بررسی فضائل امیرالمومنین علیه السلام در منابع معتبر اهل تسنن جلد 4

شناسنامه

ص: 1360

29

«ای عمرو، به خدا سوگند مرا اذیّت کردی» ! عرض کردم: پناه می برم به خدا از این که شما را آزار دهم! فرمود: «آری؛ هر کس علی را بیازارد مرا آزرده است». (1)

[3/854] عن سعد بن أبي وقاص ، قال: كنت جالساً في المسجد - أنا و رجلين معي - فنلنا من علي ، فأقبل رسول الله صلی الله علیه و آله غضبان ، يعرف في وجهه الغضب، فتعوّذت بالله من غضبه ، فقال: «مالكم و مالي؟! من آذى عليّاً فقد آذاني» (2)

سعد بن ابی وقاص:گوید من با دو نفر دیگر در مسجد نشسته بودیم و از على [علیه السلام] بدگویی می کردیم ناگهان دیدیم پیامبر صلی الله علیه و آله در حالی که خشمناک بود و غضب از چهره اش می بارید به سوی ما آمد و فرمود: «شما را با من چکار؟! [شما را با من چکار؟!] هر کس علی را بیازارد مرا آزرده است».

و بنابر روایتی سه مرتبه جمله اخیر را تکرار فرمود. (3)

ص: 1362

برای اعتبارش کافی است بوصیری و هیثمی راویان آن را ثقه و مورد اطمینان دانسته و حکم به اعتبار آن نموده اند.(1)

ابوعبد الله مصطفى بن العدوى، عبدالله الشهري البانی و محقق کتاب الاحاديث المختارة نيز حكم به حسن و اعتبار آن کرده اند.(2)

روايت: ﴿ مَنْ آذى عليّاً فَقَدْ آذاني﴾ در مصادر اهل تسنن فراوان آمده است.(3)

معرفی نماید! این روایت از سیف بن عمر معلوم الحال نقل شده است. (1)

عن عمرو بن شاس الأسلمي ، قال: خرجت مع علي بن أبي طالب [علیه السلام] إلى اليمن فأجفاني ، فأظهرت لائمة علي [علیه السلام] بالمدينة حتى فشا ذلك ، فدخلت المسجد... ذات غداة و رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم جالس ، فرماني ببصره حتى إذا جلست قال: «والله يا عمرو بن شاس لقد آذيتني» فقلت: أعوذ بالله و بالإسلام أن أؤذي رسول الله صلی الله علیه و آله ، فقال: بلى، من آذى مسلماً فقد آذاني ومن آذى مسلماً فقد آذى الله عزّ وجل (2)

[5/856] کسی نزد عمر از علی علیه السلام بدگویی کرد ، عمر با اشاره به قبر پیامبر صلی الله علیه و آله گفت: صاحب این قبر محمد بن عبدالله بن عبدالمطلب است و علی نیز فرزند ابی طالب بن عبدالمطلب از علی جز به نیکی یاد نکن؛ زیرا اگر او را آزار دهی - و بنابر نقلی: اگر با او دشمنی کنی - پیامبر صلی الله علیه و آله را در قبرش اذیت کرده ای (1)

حضرت فرمود: ای جابر، با شهادتین جان و مال خویش را محترم و مصون و محفوظ داشته و از پرداخت جزیه (1) با ذلّت و خواری معاف شده اند (ولی ایمان آنان واقعی نبوده به دلیل آنکه علی علیه السلام را آزرده اند) (2)

* پیش از این در روایت شماره 168 از بریده گذشت که: بَعَثَنا رسول الله صلی الله علیه و آله و في سرية، فاستعمل علينا عليّاً [علیه السلام ] ، فلما جئنا ، قال: «كيف رأيتم صاحبكم» ؟ فإمّا شكوتُه و إما شكاه غيري ، قال: فرفع رأسه - و كنت رجلاً مكباباً - فإذا النبي صلی الله علیه و آله قد احمرّ وجهه يقول: «من كنت وليّه فعلىّ وليّه» فقلت: لا أسوءك فيه أبداً

از این روایت به روشنی فهمیده می شود که پیامبر صلی الله علیه و آله از شنیدن شکایت دیگران از امیرالمؤمنین علیه السلام به شدت ناراحت گردید که صورت مبارکش سرخ شد و فرمود: « من كنت وليه فعليّ وليّه».

بریده در آخر گفت: (از این پس) هیچ گاه شما را در مورد علی ناراحت نخواهم کرد. پس معلوم شد که این ویژگی مخصوص آن حضرت است

در روایات دیگر آمده که بریده گفت: من گرم صحبت بودم... یک دفعه سرم را بلند کردم دیدم رنگ چهرۀ مبارک پیامبر صلی الله علیه و آله دگرگون و متغیر شده (3) و خشم و غضب در آن نمایان است ،(4) رگ های گردن حضرت از شدّت خشم قرمز (و پر از خون) شده بود، (5) تا حال چنین خشمی از آن حضرت ندیده بودم جز روز

ص: 1367

قريظه و النضير!!! (1) (ترس سر تا پای وجودم را گرفته بود)، دوست داشتم پیش از این واقعه زمین دهان باز کرده و مرا در خود فرو برده بود !(2) عرض کردم: پناه می برم به خدا از غضب خدا و پیامبر! (3)

برای روایت دوم که از عمرو بن شاس گذشت - روایت شماره 853- نیز شاهدی وجود دارد.

[7/858] عن أبي رافع، قال: بعث رسول الله صلی الله علیه و آله عليّاً [ علیه السلام ] أميراً على اليمن، و خرج معه رجل من أسلم يقال له: عمرو بن شاس ، فرجع و هو يذمّ عليّاً و يشكوه، فبعث إليه رسول الله صلی الله علیه و آله، فقال: «اخسأ يا عمرو ، هل رأيت من عليّ جوراً في حكمه أو أثرة في قسمه»؟ قال: اللهم لا. قال: «فعلامَ تقول الذي بلغني» ؟ قال: بعضه [بغضه ظ] ، لا أملك [!!]، قال: فغضب رسول الله صلی الله علیه و آله حتى عرف ذلك في وجهه، ثم قالَ: ««مَنْ أَبْغَضَهُ فَقَدْ أَبْغَضَنِي، وَمَنْ أَبْغَضَنِي فَقَدْ أَبْغَضَ اللَّهَ ، وَ مَنْ أَحَبَّهُ فَقَدْ أَحَبَّنِي، وَ مَنْ اَحَبَّنِي فَقَدْ اَحَبَّ اللهَ تَعالی ».(4) یعنی: پیامبر لشکری به یمن گسیل داشت که فرمانده آن امیرالمؤمنین علیه السلام بود. یکی از لشکریان عمرو بن شاس بود که پس از بازگشت به مذمت و شکایت از علی علیه السلام پرداخت. پیامبر صلی الله علیه و آله برای او پیغام فرستاد که: « اخسأ (5) یا عمرو) دور شو ای عمرو، آیا از علی قضاوت یا تقسیمی

ص: 1368

به نا حق دیدی؟! او پاسخ داد: نه حضرت فرمود: «پس چرا از او بدگویی می کنی؟! او پاسخ داد: از او کینه به دل دارم و نمی توانم خودنگهدار باشم! حضرت با شنیدن این کلام چنان خشمگین گردید که شدّت خشم و غضب در چهره مبارکش نمودار شد پس از آن فرمود: «هر کس از علی کینه و دشمنی به دل داشته باشد مرا مبغوض داشته و کسی که بغض مرا داشته باشد با خدا دشمنی نموده است. هر کس علی را دوست بدارد مرا دوست داشته، و هر کس مرا دوست بدارد خدا را دوست داشته است.»

ص: 1370

30

ناسزا گفتن معاویه به آن حضرت از مسلّمات تاریخ است (1) و ناسزا گفتن به پیامبر صلی الله علیه و آله به اتفاق مسلمانان موجب کفر است و هیچ توجیهی نمی پذیرد.

ضیاء مقدسی روایت کرده که سعد بن ابی وقاص به راوی گفت: شنیده ام در کوفه به شما می گویند که علی را دشنام دهید؟ سوگند به خدایی که جانم در دست اوست از پیامبر صلی الله علیه و آله درباره علی چیزی شنیده ام که اگر ارّه بر فرق سرم بگذارند هرگز حاضر نمی شوم او را دشنام دهم (2)

نظیر روایت فوق را هیثمی از ابو یعلی به سند معتبر نقل کرده است. (3)

و بنابر روایتی سعد بن ابی وقاص گفت: آن مطلب فرمایش حضرت است که ﴿ مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا عَلِيٌّ مَوْلَاهُ﴾. (4)

[862/ 4] و بنابر نقلی دیگر گفت: مگر به علی علیه السلام ناسزا نمی گویید؟! علی علیه السلام محبوب پیامبر صلی الله علیه و آله است.(1)

[5/863] ابن المغازلى (متوفی 483) روایت کرده که ابن عباس از کنار زمزم می گذشت، شنید که جماعتی از اهل شام به امیر مؤمنان علیه السلام ناسزا می گویند.

ص: 1375

از آنان پرسید: کدامین شما به خدا ناسزا می گفت؟! گفتند: سبحان الله هیچ کدام!

گفت: کدام یک به پیامبر و ناسزا می گفت؟! گفتند: سبحان الله هیچ کدام!

گفت: پس چه کسی به علی بن ابی طالب علیه السلام ناسزا می گفت؟ پاسخ دادند: آری ما بودیم. ابن عباس گفت: گواهی می دهم که از پیامبر صلی الله علیه و آله شنیدم و آن را (درست) به خاطر سپردم که به علی بن ابی طالب علیه السلام فرمود:

هر کس به تو ناسزا گوید مرا ناسزا گفته و هر کس به من ناسزا گوید به خدا ناسزا گفته و کسی که به خدا ناسزا گوید خدا او را به صورت در آتش اندازد.(1)

[864 /6] قال علي علیه السلام: حَسَبِی حَسَبُ رَسُولِ اَللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ دِینِی دِینُهُ ،فَمَن تَناوَلَ منّی شیئا تَناوَلَ [یتناله] منَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله (2)

از امیرمؤمنان علیه السلام روایت شده که فرمود: شخصیت و شرافت من ، همان شرافت پیامبر صلی الله علیه و آله و دین من دین اوست هر کس متعرض من شود در حقیقت به پیامبر صلی الله علیه و آله جسارت کرده است !

[865 /7] وقال علیه السلام: ﴿ یَهلِکُ فِیَّ ثَلاثَهٌ: اللاعِنُ ، وَالمُستَمِعُ المُقِرُّ وَ الحامِلُ لِلوِزرِ و هُوَ المَلِکُ المُترَفُ یُتَقَرَّبُ إلَیهِ بِلَعنتی ، و یُبرَأُ عِندَهُ مِن دینی ، و یُنتَقَصُ عِندَهُ حَسَبی ؛ و إنَّما حَسَبی حَسَبُ رسول الله صلی الله علیه و آله ، ودینی دینُهُ

ویَنجو فِیَّ ثَلاثَهٌ: مَن أحَبَّنی ، وَ مَنْ أَحَبَّ مُحِبِّی وَ مَنْ عَادَی عَدُوِّی ﴾

ص: 1376

[ثم قال ]: فَمَنْ أَشْرَبَ قَلْبَهُ بُغْضِی أَوْ أَلَّبَ عَلَیَّ أَوِ اِنْتَقَصَنِی فَلْیَعْلَمْ أَنَّ اَللَّهَ عَدُوُّهُ وَ خصمه وَ ﴿ اَللَّهُ عَدُوُّ اَلْکَافِرِینَ﴾. [البقرة (2): 98]. (1)

امیر مؤمنان علیه السلام فرمود: سه کس در مورد من هلاک می گردند:

[1] کسی که مرا لعن و نفرین نماید.

[2] کسی که لعن بر من را بشنود و آن را بپذیرد (و با لعن کننده هم عقیده باشد)

[3] و حامل وزر (یعنی کسی که بار سنگین این گناه بر دوش اوست که) او پادشاه خوش گذرانی است که برای تقرب به او مرا نفرین کنند، نزد او از دین من بیزاری جویند و از شخصیت و شرافت من عیب جویی نمایند، در حالی که شرافت من همان شرافت پیامبر صلی الله علیه و آله و دین من دین اوست.

و سه کس به واسطه من نجات یابند:

[1] دوست من

[2] دوست دوستان من

[3] و دشمن دشمنانم.

حضرت در ادامه فرمود: پس هر کس دلش لبریز از بغض و کینه من باشد یا با فتنه انگیزی دیگران را بر کینه من تحریک و یا از من عیب جویی نماید ، بداند که خدا دشمن و خصم اوست و خدا دشمن کافران است.

ص: 1377

ص: 1378

31

[867 /2] و في رواية: ﴿ عهد إليّ النبي أنّه لا يُحِبُّكَ إلاّ مؤمن و لا يُبغِضُك إلاّ مُنافِق﴾ (1) جمعی از صحابه این مطلب را از پیامبر نقل کرده اند.(2)

ص: 1380

[868 /3] روى أبو نعيم في الحلية ، عن علي [ علیه السلام] ، ﴿ قال: إن ابني فاطمة [علیها السلام] قد استوى في حبّهما البرّ و الفاجر، و إني عهد إليّ [النبي صلی الله علیه و آله] أنَّهُ لا یُحِبُّکَ إلّا مُؤمِنٌ ، و لا یُبغِضُکَ إلّا مُنافِقٌ. (1)

* و در روایت شماره 883 خواهد آمد که طبرانی (متوفی 360) به سند معتبر از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل کرده که فرمود: ﴿ لا يُحِبُّكَ إِلَّا مؤمن وَ لا يُبغِضُكَ إِلَّا منافق، مَنْ أَحَبَّكَ فَقَدْ أَحَبَّنِي، وَ مَنْ أَبْغَضَكَ فَقَدْ أَبْغَضَنِي، وَ حَبيبي حبيب اللهِ و بَغيضي بَغيض اللَّهِ، وَيلٌ لِمَن أَبْغَضَكَ بَعدي ﴾.

شدید ترین کینه را نسبت به [امام] علی و [امام] حسن و [امام] حسین [علیه السلام] داشت که آثار متواتر بر آن دلالت دارد ، پس یقیناً آن ملعون منافق بوده است. (1)

نگارنده گوید: شگفتا که آلوسی مستقیم به سراغ یزید رفته و از کسانی که در برابر خود امیرالمؤمنین علیه السلام ایستادند و با آن حضرت کینه توزی و دشمنی نمودند، سکوت کرده است !

آن چه آلوسی گفته دربارۀ کسی که خلافت را به یزید واگذار نموده نیز جاری است، و لذا از لعن یزید منع کردند تا کار به جای باریک نکشد و به قول تفتازانى: تحامياً عن أن يرتقى إلى الأعلى فالأعلى!(2)

ابن حجر عسقلانی - در شرح حال محمد بن يوسف بن حیان، پس از اشاره به محبت او نسبت به امیر مؤمنان علیه السلام و دوری (و تنفّر و بیزاری) او از کسانی که با آن حضرت جنگیدند - می نویسد:

او از بدرالدین بن جماعه پرسید: آیا حدیث « لا یُحِبَّنِی إلّا مُؤْمِنٌ وَ لا یُبْغِضَنِی إلّا مُنَافِقٌ» صحیح است؟ پاسخ داد: آری.

گفت: کسانی که با علی علیه السلام جنگیدند و به رویش شمشیر کشیدند او را دوست داشتند یا از او کینه به دل داشتند؟!! (3)

ص: 1383

این هم اشکالی ندارد چون مراد محبّت شرعی است که نزد خدا ارزش دارد نه محبّتی که این همه بلا و مصیبت به دنبال دارد چنین محبّتى وبال صاحبش می شود مانند محبّت نصاری به مسیح (1)

در هر صورت آن چه در نظر ذهبی مشکل آمده این کبرای کلی است که: «حبّ و بغض امیرالمؤمنین علیه السلام میزان تشخیص ایمان و نفاق باشد». او این مطلب را نمی تواند بپذیرد با آنکه در صحیح مسلم نقل شده ، بلکه اگر خودش هم پیامبر صلی الله علیه و آله بشنود باز برایش قابل قبول نیست ؛ زیرا دشمنان امیرالمؤمنین علیه السلام منافق معرفی شده اند، یعنی ،طلحه ،زبیر، معاویه عمرو بن عاص و همه کسانی که در مقابل آن حضرت جبهه گیری کرده اند.

و مهم آن است که در تعلیقه - از روی غفلت یا تغافل ! - به قسمت دوم کلام ذهبی اشاره نشده و آن این که: ناصبی ها از روی نادانی به او کینه ورزیدند.

2. آیا اگر کسی از روی جهالت با پیامبر صلی الله علیه و آله دشمنی کند معذور است؟!

مگر ذهبی به صحت حديث: ﴿ مَنْ أَحَبَّكَ أَحَبَّنِي، ومَنْ أَبْغَضَكَ أَبْغَضَنِي﴾ اعتراف نمی کند ؟!

مگر نمی گوید که سند حديث: ﴿ مَن أحَبَّ عَلِیّا فَقَد أحَبَّنی ، ومَن أبغَضَ عَلِیّا فَقَد أبغَضَنی﴾ بنا بر نظریه بخاری و مسلم صحیح است؟!! (1)

3. اگر این جهالت عذر بود چرا پیامبر صلی الله علیه و آله استثنا نفرمود که: مگر آن که از روی جهالت باشد؟!

چرا حضرت بر صحابه ای که به خیال خودشان از روی جهالت با آن حضرت رفتار خوبی نداشتند غضب کرده و فرمود: ﴿ مَنْ آذَی عَلِیّاً فَقَدْ آذَانِی مَنْ آذَی عَلِیّاً﴾ ؟! (2)

چرا به بریده فرمود: «أنا فقت بعدي يا بريدة» آيا منافق شده ای که با علی دشمنی می کنی و از او بدگویی می نمایی) (3) ؟!

و چرا به عایشه فرمود: ﴿ وَ اللَّهِ لَا یُبْغِضُهُ أَحَدٌ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی وَ لَا مِنْ غَیْرِهِمْ مِنَ النَّاسِ إِلَّا وَ هُوَ خَارِجٌ مِنَ الْإِیمَانِ﴾ به خدا سوگند هیچ کس - از خاندانم یا دیگران - کینه او را به دل نگیرد مگر آن که از ایمان خارج شود.(4)

البته مطلب منحصر در روایات گذشته نیست و آثار در این زمینه متواتر است - چه در مورد کینه توزی نسبت به امیرالمؤمنین علیه السلام (5) و چه نسبت به عموم

ص: 1387

اهل بیت علیهم السلام (1) - برای نمونه به روایتی اشاره کنیم که خود ذهبی نیز حکم به صحت آن کرده است که:

[870 /5] پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: ﴿... فَلَو أنَّ رَجُلاً صَفَنَ بَینَ الرُّکنِ وَ المَقامِ فَصَلّی و صامَ، ثُمَّ لَقِیَ اللّهَ مبفضاً [و هُوَ مُبغِضٌ] لِأَهلِ بَیتِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله دَخَلَ النّارَ. ﴾ (2)

[871 /6] و أخرج الحاكم - وصحّحه - قال: قال رسول الله صلی الله علیه و آله: ﴿ وَ الَّذی نَفسی بِیَدِهِ ! لا یُبغِضُنا أهلَ البَیتِ رَجُلٌ إلّا أدخَلَهُ اللّه النّارَ.﴾ (3)

پس حضرت فرمود که با وجود کینه اهل بیت علیهم السلام، کوشش و اجتهاد در عبادت و نماز و روزه سودی ندارد و بنده را اهل آتش جهنم می کند و کاملاً طبیعی است که چنین کسی دشمنیاش از روی جهالت و نادانی باشد.

4. چرا فقط نسبت به احادیث فضائل امیر مؤمنان علیه السلام اشکال تراشی می شود؟ با آن که به اعتراف خود ذهبی در صحیح مسلم هم آمده است.

ص: 1388

چرا در مطالبی که نسبت به دیگران وارد شده این حساسیت و چنین ایراد هایی دیده نمی شود ؟!

5. ذهبی به خوبی می داند که پذیرفتن روایات مذمّت بغض و کینه اميرالمؤمنین علیه السلام یعنی مخالفت صریح با صحابه و....!!!

لذا تلاش می کند تا از پذیرفتن آن امتناع ورزد ولی چاره ای از آن ندارد؛ زیرا در این زمینه روایاتی وجود دارد که خودش حکم به اعتبار آن نموده است مانند بخش: ﴿ اللّهُمَّ والِ مَن والاهُ ، و عادِ مَن عاداهُ﴾ از حدیث شریف غدیر که ذهبی دربارۀ آن گفت: «قوية الإسناد». (1)

و مانند حديث: ﴿مَن أحَبَّ عَلِیّا فَقَد أحَبَّنی ، ومَن أبغَضَ عَلِیّا فَقَد أبغَضَنی﴾.(2)

و حديث: ﴿ مَنْ سَبَّ عَليّاً فَقَدْ سَبَّني﴾(3)

مراد از روایت آن است که ایمان و نفاق هر یک شعبه هایی دارد یکی از شعبه های ایمان محبت علی [علیه السلام] و یکی از شعبه های نفاق بغض و کینه اوست. هیچ عاقلی نمی پذیرد که انسان فقط با داشتن محبت على [علیه السلام] مؤمن مطلق و به مجرد کینه او منافق خالص شود! (1)

فقط مسلم آن را نقل کرده (و بخاری از آن اعراض نموده )، گذشته از آنکه مورد شک و تردید برخی نیز واقع شده است.(1)

2. اشکال و تردید امثال ابن تیمیه بیشتر در قسمت دوم روایت است که: «جز منافق کینه او را به دل ندارد»؛ زیرا آن ها از دل خود باخبرند و اعتراف به این مطلب برایشان دشوار است !

3. ابن حجر عسقلانی تصریح کرده که ابن تیمیه روایات صحیح فضائل امیرالمؤمنین علیه السلام را انکار نموده و به عیب جویی و تنقیص آن حضرت پرداخته؟ (1) پس روشن شد که اشکال او ناشی از چیست؟ و آیا او به حضرت محبت دارد يا كينه ؟

امّا ابن تیمیه - بر حسب طینتش برای ایجاد شک و تردید در مطلب! - می خواهد بین این روایات تنافی ایجاد نماید چنان که در راستای تضعیف روایت ، پیش از این- هنگام نقل حدیث از صحیح مسلم - گفته:

اگر این حدیث محفوظ و ثابت باشد (یعنی راویان الفاظ و عبارات آن را درست ثبت و ضبط کرده باشند) (1)

و با این طرز، ایراد سخن نموده تا بتواند در حدیث تردید و تشکیک نماید!

سلب کند و بگوید این فضیلت بین همه صحابه مشترک است ولی با اشکال مهمی مواجه می شود و آن این که صحابه با یک دیگر کینه توزی داشته و در دو جبهة موافق و مخالف امیرالمؤمنین علیه السلام قرار گرفته و بر روی یک دیگر شمشیر کشیده و جنگیده اند!! چگونه ممکن است هم عمار مؤمن باشد و هم قاتل او ؟!! چگونه می شود که حبّ و بغض همۀ آن ها میزان تشخیص ایمان و نفاق باشد؟! در این صورت - العیاذ بالله - این کلام لغو می شود ، لذا در ادامه می نویسد:

قرطبى - صاحب المفهم شرح صحیح مسلم - نوشته: جنگ هایی که بین صحابه واقع شده ربطی به ایمان و نفاقشان ندارد، بلکه اختلافی پیش آمده و باعث مخالفت آنان با یک دیگر گردیده است ، لذا آنان هم دیگر را منافق ندانستند و چنان که درباره اجتهاد در احکام هر کس به حق اصابت کند دو پاداش دارد و هر کس خطا نماید یک اجر آنان نیز همین حال را دارند (1)

روشن است که این اجتهادی است در برابر نصّ و مخالفِ صریح کلام پیامبر صلی الله علیه و آله ! چرا این جنگ ها ربطی به ایمان و نفاقشان ندارد؟!

مگر جنگ با امیر مؤمنان علیه السلام جنگ با خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله نیست ؟!

چگونه می توان - بر خلاف آثار و دلائل فراوان - گفت که آن ها یک دیگر را کافر، منافق ، گمراه و... ندانسته اند ؟! (2)

ص: 1394

بدون شک مردم در زمان پیامبر صلی الله علیه وآله بر سه دسته تقسیم می شدند: 1. کفار و مشرکین ، 2. مؤمنان و مسلمانان.3 منافقان.

آیات و روایات فراوان دلالت دارد بر وجود اهل نفاق در بین مسلمانان یعنی صحابه. آیا معنا دارد که بگوییم پس از رحلت و شهادت پیامبر صلی الله علیه و آله ، همه صحابه بر ایمان و عدالت و تقوا استوار بوده اند؟! آیا معقول است که تصور شود با شهادت آن حضرت ، نفاق از بین مسلمانان ریشه کن شده است؟!

بخاری به نقل از حذیفه می نویسد: منافقان امروز از زمان پیامبر صلی الله علیه و آله بدترند زیرا در آن هنگام کار های خود را پنهانی انجام میدادند و اینک نفاق خود را آشکار کرده اند. (1) دقت شود که این کلام مربوط به چه زمان و چه کسانی است!

آری؛ هر کس در مقابل امیرالمؤمنین علیه السلاک قرار گرفت قطعاً مشمول نص صريح پیامبر صلی الله علیه و آله است که فرمود: ﴿ لاَ تَرْجِعُوا بَعْدِی کُفَّاراً یَضْرِبُ بَعْضُکُمْ رِقَابَ بَعْضٍ﴾ (2)

[1] دشمنی مذکور در اینجا مقید به سببی بوده

[2] و آن عداوتی است که به خاطر یاری کردن پیامبر صلی الله علیه و آله باشد (یعنی اگر کسی علی [علیه السلام] را به خاطر آن که پیامبر صلی الله علیه و آله را یاری نموده دشمن بدارد منافق است نه به هر دلیل دیگر ) ؛

[3] زیرا دشمنی اسبابی دارد از جمله آن که طبع بشری اقتضا دارد که نسبت به کسی که از او بدی دیده دشمنی دارد....

[4] و این غالبا مربوط به امور دنیوی است.

[5] و روایت دوستی و دشمنى على [علیه السلام] عام نیست، چرا که گروهی او را دوست داشتند و در دوستی او افراط ورزیدند تا آن جا که او را پیامبر یا خدا دانستند....

[6] علاوه بر آن ، آن چه در حق علی [علیه السلام] از این گونه مطالب وارد شده در حق انصار هم آمده است

و پاسخ آن است که دشمنی با آن ها به خاطر یاری پیامبر صلی الله علیه و آله نشانه نفاق ، و دوستی آن ها بدین جهت نشانه ایمان است، پس در حق على [علیه السلام] هم ، همین را باید گفت

[7] از طرف دیگر بیشتر کسانی که ناصبی خوانده شده اند به راست گویی و دین داری مشهورند ،

[8] برخلاف رافضی ها که غالباً دروغ گو و در نقل بی پروا بوده اند.

[9] اصل در این مطلب آن است که ناصبیان معتقدند که على [علیه السلام] عثمان را کشته یا قاتلان او را یاری کرده ، از این رو دشمنی با آن حضرت به پندار آنان از روی دین داری بوده است

[10] علاوه که خویشان برخی از آنان در جنگ های علی [علیه السلام] کشته شده بودند. (1)

ص: 1396

دیگری مسلمان باشد یا کافر پس فایده ذکر نام علی علیه السلام به اختصاص در مورد چیزی که حکم آن شامل هر مسلمان و کافری می شود چیست؟!

حق آن است که دوستی امیرالمؤمنین علیه السلام به طور مطلق ( به هر دلیلی که باشد ) نشانه رسوخ ایمان در قلب دوستدار او و دشمنی آن حضرت نشانه وجود نفاق در دشمن او است، و این ویژگی آن حضرت است چنان که درباره برادرش پیامبر صلی الله علیه و آله نیز همین گونه است.

