بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

اللهُمَّ وَصَلِّ عَلَى عَلِيَّ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ وَ وَصِيَ رَسُولِ رَبِّ الْعَالَمِينَ عَبْدِكَ وَ وَلِيِّكَ وَ أَخِي رَسُولِكَ، وَ حُجَّتِكَ عَلى خَلْقِكَ، وَ آيَتِكَ الْكُبْرَى وَ النَّبَأ العظيم

الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي جَعَلَنَا مِنَ الْمُتَمَسِّكِينَ بولايَةِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْأَئِمَّةِ الْمَعْصُومِين صَلَواتُ اللَّهِ وَ سَلامُهُ عَلَيْهِمْ أَجْمَعِين

1444ه. ق

ص: 2

اصول العقائد و جامع الفوائد

اعتقادات میرلوحی

«جلد اول»

در اثبات حقانیّت و خلافت و امامت

امام امیر المؤمنين على علیه السلام و ائمه معصومين علیهم السلام

علامه سیّد محمّد هادى رحمه الله

ابن علامه ذى فنون مرحوم میرلوحی موسوی حسینی سبزواری

«م 1113 ق»

به اهتمام:

سيد على موسوی درچه ای

ص: 3

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

قَالَ اللهُ تَبَارَكَ وَ تَعالى :

فَبَشِّرْ عِبَادِ الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُولَئِكَ الَّذِينَ هَدَاهُمُ اللَّهُ وَ أُولَئِكَ هُمْ أُولُوا الأَلْبَابِ.

بشارت ده به آن بندگان من

که به سخن گوش فرا می دهند و از بهترین آن پیروی می کنند.

***

اَللَّهُمَّ كُنْ لِوَلِيِّكَ الْحُجَّةِ بْنِ الْحَسَنِ صَلَواتُكَ عَلَيْهِ وَ عَلَى أَبائِهِ فى هَذِهِ السّاعَةِ وَ كُلِّ ساعَةٍ وَ لِيئًا وَ حَافِظًا وَ قَائِدًا وَ ناصِرًا وَ دليلاً وَ عَيْنا حَتَّى تُسْكِنَهُ أَرْضَكَ طَوْعًا وَ تُمَتِّعَهُ فيها طَويلاً

ص: 4

باب اوّل: معرفة الله

فصل اوّل: اثبات واجب الوجود...90

لزوم شناخت خداوند...90

دلایل وجود خدا...90

فصل دوّم: صفات ثبوتی خداوند متعال...92

قادر و مختار...92

دلایل اختیار و قدرت خداوند...92

عالم...95

حىّ...96

مرید...96

معانی خواستن حق تعالی...96

معانی نخواستن حق تعالی...97

دلایل مرید بودن خداوند...97

مُدرِك...98

دلایل مدرکیت خداوند...98

سرمد...99

دلیل سرمدی بودن خدا...100

متكلّم...100

دلایل متکلّم بودن خداوند...100

صادق...101

فصل سوّم صفات سلبی خداوند متعال...102

شریک داشتن...102

مرکّب بودن...103

جسم، جوهر، عَرَض...104

دلایل عدم جسمیت خداوند...104

قابل رؤیت بودن...105

ص: 6

محل جریان حوادث...106

محتاج...106

انجام کار بیهوده...107

ردّ دلایل مخالفان...107

باب دوم: نبوّت

دلایل وجوب نبىّ...112

اختلاف آراء...112

ضرورت لُطف...112

اجماع...113

وجود پیشگام در موجودات دیگر...113

دلایل نبوّت حضرت محمّد مصطفی صلی الله علیه و آله...113

ادعای نبوّت...113

اعجاز...114

اعجاز قرآن...115

ضرورت عصمت پیامبر...116

باب سوّم: امامت

فصل اوّل: امامت امیر المؤمنین علیه السلام...121

مطلب اوّل: معنای ،امام لزوم وجود او و مشخصات امیر المؤمنين علیه السلام...123

«امام» در لغت و اصطلاح...123

لزوم عصمت امام...125

حدیث دال بر وجوب وجود امام...125

نام، لقب و کنیه و نسب حضرت...130

نام مشهور: «علی»...130

حيدر...133

ص: 7

اسد...133

القاب آن حضرت...133

امیر المؤمنين...133

القاب دیگر...136

کنیه های حضرت...137

ابو الحسن و ابو الحسین...137

ابو الريحانتين...137

ابو تراب...138

ابو محمّد...139

ابو السبطين...139

نسب حضرت...139

پدر و جد...139

مادر...139

محل تولّد...140

ولادت...141

مطلب دوّم: لزوم نصب امام توسط خداوند متعال...143

لطف...143

اعتراض اهل سنّت قاعده لطف...144

وجود مفسده...144

عدم وجوب و لزوم لطف بر خداوند...146

عدم فایده در امام غایب...148

دلایل لزوم عصمت امام...149

وثوق به امام...149

ضرورت برتری امام بر مردم...149

لزوم اطاعت مردم از امام...150

ص: 8

کم و زیاد نشدن شریعت...150

احتیاج مردم به امام عالم...151

تفسیر اهل سنّت از امام هر زمان و اولوا الامر...153

پادشاه...153

قرآن...156

قسمتی از قرآن...156

پیامبر...157

امامت، اصل یا فرع...157

اعتقاد عامه...157

اعتقاد شیعه...158

مطلب سوّم: لزوم برتری امام نسبت به مردم...161

دلایل اهل سنّت بر امامت مفضول...163

عواقب دست برداشتن از معصوم...164

بعضی از اعتقادات فاسد عامّه...165

نماز حنفی...167

عقاید فاسد دیگر...169

مطلب چهارم: لزوم نصب امام توسط خداوند...171

روش های نصب امام...171

دلایل نصب امام توسط خداوند...172

خطا نکردن امام...172

لزوم لطف...172

آیه اکمال...173

نظر اهل سنّت...173

انتخاب اُمّت کافی است...173

ص: 9

عدم کفایت اتفاق جمعی از امت...175

اختلاف در اجماع بر خلافت ابی بکر...176

پیش نمازی ابو بکر...177

بیعت امیر المؤمنین علیه السلام با ابی بکر...179

حمله به بیت عصمت...182

آسیب زدن به سیّده حورا فاطمه زهرا علیها السلام...185

عداوت ابو بکر و عمر با حضرت فاطمه علیها السلام...188

مخالفان خلافت ابو بکر...189

امیر المؤمنین و حسنین علیهم السلام و برخی از اصحاب...189

نقد روایت ﴿اَصْحابِي كَالنُّجُوم﴾...190

خصومت ابی بکر با حضرت امیر المؤمنین علیه السلام در کلام ابن قتیبه...193

عهدنامه گمراهان...194

مطلب: پنجم دلایل امامت و خلافت امیر المؤمنین علیه السلام...197

هفتاد و سه فرقه...197

دلایل عقلی بر خلافت بلا فصل امیر المؤمنین علیه السلام...198

لزوم عصمت...198

وجوب نصب...199

لزوم افضلیت و برتری...199

لزوم کافر نبودن امام...200

صفات مخصوص ریاست عامه...201

سیره پیامبران پیشین...201

اجماع 73 فرقه بر برتری امیر المؤمنین علیه السلام...203

جامعیت امیر المؤمنین علیه السلام...205

اذعان ابوبکر به برتری امیر المؤمنین

لزوم عمل به سیره نبوی...206

ص: 10

نیاز اُمّت به معصوم...207

قرابت بیشتر با پیامبر...207

دلایل نقلی بر خلافت بلا فصل امیر المؤمنین علیه السلام...208

آیات...208

(1) آية ركوع ﴿إِنَّما وَ لِيُّكُمُ اللهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ...﴾...211

داستان انگشتری...212

تعظیم امیر المؤمنین علیه السلام در آیه شریفه...214

انگشتر حضرت سلیمان...216

شبهات اهل سنّت در آیه رکوع...216

معنای ولیّ در آیه...217

عدم تناسب آیه قبل و بعد...217

تضاد با حکایت تیر...218

رد افسانه تیر...219

حرمت فعل کثیر در نماز...220

ایراد انّما...221

لزوم امامت بالفعل...221

صيغه جمع...222

عدم منع امامت خلفای ثلاث...222

کلمه ركوع...223

رکوع به معنای خضوع...223

( 2 ) آیه مباهله ﴿فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ...﴾...224

داستان مباهله...224

روش اثبات خلافت امیر المؤمنین علیه السلام از آیه شریفه...226

استبعاد اهل سنّت...228

اعتراف ابن حجر...228

( 3 ) آیه تطهير ﴿إِنَّما يُريدُ اللهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ...﴾...229

ص: 11

حدیث کساء...232

خروج زنان پیامبر از آیه تطهیر...234

اعتراضات فخر رازی...237

عدم تلازم میان اراده و وقوع...238

عدم تلازم میان رفع رجس و عصمت...238

مشکل ﴿انّما﴾...239

( 4 ) آيه ابلاغ ﴿يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ...﴾...240

غدیر در نظر علمای عامه...240

داستان غدیر...242

افشای سرّ پیامبر صلی الله علیه و آله توسط عایشه...242

توطئه قتل رسول خدا صلی الله علیه و آله...243

شعر حسّان بن ثابت...247

ادامه داستان غدیر...247

داستان حارث بن نعمان...249

ایرادات عامّه بر داستان غدیر...250

گفتار غزالی...251

شبهه ای دیگر...252

پاسخ عبد الجلیل رازی به شبهه...253

پاسخ های دیگر به شبهه...253

رفع بخش دیگری از شبهه...256

شبهه عدم ذکر نام علی علیه السلام در قرآن...257

تأییدات دیگر از علمای عامه...259

( 5 ) ابتدای سوره برائت...261

( 6 ) آیۀ سوّم سوره برائت ﴿وَ أَذَانٌ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ إِلَى النَّاسِ يَوْمَ الْحَجِّ الْأَكْبَرِ﴾....263

( 7 ) سوره مباركه عصر ﴿إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَ تَوَاصَوْا بِالْحَقِّ...﴾...265

( 8 ) آیه 119 سوره توبه ﴿يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ كُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ﴾...266

ص: 12

( 9 ) آیه 43 سوره بقره ﴿وَ ارْكَعُوا مَعَ الرَّاكِعِينَ﴾...268

( 10 ) آیه 23 سوره شوری ﴿قُلْ لا أَسْتَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبِي﴾...268

( 11 ) سوره هل اتی...271

شأن نزول این سوره...272

نزول مائده آسمانی...274

نکات مستفاد از آیه...276

امامت امیر المؤمنین علیه السلام...276

جواز افراط در تصدّق...277

جواز قرض برای تصدّق...280

( 12 ) آیه 207 سوره بقره ﴿وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِى نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ الله﴾...283

ليلة المبيت...284

دیدگاه ابن طاووس...287

نظر ثعلبی...288

بهترین زکات در نظر نیشابوری...289

مقایسه حضرت ابراهیم و امیر المؤمنین علیهما السلام در نظر غزالی...290

شأن نزول آیه در نظر بعضی از عامّه...291

صهيب رومی...291

مقداد و زبیر...291

( 13 ) آیه 274 سوره بقره ﴿الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ بِاللَّيْلِ وَ النَّهَارِ سِرّاً وَ عَلانِيَةً﴾...293

شأن نزول آیه شریفه...295

وج استدلال آیه بر امامت حضرت...296

اعتراضات عامّه...297

پاسخ علامه نیشابوری به فخر رازی...300

( 15 ) آیه 19 سوره توبه ﴿أَجَعَلْتُمْ سِقَايَةَ الْحَاجِّ وَ عِمَارَةَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ كَمَنْ...﴾...300

ص: 13

شرافت واقعی...301

وجه استدلال آیه شریفه...302

( 16 ) آیه 20 سوره توبه ﴿الَّذِينَ آمَنُوا و هَاجَرُوا وَ جَاهَدُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِهِمْ...﴾...304

استدلال به آیه شریفه...304

( 17 ) آیه 37 سوره بقره ﴿فَتَلَقَّى آدَمُ مِنْ رَبِّهِ كَلِماتٍ﴾...305

استدلال به آیه شریفه...306

( 18 ) آیه 84 سوره شعرا ﴿وَ اجْعَلْ لَى لِسَانَ صِدْقٍ فِي الْآخِرين﴾...309

( 19 ) آیه 24 سوره انفال ﴿يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَجيبُوا لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا دَعاكُمْ...﴾...310

( 20 ) آیه 160 سوره انعام ﴿مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِها وَ مَنْ جَاءَ...﴾...311

( 21 ) آیه 32 سورة فاطر ﴿ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْكِتَابَ الَّذِينَ اصْطَفَيْنَا مِنْ عِبَادِنَا﴾...313

( 22 ) آیه 4 سوره رعد ﴿وَ فِي الْأَرْضِ قِطَعْ مُتَجاوِراتٌ وَ جَنَّاتٌ مِنْ أَعْنَابٍ وَ...﴾...314

( 23 ) آیه 36 سورۀ نور ﴿في بُيُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَ يُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ...﴾...316

( 24 ) آیه 29 سوره رعد ﴿الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ طُوبِي لَهُمْ وَحُسْنُ مَآبِ﴾...318

(25) آیه 76 سورۀ نحل ﴿هَلْ يَسْتَوِى هُوَ وَ مَنْ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ...﴾...319

( 26 ) آیه 124 سوره بقره ﴿وَ إِذِ ابْتَلَى إِبْرَاهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِماتٍ فَأَتَمَّهُنَّ...﴾...320

( 27 ) آیه 7 سوره رعد ﴿إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِكُلِّ قَوْمٍ هاد﴾...323

( 28 ) آیه 6 سوره احزاب ﴿وَ أُولُوا الْأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَى بِبَعْضٍ فِي كِتَابِ اللهِ...﴾...326

( 29 ) آیات 10، 11 و 12 سوره واقعه ﴿وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ...﴾...327

( 30 ) آیه 19 سوره حديد ﴿وَ الَّذِينَ آمَنُوا بِاللهِ وَ رُسُلِهِ أُولئِكَ هُمُ الصِّدِّيقُونَ﴾...329

( 31 ) ابتدای آیه 29 سوره فتح ﴿مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَ الَّذِينَ مَعَهُ أَشِدًا﴾...330

( 32 ) انتهای آیه 29 سوره فتح ﴿کزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ...﴾...331

( 33 ) آیات اوّل تا چهارم سورۀ نجم ﴿وَ النَّجْمِ إِذا هَوى * ما ضَلَّ صاحِبُكُمْ...﴾...334

( 34 ) آیه 2 سورۂ عنكبوت ﴿أَحَسِبَ النّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا أَنْ يَقُولُوا آمَنَّا...﴾...339

( 35 ) آیه 4 سوره تحريم ﴿... فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ مَوْلاهُ وَ جِبْرِيلُ وَ صالِحُ الْمُؤْمِنِينَ وَ...﴾...341

( 36 ) آیه 19 سوره رعد ﴿أَفَمَنْ يَعْلَمُ أَنَّما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ الْحَقُّ كَمَنْ...﴾...344

( 37 ) آیات 19 تا 22 سورة الرحمن ﴿مَرَجَ الْبَحْرَيْنِ يَلْتَقِيانِ * بَيْنَهُما...﴾...345

ص: 14

( 38 ) آیه 23 سوره احزاب ﴿مِنَ الْمُؤْمِنِينَ رِجالٌ صَدَقُوا ما عاهَدُوا اللهَ عَلَيْهِ...﴾...350

( 39 ) آیه 17 سوره هود ﴿أَفَمَنْ كانَ عَلى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ وَ يَتْلُوهُ شَاهِدٌ مِنْه﴾...351

( 40 ) آیه 7 سورۀ بيّنه ﴿إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّة﴾...353

( 41 ) آیه 12 سوره حاقه ﴿وَ تَعِيَها أُذُنٌ و اعِيَّة﴾...354

( 42 ) آیه 173 سوره آل عمران ﴿قالَ لَهُمُ النَّاسُ إِنَّ النّاسَ قَدْ جَمَعُوا لَكُمْ...﴾...357

( 43 ) آیه 56 سوره احزاب ﴿إِنَّ اللهَ وَ مَلائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ...﴾...359

( 44 ) آیه 54 سوره نساء ﴿أَمْ يَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلَى مَا آتَاهُمُ اللهُ مِنْ فَضْلِهِ...﴾...369

( 45 ) آیه 54 سوره مائده ﴿يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا مَنْ يَرْتَدَّ مِنْكُمْ عَنْ دِينِهِ...﴾...370

( 46 ) آیه 35 سورۀ نور ﴿الله نُورُ السَّماواتِ وَ الأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ كَمِشْكَاةٍ...﴾...372

( 47 ) آیه 43 سوره نحل ﴿... فَسْئلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لا تَعْلَمُون﴾...376

( 48 ) آیه 130 سوره صافات ﴿سَلامٌ عَلَى إِلْ ياسين﴾...378

( 49 ) آیه 33 سوره زمر ﴿وَ الَّذى جاءَ بِالصِّدْقِ وَ صَدَّقَ بِهِ أُولئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ﴾...380

اشکال فخر رازی و پاسخ به به آن...381

چند پاسخ به فخر رازی...382

( 50 ) آیات 156 و 157 سوره بقره ﴿الَّذِينَ إِذا أَصابَتْهُمْ مُصِيبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَ...﴾...385

( 51 ) آیه 96 سوره مريم ﴿إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمَنُ وُدَاً﴾...387

( 52 ) آیه 30 سورۀ محمّد ﴿وَ لَتَعْرِفَنَّهُمْ فِي لَحْنِ الْقَوْل﴾...389

( 53 ) آیه 24 سوره صافات ﴿وَ قِفُوهُمْ إِنَّهُمْ مَسْئُولُونَ﴾...390

( 54 ) آیه 47 سوره حجر ﴿وَ نَزَعْنا ما في صُدُورِهِمْ مِنْ غِلَّ إِخْواناً...﴾...391

( 55 ) آيات اوّل و دوّم سوره نبأ ﴿عَمَّ يَتَسَاءَلُونَ * عَنِ النَّبَإِ الْعَظِيمِ﴾...394

( 56 ) آیه 181 سوره اعراف ﴿وَ مِمَّنْ خَلَقْنَا أُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ يَعْدِلُونَ﴾...401

( 57 ) آیه 62 سوره انفال ﴿وَ إِنْ يُرِيدُوا أَنْ يَخْدَعُوكَ فَإِنَّ حَسْبَكَ اللهُ هُوَ الَّذِى...﴾...403

( 58 ) آیه 57 سوره زخرف ﴿وَ لَمّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْيَمَ مَثَلاً إِذا قَوْمُكَ مِنْهُ يَصِدُّونَ﴾...404

( 59 ) آیه 45 سوره زخرف ﴿وَ اسْئلْ مَنْ أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِكَ مِنْ رُسُلِنَا﴾...407

( 60 ) آیه 172 سوره اعراف ﴿وَ إِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِنْ بَنِي آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ...﴾...408

در بیان احادیث اثبات کننده امامت حضرت امیر المؤمنین علیه السلام...414

ص: 15

حدیث یکم...414

حديث دوّم...415

حديث سوّم...416

حدیث چهارم...417

حدیث پنجم....417

حدیث ششم...419

حدیث هفتم...420

حدیث هشتم...421

حديث نهم...421

حدیث دهم...422

حدیث یازدهم...423

حدیث دوازدهم...424

حدیث سیزدهم...425

حدیث چهاردهم...427

حدیث پانزدهم...427

حدیث شانزدهم...428

حدیث هفدهم...428

حدیث هجدهم...429

حدیث نوزدهم...430

حدیث بیستم...432

حدیث بیست و یکم...437

حدیث بیست و دوّم...438

حدیث بیست و سوّم...439

حدیث بیست و چهارم...439

حدیث بیست و پنجم...440

حدیث بیست و ششم...441

ص: 16

حدیث بیست و هفتم...444

حدیث بیست و هشتم...445

حدیث بیست و نهم...447

حدیث سی ام...447

حدیث سی و یکم...449

حدیث سی و دوّم...452

حدیث سی و سوّم...454

حدیث سی و چهارم...456

فتح قلعه خيبر...456

فرار ابی بکر و عمر...457

انتصاب امیر المؤمنین علیه السلام...457

جنگ با برادر مرحب...459

نبرد با مرحب...459

فرار مرحب و بازگشت او...460

کندن درب قلعه...461

اعجاز حیدری...462

قدرت نمایی حیدر کرّار...463

دلیل داستان خیبر بر امامت حضرت...464

حدیث نیشابوری...468

حدیث سی و پنجم...471

حدیث سی و ششم...472

حدیث سی و هفتم...476

حدیث سی و هشتم...479

حدیث سی و نهم...480

حدیث چهلم...481

حدیث چهل و یکم...483

ص: 17

حدیث چهل و دوّم...485

حدیث چهل و سوّم...486

حدیث چهل و چهارم...487

حدیث چهل و پنجم...488

حدیث چهل و ششم...489

حدیث چهل و هفتم...490

حدیث چهل و هشتم...491

حدیث چهل و نهم...492

حدیث پنجاهم...493

حدیث پنجاه و یکم...494

حدیث پنجاه و دوّم...494

حدیث پنجاه و سوّم...495

حدیث پنجاه و چهارم...495

حدیث پنجاه و پنجم...496

حدیث پنجاه و ششم...496

حدیث پنجاه و هفتم...497

حدیث پنجاه و هشتم...498

حدیث پنجاه و نهم...499

حدیث شصتم...500

مطلب ششم اوصاف و فضایل امیر المؤمنین علیه السلام...503

فضیلت اول: علم...503

وجه اوّل : اخبار متواتره...503

وجه دوّم: احادیث متكاثره...506

فضیلت دوم: عبادت...510

فضیلت سوم: حلم...512

ص: 18

فضیلت چهارم: زهد...513

فضیلت پنجم: جود و کرم...517

فضیلت ششم: شجاعت...518

فضیلت هفتم: جهاد...519

فضیلت هشتم: استجابت دعا...526

فضیلت نهم: اخبار از غیب...527

خبر از شهادت سیّد الشهداء علیه السلام در کربلا...527

مناقشه عامّه و پاسخ...528

تهیه آب خوش گوار در راه صفین...530

اطلاع از غیب...531

جلوگیری از ازدواج مادر با فرزند...531

هشتاد ناقه...533

خبر از پایان نهروان...535

اخبار غیبی دیگر...536

فضیلت دهم: نسب شریف آن حضرت...536

فضیلت یازدهم: محبت نسبت به حضرت...540

فضیلت دوازدهم: صاحب حوض و لواء و صراط...543

جعلیات عامّه در فضیلت شیخین و پاسخ به آن...545

آیات 17 تا 19 سوره لیل...545

در بیان بعضی از روایات مجعوله و جواب از آن ها...551

حديث مجعول اوّل...551

حديث مجعول دوّم...554

حديث مجعول سوّم...556

حدیث مجعول چهارم...557

حدیث مجعول پنجم...558

حدیث مجعول ششم...559

ص: 19

حدیث مجعول هفتم...560

حدیث مجعول هشتم...561

اضلال شیطان به دست عمر!...562

حديث مجعول نهم...564

حديث مجعول دهم...566

حدیث مجعول یازدهم...566

حدیث مجعول دوازدهم...567

حدیث مجعول سیزدهم...569

حدیث مجعول چهاردهم...570

حدیث مجعول پانزدهم...570

حدیث مجعول شانزدهم...572

حديث مجعول هفدهم...572

مطلب: هفتم مطاعن خلفای سه گانه...575

سرپیچی از جیش اسامه...575

مخالفت با سیره پیامبر...578

مخالفت شیخین با پیامبر در کشتن ذو الثدية...580

غصب فدک...583

داستان فدک چه بود؟...583

فواید غصب فدک برای غاصبین...584

محاجّه حضرت زهرا علیها السلام با غاصبین...584

علل برخلاف حق بودن حکم...585

منع عمر از بازگشت فدک...588

دروغ بستن به رسول خدا صلی الله علیه و آله...588

نفرین حضرت فاطمه عليها السلام نسبت به عمر...589

محاجّه آن مخدره با .ابو بکر...589

ص: 20

داستان خضر...591

بحث میان عبّاس و امیر المؤمنین علیه السلام...593

پشیمانی ابو بکر...594

حدیث خوارزمی در منقبت امیر المؤمنین علیه السلام...596

استدلال علوی...597

بازگرداندن فدک به دست ابن عبد العزیز...598

چرا امیر المؤمنین علیه السلام در خلافت خود فدک را تصرّف نکرد؟...599

شبهه قوشچی و پاسخ آن...601

شهادت خزیمه...602

شبهه دیگر و پاسخ...602

منع خمس از اهل بیت علیهم السلام...603

فرار از جنگ...604

عدم بیعت بزرگان صحابه با خلفا...606

رها کردن پیکر پیامبر و هجوم به سقیفه ...606

گشودن در هایی که رسول خدا بسته بود...607

بت پرستی طولانی مدت سه خلیفه...607

تغییر اذان و اقامه و بدعت های دیگر...607

مطلب هشتم: مطاعن ابو بکر...609

مرا از خلافت عزل کنید...609

شک در خلافت خود...610

اقرار به وجود شیطان درونی...610

پشیمانی از ورود به خانه حضرت زهرا علیها السلام و خلافت خود...611

امر به آتش زدن خانه حضرت زهرا علیها السلام...612

راویان سنّی این حکایت...612

حدیث «فاطمة بضعة منّى»...614

ص: 21

انکار بعضی از عامّه...615

انکار دیگر...617

انکار دیگر...618

علت نجنگیدن حضرت با خلفا...618

ارتداد مردم بعد از رسول خدا صلی الله علیه و آله...619

انکار دیگر...620

انکار دیگر...621

کشتن مالک بن نویره...621

سرگذشت خوله حنفیه...625

ملزم شدن ابو بکر توسط پدرش...628

وصیت ناحق به دفن در کنار رسول خدا صلی الله علیه و آله...629

انکار بیعت ابو بکر توسط عمر...631

حذف ﴿حىّ على خیر العمل﴾ از اذان...631

بدعت در وضو...632

مسح بر خُفّین...633

مقدم داشتن سلام نماز بر تشهد...634

عجز از مقدار میراث جدّه...634

جهل نسبت به معنای «کلالة»...635

حکم اشتباه دزدی...635

خلیفه کردن عمر...635

محروم ماندن از طعام بهشتی...636

اعتراف به خطا...636

عدم لیاقت برای قرائت سوره برائت...637

عدم بیعت حضرت علیه السلام و چند تن از صحابه با ابو بکر...637

بیعت نکردن حسنین علیهما السلام با وی...637

بیعت نکردن سلمان با او...637

ص: 22

بیعت نکردن ابوذر و مقداد با وی...637

اذان نگفتن بلال برای ابو بکر...638

عدم اجرای حکم ارتداد اشعث بن قيس...639

حکم به سوزاندن کسی که با او بیعت نکرد...639

پشیمانی هنگام مرگ...640

مطلب نهم: مطاعن عمر بن خطاب...634

اهانت به رسول خدا صلی الله علیه و آله هنگام رحلت آن حضرت...643

کندن ناودان خانه عبّاس...649

همه از عمر فقیه ترند حتّی زنان...650

انکار وفات پیامبر...652

شک در نبوّت رسول خدا...654

حکم سنگسار زن حامله...654

حکم به سنگسار دیوانه...655

نهی از منکر از روی نا آگاهی...655

اجرای اشتباه حد الهی...657

عدم اجراى حد مغيرة بن شعبه...658

عدم اجرای حدود الهی...659

حرام کردن حج تمتع و متعه زنان...661

جهل عمر نسبت به حکم غنایم...667

بدعت نماز تراویح...667

بدعت نماز ضحی...669

حكم جور...669

جهل عمر نسبت به حکم جنابت...670

تغییر دادن حکم طلاق...671

نزاع دو زن بر سر طفل و جهل عمر نسبت به حکم آن...671

ص: 23

روزه و نماز کامل در سفر...672

ازدواج اجباری با دختر امیر المؤمنین...673

ایجاد شورا در پایان عمر...676

سخنان رکیک هنگام مرگ...681

علت قتل عمر به دست ابو لؤلؤ...684

مطلب دهم: مطاعن عثمان....689

انتخاب حاکمان فاسق و ظالم...689

تبعید ابوذر...691

جهل عثمان به حکم بارداری زن...696

عدم قصاص عبيد الله بن عمر...697

حد نزدن به شراب خوار...698

مخالفت حضرت علی با عثمان در حج تمتع...698

بازگرداندن مروان و پدرش به مدینه...699

ظلم به عمّار یاسر...700

ولایت مصر در دستان یک فاسق ظالم...702

قتل ابن مسعود...704

کیفیت قتل عثمان...707

ص: 24

زیرا که شرافت علوم به موضوع و راه و نتیجه آن ها اندازه گیری می شود و هر علمی که موضوع آن شریف تر و راه آن متقن تر و نتیجه آن بالا تر باشد از شرافت بیش تری برخوردار است و موضوع علم اصول دین، شناخت خدا و نتیجه آن سعادت ابدی و راه رسیدن به آن علم و یقین در سایه عقل فطری و فرمایشات ائمّه هدایت یعنی معصومین علیهم السلام است.

از این رو علمای ربانی شیعه و مدافعان حریم اهل بیت علیهم السلام و ولایت در سایه الطاف پیشوایان دین آستین همت بالا زده و همواره در تحکیم اعتقاد مردم به اساس دین یعنی توحید و عدل الهی و راه رسیدن به قله سعادت یعنی نبوت و امامت و تحذیر مردم و اثبات سرای دیگر یعنی معاد می پرداختند و هر یک با نگاشتن کتاب های مستقل با بیان استدلال های اعتقادی در ضمن بیان معارف دین به حفظ مرز های اعتقادی و عقیدتی مردم از خطر یورش ابلیس و تابعین او از جنیان و ،انسیان، اقدام می کردند و این سیره مستمرّه در میان آن ها بوده و خواهد بود، ان شاء الله.

و در این میان عالم و متکلمی بزرگ و محققی سِتُرگ و جامع معقول و منقول فقیه اهل بیت عصمت و طهارت چون علّامه میر محمّد هادی میر لوحی سبزواری رحمه الله فرزند علّامه ذی فنون امیر لوحی (میر لوحی) حسینی سبزواری نیز با توجه به نیازی که احساس کردند و تقاضا هایی که طبق فرموده خود شان از ایشان می شد و هم چنین دستور امیر عالم هستی وجود مقدس آقا امير المؤمنین علیه السلام در مکاشفه ای که خود در مقدمه کتاب بیان فرمودند، امر وجود مقدس حضرتش را اطاعت نموده و این کتاب نفیس را تألیف نمودند و نام آن را «اصول العقائد و جامع الفوائد» نهادند و همان طوری که از اسم کتاب مشخص است موضوع این اثر در اصول دین توحید، عدل الهی، نبوت

ص: 26

و امامت و معاد می باشد و از آن جایی که شرط اساسی ورود به دائره توحید قبول ولایت و امامت امیر المؤمنین و ائمه معصومین (علیهم صلوات الله) می باشد و هم چنین عشق سرشار مرحوم مؤلّف به ساحت مقدس آن حضرت، عمده کتاب را به اثبات حقانیّت و امامت و خلافت بلا فصل امیر المؤمنین علیه السلام اختصاص داده است؛ زیرا هر کس که به شخصیت نورانی و والای حضرت مولى الموحّدين آقا امیر المؤمنین و ائمه معصومین معصومين علیهم السلام معرفت پیدا کند و به دریای علوم و معارف و قدرت ولایت آنان بنگرد به پیروزی بزرگ و سعادت واقعی و همیشگی نائل آمده و تمام خوبی ها نصیب او گشته است.

وجود مقدس حضرت ختم المرسلین پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله به این مطلب تصریح فرموده است:

﴿مَنْ مَنَّ اللَّهُ عَلَيْهِ بِمَعْرِفَةِ أَهْلِ بَيْتِى وَ وِلايَتِهِمْ فَقَدْ جَمَعَ اللهُ لَهُ الْخَيْرُ كُلَّهُ﴾ (1)

کسی که خداوند بر او منّت گذاشته و معرفت و ولایت اهل بیت مرا به او عنایت ،کند تمام خوبی ها را برای او جمع نموده است.

خداوند متعال این بزرگواران را ابتدا و انتهای اعمال قرار داده است:

﴿بكُمْ فَتَحَ الله وَ بِكُمْ يَخْتِم وَ بِكُمْ يُنَزِّلُ الْغَيْث وَ بِكُمْ يُمْسِكُ السَّماء أنْ تَقَعَ عَلَى الْأَرْضِ إِلا بِإِذْنِهِ﴾ (2)

به خاطر شما خداوند در های رحمت خود را به سوی خلق می گشاید و به خاطر شما امور عالم را به پایان می رساند و به خاطر شما ابر و باران را بر خلق می فرستد و به خاطر شما آسمان (اجرام آسمانی) را نگه داشته تا به جز به امر او بر سر خلق فرود نیایند

ص: 27

وقتی آن ذوات مقدسه ابتدا و انتهای اعمال باشند در نتیجه، اعمال همگی ،آدمیان کم یا زیاد و آسان یا سخت در هر مرتبه ای که باشد و از هر کس که صادر شود باید با اعتقاد به امامت شروع شود و با آن به پایان برسد؛ یعنی اعمال آدمی وقتی آثار با ارزشی به همراه دارد که با اعتقاد به اهل بیت علیهم السلام و قبول ولایت آنان همراه باشد:

﴿وَ فَازَ الْفَائِزُونَ بِوِلايَتِكُمْ بِكُمْ يُسْلَكَ إِلَى الرَّضْوانِ وَ عَلَى مَنْ جَحَدَ وِلايَتَكُمْ غَضَبُ الرَّحْمَان﴾؛ (1)

رستگاران عالم در پرتو ایمان به ولایت شما رستگار شدند و با پیروی از شماست که راه رسیدن به بهشت پیموده می شود و هر کسی که ولایت شما را انکار کند گرفتار خشم و غضب خدای رحمان واقع خواهد شد.

به حسب روایات معتبر ،فراوان شرط قبولی اعمال ولایت است از جمله روایتی که شیخ طوسی قدس سره در کتاب «امّالی» نقل می کند:

زرعه به حضرت امام صادق علیه السلام عرض کرد «بعد از معرفت پروردگار کدام عمل از میان اعمال برتر است؟» حضرت امام صادق علیه السلام فرمودند:

هیچ عملی بعد از معرفت هم پایۀ نماز نیست و بعد از معرفت و نماز هیچ عملی به زکات نمی رسد و بعد از این ها هیچ عملی مانند روزه گرفتن نیست و بعد از این ها ارزش حج بیش از سایر اعمال است.

﴿وَ فاتِحَةُ ذلِكَ كُلَّه مَعْرِفَتُنا وَ خاتِمَتُه مَعْرِفَتُنا﴾

ص: 28

ابتدای همهٔ این اعمال معرفت ما و انتهای آن معرفت ما می باشد. (1)

مرحوم ثقة الاسلام کلینی رحمه الله در کتاب شریف «کافی» در کتاب «ایمان و کفر» باب مفصّلی را به این مسأله اختصاص داده است و احادیث بسیار مهمی را در این باب بیان فرموده است. از جمله:

عن أبي جعفر علیه السلام: ﴿بَنِي الاسْلامُ عَلى خَمْسٍ: عَلَى الصَّلَاةِ وَ الزَّكَاةَ وَ الصَّوْمِ وَ الْحَجِّ وَ لَمْ يُنَادِ بِشَيْءٍ كَما نُودِيَ بِالْوِلايَة يَوْمَ الْغَدير﴾؛ (2)

امام باقر علیه السلام: فرمودند اسلام روی پنج پایه بنا نهاده شده است نماز و زکات و روزه و حج و ولایت و چنان چه برای ولایت در روز غدیر فرا خوانده شده برای چیز دیگری فرا خوانده نشده است.

در روایت دیگر در همین باب حضرت امام باقر علیه السلام می فرماید:

﴿فَاَخَذَ النَّاسُ بِأَرْبَعِ وَ تَرَكُوا هَذِهِ [يَعْنِي الْوِلايَة]﴾. (3)

[متأسفانه] مردم آن چهار را گرفتند و این (یعنی ولایت) را رها کردند پس معلوم می شود که ولایت و معرفت امیر المؤمنین و ائمه معصومین علیهم السلام از اهمّ مسائل اعتقادی است و معرفت نسبت به بقیه عبادات به منزله روح نسبت به کالبد می باشد. نماز ،روزه ،زکات حج و بقیه عبادات فرع مسائل اعتقادی است در نتیجه اگر اعتقادات انسان صحیح باشد نماز و هم چنین سایر اعمال او صحیح و مورد قبول است وگرنه هیچ ارزشی ندارد.

عنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام يَقُولُ: ﴿كُلُّ مَنْ دَانَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ بِعِبَادَةٍ يُجْهِدُ فِيهَا نَفْسَهُ وَ لا إِمَامَ لَهُ مِنَ اللَّهِ فَسَعْيُهُ غَيْرُ مَقْبُول وَ هُوَ ضَالٌ مُتَحَيّرُ وَ اللَّهُ شَانِيٌّ لِأَعْمَالِهِ وَ مَثَلُهُ كَمَثَلِ شَاةٍ ضَلَّتْ عَنْ رَاعِيهَا وَ قَطِيعِهَا﴾. (1)

محمّد بن مسلم می گوید شنیدم امام محمّد باقر علیه السلام می فرمودند:

«هر کسی به واسطهٔ عباداتی که خود را در آن به سختی و مشقت فراوان ،انداخته دین داری خداوند متعال را کند امّا برای او امامی منصوب از سوی خداوند ،نباشد تلاش او پذیرفته نیست! او گمراه و سرگردان است و خداوند از اعمال و عباداتش متنفر است او به مانند گوسفندی است که از چوپان و گلهٔ خود گمشده است».

امام علیه السلام مانند سال گذشته از من :پرسید «آیا به آن چه تو معتقدی اعتقاد دارد؟» عرض :کردم .«نه» فرمود: ای میسر کدام قسمت زمین حرمت دار تر است؟» عرض کردم «خدا و پیامبرش و فرزند پیامبر خدا دانا ترند».

فرمود «ای !میسّر میان رکن و مقام باغی از باغ های بهشت است و میان قبر پیامبر خدا و منبرش باغی [دیگر] از باغ های بهشت است. به خدا سوگند اگر خداوند بنده ای را عمر دراز دهد و او میان رکن و مقام و میان قبر و منبر پیامبر خدا خداوند را هزار سال عبادت کند سپس همان گونه که قوچی زیبا را سر ببرند او را در بسترش مظلومانه سر ببرند پس آن گاه خدا را بدون ولایت ما دیدار کند خدای گرامی و بزرگ را روا باشد که او را بر روی صورت به دوزخ افکند». (1)

نماز بی ولای او عبادتی است بی وضو

به منکر علی بگو نماز خود قضا کند

هر آن که نیست مایلش جفا نموده با دلش

بگو دل مریض خود به عشق او شفا کند

علی است آن که تا سحر، سرشک ریزد از بصر

پس سعادت بشر ز سوز دل دعا کند

على انيس عاشقان علی پناه بی کسان

علی امیر مؤمنان که مدح او خدا کند

پس از شهادت نبی که را سزد به جز علی

که تا به حشر آدمی به کارش اقتدا کند

ص: 31

قسیم نار و جنتش، ترازوی محبتش

که مؤمنان خویش را ز کافران جدا کند

توحیدِ بی ولایت را هیچ ارزشی نیست و توحید از راه ولایت توحید واقعی است و همان طوری که توحید شرط صحت اعمال ،است اقرار به رسالت و اعتقاد به ولایت و امامت امیر المؤمنین و ائمه معصومین علیهم السلام شرط صحيح بودن اعمال است. وجود مقدس مولی الموحدین علیه السلام فرمودند:

﴿إِنَّ لِ ﴿لا اله الا الله شُروطاً وَ إِنِّي وَ ذُرِّيَتِي مِنْ شُرُوطِها﴾؛

همانا برای [کلمه توحید یعنی] لا اله الا الله شرایطی وجود دارد و من و ذريه من از شرایط آن .هستیم (1)

در این جا اشاره ای به حديث شريف «سلسلة الذهب» می نماییم که وجود مقدس حضرت آقا امام رضا (علیه صلوات الله) آن را بیان فرمودند و چندین هزار نفر راوی این حدیث شریف را ضبط کردند و شاید در تاریخ چنین نقل حدیثی کمتر نمونه داشته باشد و آن حضرت در این حدیث شریف ولایت ائمه معصومین علیه السلام را به عنوان «شرط توحید» بیان فرمودند:

اسحاق بن راهویه می گوید:

لَمّا و افى أبو الحسن الرضا علیه السلام بنيسابور وَ أَرادَ أَنْ يَخْرُجَ مِنْها إِلى مَأْمُون اِجْتَمَعَ إِلَيْهِ أَصْحَاب الْحَديث ، فَقَالُوا لَهُ: ﴿يَا بْنَ رَسُول الله تَرَحَلَ عَنّا وَ لَا تُحْدِثُنَا بِحَدِيثٍ نَسْتَفِيدُ مِنْكَ؟﴾ وَ كَانَ قَدْ قَعَدَ فِي العماريه فَاطَّلَعَ رَأْسَهُ وَ قالَ:

سَمِعْتُ أَبِي مُوسَى بن جَعْفَر يَقُول سَمِعْتُ أَبِي جَعْفر بن محمّد يَقُول سَمِعْتُ أَبي محمّد بن عَلي يَقُول سَمِعْتُ أَبي عَليّ بن الحُسَین یَقُول

ص: 32

سَمِعْتُ أَبِي الحُسين بن على بن أبي طالب يَقُول سَمِعْتُ أَبي أَمير الْمُؤمِنِين عَلِى بن ابي طالب يَقول سَمِعْتُ رَسُول الله يَقُول سَمِعْتُ جَبْرئيل يَقُول سَمِعْتُ الله جَلَّ جَلالُهُ يَقُولُ:

﴿لا اله الا الله حِصْنِي فَمَنْ دَخَلَ حِصْنِي أَمِنَ مِنّ عَذَابِي﴾.

قالَ فَلَمّا مَرَتِ الرّاحلة نادانا:

﴿بشُروطِها وَ أَنَا مِنْ شُرُوطِها﴾. (1)

هنگامی که حضرت ابو الحسن الرضا علیه السلام به نیشابور رسید و خواست آن جا را به قصد رفتن به مرو نزد مأمون ترک گوید راویان حدیث گردش را گرفتند و عرض کردند:

ای پسر رسول !خدا از پیش ما می روی و برای مان حدیثی که از محضر تان فیضی ببریم نمی گویی؟ حضرت در کجاوه نشسته بود سرش را بیرون آورد و فرمود:

از پدرم موسی بن جعفر شنیدم که فرمودند: از پدرم جعفر بن محمّد شنیدم که فرمودند: از پدرم محمّد بن علی شنیدم که فرمودند: از پدرم علی بن الحسین شنیدم: که فرمودند از پدرم حسین بن علی بن ابی طالب شنیدم که فرمودند: از پدرم امیر المؤمنين على بن ابي طالب شنیدم که فرمودند: از پیامبر خدا شنیدم که فرمودند: از جبرئیل شنیدم که جبرئیل :گفت از خداوند (جلّ جلاله) شنیدم که فرمودند: «کلمهٔ ﴿لا اله الا الله﴾ قلعهٔ محکم و حصار من است و هر کس که وارد این حصار ،شود از عذابم در امّان .است» اسحاق می گوید چون شتر به راه افتاد حضرت با صدای بلند فرمودند:

ص: 33

«امّا این شروطی دارد و من از شرط های آن هستم»

وجود مقدس حضرت امام رضا علیه السلام پذیرش ولایت اهل بیت را شرط اساسی ورود به دائره توحید می دانند و طبق فرموده ،حضرت توحید منشأ سعادت و نجات از عذاب است.

امام علیه السلام پذیرش ولایت اهل البيت علیهم السلام و رأس آن ولایت حضرت امير المؤمنين علیه السلام را شرط اساسی برای ورود به دائره توحید دانستند. همان طوری که در فرمایشات رسول خدا صلی الله علیه و آله به صورت متواتر از «فریقین» نقل شده است که فرمودند:

اگر کسی بعد از من ولایت علی را انکار کند مانند کسی است که رسالت من را در زمان حیاتم انکار کرده و کسی که رسالت من را انکار کند مانند کسی است که توحید را انکار نموده است. (1)

در حدیث دیگر وجود مقدس رسول الله صلی الله علیه و آله به صورت واضح و روشن راه را از بی راهه مشخص می کند و صراط مستقیم را از بی راهه های ضلال و گمراهی روشن می سازد این حدیث مورد «اتفاق فریقین» است و عامه و خاصه آن را نقل کرده اند

ابن عساکر آن را به چند طریق نقل می کند احمد بن حنبل در «مسند» خود نقل کرده و محدث بزرگ اهل سنّت ابو بکر هیثمی بعد از نقل روایت می گوید: «المسند ثقات». امّا حديث شريف:

قال رسول الله صلّی الله علیه و اله: ﴿سَتَفْرُقُ أُمَّتِي عَلى ثَلَاثَ وَ سَبْعِينَ فِرْقَة وَاحِدَةٌ مِنْها ناجية وَ الْباقِيَة هالِكُون﴾. (2)

ص: 34

به زودی امت من به هفتاد و سه گروه تقسیم می شوند و از این هفتاد و سه گروه یک گروه اهل نجات است و بقیه اهل هلاکت هستند.

روایت دیگری مرحوم مؤلف در همین کتاب نقل می کند که:

امیر المؤمنین علیه السلام فرمودند وجود مقدس رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله فرمود:

ای ابا الحسن امّت موسی بعد از او به هفتاد و یک فرقه تقسیم شدند که یک فرقه از ایشان اهل نجات و سعادت و هفتاد فرقه دیگر اهل جهنم هستند و امت عیسی بعد از آن حضرت هفتاد و دو فرقه شدند که یک فرقه از آن ها اهل نجات هستند و زود باشد که امت من نیز به هفتاد و سه فرقه تقسیم می شوند که یک فرقه از ایشان اهل نجات بقیه جهنمی خواهند بود

پس حضرت امیر المؤمنین علیه السلام پرسید:

﴿يا رسول الله مَا الفِرْقَةُ النّاجِية؟﴾؛

ای رسول خدا! آن فرقهٔ اهل نجات چه کسانی هستند؟ رسول خدا فصلی الله علیه و آله فرمودند:

﴿الْمُتَمَسِّكُ بِما أَنْتَ عَلَيْهِ وَ اَصْحابك﴾؛

آن کسانی که بر آن چه که تو و اصحابت بر آن هستند تمسک می کنند. (1)

واضح تر و روشن تر از این نمی شود که طبق نقل حسکانی در «شواهد التنزیل» و دیگران (2) وقتی آیه شریفه: ﴿يَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْلا أَنْزِلَ عَلَيْهِ آيَةٌ مِنْ

ص: 35

رَبِّهِ إِنَّما أَنْتَ مُنْذِر وَ لِكُلِّ قَوْم هاد﴾ (1) نازل شد پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در تفسیر این آیه شریفه فرمودند:

﴿وَ عَلِيُّ الْهادِى وَ بِكَ يا عَلى يَهْتِدِى الْمُهْتَدُونَ مِنْ بَعْدِى﴾؛

علی آن هدایت گر است و ای علی به واسطه تو پس از من هدایت شدگان به هدایت و راه راست هدایت می شوند

بنا بر این معلوم است که امامان هدایت گر پس از رسول خدا صلی الله علیه و آله، علی و پیشوایان معصوم از فرزندان آن حضرت .هستند وقتی راه هدایت فقط راه ائمه و اهل البیت علیهم السلام است پس ائمه دیگر ائمه ضلال و گمراهی خواهند بود و این موضوع بدیهی و روشن می باشد.

خداوند بر علوّ درجات علمای بزرگوار شیعه بیفزاید که با تألیف کتب گران قدر در اثبات حقانیّت و امامت الهی حضرت امیر المؤمنین علیه السلام چه خون دل ها خوردند و چه زحماتی را متحمّل شدند

عالمانی به مانند مرحوم کلینی شیخ صدوق شیخ طوسی، شیخ مفید، علامه مجلسی، علامه میر حامد حسین، علامه حلی، علامه امینی و مرحوم مؤلف و پدر بزرگوارش مرحوم میر لوحی سبزواری که رحمت و رضوان خدا بر ایشان باد.

