سرشناسه :احمدی، سید قاسم علی، 1345-
عنوان و نام پدیدآور :حقانیت در اوج مظلومیت: بررسی عمیق و جامع کلامی، حدیثی و تاریخی در موضوع امامت/ سیدقاسم علی احمدی.
مشخصات نشر :تهران: دلیل ما، 1398-
مشخصات ظاهری :ج.
شابک :دوره.978-600-442-201-7 : ؛ ، ج.1.978-600-442202-4 : ؛ ج.2.978-600-442-203-1 :
وضعیت فهرست نویسی :فیپا
یادداشت :کتابنامه.
عنوان دیگر :بررسی عمیق و جامع کلامی، حدیثی و تاریخی در موضوع امامت .
موضوع :امامت
موضوع :Imamate
موضوع :امامت -- احادیث
موضوع :Imamate -- Hadiths
موضوع :شیعه -- عقاید
موضوع :Shia'h -- Doctrines
رده بندی کنگره :BP223
رده بندی دیویی :297/45
شماره کتابشناسی ملی :6006360
ویراستار دیجیتالی:محمد منصوری
بررسى عميق و جامع كلامى ، حديثى
و تاريخى در موضوع امامت
جلد دوم
سيّد قاسم على احمدى
ص: 1
ص: 2
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
ص: 3
جوان ترين امام
كه غربت و تنهايى و شهادتش در جوانى ،
يادآور مظلوميّت و تنهايى مادر بود .
به اميد آن كه پدر و مادرم - كه بسيارى از توفيقاتم را
مديون زحمات ارزشمند آنان مى دانم - مهمان سفره
احسان آن امام هُمام باشند .
ص: 4
فصل سوم : مطاعن غاصبين خلافت / 13
مق-دّم--ه··· 15
باب اول : مطاعن ابوبكر بن ابى قحافه··· 19
طعن اول : تخلّف از لشكر اُسامه··· 19
طعن دوم : عزل از ابلاغ آيات سوره برائت··· 23
طعن سوم : غصب خلافت اميرالمؤمنين عليه السلام··· 26
طعن چهارم : غصب ف--دك··· 43
دلايلى بر كفر غاصب فدك··· 55
دفن شدن در مكان غصبى !··· 69
عمر از عايشه اجازه دفن در خانه پيامبر صلى الله عليه و آله گرفت ! !··· 70
توجيه واقعه جابر از طرف علماى عامه··· 75
بيت المال يا هدايايى براى عايشه و حفصه ؟ !··· 79
طعن پنجم : اعتراف عمر به عدم صلاحيت ابوبكر··· 81
طعن ششم : اقاله ابوبكر از خلافت··· 85
« اقيلونى » دليلى بر عدم وجود نص !··· 87
ص: 5
پشيمانى، دليل عدم استحقاق··· 89
طعن هفتم : تسلّط شيطان بر ابوبكر··· 92
طعن هشتم : آتش زدن خانه وحى··· 97
احراق بيت در منابع شيعى··· 105
طعن نهم : تعيين خليفه براى خود !··· 108
طعن دهم : جهل خليفه··· 115
جهل ابوبكر به معناى « أب »··· 115
تحريف بخارى··· 119
علّت منع خلفاء از نقل حديث··· 121
جهل ابوبكر و عمر به معناى « كلاله »··· 126
تعداد روايات منقول از خليفه !··· 130
جهل ابوبكر و عمر به ميراث جدّه··· 137
طعن يازدهم : قتل مالك بن نويره··· 141
1 . رضايت بر قتل و غارت مسلمين··· 144
توجيه قتل مالك بن نويره !··· 145
2 . تضييع حدود الهى··· 147
باب دوم : مطاعن ع-م-ر بن خ-طاب··· 153
طعن اوّل : حديث دوات و قلم ( رزيّة يوم الخميس )··· 153
مكتوب پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم چه بود؟··· 169
طعن دوّم : انكار شهادت رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم ··· 171
طعن سوّم : تحريم متعه حج و متعه نساء··· 174
فتاواى عجيب !··· 180
طعن چهارم : عدم اجراى حدّ بر مغيره··· 183
طعن پنجم : انكار حكم تيمّم··· 187
ص: 6
طعن ششم : جهل به حكم مهريه زنان··· 191
طعن هفتم : سنگسار زن حامله··· 194
طعن هشتم : نماز تراويح··· 198
طعن نهم : ماجراى شورا··· 201
طعن دهم : حسرت در وقت احتضار··· 208
طعن يازدهم : تغيير مقام ابراهيم عليه السلام··· 211
طعن دوازدهم : سه طلاق در مجلس واحد··· 212
طعن سيزدهم : نهى از منكر كردن خليفه··· 212
طعن چهاردهم : تقسيم ناعادلانه بيت المال··· 213
طعن پانزدهم : منع خمس اهل بيت عليهم السلام ··· 214
مطاعن خليفه دوّم از بيان اميرالمؤمنين عليه السلام··· 214
باب سوم : مطاعن عثم-ان بن عف-ان··· 219
طعن اول : مسلط كردن كافران و فاسقان بر مسلمانان··· 219
طعن دوّم : باز گرداندن طريد رسول اللّه صلى الله عليه و آله به مدينه··· 220
طعن سوّم : شكنجه و تبعيد ابوذر··· 221
طعن چهارم : قتل ابن مسعود··· 222
طعن پنجم : ضرب و شتم عمّار··· 223
طعن ششم : حيف و ميل كردن بيت المال··· 224
طعن هفتم : اجتماع صحابه بر قتل عثمان··· 229
طعن هشتم : گواهى اميرالمؤمنين عليه السلام بر فسق عثمان··· 231
طعن نهم : عدم تجهيز جنازه عثمان توسط مردم··· 232
باب چهارم : مطاعن عايش-ه بنت ابى بك-ر··· 237
طعن اوّل : مركز فتنه و كفر خانه عايشه است !··· 239
طعن دوّم : قذف ماريه قبطيّه··· 240
ص: 7
طعن سوم : خيانت و آزار پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم ··· 242
توبيخ و تهديد عائشه و حفصه در قرآن··· 243
طعن چهارم : دشمنى با اهل بيت عليهم السلام ··· 244
طعن پنجم : بى توجّهى به هشدار پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم ··· 248
طعن ششم : جنگ با اميرالمؤمنين عليه السلام··· 250
طعن هفتم : منع دفن جنازه امام مجتبى عليه السلام و تيرباران كردن آن··· 258
طعن هشتم : اباطيل عائشه··· 260
طعن نهم : رضاع كبير··· 263
طعن دهم : جزع عايشه وقت احتضار··· 264
باب پنجم : مطاعن مع-اوية بن ابى سفيان··· 267
طعن اوّل : نسب معاويه··· 267
طعن دوّم : شرك معاويه··· 268
طعن سوّم : معاويه در كلام پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم ··· 270
طعن چهارم : لعن و نفرين معاويه توسط پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم ··· 272
طعن پنجم : جنگ با اميرالمؤمنين عليه السلام··· 273
طعن ششم : لعن و سبّ اميرالمؤمنين عليه السلام··· 276
طعن هفتم : شهادت امام مجتبى عليه السلام··· 280
طعن هشتم : وليعهدى يزيد··· 280
طعن نهم : قتل مهاجرين و انصار··· 286
طعن دهم : شرب خمر··· 288
اعتراف بزرگان علماى عامه··· 288
فضائل دروغين !··· 289
تكميل بحث··· 290
ص: 8
فصل چهارم : امامت سائر ائمه عليهم السلام / 297
مقدمه··· 299
دلائل امامت سائر ائمّه عليهم السلام ··· 301
باب اوّل : نص بر امامت سائر امامان عليهم السلام ··· 303
دليل اول : آيه اولى الأمر··· 303
دليل دوّم : روايات··· 305
حديث لوح··· 310
دليل سوّم··· 314
دليل چهارم··· 315
دليل پنجم··· 316
دليل ششم··· 316
دليل هفتم··· 318
دليل هشتم··· 318
توضيح و تكميل مقدمه دوم··· 320
باب دوم : معجزه سائر امامان عليهم السلام ··· 329
باب سوم : افضليّت سائر ائمّه عليهم السلام ··· 333
باب چهارم : دلائل امامت امام زمان عليه السلام··· 347
پاسخ به برخى شبهات مهدويت··· 353
اما تأليفات علماى خاصّه··· 353
اما تأليفات علماى عامّه··· 354
غيبت صغرى و غيبت كبرى··· 361
فصل پنجم : شيعه معتقد است / 365
رج-ع--ت··· 367
ص: 9
امكان رجعت··· 371
آيات رجعت··· 371
روايات رجعت··· 374
پاسخ به شبهات درباره رجعت··· 380
1 . استحاله اعاده معدوم··· 380
2 . آكل و مأكول··· 385
3 . بازگشت فعل به قوّه··· 385
بازگشت فعل به قوّه و جواب كامل تر··· 387
4 . تناسخ··· 389
5 . اجماع منقول··· 389
6 . خبر واحد··· 390
7 . استبعاد··· 392
8 . اجتماع دو امام··· 393
9 . آثار سوء··· 393
10 . بطلان قيامت··· 395
11 . اوّل يوم من الآخره··· 395
فصل ششم : وهابى معتقد است / 397
باب اوّل : بنيان وهّابيّون و سلفيّون··· 399
منع مروان از زيارت قبر پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم ··· 400
منع حجّاج از زيارت قبر پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم ··· 405
زيارت و توسل و تبرك در قرآن··· 408
باب دوم : تب--رك··· 411
ادله جواز تبرّك··· 413
ص: 10
فتاوى علماى عامه درباره تبرك··· 427
اختلاف نظر وهّابيّون در مسئله تبرّك··· 429
تبرك از ديدگاه شيعه··· 432
باب سوم : ت-وس--ل··· 435
توسل در قرآن··· 441
توسل در روايات··· 448
و سخن آخر اينكه ...··· 459
ص: 11
ص: 12
اين فصل مشتمل بر يك مقدمه و پنج باب است
ص: 13
ص: 14
اميرالمؤمنين على عليه السلام فرمودند :
اعلموا أنّكم لن تعرفوا الرّشد حتى تركوا الّذي تركه ، و لن تأخذوا بميثاق الكتاب حتى تعرفوا الّذي نقضه ، و لن تمسّكوا به حتى تعرفوا الّذي نبذه ، فالتمسوا ذلك من عند أهله ، فإنّهم عيش العلم و موت الجهل ؛(1)
بدانيد كه شما رشد و تكامل را نمى شناسيد تا آن كه ( بشناسيد و ) ترك كنيد كسى را كه آن را ترك كرده است و به عهد و ميثاق كتاب ( خدا ) چنگ نمى زنيد تا آن كه بشناسيد كسى كه آن را نقض كرده و شكسته است و به آن تمسّك نمى جوئيد تا بشناسيد كسى را كه آن را دور انداخته است ، پس آن را از نزد اهلش بجوئيد و بطلبيد ؛ زيرا آن ها ( سبب ) حيات و زندگى علم و ( باعث ) نيستى و مرگ جهل هستند .
به مقتضاى اين حديث مى گوييم :
آنچه درباره خلفاى سه گانه در منابع تاريخى شيعه و اهل خلاف ذكر شده نه تنها موجب خدشه در ايمان و عدالت است بلكه بيانگر عدم اسلام و ايمان و اثبات كفر
ص: 15
و الحاد آن ها است ! و اين مطاعن به قدرى زياد است كه اين رساله بلكه هيچ كتابى گنجايش توضيح و تفصيل آن ها را ندارد ، بلكه اگر آسمان ها كاغذ و درياها مركب و جنّيان حسابگر و انسان ها نويسنده باشند ، نمى توانند مطاعن و مثالب آن ها را بنويسند و احصاء نمايند .
اميرالمؤمنين عليه السلام فرمودند :
فمساويه و مساوى صاحبه أكثر من أن تُحصى أو تُعدّ ؛(1)
عيب ها و رفتارهاى زشت عمر و رفيقش ( ابوبكر ) بيش از آن است كه قابل شمارش باشد .
ما در اين جا به قطره اى از اقيانوس آن اشاره مى كنيم و وقوف بر همه آن ها بر ظهور مولاى غريب و مظلوم ما حجة بن الحسن العسكرى - روحى و ارواح العالمين لتراب مقدمه الفداء - توقّف دارد ، تا براى همگان به وضوح معلوم شود كه آن ها چه ظلم هايى بر بشريت كرده اند و چقدر مردم را از چشمه هاى زلال و شيرين معارف آسمانى - كه حاملين آن محمدّ و آل محمّد عليهم السلام هستند - محروم نمودند و زحمات فخر انبياء صلى الله عليه و آله را - كه دعوت به ولايت اميرالمؤمنين عليه السلام بود - از بين بردند - چنان كه امام باقر عليه السلام فرمودند :
إنّ عليّاً عليه السلامآية لمحمّد و إنّ محمداً يدعو إلى ولاية علىّ عليه السلام ؛(2)
اميرالمؤمنين عليه السلام آيه و نشانه براى حضرت محمّد صلى الله عليه و آله وسلم است ، و همانا آن حضرت به ولايت اميرالمؤمنين عليه السلام دعوت مى كرد .
بلكه زحمات تمام انبياء را هدر دادند ، همان طور كه امام صادق عليه السلامفرمودند :
« إنّ اللّه جعل ولايتنا اهل البيت قطب القرآن و قطب جميع الكتب ... ؛(3)
ص: 16
خداوند ولايت ما اهل بيت را قطب قرآن و قطب همه كتاب هاى آسمانى قرار داد .
و امام كاظم عليه السلام فرمودند :
ولاية علىّ مكتوبة فى جميع صحف الانبياء و لن يبعث اللّه نبيّاً إلا بنبوّة محمّد صلى الله عليه و آله وسلم و ولاية وصيّه علىّ عليه السلام ؛(1)
ولايت على عليه السلام در تمام كتاب هاى پيامبران نوشته شده است و خداوند هيچ پيامبرى را نفرستاده مگر با دعوت به نبوّت محمّد صلى الله عليه و آله وسلم و وصىّ بودن على عليه السلام .
تا روشن شود كه آن ها خلفاى غاصب و كذّاب و ظالم بر حق اهل بيت عليهم السلام بودند ، و بغض و برائت از آن ها ضرورى و واجب است . ما به اندازه وسع خود و اقتضاى اين كتاب به برخى از مطاعن سه خليفه اول و معاويه و عايشه اشاره مى كنيم تا روشن شود كسانى كه خلافت و امامت اهل بيت پيامبر عليهم السلام را نپذيرفتند به ذلّت تبعيّت از چه كسانى افتادند .
ص: 17
ص: 18
طعن اول : تخلّف از لشكر اُسامه(1)
تخلّف ابوبكر از سپاه اُسامه به اخبار متواتر قطعى ثابت شده است ، و نيز به اخبار متواتر قطعى ، متخلّفان از جيش اُسامه به زبان رسول خدا صلى الله عليه و آله لعن گرديدند ، چنان كه فرمود :
لعن اللّه من تخلّف عن جيش اُسامة » ؛(2)
خدا لعنت كند هر كه را از لشكر اُسامه سر پيچى نمايد .
ص: 19
و اين مضامين در تواريخ و سِيَ-ر و كتب معتبره خاصّ-ه و عامّ-ه ذك-ر شده است .
توضيح مطلب اين است كه : رسول خدا صلى الله عليه و آله در واپسين روزهاى حيات مبارك خود دستور داد لشكرى آماده شود و « اُسامة بن زيد » را - كه در سنّ جوانى بود(1) - سردار آن لشكر قرار داد و جمعى از صحابه را امر فرمود كه او را همراهى كرده و از حكم او پيروى كنند و تأكيد فرمود كه متوجّه جنگ با روم شوند . ابوبكر و عمر از جمله مأمورين و از كسانى بودند كه اُسامه امير آن ها بود و بايد از او تبعيت مى كردند ، رسول خدا صلى الله عليه و آله چندين بار هر كسى را كه از لشكر اسامه تخلّف نمايد ، لعنت كرد .
ابوبكر و عمر براى غصب خلافت از لشكر اسامه تخلّف نموده و مستحق لعن رسول خدا صلى الله عليه و آله شدند و به قرائن حاليه معلوم بود كه غرض آن حضرت از اين دستور و نفوذ جيش اُسامة و تأكيد در سرعت خروج ايشان ، آن بود كه مدينه از منافقان خالى شود و خلافت حضرت اميرالمؤمنين على عليه السلام تثبيت شود .
ابن ابى الحديد از كتاب احمد بن عبد العزيز جوهرى روايت كرده است از عبداللّه بن عبد الرحمن كه رسول خدا صلى الله عليه و آله در مرض موت خود ، اُسامه را امير كرد بر لشكرى
ص: 20
كه در آن مهاجرين و انصار داخل بودند و از جمله آن ها ابوبكر و عمر و ابوعبيده بن جرّاح و عبدالرحمن بن عوف و طلحه و زبير بودند ... .(1)
واقدى و بلاذرى و محمد بن اسحاق و زهرى و بلال بن عامر و اكثر مورّخين و محدّثين عامّه گفته اند كه ابوبكر و عمر داخل لشكر اسامه بودند(2) و نقل كرده اند كه چون ابوبكر خبر خلافت خود را براى اُسامه فرستاد ، اسامه گفت :
من و لشكرى كه با من هستند تو را ولىّ نكرده اند .(3) و حضرت رسول خدا صلى الله عليه و آله مرا بر شما امير كرد و عزل نكرد و شما را بر من امير نكرد تا از دنيا رفت . و تو و رفيقت عمر ، بى رخصت من برگشتيد و امرى بر حضرت رسول صلى الله عليه و آله مخفى نبود . و مرا و شما را مى شناخت ، مرا بر شما امير كرد و شما را بر من امير نكرد .(4)
پس از اين جواب منطقى و دندان شكن اُسامه ، ابوبكر ( با هياهوى ظاهرى ) خواست خود را از خلافت خلع كند ، اما عمر نگذاشت . پس اُسامه برگشت و بر در مسجد ايستاد و فرياد زد :
تعجب مى كنم از مردى كه حضرت رسول صلى الله عليه و آله مرا بر او امير كرد . او مرا عزل كرده و ادعاى امير بودن بر من مى كند !!(5)
ص: 21
اين واقعه از جهات متعدد دليل بر بطلان خلافت ابوبكر و عمر و عثمان است .
1 . اين افراد مأمور و تابع اُسامه بودند و اسامه امير بر آن ها بوده و تا زمانى كه غرض رسول خدا صلى الله عليه و آله در انفاذ جيش محقق نشده ، اُسامه همچنان بر آن ها امير و رئيس بود و ابوبكر امارتى بر اُسامه نداشته است و به اتّفاق علما ، « خلافت » رياست عامه است كه متضمّن حكم بر تمام امت است ؛ پس خلافت ابوبكر با اين بيان باطل شده و با بطلان خلافت ابوبكر ، خلافت عمر هم باطل مى شود ؛ زيرا خلافت او به نصّ ابوبكر بود و با بطلان خلافت عمر ، خلافت عثمان هم باطل مى شود ؛ زيرا خلافت عثمان مبتنى بر شورايى بود كه عمر بر پا كرد .
علاوه بر اين كه كسى در ميان امت پيدا نمى شود كه خلافت ابوبكر را باطل بداند ، اما خلافت عمر و عثمان را صحيح بداند . پس با بطلان خلافت ابوبكر ، خلافت آن دو هم باطل مى شود ، و گرنه ، مخالفت اجماع مركّب لازم مى آيد .(1)
2 . آن سه نفر از لشكر اسامه تخلّف نمودند و هر كس از لشكر اسامه تخلّف نمود ، به فرموده رسول خدا صلى الله عليه و آله ملعون است و مستحق لعنِ رسول خدا صلى الله عليه و آله براى امامت صلاحيت ندارد و ملعون بودن با خلافت جمع نمى شود .
3 . آن ها - با بازگشت و تخلّف خود از لشكر اُسامه - عملاً انكار و اعتراض
ص: 22
بر امر رسول خدا صلى الله عليه و آله كردند و هر كس چنين كند مؤمن نيست ، چنان كه حق تعالى در قرآن كريم فرمود :
« وَيَقُولُونَ آمَنَّا بِاللَّهِ وَبِالرَّسُولِ وَأَطَعْنَا ثُمَّ يَتَوَلَّى فَرِيقٌ مِنْهُمْ مِنْ بَعْدِ ذَلِكَ وَمَا أُوْلَئِكَ بِالْمُؤْمِنِينَ » ؛(1)
مى گويند : به خدا و رسول ايمان آورديم و اطاعت ايشان كرديم و با وجود اين ، گروهى از آن ها بعد از اين رو مى گردانند و اطاعت نمى كنند . و اين جماعت مؤمن نيستند .
و غير مؤمن هرگز امير و خليفه مؤمنين نخواهد بود .
4 . ردّ كلام رسول خدا صلى الله عليه و آله - چنان كه از ابوبكر و عمر صادر شده - و عدم انقياد امر آن حضرت ( با توجّه به تأكيدات فراوان پيامبر صلى الله عليه و آله ) اذيت و ايذاء آن حضرت است و خداوند متعال مى فرمايد :
« إِنَّ الَّذِينَ يُؤْذُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِي الدُّنْيَا وَالاْخِرَةِ وَأَعَدَّ لَهُمْ عَذَاباً مُهِيناً » ؛(2)
كسانى كه خدا و رسولش را اذيت مى كنند ، خداوند در دنيا و آخرت لعنت خويش را بر آنان مى فرستد و برايشان عذابى خوار كننده آماده مى كند .
و مى فرمايد :
« الَّذِينَ يُؤْذُونَ رَسُولَ اللَّهِ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ » ؛(3)
آنان كه رسول خدا را اذيت مى كنند عذابى شديد خواهند داشت .
طعن دوم : عزل از ابلاغ آيات سوره برائت(4)
رسول خدا صلى الله عليه و آله برخى از امور را به صحابه واگذار مى كردند و هيچ امرى را به
ص: 23
ابوبكر تفويض ننمود مگر خواندن آيات سوره برائت را براى اهل مكّه ! !(1) و چون روانه شد ، جبرئيل نازل شد و گفت : « حق تعالى مى فرمايد كه رسالت تو را ادا نمى كند مگر تو يا كسى كه از تو باشد . »(2) آنگاه بود كه حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام رفت و آيات را از ابوبكر گرفت و او را بر گرداند و خود ، آيات را در موسم حج براى اهل مكه خواند .(3)
واضح است كه رسول خدا صلى الله عليه و آله كارى را بدون وحى الهى انجام نمى داد .(4) پس اين كه حق تعالى امر كرد كه آيات را به ابوبكر بدهد و بعد از او بگيرد ، حكمتى در آن ظاهر نيست به غير آن كه معلوم شود كه ابوبكر صلاحيت براى هيچ امرى را ندارد ، چه رسد به خلافت و امارت .
كسى كه صلاحيت مأموريّت ابلاغ چند آيه از قرآن را ندارد ، چگونه صلاحيت امرى بزرگ مثل مسئله امامت و خلافت از رسول كه تالى مرتبه نبوت است ، را دارد ؟ !
احمد حنبل و ديگر اعلام محدثين و تاريخ نگاران اهل خلاف ، از خود ابوبكر نقل كردند(5) كه پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله نخست او را به رفتن مكه و شركت در مراسم حج و ابلاغ
ص: 24
تعدادى از آيات سوره برائت - مبنى بر برائت و بيزارى خدا و رسولش از مشركين ، ممنوعيت مشركين از شركت در مراسم حج ، ممنوعيت آن ها از طواف كعبه مقدّسه در حال عريانى و برهنگى ... - مأمور فرمود . آن گاه پس از سه روز از رفتن ابوبكر به سمت مكه براى انجام اين مأموريت ، حضرت رسول خدا صلى الله عليه و آله ، اميرالمؤمنين على عليه السلام را مأمور كرد به سوى مكه برود و آيات را از ابوبكر بگيرد و عزل شدن ابوبكر را به او اطلاع دهد و خود ، آيات برائت را براى مشركين در مكه بخواند و چون ابوبكر برگشت و به خدمت پيامبر صلى الله عليه و آله رسيد ، با ناراحتى و گريه از علّت اين عزل و نصب سؤال كرد ، رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود :
اُمرت أن لا يبلّغها إلاّ أنا أو رجل منّي ؛(1)
به من امر شد كه مأموريت - مذكور - را كسى انجام ندهد مگر خود من يا كسى كه از من باشد .
اين اتفاق را غير از ابوبكر دوازده نفر از بزرگان صحابه روايت كرده اند .(2)
بارى ، به اعتراف خود ابوبكر ، او از يك مأموريت ساده كه ابلاغ آيات برائت بود ، از طرف رسول خدا صلى الله عليه و آله به امر الهى معزول شد و همان مأموريت به امام اميرالمؤمنين
ص: 25
على عليه السلام واگذار شد و آن حضرت عليه السلام هم آن را به بهترين وجهى انجام داد ، پس چگونه قبول كنيم كه مسئوليت سنگين خلافت بر دوش ابوبكر قرار بگيرد ؟ !
علامه امينى رحمه الله در كتاب شريف « الغدير » فرمودند :
حداقل 72 نفر از علما و مفسّرين و تاريخ نويسان عامّه ماجراى اين عزل و نصب را ثبت و نقل كرده اند .(1) همچنين تعداد زيادى از علما و نويسندگان
عامه در كتاب «ملحقات احقاق الحق» نيز معرفى شده اند كه اين ماجرا را نقل كرده اند .(2)
از عجايب اين است كه نيابت امامت جماعت را - كه ثابت نيست كه به امر رسول خدا صلى الله عليه و آله بوده بلكه خلافش معلوم است و بر فرض صحت ، به اعتقاد آن ها هر فاجرى مى تواند امامت در نماز كند ، - دليل بر خلافت ابوبكر مى دانند . اما عزل ابوبكر و دادن آيات را به اميرالمؤمنين عليه السلام به امر خداوند نه تنها دليل بر خلافت نمى دانند بلكه از فضائل آن حضرت نيز به شمار نمى آورند !
طعن سوم : غصب خلافت اميرالمؤمنين عليه السلام(3)
مهم ترين دليل عامه بر خلافت ابوبكر و عمر و عثمان اين است كه مى گويند: «جميع صحابه بر خلافت ايشان اجماع كرده اند(4) و اجماع حجّت است ؛ پس بايد خلافت او حق باشد» . اما جالب اينجاست كه در تعريف اجماع گفته اند :
ص: 26
« اتفاق جميع علما و مجتهدان يك عصر بر امرى از امور در وقت واحد را اجماع مى گويند » .(1)
اشكال اين نظريّه اهل خلاف ، بسيار است از جمله :
اوّلاً : علماى عامه در كتاب هاى اصول خود در اين مسئله اختلاف بسيار دارند كه ريشه آن اختلافات به موارد ذيل منتهى مى شود :(2)
1 . آيا چنين اتفاقى در طول تاريخ امكان دارد ؟ !
2 . بر فرض امكان ، آيا تاكنون در امرى از امور محقق شده ؟ !
3 . بر فرض تحقق ، آيا دليل بر حقانيت و حجّت شرعى مى شود ؟ !
4 . بر فرض حجّت بودن ، آيا شرط است كه به حد تواتر برسد يا نه ؟ !
5 . آيا در حجّيت اجماع شرط است آن ها كه بر اين رأى متفق شده اند تا موقع مرگ بر اين رأى باقى بمانند يا نه ؟ !
6 . آيا اجماع به تنهايى حجّت است يا بايد مستندى داشته باشد و آن مستند حجّت است ؛ و مستندى هم كه ذكر كرده اند ، قياس فقهى است كه رياست دين و دنيا را به نماز قياس كرده اند(3) و آن هم با دلايل بسيار باطل است .(4)
ص: 27
در هر يك از اين موارد نزاع و مشاجره بسيارى هست . پس اثبات امامت ابوبكر به دليل «اجماع» ، توقف بر اثبات همه اين مراتب دارد و كسانى كه به اين امور قائل نيستند ، چگونه به اين دليل ( يعنى اجماع ) مى توانند استدلال كنند ؟!!
ص: 28
ثانياً : چگونه اجماع بر خلافت ابوبكر محقق بود در حالى كه سعد بن عباده و اصحابش همه خارج از اجماع بودند و مطلقا با ابوبكر بيعت نكردند و به ادّعاى علماى عامه اهل بيت پيامبر صلى الله عليه و آله و ساير بنى هاشم تا شش ماه بيعت ننمودند(1) و آن ها كه ظاهرا بيعت كردند تا آتش درب خانه اهل بيت رسالت عليهم السلام نيانداختند و شمشيرهاى برهنه نديدند ، بيعت نكردند .(2)
بنا بر مبناى اهل خلاف ، هر ظالمى كه مسلّط شود و جمعى از فسّاق و فجّار به طمع مال و منال و مقام و هواى نفس با او موافقت كنند ، بايد خليفه خداوند باشد و اطاعتش بر همه اهل علم و فضل و صلاح ، لازم باشد ! ! و معلوم نيست كه بيعت بُخت النّصر و شدّاد و نمرود و مسيلمه كذّاب به اين رسوائى شده باشد .
اگر كسى بگويد : اجماع در اوّل امر محقق نشد ، امّا بعد از شش ماه كه اميرالمؤمنين عليه السلام بيعت كرد ، اجماع محقّق شد .
مى گوئيم : - علاوه بر اين كه امير المؤمنين عليه السلام هرگز با ابوبكر بيعت نكرد ؛ زيرا خود را خليفه منصوص خداوند مى دانست ، و تظلّمات آن حضرت از آن ها ، تا آخر حياتش در كتب خاصّه و عامّه متواتر است .(3) و آنچه آن حضرت در جواب معاويه نوشت ، صريح است در آن كه به اختيار خود بيعت نكرد(4) - اين كلام هم نادرست است ؛ زيرا سعد بن عباده و اولادش هرگز در اين بيعت داخل نشدند ، چنان كه ابن عبدالبرّ
ص: 29
در استيعاب(1) در ترجمه ابوبكر نوشت : در روزى كه رسول خدا صلى الله عليه و آله از دنيا رفت ( يعنى روز دوشنبه ) در سقيفه بنى ساعده با ابوبكر بيعت به خلافت كردند . و روز ديگر كه روز سه شنبه بود بيعت عمومى نمودند و از بيعت او سعد بن عباده و طايفه اى از قبيله خزرج و فرقه اى از قريش تخلّف كردند .
نيز ابن عبدالبّر در كتاب استيعاب(2) و ابن حجر عسقلانى در كتاب الاصابه(3) گفته اند
كه : سعد با هيچ يك از ابوبكر و عمر بيعت نكرد و نتوانستند او را مجبور بر بيعت كنند ، چنان كه ديگران را مجبور كردند ؛ زيرا اقوام او از قبيله خزرج بسيار بودند و خلفا از فتنه او احتراز كردند ... (4) و اخبار ديگرى كه در كتب آن ها بر بيعت نكردن سعد بن عباده و اتباعش آمده است ، بسيار است و ما فقط اشاره كرديم .
ثالثاً : بر فرض كه بپذيريم كه بعد از شش ماه اميرالمؤمنين عليه السلام بيعت كرد ،(5) پس چرا ابوبكر پيش از تحقق بيعت آن حضرت ( و قبل از تحقق اجماع ) در اين مدت طولانى بدون هيچ حجّتى در نفوس و فروج و دماء و اموال مسلمانان ، تصرّف مى كرد و لشكرها به اطراف و نواحى مى فرستاد ؟
علاوه بر اين كه آن ها در تعريف اجماع مى گويند : « اتّفاق اهل يك زمان بر يك امر » بنابر اين ، اگر در يك وقت نباشد ، ممكن است شخص متقدّم ، پيش از موافقت شخص متأخّر از رأى قبلى اش بر گردد . پس اجماع تدريجى بر خلافت ابوبكر و عمر چه نفع دارد ؟ !
از عجايب اين است كه : اكثر متأخرين علماى عامه ، مثل ملا سعد تفتازانى(6)
ص: 30
و صاحب مواقف و سيّد شريف و ديگران چون ديدند كه تمسّك كردن به اين چنين اجماعى موجب رسوايى است ، دست از اجماع بر داشتند و گفتند :
هر گاه حصول امامت به اختيار و بيعت ثابت شد ، پس احتياج به اجماع جميع اهل حل و عقد نيست ؛ زيرا دليلى بر آن - از عقل و نقل - قائم نشده ، بلكه بيعت يكى و دو نفر از اهل حلّ و عقد در ثبوت امامت و وجوب متابعت امام بر اهل اسلام كافى است ! ! زيرا ما مى دانيم كه صحابه با صلابتى كه در دين داشتند ، به همين قدر در امامت اكتفاء كرده اند . مانند بيعت عمر براى ابوبكر ، و بيعت عبدالرحمن از براى عثمان . آنان حتى
در انعقادش اجماع مردم مدينه را شرط نكردند ، چه رسد به اجماع علماى امت ، و كسى بر آن ها انكارى نكرده است ! و بر اين امر ( يعنى بر اكتفا يك نفر و دو نفر در
انعقاد امامت ) اهل عصرهاى بعد از آن ، تا اين زمان ، اتّفاق كرده اند ، انتهى كلامه.(1)
همچنين فخررازى در نهاية العقول(2) مى گويد :
اجماع بر خلافت ابوبكر در زمان خودش منعقد نشد بلكه بعد از فوت او در زمان خلافت عمر كه سعد بن عباده مُرد ، اجماع منعقد شد ! !(3)
ص: 31
واقعاً تعصّب و لجاجت ، عقل شان را از آن ها گرفته و شقاوت و كورى را نصيب شان كرده و فقط مى خواهند براى انحراف و الحادشان توجيهى و راه فرارى پيدا كنند ، ولو ممّا يضحك به الثكلى .
هر گاه اجماع محقق نشد پس از كجا معلوم مى شود حجّت بودن اين بيعت ، كه بنايش بر تعصّب و معانده قبيله اوس و خزرج بود و توطئه اى كه ميان ابوبكر و عمر شده بود كه او ابوبكر را خليفه كند و ابوبكر بعد از خود ، او را خليفه گرداند . چنان كه اين مطلب از اخبار سقيفه معلوم مى شود .
آيا عجيب نيست كه جمعى از فُضَلا با ادّعاى علم و زيركى و انصاف و ديانت ، در تحقّق رياست دين و دنيا و وجوب اطاعت تمام خلايق ، به بيعت يك نفر - اگر چه تمام اهل علم و فضل و صلاح مخالفت كنند و در طرف ديگر باشند - اكتفا مى كنند ! ؟ در حالى كه اگر كسى شهادت دهد كه يك نفر از ديگرى درهمى طلب دارد ، شهادتش را قبول نمى كنند ! چگونه در تحقّق امامت و خلافت پيامبر صلى الله عليه و آله ، به بيعت يك نفر كه معصوم نيست و اين همه اخبار در مذمت او رسيده ، اكتفا مى نمايند و به همين سبب يزيد پليد و وليد عنيد كه قرآن را تير باران كردند ،(1) خليفه واجب الاطاعه خلق مى دانند ؟
اگر مى خواهيد در قيامت بنا بر مضمون « يَوْمَ نَدْعُو كُلَّ أُنَاسٍ بِإِمَامِهِمْ »(2) با چنين امامى محشور شويد و در وزر و وبال او شريك باشيد اختيار داريد .
ص: 32
حاصل آن كه ، در صحاح عامّه ذكر شده است كه تا شش ماه احدى از بنى هاشم و اهل بيت عليهم السلام بيعت نكردند .(1) و اجماع اهل بيت عليهم السلام هم حجّت است به اعتبار آيه تطهير : « إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمْ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً »(2) و حديث متواتر ثقلين : « إنّي تارك فيكم الثّقلَين »(3) و حديث مشهور سفينة : « مَثَلُ أهل بيتي كسفينة نوح » .(4)
ص: 33
رابعاً : وقتى با احاديث بسيار و اقرار مشاهير علماى عامّه معلوم شد كه در مدّت زيادى كه اقل آن شش ماه است ، ميان حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام و ابوبكر و عمر در خلافت نزاع بود ، و آن حضرت آن ها را به ظلم و ستم و جور نسبت مى داد ،(1) و قدح و عيب در آن ها و در خلافت شان مى كرد .
از دو حال خارج نيست :
يا بايد قائل شوند به آن كه بناى خلافت ابوبكر بر باطل و ظلم و ستم بود و يا بايد بگويند كه اميرالمؤمنين عليه السلام در اين مدت كه بيعت نكرده بود ، بر باطل بود و عاق امام زمان خود بود و - العياذ باللّه - از روى تعصّب ، انكار امامتِ امام حق مى كرد .(2) با توجّه به دو حالت فوق ، يا حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام و يا ابوبكر بايد كه اهليت خلافت را نداشته باشند . اكثر بزرگان عامّه تصريح كرده اند به صحيح بودن اين حديث كه رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود :
عليّ مع الحقّ والحقّ مع عليّ يدور معه حيث ما دار ؛(3)
على با حق است و حق با على است ، حق با او مى گردد هر جا كه بگردد .
ص: 34
اين حديثِ صحيحِ متواتر ، يكى از بزرگ ترين دلائل حقانيت مذهب شيعه است كه بر طبق آن ، هر كس مخالف اميرالمؤمنين على عليه السلام باشد مخالفِ حق و بر باطل است ، پس ابوبكر باطل و ظالم و عاق امام زمانش بود .
غزّالى با آن تعصّب در كتاب احياء العلوم مى گويد :
« لم يذهب ذوبصيرة ما إلى تخطئة على عليه السلام قطّ ؛(1)
هرگز صاحب بصيرتى على را در هيچ امرى نسبت به خطاء نداده است .
و ديگران از علما و بزرگان عامّه در جميع صحاح و اصول خود روايت كرده اند كه :
كان عليّ ديّان هذه الاُمّة بعد النّبي ؛(2)
على بعد از پيامبر ، ديّان اين امت است ، ( يعنى قاضى و حاكم اين امت است ) .
ابن ابى الحديد در شرح نهج البلاغه از يحيى بن سعيد حنبلى روايت كرده است كه گفت :
من حاضر بودم نزد اسماعيل بن على حنبلى كه پيشواى حنابله بغداد بود و مردى حنبلى كه مقدارى پول از مردى از اهل كوفه طلب داشت به نزد اسماعيل آمد ، اسماعيل از او پرسيد كه با بدهكار خود چه كردى ؟ آيا طلب خود را از او گرفتى ؟ گفت : از طلب خود بيزار شدم ، من در روز غدير به نزد قبر اميرالمؤمنين على عليه السلام رفتم كه شايد طلب خود را از او بگيرم ، از آن ها اقوال زشت و شنيع و سبّ و لعن صحابه آشكارا - بدون هيچ ترس و خوفى -
ص: 35
مشاهده كردم كه طلب خود را فراموش كردم ! اسماعيل گفت : آن ها چه گناه دارند ، واللّه كه اين راه را نگشود و ايشان را بر اين فضيحت ها و اقوال زشت ، جرأت نداد مگر صاحب آن قبر . آن مرد پرسيد : صاحب آن قبر كيست ؟ گفت : على عليه السلام . آن مرد از روى تعجّب و استبعاد گفت : او ايشان را جرأت بر اين امر داده است ؟ اسماعيل گفت : بلى واللّه . آن مرد گفت : اگر على عليه السلام در اين امر حق بود ، پس چرا ما اعتقاد به امامت ابوبكر و عمر داشته باشيم ؟ و اگر باطل باشد ، پس چرا او را امام بدانيم ؟
راوى گفت : چون اسماعيل اين سخن را شنيد ، برخاست و كفش پوشيد و گفت : خدا لعنت كند اسماعيل ولد الزنا را اگر جواب اين مسئله را بداند ، و داخل خانه خود شد ! !(1)
خامساً : با در نظر گرفتن اين مطلب كه « اجماع » مهم ترين دليل عامّه بر خلافت خلفا است ، ما به همين احاديث كه مستند اجماع آن هاست ، عدم استحقاق امامت آن ها بلكه كفر و نفاق شان را اثبات مى كنيم ؛ زيرا به اخبار خاصّه و عامّه معلوم است كه عمر به امر ابوبكر يا به رضاى او قصد سوزاندن خانه اهل بيت رسالت عليهم السلام نمود ،(2) همان خانه اى كه مهبط وحى و محلّ نزول ملائكه مقرّبين بود و اميرالمؤمنين عليه السلام و حضرت فاطمه عليهاالسلام و حسنين عليهماالسلام در آن خانه بودند و او ايشان را استخفاف و تهديد و ايذاء نمود و آن ها را به خشم آورد ، بلكه بنا بر روايات وارده با تازيانه(3) و غلاف
ص: 36
شمشير(1) به بدن مطهّر حضرت زهرا عليهاالسلام زدند و او را مجروح نمودند و فرزند او سقط شد(2) و در اثر آن ضربت ها به شهادت رسيد ،(3) و از آن ها غضبناك و دل آزرده از دنيا رفت ،(4)
ص: 37
در حالى كه رسول گرامى اسلام صلى الله عليه و آله در حق دخترش فرمودند :
فاطمة بضعة منّي فمن أغضبها أغضبني ؛(1)
فاطمه پاره تن من است ، هر كس او را به خشم آورد ، مرا خشمگين كرده است .
و فرمودند :
يا فاطمة ! إنّ اللّه يغضب لغضبك و يرضى لرضاك ؛(2)
اى فاطمه ! خدا با خشم تو خشمگين و با خشنودى تو ، خشنود مى شود .
و فرمودند :
فاطمة بضعة منّي يغضبني من أغضبها و يسرّني من سرّها ، و إنّ اللّه يغضب لغضبها و يرضى لرضاها ؛(3)
فاطمه پاره تن من است هر كس او را به خشم آورد ، مرا به خشم آورده ، و هر كس او را خوشحال كند ، مرا خوشحال كرده است و به درستى كه خداوند براى غضب فاطمه غضبناك مى شود و براى خشنودى او خشنود مى شود .
اين سه حديث از رسول خدا صلى الله عليه و آله در حق حضرت فاطمه عليهاالسلام حاكى از عصمت و طهارت او از گناه است(4) و به سبب داشتن چنين مقامى ، او بانو و سرور زنان عالم است،
ص: 38
چنان كه رسول خدا صلى الله عليه و آله در حق او فرمود :
يا فاطمة ! ألا ترضين أن تكون سيدة نساء العالمين و سيّدة نساء هذه الاُمّة و سيّدة نساء المؤمنين ؛(1)
اى فاطمه ! آيا به اين كرامتى كه خدا به تو داده راضى نمى شوى كه تو ، سرور زنان جهان و سرور زنان اين امّت و سرور زنان با ايمان باشى .
امّا چه كسى حضرت زهرا عليهاالسلام را آزرده و اذيتش كرده است ؟ و چه كسى بر او سيلى زد ؟ و چه كسى به خانه اش حمله كرد و درب آن خانه را سوزاند ؟
عايشه مى گويد :
فوجدتْ فاطمة على أبي بكر في ذلك فهجرتْه فلم تكلّمه حتّى توفّيت و عاشت بعد النبي ستة أشهر فلمّا توفّيت دفنها زوجها عليّ ليلاً و لم يؤذن بها أبابكر ؛(2)
پس حضرت فاطمه در آن مسئله ( ميراث رسول خدا و مسئله فدك ) بر ابوبكر غضبناك شد ، پس از او دورى كرد و با او سخن نگفت تا از دنيا رفت و بعد از پيامبر شش ماه زندگى كرد ، پس وقتى از دنيا رفت همسرش على او را شبانه دفن كرد و اين مطلب را به ابوبكر اطلاع نداد .
مسعودى در اثبات الوصيّة نقل مى كند كه :
فتوجّهوا إلى منزله فهجموا عليه و أحرقوا بابه و استخرجوه كرهاو ضغطوا سيّدة النساء بالباب حتّى أسقطت محسنا ... ؛(3)
پس به سوى خانه على رفتند و به آن حمله كردند و درب خانه اش را
ص: 39
آتش زدند و به زور و اكراه آن حضرت را از خانه اش بيرون آوردند و حضرت فاطمه سرور و بانوى زنان دو عالم را بين در و ديوار فشار دادند تا فرزندش محسن را سقط نمود ... .
