جزء سوم از جلد ششم

( ناسخ التواریخ )

در احوالات حضرت سید الشهداء علیه السلام

وقایعی که بعد از شهادت سيد الشهداء علیه السلام در ارض کربلا واقع شد

وَا قتيلاه ! وَا أَبَتَاهْ ! وَا حَسَّنَّاهُ ! وا حُسَيناه، وا غُربَتاه، وا بُعدَ سَفَراه، وا طُولَ كُربَتاه، هذَا الحُسَینُ بِالعَراءِ، مَسلُوبُ العِمامِةِ والرِّداءِ

بگریست و این شعر بگفت :

ماتَ الْفَخارُ وَ ماتَ الْجُودُ وَالْکَرَمُ *** وَاغْبَرَّتِ الأَرْضُ وَالآفاقُ وَالحَرَمُ

وَ اَغْلَقَ اللّهُ اَبْوابَ السَّماءِ فَما *** تَرْقی لَهُمْ دَعْوَهٌ تُجْلی بِهِا الْهِمَمُ

یا اُخْتَ قُومی اُنْظُری هذا الْجَوادَ اَتی *** یُنَبِّئْکِ اَنَّ اِبْنَ خَیْرَ الْخَلْقِ مُخْتَرَمُ

ماتَ الْحُسَیْنُ فَیا لَهْفی لِمَصْرَعِهِ *** وَ صارَ یَعْلُو ضِیاءَ الأُمَّهِ الظُّلَمُ

یامَوْتُ هَلْ مِنْ فِدا یامَوْتُ هَلْ عِوَضٌ

اللّهُ رَبِّی مِنَ الفُجّارِ یَنْتَقِمُ(1)

چون ام کلثوم این اشعار را اصغا(2) فرمود، بیرون دوید و خمار(3) از سر بیفکند و این اشعار را انشاء کرده قرائت نمود :

مُصیبَتی فَوْقَ اَنْ اَرْثی بِاَشعاری *** وَ اَنْ یُحیطَ بِها عِلْمی وَ اَفْکاری

شَرَّفْتُ بِالْکَأسِ فی صِنْوٍ فُجِعْتُ بِهِ *** وَ کُنْتُ مِنْ قَبْلُ اَرْعی کُلَّ ذیجارِ

فَالْیَوْمُ اَنْظُرُهُ بِالتُّرْبِ مُنْجَدِلاً *** لَوْلا التَّحَمُّلُ طاشَتْ فِیهِ اَفکاری

کَأَنَّ صُورَتَهُ فی کُلِّ ناحِیَهٍ *** شَخْصٌ یُلائمُ اَوْهامی وَ اَخْطاری

ص: 3

جاءَ الْجَوادُ فَلا اَهْلاً بِمَقْدَمِهِ *** اِلاّ بِوَجْهِ حُسَیْنٍ طالِبِ الثّارِ

ما لِلْجَوادِ لَحاهُ اللّهُ مِنْ فَرَسٍ *** اَنْ لا یُجندل دونَ الضَّیْغَمِ الضّاری(1)

يا نَفسُ صَبراً عَلَى الدُّنيا وَ مِحنَتِها *** هذَا الحُسَينُ اِلى رَبِّ السَّماء ساري (2)

چون پردگیان سر پرده حشمت و طهارت ، این کلمات را شنیدند و آن اسب شکسته ستام و گسسته لگام(3) را نگریستند ، چهرگان را بلطمه بیازردند و گونه ها را بناخن بشخودند(4) و گریبانها را چاک زدند و بانگ ناله و عويل برآوردند که :

وا مُحَمَّداه: وا عَلِیّاه: وا حَسَناهُ: وا حُسَیْاهُ: اَلْیَوْمَ ماتَ مُحَمَّدٌ الْمُصْطَفی، اَلْیَوْمَ ماتَ عَلِیٌّ الْمُرْتَضی، اَلْیَوْمَ ماتَتْ فاطِمَهُ الزَّهْراءُ

اینوقت ام کلثوم اشارتی بجانب زینب کرد و سخت بگریست و بگفت :

لَقَدْ حَمَّلَتنا فی الزَّمانِ نَوائبُهُ *** وَ مَزَّقْنا اَیْنابُهُ وَ مَخالِبُهُ

وَ أجنا عَلَیْنا الدَّهْرُ فی دارِ غُرْبَهٍ *** وَ دَبَّتْ بِما نَخْشی عَلَیْنا عَقارِبُهُ

وَ اَفْجَعْنا بِالأَقْرَبَیْنِ وَ شَتَّتَتْ *** یَداهُ لَنا شَمْلاً عَزیزا مَطالِبُهُ

وَ اَودی اَخی وَ الْمُرْتَجی لِنَوائبی *** وَ عَمَّتْ رَزایاهُ وَ جَلَّتْ مَصائبُهُ

حُسَیْنٌ لَقَدْ اَمْسی بِهِ التُربُ مُشْرِقا *** وَ اَظْلَمَ مِنْ دِینِ الإِلهِ مَذاهِبُهُ

ص: 4

لَقَدْ حَلَّ بی مِنْهُ الَّذی لَوْ یَسیرُهُ *** أَناخَ عَلَی رَضْوی تَداعَتْ جَوانِبُهُ

وَ یُحْزِنُنی اَن اَعیشُ وَ شَخْصُهُ *** مُغیبٌ وَ فی تَحْتِ التّرابِ تَرائبُهُ

فَکَیْفَ یُعَزّی فاقِدٌ شَطْرَ نَفْسِهِ *** فَجانِبُهُ حَیٌّ وَ قَد ماتَ جانِبُهُ(1)

فَلَمْ یَبْقَ لی رُکْنٌ اَلُوذُ بِرُکنِه *** اِذا غالَنی فی الدَّهرِ ما لا اُغالِبُهُ

تُمَزِقُنا اَیْدی الزَّمانُ وَجَدِّنا *** رَسُولُ الَّذی عَمَّ الأَنامِ مَواهِبُهُ (2)

عبدالله بن قیس گوید : من نگران آن اسب بودم که در پایان کار چه میکند ، ناگاه باز تاخت و خود را بفرات در انداخت. بعضی گفته اند : در حضرت صاحب الزمان عجل الله فرجه ظاهر خواهد شد . و همچنان عبدالله بن قیس حدیث میکند که : در يوم صفين گاهی که لشکر معاویه بشرحی که در کتاب صفین رقم کردیم ، طريق شریعه را بر سپاه امیرالمؤمنین مسدود(3) داشتند و حسين علیه السلام آن جماعت را دفع داد

قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ : وَلَدِي هَذَا يُقْتَلُ بِكَرْبَلَاءَ عَطْشَاناً وَ يُنَفِّرُ فَرَسِهِ وَ يحمحم وَ يَقُولُ فِي حمحمته : الظليمة الظليمة مِنْ أُمَّةً قَتَلَتْ ابْنِ بِنْتِ نَبِيِّهَا وَ هْمُ يُقِرُّونَ الْقُرْآنُ الَّذِي جَاءَ بِهِ إِلَيْهِمْ

این یعنی این فرزند من در کربلا شهید میشود با شدت عطش و اسب او میرمد و

ص: 5

حمحمه(1) میکند و در حمحمه میگوید : اَلظَّلِیمَهَ اَلظَّلِیمَهَ از امتی که کشتند پسر پیغمبر خود را و حال آنکه تلاوت میکنند قرآنی را که خدای بدو فرستاده . آنگاه على علیه السلام ، این اشعار را انشاء فرموده قرائت کرد:

اَرَى الْحُسَيْنَ قَتيلاً قَبْلَ مَصْرَعِهِ *** عَلْما يَقينا بَاَنْ يَبْلي بِاَسْرارِ

اِذْ كُلُّ ذي نَفْسٍ اَوْ غَيْرِ ذي نَفَسٍ *** كُلٌّ اِلَى اَجَلٍ يَجْري بِمِقْدارٍ

فَما أَمَرَّ زَمانٌ أَغبَرَ وَ جَلاً *** وَلا اَریَ الیَومَ صَفواً بَعدَ اِمرارٍ(2)

صیحه و ناله جبرئيل

در خبر است(3) که : بعد از شهادت سید الشهداء علیه السلام ، لشکریان سواری را نگریستند که نا پروا صیحه میزند و بی محابا ويله(4) میکند . گفتند : اینسوار کیست ؟ و چندین ناله و فریاد چیست ؟

فقال : وَ کَیْفَ لَا أَصْرُخُ وَ رَسُولُ اللَّهُ قَائِمٌ یَنْظُرُ إِلَی الْأَرْضِ مَرَّهً وَ یَنْظُرُ إِلَی حَرْبِکُمْ مَرَّهً وَ أَنَا أَخَافُ أَنْ یَدْعُوَ اللَّهَ عَلَی أَهْلِ الْأَرْضِ فَأَهْلِکَ فِیهِمْ

گفت : چگونه صیحه نزنم و فریاد نکنم و حال آنکه رسول خدای را مینگرم که ایستاده گاهی بسوی زمین نگران میشود و زمانی حرب گاه را نظاره میکند و از آن میترسم که خدای را بخواند و قاطنين(5) روی زمین را تباه کند. جماعتی از لشکریان گفتند : مردیست دیوانه و سخنی سفيهانه میگوید ، و گروهی

ص: 6

گفتند : سوگند با خدای، ستمی بزرک بر خویشتن آوردیم. برضاجوئی پسر سمیه(1) پسر پیغمبر را کشتیم. راوی گوید : بعرض سید سجاد علیه السلام رسانیدم که : آن صارخ(2) چه کس بوده

قَالَ مَا نَرَاهُ إِلَّا جَبْرَئِیلَ أَمَا إِنَّهُ لَوْ أُذِنَ لَهُ فِیهِمْ لَصَاحَ بِهِمْ صَیْحَهً یَخْطَفُ مِنْهَا أَرْوَاحَهُمْ مِنْ أَبْدَانِهِمْ إِلَی النَّارِ وَ لَکِنْ أُمْهِلَ لَهُمْ لِیَزْدادُوا إِثْماً وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِیم

فرمود : آنکس جز جبرئیل نبود و اگر از خداوند مأذون بود ، صیحه ای بر آن جماعت میزد که ارواح. ایشان از ابدان ایشان بجانب دوزخ شتاب گیرد ، لکن ایشان را مهلت داد تا گناه ایشان بزرگتر گردد وعذاب ایشان عظیمتر شود .

و دیگر ابن قولويه در کامل سمند بصادق آل محمد میرساند

قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ لَمَّا قُتِلَ الْحُسَیْنُ علیه السلام سَمِعَ أَهْلُنَا بِالْمَدِینَةِ قَائِلًا یَقُولُ الْیَوْمَ نَزَلَ الْبَلَاءُ عَلَی هَذِهِ الْأُمَّةِ فَلَا یَرَوْنَ فَرَحاً حَتَّی یَقُومَ قَائِمُکُمْ فَیَشْفِیَ صُدُورَکُمْ وَ یَقْتُلَ عَدُوَّکُمْ وَ یَنَالَ بِالْوَتْرِ أَوْتَاراً

میفرماید : در ساعتی که حسين علیه السلام مقتول گشت اهل بیت ما در مدینه شنیدند که گوینده ای میگوید که : امروز بالا بر این امت نازل شد و از این پس فرحت و شادی نخواهند دید، تا گاهی که قائم آل محمد ظهور کند و سینهای شما را از این حزن و اندوه شفا دهد و دشمنان شما را بکشد و خون شما را از ستمکاران بازجوید . ایشان سخت بترسیدند و گفتند : حادثه ای عظیم حادث خواهد شد و ما ندانیم چیست . این ببود تا خبر قتل حسین برسید ، چون بشمار گرفتند (3) در ساعتی بود که اصغای آن کلمات کردند.

ص: 7

حضرت را جعونة بن حويه الحضرمی مأخوذ داشت و ملبوس کرد(1) رویش دیگرگون شد و مویش پراکنده گشت ، بدنش مبروص آمد . و نعلین مبارکش را اسود بن خالد الازدی بر گرفت . و خاتم مبارکش را بجدل بن سلیم کلبی با انگشت مبارکش قطع کرد . ومختار چنانکه انشاء الله در جای خود رقم میشود، هر دو دست و هر دو پاي او را قطع کرد و بیفکند و او در خون خویش همی غلطید تا نگونسار بدوزخ در افتاد . و شمشير آن حضرت را جميع بن الخلق الازدی ، و بروایتی اسود ابن حنظله از قبیله بنی تمیم برد ، و نیز گفته اند: قلا فس نهشلی مأخوذ داشت . محمد زکریا گوید: در نزد حبیب بن بدیل دیده شد و این شمشیر، جز ذو الفقار است؛ چه ذوالفقار بروایتی با سایر اثاثه نبوت و امامت مصون و محفوظ است .

ابن شهر آشوب گوید : کمان آن حضرت و بعضی اشیاء را رحيل بن جثيمة الجعفی و هانی بن ثبیت الحضرمی و جریر بن مسعود الحضرمی و ثعلبة الأسودالاوسی بر گرفتند.

از اخبار چنان مستفاد میشود که :حسين علیه السلام در يوم طف با دوزره متظاهر بودند(2) يکيرادرع بتراء مینامیدند که نيک رسا(3) بود، آنرا عمر بن سعد بر گرفت و گاهی که مختار او را بکشت آن درع را بقاتل او ابوعمره بخشید و درع دیگر را، مالک بن بشر کندی برد و دیوانه شد.

نخستین اسحق بن حويه - دوم اخنس بن مرثد - سیم حکیم بن الطفيل السنبسي - چهارم عمر بن صبيح الصيداوي . پنجم رجاء بن منقذ العبدی - ششم سالم ابن خثيمة الجعفی - هفتم صالح بن وهب الجعفی - هشتم واعظ بن ناعم - نهم هانی ابن ثبيت الحضرمی - دهم اسید بن مالک .

این جمله بر اسبهای خود بر نشستند و بر آن بدن شریف بتاختند و استخوان سینه و پشت و پهلوی مبارکش را درهم شکستند و این جماعت چون بکوفه آمدند در برابر ابن زیاد ایستاده شدند . اسید بن مالک گفت :

نَحنُ رَضَضنَا الصَّدرَ بَعدَ الظَّهرِ *** بِکُلِّ یَعبوبٍ شَدیدِ الأَسرِ(1)

عبیدالله بن زیاد گفت : شما چه کسانید ؟ گفتند : ما آنانیم که اسب بر بدن حسين علیه السلام راندیم و بدن او را چنان طحن (2) کردیم که سنگ آسیا گندم را . ابن زیاد واقعی بر ایشان نگذاشت (3) و جایزه بسیار اندک عطا کرد و گاهی که بدست مختار مأخوذ گشتند . بفرمود : تا دستها و پاهای ایشان را با مسمار های (4) آهن بر زمین کوفتند و حکم داد تا بر بدن ایشان اسب راندند، چند که در زیر سنا بک ستور سحق (5) و محو گشتند.

لشکریان بخيمه ها بتاختند و بنهب و غارت پرداختند . سوار(1) از ساعد زنان بکشیدند و گوش پردگیان در اخذ گوشواره بدریدند و گوش ام کلثوم را نیز در طلب گوشواره جراحت کردند و جامه های زنان را بمنازعت و مغالبت (2) از بدن ایشان انتزاع(3) نمودند و از ورس وحلى وحلل(4)، چیزی بجای نگذاشتند و اسب و شتر و مواشي(5) آنچه دیدار شد ببردند.

حمید بن مسلم گوید : باتفاق شمر ذي الجوشن بخيمة على بن الحسين در آمدیم و آن حضرت بر بستر ناتوانی بخفته بود . گروهی گفتند : آیا این بیمار را زنده خواهیم گذاشت ؟ من گفتم : سبحان الله ! آیا شما کودکانرا میکشید با این کودک بیمار چه کار دارید و بسیار گفتم تا شرایشانرا بگردانیدم و نطعی(6) که در زیر پای زین العابدین بود بکشیدند و بردند و آن حضرت را بروی در افکندند . ام کلثوم بگریست و این شعر بگفت :

اَضْحَکَنی الدَّهْرُ وَاَبْکانی *** وَ الدَّهْرُ ذُو صَرفٍ وَاَلْوانِ

فسَلْ بِنا فی تِسْعَهٍ صُرّعوا *** بِالطَفِّ اَضْحَوا رَهْنَ اَکْفانِ

وَ سِتَّهٌ لَیْسَ یُجازی بِهِمْ *** بَنُو عَقیلٍ خَیْرُ فِرْسانِ

وَ اللَّیْثُ عَوْنٌا وَ مُعیناً مَعاً *** فذِکْرُهُمُ جَدَّدَ اَحْزانی(7)

اینوقت عمر بن سعد برسید . زنان اهل بیت بر روی او صیحه زدند و سخت بگریستند. عمر بن سعد فرمان کرد که : کس بخیمه زنان داخل نشود و آن جوان

ص: 11

بیمار را تعرض نکند و هیچکس از ابن خیام بیرون نشود . اهل بیت گفتند حکم کن آنچه از ما بردند مسترد دارند تا بتوانیم سر و روی پوشیده داریم . لشکر را گفت : هر کس آنچه بنهب مأخوذ داشته مسترد دارد ، لکن امتثال فرمان او نکردند و چیزی مسترد نساختند . هم ام کلثوم بگریست و این شعر بگفت :

قِفُوا وَ دَّعُونا قَبْلَ بُعْدِکُمْ عَنّا *** وَ داعا فَانَّ الْجِسْمَ مِنْ اجْلِکُمْ مُضْنی(1)

فَقَدْ نُقِّضَتْ مِنِّی الْحَیاه وَ اصْبَحَتْ *** عَلَی فُجاجُ اْلأَرْضِ مِنْ بَعْدِکُمْ سِجْنا(2)

سَلامٌ عَلَیْکُمْ ما امَرَّ فِراقَکُمْ *** فَیا وَیْلَتا مِنْ قَبْلِ ذا الْیَوْمِ قَدْ مِتْنا(3)

وَ انّی لَأرْثی لِلْغَریبِ وَ إِنَّنی *** غَریبٌ بَعیدُ الدّارِ وَ اْلأَهْلِ وَ الْمَغْنا(4)

إذا طَلَعَتْ شَمْسُ النَّهارِ ذَکَرْتُکُمْ *** وَ انْ غَرَبَتْ جَدَّدْتُ مِنْ اجْلِکُمْ حُزْنا

لَقَدْ کانَ عَیْشی بالْاحِبَّهِ صافِیا *** وَ ما کُنْتُ ادْری انَّ صُحْبَتَنا تُفْنی

زَمانٌ نَعِمْنا فیهِ حَتّی إذا انْقَضی *** بَکَیْنا عَلی أیّامِنا بِدَمٍ أقْنی(5)

فَوَ اللّهِ قَدْ ضاق اشْتِیاقی إلَیْکُمْ *** وَ لَمْ یَدَعِ التَّغْمیضُ لی بَعْدَکُمْ حفْنا(6)

وَ قَدْ بارَ حَتْنی لَوْعَهُ الْبَیْنِ وَ الْأسا *** وَ قَدْ صِرْتُ دوُنَ الْخَلْقِ لی مَفْزَعا سَنا(7)

ص: 12

وَ قَدْ رَحَلُوا عَنّی أحِبَّهُ خاطِری *** فَما احَدٌ مِنْهُمْ عَلی غُرْبَتی حَنّا(1)

عَسی وَ لَعَلَّ الدَّهْرَ یَجْمَعُ بَیْنَنا *** وَ تَرْجِعُ أیّامُ الْهَنا مِثْلَ ما کُنّا(2)

از زینب دختر امیر المؤمنين عليهما السلام ، حدیث کرده اند که فرمود:

گاهی که عمر بن سعد بنهب و غارت اهل بیت فرمان داد ، من بر باب خیمه ایستاده بودم . مردى ازرق العينين(3) در آمد و آنچه در خیمه بود بر گرفت و زین العابدین علیه السلام را نگریست که رنجور و علیل بر نطعی افتاده بود . پیش شد و آن نطع را از زیر قدم مبارکش بکشید و آن حضرت را در افکند و بنزد من آمد و گوشواره از گوش من میکشید و میگریست . گفتم : این گریه چیست؟ گفت بر شما اهل بیت میگریم که در چنین مهلکه در افتاده اید . زینب را کردار و گفتار او بخشم آورد

قَالَتْ لَهُ : قَطَعَ اللَّهُ يَدَيْكَ وَ رِجْلَيْكَ وَأحرَقَكَ بِنَارِ الدُّنْيَا قَبْلَ نَارٍ الآخِرَة

فرمود: خداوند قطع کند دستهای تو را و پاهای تو را و بسوزاند تو را بآتش دنیا از آن پیش که بآتش دوزخ سوخته خواهی شد . روزی که آن ملعون بدست مختار مأخوذ گشت از خوف و خشیت کردار خویش و گفتار زینب را مکشوف داشت . مختار گفت : سوگند به خدای ، مسئلت زینب باجابت مقرون است. پس بفرمود : آتشی برافروختند و هر دو دست و هر دو پای او را قطع کردند و نگونسارش در آتش انداختند.

و نیز از فاطمه صغری روایت کرده اند که فرمود : در آنروز بیهشانه بر باب خیمه ایستاده بودم و آن بیابان بیکنار (4) ولشکر بیشمار را نظاره میکردم. پدررا و اصحاب پدررا و برادران را و عم و عمزادگان را چون گوسفندان يوم

ص: 13

اضحى (1) سر بریده میدیدم و بدنهای ایشان عریان در زیر پای ستور کوفته و فرسوده میگشت و من در اندیشه بودم که : بعد از پدر ما را میکشند یا اسير میگیرند ، ناگاه سواری را نگریستم که با کعب نیزه، زنان اهل بیت رامیزند و میدواند و دست او رنجن(2) از ساعد ایشان بیرون می کند و مقنعه(3) از سر ایشان بر میکشد و آن زنان پناه بیکدیگر میبرند و صیحه میزنند که :

«وَاجَداه ! وَا أَبَتَاهْ ! واعَلِياه ، واقِلَةَ ناصِراة وَا حَسَّنَّاهُ» أَمَّا مَنِ مُجِيرٍ يُجبرُنا أَمَّا مَنْ ذائِدٍ (4) يَذُودُ عَنَّا ؟

چون این بدیدم ، قلب من از جای بر میدواند امم چون سیماب بلرزید . از بیم او بيمين وشمال نظر می افکندم و نگران عمه ام ام کلثوم بودم ، که مبادا آنمرد آهنک من کند و بسوی من شتابد . ناگاه دیدم که قصد من کرد و بجانب من روان شد . من از هول بگریختم و چنان دانستم که از وی بسلامت توانم جست. او از قفای من سرعت کرد و کعب نیزه بين کتفين (5) من بکوفت و مرا بردی در افکند و گوشوار از گوش من بکشید و گوش مرا بدرید و مقنعه مرا نیز بر گرفت و خلخال از پای من بر آورد و سخت میگریست . گفتم : ای دشمن خدای! بر چه میگریی ؟ گفت چگونه نگریم و حال آنکه جامه دختر پیغمبر را بغارت میبرم ؟ گفتم : دست بازدار و این جامه بجای گذار . گفت : بیم دارم که دیگری در آید و برباید.

این بگفت و بنهب پرداخت . چند که ملاحف(6) از پشت ما بکشید و برفت بسوی خیمه های دیگر ، پس خون از سر و روي من روان شد و آفتاب بر سر من بتافت و من بیخویشتن(7) در افتادم . چون بخویش آمدم ، عمه ام را

ص: 14

نگریستم که بر سر من میگرید و میگوید : برخیز تا بنگریم بر این اهل و عیال چه گذشت و برادر عليلت (1)را چه پیش آمد و برخاستم

وَ قِلَّةٍ : يا عمتاة ! هَلْ مِنْ خِرْقَةً أَسْتَرِ بِهَا رَأْسِي عَلى أَعْيُنِ النظار فَقَالَتْ : يا بِنتاه ! وَ عَمَّتُكَ مِثْلِكَ

یعنی گفتم . ای عمه ! آیا جلمه پاره ای بدست توان کرد که من سر خود را از چشم بیگانگان بپوشم؟ فرمود: ای دختر ! عمه تو مانند تست ، چون نگران شدم او برهنه بود و از ضرب کعب نیزه و تازیانه بدن مبارکش سیاه بود ، پس باتفاق روان شدیم و بهیچ خیمه داخل نشدیم ، الا آنکه غارت زده و منهوب بود و برادرم على بن الحسين عليهما السلام بروی در افتاده . از کثرت جوع (2)و عطش و زحمت رنجوری ، توانائی جلوس (3) نداشت . ما بر او گریستیم و او بر ما گریست .

الْماءِ مَنَعوكَ وَ مَا اَشَدَّ جُرْأتَهُمْ عَلَى اللّهِ تَعالی؛

فرمود: ای فرزند من ! کشتند تورا . آیا دیدی که نشناختند تو را؟ و از آب منع کردند تورا ، چه بسیار جرئت کردند بر خداوند قاهر غالب ! آنگاه بجانب همراهان نگریست :

فَقالَ : يا اَبي يا آدَمُ وَيا اَبي اِبراهيمُ وَ يا اَبي اِسْماعيلُ وَيا اَخي مُوسى وَ يا اَخي عِيسى ، اَما تَرَوْنَ ما صَنَعَتِ الطُّغاةُ بِوَلَدي ؟ لا اَنالَهُمُ اللّهُ شَفاعَتي ،

فرمود : ای پدر من آدم و ابراهیم و اسمعیل ! وای برادر من موسی و عیسی! آیا نگران نیستید که طغات امت با فرزند من چه کردند ؟ خداوند محروم بدارد ایشان را از شفاعت من . طرماح گوید اینوقت دانستم که رسول خدای صلی الله علیه و آله و سلم است

حضرت را بپراکند و چون بشمار گرفتم ، آن خواب با ساعت شهادت آنحضرت مقارن افتاد ، اکنون با سر سخن رویم .

الرَّسُولِ ! عَلَى الدُّنْيَا بَعْدَكَ الْعَفَا ، كَأَنِّي بِكَ بَيْنَ يَدَيْهِ مَاثِلاً ، وَ لِلْكَافِرِينَ قَائِلاً قَائِلاً :

أنَا عَلِیُّ بنُ حُسَینِ بنِ عَلِیّ *** نَحنُ وَ رَبِّ البَیتِ أولی بِالنَبِیّ

أَطْعَنُكُمْ بِالرُّمْحِ حَتَّى يَنْثَنِي *** أَضْرِبُكُمْ بِالسَّيْفِ أَحْمِي عَنْ أَبِي

ضَرْبَ غُلاَمٍ هَاشِمِيٍّ عَرَبِيٍّ *** وَاللّهِ لاَ يَحْكُمُ فِينَا ابْنُ الدَّعِيِّ

حَتَّى قَضَيْتَ نَحْبَكَ ، وَ لَقِيتَ رَبَّكَ ، أَشْهَدُ أَنَّكَ أَوْلَى بِاللّهِ وَ بِرَسُولِهِ ، وَ أَنَّكَ ابْنُ رَسُولِهِ وَابْنُ حُجَّتِهِ وَ أَمِينِهِ ، حَكَمَ اللّهُ عَلَى قَاتِلِكَ مُرَّةَ بْنِ مُنْقِذِ بْنِ النُّعْمَانِ الْعَبْدِيِّ لَعَنَهُ اللّهُ وَأَخْزَاهُ ، وَ مَنْ شَرِكَهُ فِي قَتْلِكَ وَ كَانُوا عَلَيْكَ ظَهِيراً ، وَ أَصْلاَهُمُ اللّهُ جَهَنَّمَ وَ سَاءَتْ مَصِيراً ، وَ جَعَلَنَا اللّهُ مِنْ مُلاَقِيكَ وَ مُرَافِقِيكَ وَ مُرَافِقِي جَدِّكَ وَ أَبِيكَ وَ عَمِّكَ وَ أَخِيكَ وَ أُمِّكَ الْمَظْلُومَةِ ، وَ أَبْرَأُ إِلَى اللّهِ مِنْ قَاتِلِيكَ ، وَ أَسْئلُ اللّهَ مُرَافَقَتَكَ فِي دَارِ الْخُلُودِ ، وَ أَبْرَأُ إِلَى اللّهِ مِنْ أَعْدَائِكَ أُولِي الْجُحُودِ، السَّلامُ عَلَيْكَ وَ رَحْمَةُ اللّهِ وَ بَرَكَاتُهُ.

السَّلامُ عَلَى عَبْدِ اللّهِ بْنِ الْحُسَيْنِ الطِّفْلِ الرَّضِيعِ الْمَرْمِيِّ الصَّرِيعِ ، الْمُتَشَحِّطِ دَماً ، الْمُصَعَّدِ دَمُهُ فِي السَّمَاءِ ، الْمَذْبُوحِ بِالسَّهْمِ فِي حِجْرِ أَبِيهِ ، لَعَنَ اللّهُ رَامِيَهُ: حَرْمَلَةَ بْنَ كَاهِلِ الْأَسْدَيِّ وَ ذَوِيهِ .

السَّلامُ عَلَى عَبْدِ اللّهِ بْنِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ مُبْلِي الْبَلاَءِ ، وَالْمُنَادِي بِالْوَلاَءِ ،

ص: 18

فِي عَرْصَةِ كَرْبَلاَءِ ، الْمَضْرُوبِ مُقْبِلاً وَ مُدْبِراً ، لَعَنَ اللّهُ قَاتِلَهُ هَانِيَ بْنَ ثُبَيْتٍ الْحَضْرَمِيَّ .

السَّلامُ عَلَى الْعَبَّاسِ بْنِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ الْمُوَاسِي أَخَاهُ بِنَفْسِهِ ، الاْخِذِ لِغَدِهِ مِنْ أَمْسِهِ ، الْفَادِي لَهُ ، الْوَاقِي السَّاعِي إِلَيْهِ بِمَائِهِ ، الْمَقْطُوعَةِ يَدَاهُ ، لَعَنَ اللّهُ قَاتِلِيهِ يَزِيدَ بْنَ وَ قَّادٍ وَ حَكِيمَ بْنَ الطُّفَيْلِ الطَّائِيَّ .

السَّلامُ عَلَى جَعْفَرِ بْنِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ، الصَّابِرِ بنَفْسَهُ مُحْتَسِباً ، وَ النَّائِي عَنِ الْأَوْطَانِ مُغْتَرِباً ، الْمُسْتَسْلِمِ لِلْقِتَالِ ، الْمُسْتَقْدِمِ لِلنِّزَالِ ، الْمَكْثُورِ بِالرِّجَالِ ، لَعَنَ اللّهُ قَاتِلَهُ هَانِيَ بْنَ ثُبَيْتٍ الْحَضْرَمِيَّ .

السَّلامُ عَلَى عُثْمَانَ بْنِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ سَمِيِّ عُثْمَانَ بْنِ مَظْعُونٍ ، لَعَنَ اللّهُ رَامِيَهُ بِالسَّهْمِ خُولِيَ بْنَ يَزِيدَ الْأَصْبَحِيَّ الاْءِيَادِيَّ وَالْأَبَانِيَّ الدَّارِمِىَّ .

السَّلامُ عَلَى مُحَمَّدِ بْنِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ، قَتِيلِ الْأَبَانِيِّ الدَّارِمِيِّ لَعَنَهُ اللّهُ وَ ضَاعَفَ عَلَيْهِ الْعَذَابَ الْأَلِيمَ ، وَ صَلَّى اللّهُ عَلَيْكَ يَا مُحَمَّدُ وَ عَلَى أَهْلِ بَيْتِكَ الصَّابِرِينَ

السَّلامُ عَلَى أَبِي بَكْرِ بْنِ الْحَسَنِ الزَّكِيِّ الْوَلِيِّ ، الْمَرْمِيِّ بِالسَّهْمِ الرَّدِيِّ ، لَعَنَ اللّهُ قَاتِلَهُ عَبْدَ اللّهِ بْنَ عُقْبَةَ الْغَنَوِيَّ .

السَّلامُ عَلَى عَبْدِ اللّهِ بْنِ الْحَسَنِ الزَّكِيِّ ، لَعَنَ اللّهُ قَاتِلَهُ وَرَامِيَهُ حَرْمَلَةَ بْنَ كَاهِلَ الْأَسْدِيَّ .

ص: 19

السَّلامُ عَلَى الْقَاسِمِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ ، الْمَضْرُوبِ علی هَامَتُهُ ، الْمَسْلُوبِ لاَمَتُهُ ، حِينَ نَادَى الْحُسَيْنَ عَمَّهُ فَجَلاَ عَلَيْهِ عَمُّهُ كَالصَّقْرِ وَ هُوَ يَفْحَصُ بِرِجْلِهِ التُّرَابَ ، وَالْحُسَيْنُ يَقُولُ : بُعْداً لِقَوْمٍ قَتَلُوكَ ، وَ مَنْ خَصْمُهُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ جَدُّكَ وَ أَبُوكَ ، ثُمَّ قَالَ : عَزَّ -وَاللّهِ- عَلَى عَمِّكَ أَنْ تَدْعُوهُ فَلاَ يُجِيبُكَ ، أَوْ ان يُجِيبُكَ وَ أَنْتَ قَتِيلٌ جَدِيلٌ فَلاَ يَنْفَعُكَ ، هذَا وَاللّهِ يَوْمٌ كَثُرَ وَاتِرُهُ وَ قَلَّ نَاصِرُهُ، جَعَلَنِي اللّهُ مَعَكُمَا يَوْمَ جَمْعِكُمَا، وَ بَوّثنِي مُبَوَّأَكُمَا، وَ لَعَنَ اللّهُ قَاتِلَكَ عَمْرَو بْنَ سَعْدِ بْنِ عروة بن نَفِيلٍ الْأَزْدِيِّ وَ أَصْلاَهُ جَحِيماً، وَ أَعَدَّ لَهُ عَذَاباً أَلِيماً.

السَّلامُ عَلَى عَوْنِ بْنِ عَبْدِ اللّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الطَّيَّارِ فِي الْجِنَانِ ، حَلِيفِ الاْءِيمَانِ ، وَ مُنَازِلِ الْأَقْرَانِ ، النَّاصِحِ لِلرَّحْمنِ ، التَّالِي لِلْمَثَانِي وَ الْقُرْآنِ ، لَعَنَ اللّهُ قَاتِلَهُ عَبْدَ اللّهِ بْنَ قُطَبَةَ التیهَانِيِّ .

السَّلامُ عَلَى مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللّهِ بْنِ جَعْفَرٍ ، الشَّاهِدِ مَكَانَ أَبِيهِ ، وَ التَّالِي لِأَخِيهِ وَ وَاقِيهِ بِبَدَنِهِ ، لَعَنَ اللّهُ قَاتِلَهُ عَامِرَ بْنَ نَهْشَل التّمِيميِّ .

السَّلامُ عَلَى جَعْفَر بْنِ عَقِيل ، لَعَنَ اللّهُ قَاتِلَهُ و رامیة بِشْرَ بْنَ حُوطٍ الْهَمْدَانِيِّ

السَّلامُ عَلَى عَبْدِ الرَّحمنِ بْنِ عَقِيلٍ ، لَعَنَ اللّهُ قَاتِلَهُ وَ رَامِيَهُ عُمَرَ بْنَ خَالِدِ بْنِ أَسَدٍ الْجُهَنِّيَّ .

ص: 20

السَّلامُ عَلَى الْقَتِيلِ ابْنِ الْقَتِيلِ عَبْدِ اللّهِ بْنِ مُسْلِمِ بْنِ عَقِيلٍ ، لَعَنَ اللّهُ قَاتِلَهُ و رامیَةُ عَامِرَ بْنَ صَعْصَعَةَ وَ قِیلَ أَسَدَ بْنَ مَالِکٍ

السَّلامُ عَلَى ابی عَبْدِ اللّهِ بْنِ مُسْلِمِ بْنِ عَقِيلٍ ، لَعَنَ اللّهُ قَاتِلَهُ و رَامِيَهُ عَمْرَو بْنَ الصَبِيحٍ الصَّيْدَاوِيَّ .

السَّلامُ عَلَى مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي سَعِيدِ بْنِ عَقِيلٍ ، لَعَنَ اللّهُ قَاتِلَهُ لَقِيطَ بْنَ نَاشِرِ الْجُهَنِيَّ .

سلامه علی اصحاب جده (علیه السلام)

السَّلامُ عَلَى سُلَيْمَانَ مَوْلَى الْحُسَيْنِ ابْنِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ، لَعَنَ اللّهُ قَاتِلَهُ سُلَيْمَانَ بْنَ عَوْفٍ الْحَضْرَمِيَّ . السَّلامُ عَلَى قَارِبٍ مَوْلَى الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ السَّلامُ عَلَى مُنْجِحٍ مَوْلَى الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ . السَّلامُ عَلَى مُسْلِمِ بْنِ عَوْسَجَةَ الْأَسَدِيِّ ، الْقَائِلِ لِلْحُسَيْنِ وَ قَدْ أَذِنَ لَهُ فِي الاْءِنْصِرَافِ : أَنَحْنُ نُخَلِّي عَنْكَ ؟ وَ بِمَ نَعْتَذِرُ عند اللّهِ مِنْ أَدَاءِ حَقِّكَ ؟ لاَ وَاللّهِ حَتَّى أَكْسِرَ فِي صُدُورِهِمْ رُمْحِي ، وَ أَضْرِبَهُمْ بِسَيْفِي مَا ثَبَتَ قَائِمُهُ فِي يَدِي وَ لاَ أُفَارِقُكَ ، وَ لَوْ لَمْ يَكُنْ مَعِي سِلاَحٌ أُقَاتِلُهُمْ بِهِ ، لَقَذَفْتُهُمْ بِالْحِجَارَةِ ، و لَمْ أُفَارِقْكَ حَتَّى أَمُوتَ مَعَكَ ، وَ كُنْتَ أَوَّلَ مَنْ شَرَى نَفْسَهُ ، وَ أَوَّلَ شَهِيدٍ مِنْ شُهَدَاءِ اللّهِ قَضَى نَحْبَهُ ، فَفُزْتَ وَ رَبِّ الْكَعْبَةِ ، وَ شَكَرَ اللّهُ اسْتِقْدَامَكَ وَ مُوَاسَاتَكَ إِمَامَكَ ، إِذْ مَشَى إِلَيْكَ و اَنْتَ صَرِيعٌ فَقَالَ يَا مُسْلِمَ بْنَ عَوْسَجَةَ ، وَقَرَء

ص: 21

« فَمِنْهُم مَّن قَضَى نَحْبَهُ وَ مِنْهُم مَّن يَنتَظِرُ وَ مَا بَدَّلُوا تَبْدِيلاً (1) »

لَعَنَ اللّهُ الْمُشْتَرِكِينَ فِي قَتْلِكَ ، عَبْدَ اللّهِ الضَّبَابِيَّ وَ عَبْدَاللّهِ بْنَ خَشْكَارَةَ الْبَجْلِيَّ . وَ مُسْلِمَ بْنَ عَبْدِاللّهِ الضُّبابِیُ السَّلامُ عَلَى سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللّهِ الْحَنَفِيِّ ، الْقَائِلِ لِلْحُسَيْنِ وَ قَدْ أَذِنَ لَهُ فِي الاِْنْصِرَافِ : لا والله لاَ نُخَلِّيكَ حَتَّى يَعْلَمَ اللّهُ أَنَّا قَدْ حَفِظْنَا غَيْبَةَ رَسُولِ اللّهِ فِيكَ ، وَاللّهِ لَوْ أَعْلَمُ أَنِّي أُقْتَلُ ثُمَّ أُحْيَى ثُمَّ أُحْرَقُ ثُمَّ أُذْرَى ، وَ يُفْعَلُ بِي سَبْعِينَ مَرَّةً مَا فَارَقْتُكَ حَتَّى أَلْقَى حِمَامِي دُونَكَ ، وَ كَيْفَ أَفْعَلُ ذلِكَ وَ إِنَّمَا هِي مَوْتَةٌ أَوْ قَتْلَةٌ وَاحِدَةٌ ، ثُمَّ هِيَ بَعدَهَا الْكَرَامَةَ الَّتِي لاَ انْقِضَاءَ لَهَا أَبَداً . فَقَدْ لَقِيتَ حِمَامَكَ ، وَ وَاسَيْتَ إِمَامَكَ ، وَ لَقِيتَ مِنَ اللّهِ الْكَرَامَةَ فِي دَارِ الْمُقَامَةِ ، حَشَرَنَا اللّهُ مَعَكُمْ فِي الْمُسْتَشْهِدِينَ ، وَ رَزَقَنَا مُرَافَقَتَكُمْ فِي أَعْلَى عِلِّيِّينَ . السَّلامُ عَلَى بِشْرِ بْنِ عُمَرِ الْحَضْرَمِيِّ ، شَكَرَ اللّهُ لَكَ قَوْلَكَ لِلْحُسَيْنِ وَ قَدْ أَذِنَ لَكَ فِي الاْءِنْصِرَافِ : أَكَلَتْنِي إِذًا السِّبَاعُ حَيّاً إِذَا فَارَقْتُكَ ، وَ أَسْأَلُ عَنْكَ الرَّكْبَانَ ، وَ أَخْذُلُكَ مَعَ قِلَّةَ الْأَعْوَانِ ؟ لاَ يَكُونُ هذَا أَبَداً . السَّلامُ عَلَى يَزِيد بْنِ حُصَيْنٍ الْهَمدَانِي المشرقيّ الْقَارِي المُجَدَّلِ بِالمَشرَفِی. السَّلامُ عَلَى عُمْرَ بْنِ كَعْبٍ الأنْصَارِي . السَّلامُ عَلَى نَعِيمِ بْنِ عَجْلانِ الأَنْصَارِي . السَّلامُ عَلَى زُهَيْرِ بْنِ الْقَيْنِ الْبَجَلِيِّ ، الْقَائِلِ لِلْحُسَيْنِ وَ قدْ أَذِنَ لَهُ فِي الاْنْصِرَافِ : لاَ وَاللّهِ لاَ يَكُونُ ذلِكَ أَبَداً، أَتْرُكُ

ص: 22

ابْنَ رَسُولِ اللّهِ أَسِيراً فِي يَدِ الْأَعْدَاءِ وَ أَنْجُو لاَ أَرَانِيَ اللّهُ ذلِكَ الْيَوْمَ . السَّلامُ عَلَى عَمْرِو بْنِ قُرْظَةَ الْأَنْصَارِيِّ . السَّلامُ عَلَى حَبِيبِ بْنِ مُظَاهِرٍ الْأَسَدِيِّ . السَّلامُ عَلَى الْحُرِّ بْنِ يَزِيدِ الرِّيَاحِيِّ . السَّلامُ عَلَى عَبْدِ اللّهِ بْنِ عُمَيْرٍ الْكَلْبِيِّ . السَّلامُ عَلَى نَافِعِ بْنِ هِلاَلِ الْبَجَلِيِّ الْمُرَادِيِّ . السَّلامُ عَلَى أَنَسِ بْنِ كَاهِلِ الْأَسْدِيِّ . السَّلامُ عَلَى قَيْسِ بْنِ مُسْهِرِ الصَّيْدَاوِيِّ . السَّلامُ عَلَى عَبْدِ اللّهِ وَ عَبْدِ الرَّحْمنِ ابْنَيْ عُرْوَةَ بْنِ حَرَّاقٍ الْغِفَارِيَّيْنِ . السَّلامُ عَلَى عَون بن حوْی مَوْلَى أَبِي ذَرٍّ الْغِفَارِيِّ . السَّلامُ عَلَى كِنَانَةِ بْنِ عَتِيقٍ . السَّلامُ عَلَى ضَرْغَامَةَ بْنَ مَالِكٍ . السَّلامُ عَلَى حَوی بْنِ مَالِكٍ الضَّبُعِيِّ . السَّلامُ عَلَى عَمْرِو بْنِ ضُبَيْعَةَ الضَّبُعِيِّ . السَّلامُ عَلَى زَيْدِ بْنِ ثُبَيْتٍ الْقَيْسيِّ . [ السَّلامُ عَلَى عَبْدِ اللّهِ وَ عُبَيْدِ اللّهِ ابْنَي يَزِيْدَ بْنِ ثُبَيْتٍ الْقَيْسِيِّ السَّلامُ عَلَى عَامِرِ بْنِ مُسْلِمٍ . السَّلامُ عَلَى قَعْنَبِ بْنِ عَمْرٍو التَمْرِيِّ السَّلامُ عَلَى سَالِمٍ مَوْلَى عَامِرِ بْنِ مُسْلِمٍ . السَّلامُ عَلَى سَيْفِ بْنِ مَالِكٍ . السَّلامُ عَلَى زُهَيْرِ بْنِ بِشْرٍ الْخَثْعَمِيِّ . السَّلامُ عَلَى زید بْنِ مَعْقِلٍ الْجُعْفِيِّ . السَّلامُ عَلَى الْحَجَّاجِ بْنِ مَسْرُوقٍ الْجُعْفِي . السَّلامُ عَلَى مَسْعُودِ بْنِ الْحَجَّاجِ وَ ابْنِهِ . السَّلامُ عَلَى مَجْمَعِ بْنِ عَبْدِ اللّهِ الْعَائِدِيِّ . السَّلامُ عَلَى عَمَّارِ بْنِ حَسَّانِ بْنِ شُرَيْحٍ الطَّائِيِّ . السَّلامُ عَلَى حَيَّانِ بْنِ الْحَارِثِ السَّلْمَانِيِّ الْأَزْدِيِّ .

