سر شناسه: مکارم شیرازی، ناصر، 1305 -

عنوان و نام پدیدآورنده: طرحی نو در مسائل اخلاقی (ج2)/ گردآوری و تحقیق: ابوالقاسم علیان نژادی

مشخصات نشر: قم: موسسه تنظیم و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی، 1399.

مشخصات ظاهری: 262ص.

فروست: سلسله نباحث اخلاقی حضرت آیة الله العظمی مکارم شیرازی(مدظله)

شابک: دوره 7-28-6335-622-978:ج:1:1-17-6335-622-978؛ج2 :4-29-6335-622-978

وضعیت فهرست نویسی: فیپا.

یادداشت: کتاب حاضر حاصل جلسات هجده گانه آیت الله مکارم شیرازی با علما و روحانیون حوزه علمیه قم، پیرامون مسائل اخلاقی است

یادداشت: ج2 (چاپ اول: 1399)(فیپا)

یادداشت: کتابنامه: ص 235-240

موضوع: مکارم شیرازی، ناصر، 1305_--دیدگاه درباره حقوق

موضوع: اخلاق اسلامی

موضوع: اخلاق اسلامی--احادیث

موضوع: اخلاق اسلامی -- جنبه های قرآنی

شناسه افزود: علیان نژاد، ابوالقاسم، 1343 ، گردآورنده

شناسه افزود: موسسه تنظیم و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

رده بندی کنگره: 41397 ط76م/247/8 BP

رده بندی دیویی: 297/61

ص: 2

بسم الله الرحمن الرحیم

ص: 3

موسسه تنظیم و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

طرحی نو در مسائل اخلاقی / ج 2

سلسله مباحث اخلاقی حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله)

گردآوری و تحقیق: ابوالقاسم علیان نژادی

تیراژ: 2000 نسخه

نوبت چاپ: اول

صفحه و قطع: 262صفحه / رقعی

تاریخ انتشار: 1399

چاپخانه: سلیمانزاده

ناشر: موسسه تنظیم و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

شابک: 4-29-6335-622-978

قم - ابتداى خیابان شهدا - کوی آمار(22)-پلاک 15

تلفن : 37732478-025

دورنگار: 37840099-025

www.makarem.ir

ص: 4

د) بیمه نصف دین ------------ 34

ه-) مباهات پیامبر (صلی الله علیه و آله) به جمعیّت مسلمانان ------------ 35

. فلسفه ازدواج و تشکیل خانواده / 36

1. مصونیّت از گناه ------------ 36

2. آرامش روحى ------------ 37

الف) توقّعات بالا ------------ 38

ب) چشم و هم چشمى------------ 39

ج) تجمّل پرستى ------------ 40

د) بدبینى و سوء ظن ------------ 41

ه ) ریزبین بودن ------------ 41

و) گوش دادن به حرف مفسدان ------------ 42

3. احساس مسئولیت ------------ 43

4. تداوم نسل بشر ------------ 44

5. تقویت جامعه ------------ 45

هفته وحدت ------------ 46

ریشه هاى وحدت ------------ 46

1. تأکید بر مشترکات ------------ 47

2. گرفتن اطلاعات هر مذهب از علماى همان مذهب ------------ 48

تفرقه بینداز و حکومت کن! ------------ 49

. کمک به ازدواج جوانان / 51

1. کسانى که در سایه عرش الهى هستند ------------ 52

2. ثواب فراوان کمک به ازدواج دیگران ------------ 53

پاسخ به یک شبهه ------------ 54

ص: 6

کمک هاى سازمان یافته ------------ 55

برنامه ریزى براى ازدواج جوانان ------------ 56

. اخلاق اسلامى در انتخاب همسر / 58

هدف از انتخاب همسر: انتخاب شریک زندگى ------------ 59

معیارهاى انتخاب همسر در روایات ------------ 60

1. هدف فقط مال و موقعیّت نباشد ------------ 61

2. به دنبال همسر با ایمان باش ------------ 62

قرآن و شریک زندگى ------------ 63

نکته اى مهم در مورد فضائل تلاوت سوره هاى قرآن ------------ 64

منظور از این گونه روایات چیست؟ ------------ 65

پیشگیرى مقدّم بر درمان است ------------ 67

. مهریّه و اخلاق اسلامى / 69

چند مسأله شرعى در مورد مهریّه ------------ 69

مهریّه در روایات اسلامى ------------ 71

1. خوش قدمى و بدقدمى زن ------------ 71

2. کم خرج بودن زوجه ------------ 71

3. برترین زنان عالم ------------ 72

4. کینه حاصل از مهریّه سنگین ------------ 73

5. یک خواستگارى و مهربران و ازدواج عجیب! ------------ 73

فلسفه نهى از مهریّه سنگین ------------ 74

1. نشانه بى اعتمادى ------------ 75

2. تهدید آینده زندگى ------------ 75

3. مهریّه سنگین هزینه هاى سنگین به دنبال دارد ------------ 76

ص: 7

4. فرار جوانان از ازدواج ------------ 76

زندانیان مهریّه ------------ 77

پاسخ به دو سؤال ------------ 77

1. مهر السنّه چقدر است؟ ------------ 78

2. قنطار به چه معناست؟ ------------ 79

3. مهریّه همسر حضرت موسى (علیه السلام) ------------ 81

. مراسم ازدواج / 82

مخالفان مراسم ازدواج ------------ 82

موافقان مراسم ازدواج ------------ 82

دیدگاه اسلام ------------ 83

فلسفه مراسم ازدواج ------------ 83

1. خاطره خوش یک شروع خوب؛ زندگى چنین زن و شوهرى ------------ 83

مراسم ازدواج حضرت على با فاطمه زهرا 8 ------------ 84

پیام ها و نکته ها ------------ 86

دو نکته پایانى ------------ 88

1. ترک تشریفات و گناه ------------ 88

2.آداب شب اوّل ازدواج ------------ 89

. جهیزیّه / 91

نظام ارزشى جوامع ------------ 91

نظام ارزشى جامعه فرعونى ------------ 92

نظام ارزشى عصر جاهلیّت ------------ 93

نظام ارزشى اسلام ------------ 93

نظام ارزشى غرب ------------ 96

ص: 8

مسأله جهیّزیّه ------------ 96

اقسام سه گانه وسایل زندگى: ------------ 97

جهیزیّه ساده حضرت زهرا (علیها السلام) ------------ 97

پیامدهاى منفى جهیزیّه هاى سنگین ------------ 99

1. مانع ازدواج جوانان ------------ 99

2. طلاق و جدایى! ------------ 100

3. حسادت و بدبینى مردم ------------ 100

4. حسرت خانواده هاى فقیر ------------ 101

شخصیّت زن ------------ 101

وظیفه ما ------------ 102

دو مسأله شرعى ------------ 102

1. خمس پس انداز جهیزیّه ------------ 102

2. مالک جهیزیّه ------------ 103

. شروع زندگى مشترک / 104

زندگى اجتماعى بشر ------------ 104

برنامه هاى اسلام براى زندگى خانوادگى ------------ 106

زن و شوهر همچون لباس یکدیرند ------------ 106

معاشرت صحیح و معقول ------------ 107

آداب اخلاقى درون خانواده ------------ 108

. عفو و گذشت، نیاز جامعه و خانواده / 110

عفو و گذشت در زندگى مشترک ------------ 111

مشکلات کوچک و مصائب بزرگ! ------------ 112

داستان عبرت آموز «افک» ------------ 112

ص: 9

افراطى گرى ممنوع ------------ 114

تفاوت «عفو» با «صفح» ------------ 115

راز ناکامى شرکت ها! ------------ 116

معجزه اخلاقى پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) ------------ 116

توصیف اخلاق پیامبر (صلی الله علیه و آله) در قرآن مجید ------------ 118

پیروى از قهرمان اخلاق ------------ 120

عفو و گذشت در آینه روایات ------------ 121

1. کامل ترین مؤمنان ------------ 121

2. نزدیک ترین افراد دربهشت به پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) ------------ 122

3. صفات چهارگانه مکمّل ایمان ------------ 123

4. کفران نعمت همسر! ------------ 124

پاسخ به دو پرسش ------------ 125

1. معناى حُسن خلق ------------ 125

2. راه تحصیل حسن خلق ------------ 126

. نظم / 128

نظم حاکم بر جهان هستى ------------ 128

اوّل: نظم حاکم بر کرات منظومه شمسى ------------ 129

دوم: نظم حاکم بر اعضاى وجود انسان ------------ 131

ضرورت نظم در خانواده ------------131

تقسیم کارها ------------ 132

. صبورى زن و شوهر / 134

1. مشکلات دنیا را تحملّ کن ------------ 134

2. درجات عالى بهشت در انتظار صابران ------------ 136

ص: 10

زنان اسوه ------------ 136

همسران حضرت نوح و لوط الگوى کافران ------------ 137

حضرت آسیه، الگوى مؤمنان ------------ 138

حضرت مریم، الگوى دیگرِ مردان باایمان ------------ 139

منشأ بداخلاقى هاى زن و شوهر ------------ 140

روش درمان ------------141

1. پاداشى همسنگ پاداش حضرت آسیه! ------------ 142

2. زنانى که با فاطمه زهرا (علیها السلام) محشورند! ------------ 143

گروه اوّل: زنان صبور در برابر غیرت شوهر ------------ 143

گروه دوم: زنان صبور در برابر سوء خلق شوهر ------------ 144

گروه سوم: زنانى که به شوهر کمک مالى مى کنند ------------ 144

. حیاء در خانواده / 146

1. معناى حیاء ------------ 146

2. حیاء در قرآن مجید ------------ 147

راز و نیاز حضرت موسى 7------------ 148

حضرت موسى (علیه السلام) در منزل حضرت شعیب (علیه السلام) ------------ 149

همکارى حضرت موسى (علیه السلام) و حضرت شعیب (علیه السلام) ------------ 150

3. اهمیّت حیاء در روایات اسلامى ------------ 151

4. حیاء در کلمات علماى اخلاق ------------ 153

الف) تعریف نویسنده کشف الغطاء ------------ 153

ب) تعریف راغب اصفهانى ------------ 154

ج) تعریف غزالى ------------ 155

حیاء ضعف است یا قوّت؟! ------------ 156

5. حیاى عاقلانه و احمقانه ------------ 158

ص: 11

6. اقسام حیاء ------------ 160

حیاء در برابر خداوند ------------ 160

حیاء در برابر رقیب و عتید ------------ 162

7. فطرى بودن حیاء ------------ 164

فطرى بودن حیاء در قرآن مجید ------------ 164

اوّل: محبوبیّت ایمان ------------ 165

دوم: بهترین صورت ------------ 165

سوم: گل سرسبد آفرینش ------------ 166

چهارم: مقام خلافت اللهى ------------ 167

پنجم: آیه امانت ------------ 167

فطرى بودن حیاء از دیدگاه عقل ------------ 169

چهار روایت زیبا درباره حیاء ------------ 171

حیاى پوریاى ولى ------------ 175

فرقان، اثر تقوا ------------ 176

8. فطرى بودن حیاء از منظرى دیگر ------------ 177

وظیفه پیامبران الهى (علیهم السلام) ------------ 177

الف) تشبیه انسان به گیاه ------------ 178

ب) پرورش انسان توسّط پیامبران (علیهم السلام) ------------ 179

معدن ها و معدن شناسان ------------ 180

نمونه اوّل: کارهاى چهارگانه پیامبران الهى (علیهم السلام) ------------ 180

نمونه دوم: مردم همچون معدن طلا و نقره اند ------------ 182

9. حیاى چشم ------------ 183

الف) نگاه حرام و پشیمانى بى پایان ------------ 184

ب) آثار فوق العاده کنترل نگاه! ------------ 185

ص: 12

10. عوامل شکستن حیاء ------------ 186

الف) گناهان آشکار ------------ 186

ب) رمان ها و داستان هاى بدآموز ------------ 187

ج) فیلم هاى حرمت شکن ------------ 187

د) شبکه هاى اجتماعى و فضاهاى مجازى ------------ 187

ضرورت اصلاح شبکه هاى اجتماعى ------------ 188

. اهمیّت فرزندآورى / 190

کاهش جمعیّت یا افزایش آن؟ ------------ 190

افزایش جمعیّت از منظر قرآن ------------ 192

5. آیات تسخیر ------------ 195

الف) تسخیر خورشید و ماه ------------ 195

ب) تسخیر شب و روز ------------ 196

ج) تسخیر کشتى ها ------------ 197

د) تسخیر رودخانه ها ------------ 198

ه-) تسخیر ستارگان ------------ 198

اى انسان! قدر خود را بدان! ------------ 199

افزایش نسل در روایات 200

اوّل: مباهات پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) به کثرت جمعیّت مسلمانان ------------ 200

دوم: فرزندان، یا دیگر خانواده ------------201

سوم: دعاى فرزندان براى والدین ------------ 201

چهارم: سهیم بودن والدین در کارهاى خیر فرزندان ------------ 202

اهرام مصر، مظهر هنرنمایى نیروى انسانى ------------ 203

نکته مهم: مراقب کشور شیعه باشیم! ------------ 204

ص: 13

. حقوق فرزند بر پدر و مادر / 207

حق، یک طرفه نیست ------------ 207

حق در کلام امیرمؤمنان على (علیه السلام) ------------ 208

حقوق حیوانات در کلام پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) ------------ 209

حقوق فرزند بر والدین ------------ 212

1. سوادآموزى ------------ 212

2. شنا کردن ------------ 213

3. تیراندازى ------------ 213

4. رزق حلال ------------ 213

5. نام نیک ------------ 214

6. ادب کردن ------------ 215

7. تعلیم قرآن ------------ 215

8. علاقه به پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) ------------ 216

9. عشق به اهل بیت (علیهم السلام) ------------ 216

10. قرائت قرآن ------------ 217

11. سفارش به نماز ------------ 217

12. سفارش به روزه ------------ 217

13. تشویق به نیکوکارى ------------ 218

14. انتخاب همسر ------------ 219

15. پرداخت نفقه ------------ 220

. حقوق والدین بر فرزندان / 222

1. نیکى به پدر و مادر ------------ 223

2. پرهیز از کمترین اهانت ------------ 223

ص: 14

3. بر آن ها فریاد مزن! ------------ 224

4. گفتار لطیف و سنجیده ------------ 224

5. تواضع و فروتنى ------------ 224

6. دعا براى والدین ------------ 225

معناى اُف ------------ 226

معناى عاق والدین ------------ 226

سنگین ترین گناهان! ------------ 227

محرومیّت عاق والدین از آمرزش الهى ------------ 228

ضعف عواطف در دنیاى مادّى ------------ 229

عامل جنایات ------------ 230

معجزه عواطف دینى ------------ 232

. روش حلّ اختلافات زوجین / 233

آنچه آرامش را از بین مى برد ------------ 234

1. عوامل درونى ------------ 234

2. عوامل بیرونى ------------ 235

شوراى حلّ اختلافات خانوادگى ------------ 235

امتیازات شوراى حل اختلاف خانوادگى ------------ 236

داورها چه کنند؟ ------------ 237

رعایت مسائل اخلاقى هنگام جدایى ------------ 239

احساس مسئولیّت در برابر اختلافات ------------ 240

صلح و صفا در آینه روایات ------------241

1. بالاتر از نماز و روزه و صدقه ------------ 242

2. صدقه محبوب خدا ------------ 242

ص: 15

3. تخصیص بودجه براى حل اختلافات ------------ 242

4. پاداش فوق العاده مصلحان ------------ 243

رئیس جمهور آمریکا عامل اختلافات در جهان! ------------ 244

. تربیت فرزندان / 246

1. آغاز سنّ تربیت ------------ 246

2. محبّت به فرزند در روایات ------------ 247

3. چگونگى تربیت فرزند ------------ 249

اسلام و مسأله آزادى ------------ 250

تفاوت آزادى اسلامى و غرب ------------ 253

4. تربیت رفتارى و عملى ------------ 255

ص: 16

6. اخلاق پزشکى؛ پزشکان در حرفه خود چه مسایل اخلاقى را بایدمراعات کنند؟ وظایف اخلاقى بیماران نسبت به پزشکان معالج و پرستاران زحمت کش و بیماران دیگر چیست؟ پرستاران چه وظایفى دارند؟ این مسائل به طور مفصّل در روایات(1) آمده است.

7. اخلاق در برابر مخالفان؛ آیا ما موظّف به رعایت مسائل اخلاقى در مورد مخالفان نمان نیز هستیم؟

8. اخلاق درباره غیر مسلمانان؛ در مورد اقلیّت هاى دینى چگونه رفتار کنیم؟ اینجا نیز یک سلسله مسائل اخلاقى وجود دارد که باید رعایت شود.

9. اخلاق در میدان جنگ؛ مسائل اخلاقى حتّى بر میدان جنگ نیز حاکم است. هنگامى که لشکریان اسلام قصد جنگى داشتند، پیامبر (صلی الله علیه و آله) به آن ها سفارش مى کرد اصول اخلاقى خاصّى را رعایت کنند. گرچه امروزه در میدان هاى جنگ مسایل اخلاقى رعایت نمى شود و دشمنان براى رسیدن به پیروزى، از هر ابزارى استفاده مى کنند، ولى ما مسلمانان باید سفارشات اخلاقى اسلام را در این زمینه فرا گرفته و به آن عمل کنیم.

10. اخلاق هنگام قضاوت؛ وظایف اخلاقى هر یک از قاضى و متّهمین و شهودى که شهادت مى دهند، چیست؟ در احادیث اسلامى به این مسأله نیز پرداخته شده است.

11. اخلاق در میدان سیاست؛ در منابع دینى ما، به مسائل اخلاقى که سیاستمداران در میدان سیاست باید رعایت کنند نیز اشاره شده است.(1) به ویژه در نامه هاى حضرت على (علیه السلام)(2) در دوران کوتاه خلافتش این مسائل دیده مى شود.

12. اخلاق کوچک ترها نسبت به بزرگ ترها و بالعکس و بالادستان نسبت به زیردستان و بالعکس؛ با زیردستان چگونه برخورد کنیم؟ با بالادستان چه رفتارى داشته باشیم؟ بزرگ ترها نسبت به کوچک ترها، و کوچک ترها نسبت به بزرگ ترها چه رفتارى باید داشته باشند؟

13. اخلاق در برابر حیوانات؛ درمورد چگونگى برخورد با حیوانات نیز روایات متعدّدى داریم.(3) در برخى روایات شش حق براى حیوانات ذکر شده است.(4)

حقیقتاً انسان تعجّب مى کند از دینى که در یک محیط سراسر خشونت ظهور کرده، این قدر لطافت و مهربانى و عطوفت از خود بروز مى دهد، که حتّى در مورد حیوانات نیز چنان دستوراتى داده است!

ص: 22

14. اخلاق نسبت به محیط زیست؛ انسان نسبت به محیطى که در آن زندگى مى کند وظایفى دارد. یکى از این وظایف، مقدار استفاده اى است که حق داریم از جنگل ها، آب ها، زمین ها، هوا و مراتع ببریم.

ادّعا نمى کنیم شاخه هاى اخلاق خصوصى منحصر در همین چهارده مورد است، امّا عمده آن در همین موارد خلاصه مى شود.

* * *

ص: 23

ص: 24

ص: 26

تازگى گرفته ایم متأسّفانه در هر ساعت بیست جدایى صورت مى گیرد و در سال گذشته 174000 طلاق ثبت شده! و در مقابل، آمار ازدواج 8 کاهش یافته است و همه مى دانیم که این پدیده آثار شوم فراوانى در پى دارد.

بیندیشند. همچنین اگر مردى که همسرش را طلاق داده، به خواستگارى دختر یا زنى برود، مى گویند: به مردى که یک بار همسرش را طلاق داده نمى توان اعتماد کرد! ولذا جواب منفى مى دهند.

3. در بسیارى از موارد چنین زن و مردهایى گرفتار بیمارى هاى روحى مى شوند و شکست در زندگى مشترک، افسردگى آن ها را درپى خواهد داشت.

4. تجربه نشان داده که چنین افرادى در کارهاى اجتماعى موفقیّت چندانى نخواهند داشت.

