مس ديوار قبر مكروه نخواهد بود .(2)
مرحوم علامه امينى مى فرمايد :
از اين حديث استفاده مى شود كه جريان منع توسّل و مسئله تبرّك و ... . از بدعت هاى اُمويّين بوده است ، و اساس و پايه گذارى اين بدعت از آن هاست .(3)
3 . تبرّك عبداللّه بن عمر فرزند خليفه دوم كه عامّه او را يكى از فقهاى بزرگ مى دانند .
ابن حَمله مى گويد :أنّ ابن عمر كان يضع يده اليمنى على القبر الشريف ؛ و أنّ بلالاً وضع خدّه عليه ؛(4)
ص: 417
عبداللّه بن عمر همواره براى تبرّك دست راست خود را بر قبر شريف پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم قرار مى داد و بلال گونه اش را بر آن مى گذاشت .
أقول : و قد روي أيضا : « وأنّ معاذ بن جبل جاء وجلس عند القبر يبكي ؛(1)
و نيز روايت شده كه معاذ آمد و نزد قبر آن حضرت نشست و گريه مى كرد .
وأنّ بلالاً جعل يبكي ويمرّغ وجهه على تراب القبر الشريف ؛(2)
و بلال گريه مى كرد و صورت خود را به خاك قبر شريف مى ماليد .
وأنّ المسلمين كانوا يستشفون بتراب قبر حمزة رحمه الله ... ؛(3)
مسلمين به خاك قبر حضرت حمزه عليه السلام استشفاء مى كردند ... .
غزالى نيز كه از علماى عامه است در كتاب احياء العلوم مى گويد :
هر كس كه در زمان حيات پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم با مشاهده آن حضرت تبرّك مى جست ، بعد از وفات آن حضرت مى تواند با زيارت آن بزرگوار تبرّك بجويد و براى همين امر ، انسان مى تواند براى زيارت پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم بار سفر ببندد .(4)
4 . ذهبى - شاگرد ابن تيميه - درباره ابن المنكدر تابعى مى گويد :كان ابن المنكدر يجلس مع أصحابه قال : و كان يصيبه الصمات فكان يقوم كما هو يضع خدّه على قبر النبي صلى الله عليه و آله وسلم ثمّ يرجع فعوتب في ذلك ،فقال : إنّه ليصيبني خطرة ، فإذا وجدت ذلك استشفيت بقبر النبي صلى الله عليه و آله وسلم و كان يأتي موضعاً من المسجد في الصحن فيتمرّغ فيه ويضطجع ،
ص: 418
فقيل له في ذلك . فقال : إنّي رأيت النبي صلى الله عليه و آله وسلم في هذا الموضع ( يعني في النوم ) ؛(1)
او در مسجد پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم جلسه درس داشت . گاهى زبانش بند مى آمد ، و يا مطالبى را فراموش مى كرد ، منبر را ترك مى كرد و از منبر پايين مى آمد و به كنار قبر پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم مى رفت و صورت بر روى قبر مى گذاشت ، و دوباره بر مى گشت و بحث اش را دنبال مى كرد . به او گفتند : چه كار مى كنى ؟ اين كارها چيست ؟ مى گفت : گاهى تأمّلى براى من پيش مى آيد و حرفم را فراموش مى كنم و نمى توانم دنبال كنم در اين صورت به قبر پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم استشفا مى كنم ، و هميشه به صحن مسجد مى آمد و بدن خود را به آن جا مى ساييد و دراز مى كشيد ، چون علّت اين كار را از او پرسيدند ، گفت : « ديدم كه پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم در اين مكان بود .(2)
5 . شكى نيست كه رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم به هنگام طواف خانه خدا ، حجرالاسود را استلام مى نمود و يا مى بوسيد . بخارى در صحيح خود مى گويد :
سأل رجل ابن عمر عن استلام الحجر فقال : رأيت رسول اللّه صلى الله عليه و آله وسلم يستلمه ويقبِّله ؛(3)
مردى از عبداللّه بن عمر درباره استلام حجر سؤال كرد ، و او در پاسخ گفت : پيامر صلى الله عليه و آله وسلم را مشاهده كردم كه حجرالاسود را استلام مى نمود و مى بوسيد .اگر لمس كردن و يا بوسيدن سنگى ، شرك به خدا بود ، هرگز رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم بهچنين كارى اقدام نمى كرد .
ص: 419
حقير گويد : احاديثى كه از طريق عامه نيز وارد شده در لمس اركان و بوسيدن آن و بوسيدن حجر الاسود از رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم و اصحاب آن حضرت و ائمه معصومين عليهم السلام ، بسيار است كه ذكر آن ها موجب طولانى شدن بحث و خسته شدن خواننده آن مى شود ، و طالبين ، جهت اطلاع بيشتر ، به مصادر ذيل مراجعه نمايند .(1)
اگر بوسيدن در و ديوار و ضريحِ حرم آل اللّه ، و لمس كردن آن ها حرام و شرك است ، پس چرا بوسيدن حجر الاسود و جلد قرآن و همسر و فرزند شرك نباشد ؟!
6 . در صحيح مسلم و در بسيارى از كتب معتبره عامه آمده است كه :
فقالت : ( اسماء ) هذه جبّة رسول اللّه صلى الله عليه و آله وسلم فأخرجتْ إليّ جبّة طيالسة كسروانيّة لها لبنة ديباج و فَرْجَيْها مكفوفَيْن بالدّيباج ، فقالت : هذه كانت عند عائشة حتّى قبضتْ فلمّا قبضتْ قبضتُها و كان النبي صلى الله عليه و آله وسلم يلبسها فنحن نَغْسِلها للمرضى يستشفى بها ؛(2)
اسماء ( خواهر عايشه و دختر ابوبكر و همسر زبير ) مى گويد : قباى پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم نزد عايشه بود تا فوت شد ، وقتى فوت شد من كه خواهرش هستم آن قبا را در دست گرفتم و پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم اين لباس را مى پوشيد . و مريض
ص: 420
و بيمار كه مى آمد و دوايى كه مى خواستيم به او بدهيم اين بود كه آب روى قبا مى ريختيم ، و آب اين قبا را به قصد دارو به او مى داديم تا شفا يابد .
نووى شافعى با استناد به اين حديث مى نويسد :
يكى از امورى كه از اين حديث استفاده مى شود اين است كه تبرّك به آثار صالحان و لباس آنان مستحب است .(1)
نيز از مسلم و بخارى نقل شده كه از اسماء دختر ابوبكر :
إنّها أخرجتْ جُبة طيالسيّة كسروانيّة لها لبنة ديباج و فرجيها مكفوفين بالديباج و كان النبي صلى الله عليه و آله وسلم يلبسها ، فنحن نغسلها للمرضى نستشفي بها؛(2)
او يك رداء زيبايى را از جنس حرير بيرون آورد كه بر روى آن نقش و نگارهايى با نخ حرير ترسيم كرده بودند ، و پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم آن را مى پوشيد و ما آن را بر بيماران مان مى پوشانديم تا شفاء يابند .
7 . در صحيح بخارى آمده است كه :
إذا توضّأ كادوا يقتتلون على وضوئه ؛(3)
هرگاه پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم وضوء مى گرفت ، نزديك بود مسلمانان براى به دست آوردن آب وضوى آن حضرت ( براى استشفاء از قطرات آب وضوى حضرت ) با همبجنگند و نزاع كنند .
مرحوم فيروز آبادى در كتاب « فضائل الخمسة » بابى به اين عنوان « باب في تبرّك النّاس بوضوء النبي صلى الله عليه و آله وسلم و ببصاقه و بشعر رأسه »(4) منعقد كرده است ، فلاحظ .
ص: 421
اگر تبرّك به آب وضوى رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم - كه بخارى ذكر كرده - و تبرّك به قباى آنحضرت - كه مسلم ذكر نموده - شرك و كفر باشد ، چگونه بخارى و مسلم ذكر كرده اند ؟ با اين كه اين دو كتاب مورد قبول و اعتماد تمام علماى عامه بلكه مورد قبول
سلفيّون و وهابى ها است ؟ اگر اين اعمال شرك و كفر باشد ، پس بايد صحابه رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم - كه خواهر عائشه هم از جمله آنان است - مشرك باشند ، همان صحابه اى كه خود عامّه معتقدند كه « كلّهم عدول ؛ همه شان عادل اند » .
پس تبرّك اعتقاد همه مسلمين است ، حتّى وهّابيّون و سلفيّون ، و منحصر به شيعيان نيست .
8ٍ. تبرّك مسلمانان به سرير و تختى كه پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم بر روى آن استراحت
مى كرد و مى خوابيد ، و پس از شهادت نيز بر روى همان تخت ، غسل داده شد .