اين حديث دلالت دارد بر اين كه ، عمر و ابوبكر حضرت زهرا عليهاالسلام را اذيت كردند و درب خانه اش را آتش زدند ، و آن حضرت را بين در و ديوار فشار دادند تا اين كه حضرت محسن عليه السلام سقط شد . و مضمون اين حديث ، به حدّ متواتر در كتب عامّه نقل شده است .(1) پس كسى كه حضرت زهرا عليهاالسلام را اذيت و ايذا نموده ، خدا و رسول خدا را اذيت نموده است و خداوند در قرآن كريم مى فرمايد :
« إِنَّ الَّذِينَ يُؤْذُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِي الدُّنْيَا وَالاْخِرَةِ وَأَعَدَّ لَهُمْ عَذَاباً مُهِيناً » ؛(2)
به درستى كسانى كه خدا و رسولش را اذيت مى كنند ، خداوند در دنيا و آخرت لعنت شان كرده و براى آنان عذابى خوار كننده مهيّا كرده است .
و در آيه ديگر مى فرمايد :
« وَالَّذِينَ يُؤْذُونَ رَسُولَ اللَّهِ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ » ؛(3)
آنان كه رسول خدا را آزار مى دهند ، براى آنان عذاب دردناكى است .
ص: 40
اميرالمؤنين عليه السلام در بسيارى از خطبه ها و نامه هاى خويش از تعدّى و ستمى كه به آن حضرت شد ، شكوه دارند و از اين كه نگذاشتند امر خلافت بر محور خويش قرار گيرد و به صاحب و ولىّ امر سپرده شود ، ناله مى كنند و بر گمراهى اين امّتِ اعراض نموده از كتاب خدا و سنّت رسول خدا صلى الله عليه و آله ، مى گريند . يك جا مى فرمايد :
حَتَّى إِذَا قَبَضَ اللَّهُ رَسُولَهُ رَجَعَ قَوْمٌ عَلَى الْأَعْقَابِ وَ غَالَتْهُمُ السُّبُلُ وَ اتَّكَلُوا عَلَى الْوَلاَئِجِ وَ وَصَلُوا غَيْرَ الرَّحِمِ وَ هَجَرُوا السَّبَبَ الَّذِي أُمِرُوا بِمَوَدَّتِهِ وَ نَقَلُوا الْبِنَاءَ عَنْ رَصِّ أَسَاسِهِ فَبَنَوْهُ فِي غَيْرِ مَوْضِعِهِ مَعَادِنُ كُلِّ خَطِيئَةٍ وَ أَبْوَابُ كُلِّ ضَارِبٍ فِي غَمْرَةٍ قَدْ مَارُوا فِي الْحَيْرَةِ وَ ذَهَلُوا فِي السَّكْرَةِ عَلَى سُنَّةٍ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ مِنْ مُنْقَطِعٍ إِلَى الدُّنْيَا رَاكِنٍ أَوْ مُفَارِقٍ لِلدِّينِ مُبَايِنٍ ؛(1)
وقتى خداوند پيامبرش را به سوى خويش فرا خواند ، گروهى به عقب برگشتند و اختلاف و پراكندگى آن ها را هلاك ساخت ، و تكيه بر غير خدا كردند و با غير خويشاوندان ( يعنى با غير اهل بيت پيامبر صلى الله عليه و آله ) ارتباط بر قرار كردند و از آنچه كه دستور داده شده بودند كه به آن مودّت ورزند ، كناره گرفتند و بناء و اساس ( ولايت و ) رهبرى را از محل خويش برداشته در غير آن نصب كردند . اين ها معادن تمام خطاها و درهاى همه گمراهان و عقيده داران به باطل هستند . آن ها در حيرت و سرگردانى غوطه ور شدند و در مستى و نادانى ، ديوانه وار بر روش « آل فرعون » فرو رفتند ، گروهى فقط به دنيا پرداختند و به آن تكيه كردند يا آشكارا از دين جدا گشتند . »
همچنين حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام در نامه اى به مالك اشتر مى نويسد:
فَوَ اللَّهِ مَا كَانَ يُلْقَى فِي رُوعِي وَ لاَ يَخْطُرُ عَلَى بَالِي أَنَّ الْعَرَبَ تُزْعِجُ هَذَا الْأَمْرَ مِنْ بَعْدِهِ صلى الله عليه و آله وسلم عَنْ أَهْلِ بَيْتِهِ وَ لاَ أَنَّهُمْ مُنَحُّوهُ عَنِّي مِنْ بَعْدِهِ
ص: 41
فَمَا رَاعَنِي إِلاَّ انْثِيَالُ النَّاسِ عَلَى فُلاَنٍ يُبَايِعُونَهُ فَأَمْسَكْتُ بِيَدِي حَتَّى رَأَيْتُ رَاجِعَةَ النَّاسِ قَدْ رَجَعَتْ عَنِ الاْءِسْلاَمِ يَدْعُونَ إِلَى مَحْقِ دِينِ مُحَمَّدٍ صلى الله عليه و آله ؛(1)
به خدا سوگند هرگز فكر نمى كردم و به خاطرم خطور نمى كرد كه عرب بعد از پيامبر ، امر امامت و رهبرى را از اهل بيت او بازگردانند ( و در جاى ديگر قرار دهند و باور نمى كردم ) آن ها آن را از من دور سازند ، تنها چيزى كه مرا ناراحت كرد اجتماع مردم اطراف ابوبكر بود كه با او بيعت كنند ، دست بر روى دست گذاردم تا اين كه با چشم خود ديدم گروهى از اسلام بازگشته و مى خواهند دين محمّد را نابود سازند .
و در خطبه شقشقيه مى فرمايد :
فَرَأيتُ أنَّ الصّبرَ عَلَى هاتا أحجى فَصَبَرْتُ و فى العين قذىً و فى الحلق شجاً أرى تُراثى نَهْباً ... ؛(2)
پس ديدم صبر كردن بر اين شدّت ظلمت از خردمندى است ، پس صبر كرده و محاربه را رها نمودم در حالى كه در چشمم خاشاك و غبار بود كه آزارم مى داد و در گلويم استخوان گرفته بود كه عيش مرا تيره و تار كرده بود ، ميراث خود كه خلافت باشد را تاراج شده مى ديدم .
و در احاديث متواتره نيز وارد شده است كه اذيت و ايذاء حضرت اميرالمؤمنين على عليه السلام ، اذيت و ايذاء حضرت رسول خدا صلى الله عليه و آله است و اذيت و ايذاء رسول خدا صلى الله عليه و آله ، اذيت و ايذاء خداوند است .(3)
ص: 42
پس ثابت و معلوم شد كه عمر و ابوبكر و ... كه باعث ظلم و اذيت پيامبر و اهل بيت عليهم السلام شده اند در دنيا و آخرت ملعون و محارب با خدا و رسول و از اهل كفر و شقاق و نفاق هستند ، پس چگونه صلاحيت امامت را داشته باشند ؟ !
طعن چهارم : غصب ف--دك(1)
ماجراى فدك تنها مسئله مِلك و زمين نيست بلكه مسئله ظلم به حضرت زهرا عليهاالسلام ، تضييع حق و عدم احترام به او ، بلكه مسئله اذيت و به خشم آوردن آن حضرت است و با توجّه به آيات قرآن نظير آيه « تطهير » و حديث متواتر « ثقلين » و « سفينه » ما شيعيان اعتقاد داريم تكذيب حضرت صديقه كبرى عليهاالسلام و نپذيرفتن سخن او ، خود به تنهايى يكى از بزرگ ترين مطاعن براى غاصبين حق آن حضرت است .
فدك از جمله بلاد و مناطقى بود كه بدون جنگ به تصرّف رسول خدا صلى الله عليه و آله در آمد ؛ زيرا هنگامى كه خيبر توسط حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام فتح گرديد ، اهل فدك و ساير قراى اطراف آن ، دانستند كه تاب مقاومت در برابر پيامبر صلى الله عليه و آله را ندارند ، لذا خودشان و اموالشان را بدون جنگ تسليم كردند و آيات كريمه قرآن نازل شد كه : « چون بدون جنگ گرفته اند مال حضرت رسول است »(2) بعد از آن ، اين آيه نازل شد : « « وَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ » ؛(3) به خويشاوند خود حق او را بده » . رسول خدا صلى الله عليه و آله از جبرئيل
ص: 43
پرسيد كه : ذاالقربى كيست و حقّ او چيست ؟ گفت : ذاالقرى فاطمه است و حقّ او فدك است .(1) پس پيامبر صلى الله عليه و آله فدك را به امر خداوند به فاطمه عليهاالسلام داد كه براى او و ذرّيه او باشد و فرمود :
اين ها بدون جنگ گرفته شده و مخصوص من است و به امر خدا به تو دادم ، بگير ، اين ها از براى تو و فرزندان تو تا روز قيامت است .(2)
سيوطى در الدرّ المنثور(3) در ذيل آيه « وَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ »(4) مى نويسد :
أخرج البزاز و ابويعلي و ابن أبيحاتم و ابن مردويه عن أبي سعيد الخدري قال : لما نزلت هذه الآية « وَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ » دعا رسول اللّه صلى الله عليه و آله فاطمة فأعطاها فدكا . ( قال ) : و أخرج ابن مردويه عن ابن عباس قال : لما نزلت « وَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ » أقطع(5) رسول اللّه صلى الله عليه و آله فاطمة فدكا .
هيثمى نيز از ابى سعيد نقل كرد كه گفت :
لما نزلت « وَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ »(6) دعا رسول اللّه صلى الله عليه و آله فاطمة فأعطاها فدكا . قال : رواه الطبرانى . انتهى .(7)
ص: 44
متّقى در كنزالعمال از ابى سعيد نقل كرد كه گفت :
لمّا نزلت « وَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ »قال النبي صلى الله عليه و آله يا فاطمة ! لكِ فدك . ( قال ) أخرجه الحاكم في تاريخه و ابن النجار .(1)
ذهبى در ميزان الاعتدال حديث مسند و صحيح از ابى سعيد نقل كرد كه گفت :
لمّا نزلت « وَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ » دعا رسول اللّه صلى الله عليه و آله فاطمة عليهاالسلام فأعطاها فدكا .(2)
حاصل معناى اين چند حديث اين است كه : وقتى آيه « وَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ » نازل شد ، رسول خدا صلى الله عليه و آله حضرت فاطمه عليهاالسلام را خواند و فدك را به او عطا كرد .
بسيارى از علما و بزرگان اهل خلاف اقرار دارند كه فدك در زمان حيات رسول خدا صلى الله عليه و آله مِلك حضرت فاطمه عليهاالسلام بوده و به عنوان عطيّه اى از رسول خدا صلى الله عليه و آله به فاطمه زهرا عليهاالسلام شناخته مى شده است .
در باره ماجراى غصب فدك - و بلكه غير فدك - توسّط خلفاى غاصب ، روايات بسيارى در منابع شيعى و اهل خلاف نقل شده كه نمونه هايى ذكر خواهد شد :
هيثمى در مجمع الزوائد مى نويسد :
عن عمر قال : لمّا قبض رسول اللّه صلى الله عليه و آله جئت انا و أبوبكر إلى عليّ عليه السلام فقلنا : ما تقول فيما ترك رسول اللّه صلى الله عليه و آله ؟ قال : نحن أحق الناس برسول اللّه صلى الله عليه و آله . قال : فقلت : والذي بخيبر ، قال : والذي بخبير . قلت : والذي بفدك ، قال : والذي بفدك . فقلت : أما واللّه حتّى تخرّوا رقابنا بالمناشير ، فلا . قال : رواه الطبراني في الأوسط ؛(3)
عمر گفت : چون رسول خدا صلى الله عليه و آله از دنيا رفت ، من و ابوبكر پيش على عليه السلام آمديم
ص: 45
و گفتيم نظرت در ما ترك رسول اللّه صلى الله عليه و آله ( يعنى آنچه حضرت باقى گذاشته است ) چيست ؟ فرمود : ما سزاوارترين اشخاص به پيامبريم . گفتم : آنچه از خيبر ماند ؟ فرمود : آنچه از خيبر ماند . گفتم : آنچه از فدك ماند ؟ فرمود : آنچه از فدك ماند .
پس گفتم : به خدا قسم ( نمى گذاريم ) تا گردن هاى ما با ارّه ها ( و شمشيرها ) پايين بيايد .
فخر رازى در تفسير خود مى نويسد :
هنگامى كه پيامبراكرم صلى الله عليه و آله از دنيا رفت ، فاطمه مدّعى بود كه پدرش منطقه « فدك » را به او بخشيده است . ابوبكر به وى گفت : تو از لحاظ احتياج از همه كس نزد من عزيزتر و از نظر بى نيازى ، از همه محبوبترى ، اما چون يقين به درستى و صحت سخن تو ندارم ،(1) نمى توانم آن را به تو بدهم !!
سپس فخر رازى مى گويد :
امّ ايمن و غلام پيامبر(2) ، دعوى فاطمه را گواهى كردند ، ولى ابوبكر از فاطمه خواست تا شاهدى اقامه كند كه قبول شهادت او در شرع جايز باشد و چنين شاهدى هم نبود !(3)
ابن حجر مكّى در « الصواعق » مى نويسد :
إنّ أبابكر انتزع من فاطمة فدكاً ؛(4)
ابوبكر فدك را از فاطمه گرفت .
ص: 46
مخفى نماند كه امامان اهل بيت عليهم السلام و شيعيان آن ها ، هيچ ترديدى نداشتند كه پيامبر صلى الله عليه و آله ملك خالصه « فدك » را به دخترش فاطمه عليهاالسلام بخشيد و هم چنان در تصرّف آن حضرت بود ، تا اين كه غاصبين از وى گرفتند .
كافى است كه خواننده ، گفتار اميرالمؤنين عليه السلام را كه به استاندار خود در بصره ( عثمان بن حنيف ) نوشته است ، به نظر آورد كه مى فرمايد :
بلى كانت في أيدينا فدك من كلّ ما أظلّته السّماء ، فشحّت عليها نفوس قوم و سخت عنها نفوسُ قومٍ آخرين و نِعمَ الحَكَمُ اللّه ُ ؛(1)
آرى ، تنها از ( مجموع مال دنيا و ) آنچه آسمان بر آن سايه افكنده ، فدك در دست ما بود ، ولى گروهى بر آن بخل ورزيدند و مورد طمع شان واقع شد و برخى ديگر سخاوت مندانه از آن چشم پوشيدند و رها كردند ( و از دست ما خارج گرديد ) ، و چه نيكو حاكمى است خداوند ... .
به همين مضمون نيز روايات متواتر و مسلّمى از ائمّه اطهار عليهم السلام رسيده است .(2)
بخارى به دو طريق روايت كرد كه :
حضرت زهرا ميراثش را از ابوبكر خواست و او امتناع كرد ، لذا حضرت زهرا بر ابوبكر غضب كرد و با او قهر و دورى كرد و با وى سخن نگفت تا اين كه از دنيا رفت و اميرالمؤمنين على او را شبانه دفن كرد و ابوبكر را بر تجهيزش دعوت نكرد .(3)
حقير مى گويد : اگر اين رفتار حضرت زهرا عليهاالسلام و امير المؤمنين على عليه السلامصحيح نباشد ، لازمه اش اين است كه پيامبراكرم صلى الله عليه و آله خاندانش را به طريق صحيح و صراط مستقيم هدايت نكرده باشد ، كه در اين صورت بايد رسول خدا صلى الله عليه و آله با امر خداوند
ص: 47
« وَأَنذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ »(1) مخالفت كرده باشد كه اميرالمؤمنين عليه السلام و فاطمه عليهاالسلام و حسنين عليهماالسلام و هيچ كدام از بنى هاشم و زنانش و ساير مسلمانان را از ارث نگذاشتن خودش آگاه نكرده باشد . علاوه بر اين كه آيه تطهير ، و حديث متواتر ثقلَين و حديث متواتر سفينه ، بر عصمت و طهارت و صدق و حقانيت اهل بيت عليهم السلام دلالت دارند .
از جمله دلائل واضح و محكم كه از طريق عامّه بر غصب فدك وارد شده است ، خطبه مشهوره حضرت فاطمه عليهاالسلام است ، چنان كه متن و علوّ مضمون آن خطبه ، شهادت بر حقّانيت آن مى دهد .
ابن ابى الحديد در شرح نهج البلاغه در شرح نامه اى كه حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام به عثمان بن حنيف نوشت مى گويد : جميع آنچه در اين فصل ايراد مى كنم از سقيفه ابوبكر احمد بن عبد الرحمن جوهرى است ، پس به سه سند اين خطبه را روايت كرده است از زينب دختر اميرالمؤمنين عليه السلام و از امام محمّد باقر عليه السلام و از عبداللّه بن حسن .(2)
ص: 48
و صاحب كشف الغمة نيز از كتاب جوهرى روايت كرده است .(1) مسعودى در كتاب مروج الذهب اشاره به اين خطبه كرده است .(2) سيّد مرتضى رحمه الله در شافى به
سندهاى عامّه از عايشه روايت كرده است .(3) و سيّد بن طاووس از طريق عامّه روايت كرده است .(4) سيّد احمد بن ابى طاهر در كتاب بلاغات النساء به چندين سند روايت كرده است .(5) ابن اثير در كتاب نهايه اكثر الفاظش را روايت كرده است .(6) و خطبه با اين اشتهار را كسى نمى تواند انكار كند .(7) البتّه خطبه آن حضرت به مسائلى فراتر از فدك مربوط است ولى مقدارى از آن خطبه كه متعلق به « فدك » است اين است كه :
چون ابوبكر عزم كرد بر آن كه فدك را از فاطمه عليهاالسلام منع كند ، و اين خبر به حضرت فاطمه عليهاالسلام رسيد ، مقنعه را بر سر بست و چادر عصمت را در بر كرد و با گروهى از خدمتكاران و زنان خويشان خود به سمت مسجد روانه شد . هنگامى كه
ص: 49
وارد مسجد شد خطاب به ابوبكر فرمود :
... گمان مى كنى من از پدرم ارث نمى برم ؟ ... اى پسر ابوقحافه ! آيا در كتاب خداست كه تو از پدرت ارث ببرى و من از پدرم ارث نبرم ؟ ! عجب افترايى به خدا بسته اى ... . امروز فدك را بدون هيچ معارض و منازعى بگير تا روز حشر تو را ملاقات كنم و در مقام حساب از تو سؤال كنند كه خداوند نيكو حكم كننده است ، و محمّد صلى الله عليه و آله طلب كننده حق خواهد بود و قيامت وعده گاه ماست ... .
خطبه فدكيه با عبارات مختلف در منابع خاصّه و عامّه ذكر شده است ، از جمله : حافظ ابن مردويه به اسنادش از عايشه نقل كرده كه او سخن حضرت فاطمه عليهاالسلام به ابوبكر را نقل كرد ، تا اين كه آن حضرت در آخر كلامش فرمود :
آيا شما گمان مى كنيد كه ما ارث نمى بريم ؟ اى پسر ابى قحافه ! آيا در كتاب خدا آمده است كه تو از پدرت ارث ببرى ولى من از پدرم ارث نبرم ؟ چه دروغ بزرگى ! بدان كه مُهر اين گناه به گردن توست تا روزى كه محشور شوى و از قبرت بر خيزى كه در آن هنگام ، حاكم خداست و محمّد صلى الله عليه و آلهاقامه حكم مى كند و وعده گاه قيامت است . در آن وقت است كه اهل باطل ضرر و زيان خواهند كرد .(1)
واقدى و ديگر علماى عامه در بيان ماجراى بخشش و غصب منطقه فدك گفته اند : هنگامى كه خيبر فتح شد ، رسول خدا صلى الله عليه و آله يكى از روستاهاى آنجا را به خود اختصاص داد . در اين هنگام جبرئيل نازل شد و آيه : « وَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ »(2) را آورد . حضرت رسول صلى الله عليه و آله پرسيد : « ذاالقربى » كيست و حقّش چيست ؟ جبرئيل گفت : ذاالقربى فاطمه عليهاالسلام است . آن گاه پيامبر صلى الله عليه و آله فدك و منطقه عوالى را به فاطمه عليهاالسلام داد . فاطمه عليهاالسلام نيز آن ها را تحت اختيار داشت تا اين كه پدر بزرگوارش دار فانى را وداع كرد . وقتى كه
ص: 50
با ابوبكر بيعت شد ، آن مناطق را از او گرفت ، لذا حضرت زهرا عليهاالسلام آمد و به او اعتراض كرد . ابوبكر گفت : « از آنچه كه پدرت به تو داده منعت نمى كنيم » خواست چيزى بنويسد كه عمر او را باز داشت و گفت : او زن است ، و بايد براى ادّعاى خود دليل بياورد ! ! ابوبكر شاهد از فاطمه عليهاالسلام خواست ، كه ايشان حضرت على عليه السلام و حسنين عليهماالسلام و امّ ايمن و اسماء بنت عميس را به عنوان شاهد آورد . ولى ابوبكر شهادت آن ها را نپذيرفت و گفت : اما على عليه السلام براى نفع خودش شهادت مى دهد و حسنين عليهماالسلام فرزندان تو هستند . و ام ايمن و اسماء هم زن مى باشند ! ! در اين هنگام حضرت فاطمه عليهاالسلام بر او غضب نمود و سوگند خورد كه با او سخن نگويد تا اين كه پدرش را ملاقات كند و از او شكايت نمايد .(1)
حقير گويد : اين قضيه بر نهايت جهل ابوبكر بر احكام دلالت مى كند ، آيا جايز است كسانى را كه خداى تعالى به نصّ قرآن ، پاك و طاهر خوانده و از اهل بهشت بلكه سادات بهشتيان باشند ، با هم دروغ ببافند و براى جلب منافع خود هم دست شوند و اموال مسلمانان را غصب كرده باشند و ابوبكر بخواهد آنان را به راه راست هدايت كند و اموال را به بيت المال بازگرداند ؟ !
در حالى كه اعاظم عامه در كتاب هاى شان تصريح نموده اند كه حضرت اميرالمؤمنين على عليه السلام و حضرت زهرا عليهاالسلام و حسنين عليهماالسلام مصداق آيه « تطهير » و معصوم مى باشند ، چنان كه ابن عقده كوفى به سندش از امّ سلمه - زوجه رسول خدا صلى الله عليه و آله- روايت مى كند :
قالت : نزلت هذه الآية فى بيتها : « إنّما يُريدُ اللّه لِيُذْهِبَ عنْكُمُ الرِّجْسَ أهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهيراً »(2) أمرنى رسولُ اللّه أن أرسل إلى علىّ و فاطمة و الحسن و الحسين ، فلمّا أتوه اعتنق عليّاً بيمينه و الحسن
ص: 51
بشماله و الحسين على بطنه و فاطمة عند رجليه ، ثمّ قال : اللّهمّ هؤلاء أهلى و عترتى فاذهب عنهم الرجس و طهّرهم تطهيراً ، قالها ثلاث مرّات ، قلتُ : فأنا يا رسول اللّه ؟ فقال : إنّك على خير إن شاء اللّه ؛(1)
امّ سلمه گفت : اين آيه ( تطهير ) در خانه ام نازل شد . رسول خدا صلى الله عليه و آله به من دستور داد بگو اميرالمؤمنين و حضرت زهرا و امام حسن و امام حسين بيايند ، وقتى آن ها آمدند پيامبر به دست راستش حضرت على را در آغوش گرفت و با دست چپش امام حسن را در بغل گرفت و به سينه چسباند ، و امام حسين روى شكم و حضرت فاطمه نزديك پاهايش بودند ، پس سه بار عرض كرد : خدايا ! اين ها اهل و عترت من مى باشند پس رجس و پليدى را از آن ها دور كن و آن ها را پاك و پاكيزه گردان . گفتم : يا رسول اللّه ! من هم از آنان هستم ؟ فرمود : تو بر خير و نيكى هستى إن شاء اللّه ( اما در زمره اين گروه نيستى ) .
و غير از آيه تطهير ، روايات ديگرى هم در منابع عامّه هست كه به صراحت بر عصمت حضرت زهرا عليهاالسلام دلالت دارد از جمله اين كه : مسلم در صحيح اش به دو طريق از رسول خدا صلى الله عليه و آله روايت كرده كه :
فاطمة الزّهراء بضعة منّى ، يؤذينى من آذاها ؛(2)
فاطمه پاره تن من است ، هر كس او را اذيت كند ، مرا اذيت كرده است .
ص: 52
و بخارى هم در صحيح اش نقل كرده كه پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم فرمود :
فاطمة بضعة منّي ، من أبغضها فقد ابغضنى ؛(1)
فاطمه پاره تن من است ، هر كس او را خشمگين كند ، مرا به خشم آورده است .
اين روايات دليل بر عصمت آن حضرت است ؛ زيرا كه اگر معصيت از او صادر شود ، ايذاى او بلكه اقامه حدّ و تعزير بر او لازم خواهد بود ، و رضاى او در آن معصيت ، موجب رضاى خدا و رسول خدا صلى الله عليه و آله نخواهد بود .
چه الحادى بدتر از اين كه غصب فدك از حضرت زهرا عليهاالسلام شود و با وجود اين كه فدك در دست آن حضرت و در تصرّف او بود ، از او شاهد خواسته شود ، و پس از آن كه شاهدى مثل على بن ابى طالب عليهماالسلام آمد و ام ايمن هم گواه آن حضرت بود ، و آيه تطهير ، ضامن عصمت و طهارت حضرت زهرا عليهاالسلام بود ، ادعاى آن حضرت را ردّ و انكار كنند و بگويند : دو شاهد مرد مى خواهيم . و حديث وضع كنند كه پيامبر صلى الله عليه و آله فرموده است : « ما گروه پيامبران چيزى به ميراث نمى گذاريم ، آنچه از ما بماند صدقه
و خيرات است » .(2)
ص: 53
و چه رسوايى زشت تر از اين كه علماى عامّه كه روزى به حديث « لا نورّث »(1) استناد مى كردند ، مدّعى شدند كه دفن ابوبكر و عمر در حجره رسول خدا صلى الله عليه و آله به اين دليل بوده كه حجره از حق الارث عايشه و حفصه بود و به اذن ايشان دفن كردند ! ! كه اين كلام مناقض با ادّعاى فوق است كه پيامبران چيزى به ميراث نمى گذارند . و بعضى از آن ها هم مى گويند : « صداق و مهريه عايشه بود » و يك بار هم از عايشه شاهد و بينّه اى در اين باب نخواستند .
آرى ، بعد از آن كه حضرت زهرا عليهاالسلام و اميرالمؤمنين على بن ابى طالب عليهماالسلام با دلايل وافى اثبات حق خود كردند و ابوبكر كاغذى نوشت كه فدك را به فاطمه عليهاالسلامردّ كنند ، عمر پس از مطلع شدن ، كاغذ را از دست حضرت زهرا عليهاالسلام گرفت و پاره كرد و با ضربه سيلى ( آه آه ! اى كاش براى اين مصيبت جانسوز كه بر قلب رسول خدا صلى الله عليه و آله و اميرالمؤمنين و حسنين و بقيه ائمّه عليهم السلام فرود آمده و اشك هاى شان را جارى ساخته ، جان مى دادم و مى مُردم و اين مطلب را نمى شنيدم ! اى بشكند آن دست ناپاك و نجس و حرامزاده و در آتش دوزخ بسوزد ) به آن بانوى بهشتى كه به فرموده پيامبر صلى الله عليه و آله انسيّه حوراء بود ، جسارت كرد .(2) و حال آن كه رسول خدا صلى الله عليه و آلهفرموده است كه :
هر كه فاطمه را اذيت كند ، مرا اذيت كرده است و هركه مرا اذيت كند ، خدا را اذيت كرده است .
ص: 54
و خداوند متعال در قرآن مى فرمايد :
« إِنَّ الَّذِينَ يُؤْذُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِي الدُّنْيَا وَالاْخِرَةِ وَأَعَدَّ لَهُمْ
عَذَاباً مُهِيناً » ؛(1)
آنان كه خدا و رسولش را اذيت مى كنند ، خداوند آن ها را در دنيا و آخرت لعنت كرده و براى آنان عذابى با ذلّت و خوارى مهيّا ساخته است .
با اندك تأمّل و تفكّر در ماجراى فدك ، مى توان زواياى ناپيدايى از اين واقعه اسفناك را متوجه شد كه به راحتى اثبات كننده بى ايمانى غاصبان است ، از جمله :
1 . چنان كه از اخبار خاصّه و عامّه ظاهر مى شود ، حضرت اميرالمؤمنين و حضرت زهرا عليهماالسلام ، ابوبكر و عمر را در اين واقعه منافق و ظالم و غاصب و عاصى مى دانستند(2) و آن ها هم اين دو بزرگوار را دروغ گو و مدّعىِ ناحق خلافت مى دانستند . و شكى نيست كه يكى از اين دو بايد حق باشند و ديگرى باطل ، با آن كه علماى عامّه در كتب صحاح خود به طرق بسيار روايت كرده اند كه : پيامبر صلى الله عليه و آله فرمودند :
الحق مع علىّ و علىّ مع الحق يدور معه حيث دار ؛(3)
حق با على و على با حق است ، حق دور مى زند با على هر جا كه او دور مى زند .
ص: 55
و رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمودند :
على مع القرآن و القرآن معه و هو آية الحق ؛(1)
على با قرآن است و قرآن با على ، و على نشانه حق است .
و به طرق متواتر در كتب صحاح عامّه روايت شده است كه :
هر كس بميرد و در گردنش بيعت امامى نباشد به مرگ جاهليت مرده است .(2)
و واضح است كه حضرت فاطمه عليهاالسلام از ابوبكر راضى نشد و او را بر بطلان و ضلالت مى دانست تا از دنيا رفت .(3)
پس هر كس به امامت ابوبكر معتقد است ، بايد قائل شود كه سيّده زنان عالميان و كسى كه خداوند او را از هر رجس و پليدى پاك گردانيده است ، به مرگ جاهليّت و كفر و ضلالت از دنيا رفته است و هيچ ملحد و زنديقى به اين قول نمى تواند معتقد باشد ، و آن را بر زبان آورد !
بنا بر اين ، يا بايد خلافت ابوبكر باطل باشد و در اخذ فدك ، ظالم و غاصب و ستمگر بوده ، و در روايت كردن حديث ارث از رسول خدا صلى الله عليه و آله ، دروغ گو باشد و يا - العياذ باللّه -
ص: 56
حضرت زهرا عليهاالسلام و اميرالمؤمنين عليه السلام با وجود عصمت و طهارت و جدا نبودن از حق ، ظالم و عاصى و عاق امام خود باشند ؟ ! ! و وقتى دوّمى باطل شد كه طبق برهان قطعى و روايات فراوان متفق عليه چنين است ، اوّلى اثبات مى شود كه همان بطلان خلافت ابوبكر است .
2 . دشمنى و عداوت با امير المؤمنين على عليه السلام علامت كفر و نفاق است چنان كه رسول خدا صلى الله عليه و آله به اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود :
لا يبغضك مؤمن و لا يحبّك منافق .(1)
و ذهبى از بعضى صحابه رسول خدا صلى الله عليه و آله نقل نموده كه مى گفتند :
ما كنّا نعرف المنافقين إلا ببغض عليّ ؛(2)
منافقين را جز به بغض على نمى شناختيم .
كدام عداوت و دشمنى شديدتر است از آنچه در واقعه فدك ( و غير آن ) نسبت به آن حضرت انجام شد ، اين دشمنى چنان ظاهر و علنى شد كه ابوبكر و ديگر همفكران او حتى از دشنام دادن و تمسخر اميرالمؤمنين و حضرت زهرا عليهماالسلام در مجامع عمومى و مسجد پيامبر صلى الله عليه و آله هم ابا نداشتند .
حتى ابن ابى الحديد از كتاب سقيفه جوهرى روايت كرده است :
وقتى ابوبكر سخنان فاطمه عليهاالسلام را در باره فدك شنيد ، بر منبر رفت و گفت : اى مردم ! اين چه گوش دادن به هر سخنى است ؟ اين آرزوها چرا در زمان رسول خدا صلى الله عليه و آله نبود ؟ اين قصه روباهى است كه گواهش دُم او بود ! ! و او ( يعنى اميرالمؤمنين عليه السلام ) ملازم جميع فتنه هاست ، مى خواهد فتنه پير شده را جوان كند ، او از ضعيفان استعانت مى جويد و از زنان يارى مى خواهد ، مانند ام طحال كه محبوب ترين اشخاص نزد او زناكاران بودند ... اى گروه انصار !
ص: 57
سخنان سفيهان شما به من رسيده است ، و من دست و زبان نمى گشايم تا كسى مستحق مجازات نشود !
ابن ابى الحديد مى گويد :
من به ابوجعفر نقيب ( استاد خويش ) گفتم : ابوبكر اين كنايه ها را نسبت به چه كسى مى گفت ؟ پاسخ داد : كنايه نيست بلكه صريح است ، و مرادش على بن ابي طالب است . من با تعجّب گفتم : آيا اين گونه با وى سخن مى گفت ؟ گفت : آرى ، ابوبكر پادشاه بود و هر چه مى خواست مى گفت و مى كرد . او وقتى ديد انصار برخاسته اند ، ترسيد كه ايشان حضرت اميرالمؤمنين را يارى نمايند ، با تهديد ايشان را ساكن گردانيد . نقيب گفت : امّ طحال زن زناكارى در جاهليت بود كه به زناى او مثل مى زدند .(1)
اى طالب حق و يقين ! در اين خبر تأمل كن و انصاف بده ، كسى كه نسبت به سيد اوصياء و پسر عمّ و برادر رسول خدا صلى الله عليه و آله و صاحب آن همه مناقب و فضائل كه دوست و دشمن روايت كرده اند ، و نسبت به دختر رسول خدا و سيده زنان عالميان اين طور سخن بگويد ، آيا چنين شخصى اهليّت خلافت را دارد و از اسلام بهره اى برده است ؟
3 . چگونه مى شود تكذيب حضرت زهرا عليهاالسلام و اميرالمؤمنين عليه السلام نمود و حال آن كه عصمت آن ها به نصّ آيه تطهير(2) و حديث ثقلين(3) و حديث سفينه(4) و ...
ص: 58
ثابت شده است ؟ واحاديث بسيار در صحاح آن ها نقل شده است كه اميرالمؤمنين و حضرت فاطمه و حسنين عليهم السلام ، اهل بيت پيامبر صلى الله عليه و آله هستند . و هر گاه متابعت ايشان موجب نجات و مخالفت ايشان سبب هلاك باشد ، پس بايد گفتار ايشان حق و صدق و كردار ايشان متّبع باشد و از جميع گناهان قولاً و فعلاً معصوم بوده باشند و مخالفت
ايشان موجب هلاكت و گمراهى و ضلالت بوده باشد .
اگر روايتى را اميرالمؤمنين و حضرت زهرا عليهماالسلام باطل و دروغ بدانند ، چگونه مى شود احتمال صحت آن باشد - با وجود آيه تطهير و حديث ثقلين و حديث سفينه و تصريح پيامبر صلى الله عليه و آله به اين كه « عليّ مع الحقّ و الحقّ مع عليّ »(1) - چه رسد به اين كه آن حديث ، مخالف با نصّ كتاب خدا باشد ؟
و از اخبار مستفيض دانسته مى شود كه اميرالمؤمنين عليه السلام اين خبر « نحن معاشر الانبياء لا نورّث » را دروغ و باطل مى دانست چنان كه مسلم در صحيح(2) خود از مالك بن اوس روايت كرد كه عمر بن الخطاب به اميرالمؤمنين على عليه السلام و عباس گفت :
فلمّا توفّي رسول اللّه صلى الله عليه و آله قال أبوبكر : أنا ولي رسول اللّه صلى الله عليه و آله ، فجئتما تطلب ميراثك من ابن أخيك و يطلب هذا ميراث إمراءته عن أبيها ، فقال ابوبكر قال رسول اللّه صلى الله عليه و آله : ما نورّث ما تركنا صدقة ، فرأيتماه كاذبا آثما ، غادرا خائنا ، واللّه يعلم إنّه لصادق بارّ راشد تابع للحق . ثمّ توفّي أبوبكر و أنا ولي رسول اللّه صلى الله عليه و آله و وليّ أبيبكر فرأيتماني كاذبا آثما غادرا خائنا ؛(3)
ص: 59
وقتى كه رسول خدا صلى الله عليه و آله از دنيا رفت ، ابوبكر گفت : من ولىّ رسول خدا صلى الله عليه و آله هستم ، شما دو نفر آمديد و تو ( اى عباس ) ميراث خود را طلب كردى و تو ( اى على ) ميراث همسرت از رسول خدا صلى الله عليه و آله را در خواست كردى . ابوبكر گفت : رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود كه : « ما ارث نمى گذاريم و هر چه از ما مى ماند صدقه است » اما شما دو نفر او را دروغگو و مكّار و خائن و گناهكار دانستيد و حال آن كه خدا مى داند كه او راستگو و نيكوكار و تابع حق بود ! ! آنگاه ابوبكر مُرد ، و من ولى رسول خدا صلى الله عليه و آله و ابوبكر شدم ، پس مرا دروغ گو و مكّار و خائن و گناهكار دانستيد .
در صحيح بخارى نيز مثل اين را روايت كرده است(1) و ابن ابى الحديد معتزلى نيز اين مضمون را به چندين سند از كتاب سقيفه « ابوبكر جوهرى » روايت كرده است .(2)
و با توجّه به روايات صحيحى كه از فريقين نقل شده : « عليّ مع الحقّ و الحقّ مع عليّ »(3) كه حق از علىّ عليه السلام جدا نمى شود ، و آيه تطهير و اخبار ثَقَلَين و اخبار سفينه
ص: 60
و غير اين ها(1) و هم چنين انكار اين حديث دروغين ( كه پيامبر صلى الله عليه و آله ميراثى نگذاشت ) توسّط حضرت زهرا عليهاالسلام حجت قاطع بر بطلان آن است .
4 . اگر حديثى كه درباره ميراث جعل كردند حق و صحيح بود ، بايد رسول خدا صلى الله عليه و آله اين حكم را به سيده زنان عالم ، معصومه كبرى فاطمه زهرا عليهاالسلام تعليم نمايد تا ادّعاى ناحق نكند ، و نيز به باب مدينه علم و معدن آن و وصىّ به حق خود علىّ بن ابى طالب عليهماالسلام اين حكم را بفهماند تا او ادعاى ناحق نكند . و هيچ عاقلى احتمال نمى دهد كه سيده نساء عالميان اين حكم را از پدرش شنيده باشد و با اين حال اين قدر مبالغه و تظلّم در اين باب كند و به جمع مهاجر و انصار آيد و به اين تندى با كسى كه خود را خليفه پيامبر صلى الله عليه و آله مى داند برخورد و محاجّه كند و اين خطابات و عتاب هاى تند را به او بزند و نسبت ظلم و جور به او بدهد و مردم را تحريص و تحريك بر قتال بفرمايد و اين باعث شود كه جمع بسيارى از مسلمانان ، ابوبكر را ظالم و غاصب بدانند و تا روز قيامت او و اعوانش را لعنت كنند !
اگر اميرالمؤمنين عليه السلام مى دانست كه حضرت زهرا عليهاالسلام حقّى ندارد و حق با ابوبكر است ، هرگز اجازه اين امر را نمى داد و بعد از شهادت حضرت صديقه عليهاالسلامهرگز با عباس در ميراث منازعه(2) نمى كرد .(3)
آيا هيچ مسلمانى نسبت به رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم احتمال اين چنين مسامحه و مساهله در امور دين و تبليغ احكام الهى خصوصا نسبت به اهل بيت خود و برادر خود و پاره تن خود مى نمايد كه اين حكم را براى آن ها بيان نكرده باشد ؟ !
ص: 61
پس همه اين ها دلايل قاطع و محكم است كه حديث « نحن معاشر الأنبياء لا نورّث و ... » افتراى محض و كذب است .
از سوى ديگر ، عادت مردم بر اين جارى است كه امرى را كه خلاف معهود و متعارف باشد را بسيار روايت كنند ، و معلوم است كه سنّت « ميراث » بين انبياء از زمان حضرت آدم عليه السلام تا حضرت خاتم صلى الله عليه و آله جارى بوده است و در هر عصرى جمعى از انبياء بوده اند ؛ با وجود اين كه مردم در ضبط احوال انبياء و سيره آن ها و احوال اولادشان و امورى كه از مختصات آن هاست اهتمام بسيار دارند ، پس چه شد كه چنين امر عظيمِ غير متعارفى در هيچ كتابى از كتب انبياء و تاريخى از تواريخ ايشان ذكر نشده ، و به غير از ابوبكر به تنهايى و يا دو سه منافق ديگر ، بر اين امر غريب احدى مطلع نشد و احدى نقل نكرده كه عصاى حضرت موسى عليه السلامو يا سلاح فلان پيامبر را به صدقه به فلان شخص دادند ؟ ! پس براى هر كسى كه اندك شعورى باشد واضح است كه اين حديث جعلى و دروغ است .
شيعه مى پرسد ...
شيعيان درباره ابعاد مختلف ماجراى فدك ، سؤالات بى جواب بسيار زيادى دارند ، از جمله :
1 . مسلَّم است كه فدك در دست حضرت زهرا عليهاالسلامبود و ابوبكر آن را گرفت .(1) سؤال اين است كه : چرا و به چه دليل آن را جسورانه گرفت ؟ اگر فرض كنيم ابوبكر نمى دانست كه فدك مِلك حضرت زهرا عليهاالسلامبوده و رسول خدا صلى الله عليه و آلهآن را به ايشان بخشيده و وى را مالك فدك قرار داده است ، آيا پيش از گرفتن فدك از حضرت فاطمه عليهاالسلام نبايستى در اين باره از وى سؤال كند ؟
ص: 62
2 . اگر ابوبكر نمى دانست كه حضرت فاطمه عليهاالسلام مالك فدك است ، آيا نبايد شهادت شاهدين را بپذيرد ؟
3. به اتفاق همه فقهاء خواستن شاهد از حضرت زهرا عليهاالسلامخلاف قاعده و قانون « يد » است . وقتى فدك در دست حضرت فاطمه عليهاالسلاماست و مدّعى
آن ابوبكر است ، بنا بر قوانين قضا ، آيا نبايد مدّعى شاهد بياورد نه حضرت فاطمه عليهاالسلام كه صاحب يد و منكر است ؟
4 . بر فرض كه بتواند شاهد بخواهد ، به شهادت مسلّم تاريخ اميرالمؤمنين على عليه السلام و ... بر مالكيّت فاطمه عليهاالسلامشهادت داده است ، پس چرا نبايد شهادت او پذيرفته شود ؟
در كتب عامّه براى دفاع از ابوبكر در اين مسئله گفته شد :
لعلّه من اجتهاده عدم قبول الشاهد الواحد ، و إن كان يعلم بصدق هذا الشاهد ؛(1)
شايد اجتهاد ابوبكر اين بوده كه شهادت يك شاهد تنها را نپذيرد گرچه علم به راستگويى اين شاهد داشته باشد .
اما جواب اين است كه :
آيا شهادت اميرالمؤمنين على عليه السلام از شهادت « خزيمة بن ثابت ذو الشهادتين » كمتر بود كه پيامبر صلى الله عليه و آلهشهادتش را مثل شهادت دو نفر قرار داد ؟(2) علاوه بر اين كه در ماجراى فدك ، حسنَين عليهماالسلامو امّ ايمن نيز شهادت دادند .