به هر حال طلاق براى هر دو طرف، بلکه براى اطرافیان آن ها، ضررهاى متعدّدى دارد؛ گرچه طرفین هنگام جدایى، داغ هستند وضررهاى آن را درک نمى کنند. و لذا، اسلام نسبت به ازدواج تأکید فروان نموده، و از طلاق و جدایى به شدّت نهى کرده است، که به عنوان نمونه به دو روایت اشاره مى کنیم که هم بر اهمیّت فراوان ازدواج تأکید کرده، و هم زشتى فوق العاده طلاق را به تصویر کشیده است. توجّه بفرمایید:

یَخْرُبُ فِى الاِْسْلامِ بِالفُرقَةِ یَعنی الطَّلاقَ؛ هیچ چیزى در پیشگاه خداى عزوجل محبوب تر از خانه اى که به وسیله ازدواج آباد شود نیست، و هیچ چیزى در پیشگاهش منفورتر از خانه اى که به وسیله طلاق ویران شود نمى باشد».(1)

قابل توجّه این که در این روایت ارزشمند، ازدواج سبب آبادانى خانه ها و طلاق عامل نابودى و ویرانى آن بیان شده است. آن یکى به عنوان محبوب ترین، و این یکى مبغوض ترین و منفورترین کار معرفى شده است. آیا بیانى شیواتر و گویاتر از این، براى بیان اهمیّت ازدواج و زشتى طلاق وجود دارد؟!

شده که کارد به استخوان برسد و هیچ راهى براى صلح و سازش و ادامه زندگى مشترک باقى نمانده باشد. نه این که با کوچک ترین بهانه به سراغ آن بروند! همان چیزى که در زمان ما متأسفانه اتفاق افتاده و مى افتد.

قرآن مجید براى جلوگیرى از طلاق سرمایه گذارى زیادى کرده است، دستور داده که بزرگ ترهاى دو فامیل جمع شوند و حَکَمى از طرف شوهر و حَکَمى از سوى زن تعیین کنند

1. «عِنْدَ نُزُولِ اَلْمَطَرِ؛ هنگام بارش باران» به همین دلیل گفته شده است: «دعا هنگام نزول باران به اجابت نزدیک تر است».(1)

2. «وَعِنْدَ نَظَرِ اَلْوَلَدِ فِی وَجْهِ الْوَالِدَیْنِ؛ هنگامى که فرزند به صورت پدر و مادرش با احترام و محبّت نگاه مى کند».

آرى، نگاه به چهره پدر و مادر آن قدر ارزشمند است که درهاى آسمان را مى گشاید.

3. «وَعِنْدَ فَتْحِ بَابِ الْکَعْبَةِ؛ هنگام گشوده شدن درِ خانه خدا» در طول سال یک بار درِ کعبه باز مى شود. خداوند متعال توفیق داد در یکى از سفرهایى که به مکّه داشتیم به داخل خانه کعبه مشرّف شویم. در آن محیط ملکوتى و فضاى معنوى، روحانیّت خاصّى موج مى زد و به انسان حالت معنوى ویژه اى دست مى داد که قابل توصیف نیست.

4. «وَعِنْدَ النِّکَاحِ؛ هنگامى که دو نفر با هم ازدواج مى کنند».(2)

ازدواج آن قدر مهم است که در رحمت الهى را مى گشاید، و قرار گرفتن آن در کنار خانه خدا و نزول باران و مانند آن اهمیّت آن را دو چندان مى کند.

مُتَزَوّجٌ أَفْضَلُ مِنْ سَبْعِینَ رَکْعَةٍ یُصَلِّیهَا غَیْرُمُتَزَوِّجٍ؛ دو رکعت نماز کسى که همسر دارد از هفتاد رکعت نماز کسى که همسر ندارد، بهتر است».(1)

یعنى ازدواج در مسائل عبادى و معنوى نیز تأثیر دارد و اثرات نماز انسان را ده ها برابر مى کند.

در ضمن از این روایت استفاده مى شود که غریزه جنسى حداقل نیمى از وجود انسان را تسخیر کرده است ولذا کسى که ازدواج مى کند 50 وجودش بیمه مى شود.

را تبدیل به مفاهیم سازنده مى کرد. بدقدمى و خوش قدمى زنان از خرافات عصر جاهلیّت بود که پیامبر (صلی الله علیه و آله) ضمن مردود دانستن این خرافه، زنانى را بدقدم دانستند که مهریه آنان سنگین و نامتعارف وهزینه زندگى شان زیاد باشد.

نتیجه این که یکى از اسباب سلب آرامش در زندگى مشترک. توقّعات بیش از حدّ است.

بنابراین، اگر خواهان آرامش هستید نگاهتان را تغییر دهید. چنانچه به خانواده هایى نگاه کنید که وضع مالى آن ها پایین تر از شماست، آرامشِ شما بازخواهد گشت.

سرمنزل مقصود نخواهند رسید. بنابراین، کسانى که به دنبال آرامش در زندگى مشترک هستند، باید تجمّل پرستى را ترک کنند.

مقدارى بسوزد و طعم آن اندکى تغییر کند، یا با تأخیر آماده شود، سر و صدا راه مى اندازد و زندگى را به کام خود و همسرش تلخ مى کند. حضرت على (علیه السلام) در این زمینه فرمودند: «أَغْضِ عَلَى الْقَذَى والأَلَمِ تَرْضَ أَبَداً؛ (مشکلات را تحمّل کن) و چشم خود را بر خاشاک و رنج ها فرو بند تا همیشه راضى باشى».(1)

بنابراین، ریزبین بودن از دیگر رذایل اخلاقى است که آرامش زندگى مشترک را نابود مى کند.

مؤمنش را متهم مى کند (و سوء ظن ایجاد مى نماید) ایمان در قلبش ذوب مى شود؛ همان گونه که نمک در آب ذوب مى گردد».(1)

خلاصه این که رخت بربستن آرامش از کانون برخى خانواده ها بى علّت نیست. توقعات بالا،چشم وهم چشمى ها، تجمّل پرستى ها، بدبینى ها، گوش دادن به حرف مفسدان و مانند این ها عامل آن است.

اگر در جستجوى آرامش هستید، باید اخلاق اسلامى را در تمام مراحل رعایت کنید.

مِنْکُمْ وَالصَّالِحِینَ مِنْ عِبَادِکُمْ وَاِمَائِکُمْ اِنْ یَکُونُوا فُقَرَاءَ یُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ)؛ «مردان و زنان بى همسر خود را همسر دهید، همچنین غلامان و کنیزان صالح و درستکارتان را؛ اگر فقیر و تنگدست باشند، خداوند از فضل خود آنان را بى نیاز مى سازد؛ (فضل) خداوند واسع و (از نیازهاى بندگان) آگاه است».

این که مى فرماید: «اگر قبل از ازدواج فقیر و تنگدست باشند، خداوند پس از ازدواج از فضل و کرمش، آن ها را بى نیاز مى کند». به همین احساس مسئولیت اشاره دارد.

بنابراین، ازدواج، انسان را به تلاش بیشتر و کوشش فراوان تر وادار مى کند.

این که بعضى ها مى گویند: «تا زمانى که یک ماشین سوارى خوب و منزل مسکونى مستقل و شغل مناسبى پیدا نکنیم، ازدواج نخواهیم کرد» حرف درستى نیست، چون این سخن، هم مخالف آیه مورد بحث است و هم با تجربه انسان ها سازگار نیست.

اکثریّت قریب به اتفاق کسانى که ازدواج کرده اند، قبل از ازدواج خانه مستقل و اتومبیل سوارى و شغل مناسب نداشته اند، بلکه پس از ازدواج به تدریج به آن ها رسیده اند.

و صاحب فرزند شوند تا به این هدف برسند. بنابراین، ازدواج یک وظیفه اجتماعى است. انسان ها با ازدواج کردن مانع نابودى و اضمحلال نسل بشر مى شوند.

متأسفانه هنوز هم برخى در کشور ما تفکّر غلط «فرزند کمتر زندگى بهتر» را دنبال مى کنند، که تضعیف جامعه را در پى خواهد داشت. خلاصه این که تشکیل خانواده فلسفه هاى متعددى دارد که به پنج مورد آن به عنوان نمونه اشاره کردیم.

هفته وحدت

با توجّه به این که در هفته وحدت(1) قرار داریم شایسته است مطالبى در این زمینه خدمت عزیزان عرض کنم:

هفته وحدت، که فاصله بین میلاد پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) به روایت اهل سنت و روایت شیعه (12 تا 17 ربیع الاول)، است، ابتکار ارزشمندى است و همه باید آن را گرامى بداریم، و جلسات مختلفى تشکیل داده و پیرامون آن بحث و گفتگو شود و ضرورت آن براى همگان روشن گردد.

نمى شود و تمام شیعیان پس از سلام نماز سه مرتبه «الله اکبر» مى گویند.

اگر نویسندگان محترم کتاب مذکور به جاى این که این مطلب را از دشمنان اسلام و مسلمین بگیرند، به حوزه علمیه نجف، که در نزدیکى بغداد است، مراجعه مى کردند و از علماى شیعه مى پرسیدند، بدون شک دچار چنین اشتباه بزرگى نمى شدند.

بنابراین، باید مراقب باشیم پایه هاى وحدت را متزلزل نکنیم، به ویژه در این ایام که شیطان هاى جن و انس در داخل و خارج کشور با ساختن دروغ ها و تهمت هاى متعدد و پخش شایعات، قصد دارند شیعه را در نظر سنى، و سنّى را در نظر شیعه بد جلوه دهند تا نتوانند با هم متحد شوند.

اکنون نیز همین تفکّر فرعونى ادامه دارد و ما مسلمانان باید با هوشیارى و اتحاد و همبستگى، نقشه شوم دشمنان را نقش بر آب کنیم.

* * *

ص: 50

به دو حدیث ناب در این زمینه توجّه فرمایید:

دارند، خود کمر به خدمت آن ها مى بندند و افرادى که توانایى و وقت کافى ندارند خدمتکارى را براى آن ها اجیر مى کنند.

و گروه سوم کسانى هستند که اسرار دیگران را مخفى کرده و آن ها را براى دیگران بازگو نمى کنند.

این سه گروه در سایه عرش الهى قرار خواهند گرفت و کسانى که در سایه عرش الهى باشند سعادتمند و آسوده خاطر و در آرامش خواهند بود.

مانند این دو روایت، که اهمیّت فوق العاده تلاش براى ازدواج افراد بى همسر را بیان مى کند، در منابع شیعه (1) و سنّى

2. سعى و تلاش در امر ازدواج فقط پیدا کردن همسر نیست، بلکه کمک کردن به تهیّه جهیزیّه دختران نیازمند نیز همین حکم را دارد. در این رابطه تلاش کنید، تا از عوارض مذکور در امان باشید.

3. در این گونه موارد، مستقیم به سراغ دختر و پسر مورد نظر نروید؛ بلکه افراد دیگر را تشویق و ترغیب کنید که کار آن ها را پیگیرى نمایند، از جمله پدر و مادر آن ها، یا برادر و خواهرشان.

نتیجه این که بهانه مذکور بهانه خوبى نیست و راه هایى براى حل این مشکل وجود دارد، تا همگان به این وظیفه عمومى عمل مى کنند.

به تازگى خیریّه هایى براى حلّ مشکل چنین جوانانى تأسیس شده، که بسیار مناسب و شایسته است و چه خوب است کمک ها، سازمان یافته و گروهى باشد، چرا که چنین کارهایى برکت خاصّى دارد. به چنین مراکزى کمک کنید که برکات آن، هم به جامعه مى رسد و هم شامل عمر و زندگى خودتان مى شود و حوادث و بلایا را از شما دور مى کند.

د) واقفین؛ کسانى که مى خواهند اموال خود را وقف کارهاى خیر کنند، بخشى از آن را فقط وقف ازدواج جوانان نمایند، تا درآمد آن تنها در این راه مصرف شود.

امیدوارم صداى ما به گوش مسئولین حکومت اسلامى ومتولیّان اوقاف و خیّرین و واقفین برسد و نسبت به این کار بسیار ارزشمند اقدام کنند. گرچه در گوشه و کنار، فعّالیت هایى به صورت مقطعى صورت مى گیرد، که درخور تقدیر و ستایش است، امّا کافى نیست و باید به فضل الهى کارى فراگیر و دائمى انجام شود.

* * *

ص: 57

ازدواج در حدّ معقول و متعارف فکر کرد، جوانب مثبت و منفى آن را سنجید، با کسانى که در این زمینه تخصّص و تجربه دارند و گزینه مورد نظر را مى شناسند مشورت کرد، و در صورت نیاز، از همسایه ها، همکاران، هم کلاسى ها، دوستان و اقوام شخص مورد نظر تحقیق نمود، سپس با توکّل بر خدا اقدام کرد.

بعضى ها که گرفتار اوهام و خیالات هستند مى گویند: «همسر من در چند چیز باید از من پایین تر باشد: 1. اندازه قامت 2. میزان سواد 3. ثروت پدر»!

معناى این سخن این است که چنین شخصى از ابتدا به دنبال سلطه و حاکمیّت است، نه شریک زندگى، و این برترى جویى عاقبت خوشى نخواهد داشت.

برخى از جوانان، که به این هدف مهم توجّه ندارند، به دنبال ازدواج با خانواده اى پولدار مى روند تا پس از فوت پدر همسر، تمام یا بخشى از اموالش از طریق ارث به همسرش برسد و از این راه، آن ها را تصاحب کند. چنین جوانانى درحقیقت به دنبال تجارت اند، نه انتخاب همسر و شریک زندگى.

بعضى نیز در پى ازدواج با خانواده هایى هستند که پست و مقامى دارند، تا بتوانند در آینده از این طریق به موقعیّت مناسبى دست یابند. چنین اشخاصى نیز به دنبال شریک زندگى نیستند.

و عدّه اى نیز هدفشان هوس رانى است؛ به این فکر نمى کنند که هوس رانى فقط مدّتى ادامه خواهد داشت و به پس از آن مدّت نمى اندیشند.

بنابراین، باید دید هدف از انتخاب همسر چیست؟ هدف انتخاب شریک زندگى است، یا تجارت و رسیدن به مقام و هوسرانى و مسایلى از این قبیل؟ هدف اصلى را باید شناخت و به دنبال آن بود.

مختلف ورشکست شود،یا به خاطر بدهکارى هاى مختلف از طرف حاکم شرع محجور گردد. دامادى هم که به اتّکاى ثروت چنان خانواده اى سنگ بناى زندگى مشترکش را چیده، فقیر و بیچاره مى شود.

ویژگى خوشنام بودن خانواده همسر و لذّت بردن از وى نیز مى تواند از صفات همسر ایده آل باشد، امّا تمرکز کردن روى این ویژگى ها و غفلت از صفات مهم دیگر نیز مورد سفارش اسلام نیست.

علّت این که اسلام سفارش مى کند به دنبال همسر باایمان باشید این است که چنین همسرى شریک خوبى براى زندگى مشترک خواهد بود؛ چون ایمان، امانت، صداقت، تواضع، گذشت، محبت، مدارا و احترام متقابل را که لازمه یک شریک شایسته است، همراه خود خواهد داشت.

2. این آیه شریفه مربوط به ازدواج است. شاهد این ادّعا، آیات قبل و بعد آن است که همگى درمورد ازدواج مى باشد و این مطلب قرینه خوبى بر تفسیر دوم است. طبق این تفسیر، افراد آلوده هنگام ازدواج به سراغ افرادى همانند خود مى روند، همان گونه که مردان با ایمان از زنان مؤمن خواستگارى مى کنند.

پیام آیه شریفه - طبق تفسیر دوم - این است که اگر تو نیز انسان سالم و باایمانى هستى به سراغ زنان سالم و باایمان برو. کارى نداشته باش که خانواده اش پولدار هستند یا نه؟ مقام و موقعیّت اجتماعى دارند یا نه؟ بلکه سلامت و ایمان آن ها در نظرت اهمیت داشته باشد. نتیجه این که اگرچه آیه مورد بحث به صورت جمله خبریّه است، ولى پیام آن امریّه است؛ یعنى خوبان و پاکان همیشه به سراغ خوبان، و بدان و ناپاکان به دنبال ناپاکان بروند.

بنابراین، قرآن مجید نیز به کسانى که درصدد ازدواج هستند سفارش مى کند صفاتى را که یک عمر با آن ها سروکار خواهند داشت در نظر بگیرند. البته اگر واجد صفات دیگر نیز باشد خوب است، امّا اساس، صفات لازم براى یک شریک خوب زندگى است.

است،(1) ازجمله درمورد سوره نور در روایتى مى خوانیم: «هر کس سوره نور را تلاوت کند، خود و خانواده اش از آلودگى هاى جنسى و اعمال منافى عفّت در امان خواهند ماند».(2)

رفته و جزء اصول شده است. ولذا دشمنان معتقدند که اگر بتوانند حجاب را از زنان ایرانى بگیرند بخشى از اعتبار نظام اسلامى از بین خواهد رفت، چون نظام اسلامى پاى حجاب ایستاده، و حجاب با نظام گره و پیوند خورده است.

یکى دیگر از دستورات خداوند در این سوره، خوددارى از متّهم کردن دیگران به اعمال منافى عفّت است. اگر کسى - پناه بر خدا - به دیگران چنان نسبتى بدهد باید چهار شاهد عادل براى تأیید گفتارش بیاورد، در غیر این صورت، (حتّى اگر سه شاهد عادل هم شهادت دهند) اتهام زننده به هشتاد ضربه شلّاق به عنوان حدّ قذف، محکوم مى شود. متأسّفانه این گونه اتّهامات، به ویژه در برخى فضاهاى مجازى، به راحتى مطرح مى شود. اسلام براى حفظ اصول اخلاقى در امر ازدواج و خانواده این قوانین سخت را وضع کرده است.

دستور دیگرى که در سوره نور به چشم مى خورد، جلوگیرى از چشم چرانى است. در آیه سى ام درمورد مردان مى فرماید: (قُلْ لِلْمُؤْمِنِینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَیَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذَلِکَ أَزْکَى لَهُمْ اِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِمَا یَصْنَعُونَ)؛ «به مؤمنان بگو چشم هاى خود را (از نگاه به نامحرمان) فرو گیرند، و دامان خود را (از بى عفّتى) حفظ کنند؛ این براى آنان پاکیزه تر است؛ خداوند به آنچه انجام مى دهند آگاه است».

ص: 66

و در آیه سى و یکم درمورد زنان مى فرماید: (وَقُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَیَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ اِلاَّ مَا ظَهَرَ مِنْهَا)؛ «و به زنان با ایمان بگو چشم هاى خود را (از نگاه هوس آلود) فرو گیرند، و دامان خویش را (از بى عفّتى) حفظ کنند و زینت خود را- جز آن مقدار که نمایان است - آشکار نکنند».

کسانى که این آیات شریفه را تلاوت کرده و به مضمون آن عمل مى کنند نسبت به انحرافات جنسى بیمه مى شوند، امّا اگر فقط تلاوت شود و به پیام هاى آن توجّهى نگردد آثار مذکور بار نمى شود. فضایل دیگر سوره ها نیز مانند سوره نور است، یعنى در صورتى محقّق خواهد شد که به محتواى آن عمل شود.

کند، هم نسبت هاى نارواى جنسى به یکدیگر داده نشود، و هم چشم چرانى ترک گردد، از اعمال منافى عفّت پیشگیرى مى شود ونوبتى به اجراى حدّ نمى رسد.

به هر حال در زمینه انتخاب همسر، در قرآن مجید و روایات حضرات معصومین (علیهم السلام) دستورات فراوانى مطرح شده که باید رعایت شود تا زوجین بتوانند در تمام عمر زندگى خوبى داشته باشند.

علّت این که در این عصر و زمان متأسفانه طلاق زیاد شده، این است که انتخاب همسر بدون مطالعه صورت گرفته و به دستورات قرآن مجید و حضرات معصومین (علیهم السلام) عمل نمى شود. بنابراین، بر جوانان عزیز لازم است چشمانشان را باز کرده و بدون مطالعه وتحقیق و مشورت کافى اقدام ننمایند، و فقط به زیبایى طرف مقابل و مقام و موقعیّت خانواده اش و پول و ثروت پدرش نگاه نکنند، تا خدایى ناکرده کارشان به جدایى منتهى نشود.

از خداوند متعال مى خواهیم که ما را با تعالیم اسلام در تمام زمینه ها، به ویژه در انتخاب همسر، آشنا فرماید، تا زندگى مان به طلاق هاى خانمان سوز منتهى نشود!

* * *

ص: 68

قیمت هر شاخه را تعیین نکنند، چنین مهریه اى باطل است؛ ولى اصل عقد صحیح است و زوج باید مهرالمثل بپردازد. منظور از مهرالمثل، مهریّه دختران همطراز چنان دخترى است، یعنى به دخترانى که صفات و شرایط او را دارند، مانند دختر عمو و دخترخاله دختر و مانند آن ها نگاه مى کنیم که مهریه آن ها چقدر است؟ همان را مهریّه او قرار مى دهیم.