بنده از باب تبرّک و تیمّن به چند روایت - که مرحوم مؤلف در همین کتاب آورده اند - اشاره می کنم.

خوارزمی که از اکابر علمای اهل سنّت است در کتاب «مناقب» خود از عبد الله بن عمر بن خطاب نقل کرده که از رسول خدا صلی الله علیه و آله شنیدم که فرمودند:

﴿مَنْ أَحَبَّ عَلِيّاً قَبِلَ اللَّهُ تَعَالَى مِنْهُ صَلَاتَهُ وَ صِيَامَهُ وَ قِيَامَهُ وَ اِسْتَجَابَ

ص: 36

دُعَاءَهُ، أَلاَ وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِيّاً أَعْطَاهُ اللَّهُ بِكُلِّ عِرْقٍ فِي بَدَنِهِ مَدِينَةً فِي الْجَنَّةِ، أَلاَ وَ مَنْ أَحَبَّ آلَ مُحَمَّدٍ أَمِنَ مِنَ الْحِسَابِ وَ الْمِيزَانِ وَ اَلصِّرَاطِ، أَلاَ وَ مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ فَأَنَا كَفِيلُهُ بِالْجَنَّةِ مَعَ الأَنْبِيَاءِ، أَلاَ وَ مَنْ أَبْغَضَ آلَ مُحَمَّدٍ جَاءَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ مَكْتُوباً بَيْنَ عَيْنَيْهِ آيِسٌ مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ﴾؛ (1)

کسی که علی بن ابی طالب را دوست بدارد خداوند نماز و روزه و بر خواستن او در شب را برای نماز قبول می نماید و دعای او را مستجاب می.فرماید آگاه باشید هر کسی علی بن ابی طالب را دوست بدارد حق تعالی به عدد هر رگی که در بدن اوست شهری در بهشت به وی مرحمت می کند آگاه باشید هر کس آل محمّد را دوست بدارد از حساب روز قیامت و از میزان و از صراط ایمن خواهد بود. آگاه باشید هر کس بر محبت آل محمّد از دنیا برود من ضامن او هستم که در بهشت با پیامبران الهی محشور شود آگاه باشید هر کس آل محمّد را دشمن بدارد روز قیامت در حالی وارد خواهد شد که میان دو چشمش نوشته باشد این شخص از رحمت خدا دور است

مرحوم مؤلف در همین ،کتاب روایتی را از قول خوارزمی و ابن شهر آشوب نقل کرده از جابر بن عبد الله انصاری که می گوید از رسول خدا صلی الله علیه و آله شنیدم که فرمودند:

جبرئیل از جانب خداوند (حق تعالی) آمد و ورق سبزی همراه خود آورد که در آن به خط سبز نوشته بود:

﴿إِنِّي افْتَرَضْتُ مَحَبَّة عَلِيَّ بن ابي طالب عَلَى خَلْقِي فَبَلِّغْهُم ذلِكَ عَنِّى؛

ص: 37

به درستی که من دوستی و محبت علی بن ابی طالب را بر خلق خود واجب گردانیدم پس این پیغام را به ایشان برسان (1)

ای کاش جماعتی که خود را از محبت و ولایت امیر المؤمنین و ائمه معصومین به خاطر هوا های نفسانی و جهالت و تعصّب نا به جا دور کردند حداقل به این روایت توجه می کردند که »ابن مغازلی» سنی در کتاب «مناقب» خود، ص 119 نقل کرده است از ابن عباس که از رسول خدا صلی الله علیه و آله شنیدم که فرمودند:

﴿عَلِيٌّ يَوْمَ الْقِيَامَةِ عَلَى الْحَوضِ وَ لا يَدْخُلِ الْجَنَّةِ إِلا مَنْ جَاءَ بِجَواز مِنْ عَلِيَّ بن ابي طالب﴾؛

حضرت علی بن ابی طالب در روز قیامت بر کنار حوض [کوثر] خواهد بود و هیچ کس داخل بهشت نمی شود مگر کسی که رخصت و جواز از علی بن ابی طالب داشته باشد.

«حارث هَمدانی» که از اصحاب امیر المؤمنین علیه السلام بود خدمت آن حضرت عرضه داشت که من از دو چیز بسیار می ترسم: یک وقت جان دادن و یکی هنگام عبور از پل صراط. آن حضرت فرمود:

«آسوده باش که مؤمن و کافری در عالم نمی میرد مگر آن که من را می بیند و من را به چشم می شناسد و من او را به صفت و اسم و آن چه انجام داده می شناسم و تو ای حارث نزد پل صراط با من ملاقات خواهی کرد و وحشت نکن که من دوستان خود را از پل صراط می گذرانم و به آتش خطاب می کنم ای آتش از این بگذر که از دوستان من است و آن را بگیر که از دشمنان من است و دوستانم

ص: 38

به دست من از حوض کوثر از آبی که از برف سرد تر و از عسل شیرین تر است سیراب می شوند» (1)

و در بعضی روایات وارد شده که حضرت در جواب حارث این اشعار را ایراد فرمودند:

يَا حَارَ هَمْدَانَ مَنْ يَمُتْ يَرَنِي *** مِنْ مُؤْمِنٍ أَوْ مُنَافِقِ قُبُلا

یعْرفُنِي طَرْفَهُ وَ أَعْرفُهُ *** بِنَعْتِهِ وَ اسْمِهِ وَ مَا فَعَلا

وَ أَنْتَ عِنْدَ الصِّرَاطِ مُعْتَرِضِي *** فَلا تَخَفْ عَثرَةً وَ لا زَلَلا

أَقُولُ لِلنَّارِ حِينَ تُوقَفُ *** لِلْعَرْضِ: ذَرِيهِ لا تَقْرَبِي الرَّجُلا

ذَرِيهِ لا تَقْرَبِيهِ إِنَّ لَهُ *** حَبْلاً بِحَبْلِ الْوَصِيِّ مُتَّصِلا

أَسْقِيكَ مِنْ بَارِدٍ عَلَى ظَمَإٍ *** تَخَالُهُ فِي الْحَلاوَةِ الْعَسَلا (2)

ای حارث همدانی هر کس بمیرد مؤمن باشد یا ،منافق مرا با چشم خود می بیند

او با چشم مرا می شناسد من هم او را با اسم و رسم و کار هایی که انجام داده می شناسم

تو در صراط بر سر راه من می ایستی ،نترس نه از لغزش های خود و نه از اشتباه های خویشتن

در قیامت به هنگامی که در پیشگاه عدل الهی برای محاکمه نگاه داشته می شوی به آتش می گویم او را رها کنید و به این مرد نزدیک مشوید.

کاری به کارش نداشته باشید زیرا با وصی محمّد صلی الله علیه و آله ارتباط دارد.

ص: 39

از آب سردی که فکر می کنی در شیرینی همانند عسل است به تو می نوشانم

در روایت دیگری که از قول اخطب خوارزمی نقل می کند که ابن عباس گفت که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:

﴿اِنَّ اللَّهَ نَصَبَ عَلِيّاً عَلَماً بَيْنَهُ وَ بَيْنَ خَلْقِهِ فَمَنْ عَرَفَهُ كَانَ مُؤْمِناً وَ مَنْ أَنْكَرَهُ كَانَ كافِراً وَ مَنْ ساواهُ بِغَيْرِهِ كَانَ مِشْرِكَاً وَ مَنْ جَاءَ بِوِلايَتِهِ كَانَ فائِزاً﴾؛

به درستی که حق ،تعالی علی بن ابی طالب را واسطه میان خود و خلق نصب کرده ،است پس هر کس که علی بن ابی طالب را بشناسد مؤمن است [یعنی هر کس که آن حضرت را واسطه میان خدا و خلق قرار دهد مؤمن است] و هر کس که مقام او را انکار کند کافر است و آن کس که او را مساوی با غیر آن حضرت قرار بدهد مشرک است هر کس با دوستی علی بن ابی طالب وارد شود رستگار است (1)

و هم چنین متفّق بین «فریقین» است که:

رسول خدا صلی الله علیه و آله به عمار بن یاسر فرمودند:

ای عمّار! به زودی بعد از من در امّتم اختلاف و فساد بزرگی واقع خواهد شد و کار به شمشیر خواهد کشید و یکدیگر را می کشند و بعضی از آنان از بعضی دیگر بیزاری می جویند.

ای عمار تو را گروهی که «اهل بغی» هستند می کشند و تو در آن حال با حق خواهی بود

ای عمار! به درستی که علی بن ابی طالب به طریقی که رضایت الهی

ص: 40

در آن نباشد راهنمایی نمی کند و او تو را از راه راست منحرف نمی کند...

تا جایی که فرمودند:

﴿يا عَمّار فَإِنْ سَلَكَ النَّاسُ كُلُّهُمْ وادِياً وَ سَلَكَ عَلِيٌّ وادِياً فَاسْلُك وادِي عَلِى﴾؛

ای عمار! اگر همه مردم راهی را پیمودند و علی راهی دیگر پس تو راه علی را در پیش گیر

و در ادامه فرمودند:

﴿يا عمّار إِنَّ طَاعَةَ عَلِيّ بْن ابي طالب طاعَتِي وَ طاعَتِي مِنْ طَاعَةِ اللَّه﴾؛ (1)

ای عمار! اطاعت از علی بن ابی طالب اطاعت من است و اطاعت من طاعت خداوند متعال است

مرحوم مؤلف رحمه الله از قول حافظ ابو نعیم اصفهانی که از مشاهیر علمای اهل سنّت است نقل کرده از قول سدی که ایشان از علقمه که نقل کرده در جنگ صفین مردی از اهل شام و از لشکر معاویه در حالی که مسلح بود و مصحفی در دست داشت به میدان آمد و به آواز بلند این آیه را می خواند:

﴿عَمَّ يَتَسائَلُونَ * عَنِ النَّبِأَ الْعَظِيم﴾

علقمه می گوید:

من اراده کردم که به میدان آن مرد بروم حضرت امیر المؤمنین علیه السلام بر ارادۀ من آگاه شد. به من فرمودند:

﴿يا عَلْقَمة قُمْ مَكانَك﴾.

آن گاه آن حضرت خود متوجه میدان شد و چون حضرت نزدیک آن

ص: 41

مرد رسید فرمودند:

﴿اَتَعْرِفُ النَّبَأَ الْعَظِيمِ الّذَّى هُمْ فِيهِ مُخْتَلِفُون؟﴾

آن مرد گفت: «نمی دانم». حضرت فرمودند:

﴿وَ اللَّهِ إِنِّى ﴿عَنِ النَّبَأَ الْعَظِيمَ﴾ الَّذِي فِيَّ اخْتَلَفْتُمْ وَ عَلى وِلايَتى تَنَازَعْتُم وَ عَنْ وِلايَتِي رَجَعْتُمْ بَعْدَ ما قَبِلْتُمْ وَ بِبَغْيِكُم هَلَكْتُمْ بَعْدَ ما بِسَيْفى عَنِ الْكُفْرِ نَجَوْتُمْ وَ يَوْمَ غَدِير قَدْ عَلِمْتُمْ وَ يَوْمَ القِيامَةِ تَعْلَمُونَ ما عَلِمْتُم﴾. ثُمَّ عَلاهُ بِسَيْفِهِ فَرَمَى بِرَأْسِهِ وَ يَدِهِ. ثُمَّ قَالَ:

«به خدا قسم! من آن نبأ عظیم هستم که در من اختلاف کردید و در ولایت من نزاع نمودید و از محبت من برگشتید بعد از آن که قبول کردید و نجات یافتید از کفر و بعد از آن که از کفر و بت پرستی به سبب شمشیر من به اسلام گرویدید باز از جهت دشمنی من خود را در هلاکت انداختید و در روز غدیر خم حق را دانستید [که من امام و خلیفه بعد از رسول خدا هستم] و در روز قیامت خواهید دانست آن چه کردید و به جزای خود خواهید رسید»

بعد از آن ،حضرت شمشیر خود را بالا برد و به یک ضربه سر و دست آن کافر را بر زمین انداخت. سپس فرمود:

أبى الله إلا أن صفين دارنا

و داركم ما لاح في الأفق كوكب

و حتّى تموتوا أو نموت و ما لنا

و لا لكم عن حومة الموت مَهرب (1)

حافظ ابو نعیم از سدی و او از رسول خدا صلّى الله عليه و سلم نقل کرده است وجود مقدس

ص: 42

رسول الله صلّى الله عليه و سلم در وقت تلاوت آیه ﴿عَمَّ يَتَساءَلُونَ * عَنِ النَّبَأَ الْعَظِيم﴾ فرمودند:

﴿إِنَّ وِلايَة عَلِيَّ يَتَسَاءَلُونَ عَنْها فِي قُبُورِهِم فَلا يَبْقَى مَيِّتَ فِي شَرْقٍ وَ لا فِي غَرْبِ وَ لا فِي بَرٍّ وَ لا فِي بَحْرِ إِلّا وَ مَنْكَرٍ وَ نَكِيرِ يَسْأَلانِهِ عَنْ وَلَايَةِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ بَعْدَ الْمَوْتِ يَقُولانِ لِلْمَيِّتِ: مَنْ رَبُّكَ؟ وَ ما دِينُكَ؟ وَ مَنْ نَبِيُّكَ؟ وَ مَنْ إِمَامُكَ؟﴾؛ (1)

به درستی که در قبر از ولایت علی بن ابی طالب سؤال خواهند کرد و هیچ کس نیست که در شرق یا غرب و در دریا یا خشکی فوت کند مگر این که نکیر و منکر از ولایت علی بن ابی طالب از او سؤال می پرسند و به میت می گویند که خدای تو کیست و دین تو چیست و پیغمبر تو کدام و امام تو کیست؟

اشعار عمرو عاص این دشمن امیر المؤمنين علیه السلام و یار و مشاور معاویه در بیان حقانیت امیر المؤمنین علیه السلام گویای شناخت حق و بعد از آن اعراض از حق بینی امیر المؤمنین علیه السلام است:

بِآلِ مُحَمَّدٍ عُرِفَ الصَّوابُ *** وَ فِي أَبْيَاتِهِم نَزَلَ الْكِتابُ

وَ هُم حُججُ الإله عَلَى الْبَرايا *** بِهِمْ وَ بِجَدِّهِم لاسترابُ

وَ لا سِيَّما أبو حَسن عَلى *** لَهُ فِي الْحَرب مَرتبةٌ تُهابُ

طَعَامُ سُيوفِهِ مُهج الأعادِي *** وَ فيضُ دَمِ الرِّقاب له شَرابُ

وَ ضَربته كبيعتِهِ بِخُمّ *** معاقدُها مِن القَومِ الرّقابُ

عَلَى الدُّرّ و الذهب المُصفّى *** وَ باقِي النَّاسِ كلُّهُم تُرابُ

هُوَ الْبَكَّاءُ فِي الْمِحْرابِ لَيْلاً *** هُوَ الضَّحَّاك إِذا اشْتَدَّ الضّراب

ص: 43

هُوَ النَبَأ العظيم وَ فُلك نُوحٍ *** وَ بابُ الله وَ انقطع الخِطاب (1)

به وسیلهٔ خاندان محمّد راه خیر و صواب شناخته می شود و در خانه های آن ها کتاب قرآن نازل گشته.

آن ها حجت خدا بر همه خلق اند این معنا به وجود آنان بزرگوار شان ثابت گشته و جای هیچ شکی نیست.

به خصوص ابو الحسن علی که مبارزه و جهاد او در جنگ به مرتبه ای بود که همه دشمنان به ترس و وحشت می افتادند.

طعام شمشیر های او دشمنان و شراب آن ریزش خون گردن های آن ها بود.

و ضربت او همانند بیعتش در غدیر خم به امر خدا بود که گره گاه های آن گردن های مردم بود

علی درّ گران مایه و طلای یک دست است و سایر مردم در جنب او به منزله خاک اند.

او شب هنگام در محراب عبادت به پیشگاه خدا سخت گریان و هنگام شدت جنگ با دشمنان خندان بود.

او نبأ عظیم و کشتی نوح و باب الله است و سخن تمام.

وقتی انسان این اقرار های دشمنان را دربارۀ فضائل و مناقب حضرت امیر المؤمنین علیه السلام مطالعه می کند به یاد آن جمله بزرگ مرد سلحشور در دفاع از ولایت امیر المؤمنین علیه السلام می افتد و افسوس می خورد که آنان که محبت واقعی نسبت به ساحت مقدس امیر المؤمنین علیه السلام دارند این گونه اند و فاصله ما و ایشان از کجاست تا به کجا از زمین تا به ثریا ما فقط ادعای محبت می کنیم

ص: 44

ولی محب و مدافع واقعی مکتب و ولایت امیر المؤمنین علیه السلام این گونه است:

فرزند مرحوم علامه امینی رحمه الله نقل کرده است در آخرین روز های عمر پدرم از ایشان سؤال کردند که شما چه آرزویی به دل دارید؟ ایشان در جواب فرمودند:

«من فقط یک آرزو در دنیا دارم و آن این که خداوند به من یک عمر طولانی بدهد و من در این آخر عمر از همه کناره گرفته و در گوشه بیابانی چادر بزنم و در آن جا ساکن شوم و تا آخر عمرم بر مظلومیت علی گریه کنم».

معاوية بن ابي سفيان (عليه اللّعنة و العذاب) به ضرار بن ضمره گفت: «ای ضرار! علی را برای من توصیف کن» ضرار :گفت «معاویه! مرا از این امر معذور ،دار» معاویه اصرار کرد و ضرار به ناچار چنین گفت:

كَانَ وَ اللَّهِ بَعِيدَ الْمُدَى، شَدِيدَ الْقُوَى، يَقُولُ فَصْلاً، وَ يَحْكُمُ عَدْلاً، يَتَفَجَّرُ الْعِلْمُ مِنْ جَوَانِبِهِ، وَ تَنْطِفُ الْحِكْمَةُ مِنْ نَوَاحِيهِ، يَسْتَوْحِشُ مِنَ الدُّنْيَا وَ زَهْرَتِهَا، وَ يَسْتَأْنِسُ بِاللَّيْلِ وَ وَحْشَتِهِ.

كَانَ وَ اللَّهِ غَزِيرَ الْعَبْرَةِ، طَوِيلَ الْفِكْرَةِ، يُقَلِّبُ كَفَّهُ، وَ يُخَاطِبُ نَفْسَهُ، وَ يُنَاجِي رَبَّهُ، يُعْجِبُهُ مِنَ اللَّبَاسِ مَا خَشَنَ، وَ مِنَ الطَّعَامِ مَا جَشَبَ.

كَانَ وَ اللَّهِ فِينَا كَأَحَدِنَا، يُدْنِينَا إِذَا أَتَيْنَاهُ، وَ يُجِيبُنَا إِذَا سَأَلْنَاهُ، وَ كُنَّا مَعَ دُنُوِّهِ مِنَّا وَ قُرْبِنَا مِنْهُ لا نكَلِّمُهُ لِهَيْبَتِهِ، وَ لَا تَرْفَعُ أَعْيُنَنَا إِلَيْهِ لِعَظَمَتِهِ، فَإِنْ تَبَسَّمَ فَعَنْ مِثْل اللُّؤْلُؤِ الْمَنْظُوم، يُعَظْمُ أَهْلَ الدِّين، وَ يُحِبُّ الْمَسَاكِينَ، لا يَطْمَعُ الْقَوِيُّ فِي بَاطِلِهِ، وَ لا يَيْأَسُ الضَّعِيفَ مِنْ عَدْلِهِ، وَ أَشْهَدُ بِاللَّهِ لَقَدْ رَأَيْتُهُ فِي بَعْضِ مَوَاقِفِهِ، وَ قَدْ أَرْخَى اللَّيْلُ سُدُولَهُ، وَ غَارَتْ نجُومُهُ، وَ هُوَ قَائِمٌ فِي مِحْرَابِهِ، قَابِضٌ عَلَى لِحْيَتِهِ، يَتَمَلْمَلُ تَمَلْمُلَ

ص: 45

السَّلِيمِ، وَ يَبْكِي بُكَاءَ الْحَزِينِ، فَكَأَنِّي الآنَ أَسْمَعُهُ وَ هُوَ يَقُولُ: يَا دُنْيَا، يَا دُنْيَا، أَبِي تَعَرَّضْتِ؟ أَمْ إِلَيَّ تَشَوَّقْتِ؟ هَيْهَاتَ، هَيْهَاتَ، غُرِّي غَيْرِي، لا حَاجَةَ لِي فِيكِ، قَدْ أَبَنْتُكِ ثَلاثاً لَا رَجْعَةَ لِي فِيهَا، فَعُمُرُكِ قَصِيرٌ، وَ خَطَرُكِ يَسِيرٌ، وَ أَمَلُكِ حَقِيرٌ، آهِ آهِ مِنْ قِلَّةِ الزَّادِ، وَ بُعْدِ السَّفَرِ، وَ وَحْشَةِ الطَّرِيقِ، وَ عِظَمِ الْمَوْرِدِ.

فَوَكَفَتْ دُمُوعُ مُعَاوِيَةَ عَلَى لِحْيَتِهِ فَنَشَفَهَا بِكُمِّهِ، وَ اخْتَنَقَ الْقَوْمُ بِالْبُكَاءِ. ثُمَّ قَالَ معاوية:

﴿رَحِمَ الله أَبَا الْحَسن، كَانَ وَ اللَّهِ أَبُو الْحَسَن كَذَلِكَ﴾. (1)

به خدا قسم بلند همت و استوار در ،سخن او به حق و قاطع سخن می گفت و عادلانه داوری می کرد علم و معرفت از اطراف و جوانبش تراوش می کرد حکمت و فضیلت در وجودش متجلّی بود، از دنیا و زیور های آن گریزان بود به شب های تیره و تاریک انس داشت. على زیاد اهل گریه و مناجات .بود اوقات زیادی را به تفکر می گذارانید لباس کوتاه می پوشید غذای ساده و خشک و بی خورش داشت در میان ما چون یکی از ما بود هر وقت چیزی را می پرسیدیم جواب می داد و از او خبری می گرفتیم به ما خبر می داد

علی دین خدا را بزرگ می داشت و فقرا و مستمندان را به خود نزدیک می کرد قدرتمندان در طریق باطل به او طمع نمی کردند. ناتوانان از عدل علی مأیوس .نبودند به خدا قسم او را در برخی از حالات عبادتش ،دیدم تاریکی شب بر اوضاع مسلط بود محاسن خود را به دست داشت و چون مارگزیده ای به خود می پیچید و با

ص: 46

ناله های دردمندانه می گریست و می گفت ای دنیا دیگری را بفریب! عمر تو بس کوتاه است و خطر نزدیک شدن به تو پیداست وای بر کمی توشه من و طولانی بودن راه مسافرتم وای بر وحشت و ترس راه من.

معاویه گریست و :گفت «خدا ابا الحسن را رحمت کند آری او به خدا قسم چنین بود».

وجود مقدس امیر المؤمنین علیه السلام شخصیتی بودند ناشناخته و می توان ادعا کرد در دوران حیات نورانی خود ناشناخته و قدرش مجهول و پس از شهادتش بسیاری از چشم های بسته بینا شدند و با این که بیش از چهارده قرن از شهادتش گذشته ولی آن چه درباره او گفته و نوشته شده همانند قطره ای از دریای بی کران اوست.

خود دربارۀ خویش پس از ضربت خوردن فرمودند:

﴿غَداً تَرَوْنَ أَیَّامِی، وَ یُکْشَفُ لَکُمْ عَنْ سَرَائِرِی وَ تَعْرِفُونَنِي بَعْدَ خُلُوِّ مَكَانِي وَ قِيَامِ غَيْرِي مَقَامِي﴾؛ (1)

شما فردا پس از مرگم از جنبه های حیات و روزگارانم سر در می آورید و بسیاری از خُلق و خوی پنهان مرا خواهید شناخت و پس از آن که جایگاه مرا خالی یافتید و دیگری را بر جای من دیدید مرا خواهید شناخت.

آری مردم عصر او نتوانستند همه ابعاد وجودی او را کشف کنند و او را چنان چه بود بشناسند؛ حتی سلمان و ابوذر و مقداد و .... و حتى مالک اشتر هم او را آن گونه که بود نشناختند.

ص: 47

کسی جز حضرت محمّد مصطفی صلی الله علیه و آله و حضرت صدیقه کبری و حسنین علیهم السلام در زمان حیاتش به درک فضل و کمالات او، علم و تقوایش شجاعت و رأفتش، زهد و استقامتش و در یک کلمه مقام و رتبتش دست نیافتند و تا امروز هم شخصیت او ناشناخته است و آن گونه که باید شناخته شود شناخته نشد و همه و همه به فضائل او به دیده اعجاب می نگریم.

بشریت در طول تاریخ پر فراز و نشیب خود رهبران بسیاری را به خود دیده است امّا هرگز کسی را به عظمت علی علیه السلام ندیده است. حساب رسول خدا صلی الله علیه و آله از او جداست که او مراد است و علی مرید او مربی است و علی شاگرد و دست پرورده او و خود دربارۀ عظمت رسول خدا صلی الله علیه و آله و شاگردی خود می فرماید:

﴿أَنَا عَبْدٌ مِنْ عَبِيدِ مُحَمَّد﴾. (1)

و در جای دیگر فرمود:

﴿اِنَّ اللهَ اَدَّبَ رَسُولَهُ وَ هُوَ اَدَّبَنِي وَ أَنَا أُؤَدِّبُ الْمُؤْمِنِين﴾. (2)

او شخصیتی است ،عظیم گرامی و متعالی که در طول اعصار به خاطر عظمت شخصیتش از دیده ها محجوب ماند او شخصیتی است که با ابعاد گوناگون و در هر بعدی در جای خود کامل و جامع، منطبق با خواسته های آفریدگار و نسخه ای مطابق با اصل آفرینش که در دید کوته بینان متضاد می نماید وحدت و انسجام این ابعاد شخصیت خود معجزه آفریدگار در خلقت على علیه السلام را نشان می دهد

رسول خدا صلی الله علیه و آله به جامعیّت این ابعاد اشاره کرد و علی علیه السلام را جامع صفات

ص: 48

انبیای الهی می داند در جایی که فرمودند:

﴿مَنْ أَرادَ أَنْ يَنْظُرَ إِلى إِبْرَاهِيمَ فِي حِلْمِهِ وَ إِلَى نُوحٍ فِي حُكْمِهِ وَ إِلَى یُوسُفَ فِي جَمَالِهِ فَلْيَنْظُر إِلى عَلِيَّ بن ابي طالب﴾؛ (1)

آن کس که می خواهد حلم ابراهیم پیامبر را و حکم و فرمان نوح را و جمال یوسف را ،بنگرد علی را مورد نظر قرار دهد.

علی علیه السلام، آن کسی است که رسول خدا صلی الله علیه و آله درباره او فرمودند:

﴿يا عَلِيّ ما عَرَفَكَ حَقَّ مَعْرِفَتِكَ غَيْرِ الله وَ غَيْرى﴾؛ (2)

تو را جز خدا و من کسی آن چنان که حق توست نشناخته است.

و روایات فراوان که از وجود مقدس رسول خدا صلی الله علیه و آله در این باب در مورد امیر المؤمنین علیه السلام بیان شده است.

این جاست که این حدیث شریف از وجود مقدس امام به حق ناطق حضرت جعفر بن محمّد الصادق علیهما السلام جلب توجه می کند که فرمودند:

﴿وِلايَتِى لِعَلِي بْنِ أَبِي طالب أَحَبُّ إِلَيَّ مِنْ وِلادَتِي مِنْهُ لِأَنَّ وِلايَتى لَهُ فَرْضٌ وَ وِلادَتِي مِنْهُ فَضْلٌ﴾؛

ولایت علی بن ابی طالب در نزد من محبوب تر است از آن است که من از نسب اویم؛ زیرا که ولایت او فرض و واجب و نسب از او فضیلت است. (3)

آن حضرت دوست و دشمن را به تعجب وا داشت، حتی دشمنان درجه یک آن ،حضرت اقرار به عظمت شخصیت او نمودند. هم آنانی که حقش را

ص: 49

غصب کردند و بشریت را از نور افشانی او آن گونه که حق بود محروم کردند وقتی که در باتلاق حیرت و جهل فرو می رفتند و از پاسخ گویی به کوچک ترین مسائل و بزرگ ترین آن عاجز می شدند، و دست خیر خواهانه و رفتار توأم با اخلاص و راهنمایانه وجود مقدس آن حضرت و مشکل گشایی امام امیر المؤمنین علیه السلام را می دیدند

همان طوری که خلیفه اول بار ها و بار ها با خفت و خواری در وقت عدم توانایی در جواب مسائل و مشکلات می گفت:

«زنان ،مدینه از من عالم ترند ﴿اَقِیلُونِي وَ لَسْتُ بِخَيْرِكُمْ وَ عَلِيٌّ فيكُم﴾: مردم بیعت مرا فسخ کنید، مادام که علی در بین بهترین شما نیستم». (1)

نمونه این سخنان از ابو بکر اندک نیست

در زمان خلافت خلیفۀ دوم با توجه به وسعت جامعه اسلامی و این که قلمرو حکومت گسترش پیدا نموده بود سؤال ها و پرسش های بسیاری از کل منطقة حجاز تا اقصی نقاط بلاد به مدینه می آمد که او از جواب کوچک و بزرگ آن عاجز می ماند و کار بر او دشوار بود و هر گاه که کار بر او سخت می شد یا سؤال جدید پدید می آمد می پرسید: «آیا علی در مدینه است؟».

بار ها به خاطر جهالت و ندانستن مسائل اولیه حكم خلاف صادر می کرد به مانند این که حکم زنی را صادر کرد که او را سنگسار نمایند؛ چرا که فرزند او شش ماهه به دنیا آمده بود و او نمی دانست که گاهی بچه شش ماهه به دنیا می آید.

امام امیر المؤمنین علیه السلام با استناد به آیه شریفه ﴿حَمْلُهُ وَ فِصَالُهُ ثَلاثُونَ شَهْرا﴾ آن زن بیچاره را از مرگ حتمی نجات داد و عمر را از اجرای حکم باز داشت.

ص: 50

خلیفه دوم در بسیاری از قضاوت ها وا می ماند و از علی کمک می گرفت و بسیار می گفت:

﴿لَوْلا عَلِيّ لَاقْتَضَحْنا﴾؛ اگر علی نبود مفتضح و رسوا می شدم.

گاهی می گفت:

«دیگر زنی نیست که فرزندی چون علی بن ابی طالب بزاید».

و هفتاد بار در مشکلات گفت:

﴿لَوْلا عَلِيٌّ لَهَلَكَ عُمَر﴾؛

اگر علی نبود عمر [در اثر جهالت] هلاک می شد

در زمان خلیفه سوم نیز تذکرات به اشتباهات او و عمّال او را تاریخ فراوان نقل کرده است.

آری علی علیه السلام معجزه آفرینش است و وجود او حکایت از امکان تحقّق ارزش های ملکوتی توسط انسان دارد اگر علی علیه السلام نبود چگونه می توانستیم ثابت کنیم که مفاهیم قرآن قابل پیاده کردن است و چگونه می توانستیم ثابت کنیم که انسان می تواند هم مرد شجاعت باشد و هم مرد احساس و عاطفه هم مظهر قدرت و شمشیر باشد و هم مظهر عدالت هم ستاره میدان جنگ باشد و هم دارای اوج عاطفه و محبت به زیردستان و ...

جُمِعَتْ فِي صِفاتِكَ الأَضدادُ *** فَلِهذا عَزَّتْ لَكَ الْأَنْدَادُ

زاهِدٌ حَاكِمٌ حَلِيمٌ شُجاع *** ناسك فاتِك فقيرٌ جَواد

خُلُقٌ يُخْجِلُ النَّسِيمَ مِنَ الْعَطْفِ *** وَ بَأْسٌ يَذُوبُ مِنَ الْجَمَادُ (1)

صفات متضادی در تو جمع است و بدین جهت نظیر و مانند تو کمیاب است ،زاهد ،حاکم ،حلیم ،شجاع ،عابد کشنده ، مشرکین ،فقیر

ص: 51

جواد و اخلاق لطیف تو نسیم را شرمسار می کند و سختی و شجاعت تو سنگ ها را آب می کند.

«جرج جرداق» آن دانشمند مسیحی در کتاب «صوت العدالة الانسانيّة» آرزوی خود را بدین گونه بیان می کند:

﴿ماذا عَلَيْكَ يا دُنْيا لَوْ حشدت قُواكَ بِأَنْ أَتَيْتَ فِي كُلِّ زَمَن عَلِيَّا بِقَلْبِهِ وَ عَقْلِهِ وَ لِسانِهِ وَ ذِي فقاره﴾؛

ای دنیا چه می شود که تمام امکانات و توان خود را بسیج می کردی و در هر عصری یک علی به ما تحویل می دادی که دارای آن قلب و عقل و زبان و ذو الفقار بُرّنده باشد

به گفتهٔ آن مستشرق فرانسوی (کارادینو):

«هیچ یک از بزرگان جهان مانند علی احساسات بحث کننده را بر نمی انگیزاند زیرا او پهلوانی بود که در عین دلیری دل سوز و رقیق القلب .بود شهسواری بود که در هنگام رزم از دنیا گذشته و به منصب دنیا بی اعتنا بود و در راه حقیقت جان خود را فدا کرد روحی بسیار عمیق که ریشه آن ناپدید بود و در همه جا خوف الهی او را فرا گرفته بود». (1)

سخن را با بیان «شافعی»، پیشوای فرقه شافعیان به پایان می برم:

لَوْ أَنَّ المُرْتَضى أَبْدَى مَحَلَّه *** لَخَرَّ النَّاسِ طُرّاً سجداً لَهُ

كَفَىٰ فَضْل مَوْلانا عَلِيَّ *** وُقُوعُ الشَّكِ فِي أَنَّهُ الله

وَ ماتَ الشَّافِعِي وَ لَيْسَ يَدْرِى *** عَلِيٌّ رَبُّهُ أَمْ رَبِّه الله

اگر جایگاه واقعی علی علیه السلام در نزد مردم روشن شود آنان بی اختیار و

ص: 52

عاشقانه به سوی او سجده می برند و در فضل مولای مان علی همین کافی است که دربارهٔ او شبهه خدایی وجود دارد و شافعی می میرد و نمی داند آیا علی ربّ اوست یا الله.

حقیر سراپا تقصیر اگر باعث ملال و خستگی شما خواننده محترم این کتاب شدم با این سطور خواستم تا حقیر نیز به این حدیث رسول خدا صلی الله علیه و آله عمل کرده باشم به امید آن که شاید مورد لطف شان قرار گیرم و باعث تخفیف و آمرزش گناهان باشد.

قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

﴿اِنّ اللّهَ تَبارَكَ وَ تَعالى جَعَلَ لِأَخِي عَلِيّ بن ابي طالب فَضائِل لا تُحصى عَدَدَها غَيْره فَمَنْ ذكر فَضِيلة مِنْ فضَائِلِهِ مُقِرّاً بِهَا غَفَرَ اللَّهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَ ما تَأَخَّرَ لَوْ وافى القِيامَة بِذُنُوبِ الثَّقَلَيْنِ، وَ مَنْ كُتبَ فَضِيلَةً مِنْ فَضائِل عَلِىّ لَمْ تَزَلِ الْمَلائِكَة تَسْتَغْفِرُ لَهُ ما بَقِيَ لِتِلْكَ الْوَرَقَة رَسم أَوْ أَثَر، مَن اسْتَمَعَ إِلى فَضِيلةٍ مِنْ فَضائِلِهِ غَفَرَ اللهُ لَهُ الذُّنُوبِ الَّتي اكْتَسَبَها بِالاسْتِمَاع وَ مَنْ نَظَر إِلى كِتابة فَضائِلِه غَفَر اللَّه لَهُ الذُّّنُوب الَّتى اكْتَسَبَها بالنَّظَر﴾.

ثُمَّ قال رسول الله صلی الله علیه و آله:

﴿النَّظَرُ إِلى عَلِى بن ابي طالب عِبادةٌ وَ ذِكْرُهُ عِبادة وَ لا يقبل الله ايمان عَبْدٍ إِلاّ بِوِلايَتِه وَ الْبَرائَة مِنْ اَعْدائِه﴾. (1)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:

همانا خداوند تبارک و تعالی برای برادرم علی بن ابی طالب فضائلی قرار داده است که شمار آن را کسی جز او نمی داند و هر کسی

ص: 53

فضیلتی از فضائل او را در حالی که مقرّ باشد به زبان آورد خدا گناهان گذشته و آینده او را می بخشد هر چند که در قیامت گناهانش به اندازۀ گناهان جن و انس باشد و هر کس فضیلتی از فضائل او را بنویسد تا آن نوشته باقی است و اثر و نشانی از آن بر جاست فرشتگان برای او طلب آمرزش می کنند و هر کس فضیلتی از فضائل علی را گوش کند خداوند گناهانی که از راه گوش شنیده عفو می فرماید و هر کس به یکی از فضائل نوشتهٔ او نظر کند خداوند گناهان چشم او را می آمرزد

سپس فرمودند:

نگاه کردن به صورت علی بن ابی طالب عبادت و ذکر و نام بردن آن حضرت عبادت است و خداوند ایمان هیچ کس را قبول نمی کند مگر با ولایت علی بن ابی طالب و برائت و بی زاری از دشمنان آن حضرت

پس بر ما فرض و واجب است اگر سعادت دنیا و آخرت را طالب هستیم با توجه به این حدیث شریف و روایات متواتر در این زمینه تا می توانیم فضائل و مناقب آن حضرت را ترویج کنیم

این را می گویم شاید نفس خفته خودم از خواب غفلت بیدار شود، بر علما و خطبا و مبلغین عزیز و طلاب علوم دینیه و بر همه گویندگان است که اگر خیر دنیا و آخرت را می خواهید تا می توانید فضائل و مناقب اول مظلوم عالم یعنی حضرت امیر المؤمنین علیه السلام را در منابر و برای مردم بیان کنید و محبت حضرتش را در قلوب مستحکم سازید و بغض و عداوت از دشمنان آن حضرت و برائت از دشمنان خاندان رسول خدا صلی الله علیه و آله را به مردم گوشزد نمایید؛ چرا که ولایت بی برائت را ارزشی نیست و ولایتی ولایت است که در

ص: 54

کنار آن برائت از دشمنان آن حضرت باشد در تأیید این مطلب احادیث بسیاری وجود دارد از جمله این حدیث نورانی:

عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِين علیه السلام قالَ: قالَ لِى رَسولُ الله صلی الله علیه و آله: ﴿يا عَلَىّ أَنْتَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِين وَ اِمَامُ الْمُتَّقِين يا عَلِى أَنْتَ سَيِّدُ الْوَصِيين و وارِثُ عِلْمٍ النَّبِيين وَ خَيْرِ الصِّدِّيقين وَ أَفْضَلُ السّابقين يا عَلِيّ أَنْتَ زَوْجُ سَيِّدَةِ نِساءِ الْعالَمِين و خَلِيفَةُ خَيْرِ الْمُرْسَلِين، يا عَلِي أَنْتَ مَوْلَي الْمُؤْمِنِينَ وَ الْحُجَّةُ بَعْدِي عَلَي النَّاسِ أَجْمَعِينَ اسْتَوْجَبَ الْجَنَّةَ مَنْ تَوَلّاكَ وَ اسْتَوْجَبَ دُخُولَ النّارِ مَنْ عاداكَ.

يا عَلِي! وَ الَّذِي بَعَثَنِي بِالنُّبُوَّةِ وَ اصْطَفَانِي عَلَى جَمِيعِ الْبَرِيةِ لَوْ أَنَّ عَبْداً! عَبَدَ اللهَ أَلْفَ عامٍ ما قُبِلَ ذلِكَ مِنْهُ إِلّا بِوِلايَتِكَ وَ وِلايَةِ الْأَئِمَّةِ مِنْ وُلْدِكَ وَ إِنَّ وِلايتَكَ لا تُقْبَلُ إِلاّ بِالْبَراءَةِ مِنْ أَعْدائِكَ وَ أَعْداءِ الْأَئِمَّةِ مِنْ وُلْدِكَ بِذلِكَ أَخْبَرَنِي جَبْرَئِيلُ . فَمَنْ شاءَ فَلْيوْمِنْ وَ مَنْ شاءَ فَلْيَكْفُرْ﴾. (1)

امیر المؤمنين علیه السلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله به من فرمود ای علی تو امیر مؤمنان و امام متقین .هستی یا علی تو سرور اوصیاء و وارث علم انبیا و بهترین صدیقین و افضل سابقین هستی یا علی تو همسر سرور زنان عالمینی و خلیفه بهترین انبیا و مرسلین ای علی تو پس از من مولا و سرپرست مؤمنان و حجّت بر تمام مردم هستی؛ هر کس تن به ولای تو در دهد استحقاق بهشت می یابد هر کس با تو دشمنی ،ورزد مستوجب رفتن به آتش می شود

ای ،علی قسم به کسی که مرا به پیامبری بر انگیخته و از میان جمیع خلق برگزیده است اگر بنده ای خدا را هزار سال بندگی کند از او

ص: 55

پذیرفته نمی شود مگر آن که آن عبادتش بر اساس ولایت تو و ولایت امامان از فرزندان تو انجام پذیرد و حقیقت آن ،که ولایت تو هم مقبول درگاه خدا واقع نمی شود مگر آن که با برائت از دشمنان تو و دشمنان امامان از فرزندان تو همراه و قرین گردد. این مطلبی است که جبرئیل از سوی خدا به من خبر داده است؛ حال هر که می خواهد آن را بپذیرد و ایمان بیاورد و هر که می خواهد آن را نپذیرد و کافر گردد و سرانجام هر یک در روز جزا به پاداش یا کیفر کردار خویش نائل شوند.

و هر کس در این عالم به سعادت رسیده است و تا جایی که حقیر خوانده و شنیده و دیده ام در پرتو محبت و ارادت عملی به امیر المؤمنين علیه السلام و ترویج ولایت آن حضرت و برائت از دشمنان آن حضرت بوده است و کسانی که زمین خورده دنیا و آخرت شدند به خاطر کم توجهی و دوری از ولایت امیر المؤمنین علیه السلام بوده است. پس بر ماست که اگر طالب خیر دنیا و آخرت هستیم در باقی مانده ،عمر کمر همت به خدمت به آن اول مظلوم عالم ببندیم از خداوند توفیق در این امر بزرگ را مسألت می نماییم.

الْحَمْدُ لِلّهِ الَّذى جَعَلَنا مِنَ الْمُتَمَسِّكينَ بولايَةِ أَمير الْمُؤمنين وَ الاَئِمَّةِ الْمَعْصُومين صلوات الله عليهم أجمعين.

ص: 56

جمله اولاد حضرت امام موسی کاظم علیه السلام است همه به حسب علم و فضیلت و دین و دولت رفیع مرتبه و عالی درجه بوده اند» یکی از اجداد این سیّد و فیّ امیر سیّد محمّد مصحفی است (که مرحوم مؤلف با چهار واسطه به ایشان می رسد) که میان او و سیّد مشارٌالیه یک واسطه بیش نیست و این سیّد محمّد مصحفی از اجله سادات سبزوار و از اعاظم فضلای آن دیار بوده و پدرم از او استفاده علوم دینیه نمود».

و صاحب كتاب «ابيات المختار» چنین گفته:

«...به اصفهان رفتم و در دوران اقامت در آن دیار پدر این بیمقدار با سیّدی از متوطّنان آن بلده که در غایت بی تکلّفی بود بسیاری نمود و در اجلال و اعظام او مبالغه بی حد به تقدیم می رساند وقتی از روی تعجب به او گفتم :که ندیده ام که در توقیر و تعظیم کسی این مقدار الحاح فرموده باشی که نسبت به این سیّد (سیّد محمّد پدر مرحوم میر لوحی بزرگ یعنی سیّد محمّد الموسوى حسینی سبزواری و نوه مرحوم امیر سیّد محمّد مصحفی جد چهارم مؤلف) می فرمایی در جواب گفت که این اعزاز و اکرام را اسباب است»

از جمله صاحب «ابیات المختار» می گوید:

«پدرم گفت این عالم بزرگوار از پدر بزرگوارش مال زیادی به او رسیده بوده که اکثر آن را در راه خدا انفاق نمود و قسمتی از آن را به محتاجان اقارب منقسم ساخت...

بدان ای پسر که اجداد این سیّد عالی نژاد همه جلیل القدر و رفیع المنزلة بودند...».

بنا به نقل صاحب «ابيات المختار» از زمان سیّد محمّد مذکور تا حضرت

ص: 58

امام موسی بن جعفر علیهما السلام (در طول نه قرن) اجدادش و پدرانش جلیل القدر و رفيع المنزلة بوده اند بنا به تشخیص یک عالم نسّابه که همه را در کتاب «معیار الانساب» خود ذکر کرده است. (1)

بنا به نقل كتاب «خلاصة الفوائد» و «ابیات المختار» این خاندان در طول نُه قرن از حضرت موسی بن جعفر علیهما السلام تا به مرحوم امیر سیّد محمّد مصحفی و از زمان امیر سیّد محمّد مصحفی تاکنون این خاندان همیشه از علما و فقها و محدّثین و خطبا مملوّ بوده است و تا عصر حاضر ادامه داشته و هم اکنون نیز در حوزه های علمیه قم و اصفهان به تدریس و تحصیل و در شهر های اصفهان و درچه و شهر ابریشم و خمینی شهر و تهران و قم مشغول به تبلیغ و ترویج دین می باشند (2)

از اشهر معاصرین این خاندان می توان به حضرات آیات عظام دُرچه ای (آقا سیّد محمّد حسین و آقا سیّد محمّد باقر و آقا سیّد مهدی درچه ای رحمه الله) اشاره کرد.

شیعه هم چون میرزای شیرازی و... بهره ها برد و در علم فقه و اصول و حدیث و رجال مراتب شامخه ای کسب کرد و پس از مراجعت به اصفهان به

تدریس خارج فقه و اصول و حدیث و رجال پرداخت و دانشمندان زیادی در مکتب ایشان پرورش یافتند و ایشان مورد احترام ویژه بزرگان عصر خود هم چون مرحوم آیت الله ملا عبد الکریم گزی و بقیه علمای عصر خود خصوصاً برادران خود حضرات آیات عظام آقا سیّد محمّد باقر درچه ای و آقا سیّد محمّد مهدی درچه ای بود

مرحوم آقا سیّد محمّد حسین فقیهی گران مایه و محدثی خبیر و عارفی بلند پایه و صاحب کرامّات و کمالات حمیده و همواره از شهرت و تعلقات دنیوی گریزان بود مطالب و داستان های زیادی به صورت متواتر در باب کرامّات ایشان وجود دارد که این مختصر را گنجایش بیان آن نیست

این عالم بزرگوار به گونه ای بود که مرحوم آخوند گزی و دیگران از علما ایشان را مستجاب الدّعوه می دانستند و در مشکلات و گرفتاری ها، دم و معنویت او و نفسش را در حل مشکلات مؤثر می دانستند.

ایشان در پرتو تعبّد و بندگی و عشق سرشار به ائمه اطهار علیهم السلام خصوصاً حضرت ابا عبد الله الحسین علیه السلام نفسی گیرا و خلوصی بی شائبه داشت و بنا بر آن چه در کتاب «ستاره شرق» در حالات ایشان گفته شده با توجه به حافظهٔ استثنائی و کم نظیر و عشق سرشار شان نسبت به احادیث و روایات آل محمّد علیهم السلام بنا به اقرار خود شان تمام متون روایی شیعه خصوصاً کتاب شريف «بحار الانوار» و «کافی» شریف و بقیه متون روایی را چندین مرتبه با دقت مطالعه و روایات آن را تحفیظ و در زمان خود به عنوان «معجم الاحادیث» شیعه شناخته می شدند.

ص: 60

از ایشان کتاب هایی در فقه و یک دوره در اصول (مباحث الفاظ و استصحاب و برائت و اصول عملیه) و رجال به جای مانده است. هم چنین حاشیه و تعلیقی بر مکاسب و حاشیه و تعلیقی بر رسائل شیخ انصاری

مرحوم علامه آقا بزرگ تهرانی در کتاب «نقباء البشر» از ایشان تجلیل مرحوم زیادی نموده است.