ص: 23

السَّلامُ عَلَى جُنْدُبِ بْنِ حِجْیرِ الْخَوْلاَنِيِّ . السَّلامُ عَلَى عُمَرَ بْنِ خَالِدِ الصَّيْدَاوِيِّ . السَّلامُ عَلَى سَعِيدٍ مَوْلاَهُ . السَّلامُ عَلَى يَزِيدَ بْنِ الْمُظَاهِرِ الْكِنْدِيِّ .السَّلامُ عَلَى زَاهِد مَوْلَى عَمْرِو بْنِ الْحَمْقِ الْخُزَاعِيِّ. السَّلامُ عَلَى جَبَلَةِ بْنِ عَلِيٍّ الشَّيْبَانِي .

السَّلامُ عَلَى سَالِمٍ مَوْلَى بَنِي الْمَدِينَةِ الْكَلْبِيِّ . السَّلامُ عَلَى أَسْلَمِ بْنِ كَثِيرٍ الْأَزْدِيِّ الاعرَج. السَّلامُ عَلی زُهَیرِ بنِ سُلَیمٍ الأَزدِیِّ . السَّلامُ عَلَى قَاسِمِ بْنِ حَبِيبِ الْأَزْدِيِّ . السَّلامُ عَلَى عُمَر بْنِ الْأُحْدُوثِ الْحَضْرَمِيِّ . السَّلامُ عَلَى أَبِي ثُمَامَةَ عُمَرَ و بْنِ عَبْدِ اللّهِ الصَّائِدِيِّ . السَّلامُ عَلَى حَنْظَلَةَ بْنِ أَسْعَدَ الشَّیبانی . السَّلامُ عَلَى عَبْدِ الرَّحْمنِ بْنِ عَبْدِ اللّهِ الْكَدَری الْأَرْحَبِيِّ . السَّلامُ عَلَى عَمَّارِ بْنِ أَبِي سَلاَمَةَ الْهَمْدَانِيِّ . السَّلامُ عَلَى عَابِسِ بْنِ ابی شَبِيبِ الشَّاكِرِيِّ . السَّلامُ عَلَى شَوْذَبَ مَوْلَى شَاكِرٍ . السَّلامُ عَلَى شَبِيبِ بْنِ الْحَارثِ بْنِ سَرِيعٍ . السَّلامُ عَلَى مَالِكِ بْنِ عَبْدِاللّهِ بْنِ سَرِيعٍ . السَّلامُ عَلَى الْجَرِيحِ الْمَأْسُورِ سَوَّارِ بْنِ أَبِي عمِيرِ الْنهْمِيِّ الْهَمْدَانِيِّ. السَّلامُ عَلَى الْمُرْتَب مَعَهُ عَمْرِو بْنِ عَبْدِ اللّهِ الْجَنْدَعِيِّ . السَّلامُ عَلَيْكُمْ يَا خَيْرَ أَنْصَارٍ ، السَّلامُ عَلَيْكُمْ بِمَا صَبَرْتُمْ فَنعم عُقْبَى الدَّارِ ، بَوّءكُمُ اللّهُ مُبَوَّء أَالْأَبْرَارِ

اَشْهَدُ لَقَدْ كَشَفَ اللّهُ لَكُمُ الْغِطَاءَ ، وَ مَهَّدَ لَكُمُ الْوِطَاءَ ، وَ أَجْزَلَ لَكُمُ الْعَطَاءَ ، وَ كُنْتُمْ عَنِ الْحَقِّ غَيْرَ بَطَاءٍ ، وَ أَنْتُمْ لَنَا فَرَطٌ وَ نَحْنُ لَكُمْ خُلَطَاءُ

ص: 24

فِي دَارِ الْبَقَاءِ ، وَالسَّلامُ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَةُ اللّهِ وَ بَركَاتُهُ (1)

خولی بفراش نوار آمد.

فَقَالَتْ لَهُ : مَا الْخَبَرَ ؟ فَقَالَ : جِئْتُكَ بِالذَّهَبِ ، هَذَا رَأْسِ الْحُسَيْنِ مَعَكَ فِي الدَّارِ .

نوار گفت : چه خبر داری بگوی ؟ گفت : از برای تو زر سرخ آورده ام ، اينک سر حسین است در خانه تو . نوار بر آشفت . روی داده اند و با ما

فَقَالَتْ : وَيْلَكَ ! جآء النَّاسِ بِالذَّهَبِ وَ الْفِضَّةِ وَ جِئْتُ بِرَأْسِ ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ وَ اللَّهِ لَا يَجْمَعُ رَأْسِي وَ رَأْسَكَ وِ سَادَةً أَبَداً .

گفت: وای بر تو! مردمان سیم و زر می آورند و تو سر پسر رسول خدای را !! سوگند با خدای هر کز سر من با سر تو در يک بالین فراهم نخواهد آمد. این بگفت و از فراش خولی بیرون شد و آنزن اسدیه را بخواند و رفت نزديک آنظرف سفالین که سر مبارک در میان آن بود. همی دید نوری بکردار عمود (1) از آن سر مبارک بجانب آسمان ساطع(2) است و تسبیح فریشتگان را چنانکه از کندوی زنبوران ضجة واحدة اصغا مینمود و مرغان سفید همی دید که در اطراف آن سر طيران میکردند و می شنید که آن سر مبارک تلاوت قرآن میفرماید تا بدینجا:

« وَ سَيَعْلَمُ الَّذِينَ ظَلَمُوا أَيَّ مُنْقَلَبٍ يَنْقَلِبُونَ »

تلگاهی که سفیده صبح پهلوی فلک نیلگون را چاک زد ، کار بدین منوال میرفت .

قیس بن اشعث کندی را که قاید قبیله کنده بود ، سیزده سر بسپرد و شمر بن ذی الجوشن که سرهنک قوم هوازان بود ، دوازده سربداد و جماعت بنی تمیم را هفده سر بهره افتاد و گروه بنی اسد را شانزده سر بهره رسید و مردم مذحج حامل هفت سر بودند و سیزده سر بر سایر قبایل بخش نمود. و این جمله را بجانب کوفه روان داشت و خود روز عاشورا ببود و شب را نیز بغنود (1) و روز یازدهم را تاگاهی که آفتاب از زوال بگشت ، در کربلا اقامت نمود و بر کشتگان سپاه خویش نماز گذاشت و همگان را بخاک سپرد و اصحاب حسين علیه السلام و اهل بیت رسول خدای ، آنانکه سر از تن برداشتند و آنانکه سر نبریدند جسد همگان رادر بیابان بیفکندند. روز یازدهم چون روز از نیمه بگذشت ، عمر بن سعد آهنک کوفه نمود .

و دست او را بگرفت و با خود ببرد و در خیمه خویش بازداشت

بالجمله، بحکم پسر سعد آتش در خیمه های اهل بيت زدند. شعله نار بالا گرفت ، فرزندان پیغمبر دھشت زده و آسیمه سر از خیمه ها بیرون دویدند و باسر و پای برهنه بجانب مصرع (1) حسين علیه السلام روان گشتند و دوان دوان خود را بقتلگاه رسانیدند و سروروی را با مشت وسیلی بخستند .

بأبی من له المهمومُ حَتّی قَضَی، بأبی من هو العَطْشَان حَتّی مَضَی، بأبی من شَیبتُه تَقْطُرُ بِالدِماءِ، بِأَبی مَنْ جَدُّهُ رَسُولُ اله السَّماءِ، بِأَبی مَنْ هُوَ سِبْطُ نَبِیِّ الهُدی، بِأَبیِ مُحَمَّدا الْمُصطَفى ، بِابي خَديجَةُ الْكُبْرى ، بِابي عَلِيُّا الْمُرْتَضى بِابی فَاطِمَةُ الزَّهراءِ سَيِّدَةُ النِّساءِ ، بِابى مَنْ رُدَّتْ له الشَّمْسُ حَتّى صَلّى

زینب از در زاري و استغاثت(1) فریاد برداشت که : وامحمداه! آفریننده آسمان بر تو رحمت کناد ، اینک حسين است با اعضای پاره پاره در خون خویش آغشته (2) اینک دختران تواند که مانند اسيران شکایت و استغاثت بدرگاه إله و محمد مصطفی و علی مرتضی و حمزه سیدالشهداء میبرند . وامحمداه ! اینک حسين است قتیل اولاد زنا و دستخوش باد صبا . ای قوم ! نگران باشید مصایب و مکاره مرا. همانا امروز جد من رسول خدا وفات نمود . ای اصحاب رسول خدا ! اینک ذرية رسول خداست که چون اسیران میرانند . یامحمداه ! اینک دختران تواند که اسيرانند ، این فرزندان تواند که مقتول ومهب(3) باد صبایند ، اینک حسين تست که سرش را از قفا بریده اند و سلاح وسلبش را بغارت برده اند . پدر و مادرم فدای آنکس که لشکر شرا روز دوشنبه منهوب داشتند ، پدر و مادرم فدای آنکس که سراپرده اش را نگون آوردند ، پدر و مادرم فدای مسافری که امید مراجعت از برای او نیست ؛ و مجروحی که در خور مداوا(4) نتواند بود، جان من فدای آنکس که جان من خاص از برای فدای او است . پدرومادرم فدای آنکس که در حزن و الم بزیست تا گاهی که در گذشت ، پدر و مادرم فدای آنکس که با لب تشنه وداع جهان گفت، در پدر و مادرم فدای آنکس که خون فرق مبارکش بر روی و موی بدوید ، پدر و

ص: 29

مادرم فدای آنکس که جدش رسول خدا و فرزند نبی هدی بود، جانم فدای محمد مصطفی و خدیجه کبری و علی مرتضی و فاطمه زهراء ، سيدة نساء باد ، پدر و مادرم فدای آنکس که آفتاب از برای او بازگشت نمود تا نماز بگذاشت .

چون زینب این کلمات بگفت، دوست و دشمن بناله او بنالیدند و بهای های بگریستند و هر يک از اهل بیت جسد شهیدی را در بر کشیده و زار زار بگریستند . سکینه دختر حسين جسد پاره پاره پدر را در بر کشید و سینه خود را بر سینه مبارک آن حضرت بچفسانید و بعدیل و ناله که دل سنک خاره(1) را پاره می کرد ، مینالید و می گریست .

من دلتنگی گرفت و همی خواست جان از تن من پرواز کرد . عمة من زینب ، چون مرا بدینگونه دیدار کرد:

فَقَالَت : مَا لِی أَرَاکَ تَجُودُ بِنَفْسِکَ یَا بَقِیَّهَ جَدِّی وَ أَبِی وَ إِخْوَتِی فَقُلْتُ وَ کَیْفَ لَا أَجْزَعُ وَ لَا أَهْلَعُ وَ قَدْ أَرَی سَیِّدِی وَ إِخْوَتِی وَ عُمُومَتِی وَ وُلْدَ عَمِّی وَ أَهْلِی مُصْرَعِینَ بِدِمَائِهِمْ مُرَمَّلِینَ بِالْعَرَاءِ مُسَلَّبِینَ لَا یُکَفَّنُونَ وَ لَا یُوَارَوْنَ وَ لَا یُعَرِّجُ عَلَیْهِمْ أَحَدٌ وَ لَا یَقْرَبُهُمْ بَشَرٌ کَأَنَّهُمْ أَهْلُ بَیْتٍ مِنَ الدَّیْلَمِ وَ الْخَزَرِ

زینب با سید سجاد گفت : ای یاد گار جد من و پدر من و برادران من این چیست که می نگرم؛ همی خواهی بجهان دیگر تحویل داد ، سید سجاد علیه السلام فرمود: چگونه جزع نکنم و چگونه بر این مصائب شکیبا توانم بود و حال آنکه میبینم پدر خود سیدخود و برادران خود و اعمام خود و عمزادگان خود و اهل و عشیرت خود را در این بیابان بی پهنا ، در خون آغشته، عریان تن و بی کفن و هیچکس برایشان مهربان و نگران نمی شود و چنان دانند که اسیران ديلم و خزرند

نخواهد گشت وچند که سلاطین کفره و عتات (1) ضلالت در انطماس واندراس آن رنج برند آثار و علامات آن متظاهر خواهد گشت و علو منزلت و مکانت آن بالا خواهد گرفت .

چون زینب سخن بپای آورد ، سید سجاد فرمود : این خبر که آورد؟ و این حدیث که گفت؟ زینب عرض کرد : بروایت ام ایمن یکروز رسول خدا بخانه فاطمه عليهما السلام آمد و او از برای پدر حریره (2) حاضر ساخت و على علیه السلام طبقی از خرما بیاورد و ام ایمن قدحی از شیر وزبد پیش کشید ، چون رسول خدا و اهلبیت از اکل حریره و شرب شیر و خوردن تمروز بد بپرداختند، پیغمبر را از دیدار اهل بیت و ترتیب این مجلس سروری در خاطر آمد ، پس لختی بجانب آسمان نگریست، آنگاه بسجده در رفت و سخت بگریست . اهلبيت همگان محزون شدند ، علی و فاطمه عرض کردند : یا رسول الله ! خداوند چشمهای تو را نگریاند، این گریه چیست که دلهای ما را پاره کرد ؟ پیغمبر فرمود : ای برادر من ! بدیدار شما چندان شاد شدم که هیچگاه چنین شادی ندیدم و خدای را بدین نعمت سپاس گذاشتم ، ناگاه جبرئیل در رسید و گفت : خداوند می فرماید : ای محمد ! من سرور ترا بدیدار برادرت و دخترت و فرزندانت بدانستم و نعمت را بر تو تمام کردم ، ایشان و فرزندان ایشان و دوستان و شیعیان ایشان اندر بهشت با تو خواهندبود، لکن میکشند ایشان را در دار دنیا جماعتی که خویش را از امت تو می پندارند و حال آنکه از تو و از خدای تو بری و بیگانه اند. آنگاه جبرئیل گفت : ای محمد ! بعد از تو برادر تو مغلوب دشمنان تو گردد، پس او را شرخلق و اشقای بریه ، نظير عاقرناقه(3) در بلدی که دار هجرت او است او را شهید کند ، پس اشاره کرد بسوی حسین علیه السلام و گفت : او را و جماعتی از اولاد اورا و اهلبيت او را و بزرگان امت او را در ارض کربلا شهید

ص: 32

خواهند کرد ولشکر کفر ایشان را در پره خواهند افکنده ارض متزعزع(1) خواهد شد وجبال متزلزل خواهد گشت ودریاها بامواج اصطفاق(2) خواهند انگیخت و آسمانها باضطراب خواهند افتاد و بقیه این حدیث در جای خود مرقوم میشود .

بالجمله ، اهل بیت را بتمام ذلت وزحمت بجانب کوفه کوچ دادند و ایشان همواره در طی مسافت بنالیدند و بگریستند .

بروایت شیخ مفید، مضجع امام عیه السلام در همان موضع است که هم اکنون معروف است و علی بن الحسين علیه السلام را در فرود پای (1) پدر بخاک سپردند و سایر شهدارا لختی دورتر مدفون ساختند و عباس بن علی علیهما السلام را در راه غاضریه در همين موضع که مرقد مطهر اواست دفن کردند.

بروایت ابن شهر آشوب ، قبور شهداء ساخته و پرداخته بود و مرغان سفید در اطراف کشتگان طواف میدادند ، واجب نمیکند بتمامت که سایر شهدا در يک موضع رهينه (2) خاک باشند ، بلکه اخبار و احادیث شامل حال اغلب است.

چنانکه حبیب بن مظاهر و حر بن یزید ریاحی را مدفنی جداگانه است و همچنان آن غلام سیاه ، بشرحی که نگاشته آمد، بروایت سید سجاد علیه السلام چون شهید شد، پس از ده روز بدفن او پرداختند، هنوز از بدن مطهرش بوی مشک بر میدهید .

بالجمله ، شهدا را بیشتر در روز دوازهم که روز سیم شهادت ایشان بود بخاک سپردند، اما موافق احادیث صحیحه امامیه که علمای اثناعشریه بدست دارند امام را جز امام نتواند متصدی کفن و دفن گشت و گاهی که حسين علیه السلام شهید شد، در روی ارض جز زین العابدين سلام الله عليه امامی نبود ، لاجرم متصدی کفن و دفن پدر او بوده . چنانکه عبدالله بن محمد رضا الحسینی ، در کتاب جلا از امام محمد باقر علیه السلام حدیث میکند که : امام زین العابدين سلام الله عليه ، بدان علم و قدرت که خود دانست و توانست هنگام دفن پدر حاضر شد و بر آن جسد مبارک نماز بگذاشت و امر او را کفایت کرد و مراجعت فرمود و فاضل مجلسی ، نیز سند بحضرت رضا علیه السلام میرساند که : سید سجاد پوشیده از مردم بکربلا آمد و امر کفن و دفن پدررا ساخته کرده و باز شتافت .

شیخ کشی در رجال خویش میفرماید : از جماعت واقفيه(3)علی بن ابی حمزه وابن السراج و ابن المکاری ، بحضرت رضا علیه السلام آمدند و در امامت آن حضرت

ص: 34

آغاز احتجاج نمودند و بعد از گفت و شنود فراوان گفتند: ما از پدران توشنیده ایم که فرمودند : امام را جز امامی مانند او بتواند متصدی کفن و دفن گشت . کنایت از آنکه موسی بن جعفر در بغداد وفات کرد و تو در مدینه بودی. رضا علیه السلام فرمود: حسين بن علي عليهما السلام را امام میدانید یا جز امام گفتند : امام بود، فرمود : گاهی که شهید شد ، متصدی امر او که گشت گفتند: علی بن الحسين، فرمود : على بن الحسين در مجلس عبیدالله زیاد بود ، گفتند : بنیروی امامت چنانکه حارسان زندان ندانستند بکربلا آمد و امر پدررا متولی گشت و مراجعت نمود. حضرت رضا فرمود : اگر ممکن است علی بن الحسين از زندانخانه بکر بلا آید و کار پدر را کفایت فرماید ، نیز ممکن خواهد بود که صاحب امر از مدینه ببغداد آید و تجهیز کار پدر نماید .

بالجمله ، جسد حسین علیه السلام را که از کثرت جراحت سیف و سنان آشوفته و زیر سم ستور کوفته بود ، بخاک سپردند.

آیا قضية شير و فضه درست است ؟

و اینکه در بعضی از روایات وارد است که چون خواستند اسب بر بدن آنحضرت بتازند ، فضه از زینب رخصت یافت و بجانب بيشه شتافت و شیریرا آگهی داد تا بیامد و در کنار جسد مبارک بخفت و لشکر را از تاختن اسب دافع و مانع آمد ، ظاهر آنست که چون آنحضرت باید جميع مصائب و آلام را ادراک فرماید ، نیز اسب بر بدن مبارکش تاخته اند. احادیث و اخبار نیز دال بر این مطلب است و الله اعلم

وقت عبور اهل بیت شیعیان امير المؤمنين فتنه انگیزند و بر ستیزند و سرهای شهدا را که ابن سعد از پیش فرستاده بود ، حکم داد که باز برند و بر سر نیزه ها نصب کنند و از پیش روی اهل بیت حمل دهند و باتفاق اهل بیت بشهر در آورند و در کوی و بازار بگردانند تا برهول و هیبت مردم افزوده گردد و مردم کوفه چون از رسیدن اهل بیت آگهی یافتند، از کوفه بیرون شتافتند و چون ذریه رسول خدایرا بر آن منوال نگریستند بهای های بگریستند و بسیار کس از لشکریان از کرده پشیمان گشته، سرشک از دیده میباریدند .

فَقَالَ عَلَى بَيْنَ الْحُسَيْنِ بِصَوْتٍ ضَعِيفٍ : اتنوحُونَ وَ تَبْكُونَ لأجلِنا وَ فَمَنْ قَتَلْنَا .

سید سجاد بآوازی ضعیف فرمود : هان ایمردم ! آیا برما میگرئید و بر ما نوحه میکنید؟ پس کشنده ماکیست و مارا که کشت ؟ و که اسیر گرفت ؟

وکانوا غیاثا ثُمَّ أضحَوا رَزِیَّةً *** لَقَد عَظُمَت تِلکَ الرَّزایا وَ جَلَّتِ

الم تَرَ اَنَّ الْبَدْرَ اَضْحى مُمَرِّضا *** لِقَتلى رَسُولِ اللّهِ لَما تَوَلَّتِ(1)

وَ اِنَّ قَتيلَ الطَفِّ مِنْ آلِ هاشِمٍ *** اَذَلَّ رِقابَ الْمُسْلِمينَ فَذَلَّت(2)

قَتيلاً حماما ما عَلَّهُ الْقَوْمُ شِرْبَةً *** وَ قَدْ نَهَلَتْ مِنْهُ الرِّماحُ وَ عَلَتْ(3)

فَلَيْتَ الَّذي اَهوى اِلَيْهِ بِسَيْفِهِ *** اَصابَ بِهِ يُمْنى يَدَيْهِ فَشَلَّت(4)

سهل گوید : هنوز این سخن در دهان داشت، که بانک بوقات بالا گرفت ورايات لشکر پدیدار شد و سرهای شهیدانرا بر سنانهای نیزه نصب کرده از پیش روی اهل بیت حمل میدادند و فرزندان احمد مختار را چون اسرای کفار میراندند . بدین منوال ایشانرا از دروازه کوفه در آوردند،

بالجمله، چون اهل بیت را وارد کوفه کردند ، زنهای کوفیان از فراز بامها نگریستند که سرهای شهیدانرا بر سر سنانها کرده از پیش روی اهل بیت حمل میدادند و ذریه رسول خدایرا چون اسيران ترک وروم میراندند . زنی از فراز بام آواز برداشت

فَقالَت : مِن أیِّ الاُساری أنتُنَّ

گفت : شما از اسیران کدام مملکت و کدام قبیله اید ؟

فَقُلنَ : نَحنُ اُساری آلِ مُحَمَّدٍ

گفتند : ما اسیران آل محمدیم. آنزن چون این بشنید، از بام بزیر آمد و چند که در سرای خویش از جامه بازار و مقنعه بدست کرد ، بر گرفت و بر اهل بیت بخش

ص: 37

کرد و از اولاد امام حسين عليه السلام ، حسن مثنی با آن جراحتها که در بدن داشت شرحی که مرقوم شد(1) و برادرش زید بن حسن و برادر دیگرش عمر بن الحسن بهمراه اهل بیت بودند .

مَعْدِنِ الرِسالَهِ وَ سَیِّدُ شَبابِ اهْلِ الجَنَّهِ وَ مَلاذُ حِزْبِکُم وَ مَعاذُ حِزْبِکُم وَ مَقرُّ سِلْمِکُم وَ آسی کَلْمِکُم وَ مَفْزَعُ نازِلَتِکُم وَ المَرْجِعُ الَیْهِ عِنْدَ مُقاتِلَتِکُم وَ مَدْرإِ حُجَجِکُم وَ مَنارُ مَحَجَّتِکُمْ؟ أَلاساءَ ما قَدَّمْتُ لَکُم أَنْفُسِکُم وَ ساءَ ما تَزِروُن لِیَوْمِ بَعْثِکم، فَتَعْساً تَعْساً وَ نَکْساً نَکْساً، لَقَد خابَ السَّعْیُ وَ تَبَّتِ الایْدی وَ خَسِرَتِ الصَّفْقَه وَ بُؤْتُم بِغَضَبٍ مِنَ اللَّهِ وَ ضُرِبَتْ عَلَیْکُمُ الذِّلَهُ وَ المَسْکَنَهُ. اتَدْرُون وَ یلَکُم أَیَّ کَبِدٍ لِمُحَمَّدٍ فَرَیتُم؟ وَ ایَّ عَهْدٍ لَهُ نَکَثْتُم؟! وَ أَیَّ کَریمَه لَهُ ابْرَزْتُم؟ وَ ایَّ حُرْمَهٍ لَهُ هَتَکْتُم؟ وَ ایَّ دَمٍ لَهُ سَفَکْتُم؟ لَقَدْ جِئْتُمْ شَیْئاً ادّاً « تَکَادُ السَّماواتُ یَتَفطَّرْنَ مِنْهُ وَ تَنْشَقُّ الارْضُ وَ تَخِرُّ الجِبالُ هَدّاً (1) » لَقَدْ جِئْتُم بِها صَلْعاء عَنْقاءَ شَوداءَ فَقْماءَ - وَ فی بَعضِها خَرْقاءَ شَوهاء - طِلاعَ الارْضِ وَ السَّماءِ أَفعَجِبْتُمْ أَنْ قَطَرَتِ السَّماءُ دَماً؟ « وَ لَعَذابُ الآخِرَه أَخْزی وَ هُمْ لا یُنْصَروُنَ (2) » فَلا یَسَتَخِفَّنَکُمُ المَهْلُ، فَانَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لا یَخْفِرُهُ البِدارُ وَ لا یُخْشی عَلَیهِ فَوْتُ الثّارِ، کَلّا انَّ رَبَّکُم لَنا وَ لَکُم لَبِالمِرْصادِ، ثُمَ أَنشَأَت تَقُولُ:

ماذا تَقُولُونَ اذْ قالَ النَّبِیُّ لَکُم؟ *** ماذا صَنَعْتُم وَ انْتُم آخِرُ الامَمِ؟

بِاهْلِ بَیْتِی وَ اوْلادِی وَ تَکْرِمَتی؟ *** مِنْهُمْ اساری وَ مِنْهُم ضُرِّجُوا بِدَمِ

ما کانَ ذاکَ جَزائی اذْنَصَحْتُ لَکُمْ *** انْ تَخْلِفُونی بِسُوءٍ فی ذَوی رَحِمِ

ص: 39

انّی لَاخْشی عَلَیْکُم أَنْ یَحِلَّ بِکُم *** مِثْلُ العَذابِ الَّذی اودی عَلی ارَمِ(1)

معنی اینکلمات فارسی چنین می آید : زينب عليها السلام ، بعد از سپاس یزدان پاک و درود خواجة لولاک ، فرمود : ای اهل کوفه ! ای اهل خیلت و خدیعت! آیا میگرید بر ما وهنوز دیدهء ما خونابه ریز و زفره ما شراره انگیز است؟(2) مثل شما مثل زنیست که رشته خودرا نيک بافته کند ، آنگاه بر گشاید ، چه شما حبل ایمان را ببستید و باز گسستید و در میان شما جز خودستائی و کبر و کذب وچاپلوسی کنیزکان و غمازی با دشمنان خصلتی و شیمتی نیست(3) همانا نبات مزابل و سیم ناسره (4) را مانید که نه دخيل اکل توانید بود و نه مزيد دخل توانید شد (5) چه زشت زادی که نفسهای شما از برای شما در آن سرای ذخیره نهاد ! وشماراجاودانه در دوزخ جای داد ، از پس آنکه مارا کشتید برما میگریید ؟! سوگند باخدای شما بگریستن سزاوارید، بسیار بگرئید و کم بخندید . همانا ساحت خودرا بعيب وعاری آلایش دادید ، که تا قیامت بهیچ آبی نتوان شست . چگونه شسته میشود قتل پسر پیغمبر رسید جوانان اهل بهشت؟ کسی را کشتید که پایمرد(6) حرب شمار دستیار(7) عقل شما و پشتوان صلح شما و طبيب جراحات شما و ملجأ بلیات شما و تقویم(8) مقالات شما و تميمة حجج شما و علامت مناهج(9) شما بود. هان ای مردم کوفه !

ص: 40

عظیم جرمی و جریرتی بر خود حمل دادید و بزرک وزری (1) از برای حشر خود ذخیره نهادید . عرضه هلاک و دمار بادید(2)دستهای شما بریده باد و پیمان شما مورث خسران(3) باد . همانا بغضب خدا باز گشت نمودید ودست فرسود ذلت ومسکنت گشتید(4). وای بر شما آیا میدانید کدام پارۂ جگر مصطفی را شکافتید و کدام عهد رسول خدايرا بشکستید ؟ و کدام پرده نشینان عصمت را از پرده بیرون افکندید ؟ چه حرمتها که ضایع گذاشتید!چه خونهاکه بريختيد ! از کردار شما نزديک بود که آسمانها بشکافد وزمین پاره شود و کوهسارها نگون گردد . و این داهيه دهيا، و بليه عمياء ، آسمانها را فرو گرفت . شگفت نیست که آسمان خون بارید ، زودا که در آنجهان دستخوش عذاب الیم شوید . بدین مهلت که یافتید خوشدل نباشید ، چه خداوند بمکافات عجلت نکند و بیم ندارد که وقت سپری گردد . همانا خداوند در مرصد بيفرمانان است .

چون زينب عليها السلام این کلماترا بپرداخت ، از آنجماعت روی بر تافت. بشر بن حزیم اسدی گوید که : مردم کوفه را از اصغای اینکلمات نگریستم که مانند زن ثکلی(5) میگریستند و دست بدندان میگزیدند . شیخی در کنار من بود همی دیدم که اشک چشمش بر روی موی میدوید و دستها بجانب آسمان فرا میداشت

وَ هُوَ یَقُولُ بِأَبِی وَ أُمِّی کُهُولُهُمْ خَیْرُ الْکُهُولِ وَ شَبَابُهُمْ خَیْرُ شَبَابٍ وَ نَسْلُهُمْ نَسْلٌ کَرِیمٌ وَ فَضْلُهُمْ فَضْلٌ عَظِیمٌ

یعنی پدرومادرم فدای شما باد ، پیران شما بهترین پیران است و جوانان شما بهترین جوانانست و خاندان شما خاندانی بزرک و فضل شما فضلی بزرگوار است و این شعر بگفت :

ص: 41

کُهُولُهُمْ خَیْرُ الْکُهُولِ وَ نَسْلُهُمْ *** إِذَا عُدَّ نَسْلٌ لَا یَبُورُ وَ لَا یَخْزَی(1)

فَقَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ یَا عَمَّةِ اسْکُتِی فَفِی الْبَاقِی مِنَ الْمَاضِی اعْتِبَارٌ وَ أَنْتِ بِحَمْدِ اللَّهِ عَالِمَةٌ غَیْرُ مُعَلَّمَةٍ فَهِمَةٌ غَیْرُ مُفَهَّمَةٍ إِنَّ الْبُکَاءَ وَ الْحَنِینَ لَا یَرُدَّانِ مَنْ قَدْ أَبَادَهُ الدَّهْرُ

سید سجاد علیه السلام فرمود: ای عمه ! خاموشی اختیار فرما و ماضی را از باقی اعتبار گیر. شکر خدایراکه تو عالمی باشی که رنج دبستان نکشیدی و زحمت معلم ندادی و دانائی باشی که آموزگار نداشتی ، همانا آنکس را که روز گار هلاک ساخت ، بناله وعويل بازگشت نخواهد نمود.

تَعْساً لِرُءُوسِهِمْ مَا دَفَعَتْ عَنْهُ ضَیْماً فِی حَیَوتِهِ وَ لَا عِنْدَ مَمَاتِهِ حَتَّی قَبَضْتَهُ إِلَیْکَ مَحْمُودَ النَّقِیبَهِ طَیِّبَ العَریکه مَعْرُوفَ المَنَاقِبِ مَشْهُورَ المَذَاهِبِ لَمْ تَأْخُذْهُ -اللهم-فِیکَ لَوْمَهُ لَائِمٍ وَ لَا عَذْلُ عَاذِلٍ هَدَیْتَهُ- یَا رَبِّ- لِلْإِسْلَامِ صَغِیراً وَ حَمِدْتَ مَنَاقِبَهُ کَبِیراً وَ لَمْ یَزَلْ نَاصِحاً لَکَ وَ لِرَسُولِکَ حَتَّی قَبَضْتَهُ إِلَیْکَ زَاهِداً فِی الدُّنْیَا غَیْرَ حَرِیصٍ عَلَیْهَا رَاغِباً فِی الْآخِرَهِ مُجَاهِداً لَکَ فِی سَبِیلِکَ رَضِیتَهُ وَ اخْتَرْتَهُ وَ هَدَیْتَهُ إِلَی طَرِیقٍ مُسْتَقِیمٍ.

أَمَّا بَعْدُ یَا أَهْلَ الْکُوفَهِ یَا أَهْلَ المَکْرِ وَ الْغَدْرِ وَ الخُیَلَاءِ فإِنَّا أَهْلُ بَیْتٍ ابْتَلَانَا اللهُ بِکُمْ وَ ابْتَلَاکُمْ بِنَا فَجَعَلَ بَلَاءَنَا حَسَناً وَ جَعَلَ عِلْمَهُ عِنْدَنَا وَ فَهْمَهُ لَدَیْنَا فَنَحْنُ عَیْبَهُ عِلْمِهِ وَ وِعَاءُ فَهْمِهِ وَ حِکْمَتِهِ وَ حُجَّتُهُ فِی الْأَرْضِ فِی بِلَادِهِ لِعِبَادِهِ أَکْرَمَنَا اللهُ بِکَرَامَتِهِ وَ فَضَّلَنَا بِنَبِیِّهِ صلی الله علیه و آله و سلم عَلَی کَثِیرٍ ممِنْ خَلْقِهِ تَفْضِیلًا بینا فَکَذَّبْتُمُونَا وَ کَفَّرْتُمُونَا وَ رَأَیْتُمْ قِتَالَنَا حَلَالًا وَ أَمْوَالَنَا نَهْباً کَأَنَّا أَوْلَادُ تُّرْکِ أَوْ کَابُلَ کَمَا قَتَلْتُمْ جَدَّنَا بِالْأَمْسِ وَ سُیُوفُکُمْ تَقْطُرُ مِنْ دِمَائِنَا أَهْلَ الْبَیْتِ لِحِقْدٍ مُتَقَدِّمٍ قَرَّتْ بِذَلِکَ عُیُونُکُمْ وَ فَرِحَتْ بِهِ قُلُوبُکُمْ افتِرَاءً مِنْکُمْ عَلَی اللهِ وَ مَکْراً مَکَرْتُمْ وَ اللهُ خَیْرُ الْماکِرِینَ فَلَا تَدْعُوَنَّکُمْ أَنْفُسُکُمْ إِلَی الجَذَلِ بِمَا أَصَبْتُمْ مِنْ دِمَائِنَا وَ نَالَتْ أَیْدِیکُمْ مِنْ أَمْوَالِنَا فَإِنَّ مَا أَصَابَنَا مِنَ المَصَائِبِ الجَلِیلَهِ وَ الرَّزَایَا الْعَظِیمَهِ

ص: 43

فِی کِتابٍ الله « مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَها إِنَّ ذلِکَ عَلَی اللهِ یَسِیرٌ لِکَیْلا تَأْسَوْا عَلی مافاتَکُمْ وَ لا تَفْرَحُوا بِما آتاکُمْ وَ اللهُ لا یُحِبُّ کُلَّ مُخْتالٍ فَخُورٍ.(1)» تَبّاً لَکُمْ فَانْظُرُوا اللَّعْنَهَ وَ الْعَذَابَ، وَ کَأَنْ قَدْ حَلَّت بِکُمْ وَ تَوَاتَرَتْ مِنَ السَّمَاءِ نَقِمَاتٌ فَیُسْحِتُکُمْ بِمَا کَسَبْتُمْ وَ یُذِیقُ بَعْضَکُمْ بَأْسَ بَعْضٍ، ثُمَّ تَخْلُدُونَ فِی الْعَذَابِ الْأَلِیمِ یَوْمَ الْقِیَامَهِ بِمَا ظَلَمْتُمُونَا أَلا لَعْنَهُ اللهِ عَلَی الظَّالِمِینَ

وَیْلَکُمْ أَ تَدْرُونَ أَیَّهُ یَدٍ طَاعَتْنَا مِنْکُمْ، أَوْ أَیَّهُ نَفْسٍ نَزَعَتْ إِلَی قِتَالِنَا، أَمْ بِأَیَّهِ رِجْلٍ مَشَیْتُمْ إِلَیْنَا تَبْغُونَ مُحَارَبَتَنَا، قَسَتْ قُلُوبُکُمْ وَ غَلُظَتْ أَکْبَادُکُمْ وَ طُبِعَ عَلَی أَفْئِدَتِکُمْ وَ خُتِمَ عَلَی سَمْعِکُمْ وَ بَصَرِکُمْ، وَ سَوَّلَ لَکُمُ الشَّیْطَانُ وَ أَمْلَی لَکُمْ وَ جَعَلَ عَلَی بَصَرِکُمْ غِشَاوَهً فَأَنْتُمْ لَا تَهْتَدُونَ. تَبّاً لَکُمْ یَا أَهْلَ الْکُوفَهِ ال تِرَاتٍ لِرَسُولِ اللهِ قِبَلَکُمْ وَ ذُحُولَهُ له لَدَیْکُمْ بما غَدَرْتُمْ بِأَخِیهِ عَلِیِّ بْنِ أَبِیطَالِبٍ جَدِّی، وَ بَنِیهِ عِتْرَهِ النَّبِیِّ الطَّیِّبِینَ الْأَخْیَارِ وَ افْتَخَرَ بِذَلِکَ مُفْتَخِرٌ

نَحْنُ قَتَلْنَا عَلِیّاً وَ بَنِی عَلِیٍّ * * * بِسُیُوفٍ هِنْدِیَّهٍ وَ رِمَاحٍ

وَ سَبَیْنَا نِسَائهُمْ سَبْیَ تُرْکٍ * * * وَ نَطَحْنَاهُمْ فَأَیَّ نِطَاحٍ(2)

ص: 44

بِفِیکَ أَیُّهَا الْقَائِلُ الْکَثْکَثُ وَ لک الْأَثْلَبُ افْتَخَرْتَ بِقَتْلِ قَوْمٍ زَکَّاهُمُ اللَّهُ وَ طَهَّرَهُمُ اللَّهُ وَ أَذْهَبَ عَنْهُمُ الرِّجْسَ فَاکْظِمْ وَ أَقْعِ کَمَا أَقْعَی أَبُوکَ وَ إِنَّمَا لِکُلِّ امْرِئٍ مَا قَدَّمَتْ یَدَاهُ و حَسَدْتُمُونَا- وَیْلًا لَکُمْ- عَلَی مَا فَضَّلَنَا اللَّهُ علیکم.

فَمَا ذَنْبُنَا إِنْ جَاشَ دَهْراً بُحُورُنَا * * * وَ بَحْرُکَ سَاجٍ مَا یُوَارِی الدَّعَامِصَا(1)

« ذلِکَ فَضْلُ اللَّهِ یُؤْتِیهِ مَنْ یَشاءُ وَ اللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیمِ (2) »

« وَ مَنْ لَمْ یَجْعَلِ اللَّهُ لَهُ نُوراً فَما لَهُ مِنْ نُورٍ (3) »

یعنی فاطمه فرمود : سپاس میگذارم خدای را بشمارر يک صحاری وسنگپارهای وادی(4)، بهندسه حملی که از فراز ثریا تا فرود ثري را بقسطاس خرد بباید سنجید(5) و گواهی میدهم که خدای را ضدی و شریکی نیست و محمد بنده ورسول او است و گواهی میدهم فرزندان او را در کنار فرات بی کیفر کینه توزی وخونخواهی سر بریدند . ای پروردگار من! بحضرت تو پناهنده ام ، از اینکه بر تو دروغ زنم و بهتان بندم و بیرون فرمان تو که پیغمبر خودرا فرمودی که از مردم بیعت بخلافت وصی خود علی بن ابی طالب بگیرد سخن کنم. همانا بعد از رسول خدا غصب کردند حق اورا و کشتند بی جنایتی او را در مسجد کوفه ، چنانکه کشتند پسر او را در ارض غاضريه جماعتی که بدل کافر بودند و بزبان دعوی دار اسلام گشتند ، ای پاک پروردگار

ص: 45

هلاک بادند سران ایشان که حياميتا از وی دافع ظلمی و مانع ستمی نگشتند تا گاهی که او را ستوده منقبت و پاکیزه نقیبت(1) با معارف مذکور ومناقب مشهور حضرت خویش طلب فرمودی . ای بار خدای ! در حضرت تو بهیچ شناعتي وملامتی تقديم عبودیت را دست باز نداشت ، چند که اندک سال بود ، هدایت فرمودی چون سالخورده گشت بسنودی و او همواره در راه تو و رضای رسول تو در نصیحت امت رنج برد و با دشمنان دین رزم زد چند که از وی خشنود شدی و بر صراط مستقیم باز داشتی .