علاوه بر اين كه در صحيح بخارى روايت كرده كه رسول خدا صلى الله عليه و آله در
ص: 63
قضيه اى كه تنها شاهد آن ، عبداللّه بن عمر بود ، شهادت او را پذيرفته است ،(1) ابن اثير در جامع الاصول مى گويد : رسول خدا صلى الله عليه و آله به گواهى شاهدِ
تنها - كه عبداللّه بن عمر بود - قضاوت كرده است .(2) آيا در نظر ابوبكر ، اميرالمؤمنين على عليه السلام از عبداللّه بن عمر كمتر است ؟ ! با اين كه خودش بر منبر مى گفت :
أقيلوني و لستُ بخيركم و علي فيكم ؛(3)
مرا رها كنيد و بيعت بر خلافت مرا اقاله و فسخ كنيد و پس بگيريد ، كه من بهترين افراد شما نيستم ، در حالى كه على در ميان شما است .
5 . آيا ابوبكر نمى توانست از حضرت فاطمه عليهاالسلام براى اثبات ادعايش مطالبه سوگند كند و با يك شاهد ( كه اميرالمؤمنين عليه السلام باشد ) و سوگند ، داورى را تمام كند ؟ چرا چنين نكرد ؟ !(4) در حالى كه رسول خدا صلى الله عليه و آله هميشه به شاهد و سوگند قضاوت مى كرد ، چنان كه در صحيح ابوداود(5) و صحيح مسلم(6) روايت شده است .
صاحب مواقف و شارح آن در توجيه رفتار ابوبكر مى گويند : « لعلّه لم ير الحكم بشاهد و يمين ؛ شايد ابوبكر حكم به شاهد و قسم را قبول نداشت . » اين جواب منشأش عصبيّت و تعصّب به خليفه غاصب است ؛ زيرا اگر چنين باشد پس چرا خود ابوبكر قسم ياد نكرد ؟ كه بايد قسم مى خورد ، و حال آن كه حضرت زهرا عليهاالسلام همچنان مِلك خود را مطالبه مى كرد .
ص: 64
همه آنچه گفته شد با قطع نظر از عصمت حضرت اميرالمؤمنين و حضرت زهرا و حسنَين عليهم السلام و بهشتى بودن امّ ايمن به شهادت رسول خدا صلى الله عليه و آله ،(1) و تحقيق بحث به عنوان يك بحث حقوقى با رعايت موازين آن در كتب قضا بوده است .
اما با توجّه به عصمت و ... براى كار ظالمانه ابوبكر ( اخذ فدك و ردّ ادعا و شهادت حضرت زهرا و اميرالمؤمنين عليهماالسلام ) جاى هيچ توجيه و تأويلى باقى نمى ماند .
6 . آيا واقعا ابوبكر در شناخت احكام قرآن از اميرالمؤمنين عليه السلام و دختر پيامبر صلى الله عليه و آله آگاه تر بود ؟
آيا آن همه فضائل بى شمار حضرت زهرا عليهاالسلام و حضرت امير المؤمنين عليه السلام - مانند آيه تطهير و حديث ثقلين و حديث سفينه و احاديث مربوط به علوم شان ... - نمى تواند دليل بر حقانيت اميرالمؤمنين و حضرت زهرا عليهاالسلام باشد ؟ و آيا خليفه غاصب نمى دانست كه اين مدّعى - از لحاظ قداست - در مقامى قرار دارد كه مريم دختر عمران هم با او برابرى نمى كند ، بلكه او برتر از مريم است و سرور زنان عالم است ؟(2) آيا نمى دانست كه او و مريم و خديجه و آسيه ، بهترين زنان عالم هستند ؟(3) آيا نمى دانست كه خشنودى او خشنودى رسول خداست ؟(4)
ص: 65
7 . براى داورى ميان دختر پيامبر صلى الله عليه و آله و ابوبكر ، چرا ابوبكر داور و قاضى شد با اين كه او طرف دعوا مى باشد و بايد شخص سوّمى داور و قاضى باشد ؟
8 . دختر پيامبر صلى الله عليه و آله ، حديث ابوبكر را نادرست و ساختگى دانست ، با اين حال ، چگونه سخن ابوبكر بدون شاهد قبول مى شود ، اما سخن دختر رسول خدا صلى الله عليه و آلهبا شهادت اشخاصى مثل اميرالمؤمنين و حسنين عليهم السلام ، پذيرفته نمى شود با آن كه خداوند به صدق و پاكى دختر رسول خدا صلى الله عليه و آله در آيه تطهير شهادت داده است ؟ و چگونه سخن اين يك نفر بر آن صحابى بزرگوار مقدّم مى شود ؟
9 . چرا تا آن زمان كسى اين سخن را از رسول خدا صلى الله عليه و آله نشنيده بود ؟ و چرا كسى آن را نقل نكرده و تا آن لحظه كسى اين روايت را از خود ابوبكر هم نشنيده بود ؟ و چرا تا آن روز ، هيچ يك از اهل بيت پيامبر عليهم السلام اين حديث را نشنيده بودند ؟ و حتى باب مدينه علم رسول صلى الله عليه و آله از چنين حديثى بى خبر بوده است ؟ ولى ابوبكر به اين حديث عالم بود ! ! ؟
فخر رازى كه از علماى عامه است ، در اين مورد به نكته ظريفى اشاره نموده و مى گويد :
إنّ المحتاج إلى معرفة هذه المسألة ما كان إلا فاطمة و علىّ و العبّاس ، و هؤلاء كانوا من أكابر الزهّاد و العلماء و أهل الدين . و أما ابوبكر فإنّه ما كان محتاجاً إلى معرفة هذه المسألة ؛ لأنّه ما كان ممّن يخطر بباله أنّه يورّث من الرسول ، فكيف يليق بالرسول أن يبلّغ هذه المسألة إلى من لا حاجة له إليها ، و لا يبلّغها إلى من له إلى معرفتها أشدّ الحاجة ؟(1)
دانستن مسئله ارث پيامبر مورد نياز كسى جز فاطمه و علىّ و عبّاس نبوده است ، و اين ها خود از بزرگان علما ، اهل دين و از زاهدان روزگار بوده اند .
ص: 66
ولى ابوبكر نيازمند دانستن اين مسئله نبوده و به ذهنش هم خطور نمى كرده است كه از رسول خدا ارث ببرد ، پس چگونه سزاوار است كه رسول خدا اين مسئله را به كسى كه نيازمند آن نيست ، بياموزد و به كسانى كه بيشترين نياز را به دانستن آن دارند نياموزد ؟ !
بارى ، اگر اين حديث صحيح بود چرا پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله اين نكته را به عزيزترين افرادش تذكّر نداد تا اين غائله عظيم رخ ندهد .
پس اگر اموال رسول خدا صلى الله عليه و آله صدقه بود ، بايد پيامبر صلى الله عليه و آله طبق آيه « وَأَنذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ »(1) اين حكم را به دختر و داماد خود ابلاغ مى كردند .
10 . آيا آنچه در روايات عامه از عايشه نقل شده كه : « هيچ كس در مورد اين حديث ( نحن الانبياء لا نورث ) چيزى نمى دانست جز ابوبكر »(2) ، خود شاهد و قرينه بر كذب بودن حديث مذكور نيست ؟
علماى عامّه تصريح نموده اند كه تنها ناقل اين حديث ابوبكر است .(3) در احاديث ديگر نيز شواهدى بر انفراد ابوبكر در نقل اين حديث وجود دارد(4) و متكلمين هم اعتراف كردند به اين كه ابوبكر در نقل اين حديث منفرد است .(5) به همين دليل در بحث حجّيت خبر واحد ، به عنوان مثال و نمونه براى خبر واحد ، همين خبر را نقل و مطرح مى كنند .(6)
ص: 67
ضمن اين كه برخى از علماى عامّه منكر صحت اين حديث شده و گفته اند كه ابوبكر هم - حتى به صورت منفرد - از راويان اين حديث نيست بلكه اين سخن ، حديثى جعلى است كه برخى براى دفاع از ابوبكر ساخته اند ! حافظ عبد الرحمن بن يوسف بن خَراش مى گويد : اين حديث ، حديثى باطل است كه مالك بن اوس بن حدثان آن را جعل كرده است .
ابن عَدى در شرح حال حافظ ابن خَراش مى نويسد :
سمعت عبدان يقول : قلتُ لابن خَراش : حديث ما تركناه صدقة ؟ قال : باطل ، اتّهم مالك بن اوس بالكذب ؛(1)
از عبدان شنيدم كه مى گفت : به ابن خراش گفتم كه درباره حديث ( ما تركناه صدقة ) چه مى گويى ؟ گفت : سخن باطلى است ! به نظر من ، مالك بن اوس آن را ساخته و او دروغگو است .
آرى ، علماى عامه چاره اى ندارند براى تصحيح مذهب باطل و حفظ امامان غاصب و ظالم شان جز اين كه محكمات قرآن و سنّت قطعى و حكم بديهى عقل را با يك حديث جعلى - كه اين حافظ بزرگ آن را باطل دانسته است - كنار بگذارند !
11 . اين حديث مخالف قرآن است ؛ زيرا در قرآن براى برخى انبياء ارث قرار داده شده است ، ولى اين حديث مجعول مى گويد : « هيچ پيامبرى ارث نمى گذارد » چنان كه دختر پيامبر صلى الله عليه و آله اين اعتراض را مطرح فرمودند .(2)
ص: 68
12 . اگر اموال پيامبر صلى الله عليه و آله به ارث نمى رسد ، به چه حقّى ابوبكر و عمر در كنار بدن مطهّر پيامبر صلى الله عليه و آله و در خانه او دفن شدند ، اما از دفن ريحانه پيامبر امام مجتبى عليه السلامممانعت كردند ؟(1)
سوء استفاده هاى شخصى و عملكرد بعضى از همسران پيامبر صلى الله عليه و آله ( عايشه ) در مورد دفن ابوبكر و عمر در حجره آن حضرت ، با اين حديث تناقض دارد .
روايت كرده اند كه : فضال بن حسن روزى بر مجلسى وارد شد كه ابوحنيفه با جماعت بسيار از شاگردانش نشسته و مشغول افاده بود ، فضال به رفيق خود گفت : واللّه تا ابوحنيفه را خجل نكنم از اين مجلس نمى روم ، پس نزديك رفت و سلام كرد و گفت : اى ابوحنيفه ! من برادرى دارم كه اعتقاد دارد بهترين مردم بعد از پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم حضرت على عليه السلام است ، و من مى گويم كه بهترين مردم بعد از حضرت رسول صلى الله عليه و آله وسلم ابوبكر است و بعد از او عمر ، دليلى بگو كه بر او پيروز شوم . ابوحنيفه لحظاتى سر به
زير انداخت پس سر برداشت و گفت :
« بس است از براى كرامت و فخر ايشان آن كه قبرهاى آن ها در جوار قبر پيامبر صلى الله عليه و آله است ، كدام حجت از اين واضح تر مى باشد . »
فضال گفت : من اين را به برادرم گفتم ، او گفت : « اگر آن حجره از حضرت رسول صلى الله عليه و آله وسلم بود ، پس ايشان در مكانى دفن شدند كه حقى در آن نداشتند پس مكان دفن آن ها غصبى است . و اگر از ايشان بود و به پيامبر صلى الله عليه و آلهبخشيده بودند ، بد كردند رجوع در بخشش خود كردند و عهد را شكستند . » ابوحنيفه باز هم سر به زير انداخت ، پس گفت : « ايشان به ازاى مهر دخترهاى خود در آن حجره مدفونند . » فضال گفت : اتفاقاً من همين مطلب را گفتم ولى برادرم گفت : تا پيامبر صلى الله عليه و آله مهر زنان
ص: 69
را نمى داد بر او حلال نمى شدند » چنانكه حق تعالى مى فرمايد : « إِنّا أَحْلَلْنا لَكَ أَزْواجَكَ اللاّتِي آتَيْتَ أُجُورَهُنَّ »(1) ، ابوحنيفه گفت : « ابوبكر و عمر به ميراث دخترهاى خود در آنجا مدفونند . » فضال گفت : اين را هم به برادرم گفتم ولى برادرم گفت : « پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم كه از دنيا رفت ، نُه زن داشت و به مجموع آن ها يك هشتم آن حجره مى رسيد ، پس يك هشتم آن حجره ( كه شايد حدود يك متر است ) بايد ميان نُه زن تقسيم شود كه به هر كدام بيش از يك وجب نمى رسد پس چگونه جنازه به آن بزرگى را دفن كردند ؟ ضمن اين كه ايشان فاطمه عليهاالسلام را از ارث محروم كردند و گفتند : پيامبر صلى الله عليه و آله را ميراث نمى باشد ؛ چه شد كه عايشه و حفصه ميراث بردند ؟ چون سخن به اين جا رسيد ، ابوحنيفه گفت : اين را بيرون كنيد كه خود رافضى است و برادرى ندارد .(2)
عمر از عايشه اجازه دفن در خانه پيامبر صلى الله عليه و آله گرفت ! !
از عمرو بن ميمون نقل شده كه گفت : عمر بن خطاب به پسرش عبداللّه گفت برو نزد عايشه ام المؤمنين و بگو : عمر به تو سلام ميرساند ، و نگو اميرالمؤنين ؛ چون كه من امروز براى مؤمنين امير نيستم ، و بگو عمر بن خطاب اجازه مى خواهد كه با دو صاحب و رفيقش دفن شود .
پس عبداللّه بن عمر رفت و سلام كرد و اجازه خواست ، آنگاه داخل شد و ديد كه عايشه نشسته و گريه مى كند ، پس گفت : عمر تو را سلام مى رساند و اجازه مى خواهد كه با دو رفيقش دفن شود . عائشه گفت : من آن را براى خودم مى خواستم ، ولى عمر را امروز بر خودم اختيار مى كنم . چون عبداللّه بن عمر به سوى او آمد ، گفتند : اين عبداللّه بن عمر است كه مى آيد ، پس عمر گفت : مرا بلند كنيد ، مردى
ص: 70
او را به سينه خود تكيه داده و نشانيد ، پس گفت : نزد تو چيست ؟ عبداللّه گفت : چيزى كه اميرمؤمنين دوست دارد ، عايشه اجازه داد . عمر گفت : خدا را شكر ، در نزد من چيزى مهم تر از اين خوابگاه نبود ، پس هرگاه من جان دادم مرا حمل كنيد ( سمت مدفن پيامبر صلى الله عليه و آله ) و اگر عايشه مرا طرد كرد ، پس مرا به گورستان مسلمين برگردانيد .(1)
علامه امينى رحمه الله درباره غصب حجره پيامبر صلى الله عليه و آله مى نويسد :
اى كاش خليفه به ما اعلام مى كرد كه جهت اجازه گرفتن از عايشه چيست ؟ آيا عايشه حجره رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم را ارث برده بود ؟ پس قول آن حضرت صلى الله عليه و آله وسلم - كه پنداشته اند - كه فرمود : « نحن معاشر الأنبياء لا نورّث ، ما تركناه صدقة ؛ ما گروه پيامبران ارث نمى گذاريم ، آنچه از ما باقى بماند صدقه است » كجاست ؟ در حالى كه با تمسّك به همين حديث مجعول فدك را از صديقه طاهره عليهاالسلام منع كردند و با همين حديث موهوم ، ابوبكر عايشه و ساير همسران پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم را منع كرد وقتى كه دست جمعى آمدند و مطالبه هشت يك ميراث كردند .(2)
اگر خليفه از اين عقيده عدول كرده وقتى كه براى او صحيح نبودن روايت معلوم شد ، پس ورثه دختر رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم اولى به اذن گرفتن بودند ؛ زيرا آن ها مالك حقيقى بودند ، ولى عايشه برايش يك نهم از يك هشتم بوده ؛ زيرا كه رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم از دنيا رفت در حالى كه داراى نُه همسر بود ؛ پس آنچه به
ص: 71
عايشه مى رسيد ، يك نهم از يك هشتم حجره پيامبر صلى الله عليه و آله بوده ، و از اين ميراث به او جز يك وجب يا كمتر از دو وجب نمى رسيد . و اين مقدار گنجايش دفن بدن خليفه را نداشت ! !
و بر فرض كه عمر سهم دخترش حفصه را نيز به آن منضم مى كرد ، باز مكانى براى دفن يك جنازه نبود ، پس تصرّف در اين حجره شريفه بدون رخصت و اجازه مالكش ( از خاندان پاك پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم ، و مادران مؤمنين ) با شرع مقدس سازگار نيست .
سپس علامه امينى رحمه الله كلام جمعى از بزرگان عامّه ( مثل ابن بطّال ،(1) ابن حجر ،(2) عينى ،(3) قسطلانى ،(4) ) را ذكر كرده و جواب داده است .(5)
پس از جمله مطاعن ابوبكر و عمر ، دفن آن دو در مكان غصبى است چنان كه عمر بن خطاب وصيّت كرد كه در بيت پيامبر صلى الله عليه و آله دفن شود و ابوبكر را هم در آنجا دفن كرد ، و از عجايب اين است كه كسى اين دفن شدن را از مناقب خليفه بشمارد در حالى كه از قانون عمومى اسلام در تصرّف اموال مردم ، غافل باشد .(6) براى تحقيق بيشتر اين بحث به محلش مراجعه شود .(7)
ص: 72
13 . چرا ابوبكر زوجات رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم را از تصرّف در حجره هاى خود متمكّن ساخت و نگفت كه آن ها صدقه است ؟ و اين مناقض با حكمى است كه در باب فدك و ميراث رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم در حق حضرت فاطمه عليهاالسلام كرد ؛ زيرا كه انتقال حجره ها به آن ها يا از جهت ميراث بود كه اين منافى با حديث دروغى است كه آن را جعل كرد و يا از جهت بخشش كه محتاج به ثبوت بود ولى از ايشان گواهى نطلبيد ، چنان كه از حضرت فاطمه عليهاالسلامشاهد خواست . پس معلوم شد كه او جز عناد و دشمنى و قصد اضرار به اهل بيت عليهم السلام هدف ديگرى نداشت .(1)
14 . چرا همسران پيامبر صلى الله عليه و آله عثمان را نزد ابوبكر فرستادند و سهم ارث خود را مطالبه كردند؟(2) چرا عثمان اين سخن پيامبر صلى الله عليه و آله را به آنان يادآورى نكرد ؟ و چرا عثمان نزد ابوبكر رفت و خواسته همسران پيامبر صلى الله عليه و آله را به او گفت ؟ پس معلوم است كه عثمان هم مانند اهل بيت عليهم السلام و همسران رسول خدا صلى الله عليه و آله از وجود اين حديث « كه پيامبران ارث نمى گذارند » بى خبر بوده است ؟ !
15 . آيا ابوبكر نمى توانست فدك يا قسمتى از آن را در اختيار دختر پيامبر صلى الله عليه و آله بگذارد همچنان كه خود ابوبكر و ديگران اين كار را نسبت به ديگران كردند . مثلاً ابوبكر قسمتى از زمين هاى بنى نضير را با درختان آن به زبير واگذار كرد .(3) همچنان كه ديرى نپائيد كه عثمان همين فدك را
ص: 73
در اختيار مروان ملعون قرار داد .(1) ابن ابى الحديد معتزلى مى گويد : اين سخنى است كه جواب ندارد .(2)
16 . بخارى و مسلم از جابر بن عبداللّه انصارى روايت كرده اند : هنگامى كه اموال بحرين را نزد ابوبكر آوردند ، جابر نزد او بود و به او گفت : رسول خدا صلى الله عليه و آله به من فرموده بود : « هر گاه اموال بحرين بيايد ، مقدارى از آن را به تو مى بخشم » ابوبكر به جابر گفت : برو هر اندازه كه پيامبر صلى الله عليه و آله به تو وعده داده بود ، بردار » .(3)
اگر كسى كمترين تأمّل در اين قضيّه كند ظلم و جور و عداوت ابوبكر را با آل اللّه مى فهمد ؛ زيرا در حالى كه رسول خدا صلى الله عليه و آله در قيد حيات نيست ، جابر
ص: 74
ادّعا مى كند كه رسول خدا صلى الله عليه و آله به او وعده داده است كه « اگر اموال بحرين بيايد فلان مقدار به تو مى دهم » حال كه اموال بحرين رسيده است ، ابوبكر جانشين رسول خدا صلى الله عليه و آله شده است و فقط با شنيدن ادّعاى جابر ، سخن او را تصديق مى كند و به گفته او ترتيب اثر مى دهد و مقدارى را كه جابر ادّعا مى كند - بدون هيچ شاهد و دليلى - به او مى پردازد .
اگر به فرض محال بپذيريم كه حضرت زهرا عليهاالسلام و اهل بيت عليهم السلام معصوم نيستند و فاطمه عليهاالسلام نيز پاره تن رسول خدا عليهاالسلام نيست و فدك هم در زمان حيات رسول خدا صلى الله عليه و آله در دست او نبوده است ، در اين مطلب كه ايشان يكى از بزرگان صحابه بوده اند هيچ شك و ترديدى نيست ، ولى مى بينيم چگونه در قضيه اى كاملاً مشابه كه درباره يكى ديگر از صحابه رخ داده است ، ابوبكر سخن آن صحابى را مى پذيرد و او را تصديق مى كند و به سخنش ترتيب اثر مى دهد ، ولى به سخن حضرت صديقه كبرى و بضعه قلب مصطفى صلى الله عليه و آله - با وجود شاهدى چون اميرالمؤمنين صلى الله عليه و آله - هيچ وقعى نمى نهد ؟ « فما لكم كيف تحكمون » .(1)
الف ) كرمانى در كتاب « الكواكب الدرارى فى شرح البخارى » كه يكى از مشهورترين شرح هاى بخارى است در توجيه كار ابوبكر در پذيرش ادعاى جابر درباره وعده رسول خدا صلى الله عليه و آله به او بدون مطالبه هيچ گونه شاهد و سوگندى مى گويد :
و أمّا تصديق أبى بكر جابراً فى دعواه ، فلقوله صلى الله عليه و آله : من كذب عَلَىّ متعمّداً فليتبوّء مقعده من النار » فهو وعيد ، و لا يُظنّ بأنّ مثله - مثل جابر - يقدم على هذا ؛(2)
ص: 75
تصديق جابر از سوى ابوبكر ، به دليل سخن پيامبر صلى الله عليه و آله بوده است كه فرمود : هر كس از روى عمد بر من دروغ ببندد ، پس جايگاهش را از آتش آماده نموده است . و اين يك وعده عذاب است و گمان نمى رود كه كسى مثل جابر ، اقدام به چنين كارى كند .
سؤال ما از اين علماى متعصّب عامّه كه در ظلم و جور بر اهل بيت عليهم السلام - مانند اسلافشان - مشى مى كنند ، اين است : شما كه گمان نمى كنيد جابر اقدام بر چنين كارى كند و به رسول خدا صلى الله عليه و آله دروغ ببندد بلكه بر عكس گمان مى كنيد كه او در ادّعايش صادق باشد ، چگونه درباره حضرت زهرا عليهاالسلام - آن هم فقط به عنوان صحابى همانند صحابى ديگر - چنين گمانى را نداريد ؟ ! « تلك إذاً قسمةٌ ضِيزى » .(1)
ب ) ابن حجر مى گويد :
و فى هذا الحديث دليل على قبول خبر الواحد العدل من الصحابة و لو جرّ ذلك نفعاً لنفسه ؛(2)
اين حديث دلالت دارد بر اين كه خبر واحد عادل صحابى مورد قبول است ، و لو موجب سود و نفعى براى آن صحابى عادل باشد .
سؤال ما اين است : چگونه قول جابر مورد قبول است و لو شاهدى نداشته باشد و ابوبكر هم ادعاى او را پذيرفت ، امّا ادّعاى حضرت صدّيقه عليهاالسلام كه فرمود :
« رسول خدا صلى الله عليه و آله فدك را به من بخشيده است و مِلك من قرار داده است » و اميرالمؤمنين عليه السلام هم بر آن شهادت داده ، توسط ابوبكر رد مى شود ؟ ! به بهانه اين كه حضرت زهرا عليهاالسلام شاهدى ندارد ، و شهادت اميرالمؤمنين عليه السلام قابل قبول نيست به بهانه اين كه آن حضرت در اين شهادت ذى نفع است !
ج ) عينى در كتاب « عمدة القارى » مى گويد :
إنّما لم يلتمس شاهداً منه - أى من جابر - لأنّه عدل ، بالكتاب و السنّة .
ص: 76
أمّا الكتاب فقوله تعالى : « كنتم خير اُمّة اُخرجت للناس »(1) و قوله تعالى : « وكذلك جَعَلناكم اُمةً وسطاً »(2) فمثل جابر إن لم يكن من خير اُمّة فمن يكون ؟ و أمّا السنّة فلقوله - صلى اللّه عليه [ و آله ] و سلّم - : « من كذب عَلَىّ متعمّداً ... » و لا يظنّ بمسلم فضلاً عن صحابى أن يكذب على رسول اللّه - صلى اللّه عليه [ و آله ] و سلّم - متعمّداً ؛(3)
چون جابر به دليل قرآن و سنّت « عادل » است ، لذا ابوبكر از او شاهد نخواسته است . دليل قرآنى بر اين حكم ، اين دو آيه شريفه است ( كه ذكر شد ) . بنا بر اين ، اگر مثل جابر از « خير اُمّة » نباشد ، پس چه كسى چنين است ؟ و دليل از سنّت هم روايتى است كه رسول خدا - صلى اللّه عليه [ و آله ] و سلّم - فرمودند : « هر كس از روى عمد بر من دروغ ببندد ، پس جايگاه خود را در آتش آماده نموده است » . بنا بر اين ، گمان نمى رود مسلمانى از روى عمد به رسول خدا - صلى اللّه عليه [ و آله ] و سلّم- دروغ ببندد تا چه رسد به يك صحابى !
از اين علماى متعصّب و ناصبى سؤال مى كنيم : چگونه ابوبكر ، جابر را در ادّعايش تصديق مى كند ولى حضرت زهرا عليهاالسلام را در ادّعايش تصديق نمى كند ؟ آيا حضرت زهرا عليهاالسلام از جابر كمتر است ؟ آيا او از مصاديق « خير اُمة » نيست ؟ آيا گمان مى رود كه ايشان به رسول خدا صلى الله عليه و آله دروغ ببندد ؟ در حالى كه شما گفتيد نسبت به هيچ مسلمانى - تا چه رسد به يك صحابى - چنين گمانى نداريد !
فرق بين ادّعاى جابر و ادّعاى حضرت صدّيقه عليهاالسلام صرف نظر از همه فضائل و مناقبش بلكه فقط بر اساس اين كه او نيز يكى از صحابه است ، چيست ؟
چگونه خبر واحد آنجا حجت است و قول جابر بدون هيچ شاهد و قَسَمى پذيرفته مى شود ؟ ولى ادّعاى حضرت فاطمه عليهاالسلام با وجود قاعده « يد » و شاهدهاى متعدّد
ص: 77
و عصمت و ... پذيرفته نمى شود ؟ !(1) آيا از اين مطالب فهميده نمى شود كه در اين جا غرض ديگرى در كار بود و مقصود ابوبكر چيز ديگر بود و همه اين ها بهانه بود ؟ !
ابن ابى الحديد سخن ظريفى در اين مقام نقل كرده است از على بن فارقى ( يكى از اساتيد مدارس عامّه در بغداد ) كه از او پرسيديم آيا فاطمه عليهاالسلام در دعواى فدك صادق بود ؟ گفت : بلى . گفتم : پس چرا ابوبكر فدك را به او نداد ؟ تبسّم كرد و گفت : اگر آن روز فدك را به محض ادعا به او مى داد ، فردا مى آمد و ادعاى خلافت براى شوهرش مى كرد ، و بعد از آن ابوبكر نمى توانست عذر بياورد ؛ چون خودش پيش از اين بدون بيّنه و شهود حكم به صدق او كرده بود . بعد از آن ابن ابى الحديد مى گويد : اگر چه اين
كلام را بر سبيل شوخى و خوش طبعى گفت ، اما راست گفت .(2)
بلى كسى يارى دختر پيامبر صلى الله عليه و آله نكرد با آن كه همه ، مقام و منزلت و جلالت و حقانيت او را مى دانستند ، اما وقتى دختر ابوبكر بر عليه اميرالمؤمنين على عليه السلام قيام كرد ، مردم رياست طلب و دنيا طلب براى يارى او برخواستند و غائله جنگ جمل بر پا شده و دهها هزار نفر كشته شدند !
حاصل بحث اين كه : حديث « نحن معاشر الأنبياء لا نورّث و ما تركناه صدقه ؛(3) ما جماعت پيامبران ارثى از خود بجاى نمى گذاريم و آنچه از ما مى ماند صدقه محسوب مى شود ( و به ساير افراد مسلمين مى رسد ) » خبر واحد است و راوى آن فاسق و بى دين بوده
ص: 78
و قرآنِ ناطق ، اميرالمؤمنين عليه السلام و صديقه طاهره عليهاالسلام آن را تكذيب كردند ، ضمن اين كه حكمى است بر خلاف كتاب خداوند و آنچه كه انبياء گذشته بر آن مشى نمودند ، و ...
اگر كسى بگويد : در فقه شيعه آمده است كه زنان از زمين ارث نمى برند ، پس چرا حضرت صدّيقه عليهاالسلام مطالبه فدك كرد ؟ مى گوييم :
اوّلاً ، فدك ميراث نبود بلكه نحله و بخشش بود ، و رسول خدا صلى الله عليه و آله فدك را به امر خداوند متعال به دخترش بخشيد ، و در حيات رسول خدا صلى الله عليه و آله صديقه طاهره عليهاالسلام آن را قبض نمود .
ثانيا ، آنچه علماى شيعه ذكر كرده اند كه زنان از زمين ارث نمى برند ، مقصودشان اين است كه : زنان فقط از زمين خانه مسكونىِ شوهر ارث نمى برند ، نه از خانه و املاكِ ديگرِ پدر و ساير بستگان .
چرا امت اسلامى تعجب نمى كند از اينكه فدك به راحتى از حضرت فاطمه عليهاالسلام غصب شد و به عنوان نشانى از زهد خلفا انگاشته شد ، اما ابوبكر هر سال دوازده هزار درهم از بيت المال مسلمانان به عايشه مى داد ، و ده هزار درهم به حفصه دختر عمر مى داد ، و ديگر از زنان رسول خدا صلى الله عليه و آله هر يك را ، اندك چيزى مى داد ! و چون ابوبكر مُرد ، عمر به دخترش حفصه نيز دوازده هزار درهم مى داد ، چنان كه به عايشه مى داد ،(1) و گفت : « دختر من كمتر از دختر ابوبكر نيست » و چون عمر مُرد ، عثمان هيچ به ايشان نداد و گفت : شما به چه استحقاق ، هزار و هفتصد دينار خراجى از بيت المال بستانيد ؟(2)
ص: 79
در كدام آيه يا روايت آمده است كه عايشه و حفصه هر سال از بيت المال دوازده هزار درهم ... بستانند ، ولى فدك را كه ملك دختر رسول خدا صلى الله عليه و آله ، حضرت فاطمه عليهاالسلام است ، از او بگيرند و به بيت المال دهند و درآمد آن را به دختران خويش بدهند ! آيا اين جز دشمنى و عداوت با محمّد صلى الله عليه و آله و آل محمّد عليهم السلام چيز ديگرى است ؟
عجيب تر آن است كه ابوعبيدة بن صالح روايت مى كند از ليث بن سعيد از هشام بن سعيد از زيد بن اسلم از پدرش نقل مى كند كه گفت : روزى با عمر نشسته بوديم ، زنى اعرابيّه آمد و گفت : يا اميرالمؤنين ! من دختر خفّار بن اسماء هستم و پدر من در حديبيّه با رسول خدا صلى الله عليه و آله بود . عمر گفت : نسبت نزديك است . دستور داد كه او را طعامى و چند جامه و مبلغى از زر دادند . مردى به عمر گفت : بسيار به او عطا كردى ! گفت : پدر او در حديبيّه حاضر بود ، او را در اين مال حقّى باشد ، من دختر وى را نااميد بازنگردانم و او را از اين مال بدهم .(1)
لازم است كه عاقل در اين مطالب تأمّل و انديشه كند و عبرت بگيرد و تعصب را ترك كند تا بفهمد كه چگونه مى شود كه اگر عجوزه اعرابيّه اى ادّعا كند كه دختر فلان شخص است و پدرش در حديبيّه حاضر بود ، خليفه از وى بپذيرد و گواه نخواهد و چندان از بيت المال به او بدهد كه حتى حاضرين اعتراض كنند و بگويند بسيار به وى دادى ، ولى از دختر رسول خدا صلى الله عليه و آله با آن همه قدر و جلالت و عصمت نپذيرند و از او گواه طلب كنند و چون گواه حاضر كند ، قبول نكنند ؟ بر هيچ عاقل با انصافى پوشيده نيست كه اين كار جز ظلم و عداوت با رسول خدا صلى الله عليه و آله چيز ديگرى نيست .
ابو عبيده روايت مى كند از يزيد بن معاذ از ابن عوف از ابن سيرين كه ابوبكر در حال مرگ به عايشه گفت : من نخواستم از بيت المال چيزى بگيرم ، پسر خطّاب مرا رها نكرد تا من شش هزار دينار از بيت المال گرفتم ، و فلان بُستان كه در فلان موضع قرار دارد را با آن پول خريدم ، چون ابوبكر را دفن كردند عايشه كسى را نزد عمر فرستاد
ص: 80
و اين مطلب را به او خبر داد . عمر گفت : خدا پدرت را رحمت كند كه نخواست مظلمه هيچ مسلمان نزد وى باشد ، من ولىّ امرم و من اين بُستان را به تو بخشيدم .
عجب است كه چگونه جايز است كه ولىّ امر ، شش هزار دينار از بيت المال كه بر ذمّه ديگرى است و ردّ مى كند ، قبول نكند ، و آن را به ديگرى ببخشد ولى تركه رسول خدا صلى الله عليه و آله را به دخترش ندهد و به بيت المال ضميمه كند .
عثمان هم وقتى به امارت نشست « مهزور » را - كه موضعى از بازار مدينه است و رسول خدا صلى الله عليه و آله وقف مسلمانان كرده بود - به حارث بن الحكم كه برادر دامادش مروان بود ، بخشيد .(1)
ابن قتيبه در كتاب « معارف » آورده است كه عثمان بلاد فدك را به اقطاع به مروان داد ،(2) و مروان چهار دانگ آن را به فرزندش عبدالملك داد و دو دانگ آن را به عبدالعزيز، و عبدالملك از چهار دانگ خود دو دانگ را به فرزندش وليد داد ، و دو دانگ به فرزند ديگرش سليمان بخشيد . و دو دانگ عبدالعزيز به عمر عبدالعزيز رسيد ... .(3)
و اين قصّه ، سر دراز دارد .
در كتب كلامى و حديثى عامّه و كتب لغت آن ها روايت كرده اند كه : عمر در ايّام خلافت خود بر منبر رفت و گفت :
كانت بيعة أبي بكر فلتة وقى اللّه المسلمين شرّها فمن عاد إلى مثلها فاقتلوه ؛(4)بيعت ابوبكر امرى بود كه بى تدبير و مشورت و ناگهانى ( به عبارت ديگر : كارى نسنجيده و بدون دقّت ) واقع شد . خداوند مسلمانان را از شرّ آن نگه داشت پس هر كس مثل آن را تكرار كند ( و به مانند آن بر گردد ) او را بكشيد .
در روايت ديگر آمده است كه عمر گفت :
كانت بيعة الناس لأبي بكر فَلتة من فلتاتِ الجاهلية وقى اللّه المسلمين شرّها فمن عاد إلى مثلها فاقتلوه ؛(5)
ص: 81
بيعت مردم با ابوبكر يكى از كارهاى ناگهانى و بى رويّه و بى تأمّل زمان جاهليّت بود ، خدا مسلمين را از شرّ آن حفظ نمايد ( يا حفظ كرد ) پس هر كس به سوى آن بر گردد و دوباره چنين كارى انجام دهد ، او را بكشيد .
در كتاب هاى مخالفين واژه « فلتة » را « كار فُجْأة و ناگهانى »(1) معنا كرده اند و بعضى هم گفته اند : « فلتة » يعنى « فتنه » .
كسى كه اندك انصاف و شعورى داشته باشد ، مى داند كه كلامى واضح تر از اين در مذمّت ابوبكر و بطلان خلافت او نمى توان گفت . پس اگر عمر در اين كلامش راست گفته است ، معلوم مى شود ابوبكر اين قدر از اهليّت خلافت دور است كه رهبرى او منشأ ايجاد شرّ بين مسلمين است تا حدّى كه موجب قتل او مى شود و اگر دروغ گفته است پس خود عمر شايسته خلافت نيست .(2)
ص: 82
اگر كسى بگويد : خلافت عمر مبتنى بر خلافت ابوبكر بود ، چگونه مى شود كه او با حيله و مكرى كه داشت ، قدح و عيب بر خلافت ابوبكر وارد كند ؟
در پاسخ مى گوئيم : چون امر خلافت و سلطنت او مستقرّ شده بود و هيبت و رعب او در دل ها جا گرفته بود ، مى دانست كه به اين سخنان ، خلافت او به هم نمى خورد و كسى جرأت اعتراض بر او را ندارد، و مى ترسيد كه خلافت بعد از او به اميرالمؤمنين على عليه السلام برسد ، اين سخن را گفت كه اين راه را ببندد و تدبير شوراى شوم او جارى شود .
چنان كه ابن ابى الحديد از حافظ روايت كرده است كه : چون عمر شنيد كه عمّار مى گفت : « اگر عمر بميرد من با على عليه السلام بيعت مى كنم » لهذا اين سخن را گفت .(1) بخارى و غير او روايت كرده اند كه عمر درخطبه اش گفت : شنيدم كه قائلى از شما گفته است : اگر امير المؤمنين ( يعنى خودش ) بميرد ، من با فلان كس(2) بيعت خواهم كرد . پس به آن مغرور نشويد كه بيعت ابوبكر فلته و ناگهانى و بى خبر بود و تمام شد لكن خدا شرّ آن را دفع كرد .(3) پس معلوم شد كه عداوت امير المؤمنين على عليه السلام او را بى تاب كرد و اين سخن بر زبانش جارى شد و مطلب و مقصودش ، تهيه قتل آن حضرت بود چنان كه عمر درخطبه اش به آن تصريح كرده(4) ، همان طورى كه در شورى نيز چنين كرد .
بارى ، مراد عمر از اين عبارت : « كانت بيعة أبيبكر فلتة » چيزى جز خطا و لغزش
ص: 83
نيست و قرينه بر اين مطلب ، قول او « وقى اللّه المسلمين شرّها فمن عاد إلى مثلها فاقتلوه » است . و معناى فلته - همان گونه كه بيان شد - يعنى از كسى كارى صادر شود كه از روى انديشه و تأمّل نباشد و فورى و با عجله و بدون تأمّل و مشورت است و از رأى صحيح نشأت نگرفته باشد .
واضح است كه « فلته » با آنچه علماى عامّه ادّعا مى كنند كه بيعت با ابوبكر از روى تأمّل و اختيار ( و يا احيانا از روى نص ) بوده ، تضاد دارد بلكه با وجود تهديد به قتلِ كسى كه مثل اين كار از او سر بزند ، معلوم مى شود كه هيچ مذمّت و خطايى براى ابوبكر بالاتر از اين نيست .
پس معلوم شد كه نصب ابوبكر به غير رضاى خدا و رسول ( يعنى به غير نصّ ) بلكه به غير استصواب عُقَلاء و استحسان اتقياء ( يعنى به غير بيعت ) بوده است ؛ چه آن كه عمر آن را شرّ گفته و امر كرد به قتل كسى كه مثل اين كار از او صادر شود .
قابل توجّه اين كه از اين سخنِ عمر ، خطاى او و خطاى ابوبكر مشتركا لازم مى آيد ؛ زيرا يكى از اين دو نفر چيزى را كه موجب قتل است مرتكب شده اند .
نقض كلام قوشچى : با آنچه ذكر شد فساد توجيه و تأويل قوشچى دانسته مى شود ، قوشچى در شرح تجريد(1) مى نويسد : تقدير عبارت اين است كه :
كانت بيعة أبيبكر فلتةً وقى اللّه المسلمين عن شرّ الخلاف الّذي كاد أن يظهر عندها ، فمن عاد إلى مثل تلك المخالفة الموجبة للتبديل فاقتلوه ؛
مراد عمر اين است كه قبول امامت ابى بكر كار ناگهانى بود و از روى خطا و بى تدبيرى واقع شد ، حق تعالى مسلمانان را از شرّ خلافى كه نزديك بود هنگام خلافت ابى بكر رخ دهد نگه داشت ، اگر كسى برگردد به مثل آن مخالفت كه باعث تبديل خلافت او باشد ( و به آن قسم مخالفتى كه باعث فتنه است ) پس او را بكشيد .
وجه باطل بودن اين تأويل و توجيه آن است كه اولاً : حذف و تقدير بدون دليل خلاف اصل است .
ص: 84
و ثانياً : غلط است گفته شود : « چون آن خلافت ناگهانى و بدون تدبير و بى وجه واقع شد ، خداوند مسلمانان را از شرّ خلاف و برگشتن از آن نگه دارد و كسى كه به آن خلاف و برگشتن عود كند او را بكشيد ؛ زيرا امرى كه بدون تدبير و بى وجه و بى اساس واقع شد چرا خداوند مسلمانان را از خلاف آن نگه دارد ؟ و چرا كسى كه از آن برگردد و به خلاف آن معتقد شود كشته شود ؟ !
و ثالثاً : اصلاً عود معنا ندارد ؛ زيرا بار ديگرى از آن بر نگشته بودند تا لفظ عود صدق كند !
حاصل اين كه : آيا كلامى صريح تر از اين مى خواهيد كه ابوبكر مستحق امامت و خلافت نبوده و هم چنين عمر ؛ زيرا او سبب و باعث امامت ابى بكر بود و هر گاه چنين كسى را خليفه و امام سازد و خودش براى او چنين كلامى گويد ، پس نه او صلاحيّت امامت و نيابت پيامبر را دارد و نه رفيقش .(1)
اظهار پشيمانى ابوبكر و اين كه خود را لايق خلافت نمى دانست و مكرّر اقاله و استعفاى از خلافت مى كرد ، مشهور و متواتر است و در كتب اهل خلاف به انحاء مختلف روايت شده است . ابوبكر در ابتداى خلافت خود مى گفت :
أقيلوني أقيلوني فلست بخيركم و عليّ فيكم ؛(2)
ص: 85
مرا رها كنيد ، مرا رها كنيد ( و دست از خلافت و بيعت من برداريد ) زيرا من بهترين فرد شما نيستم در حالى كه على در ميان شما است .(1)
وقتى ابوبكر روى منبر ، خود را از خلافت غاصبانه معزول نمود و گفت : « أقيلوني ... » با اقرار خودش عزلش ثابت شد و بعد از آن هم ثابت نشد كه او را خليفه كردند و اگر خليفه هم مى نمودند ، خلافتش درست نبود و بر باطل بود؛ زيرا خودش گفت : « فلست بخير منكم » و نيز از كلام او خلافت اميرالمؤمنين على عليه السلامثابت شد كه گفت : « و عليّ فيكم » يعنى على عليه السلام كه مستعدّ خلافت و صاحب حق است ، حاضر است ، او را اختيار كنيد .(2)
آيا شخصى كه مكرّر « سلونى »(3) گويد با كسى كه « اقيلونى »(4) گويد ، در يك مرتبه و يك درجه مى باشند ؟ !
ص: 86
كسى كه مى گويد : « سؤال كنيد از من از كتاب خدا كه به خدا قسم هيچ آيه اى نيست مگر اين كه مى دانم ... » .(1) با كسى كه گويد : « همه زن هاى در خانه ها مسائل واجب ضرورى را از من بهتر مى دانند »(2) آيا با هم برابرند ؟ !