ایشان در روز جمعه 23 محرم الحرام 1326 قمری در دُرچه رحلت نمود و پس از تشييع جنازه باشکوهی در تخت فولاد نزدیک قبر مرحوم «ملا اسماعیل خواجوئی» پس از اقامه نماز توسط برادر بزرگوارش حضرت آیت الله العظمی آقا سیّد محمّد باقر درچه ای به خاک سپرده ده شد.

فرزندان ذکور ایشان که اکثراً اهل علم و کمال بوده اند مرحوم آقا سیّد علی محمّد آقا سیّد نصر الله آقا سیّد جعفر آقا سیّد مرتضی آقا سیّد عبد الکریم آقا سیّد حیدر و آقا سیّد ابو الحسن می باشند.

حبیب الله رشتی و آیت الله سیّد حسین کوه کمره ای و دیگران بهره ها بردند. طبق آن چه شنیده شده در نجف اشرف از دو جهت کم نظیر بودند:

1- سختی زندگی و فقر و ،قناعت 2-پشتکار و پر کاری در امر تحصیل و جدیت و مداومت شبانه روزی به تحصیل ایشان پس از احراز مدارج عالیه در سال 1303 به اصفهان مراجعت و تا آخر عمر به تدریس و تألیف و فعالیت های علمی و اجتماعی پرداخت و شاگردان زیادی را تربیت نمود که همه از علما و مراجع بودند از جمله حضرت آیت الله العظمی آقا سيد حسین بروجردی مرجع عالی قدر شیعه حضرت آیت الله آقا سیّد ابو الحسن اصفهانی، حضرت آیت الله آقا جمال ،گلپایگانی، حاج آقا رحیم ارباب، میرزا علی آقا شیرازی آیت الله مدرس آقا نجفی قوچانی و سیّد جلال همائی و.....

از ایشان آثار زیادی به جای مانده است از جمله کتاب «میزان الفقاهة» در فقه، یک دوره کامل در ،اصول حاشیه بر رسائل و مکاسب، رساله عملیه، رساله در جبر و تفويض و ...

ایشان در 28 ربيع الثاني 1342 در دُرچه فوت و طی تشیع جنازه ای بی نظیر در تخت فولاد ،اصفهان تکیه کازرونی به خاک سپرده شد.

فرزندان ذکور ایشان: آقا سیّد ابو المعالی آقا سیّد عبد العلی آقا سیّد ابو الحسن و آقا سیّد احمد می باشند.

در حالات ایشان استاد جلال الدین همائی می نویسد:

«ایشان همانند فرشته ای بود که از عرش به فرش آمده بود».

العظمی آقا سیّد محمّد مهدی درچ های در حدود سال 1280 در درچه متولد و اصغر اولاد مرحوم آیت الله آقا سیّد مرتضی رحمه الله بوده اند.

حدوداً ده ساله بودند که پدر را از دست دادند و به همراه برادر بزرگوار خود مرحوم آیت الله آقا سیّد محمّد صادق در کمال تنگ دستی و قناعت در اصفهان در حجره یکی از مدارس اصفهان ساکن شدند و در اصفهان در محضر بزرگانی هم چون آیت الله «میرزا بدیع درب امامی» و «آیت الله شیخ محمّد حسن نجفی» و مرحوم «آیت الله شیخ محمّد باقر نجفی» به تحصیل فقه و اصول و در علوم عقلی از مرحوم آیت الله آخوند ملا محمّد کاشی استفاده نموده و سپس به نجف اشرف مهاجرت و تقریباً هفت سال از محضر بزرگانی هم چون آیت الله آخوند خراسانی و آیت الله شیخ محمّد هادی و شیخ محمّد حسن مامقانی و میرزا حبیب الله رشتی استفاده نمود.

پس از بازگشت به ،اصفهان به تدریس قوانین و مکاسب و کفایه و سپس به تدریس خارج فقه و اصول پرداختند و جمع زیادی از فضلا و طلاب هم چون آیت الله سیّد علی نجف آبادی آیت الله طيب، آیت الله حاج آقا حسن قمی، اشرفی اصفهانی مهدوی، اسدالله فهامی شیخ عباس علی ادیب و محمّد تقی فهامی و... از محضر ایشان بهره ها بردند.

ایشان دارای هوشی سرشار و جدیتی کم نظیر در امر تحصیل و تدریس و تقوا و بی توجهی به ظواهر دنیا و عبادت و عشق به حضرات معصومین علیهم السلام بودند.

از ایشان یک دوره اصول از اول بحث «الفاظ» تا «تعادل و تراجیح» و در فقه «كتاب الصلاة» و «كتاب الطهارة» و رساله در «صوم» و حاشیه بر رسالهٔ نخبه شیخ شوشتری بر جای مانده است.

ایشان در 15 جمادی الثانی 1376 وفات و طی تشییع جنازه باشکوهی

ص: 63

پس از اقامه نماز توسط مرحوم آیت الله ارباب در تکیه کازرونی، جنب برادر بزرگوار شان حضرت آیت الله العظمی آقا سیّد محمّد باقر درچه ای به خاک سپرده شدند

فرزندان ذکور ایشان آقا سیّد محمّد حسین آقا سیّد ابو تراب، آقا سیّد مجتبی و دکتر سیّد محمّد می باشند.

فرمودند: «این کتاب هفت جلد است و مغنی است از جمیع کتاب های حکمت و کلام که قبل از این نوشته شده است». (1)

همان طوری که از قول مرحوم میردامّاد در این کتاب بیان ،شد، مرحوم امیر محمّد مصحفی کتابی دارد در هفت جلد به نام «نصرة الاسلام» در حکمت و کلام.

از مختصات دوران زندگی مرحوم میر لوحی مبارزات و جنگ های قلمی ایشان با بدعت های رایج در آن دوران چون تصوف و دراویش که باعث تألیف آثاری چون «اعلام المحبین» و «سلوة الشيعه» و... شد.

هم چنین با توجه به فضای خاص آن زمان و تبلیغ تصوف و هوا خواهی بعضی از خاندان صفوی از این مشرب می توان به عظمت سلحشوری های این عالم بزرگ پی برد و هم چنین در جبهه ای دیگر به آثار قلمی وی و هم چنین ارشاد عوام مردم که به خاطر عرق ایرانی گری هوا خواهی ابو مسلم خراسانی را در سر داشتند و ایشان با رواج تبلیغ از این دشمن اهل بیت علیهم السلام که خون هزاران شیعه را به زمین ریخت و باعث استیلای بنی عباس بر در واقع علت شهادت تمامی امامانی که به دست بنی عباس به شهادت رسیدند؛ لذا مرحوم میر لوحی با توجه به عشق سرشارش نسبت به ائمه معصومین علیهم السلام با تألیف کتاب های ذکر شده به روشن گری بر علیه اتباع ابو مسلم و صوفیه نمود و در این راه با آزار و اذیت های زیادی مواجه شد که حتی احتمال شهادت وی از سوی بد کاران را در این راه بعید نمی دانند.

برخی از آثار وی عبارت است از:

1 «زاد العقبى فى مناقب الائمة و الاوصياء علیهم السلام»

2- «رياض المؤمنين وحدائق المتقين».

3-«اربعین» مير لوحى يا «كفاية المهتدى في معرفة المهدی»، وی در این کتاب از چهل حدیث در رابطه با شناخت و معرفی حضرت مهدی علیه السلام بحث می کند.

4- «اعلام المحبین» این رساله در رد و مذمّت صوفیه می باشد و نسخه ای از این کتاب در کتابخانه مجلس به خط ابن یوسف شیرازی موجود می باشد.

ص: 66

5- «تنبيه الغافلين» در رد صوفیه

-6- «ادراء العاقلين و اخزاء المجانین» این کتاب و رساله در ذیل حدیث هفدهم كتاب «كفاية المهتدی» یاد شده و در کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی به شماره 389 موجود است.

7-«توضيح المشربين و تنقيح المذهبين».

8- «سلوة الشيعة و قوة الشريعة».

9- «مناظرة السيد و العالم».

10- رساله ای در تحریم غناء، علامه سیّد محمّد هادی میر لوحی فرزند ایشان در رساله «اعلام الاحباء في حرمة الغناء في القرآن و الدعا» رساله ای در تحریم غنا را به پدرش نسبت می دهد که ایشان تألیف نموده اند.

عمر مرحوم علامه میرلوحی را حدود 72 سال و سال وفات ایشان حدود 1083 بیان شده و قبر شریفش در شبستان مسجد سمسار در اراضی مهرآباد واقع شده بود که بیان خواهد شد.

از این مرد بزرگ سه سه پسر که هر کدام از علمای بزرگ دوران خویش بودند به جای ماند:

(1) امیر محمّد مشهور به «مطهر».

(2) امیر محمّد هادی مؤلف این کتاب

(3) امیر محمّد نامی: امیر محمّد نامی فرزند (علامه ذی فنون میر لوحی سبزواری و برادر بزرگوار مؤلف این کتاب علامه میر محمّد هادی) که از علمای بزرگ و فقهای عصر صفوی بوده و مرقد شریفش بنا به نقل قول مرحوم سیّد مصلح الدین مهدوی در کتاب «رجال اصفهان» در حیاط امام زاده

ص: 67

اسماعیل اصفهان بوده که متأسفانه در تعمیرات امام زاده قبر شریف این عالم بزرگوار مخفی شده است.

عده زیادی از سادات درچه و شهر ابریشم و فلاورجان و اصفهان از نسل این عالم بزرگوار شیعه هستند و در میان آنان علمای بزرگ و فقها و محدثین زیادی وجود داشته و دارد (رحمة الله عليه)

حاصل شده ولی گویا اظهار آن از کسی که مشرّف شده برای دیگران پسند آن بزرگوار نباشد و لذا به شکلی داعی بر اخفاء و یا اجمال و ابهام گویی دارند. مرحوم محدث نوری در کتاب «نجم الثاقب» در باب هفتم حکایت جمعی که مشرّف به لقاء حضرت حجت - صلوات الله عليه - شده اند ذکر کرده است.

چهارمین حکایت آن ،باب راجع به مرحوم میر لوحی می باشد و این همان است که خود مرحوم میر لوحی به شکل رمزی در کتاب «کفایة المهتدی» ذکر کرده است که هم گفته باشد و هم به صورت رسمی تصریح به شخص خود نکرده باشد.

«... راقم این «اربعین» می گوید میانه من و خدا که می شناسم دردمندی را که مکرّر آن حضرت را دیده و در بعضی از اوقات به مرضی مهلک گرفتار بوده که آن حضرت او را شفای کامل کرامت فرموده...» (1)

البته جا دارد برای سیّد عالم با تقوایی که آن چنان فداکارانه در راه خدا و دین و ولایت ائمه طاهرین علیهم السلام خالصانه و مخلصانه هستی خود را در طبق اخلاص فدا می کند آن بزرگوار که منبع کرم و صفا و وفا هستند او را مکرر به حضور بپذیرند و با الطاف خود او را از امراض مهلکه شفا بخشد. (2)

ص: 69

مشابه این موضوع یعنی سالم ماندن بدن بعضی از اولیای خدا که دیده از صد ها سال بدن شریف آنان سالم مانده از جمله مرحوم شیخ صدوق که وقتی در اثر سیلاب قبر مطهر شان خراب ،شد، دیدند بدن در کفن کأنّ تازه دفن شده است یا در مورد مرحوم مجلسی که بنده خود به یاد دارم برای نصب ضریح بر آن به صورت متواتر بیان کردند که گوشه ای از قبر خراب شد و دیدیم بدن مطهر، تازه بود یا در مورد مرحوم عالم بزرگوار مرحوم آقا جمال خوانساری در تخت فولاد اصفهان هنگام دفن مرحوم آیت الله شیخ اسدالله فهامی قبر ایشان هویدا شد و پس از صد ها سال، بدن مرحوم آقا جمال خوانساری تازه در کفن بدون هیچ تغییری سالم مانده بود.

و بسیار به جاست دست اندرکاران امور شهر اصفهان حداقل در جای مسجد سمسار تخریب شده به یاد این عالم نامدار و سلحشور شیعه مکان یاد بودی جهت معرفی این مرد بزرگ به نسل جدید بنا نمایند (1)

علمی چند صد ساله و ولایی و در دامّان پدری عالم چون علامه میر لوحی سبزواری پرورش یافته است.

خود وی در همین کتاب آورده است:

در سن طفولیت در خدمت عالم فاضل و متبحّر کامل و قاطع اطوار مبتدعین و اعرف اهل زمان خود به آثار ائمه طاهرین علیهم السلام جناب والد خود نشسته بودیم که به تقریبی با اهل مجلس حرف اهل سنّت به میان آمد و می فرمود:

اهل سنّت اکثر چیز هایی را که شیعیان خوب می دانند ترک می کنند و می گویند این ها را ترک می کنیم به سبب آن که رافضیان انجام می دهند و بر خلاف ایشان ما از آن ها منع می کنیم بعضی از موارد مذکور را در آن حال ترک می کنیم.

در آن ،حال بر زبان من جاری شد و گفتم «رافضیان زنده اند» پس شما مخالفت رافضیان نموده و زنده نباشید تا مخالفت حاصل شود.

والد این کمترین از این سخن به خنده درآمد و گفت: مانند این سخن از «سیّد مرتضی» نیز واقع شده است. بعضی از اهل مجلس استفسار نمودند که چگونه؟ فرمودند:

شیخ مفید که از بزرگان علمای امامیه است شبی در خواب می بیند که حضرت فاطمه زهرا علیها السلام به خانه او آمد و دست حسنین علیهما السلام را گرفته و به او خطاب کرد «فرزندان مرا درس بگو و از علوم دینیّه به ایشان تعلیم کن».

شیخ ،بزرگوار از خواب بیدار شد و در تحیّر بود که تعبیر این خواب چه می شود و بقیۀ آن شب را به عبادت و طاعت حق تعالی مشغول بود و بعد از نماز صبح زنی داخل خانه شیخ شد و دست دو فرزند خود «سیّد مرتضی» و

ص: 72

«سیّد رضی» را گرفته و نزدیک شیخ آورد و می گوید: «ای شیخ طایفه شیعه! این دو طفل سیّد هستند امید دارم که برای خدا و جهت خشنودی جد ایشان حضرت مصطفی صلی الله علیه و آله شما ایشان را تعلیم مسائل دینی نمایی و از علوم دینی ایشان را بهره مند گردانی»

شیخ بزرگوار این امر را تعبیر خواب خود دانسته و قبول می فرماید و ایشان را در کنار خود می نشاند در همین ساعت بعضی از علمای نواصب داخل خانه می شوند و با شیخ بزرگوار از در مباحثه در می آیند، تا سخن به این جا می رسد که شیخ می گوید:

شما قائلید که صلوات فرستادن بر محمّد و آل محمّد علیهم السلام جایز است؟ می گویند: «بلی». شیخ می فرماید: «پس به چه دلیل از آن منع می کنید و اکتفا به ذکر آن حضرت نموده و نام آل آن حضرت را در صلوات نمی برید؟» آنان در جواب می گویند: «زیرا می خواهیم تا بر خلاف رفضه عمل کنیم؛ زیرا رافضیان صلوات بر آن حضرت می فرستند و ما بر خلاف ایشان ترک می کنیم»

سیّد مرتضی که در کنار شیخ نشسته بود به سخن در آمده می فرماید: «الرَّوافِضُ اَحْياء»؛ رافضیان زنده اند پس اگر شما بر خلاف آن ها کار می کنید پس بمیرید

پس اهل مجلس می خندند و آن چند نفر از علمای نواصب ذلیل و خوار شدند و منفعل و شرمسار گردیده و خاموش شدند.

تاریخ تولد مرحوم مؤلف احتمالاً حدود 1040 قمری یا اندکی کم یا بیش بوده است و تاریخ وفات ایشان 1113 قمری قبر مطهر شان در «امام زاده اسماعیل» اصفهان در خیابان ،هاتف در حرم مطهر آن امام زاده

ص: 73

واجب التعظيم در ورودی حرم حضرت شعیای ،نبی واقع است و بر روی سنگ قبر مطهر ایشان این چنین نوشته است:

وفات مرحوم مغفور سیادت پناه علّامی الفهامی و مجتهدى الزمانی میر محمّد هادی بن سیادت پناه میر لوحی به تاریخ چهارم شهر جمادی الثانی 1113

مخفی نماند که قبر مطهر برادر دیگر مرحوم میر محمّد هادی یعنی علامه سیّد محمّد نامی نیز در حیاط امام زاده اسماعیل است که متأسفانه در تعمیرات ،حیاط محل دقیق قبر معلوم نیست.

السيد جمال الدين محمّد (يقال له المجتبى) بن السيد نجیب الدین عبد العزيز بن السيد علاء الدين محمّد بن السيد نور الدين على بن السيد نصير الدين الحسين بن السيد معين الدين احمد بن السيد الشريف الاجل الامجد اسحاق بن الكريم الجليل ابى المحسن العسكرى ابن الاكرم الارفع ابي الحسن موسى الثاني بن المرتضى المكرم المعظم ابراهيم الاصغر بن الامام ابي الحسن موسى الكاظم بن امام أبي عبد الله جعفر الصادق ابن الامام محمّد الباقر بن الامام ابن محمّد على السجاد بن الامام ابي عبد الله الحسين بن الامام ابى الحسن امير المؤمنين على بن ابي طالب ( صلوات الله عليهم اجمعين).

این شجره طبق نوشته و به خط حضرت آیت الله آقا سیّد محمّد حسین شریعت درچه ای (1) فرزند حضرت آیت الله العظمی آقا سیّد محمّد مهدی درچه ای می باشد که عالم محقق حضرت آیت الله شریعت درچه ای برادر بزرگوار آن مرحوم در مقدمه کتاب «کفایة المهتدی»، ص 27 طبق نوشته ایشان بیان کرده اند.

همان طوری که از آثار مرحوم مؤلف خصوصاً كتاب «اصول العقائد و جامع الفوائد» آشکار است ایشان عشق و علاقه سرشاری به خاندان رسالت

ص: 75

خصوصاً حضرت امام الموحدین امیر المؤمنين علیه السلام داشته اند و با توجه به این که دوران ایشان نزدیک به زمان تحول مذهبی ایران به مذهب حقه اثنی عشری یعنی مذهب تشیع بوده ایشان هم مانند پدر بزرگوارش به طور جدی فعالیت های وسیعی از نظر علمی و تبلیغاتی برای زدودن خرافات و لکه های چرکین از دامن تشیع داشتند و مبارزه با مذاهبی چون تسنن و تصوف و پیروان و مروجان ابو مسلم خراسانی داشته و مرحوم مؤلف نیز همان راه را ادامه و با تألیف کتب زیادی در اثبات حقانیت مذهب تشیع و دفاع از ولایت امیر المؤمنین و ائمه معصومین علیهم السلام به روشن گری پرداختند. از مرحوم مؤلف آثار زیر به شمارش آمده است:

كتاب مشغول و بنا به فرموده خود در کمتر از 45 روز این کتاب را به پایان می رساند.

این کتاب در سه باب و یک خاتمه به انجام رسیده است:

باب اول: در معرفت ،الهی در اثبات واجب الوجود و صفات ثبوتی و صفات سلبی خداوند.

باب دوم: در نبوت

باب سوم: در امامت که محتوای اصلی کتاب همین باب است. این باب شامل دوازده فصل که در هر فصل به دلائل امامت و بیان فضائل و معجزات یکی از ائمه هدایت علیهم السلام می پردازد.

مهم ترین فصل باب سوم فصل اول آن است که اختصاص به امامت حضرت امیر المؤمنین علیه السلام دارد و گویای شدت عشق و ارادت سرشار مرحوم مؤلف به ساحت مقدس امیر عالم هستی و شاه ولایت آقا امیر المؤمنين علیه السلام و شدت برائت ایشان نسبت به غاصبین حق آن حضرت دارد که بیش از نیمی از کتاب را در بر می گیرد

این فصل شامل دوازده مطلب است در مطالب اولیه این فصل به لزوم وجود امام و دلائل امامت ائمه اطهار علیهم السلام پرداخته و با استناد به دلائل نقلی و عقلی و بیان آیاتی از قرآن کریم در شأن وجود مقدس امير المؤمنین علیه السلام از قول علمای عامه و مخالفین و پس از آن با بیان روایاتی از قول وجود مقدس حضرت ختم المرسلین صلی الله علیه و آله از قول علمای عامه در لزوم تبعیت و پیروی و امامت امير المؤمنین علیه السلام با استناد به کتب اهل سنّت و سپس به بیان معجزات و اوصاف حضرت و در ادامه به پاسخ به روایات جعلی اهل سنّت درباره خلفاء و هم چنین به بیان مطاعن خلفای ثلاثه و معاویه اشاره دارد.

ص: 77

پس از آن به طور مفصل به بیان معجزات حضرت امیر علیه السلام می پردازد و سپس به دلائل و معجزات حضرت امام حسن مجتبی تا حضرت بقیة الله الاعظم (ارواحنا له الفداء) و بعضی از تشرفات خدمت آن حضرت می پردازد و در انتهای کتاب به خاتمه ای در احوال «معاد» پرداخته است.

2- «اربعون حدیث»، مؤلف در قسمتی از کتاب اصول عقاید که درباره عدم جواز تسمیه حضرت حجت علیه السلام است از کتاب اربعین خود یاد می کند

3- «کنز الایمان» که همان طوری که بار ها در کتاب اصول عقاید بیان کرده بیش از 1050 آیه از قرآن را که در شأن امیر المؤمنین و ائمه معصومین علیهم السلام است در این کتاب با تفسیر مفصل بیان کرده است و خوانندگان را به آن ارجاع می دهد.

4- «محن الاولیاء» که در چند جای کتاب اصول عقاید درباره آن سخن گفته و همان گونه که خود بیان کرده است درباره مصائب ائمه معصومین علیهم السلام می باشد.

همان طور که مؤلف خود بیان کرده است این سه کتاب در زمان مؤلف در دسترس عموم بوده است ولی متأسفانه ما هنوز به سه کتاب اخیر دست پیدا نکرده ایم.

5- «اعلام الاحباء في حرمة الغناء في القرآن و الدعا»، مؤلف این رساله را به درخواست بعضی به جهت استخلاص آنان از سرگردانی و در پاسخ بعضی از افاضل معاصر خود که غنا در قرآن را جایز بلکه مستحب می دانسته اند در یک مقدمه و پنج فصل و یک خاتمه به رشته تحریر درآورده است. رساله از نظم خاصی برخوردار است و مؤلف سعی نموده بدون توهین به آراء مذاهب مخالف به طرح و پاسخ به این مسائل بپردازد.

ص: 78

عنوان رساله با این عبارت آغاز می شود: «رسالة اعلام الاحباء في حرمة الغناء من مؤلفات علامي الفهامي مير محمّد هادي ضاعف الله قدره العالي و مد ظلّه السامي سلّمه الله تعالي».

نثر فارسی کتاب ساده و روان است و تعبیرات جالبی در آن مشاهده ی شود بخشی از اوائل رساله چنین است:

امّا بعد چنین گوید اضعف عباد الله و أحوجهم الى رحمة ربّه الباري محمّد هادي بن اللوحي الموسوي الحسيني السبزواري که در این اوقات از بعضی از دوستان و پیروان ائمه معصومين (صلوات الله عليهم اجمعین) چنین استماع افتاد که بعضی از افاضل تعلیقی کرده و در آن بیان فرموده که غنا کردن و خوانندگی در قرآن جایز است (1) بلکه سنّت است و متمسک به حدیثی چند شده که جواب عن قريب مذکور شود ان شاء الله تعالی و از این جهت بعضی از مردم عزیز از این بی بضاعت در علم و تمییز التماس نمودند و به قدم سعی راه الحاح پیمودند که چند کلمه ای در این باب مسطور گرداند و ایشان را از این حیرت برهاند و غطاء خفاء از روی این مسأله بر وجهی بردارد که صورت شاهد را از حسن ساخته ای که دارد مجال دل فریبی به لهوسان طريق عبادت ،نماید اگر چه در قبول و ثواب قرائت قرآن و خواندن دعا امّا به خاطر رسید که ذره را در پیش آفتاب چه نمود است و سراب را در جنب آب چه وجود و در وقتی که علمای اعلام و فقهای ذوي الاحترام باشند متوجه شدن آن طایفه والا مقام به مسائل حلال و حرام انسب می نماید طنین زنبور را با نغمه زبور چه

ص: 79

مناسبت و طعم حنظل را با حلاوت عسل چه مماثلت لیکن به مقتضای حدیث شریف: ﴿مَنْ عَلِمَ عِلْماً وَ كَتَمَهُ الْجَمَهُ الله تَعالى یَوم القِيامَةِ بِلِجام مِنَ النَّارِ﴾؛ یعنی هر کس بداند چیزی را و به خلق نرساند مُلْجَم می کند حضرت الله تعالی او را در قیامت به لجامی از آتش جهنم و دیگر احادیث که در مضمون نزدیک به این است چاره ای بجز اسعاف ملتمس ایشان ندید و حال آن که در خاموش بودن ظلی هم در دین به هم می رسد بنابر این طلباً لمرضاة الرب العباد و ذخيرة ليوم التناد از برای اعلام بعضی از احباب به نوشتن رساله ای در این باب شروع نمود و توکل کرد بر لطف خداوند و دود و نام نهاد این رساله را به اعلام الاحباء في حرمة الغناء في القرآن و الدعا و مشتمل گردانید این مختصر را بر پنج فصل و خاتمه...

نظر به این که این رساله جزء معدود آثاری است که در یک دوره خاص جدال اندیشه از دیدگاه فقهی یکی از فقهای عصر صفویه به زبان فارسی و منحصراً به موضوع غناء پرداخته و در ضمن آن به استدلال های فقهی مستند به آیات و روایات توجه کرده است از اهمیت خاصی برخوردار است. علاوه بر آن مؤلف به فرهنگ های لغتی اشاره می نماید که کمتر می توان در منابع دیگر از آن ها سراغ گرفت.

نویسنده در این رساله به آیات و احادیث متعددی از شیعه و سنی و و آرای فقهی آنان در زمینه غنا اشاره می کند و آن را مورد بحث قرار می دهد.

از این کتاب نسخه ای در کتابخانه مجلس به شماره 9/5972 متعلق به سده سیزده می باشد و دیگری در کتابخانه ملک به 2/191 که به دست کاتبی به نام میرزا بیک بن محمّد تقی کرمانی به خط نستعلیق شکسته نوشته شده است.

ص: 80

6- رساله در حرمت غناء چون رساله «اعلام الاحباء» به زبان فارسی نوشته شده، مؤلف به دلیل اهمیت موضوع در آن عصر، تصمیم گرفت رسالهٔ دیگری دربارۀ حرمت غناء با ذکر تمامی آیات مربوط به موضوع به زبان عربی تدوین نماید و در این رساله به «اعلام الاحباء» چندین بار اشاره شده است.

7- رساله در نماز بر اساس فهرست نسخه های خطی دانشگاه تهران این رساله را مؤلف در سال 1099 قمری در قندهار تألیف یا از آثار شهید ثانی ترجمه کرده است.

8- كتاب «نهج المستر شدین» و آثار دیگری که در این کتاب از آن یاد کرده است.

مخفی نماند که این کتاب شریف یعنی «اصول العقائد و جامع الفوائد» را در سال های قبل اوائل دهه هفتاد که حقیر راقم این سطور در حوزه علمیه اصفهان مشغول به تحصیل بودم پیرمردی روشن ضمیر که خدایش رحمت کند، به درب حجره بنده در مدرسه ملا عبد الله اصفهان آمد و این دو کتاب مندرس و فرسوده را به بنده هدیه داد و رفت. آن قدر کتاب، فرسوده و قدیمی بود که هنگام تورّق، برگها می شکست و تاریخ چاپ آن 1313 قمری بود و به تاریخ فعلی بیش از 130 سال قبل در 326 صفحه چاپ سنگی شده بود.

بعد ها متوجه شدم آخرین چاپ این کتاب در سال 1353 قمری یعنی حدود 90 سال قبل در مطبعه گلبهار اصفهان به خط شیخ محمّد حسن سبزواری نیز به چاپ رسیده است.

بنده پس از مطالعه کتاب متوجه شدم تالیف علامه مير محمّد هادي میر لوحی سبزواری است و از آن جایی که حقیر نیز به این شجره مبارکه

ص: 81

متصل می باشم و از همه مهم تر با توجه به اهمیت کتاب و موضوع آن که عمده آن فضائل امیر المؤمنین و ائمه معصومین علیهم السلام می باشد یکی از آرزو های حقیر تجدید چاپ این کتاب بود تا اولاً از اندراس آن جلوگیری و ثانیاً در دسترس محبین اهل البیت علیهم السلام قرار گیرد.

به این امید که حقیر نیز سهم کوچکی در این ثواب بزرگ یعنی ترویج فضائل امیر المؤمنین علیه السلام داشته باشم و ان شاء الله مورد دعای خیر حضرتش قرار گیرم

و شاید که امیر عالم هستی علیه السلام در دنیا و آخرت دستگیر این سراپا تقصیر بوده و در آن لحظه های صعب و سخت تنهایی و غربت قبر و منازل الآخرة فریاد رسم ،باشند تا این که به لطف و کرم خود شان مقدمات آن فراهم شد و کتاب را بازنویسی کرده و مدت ها کار معطل بود تا آن که سعادت یار شد و با سبب سازی ،حضرتش دوست بزرگوار و محب اهل بیت علیهم السلام جناب آقای «دکتر شکری» (دام عزّه) با دیدن این کتاب پیشقدم شده و با همّت عالی ایشان مقدّمات چاپ فراهم شد باشد که ذخیره ای برای روز واپسین ایشان و پدر و مادر بزرگوار شان خير الحاج جناب «حاج محمّد شکری» و والده محترمه «حاجیه خانم انصاری» که با هزینه و مساعدت ایشان این کار سرعت گرفت و این کتاب در ایام فرخنده میلاد مسعود امام رئوف حضرت آقا علی بن موسى الرضا (عليه آلاف التحيّة و الثناء) به زیور طبع آراسته شد.

ان شاء الله قلب رئوف حضرتش با این هدیه خوش حال و در هنگام بی کسی فریاد رس ایشان و ما باشد و از ایشان به نحو احسن قبول فرماید. جزاهم الله خيراً.

خداوند جزای خیر به ایشان عنایت فرماید و این ذخیره و ثواب بزرگ را

ص: 82

از ایشان قبول فرماید و این پدر و مادر بزرگوار و فرزند عزیز شان و حقیر و تمام کسانی را که در بازنویسی و تحقیق و ویراستاری و تصحیح این کتاب یاری کردند از الطاف خاصه حضرت امیر المؤمنین و ائمه معصومین علیهم السلام در دنیا و آخرت بهره مند فرماید.

با توجه به این که این کتاب در زمان صفویه نگارش یافته است، اندکی در مواردی که احساس نیاز می شد نثر کتاب تغییر پیدا کرده تا جایگاه بهتری برای مطالعه و خواندن عموم مردم بیابد و امید داریم که خوانندگان عزیز اشکالات را ببخشایند و گوشزد مان کنند که اگر امکانی بود در چاپ های بعد آن را اصلاح کنیم و بر غنای کتاب بیفزاییم و از خوانندگان عزیز این کتاب استدعا دارم تمام کسانی را که در چاپ و نشر این کتاب زحمت کشیدند خصوصاً جناب آقای دکتر شکری و والدین بزرگوار شان را از دعای خیر فراموش نفرمایند و برای این سراپا تقصیر هم حيّاً و میّتاً از درگاه ربوبی طلب آمرزش نمایند.

قم المقدّسة

سیّد علی موسوی دُرچه ای

ص: 83

ص: 84

بسم الله الرحمن الرحيم

والله المستعان و عليه التكلان

بیماران مرض جهالت را نسخه شفای امراض از اشارات هدایت اوست تشنه لبان رحیق حجّت را چشم بر عین حکمت او، معلمی که در پیش ابجد خوانان مکتب ،تعلیمش حکمای یونان کودن و نادان

بزرگواری که اگر نه صورت وجود او منظور بودی، آینه افلاک عکس پذیر نور وجود نمی گردید و گوهر ممکن از دریای بی پایان عدم، روی ساحل نمی دید و بر اهل بیت طیّبین و ذریّه معصومین آن حضرت که هادیان راه دین و پیشوایان اهل یقین اند خصوصاً بر اشرف اهل بیت آن حضرت یعنی شمس فلک امامت و مهر اوج خلافت اسد الله الغالب علی بن ابی طالب (صلوات الله و سلامه علیه) که بی ولای او عبادت ثقلین بی حاصل و بی معرفت او نرخ طاعات در روز قیامت نازل است شهسواری که پیک اثر از علّت به معلول به واسطه او رسیده و به سبب محبّت او رحمت الهی به جست و جوی اهل معاصی کو به کو دویده در جنب حشمت کبریایش هندوی شب و رومی روز از کمترین خادمان و در خوان جود و سخایش مهر و ماه دو قرص ،نان مبارزی که در روز رزم خوف ناوک ابروی کمانش نگاه دشمن را در پس صف مژگان نشانده و عدویش با کمال پُر دلی از سرعت هزیمت بی سایه مانده

امّا بعد چنین گوید افقر عباد الله الى رحمة ربِّه الباری، محمّد هادي بن اللوحى الموسوى الحسينى السبزواری که جمعی کثیر از دوستان دینی و جمّی غفیر از محبّان یقینی از این حقیر التماس نمودند و به قدم سعی راه الحاح پیمودند که چند کلمه در باب اصول دین مسطور گرداند و کافّه مدّعیان ایمان را از وادی محض دعوا به منزل یقین رساند و ملتمس ایشان به سبب بعضی از عوائق در حیز تأخیر بود تا در شبی از شب ها که سیاهی آن در نظر خوش تر از سواد مردمک دیده ،روز قدر می نمود مشرق امید از شمس جمال نور الله

ص: 86

فى الارضين یعنی حضرت امیر المؤمنين (صلوات الله و سلامه عليه و على اولاده اجمعین) روشن گردید و گوش هوش از زبان معجز بیان آن حضرت مضمون بلاغت مشحون:

﴿مَنْ قَضَى لِأَخِيهِ الْمُؤْمِنِ حَاجَةً قَضَى اللهُ لَهُ أَلْفَ حَاجَةٍ مِنْ حَوائِجِ الدُّنْيا وَ أَلْفَ حَاجَةٍ مِن حَوائِجِ الْآخِرَةِ﴾. (1)

شنید و چون از آن خواب که رشک بیداری ابد است چشم گشود، روح رائحه جمال آن حضرت در قالب مثالی صبح صادق جلوه کرده بود فرمان لازم الاذعان آن حضرت را بر خود واجب و لازم شناخت و عنان همّت را به جانب جمع این کتاب مصروف ساخت و از جهت آن که مبادا در امتثال این امر عظیم تاخیری رود و این مستغرق بحر عصیان را باعث زیادی تقصیری ،شود سفینه متاع مباحثه را به لنگر تعطیل بست و از غوص لئالی آبدار محیط حالت مدارسه مدّتی نشست و ذائقه جان را چاشنی حلاوت ﴿وَ سَارِعُوا إِلَى مَغْفِرَةٍ مِنْ رَّبِّكُمْ﴾ (2) چشانید و در کمتر از چهل و پنج روز این مختصر را به اتمام رسانید و مسمّی گردانید این کتاب را به «اصول العقائد و جامع الفوائد» مشتمل بر سه باب و خاتمه است:

باب اوّل : معرفة الله، مشتمل بر سه فصل:

فصل اوّل: در اثبات واجب الوجود.

فصل دوّم: در صفات ثبوتی

فصل سوّم: در صفات سلبی

باب دوّم: در بیان نبوّت به همراه شمّه ای از فضائل حضرت رسول صلی الله علیه و آله

باب سوّم: در بیان ،امامت مشتمل بر دوازده فصل:

ص: 87

فصل اوّل: دلایل بر امامت حضرت امیر المؤمنین علیه السلام به همراه شمّه ای از فضائل آن حضرت و بیان بطلان امامت ابی بکر و عمر و عثمان.

فصل دوّم: در بیان دلایل بر امامت حضرت امام حسن علیه السلام

فصل سوّم: در بیان دلایل بر امامت حضرت ابا عبد الله الحسين علیه السلام

فصل چهارم: در بیان دلایل بر امامت حضرت امام زین العابدین علیه السلام

فصل پنجم: در بیان دلایل بر امامت حضرت امام محمّد باقر علیه السلام

فصل ششم: در بیان دلایل بر امامت حضرت امام جعفر صادق علیه السلام

فصل هفتم: در بیان دلایل بر امامت حضرت امام موسی کاظم علیه السلام

فصل هشتم: در بیان دلایل بر امامت حضرت امام رضا علیه السلام

فصل نهم : در بیان دلایل بر امامت حضرت امام محمّد تقی علیه السلام

فصل دهم: در بیان دلایل بر امامت حضرت امام علی نقی علیه السلام

فصل یازدهم: در بیان دلایل بر امامت حضرت امام حسن عسکری علیه السلام

فصل دوازدهم: در بیان دلایل بر امامت حضرت صاحب الامر علیه السلام

خاتمه : در بیان دلایل وجود معاد.

ص: 88

واجب الوجود است باز ادعای ما ثابت می شود و اگر آن سبب و علت ممکن است پس باز آن ممکن نیز محتاج علّتی خواهد بود و چون دور و تسلسل هر دو از محالات است در نتیجه ثابت می شود که واجب الوجودی هست که سلسلهٔ تمام ممکنات به او منتهی می شود. هر کس به عقل خود مراجعه نماید می فهمد که هیچ ساختمانی بدون بنّا به وجود نمی آید، پس چگونه می تواند آسمان و زمین بدون خالق باشد؟

هم چنین ممکن است یکی از معانی حدیث: ﴿مَنْ عَرَفَ نَفْسَهُ فَقَدْ عَرَفَ رَبَّهُ﴾؛ «کسی که خود را شناخت خدای خود را نیز شناخته است» (1) همین باشد یعنی کسی که فهمید خودش نیز مانند سایر ممکنات محتاج به علّت و آفریدگاری است، می فهمد که آن آفریدگار موجودی غیر از خداوند نیست.

چون ذکر دلایل دیگر در اثبات وجود خداوند سخن را به درازا می کشاند و نیاز به دقت نیز دارد و اکثر مردم از فهم آن عاجزند، پس به همین مقدار بسنده می کنیم

ص: 91

دوّم : در قرآن فرموده:

﴿إِنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ﴾ (1)

سوّم : اتفاق نظر و اجماع تمام ادیان و مذاهب و البته وقتی تمام پیغمبران و اوصیاء پیغمبران به این مطلب معتقد باشند، چنین اجماعی حجّت قاطع است و دلیل بر این که تمام پیغمبران بر این اعتقاد بوده اند، بعد از تواتر، آیه مذکوره است.

اگر کسی بگوید : در این مقام نباید به آیات و اجماع تمسک شود؛ زیرا ما در مقام اثبات واجب متعال هستیم و آیۀ ﴿إِنَّ اللهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ﴾ كلام خداست که حجیّت آن متوقف بر اثبات نبی و صدق اوست؟

در جواب می گوییم :

اثبات واجب و غیر آن در این کتاب مذکور گردیده است، لذا در ذکر آیه و ،اجماع قصوری صورت نگرفته است و برای حصول اطمینان به محل خودش رجوع شود.

چهارم: نسبت دادن و صف قدرت به خداوند متعال به این معنا نیست که واجب الوجود دارای ذاتی است و صفت به آن ذات اضافه شده است همان طور که وقتی شخصی را قادر می گوییم به این معناست که ذات آن شخص دارای وصف قدرت است و قدرت به ذات او اضافه شده است؛ بلکه اسناد وصف قدرت به خداوند از این جهت است که برای آن ذات فعل و ترک جایز است اگر بخواهد انجام می دهد و اگر نخواهد انجام نمی دهد، در نتیجه قدرت حق تعالی عین ذات اوست

پنجم: تمام ادیان و مذاهب بر این نظر اتفاق دارند که غیر از خدای تعالی

ص: 93

هیچ نبوده و همه چیز بعد به وجود آمده و حدیث صحیح صریح: ﴿كَانَ اللهُ وَ لَمْ يَكُنْ مَعَهُ شَيْءٍ﴾، (1) یعنی: «خدا» بود و هیچ چیز با او نبود» بر این مطلب گواه .است. در نتیجه اگر حق تعالی «فاعل موجَب» باشد چگونه ممکن خواهد بود که چیزی با او نباشد؟

هم چنین هر موجودی غیر از خدای تعالی فانی و معدوم می شود؛ زیرا فرموده:

﴿كُلُّ شَيْءٍ هَالِكٌ إِلَّا وَجْهَهُ﴾ (2) :

هر چه هست غیر از ذات خداوند فانی می شود

پس اگر حق تعالی فاعل «موجَب» بود چگونه امکان داشت که فعل او فانی شود؟

هم چنین از آن چه گفتیم استفاده می شود که عالم «حادث» است نه آن که طبق كلام ،حکماء، «قدیم» باشد.

اگر کسی در آن چه ذکر شد به ایراد و بهانه بپردازد، به مرض حکمت مبتلا شده و زنهار که بر دین خود بترسد

نکته : یکی دیگر از معانی:

﴿مَنْ عَرَفَ نَفْسَهُ فَقَدْ عَرَفَ رَبَّهُ﴾.

ممکن است این باشد که اگر کسی خود را شناخت که در انجام و ترک کار های خویش قادر است و اختیار دارد می فهمد که قدرت از صفات کمال است و البته حق تعالی قادر است؛ زیرا اگر قادر نباشد لازم می آید که صفت نقص در ساحتش راه یابد و تعالَى اللهُ عَنْ ذلِكَ عُلُوّاً كبيراً.

صفات ثبوتی خداوند متعال

ص: 94

که حق تعالی اراده فرمود که آسمان به وجود آید و از کتم عدم خارج شود پس البته موجود شد.

دوّم: معنی دیگر خواستن حق تعالی آن است که اگر خواسته او واقع شود، از فاعل آن راضی است مثل اعمال خیر از قبیل نماز و روزه و غیر آن؛ چنین چیزی ممکن است در خارج واقع شود و ممکن است واقع نشود و محذوری ندارد

حق تعالی اشیاء را در وقت خاصی خلق کرده ،است، پس با نظر به همان شيء، فاعل بودن و مرید بودن خداوند ظاهر می شود.

فاعل بودن از این جهت است که قبل از آن وقت خاصّ اوقات دیگری هم بوده و مفروض این است که حق تعالی آن شیء را در وقت خاصّی ،آفریده پس معلوم می شود نمی خواسته که قبل از آن زمان بیافریند.

مرید بودن خداوند نیز به این دلیل است که در هر زمان بخواهد خلق می نماید.

امّا مرید بودن بشر به این معناست که ذات متصف به صفت خواستن یا

نخواستن شود و خواستن و نخواستن حقیقتی خارج از ذات او می باشد و قائم به ذات وی نیست امّا اسناد مرید بودن به حق تعالی به این معناست که ذات واحدی به یک اعتبار عالم است و به اعتبار دیگر چون بر انجام کار های خیر و ترک افعال شر قادر است، او را «مرید» می گویند.

سوم : آیات بسیاری از قرآن مجید بر این مطلب دلالت دارد مانند:

﴿إنَّني مَعَكُما أَسْمَعُ وَ أَرى﴾ (1)

این آیه خطاب به حضرت موسی و هارون علیهما السلام است.

البته شنیدن و دیدن در حق تعالی در حقیقت راجع به صفت علم است و ذات واحدی است که به اعتباری ،عالم به اعتبار دیگر قادر و به اعتباری سمیع و بصیر است.

هم چنین حق تعالی همان گونه که تمام صدا ها را می داند و از تمام دیدنی ها مطلع است از تمام مذوقات یعنی چشیدنی ها و شیرینی و ترشی و.... آن ها و نیز تمام بوئیدنی ها و تمام ملموسات یعنی چیزی های نرم و درشتی را که لمس می کنند آگاه است.

از آن رو که ذکر حواس پنج گانه با توهم تجسم همراه است ذکر آن ها در میان علما شایع نیست و الّا حق تعالی به هر چیزی عالم است، مانند آیه شریفه:

﴿إِنَّ اللَّهَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ﴾ (2)

و آیات و ادله عقلی دیگری نیز در این باب هست

چهارم: احادیث فراوانی دلالت بر این مطلب می کند و حق نیز چنین است و احدی با ما در این مسأله اختلاف ندارد تنها محل اختلاف در کیفیت تکلّم پروردگار است اشاعره از اهل سنّت کلام پروردگار را نفسی می دانند نه لفظی که وجه بطلان آن را حقیر در شرح کتاب «نهج المستر شدين» بيان داشته ام و طالبین را به آن جا ارجاع می دهم

بنابر صورت اوّل لازم می آید که یک جسم در یک حال هم متحرک باشد و هم ساکن و این محال است

بنابر صورت دوّم لازم می آید که ترجیح بلا مرجّح باشد و این نیز محال است و هم چنین عجز یکی از واجب الوجود ها لازم می آید و این نیز محال است که واجب الوجود عاجز باشد؛ و بنابر صورت سوّم «ارتفاع نقيضين» لازم می آید و آن نیز محال است و هم چنین لازم می آید هر دو عاجز باشند و این نیز محال است.

در نتیجه لازم است که واجب الوجود یگانه بوده و شریک نداشته باشد و این حقیر در کتاب «اربعین» تحقیق این مقام را-در ضمن «حدیث فُرْجَه»(1) و تفسیر آن که از احادیث سوّم آن کتاب است نموده ام.

دوّم : اجماع بر این که حق، یگانه است.

سوم : آیات بسیاری از قرآن دلالت می کند بر یگانگی حق تعالی مانند:

﴿لَوْ كانَ فيهِما آلِهَةٌ إِلَّا اللهُ لَفَسَدَتا﴾ (2)

و غیر آن، و به دلیل پرهیز از اطاله کلام از نقل آن ها خودداری می کنیم.

چهارم: احادیث زیادی که دال بر یگانگی حق تعالی است.

به این دلیل که اگر حق تعالی مرکّب باشد احتیاج لازم می آید؛ زیرا هر مرکبی در وجود خود محتاج به اجزاست.

و هم چنین اگر حق تعالی مرکّب ،باشد مستلزم حدوث است؛ زیرا هر مرکّبی متأخّر از اجزاء خود است و هر چه متأخر باشد، حادث است و محال است واجب الوجود حادث ،باشد در نتیجه مرکّب نیست.

و البته اجماع بر عدم مرکب بودن حق تعالی منعقد است و آیات و احادیث بسیاری نیز بر نفی ترکیب دلالت می کند

«حلول» به این معنا است که چیزی در چیزی در آید مانند سرخی که در جسم در می آید یا آبی که در گل در می آید و حلول نسبت به حق تعالی محال است زیرا اگر حلول در حق تعالی ممکن ،باشد، پس باید حلول در جميع مکان ها امکان پذیر گردد در حالی که او پیش از مکان بوده و مکان را او مکان قرار داده است.

امّا «اتحاد» عبارت از آن است که دو چیز یک چیز شود و بداهت عقل به بطلان این مسأله حکم می کند و اتحاد مطلقاً باطل است؛ زیرا امکان ندارد که انسان و حجر یکی شود و انسان حجر باشد و حجر انسان شود هم چنین در سایر موارد نیز چنین اتحادی محال است.

چهارم: حق تعالی در وصف خود می فرماید:

﴿لا تُدْرِكُهُ الأَبْصَارُ وَ هُوَ يُدْرِكُ الأَبْصَارَ﴾ (1)

«حق متعال را چشم ها درک نمی کند و حق تعالی چشم ها را می داند».

احادیث بسیاری نیز بر نفی رؤیت دلالت می کند و هم چنین لذت و درد بر حق روا نیست؛ زیرا این موارد به اجسام اختصاص دارد.

خلق است پس اگر کسی مبتلا به عذاب شود به واسطهٔ عمل خویش بوده و آیه کریمه ﴿وَ ما ظَلَمَهُمُ الله وَ لكِنْ أَنْفُسَهُم يَظْلِمُونَ﴾ (1) اشاره به همین مطلب دارد.

از آن چه بیان شد استفاده می شود که بندگان در افعال و اقوالی که موجب ثواب و عقاب است مجبور نیستند امّا اشاعره از اهل سنّت و عدّه قلیلی از معتزله قائل به «جبر» هستند و می گویند:

کفر کافر از جانب خداوند بوده و ایمان مؤمن نیز از جانب خداست یعنی خداوند کافر را مجبور بر کفر کرده و مؤمن را نیز مجبور بر ایمان کرده است.