اما بعد، ای اهل کوفه! ای اهل غدر وخدعه ! خداوند ما اهل بیت را بشما مبتلا ساخت و بما شما را بامتحان و آزمون انداخت و ما را بدین آزمایش ستوده داشت و فهم و علم خود را در نزد ما بودیعت گذاشت ، پس مائیم وعای(2) علم و گنجینه فهم و گنجور حکمت او . ومائیم حجت خدا بر تمامت بلاد و قاطبه عباد او . خداوند مارا بزرگوار داشت و بانتساب محمد باکثر خلق تفضیل گذاشت و شما مارا تکذیب کردید و تکفیر نمودید واراقت دماء(3) ما را حلال شمردید وغارت اموال مارا مباح(4) دانستید و چنان انگاشتید که ما از سبایای(5) ترکستان و کابلستانیم. هان ای اهل کوفه دی(6) بکین دیرین جد ما را بکشتید و هنوز خون ما اهل بیت از حدود شمشیرهای شماچکان است و چشم های شماروشن و دل های شما فرحان(7) است که بهتان بر خدای بستيد و از در خدعه ومکر بیرون شدید و حال آنکه خدای بهترین مکر کنندگانست . اکنون از اراقت دماء وغارت اموال ما خوشدل مباشید ، چه این مصایب از این پیش در کتاب خدای نگاشته آمد و بر خداوند سهل و آسانست ، لاجرم واجب میکند که از هیچ زیانی ملول نشوید و از هیچ سودی خشنود نگردید و رضا بدست قضا دهید ، که خداوند دوست نمیدارد گردنکشان و متکبرانرا. هان ای اهل

ص: 46

کوفه ! هلاک بادید . هم اکنون منتظر باشید لعنت و عذاب خدایرا که عنقریب از آسمان بر شما متواتر خواهد گشت و شما را بکیفر کردار مستأصل(1) و مضطرب خواهد داشت و خداوند بعضی از شمارا بدست بعضی از شما انتقام خواهد کشید آنگاه بمکافات این ظلم که بر ما روا داشتید مخلد در نار خواهید بود « الألعنة الله على الظالمين »

وای بر شما، ای اهل کوفه ؛ آیا میدانید که با کدام دست ما را نشان طعن و ضرب ساختید؟ و با کدام نفس بقتال ما پرداختید؟ و با کدام پای بمحاربة ما مشی نمودید ؟ همانا خداوند ختام قساوت بر قلوب شما نهاده ، جگر های شما خشن و غلیظ گشته ودلهای شما از مقام دانش ساقط شده و گوش و چشم شما از اصغاء وبینش فرومانده ، ابلیس شمارا بفریفت و در حجاب غوایت محجوب داشت(2) و از طریق هدایت دور افکند . هلاک بادید ای اهل کوفه میدانید کدام خون از رسول خدا بر گردن شما است و واز شما طلب خواهد فرمود و باز خواهد جست ؟ آن غدر و کیدی که با برادرش على وفرزندانش انگیختید و از شما فخر میجویند بشعر که : ما على را کشتیم و فرزندانش را اسیر گرفتیم . سنک و خاک بر دهان آن قایل که افتخار میجوید بقتل جماعتی که خداوند ایشان را پاک و پاکيزه آفریده از هر رجسی(3) و زشتی و مکروهی . فروخور خشم خود را و بکردار کلبی بجای خود بنشين ، چنانکه پدر تو نشست . همانا بدست کند(4) هر مردی آنچیزیرا که از پیش بدست خویش فرستاده و شما حسد بردید برما بچیزی که خداوند ما را بر شما تفضيل نهاده و او صاحب فضل بزرگست وبهر که میخواهد عطا میفرماید و آنرا که از نور خود بخشی ندهد هرگز از مضيق ظلمت نرهد(5)

چون فاطمه سخن بدینجا آورد، مردم بهای های بگریستند و بانک برداشتند

ص: 47

که : ای دختر طيبين ! دلهای مارا پاره ساختی وجگرهای ما را بآتش حزن و اندوه بسوختی . فاطمه خاموش شد.

بازار را برای کودکان و نوجوانان

خطبة ام کلثوم

سید بن طاوس گوید : ام کلثوم نیز در این روز قرائت این خطبه فرمود :

فَقالَت: یا أهلَ الکوفَهِ ،سَوءَةً لَکُم، ما لَکُم؟ خَذَلتُم حُسَیناً و قَتَلتُموهُ وَ انتَهَبتُم أموالَهُ و وَرِثتُموهُ و سَبَیتُم نِساءَهُ و نَکَبتُموهُ ؟ فَتَبّاً لَکُم و سُحقاً. وَ یلَکُم أتَدرونَ أیُّ دَواهٍ دَهَتکُم ؟ و أیَّ وِزرٍ عَلی ظُهورِکُم حَمَلتُم ؟ وأیَّ دِماءٍ سَفَکتُموها؟ وأیَّ کَریمَهٍ اهتَضَمتُموها؟ و أیَّ صِبیَهٍ سَلَبتُموها؟ و أیَّ أموالٍ نَهبَتُموها؟ قَتَلتُم خَیرَ رِجالاتٍ بَعدَ النَّبِیِّ و نُزِعَتِ الرَّحمَهُ مِن قُلوبِکُم. « ألا إنَّ حِزبَ اللّهِ هُمُ الفائزونَ وحِزبَ الشَّیطانِ هُمُ الخاسِرونَ». ثُمَّ قالَت:

قَتَلْتُمْ اخی صَبْرا فَوَیْلٌ لامِّکُمُ *** سَتُجْزَوْنَ ناراً حَرُّها یَتَوَقَّدُ

سَفَکْتُمْ دِماءً حَرَّمَ اللّهُ سَفْکَها *** وَ حَرَّمَهَا الْقُرآنُ ثُمَّ مُحَمَّدُ

اَلا فَاءبْشِروا بِالنّار اِنَّکُمْ غَدا *** لَفی سَقَرٍ حَقّا یقینا تَخَلَّدُوا

وَ اِنّی لَاَبْکی فی حَیوتی عَلی اَخی *** عَلی خَیْرِ مَنْ بَعْدَ النَّبِیِّ یُوَلَّدُ

بِدَمْعٍ غَریزٍ مُسْتَهِلٍّ مُکَفْکَفٍ *** عَلَی الْخَدِّ مِنّی ذائِبا لَیْسَ یُجمَدُ(1)

ص: 48

فرمود: ای اهل کوفه ! بدا حال شما ! چه افتاد شما راکه حسين علیه السلام را خوار و مخذول داشتید و بکشتید اورا و اموال او را بنهب وغارت بردید و زنان او را اسير گرفتید آنگاه میگرئید بر او وای بر شما هلاک بادید شما. آیا میدانید چه بلاهای بزرک ودواهی عظیم ظاهر نمودید ؟ وچه جرم و جنایتهای گران بر گردن خود حمل ساختید ؟ وچه خونهای شریف که بناحق ریختید؟ وچه زنان که از پرده بیرون انداختید ؟ و چه دختران که از حلی وزیورعریان ساختید؟ و چه مالها که بیغما بردید؟ کشتید کسی را که بعد از پیغمبر هیچکس را آنمنزلت ومکانت نبود . رحمت ورقت از دلهای شما بیگانه افتاده . همانا حزب یزدان رستگارانند و حزب شیطان زیانکاران .

چون ام کلثوم اینکلمات بفرمود و آن اشعار که رقم شد قرائت نمود ، مردم بانک ناله وحنين(1) در دادند و زنان گیسوها پریشان کردند و چهرها بخراشیدند و گونها را با لطمه(2) بيازردند و هیچگاه زنان و مردان چنان نگریستند.

وَ أَعطَیتُمُوهُ مِنْ أنفُسِکُمُ العَهدَ وَ المِیثاقَ وَ البَیعَهَ و قاتَلتُمُوهُ وَ خَذَلْتُمُوهُ؟ فَتَبّاً لِما قَدَّمْتُمْ لِأَنفُسِکُمْ وَ سَوْءة لِرَأْیِکُمْ. بِأَیَّهِ عَینٍ تَنظُرُونَ إلی رَسُولِ اللّهِ، اِذ یَقُولُ لَکُمْ: قَتَلْتُمْ عِتْرَتی وَ انْتَهَکْتُم حُرْمَتِی فَلَسْتُمْ مِنْ امَّتی

فرمود : ايها الناس ! آنکس که مرا شناخته باشد ، آموزگار نخواهد و آنکس که نشناسد بداند که : منم علی بن الحسين بن علی بن ابیطالب ، منم پسر آنکس که در کنار فراتش سر بریدند، بی آنکه اورا خونخواهی باشد یا از او میراثی خواهند(1) منم پسر آنکس که حجاب حرمت اورا چاک زدندو سلب وسلاح اورا باز کردند و اموال او را بغارت بردند وعیال او را اسیر گرفتند. بزجر وزحمت کشته شد. واین فخر کافی است مارا و اورا ، هان ای مردم ! سوگند میدهم شما را با خداي ، آیا فراموش کردید شما، که نامه ها متواتر کردید بسوی پدر من ، چون مسئلت شما را اجابت کرد، از درخدیعت بیرون شدید و با او عهد و پیمان استوار بستيد ودست بیعت فرادادید، آنگاه او را کشتید و مخذول(2) داشتید. ایمردم؛ هلاکت باد شمارا میدانید چه ذخيره در آنسرای از بهر خود نهادید ؟ چه ناستوده رأي و نکوهیده عقیدت که شمائید . با کدام چشم در روی رسول خدا نگران خواهید شد ؟ گاهی که بفرماید : کشتید فرزندان مرا وچاک زدید پرده حرمت مرا و نیستید شما در شمار امت من

چون سید سجاد علیه السلام سخن بدينجا آورد، مردم بهای های بگریستند و آوازها در هم افکندند و بانک عويل و ناله از هر طرف برخاست و بعضی بعضی را گفتند هلاک شديد و ندانستید : دیگر باره سيد سجاد علیه السلام آغاز سخن کرد

ص: 50

فقال: رَحِمَ اللَّهُ امْرَأً قَبِلَ نَصِیحَتِی وَ حَفِظَ وَصِیَّتِی فِی اللَّهِ وَ فِی رَسُولِهِ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ فَإِنَّ لَنَا فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَهً حَسَنَهً.

و فرمود: خداوند رحمت کند مردیرا که بپذیرد نصیحت مرا و محفوظ بدارد وصیت مرا در راه خدا و رسول خدا و اهل بیت مصطفی ، چه ما را با رسول خدا متابعتی شایسته واقتدائی استوار است. مردمان هم آواز شدند که : يا ابن رسول الله؟ ما همگان پذیرای فرمان توایم و نگاهبان عهد و پیمان و مطيع امر توایم و هرگز روی از تو برنتابیم ، بهر چه امر کنی ، تقديم خدمت نمائیم و درب کنیم با هر که ساخته حرب تست و از در صلح بیرون شویم باهر که با توطريق صلح سپارد تا گاهی که خونخواهی کنیم از آنان که با توظلم کردند و با ما ستم نمودند .

فَقالَ علیه السلام هَیهاتَ هَیهاتَ، ایَّتُها الغَدَرَهُ المَکرَهُ، حیلَ بینَکُم و بَینَ شَهَواتِ اَنفُسِکُم، اتُریدوُنَ اَن تاتُوا الَیَّ کَما اَتَیتُم آبایی مِن قبلُ کلّا و رَبِّ الرّاقِصاتِ، فَاِنَّ الجَرحَ لَمّا یَندَمِلُ قُتِلَ اَبی باِلاَمسِ و اهلُ بیتهِ مَعَهُ وَ لَم یُنسنَ(1) ثُکْلُ رَسُولِ اللَّهِ وَ ثُکْلُ أَبِی وَ بَنِی أَبِی وَ وَجْدُهُ بَیْنَ لَهَاتِی وَ مَرَارَتُهُ بَیْنَ حَنَاجِرِی وَ حَلْقِی وَ غُصَصُهُ یَجْرِی فِی فِرَاشِ صَدْرِی وَ مَسْأَلَتِی أَنْ لَا تَکُونُوا لَنَا وَ لَا عَلَیْنَا

رَضِینَا مِنْکُمْ رَأْساً بِرَأْسٍ *** فَلا یَومٌ لَنا وَ لا یَومٌ عَلَیْنا

فرمود : هیهات هيهات دور بادید از من ایغداران حیلت اندوز(2) جز خدیعت ومکیدت خصلتی بدست نکرده اید . مگر در خاطر دارید که آنچه با پدران من

ص: 51

بکار بسته اید با من روادارید ؟ حاشا و کلا(1) قسم باخدای ، هنوز جراحاتی که از شهادت پدرم قلوب ما را شکسته و جگر های ما را خسته ، بهبودی نپذیرفته و فراموش نگشته . هنوز مصایب پدرم و برادرانم در سینه من کاوش میکند(2) و تلخی آن در دهان من فرسایش مینماید و غصه آن در سینه من گره میزند. من از شما همی خواهم که نه با ما باشید و نه برما(3) و فرمود:

لَا غَرْوَ إِنْ قُتِلَ الْحُسَیْنُ وَشَیْخُهُ *** قَدْ کَانَ خَیْراً مِنْ حُسَیْنٍ وَ أَکْرَمَا

فَلَا تَفْرَحُوا یَا أَهْلَ کُوفَانَ بِالَّذِی *** أُصِیبَ حُسَیْنٌ کَانَ ذَلِکَ أَعْظَمَا

قَتِیلٌ بِشَطِّ النَّهْرِ رُوحِی فِدَاؤُهُ *** جَزَاءُ الَّذِی أَرْدَاهُ نَارُ جَهَنَّمَا(4)

نصب کرده اند و چهل هودج بر چهل شتر حمل داده میکشانند وعلى بن الحسين را نگریستم که از زحمت زنجير ، خون از رگهای گردنش جاریست و این شعر قرائت میفرماید :

یا اُمَّهَ السَّوءِ لا سَقیاً لِرَبعِکُم *** یا اُمَّهً لَم تُراعِی جَدَّنا فِینا

لَو اَنَّنا وَ رَسُولُ اللهِ یَجمَعُنا *** یَومُ القِیامَهِ ما کُنتُم تَقُولوُنا

تُسَیِّرونا عَلَی الْأَقْتابِ عارِیَهً *** کَأَنَّنا لَمْ نُشَیِّدْ فیکُمْ دینا(1)

بَنی امَیَّهَ ما هذَا الْوُقُوفُ عَلی *** تِلْکَ الْمَصائِبِ لا تُلَبُّونَ داعِیَنا

تُصَفِّقُونَ عَلَیْنا کَفَّکُمْ فَرَحاً *** وَ أَنْتُمُ فی فِجاجِ الْأَرْضِ تَسْبُونا(2)

أَلَیْسَ جَدّی رَسُولُ اللَّهِ وَیْلَکُمْ *** أَهْدَی الْبَرِیَّهَ مِنْ سُبُلِ الْمُضِلِّینا

یا وَقْعَهَ الطَّفِ قَدْ أَوْرَثْتِنی حَزَناً *** وَاللَّهُ یَهْتِکُ أَسْتارَ الْمُسیئینا(3)

مسلم جصاص گوید : مردم کوفه را دیدم که براطفال اهل بیت رقت کردند و از بام و در نان و خرما بر ایشان بذل نمودند و کودکان مأخوذ میداشتند و بر دهان میگذاشتند . ام کلثوم آن نان پارها وجوز و خرما را از دست ودهان کودکان میربود و می افکند ، پس بانک براهل کوفه زد و فرمود:

یا اَهْلَ الْکُوفَه! اِنَّ الصَّدَقَهَ عَلَیْنا حَرامٌ.

ای اهل کوفه ! دست از بذل این اشیاء باز گیرید که صدقه بر ما اهل بیت روا نیست . اگرچه صدقه واجبه است که بر اهل بیت حرام است ، لکن ام کلثوم عموم

ص: 53

صدقاترا مکروه میداشت .

بالجمله ، زنان کوفیان بر ایشان زار زار میگریستند. اینوقت ام کلثوم سراز محمل بیرون کرد

فَقالَت لَهُم: هلَ الکوفَهِ تَقتُلُنا رِجالُکُم وَ تَبکِینا نِسائُکُم، فَالحاکِمُ بَینَنا وَ بینَکُم یَومَ فَصل القَضاءِ

فرمود : ای اهل کوفه : مردان شما مارا میکشند و زنان شما برمامیگریند؛ در روز قیامت میان ما و شما خداوند قاهر غالب حاکم است .

یَا هِلَالًا لَمَّا اسْتَتَمَّ کَمَالًا *** غَالَهُ خَسْفُهُ فَأَبْدَا غُرُوبَا(1)

مَا تَوَهَّمْتُ یَا شَقِیقَ فُؤَادِی *** کَانَ هَذَا مُقَدَّراً مَکْتُوبَا(2)

یَا أَخِی فَاطِمَ الصَّغِیرَهَ کَلِّمْ *** ها فَقَدْ کَادَ قَلَبُهَا أَنْ یَذُوبَا(3)

یَا أَخِی قَلْبُکَ الشَّفِیقُ عَلَیْنَا *** مَا لَهُ قَدْ قَسَی وَ صَارَ صَلِیبَا(4)

یَا أَخِی لَوْ تَرَی عَلِیّاً لَدَی الْأَسْرِ *** مَعَ الْیُتْمِ لَا یُطِیقُ وُجُوبَا(5)

کُلَّمَا أَوْجَعُوهُ بِالضَّرْبِ نَادَا *** کَ بِذُلٍّ یَفیضُ دَمْعاً سَکُوبَا(6)

یَا أَخِی ضُمَّهُ إِلَیْکَ وَ قَرِّبْهُ *** وَ سَکِّنْ فُؤَادَهُ الْمَرْعُوبَا(7)

مَا أَذَلَّ الْیَتِیمَ حِینَ یُنَادِی *** بِأَبِیهِ وَ لَا یَرَاهُ مُجِیبَا(8)

ص: 55

تا سر از تن بشر بن مالک ، بر گرفتند و خداوند جانش را بدوزخ در افکند . و در فصول المهمه مسطور است که : آن سر مبارک را سنان بن انس بنزد ابن زیاد نهاد و آن اشعار را انشاد کرد و بحکم ابن زیاد مقتول گشت . ودرصواعق ابن حجر مرقوم است که ابن زیاد حامل سر و قاتل شعر را بکشت ؛ لکن از حامل و قاتل نام ندانسته است . مسعودی گوید : مردی از قبیله مذحج ، سر حسين علیه السلام را نزد ابن زیاد برد وان اشعار را قرائت کرد، ابن زیاد او را با آن سر مبارک بنزد یزید بن معاویه روان داشت . از اینگونه فراوان حديث کرده اند . چنین می نماید که خبر نخستين بصحت نزدیکتر باشد- العلم عند الله - اکنون باسر سخن آئیم.

آن سر مطهر را در طبقی نهاده بنزد ابن زیاد گذاشتند. از دیدن آن سر بریده سخت شادشد و تبسمی نمود و او را قضیبی در دست بود ، که بعضی آنرا چوبی دانسته اند وجماعتی تیغی رقیق گفته اند ، سر آن قضيب را بردندانهای مبارک حسين علیه السلام میزد

و یَقُولُ إِنَّهُ کَانَ حَسَنَ اَلثَّغْرِ .

ومیگفت: حسين علیه السلام را دندانهای نیکو بوده . زید بن ارقم که در شمار اصحاب رسول خدا است ، در اینوقت پیری فرتوت(1)بود، چون این بدید

قال له: ارْفَعْ قَضِیبَکَ عَنْ هَاتَیْنِ الشَّفَتَیْنِ فَوَ اللَّهِ الَّذِی لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ لَقَدْ رَأَیْتُ رَسُولِ اللَّهِ یُقَبِّلُ مَوْضِعَ قَضِیبِکَ مِنْ فِیهِ .

و گفت : ای پسر زیاد ؛ قضیب خود را از این لبهای مبارک برگیر . سوگند با خدای که جز او خدائی نیست، من نگریستم که رسول خدای بوسه میزد موضع قضيب تورا بر آن دهن مبارک . این بگفت و سخت بگریست و بنالید .

فَقالَ لَهُ : أبکَی اللّه ُ عَینَیکَ یا عَدُوَّ اللّه ِ ، لَولا أنَّکَ شَیخٌ قَد خَرِفتَ و ذَهَبَ عَقلُکَ لَضَرَبتُ عُنُقَکَ

ص: 57

ابن زیاد گفت : خداوند چشم های تو را بگریاند ای دشمن خدای ! اگر نه این بود که پیری فرتوت گشتی و عقل تو زایل گشت ، بفرمودم تا سرت را از تن دور کنند. زید گفت : ای پسر زیاد ! اکنون بحدیثی تو را تنبیه(1) کنم که از آنچه گفتم بر تو ناگوارتر افتد : همانا روزی رسول خدای را دیدم که حسن را بر زانوی راست نشانیده و حسین را بر زانوی چپ جای داده و دست مبارک بر فرق همایون ایشان نهاده میفرماید:

اَللّهُمَّ انّی اسْتَوْدِعُکَ ایّاهُما وَ صالِحَ الْمؤمِنینَ.

ای پروردگار من ! اینک حسن و حسین را وعلی بن ابیطالب را که صالح المؤمنين است در حضرت تو بودیعت گذاشتم تا از هر مکروهی محفوظ باشند . هان ای پسر زیاد ! بگوی: تا با ودیعت رسول خدای چه صنعت پیش داشتی ؟ این بگفت و بعویل و ناله فریاد برداشت و از نزد او بیرون شد و ندا در داد که : ایمردم عرب ! ای عبید عباد ! کشتید پسر فاطمه را و بسلطنت سلام دادید پسر مرجانه راتا بکشد اخیار(2) شما را و ببندگی بگیرد اشرار شما را و شما رضا دادید که ذلیل زبون باشید و روز کار بسختی و ذلت پای برید. دور باد از رحمت خداوند آن کس که شنار وشنعت را شعار کند،(3) و عيب وعار را فخار شمارد.

از ابن سیرین در افرا و بخاری رقم کرده اند که : گاهی که ابن زیاد ثنایای(4) حسين علیه السلام را با قضیب میزد ، انس بن مالک حاضر بود . سخت بگریست و گفت : حسين اشبه خلق بود با رسول خدا و لحيه مبارکش باوسمه(5) مخضوب بود.

ص: 58

هشام بن محمد گوید : کاهن ابن زیاد نیز حضور داشت گفت : برخیز و پای خود را بردهان دشمن خود بگذار . ابن زیاد برخاست و با قدم دهان آنحضرت را بکوفت و بروایت شعبی : روی با قيس بن عباد کرد:

فَقَالَ لَهُ : مَا تَقُولُ فِي وَ فِي حُسَيْنٍ ؟ فَقَالَ : یَأتي يَوْمَ الْقِيمَةِ جَدِّهِ وَ أَبُوهُ وَ أُمِّهِ ، فَيَشفَعُونَ فِيهِ وَ يَأْتِي جَدُّكَ وَ أَبُوكَ وَ أُمِّكَ ، فَيَشفَعُونَ فيكَ.

يعني ابن زیاد با قيس بن عباد گفت : چه میگوئی در من و در حسين ؟ گفت : فردای قیامت جد حسين و پدر و مادرش حاضر میشوند و او را شفاعت میکنند و جد تو و پدر و مادرت نیز حاضر خواهند شد و تو را شفاعت خواهند کرد.

ابن زیاد در خشم شد و فرمان داد تا او را از جای برانگیختند و از مجلس براندند

مدائنی گوید : مردی از بکر بن وائل که جابر نام داشت، نیز حاضر بود، چون کردار ابن زیاد را دیدار کرد باخود اندیشید که اگر ده تن بر ابن زیاد بیرون شود، یکی من باشم . این ببود تا مختار در طلب ثار(1) بیرون شد. چون جانبین را تلاقی فريقين افتاد ، جابر اسب برانگیخت و این شعر قرائت کرد :

وَ كُلُّ عَيْشٍ قَدْ أراهُ فاسِداً *** إِلاَّ مَقَامَ الرُّمْحُ فِي ظِلِّ الْفَرَسِ (2)

پس حمله گران افکند و فریاد برداشت : « یا ملعون ! يا ابن ملعون ! و یا خليفة الملعون !» وصف را از پیش روی ابن زیاد برشکافت و با او در آویخت و هردوتن یکدیگر را با زخم نیزه جراحت کردند و از اسب در افتادند و جان بدادند و بروایتی قاتل ابن زیاد، ابراهيم بن الأشتر است چنانکه انشاء الله در جای خود بشرح خواهد رفت .

بروایت صاحب روضة الاحباب که از اکابر اهل سنت و جماعت است ، ابن زیاد بعد از ضرب قضيب ، سرحسین علیه السلام را بر گرفت و در روی آن حضرت نظاره

ص: 59

همی کرد. ناگاه دستش بلرزید و آن سر مبارک بر زانوی او فرود آمد وقطرۂ خونی برران او بچکید و از جامه او در گذشت و ران او را بسفت(1) و از سوی دیگر بیرون شد و آنزخم را چند که مداوا کردند ، بهبود نشد و سخت عفن(2) بود ، لاجرم با مشک طلا(3) میکرد، که بوی ناخوش آنرا همگنان(4) استشمام نکنند.

از اینجاست که گویند : چون ابراهيم بن مالک اشتر ، او را در تاریکی شب بکشت و ندانست کیست ، گفت : کسی را بکشتم که بوی مشک از وی ساطع گشت. چون بشتافتند و او را بیافتند ، ابن زیاد بود. انشاء الله در جای خود بشرح خواهیم نگاشت ، اکنون بر سر سخن رویم .

محمد مصطفی و پاک و پاکیزه داشت ما را از هر رجسی و آلایشی ، همانا خداوند رسوا میکند فاسق بزه کار(1) و دروغگو میشمارد فاجر نابهنجار را و ما از آنان نیستیم ، بلکه دیگرانند.

قالَ ابْنُ زِیادٍ : کَیْفَ رَاَیْتِ صُنْعَ اللّه ِ بِاَخیکِ ؟

ابن زیاد گفت : چگونه دیدی صنعت خدای را با برادرت؟

فقالت: مَا رَأَیْتُ إِلَّا جَمِیلًا، هَؤُلَاءِ قَوْمٌ کَتَبَ اللَّهُ عَلَیْهِمُ الْقَتْلَ فَبَرَزُوا إِلَی مَضَاجِعِهِمْ وَ سَیَجْمَعُ اللَّهُ بَینَکَ وَ بَيْنَهُمْ ، وَ تَحاجُّون وَ تَتَخاصَمُون عِندَهُ وَ اِنَّ لَکَ یَا ابنَ زیادٍ مَوقِفاً، فَاستَعِدَّ لَهُ جَواباً وَ اَنّی لَکَ بِهِ فَانْظُرْ لِمَنِ الْفَلَجُ يَوْمَئِذٍ ، ثَکَلَتْکَ امُّكَ يَابْنَ مَرْجانَةَ

زینب گفت : جز نیکوئی نظاره نکردیم ، چه آل رسول جماعتی باشند که خداوند از برای قربت محل ومناعت(2) مقام ، حکم شهادت برایشان نگاشته ، لاجرم بجانب خوابگاه خویش عجلت میکنند ، لکن زود باشد که خداوند شما را و ایشان را در مقام پرسش باز دارد و احتجاج شما را اصغافرماید. یکی نظاره کن که در آن روز رستگاری کرااست ؟ هان ای پسر مرجانه ! مادر بر تو بگرید . چون زینب سخن بدینجا آورد ، ابن زیاد در خشم شد و تصمیم عزم داد که زینب را بدرجه شهادت رساند ؟ عمرو بن حریث که حاضر مجلس بود اندیشه اورا تفرس(3)

فَقَالَ لَهُ : إِنَّها امْرَأَةً وَ ألمَرءَةُ لَا تُؤَاخَذُ بِشَيْ ءٍ مِنْ مَنْطِقَهَا .

گفت : یا ابن زیاد ، او زنیست و هیچکس زن را بگفتار مأخوذ ندارد و کیفر نکند و او را از این اندیشه باز داشت. دیگر باره ابن زیاد روی بزینب آورد

ص: 61

فَقَالَ لَهَا : شَفاناَ اللَّهُ مِنْ طاغِيتَكِ أَ لِحُسَيْنٍ وَ الْعُصَاةِ ألمَرَدَةِ مِنْ أَهْلِ بَيْتِكَ .

گفت : شفا داد خداوند دل ما را از قتل حسین طاغي(1) و بزه کاران ماردین(2) از اهلبیت تو . زینب چون این کلمات بشنید بگریست

ثُمَّ قَالَتْ : لَعَمْرِي لَقَدْ قَتَلْتَ کَهلي وَ أَبْرَزْتَ أَهْلِي وَ قَطَعْتُ فَرعي وَ اجتَثَثَت أُصَلِّي فَانٍ کانَ هَذَا فَقَدْ اشتَفَيتَ

گفت : قسم بجان من، کشتی پیران ما را و بی پرده بر آوردی پردگیان مارا و از بن باز کردی شاخ و برک ما را و از بیخ بر کندی اصل مارا اگر شفای تو در این است ، بجوی شفای خود را

فَقَالَ ابْنُ زِیَادٍ : هَذِهِ سَجَّاعَهٌ وَ لَعَمْرِی لَقَدْ کَانَ أَبُوکِ سَجَّاعاً شَاعِراً فَقَالَتْ یَا ابْنَ زِیَادٍ اِن لی عَنَ السَّجَّاعَهَ لَشُغلاً وَ إِنِّي لَأَعْجَبُ مِمَّنْ يشتفي بِقَتْلِ أَئِمَّتِهِ وَ یَعلَمُ أَنَّهُمْ منتقون مِنْهُ فِي آخِرَتِهِ

ابن زیاد گفت : این زن سجاعه ایست یعنی مانند کهنه(3) سخن بسجع و قافیه گوید . قسم بجان من که پدرش علی نیز سجاع وشاعر بود .زینب گفت : ای پسر زیاد ! اگر سخن من مسجع باشد شگفتی نیست(4)، من از کسی در عجبم که امام خود را بکشد و بداند که در آن جهان باز پرس خواهد شد و خداوند از وی انتقام خواهد کشید . اینوقت ام کلثوم بسخن آمد

ص: 62

وَ اللَّهِ لَا أُفَارِقَهُ ، فَإِنْ قَتَلْتَهُ فَاقتُلني مَعَهُ .

فرمود : ای پسر زیاد! هنوز کافی نیست تورا چند که خون ما بریختی و دست را بگردن او چنبر کرد، و فرمود: سوگند با خدای ، از وی جدانشوم. اگر خواهی کشت اورا، مرا نیز با او بکش . ابن زیاد بجانب او نگریست

وَ قَالٍ : واعجبا لِلرَّحِمِ ! وَ اللَّهُ إِنِّي لأظنها تَوَدُّ أَنْ أَقْتُلَهَا دُونَهُ دَعَوْهُ فَإِنِّي أَرَاهُ لِمَا بِهِ مَشْغُولٍ .

گفت : شگفت استوار است علاقه و پیوند خویشاوندی . سوگند با خدای چنان میدانم که زینب دوست میدارد که بجای علی اورا مقتول سازم. دست باز دارید از علی و او را باز گذارید که بدان چیز که من نگرانم اشتغال دارد

فَقالَ عَلِیٌّ بن الحسین لِعَمَّتِهِ : اُسکُتی یا عَمَّهُ حَتّی اُکَلِّمَهُ . ثُمَّ أقبَلَ إلَیهِ ابن زِیاد فَقالَ : أبِالقَتلِ تُهَدِّدُنی یَابنَ زِیادٍ ، أما عَلِمتَ أنَّ القَتلَ لَنا عادَهٌ وکَرامَتَنَا الشَّهادَهُ

سید سجاد فرمود : هان ای عمه ! خاموش باش تا من پاسخ گویم ، پس روی بابن زیاد آورد و فرمود : ای پسر زیاد ! ما را بقتل بیم میدهی؟ مگر ندانسته ای که قتل عادت ما و بزرگواری ما در شهادت ماست؟

فَقَالَ لَهُ : إِنْ كَانَ بَيْنَكَ وَ بَيْنَ هَؤُلَاءِ النِّسَاءُ رَحِمٍ ، فَأَرْسَلَ مَعَهُنَّ مِنْ يُؤديِهنَ ، فَقَالَ : تُودیِهنَ أَنْتَ وَکانَهُ أَسْتَحْيِي

دیگر باره سید سجاد علیه السلام فرمود : اگر در میان تو و این زنان علاقه ایست از رحم و خویشاوندی ، کسی را بگمار تا ایشان را بمنزل رساند. از این سخن ابن زیاد شرمگین شد ، گفت : تو ایشان را بمنزل میرسانی. اینوقت عوانان را فرمان داد تا

ص: 64

على بن الحسين عليهما السلام و اهلبیت را از نزد او بیرون بردند و در خانه نکوهیده ایکه در پهلوی مسجدجامع بود، جای دادند . زینب فرمود :

لأيدخل عَلِيِّ عَرَبِيَّةُ إِلَّا أُمَّ وَلَدٍ وَ مَمْلُوكَةً ، فَإِنَّهُنَّ سبين وَ قَدْ سَبَيْنَا .

یعنی بنزدياک من حاضر نشود زنی، مگر ام ولد و مماليک(1) چه ایشان اسیرانند و ما نیز اسیرانیم . صاحب عوالم از امالى صدوق حدیث میکند که: زیدبن ارقم چون برابن زیاد اعتراض آورد که لب و دندان حسین را که بوسه گاه رسول الله بود ، چرا با قضیب میزنی ؟ گفت : يَوْمُ بِيَوْمٍ بَدْرٍ یعنی این مکافات روز بدر است که رسول خدا در آنروز قریش را بکشت . آنگاه حکم داد تا سید سجاد را در غل و زنجیر با اهل بیت بزندان خانه بردند و روزی چند محبوس بداشتند. دیگر باره ایشانرا حاضر مجلس کرد و بنحوی که مذکور گشت در میان ایشان سؤال و جواب رفت .

او در جنک جمل ناچیز گشت و چشم راستش در صفين نابینا شد و او همه روز در مسجد جامع تا گاهی که سیاهی شب جهانرا فرو گرفتی اوقات را بصوم و صلوة گذاشتی . بالجمله، چون عبدالله عفيف کلمات ابن زیاد را اصغا نمود ، بانک براو زد

فَقَالَ یَا ابْنَ مَرْجَانَةَ إِنَّ الْکَذَّابَ ابْنَ الْکَذَّابِ أَنْتَ وَ أَبُوکَ وَ مَنِ اسْتَعْمَلَکَ وَ أَبُوهُ یَا عَدُوَّ اللَّهِ أَ تَقْتُلُونَ أَبْنَاءَ النَّبِیِّینَ وَ تَتَکَلَّمُونَ بِهَذَا الْکَلَامِ عَلَی مَنَابِرِ الْمُؤْمِنِینَ

گفت : ای پسر مرجانه ! درغگو توئی و پدرتوزياد بن ابیه است و دیگریزید است که تورا امارت داده و پدر یزید معاوية بن ابی سفیان است. اولاد پیغمبرانرا میکشی و بر منابر مسلمانان تکیه میزنی و چنین سخن میکنی ؟ ابن زیاد در غضب شد و گفت این چه کس بود که چنین سخن کرد؟ عبدالله بانک بر آورد:

فَقَالَ : أَنَا الْمُتَكَلِّمَ يَا عَدُوَّ اللَّهِ ! أَ تُقْتَلُ الذریة الطَّاهِرَةِ الَّتِي قَدْ أَذْهَبَ اللَّهُ عَنْهُمْ الرِّجْسَ وَ تزغم أَنَّكَ عَلَى دِينِ الْإِسْلَامِ ؟ ! واغوثاه أَيْنَ أَوْلَادُ الْمُهَاجِرِينَ وَ الْأَنْصَارِ لَا ينتقمون مِنْ طاغيتک اللَّعِينِ بَيْنَ اللَّعِينِ عَلَى لِسَانِ مُحَمَّدٍ رَسُولُ رَبِّ الْعَالَمِينَ .

گفت : ای دشمن خدای ؛ گوینده اینکلمات منم، آیا میکشي ذرية طاهرة رسول خدای را که خداوند ایشانرا از هر گناهی و رجسی و آلایشی پاک و پاکیزه آفریده و گمان میکنی که هنوز مسلمانی . ای فرزندان مهاجر و انصار! داد بدهید و بفریاد برسید و انتقام بکشید از این کافر که رسول خدا او را ملعون پسر ملعون خوانده . ابن زیاد ملعون را از شدت خشم خون در عروق متلاطم گشت ورگهای گردنش سطبر(1) شد ، جماعتی از شرطی و عوانان و دیده بانان کوی و بازاراز

ص: 66

جای در آمدند تا عبد الله را مأخوذ دارند . اشراف قبیله ازد برخاستند و او را از چنک جلاوزه(1) برهاندند و از در مسجد بیرون فرستادند تا بسرای خویش شد ، ابن زیاد فرمان داد که : بشتابید و این اعجمی از دیرا مأخوذ دارید و بیاورید که خداوند کور کناد دل او را، چنانکه چشمش را کور کرده . جلاوزه بشتافتند. بزرگان ازد چون این بدانستند ، بنصرت عبدالله برخاستند و گروهی از مردم یمن با ایشان پیوسته شد . جلاوزه رانیروی مبارزت نبود ، ابن زیاد را آگهی رسید ، محمد بن اشعث ابن قیس را طلب کرد و از قبایل مضر گروهیرا در تحت فرمان او آورد و حکم داد تا بتازند و با ازد رزم آغازند و عبدالله را مأخوذ داشته حاضر سازند، پس محمد بن اشعث بتاخت و با آنجماعت قتال ساخت . جماعتی از عرب مقتول گشت و قبایل ازد مقهور شد ولشکر ابن زیاد بخانه عبدالله رسیدند . در بشکستند و بدرون رفتند . دختر عبدالله فریاد برداشت که : ای پدر ! قوم در آمدند، عبدالله گفت: ایدختر بیم مکن و شمشیر مرا باز ده . تیغ خویش را بگرفت و این شعر بگفت :

أَنَا ابْنُ ذِی الْفَضْلِ العَفیفِ الطّاهِرِ *** عَفیفٌ شَیْخی وَ ابْنُ اُمِّ عامِرِ

کَمْ دارِع مِنْ جَمْعِکُمْ وَ حاسِرِ *** وَ بَطَل جَدَّلْتُهُ مُغاوِرِ(2)

وَ جَعَلتَ اِبْنَتَهُ تَقُولُ : يا لَيْتَنى كُنْتُ رَجُلاً اخاصِمُ بَيْنَ يَدَيْكَ هؤُلاءِ الْفَجَرَةُ قاتِلِى الْعِتْرَةِ الْبَرَرَةِ

یعنی دختر عبدالله همی فریاد بر میداشت : که کا ش مردی بودم و در پیش روی پدر با این فاجران که قاتلان فرزندان پیغمبر آخرزمانند قتال میدادم و لشکریان عبدالله را در پره افکندند و او با شمشیر دور میداد و دشمن را از خویش دفع میکرد و از هر جانب با او نزديک ميشدند ، دختر عبدالله پدررا آگهی

ص: 67

میداد و او با تیغ حمله می افکند و دشمن را دور میساخت ، این ببود تا اطراف عبدالله را نيک فرو گرفتند ، دختر بانک برداشت که : « واذلاه » کار بر پدر من سخت افتاد و او را ناصری و معینی نیست وعبدالله همچنان دور میداد و شمشیر می گردانید و میگفت :

قْسِمُ لَوْ یُفْسَحُ لِی عَنْ بَصَرِی *** ضَاقَ عَلَیْکُمْ مَوْرِدِی وَ مَصْدَرِی

وَ كُنتُ مِنكُم قَد شَفَيتُ غِلَّتي *** اِن لَم يَكُن ذَا اليَومَ قَومی تَخفَری

اَم كَيفَ لي وَالاَصبَحِي قَداَتي *** بِالجَيشِ يَکسِرُ كُلَّ غَضَنفَرٍ

لَو اَنصَفُونی واحِداً فَواحِداً *** اَفنَیتُمُ بِمَورِدي وَ مَصدَری

يا وَيحَهُم وَالسَّيفُ اَبُدا مُشرِفاً *** لا يَنبَغي اِلّا مَقَرَّ الحَنجَر

وَيحَ ابنَ مَرجانَ الدَّعیَّ وَ قَداتي *** وَ يَزيدَ اِذ يُؤتى بِهِم فِي المَحشَر

وَالحُکمُ فيهِ لا اِلهَ وَ خَصمُهُم *** خَيرُ البَّريَّةِ اَحمَدُ مَعَ حَيدَرٍ(1)

پنجاه سوار و بیست و سه پیاده بدست او کشته شد. در پایان کار او را مأخوذ داشتند و بنزد ابن زیاد آوردند .

فَلَمَّا رَآهُ ، قَالَ : ألحمد الَّذِي أخزاكَ ، فَقَالَ لَهُ عَبدُاللهِ بْنِ عَفِيفُ : يَا عَدُوَّ اللَّهِ ، بِمَا أَ خُزَّانِي اللَّهُ وَ اللَّهِ لَوْ فَرْجَ لِي عَنْ بَصَرِي ، ضَاقَ عَلَيْكَ موردي وَ مَصْدَرِي

گاهیکه عبدالله را دیدار کرد، گفت: سپاس خدای را که تو را خوار و

ص: 68

ذلیل ساخت . عبدالله گفت : ای دشمن خدا! بچه چیز خداوند مرا ذلیل فرمود ؟ سوگند با خدای اگر چشم من روشن بود جهان را بر تو تاریک می آوردم

قَالَ ابْنُ زیاد : یا عَدُوِّ اللَّهِ مَا تَقُولُ فِي عُثْمَانَ بْنِ عَفَّانَ ؟

ابن زیاد برای قتل او حیلتی اندیشید، گفت : چه گوئی در حق عثمان ؟ چون میدانست عبدالله شيعه على علیه السلام است. خواست تا عثمانرا بزشتی یاد کند تا در قتل او مورد شناعتی و ملامتی نباشد . عبدالله او را بدشنام برشمرد

فَقَالَ : يَا عَبْدَ بَنِي عِلَاجٍ ! یا ابْنِ مَرْجَانَةَ مَا أَنْتَ وَ عُثْمَانَ ، انَّ أَسَاءَ أَمْ أَحْسَنُ وَ إِنْ أُ صَاحَ أَمْ أَفْسَدَ وَ اللَّهُ تَعَالَى وَلِيُّ خَلْقِهِ ، يَقْضِي بَيْنَهُمْ وَ بَيْنَ عُثْمَانَ بِالْعَدْلِ وَ الْحَقِّ ، وَ لَكِنَّ سَلْنِي عَنْ أَبِيكَ وَ عَنْكَ وَ عَنْ يَزِيدَ وَ أيبه .