عائشه مى گويد : « فطلبه النّاس منّا يحملون عليه موتاهم ، فحمل عليه أبوبكر و عمر و النّاس يطلبون بركته ... . مردم آن تخت را از ما مى گرفتند و اموات خود را ( به خاطر تبرّك ) روى همين تخت تشييع مى كردند . ابوبكر و عمر نيز بر روى همين تخت تشييع شدند . تخت پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم كه جزء ميراث عايشه شده بود ! !(1) توسط عبداللّه
بن اسحاق ( يكى از دوست داران معاويه ) به مبلغ چهارهزار درهم خريدارى شد ! !(2)
9 . تبرّك جستن به آثار و اشياى باقى مانده از پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم مثل منبر رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم كه مردم آن را لمس مى كردند و به آن تبرّك مى جستند .(3) و لذا فقهاى عامه به جواز تبرّك و دست زدن به منبر رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم فتوى مى دادند .(4)
ص: 422
از استادِ مالك ، - يعنى يحيى بن سعيد انصارى(1) و مالك ابن عمر و ابن مسيب - نقلشده است كه آنان ساييدن دست به دسته منبر پيامبر را جايز مى دانستند .(2)
10 . تبرّك به موى پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم : انس بن مالك مى گويد :
روزى سلمانى سر مبارك رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم را مى تراشيد و اصحاب اطراف او
را گرفته بودند و هر تار مويى از آن حضرت در دست يكى از يارانش بود .(3)
در روايتى نقل شده كه احمد بن حنبل همواره تار مويى را همراه داشت و مدعى بود كه از پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم است .(4)
عبداللّه بن احمد مى گويد :
پدرم احمد بن حنبل را ديدم كه مويى از پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم را گرفته بود و آن را روى لباسش مى گذاشت و مى بوسيد ، به گمانم آن مو را بر روى چشمانش مى گذاشت . هم چنين آن را در آب فرو مى برد و از آن آب براى شفاء مى نوشيد . روزى ديدم كه كاسه ( ظرف ) پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم را در مخزن آب مى شست و بعد از آن مى نوشيد .
ذهبى پس از نقل تبرّك احمد بن حنبل به مو و كاسه پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم در مقابل ابن
تيميّه و كسانى كه منكر اين امور هستند ، موضع گيرى كرده و آنان را خارجى و مبتدع معرّفى كرده و مى نويسد :
أين المتنطع المنكر على أحمد ، و قد ثبت أنّ عبداللّه سأل أباه عمّن يلمس رُمّانة منبر النبي صلى الله عليه و آله وسلم و يمسّ الحجرة النبويّة فقال : لا أرى بذلك بأسا ، أعاذنا اللّه و إيّاكم من رأي الخوارج و من البدع ؛(5)
ص: 423
كجاست آن انسان لجبازى كه كار احمد را انكار كند ؟ در حالى كه عبداللّه از پدرش درباره كسى كه دسته منبر پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم و حجره نبوى را لمس مى كرد ،پرسيد ، او گفت : اشكالى در اين عمل نمى بينم . از اين افكار انحرافى خوارج و اهل بدعت به خدا پناه مى برم ! »(1)
11 . از امّ ثابت روايت شده كه گفت :
رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم بر من وارد شد و از دهانه مشكى كه آويزان بود ، ايستاده آب نوشيد ، و من برخاستم و دهانه مشك را بريدم .
در خبرى آمده : امّ ثابت ، دهانه مشك رابريد تا جاى دهان پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم را نگهدارى
كند و به آن تبرّك بجويد .(2)
ابن ماجه در ادامه اين روايت مى گويد :
سزاوار است از جايى كه پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم دهان مباركش را بر آن گذاشته ، تبرّك جسته شود .(3)
ترمذى اين روايت را نقل كرده و آن را معتبر و صحيح دانسته است . اين روايت را احمد بن حنبل نيز از انس از امّ سليم نقل مى كند .(4)
عينى حنفى مى نويسد :
إنّما كانوا يشربون من قدح النبي صلى الله عليه و آله وسلم لأجل التبرّك به ، أمّا في حياته فلا نزاع فيه و أمّا بعد موته فكذلك للتبرّك به ؛(5)صحابه و مسلمانان به خاطر تبرّك به ظروفى كه پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم در آن آب نوشيده
ص: 424
بود ، از اين ظروف آب مى نوشيدند ، اما در زمان حيات آن حضرت كه نزاعى در آن نيست ، و اما بعد از وفات آن حضرت ، باز هم به جهت تبرّك جايز است .او پس از نقل اين حديث مى نويسد :
و فيه أنّ الشرب من قدحه صلى الله عليه و آله وسلم و آنيته من باب التبرّك بآثاره ؛(1)
يكى از امورى كه از اين روايت مى توان استفاده كرد اين است كه : آب نوشيدن از ظروفى كه پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم در آن ها آب نوشيده اند به خاطر تبرّك جايز است .
12 . قبور و جنازه هايى كه در تاريخ مورد تبرّك واقع شد ، بسيار زيادند كه ما قادر بر شمارش آن ها نيستيم ، و فقط به چند نمونه اشاره مى كنيم :
علماى عامه در تواريخ و كتب شان نقل كرده اند كه : احمد بن حنبل امام حنبلى ها در سال 241 هجرى در گذشت ، قبر او مشهور و زيارتگاه است و مردم بدان تبرك مى جويند .(2)
همچنين درباره وفات بخارى و دفن او مى نويسند : وقتى بخارى به خاك سپرده شد ، مردم از خاك قبر او بر مى داشتند تا اين كه خود قبر مشخص شد و ممكن نبود از قبر هم محافظت شود . لذا بر روى قبر ، چهار چوبى قرار داده شد كه اين چهار چوب به صورت مستطيل يا مربع ، داراى روزنه هايى بود و ديگر كسى نتوانست به قبر دسترسى پيدا كند .(3)
عبداللّه بن غالب حدانى در سال 183 هجرى در روز ترويه كشته شد ، مردم از خاك قبرش مى گرفتند و در لباس شان مى گذاشتند .(4)
پيروان ابن تيميّه به جنازه او و به آب غسل وى تبرّك مى جستند و در تشييع
ص: 425
جنازه اش مردم بسيارى شركت كردند و براى تبرّك دستمال و عمامه هاى خود را روى جنازه مى انداختند ، و چوب نعش او را شكستند و براى تبرّك به همراه بردند . بلكه نقل شده است كه : ريسمانى را كه آغشته به جيوه بود و ابن تيميّه براى دفع شپشهميشه آن را به همراه داشت ، به 150 درهم فروختند .(1)
آيا هواداران و تشييع كنندگان او كافر و مشرك و مهدور الدم بودند ؟ يا اين كه جواز تبرّك و لمس ، امر عقلائى و مرتكز اذهان مسلمين بوده و سيره قطعيّه بين مسلمانان بوده كه شارع هم با آن مخالفت نكرده است ؟ !
13 . تبرّك به آثار باقى مانده از صالحان - در نزد آن ها - هم در طول تاريخ فراوان نقل شده است ، مثل : تبرّك كميت بن زيد اسدى به پيراهن امام سجاد عليه السلام ،(2) تبرّك به لباس و شمشير شقيق بن ابراهيم بلخى ( متوفاى 194 هجرى قمرى )(3) ، تبرّك احمد بن حنبل به پيراهن شافعى(4) ، تبرّك شافعى به پيراهن احمد بن حنبل(5) ، تبرّك صالح فرزند احمد بن حنبل به پيراهن پدرش(6) ، تبرّك به درهم اعطايى احمد بن حنبل(7) و موارد بسيار ديگر .
و تبرّك به افراد در زمان حيات آنان نيز بسيار است ، مثل تبرّك به محمّد بن طلحة
ص: 426
بن عبيداللّه ( متوفاى 36 هجرى قمرى )(1) ، تبرّك به يزيد بن سياه اسوارى فرمانده سپاه عبدالملك بن مروان ، تبرّك به سليمان بن عبدالملك تابعى ( متوفاى 99 هجرى قمرى ) ، تبرّك امير قيروان به پير زن ، تبرّك دارقطنى به قَوّاس ( متوفاى 385 هجرىقمرى ) و موارد بسيار ديگر .(2)
الف . احمد بن حنبل : عبد اللّه پسر احمد مى گويد : از پدرم پرسيدم :
عن الرّجل يمسّ منبر رسول اللّه و يتبرّك بمسّه و يقبّله و يفعل بالقبر مثل ذلك ؛ رجاء ثواب اللّه ؛(3)
مردى منبر رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم را مس مى كرد و از آن تبرّك مى جست و منبر شريف را مى بوسيد ، و همين اعمال را هم با قبر انجام مى داد ، و به قبر متبرك مى شد ، و اين كار را براى ثواب انجام مى داد . آيا اين عمل جايز است ؟ پدرم گفت : اشكالى ندارد .
اين روايت در كتاب « الجامع في العلل و معرفة الرجال » با اين زيادى آمده است : « اين مرد به واسطه اين اعمال به خداوند عزّ و جلّ تقرب مى جويد ؟ » احمد بن حنبل در پاسخ گفت : اشكالى ندارد .(4)
ابن العلاء مى گويد :
من نظر احمد بن حنبل را به ابن تيميّه نشان دادم ، او از اين ديدگاه احمد
ص: 427
در شگفت شد و گفت : من خيلى در شگفتم ، « أحمد عندي جليل هذا كلامه ! ؛(1)احمد در نزد من مرد بزرگى است . آيا به راستى اين كلام احمد است ؟ »سؤال ما از ابن تيميه اين است كه چرا به احمد چوب تكفير نزدى و حكم به كفرو شرك احمد نكردى ؟ ! عزامى شافعى هم وقتى حرف ابن تيميه را مى آورد مى گويد : ما در شگفتيم و تعجب مى كنيم .(2)
ب . رملى شافعى :
إن كان قبر نبي أو ولي أو عالم و استلمه أو قبّله بقصد التبرّك فلا بأس به ؛(3)
اگر انسان به قبر پيامبر يا ولىّ يا عالمى دست بكشد و يا آن را به قصد تبرّك ببوسد اشكالى ندارد .