لازمه چنین کلامی آن است که عذاب کردن کافر ظلم و ثواب دادن به مؤمن، عطاء به غیر مستحق باشد؛ و هم چنین مستلزم آن است که ثواب کافر واجب باشد؛ زیرا او مجبور بر فعل قبیح بوده و عذاب کردن مؤمن لازم باشد زیرا او نیز مجبور برای مان بوده است و بدیهی است کسی را که بر کار بد مجبور کنند شخص خوبی است و کسی را که به عنف به کار خیر باز دارند مرد بدی است

و بعید نیست اهل سنّت به دلیل توجیه اعمال شنیعه ای که از خلفای سه گانه مانند بت پرستیدن و دیگر افعال قبیحی که از آنان سر زده، و از طرفی شهرت چنین اعمالی که به هیچ وجه قابل انکار نیست و هم چنین تعصّب ،فراوان افعال بندگان را به خداوند نسبت داده اند تا شاید به این وجه بتوانند تقصیر خلفای ثلاثه را در نظر مردم بی شعور کم رنگ نمایند ولی از این نکته غافل

ص: 108

هستند که فعل قبیح را به مخلوق نسبت دادن بهتر از آن است که به خالق نسبت دهند و بداهت عقل شاهد است که بندگان در افعال خود مجبور نیستند و تمام عقلاء بین حرکت دست انسانی که مبتلا به رعشه است و انسان سالمی که دست خود را حرکت می دهد فرق می گذارند و هم چنین بین کسی که ناخودآگاه از بام به زیر می افتد و شخصی که با اختیار از نردبان پایین می افتد تفاوت قائل می شوند.

بلی هر گاه شخصی دست از عقل بر ،کشد امثال این یاوه ها از او عجیب نیست

﴿وَ اللَّهُ يَهْدِي مَنْ يَشَاءُ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ﴾ (1)

ص: 109

ص: 110

متواترات را انکار کنند- و هر کس چنین ،کند پیامبر است در نتیجه حضرت رسول صلى الله عليه و سلم پیغمبر می باشد.

ممکن است این سؤال مطرح شود که شاید مانند آن آورده شده و خبر به ما نرسیده است؟

در جواب می گوییم: با کثرت دشمنان آن حضرت صلی الله علیه و آله از یهود و نصارا و طوائف دیگر کفار و این همه انگیزه برای تخریب اسلام، محال است که چنین مساله ای واقع شده و خبر به ما نرسیده باشد و حدّاقل می بایست که یکی از مخالفین اظهار انکاری کند

و هم چنین حکایت هایی که چندان نقل آن اهمیت ندارد ضبط شده که فلان عابد در فلان کوه نماز می خوانده و فلان پادشاه با وزیر خویش چنین گفته یا فلان مرد و زن چنین گفتند و فلان کردند و.... پس هر منصفی حکم کند که با وجود آن که حضرت رسول صلی الله علیه و آله حق را اظهار نمود و جماعت رسول زیادی را در جنگ ها به جهنّم واصل ساخت و با طوائف یهود و نصارا خصومت کرد و اگر چه تعداد کمی از پیامبر صلی الله علیه و آله تبعیت کردند ولی باز اکثر آنان با حضرت در مقام عداوت در آمدند و اگر کسی مانند قرآن را آورده بود علمای یهود و نصارا و عوام ایشان از زبان بزرگان شان نقل می کردند؛ در نتیجه از آن چه گفتیم معلوم شد که همگان از آوردن مانند قرآن عاجز شده اند.

مبرّا باشد و کلام عده ای از اهل سنّت مبنی بر کِرم افتادن به بدن مبارک حضرت ایّوب اصلی ندارد

و واجب است پیامبر اشرف و افضل از سایر مخلوقات و اُمّت خویش باشد و اگر چنین نباشد ترجیح مرجوح لازم می آید که عقلاً باطل است و در این باب کلام بسیار است امّا چون مقصود اصلی از نوشتن کتاب بحث امامت است به همین مقدار اکتفا می شود:

﴿وَ اللَّهُ يَهْدِي مَنْ يَشَاءُ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ﴾ (1)

ص: 117

ص: 118

ص: 120

مطلب هشتم : بعضی از مطاعن مخصوص ابی بکر بن ابی قحافه که مورد اتفاق شیعه و سنی بوده و منافی مرتبۀ امامت و خلافت است.

مطلب نهم : مطاعن مخصوص عمر بن خطاب که متفق علیه فریقین است و منافی مرتبۀ خلافت و امامت می باشد

مطلب دهم : مطاعن عثمان بن عفان که مورد اجماع فریقین است و مخالف با امامت و مقام نیابت حضرت رسول صلى الله عليه و سلم می باشد.

مطلب یازدهم: آیات و احادیثی که مفسّرین و محدّثین اهل سنّت و جماعت در حق بعضی از اصحاب و در مذمّت معاویه و بقیه بنی امیه روایت کرده اند.

مطلب دوازدهم : بعضی از معجزات امام امیر المؤمنین على بن ابی طالب علیه السلام از حین ولادت تا شهادت و وقت رحلت آن سرور و بیان برخی از قضایا و احکامی که آن حضرت فرموده اند.

بر خود لازم دانستم که اکثر موارد این کتاب را از کتاب های مورد قبول اهل سنّت نقل نمایم و اگر هم به ندرت مطلبی را از شیعه نقل کرده ام، به نوعی نقل کردم که اهل سنّت ناچار از قبول آن باشند.

و السلام على من اتّبع الهدى.

ص: 122

﴿يا داوُودُ إِنَّا جَعَلْنَاكَ خَلِيفَةً فِي الْأَرْضِ﴾ (1)

«ای داوود! به درستی که تو را خلیفه خود در روی زمین قرار دادیم».

و هم چنین حضرت ابراهیم پیامبر (علی نبیّنا و آله و علیه السلام) در قرآن مجید «امام» خوانده شده، آن جا که می فرماید:

﴿قَالَ إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَاماً﴾ (2)

احتمال دارد امام و خلیفه عبارت از شخصی باشد که از جانب حق تعالی خلق را به سوی دینی بخواند و مردم را به حق دعوت نماید و برای او ریاست عامه ثابت باشد خواه بی واسطهٔ شخص دیگر بوده که آن شخص را «نبی» گویند یا با واسطهٔ شخص دیگر باشد که او را «وصی» گویند.

فایده دیگر در این که در قرآن مجید بعضی از انبیاء را «خلیفه» نامیده، ممکن است این باشد که مردم بدانند طائفه انبیاء و گروه اوصیاء دارای تفاوت نیستند مگر گاهی در اسم و لازم نیست انبیاء نائب بشر باشند و تنها باید نائب خداوند باشند ولی در مورد اوصیاء لازم است تا مشخص شود فایده ای که در وجود انبیاء ،است در وجود اوصیاء نیز می باشد و همان طور که حق تعالی پیامبران را تعیین می کند لازم است که امامان را تعیین فرماید.

و امّا احتیاج به وجود امام در وقتی که پیامبر نباشد از این باب است که لطف و رحمت حق تعالی باعث می شود که خلق را وا نگذارد و برای ایشان سالار و پیشوایی مقرر فرماید تا خلق را به طاعت بخواند و از معاصی دور گرداند پس اگر آن سالار که حضرت رسول صلى الله عليه و سلم است از میان رفت همان

ص: 124

عاملی که باعث فرستادن رسول خدا صلی الله علیه و آله بر خلق ،بود، باعث می شود که بعد از آن حضرت جانشینی برای ایشان معین شود تا همان فایده به خلق برسد و سبب شود دست شیاطین جنّ و انس از تخریب دین حضرت رسول صلی الله علیه و آله مقطوع و یا کوتاه تر گردد و اگر احتمالاً رخنه ای از مخرّبین دین به حصار شریعت مطهّره ،رسد به معماری آن نایب برطرف شود.

﴿مَنْ مَاتَ وَ لَم يَعْرِف امّامَ زَمانِه مَاتَ مِيتَةً جَاهِلِيَّة﴾. (1)

یعنی: «هر کس در حالی بمیرد که امام زمان خود را نشناخته بر مرگ جاهلیت از دنیا رفته و کافر مرده است».

امّا عدّه ای از اهل سنّت که خالی از قوت انصاف بوده اند، این حدیث را به رأی خود متفاوت معنا کرده اند که ان شاء الله بعد از این مذکور خواهد گردید.

اگر احادیث دیگری که در این باب وارد شده را ذکر کنیم، این کتاب بسیار مبسوط می گردد و لذا از جهت اقتصار به همین مقدار اکتفا می شود

حق تعالی در قرآن مجید می فرماید:

﴿فَآمِنُوا بِاللهِ وَ رَسُولِهِ وَ النُّورِ الَّذِي أَنْزَلْنا﴾ (2)

«به خدا و رسول او و به آن نوری که نازل کردیم ایمان بیاورید»

و اگر چه «نور» را در این آیه به قرآن تفسیر کرده اند (3) امّا عده زیادی از مفسّرین «نور» را به «امام» تفسیر کرده اند (4) و در حدیث نیز این گونه وارد شده (5) و البته تفسیر اوّل سبب تضعیف تفسیر دوّم نمی شود؛ زیرا قرآن دارای معانی بسیار است و گاهی از یک ،آیه چند معنا به دست می آید که همه آن

معانی مراد است و در روایت وارد شده که قرآن دارای هفت بطن و هر بطنی

ص: 126

دارای ده بطن است و احادیث دیگری نیز در این باب وجود دارد.

در جای دیگر خداوند می فرماید:

﴿فَاستَلُواْ أَهْلَ الذِّكْرِ إِن كُنتُمْ لا تَعْلَمُونَ﴾ (1)

در بعضی از تفاسیر وارد شده که «اهل ذکر» گروهی هستند که به معانی قرآن و اراده خدای سبحان، مطلع باشند (2) و عدّه دیگری از مفسّرین اهل سنّت مانند شیعه قائل هستند که مراد از ذکر در این آیه حضرت رسول صلی الله علیه و آله است (3) و طبق این ،تفسیر معنای آیه چنین می شود: آن چه را که نمی دانید از اهل بیت حضرت رسول صلى الله عليه و سلم بپرسید و پیرامون این موضوع در کتاب مستطاب «کافی» (4) و غیر آن (5) روایات زیادی وارد شده است

عده ای از اهل سنّت در بیان معنای روایت اوّل «امام» را به «قرآن» تفسیر کرده اند و گفته اند: هر کس بمیرد و امام زمان خود (یعنی قرآن را نشناسد) به مرگ جاهلیت مرده است و گفته اند که با وجود قرآن احتیاجی به وجود امام نیست، و آگاه باش که از این کلام پاسخ های بسیاری داده اند:

اوّل: آن که این تفسیر با ظاهر روایت مخالفت دارد و بدون علت نمی توان حدیثی را بر خلاف ظاهر آن حمل کرد.

دوّم: آن که با روایات زیاد و قول بسیاری از مفسّرین منافات دارد.

سوّم : آن که اگر قرآن کافی بود پس چرا وقتی رسول خدا صلى الله عليه و سلم از دنیا رفت، ابی بکر و عمر ترک کفن و دفن آن حضرت ،نموده، و به سقیفه بنی ساعده

ص: 127

رفتند و پیرامون خلافت و امامت گفتگو نمودند؟ (1)

ظاهر این است که بر اهل سنّت گران نمی آید که پیشوایان آنان، کسانی باشند که هنگام مرگ محمّد مصطفی صلی الله علیه و آله، تجهیز و تشییع جنازه مطهر آن حضرت و حضور در نماز میّت را رها کنند!!

چهارم: آن که قرآن به تنهایی مردم را به حق هدایت نمی کند و تا شخصی نباشد که به تمام قرآن و تمام اراده الهی آگاه باشد، نمی توان به قرآن عمل نمود زیرا بعضی از قسمت های قرآن ناسخ است و بعضی منسوخ و بعضی محکم و بعضی متشابه و آیات زیادی در قرآن است که به حسب ظاهر با هم مخالفت دارد و معتزله از اهل سنّت که به اختیار قائل شده اند، به آیات قرآن استدلال می کنند و اشاعره از اهل سنّت که به جبر قائل اند نیز به آیات قرآن استدلال می کنند بلکه صاحب مذاهب باطل و غیر آنان به قرآن مجید استدلال می کنند و از این جهت امّت بعد از حضرت رسول صلی الله علیه و آله به هفتاد و سه فرقه متفرق شدند چنان که حدیث شریف حضرت رسول صلی الله علیه و آله که مورد اتفاق شیعه و اهل سنّت است بر آن دلالت می کند که فرمود:

﴿إِنَّ أُمَّتِي سَتَفْتَرِقْ بَعْدِي عَلَى ثَلاثٍ وَ سَبْعِينَ فِرْقَةً، فِرْقَةٌ مِنْهَا نَاجِيَةٌ وَ اثْنَتَانِ وَ سَبْعُونَ فِي النَّارِ﴾ (2)

«به زودی امّت من بعد از من به هفتاد و سه فرقه متفرق شوند که تنها یک فرقه اهل نجات باشند و بقیه اهل جهنم خواهند شد.»

علمای ما و بسیاری از علمای اهل سنّت اُمّت آن حضرت را بعد از حضرت از هفت صد فرقه بیشتر دانسته اند و حدیث آن حضرت را بر این معنا

ص: 128

حمل کرده اند که مراد آن حضرت صلی الله علیه و آله از هفتاد و سه فرقه، فرق اصلی بوده است، پس ضرورتاً امام و پیشوایی لازم است که مردم در آیات قرآن به او رجوع نمایند تا از متابعت آن پیشوا اختلاف مردم برطرف شود.

ممکن است کسی اشکال کند که: چرا با وجود امام باز میان مردم اختلاف است و اگر امام و پیشوا باعث رفع اختلاف شود پس باید با وجود آن امام میان مردم اختلافی نباشد؟

جواب آن است که اگر منافقین و شیاطین انسی اجازه می دادند که حق به صاحب حق تعلق گیرد البته دیگر اختلاف برطرف می شد و اگر همه مردم از حضرت رسول صلی الله علیه و آله متابعت می کردند و دست ولا بر دامن حبل المتين می زدند و از حضرت امیر المؤمنین (صلوات الله علیه و آله) پیروی می کردند، مطلقاً اختلافی در میان نمی بود

ادّعای ما آن است که اگر مردم بخواهند ممکن است با وجود امام اختلاف را ترک کنند و امّا بدون وجود امام به صورت عادی محال است که مردم اختلاف را ترک کنند؛ زیرا فهم مردم متفاوت است و بعضی از آیات مطلبی می فهمند و آیات دیگر را که به حسب ظاهر با آن مخالف می بینند، توجیه و تأویل می کنند و دیگری عکس این را عمل می کند؛ بلکه در بعضی از مسائل میان اهل یک مذهب اختلاف ها می شود و وجه تمام آن ها فقدان امام است.

حسب ظاهر وجود ،امام اختلاف و شبهات خلق را مرتفع می می کند و اگر مردم او را مفترض الطاعة بدانند و کلام او را به منزله کلام خدا و کلام رسول خدا صلی الله علیه و آله قلمداد کنند اختلاف شان رفع خواهد شد.

حق تعالی در سوره قیامت می فرماید:

ص: 129

﴿أَيَحْسَبُ الْإِنْسَانُ أَنْ يُتْرَكَ سُدىً﴾ (1)

یعنی: «آیا مردم گمان می کنند که ایشان را بدون سرور و صاحب اختیار رها کرده اند که هر چه می خواهند بکنند».

و معلوم است که استفهام در این ،موضع استفهام انکاری است؛ به معنی این که مردم را بی صاحب و سالار رها نکرده اند.

و از حضرت امام به حق ناطق جناب جعفر بن محمّد الصادق (صلوات الله و سلامه عليه) منقول است که :فرمود

«اگر بر روی زمین تنها دو نفر باقی بماند یکی از آن دو شخص البته امام خواهد بود و آن دیگری رعیت می باشد». (2)

و امثال چنین روایتی بسیار است و از جهت اختصار به همین مقدار اکتفا می کنیم

پس معلوم شد که تا تکلیف الهی ،برجاست احتیاج مردم به امام و پیشوا باقی خواهد بود و همان طور که پیغمبری برای مردم لازم است باید بعد از آن پیغمبر البته برای ایشان امامی باشد که به سبب او رفع اختلاف از میان آن ها بشود و در مسائلی که نمی دانند به او رجوع نمایند.

بسیاری از علمای اهل سنّت از جمله خوارزمی که یکی از بزرگان علمای ایشان است، در کتاب «مناقب» خود از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل کرده که فرمود: در شب معراج چون به مقام قاب قوسین رسیدم به من خطاب رسید:

﴿اِقرَءُ مِنِّى عَلِيَّ بن أبى طالب السَّلام وَ قُلْ لَهُ فَإِنِّى أُحِبُّهُ و أُحِبُّ مَن يُحِبُّهُ، يَا مُحَمَّد مِنْ حُبّى لِعَلِيّ بن أبي طالب، اشتقَقْتُ لَهُ اسْماً مِن اِسْمِي فَأَنَا الْعَلِيُّ العَظِيمُ و هُوَ عَلِيٌّ و أنَا مَحْمُودُ وَ أَنْتَ مُحَمَّدٌ﴾. (1)

«ای محمّد علی را از طرف من سلام برسان و به او بگو که من او و دوستدار او را دوست می دارم ای محمّد به واسطه محبتی که به علی دارم برای او نامی از اسامی خود را مشتق کردم پس من علی عظیمم و او علی است و من محمودم و تو محمّد هستی».

و از این روایت نهایت شرف و فضیلت بلکه افضلیت حضرت امیر المؤمنین علی بن ابی طالب (صلوات الله علیه و آله) ظاهر و هویدا و باهر و پیداست و در آن چه از افضلیت آن حضرت که گفتیم کسی از اهل خلاف منکر ما نیست و ملّا سعد الدین تفتازانی که از بزرگان علمای اهل سنّت است در کتاب شرح مقاصد به این فضیلت اعتراف دارد و ابن ابی الحدید نیز در چندین موضع از شرح نهج البلاغه (2) این مسأله را تصدیق می نماید.

و ملّا علی قوشچی که از فحول متعصّبین علمای عامه است در شرح تجرید بیان کرده که:

ص: 131

هیچ احدی اختلاف نکرده که علی بن ابی طالب علیه السلام بعد از حضرت رسول صلی الله علیه و آله اعلم و ازهد و اشجع و اسخی و اشرف مردم است لیکن چون قدمای علمای ما به راهی ،رفته اند ما نیز لازم است که عقب ایشان برویم و شاید خلفای ثلاثه نزد حق تعالی قدر و منزلتی داشته باشند که علی بن ابی طالب علیهما السلام آن مقام را دارا نباشد.

امّا پاسخ کلام اوّل او که می گوید:

«قدمای علمای ما به راهی رفته اند و ما نیز لازم است که دنبال ایشان برویم»؛ چنین است که این روش کفار است و حق تعالی - عزّ اسمه - در قرآن مجید در مذمّت ایشان فرموده:

﴿إِنَّا وَجَدْنَا آبَاءَنَا عَلَى أَمَّةٍ وَ إِنَّا عَلَى آثَارِهِمْ مُقْتَدُونَ﴾ (1)

و از این آیه وافی هدایت به صراحت استفاده می شود که متابعت بدون دلیل از گذشتگان مذموم است.

و امّا پاسخ کلام دوم که می گوید:

«شاید خلفای ثلاثه نزد خداوند تعالی دارای قدر و منزلتی باشند که علی بن ابی طالب علیه السلام آن مقام را دارا نباشد»؛ چنین است که اگر شخصی از ادراک و عقل بهره ای برده باشد داند هنگامی که شخصی افضلیتش ثابت ،شود ترک متابعت آن و تبعیت از کسانی که دارای مقام او نیستند به این بهانه که شاید آنان نزد خداوند عزیز تر باشند کمال سفاهت است و در این باب گفتگو بسیار است و به جهت اختصار به همین مقدار اکتفا می شود

ص: 132

از بعضی اخبار استفاده می شود که ملائکه حضرت امیر المؤمنین (صلوات الله علیه) را به اسم «علی» می خواندند و ان شاء الله بعد از این در حکایت روز جنگ اُحد مذکور خواهد شد.

گردانید و حضرت رسول صلی الله علیه و آله به موجب حکم الهی به مردم امر فرمود:

﴿سَلَّمُوا عَلَى عَلِيّ بِإِمْرَةِ الْمُؤْمِنِينَ﴾:

«ای مردم بر علی بن ابی طالب به عنوان امیر المؤمنین سلام کنید» (1)

و اولین کسی که به این لقب بر حضرت امیر المؤمنین علیه السلام سلام کرد عمر بن خطاب بود و عرضه داشت:

﴿بَخٍّ بَخٍّ لَكَ يَا عَلِيُّ أَصْبَحْتَ مَوْلَايَ وَ مَوْلَى كُلِّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ﴾. (2)

در بعضی از روایات به جای لفظ «یا علی» عبارت «يا ابا الحسن» واقع شده که در معنا تفاوت ایجاد نمی کند یعنی:

«به به خوشا به حال تو یا علی! مولای من و مولای هر مؤمن و مؤمنه ای شدی».

بسیاری از علمای اهل سنّت به این مطلب تصریح کرده اند و هیچ کس از ایشان انکار ننموده و قاطبه شیعه به این امر قائل هستند و از همین روایت امامت و خلافت آن حضرت و بطلان ابی بکر و عمر و عثمان ثابت می گردد؛ زیرا اگر حضرت رسول صلى الله عليه و سلم آن حضرت را امیر المؤمنین خطاب کند و مردم را امر نماید که به آن حضرت به امیر المؤمنین سلام گویند و عمر نیز چنین گوید که دانستی پس می گوییم که هر منصف عاقلی حکم می کند که تا امیر جماعتی حاضر باشد سرداری و سالاری و پیشوایی به دیگری نمی رسد و هر کس با وجود ،امیر ادعای ریاست و سالاری کند و مدّعی نیابت و سرداری شود، غصب آن مرتبه نموده است و ان شاء الله تعالی بعد از این در همین باب زیاده بر این مقدار توضیح داده خواهد شد.

ص: 134

بدان که: از بعضی احادیث استفاده می شود حضرت امیر المؤمنین علیه السلام در میان ائمه (صلوات الله علیهم) تنها به این لقب اختصاص دارد و جایز نیست ائمه دیگر به «امیر المؤمنین» خوانده شوند و شیخ محمّد بن یعقوب کلینی رحمه الله در کتاب کافی از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام روایت می کند که شخصی از آن حضرت پرسید: آیا بر حضرت قائم آل محمّد علیهم السلام می توان به «إمرة المؤمنين» سلام داد، یعنی به آن حضرت می توان گفت: «السّلام عليك يا امیر المؤمنین؟» حضرت صادق علیه السلام در جواب فرمود:

﴿لا، ذَاكَ اسْمٌ سَمَّى اللَّهُ بِهِ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام، لَمْ يُسَمَّ بِهِ أَحَدٌ قَبْلَهُ، و لا يَتَسَمَّى بِهِ بَعْدَهُ إِلَّا كَافِرُ﴾.

یعنی «جایز نیست کسی قائم آل محمّد علیهم السلام را امیر المؤمنین بخواند و آن اسمی است که حق تعالی امیر المؤمنین را به آن نام گذاری کرده است و هیچ کس قبل از حضرت امیر علیه السلام و بعد از آن حضرت به این نام در نیاید مگر کافر»

سپس راوی پرسید: «پس به قائم آل محمّد علیهم السلام چگونه باید سلام کرد؟»

حضرت فرمود: بگویید: «السّلام عليك يا بقيّة الله»؛ سپس این آیه را تلاوت فرمود: ﴿بَقِيَّةُ اللهِ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ﴾ (1) (2)

و القاب آن حضرت بسیار است و آن چه صاحب كتاب كشف الغمة و مؤلف كتاب فصول المهمة و غير ایشان در مؤلفات خود نقل کرده اند به شرح ذیل است: (3)

ص: 135

که رسول خدا فرموده بود منهدم شد» و چون حضرت فاطمه علیها السلام را از دنیا رفت آن حضرت علیها السلام فرمود: «این رکن دوّم بود که حضرت رسول مرا خبر داده بود».

و از عمر حضرت رسول صلی الله علیه و آله بیست و هشت سال گذشته بود و سه سال بود که خدیجه خاتون به عقد آن حضرت آمده بود و عده ای از علمای امامیه روز جمعه سیزدهم ماه رجب را نقل کرده اند که از عمر حضرت رسول صلی الله علیه و آله سی سال گذشته بود و این قول اصح است

صاحب كتاب بشارة المصطفی از یزید بن قعنب روایت کرده که حضرت رسول صلی الله علیه و اله از تولد حضرت امیر المؤمنین علیه السلام بسیار خوش حال و فرحناک گردید و مهد آن را نزد فراش خود می گذاشت و گهواره حضرت امیر المؤمنین علیه السلام را می جنبانید و شیر و شربت در گلوی مبارک آن حضرت می ریخت و او را می شست و بر دوش و سینه مبارک خود می نشانید و همیشه در مقام تربیت آن حضرت بود و مکرر می فرمود:

علی برادر و وزیر و وصی و ناصر و پشت و پناه من و زوج کریمه و خلیفه من است (صلوات الله عليهما و آلهما). (1)

ص: 142

آن مقتدا و سالار به روش حضرت رسول صلی الله علیه و اله به دست ظلم و تعدی را از سر مظلومان دور گرداند و مشکلات مردم را رفع نماید.

تا اختلاف آنان به سبب او رفع شود و آن مقتدا در زمان حضرت رسول صلی الله علیه و آله ذات مقدّس نبوی است و بعد از پیامبر حضرت امير المؤمنين على بن ابی طالب علیه السلام.

و حدیث متواتر: ﴿سَتَفْتَرِقُ أُمَّتِي من بَعْدِي....﴾ که قبل از این ذکر شد دلیل بر این مطلب است که باید امامی از جانب خدا و از جانب رسول خدا صلی الله علیه و آله منصوص باشد و همان طور که قول آن حضرت صلی الله علیه و آله حجت بود، قول او نیز حجت باشد؛ زیرا مضمون این حدیث شریف این است که به زودی اُمّت من بعد از من به هفتاد و سه فرقه متفرق می شوند و تنها یک فرقه از ایشان اهل نجات و باقی از اهل زیان و درکات خواهند بود.

و پر واضح است اگر امامی نباشد که از جانب خدا منصوص باشد، چگونه با وجود این همه ،مذاهب انسان شخصی را بیابد که به قول او اعتماد کند و بگوید که از این هفتاد و سه مذهب مذهب من بر حق است؟ زیرا اگر امام از جانب خدا و رسول او منصوص و معصوم نباشد بر کلام او اعتمادی نخواهد بود و هر گاه امامی که مردم او را برای خویش تعیین می کنند جایز الخطایا باشد ممکن است مانند بقیه ارباب مذاهب باطل که در ترجیح مذهب خود دچار اشتباه شده اند باشد پس چون لازم است که چنین شخصی راه به مذهب حق ببرد به ناچار باید معصوم باشد تا از کلام او مذهب حق به دست آید تا در روز قیامت بر خلق حجتی نباشد.

امّا این که گفته اند در چنین صورتی ثواب ایشان بیشتر خواهد بود و به اخلاص نزدیک تر است غلط می باشد؛ زیرا ثواب عبادتی که مکلف به عبادت بودن آن یقین داشته باشد بیشتر از آن است که به گمان مکلف برسد؛ زیرا وقتی که امام باشد عبادات مردم یقینی می شود و وقتی که امام نباشد، اگر

ص: 145

مسائل شرعی ظنی نباشد لااقل اکثر آن ظنی خواهد بود و این که آن ها گفته اند که با وجود امام شاید اقدام به عبادات و ترک معاصی از ترس امام باشد، کلامی است بسیار باطل؛ زیرا از کلام نخست ایشان استفاده شد که وقتی هیچ مفسده ای نباشد تعیین امام خوب است پس از ایشان می پرسیم این احتمالی که قرار داده اید از مفاسد است یا نه؟

اگر از مفاسد است پس بنابر این امر به معروف و نهی از منکر چه معنی دارد؟ و هر گاه گروهی عبادت را ترک کنند و اقدام بر معاصی نمایند، بر هر شخصی لازم است که در صورت توان آنان را نهی کند و آنان گاهی از خوف الهی و خوف نهی کننده ترک معاصی نمایند پس چه می شود که آن شخص قادر، معصوم و منصوص از جانب خداوند باشد و اگر بگویند مفسده ندارد پس لغو بودن کلام شان لازم می آید.

جناب جمال المحققين خواجه نصیر الدین طوسی «برّد الله مضجعه» به جواب این اعتراض اشاره کرده و فرموده: «و المفاسدة معلومة الانتفاء»؛ یعنی معلوم است هیچ مفسده ای نیست و هر عاقلی می داند که با وجود امام مردم به طاعت رغبت بیشتری دارند و از ملاهی و معاصی دور ترند (1)

مردم از وجود امام مستغنی شوند و در یک زمان حق تعالی تمام بندگان خود را معصوم کند و هر گاه همه خلایق معصوم ،شوند احتیاجی به امام نخواهد بود و مردم محتاج به امام نخواهند شد و این لطف به جای آن لطف خواهد بود.

پاسخ : در پاسخ گفته می شود که این کلام نیز مانند اشکال اوّل محض تصور عقل است و در خارج وجود ندارد و هرگز تحقق نداشته که تمام اهل عالم معصوم باشند و بر فرض تسلیم در عصر حضرت رسول صلی الله علیه و اله و بعد از زمان آن حضرت تا به حال همیشه در عالم کفار و ظلمه مستولی بوده اند و بیشتر اوقات در دست مخالفین بوده طرفه این است که یک مرتبه اهل سنّت چون دیده اند بدون پرده نمی توانند بت پرستی ابی بکر و عمر و عثمان را رفو کنند لذا کبائر را بر پیغمبران بسته اند و بعضی از انبیاء را به شرب خمر نسبت داده اند و بعضی از ایشان را به زنا و بعضی را به شرک به خدا و بعضی را به دروغ گفتن و یک مرتبه می گویند که شاید در زمانی تمام اهل عالم اعم از اهل شهر و روستا و زنان ایشان و مردمی که در صحرا ها می باشند، همه معصوم باشند!!!؟

اگر از روی اندک انصافی متوجه این کلمات گردند می فهمند که محض تعصّب باعث این گفتگو هاست بلکه می توان گفت: اگر جایز باشد که تمام خلق عالم معصوم ،باشند دیگر احتیاجی به فرستادن پیغمبران نخواهد بود.

محقق طوسی رحمه الله جواب این اعتراض را این گونه فرموده: «انحصار اللطف فيه معلوم للعقلاء» (1) : یعنی عقلا می دانند که لطف منحصر در این است که امام را خدای تعالی تعیین کند و عوضی مقابل این لطف ،نیست، عقلا عالمند و هر عاقلی می داند که البته امامی باید از جانب خدا بر خلق منصوص گردد.

ص: 147

یعنی: «هرگز زمین از شخصی که قائم از جانب خداوند باشد خالی نمی ماند و روی زمین هرگز از حجت خالی نیست (البته لازم نیست که ظاهر و هویدا باشد بلکه آن امامی که هرگز زمین از وجود او یا مثلش خالی ،نیست) یا ظاهر بوده و میان خلق معروف است و یا ترسان و پنهان می باشد»

بعد حضرت علت این مسأله را به این صورت بیان فرمودند:

تا حجّت های حق تعالی و آیات بینات و علامّات واضحات او باطل نگردد.

به بیان دیگر اگر امام معصوم نباشد و از او معصیتی صادر شود، لازم می آید که گروهی از عوام که در کمال سقوط هستند، از او بهتر باشند؛ زیرا هر کسی که اندک شعوری دارد می داند شخصی که هرگز بت نپرستیده از این حيثيّت بهتر است از آن کسی که سال ها عمرش را در بت پرستیدن صرف کرده است.

داده شود مردم از این مطلب در امّان نخواهند بود که او چیزی را از شریعت حضرت رسول صلی الله علیه و آله کم ،کند هم چنان که عمر در ایام خلافت خویش در باب متعه زنان و حج تمتع چنین کرد و ان شاء الله در این کتاب تفصیل این واقعه ذکر می شود؛ و یا چیزی را بر شریعت آن حضرت صلی الله علیه و آله بیافزاید و هر گاه از قول او وثوق حاصل نشود پس حافظ شرع و دین نخواهد بود.

بدانند و البته چنین مهمی زمانی محقق می گردد که سینه آن شخص از کدورات نفسانی پاک و بی غش باشد و مبتلا به امراض نفسانی نباشد و از جهل و سایر امراض خالی باشد و آن امام به صفت عصمت موصوف باشد؛ زیرا معنی ندارد که حق تعالی تمام خلائق را امر نماید که از کسی چیزی بپرسید در حالی که آن شخص در بسیاری از مسائل شبهه داشته باشد و تمام عوام و خواص مکلف باشند که از چنین مردی سؤال بپرسند بنا بر این لازم می آید که حق تعالی مردم را امر نموده باشد که از مانند خود تان سؤال بپرسید و پر واضح است که چنین معنایی مراد نیست بلکه مراد این است که از علمای ربانی و کسانی که به منزله حضرت رسول صلی الله علیه و آله هستند سؤال کنید و در جایی که وا ماندید از اقوال و افعال ایشان پیروی نمایید تا راه نجات به دست شما آید

بعضی از محققین در تفسیر آيه كريمه ﴿لا يَمَسُّهُ إِلا الْمُطَهَّرُون﴾ که در سوره واقعه آمده است نقل کرده اند که دانستن مقاصد خداوند از کلمات روشن قرآن با طهارت ظاهر و باطن است و بدون رفع کدورات نفسانی میسّر نیست و شخص باید پاک و پاکیزه باشد

هم چنین از حضرت امام به حق ناطق جعفر بن محمّد الصادق علیه السلام نقل شده که خداوند متعال بعد از آیه کریمه ﴿أَطِيعُوا اللهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ﴾ ، بلا فاصله ﴿وَ أُوْلِي الْأَمْرِ﴾ را ذکر کرده است برای این که مکلفین بدانند اولی الامری که حق تعالی مردم را به اطاعت از او امر ،نموده، کسانی هستند که بعد از خدا و رسول او می باشند و مخالفت با ایشان در حکم مخالفت خدا و

ص: 152

رسول اوست و کسانی می باشند که به وصف عصمت و طهارت از جمیع بندگان ممتازند و کلام و فعل ایشان مطابق و موافق با اراده و امر الهی است و اطاعت از ایشان همان اطاعت خدا و رسول خداست

رسول خدا صلی الله علیه و آله، بنامند باید از روی تعصّب امثال این تأویلات فاسده و تحریفات سخیفه را بیان کنند

و جماعتی که دست ولا از دامن مانند امیر المؤمنین علیه السلام را بردارند که بر فراز منبر می فرمود:

اگر مرا بر مسندی بنشانند در میان اهل تورات به تورات ایشان و در میان اهل انجیل به انجیل ایشان و در میان اهل زبور به زبور ایشان و در میان اهل قرآن به قرآن ایشان حکم می کنم (1)

و دست بر دامن ابی بکر بن ابی قحافه زنند که معنی «ابّ» را نمی داند و هنگامی که از او پرسیدند معنی کلام حق تعالی که در قرآن مجید می فرماید: ﴿وَ فَاكِهَةً وَ اَبّاً﴾ (2) چیست؟ در جواب گوید:

﴿وَ أَمَّا الْفاكِهَةٌ فَأَعْرِفُهَا وَ أَمَّا الاَبُّ فَلَا أَعْرِفُهُ﴾: (3)

«امّا معنی فاکهه را می دانم و معنی ابّ را نمی دانم!»

باید این طور مزخرفات را به قالب بریزند؛ و هر گاه عده ای از اصحاب حضرت رسول صلى الله عليه و سلم به سبب دنیا و بعضی از غرض های فاسد دست از دامن شاه ولایت پناه علیه السلام بردارند که مکرّر بر منابر می فرمود:

﴿سَلُونِي قَبْلَ أَن تَفْقِدُونِي﴾. (4)

از من بپرسید پیش از این که مرا نیابید

و مکرّر می فرمود:

ص: 154

﴿سَلُونِي عَمّا دُونَ الْعَرْشِ﴾. (1)

«از من در مورد آن چه دون عرش است بپرسید (که عقول شما به عرش نمی رسد).

و دست از دامن آن حضرت بردارند و بر دامن عمر بن خطاب بزنند که موافق اعتراف علمای اهل سنّت در هفتاد و دو موضع در احکام الهی غلط کند و بگوید:

﴿لَوَلَا عَلِيٌّ لَهَلَكَ عُمَر﴾. (2)

«اگر علیّ بن ابی طالب علیه السلام نبود هر آینه عمر از اهل جهنم می شد»

از اهل سنّت عجیب نیست که از روی تعصّب پادشاهان خود را اولی الامر گویند.

و بدان اهل سنّت نه تنها آیات قرآن را تأویلات بعیده می کنند، بلکه احادیث متواتره و غیر آن را نیز توجیهات بعیده فاسده می نمایند.

از جمله احادیث صحیحه متواتره که توجیهات فاسده در آن کرده اند، این حدیث صحیح است :

﴿مَنْ مَاتَ وَ لَمْ يَعْرِفْ اِمامَ زَمَانِهِ مَاتَ مِيتَةً جَاهِلِيَّة﴾:

«کسی که بمیرد و امام زمان خود را نشناسد به مرگ جاهلیت مرده است».

و میّت آن شخص، در حکم میّت کفار است؛ یعنی آن شخص کافر مرده است.

بعضی از اهل سنّت امام زمان را به اولی الامر تأویل کرده اند که به زعم ایشان معنی حدیث چنین می شود «کسی که بمیرد و پادشاه زمان خود را نشناسد به مرگ جاهلیت از دنیا رفته است».

ص: 155

خود تصریح نموده که ما می بینیم منکران امامت ابی بکر را تکفیر می کنند و فتوا به قتل چنین کسی می دهند و این محض عناد و تعصّب است؛ زیرا علمای اسلام قائلند که منکر مسائل فرعی کافر و واجب القتل نیست. (1)

بعضی از اهل سنّت مانند قاضی بیضاوی در کتاب منهاج و بعضی از شارحین کلام او بر آنند که امامت از مسائل اصول دین است امّا اکثر ایشان مانند شارح کتاب مواقف مسأله امامت را از فروع دین می دانند و می گویند: بحث از امامت واجب نیست و تحقیق آن ضروری نمی باشد و در این امر تقلید کافی است و نص خدا و رسول او در این موضوع دخلی ندارد و با وجود این کلام معتقدند در جهاد با کفار و امر به معروف و نهی از منکر و داد خواهی مظلوم از ظالم و حمایت از اسلام و حفظ شرع و هر چه مانند این باشد که سلطنت ظاهری در آن دخیل باشد امام به جای نبی است؟؟!

اهل سنّت معتقدند که اگر این شرایط در امام ،باشد، خوب است و اگر نباشد قصوری ندارد بلکه امامت به تعیین خلق ثابت می شود و اگر گروهی امامی را تعیین کنند که آن امام شراب خور باشد قصوری ندارد و این مسأله را ذکر کرده اند که حکم شراب خوردن امام غیر حکم شراب خوردن دیگران است!!

صاحب کتاب شرح وقایه که از علمای حنفیّه است در همان کتاب می گوید:

﴿لا يَحدُّ الإمام حَدَّ الشُّرْبِ لأَنَّهُ نائِبٌ مِنَ الله﴾. (1)

امام به حدّ شرب (یعنی حدّی که حق تعالی برای شراب خوردن مقرر ،فرموده) مجازات نمی شود؛ زیرا امام نائب از جانب حق تعالی است.

و پر واضح است که این مرد بی بصیرت در امام و خلیفه رسول خدا صلی الله علیه و آله جایز می داند که مرد شراب خواری باشد؟!!

و گروهی از اهل سنّت می گویند که: اگر آن عده ای که امام را تعیین می کنند دو نفر باشند باز هم بس است و همین اتفاق آن دو نفر برای تعیین امام کافی است و بر بقیه مردم واجب می گردد که آن مردی را که ایشان به امامت اختیار ،کردند امام خود بدانند بلکه اگر یک نفر هم باشد بس است همان طور که اسفراینی شافعی در کتاب جنایات از کتاب ینابیع گفته:

﴿وَ تَنْعَقِدُ الاِمَامَةُ بِبَيْعَةِ أَهْلِ الحَلِّ وَ الْعَقْدِ مِنَ الْعُلَمَاءِ وَ الرُّؤَسَاءِ وَ وُجُوهِ النَّاسِ مِنَ الَّذِينَ يَتَيَّسَرُ حُضُورُهُم الْمَوْصُوفِينَ بِصِفاتِ الشُّهُودِ كَامَامَةِ الصِّدِّيقِ وَ اسْتِخْلافِ مَنْ قَبْلَهُ وَ لَوْ لِبَعْضِهِمْ كَامَامَةِ الْفَارُوق﴾ (2)

امامت منعقد می شود به بیعت اهل الحلّ و العقد یعنی گروهی که بست و گشاد کار مردم در دست ایشان باشد و از اهل رتق و فتق

ص: 159

باشند از علما و از رؤسا و از مردم سرشناس از آن هایی که حاضر بودن ایشان میسّر باشد و موصوف به صفت گواهان باشند همان طور که در روز امامت ابی بکر واقع شد و اگر در حضور جمعی میسر نشود در حضور بعضی از ایشان نیز کافی است؛ زیرا اطلاق بعضی بر واحد صحیح است همان طور که در امامت عمر بن خطاب که به گواهی و تعیین ابی بکر بود واقع شد.

بسیاری از اهل سنّت در کتاب های خود تصریح نموده اند که از امامان ایشان ظلم و نامشروع واقع شده مانند شارح کتاب عقاید نسفیه که می گوید:

﴿إِنَّهُ لا يَنْعَزِلُ الاِمَامُ بِالْفِسْقِ وَ الْجَوْرِ؛ لِأَنَّهُ قَدْ ظَهَرَ الْفِسْقُ وَ انْتَشَرَ الْجَوْرُ مِنَ الأئِمَّةِ و الأمراءِ بَعْدَ الْخُلَفَاءِ وَ السَّلَفُ كَانُوا يَنْقادُونَ لَهُ وَ يُقِيمُونَ الْجُمَعَ وَ الأَعْيادَ بِإِذْنِهِم﴾. (1)

به درستی که امام به سبب فسق و نامشروعی که از او واقع شود یعنی اگر به ناحق خون بریزد یا شراب بخورد یا معصیت دیگری مرتکب ،شود عزل نمی شود؛ زیرا فسق و ظلم و جور و نامشروع از امامان و امیرانی که بعد از خلفاء بوده اند سرزده است و با این وجود پیشینیان که در زمان ایشان بودند از ایشان اطاعت می نمودند و فرمان برداری می کردند و در جمعه ها و عید ها با ایشان نماز می خواندند و آن فسق ها و ظلم ها را مانع امامت ایشان نمی دانستند و لذا هیچ کس از ایشان را معزول نساختند.

پس ای عاقل بر تو باد به تأمّل در این دو عقیده و ملاحظه نمودن اعتقاد اهل سنّت و قول شیعه. و السلام على من اتّبع الهدى.

ص: 160

﴿قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَ الَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ﴾ (1)

ای محمّد بگو آیا آن گروهی که عالم هستند با آن هایی که عالم نیستند مساوی هستند.

دوّم :

﴿أَفَمَن يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ يُتَّبَعَ أَمَّنْ لا يَهِدِّى إِلَّا أَنْ يُهْدَى فَمَا لَكُمْ كَيْفَ تَحْكُمُونَ﴾ (2)

آیا کسی که دیگری را هدایت می کند و عالم به حق است سزاوار تر است که مردم تابع او شوند و مسائل خود را از او تحقیق کنند یا کسی که ذمه هدایت کردن و درجه علم برای او ثابت نیست و چیزی نمی داند مگر آن که کسی او را هدایت کند و به حق دلالت نماید؟ پس شما را چه می شود ای صاحبان ،عقل چگونه حکم می کنید؟

و مانند این آیات بسیار است که دلالت بر این مدّعا می کند

و در جای دیگر حق تعالی در مذمّت عده ای که چیزی نمی دانند و از اهل جهالت اند می فرماید:

﴿لا يَعْقِلُونَ شَيْئاً وَ لا يَهْتَدُونَ﴾ (3)

«چیزی نمی فهمند و راه نمی یابند».

و آیات در این باب نیز بسیار است.

و احادیث زیادی نیز وارد شده که ،اعلم افضل است و تساوی در میان جاهل و عالم نیست و از جهت اختصار به این دو سه کلمه اکتفا می کنیم

ص: 162

هم چنین می توان گفت به تلافی خلافتی است که عمر برای او مهیا کرد؛ از این رو منقول است که وقتی این خبر شایع شد طلحة بن عبید الله به عمر بن خطاب گفت:

﴿وَ لَّيْتَهُ اَمْسَ وَ وَلّاكَ الْيَوْمَ﴾ (1):

«دیروز تو او را متولی امر مردم ساختی و امروز او تو را متولّی مردم ساخت!»

و هر عاقلی که در این امر ملاحظه نماید می داند که اگر شخصی از جهت علم و فضل و زهد و ورع و سخاوت و شجاعت و حلم و عبادت از همه والا تر باشد و در حسب و نسب از همه بهتر باشد او را وا گذاشتن و به خلافت و امامت عده ای قائل شدن که در مسائل حلال و حرام خود به عجز خود معترف باشند و گاهی زنان ایشان را در مسائل شرعی ملزم سازند محض کور دلی و غایت تعصّب و بی بصری است و هر عاقلی می داند با وجود شخصی که در خانه کعبه از مادر متولد شده و از اوّل عمر تا آخر تا آخر عمر از تمام گناهان معصوم بوده و رسول خدا صلی الله علیه و آله گهواره او را جنبانده، دست از او برداشتن و به خلافت شخصی قائل شدن که مدت های مدید بت پرستیده و اکثر اوقات عمرش مست لا یعقل بوده از طریقه عقل دور و از جاده حق بینی به فرسخ ها و منازل مهجور است.

البته چنین امامی تنها تفاوتی که با غیر امام دارد همین است که او را امام می گویند و عوام غیر او را امام نمی گویند و همان طور که از عوام و از مردم بی کمال، استعدادی حاصل نمی شود از غیر معصوم راه نجات یقینی بهم نمی رسد.

به خاطر همین مهم است که چون ایشان پیشوایی ندارند که شبهات اهل شک و ارباب بدعت را دفع نماید به ناچار بر عقول ناقصه و اوهام فاسده خود اعتماد نموده اند.

و در مسائل شرعی نیز چون از امام معصوم پیروی نمی کنند و به عقول خود اعتماد می نمایند در هر بابی از ابواب فقه به مزخرفات بسیاری معتقد شده اند.

بعضی از آنان قائل شده اند که با شراب خرما می توان وضو گرفت مشروط بر آن که پخته شده باشد (1) و حال آن که این کلام مخالف نص قرآن مجيد است؛ زیرا حق تعالی می فرماید:

﴿وَ يُنَزِّلُ عَلَيْكُمْ مِنْ السَّمَاءِ مَاءً لِيُطَهِّرَكُمْ بِهِ﴾ (2) و

﴿وَ أَنزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً طَهُوراً﴾ (3)

شافعی که یکی از فقهای آنان ،است قائل شده که پوست هر میته ای که در حال حيات طاهر باشد، پاک است.

ابو حنیفه می گوید: تمام این موارد پاک است و پوست سگ مرده را نیز پاک داند و تنها از میان میته ها پوست خوک را نجس می داند

داود بن علی ظاهری اصفهانی که هم در اصول از ائمه اهل سنّت و هم در از امامان ایشان ،است قائل است که همه پاک است حتی پوست خوک مرده !! (4)

کلام شافعی و ابو حنیفه و داود مخالف کلام حق تعالی است که می فرماید:

﴿حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ﴾ (5)

ص: 166

بر شما میته حرام گردیده است.

حرمت عین، مستلزم حرمت تمام انتفاعات آن است و وقتی چنین حرمتی ثابت شد پس خریدن و فروختن میته هم حرام خواهد بود.