عبدالله گفت : اى عبد کافران مجوس ! و در این کلمه روی سخن با زیادبن ابیه بود ، چه زیاد اگرچه زنا زاده بود، لکن در فراش عبید متولد شد و عبيد عبد بود. چنانکه در کتاب امير المؤمنین و کتاب امام حسن علیهما السلام بشرح رفت . لاجرم واجب میکند که ابن زیاد عبد باشد، آنگاه فرمود: ای پسر مرجانه زانيه ! تورا با عثمان چه نسبت ؟ اگر خوب بود و اگر بد، خداوند تبارک و تعالی ولی خلق خویش است و در میان ایشان و عثمان بعدل و اقتصاد حکم میفرماید : تو از خود سؤال کن و از پدر خود و از یزیدو از پدر یزید. چون ابن زیاد را کار بر مراد(1) نرفت ، گفت : من از تو بهیچگونه سؤال نکنم، جز اینکه شربت مرک بر تو بچشانم. عبدالله گفت : از آن پیش که تو متولد شوی ، من از خداوند سعادت شهادت طلب کردم بدست ملعون ترین خلق ودشمن ترین خلق با خدای . چون چشمهای من در جهاد جمل و صفین ناچیز شد ، از ادراک این سعادت مأیوس شدم. امروز

ص: 69

دانستم که دعای قدیم من باجابت مقرون گشته و این اشعار را ببلا غتی تمام انشاد فرمود :

صَحَوْتَ وَ وَدَّعْتَ الصَباوَ الغَوانيا *** وَ قُلْتُ لِأَصْحَابِيَ أَجِيبُوا المُناديِا

وَ قُولُوا لَهُ إذقام يَدْعُو إِلَى الْهَدْيِ *** وَ قَتْلِ الْعِدى لَبَّيْكَ لَبَّيْكَ داعِيا

وَ قُوموا لَهُ اِذْ شَدَّ لِلْحَرْبِ اُزْرَهُ *** فَكُلُّ امْرء يُجْزى بِما کانَ ساعِيا

وَ قُودوا اِلَى الأَعْداءِ كُلَّ مُضَمِّرٍ *** لُحُوقٍ وَ قُودوا السّابِحاتِ النّواجيا

وَ سيروا اِلَى الأَعْداءِ بِالْبيضِ وَالْقَنا *** وَ هُزوا حِرابَا نَحْوَهُمْ وَالْعَواليا

وَ ابکوا لِخَيْرِ الْخَلْقِ جَدَّا وَ والدا *** حُسَيْنٌ لأَِهْلِ الأَرضِ لا زالَ هاديا

و اَبْکوا حُسَيْنَا مَعْدَنَ الْجُودِ وَالتُّقى *** وَ كَانَ لِتَضْعيفِ الْمَثوبَةِ راجِيا

و اَبْکوا حُسَيْنَا كُلَّما ذَرَّ شارِق *** وَ عِنْدَ غُسوقِ اللَّيْلِ اَبْکوا اِماميا

وَ يَبْکي حُسَيْنَا كُلَّ حافٍ وَ ناعِلٍ *** وَ مِنْ راكِبٍ في الأَرْضِ اَوْ کانَ ماشيا

لَحَى اللّهُ قَوْمَا کاتَبوهُ و غَرروه *** وَ ما فيهُمُ مَنْ کانَ لِلدينِ حاميا

وَ لا مَنْ وَ في بِالْعَهْدِ اِذْ حُمَى الْوَغا *** وَ لا زاجِرا عَنْهُ الْمُضِلِّيْنَ ماهيا

وَ لا قائلاً لا تَقْتُلُوه فَتَخْسَروا *** وَ مَنْ يَقْتُلَ الزّاکينَ يَلْقى الْمخازيا

وَ لَمْ يَكُ اِلاّ ناكِثا اَوْ مُعانِدا *** وَ ذا فَجْرَةٍ يَأتي اِلَيْهِ وَ عاديا

وَ اَضْحى حُسَيْنٌ لِلْرِّماحِ دَرِيَّةً *** فَغُودِرَ مَسْلوبا عَلَى الطَّفِ ثاويا

قَتيلاً کأنَ لَمْ يَعْرِفِ النّاسَ اَصْلَهُ *** جَزَىَ اللّهُ قَوْما قاتَلُوهُ الَْمخازيا

ص: 70

فَيا لَيْتَني اِذْ ذاكَ كُنْتُ لَحِقْتُهُ *** وَ ضارَبْتُ عَنْهُ الْفاسِقينَ الأعاديا

وَ دافَعْتُ عَنْهُ ما اسْتَطَعْتُ مُجاهِدا *** وَ اَغْمَدْتُ سَيْفي فيهِمُ وَ سَنانِيا

وَ لكِنّ عُذري واضِحٌ غَيْرَ مُخْتَفٍ *** وَ کانَ قُعُودي ظِلَةٌ مِنْ ضَلاليا

وَ يا لَيْتَني غُودِرْتُ فِيمَنْ اَجابَهُ *** وَ كُنْتُ لَهُ في مَوْضِعِ الْقَتْلِ فادِيا

وَ يا لَيْتَني يوم الطفوف فديته *** باَهْلي وأولادي جَميعا وَ ماليا

تَزَلْزَلَتِ الآفاقُ مِنْ عُظْمِ فقده *** وَاَضْحى لَهُ الْحِصْنُ الُْمحَصَّنُ خاوِيا

وَ قَدْ زالَتِ الأَطْوادِ مِنْ عُظْمِ قَتْلِهِ *** وَ اَضْحى لَهُ صم الشّناخيب هاوِيا

وَ قَدْ كَشفَتْ شَمْسُ الضُّحى لِمُصابِهِ *** وَ اَضْحَتْ لَهُ الآفاقُ جَهْرا بَواکيا

فَيا اُمَّةً ضَلَّتْ عَنِ الْحَقِّ وَالْهُدى *** اَنيبوا فَاِنَّ اللّهُ في الْحُكْمِ عالِيا

وَ تُوبُوا اِلَى التَّوابِ مِنْ سُوءِ فِعْلِكُمْ *** وَ اِنْ لَمْ تَتُوبُوا تُدْرِكُونَ الْمخازيا

وَ كُونوا ضِرابا بِالسُّيوفِ وَ بِالقَنا *** تَفُوزُ كَما فازَ الَّذي کانَ ساعيا

وَ اِخْوانُنا کانوا اِذا اللَّيْلُ جَنَّهُمْ *** تَلَوْ طولَهُ الْقُرْآنَ ثُمَّ الْمَثانيا

اَصابَهُمُ اَهْلَ الشِّقاوَةِ وَ الغِوى *** فَحَتّى مَتى لا يَبْعَثُ الْجَيْشُ عاديا

عَلَيْهِمْ سَلامُ اللّهِ ما هَبَّتِ الصَّبا *** وَ ما لاحَ نَجْمٌ اَوْ تَحَدَّر هاويا(1)

ص: 71

ابن زیاد گوش فرا داشت تا شعر او بپای آمد ، اینوقت فرمان داد تا سر او را از تن دور کردند و جسد مطهرش در مسجد بدار زدند .

در منتخب طریحی مسطور است که : در این هنگامه آتشی از قصر ابن زیاد زبانه زدن گرفت ولمعات و بروق آن در جو هوا متصاعد گشت. ابن زیاد از دیدار آن چنان بيمناک شد که از سریر (1)خویش بر جست و در بعضی از بیوت خانه گریخت . چون آن نار ناپیدا گشت باز آمد و بر سریر خویش بنشست .

سوگند با خدای که هرگز روی بهشت را نخواهی دید. ابن زیاد را هر کس از اینگونه نصیحت میکرد باد در چنبر میبست و آب در هاون ميسود(1)

«إِنَّهُمْ فِتْیَهٌ آمَنُوا بِرَبِّهِمْ وَ زِدْناهُمْ هُدیً(1)» فَلَمْ یَزِدْهُمْ ذَلِکَ إِلاَّ ضَلالاً

و از آنجا حمل داده در مکانی دیگر بر درختی آویختند ، پس این آیه مبارکه را تلاوت فرمود :

« وَ سَيَعْلَمُ الَّذِينَ ظَلَمُوا أَيَّ مُنْقَلَبٍ يَنْقَلِبُونَ(2)»

در شرح شافیه و کتاب تظلم زهراء سند بحارث بن وکیده منتهی میشود ، میگوید: چون قرائت سوره مبارک شنیدم ، مرا سخت عجب آمد، در شگفتی ماندم و در شک افتادم که آیا این بانک ابیعبدالله است که من میشنوم؟

فَقَالَ لِي : ياابنَ وَ کيدة أَمَا عَلِمْتَ أَنَّا مَعْشَرَ الْأَئِمَّةِ أَحْياءُ عِنْدِ رَبِّنَا

فرمود : ای پسر و کیده ! آیا نمیدانی که ما ائمه هدی و فرزندان رسول خدا در نزد پروردگار همیشه زنده ایم ، هرگز نخواهیم مرد؟ چون این کلمات را شنیدم در خاطر نهادم که : فرصتی بدست کنم و آن سر مبارک را از دست این کفار بربایم و پوشیده

فَنادى : یَا ابْنَ وَکِیدَةَ لَیْسَ لَکَ إلَی ذَلِکَ سَبِیلٌ سَفکُهُم دَمِی أَعْظَمُ عِنْدَ اللَّهِ تعالی مِنْ تَسییرِهِم إِیَّایَ « فَذَرْهُمْ فَسَوْفَ یَعْلَمُونَ. إِذِ الْأَغْلَالُ فِي أَعْنَاقِهِمْ وَالسَّلَاسِلُ يُسْحَبُونَ(3) »

آن سر مبارک بانک در داد: که ای پسروکیده! ترا باینکار دست نیست. ریختن خون من در نزد خداوند بزرگتر از آنستکه سر مرا در کوی و بازار عبور دهند. دست بازدار از ایشان ، زود باشد که کیفر کردار خویش ادراک کنند، گاهی که

ص: 74

حمال اغلال دوزخ وسلاسل جهنم (1) باشند.

قَالَ عُمَرُ بْنُ سَعْدٍ : وَ اللَّهِ مَا رَجَعَ أَحَدُ بِشَرِّ مَا رَجَعَتْ . أَطَعْتَ عُبَيْدِ اللَّهِ وَ عَصَيْتُ اللَّهِ وَ قَطَعْتُ الرَّحِمِ .

عمر بن سعد گفت : قسم با خدای هیچکس بزه کار تر و تبه روزگار تر از من نیست . اطاعت پسر زیاد را بر اطاعت خداوند قهار اختیار کردم و قطع رحم نمودم .

أَیَقتُلُهُم ظُلْماً وَ يَرْجُو ودادنا * * * فَدَعْ خُطَّةٍ لَيْسَتْ لَنَا بِمُلائِمَه

لَعَمری لَقَدْ راغَمتُمُونا بِقَتْلِهِمْ * * * فَکَم ناقِمٍ مِنَّا عَلَیکُم وَ ناقِمَه

أَهُمُّ مِرَاراً انَّ اسیر بِجَحْفَلٍ * * * الی فِئَةُ زَاغَتِ عَنِ الْحَقِّ ظَالِمُهُ

فکُفُوا وَ الازُرتُکُم فی کَتائِبٍ *** أَشَدُّ عَلَیکُم مِنْ زُحُوفِ الدَیالِمَه (1)

چون این اشعار گوشزد ابن زیاد گشت ، در خشم شد و کس در طلب عبدالله بن حر فرستاد . چون عبدالله این بدانست بر اسب خویش بر نشست و بسلامت بجست : شعبی گوید: اهل کوفه شنیدند که هاتفی میگفت :

أبکی قَتیلاً بِکَربَلاءَ *** مُضَرَّجَ الجِسمِ بِالدِّماءِ(2)

أبکی قَتیلَ الطُّغاهِ ظُلماً *** بِغَیرِ جُرمٍ سِوَی الوَفاءِ

أبکی قَتیلاً بَکی عَلَیهِ *** مَن ساکِنُ الأَرضِ وَالسَّماءِ

هُتِکَ أهلوهُ وَاستُحِلّوا *** ما حَرَّمَ اللّهُ فِی الإِماءِ(3)

یا بِأَبی جِسمُهُ المُعَرّی *** إلّا مِنَ الدّینِ وَالحَیاءِ(4)

کُلُّ الرَّزایا لَه عَزاءٌ *** و ما لِذَا الرُّزءِ مِن عَزاءِ(5)

در خبر است که : بشکرانه قتل حسین علیه السلام چهار مسجد در کوفه بنیان کردند بروایتی که اسناد آن بمحمد باقر علیه السلام منتهی میشود : نخستین را مسجد اشعث خوانند دوم مسجد جرير - سه دیگر مسجد سماک - چهارم مسجد شبث بن ربعی - و بدین بنيانها شادان و فرحان بودند.

ص: 77

أَبَوَاهُ مِنْ عَلْیَا قُرَیْشٍ *** وَ جَدُّهُ خَیْرُ الْجُدُودِ

زَحَفوا اِلَيْهِ بِالْقَنا *** شَرَّ البَرِيَّةِ وَالْوُفُودِ

قَتَلوک يا بن الرسول *** فاسَكَنوا نارَ الْخُلُود(1)

واول کس که در مکه معظمه از شهادت حسين علیه السلام آگهي يافت ، ابن عباس بود ؟ چه در کتاب ابن جوزي سند بعمار بن ابي عمار منتهی میشود و او از ابن عباس روایت میکند که فرمود : در نیمروز(2) عاشورا بخفته بودم. در خواب رسول خدایرا دیدار کردم که با روی و موی خاک آلود برسید وقاروره ئی در دست داشت . عرض کردم : يارسول الله این قاروره چیست ؟

قال : دَمُ الْحُسَيْنِ وَ أَصْحَابِهِ . مَا زِلْتُ الْتَقَطَهُ مُنْذُ الْيَوْمِ .

فرمود : خون حسين واصحاب او است که امروز از ارض طف بر گرفته ام

گسیل نمود و گفت : بکردار سحاب وصباطی مسافت میکن و عمرو بن سعید را بقتل حسین بشارت میده ، لاجرم عبدالملک بر شتری تیز تک سوار گشت و پست و بلند زمین را در نوشت . در نواحی مدینه مردی از قریش او را دیدار کرد، گفت: چنین شتابزده از کجا میرسی ؟ وچه خبر میرسانی ؟ گفت: خبر در نزد امیر است. خواهی اصغا نمود. قرشی گفت :

إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ ، وَ اللَّهُ قُتِلَ الْحُسَيْنُ

آگهی ابن سعید از شهادت حسين عليه السلام

بالجمله، عبدالملک بنزد عمرو بن سعيد آمد. عمرو گفت : خبر چیست ؟ گفت شادباش ایها الأمير! حسین کشته شد . عمرو گفت بیرون شو و در مدینه منادی باش و مردم را از قتل حسين آگهی ده . عبدالملک از نزد او بیرون آمد و در کوی و بازار مدينه ندا درداد که : « قد قتل الحسين » بنی هاشم چون این ندا بشنیدند ، ضجة واحده از مدینه برخاست. زن و مرد هم آواز صیحه زدند و های های بگریستند و بخروشیدند و سر و سینه بخراشیدند و گریبانها چاک زدندو بلطمه چشم و چهره بیازردند. چنان شورش و شیون از مرد وزن برخاست که تاکنون چشمی ندید و گوشی نشنید. اینوقت عبدالملک بنزد عمرو بن سعيد باز آمد . عمرو بر روی او تبسمی کرد و بدین شعر عمرو بن معد يکرب تمثل جست

عَجَّت نِساءُ بَنی زِیادٍ عَجَّةً *** کَعَجیجِ نِسوَتِنا غَداةَ الأَرنَبِ(1)

آنگاه گفت:

هذِهِ واعِیَةٌ بِواعِیَةِ عُثمانَ.

ص: 80

یعنی چنانکه عثمانرا کشتند و سبب قتل عثمان بنی هاشم بودند، امروز حسين بقصاص خون عثمان، کشته شد.

کوشیم ؟ عبدالله بن السایب حاضر مجلس بود . بپای خاست

فَقَالَ لَوْ كَانَتْ فَاطِمُهُ حَيَّةً فَرَأَتْ رَأْسَ أَلْحُسَيْنَ لَبَكَتْ عَيْنَهَا وَ حَرَّتْ كَبِدَهَا

گفت : اگر فاطمه دختر رسول خدا زنده بود و سر بریده فرزندش حسین را مینگریست ، آتش در جگرش زبانه زدن میگرفت و سیلاب از چشمش میریخت . عمرو بن سعيد گفت : ما با فاطمه نزدیکتریم از تو. پدر اوعم ما است وشوهر او برادر ما است و فرزندان او فرزندان ما است ، لکن اگر فاطمه زنده بود ، آتش درجگر او زبانه میزد و آب از دیده اوسیلان مینمود ، اما قاتل اورا که دافع بود از نفس خود ملامت نمیفرمود .

فرمود : ای پسر زانيه ! آیا در حق حسین چنین سخن میکنی ؟ سوگند با خدای اگر من حاضر حضرت او بودم ، هرگز از وی مفارقت نمیجستم تا در رکاب او کشته شوم. سوگند با خدای که من درراه حسین چشم از زندگانی ایشان فرو بستم و بمعزای ایشان نشستم ، چه ایشان بجای من ملازمت رکاب جستند و کشته شدند . با برادر من و پسرعم من طريق مواسات سپردند و بر دو راهی شکیبائی کردند. این بگفت وروى بمجلس آورد

فَقَال الْحَمْدُ لِلّه عَزَّ عَلَيَّ مصرَع ألحسين إِنْ لَمْ أَكُنْ أَسِيتُ حُسَيْناً بِيَدِي فَقَدْ آسَاهُ وَلَدَاي

گفت : سپاس میگذارم خدایرا که عزیز آورد(1) برمن مصرع حسين را من اگر خود حاضر نبودم، فرزندان من بجای من در رکاب اوسعادت شهادت یافتند.

أیُّهَا القاتِلونَ جَهلاً حُسَیناً *** أبشِروا بِالعَذابِ وَالتَّنکیلِ

کُلُّ أهلِ السَّماءِ یَدعو عَلَیکُم *** مِن نَبِیٍّ ومَلأَکٍ و قَبیلِ

قَد لُعِنتُم عَلی لِسانِ ابنِ داودَ *** و مُوسی وَ صاحِب الإِنجیلِ(1)

و فاضل مجلسی نیز این اشعار را نسبت بهاتفی میدهد که در هوای مدینه انشاد کرد.

یَا مَنْ یَقُولُ بِفَضْلِ آلِ مُحَمَّدٍ *** بَلِّغْ رِسَالَتَنَا بِغَیْرِ تَوَانٍ

قَتَلَتْ شِرَارُ بَنِی أُمَیَّهَ سَیِّداً *** خَیْرَ اَلْبَرِیَّهِ مَاجِداً ذَا شَأْنٍ

اِبْنَ اَلْمُفَضَّلِ فِی اَلسَّمَاءِ وَ أَرْضِهَا *** سِبْطَ اَلنَّبِیِّ وَ هَادِمَ اَلْأَوْثَانِ

بَکَتِ اَلْمَشَارِقُ وَ اَلْمَغَارِبُ بَعْدَ مَا *** بَکَتِ اَلْأَنَامُ لَهُ بِکُلِّ لِسَانٍ(2)

دهد و دشمنان ایشانرا مقتول سازد وخون شهیدانرا از قاتلان بازجوید. اهل مدینه گفتند جز این نیست که حادثه ئی حدیث گشته وما ندانیم چیست . چون خبر قتل حسين علیه السلام بمدينه رسید و اهل مدینه بشمار گرفتند ، این ندا با روز قتل سیدالشهداء علیه السلام راست آمد. راوی میگوید : چون صادق آل محمد این سخن بپای آورد

فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِلَی مَتَی أَنْتُمْ وَ نَحْنُ فِی هَذَا الْقَتْلِ وَ الْخَوْفِ وَ الشِّدَّهِ فَقَالَ حَتَّی مَاتَ سَبْعُونَ فَرْخاً أَخُوأَبٍ أَقْبَلَتِ الْآیَاتُ تَتْرَی کَأَنَّهَا نِظَامٌ فَمَنْ أَدْرَکَ ذَلِکَ قَرَّتْ عَیْنُهُ

عرض کردم : جان من فدای تو باد تا چند جان ما و شما در رنج و شکنج و قتل و شدت این آلام خواهد بود ؟(1)

إِنَّ الْحُسَیْنَ بِکَرْبَلَاءَ بَیْنَ الْأَسِنَّهِ وَ الضِّرَابِ

فَابْکِی الْحُسَیْنَ بِعَبْرَهٍ تُرْجِی الْإِلَهَ مَعَ الثَّوَاب

قُلْتُ: الْحُسَیْنُ: فَقَالَ: لی حَقّاً لَقَدْ سَکَنَ التُّرَابَ

ثُمَّ اسْتَقَلَّ بِهِ الْجَنَاح فَلَمْ یُطِقْ رَدَّ الْجَوَابِ

فَبَکَیْتُ مِمَّا حَلَّ بِی بَعْدَ الدُّعَاءِ الْمُسْتَجَابِ(1)

چون فاطمه صغری بدینکلمات با غراب سؤال وجواب کرد و از شهادت پدر آگاه شد ، بزاری و سوگواری اشتغال نمود. بروایتی در ابلاغ قتل حسین علیه السلام کس از آن غراب پیشی نجست .

مکشوف باد که آنچه من بنده فحص کرده ام ، اگر در میان اولاد حسین دو فاطمه بوده ، واجب میکند که فاطمه صغری همانست که در مدینه بود ، چه آن فاطمه که در کربلا ملازمت خدمت پدر مینمود در حباله نکاح حسن مثنی بود و او از فاطمة دختر امام حسين علیه السلام سه پسر و دو دختر داشت، اما پسران : یکی عبدالله بن محض۔ دوم ابراهيم غمر- سه دیگر حسن مثلث ۔ اما دختران : اول زینب۔ دوم ام کلثوم وما شرح حال ایشانرا در کتاب امام حسن علیه السلام در ذیل احوال اولاد آنحضرت نگاشتیم و اینکه آن فاطمه که در کربلا بود، در بعضی از کتب بفاطمه صغری مسطور است ، من بنده را استوار نیفتاد(2) العلم عندالله .

وَ قالت : قَتَلُوهُ قَتَلَهُمُ اَللَّهُ غَرُّوهُ وَ أَذَلُّوهُ لَعَنَهُمُ اَللَّهُ

فرمود : کشتند حسین را ، خداوند بکشد ایشانرا و از در فریب بیرون شدند وذلیل ساختند او را ، خداوند ملعون بدارد ایشانرا. آنگاه فرمود: شامگاهی رسول خدای بخانه فاطمه در آمد. فاطمه عصیده ای(1) ساخته بود ، آنرا در طبقی نهاد و بحضرت رسول آورد . آنحضرت فرمود: پسرعم من على و حسن و حسین را بنزد من حاضر کن . فاطمه برفت و دست حسن و حسین را بگرفت وروان شد. على علیه السلام براثر (2) ایشان همي آمد تا بر رسول خدای در آمدند. آنحضرت علی را بر طرف راست و فاطمه را بطرف چپ جای داد و حسنین را بنشاند. آنگاه کسانیکه(3) در زیر پای ام سلمه بود بکشید و ایشانرا در زیر کسا در آورد

و قَالَ:اَللَّهُمَّ إِنَّ هَؤُلاَءِ أَهْلُ بَيْتِي فَأَذْهِبْ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ طَهِّرْهُمْ تَطْهِيراً.

یعنی ای پروردگار من : اینان اهل بیت منند ، ایشانرا معصوم بدار و از هر رجسی و آلایشی پاک و پاکیزه فرما . ام سلمه بعد از آنکه رسول خدا ایندعا در حق اهل بیت فرمود، عرض کرد: یارسول الله! من از اهل تو نیستم ؟ قال : بلى و بروایتی چون خبر قتل حسین بام سلمه رسید

قَالَتْ : أَوْ قَدْ فَعَلُوها ملا اللَّهِ بُیُوتَهُم وَ قُبُورَهُمْ نَاراً

یعنی در مکافات این کردار، خداوند خانه های ایشانرا از آتش آکنده فرماید

الْحُسَینِ إلی جَسَدِهِ ، ثُمَّ لَیَنتَقِمَنَّ لَهُ جَدُّهُ وَ أبوهُ مِنِ ابنِ مَرجانَهَ

گفت: چه بزرک ذاتی است امتی را که پسر دختر پیغمبر ایشانرا زنازاده ای بقتل رساند ؟! سوگند باخدای که سر حسین رد میشود بسوی جسد او وجد او رسول خدا و پدر او على مر تضی انتقام میکشند از پسر مرجانه

چنان بانک ويله وعويل از مدينه بلند شد که کمتر کس دیده واگرنه شنیده بود

شِرارَهُمْ، أَنَّهُمْ دَعَوْا الحُسَینَ لِیُوَلُوهُ عَلَیهِم ليُقيمَ أمُورَهُم وَ يَنْصُرَهُمْ عَلى عَدُوِّهِم و يُعيدَ مَعالِمَ الإسْلامِ، فَلَمّا قَدِمَ عَلَيْهِم ثارُوا عَلَيهِ لِيَقْتُلُوهُ. قالُوا له: إنْ لَمْ تَضَعْ يَدَكَ في يَدِ الفاجِرِ المَلْعُونِ ابنِ زيادٍ المَلْعُونِ، فَيَرى فيكَ رَأْيَهُ، فاخْتارَ الوَفاةَ الكَريمةَ علَى الحَياةِ الذّميمَةِ. فَرَحِمَ اللَّهُ حُسَيْناً وَ أخْزَى قاتِلَهُ وَ لَعَنَ مَنْ أمَرَ بذلِكَ وَ رَضِيَ بِهِ.

أفَبَعْدَ ما جَرى على أبيعَبْدِاللَّهِ ما جَرى، يَطْمَئِنُّ أحَدٌ إلى هؤلاءِ؟ أوْ يَقْبَلُ عُهُودَ الفُجُرِ الغُدُرِ؟! أما واللَّهِ لَقَد کانَ صَوَّاماً بالنَّهارِ قوَّاماً باللّيلِ وأوْلى بَنَبِيِّهِمْ مِنَ الفاجِرِ ابن الفاجِرِ. واللَّهِ ما کانَ يَسْتَبْدِلُ بالقُرْآنِ الغِناءَ وَ لا بالبُکاءِ مِنْ خَشْيَةِ اللَّه الحُداءَ، و لا بالصِّيامِ شُرْبَ الخُمُورِ و لا بِقيامِ اللَّيْلِ الزُّمُور، و لا بمجالسِ الذِّكْرِ الرَّكْضَ في طَلَبِ الصُّيودِ و اللّعْبِ بالقُرودِ. قَتَلوهُ فَسَوْفَ يَلْقُونَ غَيّاً. ألا لَعْنَةُ اللَّهِ على الظّالِمين.

در جمله، اهل مکه را مخاطب داشت و گفت : ایها الناس ؛ بدانید که اهل و عراق قومی غادر و فاجزند و اهل کوفه قاید آن غادران و زعيم آن فاجرانند(1) همانا حسین علیه السلام را بخویشتن دعوت کردند تا امارت مملکت و رعایت رعیت و امامت امت او را باشد تا اعوجاج ایشان را مستقیم سازد(2) و معالم اسلام را بر افرازد(3) چون مسئلت ایشان را باجابت مقرون داشت و بجانب ایشان سفر کرد،

ص: 90

اینوقت بروی در آمدند و بر قتل او کمر بستند و گفتند : با یزید بیعت کن و پسر زیاد ابن ابیه را متابعت فرما و خویشتن را تسلیم او میدار تا آنچه میخواهد در حق تو میاندیشد لاجرم آن حضرت وفات کریمه را بر حیات ذمیمه اختیار کرد، خداوند رحمت کناد حسین را و خوار بداراد کشنده او را و لعن کناد آنکس را که امر بقتل او کرد و رضا بدین کردار داد .

از پس آنکه کردار اهل کوفه بر ابوعبدالله مکشوف افتاد ، کیست که گفتار و کردار ایشان را بستاید و یا بر عهد و پیمان ایشان بپاید ؟ سوگند با خدای که حسین علیه السلام همه روز صائم بود و همه شب قائم و او سزاوار تر بود بخلافت پیغمبر از فاجر پسر فاجر . سوگند با خدای که حسین علیه السلام از خوف خداوند نبود که نقرات غنارا با قرائت قرآن تبدیل فرماید(1) و بانک حدی را برحنين بکاء تفضيل گذارد(2) وشرب مدام را بناهار صیام فضیلت نهد(3) ومزمار مغنی را برذکر قیام ليل ترجیح(4) دهد و ذکر خدای را از طلب صيود ولعب باقرود، مرجوح(5)شمارد از در بغي و بطر(6) پسر پیغمبر را بکشتند. خداوند ملعون داراد چنین مردم ستمکاره را

چون این خطبه را بپای آورد، باز سرای خویش گشت و عبدالله بن عباس را طلب نمود و گفت : یا ابن عباس : تو قربت و قرابت مرا با رسول خدا میدانی و پدر من زبیر بن العوام را میشناسی و در راه اسلام چه خدمتها که تقدیم کرد . و چه زحمتها که بر ذمت نهاد و از آن سوی معاربه حیلت اندیش و یزید کافر کیش را شناخته ای و مجرب داشته ای. افعال ناستوده و اعمال نکوهیده ایشان متوقع شرح و تفصیل نیست ، لاجرم واجب میکند که امروز بمتابعت من سر فرود آری

ص: 91

و با من بیعت کنی ، باشد که اینکار را که قسرا از مرکز خود جنبش داده اند بمحل خويش فرود آریم(1)

ابن عباس گفت : یا ابن زبیر ! مرا دست باز دار که روزگار فتنه انگیز و خونریز است. من یکتن از مسلمانانم و خاتمت کارت را نگرانم ، چون کار بکام آری و توسن مرام را بلگام کنی(2) من پذیرایی فرمان ترا حاضر خواهم بود.

کرد تا با او بیعت کنی و تو با من وفاکردی و سر به پیمان او در نیاوردی. اکنون نگران باش تا کدام کس از اهلبیت در حضرت تو حاضر است و از بلاد و امصار ، چه کسان بر تو در آمده اند . ایشان را از حسن رأى خویش و سوء افعال پسر زبیر آگهی ده . همانا پسر زبیر تورا دعوت کرد تا سر بطاعت او در آوری و با او بیعت کنی و در امر باطل ظهير(1) ونصير او باشی و در این عصیان وطغيان با او شريک و سهیم گردی و تو حفظ بیعت و طاعت ما را دامن در چیدی (2) چه حق ما را دانسته بودی . خداوند تو را جزای خیر دهاد ، جزای آنان که حق ارحام بدانستند و در وفای عهود بپائیدند و من فراموش نمیکنم تورا و فراموشکار نیستم نیکوئی درحق و انفاذ صلات (3) وجوایزت را ، چنانکه شایسته و سزاوار تو باشد . اکنون نگران باش آنانرا که از امصار و بلاد بر تو در آمده اند، ایشان را بیم ده از زخارف و اباطيل (4)سر زبير و دور دار از جادوئی زبان او ، چه مردمان تورا مطاوعته(5) نمایند و حکم تو را متابعت کنند.

مَرْجانَةَ تأمُرُهُ بقَتْلهِ، وَ إنِّي لأرْجُو مِنَ اللَّهِ أن يَأخُذَكَ عاجِلًا حيثُ قَتَلْتَ عِتْرَةَ نَبِيِّهِ مُحمّدٍ صلى الله عليه و آله وَ رَضِيتَ بذلِک.

وَ أَمَّا قَوْلُكَ أَنَّكَ غَيْرَ نَاسٍ بَرْيِ ، فَأَحْبِسُ أَيُّهَا الْإِنْسَانِ ، بِرِّكَ عَنِّي وَ صِلَتُكَ ، فَإِنِّي حَابِسٍ عِنْدِي ، وَدْيٍ وَ لَعَمری إِنَّكِ مَا تُؤتينا مِمَّا لَنَا مَنْ فِي قِبَلِكَ إلأ أليَسيرَ وَ انَكَ لْتَحْبِسْ عَنَّا مِنْهُ الْعَرْضَ الطَّوِيلِ. ثُمَّ انک سَئَلتَني أَنْ أَحَثَّ النَّاسَ عَلَى طَاعَتِكَ وَ أَنَّ أَ خَذَلَهُمْ عَنِ ابْنِ الزُّبَيْرِ ، فَلَا مَرْحَباً وَ لَا کرامة . تَسئَلُنی نُصْرَتِكَ وَ مَوَدَتَكَ وَ قَدْ قَتَلْتُ ابْنِ عَمی وَ أَهْلُ رَسُولُ اللَّهِ مصابیح الهدی وَ نُجُومِ الدُّجَى ، غادرتهم جُنودُکَ بِأَمْرِكَ صَرْعَى فِي صَعِيدٍ وَاحِدٍ قَتْلَى. أُنْسِيتُ إنفاد أعوانک إِلَى حَرَّمَ اللَّهُ لتقتل الْحُسَيْنِ وَ فَمازِلتَ وَرَائِهِ تُخِيفَهُ حَتَّى أَشْخَصَتْهُ إِلَى الْعِرَاقِ عَدَاوَةً مِنْكَ لِلَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ لِأَهْلِ بَيْتِهِ الَّذِينَ أَذْهَبَ اللَّهُ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ طَهَّرَهُمْ تَطْهُرَا . فنحنُ أولئک لا آباؤكَ الجُفاة الطُّغاة الكَفَرة الفَجَرة أکباد الإبل والحمير الأجلاف، أعداء اللَّه وأعداء رسوله، الّذين قاتلوا رسول اللَّه في کلِّ م وَطِّنْ ، وَجَدَكَ وَ أَبُوكَ هُمُ الَّذِينَ ظاهَرُوا عَلَى اللَّهَ وَ رَسُولَهُ ، وَ لَكِنَّ إِنْ سَبقتني قَبْلَ أَنْ آخُذُ مِنْكَ ثاري فِي الدُّنْيَا ، فَقَدْ قَتَلَ النَّبِيُّونَ قَبْلِي ، وَ كَفى بِاللَّهِ نَاصِراً ، وَ لَتَعْلَمُنَّ نَبَأَهُ بَعْدَ حِينٍ ، ثُمَّ أَنَّكَ تَطْلُبُ مَوَدَّتِي وَقَدْ عَلِمْتَ لِمَا بَايَعْتُكَ ، مَا فَعَلْتُ ذَلِكَ إِلَّا وَ أَنَا أَعْلَمُ أَنَّ وُلْدِ أَبِي وَ عَمِّي أَوْلَى بِهَذَا الْأَمْرِ

ص: 94

مِنْكَ وَ مِنْ أَبِيكِ ، وَ لَكِنَّكُمْ مُعتدين مدّعين ، أَخَذْتُمْ ما لَيْسَ لَكُمْ بِحَقٍّ ، وَ تعدّيتم إِلَى مَنْ لَهُ الْحَقُّ ، وَ إِنِّي عَلَى يَقِينٍ مِنَ اللَّهِ أَنْ يُعَذِّبْكُمْ كَمَا عَذَّبَ قَوْمَ عادٍ وَ ثَمُودَ وَ قَوْمُ لُوطٍ وَ أَصْحابُ مُدَّيْنِ

بِحَقٍّ وَ تعدیتم إِلَى مَنْ لَهُ الْحَقِّ وَ إِنِّي عَلَى يَقِينٍ مِنَ اللَّهِ أَنْ يعذبکم کما عَذَّبَ قَوْمَ عادٍ وَ ثَمُودَ وَ قَوْمُ لُوطٍ وَ أَصْحابُ مُدَّيْنِ .

یا یزید وَ انَّ مِنْ أَعْظَمِ الشَّمَاتَةِ ، حَمَلَكَ بَنَاتِ رَسُولُ اللَّهِ وأطفاله وَ حَرَّمَهُ مِنَ الْعِرَاقِ إِلَى الشَّامِ أساری مَجلوُبينَ مَسلوُبينَ ، تَرَى النَّاسَ قُدْرَتِكَ عَلَيْنَا وَ أَنَّكَ قَدْ قَهَرتَنا وَ استَولَیتَ عَلَى آلُ رَسُولِ اللَّهِ وَفِيُّ ظَنُّكَ أَنَّكَ أَخَذَتْ بثار أَهْلَكَ الْكَفَرَةُ الْفَجَرَةُ يَوْمَ بَدْرٍ وَ أَظْهَرْتُ الِانْتِقَامِ الَّذِي كُنْتَ تُخفيه وَ الْأَضْغَانِ الَّتِي تَکمُنُ فِي قَلْبِكَ كَمُّونٍ النَّارُ فِي الزِّنَادِ وَ جَعَلْتُ أَنْتَ وأبوک دَمِ عُثْمَانَ وَسِيلَةً إِلَى إِظْهَارِهَا ، فَالْوَيْلُ لَكَ مِنْ دَيَّانِ ، يَوْمُ الدِّينِ وَ وَ اللَّهِ لَئِنْ أَصْبَحْتَ آمِناً مِنْ جِرَاحَةِ يَدِي، فَما أَنْتَ بِأَمْنٍ مِنْ جِرَاحَةِ لِسانِي . بِفِيكَ ألکِثکِثُ وَ أَنْتَ المُفَندُ ألمَثبُور وَ لَكَ الأثلب وَ أَنْتَ الْمَذْمُومِ وَ لَا يَغُرَّنَّكَ إِنْ ظَفِرْتُ بِنَا الْيَوْمِ. فَوَ اللَّهِ لَئِنْ لَمْ نظفر بِكَ الْيَوْمَ لَنَظفَرَنَ غَداً بَيْنَ يَدَيِ الْحَاكِمِ الْعَدْلُ الَّذِي لَا يَجُوزُ فِي حُكْمِهِ وَ سَوْفَ يَأْخُذُكَ سَرِيعاً أَلِيماً وَ يخرجک مِنَ اللَّهِ الدنیا مَذْمُوماً مَدْحُوراً أثیما ، فَعَشِّ - لَا أَبَ لَكَ - مَا اسْتَطَعْتَ ، فَقَدْ ازْدَادَ عندالله مَا اقترفت وَ السَّلَامُ عَلَى مَنِ اتَّبَعَ األهدي.

ص: 95

در جمله میفرماید : مکتوب تورا بمن آوردند، در طی کتاب خویش تذکره کردی که من در طلب رضای تو و وفای بعهد تو سر از بیعت عبدالله زبير برتافتم وترک متابعت او گفتم ، قسم بجان من، محمدت(1) تو را نجسته ام و دل در محبت تو نبسته ام. چنان دانی که من فراموش کرده ام و از خاطر بسترده ام که حسين علیه السلام را شهید کردی ؟ و جوانان بنی عبدالمطلب را از پای در آوردی ؟ همگان را در خون آغشته و مسلوب گشته در بیابان افکندی ، تا وحوش برایشان عبور دهند و ریاح(2) برایشان مرور کنند تا خداوند قومی(3) را ساخته داشت و بدفن ایشان بگماشت. همانا از خاطر من سترده(4) نگردد که حسین را از حرم خدا و خرم رسول خدا طرد کردی(5) و قتل او را با پسر مرجانه در قلم آوردی. از کرم خدای متوقع چنانم که در کیفر کردار تو تعجیل فرماید و خون فرزندان پیغمبر خود را از تو باز جوید .

و اینکه گفتی در ادای عطای من نسيان نپذیری و جوایز وصلات از من باز نگیری، البته عطيت خویش را از من باز گیر که من محبت خود را از تو باز گرفتم . قسم بجان من که حقوق ما را از ما دریغ داشتی و جز بادای اندک خاطرنگماشتی . با اینهمه از من مسئلت میکنی که مردم را بمتابعت عبدالله زبیر نگذارم و بطاعت تو بگمارم؟! وحال آنکه پسر عم مرا بقتل آوردی وعیال اورا اسیر کردی و فرزندان پیغمبر را که در طریق هدایت مشاعل جهان افروز ودر ظلمت غوایت ستارگان روز بودند، لشکرهای تو بامر تو همگانرا در مصرعی واحد صرعی و قتلی(6) افکندند. مگر دست فرسود نسیان داشتی(7) گاهی که عوانان خویشرا گماشتی که حسین رادر حرم خدای بقتل رسانند؟ و همواره در خصمی او کینی اندوختی و کیدی انگیختی تا او را مسافر عراق ساختی و بکین اهل بیتی میان بستی که بحکم قرآن خداوند ایشان راپاک و پاکیزه آفرید. مائیم آنجماعت نه پدران جافی(8) و طاغی و کافر و فاجر تو که با رسول خدای

ص: 96

قتال دادند. مگر پدر و جد تو نبودند که بر خدا و رسول بیرون شدند و هم اکنون اگر تو پیشی بگیری از من از این جهان از آن پیش که من خون حسین را از تو بجویم باکی نیست ، چه بسیار انبیا که قبل از من شهید شدند ، لکن خداوند از برای کیفر حاضر و ناصر است . تو نیز آگاه میشوی در روز بادافراه(1). شگفتی آنکه تو در طلب مودت من باشی و حال آنکه میدانی: اگر من با تو بیعت کنم جز این نیست که میدانم فرزندان پدر و عم من سزاوار ترند از تو و پدر تو در امر خلافت ، لکن شما ستم کردید بر صاحب حق ومأخوذداشتید چیزی را که در آن حقی و بهره ئی نداشتید و من بریقینم که خداوند شما را چنان عذاب کند که قوم عاد و ثمود را و بی فرمانان لوط و اصحاب مدین را .

هان ای یزید! از این بزرگتر شماتت نتواند بود که تو بر ذمت نهادی و دختران و زنان و اطفال رسول خدای را چون اسرای کفار از عراق بسوى شام کوچ دادی تا مردمان قدرت تو را بر ما نظاره کنند و استیلای تو را بر آل رسول دیدار نمایند . گمان میکنی که کافران و فاجران را که در يوم بدر کشته شدند بخون خواهی پرداختی و انتقامی که از بیم در خاطر مینهفتی آشکار ساختی و حسدی که در دل چون آتش در آتش زنه(2) بیند وختی برافروختی . همانا خون عثمان را تو و پدرت معاویه دست آویز وصول مقصود ساختید و رایات بغی و طغیان بر افراختید(3) وای بر تو چون روز برانگیزش(4) در مقام باز پرس ایستاده باشی، خاک بر دهان ؛ وسنگت بردندان ! چه ناستوده سرشت و نکوهیده نهاد که تو بوده ای امروز مغرور مباش اگر ما را مقهور داشتی، چه امروز اگر بر تو ظفر نجستیم ، فردای قیامت نصرت ما راست در محضر حاکم عدل که هرگز بستم حکم نرانده . زودا که مأخوذ شوی بعذابي اليم و از این جهان سفر کنی بد روز و ذمیم و چند که در این جهان بپائی بکردار ناصواب برعصيان خود بفزائی . سلام بر آنکس که

ص: 97

طریق هدایت گرفت.