ج . محبّ الدين طبرى شافعى :
يجوز تقبيل القبر و مسّه و عليه عمل علماء الصّالحين ؛(4)
بوسيدن قبر و مس آن جايز است و عمل علماى صالح بر همين منوال بود .
د . شهاب الدّين خفاجى حنفى و ابي الصيف يمانى(5) : فتواى طبرى شافعى را صحيح مى داند .
ص: 428
زرقانى در شرح مواهب لدنيّه مى گويد :
تقبيل القبر الشريف مكروه إلا لقصد التبرّك فلا كراهة ؛(1)بوسيدن قبر شريف كه اگر به قصد تبرّك باشد كراهت هم ندارد .
با مطالعه دقيق در متون و مستندات وهابيان ، ظاهر مى شود كه نظر آن ها در مسأله تبرّك واحد و يكسان نيست ؛ زيرا ابن تيميّه مطلق تبرّك - حتّى تبرّك به پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم و آثار بجا مانده از آن حضرت - را جايز نمى داند .
اما ظاهر عبارات وهابيان امروزى اين است كه : تبرّك به پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم در زمان حيات آن حضرت ، و تبرّك به آثار بجا مانده از رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم پس از رحلت آن حضرت جايز است ،(2) امّا تبرّك به افراد ديگر و آثار به جا مانده از آنان را حرام مى دانند . و براى تحريم اين تبرّك ، دو دليل ذكر كرده اند :
1 . صحابه به غير پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم ( از ساير انبياء و اوصياء و صلحاء و صحابه و تابعين و علماء ) و آثار به جا مانده از آنان ، تبرّك نجسته اند . اگر تبرّك به غير پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم و آثار به جا مانده از آنان جايز و نيكو بود ، صحابه پيشى مى گرفتند و انجام مى دادند !
2 . تبرّك به غير پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم و آثار به جا مانده از آنان ، منجر به شرك مى شود ؛ چون چنين تبرّكى باعث غلو و عبادت آنان مى شود و عبادت غير خدا شرك است . براى پيشگيرى از وقوع مردم در شرك ، بايد تبرّك به غير پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم و آثار به جا مانده از آنان را تحريم كنيم .(3)
ص: 429
لذا ابن باز(1) در پاسخ به سؤالى كه حكم تبرّك به علما و صالحان را از او پرسيده اند ،مى نويسد :
به غير پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم تبرّك جايز نيست ؛ چون چنين تبرّكى سبب شرك و عبادت غير خداست .(2)
جواب از اين خرافات : اين اعتقادِ فاسد و پوچِ علماى عامه ( به خصوص وهابيان و سلفيان ) پاسخ هاى بسيارى دارد ، از جمله :
1 . وهابيّان نه تنها تبرّك به علما و صالحان و آثار به جا مانده از آنان را حرام مى دانند و مسلمانان را از اين نوع تبرّك منع مى كنند ، بلكه تبرّك به آثار به جا مانده از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم را نيز منع مى كنند ، و اجازه تبرّك به قبر و ضريح شريف رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم ، و بوسيدن و دست كشيدن به آن ها را نمى دهند . چنان كه ابن تيميّه از تبرّك احمد بن حنبل به موى پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم اظهار
ص: 430
تعجّب مى كند . لذا ادّعاى پذيرش تبرّك به رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم و آثار به جا مانده از آن حضرت ، دروغى بيش نيست .
2 . اين ادعا كه « صحابه به احدى غير از رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم و آثار به جا مانده از آن حضرت ، تبرّك نجسته اند » از دروغ هاى واضح است كه بعضى از موارد تبرّك صحابه به صحابه و آثار به جا مانده از آنان را ذكر نموديم .
3 . بر فرض كه صحابه عمل نكرده باشند ، آيا صِرف عمل نكردن صحابه ، دليل بر حرمت آن عمل است ؟ ! و بلكه ( بالاتر ) دليل كفر عامل آن و وجوب قتل اوست ؟ !4 . سيره مسلمين از صدر اسلام تا الان بر اين بوده است كه : به رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم و علماء و صلحاء ، و آثار به جا مانده از آنان تبرّك مى جستند .
5 . اگر ملاكِ حرمت تبرّك به علماء و صلحاء و آثار به جا مانده از آن ها ، ترس از غلو و پرستش آنان باشد ، اين ملاك و علّت در تبرّك به رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم و آثار به جا مانده از آن حضرت نيز وجود دارد . و فرق گذاشتن بين تبرّك به پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و ديگران و آثار به جا مانده از آنان ، هيچ وجهى ندارد . ( چرا تبرّك به پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم و آثار به جا مانده از آن حضرت را جايز مى دانند ، اما تبرّك به علماء و صالحان و آثار به جا مانده از آنان را حرام مى دانند ؟ )
6 . تبرّك به رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم و علماء و صلحاء و آثار به جا مانده از آنان ، نه تنها باعث وقوع مسلمين در شرك و حرام نمى شود ، بلكه از جهت شرعى جايز بلكه راجح است ؛ زيرا اين گونه از اعمال ، نوعى تعظيم شعائر الهى است ، و عقل و نقل به حسن تعظيم شعائر حكم مى كنند . و احترام انبياء و اوصياء و علماء و صلحاء با مرگ آنان نيز از بين نمى رود و واجب است .
7 . عمل صحابه و صالحان بر خلاف اعتقادات و باورهاى وهابيان بوده كه با مطالعه تاريخ واضح مى شود . آن ها قبور رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم و صحابه را
ص: 431
مس مى كردند و مى بوسيدند و خود را به قبور مى ساييدند ، و به خاك قبور تبرّك مى جستند . فلاحظ .(1)
در نظر ما شيعيان جواز تبرّك ، امرى مسلّم و قطعى است كه آيات بسيار(2) و احاديث متواتره بر جايز بودن آن دلالت دارند ، كه ما تبرّكا به چند حديث اكتفا مى كنيم :
1 . امام باقر عليه السلام از پدر بزرگوارشان نقل مى كنند كه ايشان وقتى به زيارت پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم مى آمدند ، خودشان را به قبر شريف مى چسباندند .(3) ( كه اين همان معناى تبرّك و استشفاء است . )
2 . ابن فضال مى گويد :
خودم ديدم امام رضا عليه السلام مى خواستند براى حج عمره بروند ، خودشان را به قبر شريف پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم چسباندند ، و كنار منبر آمدند ، بعد از زيارت منبر ، دوباره كنار قبر آمدند و بدن خودشان را به قبر چسباندند .(4)
3 . امام صادق عليه السلام دستور مى دادند :
إذا فرغتَ من الدعاء عند قبر النبي صلى الله عليه و آله وسلم فأئت المنبر فامسحه بيدك
ص: 432
و خذ برمّانَتَيْه - و هما السُّفلاوان - وامسح عينيك و وجهك به ، فإنّه يقال : إنّه شفاء للعين ؛(1)
آنگاه كه از دعا در نزد قبر پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم فارغ شدى ، نزد منبر بيا و آن را با دست خود لمس كن ، و دو دسته آن را كه در دو طرف منبر قرار دارند ، در دست بگير ، و چشم و صورتت را به آن بساى ، چرا كه اين كار موجب شفاى چشم است .
4 . خاصّه و عامّه از حضرت زهرا عليهاالسلام نقل مى كنند :وقتى كه پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم را به خاك سپردند ، حضرت زهرا عليهاالسلام آمدند :« فوقفتْ على القبر و أخذتْ قبضة من ترابه و وضعتها على عينها ... ؛ كنار قبر
شريف ايستادند ، كمى از خاك قبر پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم برداشتند و روى چشمان گذاشتند و گريه كردند ، و به خواندن مراثى مشغول شدند » .(2)
از اين حديث استفاده مى شود كه : حضرت زهرا عليهاالسلام قصد زيارت كرد و زيارت
زنان هم محذورى ندارد ! و تبرّك به خاك قبر و نيز روضه خواندن ، جايز بلكه رجحان شرعى دارد .
5 . امام رضا عليه السلام فرمودند :
پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم در اتاق بودند ، بلال حبشى از اتاق بيرون آمد ، « و معه فضل وضوئه فابتدرهم النّاس فمن أصاب منه شيئا تمسح بها ... ؛ در حالى كه باقى مانده آب وضوى
ص: 433
پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم همراه بلال بود ، مردم هجوم آوردند تا آب
وضوى پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم را بگيرند ، هر كسى يك قطره آبى كه گيرش آمد آن را به سر و صورت خود ماليد ، اگر دستش به آب وضوى پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم نمى رسيد ، براى تبرّك روى دست آن كسى مى گذاشت كه آب به او رسيده بود » .