3. در صورتى که مهریّه از درآمد حرام باشد، باطل است و تبدیل به مهرالمثل مى شود. مانند این که از سود رباخوارى صد سکّه طلا تهیّه کرده و آن را مهر قرار داده است.

4. اگر مهریّه نامعقول باشد، براى مثال چند میلیارد تومان، یا زنى شرط کند که معادل وزنش به او طلا بدهد، چنین مهریه هاى نامتعارفى نیز باطل و تبدیل به مهر المثل مى شود؛ هر چند اصل ازدواج باطل نیست.

5. در صورتى که فراموش کنند مهریّه را تعیین نمایند عقد صحیح است و تبدیل به مهر المثل مى شود.

6. چنانچه قبل از عقد، جلسه اى در مورد تعیین مهریّه تشکیل شده باشد و بزرگان دو فامیل به اتّفاق عروس و داماد درباره مهریّه توافق کرده باشند، امّا هنگام اجراى صیغه عقد ذکرى از مهریّه به میان نیاید، همان مهریّه توافق شده معتبر است و عقد مذکور در حقیقت مبنى بر همان توافق خوانده شده است.

ص: 70

و هم چشمى با خواهر و دخترخاله و دختر عمو و دختر همسایه و همکلاسى و همکار است، خوش قدم نیست.

گرچه در این حدیث سخنى از مهریّه به میان نیامده، امّا مهریه سبک و سنگین نیز یکى از مصادیق این روایت محسوب مى شود.

عرض کرد: چیزى ندارم که مهرش کنم. پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: ازدواج بدون مهریّه امکان ندارد. حضرت دوباره از جمع حاضر پرسید: چه کسى با این خانم ازدواج مى کند؟

همان مرد برخاست و همان سؤال و جواب تکرار شد. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) براى بار سوم خواسته آن زن را به حاضران منعکس کرد واین بار نیز کسى جز همان مرد اعلام آمادگى نکرد.

حضرت خطاب به او فرمود: آیا چیزى از قرآن بلدى؟ عرض کرد: بله. پیامبر (صلی الله علیه و آله) تعلیم مقدارى از سوره هاى قرآن را به عنوان مهریّه آن زن قرار داد. سپس آن زن را به عقد مرد مذکور درآورد.(1)

آرى، مراسم خواستگارى و تعیین مهریّه و عقد ازدواج، همه در یک جلسه انجام شد! پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) چنین صحنه اى را ایجاد کرد تا به کسانى که در مراسم مختلف ازدواج سخت گیرى مى کنند و با این سخت گیرى ها سنگ جلوى پاى جوانان مى اندازند بفهماند که در اشتباه هستند و باید این کارها را ترک کنند.

گرفته و از آن مرد جدا مى شود. سپس با مرد دیگرى ازدواج مى کند و به همین شکل عمل مى کند و به سراغ مرد سوم مى رود!

شمرده اند، همچنین از مهریه سنگین نهى کرده و زنى را که مهریه اش سنگین است، شوم و بد قدم نامیده اند.

اما این محاسبه دو اشکال دارد:

1. طبق محاسبه مذکور نیز 12 سکّه نمى شود؛ بلکه بیشتر مى شود.

2. ما موظّف به محاسبه مهر السنه بر اساس معادل طلاى آن زمان نیستیم؛ بلکه باید قیمت نقره را در عصر و زمان خود ملاک قرار دهیم و همان گونه که گفته شد، قیمت فعلى هر مثقال نقره چهل هزار تومان است؛ بنابراین، مهرالسنه به پول امروز معادل ده میلیون تومان مى شود. همان گونه که اگر کسى 500 درهم نقره از کسى طلب داشته باشد نمى تواند معادل طلاى آن در عصر پیامبر 9 را مطالبه کند، بلکه باید معادل قیمت ریالى آن را در همین زمان نماید درخواست.

«قنطار» به معناى پوست گاو پر از سکّه طلاست،(1) بنابراین، مهریّه سنگین در قرآن مجید مذمّت نشده است.

جواب: همان گونه که در تفسیر نمونه نوشته ایم،(2) «قنطار» به معناى مال و ثروت زیاد است. راغب، لغت شناس معروف، در کتاب مفردات مى گوید: «اصل «قنطار» از «قنطره» به معناى پل است و چون اموال زیاد همچون پلى هستند که انسان در زندگى مى تواند از آن ها استفاده کند، به آن قنطار گفته اند».(3)

بنابراین، قنطار شامل 100 سکه و 200 سکه و 300 سکّه و مانند آن مى شود. نتیجه این که تفسیر مذکور صحیح نیست.

به علاوه، آیه شریفه در مقام بیان اداى تمام و کمال مهریه زنان است؛ مى فرماید: اگر قصد جدایى دارید و مهریه همسرانتان را پرداخته اید، چیزى از آن را پس نگیرید؛ هرچند مقدار آن زیاد بوده است.

امیدوارم با توجّه به روایاتى که گذشت و حکمت هایى که براى سبک گرفتن مهریه بیان شد، خانواده ها، اخلاق اسلامى را در مسأله مهریه رعایت کنند!

ص: 80

بنابراین، باید آستین ها را بالا زد و آنچه را که در توان هست هزینه کرد، چرا که ما آبرو داریم و اگر مراسم مفصّلى نگیریم آبرویمان مى رود. ولذا انواع غذاها و نوشیدنى ها و میوه ها و شیرینى ها و گل ها را سفارش مى دهند. دسته گل هایى که با قیمت گزاف خریده مى شود و پس از یکى دو روز راهى سطل زباله مى گردد.

مردم در مراسم ازدواج آن ها حضور یابند و به عروس و داماد تبریک بگویند و برایشان دعا کرده و آرزوى سعادت و سلامتى کنند، آثار مثبتى در ادامه زندگى شان خواهد داشت.

2. تحکیم پیوند زناشویى؛ هنگامى که مراسمى برگزار شود واقوام و دوستان و آشنایان در آن شرکت کنند، چنان ازدواجى قابل انکار نیست. چون با حضور مهمان ها، درحقیقت صدها شاهد براى آن به وجود مى آید. بنابراین، مراسم ازدواج سبب تحکیم و تقویت ازدواج مى شود.

3. تشویق جوانان به ازدواج؛ هنگامى که شرکت کنندگان در مراسم ازدواج یکى پس از دیگرى به عروس و داماد و خانواده آن ها تبریک بگویند و براى آن ها آرزوى زندگى خوشى کنند و از صمیم قلب برایشان دست به دعا بردارند و به آن ها احترام بگذارند، جوانان دیگر نیز تشویق به ازدواج مى شوند.

بنابراین، اگر گفته اند: «اطعام هنگام عروسى از سنّت هاى پیامبران است» ب دون حکمت نیست.

خلاصه این که اسلام موافق حذف مراسم ازدواج نیست، همان گونه که موافق انجام آن به همراه تشریفات سنگین و اسراف و تبذیر نیز نمى باشد.

چگونگى برگزارى مراسم عروس حضرت على (علیه السلام) و فاطمه زهرا (علیها السلام) ، که بسیار جالب است، توجّه فرمایید:

امام صادق (علیه السلام) به نقل از داماد بزرگوار پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود:

«پیامبر (صلی الله علیه و آله) به من فرمود: على جان! براى مراسم ازدواج همسرت غذاى خوبى تهیّه کن»، سپس حضرت هزینه هاى مراسم را این چنین بین خانواده عروس و داماد تقسیم کرد:

«گوشت و نان را ما تهیّه مى کنیم و خرما و روغن را شما». حضرت على (علیه السلام) در ادامه فرمودند: من مقدارى خرما و روغن تهیّه کرده، تقدیم پیامبر (صلی الله علیه و آله) نمودم. حضرت آستین ها را بالا زد و خودش خرماها را با روغن مخلوط نموده، و حلوایى آماده کرد که به عنوان شیرینى ساده مراسم عروسى بود. سپس رسول خدا (صلی الله علیه و آله) شخصى را مأمور خرید یک گوسفند کرد (که به قیمت امروز یک و نیم تا 2 میلیون تومان قیمت داشت)

و صدا زدم: «همه شما براى ولیمه مراسم عروسى فاطمه زهرا دعوت هستید». مردم به سمت محلّ عروسى حرکت کردند. من از زیادى جمعیّت و کمى غذا احساس شرم مى کردم.

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) که شرم را در چهره من مشاهده کرد، فرمود: «نگران کمبود غذا نباش. دعا مى کنم خداوند به آن برکت دهد».

مهمانان، که بیش از چهارهزار نفر بودند، همگى از غذا وشیرینى عروسى خوردند و به من تبریک گفتند و رفتند، در حالى که چیزى از غذا کم نشده بود! پیامبر (صلی الله علیه و آله) دستور داد ظرف هایى آوردند و از غذاى عروسى براى همسایه ها نیز بردند.

سپس ظرفى را پر از غذا کرده و به من و همسرم دادند.

2. تقسیم هزینه ها؛ یکى از مشکلات ازدواج در زمان ما هزینه هاى سنگین و گاه کمرشکن آن است. اگر طبق سنّت پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) هزینه هاى مراسم ازدواج تقسیم شود و تمام آن بر یکى از دو طرف تحمیل نگردد، کار بسیار شایسته اى است.

3. پذیرایى از همه میهمانان و تبریک گفتن آنان؛ در این مراسم از همه میهمانان به شایستگى پذیرایى شد و آن ها نیز یک به یک به حضرت على (علیه السلام) تبریک گفتند.

4. غذا دادن به همسایه ها؛ پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) به فکر همسایه ها نیز بود ولذا در پایان مراسم، آن ها را از غذاى عروسى بى بهره نکرد. یعنى همان گونه که ممکن است از انجام مراسم اذیّت شوند، از برکاتش نیز نباید بى بهره باشند.

5. غذاى عروس و داماد در پایان مراسم؛ پس از این که همه مهمانان پذیرایى شدند و براى همسایه ها نیز غذا فرستاده شد، پیامبر (صلی الله علیه و آله) غذاى عروس و داماد را داد.

آنچه گذشت، نمونه اى از مراسم ازدواج مورد تأیید اسلام بود، که باید براى ما ملاک و معیار باشد و از آن الگو بگیریم؛ یعنى نه به طور کامل این مراسم را تعطیل کنیم و نه در آن دچار افراط و زیاده روى شویم، چرا که چنین مراسمى سالیان سال عروس و داماد را گرفتار عوارض و لوازم آن مى کند و باید اقساط آن را بپردازند.

ص: 87

ولذا در روایتى آمده است: «ولیمه مراسم ازدواج در روز اوّل کرامت است و روز دوم نیز اشکال ندارد، امّا روز سوم ریاکارى محسوب مى شود و ممنوع است».(1)

در چنین وضعیّتى، اگر اختلاط با مردان نامحرم حاصل شود، نگاه هاى آلوده در پى خواهد داشت و در ادامه ممکن است به روابط نامشروع و درنهایت طلاق منتهى شود. یعنى مراسم ازدواجى که به از هم پاشیده شدن یک یا چند خانواده مى انجامد، نتیجه شوم آلودگى به گناه است، و ازدواجى که با معصیت پروردگار شروع شود مبارک نخواهد بود و آثار شومى براى عدّه اى به همراه خواهد داشت. بر همه لازم است با زبان خوش، امر به معروف و نهى از منکر کنند و برنامه هاى اخلاقى اسلام را در این زمینه تشریح نمایند، تا مشکلات مذکور حاصل نشود.

خیر و برکت قرار ده) و مرا نیز براى او مبارک گردان! پروردگارا! این برنامه ازدواج را با خیر و سعادت و برکت کن».(1)

همان گونه که همراه شدن آغاز زندگى مشترک با گناه و معصیت و نافرمانى خدا، آثار شوم و نامبارکى به همراه دارد، قرین شدن آن با یاد خدا و نماز و دورى از معصیت، سبب خیر و سعادت و برکت خواهد بود، و چقدر فاصله است بین مراسم ازدواج برخى از مردم عصر و زمان ما، و آنچه مورد سفارش بزرگان دین و اسلام عزیز است.

در حدیثى از پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) مى خوانیم: «مَن سَنَّ سُنَّةً سَیِّئةً فَعُمِلَ بِها بَعدَهُ کانَ عَلَیهِ وِزرُهُ وَ مِثلُ اَوزارِهِم؛ هر کس سنّت زشت وناپسندى را بنیان گذارد و کسانى به آن عمل کنند، گناه کسانى که به آن عمل مى کنند، علاوه بر این که در نامه عمل عاملان آن نوشته مى شود، بر عهده بانیان آن سنّت نیز خواهد بود!».(2)

یعنى اگر کسى کار نامشروعى را در مراسم ازدواج رواج دهد، در گناه تمام کسانى که به آن عمل کنند شریک خواهد بود.

امیدوارم که خداوند متعال همه ما را بیدار کند و به وظایفمان آشنا سازد!

* * *

ص: 90

اگر در جامعه اى ارزش اصلى پول و ثروت باشد مردم به سمت پول و ثروت مى روند، و اگر مقام و قوم و قبیله ارزش اصلى تلقّى شود، مردم این امور را هدف اصلى قرار خواهند داد، و چنانچه ارزش اصلى علم و دانش باشد، مردم به سوى آن جذب مى شوند، و در صورتى که تقوا ارزش اصلى جامعه باشد، مردم به سمت تقوا جذب خواهند شد.

به منظور روشن تر شدن بحث، به دو آیه از قرآن مجید توجّه فرمایید:

امتیاز نیست،) گرامى ترین شما نزد خداوند باتقواترین شماست؛ خداوند دانا و آگاه است».(1)

طبق این آیه شریفه، مال و پول و ثروت و مقام و فامیل و قبیله و زر و زور و قدرت بازو، معیار ارزش محسوب نمى شود، بلکه ملاک ارزش تقواست.

هنگامى که نظام ارزشى عوض شد، محصولات جامعه نیز تغییر کرد. محصول جامعه عصر جاهلیّت، ابوسفیان ها و ابوجهل ها و ابولهب ها بود؛ اما محصول نظام ارزشى اسلام، سلمان ها، ابوذرها، مقدادها، عمّارها، کمیل بن زیادها و امثال آن ها بود. این مطلب اهمیت فوق العاده اى دارد، چرا که چشم مردم به نظام ارزشى جامعه است.

امیرمؤمنان، على (علیه السلام)، در خطبه قاصعه معناى (اِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ) را روشن کرده است، آن جا که مى فرماید: «ببینید خداوند خانه کعبه را کجا قرار داده است؟ مهم ترین مرکز عبادت را در میان کوه هاى خشن، و سرزمینى بى آب و علف، و مکانى که رسیدن به آن جا با زحمت و مشقّت همراه است، قرار داد. اگر مى خواست، مى توانست آن را در سرزمینى خوش آب و هوا، و در میان باغ هاى سرسبز و خرّم، و آب هاى جارى، و میوه هاى رسیده قرار دهد».

امّا اگر چنین مى کرد، به تعبیر من، نظام ارزشى تغییر مى نمود، ومردم خیال مى کردند ارزش در این است که کعبه در منطقه اى خوش آب و هوا، و داراى گل ها و آبشارهاى زیبا و امثال آن باشد. خداوند مهم ترین مرکز عبادت را در چنان جایى قرار داد تا همه بدانند ارزش به تقواى الهى است.

افسوس که بنى امیّه و بنى عباس سرکار آمدند، و فتوحات اسلامى نیز کمک کرد و غنائم زیادى نصیب مسلمانان شد و در زمان خلیفه سوم، حاتم بخشى هاى فراوانى صورت گرفت

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) هنگام خواستگارى حضرت على (علیه السلام) از دختر بزرگوارش به او فرمود: مهریه اش را چه چیزى قرار مى دهى؟ عرض کرد: شمشیر و اسب و زره و شتر آب کشم. فرمود: به شمشیر و اسب و شتر آب کشت در جنگ با دشمنان نیاز دارى؛ همان زرهت کافى است. على (علیه السلام) زره را به پانصد درهم فروخت وآن را به پیامبر (صلی الله علیه و آله) تقدیم کرد. آن حضرت مشتى از آن ها را برداشت که 63 درهم شد (به پول امروز حدود یک و نیم میلیون تومان) و با آن 18 قلم جهیزیّه تهیه شد.

بخشى از اقلام جهیزیّه بانوى اسلام (علیها السلام) به شرح زیر است:

1. یک عدد مقنعه؛ مقنعه اى بلند که نیم چادر محسوب مى شد و قیمت آن چهار درهم بود.

2. یک عدد پیراهن به قیمت هفت درهم.

3. یک عدد تخت خواب؛ که از چوب و برگ درخت خرما ساخته شده بود.

4. یک عدد پرده پشمى.

5. یک عدد حصیر.

6. یک عدد آسیاب دستى؛ در گذشته خانواده ها، به ویژه خانواده هاى ضعیف در خانه نان مى پختند ولذا به آن نیاز داشتند.

7. یک عدد مشک چرمى؛ که براى آوردن آب از آن استفاده مى کردند.

ص: 98

8. یک عدد تشت مسى.

9. یک سبوى سبز رنگ.

10. چهار عدد بالش از پوست گوسفند؛ که داخل آن را با گیاه خوش بویى به نام «اذخر» که در بیابان هاى مکّه مى رویید، پر مى کردند.(1)

شرح کامل جهیزیّه آن حضرت را در کتاب ما «زهرا برترین بانوى جهان»(2)

مطالعه فرمایید.

بنابراین، زوجین از جهیزیّه نباید بى نصیب شوند، ولى در عین حال نباید تشریفاتى و سنگین باشد، که مشکلاتى به بار مى آورد.

جوانان مى شود و آن ها با دیدن آن شهامت اقدام به ازدواج را از دست مى دهند. علاوه بر این، عدّه اى از دخترانى که جهیزیّه معمولى دارند به منظور تهیّه جهیزیه سنگین، ازدواجشان به تأخیر مى افتد.

وقتى آن ها اقلام مختلف و هزینه سنگینى را که براى تهیّه آن صورت گرفته ببینند، مى گویند: فلان کس از کجا توانسته چنین جهیزیّه اى براى دخترش تهیّه کند؟ آیا رشوه خوارى کرده؟ یا آلوده رباخوارى شده؟ یا دست به دزدى زده است؟ بنابراین، جهیزیّه هاى تجملاتى و تشریفاتى، سبب حسادت و بدبینى مردم مى شود.

به صورت یک جا ندارند، از هنگام تولد دختر شروع به تهیّه آن مى کنند! در گذشته اقلام جهیزیّه را به تدریج مى خریدند، امّا در زمان ما، به بهانه این که از مُد مى افتد، پول آن را پس انداز مى کنند و بعضى از خانواده ها براى حفظ ارزش پول، آن را به طلا تبدیل مى کنند. آیا این پول یا طلا خمس دارد؟

جواب: به دو شرط خمس ندارد: نخست این که از غیر این راه نتوانند جهیزیّه تهیه کنند و دوم این که به اقلام ضرورى جهیزیّه قناعت نمایند. بنابراین، اگر براى تهیّه جهیزیّه سنگین و تجملاتى باشد خمس دارد.

الهى محسوب مى شود. اگر روح اجتماعى نبود بشر پیشرفت نمى کرد. این همه صنایع و علوم و دانش و رشد و پیشرفت، نتیجه روح اجتماعى و زندگى گروهى است.

اندیشه ها و ابتکارات و نوآورى ها و تجربه هاى انسان هاى مختلف به هم ضمیمه شده و از نسلى به نسل دیگر منتقل گردیده وسبب شده که انسان ها روز به روز پیشرفته تر شوند، و همه این ها از برکات زندگى اجتماعى است.

زندگى جمعى در میان برخى از حیوانات نیز وجود دارد. زنبورهاى عسل زندگى جمعى دارند، ولى محدود به یک کندوست و این گونه نیست که با تمام زنبورهاى عسل یک سرزمین زندگى کنند؛ درست همانند مورچه ها که زندگى اجتماعى شان محدود به همان لانه است.

اضافه بر این، زندگى آن ها ایستاست و حرکت و رشد و پیشرفتى ندارد. خانه هاى نُه ضلعى اى که زنبورهاى عسل در عصر و زمان ما مى سازند، با خانه هایى که زنبورهاى عسل هزاران سال قبل مى ساختند هیچ تفاوتى ندارد!

اما بشر در زندگى اجتماعى اش همواره در حال رشد و پیشرفت است. خداوند متعال زندگى اجتماعى توأم با ترقّى و پیشرفت به انسان هدیه کرده، که سرچشمه آثار و برکات فراوانى است.

خانواده نیز، که واحد کوچک ترى است، نوعى زندگى اجتماعى محسوب مى شود.