جواب مکتوب ابن زیاد از يزيد وطالب کردن يزيد اسراء و سر های شهیدان را

چون مکتوب عبيدالله بن زیاد را بیزید آوردند و او را از شهادت حسین بن على عليهما السلام آگهی دادند ، بروایت ابن نما یزید بن معاویه مجرب بن حریث ابن مسعود الکلبی از قبیله بنی عدی بن حباب را باتفاق مردی دیگر از افاضل شام طلب کرد و ایشان را بسوی مدینه روان داشت ، تا مژدۂ قتل حسین رابحاکم مدینه که اینوقت عمرو بن سعید بود ، برسانند و مردم مدینه را نیز از اینواقعه هایله آگهی دهند. اگر چند ابن زیاد از این پیش ، این خبر را در مدینه سمر(1) کرد ، یزید خواست تا حزن و اندوه اهلبیت را تجدید کند وقهر وغلبه خود را بر بازماندگان بنی هاشم بتازه تذکره نماید. و در جواب ابن زیاد منشور کرد که: بی توانی سرهای کشتگان را با اهل بیت رسول خدای بجانب شام کوچ میده و اموال و اثقال ایشان را نیز بصحبت ایشان حمل میکن ، چون ابن زیاد بر مکتوب یزید مشرف ومطلع گشت ، اهلبيت را بسیج(2) سفر کرد و سر مبارک حسين علیه السلام را طلب نمود و فرمان کرد تا حجامی حاضر شد و پاره گوشتها که در اطراف گردن امام علیه السلام بیرون اندام مینگریست ، حکم داد تا حجام با تیغ باز کرد

مبارک گماشت. و همچنين سرهای بنی هاشم ودیگر شهیدان را با جماعتی از لشکر بصحبت زحر بن قیس روان داشت . پس فرمان کرد : سید سجاد علیه السلام را با غل و زنجير بر نشاندند و اهل بیت رسول مختار را بی مقنعه و خمار پر هیونان(1) سوار کردند و شمر بن ذی الجوشن را با گروهی از لشکر برایشان گماشت و گفت : عجلت کنید و خویشتن را بزحر بن قیس برسانید، چه او مبلغی طی طریق کرده بود . لاجرم شمر سرعت کرد و با زحر بن قیس پیوسته شد و در منزل نخستين چون فرود شدند و اهلبیت را فرود آوردند ، آن پنجاه تن سوار که حافظ و حامل سر مبارک بودند نیز پیاده شدند و کناری گرفتند و آن سر مبارک را در صندوقی نهاده در کنار خویش جای دادند و مجلسی بساختند و بگساریدن کاسات خمر و عقار(2) پرداختند ، چند که مست طافح(3) گشتند و خرد را بدرود گفتند و بخفتند.

یکتن از آنسواران را که رغبت نبود و شرب نفرمود لختی بیدار نشست و دیده بر دریچه آسمان بست . ناگاه بانک رعدی شنید و با رقه(4) برقی دید. چون نيک نگریست، درهای آسمان را فراز یافت وهمی دید که : آدم و نوح و ابراهیم و اسمعیل و اسحق و خاتم انبیاء ملا مصطفی از آسمان فرود شدند. و جبرئیل با جماعتی از فریشتگان خدمت مصطفی را ملازمت داشتند ، چون بر سرصندوق رسیدند جبرئیل آن سر مطهر را بر گرفت و ببوسید و بر سینه خود بچفسانید و پیغمبران هريک کار بدینگونه کردند و مصطفی را تعزیت گفتند و بگریستند و رسول خدا از همگان افزون بگریست

اینوقت جبرئیل گفت : که ای محمد خداوند مرا در تحت حکومت تو باز داشته، اگر فرمان کنی زمین را بر امت تو واژگون کنم، چنانکه بر قوم لوط(5) کردم آن حضرت فرمود: مرا در حضرت حق با ایشان حسابی است . آنگاه فریشتگان

ص: 99

بعرض رسانیدند که : خداوند ما را بهلاکت این پنجاه تن فرمان داده ، فرمود: فرمان شمار است ، لاجرم آن فریشتگان هريک حربهی بدست کردند و هریکرا زخمی زدند . چون نوبت بآن يک رسید که هشیار و بیدار بود، فریاد برداشت : که : « یا رسول الله : الامان الامان » آن حضرت فرمود: دور شو که خدایت نیامرزد. لاجرم فریشتگان او را بسلامت گذاشتند و در گذشتند . در بامداد یکتن از آن جماعت زنده نماند ، بلکه همگان رماد (1) بودند.

قصه آنکس که در کعبه طلب مغفرت میکرد

سید بن طاوس وصاحب مناقب گوید : جماعتی مردی را در مکه دیدند که باستار کعبه آویخته و همی گوید:

اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِي وَ مَا أُرِيكَ فَاعِلًا لَهُ .

یعنی ای پروردگار من! مرا بیامرز و همی دانم که نیامرزی . اورا گفتند : لب فروبند ، اگر گناه تو از قطرات باران و برگ درختان افزون باشد ، آرزو میرود که خداوند معفو دارد . تا چه کردی که از رحمت خدای مأیوس گشتی ؟ آن مرد این قصه را بشرح کرد ، چه خود آنکس بوده که پیغمبر فرمود : خدایت نیامرزاد.

روان باید داشت ، لاجرم ابن زیاد بسیج راهرا ساختگی کرد و ایشان را از کوفه بجانب شام گسیل نمود . همانا از یوم عاشورا تا گاهیکه ابن زیاد کس بیزید میفرستاد ، روزی چند برفته بود و نیز مدتی باید که فرستاده ابن زیاد بشام رود و جواب مکتوب گرفته باز شود و همچنان روزی چند باید تا ابن زیاد ساختگی کند و اهل بیت را از کوفه کوچ دهد . بعید نیست که اگر این جمله را بحساب گیریم ، چهل روز بر آید پس روا باشد که گوئیم چون اهلبیت از کوفه بجانب شام روان شدند . روز اربعین که بیستم ماه صفر بود بکربلا رسیدند و ناله و عویل بر آوردند و سوگواری کردند و از آن سوی نیز جابر از مدینه بزیارت قبر حسين شتافته، در کربلا یکدیگر را دیدار کردند ، لکن اگر گوئیم : گاهیکه یزید اهلبیت را از شام بجانب مدینه گسیل نمود ، ایشان راه کربلا پیش داشتند و روز اربعین که بیستم شهر صفر بود، وارد کربلا شدند ، بنزديک هیچ خردمند پسنده نیفتد ، چه آن مدت را که بشمار گرفتیم باید دو چندان بر گیریم و آن با اربعين راست نیاید، خاصه کوچ دادن زنان و اطفال صغار وجوانان بیمار وزخمدار، چون على بن الحسين وحسن مثنی، اگر همه روز عاشورا بجانب شام سفر کردند، روز اربعین باز شدن نتوانستند - اکنون با سر سخن آئیم .

کوچ دادند تا بقادسيه(1) برسیدند ، ام کلثوم این شعر قرائت فرمود :

ماتَتْ رِجالی وَ أَفْنَی الدَّهْرُ ساداتی *** وَ زادَنی حَسَراتٍ بَعْدَ لَوْعاتی(2)

یُسَیِّروُنا عَلَی الاقْتابِ عارِیَهً *** کَأنَّنا بَیْنَهُم بَعْضَ القسیماتِ

عَزَّ عَلَیْکَ رَسُولَ اللَّهِ ماصَنَعُوا *** بِأَهْلِ بَیْتِکَ یا نُورَالبَرِیّاتِ

کَفَرْتُمْ بِرَسُولِ اللّهِ وَیْلَکُمُ *** اَیدیکُمُ مِنْ سُلوکٍ فِی الضَّلالاتِ(3)

حاشا و کلا که ما بدین امر فظيع (1) واحدوثه شنیع گردن نهیم و بدین عیب و عوار(2) رضا دهیم. اینوقت والی موصل در جواب مکتوب شمر نگاشت که : مردم این شهر بیشتر از شیعیان علی مرتضی و دوستداران آل عبایند. اگر بدین شهر در آئید بعید نیست که بطرد و منع برخیزند و فتنه انگیزند. صواب آنست که لختی دور تر از این شهر فرود آید و ماندگی راهرا بشکنید و کوچ کنید و علف و آزوغه از برای لشکریان روان داشت .

شمر این سخن را از در صدق دانست و در یکفر سنگی موصل فرود آمد و سر مبارک حسين را از سنان نیزه فرود آورده بر فراز سنگی نهاد

در خبر است(3) که قطره خونی از آن سر مطهر برسنک آمد و در هر سال روز عاشورا از آن سنک خون تازه جوشیدن داشت و مردمان آنجا انجمن شده سوگواری مینمودند. این امر شگفت سالهای دراز تقریر داشت(4) تاگاهی که آن سنک را بر گرفتند و دیگر جای حمل دادند و چند که آن سنک در آنجا منصوب بود، مشهد نقطه مینامیدند . گویند این آیت شگفت را در زمان مروان ناپدید کردند .

میگفتند : مردی خارجی بریزید بیرون شد ، عبیدالله بن زیاد او را بکشت . اینک سر او و اصحاب او است که بنزد یزید بن معاویه حمل میشود . یکتن از مردم نصاری سر بر آورد و گفت: ايقوم ! من در کوفه بودم که این سر مبارک را در آوردند . این سر خارجی نیست ، سر حسين بن علي بن ابيطالب است . مردم چون این بشنیدند ، روی ورأى بگردانیدند و ساخته طرد و منع شدند(1) وجماعت نصاری نیز با ایشان متفق گشتند و ناقوسها(2) بنواختند و گفتند : گروهی که پسر دختر پیغمبر خویش را بکشند ، اگر همه ساعتی باشد رضا ندهیم که بشهر ما در آیند و بر آسایند(3)

لبا(1) نزول کردند و آنجا بلدى آباد بود . زنان و مردان پیران وجوانان بجمله از بلده بیرون شدند و چون سر مبارک حسين علیه السلام را دیدار کردند ، سلام بروی فرستادند وجدش رسول خدا و پدرش علی مرتضی را درود گفتند و بانک در دادند که : ای کشندگان اولاد پیغمبران ! بیرون شوید از بلد ما و زبان بلعن و شتم آنجماعت بگشودند . سران لشکر چون این بشنیدند ، در خشم شدند و حکم بقتل و غارت آن بلد دادند و آن بلده را خراب کردند و از آنجا بکحيل(2) آمدند .

مکشوف باد که ما ورود اهل بیت را بموصل بروایت صاحب روضة الاحباب رقم کردیم . چون ابومخنف را در تقریر این قصه با او بینونتی است، از تحریر روایت او دست باز نمیداریم .

ورود اهلبيت بنصيبين

چون لشکر ابن زیاد این بدانستند و از آنجا کوچ دادند و تل اعفر(1) وجبل سنجار را در نوشتند و بارض نصيبين(2) فرود شدند و اهل بیت را با سر های شهیدان عبور دادند . چون چشم زینب بر سر برادر افتاد ، این شعر بگفت :

اَتُشَهِّرُونا فِی البَرِیَّهِ عَنْوَهً *** وَ والِدُنا اَوْحی اِلَیْهِ جَلیلٌ

کَفَرْتُمْ بِرَبِّ الْعَرشِ ثُمَّ نَبِیِّهِ *** کَاَنْ لَمْ یَجِئکُمْ فِی الزَّمانِ رَسُولٌ

لَحاکم اِلهَ العَرْشِ یا شَرَّ اُمَّهٍ *** لَکُمْ فی لَظی یَوْمَ الْمَعادِ عَویل(3)

بنوشیدن ناب عقار(1) و نیوشیدن نوای موسیقار(2) بروز آوردند . بامدادان که بار بر بستند ، علی بن الحسين زار بگریست و اینشعر قرائت کرد:

لَیْتَ شِعْری أعاقِلٌ فِی الدَّیاجی *** باتَ مِنْ فَجْعَهِ الزَّمانِ یُناجی

اَنَا نَجْلُ الإِمامِ ما بالُ حَقِّی *** ضائعٌ بَیْنَ عُصْبَهٍ اَلاعْلاجِ(3)

در خبر است که در آن رحبه که سر مبارک امام را نصب کردند، از آن پس هر کس از برای انجاح(4) مهمی بدانجا شد ، البته حاجت او باسعاف مقرون گشت(5)

ورود اهل بيت بمعرة النعمان

چون لشکریان دست بورود قتسرین نیافتند ؛ ناچار بجانب معرة النعمان(1) بشتافتند . مردم آن در بروی ایشان بگشادند و لشکر را پذیره کردند و علف و آذوقه بیاوردند . لاجرم آنشب را بتمام رامش(2) و آرامش بپای آوردند .

يا لِلْرِّجالِ لِما يَأْتي الزَّمانُ بِهِ *** مِنَ الْعَجيبِ الَّذي ما مِثْلُهُ عَجَبُ

آلُ الرَّسُولِ عَلَى الأَقْتابِ عارِيَةً *** وَ آلُ مَرْوانَ یسْري تَحْتَهُمْ نُحب(1)

در این هنگام اهل سيبور انجمن شدند و پیران و جوانان گرد آمدند . شیخی سالخورده از میان برخاست و او از آن مردم بود که ادراک صحبت عثمان بن عفان کرده بود ، گفت : خداوند انگیزش فتنه را مکروه میدارد. شما برنیاشوبید وفتنه را بر نياغاليد(2) .همانا این سر را در تمام امصار وبلدان طواف داده اند و هیچکس با ایشان قرع باب خلاف نفرموده ، شمارا چه افتاده که از در مدافعت بیرون شوید؟ و تأسيس مقاتلت کنید؟ بگذارید تا از بلد شما نیز در گذرانند .جوانان گفتند:لاوالله هرگز نگذاریم که این قوم پلید بقدوم خویش بلد مارا آلایش دهند. و در زمان بشتافتند و قنطرة(3) عبره را از آب قطع کردند و ساخته جنک شدند و شاکی السلاح(4) بيرون تاختند . خولی با انبوهی از لشکر بمقاتلت ایشان بر نشست وجنک در پیوست و در میان هر دو لشکر حرب بر پای ایستاد و رزمی صعب برفت ، ششصد تن از لشکرابن زیاد دستخوش تیغ فولاد شد وجماعتی از جوانان سيبور نیز رهينه خاک گشت . ام کلثوم عليها السلام گفت : این بلد را نام چیست؟ گفتند : سیبور

فَقَالَتْ : أَعْذَبُ اللَّهُ تَعَالَى شَرَابِهِمْ وَ أَرْخَصَ أَسْعَارِهِمْ وَ رَفَعَ أَيْدِي الظَّلَمَةِ عَنْهُمْ .

فرمودند : خداوند گوارا کند آب ایشانرا و ارزان کناد خوردنی و پوشیدنی ایشانرا و بازداراد دست ستمکارانرا از ایشان. ابومخنف گوید از آن پس اگرجهان همه بجور و ستم انباشته شدی، در اراضی ایشان جز آیت نعمت و بذل و رایت قسط(5) وعدل افراشته نگشتی

ص: 109

ورود اهلبيت بحماه

بالجمله از آنجا کوچ داده باراضی حماه(1) آمده. مردم حماء چون از رسیدن ایشان آگهي يافتند ، ابواب قلعه را فرو بستند و بر فراز سور بر آمدند و ندا در دادند که : ای کشندگان فرزندان پیغمبر؛ از این بلد بار بربندید . سوگند باخدای شمارا بدین راه نگذاریم ، چند که همگان با تیغ در گذریم .

ایشان است که بدر گاه امیر المؤمنین یزید بن معاویه حمل میدهیم ، علف و ازوغه مهیا کن و ما را تلقی فرما حاکم بعلبک فرمان داد تا : جای آسایش و آرامش از بهر ایشان بپرداختندو سویق وسکر (1) ودیگرمأکول و مشروب مهیا ساختند دفوف (2) نواختند و رایت ها برافراختند و باد در بوقات در دمیدند و آنگاه فرمانرا پذیره کردند ودر آوردند . ام کلثوم عليها السلام فرمود: این بلدرا نام چیست ؟ گفتند : بعلبک

فَقَالَتْ : أَبَادَ اللَّهُ تَعَالَى خُضَراتِهِم وَ لَا أُعَذِّبُ اللَّهِ شَرَابِهِمْ وَ لَا رَفَعَ أَيْدِي الظَّلَمَةِ عَنْهُمْ ، فَلَوْ أَنَّ الدُّنْيَا كَانَتْ مَمْلُوَّةُ عَدْلًا وَ قِسْطاً لِمَا أَنَا لَهُمْ إِلَّا ظُلْماً وَ جَوْراً

یعنی خداوند هلاک کناد خضرت و نضرت(3) ایشانرا و گوارا نفرمایاد آب ایشانرا و نیروی ستمکارانرا از ایشان کم نکناد و اگردنیا بعدل و داد آکنده باشد ، ایشانرا جز جور و ستم بهره مرساناد.

يَسَيرُونا علىَ الاَقتابِ عارِيَةً *** وَ سائِقُ العِيسِ يُحمى عَنهُ غالِبُهُ(1)

کَأَنَّنا مِن بَناتِ الرُّومِ بَينَهُمُ *** اَو كُلَّما قالَهُ المُختارُ کاذِبُهُ

كَفَرتُمُ بِرَسُولِ اللهِ وَ يحلکُمُ *** يا اُمَّةَ السَّوءِ قَد ضاقت مَذاهِبُهُ

بالجمله ، چون آفتاب طریق افول(2)گرفت ، لشکریان سر مبارک حسين علیه السلام را در کنار صومعه(3) راهب جای دادند . پس بنشستند و بعیش و طرب و لهو و لعب پرداختند .

مکشوف باد که اسلام راهب و معجزه آن سر مبارک را مورخین و محدثین سنی و شیعی در کتب معتبره با اندک بينونتی رقم کرده اند : چنانکه در کتاب فاضل مجلسی و کتاب خرایج و منتخب طریحی و روضة الاحباب و دیگر کتب باسناد معتبره مرقوم است و من بنده این قصه را نقد کرده مینگارم(4)

چون لشکر ابن زیاد در کنار دیر راهب سر حسين علیه السلام را در صندوقی نهاده فروگذاشتند و خود بنشستند، پاسی(5) از شب را بگساریدن کاسات(6) عقار و استماع نقرات موسیقار بپای بردند . آنگاه خوان بنهادند و بخورش و خوردنی پرداختند ، ناگاه نگریستند که دستی از دیوار بیرو نشد و با قلمی از فولاد این شعر را بر دیوار دیر راهب با خون نگاشت :

اَتَرْجُوا اُمَّهً قَتَلَتْ حُسَیْنا *** شَفاعَهَ جَدِّهِ یَوْمَ الْحِسابِ(7)

آن جماعت سخت بترسیدند و بعضی پیش شدند که دست و قلم را مأخوذ دارند

ص: 112

ناپدید شد . چون باز آمدند و مشغول طعام شدند ، دیگر باره آندست با قلم فولاد بیرو نشد و این شعر نوشت :

فَلا وَ اللَّهِ لَيْسَ لَهُمْ شَفِيعُ *** وَ هُمْ يَوْمَ القيمة فِي الْعَذَابِ(1)

دیگر باره همگنان برخاستند ، باشد که آندست را بدست گیرند . همچنان ناپدید گشت ، چون باز شدند، باز بیرونشد و بنوشت :

وَ قَدْ قَتَلُوا الْحُسَيْنَ بِحُكْمٍ جَوْرٍ *** وَ خَالَفَ حکمهم حُكْمَ الْكِتَابِ (2)

ابومخنف لوط بن یحیی در کتاب خویش، سند بسهل میرساند که : هاتفی ندا در داد و این اشعار را باندک بينونتی بیان کرد:

أتَرجو امَّهٌ قَتَلَت حُسَیناً *** شَفاعَهَ جَدِّهِ یَومَ الحِساب

وَ قَدْ غَضِبُوا الاله وَ خَالَفُوهُ *** وَ لَمْ يَخشَوه فِي يَوْمِ الْمَآبِ (3)

أَلَا لَعَنَ الْإِلَهُ بَنِي زِيَادٍ *** وَ أَسْكِنْهُمْ جَهَنَّمَ فِي الْعَذَابِ

مع القصه ، آن طعام بر حارسان سرحسین علیه السلام در آنشب ناگوار افتاد و با تمام خوف وخشیت بخفتند . نیمشب راهب را چنانکه رعد(4) بخروشد، بانگی بگوش رسید . چون گوش فرا داشت ، همه ذکر تقدس و تسبیح شنید . برخاست و سر از دریچه صومعه بیرون کرد ، دید که از صندوقی که در کنار دیوار دیر نهاده اند، نوری عظیم ساطع میشود و چنان صعود میکند که چنک در دامن آسمان میزند. آنگاه نگریست که درهای آسمان فراز گشت و فرشتگان خداي فوجي از پس فوجی فرود آمدند وهمیگفتند:

السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ صلی اللَّهِ علیه وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ ، السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا أَبَا عبدالله

ص: 113

صَلَوَاتُ اللَّهِ وَ سَلَامُهُ عَلَيْكَ .

راهب را از این احدوثه شگفت آمد و جزئی شدید و فرعی هولناک فرا گرفت. ببود تا ظلمت منکشف(1) شد و سفیده سر برزد، پس از صومعه بیرون شد و بمیان جماعت آمد و بانک در داد که : زعيم(2) لشکر کیست ؟ گفتند : خولی بن یزید اصبحی . بنزديک خولی آمد و پرسش نمود که در این صندوق چیست که حمل میدهید؟ گفت : سر مردی خارجی و او در اراضی عراق بریزید بیرون شد وعبیدالله بن زیاد او را بقتل رسانید . گفت : نامش چیست ؟ گفت حسین بن علی بن ابیطالب . گفت : مادرش کیست گفت: فاطمه زهر ادختر محمد مصطفی راهب گفت: هلاک بادید شما بدانچه کردید . همانا احبارما(3) سخن از درصدق کردند که گفتند :

إِنَّهُ إِذا قِيلَ هَذَا الرَّجُلِ تُمْطِرَ السَّمَاءَ دَماً عَبِيطاً

یعنی هروقت این مرد کشته شود ، آسمان خون تازه خواهد بارید . و این نیست جز در قتل نبی یا وصی نبی . اکنون خواستارم که : ساعتی این سر را با من گذارید، آنگاه مسترد دارم . خولی گفت : ما این سر را مکشوف نمیداریم ، مگر در نزد یزید بن معاویه و مأخوذ میداریم از وی جایزه خويشرا ، راهب گفت جایزه توچیست ؟ گفت بدره ای که حامل ده هزار درهم باشد ، گفت : این مبلغ برذمت منست، که با تو عطا کنم . گفت : حاضر کن. راهب همیانی(4) بیاورد که ده هزار درهم بشمار رفت، پس خولی آن مبلغ را در دو همیان مضبوط ساخت وخاتم بر نهاد و بگنجور(5) خویش داد و آن سر مبار کرا براهب سپرد. پس راهب بامشک و کافور در حریری بیا کند و در کنار خود نهاد و بنالید و بگریست . آنگاه آن سر همایونرا مخاطب داشت :

وَ قَالٍ : وَ اللَّهُ یَعزُ عَلَى يَا أَبَا عَبدِاللهِ : أَنْ لا أواسِيَكَ بِنَفْسِي ، وَ لَكُنَّ

ص: 114

يَا أَبَا عبدالله : إِذَا لَقیتَ جَدَکَ مُحَمَّداً المُصطَفی صلی اللَّهِ علیه وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ ، فَاشْهَدْ لِي : أَنِّي أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ وَ أَشْهَدُ أَنَّ عَلِيّاً وَلِيُّ اللَّهِ. أَسْلَمَتْ عَلَى يَدَيْكَ وَ أَنَا مَوْلَاكَ

راهب کلمه(1) بگفت و در خدمت ابوعبدالله مسلمانی گرفت.

در بعضی کتب و بحر اللئالی و شرح شافیه مسطور است که : سر حسين علیه السلام با راهب تکلم فرمود و شفاعت او را در قیامت برذمت نهاد . بالجمله ، راهب آن سر را مسترد ساخت و لشکریان کوچ دادند . در منزل دیگر خواستند آن مبلغ را بخش کنند ، خولی فرمان داد تا : آندو همیانرا بیاوردند. چون خاتم برگرفت، آندرهم ها را سفال یافت. و بریکجانب هريک مکتوب بود:

« لا تَحْسَبَنَّ اللَّهَ غافِلاً عَمَّا يَعْمَلُ الظَّالِمُونَ (2)».

و بر جانب دیگر مکتوب بود:

« وَ سَيَعْلَمُ الَّذِينَ ظَلَمُوا أَيَّ مُنْقَلَبٍ يَنْقَلِبُونَ(3) »

خولی گفت : «انا لله و انا الیه راجعون. خسر الدنيا و الآخرة ، مردم خویش را گفت : این راز را پوشیده دارید ،

در خبر است که آنراهب بعد از این واقعه از صومعه(4) بیرون شد و در کوهسار میزیست و بعبادت و زهادت(5) روزگار بپای برد، تا گاهی که رخت بسرای دیگر کشید.(6)

جهودی که اورا يحيای حرانی(1) مینامیدند ، در فراز تلي نزديک بشهر حران خانه کرده بود. روزی که اهلبیت را از دیر راهب بحران کوچ میدادند ، او را مسموع افتاد که : جماعتی از نسوان را(2) صغير وکبير اسير گرفته اند و با عددی کثیر از سر های بریده امروز وارد حران خواهند کرد . یحیی از خانه بیرون شد و از فراز تل بزیر آمد و در کنار راه بانتظار نشست، تا گاهی که لشکر ابن زیاد پدیدار شد . یحیی نظاره کرد، دید که : سرهای بریده را بر سنان نیزه ها نصب کرده حمل میدهند. و اهلبیت را چون اسرای کفار، از قفای سرها میرانند . در میانه چشم یحیی بر سر همایون پسر مصطفی افتاد. و شعشعه(3) جمالش در چشم یحیی تجلی دیگر نمود . نيک نگریست ، دید که لبهای مبارکش را جنبشی است. لختی پیش شد و گوش فرا داشت، شنید که میفرماید :

« وَ سَيَعْلَمُ الَّذِينَ ظَلَمُوا أَيَّ مُنْقَلَبٍ يَنْقَلِبُونَ (4) »

یحیی چون از سر بریده این آیه مبارکه اصغا نمود و این آیت عظیم را دیدار کرد. او را دهشتي و حیرتی بزرک فرو گرفت و نا پروا بنزد يک تن از لشکریان شتافت و گفت بگوی: این سر از آن کیست؟ گفت : سر حسین پسر علی مرتضی، گفت: مادرش را چه نام است ؟ گفت : فاطمه دختر محمد مصطفی . گفت : این اسيران چه کسانند؟ گفت : فرزندان و خویشاوندان حسین اند. یحیی بهای های بگریست و گفت : سپاس خدای را که بر من مکشوف ساخت که جز در شریعت محمد مشی کردن ، ضلالت مؤبد(5) وکیفرش نار مخلد است و بدین میزان جور و ستم و حزن والم جز در خانواده انبیاء فرود نشود و این بلیه عمياء و داهية دهياء نیز بر حقیت ایشان

ص: 116

برهانیست ، پس کلمه بگفت و مسلمانی گرفت و خواست از ساز و سامان(1) خود اهل بیت را برک و نوائی(2) دهد ، لشکریان او را منع کردند و از سطوت(3) يزيد بیم دادند . یحیی که شیفته حسين علیه السلام بود و چون شیفتگان از هیچ سود و زیانی آگهی نداشت ، آهنک مقاتلت کرد و شمشیر بکشید و با ایشان بکوشید ، چندانکه شربت شهادت بنوشید ، او را نزديک بدروازه حران بخاک سپردند و از آن پس مشهور بیحیای شهید شد.

بود ، لاجرم اهل بیت را بدین صفت کوچ دادند، تا در باب مسجد جامع که جای بازداشت اسیر است بازداشتند . مردی از مشایخ شام چون ایشانرا دیدار کرد ، از اسرای کفار دانست

فَقالَ لَهُمْ : الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي قَتَلَكُمْ وَ أَهْلُكُمْ وَ قَطَعَ قَرْنَ ألفِتنَةِ .

یعنی سپاس خدایراکه کشت شما را وهلاک ساخت شما را و شاخ فتنه را از بن بر کندو از سب وشتم و فحش هیچ دقیقه ئی فرونگذاشت . چون خاموش شد، سید سجاد علیه السلام بسخن آمد ، فرمود : ایشيخ ! آیا کتاب خدای را تلاوت کرده باشی ؟ گفت : قرائت کرده ام ، فرمود : این آیه مبارکه را قرائت نمودی ؟:

« قَلَّ : لا أَسئَلُکُم عَلَيْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبى (1) »

عرض کرد قرائت کردم . فرمود : بدین آیت گذشته باشی؟:

« واتِ ذَا الْقُرْبى حَقِّهِ (2) »

عرض کرد: گذشته باشم . فرمود : این آیت را تلاوت کردی ؟

« إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تطهیرا (3) ».

عرض کرد : خوانده ام . فرمود : ای شیخ ؛ این آیات در حق ما فرود شده ، مائیم ذى القرمی و مائیم آن اهل بیت که خداوند از هر آلایشی پاک و پاکیزه فرمود . شیخ شامی چون این کلمات بشنید ، دست بسوی آسمان بر افراشت و سه کرت عرض کرد :

اللَّهُمَّ إِنِّي أَتُوبُ إِلَيْكَ اللَّهُمَّ إِنِّي أَ بُرْءُ إِلَيْكَ مِنْ غدو آلِ مُحَمَّدٍ وَ مَنْ

ص: 118

قَتَلَةِ أَهْلِ بَیتِ مُحَمَّدٍ

بعني از در توبت وانابت بیرون شدم، عرض کرد: الهی ! بیزارم از دشمنان محمد و کشندگان اهل بیت محمد. همانا چند که قرائت قرآن کردم بمعنی اینکلمات راه نبردم. آنگاه عرض کرد: یا ابن رسول الله ! آیا تو به من پذیرفته است ؟ فرمود :

إِنَّ تُبْتُ تَابَ اللَّهُ عَلَيْكَ وَ أَنْتَ مَعَنَا .

یعنی اگر توبه کنی خداوند می پذیرد و تو باما خواهی بود . عرض کرد: من تائبم . چون این خبر بیزید رسید ، فرمان کرد تا : او را بقتل رسانیدند .

اهلش را خسف(1)نمیکند . گفتم : از برای چه ؟ گفتند: امروز سر حسین بن علی بن ابیطالب را از ارض عراق بدرگاه یزید هدیه میآورند . گفتم : واعجبا ! سرحسین را نزد يزيد هدیه میبرند و مردم شاد وفرحان میگردند؟! از کدام دروازه داخل مینمایند بدروازه ساعات اشارت کردند . در این سخن بودیم که رایات فراوان پدیدار شد و سرهای شهدا را بر سنان نیزها نصب داده از پی یکدیگر حمل میدادند و سر حسين علیه السلام را که شبیه ترین خلق با رسول خدای بود ، بر فراز رایتی منصوب نموده بودند و از قفای آنرایت دختری بر شتری بی وطا ومحمل سوار بود، من بنزديک او شتافتم و گفتم کیستی ؟ گفت : من سکینه دختر حسینم . عرض کردم : من سهل بن سعداز اصحاب جد توام ، اگر در خور(2) من خدمتی است، فرمان کن تا فرمان پذیر شوم فرمود : اگر توانی حامل این سر مبار کرا بگوی تا : این سر را دورتر از ما حمل دهد ، تا مردمان بنظارة آن سر مطهر پردازند و کمتر بحرم رسول خدای نظر اندازند . سهل میگوید : حامل آنسر مبارکرا گفتم : توانی در بهای اسعاف حاجت من چهل دینار زرسرخ از من مأخوذ داری ؟ گفت : حاجت چیست ؟ گفتم : این سر مبارک را از پیش روی حرم لختی دورتر حمل میده . این سخن را از من بپذیرفت زربگرفت و پیشتر شتافت .

سہل بن سعد گوید: گاهی که سر مبارک حسين علیه السلام را در شهر دمشق حمل میدادند ، پنج تن از از زنان شام را نگریستم که از برای تماشا بر دریچه کوشکی(3)بلند بر آمده بودند و در میان ایشان پیرزنی فرتوت و محدوبة الظهر(4) بود، چون سر حسین علیه السلام را از برابر آندریچه در میگذرانیدند . آن عجوز با پشت خمیده برخاست و سنگی بدست کرده بر آن سر همایون افکند ، چنانکه بثنايای مبارکش آمد ، چون این بدیدم از آنملعونه دست برداشتم و گفتم :

ص: 120

اللَّهُمَّ أَهْلَكَهَا وَ أهلکهن مَعَهَا بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ أَجْمَعِينَ .

هنوز اینکلام را تمام نیاورده بودم، که آن دریچه فرود آمد و آن ملعونه و آنانکه با وی بودند بزیر سنک و خاک هلاک شدند.

قَتَلُوکَ عَطشاناً وَ لَمّا یَرقَبُوا *** فِی قَتلِکَ التَّأویلَ وَ التَّنزیلاً

وَ یُکَبِّرُونَ اِذا قُتِلْتَ وَ اِنَّما *** قَتَلُوا بِکَ التَّکْبیرِ وَ التَّهْلیلاً(1)

از طریق خيزران در آمدند . سرهای شهدا را از پیش روی حمل دادند و اهل بیت را از دنبال، در محملهای بی پوشش و شتر های بی وطا بر نشانده طی طریق کردند . مردی گفت : چه نیکو اسیرانی که ایشانند تا از کدام شهر و کدام بلدند؟ سکینه فرمود :

نَحْنُ سَبَایَا آلِ مُحَمَّدٍ.

منهال بن عمرو میگوید : سوگند با خدای گاهی که سر حسین را بدمشق در آوردند، مردی از پیش روی قرائت سوره کهف میکرد، چون بدین آیه مبارکه رسید :

«أَمْ حَسِبْتَ أَنَّ أَصْحَابَ الْکَهْفِ وَ الرَّقِیمِ کَانُوا مِنْ آیَاتِنَا عَجَبًا(2)» .

آن سر مبارک بلساني طلق(3) و بیانی فصیح فرمود :

أَعْجَبُ مِنْ أَصْحَابِ اَلْکَهْفِ قَتْلِی وَ حَمْلِی.

عجیب تر از اصحاب کهف ، کشتن من وحمل دادن سرمنست .

شماتت ابن طلحه و پاسخ حضرت سجاد (علیه السلام)

در خبر است که ابراهیم بن طلحة بن عبدالله ، چون شنید که اسرا را بشهر در می آورند، باستقبال على بن الحسين علیه السلام سرعت کرد. و ازدر شناعت(4) و شمانت گفت :

یا عَلِیَّ بنَ الحُسَینِ مَنْ غَلَبَ؟

ص: 122

و بروایتی اینوقت آن حضرت در محملی بود و سر در گریبان فرو میداشت ، پس سر بر آورد

فَقَالَ : إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تَعْلَمَ مَنْ غَلَبَ وَ دَخَلَ وَقْتُ الصلوة ، فَأَذِّنْ وَ أَقِمْ .

یعنی اگر میخواهی بدانی کدام کس غالب شد ، چون هنگام نماز رسید اذان و اقامه بگوی. کنایت از آنکه در اذان و اقامه آنکس را که بعد از خدای تعالی جل جلاله نام مبارکش را بآواز بلند در محضر جماعت قرائت کنند، اوجد من محمد مصطفی است و فرزندان او ابدالاباد(1) قاهر و غالب اند .

و این ابراهيم بن طلحه آنکس است که در چنک جمل با لشکر طلحه و زبير بود.

یعنی دروغ گفتی ای ملعون پسر ملعون ! لعنت خدای بر ستمکاران . وای بر تو در نزد یزید که ملعون بن ملعونست. فخر میجوئی بقتل کسیکه جبرئیل و میکائیل در قتل او سوگوارند(1) و کسی که نامش در سراپرده عرش خداوند مکتوب است و کسیکه جدش خاتم انبیای مرسلین است و پدرش قامع قاطبة(2) مشر کین ؟! کیست مانند جد من محمد مصطفی و پدرم على مر تضی و مادرم فاطمه زهراء؟.

خولی الاصبحي بجانب آن حضرت روی کرد:

وَ قَالٍ : لا تأبين الشَّجَاعَةَ وَ أَنْتَ بِنْتِ الشُّجَاعَ .

گفت : تو هرگز از شجاعت سر بر نمی تابی و حال آنکه تو دختر مرد شجاعی (3)

بالجمله، بعد از سر حسين علیه السلام سر حر بن یزید الریاحی پدیدار شد. از پس آن سر عباس بن علی بن ابیطالب علیه السلام آشکار گشت و آن را قشعم جعفی حمل میداد. آنگاه سر عون بن علی بن ابیطالب دیدار شد و حامل آن سنان بن انس نخعی بود. بدینگونه سوار از پس سوار حامل سرهای شهدا بودند . اینوقت سید سجاد علیه السلام این شعر انشاد کرد:

اُقادُ ذَلیلاً فی دِمِشْقَ کَاَنَّنی *** مِنَ الزَّنُجِ عَبْدٌ غابَ عَنْهُ نَصیرُ

وَجَدِّی رَسُولُ اللّهِ فی کُلِّ مَشْهَدٍ *** وَ شَیْخی اَمیرُ الْمُؤْمِنینَ وزیرٌ

فَیا لَیْتَ اُمِّی لَمْ تَلِدْنی وَ لَمْ یکُنْ *** یَزیدُ یَرانی فی البِلادِ اَسیرُ(4)

در خبر است که یکتن از علمای تابعين(5) چون سر حسين علیه السلام را نظاره

ص: 124

کرد ، بسرای خویش در رفت و در زاویه ئی بنشست و بر روی خویش و بیگانه در بر بست . پس از یکماه که از خانه بیرون شد ، او را گفتند : این عزلت و خمول (1) از بهر چه بود ؟ گفت : مگر ندیدید آن بلا که برما نزول کرد ؟ مع القصه، چون اهلبیت رسول خدا را با سر های شهدا در باب دار الاماره یزید حاضر کردند ، در طلب رخصت باز ایستادند و بانتظار بنشستند.

ورود اهل بیت رسول مختار بمجلس یزید بن معاوية

گردد. چند که جزوی را بخش کنند یا گوینده چشم بوسن آلایش دهد(1)، همگان را با تیغ در گذرانیدیم

فَهَاتِیکَ أَجْسَادُهُمْ مُجَرَّدَهً وَ ثِیَابُهُمْ مُرَمَّلَهً وَ خُدُودُهُمْ مُعَفَّرَهً تَصْهَرُهُمُ الشَّمْسُ وَ تَسْفِی عَلَیْهِمُ الرِّیحُ زُوَّارُهُمُ الرَّخَمُ وَ الْعِقْبَانُ

اينک جسد های ایشان در آن بیابان عریان افتاده با جامه های خون آلود و چهرگان خاک اندود. مهر مهرگان(2) برایشان تابان است و باد صبا وزان .کس زیارت نکند ایشانرا جز کرکس مردار خوار و عقاب تن او بار(3)

چون سخن بپای آورد، یزید لختی سر فرو داشت و سخن نکرد . پس سر بر آورد

قَالَ قَدْ کُنْتُ أَرْضَی مِنْ طَاعَتِکُمْ بِدُونِ قَتْلِ الْحُسَیْنِ أَمَا لَوْ کُنْتُ صَاحِبَهُ لَعَفَوْتُ عَنْهُ

گفت : کردار شما پسند خاطر من بود و از طاعت شما بیرون قتل حسین شاد خاطر میشدم . اگر من حاضر بودم ، حسين را معفو میداشتم و او را عرضه هلاک و دمار نمیگذاشتم . این هنگام مخفر بن ثعلبه که مأمور بکوچ دادن اهلبیت پود ، از

ص: 126

باب دارالاماره درآمد و ندا درداد:

فَقَالَ هَذَا مُخْفِرُ بْنُ ثَعْلَبَهَ أَتَی أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ بِالْفَجَرَهِ اللِّئَامِ

یعنی اینک مخفر بن ثعلبه، فاجران لئیم را بدرگاه اميرالمؤمنين يزيد آورد .

سید سجاد علیه السلام فرمود :

مَا وَلَدَتْ أَمْ مخفر ، أَشَدَّ وَ أَلْأَمُ وَ لَكِنْ قَبَّحَ اللَّهِ ابْنِ مَرْجَانَةَ .