شافعی می گوید: خریدن و فروختن پوست میته بعد از دبّاغی کردن جایز است (1) ابو حنیفه می گوید: چه قبل از دبّاغی و چه بعد از دبّاغی در هر دو صورت جایز است. (2)

و باز ابو حنیفه می گوید اگر کسی از شراب خرما وضو بسازد، وضويش صحیح است و در نماز می توان پوست سگ پوشید و می توان در نماز به هر زبانی به جای «الله اکبر» تنها به معنی آن اکتفا نمود و جایز است معنی یک آیه را در عوض حمد و سوره بیاورد و در رکوع و سجود طمأنینه شرط نیست و بعد از تشهّد و پیش از سلام نماز اگر کسی بادی از خود خارج نماید، نمازش صحیح است!!

«من به روش این مذهب که بحث بر سر آن است نمازی می خوانم تا پادشاه به حال آن آگاه شود».

پس آن مرد ،عالم شراب خرما طلبید و از آن وضو ساخت، و پوست سگی را به عنوان ستر عورت اختیار نمود و گفت: «خدا بزرگ است دو برگ سبز»، (1) و سپس به رکوع رفت و بدون آن که سر بردارد به سجده رفته، دو مرتبه سر را حرکت داد و در رکعت دوم نیز همین عنوان به جای آورد و در عوض سلام ،نماز بادی از خود خارج کرد و گفت: «نماز خواندم»

سنّیان حنفی این نماز را انکار کردند و گفتند که بر ابو حنیفه افتراء بسته است.

آن عالم شیعه کتابی از کتاب های فقه حنفی را طلبید و یک به یک از مسائل آن را به آنان نشان داد و آنان را ملزم ساخت و سبب شد که آن پادشاه از مذهب ابو حنیفه بیزار شود.

و مانند این واقعه چندین مرتبه اتّفاق افتاده و در خدمت امراء و سلاطین به وقوع پیوسته و هر مرتبه شخصی از علمای متعهد، این مهم را تبیین گردانده و شیوع این نقل به مرتبه ای است که کسی را یارای انکار آن .نیست باز ابو حنیفه قائل شده که اگر کسی گندم شخصی را سرقت کند و آرد نماید، اگر صاحب گندم باخبر شود نمی تواند آن گندم را از او بگیرد!

و هم چنین اگر کسی کرباس سرقت کند و رنگ بزند و صاحب آن مطلع ،شود نمی تواند کرباس خود را پس بگیرد

ص: 168

و باز ابو حنیفه می گوید: اگر مردی از اهل مغرب دختر شخصی را که از اهل مشرق باشد، در مغرب به عقد نکاح خود در آورد در حالی که آن دختر در مشرق باشد و این مرد مغربی از مغرب بیرون نرود و آن دختر از مشرق بیرون نیاید تا پنجاه سال بر آن بگذرد و مطلقاً این زن و شوهر یکدیگر را نبینند و بعد از پنجاه سال این مرد مغربی به جانب مشرق رود و همین که به پیش آن دختر آید و ببیند که از آن ،دختر فرزند زیادی متولد شده و از فرزندان او نیز فرزندانی متولد گردیده تمام فرزندان و فرزند زادگان از آن این مرد هستند و تمام آن ها در نسب به او ملحق می شوند و از او میراث می برند و او از ایشان میراث می برد!! (1)

و اگر شخصی سفر کند و دو نفر شهادت دهند که آن مرد فوت شده و زن او شوهر کند و فرزندانی متولد شود و بعد معلوم گردد که شاهدان دروغ گفته اند و شوهر اوّل حاضر شود تمام این فرزندان متعلق شوهر اوّل خواهند بود و از او میراث می برند و او نیز از ایشان میراث می برد!

و آگاه باش مزخرفات اهل سنّت در مسائل فقهی منحصر در آن چه مذکور شد نیست بلکه آن چه مذکور شد قطره ای است از دریا و لذا از جهت اختصار به همین مقدار اکتفا کردم و علت تمام این موارد به سبب آن است که امّا امام معصوم ندارند تا از او پیروی کنند و لذا از پی هوا های خود رفته اند.

وَ اللهُ يَهْدِى مَنْ يَشَاءُ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيم.

ص: 170

بن ابی طالب (صلوات الله و سلامه) ثابت است که ان شاء الله بعد از این در این کتاب مذکور خواهد شد.

پس اگر امامی باشد که نصّ خداوند و نصّ رسول خدا صلی الله علیه و اله در حق او ثابت نگردیده و در ضمن ادعای امامت معجزه نیز از او دیده نشده، آن امام قابلیت امامت خلق را ندارد؛ زیرا یکی از شرائط امام عصمت است، و عصمت امری است که به غیر از حضرت حق علّام الغیوب کسی از آن مطلع نیست پس لازم است که حق تعالی امام را نصب کند و اگر امامی از جانب خلق منصوب گردد همین نصّ بر عدم امامت وی کافی است.

استنجاء باید چه کرد امّا چگونه امامتی که از تمام امور ضروری تر و مهم تر است را مهمل و معطّل وا می گذارد و آن را به مردم حواله می دهد؟ معلوم و ظاهر است که اعتقاد به این مسائل از کمال تعصّب یا نهایت سفاهت است.

امامت و خلافت را صورت دهند.

پاسخ : امّا در جواب ایشان باید گفت امری که این همه اهتمام به شأن آن شده به گونه ای که اصحاب باید نماز و دفن و کفن حضرت رسول صلی الله علیه و آله را ترک نمایند و اوّل متوجه آن شوند را چگونه حق تعالی وا گذاشته و با رسول خویش صلی الله علیه و آله در میان نگذاشته تا آن حضرت به مردم نرساند؟ پس از آن جا که در مورد ابی بکر و عمر و عثمان نصّ وارد نشده علم قطعی حاصل می شود بر بطلان آنان با قطع نظر از تمام ادلّه دیگر.

در بعضی از احادیث وارد شده که:

شخصی نزد امام حسن عسکری (صلوات الله علیه) آمد و از آن حضرت پرسید: «یابن رسول !الله اگر امّت پیغمبر صلی الله علیه و آله شخصی را به امامت برگزینند برای آن که امور ایشان منظم گردد و هرج و مرج در احوال مردم راه نیابد قصوری دارد؟»

امام حسن عسکری علیه السلام متوجه فرزند برگزیده و خلف پسندیده خود حضرت صاحب الامر (صلوات الله علیه) که در سن طفولیت بود شد و فرمود: «جواب بگو»

حضرت صاحب (صلوات الله و سلامه علیه) متوجه آن شخص شد و از او پرسید: «آن شخصی را که امّت برای خود بر می گزیند باید از اهل فضل و صلاح باشد یا نه؟» آن مرد عرضه داشت: «البته باید از اهل فضل و صلاح باشد».

آن حضرت پرسید: «آیا ممکن است مردم شخصی را به گمان آن که آن شخص از اهل فضل و صلاح است اختیار کنند و در واقع آن شخص از اهل فساد باشد؟» آن مرد عرضه داشت: «ممکن است».

ص: 174

حضرت صاحب الامر صلی الله علیه و آله فرمود: «از همین جهت است که اُمّت نمی تواند شخصی را به امامت برگزیند»؛ پس آن شخص ساکت شد.

معلوم که عمر بن خطاب با آن چند نفر حق بگویند و ابی بکر امام باشد و خدا و رسول خدا صلی الله علیه و آله به امامت او راضی باشند؟ و از کجا معلوم می شود که عبد الرحمان بن عوف راست می گوید و عثمان امام است؟ در واقع اگر کسی از عمر سؤال کند که از کجا به امامت ابی بکر معتقد شدی؟ معلوم است که جواب معقولی نخواهد داشت و هم چنین عبد الرحمان بن عوف نیز جوابی ندارد.

به مجرد این که مردم به سخن عده ای بی کمال اعتماد کنند یا گروهی از مردم اعتماد بر کلام یک نفر نمایند، بر عاقل معلوم می شود که آن مردم در این اعتماد غلط کرده اند پس چگونه ممکن است که از ایشان تبعیت نمود؟ و اگر اتفاق چند نفر بر امامت شخصی مستلزم آن است که او بر کافه خلائق امام و خلیفه باشد و نیاز به دلیل از کلام خدا و رسول او نیز نباشد، اوّلاً عقل نمی پذیرد و ثانیاً این اتفاق را «اجماع» نمی گویند؛ زیرا در اتفاقی که مانند امير المؤمنین علی بن ابی طالب و حسنین علیهم السلام و سلمان و مقداد و ابوذر داخل آن نباشند چه اعتباری وجود دارد؟

آن هایی که قائل به امکان اجماع هستند باز با یکدیگر اختلاف دارند که آیا در مسأله ای، اجماع حاصل شده؟ و آن هایی که قائل به حصول اجماع هستند باز اختلاف دارند که آیا می توان علم به آن یافت؟ و بعضی از ایشان قائلند که علم به آن ممکن است ولی اختلاف دارند که آیا اثبات آن از طریق نقل امکان پذیر است؟ و باز آن هایی که قائل به اثبات به نقل هستند اختلاف دارند که آیا اجماع بر مطلبی از مطالب شرعی، حجت است؟

باز قائلین به حجّیت شرعی اختلاف دارند که آیا باید اجماع منقول، متواتر باشد؟ و باز اختلاف دارند که آیا در حجیت اجماع حیات اجماع کنندگان شرط است؟ و هم چنین اختلاف دارند که آیا اجماع به تنهایی حجت است یا با وجود آن سندی هم باید باشد تا اجماع با آن سند حجت شود؟ و باز اختلاف دارند که آن سند اگر قیاس باشد کافی است؟ و در سند بودن قیاس کلام بسیار است و علمای شیعه بدان قائل نیستند و آن را به عنوان مطلق نمی پذیرند.

خلیفه ترجیح می دهند؛ زیرا پیشنمازی را ریاست امر دینی می گویند و امامت و خلافت را ریاست در امر دنیا

و پاسخ آن است که: از کجا معلوم حضرت رسول صلی الله علیه و آله ، ابی بکر را رخصت پیش نمازی داده؟ در حالی که عده زیادی از ،روات این حدیث را از عایشه نقل کرده اند که گفته وقتی آن حضرت صلی الله علیه و آله بیمار بود و ضعفی بر آن جناب غالب شده بود و مردم به رسم عادت در مسجد برای نماز جماعت جمع بودند و آن حضرت مسجد را به نور قدوم منور نگرداند، بلال به خانه آن حضرت آمد و خبر رساند که مردم برای نماز جمع شده اند، بگویید تا حضرت رسول صلی الله علیه و اله تشریف بیاورد.

عایشه چون ملاحظه ضعف آن حضرت را نمود به بلال گفت: «به ابی بکر بگو تا با مردم نماز جماعت بخواند» و بلال به گمان این که حکم حضرت رسول صلى الله عليه و سلم است مردم را خبر کرد و مردم خواستند که نماز بخوانند و صدای بانگ اذان ،بر آمد امّا حضرت رسول صل الله علیه و آله مطلع شد که چنین پیغامی به مردم داده شده ولی با کمال ضعفی که داشت متوجه مسجد شد و چون آن حضرت نمی توانست بدون همراه راه برود لذا یک دست مبارک را بر دوش علی بن ابی طالب (صلوات الله علیه) و دست دیگر را بر دوش عمّش عبّاس نهاد تا به مسجد آمد و ابی بکر را دور کرد و خود به نفس نفیس خویش متوجه اقامه نماز جماعت شد تا باعث فتنه و فساد نشود

پاسخ: اگر این خبر را بپذیریم که پیغمبر صلى الله عليه و سلم ابی بکر را رخصت نماز داده باشد و صحت قیاس را نیز قبول کنیم امّا این قیاس زمانی قابل جریان است که در اصل علّتی باشد و فرع با اصل مساوی باشد و در این مورد علّت ظاهر نیست بلکه تفاوت اصل و فرع آشکار است چرا که طبق مذهب اهل سنّت

ص: 178

نماز پشت هر فاسق فاجری جایز است در حالی که تعیین خلیفه توسط هر فاسق و فاجری جایز نیست؟ بلی به گمان ایشان اگر تعیین خلیفه صورت بگیرد و بعد معلوم شود که خلیفه مرد بدی بوده و زنا کار و شارب الخمر است می گویند بعد از نصب عزل جایز نیست؟؟!!

هم چنین بر فرضی که قیاس حق باشد در مسائل فرعی شرعی خواهد بود نه در مطلق مسائل؛ و پیش از این دانستی که مسأله امامت از مسائل اصول است پس چگونه قیاس در آن جایز است و حال آن که اگر این قیاس حق باشد و امامت ابی بکر حق باشد پس چرا حضرت امیر المؤمنین علیه السلام و حضرت فاطمه (صلوات الله عليها) و حسنین علیهما السلام و سایر بنی هاشم و گروه بسیاری از اصحاب کبار حضرت رسول صلی الله علیه و اله مثل سلمان و ابوذر و مقداد و عمار و حذيفة بن يمان داخل اجماع کنندگان نبودند و سعد بن عباده که از اصحاب حضرت رسول صلى الله عليه و سلم بود و نیز سالار قبیله خزرج بود نیز داخل مجمعین نبود؟

پس معلوم شد که اعتمادی بر این قیاس نیست و عمل کردن به آن باطل است.

بیعت کرد. پس از اهل سنّت سؤال می کنیم و می گوییم که در آن مدت که حضرت امیر المؤمنین علیه السلام با ابو بکر بیعت نکرده بود بر حق بود یا بر باطل؟ اگر گوید آن حضرت بر باطل بود کفرش ثابت می شود؛ زیرا هر شخصی که حضرت امیر علیه السلام را بر باطل بداند کافر است و مخالفت با روایات بسیاری کرده که از آن جمله حديث شريف: ﴿الْحَقُّ مَعَ عَلِيٌّ وَ عَلِيٌّ مَعَ الْحَقِّ يَدُورُ حَيْثما دَارَ﴾ (1) می باشد که از احادیث متواتره شیعه و سنی است و حضرت رسول صلی الله علیه و آله در مدح شاه ولایت علیه السلام فرمودند:

حق با علی بن ابی طالب علیه السلام است و علی بن ابی طالب بر حق است و حق هر کجا علی بن ابی طالب ،بگردد می گردد (یعنی حق از علی بن ابی طالب علیه السلام و علی بن ابی طالب علیه السلام از حق جدا نمی شود)

ادله دیگری نیز در این باب هست و از جهت خوف اطناب به همین قدر اکتفا می کنیم

امّا اگر بگویند در آن مدتی که حضرت امیر المؤمنین علیه السلام با ابی بکر بیعت نکرده بود حق با حضرت امیر علیه السلام بوده ولی بعد از بیعت، دیگر مشکلی نیست در پاسخ می گوییم امامی که در ادعای امامت کاذب باشد و به ناحق بر جای پیغمبر صلى الله عليه و سلم نشسته باشد حکمش این است که هر کس با او بیعت نکند، حق با او خواهد بود پس خلفای ثلاثه بر باطلند و در این مسأله تفاوتی میان آن ها نیست.

اعثم کوفی در تاریخش می گوید:

ابی بکر مجلسی ترتیب داد و حضرت امیر المؤمنین علیه السلام را به آن

ص: 180

مجلس طلبید؛ چون آن حضرت حاضر شد تحقیق فرمود که سبب طلبیدن من چه بود؟

عمر بن خطاب عرضه داشت «تو را طلبیده ایم که با ابی بکر بیعت کنی» آن حضرت دلیلی را که ایشان در روز سقیفه بنی ساعده برای امامت ابی بکر قبول نموده بودند که ما قرابت با حضرت رسول صلی الله علیه و آله داریم و حضرت رسول صلی الله علیه و آله می فرمود: ﴿الْأَئِمَّةُ مِنْ قُرَيْش﴾، را دلیل بر امامت خود قرار داد و فرمود: «من به همان دلیل اثبات امامت خلافت خود می کنم»

عمر گفت: «یا علی تا تو نیز مانند دیگران با ابی بکر بیعت نکنی دست از تو بر نخواهیم داشت».

و ابو عبیده جراح گفت: «در این که تو مستحقّ امر امامت و خلافت هستی هیچ کس شک ندارد امّا مصلحت وقت اقتضای چنین عملی را می کند و به گونه ای عمل کن که ضرری به تو نرسد».

آن حضرت نصیحت فرمود که: «چرا از راه حق دست می کشید و دانسته به باطل میل می کنید و عطایی که حق تعالی به خاندان حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرموده به جایی دیگر و امیدارید و حال آن که شما می دانید که قرآن در خانه ما نازل شده و مائیم معدن علم و مصالح دنیا و آخرت خلق را از همه بهتر می دانیم و ما به این امر سزاوار تریم و ما را با دیگری بیعت کردن جایز نیست و دیگران را لازم است که با ما بیعت کنند».

بشر بن سعد در آن میان گفت: «یا علی! اگر تو این حرف را روز اوّل می زدی هیچ کس با تو اختلافی نمی کرد امّا چون در محل اجتماع قوم حاضر نشدی مردم گمان کردند از این منصب کنار رفتی»

ص: 181

آن حضرت در جواب فرمود: «جایز نبود که من حضرت رسول صلی الله علیه و اله را کفن و دفن ،ننموده متوجه امر خلافت شوم».

بعد از نقل این حکایت، اعثم کوفی می گوید:

«حضرت امیر علیه السلام در آن مجلس بیعت نکرد».

بعضی از اهل سنّت از عایشه نقل کرده اند که حضرت امیر بعد از شش ماه بیعت کرد (1) و بعضی از ایشان قائلند که بعد از دو ماه و نیم پس از فوت حضرت فاطمه علیها السلام بیعت کرد (2)

امّا چون حضرت امیر علیه السلام مشاهده نمود که امت حضرت رسول صلی الله علیه و آله مانند اُمّت ،موسی عهد او را شکستند و سفارش پیغمبر خود را فراموش کردند و به گوساله پرستیدن راضی شدند و از سعادت ابدی و متابعت حق منحرف شدند به طریقی که متّفقٌ علیه فریقین است در کنج خانه خود ساکن شد و به موجب ﴿إِنَّ اللهَ مَعَ الصَّابِرِینَ﴾ (3) طریقه شکیبایی پیش گرفت و ترک صحبت اصحاب ،نمود و شب و روز در خانه خود به عبادت حق تعالی مشغول گردید.

تکلیف به بیعت کنند که اگر آن حضرت راضی شد فبها و الّا آتش بر آن خانه بزنند و اهل آن خانه را بسوزانند.

پس عمر بن خطاب و عبد الرحمان بن عوف و قنفذ که از خویشان ابی بکر بود و بسیاری از منافقان با شمشیر های حمایل کرده و بعضی از ایشان با هیزم و آتش متوجّه خانه حضرت امیر المؤمنین علیه السلام شدند و آواز بلند کردند و هر یک از آن جماعت به روشی حضرت امیر رعلیه السلام می طلبیدند که از خانه بیرون بیاید و با ابی بکر بیعت کند و در میان ایشان عمر بن خطاب به آواز بلند می گفت:

﴿اِفْتَحُوا الْبابَ وَ إِلَّا حَرَّقْناهُ عَلَيْكُمْ﴾ (1)

«درب را بگشایید وگر نه خانه را بر شما می سوزانیم»

هیچ کس از اهل سنّت این قضیه را انکار نکرده و در هر حال چون عمر دید که درب گشوده نشد آتش خشمش زبانه کشید و با کمال وقاحت دیگ حمیتش به جوش آمده و دستور داد تا هیزم را پیش آوردند و بر درب خانه حضرت امیر المؤمنین علیه السلام ریختند.

نقل کرده اند که در آن وقت در آن خانه حضرت امیر المؤمنین علیه السلام حضرت فاطمه و امام حسن و امام حسین علیهم السلام و فضّه کنیز ایشان و جمعی از بنی هاشم بودند پس عمر گفت که آتش بر آن هیزم ها زدند.

از علمای اهل سنّت که به این واقعه اشاره کرده ابن قتیبه است که در بعضی از کتاب ها و تصنیفات خود می گوید:

«ابی بکر در مرض موت خود می گفت:

ص: 183

﴿يا لَيْتَني كُنْتُ تَرَكْتُ بَيْتَ فاطِمَة﴾ (1) :

«کاش خانه فاطمه را ترک کرده بودم و به دستور من آن جا سوزانده نمی شد»

و ان شاء الله تفصیل این واقعه در احوال ابی بکر مذکور خواهد شد.

در هر حال آتش شعله کشید و حضرت فاطمه علیها السلام در آن وقت در آن خانه به ماتم پدر بزرگوار خود مشغول بود و هنوز مقنعه ماتم از سر مبارک خویش بر نداشته بود و هنوز جامه مصیبت حضرت رسول صلی الله علیه و آله را در برداشت و با این حال وقتی مطلع شد و سوز حسرت بر آن حضرت غالب شد با دلی مالامّال درد و سینه پر از آه سرد و چشمی خونبار فریاد برآورد:

﴿يا اَبَتاهُ يا رَسُولَ اللهِ و وَ اغَوثاهُ وَ وَ امُصِيبَتَاه﴾ (2)

در بعضی از روایات وارد شده که فاطمه با حال گریان فرمود:

ای بی ادبان! این خانه ای است که هر گاه پدرم حضرت رسول صلی الله علیه و آله بر در این خانه می آمد بر اهل این خانه سلام می کرد و اذن می خواست و بعد از آن داخل این خانه می شد این چه بی حیایی است که از شما سر می زند؟

عمر بن خطاب از این کلام بیشتر خشمگین شد و بعد از آن که درب را به عنف گشوده بود حضرت فاطمه علیها السلام را به نوعی در میان دو درب فشرد که حضرت فاطمه (صلوات الله علیها) آهی کشید و غش کرد و پسری که در شکم آن حضرت بود که توسط حضرت رسول صلی الله علیه و آله «محسن» نام گرفته بود ساقط شد. (3)

ص: 184

سلاطین جور و عمّال و ارباب ستم به شیعیان رسیده و می رسد و خواهد ،رسید تمام از ثمرات افعال قبيحه عمر بن خطاب است و وجه غیبت حضرت صاحب الامر (عجل الله تعالى فرجه) در حقیقت اوست.

در نهایت چون حضرت امیر المؤمنین علیه السلام دید که کار به این جا رسید از خانه بیرون آمد و به عمر بن و به عمر بن خطاب فرمود:

ای پسر صهّاک حبشیّه! از آن جهت امروز جان زنده به در خواهی برد که حق تعالی کشته شدن تو را به گونه دیگری مقرّر فرموده و گر نه مثل تویی را قدرت نیست که این گونه اعمال انجام دهد».

خالد بن ولید ملعون از این سخن در خشم شد و شمشیری که داشت حواله آن حضرت نمود، بنی هاشم پیش آمده و عزم قتل خالد و عمر بن خطاب نمودند امّا حضرت امیر المؤمنین علیه السلام مانع آنان شد؛ زیرا خدا و رسول صلی الله علیه و آله، او را امر به صبر فرموده بودند از این رو خویشان خود یعنی بنی هاشم را تسلی داد و تسکین فرمود و با ایشان به مسجد حضرت رسول صلى الله عليه و سلم آمد و با ابو بکر و عمر و سایر منافقین گفتگو کرد و بعد از اسکات ،ایشان ابو بکر گفت: «یا علی به سلامت به خانه خود برو که بعد از این هیچ کس با تو حرفی نخواهد زد».

چون خبر آزرده شدن حضرت فاطمه علیها السلام در میان خلق منتشر شد مردم ،مدینه ابی بکر و عمر را به زبان گرفتند و مذمّت و لعن و نفرین می کردند و ایشان از خوف این که مبادا کار بر ایشان شوریده شود بر درب خانه حضرت فاطمه علیها السلام آمده و خواستند تا از آن حضرت معذرت بخواهند امّا آن حضرت ایشان را رخصت نفرمود تا این که حضرت امیر علیه السلام را واسطه کردند و به آن خانه آمده و نشستند و خواستند که معذرت خواهی نمایند، امّا حضرت فاطمه از اندورن حجره مقدسه یا از عقب پرده خطاب به ایشان نمود و فرمود:

ص: 186

من شما را به خدا قسم می دهم که آیا از حضرت رسول صلی الله علیه و آله شنیده اید که می فرمود:

﴿فَاطِمَةُ بَضْعَةٌ مِنِّي مَن آذاها فَقَد آذَانِى وَ مَنْ آذَانِي فَقَد أَذَى الله﴾ (1):

فاطمه پاره ای از من ،است هر کس فاطمه را اذیت کند پس به تحقیق مرا اذیت کرده و هر کس مرا اذیت کند پس به تحقیق خداوند را اذیت کرده است؟

ایشان در جواب حضرت فاطمه علیها السلام عرضه داشتند: «بلی به خدا قسم که مکرّر این حدیث را از پیغمبر صلی الله علیه و اله شنیده ایم».

حضرت فاطمه علیها السلام دست مبارک به دعا برداشت و فرمود:

«اَللَّهُمَّ إِنَّهُمَا قَد آذَانِي فَأَنَا أَشْكُوهُما إِلَيْكَ وَ إِلَى رَسُولِكَ لا وَ اللَّهِ لَا أَرْضَى عَنْکُمَا أَبَداً حَتَّى أَلْقَى أَبِی رُسُولَ اللهِ فَأُخبِرُهُ بِمَا صَنَعْتُما فَيَكُون هُوَ الْحَاكِمُ فِيكُما». (2)

«ای پروردگار من به درستی که ابی بکر و عمر مرا آزار دادند پس من شکایت ایشان را به تو و به رسول تو می کنم»

سپس متوجه ابی بکر و عمر شده و فرمود:

به خدا قسم که از شما هرگز راضی نمی شوم تا با رسول خدا ملاقات کنم و آن چه با من کرده اید را به آن حضرت خبر دهم و او میان من و شما حکم کند

پس ای عاقل ملاحظه کن عده ای که با علی مرتضی و با حضرت فاطمه

ص: 187

زهرا علیها السلام این گونه رفتار نمایند آیا استحقاق امامت و خلافت را دارند؟ و پر واضح است که حضرت فاطمه علیها السلام با هر کس بد باشد او از اهل نجات نخواهد بود و کسی که با حضرت زهرا علیها السلام دوست باشد، آن حضرت با او دشمنی نمی کند پس از این که حضرت زهرا علیها السلام از ایشان آزرده بود و تا در قید حیات بود هرگز از ایشان راضی نشد و در مرض موت وصیت فرمود: ابی بکر و عمر بر جنازه او حاضر نشوند استفاده می شود که آنان اهل نجات نبودند. (1)

ندارد (یعنی به درد آخرتش نمی خورد) و چنین کسی اگر دجّال را درک کند و او را ببیند به وی ایمان خواهد آورد و اگر پیش از ظهور دجّال بمیرد حق تعالی او را زنده می کند تا او در آن وقت ایمان به دجّال آورد و از او متابعت نماید.

پس ای عاقل ملاحظه کن که آیا جایز است بعد از رسول خدا صلی الله علیه و آله کسی جانشین آن حضرت شود و منصب امامت و خلافت به کسی تعلق گیرد که از شیعیان و پیروان دجّال باشد؟!

دیگر آن که حضرت فاطمه علیها السلام از «ذوی القربی» است و حق تعالی در قرآن مردم را به دوستی ایشان سفارش نموده و پیغمبر خدا صلی الله علیه و آله درباره او نیز سفارش نموده و مکرّر در باب او و رعایت و محبّت او وصیت فرموده و مبالغه بسیار به جای آورده و اطاعت او را سبب خشنودی خدا گفته و خشم و غضب او را باعث غضب خدا فرموده پس چگونه امکان دارد شخصی که با حضرت فاطمه علیها السلام این قدر بی حرمتی کرده لایق منصب امامت و خلافت باشد.

﴿سَلَمَانُ مِنَّا أَهْلَ الْبَيْتِ﴾ (1)

«سلمان از ما اهل البیت است».

یکی دیگر از ایشان ابوذر غفاری است که حضرت رسول صلی الله علیه و آله او را نیز مدح فرموده است.

و اهل سنّت خود می گویند که: «سعد بن عباده که سر کرده قبیله خزرج بود تا زنده بود بیعت نکرد» و معلوم است که هر گاه سعد بیعت نکرده باشد، طایفه او هم بیعت نمی کنند و به آن چه گفتیم بعضی از عامه تصریح کرده اند. (2)

امّا در این باب خواسته اند عذری آورند که بعد از قتل سعد طایفه او بیعت کردند و غافل شده اند که بنا بر این لازم می آید که ابی بکر بعد از موت سعد، خلیفه شده نه بعد از موت و وفات حضرت رسول صلی الله عله و آله

حضرت فرمود:

﴿أَصْحابي كَالنُّجُومِ بِأَيِّهِم اقْتَدَيْتُمْ اهْتَدَيْتُمْ﴾ (1)

«اصحاب من هم چون ستارگانند؛ به هر کدام از ایشان که اقتدا کنید راه می یابید»

و با خود فکر نمی کنند که حضرت امیر علیه السلام و صدق آن حضرت و اوصاف حمیده آن حضرت ثابت است پس هر گاه حضرت امیر علیه السلام با گروهی در باب امامت نزاع ،نماید البته آن گروه بر باطل خواهند بود و با قطع نظر از این مطلب می گوییم که اگر حضرت امیر علیه السلام با عده ای خصومت و نزاع نماید آیا آن حضرت در این خصومت بر حق است؟

اگر آن حضرت را بر حق می دانند پس به آن حدیث عمل می کنند و چون ابی بکر و عمر و عثمان را مسلمان می دانند دیگر چه جای آن که ایشان را امام بدانید!؟ و اگر ایشان را بر حق می دانید پس چگونه حضرت امیر علیه السلام را امام چهارم می دانید از جهت آن که هر گاه شخصی بر سر امامت و خلافت با امامان بر حق خصومت ،کند شایسته منصب امامت نخواهد بود؟!

بر فرض که آن حضرت فرموده باشد: ﴿اَصْحابي كَالنُّجُومِ بِأَيِّهِم اقْتَدَيْتُمْ اهْتَدَيْتُمْ﴾ و این حدیث را بر آن حضرت نبسته ،باشند، ممکن است که مراد آن حضرت صلی الله علیه و آله امر امامت ،نباشد بلکه مراد آن حضرت از اقتدا متابعت در قول باشد و مراد آن حضرت از اصحاب عده ای باشند که به صفت ایمان موصوف باشند و عالم به مسائل دینی باشند تا معنی آن عبارتی که می گویند حدیث است چنین باشد که «اصحاب مؤمن من هم چون ستارگانند، به هر کدام از ایشان که اقتدا کنید یعنی اعتماد کنید در مسائل دینی برای شما جائز

ص: 191

است؛ زیرا اگر این حدیث چنین معنایی نداشته باشد، لازم می آید که هر صحابی هر چند کافر ،باشد اقتدای به او باعث نجات و هدایت شود!

دیگر آن که بین اصحاب اختلاف بوده و هیچ کس شک ندارد خصوصاً اختلاف بزرگی در باب امامت رخ داده و در آن زمان عده ای می گفتند که ابو بکر امام است و بعضی می گفتند علی علیه السلام، پس جایز خواهد بود که در یک زمان دو مذهب باشد و جماعتی بعد از رسول خدا صلی الله علیه و آله امامی داشته باشند و جمعی دیگر بعد از آن حضرت امامی دیگر!

با قطع نظر از این موارد پس شما اهل سنّت چرا شیعه را بر باطل می دانید؟ زیرا ایشان هم اقتدا به بعضی از اصحاب کرده اند و ایشان هم راه یافته اند.

وجه دیگر آن که اگر معنای حدیث چنین باشد لازم می آید که در یک زمان امکان وجود چندین هزار امام باشد که همگی مدعی بلا فصل امامت بعد از پیغمبر صلی الله علیه و آله باشند.

نقل شده هنگام ارتحال حضرت رسول صلى الله عليه و سلم صد و بیست هزار نفر از اصحاب آن حضرت شمرده شدند، بنا بر این ممکن خواهد بود که هر یک از ایشان تابع یکی شود و بی فاصله بعد از پیغمبر جمعی امام باشند که عدد ایشان شصت هزار نفر باشند یا غیر ایشان از اهل ،عالم هر چند نفر متابع یکی از اصحاب شوند و حال آن که خود اهل سنّت از حضرت رسول صلی الله علیه و آله احادیث بسیاری نقل کرده اند و ان شاء الله بعد از این به بعضی از آن موارد اشاره می شود که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «خلیفه های پس از من دوازده نفر هستند».

پس از آن چه گفتیم استفاده می شود آن عبارتی را که به حضرت رسول صلی الله علیه و آله نسبت داده اند یا بعضی از بی دین های عامه بر آن حضرت بسته اند، همان معنایی که ما بیان کردیم را دارد.

ص: 192

امیر المؤمنین علیه السلام في الحال و بدون اکراه البته آن را قبول می کند و امری که حق نباشد آن حضرت هرگز مرتکب آن نمی شود و اگر حضرت امیر علیه السلام امری را حق بداند چرا با اهل آن خصومت می کند و ایشان را از خدا بترساند و ایشان را غاصب حق گوید؟

پس از آن چه گفتیم ظاهر شد که امر امامت برای ابی بکر واقع نشده مگر از جهت آن که عده ای از بی دینان از روی حسد و بعضی از راه بغض و بعضی از راه حبّ ،دنیا دانسته کتمان حق نموده اند و از بعضی روایات معلوم می شود که ابی بکر و عمر به سبب حب جاه دین حق را اظهار نمودند و ان شاء الله بعضی از آن روایات در این کتاب در ضمن معجزات حضرت صاحب الزمان (صلوات الله عليه) مذکور خواهد شد.

اطراف فرستادند و این معنا را به اجماع تعبیر کردند و کسی را برگزیدند که در اکثر مسائل ضروری عاجز بود و برادرانش نیز همانند او جاهل بودند و بعد از این مذکور می گردد ان شاء الله تعالى

اگر کسی در «نهج البلاغه» تتبع كند و کلام حضرت امیر المؤمنین علیه السلام را ببیند و تتبّع احادیث موافق و مخالف را بنماید می فهمد که حضرت امیر المؤمنین علیه السلام همیشه از ایشان ناراضی بود و همیشه از ایشان در مقام شکایت بوده است.

﴿وَ سَيَعْلَمُ الَّذِينَ ظَلَمُوا أَيَّ مُنْقَلَبٍ يَنْقَلِبُونَ﴾ (1)

ص: 195

ص: 196

حیدر علیه السلام چه می گویند و دلیل ایشان چیست و سنی در باب خلافت ابی بکر چه می گوید و حرفش کدام است تا از روی اختیار عقل و کشاندن دلیل، مذهب حق را بفهمد و تعصّب را کنار بگذارد و به طریقه کفّار راه مذهب را نپیماید و نگوید که پدران ما به طریقه ای بودند و ایشان در آن چه کرده اند دلیلی داشته اند و ما پیروی از ایشان می کنیم

اگر چه آن چه مذکور شد برای عاقل کافی است تا امامت امیر المؤمنین علیه السلام و بطلان امامت ابی بکر و عمر و عثمان را بپذیرد امّا برای زیادی اظهار حق می گوییم که:

شیعه اثنی عشریه بر صحت اعتقاد خود ادّله عقلی و نقلی بسیار دارند و ما در این کتاب، دوازده دلیل از ادلّه عقلیه را ذکر می کنیم و بعد از آن بعضی از ادلّه نقلیه را ایراد می کنیم و حواله باقی ادله عقلیه و نقلیه را به کتاب هایی که بعضی از علما تألیف کرده اند می نماییم تا باعث زیادی طول نگردد و قاریان و مستمعان از عهده خواندن و شنیدن بیرون آیند.

بخواهد باید رجوع کند به آن کتاب و به اتّفاق شیعه و سنی به غیر از حضرت امیر المؤمنین علیه السلام را از آن چند نفر هیچ کدام معصوم نبوده اند، پس باید که آن حضرت امام باشد و زود باشد که در این کتاب بر اقرار خود اهل سنّت بر عصیان ابی بکر و عمر و عثمان مطلع شوى ان شاء الله تعالى.

اشاره به آن شد و بسیاری از اهل سنّت مانند شیخ اشعری که مقتدای اهل سنّت است و مثل ابو شکور سلمی که از بزرگان علمای حنفیه است قائل اند که تا افضل باشد امامت به مفضول نمی رسد

دوست و دشمن اتفاق دارند که حضرت امیر المؤمنين على بن ابی طالب علیه السلام هرگز به قدر لمح البصری در نافرمانی خدا نبوده، پس امامت مخصوص او می باشد و هم چنین هیچ پیغمبری از پیغمبران وصیّیی نداشته که مدّت ها مشرک بوده باشد و پیشانی روی بت به زمین گذاشته باشد پس پیغمبر آخر الزمان اولى و الیق است که چنین وصیّیی نداشته باشد بلکه مناسب حال آن حضرت آن است که همان گونه که ایشان از تمام مرسلین فاضل تر است وصیّ او نیز از جمیع اوصيا و خلفا فاضل تر باشد، بلکه خواهی دانست به نصّ خدا و رسول صلی الله علیه و آله حضرت امیر المؤمنین علیه السلام از جمیع پیغمبران فاضل تر است.

نوبت نبوت به حضرت ابراهیم علیه السلام رسید و حضرت ابراهیم اسماعیل و اسحاق را و اسحاق یعقوب را و از یعقوب به یوسف رسید و حضرت ،موسی، هارون را در حال حیات خود وصی گرداند و بعد از وفات خود وصایت را به یوشع بن نون- که ابن عمّش بود - سپرد و داود علیه السلام سلیمان را وصی گرداند و عیسی پسر خاله اش شمعون را و زکریا یحیی علیه السلام را .

پس بنا بر این باید پیغمبر ما نیز مانند سایر انبیاء خلیفه ای از ذریّه و اقربای خود معین کند و معلوم و ظاهر است که هر چه انبیاء سابق کرده اند به فرموده حق تعالی است پس معلوم می شود که این سنّت حق تعالی بوده که هر پیغمبری که فرستاده وصایت او را به خویشان و ذریه او عطا می فرموده، و در قرآن مجید حق تعالی خطاب به حضرت رسول صلى الله عليه و سلم می فرماید:

﴿سُنَّةَ مَنْ قَدْ أَرْسَلْنَا قَبْلَكَ مِنْ رُسُلِنَا﴾ (1)

تو نیز بر روش انبیاء و سنّت ایشان باش

و در جای دیگر حق تعالی می فرماید:

﴿فَاتَّبِعُواْ مِلَّةَ إِبْرَاهِيمَ حَنِيفاً﴾ (2)

تابع ملت و دین حضرت ابراهیم علیه السلام شوید در حالی که او حق گرا بود و به موجب آیه کريمة: ﴿ذُرِّيَّةً بَعْضُهَا مِنْ بَعْضٍ﴾ (3) باید خلفای پیغمبر ما نیز از ذریه او باشند و اگر خلفا باید از ذریه آن حضرت باشند امامت علی بن ابى طالب علیه السلام ثابت می شود زیرا وقتی این منصب برای فرزندان حضرت رسول صلى الله عليه و سلم و اولاد فاطمه علیها السلام باشد به دلیل قطعی برای امیر المؤمنین علیه السلام نیز

ص: 202

ثابت است؛ زیرا شیعه و سنی اتفاق دارند که منصب امامت قبل از فرزندان فاطمه از آن امیر المؤمنین علیه السلام بوده است.

اگر کسی بگوید که: چنان چه خویشاوندی را اعتبار کنید از کجا مشخص می شود که عبّاس امام نیست و حال این که عباس عمّ حضرت حضرت رسول صلی الله علیه و آله است و حضرت امیر علیه السلام پسر عم؟

در جواب می گوییم: حق تعالی در قرآن مجید می فرماید:

﴿وَ الَّذِينَ آمَنُواْ وَ لَمْ يُهَاجِرُواْ مَا لَكُم مِنْ وَلَايَتِهِمْ مِنْ شَيْءٍ﴾ (1)

آن گروهی که ایمان آوردند و مهاجرت نکردند برای شما از ولایت ایشان چیزی نیست و ایشان بر شما والی و امیر نیستند.

و عباس اگر چه خویش بود امّا مهاجرت نکرد.

و کلامی که در باب قرب و بعد خویشاوندی مذکور شد که عباس عمّ بود و حضرت امیر المؤمنین علیه السلام پسر عمّ و عمّ از پسر نزدیک تر است، جوابش آن است که پسر عمّ اگر از ناحیه پدر و مادری باشد مانع عمّ پدری می شود و اگر چه حضرت امیر علیه السلام پسر عمّ بود امّا پسر عمّ پدر و مادری بود و عباس اگر چه عم بود امّا عمّ پدری بود و این که در موارد دیگری حق تعالی در میراث اقرب را مانع ابعد کرده مگر در این موضع خاص، شاید یک وجهش این باشد که کسی در باب امامت عباس کلامی برای گفتن ندارد و این اشکال آخر اگر چه از ادله نقلی است امّا تبرّعاً مذکور شد.

مذکور شد و وجه جمعش را دانستی - هیچ احدی نیست مگر آن که مداح و ثنا گوی حضرت امیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام باشد یا در امامت و خلافت آن حضرت شکی داشته باشد و اختلافی که در میان این مذاهب هست این است که حضرت علی (صلوات الله علیه) آیا در مرتبه اول امام است یا در مرتبه چهارم امام است؟ پس امامت حضرت امیر علیه السلام متّفقٌ علیه است و امامت ایشان مختلفٌ فیه پس باید که جانب متفقٌ علیه را ترجیح داد.

مشهور است که شخصی از دیگری پرسید که در باب امامت ابی بکر و امامت علی بن ابی طالب علیه السلام چه می گویی؟ و از کجا معلوم که از این دو نفر کدام به امامت سزاوار ترند؟

در جواب گفت: از این جا معلوم می شود که ابی بکر مردی است که در میان امت پیغمبر صل الله علیه و آله اختلاف شده که آیا او مؤمن بوده یا بر کفر اصلی خود باقی مانده و در علی بن ابی طالب علیه السلام در میان مردم اختلاف شده که آیا خدا بوده یا امام؟

پس می گوییم هر عاقلی علم ضروری دارد که تا چنان کسی باشد، امامت و خلافت رسول خدا صلی الله علیه و آله به چنین جماعتی نمی رسد.

ایشان باطل و برهم خورد پس امامت شاه ولایت علی بن ابي طالب علیه السلام ثابت است

طُرفه این است که: گروهی از اهل سنّت قائل نیستند به این که «هر گاه افضل ،باشد امامت به او نمی رسد و با وجود ،افضل مفضول را جایز نیست پیشوا کردن» و با امام خود هم مخالفت می کنند؛ زیرا کلام ابی بکر صریح است در این مدّعا که چون علی بن ابی طالب علیه السلام هست امامت به من نمی رسد بلکه چون خودش بهتر از آن جماعت مخاطبین نیست امامت به او نمی رسد و اهل سنّت با وجود این می گویند: قصوری ندارد در زمانی که علی بن ابی طالب علیه السلام که افضل از تمام بنی آدم ،است، شخصی را امام کنند و خلیفه حضرت رسول صلی الله علیه و آله بدانند که علم به مسائل واجب خود ندارد بلکه از ابی بکر و عمر هم نادان تر باشد!

خوب عمل کردند پس چرا ابی بکر نکرد؟ و به هر تقدیر بطلان ایشان ثابت است و مدعای ما که امامت و خلافت حضرت امیر المؤمنين على بن ابی طالب علیه السلام است ثابت می گردد.

داشت؟ و شخصی باید باشد که کمال اختصاص و نهایت قرب به حضرت رسول صلی الله علیه و آله را داشته باشد و حضرت امیر المؤمنین علیه السلام نسبت به حضرت رسول صلی الله علیه و آله نزدیک تر بود پس باید حضرت امیر علیه السلام خلیفه باشد و حال آن که حضرت رسول صلی الله علیه و آله می فرماید: «خدای تعالی از ذریّه ابراهیم اسماعیل را اختیار کرد و از ذریّه اسماعیل قریش را و از ذریه قریش هاشم را» و می گوییم از این مطلب استفاده می شود که حق تعالی بنی هاشم را بر باقی ترجیح داده پس باید که امامت و خلافت برای شاه ولایت باشد نه برای دیگران

و السلام على من اتّبع الهدى

امّا ادلّه نقلی بر امامت حضرت امیر المؤمنین علی علیه السلام به اندازه ای است که در شمار در نمی آید و آن بر دو قسم است: آیات و احادیث .

که می فرماید:

﴿إِنَّهُ مِنْ سُلَيْمانَ وَ إِنَّهُ بِسْم اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ﴾ (1)

و آن چه از کتاب های معتبر تفسیر و حدیث به نظر رسیده آن است که حق تعالی آیاتی را در شأن اهل بیت رسول خود صلی الله علیه و آله به شرح ذیل فرستاده است:

در سوره فاتحة الکتاب حق تعالی در تمام آیات مدح اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله فرموده است. (2)

در سوره بقره، هفتاد آیه در مدح ایشان نازل گردانده است؛ در سوره آل عمران بیست و هفت آیه و در سوره نساء بیست آیه؛ در سوره مائده ده آیه و در سوره انعام هشت آیه و در سوره اعراف پانزده آیه؛ در سوره انفال سه آیه و در سوره برائت یازده آیه و در سوره یونس هشت آیه؛ در سوره هود پنج آیه و در سوره یوسف یک آیه و در سوره رعد هشت آیه؛ در سوره ابراهیم شش آیه و در سوره حجر شش آیه و در سوره نحل پانزده ،آیه؛ در سوره بنی اسرائیل چهارده آیه و در سوره کهف یازده آیه و در سوره مریم سی و دو آیه؛ در سوره طه بیست و یک آیه و در سوره انبیاء دوازده آیه و در سوره حج بیست و یک آیه؛ در سوره مؤمنون پنج آیه و در سوره نور شش آیه و در سوره فرقان هفت آیه و در سوره شعراء هجده آیه و در سوره نمل هفت آیه و در سوره قصص نُه آیه؛ در سوره عنکبوت ده آیه و در سوره روم چهار آیه و در سوره لقمان چهار آیه؛ و در سوره سجده هفت آیه و در سوره احزاب چهارده آیه و در سوره سبأ پنج آیه؛ در سوره ملائکه شش آیه و در سوره یس نه آیه و در سوره صافات هفت آیه در سوره ص چهارده آیه و در سوره زمر شانزده آیه و در

ص: 209

سوره مؤمن چهار آیه؛ در سوره حم سجده یازده آیه و در سوره حم عسق هشت آیه و در سوره زخرف شانزده ،آیه در سوره دخان هشت آیه و در سوره جاثیه سه آیه و در سوره احقاف سه آیه و در سوره محمّد صلی الله علیه و آله هفت آیه که به خصوص وارد شده و در بعضی از احادیث وارد شده که حضرت رسول صلی الله علیه و آیه می فرماید: در این سوره آیه ای در حق ما اهل البیت نازل شده و آیه ای در مذمّت بنی امیه و این سوره سی و هشت آیه است و بنا بر این حدیث به یک اعتبار در این سوره نوزده آیه در مدح اهل البیت است و به یک اعتبار تمام سی و هشت آیه؛

در سوره فتح هفت آیه و در سوره حجرات هفت آیه و در سوره ق سه آیه؛ در سوره ذاریات دو آیه و در سوره طور پنج آیه و در سوره نجم هفت آیه و در سوره قمر دو آیه در سوره الرحمن نوزده آیه و در سوره واقعه شانزده آیه و در سوره حدید نه آیه و در سوره مجادله سه آیه و در سوره حشر چهار آیه و در سوره ممتحنه دو آیه و در سوره صف پنج آیه؛ در سوره جمعه سه آیه و در سوره منافقین شش آیه و در سوره تغابن سه آیه و در سوره تحریم سه آیه و در پنج آیه و در سوره ن نه ،آیه در سوره حاقه بیست و سه آیه و در سوره معارج هفت آیه و در سوره نوح یک آیه و در سوره جن هشت آیه و در سوره یا ایها المزمّل دو آیه و در سوره یا ایها المدّثر چهارده آیه و در سوره قیامت سه آیه و در سوره هل اتی نوزده آیه و بنا بر حدیثی تمام این سوره؛

در سوره مرسلات ده آیه و در سوره نبأ هفت آیه و در سوره نازعات دو آیه و در سوره عبس سیزده آیه و در سوره تکویر نه آیه و در سوره انفطار چهار آیه به و در سوره مطففین پانزده آیه و در سوره انشقاق سه آیه و در سوره بروج دو آیه و در سوره اعلی چهار آیه و در سوره غاشیه شش آیه؛ در سوره فجر

ص: 210

یازده آیه و در سوره بلد هجده آیه و در سوره شمس از اوّل تا به آخر؛

در سوره الیل از اوّل تا به آخر و در سوره ضحی دو آیه و در سوره الم نشرح از اوّل تا به آخر؛ در سوره تین از اوّل تا به آخر و در سوره انا انزلنا از اوّل تا به آخر و در سوره لم یکن از اوّل تا به آخر و در سوره اذا زلزلت از اوّل تا به آخر و در سوره عادیات پنج آیه و در سوره قارعه چهار آیه؛ در سوره تکاثر دو آیه و در سوره عصر از اوّل تا به آخر و در سوره همزه یک آیه؛ در سوره فیل یک آیه و در سوره کوثر از اوّل تا به آخر و از چند حدیث فضیلت اهل البيت علیهم السلام از سوره ﴿قل هو الله احد﴾ استفاده می شود.