جاهلان فرومايه و غاصبان حق اميرالمؤمنين عليه السلام را قابل خلافت و جانشينى رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم دانستن ، كمتر از آن نيست كه مسيلمه كذّاب را لايق مرتبه نبوّت و مسند پيامبرى دانند ، و شمر و يزيد و ابن زياد را لايق مرتبه خليفة اللّهى و جانشينى رسول خدا بدانند .(3)
« اقيلونى » دليلى بر عدم وجود نص !(4) اين كلام « أقيلونى » دليل ديگرى است بر فقدان نصّ در مورد ابى بكر ، و چگونه كسى كه به نصّ رسول - به زعم شما - استحقاق امامت و خلافت را پيدا كرده از آن اقاله مى كند و مى گويد : مرا از اين مقام برداريد و بيعت با مرا فسخ كنيد و پس بگيريد ! ؟(5)
ص: 87
چنان كه ابوبكر در روز سقيفه نيز به عُمَر و ابوعبيده اشاره كرده و گفت :
بايعوا أي الرّجلَين شئتم ؛(1)
بيعت كنيد به هر يك از اين دو مرد كه خواستيد .
و ابوبكر در روز مرگش گفت :
وَدَدْتُ أنّي كنتُ سألتُ رسول اللّه صلى الله عليه و آله عن هذا الأمر فيمن هو فكنّا لا ننازعه أهله ؛(2)
دوست داشتم كه از رسول خدا صلى الله عليه و آله سؤال مى كردم از امر خلافت و امامت كه در چه كسى است ( و مستحق آن كيست ؟ ) تا با اهل آن اختلاف و نزاع نمى كرديم .
و نيز عمر بن خطاب گفت :
كانت بيعة أبيبكر فلتة وقى اللّه المسلمين شرّها فمن عاد إلى مثلها فاقتلوه ؛(3)
بيعت ابوبكر امرى بود كه بى تدبير و مشورت ( و كارى نسنجيده و بدون دقّت ) واقع شد ، خداوند مسلمانان را از شرّ آن نگه داشت پس هر كس به مثل آن عود كند و بر گردد ، او را بكشيد .
و عمر در روز مرگش گفت :
إنْ أسْتَخْلِفْ فقدِ استَخْلَفَ مَن هو خيرٌ منّي - يعني أبابكر - و إن أتْرُكْ
ص: 88
فقد تَرَكَ مَن هو خيرٌ منّي - يعني رسول اللّه صلى الله عليه و آله - ؛(1)
اگر خليفه معيّن كنم ، كسى كه بهتر از من بود ، ( يعنى ابوبكر ) خليفه تعيين كرد ، و اگر تعيين نكنم ، كسى كه بهتر از من بود ( يعنى رسول خدا صلى الله عليه و آله ) خليفه تعيين نكرد .
و احدى از صحابه بر او اعتراض نكرد . اين عبارات و كلمات ، همه دلالت واضح دارند بر اين كه نصّى در مورد خلافت ابوبكر وجود نداشت ( چنان كه ثابت كرديم كه خلافتش به اجماع و اختيار مردم هم نبود ) .
علاوه بر اين كه قبلاً گذشت كه امام بايد معصوم باشد و امكان ندارد كه رسول خدا صلى الله عليه و آله تصريح به امامتِ كسى كند كه اين صفت ( عصمت ) در او وجود ندارد .
ابوبكر از قبول خلافت و امامت پشيمان بود و اين دليل است بر اين كه او مستحق خلافت نبوده و در قبول خلافت ظالم و ستمگر بود و اين مطلب از اعترافات خود او استفاده مى شود . در روزهاى اول خلافت بر منبر رفت و گفت : « أقيلوني فلست بخيركم و عليّ فيكم » و اين سخن دلالت بر ندامت او دارد ، چنان كه در روزهاى آخرِ عمرش هم گفت :
ليتني كنت في ظلّة بني ساعدة ضربتُ على يد أحد الرّجلين فكان هو الأمير و كنتُ الوزير ؛(2)
اى كاش در سقيفه بنى ساعده ، دست بر دست يكى از آن دو كس زده بودم ( و با او بيعت كرده بودم ) و او امير مى بود و من وزير ( مقصود از دو كس عمر بن الخطاب و ابوعبيده جراح است ) .
ص: 89
چنان كه عمر بن خطاب هم از بيعت با ابوبكر و از خلافت و امامت او پشيمان بود ، چنان كه گفت : « كانت بيعة أبي بكر فلتة وقى اللّه المسلمين شرّها فمن عاد إلى مثلها فاقتلوه »(1) و عمر در اين كلامش اقرار مى كند كه من با بيعت كردن با ابوبكر مرتكب گناه بزرگى شدم .
همچنين سخنانى كه عمر بن خطاب - در روايت طولانى كه مشتمل بر نقص ابوبكر است - به مغيرة بن شعبه و ابوموسى اشعرى گفت :
كان واللّه أحسد قريش كلّها و أعقّ و أظلم » ثمّ قال : « والهفاه على ضئيل(2) بني تيم بن مرّة لقد تقدّمني ظالما و خرج إليّ منها آثما ... ؛(3)
به خدا سوگند ، ابوبكر از همه قريش حسودتر و بدتر و ظالم تر بود ، اى واى بر او ، كه ظالما بر من جلو افتاده ( و خلافت را گرفته ) و در حال گناه و معصيت از آن خارج شده است ، ( چون بعد از يأس و نوميدى آن را به من واگذار كرد ) .
عمر در اين كلامش به عدم استحقاق ابوبكر ، اعتراف مى كند و خودش را سزاوارتر از او مى داند ، و معتقد است كه ابوبكر با مكر و نيرنگ خلافت را به دست گرفت .
عمر معتقد بود كه « حسد » ده جزء است ، نُه جزء آن در ابوبكر و يك جزء ديگر آن در تمامى قريش است ، و ابوبكر در آن جزء نيز شريك است .(4)
ص: 90
لذا ابوبكر خودش در استحقاق خلافت و امامتش شك داشت و در موقع مرگش مى گفت :
ليتني كنتُ سألتُ رسول اللّه صلى الله عليه و آله هل للأنصار في هذا الأمر حق ؟(1)
اى كاش من از رسول خدا صلى الله عليه و آله پرسيده بودم كه آيا انصار را در اين امر ( خلافت ) حقى هست يا نه ؟
معناى اين كلام اين است كه شك دارم در امر خلافت و امامتى كه براى من واقع شده آيا صحيح است يا باطل ؟
حضرت اميرالمؤمنين على عليه السلام در خطبه شقشقيه كه خاصّه و عامّه روايت كرده اند فرمود :
فيا عجبا بينا هو يستقيلها في حياته إذ عقدها لآخر بعد وفاته لَشدَّ ما تشطّر ضَرعَيْها ... ؛(2)
چه بسيار عجب بود از ابوبكر كه در حال حيات طلب اقاله از بيعت مى كرد و اظهار پشيمانى مى نمود ، و در وقت مردن براى ديگرى خلافت را عقد كرد .
خلاصه و محصّل كلام اين است كه : ابوبكر چندين بار از خلافتِ خود اظهار پشيمانى نمود و مكرّر مى گفت : « أقيلوني أقيلوني ؛ بار خلافت را از گردن من بر داريد ... » . و بدون اذن خدا و رسول خليفه خلق بود ، و بايد به او گفت : اگر خلافت را كه ربودى به امر خداوند بود ، چگونه مى خواهى رها كنى ؟ و اگر به امر خدا نبود چرا ربودى ؟
اين جاست كه مانند كلافِ سر درگم متحيّر مى شود ؛ چون از طرفى قدرت تحمّل اين بار را ندارد ، و از طرف ديگر هم دلش نمى آيد كه از آن بگذرد تا صاحبش بر دارد ،
ص: 91
« أوْ كَظُلُمَاتٍ فِي بَحْرٍ لُجِّيٍّ يَغْشَاهُ مَوْجٌ مِنْ فَوْقِهِ مَوْجٌ مِنْ فَوْقِهِ سَحَابٌ ظُلُمَاتٌ بَعْضُهَا فَوْقَ بَعْضٍ إِذَا أَخْرَجَ يَدَهُ لَمْ يَكَدْ يَرَاهَا وَمَنْ لَمْ يَجْعَلِ اللَّهُ لَهُ نُوراً فَمَا لَهُ مِنْ نُورٍ » .(1)
سؤال ديگر اين است كه آيا اقاله امام ( يعنى فسخ بيعت و رها نمودن آن ) جايز است يا نه ؟ اگر جايز نيست پس چرا ابوبكر اقاله كرد ؟ و اگر جايز است پس چرا عثمان با وجود اضطرار اقاله نكرد تا كشته شد و گفت : نمى كَنم پيراهنى را كه خدا بر
من پوشانيده است و حال آن كه اختلافى نيست در اين كه اظهار كلمه شرك و خوردن مردار و گوشت خوك با ضرورت و اضطرار جايز است ، بنا بر اين ، قدح و عيب و باطل بودن در يكى از اين دو خليفه لازم مى آيد .
هر كس اندك درك و فهمى داشته باشد مى فهمد كه همه اين ها از شدّت نفاق و محض مكر و حيله و توطئه با يكديگر بود تا مردم را در اين باطل محكم تر كنند ، چنان كه آن فقره خطبه شقشقيّه - كه ذكر شد - شاهد حق بر اين مطلب است .(2)
و به روايت ديگر گفت :
ولّيتكم و لست بخيركم فإن استقمت فاتبعوني ، و إن اعوججت فقوّموني ، فإنّ لي شيطانا عند غضبي يعتريني ، فإذا رأيتموني مغضبا فاجتنبوني لئلا أوثر في إشعاركم و إبشاركم ؛(1)
من والى و حاكم شما شدم ، اما بهترينِ شما نيستم ، اگر راست و در مسير صحيح رفتم از من پيروى كنيد ، و اگر كج بروم و در مسير نادرست قدم گذارم ، هدايتم كنيد و به راه راستم بداريد ؛ به درستى كه هنگام غضب ، مرا شيطانى هست كه بر من عارض مى شود ، و هر گاه مرا غضبناك بيابيد ، از من اجتناب كنيد تا در موهاى شما و پوست هاى شما تأثير نكنم .
اين كلام دلالت دارد بر اين كه ابوبكر خود را قابل امامت نمى دانست .
ابن سعد نقل مى كند :
لما بويع ابوبكر قام خطيبا ... . أمّا بعد فانّي ولّيت هذا الأمر و أنا كاره ... و إنّما أنا بشر و لست بخير من أحد منكم فراعوني فإذا رأيتموني استقمت فاتبعوني و إن رايتموني زغت فقوّموني و أعلموا أنّ لي شيطانا
ص: 93
يعتريني فإذا رأيتموني غضبت فاجتنبوني ؛(1)
وقتى با ابوبكر بيعت كردند ، ايستاد در حالى كه خطبه مى خواند ... اما بعد پس به درستى كه من والى شما شدم در حالى كه كراهت دارم ... و همانا من بشرى هستم و بهترين شما نيستم پس مراقب من باشيد اگر ديديد مرا كه درست رفتم ، از من پيروى كنيد . و اگر ديديد كج رفتم ، مرا به راه راست بر گردانيد و بدانيد به درستى كه مرا شيطانى هست ، عارض من مى شود ، پس وقتى ديديد كه عضبناك شدم از من اجتناب و دورى كنيد .
هيثمى به سندش نقل مى كند :
قام ابوبكر الغد حين بويع فخطب فقال : أيها الناس إنّي قد أقلتكم رأيكم إنّي لست بخيركم فبايعوا خيركم ... . إنّ لي شيطانا يحضرني ... . فان استقمت فاتبعوني و إن زغت فقوّموني ؛(2)
ابوبكر فرداى روزى كه با او بيعت كردند ايستاد و خطبه خواند ، پس گفت : اى مردم ! به درستى كه من اقاله كردم رأى شما را ( دست از بيعت من برداريد و مرا رها كنيد ) من بهترين شما نيستم ، پس با بهترين تان بيعت كنيد ... به درستى كه براى من شيطانى است پيش من حاضر مى شود ... . پس اگر راست رفتم از من پيروى كنيد و اگر كج رفتم مرا به راه راست بداريد .
در مقام استدلال به ابوبكر مى گوئيم :
اوّلاً : اين كه مى گوئى : « اگر از من نيكى سر زد از من پيروى كنيد و اگر بدى سر زد مرا هدايت كنيد » حال كه ميزان صحّت و عمل خود را به دست ما سپردى و ما را در جرح و تعديل آن مخيّر ساختى ، ما امام تو هستيم نه تو امام ما !
علاوه بر اين ما خوبى و بدى را از كجا تشخيص دهيم ؟ اگر از پيش خود و با عقل
ص: 94
خود تمييز دهيم ، ديگر محتاج به خليفه نيستيم ، و اگر امام به حق بايد به ما بفهماند در اين صورت همه ما و تو تابع آن امام بايد باشيم و تابع اوامر او گرديم .
مضافاً به اين كه مى گويى : « من شيطانى دارم كه سراغ من مى آيد ، و اگر آمد از من دورى كنيد » چه امامى كه شيطان در وجود او حاكم باشد .(1)
ثانيا : ما در معالم دين به امام و مربّى و هادى احتياج داريم ، و بايد اوامر و نواهى خدا و رسول را از تعاليم او بياموزيم. از كجا بدانيم كه اين عمل تو طاعت است و آن عمل معصيت ؟ جز آن كه بايد امام و هادى و عالم به احكام و شرايع وجود داشته باشد .
ثالثا : فرضا بخواهيم تو را هدايت كنيم ، مگر تو هدايت مى شوى ؟ تو كه راضى نمى شوى دست از خلافت غاصبانه ات بردارى ، در صورت مخالفت امر خدا و رسول خدا نيز ايستادگى خواهى كرد !(2)
مگر اميرالمؤمنين عليه السلام براى هدايت نمودن تو ، مؤاخذه ات نكردند و هنگامى كه هنوز جنازه رسول خدا صلى الله عليه و آله دفن نشده بود ، توبيخت ننمودند ؟ مگر در مسجد از فضائل و مقامات خود بازگو ننمودند ؟ مگر حضرت صدّيقه عليهاالسلام با آن خطبه غرّاءشان موارد انحراف تان را بيان نفرمودند ؟ مگر نفرمودند : « يا أبابكر ! ما أسرع ما أغرتم على أهل بيت رسول اللّه » ؟(3)
ص: 95
مگر از رسول خدا صلى الله عليه و آله بارها و بارها نشنيدى كه فرمود : « عليّ يقضي ديني ؛(1) على است كه دِيْن مرا ادا مى كند » و از عهده بار رسالت و ابلاغ آن بر مى آيد ؟ مگر خودت از رسول خدا صلى الله عليه و آلهروايت نكردى كه : « علي مع الحقّ و الحق مع عليّ » ؟(2) مگر در روز غدير خمّ به اميرالمؤمنين عليه السلام تحيّت بر ولايت نگفتى ؟(3) تو كه نمى توانى بار رسول خدا صلى الله عليه و آله را بر دوش بگيرى ، به چه مجوّزى به جاى آن حضرت نشستى و حق مسلّم مقام خلافت را غصب كردى ؟
حاصل مطلب اين كه : چگونه مى تواند امامت و پيشوائى كند كسى كه از مردم راه راست را طلب مى كند و مدد مى جويد و مى گويد : « شيطان مرا مى فريبد » پس او در اين گفتار يا صادق بود و يا كاذب ، به هر تقدير ، صلاحيت امامت را نداشت .
ملاعلى قوشچى براى توجيه اين اعتراف(4) ابوبكر گفته است : « اين سخن ابوبكر از باب تواضع و هضم نفس است » !!!(5)
پاسخ اين كه اولاً : ابوبكر خودش اعتراف به اغراء و جدا نبودن از شيطان و مسلّط بودن شيطان بر او كرده ، و اين ها دخلى در تواضع ندارد ، و او در اين كلامش يا راست مى گويد و يا دروغ ، در هر دو صورت استحقاق خلافت را نخواهد داشت .
ثانياً : هضم نفس و تواضع در امر دين وجيه نيست ؛ زيرا در اين صورت ، وثوق و اطمينانى به كلام او باقى نمى ماند ؛ چون علم به قصد او نداريم .
ثالثاً : معقول نيست امام و خليفه حق در امور دين و دنيا به مردم بگويد : اين بيعت بر خلافت را رها كنيد كه من بهترين شما نيستم و بهتر از من در ميان شما وجود دارد
ص: 96
و او لياقتش از من بيشتر است ... چون - در صورت ادعاى نص بر خلافت ابوبكر - موجب دروغ بر خدا و رسول خواهد بود .
رابعاً : اين كلامش زمانى از او صادر شد كه اميرالمؤمنين على عليه السلام امامت او را انكار كرده و او به مردم تعريض مى زد كه با وجود اميرالمؤمنين على عليه السلام ، لياقت اين مقام را ندارد . با اين كه اگر مقصودش هضم نفس و تواضع بود ، خيريّت را مختص به على عليه السلام نمى كرد بلكه مى گفت : « اقيلونى فإنّ كلّ واحد منكم خير منّى » .
خامساً : اتفاق بين خاصه و عامه است كه عقل و عدالت هر دو در امام شرط است ، اگر اين شيطانى كه عارض او مى شد ، او را از عقل و تكليف بيرون مى برد و مصروع مى شد ، پس شرط اوّل كه عقل است مفقود بوده ، و اگر او را از عقل و تكليف بيرون نمى برد ولى نمى توانست خود را حفظ كند و ضبط نفس خود كند ، پس فاسق بود و شرط دوّم مفقود بود .(1)
سوزاندن خانه حضرت زهرا عليهاالسلام ، در آن هنگامى كه اميرالمؤمنين عليه السلام همراه امام حسن و امام حسين عليهماالسلام در خانه نشستند و از بيعت با ابوبكر خود دارى كردند ، يكى از دهشتناك ترين وقايع تاريخ است و به دو نحو نقل شده است :
اول : عدّه اى از علماء عامه فقط به سوء نيت خليفه و ياران او اشاره كرده اند و نخواسته و يا نتوانسته اند فاجعه بزرگ و جنايت عظماى احراق البيت را به طور روشن منعكس كنند مانند :
1 . بلاذرى نقل مى كند :
إنّ ابابكر أرسل إلى عليّ يريد البيعة فلم يبايع ، فجاء عمر و معه فتيلة
ص: 97
فلقيته فاطمة على الباب . فقالت فاطمة : يابن الخطاب ، أتراك محرِقا علَىّ بابي ؟ قال : نعم ، و ذلك أقوى فيما جاء به ابوك ... ؛(1)
ابوبكر سراغ على فرستاد تا بيعت كند ، ولى او امتناع ورزيد ، سپس عمر همراه با فتيله آتشين به سمت منزل على حركت كرد و فاطمه را كنار درب خانه ملاقات كرد ، فاطمه به او فرمود : اى فرزند خطّاب ! مى خواهى درب خانه مرا بسوزانى ؟ عمر گفت : بلى ، و اين كار براى هدفى كه پدرت براى آن آمده ، بسيار لازم است !
2 . ابن قتيبه مى نويسد :
إن ابابكر تفقّد قوما تخلّفوا عن بيعته عند عليّ كرّم اللّه وجهه فبعث إليهم عمر فجاء فناداهم و هم في دار عليّ ، فأبوا أن يخرجوا فدعا بالحطب و قال : والّذي نفس عمر بيده لتخرجنّ أو لأحرقنّها على من فيها ، فقيل له : يا أباحفص إنّ فيها فاطمة ، فقال : و إن ! ؛(2)
ابوبكر سراغ كسانى را گرفت كه از بيعت با او امتناع كرده و در خانه ( اميرالمؤمنين ) على گرد آمده بودند ، و عمر را سراغ آنان فرستاد ، او درِ خانه ( اميرالمؤمنين ) على آمد و همگان را صدا زد كه بيرون بيايند ، آنان از خروج امتناع كردند ، آنگاه عمر هيزم طلبيد و گفت : به خدايى كه جان عمر در دست اوست ، بيرون بياييد وگرنه خانه را با شما آتش مى زنم . گفته شد : اى اباحفص ! ( كنيه عمر است ) در اين خانه ، فاطمه است ! گفت : هر چند كه او هم باشد ! ... .
فاطمه كنار درِ خانه ايستاد و گفت : « من هيچ قومى را بدتر از شما سراغ ندارم كه جنازه رسول خدا را رها كرديد و دنبال كار خود رفتيد ، امارت و فرمانروايى ما رانپذيرفتيد و حق را به ما نداديد » عمر نزد ابوبكر برگشت و گفت : « آيا نمى خواهى اين مرد متخلّف از بيعت ( اشاره به على عليه السلام است ) را مؤاخذه كنى ؟ ! ... .
ص: 98
ابن قتيبه دنباله اين داستان را سوزناك تر و دردناك تر نوشته است ، او مى گويد :
ثمّ قام عمر فمشى معه جماعة حتى اَتوا فاطمة ، فدقّوا الباب فلمّا سمعت أصواتهم نادت بأعلى صوتها يا أبتاه ! يا رسول اللّه ! ماذا لقينا بعدك من ابن الخطّاب و ابن أبي القحافة ، فلمّا سمع القوم صوتها و بكائها انصرفوا و بقي عمر و معه قوم فأخرجوا عليّا فمضوا به إلى أبى بكر فقالوا له : بايع ، فقال : إن أنا لم أفعل فمه ؟ فقالوا : إذا واللّه الذي لا إله الاّ هو ، نضرب عنقك ... ؛(1)
( اين بار ) عمر با گروهى حركت كردند و به منزل فاطمه آمدند ، درِ خانه را زدند ، هنگامى كه فاطمه صداى آنان را شنيد با صداى بلند گفت : اى رسول خدا ! پس از تو چه مصيبت هايى به ما از فرزند خطّاب و فرزند ابى قحافه رسيد ! گروهى از آن جماعت هنگامى كه صداى حضرت زهرا و گريه او را شنيدند برگشتند ، ولى عمر با گروهى باقى ماند ، و على را از خانه بيرون آوردند و او را نزد ابى بكر بردند و به او گفتند : بيعت كن ، على گفت : اگر بيعت نكنم چه مى شود ؟ گفتند : به خدايى كه جز او خدايى نيست ، گردن تو را مى زنيم !!!
3 . طبرى در تاريخ خود در اين مقام چنين مى نويسد :
أتى عمر بن الخطّاب منزل عليّ و فيه طلحة و الزّبير و رجال من المهاجرين ، فقال : واللّه لأحرقنّ عليكم أو لتخرُجنّ إلى البيعة فخرج عليه الزّبير مُصلِتا بالسّيف فعثر فسقط السّيف من يده ، فوثبوا عليه فاخذوه ؛(2)
عمر بن خطّاب به خانه على آمد در حالى كه طلحه و زبير و گروهى ازمهاجران در آنجا حاضر بودند ، عمر گفت : به خدا سوگند خانه را بر سر شما
ص: 99
آتش مى زنم مگر اين كه براى بيعت بيرون بياييد . زبير از خانه بيرون آمد در حالى كه شمشير كشيده بود ، پايش لغزيد و شمشير از دستش افتاد . بر سر او ريختند و او را گرفتند .
اين قسمت از تاريخ نشان مى دهد كه اخذ بيعت براى ابوبكر با تهديد و ارعاب صورت مى پذيرفت و چنين بيعتى هيچ اعتبارى ندارد .
4 . ابن عبد ربّه در كتاب « العقد الفريد » در تاريخ سقيفه بحث كرده و تحت عنوان كسانى كه از بيعت با ابوبكر تخلّف جستند ، مى نويسد :
فأمّا عليّ و العبّاس و الزّبير فقعدوا في بيت فاطمة حتّى بعث إليهم أبوبكر عمربن الخطّاب ليُخرِجهم من بيت فاطمة و قال له : إن أبَوا فقاتلهم فاَقبَل بقبس من نار أن يُضرِم عليهم الدار فلقيته فاطمة ، فقالت : يا ابن الخطّاب أجئت لتحرق دارنا ؟ قال : نعم أو تدخلوا فيما دخلت فيه الأمّة ! ؛(1)
على و عباس و زبير در خانه فاطمه نشسته بودند كه ابوبكر ، عمر بن خطاب را فرستاد تا آنان را از خانه فاطمه بيرون كند و به او گفت : اگر بيرون نيامدند با آنان جنگ كن ! عمر بن خطّاب با مقدارى آتش به سوى خانه فاطمه رهسپار شد تا خانه را بسوزاند ، اما ناگهان با فاطمه رو برو شد ، دختر پيامبر به او گفت : اى فرزند خطّاب ! آمده اى خانه ما را بسوزانى ؟ او در پاسخ گفت : آرى مگر اين كه در آن چه امّت وارد شدند ، شما نيز وارد شويد ! .
5 . ابن ابى شيبه مولّف كتاب « المصنّف » به سندى صحيح چنين نقل مى كند :
إنّه حين بويع لأبيبكر بعد رسول اللّه كان عليّ و الزّبير يدخلان على فاطمة بنت رسول اللّه ، فيشاورونها و يرتجعون في أمرهم فلمّا بلغ ذلك عمر بن الخطّاب ، خرج و دخل على فاطمة ، فقال : يا بنت رسول اللّه !
ص: 100
واللّه ما أحد أحبّ إلينا من أبيك و ما من أحد أحبّ إلينا بعد أبيك منك ، وأيم اللّه ما ذاك بمانعي إن اجتمع هؤلاء النّفر عندك أن أمرتهم أن يحرق عليهم البيت ، قال : فلمّا خرج عمر ، جاؤوها ، فقالت : تعلمون أنّ عمر قد جاءني ، و قد حلف باللّه لئن عُدتم ليحرقنّ عليكم البيت ، ايم اللّه ليمضينّ لما حلف عليه ؛(1)
هنگامى كه پس از رسول خدا براى ابوبكر بيعت گرفته شد ، على و زبير به محضر فاطمه مى رسيدند و با آن حضرت به گفتگو و مشورت مى پرداختند ، اين خبر به گوش عمر بن خطّاب رسيد . او به خانه فاطمه آمد و گفت : اى دختر رسول خدا ! به خدا قسم محبوب ترين فرد براى ما پدرت و بعد از او ، تو هستى ، ولى سوگند به خدا اين محبّت مانع نمى شود كه اگر اين افراد ( كه با ابوبكر بيعت نكرده اند ) در خانه تو جمع شوند ، من دستور دهم خانه را بر آن ها بسوزانند !!! عمر اين جمله را گفت و بيرون رفت . وقتى اميرالمؤمنين على و زبير به خانه باز گشتند ، حضرت زهرا به آن ها گفت : عمر نزد من آمد و سوگند ياد كرد كه اگر اجتماع شما تكرار شود ، خانه را هنگامى كه شما در آن هستيد آتش مى زنم . آن گاه فاطمه زهرا افزود : به خدا سوگند ، آنچه را كه قسم خورده ، انجام خواهد داد ! .
شما چگونه قضاوت مى كنيد ، آيا بيعت اختيارى ، هجوم و حمله و تهديد و آتش زدن خانه را لازم دارد ؟
دوّم : عده زيادى از مورّخين و محدّثين علماى عامّه به اصل اين جنايت بزرگ يعنى هجوم به خانه حضرت فاطمه عليهاالسلام و هتك حرمت آن بانوى دو جهان اعتراف و اقرار نمودند :
1 . طبرى كه ذهبى وى را معتبر مى داند ،(2) در احوالات ابوبكر مى نويسد :
ابوبكر هنگام مرگ، امورى را تمنّا كرد و گفت : اى كاش سه كار را انجام نمى دادم،
ص: 101
و سه كار را انجام مى دادم ، و سه چيز را از رسول خدا صلى الله عليه و آله سؤال مى كردم : « امّا الثلاث اللاّئي وددت أنّي لم أفعلهنّ فوددت أنّي لم أكن أكشف بيت فاطمة و تركته ... ؛(1) آن سه كار كه آرزو مى كنم كه اى كاش انجام نمى دادم : آرزو مى كنم اى كاش حرمت خانه فاطمه را هتك نمى كردم ( و آن را نمى گشودم ) و آن را به حال خود واگذار مى كردم ».
از اين تعبيرات فهميده مى شود كه تهديدهاى عمر ، عملى شد و درِ خانه را به زور ( يا با آتش زدن ) گشودند .
2 . ابن عبد ربّه اندلسى از عبد الرحمن بن عوف نقل مى كند :
من در بيمارى ابى بكر بر او وارد شدم تا از او عيادت كنم ، او گفت : آرزو مى كنم كه اى كاش سه كار را انجام نمى دادم و يكى از آن سه كار اين است : « وددت أنّي لم أكشف بيت فاطمة عن شيء و إن كانوا أغلقوه على الحرب ؛(2) اى كاش خانه فاطمه را نمى گشودم ، هر چند آنان براى نبرد و جنگ درِ خانه را بسته بودند » .
3 . مسعودى مى نويسد :
آن گاه كه ابوبكر در حال احتضار بود چنين گفت : سه چير انجام دادم و تمنّا مى كردم كه اى كاش انجام نمى دادم ؛ يكى از آن سه چيز اين بود : « فوددت أنّي لم أكن فتّشت بيت فاطمة و ذكر في ذلك كلاما كثيرا ؛(3) آرزو مى كردم كه اى كاش حرمت خانه زهرا را هتك نمى كردم . وى در اين مورد سخن زيادى گفته است » .
مسعودى در اين كلامش با كنايه رد شده است و از بازگويى سخن خليفه خوددارى كرد .
ص: 102
4. مبرّد در كتاب « الكامل » از عبدالرحمن بن عوف داستان آرزوهاى خليفه را چنين مى نويسد :
وددت إنّي لم أكن كشفت عن بيت فاطمة و تركته و لو اغلق على الحرب .(1)
5 . ابوعبيد در كتاب « الاموال » كه مورد اعتماد فقهاى عامّه است ، قريب به همين بيان - با مختصر تحريفى - آورده است .(2)
6 . نظّام مى نويسد :
إنّ عمر ضرب بطن فاطمة يوم البيعة حتّى ألقت المحسن من بطنها ؛(3)
عمر در روز اخذ بيعت براى ابى بكر ، بر شكم فاطمه زد ، او فرزندى كه در رحم داشت و نام او را محسن نهاده بود ، سقط كرد .
7 . ذهبى از محمد بن احمد كوفى حافظ نقل مى كند كه در محضر احمد بن محمّد معروف به ابن ابى دارم ، محدّث كوفى ( م 357 ) اين خبر خوانده شد :
إنّ عمر رفس فاطمة حتّى أسقطتْ بمحسن ؛(4)
عمر لگدى بر فاطمه زد و او فرزندى كه در رحم به نام محسن داشت سقط كرد .
8 . عبد الفتّاح عبد المقصود در مورد هجوم به خانه حضرت زهرا عليهاالسلام چنين مى نويسد :
إنّ عمر قال : والذي نفس عمر بيده ، ليخرجنّ أو لأحرقنّها على من
ص: 103
فيها ... . قالت له طائفة خافت اللّه و رعت الرّسول في عقبه ؟ يا أباحفص ! إنّ فيها فاطمة ... فصاح : لايبالي و إنْ ... و اقترب و قرع الباب ثم ضربه و اقتحمه ... و بداله عليّ ... و رنّ حينذاك صوت الزّهراء عند مَدخل الدار ... فإن هي إلاّ طنين استغاثه ... ؛(1)
عمر گفت : قسم به كسى كه جان عمر در دست اوست ، يا بايد بيرون بياييد يا خانه را بر ساكنانش آتش مى زنم . عدّه اى كه از خدا مى ترسيدند و پس از پيامبر رعايت منزلت او را مى كردند ، گفتند : اى اباحفص ! فاطمه در اين خانه است . بى پروا فرياد زد : باشد ! نزديك شد ، در زد ، سپس بر در كوبيد و وارد خانه شد . على پيدا شد ... طنين صداى حضرت زهرا در نزديكى مدخل خانه بلند شد ... اين ناله استغاثه او بود ... .
9 . مقاتل بن عطيّه مى نويسد :
إنّ أبابكر بعد ما أخذ البيعة لنفسه من النّاس بالإرهاب و السّيف و القوّة ، أرسل عمر و قنفذا و جماعة إلى دار عليّ و فاطمة عليهماالسلام و جمع عمر الحطب على دار فاطمة و أحرق باب الدار ... ؛(2)
هنگامى كه ابوبكر از مردم با تهديد و شمشير و زور بيعت گرفت ، عمر و قنفذ و جماعتى را به سوى خانه على و فاطمه فرستاد . عمر هيزم جمع كرد و درِ خانه را آتش زد ... .
اين مقدار ، اشاره به بعضى از مداركى بود كه از طرق عامّه ( يعنى مخالفين مذهب شيعه كه خودشان را سُنّى و اهل سنّت رسول مى نامند !! ) نقل شده است كه نشان دهنده ايناست كه هجوم به خانه وحى و تهديد و ارعاب براى بيعت ابوبكر از مسلّمات است.(3)
ص: 104
با تورّق تاريخ ، انگشت حيرت بر دهان مى مانيم و تعجّب مى كنيم كه چگونه امكان دارد كسى كه خود را جانشين پيامبر صلى الله عليه و آله مى داند اينگونه به هتك حرمت خانه اى بپردازد كه خود محدّثان عامه روايت كرده اند :
قرأ رسول اللّه الآية : « فِي بُيُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَيُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ »(1) فقام إليه رجل ، فقال : أيّ بيوت هذه يا رسول اللّه صلى الله عليه و آله ؟ قال : بيوت الأنبياء . فقام إليه أبوبكر ، فقال يا رسول اللّه صلى الله عليه و آله أهذا البيت منها ؟ مشيرا إلى بيت عليّ و فاطمة ، قال : نعم ، من أفاضلها ؛(2)
پيامبر اين آيه را تلاوت كرد كه خداوند مى فرمايد : ( خانه هايى است كه خداوند رخصت داده كه قدر و منزلت آنان رفعت يابد و نامش در آن ها ياد شود ) ، در اين هنگام شخصى برخاست و گفت : اى رسول خدا ! مقصود از اين خانه هاى با اين اهميّت كدام است ؟ حضرت فرمود : خانه هاى پيامبران . ابوبكر برخاست در حالى كه به خانه على و فاطمه اشاره مى كرد ، گفت : آيا اين خانه از همان خانه هاست ؟ پيامبر صلى الله عليه و آله در پاسخ فرمود : بلى از برجسته ترين آن هاست .
عامّه خود نقل كرده اند كه : رسول خدا صلى الله عليه و آله مدّت نُه ماه بر در خانه دخترش مى آمد ، بر او و بر همسر بزرگوارش سلام مى كرد و اين آيه را مى خواند : « إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ
عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً »(3) .(4) خانه اى كه خدا و رسولش اين چنين آن را ستوده اند آن گونه مورد هتك و جنايت واقع شود ؟ !
احراق بيت در منابع شيعى
ما براى احتجاج و اتمام حجّت بر خصم ، رواياتى را از مدارك خودشان نقل كرديم
ص: 105
تا معلوم شود كه مسئله هتك حرمت خانه وحى به دست ابوبكر و عمر امرى مسلّم و واضح در تاريخ است .
امّا آنچه از طريق شيعه در اين مسئله نقل شده است ، بسيار است و هتك حرمت بيت اميرالمؤمنين عليه السلام از واضحات و مسلّمات اخبار و تاريخ است .(1) غرض از نقل روايات مربوط به هجوم به خانه اهل بيت عليهم السلام از طريق عامّه براى اين است كه متعصّبى نگويد كه اين احاديث منحصر به كتب شيعه است و در كتب عامّه نيست !
رسول خدا صلى الله عليه و آله وقتى از آينده دختر خود خبر مى دهد ، ماجراى حمله و هجوم به خانه آن حضرت را نيز بازگو مى كند .
روايت عجيب : ابن عباس مى گويد : امام حسن و امام حسين و حضرت زهرا و اميرمؤمنان عليهم السلام يكى پس از ديگرى خدمت پيامبرخدا صلى الله عليه و آله رسيدند ، نگاه پيامبر صلى الله عليه و آله كه به هر يك مى افتاد ، مى گريست . ياران از علّت اين كار سؤال كردند ، آن حضرت در ضمن گفتارى طولانى فرمودند :
قسم به خدايى كه مرا بر تمام خلق پيامبر گرداند ! من و اين چهار نفر عزيزترينِ خلق نزد خدا هستيم ، و من هيچ كس را مانند اين ها دوست نمى دارم . اما على بن ابى طالب عليهماالسلام ، او برادر من ، شقيق(2) من و پس از من عهده دار امر ولايت و خلافت است ، او پرچمدار من در دنيا و آخرت مى باشد ...
هنگامى كه او را ديدم به گريه افتادم ، زيرا به ياد آوردم كه امت من با او تزوير كرده و او را از جايگاه من كه خداوند به وى اختصاص داده است ، كنار مى زنند ... « و أمّا ابنتى فاطم-ة فإنّها سيّدة نساء العالمين من الأوّلين و الآخرين و هى بضعة منّى و هى نور عينى و هى ثمرة فؤادى و هى روحى الّتى بين جَنْبَىّ و هى الحوراء الإنسيّة ؛ اما دخترم فاطمه ، سرور زنان عالم
ص: 106
از پيشينيان و آيندگان است ؛ او پاره تن من ، روشنى ديده من و ميوه قلب من است ؛ او روحِ در ميان دو پهلوى من و حوريه اى است در سيماى انسان » هنگامى كه برابر پروردگار در محراب عبادت مى ايستد ، نور او براى فرشتگان آسمان چنان مى درخشد كه ستارگان براى اهل زمين پرتو مى افكنند ، خداوند به عبادت او مباهات كرده و مى فرمايد : «اى ملائكه من ! بنده ام فاطمه را ببينيد كه چگونه در برابر من ايستاده و از خوف من شانه هايش به لرزه افتاده و با قلب خويش به عبادت من روى آورده است ؛ گواه باشيد كه شيعيان او را از آتش ايمن گردانيدم .
« إنّي لمّا رأيتها ذكرت ما يُصنَع بها بعدي ، كأنّي بها و قد دخل الذّلّ بيتها ، و انتهكت حرمتها ، و غصب حقّها ، و منعت إرثها ، و كُسر جنبها ، و اُسقطت جنينها ، و هي تنادي يا محمّداه ! فلا تُجاب ، و تستغيث فلا تُغاث ؛ زمانى كه فاطمه را ديدم ، به ياد صحنه اى افتادم كه پس از من ، رخ خواهد داد . گويا مى بينم كه ذلّت وارد خانه او شده ، حرمتش پايمال گرديده ، حقّش غصب شده ، از ارث خود ممنوع گشته ، پهلويش شكسته ، جنينش سقط شده و او در آن حال فرياد مى زند : يا محمّداه ! ولى كسى به او پاسخ نمى دهد و استغاثه مى كند ، امّا كسى به فريادش نمى رسد » .
پس از من پيوسته غمناك و گريان خواهد بود . گاه بر قطع شدن وحى الهى از خانه خود مى گريد و گاه از فراق من مى نالد . چون شب فرا رسد ، وحشت سراپاى وجودش را فراگيرد ، زيرا زمزمه قرآن در عبادت شبهايم را نمى شنود . پس از آن همه عزت و سربلندى در زمان پدر ، خود را خوار و ذليل مى يابد ؛ از اين رو خداوند فرشتگان را براى انس او مأمور مى نمايد و آن ها وى را بانگ مى دهند ، آن گونه كه مريم را مى خواندند و مى گويند :
«اى فاطمه ! خداوند تو را برگزيد و پاك و پاكيزه قرارت داد و تو را از ميان زنان جهان گلچين نمود و برترى بخشيد .
اى فاطمه ! به عبادت پروردگارت مشغول باش ، سجده كن و ركوع به جاى آور همراه با ركوع كنندگان .»
ص: 107
پس آنگاه مريضى او شروع گردد و به بستر بيمارى افتد ؛ خداوند مريم دختر عمران را براى پرستارى و انس ، نزد وى فرستد ، پس فاطمه گويد : پروردگارا ! از زندگانى به ستوه آمده ام و از مردم دنيا ملول گرديدم ، مرا به پدرم ملحق ساز . خداى عزّوجلّ نيز ( دعايش را مستجاب كرده و ) او را به من ملحق خواهد نمود . از خاندان من او اولين كسى است كه نزد من خواهد آمد ؛ در حالى كه اندوهگين و غمناك از حق غصب شده خود است و او را به شهادت رسانده اند ، بر من وارد خواهد شد . من هنگام مشاهده اين حالت به درگاه خداوند عرض خواهم نمود :
خداوندا ! لعنت نما كسى را كه بر فاطمه ستم نمود و مجازات كن كسى را كه حقّش را ربود و خوار و ذليل ساز كسى كه او را خوار كرد و در دوزخ جاويد گردان كسى را كه بر پهلويش زد و فرزندش را كشت . آنگاه فرشتگان آمين خواهند گفت .(1)
يكى از سخنان مشهور پيامبر صلى الله عليه و آله خطاب به اهل بيت خود اين است :
أما إنَّكُمُ المَقْهُورُونَ وَالْمُسْتَضْعَفُونَ بَعْدِي ؛(2)
پس از من شما مغلوب واقع شده و شما را ضعيف و خوار مى شمارند .
چون ابوبكر آثار مرگ را در خود ديد ، مى دانست كه غير عمر كسى نمى تواند مانع برگشتن حق اميرالمؤمنين عليه السلام بشود ، لذا عمر را براى خلافت بعد از خودش تعيين كرد ، و چون وزر و وبالى كه براى عذاب خود در اياّم خلافت تحصيل كرده بود ،
ص: 108
ناقص مى دانست ، لذا خواست وزر و وبال اعمال شنيع عمر را هم به آن ضميمه كند . و نيز خواست به آن عهدى كه با عمر بسته بود وفا كند .
ابن ابى الحديد روايت مى كند كه ابوبكر در وقت جان كندن ، عثمان را طلب كرد و گفت وصيت مرا بنويس : « اين عهدى است كه عبداللّه بن عثمان ( يعنى ابوبكر ) به سوى مسلمانان مى كند ، امّا بعد ( اين را گفت و بيهوش شد ) عثمان نوشت : « به تحقيق خليفه نمودم بر شما پسر خطاب را » چون ابوبكر به هوش آمد ، گفت : بخوان ، چون خواند ، ابوبكر گفت : اللّه اكبر ، ترسيدى كه اگر من در اين غش بميرم ، مردم در باب خلافت اختلاف كنند . عثمان گفت : بلى . ابوبكر گفت : خدا تو را از اسلام و اهل اسلام جزاى خير دهد . پس وصيت را تمام كرد ، و دستور داد كه وصيّت را براى مردم بخوانند ، پس به عمر وصيت ها كرد ، سپس طلحه داخل شد و گفت : از خدا بترس و عمر را بر مردم مسلط نكن . ابوبكر گفت : مرا به خدا مى ترسانى ، اگر خدا بپرسد خواهم گفت : بهترين امت را بر ايشان خليفه كردم .(1)
متقى هندى در كنزالعمال مى نويسد : مردم از تعيين عمر به خلافت توسط ابوبكر ناراضى بودند و توسط طلحة بن عبيداللّه نارضايتى خود را از يك فرد تندخو و خشنى همچون عمر ، اظهار داشتند .(2)
ص: 109
اشكالات زيادى بر ابوبكر - در اين تعيين خليفه - وارد است ، از جمله آن ها :
1 . به اعتقاد اهل خلاف ، پيامبر صلى الله عليه و آله خليفه اى براى خودش معيّن نكرد و تأسّى
به رسول خدا صلى الله عليه و آله به نصّ قرآن واجب است .(1) ابوبكر در اين تعيين خليفه و امام ، مخالفت با رسول خدا صلى الله عليه و آله نموده است ، و حق نداشت امام و خليفه براى مردم معين كند .
2 . طبق احاديث متواتر قطعى از شيعه و مخالفين ، اميرالمؤمنين على عليه السلامبهترين امت است ، و خود ابوبكر هم اعتراف به همين مطلب نموده و گفت : « لستُ بخيركم و عليّ فيكم »(2) و با اين كه على عليه السلام در ميان امت بوده ، چگونه ابوبكر در لحظات احتضار ، خلافت غاصبانه اش را به عمر تفويض كرده و گفته است : « عمر بهترين امت است ؟ ! ».