سپس امام رضا عليه السلام فرمودند :
« و كذلك فعل بفضل وضوء امير المؤمنين
عليه السلام ، باقى مانده آب وضوى امير المؤمنين على عليه السلامهم اين طور بود . » وقتى كه وضو مى گرفتند مردم براى باقى مانده آب وضوى ايشان هجوم مى بردند ، تا قطره اى از آن را بر دارند و متبرّك بشوند .
با توجّه به احاديث فوق و احاديث بسيار ديگر كه ما ذكر نكرديم و نيز گزارش هاى تاريخى بسيار معلوم مى شود كه سيره اماميّه و غير اماميه بر جواز تبرّك بوده ، و اين سيره مورد ردع و نهى واقع نشده بلكه مورد امضاء و تاييد شارع قرار گرفته است ، حتى اگر - بر فرض محال - دليلى هم براى مشروعيّت تبرّك نداشتيم ، خود عمومات : « كل شيء لك حلال » و « اصالة البرائة عن الحرمة » براى اباحه و جواز تبرّك كافى بود .
ص: 434
توسّل در لغت به معناى تقرّب و نزديكى است و در اصطلاح عبارت است از اين كه انسان براى تقرّب به خداوند ، پيامبران و امامان و صالحان را به خاطر احترام و آبرومند بودن آن ها نزد پروردگار ، واسطه قرار دهد .(1)
وهّابيان ، مسلمانان جهان به خصوص شيعيان را به بهانه متوسّل شدن به پيامبرانالهى وائمه طاهرين و صالحان ، مشرك مى دانند وآن ها را تكفير نموده و خون و مال آنان را هدر مى دانند .
ابن تيميّه معتقد است : كسانى كه با استناد به نزديك بودن پيامبران و صالحان به خداوند ، به آنان متوسّل مى شوند ، گمراه و مشرك هستند .
او مى گويد :
هر كس بر سر قبر پيامبر يا شخص صالحى بيايد و حاجتش را از او بخواهد ،
ص: 435
مثلاً از او شفاى مرض خودش يا حيوانش را بخواهد ، يا بخواهد كه او بدهى اش را بر آورده كند ، يا از دشمنش براى او انتقام بگيرد ، يا به او و اهل و عيالش و مركب هايش عافيت دهد و غير اين ها از امورى كه جز خداوند كسى بر آن ها قادر نيست ، پس اين امور شرك صريح است ( و صاحبش مشرك است ) كه واجب است از آن توبه كند . پس اگر توبه كرد چه بهتر و گرنه كشته مى شود . بسيارى از گمراهان مى گويند : اين شخص ( كه من به او توسّل كردم ) از من به خدا نزديك تر است و من از خدا دورم و نمى توانم او را جز به اين واسطه بخوانم ، و مانند اين از اقوال مشركين را مى گويند .(1)
محمد بن عبد الوهاب نيز با پيروى از تفكرّات ابن تيميّه مى نويسد :
كسانى كه به ملائكه ، پيامبران و اولياى خداوند متوسّل مى شوند و آنان را واسطه قرار مى دهند و به وسيله آنان به خداوند تقرّب مى جويند ، مرتد و كافر هستند ، و جان و مال شان ارزش و احترام ندارد . » و « هر كس گمان كند كه پيامبران و صالحان بين خدا و خلقش واسطه اند ، و حوائج از آن ها خواسته مى شود ، سوء ظن نسبت به خداوند دارد ! » و « پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم بين بت پرستان و كسانى كه صالحان را واسطه قرار مى دادند ، فرقى قائل نشدهاست ، و هر دو گروه را كافر دانسته و با هر دو گروه به جنگ پرداخته است ! ! ! » و « توسّل به انبياء و اوصياء و صلحا منافى و معارض با توحيد است و پذيرش اسلام ، منوط است به برائت از كسانى كه به پيامبران و صالحان متوسّل مى شوند ، و منوط به كافر دانستن آن ها است . » و « كسى كه شب و روز خدا را عبادت كند سپس كنار قبر نبى يا ولىّ رود و آن ها را بخواند و به آن ها متوسّل شود پس به دو خدا معتقد شده و به خداى يگانه گواهى نداده است ؛
ص: 436
زيرا فقط خداست كه خوانده مى شود ، ( و او غير خداوند را هم خوانده است . ) و « اتفاق تمام مذاهب اين است كه : هر كسى بين خودش و خدا واسطه هايى قرار دهد و آن ها را بخواند ، كافر و مرتدّ است كه مال و خونش حلال است !!!(1)
بن باز - كه از علماى معاصر وهابيان است - نيز توسّل جستن و واسطه قرار دادن رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم را شرك و موجب غلو در حق پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم مى داند و مى گويد :
توسّل و واسطه قرار دادن جاه و مقام رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم و ذات و صفت و بركت او ، جايز نيست ؛ زيرا دليلى بر آن نيست ، و از اسباب شرك و غلو در حق آن حضرت است ، و اصحاب آن حضرت نيز اين كار را نكرده اند . اگر كار خوبى بود ، اصحاب آن حضرت بر ما سبقت مى گرفتند و نيز اين كار ( توسّل به رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم ) خلاف ادله شرعيّه است ، و خداوند متعال فرمودند : براى خداست اسماى حسنا ، پس خدا را به آن اسماء بخوانيد ، و امر نكرد كه خدا را به جاه و منزلت و حق و بركت احدى بخوانيد .(2)
وهّابيان مى گويند :
لا يجوز تزويج بنات أهل السنّة من أبناء الشيعة و لا من الشيوعيين ،
ص: 437
و إذا وقع النكاح فهو باطل ؛ لأنّ المعروف عن الشيعة دعاء أهل البيت و الاستغاثة بهم و ذلك شرك اكبر ؛(1)
ازدواج دختران سنّى ها با پسران شيعه ، به خاطر متوسّل شدن شيعيان به اهل بيت و كمك خواستن از آن ها جايز نيست و حتى در صورت وقوع ، ازدواج باطل است ؛ زيرا متوسّل شدن به اهل بيت و كمك خواستن از آنان از مصاديق شرك اكبر است .
وهابى ها ازدواج با شيعه را حرام مى دانند ، و خوردن ذبيحه شيعيان را هم حرام اعلام كرده اند ؛ زيرا شيعيان به اهل بيت عليهم السلام متوسّل مى شوند و هنگام بلند شدن از زمين « يا على » و « يا حسين » مى گويند ، و لذا شيعيان را مشرك و مرتد و از دائره مسلمين خارج مى دانند .
در استفتاء چنين آمده است :
من از قبيله اى هستم كه در مرزهاى شمالى زندگى مى كنم و با جماعت عراقى ها
اختلاط داريم و مذهب آن ها شيعه بت پرست هستند ! آن ها گنبدها را پرستش مى كنند و اسمش را امام « حسن » و امام « حسين » و حضرت « على » مى نامند و هر وقت يكى از آن ها بخواهد بايستد « يا على » و « يا حسين » مى گويد ، بعضى از قبائل ما در ازدواج و ساير احوال با آن ها اختلاط دارند .
در جواب آمده است :
اگر آنچه در سؤال ذكر شده ، درست باشد ، آنان كه به حضرت على و امامحسن و امام حسين متوسّل مى شوند و « يا على » ، « يا حسن » و « يا حسين » مى گويند ، مشرك بوده و از دائره مسلمين خارج مى باشند و ازدواج دختران و زنان اهل سنّت با مردان آنان جايز نيست . و مردان اهل سنّت نيز نبايد با دختران و زنان آنان ازدواج كنند و خوردن ذبيحه آنان نيز حرام است .(2)
ص: 438
از عجايب اين است كه اعضاى همين هئيت افتاى سعودى ، ازدواج با يهود و نصارى را كه خداوند در قرآن كريم ، آن ها را مشرك معرفى نموده است ،(1) جايز مى دانند ،(2) اما ازدواج با شيعيان اميرالمؤمنين على عليه السلام را كه به وحدانيت خداوند
متعال و رسالت رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم اقرار نموده و به سوى كعبه نماز مى خوانند و به حج و روزه و زكات و ساير احكام خدا معتقدند و به آن عمل مى كنند ، جايز نمى دانند .
لازم به تذكّر است كه اختلاف مسلمانان با وهّابيان در مساله توسّل ، توسّل به پيامبران و صالحان بعد از رحلت آنان مى باشد .(3)
وهابى ها مى گويند : بعد از رحلت پيامبران خدا و اوصياء الهى و صالحان ، ارتباط آنان با اين عالم قطع مى شود و قادر بر انجام كارى نيستند و توسّل به شخص عاجز و ناتوان عقلاً باطل و موجب شرك مى باشد .آلوسى - كه از علماى عامه است - درباره توسّل به انبياء و صلحا مى نويسد :
إنّ الاستغاثة بمخلوق و جعله وسيلة بمعنى طلب الدعاء منه ، لا شك في جوازه إن كان المطلوب منه حيّا ... . و أمّا إذا كان المطلوب منه ميّتا
ص: 439
أو غائبا فلا يستريب عالم أنّه غير جائز و أنّه من البِدَع الّتي لم يفعلها أحد من السلف ؛(1)
استغاثه و توسّل به شخص زنده بدون شك جايز است ، اما استغاثه و متوسّل شدن به شخصى كه از دنيا رفته و يا غايب است ، جايز نيست و بدعتى است كه احدى از گذشتگان آن را انجام ندادند .