این حقیر تمام این آیات را در یک کتاب جمع کرده ام و در ذیل تفسیر هر ،آیه احادیثی را که به نظر رسیده جمع نموده ام و وجه استدلال بر مدّعا را بیان کرده ام و آن کتاب را به «کنز الایمان» نام نهادم و اگر کسی بخواهد از مجموع آن آیات اطلاع یابد باید به آن کتاب رجوع نماید امّا در این کتاب ذکر قلیلی از آیات می شود که هم کلام به سر حدّ اطناب نکشد و هم این کتاب از ذکر ادلّه قرآن خالی نباشد.

هستند که ایمان آورده اند و نماز را به جای آورده اند و در میان نماز در حال ،رکوع زکات را به مستحق می رسانند».

به اعتقاد تمام مفسّرین ملّت اسلام این آیه وافی هدایت در شأن حضرت امير المؤمنين على بن ابى طالب (صلوات الله و سلامه علیه) نازل شده که در میان نماز، در حال رکوع انگشتری خود را به سائل بخشیده است.

بسیاری از مفسّران و علمای اهل سنّت در کتاب های خود به این مطلب اعتراف نموده اند مانند زمخشری که از بزرگان علمای تفسیر نزد اهل سنّت است و نیشابوری که او نیز از بزرگان علمای آنان است، و ثعلبی و حافظ ابو نعیم اصفهانی و غیر ایشان از مفسِّرین در مسند احمد بن حنبل مسطور است و در کتاب الجمع بین الصحاح و مناقب ابن مغازلی و صحیح نسایی و دیگر کتاب های حدیث اهل سنّت و جماعت مسطور است. (1)

حضرت امیر المؤمنین علیه السلام رسید و این عبارت به سمع مبارک آن حضرت رسید و انگشت مبارک خود را به جانب آن درویش حرکت داد آن درویش فهمید که غرض آن حضرت چیست پس پیش رفته و انگشتر را از انگشت مبارک آن حضرت بیرون آورد و آن حضرت را در رکوع گذاشته و متوجه بیرون مسجد شد و شکر حق تعالی به تقدیم رساند و حضرت رسول صلی الله علیه و آله از تصدّق شاه ولایت واقف گشته و دست دعا به جانب آسمان برداشت و مناجات فرمود:

الهی چنان چه موسی بن عمران علیه السلام التماس کرد که برادرش هارون را خلیفه و وصی او گردانی و دینش به معاونت او قوت گیرد و مردم را تحریص و ترغیب به متابعت او نماید و تو دعای او را مستجاب گرداندی و برادر او را به نیابت و خلافت او تعیین نمودی و دین موسی را به برکت او محفوظ داشتی و مردم را به سبب او به دین موسی راه نمودی من نیز پیغمبر تو هستم و استدعا دارم که علی بن ابی طالب را که برادر من ،است خلیفه و جانشین من گردانی و او را شریک من قرار دهی که وزیر و صاحب اختیار من باشد.

هنوز مناجات حضرت رسول صلی الله علیه و آله تمام نشده بود که جبرئیل علیه السلام نزول فرمود و به این آیه آن حضرت را بشارت داد

اگر کسی دیده دل به رَمَدِ تعصَب و عناد مبتلا نکرده باشد می داند که این آیه صريح است در این که نگاه دارنده و حمایت کننده دین شما و اولی به تصرّف در امور شما سه نفر هستند و بس:

اوّل : خداوند که آفریننده عالم و عالم به صلاح و فساد امور شماست.

دوّم : رسول خدا صلی الله علیه و آله که پیغمبر به حقّ و مبیّن حلال و حرام شماست.

سوّم: کسانی که ایمان آورده اند و صاحب این صفت و علامت هستند که

ص: 213

ایمان به خدا و رسول دارند و نماز می خوانند و در حال رکوع صدقه به سائل می دهند.

آن حضرت صادر شده و در تصدق نمودن به فقرا راغب شوند و از خود در این باب به تقصیر راضی نشوند تا مثل ثواب و تعظیمی که به آن حضرت عائد گردیده به ایشان نیز برسد (1)

بعضی از علمای ما (نوّر الله مراقدهم) گفته اند: وجه صیغه جمع آن است که حقّ تعالی می دانست که از تمام ائمه معصومین علیهم السلام مانند این امر واقع خواهد گردید، از حسن بن علی بن ابی طالب تا حضرت صاحب الامر (صلوات الله عليهم اجمعین) و تمامی ایشان را در وقت نماز و حالت رکوع این صورت روی خواهد داد و از هر یک از ایشان سؤال خواهد شد و ایشان در حالت رکوع به او تصدّق خواهند فرمود، پس بنا بر این به صیغهٔ جمع ایراد فرموده تا اشاره باشد به فعل جمیع ائمه معصومین علیهم السلام تا مردم بدانند که ولیّ ایشان خدا و رسول خدا و بعد از خدا و رسول خدا صلی الله علیه و آله، ائمه اثنی عشر علیهم السلام هستند.

مؤید توجیه ایشان آن است که خداوند متعال در سوره توبه در مقام مدح حضرت امیر المؤمنین علیه السلام می فرماید:

﴿الَّذِينَ آمَنُوا وَ هَاجَرُوا وَ جَاهَدُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَةً عِنْدَ الله﴾ (2)

مفسّران اهل سنّت نیز تصریح نموده اند که در این آیه نیز مراد، حضرت امیر المؤمنین علیه السلام است (3)، با وجود آن که آن جا هم صیغه جمع وارد شده و مضمون این آیه آن است:

کسانی که ایمان آوردند و هجرت نمودند و در راه خدا به اموال و

ص: 215

نفس های خود جهاد کردند درجه و مرتبه ایشان نزد حق تعالی بلند تر و بزرگ تر است.

پس معلوم شد که سنّت الهی درباره آن حضرت چنین جاری شده که چون حضرت امیر علیه السلام را به وصفی موصوف گرداند به جهت تعظیم و احترام به صیغه جمع ایراد فرماید.

انگشتر حضرت سلیمان

غزالی که از بزرگان علمای اهل سنّت است و او را حجة الاسلام می گویند در کتاب سرّ العالمین می نویسد:

آن انگشتری که حضرت امیر المؤمنین علیه السلام به سائل داد، انگشتر حضرت سلیمان علیه السلام بود که به دست جماعتی از جنیان که در خدمت آن حضرت تقرب داشتند افتاده بود و ایشان آن را به رسم تحفه و هدیه به خدمت حضرت رسول صلی الله علیه و آله آورده بودند و آن حضرت آن را به شاه ولایت عنایت فرموده بود و چون وقت نماز شد و مردم در صف های نماز ایستادند و متوجه نماز ،شدند حق تعالی جبرئیل امین علیه السلام را به صورت درویشی به مسجد فرستاد تا از مردم سؤال نماید و چون از هیچ کس بهره ای نیافت حضرت امیر المؤمنین علیه السلام او را به عطیه خود سرافراز گرداند در حالی که سائل جبرئیل بود و آن ،انگشتر خاتم حضرت سلیمان علیه السلام بود و بعد از آن که از نماز فارغ شدند این آیه نازل شد.

شاید به گمان خود جوابی بگویند و جوابی پیدا کرده اند که یکی از یکی واهی تر است و هر چند که حرف ایشان از درجه اعتبار ساقط است امّا ما در این کتاب ذکر می نماییم که مبادا کسی از شیعیان کوتاه عقل، بعضی از آن را بشنود و از جواب عاجز آید

پاسخ : آن است که موافق بودن آیات، گاهی لازم است و گاهی لازم نیست و ما بیان نمودیم که در این آیه لفظ «ولیّ» را نمی توان به معنی «محبّ» حمل کرد. و دیگر آن که موافقت و ملایمت در میان آیات اگر لازم باشد در وقتی خواهد بود که آن آیات یک مرتبه نازل شده باشند و در این صورت «ولیّ» در هر سه موضع به یک معنی می باشد و این ترتیبی که قرآن دارد مربوط به جمع آوری عثمان است پس اگر فرض کنیم که این اعتراض وارد باشد بر خلیفهٔ شما عثمان وارد است که چرا آیات قرآنی را ناملایم مرتب کرده است.

دیگر آن که موافقت و ملایمت در میان آیات وقتی لازم است که چند آیه که در عقب یکدیگرند همه به یک حکم باشند و هر گاه در یک آیه حق تعالی حکایتی یا حکمی را بیان فرماید و در آیه دیگر حکایت و حکم دیگری را بیان کند، در این صورت موافقت لازم نیست و در میان این آیات این مطلب ظاهر است هم چنین که به اندک تامّلی معلوم می شود.

ساق مبارک حضرت فرود آمد و بعد از جنگ هر چه خواستند که آن تیر را بکشند آن حضرت تاب نمی آورد در نتیجه به ناچار خدمت حضرت رسول صلى الله عليه و سلم ماجرا را عرض کردند آن حضرت فرمود: «در حال نماز تیر را بكشيد» لذا صبر کردند تا حضرت امیر علیه السلام متوجه نماز شد و همین که آن حضرت تكبيرة الاحرام نماز را گفت و مشغول قرائت شد آن تیر را از پای مبارکش کشیدند و آن حضرت آن قدر متوجه خدا بود که خبر دار نشد و خون بسیاری از موضع آن تیر بیرون آمد و آن حضرت آن چنان متوجه خدا بود که چیزی نفهمید تا وقتی که از نماز فارغ شد و بعد از فراغت از نماز متوجه شد که آن موضع پر از خون شده لذا پرسید که: «این چه خونی است؟»، عرض کردند: «آن تیری را که در پای شما بود را بیرون کشیدیم و این ها خونی است که از جراحت شما سرازیر گردیده است» در این جا آن حضرت قسم یاد کرده و فرمود «به آن خداوندی که جان علی بن ابی طالب در قبضه قدرت اوست ذره ای باخبر نشدم»

حضرت علیه السلام نسبت می دهند و زخمی که مطابق آن چه مشهور شده که عمرو بن عبدود در روز خندق به آن حضرت ،زده تمام افترا و کذب است و این قدر ندانسته اند که شخص شجاع و با جرأت و قدرتمند در چنین مواردی ترجیح دهد که خود تیر را بیرون کشد تا محتاج جراح و غیر خود نشود و در بسیاری از مواقع حتی خم به ابرو نمی آورد تا مبادا کسی خیال کند که از زخم عاجز و درمانده شده است حال با این اوصاف چه معنی دارد که علی بن ابى طالب علیه السلام با کمال شجاعت و توانایی و قوت و قدرت و صبر و شکیبایی از کشیدن تیری عاجز باشد؟!

لذا معلوم می شود که این افسانه از جعلیات اهل سنّت است.

بر فرض قبول کنیم که این ماجرا واقعی باشد و آن حضرت زخم خورده باشد و تاب نیاورده باشد که از پای مبارکش آن تیر را بیرون بیاورند و در اثنای نماز بیرون آورده باشند باز هم از التفات آن حضرت به سائل لازم نمی آید که حضرت ملتفت به غیر خدا شده باشد؛ زیرا التفات و بخشش به سائل مانع از توجه به حق تعالی نیست

ایشان در کتاب های خود که در تفسیر و حدیث نوشته اند ذکر کرده اند که آن حضرت در وقت نماز انگشتر خود را به سائل عطا نمود. و هم چنان که قول معصوم حجت است، فعل او هم حجت است پس این عمل یا فعل کثیر نیست یا چنین فعل کثیری مبطل نماز نیست؛ زیرا چاره ای به غیر از قبول این روایت نیست و در کتاب های معتبر اهل سنّت این روایت مضبوط است

می باشد و تا پیغمبر باشد احتیاج به خلیفه نیست.

پاسخ: حضرت امیر المؤمنین علیه السلام هم چنان که بعد از حضرت رسول صلی الله علیه و آله خلیفه و جانشین ایشان است در ایام حیات آن حضرت نیز ولایت در امور مسلمانان را دارا بوده است و با وجود پیغمبر مردم محتاج به آن حضرت بوده اند و حدیث متواتری که شیعه و سنی نقل کرده اند که حضرت رسالت در حق علی بن ابی طالب علیه السلام فرمود: ﴿يَا عَلِيّ انت وَزيرِي﴾؛ (1) «ای علی تو وزیر من هستی» دلالت می کند که امیر المؤمنین علیه السلام در زمان حیات پیامبر نیز دارای ولایت بوده است.

أَبْنَاءَكُمْ وَ نِسَاءَنَا وَ نِسَاءَكُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ﴾

«هر کس در مورد حضرت عیسی با تو احتجاج کند بعد از آن که علم این مسأله مسأله به تو رسیده است پس بگو که بیایید و با ما اتفاق کنید در این که ما فرزندان خود و شما فرزندان خود را، و زنان ما و زنان شما و نفس های ما و نفس های شما را دعوت می کنیم و لعنت و دوری از رحمت الهی را بر هر دروغ گویی نثار کنیم».

حضرت رسول صلی الله علیه و آله نیز آنان را از نزول این آیه مطلع فرمود و قرار شد که در روز بعد مباهله نمایند.

صبح روز بعد سیّد کائنات از جانب حق تعالی امام حسن و امام حسین و فاطمه زهرا و علی بن ابی طالب علیهم السلام را طلب نمود و از خانه بیرون آمد. صاحب کشاف و قاضی بیضاوی (1) نقل کردند که:

حضرت رسول صلی الله علیه و آله امام حسین علیه السلام را در بغل گرفت و دست مبارک امام حسن علیه السلام را گرفته و فاطمه زهرا علیها السلام در عقب آن حضرت و حضرت امیر المؤمنین علیه السلام در عقب سر حضرت فاطمه علیها السلام حرکت می کردند و حضرت رسول صلی الله علیه و آله ایشان را در عبای سیاه - سفیدی که بر دوش مبارک داشت درآورده و فرمود: «هر گاه من دعا کردم شما آمین بگویید»

اسقف که سرکرده نصارای نجران بود و کنیه او ابو الحارث بود گفت:

«و الله این روش مباهلهٔ پیغمبران ،است ای گروه نصارا، من با این جماعت مباهله نمی کنم به خدا قسم چهره هایی می بینم که اگر از

ص: 225

حق تعالی درخواست کنند که کوهی را از جای خود زائل کند البته خداوند اجابت می کند زنهار که شما هم با او مباهله نکنید و بر جان خود بترسید و در هلاکت خود سعی نکنید»

بنا بر این مباهله را ترک نمودند و با حضرت رسول صلی الله علی و آله صلح کردند و تفصیل این حکایت مناسب این مقام نیست

سپس حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمود:

به خدا سوگند اگر ایشان به مباهله راضی می شدند بعد از مباهله حق تعالی از اهل کتاب یک نفر را بر روی زمین باقی نمی گذاشت و اثر و نشانه ای از یهود و نصارا نمی ماند.

روش اثبات خلافت امیر المؤمنین از آیه شریفه

از این آیه وافی هدایت به دو طریق بر امامت و حقانیت آن حضرت به منصب خلافت استدلال کرده اند:

طريق اول: یکی آن که خداوند متعال به پیغمبر امر فرموده تا فرزندان و زنان و نفس خود را طلب نماید و معلوم است که مراد خداوند متعال از «انفسنا» پیامبر صلی الله علیه و آله، نبود زیرا فرموده: «نفس های خود را بخوانید» و یقیناً خواننده، غیر از خوانده شده است پس مراد کسی است که در جمیع صفات به غیر از نبوت مساوی پیغمبر باشد و به منزله آن حضرت باشد و آن حضرت از زنان فاطمه زهرا علیها السلام را آورد و از پسران حسنین علیهما السلام را و کسی که به منزله نفس مقدّسش بود، حضرت امیر المؤمنین علی علیه السلام بود، از این رو آن حضرت را طلبید و چون بدیهی است که مساوی افضل افضل است پس حضرت امیر المؤمنین علیه السلام از تمام مردم افضل است و معلوم است که هر گاه شخصی

ص: 226

باشد که به منزله نفس رسول خدا صلی الله علیه و آله باشد وقتی که آن حضرت از دنیا رحلت فرماید آن شخص به منصب خلافت سزاوار تر است.

این نکته را پیش از این بیان داشتیم که حضرت امیر علیه السلام فاضل تر از جمیع انبیاء و مرسلین است؛ زیرا وقتی آن حضرت نفس رسول خدا صلی الله علیه و آله باشد، همان طور که حضرت رسول صلی الله علیه و آله فاضل تر از جمیع پیغمبران است، حضرت امیر علیه السلام نیز فاضل تر از تمام آنان خواهد بود

طریق دوم: وجه دیگر آن است که فرض از مباهله، اظهار اجابت دعا و غلبه نمودن بر اعدا و ظهور حقیقت و اثبات قرب الهی است و این مهم حاصل نمی شود مگر به واسطه جمعی که عزیز و محترم در درگاه الهی باشند و مناسبت تام میان ایشان و پیغمبر صلى الله عليه و سلم باشد و به همین سبب بود که حضرت رسول صلى الله عليه و سلم این افراد را در عبای خود داخل کرد و ایشان را در مناجات با خدا و طلب دعا شریک خود گرداند و به همین دلیل فردی دیگر از خویشان و اصحاب را نطلبید و به حضور هیچ کدام از آنان راضی نشد.

پس معلوم می شود که اصحاب مباهله نزدیک ترین خلق به حق تعالی و مقرب ترین افراد نزد پروردگار هستند و اگر کسی در آن چه گفتیم شکی داشته باشد از فرط عناد و تعصّب خواهد بود و یا از بسیاری حماقت و سفاهت.

زمخشری با آن که از متعصبّین علمای اهل سنّت و جماعت است، در تفسیر کشاف بعد از ذکر این آیه می گوید: «کلام خدا دلالت بر افضلیت آل عبا دارد که از این دلالت ظاهر تر و قوی تر دلیلی نمی باشد» پس بعد از این مطالب اگر کسی در امر خلافت ایشان شک کند و طریق انکار بپیماید، انکار عقل و نقل نموده و چنین کسی از دائره عقل بیرون خواهد بود.

ص: 227

خداوند متعال از این جهت حضرت امیر المؤمنین علیه السلام را نفس پیامبر خوانده تا دوست و دشمن بدانند که افضلیت آن حضرت بر تمام عالمیان است و مرتبۀ آن حضرت بر همه ظاهر گردد و زنگ شبهه بر عقیده هیچ کس باقی نماند. و مع ذلک جماعتی از حزب شیاطین به دنبال ابی بکر و عمر و عثمان افتاده و ایشان را مقدم بر چنین سروری می پندارند.

میان علی بن ابی طالب و ،عثمان یکی را برگزینند؛ زیرا عمر بن خطاب وصیت کرده بود پنج شش نفر جمع شوند و در باب امامت مشورت کنند و تصمیم بگیرند حضرت امیر المؤمنین علیه السلام به این شیوه با آن ها احتجاج کرد و به اصحاب خمسه آن ها خطاب نمود:

«شما را به خدا قسم می دهم که در میان شما کسی هست که به رسول خدا از من نزدیک تر باشد و پیغمبر خدا در روز مباهله پسران او را پسر ،خود و زن او را زن ،خود و نفس او را نفس خود گفته باشد؟» همه گفتند: «اللّهمّ لا»؛ یعنی بار خدایا گواهی می دهیم که هیچ کدام از ما چنین نیستیم

از کلام ابن حجر و اعترافی که به صحت این روایت نموده، ظاهر می شود که قضیه روز مباهله قضیه ای است که علی بن ابی طالب علیها السلام توسط آن بر امامت و خلافت خود استدلال می فرموده و من نمی دانم که حال اهل سنّت چیست که با وجود این نقل ها که خود در کتاب های خود ذکر می کنند باز چگونه دنبال ابی بکر و عمر و عثمان افتاده اند حقیقت این است که کثرت تعصّب باعث می شود که دانسته پا بر روی حق گذارند و یا از باب ﴿خَتَمَ اللهُ عَلى قُلُوبِهِمْ﴾ (1) این مطالب را نقل می کنند تا دیگران بدانند که حق در کدام طریق است.

مَنْ يَهْدِ اللّه فَهُوَ الْمُهْتَدْ وَ مَن يُضْلِل اللهُ فَمَا لَهُ مِنْ هَادٍ.

﴿إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِير﴾ (1)

به اجماع مفسّرین شیعه و سنی این آیه در شأن حضرت امیر المؤمنین علیه السلام و حضرت فاطمه زهرا و امام حسن و امام حسین علیهم السلام نازل شده و قبلاً بیان کردیم که امام باید از جمیع گناهان صغیره و کبیره و از آلودگی های ظاهر و باطن و از هر چه موجب نقص و عیب ،است مبرّا باشد تا مستحقّ مرتبه خلافت شود چنان چه در ضمن ادلّه عقلیّه گذشت و خداوند متعال در این آیه تصریح فرموده اهل بیت پیغمبر صلی الله علیه و آله از تمام نقائص مبرّا و معرًا می باشند

بسیاری از علمای اهل سنّت از ابن ابی الحمراء نقل کرده اند که:

من در مدینه خدمت حضرت رسول صلی الله علیه و آله بودم و هیچ صبحی نبود که آن حضرت از خانه بیرون آید مگر آن که به درب خانه علی بن ابی طالب علیه السلام برود و دست مبارک خود را بر درب خانه بگذارد و بفرمايد: ﴿السَّلامُ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَةُ اللهِ وَ بَرَكاتُه﴾.

و حضرت امیر المؤمنین و فاطمه و حسنین علیهم السلام نیز در جواب آن حضرت می فرمودند:

﴿وَ عَلَيْكَ السَّلامُ يا نَبِيَّ الله وَ رَحْمَةُ اللهِ وَ بَرَكاتُهُ﴾.

سپس حضرت می فرمود: ﴿الصَّلوة رَحَمَكُمُ الله﴾؛ (یعنی وقت نماز است یا نماز کنید تا خداوند متعال بر شما درود فرستد) و بعد از آن این آیه را تلاوت می فرمود

﴿إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً﴾ (2)

ص: 230

و بعد از آن به مسجد تشریف برده و مشغول نماز می شد (1)

و هر عاقلی می داند زمانی که رسول خدا صلی الله علیه و آله از دنیا رود و جماعتی باشند که آن حضرت به اعتراف دشمنان در مدت شش سال هر روز به درب خانه ایشان می رفته و به ایشان سلام می داده و آن ها را دعا می کرده است و هر روز آیه ای از قرآن مجید که خداوند متعال در باب عصمت ایشان نازل کرده را بر درب منزل شان تلاوت می فرموده است پس این جماعت به خلافت و نیابت رسول خدا صلی الله علیه و آله اولی و سزاوار تر هستند از آن کسانی که چند روزی از بتخانه بیرون آمده و هنوز در جبین آنان اثر سجودی که در پیش بت می کردند می باشد.

در حقیقت اگر کسی در این مسأله تأمل ،نماید، می داند اجماعی را که اهل سنّت بر امامت ابی بکر نقل می کنند با قطع نظر از آن جواب هایی که گفتیم اصلی ندارد و قابل اعتماد نیست؛ زیرا آن جماعتی که در خریت در حدی هستند که قدرت تمییز شان در این حد ،باشد به اتفاق آنان چه اعتمادی خواهد بود؟ بلکه این جماعت می گشتند و شخصی را پیدا می کردند که از روی فرض، از ابی بکر بد تر بود. هم چنین به علم بدیهی معلوم است که خداوند متعال به فعل قبیح راضی نیست خصوصاً چنین قبیحی.

در هر حال خداوند متعال در این آیه بیان فرموده که از اهل بیت حضرت رسول صلی الله علیه و آله رجس را برداشته یعنی موجبات پلیدی و زشتی به معنای ارتکاب معاصی و نقصان در ظاهر و آن چه باعث دوری از درگاه الهی باشد مثل بخل و حسد و کینه و ریا و نفاق و دوستی دنیا و حب جاه و ریاست و خود پرستی و غیر آن از نجاسات باطنی را از ایشان دور کرده است و بر این مطلب تأکید اکید فرموده همان گونه که از فحوای ﴿وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِیراً﴾ استفاده می شود و

ص: 231

غرض خداوند متعال از انزال این آیه اظهار فضل و کمال و مرتبه اهل بیت علیهم السلام است که مردم بدانند که ایشان جماعتی هستند که مطلقاً در آن ها عیب و نقص راه ندارد و قابلیت نیابت حضرت رسول صلی الله علیه و آله منحصر در ایشان است هم چنان که کلمه «اِنَّما» اشاره به آن می نماید و اگر چه در سبب نزول این آیه شریفه در میان مفسّرین به حسب لفظ اختلاف وجود دارد امّا به حسب معنا خلافی نیست

زشتی ها و چرکین های ظاهری و باطنی) را از آنان دور گردان و پاک گردان ایشان را پاک کردنی که لایق به حال تو باشد».

در همین حال جبرئیل امین از جانب خداوند متعال آمد و این آیه را نازل ساخت:

﴿إِنَّما يُريدُ اللهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُم تَطهيراً﴾ (1)

«به غیر این نیست که اراده کرده خداوند متعال که از شما ای اهل بیت ،رسول رجس را بزداید و شما را طاهر قرار دهد».

از «اُمّ سلمه» نقل کرده اند که من در آن حال در گوشه خانه به نماز مشغول بودم، چون این را شنیدم گفتم: ﴿یا رَسُولَ الله! أَلَسْتُ مِنْ أَهْلِ بَيْتِكَ؟﴾؛ «ای رسول خدا آیا من از اهل بیت تو نیستم؟»

حضرت رسول صلی الله علیه و آله در جواب من فرمود:

﴿إِنَّكِ عَلَى خَيْرٍ وَ إِنَّمَا هَؤُلَاءِ أَهْلُ بَيْتِي﴾:

«ای اُمّ سلمه تو برخیری و عاقبت تو خوب است امّا اهل بیت من ایشان هستند و غیر ،ایشان کسی از اهل بیت من نیست».

این روایت را جمع کثیری از علمای اهل سنّت از اُمّ سلمه نقل کرده اند و در کتاب صحیح مسلم و در کتاب صحیح ابی داود و در کتاب الجمع بين الصحاح و در مسند احمد بن حنبل به چندین طریق از حضرت رسول صلى الله عليه و سلم مرویست، و هر یک جداگانه دلیلی است بر افضلیّت و اولویّت حضرت شاه ولایت برای منصب امامت و خلافت (2)

ص: 233

دیگر حدیثی که از «اُمّ سلمه» روایت شده و از چندین کتاب از کتاب های معتبر اهل سنّت نقل شده دلیل است بر این که «اُمّ سلمه» از مدلول مدح این آیه بیرون است پس دیگران به طریق اولی از شمول این آیه خارج می باشند.

دیگر آن که اگر این آیه در باب زنان آن حضرت هم نازل شده باشد پس موافق این آیه باید همه زنان حضرت رسول صلی الله علیه و آله، همانند حضرت امیر و حضرت فاطمه و حسنین علیهم السلام معصوم باشند و حال آن که که شیعه و سنی از حضرت رسول صلی الله علیه و آله نقل کرده اند که آن حضرت در حالی که خطاب به علی بن ابی طالب علیه السلام می کرد، فرمود:

﴿يَا عَلَيّ حَرْبُكَ حَرْبِي وَ حَربِي حَرْبُ اللَّهِ﴾ (1)

«یا علی جنگ با تو جنگ با من است و جنگ با من جنگ با خداست».

پس لازمه این کلام آن است که هر چند عایشه علیه امیر المؤمنین علیه السلام جنگ به راه انداخته ولی باز اشکالی پیش نیاید و جنگ او با امیر المؤمنین علیه السلام او لشکر برداشتن و به قصد کشتن امیر المؤمنین علیه السلام بیرون آمدن، منافي مقام عصمتش نباشد در حالی که این کلام واضح البطلان است.

پس مشخص گردید که آن چه ابو یزید در تفسیر کبیرش به آن قائل شده، محض عناد و تعصّب است و اصلی ندارد

ابن حجر که از بزرگان علمای اهل سنّت است در کتاب صواعق نوشته که اکثر مفسرین اهل سنّت بر آنند که این آیه در شأن علی و فاطمه و حسنین علیهم السلام نازل شده زیرا ضمير «عنكم» و «يطهركم» ضمیر مذکر است (2)

ص: 235

صاحب كتاب تحفة الاحباء از امّ سلمه نقل می کند که رسول خدا صلی الله علیه و آله امیر المؤمنین و حضرت فاطمه و حسنین علیهم السلام را داخل عبای خود نمود و من گفتم: «أَلَسْتُ مِنْ أَهْلِ بَيْتِكَ؟» آن حضرت فرمود: «إِنَّكِ عَلى خَيْرِ»؛ سپس گفته: پس به تحقیق از این روایات ثابت می شود که این آیه نازل نشده مگر در شأن آل عبا (1)

بعضی دیگر از اهل سنّت حدیثی از اُمّ سلمه نقل کرده اند و گمان کرده اند که با آن حدیث معارضه می کند و آن حدیث این است که می گویند: امّ سلمه به حضرت رسول صلى الله عليه و سلم گفت: «اَلَسْتُ مِنْ أَهْلِ الْبَيْتِ؟» حضرت رسول صلی الله علیه و آله در جواب فرمود: «بلی ان شاء الله».

جواب از این حرف آن است که این حدیث صحیح نیست و مع ذلک اگر به این معنی باشد معارض احادیث بسیاری است و با قطع نظر از آن اگر حضرت رسول صلی الله علیه و آله چنین کلامی فرموده باشد بدین معناست که بلی اگر خدا بخواهد و از این مطلب جزم و یقین در اهل بیت بودن او حاصل نمی شود.

دیگر آن که اُمّ سلمه گفت: «الَسْتُ مِنْ أَهْلِ الْبَيْتِ؟» و از فحوای کلام او مستفاد است که وی می دانسته که از اهل بیت نیست و لذا گفته که شاید آن حضرت به لطف خود او را داخل ایشان حساب کند و دانستی که آن حضرت او را از ایشان حساب نفرمود.

دیگر آن که حضرت رسول صلی الله علیه و آله وقتی ایشان را داخل عبای خود کرد فرمود: ﴿هؤلاءِ أَهْلُ بَيْتِی﴾ و این کلام صریح بیتی و این کلام صریح است در این مطلب که دعا در حق ایشان واقع شده و هر گاه دعا در حق ایشان واقع شود مشخص است که عطای الهی نیز در حق ایشان است پس ثابت شد که این آیه در مدح اهل بیت علیهم السلام امام است.

ص: 236

احادیث بسیاری دلالت دارد که حضرت رسول صلی الله علیه و آله وقتی در مورد اهل بیت ،خود بیانی می فرمود زنان خویش را اراده نمی کرد مانند حدیثی که متّفقٌ علیه فریقین است که آن حضرت در مرض موت و غیر آن فرمود: ﴿إِنّى تَارِكٌ فِيكُمُ الثَّقَلَيْنِ كِتَابَ اللهِ وَ اَهلَ بَيْتِي﴾ و در نسخ دیگر حدیث وارد شده: ﴿وَ عِتَرَتى أهلَ بَيْتِی﴾ که ان شاء الله بعد از این مشروح می شود. (1)

هم چنین در اشعار و غیر از آن مراد از اهل بیت علیهم السلام زنان پیامبر نیستند و از این آیه می توان بر امامت امیر المؤمنین علیه السلام به وجه دیگری نیز استدلال نمود بدین صورت که بدون شک امیر المؤمنین علیه السلام از اهل بیت است و خدای تعالی رجس را از ایشان برطرف نموده و از طرفی آن حضرت مدعی امامت و خلافت نیز بوده است و به همین سبب با ابی بکر و عمر خصومت نموده و احقیت خود را بیان کرده در نتیجه اگر کسی آن حضرت را در این دعوا صادق نداند و العياذ بالله آن حضرت را در آن دعوا کاذب بداند، لازم می آید که رجس از آن حضرت برطرف نشده باشد؛ زیرا ظاهر است که دروغ، رجس است و هر گاه آن حضرت در ادعای امامت صادق باشد پس امام بر حق خواهد بود و از این مطلب بطلان امامت ابی بکر و عمر و عثمان ثابت می شود.

يا الف و لام استغراق و به هر تقدیر لازم می آید که اهل بیت حضرت رسول صلی الله علیه و آله معصوم باشند؛ زیرا هر گاه جنس و ماهیت رجس یا جميع افراد آن، از ایشان سلب ،گردد، لازم می آید که آنان معصوم باشند.

با صرف نظر از این بحث اگر عدالت آن حضرت را با این آیه ثابت ،بدانیم باز هم بطلان خلافت ابو بکر و عمر و عثمان لازم می آید؛ زیرا حضرت امیر علیه السلام بر سر خلافت با آن ها خصومت نموده و در این اختلاف یکی دروغ گو خواهد بود و البته با اثبات عدالت امیر المؤمنين علیه السلام بطلان خلفاء لازم می آید و معلوم نیست که فخر رازی را جوابی باشد.

رابعاً : ممکن است که معنای رجس شامل بعضی از ترک اولی ها نیز باشد که موجب تضرع و زاری پیغمبران می شده هم چنان که نسبت به حضرت آدم و انبیاء دیگر واقع شده که به سبب آن استغفار می نمودند و تضرع می کردند و از حق تعالی عفو خود را می خواستند و بنا بر این حصر حقیقی خواهد بود و معنای آیه چنین خواهد شد که حق تعالی هر گناهی از گناهان کبیره و گناهان صغیره و هر چه موجب عیب باشد و هر مرتبه ای از ترک اولی را از اهل بیت پیغمبر صلی الله علیه و آله برداشته و ایشان را از جمیع آن ها مبرّا و معرّا ساخته و این مرتبه را مخصوص آنان گردانده است و السلام على من اتّبع الهدى

است نقل نموده که طبری کتابی دارد که مشتمل بر دو مجلد است و سند حدیث غدیر خم را در آن نموده است. (1)

هم چنین نقل کرده که ابو المعالی جوینی شافعی که مشهور است به «امام الحرمين» تعجّب کرده و گفته که در بغداد مجلّدی در دست صحافی دیدم که بر پشت آن نوشته بود: «مجلّد بیست و هشتم از سند حدیث ﴿مَنْ كُنْتُ مَولاهُ فَعَلِيٌّ مَولاه﴾ به پایان رسید». (2)

غزالی که از بزرگان علمای اهل سنّت است از طایفه اهل سنّت اجماع بر حدیث غدیر را نقل نموده است. (3)

ابو على عطایی همدانی می گوید که من حدیث روز غدیر را از دویست و پنجاه طریق روایت کردم و شیخ محمّد جزری شافعی که از اکابر محدّثین ایشان است در رساله خود به تواتر حدیث غدیر اشاره نموده است (4) و تمام علمای شیعه در این مسأله اتفاق دارند.

امّا این اواخر بعضی از سنیان چون دیده اند که با وجود اقرار به روز غدیر امر امامت خلفای ثلاثه دچار اشکال می شود اقدام به انکار تواتر آن نموده اند گفته اند که این از اخبار احاد است و ندانسته اند که بعد از این همه نقلی که اکابر علمای ایشان کرده اند انکار بی وجه است و اگر مجرّد انکار کافی باشد پس ممکن است که سایر متواترات را هم انکار کنند.

ص: 241

امّا همین که عایشه از این سرّ خبردار گردید فی الحال سفارش و عهد حضرت رسول صلی الله علیه و آله را بر طاق نسیان گذاشت و مبالغه آن حضرت را ناکرده ،انگاشته حفصه دختر عمر بن خطاب را از این واقعه خبر دار گرداند و ابی بکر و عمر از این واقعه مطلع شدند و به واسطه ایشان عبد الرحمان بن عوف و ابی عبیده جرّاح نیز از این واقعه مطلع شدند و رفته رفته تمام منافقین از این امر خبر یافتند و در دفع حضرت رسول صلى الله عليه و سلم با یکدیگر فکر ها کردند.

خبردار گردانده و بیان فرماید که حق تعالی علی بن ابی طالب علیه السلام را به منصب امامت و خلافت ارزانی فرموده .است در میان راه به موضعی رسید که آن را «کراع الغمیم» می گفتند در آن جا جبرئیل بر آن حضرت نازل شد و این آیه را برای آن حضرت خواند:

﴿فَلَعَلَّكَ تَارِكٌ بَعْضَ مَا يُوحَى إِلَيْكَ وَ صَائِقٌ بِهِ صَدْرُكَ﴾ (1)

«شاید بعضی از آن چیز هایی که به تو وحی شده است را تارک شده ای و سینه ات به واسطهٔ آن تنگ شده است».

در این آیه حق تعالی به آن حضرت فهماند تا سفارشی را که در مورد علی بن ابی طالب علیه السلام به تو کرده ایم ترک مکن و سینه مبارک خود را از اندیشه نیرنگ دشمنان تنگ نکن

سپس بعد از اندک راهی به موضع غدیر خم رسیدند و باز حضرت جبرئیل از جانب حق تعالی آمد و این آیه را نازل ساخت:

﴿يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَ اللهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ﴾ (2)

«ای پیغمبر برگزیده و ای رسول پسندیده به بندگان من آن چه از خداوند به تو رسیده را برسان و اگر این پیام را به خلق نرسانی پس تبلیغ رسالت نکرده ای و اگر تو را از همراهان یعنی منافقانی که همراه تو هستند خوفی هست دل خوش دار و دغدغه به خاطر مبارک مرسان که حق تعالی تو را محافظت از شر مردم می کند»

همین که این آیه نازل شد حضرت رسول صلی الله علیه و اله در همان موضع در عین

ص: 244

گرما توقف فرمود و با آن که آن محل جای نزول اهل قافله نبود نزول فرمود و امر فرمود که جماعتی که پیش رفته اند برگردند جمعی روانه شدند که ایشان را خبر کنند که امر حضرت رسول صلی الله علیه و آله است که برگردند.

پس آن حضرت در آن مقام آن قدر توقف فرمودند که آن هایی که در عقب بودند رسیدند و جماعتی که پیش رفته بودند بازگشتند پس به فرموده آن حضرت از جهاز شتران چیزی ساختند به هیئت منبر و آن حضرت بر بالای آن برآمده و خطبه ای در نهایت فصاحت و بلاغت ادا فرمود و بعد از حمد و ثنای الهی و موعظه اُمّت خود، شروع به سفارش ایشان در حق حضرت امیر المؤمنین علیه السلام نمود و فرمود:

ای مردم بدانید که این آخرین ملاقات من با شماست و حق تعالی در میان شما صاحب اختیاری در امر دین و دنیای شما نصب کرده است و امامی از جهت شما تعیین فرموده که اطاعت او بر کافه خلائق از مهاجر و انصار و حاضر و غایب و عرب و عجم و جنّ و انس و هر کس به وحدانیت خدا و رسالت من قائل است فرض است.

ای خلایق بدانید هر کس اعتراف دارد که حق تعالی یگانه است حکمش بر همه جاری است و اطاعت او بر همه واجب است و کسی که با او مخالفت کند کافر است بداند که بعد از خدا حکم من بر همه جاری است و اطاعت من بر همه واجب است و مخالف من کافر است و بعد از من امامت و خلافت از آن علی بن ابی طالب است و بعد از علی از ذریه من است که از اولاد علی بن ابی طالب هستند تا روز قیامت و کسی بعد از من به غیر علی سزاوار امامت نیست و حلال نیست بر احدی که بعد از من امیر بر شما شود غیر از علی

آن چه ذکر شد تنها ترجمه بعضی از خطبه حضرت است. بعد از اتمام

ص: 245

خطبه حضرت رسول صلی الله علیه و آله دست مبارک حضرت امیر المؤمنین علیه السلام را گرفته بر بالای آن منبر برد به گونه ای که تمام مردم دیدند و به آواز بلند فرمود: «ای گروه مسلمانان ﴿اَلَسْتُ اَولیٰ بِكُمْ مِنْ اَنْفُسِكُمْ﴾ (1) و در بعضی از نسخ حدیث به این شیوه وارد شده که فرمود: ﴿الَسْتُ أَولَى بِالْمُؤْمِنِينْ مِنْ أَنْفُسِهِمْ﴾ و در معنا تفاوتی نیست یعنی آیا من اولی به مؤمنان از نفس های ایشان نیستم؟ همه عرضه :داشتند «بله یا رسول الله؛ یعنی چنین است ای رسول خدا تو نسبت به ما از خودمان سزاوار تر هستی» سپس حضرت فرمود:

﴿مَنْ كُنْتُ مَولاهُ فَعَلِيٌّ مولاه﴾

«هر کس من مولا و راهنمای او بودم و اولی به تصرف در دین و دنیای او بودم ،بداند بعد از من علی بن ابی طالب مولای او و راهنمای اوست و اولی به تصرف است در امور دین و دنیای او».

بعد از این تأکیدات و تشدیدات حضرت رسول صلى الله عليه و سلم دست مبارک به دعا برداشت و فرمود:

﴿اللَّهُمَّ وَالِ مَن والاهُ وَ عَادِ مَنْ عَاداهُ وَ انْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ وَ اخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ وَ أدِر الْحَقَّ مَعَهُ كَيْفَما دار﴾ (2)

ای پروردگار من دوستی کن با آن کسی که با علی بن ابی طالب دوستی کند و دشمنی کن با آن کسی که با علی بن ابی طالب دشمنی کند و یاری کن آن کسی را که یاری کند علی بن ابی طالب را و خوار و زبون دار کسی را که او را خوار و زبون دارد و حق و راستی را با علی بن ابی طالب به هر طریق که بگردد و به هر راه که

ص: 246

برود قرار ده (یعنی علی بن ابی طالب علیه السلام را از حق و حق را از علی بن ابی طالب جدا مکن)

سپس متوجه آن خلق کثیر شد که موافق نقل جمعی از علما عدد آنان از صد و بیست هزار نفر متجاوز بود و فرمود:

﴿سَلِّمُوا عَلَى عَلِيٌّ بِاِمرَة الْمُؤْمِنِينَ﴾ (1)

به علی بن ابی طالب به این روش سلام کنيد: «السّلام عليك يا أمير المؤمنين»

و این لقب را حضرت رسول صلی الله علیه و آله آن روز برای امیر المؤمنین علیه السلام قرار داد.

آن گاه مردم شروع به سلام کردند و تهنیت گفتند و اوّل کسی که در آن روز پیش آمد و سلام کرد و تهنیت گفت عمر بن خطّاب بود و پیش آمد و عرضه داشت:

﴿السَّلامُ عَلَيْكَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ، بَخًّ بَخًّ لَكَ يَا أَبَا الْحَسَنِ أَصْبَحْتَ مولایَ و مولاً كُلِّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ﴾ (2)

سلام بر تو ای امیر المؤمنین به به خوشا به حال تو و خوشا شان تو ای ابو الحسن اینک مولای من و مولای هر مؤمن و هر مؤمنه شدی

حسّان قصیده غرّایی در باب امامت و خلافت حضرت امیر المؤمنین علیه السلام و واقعه روز غدیر گفت و بر آن حضرت خواند و آن حضرت او را نوازش و تحسین فرمود.

بقیه شعرای عرب در این باب قصیده ها گفتند از جمله کسانی که در همان روز قصیده :گفت عمرو عاص بود که در آخر کار از برای دنیای غدّار از حق برگشت و میل به معاویه کرد و این چند بیت از ابیات قصيده عمرو عاص است که گفته:

بِآلِ مُحَمَّدٍ عُرِفَ الصَّوابُ *** وَ فِي أَبْيَاتِهِمْ نَزَلَ الْكِتَابُ

به سبب آل محمّد صلی الله علیه و آله راه صواب از راه خطا شناخته شده واسطهٔ اهل بیت پیغمبر حق از باطل ممتاز گردید و در خانه های آل رسول صلی الله علیه و آله قرآن مجید نازل شد.

فَضَرْبَتُهُ كَبَيْعَةِ يَومِ خُمٍّ *** مَعاقِدُها مِنَ الْقَوْمِ الرِّقابُ

شمشیر علی بن ابی طالب علیه السلام مثل بیعت روز غدیر بر گردن های قوم فرود آمد یعنی هم چنان که جای شمشیر او بر گردن های مردم است جای بیعت او نیز بر گردن های مردم است یعنی بیعت او بر گردن های مردم لازم است.

إذا نادَتْ صَوارِمُهُ النُّفُوسا *** فَلَيْسَ لَهَا سِوىٰ نَعَم جَوابٌ (1)

وقتی که شمشیر علی بن ابی طالب نفس مردم را بخواند به غیر بلی گفتن و اجابت کردن جوابی ندارند

اهل بیت متفرق نشده بودند که باز جبرئیل نازل شد و این آیه را آورد:

﴿الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَ رَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامِ دِينًا﴾ (1)

«امروز دین شما را کامل گرداندم و بر شما نعمت خود را تمام کردم و راضی شدم برای شما که اسلام دین شما باشد».

از این جا ظاهر و معلوم می شود که دین کسی نزد حق تعالی بی ولایت حضرت امیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام تمام نیست.

حضرت رسول صلی الله علیه و آله قسم یاد نمود که این کار به فرموده خدا از من واقع شده است. پس آن شقی از آن مجلس خشمناک بیرون آمد و در میان راه گفت:

«الهی اگر محمّد دروغ می گوید و تو نگفته ای که علی را خلیفه خود قرار دهد او را رسوا کن و اگر راست می گوید از آسمان سنگی بر من ببار که من تاب ندارم که علی بن ابی طالب بر من امیر باشد».

هنوز سخن آن زندیق تمام نشده بود و زانوی شتر را نگشوده بود که سنگی از آسمان بر سرش آمد که از نشیمن گاه او خارج شد و همان جا درهم غلطیده و به جهنّم واصل شد و مقارن این حال جبرئیل این آیه را نازل گرداند:

﴿سَأَلَ سَائِلٌ بِعَذَابِ واقِعِ * لِلْكَافِرِينَ لَيْسَ لَهُ دافِع﴾ (1)

سؤال کرد سؤال کننده به عذابی که برای کافران واقع است و برای آن، عذاب دفع کننده ای نیست (2)

و بنا بر قولی تمام این سوره در آن هنگام نازل شد.

و با قطع نظر از این می گوییم در چنان محلی که منزل نبوده و در چنان گرمایی آن حضرت فرود می آید و مردم را امر می کند که برگردند و انتظار می کشد که آن جماعتی که در عقب هستند برسند و منبر از پالان شتر می سازند و آن حضرت بر بالای آن می رود و به مردم می گوید که علی بن ابی طالب علیه السلام را دوست بدارید!؟ هر کس اندک شعوری دارد این را می داند که این عمل به واسطهٔ امر عظیمی واقع شده است و آن امر خلافت و نیابت امیر المؤمنین علیه السلام است و حال آن که ﴿أَلَسْتُ أوْلَى بِكُمْ مِنْ أنْفُسِكُمْ﴾ صريح است در ریاست آن حضرت بر مردم

اسب ها و استران سواری در مقابل آنان به وصف درآیند و مردم بر در خانه آنان جمع شوند و مرجع خلائق باشند چنان چه شیوه اهل دنیا نیز همین است و به واسطهٔ این ها عهد و میثاق روز غدیر را فراموش کردند و آن را پشت سر انداختند و آخرت خود را به بهای سهل و حقیر به دنیا فروختند و بد معامله ای انجام دادند.

عبارت غزالی را ابن جوزی که از بزرگان علمای اهل سنّت است در بعضی از مؤلفات خود نقل کرده و این عبارت غزالی آن قدر در انکار ابی بکر و عمر و عثمان و نفی امامت و خلافت صریح است که بعضی خیال کردند غزالی شیعه شده و غافل شدند از این که اگر این قسم تصریحات دلیل تشیّع باشد پس لازم است که تمام اهل سنّت شیعه شوند مگر چند نفری از متعصّبان آنان مانند اعور واسطی ملعون و امثال او؛ و هم چنین غافل شدند که بعضی را خدای تعالی قفل بر دل آنان می زند و حق را بر زبان شان جاری می گرداند تا حجت تمام شود و از قول ابی بکر و عمر و عثمان نیز سخنان بسیار وارد شده که دلالت بر بطلان امامت و خلافت آنان دارد.