ص: 105

مى پوشیدند شناخت آن ها مشکل بود؛ امّا با توجّه به این که انسان ها سلیقه هاى مختلفى دارند، و لباس هاى متنوّعى مى پوشند، و با لباس ها شناخت آن ها آسان مى شود.

طبق آنچه در آیه مورد بحث آمده، زن و شوهر لباس یکدیگرند، یعنى باید عیوب یکدیگر را بپوشانند، سبب زینت وآبرو و شکوه و ابهت و احترام هم باشند، و از یکدیگر در برابر آسیب هاى مختلف مراقبت کنند. حقیقتاً آیه مذکور پیام هاى متعدّدى براى زن و شوهر دارد.

شده باشد به خوبى ها علاقمند خواهد بود و از بدى تنفّر خواهد داشت.

با توجّه به این مقدّمه، (عَاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ) پیام هاى زیادى دارد، چون معاشرت به معروف مربوط به مورد خاصّى نیست، بلکه تمام مسائل زندگى را به صورت کامل دربر مى گیرد.

در ادامه آیه مذکور مى فرماید: (فَاِنْ کَرِهْتُمُوهُنَّ فَعَسى أَنْ تَکْرَهُوا شَیْئاً وَیَجْعَلَ اللَّهُ فِیهِ خَیْراً کَثیراً)؛ «و اگر از آن ها (به دلیلى) کراهت داشتید، (به سرعت تصمیم به جدایى نگیرید) چه بسا چیزى خوشایند شما نباشد؛ ولى خداوند خیر فراوانى در آن قرار مى دهد».

اگر از همسرت ناراحتى و دلخورى دارى، صبر و تحمّل کن، ممکن است خداوند برکات زیادى به وسیله همین همسر، برایت فراهم کند. همان گونه که ممکن است همسرى داشته باشى که او را خیلى دوست داشته باشى، امّا بلاى جانت شود. بنابراین معاشرت به معروف نباید ترک شود.

بورزد، همه باید با یکدیگر صادق باشند، هیچ کس نباید به دیگران حسادت کند، همه باید امانت دار باشند، و موارد دیگرى مانند این ها. در خانواده ها نیز ابتدا باید اخلاق عمومى پیاده شود، سپس اخلاق خصوصى. زن و شوهر نباید نسبت به یکدیگر تکبّر داشته باشند، براى مثال: شوهر از پدرش تعریف و تمجید مى کند و زن به برادرش مى نازد، یا مرد به اقوام و فامیلش افتخار مى کند و زن به دوستان و آشنایان خانوادگى اش. چراکه تکبّر براى خانواده ها وجامعه بلاست و سبب اختلاف مى شود. همچنین باید نسبت به یکدیگر صادق و امانت دار و رازدار باشند. این ها امور اخلاقى اى است که در تمام جامعه باید رعایت شود و در خانواده نیز رعایت آن لازم است.

* * *

ص: 109

همسر پیامبر (صلی الله علیه و آله) هر که باشد، امکان ندارد آلوده اعمال منافى عفّت شود.(1)

تهمت زنندگان درحقیقت مى خواستند - نعوذ بالله - پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) را هتک حرمت کنند ولذا این مطلب دروغ را تکرار کرده و منافقین نیز به آن دامن زده و کلّ شهر را مملوّ از شایعه کردند. همیشه منافقین منتظرند شایعه اى را بسازند یا بشنوند و به آن دامن بزنند.

قرآن مجید به یارى پیامبر (صلی الله علیه و آله) آمد و با فصاحت و بلاغت کامل این تهمت را تکذیب و عاملان و ناقلان آن را توبیخ کرد، فرمود: «اى مسلمانان! چرا هنگامى که شایعه را شنیدید آن را تکذیب نکردید؟! چرا نگفتید: این، خبر دروغى است؟(2)

کسى که اوّلین بار این شایعه را ساخت و منتشر کرد عذاب دردناک بزرگى در انتظار اوست. خداوند این بار گذشت مى کند و شما را مى بخشد؛ امّا اگر در آینده تکرار کنید مجازات سختى در انتظار شماست!». به هر حال قرآن مجید بسیار محکم و قاطع با این فتنه برخورد کرد.

منافقین دیدند دربرابر برخورد شدید خداوند با این شایعه، توان ادامه دادن آن را ندارند ولذا آن را رها کردند.

ص: 113

بگوید: «من مردگان را به اذن الله زنده مى کنم»(1)شعراء (26)، آیات 50 و 51.(2) این معجزه است.

اگر کسى پیدا شود که عصایش به مار بزرگ یا اژدهایى تبدیل گردد، به گونه اى که حتّى ساحران چیره دست نیز تسلیم شوند وتصدیق کنند که این کار جادوگرى نیست، این اتفاق نیز معجزه است(3) و از عهده هیچ یک از بندگان خدا برنمى آید. ساحران فرعون اسباب و لوازم مختلفى را براى نمایش سحر و جادوى خود تدارک دیده بودند، امّا حضرت موسى (علیه السلام) چیزى جز عصا نداشت، ولذا ساحران با مشاهده آن، یقین پیدا کردند که از جنس کار آن ها نیست و تسلیم آن حضرت شدند و به قدرى ایمانشان محکم شد که درمقابل تهدیدهاى فرعون ایستادگى کردند.(3)

پیامبر اسلام، حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) نیز معجزاتى داشت، که مهم ترین آن ها قرآن مجید است.

رسیدن به مقام نبوّت، چهل سال در عصر جاهلیّت زندگى کرد. هرچه در آن زمان مشاهده نمود قتل و غارت و خشونت و سر بریدن پسران(1) و زنده به گور کردن دختران(2) و ظلم و ستم و بداخلاقى بود.

چند نکته در این آیه شریفه قابل توجّه است.

1. جمله (فَبِما رَحمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنتَ لَهُم) خود دلیل بر این است که اخلاق آن حضرت در حدّ اعجاز بوده؛ زیرا به این معناست که اخلاق فوق العاده پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) براثر رحمت و لطف الهى به این درجه رسیده است، نه این که از درون وجود خود آن حضرت جوشیده باشد.

2. «فظ» با «غلیظ القلب» متفاوت است. فظ در مورد کسى اطلاق مى شود که در زبان خشونت دارد، تند و تیز و خشن است واهانت آمیزسخن مى گوید. امّا غلیظ القلب به انسان سنگدل اطلاق مى شود.(1)

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) از هر دو صفت مذکور مبرّا بود، چراکه اگر در گفتار خشونت داشت، یا انسان سنگدلى بود، مردم از گردش پراکنده مى شدند. خداوند این جاذبه اخلاقى فوق العاده را - که ما از آن به معجزه اخلاقى تعبیر مى کنیم - به آن حضرت عنایت کرد.

3. خداوند متعال شکرانه این اخلاق بى نظیر را عفو و گذشت و اغماض و خیرخواهى بیان مى کند. در شأن نزول آیه مذکور آمده که این آیه در جنگ احد نازل شده است. تنها غزوه اى که مسلمانان در آن شکست خورده، و حضرت حمزه سیّد الشهدا و حدود هفتاد نفر از مسلمانان به شهادت رسیدند و شخص پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله)

ص: 119

آسیب هاى فراوانى دید و حضرت على (علیه السلام) 90 زخم برداشت.

خلاصه این که در این جنگ خسارات فراوانى بر مسلمانان تحمیل شد(1)، که علّت آن، فرار عدّه اى از مسلمانان بود، به گونه اى که اگر آن ها مى ماندند و استقامت مى کردند، پیروزى مسلمانان مسلّم بود.

پس از پایان جنگ، فراریان خدمت پیامبر (صلی الله علیه و آله) رسیده و از آن حضرت عذرخواهى کردند. پیامبر (صلی الله علیه و آله) دربرابر کار زشت آن ها، که این همه خسارت به بار آورد، چه کند؟

خداوند به پیامبرش فرمود: گرچه کار آن ها بسیار بد بوده، و ضایعات و خسارات فراوانى به همراه داشته، امّا اکنون که نادم وپشیمان اند، آن ها را ببخش! نه تنها از گناه آن ها درگذر، بلکه برایشان استغفار کن، و بالاتر از این، با آن ها در کارها مشورت نما، یعنى برایشان احترام قائل شو، و به آن ها شخصیّت و اعتبار ببخش.(2)

آیا این رفتار پیامبر (صلی الله علیه و آله) معجزه نیست؟!

حضرت پیروى کنیم. البتّه ما قادر نیستیم به درجات بالاى اخلاق آن حضرت برسیم؛ ولى باید در حدّ توان گام هایى در این زمینه برداریم، به ویژه در درون خانواده، که اهمیّت و ضرورت بیشترى دارد. چون برنامه هاى خلاف اخلاق و نداشتن عفو و گذشت در درون خانواده، ممکن است به متلاشى شدن خانواده منتهى گردد. گاهى اتفاق مى افتد که شوهر دیر به منزل برمى گردد و زوجه که در انتظار او به سر برده نگران شده باشد؛ ممکن است غذا دیر آماده شود؛ امکان دارد شوهر سفارش خریدى را که همسرش داده بوده فراموش کند و دست خالى به منزل بیاید. از این مسائل در زندگى خانوادگى فراوان است و خطاها و اشتباهات کم نیست. گاهى از اوقات ناراحتى از جاى دیگر به خانه منتقل مى شود و خشونت در سخن و تعبیرهاى نامناسب به کار مى رود. اگر گذشت نباشد مشکلات حلّ نمى شود.

خداوند کسانى هستند که (داراى دو ویژگى باشند:) بهترین اخلاق و زیباترین برخورد را داشته باشند، و نسبت به خانواده خود، لطف و محبتشان از همه بیشتر باشد. و من از همه شما نسبت به خانواده ام بیشتر محبّت مى ورزم».(1)

با این که مشکلات پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) از همه بیشتر بود و در طول ده سال اقامت در مدینه شصت جنگ یا بیشتر را پشت سر گذاشت(2)، و کسى که این قدر درگیر جنگ و مشکلات بوده، باید عصبانى وخشن باشد، ولى آن حضرت خود را کنترل مى کرد و مهربان ترین همسر براى خانواده اش بود.

بهشت در جوار پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) باشد آرزوى بسیار برترى است و ارزشمندتر از آن این که از همه بهشتیان به آن حضرت نزدیک تر باشد. راه تحصیل این آرزوى شیرین، اخلاق خوش و برخورد خوب با خانواده است.

بلکه ممکن است از قبیل بى احترامى، یا توهین، یا تمسخر، یا برخورد زشت، یا غیبت، یا تهمت و مانند آن باشد.

نکته بعد این که انسان کامل الایمان نه تنها گناه نمى کند، بلکه کارهایى را نیز که در نزد توده مردم زشت و قبیح شمرده مى شود ترک مى کند، هرچند از نظر فقهى گناه و معصیت محسوب نشود.

لِزَوْجِهَا مَا رَأَیْتُ قَطُّ مِنْ وَجْهِکَ خَیْراً فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهَا؛ هر زنى به شوهرش بگوید: «من از تو هیچ خیرى ندیدم» تمام اعمالش نابود مى شود!».

نگذاشتن بین فامیل خود و همسر در هنگام پذیرایى از آنان، ومانند این ها، حسن خلق محسوب مى شود.

مى خوانیم: «إِنَّ المَرْءَ یَحتاجُ فی مَنزِلِهِ و عِیالِهِ الی ثَلاثِ خِصالٍ، یَتَکلَّفُها وَإن لَم یَکن فِی طَبْعِهِ ذَلِکَ: مُعاشَرَةٍ جَمیلَةٍ، وَسَعَةٍ بِتَقدیرٍ، وَغَیرَةٍ بِتَحصینٍ؛ مرد در خانه و دربرابر همسرش نیازمند سه خصلت است و اگر آن ها را ندارد باید تمرین کند تا به دست آورد: 1. معاشرت زیبا (همراه با ادب و محبّت و حُسن خُلق) 2. وسعت دادن به زندگى (به مقدار توانایى و به دور از اسراف و تبذیر) 3. غیرت معقول درمورد ناموس».(1)

منظور از جمله سوم این است که درمقابل کسانى که قصد بدى نسبت به همسرش دارند غیرت داشته باشد و ناموسش را حفظ کند؛ ولى افراطى نباشد. برخى کم غیرت یا - نعوذ بالله - بى غیرت اند. و برخى بسیار سخت گیرند و همواره نسبت به همسرشان سوء ظن دارند. هیچ کدام کار صحیحى نیست؛ بلکه داشتن غیرت به دور از افراط و بدبینى مورد سفارش اسلام است.

خداوندا! توفیق عمل به این سفارشات ارزشمند را به همه ما عنایت فرما!

* * *

ص: 127

جمله مذکور گرچه به پیامبر (صلی الله علیه و آله) نسبت داده شده، ولى سخن صریح آن حضرت نیست؛ بلکه کسى آن را در حضور او گفت و حضرت آن را تأیید کرد.

هنگامى که مسلمانان در جنگ خیبر بر یهودیان غلبه کردند، پیامبر (صلی الله علیه و آله) زمین هاى کشاورزى و نخلستان آن جا را به آن ها اجاره داد، تا محصول آن به طور مساوى میان مستأجران و مسلمانان تقسیم شود. هنگامى که محصول به بار نشست، پیامبر (صلی الله علیه و آله) کارشناسى را فرستاد تا محصول به دست آمده را قیمت کند، سپس به آن ها فرمود: اگر مایلید کلّ محصول را شما بردارید و نصف قیمت آن را به ما بدهید و اگر نمى خواهید، ما کلّ محصول را برمى داریم و نصف قیمت آن را به شما مى دهیم. آن ها که از مسلمانان فاتح، انتظار نداشتند با مغلوبان جنگ چنین رفتار بزرگوارانه اى داشته باشند، گفتند: «بهذا قامت السماوات و الارض».(1)

به هر حال، نظم در جهان هستى نقش مهمّى ایفا مى کند. براى روشن تر شدن این بحث، به دو مثال توجّه فرمایید:

حرکت براى کره خاکى ما بیان کرده اند؛ که به چهار نوع آن اشاره مى کنیم:

1. حرکت به دور خود؛

2. به دور خورشید؛

3. همراه منظومه شمسى؛

4. جزر و مد؛ جزر و مدّ اختصاص به آب دریاها ندارد؛ بلکه پوسته خشک زمین نیز جزر و مد دارد. جزر و مد آب ها گاهى به یکى دو متر مى رسد؛ امّا پوسته زمین درمقابل ماه، حدود سى سانتى متر بالا مى آید و برمى گردد.

هنگامى که دانشمندان بخواهند سفینه اى را - براى مثال - به کره ماه بفرستند، اگر زمین و کره ماه ثابت باشند، این سفر 3روز طول مى کشد، اما اکنون چنین نیست و در این سه روز زمین سه بار به دور خود مى چرخد، مقدارى هم به دور خورشید، و ماه نیز به گرد خود مى چرخد، چگونه مى توان برنامه ریزى کرد که در این سه روز همه حرکت ها در نظر گرفته شود و سفینه در همان جاى مورد نظر بنشیند؟!

این کار با توجّه به نظم حاکم بر جهان هستى امکان پذیر است. چون گردش زمین به دور خود و به دور خورشید و همچنین گردش ماه به دور خود، همه نظم دارد. در سایه نظم حاکم بر این کرات است که دانشمندان مى توانند برنامه ریزى دقیقى کنند که

ص: 130

سفینه در زمان معین و مکان تعیین شده فرود آید. توفیق بزرگ بشر در این حرکت علمى، مرهون نظم دقیق حاکم بر سراسر جهان هستى است.

اگر دانشمندان قادر به تعیین زمان و مکان دقیق خورشید گرفتگى و ماه گرفتگى هستند و حتّى دقیقه و ثانیه و مکان دقیق آن را بیان مى کنند به این دلیل است که حرکت ماه و خورشید و زمین، همه از نظم خاصّى نشأت گرفته، که از نشانه هاى عظمت خداست.

را تشکیل مى دهد، باید منظّم باشد. اگر زن و شوهر و فرزندان بخواهند زندگى خوب و راحتى داشته باشند باید نظم را رعایت کنند، چون با رخت بر بستن نظم از زندگى، راحتى و خوشى نیز از زندگى خانوادگى رخت برمى بندد، چرا که زندگى بدون نظم، زندگى سالمى نیست و زندگى بیمار، راحتى و خوشى ندارد.

این روایت نشان مى دهد که حضرت صدیقه طاهره (علیها السلام) چقدر به مسأله عفّت اهمیت مى داد. به هر حال یکى از اصول اخلاقى خانواده، مسأله نظم در خانه است و فرزندان نیز باید در کارهاى خانه سهیم باشند.

توجّه به این نکته نیز لازم است که اگر یکى از اعضاى خانواده به سفر رفت، یا مشکلى پیدا کرد که نتوانست به وظیفه اش عمل کند، نباید کار او روى زمین بماند، دیگر اعضاى خانواده باید آن را انجام دهند. معناى نظم این نیست که اگر یکى از اعضاى خانواده به هر علّتى قادر به انجام وظیفه اش نبود، دیگر اعضاى خانواده واکنشى نشان ندهند، بلکه باید تلاش مضاعفى کرده، و علاوه بر انجام وظایف خود، کار او را نیز به سامان برسانند.

* * *

ص: 133

فاطمه (علیها السلام) شد. مشاهده کرد که دخترش لباس بسیار کم ارزشى بر تن دارد و در حالى که کودکش را شیر مى دهد، مشغول آسیاب کردن است و خدمتکار و کمک کارى ندارد. اشک در چشمان پیامبر رحمت (صلی الله علیه و آله) جارى شد. خطاب به بانوى اسلام (علیها السلام) فرمود: «یا بِنتاهُ! تَعَجَّلى مَرارَةَ الدُّنیا بِحَلاوَةِ الاْخِرَةِ؛ دخترم تلخى ها و مشکلات دنیا را تحملّ کن، تا شیرینى آخرت نصیب و روزى ات شود».

فاطمه زهرا (علیها السلام) عرض کرد: «یا رَسُولَ اللهِ الْحَمدُ للهِ عَلَى نَعمائِهِ وَالشُّکْرُ عَلَى آلائِهِ؛ اى رسول خدا! خداوند را به خاطر نعمت هایش حمد وسپاس مى کنم و او را در برابر آلائش شکر مى کنم». ظاهراً «نعمائه» اشاره به نعمت هاى مادّى، و «آلائه» اشاره به نعمت هاى معنوى است. البته اگر هر کدام تنها ذکر شود ممکن است هر دو معنا را برساند؛ امّا وقتى با هم مى آیند چنین تفاوتى دارند.

در اینجا بود که جبرئیل بر پیامبر (صلی الله علیه و آله) نازل شد و این آیه شریفه را نازل کرد: (وَلَسَوْفَ یُعْطِیکَ رَبُّکَ فَتَرْضَى)(1)؛ «وبه زودى پروردگارت آن قدر به تو عطا خواهد کرد که راضى شوى».(2)

این وعده خداوند متعال به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و حضرت فاطمه زهرا (علیها السلام) به خاطر صبر و تحمّلى است که بانوى اسلام در برابر مشکلات داشت.

ص: 135

کرده است، اما دو نفر از آن ها را الگوى اهل ایمان، و دو زن دیگر را الگوى اهل کفر شمرده است.

تلاش هاى فرعون براى دست برداشتن حضرت آسیه از ایمانش به جایى نرسید، ولذا دستور داد آسیه را به بیابانى ببرند و در زیر آفتاب چهار میخ کنند و سنگى هم بر روى سینه اش بگذارند تا از دنیا برود. آسیه صبورى و مقاومت کرد و ایمانش را تا آخرین لحظه زندگى حفظ نمود. شاید در آن لحظه بود که خطاب به خدا عرضه داشت: «خدایا! قصر فرعون که ارزش ندارد و به آن دل نبسته ام، قصرى در بهشت برایم فراهم کن و مرا از فرعون واعمال فرعون و این قوم ستمکار نجات بده! بگذار بمیرم و از میان آن ها بروم و نجات پیدا کنم».

خلاصه این که حضرت آسیه در سایه صبر و استقامت به این مقام والا رسید.

درمورد این که آیا عمران، پدر حضرت مریم (علیهما السلام) پیامبر بود یا نه، اختلاف نظر وجود دارد.(1) روایتى بر پیامبرى دلالت او مى کند(2)

؛ ولى برخى آن روایت را نپذیرفته اند. به هر حال او مرد صالحى بود و حضرت مریم (علیها السلام) در خانه او پرورش یافت.

این بانوى بزرگوار نیز بسیار صبور بود. پس از باردار شدن همواره در این فکر بود که بعد از به دنیا آمدن فرزندش، چگونه مردم باور خواهند کرد او بدون شوهر صاحب فرزند شده است؟!