[3] اما اینکه گفته: «طبع بشری از کسی که به آدمی بدی کرده بیزار است».

گوییم: این به مطلب ما مربوط نیست ، زیرا امیرالمؤمنین علیه السلام به هيچ يك از دشمنان خود بدی نکرده ، و هر که را از پدران و خویشان دشمنانش به قتل رسانده ، این حق بوده که آنان را کشته و امیرالمؤمنین علیه السلام تنها اجرا کننده فرمان خدا و رسول خدا صلی الله علیه و آله بوده است، از این رو حضرتش در کشتن آن ها نیکوکار بوده و مستحقِ سپاس همان کسانی که او را دشمن داشته اند

و اگر دشمنی آن حضرت بدین خاطر روا بود و یا روا بود که دشمنان او را بدین جهت معذور بداریم بدون شك منافقان قريش و نظایر آن ها نیز در دشمنی با پیامبر صلی الله علیه و آله عذر موجهی دارند ، زیرا پیامبر صلی الله علیه و آله سران آن ها را کشت ، در حالی که احدی بدین مطلب قائل نیست ، چگونه چنین نباشد در صورتی که خدای سبحان می فرماید: ﴿ فَلاَ وَ رَبِّكَ لاَ يُؤْمِنُونَ حَتَّى يُحَكِّمُوكَ فِيمَا شَجَرَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ لَا يَجِدُوا فِي أَنْفُسِهِمْ حَرَجاً مِمَّا قَضَيْتَ وَ يُسَلِّمُوا تَسْلِيماً﴾ [النساء (4): 65]. (1)

ص: 1398

[4] و این که گفته: «و این ها بیش تر به امور دنیا مربوط می شود» ، منظور او روشن نیست.(1)

[5] این که گفته: «خبر دوستی و دشمنی علی [علیه السلام] عمومیت ندارد ، زیرا گروهی در دوستی او افراط کردند»

در پاسخ می گوییم: این مطلب اختصاص به امیرالمؤمنین علیه السلام ندارد ، زیرا هر که پیامبر صلی الله علیه و آله را هم بدین پایه دوست بدارد و معتقد باشد او خداست کافر و گمراه است مانند کسانی که مسیح یا عزیر علیهما السلام را خدا دانستند ، و این دخلی به مطلب ما ندارد.

[6] اما این که گفته: «آن چه در حق علی [علیه السلام] از این گونه مطالب وارد شده درباره انصار هم وارد شده است.»

در پاسخ می گوییم: میان امیرالمؤمنین علیه السلام و انصار فرقی هست که از الفاظ دو حدیث آشکار می گردد؛ زیرا منقبتی که از شارع در حق انصار وارد شده حکم را بر صفتی که از لفظ «نصرت» گرفته شده یعنی بر لفظ «انصار» مترتب دانسته و این اشاره به علت حکم دارد که همان «نصرت» است و به همین دلیل به جای انصار مثلا نگفت فرزندان «قیله» یا «اوس» یا «خزرج» و این یکی از راه های بیان علت است که اصولیان آن را «ایماء» یعنی اشاره نامند و می گویند: از موارد ایماء آن است که حکم را بر يك وصف مشتق مترتب سازند [که وصف بیان گر عليّت] است مانند: أكرم العلماء: عالمان را احترام کن. از این رو اگر مترتب ساختن احترام بر علمی که در علما هست به خاطر علیّت علم نبود بعید بود که

ص: 1399

چنین دستوری صادر شود. در مورد انصار هم همین گونه است که حکم مترتب بر نصرتی است که توسط انصار صورت گرفته است

اما در حدیثی که برای امیرالمؤمنین علیه السلام وارد شده ، شارع حکم را - که عبارت از نفاق دشمن او و ایمان دوست او است - بر ذات حضرت علی علیه السلام و نام خاص آن حضرت مترتب نموده ( نه بر وصف او ).

اگر شارع می دانست که امیرالمؤمنین علیه السلام دارای صفتی است که دشمنی او به خاطر آن صفت رواست و دشمن او منافق بشمار نمی آید ، هرگز حکم نفاق را بر نام شخصی آن حضرت بدون هر قیدی مترتب نمی ساخت ، پس سیاق خبر دلالت دارد که ذات امیرالمؤمنین علیه السلام ذات پاک و مقدسی است که صفاتی جدایی ناپذیر در اوست که جز منافق نمی تواند به خاطر آن ها او را دشمن بدارد.

با این بیان، ادعای مساوات میان امیرالمؤمنین علیه السلام و انصار برطرف شده و فرق آن ها آشکار می گردد

[7] اما این که گفته: «بیش تر کسانی که ناصبی خوانده شده اند به راست گویی و دین داری مشهورند.

در پاسخ می گوییم: این لغزشی است از او و غفلت از روایتی است که از پیامبر صلی الله علیه و آله در صحیحین و کتاب های دیگر درباره خروج خوارج از دین و در نکوهش آنان وارد شده است ، از جمله آن که: «آنان مسلمان بوده سپس به کفر گراییده و از دین بیرون شده و بدان بازنگشته اند».

گویی شیخ فراموش کرده مطلبی را که از کتاب های خودش تهذیب التهذیب و لسان المیزان نقل کرده ایم که برخی از خوارج که توبه کرده اند خود اعتراف نموده اند که هر چیزی را که دل خواه آنان بود به صورت حدیث در می آوردند! آیا پس از این اعتراف رواست که سگ های آتش دوزخ و بد ترین خلق خدا و شرور ترین آفریدگان را که در حدیث بدین اوصاف خوانده شده اند به راست گویی

ص: 1400

و دین داری - آن گونه که شیخ پنداشته - ستو؟! هرگز ، بلکه خوارج از فاسق ترین و دروغ گو ترین خلق خدا هستند و دروغ هم از صفات منافق است و خدا می داند که منافقان دروغ گویند ، و هرگز گفتار شیخ درست نیست که آن ها راست گو و دین دار بوده اند.

[8] اما این که رافضیان را دروغ گو شمرده... درست نیست [و روشن است که او روایات فضائل امیرالمؤمنین علیه السلام را دروغ پنداشته است ].

[9] اما این که شیخ گفته: «ناصبیان معتقدند که علی رضی الله عنه [علیه السلام] عثمان را کشته ».

در پاسخ می گوییم: از این عبارت او بر می آید که می خواهد ناصبیان را تبرئه نماید که اعتقاد و دین داری آنان سبب شده که کسی را که نفس پیامبر صلی الله علیه و آله است دشمن بدارند! ولی فساد این سخن بدیهی است و هیچ منصفی در فساد آن شك نمی ورزد، زیرا اگر روا باشد که اعتقاد و دین داری به باطل موجب آن باشد که خداوند کسی را معذور بدارد بی شک یهود و نصاری در کفر و دشمنی با پیامبر عذر موجه و گسترده ای دارند؛ زیرا آنان به پیروی از عالمان دینی و راهبان مذهبی خود معتقد و متدین به کذب آن حضرت بودند. و بطلان این مطلب و مطلب گذشته بدیهی است.

[10] اما این که گفته: «علاوه بر این ، برخی از خویشان خوارج در جنگ های علی علیه السلام کشته شده بودند ، این نیز نمی تواند عذر موجه آن ها در دشمنی با آن حضرت باشد ، زیرا حق پدران و خویشان آنان را کشته است و کشنده آنان مجری حکم خدا درباره آن ها بوده است و بس ، و چنین کسی با این کار مأجور و ستوده خواهد بود.(1)

ص: 1401

و از این روی دین خود را از دین حضرت جدا می دانستند ؛ لذا عمرو بن یثربی در نبرد جمل در رجز خوانی اش افتخار می کرد که: من کسانی را که بر دین علی بودند به قتل رساندم! (1)

و هنگامی که عمار با ضربه ای او را بر زمین زد و کشان کشان نزد اميرالمؤمنین علیه السلام آورد او درخواست گذشت نمود، حضرت به او فرمود: تو را به جهت کشتن کسانی که بر دین من بودند به قتل می رسانم. (2)

و این مطلب تا زمان معاویه و پس از آن نیز ادامه پیدا کرد به گونه ای که معاویه به زاده سمیه - یعنی زیاد بن ابیه ! - فرمان داد: هر کسی را که بر دین علی یافتی به قتل برسان ! (3)

پس آن ها اصلاً خودشان را بر دینی غیر از دین امیرالمؤمنین علیه السلام می دانسته اند ، اگر این مطلب عقیده همه آنان باشد آیا می توان ادعای اشتراک نمود؟!

ص: 1404

وصى الله بن محمد عباس در تعلیقه فضائل الصحابة حكم به به اعتبار این روایت نموده است.(1)

[875 /10] و عن أبي سعيد الخدري ، قال: إن كنا لنعرف المنافقين ، نحن معشر الأنصار - و في رواية: نعرف منافقي الأنصار - ببغضهم علي بن أبي طالب [علیه السلام]. (2)

وصى الله بن محمد عباس در تعليقه فضائل الصحابة حكم به صحت این روایت نموده است (3)

[876 /11] و عن أبي ذر: ما كنا نعرف المنافقين إلا بتكذيبهم الله و رسوله و التخلّف عن الصلوات ، و البغض لعلي بن أبي طالب رضی الله عنه [علیه السلام]. (4)

حاکم نیشابوری گفته: این حدیث بر شرط مسلم صحیح است

ص: 1406

در روایتی خواهد آمد که پیامبر صلی الله علیه و آله به عایشه فرمود:﴿... وَ اللَّهِ لاَ یُبْغِضُهُ أَحَدٌ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی وَ لاَ مِنْ غَیْرِهِمْ مِنَ النَّاسِ إِلاَّ وَ هُوَ خَارِجٌ مِنَ الْإِیمَانِ ﴾. (1)

حقیقت آن است که شواهد روایی در این زمینه فراوان و خارج از حوصله این کتاب است؛ لذا به همین مقدار بسنده می شود.(2)

لا يحبّكم إلّا العظيم السعادة و لا يبغضكم إلّا الرديء الولادة، و أنتم عترة الله الطيّبون و خيرة الله المنتخبون.

و در روایت شماره 568 گذشت که: «یا أیها الناس امتحنوا أولادكم بحبّه... فمن أحبّه فهو منكم و من أبغضه فليس منکم ». انس پس از نقل این روایت می گوید: پس از جنگ خیبر گاهی کسی فرزندش را بر دوش گرفته و سر راه على علیه السلام می ایستاد و به آن حضرت اشاره کرده و از فرزندش می پرسید: آیا این مرد را دوست داری؟ اگر پاسخ می داد ،آری او را به فرزندی می پذیرفت و اگر می گفت: نه او را بر زمین می زد و می گفت: برو نزد مادرت و مادرت نیز به خانواده اش ملحق شود، من به کسی که علی را دوست ندارد، نیازی ندارم!

و در روایت شماره 693 گذشت که قال رسول الله صلی الله علیه و آله ﴿... لاَ یُحِبُّهُمْ إِلاَّ سَعِیدُ اَلْجَدِّ طَیِّبُ اَلْمَوْلِدِ وَ لاَ یُبْغِضُهُمْ إِلاَّ شَقِیُّ اَلْجَدِّ رَدِیءُ اَلْوِلاَدَهِ.﴾.

جزری شافعی (متوفی 833) می گوید: این مطلب از زمان قدیم تا امروز مشهور است که فقط زنا زادگان بغض و کینه علی علیه السلام را به دل دارند.(1)

مسعودی حکایتی جالب در این باره نقل کرده مناسب است مراجعه شود. (2)

آن در صحیح مسلم - بسیاری از آن ها را ضعیف و یا ساختگی دانسته و گفته:

[877 /12] «طوبى لمن أحبّك و صدق فيك و ويل لمن أبغضك و كذب فيك» روایات فراوان به این مضمون نقل شده که ساختگی است.

[878 /13] «من زعم أنه آمن بي و بما جئت به و هو يبغض عليّاً فهو كاذب ليس بمؤمن» روایت با این سند ساختگی است و ثابت نیست.

[879 /14] دربارۀ خبر معروف: «لا يبغضك مؤمن و لا يحبّك منافق» به نقل از ام سلمه گفته: این روایت با اسناد دیگر و متون متفاوت از أم سلمة نقل شده ولی صحیح نیست.

[880 /14] و نسبت به کلام پیامبر صلی الله علیه و آله که فرمود: ﴿ کَذَبَ مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ یُحِبُّنِی وَ یُبْغِضُکَ ﴾ چنین اظهار نظر نموده که: تمام اسناد آن ضعیف است و قابل احتجاج نیست. (1)

بغض امیرالمؤمنین علیه السلام است. و نقل کرده که: «و قد كنا نعرف المنافقين في عهد رسول الله ببغضهم له» یعنی صحابه در زمان پیامبر صلی الله علیه و آله، منافقین را به بغض امیرالمؤمنین علیه السلام می شناختند. سپس می گوید:

این روایات سند معتبری ندارد و در احادیث صحیح نقل نشده و عشق و علاقه به تشیع باعث نقل این مطلب شده است

سپس می گوید: البته این مطلب صحیح است ولی اختصاص به علی ندارد و بغض هر یک از صحابه - و در پیشاپیش آنان ابوبکر و عمر و عثمان و... - علامت نفاق است !(1)

اُم سلمه پرسید: منظورت از این سخنان چیست ؟!

عایشه گفت: عبدالله بن زبیر به من اطلاع داده که مردم از عثمان خواستند توبه کند و پس از آن که توبه کرد او را با زبان روزه و در ماه حرام کشتند!

من تصمیم دارم به همراهی زبیر و طلحه به بصره بروم، تو هم با ما همراه شو، شاید خدا این امر را به دست ما اصلاح فرماید.

اُم سلمه گفت: تو خودت مردم را علیه عثمان تحریک می کردی و بدترین الفاظ را درباره او بکار می بردی. از او فقط به عنوان نعثل ( کفتار، یا پیرمرد احمق یا نام ریش درازی از یهود که عثمان را به او تشبیه می کردند ! ) یاد می کردی!! (چگونه الان دل سوز او شده ای و می خواهی به خون خواهی او با امیرالمؤمنین علیه السلام بجنگی؟!)

تو مقام و منزلت علی علیه السلام را خوب می دانی...

آیا به یاد داری روزی که ما همراه پیامبر صلى الله عليه و آله بودیم و آن حضرت با علی علیه السلام خلوت کرده و با هم دیگر نجوا داشتند ، تو تصمیم داشتی ناگهانی بر آن دو وارد شوی من تو را منع کردم ولی گوش به حرفم ندادی و تصمیمت را عملی کردی، چیزی نگذشت که با گریه برگشتی ، از تو پرسیدم: چه شده؟! گفتی: ناگهان بر آن دو وارد شدم و به علی گفتم: بهره من از پیامبر صلى الله عليه و آله از نه روز یک روز است ای پسر ابوطالب! در این یک روز مرا به حال خودم نمی گذاری؟! پیامبر که - به شدّت عصبانی و چهره مبارکش از خشم سرخ شده بود - فرمود:

﴿ ارْجِعِی وَرَاءَکِ وَ اللَّهِ لاَ یُبْغِضُهُ أَحَدٌ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی وَ لاَ مِنْ غَیْرِهِمْ مِنَ النَّاسِ إِلاَّ وَ هُوَ خَارِجٌ مِنَ الْإِیمَانِ﴾.

ص: 1411

یعنی: (ای عایشه ) برگرد و از نزد ما بیرون رو به خدا سوگند هیچ کس - از خاندانم یا دیگران -کینه علی را به دل نگیرد مگر آن که از ایمان خارج شود.

-و این جا بود که تو (ای عایشه) پشیمان و رسوا بازگشتی!

عایشه گفت: آری ، این مطلب را به یاد دارم!! (1)

ص: 1412

32

حبيب اللهِ وبَغيضي بغيض الله، وَيلٌ لِمَن أَبْغَضَكَ بَعدي﴾(1)

یعنی: جز مؤمن تو را دوست ندارد و جز منافق کینه تو را به دل نگیرد

هر کس تو را دوست داشت مرا دوست داشته و هر کس کینه تو را به دل داشت به من بغض ورزیده است دوست من دوست خدا و دشمن من دشمن خداست. وای بر کسی که پس از من تو را مبغوض بدارد.

روایت گذشته - با کمی تفاوت ، به تفصیل یا به اختصار - در برخی دیگر از منابع عامه نیز نقل شده است.(2)

سپس ذهبی بر او اشکال گرفته که: چنین نیست ، بلکه همان گونه که ابو حاتم گفته (واقعاً) راست گو است و نسائی و دیگران هم گفته اند که اشکالی بر او وارد نیست تنها اشکالی که به او کرده اند نقل حدیثی است در فضائل علی [علیه السلام] از عبد الرزاق که دل شهادت به بطلان آن می دهد (1)

ذهبی مکرر از احمد بن الأزهر به عظمت یاد کرده و او را ستوده است. (2)

ملاحظه فرمودید که: سند حدیث نزد او هیچ اشکالی ندارد ولی مشکل آن است که باید امیرالمؤمنین علیه السلام را در رتبه کسانی که نزد ذهبی نظیر حضرت هستند - مانند اهل شورا - دوست داشت بدون هیچ امتیازی بر آنان!

علاوه بر آن ، اینکه حبّ و بغض امیرالمؤمنین علیه السلام چنان مورد تأکید قرار گیرد که حبّ و بغض خدا تلقّی شود برای ذهبی به هیچ وجه قابل قبول نیست، چنانکه نظیر این مطلب از او دربارۀ حدیث صحیح مسلم: ﴿ انَّهُ لَعَهْدُ اَلنَّبِیِّ اَلْأُمِّیِّ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ إِلَی أَنَّهُ لاَ یُحِبُّنِی إِلاَّ مُؤْمِنٌ وَ لاَ یُبْغِضُنِی إِلاَّ مُنَافِقٌ ﴾ پیش از این گذشت. (1)

شگفت آن که ابن الجوزی - به قصد ایجاد و هن در سند ! - تكذيب ابن معین را- که در واکنش دوم گذشت - نقل کرده ولی عذرخواهی او را ذکر نکرده!(1)

و در جای دیگر گفته: دل شهادت به بطلان آن می دهد.(1)

و در جای دیگر نوشته: این حدیث درست نیست، البته معنای آن صحيح است، جز بخش آخر آن که نسبت به آن احساس بدی در ما وجود دارد ؛ زیرا به آن چه گذشت اکتفا نکرده و گفته: «دوست تو دوست خدا و دشمن تو دشمن خداست ، وای بر کسی که به تو کینه ورزد». (2)

در نقطه مقابل ذهبي ، ابن الجوزی می گوید: این حدیث گر چه ساختگی است ولی معنای آن صحیح است وای بر کسی که خود را بیهوده به زحمت انداخته و آن را جعل کرده است. (3)

جالب است که ذهبی سند را صحیح می داند ولی صحت بخشی از متن را نمی پذیرد ولی ابن الجوزی متن آن را بدون اشکال و صحیح دانسته است!

دوست ندارد و جز منافق بغض و کینه او را نخواهد داشت.

شواهد سیادت آن حضرت فراوان است، مانند: تعبیر به «سید المسلمین» در روایات شماره: 47 ، 48 ، 49، 53 ، 233 (پاورقی)، 345، 446، 716، 1430 و صفحه 1332.

«سيّد المؤمنين» در روایات شماره: 27 ، 47، 53 (پاورقی)، 1040.

سيد مبجّل» در روایت شماره: 715 ، «سيّد أحبّه» در روایت شماره: 717

«سيّداً في الدنيا» در روایت شماره 250/1 ، «سيد العرب» شماره: 61، 61/1، 62، 63، 559، 1009، 1358، 1445، 1577.

تعبیر به: «یعسوب المؤمنين» يا «يعسوب الدین» در روایات شماره: 49 تا 53، 98، 114، 264، 265، 266، 268، 269

قال القاضي الرامهرمزي (المتوفى 360) و في الحديث: «عليٌّ يعسوب المؤمنين» أي سيدهم (1)

و در روایت شماره 54: «يا على ، إنك عبقريّهم»... قال المهدي: أي سيّدهم.

تعبیر به: «سيّد الأوصياء» روایات شماره 961، 964 ، 972. «سید الصديقين روايت شماره 957 ، «سيّد الوصيّين» روايات شماره: 969 ، 971.

و امّا شواهد بخش دوم، یعنی شواهد تحذیر از دشمنی با امیرالمؤمنین علیه السلام و... و یا آن که دشمن آن حضرت دشمن پیامبر صلی الله علیه و آله است:

[885 /4] عن ابن عمر، قال: سمعت رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم - يقول في حجة الوداع، و هو على ناقته ، فضرب على منكب علي [علیه السلام]، و هو يقول -: «اللهم اشهد [لهم] ، اللهم قد

ص: 1423

بلّغت ، هذا أخي، و ابن عمي، و صهري، و أبو ولدي ، اللهم كبّ من عاداه في النار».(1)

یعنی: پیامبر صلى الله عليه و آله و سلم در حجة الوداع - در حالی که سوار بر ناقه بود با دست مبارک بر شانه امیرالمؤمنین علیه السلام زد و - اعلام فرمود: خدایا شاهد باش که من فرمان تو را ابلاغ نمودم، این (علی) برادر من، پسر عمویم ، دامادم و پدر فرزندان من است. خدایا هر کس با او دشمنی کند او را در دوزخ افکن!

[5/886] و روى ابن عساكر عنه صلى الله عليه و آله و سلم: ﴿ یَا عَلِیُّ لَوْ أَنَّ أُمَّتِی أَبْغَضُوکَ - لَأَکَبَّهُمُ اَللَّهُ عَلَی مَنَاخِرِهِمْ فِی اَلنَّارِ﴾. (2) یا علی اگر امتم به تو کینه ورزد (و دشمنی کند) خدا آن ها را به صورت در دوزخ افکند!

و در آینده به سند معتبر خواهد آمد که پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: ﴿ عادَی اللّه مَنْ عادی عَلِیّاً.﴾ هر کس با علی دشمنی کند خدا با او دشمن باشد.(3)

و رجوع شود به عناوین:

«حبّ و بغض علی علیه السلام میزان تشخیص ایمان و نفاق، »

«حبّ و بغض على علیه السلام حبّ و بغض خدا و پیامبر صلى الله عليه و آله و سلم است»،

«آزار علی علیه السلام آزار پیامبر صلى الله عليه و آله و سلم»،

«جنگ با علی علیه السلام و خاندانش یعنی جنگ با پیامبر صلى الله عليه و آله و سلم»،

«دشنام به علی علیه السلام دشنام به پیامبر صلى الله عليه و آله و سلم و خدا» ،

«مرگ جاهلی برای دشمن علی علیه السلام» (4)

ص: 1424

33

داشته و کسی که بغض مرا داشته باشد خدا را مبغوض داشته است.

سیوطی گفته: طبرانی این روایت را با سند صحیح روایت کرده است. (1)

حافظ هیثمی و ابن حجر مکی می نویسند: این روایت را طبرانی با سند نیکو نقل کرده است. (2) این حدیث در صحاح الأحاديث مَقدِسیها آمده است.(3)

و البانی نیز حکم به صحت آن کرده است.(4)

مناوى (متوفی (1031) نیز روایتی را به همین مضمون - به نقل از احمد - از ام سلمه نقل کرده (5) و سند آن را معتبر دانسته ولی در مسند احمد و کتاب فضائل او یافت نشد !

[889 /3] سلمان نقل کرده که پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: ﴿ یا علىّ ، مُحِبُّكَ مُحِبّى وَ مُبْغِضُكَ مُبْغِضِی﴾ یعنی: ای علی دوستدار تو دوستدار من است، و کسی که از تو کینه به دل داشته باشد به من کینه توزی نموده( و دشمن من) است. (6)

[890 /4] و عن عمّار ، قال: قال رسول الله صلی الله علیه و آله: ﴿ أُوصي مَنْ آمن بي و صدقني بولاية علي بن أبي طالب ، فمَنْ تَوَلاه فقد تَوَلّاني ، و من تَوَلّاني فقد تَولَّى الله ، و من أحَبَّه فقد أحَبَّني ، و من أَحَبَّني فقد أحَبَّ الله ، ، و من أبغضه فقد أبغضني،

ص: 1427

و من أبغضني فقد أبغض الله عزَّ وجلَّ ﴾.(1)

[5/891] و رواه بعضهم مختصراً عن عمار هكذا: قال رسول الله: ﴿ مَنْ آمَنَ بِي و صَدَّقَني فَلْيَتَوَلَّ عَلِىُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ ، فَانٍ وَلَايَتِهِ وَلَايَتِي وَ وَلَايَتِي وَلَايَةُ اللَّهِ﴾ (2)

یعنی: پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: سفارش می کنم کسانی را که به من ایمان آورده و مرا تصدیق نموده اند به ولایت علی بن ابی طالب هر کس ولایت او را بپذیرد ولایت مرا پذیرفته و هر کس ولایت مرا بپذیرد ولایت خدا را پذیرفته است.

* در روایات شماره 858، 883 گذشت و در روایت شماره 936 - که حاکم و ذهبی حکم به صحت آن کرده اند - از امیر مؤمنان علیه السلام خواهد آمد که: پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «کسی که تو را دوست بدارد مرا دوست داشته و هرکس بغض و کینه تو را به دل داشته باشد مرا مبغوض داشته است.»

روایات به این مضمون در مصادر دیگری نیز آمده است.(3)

ص: 1428

34

کسی که در عهد من (در زمان من و با وفاداری به من) از دنیا برود از گنج های الهی است.

و کسی که در عهد تو (در زمان تو و با وفاداری به تو) بمیرد در راه خدا جان سپرده (و به عهد خویش وفا کرده) است

هر کس - پس از تو تا آن زمان که خورشید طلوع و غروب می نماید - با محبت تو بمیرد خدا عاقبت او را ختم به خیر کرده و با ایمان و امنیت از دنیا می رود (و از عذاب آخرت در امان است ).

و هر کس با کینه تو بمیرد به مرگ دوران جاهلیت از دنیا رفته و نسبت به اعمالی که در دوران اسلام بجای آورده نیز مؤاخذه خواهد شد.

ابن اثیر در ترجمه یحیی بن عبدالرحمن انصاری روایتی را نقل کرده که:

[894 /3] قال: سمعت رسول الله صلی الله علیه و آله يقول: ﴿ مَن أحَبَّ عَلِیّا مَحیاهُ و مَماتَه ، کَتَبَ اللّهُ تَعالی لَهُ الأَمنَ وَ الإیمانَ ما طَلَعَتِ الشَّمسُ و ما غَرَبَت ؛ و مَن أبغَضَ عَلِیّا مَحیاهُ و مَماتَه ، فَمیتَتُهُ جاهِلِیَّهٌ ، وحوسِبَ بِما أحدَثَ فِی الإِسلامِ﴾. أخرجه أبو موسى. (1)

*و در روایت شماره 235 گذشت: يا علي أنت أخي ، وصفيي، و وصيي، ،: و وزيري، و أميني ، مكانك مني مكان هارون من موسى إلّا أنه لا نبي بعدي ، من مات و هو يحبك ختم الله عزّ و جلّ له بالأمن و الإيمان ، و من مات يبغضك لم يكن له نصيب من الإسلام.

* و در روایت شماره 405 به نقل از طبرانی گذشت كه: ألا من أحبّك حفٌ بالأمن و الإيمان، و من أبغضك أماته الله ميتة الجاهلية، و حوسب بعمله في الإسلام.

روایات گذشته در دلالت بر این مطلب مشترک است که هر کس با محبت على علیه السلام بميرد ، خدا عاقبت او را ختم به خیر کرده و با ایمان و امنیت از دنیا می رود و از عذاب آخرت در امان است.

و هر کس با کینه علی علیه السلام بمیرد بهره ای از اسلام ندارد و به مرگ جاهلیت از دنیا رفته و نسبت به اعمالی که در دوران اسلام بجای آورده نیز مؤاخذه شود.