وجود نداشت؟ پس آیا می بایست در چنین محلی به این امر قیام نماید که یکی گوید حاضر نبودم و یکی گوید حاضر بودم؟ و حق تعالی هم چنان که تصریح به نبوت پیغمبر صلی الله علیه و آله کرد و در قرآن فرمود:

﴿وَ مَا مُحَمَّدُ إِلَّا رَسُولٌ﴾ (1)

و در جای دیگر فرمود:

﴿مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ﴾ (2)

و در مورد حضرت آدم علیه السلام فرمود:

﴿إِنِّي جَاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةٌ﴾ (3)

و در مورد حضرت داود علیه السلام فرمود:

﴿يَا دَاوُودُ إِنَّا جَعَلْنَاكَ خَلِيفَةً﴾ (4)

و نسبت به ما بقی انبیاء و پیغمبران تصریح به نبوت نموده، پس سزاوار بود تا در مورد علی بن ابی طالب علیه السلام نیز در قرآن به صراحت نام آن حضرت را ذکر نماید.

آن شب وقت آن بود که او را به پیامبری برگزیند؟

اگر این پیغمبری را در وقتی می فرمود که خلق کثیری حاضر بودند و ندای ﴿إِنِّی أَنَا اللهُ﴾ (1) را همه می شنیدند بهتر بود و هم چنین کعبه و مسجد الحرام و مکه را رها کردن و حضرت رسول صلی الله علیه و آله را به کوه حرا بردن و با او راز گفتن چنان که کسی دزدیده کاری ،کند چه وجهی دارد؟

پس نبی گرداندن حضرت موسی در بیابان و پیغمبر نمودن حضرت رسول صلی الله علیه و آله در کوه حرا اگر موجب نقص باشد، وصی گرداندن حضرت امير علیه السلام هم موجب نقص است.

امّا آن چه که مبنی بر ذکر نام بعضی از پیغمبران در قرآن گفته و توقع داشته که نام علی علیه السلام هم تصریح شود تا شبهه ای باقی نماند، مردود است و آن ناصبی از مذهب خود برگشته و مالک الملک را معزول ساخته و ﴿یفْعَلُ اللّهُ ما یشاءُ﴾ را فراموش کرده و نمی داند که معرفت ،نبی سمعی است و معرفت امام عقلی و عجب است که با خدای تعالی مجادله نمی کند و نمی گوید که تو می گویی: ﴿أَقِیمُوا الصَّلاة﴾ و تصریح نمی کنی که چه نمازی؟ و امّت محمّد صلى الله عليه و سلم را سرگردان می داری و می گویی ﴿و آتُوا الزَّکاة﴾ و نمی گویی از بیست دینار، نیم دینار و از ده مَن یک من تا فقهاء اختلاف نکنند

شریعت را تو مقرر می فرمایی امّا اجتهاد را به ما حواله می کنی تا هفتاد و سه مذهب بلکه هفت صد و چند مذهب بهم رسد؟ پس اگر در این سمعیّات، اجمال و ابهامی رواست به این علت است که بعثت محمّد صلی الله علیه و آله عبث نباشد مسأله امامت عقلی است و لذا اگر به نام علی علیه السلام تصریح نشده موجب نقصان نخواهد بود. انتهی کلامه

ص: 254

چهارم : اگر این امر در شهر واقع می شد چون همیشه احکام الهی در شهر واقع می شده مردم متفطّن نمی شدند که اهتمام به شأن این امر تا چه مرتبه است بر خلاف این که اگر این امر در صحرا واقع شود و در وقت آفتاب و در نهایت گرمی هوا و حضرت رسول صلی الله علیه و آله در چنین وقتی آن قدر توقف فرماید

که مردمی که در عقب اند برسند و آن هایی که در پیش رفته اند، باز آیند و آن قدر انتظار بکشد که ایشان همه برگردند و بعد از آن بر بالای منبری از پالان شتر رود و این همه تأکیدات در شأن آن حضرت بفرماید، همه می فهمند که این امری است در نهایت اهتمام و تعظیم شأن حضرت امیر علیه السلام و برای مردم ظاهر تر می شود.

برای آن که مبادا کسی مطلع شود و کار را بر ایشان بشوراند، ترک دفن و کفن حضرت رسول صلى الله عليه و سلم نمودند و به جنازه مطهر آن حضرت حاضر نشدند و تشییع آن جنازه را ننمودند و به سقیفه بنی ساعده رفتند تا در فرصت کفن و دفن آن حضرت شاید رخنه در حصار دین به هم رسانند هم چنان که بهم رساندند.

ذکر اسم صریح هم باعث نمی شود که دست از باطل بر دارند همان طور که اسم حضرت رسول صلى الله عليه و سلم باعث نشد که تمام مردم ایمان به آن حضرت بیاورند بلکه آن جماعتی که اظهار اعتقاد به قرآن می نمایند، به سبب پیروی از هوا های نفسانی به بسیاری از چیز هایی که در قرآن است عمل نمی کنند

همان طور که متعه نصّ قرآن است و احادیث بسیار در صحّت و جواز آن وارد شده و عمر بن خطاب خود معترف بود که متعه زنان در زمان حضرت رسول صلی الله علیه و آله حلال بود و با وجود این گفت که من حرام کردم و مردم به سبب کلام او قرآن را ترک کردند که ان شاء الله تعالی در ضمن مثالب عمر بن خطاب مشروح خواهد شد.

پس اگر در قرآن مجید اسم حضرت امیر (صلوات الله علیه) ثابت می بود و عثمان صلى الله آن را حذف نمی کرد و هم چنین که احادیث بسیار از حضرت رسول صلی الله علیه و آله در باب امامت و خلافت آن حضرت در میان است باز اگر در هزار موضع از قرآن اسم حضرت امیر علیه السلام الموجود می بود باز اهل سنّت آن را به این بهانه ترک می کردند که عمر چنین گفته یا ابی بکر چنان گفته و قلیلی از جاهلان اصحاب این چنین رفته اند همان طور که اهل سنّت بسیاری از احادیثی که دلالت صریح بر امامت حضرت امیر المؤمنین علیه السلام دارد را به سبب تعصّبی که دارند، بعضی از آن ها را تأویل می کنند و در بعضی که دست و پا نمی توانند بزنند چشم می پوشند و تجاهل می نمایند و اگر در آیات اسم آن حضرت موجود می بود باز چنین می کردند

محلّ تعجب و جای شگفت است از جماعت سنی که به مجرّد این که در قرآن حق تعالی می فرماید:

ص: 258

﴿ثَانِيَ اثْنَيْنِ إِذْ هُمَا فِي الْغَارِ﴾ (1)

می خواهند بر امامت ابی بکر استدلال کنند و بگویند که حق تعالی مدح می نماید در حالی که هیچ تصریحی از اسم ابی بکر دیده نمی شود و با وجود آن که هیچ دلالتی نیز بر مدح او ندارد؛ زیرا صرف همراهی با پیامبر دلیل بر مدح نمی شود و تمام منافقان اکثر اوقات همراه حضرت رسول صلى الله عليه و سلم بودند. و حال آن که آیه ای در کمال صراحت در شأن حضرت امیر علیه السلام نازل شده، می گویند: چرا اسم حضرت امیر علیه السلام به صراحت نیامده است و ان شاء الله تعالی حکایت غار به زودی در این کتاب مذکور خواهد گردید.

أُنزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ﴾ (1) نازل شد، حضرت رسول صلى الله عليه و سلم دست حضرت امیر المؤمنین علیه السلام را بلند کرد تا به حدّی که مردم سفیدی زیر بغل آن حضرت صلی الله علیه و آله را دیدند، و بعد از آن حضرت فرمود: ﴿یا اَيُّهَا النَّاسُ اَلَسْتُ أَولى بِكُمْ مِنْ اَنْفُسِكُمْ﴾ مردم در جواب گفتند: «بلی یا رسول الله» آن گاه پیامبر (صلوات الله علیه و آله) فرمود:

﴿مَنْ كُنْتُ مَولاهُ فَعَلِيٌّ مَولاهُ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ والاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ وَ انْصُرْ مَنْ نَصَرَه وَ اخْذُلْ مَنْ خَذَلَهِ وَ أَدِرِ الْحَقِّ مَعَهُ كَيْفَمَا دَارِ﴾

و چون آیه ﴿الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ﴾ نازل شد، حضرت رسول صلى الله عليه و سلم صلی الله علیه و آله فرمود:

﴿اللهُ أَكْبَرُ عَلَى اِكْمِالِ الدِّينِ وَ إِثْمَامِ النِّعْمَةِ وَ رِضَى الرَّبِّ بِرِسَالَتِي و بالوِلايَةِ لِعَلِي مِنْ بَعْدي﴾. (2)

سپس فرمود:

﴿مَنْ كُنْتُ مَولاهُ فَهَذَا عَلِيٌّ مَولاهُ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالأَهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ وَ انْصُرْ مَنْ نَصَرَه وَ اخْذُلْ مَنْ خَذَلَه﴾. (3)

هر عاقلی این را می داند که از آیات مذکوره و احادیث مسطوره ای که خدا و رسول خدا در حقّ حضرت امیر المؤمنین علیه السلام بیان فرموده اند ظاهر می شود که امامت و خلافت متعلق به آن حضرت است و بعد از حضرت رسول صلی الله علیه و آله خلافت و امامت به شخص دیگری نمی رسد

ص: 260

است و در تبلیغ الهی به منزله آن حضرت می باشد و تا علی بن ابی طالب علیه السلام باشد تبلیغ امر و احکام الهی به دیگران نمی رسد.

ممکن است کسی بگوید که: اگر حضرت امیر المؤمنین علیه السلام سزاوار این امر بود پس چرا از اوّل این امر به ایشان وا گذار نشد؟

در جواب می گوییم: اگر از اوّل حضرت رسول صلی الله علیه و آله، حضرت امیر علیه السلام را موکل این قضیه می کرد مردم نمی دانستند که آن حضرت سزاوار تر است، امّا وقتی که ابتدا به ابی بکر داده شد و بعد او را عزل کرد و بعد به آن حضرت وا گذار شد بر همه روشن گردید که آن حضرت در تبلیغ احکام از ابو بکر افضل است.

یا فایده دیگر، آن این است که مردم بدانند ابی بکر قابلیت ندارد حتّی یک مرتبه بعضی از آیات قرآن را بر جمعی از کفّار بخواند، پس چگونه قابلیت دارد که بر تمام خلائق کتاب الهی و احادیث حضرت رسول صلی الله علیه و آله را قرائت کند و حاکم آن ها باشد؟

ابن بابویه در این مقام استدلال کرده بر کفر خلفای ثلاثه و می نویسد:

هر گاه به حکم خبر مذکور ابی بکر از حضرت رسول صلی الله علیه و آله نباشد در نتیجه تابع آن حضرت نخواهد بود؛ زیرا حق تعالی در قرآن فرموده: ﴿فَمَنْ تَبِعَنِي فَإِنَّهُ مِنِّي﴾ (1)

و وقتی ابو بکر تابع حضرت رسول صلی الله علیه و آله، نباشد، دوست آن حضرت هم نخواهد بود به دلیل کلام خداوند که می فرماید:

﴿قُلْ إِن كُنتُمْ تُحِبُّونَ اللهَ فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ الله﴾ (2)

ص: 262

و هر گاه محبّ حضرت رسول صلی الله علیه و آله، نباشد مبغض او خواهد بود و بغض او کفر است. (1)

البته مانند روایت مذکور احادیث بسیاری نیز وارد شده که به نمونه ای از آن احادیث اشاره می کنیم

در روز جنگ احد جبرئیل نظاره گر جهاد علی بن ابی طالب علیه السلام بود و به حضرت رسول صلی الله علیه و آله هم عرض کرد: «یا محمّد! این غایت یاری و نهایت مددکاری است که علی بن ابی طالب نسبت به تو بجا می آورد» حضرت رسول صلی الله علیه و آله در جوابش فرمود:

﴿يا جَبْرَئِيلَ إِنَّهُ مِنِّي وَ أَنَا مِنْهُ﴾:

«ای جبرئیل به درستی که علی بن ابی طالب از من است و من از على بن ابی طالب هستم» (2)

و امثال این حدیث بسیار است که شیعه و سنی در نقل آن متّفق اند.

أبي بكر وَ أَتْبَعَهُ بِعَلِيّ فَرَدَّهُ وَ مَضَى عَلِيٌّ علیه السلام وَ قَالَ النَّبِيُّ صلی الله علیه و آله: قَدْ أُمِرْتُ أَنْ لا يُبَلّغها إلّا أنَا أَوْ واحِدٌ مِنّى». (1)

«علی بود که برای تبلیغ احکام به اهل مکه اذن داده شد و زمانی این اذن به او داده شد که حضرت رسول صلی الله علیه و آله آن آیات را همراه ابی بکر فرستاده بود آن گاه علی علیه السلام را از عقب او فرستاد و او را برگرداند و حضرت امیر علیه السلام خود آن آیات را ابلاغ کرد و حضرت رسول صلى الله عليه و سلم فرمود که: من از جانب حق تعالی مأمورم به این که این آیات را خودم برسانم یا کسی برساند از جانب من که از من باشد».

بعضی از اهل سنّت گفته اند که: در عرب این گونه رسم بود که هر گاه با کسی یا جماعتی عهدی می بستند به غیر از آن عهد کننده یا یکی از خویشان او به قول دیگری اعتماد نمی کردند و چون حضرت رسول صلی الله علیه و آله در مکّه با قبائل عرب عهد کرده بود و دو سه قبیله نقض کرده و می بایست که کسی برای حل قضیه به آن جا می رفت پس باید یا حضرت رسول صلی الله علیه و آله برود یا یکی از خویشان او و این دلالت ندارد بر این که ابی بکر قابل این امر نبوده است

جوابش آن است که: خدا و رسول خدا از انجام فعل عبث منزه هستند پس این که ابتدا ابی بکر را فرستادند و آخر حضرت امیر المؤمنین علیه السلام را، دلیل بر آن است که حکمتی در کار بوده مثل آن که اعلام کند تا مردم بدانند ابی بکر قابلیّت آن امر را ندارد یا حضرت امیر المؤمنین به مثابه حضرت رسول صلی الله علیه و آله است.

و چنان چه بنابر فرض رسم عرب چنین بوده باشد باز می گوییم که حضرت رسول صلی الله علیه و آله داناتر است به رسم ایشان و اگر رسم ایشان چنین می بود حضرت رسول صلی الله علیه و آله از همان ابتدا علی بن ابی طالب علیه السلام را می فرستاد

ص: 264

بعضی از مشاهیر گفته اند که آدمی به هر تقدیر در زیان کاری است از جهت آن که حال آدمی یا حال طاعت است یا حال غیر طاعت. اگر طاعت باشد به سبب قصوری که در آن طاعت دارد مانند عدم حضور قلب پس در زیان کاری است و به این جهت فی الحقیقه زیان دارد و اگر طاعت را از شوائب خالی می کرد نفعش در آن بود و در هر حال اگر هم معصیت انجام دهد که به طریق اولی در زیان کاری است.

و در آخر این سوره باز حق تعالی مدح علی بن ابی طالب علیه السلام کرده و می فرماید:

﴿وَ تَواصَوْا بِالْحَقِّ وَ تَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ﴾

یعنی «و کسانی که مردمان را به حق و راستی و طاعت و عبادت وصیت می کنند و مردم را به صبر و شکیبایی در همه رنج ها و بیماری ها و مصیبت ها یا صبر در طاعت و صبر در معصیت وصیت می کنند»

از ابن عبّاس روایت شده که مراد از ﴿وَ تَواصَوْا بِالْحَقِّ وَ تَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ﴾ ، علی بن ابی طالب عله السلام است و جمع بودن این جا مثل جمع بودن آیات دیگر از روی تعظیم است. در نتیجه هر گاه میان اهل عالم ایمان مخصوص علی بن ابی طالب علیه السلام باشد و امر به طاعت و وصیت به صبر برای آن حضرت باشد، ثابت می شود که برای خلافت و جانشینی حضرت رسول صلی الله علیه و آله اولی از دیگران خواهد بود.

﴿يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللهَ وَ كُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ﴾ (1)

«ای جماعتی که ایمان آورده اید از خدا بترسید و با صادقان باشید».

وجه استدلال به این آیه شریفه بر مدّعا به دو وجه است:

وجه اول: یکی آن که حق تعالی در این آیه مردم را امر کرده که با صادقان باشند و ملازمت ایشان را بنمایند و کسی که معصوم نیست، انسان از کجا بداند که اگر ملازم او شد با صادقان است یا کاذبان؟

اگر کسی با شخصی سر کند و در ملازمت بزرگواری باشد که معصوم بودن او مشخص باشد علم قطعی دارد که امتثال امر خداوند را نموده است و در میان آن هایی که مدّعی امر امامت بودند بعد از حضرت رسول صلی الله علیه و آله به غیر از علی بن ابی طالب علیه السلام هیچ کدام معصوم نبوده اند، پس معلوم می شود که آن حضرت به این ملازمت سزاوار تر و لایق تر است و معنی ندارد که ملازمت علی بن ابی طالب علیه السلام را به مردم امر کند و با وجود این شخص دیگری امام .باشد پس ثابت می شود که حضرت امیر علیه السلام امام بلا فصل است.

وجه دوّم: بسیاری از سنیان روایت کرده اند که این آیه در مدح حضرت امير المؤمنين علیه السلام نازل شده بنابراین حرف اوّل قوی تر می شود.

از بزرگان علمای اهل سنّت حافظ ابو نعیم اصفهانی است که از ابن عبّاس روایت نموده که این آیه در مدح و شأن حضرت امیر المؤمنین علیه السلام نازل شده، پس می گوییم که هر گاه حق تعالی مردم را امر کند که با علی بن ابی طالب علیه السلام باشند بر همه لازم است که بعد از حضرت رسول صلی الله علیه و آله دست وِلا بر دامن حبل المتين و متابعت او ،بزنند پس امامت و خلافت و نیابت و وصایت حضرت رسول صلی الله علیه و آله بعد از آن حضرت تعلّق به شاه ولایت علیه السلام دارد.

ص: 267

﴿قُلْ لا أَسْتَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبى﴾ (1)

«بگو ای محمّد که من بابت تبلیغ دین خدا از شما مطالبه اجر و پاداش نمی کنم مگر مودّت و دوستی اهل بیتم را»

احمد بن حنبل در کتاب مسند و ثعلبی در کتاب تفسیر و در کتاب صحیحین روایت شده که ابن عبّاس گفت: بعد از نزول این آیه اصحاب از حضرت رسول صلی الله علیه و آله پرسیدند:

﴿يا رَسُولَ اللهِ مَنْ قَرابَتُكَ الَّذِينَ وَجَبَتْ عَلَيْنا مَوَدَّتَهُمْ؟﴾

آن خویشانی که حق تعالی بر ما واجب کرده دوستی ایشان را کیستند؟

آن حضرت در جواب فرمود:

﴿عَلِيٌّ وَ فاطِمَةُ وَ ابْناهُما﴾؛ خویشان ،من، علی بن ابی طالب و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام هستند (2)

بنا بر این معنای آیه چنین می شود:

یا محمّد به مردم بگو که من رسول خدایم و در تبلیغ رسالت، متحمّل مشقت ها و محنت ها و آزار های زیادی شدم و بابت عداوت هایی که کفّار قریش و غیر ایشان با من کردند و ترک وطن و جنگ هایی که کردم و صدماتی که از اوباش و اراذل و جهّال قوم ،دیدم هیچ مزدی از شما نمی خواهم مگر آن که علی بن ابی طالب علیه السلام را دوست بدارید و نسبت به فاطمه و حسنین علیهم السلام راه محبت بپیمایید.

ص: 269

پس هر گاه که حق تعالی دوستی علی بن ابی طالب علیه السلام را واجب گردانده باشد و محبت حضرت فاطمه علیها السلام و دوستی حسنین علیهما السلام را فریضه ساخته باشد و آن را مزد رسالت پیغمبر صلى الله عليه و سلم قرار دهد، آیا معنای دوستی این است که مردم پیروی ایشان را ترک کنند و امام خود را جماعتی بدانند که آتش بر می دارند و قصد سوزاندن خانه حضرت فاطمه و حسنین علیهم السلام و جمعی از بنی هاشم که پناه به ایشان برده اند را می کنند؟ و درب خانه را به شکم حضرت فاطمه علیها السلام می زنند و تازیانه و شمشیر با غلاف بر اندام آن معصومه مظلومه می کوبند؟ معلوم است که اگر کسی تعصّب را کنار گذارد و طریقه انصاف را بپیماید می داند که محض دشمنی است و ظاهر است که هر کس دوست کسی باشد از او متابعت می کند

اگر اهل عناد در همین آیه تأمل کنند که حق تعالی می فرماید:

﴿يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ﴾ (1)

البته هدایت می یابند و اگر عناد با اهل بیت را کنار گذارند و تعصّب پدران خود را ترک کنند در می یابند که این آیه وافی هدایت دلالت دارد بر این که حق تعالی در باب روز قیامت م یفرماید: روز قیامت روزی است که ما را با امام امام آنان محشور می کنیم پس باید با خود فکر کنند که در روز قیامت حشر با علی بن ابی طالب علیه السلام بهتر است که حق تعالی در قرآن مجید در بسیار از مواضع امر به متابعت آن حضرت کرده و مردم را به دوستی او سفارش نموده و دیگر اوصاف حمیده که با آن حضرت ،هست یا حشر با ابی بکر و عمر و عثمان که خود اهل سنّت احادیث بسیار از پیغمبر صلى الله عليه و سلم نقل کرده اند که

ص: 270

از تمام آن ها مذمّت آنان استفاده می شود و بعضی از آن روایات، صریح در لعن آنان است و به زودی ان شاء الله در همین کتاب عن قریب مذکور خواهد شد.

شیخ حسن بن علی طبرسی رحمه الله در کتاب خود ذکر فرموده که حق تعالی می فرماید:

﴿فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضاعُوا الصَّلاةَ وَ اتَّبَعُوا الشَّهَوَاتِ فَسَوْفَ يَلْقَوْنَ غَيّاً﴾ (1)

بعد از آنان فرزندان بدی بهم رسید که از فرط غفلت نماز را ترک کردند و از آرزو های نفس خود تبعیت کردند پس زود باشد که جزای بدکاری خود را به عذاب و زیان ببینند

بعضی گفته اند که مراد حق تعالی از ضایع کردن نماز در این آیه، ترک نماز بر جنازه حضرت رسول صلی الله علیه و آله است و مراد از پیروی هوای نفس و شهوات، استعداد امر خلافت است که آن حضرت را وا گذاشتند و به طلب ریاست و امامت رفتند.

آن خانه آمد و عرض حاجت نمود و به همان روش قرص نان را به او دادند و باز با آب افطار نمودند و روزه گرفتند.

روز سوّم حضرت فاطمه باقی آن جو را آرد کرد و پنج قرص نان پخت بعد از شام خواستند که افطار نمایند و باز اسیری بر درب خانه آمد و سؤال نمود و به طریق گذشته باز قرص نان ها را تصدّق نمودند.

بعضی از علما نقل کرده اند که در هر شب جبرئیل علیه السلام می آمد و از ایشان سؤال می کرد و بعضی گفته اند که ملکی دیگر بود که برای امتحان هر شب به فرمان حق تعالی می آمد و از ایشان سؤال می نمود.

در هر حال روز چهارم رسول خدا صلی الله علیه و آله به خانه حضرت فاطمه علیها السلام آمد و دید که حضرت فاطمه علیها السلام از نهایت گرسنگی شکم مبارکش بر پشتش چسبیده و چشم های مبارکش فرو رفته و قوّت حرف زدن ندارد و حسنین علیها السلام را دید که از گرسنگی می لرزیدند و قوت حرکت ندارند، آن حضرت دست نیاز به درگاه حضرت بی نیاز برداشته و فرمود: «ای پروردگار من اهل بیت رسول تو از گرسنگی هلاک می شوند» در این حال جبرئیل امین نازل شد و عرضه داشت: «یا رسول الله سوره ای برای تو آورده ام که حق تعالی تو را به آن تهنیت فرموده» و سوره مبارکه «هل اتی» را بر آن حضرت خواند که بعضی از آیاتش به شرح ذیل است:

﴿يُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَ يَخافُونَ يَوْماً كَانَ شَرُّهُ مُسْتَطيراً * وَ يُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلى حُبِّهِ مِسْكِيناً وَ يَتِيماً وَ أَسيراً﴾ (1)

به نذر خود وفا کردند و ترسیدند از روزی که گزندش فراگیر است و به

ص: 273

همه کس می رسد و اطعام طعام نمودند به خاطر دوستی خدا و یا با وجود دوستی طعام یعنی با وجود آن که محتاج و مایل به آن طعام ،بودند آن طعام را به مسکین و یتیم و اسیر عطا نمودند.

حضرت رسول صلی الله علیه و اله حق تعالی را به خاطر این عطیّه عظمی شکر کرد.

على بن عیسی اربلی و جمعی دیگر از علمای شیعه (زاد الله اجورهم) بعد از نقل این واقعه فرموده اند که جمیع علمای اُمّت متفقند که این سوره در این قضیّه نازل شده است. اربلی می نویسد:

«هذه السورة نزلت في هذه القضيّة باجماع الأمة و لا اعرف احداً خالف فيها»:

به اجماع شیعه و سنی این سوره در این قضیه نازل شده و نمی شناسم کسی را که در این واقعه اختلاف کرده باشد. (1)

محمّد بن یوسف شافعی که از بزرگان علمای اهل سنّت است در کتاب كفاية الطالب این واقعه را به این کیفیت نوشته که روز چهارم حضرت امیر المؤمنین علیه السلام دست امام حسن و امام حسین را گرفت و خدمت حضرت رسول صلی الله علیه و اله رفت. وقتی نظر حضرت رسول صلی الله علیه و اله بر ایشان افتاد و بر گرسنگی آنان مطلع شد یکی از حسنین علیهما السلام را بر سینه و دیگری را بر دوش گرفته و به خانه حضرت فاطمه علیها السلام آمد.

چون چشم مبارک فاطمه علیها السلام بر پدر بزرگوار خود افتاد به گریه درآمد و فرمود که به طریق حکایت می گویم نه به عنوان شکایت که امروز چهار روز است که من و علی و فرزندانم از طعام دنیا نچشیده ایم و حال خود را از شما پنهان داشتیم. حضرت رسول صلى الله عليه و سلم دست مبارک به دعا برداشته و فرمود:

﴿اللَّهُمَّ اَنْزِلْ عَلَى مُحَمَّدٍ كَما اَنْزَلْتَ عَلَى مَرْيَمَ بِنْتِ عِمْران﴾

خدایا بر محمّد مائده ای از بهشت فرو بفرست چنان چه پیش از این برای مریم بنت عمران فرو فرستادی

سپس به حضرت فاطمه امر نمود تا با فرزندان به اندرون خانه داخل شوند و آنان نیز طبق فرمایش پیامبر قیام نمودند. بعد از آن حضرت رسول صلی الله علیه و اله با حضرت امیر المؤمنین علیه السلام به خانه آمدند، ظرفی دیدند مجلل به جواهر آب دار که بوی مشک از فراز آن می دمید و پر از زبد و قطعه گوشت پخته بر روی آن و تا هفت روز از آن طعام شام و نهار می خوردند و ذره ای از آن کم نمی شد.

در صبح روز هشتم یهودی های که همسایه ایشان بود دید که در دست مبارک امام حسن استخوانیست که بوی مشک از آن می آید، تعجب کرد و پرسید: «این استخوان را از کجا آورده ای که بویش را تاکنون کسی نبوئیده است؟»

ص: 275

امام حسن علیه السلام فرمود: «این از عالم غیب برای ما آمده است». یهودیه خواست تا آن استخوان را از دست امام حسن علیه السلام بگیرد که آن استخوان ناپدید شد و بر سر آن کاسه که آمدند از آن نشانی ندیدند.

هنگامی که این خبر به حضرت رسول صلی الله علیه و آله رسید فرمود:

اگر اظهار این عطا را به کسی نمی کردید، آن کاسه تا روز قیامت در منزل اهل بیت باقی می ماند (1)

این قدر از او تعریف می کنند و او را به سبب این مطالب قابل مرتبه امامت می دانند در حالی که عثمان ذو النورین دو مرتبه کل مال خود را در راه خدا داد و یک مرتبه نصف مال خود را و چنان که منقول است: یک لنگ نعلین خود را به مستحق داد و یک لنگ دیگر را برای خود نگاه داشت ولی هرگز نام او را نمی برند»

یکی از شیعیان که در آن مجلس حاضر بود در جواب می گوید که:

«این اعتراض را بر خدا وارد کن که چرا وقتی که علی بن ابی طالب علیهما السلام انگشتر خود را به سائل می دهد آیه ﴿إِنَّما وَ لِيُّكُمُ الله﴾ (1) را در شأن او می فرستی و هر گاه دو قرص نان جو به سائل می دهد، سوره «هل اتی» را در شأن او نازل می سازی و بعد از آن که عثمان دوبار تمام مال خود را و یکبار نصف مال خود را می دهد درباره او آیه ای نازل نمی سازی؟»

جواب دیگری هم به آن سنی می توان داد به این کیفیت که اگر فرض بگیریم که عثمان این کار را کرده باشد مشخص می شود که او این کار را برای خدا نکرده و برای شهرت میان مردم بوده و نزول آیه مشروط است بر این که تصدّق از راه حلال باشد و از روی اخلاص بدهد و به غیر از رضای حق تعالی چیز دیگری در نظرش نباشد.

بسیار باشد نقصی نیست و مؤید آن حدیثی از حضرت رسول صلی الله علیه و آله است که آن حضرت در وصیّت هایی که به حضرت امیر علیه السلام کرده، فرمود:

﴿أبْذُلْ مالَكَ حَتّى يُقال أَسْرَفْتَ وَ ما أَسْرَفْتَ﴾

«یا علی مال خود را در راه خدا بذل کن تا به حدی که مردم بگویند اسراف کرده و حال آن که اسراف نکرده ای». (1)

زیرا مال دنیا در معرض زوال است با وجود این حق تعالی می فرماید:

﴿وَ مَا أَنفَقْتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَهُوَ يُخْلِفُهُ﴾ (2)

«آن چه انفاق می کنید پس خدای تعالی عوض آن را می دهد».

در نتیجه آن هایی که عقل آن ها تمام تر و یقین آن ها کامل تر بوده، در ایثار مال مطلقاً مضایقه نمی کنند

امَا این که در بعضی احادیث وارد شده که «آن قدر تصدّق کنید که محتاج نشوید، به درستی که دست بالا از دست زیر بهتر است» برای جماعتی است که صبر ندارند و به اندک مشقتی از قبیل گرسنگی زمام اختیار از دست شان بدر می رود و به کار خلاف می افتند و مشغول سؤال از غیر مشغول سؤال از غیر خدا می شوند امّا آن هایی که قوت شکیبایی دارند اگر تمام مال خود را در راه حق تعالی بدهند هر چند که یک روز و دو روز و سه روز گرسنه باشند و هیچ نخورند و آن چه به دست آنان آید همه را در راه خدا بدهند قصوری ندارد و بالا ترین فضیلت است و امام حسن و امام حسین علیهما السلام با وجود آن که در نهایت ضعف بودند و از بیماری برخاسته بودند و سه روز متوالی روزه داشتند امّا در عین حال تمام آن چه

ص: 278

برای افطار آنان مهیّا بود را به سائل دادند و به قدر لقمه ای تناول نکردند.

در بعضی از آیات وارد شده که حق تعالی می فرماید:

﴿وَ يَسْتَلُونَكَ ماذا يُنْفِقُونَ قُل الْعَفْوَ﴾ (1)

«ای محمّد از تو سؤال می کنند که چه چیز انفاق کنند بگو بعد از نفقه اهل و عیال از زیادی اموال خود در راه خدا انفاق کنند»

در بعضی از احادیث وارد شده که بهترین صدقه آن است که بعد از نفقه اهل و عیال باشد ممکن است کسی در مورد آیه بگوید اگر چه عفو در لغت به معنی زیادی آمده و لکن به معنای اطیب و افضل مال نیز آمده بنا بر این معنای آیه چنین خواهد بود ای محمّد از تو می پرسند که از چه چیز تصدّق کنند، بگو افضل مال و اطیب مال خود را تصدّق کنید در راه خدا.

مؤید این معنا کلام دیگر خداوند متعال است که در جای دیگر می فرماید:

﴿لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّون﴾ (2)

«نیکی را در نمی یابید مگر وقتی که در راه خدا از آن چه دوست می دارید انفاق کنید».

بعد از تسلیم که آیه به معنای اوّل باشد با مدّعا منافاتی ندارد و در باب حدیث نیز به همین وجه می توان اکتفا نمود.

اگر چه کسی از علمای اهل سنّت منکر نشده که این سوره در شأن حضرت امیر و فاطمه و حسنین علیهم السلام نازل ،شده مگر تعداد نادری از ایشان که باز علمای سنّی جواب ایشان را داده اند امّا در زمان ما بعضی از اهل سنّت در

ص: 279

بعضی از مجالس می گویند که:

«چه معنی دارد که این آیه بر این وجه باشد در حالی که امیر المؤمنین علیه السلام سه شبانه روز زن و فرزند خود را چیزی نداده نفقه آنان را تصدّق کرده و ظلم بر آنان روا داشته و حاشا که حضرت امیر چنین کرده باشد»

جواب آن معاند این است که: حضرت امیر علیه السلام به اهل بیتش حکم نکرده بود که شما غذای خود را به سائل بدهید بلکه آن حضرت وقتی که از مسجد بیرون آمد و به خانه رفت، پنج قرص نان حاضر بود و هر یک از آن قرص ها نزد یکی از ایشان ،بود آن حضرت حصّه خود را تصدّق نمود و بقیه پیروی آن حضرت نموده و به رضایت و اختیار خود شان از سر حصّه خود گذشتند.

زاهد بخاری که از بزرگان محدّثین و مفسّرین اهل سنّت است در تفسیرش پیرامون سوره مبارکه «هل اتی» می نویسد:

﴿قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ ﴿وَ يُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلَى حُبِّهِ﴾ حُبُّ الطَّعَامِ وَ قِيلَ عَلى حُبّ الله﴾. (1)

سپس در بیان سبب نزول آیه می گوید:

نزول آیه در حق علی بن ابی طالب علیه السلام است و بعضی این نزول را منکر شده اند و می گویند که این سوره مکّی است و طعام دادن علی بن ابی طالب علیه السلام به مسکین و یتیم و اسیر در مدینه واقع شده است پس این آیه در مدح او نازل نشده است.

سپس دو جواب بیان کرده:

یکی آن که: نزول این آیه در مکه بوده امّا چون این امر از علی بن ابی طالب در مدینه ظاهر ،شده جبرئیل یک بار دیگر این آیه را بر حضرت رسول صلی الله علیه و آله خوانده است.

جواب دیگر آن که می گوید: این آیه در مکه نازل شده و اصحاب نمی دانستند که این آیه در شأن کدام شخص نازل شده تا وقتی که از حضرت امیر علیه السلام این واقعه صادر شد و اطعام ،نمود از این رو اصحاب دانستند که این آیه در شأن آن حضرت نازل شده است.

بعد از آن می گوید که سبب نذر ایشان این بود که حضرت رسول صلی الله علیه و آله به خانه علی بن ابی طالب علیه السلام آمد و حسن و حسین علیهما السلام را دید که ضعیف و بیمارند و به مرتبه ای لاغر گشته اند که رگ های بدن ایشان از زیر پوست ظاهر بود.

ص: 281

آن حضرت خطاب فرمود به علی بن ابی طالب و فاطمه علیهما السلام که نذری کنید تا حق تعالی ایشان را عافیت دهد حضرت امیر علیه السلام نذر کرد که هر گاه حق تعالی ایشان را شفا دهد سه روز روزه بگیرد و حضرت فاطمه علیها السلام هم چنین نذر نمود و فضّه خادمه ایشان نیز چنین نذر کرد و خدای تعالی ایشان را شفا .داد روز دیگر حضرت امیر و فاطمه علیهما السلام و فضه هر سه روزه گرفتند و برای افطار خود سه قرص نان حاضر نمودند و خواستند که دست به آن نان دراز کنند که شخصی از درب خانه آواز داد:

«يا أَهْلَ بَيْتِ النُّبُوَّةِ وَ الرَّحْمَةِ مِسْكِينٌ مِنَ الْمَسَاكِينِ المُسلمين أَطْعِمُونِي أَطْعَمَكُمُ اللهُ فِي الْجَنَّةِ عَلَى مَوائِدِها».

«ای اهل بیت نبوّت و رحمت من مسکینی هستم از مساکین مسلمانان مرا اطعام کنید تا حق تعالی شما را در بهشت بر موائد آن اطعام کند».

حضرت امیر علیه السلام قرص نان خود را به مسکین داد و فاطمه علیها السلام نیز نان خود را به مسکین عطا نمود و فضه کنیز ایشان نیز با ایشان موافقت نمود و از سر افطار گذشت و نان خود را به مسکین .داد روز دیگر روزه گرفتند و باز چنان کردند که در روز گذشته کرده بودند و در وقت افطار خواستند که دست به طعام خود دراز کنند که سائلی بر در خانه آواز داد:

«يا أَهْلَ بَيْتِ الْوَحْيِ وَ النُّبُوَّةِ يَتِيمٌ مِنْ يَتَامَى الْمُسْلِمِينَ أَطْعِمُونِي اَطْعَمَكُمُ اللهُ فِي الْجَنَّةِ عَلَى مَوائِدِها».

«ای اهل بیت وحی و نبوت من یتیمی ام از یتیمان مسلمانان مرا اطعام کنید تا حق تعالی شما را بر موائد بهشت اطعام کند».

حضرت امیر علیه السلام مانند شب گذشته از سر افطار برخاست و فاطمه علیها السلام نیز

ص: 282

نان خود را تصدّق نمود و فضه نیز با ایشان متابعت کرد. روز دیگر روزه گرفتند و وقت افطار همین که خواستند دست به طعام خود دراز کنند، سائلی بر در خانه آواز داد و گفت:

«يا أَهْلَ بَيْتِ مُحَمَّدٍ ما أَنصَفْتُمُونَا تَأْسُرُونَنَا وَ لَا تُطْعِمُونَنَا؟ أَطْعِمُونِي اَطْعَمَكُمُ اللهُ فِى الْجَنَّةِ وَ أنَا أَسِيرُ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله»

«ای اهل بیت محمّد با ما اسیران انصاف نمی کنید و اطعام نمی کنید ما را؟ اطعام کنید مرا تا حضرت حق شما را در بهشت اطعام ،کند من اسیر محمّدم»

بار دیگر حضرت امیر و فاطمه علیهما السلام طعام خود را بر سائل تصدّق نمودند و فضه نیز با ایشان موافقت نمود.» (1)

زاهد بخاری بعد از نقل این واقعه به دو سه سطری می گوید که محمّد بن على ترمذی که یکی از علمای ایشان ،است نزول این آیه را در حق علی بن ابی طالب علیه السلام انکار کرده و بعد از آن می گوید که: «ما بطلان این قول را یاد کردیم».

بعضی از مردم نفس خود را برای رضای خدا می فروشند.

اتفاق علمای شیعه و گروهی از علمای اهل سنّت مانند ابو یزید دوانی و فخر رازی و نیشابوری و ثعلبی است که این آیه در مدح حضرت امیر المؤمنین (صلوات الله علیه) نازل شده است و آن شخصی که نفس خود را برای رضای خدا فروخته علی بن ابی طالب علیه السلام است.

ایشان گفتند: «چون او برای نماز زود به مسجد الحرام می آید صبحگاه کمین بر او گشوده و او را ناگاه به قتل برسانیم». بعضی که نهایت غلوّ در دفع آن حضرت داشتند گفتند که این کار را در روز انجام دهیم و بعضی گفتند سزاوار است تا با جمعی او را بکشیم و او را با اهل او به قتل رسانیم و بعضی گفتند:

«کشتن او آسان است امّا خویشان و اقربای او به کینه جویی بر خواهند خواست و میان ما و آنان جنگ واقع خواهد شد و چون قبیله او بی شمارند ظفر از جانب ایشان می شود

هر کسی چیزی می گفت و در بعضی از روایات واقع است که حنظلة بن مجاهد که یکی از اکابر کفّار بود این فکر از جانب شیطان به خاطرش رسید که اوّل باید از هر طایفه عرب دو و سه و چهار و پنج نفر را به اعانت خود بطلبید و آنان را به یاری بخوانید و بعد از آن که ایشان جمع شدند در این باب با ایشان سخن می گوییم و آنان را با خود یار می کنیم و به اتفاق آن حضرت را به قتل می رسانیم تا اگر قبیله او خواست تا قصاص خون او را طلب کند، تمام طوائف عرب را مقابل خود ببیند و از این جهت مغلوب می.شود این رأی را تمام آنان پسندیدند.

جبرئیل ،امین حضرت رسول صلی الله علیه و آله را از این واقعه باخبر گرداند و به آن حضرت عرضه داشت:

حق تعالی امر کرده که چون شب ،آمد علی بن ابی طالب علیه السلام را در فراش خود بخوابان و از خانه بیرون برو و متوجه مدینه شو.

آن حضرت صلی الله علیه و آله، حضرت امیر المؤمنین علیه السلام را طلبید و حکایت جبرئیل و کید کفّار را به آن حضرت فرمود حضرت امیر صلی الله علیه و آله عرضه داشت: «یا رسول الله اگر چنین کنم آسیبی به ذات شریف شما نمی رسد؟» حضرت

ص: 285

رسول صلی الله علیه و آله فرمود: «نه» حضرت امیر (صلوات الله علیه) تبسّمی فرمود و سجده شکر تقدیم کرد و سلامت حضرت رسول صلی الله علیه و آله را به سلامت خود اختیار فرمود.

در بعضی از روایات وارد شده که: نخستین سجده شکری که در اسلام صورت گرفت همان سجده بود.

چون شب رسید حضرت امیر المؤمنین علیه السلام رو انداز سبز حضرت رسول صلی الله علیه و آله را پوشید و در خوابگاه حضرت سیّد کائنات (عليه و آله الصلوة) تكيه فرمود و جان مقدّس خود را فدای نفس مطهر حضرت رسول صلى الله عليه و سلم گرداند و تمامی کفّار در آن شب اجتماع نمودند و در خانه حضرت رسول صلی الله علیه و آله جمع شدند و منتظر آن بودند تا صبح شود و علنی آن حضرت را در میان گرفته و به قتل برسانند.

امَا حضرت رسول صلى الله عليه و سلم به فرمان حق تعالی و به تعلیم جبرئیل علیه السلام، مشت خاکی برداشت و قدم مبارک از حجره بیرون گذاشت و آن خاک را بر سر کفّار پاشید و از میان آنان بیرون رفت و هیچ کس آن حضرت را ندید و با وجود آن که ازدحام آنان به مرتبه ای بود که آن حضرت ایشان را به دست مبارک می شکافت و آنان را به یمین و یسار مایل می ساخت و از میان آنان می رفت و احدی از کفّار آن حضرت را ندید.

در بعضی از روایات وارد شده که هر کس از کفّار که قدری از آن خاک به او رسید، در جنگ بدر به قتل رسید.

در هر حال همین که صبح شد کفّار قصد کردند تا حضرت امیر علیه السلام را به گمان این که حضرت رسول صلى الله عليه و سلم است، به قتل رسانند از این رو هجوم آوردند و پیش آمدند و دیدند که شاه ولایت است که در خوابگاه آن حضرت است. از او پرسیدند که: «یا علی محمّد کجاست؟» آن حضرت فرمود: «في حِفْظِ اللهّ».

ص: 286

مشرکان شرمنده و خجل شدند و بعضی از ایشان که نهایت تعصّب و عناد را داشتند قصد حضرت امیر علیه السلام کردند ابولهب که عمّ پیغمبر صلى الله عليه و سلم بود با وجود آن که کافر بود حمیّت بر او غالب شد و گفت: «ما به قصد قتل محمّد آمده بودیم هر گاه او حاضر نباشد به دیگری چه کار داریم». کفّار دست از حضرت امیر علیه السلام برداشتند و به تفحص حضرت رسول صلی الله علیه و آله مشغول شدند. (1)

بقیه این حکایت طولانی است و چون سخن به اطناب نکشد به همین مقدار در این موضع اکتفا می کنیم و هر عاقلی که در این آیه و سبب نزولش تأمل ،کند می داند حضرت امیر علیه السلام سبب شده تا حضرت رسول صلى الله عليه و سلم از کید اعداء باز رسته و تبلیغ رسالت را تمام نماید و جان خود را فدای آن حضرت نموده است و تا چنین کسی باشد امامت و خلافت به دیگران نمی رسد خصوصاً آن جماعتی که مدّعی خلافت بوده اند جماعتی باشند که قصد قتل آن حضرت را کرده باشند!

ان شاء الله در ضمن حکایت اصحاب عقبه به تفصیل مشروح این ماجرا ذکر می شود.

و از مکه معظمه به مدینه مشرفه نمی رفت و تبلیغ رسالت به اتمام نمی رسید.

و باز فرموده:

خوابیدن حضرت امیر علیه السلام بر فراش حضرت رسول صلی الله علیه و آله و جان خود را نثار آن حضرت کردن و خود را به دست دشمن گذاشتن از اطاعتی که حضرت اسماعیل علیه السلام نمود عجیب تر است؛ زیرا حضرت اسماعیل به شفقت پدر قدری اطمینان داشت و به رحمت و تفضل حق تعالی امید داشت که شاید امر الهی تغییر یابد امّا حضرت امیر علیه السلام خود را در میان چند هزار نفر از کفّار که در نهایت قساوت قلب و تعصّب عناد بودند گذاشت و مطلقاً پروا و باک نداشت و از اطاعت خدا و رسول و اعانت رسول خدا صلی الله علیه و آله مطلقاً کوتاهی نکرد و در فراش حضرت رسول صلی الله علیه و آله خوابید و دل بر هلاک گذاشت.

هیچ کدام از جبرئیل و میکائیل به کوتاهی عمر خود راضی نشدند. حضرت حق به ایشان وحی فرستاد که:

«چرا شما مانند علی بن ابی طالب نیستید که من عقد برادری میان او و پسر عمّش محمّد بسته ام و او بر فراش محمّد خوابیده و جان خود را فدای او نموده و حیات او را بر زندگی خود اختیار کرده است از این رو هر دو به زمین بروید و او را از شرّ اعداء محافظت کنید».

پس به فرمان حق تعالی جبرئیل و میکائیل به زمین آمدند و جبرئیل به آن حضرت خطاب کرد و گفت:

﴿بَخٍّ بَخٍّ مَنْ مِثْلُكَ يَا ابْنَ أَبِي طَالِبٍ يُبَاهِي اللَّهُ بِكَ الْمَلَائِكَةَ﴾.

«به به ای پسر ابی طالب کیست مانند تو که حق تعالی به تو ملائکه خود مباهات می کند». (1)

پس ملاحظه کن ای عاقل که بعد از ارتحال حضرت رسول صلی الله علیه و آله، جانشینی آن حضرت باید به کسی برسد که به اعتراف خصم، حق تعالی بر ملائکه به او مباهات می کند و با وجود او امامت و خلافت به دیگری نمی رسد.

بخشیدن سر و جان است در راه جانان (1)

از قول این فاضل سنّی استفاده می شود که حضرت امير المؤمنين علیه السلام اخص خواص است و پر ظاهر است که هر گاه اخص خواصّ موجود باشد امامت و خلافت حضرت رسول صلی الله علیه و آله به دیگری نمی رسد.

«به خدا قسم که پسر ابی طالب به مرگ بیشتر انس دارد حتّی نسبت به طفل شیرخواره به پستان مادر خود»

و مشهور است که آن حضرت وقتی که از ابن ملجم ملعون ضربت خورد، فرمود:

﴿فُزْتُ وَ رَبِّ الْكَعْبَةِ﴾

«به خدای کعبه سوگند! فوز و رستگاری یافتم».