یعنی آنچه را ما در مخفر بزاد، شدید تر و لئيم تر است ، لکن خداوند زشت و ملعون بداراد پسر مرجانه را

بروایت ابن نما جواب مخفر را یزید باز داد. و این بنزديک من بنده درست تر می آید ، چه سید سجاد با این کافران که از در عناد بودند ، کمتر سخن میکرد و یزید از بهر آنکه مردم را بفهماند که من قتل حسین را نفرمودم و راضی نبودم ، گاهی از اینگونه سخنها میکرد-العلم عندالله -

یَرَوْنَ فِعْلِی الْیَومَ بِالحُسَینِ(1)

و همچنان بگساریدن جام مدام(2) بر افزود ، تا لختی سکر و سرورش افزوده گشت و این اشعار را تذکره نمود :

نُفَلِّقُ هاماً مِن رِجالٍ أعِزَّهٍ *** عَلَینا وهُم کانوا اَعَفُّ وَ اَصبَرُ(3)

وَ اَکرَمُ عِندَ اللهِ مِنّا مَحَلَّهً *** وَ اَفضَلُ في كُلِّ الاُمورِ وَ اَفخَرُ

عَدَوُنا وَ مَا العُدوانُ اِلّا ضَلالَةً *** عَلَيهِم وَ مَن يَعُدو عَلَى الحَقِّ يَخسَرُ

فَاِن تَعدِلُوا فَالعَدلَ اَلفاهُ نافِعاً *** اِذا ضَمَّنا يَومَ القِيامَةِ مَحشَرٌ

وَ لکنَّنا فُزنا بِمُلكٍ مُعَجَّلٍ *** وَ إن کانَ فِي العُقباءِ ناراً تُسَعَّرُ(4)

اینوقت ، فرمان داد تا : سر های بریده را در آوردند . چون بنظارة ايشان مشغول شد ، بانک غرابی گوشزد او گشت ، یکباره دل پر کفر و طغيان نهاد و قانون تمویه و تدبير(5) را از دست بداد و این شعر که بر کفر او سجلی(6) بود،انشاد کرد:

لَمَّا بَدَتْ تِلْکَ اَلرُّءُوسُ وَ أَشْرَقَتْ *** تِلْکَ اَلشَّمُوسُ عَلَی رُبَی جَیْرُونِ

صَاحَ اَلْغُرَابُ فَقُلْتُ صِحْ أَوْ لاَ تَصِحْ *** فَلَقَدْ قَضَیْتُ مِنَ اَلنَّبِیِّ دُیُونِی(7)

ص: 128

و چون بانک غراب بروی نابهنگام افتاد و بحکم تطير(1) دلالت برزوال ملک میکرد، بدین شعر غرابزا مخاطب داشت :

یا غُرابَ البَینِ ما شِئتَ فَقُل *** إنَّما تَندُبُ أمراً قَد فُعِل

کُلُّ مُلکٍ و نَعیمٍ زائِلٌ *** وَ بَناتُ الدَّهرِ یَلعَبنَ بِکُل(2)

محروم شدن شمر از جایزه یزید

شمر بن ذی الجوشن که نگرنده یزید بود و واردات احوال او را می آزمود ، چون اورا سخت سکران و فرحان دید ، با اینکه ابن زیاد گوینده این شعر را بکشت - چنانکه مرقوم شد(3)- بي هول و هرب، این شعر را اعادت کرد و بر روی یزید قرائت نمود :

امْلأْ رِکابِی فِضّهً أو ذَهَبَاً *** إنّی قَتَلْتُ السیّدَ المُحَجِّبا

قَتَلْتُ خیرَ النَّاسِ أُمّاً وَ أَبَاً *** وَ خَیرَهُم اِذْ یَنسِبُونَ النَّسَبا

وَ اَکرَمَ النّاسَ جَمیعاً حَسَباً *** وَ مَنْ عَلَی الْخَلْقِ مَعاً مُنْتَصِباً

طَعَنْتُهُ بِالْرُّمْحِ حَتّی اِنْقَلَبا *** ضَرَبْتُهُ بِالْسَّیْفِ حَتّی نَحَبا(4)

یزید بجانب او شزرا(5) نظری افکند

وَ قَالَ لَهُ : إِذَا عَلِمْتَ أَنَّهُ خَيْرُ النَّاسِ أُمّاً وَ أَباً فَلِمَ قَتَلَتْهُ وَ أَمَلاً

ص: 129

اللَّهُ رِکابَكَ ناراً وَ حَطَباً

گفت : خداوند رکاب تو را بنار وحطب(1) انباشته کناد. اگر میدانستی که حسین از جهت پدر ومادر بهترین خلق جهان است ، چرا او را کشتی ؟ شمر گفت : باشد که مرا جایزه عطاکنی . یزید گفت : هرگز تو را از من جایزه نخواهد رسید. شمر خائف و خاسر باز شتافت و از دنیا و آخرت بي بهره ماند

سُمَیهُ اَمْسی نَسْلُها عَدَدَ الْحَصی *** وَ بِنْتُ رَسُول اللّهِ لَیسَتْ بِذی نَسْلِ(1)

یزید دست بر سینه عبدالرحمن زد، و با او بسر گفت :

سُبْحانَ اللَّهِ أَفِي هَذَا الْمَوْضِعِ : أَمَّا یَسَعُک السُکُوتُ

گفت : در چنین موقع چرا اینگونه سخن کردی؟! خاموش نتوانستی بود ! در محضر جماعت، آل زیاد را شناعت میکنی و بر ذلت وقلت آل مصطفی دریغ میخوری؟ آنگاه تا مکنون خاطر را نعل باژگونه زند و مستور ضمیر را دیگر گونه باز نماید(2)

قَالَ : فَلَعَنَ اللَّهِ ابْنِ مَرْجَانَةَ ، إِذْ أَقْدَمَ عَلَى مِثْلِ الْحُسَيْنُ ابْنُ فَاطِمَةَ . لَوْ کُنْتُ صَاحِبَهُ لَمَا سَأَلَنِی خَصْلَهً إِلَّا أَعْطَیْتُهُ إِیَّاهَا وَ لَدَفَعْتُ عَنْهُ الْحَتْفَ بِکُلِّ مَا اسْتَطَعْتُ وَ لَوْ هَلَاکِ بَعْضِ وُلْدِی وَ لَکِنْ قَضَی اللَّهُ أَمْراً فَلَمْ یَکُنْ لَهُ مَرَد

گفت : خداوند لعنت کناد پسر مرجانه را ، گاهی که بر مثل حسین کسی در آمد. اگر من بجای او بودم ، آنچه از من طلب میفرمود عطا میکردم ومرک را از وی دفع میدادم ، اگر چند بهلاک يکتن از فرزندانم معلق بود ، لکن چه توان کرد: قضای خدا بر این رفته بود و قضای خدارا هیچ آفریده ای طرد ومنع نتواند کرد

اینوقت ، یزید فرمان کرد تا : اهل بیت را در آورند و تاکنون سه ساعت بیش و کم میرفت که ایشانرا بر باب یزید بپای داشته بودند، لاجرم اهل بیت را در آوردند

ص: 131

چشم ایشان بر یزید افتاد ، نگریستند که تاجی مکلل (1) بدر و یاقوت بر سر گذاشته و بر سریری نشسته و انجمنی از قریش در پیرامن او رده زده و سر حسين علیه السلام را در طشتی زرین جای داده و در نزد خویش نهاده

غل جامعه بود. خويشتن علیه السلام میفرماید: ما دوازده تن در یکرشته بودیم که فرسایش(1) غل و زنجیر میدیدیم . من روی با یزید آوردم

قِلَّةُ - وَ أَنَّا مَغْلُولُ - : تَأْذَنُ لِي فِي الْكَلَامِ : فَقَالَ : قَلَّ ، وَ لَا تَقُلْ هُجْراً .

گفتم : رخصت کن تا سخنی گویم ، گفت : بگوی، لکن هذیان مفرمای

فَقُلْتُ : لَقَدْ وَقَفْتَ مَوْقِفاً لَا يَنْبَغِي لِمِثلى أَنْ يَقُولَ الْهُجْرَ

گفتم من در موقفی ایستاده ام که سزاوار نیست از مانند من کسی ناستوده سخن کند. آنگاه فرمود:

أَنْشُدُكَ اللَّهِ يَا يَزِيدُ : مَا ظَنُّكَ بِرَسُولِ اللَّهِ لَوْ رَآنَا عَلَى هَذِهِ الْحَالِ ؟

و فرمود: هان ای یزید! سوگند میدهم تورا باخدای ، چه گمان میبری برسول خدای اگر ما را بدینحال نظاره کند ؟ اینوقت ، دختر حسین فاطمه علیهما السلام بسخن آمد

فَقَالَتْ : يَا يَزِيدُ ! بَنَاتُ رَسُولُ اللَّهِ سَبَايَا

یعنی ای یزید ! دختران رسول خدای را کس اسیر میگیرد ؛ مجلسیان از سخن او باعلى صوت بگریستند . یزید روی با سید سجاد کرد

وَ قَالٍ : يا أَ بْنِ أَلِحُسَيْنٍ ، أبوکَ قَطَعَ رَحِمِي وَ جَهِلَ حَقِّي وَ نَازَعَنِي فِي سُلطانی ، فَصَنَعَ اللَّهُ بِهِ مَا قَدْ رَأَيْتَ .

گفت: ای پسر حسین: پدرتو قطع رحم کرد وحق مرا نادیده انگاشت وسلطنت مرا حق خویش میپنداشت ، لاجرم چنانکه دیدی خداوند زحمت او را از من دفع داد . زین العابدین علیه السلام او را بدین آیه مبارکه پاسخ فرمود :

ص: 133

« ما أَصابَ مِنْ مُصِيبَةٍ فِي الْأَرْضِ وَ لا فِي أَنْفُسِكُمْ ، إِلاَّ فِي كِتابٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ تبرأها . إِنَّ ذلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرُ (1) »

خدای تبارک و تعالي میفرماید : هیچ مصیبتی در زمین بادید نمیگردد و در نفوس شما در نمی آید ، الا آنکه مکتوب و مقدر است از آن پیش که آفریده شود و با قدرت خدای سهل و آسانست . یزید با پسر خود خالد گفت: او را پاسخ بگوی. خالد ندانست چه گوید ، گفت بگو :

« وَ ما أَصابَكُمْ مِنْ مُصِيبَةٍ فَبِما كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ وَ يَعْفُو عَنِ کَثیرٍ (2)»

یعنی هر مصیبتی را که دیدار میکنید، اندوخته کردار شما است ، از پس آنکه مبلغي معفو کشته .

راوندی از ثقات روات حدیث میکند که : یزید با سید سجاد سخن میکرد و در خاطر میداشت که کلمه ئی از آنحضرت اصغا نماید که کیفر آنرا موجب فتوای قتل او فرماید، و از آنحضرت کلامی ناستوده مسموع نمی افتاد، الا آنکه سبحه ای(3) در دست داشت و با اصابع مبارکش گردش میداد . یزید گفت: ای علی بن الحسين من با تو سخن میگویم و تو را پاسخ میگوئی و با انگشتان خویش سبحه میگردانی این کی روا باشد ؟ سید سجاد فرمود : پدر من از جد من مرا حديث فرمود که : چون نماز بامداد میگذاشت ، سخن نمیکرد وسبحه ای در پیش روی خود مینهاد

يَقُولُ : اللَّهُمَّ إِنِّي أَصْبَحْتُ أُسَبِّحُكَ وَ أمجدک وَ أحَمدُکَ وَ أُهَلِّلُكَ بِعَدَدِ مَا أدیر بِهِ سُبْحَتِي

عرض میکرد : ای پروردگار من! صبح کردم در حالتی که تسبیح میکنم تورا و تمجید میکنم تو را وسپاس میگذارم تورا و تهلیل میکنم ، بشماری که میگردانم

ص: 134

بدست سبحه خویش را. آنگاه سبحه خود را بدست میکرد و میگردانید، بی آنکه ذکری بشمار تسبیح خواهد کرد(1) وميفرمود: این حرزيست(2) مردم را تا گاهی که بفراش خویش باز گردند. و شامگاهان آن کلماترا اعادت میکرد وسبحه خود را در خوابگاه خویش در تحت بالین میگذاشت و میفرمود : این کردار بجای گردانیدن سبحه بشمار میرود . هان ای یزید ! من در اشتغال این امر اقتدا بجد خویش مینمایم

فَقَالَ لَهُ يَزِيدُ : لَا أُكَلِّمُ أَحَداً مِنْكُمْ إِلَّا وَ يُجِيبُنِي بِمَا يُعَوِّذُ بِهِ .

با هیچ تن از شما سخن نراندم جز آنکه مرا بپاسخ، زبان در دهانم شکست و دیگر باره یزید آغاز سخن کرد

فَقَالَ : يَا عَلِيَّ بْنَ الْحُسَيْنِ ، الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي قَتَلَ أَبَاكَ . فَقَالَ : عَلِيُّ بْنَ الْحُسَيْنِ : لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى مَنْ قَتَلَ أَبِي .

گفت : ای پسر حسين ! سپاس خداوندی را که پدر تو را بکشت : سید سجاد فرمود : لعنت خدای بر کسی که پدر مرا بکشت، و با سیدسجاد دوازده تن بيک رشته بسته احبال و مقيد اغلال(3) بودند. یزید که قتل سیدسجاد را بهانه طلب بود ، چون این سخن بشنید ، تمهید غضب کرد و فرمان داد که : آنحضرترا گردن بزنند

فَقَالَ عَلِىُّ بْنَ الْحُسَيْنِ : فَإِذَا قَتَلْتَنِي ، فَبَناتُ رَسُولَ اللَّهِ مَنْ يَرُدَّهُمْ إِلَى مَنَازِلَهُمْ ؟ وَ لَيْسَ لَهُمْ مُحْرِمُ غَيْرِي

فرمود: ای یزید ! چون مرا بخواهی کشت ، این دختران رسول خدای را که جز من محرم ندارند کدام کس بمنازل ایشان کوچ خواهد داد ؟ یزید آن سورت(4)

ص: 135

خشم را فروخورده

فَقَالَ : أَنْتَ تردهم إِلَى مَنَازِلَهُمْ

گفت : تو ایشانرا بمنازل خویش کوچ خواهی داد و سوهانی طلب نمود و بدست خود اوتاد و عقود(1) جامعه را قطع و فصل(2) داد و از گردن سیدسجاد بر گرفت و گفت : یا علی بن الحسين : دانستی که در تقدیم این امر چه اراده کردم ؟ فرمود : از بهر آنکه بیرون تو کس بر گردن من منتی حمل نکند . گفت : سوگند با خدای جز این اراده نکردم. آنگاه حکم داد تا : احبال دیگرانرا نیز قطع کردند و همگان را از بند رها ساختند. آنگاه فرمان کرد تا : آن طشت زر را که حامل سر مبارک حسين علیه السلام بود بیاوردند و در پیش روی او نهادند و اهلبیت را از قفای خویش جای جلوس داد تا نظارۂ سر حسین را کمتر توانند. اما سیدسجاد، چون چشم مبارکش بر آن سر همایون افتاد ، هرگز از سر گوسفند غذا نفرمود

فَجَزَیْناهُمْ بِبَدرٍ مِثْلَها *** وَ بِاُحدٍ یَوْمَ اُحدٍ فَاعْتَدَلَ

لو رَاَوْهُ فاسْتَهلُّوا فَرَحاً *** ثُمَّ قالوا یا یزیدُ لاتَشَلُّ

و کَذاکَ الشَّیخُ اَوْصانی بِهِ *** فَاتَّبَعْتُ الشَّیخَ فیما قَد سَئَلَ(1)

و بدین شعر حصين بن الحمام المرى نیز تمثل جست :

صَبَرنا وکانَ الصَّبرُ مِنّا سَجِیَّهً *** وَ أَسیافِنا یفرینَ هاماً و مِعصَما

نُفَلِّقُ هاماً مِن رُؤوسٍ أحِبَّهٍ *** إلَینا وهُم کانوا أعَقَّ وأظلَما(2)

فَقَالَتْ سَكِينَةٍ : وَ اللَّهِ مَا رَأَيْتُ أَقْسَى قَلْباً مَنْ يَزِيدُ وَ لَا رَأَيْتُ كَافِراً وَ لَا مُشْرِکاً شَرّاً مِنْهُ وَ لَا أَ جَفَا مِنْهُ .

سکینه فرمود: سوگند باخدای هرگز ندیدم کسيرا سخت دل تر و کافرتر و مشرک تر وشریرتر وجفا کارتر از یزید ، چه گاهی که سرپدرم را در نزد او نهاده بودند واهلبیت پیغمبر زار زار مینالیدند و بهای های میگریستند، او را بهیچگونه مکروهی بخاطر در نمیرفت و با چوب خیزران دندانهای مبارک حسين را میزد و این اشعار را قرائت میکرد .

مکشوف باد که محدثین اخبار و مورخین آثار، مانند فاضل مجلسی و صاحب عوالم و مؤلف لهوف و ابی مخنف و صاحب روضة الاحباب وابن ابی الحدید و طریحی

ص: 137

و مسعودی وصاحب اعلام الوری واعصم کوفی و خوارزمی و طبری وواقدی و یافعی وابن شهر آشوب ومؤلف فصول المهمه وجرایح و صواعق وابن جوزی وصاحب جلا عبدالله بن محمد رضا الحسینی وصاحب کشف الغمه و مغازی و مؤلفين کتب عربیه و فارسیه که نگارش نام ایشان موجب اطناب وتطويل بلاطايل(1) گردد ، هيچيک در این اشعار که یزید قرائت کرد، بتصريح باز ننموده اند که کداميک را از ابن زبعری انشاد کرد و کداميک را خویشتن انشا کرد . جماعتی همگانرا از یزید دانسته اند و بعضی برخی را نسبت بابن زبعری کرده اند، چه اشعار ابن زبعری را نشنیده و ندانسته اند .

کم تُرِي فِي الْحَرْبِ مِنْ جُمْجُمَةُ *** وَ أَكَفَّ قَدْ ابينت وَ رَجلٍ (1)

وَ سَرَابِيلَ حَسَّانَ سَلَبَتْ *** عَنْ كُماةٍ غُودِ رُوا فِي المُنتَزَلِ (2)

كَمْ قَتَلَنَا مَنْ کَریمٍ سَیدٍ * * * مَاجِدُ الْجَدَّيْنِ مِقدامٍ بَطَلَ (3)

صَادِقُ النَّجْدَةِ قَرَمَ بَارِعٍ *** غیر رِعديد لَدَى وَقَعَ الأسَلِ(4)

فَسَلْ ألمِهراسَ مِنْ سَاكِنُهُ * * * مِنْ کَراديسَ وَ هَامُ کَالحَجَلِ (5)

لَیتَ أشیاخی بِبَدرٍ شَهِدوا *** جَزَعَ الخَزرَجِ مِن وَقعِ الأَسَل(6)

حِينَ حُطَّتْ بِفِنَاءِ برکها *** وَ اسْتَحَرَّ الْقَتْلُ فِي عَبْدِ الْأَشَلِّ(7)

ثُمَّ حُفُّوا عِنْدَ ذاکم رقّصا * * * رَقْصُ الحفان تَعْدُوَ فِي الْجَبَلِ (8)

فَقَتَلنا النِّصْفِ مِنْ ساداتِهِم *** وَ عَدَلنا مِيلٍ بَدْرٍ فَاعْتَدَلَ

لا أَلْوَمُ النَّفْسِ إِلَّا أَنَّنَا *** لَوْ كَرَرنا لَفَعَلنَا المُفتَعَل

بِسُيُوفِ الْهِنْدِ تَعْلُو هَامِهِمْ * * * تَبْرُدَ الْغَيْظِ وَ يَشْفِينِ الغِلَل (9)

اکنون از این اشعار توان دانست که : کداميک را بزید بتمثل آورده و کداميک را خود انشا کرده یا باندک بينونتی قرائت نموده . و همچنان یزید بن معاویه ، دو

ص: 139

شعر از این قصيدة عبدالله بن زبعری را هنگام ورود سر های شهدا بتمثل آورد -چنانکه مرقوم شد(1) - وبدو شعر او در اینجا تمثل جست و سایر اشعار از یزید است وابن زبعری در غزوہ احد عبداللات نام داشت. گاهی که مسلمانی گرفت چنانکه نگاشته آمد رسول خدا او را عبدالله نام داد(2) اکنون با سر سخن آئیم

و پسر پیغمبر را میکشی!! مردم از کلمات او بهای های بگریستند ، چنانکه بیم میرفت فتنه ئی حدیث شود و زنی هاشمیه در خانه یزید بود ، بآواز بلند بانک بناله و عويل برداشت که :

وَا حَبيباة ! وَا سَيِّدَ أَهْلِ بَيتاة يَا أَ بْنِ مُحَمَداه .

ای فریاد رس ایتام وارامل ! و ای مقتول بتیغ اولاد زنا ! زينب علیهاالسلام چون کردار یزید را با سر برادر بدید، دست بزد و گریبان بدرید و فریاد بر آورد که

ياحُسَيناه ! يَا حَبِيبُ رَسُولَ اللَّهِ : يَا ابْنَ مَكَّةَ وَ مِنی یا ابْنَ فَاطِمَةَ الزَّهْرَاءِ سَيِّدَةِ النِّسَاءِ ! يَا ابْنَ بِنْتِ الْمُصْطَفَى .

گفت : سوگند با خدای دروغ گفتی ، اینکار از برای من روان است و اگر بخواهم بکنم میکنم . زینب گفت :

دعا برای ما قالته ای جالب و زیبا می باشد و نباتات دينية

كَلاَّ ! وَ اللَّهُ ماجَعَلَ اللَّهُ لَكَ ذَلِكَ ، إِلاَّ أَنْ تَخْرُجَ مِنْ مِلَّتِنا وَ تَدِينُ بِغَیرها

فرمود : حاشا که اینکار توانی کرد جز اینکه از دین ما بیرون شوی و دینی دیگر اختیار کنی. خشم يزيد بزيادت شد و گفت : در پیش روی من بدینگونه سخن میکنی ؟ همانا پدرت و بر ادرت از دین بیرون شدند

قَالَتْ زَيْنَبُ : بِدِينِ اللَّهِ وَ دِينِ أَبِي وَ دِينِ أَخِي اهْتَدَيْتُ ، أَنْتِ وَ أَبُوكِ وَجَدَكَ ، إِنْ كُنْتَ مُسْلِماً

فرمود : بدین خدا و دین پدر من و دین برادر من ، تو و پدرت و جدت هدایت یافتید . اگر مسلم باشی . یزید گفت :

كَذَّبَتْ یا عَدُوَّةُ اللَّهُ !

دروغ گفتی ای دشمن خدا ! زینب گفت

أَنْتَ أَمِيرُ تَشْتِمُ ظَالِماً وَ تَقْهَرُ بِسُلْطَانِكَ .

هان ای یزید ! بنیروی امارت فحش میگوئی و بقوت سلطنت با ما ستم میکنی و ما را مقهور میداری . یزید شرمگین شد و خاموش گشت . اینوقت شامی سخن خویش را اعادت کرد و گفت : یا امیرالمؤمنین، این جاریه را با من عطا کن. يزيد گفت : دور شو خدایت مرک بدهاد . ام کلثوم روی با شامی کرد

فَقَالَتْ : اسکت يَا لُکَعَ الرِّجَالِ قَطَعَ اللَّهُ لِسَانِكَ وَ أَعْمى عَيْنِكَ وَ أَيْبَسَ يَدَيْكَ وَ جَعَلَ النَّارَ مَثْوَاكَ، إِنَّ أَوْلَادِ الْأَنْبِيَاءِ لَا يَكُونُونَ خِدْمَةِ لِأَوْلَادِ الْأَدْعِيَاءُ

ص: 142

فرمود : زبان بر بندای فرومایه هرزه درای خداوند قطع کناد زبان تو را و کور کناد چشمهای تو را و بخشکاناد دستهای تو را و در آتش دوزخ جای دهاد تورا همانا فرزندان پیغمبران خادم زنا زادگان نشوند . هنوز ام کلثوم این سخن در دهان داشت، که خداوند مسئلت او را با اجابت مقرون فرمود ، گنک و نابینا شد و دست هایش بخوشید و در افتاد وجان بداد. و اینکه سید روایت فرموده که : آن مرد شامی فاطمه را نمیشناخت و از یزید پرسش کرد که اینجاریه کیست ؟ گفت : دختر حسین بن علی بن ابیطالب است و او از گفته پشیمان شد و بر یزید بر آشفت که ذریه پیغمبر را اسیر میگیری ؟! و من چنان میدانستم که از اسرای روم است و یزید اورا بکشت ، سخت بعید مینماید . چگونه صورت می بندد که اهلبیت را با آن سر های بریده بشرحی که مرقوم شد ، بشهر شام در آورند و مرد شامی که از مقربان یزید و در خور جلوس مجلس یزید باشد ، ایشان را نشناسد بلکه روز تا روز از اخبار کربلا و نام و نشان شهدا و منازل اهلبيت کماهی (1)آگاهی داشتند

مَهْلًا مَهْلًا . أُنْسِيتُ قَوْلُ اللَّهِ : «وَ لَا یَحْسَبَنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا أَنَّمَا نُمْلِی لَهُمْ خَیْرٌ لِأَنْفُسِهِمْ إِنَّمَا نُمْلِی لَهُمْ لِیَزْدَادُوا إِثْمًا وَ لَهُمْ عَذَابٌ مُهِینٌ (1)» أَمِنَ الْعَدْلِ یَا ابْنَ الطُّلَقاءِ تَخْدِیرُکَ حَرائِرِکَ وِ إِمائَکَ وَ سَوْقُکَ بَناتَ رَسُولِ اللّهِ سَبایا؟! قَدْ هَتَکْتَ سُتُورَهُنَّ وَ أَبْدَیْتَ وُجُوهَهُنَّ یَحْدُوا بِهِنَّ الأَعْدَاءُ مِنْ بَلَدٍ إِلَی بَلَدٍ وَ یَسْتَشْرِفُهُنَّ أَهْلُ الْمَناهِلِ و الْمَناقِلِ وَ یَتَصَفَّحُ الْقَرِیبُ وَ الْبَعِیدُ والدنی و الشَّرِیفُ وَ لَیْسَ مَعَهُنِّ مِنْ رِجَالِهِنَّ وَلِیٌّ وَ لَا مِنْ حُماتِهِنَّ حَمِی وَ کَیْفَ یُرْتَجَی مُرَاقَبَهُ مَنْ لَفَظَ فُوهُ أَکْبَادَ الْأَزْکِیَاءِ وَ نَبَتَ لحَمُهُ بِدِمَاءِ الشُّهَدَاءِ، وَ کَیْفَ یَسْتَبْطِا فِی بُغْضِنَا أَهْلَ الْبَیْتِ مَنْ نَظَرَ إِلَیْنَا بِالشَّنَفِ وَ الشَّنَآنِ وَ الْإِحَنِ وَ الْأَضْغَانِ ثُمَّ تَقُولُ- غَیْرَ مُتَأَثِّمٍ وَ لَا مُسْتَعْظِمٍ-: لا هَلُّوا وَ اسْتَهَلُّوا فَرَحاً ثُمَّ قَالُوا یَا یَزِیدُ لَا تُشَلُ مُنْتَحِیاً عَلَی ثَنَایَا أَبِی عَبْدِ اللهِ سَیِّدِ شَبَابِ أَهْلِ الجَنَّهِ تَنْکُتُهَا بِمِخْصَرَتِکَ وَ کَیْفَ لَا تَقُولُ ذَلِکَ وَ لقَدْ نَکَأْتَ الْقَرْحَهَ وَ اسْتَأْصَلْتَ الشَّافَهَ بِإِرَاقَتِکَ دِمَاءَ ذُرِّیَّهِ مُحَمَّدٍ وَ نُجُومِ الْأَرْضِ مِنْ آلِ عَبْدِالمُطَّلِبِ، وَ تَهْتِفُ بِأَشْیَاخِکَ زَعَمْتَ أَنَّکَ تُنَادِیهِمْ. فَلَتَرِدَنَّ وَ شِیکاً مَوْرِدَهُمْ وَ لَتَوَدَّنَّ أَنَّکَ شَلَلْتَ وَ بَکِمْتَ، وَ لَمْ یَکُنْ قُلْتَ مَا قُلْتَ وَ فَعَلْتَ مَا فَعَلْتَ.

أَللَّهُمَّ خُذْ بِحَقِّنَا وَ انْتَقِمْ مِنْ ظَالِمِنَا وَ أَحْلِلْ غَضَبَکَ بِمَنْ سَفَکَ

ص: 144

دِمَاءَنَا وَ قَتَلَ حُمَاتَنَا، فَوَ اللهِ مَا فَرَیْتَ إِلَّا جِلْدَکَ وَ لَا جَزَزْتَ إِلَّا لحَمَکَ وَ لَتَرِدَنَّ عَلَی رَسُولِ اللهِ بِمَا تَحَمَّلْتَ مِنْ سَفْکِ دِمَاءِ ذُرِّیَّتِهِ وَ انْتَهَکْتَ مِنْ حُرْمَتِهِ فِی عِتْرَتِهِ وَ لحَمَتِهِ حَیْثُ یَجْمَعُ اللهُ شَمْلَهُمْ وَ یَلُمُّ شَعَثَهُمْ وَ یَأْخُذُ بِحَقِّهِمْ « وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ (1)» حَسْبُکَ بِاللهِ حَاکِماً وَ بِمُحَمَّدٍ خَصِیماً وَ بِجَبْرَئِیلَ ظَهِیراً وَ سَیَعْلَمُ مَنْ سَوَّی لَکَ وَ مَکَّنَکَ مِنْ رِقَابِ المُسْلِمِینَ، بِئْسَ لِلظَّالِمِینَ بَدَلًا وَ أَیُّکُمْ شَرٌّ مَکاناً وَ أَضْعَفُ جُنْداً. وَ لَئِنْ جَرَّتْ عَلَیَّ الدَّوَاهِی مُخَاطَبَتَکَ إِنِّی لَأَسْتَصْغِرُ قَدْرَکَ وَ أَسْتَعْظِمُ تَقْرِیعَکَ وَ أَسْتَکْبِرُ تَوْبِیخَکَ، لَکِنَّ الْعُیُونَ عَبْرَی وَ الصُّدُورَ حَرَّی، أَلَا فَالْعَجَبُ کُلُّ الْعَجَبِ لِقَتْلِ حِزْبِ اللهِ النُّجَبَاءِ بِحِزْبِ الشَّیْطَانِ الطُّلَقَاءِ، فَهَذِهِ الْأَیْدِی تَنْطِفُ مِنْ دِمَائِنَا وَ الْأَفْوَاهُ تنحَلَّبُ مِنْ لُحُومِنَا وَ تِلْکَ الجُثَثُ الطَّوَاهِرُ الزَّوَاکِی تَنْتَابُهَا الْعَوَاسِلُ وَ تَعْفُوهَا أُمَّهَاتُ الْفَرَاعِلِ. وَ لَئِنِ اتَّخَذْتَنَا مَغْنَماً لَتَجِدُنَا وَ شِیکاً مَغْرَماً حِینَ لَا تَجِدُ إِلَّا مَا قَدَّمْتَ یداک «وَ ما رَبُّکَ بِظَلَّامٍ لِلْعَبِیدِ» فَإِلَی اللهِ المُشْتَکَی وَ عَلَیْهِ المُعَوَّلُ، فَکِدْ کَیْدَکَ وَاسْعَ سَعْیَکَ وَ نَاصِبْ جُهْدَکَ فَوَ اللهِ لَا تَمْحُو ذِکْرَنَا وَ لَا تُمِیتُ وَ حْیَنَا وَ لَا تُدْرِکُ أَمَدَنَا وَ لَا تَرْحَضُ عَنْکَ عَارَهَا وَ هَلْ رَأْیُکَ إِلَّا فَنَدٌ وَ أَیَّامُکَ إِلَّا عَدَدٌ، وَ جَمْعُکَ

ص: 145

إِلَّا بَدَدٌ؟ یَوْمَ یُنَادِی المُنَادِی: « أَلا لَعْنَهُ اللهِ عَلَی الظَّالِمِینَ». فَالحَمْدُ لِلهِ الَّذِی خَتَمَ لِأَوَّلِنَا بِالسَّعَادَهِ وَ لِآخِرِنَا بِالشَّهَادَهِ وَ الرَّحْمَهِ، وَ نَسئلُ أَنْ یُکْمِلَ لَهُمُ الثَّوَابَ وَ یُوجِبَ لهُمُ المَزِیدَ وَ یُحْسِنَ عَلَیْنَا الْخِلَافَهَ إِنَّهُ رَحِیمٌ وَ دُودٌ، وَ حَسْبُنَا اللهُ وَ نِعْمَ الْوَکِیل

خلاصه این کلمات بفارسی چنین می آید : پس از ستایش یزدان پاک ونیایش(1) خواجه لولاک(2)، بحکم آیه مبارکه قرآن باز نمود که : یزید واتباع او که سر از فرمان خدای برتافتند و آیات خدای را انکار کردند ، بازگشت ایشان بآتش دوزخ خواهد بود . آنگاه روی با یزید آورد و فرمود : هان ای یزید ! آیا گمان میکنی گاهی که زمین و آسمان را برما تنک آوردی و ما را شهر تا شهر مانند اسیران کوچ دادی ، از منزلت و مکانت ما کاستی ؛ و بر حشمت و کرامت خود افزودي ؟ و قربت خود را در حضرت خداوند بزیادت کردی؟ از این روی آغاز تکبر و تنمر(3) نمودی و بر خویشتن بینی بیفزودى(4) ويکباره شاد و شادخواره شدی که مملکت دنیا بر تو گرد آمد و سلطنت ما از بهر تو صافی گشت ؟ نه چنين است ، ای یزید! عنان باز کش و لختی بباش. مگر از خاطر بستردی ، آنجا که خداوند با پیغمبر خودمیفرماید: البته گمان نکنند آنان که کفر ورزیدند: تأخير عذاب ایشان خیری است مر ایشان را ، همانا مهلت دادیم ایشان را تا بر گناه بیفزایند و ما بر باد افراه بیفزائیم . آیا از در عدل و اقتصاد است ای پسر طلقا که زنان و کنیز گان خود را از پس پرده باز داری و دختران رسول خدای را چون اسيران شهر بشهر بگردانی ؟ همانا پرده حشمت وحرمت ایشان را چاک کردی و ایشان را از پرده بر آورده و در منازل و مناهل(5) بتاختی ومطمح نظر وضیع و

ص: 146

شریف(1) ساختی در حالتی که از مردان و پرستاران ایشان کس با ایشان نبود . چگونه امید میرود که طریق مهر وحفاوت سپارد کسی که جگر آزادگان را بخاید و از دهان بر افکند(2) و گوشتش بخون شهیدان بروید و نمو کند (کنایت از آنکه از فرزند هند جگر خواره چه بهره توان یافت ؟ ) و چگونه در خصومت ماخویشتن داری تواند کرد ، کسی که جز از درخصمی برما نظاره نداند و بی آنکه بر خود جرم و جریرتی وارد آرد، یا امری عظیم شمارد، شعری بدین شناعت انشاد کند و بخواند:

لَأَهَلُّوا وَ اسْتَهَلُّوا فَرَحاً *** ثُمَّ قَالُوا يَا يَزِيدُ لَا تُشَلَ

و با چوب خیزران بر دندانهای مبارک ابی عبدالله، سیدجوانان اهل بهشت بزند، روا است که انشای اینچنین شعر کند.هان ای یزید! دانسته باش که: دمل خویش را نابهنگام بشکافتی و قرحة شأفه(3) را که قطع آن موجب هلاکت است از بن بزدی ، از این روی که خون فرزندان محمد را بریختی و سلسله آل عبدالمطلب راکه ستارگان زمینند بگسیختی اکنون مشایخ خویش را ندا میکنی و گمان داری که : شنوندگانند. زود باشد که موردایشان(4) در آئی و دوست داری که شل بودی و گنک(5) بودی و آنچه گفتی نگفتی و آنچه کردی نکردی، و تو را سودی نکند(6) گفتی آنچه گفتی و کردی آنچه کردی.

آنگاه فرمود : ای پروردگار من! بگیر حق ما را از ستمکاران و دست فرسود غضب خود فرمای آنان را که خون ما بريختند و نگاهبانان ما را بمعلاق (7) هلاک بر آويختند. هان ای یزید ! نشکافتی مگر پوست خود را و پاره پار نساختی مگر

ص: 147

گوشت خود را . زود باشد که برسول خدا در آئی ، در حالتی که حمل کرده باشی بر خود ریختن خون فرزندان اورا و دریدن پرده حرمت عترت او را و جمع کرده باشد ذریه خود را و فراهم آورده باشد پراکندگی ایشان را و مأخوذ دارد حق ایشان را و پندار مکن آنانرا که در راه خدا کشته شدند ، مردگانند، بلکه ایشان زندگانند و در نزد پروردگار خود روزی خوارانند. و کافی است تو را ای یزید ! گاهی که خداوند داور باشد و محمد داوری کند و جبرئیل یاوری نماید . وزود باشد که بدانند آنان که تو را دستیار شدند و بر گردن مسلمانان سوار کردند : چه نکوهیده بدلی از میان ستمکاران اختیار نمودند و روز برانگیزش کداميک از شما بد روز تر و بد فرجام تر خواهید بود. همانا مخاطبه و محاوره تو بر من گران می آید ، چه من قدر تورا خرد میپندارم وسرزنش تورا بزرک میشمارم و شناعت تو را ستوده می انگارم ، لکن چشمها سرشک ریز است و سینه ها آتش انگیز . چه امری شگفت و عظیم است که لشکر خدا بدست طلقا که لشکر شیطانند کشته گردند ! و دست ایشان از خون ما سیلان پذيرد؛ ودهان ایشان از گوشت ما بدو شد و بنوشد ! و آن جسد های پاک و پاکیزه را گرگهای بیابانی بنوبت زیارت کنند ، و آن تنهای مبارک را بچهای ضبع (1) بر خاک بمالند و بفرسایند. ای یزید؛ اگر امروز ما را بغلبه غنیمت انگاشتی ، زود باشد که مأخوذ غرامت باشی، و بدست نکنی، جز آنکه از پیش فرستادی و نیست خداوند بر بندگان ستم کننده و در حضرت او است شکایت ما و اعتماد ما . اکنون از خدیعت و مکیدت دست باز مدارو دقیقه ای ازجهد وسعی فرو مگذار ، با اینهمه نتوانی ذکر ما را محو کنی و وحی ما را بمیرانی و فرجام ما را باز دانی و خویشتن را از این عار برهانی، چه عقل توعلیل است و ایام تو قلیل و جمع تو پراکنده و روز تو گذرنده ، گاهی که ندای حق در رسد که : لعنت خدای برظالمان است . سپاس و ستایش خداوندی را که ختم کرد در ابتدا بر ما سعادت را و در انتها رحمت و شهادت را ودر حضرت حق خواستاریم

ص: 148

که : ثواب شهدای ما را تکمیل فرماید و هر روز بر اجر ایشان بیفزاید و ما را بخلیفهای نیکو مخلف دارد که اواست پروردگار ودود(1) و خداوند رحيم «حسبنا الله و نعم الوکيل» یزید را موافق نمی افتاد که زینب را بدین سخنان درشت و کلمات شتم آمیز مورد غضب و سخط دارد ، خواست که عذری بر تراشد که زنان نوایح (2) بیهشانه سخن کنند ، لاجرم او را بدین شعر پاسخ گفت :

یا صَیْحَهً تُحْمَدُ مِنْ صَوائِحِ *** ما اهْوَنَ المَوْتَ عَلَی النَّوائِحِ(3)

آنگاه با بزرگان سخن بمشورت افکند که : با این جماعت چه صنعت بدست گیرم ؟

قالُوا : لَا تُتَّخَذُ مِنْ كَلْبٍ سُوءٍ إِلَّا جُرُّواً

یعنی از سک ، جز بچه سگ متوقع نباید بود ، کنایت از آنکه همگان را با تیغ در گذران . نعمان بن بشیر حاضر مجلس بود

فَقَالَ لَهُ : أَنْظُرُ ، ما کانَ الرَّسُولُ صَنَعَهُ بِهِمْ ، فَاصْنَعْهُ بِهِمْ .

گفت : اي يزيد ! ببین تا رسول خدای با ایشان چه صنعت پیش داشت ، آنکن که رسول خدای کرد . اینوقت ، یزید فرمان کرد تا : علی بن الحسين و اهلبیت را در مکانی خراب جای دادند، که نه دافع گرما بود، نه حافظ سرما، چنانکه چهره مبارکشان از سورت حر و قر پوست فرو گذاشت(4)

در خبر است که در آن ایام در ارض بیت المقدس سنگی از زمین بر نمیداشتند ، جز اینکه خون تازه از جای آن جوشش داشت . یزید ملعون کرة بعد کرة (5) اهل بیت رسول خدای را حاضر مجلس میساخت و بکار خمر و قمر(6) میپرداخت

ص: 149

خواب دیدم . مرا بشارت بهشت داد، در عجب شدم . اکنون سر آن مکشوف افتاد ، پس کلمه بگفت و مسلمانی گرفت و آن سر مبارک را برداشت و بر سینه بچفسانید و ببوسید تا گاهی که از دستش بستدند و گردنش بزدند.

زیاد او را بکشت و سرش را بمن فرستاد . جاثلیق گفت : وای بر تو ای یزید! من در این ساعت در بیعه(1)جای داشتم ، لختی بخفتم ، ناگاه صیحه ای شنیدم و جوانی چون آفتاب دیدم که از آسمان فرود شد و با او فریشتگان نزول کردند . گفتم : کیست؟ گفتند : رسول خدا با فریشتگان بر فرزندش حسين تعزیت میکند و مینالد . وای بر تو ای یزید ! خداوندت هلاک کناد . یزید در خشم شد و گفت : خوابی بدروغ میزنی و بر من حجت میکنی؟! وفرمان کرد تاغلامان او را بدر بردند و بضربی بیازردند، فریاد برداشت که : یا ابا عبدالله ؛ گواه باش در نزد جدت که من مسلمانی گرفتم و کلمه بگفتم . یزید در غضب شد و گفت : او را بر دار کنید. جاثلیق گفت: آنچه میخواهی میکن. اینک رسول خدا در برابر من بيک دست پیراهنی از نور و بدست دیگر تاجی از نور دارد و میفرماید:

لیس بَيْنِي وَ بينک أَنْ أتوجک بِهَذَا التَّاجِ وَ أَلْبَسَكَ بِهَذَا الْقَمِيصِ إِلاَّ أَنْ تَخْرُجَ مِنَ الدُّنْيَا . ثُمَّ أَنْتَ رَفِيقِي فِي الْجَنَّةِ .

یعنی این تاج بر سر نتوانی گذاشت ، الا آنکه از دنیا بیرون شوی . آنگاه رفیق من باشی در بهشت . این بگفت و در گذشت.

خواستم بحضرت رسول خدا هدیه ای بگذرانم . با اصحاب آن حضرت گفتم : چه چیز پسند خاطر او است ؟ گفتند : طيب را پسنده میدارد : من دو فاره(1) ازمشک و مقداری از عنبر اشهب(2) برداشتم و بحضرت رسول خدای شتافتم هنگامیکه در سرای ام سلمه میبود . چون چهره مبارکش را نگران شدم ، نوری نگریستم که از جمال همایونش ساطع بود . عقلم شیفته(3) شد و قلبم بمحبت او فريفته گشت. فرمود : این چیست ؟ گفتم : مختصر هدیتی است که بدین حضرت ره آورد(4) کرده ام فرمود: نام تو چیست ؟ گفتم : عبدالشمس . فرمود : من تو را عبدالوهاب نام دادم و هدیه تورا میپذیرم، اگر اسلام بپذیری . من نيک نظر کردم ، دانستم که آن پیغمبر است که عیسی ما را بقدوم او بشارت داد

حَيْثُ قَالَ إِنِّي مُبَشِّرٍ لَکُم بِرَسول يَأْتِي مِنْ بَعْدِي اسْمُهُ أَحْمَدُ

پس از در یقین بدست او مسلمانی گرفتم وکلمه گفتم. و چند که در روم بودم اسلام خود را می نهفتم ، يک روز در خانه ام سلمه حاضر حضرت رسول خدای بودم، ناگاه صاحب این سر ، حسین بن علی در آمد . پیغمبر بغل بگشود و او را در بغل گرفت و ترحيب و ترجیب(5) بگفت و در کنار خود جای داد ولبهای مبارکش را ببوسید و دندانهای مبارکش را بمکید وهمی گفت :

بَعْدُ عَنْ رَحْمَةِ اللَّهِ مَنْ قَتَلَكَ . لَعَنَ اللَّهُ مَنْ قَتَلَكَ يَا حُسَین وَ أَعَانَ عَلَى قَتلِکَ

یعنی دور باد از رحمت خدای کشنده تو ولعنت خدای بر کسی که تو را بکشد و آنکس که اعانت کند بر قتل تو . همی گفت و همی گریست ، در روز دیگر در مسجد پیغمبر حاضر بودم . ناگاه حسين با برادرش حسن در آمدند و عرض کرد: یا

ص: 153

جداه ! من با برادرم حسن مصارعت(1) کردم و هیچیک غالب نشدیم ، همیخواهیم با دید آید که نیروی ما کدامیک افزونست ؟ رسول خدا فرمود : کشتی و تصارع در خور شما نیست ، بروید و خطی بنگارید . خط هر يک نیکوتر افتاد، قوت او افزونست . پس برفتند وهريک سطری بنگاشتند و بنزد رسول خدا آوردند. پیغمبر نخواست تا خاطر هیچیک شکسته شود

فَقَالَ لَهُمَا : يَا حَبِيبِي : إِنِّي أُمِّي لَا أَعْرِفُ الْخَطِّ . إذهَبا إِلَى أبیکُما لِیَحكُم بَيْنَكُمَا وَ يَنْظُرُ أيُكُما أَحْسَنَ خُطًا

فرمود : من بدبستان نرفته ام و خط ندانسته ام . بروید نزد پدر خود على تا بگوید : کدامیک بهتر نگاشته اید . ایشان روان شدند و پیغمبر نیز با ایشان روان شد تا بخانه فاطمه در آمدند. ساعتی بیش و کم بر نگذشت که پیغمبر مراجعت فرمود و سلمان فارسی نیز ملازم خدمت بود . مرا چون با سلمان مراودتی(2) ومودتي بود . پر سش کردم که : خط کداميک نيکوتر بر آمد.