3 . رسول خدا صلى الله عليه و آله در امور جزئى ، چند روز منتظر وحى مى ماند و به رأى كامل خود سخن نمى گفت ،(3) آيا عثمان از آن حضرت اكمل و افضل بود كه چنين امر عظيمى ( يعنى خلافت و امامت ) را به رأى خود براى عمر بن خطاب تعيين نمايد و مستحق تحسين و تشويق شود ؟ بلكه بايد ابوبكر او را از ارتكاب چنين عملى منع و زجر نمايد . و از اينجا لازم آيد كه دلسوزى ابوبكر و عثمان ، نسبت به امت از رسول خدا صلى الله عليه و آله كه رحمةٌ للعالمين بود ، زيادتر باشد .
به عقيده اهل خلاف ، پيامبر صلى الله عليه و آله به رأى كامل خود خليفه معين نكرد ، چگونه آن ها خليفه معين كردند ؟ !
ص: 110
هر عاقلى با توجّه به اين همه تناقض در گفتار و كردار دشمنان اهل بيت عليهم السلام در مى يابد كه آن ها در همه اين احوال غرض شان اجراى صحيفه ملعونه ،(1) و محروم گردانيدن اهل بيت رسالت عليهم السلام از خلافت بود .
عثمان در اين كار منّتى بر عمر نهاد و بدين وسيله ميخ خلافت خود را كوبيد ، و عمر براى اين گونه خدمات او و منظور اصلىِ خود ، او را به خلافت افراشت و بنى اميّه را كه سدّ عظيم راه بنى هاشم بودند ، بيش از يك قرن بر رقاب مسلمين مسلّط نمود و شاهد بر اين كه در زمان حيات عمر ، معلوم بود كه عثمان خليفه اوست ، بسيار است ، از جمله : ابوالعباس احمد مشهور به محبّ الدين طبرى از عبداللّه بن عمر روايت كرده است كه او گفت :
لمّا طعن عمر قلت : يا أميرالمؤمنين ! لو اجتهدت بنفسك و أمّرت عليهم
ص: 111
رجلاً ؟ ! قال : أقعدوني ، قال عبداللّه : فتمنّيت لو أنّ بيني و بينه عرض المدينة فرقا منه حين قال : أقعدوني ، ثمّ قال : و الّذي نفسي بيده لأردّنها إلى الّذي دفعها إليّ أوّل مرّة . خرّجه أبوزرعة في كتاب العلل ؛(1)
چون عمر را خنجر زدند من به او گفتم : اى اميرمؤمنان ! اى كاش با بذل مساعى و سعه انديشه خود ، همّت خود را اعمال مى كردى و براى امّت اميرى را پس از خود معيّن مى نمودى ! عمر گفت : بنشانيد مرا ! پسرش عبداللّه مى گويد : وقتى عمر گفت مرا بنشانيد ، چنان ترسى مرا گرفت كه آرزو كردم كاش بين من و او به اندازه عرض شهر مدينه فاصله مى افتاد ، و سپس عمر گفت : سوگند به آن كه جان من در دست اوست ، من خلافت را بر گردانم به همان كسى كه در وهله اوّل به من رسانيده است !!
از اين روايت معلوم مى شود كه عثمان در خلافت عمر نقش اساسى داشته است ، و سبب انتقال خلافت به عمر ، عثمان - در مرض موت ابوبكر - بوده است . هم چنين محبّ الدين طبرى از حذيفه روايت كرده است كه :
قيل لعمر ، و هو بالموقف : من الخليفة بعدك ؟ قال : عثمان بن عفان ؛(2)
در وقتى كه عمر در موقف ( عرفات ) بود از او پرسيدند : خليفه پس از تو كيست ؟ گفت : عثمان بن عفان .
و نيز محبّ الدّين طبرى از حارثة بن مضرب نقل مى كند كه گفت :
حججتُ مع عمر فكان الحادي يحدو : إنّ الأمير بعده عثمان ؛(3)من با عمر حج بجا آوردم و اعلان كننده با آواز خوش اعلام مى كرد كه امير پس از او عثمان است .
ص: 112
متّقى هندى هم در كنزالعمال مى نويسد :
چون در مدينه از عمر بن خطاب ، پرسيدند : خليفه بعد از تو كيست ؟ ! گفت عثمان است .(1)
4 . از عجائب اين است كه اهل خلاف(2) بر خلافت عمر بن خطاب به آنچه كه ابوبكر در وصيّت نامه اش ذكر نموده است ، استدلال مى كنند ، و احدى از عامّه هم احتمال ندادند كه ابوبكر در اين وصيت خطا كرده و هذيان گفته باشد و به جهت غلبه درد و بيمارى آن را گفته باشد ، با اين كه او در وسط نوشتن وصيت ( كه كاتب وصيت عثمان بود ) بيهوش شد .
اما در مورد وصيّت رسول خدا صلى الله عليه و آله - العياذ باللّه - نسبتِ خطا و هذيان و غلبه درد و مرض را دادند . آيا انصاف و عدالت است كه در مورد رسول خدا صلى الله عليه و آله كه قرآن در مورد او مى گويد : « مَا يَنْطِقُ عَنِ الْهَوَى إِنْ هُوَ إِلاَّ وَحْيٌ يُوحَى »(3) اين نسبت را بدهند ولى ابوبكر و عمر را - با اين كه هيچ دليل عقلى و نقلى بر برائت اين دو از خطا و لغزش و هذيان وجود ندارد بلكه دلائل قطعى بسيار بر صدور خطا و لغزش و گناه از آن ها وجود دارد كه مخالفين خودشان هم به آن اعتراف دارند - از هذيان و خطا منزّه بدارند .
پس براى پيروان اين دو خليفه غاصب كه براى تصحيح كلام عمر بن خطاب ، نسبت خطا و لغزش و هذيان را به خاتم انبياء صلى الله عليه و آله تجويز مى كنند ، سزاوار اين است كه در امامت عمر بن خطاب ترديد و تشكيك كنند و آن را به وصيّت ابوبكر استناد ندهند ؛ زيرا كه : « إنّ الرّجل ليهجر »(4) يعنى ابوبكر به جهت غلبه مرضش ، خطا كرده و هذيان گفته است ، پس قولش هيچ اعتبارى ندارد .
ص: 113
علاوه بر اين كه از آنان سؤال مى كنيم : چگونه براى انتخاب خليفه و گرفتن بيعت ، به سوى سقيفه بنى ساعده سرعت گرفتيد و آن را از دفن سيّد خلائق مهمتر دانستيد ، با اين كه قول عمر بن خطاب كه در مقام ردّ بر رسول خدا صلى الله عليه و آله گفت : « حسبنا كتاب اللّه »(1) دلالت واضح دارد بر اين كه مطلقا احتياج به خليفه نيست ؟ !
اميرالمؤمنين على عليه السلام در مورد حكومت عمر فرمود :
پس ابوبكر خلافت را در محلّ سنگلاخ و ناهموارى قرار داد كه سنگ هاى آن غليظ و درشت بود ، و دست زدن به آن زبر و خشن ( يعنى مردى تندخو و بى رحم ) ، لغزش و خطايش بسيار و عذر خواهى اش فراوان و برخورد با اين مردِ خشن و سنگ دل ، همانند سوارى بر شتر سركش بود كه اگر انسان زمام آن را به طرف خود مى كشيد تا تند نرود ، بينى او پاره مى شد و اگر او را آزاد و رها مى كرد ، چنان تند مى رفت كه يكباره خود و صاحبش را در مهلكه مى انداخت .
سوگند به خدا كه مردم در سال هاى حكومت او به اعوجاج و انحراف و سركشى و عدم تمكين و دگرگونى و حركت و سير در غير راه مستقيم ، مبتلا و گرفتار شدند . آرى من با وجود طول مدّت و شدّت محنت و سختى هاى وارده صبر كردم تا اين كه او نيز راهش را طىّ كرده و درگذشت ، و خلافت را در ميان جماعتى قرار داد كه مى پنداشت من هم يكى از آن ها هستم ( و مرا مساوى آن ها قرار داد ) خداوندا به فرياد ما برس از شورا ، در آن شورائى كه درباره من و اوّلين آن ها ( ابوبكر ) شكّ آوردند و او را برگزيدند ، و اينك در اين شورا مرا نظير و شبيه اين افراد ( سعد وقّاص ، عبد الرّحمن بن عوف ، عثمان بن عفّان ، زبير بن عوّام ، طلحة بن عبيداللّه ) دانستند و ليكن من براى مصلحت اسلام و مسلمين در همه مراحل ، در پستى ها و بلندى ها همچون پرنده اى با ايشان هم آهنگ بودم وقتى مى خواستند خود را به زمين نزديك كنند ، نزديك مى شدم ، و وقتى به هوا پرواز مى كردند من هم پرواز مى كردم ... .(2)
ص: 114
ابوبكر به بسيارى از احكام دين و تفاسير الفاظ قرآن جاهل بود ، مثل جهل به معناى « أب » كه به معناى گياه و مرعاى حيوانات است ،(1) و جهل به معناى « كلاله » كه برادران پدرى و مادرى يا پدرى تنها يا مادرى تنها است ،(2) و بريدن دست چپ دزد به عوض دست راست ،(3) و جهل به ميراث جدّة(4) و غير اين موارد كه ما به برخى از روايات در اين مورد اشاره مى كنيم .
شيخ مفيد رحمه الله نقل كرده است كه از ابوبكر درباره آيه « وَفَاكِهَةً وَأَبّاً »(5) سؤال شد ،
ص: 115
او معناى « أبّ » را نمى دانست و گفت :
أيّ سماء تظلّني أم أيّ أرض تقلّني أم كيف أصنع ، إن قلت في كتاب اللّه تعالى بما لا أعلم ؟ ! أمّا الفاكهة فنعرفها ، وأمّا الأبّ فاللّه أعلم به ؛(1)
اگر من از روى رأى خود در كتاب خداى تعالى سخنى بگويم كه نمى دانم ، در اين صورت كدام آسمان بر سر من سايه مى افكند ؟ يا كدام زمين مرا بر روى خود مى كشد ؟ يا چه چاره انديشم ؟ اما معناى « فاكهة » را مى دانم و معناى « أبّ » را خدا داناتر است .
وقتى سخن او را در اين باب به اميرالمؤمنين على عليه السلام رساندند ، حضرت فرمود :
يا سبحان اللّه أما علم أنّ الأبّ هو الكلاء و المرعى ... ؛(2)
سبحان اللّه ! آيا او ندانست كه « أبّ » عبارت است از علف و گياه چهارپايان ... ؟
بزرگان علماى تفسير از خاصّه و عامّه در تفسير معناى « أبّ » از سوره « عبس » اين روايت را در مورد جهل ابوبكر به معناى آن روايت كرده اند ، از جمله : زمخشرى(3) و ابن كثير(4) و خازن(5) و أبوالسعود(6) و سيوطى(7) روايت نموده اند كه علاوه بر آن كه ابوبكر معناى « أبّ » را نمى دانست ، عمر نيز معناى آن را نمى دانست و در فراز منبرچون اين آيه را قرائت كرد ، اعتراف به جهل خود نموده و تصريح كرد : « دنبال معناى « أبّ » گشتن ، تكلّف در قرآن است ، و ما مأمور نيستيم كه معناى آن را بدانيم ، آنچه از قرآن كه معنايش را مى دانيد عمل كنيد و آنچه را كه نمى دانيد به خدا واگذار كنيد . »
ص: 116
عبارت سيوطى چنين است : ابوعبيده در كتاب فضائل و عبد بن حميد از ابراهيم تميمى روايت كرده اند كه از ابوبكر درباره فرمايش خداوند تعالى : « وَأَبّاً » سؤال شد ، او گفت : « أيّ سماء تظلّني و أيّ أرض تقلّني إذا قلت في كتاب اللّه ما لا أعلم ؟ » .(1)
و سعيد بن منصور و ابن جرير و ابن سعد و عبد بن حميد و ابن منذر ، و ابن مردويه و بيهقى در « شعب الايمان » و خطيب و حاكم با تصحيحى كه از حديث كرده است ( يعنى آن را صحيح شمرده ) از انس نقل كرده اند كه :
عمر در بالاى منبر اين آيه را قرائت كرد : « فَأَنْبَتْنَا فِيهَا حَبّاً وَعِنَباً وَقَضْباً وَزَيْتُوناً وَنَخْلاً وَحَدَائِقَ غُلْباً وَفَاكِهَةً وَأَبّاً »(2) قال : كلّ هذا قد عرفناه ، فما الأبّ ؟ ثم رفض عصا كانت في يده فقال : هذا لعمراللّه هو التكلّف فما عليك أن لا تدري ما الأبّ ، اتّبعوا ما بيّن لكم هداه من الكتاب فاعملوا به و ما لم تعرفوه فكلوه إلى ربّه !(3)
« آنگاه حبوبات و انگور و سبزيجات ( تر و تازه اى كه مرتّبا چيده مى شوند ، و پس از آن دوباره مى رويند ) و درخت زيتون و درخت خرما و باغ هائى كه از درختان انبوه سرشار شده است ، و ميوه جات و علف و گياه بهائم را در آن رويانديم » .
پس از قرائت اين آيات ، عمر گفت : تمام اين هايى كه خداوند نام برد ، ما آن ها را فهميديم ، امّا أبّ چه معنا دارد ؟ سپس عصائى را كه در دست داشت به زمين پرت كرد و گفت : سوگند به خدا ، دانستن معناى « ابّ » تكلّف است ، مؤاخذه و تعهّدى بر تو نيست كه معناى « أبّ » را ندانى ! شما مردم از كتاب خدا آنچه را كه هدايتش بيان شده بدان عمل كنيد ! و آنچه كه معنى و واقعيتش را نمى دانيد و نمى شناسيد به پروردگارش بسپاريد!
ص: 117
سيوطى از عبد بن حميد از عبد الرحمن بن يزيد نقل كرده است كه : مردى از عمر از آيه « وَأَبّاً » پرسيد ، و سپس چون عمر ديد ايشان در اين باره گفتگو دارند ، با تازيانه دستى به آن ها حمله كرد .(1)
دفاع از جهل خليفه : ابن حجر عسقلانى در كتاب « فتح البارى » براى دفاع از حريم شيخين ، و تنزيه دامان آن ها از لوث جهل به كتاب خدا - حتى الفاظ آن - مى گويد : گفته
شده كه « لفظ أبّ عربى نيست و مؤيّد اين مطلب آن است كه معناى آن بر مثل ابوبكر و عمر پنهان بوده است » !!(2)
جواب : اين كلام واهى و سست است و خود او هم با كلمه « قيل » آورده است و شايد خجالت مى كشيد اين احتمال را به خودش نسبت دهد و دليل بر واهى بودنش امورى است :
1 . قرآن كه فصيح ترين و بليغ ترين عبارات را آورده است ، چرا و بدون جهت در اين جا يك كلمه خارجى را استعمال نموده است كه به حدّى از اذهان دور بوده كه حتّى به ذهن دو خليفه رسول خدا صلى الله عليه و آله ( به زعم باطل آن ها ) نيز معناى آن نامعلوم و نامفهوم مانده است ؟
2 . اگر اين لفظ از لغت عرب بيرون بود ، چرا صاحبان لغت و مصنّفان و مؤلفان بزرگ اين فن ، اين لغت را مانند ساير لغات عربى در كتب خود ذكر كرده اند و اشاره اى به أجنبى بودن آن ننموده اند ؟
3 . بر فرض كه « أبّ » عربى نباشد ، آيا قول حق تعالى در تفسير آن و ما قبل آن : « مَتَاعاً لَكُمْ وَلِأَنْعَامِكُمْ »(3) نيز عربى نيست ؟ پس ابوبكر و عمر با اين حال چه عذرى در مخفى بودن معنى آن بر خود دارند ؟
ص: 118
4 . روايات بسيارى در معناى « أبّ » از طرق عامّه در تفسير « الدّرّ المنثور » و تفسير « ابن كثير » و ديگران ... . ذكر شده است كه معناى أبّ ، گياه و علفى است كه
خوراك حيوانات است ، بدون آن كه به عجمى بودن آن اشاره اى داشته باشد .(1)
5 . « أبّ » ريشه عربى دارد و در اشعار عرب وارد شده است . چنان كه سيوطى روايت مى كند كه : نافع بن ازرق از ابن عباس پرسيد كه أبّ چيست ؟ ابن عباس گفت : آنچه چهارپايان از آن تغذيه مى كنند . نافع پرسيد : آيا عرب هم اين كلمه را مى داند ؟ ابن عباس گفت : آرى ، آيا گفتار شاعر را شنيده اى ؟ترى به الأبّ واليقطين مختلطا
على الشريعة يجري تحتها العذب(2)« در آن مكان سبز و خرّم مى بينى كه علف و گياه با كدو درهم آميخته شده و در كنار آبشخور و شريعه رودى قرار دارد كه در آن آب شيرين جارى است . »(3)
بخارى از نواصب و دشمنان اهل بيت عليهم السلام است - چنان كه قبلاً به اين مطلب اشاره شد - و در حذف و تغيير احاديث به نفع مذهبش بسيار كوشا است تا عيبى بر امامانش وارد نشود .
ص: 119
در اين جا هم دست به تحريف و تغيير زده و در صحيح خود به كلى صدر حديث را - كه سؤال از ابوبكر و عمر درباره « أبّ » شد و آن ها ندانستند - اسقاط كرده و فقط
ذيل حديث عمر را آورده است كه أنس از او روايت مى كند :
كنّا عند عمر فقال : نهينا عن التكلّف ؛(1)
ما در نزد عمر بوديم كه گفت : ما را از تكلّف نهى نموده اند .
دفاع زمخشرى : زمخشرى نيز در صدد دفاع از حريم دو امامش - ابوبكر و عمر - بر آمده تا بتواند دامان شان را از جهل به كتاب خدا بزدايد . او در تفسير خود - همان طورى كه ذكر نموديم - هر دو روايت را در عدم فهم معناى « أبّ » از شيخَين و نهى عمر را از عدم تكلّف در قرآن آورده است و پس از آن مى گويد : « اگر اشكال كنى كه اين كلام عمر به نهى از تتبّع در معانى قرآن و بحث از مشكلات آن ، شباهت دارد » .
در جواب مى گوئيم : مراد او اين نبود و لكن بزرگترين اهتمام آن قوم بر عمل بوده است ، و اشتغال به بعضى از علومى كه در آن عمل نبوده در نزد آن ها تكلّف شمرده مى شده است ! ! ! بنا بر اين مراد عمر اين بود كه : اين آيه در مقام امتنان به انسان در خوراكش وارد شد و از او استدعاى شكر آن را دارد و از فحواى آيه دانسته شده است كه مراد از « أبّ » بعضى از چيزهايى است كه خداوند براى خوراك انسان و يا انعامش ( شتر و گاو و گوسفند ) رويانيده است ، بنا بر اين ، عمر مى گويد : به عهده توست كه به امر مهم ترى قيام كنى و آن شكر خدا است ( در چيزهايى كه براى تو روشن است و مورد اشكال نيست ) از آن نعمت هايى كه آن ها را براى تو شمرده است ! و لذا خود را مشغول مدار در طلب معناى « أبّ » و شناخت گياه مخصوصى كه نامش « أبّ » است و بر شناخت اجمالى آن اكتفا كن تا وقتى كه مفهوم آن روشن گردد . پس از آن مردم را سفارش نموده
ص: 120
است كه در تمام مشكلاتى كه براى آن ها در قرآن پيش مى آيد به اين روش عمل كنند.(1)
غلط و باطل بودن اين جواب واضح است ؛ زيرا - علاوه بر اين كه جهل عمر و ابوبكر را به معناى « أبّ » نفى نكرده است ، و عبارت شيخَين صريح در جهل و نادانى بوده مثل : أيّ سماء تظلّني و أيّ أرض تقلّني إذا قلت في كتاب اللّه ما لا أعلم ؟ و عبارت : كلّ هذا قد عرفناه ، فما الأب ؟ - معلوم نشد كه چگونه سؤال از معناى ظاهرى و بسيط لفظى از ألفاظ قرآن ، تكلّف است ؟ به طورى كه حتى مردم عرب هم نبايد از الفاظ و معناى ظاهرى آن سؤال كنند با وجود اين كه قرآن براى تدبّر و تأمّل و تفكّر آمده است ؟
خداوند متعال در سوره نحل مى فرمايد : « وَ أَنْزَلْنا إلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنّاسِ ما نُزِّلَ إلَيْهم وَ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ » ؛(2) ما به سوى تو قرآن فرستاديم تا براى مردمان بيان كنى آنچه ( از احكام قرآن ) به سوى آن ها فرستاده شد ، تا اين كه آن ها در آن تأمّل كنند ( و به حقائق و معارف آن معرفت پيدا كنند ) خداوند متعال پيامبر صلى الله عليه و آله را مبيّن كلام خودش معرّفى كردند . ولى خلفاى غاصب به غرض جدايى قرآن از عترت به اين فكر افتادند كه به احاديث رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم بى توجّه و بى اعتنا باشند ، تا بتواند قرآن را آن طور كه دلخواه خود ايشان بوده ، تفسير و تأويل كنند و لذا ابوبكر تنها به سوزاندنِ احاديثِ جمع آورى شده خود ، اكتفا نكرده بلكه با كمال جرأت صريحا فرمان داد كه از نقل احاديث از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم شديدا جلوگيرى شود ، چنان كه ذهبى - كه از علماى عامه است - در كتاب « تذكرة الحفاظ » نقل مى كند كه ابوبكر گفت :
... لا تحدّثوا عن رسول اللّه صلى الله عليه و آله وسلم شيئا فمن سألكم فقولوا : بيننا و بينكم كتاب اللّه ؛(3)
ص: 121
از رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم حديثى نقل نكنيد ، و هر كس ( چيزى ) از شما پرسيد ، بگوئيد : كتاب خدا در بين ما هست ( به آن رجوع كنيم ) .
در همين كتاب از قاسم بن محمد نقل مى كند كه گفت : عايشه مى گويد :
جمع أبي الحديث عن رسول اللّه صلى الله عليه و آله وسلم و كانت خمسمأة حديث ، فبات ليلة يتقلّب كثيرا ، قالت : فغمني ، فقلت : أتتقلّب لشكوى ، أو لشيء بلغك ؟ فلمّا أصبح قال : أي بنيّة هلمّي الأحاديث الّتي عندك ، فجئته بها فدعا بنار فحرقها ... ؛(1)
پدرم پانصد حديث از رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم گرد آورده بود ، شبى بسيار به خود مى پيچيد ، اين حالت وى مرا اندوهناك نمود ، گفتم : آيا اين ناراحتى به علت بيمارى است يا چيز ديگرى كه به تو رسيده است ؟ چون صبح شد ، گفت : دخترم ! احاديثى كه نزد توست پيش من بياور ، چون آوردم ، آتشى طلبيد و همه را سوزانيد ... !!
و علّت منع شيخَين از بررسى در آيات قرآن و شأن نزول آن ها و تأمّل و تفكّر در آن ها و منع از نقل احاديث رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم و نهى شديد توأم با عقوبت و شكنجه ، جز تخدير و خام گذاردن اذهان عامه مردم از ولايت اميرالمؤمنين عليه السلام و آيات وارده در شأن آن حضرت ، نبوده است .
ذهبى مى گويد :
هكذا هو كان عمر ، يقول : اقلّوا الحديث عن رسول اللّه ، و زجر غير واحد من الصّحابة عن بثّ الحديث . و هذا مذهب لعمر و غيره ؛(2) آرى عمر چنين بود ، او مى گفت : از پيامبر كمتر حديث نقل كنيد و چندين صحابى را نسبت به نشر احاديث توبيخ كرد . آرى اين شيوه و مذهب و ايده عمر و غير عمر بود .
ص: 122
طبرى مى گويد :
هر وقت خليفه ، حاكم و يا استاندارى را براى نقطه اى اعزام مى كرد ، به او چنين سفارش مى كرد : فقط قرآن بخوانيد و از محمّد صلى الله عليه و آله وسلم كمتر روايت نقل كنيد و من هم با شما هم صدا هستم .(1)
قرظة بن كعب انصارى مى گويد :
أردنا الكوفة فشيّعنا عمر إلى « صرار » و قال : تدرون لِمَ شيَّعتكم ؟ فقلنا : نعم ، نحن أصحاب رسول اللّه صلى الله عليه و آله وسلم ، فقال : إنّكم تأتون أهل قرية ، لهم دويّ بالقرآن كدويّ النّحل ، فلا تصدّوهم بالأحاديث فتشغلوهم ، جرّدوا القرآن . وأقلّوا الرّواية عن رسول اللّه صلى الله عليه و آله وأمضوا ،
وأنا شريككم ؛(2)
هنگامى كه قصد عزيمت به كوفه را كرديم ، عمر بن خطاب تا منطقه « صرار » به بدرقه ما آمده و گفت : مى دانيد چرا شما را بدرقه كردم ؟ گفتيم : لابد به خاطر اين كه ما از صحابه رسول اللّه صلى الله عليه و آله هستيم ؟ گفت : شما وارد آبادى و روستايى مى شويد كه قرآن مى خوانند ، مبادا آنان را با خواندن و قرائت احاديث پيامبر صلى الله عليه و آله از خواندن قرآن باز داريد ! تا مى توانيد از پيامبر صلى الله عليه و آله كمتر حديث نقل كنيد .
ذهبى مى نويسد :
عمر سه نفر ( از صحابه رسول اللّه صلى الله عليه و آله وسلم ) به نام هاى ابن مسعود و ابوالدرداء و ابو مسعود انصارى را زندان كرد و به آنان اعتراض كرد كه چرا از پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم زياد حديث روايت كرديد ؟ !(3)
و به نقل ديگر از حاكم و ذهبى : عمر ابن مسعود و ابوالدرداء و ابوذر را زندانى كرد
ص: 123
و آنان را به جرم اشاعه دادن و نقل احاديث پيامبر صلى الله عليه و آله توبيخ نمود ، و آنان را تا آخر خلافتش محكوم به اقامت اجبارى در مدينه كرد .(1)
عمر به همه شهرها نوشت : نزد هر كس حديث هست بايد نابودش كند .(2)
محمد بن ابى بكر مى گويد :
در زمان عمر احاديث زياد شد ، وقتى به نزدش آوردند ، دستور داد آن ها را سوزانيدند .(3)
اين مكر و حيله براى اين بود كه مردم از فضائل و مناقب اميرالمؤمنين عليه السلام و اهل بيت عصمت و طهارت عليهم السلام مطلع نشوند و نيز براى فهم قرآن به در خانه آن ها نروند ، نظير همان حيله معاويه كه به ابن عباس گفت : « قرآن بخوان ولى از معنى كردن آن بپرهيز ، و تأويل قرآن را براى مردم بيان نكن »(4) چون مى دانست كه بسيارى از آيات قرآن در فضائل و مناقب اهل بيت عليهم السلام نازل شده ، و نيز مفسّر حقيقى قرآن و قرآن ناطق ، محمّد و آل محمّد صلى الله عليه و آله وسلم مى باشند .
اين حقير ( يعنى تراب اقدام شيعيان اميرالمؤمنين عليه السلام ) مى گويد : با اين حال علماى عامّه و پيروان مكتب سقيفه با بى شرمى تمام خود را اهل سنّت پيامبر صلى الله عليه و آله و شيعيان اميرالمؤمنين عليه السلام را اهل بدعت مى خوانند و حال آن كه اهل سنّت واقعى و پيروان راستين سنّت رسول خدا صلى الله عليه و آله شيعيان اميرالمؤمنين عليه السلام مى باشند .
اين سياست بهترين حربه بود براى سوق دادن امت ، به تفسير به رأى نمودن قرآن كريم ، و دنياطلبان از اين راه هر چه اراده مى نمودند به نام تفسير قرآن ، بيان مى داشتند .(5)
ص: 124
پس از او در زمان خلافت عمر بن خطاب و عثمان بن عفان ، اين بدعت ويران گر ، شديدتر مورد عمل قرار گرفت ؛ زيرا در اين زمان ، كسى جرأت نقل حتى يك حديث را هم از رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم نداشت و كم كم بدعت ها آغاز شد و اسلام رنگ ديگرى به خود گرفت ، و آن عدالت و انصاف و مواسات و نوع دوستى و تحفظ ناموسى كه با زحمات طاقت فرساى پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله وسلم پايه گذارى شده بود ، به تدريج صورت ديگرى پيداكرد ! و خلفاء براى تثبيت مقام و حكومت و خود مختارى و رسيدن به اميال و هوس هاى خود از هر دستبردى به ذخائر اسلامى دريغ نكردند ! احكام خدا را تغيير دادند ، بيت المال را هدر دادند ، و ياران و اصحاب با وفاى رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم را به انواع بلاها مبتلا ساختند ، بعضى را كشتند و بعضى را تبعيد نمودند ! زنان مسلمان
ص: 125
را پرده دريدند حتى فاجعه عظمائى كه در تاريخ بشرى فراموش شدنى نيست ، پديد آورده و دل عزيزترين عزيزان خدا و رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم را خون كرده ، پهلويش بشكستند ! تا آنجا كه اميرالمؤمنين على بن ابى طالب عليهماالسلام را در محراب عبادت ، و حسنش عليه السلام را كه نور چشم رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم بود ، به زهر جفا شهيد نمودند ، و حسينش عليه السلام را از دم شمشير گذراندند ! و اهل بيت گراميش را به اسارت به شهرها بردند ! و كردند آنچه كردند ! ! و همين اوان بود كه دست هاى خائنانه غارتگران به بيت المال مسلمانان دراز گرديده ، و با ذخائرى كه مى بايست صرف نيازمندان و ارباب حاجت شود ، عناصرى را بر انگيختند تا با نشر اكاذيب و جعل احاديث در فضائل خود و تنقيص اهل بيت عليهم السلام ، آتش كينه خويش را فرو نشانند ! كه به راستى اگر كسى اين وقايع رقّت بار را در تاريخ اسلام ببيند ، به يقين قلبش مى سوزد ، و از ديدگانش اشك جارى مى گردد .
جهل ابوبكر و عمر به معناى « كلاله »(1)
چنان كه موافق روايات اهل بيت عليهم السلام و مستفاد از آيات سوره نساء است ، « كلاله » همان اولاد پدر و مادر هستند ( كه برادران پدرى و مادرى يا پدرى تنها يا مادرى تنها باشند ) .
مرحوم شيخ مفيد در كتاب ارشاد نقل كرده است كه از ابوبكر درباره معناى « كلاله » پرسيدند ، در پاسخ گفت :
« أقول فيها برأيي فإن أصبتُ فمن اللّه و إن أخطاتُ فمن نفسي و من الشّيطان ؛
من در اين باره آنچه نظر و رأى من است مى گويم ، اگر درست بوده از خداست ، و اگر خطا و نادرست بود ، از نفس من و از شيطان است .
ص: 126
چون پاسخ او را به اميرالمؤمنين عليه السلام رساندند فرمود :
چقدر او بى نياز است از اعمال رأى و نظر كه در اين جا بدهد ؟ ( يعنى مسئله نظرى نيست كه احتياج به رأى باشد بلكه مسئله لغوى است و به علم لغت نياز دارد ) آيا او ندانسته است كه كلاله به برادران و خواهران پدر و مادرى مى گويند ؟ ! و نيز به خصوصِ برادران و خواهران پدرى مى گويند ؟ ! و هم چنين به خصوصِ برادران و خواهران مادرى مى گويند ؟ ! خداوند عزّوجلّ مى فرمايد : « اى پيامبر ! چون از تو بپرسند ، بگو : خداوند درباره ميراث كلاله اين طور حكم مى كند كه اگر مردى بميرد و فرزندى نداشته باشد و از براى او فقط يك خواهر پدر و مادرى و يا يك خواهر پدرى بوده باشد ، او بايد نصف ما ترك از اموال آن مرد متوفّى را ببرد » و نيز خداوند عزّوجلّ مى فرمايد : « اگر مردى و يا زنى ، برادر و يا خواهرِ مادرى متوفّى باشد ، در صورتى كه فقط يك نفر باشد و زيادتر نباشد ، يك ششم از ارثيه را مى برند و اگر از يك تن بيشتر باشند ، همگىِ ورّاث در يك سوّم از اموال و ما ترك متوفّى شريك خواهند بود .(1)
بنا بر اين ، لفظ « كلاله » در قرآن داراى معناى مشخص است كه اوّلاً به خواهران و برادران پدر و مادرى ، و ثانيا به خصوص پدرى ، و ثالثا به خصوص مادرى گفته مى شود . و اين حكم براى اين موضوع در قرآن منصوص است ( چنان كه در سنّت هم از طريق اهل بيت عليهم السلام تصريح به آن شده است ) و در اين صورت ، نظر و رأى در اين جا وجهى ندارد . لذا آن حضرت فرمود : چقدر او از اعمال رأى و نظر در اين
ص: 127
مسئله بى نياز است ، و اين مسئله ، مسئله نظرى نيست تا محتاج به نظر باشد ، بلكه مسئله لغوى است و آيه قرآن حكمش را صريحا بيان كرده است .
خاصّه و عامّه روايت كرده اند كه از ابوبكر معناى « كلاله » را پرسيدند ، ندانست . و بعد از آن گفت : « به رأى خود مى گويم ، اگر صواب باشد از خداست ، و اگر خطا باشد از من و از شيطان است ، و خدا از آن برى است . كلاله ما سواى والد و ولد است » .(1)
در حقيقت ، اين جريان حاوى دو طعن براى خليفه است ، اول : ندانستن معناى قرآن . دوّم : تفسير به رأى آن . در حالى كه عامه به طرق بسيار روايت كرده اند كه : هر كس در قرآن به رأى خود سخن بگويد ، جاى خود را در آتش مهيا داند .(2) و به روايت ديگر : اگر صواب گويد ، خطا كرده است .(3)
و به روايت ديگر : رسول خدا صلى الله عليه و آله جمعى را ديد كه به رأى خود قرآن را تفسير مى كردند ، فرمود : كه جمعى پيش از شما بودند به همين هلاك شدند كه كتاب خدا را بر هم زدند ، هرگاه به رأى خود بگوييد ، در كتاب الهى اختلاف به هم مى رسد كه رأى ها مختلف است . و حكم خداوند خلافى ندارد و همه با هم موافق است .
هر چه را مى دانيد بگوئيد و هر چه را نمى دانيد به كسى كه مى داند واگذاريد ، دواى ندانستن پرسيدن است .(4)
علاوه بر اين كه ابوبكر در اين كلامش : « أقول فيها برأيي فإن أصبتُ فمن اللّه و إن أخطاتُ فمن نفسي و من الشّيطان » خود را قرين شيطان كرده و ممكن است كه مرادش از شيطان عمر باشد .
ص: 128
ملا على متّقى در كنزالعمّال رواياتى را ذكر كرده كه : ابوبكر و عمر معناى كلاله را نمى دانستند ، از جمله بعد از آن كه نظير صدر همين روايتى كه از ارشاد مفيد آورديم ( كه ابوبكر گفت نمى دانم ) را ذكر كرده ، اين جمله را اضافه دارد كه ابوبكر گفت : « أراه ما خلا الوالد و الولد ؛ رأى من اين است كه كلاله غير از پدر و فرزند است » . و چون عمر به خلافت رسيد گفت : كلاله ، غير از خصوص فرزند است و در عبارتى دارد : « من لا ولد له ؛ كسى كه فرزند ندارد » . و وقتى كه با خنجر ابولؤلؤ مجروح شد ، گفت : من از خدا شرم مى كنم كه در اين مسئله خلاف رأى ابوبكر را بدهم ، رأى من همان است كه كلاله ، غير از پدر و فرزند است .(1)
عجب از كسى كه شرم از رسول خدا صلى الله عليه و آله نكرده و سخن او را به هذيان نسبت داده ولى از ابوبكر شرم كند و براى رعايت او از رأى خود برگردد .(2)
حاكم در مستدرك از محمد بن طلحة از عمر بن خطاب روايت كرده است كه او گفت :
لأن أكون سئلت رسول اللّه صلى الله عليه و آله عن ثلاث أحبّ إليّ من حُمر النعم : من الخليفة بعده ؟ و عن قوم قالوا : نقرّ بالزّكاة في أموالنا و لا نؤديّها إليك ، أيحلّ قتالهم ؟ و عن الكلالة ؛(3)
اگر من درباره سه موضوع از رسول خدا صلى الله عليه و آله سؤال مى كردم براى من از شتران سرخ مو بهتر بود : 1 . خليفه بعد از او كيست ؟ 2 . درباره قومى كه مى گويند
ص: 129
ما به دادن زكات در اموال خودمان اقرار و اعتراف داريم و لكن زكات را به تو نمى دهيم ، آيا جنگ با اين جماعت جايز است ؟ 3 . از كلاله .
پس معلوم شد كه آنچه در باب كلاله مى گفتند ، همه به رأى و خواهش نفس بود ، بدون اين كه هيچ مستندى داشته باشند . و از اين جا ظاهر مى شود كه بناى جميع امور آن ها بر هواهاى باطله و مصالح دنيوى بوده بدون اين كه مستند به دليل و حجّتى باشد .
از جمله ادله براى اثبات جهل ابوبكر اين است كه با وجود اين كه او را از جمله مخصوصان و مصاحب غار پيامبر صلى الله عليه و آله مى دانند ،(1) و مى گويند كه او اسبق
ص: 130
در اسلام است ،(1) در مدّت بعثت آن حضرت ، زياده از صد و چند حديث ، روايت نكرده ، با آن كه بسيارى از آن ها دروغ و مجعول است ! ! مثل حديث ميراث انبياء و نظير آن ، بلكه احاديث پيامبر صلى الله عليه و آله را آتش مى زد ! چنان كه متّقى هندى و غير او به آن اعتراف كرده اند .(2)
احمد بن حنبل در مسند خود فقط « هشتاد » حديث از ابوبكر نقل مى كند و از اين هشتاد حديث ، بيست مورد تكرارى است كه با حذف اين ها ، فقط شصت حديث از ابوبكر نقل شده است .
ابن كثير نيز با زحمت زياد ، توانسته « هفتاد و دو » حديث از خليفه جمع كند و اسم آن را « مسند صدّيق » نهاده است .
اين احاديثى كه علماى عامّه براى خليفه جمع نموده اند اگر با احاديثى كه از پيامبر صلى الله عليه و آله صادر شده است سنجيده شود ، مثل قطره اى است در مقابل اقيانوس بى كران .
ابوهريره فقط سه سال نزد پيامبر صلى الله عليه و آله بود ، با اين حال « ابن مخلد » در مسند خود ، « پنج هزار و سيصد » حديث از ابوهريره نقل مى كند كه از پيامبر صلى الله عليه و آله شنيده است .(3)
ص: 131
احمد بن فرات ، « يك مليون و پانصد هزار » حديث از پيامبر صلى الله عليه و آله نقل مى كند و از بين آن ها « سيصد هزار » حديث انتخاب مى كند .(1)
ابوزرعه ، « صد هزار » حديث حفظ بوده است و بعضى مى گويند : هفتصد هزار حديث حفظ بوده است . و بعضى ها يك مليون و برخى صد هزار حديث از پيامبر صلى الله عليه و آله حفظ بوده اند كه در تاريخ نوشته شده و علامه امينى رحمه الله در كتاب شريف « الغدير » اسامى آنان را ذكر كرده است .(2)
حال شما قضاوت كنيد كه با اين گستردگى علوم و معارفى كه در زمينه هاى مختلف از رسول خدا صلى الله عليه و آله بيان شده ، چگونه سزاوار است كه جانشين پيامبر صلى الله عليه و آله فقط حدود « صد و چهار »(3) حديث از آن حضرت ياد گرفته باشد ؟ آيا عقل و انصاف قبول مى كند كه خليفه با اين معلومات اندك از معارف آسمانى ، بتواند جاى خالى پيامبرخدا صلى الله عليه و آله را پر كند و پاسخگوى امّت باشد ؟ ! چرا خليفه ( ابوبكر ) اين قدر كم حافظه و جاهل بود ؟ چگونه انسان آزاد و عاقل ، اين چنين شخصى را به عنوان نماينده خدا و خليفه رسول خدا مى پذيرد ؟ امّا باب مدينه علم رسول و صاحب « سلونى قبل أن تفقدوني »(4) و كسى كه تورات و انجيل را از اهل كتاب و صاحبانش بهتر مى داند ، و گوينده « يَنْحدر عنّي السّيل و لا يرقى إليّ الطّير »(5) ، را رها مى كند و از علوم
ص: 132
و معارف زلال و آسمانى او بى بهره مى شود ، و بلكه شقاوت و ضلالت و تعصّبش به جايى مى رسد كه حرف از اعلميّت كسى مى زند كه ترجمه ظاهر قرآن را نمى داند و از معارف و علوم رسول خدا صلى الله عليه و آله فقط « صد و چهار » حديث ياد گرفته باشد ، آن هم احاديثى كه نوشتن آن ها جز شرم و رسوايى چيزى به دنبال ندارد !(1)
غير از خليفه اوّل ، خليفه دوّم نيز نسبت به معناى كلمه « كلاله » جاهل بود و شاهد آن اين است كه ملاعلى متّقى هندى از سعيد بن مسيب روايت كرده است كه عمر از رسول خدا صلى الله عليه و آله از كيفيت ارث كلاله پرسيد ، رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم فرمود : « أو ليس قد بيّن اللّه ذلك ؟ ؛ آيا خداوند آن را روشن نساخته است ؟ » پس از آن اين آيه كريمه را قرائت فرمود : « وَإِنْ كَانَ رَجُلٌ يُورَثُ كَلاَلَةً أَوْ امْرَأَةٌ ... . »(2) ولى عمر باز هم نفهميد و به دخترش حفصه گفت : هر وقت ديدى كه رسول خدا صلى الله عليه و آله داراى نشاط است از معناى آن از او بپرس ! و چون حفصه از رسول خدا صلى الله عليه و آله پرسيد ، حضرت فرمود : آيا پدرت گفته است كه بپرس ؟ « ما أرى أباك يعلمها أبدا ؛ من نمى بينم كه پدرت تا ابد اين مسئله را بفهمد ! » و عمر خودش مى گفت : « ما أراني أعلمها أبدا و قد قال رسول اللّه صلى الله عليه و آلهذلك ؛(3)
گمان نمى كنم كه هيچ وقت بتوانم معناى كلاله را بفهمم ، در صورتى كه رسول خدا صلى الله عليه و آله درباره من
ص: 133
اين عبارت را گفته است ! » و اين خود سند واضح و محكم بر حماقت او به نصّ رسول خدا صلى الله عليه و آله است .
عمر بن خطاب در روز جمعه اى خطبه خواند و از رسول خدا صلى الله عليه و آله ياد كرد سپس از ابوبكر ياد كرد و پس از آن گفت : « من پس از خودم چيزى را كه نزد من اهمّ از كلاله باشد نمى گذارم ، من در هيچ مسئله اى به اندازه مسئله كلاله به رسول خدا صلى الله عليه و آله مراجعه نكردم و آن حضرت در هيچ امرى مثل اين مسئله با من تند نشد و خشونت و غلظت ننمود ، تا به جايى كه با انگشت خود به سينه من زد و گفت : « يا عمر ! ألا يكفيك آية الصّيف الّتي في آخر سورة النساء ؟(1) اى عمر ! آيا آيه صيف كه در آخر سوره نساء است ، براى تو بس نيست » و عمر گفت : اگر زنده بمانم در مسئله كلاله ، حكم مى كنم كه هر كس قرآن خوانده باشد و هر كس قرآن نخوانده باشد مطابق حكم من حكم مى كند » .(2)
سيوطى نقل كرد كه مسروق مى گويد : من از عمر بن خطّاب درباره اقرباى خودم كه به عنوان كلاله ارث مى برند پرسيدم ، عمر گفت : الكلالة ، الكلالة ، و دست برد و ريش خود را گرفت و گفت : اگر مى دانستم براى من بهتر بود از آن كه تمام اشياء روى زمين ملك من باشد ! و من از رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم پرسيدم ، سه بار فرمود : آيا آيه اى را كه در صيف نازل شد نشنيده اى ؟(3)
حاكم نيز در ضمن روايتى از حذيفه بن يمان روايت كرده است كه چون آيه « يَسْتَفْتُونَكَ قُلْ اللَّهُ يُفْتِيكُمْ فِي الْكَلاَلَةِ ... . »(4) نازل شد ، رسول خدا صلى الله عليه و آله آن را به حذيفه
ص: 134
تعليم كرد و حذيفه هم آن را به عمر تعليم نمود ، بعد از اين قضيّه ، باز عمر از حذيفه در اين باره پرسيد ، حذيفه گفت :
واللّه انّك لأحمق إن كنت ظننت ! انّه لرقّانيها رسول اللّه صلى الله عليه و آله وسلم فلقّيتكها كما لقّانيها رسول اللّه ! واللّه لا أزيدك عليها شيئا أبدا ؛(1)
سوگند به خدا من چنين مى پندارم كه تو مرد احمق و نادانى هستى ! زيرا كه اين آيه را رسول خدا صلى الله عليه و آله به من ياد داد و من هم آن را همان طور كه رسول خدا صلى الله عليه و آله به من ياد داد به تو ياد دادم ! سوگند به خدا كه ابدا از آنچه به تو ياد داده ام - كه طبق تعليم رسول خدا صلى الله عليه و آله به من بوده است - چيزى را بر آن نمى افزايم .