صاحب تعليقه بر كتاب « فتح البارى فى شرح صحيح البخارى » در تعليقه اش(2) بر روايت ابوصالح سمان نيز توسّل به قبر رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم را غير جايز بلكه شرك مى داند .(3)
ص: 440
پس از اين كه نظر وهابيّت در مورد توسّل روشن شد ، براى پاسخ و ابطال اعتقاد آنان و اثبات جواز توسّل ، آياتى از قرآن را شاهد مى آوريم و به روايات خاصّه و عامّه
و عمل صحابه در اين مسئله تمسّك مى جوئيم :
الف . خداوند متعال مى فرمايد :
« وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنفُسَهُمْ جَاءُوكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ
لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّاباً رَحِيماً » ؛(1)
و اگر اين مخالفان ، هنگامى كه به خود ستم مى كردند ( و فرمان هاى خداوند را زير پا مى گذاردند ) ، به نزد تو مى آمدند و از خداوند طلب آمرزش مى كردند و پيامبر هم براى آن ها استغفار مى كرد ، خداوند را توبه پذير و مهربان مى يافتند .
استدلال به آيه شريفه اين گونه است كه : خداوند متعال در اين آيه ، به گناه كاران
ص: 441
دستور مى دهد كه براى بخشيده شدن گناهان شان پيامبر خدا صلى الله عليه و آله وسلم را واسطه و شفيع خود قرار بدهند . اين آيه بيانگر اين است كه براى طلب بخشش از خداوند ، بايدواسطه و وسيله آبرومندى مثل پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم را پيدا كرد تا خداوند به خاطر او حاجات انسان را بر آورده سازد .
تمام مسلمانان متوسّل شدن به پيامبران الهى و واسطه قرار دادن آن ها را بين خود و خداوند در زمان حيات و زندگى شان پذيرفته اند ، پس جواز توسّل به انبياء و اوصياء به دليل همين آيه(1) و رواياتى كه دلالت دارند بر اين كه انبياء پس از مرگ هم حيات دارند ،(2) ثابت مى شود .
ص: 442
محمود سعيد ممدوح - يكى از علماى اُردن - در توضيح آيه شريفه مى نويسد :
اين آيه شامل حال حيات و بعد از موت مى شود و هر كس بخواهد آيه را اختصاص به حال حيات پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم دهد به حق نرفته است ؛ زيرا هر گاه فعلى
بعد از حروف شرط قرار گيرد به معناى عموم است و بالاترين صيغه هاى عموم آنى است كه در سياق شرط واقع شود ... و مفسّرين هم از آيه شريفه ، عموم را فهميدند و در نتيجه توسّل به پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم پس از رحلت آن حضرت هم جايز است و كسانى كه توسّل به پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم را مقيّد به زمان حيات و مخصوص وقت زنده بودن آن حضرت كرده اند ، به گمراهى رفته اند .(1)
مالك بن انس پيشواى مالكى ها ، احترام پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم را پس از رحلت مانند زمان
ص: 443
حيات آن حضرت مى داند و با استدلال به آياتى از قرآن كريم ، زيارت قبر شريف آن حضرت را به منصور دوانيقى تعليم داده است .
مالك به منصور دوانيقى گفت : در مسجد رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم با صداى بلند حرف نزن ؛ زيرا خداوند قومى را ادب كرده ( و نحوه صحبت كردن با آن حضرت را به آن ها ياد داده ) و فرموده است : « صداى خود را از صداى پيامبر بلندتر نكنيد ! » و عده اى ديگر را مدح و ستايش كرده و فرموده : « آن ها كه صداى خود را نزد رسول خدا كوتاه مى كنند ، همان كسانى هستند كه خداوند دل هاى شان را براى تقوا خالص نموده ،و براى آنان آمرزش و پاداش عظيمى است » و عده اى ديگر را مذمّت و سرزنش كرده و فرمودند : « كسانى كه تو را از پشت حجره ها ، بلند صدا مى زنند ، بيشترشان نمى فهمند » و احترام پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم بعد از وفات شان مانند زمان حيات است .
منصور دوانيقى از مالك پرسيد : رو به قبله بايستم و دعا كنم يا رو به قبر شريف پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم ؟ مالك با استناد به آيه : « وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنفُسَهُمْ جَاءُوكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّاباً رَحِيماً »(1) پاسخ داد : چرا از قبر شريف پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم رو گردانيده و سمت قبله بايستى ؟ پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم همان طور كه در روز قيامت بين حضرت آدم عليه السلام و خداوند واسطه خواهد شد ، بين تو و خدا نيز وساطت خواهد كرد ، رو به قبر شريف پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم كن و با واسطه قرار دادن ايشان ، از خداوند بخواه تا تو را ببخشد ، خداوند نيز وساطت آن حضرت را خواهد پذيرفت .(2)
ص: 444
اين آيه شريفه بر امورى دلالت دارد از جمله :
1 . دليل بر مشروعيّت توسّل است - چنان كه بيان شد - .
2 . دليل بر جواز و مشروعيّت زيارت است .
3 . دلالت بر رجحان دعا در كنار قبر پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم هم مى كند ؛ چون كلمه « جاؤوك » هم شامل حيات و هم شامل پس از رحلت است .4 . دلالت بر جواز طلب شفاعت هم دارد .
ب . خداوند متعال مى فرمايد :
« يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسِيلَةَ وَجَاهِدُوا فِي سَبِيلِهِ
لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ » ؛(1)
اى كسانى كه ايمان آورده ايد ! از ( مخالفت فرمان ) خدا بپرهيزيد ، و وسيله اى براى تقرّب به او بجوئيد ، و در راه او جهاد كنيد ، باشد كه رستگار شويد .
از اين آيه شريفه استفاده مى شود كه : مسلمانان در تمام دوران و زمان ها حتى پس از شهادت رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم مأمور شده اند كه براى تقرّب به خداوند متعال ، دنبال وسيله باشند ، و تمسّك به آن كنند . و نيز دستور مى دهد كه هر وسيله اى كه سبب تقرّب به خداوند است به آن تمسّك بجويند و وسيله ، منحصر در عمل به فرائض و اجتناب از محرّمات نيست بلكه « وسيله » مفهومى وسيع تر از اين دارد .
مستحبّات كه از جمله آن ها توسّل به انبياء است نيز وسيله مى باشد ، پس توسّل فرزندان يعقوب عليه السلام به پدرشان نيز از جمله موارد ابتغاء وسيله است . و اين مطلب
ص: 445
با توجه به گفتگوى امام مالكى ها ( مالك ) با منصور ، و با توجه به باران طلبيدن خليفه
دوم ( عمر بن خطاب ) از طريق توسّل به عموى پيامبر ( عبّاس بن عبد المطلب )(1) كاملاً روشن مى شود .
لفظ « وسيله » در آيه شريفه عام است ، هم شامل اشخاصِ با فضيلت مانند پيامبران و صالحان در حيات و پس از وفات مى باشد ، و هم شامل اعمال صالحى كه به آن مأمور هستيم .(2)
رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم در باره جنگ خوارج با اميرالمؤمنين على عليه السلام فرمودند :هم شرّ الخلق و الخليقة ، يقتلهم خير الخلق و الخليقة و أقربهم عنداللّه وسيلة ؛(3)
خوارج بدترين افراد و مخلوقات هستند . بهترين خلق از ميان انسان ها كه نزديك ترين وسيله به سوى خداوند است ، آنان را خواهد كشت .
در اين حديث ، رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم اميرالمومنين على عليه السلام را نزديك ترين وسيله به خداوند معرفى كرده است .
حضرت زهرا عليهاالسلام مى فرمايد :
و أحمد اللّه الذي لعظمته و نوره يبتغي من في السّماوات و الأرض إليه الوسيلة و نحن وسيلته في خلقه ؛(4)
تمام آنچه در آسمان و زمين هستند ، براى تقرّب به خداوند به دنبال وسيله هستند و ما وسيله و واسطه خداوند در ميان خلقش هستيم .
ص: 446
در اين دو حديث هيچ قرينه اى و دليلى بر اختصاص توسّل به زمان حيات رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم و اهل بيت عليهم السلام نيست ، بلكه سفارش مسلمانان به توسّل براى هميشه هست .
ج . خداوند مى فرمايد :
« قَالُوا يَا أَبَانَا اسْتَغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا إِنَّا كُنَّا خَاطِئِينَ قَالَ سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَكُمْ رَبِّي إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ » ؛(1)برادران حضرت يوسف گفتند : پدر ! از خدا آمرزش گناهان ما را بخواه كه ما خطاكار بوديم . گفت به زودى براى شما از پروردگارم آمرزش مى طلبم ، كه او آمرزنده و مهربان است .در اين آيه شريفه برادران حضرت يوسف عليه السلام براى بخشش گناهان خود به پدر خود متوسّل شدند و او را واسطه قرار دادند و از او خواستند تا از خداوند بخواهد كه گناهان شان را ببخشد .
حضرت يعقوب عليه السلام نيز بدون هيچ گونه اعتراضى ، درخواست فرزندانش را پذيرفت و نگفت كه چرا خودتان مستقيما سراغ خداوند نمى رويد و به من متوسّل شده ايد ، بلكه به آن ها وعده داد كه از خداوند براى آن ها طلب بخشش خواهد كرد .