ص: 1432

35

ص: 1436

36

هيثمي متوفی 807) نیز راویان آن را توثیق کرده است. (1)

محمد الصبان مصری (متوفی 1206) می گوید: این روایت با اسناد متعدد نقل شده که برخی صحیح و برخی دیگر نیکو و معتبر است. (2)

در این زمینه آثار دیگری نقل شده که هیثمی (متوفی 807) و دیگران حکم به اعتبار برخی از آن روایات کرده اند، چنان که ملاحظه می فرمایید:

[900 /3] ﴿ عن صهیب: عن النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قالَ - یَوما لِعَلِیٍّ رضی الله عنه [علیه السلام]: مَن أشقَی الأَوَّلینَ ؟ قالَ: الَّذی عَقَرَ النّاقَهَ یا رَسولَ اللّهِ. قالَ: «صَدَقتَ» ، قال: «فَمَن أشقَی الآخِرینَ» ؟ قالَ: لا عِلمَ لی یا رَسولَ اللّهِ. قالَ: «الَّذی یَضرِبُکَ عَلی هذِهِ »، و أشارَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إلی یافوخِهِ. فَکانَ عَلِیٌّ علیه السلام یَقولُ لِأَهلِ العِراقِ: «وَدِدتُ أنَّهُ قَدِ ابتَعَثَ أشقاکُم فَخَضَبَ هذِهِ - یَعنی لِحیَتَهُ - مِن هذِهِ» ، و وَضَعَ یَدَهُ عَلی مُقَدَّمِ رَأسِهِ- (1)

[4/901] ﴿ عن جابربن سمرة: قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ [علیه السلام]: «مَن أشقی ثَمودَ» ؟ قالَ: مَن عَقَرَ النّاقَهَ. قالَ: «فَمَن أشقی هذِهِ الاُمَّهِ» ؟ قالَ: اللّهُ أعلَمُ. قالَ: «قاتِلُکَ» ﴾.(2)

[902 /5] ﴿ أخبرنا عبيد الله أن النبي صلى الله عليه و آله و سلم قالَ لِعَلِیٍّ [علیه السلام]: یا عَلِیُّ ، مَن أشقَی الأَوَّلینَ وَ الآخِرینَ ؟ قالَ: اللّهُ و رَسولُهُ أعلَمُ. قال: «أشقَی الأَوَّلینَ عاقِرُ النّاقَهِ ، و أشقَی الآخِرینَ الَّذی یَطعَنُکَ یا عَلِیُّ». و أشارَ إلی حَیثُ یُطعَن﴾. (3)

ص: 1439

[6/903] ﴿ عن أبي سنان يزيد بن مرة الدئلي ، قال: مَرِضَ عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ [علیه السلام] مَرَضاً شَدیداً حَتّی أدنَفَ ، و خِفنا عَلَیهِ ، ثُمَّ إنَّهُ بَرَأَ و نَقِهَ ، فَقُلنا: هَنیئا لَکَ أبَا الحَسَنِ ، الحَمدُ للّهِِ الَّذی عافاکَ ، قَد کُنّا نَخافُنا عَلَیکَ قال: «لکِنّی لَم أخَف عَلی نَفسی ، أخبَرَنِیَ الصّادِقُ المَصدوقُ صلی الله علیه و آله أنّی لا أموتُ حَتّی اُضرَبَ عَلی هذِهِ - و أشارَ إلی مُقَدَّمِ رَأسِهِ الأَیسَرِ - فَتُخَضِّبَ هذِهِ مِنها بِدَمٍ - و أخَذَ بِلِحیَتِهِ - و قالَ صلی الله علیه و آله: «یَقتُلُکَ أشقی هذِهِ الاُمَّهِ ، کَما عَقَرَ ناقَهَ اللّهِ أشقی بَنی فُلانٍ مِن ثَمودَ»...﴾ (1)

[904 /7] ﴿و في رواية: أَنَّهُ عَادَ عَلِیّاً [علیه السلام] فِی شَکْوَی اِشْتَکَاهَا قَالَ فَقُلْتُ لَهُ: لَقَدْ تَخَوَّفْنَا عَلَیْکَ فِی شَکْوَاکَ هَذِهِ فَقَالَ و لَکِنِّی - وَ اَللَّهِ - مَا تَخَوَّفْتُ عَلَی نَفْسِی منه؛ لِأَنِّی سَمِعْتُ اَلصَّادِقَ اَلْمُصَدَّقَ صلی الله علیه و آله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ یَقُولُ: «إِنَّکَ سَتُضْرَبُ ضَرْبَهً هُنَا وَ أضَرْبَهً هاهُنَا َو أشَارَ إِلَی صُدْغَهِ - فَیَسِیلُ دَمُهَا حَتَّی تَخْضِبَ لِحْیَتُکَ وَ یَکُونُ صَاحِبُهَا أَشْقَاهَا کَمَا کَانَ عَاقِرُ اَلنَّاقَهِ أَشْقَی ثَمُودَ.﴾ (2)

روایاتی دیگر قریب به آن چه گذشت در منابع عامه آمده است. (3)

ص: 1440

در روایت های متعدد این مطلب مستقیم از خود امیرالمؤمنین نقل شده:

[905 /8] ﴿ قال علیه السلام: لَتُخضَبَنَّ هذِهِ مِن هذِهِ، فما ينتظرني الأشقى﴾ ؟! (1)

[906 /9] ﴿و قال علیه السلام: مَا یَحْبِسُ [حبس] أَشْقَاهَا؟! وَ اَلَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ لَتُخْضَبَنَّ هَذِهِ مِنْ هَذِهِ (2) أو: ما یَحبِسُ أشقاها أن یَجیءَ فَیَقتُلَنی ؟!﴾ (3)

أو: مَا یَحْبِسُ أَشْقَاهَا أَنْ یَخْضِبَهَا عَنْ أَعْلَاهَا؟! (4)

أو: ما ينتظر أشقاها ؟ (5) أو: فما يخبتنّ أشقاها ؟ (6) أو: ألم يأن لأشقاها؟ (7)

ص: 1441

دشنام به او دشنام به پیامبر صلی الله علیه و آله و خدا،

حبّ و بغض او میزان تشخیص ایمان و نفاق،

مبارزات او مطابق قرآن،

سرافراز در آزمایش الهی،

تنها وصی و پرداخت کننده دیون پیامبر صلی الله علیه و آله،

وارث پیامبر صلی الله علیه و آله و سزاوار ترین مردم به آن حضرت،

سابقه او در اسلام از همه بیشتر علم و دانش او از همه افزون تر و در حلم و بردباری از همه برتر

درب ورودی شهر علم و حکمت پیامبر صلی الله علیه و آله،

هدایت شده الهی و برترین صحابه در قضاوت،

تنها يار بت شکن پیامبر صلی الله علیه و آله،

تنها پرچم دار خیبر که دارای مدال افتخار محبت خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله است و «خدا و پیامبر را دوست دارد و خدا و پیامبر نیز او را دوست دارند».

تنها پاسخ مثبت در آغاز رسالت به او اختصاص دارد.

خورشید فقط برای او بازگشته تا نمازش را بجای آورد.

فقط او از پیامبر صلی الله علیه و آله است

به فرمان خدا همه درب ها به مسجد بسته و فقط درب خانه او باز گذاشته شده است

حضرت فاطمه علیها السلام به فرمان خدا به او تزویج شد

او بر همۀ گذشتگان و آیندگان ترجیح دارد.

پیامبر صلی الله علیه و آله هر چه از خدای تعالی برای خویش خواسته برای او نیز

ص: 1443

درخواست نموده و خداوند هم پذیرفته است !

نگاه به او عبادت است !

مرگ جاهلی و عذابی سخت برای دشمن اوست.

او تا آخرین لحظات با پیامبر صلی الله علیه و آله همراه بوده و اسرار نهانی را از آن حضرت دریافت نموده و سپس تجهیز آن بزرگوار را بر عهده داشته است.

و اولین کسی که در قیامت بر پیامبر صلی الله علیه و آله وارد می شود.

این ها همه فضائلی است که در روایات معتبر اهل تسنن آمده و به علی علیه السلام اختصاص دارد و هیچ یک از صحابه در این فضیلت ها با او شریک نیست، و ناگفته روشن است که قاتل چنین شخصیت با عظمتی در نهایت پستی و رذالت است و اصلاً قابل قیاس با قاتل دیگران نیست.

افزون بر آن ، چنین مطلب مهمّی درباره هیچ کسی نقل نشده که قاتل او شقی ترین مردم باشد !

امّا کسانی که ایمان و اعتقاد به کلمات نورانی پیامبر صلی الله علیه و آله ندارند، قاتل علی علیه السلام را با قاتل دیگر صحابه برابر و یک سان دانسته و می گویند:

ما امیدواریم که ابن ملجم جهنمی باشد ولی احتمال می دهیم که خدا از او در گذرد. او مانند قاتل عثمان قاتل زبیر قاتل طلحه قاتل عمار و... و قاتل [امام] حسین [علیه السلام] ،است گر چه ما از همه آن ها متنفّریم ولی امر آن ها را به خدا واگذار می کنیم (1)

ص: 1444

و شگفت تر آن که برخی ابن ملجم را مجتهدی دانسته اند که نتیجه استنباط او این شده که کشتن امیر مؤمنان علیه السلام کار درستی است و بر این مطلب ادعای اتفاق نیز نموده اند (1) و بر مبنای آن ها باید بر این کار یک پاداش هم داشته باشد! (2)

نگارنده گوید: با قطع نظر از روایاتی که در اشقی الناس بودن ابن ملجم گذشت بدون شک او از خوارج و مارقین بوده (3) و نیازی به تکرار روایات و اقوال عامّه درباره آن ها نیست ، با اسناد معتبر گذشت که از خوارج به «شرّ الخلق و الخليقة»، سگ های جهنم و... یاد شده است.

پس باید تبریک گفت به امثال ابن حزم که -در دفاع از دشمنان امیرمؤمنان علیه السلام و یاری آنان سنگ تمام نهاده - علاوه بر اجتهاد ناکثین و مارقین قائل به اجتهاد سگ های جهنم و... نیز شده اند!

ص: 1445

و البته برخی از عامّه قول به اجتهاد ابن ملجم را هذیان دانسته اند.

قال الآلوسى: و قد أشارت الأخبار بل نطقت بأن قاتل الأمير [علیه السلام] كان مستحلّاً قتله ، بل معتقداً الثواب عليه... و كون فعله كان عن شبهة تنجيه ممّا لا شبهة في كونه ضرباً من الهذيان، و لو كان مثل تلك الشبهة منجياً من عذاب مثل هذا الذنب فليفعل الشخص ما شاء ،﴿ سُبْحَانَكَ هَذَا بُهْتَانُ عَظِيمٌ﴾ [النور (24): 16]. (1)

و قال الشنقيطي: و حجّة من قال بكفره قويّة للحديث الدالّ على أنه أشقى الآخرين، مقروناً بقاتل ناقة صالح المذكور في قوله:﴿ إذ انبَعَثَ أَشْقَاهَا ﴾ [الشمس (91): 12] ، و ذلك يدلّ على كفره (2)

37

هیچ یک از صحابه از آن بهره ای نداشته است.

حضرت علی علیه السلام همان گونه که در تمام عمر گام به گام با آن حضرت همراه بود، در آخرین لحظات نیز در کنار بستر ایشان قرار گرفته و اسراری نهانی بین آن دو بزرگوار ردّ و بدل شد. این مطلب آن قدر مشهور و مسلم است که - چنان که به زودی خواهد آمد - در برخی از منابع حدیثی عامه، ابواب مستقلی به عنوان «همراهی امیر مؤمنان علیه السلام با پیامبر صلی الله علیه و آله تا آخرین لحظات» منعقد شده است

و در ضمن برخی از آن روایات وصایت امیرالمؤمنین علیه السلام را هم منکر شده اند !

عن الأسود ، قال: ذكروا عند عائشة أن علياً رضی الله عنه [ علیه السلام] كان وصيّاً ، فقالت: متى أوصى إليه و قد كنت مسندته إلى صدري - أو قالت: حجري - ، فدعا بالطست ، فلقد انخنث في حجري ، فما شعرت أنه قد مات ، فمتى أوصى إليه ؟! و في بعضها: فكيف أوصى إلى على ؟!! (1)

خلاصه آن که عایشه گفته: پیامبر صلى الله عليه و اله بر سینه من یا در دامان من جان داد ، کجا به علی وصیت کرد !!

رسول الله صلی الله علیه و آله و إنه لمستند إلى صدر على [علیه السلام]...

راوی می گوید: سخن عایشه را با ابن عباس در میان گذاشتم او (از شنیدن این سخن برآشفت و با عصبانیت به من) گفت: آیا عقل داری؟! [چگونه ممکن است سید الانبياء و المرسلين صلی الله علیه و آله بر سینه یک زن... جان بسپارد؟!!] به خدا سوگند پیامبر صلی الله علیه و آله در حالی که به سینه علی علیه السلام تکیه داده بود از دنیا رفت.

سپس ابن عباس ادامه داد: و او بود که حضرت را غسل داد و... ما در کنار پرده حضور داشتیم.(1)

جالب آن است که خدا حق را بر زبان خود عایشه جاری کرده و مکرر به این فضیلت امیر مؤمنان علیه السلام اعتراف کرده است، چنان که خواهد آمد (2)

و البته همه بالاتفاق دانش ویژه و خاصّ امیرالمؤمنین علیه السلام را نفی نمودند! (1)

و پیش از این گذشت که از آن حضرت پرسیدند: هل عهد إليك رسول الله صلی الله علیه و آله عهداً دون العامة ؟ فقال: لا إلّا هذا و أخرج من قراب سيفه.... (2)

ذكر اختصاصه بأقربية العهد به يوم مات (1)

ذكر اختصاصه بإدخال النبي صلی الله علیه و آله إياه معه في ثوبه يوم توفّي ، واحتضانه إيَّاه إلى أن قبض.(2)

و قریب به عنوان اخیر را باعونی شافعی (متوفی 871) نیز ذکر نموده است. (3)

به روایات دیگری در این زمینه توجه فرمایید:

ابن عدی گرچه تضعیف ابن لهيعه را از دیگران نقل کرده (1) ولی خودش احادیث او را نیکو دانسته، (2) و هیثمی در سرتاسر مجمع الزوائد بار ها تصريح کرده که او حسن الحدیث است.

البانی در دفاع از او می گوید: از نقل این روایت - اشاره به روایت 908 - لازم نمی آید که او شیعه باشد چه رسد به شیعه افراطی ، او فقط ناقل است! (3)

ذهبی - که تعصّبش مشهور است و دربارۀ روایات فضائل امیر مؤمنان علیه السلام و راویان آن به شدت برخورد می کند و گاهی نظرات متفاوت درباره یک روایت یا یک راوی از او دیده می شود !! (4) - این جا نیز دو گونه اظهار نظر کرده،

ص: 1456

چنان که گذشت او نقل این روایت و امثال آن را باعث متروک واقع شدن ابن لهيعه دانسته !

ولی در جایی نوشته: من ندیدم کسی قبل از احمد بن عدی او را به تشیّع نسبت داده باشد.(1)

و در جای دیگر گفته: او متّهم به جعل حدیث نیست و شیعۀ افراطی هم نبوده بلکه از مشایخ راست گو است، سپس احتمال داده که رافضی ها این حدیث را در کتاب او وارد کرده و او نفهمیده باشد! (2)

ذهبی در جایی دیگر گفته: شاید مشکل این روایت از ناحیه راوی دیگر آن یعنی کامل بن طلحه باشد.(3)

نگارنده گوید: دیگران گفته اند که کامل هم راست گو است !؟ (4)

نتیجه آن که حدیث معتبر است و هیچ اشکالی به آن وارد نیست

ص: 1457

حبيبي» يعنی: دوستم را بگویید بیاید با او کار دارم» ابوبکر را صدا زدند - و بنابر نقلی من او را صدا زدم - هنگامی که او آمد حضرت نگاهی به او کرد و سرش را بر بالش گذاشت. دو مرتبه فرمود: «ادعوا لي حبيبي» اين دفعه عمر را صدا زدند، حضرت (سرش را بلند کرد) و نگاهی به او کرد و باز سر مبارکش را بر بالش و گذاشت و برای بار سوم فرمود: «ادعوا لي حبيبي» ، [ این دفعه من گفتم: وای بر شما! على بن ابی طالب را صدا کنید پیامبر صلى الله عليه و اله وسلم با کس دیگری کار ندارد]،(1) علی را صدا زدند هنگامی که علی آمد پیامبر صلى الله عليه و اله وسلم او را در بر گرفت و رواندازش را بر روی خود و او انداخت و در آغوش علی جان سپرد.(2)

این روایت در مسند احمد و الأحاديث المختاره که حکم به اعتبار هر دو شده موجود است.(1)

عمر گفت: از علی بپرس ! کعب الاحبار از آن حضرت سؤال کرد، امیرمؤمنان علیه السلام در پاسخ فرمود: من پیامبر صلى الله عليه و آله را به سینه ام چسباندم، آن حضرت سرش را به دوش من گذاشت و دو مرتبه سفارش به نماز کرده و فرمود: «الصلاة.. الصلاة.. » [و پس از آن جان داد] (1)

بنابر روایت طبرانی ابن عباس می گوید هنگامی که ملک الموت در بیماری وفات شرفیاب محضر مبارک پیامبر صلى الله عليه و آله شد اجازه ورود گرفت ، در آن حال سر مبارکش در دامان امیرالمؤمنین علیه السلام بود.

ابو رافع می گوید: پیامبر صلی الله علیه و آله در حالی جان داد که سر مبارکش در دامان امیر مؤمنان علیه السلام بود و به علی علیه السلام سفارش بردگان و سفارش نماز را نمود، و این آخرین مطلبی بود که بر زبان مبارکش جاری گشت

شعبی نیز می گوید: پیامبر صلی الله علیه و آله در حالی جان داد که سر مبارکش در دامان امیرمؤمنان علیه السلام بود. و غسل آن حضرت نیز به دست مبارک علی علیه السلام انجام شد....

من از جانب پروردگار مأمور بودم به نحو نجوی (و در گوشی) به او رساند. (1)

طيبي شارح مشکاة می نویسد: آن مطالب اسراری الهی و اموری غیبی بود که پیامبر صلی الله علیه و آله علی را مخزن آن قرار داد.(2)

[929 /23] ﴿ و قال امير المؤمنين علیه السلام- في مناشدته يوم الشورى -: فَأُنْشِدُکُمْ بِاللهِ، أَتَعْلَمُونَ أنَّهُ [ صلی الله علیه و آله] نَاجَانِی یَوْمَ الطَّائِفِ دُونَ النَّاسِ، فَأَطَالَ ذَلِکَ فَقُلْتُمْ: نَاجَاهُ دُونَنَا. فَقالَ: «مَا أنَا انْتَجَیْتُهُ؛ بَلِ اللهُ انْتَجَاهُ،» غَیْرِی؟ قَالُوا: اللَّهُمَّ نَعَمْ. ﴾ (3)

روایت قبل به کیفیت های مختلف از جابر نقل شده... فقالوا - أو فقيل له ، أو فقال الناس -: قد طالت مناجاتك... و گونه های دیگر که ذکر آن مناسب است:

[930 /24] لمّا أن كان يوم [غزوة] الطائف خلا رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم بعلی [علیه السلام] فناجاه طويلاً ، و أبو بكر و عمر ينظران و الناس ، قال: ثم انصرف إلينا ، فقال الناس: قد طالت مناجاتك اليوم يا رسول الله ، فقال رسول الله صلی الله علیه وآله: «ما أنا انتَجيتُه ، و لكن الله انتجاه». (4)

و في لفظ... و أطال مناجاته ، فرأى الكراهية في وجوه رجال ، فقالوا: قد أطال

ص: 1470

مناجاته منذ اليوم.... (1)

و في لفظ آخر: فقال أصحابه: ما أكثر ما يناجيه... (2)

و في لفظ رابع: فقال بعض أصحابه: لقد أطال نجوى ابن عمه....(3)

و فی لفظ خامس: فقال أحد الرجلين: لقد أطال نجواه لابن عمّه ! فلمّا بلغ ذلك النبيّ صلی الله علیه و آله قال صلی الله علیه و آله: ﴿ مَا أَنَا اِنْتَجَیْتُهُ وَ لَکِنَّ اَللَّهَ اِنْتَجَاهُ ﴾.(4)

و في لفظ سادس: فقال له أبو بكر: يا رسول الله، لقد طالت مناجاتك عليّاً منذ اليوم. (5)

و في لفظ سابع: فلحق أبا بكر [أبو بكر ظ] و عمر، فقالا: طالت مناجاتك عليّاً يا رسول الله! قال:﴿ مَا أَنَا اٌناجَیْهُ وَ لَکِنَّ اَللَّهَ اِنْتَجَاهُ ﴾.(6)

از آن چه گذشت معلوم می شود که این فضیلتِ اختصاصی امیر مؤمنان علیه السلام که یقیناً به فرمان خداوند بوده باعث حسّاسیت دیگران شده و واکنش نشان داده اند یعنی نتوانسته اند از اظهار احساسات ناپسند خویش خودداری نمایند؛ لذا لب به اعتراض گشوده و به هم دیگر یا حتی به خود پیامبر صلی الله علیه و آله گفته اند: چقدر سخن مخفیانه شما با علی طول کشید ؟!

ص: 1471

ملا علی قاری در شرح مشکاة می نویسد: (فقال الناس): أي المنافقون أو عوام الصحابة.(1) یعنی معترضین از منافقین یا عوام صحابه بوده اند !

ولی در برخی از منابع تصریح شده که این معترض چه کسی بوده... !!

یعنی گواهی می دهم از جمله اسراری که پیامبر صلی الله علیه و آله با من در میان گذاشت آن بود که محاسنم از خون سرم خضاب می گردد.

و عبارت: «ممّا كان يُسِرُّ إلىّ» حاكی از اسرار دیگری است که بیان نشده.

نکته ای که در این روایت نهفته استفاده از تعبیر «عهد» و «ممّا» است. از موارد کاربرد لفظ «عهد» جایی است که متضمّن وصیّت و سفارشی بوده و یا در آن مورد شرط و تعهدی در کار باشد

و لفظ «ممّا» که ترکیبی از «ِمن» و «ما» است مفید معنای «بعض» است یعنی این یکی از عهد های آن حضرت است و موارد دیگری نیز وجود داشته که در این روایت متعرّض آن نشده اند. در کلام عسقلانی نیز اعتراف به این حقیقت دیده می شود.(1)

و في لفظ ثالث: إن ممّا عهد إليّ النبي صلى الله عليه و اله أن الأمة ستغدر بي من بعده (1)

امیر مؤمنان علیه السلام سوگند یاد نمود که پیامبر صلی الله علیه و آله به من فرمود: مردم پس از من به تو خیانت کرده و پیمان شکنی خواهند کرد.

بسیاری از راویان حدیث این روایت را نقل کرده اند. (2)

[936 /30] در روایتی که حاکم و ذهبی حکم به صحت آن کرده اند آمده:

امیرمؤمنان علیه السلام فرمود: قال لي رسول الله صلى الله عليه و اله: ﴿ إِنَّ اَلْأُمَّهَ سَتَغْدِرُ بِکَ بَعْدِی وَ أَنْتَ تَعِیشُ عَلَی مِلَّتِی وَ تُقْتَلُ عَلَی سُنَّتِی مَنْ أَحَبَّکَ أَحَبَّنِی وَ مَنْ أَبْغَضَکَ أَبْغَضَنِی وَ أَنَّ هَذِهِ سَتُخْضَبُ مِنْ هَذَا ﴾ يعني لحيته من رأسه.(3)

یعنی پیامبر صلى الله عليه و اله به من فرمود: پس از من ، امت به تو نیرنگ خواهد زد. حیات تو بر دین و آیین من خواهد بود و در حالی که بر سنّت و روش من ثابت قدم هستی کشته می شوی کسی که تو را دوست بدارد مرا دوست داشته و هركس بغض و کینه تو را به دل داشته باشد مرا مبغوض داشته است.

سپس اشاره فرمود که محاسن تو از خون سرت خضاب خواهد شد.

ص: 1475

[1937 /31] در روایت دیگری که حاکم نیشابوری (متوفی 405) و ذهبی (متوفی 748) آن را بنابر شرط بخاری و مسلم صحیح دانسته اند آمده است: ﴿ قَالَ النَّبِیُّ صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ آله و سَلَّمَ لِعَلِیٍّ [علیه السلام]: «أَمَا إِنَّکَ سَتَلْقَی بَعْدِی جَهْدًا» قَالَ: فِی سَلَامَهٍ مِنْ دِینِی؟ قَالَ: «فِی سَلَامَهٍ مِنْ دِینِکَ ﴾ (1) یعنی: پیامبر صلی الله علیه و آله به حضرت امیر علیه السلام فرمود: پس از من به زحمت می افتی (و از امت رنج فراوان خواهی دید) ، علی علیه السلام عرض کرد: دینم سالم خواهد ماند؟ پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: آری، با دینی سالم

[938 /32] ﴿ عن علي بن أبي طالب [علیه السلام]، قال: بَیْنَما رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله آخِذٌ بِیَدی، وَ نَحْنُ نَمْشی فی بَعْضِ سکَکِ المَدینَهِ، إذْ أتَیْنا عَلی حَدیقَهٍ، فَقُلْتُ: یا رَسولَ اللهِ، ما أحْسَنَها مِنْ حَدیقَهٍ! قالَ: «لَکَ فی الجَنَّهِ أحْسَنُ مِنْها». ثُمَّ مَرَرْنا بِاُخْری فَقُلْتُ: یا رَسُولَ اللهِ، ما أحْسَنَها مِنْ حَدیقَهٍ! قالَ: «لَکَ فِی الْجَنَّهِ أحْسَنُ مِنْها». حَتَّی مَرَرْنا بِسَبْعِ حَدائِقَ، کلُّ ذلِکَ أقُولُ: ما أحَسْنَهَا! وَ یَقُوُل: «لَکَ فِی الجَنَّهِ أحْسَنُ مِنْها».فَلَمّا خَلا لَهُ الطَّریقُ اعْتَنَقَنی، ثُمَّ أجْهَشَ باکِیاً. قالَ: قُلْتُ: یا رَسُولَ اللهِ، مَا یُبْکیکَ؟ قالَ: «ضَغائِنُ فی صُدُورِ أقْوامٍ لا یُبْدُونَها لَکَ إلّا مِنْ بَعْدی».

قالَ: قُلْتُ: یا رَسُولَ اللهِ، فی سَلامَهٍ مِنْ دینی؟ قالَ: «فی سَلامَهٍ مِنْ دینِکَ.﴾ (2)

ص: 1476

و في رواية: قال صلی الله علیه و آله: ﴿ضَغَائِنُ فِی صُدُورِ قَوْمٍ لاَ یُبْدُونَهَا لَکَ حَتَّی یَفْقِدُونِی﴾ ، فقال علي علیه السلام: يا رسول الله ، أفلا أضع سيفي على عاتقي فأبيد خضراءهم ! قال: «بل تصبر»، قال: فإن صبرت ! قال: «تلاقى جهداً»، قال: أفي سلامة من ديني ؟ قال: «نعم» ، قال: فإذاً لا أبالي.(1)

خلاصه آن که پیامبر صلی الله علیه و آله با امیرمؤمنان علیه السلام دست در دست یک دیگر نهاده و در کوچه های مدینه قدم می زدند به باغ و بستانی رسیدند، امیر مؤمنان علیه السلام عرضه داشت: بستان زیبایی است! پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «تو بهتر از آن را در بهشت داری»، این مطلب هفت بار تکرار شد پس از آن ، در مکانی خلوت پیامبر صلی الله علیه و آله امیر مؤمنان علیه السلام را در آغوش کشید و شروع کرد به گریه کردن! علی علیه السلام عرض کرد: چه چیز شما را به گریه آورده؟ رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «گروهی از تو کینه ها در دل دارند و آشکار نخواهند کرد تا آن که من از دنیا بروم.»

سپس پیامبر صلی الله علیه و آله به آن حضرت دستور صبر داده و بشارت داد که دینت سالم خواهد ماند.