از آن چه غزالی به آن قائل است معلوم می شود که حضرت امیر علیه السلام از ابراهیم پیغمبر علی نبیّنا و آله و علیه السلام) افضل است پس برای هر عاقلی معلوم است که امامت و خلافت بعد از رسول خدا صلی الله علیه و آله به دیگری نمی رسد.

است، گفته اند که این آیه در شأن زبیر و مقداد نازل شده و شرح ماجرا آن است که کفّار مکه حبیب بن عدی را که از مسلمین بود به اسارت گرفتند و بر دار ،کشیدند حضرت رسول صلی الله علیه و آله بعد از آن که این خبر را شنید فرمود: «کیست که از سر جان خود بگذرد و او را از دار به زیر آورد». زبیر و مقداد از مدینه متوجه مکه شدند و در انتظار بودند تا جماعتی از کفّار که در حوالی دار نگهبانی می کردند از خمر و مستی بیهوش شوند تا ایشان فرصت یافته و او را به زیر آورند؛ و چون این عمل را انجام دادند این آیه در شأن آنان نازل شد.

جواب این حرف آن است که این نقل با آن چه از بزرگان علمای عامه نقل شده مخالفت دارد و شیوع این آیه و نزولش در شأن حضرت امیر المؤمنین علیه السلام به مرتبه ای است که به این گونه افترا ها نمی توان آن را برطرف کرد.

و دیگر آن که این آیه در مکه نازل شده است و عمل زبیر و مقداد در زمانی بوده که حضرت رسول صلى الله عليه و سلم در مدینه بودند.

به هر تقدیر از آن چه گفتیم معلوم شد که این آیه دلالت صریح دارد بر این که امامت و خلافت بعد از حضرت رسول صلی الله علیه و آله به حضرت امیر علیه السلام می رسد نه به غیر او؛ خصوصاً آن چه مذکور شد از قول جبرئیل علیه السلام که ثعلبی در تفسیرش نقل کرده که فرمود: «مَنْ مِثْلُكَ يَابْنَ أَبِي طَالِب»؛ یعنی: «کیست مانند تو ای پسر ابی طالب» معلوم است که این عبارت بدین معنا است که کسی مانند تو نیست پس هر گاه جبرئیل علیه السلام قائل باشد که مانند علی بن ابی طالب علیه السلام کسی نیست پس مشخص می شود تا آن حضرت باشد امامت و خلافت به دیگری نمی رسد که اگر چنین باشد لازم می آید ترجیح مرجوح بر راجح و تفضیل مفضول بر فاضل و این قبیح است عقلاً و سمعاً

ص: 292

نقل شده و بسیاری از اهل سنّت در این باب با ما موافقت کرده اند. (1)

حافظ ابو نعیم اصفهانی در بعضی از مؤلفات خود از ابن عبّاس روایت نموده که روزی حضرت امیر علیه السلام چهار درهم داشت و یکی از آن را در روز و یکی را در شب و یکی را پنهان و یکی را آشکارا تصدّق فرمود و این آیه در شأن آن حضرت نازل گردید.

ثعلبی که او نیز از بزرگان علمای اهل سنّت است در تفسیرش به همین طریق از ابن عبّاس روایت نموده است. (2)

پس می گوییم که این فضیلت برای غیر حضرت (صلوات الله علیه) ثابت نیست پس آن حضرت به امامت و خلافت سزاوار تر است.

درهم ها تمام شد و بعد از آن آیه منسوخ شد و به واسطه من امّت از عمل کردن به این آیه خلاص شدند». (1)

صاحب كتاب الجمع بين الصحاح الستّه نیز این حدیث را از حضرت امیر(صلوات الله علیه) روایت کرده است بنا بر این همان طور که آن آیه دلیل بر افضلیت و امامت آن حضرت است این حدیث نیز دلیل بر این مطلب می باشد.

راز بگوید و با بزرگواری مثل محمّد رسول الله صلی الله علیه و آله خلوت کند، چگونه مال بسیار در راه خدا تصدّق می کند؟ یا دو بار تمام مال خود را و یکبار نصف مال خود را در راه خدا می دهد؟

بلکه جماعتی که به ده در همی بلکه کمتر از آن هم بخل می کنند و تصدّق نمی کنند چگونه می توانند مال بسیار در راه خدا تصدّق کنند؟ زیرا در آیه وارد نشده که چقدر تصدّق کنند بلکه فرموده صرفاً صدقه ای بدهند ولو یک درهم یا حتّی کمتر.

اگر فرض کنیم که شخصی پیش از راز گفتن یک خرما یا ثلث خرما صلى الله تصدّق می کرد امتثال امر نموده و می توانست با حضرت رسول صلى الله عليه و سلم نجوا کند امّا جماعتی که محبّت ایشان با حضرت رسول صلی الله علیه و آله این اندازه باشد که در امتثال امر خدا کاهل و سست باشند تا آیه نازل شود و بعد منسوخ شود و به آن آیه عمل نکنند معلوم است که قابلیت و استحقاق امر خلافت و جانشینی حضرت رسول الله صلی الله علیه و آله را ندارند.

تعالی وقت را آن قدر تنگ کند که مکلفین قادر بر انجام آن فعل نباشند، تکلیف به ما لايطاق است و حق تعالی از چنین عملی مبرّاست امّا اکثر مفسّرین و محدّثین قائلند که این آیه بعد از ده روز منسوخ شده است.

وجه دیگر آن است که سابقاً نقل شد که ثعلبی و صاحب کتاب جمع بین الصحاح الستّه روايت نموده اند از حضرت امیر المؤمنین علیه السلام که آن حضرت فرمود:

«در کتاب خدا آیه ای است که هیچ کس پیش از من به آن عمل نکرده و بعد از من هم هیچ کس به آن عمل نخواهد نمود».

این کلام دلالت می کند بر افضلیت حضرت امیر المؤمنين (صلوات الله عليه و آله) ؛ زیرا به واسطهٔ این کلام آن حضرت کمال خود را بیان فرموده و ثابت کرده که دیگران در این فضیلت سهمی ندارند ابن مغازلی شافعی در کتاب مناقب و بغوی در تفسیر (1) نیز این روایت را از حضرت امیر علیه السلام نقل کرده اند.

وجه دیگر آن که مشهور است از عبدالله بن عمر بن خطاب که مکرّر می گفت:

«ثَلاتٌ كُنَّ لِعَلِيّ لَوْ أَنَّ لي واحِدَةً مِنْهُنَّ كَانَتْ أَحَبَّ إِلَيَّ مِنْ حُمُرِ النِّعَمِ: تَزويجهُ بِفَاطَمَةَ وَ إِعْطانُهُ الرّايَةَ يَومَ خَيْبَرٍ وَ آيَةُ النَّجْوى». (2)

سه فضیلت برای علی بن ابی طالب علیه السلام ثابت است که اگر یکی از آن سه برای من ثابت بود نزد من بهتر بود از این که شتران سرخ مو در ملک من باشد: یکی همسری حضرت فاطمه علیها السلام و دیگری پرچ مداری در روز جنگ خیبر و دیگری آیه نجواست.

ص: 298

پس اگر این فضائل دلالت بر افضلیت نداشته ،باشد فرزند بی واسطه عمر بن خطاب که از بزرگان عامه ،است، آرزوی آن را نمی کند.

اعتراض دوّم: فخر رازی می گوید شاید وجه عمل نکردن اصحاب به آیه این باشد که می ترسیدند اگر عمل به آیه کنند و تصدّق نمایند، بعضی از اصحاب که پریشان بودند و قادر به تصدّق کردن نبودند دل شکسته شوند از این رو به خاطر این که دل شکستگی ایجاد نشود این کار را ترک کردند؛ یا آن که در وقت مناجات تصدّق واجب بود و اصل مناجات واجب نبود.

پاسخ: امّا پاسخ این حرف از جواب های سابق معلوم شد.

و جواب دیگر آن که بر عمل کننده به این آیه چند فضیلت بر دیگران است:

یکی فرمان برداری امر الهی و امتثال امر خدا و این که آن حضرت در همان وقت به این آیه عمل کرد و فضیلت دیگر هم برای آن حضرت ثابت است و آن سبقت نمودن و مسارعت کردن در امتثال امر الهی است.

و ،دیگر راز گفتن با حضرت رسول صلی الله علیه و آله

و دیگر، محبّتی که آن حضرت نسبت به حضرت رسول صلى الله عليه و سلم داشت که با كمال علم و نهایت دانش باز به مناجات حضرت میل تمام داشت بر خلاف دیگران که با کمال جهلی که داشتند و نهایت احتیاجی که به تعلیم حضرت رسول صلی الله علیه و آله داشتند باز رغبت به مناجات آن حضرت نمی نمودند.

و دیگر ممتاز شدن دوست از کسی که ادعای دوستی می کند و دیگر نفعی که از جهت تصدق به فقرا می رسد

امّا این که گفته شد تصدّق کردن و با حضرت رسول صلی الله علیه و آله راز گفتن موجب دلتنگی فقرا می شود حرفی است که از محض عناد و تعصّب ناشی شده؛ زیرا اگر چنین باشد لازم می آید که زکات و خمس نیز با وجود واجب بودن، بد

ص: 299

باشد زیرا همین علّت در خمس و زکات نیز جاری است و اگر کسی به این مطلب قائل شود کافر است.

و دیگر آن که کدام فقیر است که یک خرما نتواند تصدّق کند، هر چند به قرض باشد دیگر آن که حق تعالی مقداری برای تصدّق معيّن نفرموده، بلکه فرموده تصدّق کنید بلکه به کمتر از یک خرما؛ بنابراین اگر کسی به همین مقدار تصدق می کرد کافی بود.

الجمع بين الصحاح الستّه و در کتب تفاسیر اهل سنّت نقل شده و تمام علمای اثنی عشریه (کثّرهم الله تعالی) اتفاق دارند که این آیه در شأن حضرت شاه ولایت علیه السلام نازل شده است. (1)

﴿أَ جَعَلْتُمْ سِقَايَةَ الْحاجِّ وَ عِمارَةَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ كَمَنْ آمَنَ بِالله وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ وَ جَاهَدَ في سَبيلِ اللهِ لا يَسْتَوُونَ عِنْدَ الله﴾ (1)

مضمون این آیه شریفه آن است که حق تعالی می فرماید:

آیا آب دادن حاجیان و عمارت مسجد الحرام را مانند کسی که ایمان به خدا و روز قیامت آورده و جهاد در را خدا کرده قرار می دهید

در آخر آیه نیز می فرماید:

خدای تعالی قوم ظالم را هدایت نمی کند

آخر ،آیه صراحت دارد در این که اگر کسی علی بن ابی طالب علیه السلام را فاضل تر از ابن عبّاس و حمزه نداند ظالم است و حق تعالی او را هدایت نمی کند

باشد به امر امامت و خلافت از دیگران سزاوار تر است و تا کسی نزد حق تعالی کمال قرب را نداشته باشد به چنین شرفی مشرّف نمی شود

و اگر عاقلی نیک تأمل کند می داند که یکی از وجوه طواف خانه کعبه آن است که محلّ تولد حضرت امیر المؤمنین (صلوات الله و سلامه علیه) است.

بعضی دیگر از مفسّرین مانند حسن و شعبی و محمّد بن کعب نقل کرده اند که حمزه در میان آن جمع نبود؛ سپس بقیه روایت را با اندک اختلافی ایراد نموده اند. (1)

شیخ طبرسی رحمه الله که از بزرگان علمای امامیه است نقل کرده که محمّد بن کعب این روایت را از حاکم ابو القاسم به اسنادش از ابو بریده و او از پدرش نقل کرده است. (2)

على بن ابراهیم بن هاشم که او نیز از بزرگان علمای امامیه است در تفسیرش نقل کرده که پدرم از صفوان بن یحیی از ابن مسکان از ابی ابصیر از امام محمّد باقر علیه السلام نقل کرده است که آن حضرت فرمود:

«این آیه در مورد علی بن ابی طالب و حمزه و جعفر علیهم السلام و عبّاس و شیبه نازل شده است». البته حضرت در این روایت به فخر فروشی حمزه و جعفر اشاره نفرموده است در هر حال عبّاس و شیبه به سقایت و شجاعت افتخار می نمودند. سپس عبّاس به علی بن ابی طالب علیه السلام گفت: «من از تو فاضل ترم؛ زیرا سقایت بیت نزد من است» و شیبه به او گفت «من فاضل ترم؛ زیرا حجابت بیت و عمارت مسجد الحرام در دست من است» آن گاه علی بن ابی طالب علیه السلام فرمود: «من از هر دوی شما فاضل ترم؛ زیرا قبل از شما ایمان به خدا آورده ام و هجرت نموده ام و در راه خدا جهاد کرده ام».

ص: 303

عبّاس و شیبه به آن حضرت گفتند: «آیا راضی می شوی تا حضرت رسول صلی الله علیه و آله میان ما حاکم شود؟» آن حضرت راضی شد. سپس خدمت آن حضرت آمدند و هر یک از آنان حال خود را عرضه داشتند. در این هنگام حق تعالی به رسول خود صلی الله علیه و آلخ فرمود:

﴿أَ جَعَلْتُمْ سِقَايَةَ الْحَاجِّ وَ عِمارَةَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ كَمَنْ آمَنَ بِاللهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ وَ جَاهَدَ فِي سَبيلِ اللَّهِ لا يَسْتَوُونَ عِنْدَ اللَّهِ وَ اللَّهُ لَا يَهْدِى الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ﴾ (1)

اهل سنّت به این مطلب تصریح نموده اند. (1)

وجه استدلال از این آیه بر امامت حضرت امیر المؤمنين على بن ابی طالب علیه السلام آن است که اگر حق تعالی شهادت دهد که درجه امیر المؤمنین علیه السلام نزد من عظیم تر است مشخص است که آن حضرت به امامت و خلافت اولی و الیق است از جماعتی که در این مرتبه نباشند.

وَ الْجِنُّ كتاباً لَنَفِدَ الْمِدادُ و فَنِيَتِ الصُّحُفُ وَ كَلَّتِ الْأَقْلَامُ وَ لَم يَكْتُبُوا مِعْشَارَ عُشْرِ فضائل عَلَى علیه السلام». (1)

«هر گاه تمام دریا ها مرکب شود و تمام درختان قلم شوند و تمام آسمان ها صحیفه شوند و تمام آدمیان عالم و جنّیان نویسنده ،شوند هر آینه آن مركّب ها تمام می شود و آن صحیفه ها و کاغذ ها به آخر می رسد و آن قلم ها کند می شود در حالی که هنوز عشر عشر (یعنی یک صدم) از فضائل علی بن ابی طالب علیه السلام نوشته نشده باشد».

مصداق این حدیث در قرآن مجید نیز وارد شده است؛ زیرا حق تعالی می فرماید:

﴿قُلْ لَوْ كَانَ الْبَحْرُ مِدادًا لِكَلِمَاتِ رَبِّي لَنَفِدَ الْبَحْرُ قَبْلَ أَنْ تَنْفَدَ كَلِمات رَبِّي وَ لَوْ جِئْنَا بِمِثْلِهِ مَدَدًا﴾ (2)

«بگو ای محمّد اگر دریا ها مرکب شود برای نوشتن فضیلت علی بن ابی طالب دریا ها تمام می شود و آن مداد از بین می رود پیش از آن که فضیلت علی بن ابی طالب تمام شود هر چند یک مرتبه دیگر دریا ها خلق شوند».

از تفاسیر استفاده می شود که مراد از «کلمات ربّی» حضرت علی علیه السلام است. (3)

پس ای عاقل ملاحظه کن که هر گاه بعد از حضرت رسول صلی الله علیه و آله شخصی باشد که حضرت آدم علیه السلام در تو به خود او را شفیع قرار می دهد و حق تعالی به

ص: 307

برکت او توبه حضرت آدم را قبول می کند آیا او به امامت و خلافت لایق است یا دیگران و هر گاه بعد از حضرت رسول صلی الله علیه و آله کسی باشد که حضرت رسول صلی الله علیه و اله در حقّ او می گوید: «اگر تمام دریا ها مرکب شود و تمام درختان قلم شود...» و حق تعالی در قرآن مجید در حق او بفرماید که «اگر تمام دریا ها مرکّب شود ...» امامت و خلافت چه نسبتی با دیگران دارد؟

این اتفاق مانند علمای یهود و نصارا است که بعد از ظاهر شدن نبوت حضرت رسول صلی الله علیه و آله، از روی تعصّب و عناد دست از مذهب باطل خود بر نداشتند و جماعتی از اصحاب نیز بعد از ظهور نبوت و افضلیت حضرت امیر المؤمنین علیه السلام پیروی آن حضرت را ترک نمودند همان گونه که بعد از ظهور نبوت حضرت رسول صلی الله علیه و آله نیز کفّار قریش دست از بت های خود بر نداشتند و البته بعد از ظاهر شدن امامت و خلافت حضرت امیر المؤمنین علیه السلام جماعتی از اصحاب دست از «صنمی قریش» بر نداشتند و بعد از آن نیز جماعتی از اهل سنّت از فرط ،سفاهت و جمعی به سبب تعصّب و عناد از آنان پیروی نمودند.

در کتاب کافی از امام جعفر صادق علیه السلام روایت شده:

«عَنْ أبى عبد الله علیه السلام في قَوْلِهِ تَعَالَى: ﴿وَ لَقَدْ عَهِدْنَا إِلَى آدَمَ مِنْ قَبْلُ فَنَسِيَ وَ لَمْ نَجِدْ لَهُ عَزْماً﴾ (1) قالَ: عَهِدْنَا إِلَيْهِ فِي مُحَمَّدٍ وَ الْأَئِمَّةِ مِنْ بَعْدِهِ فَتَرَكَ وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ عَزْمٌ أَنَّهُمْ هكَذا...» (2)

حاصل مضمون این روایت آن است که در آیه ﴿وَ لَقَدْ عَهِدْنا﴾، اسامی حضرات ائمه معصومین (صلوات الله علیهم اجمعین) مذکور است و آن حضرت قسم به

ص: 308

خدا یاد نمود که به این روش آیه بر حضرت رسول صلى الله عليه و سلم نازل شد و ارباب غوایت و اصحاب ضلالت آن را حذف کردند

به منصب امامت و خلافت؛ زیرا کسی که حضرت ابراهیم علیه السلام از حق تعالی سؤال نموده باشد که او را در آخر الزمان محیی ملّت من گردان، اولی است به امامت از دیگران.

خلافت دارد؛ زیرا ظاهر است شخصی که حیات مؤمنان منوط و مربوط باشد به ولایت ،او سزاوار تر است به امامت و خلافت از دیگران

ششم: تبیین حسنات از سیئات و این نیز ظاهر است.

هفتم: اختیار که اگر حضرت حق تعالی مردم را به طاعت مجبور کند، آن ها در فعل خیر ممدوح نیستند زیرا در حقیقت فرد دیگری فاعل خواهد بود.

هشتم: نعمت اخلاص زیرا اگر کسی در اعمال خیر اخلاص نداشته باشد آن فعل او داخل فعل خیر نخواهد بود و فایده ای ندارد.

نهم: توفیق؛ زیرا از روایات بسیار ظاهر می شود که هر کس کار خیری می کند به توفیق حضرت حق تعالی .است

دهم: قبول حسنه که اگر حضرت الله تعالی قبول نکند، آن بی فایده خواهد بود و فرقی با معدوم نخواهد داشت.

از حضرت امیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام در تفسیر این آیه حدیثی وارد شده که آن حضرت فرمود:

﴿الْحَسَنَةُ حُبُّنا أَهْلَ الْبَيْتِ وَ السَّيِّئَةُ بُغْضُنا مَنْ جَاءَ بِهَا أَكَبَّهُ اللَّهُ عَلَى وَجْهِهِ فِي النَّارِ﴾.

«حسنه ای که در این آیه وارد است دوستی ما اهل بیت است و سیئه ای که در این آیه واقع است دشمنی ما است کسی که با دشمنی ما در روز قیامت حاضر شود حق تعالی او را با صورت در آتش جهنّم می اندازد». (1)

وجه استدلال به این آیه آن است که هر گاه حق تعالى محبت على بن ابی طالب علیه السلام و بقیه اهل بیت را در این درجه قرار داده و دشمن آنان را این گونه وعده فرموده باشد، ظاهر است که ایشان به امر خلافت و امامت از دیگران سزاوار ترند و معلوم است که در دشمنی غیر ایشان این وعید نیست و

ص: 312

این عذابی که حق تعالی برای دشمنان آنان مقرّر کرده مانند عذابی است که برای دشمنان انبیاء مهیّا ساخته است. پس حتما درجه اهل بیت نزد حق تعالی از دیگران بیشتر است و آن کسی که نزد حق تعالی افضل است، به امامت نیز سزاوار تر می باشد

از این آیه وافی هدایت بعد از ملاحظه این حدیث می توان بر امامت بقیه ائمه اثنی عشر علیهم السلام استدلال نمود و جمع کثیری از علمای امامیه (رضوان الله علیهم اجمعین) چنین نموده اند

پس می گوییم که هر گاه به اتفاق دوست و دشمن و به اعتراف همه، حق تعالی قرآن را به حضرت علی بن ابی طالب علیه السلام عطا فرموده باشد و حضرت امیر المؤمنین علیه السلام را برای علوم قرآنی برگزیده باشد، پر ظاهر است که امامت و خلافت بعد از حضرت رسول صلی الله علیه و آله به آن حضرت علیه السلام تعلّق دارد؛ زیرا احتیاج مردم به امام و پیشوا در علوم قرآنی است. پس مدّعیان امامت و خلافت از ابی بکر و امثال او لایق این مرتبه نخواهند بود.

بعضی از اهل سنّت می گویند: از این آیه استفاده نمی شود که علی بن ابی طالب علیه السلام امام است و غیر او امام نیست؛ زیرا ابی بکر و عمر هم علوم قرآنی را می دانستند.

جواب آن است که: شما اعتراف می کنید که ابی بکر معنی «کلاله» و «ابّ» را نمی دانست، (1) و عمر نیز بر منبر می گفت: «جمیع اهل عالم از عمر دانا ترند حتّی زنان در خانه» (2) بنا بر این چگونه چنین افرادی در میراث بردن از انبیا شریک باشند و چگونه چنین جاهلانی را حق تعالی می تواند بگوید که ما ایشان را برگزیدیم؟

الأُكُل إِنَّ فى ذلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ﴾ (1)

حق تعالی در این آیه بعضی از قدرت ها و نعمت های خود را بر خلق ذکر می نماید و مضمون این آیه شریفه آن است که در زمین قطع های به هم پیوسته هست و بستان ها در بعضی از آن واقع است از انگور و زراعت و نخلستان که بعضی از آن درختان چند شاخ از آن از یک اصل رسته است و بعضی از آن درختان چنین نیست که چند شاخ از آن از یک اصل رسته باشد و همه از یک آب می خورند و این از قدرت های الهی است که از یک آب، الوان خوردنی ها و اقسام رنگ ها و مزه ها و بو ها به هم می رسد.

از جابر بن عبد الله انصاری روایت شده وقتی که این آیه نازل شد رسول خدا صلی الله علیه و آله به علی بن ابی طالب علیه السلام خطاب کرد و فرمود:

یا علی مراد از درختان گوناگون در این آیه مردم هستند امّا من و تو از یک شجره ایم.

صاحب كتاب كشف الغمة همین روایت را از ابن مردویه که از بزرگان علمای اهل سنّت است نقل نموده است پس هر گاه حضرت امیر المؤمنین علیه السلام به شهادت خدا و رسول خدا با حضرت رسول خدا صلی الله علیه و اله یک شجره باشند کسی که خلافت آن حضرت را در مرتبه اوّل انکار کند و دیگران را در مرتبه اوّل امام و پیشوا بداند به تیشه جفا قطع صله حضرت محمّد مصطفی صلی الله علیه و آله نموده است. (2)

مؤيد مضمون این ،تفسیر احادیث نبوی بسیاری می باشد مانند حدیث مجمع علیه که فرمود:

ص: 315

﴿أَنَا وَ عَلِيٌّ مِنْ نُورٍ وَاحِدٍ﴾؛ (1) «من و علی از یک نور هستیم».

و نیز حدیث متواتر:

﴿خُلِقْتُ أَنَا وَ عَلِيٌّ مِنْ نُورٍ وَاحِدٍ﴾ (2)

«من و علی بن ابی طالب از یک نور خلق شده ایم» (3)

و به زودی در همین کتاب بعد از تفسیر بعضی آیات، بعضی از نظایر این حدیث ذکر خواهد شد ان شاء الله تعالى

پس می گوییم اگر بعد از حضرت رسول صلى الله عليه و سلم کسی باشد که به فرموده رسول خدا صلى الله عليه و سلم، در خلقت ،نوری شریک آن حضرت باشد و خداوند عالم (عزّ شأنه) در حق او چنین بفرماید معلوم و ظاهر است که دیگران به امر خلافت نسبتی ندارند

مضمون آیه مبارکه آن است که حضرت حق تعالی می فرماید که در خانه هایی که اذن داده است حضرت حق تعالی و امر نموده است که رفع کرده شود یعنی بزرگ دانسته شود قدر آن به تعظیم یعنی باید که مردمان آن را عظیم القدر و رفیع المرتبه دانند یا بر دارند در آن آواز های خود را به سؤال از حضرت حق تعالی یا آن که بردارند در آن دست های خود را به دعا و مسألت و در خانه هایی که اذن داده است حضرت حق تعالی که یاد کرده شود در آن اسم خدا و تسبیح کرده شود از برای خدا و در آن خانه ها مردان هستند که ایشان را نمی سازد تجارت و خرید و فروش از ذکر حضرت حق تعالی و نماز کردن و زکات دادن و می ترسند ایشان از روزی که در آن روز منقلب می گردد دل های مردمان و چشم های ایشان

ثعلبی که از اکابر اهل سنّت و از مفسّرین آن ها است به سند خود از انس بن مالک و بریده روایت می کند که گفتند:

چون حضرت رسول صلی الله علیه و آله این آیه را بر مردم خواند. شخصی برخاست و گفت: «یا رسول الله این خانه کدام است که حق تعالی مدح آن و صاحب آن را می کند؟» حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمود: «خانه های پیغمبران است» سپس شخص دیگری برخاست و گفت: «یا رسول الله خانه علی و فاطمه از آن خانه ها است؟» آن حضرت فرمود: «بلی خانه آنان افضل آن خانه ها است». (1)

هر عاقلی در تفسیری که ثعلبی ،کرده مقداری تأمل کند می داند تا وقتی کسی باشد که افضل از انبیاء ،باشد امامت به دیگران نسبت ندارد و حضرت حق تعالی در این آیه وصف فرموده است پیغمبران را به چند چیز که هر یک

ص: 317

از آن ها در علی بن ابی طالب علیه السلام بیشتر بوده است امّا زکات دادن و تصدّق نمودن آن حضرت به مرتبه ای بود که در اثنای نماز در حال رکوع زکات می داد همان طور که در ضمن آية ﴿انّما وليّكم الله﴾ دانستی؛ و امّا نماز آن حضرت به مرتبه ای بود و چنان در آن سعی می فرمود که به غیر از فرایض و نوافل يومیه در شبانه روز هزار رکعت نماز می کرد و بقیه صفات آن بزرگوار همین گونه است.

که شاخه ای از آن درخت در آن جا است.

شیخ طبرسی رحمه الله در تفسیرش روایت می کند که حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمود:

﴿طُوبى شَجَرَةٌ أَصْلُها في داري وَ فَرْعُها عَلى أَهْلِ الْجَنَّةِ﴾

«طوبی درختی در بهشت است که ریشهٔ آن در خانه من است و شاخهٔ آن متفرّق است بر تمام اهل بهشت» (1)

در حدیث دیگری نقل شده که آن حضرت (صلوات الله عليه و آله) فرمود:

﴿طُوبى شَجَرَةٌ أَصْلُها في دارِ عَلِيِّ وَ فَرْعُهَا عَلَى أَهْلِ الْجَنَّةِ﴾

«طوبی درختی است که ریشهٔ آن در خانه علی بن ابی طالب علیه السلام است و شاخهٔ آن متفرّق است بر اهل بهشت». (2)

در این هنگام شخصی از آن حضرت پرسید: «یا رسول الله شما یک بار فرمودید که اصل آن درخت در خانه من است و اکنون می فرمایید که اصل آن درخت در خانه علی بن ابی طالب است؟» حضرت رسول صلی الله علیه و آله در جواب فرمود: «نمی دانی که خانه من و خانه علی یکی است».

این مطلب نیز خود دلیلی واضح بر امامت و خلافت حضرت امیر علیه السلام است

«آیا آن کسی که زبان گویایی ندارد و نقصان و بدی در اوست و آن کسی که مردم را به عدل و راستی امر می کند و بر طریقه مستقیم است، مساوی هستند؟»

از ابن عبّاس روایت شده: «مراد از آن کسی که مردم را به عدل و راستی امر می کند و بر طریقه مستقیم می باشد علی بن ابی طالب علیه السلام است». بنا بر این هر گاه حق تعالی شخصی را در خوبی ضرب المثل کند، آن شخص باید در نهایت خوبی باشد پس حضرت امیر المؤمنین علیه السلام افضل است و هر گاه افضل ،باشد پس امامت و خلافت تعلّق به آن حضرت دارد نه به غیر او

با قطع نظر از این مطالب می گوییم به شهادت خدا، حضرت امير المؤمنین علیه السلام امر کننده به عدل است و راه آن حضرت راه راست است و پیروی چنین کسی بدون شک موجب نجات است بر خلاف پیروی از دیگران؛ زیرا ممکن است که طریقه ایشان محض گمراهی باشد و معلوم است وقتی انسان مطمئن باشد کسی بر راه راست است امامت و خلافت به دیگران نمی رسد

﴿انْتَهَتِ الدَّعْوَةُ إِلَيَّ وَ إِلَى عَلِيٌّ لَمْ يَسْجُدْ أَحَدُّنَا قَطُّ لِلْصَّنَمِ فَاتَّخَذَنِي نَبِيّاً وَ اتَّخَذَ عَلِيّاً وَصِيّاً﴾ (1)

«دعوت مردم به خدا و دین اسلام به من و علی بن ابی طالب منتهی شد؛ زیرا هیچ یک از ما هرگز به بت سجده نکرده بودیم. پس حق تعالی من را به نبوت و رسالت برگزید و علی بن ابی طالب را به

ولایت و وصایت منصوب فرمود».

مضمون این آیه وافی هدایه این است که چون پروردگار ابراهیم علیه السلام را به کلماتی که مناسک حج بود تکلیف کرد (2) و حضرت ابراهیم علیه السلام آن را به اتمام رساند حق تعالی به او فرمود: «چون متابعت امر من را نمودی، من تو را پیشوای مردم قرار دادم تا سالار و مقتدای مردم باشی». حضرت ابراهيم علیه السلام التماس نمود که: «از فرزندان من نیز پیشوایان و امامانی تعیین فرما» حق تعالی در جواب فرمود: «عهد من به فرزندان ظالم تو نمی رسد». (3)

وجه استدلال به این آیه مبارکه بر امامت و خلافت شاه ولایت (صلوات الله علیه) آن است که حق تعالی در این آیه شریفه می فرماید که منصب پیشوائی خلق و ،امامت به ظالمان نمی رسد و شرک به خدا ظلم است هم چنان که در قرآن مجيد حق تعالی می فرماید:

﴿اِنَّ الشِّرْكَ لَظُلْمٌ عَظِيم﴾ (4)

به درستی که شرک به خدا آوردن هر آینه ظلم عظیم است.

ص: 321

از سوی دیگر، هیچ یک از اهل سنّت با ما اختلاف ندارند که ابی بکر و عمر و عثمان مدّت های مدید بت پرستیده اند بلی بعضی از ایشان در مدت آن با ما اختلاف کرده اند و مشخص است کسی که بت پرستیده باشد، ظالم است پس امامت و خلافت خلفای ثلاثه باطل است و این در علم اصول ثابت شده که هر گاه مبدأ اشتقاق برای کسی ثابت شود همیشه مشتق بر او صدق می کند.

پس اگر سنی بگوید که ابی بکر و عمر و عثمان بعد از بت پرستیدن ایمان آورده اند، حرف شان مسموع نیست خصوصاً اگر کسی به آن حدیثی که از حضرت رسول صلى الله عليه و سلم نقل شد نظر کند که فرمود: «اِنْتَهَتِ الدَّعْوَةُ إِلَيَّ وَ إِلى عَلِيّ»، در می یابد که در این حدیث به صراحت وارد شده کسی که بت پرستیده، قابل منصب امامت نیست و لایق مرتبه نبوت و ولایت و خلافت نخواهد بود؛ زیرا اگر چنین نباشد لازم می آید که فائده در ذکر بقیه حدیث نباشد.

مع ذلک هر گاه شخصی باشد که به شهادت حضرت رسول صلی الله علیه و آله همیشه از شرک دور باشد و تمام اهل سنّت هم در این باب اتفاق داشته باشند، با وجود چنین کسی امامت و خلافت به آن جماعت نمی رسد.

شیخ نسفی حنفی که از اکابر و از بزرگان اهل سنّت است در تفسیر مدارک از حضرت امیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام روایت می کند حدیثی را که خلاصه مضمون آن چنین است آن حضرت علیه السلام فرمود: از رسول خدا صلی الله علیه و آله چند مسأله سؤال کردم تا آن که پرسیدم: «یا رسول الله حق چیست؟» آن حضرت فرمود:

﴿الاِسْلامُ وَ الْقُرْآنُ وَ الوِلايَةٌ ثُمَّ انْتَهَتْ إِلَيْكَ﴾

«حق سه چیز است: یکی دین اسلام و یکی کتاب خدا که قرآن

ص: 322

مجید است و سوّم ولایت و جانشینی من که به تو منتهی شود». (1)

در علم اصول مقرر شده که مفهوم شرط حجت است پس از این حدیثی که نسفی حنفی از حضرت مرتضوی (علیه الصّلوة و السلام) روایت کرده استفاده می شود که پیش از آنی که امامت و خلافت و ولایت به علی بن ابی طالب علیه السلام برسد آن امامت و خلافت باطل بوده پس از این هم ظاهر شد که خلافت خلفای ثلاثه باطل است. و السلام على من اتّبع الهدى.

حضرت امیر المؤمنین علیه السلام دارد از این رو اسم مبارک «علی» را برداشتند و از این آیه خارج کردند و ندانستند که هر گاه حق تعالی بخواهد که امامت آن حضرت را ظاهر سازد این تحریفات به آن نقصان نمی رساند.

فخر رازی که از اکابر مفسّرین اهل سنّت است در تفسیرش از ابن عبّاس روایت می کند که گفت:

حضرت رسول صلی الله علیه و آله دست مبارک بر سینه خود نهاده و فرمود: من منذرم و اشاره به جانب علی بن ابی طالب کرده و فرمود:

﴿أَنْتَ الْهادِى وَ بِكَ يا عَلِيُّ يَهْتَدِي الْمُهْتَدُونَ﴾ (1)

«تویی تنها هدایت کننده و به سبب تو یا علی هدایت یافتگان هدایت می یابند».

ثعلبی که او نیز از مشاهیر اهل سنّت است این حدیث را در تفسیرش به همین طریق از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت کرده است (2)

حافظ ابو نعیم اصفهانی که از بزرگان علمای این طایفه است و صاحب کتاب فردوس که او نیز از اکابر اهل سنّت است از ابن عبّاس نقل کرده اند که حضرت رسول صلى الله عليه و سلم فرمودند:

﴿أنَا النَّذِيرُ وَ الْمُنْذِرُ وَ عَلِيُّ الْهَادِى بِكَ يَا عَلِيُّ يَهْتَدِي الْمُهْتَدُونَ﴾

«منم تنها بیم دهنده و علی هدایتگر و راهنما است و به واسطه تو یا علی هدایت یافتگان هدایت می یابند».

بدان که بعضی از معاندین در این مقام اعتراض کرده و می گویند: از آن آیه و این حدیث ظاهر می شود که علی بن ابی طالب هادی است و منعی ندارد که

ص: 324

على بن ابی طالب هادی باشد و خلفای ثلاثه هم هادی باشند و حال آن که حضرت رسول صلى الله عليه و سلم می فرماید:

﴿اَصْحابِي كَالنُّجُومِ بِأَيَّهِمْ اقْتَدَيْتُمْ اهْتَدَيْتُمْ﴾ (1)

اصحاب من مانند ستاره اند به هر کدام از آنان که اقتدا کنید و متابعت هر یک که بکنید راه می یابید

جواب از این سخن آن است که از دو حدیث قبل فهمیده می شود که هدایت امت منحصر است در علی بن ابی طالب علیه السلام به سبب آن که در هر دو، ظرف مقدم شده و حدیث «اصحابی کالنجوم» نیز از احادیث موضوعه است و اهل سنّت خود به این نکته قائلند و قاضی عیاض مالکی که شارح کتاب شفاء و از بزرگان علمای اهل سنّت است به این حدیث طعن زده و گفته که یکی از راویان این حدیث، حارث بن حسین است و او مجهول است و در جای دیگر می گوید: این حدیث بر کسی حجت نمی شود. سپس نام چند نفر از علمای اهل سنّت را برده که همه حکم به وضع و بطلان این حدیث نموده اند.

اگر فرض کنیم که این حدیث را بر حضرت رسول صلی الله علیه و آله نبسته باشند و آن حضرت این عبارت را فرموده باشد باز از این حدیث به دست نمی آید که ابی بکر و عمر و عثمان هادی باشند و مردم را جایز باشد که از ایشان پیروی کنند؛ زیرا این معنا ظاهر است که بسیاری از اصحاب از دین بدر رفته و مرتد شدند پس اگر این حدیث عام ،باشد لازم می آید که اگر کسی به مرتدین از اصحاب اقتدا کند هدایت شود و بطلان این مطلب واضح است.

دیگر آن که اگر این حدیث بر عموم خود باقی باشد لازم می آید که عثمان به حق کشته شده باشد از جهت آن که جمعی از اصحاب اتّفاق کردند بر قتل

ص: 325

او و مردم زیادی یار آنان شدند و عثمان را به قتل رساندند در حالی که خود عامه به این مطلب راضی نمی شوند و می گویند: عثمان امام مظلوم بود و قتل او را ناحق می پندارند.

به هر تقدیر پس باید مراد حدیث تنها به بعضی از اصحاب باشد و هر کس به این بعضی اقتدا کند راه می یابد که به صفت حلم و علم و تقوی و ورع آراسته باشد و مشخص است تا کسی باشد که پیغمبر در حق او فرموده:

﴿أَنَا مَدينَةُ الْعِلْمِ وَ عَلِيٌّ بابُها﴾ (1)

«من شهر علم هستم و علی بن ابی طالب درب آن شهر است».

امامت به جاهلی نمی رسد که معنی «کلاله» و «آب» را نمی داند و تا آن کسی باشد که خود بر سر منبر مکرّر بفرماید:

﴿سَلُّوني عَمّا دُونَ الْعَرْشِ﴾ (2)

«از من در مورد هر چیزی غیر از عرش بپرسید»

خلافت به جاهلی نمی رسد که خود بر سر منبر می گوید: «تمام مردم دانا تر و فقیه تر از عمر هستند حتّی زنان در خانه» (3)

این آیه شریفه نصّ صریح است بر امامت و خلافت حضرت شاه ولایت علیه السلام زیرا معنی این آیه مبارکه به نوعی که مفسّرین گفته اند چنین است:

خویشان پیغمبر صلی الله علیه و آله از مؤمنین و مهاجرین از بعض دیگر اولی هستند در کتاب خدا. (1)

اتفاق طوائف امّت بر این واقع شده که بعد از حضرت رسول صلی الله علیه و آله از مؤمنین و مهاجرین یا عبّاس امام است یا ابی بکر یا علی بن ابی طالب علیه السلام و از این آیه ظاهر می شود شخصی که هم با حضرت رسول صلی الله علیه و آله خویشاوند باشد و هم مؤمن باشد و هم از مهاجرین ،باشد سزاوار تر به خلافت است. عبّاس اگر چه خویش و مؤمن بود امّا از مهاجرین نبود و اگر فرض کنیم که ابی بکر ایمان آورده باشد و مهاجرت کرده باشد از اولی الارحام پیغمبر صلى الله عليه و سلم نبود، پس متعین شد که امامت منحصر است به حضرت امیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام، و حال آن که در چندین حدیث تصریح شده که مراد حق تعالی در این آیه از آن کسی که اولی است به خلافت حضرت علی بن ابی طالب علیه السلام است (2)

تعالی هستند و در بهشتی که مشتمل بر انواع نعمت است جای دارند».

فخر رازی که از بزرگان علمای اهل سنّت است در تفسیر کلام حق تعالی که می فرماید: ﴿وَ قالَ رَجُلٌ مُومِنٌ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ يَكْتُمُ إِیمَانَهُ﴾ می نویسد:

سُبّاقُ الْأُمَمِ ثَلَاثَةٌ مُؤْمِنُ آلِ فِرْعَونَ وَ حَبيبُ النَّجَارُ وَ عَلِيُّ بنُ أبي طالب وَ هُوَ أَفْضَلُهُمْ». (1)

سابقان امّت ها سه نفرند: مؤمن آل فرعون در امّت موسی که او را «حزقیل» می گفتند و حبیب نجار در أمّت عیسی، و امیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام در این امّت و آن حضرت افضل آنان می باشد.

حافظ ابو نعیم اصفهانی که از بزرگان علمای اهل سنّت است می گوید: از ابن عبّاس نقل شده که از رسول خدا صلی الله علیه و آله شنیدم که فرمود:

﴿سابِقُ هَذِهِ الْأُمَّةِ عَلِيُّ بن أبي طالب علیه السلام﴾ (2)

«سبقت گیرنده این ،امّت علی بن ابی طالب علیه السلام است».

ابن مغازلی شافعی که او نیز از مشاهیر علمای این طایفه است روایت کرده از مجاهد از رسول خدا صلی الله علیه و آله که آن حضرت فرمود:

﴿سَبَقَ يُوشَعُ بْنُ نُون إِلى مُوسى علیه السلام وَ سَبَقَ شَمْعُون إِلى عِيسَى علیه السلام وَ سَبَقَ عَلِيُّ بْنُ أبى طالب إِلى مُحَمَّد صلی الله علیه و آله﴾ (3)

«سابق در امت موسی علیه السلام یوشع بن نون بود که او پیشی گرفت از

ص: 328

دیگران در متابعت حضرت موسی و سابق در امّت حضرت عیسی علیه السلام شمعون بود و سابق در این اُمّت على بن ابى طالب است که در تصدیق محمّد صلی الله علیه و آله بر همه پیشی گرفت»

پس می گوییم: فضیلت سابقیت برای هیچ کس ثابت نیست به غیر از علی بن ابی طالب علیه السلام پس او افضل و مستحق امامت است نه غیر او؛ و هر گاه شخصی باشد که حق تعالی شهادت دهد که او بنده مقربّست به شهادت عقل و نقل نیابت حضرت رسول صلی الله علیه و آله به دیگری نسبت ندارد

و از این آیه نیز ظاهر می شود که بعد از حضرت رسول صلی الله علیه و آله حضرت امير المؤمنين علیه السلام به امامت و خلافت اولی و الیق است (1)

حضرت امام زین العابدین علیه السلام که از کثرت عبادت، «سجاد» و «ذو الثفنات» نام گرفته بود یعنی بسیار سجده کننده و صاحب پینه بود؛ زیرا اعضای سجده آن حضرت از بسیاری عبادت پینه کرده بود، می فرمود:

عبادت من در مقابل عبادت جدّم امیر المؤمنین علیه السلام هیچ است.

پس می گوییم: هر گاه بعد از حضرت رسول صلی الله علیه و آله شخصی باشد که تمام عمر خود عبادت حق تعالی کرده و به نوعی در این باب سعی کرده که امام زین العابدین علیه السلام با آن همه عبادت می فرماید که عبادت من در مقابل عبادت او هیچ است مشخص و ظاهر است که امامت و خلافت حضرت رسول صلی الله علیه و آله به جماعتی نمی رسد که بیشتر اوقات عمر خود را صرف پرستیدن بت کرده اند.

داد تا کفّار را به خشم آورد و اهل ایمان را وعده داد که اگر عمل صالح انجام دهند، مورد مغفرت و اجر عظیم الهی واقع خواهند شد.

علامه حلی رحمه الله که از بزرگان علمای امامیه است در کتاب نهج الحق و کشف الصدق از این آیه در سه موضع بر امامت علی بن ابی طالب علیه السلام استدلال فرموده که تفصیل آن به شرح ذیل است:

در موضع اوّل می گوید: «فاستوی علی سوقه»، سپس از حسن بصری که از مخالفين اهل البیت علیهم السلام است روایت می کند که او گفته:

«اسْتَوَى الْإِسْلامُ بِسَيْفِ عَلِيٍّ علیه السلام».

«اسلام به سبب شمشیر علی بن ابی طالب عیه السلام قائم گردید»

بنا بر این معلوم و ظاهر است شخصی که به سبب او دین پیغمبر صلى الله عليه و سلم قائم گردد اولی است به امر امامت و خلافت از جماعتی که پیغمبر صلی الله علیه و آله را در جن گها تنها گذاشتند تا جان خود را به سلامت بیرون ببرند و آن حضرت را در میان دشمنان بگذارند

در موضع دوّم می گوید:

«﴿يُعْجِبُ الزُّرّاعَ لِيَغيظَ بِهِمُ الْكُفَّارَ﴾ وَ هُوَ عَلِيٌّ علیه السلام».

کفّار وقتی دیدند آن حضرت ثبات قدم در دنیا به خرج داد و شنیدند که در آخرت چه نعمت هایی برای حضرت مهیا شده به خشم آمدند و بغض و حسد و کینه و عداوت را زیاد کردند

در موضع سوّم می گوید:

﴿وَعَدَ الله الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ مِنْهُمْ مَغْفِرَةٌ وَ أَجْراً عَظيماً﴾

سپس از ابن عبّاس روایت می کند که از حضرت رسول صلی الله علیه و آله پرسیدند: «این

ص: 332

آیه در شأن چه کسی نازل شده؟» آن حضرت در جواب فرمود:

چون روز قیامت شود لوایی از نور سفید بسته خواهد شد و ندا کنندگان ندا خواهند کرد که «باید سیّد مؤمنان برخیزد و همراه او جماعتی که بعد از مبعوث شدن حضرت محمّد صلی الله علیه و آله ایمان آورده اند و به آن حضرت گرویده اند نیز برخیزند» سپس علی بن ابی طالب علیه السلام بر می خیزد و آن علمی که از نور سفید است به دست آن حضرت داده می شود و در زیر آن لواء جميع سابقین اولین و آخرین از مهاجر و انصار جمع خواهند شد به گونه ای که احدی با ایشان مخلوط نباشد تا وقتی که حضرت امیر المؤمنین علیه السلام بر منبری از نور الهی بنشیند و یک یک ایشان بر حضرت امیر مؤمنان علیه السلام عرضه می شوند و اجر و نور شان به آن ها عطا می شود تا وقتی که کسی از ایشان نمی ماند و همه بر حضرت امیر المؤمنین علیه السلام عرضه می شوند

آن گاه به آنان گفته می شود به تحقیق صفت خود و منازل خود را در بهشت شناختید به درستی که پروردگار شما می گوید: «برای شما مغفرت و اجر عظیمی نزد من است» یعنی بهشت پس حضرت امیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام بر می خیزد در حالی که مهاجر و انصار در زیر آن لواء با حضرت باشند و ایشان را داخل بهشت می گرداند پس آن حضرت بر می گردد و باز بر آن منبر می نشیند تا جميع مؤمنان بر آن حضرت عرضه شوند و ایشان را داخل بهشت می گرداند و جماعتی را برای جهنّم و آتش وا می گذارد. (1)

اين حديث طولانی است و ما برای رعایت اختصار به ذکر بعضی از ترجمه آن اکتفا می نماییم.

ص: 333

بنابراین می گوییم بعد از حضرت رسول صلى الله عليه و سلم آیا امامت و خلافت به کسی نسبت دارد که در روز قیامت لواء الهی در دست اوست و بر منبری از نور بر می آید و تمام خلائق را بر او عرضه می کنند و اهل بهشت را، او به بهشت می فرستد و اهل جهنّم را او برای جهنّم تعیین می فرماید یا دیگران؟ یقین حاصل است که اگر سنّی تعصّب را ترک کند او را به دلیل دیگر احتیاجی نيست و السلام على من اتّبع الهدى