اگر توسّل به انبياء و صلحاء شرك باشد ، برادران حضرت يوسف عليه السلام نيز با اين درخواست شان مشرك شده اند ، و بايد حضرت يعقوب عليه السلام درخواست شان را ردّ كند و آن را قبول نكند ؛ چون در اين صورت فرقى بين توسّل در زمان حيات و توسّل بعد از مرگ نيست و در هر دو صورت شرك خواهد بود .(2)
ص: 447
با ملاحظه ورود اخبار بسيارى كه در مورد توسّل انبياء گذشته به رسول گرامى اسلام صلى الله عليه و آله وسلم قبل از به دنيا آمدن آن حضرت ، و نيز توسّل خلفا ، صحابه و تابعين به رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم در زمان حيات و بعد از رحلت آن حضرت ، و تصحيح و تأييد اين روايات توسّط علماى رجال خاصّه و عامّه ، هيچ شكى در جواز و مشروعيّت توسّل باقى نمى ماند و بطلان نظريه وهّابيان كه قائل به حرمت هر گونه توسّل و واسطه قرار دادن انبياء و اوصيا پس از مرگ آنان هستند ، بر همه روشن مى شود .(1)
لذا لازم است رواياتى كه بيان گر توسّل به انبياء و صلحا قبل از ولادت و يا پس ازرحلت شان است را از طريق مخالفين ذكر كنيم تا حق بر همگان واضح شود و فساد نظريّه اين مسلمان نماها هر چه بيشتر روشن تر شود .
1 . توسل حضرت آدم
عليه السلام به رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم :
عن عمر بن الخطاب قال : قال رسول اللّه صلى الله عليه و آله وسلم : لمّا اقترف آدم الخطيئة ، قال : يا ربّ ! أسألك بحقّ محمّد لما غفرت لي ... ؛(2)
از عمر بن خطاب روايت شد كه رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم فرمود : هنگامى كه حضرت آدم عليه السلام مرتكب اشتباه شد ( يعنى ترك اولى از او صادر شد ) به پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم متوسل شد ، و با واسطه قرار دادن آن حضرت از خداوند طلب مغفرت كرد و عرض كرد : خداوندا ، از تو درخواست مى كنم بحق محمّد مرا ببخشى .
ص: 448
2 . سيوطى شافعى روايات متعددى درباره متوسّل شدن حضرت آدم عليه السلام به پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله وسلم نقل كرده است . يكى از آن روايات اين است كه : پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم فرمود : حضرت آدم عليه السلام به درگاه خداوند چنين توسّل جست :
اللّهم إنّي أسئلك بحقّ محمّد و آل محمّد سبحانك لا إله إلا أنت ، عملتُ سوء و ظلمتُ نفسي ، فاغفر لي إنّك أنت الغفور الرّحيم ؛(1)
خدايا ! از تو درخواست مى كنم به حق محمّد و آل محمّد كه تو پاك و منزّهى و غير از تو خدايى نيست . من كار ناشايست(2) انجام دادم و به خود ظلم كردم ،
پس مرا ببخش كه تو مهربان و بخشنده اى .
3 . ابوهريره مى گويد : پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم درباره حضرت آدم عليه السلام و توسّل او چنين فرمود : خداوند متعال به آدم عليه السلام خطاب فرمود :يا آدم ! هؤلاء صفوتي ... فإذا كان لك لي حاجه فبهؤلاء توسّل ؛اى آدم ! اينان ( اهل بيت پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم ) برگزيدگان من هستند ... هر وقت حاجتى داشتى اين ها را واسطه قرار بده .
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله وسلم در ادامه فرمود :
نحن سفينة النّجاة ، و من تعلّق بها نجا و من حاد عنها هلك ، فمن كان له إلى اللّه حاجة فليسألنا أهل البيت ؛(3)
ما كشتى نجات هستيم ، هر كس سوار اين كشتى شود نجات خواهد يافت ، و هر كس سرپيچى نمايد ، هلاك خواهد شد . » هر كسى حاجتى به سوى خداوند دارد ، بايد ما اهل بيت را واسطه قرار دهد .
4 . توسّل صحابه به پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم بعد از رحلت آن حضرت : مسلمانان
ص: 449
در جنگ با مسيلمه كذّاب ، براى رسيدن به پيروزى ، به پبامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم متوسّل شدند . « كان شعارهم يومئذ يا محمّداه ؛(1) شعار لشگر ابوبكر كه صحابه نيز در آن حضور داشتند يا محمّداه بود » .
5 . توسّل ابوبكر به پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم : پس از شهادت پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم ، ابوبكر به حجره آن حضرت آمد و با ديدن پيكر پاك رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم خود را روى بدن آن حضرت انداخت و در حالى كه گريه مى كرد و آن حضرت را مى بوسيد ، خطاب به آن بدن مطهّر كرد و گفت :
طبتَ حيّا و ميّتا ، اُذكرنا يا محمّد عند ربّك و لنكن من بالك ؛(2)اى پيامبر ! در زندگى و مرگت پاك و طاهر بودى ، اى پيامبر خدا ! نزد پروردگارت ما را ياد كن و فراموش ننما .6 . عسقلانى در فتح البارى مى نويسد : به سند صحيح نقل شده كه در زمان خليفه دوّم خشك سالى و قحطى شد . بلال بن حارث صحابى ، كنار قبر پيامبر خدا صلى الله عليه و آله وسلم آمد و عرضه داشت : امّت تو نابود شدند ، از خداى عالم ، بارانِ رحمت طلب كن . پيامبر خدا صلى الله عليه و آله وسلم به خواب او آمد و فرمود : باران رحمت نازل خواهد شد .(3) اين ماجرا در زمان صحابه متحقّق شد ، و صحابه آن را رد نكرده اند .
ص: 450
7 . توسّل شخص گرفتار به پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم بعد از شهادت آن حضرت با راهنمايى عثمان بن حنيف و خواندن اين دعا :
اللّهم إنّي أسئلك و أتوجّه إليك بنبيّنا محمّد نبيّ الرّحمة ، يا محمّد ! إنّي أتوجّه بك إلى ربّي فتقضي لي حاجتي .(1)
بار خدايا ! همانا من به وسيله پيامبر ما حضرت محمّد صلى الله عليه و آله وسلم كه پيامبر رحمت است از تو مى خواهم و به سوى تو روى مى آورم. اى محمّد! همانا من به وسيله تو به سوى پروردگارم روى آوردم تا حاجتم بر آورده شود ( يا بر آورده كنى ) .
عثمان بن حنيف گويد :
شخص ياد شده آن اعمال را انجام داد ... حاجتش بر آورده شد .(2)
8 . توسّل عرب باديه نشين به پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم سه روز بعد از رحلت آن حضرت در حضور صحابه ، و عدم اعتراض صحابه به آن مرد عرب . سپس مرد عرب اين شعررا زمزمه كرد :(3)يا خير من دُفنت بالقاع أعظمه فطاب من طيبهنّ القاع و الألم نفسي الفداء لقبر أنت ساكنه فيه العفاف و فيه الجود و الكرم(4)اى بهترين كسى كه در دل زمين دفن شده اى ! زمين و كوه هاى اطراف آن به وسيله تو پاك و پاكيزه شدند .
جانم فداى آن قبرى كه تو در آن ساكن هستى ، قبرى كه در آن عفت و پاكى ، جود و كرم مدفون شده است .
ص: 451
9 . توسّل مردم مدينه به پيامبر خدا صلى الله عليه و آله وسلم پس از رحلت آن حضرت براى دفع شرّ زياد بن ابيه و مستجاب شدن آن و هلاك شدن زياد بن ابيه بعد از سه روز .(1)
10 . توسّل حضرت زينب عليهاالسلام به پيامبر خدا صلى الله عليه و آله وسلم در روز عاشورا : كه با صداى بلند فرياد زد :
يا محمّداه ! يا محمّدا صلّى عليك ملائكة السّماء هذا الحسين بالعراء مرمّل بالدّماء ؛
يا محمّداه ! يا محمّداه ! درود ملائكه آسمان بر تو باد ! اين بدن در خون غوطه ور شده حسين توست .چنان كه ابن جرير طبرى و ابن اثير جزرى و ابن كثير دمشقى - كه سه تن از مورّخان و اعلام عامّه اند - نوشته اند .(2)
11 . در واقعه حرّه امام سجاد عليه السلام به قبر رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم پناه برده و با واسطه قرار دادن آن حضرت ، براى نجات مردم دعا مى كرد .(3)
ص: 452
12 . توسّل مردم به قبر دانيال نبى در زمان خليفه دوّم ، و عدم اعتراض خليفه دوّم
( عمر ) و صحابه ، « كان أهل تلك البلاد يستسقون بجثّته إذا قحطوا ؛(1) مردم و اهالى اين منطقه وقتى قحطى و خشك سالى پيش مى آمد به قبر او متوسّل مى شدند و با واسطه قرار دادن آن
حضرت از خداوند طلب باران مى كردند » .