ص: 1477

لذا امیرمؤمنان علیه السلام تمام برنامه اش را مطابق دستور الهی دانسته و می فرماید:

من گمراه نگشته و دیگران را نیز گمراه نکرده ام و آن چه با من در میان گذاشته شده و بر آن عهد بسته ام فراموش ننموده ام. من راه و روش روشنی را می پیمایم که پروردگارم برای پیامبر صلی الله علیه و آله و آن حضرت برای من به روشنی بیان فرموده است. هر کس خواهد از من پیروی کند هر کس خواهد مرا رها نماید.(1)

علي بن أبي طالب علیه السلام فوقف و أنشد:

بنی هاشم لا تطمعوا الناس فيكم *** و لا سيما تيم بن مرة أو عدی

فما الأمر إلّا فيكم و إليكم *** و ليس لها إلّا أبو حسن علي

أبا حسن فاشدد بها کفّ حازم *** فإنك بالأمر الذي يرتجى ملي

و أيّ امرئ يرمي قصيا و رأيها *** منيع الحمى و الناس من غالب قصي

﴿ فَقَالَ عَلِیٌّ علیه السلام لِأَبِی سُفْیَانَ: إِنَّکَ تُرِیدُ أَمْراً لَسْنَا مِنْ أَصْحَابِهِ وَ قَدْ عَهِدَ إِلَیَّ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله عَهْداً فَأَنَا عَلَیْهِ ﴾ (1)

ابوسفیان با خواندن اشعاری می خواست بنی هاشم و بویژه امیرالمؤمنین علیه السلام را تحریک به درگیری و مبارزه با ابوبکر نماید حضرت به او فرمود: ما از آن چه تو دنبال آن هستی بیگانه ایم، پیامبر صلی الله علیه و آله با من عهدی بسته که من بر استوار و به آن وفا دارم.

[942 /36] و روي عن الفضل بن العباس أنه قال - في ضمن كلام له -: و إنّا لنعلم أنّ عند صاحبنا عهداً هو ينتهي إليه (2). فضل بن عباس در ضمن سخنی خطاب به مخالفان گفت: ما می دانیم که نزد صاحب ما - یعنی امیرالمؤمنین علیه السلام- عهد و برنامه ای است [از جانب خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله] که بر طبق آن عمل می نماید.

مستفاد از این روایات آن است که: پیامبر صلی الله علیه و آله به امیرالمؤمنین علیه السلام فرمان می دهند که در اختلافی که بین امت واقع می شود در حدّ امکان رفتار مسالمت آمیز داشته باشد.

ص: 1481

این روایات بر وظیفۀ حضرت پس از رحلت و شهادت پیامبر صلی الله علیه و آله دلالت دارد به چند قرینه:

الف) در روایات شماره 934 - 936 گذشت که: إِنه لَعَهد النبي الأميّ صلی الله علیه و آله «ان الأمة ستغدر بك بعدي». و في لفظ: إن ممّا عهد إلى النبي صلی الله علیه و آله أن الأمة ستغدر بي من بعده. پیامبر صلی الله علیه و آله خبر داد که امت پس از آن حضرت به من نیرنگ زده پیمان شکنی خواهد نمود. « بعدي و یا بعده» در این روایات - و هم چنین روایات پس از آن - مانند «بعدی» در روایات: « وَ هُوَ وَليُّ كُلِّ مؤمن بعدي» ، «و هو وليّكم بعدي» و «أولى الناس بكم [وليّكم] بعدي» است. بدین معنا که نیرنگ و پیمان شکنی از هنگام رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله شروع شده و تا آخر عمر امیرمؤمنان علیه السلام ادامه خواهد داشت. و البته مخالفان تأکید بر تضعیف یا توجیه این روایات دارند و پذیرفتن آن برایشان دشوار آمده و وجه آن نیز روشن است !! (1)

ب) بنابر روایت ابن اثیر، پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: یا علی تو به منزله کعبه هستی که دیگران باید به دنبال تو آیند... اگر این قوم خلافت را تسلیم تو کردند بپذیر وگرنه صبر کن تا خودشان نزد تو آیند.

ج) بنابر روایت زبیر بن بکار امیر مؤمنان علیه السلام به ابوسفیان می فرماید: «من تابع پیمان پیامبر صلی الله علیه و آله هستم و معلوم است که حضرت در آن جا سکوت فرمود.

د) با توجه به روایاتی که در تأیید مبارزات امیرالمؤمنین علیه السلام گذشت، (2) وظیفه آن حضرت پس از خلافت ظاهری، مبارزه با مخالفین (ناکثین، قاسطين و مارقین) بود ، پس امر به رفتار مسالمت آمیز مربوط به جریان سقیفه است

ص: 1482

و تفاوت وظیفه آن حضرت در این دو برهه از ز زمان ناشی از تفاوت شرایط بوده است؛ زیرا در جریان سقیفه ، حضرت نیروی کافی برای مبارزه نداشت ولی پس از خلافت ظاهری اعوان و انصار فراوان پیدا کرده بود.

البته برخی از مخالفین - به جهت انکار نصّ در خلافت - ادعا کرده اند:

کسی مانند علی رضی الله عنه [علیه السلام] با توجه به شجاعت و صلابتش در دین و وجود یاران فراوان و همراهی بیشتر مهاجرین وانصار و بزرگان صحابه ممکن نیست که از حقّ مسلّم خودش چشم پوشی کرده و تسليم خلافت ضعیفی تهی دست و بی یار و یاور - يعنى ابوبكر - گردد اگر نصیّ در کار بود با آن ها مبارزه می کرد همان گونه که پس از خلافت ظاهری با تمام قوا در برابر مخالفانش ایستاد و بسیاری از آنان را نابود کرد و حمایت از دین را بر تقیه ترجیح داد (1)

على طخية عمياء... فرأيت أنّ الصبر على هاتا أحجى... أرى تراثي نهباً...

چرا شب ها حضرت زهرا علیها السلام را بر مرکبی سوار می نمود و دستان حسن و حسین علیهما السلام را می گرفت و خانه یاران پیامبر صلی الله علیه و آله را دقّ الباب می نمود و حق خویش را بدان ها یاد آور می شد و آنان را به یاری می طلبید؛ لیکن پاسخ می شنید کار از کار گذشته و ما با ابوبکر بیعت کرده ایم؛ چرا زودتر ما را نخواندی؟! حضرت می فرمود: آیا جنازه پیامبر صلی الله علیه و آله را بر زمین نهاده و به نزاع در خلافت بر می خاستم؟! و برخی وعده یاری می دادند، ولی به عهد خود وفا نکردند. (1) در اثری دیگر به صورت گسترده به این موضوع پرداخته ایم. (2)

عسقلانی پس از گزارش های متعدد درباره «ذوالثدية» می نویسد:

در این حدیث - غیر از فواید گذشته - منقبت عظیمی برای علی علیه السلام وجود دارد و اثبات می کند که او امام بر حقّ بوده او در جنگ با اهل جمل و صفین و غیره مبارزاتش صحیح و درست بوده است

طرق متعدد این حدیث - يعنى حديث «ذو الثدية» - مشتمل بر مطالب فراوانی است که علی علیه السلام از پیامبر صلی الله علیه و آله فرا گرفته چه درباره خوارج و چه غیر آنان این مطلب از علی علیه السلام ثابت است که پیشاپیش خبر داد که در آینده شقی ترین افراد او را به قتل می رسانند ، و همان گونه که فرموده بود اتفاق افتاد و مطالب فراوان دیگر. (1)

و در روایت شماره 111 مطلب به صورت واضح بیان شده که:

قال على بن ربيعة: سمعت عليّاً علیه السلام على المنبر و أتاه رجل ، فقال: يا أمير المؤمنين! ما لي أراك تستحلّ [تستحيل] الناس استحالة [استحلال] الرجل إبله؟ أبعهد من رسول الله صلی الله علیه و آله أو شيئا رأيته ؟ قال: «والله ! ما كَذَبتُ و لا كُذِبتُ ، و لا ضللتُ وَ لا ضُلَّ ، بل عهد من رسول الله صلی الله علیه و آله عهده إليّ ﴿ وَ قَدْ خَابَ مَنِ افْتَرَى﴾ [طه (20): 61]، عهد إلىّ النبي صلی الله علیه و آله أن أقاتل الناكثين و القاسطين و المارقين »

38

و في لفظ: «ان الله تعالى اطلع اطلاعة إلى أهل الأرض فاختارني منهم فبعثني نبياً مرسلاً ثم اطّلع اطلاعة فاختار منهم بعلك فأوحى إليّ أن أزوجّه إياك و أتخذه وصياً». (1)

ابو ایوب انصاری نقل می کند که پیامبر صلی الله علیه و آله به حضرت فاطمه علیها السلام فرمود: مگر نمی دانی که خداوند تعالی توجهی به اهل زمین نمود و از میان آنان پدرت را انتخاب نموده و او را به پیامبری مبعوث فرمود ، پس از آن دیگر بار توجهی به آنان نموده و از بین آنان شوهرت را برگزید و به من وحی فرمود که تو را به ازدواج او در آورم و او را وصی خویش قرار دهم.

[2/945] طبرانی به سند صحیح نقل کرده است که هنگام احتضار پیامبر صلی الله علیه و آله، صفیه همسر آن حضرت عرض کرد: ای پیامبر خدا، هر یک از همسران تو خانواده ای دارند که پناهش باشد ولی شما خانواده مرا [ که از یهودیان خیبر بودند] از من دور کرده ای اگر برای شما اتّفاقی افتاد (و از دنیا رفتی) من چه کنم (و به چه کسی پناه برم)؟ حضرت فرمود: به علی بن ابی طالب (رجوع نما).(2)

[3/946] نظیر همین روایت را بوصیری به نقل از ابن ابی شیبه به سند صحیح نقل کرده و در آن آمده است: صفیه پرسید: سفارش مرا به چه کسی می فرمایی؟ فرمود: «أوصي بكِ إلى علي» يعنى: به علیّ بن ابی طالب. (3)

ص: 1488

میرزا نجم الدین طهرانی عسکری علیه السلام نیز در کتاب: عليّ علیه السلام و الوصية و الخلافة به جمع آوری روایات عامه در وصیت پیامبر صلی الله علیه و آله به امیرالمؤمنین علیه السلام پرداخته است.

بویژه که روایات دیگر صریحاً دلالت بر آن دارد که پیامبر صلى الله عليه و آله در کنار علی علیه السلام جان سپرد. (1)

قال ابن عباس: و الله لتوفي رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم و إنه لمستند إلى صدر علي [ علیه السلام] يعني: به خدا سوگند پیامبر صلى الله عليه و آله در حالی که به سینه علی علیه السلام تکیه داده بود از دنیا رفت.(2) و خدا حق را بر زبان خود عایشه جاری کرده و مکرر به این فضیلت امیر مؤمنان علیه السلام اعتراف کرده است. (3)

مثلاً ذهبی در روایتی به وجود قیس بن میناء اشکال کرده (1)

ابن الجوزی برای روایتی دو سند ذکر کرده و در هر دو اشکال کرده به: محمد بن حمید رازی ، سلمة بن الفضل و... (2)

هیثمی درباره روایتی می نویسد: در سند روایت ناصح بن عبدالله وجود دارد که روایات او به جهت متروک بودنش اعتباری ندارد (3)

و ممكن است گفته شود: مراد از وصیت (وصیت به موارد جزئی مانند) وصیت به بازگرداندن امانات به صاحبان آن یا وصیت به محافظت خانواده حضرت در غزو تبوک یا وصیت به پرداخت دیون و انجام وعده های آن حضرت یا وصیت به تغسیل آن حضرت باشد (نه وصیت به معنای جانشینی) (1)

ابن ابی الحدید معتزلی در این باره می نویسد:

پس از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله علی علیه السلام را «وصیّ پیامبر» می گفتند ؛ از آن روی که پیامبر صلی الله علیه و آله هر چه اراده فرموده بود به او سفارش و وصیت نموده بود. اصحاب ما (یعنی معتزله) منکر این لقب (و این مطلب) نیستند ولی نه این که آن حضرت را جانشین و خلیفه پیامبر صلی الله علیه و آله بدانند بلکه می گویند: پیامبر صلی الله علیه و آله برای اموری که پس از او اتفاق می افتاد به آن حضرت توصیه فرموده بود. (2)

النبي صلی الله علیه و آله فأمرها أن ترجع إليه قالت: أرأيت إن جئتُ و لم أجدك - كأنها تقول الموت - قال: إن لم تجديني فأتي أبا بكر.(1) یعنی: زنی نزد پیامبر صلی الله علیه و آله آمد، حضرت به او فرمود که بعداً به آن حضرت رجوع نماید، گفت: اگر شما نبودی - یعنی اگر از دنیا رفته باشی - فرمود: به ابوبکر مراجعه کن.

و في روايات أخرى:... فإن وصيي و وارثي ، يقضي ديني ، و ينجز موعودي [موعدي] علي بن أبي طالب (1).

[950 /7] ﴿ عن أنس ، قال:... فَلَمَّا نَزَلَتِ ﴿ إِذا جاءَ نَصْرُ اللّهِ وَ الْفَتْحُ ﴾ [النصر (110): 1] وَ عَلِمْنَا أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله نُعِیَتْ إِلَیْهِ نَفْسُهُ قُلْنَا لِسَلْمَانَ: سَلْ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ نُسْنِدُ إِلَیْهِ أَمْورَنَا وَ یَکُونُ مَفْزَعُنَا وَ مَنْ أَحَبُّ النَّاسِ إِلَیْهِ فَلَقِیَهُ فَسَأَلَهُ فَأَعْرَضَ عَنْهُ ثُمَّ سَأَلَهُ فَأَعْرَضَ عَنْهُ فَخَشِیَ سَلْمَانُ أَنْ یَکُونَ رسول الله صلی الله علیه و آله قَدْ مَقَتَهُ وَ وَجَدَ علیه فَلَمَّا کَانَ بَعْدُ لَقِیَهُ قَالَ: «یَا سَلْمَانُ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ أَلاَ أُحدّثکَ عَمَّا کُنْتَ سَأَلْتَنِی»؟ فقَالَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنِّی خَشِیتُ أَنْ تَکُونَ قَدْ مَقَتَّنِی وَ وَجَدْتَ علَیَّ! قَالَ: «کَلاَّ یَا سَلْمَانُ إِنَّ أَخِی وَ وَزِیرِی وَ خَلِیفَتِی فِی أَهْلِی وَ خَیْرَ مَنْ تَرکت بَعْدِی یَقْضِی دَیْنِی وَ یُنْجِزُ مَوْعِدِی عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ» (2)

[951 /8] عن سلمان الفارسي: أنه سأل رسول الله صلی الله علیه و آله و قال: يا رسول الله ، إنه ليس من نبي إلّا و له وصيّ و سبطان فمن وصيك و سبطاك ؟ فسكت رسول الله صلی الله علیه و آله لم يرجع شيئا ، فانصرف سلمان يقول: يا ويله ! يا ويله! كلّما لقيه ناس من المسلمين قالوا: مالك سلمان الخير؟ فيقول: سألت رسول الله صلی الله علیه و آله عن شيء فلم يردّ عليّ فخفت أن يكون من غضب. فلمّا صلّى رسول الله صلی الله علیه و آله الظهر قال: «أدن يا سلمان»، فجعل يدنو و يقول: أعوذ بالله من غضبه و غضب رسوله ، فقال: « سألتني عن شيء لم يأتني فيه أمر ، و قد أتاني أن الله قد بعث أربعة آلاف نبي ، و كان [لهم] أربعة آلاف وصي، ، و ثمانية آلاف سبط ، فوالذي نفسي بيده لأنا خير النبيين ، و إن وصیی لخير الوصيين، و سبطاي خير الأسباط ». (3)

ص: 1499

[952 /9] عن ابن عباس: أن رسول الله صلی الله علیه و آله اعتمر و كان بينه و بين أهل مكة عهد أن لا يخرج أحداً من أحداً من أهله، فلمّا قضى رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم عمرته خرج من مكّة و مرّ رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم بابنة حمزة بن عبد المطلب فقالت: يا رسول الله، إلى من تدعني؟ فلم يلتفت للعهد الذي بينه و بين أهل مكة ، و مرّ بها زيد بن حارثة فقالت: إلى من تدعني؟ فلم يلتفت إليها، و مرّ بها جعفر فناشدته فلم يلتفت إليها، ثم مرّ بها علي بن أبي طالب [علیه السلام] فقالت: يا أبا حسن إلى من تدعني؟ فأخذها على [علیه السلام] فألقاها خلف فاطمة [علیها السلام] فلمّا نزلوا أدنى منزل أتى زيد علياً [علیه السلام] فقال: أنا أولى بها منك، أنا مولى نبی الله صلى الله عليه و آله و سلم، قال علي [علیه السلام]: أنا أولى بها منك، قال جعفر: أنا أولى بها ، خالتها عندي أسماء بنت عميس الخثعمية، فلمّا علت أصواتهم بعث إليهم رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم فلما أتوه قال: «أما أنت يا جعفر فأنت تشبه خلقي و خلقي، و أما أنت يا علي، فأنا منك و أنت وصيّي، و أما زيد فمولاي و مولاكم، فادفع الجارية إلى خالتها، و هي أولى بها (1)

[953 /10] ﴿قال النبي صلى الله عليه و آله و سلم:... فإن جبرئيل أتاني من الله تعالى يأمر [بأمر وأمر] أن أوصي به عليا من بعدي... إن الله عزّ وجل اِخْتَارَ مِنْ کُلِّ أُمَّهٍ نَبِیّاً وَ اِخْتَارَ لِکُلِّ نَبِیٍّ وَصِیّاً فَأَنَا نَبِیُّ هَذِهِ اَلْأُمَّهِ وَ عَلِیٌّ وَصِیِّی فِی عِتْرَتِی وَ أَهْلِ بَیْتِی وَ أُمَّتِی مِنْ بَعْدِی﴾ (2)

[954 /11] ﴿ عَنِ اِبْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: كُنْتُ جَالِساً مَعَ فِتیةٍ مِنْ بَنِي هَاشِمٍ عِنْدَ اَلنَّبِيِّ صلى الله عليه و آله إِذِ انْقَضَّ كَوْكَبٌ فَقَالَ النبیّ صلى الله عليه و آله «مَنِ انْقَضَّ هَذَا النَّجْمُ فِي مَنْزِلِهِ فَهُوَ الْوَصِيُّ مِنْ بَعْدِي» فَقَامَ فِئَةٌ مِنْ بَنِي هَاشِمٍ فَنَظَرُوا فَإِذَا الْكَوْكَبُ قَدِ انْقَضَّ فِي مَنْزِلِ عَلِيِّ [علیه السلام] قَالُوا يَا رَسُولَ اللَّهِ: لَقَدْ غَوَيْتَ فِي حُبِّ عَلِيٍّ! فَأَنْزَلَ اللَّهُ تعالی: ﴿ وَ النَّجْمِ إِذا هَوى * ما ضَلَّ صاحِبُكُمْ وَ ما غَوى... ﴾ [النجم (53): 1 -7] (3)

این روایت به گونه ای دیگر نیز نقل شده است:

ص: 1500

[955 /12] ﴿ قَالَ: عَبْدُ اَللَّهِ بْنُ عَبَّاسٍ: بَیْنَا أَنَا عِنْدَ اَلنَّبِیِّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فِی مَسْجِدِهِ بَعْدَ اَلْعِشَاءِ اَلْآخِرَهِ، وَ عِنْدَهُ جَمَاعَهٌ مِنْ أَصْحَابِهِ إِذَا اِنْقَضَّ نَجْمٌ فَقَالَ: مَنِ اِنْقَضَّ هَذَا اَلنَّجْمُ فِی حُجْرَتِهِ فَهُوَ اَلْوَصِیُّ مِنْ بَعْدِی، فَوَثَبَتِ اَلْجَمَاعَهُ، فَإِذَا اَلنَّجْمُ قَدِ اِنْقَضَّ فِی حُجْرَهِ عَلِیٍّ [علیه السلام]، فَقَالُوا: لَقَدْ ضَلَّ مُحَمَّدٌ فِی حُبِّ عَلِیٍّ. فأنزل الله ﴿ وَ النَّجْمِ إِذَا هَوَى * مَا ضَلَّ صَاحِبُكُمْ وَ مَا غَوَى ﴾ [النجم (53): 1- 2].(1)

[956 /13] ﴿ عَنْ أَنَس قَالَ: أُهْدِیَ لِرَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ بِسَاطٌ... فَقَالَ لِی: «یَا أَنَسُ اُبْسُطْهُ» فَبَسَطْتُهُ ثُمَّ قَالَ: «اُدْعُ اَلْعَشَرَهَ» فَدَعَوْتُهُمْ فَلَمَّا دَخَلُوا أَمَرَهُمْ بِالْجُلُوسِ عَلَی اَلْبِسَاطِ ثُمَّ دَعَا عَلِیّاً [عَلَیْهِ السَّلاَمُ] فنَاجَاهُ طَوِیلاً ثُمَّ رَجَعَ عَلِیٌّ [عَلَیه السلام] فجلس علی اَلْبِسَاطِ ثُمَّ قَالَ یَا رِیحُ اِحْمِلِینَا! فَحَمَلَتْنَا اَلرِّیحُ قَالَ فَإِذَا اَلْبِسَاطُ یَدُفُّ بِنَا دَفّاً ثُمَّ قَالَ: یَا رِیحُ ضَعِینَا ثُمَّ قَالَ: عَلِیٌّ أَتَدْرُونَ فِی أَیِّ مَکَانٍ أَنْتُمْ؟ قُلْنَا: لاَ قَالَ: هَذَا مَوْضِعُ اَلْکَهْفِ وَ اَلرَّقِیمِ قُومُوا فَسَلِّمُوا عَلَی إِخْوَانِکُمْ قَالَ: فَقُمْنَا رَجُلاً رَجُلاً فَسَلَّمْنَا عَلَیْهِمْ فَلَمْ یَرُدُّوا عَلَیْنَا فَقَامَ عَلِیٌّ بن ابی طالب [عَلَیْهِ السَّلاَمُ] فَقَالَ: اَلسَّلاَمُ عَلَیْکُمْ یَا مَعْاشَرَ اَلصِّدِّیقِینَ وَ اَلشُّهَدَاءِ قال: فَقَالُوا: عَلَیْکَ اَلسَّلاَمُ وَ رَحْمَهُ اَللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ قَالَ: فَقُلْتُ: مَا بَالُهُمْ رَدُّوا عَلَیْکَ وَ لَمْ یَرُدُّوا عَلَیْنَا؟ فَقَالَ لَهُمْ علیٌ علیه السلام مَا بَالُکُمْ لَمْ تَرُدُّوا عَلَی إِخْوَانِی؟ فَقَالُوا: إِنَّا مَعْشَرَ اَلصِّدِّیقِینَ وَ اَلشُّهَدَاءِ لاَ نُکَلِّمُ بَعْدَ اَلْمَوْتِ إِلاَّ نَبِیّاً أَوْ وَصِیّاً قَالَ: یَا رِیحُ اِحْمِلِینَا فَحَمَلَتْنَا تَدُفُّ بِنَا دَفّاً ثُمَّ قَالَ: یَا رِیحُ ضَعِینَا فَوَضَعَتْنَا فَإِذَا نَحْنُ بِالْحَرَّهِ قَالَ فَقَالَ عَلِیٌّ [عَلَیْهِ السَّلاَمُ] نُدْرِکُ اَلنَّبِیَّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فِی آخِرِ رَکْعَهٍ فَتَوَضَّأْنَا وَ أَتَیْنَاهُ وَ إِذَا اَلنَّبِیُّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ یَقْرَأُ فِی آخِرِ رَکْعَهٍ ﴿ أَمْ حَسِبْتَ أَنَّ أَصْحابَ اَلْکَهْفِ وَ اَلرَّقِیمِ کانُوا مِنْ آیاتِنا عَجَباً.﴾ (2)

[957/ 14] ﴿ عن ياسر الخادم، عن علي الرضا، عن أبيه ، عن آبائه [ علیهم السلام] ، عن رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم قال: «یا علیُّ ، أنتَ حُجَّهُ اللّهِ ، و أنتَ بابُ اللّهِ ، و أنتَ الطَّریقُ إلَی اللّهِ ، و أنتَ النَّبَأُ العَظیمُ ، و أنتَ الصِّراطُ المُستَقیمُ ، و أنتَ المَثَلُ الأعلی و أنتَ إمام

ص: 1501

اَلْمُسْلِمِینَ وَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ وَ خَیْرُ اَلْوَصِیِّینَ وَ سَیِّدُ اَلصِّدِّیقِینَ یَا عَلِیُّ أَنْتَ اَلْفَارُوقُ اَلْأَعْظَمُ وَ أَنْتَ اَلصِّدِّیقُ اَلْأَکْبَرُ ، و أَنَّ حِزْبَكَ حِزْبِي وَ حِزْبِي حِزْبُ اللَّهِ وَ أَنَّ حِزْبَ أَعْدَائِكِ حِزْبُ الشَّيْطَانِ.﴾.(1)

[958 /15] ﴿ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: یَا عَلِیُّ أَنْتَ أَخِی وَ وَارِثِی وَ وَصِیِّی﴾ (2)

[959 /16] ﴿ و قال صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:... و هذا علي وَصِیِّی، و قاضي عداتي ،وَ الذّائِدُ عَن حَوضی المُنافِقين.﴾ (3)

[960 /17] عن أبي سعيد الخدري قال: سمعت النبي صلی الله علیه و آله يقول: لمّا أن كانت ليلة أسرى بي جبرئيل أدخلني الجنّة ، فأتاني بسفرجلة من سفرجلها ، ففككتها - أو قال: فكسرتها - فخرجت منها حوراء فقالت: السّلام عليك يا أحمد ، السّلام عليك يا محمّد السّلام عليك يا رسول الله. فقلت: من أنتِ ؟ فقالت: أنا الراضية المرضية ، خلقنی الله من ثلاثة أنواع: أعلاي من المسك الأذفر ، و وسطي من العنبر الأشهب و أسفلي من الكافور الأبيض ، عُجنتُ بماء الحيوان ، فقال لي صاحب العرش: «كوني» فكنت ؛ خلقني الجبّار لأخيك و وصيّك عليّ بن أبي طالب.(4)

[961 /18] عن ابن عمر ، قال: بينما رسول الله صلی الله علیه و آله جالس ذات يوم ببطحاء مكة إذ هبط عليه جبرئيل الروح الأمين فقال: يا محمّد ، إنّ ربّ العرش يقرأ عليك السّلام ويقول لك: « لمّا أخذ ميثاق النبيين أخذ ميثاقك في صلب آدم ، فجعلك سيّد الأنبياء، وجعل وصيّك سيّد الأوصياء علي بن أبي طالب».(5)

[962 /19] ﴿ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: مَا مَرَرْتُ لَیْلَهَ أُسْرِیَ بِی بِشَیْءٍ مِنْ مَلَکُوتِ

ص: 1502

اَلسَّمَاء وَ عَلَی شَیْءٍ مِنَ ملکوت اَلْحُجُبِ فَوْقِهَا إِلاَّ وَجَدْتُهَا مَشْحُونَهً بِکِرَامِ مَلاَئِکَهِ اَللَّهِ تَعَالَی يناجونني: «هَنیئًا لَکَ یا مُحَمَّدُ! ، إنّك أَفْضَلُ النَّبِیِّینَ ، وعَلِیّاً أَفْضَلُ الْوَصِیِّینَ ﴾ (1)

[963 /20] ﴿ و قال علي علیه السلام- خطاباً لجمع من الصحابة في خلافة عثمان -: أَنْشُدُكُمْ بِاللَّهِ: أَتَعْلَمُونَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَامَ خَطِيباً -وَ لَمْ يَخْطُبُ بعد ذَلِكَ ؟ فَقَالَ: «يا أَيُّهَا النَّاسُ إِنِّي تَارِكُ فِيكُمُ الثَّقَلَيْنِ، كِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِي أَهْلَ بَيْتِي ، فتمسّکوا بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا ، فَإِنَّ اللَّطِيفَ الخبیر أَخْبِرْنِي وَ عَهِدَ إِلَيَّ أَنهما لَنْ يَتفرِقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَى الْحَوْضِ». فقام عمر بن الخطّاب شبة المغضب فقال: يا رسول الله ، أكلّ أهل بيتك ؟ قال: « لا ، و لكن أوصيائي منهم ، أَوَّلُهُمْ أَخِی وَ وَزِیرِی وَ وَارِثِی خَلِیفَتِی فِی أُمَّتِی، وَ وَلِیُّ کُلِّ مُؤْمِنٍ بَعْدِی هُوَ أَوَّلُهُمْ، ثُمَّ اِبْنِی اَلْحَسَنُ ثُمَّ اِبْنِیَ اَلْحُسَیْنُ ثُمَّ تِسْعَةٌ مِنْ وُلْدِ اَلْحُسَیْنِ وَاحِداً بَعْدَ وَاحِدٍ حَتَّی یَرِدُوا عَلَیَّ اَلْحَوْضَ، هم شُهَدَاءُ اَللَّهِ فِی أَرْضِهِ وَ حُجَّتهُ علی خَلْقِهِ، وَ خُزَّانُ عِلْمِهِ وَ مَعْادِنُ حِکْمِتهِ، مَنْ أَطَاعَهُمْ فَقَد أَطَاعَ اَللَّهَ وَ مَنْ عَصَاهُمْ فَقَد عَصَی اَللَّهَ»؟ فقالوا كلّهم: نشهد أنّ رسول الله صلی الله علیه و آله قال ذلك ﴾ (2)

[964 /21] ﴿ قال رسول الله صلی الله علیه و آله.... و هُوَ أَوَّلُ مَنْ آمَنَ بِی صَدَّقَنِی وَ أَوَّلُ مَنْ وَحَّدَ اللّهَ مَعی ، و إنّی سَأَلتُ ذلِکَ رَبّی عَزَّ وجَلَّ فَأَعطانیهِ ، فَهُوَ سَیِّدُ الأَوصِیاءِ ﴾ (3)

[965 /22] ﴿ و قال: مَن أحَبَّ أن یَمسیَ فی رَحمَهِ اللّهِ ، و یُصبِحَ فی رَحمَهِ اللّهِ ؛ فَلا یَدخُلَنَّ قَلبَهُ شَکٌّ بِأَنَّ ذُرِّیَّتی أفضَلُ الذُّرِّیّاتِ ، و وَصِیّی أفضَلُ الأَوصِیاءِ ﴾ (4)

[966 /23] ﴿ قال عتبة [عقبة] بن عامر: بايعنا رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم على قول أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ ، وَ أَنَّ محمداً نَبِیُّهُ وَ عَلِیّاً وَصِیُّهُ ؛ فَأَیَّ اَلثَّلاَثَهِ تَرَکْنَا کَفَرْنَا﴾ (5).