مرحوم علامه امينى رحمه الله در الغدير بعد از ذكر شانزده حديث از مصادر عامّه در جهل خليفه به معناى « كلاله » مى فرمايد : چه اندازه « كلاله » بر خليفه مشكل شده و چه مقدار آن را پيچيده دانسته و سر بسته حكم آن نزد او بوده است ، در حالى كه دين اسلام آئينى آسان و همگانى است . و آيا او وقتى از رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم بسيار سؤال كرد ، پيامبر صلى الله عليه و آله به او پاسخ داد يا نه ؟ اگر پاسخ داد ، پس چرا حفظ نكرد ، و يا چرا درك و فهم او از شناخت آن كوتاه آمده ، و حال آن كه دانستن آن براى او از شتران سرخ موى يا از دنيا و آنچه در آن است و يا از قصرهاى شام محبوب تر بوده است .
و اگر پاسخ نداده پس محال است كه رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم تأخير بيان از وقت حاجت كند و حال آن كه مى داند كه به زودى او بر اَريكه خلافت ، تكيه مى زند و مسائل و مرافعات را نزد او مى آوردند ، با وجود اين كه مسئله « كلاله » امرى عمومى و مبتلابه بوده است . لكن حقيقت آن چيزى است كه رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم به حفصه فرمود :
ما أرى أباك يعلمها ؛
من نمى بينم كه پدرت آن را بياموزد .
ص: 135
و يا فرمود :
ما أراه يقيمها ؛
نمى بينم كه آن را اقامه كند .
و اين كشف از واضح بودن حال مى كند ، و خواننده را بر واقع و حقيقت حال مطلع مى گرداند ، البتّه اگر هواى نفس او را گمراه نكند .(1)
و مصيبت بزرگ اين است كه بعد از اعتراف خود او كه : « معنى كلاله براى من روشن نشد » از حكم دادن در آن دورى نكرد و به رأى خودش حكم كرد ، غافل از اين كه حق تعالى فرمود :
« وَلاَ تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُوْلَئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْئُولاً »(2)
پيروى نكن از چيزى كه به آن علم ندارى ، به درستى كه هر كدام از گوش و چشم و دل مورد سؤال قرار مى گيرند .
و نيز حق تعالى فرمود :
« وَلَوْ تَقَوَّلَ عَلَيْنَا بَعْضَ الْأَقَاوِيلِ لَأَخَذْنَا مِنْهُ بِالْيَمِينِ ثُمَّ لَقَطَعْنَا مِنْهُ الْوَتِينَ فَمَا مِنْكُمْ مِنْ أَحَدٍ عَنْهُ حَاجِزِينَ »(3)
اگر او سخنى دروغ بر ما مى بست ، ما او را با قدرت مى گرفتيم ، سپس رگ قلبش را قطع مى كرديم ، و هيچ كس از شما نمى توانست از ( مجازات ) او مانع شود .
آنچه ابن حجر مى گويد كه اختلاف در معناى كلاله(4) سبب شده كه عمر گفت : « من
ص: 136
در كلاله چيزى نمى گويم »(1) و اين را عذرى براى خليفه در گرفتارى و پريشانى او در معناى كلاله مى بيند ، كلامى باطل و مردود است ؛ با وجود اين كه معناى آيه واضح است و حق تعالى آن را بيان نموده است ، پس چگونه خليفه مى گويد براى من بيان نشد ، و اين اختلافات از كجا آمده است در حالى كه آيه روشن و مبيّن است و رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم آيه صيف را در بيان آن كافى مى داند .
جدّه ميّتى از ابوبكر پرسيد كه از ميراث ، چه چيز به من مى رسد ؟ گفت : در كلام خدا و رسولِ او ، نمى يابم كه تو را حقّى باشد ، تا آن كه مغيرة بن شعبه و محمد بن مسلم به او گفتند :
أنّ الرسول أعطاها السدس ؛(2)
رسول خدا صلى الله عليه و آله ، يك ششم از ما تَرَك را به جدّه مى داد .
شعبى گويد :
از اجتهاد و رأى ابوبكر و عمر اين بود كه جدّ را در ميراث ، اولى از برادر قرار دادند ، و عمر ناخوش داشت كه در آن حرفى زده شود . پس چون عمر جدّ شد(3) گفت : « اين كارى بود كه واقع شد و چاره اى براى مردم از شناخت آن نيست » پس به سوى زيد بن ثابت فرستاد و از او پرسيد ، زيد پاسخ داد : « رأى ابوبكر اين بود كه ما جدّ را اولى از برادر قرار دهيم » ...(4)
ص: 137
دارمى از شعبى نقل كرده :
اوّلين جدّى كه در اسلام وارث شد ، عمر بود كه مالش را گرفت . پس على و زيد نزد او آمده و گفتند : اين مال تو نيست و تو مانند يكى از برادران هستى .(1)
سعيد بن مسيب از عمر نقل مى كند كه گفت :
از پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم پرسيدم كه سهم جدّ چگونه است ؟ فرمود : « اين سؤال تو براى چيست ؟ اى عمر ! من گمان مى كنم كه تو بميرى پيش از آن كه اين را بدانى » سعيد بن مسيب گفت : پس عمر مُردْ پيش از آن كه ميراث جدّ را بداند .(2)
بيهقى از عبيده نقل كرده كه مى گويد :
من از عمر درباره جدّ ، صد داستان حفظ كرده ام كه تمامش با هم مخالفت دارند و بعضى از آن ها برخى ديگر را نقض و باطل مى كند .(3)
ابن ابى الحديد گويد :
بسيار اتفاق مى افتاد كه عمر فتوايى مى داد سپس آن را ابطال مى كرد و به ضد آن فتوا مى داد ، مثلاً در ميراث جدّ با برادران ، حكم هاى زيادى داد كه مخالفبا هم بودند ، آن گاه ترسيد از حكم در اين مسئله پس گفت : « من أراد أن يقتحم جراثيم جهنّم فليقل فى الجدّ رأيه ؛ هر كس مى خواهد خودش را در عذاب هاى بزرگ و شديد جهنم بياندازد پس درباره جدّ به رأى خود فتوا دهد » .(4)
ص: 138
مرحوم علامه امينى مى فرمايد : من نمى دانم كه اين قضاى ضد و نقيضى كه عدد آن به صد مى رسد در يك موضوع ، آيا تمام آن ها موافق با واقع است ؟ كه اين معقول نيست . يا اين كه بعضى از آن ها موافق با واقع است ؟ كه در اين صورت ، چرا در تمام موارد به آن رجوع نكرده است ؟
آيا همه آن ها از اجتهاد خليفه بوده يا اين كه آن ها را از صحابه گرفته است ؟ و آيا صحابه از عقائد و آراء خودشان اين فتوى را مى دادند ، يا آن ها را از پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم گرفته بودند ؟ اگر از پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم شنيده بودند ، فتواى در آن مختلف و مخالف با هم نمى شد ، به ويژه با نزديك بودن آنان به عهد رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم . و اگر از اجتهاد ايشان بود ، آيا براى ما هم حق تأمّل و نظر در آنچه كه اجتهاد كرده اند و به آن استناد نموده اند ، هست يا نه ؟ اصلاً آيا دليلى بر حجّت بودن چنين اجتهادى هست يا نه ؟
چگونه جايز است براى خليفه مسلمين جهل و نادانى به آنچه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله وسلم تشريع فرموده اند ، تا اين كه نادانى و جهل ، او را در تناقض گويى گيج و سر در گم كند ؟ و چه اندازه اين مسئله بر خليفه مبهم بوده كه در تمام عمرش نتوانسته آن را ياد بگيرد ؟ و پيامبر صلى الله عليه و آله هم خبر دادند كه عُمَر مى ميرد پيش از آن كه آن را بياموزد ، و او هم مُرد و ميراث جدّ را ندانست !
جهل خلفاى غاصب به اخبار و سنّت رسول خدا صلى الله عليه و آله و احكام شرع ، محدود و منحصر به ميراث جدّه و ... نمى شود ، از جمله اين كه مرحوم امينى در كتاب « الغدير » آورده است كه : ابوموسى اشعرى سه بار اجازه خواست تا بر عمر وارد شود و گويا چنان يافت كه او مشغول است لذا برگشت ، عمر گفت : آيا صداى عبداللّه بن قيس را نشنيديد كه به او اجازه ورود دهيد ؟ ابوموسى را صدا زدند و آمد ، عمر به او گفت : چه شد كه برگشتى ؟ گفت : ما از جانب رسول خدا صلى الله عليه و آله امر شده ايم كه اگر استيذان نموديم و اذن داده نشد ، برگرديم . عمر گفت : بر اين سخنت بايد اقامه بيّنه كنى ( و شاهد بياورى كه اين دستور از رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم بوده است ) وگرنه تو را حدّ مى زنم .
ص: 139
ابوموسى از مجلس عمر خارج شد و به سوى مجلسى از انصار روان گشت . انصار گفتند : گواهى بر اين مطلب نمى دهد مگر كوچك ترين ما ، سپس ابوسعيد خدرى برخاست و به عمر گفت : ما از جانب رسول خدا صلى الله عليه و آله ، به اين مطلب امر شده ايم . عمر گفت :
خفي عَلَىّ هذا من أمر رسول اللّه صلى الله عليه و آله وسلم ألهاني عنه الصّفق بالأسواق ؛(1)
اين امرِ رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم بر من پنهان بود ، سرگرم بودن به معاملات در بازارها در زمان رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم مرا از فراگيرى اين سنّت ها و دستورات باز داشت .(2)
مسلم در صحيح آورده است كه اُبىّ بن كعب به عمر گفت :
يا بن الخطّاب فلا تكوننّ عذابا على أصحاب رسول اللّه ؛ اى پسر خطّاب ! تو بر اصحاب رسول خدا صلى الله عليه و آله عذاب نباش .
عمر گفت : سبحان اللّه ، من چيزى را شنيدم و خواستم در ثبوت آن تحقيق نموده باشم .(3)
بارى ، خليفه اوّل هر بار كه در حكم خدا اشتباه مى كرد ، مى گفت :
إن أصبتُ فمن اللّه و إن أخطأتُ فمن الشيطان ؛(4)اگر در حكمى از روى اتفاق تيرى بر نشانه خورد و درست گفتم از جانب خداوند است و اگر خطا كنم از جانب شيطان است ( و مرا معذور بداريد ) .
و هم چنين در بسيارى از احكام ، ابوبكر و عمر خطا مى كردند و صحابه آن ها را
ص: 140
خبر دار مى نمودند و چون مشت نمونه خروار است پس به همين مقدار از بيان جهل آن ها اكتفا مى كنيم .
طعن يازدهم : قتل مالك بن نويره(1)
هنگامى كه ابوبكر بر منصب خلافت غاصبانه تكيه زد ، در پى تأمين منابع مادى نيازمند دريافت زكات بود ، اما بسيارى از قبايل از پرداخت زكات به او امتناع مى كردند كه قبيله « بنى يربوع » از آن دسته بود .(2)
لذا خالد بن وليد را به سوى مالك بن نويره فرستاد و به او امر كرد كه مالك را به قتل برسان ، پس خالد رفت و مالك را كشت و در همان شب با زوجه اش هم بستر شد و جماع كرد ، در حالى كه مالك بن نويره مسلمان بود ،(3) و ابوبكر صريحا از خالد بن
ص: 141
وليد پشتيبانى كرد و نه تنها از قصاص او و از حدّ زدن به او در باره زناى محصنه با همسر مالك خود دارى نمود ، بلكه صريحا او را سيف اللّه معرفى كرد ، و گفت : « لا أشيم سيفا سلّه اللّه على الكافرين » .(1)
تفصيل مطلب اين است كه : چون ابوبكر غصب خلافت كرد ، خالد بن وليد را به سوى قبيله بنى يربوع فرستاد كه زكات اموال ايشان را بگيرد ، چون خالد وارد قبيله مالك شد ، ديدند آن قبيله اذان گفتند و نماز كردند و اظهار اطاعت و انقياد كردند ، چنان كه لشكر خالد بر اين امر ( كه آن قوم اذان مى گفتند و نماز مى كردند ) شهادت مى دادند . چون شب شد آثار حيله از خالد ظاهر شد . قبيله مالك احتياط كردند و اسلحه با خود برداشتند ، اصحاب خالد گفتند : ما مسلمانيم چرا اسلحه برداشتيد ؟ ايشان گفتند : ما نيز مسلمانيم ، چرا شما اسلحه برداشتيد ؟ ايشان گفتند : شما اسلحه بياندازيد تا ما بياندازيم ، چون قبيله مالك اسلحه را دور كردند ، لشكر خالد ايشان را اسير كردند و دست هاى ايشان را بستند و به نزد خالد آوردند . خالد دستور داد مردان ايشان را به قتل برسانند و زنان و اطفال را اسير كرد و در ميان لشكر خود قسمت كرد و همسر مالك را براى خود برداشت و در همان شب با او جماع كرد .
چون خالد برگشت و داخل مسجد شد ، با هيئت و شمايل جنگاوران كه تيرها را به
ص: 142
عمامه آويزان مى كنند ، نزد ابوبكر آمد ، عمر بن خطاب تيرها را از سرش كشيد و شكست و گفت : « اى دشمن خدا ! مرد مسلمانى را كشته اى و با زنش زنا كرده اى ، و اللّه تو را سنگ باران خواهم كرد » ، خالد ساكت بود و هيچ نگفت و مى دانست كه ابوبكر او را تاييد خواهد كرد . خالد به نزد ابوبكر رفت و عذرهاى ناموجه گفت ، و ابوبكر هم قبول كرد ، پس از آن خالد خوشحال بيرون آمد و در حالى كه كنايه هايى به عمر گفت ، رفت .(1)
برادر مالك ، عمر را شفيع كرد و نزد ابوبكر رفت و از خالد شكايت كرد و عمر گفت : بايد خالد را قصاص كرد . اما ابوبكر گفت : « ما رفيق و همراه خود را به خاطر يك عرب بيابانى به قتل نمى رسانيم ! » و به روايت ديگر ابوبكر گفت : « خالد شمشير خدا است ، و من در غلاف نمى كنم شمشيرى را كه خدا بر مشركان كشيده است . » !!(2)
عمر بن خطاب سوگند ياد كرد كه اگر من به قدرت برسم ، خالد را به قصاص مالك بكُشم و آنگاه مقدارى از غنايم كه به وى داده بودند را تصرف نكرده و ضبط كرد تا وقتى كه خليفه شد ، پس آنچه كنار گذاشته بود از حصّه خود ، و هر چه از زنان و دختران و پسران و اموال قبيله مالك بن نويره در پيش مردم باقى مانده بود ، همه را گرفت و به قبيله « بنى يربوع » باز گرداند ، و اين در حالى بود كه اكثر زنان و دختران باردار بودند .
و چون خالد از وعده كشتن او ترسان و هميشه از او گريزان بود ، پيش عمر آمد و گفت : به عوض كشتن به ناحق مالك ، مى روم و سعد بن عباده ( كه يكى از سرسخت ترين مخالفان حكومت غاصبان بود ) را به قتل مى رسانم . و رفت و سعد را كشت ! عمر از او راضى شد و پيش خود طلبيد و پيشانيش را بوسيد.(3)
ص: 143
و چون برادر مالك آمد و به عمر گفت به وعده ات وفا كن ، و خالد را بكش . گفت : من خلاف آنچه مصاحب رسول اللّه ( يعنى ابوبكر ) انجام داده عمل نخواهم كرد !(1)
از احاديث عامه ظاهر مى شود كه يكى از دلايل كشته شدن مالك بن نويره ، آن بود كه خالد عاشق زن او شده بود ، چنانچه مؤف روضة الاخبار نقل كرده است كه :
چون مالك را آوردند بكشند ، زنش كه ام تميم دختر منهال بود ، و مقبول ترين اهل زمان خود بود ، آمد و خود را به روى مالك انداخت ؛ مالك گفت : دور شو ! من كشته نشدم مگر به سبب تو ! !(2)
ابوبكر در اين واقعه ، به چند جهت مرتكب جرم و گناه شده ، و در بعضى از اين جهات ، عمر نيز با او شريك است :
ابوبكر لشكرى بر سر قبيله اى از مسلمين بى گناه و بدون تقصير شرعى ، فرستاد و به قتل و غارت اين جمع كثير از مسلمانان رضايت داد .
ص: 144
توجيهاتى كه علماى عامه براى اين موضوع گفته اند :
توجيه اول : عذرى كه براى اين عمل شنيع آورد آن است كه : « به سبب منع زكات مرتد شدند ! »
پاسخش آن است كه : اوّلاً : همه لشكر خالد شهادت دادند كه آن قبيله اقامه شهادت نمودند ، و اذان گفتند ، و نماز كردند ؟ و مگر پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم نفرمود : هر كه شهادتين بگويد ( و نماز بخواند ) مسلمان است .(1) قبيله « يربوع » منكر زكات نشدند و منع زكات نكردند ، بلكه گفتند : زكات را به ابوبكر ( خليفه غاصب ) نمى دهيم ، بلكه به وصى حقيقى پيامبر صلى الله عليه و آله مى دهيم ، يا خود به فقرا مى دهيم .
ثانياً : طبرى - از علماى عامه است - در تاريخ روايت كرده است كه : مالك قوم خود را از اجتماع بر ندادن زكات منع كرد ، و ايشان را متفرق كرد و نصيحت كرد كه با ولات اسلام ، منازعه نبايد كرد .(2)
ثالثاً : صاحب منهاج از خطائى نقل كرده است كه : مانعان زكات هرگاه به اصل دين قائل باشند ، كافر نيستند . و به معنى لغوى اطلاق كفار بر ايشان كرده اند . پس حكم كفار بر ايشان و اولاد و نساء ايشان جارى نيست .(3)
ص: 145
و ايضاً شارح وجيز در بحث ياغيان گفته است كه : « ابتداء به قتال ايشان نبايد كرد تا ايشان ابتداء كنند ، و بايد امام ، امينِ ناصحى را بفرستد كه از ايشان علت بغى شان را سؤل كند ... .(1)
توجيه دوّم : بعضى از عامه گفتند : « در اثناى گفتگو خالد نام حضرت رسول صلى الله عليه و آله وسلم را برد ، مالك گفت : صاحب شما چنين گفت . خالد گفت : رسول خدا صلى الله عليه و آله صاحب ما است و صاحب شما نيست » و به اين سبب حكم به ارتداد ايشان كرد و او را كشت ! !
بطلان اين وجه از وجه اول ظاهرتر است ؛ زيرا اولاً : در هيچ روايتى اين مطلب مذكور نيست . ثانياً : اگر چنين اتفاقى رخ داده بود ، حتماً خالد در برابر عمر اين عذر
را مى گفت و ابوبكر نيز در برابر اعتراض هاى عمر ( و مبالغه در قصاص خالد ) بايستى اين را مى گفت .
ثالثاً : بر فرض وقوع اين اتفاق ، اين عبارت صريح در ارتداد او نيست ، و براى دفعِ حدود ، شبهه كافى است .
رابعاً : بر فرض كه مالك مرتد شده باشد ، ساير قبيله چه گناه داشتند و زنان و فرزندان و اطفال ايشان - كه هنوز به حد بلوغ نرسيده بودند و پدران ايشان كافر اصلى نبودند كه اولادشان در حكم ايشان باشند - چه تقصير داشتند كه همه را مثل
ص: 146
كفار اسير كردند و به بندگى به مردم دادند تا بدون تزويج و نكاح با زنان و دختران مباشرت كردند و اولاد از ايشان بهم رسيدند .
علامه مجلسى رحمه الله مى فرمايد :
بدان كه حال از دو شق بيرون نيست : يا همه اين جماعت در واقع مرتد و مستوجب قتل و اسارت و غارت نبودند ، پس ابوبكر كه اين جماعت كثير از مسلمانان را بى گناه كشت و اسير كرد و به بندگى مبتلا كرد ، و باعث زناهاى بسيار شد ، و هتك حرمت اهل اسلام و سبب به وجود آمدن اولاد زنا شد ، ظالم و فاسق بلكه كافر باشد كه بر خلاف حكم خدا ، حكم كرد . يا اگر همه اين جماعت مرتد و مستحق اين انواع عذاب ها و عقوبت ها بودند ، پس عمر - كه اين جمع كثير از زنان و دختران و مردان و پسران كه بنده مسلمين شده بودند و اولاد مسلمانان كه از ايشان بهم رسيده بودند ، و اموال ايشان را پس گرفت و پس داد ، بر مسلمين ظلم نموده و مخالفت امام خود نموده و نسبت خطا به او داده - فاسق و كافر خواهد بود .
پس اين ظلم و كفر و فسق بر يكى از اين دو امام البته لازم آيد و خلافتش باطل شود . و چون خلافت يكى باطل شود ، خلافت هر سه به اجماع مركب باطل شود .(1)
ابوبكر چند حد از حدود الهى را تضييع نمود :
يك . خالد را به خاطر قتل مالك بن نويره قصاص نكرد .
دو . حد زنا - كه خالد با زن مالك مرتكب شد - اقامه ننمود .
سه . خون ساير مقتولين را ابطال كرد و قصاص و دِين آن ها را تعطيل نمود ، كه در همه اين كارها عمر با او شريك بود .
در تضييع قصاص خالد ، عمر از دو جهت ، شريكِ غالب است :
اول : قسم خورده بود كه خالد را بكشد و خلف قسم كرد .
ص: 147
دوم : به قتل سعد بن عباده بى گناه راضى شد ، و قتل او را در عوض قتل مالك قبول كرد و از اين معلوم مى شود كه انكار اوّليه عمر به خاطر دين دارى نبوده ، بلكه براى اين بود كه عمر از دوستان و هم سوگندان مالك بن نويره در جاهليّت بود ، ( و لذا به غضب آمد و نزد ابوبكر رفت و اصرار كرد كه بايد خالد را بكشى و سنگسار كنى ؛ زيرا مسلمانى را كشته است و با زن او زنا نموده است ) و گرنه بايد به طريق اولى اين تدين را در باب ظلم به حضرت فاطمه عليهاالسلام و ساير اهل بيت عليهم السلام بكار برد .
دكتر هيكل در دفاع از عمر در اين واقعه اسفبار مى نويسد :
عمر بن خطاب نظريه خود را درباره عملى كه خالد مرتكب شده بود ، از ياد نبرد . وقتى ابوبكر مُرد و با عمر به عنوان جانشين وى بيعت كردند ، يكى از نخستين كارهايى كه انجام داد اين بود كه خبر مرگ ابوبكر را به اطلاع سربازان اسلام در شام رسانيد و با همان پيكى كه حامل اين خبر بود ، فرمان عزل خالد را از فرماندهى سپاه صادر نمود . همه مورّخان اسلامى اتفاق دارند كه عمر ، همچنان در انديشه عمل خالد نسبت به « مالك بن نويره » و هم بستر شدن او با زن وى باقى بود و همين نظريه بود كه بعدها در عزل خالد مؤّر واقع شد .(1)
در پاسخ مى گوييم : آيا در مكتب شما قصاص خون هايى كه به ناحق ريخته شد و مجازات هتك نواميس مسلمين با عزل از فرماندهى محقّق مى شود .
واقعا عجيب است كه اين خون ها و نواميس مسلمين به هدر رود و محرّمات الهى مباح گردد و احكام شرعى تعطيل شود ، تا اين كه خالد بن وليد از مقام فرماندهى خود معزول گردد ! ! و طبق اين مبنا ، در طول آن مدت بايد خالد از اختيارات وسيعى برخوردار باشد و آزادانه هر كارى كه مى خواهد انجام دهد تا اين كه خليفه اول بميرد ، و همين كه خليفه دوم روى كار آمد او را عزل كند ! !
ص: 148
دكتر هيكل در دفاع از ابوبكر مى نويسد :
ابوبكر مى ديد موقعيّت جهان اسلام ، بزرگ تر از آن است كه وقوع اين گونه امور ، تأثيرى در روند آن داشته باشد ؛ زيرا كشته شدن يك نفر يا چند نفر به واسطه خطاى خالد در تأويل و اجتهاد در مقابل نصّ يا علت ديگر ، نسبت به خطرى كه دولت را فرا گرفته بود ، و شورش و انقلابى كه در سراسر نقاط عرب نشين جريان داشت ، چندان مهم نبود ! ! »(1)
در پاسخ مى گوييم : اين كلام خالى از مبالغه نيست ؛ زيرا ( با فرض قبول موقعيت حسّاس ) اين امكان وجود داشت كه لا اقل ابوبكر ، خالد را بخاطر اين جنايت ، عزل كند و افراد ديگرى امثال عمر ، ابو عبيده ، معاذ بن جبل ، سعد بن ابى وقّاص و غيره را - كه مورد قبول خليفه بودند - به جاى او منصوب دارد و محاكمه خالد را در اولين زمان ممكن ، آغاز كند و آنچه نصوص و احكام شرعى اقتضا داشت ، درباره او اجرا سازد ، نه اين كه او را شمشير كشيده خدا بر كافران بخواند ! !
علاوه بر اين ، مسلمان بودن مالك بن نويره هنگامى كه به فرمان خالد كشته شد ،
موضوعى بود كه نه خالد و نه ابوبكر در آن شك نداشتند ؛ هم چنين نزديكى با زن او كه در « عدّه » بود ، به اجماع مسلمانان موجب اجراى حد و سنگسار كردن خالد بود ، به همين دليل عمر خود را مهيّا ساخته بود تا در صورت امكان آن را عملى سازد .
اين كه مى گوئيد : ( كشته شدن يك نفر يا چند نفر به واسطه خطاى خالد در تأويل ... ) اين سخن بى ارزش نمودن قتل است كه خداوند مى فرمايد : « هر كس فردى را به قتل برساند ، مثل اين است كه همه مردم را كشته است »(2) و مى فرمايد : « هر كس مؤنى را عمدا بكشد ، كيفرش جهنّم است كه هميشه در آن خواهد بود » .(3)
و مى فرمايد : « بندگان خدا كسانى هستند كه جز خداوند يكتا را نمى خوانند و فرد
ص: 149
محترمى را جز به حقّ نمى كشند و زنا نمى كنند ؛ هر كس چنين كند كيفر خواهد ديد و روز قيامت عذابش دو برابر خواهد شد و تا ابد با خوارى در دوزخ خواهد بود » .(1)
علاوه بر اين كه ناديده گرفتن عمل منافى عفت خالد با همسر مالك بن نويره است .
توجيه سوّم : ملا على قوشجى در توجيه زناى خالد گفته است : « زن مالك مطلقه بود و عده اش منقضى شده بود » .(2)
پاسخ اين است كه : اين دروغ را غير او كسى نگفته و در هيچ روايتى مذكور نيست . اگر چنين بود بايست خود خالد آن وقتى كه عمر او را تهديد به سنگسار مى كرد ، اين عذر را بگويد .
بارى ، قصّه مظلوميّت مالك بن نويره از اوّل امر مورد بحث و احتجاج بين علماى ما و مخالفين بوده است و در كتب كلاميّه و تواريخ از جمله « تاريخ الاُمم و الملوك » طبرى ، « الكامل » ابن أثير جزرى ، « روضة الأحباب » عطاء اللّه ، « نهاية العقول » فخر رازى ، « شرح نهج البلاغه » ابن أبى الحديد ، « الاستيعاب » ابن عبدالبرّ ، « عقد الفريد » ابن عبد ربّه ، « المغنى » قاضى عبد الجبّار و كتب تفتازانى و قوشجى و شريف جرجانى و « شافى » سيّد مرتضى رحمه الله و كتب علاّمه حلّى رحمه الله و كتب علاّمه مجلسى رحمه الله و كتاب « الغدير » علامه امينى رحمه الله ، و كتاب « النص و الاجتهاد »(3) سيّد شرف الدين عاملى رحمه الله و غيرهم مذكور است . غرض در اين جا فقط اشاره به اين جنايتِ بزرگ خليفه غاصب اول بود .(4)
ص: 150
ص: 151
ص: 152
پس از بيان مطاعن خليفه اوّل و برخى از مطاعن مشترك ميان دو خليفه اول و ثانى ، نوبت به مطاعن اختصاصى عمر بن خطاب مى رسد . همان طور كه در مطاعن ابوبكر گذشت ، دو خليفه غاصب در تخلّف از سپاه اُسامه(1) ، غصب خلافت از اميرالمؤمنين عليه السلام(2) ، هجوم به خانه وحى و آتش زدن آن(3) و جهل به احكام خداوند(4)
مشترك هستند و امّا برخى از مطاعن اختصاصى عمر عبارتند از :
شهرستانى مى نويسد :
اوّل مخالفتى كه در عالم شد مخالفت شيطان از امر الهى به سجده بر حضرت آدم عليه السلام بود و اوّل خلافى كه در اسلام شد ، منع عمر از كاغذ و قلم بود .(5)
ص: 153
اين قضيه از جمله متواترات و مسلّمات است كه شيعه و مخالفين آن را روايت كرده اند و احدى آن را انكار نكرده است ، حتى بخارى با آن همه تعصّب در چند موضع از صحيح خود آن را نقل كرده است(1) و مسلم و ساير محدّثان عامّه نيز به طرق بسيار آن را روايت كرده اند(2) و آن يكى از بزرگترين ظلم ها و جنايات و سخت ترين مصيبتى است كه بر دين اسلام وارد شده است .
مضمون مشترك همه روايات چنين است : ابن عباس گفت : پنجشنبه ! چه پنجشنبه اى ( دردناك ) ؟ ! سپس آن قدر گريست كه قطرات اشك چشمش سنگريزه ها را تر كرد .(3) گفتند : جريان روز پنجشنبه چيست ؟ گفت : وقتى كه بيمارى پيامبر صلى الله عليه و آله شدّت يافت ، فرمود : ( كتفى يا ) لوح و دواتى بياوريد كه نامه اى براى شما بنويسم كه هرگز بعد از من گمراه نشويد . پس عمر گفت : « إنّ الرّجل ليهجر » يعنى : اين مرد هذيان مى گويد .(4) درد و بيمارى بر او غالب شده است ، نزد ما
ص: 154
كتاب خدا هست كه ما را بس است .(1) ابن عباس گفت : پس صداها بلند شد ، بعضى گفتند : دوات و قلم را حاضر كنيد و بعضى گفتند : دوات و قلم را نبايد آورد ، و نزاع بسيار شد ، در اين حال ، رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود : برخيزيد و از نزد من بيرون رويد ، نزاع كردن نزد من سزاوار نيست .(2)
ابن عبّاس پيوسته در زمان حيات خود مى گفت :
الرّزيّة كلّ الرّزيّة ما حال بين رسول اللّه صلى الله عليه و آله وسلم و بين أن يكتب لهم ذلك الكتاب من اختلافهم و لغطهم ؛(3)
مصيبت بزرگ ! تمام مصيبت در وقتى بود كه ميان رسول خدا صلى الله عليه و آله و ميان آن نامه اى كه مى خواست بنويسد مانع شدند و با اختلاف و بلند كردن صدا نگذاشتند آن مكتوبى را كه در نظر داشت بنويسد .
علّت گريه و حزن ابن عباس هم واضح است ؛ زيرا عمر جسارت و اهانت به اشرف انبياء و نخبه اصفيا كرد و نيز باعث اختلاف و گمراهى اين امّت تا روز قيامت شد .(4)
ص: 155
واضح است كه وصيت و عهدى كه مناسب آن وقت و آن حالت است و امرى كه آن حضرت مى خواست در اين وقت كم ، در كتفى و استخوان شانه گوسفندى بنويسد ، وصاياى مفصّل و جميع شرايع دين نبود ، بلكه بايد امر مجملى باشد كه مشتمل بر مصالح جميع امّت تا روز قيامت باشد و آن جز وصيت به خلافت و جانشينى عالِم عادل و معصوم نبود .(1) و اهتمام بر اين امر به اين جهت بود كه رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم مى دانست كه سفارش هايى را كه در حال حيات به خلافت اميرالمؤمنين عليه السلام كرده بود ،(2) ناديده مى گيرند و انكار مى كنند ، مى خواست حجّت را بر آن ها با نوشتن نوشته صريحى ، بيش از پيش تمام كند تا نتوانند آن را انكار نمايند . عمر بن خطاب وقتى اين مطلب را فهميد ، گفت : مرض بر آن حضرت غالب شد و - العياذ باللّه - هذيان مى گويد !
ص: 156
پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم (1) ديد كه آن بى حيا ، در حال حياتِ آن حضرت ، فرمايش او را انكار مى كند و منافقان با او موافقت مى كنند ، دانست كه اگر در اين باب اصرار كند و چيزى
هم نوشته شود ، عمر خواهد گفت : پيامبر هذيان گفته و نوشته او اعتبارى ندارد ! لذا رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم به نصوص سابقه كه اتمام حجّت بر ايشان كرده بود ، اكتفا كرده و آن ها را از حجره خود بيرون كرد ، علاوه بر اين كه چون نزاع آن منافقان را در حضور
خود مشاهده كرد ، ترسيد كه مبادا بعد از نوشتن نامه نزاع و اختلاف شان شديد شود و كار به جنگ و جدال منتهى شود و منافقان راهى براى نابودى اساس اسلام بيابند ، به همين دليل از نوشتن نامه صرف نظر كرد و به همين علت اميرالمؤمنين عليه السلام را - با عدم
وجود اعوان و انصار - از جنگ نهى و به صبر امر كردند .(2)
و مى شود علّت عدم اصرار آن حضرت بر نوشتن را چنين تقرير كرد : پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم خود را بين دو خطر بسيار مهم ديدند : اول ، خطرى كه در اثر ننوشتن به وجود مى آيد ، كه اتفاق افتاد . دوم ، خطرى كه در اثر نوشتن به وجود مى آمد ، چنان كه با مراجعه به روايات خاصه و عامّه فهميده مى شود كه وقتى عمر اين كلام كفرآميز را گفت ، اصحاب در مجلس پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم دو دسته شدند . عده اى گفتند : قلم و دوات بياوريد تا پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم بنويسد . عده اى ديگر به تبعيت از عمر گفتند : نياوريد ؛ چون پيامبر « غَلَبَه الوَجع » - العياذ باللّه - هذيان مى گويد . پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم خود را در ميان اين
ص: 157
دو خطر مهم ديد . خطر ننوشتن كه اين امر محقق شده است و خطر مهم تر كه نوشتن باشد ؛ كه اگر پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم مى نوشتند ، مى گفتند : در حال مرض نوشته و - العياذ باللّه - هذيان گفته و اصل نبوّت را زير سؤال مى بردند . رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم براى دفع خطر بسيار بزرگ تر ، خطر بزرگ را پذيرفتند تا لااقل اصل اسلام و اساس نبوت باقى مانده و زير سؤال نرود .
خلاف هايى كه عمر بن خطاب در اين اعتراض وقيحانه مرتكب شد بسيار است از جمله :
1 . او نسبت خطا و هذيان به رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم داده و حال آن كه به اتفاق خاصّه و عامه آن حضرت صلى الله عليه و آله وسلم از خطا و غلط و انحراف معصوم است .(1) چنان كه شارحان صحاح عامّه در شرح اين احاديث تصريح كرده اند كه پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم در سلامت و بيمارى معصوم است و هميشه سخنش عين حقيقت است .(2) و حق تعالى در قرآن مجيد مى فرمايد : « وَمَا يَنْطِقُ عَنِ الْهَوَى إِنْ هُوَ إِلاَّ وَحْيٌ يُوحَى » ؛(3) يعنى : رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم از روى خواهش نفس خود سخن نمى گويد ، و سخن او غير از وحى كه از جانب خدا به او مى رسد ، نيست .
2 . اين سخن نشانه نهايت بى ادبى و بى حيايى بلكه دليل بر كفر و نفاق گوينده است كه مى گويد : « اين مرد هذيان مى گويد » يا « واگذاريد او را كه هذيان مى گويد » يا « چه شده است او را كه هذيان مى گويد ؟ » هر كس اندك حيا و ادبى داشته باشد ،
ص: 158
نسبت به كمترين كس چنين سخنى نمى گويد ، چه رسد به خاتم الانبياء صلى الله عليه و آله كه حق تعالى در قرآن مجيد با القاب شريف آن حضرت را مورد خطاب قرار داده مثل : « يَا أَيُّهَا النَّبِىُّ »(1) و « يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ » .(2)
و نيز فرموده :
« لاَ تَجْعَلُوا دُعَاءَ الرَّسُولِ بَيْنَكُمْ كَدُعَاءِ بَعْضِكُمْ بَعْضاً » ؛(3)
قرار ندهيد خواندن ( و مورد خطاب قرار دادن ) آن حضرت را در ميان خود مثل خواندن و ندا كردن بعضى از شما بعضى را .
و در آيه ديگر مى فرمايد :
« لا تَرْفَعُوا أصْوَاتَكُمْ فَوْقَ صَوْتِ النَّبِىِّ » ؛(4)
صداى خود را بلندتر از صداى آن حضرت نكنيد .
3 . او با اين كار حكم خداوند را ردّ كرده است كه فرمود : « أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ »(5) و فرمود : « َمَا آتَاكُمْ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا »(6) و فرمود : « وَمَا كَانَ لِمُؤْمِنٍ وَلاَ مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضَى اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَمْراً أَنْ يَكُونَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ »(7)و هيچ جا نفرموده است كه ميان صحت و بيمارى آن حضرت فرق هست و يا آن كه در حال بيمارى از رسالت معزول است ! ! در جاى ديگر فرمود : « و كسى كه حكم نكند به آنچه خدا فرستاده است پس فاسق و ظالم و كافر است »(8)
ص: 159
4 . ابن ابى الحديد نقل مى كند كه :
عمر خود اعتراف كرد كه حضرت رسول صلى الله عليه و آله وسلم در آن وقت خواست تصريح به اسم على كند ، ولى من مانع شدم .(1)
خداوند متعال مى فرمايد :
« وَمَنْ يُشَاقِقِ الرَّسُولَ مِنْ بَعْدِ مَا تَبَيَّنَ لَهُ الْهُدَى وَيَتَّبِعْ غَيْرَ سَبِيلِ الْمُؤْمِنِينَ نُوَلِّهِ مَا تَوَلَّى وَنُصْلِهِ جَهَنَّمَ وَسَاءَتْ مَصِيراً » ؛(2)
كسى كه بعد از آشكار شدن حق ، با پيامبر مخالفت و معارضه كند و از راهى
ص: 160
جز راه مؤمنان پيروى نمايد ، ما او را به همان راه كه مى رود مى بريم ، و به دوزخ داخل مى كنيم ، و سرانجام بدى است .
5 . عمر بن خطاب با اين اعتراض ، پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم را اذيت كرد و آن حضرت را به غضب آورد به حدّى كه با آن سعه خُلق كه خداوند او را به خُلق عظيم وصف فرموده ،(1) و او را رحمت براى عالميان دانسته است ،(2) از ايشان روى گردانيد و فرمود :
قوموا عنّي و لا ينبغي عندي التنازع ؛(3)
از نزد من برخيزيد و دور شويد كه در محضر من نزاع و اختلاف سزاوار نيست .
و حق تعالى در قرآن كريم مى فرمايد :
« وَالَّذِينَ يُؤْذُونَ رَسُولَ اللَّهِ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ » ؛(4)
براى آن ها كه رسول خدا را آزار مى كنند ، عذابى دردناك است .
و نيز فرمود :
« إِنَّ الَّذِينَ يُؤْذُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِي الدُّنْيَا وَالاْخِرَةِ وَأَعَدَّ لَهُمْ
عَذَاباً مُهِيناً »(5)
به درستى آن ها كه خدا و رسول او را اذيت مى كنند ، خداوند ايشان را در دنياو آخرت لعنت كرده و از براى آن ها عذاب خوار كننده اى مهيا كرده است .
و همين معنا در احاديث متواتره نيز وارد شده است .(6)
ص: 161
پس به اقرار عمر كه گفت : « حسبنا كتاب اللّه ؛ قرآن ما را بس است » . او ملعون است ، ( يعنى خودش مى گويد : مرا لعنت كنيد ) ؛ چون قرآن ، اذيّت كننده خدا و رسول را ملعون مى داند ، و عمر با اهانت به پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم باعث اذيت و آزار آن حضرت شد .
6 . عمر بن خطاب با بيان جمله « حسبنا كتاب اللّه » به پيامبر صلى الله عليه و آله نسبت خطا يا جهل داده است ؛ زيرا اگر حضرت نمى دانست كه كتاب خدا بس است ، پس اظهار جهل آن حضرت كرده است و اگر مى دانست و باز خواست وصيت كند ، خطا و فعل لغوى كرده است . لذا عمر در اين كلامش خود را اعلم از رسول خدا صلى الله عليه و آله قلمداد كرده است .
7 . آياتى كه احكام از آن ها استنباط مى شود تقريبا 500 آيه است و هزاران مسائل صوم و صلوة و حج و ... و جزئيات فقهى - كه شيعه و مخالفين به آن ها ملتزم هستند - در ظاهر قرآن نيست و آنچه از قرآن استنباط مى شود در غايت اجمال و تشابه است ، و اختلاف عظيم در فهم آيات آن وجود دارد .
بعضى گفته اند : « محكم ترين آيات ، آيه وضوء است كه نزديك به صد تشابه در آن هست »(1) و در قرآن ناسخ و منسوخ ، محكم و متشابه ، ظاهر و مؤوّل ، عام و خاص ، مطلق و مقيّد و غير اين ها است ، با اين حال ، چگونه كتاب خدا براى رفع اختلاف كافى مى باشد ؟ و از كجاى قرآن اين همه احكام و مسائل دين كه در هر عصر و زمانى از صد هزار هم بيش تر است و روز به روز هم زيادتر مى شود را بايد فهميد ؟ و اين يعنى عمر بن خطاب يا كمترين آشنايى را با قرآن نداشته است و يا عمداً قصد كنار زدن معلّم و مفسّر حقيقى قرآن(2) و اختلاف افكنى بين امت را داشته است .
ص: 162
8 . اگر كتاب خدا كافى بود پس چرا خود عمر وقتى در مسئله اى حيران مى شد به ديگران رجوع مى كرد و در موارد بسيارى كه از علوم اميرالمؤمنين عليه السلام بهره مى برد
خود اعتراف كرده است كه : « لو لا علي لهلك عمر »(1) و مكرّر اقرار به جهل مى كرد و مى گفت : « همه كس از عمر اعلم اند حتى زن هاى مستوره و پرده نشين » .(2)
9 . اگر كتاب خدا كافى بود ، رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم در حديث « ثقلين » كتاب خدا را به اهل بيت عليهم السلام مقرون نمى كرد و نمى فرمود كه : « از يكديگر جدا نمى شوند تا در حوض كوثر بر من وارد شوند » .