13 . توسّل اميرالمؤمنين على عليه السلام به قبر رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم بعد از وفات رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم :
بأبي أنت و اُمّي يا رسول اللّه ! لقد انقطع بموتك ما لم ينقطع بموت غيرك من النّبوّة و الإنباء و أخبار السّماء ... بأبي أنت و اُمّي ! اُذكرنا عند ربّك واجعلنا من بالك ؛(2)
اى رسول خدا ! پدر و مادرم به فدايت ! به تحقيق كه با رحلت شما - وحى الهى و پيام هاى آسمانى - قطع شد كه به مردن غير تو قطع نشد ... پدر و مادرم فداىتو ! ما را نزد پروردگارت ياد كن و (ما را فراموش نكن و) در خاطر خود قرار بده.14 . توسّل اهالى بصره به پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم در سال 81 هجرى قمرى ، براى نجات از ظلم حجّاج و مى گفتند : « فجعلوا يبكون و ينادون : يا محمّداه يا محمّداه ؛(3) گريه مى كردند و براى نجات از ظلم و جنايت هاى حجّاج به پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم متوسّل مى شدند و فرياد « يا محمّداه يا محمّداه » سر مى دادند » .
ص: 453
15 . توسّل اسراى مسلمان به پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم در زمان هشام بن عبدالملك . « أما
تسمعون أطيط العجل عليها المسلمون و المسلمات أسارى ينادون : وا محمّداه وا أبالقاسماه ؟(1) آيا صداى مسلمانان در بند و اسير شده را نمى شنويد كه با گفتن : « وامحمّداه و وا أبا القاسماه » به پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم متوسّل شده اند و پيامبر را صدا مى زنند و از آن حضرت كمك مى خواهند ؟ ».
16 . توسّل ابوعلى خلال يكى از علماى بزرگ حنابله به قبر امام كاظم عليه السلام براى رفع مشكلات و گرفتارى ها و مى گفت :
ما همّني أمر فقصدتُ قبر موسى بن جعفر ، فتوسّلتُ به إلاّ سهّل اللّه تعالى لي ما أحبّ ؛(2)
هر مشكلى برايم پيش مى آمد ، كنار قبر امام كاظم عليه السلام مى رفتم و آن حضرت را واسطه قرار مى دادم ، خداوند نيز به واسطه آبروى آن حضرت ، خواسته و مشكل مرا حلّ و آسان نمود .
17 . توسّل شافعى به قبر ابوحنيفه ؛ مى گويد:
إنّي لأتبرّك بأبي حنيفة و أجيء إلى قبره في كلّ يوم يعنى زائرا ، فإذاعرضت لى حاجة صلّيتُ ركعتين و جئت إلى قبره و سألتُ اللّه تعالىالحاجة عنده ؛(3)
من به ابوحنيفه تبرّك مى جويم و هر روز به زيارت قبر او مى آيم ، هر گاه حاجتى داشته باشم و با مشكلى مواجه شده باشم ، دو ركعت نماز مى خوانم و كنار قبر ابوحنيفه مى آيم و ( با توسّل به ابوحنيفه ) در كنار قبر ابوحنيفه از خداوند مى خواهم حاجت مرا بر آورده كند .
ص: 454
18 . توسّل محمد بن على بن سهل ماسرجسى ( از فقهاى شافعى مذهب ) به قبر حضرت رضا عليه السلام . او مى گويد :
ما عرض لي مهم من أمر الدّين و الدنيا ، فقصدتُ قبر الرضا عليه السلاملتلك الحاجة و دعوتُ عند القبر إلا قضيت لي تلك الحاجة ، و فرّج اللّه عنّي ذلك المهمّ و قد صارت إليّ هذه العادة أن أخرج إلى ذلك المشهد في جميع ما يعرض لي فإنّه عندي مجرّب ؛(1)
هنگامى كه در امور دينى و دنيوى به مشكلى بر خورد مى كردم ، به زيارت قبر شريف امام رضا عليه السلاممى رفتم و كنار آن قبر شريف دست به دعا بر مى داشتم ، خداوند مشكل مرا بر طرف ساخته و در مشكلات من گشايش حاصل مى شد ، آثار و بركاتى كه از متوسّل شدن به اين امام مشاهده كردم ، باعث شد تا توسّل به اين امام برايم به صورت يك عادت در آمده و در تمامى مشكلات خود به زيارت آن بارگاه رفته و امام رضا عليه السلام را واسطه قرار دهم ؛ چرا كه استجابت دعا در آن مكان براى من به تجربه ثابت گرديد .
19 . توسّل حاكم نيشابورى شافعى به قبر امام رضا عليه السلام ، او مى گويد :
مدت ها گرفتار پا درد بودم به گونه اى كه با سختى و مشقّت حركت مى كردم ، باهمين وضعيت به زيارت قبر امام رضا عليه السلام رفتم و شب را آنجا ماندم ، صبح روز بعد هيچ اثرى از درد پايم نبود و به سلامت به نيشابور باز گشتم .(2)و ده ها مورد ديگر - اگر نگوييم صدها مورد - فلاحظ كتب القوم حتّى تجد صحّة ما ذكرناه .
امّا توسّل به پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم و اوصياء و صالحان در زمان حيات آنان ، پس از مسلّمات و متواترات است . مثل :
ص: 455
20 . متوسّل شدن شخص نابينا به رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم و امر كردن رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم به آن مرد كه وضو بگيرد و بگويد :
أللّهمّ إنّي أسألك و أتوجّه إليك بنبيّك محمّد نبيّ الرّحمة ، يا محمّد ! إنّي توجّهتُ بك إلى ربّي في حاجتي هذه لتقضي لي ، أللّهمّ فشفّعه فيّ .(1)
فرد نابينا پس از گرفتن وضو و گفتن جملات ذكر شده به بركت دعاى پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم سلامتى و بينايى خود را به دست آورد .
21 . متوسّل شدن عمر بن خطاب ، در وقت قحطى و خشك سالى به رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم و عباس عموى پيامبر و مى گفت :
أللّهمّ ! إنّا كنّا نتوسّل إليك بنبيّنا إذا قُحطنا فتسقينا و إنّا نتوسّل إليك بعمّ نبيّنا فاسقنا ؛(2)خدايا ! وقتى قحطى مى شد ما به وسيله پيامبر به تو توسّل مى جستيم و باران بر ما مى فرستادى ، و ( الآن ) به وسيله عموى پيامبرمان به تو توسّل مى جوييم پس باران رحمتت را بر ما نازل كن .
لحظاتى بعد باران شروع به باريدن كرد .
ص: 456
22 . متوسّل شدن عبدالمطلب در قحطى و خشك سالىِ مكه ، به پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم در دوران كودكى آن حضرت . عبدالمطّلب جدّ رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم قنداقه پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم را روى دست گرفت و مقابل كعبه ايستاد و عرض كرد :
يا ربّ ! بحقّ هذا الغلام و رماه ثانيا و ثالثا ... . و كان يقول : بحقّ هذا الغلام ، اسقنا غيثا مغيثا دائما هاطلاً فلم يلبث ساعة ان طبق السّحاب وجه السّماء و أمطر حتّى خافوا على المسجد . و أنشد أبوطالب ذلك الشعر اللامي الّذي منه :
و أبيض يستسقى الغمام بوجهه ثمال اليتامى عصمة للأرامل(1)خدايا ! به حق اين نوزاد ، باران رحمتت را همواره بر ما نازل فرما . لحظاتى بعد ابرها آسمان مكه را پوشانده و باران شديدى باريد ، بارش باران به حدى شديد و زياد بود كه اهالى مكه از جارى شدن سيل و خرابى خانه خدا به وحشت افتادند . پس از متوسّل شدن عبدالمطّلب به پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم و نازل شدن باران ، بزرگان قريش وجود چنين فرزند با بركتى را به عبدالمطّلب تبريك گفتند . ابوطالب عموى پيامبر هم شعر ذكر شده را در مورد همين ماجرا گفته است .بخارى و مسلم در صحاح شان روايات متعدّدى از متوسّل شدن اهالى مدينه منوّره براى طلب باران به پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله وسلم در زمان حيات آن حضرت را نقل كرده اند .(2)
ص: 457
تاج الدين سبكى كه از علماى عامه است ، توسّل و استغاثه به رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم را امرى نيكو و پسنديده دانسته و با گمراه و جاهل و بدعت گذار دانستن ابن تيميّه مى نويسد :
توسّل و استغاثه به خداوند با واسطه قرار دادن رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم امرى پسنديده و نيكو است ، و احدى از گذشته گان و بعدى ها آن را انكار نكردند ، تا اين كه زمان ابن تيميّه(1) رسيد ، و او اين امور را انكار كرده و از راه راست منحرف شده و بدعتى را كه احدى از علماء نگفته بود ، بنا گذاشته است .(2)
لازم به تذكّر است كه انسان ، گاهى مستقيما به خداوند متوسّل مى شود و فضل و رحمت او را واسطه قرار مى دهد ، و گاهى به انبياء و اوصياء و صلحاء متوسّل مى شود و آنان را واسطه قرار مى دهد ، و گاهى اوقات به اعمال صالح خود متوسّل مى شود ، مانند جريان : گرفتار شدن سه نفر در درون غار و متوسّل شدن شان به بهترين و خالص ترين عملى كه براى خداوند انجام دادند ، و كنار رفتن سنگ ، و باز شدنِ درِ غار ، چنان كه در مصادر عامّه نيز ذكر شده است .(3)
گاهى اوقات انسان هاى مريض و ضعيف و بلكه حيوانات ، واسطه رحمتالهى مى شوند . چنان كه در بعضى از روايات از رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم نقل شده است .(4)
ص: 458
و چنان كه ماجراى حضرت سليمان عليه السلام و مورچه هم از اين موارد است .(1)
پس با مراجعه به آيات و روايات و سيره صحابه و تابعين و علماء و جميع مسلمين در طول تاريخ خصوصا قرون اوّل اسلام ، فساد افكار وهابيان روشن تر مى شود و مقتضاى نظر اين فرقه اين است كه همه مسلمانان را - از صدر اسلام تا به امروز - مشرك به شرك اكبر بدانيم .