ص: 1503

[967/ 24] ﴿ عن أبي ذر الغفاري ، قال: قال رسول الله صلی الله علیه و آله: أنا خاتَمِ الْأَنْبِياءِ وَ أنتَ يا على خَاتَمِ الاوْصِيَاءِ [إلى يوم الدين] ﴾.(1)

[968 /25] ﴿ قَالَ صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ: أَتَانِی جَبْرَئِیلُ وَ قَدْ نَشَرَ جَنَاحَیْهِ فَإِذَا فِیها مَکْتُوبٌ علی أحدهما: لاَ إلَهَ إلاَّ اللهُ مُحَمَّدٌ نَبِیٌّ. وَ عَلَی الآخَرِ: لاَ إلَهَ إلاَّ اللهُ عَلِیٌّ الْوَصِیُّ. ﴾ (2)

[969 /26] ﴿ عن أنس ، قال: قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: إِذَا کَانَ یَوْمُ اَلْقِیَامَهِ یوتی مِنْبَرٌ طُولُهُ ثَلاَثُونَ مِیلاً ثُمَّ یُنَادِی مُنَادٍ مِنْ بُطْنَانِ اَلْعَرْشِ: یَا مُحَمَّدُ جِیب الله؟فاجیب فَیُقَالُ لِی: اِرْقَ فرقیت فَأَکُونُ فِی أَعْلاَهُ ثُمَّ یُنَادِی اَلثَّانِیَهَ أَیْنَ وصیّه عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ؟ فَیَقال: ارق، فرقی فیقف دُونِی فَیعْلَمُ جَمِیعُ اَلْخَلقِ أَنَّ مُحَمَّداً سَیِّدُ اَلْمُرْسَلِینَ وَ أَنَّ عَلِیّاً سَیِّدُ اَلْوَصِیِّینَ ﴾ (3)

[970 /27] ﴿ عن عليّ [علیه السلام]: قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: إنّ الله تعالى جَعَلَ لِكُلّ نَبيَّ وَصيّاً، جَعَلَ شَیْئاً وصيَّ آدم ، وَ يُوشَع وَصيَّ مُوسى وَ شَمعونَ وَصيّ عيسى ، وَ عليّاً وَصيّي ، وَ وصيّي خَير الأوصِياء فِي البدأ ، وَ أنَا الدّاعي وَ هُوَ المُضيء﴾ (4)

[971 /28] ﴿ عن عَلِیٍّ [عَلَیْهِ السَّلاَمُ] قَالَ: خَرَجْتُ مَعَ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ ذَاتَ یَوْمٍ نَمْشِی فِی طُرُقَاتِ اَلْمَدِینَهِ إِذْ مَرَرْنَا بِنَخْلٍ مِنْ نَخْلِهَا فَصَاحَتْ نَخْلَهٌ بِأُخْرَی: هَذَا اَلنَّبِیُّ اَلْمُصْطَفَی وَ عَلِیٌّ اَلْمُرْتَضَی

ثُمَّ جُزْنَاهما فَصَاحَتْ ثَانِیَهٌ بِثَالِثَهٍ: هَذَا مُوسَی وَ أَخُوهُ هَارُونَ

ثُمَّ جُزْنَاهَا فَصَاحَتْ رَابِعَهٌ بِخَامِسَهٍ: هَذَا نُوحٌ وَ إِبْرَاهِیمُ

ثُمَّ جُزْنَاهَا فَصَاحَتْ سَادِسَهٌ بِسَابِعَهٍ هَذَا مُحَمَّدٌ سَیِّدُ اَلنَّبِیِّینَ وَ عَلِیٌّ سَیِّدُ

ص: 1504

اَلْوَصِیِّینَ فَتَبَسَّمَ اَلنَّبِیُّ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ ثُمَّ قَالَ: «یَا عَلِیُّ إِنَّمَا سُمِّیَ نَخْلُ اَلْمَدِینَهِ: صَیْحَانِیّاً لِأَنَّهُ صَاحَ بِفَضْلِی وَ فَضْلِکَ.﴾ (1)

[29/972] ﴿ عَنْ جَابِرٍ بن اَللَّهُ الأنصاري قَالَ: کُنْتُ یَوْماً مَعَ اَلنَّبِیِّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فِی بَعْضِ حِیطَانٍ المدینه وَ یَدُ عَلِیٍّ علیه السلام فِی یَدِهِ فَمَرّ بِنَخْلٍ فَصَاحَ اَلنَّخْلُ: هَذَا مُحَمَّدٌ سَیِّدُ اَلْأَنْبِیَاءِ وَ هَذَا عَلِیٌّ سَیِّدُ اَلْأَوْصِیَاءِ أَبُو اَلْأَئِمَّهِ اَلطَّاهِرِینَ

ثُمَّ مَرَرْنَا بِنَخْلٍ فَصَاحَ اَلنَّخْلُ: هَذَا مُحَمَّدٌ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ هَذَا عَلِیٌّ سَیْفُ اَللَّهِ فَالْتَفَتَ اَلنَّبِیُّ [صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ] إِلَی عَلِیٍّ [عَلَیْهِ السَّلاَمُ] فَقَالَ: « یا علی سَمِّهِ: اَلصَّیْحَانِیَّ»

قال: فَسُمِّیَ مِنْ ذَلِکَ اَلْیَوْمِ ب-:اَلصَّیْحَانِیَّ ﴾ (2)

[973 /30] ﴿ عن سَلْمَانَ:أنِ اَلنَّبِیِّ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ قال لعلی أَنَّهُ قَالَ لِعَلِیٍّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ: یَا عَلِیُّ تَخَتَّمْ بِالْیَمِینِ تَکُنْ مِنَ اَلْمُقَرَّبِینَ... قَالَ یَا رَسُولَ اَللَّهِ وَ مَا اَلْمُقَرَّبُونَ... بِالْعَقِیقِ اَلْأَحْمَرِ فَإِنَّهُ جَبَلٌ أَقَرَّ لِلَّهِ بِالْوَحْدَانِیَّهِ وَ لِی بِالنُّبُوَّهِ وَ لَکَ بِالْوَصِیَّهِ وَ لِوُلْدِکَ بِالْإِمَامَهِ وَ لِمُحِبِّیکَ بِالْجَنَّهِ وَ لِشِیعَتِکَ بِالْفِرْدَوْسِ.﴾ (3)

[974 /31] ﴿ دَخَلَ اَلْأَعْمَشُ عَلَی اَلْمَنْصُورِ... ثُمَّ قَالَ: حَدَّثَنِی اَلصَّادِقُ، قَالَ حَدَّثَنِی اَلْبَاقِرُ قَالَ حَدَّثَنِی اَلسَّجَّادُ قَالَ: حَدَّثَنِی اَلشَّهِیدُ، قَالَ حَدَّثَنِی التقیّ وَ هُوَ اَلْوَصِیُّ أمير المؤمنين عَلَیْهِم السَّلاَمُ قَالَ حَدَّثَنِی اَلنَّبِیُّ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ قَالَ «أَتَانِی جَبْرَئِیلُ علیه السلام فَقَالَ: تَخَتَّمُوا بِالْعَقِیقِ فَإِنَّهُ أَوَّلُ حَجَرٍ شَهِدَ لِلَّهِ بِالْوَحْدَانِیَّهِ وَ لِی بِالنُّبُوَّهِ وَ لِعَلِیٍّ بِالْوَصِیَّهِ وَ لِوُلْدِهِ بِالْإِمَامَهِ وَ لِشِیعَتِهِ بِالْجَنَّهِ﴾ (4)

[975 /32] ﴿ عن سعيد بن جبير ، قال: خطبنا أمير المؤمنين علي بن أبي طالب كرم الله وجهه [علیه السلام ] على منبر الكوفة بعد رجوعه من محاربة الخوارج و صعد المنبر،

ص: 1505

فحمد الله و أثنى عليه ، ثمّ قال: « أيّها النّاس ، أنا أوّل المؤمنين ، و أنا أوّل الصدّيقين، و أنا الصدّيق الأكبر ، و وصيّ خير البشر ، و ابن عمّه ، و قاضي دينه ﴾ (1)

[976 /33] ﴿ قال علی علیه السلام: مَعاشِرَ النّاسِ ، أنَا أخو رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله و وَصِیُّهُ و وارِثُ عِلمِهِ ، خَصَّنی وحَبانی بِوَصِیَّتِهِ ، وَ اختارَنی مِن بَینِهِم و زَوَّجَنِي بِابْنَتِهِ بَعْدَ مَا خَطَبَهَا عِدَّةٌ فَلَم یزوّجهم وَ إِنَّمَا زَوَّجَنِيهَا بِأَمْرِ رَبِّهِ تَعَالَى فَوَهَبَ اَللَّهُ لِي مِنْهَا ذُرِّيَّةً طَيِّبَةً فَمَنْ أَعْطَى مِثْلَ مَا أَعْطَيتُ؟!﴾ (2)

[977 /34] ﴿ قَالَ عَلیّ [علیه السلام]: [ لَأَقُولَنَّ قَوْلاً لَمْ یَقُلْهُ أَحَدٌ قَبْلِی وَ لاَ یَقُولُهُ بَعْدِی إِلاَّ کَذِّاب] ، أُعطيتُ ثَلاثاً لَم يعطها أحَدُ قَبلي: وَرِثْتُ نَبِیَّ اَلرَّحْمَهِ، زَوَّجْتَ خَیْرَ نِساءِ هَذِهِ الأُمّة، وَ أَنَا خَیْرُ اَلْوَصِیِّینَ ﴾.(3)

[978 /35] ﴿ في خبر الراهب و نزوله من صومعته إلى علي علیه السلام في مسيره إلى صفين: و أقبل إلى علي [علیه السلام] فأسلم على يديه.. ثم قال: يا أمير المؤمنين إن عندنا كتابا توارثنا عن آبائنا... عیسی بن مریم علیه السلام كتبه... فقرأه الراهب على علي [علیه السلام] فإذا فيه: بسم الله ، إنه باعث في الأميين رسولاً منهم.... فإذا توفاه الله اختلفت أمته بعده... فيمرّ رجل من أمته بشاطئ هذا النهر يأمر بالمعروف و ينهى عن المنكر و يقضي بالحق... و من أدرك ذلك العبد الصالح فلينصره فإنه وصي خاتم الأنبياء ، و القتل معه شهادة... ثم أقبل هذا الراهب على علي [علیه السلام] فقال:: يا أمير المؤمنين إني صاحبك لا أفارقك... حتى صار إلى صفين فقاتل فقُتل. (4)

ص: 1506

[979 /36] عن أنس، قال: أقبل يهودي بعد وفاة النّبيّ صلی الله علیه و اله حتّى دخل المسجد ، فقال: أين وصيّ محمّد؟... فقال علي: « و ما تقول يا يهودي » ؟ فقال: أسألك عن أشياء لا يعلمها إلّا نبي أو وصيّ نبي. فقال له: « قل يا يهودي ». فردّ اليهودي المسائل... فقال اليهودي: أشهد أن لا إله إلّا الله ، و أنّ محمّداً رسول الله ، و أشهد أنّک وصيّ رسول الله. و قال المسلمون لعليّ بن أبي طالب [علیه السلام]: يا مفرّج الكرب(1)

[980 /37] قال رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم: «أنا دَعْوَةٌ أبي إبراهيم»، قلنا: يا رسول الله، و كيف صرْتَ دعوة أبيك إبراهيم؟ قال: ﴿ أوحى الله عزَّ وجلَّ إلى إبراهيم: ﴿ إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِماماً ﴾، فاستَخَفَّ إبراهيم الفَرَحُ قال: يا رَبِّ ﴿ و مِنْ ذُرِّيَّتِي﴾ [البقرة (2): 124] أئمّة مِثْلي ؟ ! فأوحى الله إليه أن يا إبراهيم إني لا أعطيك عهداً لا أفي لك به ، قال: يا ربّ ما العهد الذي لا تفي لي به. قال: لا أعطيك لظالم من ذُرِّيَّتك. قال إبراهيم عندها: ف- ﴿أَجْنُبْنِي وَ بَنِيَّ أَن نَّعْبُدَ الأَصْنَامَ * رَبِّ إِنَّهُنَّ أَضْلَلْنَ كَثِيراً مِنَ النَّاسِ فَمَن تَبِعَنِي فَإِنَّهُ مِنِّي وَ مَنْ عَصَانِي فَإِنَّكَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ ﴾ [إبراهيم (14): 36] ، قال النبي صلی الله علیه و آله: فَانْتَهَتِ الدَّعوةُ إِلَيَّ و إلى عَلِيّ، لم يَسْجُدْ أحد منّا لِصَنَم قطُّ، فَاتَّخَذني الله نَبيّاً، و اتَّخذ عَليّاً وَصِيّاً ﴾ (2)

[981 /38] عن سعيد بن كوز، قال: كنت مع مولاي يوم الجمل، فأقبل فارس فقال: يا أم المؤمنين فقالت عائشة: سلوه من هو؟ قيل: من أنت ؟ قال: أنا عمار بن يا ياسر قالت قولوا له ما تريد ؟ قال: أنشدك بالله الذي أنزل الكتاب على رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم في بيتك أتعلمين أن رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم جعل علياً وصيّاً على أهله و في أهله؟ قالت: اللهم نعم ، قال: فمالك ؟! قالت: أطلب بدم عثمان أمير المؤمنين ، قال: فتكلم (3)

ص: 1507

ثم جاء فوارس أربعة ، فهتف بهم رجل منهم، قال: تقول عائشة: ابن أبي طالب و ربّ الكعبة ، سلوه ما يريد ، قالوا: من أنت؟ قال: أنا علي بن أبي طالب ، قالت: سلوه ما يريد قالوا: ما تريد ؟ قال: أنشدك بالله الذي أنزل الكتاب على رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم في بيتك أتعلمين أن رسول الله صلی الله علیه و آله جعلني وصيّاً على أهله وفي أهله ؟ قالت: اللهم نعم قال: فما لك ؟! قالت: أطلب بدم أمير المؤمنين عثمان ، قال: أريني قتلة عثمان ثم انصرف ، و التحم القتال.(1)

[982 /39] حدثنا أسلم (2) قال: حدثني محمد بن عبدالله بن سعيد و غيره، قال: حدّثنا معلى بن عبد الرحمن قال: حدّثنا شريك، عن جابر ، عن عطاء ، قال: سألت جابر بن عبد الله: ما كانت منزلة علي بن أبي طالب رضوان الله عليه [علیه السلام] فيكم ؟ قال: منزلة الوصي ، كان رسول الله صلی الله علیه و آله إذا شوور و استؤمر. (3)

* و در روایت شماره 17 گذشت..... فهو باب علمى و وصيي

* در روایت شماره 42: يا فاطمة ، و نحن أهل بيت قد أعطانا الله سبع خصال لم يعط أحد قبلنا و لا يعطى أحد بعدنا: أنا خاتم النبيين ، و أكرم النبيين على الله، و أحبّ المخلوقين إلى الله عزّ وجل، و أنا أبوك ، و وصيّي خير الأوصياء و أحبّهم إلى الله

* و در روایت شماره 53:... و خاتم الوصيين.

ص: 1508

* و در روایت شماره 71.... و إني أوصيت إلى علي ، و هو أفضل من أتركه من بعدي.

* و در روایت شماره 235: يا علي أنت أخي ، و صفيي، و وصيي....

* و در روایت شماره 251: و عليّ بن أبي طالب وصيّي أفضل الأوصياء.

* و در روایت شماره 302: في احتجاج سيد الشهداء علیه السلام: ألست ابن بنت نبيكم و ابن وصيّه ؟!

* و در روایت شماره 343: في كتاب محمد بن أبي بكر إلى معاوية:... تعدل نفسك بعلىّ [علیه السلام ] و هو وارث رسول الله صلی الله علیه و آله و وصيّه و أبو ولده؟!

و* در روایت شماره 377: ﴿ فَأَيُّكُمْ يُوَازِرُني عَلى هَذَا الْأَمْرِ عَلَى أَنْ يَكُونَ أَخِي وَ وَصیّي وَ خَليفَتي فيكُم ؟...

إِنَّ هَذا أَخِي وَ وَصِيّي وَ خَليفَتي فيكم فَاسْمَعوا لَهُ وَ أَطيعوا. ﴾

* و در روایت شماره 378: و مَن يواخيني [ منكم ] و يؤازرني و يكون ولیّي و وصيي بعدي ، و خليفتي في أهلي و يقضي ديني ؟ فسكت القوم، و أعاد ذلك ثلاثاً، كلّ ذلك يسكت القوم، و يقول على [علیه السلام]: أنا فقال: أنت.

* و در روایت شماره:380 يا بني عبد المطلب كونوا في الإسلام رؤوسا و لا تكونوا أذناباً ، فمن منكم يبايعني على أن يكون أخي و وزيري و وصيي و قاضي ديني و منجز عداتي ؟

* و در روایت شماره 381: يا بني عبدالمطلب ! إنه لم يبعث الله نبياً إلا جعل له من أهله أخاً و وزيراً و وصياً و خليفة في أهله ، فمن يقوم منكم يبايعني على أن يكون أخي و وزيري و وصيي و خليفتي في أهلي

* و در روایت شماره 386: أيّكم يقضي ديني و يكون خليفتي و وصيي من بعدي ؟... قال صلی الله علیه و آله: أنت يا علي ، أنت يا علي

ص: 1509

و در روایت شماره 451:قال الله تعالى: اخترت لك عليّاً فاتخذه خليفة و وصياً.

* و در روایت شماره 624: لك في هذا المسجد مالي و عليك فيه ما عليّ، و أنت وارثي و وصیّي ، تَقْضِي دَيْني و تُنْجِزُ عِداتي.

* و در پاورقی بعد از روایت شماره 658: خطبنا الحسن بن علي بن أبي طالب [ علیه السلام] ، فحمد الله و أثنى عليه ، و ذكر [أن] أمير المؤمنين علياً [علیه السلام] خاتم الأوصياء، و وصي [خاتم] الأنبياء ، و أمين الصديقين و الشهداء.

* و در روایت شماره 1039 خواهد آمد: فینادی مناد من بطنان العرش:... هذا علي بن أبي طالب ، وصيّ رسول ربّ العالمين ، و أمير المؤمنين ، و قائد الغرّ المحجلين في جنات النعيم».

* و در روایت شماره 1044 واختار لي وصيّاً، و اخترت ابن عمّي وصيّي.

* و در روایت شماره 1049: لم يبعث الله نبياً إلّا جعل له من أهله أخاً و وزيراً و وصياً و خليفة في أهله ، فمن يقوم منكم يبايعني على أن يكون أخي و وزيري و وصيي و خليفتي في أهلي

* و در روایت شماره 1154: در اشعار منسوب به امام شافعی آمده است:

وصيُّ المصطفى حقّا *** إمام الانس و الجنَّة

* و در روایت شماره 1325: عليُّ و ذريته يختمون الأوصياء إلى يوم الدين.

* و در روایت شماره 1378: إن خلفائي و أوصيائي و حجج الله على الخلق بعدي اثنا عشر ، أولهم أخي وآخرهم ولدي.

* و در روایت شماره 1401: يا فاطمة إنّ الله عزّ وجلّ اطلع إلى الأرض اطلاعة فاختار منها أباك فبعثه نبيّاً ، ثمّ اطلع إليها ثانية فاختار منها بعلك فأوحى إليّ فأنكحته واتّخذته وصيّاً.

ص: 1510

* و در روایت شماره 1421: هذا وصيي، و موضع سرّي ، و خير من أترك بعدي.

* و در روایت شماره 1562: من سرّه [ من أراد ] أن يجوز على الصراط كالريح العاصف ، ويلج الجنة بغير حساب فليتول وليّي و وصيّي و صاحبي و خليفتي على أهلي علي بن أبي طالب.

* روایات فراوان بالالتزام دلالت بر وصایت على علیه السلام دارد، مانند روایت فضیلت 37: اسرار نهانی و هم چنین شواهد تبادل اسرار نهانی، روایات تجهیز ، روایات فضیلت 39 و شواهدش: « علی علیه السلام پرداخت کننده دیون پیامبر صلی الله علیه و آله»

* ابن ابی الحدید اشعاری فراوان در وصیت آن حضرت نقل کرده و گفته: اشعاری که در آن تعبیر «وصی» برای علی علیه السلام بکار رفته بسیار فراوان است (1) گرچه او وصیت را به معنای خلافت نمی داند ولی می گوید: با تأمل و دقت معلوم می شود که این جایگاه به مراتب از خلافت شرافتش بیشتر است ! (2)

ص: 1511

فقال علي [علیه السلام]: فو الله ما أردت أن أقلّب من رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم عضواً إلّا قلب لي. (1)

[985/ 42 ] قال ابن حجر: قال علي[ علیه السلام]: أوصى النبي صلی الله علیه و آله ألا يغسّله أحد غيري. (2)

[986 /43] و قال ابن سعد: أخبرنا عبد الصمد بن النعمان البزاز ، قال: أخبرنا كيسان أبو عمر القصار ، عن مولاه يزيد بن بلال ، قال: قال علي [علیه السلام]: أوصى النبى صلى الله عليه و آله الّا يغسله أحد غيري ؛ فإنه لا يری أحد عورتي إلّا طمست عيناه.

قال علي [علیه السلام]: فكان الفضل و أسامة يناولاني الماء من وراء الستر - و هما معصوبا العين - فَمَا تَنَاوَلْتُ عُضْواً إِلاَّ کَأَنَّمَا یُقَلِّبُهُ مَعِی ثَلاَثُونَ رَجُلاً حَتَّی فَرَغْتُ مِنْ غَسْلِهِ. (3)

[987 /44] عن أبي سعيد الخدري و أنس بن مالك، قالا: قال رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم: يا علي أنت تبيّن لأمتي ما اختلفوا فيه من بعدي يا علي، أنت تغسّل جنّتي ، و تؤدّي ديني، و تواريني في حفرتي ، و تفي بذمّتي ، و أنت صاحب لوائي في الدنيا و في الآخرة. (4)

[988 /45 ] عن أنس بن مالك ، قال: قال رسول الله صلی الله علیه و آله لعلي [علیه السلام]: ﴿ أنتَ تُغَسِّلُنی ، وتُوارینی فی لَحدی ، وتُبَیِّنُ لَهُم بَعدی ﴾ (5)

ص: 1513

[992 /49] و في رواية ثم خلّوا بينه و بين أهل بيته فغسّله علي بن أبي طالب [علیه السلام]. (1)

[993 /50] عن ابن عباس ، قال: قال رسول الله صلی الله علیه و آله: «أعطاني ربّي عزّ وجلّ في علي صلی الله علیه و آله خصالاً في الدنيا و خصالاً في الآخرة ، أعطاني به في الدنيا أنه صاحب لوائي عند كل شديدة و كراهية، و أعطاني به في الدنيا أنه غامضي و غاسلي و دافني، و أعطاني به في الدنيا أنه لن يرجع بعدي كافراً ، و أعطاني به في الآخرة أنه صاحب لواء الحمد ، يقدمني به ، و أعطاني به في الآخرة أنه متّكأي في طول الجسر يوم القيامة، و أعطاني به أنه عون لي على حمل مفاتيح الجنة».(2)

* و در روایت شماره 313 گذشت که: روى الحاكم عن ابن عباس ، قال: لعلي [ علیه السلام] أربع خصال ليست لأحد [غيره]: و هو الذي غسّله و أدخله قبره.

ابن عباس گفت: امیرالمؤمنین علیه السلام را ویژگی هایی است که هیچ کس در آن با او مشترک نیست: او پیامبر صلی الله علیه و آله را غسل داد و به خاک سپرد.

* و در روایت شماره 331 در ضمن ابیاتی در مدح امیر مؤمنان علیه السلام گذشت:

و أقرب الناس عهداً بالنبي و من *** جبريل عون له في الغسل و الكفن

* و در روایت شماره 1470 خواهد آمد: قال علیه السلام - في مناشدته يوم الشورى -: نَشَدْتُكُم بالله أفيكم أحد ولي غمض رسول الله صلى الله عليه و اله و سلم مع الملائكة غيري؟ قالوا: اللهم لا.

ص: 1515

قال: نَشَدْتُكُم بالله أفيكم أحد ولي غسل النبي مع الملائكة يقلبونه لي كيف أشاء غيري ؟ قالوا: اللهم لا.