ولى صبر کرد و همان طور که در سوره مریم آمده، خداوند او را نجات داد و به او آبرو و شخصیّت عنایت کرد.

به هر حال، یکى از اصولى که در خانواده ها هنگام مواجهه با حوادث و مشکلات باید حاکم باشد صبورى است. اگر بخواهند اخلاق اسلامى را رعایت کنند باید صبور باشند.

را کلافه کرده اند. به هر حال، مرد براثر عوامل مختلف، بداخلاق شده و هنگامى که به خانه مى آید، آدم عادى همیشگى نیست و آستانه تحملش پایین آمده است.

و گاهى زن بداخلاق مى شود، که آن نیز علّت هایى دارد، از جمله این که چندین سال از ازدواجشان گذشته و هنوز طعم شیرین مادر شدن را نچشیده، یا فرزندان متعدّدى دارد و ناخواسته باردار شده، یا بعضى از بستگان یا دوستانش به رحمت خدا رفته اند، یا کارهاى زیاد خانه او را خسته کرده، یا امور دیگرى سبب بدخلاقى اش شده است.

و نیز هنگامى که زن دچار چنان وضعیتى شده، مرد در مقام کمک بگوید: «ناراحت نباش، همه مردم مشکل و ناراحتى دارند، فقط شکل آن متفاوت است.

ان شاءالله با جلسات توسّل و ختم انعام و رفتن به زیارت امام رضا (علیه السلام) مشکل برطرف مى شود».

به دو حدیث ناب در این زمینه توجّه فرمایید:

آنچه گفته شد، به زنان اختصاص ندارد، مردان نیز باید دربرابر بداخلاقى هاى همسرشان صبور باشند، که در این صورت، اجر و پاداش هاى فراوانى نصیبشان خواهد شد.

* * *

ص: 145

مرحوم طبرسى مى گوید: «دلو آن چاه به قدرى بزرگ بود که ده چوپان به کمک همدیگر آن را بالا مى کشیدند»(1) امّا حضرت موسى (علیه السلام) با وجود خستگى و ضعف ناشى از سفر سختى که داشت، به تنهایى براى آن دختران آب کشید و گوسفندانشان را سیراب کرد!

هنگامى که انسان قصد قربت داشته باشد کارهایى مى کند که افراد عادى از انجام آن ناتوان هستند.

اِحْدَاهُمَا تَمْشِی عَلَى اسْتِحْیَاءٍ قَالَتْ اِنَّ أَبِی یَدْعُوکَ لِیَجْزِیَکَ أَجْرَ مَا سَقَیْتَ لَنَا)؛ «ناگهان یکى از آن دو (زن) به سراغ او آمد در حالى که با نهایت حیاء گام برمى داشت؛ گفت: «پدرم از تو دعوت مى کند تا مزد آب دادن (گوسفندان) را که براى ما انجام دادى به تو بپردازد».(1)

حضرت موسى (علیه السلام) دعوت حضرت شعیب (علیه السلام) را اجابت کرد وبه سمت منزل آن پیامبر بزرگ به راه افتاد. دختر شعیب با نهایت حیاء گام برمى داشت، مانند این که آرام حرکت مى کرد، یا در کنار جاده راه مى رفت، یا جلوى صورتش را با آستینش مى پوشاند، امّا چون جلوتر از حضرت موسى (علیه السلام) راه مى رفت، باد، لباس هایش را تکان مى داد و حجم بدنش ظاهر مى شد،(2) به همین دلیل حضرت موسى (علیه السلام) از او خواست که پشت سر او بیاید و آدرس را بگوید تا به منزل پدرش رسیدند.

دست به سمت غذا دراز نکرد. و گفت: «این غذ اجرت کارى است که من کردم در حالى که من آن کار را براى رضاى خدا انجام دادم ودر مقابل کارى که براى خدا کرده ام اجرت نمى گیرم».(1)

حضرت شعیب (علیه السلام) گفت: «چنین نیست، بلکه ما بیشتر وقت ها مهمان داریم و شما مهمان ما هستید». چقدر خوب است که انسان همیشه و اگر ممکن نیست گاهى مهمان داشته باشد! حضرت ابراهیم (علیه السلام) بدون مهمان غذا نمى خورد.(2)

پس از این که حضرت موسى (علیه السلام) غذا را میل کرد، حضرت شعیب (علیه السلام) علّت سفرش را به مدین پرسید و او تمام داستان را بازگو کرد. حضرت شعیب (علیه السلام) به او اطمینان داد که دیگر خطرى وى را تهدید نمى کند و از دست ستمکاران نجات پیدا کرده است.(3)

را به خانه دعوت کرده بود، از پدر خواست به او پیشنهاد چوپانى گوسفندان را بدهد، چرا که هم قوى بود و هم امانت دار. این درس مهمّى است که قرآن مجید به همه مردم و مسئولین مى دهد. اگر مسئولى در پست خود درست کار نمى کند، یا قدرت کافى براى انجام کار ندارد، یا امانت دار خوبى نیست، او را برکنار کنند.

حضرت شعیب (علیه السلام) از دخترش پرسید: از کجا فهمیدى او قوى و امین است؟ عرض کرد: او به تنهایى از چاه، آب کشید، در حالى که چوپانان این کار را ده نفرى انجام مى دادند. هنگام آمدن به خانه نیز حاضر نشد پشت سر من حرکت کند و حجم بدنم را ببیند!(1)

این گونه بود که حضرت موسى (علیه السلام) در خانه شعیب (علیه السلام) ماندگار شد. خلاصه این که کلمه «حیاء» یک بار در قرآن مجید آمده، و آن آیه 25 سوره قصص است.

ب) حضرت على (علیه السلام) فرمودند: «اَلحَیاءُ مِفتاحُ کُلِّ الْخَیرِ؛ کلید همه خیرات حیاست».(1)

طبق این حدیث، همه خوبى ها به حیاء ختم مى شود. آدم بى حیاء کانون بدى ها، و انسان باحیاء منبع همه خوبى هاست.

ج) امام على (علیه السلام) در روایت دیگرى فرمودند: «اَلْحَیاءُ یَصُدُّ عَنْ فِعْلِ الْقَبیحِ؛ حیاء مانع انجام کارهاى زشت و ناپسند مى شود».(2)

اگر سدّ حیاء بشکند سیل گناهان در زندگى انسان جارى شده، و آن را نابود مى کند. یکى از امورى که سدّ حیاء را مى شکند، فضاهاى مجازى است که به شکل وسیعى به گناهان وبى بندوبارى ها دامن مى زند و درنتیجه بنیان خانواده ها را متزلزل مى کند.

د) گاهى امام صادق (علیه السلام) نامه اى سرگشاده به اصحاب و یارانش مى نوشتند، تا آن را خوانده و به آن عمل کنند. در یکى از این نامه ها که به اصحاب دستور دادند مکرّر آن را بخوانند و مورد توجّه قرار دهند، فرمود: «عَلَیکُمْ بِالْحَیاءِ وَالتَّنَزُّهِ عَمّا تَنَزَّهَ عَنْهُ الصَّالِحُونَ قَبْلَکُم؛ حیاء را فراموش نکنید و از چیزهایى که بندگان صالح و پرهیزکار قبل از شما پرهیز مى کردند شما نیز بپرهیزید».

جلف جوانان را بپوشد، یا موهاى خود را همچون آن ها اصلاح کند. چنین کارى نیز خلاف شرع نیست؛ ولى عرف آن را نمى پسندد.

و قبیح شرعى دایره وسیعى دارد و شامل انجام تمام محرّمات و ترک همه واجبات مى شود.

خلاصه این که طبق این تعریف، حیاء به معناى انقباض نفس و انزجار آن از هر کار ناپسند شرعى و عقلى و عرفى است.

و این که خداوند حیاء را در طبیعت و فطرت انسان قرار داده تا بتواند خود را از گناهان و زشتى ها حفظ کند، نکته ظریفى است و پیام هاى مهمّى دارد.

گرچه این تعاریف سه گانه تفاوت هایى با هم دارد، امّا ریشه آن ها به یک چیز بازمى گردد، که به زبان ساده و خلاصه چنین است:

«حیاء سدّى است در وجود انسان، که از او درمقابل زشتى ها و کارهاى قبیح محافظت مى کند».

تا زمانى که این سد وجود داشته باشد انسان به سراغ گناه نمى رود؛ امّا اگر شکسته شود آلوده همه زشتى ها مى گردد.

و آلوده شهوات نفسانى نشود، نشانه قوّت نفس اوست. بنابراین، حیا یک نیروى مهمّ نفسانى است که جاى شکر دارد. خداوند آن را در وجود انسان قرار داده که از زشتى ها و گناهان دور شود.

امام صادق (علیه السلام) به مجلسى دعوت شد. هنگامى که سفره غذا را پهن کردند و حاضران مشغول غذا شدند، یکى از مهمانان آب آشامیدنى طلب کرد. صاحب خانه به جاى آب، ظرف شرابى را در سفره گذاشت. امام صادق (علیه السلام) با دیدن این کار زشت صاحب خانه، به عنوان نهى از منکر از جا برخاست تا مجلس را ترک کند. صاحب خانه علّت را پرسید. فرمود: «من حیاء مى کنم در مجلسى بنشینم که در آن گناه انجام مى شود».(1)

نشستن در جایى که گناهى صورت مى گیرد حرام است؛ هرچند انسان آلوده آن گناه نشود. نه تنها در روایات،(2) بلکه در قرآن مجید نیز از این کار نهى شده است؛ مى فرماید «اى پیامبر ما! در مجلسى که این ها حرف هاى بد مى زنند منشین، اگر بنشینى، تو نیز مانند آن ها مى شوى».

که در آن مجلس صورت مى گیرد نمى شویم. نه آلوده بدحجابى وبى حجابى، نه آلوده اختلاط زن و مرد نامحرم، نه آلوده رقص وموسیقى حرام، و خلاصه آلوده هیچ یک از کارهاى خلاف آن ها نمى شویم».

این منطق از نظر اسلام صحیح نیست؛ چون شرکت در مجالس گناه، خود، گناه است.

به هر حال، امام صادق (علیه السلام) از چنان مجلسى خارج شد. آیا خروج امام (علیه السلام) از چنان مجلسى که از حیاى آن حضرت نشأت گرفته بود، ضعف نفس است یا قوّت نفس؟!

بى شک، این که اراده مى کند در مجلس گناه ننشیند نشانگر قوّت نفس اوست.

بنابراین، این که برخى از بى بندوبارها در زمان طاغوت مى گفتند حیاء ضعف نفس است، صحیح نیست. آن ها یا ناآگاه بودند، یا هدفشان این بود که مردم را به سمت گناه سوق دهند. انسان نباید تحت تأثیر چنین مطالبى واقع شود.

و دانش نشأت بگیرد و مانع گناه شود و به انسان توفیق انجام وظیفه دهد حیاى عاقلانه است.

پیامبر گرامى اسلام (صلی الله علیه و آله) در این مورد فرمودند: «اَلْحَیاءُ حَیاءانِ : حَیاءُ عَقلٍ وَحَیاءُ حُمقٍ، فَحَیاءُ الْعَقلِ الْعِلْمُ، وَ حَیاءُ الحُمُقِ الجَهلُ؛ حیاء بر دو قسم است: حیاى عاقلانه و حیاى احمقانه. حیاى عاقلانه از علم نشأت مى گیرد، و منشأ حیاى احمقانه جهل و نادانى است».(1) انسانِ عاقلِ آگاه وقتى چیزى را نمى داند خجالت نمى کشد و حیاء نمى کند؛ بلکه از اهلش مى پرسد و با پرسش مشکل را حل مى کند.

امّا انسانِ جاهلِ نادان حیاء مى کند که بپرسد و درنتیجه به وظیفه اش عمل نمى کند. اگر در یک میهمانى هیچ کس نماز نخواند انسان نمى تواند عذر بیاورد که من خجالت کشیدم نماز بخوانم! این حیاى عاقلانه نیست. یا اگر در محلّى اکثریّت زنان و دختران بدحجاب هستند، یک زن باشخصیّت مؤمن نمى تواند حیاء را عذر بدحجابى خود عنوان کند، که چنین حیایى مذموم است. خلاصه این که حیاى احمقانه پذیرفته نمى شود، امّا حیاى عاقلانه سدّ محکمى دربرابر گناهان به شمار مى رود و پسندیده است.

ص: 159

معتقدند ورید همان رگى است که به قلب یا کبد انسان پیوسته است، و بعضى آن را به معناى همه رگ هاى بدن انسان مى دانند، درحالى که بعضى دیگر آن را به رگ گردن تفسیر کرده اند، اما در کل، معناى اوّل مناسب تر به نظر مى رسد.(1)

به هرحال خداوند به انسان از خود او نزدیک تر است. آیا نباید از چنین خدایى که این قدر به ما نزدیک است و در همه حالات شاهد و ناظر اعمال ماست حیاء کنیم؟

در تاریخ آمده است: عدّه اى به قصد تفریح به خارج از شهر رفتند. در آن جا به چوپانى برخوردند که مشغول چرانیدن گوسفندان مردم بود. از چوپان خواستند که یکى از گوسفندان را به آن ها بفروشد. چوپان گفت: صاحبان گوسفندان اجازه چنین کارى را به من نداده اند.

یکى از آن ها گفت: صاحبان گوسفندان که تعداد دقیق گوسفندها را نمى دانند تا متوجّه فروش آن شوند! چوپان گفت:

«فاین الله؟ پس خدا چه مى شود؟»(2)

اگرچه صاحب گوسفند اینجا نیست، امّا خداى او شاهد اعمال ماست و باید از خداوند در مقابل این کار زشت حیاء کنیم. آرى، حیاء سدّى مى شود دربرابر گناهان، و به انسان اجازه معصیت و خطا نمى دهد.

ص: 161

3. در آیه شریفه 19 سوره غافر (مؤمن) مى خوانیم: (یَعْلَمُ خائِنَةَ الاَْعْیُنِ وَما تُخْفِی الصُّدُورِ)؛ «خداوند از چشم هایى که به خیانت مى گردد و نیز آنچه را سینه ها پنهان مى دارند، آگاه است».

اگر انسان واقعاً باور داشته باشد که خداوند حتى چرخش و گردش چشمانش را زیر نظر دارد، امکان ندارد به نوامیس مردم نگاه کند. اگر توجّه کند که آنچه در ذهنش مى گذراند از علم خداوند پنهان نیست، امکان ندارد به فکر گناه بیفتد و آلوده آن شود. خلاصه این که شاخه اوّل حیاء، حیاء درمقابل خداوند است.

آیه اوّل: (مَا یَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ اِلاَّ لَدَیْهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ)؛ انسان هیچ سخنى را بر زبان نمى آورد مگر این که فرشته اى مراقب و آماده نزد اوست!».(1)

«رقیب» به معناى مراقب، و «عتید» به معناى کسى است که مهیّاى انجام کار است. فرشته سمت راست «رقیب» و فرشته سمت چپ «عتید» نام دارد.(2)

اگر وجود رقیب و عتید را باور داشته باشیم

مراقب سخنان خود خواهیم بود؛ نه این که حرف نامناسبى بزنیم و سپس استغفار کنیم.

این که گفته مى شود: «در آیات قرآن تدبّر کنید» به همین معناست، که توجّه داشته باشیم شب و روز و در همه جا و همه حالت ها دو فرشته همراه ما هستند و تمام اعمال و گفتار ما را ثبت و ضبط مى کنند و از همه چیز تصویر برمى دارند. اگر خداى نکرده غیبت کنیم یا تهمت بزنیم یا دروغ بگوییم و یا حجاب مناسبى نداشته باشیم، آن ها با ما هستند و همه چیز را مى نویسند. اگر در این مسائل تدبّر و تفکر داشته باشیم حیاء خواهیم کرد و حیاء سدّى محکم میان ما و گناه خواهد شد.

آیه دوم: (اِذْ یَتَلَقَّى الْمُتَلَقِّیَانِ عَنِ الْیَمِینِ وَعَنِ الشِّمَالِ قَعِیدٌ)؛ «(به خاطر بیاورید) هنگامى را که دو فرشته راست و چپ که ملازم انسان اند،

ص: 163

اعمال او را دریافت مى دارند».

مفسّران درمورد این که منظور از امانت الهى در این آیه چیست، بحث هاى زیادى کرده اند(1)، و ما نیز در تفسیر نمونه در این زمینه مفصّل بحث کرده ایم.(2)

طبق بهترین تفسیر، امانت الهى همان حسّ اختیار و داشتن عقل و شعور و پذیرش مسئولیت و تکالیف است. چنین امانتى را انسان پذیرفت، امّا دیگر موجودات، حتّى موجودات با عظمت، از پذیرش آن امتناع کردند.

این که براى آغاز سنّ تکلیف جشن مى گیرند به خاطر آن است که امانت الهى را در لحظه بلوغ مى پذیرند و چه جشنى بالاتر از این که انسان امانت دار الهى شود. برخى مى گویند: «تکلیف یعنى کُلفَت و مشقت و سختى»، آرى درست است؛ امّا تمام افتخار در پذیرش این سختى و مشقت و رسیدن به مقام والاى خلیفة اللهى وداشتن حیاء از خدا و خلق خداست.

اِشکال : در ذیل آیه امانت مى خوانیم: (اِنَّهُ کَانَ ظَلُوماً جَهُولاً). بنابراین، این که مى فرماید این انسان بسیار ظالم و جاهل است نشان مى دهد آیه مذکور با آیات چهارگانه سازگارى ندارد.

پاسخ : حق این است که هیچ ناسازگارى اى بین آیه فوق و آیات چهارگانه وجود ندارد، به شرط این که در معناى ظلوم و جهول دقّت کافى صورت بگیرد؛ زیرا معناى ظلوم این است که انسان به

ص: 168

خود ظلم کرد، چرا که در مسیر کفر و آلودگى و انحراف افتاد، و از شیطان تبعیّت کرد. و جهول؛ یعنى قدر و مقام خود را نشناخت. هم مقامش را نشناخت و هم به خود ستم کرد. مقام امانت دارى خدا را داشت؛ امّا قدرش را ندانست و جاهل بود. بنابراین، آیه مذکور نه تنها با آیات سابق ناسازگارى ندارد، بلکه هماهنگ است.

نتیجه این که آیات متعدّدى از قرآن دلالت دارد که خداوند انسان را پاک و داراى صفات پسندیده عالى و متنفّر از بدى ها و زشتى ها آفریده است.

با توجّه به مثال مذکور، ما مى دانیم خداوند حکیم است و انسان را براى کمال آفریده (وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالإِنسَ اِلاَّ لِیَعْبُدُونِ)(1)

و او را خلیفه و جانشین خود در زمین قرار داده است و به مقتضاى قاعده لطف، باید اسباب کمال و خلیفة اللهى را در اختیارش قرار دهد که از جمله آن ها عشق به خوبى ها و تنفّر و بیزارى از بدى هاست.

نتیجه این که به دلالت آیات قرآن مجید و دلیل عقلى، خداوند در ذات انسان علاقه به خوبى ها و انزجار از بدى ها را به ودیعت نهاده است. امّا محیط هاى آلوده، خانواده هاى بى بندوبار، رسانه هاى آلوده، دوستان ناباب و مانند آن، ممکن است آن حالت را تضعیف، بلکه تبدیل به ضد کنند.

هنگامى که باران از آسمان مى بارد بسیار زلال و شفّاف و زیباست. اگر بر روى سنگ ها و کوه ها و صخره هاى پاک ببارد، همچنان زلال و شفّاف مى ماند، امّا اگر بر زمین هاى آلوده مانند لجن زارها ببارد تبدیل به لجن مى شود و انسان نه تنها از آن لذّت نمى برد، بلکه متنفر و بیزار مى شود.

روح انسان نیز چنین است. اگر پاک و دست نخورده باقى بماند و عوامل منفى آن را آلوده نسازد همواره پاک خواهد ماند و عشق به خوبى ها و تنفّر از بدى ها خواهد داشت. اکنون که این اصل کلّى روشن شد به چند روایت ناب درمورد حیاء توجّه بفرمایید:

ص: 170

4. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در مورد فضایل اخلاقى چنین فرمودند: «مَکارِمُ الاَْخلاقِ عَشَرَةٌ؛ مجموعه فضایل اخلاقى در ده چیز خلاصه مى شود».

اوّل: «صِدقُ الحَدیثِ؛ صداقت در گفتار». اوّلین فضیلت اخلاقى راست گویى شمرده شده، که در برنامه همه پیامبران الهى به چشم مى خورد. (اِنَّ اللَّهَ لَمْ یَبْعَثْ نَبِیّاً اِلاَّ بِصِدْقِ الْحَدِیثِ وَ أَدَاءِ الأَمَانَةِ).