سلمان گفت : رسول خدا نخواست هيچيک اندوهناک شوند، این حکومت را بعلی باز گذاشت . على نیز اندوه هیچیک را روا نداشت ، فاطمه را بقضاوت گذاشت . چون بنزد ما در آمدند و قصه بگفتند ، فاطمه را شگفت آمد تا چکند و دل کداميک را بشکند ، فرمود : مرا قلاده ای(3) در گردن است که منضد(4) است بهفت عدد مروارید . آن مرسله(5) را بر سر شما میگشایم و می افشانم ، شما لالی(6) آن را مأخوذ دارید، هر کدام بیشتر بدست کردید قوت بزیادت دارید و آن مرسله را بر سر ایشان بگسیخت و برافشاند. ایشان جنبش کردند و کوشش نمودند ، هر یکرا سه مروارید بدست شد و آن يک که بر زمین بماند ،

ص: 154

هر دوان نیرو میکردند که بدست گیرند ، خداوند هيچيک را خسته خاطر نخواست فرمان کرد تا : جبرئیل فرود شد و بال بزد و آن مروارید را دو نیمه ساخت تاهريک نیمی را بر گرفتند . هان ای یزید ! نيک نظر کن، کسی را که رسول خدا و على مرتضی و فاطمه زهرا و خداوند تبارک وتعالي رضا ندهند که قلب او شکسته شود از برای ترجیح سطري نگارش . تو با او بدینگونه کار میکنی !!

أُفٍّ لَكَ وِلَدينكَ یا یَزیدُ!

این بگفت و سر حسین را بر گرفت و بوسه زد و بگریست و گفت : ای حسین شاهد باش در نزد جدت مصطفی و پدرت مرتضی و مادرت زهراء در روز قیامت ولعنت خدای باد بر دشمنان شما .

سید سجاد علیه السلام کلمات ایشان را اصغا فرمود و معنی آن بدانست و گفت : هیچکس از من نیکوتر زبان رومی را نداند - « بانی انت و امی» هیچکس از تو زبان وحش وطير وجن و انس را نیکوتر نداند-

از آن پیش که از زاهدان(1) هندزاده باشی. همانا که رایت(2) رسول خدای در جنک بدر وغزوه احد و يوم احزاب ، در دست جد من علی بن ابیطالب بود وعلمهای کفار را پدرتو معاویه و جد تو ابوسفیان حمل میدادند.

ثُمَّ قَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ وَیْلَکَ یَا یَزِیدُ إِنَّکَ لَوْ تَدْرِی مَا ذَا صَنَعْتَ وَ مَا الَّذِی ارْتَکَبْتَ مِنْ أَبِی وَ أَهْلِ بَیْتِی وَ أَخِی وَ عُمُومَتِی إِذاً لَهَرَبْتَ فِی الْجِبَالِ وَ افْتَرَشْتَ الرَّمَادَ وَ دَعَوْتَ بِالْوَیْلِ وَ الثُّبُورِ أَنْ یَکُونَ رَأْسُ أَبِی الْحُسَیْنِ ابْنِ فَاطِمَهَ وَ عَلِیٍّ مَنْصُوباً عَلَی بَابِ مَدِینَتِکُمْ وَ هُوَ وَدِیعَهُ رَسُولِ اللَّهِ فِیکُمْ فَأَبْشِرْ بِالْخِزْیِ وَ النَّدَامَهِ غَداً إِذَا جُمِعَ النَّاسُ لِیَوْمِ الْقِیَامَهِ

سید سجاد علیه السلام فرمود : وای بر تو ای یزید ، اگر دانستی که چه کردی و چه گناهی را مرتکب شدی در حق پدر من ، و برادر من ، وعم من ، وعم زادگان من سر در بیابان میگذاشتی ودر کوهساران سکنه میداشتی ، و در خاک و خاکستر می۔ نشستی و دل بویل و ثبور(3) میخستی از اینکه بوده باشد سر پدر من حسين بن فاطمه بدروازه شهر شما آویخته و حال آنکه او در میان شما ودیعت رسول خدا باشد . اکنون ای یزید! ساخته ذلت و ندامت باش از برای روز قیامت .

سرای در آورد و بحفر قبر پرداخت . سید سجاد این اشعار را قرائت فرمود :

اُنادیکَ یا جَدّاهُ یا خَیرَ مُرسَل *** حَبیِبُکَ مَقتُولٌ وَ نَسلُکَ ضایِعٌ

وَ آلِکَ اَمْسُوا کالإِماءِ بِذِلَّهٍ *** تُساعُ لَهُمْ بَیْنَ الأَنامِ فَجائِعُ

یُرَوِّعُهُمْ بِالسَبِّ مَنْ لا یَروعُهُ *** سَبابٌ وَ لا راعَ النَبییَّنَ رائعُ

وَ دائعُ اَمْلاکٍ وَ اَفلاکَ اَصْبَحُوا *** لِجَوْرِ یَزیدِ بْنِ الدَّعِیِّ وَ دائعُ

فَلَیْتَکَ یا جَدّاهُ تَنْظُرُ حالَنا *** نُسامُ وَ نُشری کَالإِماءِ نُبایعُ(1)

آنگاه بنماز ایستاد . چون دژخیم آن حفره را بپای آورد وقصد سید سجاد کرد، دستی از غيب قفائی بردژخیم زد، چنانکه بروی در افتاد و فریادی هولناک بر آورد وجان بداد . پسر یزید خالد که نگران اینواقعه بود، چون این بدید بنزد یزید دوید و این خبر هولناک را بدو آورد . یزید نیز بیمناک شد ، فرمان کرد : دژخیم را هم در آن حفيره بخاک سپارند و سید سجاد را باز آرند. اینوقت روی باهلبیت آورد

فَقَالَ قَبَّحَ اللَّهُ ابْنَ مَرْجَانَهَ لَوْ کَانَتْ بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَهُ قَرَابَهٌ وَ رَحِمٌ مَا فَعَلَ هَکذا بِکُمْ وَ لَا بَعَثَ بِکُمْ عَلَی هَذَا

گفت: خداوند زشت کناد عبیدالله پسر مرجانه را ، اگر در میان شما و او قرابت رحم و خویشاوندی بود ، هرگز با شما بدینگونه کار نمیکرد و شمارا بدین ذلت و خواری کوچ نمیداد . واین بگفت واهلبیت را رخصت مراجعت داد . و این کرت ایشانرا بیاوردند و در مسجدی خراب جای دادند .

در آویزند و اهلبیت رسول خدای را بدانسرای دعوت کنند . چون اهلبیت رسول خدای بحکم یزید جانب سرای او را پیش داشتند و زنان یزید و اهلبيت معاویه این بدانستند ، هر حلى وحلل که در بر داشتند از تن باز کردند و جامه ماتم در پوشیدند و ایشانرا پذیره نمودند و باعلى صوت بگریستند و بانک ناله و نياحة (1) دردادند وسة روز با ایشان سوگواری نمودند

مراقبت اهلبیت برداشت و ایشانرا درحرکت وسکون باختيار خویش گذاشت.

را در مصارعت بیفکنی ؟ گفت : من کشتی نتوانم ، اگرخواهی او را کاردی ده ومرا نیز کاردی بخش تا بجای مصارعت منازعت آغازیم . چون اینحدیث را من بنده در حق عمر بن حسن علیه السلام وعبدالله بن يزيد عليه اللعنه استوار دانستم، در ذیل قصه شهدای يوم طف نگاشتم(1) دیگر بتکرار نخواهم پرداخت .

بالجمله ، اگر چند یزید ملعون از آیات آن سر مطهر و کرامات اهل بیت پیغمبر آشفته خاطر میگشت واز کرده پشیمان میشد ، لکن بحکم فطرت و خبث جبلت مجبول(2) بود که چند که تواند زیان ایشان بخواهد و از مکافات ایشان نکاهد اگر چه در اینوقت رعایت مهر وحفاوت(3) میکرد وطريق رأفت و عطوفت میسپرد.

یعنی ای یزید ! اجازت کن تامن بر این منبر صعود کنم وسخنی چند بگویم که خدای خشنود گردد وهمگنان مأجور گردند . یزید نپذیرفت ، حاضران مجلس از اهل شام ودیگر بلاد دوست داشتند که آنجوان هاشمی بر منبر بر آید و بشنوند تا چه فرماید ، گفتند : یا امیرالمؤمنین! چه زیان دارد ؟ فرمان کن تا: بر منبر برآید وهنر خویش بنماید . یزید گفت : اگر وی بر فراز منبر جای کند جز بر فضيحت آل بوسفیان دم نزند. گفتند : با یزید؛ از این کودک نورسید چه آید ؟

فَقَالَ : إِنَّهُ مِنْ أَهْلِ بَيْتٍ قَدِ زقوا الْعِلْمِ زَقَا

گفت : او از اهل بیتی است که او را از علم اطعام کرده اند چنانکه مرغان افراخ(1) را به همگان در انجاح مسئلت الحاح از حد بدر بردند. لاجرم یزید اجازت کرد، اگر چند کراهت داشت .

وَ الصَّفَا. أَنَا ابْنُ مَنْ حَمَلَ الرُّكْنَ بِأَطْرَافِ الرِّدَا. أَنَا ابْنُ خَيْرِ مَنِ ائْتَزَرَ وَ ارْتَدَى. أَنَا ابْنُ خَيْرِ مَنِ انْتَعَلَ وَ احْتَفَى. أَنَا ابْنُ خَيْرِ مَنْ طَافَ وَ سَعَى. أَنَا ابْنُ خَيْرِ مَنْ حَجَّ وَ لَبَّى. أَنَا ابْنُ مَنْ حُمِلَ عَلَى الْبُرَاقِ فِي الْهَوَاءِ. أَنَا ابْنُ مَنْ أُسْرِيَ بِهِ مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى أَنَا ابْنُ مَنْ بَلَغَ بِهِ جَبْرَئِيلُ إِلَى سِدْرَةِ الْمُنْتَهَى. أَنَا ابْنُ مَنْ دَنی فَتَدَلَّى فَکانَ قابَ قَوْسَيْنِ أَوْ أَدْنى. أَنَا ابْنُ مَنْ صَلَّى بِمَلَائِكَةِ السَّمَاءِ. أَنَا ابْنُ مَنْ أَوْحَى إِلَيْهِ الْجَلِيلُ مَا أَوْحَى. أَنَا ابْنُ مُحَمَّدٍ الْمُصْطَفَى أَنَا ابْنُ عَلِيٍّ الْمُرْتَضَى. أَنَا ابْنُ مَنْ ضَرَبَ خَرَاطِيمَ الْخَلْقِ حَتَّى قَالُوا لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ. أَنَا ابْنُ مَنْ ضَرَبَ بَيْنَ يَدَيْ رَسُولِ اللَّهِ بِسَيْفَيْنِ وَ طَعَنَ بِرُمْحَيْنِ وَ هَاجَرَ الْهِجْرَتَيْنِ وَ بَايَعَ الْبَيْعَتَيْنِ وَ قَاتَلَ بِبَدْرٍ وَ حُنَيْنٍ وَ لَمْ يَكْفُرْ بِاللَّهِ طَرْفَةَ عَيْنٍ. أَنَا ابْنُ صَالِحِ الْمُؤْمِنِينَ وَ وَارِثِ النَّبِيِّينَ وَ قَامِعِ الْمُلْحِدِينَ وَ يَعْسُوبِ الْمُسْلِمِينَ وَ نُورِ الْمُجَاهِدِينَ وَ زَيْنِ الْعَابِدِينَ وَ تَاجِ الْبَكَّائِينَ وَ أَصْبَرِ الصَّابِرِينَ وَ أَفْضَلِ الْقَائِمِينَ مِنْ آلِ يَاسِينَ رَسُولِ رَبِّ الْعَالَمِينَ. أَنَا ابْنُ الْمُؤَيَّدِ بِجَبْرَئِيلَ الْمَنْصُورِ بِمِيكَائِيلَ أَنَا ابْنُ الْمُحَامِي عَنْ حَرَمِ الْمُسْلِمِينَ وَ قَاتِلِ الْمَارِقِينَ وَ النَّاكِثِينَ وَ الْقَاسِطِينَ. وَ الْمُجَاهِدِ أَعْدَائهُ النَّاصِبِينَ وَ أَفْخَرِ مَنْ مَشَى مِنْ قُرَيْشٍ أَجْمَعِينَ وَ أَوَّلِ مَنْ أَجَابَ وَ اسْتَجَابَ لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ وَ أَوَّلِ السَّابِقِينَ وَ قَاصِمِ الْمُعْتَدِينَ وَ مُبِيدِ الْمُشْرِكِينَ وَ سَهْمٍ

ص: 163

مِنْ مَرَامِي اللَّهِ عَلَى الْمُنَافِقِينَ وَ لِسَانِ حِكْمَةِ الْعَابِدِينَ وَ نَاصِرِ دِينِ اللَّهِ وَ وَلِيِّ أَمْرِ اللَّهِ وَ بُسْتَانِ حِكْمَةِ اللَّهِ وَ عَيْبَةِ عِلْمِهِ. سَمِحٌ سَخِيٌّ بَهِيٌّ بُهْلُولٌ (1)زَكِيٌّ أَبْطَحِيٌّ رَضِيٌّ مِقْدَامٌ هُمَامٌ صَابِرٌ صَوَّامٌ مُهَذَّبٌ قَوَّامٌ. قَاطِعُ الْأَصْلَابِ وَ مُفَرِّقُ الْأَحْزَابِ. أَرْبَطُهُمْ عِنَاناً وَ أَثْبَتُهُمْ جَنَاناً وَ أَمْضَاهُمْ عَزِيمَةً وَ أَشَدُّهُمْ شَكِيمَةً أَسَدٌ بَاسِلٌ يَطْحَنُهُمْ فِي الْحُرُوبِ إِذَا ازْدَلَفَتِ الْأَسِنَّةُ وَ قَرُبَتِ الْأَعِنَّةُ طَحْنَ الرَّحَى وَ يَذْرُوهُمْ فِيهَا ذَرْوَ الرِّيحِ الْهَشِيمِ. لَيْثُ الْحِجَازِ وَ كَبْشُ الْعِرَاقِ مَكِّيٌّ مَدَنِيٌّ خَيْفِيٌّ عَقَبِيٌّ بَدْرِيٌّ أُحُدِيٌّ شَجَرِيٌّ مُهَاجِرِيٌّ. مِنَ الْعَرَبِ سَيِّدُهَا وَ مِنَ الْوَغَى لَيْثُهَا وَارِثُ الْمَشْعَرَيْنِ وَ أَبُو السِّبْطَيْنِ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ. ذَاكَ جَدِّي عَلِيُّ بْنُ أَبِيطَالِبٍ.

ثُمَّ قَالَ: أَنَا ابْنُ فَاطِمَةَ الزَّهْرَاءِ أَنَا ابْنُ سَيِّدَةِ النِّسَاءِ أَنَا ابْنُ خَدِیجَهَ الْکُبْرَی أَنَا ابْنُ الْمَقْتُولِ ظُلْماً أَنَا ابْنُ الْمَجْزُوزِ الرَّأْسِ مِنَ الْقَفَا، اَنَا بْنُ الْعَطْشانِ حَتّی قَضی، اَنَا بْنُ طَرِیحِ کَرْبَلا، اَنَا بْنُ مَسْلُوبِ الْعَمامَهِ وَ الرِّداءِ، أَناَ ابنُ مَن بَکَت عَلَیهِ مَلائِکَةُ السَّماءِ، أَنَا ابنُ مَن ناحَت عَلَیهِ الجِنُّ فِی الاَرضِ وَالطَّیرُ فِی الهَواءِ، أَنَا ابنُ مَن رَأسُهُ عَلَی السَّنانِ یُهدی، أنَا ابنُ مَن حَرَمُهُ مِنَ العِراقِ اِلَی الشّامِ تُسبی.

أَيُّهَا النّاسِ! اِنَّ اللهَ تَعالى وَ لَهُ الحَمدُ اِبتلانا أَهلَ البَيتِ بِبَلاءِ حَسَنٍ

ص: 164

حَيثُ جَعَلَ رايَةَ الهُدى وَالعَدلِ وَالتُّقى فينا وَجَعَلَ رايَةَ الضَّلالَةِ وَالرِّدي في غَيرِنا.

خلاصه این کلمات بفارسی چنین می آید میفرماید: خداوند ما را بعلم و حلم و سماحت و فصاحت و شجاعت ممتاز نمود و دلهای مؤمنان را از محبت ما آکنده فرمود و ما را باحمد مختار و حیدر کرار و جعفر طیار و حمزه سیدالشهداء و فرزندان پیغمبر ابو محمد ابوعبدالله بر دیگر مردم فضیلت نهاد. آنکس که مرا نمی شناسد او را از حسب و نسب خود آگهی میدهم : منم پسر مکه ومنی و پسر زمزم و صفا و پسر آنکسکه حجر الاسود را حمل داد بدامان رداء(1) منم پسر آنکس که بر براق مرحله پیمای گشت و آسمانها را بزیر پای در نوشت ، منم پسر آنکس که جبرئیلش بسدرة المنتهی(2)کوچ داد و خداوندش سرير قرب بمقام اوادنی(3) نهاد ، منم پسر آنکس که جبرئیلش بنیایش و درود پرداخت و رب جلیلش خزانه وحي ساخت ، منم پسر آنکس که کافران از بیم تیغ او طریق حق گرفتند و کلمه گفتند، منم پسر آنکس که در راه دین با دو سیف و دوستان رزم همی زد: سیف و سناني در تنزیل و سیف وسنانی در تأويل(4) منم پسر آنکس که با پیغمبر دو هجرت کرد: یکی در شعب ابوطالب و آن دیگر در يثرب(5) منم پسر آنکس که با پیغمبر دو بیعت کرد: یکی در مکه هنگام انکار با کفره(6) وآندیگر در تحت شجره ، منم پسر آنکس که جبرئیل او را مؤيد(7) بود

ص: 165

و میکائیل نصرت فرمود ، منم پسر آنکس که خوارج را از بن(1) برانداخت ولشکر طلحه و زبیر را پاک بپرداخت(2) و سپاه شام را دستخوش تیغ خون آشام ساخت(3)

و نیز فرمود : منم پسر فاطمه زهرا و پسر سيدة نساء و پسر خدیجه کبری و منم پسر آنکس که جلباب حیوتش را بدست ظلم وستم بدریدند(4) و بالب تشنه سرش را از تن بریدند ، منم پسر آنکس که جسد شريفش را در بیابان کر بلا جريح وطريح(5) افکندند وعمامه وردا از تن مبارکش بر آوردند ، منم پسر آنکس که در ماتم او فریشتگان در آسمان بسوگواری نشستند و جن و انس درزمين بانک ناله و زاری در پیوستند و مرغان هوا بهای های بگریستند ، منم پسر آنکس که سرش را بر سنان نیزه شهر تا شهر بگردانیدند و اهلبیتش را از عراق بشام اسير بردند . هان ای مردم! سپاس و ستایش خدای را که ما اهلبیت را ببلائی نیکو ممتحن(6) داشت گاهی که رایت هدایت و عدالت وزهادت(7) در میان ماجای داشت و علم غوایت و ضلالت(8) وهلاکت در دست دیگران بود . بالجمله ، لختی از کلمات آنحضرت را بفارسی باز نمودیم .

در خبر است(9) که سید سجاد همچنان أنا و أنا میفرمود و مردم شام از اصغای این کلمات مصیبت آمیز و قصه های غم انگیز آشفته خاطر شدند و بانک ناله وعويل در دادند و باعلى صوت بگریستند . یزید ملعون بیمناک شد که مبادا فتنه ای انگیخته شود و خونها ريخته گردد . بی توانی مؤذن را فرمان داد تا : سخن سید

ص: 166

سجاد را قطع کرد و بانک بر داشت که « الله اکبر » آن حضرت فرمود : هیچ شییء بزرگتر از خدای نیست ، چون گفت : « اشهد ان لااله الا الله » فرمود : گوشت و پوست و خون من گواهی میدهد که جز او خدائی نیست . آنگاه مؤذن گفت : « اشهد ان محمدا رسول الله » سید سجاد از فراز منبر روی بایزید کرد و گفت : هان ای یزید . این محمد جد من است یا جد تست و اگر گوئی جد تست ، سخنی بکذب کردی و کافر شدی ، اگر گوئی جد من است، بگوی: تا چرا عترت او را کشتی یزید پاسخ نگفت ، چون مؤذن از تقدیم اذان و اقامه بپرداخت ، یزید برجماعت تقدم جست و نماز ظهر بگذاشت .

علی بن ابیطالب را نگریستم که شمشیر خود را بدست کرده و ایستاده من فریاد بر آوردم که یا جداه ! سوگند با خدای که پسر تو بعد از تو کشته گشت : آن حضرت بگریست و مرا بسینه خود بچفسانید

وَ قَالٍ : يا بُنَیَةُ صَبْراً وَ اللَّهُ الْمُسْتَعَانُ

و فرمود : ای فرزند ! طريق صبر و شکیبائی پیش دار که خداوند یار و یاور است . این هنگام ناپدید شد و ندانستم بکجا شتافت . من شگفت بماندم ، ناگاه دری از آسمان گشاده گشت و فریشتگان از آنجا بفرود و فراز شدند و فوجی از پس فوجی بزیارت سرپدرم نازل گشته . چون سخن بدینجا آورد ، یزید لطمه بر چهره خویش بزد و بگریست

فَقَالَ : مَالِي وَ لِقَتْلِ الْحُسَيْنُ ؟

گفت : مرا با قتل حسین چکار ؟ هم از سکینه حديث کرده اند که فرمود : مردی بالونی چون درر و چهری قمر با قلبی حزین روی بمن آورد . باوصیف گفتم کیست ؟ گفت : جدت رسول خدا . بنزد او شتافتم و گفتم : با جداه

قُتِلَتْ وَ اللَّهِ رِجَالِنَا وَسُفِکَت وَ اللَّهِ دِمَاؤُنَا وَ هَتَكْتِ وَ اللَّهِ حَريمُنا وَ حَمَلَنَا عَلَى الْأَقْتَابَ مِنْ غَيْرِ وِطَاءَ نُساقُ إِلَى یَزیدَ .

یعنی سوگند با خدای کشته شد مردان ما و ریخته شد خونهای ما و پاره شد استار حریم(1) ما، و ما را بر پالانهای بی وطا بر نشاندند و بسوی بزید براندند . پس رسول خدای مرا در بر کشید و روی بآدم و نوح و ابراهیم و موسی آورد

ثُمَّ قَالَ لَهُمْ : أَمَّا تَرَوْنَ إِلَى مَا صَنَعْتِ أُمَّتِي بِوُلْدِي مِنْ بَعْدِي ؟

فرمود : نگران نیستید که امت من بعد از من با فرزند من چه صنعت پیش

ص: 169

داشتند و اینوقت ، وصيف گفت : ای سکینه ! لختی ساکت باش که رسول خدای را سخت غمنده و گریان ساختي . این بگفت و دست من بگرفت و بقصر در آورد . پنج زن نگریستم که خداوند نهاد ایشان را نیکو داشته و سرشت ایشان را بانور انباشته و در میان ایشان زنی بزرک خلقت دیدم که موی سر پریشان ساخته وجلباب سیاه در بر انداخته و پیراهنی خون آلود بدست کرده ، چون برخاستی همگان بیای خاستند و چون بنشستی بجای نشستند. گفتم این زنان با این محل و مکان کیستند؟ وصیف گفت : نخستین حوای ام البشر - دویم مریم بنت عمران - سه دیگر خدیجه دختر خویلد ضجيع(1) پیغمبر - چهارم هاجر مادر اسمعیل - پنجم ساره زوجه خليل. و آنزن که پیراهن خون آلود بدست کرده و زنان دیگر در قیام و قعود اقتفا(2) بدو کنند ، سيدة نساء فاطمه زهرا است . چون این شنیدم ، بنزد او دویدم

قُلْتُ لَهَا : یا جدّتاه قُتِلَ وَ اللَّهِ أبی وَ اوتمت علی صَغُرَ سنّی .

و گفتم : ای جدة من ! پدرم کشته شد و من در خرد سالی یتیم گشتم، اینوقت فاطمه مرا در بر کشید و بگریست و دیگر زنان بگریستند و گفتند: ای فاطمه ؛ خداوند. در میان تو ویزید حکومت خواهد کرد و داد خواهد داد، پس روی با من آورد

وَ قَالَتْ : کُفي صؤتَک يَا سَكِينَةٍ فَقَدْ قَطَعْتَ نِيَاطَ قَلْبِي . هَذَا قَمِيصُ أَبِيكَ أَلِحُسَيْنٍ لَا يُفَارِقَنِي حَتَّى أَلْقَى اللَّهُ .

فرمود : ای سکینه ! ساکت باش که قطع کردی عرق (3) قلب مرا. اینک پیراهن خون آلود پدرت حسین است از خود جدا نخواهم کرد تا گاهی که خدای را ملاقات کنم. چون این حدیث بخاتمت رسید، یزید رااندوه ندامت ختام خاموشی بردهان زد (4). برخاست و طریق سرای پیش داشت

ص: 170

و رأی میزد و چاره می اندیشید که کسور قلوب اهل بیت را کفشير(1) زند و التيام(2) جراحات ایشان را تدبیر کند .

میافتد در شهر شام در نزد من اقامت میکنید و اگر نه بمدينه مراجعت مینمائید . گفتند : ما دوست داریم که بر حسین سوگواری کنیم. گفت : روا باشد بدانسان که رضا باشید. و حکم داد تا در دمشق بيوت وحجرات(1) چند خاص ایشان از بیگانه نهی کردند و اهل بیت را جای دادند. هیچ هاشمی و قرشی در دمشق نماند ، الا آنکه جامه سیاه در بر کردند و بر اهل بیت در آمدند و بانک ناله و عویل در دادند و هفته ای از گریه و زاری نیاسودند و روزان و شبان نالان و گریان بودند .

میکنی ؟ از پس آن روی با سید سجاد کرد

فَقَالَ لَهُ لَعَنَ اللَّهُ ابْنَ مَرْجَانَةَ أَمَا وَ اللَّهِ لَوْ کُنْتُ صَاحِبَهُ مَا سَئلَنِی خَلَّةً إِلَّا أَعْطَیْتُهَا إِیَّاهُ وَ لَدَفَعْتُ عَنْهُ الْحَتْفَ بِکُلِّ مَا قَدَرْتُ عَلَیْهِ وَ لَوْ بِهَلَاکِ بَعْضِ وُلْدِی وَ لَکِنْ قَضَی اللَّهُ مَا رَأَیْتَ فَکَاتِبْنِی وَ أَنْهِ(1) إِلَیَّ کُلَّ حَاجَةٍ تَکُونُ لَکَ

گفت : خداوند لعن کند پسر مرجانه را، سوگند با خدای اگر من حاضر بودم ، آنچه حسين از من طلب نمودی عطا کردمی و مرک را از وی دفع دادمی بهر چه قدرت داشتم . اگر چند بهلاک بعضی از فرزندان من معلق بود، لکن قضای خدارا هیچ آفریده ای نتواند برتافت . اکنون از برای اسعاف حاجت توحاضرم بهر چه خواهی از مدینه مکتوب کن. و آنان را که فرمان کرده بود در خدمت اهلبيت کوچ دهند حاضر ساخت و وصیت کرد که همه جا از پیش روی اهلبیت روان باشید و اگر در عرض راه احدی از ایشان برای رفع حاجتی پیاده شود، همگان باز ایستید تا حاجت خود را بپردازد و بر نشیند و در هر منزلی که فرود آمدند ، از نزديک . ایشان دورتر فرود آئید و چنان کار کنید که خدمتکاران و حارسان کنند تا گاهی که وارد مدینه شوند

بقتل او حکم رانده ام و حال آنکه چنین نیست ؛ بلکه پسر مرجانه کشت .

آنگاه سرهنگان و قائدان سپاه کوفه را طلب داشت . شبث بن ربعی و مصائب بن وهيبه وشمر بن ذی الجوشن الضبابی و سنان بن انس النخعي وخولی بن يزيد الاصبحي و چند تن دیگر حاضر شدند . یزید نخست روی با شبث بن ربعی کرد و گفت : تو کشتی حسین را و من منشور کردم قتل اورا ؟ گفت من نکشتم لعنت خدا بر آنکس که کشت . گفت ! پس کیست قاتل ؛ گفت : مصائب ابن وهيبه. یزید روی با او کرد و آن کلمات را اعادت نمود. مصائب نیز بکردار شبث بن ربعی پاسخ داد. بدینگونه هر يک در جواب یزیذ این امر فظيع را بر دیگری می بست تا نوبت بخولی بن یزید اصبحی افتاد ، متحیر بود که در جواب یزید چه گوید، خاموش ایستاد و همگان یکدیگر را نظاره میکردند که چه چاره اندیشند . یزید بانک بر ایشان زد که بعضی از بعضی چاره میجوئید و پاسخ نمیگوئید . سرهنگان بیچاره ماندند و متفق الکلمه گفتند : قاتل حسين قيس بن ربیع بود . یزید روی با قیس کرد و گفت : تو کشتی حسين را گفت : من نکشتم . گفت : وای بر شما پس کدام کس کشت ؟ قیس گفت : یا امیر المؤمنين ! اگر مرا امان میدهی میگویم : کیست کشنده حسين ؟ گفت : بگوی که از برای تو امان است قیس گفت : حسين را نکشت الا آنکس که رایات جنک را برافراخت و جیش از پی جیش روان ساخت : یزید گفت : آنکس کدام است؟ قیس گفت : والله أی یزید ! توئی و تو کشتی حسین را . یزید خشمگین از جای برخاست و بسرای خویش در رفت و سر حسين علیه السلام رادر طشت زر گذاشت و بمندیلی محفوف داشت و در حجره خویش نهادو لطمه بر چهره خود بزد و همی گفت :

« مَا لِي وَ قُتِلَ الْحُسَيْنُ »

بیرون شدند و بعراق نزديک آمدند ، نعمان بن بشیر انصاری را گفتند : ما را از راه کربلا کوچ میده و دیگر باره بکربلا آمدند و چنان افتاد که هم در آن روز جابر بن عبدالله انصاری وجماعتی از بنی هاشم بقصد زیارت قبر سيد الشهداءعلیه السلام وارد کربلا شدند و ورود آن جماعت هم در آن ساعت بود که اهلبیت در رسیدند. بانک ناله و زاری وصیحه عويل و بی قراری ازجانبين برخاسته مردم آن اراضی از قاصی و داني چون رسیدن على بن الحسين و اهلبیت را بدانستند ، بقدم عجل و شتاب در رسیدند و جامه سوگواران در بر کردند و چون ابر بهاران بگریستند . سر و مغز را بلطمه بکوفتند و چهرگان را بزخم ناخن بر آشوفتند . پس از روزی چند که داد مصائب ونوائب بدادند ، طریق مدینه را پیش داشتند.

مکشوف باد که من بنده از این پیش در ذيل قصه بیرون شدن اهلبیت از کوفه بجانب شام حجت تمام کردم که در عقدة محال است که سفیر ابن زیاد از کوفه بشام رود و دستوری از یزید بگیرد که اهلبیت را بشام باید فرستاد و باز کوفه شود . و ابن زیاد تجهیز سفر اهلبیت کند و ایشان را بشام فرستد و پس از مدتی که اهل بیت در شام بمانده باشند ، رخصت مراجعت بمدينه گیرند و روز بیستم شهر صفر که يوم اربعین شهادت سید الشهداء است وارد کربلا شوند ، لکن درهيچيک از کتب معتبره مرقوم نیست که : اهلبیت روز اربعین شهادت سید الشهداء وارد کربلا شدند. چون بدین قید مقید نباشد(1) توانیم گفت که در مراجعت از شام دیگر باره بکربلا آمدند ، و اینکه در کتاب روضة الشهدا مرقوم است که: اهل بیت با سرسیدالشهداء وسرهای دیگر شهیدان روز اربعین وارد کربلا شدند و از آنجا بمدینه آمدند و صاحب حبیب السیر نیز اقتفا بروایت صاحب آن کتاب نموده ، پسند هیچ خرد مند نیفتد، آنچه در نزد من بنده استوار است ، گاهی که اهل بیت از کوفه بجانب شام کوچ میدادند ، روز اربعین بکربلا آمدند- العلم عندالله - اکنون با سر داستان آئیم :

چون امام زین العابدین علیه السلام با اهل بیت از شام بیرون شدند ، کوچ بر کوچ

ص: 176

طی مراحل و مناقل (1) کرده نزديک مدينه محلی را که سزاوار دانستند فرود آمدند، وخيمه ها بر افراختند . اینوقت ، فاطمه دختر علی بن ابیطالب با خواهر خود زینب گفت : نعمان بن بشیر انصاری در طی طریق از هیچ زحمتی در خدمت ما دریغ نداشت، او را بصلات سنیه و جایزه بهیه(2) خشنود باید نمود . زینب فرمود : امروز ما را بر اموال و اثقالی فره(3) و زر و سیمی سره دسترس نیست ، الا آنکه از حلى و زیور خود چیزی بدو عطا فرستیم ، پس از دست او رنجن و ياره(4) و خلخال و مرسله و قلاده مبلغی فراهم آورده بدو فرستادند و پیام دادند که : این اشیاء دستمزد بعضی از پای مردی های(5) تست . نعمان بن بشیر گفت: اگر من تقدیم این خدمت از بهر دنیا کردم، بکمتر از این عطا شاد خاطر بودم، لکن من قربت و قرابت شما را برسول خدا نگران بودم و خدمتگونه مینمودم و آن اشیاء را مسترد ساخت(6) و اهلبیت را سلام فرستاد وطریق مراجعت پیش داشت و رهسپار کشت.

بخانه عم خود محمد حنفيه آمد و او را از شهادت پدر آگهي داد ، محمد بگریست چند که بیخویشتن گشت و در افتاد ، چون با خویش آمد برخاست و زره بپوشید و شمشیر حمایل کرد و بر اسب خویش سوار شد و بر کوه صعود داد . مردمان نگران او بودند . آنگاه غایب شد و دیگر آشکار نشد تا گاهی که مختار خروج کرد. و این حدیث با عقاید مردم شیعی راست نیاید ، ومن بنده در هیچیک از کتب مقتل علماء ندیده ام که محمد بن حنفیه باستقبال اهلبیت رفته باشد ، جز در کتاب مفتاح البکاء ، از تحریر آن روایت پرهیز نجستم.

قال : اِنَّ مُحَمَّدَ بنَ الحَنَفيةِ لَمّا سَمِعَ بِمَجىءِ اَهلِ البَيتِ خَرَجَ بِسُرعَةٍ، فَلَمّا نَظَرَ اِلَى الاَعلامِ السُّودِ خَرَّ مِنَ الفَرَسِ اِلىَ الاَرضِ مَغشِيّاً عَلَيهِ، فَقيلَ لِلسَّجادِ: اَدرِک عَمَّكَ، فَاِنَّه کادَ اَن يُهلَكَ، فَجاءَ بکياً اِلَيهِ وَ اَخَذَ رَأَسَ عَمِّهِ في حِجرهِ حَتّى أَفاقَ. فَلَمّا نَظَر اِلَى ابن أخيهِ تَأَوَّهَ وَ قالَ: يَا ابنَ اَخي: اَینَ أَخي؟ اَینَ قُرَّةَ عَینی؟ اَینَ ثَمَرَةُ فُؤادی؟ اَینَ خَليفَةُ اَبی؟ اَينَ الحُسَينُ أَخي؟ فَقالَ: يا عَمّاه: أَتَيتُكَ يَتيماً. قَتَلُوا رِجالَنا وَ اَسَرُوا نِسائِنا، يا لَيتَ كُنتَ حاضِراً حَتّی تَری اَخيکَ كَيفَ يَستَغيثُ فَلا يُغاثُ وَ كَيفَ يَستَعينُ فَلا يُعانُ، وَ قَتَلُوهُ عَطشاناً، وَ كُلُّ الحَيَواناتُ رَيّانٌ. فَصاحَ مُحَمَّدٌ صَيحَةً عالِيَةً حَتّى غُشِي عَليهِ، فَلَمّا اَفاقَ، قالَ: يَا ابنَ أَخي: كَيفَ جَرى عَلَيكُم؟ فَکانَ علیه السلام یَحکی ماجَری عَلَيهِم وَ مُحَمَّدُ يَبکي

میگوید : وقتی محمد حنفيه رسیدن اهلبیت را شنید ، برنشست و سرعت بیرون

ص: 178

شتافت. چون چشمش برعلمهای سیاه افتاد، از اسب در افتاد و مدهوش گشت .

سید سجاد را گفتند: دریاب عم خود را که در شرف هلاکت است . آن حضرت بشتافت و سر محمد را در کنار گرفت ، چون بهوش آمد و چشمش برسید سجادافتاد ، آهی دردناک بر کشید و گفت: ای پسر برادر برادر من کجا است؟روشنی چشم من کجا است؟ میوه دل من کجاست؟ خلیفه پدر من کجاست حسین برادر من کجا است ؟ سید سجاد فرمود: ای عم ! من يتيم آمدم . کشتند مردان مارا، اسیر گرفتند زنان ما را. کاش بودی و دیدی برادر خود را که چگونه استغاثه میکرد و کس داد او را نمیداد و چگونه استعانت میجست و کس بفریاد او نمیرسید، او را کشتند با لب تشنه وجميع حيوانات سیراب بودند. محمد صیحه ای عظیم بر آورد و مدهوش در افتاد . چون بخویش آمد، گفت : ای پسر برادر ! بر شما چه گذشت ؟ سید سجاد علیه السلام آغاز حديث کرد و محمد همی بگریست.

وَ رَهْطُکَ یَا رَسُولَ اَللَّهِ أَضْحَوْا *** عَرَایَا بِالطُّفُوفِ مُسَلَّبِینَا(1)

وَ قَدْ ذَبَحُوا اَلْحُسَیْنَ وَ لَمْ یُرَاعُوا *** جَنَابَکَ یَا رَسُولَ اَللَّهِ فِینَا(2)

فَلَوْ نَظَرَتْ عُیُونُکَ لِلْأُسَارَی *** عَلَی أَقْتَابِ اَلْجِمَالِ مُحَمَّلِینَا(3)

رَسُولَ اَللَّهِ: بَعْدَ اَلصَّوْنِ صَارَتْ *** عُیُونُ اَلنَّاسِ نَاظِرَهً إِلَیْنَا(4)

وَ کُنْتَ تَحُوطُنَا حَتَّی تَوَلَّتْ *** عُیُونُکَ ثَارَتِ اَلْأَعْدَا عَلَیْنَا(5)

أَ فَاطِمُ: لَوْ نَظَرْتِ إِلَی اَلسَّبَایَا *** بَنَاتِکَ فِی اَلْبِلاَدِ مُشَتَّتِینَا(6)

أَ فَاطِمُ: لَوْ نَظَرْتِ إِلَی اَلْحَیَارَی *** وَ لَوْ أَبْصَرْتِ زَیْنَ اَلْعَابِدِینَا(7)

أَ فَاطِمُ لَوْ رَأَیْتِ بِنَا سَهَارَی *** وَ مِنْ سَهَرِ اَللَّیَالِی قَدْ عَمِینَا(8)

أَ فَاطِمُ: مَا لَقِیتِ مِنْ عِدَاکِ *** وَ لاَ قِیرَاطَ مِمَّا قَدْ لَقِینَا(9)

فَلَوْ دَامَتْ حَیَوتُکِ لَمْ تَزَالِی *** إِلَی یَوْمِ اَلْقِیَامَهِ تَنْدُبِینَا(10)

وَ عَرِّجْ بِالْبَقِیعِ وَ قِفْ وَ نَادِ *** ءَ اِبْنَ حَبِیبِ رَبِّ اَلْعَالَمِینَا(11)

وَ قُلْ یَا عَمِّ یَا حَسَنَ اَلْمُزَکَّی *** عِیَالُ أَخِیکَ أَضْحَوْا ضَائِعِینَا(12)

ص: 180

أَیَا عَمَّاهْ: إِنَّ أَخَاکَ أَضْحَی *** بَعِیداً عَنْکَ بِالرَّمْضَا رَهِیناً

بِلاَ رَأْسٍ تَنُوحُ عَلَیْهِ جَهْراً *** طُیُورٌ وَ اَلْوُحُوشُ اَلْمُوحِشِینَا(1)

وَ لَوْ عَایَنْتَ یَا مَوْلاَیَ سَاقُوا *** حَرِیماً لاَ یَجِدْنَ لَهُمْ مُعِیناً

عَلَی مَتْنِ اَلنِّیَاقِ بِلاَ وِطَاءٍ *** وَ شَاهَدْتَ اَلْعِیَالَ مُکَشَّفِینَا(2)

مَدِینَهَ جَدِّنَا: لاَ تَقْبَلِینَا *** فَبِالْحَسَرَاتِ وَ اَلْأَحْزَانِ جِئْنَا

خَرَجْنَا مِنْکِ بِالْأَهْلِینَ جَمْعاً *** رَجَعْنَا لاَ رِجَالَ وَ لاَ بَنِینَا

وَ کُنَّا فِی اَلْخُرُوجِ بِجَمْعِ شَمْلٍ *** رَجَعْنَا حَاسِرِینَ مُسَلَّبِینَا

وَ کُنَّا فِی أَمَانِ اَللَّهِ جَهْراً *** رَجَعْنَا بِالْقَطِیعَهِ خَائِفِینَا

وَ مَوْلاَنَا اَلْحُسَیْنُ لَنَا أَنِیسٌ *** رَجَعْنَا وَ اَلْحُسَیْنُ بِهِ رَهِینَا

فَنَحْنُ اَلضَّائِعَاتُ بِلاَ کَفِیلٍ *** وَ نَحْنُ اَلنَّائِحَاتُ عَلَی أَخِینَا

وَ نَحْنُ اَلسَّائِرَاتُ عَلَی اَلْمَطَایَا *** نُشَالُ عَلَی جِمَالِ اَلْمُبْغِضِینَا(3)

وَ نَحْنُ بَنَاتُ یاسین وَ طاها *** وَ نَحْنُ اَلْبَاکِیَاتُ عَلَی أَبِینَا

وَ نَحْنُ اَلطَّاهِرَاتُ بِلاَ خَفَاءٍ *** وَ نَحْنُ اَلْمُخْلَونَ اَلْمُصْطَفَوْنَا

وَ نَحْنُ اَلصَّابِرَاتُ عَلَی اَلْبَلاَیَا *** وَ نَحْنُ اَلصَّادِقُونَ اَلنَّاصِحُونَا

ص: 181

أَلاَ یَا جَدَّنَا: قَتَلُوا حُسَیْناً *** وَ لَا یَرْعَوْا جَنَابَ اَللَّهِ فِینَا

أَلاَ یَا جَدَّنَا: بَلَغَتْ عِدَانَا *** مُنَاهَا وَ اِشْتَفَی اَلْأَعْدَاءُ فِینَا(1)

لَقَدْ هَتَکُوا اَلنِّسَاءَ وَ حَمَّلُوهَا *** عَلَی اَلْأَقْتَابِ قَهْراً أَجْمَعِینَا

وَ زَیْنَبُ أَخْرَجُوهَا مِنْ خِبَاهَا *** وَ فَاطِمُ وَ الِهٌ تُبْدِی اَلْأَنِینَا(2)

سُکَیْنَهُ تَشْتَکِی مِنْ حَرِّ وَجْدٍ *** تُنَادِی اَلْغَوْثَ رَبَّ اَلْعَالَمِینَا(3)

وَ زَیْنُ اَلْعَابِدِینَ بِقَیْدِ ذُلٍّ *** وَ رَامُوا قَتْلَهُ أَهْلُ اَلْخَئُونَا

فَبَعْدَهُمُ عَلَی اَلدُّنْیَا تُرَابٌ *** فَکَأْسُ اَلْمَوْتِ فِیهَا قَدْ سُقِینَا

وَ هَذِی قِصَّتِی مَعَ شَرْحِ حَالِی *** أَلاَ یَا سَامِعُونَ اِبْکُوا عَلَیْنَا(4)

آگاه کن . بشير بر حسب فرمان بر اسب خویش بر نشست و راه در نوشت و چون بمدينه در آمد، با هیچکس سخن نکرد تا بمسجد رسول خدای رسید، پس باعلى صوت بگریست و این شعر بگفت :

یا أَهْلَ یَثْرِبَ لامُقامَ لَکُمْ بِها *** قُتِلَ الْحُسَیْنُ فَأَدْمُعی مِدْرارُ

الْجِسْمُ مِنْهُ بِکَرْبَلاءَ مُضَرَّجٌ *** وَالرَّأسُ مِنْهُ عَلَی الْقَناهِ یُدارُ(1)

آنوقت فریاد بر آورد که : ای مردم اینک على بن الحسين عليهما السلام است که با عمه ها و خواهرها باراضی شما در آمد و در ظاهر(2) شهر شما رحل خویش فرود آورد. اینک من فرستاده ورسول اویم و شما را برسالت خویش بحضرت او دلالت میکنم .