قال: نَشَدْتُكُم بالله أفيكم أحد كان آخر عهده برسول الله صلی الله علیه و آله حتى وضعه في حفرته غيري ؟ قالوا: اللهم لا. (1)

با آن که در روایات شماره 990 - 991 تصریح شد که دیگران فقط آب می آوردند یا لباس را گرفته بودند تا امیرالمؤمنین علیه السلام بدن پیامبر صلی الله علیه و آله را بشوید(1) ولی گفته شد که دیگران هم آب بر بدن حضرت می ریختند (و در غسل مشارکت داشتند).(2) و روایتی ساخته شد که اولین کسی که بر جنازه آن حضرت نماز خواند عباس بود.(3)

با آن که بنابر روایت شماره 983 پیامبر صلی الله علیه و آله دربارۀ انجام این وظایف فرمود: «رجال أهل بيتي الأدنى فالأدنی» یعنی کسانی از مردان خاندانم که به من نزدیک ترند که اشاره به امیرالمؤمنین علیه السلام است که در روایات بدان تصریح شده

و در روایات تصریح شده که ابوبکر در مراسم دفن پیامبر صلی الله علیه و آله شرکت نکرد. (4)

تحريف لفظی کلام پیامبر صلی الله علیه و آله باشد و احتمال دارد که شرایط راویان به گونه ای نبوده که بتوانند نام آن حضرت را ذکر کنند

39

روایاتی مشابه آن نیز در منابع دیگر عامه آمده است. (1)

بوصیری (متوفی 840) و متقی هندی (متوفی 975) حکم به اعتبار روایت دوم کرده اند و متقی هندی می گوید: این روایت در المصنف ابن ابی شیبه نقل شده ولی در المصنف یافت نشد! (2)

[1000/ 7] عن حبشي بن جنادة ، قال: قال رسول الله صلی الله علیه و آله: ﴿لا یَقْضِی دَیْنِی غَيري أو عَلِیُّ ﴾ (1)

[1001 /8] عن أنس ، عن النبي صلى الله عليه و آله و سلم قال: ﴿عَلِیُّ یَقْضِی دَیْنِی﴾. (2)

[1002 /9] عن سلمان ، قال النبي صلى الله عليه و آله و سلم: ﴿ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ یُنْجِزُ عِدَاتِی وَ یَقْضِی دَیْنِی﴾.(3)

[1003 /10] ﴿ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آله و سَلَّمَ: عَلِیٌّ مِنِّی وَ أنَا مِنْه وَ لا یُؤَدِّی عَنِّی إلّا أنَا أو عَلِیٌّ و في لفظ: «لاَ یَقْضِی عَنِّی دَیْنِی إِلاَّ أَنَا أَوْ عَلِیٌّ.» (4).

* و در روایت شماره 264 گذشت: و أنت أخي و وزيري، و خير من أترك بعدي، تقضي ديني وتنجز موعدي.

* و در روایت شماره 371 به سند معتبر گذشت: من يضمن عنّي ديني و مواعيدي و يكون معي في الجنة و يكون خليفتي في أهلي ؟... فقال علي [علیه السلام]: أنا

* و در روایت شماره 372 به سند معتبر و نیز در روایت شماره 386

ص: 1522

گذشت که: أيّكم يقضي [ عنِّي] ديني ؟... [ قال علي علیه السلام:] فقلت: أنا... ، فقال: أنت يا علي، أنت يا علي.

* و در روایت شماره 378: و مَن يواخيني [منكم ] و يؤازرني و يكون ولیّي و وصيي بعدي ، و خليفتي في أهلي و يقضي ديني ؟... و أعاد ذلك ثلاثاً، كلّ ذلك يسكت القوم، و يقول على: أنا فقال: أنت

* و در روایت شماره 380: فمن منكم يتابعني على أن يكون أخي و وزيري و وصيي و ينجز عداتي و قاضي ديني ؟... و في اليوم الثاني أعاد عليهم القول، ثم قال:.... فمن منكم يبايعني على أن يكون أخي و وزيري و وصيي و قاضي ديني و منجز عداتي؟... فقام علي بن أبي طالب [علیه السلام] فبايعه بينهم....

* و در روایت شماره 382: علي يقضي ديني و ينجز بوعدي.

* و در روایت شماره 383: لا يؤدّي أحد عنِّي ديني إلا علي

* و در روایت شماره 384: من يضمن عنّي ديني و يقضي عداتي و يكون معي في الجنة؟ أو نحو ذلك قلت: أنا.

* و در روایت شماره 385: علي يقضي ديني و ينجز موعدي.

* و در روایت شماره 387: من يضمن عنّي ديني و مواعيدي و يكون معي في الجنة و يكون خليفتي في أهلي ؟ فعرض ذلك على أهل بيته ، فقال علي[علیه السلام]: أنا.

فقال رسول الله صلی الله علیه و آله: علي يقضي عنّي ديني و ينجز مواعيدي.

*و در روایت شماره 892 به سند معتبر از ابو یعلی و دیگران آمده: و الله لأرضينّك ! أنت أخي و أبو ولدي تقاتل عن [على] سنتي ، و تبرئ ذمّتي.

*و در روایت شماره 893: تقضى ديني ، و تنجز موعدي ، و تبرئ ذمّتي.

* و در روایت شماره 987: يا علي أنت... و تؤدي ديني... و تفي بذمّتي

ص: 1523

*و در روایات شماره 949 - 950 ، 1046: يقضي ديني، و ينجز موعدي [موعودي] علي بن أبي طالب

* و در روایت شماره 1188 خواهد آمد: أنت تؤدّي دَيني

* و در روایت شماره 1189: و أنت تُبْرِئُ ذِمّتي... و أنت تقضي ديني، و أنت تُنْجِزُ وَعْدي.

* و در روایت شماره 1470 قال علیه السلام- يوم الشورى -: نَشَدْتُكُم بالله أفيكم أحد قضى عن رسول الله صلی الله علیه و آله بعده ديونه و مواعيده غيري ؟ قالوا: اللهم لا.

ص: 1524

ص: 1526

40

[1005 /2] و در برخی از روایات بجای «علَی نَبيّها» تعبير: «علَى الحَوضِ» آمده است: أوّلُ هَذِه الأمَّة وُرُوداً علَى الحَوضِ (1) أَوَّلُها إسلاماً علي بن أبي طالب. (2)

در تعليقه المطالب العالية ابن حجر حكم به اعتبار آن شده است.(3)

[1006 /3] و در برخی از منابع روایی بجای «أوَّلُها» لفظ: «أَوَّلُكُمْ» این گونه آمده است: أَوّلُكُمْ وُرُوداً عَلَى [وارداً علَيَّ] الحَوضِ أَوَّلُكُمْ إسلاماً علي بن طالب (4) یعنی: اولین کسی که از شما بر من در کنار حوض کوثر وارد می شود اولین مسلمان است که علی بن ابی طالب باشد.

اولین کسی است که در قیامت با من )روبرو شده و) مصافحه می نماید.

* پیش از این ، روایت: ﴿ أوَّلُ مَن یُصافِحُنی یَومَ القِیامَهِ﴾ (1) با اسناد متعدد به نقل از ابوذر ، سلمان ، ابن عباس، ابولیلی غفاری و حذیفه از منابع مختلف گذشت (2)، ولی مخالفان سعی کرده اند که هر کدام را به گونه ای تضعیف نمایند (3)

ص: 1529

حتی اگر راوی آن راست گو باشد مانند: عبدالله بن داهر علي بن هاشم، ابو الصلت هروی یا حتى عباد بن یعقوب که از راویان صحیح بخاری است!

* در روایت شماره 272 گذشت که:... و أول الناس بي لقياً يوم القيامة. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: برادرم علی... اولین کسی خواهد بود که فردای قیامت با من دیدار می کند

و برخی از روایات دلالت دارد که امیرالمؤمنین علیه السلام اولین کسی است که در قیامت محشور می شود.

[1008 /5] قال رسول الله صلی الله علیه و آله لعليُّ علیه السلام: إنك لأول من ينفضّ التراب عن رأسه يوم القيامة.(1)

[1009 /6] و قال صلی الله علیه و آله: أنا سيّد ولد آدم ، و علي سيد العرب ، و إنه لأول من ينفضّ الغبار عن رأسه يوم القيامة القيامة... (2)

ص: 1530

آن که خلاصه آن که پیامبر صلی الله علیه و آله به حضرت فاطمه علیها السلام فرمود: من و تو و امیرالمؤمنین امام حسن و امام حسین علیهم السلام در قیامت - و بنابر روایتی در بهشت - در یک مكان با هم دیگر هستیم.

احمد محمد شاکر و البانی حکم به اعتبار سند روایت اول - به کیفیت دوم -(1) و حاکم و ذهبی حکم به صحت روایت دوم نموده اند.

[1011 /8] قال رسول الله صلی الله علیه و آله: «أنا و هذا - يعني عليّاً [علیه السلام] - نجيء يوم القيامة كهاتين» و جمع بين إصبعيه السبابتين. (2) یعنی: من و علی در قیامت وارد می شویم مانند این دو - اشاره به انگشت سبّابه دست راست و چپ در کنار هم -.

[1012 /9] عن عبد الله بن عمر ، قال: لمّا طعن عمر و أمر بالشورى دخلت عليه حفصة ابنته فقالت له: يا أبت إن الناس يزعمون أن هؤلاء الستة ليسوا برضا ، فقال: سنّدوني سنّدوني ، فلمّا أن سنّدوه قال: ما عسى أن تقولوا [يقولوا ] في علي بن أبي طالب سمعت النبي صلی الله علیه و آله يقول له: «يا علي يدك في يدي يوم القيامة ، تدخل معي حيث أدخل». (3)

خلاصه آن که پس از ضربت خوردن عمر ، دخترش حفصه نزد او آمد و گفت: مردم خیال می کنند که این شش نفر پسندیده نیستند. عمر (عصبانی شد

ص: 1532

و) گفت: درباره علی چه می توانند بگویند؟! از پیامبر صلی الله علیه و آله شنیدم که فرمود: «ای علی در قیامت دست تو در دست من است و هر جایی که من وارد شوم تو همان جا خواهی بود».

روايات عامه از پیامبر صلی الله علیه و آله در این زمینه فراوان است مانند روایات ذیل:

[1013 /10] سألت الله - يا علي - فيك خمساً... أنك أول من تنشقّ عنه الأرض يوم القيامة و أنت معي ، معك لواء الحمد و أنت تحمله بين يدي ، تسبق به الأولين و الآخرين، و أعطاني فيك أنك وليّ المؤمنين بعدي (1)

[1014/ 11] و في رواية: أنا أول من تنشق الأرض عنه [يوم القيامة] و أنت معي.(2)

[1015/ 12] و في رواية: يا علي أول من تنشقّ الأرض عنه محمد [صلی الله علیه و آله] ثم أنت. (3)

[1016 /13] و قال صلی الله علیه و آله: أيها الناس إني سألت الله في علي خصلة فأعطاني بواحدة سبعاً: سألته أن يُحشر يوم القيامة معي ، فأعطاني.

ثم قال: أنا أول من يخرج من القبر و هو معي أنا أول من يُسقى من الرحيق المختوم و هو معي، أنا أول من يشفع الخلق و هو معي و هو معي، أنا أول من يجوز الصراط و هو معی أنا أول من يقرع باب الجنّة و هو معي، أنا أول من يعانق الحور العين و هو معي أنا أول من ينظر إلى رحمة الله و هو معي (4)

[1017 /14] و قال صلی الله علیه و آله: يا علي ، إني سألت ربي عزّ وجلّ فيك خمس خصال

ص: 1533

فأعطاني: أما الأولى فإني سألت ربّي أن تنشقّ عنّي الأرض و أنفضّ التراب عن رأسي و أنت معي [فأعطاني]، و أما الثانية فسألته أن يوفّقني عند كفّة الميزان و أنت معی فأعطاني، و أما الثالثة فسألته أن يجعلك حامل لوائي ، و هو لواء الله الأكبر عليه المفلحون و الفائزون بالجنة فأعطاني ، و أما الرابعة فسألت ربّي أن تسقي أمتي من حوضي فأعطاني ، و أما الخامسة فسألت ربّي أن يجعلك قائد أمّتي إلى الجنة فأعطاني، فالحمد لله الذي من به عليّ.(1)

[1018 /15] و قال صلی الله علیه و آله:... و إني و أنت و الحسن و الحسين و فاطمة و عقيل و جعفر الجنّة إخواناً على سرر متقابلين أنت معی و شيعتك في الجنة، ثم قرأ رسول الله صلی الله علیه و آله: ﴿إِخْوَاناً عَلَى سُرُرٍ مُتَقابِلِينَ﴾ [الحجر (15): 47]. (2)

* و در روایت شماره 371 به سند معتبر گذشت که پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: ﴿ مَنْ یَضْمَنُ عَنِّی دَیْنِی وَ مَوَاعِیدِی و یَکُونُ معی في الجنة و یکون خَلِیفَتِی فی اهلی؟فقال علي [علیه السلام]: انا

* در ادامه روایت شماره 402 - که در منابع فراوان نقل شده - آمده است: و أنت معي في قصري مع فاطمة ابنتي و أنت أخي و رفيقي ثم تلا رسول الله صلی الله علیه و آله: ﴿ إِخْوَاناً عَلَى سُرُرٍ مُتَقابِلِينَ﴾ [الحجر (15): 47].(3)

ص: 1534

* و در روایت شماره 409 گذشت: [أبشر] يا علي، إنك تُكسى إذا كسيتُ، و تُدعى إذا دعيتُ ، و تحيى إذا حييتُ.

* و در روایت 993 گذشت: و أعطاني به في الآخرة أنه صاحب لواء الحمد يقدمني به ، و أعطاني به في الآخرة أنه متكأي في طول الجسر يوم القيامة، و أعطاني به أنه عون لي على حمل مفاتيح الجنة.

* و در روایت شماره 996:... و أمّا الثالثة فإنه متّكائي في طريق الجسر يوم القيامة.

* و در ضمن روايت شماره 1188: و أنت [ غَداً ] في الآخرة أقرب الناس منّي.. و أنت أول داخل الجنة من أُمّتي... و أن الله عزّوجلّ أمرني أن أُبشّرك أنك و عترتك في الجنة

* در ضمن روايت شماره 1375: أنا أول من تنشقّ الأرض عنه و أنت معي و قال له: أنا عند الحوض و أنت معي.

و قال له: أنا أول من يدخل الجنة و أنت معي تدخلها و الحسن و الحسين و فاطمة.

* و در ضمن روايت شماره 1525: أعطيت في عليّ خمساً هنّ أحبّ إليَّ من الدنيا و ما فيها: أمّا واحدة فهو تكأتي [ تكأي ] بين يدي الله عزّ وجلّ حتى يفرغ من الحساب ، و أما الثانية فلواء الحمد بيده آدم علیه السلام و من ولد تحته ، و أما الثالثة فواقف على عُقْر حوضي يسقي من عرف من أمتي.

* و در روایت شماره 1565: أنا أول من تنشقّ الأرض عنه يوم القيامة و أنت معي، و معنا لواء الحمد، و هو بيدك، تسير به أمامي، تسبق به الأولين و الآخرين.

ص: 1535

179

حاکم نیشابوری حکم به اعتبار سند روایت - به کیفیت اول - نموده است.(1)

در روایات دیگری نیز از امیرالمؤمنین علیه السلام به عنوان صاحب حوض ، ياور پیامبر صلی الله علیه و آله در کنار حوض و مانند آن یاد شده چنان که ملاحظه می فرمایید:

[1020 /17] ﴿ قال رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم: عَلیُّ بْنُ أبی طالِبٍ صاحبُ حَوْضِی یَوْمَ الْقِیامَهِ.﴾ (2)

[1021 /18] ﴿ عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ مَعی غَدا فِی القِیامَهِ عَلی حَوضی. ﴾ (3)

[1022 /19] ﴿ أُعْطِیتُ فِی عَلِیٍّ خَمْساً... وَ أَمَّا اَلثَّالِثَهُ فَوَاقِفٌ عَلَی عُقْرِ حَوْضِی یَسْقِی مَنْ عَرَفَ مِنْ أُمَّتِی﴾. (4)

[1023 /20] ﴿ اَلرَّابِعَهُ فَإِنَّهُ عَوْنِی عَلَی حَوْضِی ﴾ (5)

[1024 /21]... وأما الثانية فإنه الذائد عن حوضى (6)

ص: 1537

[1025 /22] ﴿ یَا عَلِیُّ مَعَکَ یَوْمَ اَلْقِیَامَهِ عَصًا مِنْ عِصِیِّ اَلْجَنَّهِ تَذُودُ بِهَا اَلْمُنَافِقِینَ عَنْ حَوْضِی. [الحوض] ﴾.(1)

[1026 /23] و الذي نفسي بيده إنّك لذوّاد عن حوضي - يوم القيامة - تذوّد البعير الضالّ عن الماء بعصا لك من عوسج ، كأني أنظر إلى مقامك من حوضي(2)

[1027 /24]... و أنت على حوضي، تذود عنه الناس.(3)

و في لفظ: و أنت تذود الناس عن حوضه [حوضي].(4)

[1028 /25] أنت الذائِدُ عن حَوْضِي يومَ القيامةِ ، تَذُودُّ عنه الرجال كما يُذادُ البَعِيرُ الصاد.(5)

[1029 /26] أخرج رسول الله صلی الله علیه و آله أناساً من المسجد، و قال: «لا ترقدوا في مسجدی هذا»... فخرج الناس ، و خرج علي [علیه السلام] ، فقال لعلى: «ارجع ؛ فقد أحلّ لك فيه ما أحلّ لي ، كأني بك تذودهم على الحوض ، و في يدك عصا عوسج» (6)

ص: 1538

[1030 /27] عن أبي هريرة و جابر بن عبد الله ، قالا: قال رسول الله صلی الله علیه و آله: علی ابن أبي طالب صاحب حوضي يوم القيامة.(1)

[1031 /28] عن أنس ، عن النبي صلى الله عليه و آله و سلم: ينادي يوم القيامة لعليّ بن أبي طالب أربعة منادٍ و يسمونه بأربعة أسماء

يا عليّ بن أبي طالب ، جعلت الميزان بيدك فرجّح من شئت واخفض من شئت.

و يا أسد الله ، جعلت حوض محمّد صلى الله عليه و آله بيدك فاسق من شئت واحبس من شئت

و يا سيف الله على أعدائه ، اذهب إلى الصراط فاحبس عليها من شئت و جوّز من شئت

و يا وليّ الله ، اذهب إلى باب الجنّة فأدخل من شئت و اصرف عنها من شئت ؛ فإنّه لا يدخلها إلّا من أحبّك بقلبه.(2)

[1032 /29] و قال صلى الله عليه و آله: يا فاطمة ، إني غداً مُقِمٌ [ مقيم ظ] علياً على حوضي، يسقي من عرف من أُمّتي.(3)

[1033 /30] و قال صلى الله عليه و آله لعلي [علیه السلام]:... أنت عوناً لي على عقر حوضي ؟ (4)

[1034 /31] و عن علي علیه السلام قال: إني أذود عن حوض رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم بيديّ هاتين القصيرتين الكفار و المنافقين (5)

و في لفظ: لأذودن بيديّ هاتين القصيرتين عن حوض رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم رايات الكفار

ص: 1539

و المنافقين ، كما تذاد غريبة الإبل عن حياضها (1)

* و در روایت 959 گذشت: و هذا على... و الذائد عن حوضي المنافقين

* و در روایت شماره 1017: و أما الرابعة فسألت ربّي أن تسقي أمتي من حوضي فأعطاني

* و در ضمن روایت شماره 1188 خواهد آمد: و أنت غداً على الحوض خليفتي ، تذود عنه المنافقين و أنت أول من يرد على الحوض

* و در روایت شماره 1327: علي بن أبي طالب طالب معي غداً في القيامة على حوضي.

ص: 1540

عنوان هایی که محبّ طبری انتخاب کرده نیز معلوم می شود. (1)

[1037/ 34] قال أنس بن مالك: سألت رسول الله صلی الله علیه و آله، فقلت: بأمي و أمي من صاحب لواءك يوم القيامة ؟ قال: «صاحب لوائي في دار الدنيا» ، و أوماً إلى علي بن أبي طالب علیه السلام (2) انس از پیامبر صلی الله علیه و آله پرسید: فردای قیامت چه کسی پرچم دار شماست؟ حضرت فرمود: «همان کسی که در دنیا پرچم دار من بوده است» و اشاره به علی علیه السلام فرمود

[1038 /35] عن جابر بن سمرة ، قال: قالوا: يا رسول الله ، من يحمل رايتك يوم القيامة ؟ قال: «و من عسى [يحسن] أن يحملها يوم القيامة إلّا من كان يحملها في الدنيا: علي بن أبي طالب» (3) از پیامبر صلی الله علیه و آله پرسیدند فردای قیامت چه کسی پرچم دار شماست؟ حضرت فرمود: کیست که در قیامت [نیکو] پرچم داری من نماید جز همان کسی که در دنیا پرچم دار من بوده: على بن أبي طالب.

این مطلب در برخی از روایات - در بیان وقایع روز قیامت - به عنوان «صاحب لواء الحمد» و مانند آن نیز نقل شده است

ص: 1543

[1039 /36] عن ابن عباس: قال رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم: يأتي على الناس يوم القيامة وقت ما فيه راكب إلّا نحن أربعة ، فقال له العباس... عمّه: فداك أبي و أمي و من هؤلاء الأربعة؟ قال: أنا على البراق ، و أخي صالح على ناقة الله التي عقرها قومه، و عمّي حمزة أسدالله على ناقتي العضباء، و أخي علي بن أبي طالب على ناقة من نوق الجنة مدبجة الجنبين ، عليه حلّتان خضراوان من كسوة الرحمان ، على رأسه تاج من نور، لذلك التاج سبعون الف ركن ، على كل ركن ياقوتة حمراء تضيء للراكب مسيرة ثلاثة أيام ، و بيده لواء الحمد ينادي: «لا إله إلّا الله ، محمد رسول الله» فيقول الخلائق: من هذا ؟ أملك مقرب ، أم نبي مرسل أم حامل عرش ؟ فينادى مناد من بطنان العرش: «ليس بملك مقرب و لا نبي مرسل و لا حامل عرش ، هذا علي بن أبي طالب ، وصيّ رسول ربّ العالمين ، و أمير المؤمنين ، و قائد الغرّ المحجلين في جنات النعيم» (1)

در ضمن روایت گذشته پیامبر صلی الله علیه و آله- پس از بیان آن که در قیامت فقط چهار نفر سواره هستند - فرمود: برادرم علی علیه السلام ، سوار بر ناقه ای بهشتی ، در حالی که دو حله سبز رنگ از جامه های رحمانی بر تن و تاجی از نور بر سر... و لوای حمد را به دست دارد با ندای: «لا إله إلّا الله محمد رسول الله» (وارد می شود). مردم شگفت زده می پرسند: آیا این فرشته مقرّب است یا پیامبر مرسل یا حامل عرش ؟! از عرش ندایی می رسد: «این نه فرشته مقرّب است نه پیامبر مرسل و نه حامل عرش ، این علی بن ابی طالب، وصي فرستاده پروردگار جهانیان ، امیرمؤمنان علیه السلام و پیشوای رو سفیدان در جنّات نعیم است».

ص: 1544

و در برخی از منابع در آخر روایت افزوده شده:

... و قائد الغر المحجلين إلى جنان ربّ العالمين أفلح من صدّقه ، و خاب من كذّبه. و لو أن عابداً عبد الله بين الركن و المقام ألف عام وألف عام حتى يكون كالشنّ البالي و لقى الله مبغضاً لآل محمد أكبّه الله على منخره في نار جهنم(1)

یعنی: او پیشوای روسفیدان به سوی باغ های بهشت پرودگار عالمیان است هر کس او را تصدیق نماید رستگار شود و هر کس او را تکذیب نماید زیان کار گردد. اگر عابدی بین رکن و مقام هزار سال عبادت خدا را بنماید تا مانند مشکی پوسیده شود ولی هنگامی که به ملاقات خدا رود کینه خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله را در دل داشته باشد خدا او را با صورت در آتش جهنم اندازد.

[1040 /37] عن ابن عباس أنه سئل عن قول الله: ﴿وَعَدَ اللهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ﴾ [المائدة (5): 9] ، قال: سأل قوم النبي صلى الله عليه و آله و سلم ، فقالوا: فيمن نزلت هذه الآية يا نبي الله؟ قال: «إذا كان يوم القيامة عُقد لواء من نور أبيض فينادي مناد: ليقم سيد المؤمنين و معه الذين آمنوا بعد بعث محمد صلی الله علیه و آله، فيقوم علي بن أبي طالب، فيعطى اللواء من النور الأبيض بيده تحته جميع السابقين الأولين من المهاجرين و الأنصار لا يخالطهم غيرهم حتى يجلس على منبر من نور ربّ العزة و يعرض الجميع عليه رجلاً رجلاً فيعطى أجره و نوره، فإذا أتى على آخرهم قيل لهم: قد عرفتم منازلكم من الجنة، إن ربّكم تعالى يقول: لكم عندي ﴿ مَغْفِرَةٌ وَ أَجْرٌ عَظِيمٌ﴾ [المائدة (5): 9] - يعني الجنة - ، فيقوم علي بن أبي طالب، و القوم تحت لوائه حتى يدخلهم الجنة».(2)

ص: 1545

خلاصه آن که از پیامبر صلى الله عليه و اله پرسیدند آیه شریفه گذشته درباره چه کسی نازل شده است؟ حضرت فرمود: در قیامت پرچمی از نور سفید قرار داده شود و منادی ندا دهد: سرور و آقای اهل ایمان و کسانی که پس از بعثت پیامبر صلى الله عليه و اله ایمان آورده اند به همراه او برخیزند. علی بن ابی طالب بلند شده و آن پرچم نورانی سفید را به دست گیرد ، تمام پیشگامان مهاجرین و انصار زیر آن پرچم قرار گیرند و کسی دیگر با آنان نباشد. او بر منبر نورانی پرودگار نشیند و تک تک آنان بر او عرضه شوند و پاداش و نور خویش را دریافت نمایند پس از آن که این کار به پایان رسد به آنان گفته شود جایگاه خویش را در بهشت شناختید ، پرودگارتان می فرماید: برای شما نزد من آمرزش و پاداش عظیمی است، یعنی بهشت. سپس علی بن ابی طالب بلند شود و آنان زیر همه پرچمش باشند تا آن ها را وارد بهشت نماید.

* و در ضمن روایت شماره 409 گذشت که پیامبر صلی الله علیه و آله به امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: يا على انه أول من يدعى به من أمتي يدعى بك لقرابتك منّي و منزلتك عندي، فيدفع إليك لوائي ، و هو لواء الحمد، يستبشر به آدم و جميع من خلق الله عزّوجلّ من الأنبياء و المرسلين ، فيستظلون بظل لوائي....

یا علی، اولین کسی که از امت من در قیامت فرا خوانده می شود تو هستی ، به جهت خویشاوندی با من و قرب و منزلتی که نزد من داری. در قیامت لوای من که همان پرچم حمد است به دست تو داده می شود. تو بین دو صف (از مردم) - در حالی که امام حسن علیه السلام در جانب راست تو و امام حسین علیه السلام در جانب چپ تو هستند - سیر می کنی ، از حضرت آدم علیه السلام تا دیگر پیامبران علیهم السلام همه خوشحالند که در سایه آن پرچم هستند. از حلّه های سبز رنگ بهشتی بر تو بپوشانند و منادی از تحت عرش مرا ندا دهد که «ای محمد، چه پدر خوبی داری حضرت

ص: 1546

ابراهیم و چه برادر خوبی علی» بشارت باد تو را ای علی، تو را بخوانند هنگامی که مرا می خوانند ، عطا نمایند هنگامی که مرا عطا نمایند، و جامه بپوشانند هنگامی که مرا جامه بپوشانند.

* و در روایت 987 گذشت: و أنت صاحب لوائي في الدنيا و في الآخرة.

* و در روایت 993: و أعطاني به في الآخرة أنه صاحب لواء الحمد، يقدمني به.

* و در روایت 996: و أمّا الرابعة فإن لوائي معه يوم القيامة و تحته آدم و ما ولد.

* و در روایت 1013 آمده: انك أول من تنشقّ عنه الأرض يوم القيامة و أنت معي، معك لواء الحمد و أنت تحمله بين يدي، تسبق به الأولين و الآخرين.

* و در روایت 1526: و أما الثانية فلواء الحمد بيده ، آدم و من ولد تحته.