«صنایع» جمع «صنیعه» به معناى خدمت به دیگرى است؛ که هدیه دادن، دیدار کردن، وام دادن و مانند این ها از مصادیق آن محسوب مى شود.

معناى این صفت فضیلت این است که کارهاى خوب دیگران نباید فراموش شود، بلکه باید تلافى گردد. اگر برخى تصوّر مى کنند که فقط دیگران باید به آن ها خدمت نمایند و وظیفه جبران ندارند، فکر غلطى است و با معارف دینى سازگارى ندارد.

پنجم: «وَحِفْظُ الأَمانَةِ؛ امانت دارى»؛ همان گونه که بارها گفته ایم، منظور از امانت فقط امانت مالى نیست (گرچه این نوع امانت نیز بسیار اهمیّت دارد)؛ بلکه معناى وسیعى دارد و شامل کشور، عمر، فرزندان، قرآن، سخنان اهل البیت: نظام اسلامى و مانند آن نیز مى شود.

ششم: «وَصِلُةُ الَّرحِمِ؛ پیوند با خویشاوندان». صله رحم مراتبى دارد، همان گونه که خویشاوندان درجاتى دارند. با ارحام درجه اوّل باید دیدار کرد و گاهى علاوه بر دیدار، کمک مالى لازم است. این دیدار ممکن است هفتگى و یا ماهانه باشد و از برخى اقوام مى توان تلفنى احوال پرسى کرد و به هر حال نباید صله رحم ترک شود.

هفتم: «وَالتَّذَمُمُ لِلْجارِ؛ حمایت از حقوق همسایه». در فرهنگ اسلامى همسایه نباید از همسایه هاى خود بى خبر باشد، ولى متأسّفانه فرهنگ فاسد غرب سبب شده که یکدیگر از حال

ص: 173

همسایگان بى خبر باشند، و گاهى بیست سال همسایه هاى دیوار به دیوار از حال یکدیگر خبر ندارند. همسایه، حتّى همسایه دور، حقوقى بر عهده همسایه خود دارد.(1)

هشتم: «وَالتَّذَمُّمِ لِلصّاحِبِ؛ حمایت از دوست». دوست نباید فقط در خوشى ها و خوبى ها همراه دوستش باشد، باید در ناخوشى ها و سختى ها نیز در کنارش باشد و از او حمایت کند.

نهم: «وَاِقراءُ الضَیفِ؛ گرامى داشتن میهمان». نهمین سفارش و توصیه حضرت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) این است که مهمان پذیر باشیم؛ چراکه میهمان فرستاده خداست. میهمان روزى اش را با خود مى آورد و گناهان صاحب خانه را با خود مى برد.(2) بنابراین میهمان یکى از نعمت هاى الهى است که نباید از آمدن آن ها ناراحت شویم.

دهم: «وَرَأسُهُنَّ الْحَیاءُ؛ سرآمد و سر سلسله همه آن ها حیاست».(3)

معناى این عبارت این است که اگر حیاء نباشد، سایر صفات نیک اخلاقى متزلزل مى شود. اگر آن سدّ نیرومندى که در مقابل گناهان و زشتى ها مقاومت مى کند و جلوى مفاسد را مى گیرد، شکسته شود، دیگر مکارم اخلاق نیز مى شکند. آرى، حیاء از خداوند،

ص: 174

حیاء از خلق خدا، حیاء از دو فرشته اى که همواره با ما هستند و حیاء از خویشتن و وجدان، اگر از بین رود، بدبختى ها شروع شده و انواع مفاسد، جامعه را دربر مى گیرد.

مى گوید: همین که پشتم به خاک رسید پرده ها از جلوى چشمم کنار رفت و عالم غیب دربرابرم آشکار شد!(1)

خداوند، عالَمى نورانى را دربرابرم آشکار کرد و اکنون چیزهایى را مى بینم که در گذشته نمى دیدم!

خداوندا! به عظمت قرآن و عظمت اولیائت، به ویژه به عظمت امام زمان (عج) قسمت مى دهیم؛ توفیق عمل به این برنامه ها را به ما عنایت فرما!

اگر با این دید به مسأله نگاه کنیم، فضایل اخلاقى، از جمله حیاء، به صورت فطرى و ذاتى در درون انسان وجود دارد و محیط آلوده و دیگر عوامل آلودگى است که آن را تغییر مى دهد، همان گونه که باران به مقتضاى ذاتش شفّاف و زلال و سودمند است و عوامل مختلف خارجى ممکن است آن را کدر و تار و مضر کند.

براى اثبات آنچه گفته شد، به دو نمونه از آیات قرآن مجید توجّه فرمایید:

ونیمه دیگر آن تاریک است، و این از معجزات علمى قرآن محسوب مى شود ولذا خورشید را سراج و ماه را نور معّرفى کرده است.

به هر حال شاهد ما در (وَاللَّهُ أَنْبَتَکُمْ مِنَ الأَرْضِ نَباتاً) مى باشد، که نشان مى دهد انسان به منزله گیاه و درخت است و پیامبران الهى بسان باغبان اند. بنابراین، کار آن ها آفرینش سعادت نیست؛ بلکه پرورش بذرهایى است که خداوند در وجود انسان نهاده است. باید آن بذرها پرورش داده شود، آبیارى گردد، آفت آن برطرف شود، شاخه هاى اضافه هرس گردد و خلاصه آنچه براى پرورش استعدادهاى انسان لازم است انجام شود.

ظاهر کرد، به گونه اى که هر وقت زکریا (علیه السلام) نزد او در محراب عبادت مى رفت، غذاى مخصوصى در آن جا مى دید و از وى مى پرسید: این غذاها را از کجا آورده اى؟ مریم (علیها السلام) مى گفت: این ها از سوى خداست، خداوند به هر کس که بخواهد روزى فراوان عنایت مى کند».

مى فرماید: «فَبَعَثَ فِیهِمْ رُسُلَهُ، وَ وَاتَرَ اِلَیْهِمْ أَنْبِیَاءَهُ، لِیَسْتَأْدُوهُمْ مِیثَاقَ فِطْرَتِهِ، وَیُذَکِّرُوهُمْ مَنْسِىَّ نِعْمَتِهِ، وَ یَحْتَجُّوا عَلَیْهِمْ بِالتَّبْلِیغِ، وَ یُثِیرُوا لَهُمْ دَفَائِنَ الْعُقُولِ؛ پس پیامبرانش را در میان آن ها مبعوث کرد، وپى درپى رسولان خود را به سوى آنان فرستاد، تا پیمان فطرت را از آنان مطالبه نمایند و نعمت هاى فراموش شده را به یاد آن ها آورند و با ابلاغ دستورات خدا حجّت را بر آن ها تمام کنند و گنج هاى پنهانى عقل ها را آشکار سازند».(1)

طبق آنچه در کلام مولى (علیه السلام) آمده، پیامبران (علیهم السلام) چهار کار انجام مى دادند:

1. خداوند پیمانى از انسان ها گرفته، و این پیمان در فطرت آن هاست. پیامبران به نمایندگى از خدا، این پیمان را مطالبه مى کردند.

2. انسان فراموش کار است و نعمت هاى پروردگار را به فراموشى مى سپارد. پیامبران این نعمت هاى فراموش شده را به یاد او مى آوردند. بنابراین، نعمت هایى در درون انسان وجود دارد وپیامبران (علیهم السلام) فقط آن را یادآورى مى کنند.

3. پیامبران الهى بر انسان احتجاج مى کنند و برایش دلیل مى آورند، تا قدر و موقعیّت و منزلت خود را بشناسد و خود را ارزان نفروشد. هنگامى که خود را شناخت خدایش را نیز مى شناسد.

ص: 181

4. گنج هایى درون عقل انسان وجود دارد که انبیاى الهى مأمور استخراج آن ها هستند.

بنابراین، کار انبیاء (علیهم السلام) نشان دادن گنج ها و استخراج معادن است، نه ایجاد معدن و آفرینش گنج.

معدن شناس پس از استخراج سنگ هاى معدنى آن ها را به خوبى شست وشو مى دهد، سپس آن را با ابزار و وسایل خاصى ذوب مى کند و اشیاى ناخالص را جدا کرده، فلزّ خالص را مورد استفاده قرار مى دهد. پیامبران (علیهم السلام) نیز همین کار را نسبت به روح انسان ها انجام مى دهند.

طلا و نقره هستند، یعنى گرچه همه یکسان نیستند و با هم تفاوت هایى دارند و این تفاوت ها براى حفظ نظام آفرینش است، امّا در هر حال همه انسان ها باارزش اند و هیچ انسانى شقى وبدبخت یا جانى بالفطره آفریده نشده و پیامبران (علیهم السلام) مأمور کشف این معادن هستند.

خلاصه این که به شهادت آیات قرآن و روایات حضرات معصومین (علیهم السلام) انسان به طور ذاتى طرفدار فضایل و خوبى ها وخواهان آن است. بنابراین، حیاء که وسیله و ابزار جلوگیرى از اشتباهات و قبایح و بدى هاست، در ذات انسان وجود دارد و کار انبیاى الهى (علیهم السلام) استخراج و پرورش دادن آن است.

نکته قابل توجّه در این آیه شریفه تعبیر «غض» است. «غمض» به معناى چشم روى هم گذاشتن، و «غض» چشم را فرو انداختن است. خداوند نفرموده که در مواجهه با نامحرم چشمانتان را ببندید؛ چون ممکن است خطرى براى انسان به وجود بیاید؛ بلکه فرموده چشمان خود را فرو بیندازید تا هم از نگاه حرام جلوگیرى شود و هم خطرى شما را تهدید نکند.

در ضمن از ادامه آیه استفاده مى شود که حیاى چشم از آلودگى هاى جنسى پیشگیرى مى کند، چرا که حفظ فرج، نتیجه غضّ بصر است. بنابراین کسانى که در نگاه کردن حیاء نداشته باشند و چشمشان را کنترل نکنند ممکن است موفق به حفظ دامانشان نشوند و آلوده انحراف هاى جنسى گردند. به دو روایت در مورد نگاه هاى آلوده توجّه فرمایید:

درگذشته گاه نوک تیرها را به زهر آغشته مى کردند تا اگر شخص مورد هدف براثر اصابت تیر بلافاصله به قتل نرسید، مسموم گردیده و بر اثر زهر کشته شود، و چنین تیرى بسیار خطرناک است. امام صادق (علیه السلام) مى فرماید که نگاه حرام مانند تیرهاى عادى نیست، بلکه همچون تیرهاى زهرآلود است که خطر فراوانى دارد.

جمله ذیل روایت قابل توجّه است که نگاه حرام، گاهى حسرت و افسوس طولانى به دنبال دارد، مانند این که انسان - پناه بر خدا - به زن شوهردارى نگاه مى کند و کم کم ارتباط نامشروع ایجاد شود وآلودگى هایى به وجود مى آید که یک عمر حسرت و ندامت به دنبال خواهد داشت.

اسلام مانع نگاه به زیبایى ها نیست، نگاه به زیبایى هاى طبیعت، نگاه به زیبایى هاى آسمان و زمین، نگاه به زیبایى هاى آفرینش ونگاه هاى غیر آلوده دیگر، اشکالى ندارد، امّا نگاه آلوده به حرام که همچون تیر مسموم شیطان است و روح انسان را نشانه مى رود، ممنوع شده است.

فضاى مجازى فرصت مناسبى است براى استفاده هاى گوناگون علمى و رشد دانش افراد و گروه ها دیگر امور مثبت؛ امّا سازندگان این شبکه ها، آن ها را براى این امور نساخته اند، بلکه هدف، تزریق مفاسد و زشتى ها و بدى ها به جوامع بشرى است!

ومى بینند (پناه بر خدا) فساد همه جا را گرفته است، که در آن صورت کار بسیار مشکل مى شود.

در ابتداى انحراف آب از مسیر اصلى، با یک بیل خاک مى توان جلوى انحراف را گرفت و آب را به مسیر اصلى بازگرداند، امّا اگر به موقع اقدام نشود و مدّتى از انحراف آب بگذرد، بازگرداندن آب به مسیر اصلى با لودر و مانند آن نیز کار سختى خواهد بود. بنابراین، هرچه زودتر باید براى اصلاح شبکه هاى مجازى اقدام کرد.

* * *

ص: 189

تأسیسات همه از بین رفت. دشمنان به هیچ چیز رحم نکردند. در ژاپن نیز دشمنان روى دو شهر معروف هیروشیما و ناکازاکى بمب اتم انداختند و این دو شهر را به گورستان تبدیل کردند. عجیب این که وقتى به عاملان بمباران اعتراض کردند که شما با چنین جنایتى چگونه مدّعى رعایت حقوق بشر هستید؟ با کمال وقاحت گفتند: اگر ما این کار را نمى کردیم جنگ طولانى تر مى شد، هدف ما از این کار خدمت به بشر بود!

به هر حال این دو کشور در هم کوبیده شد، امّا چون نیروى انسانى کارآمد داشتند به دو قدرت از قدرتهاى اقتصادى مهمّ دنیا شدند. بعضى از آلمانى ها مى گفتند: ما باید از کسانى که به کشورمان حمله کرده و این خسارات را بر ما تحمیل کردند متشکّر باشیم! چون کار این ها باعث شد کارخانه ها و صنایع کهنه و فرسوده ما نو و به روز شود!

بنابراین، انسان ها سرمایه اصلى جوامع هستند و اسلام به این سرمایه اصلى اهمیّت فراوانى مى دهد، چراکه وقتى نیروى انسانى کارآمد زیاد شود نخبه ها نیز زیاد مى شوند و نخبه ها که زیاد شوند خدمات فراوانى صورت مى گیرد.

متأسّفانه زمانى بر کشور ما گذشت که مردم ما را فریب دادند. پلاکاردهایى با مضمون «فرزند کمتر زندگى بهتر» در ورودى شهرها نصب کرده، و مردم را تشویق مى کردند به فرزند اهمیّت ندهند و این

ص: 191

سياست غلط سبب شد جمعيّت كشور رو به كاهش رود. اكنون كه مى خواهيم جبران كنيم، جبران آن به سادگى ميسّر نمى شود.

مى گويند براثر همين سياست نادرست، جمعيّت كشور در آينده پير خواهد شد. چون در اين ميان، يك حلقه اتّصال از فرزندان جديد خارج شده و چون اين حلقه اتّصال از بين رفته، در آينده نسل جوان كمترى خواهيم داشت. كار به جايى رسيد كه در بيمارستان ها لوله هاى زنان و مردان را به صورت مجّانى مى بستند تا بچّه دار نشوند و اين را براى خود افتخار مى دانستند! شايد اكنون نيز در گوشه و كنار، برخى اين كار را انجام دهند!

بحمدالله از بركت نظام اسلامى جامعه بيدار شد و مردم فهميدند چقدر اشتباه كرده و بايد جبران كنند.

برخى مى گويند: اگر ما جمعيّت را افزايش دهيم نياز به غذا وتحصيل و مسكن و بهداشت دارند. اين نيازها را چه كنيم؟

مى گوييم: اين ها را نيز بايد افزايش داد. كشور ما استعداد پرورش جمعيّت 120 ميليون نفرى را دارد. بنابراين بهانه اى براى كنترل جمعيّت نيست.

1. حضرت نوح (علیه السلام) خطاب به خداوند عرض مى کند: (فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ اِنَّهُ کَانَ غَفَّاراً * یُرْسِلِ السَّمَاءَ عَلَیْکُمْ مِدْرَاراً * وَیُمْدِدْکُمْ بِأَمْوَالٍ وَبَنِینَ وَیَجْعَلْ لَکُمْ جَنّاتٍ وَیَجْعَلْ لَکُمْ أَنْهَاراً)؛ «و گفتم: «از پروردگار خویش آمرزش بطلبید که او بسیار آمرزنده است تا باران هاى پربرکت آسمان را پى در پى بر شما فرو فرستد و شما را با اموال و فرزندان فراوان یارى کند و باغ هاى سرسبز و نهرهاى جارى در اختیارتان قرار دهد».(1)

طبق این آیه شریفه، توبه از گناهان چند فایده دارد:

الف) باران هاى پى در پى نازل مى شود؛ که سبب سیراب شدن وآبادانى زمین ها مى گردد.

ب) اموالتان فزونى پیدا مى کند.

ج) فرزندانتان اضافه مى شوند. خداوند متعال از فرزندان زیاد به عنوان یک موهبت الهى و پاداش در برابر ایمان یاد کرده است.

د و ه ) خداوند باغ هاى سرسبز و نهرهاى پر آب به شما عنایت مى کند.

نوح پیامبر (علیه السلام) در آن زمان به این مطلب اشاره کرده که فرزندان جزء نعمت هاى الهى محسوب مى شوند.

2. خداوند در آیه ششم سوره اسراء خطاب به بنى اسرائیل مى فرماید: (ثُمَّ رَدَدْنَا لَکُمُ الْکَرَّةَ عَلَیْهِمْ وَأَمْدَدْنَاکُم بِأَمْوَالٍ وَبَنِینَ وَجَعَلْنَاکُمْ

ص: 193

أَکْثَرَ نَفِیراً)؛ «سپس شما را بار دیگر بر آن ها چیره مى کنیم؛ و شما را به وسیله اموال و فرزندان کمک خواهیم کرد؛ و نفرات شما را بیشتر (از دشمن) قرار مى دهیم».

خداوند در این آیه از فرزندان زیاد به عنوان یک موهبت یاد کرده است، یعنى این مطلب یک امر مثبت محسوب مى شود. بنابراین، به شعار «فرزند کمتر زندگى بهتر» که برخلاف قرآن مجید است توجّهى نکنید.

3. در آیه 69 سوره توبه در وصف منافقین چنین مى خوانیم: (کَالَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ کَانُوا أَشَدَّ مِنْکُمْ قُوَّةً وَأَکْثَرَ أَمْوَالاً وَأَوْلاداً)؛ «(شما منافقان) همانند کسانى هستید که قبل از شما بودند (و راه نفاق را پیمودند، بلکه) آن ها از شما نیرومندتر بودند و اموال و فرزندانشان بیشتر بود».

معناى آیه شریفه این است که فرزند بیشتر مایه قوّت و قدرت بیشتر مى شود.

4. خداوند متعال در آیه شریفه 35 سوره سبأ به نقل از کفّار چنین فرموده است: (نَحْنُ أَکْثَرُ أَمْوالاً وَ أَوْلاداً وَ ما نَحْنُ بِمُعَذَّبِینَ)؛ «اموال و اولاد ما (از همه) بیشتر است (و این نشانه علاقه خدا به ماست) و ما هرگز مجازات نخواهیم شد!».

آن ها به فرزندان بیشتر افتخار مى کردند و آن را نشانه عظمت خود مى دانستند.

ص: 194

نتیجه این که در فرهنگ قرآن با فرزند بیشتر، زندگى بهتر و جامعه قوى تر مى شود. امیدوارم در سایه الطاف الهى و توسّل به حضرات معصومین: مشکلات همه مسلمانان حل شود و شرّ دشمنان به خودشان بازگردد!

به ثمر خواهد نشست، نه ابرى تشکیل خواهد شد، نه بارانى خواهد بارید، و خلاصه زندگى از جریان مى افتد.(1)

اگر کره ماه نبود موجودات زنده در دل شب هاى تاریک نمى توانستند به مقصد برسند. بر اساس حرکت منظّم ماه است که تقویم قمرى به وجود مى آید، و تاریخ قمرى بر تاریخ شمسى برترى دارد، چرا که اوّل ماه و وسط و آخر آن را همه مردم مى توانند تشخیص دهند و نیاز به تخصّص ویژه اى نیست؛ اما تاریخ شمسى را جز متخصّصان، که آشنایى کامل با برج هاى دوازده گانه و مسائل مربوط به آن دارند، تشخیص نمى دهند. بنابراین، تاریخ قمرى یک تاریخ طبیعى است که همه مردم قادر به استفاده از آن در بر اساس حرکت منظّم ماه هستند.(2)

کند و روز از پى آن نیاید همه چیز منجمد مى شود، و اگر روز مستمر باشد و شب در پى آن نیاید همه چیز آتش مى گیرد و در هر دو صورت زندگى و حیات از کره زمین رخت برمى بندد. خداوند نظم خاصّى در آمد و شد شب و روز قرار داده که محصول آن، فضاى آرام ومناسبى است که براى زندگى انسان و دیگر موجودات زنده ضرورت دارد. بنابراین لیل و نهار نیز مسخّر انسان اند.1

و راهى وجود نداشت، مردم به کمک ستاره ها مقصد خود را پیدا مى کردند.(1)

خلاصه این که خداوند متعال تمام امکانات عالم هستى را در خدمت انسان قرار داده است.