غرض ما در اين جا فقط اشاره اى به اين دو بحث ( تبرّك و توسّل ) بود ، و بر محقّق متتبّع است كه براى اطلاع و شناخت مباحث : شفاعت ، استغاثه ، زيارت قبور ، رفتن زنان به زيارت قبور ، نماز گزاردن و دعا كردن در كنار قبر رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم ، تعمير قبور و ساخت گنبد ، روشن كردن چراغ بر روى قبرها ، سوگند به غير خدا ، برگزارى جشن ها ، مجالس بكاء و اقامه عزاء ... . به كتب فراوانى كه علماى اماميّه در اين رابطه
نوشته اند ، مراجعه كند تا بر مخالفت فرقه ضاله وهّابيّت با ضروريات اسلام و مسلمين و مسلّمات قرآن و سنّت ، بيشتر واقف شود .
اين كمترين ( يعنى پست تر از خاكِ نعلِ اسبِ قنبر ، غلام اميرالمؤمنين عليه السلام كه خاك پاى مواليان آن حضرت را سرمه چشم خود مى كند ) مى گويد : اعتقاد ما شيعيان همان است كه امام صادق عليه السلام در نيايش روز غدير بيان نمود :اللهمّ إنّا نُشْهدك أنّا نَدين بما دان به محمّد وآل محمّد صلّى اللّه عليه و عليهم و قَوْلنا ما قالوا و دينُنا ما دانوا به . ما قالوا به قلنا
ص: 459
و ما دانوا به دِنّا و ما أنكروا أنكرنا و مَن والَوا والينا و مَن عادوا عادَينا و مَن لَعَنوا لعنّا و مَن تبرّؤوا منه تَبرّأنا منه و مَن تَرحّموا عليه تَرحّمنا عليه ؛(1)
خدايا ، تو را شاهد مى گيريم كه ما به آنچه محمّد و آل محمّد به آن ايمان آورده و اقرار كرده اند ، ايمان و اقرار داريم . سخن ما همانند سخن آن ها و دين و عقيده ما ، همان عقيده آن هاست . آنچه آن ها به آن اعتقاد و ايمان و اقرار دارند ، ما نيز اعتقاد و ايمان و اقرار داريم و هر چه را انكار كنند ، ما نيز انكار مى كنيم . هر كه را آن ها دوست بدارند ، دوست داريم و با هر كه آن ها دشمنى كنند ، دشمنى مى كنيم و هر كس را لعنت كنند ، ما هم لعنت مى كنيم و از هر كس بيزارى بجويند ، ما هم از او بيزارى مى جوييم و بر هر كس ترحّم كنند و رحمت فرستند ، ما هم بر او ترحّم مى نماييم و رحمت مى فرستيم .
آرى ، ما شيعيان در كارها و سخنان خويش بايد تابع و پيرو اهل بيت عليهم السلام باشيم چنان كه - در حديث صحيح السند - امام باقر عليه السلام فرمود :
أما لو أنّ رجلاً قام ليله وصام نهاره وتصدّق بجميع ماله وحجّ جميع دهره ولم يعرف ولاية وليّ اللّه فيواليه ويكون جميع أعماله بدلالته إليه ما كان له على اللّه حقّ في ثوابه ولا كان من أهل الإيمان ؛(2)
اگر كسى در شب هاى عمر خود به نماز ايستد و روزهايش را روزه بدارد و تمام اموالش را صدقه دهد و در تمام سال هاى عمر خود حج به جا آورد ،ولى به ولايت ولىّ خدا معرفت نداشته باشد تا در نتيجه آن معرفت ، از اوپيروى كند و تمام اعمالش را با راهنمايى او انجام دهد ، چنين كسى را در ثواب الهى بهره اى نيست و از اهل ايمان هم نخواهد بود .
ص: 460
ملتمسانه به ولى نعمت خويش مى گويم :
يا مولاي يا أميرالمؤمنين ! يا أمين اللّه يا وليّ اللّه !
إنّ بيني و بين اللّه عزّ و جلّ ذنوبا قد أثقلت ظهري ، فبحقّ من ائتمنك على سرّه و استرعاك أمر خلقه و قرن طاعتك بطاعته ، كن لي إلى اللّه شفيعا و من النّار مجيرا
و على الدّهر ظهيرا ، و صلّى اللّه على محمد و آله الطّاهرين و لعنة اللّه على أعدائهم ، ما كانت دركات الجحيم معدّة لشدائد العقوبات واللعن على أعداء الدين ، معدودة من أفضل العبادات .
و لنعم من قال :
يا كثير العفو عمّ- ن كثر الذنب لديه
جاءك المذنب يرجوا ال- صفح عن جرم يديه
أنا ضيف و جزاء ال- ضّيف إحسان إليه
و من قال :
لو أنّ عبدا أتى بالصالحات غدا ***و ودّ كلّ نبي مرسل و ولىّ
و صام ما صام صوّام بلا ضجر ***و قام ما قام قوّام بلا ملل
و حجّ ما حجّ من فرض و من سنن ***و طاف ما طاف حاف غير منتعل
و طار في الجوّ لا يأوي إلى أحد ***و غاص في البحر مأمونا من البلل
يكسو اليتامى من الديباج كلّهم ***و يطعم الجائعين البرّ بالعسل
و عاش في النّاس آلافا مؤلّفة ***عار من الذنب معصوم من الزّلل
ما كان في الحشر عند اللّه منتفعا ***إلاّ بحبّ أمير المؤمنين علىّ
و قال :
كثر الشك و الخلاف فكلّ ***يدّعي الفوز بالصراط السويّ
فاعتصامي بلا إله سواه ***ثمّ حبّي لأحمد و عليّ
فاز كلب بحبّ أصحاب كهف ***كيف أشقى بحبّ آل النبيّ
ص: 461
و قال :
ولايتي لأمير النّحل تكفيني ***
عند الممات و تغسيلي و تكفيني
و طينتي عجنت من قبل تكويني ***
بحبّ حيدر كيف النّار تكويني
و قال :
سوّدتُ صحيفة أعمالي ***و وكلتُ الأمر إلى حيدر
يا من قد أنكر من آيات ***أبي حسن ما لا ينكر
إن كنتَ لجهلك بالأيّام ***جحدت مقام أبي شُبّر
فاسأل بدرا و اسأل اُحدا ***و سل الأحزاب و سل خيبر
قاسوك أباحسن بسواك ***وهل ساووا نعلي قنبر ؟
و قال :
لا تلمّني في ترك مدح علي ***أنا أدري بالأمر منك و أخبر
إنّ أهل السّماء والأرض في العجز ***سواء عن حصر أوصاف قنبر
و فى الختام - شُكرا من الوالدين ؛ فإنّ لهما علىّ حقوقا عظيمة - نقول :
لا عذّب اللّه اُمّى أنّها شربتْ ***حبَّ الوصىّ و غذتنيه باللبن
قد كان لى والد يهوى اباحسن ***فصرت من ذى و ذا أهوى اباحسن
يقول العبد الجانى و الأسير الفانى و العاصى المفتقر إلى رحمة ربّه الكريم مؤلّف هذا الكتاب جعله اللّه من اولى الألباب و وفّقه لترويج الحق و الصواب ، أرجو ممّن نظر
فيه أن لا يؤاخذنى بما يجد فيه من الخطأ و الخطل و النسيان ، و يدعو لى و لآبائى و لمشايخى و أسلافى بالرحمة و الغفران . و الحمدللّه ربّ العالمين كثيراً كما هو أهله و على كلّ حال و على كلّ نعمة كانت أو هى كائنة . و صلّى اللّه على سيّدنا و نبيّنا محمّد و أهل بيته الطاهرين المعصومين - صلوات اللّه عليهم أجمعين - لا سيّما اوّلهم مولانااميرالمؤمنين و سيّد الوصيّين و خاتمهم صاحب العصر و الزمان ، بقيّة اللّه الأعظم ، مولانا ، الحجّة الثانى عشر و القائم المنتظر المهدىّ ، الغائب عن الابصار و الحاضر
ص: 462
فى الامصار - سلام اللّه عليه و عجّل اللّه تعالى فرجه الشريف و جعلنا من أنصاره و أعوانه - و لعنة اللّه على أعدائهم و من قتلهم بالأيدى و الألسن و غاصبى حقوقهم و منكرى فضائلهم و مناقبهم و مدّعى شوؤنهم و مراتبهم أجمعين من الأوّلين و الآخرين أبد الآبدين آمين آمين آمين يا ربّ العالمين .(1)
ص: 463