ابوحفص ابن شاهين (متوفی 385) - که او را با تعابیری چون: امام، حافظ، مفيد ،مکثر ،ثقه امین که هیچ کس به اندازه او تصنیف نداشته ستوده اند،(1) در شرح مذاهب اهل تسنن و حافظ ابونعیم اصفهانی (متوفی 430) در فضائل الخلفاء الراشدين - روایتی نقل کرده اند که ذکر آن مناسب است

[1041 /38] ألا ترضى - يا علي - إذا جمع الله الناس في صعيد واحد عراةً حفاةً مشاةً قد قطع أعناقهم العطش، فكان أول من يُدعى إبراهيم، فيُكسى ثوبين أبيضين ، ثم يقوم عن يمين العرش ، ثم تفجر لي مثعب [شعب ] من الجنة إلى الحوض، حوض أعرض مما بين بصرى و صنعاء ، فيه عدد نجوم السماء قدحان من فضة ، فأشرب و أتوضاً ، ثم أكسى ثوبين أبيضين ، ثم أقوم عن يمين العرش، ثم تُدعى فتشرب و تتوضاً ، ثم تُكسى ثوبين أبيضين ، فتقوم معي، ثم لا أُدعى لخير إلّا دعيت له. (2)

ص: 1547

پیامبر صلی الله علیه و آله خطاب به امیرمؤمنان علیه السلام فرمود: آیا خوشنود نمی شوی که (فردای قیامت) هنگامی که خدا همه را در سرزمینی عریان، پا برهنه و پیاده جمع (و محشور) نماید در حالی که از تشنگی به ستوه آمده اند، ابتدا حضرت ابراهیم فرا خوانده و دو جامۀ سفید بر تن او پوشانده شود و در جانب راست عرش بایستد، سپس برای من از بهشت شعبه ای به سوی حوض کوثر باز شود که حوضی است عریض تر از فاصله بصری (از سرزمین های شام) و صنعاء (یمن)... من از آن بنوشم و وضو بگیرم و دو جامۀ سفید بر تن من پوشانده شود، سپس در جانب راست عرش بایستم، سپس تو را فراخوانده و تو نیز از حوض کوثر بنوشی و وضو بگیری ، سپس دو جامه سفید بر تن تو پوشانده شود و در کنار من بایستی ، و پس از آن من برای هیچ خیری خوانده نشوم مگر آن که تو نیز خوانده شوی.

این روایت حاکی از جایگاه ویژه امیرمؤمنان علیه السلام در قیامت است که آن حضرت پس از پیامبر صلی الله علیه و آله از همه برتر است و هیچ کس با او قابل قیاس نیست؛ لذا حافظ ابن شاهین و حافظ ابونعیم دربارۀ آن نگاشته اند: این فضیلتی است ویژه امیرمؤمنان علیه السلام که هیچ کس در آن با او مشترک نیست

ص: 1548

اسماء بنت عمیس می گوید: شنیدم که پیامبر صلی الله علیه و آله این گونه دعا می کرد: خدایا! من از تو همان درخواستی را دارم که برادرم موسی داشت: خدایا برای من وزیری از خاندانم قرار ده علی برادرم را به واسطه او پشتم را محکم و استوار ساز و او را در کارم شریک نما تا تو را فراوان تسبیح و بسیار یاد نماییم که تو بر حال ما بینایی.

[1044 /2]... إن الله اصطفاني على الأنبياء ، فاختارني و اختار لي وصيّاً، و اخترت ابن عمّي وصيّي ، يشدّ عضدي كما يشدّ عضد موسى بأخيه هارون ، و هو خليفتي و وزيري ، و لو كان بعدي نبي لكان عليّ نبياً و لكن لا نبوّة بعدي.(1)

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: خداوند مرا بر انبیا برگزید (و ترجیح داد) مرا انتخاب نمود و برای من وصیی اختیار فرمود، من پسر عمویم وصی خویش قرار دادم تا (یار و یاور و) قوت بازویم باشد همان گونه که هارون برادر حضرت موسی قوت بازویش بود. علی جانشین و وزیر من است، و اگر قرار بود پس از من پیامبری باشد آن پیامبر علی بود، ولی پس از من نبوتی نیست.

[1045 /3] عن سلمان الفارسي ، أنه سمع النبي صلى الله عليه و آله و سلم يقول: «إن أخي و وزيري و خير من أخلفه بعدي علي بن أبي طالب».(2)

[1046 /4] و عن أنس بن مالك أن النبي صلى الله عليه و آله و سلم قال: «إن أخي و وزيري و خليفتي

ص: 1554

في أهلي و خير من أترك بعدي ، يقضي ديني ، و ينجز موعدي علي بن أبي طالب».(1)

و في لفظ: إن خليلي و وزيري و خليفتي في أهلي ، و خير من أترك بعدي ، [و] ينجز موعدي ، و يقضي ديني علي بن أبي طالب (2)

و في لفظ آخر: إن خليلي و وزيري و خير من أخلف بعدي ، يقضي ديني ، و ينجز موعودي علي بن أبي طالب (3)

از سلمان و انس - با قدری زیاده و نقصان - نقل شده که پیامبر صلى الله عليه و اله و سلم فرمود:

برادرم، وزیرم، جانشین من در بین خاندانم، بهترین کسی که پس از خویش بجای می گذارم که بدهی مرا پرداخت می نماید و به وعده هایم عمل می کند علی بن ابیطالب است.

[1047 /5] عن النبي صلى الله عليه و اله و سلم في ضمن حديث: ﴿ اَللَّهُمَّ وَ أَنَا نَبِیُّکَ وَ صَفِیُّکَ اَللَّهُمَّ فَاشْرَحْ لی صَدْرِی، وَ یَسِّرْ لِی أَمْرِی، وَ اِجْعَلْ لِی وَزِیراً مِنْ أهلی، عَلِیّاً اخی. (4)

در ضمن روایتی آمده است که پیامبر صلى الله عليه و اله و سلم به درگاه خداوند عرض نمود:

خدایا من محمد پیامبر و برگزیده تو هستم. خدایا به من شرح صدر عنایت کن (و سنه ام را گشاده ساز) و کارم را آسان نما ، و برای من وزیری از خاندانم قرار ده (یعنی) برادرم علی را.

ص: 1555

* و در روایت شماره 25 گذشت که امیرالمؤمنین علیه السلام در ضمن منا شده ای فرمود: إنّي لأخو رسول الله [و] وزيره.

* و در روایت شماره 235 گذشت: يا علي أنت أخي ، وصفيي، و وصيي، و وزيري، و أميني ، مكانك مني مكان هارون من موسى إلّا أنه لا نبي بعدي.

* و در روایت شماره 264: و أنت أخي و وزيري، و خير من أترك بعدي، تقضي ديني و تنجز موعدي.

* و در روایت شماره 375: فأيّكم يبايعني على أن يكون أخي و صاحبي و وارثي ؟ و پس از بیعت با امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: أنت أخي، و صاحبي، و وارثي، و وزيري.

* و در روایت شماره 377: أنا يا نبي الله أكون وزيرك عليه.

* و در روایت شماره 380: يا بنى عبد المطلب إن الله لم يبعث رسولاً إلّا جعل له من أهله أخاً و وزيراً و وارثاً و وصيّاً و منجزاً لعداته و قاضياً لدينه ، فمن منكم يتابعني على أن يكون أخي و وزيري و وصيي و ينجز عداتي و قاضي ديني ؟

... في اليوم الثاني أعاد عليهم القول ، ثم قال:... فمن منكم يبايعني على أن يكون أخي و وزيري و وصيي و قاضي ديني و منجز عداتي ؟

... فقام على بن أبي طالب [علیه السلام] فبايعه بينهم

* و در روایت شماره 381: يا بني عبدالمطلب ! إنه لم يبعث الله نبياً إلّا جعل له من أهله أخاً و وزيراً و وصياً و خليفة في أهله، فمن يقوم منكم يبايعني على أن يكون أخي و وزيري و وصيي و خليفتي في أهلي.

ص: 1556

* و در ضمن روایت شماره 402 بنابر روایت ابن مخلد قرطبی (متوفی 276) چنین آمده است: و الذي بعثني بالحق ما أخّرتك إلّا لنفسي، فأنت عندي بمنزلة هارون من موسى ، غير أنه لا نبي بعدي، و أنت أخي و وزيري و وارثي (1)

* و در روایت شماره 893 گذشت: أنت أخي و وزيري....

* و در روایت شماره 950: إن أخي و وزيري، و خليفتي في أهل بيتي، و خير من تركت بعدي، يقضي ديني، و ينجز موعدي علي بن أبي طالب.

* و در روایت شماره 1049 خواهد آمد: يا بني عبدالمطلب! إنه لم يبعث الله نبياً إلا جعل له من أهله أخاً و وزيراً و وصياً و خليفة في أهله، فمن يقوم منكم يبايعني على أن يكون أخي و وزيري و وصيي و خليفتي في أهلي... فقام عليّ [علیه السلام]... فبايعه على ما شرط له.

* و در روایت شماره 1493 عن النبي صلی الله علیه و آله... في حديث المعراج: [ قال الله تعالى: ] ﴿ وَ أَنَّی لَمْ أَبْعَثْ نَبِیّاً إِلاَّ جَعَلْتُ لَهُ وَزِیراً وَ أَنَّکَ رَسُولِ الله وَ أَنَّ عَلِیّاً وَ زِیرُکَ ﴾.

* و در شعر حسان بن ثابت در مدح آن حضرت گذشت که:

فأقضى بها دون البرية كلها *** علياً ، و سمّاه: الوَزِيرَ الْمَوَاخِيا (2)

ص: 1557

* و در روایت شماره 624: لك في هذا المسجد مالي و عليك فيه ما عليّ، و أنت وارثي و وصيّي ، تَقْضِي دَيْني و تُنْجِزُ عِداتي

* و در روایت شماره 636 - به سند صحیح - از امیرمؤمنان علیه السلام گذشت که والله إنّي لأخوه و وليه و ابن عمّه ، و وارثه ، فمن أحقّ به منّي ؟!

* و در روایت شماره 947: لكل نبي وصي و وارث - و في لفظ: إن لكل نبي وصياً و وارثاً - ، و إن علياً وصيي و وارثي

* و در روایت شماره 949 فإن وصيي و وارثي ، يقضي ديني ، و ينجز موعودي [موعدي] علي بن أبي طالب.

* و در روایت شماره 958: يا علي، أنت أخي و وارثي و وصيي.

* و در روایت شماره 977: قال علي علیه السلام لأقولنّ قولاً لم يقله أحد قبلي و لا يقوله بعدي إلّا كذّاب: أعطيت ثلاثاً لم يعطها أحد قبلي: ورثت نبيّ الرحمة...

و در روایت شماره 343 در نامه محمد بن ابی بکر به معاویه گذشت که: تو خود را با علی علیه السلام برابر می دانی و هو وارث رسول الله صلی الله علیه و آله و وصيّه و أبو ولده ، در حالی که او وارث پیامبر صلی الله علیه و آله، وصیّ (و جانشین) او و پدر فرزندان اوست !

* و در ضمن روایت مفصل شماره 1188 - 1189 خواهد آمد: و لكن حسبك أن تكون منّي و أنا منك، ترثني، ترثني و أرثك.

ص: 1559

و در فضیلت 17 «تنها یار ثابت قدم» گذشت که در روایت حاکم «وارثه» تبدیل به «وارث علمه» شده و در برخی منابع لفظ «وارث» حذف شده است! (1)

و در فضیلت 17 «تنها یار ثابت قدم» گذشت که ذهبی درباره روایت شماره 636: و الله إنّي لأخوه، و وليّه و ابن عمّه ، و وارثه ، فمن أحقّ به منّي ؟! گفته است: این حدیث منکر است ، و برخی از او تبعیت نموده اند.(1)

بنابر روایت علامه ابن شهر آشوب مازندرانی، ابوبکر افزود: عباس آن روز کجا بودی (و چرا پیش قدم نشدی)؟ عباس گفت: اگر چنین است، چرا تو بر علی مقدّم شده و بر او فرمانروایی می کنی در حالی که این مقام به او اختصاص دارد؟! ابوبکر [ متوجه شد که این نزاع لفظی برای آن بوده که از او اعتراف بگیرند که جانشینی پیامبر صلی الله علیه و آله به امیر مؤمنان علیه السلام اختصاص دارد لذا ] گفت: ای فرزندان عبدالمطلب آیا (به من) نیرنگ می زنید؟! (1)

با توجه به نقل اخیر روشن شد که این نزاع صوری بود و آن دو می خواستند از ابوبکر اعتراف بگیرند که خودش می داند بی جا بر منصب خلافت تکیه زده و پیامبر صلی الله علیه و آله از آغاز وصی و جانشین خود را تعیین فرموده است. (2)

و جالب آن است که عمر نیز به این نکته اشاره کرده است

یعقوبی می نویسد: ابن عباس با عمر بن خطاب گفتگویی در باب خلافت داشت، عمر احساس کرد که او می خواهد از عمر بر حقانیت

ص: 1564

امیرالمؤمنین علیه السلام اعتراف بگیرد؛ لذا به او گفت: ابن عباس از من دور شو! آیا می خواهی همان رفتاری که پدرت عباس و علی با ابوبکر داشتند با من تکرار کنی؟! (1)

مسلم نیشابوری در ضمن قضیه مفصلی - با اشاره به مطلب گذشته - از زبان عمر نقل می کند که: امیر مؤمنان علیه السلام و عباس عموی پیامبر صلی الله علیه و آله، ابوبکر و عمر را دروغ گو، گنه کار، نیرنگ باز و خائن می دانستند!! در صحیح مسلم آمده است:

... فلمّا توفى رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم قال أبوبكر: أنا ولىّ رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم ، فجئتما تطلب ميراثك من ابن أخيك و يطلب هذا ميراث امرأته من أبيها، فقال أبوبكر: قال رسول الله صلی الله علیه و آله: ما نورّث ما تركنا صدقة ، فرأيتماه كاذباً آثماً غادراً خائناً ، و الله يعلم إنه لصادقٌ بارٌّ راشدٌ تابعٌ للحق.

ثم توفّي أبوبكر و أنا وليّ رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم و وليّ أبي بكر، فرأيتماني كاذباً آثماً غادراً خائناً، و الله يعلم إني لصادقٌ بارٌّ راشدٌ....(2)

خلاصه مطلب آن که: عمر به امیر مؤمنان علیه السلام و عباس، عموی پیامبر صلی الله علیه و آله گفت: پس از پیامبر [علیه السلام] ابوبکر خود را ولی و جانشین حضرت می دانست شما نزد او آمده یکی میراث برادر زاده اش را مطالبه می کرد و دیگری میراث همسرش را از ناحیه پدر. ابوبکر گفت: پیامبر [علیه السلام] فرموده: ما چیزی به ارث نمی گذاریم آن چه از ما باقی بماند صدقه

ص: 1565

است... اما شما ابوبکر را دروغ گو گنه کار نیرنگ باز و خائن دانستید....

پس از ابوبکر من ولی و جانشین پیامبر [صلی الله علیه و آله] و جانشین ابوبکر شدم، شما مرا نیز دروغ گو گنه کار، نیرنگ باز و خائن دانستید....

یعنی شما خیال کردید ابوبکر چنین و چنان است. (1)

بخاری نیز در دو موضع آن را به کیفیت گذشته - (تزعمان أن أبا بكر [ فيها ] كذا [ و كذا ]... - نقل كرده (2) و در دو موضع دیگر قسمت اخیر این گزارش به این صورت تغییر یافته است:

تذكران أن أبا بكر فيه كما تقولان. یعنی: شما می گفتید که ابوبکر در این مورد آن گونه است که شما می گویید. (3)

ابن عبدالبر و ابویعلی موصلی در مسند به صورت تقطیع شده و با کیفیتی متفاوت با موارد گذشته این گونه نقل نموده اند:

فرأيتماه و الله يعلم....

فرأيتماني و الله يعلم....

یعنی: شما فکر کردید که او... خدا می داند....

شما فکر کردید که من... خدا می داند.... (4)

پس مطلبی که در صحیح مسلم به صورت واضح و روشن آمده است در بقيه مصادر از آن کاسته شده و با جملات مبهم و به صورت های گوناگون نقل شده، بلکه در برخی از منابع اصلاً اشاره ای به آن نشده و این بخش از کلام عمر كاملاً حذف شده است! (5)

ص: 1567

ابن حجر عسقلانی عذر آن ها را چنین بیان نموده که: زُهری - راوی این روایت - گاهی به صراحت مطلب را گفته و گاهی به کنایه!

و البته او مطالبی را که در صحیح مسلم آمده ، ثابت و مسلّم می داند (1) ولی مهم آن است که حتی اگر بپذیریم که زُهری - راوی این روایت - خودش مطلب را متفاوت نقل کرده باشد، این تفاوت در نقل ، حاکی از خفقان شدیدی است که حاکم بر اجتماع بوده و او به جهت حفظ وجهه و آبروی شیخین، صحابه و... حقائق تاریخی را تحریف نموده و مبهم و متفاوت نقل کرده است.

و پسرش در منابع معتبر و مهمّ عامه به ثبت رسیده که از شتران سرخ موی - که ثروت مهمّی نزد عرب بشمار می آمد - محبوب تر و ارزشمندتر بوده است! (1)

و در روایت شماره 1092 نیز خواهد آمد که سعد بن ابی وقاص گفته است: و لأن أكون صهره على ابنته ولي منها من الولد ما له أحبّ إليَّ من أن يكون لي ما طلعت عليه الشمس.

شما را به خدا سوگند ، آیا بین شما کسی جز من هست که نزدیک ترین شخص به پیامبر صلی الله علیه و آله در رحم (و خویشاوندی) باشد و حضرت او را به منزله خودش و فرزندانش را فرزندان خویش و همسرش را به منزله زنان خویش دانسته باشد؟! همه گفتند: نه

و في رواية ابن المغازلي: و إني لابن عمّ رسول الله صلی الله علیه و آله و أخوه و شريكه في نسبه، و أبو ولده ، و زوج ابنته سيّدة ولده و سيّدة نساء أهل الجنّة.(1)

و نیز در افتخار به فرزندانش فرمود: فأنْشُدُكُم بالله هل فيكم أحد له سبطان مثل سبطيّ - و في رواية: ابنان مثل ابنيّ (2) - الحسن و الحسين سيّدا شباب أهل الجنة غيري؟ قالوا: اللهمّ لا. (3)

یکی از افتخارات امیر مؤمنان علیه السلام قرابت و خویشاوندی با پیامبر صلی الله علیه و آله است، پدرش عموی پیامبر صلی الله علیه و آله همسرش دختر آن حضرت و پسرانش فرزندان آن بزرگوار هستند. در روایات معتبر و صحیح خاصّه و عامه آمده است:

[1053 /1] حضرت ختمی مرتبت صلی الله علیه و آله فرمود: ﴿ کُلُّ سَبَبٍ وَ نَسَبٍ مُنْقَطِعٌ یَوْمَ اَلْقِیَامَهِ إِلاَّ سَبَبِی وَ نَسَبِی ﴾. (4) يعنی: هر خویشاوندی سببی و نسبی در قیامت منقطع (و بی ارزش) است جز خویشاوندی سببی و نسبی با من

ص: 1572

[1054 /2] عن جابر بن عبد الله ، قال: سمعت علياً [ علیه السلام] يُنْشِدُ رسول الله صلی الله علیه و آله - و في حديث أبي مسعود يُنْشِدُّ و رسول الله صلی الله علیه و آله يسمع - :

أنا أخو المصطفى لا شك في نسبي *** معه ربّیت (1) و سبطاه هما ولدي

جدّي و جدّ رسول الله منفرد *** و فاطم زوجتي لا قول ذي فند

صدّقته و جميع الناس في بهم *** من الضلالة و الإشراك و النكد

فالحمد لله شكراً لا شريك له *** البرّ بالعبد و الباقي بلا أمد

زاد الحداد: فتبسّم رسول الله صلی الله علیه و آله و قال: « صدقت يا علي» (2)

یعنی: امیر مؤمنان علیه السلام در حضور پیامبر صلی الله علیه و آله اشعاری خواند که:

من برادر پیامبر صلی الله علیه و آله هستم شک و تردیدی در نسب من نیست. من با آن حضرت پرورش یافته ام. دو نوه او فرزندان من هستند.

پدر بزرگ من و ایشان یکی است. و حضرت فاطمه علیها السلام (دختر پیامبر صلی الله علیه و آله) همسر من است

من زمانی پیامبر صلی الله علیه و آله را تصدیق کردم که همه مردم در مشکلات و گرفتاری های ضلالت و شرک و سختی (و بدبختی) بودند.

پس ستایش و سپاس خدای بی شریک را که به بنده اش نیکی می کند. و او برای همیشه باقی و جاوید است. پس از تمام شدن آن اشعار ، پیامبر صلی الله علیه و آله تبسّمی نموده و فرمود: «راست گفتی ای علی»

ص: 1573

* در روایت معتبر شماره 593 گذشت که: و أمّا أنت يا علي، فختني و أبو ولدي، و أنا منك وأنت منّي.

* و در روایت 885 فرمود: هذا أخي، و ابن عمي، و صهري، و أبو ولدي.

* و در روایت معتبر شماره 892 فرمود: أنت أخي و أبو ولدي....

که در این روایات پیامبر صلی الله علیه و آله فرموده: ای علی تو پدر فرزندان من هستی

* و اخیراً در روایت 1052 گذشت که - حضرت با اشاره به آیه شریفه مباهله - فرمود: هل فيكم أحد... جعله رسول الله صلی الله علیه و آله نفسه، و أبناءه أبناءه... ؟

* و در ضمن روایتی دیگر آمده که پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: و ان ولدك ولدي.(1)

در روایات دیگر نیز تعبير: «أبو ولدی» بکار رفته است. (2)

[1055 /3] پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: فرزندان آدم همه به بستگان پدری منتسب هستند جز فرزندان فاطمه که من پدرشان هستم. (3)

ص: 1574

حاکم نیشابوری سیوطی و ابن حجر مکی این روایت را معتبر دانسته اند. (1)

[1056 /4] و نیز فرمود: نسل هر پیامبری از صلب و تبار اوست ، ولی خدا نسل مرا در صلب و تبار علی بن ابی طالب قرار داده است. (2)

سخاوی تصریح به حجیت این روایت نموده است. (3)

عده ای از دانشمندان اهل تسنن مانند سخاوی، ابن حجر هیتمی مکی ، فتنی

ص: 1575

و عجلونی گفته اند: اسناد مختلف این روایات یک دیگر را تقویت می کند و خدشه ابن الجوزی در صحت این روایات درست نیست. (1)

نَسائی در همین راستا بابی منعقد نموده با عنوان: ذكر ما خُصّ به علي بن أبي طالب من الحسن و الحسين [علیهم السلام] ابني رسول الله صلی الله علیه و آله.... (2)

و احمد بن عبد الله معروف به محبّ طبری نیز بخشی را اختصاص داده به: ذكر أن الله عزّ وجلّ جعل ذرية نبيّه صلی الله علیه و آله في صلب علي علیه السلام. (3)

یعنی: پیامبر صلی الله علیه و آله در بیماری وفات فرمود: ای فاطمه آیا خوشنود نیستی که سرور زنان عالمیان، سرور زنان این امت و سرور بانوان اهل ایمان - و یا سرور بانوان اهل بهشت - باشی؟!

[1059/ 7] و قال صلی الله علیه و آله: أفضل نساء أهل الجنة أربعة خديجة بنت خويلد و فاطمة بنت محمد صلی الله علیه و آله.... (1)

[1060/ 8] و قال صلی الله علیه و آله: حسبك من نساء العالمين أربع: مريم بنت عمران، و آسية امرأة فرعون و خديجة بنت خويلد و فاطمة بنت محمد. (2) و فرمود: برترین زنان بهشتی چهار نفرند - و بنابر روایتی: کافی است تو را (در شناخت) برترین زنان جهان ( که بدانی آن ها) ( چهار نفرند- حضرت مریم دختر عمران، جناب آسیه همسر فرعون، حضرت خدیجه کبری و حضرت فاطمه [درود خدا بر آنان باد].

و به سند صحیح نقل شده که عایشه گفته:

[1061 /9] ما رأيت أفضل من فاطمة غير أبيها. (3)

[1062 /10] و في رواية: ما رأيت أحداً قطّ أصدق من فاطمة غير أبيها. (4)

:یعنی من برتر - و بنابر نقلی راست گوتر - از فاطمه ندیده ام، جز پدرش.

بزرگان عامه مانند: هیثمی (متوفی 807) و صالحی شامی (متوفی 942) حکم به صحت سند این روایت کرده اند.(5)

ص: 1578

[1063 /11] عده ای از اهل تسنن ، مانند غماری و کتانی روایت نبوی ﴿أَحَبُّ أَهْلِی إِلیَّ فاطِمَه﴾- يعنی: در بین افراد خانواده ام فاطمه از همه نزد من محبوب تر است - را از روایات متواتر دانسته اند. (1)

ابن حجر (متوفی 852) از سُبکی نقل کرده که حضرت زهرا علیها السلام افضل و برتر از حضرت خدیجه علیها السلام و... است. (2)

ص: 1579

مناوی (متوفی 1031) گفته: حضرت زهرا علیها السلام نزد اهل تسنن ، از خلفا برتر است.(1)

سمهودی (متوفی 911) یکی از اسباب مخفی بودن قبر آن بانوی گرامی را دشمنی و کینه آن حضرت نسبت به دستگاه خلافت می داند.(1)

ابن ابى الحدید پس از نقل کلام سید مرتضی می نویسد:

مخفی بودن قبر فاطمه زهرا علیها السلام و کتمان وفات او ( تشییع شبانه پیکر پاک آن حضرت) و موفق نشدن ابوبکر برای خواندن نماز بر جنازه آن حضرت همه نزد من ثابت و قوی است؛ حق همانی است که سید مرتضی گفته و روایاتی که بر آن دلالت دارد؛ بیشتر و صحیح تر است؛ در مورد خشم و غضب فاطمه علیها السلام نیز کلام او تمام می باشد. (2)

در منابع معتبر اهل تسنّن در ضمن گزارشی از عایشه نقل کرده اند که: ف

وجدت - أي فغضبت - فاطمة [ علیها السلام] على أبي بكر في ذلك فهجرته فلم تكلّمه حتى توفّيت، و عاشت بعد النبى صلی الله علیه و آله ستّة أشهر فلمّا توفّيت دفنها زوجها علىّ علیه السلام ليلاً و لم يؤذن بها أبا بكر و صلّى عليها. (3)

ص: 1582

یعنی فاطمه زهرا علیها السلام بر ابوبکر خشمگین گردید و با او قهر نمود و تا آخر عمر با او سخن نگفت... هنگامی که از دنیا رفت علی علیه السلام او را شبانه به خاک سپرد و خود بر او نماز گزارد و ابوبکر را خبر نکرد.

خلاصه مطلب آن که امیر مؤمنان علیه السلام به بستر بیمار افتاده بود، پیامبر صلی الله علیه و آله به عیادت آن حضرت تشریف بردند ، عمر و ابابکر از جمله عیادت کنندگان بودند یکی از آن دو به دیگری - و بنابر روایتی به پیامبر صلی الله علیه و آله گفت: او از این بیماری جان سالم بدر نمی برد پیامبر صلی الله علیه و آله [سوگند یاد نموده و ] فرمود: « او از دنیا نمی رود مگر به کشته شدن ، و نمی میرد تا آن که (او را به خشم آورند و) خشم تمام وجود او را فرا گیرد و او را صبور یابند»

مرد. او نمی میرد تا شما دو نفر او را به خشم آورید و به او نیرنگ زنید و لیکن او را صبور و بردبار خواهید یافت.» (1)

[1068 /4] قال ابن عباس: قال علي [علیه السلام] للنبي صلی الله علیه و آله : إنك قلت لي - يوم أحد حين أخّرتْ عنّي الشهادة و استشهد من استشهد -: «إن الشهادة من ورائك» قال [لي: «ان ذلك كذلك ] (2) فكيف صبرك إذا خضبت هذه من هذه بدم» ؟ و أهوى بيده إلى لحيته و رأسه ، فقال علي [علیه السلام]: يا رسول الله ، أما إن تثبت لي ما أثبتَّ [أمّا إذ بيّنت لي ما بيّنت ] فليس ذلك من مواطن الصبر و لكن من مواطن البشرى و الكرامة. (3)

و رواه المتقي الهندي في ضمن رواية طويلة هكذا: «يا علي، إن أمتي سيفتنون من بعدي»، قلت: يا رسول الله ، أوليس قد قلت لي يوم أحد - حيث استشهد من استشهد من المسلمين و حزنتُ على الشهادة فشقّ ذلك عليّ، فقلت لي -: «أبشر يا صدّيق ؛ فإن الشهادة من ورائك» ؟ فقال لي: «فإن ذلك لكذلك ، فكيف صبرك إذا خضبت هذه من هذا » ؟ - و أهوى بيده إلى لحيتي و رأسي - فقلت: بأبي و أمي يا رسول الله! ليس ذلك من مواطن الصبر و لكن من مواطن البشرى و الشكر!(4)

ص: 1586

مستفاد از دو روایت گذشته آن که: هنگامی که پیامبر صلی الله علیه و آله از آزمایش امت پس از خویش خبر داد و فرمود که آن ها دچار فتنه می شوند ، امیرمؤمنان علیه السلام عرض کرد: روز اُحد که عده ای به شهادت رسیدند ، برای من گران آمد و محزون شدم که چرا به شهادت نرسیدم ، شما به من فرمودی: «بشارت باد تو را ای صدّیق شهادت پیش روی تو است» ، پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود:

آری مطلب همان است که گفتم ، صبرت چگونه است هنگامی که محاسنت از خون سرت خضاب گردد ؟

امیر مؤمنان علیه السلام عرض کرد: اگر آن چه شما فرمودی برای من ثابت بماند [ و با دین سالم باشم تا به شهادت برسم ] - و بنابر نقلی: از جهت آن که امر را بر من روشن فرمودی - دیگر جای صبر نیست بلکه مقام بشارت ، کرامت و سپاس گذاری است.