اکنون در اختیار بشر قرار گرفته، و به عنوان بهترین و پاک ترین انرژى ها معرفى شده، بر اثر همین مطالعات به خدمت انسان درآمده است. خلاصه این که نباید به داشته ها قناعت کرد، بلکه باید همواره تلاش و کوشش و مطالعه نمود تا به راه هاى جدید استفاده از امکانات خدادادى دست یافت.

سؤال: آیا بچّه هاى سقط شده مایه مباهات اند؟

جواب: با توجّه به این که والدین چنین فرزندانى قصد افزایش جمعیّت مسلمانان را داشته اند، هرچند به دلایلى موفّق به این کار نشده اند، بنابراین اصل نیّت آن ها جاى تقدیر دارد، ولذا پیامبر (صلی الله علیه و آله) به چنان بچّه هایى نیز مباهات مى کند.

در صحراى عرفات در حال دعا مشاهده کردم؛ او در حالى که اشک از چشمانش سرازیر بود این جمله را تکرار مى کرد: «پروردگارا! پدرم را مشمول عنایاتت فرما!». هنگامى که این صحنه را دیدم، به داشتن فرزند رغبت پیدا کردم».(1)

فرزندان شایسته در حال حیات والدین به آن ها کمک مى کنند، وپس از وفاتشان دعاگوى آن ها هستند.

بنابراین، فرزندان بیشتر و نسل فزون تر، هم در جامعه حرف اوّل را مى زنند و هم براى دنیا و آخرت پدران و مادران مفید وموثّرند.

همه منابع در اختیار انسان هست، مهم این است که انسان هاى فرهیخته و آزموده و با تجربه در جامعه باشند تا جامعه از همه آن ها استفاده کند. بسیارند کشورهایى که آب آشامیدنى مناسبى ندارند، آب شور دریا را مى گیرند، به آب شیرین و گوارا تبدیل و از آن استفاده مى کنند.

بى نظیرصورت گرفت؟درآن زمان هاى دورانسان هاى فوق العاده اى بودند که دست به چنین کار بزرگى زدند. اگر اکنون بخواهیم چنان بنایى را با وسایل و ابزار امروزى بسازیم کار آسانى نیست.

این ها نشان مى دهد که انسان چقدر مى تواند در جامعه نقش ایفا کند. حال دشمنان ما مرتّب شعار مى دهند که اگر مى خواهید زندگى بهتر داشته باشید فرزند کمترى داشته باشید، در حالى که خودشان در بعضى از کشورهاى اروپایى مردم را تشویق به فرزندآورى کرده، و هر کس فرزندى بیاورد حقوق ماهانه مستمرى براى او قرار مى دهند، چون گرفتار کمبود فرزند و نیروى انسانى شده اند. به همین علت از کشورهاى مختلف پناهنده مى پذیرند تا به آن ها کمک کنند. اگر این نیروهاى انسانى خارجى نباشند کارهایشان روى زمین مى ماند.

همین کشورهایى که دچار کمبود نیروى انسانى و به دنبال افزایش جمعیّت هستند، ما را تشویق به کنترل جمعیّت کرده و در همین راستا سفارش به عقیم کردن زنان و مردان ما مى کنند و شاید در بعضى از مراکز بهداشتى همچنان این برنامه غلط انجام مى شود و سیاست غلط دوران طاغوت را ادامه مى دهند.

کشور ما کشور شیعه است. اگر جمعیّت ما نسبت به جمعیّت آن ها تحت الشعاع قرار گیرد، این کشور شیعه منحصر به فرد در سراسر دنیا، از دست خواهد رفت. هنگامى که قانون اساسى نوشته مى شد بخش مذهب در اختیار ما بود. ما و دوستانمان مذهب شیعه را به عنوان مذهب رسمى کشور ثبت کردیم. بعضى ها نق زدند واعتراض کردند، امّا توجهى به آن نشد، چون اکثریّت جمعیّت ایران شیعه اثنى عشرى بود، ولذا مذهب رسمى نیز شیعه اثنى عشرى شد.

ما به دیگر ادیان و مذاهب احترام مى گذاریم و حقوقشان را حفظ مى کنیم و اجازه مى دهیم براى انجام عباداتشان و امثال آن آزادى عمل داشته باشند، امّا مذهب رسمى کشور، شیعه دوازده امامى است. اگر به این مسأله اهمیّت ندهیم و سیاست غلط کنترل جمعیّت را اجرا کنیم و آن ها مرتّب تولید فرزند کرده و آمار جمعیتشان را بالا ببرند در آینده چه اتّفاقى رخ خواهد داد؟ آیا در پیشگاه امام زمان (علیه السلام) مسئولیّت نخواهیم داشت؟ آیا روز قیامت در محضر آقا امیرالمؤمنین (علیه السلام) سرافکنده نخواهیم شد؟ آیا آن حضرت ما را به سبب این تقصیر و کوتاهى سرزنش نخواهد کرد؟ بنابراین، هم زیستى مسالمت آمیز در جاى خود محفوظ است، امّا این کشور شیعه اثنى عشرى است و باید این گونه باقى بماند.

امیدوارم با این بحثى که داشتیم بعضى ها از خواب غفلت بیدار

ص: 205

شوند و افزایش نسل مسلمان شیعه دوازده امامى صورت پذیرد و مشکلى که اکنون داریم به لطف خداوند حل شود! براى کسانى که به این کار کمک مى نمایند دعا مى کنیم که مشمول عنایت مولى امیرمؤمنان (علیه السلام) و آقا امام (علیه السلام) قرار گیرند!

* * *

ص: 206

دارند، فرزند نیز بر والدینش حق دارد؛ بلکه حقوق فرزندان گسترده تر است. بنابراین دایره حق بسیار وسیع، و حق همواره دوطرفه است.

حضرت در ادامه به این مطلب اشاره کردند که اگر بنا بود حق یک طرفه وجود داشته باشد حقّ خدا بر مردم بود؛ امّا این حقّ نیز دوسویه است. خداوند متعال بر مردم حقّ اطاعت و فرمانبردارى دارد، مردم نیز بر خداوند حقّ پاداش دارند. البتّه این که پاداش هاى الهى استحقاق است یا پاداش بحث مفصّلى دارد1 که اینجا جاى طرح آن نیست.

یکى دیگر از حقوق مردم بر خدا ارسال رسل و انزال کتب آسمانى است، ولذا خداوند براى هدایت بشر 124 هزار پیامبر

آن در آن زمان بسیار اهمیّت دارد. با دقّت در این روایت معلوم مى شود که حقّ تا کجا پیش مى رود.

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمودند: «لِلدَّابَّةِ عَلَى صَاحِبِهَا خِصَالٌ؛ حیوان سوارى بر صاحبش حقوقى دارد».

1. «یَبْدَءُ بِعَلَفِها اِذا نزَلَ؛ هنگامى که به مقصد رسید اوّل غذاى او را بدهد». مبادا به سراغ آب و غذاى خود برود و حیوان را گرسنه وتشنه رها سازد.

2. «وَ یَعرِضُ عَلَیها الْماءَ اِذا مَرَّ بِهِ؛ هر زمان از کنار آبى گذشت، آب را به او عرضه کند» حیوان که زبان ندارد تشنگى اش را اعلام کند. بنابراین، از کنار هر جوى آبى که عبور مى کنى حیوان را کنار آب ببر تا اگر تشنه است سیراب شود.

3. «وَ لا یَضربُ وَجهَها؛ به صورتش شلّاق نزند» اگر حیوان کُند حرکت مى کند و مایلى سرعتش را زیاد کند به صورتش شلّاق نزن، چرا که این حیوان در عالم خود مشغول تسبیح خداست؛ هرچند ما انسان ها تسبیح آن را درک نمى کنیم: (وَاِنْ مِنْ شَیْءٍ اِلاَّ یُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَلَکِنْ لا تَفْقَهُونَ تَسْبِیحَهُمْ).

دشمن» اگر هنگام سفر به یکى از دوستانت برخوردى و متوقّف شدید، سواره به احوال پرسى و گفتگو نپردازید، بلکه پیاده شوید. مگر در میدان جنگ، که امکان پیاده شدن نیست.

5. «وَ لا یَحملُها فَوقَ طاقَتِها؛ بیش از توانش بر او بار نکند».

6. «وَ لا یُکَلِّفُها مِنَ المَشىِ اِلّا ما تُطیقُ؛ به اندازه توانایى اش از او سوارى بگیرد».(1)

نتیجه این که مسأله حق و حقوق بسیار گسترده است. اگر من حق دارم از حیوان استفاده کنم، او نیز حقوقى بر من دارد.

فراموش نکنید که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) این دستورات را زمانى صادر کرد که حقّ، حتّى در جامعه انسانى معنا نداشت و قتل و غارت وتجاوز به حقوق دیگران امرى رایج و عادى بود. دختران را به راحتى زنده به گور کرده،(2) و پسران را در پاى بت ها قربانى مى کردند.

حقوق(1) بیان کرده است و این کتاب یکى از آثار پربرکت آن حضرت به شمار مى رود، همان گونه که صحیفه سجّادیه اثر پربرکت دیگر آن امام العارفین است. اکنون که اهمیّت حق و حقوق روشن شد، به سراغ حقوق فرزندان مى رویم:

فرزند بر پدرش این است که نام نیکى براى او انتخاب کند وبه خوبى ادبش نماید و قرآن تعلیمش دهد».(1)

در این روایت به سه حق اشاره شده است:

5. نام نیک

انتخاب نام نیک از حقوق مهم فرزندان است، که متأسّفانه در عصر و زمان ما توجّه کافى به آن نمى شود. نام هاى نامناسب غوغا مى کند؛ اسم هایى که معنا و مضمون خوبى ندارد نباید براى فرزندان برگزیده شود، زیرا هنگامى که فرزند بزرگ شد و به مدرسه و دانشگاه و محلّ کار رفت، و آن نام نامناسب سبب شرمسارى اش خواهد شد.

پدران و مادران توجه داشته باشند که ملاک در انتخاب نام فرزند، آنچه آن ها دوست دارند نیست، بلکه باید مصلحت فرزند را در نظر بگیرند، که در آینده سبب سرافکندگى اش نشود. به عنوان مثال: پدر و مادرى که نام دخترشان را «صاغر» به معناى «جام شراب» مى گذارند مصلحت او را رعایت نکرده اند و این نام در آینده او را به زحمت مى اندازد.

البتّه بحمدالله آمار نشان مى دهد که بیشترین نام ها در میان

ص: 214

پسران محمّد و على و حسن و حسین، و در میان دختران فاطمه وزینب است، امّا همان مقدار کم نام هاى ناپسند، زیبنده مسلمانان و شیعیان نیست.

بنابراین، والدین باید این منبع بزرگ آسمانى را به فرزندانشان تعلیم دهند.

سومین حدیث، که به سه حقّ دیگر فرزندان اشاره دارد، از پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) است: «أَدِّبُوا أولادَکم على ثلاثِ خِصَالٍ: حُبُّ نَبِیِّکُم، وحُبُّ أهلِ بَیْتِهِ، وقِراءَةُ الْقُرآنِ؛ فرزندانتان را بر سه خصلت تربیت کنید: دوست داشتن پیامبر (صلی الله علیه و آله)، و اهل بیت آن حضرت (علیهم السلام)، وقرائت قرآن».

مِنْ صِیَامِ الْیَوْمِ؛ ما به فرزندانمان در سنّ هفت سالگى توصیه مى کنیم به مقدار توان روزه بگیرند».(1)

البتّه روزه این سن و سال الزاماً روزه کامل نیست، بلکه به مقدار توانشان کفایت مى کند. این روزه، همان روزه کله گنجشکى است که هر زمان گرسنه و تشنه شدند افطار مى کنند و بدین شکل براى روزه کامل پس از رسیدن به سنّ تکلیف آماده مى شوند.

از این روایت به خوبى وجوب کمک به ازدواج جوانان استفاده مى شود، چراکه ترک آن معصیت و گناه محسوب مى شود.

نتیجه این که حقوق فرزندان بر والدین منحصر به سه حق نیست؛ بلکه فراوان و سنگین است و نباید از آن ها غفلت کرد.

فرزندان سرمایه هاى الهى و امانت هاى خدا در دست ما هستند، باید در حفظ و نگهدارى از این امانت ها دقّت کنیم تا مبادا به آن خیانت شود. حتّى هنگامى که کمى بزرگ تر شدند سال خمسى برایشان قرار دهیم و خمس پول موجود در قلک هایشان را بدهیم، تا از همان دوران کودکى و نوجوانى به این کار عادت کنند. ما فرزندان خود را به این کار عادت داده ایم. کسانى که به این کار عادت نکرده اند پرداخت خمس برایشان سخت است.

چقدر خوب است که مسلمانان و شیعیان و همه دوست داران امیرمؤمنان على (علیه السلام) و تمام فدائیان امام زمان (علیه السلام) این حقوق را فراگیرند و بدان عمل کنند. اسلام فقط دعا و توسّل و زیارت نیست، بلکه برنامه هاى متنوّع و فراوانى دارد، که یکى از آن ها حقوق فرزندان است که شرح آن گذشت.

* * *

ص: 221

رسند، کمترین اهانتى به آن ها روا مدار و بر آن ها فریاد مزن! و گفتار لطیف و سنجیده و بزرگوارانه به آن ها بگو * و بال هاى تواضع خویش را از سر محبّت و لطف، دربرابر آنان فرود آر و بگو : «پروردگارا! همان گونه که آن ها مرا در کوچکى تربیت کردند، مشمول رحمتشان قرار ده!».

در این آیه شریفه به شش برنامه در مورد والدین توصیه شده است:

به آن ها حتى اُفّ مگو. «اف» به معناى کمترین اهانت و کوچک ترین بى احترامى است. امام صادق7 فرمود: «اگر چیزى کمتر از اف وجود داشت خداوند آن تعبیر را به کار مى برد».(1)

والدین، تواضع و فروتنى است؛ تواضعى که نشأت گرفته از لطف ومحبّت و رحمت باشد.

خلاصه این که فرزندان نباید درمقابل پدر و مادر کمترین بى احترامى داشته باشند، که این کمترین بى اعتنایى پایین ترین مرحله عقوق است، یعنى هنگامى که فرزند مرتکب این کار شد خود به خود عاق مى شود و لازم نیست او را عاق کنند.

3. «وَالفِرار فى سبیل اللهِ یَومَ الزّحفِ؛ فرار کردن از جبهه جنگ وپشت کردن به دشمن».

4. «وَ عُقُوقُ الوالِدَینِ؛ و بى احترامى کردن به پدر و مادر».(1)

بنابراین، فرزندان باید بسیار مراقب بوده و حواسشان را جمع کنند که حرمت والدینشان را حفظ کرده و به اصطلاح، نازک تر از گل به آن ها نگویند. حتّى اگر پدر و مادر تندى کردند فرزندان واکنش نشان نداده و سکوت کنند.

سفارشاتى که دراین روایات آمده کجاوواکنش بعضى ازفرزندان در مقابل والدین کجا! جسارت ها، اهانت ها وبى حرمتى هاى فراوانى که قلم از شرح آن شرم مى کند و چنین افرادى عمرشان کوتاه مى شود، چراکه یکى از عوامل کوتاه شدن عمر، عقوق والدین و بى احترامى به آن ها و ادا نکردن حقوقشان است.(2)

لا أغفِرُ لکَ؛ به کسى که به والدین خود بى احترامى کرده گفته مى شود: هر عملى که مى توانى انجام بده، من تو را نمى بخشم!».(1)

مکّه مى خواهى بروى برو، به کربلا مى خواهى مشرف شوى مشرّف شو، عبادات مختلف دیگر را مى خواهى انجام دهى انجام بده، هر کار خیر دیگرى را دوست دارى به جا آور، امّا اگر عاق شوى و به والدینت بى احترامى کنى مشمول مغفرت و بخشش الهى قرار نمى گیرى!

نمى کند، امّا پس از فوت پدر سر و کله فرزند پیدا مى شود. اشتباه نکنید! براى دفن و کفن و مراسم دیگر نیامده بود، بلکه به منظور فروش اعضاى قابل استفاده پدر، و کسب درآمد در بیمارستان حاضر شده بود!

یکى از آقایانى که براى تبلیغ به لندن رفته بود نقل مى کرد که روزى به جایى مى رفتیم. راننده ما که از اهالى لندن بود پشت چراغ قرمز براى راننده دیگرى دستى تکان داد. پرسیدم: کیست؟ گفت: «فرزند من است، شنیده ام ازدواج کرده و فرزندى هم دارد!» این نشان مى دهد که عواطف در دنیاى مادّى مرده است.

اقلیّت سفیدپوست بر اکثریّت سیاه پوست حکومت کرده، ودرواقع سیاه پوستان بردگان آن ها محسوب مى شدند!

کشورهاى اروپایى، ازجمله انگلستان، از سفیدپوستان حمایت مى کردند؛ چون منافع مادى آن ها چنین اقتضایى داشت و نسبت به اکثر سیاه پوستان عواطف انسانى نداشتند.

به آن ها اعتراض شد: حمایت از اقلیّت سفیدپوست نژادپرست، افکار عمومى را بر ضدّ شما تحریک مى کند، چرا چنین تبعیضى قائل مى شوید؟

گفتند: افکار عمومى براى ما مهم نیست، منافع ما چنین اقتضا مى کند و براى حفظ منافع خود این کار را انجام مى دهیم، هرچند ما را نژادپرست بدانند. گاهى به این حقایق تلخ با صراحت اعتراف مى کنند و گاهى آن را در لفّافه بیان مى دارند.

بنابراین، اگر مذهب نباشد عواطف مى میرد و با مرگ عواطف امنیّت از دنیا برچیده شده، و هر کس به دنبال منافع مادّى خود مى رود. امّا اعتقادات مذهبى، به ویژه اعتقادات اسلامى، عواطف را زنده مى کند. به همین اسلام این قدر نسبت به والدین و رعایت احترام آن ها تأکید کرده است، تا آن جا که حتّى اگر پدر و مادر یا یکى از آن ها از مسیر اسلام خارج شده و راه کفر را بپیمایند باز هم به فرزندان توصیه شده حرمتشان را حفظ کنند، گرچه نباید در عقاید باطل از آن ها پیروى کنند.(1)

ص: 231

داده، وى را ببخشد. جالب این که در پایان آیه شریفه مى فرماید : «در آرامش و مودت و رحمت بین زوجین، نه یک نشانه، بلکه نشانه هایى براى اهل تفکّر وجود دارد».

انتخاب کنید (تا به کار آنان رسیدگى کنند). اگر این دو (داور) تصمیم به اصلاح داشته باشند، خداوند دل هاى آن دو را به هم نزدیک مى سازد؛ زیرا خداوند، دانا و آگاه (و از نیّات همه با خبر) است».(1)

همان گونه که ملاحظه مى کنید بیش از 1400 سال قبل، قرآن مجید چنین دستور بسیار مترقّى و حکیمانه اى داده است و اکنون، با الهام از آیه فوق در کشور ما شوراى حل اختلاف تشکیل شده، که البته کار بسیار شایسته اى است، امّا با شوراى حلّ اختلافات خانوادگى تفاوت هایى دارد:

2. زن و شوهر، هر دو براى بزرگترهاى فامیل احترام قائل اند؛ چراکه عقل حکم مى کند اعضاى چنان شورایى از ریش سفیدان وبزرگترها و شخصیّت هاى فامیل زوجین باشند که همه اعضاى فامیل از جمله زن و شوهر مورد نظر به نظرات آن ها احترام مى گذارند، و این مطلب به حلّ بهتر مشکل کمک مى کند. اما اعضاى شوراى حل اختلاف غیر فامیل، چنین موقعیّت ممتازى ندارند.

3. زوجین در مقابل بزرگترهاى فامیل، که داورى بین آن ها را پذیرفته اند، شرم مى کنند که پرده درى کرده، و برخى از مسائل نامناسب و سخنان درشت را بر زبان جارى کنند، چون هر روز چشمشان به چشم آن ها مى افتد؛ در حالى که نزد غریبه ها ممکن است خیلى از پرده ها را کنار بزنند که اثر نامطلوبى دارد.

واگر فرزند یا فرزندان مشترکى داشته باشند مشکلات طلاق عمیق تر و گسترده تر مى شود. سرنوشت بچّه ها چه خواهد شد؟ زیر نظر چه کسى تربیت مى شوند؟ آیا گرفتار دوست ناباب نخواهند شد؟ آیا انحرافات اخلاقى و اعتقادى و جنسى و آلودگى به مواد مخدر و مانند آن در انتظارشان نخواهد بود؟».