پس كتاب خدا با امامى كه مفسّر كتاب است كافى است نه كتاب به تنهايى . و لذا اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود :
أنا كلام اللّه الناطق ؛(3)
10 . چگونه وقتى رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم مى خواهد نصب خليفه كند ، او را به هذيان نسبت مى دهند و ترس از وقوع فتنه و اختلاف ندارند و مى گويند : كتاب خدا ما را بس است ، اما وقتى خودشان براى غصب خلافت و تعيين خليفه ناحق اقدام مى كنند ، به صلاح امّت است ، و براى خوف فتنه و دفع ضرر است و كتاب خدا بس نيست ؟
و نيز چگونه ابوبكر در مرض موتش وصيت كرد كه عمر خليفه باشد و وصيت ش نافذ بود ، چرا او را به هذيان نسبت ندادند ، با اين كه بيهوش شد و چرا « حسبنا كتاب اللّه » را در آن جا نگفتند ؟ و خود عمر در وقتى كه امر خلافت را به شورى واگذار كرد ، چرا كتاب خدا بس نبود ؟ !
11 . اين كه عمر در دنباله اين سخن ، گفت : « حسبنا كتاب اللّه » يعنى قرآن ما را
ص: 163
بس است و به هيچ چيز ديگرى احتياج نداريم ! اگر درست است پس تأليف كتاب صحيح بخارى و مسلم و ... . كار غلط و باطل بود ، و بخارى و مسلم و ... . صريحا با عمر بن خطاب مخالفت كردند .
اگر بگويى : اين كلام غلط و نادرست است و به عمر نسبت دادند ، مى گوئيم : با توجه به اين كه خود اين دو كتاب اين كلام را به خليفه نسبت داده اند پس چرا مى گوئيد آنچه در كتاب بخارى و مسلم و ... . روايت شده صحيح و درست است ؟
12 . رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم قصد داشت چيزى بنويسد كه تا قيامت امت گمراه نشوند و اختلافى بين شان پيش نيايد ، عمر مانع نوشتن رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم شد(1) كه اگر نوشته مى شد ، هيچ گونه گمراهى و اختلافى محقق نمى شد . پس مى شود با استدلال به اين حديث ( دوات و قلم ) اثبات كنيم كه سبب تمام گمراهى هاى اعتقادى و اخلاقى
ص: 164
و غيره كه در طول تاريخ - بعد از زمان رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم - رخ داده است ، و منشأ و باعث شهادت حضرت زهرا عليهاالسلام و اميرالمؤمنين عليه السلام و همه ائمه عليهم السلام و وقايع عاشورا و هر خونى كه به ناحق ريخته شد و هر گناه و ظلم و كفرى كه محقق شد و علّت غيبت حضرت حجت عليه السلام و ... . عمر بن الخطاب است كه مانع از نوشتن پيامبر صلى الله عليه و آله شد . و يكى از ضلالت هاى اين كلام كفرآميز عمر ، تشكيل سقيفه است و سقيفه - كه ريشه تمام مصائب و ضلالات است(1) - مولود جمله : « إنّ الرجل ليهجر » است . و شوراى سقيفه هم بعد از جمله « إنّ الرّجل ليهجر » تشكيل شد .
مرحوم سيّد بن طاوس رحمه الله در كتاب الطرائف كلامى دارد - كه خلاصه اش اين است - : پيامبر صلى الله عليه و آله وقت وفاتش خواست نامه اى بنويسد كه تا قيامت كسى گمراه نشود ، ولى عمر بن خطاب مانع شد ، پس هر كسى از امت كه گمراه شد و هر خونى از آن ها كه ريخته شد و هر مالى كه تلف گشت و هر اختلافى كه در شريعت بين مسلمين حاصل شده و هلاكت هفتاد و دو فرقه از فرق مسلمين بلكه هر كسى از اين امت كه در آتش جهنّم مخلّد گردد ، سبب آن عمر بن الخطاب گشته است ... »(2) حاصل سخن اين كه : حادثه روز پنجشنبه ريشه تمام بدبختى ها و گرفتارى ها و گمراهى هاست .(3)
ص: 165
همه اين احوال و اقوال متناقض دلالت روشن دارند كه او در منع از وصيّت رسول خدا صلى الله عليه و آله ، مقصد و هدفى جز محروم كردن اهل بيت رسالت عليهم السلام از خلافت نداشته است . البته بايد توجّه داشت كه اين اولين مخالفت خليفه غاصب با رسول خدا صلى الله عليه و آله نبوده است بلكه او در جريان صلح حديبيه نيز با پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مخالفت كرد و مورّخان و محدّثان عامّه اعتراض و شكايت و خشم و مذمّت و تكذيب عمر نسبت به رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم را در صلح حديبيّه نوشته اند .(1) عمر در مورد آن روز گفت : « هيچ روزى مثل روز صلح حديبيه در پيامبرىِ رسول خدا صلى الله عليه و آله شك نكردم !!!(2) و حال آن كه حق تعالى مى فرمايد :
« فَلاَ وَرَبِّكَ لاَ يُؤْمِنُونَ حَتَّى يُحَكِّمُوكَ فِيمَا شَجَرَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ لاَ يَجِدُوا فِي أَنفُسِهِمْ حَرَجاً مِمَّا قَضَيْتَ وَيُسَلِّمُوا تَسْلِيماً » ؛(3)
به پروردگارت سوگند كه آن ها مؤمن نخواهند بود مگر اين كه در اختلافات خود ، تو را به داورى طلبند ، و سپس از داورى تو در دل خود احساس ناراحتى نكنند و كاملاً تسليم باشند .
اعتراضات و مخالفات و نسبت خطا و غلط دادن و بى شرمى و بى ادبى عمر نسبت به رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم در موارد زيادى در اخبار و احاديث خاصّه و عامّه وارد شده است
ص: 166
و اگر چه بعضى از اين احاديث مخالف با روايات شيعه است ، امّا با آن ها مى توان خصم را ملزم كرد .(1)
از اين اخبار مختلفه و وقايع متعدده ظاهر مى شود كه صدور اين افعال از او به خاطر عدم ايمان و كفر و نفاق باطنى او بوده است(2) و واضح مى شود كه مخالفت خدا و رسول ، طريقه و عادت او بود و اين مخالفت هايش باعث حدوث فتنه ها تا روز قيامت شد ، همچنان كه منع دوات و قلم باعث ضلالت امّت تا روز قيامت شد .
قطب محيى الدين شيرازى كه از علماى مشهور شافعى است در مكاتيب خود مى گويد :
راه بى راهنما نمى توان رفت و گفتن اين كه : « چون كتاب اللّه و سنّت رسول اللّه در ميان هست به مرشد چه حاجت است » مانند آن است كه مريض بگويد : « چون كتب طب كه اطبا نوشته اند موجود است ، به اطباء مراجعت نبايد كرد » ؛ اين سخن خطا است ؛ زيرا هر كس را فهم كتب و استنباط از آن ميسر نيست و بايد به اهل استباط مراجعه نمودد ، « وَلَوْ رَدُّوهُ إِلَى الرَّسُولِ وَإِلَى أُوْلِي الْأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِينَ يَسْتَنْبِطُونَهُ مِنْهُمْ »(3) كتاب حقيقى سينه هاى
ص: 167
اهل علم است ، « بَلْ هُوَ آيَاتٌ بَيِّنَاتٌ فِي صُدُورِ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ »(1) نه بطون دفاتر ، چنان كه اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود : « انا كلام اللّه الناطق و هذا كلام اللّه الصّامت » .(2)
قاضى عياض مى گويد :
اگر كسى بگويد پيامبر در حال جهاد فرار كرده است ، چنين شخصى بايد توبه كند ، وگرنه بايد كشته شود ؛ چون شخصيّت پيامبر را تنقيص كرده است .(3)
قرطبى مى گويد :
هر كس يكى از صحابه را نكوهش كند و يا او را در روايتش مورد طعن قرار دهد ، خداى متعال را رد كرده و شرايع مسلمانان را باطل كرده است .(4)
واقعا اگر نكوهش و توهين به صحابه موجب ارتداد و ابطال شريعت باشد ، آيا نسبت ديوانگى و هذيان به رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم
ص: 168
توهين شمرده نمى شود و گوينده ى به صراحت مى گويد : « قال عمر : دعوا الرجل فإنّه ليهجر » .(1)
در توجيه جسارت عمر بن خطاب برخى از عامه گفته اند : اجتهاد خليفه اگر صحيح باشد دو پاداش دارد و اگر غلط باشد يك پاداش خواهد داشت ، اجتهاد خليفه در اين جريان اشتباه بود لذا او پاداش اجتهاد خود را خواهد داشت .
در جواب اين افراد مى گوييم : كلام پيامبر صلى الله عليه و آله هيچ گونه اجمال و ابهامى نداشت تا نياز به اجتهاد باشد ، و خليفه اجتهاد در برابر نصّ كرده است كه ممنوع و باطل است .
برخى هم گفته اند : عمر از روى دلسوزى براى رسول خدا صلى الله عليه و آله در آن شرايط اين تصميم را گرفته است تا پيامبر صلى الله عليه و آله اذيت نشود و سختى نوشتن را متحمّل نگردد . در جواب مى گوييم : جسارت و توهين عمر ، آن هم با تعبير ركيك و زننده كه موجب اذيت آن حضرت شده ، بر خلاف نص قرآن است و با دلسوزى منافات دارد .
بسيارى از مطالعه كنندگان تاريخ دوست دارند بدانند رسول خدا صلى الله عليه و آله تصميم داشت چه مطلبى را بنويسد كه فرمودند : « أكتب لكم كتابا لن تضلّوا بعدي » چيزى بنويسم تا هرگز بعد از من گمراه نشويد ! اين عبارت را در حديث شريف ثقلين هم مى بينيم آنجا كه رسول خدا صلى الله عليه و آله مى فرمايد :(2) « اگر به اين دو ثقل ( كتاب و عترت ) تمسّك كنيد ( نه بيش تر و نه كم تر ) هرگز گمراه نشويد « لن تضلّوا أبدا » و هدايت هميشگى را در پى دارد .
پس معلوم مى شود كه « لن تضلّوا » در اين حديث در وقت احتضار رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم
ص: 169
همان « لن تضلّوا » در حديث ثقلين است ؛ چون اگر مطلب جديدى بود امر سوّمى مى شد و در اين صورت ، حديث ثقلين درست و تمام نبود .
علاوه بر اين كه بر طبق آيه اكمال دين ،(1) دين در وقت نزول آيه ، كامل و تمام شد لذا اگر پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم مى خواستند مطلب جديدى بنويسند ( كه نوشته نشده بود ) اين آيه و حديث ثقلَين خلاف مى شد ، پس مى شود ادعاى قطع كرد كه پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم نمى خواستند مطلب تازه اى بنويسند .
علاوه بر اين كه ابن ابى الحديد معتزلى در شرح نهج البلاغه روايت نقل مى كند از عمر كه مى گويد :
پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم چيزهايى در مورد على گفته بود ، ولى خيلى واضح نبود و در وقت مرگ مى خواستند به اسم على تصريح كنند من مانع شدم(2) چون ... .(3)
ص: 170
طعن دوّم :(1) انكار شهادت رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم
بخارى در صحيح خود مى نويسد :
إن رسول اللّه مات و ابوبكر بالسُّنح ؛(2)
رسول خدا از دنيا رفت ، در حالى كه ابوبكر در سنح ( محلّى خارج از مدينه ) بود.
مطابق نقل ابن كثير ، سالم بن عبيده برده آزاد شده حُذَيفه به سراغ ابوبكر در سُنح رفت و او را از رحلت رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم مطلع ساخت ،(3) امّا تا رسيدن ابوبكر به شهر ، اتفاقات غير منتظره اى افتاد كه حكايت از توطئه اى برنامه ريزى شده براى غصب خلافت داشت .
شيعيان و مخالفين به طرق متواتره روايت كرده اند : وقتى رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم به شهادت رسيد ، ابوبكر در شهر حضور نداشت ، و عمر در ميان مردم ندا مى كرد : به خدا قسم كه رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم نمرده است و باز مى گردد و دست ها و پاهاى كسانى كه به او نسبت مرگ داده اند را قطع خواهد كرد !! تا آن كه ابوبكر حاضر شد و گفت : آيا نشنيده اى اين آيه را : « إِنَّكَ مَيِّتٌ وَإِنَّهُمْ مَيِّتُونَ » ؛(4) تو خواهى مُرد و ايشان خواهند مُرد . و اين آيه را : « وَمَا مُحَمَّدٌ إِلاَّ رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ أَفَإِيْن مَاتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلَى أَعْقَابِكُمْ » ؛(5) محمّد صلى الله عليه و آله وسلم فقط فرستاده خداست ، و پيش از او ، فرستادگان ديگرى نيز بودند ، آيا اگر او بميرد و يا كشته شود ، شما به عقب بر مى گرديد ( و مرتد خواهيد شد ؟ ) عمر بن خطاب با شنيدن اين آيات گفت : گويا اين آيات را هرگز از كتاب خدا نشنيده بودم !(6)
ص: 171
در حديث ديگر آمده است : عمر با شمشير كشيده برخاست و گفت : « هر كس بگويد رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم مرده است ، او را با اين شمشير مى زنم » .(1) و مطابق نقل ديگر ،
هنگام وفات رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم ابوبكر در مدينه نبود ، وقتى كه به مدينه آمد ، ديد عمر بن خطاب ايستاده و مردم را مى ترساند و مى گويد : « إنّ رسول اللّه حيّ لم يمت » ؛(2) رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم زنده است و رحلت نكرده است . و مطابق نقل ديگر : وى مردمى را كه معتقد بودند رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم از دنيا رفت ، به كشتن تهديد مى كرد « و كان عمر يقول : لم يمت، و كان يتوعّد الناس بالقتل في ذلك »(3) ابوبكر كه سخنان عمر را شنيد ، خطاب به او اين
آيه را خواند :
« إِنَّكَ مَيِّتٌ وَإِنَّهُمْ مَيِّتُونَ »(4) و « وَمَا مُحَمَّدٌ إِلاَّ رَسُولٌ ... . »(5) و عمر با شنيدن اين آيات و سخنان ابوبكر ، آرام گرفت و دست از سخنان خود برداشت .(6) در حديث ديگر نقل شده : هنگامى كه رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم وفات يافت ، عمر بن خطّاب برخاست و گفت : عدّه اى از منافقين گمان مى كنند كه رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم وفات يافت ، به خدا سوگند ! رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم وفات نكرد ، بلكه همان گونه كه موسى به مدّت چهل روز از قوم خويش غايب شد ، رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم نيز به سوى پروردگارش رفته و غايب شده است و پس از مدتى بر مى گردد . آنگاه مردم را تهديد كرد و گفت :
واللّه ليرجعنّ رسول اللّه فليقطعنّ أيدي رجال و أرجلهم يزعمون أنّ رسول اللّه مات ؛(7)
ص: 172
به خدا سوگند ! رسول خدا بر مى گردد و دست و پاى آنان كه گمان مى كنند رسول خدا وفات كرده را قطع مى كند !
اما سؤال اين است كه : چه انگيزه اى موجب شد عمر رحلت رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم را انكار كند و معتقد به آن را منافق بنامد ، در حالى كه انبياء گذشته نيز از دنيا رفته اند و مرگ براى همه انسان هاست و رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم هم در مواضع متعدّد از رحلت خود خبر داده بود . مانند حجة الوداع و در حديث دوات و قلم ، و مكرّر مى فرمود : بعد از من چنين و چنان مى شود . مثل اين كه فرمود : « على بعد از من ولى هر مؤمن است . »(1) و فرمود : « يا على ! بعد از من با ناكثان و قاسطان و مارقان مقاتله خواهى كرد . »(2) و در حجّة الوداع فرمود : « رفتن من نزديك شده است و در ميان شما دو شى ء گران بها مى گذارم . »(3) و نيز آيات قرآنى كه از ارتحال آن حضرت گواهى مى دهد .
منشاء اين انكار از دو حال خارج نيست :
الف ) يا آن قدر جاهل بود به آيات قرآنى و اخبار نبوى كه چنين امرى كه از بديهيّات بود و براى هر مسلمانى روشن بود كه رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم نيز از دنيا خواهد رفت ، را خبر نداشت .
ب ) يا غرض و انگيزه اش از انكار ، مكر و حيله بود كه مبادا تا آمدن ابوبكر ، مردم با حضرت اميرالمؤمنين على عليه السلام بيعت كنند ، لذا اين سخن را در ميان انداخت تا ابوبكر حاضر شود ، چنان كه ابن ابى الحديد به اين مطلب اشاره نمود .(4)
واضح است كه عمده دليل اين انكار ، آن است كه هنگام رحلت رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم
ص: 173
ابوبكر در مدينه نبود و خوف آن بود كه در اين فرصت ، كسى به خلافت مسلمين برگزيده شود كه مورد رضايت عمر نبوده باشد ، لذا با طرح اين مسائل و تهديد مسلمانان ، توجّه آنان را از خلافت رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم منصرف ساخت و پس از آن كه ابوبكر آمد و آن آيات را خواند ، عمر پذيرفت !
عمر بن خطاب صريح حكم خدا و رسول خدا صلى الله عليه و آله را تغيير داده و متعه حج ( يعنى حجّ تمتع ) و متعه نساء را حرام كرد چنان كه خاصّه و عامّه به طرق متواتره روايت كرده اند كه عمر بر منبر به صداى بلند مى گفت :
متعتان كانتا محلّلتان على عهد رسول اللّه و أنا اُحرّمهما و اُعاقب عليهما : متعة النساء و متعة الحجّ ؛(1)
دو متعه بودند در عهد رسول خدا حلال بودند و من هر دو را حرام مى كنم و بر هر دو عقاب مى كنم : يكى متعه زنان ، و ديگرى حجّ تمتّع .
اين عبارت عمر ، صريح است در مشاقّه ( يعنى مخالفت ) و معارضه با خدا و رسول و ردّ حكم ايشان ، پس از مصاديق اين آيه است :
« وَمَنْ يُشَاقِقِ الرَّسُولَ مِنْ بَعْدِ مَا تَبَيَّنَ لَهُ الْهُدَى وَيَتَّبِعْ غَيْرَ سَبِيلِ الْمُؤْمِنِينَ نُوَلِّهِ مَا تَوَلَّى وَنُصْلِهِ جَهَنَّمَ وَسَاءَتْ مَصِيراً » ؛(2)
كسى كه بعد از آشكار شدن حق ، با پيامبر مخالفت كند ، و از راهى جز راه
ص: 174
مؤمنان پيروى نمايد ، ما او را به همان راه كه مى رود مى بريم ، و به دوزخ داخل مى كنيم ، و سرانجام بدى است .
در ميان امّت اختلافى نيست در اين كه اصل متعه در زمان حضرت رسول صلى الله عليه و آله وسلم مقرّر شد و اختلافى كه هست در اين است كه آيا نسخ شده يا حكمش باقى است ؟
اجماع اهل بيت عليهم السلام بر اين است كه حكمش باقى است و نسخ نشده است و اين آيه بنا بر اكثر و اصحّ تفاسير(1) در حكم متعه نساء نازل شده است : « فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ
فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِيضَةً » .(2)
فخر رازى در تفسيرش گفته است كه :
اتفاق كرده اند امّت بر آن كه متعه در صدر اسلام مباح بود ،(3) و روايت كرده اند از حضرت رسول صلى الله عليه و آله وسلم كه چون حضرت در عمره به مكه آمد ، زنان مكّه زينت كردند ، پس اصحاب رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم از دورى همسران خود شكايت كردند ، پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود : از اين زنان متعه كنيد .(4)
در صحيح بخارى و مسلم و جامع الاصول از قيس و جابر و غير ايشان روايات بسيار نقل شده كه رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم رخصت متعه داد .(5) عبارت بخارى و مسلم از جابر و ديگر صحابه اين است كه نقل كرده اند :
كنّا نستمتع بالقبضة من التّمر و الدّقيق على عهد رسول اللّه و أبى بكر
ص: 175
حتّى نهانا عنها عمر ؛(1)
ما در عهد پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم و ابوبكر ، با يك مشت خرما يا آرد مى توانستيم متعه كنيم تا اين كه عمر ما را منع نمود .
طبرى مى گويد :
عمران بن سواده به عمر گفت :
ذكروا أنّك حرّمت متعة النساء و قد كانت رخصة من اللّه نستمتع بقبضة و نفارق عن ثلاث ؛(2)
مردم مى گويند : تو متعة النساء را تحريم كرده اى در حالى كه از جانب خداوند يك نوع رخصتى بود كه با پرداخت مبلغ ناچيز و ثمن بخس ( يك مشت گندم ) متعه مى كرديم و پس از سه روز جدا مى شديم .
احمد بن حنبل از عمران بن حصين نقل كرده است كه :
نزلت متعة النساء في كتاب اللّه و عملناها و فعلناها مع النّبي صلى الله عليه و آله وسلم و لم ينزل قرآن بحرمتها و لم ينه عنها حتّى قبض رسول اللّه ؛(3)
متعه زنان در كتاب خدا نازل شد و ما در عصر رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم به آن عمل كرديم و هيچ آيه اى بر حرمت آن نيامد و رسول اكرم صلى الله عليه و آله وسلم هم از آن نهى ننمود تا اين كه از دنيا رفت .
عامّه به طرق متعدد از ابن عباس و اميرالمؤمنين عليه السلام روايت كرده اند كه اگر پسرخطّاب از متعه نهى نمى كرد ، زنا نمى كرد مگر اندكى از مردم .(4)
ص: 176
ترمذى مى نويسد :
سئل ابن عمر عن متعة النساء ، فقال : هي حلال فقيل له : إنّ اباك قد نهى عنها و قال : دعوا نكاح هذه النساء فإنّي لن اوتي برجل نكح إمرأة إلى أجل إلاّ رجمته بالحجارة ! فقال : سبحان اللّه ! إن كان أبى حرّمها فقد سنّها رسول اللّه فتترك سنّة رسول اللّه و تتبع قول أبي ؟(1)
از عبداللّه بن عمر درباره متعه زنان پرسيدند ، گفت : حلال است . گفتند : پدرت از آن نهى كرده و گفت : ازدواج با اين زنان را ترك كنيد ، اگر نزد من مردى را بياورند كه مدّت معيّنى با زنى ازدواج كرده باشد ، سنگسارش مى كنم . ابن عمر گفت : سبحان اللّه ! اگر پدرم آن را حرام كرده باشد ، رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم آن را سنّت قرار داده است . آيا سنّت پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم را ترك مى كنيد و از سخن پدرم پيروى مى نماييد ؟ !
فخررازى نيز از عمران بن حصين روايت كرده است كه : متعه در كتاب خدا نازل شد و بعد از آن آيه اى نازل نشد كه آن را نسخ كند ، و رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم ما را به آن امر كرده ، و متعه كرديم و مردمان را از آن نهى نكرد ، بعد از آن گفت مردى براى خود آن چه خواست !!(2)
بزرگان صحابه و تابعين و ائمه مذاهب عامه ، متعه را جايز و بعضا به آن عمل مى كردند ، چنان كه ابن حزم در اين خصوص نام جمعى از صحابه و تابعين را آورده است كه از جمله آن ها به اين صحابه اشاره شده است : عمران بن حصين ، ابوسعيد خدرى ، جابر بن عبداللّه انصارى ، زيد بن ثابت ، عبداللّه بن مسعود ، سلمة بن الأكوع ، اميرالمؤمنين على عليه السلام ، عمرو بن حريث ، معاوية بن أبى سفيان ، سلمة بن اُميه ، ربيعة بن اُمية ، عمرو بن حوشب ، اُبي بن كعب ، أسماء دختر ابى بكر كه فرزندش عبداللّه بن
ص: 177
زبير از متعه بود ،(1) امّ عبداللّه دختر أبى خثيمه ، ابن عباس ، سمرة بن جندب ، أنس بن مالك ، عبداللّه بن عمر .(2)
و اما از تابعين و محدّثان : مالك بن أنس ، احمد بن حنبل ، سعيد بن جبير ، عطاء بن رباح ، طاووس يمانى ، عمرو بن دينار ، مجاهد بن جبر ، سدّى ، حكم بن عتيبه ، ابن ابى ملكيه ، زفر بن اوس .(3)
جالب اين جاست كه ذهبى در مورد عبدالملك بن جريج - كه درباره او مى گويند : وثاقت او مورد اجماع است و تمامى صحاح از او حديث نقل مى كنند - مى نويسد :
تزوّج نحوا من سبعين امرأة نكاح متعة ؛
او هفتاد زن متعه داشت .
و شافعى گويد :
استمتع ابن جريج بتسعين إمرأه ؛(4)
او نود زن متعه داشت .
حاصل آن كه ، مسلمانان به دستور قرآن و پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم تا زمان عمر و حتى مقدارى از زمان عمر به اين احكام عمل مى كردند ،(5) اما وقتى عمر آن را حرام كرد ، زنا و فجور بين مسلمانان زياد شد و با اين كار ، حكم خدا و سنّت رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم را تعطيل نمود ، و باعث ترويج زنا و بى بند و بارى و فحشاى جنسى شد .(6) و مشمول اين آيه
ص: 178
مباركه گرديد : « وَمَنْ لَمْ يَحْكُمْ بِمَا أَنزَلَ اللَّهُ فَأُوْلَئِكَ هُمْ الْكَافِرُونَ »(1) ، «وَمَنْ لَمْ يَحْكُمْ بِمَا أَنزَلَ اللَّهُ فَأُوْلَئِكَ هُمْ الظَّالِمُونَ »(2) ، « وَمَنْ لَمْ يَحْكُمْ بِمَا أَنزَلَ اللَّهُ فَأُوْلَئِكَ هُمْ الْفَاسِقُونَ » ؛(3) هر كس به آنچه خدا فرستاده است حكم نكند پس ايشان اند كافران و ظالمان و فاسقان .
آيا چنين شخصى استحقاق امامت و خلافت رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم را دارد ؟ !
حج تمتع :(4) مشروعيت آن اجماعى مسلمانان است و حكمش باقى است و آيه « فَمَنْ تَمَتَّعَ بِالْعُمْرَةِ »(5) دليل مشروعيّت آن است .(6)
بخارى و مسلم از مروان بن حكم روايت كرده اند كه :
در منطقه عسفان بين على و عثمان نزاع شد ؛ زيرا كه عثمان مردم را از حج تمتّع منع مى كرد ، على اين را شنيد ، صدا به تلبيه بلند كرد براى عمره و تمتّع و گفت : « لبّيك بعُمرة و حِجَّة » عثمان گفت : من مردم را منع مى كنم از حج تمتّع
ص: 179
و تو تصريح به خلاف من مى كنى ؟ حضرت فرمود : من به خاطر گفته احدى از سنّت رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم دست بر نمى دارم .(1)
مسلم از عمران بن حصين روايت كرد : رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم طايفه اى از اهل خود را تا دهم ذى الحجّه امر به عمره كرد و آيه اى نازل نشد كه اين حكم را نسخ كند ، و پيامبر هم نهى از آن نكرد تا از دنيا رفت و بعد از آن ، مردى از براى خود آن چه خواست گفت !!(2)
بايد چشم حيرت گشود بر مذاهبى كه ازدواج موقّت ( نكاح متعه ) در مذهب شيعه را زنا مى دانند ، اما با نيم نگاهى به احكام و فتاوى صادره از علماى آنان به موارد
عجيبى برمى خوريم كه فقط و فقط بايد نگريست !!(3)
اول : در كتاب تبصرة العوام آمده است : نزد ابوحنيفه اگر كسى - با علم به خويشاوندى و قرابت - با مادر يا خواهر يا دختر يا دختر برادر يا عمّه يا خاله عقد نكاح كند ، و پس از آن وطى كند ، حدّ بر او نباشد . و اگر حرير بر عورت بپيچد و با مادرش وطى كند ، حدّ بر او نباشد .
و نزد مالك ، لواط با غلام خويش جايز است .
و نزد شافعى ، اگر به حرام دخترى آورده باشد ، و زن خود قرار دهد ، جايز باشد .
ص: 180
و اگر خواهر يا دختر برادر و يا دختر خواهر يا خاله يا عمّه در ملك وى باشند و ايشان را به ملك اليمين وطى كند ، نزد شافعى و ابوحنيفه حدّ لازم نشود .
و نزد ابوحنيفه و محمّد بن حسن اگر زنى كسى را دوست دارد و شوهرش طلاقش ندهد ، زن با دو كس مواضعه(1) كند كه زن آن كس است كه مى خواهد ، و ارباب مواضعه گواهى دهند ، قاضى قبول كند و حكم فرمايد كه زن او نيست ، و بدين حكم ، زن ، زن مدّعى باشد ظاهرا و باطنا ، و اگر چه قاضى و گواهان بدانند كه آن زن ، زن او نيست ، و بدين حكم بر شوهر اوّل حرام است . و اين مسأله را محمّد بن شجاع از شاگردان محمّد بن حسن روايت كند .
و در شرح طحاوى و كرخى مسطور است كه : نزد ابوحنيفه اگر كسى به سفر رفته باشد و در نزد قاضى گواهى دهند كه او مُرد ، و زن بعد از عدّه شوهرى كند و از اين شوهر چند فرزند بيارد ، و بعد از چند سال ، شوهر اوّل از سفر باز آيد ، آن فرزندان از اين شخص باشد كه از سفر باز آمده باشد ، و از او ميراث گيرند ، و از پدر حقيقى خود ميراث نگيرند .
و هم ابوحنيفه گويد كه : شخصى از چين و شخصى از اندلس در بغداد به هم رسند ، و يكى را دخترى و ديگرى را پسرى كوچك باشد ، دختر به پسر آن شخص دهند ، و بالغ شود و دختر در اندلس فرزند آورد و پسر در چين باشد ، و هيچ يك از شهر خود بيرون نيامده باشند ، اين فرزند كه در اندلس به وجود آمده فرزند آن كس بود كه در چين است ، و جز از ابوحنيفه و اصحابش هيچ كس اين نكته را نگفته است .(2)
ابن حزم اندلسى فتواى ابوحنيفه را اين چنين نقل مى كند :
قال أبوحنيفة : لا حدّ عليه في ذلك كلّه و لا حدّ على من تزوّج اُمّه الّتي ولدته ، و ابنته ، و اُخته ، و جدّته ، و عمّته ، و خالته ، و بنت أخيه ، و بنت
ص: 181
اُخته ، عالما بقرابتهنّ منه ، عالما بتحريمهنّ عليه ، و وطئهنّ كلّهنّ ، فالولد لاحق به ، والمهر واجب لهنّ عليه ، و ليس عليه إلا التعزير دون الأربعين فقط ، و هو قول سفيان الثوري ، قالا : فإن وطئهنّ بغير عقد نكاح فهو زنا ، عليه ما على الزاني من الحدّ ؛(1)
كسى كه با علم به قرابت و خويشاوندى ، با مادر ، دختر ، خواهر ، مادر بزرگ ، عمّه ، خاله ، دخترِ برادر ، و دخترِ خواهرِ خود پس از خواندن عقد نكاح نزديكى كند ، هر چند بداند كه چنين ازدواجى در دين مقدّس اسلام حرام است ، مرتكب زنا نشده و حد زنا بر او جارى نمى شود ، و فرزندى كه متولد مى شود ، فرزند اوست و مهريه را نيز بايد بپردازد . چنين شخصى به خاطر اين ازدواج حدّ زنا نخواهد خورد و تنها تعزير - كمتر از چهل شلاق - خواهد شد . ابن حزم در ادامه سخنش ، سفيان ثورى را نيز با نظر ابوحنيفه موافق دانسته و مى گويد : ابوحنيفه و سفيان ثورى معتقدند كه اگر شخصى بدون عقد ازدواج با محارم خود نزديكى كند ، مرتكب زنا شده و حدّ زنا بر او واجب خواهد شد .
و نيز فتواى ابوحنيفه اين است كه : اگر شخصى زنى را براى زنا كردن اجاره كند ، زنا شمرده نمى شود و حدّ زنا ندارد .
ابن حزم اندلسى فتواى ابوحنيفه را اين گونه بيان كرده است :
قد ذهب إلى هذا أبوحنيفة و لم ير الزنا إلا ما كان مطارفة . و أمّا ما كان فيه عطاء أو استئجار فليس زنا و لا حدّ فيه ؛(2)
ابوحنيفه قائل است كه اگر كسى زنى را براى زنا كردن اجاره كرده باشد ، و با او زنا كند ، اين عمل زنا محسوب نمى شود ، و حد زنا نيز جارى نمى شود .ابوحنيفه معتقد است كه در جايى زنا صادق است كه زن چشم چران باشد .(3)
ص: 182
آيا ديديد كه علماى عامه بخاطر اين فتوا ابوحنيفه و هم مسلكان او را تفسيق يا تكفير كرده باشند ؟ ! و با وجود اين كه ، جواز بلكه رجحان ازدواج موقت با كتاب و سنت و اجماع ثابت شده است ، چگونه آن را زنا مى دانند و مخالفين شان را تفسيق و تكفير مى كنند ؟ !
دوم : امام عامّه ابن حزم در آنجا كه سخن از امام جماعت شدن ولد الزنا به ميان آورده و امامت او را جايز مى شمارد ، از زهرى نقل مى كند كه بعضى از رهبران و امامان و فقهاى عامه و سلفيّون ، حرام زاده و اولاد زنا هستند !(1)
« شعبة » پس از دو سال و « هرم بن حيّان » پس از چهار سال و امام عامه « مالك » بيش از سه سال و « شافعى » پس از چهار سال از مرگ پدر متولّد شدند .(2)
ذهبى در باره « هرم بن حيّان » مى گويد :
يكى از عبّاد است ، او فرماندهى لشكر در جنگ هاى فارس را در زمان خلافت عمر و عثمان به عهده داشت و مدّتى نيز از طرف عمر ، استان دار و ثقه بود و چون سال ها در رحم مادر بوده و دندان در آورده بود ، او را هرم ناميدند .(3)
أقول : فاعتبروا يا اولى الأبصار !!!
مغيرة بن شعبه از جمله رؤساى منافقان و دشمنان اميرالمؤمنين عليه السلام بود ، در
ص: 183
روايات متعدد وارد شده است كه : پنج نفر بودند كه بر صحيفه ملعونه اتفاق كردند تا نگذارند خلافت به اهل بيت پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم بر گردد . يكى از آن ها مغيرة بن شعبه است كه سال ها بر منبر سبّ اميرالمؤمنين عليه السلام مى كرد .
ابن ابى الحديد مى نويسد :
اصحاب بغداديوّن ما گفته اند : « كسى كه اسلامش چنان باشد كه در كتب مذكور است ( كه از ترس و به جهت مصلحت بود ) و خاتمه امرش آن بود كه - در اخبار متواتر وارد شده است كه - پيوسته بر منبرها لعن بر على مى كرد تا به جهنّم واصل شد و ميان عُمْرش ، عملش زنا و شرب خمر بود و از خواهش فرج و شكم نمى گذشت و معاونت فاسقان مى كرد و پيوسته عمرش را در غير طاعت خدا صرف مى نمود ، چنين كسى را چرا ما دوست بداريم و چرا فسق او را بر مردم ظاهر نكنيم ؟(1)
اخبار بسيار وارد شد است كه آن ملعون سبّ امير المؤمنين عليه السلام را بر منبرها مى كرد و مردم را به اين امر مى نمود . و همچنين ابن ابى الحديد اعتراف كرد كه مغيرة در جاهليّت و اسلام ، مشهور به زنا بود .(2) امّا عمر ، مغيره را با اين خباثت ها والى بصره كرد ! !(3)
طبرى روايت كرده است كه :
در بصره خانه ابوبكره و خانه مغيره نزديك به يكديگر بود ، و مسكن شان در دو غرفه مقابل يكديگر بود و هر يك از غرفه ها روزنه اى داشت كه به سوى ديگرى مفتوح مى شد ، روزى ابوبكره در غرفه خود نشسته بود و با جمعى صحبت مى كرد ، ناگاه بادى وزيد و درِ روزنه را گشود ، ابوبكره برخاست كه در را ببندد، نظرش بر غرفه مغيره افتاد و او را ديد كه در ميان پاى زنى نشسته است.
ص: 184
پس ابوبكره به آن جماعت گفت : برخيزيد و نظر كنيد و ببينيد . چون نظر كردند ، گفت گواه باشيد . گفتند : اين زن كيست ؟ گفت : ام جميل دختر افقم ، ايشان گفتند: ما
زنى را ديديم امّا روى او را نديديم . پس ايشان صبر كردند و مشاهده حركات آن ها مى نمودند تا فارغ شدند ، چون برخاستند ، شناختند كه ام جميل است .
پس از آن مغيره آماده شد تا به اتفاق منافقان مثل خودش نماز جماعت اقامه كند ، ابوبكره آمد و مانع نماز او شد و اين واقعه را به عمر نوشتند و مغيره نيز دروغى چند در اين باب به عمر نوشت . چون نوشته ها به عمر رسيد ، ابوموسى اشعرى را كه دشمن حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام بود والى بصره كرد ، و مغيره را با گواهان به مدينه طلبيد .(1)
ابن ابى الحديد از كتاب أغانى ابوالفرج اصفهانى - كه يكى از معتبرترين كتاب هاى عامّه و مخالفين است - روايت كرده از عمر بن شيبه كه عمر نشست و مغيره را با گواهان طلبيد ، پس اوّل « ابوبكره » را طلبيد و پرسيد : آيا ديدى مغيره در ميان ران هاى ام جميل است ؟ گفت : بلى واللّه ... . عمر گفت : نه واللّه تا شهادت ندهى كه مانند ميل در سرمه دان ديده اى كه داخل مى كرد و بيرون مى كشيد قبول نمى كنم . ابوبكره گفت : بلى واللّه چنين شهادت مى دهم . در اين وقت رنگ عمر متغيّر شد و اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود : اى مغيره ! ربع عُمْر تو رفت . پس عُمَر « نافع » را طلبيد و از او پرسيد ، گفت : گواهى مى دهم به مثل گواهى ابوبكره ، و عمر گفت : نه واللّه تا گواهى ندهى كه مانند ميل در سرمه دان ديده اى ، فايده ندارد . نافع گفت : چنين گواهى مى دهم . پس تأثير عظيمى در عمر ظاهر شد . و اميرالمؤمنين عليه السلام به عمر گفت : نصف عمر مغيره رفت . پس « شبل بن معبد » را طلبيد كه گواه سوّم بود و او هم چنين شهادت داده و اميرالمؤمنين عليه السلام به عمر فرمود : سه ربع عمر مغيره رفت و رنگ عمر چنان متغيّر شد كه گويا خاكستر بر رويش ريختند .
« زياد » كه گواه چهارم بود هنوز داخل مدينه نشده بود و مغيره مى گريست و به نزد
ص: 185
مهاجرين و انصار مى رفت و استغاثه مى كرد كه ايشان در باب او شفاعت كنند و نزد زوجات پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مى رفت و مى گريست .
از سوى ديگر ، عمر بن خطاب ( كه در پى راهى براى عدم اجراى حكم الهى بود ) دستور داد هيچ يك از شاهدان با احدى از اهل مدينه سخن نگويند ، تا زمانى كه « زياد » نزد او حاضر شود و چون زياد حاضر شد ، عمر نشست و ايشان را طلبيد و رؤساء مهاجران و انصار حاضر شدند .
چون زياد پيدا شد ، عمر بن خطاب ( براى آنكه به او بفهماند و تعليم كند كه نبايد شهادت را تمام و كمال بگويد ) گفت : من مردى را مى بينم كه هرگز خدا بر زبان او مردى از مهاجران را خوار نخواهد كرد ! !
چون نزديك رسيد ، ديد جوان مغرورى است و دست ها را حركت مى دهد و مى آيد . به خاطر عمر رسيد كه او را بايد تهديدى هم بكند ، مهابت عمر با وجود نامردى ، ميان عرب و عجم معروف است .
به صداى بلند و درشتى گفت : « چه گواهى نزد توست اى كهلوله عقاب »(1) و گويا مدح و ذم هر دو در اين عبارت هست . راوى حديث گفت كه : چون ابوعثمان روايت عمر را نقل مى كرد خواست صداى خود را شبيه به صداى ناهموار عمر كند ، چنان نعره زد كه نزديك شد من غش كنم .(2) ابوالفرج اصفهانى گفته است كه : بسيارى از راويان روايت كرده اند كه « زياد » گفت : ديدم مغيره را كه پاهاى ام جميل را برداشته بود و خصيه هاى او را ديدم كه تردّد مى كرد در ميان ران هاى او ، و صداى بلند و نفس تندى مى شنيدم .(3)
ص: 186
ابو الفرج گفته است :
عمر را گفته « زياد » و تغيير شهادت دادن و رفع حدّ از مغيره ، بسيار خوش آمد ، و دستور داد سه شاهد ديگر را حدّ زدند . « ابوبكره » همچنان پس از حد گفت : « گواهى مى دهم كه مغيره زنا كرد ! » عمر خواست بار ديگر او را حدّ بزند ، على [ عليه السلام ] او را از آن نهى كرد و فرمود : اگر او را حدّ بزنى من مغيره را سنگسار مى كنم .(1)
ابوالفرج اصفهانى گفت :
عمر بعد از اين به حج رفت و ام جميل و مغيره هر دو به حج رفتند ، عمر به مغيره گفت : واى بر تو آيا تجاهل مى كنى بر من ؟ به خدا قسم كه من گمان ندارم كه ابوبكره بر تو دروغ گفته باشد ، و هيچ وقتى تو را نمى بينم مگر آن كه مى ترسم كه از آسمان مرا به خاطر تو سنگ باران كنند ، و على [ عليه السلام ]مى فرمود كه اگر بر مغيره ظفر يابم او را سنگ بارانش خواهم كرد .(2)
با تأمّل در اين اخبار معلوم مى شود كه زناى مغيره نزد حضرت اميرالمؤمنين على عليه السلام و نزد عمر نيز ثابت بود ، و عمر با علم به اين مطلب و رعايت مغيره ملعون ، حدّ الهى را در حق او تعطيل كرد و بر چند بى گناه به ظلم و جور اقامه حدّ كرد .(3)
بخارى مى نويسد :
مردى نزد عمر آمد و گفت : من جنب شدم و آب پيدا نكردم . عمر گفت : نماز
ص: 187
نخوان ! عمار بن ياسر ( كه حاضر بود اعتراض كرد و ) به عمر گفت : به خاطر ندارى كه من و تو در سفرى بوديم و جنب شديم و تو نماز نكردى و من در خاك غلطيدم و نماز خواندم ، پس براى رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم واقعه را ذكر كرديم ، پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود : تو را كافى بود كه چنين كنى ، و دستها را بر زمين زد و فوت كرد و صورت و دست ها را مسح نمود .(1)
به روايت مسلم : چون عمار اين را گفت ، عمر گفت : « اتق اللّه يا عمّار ؛ از خدا بترس اى عمّار ! » پس عمّار گفت : « إن شئت لم أحدث به ؛(2) اگر مى خواهى من اين حديث را نقل نمى كنم ! ».