[1069/ 5] قدم على علي [علیه السلام] قوم من أهل البصرة من الخوارج، فيهم رجل يقال له: الجعد بن بعجة ، فقال له: اتق الله يا علي ؛ فإنك ميّت ، فقال علي[ علیه السلام]: بل مقتول [قتلاً ] ضربةً على هذا تخضب هذه - يعني لحيته و رأسه [ من رأسه ] - عهد معهود و قضاء مقضي ، ﴿ وَ قَدْ خَابَ مَنِ افْتَرَى﴾ [طه (20): 61].(1)

و في لفظ: لا و الذي فلق الحبة و برأ النسمة ، و لكن مقتول من ضربة على هذه تُخضب هذه ، و أشار بيده إلى لحيته... إلى آخره. (2)

ص: 1587

خوارج بصره نزد امیرمؤمنان علیه السلام آمدند یکی از آنان گفت: ای علی تقوا پیشه کن که (بالاخره) تو می میری حضرت فرمود:

بلکه کشته می شوم ضربتی بر سرم زده می شود که محاسنم را خضاب نماید. عهدی (از جانب خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله ) و قضایی است مسلّم و هر کس افترا ببندد زیان کار گردد.

* و در روایت شماره 1375 خواهد آمد: و قال صلی الله علیه و آله: أخبرني جبرئيل علیه السلام انهم يظلمونه ، و يمنعونه حقّه و يقاتلونه و يقتلون ولده، و يظلمونهم بعده.

* و در روایت شماره 1379: ذکر رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم لعلى [علیه السلام] ما يلقى من بعده، فبكى و قال: أسألك بحق قرابتي و بحق صحبتي إلّا دعوت الله لي أن يقبضني الله قال: «يا علي ، تسألني أن أدعو الله لأجل مؤجّل» ! فقال: يا رسول الله، على ما أُقاتل القوم ؟ قال: «على الإحداث في الدين».

* و در روایت شماره 1387 إنك لن تموت حتى تؤمّر و تُملأ غيظاً، و توجد من بعدي صابراً.

و در روایت شماره 1600 «إنك امرؤ مستخلف ، و إنك مقتول، و هذه مخضوبة من هذه» ، لحيته من رأسه

ص: 1588

2

حتى كأن لم يكن به وجع. (1)

[1071 /2] و في رواية: فتفل في عينيه ، و دعا له بالشفاء ، و أعطاه الراية.(2)

[1072 /3] و في رواية أخرى: وجيء به يوم خبير ، و هو أرمد، ما يبصر، فقال: يا رسول الله، إني أرمد فتفل في عينيه ، و دعا له فلم يرمد حتى قتل. (3)

[1073 /4] و عن علي علیه السلام:... فتفل في عيني ، و قال: ﴿ اَللَّهُمَّ أَذْهِبْ عَنْهُ اَلْحَرَّ وَ اَلْبَرْدَ فَمَا وَجَدْتُ حَرّاً وَ لاَ بَرْداً مُنْذُ یَوْمَئِذٍ﴾ (4) أو: حتى يومي هذا.(5)

[1074 /5] أو قال صلی الله علیه و آله: ﴿ اَللّهُمَّ اکْفِهِ الْحَرَّ وَ الْبَرْدَ﴾! فما آذاني بعده حرّ و لا برد.(6)

[1075 /6] و عن على علیه السلام: ما رمدتُ و لا صدعت منذ مسح رسول الله صلی الله علیه و آله وجهي و تفل في عيني يوم خيبر حين أعطاني الراية.

و في لفظ: ما رمدتُ و لا صدعت منذ دفع رسول الله صلی الله علیه و آله إلي الراية يوم خيبر. (7)

ص: 1590

[1076 /7] قال العيني: قال علي [علیه السلام]: فوضع رأسي في حجره ، ثم بصق في ألية راحتيه، ثم دلك بها عيني ، ثم قال: «اللهم لا يشتكى حرّاً ولا قرّاً».

قال على [علیه السلام]: فما اشتكيت عينى لا حرّاً و لا قرّاً حتى الساعة.

و في لفظ: دعا له بستّ دعوات: «اللهم أعنه واستعن [ و أعن] به ، وارحمه وارحم به، وانصره وانصر به ، اللهم وال من والاه ، و عاد من عاداه.» (1)

برخی از روایات گذشته در صحیح بخاری، صحیح مسلم و صحیح ابن حبان آمده ؛ و ابن جریر طبری (متوفى 310) ، هيثمى (متوفی 807 )و سیوطی (متوفی 911) حکم به اعتبار برخی دیگر کرده اند که در پاورقی بدان اشاره شد.

در منابع عامه این روایت با الفاظ نزدیک به یک دیگر آمده است که:

ص: 1591

[1077 /8] عن عبد الله بن مسلمة ، يقول: سمعت عليّاً [علیه السلام] يقول: أتى علي [إليّ] رسول الله صلی الله علیه و آله و أنا شاك أقول: «اللهم إن كان أجلي قد حضر فأرحني ، و إن كان متأخراً فعافني [فارفعني] ، و إن كان بلاءً فصبرني» ، فضرب بيده صدري [فمسح بيده ] (1) و قال: «كيف قلت» ؟! فأعدت عليه ، فقال: «اللهم اشفه [اللهم عافه]»، قال علي[علیه السلام]: «فما اشتكيت وجعي بعد ذلك» أو: «وَجعِي ذلك».(2)

خلاصه آن که امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: پیامبر صلی الله علیه و آله نزد من آمدند ، من (به شدّت) بیمار بودم و می گفتم: خدایا اگر اجل من رسیده مرا راحت کن ، اگر اجل من به تأخیر افتاده مرا عافیت ده و اگر این بیماری برای آزمایش من است

ص: 1592

به من توفيق صبر عنایت فرما.

حضرت با دست مبارک بر سینه من کشید و برای عافیت و شفای من دعا فرمود ، پس از آن هیچ اثری از آن بیماری در وجود من باقی نماند

ترمذی (متوفی 279) ، ابن جریر طبری (متوفی 310) ، حاکم نیشابوری (متوفی 405) ، احمد محمد شاکر و وصی الله بن محمد عباس حکم به صحت یا اعتبار این روایت کرده اند که در پاورقی بدان اشاره شد.

ص: 1593

خشمگین هستند؛ لذا دوباره برگشت و اجازه گرفت، امیر مؤمنان علیه السلام فرمود: اجازه نیست:پرسید چرا؟ حضرت فرمود: عده ای از فرشتگان از پروردگار اجازه گرفته اند که پیامبر صلی الله علیه و آله را زیارت نمایند ، عمر از تعداد آن ها پرسید حضرت پاسخ داد: 360 فرشته. پس از آن ، درب خانه باز شد. هنگامی که عمر خدمت پیامبر صلی الله علیه و آله رسید مطلب را به آن حضرت خبر داد. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «یا علی از کجا تعداد آنان را دانستی»؟! علی علیه السلام عرض کرد: چون 360 مرتبه صدای (حرکت و) جابجا شدن را - و بنابر نقلی 360 نغمه و صوت را - شنیدم ، فهمیدم که آن ها 360 فرشته هستند.

پیامبر صلی الله علیه و آله با دست مبارک بر سینه امیرمؤمنان علیه السلام زد و فرمود: «خدا بر علم و دانشت بیفزاید»!

ص: 1598

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: پیامبر صلی الله علیه و آله در نبرد خندق چنین دعا می کردند که: خدایا عبیده را در جنگ بدر و حمزه را در جنگ احد از من گرفتی ، و این علی است (که برای من باقی مانده، او را محافظت فرما و از من نگیر و) مرا تنها مگذار...

[1087 /18] إن رسول الله صلی الله علیه و آله لمّا قرأ: ﴿ وَ تَعِيَهَا أُذُنٌ وَاعِيَةٌ﴾ [الحاقّة (69) 12] قال: «اللهم اجعلها أذن عليّ» ، و قيل له: «قد أجيبت دعوتك».(1)

روایت شده پیامبر صلی الله علیه و آله آیه شریفه گذشته: (گوش شنوا آن را نگاه دارد و حفظ نماید) را قرائت فرمود و به درگاه خداوند عرضه داشت: خدایا این گوش شنوا را گوش علی قرار بده. از جانب حق تعالی خطاب آمد: دعایت مستجاب گردید.

[1088 /19] بنابر روایات اهل تسنن ، امام کاظم علیه السلام از پدران بزرگوارش علیهم السلام از امام حسین علیه السلام نقل می فرماید که هرگاه پیامبر صلی الله علیه و آله عطسه می کرد امیرالمؤمنین علیه السلام عرضه می داشت: «أعلى الله ذكرك يا رسول الله» يعنی: خدا نام و یادت را بلند مرتبه گرداند!

و هرگاه امیرالمؤمنین علیه السلام عطسه می کرد پیامبر صلی الله علیه و آله دعا می کردند که: «أعلى الله عقبك يا علي».(2)

نگارنده گوید: اگر عبارت «عُقبك» يا «عُقبك» خوانده شود، ممکن است به این معنا باشد که: خدا سرانجام و پایان کارت را (عالی و) بلند مرتبه گرداند!

ص: 1601

و احتمال دارد که «عقبك» یا «عقبك» باشد ، به این معنا که: خدا نسل تو را (سرافراز و) بلند مرتبه گرداند!

[1089 /20] در گزارش هجرت از مکه به مدینه آمده است: پیامبر صلی الله علیه و آله به امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود که در بسترش بخوابد تا مشركان متوجه خروج آن حضرت از مکه نگردند سپس در مدینه به ایشان ملحق شود ، امیرالمؤمنین علیه السلام آن روز ها پنهان گشته و شبانه سیر می فرمود تا به مدینه رسید. پیامبر صلی الله علیه و آله با خبر گردید و فرمود: «به علی بگویید بیاید» عرض کردند: او توان راه رفتن ندارد! حضرت خود نزد علی علیه السلام رفت ، هنگامی که دید پاهای مبارکش ورم کرده و خون از آن جاری است به گریه افتاد و او را در آغوش گرفت. پس از آن پیامبر صلی الله علیه و آله آب دهان مبارکش را با دست به پا های علی علیه السلام مالید و برای او دعا و درخواست عافیت نمود ( آن حضرت صحت یافته و) پس از آن تا آخر عمر دیگر درد پا نداشت.(1)

* برخی از موارد دعای پیامبر صلی الله علیه و آله برای امیرالمؤمنین علیه السلام در ضمن فضیلت های پیشین گذشت ، مانند:

* روایت شماره 1: اللهم آتيني بِأَحبٌ خَلْقك....

* روایات شماره 51/1 ، 93 -94: اللهم أدرِ الحقَّ مَعَهُ حَيْثُما دَارَ.

ص: 1602

روایات فراوان: ﴿ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالَاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ وَ انْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ واخذل مَنْ خَذَلَهُ ﴾.(1)

و في لفظ: و أحبّ من أحبّه ، و أبغض من يبغضه.(2)

و في لفظ آخر: وأعن من أعانه. (3)

* روایت شماره 429: تلا رسول الله صلی الله علیه و آله هذه الآية: ﴿ وَ تَعِيَهَا أُذُنٌ وَاعِيَةٌ ﴾ فقال صلی الله علیه و آله: «سألت الله أن يجعلها أذنك يا على». قال على [علیه السلام]: فما نسيت شيئاً بعد ذلك.

* روایت شماره 475: اللهم املأ قلبه علماً و فهماً و حكماً و نوراً.

* روایات 539 - 540: اللهم ثبّت لسانه واهد قلبه يا: ثبّتك الله و سدّدك.

* روایت شماره 577: اللهمَّ إِنَّهُ كَانَ في طَاعَتِكَ وَ طاعَةِ رَسولِكَ فَارْدُدْها - أي الشمس - عَلَيه

* روایت شماره 659: ما سألتُ الله شيئاً إلّا سألتُ لك مثله ، و لا سألتُ الله شيئاً إلّا أعطانيه.

* روایت شماره 660 : ما سألتُ الله عزّ وجلّ من الخير شيئاً إلا سألتُ لك مثله... و لا استعدتُ الله من الشرّ إلّا استعذتُ لك مثله

ص: 1603

* روایت شماره 885: اللهم كبّ من عاداه في النار.

* در روایت شماره 1013 سألت الله - يا على - فيك خمساً....

* در روایت شماره 1016 إني سألت الله في علي خصلة فأعطاني بواحدة سبعاً.

* در روایت شماره 1017 يا علي ، إني سألت ربي عزّ وجلّ فيك خمس خصال فأعطاني.

* در روایت شماره 1043 از اسماء بنت عمیس گذشت که پیامبر صلی الله علیه و آله این گونه دعا می کرد: اللهم أقول كما قال أخي موسى: اللهم ﴿ أَجْعَل لِي وَزِيراً مِنْ أَهْلِي﴾ علياً [علي] أخي ﴿ اشْدُدْ بِهِ أَزْرِي * وَ أَشْرِكْهُ فِي أَمْرِي * كَيْ نُسَبِّحَكَ كَثِيراً * وَ نَذْكُرَكَ كَثِيراً * إِنَّكَ كُنتَ بِنَا بَصِيراً﴾ [طه (20): 29 - 35].

* در روایت شماره 1126 خواهد آمد: سألت ربّي خلاص قلب علي و موازرته و مرافقته. یعنی: من از خدا درخواست نمودم که قلب علی را خالص گرداند و یاری و همراهی او را به من عنایت فرماید، و اجابت فرمود.

* در روایت شماره 1492: اللهم فاشرح لي صدري، و يسّر لي أمري، و اجعل لي وزيراً من أهلي، عليّاً أخي، اشدد به أزري.

* شایان ذکر است که نسائی بخشی را اختصاص داده به:

ذكر ما خصّ به النبي صلی الله علیه و آله علياً كرم الله وجهه [علیه السلام] من الدعاء. (1)

و محب طبری نیز بابی منعقد کرده است با عنوان:

ذکر شفقته صلی الله علیه و آله و رعايته و دعائه له [علیه السلام]. (2)

ص: 1604

3

و امام حسین علیهم السلام را دعوت کرد ، و به درگاه خداوند عرضه داشت: «اللهم هؤلاء أهلي» ، يعنى: خدايا اينها اهل (بیت) من هستند.(1)

من مولای او هستم (علی مولای اوست)».

راوی در ادامه می گوید: مطلب چهارمی را که سعد گفت من فراموش کرده ام.(1)

پیش از این اشاره شد که مطلبی که راوی فراموش کرده - یا خود را به فراموشی زده ! - بنابر نقل ابن ابی لیلی از سعد بن ابی وقاص حدیث طیر است. (2)

حال این پرسش پیش می آید که چرا در نقل صحیح مسلم و دیگران ، حدیث غدیر و حدیث طیر ذکر نشده ، آیا این از تحریفات امانت داران سنّت نبوی نیست؟!

ص: 1608

دارك ، و أجلستني على سريرك ، ثم وقعت في علي [علیه السلام] تشتمه ؟!

و الله لأن يكون فيّ [لي] إحدى خلاله الثلاث أحبّ إليّ من أن يكون لي ما طلعت عليه الشمس:

و لأن يكون قال لى ما قاله حين غزا تبوكاً: «ألا ترضى أن تكون مني بمنزلة هارون من موسى إلّا أنه لا نبي بعدي» أحبّ إليّ مما طلعت عليه الشمس

و لأن يكون قال لى ما قال له يوم خيبر: «لأعطينّ الراية رجلاً يحبّ الله و رسوله و يحبّه الله و رسوله، يفتح الله على يديه ليس بفرار» أحبّ إلىّ مما طلعت عليه الشمس.

و لأن أكون صهره على ابنته ولي منها من الولد ما له أحبّ إليّ من أن يكون لي ما طلعت عليه الشمس ، لا أدخل عليك داراً بعد هذا اليوم ، ثم نفض رداءه ثم خرج.(1)

[1093 /4] و رواه المسعودي هكذا: عن ابن أبي نجيح ، قال: لمّا حج معاوية طاف بالبيت و معه سعد ، فلمّا فرغ انصرف معاوية إلى دار النَّدْوَة، فأجلسه معه على سريره، و وقع معاوية في علي [علیه السلام] و شرع في سَبِّه ، فزحف سعد ثم قال: أجلستني معك على سريرك ثم شرعت في سبّ علي [ علیه السلام] ، و الله لأن يكون فيّ خصلة واحدة من خصال كانت لعلي [علیه السلام ] أحبّ إليّ من أن يكون لي ما طلعت عليه الشمس:

و الله لأن أكون صهراً لرسول الله صلی الله علیه و آله و أن لي من الولد ما لعلي [علیه السلام] أحبّ إليّ من أن يكون لي ما طلعت عليه الشمس

و الله لأن يكون رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم قال لي ما قاله يوم خيبر: « لأعطين الراية غداً رجلاً يحبّه الله و رسوله ، و يحبّ الله و رسوله ، ليس بفَرّار يفتح الله على يديه » أحبُّ

ص: 1610

إليّ من أن يكون لي ما طلعت عليه الشمس

و الله لأن يكون رسول الله صلی الله علیه و آله قال لي ما قال له في غزوة تبوك: « ألا ترضى أن تكون مني بمنزلة هارون من موسى ، إلّا أنه لا نبي بعدي » أحبُّ إليَّ من أن يكون لي ما طلعت عليه الشمس ، و أيم الله لا دخلت لك داراً ما بقيت ، ثم نهض.

و وجدت في وجه آخر من الروايات ، و ذلك في كتاب علي بن محمد بن سليمان النوفلي في الأخبار ، عن ابن عائشة و غيره: أن سعداً لمّا قال هذه المقالة لمعاوية و نهض ليقوم ضَرَطَ له معاوية ، و قال له: اقعد حتى تسمع جواب ما قلت ، ما كُنتَ عندی قطّ ألأم منك الآن ، فهلّا نصرته ، و لم قعدت عن بيعته ؟ فإني لو سمعت من النبي صلی الله علیه و آله مثل الذي سمعت فيه لكنت خادماً لعلى ما عشت !

فقال سعد: و الله إني لأحقّ بموضعك منك ، فقال معاوية: يأبى عليك ذلك بنو عذرة ، و كان سعد - فيما يقال - لرجل من بني عذرة.(1)

[1094 /5] عن خيثمة بن عبد الرحمن ، قال: سمعت سعد بن مالك - و قال له رجل: إن علياً يقع فيك ، انك تخلّفت عنه - فقال سعد: و الله إنه لرأي رأيته ، و أخطأ رأيي ، إن علي بن أبي طالب أعطي ثلاثاً لأن أكون أُعطيتُ إحداهنّ أحبّ إليّ من الدنيا و ما فيها: لقد قال له رسول الله صلی الله علیه و آله يوم غدير خم - بعد حمد الله و الثناء عليه -: «هل تعلمون أني أولى بالمؤمنين» ؟ قلنا: نعم ، قال: «اللهم من كنت مولاه فعلي مولاه وال من والاه ، و عاد من عاداه.»

وجيء به يوم خبير ، و هو أرمد، ما يبصر ، فقال: يا رسول الله إنيّ أرمد ، فتفل في عينيه، و دعا له فلم يرمد حتى قتل ، و فتح عليه خيبر

و أخرج رسول الله صلی الله علیه و آله عمّه العباس و غيره من المسجد ، فقال له العباس: تخرجنا

ص: 1611

و نحن عصبتك و عمومتك و تسكن عليّاً؟! فقال: «ما أنا أخرجتكم و أسكنته و لكن الله أخرجكم و أسكنه.» (1)

[1095 /6] عن الحارث بن مالك: أتيت مكّة ، فلقيت سعد بن أبي وقّاص، فقلت: هل سمعت لعليّ [علیه السلام] منقبة؟ قال: قد شهدت له أربعاً (2)، لأن تكون لي واحدة منهنّ أحبّ إليّ من الدنيا أعمّر فيها مثل عمر نوح علیه السلام:

إنّ رسول الله صلی الله علیه و آله بعث أبابكر ببراءة إلى مشركي قريش ، فسار بها يوماً و ليلة ، ثمّ قال لعليّ [علیه السلام]: «اتبع أبابكر فخذها فبلغها ، و رُدّ عليَّ أبا بكر» فرجع أبوبكر ، فقال: يا رسول الله ، أَنزل فيّ شيء ؟! قال صلی الله علیه و آله: لا إلّا خير ، إلّا أنّه ليس يبلّغ عنّي إلّا أنا أو رجل منّي» - أو قال: من أهل بيتي-.

قال: و كنّا مع النبيّ صلی الله علیه و آله في المسجد ، فنودي فينا ليلاً: ليخرج من المسجد إلّا آل رسول الله صلى الله عليه و اله و آل علىّ [علیه السلام] ، قال: فخرجنا نجرّ نعالنا ، فلمّا أصبحنا أتى العبّاس النبيّ فقال: يا رسول الله، أخرجت أعمامك و أصحابك و أسكنت هذا الغلام؟ ! فقال رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم: «ما أنا أمرت بإخراجكم و لا إسكان هذا الغلام، إنّ الله هو أمر به»

قال: و الثالثة: أنّ نبيّ الله صلی الله علیه و آله بعث عمر و سعداً إلى خيبر ، فخرج سعد و رجع عمر، فقال رسول الله صلی الله علیه و آله: الأُعطينّ الراية رجلاً يحبّ الله و رسوله ، و يحبّه الله و رسوله» - في ثناء كثير أخشى أن أخطئ بعضه - فدعا عليّاً] ، فقالوا له: إنّه أرمد ، فجيء به يقاد، فقال صلى الله عليه و اله له: «افتح عينيك» ، فقال [علیه السلام]: لا أستطيع. قال: فتفل في عينيه من ريقه، و دلكها بإبهامه ، و أعطاه الراية

و الرابعة: يوم غدير خمّ ؛ قام رسول الله صلى الله عليه و اله فأبلغ ، ثمّ قال: «يا أيّها الناس ! ألست

ص: 1612

أولى بالمؤمنين من أنفسهم» ؟ - ثلاث مرّات - قالوا: بلى. قال صلی الله علیه و آله: «ادنُ یا علیّ» ، فرفع يده ، و رفع رسول الله صلی الله علیه و آله يده ، حتى نظرت إلى بياض إبطيه، فقال: «من كنت مولاه فعليّ مولاه» حتى قالها ثلاث مرّات.

و الخامسة من مناقبه: أنّ رسول الله صلی الله علیه و آله غزا على ناقته الحمراء ، و خلّف عليّاً [ علیه السلام] فنَفست ذلك عليه قريش، و قالوا: إنّه إنّما خُلّف أنّه استثقله ، و كره صحبته. فبلغ ذلك عليّاً [علیه السلام]، قال: فجاء حتى أخذ بغرز الناقة فقال عليّ [علیه السلام]: زعمت قريش أنك إنّما خلّفتني أنك تستثقلني و كرهت صحبتي! قال: و بكى عليّ [علیه السلام].

قال: فنادى رسول الله صلی الله علیه و آله في الناس ، فاجتمعوا ، ثمّ قال: «أيها الناس ! ما منكم أحد إلّا و له حامّة، أما ترضى - ابن أبي طالب - أن تكون منّي بمنزلة هارون من موسى إلّا أنّه لا نبيّ بعدي ؟ ! فقال عليّ [علیه السلام]: رضيت عن الله و رسوله. (1)

[1096/ 7] حدثنا عبد الرحمن بن محمد بن منصور الحارثي ، نا موسى بن داود، أنا ابن لهيعة، عن خالد بن يزيد ، عن سعيد بن أبي هلال ، قال: كان سعد بن مالك عند مروان... فسبّ مروان عليّاً [علیه السلام ] ، فقال سعد: أيّها الأمير إنّي سمعت رسول الله صلی الله علیه و آله يقول: «إن من حق المسلم على المسلم أن ينصح له» ، و إنّي أنهاك عن سبّ علي [علیه السلام]. فقام مروان، فقال سعد: اجلس ، و ليس هذا بحين قيام، أخبرك بأربع سبق لعلي [علیه السلام] من رسول الله ، لا ينبغي أحد منّا ينتحلهنّ:

دخل علينا رسول الله صلی الله علیه و آله و نحن رقود في المسجد - فينا أبوبكر و عمر - فجعل يوقظنا رجلاً رجلاً و يقول: «لا ترقدوا في المسجد، ارقدوا في بيوتكم» حتى انتهى

ص: 1613

إلى علي [علیه السلام] فقال: «يا علي أمّا أنت فنم ؛ فإنّه يحلّ لك فيه ما يحلّ لی»

و أشهد أن رسول الله صلی الله علیه و آله بعث جيشاً أمّر عليهم رجلاً فرجع و هم يقولون له و هو يقول لهم ، فقال: «لأعطين الراية رجلاً يحبّ الله و رسوله و يفتح الله عليه» ، فدعا عليّا [ علیه السلام] و هو رمدٌ فتفل فى عيينه ، و أعطاه الراية ، فلقد رأيته أخذ الراية و بيده الأخرى باب يتترّس به إن كان النفر منا ليجتمعون عليه ما يقلّونه.

و أشهد أن رسول الله صلى اله عليه و اله خرج في غزوة تبوك فلحقه علي [علیه السلام] بالثنية ، فقال النبي صلى الله عليه و آله و سلم: «ما جاء بك يا علي»؟! فقال: زعم المنافقون أنك إنما خلفتني تطيّراً ، فقال: «ما يمنعنى أن أتطيّر منك يوم كذا و يوم كذا؟ و لكني خلفتك في أهلى بمنزلة هارون من أخيه موسى».

و أشهد أنّا دخلنا على رسول الله صلى اله عليه و اله فى اليوم الذى قبض فيه و هو يسارّ عليّاً [ علیه السلام] و لقد خرجت نفس رسول الله صلى اله عليه و اله و هو يسارّه. فأنهاك عن سبّه.(1)

[1097 /8] عن عبد الله بن الأرقم ، قال: أتينا المدينة أنا و أناس من أهل الكوفة فلقينا سعد بن أبي وقاص ، فقال: كونوا عراقيين ، كونوا عراقيين. قال: و كنت من أقرب القوم إليه، فسأل عن علي رضی الله عنه [علیه السلام] قال: كيف رأيتموه ، هل سمعتموه يذكرني؟ قلنا: لا ، أمّا باسمك فلا ، و لكنا سمعناه يقول: «اتقوا فتنة الأخنس». فقال: أسماني؟ قلنا: لا. فقال: إن الخنس كثير ، و لكن لا أزال أحبّه بعد ثلاث سمعتهن من رسول الله صلى اله عليه و اله:

إن رسول الله صلى اله عليه و اله بعث أبابكر بالبراءة ، ثم بعث عليّاً [علیه السلام] فأخذها منه ، فرجع

ص: 1614