خلاصه این که از یک سو عواقب و عوارض طلاق برایشان تشریح شود، و از سوى دیگر فضیلت و ثواب و نتایج عملى صلح و صفا به آن ها یادآورى گردد. براى مثال: به آنها گوشزد شود که خداوند متعال در سوره نور مى فرماید: (وَلْیَعْفُوا وَلْیَصْفَحُوا أَلا تُحِبُّونَ أَنْ یَغْفِرَ اللَّهُ لَکُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ)؛ «آن ها باید عفو کنند و چشم بپوشانند؛ آیا دوست نمى دارید خداوند شما را بیامرزد؟! و خداوند آمرزنده و مهربان است».(1) و آیات دیگر عفو و بخشش و روایات مربوط به این موضوع را در حدّ لازم و به شکل تأثیرگذار براى آن ها بیان کنند.

جالب این که طبق آنچه در آیه حکمیّت آمده، اگر حکمین قصد اصلاح داشته باشند و رضاى خدا و مصلحت زندگى زوجین را در نظر بگیرند، و هر کدام طرفدارى از فامیل خود نکند، خداوند آن ها را در کارشان موفّق خواهد کرد. بسیارى از پرونده ها از این طریق بسته و مشکل حل مى شود و آرامش به زندگى زوجین بازمى گردد.

ص: 238

و ناسزا و خشونت از هم جدا نشوند، بلکه با حسن خلق و مهربانى و نیکویى یکدیگر را ترک کنند.

زن و شوهرى که از آن ها شناخت کافى داشتم، توافق اخلاقى نداشتند و تلاش ها براى بازگشت آن ها به زندگى مشترک نتیجه اى نداد و در نهایت تصمیم به جدایى گرفتند، امّا برخلاف بسیارى از خانواده ها، که در چنین مواقعى از خشونت استفاده کرده و سوء رفتار دارند، جعبه شیرینى تهیّه کرده و میان حاضران تقسیم نمودند و در کمال احترام به همدیگر و دیگران، از هم جدا شدند. یعنى اکنون که به خطّ پایان زندگى مشترک رسیده و چاره اى جز جدایى نداریم، بدگویى نمى کنیم و به یک دیگر ناسزا نمى گوییم و به یکدیگر نسبت هاى ناروا نمى دهیم، بلکه با رعایت مسائل شرعى واخلاقى و به تعبیر قرآن مجید: «به نیکى» از هم جدا مى شویم. رعایت این مسایل نه تنها در زندگى زناشویى، بلکه در پایان هر گونه شراکت دیگر نیز شایسته و بایسته است.

«سرى که درد نمى کند نباید دستمال بست» از این مسئولیت مهم شانه خالى مى کنند، در حالى که این افکار و توجیهات، افکار شیطانى است و نباید به آن توجّهى کرد. بزرگترها هنگامى که شاهد اختلافى هستند، چه بین زوجین و چه در موارد دیگر، براى رضاى خدا دخالت کرده و مشکل را حل کنند.

یکى از اختلافاتى که زیاد اتّفاق مى افتد، هنگام تقسیم ارث است، که گاهى سبب قهر و جدایى چندین ساله برادر و خواهر مى شود! براى مثال: همه ورثه توافق کرده اند ملک موروثى را فروخته و پول آن را میان خود تقسیم کنند؛ امّا یکى از آن ها مخالفت کرده، و مانع فروش مى شود و همین مطلب سبب اختلاف و کدورت مى گردد. در چنین مواردى ریش سفیدان فامیل باید آن ها را توجیه کنند که درمورد مال مشترک یکى از شرکا حق ندارد مانع فروش سهم بقیّه شود؛ بلکه یا باید سهمش را به بقیّه بفروشد یا سهم بقیّه را بخرد یا همگى سهمشان را به شخص ثالثى بفروشند و پول آن را طبق ضوابط شرعى ارث در میان خود تقسیم کنند.

مُنازَعَةً فَافتَدِها مِنْ مالى؛ هنگامى که اختلاف مالى بین شیعیان ما دیدى با مال من (که در نزد توست) اختلاف آن ها را حل کن!».(1)

روزى مفضّل دو نفر از شیعیان را دید که با هم اختلاف داشتند. علّت را پرسید. معلوم شد اختلافشان در برسر چهارصد درهم است. مفضّل مبلغ مذکور را به آن ها داد و اختلاف را حل کرد. سپس به آن ها گفت: این پول را از جیبم ندادم، بلکه از محل بودجه اى است که امام صادق (علیه السلام) براى این کار اختصاص داده است.(2)

از اسلام دفاع و آن را حفظ نماید، مصلح نیز از آبروى مسلمانان دفاع مى کند و قصد حفاظت از آنان را دارد. مجاهد درصدد تقویت اسلام است، مصلح نیز به تقویت مسلمانان و اسلام کمک مى کند.

با توجّه به اجر و پاداش فراوانِ برقرار کردن صلح و آشتى و آرامش بین مسلمانانى که دچار اختلاف و کدورت شده اند، از حل اختلافات آنان غفلت نکنیم.

احمقانه اى بود. دشمن قصد اختلاف و پراکندگى ملّت ما را داشت، که بحمد الله نتیجه معکوس گرفت.

پروردگارا! هر چه زودتر شرّ این اشرار را از سر همه مردم دنیا، به ویژه مسلمانان کوتاه بفرما!

* * *

ص: 245

تربیت دارد، ودر هفت سالگى سوم همراه و یاریگر پدر و مادر است».(1)

طبق روایت فوق، آغاز سنّ تربیت فرزند هفت سالگى است، امّا از جنبه اى دیگر، تربیت از زمان انعقاد نطفه است؛ چون سفارش شده که انعقاد نطفه از غذاى حلال باشد،(2) همان گونه که توصیه شده مادر در دوران حاملگى و شیردهى از غذاى حرام پرهیز کند(3)

؛ چون غذاى حرام در شیر مادر تأثیر مى کند و شیر مادر نیز در فرزند اثرگذار است. بنابراین، آغاز تربیت فرزند از زمان انعقاد نطفه، و در ادامه دوران حاملگى و شیردهى است. البتّه این سه دوره، دوران تربیت تکوینى، و سنّ هفت سالگى به بعد، آغاز تربیت اختیارى است.

و وَلَدُهُ تُحفَةُ اللّهِ، فَمَن رَزَقَهُ اللّهُ وَلَداً فِى الاْسلامِ فَلْیُکثِرْ قُبْلَتَهُ؛ مؤمن حبیب خدا، و فرزندش تحفه و هدیه الهى است که خداوند به او داده است. بنابراین، هر مسلمانى که خداوند فرزندى روزى اش کرد باید زیاد او را بوسیده، و به وى ابراز عاطفه کند».(1)

ابراز عواطف سبب مى شود که فرزند، عاطفى بودن را از پدر ومادر فراگیرد.

ب) امام صادق (علیه السلام) فرمود: «إنَّ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ لَیَرْحَمُ الْعَبدَ لِشِدَّةِ حُبِّهِ لِوَلَدِهِ؛ خداوند بنده اش را مشمول رحمتش قرار مى دهد براى این که به فرزندش محبت مى کند».(2)

ج) در روایت دیگرى از امام صادق (علیه السلام) چنین نقل شده است: «جَاءَ رَجُلٌ اِلَى النَّبِىِّ فَقَالَ: مَا قَبَّلْتُ صَبِیّاً قَطُّ، فَلَمَّا وَلَّى قَالَ رَسُولُ اللَّهِ هَذَا رَجُلٌ عِنْدِى أَنَّهُ مِنْ أَهْلِ النَّارِ؛ مردى خدمت پیامبررسید و (با افتخار) گفت: هیچ بچّه اى را تا کنون نبوسیده ام. (رسول خدا آن لحظه چیزى نفرمود؛ امّا) هنگامى که آن شخص مجلس را ترک کرد، فرمودند: به عقیده من این مرد (که این قدر بى عاطفه است) وارد جهنّم مى شود».

این روایت علاوه بر این که اهمیت محبّت کردن به فرزندان را مى رساند، نشان مى دهد که اسلام براى کوچک ترین مسائل زندگى انسان برنامه و دستور دارد. بنابراین، اساس تربیت، محبّت و ابراز علاقه و عاطفه است و این مطلب جاى گفتگو ندارد.

پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) علاوه بر توصیه هاى گفتارى و سفارشات لسانى، در عمل نیز این مطلب را به مسلمانان آموزش مى داد. براى مثال: هنگامى که امام حسن و امام حسین (علیهما السلام) در سنین کودکى به مسجد مى آمدند و آن حضرت بر فراز منبر بود، پایین مى آمد وآن ها را نوازش مى کرد، سپس به جاى خود باز مى گشت و سخنانش را ادامه مى داد.

سوم: نه خشونت روش خوبى براى تربیت است و نه آزادى مطلق و بى قید و شرط. این، نظر اسلام است.

در مورد نظر اوّل به روایت زیر توجّه کنید: «شخصى خدمت امام کاظم (علیه السلام) رسید و از پسرش که او را ناراحت کرده بود شکایت کرد. امام (علیه السلام) فرمود: «لاتَضرِبهُ وَاهجُرهُ وَلا تُطِل؛ (خشونت به خرج مده و) او را مزن، بلکه از وى فاصله بگیر و قهر کن، امّا مدّت قهرت طولانى نشود».(1)

چرا که هم خشونت و تنبیه بدنى نتیجه معکوس دارد و هم قهرهاى طولانى. این روایت نظر و عقیده اوّل را ردّ مى کند.

و امّا در مورد عقیده دوم، ابتدا باید یک بحث کلّى پیرامون آزادى از نظر اسلام، مطرح کنیم:

سنگین، و زنجیرهایى را که بر آن ها بوده «از دوش و گردنشان» برمى دارد».

سنگین را از دوش بندگان خدا بردارد و غل و زنجیرها را از آن ها برگیرد.

آزاد کردن مردم از کفر و بى ایمانى، جهالت، صفات زشت، خرافات، و کارهاى زشت و بیهوده اى که انجام مى دادند، ازجمله مصادیق برداشتن غل و زنجیرها از ملّت هاست.

آنچه گفته شد نمونه اى از اصل آزادى در اسلام از نظر قرآن بود. به نمونه اى نیز از روایات توجّه فرمایید: پیامبر گرامى اسلام (صلی الله علیه و آله) فرمودند: خداوند گناه سه نفر را نمى آمرزد :

1. «مَن ظَلَمَ اَجیراً حَقَّهُ؛ کسى که حق کارگرى را ادا نکند و به او ظلم روا دارد»، بلکه دستور داده شده مزد کارگر پیش از آن که عرقش خشک شود پرداخت گردد.(1)

2. «وَ مَن ظَلَمَ امرَأَةً مَهرَها؛ و کسى که مهریه همسرش را به ظلم از او دریغ کند». واى به حال مردهایى که براى نپرداختن مهریّه همسرانشان آنقدر آن ها را تحت فشار قرار مى دهند تا مجبور شوند درمقابل طلاق آن را ببخشند.

3. «وَ مَن باعَ حُرَّاً؛ و کسى که انسان آزادى را بفروشد».

بنابراین، از قرآن مجید و روایات استفاده مى شود که اساس اسلام بر آزادى است.

بنابراین، آزادى اسلامى آزادى اى است که بشر را در مسیر تکامل قرار مى دهد، نه انحراف، امّا آزادى هاى غربى سر از قمارخانه ها، مشروب فروشى ها، و مراکز فساد و فحشا درمى آورد. چراکه هدف اصلى آنان کسب درآمد بیشتر است از هر راهى که باشد. براى رسیدن به دلارهاى بیشتر مردم را مى کشند، دست به غارت مى زنند، کشورهاى دیگر را غصب مى کنند، و مردم دنیا را به سمت فساد و فحشا سوق مى دهند. این نتیجه آزادى غربى است، که سر از رسوایى درمى آورد. آزادى اى که بر ضدّ انسانیّت وعقلانیّت و شرافت است.

اکنون که جایگاه ارزشمند آزادى در اسلام و ثمرات شوم آزادى غربى روشن شد، به اصل بحث که تربیت فرزند است بازمى گردیم. فرزندان آزادند، امّا تا زمانى که در مسیر رشد و کمال و انسانیّت وعقلانیّت گام برمى دارند. پدر ومادر باید مراقب آن ها باشند، به کجا مى روند؟ با چه کسانى معاشرت مى کنند؟ از چه چیزهایى استفاده مى کنند؟

تا اگر از مسیر تکامل منحرف شدند آن ها را همچون باغبانى هشیار و بیدار و غمخوار به مسیر اصلى بازگردانند. اگر خدایى ناکرده فرزندان با معتادان یا افراد فاسد یا انسان هاى مخالف دین ومذهب رفیق شدند معنا ندارد که به بهانه آزادى هیچ واکنشى نشان داده نشود، که این آزادى، نامشروع و بى اساس غربى است

ص: 254

وبا عقل و منطق سازگار نیست، بلکه پدر و مادران باید آن ها را هدایت کنند.

ص: 256

7. الترغیب و الترهیب من الحدیث الشریف؛ عبد العظیم بن عبدالقوى المنذرى، دار الکتب العلمیلة، بیروت، اوّل، 1406 ق.

8. تفسیر نمونه؛ آیة الله العظمى مکارم شیرازى و همکاران، دار الکتب الاسلامیّة، تهران، چهلم، 1386 ش.

9. تفسیر کبیر منهج الصادقین؛ ملّا فتح الله کاشانى، ویراستارى و تصحیح: عقیقى بخشایشى، قم، دوّم، 1389 ش.

10. تفسیر نور الثقلین؛ عبد على بن جمعة العروسى، مؤسّسه اسماعیلیان، قم، چهارم، 1373 ش.

11. جامع الاخبار؛ محمّد شعیرى، مؤسّسة الاعلمى للمطبوعات، بیروت، اوّل، 1406 ق.

12. جواهر الکلام؛ محمّد حسن نجفى، دار احیاء التراث العربى، بیروت، هفتم، 1981 م.

13. الخصال؛ محمّد بن علىّ بن الحسین، انتشارات علمیّه اسلامیّه، تهران اوّل، بى تا.

14. دانش نامه احادیث پزشکى؛ محمّد محمّدى رى شهرى، ترجمه حسین صابرى، دار الحدیث، قم، اوّل، 1425 ق.

15. دانش نامه قرآن و حدیث؛ محمّد محمّدى رى شهرى، سازمان چاپ و نشر دار الحدیث، قم، اوّل، 1390 ش.

16. الدّر المنثور فى التفسیر المأثور؛ عبد الرحمان بن ابى بکر السیوطى، دار الکتب العلمیّة، بیروت، دوّم، 2004 م.

ص: 258

17. الذریعة الى مکارم الشریعة؛ الراغب الاصفهانى، المطبعة الحیدریّة، نجف، اوّل، 1387 ق.

18. زنان مرد آفرین تاریخ؛ محمّد محمّدى اشتهاردى، انتشارات نبوى، قم، اوّل، 1374 ش.

19. زهراء برترین بانوى جهان؛ آیة الله العظمى مکارم شیرازى، انتشارت سرور، قم، بیست و ششم، 1393 ش.

20. سفینة البحار، الشیخ عبّاس القمى، دار الاسوة للطباعة والنشر، تهران، اوّل، 1414 ق.

21. سوگندهاى پربار قرآن؛ آیة الله العظمى مکارم شیرازى، گردآورى و تحقیق: ابوالقاسم علیان نژادى، انتشارات مدرسة الامام علىّ بن ابى طالب (علیه السلام)، قم، 1386 ش.

22. شرح نهج البلاغه؛ ابن ابى الحدید، دار الکتب العلمیّة، قم، اوّل، بى تا.

23. صحیح البخارى؛ محمّد بن اسماعیل البخارى، دار الفکر، بیروت، اوّل، 1425 ق.

24. صحیح مسلم؛ مسلم بن حجّاج القشیرى؛ دار احیاء التراث العربى، بیروت، دوّم، 1972 م.

25. عیون اخبار الرضا (علیه السلام)؛ شیخ صدوق، ترجمه على اکبر غفّارى، نشر صدوق، تهران، اوّل، 1373.

26. الغدیر فى الکتاب والسنّة والادب؛ عبد الحسین احمد امینى، دار الکتب الاسلامیّة، تهران، دوّم، 1366 ش.

ص: 259

27. الفروع من الکافى؛ محمّد بن یعقوب کلینى، دار صعب و دار التعارف للمطبوعات، بیروت، سوّم، 1401 ق.

28. فروغ ابدیّت؛ جعفر سبحانى، نشر دانش اسلامى، قم، اوّل، 1363 ش.

29. فضیلت سوره هاى قرآن؛ آیة الله العظمى مکارم شیرازى، گردآورى: مهدى دربانى، انتشارات امام على بن ابى طالب (علیه السلام)، قم، سوّم، 1393 ش.

30. الفقه على المذاهب الاربعة؛ عبد الرحمان الجزیرى، دار الفکر، بیروت، اوّل، 1409 ق.

31. قهرمان توحید؛ آیة الله العظمى مکارم شیرازى، گردآورى : ابوالقاسم علیان نژادى دامغانى، انتشارات امام على بن ابى طالب (علیه السلام)، قم، اوّل، 1388 ش.

32. کشف الغطاء عن وجوه مراسم الاهتداء؛ محمّد حسن قزوینى، مؤتمر المولى مهدى النراقى، قم، اوّل، 1380 ش.

33. کنز العمّال؛ على المتقى الهندى، مؤسّسة الرسالة، بیروت، پنجم، 1405 ق.

34. مجمع البیان فى تفسیر القرآن؛ فضل بن الحسن الطبرسى، مؤسّسة الاعملى للمطبوعات، بیروت، اوّل، 1415 ق.

35. مجمع الزوائد و منبع الفوائد؛ نور الدین على بن ابى بکر الهیثمى، دار الکتب العربى، بیروت، اوّل، بى تا.

ص: 260

36. مجموعة رسائل؛ امام غزالى، دار الکتب العلمّیة، بیروت، اوّل، 1406 ق.

37. مرآة الشرق؛ محمّد امین امامى خویى، مکتبة آیة الله العظمى مرعشى نجفى، قم، اوّل، 1385 ش.

38. مستدرک الوسائل؛ میرزا حسین نورى، مؤسّسة آل البیت (علیهم السلام) لاحیاء التراث، قم، اوّل، 1407 ق.

39. المغنى و الشرح الکبیر؛ موفّق الدّین و شمس الدّین ابنى قدامة، دارالفکر، بیروت، اوّل، 1404 ق.

40. مفردات الراغب الاصفهانى مع ملاحظات العاملى؛ على الکورانى العاملى، دار المعروف للطباعة و النشر، قم، اوّل، 1434 ق.

41. مکارم الاخلاق؛ حسن بن فضل الطبرسى، دار الکتب الاسلامیّة، تهران، اوّل، 1376 ش.

42. مناقب آل ابى طالب؛ محمّد بن على بن شهر آشوب، انتشارات ذوى القربى، نامعلوم، اوّل، 1421 ق.

43. منتخب التواریخ؛ حاج محمّد هاشم خراسانى، کتابفروشى محمّد حسن علمى، تهران، اوّل، بى تا.

44. من لا یحضره الفقیه؛ شیخ صدوق، دار صعب و دار التعارف، بیروت، اوّل، 1401 ق.

45. میزان الحکمه؛ محمّد رى شهرى، دار الحدیث للطباعة والنشر، بیروت، ششم، 1433 ق.

ص: 261

46. النوادر؛ فضل الله بن على الحسنى الراوندى، تحقیق: سعید رضا على عسکرى، دار الحدیث، تهران، اوّل، 1377 ش.

47. نهج البلاغه با ترجمه گویا و شرح فشرده؛ محمّد رضا آشتیانى و محمد جعفر امامى، زیر نظر آیة الله العظمى مکارم شیرازى، انتشارات مدرسه امام علىّ بن ابى طالب (علیه السلام)، دهم، 1375ش.

48. نهج الفصاحة؛ ابوالقاسم پاینده، ترجمه و تنظیم: خ مسلمى، انتشارات هاتف، مشهد، دوّم، 1392 ش.

49. وسایل الشیعه؛ محمّد بن الحسن الحرّ العاملى، دار احیاء التراث العربى، بیروت، اوّل، بى تا.

50. همبستگى مذاهب اسلامى (مقالت دارالتقریب قاهره)؛ ترجمه و نگارش: عبد الکریم بى آزار شیرازى، انتشارات امیر کبیر، تهران، اوّل، 1350 ش.

* * *

ص: 262