بخارى از شقيق بن سلمه نقل مى كند كه گفت :
من نزد ابن مسعود و ابوموسى بودم ، ابوموسى گفت : اگر كسى جنب شود و آب نيابد چه كند ؟ ابن مسعود گفت : نماز نخواند تا آب بيابد ! ابوموسى گفت : قول عمّار را چه مى كنى ؟ ابن مسعود گفت : مگر نديدى كه عمر به اين قانع نشد ؟ ابوموسى گفت : قول عمّار را بگذار ، آيه را چه مى كنى ؟(3) ابن مسعود نتوانست جواب دهد ... .(4)
صاحب جامع الاصول بعد از آن كه روايت بخارى و مسلم را نقل كرد ، مى نويسد : در روايت ابى داود چنين است كه عبدالرحمن گفت : « من نزد عمر بودم ، مردى آمد
ص: 188
و گفت : ما در مكانى يك ماه و دو ماه مى باشيم و آب نمى يابيم ، عمر گفت : اگر من باشم نماز نمى كنم تا آب بيابم . عمار گفت : آيا به خاطر ندارى كه من و تو در ميان شتران
بوديم و جنب شديم و من در خاك غلطيدم پس آمدم به خدمت حضرت رسول صلى الله عليه و آله وسلم و عرض كردم ، و حضرت كيفيّت تيمّم را به من تعليم نمود ؟ پس عمر گفت : اى عمّار از خدا بترس ، عمّار گفت : اگر مى خواهى واللّه اين حديث را ذكر نخواهم كرد . عمر گفت : ما تو را به گفته خودت وا مى گذاريم . » سپس چهار روايت از ابى داود در اين باره ذكر نمود ، و اخبارى هم كه قريب به همين مضامين است از نسائى ذكر نمود .(1)
اين يكى از طعن هاى عظيمى است كه در مخالفت با كتاب خدا و سنّت رسول خدا صلى الله عليه و آله از خليفه دوّم صادر شده است و اين احاديث از كتب صحاح عامّه نقل شده كه صحّت آن ها را نمى توانند انكار كنند ، اين فتواى خود ساخته و انكار نص صريح كلام الهى توسط عمر بن خطاب از دو حال بيرون نيست :
يا عمر به حكم تيمم و آيه قرآن در اين مورد آگاه بود - چنان كه ظاهر اكثر احاديث همين است - و با اين حال باز هم مخالف آن حكم كرد كه در اين صورت بايد گفت : كسى كه بناى مخالفت با احكام قرآن و دستورات پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم دارد را نمى توانيم خليفه پيامبر بدانيم .(2)
و يا عمر به فرموده خدا و رسول جاهل بود و اطّلاعى از آيه و حديث نداشت ! كه در اين صورت هم مى گوييم : كسى كه در مدت زيادتر از بيست سال كه در خدمت
ص: 189
آن حضرت صلى الله عليه و آله وسلم بود ، چنين امر مبتلابه را نمى داند چگونه چنين شخصى صلاحيّت رياست عامّه دين و دنياى جميع مسلمانان را دارا مى باشد ، خصوصا وقتى كه در ميان مردم شخصى عالم به جميع علوم نبوى و صاحب « سلوني قبل أن تفقدوني » موجود است ؟(1)
علامه بزرگوار مجلسى رحمه الله - در اين مقام - مى فرمايد :
از غرايب آن است كه در وقت مرگ عمر به او گفتند : چرا عبداللّه ، پسر خود را خليفه نمى كنى ؟ او - چون مى دانست كه عبداللّه قدرت معارضه و رويارويى با حضرت امير عليه السلام را ندارد ، و امامت زود به حضرت بر خواهد گشت - قبول نكرد و چنين عذر آورد : كسى كه نداند چگونه طلاق زن خود را بگويد قابل امامت نيست !
پيروان او ، جهل به چنين حكمى ( تيمّم ) را كه ميان آن و طلاق از جهات مختلفى فرق هست ، مانع امامت او نگردانيده اند . حال آن كه پسرش بعد از متوجّه شدن ، متذكّر شده و از سخن خود برگشت . اما عمر مصرّ بر انكار ماند و حتى بعد از كلام عمار ، به ساير صحابه رجوع نكرد تا اين حكم را معلوم كند !
از اين جا معلوم مى شود كه آنچه عامّه در اكثر مواضع به آن متمسّك مى شوند كه : « چون كسى فعل خلفاى خود را انكار نكرد ، بايد كه حق باشد » باطل است ؛ زيرا كه چنين امر واضح بيّنى را كه خلاف كتاب و سنّت و اجماع امت بود حكم كرد . حتى نقل نكرده اند كه احدى از صحابه با او معارضه كرده باشند مگر عمار ، كه بعد از اظهار حق همچنان در هراس بود و گفت : اگر مى خواهى ، من اين حديث را ديگر روايت نكنم !
هرگاه در اين امور جزئيّه - كه چندان غرض دنيوى به آن متعلق نيست - كسى قدرت بر انكار نداشته باشند ، در امور خلافت و سلطنت چگونه ياراى انكار داشتند ! ؟
ص: 190
طعن ششم : جهل به حكم مهريه زنان(1)
ابن ابى الحديد كه از علماى عامّه است روايت كرد كه :
روزى عمر در خطبه خود گفت : اگر بشنوم زنى در مهريّه خود زيادتر از مهر زنان پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم تعيين كرده ، آن را پس خواهم گرفت :(2) پس زنى برخاست و گفت : خداوند به تو اجازه چنين كارى را نداده است و مى فرمايد : « اگر مال بسيارى مهر يكى از زنان خود كرده ايد ، نبايد چيزى از مهر او بگيريد »(3) عمر گفت : آيا تعجّب نمى كنيد از امامى كه خطا كرد و زنى كه حق را يافت و با امام شما معارضه كرد و بر او غالب شد .(4)
فخر رازى مى نويسد :
روزى عمر بن خطاب در خطبه اش گفت : مهريه زنانتان را بالا و سنگين نگيريد ، زنى برخاست و گفت : اى پسر خطّاب ! خدا چيزى را به ما عطا كرده و تو از ما منع مى كنى ؟ و اين آيه را خواند : « اگر مال بسيارى مهر يكى از زنان خود كرده ايد ، نبايد چيزى از مهر او بگيريد »(5) پس عمر به خود خطاب كرد كه : همه مردم از تو داناتر و فقيه تر هستند ، و از گفته خود برگشت .(6)
ص: 191
در بعضى روايات وارد است كه عمر گفت : « كلّ أحد أفقه من عمر ؛(1) تمام مردم از عمر داناتر و به مسائل شرعيّه آشناترند » و اين جمله را دو بار و يا سه بار تكرار نمود . و در بعضى روايات است كه بعد از اين جمله به اصحاب خود گفت :
تسمعونني أقول مثل القول ، فلا تنكرونه عليّ حتّى تردّ عليّ امرأة ليست من أعلم النّساء! ؛(2)
شما مى شنويد آنچه را من گفتم و اشتباه مرا نمى گيريد ، تا كار به جائى برسد كه زنى كه او داناترين زنان هم نيست بر من خرده بگيرد !
و بعضى نوشته اند كه عمر اين جمله را گفت : « إنّ امرأة خاصمت عمر فخصمته ؛(3) زنى با عمر در مقام محاجّه به پا خاست و نزاع كرد و در استدلال خود ، عمر را به زمين زد و بر او غلبه كرد » . و در بعضى روايات وارد است كه عمر گفت : « كلّ أحد أعلم من عمر »(4) و در روايت ديگر است كه گفت :
همگى مردمان از عمر فقيه ترند ، حتّى زن هاى پرده نشين كه در اطاقها و حجله ها پرورش يافته اند .
از اين روايات نهايت جهل عمر به كتاب و سنّت ظاهر مى شود و چنين كسى - كه به اعتراف خودش ، زنان پرده نشين از او داناتراند - آيا قابليّت رياست عامّه مسلمانان را دارد ؟ خصوصا وقتى كه عالم به تمام علوم يعنى اميرالمؤمنين عليه السلام در ميان امّت باشد .
اگر كسى بگويد : همچنان كه بر امام حفظ واجبات لازم است ، حفظ مستحبات نيز لازم است و چون مهرالسنّة مستحب است ، پس عمر نهى از زياده نمود و اين كه گفت : « كلّ النّاس أفقه من عمر » از باب تواضع بود .(1)
جواب گوييم : حفظ مستحبات لازم است به نحوى كه منجر به فعل حرام نشود و امر كردن به سنّت به نحوى كه متضمن تحريم حلال باشد و مشتمل بر تهديد و تخويف مسلمانان باشد حرام صرف است .
از سوى ديگر ، چگونه جايز است كه زايد از مهرالسنّة - با وجود اين كه مال غير است - گرفته شود و داخل بيت المال شود ؟ ! اگر آن مهر زايد نامشروع است ، بايد مال شوهر باشد . و اگر مشروع است ، چگونه داخل بيت المال مى توان نمود ؟ پس اگر عمر در اين قول كه : « آن مال را داخل بيت المال مى كنم » صادق بود ، صريح مخالفت حكم خدا را كرده است و اگر كاذب بود ، باز به جهت كذب بايد فاسق باشد . و اگر اين كذب از روى مصلحت بود و در گفته خود حق داشت ، پس بايد گفته آن زن خطا باشد ،
ص: 193
پس تواضع نمودن عمر و قبول اين كه او بر خطاست ، و زن بر صواب ، تصويب بر حرام است ، و اين عمل بلا خلاف نامشروع و حرام است .
لازم به ياد آورى است كه : اگر بر فرض ، خداوند متعال تمام ذرّيّه هفتاد و سه گروهِ امّتِ پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم (1) را يكباره ( با لوح ساده و دل بى نقش ) مى آفريد و از همه آيات و احاديثِ شيعه و مخالفين هم تا آخر عمر بى خبر مى ماندند و براى آن ها معلوم نمى شد مگر دو مطلب بديهىِ مسلّم بين شيعه و مخالفين ، يكى علم اميرالمؤنين عليه السلامو يازده فرزند طاهرين او با معجزات و كرامات ايشان ، و ديگرى نادانى و گمراهى(2) ابوبكر و عمر و عثمان ، واللّه ِ كه احدى غير از مذهب شيعه ، مذهبى اختيار نمى كرد و همه دشمن آن سه نفر مى شدند و آن ها را مستحقّ لعن ابدى و عذاب سرمدى مى دانستند، لكن بيچاره آن كه از دين آباء و از تقليد گذشتگان نمى تواند بگذرد ، و لوح دل و سينه را از اعتقاد طفوليّت شستن و از نقش كودكى پاك كردن براى او مشكل است .(3)
« الحمد للّه الّذى هدانا لهذا و ما كنّا لنهتدى لو لا ان هدانا اللّه ».
در مناقب خوارزمى روايت كرده است كه :
در ايّام خلافت عمر بن خطاب زن حامله اى متّهم به زنا را آوردند ، عمر از او سؤال كرد و او به زنا اعتراف كرد ، پس عمر دستور داد كه او را سنگسار كنند ، و هنگامى كه براى اجراى حكم مى بردند ، على [ عليه السلام ]ايشان را ملاقات كرد و از او واقعه را سؤال نمود ، چون مطلع شد ، فرمود : او را بر گردانيد ، و نزد عمر آمد و فرمود : امر كرده اى كه اين زن را سنگسار كنند ؟ عمر گفت : بلى ، نزد من به زنا اعتراف كرد . حضرت فرمود : تو بر او سلطنت دارى ، بر آنچه در شكم او است سلطنت ندارى . پس حضرت فرمود : شايد او را پيش از اقرار تهديد كرده باشى يا ترسانيده باشى ؟ گفت : بلى چنين بود . حضرت فرمود : مگر نشنيده اى كه رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم فرمود : بر كسى كه بعد از حبس كردن يا قيد كردن يا تهديد كردن ، اعتراف كند ، حدّ نمى باشد . پس عمر گفت : آن زن را رها كردند . پس گفت : عاجزند زنان از آن كه مثل على از ايشان متولّد شود ، اگر على نبود عمر هلاك مى شد .(1)
مناقب خوارزمى و مسند احمد بن حنبل نيز روايت كرده اند كه :
زن ديوانه اى را به سوى عمر آوردند كه زنا كرده است ، عمر خواست او را سنگسار كند ، على [ عليه السلام ] فرمود : اى عمر ! مگر نشنيدى كه رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم چه
فرمود ؟ عمر گفت : چه فرمود ؟ على [ عليه السلام ] فرمودند : رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم فرمود : قلم تكليف از سه كس برداشته شد : از ديوانه تا عاقل شود ، از طفل تا بالغ شود و ازكسى كه در خواب باشد تا بيدار شود ، پس عمر از آن زن دست برداشت .(2)
ص: 195
اين قضيّه را قاضى القضاة و ابن ابى الحديد ، تلقّى به قبول كردند . و مرحوم فيروز آبادى در « فضائل الخمسة من الصّحاح السّتة » بابى منعقد كرده و احاديث زيادى از طرق عامّه ذكر نموده كه عمر بن خطاب در حل مشكلاتش به اميرالمؤمنين عليه السلاممراجعه مى كرد و از آن حضرت كمك مى گرفت .(1) چنان كه در بيش از هفتاد مورد گفت :
لولا عليّ لهلك عمر ؛(2)
اگر على نبود عمر هلاك مى شد !
علامه امينى رحمه الله نيز در كتاب شريف الغدير ، تعابير بسيارى كه دلالت بر جهل و حماقت و ... او دارد را از طرق عامّه نقل كرده است .(3)
و نيز از طريق خاصّه محمد بن يعقوب كلينى رحمه الله با سند متّصل خود از حضرت صادق عليه السلام روايت نموده است كه در زمان خلافت ابوبكر مردى شراب نوشيده بود ، او را به نزد ابوبكر آوردند ، ابوبكر پرسيد آيا تو خمر نوشيده اى ؟ گفت آرى ، ابوبكر گفت : خمر نوشيدن حرام است .
مرد گفت : من اسلام اختيار كرده ام و اسلام من قوى است ، لكن منزلگاه من در جائيست كه همه مردم خمر مى نوشند و آن را حلال مى شمرند ، من اگر مى دانستم كه نوشيدن خمر حرام است ، البته اجتناب مى نمودم .
ابوبكر روى به عمر نمود و گفت : رأى تو درباره اين مرد چيست ؟
ص: 196
عمر گفت : راه حلّ آن جز در نزد ابوالحسن عليه السلام پيدا نشود ، على عليه السلام را بخوانيد و سپس عمر گفت : حكم و قضاء در خانه علىّ عليه السلام قرار دارد .
ابوبكر و عمر برخاستند و آن مرد را با خود آوردند و جماعتى كه حاضر بودند همگى به نزد اميرالمؤنين عليه السلام آمدند ، ابوبكر و عمر داستان را عرض كردند ، و آن مرد نيز قصّه خود را بازگو كرد .
حضرت فرمودند : بفرستيد با او كسى را در مجالس مهاجرين و انصار تا تفحّص كند كه آيا تا به حال از آنان كسى آيه حرمت خمر را بر آن مرد خوانده است ؟ و اگر خوانده است بر خواندنش شهادت دهد . همين دستور را اجرا كردند و هيچكس از مهاجرين و انصار گواهى بر قرائت و تلاوت آيه تحريم خمر درباره وى نداد . حضرت اميرالمؤنين عليه السلام او را آزاد نموده و فرمودند : از اين پس اگر خمر بنوشى ما بر تو حدّ جارى خواهيم ساخت .(1)
با اين اوصاف آيا چنين اشخاصى كه در ساده ترين مسائل و مشكلات علمى هم محتاج به باب مدينه علم پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم بوده اند و خود و پيروان شان نيز مكرّراً به اين مطلب اعتراف كرده اند ، مى توانند در جايگاه امامت و پيشوايى جامعه باشند و افرادى مثل اميرالمؤمنين و حسنين عليهم السلام مأموم و پيرو آنان گردند ؟ آيا چنين اشخاصى استحقاق خلافت رسول صلى الله عليه و آله وسلم و رياست عامّه در امور دين و دنياى مسلمانان را دارند ؟!
طالبين تفصيل مطالب ، به « كتاب الغدير باب نوادر الأثر في علم عمر »(2) مراجعه نمايند ، علامه امينى رحمه الله صد ( 100 ) مورد از موارد جهل و خطا و اجتهادات خلاف كتاب و سنّت عمر را ذكر نمودند و ما در اين رساله به چند مورد اشاره نموديم .(3)
ص: 197
از جمله بدعت هاى عمر ، نماز تراويح بود و آن نماز جماعت مستحبى در شب هاى ماه رمضان است . خداوند نماز مستحبى به جماعت ، غير از نماز استسقاء ( نماز براى طلب باران كه بايد بطور جماعت خوانده شود ) را تشريع نفرمود .
فقط نمازهاى واجب است كه مستحب است در پنج نوبت به طور جماعت به جا آورده شود و نماز عيد فطر و قربان و نماز آيات و نماز ميت و نماز طواف است كه مشروع است به جماعت خوانده شود .
رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم نمازهاى مستحبى ماه رمضان را بدون جماعت مى خواند و مردم نيز به همان گونه كه پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم به جا مى آورد ، انجام مى دادند .
در زمان ابوبكر هم تا سال سيزدهم هجرت - كه از دنيا رفت - نيز چنين بود و چون عمر بن خطاب به جاى ابوبكر نشست ، در ماه رمضان سال چهاردهم با گروهى از صحابه به مسجد آمد و ديد كه مردم نمازهاى مستحبى بجا مى آورند ، عدّه اى در حال قيام و عدّه اى در حال سجود و جمعى در حال ركوع و گروهى هم نشسته اند و جمعى هم تسبيح مى گويند و يا قرآن تلاوت مى كنند و يا تكبير مى گويند و يا سلام مى دهند ،
عمر اين منظره را خوش نداشت و تصميم گرفت آن را به وضع بهترى در آورد . پس نماز تراويح را براى آن ها در شب هاى ماه رمضان تشريع كرد و دستور داد همگى در آن شركت كنند . سپس به شهرها و كشورها هم بخش نامه كرد و در مدينه دو نفر گماشت كه امام جماعت نماز تراويح باشند ، يك نفر پيش نماز مردان و ديگرى پيش نماز زنان و روايات در اين باره به حدّ تواتر رسيده است .(1)
بخارى در كتاب « تراويح » در حديث صحيح از عبدالرحمن بن عبد القارى روايت مى كند كه گفت :
در يكى از شب هاى ماه رمضان با عمر به مسجد رفتيم ، ديديم كه مردم دسته
ص: 198
دسته و پراكنده هستند ، تا آنجا كه گفت ، عمر گفت : به نظر من اگر اين ها به يك پيشنماز اقتدا مى كردند بهتر بود . سپس دستور داد ابى بن كعب پيشنماز آن ها باشد . شبى ديگر با او به مسجد مى رفتيم ، ديديم مردم نمازهاى مستحبى را به جماعت مى گذارند ، عمر گفت : اين بدعت خوبى است ... .(1)
علامه قسطلانى در توضيح اين عبارت خليفه : « نعمت البدعة هذه » مى گويد :
« سمّاها بدعة ؛ لأنّ رسول اللّه صلى الله عليه و آله وسلم لم يسنّ لهم ، و لا كانت في زمن
الصديق ، و لا أوّل الليل و لا هذا العدد ... الخ ؛(2)
اين كه آن را بدعت دانست به علّت آن است كه پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم دستور نداد كه نمازهاى مستحبى ماه رمضان را به جماعت بخوانند ، در زمان ابوبكر هم سابقه نداشت ، در اوّل شب هم نبود و اين تعداد ركعات هم نداشت .
ابوالوليد محمّد بن شحنه حنفى در تاريخ خود « روضة المناظر » مى نويسد :
هو ( عمر ) أوّل من جمع النّاس من إمام يصلّي بهم التراويح ... ؛(3)
عمر نخستين كسى است كه دستور داد مردم نماز تراويح را به جماعت بخوانند ... .
سيوطى نيز در « تاريخ الخلفاء » به نقل از ابوهلال عسكرى ، نخستين كارهاى عمر را مى شمارد و مى گويد :
هو أوّل من سنّ قيام شهر رمضان بالتراويح ... ؛(4)
ص: 199
او نخستين كسى است كه دستور داد نماز تراويح را در ماه رمضان به جماعت بخوانند .
ابن سعد نيز مى گويد :
عمر نخستين كسى است كه دستور داد نمازهاى شب هاى رمضان ( يعنى تراويح ) را به جماعت بجا آورند و به شهرها و كشورها نوشت و بخش نامه كرد و اين در ماه رمضان سال چهاردهم هجرى بود ، خليفه دو نفر را در مدينه تعيين كرد كه امام جماعت مردان و زنان باشند .(1)
بارى ، به اجماع مسلمين نماز تراويح بدعت است . حتّى خود عمر گفته است : « بدعة ، و نعم البدعة ؛(2) اين بدعت است چه بدعت خوبى است » در حالى كه در احاديث متواتره از طرق خاصّه و عامّه وارد شده است كه رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم فرمودند :
كلّ بدعة ضلالة و كلّ ضلالة سبيلها إلى النّار ؛(3)
هر بدعتى گمراهى است و هر گمراهى راهش به سوى جهنم است .
از نصوص صريح استفاده مى شود كه هر امرى را كه در دين احداث كنند كه
ص: 200
در شريعت به طور عموم يا خصوص وارد نشده باشد ، بدعت و حرام است و هر كارى را كه بر وجه عبادت واقع سازند و از دليل شرعى عامى يا خاصى استفاده نشده باشد ، بدعت و تشريع است ، خواه فعل مستقلى باشد يا صفت عبادتى باشد كه اصلش از شارع رسيده ، مثل آن كه واجب را به قصد سنّت بجا آورند يا سنّت را به نيّت واجب به عمل آورند ، يا وصف خاصّى را در عبادتى اختراع كنند مثل آن كه طواف را به جماعت بياورند يا عدد خاصّى از عبادت را در وقت مخصوص ، سنّت قرار دهند .
كسى كه در دين خدا بدعت بگذارد ، رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم او را گمراه و مسيرش را به سوى جهنّم دانسته است ، آيا چنين شخصى استحقاق امامت و خلافت الهى را دارد ؟
از جمله اقدامات عمر بن خطاب اين بود كه در وقت مرگ ، امر خلافت را به شورايى واگذار كرد كه افراد آن شش نفر بودند ، اميرالمؤمنين على عليه السلام ، عثمان بن عفان ، زبير ، طلحه ، عبدالرحمن بن عوف و سعد بن ابى وقاص و سفارش كرد كه اين عدّه به مشورت بپردازند و يكى را در ميان خود انتخاب كنند ، بعد از آن ، ابوطلحه انصارى را طبيد و گفت :
پنجاه نفر از مردان انصار را انتخاب كن و اين شش نفر را در خانه اى جمع كن و همگى با شمشيرهاى برهنه بر درِ آن خانه بايستيد و تعجيل مكن و بيش تر از سه روز ( بعد از مرگ من ) هم مهلت نده ، تا ايشان با هم مشورت كنند و يكى از همين افراد را براى خلافت انتخاب كنند . اگر پنج نفر درباره يكى توافق كردند و يك نفر مخالفت كرد ، گردن آن يك نفر را بزن و اگر چهار نفر توافق كردند ، و دو نفر مخالفت نمودند ، سر آن دو را بزن و اگر دو دسته سه نفرى شدند ، خليفه در دسته اى است كه عبد الرحمن بن عوف در ميان آن هاست و سه نفر ديگر را چنان كه مخالفت نمودند بكشيد ! و اگر سه روز بگذرد و بر يكى اتفاق نكنند ،
ص: 201
گردن هر شش نفر را بزنيد و بگذاريد خود مسلمانان شور كنند و هر كس را خواستند براى خود انتخاب نمايند(1) .(2)
اين ماجرا از جهات مختلف دليل بر كفر و ضلالت و ظلم عمر بن خطاب است :
1 . به اتّفاق خاصّه و عامّه عمر در اين قضيّه با سنّت رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم مخالفت كرد ؛ زيرا به عقيده اماميّه ، پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم اميرالمؤمنين على عليه السلام را پس از خود به امامت نصب فرمود و به عقيده عامّه ، رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم امر خلافت را به مردم واگذار كرد و شخص خاصّى را انتخاب نكرد . حتّى به طريق ابوبكر هم رفتار نكرد ؛ زيرا او هم پس از خودش عمر را خليفه ساخت و به مردم معرّفى كرد . اما اين كه شش نفر را در خانه اى گرد آورند و گروهى مسلّح را بر آن ها بگمارند كه تا مدّت سه روز از ميان خود خليفه انتخاب كنند و گرنه آن ها را به قتل رسانند ! اين رأى هيچ گونه جايگاهى در كتاب خدا
و سنّت رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم ندارد .
2 . چرا خليفه ، سلمان و ابوذر و عمّار را كه به اخبار صحيح خاصه و عامه از جمله اهل بيت و راستگوترين اهل زمين و ملازم حق و به امر الهى محبوب رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم و از شيعيان حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام بودند و عبّاس عموى پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم را در شورا داخل نكرد ؟ ! آرى ، عمر با توجه به اين كه نمى خواست تحت هيچ شرايطى اميرالمؤمنين عليه السلام رأى مثبتى براى خلافت داشته باشد ، جمعى را كه به اقرار خودش معيوب به همه عيوب و معدن نفاق و شقاق بودند(3) را در كنار اميرالمؤمنين عليه السلام
ص: 202
عضو شورا كرد تا آنان خود صاحب اختيار و مرجع اين كار گردند و ضمن حفظ ظاهر ، اميرالمؤمنين عليه السلام را نيز از رسيدن به خلافت منع كنند ! !
3 . داخل كردن اميرالمؤمنين على عليه السلام در شورا فقط يك نيرنگ و حيله بود ، ولى نقشه را جورى طرّاحى كرد كه هرگز خلافت به آن حضرت نرسد و اين مطلب واضح است .
ابن ابى الحديد مى نويسد :
شعبى در كتاب شورا و جوهرى در كتاب سقيفه روايت كرده اند از سهل بن سعد انصارى كه گفت : چون در روز شورا على [ عليه السلام ] و عباس از مجلس برخاستند من دنبال ايشان بودم ، شنيدم كه آن حضرت به عباس فرمود : به اين تدبيرِ عمر ، خلافت از دست ما بيرون رفت . عباس گفت : چگونه ؟ حضرت فرمود :
مگر نشنيدى كه مى گفت : خليفه در جانبى است كه عبدالرحمن در آن جانب است ؟ و سعد مخالفت عبد الرحمن نمى كند ؛ زيرا كه پسر عمّ اوست ، و عبد الرحمن داماد عثمان است و هر گاه اين ها در يك طرف جمع شوند ، اگر آن دو نفر ديگر ( طلحه و زبير ) هم با من باشند فايده اى نخواهد داشت !(1) و حال آن كه من اميدى به هر دو بلكه به يكى از آن دو نيز ندارم و غرض عمر هم در تدبير اين بود كه به مردم بفهماند كه عبدالرحمن بن عوف از ما افضل است . به خدا سوگند كه اوّل ايشان كه ابوبكر بود بر ما فضيلت نداشت چه رسد به عبدالرحمن ... !!(2)
اگر كسى بگويد : اميرالمؤمنين عليه السلام كه مى دانست خلافت به او نمى رسد چرا داخل
ص: 203
شورا شد ؟ جوابش آن است كه :
اولاً : چون ابوبكر و عمر در روز اوّل آن حديث دروغين را جعل كردند كه : نبوّت و خلافت در يك سلسله جمع نمى شود »(1) و عمر نيز مكرّر اين را مى گفت و در خاطر مردم جاى گرفت ، اگر حضرت داخل شورا نمى شد ، هرگز احتمال خلافت به بنى هاشم نمى دادند و حق به او بر نمى گشت و چون اميرالمؤمنين عليه السلام به امر عمر داخل شورا شد ، معلوم گشت كه آن روايت دروغ و بى اصل بوده است .
چنان كه شيخ صدوق رحمه الله از امام صادق عليه السلام روايت كرده است كه چون عمر نامه شورا را نوشت ، در اوّل نامه نام عثمان را نوشت و اميرالمؤمنين على عليه السلام را در آخر همه نوشت ، عباس به حضرت گفت : تو را بعد از همه نوشته است و تو را بيرون خواهند كرد . از من بشنو و داخل شورا مشو ! حضرت جواب نفرمود . چون با عثمان بيعت كردند ، عباس به حضرت عليه السلام گفت : نگفتم چنين خواهند كرد ؟ حضرت فرمود : اى عمو ! داخل شدن من علّتى داشت كه بر تو مخفى بود ، مگر نشنيدى كه عمر بر منبر گفت كه : « خدا براى اهل بيت ، نبوّت و خلافت را جمع نخواهد كرد » من خواستم كه او به زبان خود تكذيب خود بكند و مردم بدانند كه آن چه پيش تر مى گفت ، باطل و دروغ بود و ما صلاحيت خلافت داريم ، عباس ساكت شد .(2)
ثانياً : در صورت عدم شركت ممكن بود گفته شود كه او چون خود را لايق اين مقام نمى ديد ، در آن شركت نكرد و يا مى گفتند : اگر مى آمد ، ما او را خليفه مى كرديم .
ثالثاً : اگر آن حضرت داخل در شورا نمى شد ، او را بر بيعت كردن با يكى از آن ها مجبور مى كردند ،(3) و ممكن بود كه مردم توهّم كنند كه آن حضرت به رضايت
ص: 204
و رغبت ، ترك خلافت كرده و با آن ها بيعت نموده است ، به خلاف آن كه داخل شورا شود و طلب حق خود بكند و حجّت بر آن ها تمام كند كه اصلاً توهّم رضايت و اختيار بر طرف مى شود .
سيد مرتضى از بلاذرى - كه از مورّخين عامّه است - روايت كرده است كه : چون عبدالرحمن با عثمان بيعت كرد ، اميرالمؤمنين عليه السلام ايستاده بود ، نشست . عبد الرحمن گفت : بيعت كن و اگر نكنى گردنت را مى زنم ، و در آن روز به غير از او كسى شمشير نداشت ، پس على عليه السلام غضبناك بيرون رفت ، اصحاب شورا از پى او رفتند و گفتند : بيعت كن و گرنه جهاد مى كنيم ، پس برگردانيدند حضرت را تا بيعت كرد ،(1) بيعتى كه هيچ رضايت و اختيارى در آن نبود و با تهديد به قتل همراه بود .
رابعاً : در امور و افعال ايشان عليه السلام مصالح بسيار است كه عقول ناقصه ما به آن ها نمى رسد.
4 . عمر بن خطاب در چهار صورت امر به قتل اين جماعت نمود ، و حال آن كه هيچ كدام از اين وجوه معصيت نبود كه اينان بخاطر ارتكاب يا عدم ارتكاب مستحق قتل شوند ! امر و رأى عبدالرحمن و ديگران به چه دليل حجّت بود ؟ كدام امر خدا و رسول خدا صلى الله عليه و آلهدلالت بر وجوب اطاعت ايشان داشت كه مخالفت ايشان موجب قتل جمعى از مسلمين كه به نصّ قرآن قتل آن ها حرام و از اكبر كبائر است ، بشود ؟ ! و واضح است كه اين نوع تشكيلات نه از قسم مراجعه به آراى عمومى است و نه مراجعه به خُبرگان امّت ؛ زيرا در اين صورت بايد ديگر بزرگان مهاجر و انصار نيز مورد مشورت قرار بگيرند و محدوده آن در شش نفر خلاصه نمى شد .
علاوه بر اين كه چه دليلى بر حجّيت شورا آن هم در مسئله خلافت كبرى ( يعنى امامت ) وجود دارد ؟ و بر فرض تسليم اين كه حجيت شورا مبتنى بر مشروعيّت
ص: 205
اجتهاد باشد ، چه دليلى بر ترجيح اجتهاد بعضى بر بعض ديگر وجود دارد ؟ و چرا خود عمر بن خطاب اجتهاد نكرد كه يكى را تعيين كند ، و رجوع به اجتهاد ديگران كرد كه محتاج به امر به قتل و آن همه تقسيم و تهديد و توعيد شود ؟ ! حال آن كه اگر به اجتهاد و امر خود اكتفا مى نمود چنان كه ابوبكر در خلافت كرد ، از فتنه و آشوب سالم تر بود .
در حقيقت منشأ جنگ جمل و صفين و نهروان چيزى جز شوراى عمر نبود ! چنان كه ابن ابى الحديد از معاويه نقل كرده است كه :
« امر مسلمانان را هيچ چيز پراكنده نكرد و خواهش هاى ايشان را متفرّق نگردانيد مگر شورايى كه عمر در ميان شش نفر قرارداد » ؛ زيرا كه اين امر باعث شد كه هر يك از آن ها و قوم آن ها خواهش و داعيه خلافت پيدا كنند . و اگر عمر يك كس را خليفه مى كرد چنان كه ابوبكر كرد ، اين اختلاف ها به وجود نمى آمد !(1)
5 . عمر - چنان كه از حيله تقسيم ظاهر مى شود - زمينه قتل اميرالمؤمنين عليه السلام را فراهم آورد ؛ چون مى دانست آن حضرت به خلافت هيچ كدام از اعضاى شورا راضى نمى شود و مخالفت مى كند ، با آن كه از مسلّمات خاصّه و عامّه است و به سندهاى صحيح از طريق مخالف و موافق ثابت شده است كه پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود : « محبّت على عليه السلام ايمان و بغض او كفر است »(2) و « جنگ با او جنگ با رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم است » .(3)
ص: 206
اميرالمؤمنين عليه السلام را - با آن همه مناقب و فضائل كه به روايات صحاح عامّه ثابت است : « كسى كه از حق و قرآن جدا نمى شود »(1) و « باب مدينه علم و حكمت است »(2) و « امام حق و حجّت بر جميع خلايق است »(3) و « سفينه نجات » و « اعلم امت » است و ... . - امر كرد كه اطاعت از عبدالرحمن بن عوف كند كه از همه مناقب و فضائل عارى است و خودش مى دانست كه عبدالرحمن جانب عثمان را - كه پسر عمو و دامادش بود - مى گيرد و رأى او را بر رأى اميرالمؤمنين عليه السلام ترجيح داد و اطاعتش را بر او واجب نمود تا حدّى كه اگر مخالفت رأى عبدالرحمن بكند ، كشته شود ! ! آيا عناد و كفر و نفاق و ضلالتى بالاتر از اين وجود دارد ؟(4)
حقير ( گرد و غبار پاى شيعيان اميرالمؤمنين عليه السلام ) با دل سوخته و چشمان پر از اشك كه از اعماق قلب و جانم بر خواسته مى گويم : « السلام عليك يا اوّل مظلوم و اوّل من غصب حقّه ... ».
خود آن حضرت - روحى و ارواح العالمين لتراب مقدمه الفدا - در باره شورا چنين فرمودند :
حتّى إذا مضى لسبيله جعلها في جماعة زعم أنّي أحدهم ، فيا للّه و للشّورى ! متى اعترض الرّيب فيّ مع الأوّل منهم حتّى صرت اُقرن إلى هذه النظائر ! لكنّي أسفَفْتُ إذ أسفوا و طِرتُ إذا طاروا ، فضغا رجل منهم لضغنه ، و مال الآخر لصهره ، مع هنٍ و هنٍ ؛(5)
ص: 207
وقتى كه عمر در حال احتضار افتاد و در آستانه مرگ بود ، خلافت را در گروهى گذاشت كه به گمانش من نيز يكى از آنان بودم . پناه بر خدا از شورا ! كدام زمان بود كه در مقايسه من با اوّلى آنان ( ابوبكر و برترى من بر او ) ترديدى وجود داشته باشد ؟ تا چه رسد به اين كه مرا همسنگ امثال اين افراد ( اعضاى شورا ) قرار دهند ! ولى من ( به خاطر مصالحى ) هنگامى كه آن ها پايين آمدند ، پايين آمدم و هنگامى كه پرواز كردند ، پرواز نمودم . سر انجام يكى از آن ها بخاطر كينه اش از من روى برتافت(1) و ديگرى خويشاوندى را بر حقيقت مقدّم داشت(2) و به خاطر دامادى اش به ديگرى ( عثمان ) تمايل پيدا كرد ، علاوه بر جهات ديگر كه ذكر آن خوشايند نيست .(3)
اى كاش من گوسفندى از قبيله اى بودم و مرا فربه مى كردند تا آن كه محبوب ترين قوم شان به ديدن ايشان مى آمد ، مرا ذبح مى نمودند و نصف مرا بريان مى كردند ، و نصف مرا خشك مى كردند كه وقت ديگر بخورند ، چون مى خوردند عذره ( يعنى نجاست ) مى شدم ، و آدمى نمى شدم ( كه بر من بازخواستى و حسابى باشد .
و اين كلام او كه در آن حال بر زبانش آمده ، قريب است به آنچه حق تعالى در قرآن مجيد مى فرمايد ، بلكه همان معنى است كه :
« يَقُولُ الْكافِرُ يا لَيْتَنِي كُنْتُ تُراباً » ؛(1)
كفار چون نظر به حال و عاقبت خويش كنند خواهند گفت كاش ما خاك مى بوديم و آدم نمى شديم .
بلكه از قول كافر زشت تر است و اين قول منافات با نفاقش ندارد ؛ زيرا كه در حالت احتضار ، آنچه براى محتضر مهيّا شده به او نشان مى دهند ، و او از آن مطلع مى شود . عبداللّه بن عمر در باره لحظات آخر و كفر پايدار پدرش مى گويد :
پدرم را در حالت احتضار به بدترين حال ديدم ، و از پى على فرستادم و به او التماس نمودم كه نزد او حاضر شود ، چون آن حضرت آمد ، پدرم گفت : التماس دارم كه مرا حلال كنى . آن حضرت پاسخ داد : دو مرد عادل را بطلب و نزد ايشان اقرار كن كه بر من ظلم و تعدّى كردى و به ناحق مرتكب اين امر شدى تا تو را حلال كنم ! ديدم كه پدرم روى به ديوار كرد و ساعتى ساكت شد ، و سپس متوجه اميرالمؤمنين على شد و بار ديگر از او طلب حليت نمود ، اميرالمؤمنين نيز همان سخن را اعاده كرد و پدرم جواب نگفت . بعد از آن اميرالمؤمنين برخاست و از آن خانه بيرون رفت . سپس ، جمعى از ياران آمدند و پدرم را به بهشت و به جنّات عدن بشارت مى دادند اما او چنان آهى كشيد كه نزديك بود روحش با آن بر آيد ! پس گفت : « لو أنّ لي ملأ الأرض
ص: 209
ذهبا و مثله معه لافتديت به من هول المطلع ؛(1) اگر دو برابر تمام زمين پر از زر
مى بود و همه براى من بود ، از خوف آنچه مى بينم همه را به فقرا مى بخشيدم! ».
و اين كلام عمر بن خطاب همان مضمون آيه است كه حق تعالى فرموده :
« وَ لَوْ أَنَّ لِلَّذِينَ ظَلَمُوا ما فِي الْأَرْضِ جَمِيعاً وَ مِثْلَهُ مَعَهُ لاَفْتَدَوْا بِهِ مِنْ سُوءِ الْعَذابِ » ؛(2)
اگر براى آنانى كه بر ديگران ظلم كرده اند تمامى آنچه در زمين است ( از زر و نقره و مال و منال ) باشد ، و باز مثل آن ( يعنى دو برابر آن ) از براى ايشان باشد ، حاضرند همه را فدا كنند تا از عذاب شديد روز قيامت رهايى يابند .
در تواريخ مسطور است كه در آن وقت كه جناب ابولؤؤاو را مجروح نموده و در بستر مرگ افتاده بود ، عثمان آمده سرش را در كنار گرفت و گفت : بشارت باد تو را به بهشت ! آهى كشيد و گفت :
دعني ويلي ويلي من النّار ؛(3)
رها كن مرا ، واى بر من واى بر من از آتش دوزخ ، ( واى بر من از آتشى كه افروخته مى بينم ) !
پس آهى ديگر كشيد و گفت :
الآن لو كانت الدّنيا لي افتديت بها من النّار و لم أرها ! ؛(4)
الآن اگر تمام دنيا براى من بود ، البته فدا مى كردم همه را تا مگر از آتش دوزخ خلاص مى شدم !
ص: 210
و در وقت مردن آه و وا ويلاه مى گفت ، و آنچه در مردن ابى بكر هذيانش نام مى كرد ، خودش صد برابر آن هذيان مى گفت ، تا به ابى بكر ملحق شد .(1)
طعن يازدهم : تغيير مقام ابراهيم عليه السلام(2)
مقام ابراهيم عليه السلام در زمان حضرت ابراهيم و بعد از او به ديوار خانه كعبه متصل بود، تا آن كه كفار قريش در زمان جاهليت از آن جا برداشتند و در موضع فعلى قرار دادند .(3)
وقتى رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم مكه را فتح كردند ، مقام را به همان جاى اصلى آن - كه در زمان حضرت ابراهيم عليه السلام بود - برگرداندند . اما وقتى عمر غصب خلافت كرد ، به حج رفت ، پرسيد : آيا كسى هست كه بداند مقام در زمان جاهليت در كجا بود ؟ بعد از معلوم كردن آن ، مقام را در همان موضع كه در جاهليت در آن جا بود گذاشت .(4) و تا حال در آن موضع قرار دارد تا امام زمان عليه السلام ظهور كند و آن را به مكان اول و اصلى آن بر مى گرداند .(5)
علامه مجلسى رحمه الله(6) بعد از نقل اين مطلب مى فرمايد : اين قضيّه از جمله مشهورات بلكه متواترات است .(7)
ص: 211
طعن دوازدهم : سه طلاق در مجلس واحد(1)
در زمان رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم و زمان ابوبكر ، طلاق پشت سر هم را - كه رجوعى در بين آن نباشد - يك طلاق حساب مى كردند . اما در زمان عمر بعد از آن كه سه سال از خلافت او گذشت ، آن را سه طلاق حساب كرد . چنان كه صاحب جامع الاصول از صحيح ابوداود و نسائى به چند طريق از ابن عباس روايت كرد . و عذرى كه عمر در اين قضيه آورد ، اين بود كه : « مردم بر طلاق جرأت نكنند » .(2) اگر اين علت اجراى سه طلاق باشد ، چرا خداوند كه به همه چيز عالم است اين دستور را نفرمود ؟ عجب است كه رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم با عقل كامل خودش حكم نمى كرد و در همه امور منتظر وحى مى شد ، ولى عمر هر چه دلش مى خواست انجام مى داد ! !
عناد با خدا و رسول خدا صلى الله عليه و آله واضح تر از اين نيست كه احكام خدا را اين چنين تحريف كند و تغيير دهد و بدعت در دين خدا بگذارد ! ؟
طعن سيزدهم : نهى از منكر كردن خليفه(3)
از جمله مطاعن عمر بن خطاب اين است كه : او از ديوار خانه اى بالا رفت و عدهّ اى را ديد كه مشغول كار منكر و خلاف شرع اند . آن افراد به عمر اعتراض كردند و گفتند : « از چند جهت مرتكب اشتباه شده اى ، يكى : تجسّس كه خداوند از آن بر حذر داشته است .(4) دوّم : از در وارد نشدى ، كه اين گونه ورود از بالاى ديوار را
ص: 212
خداوند نهى كرده است .(1) سوّم : اين كه بدون اذن وارد شدى كه خداوند از آن نيز نهى كرده است ! در اين هنگام عمر خجالت كشيد و از رفتار ناپسند خود شرمگين شد .(2)
طعن چهاردهم : تقسيم ناعادلانه بيت المال(3)
عمر بن خطاب به عايشه و حفصه در هر سال ده هزار درهم از بيت المال مى داد(4) و خود نيز از بيت المال برداشت .(5) وقتى صحابه به او اعتراض كردند ، گفت : به عنوان قرض برداشتم !!
با اين كه اين كار جايز نبود ؛ زيرا غنائم و فى ء و امثال اين امور ، از اموال مباحى نيست كه براى هر كس تصرّف در آن به هر نحوى جايز باشد بلكه آن ها از حقوق مسلمين است كه بايد در مصالح آن ها بر طبق قانون شرع صرف شود ، و تصرف در آن ها جايز نيست مگر بر وجهى كه دليل شرعى بر آن قائم است . و برترى دادن بعضى ها و عطا كردن شان بيشتر از ديگران در تقسيم ممكن نيست مگر با غصب
ص: 213
حق ديگران و تصرّف در مال غير و آن جايز نيست ،(1) با اين كه سنّت رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم بر تقسيم ، برابرى و مساوات بوده است .(2)
طعن پانزدهم : منع خمس اهل بيت عليهم السلام (3)
عمر بن خطاب به جهت عداوت و بغض با اهل بيت عليهم السلام و نيز به جهت اين كه قادر نباشند بر ادعاى خلافت و گرفتن حق خود از غاصبين ، از پرداخت خمس به اهل بيت عليه السلام - كه خداوند براى آن ها قرار داد - منع نمود .(4)
در ك