عَلَی ابنِ نَبِیِّ اللّهِ وَابنِ وَصِیِّهِ *** وَ إن کانَ عَنّا شاحِطَ الدّارِ أشسَعا(1)

آنگاه گفت : ای ناعي تازه کردی حزن و اندوه ما را و بخراشیدی جراحت قلوبی را که هنوز بهبودی نپذیرفته بود . اکنون بگوی که چه کسی؟ و از کجا میرسی؟ گفت : من بشیر بن جذلم . سید من و مولای من على بن الحسين اینک در ظاهر مدینه فرود شده و اهلبيت ابی عبدالله را فرود آورده . مرا بدین سوی گسیل فرمود تا مردم این بنده را بحضرت او دلیل باشم .

بالجمله ، مردم بشیر را بگذاشتند و در گذشتند . بشیر نیز عجلت کرد و بر نشست و باز شتافت. وقتی برسید پیرامون خیمه سید سجاد چنان انبوه بود که راه نیافت . از اسب پیاده شد و بر دوش مردمان سوار گشت و تن کشان و کوس زنان مقداری راه با آنحضرت نزدیک کرد و تمامت مردان و زنان، هم آواز نعره زنان بودند همگان و وامحمداه ! واحسيناه ! ، میگفتند و بهای های میگریستند .

بروایتی : ام سلمه دست فاطمه دختر حسين علیه السلام را در دست داشت و زار زار میگریست و ام البنين مادر عباس از پسرهای شهیدش نام بر زبان نمی آورد و از ایشان یاد نمیکرد و بر حسین میزارید و مینالید.

اینوقت، خادم سید سجاد از بهر آن حضرت کرسی نهاد و علي بن الحسين عليهما السلام بر نشست و مندیلی بدست کرده سرشک مبارک را از دیده ها میسترد و چنانش گریه در گلوگاه گره میگشت، که سخن کردن نمیتوانست و مردم از هر سوی کلمۂ تعزیت و تسلیت انشاء میکردند و بانک در بانک افکنده بضجة واحده میگریستند.

ص: 184

اجتَرَمناهُ، و لا مَکروهٍ ارتَکَبناهُ، و لا ثُلمَةٍ فِی الإِسلامِ ثَلَمناها، «ما سَمِعنا بِهذا فی آبائِنَا الأَوَّلینَ إِنْ هذا إِلاَّ اخْتِلاقٌ» وَاللّهِ لَو أنَّ النَّبِیَّ تَقَدَّمَ إلَیهِم فی قِتالِنا کَمّا تَقَدَّمَ إلَیهِم فِی الوِصایَةِ بِنا،لَما ازادوا عَلی ما فَعَلوا بِنا ،فَإِنّا للّهِ ِ و إنّا إلَیهِ راجِعونَ، مِن مُصیبَةٍ ما أعظَمَها، و أوجَعَها و أفجَعَها، و أفظَها،و أمَرَّها، و أفدَحَها، فَعِندَ اللّهِ نَحتَسِبُ فیما أصابَنا و ما أبلَغَ بِنا، إنَّهُ عَزیزٌ ذُوانتِقامٍ.

خلاصه این کلمات فارسی چنین می آید: میفرماید: سپاس و ستایش خداوندی را که آفریدگار آفرینش و فرمانگذار روز برانگیزش است . دور است از مدرکات عقل دور بین، و نزديک است با مستورات اوهام محال اندیش - من بنده وقتی در رسالة اسرار الانوار في مناقب الائمة الاطهار گفته ام :

نیک پیدا و سخت مستوری *** طرفه نزدیکی و بوالعجب دوری(1)

دور و نزدیک چون در آب سپهر *** خویش و بیگانه چون در آینه مهر(2)

میفرماید : سپاس میگذارم خدای را بملاقات خطبهای عظیم و مصائب بزرک و نوائب غم اندوز و المهای صبر سوز و مصیبتی سخت و سنگین و شديد و اندوه آگین .

ایهاالناس ! حمد و سپاس خاص خداوندی است که ما را ممتحن داشت سوگواری عظیم و سد سدید اسلام را ثلمة(3) عظیم افتاد . همانا کشته شد ابو عبدالله و عترت او، و اسير شد زنان و فرزندان او، و سر مبارکش را برسنان نیزه کردند و در بالاد و امصار بگردانیدند . این مصیبت را شبیهی و نظیری نیست . ایها الناس ! کدام مردانند از شما که بعد از نظاره این داهيه شاد خواره گردند ؟ و کدام چشم

ص: 186

است که پس از دیدار اینواقعه اشکبار نباشد ؟ همانا آسمانها گریستند و دریاها بدست موج سرشک(1) باریدند و ارکان آسمانها وانحای(2) زمین بنالیدند و اغصان اشجار و ماهیان دریابار(3) وفریشتگان عرش درجات وسکان سموات در این سوار گواری همدست وهمداستان شدند . ایها الناس !کدام سینه است که از قتل حسین شکافته نشد؟ و کدام دل است که در مصیبت او تافته نگشت ؟ کدام گوش است که حمل اصغای این ثلمه را که در اسلام افتاد تواند داد ! ایهاالناس ما را طرد کردند و دفع دادند و بپراکندند و از دیار و امصار دور افکندند بدانسان که اسيران ترک و کابل را ، بی آنکه ارتکاب جرم و جریر تی کرده باشیم و بدعتی و شکستی در اسلام آورده باشیم، و از پدران بر گذشته خود نیز جرمی و گناهي نشنیدیم . سوگند با خدای اگر رسول خدا بجای اینکه اینجماعت را بحمایت وحرمتها وصیت فرمود، بقتل وغارت و ظلم وذلت ما فرمان میکرد، از آنچه کشتند و بستندو بشکستندو خستند، بزيادت نتوانستند « انالله وانا اليه راجعون» از مصیبتی که بزرگتر از آن و دردناکتر از آن وسوزنده تر از آن و گرانبارتر از آن و غلیظ تر از آن و تلختر از آن و گزنده تراز آن یافت نشود. همانا از پروردگار خویش خواستاریم که در ازای آنچه بمارسیده رحمت عطا کند و از دشمنان ما باز پرس فرماید، که جز او نیست خداوند دادرسی که داد مظلومان از ستمکاران بازجوید.

چون سخن آن حضرت بنهایت شد ، صوحان بن صعصعة بن صوحان بیای خاست و عرض کرد: یا ابن رسول الله ! من ذلیل و زمن گشتم بیموجبی دست از نصرت شما باز نداشتم، نیروی حرکت و جنبش در پای من نیست. آنحضرت عذر او را بپذیرفت و پدر او صعصعه را که در بعضی از مجلدات ناسخ التواریخ ذکر او مرقوم افتاد ، رحمت فرستاد .

ص: 187

أَيا جَدُّ يا جَدّاهْ! بَعْدَكَ أُظْهِرَتْ *** أُمَيَّةُ فِينا مَكْرُها وَ الشَّنايِعُ(1)

مردمان چون ابر بهاران بگریستند و بانک : «وامحمداه ! و واعلياه و واحسناه! وواحسيناه در دادند و تا پانزده روز بدین شورش و جوشش سوگواری کردند و زنان بنی هاشم جز جامه سیاه نپوشیدند و از آسیب حر و برد(2) شکایت نکردند و سید سجاد ایشان را طعام ماتم مرتب میداشت و میفرستاد

فَقُلْتُ : يَا سَيِّدِي أَمَّا آنَ لِحُزْنِكَ أَنْ يَنْقَضِيَ وَ لِبُكَائِكَ أَنْ يَقِلَّ .

عرض کردم : وقت نشده است که حزن و اندوه تو نهایت شود و گریستن تو اندک گردد

فَقَالَ لِي : وَيْحَكَ ! إِنَّ يَعْقُوبَ بْنَ إسحق بْنِ ابراهيم كَانَ نَبِيّاً ابْنَ نَبِيٍّ ، كَانَ لَهُ أُثْنِي عَشَرَ ابْناً فغیب اللَّهِ سُبْحَانَهُ وَاحِداً مِنْهُمْ ، فَشَابَ راسه مِنَ الْحُزْنِ وَ احْدَوْدَبَ ظَهْرُهُ مِنَ الْغَمِّ وَ ذَهَبٍ بَصَرُهُ مِنَ الْبُكَاءِ وَ ابْنُهُ حَيُّ فِي دَارِ الدُّنْيَا . وَ أَنَّا فَقَدَتِ أَبِي وَ أَخِي وَ سَبْعَةَ عَشَرَ مِنْ أَهْلِ بَيْتِي صرعی مَقْتُولِينَ ، فَكَيْفَ يَنْقَضِي حُزْنِي وَ يُقِلُّ بُكَائِي ؟ .

فرمود: ای غلام ! وای بر تو، يعقوب پسر اسحق بن ابراهیم در شمار پیغمبرانست و نیز پسر پیغمبر بود ، دوازده تن پسر داشت: از میان ایشان یکیرا خداوند مفقود داشت. ازحدت حزن وشدت اندوه موی سرش سفید شد و پشتش خمید وبینش او از کثرت بکا عاطل گشت(1) وحال آنکه پسرش زنده بود و بزندگانی او هنوز امید میداشت. اما پدر مرا و برادر مرا وهفده تن از اهل بیت مرا در پیش چشم من سر بریدند و سرهای ایشانرا بر سنان نیزه کردند و تنهای ایشانرا در بیابان افکندند . اکنون بگوی : چگونه حزن من بپایان رسد و گریه من بنهايت شود ؛ و بدین شعر تمثل فرمود :

مِنْ يُخْبِرُ المُلبِسينا بِانتِزاحِهِمُ *** ثَوْباً مِنَ الْحُزْنَ لَا يَبْلَى وَ يُبلينا

إِنَّ الزَّمَانِ الَّذِي قَدْ كَانَ يُضحِکُنا *** بقربهم صَارَ بِالتَفریقِ یُبکینا

ص: 190

حَالَةُ لِفَقدهِمُ أَيًّا مِنَّا فَغَدَت *** سُوداً وَ كَانَتْ بِهِمْ بَيْضاً لَيالينا (1)

در کتاب فصول المهمه مسطور است که : رباب دختر امرء القیس که مادر سکینه بود ، یکسال در زیر سقف ننشست و از حر و برد پرهیز نجست و همه روز وشب بگریست واشراف قریش خواستار تزويج او شدند، در جواب فرمود:

مَا كُنْتُ لأتخِذَ حَمُّوا بَعْدَ ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ (2)

از صادق آل محمد عليه السلام مرویست

قَالَ : وَ مَا اكْتَحَلَتْ هَاشِمِيَّةُ وَ لَا اخْتَضَبْتَ ، وَ لَا رُئِيَ فِي دَارِ هَاشِمِيُّ دُخَانُ إِلَى خَمْسَ حِجَجٍ حَتَّى قُتِلَ عُبَيْدِ اللَّهِ ابْنِ زیاد

میفرماید : بعد از شهادت حسين علیه السلام يک زن هاشمی چشم را سرمه نکشید و موی را خضاب نفرمود و دود از مطبخ ایشان بر نخاست تا پس از پنج سال که عبیدالله زیاد کشته شد .

حسین بن علی را سلام کن. عرض کردم: فدای تو باد جان من، مگر حسين در کربلا نيست؟ .

فَقَالَ : نَعَمْ وَ لَكِنْ لَمَّا حُمِلَ رَأْسُهُ إِلَى الشَّامِ ، سَرَقَهُ مَوْلًى لَنَا فَدَفَنَهُ بِجَنْبِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ .

فرمود: حسین در کربلا مدفونست ، لکن وقتی سر آنحضرت را بجانب شام حمل میدادند ، غلامی از ما(1) آنسر مبارک را سرقت نمود و در جنب امير المؤمنين مدفون ساخت . وهمچنان سند بابو عبدالله علیه السلام منتهی میشود

قَالَ : إِنَّ عبیدالله بْنِ زِيَادٍ لَمَّا بَعَثَ بِرَأْسِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِىٍّ إِلَى الشَّامِ ، إِلَى الْكُوفَةِ ، فَقَالَ : أَخْرَجُوهُ عَنْهَا ، لا يُفْتَتَنَ بِهِ أَهْلِهَا ، فَصَیرَهُ اللَّهِ عِنْدَ أميرَالمُؤمِنينَ فَالرَّأْسُ مَعَ الْجَسَدِ وَ الْجَسَدُ مَعَ الرَّأْسِ .

یعنی ابن زیاد سر مبارک حسين علیه السلام را بجانب شام روان داشت و باز آمد بجانب کوفه . ابن زیاد گفت : این سر را در کوفه نباید جای داد تا مبادا مردم کوفه مفتون گردند و فتنه ای حدیث(2)کنند، پس خداوند آنسر مبارکرا در نزد اميرالمؤمنين علیه السلام جان داد ، پس آنسر همایون با جسد خویش پیوسته است . و در خبری که در کافی و تهذیب مسطور است دلالت میکند که : سر حسين علیه السلام در پهلوی قبر مادرش فاطمه سلام الله عليها مدفونست. و تشدید(3) میکند این خبر را صاحب مناقب باسناد ابوالعلای حافظ، که چون سر حسین را بنزد یزید آوردند ، گاهی که باسعاف حاجات اهلبيت میپرداخت و ایشانرا بجانب مدینه روان میساخت ، آنسر مبارک را باجماعتی از موالی بنی هاشم وعددی از موالی ابوسفیان بنزد عمرو بن سعید بن العاص که اینوقت حاکم مدینه بود فرستاد برعمرو گوارا نیفتاد، گفت : دوست داشتم که یزید

ص: 192

سرحسین را بنزد من نفرستادی و آنسر مطهر را در بقیع در جنب قبر مادرش فاطمه بخاک سپرد. وابن نما گوید: جماعتی بر این سخن همداستانند و چنان دانند که عمرو ابن سعید در مدینه بخاک سپرد .

ودر خبر است(1) که منصور بن جمهور نگاهی که در خزانه یزید بن معاویه داخل شد ، جونه ای(2) سرخ دید ، با غلام خویش سلیم گفت : این جونه را نیکو بدار که گنجی است از گنجهای بنی امیه . چون آنرا سر بگشود، سر حسین را بالحية مخضوب بسواد(3) نگریست . غلام خویش را بفرمود : تا جامه ای بیاورد و آن سر مطهر را در جامه پیچید و در دمشق در باب الفراديس در کنار برج ثالث از طرف مشرق مدفون ساخت . وجماعتي از اهل مصر چنان دانند که : مدفن آنسر مبارک در مدينه ایشانست و آنمقام را مشهد کریم خوانند و در مراسم معين بزیارت آن حاضر شوند بشرحی که عنقريب (4) خواهیم نگاشت . و گروهی بر آنند که بعد از آنکه آنسر مطهر را در بلاد و امصار(5) عبور دادند ، باز آوردند و با جسد شريف ملحق ساختند.

و نیز روایت کرده اند که : سليمان بن عبدالملک بن مروان ، رسول خدای را در خواب دیدار کرد که با او اظهار تفقد وتلطف(6) فرمود . بامدادان که از خواب انگیخته شد ، حسن بصری را طلب داشت و رؤیای دوشینه را با او بشرح کرد ، حسن گفت : همانا با اهلبیت پیغمبر صنعتی بمعروف کرده باشی . سلیمان گفت : در خزانه يزيد سرحسين علیه السلام را یافتم و آنرا بدیباج بپوشانیدم و با جماعتی از اصحاب خود بر آن نماز گذاشتم و بخاک سپردم. حسن گفت : بدین کردار رسول خدا را از خود خشنود سأختی . سلیمانرا سخن او در تعبیر خواب پسنده افتاد و او را بجوایز

ص: 193

بزرک شاد خاطر ساخت. و نیز گفته اند : سرحسین علیه السلام را سه روز در دمشق مصلوب(1) داشتند و آنگاه درخزاین بنی امیه گذاشته ، چون نوبت خلافت بسلیمان بن عبدالملک رسید ، آنسر مطهررا برداشت و جامه در پوشید ومطيب (2) ساخت و در مقابر مسلمين بخاک سپرد ، چون نوبت بعمر بن عبدالعزیز افتاد ازمدفن او فحص نمود و آن زمين را نبش (3)کرد و آنسر مبارک را مأخوذ داشت و کس ندانست که با آن سرچه صنعت کرد ، چون گمان میرود که دیندار بود ، تواند شد که بکربلا فرستاد و با جسد مطهر ملحق ساخت .

صاحب عوالم گوید که : علمای امامیه بر آنند که آن سر منور با جسد مطهر ملحق گشت وعلى بن الحسين عليهما السلام بکربلا آورد و مدفون ساخت چنانکه در روضة الشهداء مسطور است که: سرهای شهیدان را بتمامت علی بن الحسين بکربلا آورد و بخاک سپرد و نیز اخبار کثيره وارد است که سر حسین علیه السلام در جنب قبر امیر المؤمنين سلام الله عليه مدفونست .

اینواقمه را از تاریخ مصر که از روز غلبه اسلام و خطط(1) آنمملکت روز تا روز و سال تا سال در قلم آورده اند، مرقوم دارم.

همانا محمد بن على بن يوسف بن میسر که در شمار علمای تاریخست، میگوید که : در شهر شعبان در سال چهار صد و نود یک هجری، افضل بن امير الجيوش با لشکری شایسته آهنک بيت المقدس کرد و چون بدان اراضی در آمد ، پسر های ارتق(2) را رسول فرستاد و پیام داد که صواب آنست که بی آنکه خدنگی در میانه سفير شود یا سری دستخوش شمشیر گردد ، سر بفرمان فرود آرید و این مدینه را با من تسلیم دارید . ایشان به پشتوانی لشکر ترک سربفرمان در نیاوردند و رسول را بیازردند و شهر را دروازها فرو بستند و بخویشتن داری نشستند. افضل فرمان کرد تا لشکر جنبش نمود و قلعه را حصار دادند و منجنيقها نصب کرده دیوار سور را از یکسوی فرود آوردند . قلعگیان ناچار سر بفرمان نهادند و چاکرانه سر تسلیم پیش دادند . اینوقت افضل از در تلطف و تفضل در ایشان نگریست و جرم و جریرت ایشان را معفو داشت و پسرهای ارتق یکی سکمان و آن دیگر ایلغازی را تشريف کرد و رها ساخت و بمعسکر خویشتن بازگشت و از آنجا بشهر عسقلان آمد که ثغر مسلمانان بود از افرنج، و در عسقلان در مکانی مدروس(3) سرحسین بن علی علیهماالسلام مدفون بود . افضل آن زمین را نبش کرد و آن سر مبارک را بر آورد و از عطر وغاليه (4) بخشی بر آن نثار فرمود و در سبدی یا صندوقی جای داد و مشهدی(5)نیکو از برای آن سر مبارک بنیان نمود و چون ساخته و پرداخته گشت ، خویشتن آن راس شریف را بر سینه نهاد و پیاده طی مسافت کرده بمقبره آورد و بخاک سپرد.

ص: 195

تازه حمل میدادند ، هنوز خون تازه داشت و بوی مشک میپراکند و روز یکشنبه هشتم جمادی الاخر سال پانصد و چهل و هشت هجری ، آن سر همایون را بقاهرة مصر در آوردند. نخست در کافوری نهادند و از آنجا در سرداب جای دادند و از سرداب بقصر زمرد در جنب قبه ديلم بباب دهليز الخدمة مدفون ساختند و مردمان چون در برابر قبر عبور میدادند زمین را بوسه میزدند و امیر سیف المملکه تميم وقاضي مؤتمن ابن سکين روز سه شنبه دهم جمادی الاخره بزیارت آن قبر حاضر شدند و در هر یوم عاشورا در برابر آن قبر شریف شترهای بسیار نحر میکردند و گاو و گوسفند بیشمار ذبح (1) مینمودند و باعلى صوت نوحه میکردند و میگریستند و قاتلان حسین علیه السلام را لعن میکردند و سب و شتم میفرمودند و کار بدینگونه داشتند تا دولت بنی فاطمه بنهايت شد(2) . ابن عبدالقاهر در کتاب تاریخ مصر خبر میدهد که : طلائع بن رزيک از امرای مصر که منعوت(3)بصالح است ، در سال پانصد و چهل و نه خواست مسجدی در محله زويله(4) که نزديک بدر واره قاهره است بنیان کند و سر مبارک را از قصر زمرد بدانجا نقل دهد ، تا این فخر در دودمان او بماند. مردم قصر رضا ندادند. ناچار در تشیيد آن بنا پرداخت و با سنک رخام محکم و مشید ساخت و این در خلافت فایز بود

و هم در خبر است که السلطان ناصر گاهی که بعضی از اهالی مصر را مأخوذ نمود، او را نمودند که مردی از خدام که در دولت ناصرية منزلتی داشت، از اموال واثقال وزر وسیم که در قصر مدفونست آگهی دارد. او را حاضر کردند و پرسش نمودند ، جوابی بر حسب آرزو اصغا نفرمودند . صلاح الدين بتعذيب او فرمان کرد. دژخیمان

ص: 197

مبلغی از خنافس(1) برسر او محبوس داشتند ، چنانکه بیرون شدن نتوانستند و هیچ انسان ساعتی بر این زحمت صبر نتواند کرد، چه سررا بسنباند و ثلمه در دماغ اندازد و مردم را هلاک کند. عوانان نگریستند که آن مرد بهیچگونه نیازرد واضطراب واضطراری در وی پدیدار نگشت . چون بازرسیدند خنافس را مرده دیدند . چند کرت آزمون کردند ، جز هلاکت خنافس اثری بدست نشد. صلاح الدین را شگفت آمد ، او را پیش طلبید و گفت بگو : این سروسبب چیست در تو؟ گفت : سببی ندانم الا آنکه چون با سر حسين رسیدم ، آن سر مبارک را در بر کشیدم و حمل دادم گفت : کدام سبب از این بزرگتر تواند شد و او را معفو داشت ورها ساخت .

و هم در ایام صالحیه در سال ششصد و چهل واند هجری که امیر جمال الدین ابن پغمور از جانب ملک صالح در قاهره نیابت داشت. از دست خزان شمع ، شعله ای در مشهد الراس افتاد و در اشیائی که حاضر بود، آنشعله بالا گرفت و بزرک شد ، امير جمال الدين بنفس خویش فراوان جنبش کرد تا آتش بنشاند و این شعر انشاد کرد:

قالُوا : يَغْصِبُ لِلحُسَینِ وَ لَمْ يَزُلْ *** بِالنَّفْسِ لِلهَولِ الْمَخُوفِ مُعْرِضاً

حَتَّى انضوا ضَوْءِ الْحَرِيقِ وَ أَصْبَحُ *** المُسوَدُ مِنْ تِلْكَ الْمَخَاوِفِ أَبَيْضاً

أَرْضَى الْإِلَهُ بِمَا أتی فَكَأَنَّهُ بَيْنِ الْأَنَامِ بِفِعْلِهِ مُوسَی الرِّضَا (2)

و در ایام افضليه در روز عاشورا مسجد حسینی راکران تا کران(3) حصير میگستردند و گاهی حصیر را نیز واژونه(4) می افکندند وملک افضل در صدر مجلس جای میکرد وقاضي وداعی در یمین و يسارش جلوس میفرمودند وقراء نوبت بنوبت

ص: 198

قرائت مینمودند و شعرا آنمرائی که در شهادت سیدالشهداء علیه السلام انشاء کرده بودند، انشاد میکردند، و مردم بانک صيحه ونوحه در میدادند و سفره ای از چرم میگستردند چندانکه چند هزار کس را بس باشد، و بقانون سوگواران از گرده جوین(1) و نان های گوناگون و عدس و ملوحات و مخللات واجبان و عسل نحل و فطير، مائده میکردند(2) وهنگام زوال آفتاب آن جماعت با ناله وعويل بمیان قاهره در میرفتند ودکاکين وحوانيت(3) را در می بستند و بازارها را تعطیل میدادند ، تا شامگاهان فرا میرسید . نه این بود که بعد از دفن سر مبارک در مصر مردم مصر را بدینگونه کار میرفت ، بلکه از بدو(4) دولت فاطميين، شیعیان مصر این شعار بدست میداشتند .

در کتاب سيرة المعز لدين الله مسطور است و او اول کس است از خلفای فاطميين که از مهدیه بمصر شتافت و آن مملکت را صافی داشت ، چنانکه انشاء الله در جای خود بشرح خواهد رفت : در سال سیصد و شصت و سه از تاریخ هجری ، جماعت شیعی روز عاشورا عددی عظیم فراهم میشدند و بر سر قبر کلثوم و نفیسه که از سادات فاطمی بودند حاضر میگشتند و از رجال مغرب و فرسان ایشان با شیعیان مصری همدست و همداستان شده ، بر حسین علیه السلام میگریستند و قتلة آنحضرت را لعن میفرستادند و بسب وشتم يادمیکردندو سکک وحوانیت را در می بستند وراويه ها (5) را چاک میزدند و هر کس که در آن روز انفاق میکرد ، بد میگفتند و بر می شمردند(6) والمعز لدين الله مردم شیعی را حمایت میکرد و نیرومند میداشت

در ایام اخشیدیه و کافوریه سیاهان کافور و سودان اراضی مغرب با مردم شیعی بر طریق تعصب وخصومت میرفتند . چون در طرق وشوارع با مردم ملاقات میکردند

ص: 199

پرسش مینمودند که : خال تو کیست ؟ اگر گفتی معاویه اورا تکریم مینمودند و اگر خاموش بودی، او را زحمت میکردند و چیزی که با او بود میربودند واگردافعی نبود جامه او را مأخوذ میداشتند.

بالجمله، تازوال دولت بني فاطمه سوگواری حسین علیه السلام در روز عاشورا قوتی تمام داشت و تا اکنون که تاریخ هجری بهزار و دویست و نود و يک ميرود مشهد الحسینی در مصر معروف است و مردمان بزیارت آن قبر حاضر میشوند و آداب تکریم مرعی میدارند(1)

حضرت چه میرسد ، چندان میگریستید که جانهای شما ابدانهای شما را وداع گوید(1) و آسمانی بجای نماند که چون روح حسین را از آنجا عبور دهند ويله و ثبور بر نیاورد و هفتاد هزار فرشته بگریند و بر پای ایستاده شوند، و از مفاصل ایشان تا روز بر انگیزش رعده و لرزش بیرون نشود، و نماند هیچ سحابی که عبور دهد و رعدی و برقی برانگیزد ، الا آنکه لعنت کند بر کشندگان حسین علیه السلام وهیچ روزی برنگذرد ، الا آنکه روح حسین با رسول خدای دیدار کند.

افتاد که آن خطب عظيم(1) مقارن قتل آن سید کریم بود .

ذیحجه بدرجة قبول رسید، و همچنان توبه داود و نجات يونس از بطن حوت(1) در شهر ذيحجه بود نه در روز عاشورا، و نیز بنواسرائیل در ماه ربیع الاول از بحر بيرون شدند نه در عاشورا، ونیز چنان گمان دارند که کشتی نوح روز عاشورا بر جودي(2) نشست و حال آنکه روز هجدهم ذیحجه بر جودی آمد.

آنگاه میثم گفت : ای جبله کاهی که آفتاب را بکردار خون تازه دیدار کنی، دانسته باش که : حسین را شهید کرده باشند . این ببود تا روزیکه بیرون شدم و و قرص آفتاب را بر حیطان(3) وجدران چنان دیدم که ملاحف معصفر(4) پس فریاد برداشتم و بگریستم و گفتم : سوگند با خدای که حسين علیه السلام را شهید کرده اند .

آسمان برایشان گریان نشد ومهلت نیافتند. سوگند به خدای تو را میکشند و آسمان و زمین بر تو میگرید.

و در تفسير على بن ابراهیم این حدیث را ذیلی(1) است و آن کلمه اینست که فرمود:

وَ مَا بَكَتِ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ ، إِلاَّ عَلى يَحْيَى بْنِ زَكَرِيَّا وألحسين ابْنِ عَلی

و این حدیث در کتب عدیده با اندک بينونتی دیده شده

الرخاء والسرور، فإنک تأتي على ما تريد

فرمود : در مجلس ایشان بگو : الها پروردگارا ! بنما مارا راحت و شادمانی چه تو قادری و می آوری آنچه بخواهی . عرض کردم : چون حسین بن علی را یاد کنم ، چه گویم ؟ فرمود : سه کرت بگو : «صلی الله عليک يا اباعبدالله.» آنگاه جعفر صادق علیه السلام روی با ایشان کرد و فرمود :

إِنَّ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ الْحُسَيْنَ لَمَّا قُتِلَ بَكَتْ عَلَيْهِ السَّمَوَاتُ وَ الْأَرَضُونَ السَّبْعُ وَ مَا فِيهِنَّ وَ مَا بینهن وَ مَنْ يَنْقَلِبْ فِي الْجَنَّةِ وَ النَّارِ وَ مَا یری وَ مَا لَا یری الَّا ثُلُثِهِ اشیاء فَاِنَها لَمْ تَبکَ عَلَیهِ

فرمود : گاهی که حسين علیه السلام مقتول گشت ، آسمانهای هفتگانه و زمینهای هفتگانه و آنچه در میان آسمانها و زمینها است و آنکس که در بهشت و در دوزخ است و آن چیز که دیده میشود و آنچه دیده نمیشود برحسين علیه السلام گریستند ، الا سه چیز که بروی نگریست . حسين بن ابی فاخته عرض کرد: فدای تو شوم آن سه چیز به کدامست ؟ فرمود : بصره ودمشق وذریه حکم بن ابی العاص . ومثل این حدیثست در کامل الزیاره و چند حدیث دیگر در کتب عدیده بروایت مختلفه بدین شرح که مرقوم شد از ابوعبدالله علیه السلام دیده شد . اجتناب از اطناب را (1) بتکرار نپرداختیم، و دیگر محمد حمیری سند بز راره که از اصحاب صادق آل محمد بود میرساند

قَالَ : قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ : يَا زُرَارَةَ : إِنَّ السَّمَاءَ بکت عَلَى الْحُسَيْنِ أَرْبَعِينَ صَبَاحاً بِالدَّمِ وَ إِنَّ الْأَرْضَ بَكَتْ أَرْبَعِينَ صَبَاحاً بِالسَّوَادِ وَ إِنَّ

ص: 205

الشَّمْسَ بَكَتْ أَرْبَعِينَ صَبَاحاً بِالْكُسُوفِ وَ الْحُمْرَةِ وَ إِنَّ الْجِبَالَ تَقَطَّعَتْ وَ انْتَثَرَتْ وَ إِنَّ الْبِحَارَ تَفَجَّرَتْ وَ إِنَّ الْمَلَائِكَةَ بَكَتْ أَرْبَعِينَ صَبَاحاً عَلَى الْحُسَيْنِ

یعنی صادق آل محمد فرمود : ای زراره ! آسمان چهل روز بر حسین بخون گریست و زمین چهل روز بسياهی گریست و شمس چهل روز بکسوف و حمرت گریست و کوهسار ها پاره پار شد و پراکنده کشت ودریا ها بجريان مياه گریست و فریشتگان نیز چهل روز گریستند. آنگاه فرمود : ای زراره ! بعد از قتل حسين زنان ما خضاب نکردند و تدهين (1) عطر نفرمودند و سرمه نکشیدند و شانه نزدند و موی رها ننمودند تا گاهی که سر عبیدالله بن زیاد را نیاوردند . از آن پس نیز همواره میگریستند و در نزد جد من سیدسجاد ، هیچگاه نام حسین بر زبان نرفت ، جز اینکه چشم مبارکش از سرشک مال مال شد و آب چشمش از لحية همایونش در گذشت . و از گریه او فریشتگانی که ملازم قبر آن حضرت بودند چنان بگریستند که ملايک آسمان وزمین بگریه در آمدند.

و چون آن حضرت شربت شهادت بنوشید ، جهنم چون سوگواران بنالید و بانگی هولناک بر آورد، چنانکه از بانک او زمین خواست بتوفد(2) و بشکافد. و چون یزید و ابن زیاد از اینجهان تحویل دادند ، جهنم که پذیره ارواح ایشان رامشتاق بود ، چنان نعره بزد و شهقه (3) بر آورد که اگر بدست خزان خویش محبوس و مصفود(4) نبود ، هر چه بر روی ارض بود در میکشید و می آغاليد(5) ومیگداخت

ص: 206

و محترق میساخت (1) با اینهمه هر ساعت بر میدهید و بر خزان خویش بر میشورید چند که جبرئیل فرود آمد و بلطمه پرخویش اورا بجای خود بازداشت و جهنم همچنان برحسین میگریست و بر کشندگان او زبانه میکشید.

و نیز ابوعبدالله علیه السلام میفرماید که : اگر نه این بود که حجج خداوند در جهان جای دارند ، زمين در هم شکسته میشد وارض بدانچه در روی داشت واژونه میگشت و زمین تا قیامت در زلازل و بومهن(2) مرتهن بود . ونیست چشمی در نزد خدا محبوب تر از دیده ای که بگرید بر حسين . و نیست کسی که بر حسین بگرید الا آنکه فاطمه او را یاری کند و مصطفی ادای حق او فرمايد و نیست بنده ای که در روز بر انگیزش از خاک بر خیزد و گریان نباشد، الا آنانکه بر جد من گریستند چه ایشان روز نشور(3) شاد خاطر و مسرور انگیخته شوند و مردمان خائف و خايب خیزند . و ایشان در تحت عرش با حسين مؤالف و مصاحب باشند و اضطرار و اضطراب از حشر و حساب در خاطر ایشان راه نکند. چون ایشان را گویند : برضوان در آئید ، نپذیرند و دریغ دارند که حضرت حسین را بگذارند و طریق جنت بر دارند و جماعت حور ایشان را رسل و رسایل فرستند، که ما آرزو مند شمائیم ، چرا بجانب ما رغبت نمیفرمائید و از آن کرامت و حشمت که ایشان را است بجانب حور نگران نشوند و دشمنان خویش را ببینند که با نواصی مأخوذه (4) بسوی آتش کشیده میشوند و فریاد میزنند که : ما را شفیعی وصدیقی و حامی و حارسی نیست و بر مکانت و منزلت ایشان مینگرند و نمیتوانند نزدیک شوند و فریشتگان از جانب ازواج ایشان بنزد ایشان رسول می آیند و منازل ازواج را خواستار وصول میگردند .

اینوقت، رغبت ایشان بسوی ازواج بزيادت میشود ، چه قربت ایشان در حضرت حسین مکشوف می افتد . پس میگویند :

ص: 207

ألحمد لِلَّهِ الَّذِي كَفَانَا ألفزع الْأَكْبَرُ وَ أَهْوَالَ الْقِيمَةِ وَ نَجَّانَا مِمَّا كُنَّا نَخَافُ .

یعنی شکر میگذاریم خدا را که ما را از فزغ اکبر وهول قیامت نجات داد پس بر مراکب خودسوار میشوند و رحل(1) خود را بر شتران حمل میدهند و با ستایش و سپاس بمنازل خویش دارد. میگردند

و دیگر در کامل الزیاره سند بابو بصير منتهی میشود و او از ابوعبدالله روایت میکند که فرمود:

إِنَّ الْحُسَيْنَ بکی لِقَتْلِهِ اَلسَّمَاءُ وَ اَلْأَرْضُ وَ اِحْمَرَّتَا وَ لَمْ یَبكِيا عَلَى أَحَدٍ قَطُّ ، إِلَّا يَحْيَى بْنِ زَكَرِيَّا وَ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ

یعنی آسمان و زمین بر شهادت حسین بگریستند و گونه حمرت بر آوردند و هرگز بر هیچ کس نگریستند ، مگر بر یحیی بن زکریا و حسین بن علی .

و دیگر در جلد هفدهم عوالم سند بابو بصير منتهی میشود میگوید : در خدمت صادق آل محمد عليهم السلام بودم ، ناگاه فرزندش از دردر آمد، او را ترحيب وترجیب گفت و در بر کشید و ببوسید

وَ قَالٍ : حَقَّرَ اللَّهُ مَنْ حَقَّرَكُمْ وَ انْتَقَمَ مِمَّنْ وَ تَرَكُم وَ خَذَلَ اللَّهُ مَنْ خَذَلَكُمْ وَ لَعَنَ اللَّهُ مَنْ قَتَلَكُمْ وَ كَانَ اللَّهُ لَكُمْ وَ لِيّاً وَ حَافِظاً وَ نَاصِراً ، فَقَدْ طَالَ بُكَاءُ النِّسَاءِ وَ بُكَاءُ الْأَنْبِيَاءِ وَ الصِّدِّيقِينَ وَ الشُّهَدَاءِ وَ مَلَائِكَةِ السَّمَاءِ .

ص: 208

فرمود: خداوند حقیر کناد آنکس را که شما را حقیر کند. و انتقام بکشد از آنکس که شما را مظلوم دارد. ومخذول(1) فرماید آنکس که خذلان شمارا خواهد . ولعن کن خداوند آنکس را که شمارا بقتل رساند . و مر شما را حافظ و ناصر و معین باشد . چه بسیار امتداد یافت گریستن زنان و گریه انبياء وصديقان و شهیدان و فریشتگان آسمان آنگاه بگریست و فرمود : ای ابا بصیر ! اگر من نگران فرزندان حسین میشدم ، همان بمن میرسید که بحسین و فرزندان او میرسید. همانا فاطمه بر حسین بگریست و بنالید و جهنم نعره بزد و ناله بر آورد . اگر نه این بود که خزان و نگاهبانان او را لگام بردهن نمیزدند و ابواب آنرا فرو نمیبستند چند که فاطمه میگریست زبانه میزد و سرکشی میکرد و گردن می افراخت و اهل ارض را محترق میساخت و ساکن نمیشد ، چند که(2) فاطمه ساکن شود و همچنان دریاها بشکافتند و بعضی ببعضی در رفتند تا اهل دنیا وسکنه ارض را زیان نرسانند و فریشتگان بر گریه فاطمه بگریستند و با حمله عرش از در زاری وضراعت بشفاعت اهل ارض بانگ تقدیس و تهليل (3) در دادند . واگر صوتی از اصوت ایشان گوشزد اهل ارض میشد ، همگان بیخویشتن میشدند و از پای در می افتادند و کوهسارها از جای برکنده میشد و زمین بر اهلش زلزله می انگیخت .

ابو بصیر گفت : جانم فدای تو باد، عظیم خطبی میشنوم؛ فرمود : عظیم تر از این آنستکه نشنیده ای !

آنگاه فرمود: ای ابو بصیر! آیا دوست نمیداری که بوده باشی از کسانیکه یاری کند و مساعدت نماید فاطمه را: اینوقت من از کلمات آن حضرت بگریستم و از شدت گریه نیروی سخن کردن از من برفت و آن حضرت از بهر نماز بپای شد ومن از خدمتش بیرون شدم با حالی آشفته و نژند(4) و هیچ پروای خواب و خورش

ص: 209

نداشتم . بامدادان صائم (1) بحضرت او شتافتم چون او را باسکون يافتم، ساکن شدم و شکر خداوند بگفتم

و دیگر در کامل الزیاره، سند بابوعبدالله علیه السلام منتهی میشود، میفرماید: قاتل حسين علیه السلام ولدالزنا بود وقاتل يحيى بن زکريا ولدالزنا بود .

قَالَ : احْمَرَّتِ السَّمَاءِ وَ حِينَ قُتِلَ الْحُسَيْنُ سَنَةٍ ، ثُمَّ قَالَ : بَكَتِ السَّمَوَاتِ وَ الْأَرْضَ عَلَى الْحُسَيْنِ وَ عَلَى يَحْيَى بْنِ زَكَرِيَّا ، وَ حُمْرَتُهَا بُکائُها

می فرماید : بعد از قتل حسين . یکسال آسمان گونه خون داشت . آنگاه فرمود : آسمانها و زمین بگریستند بر حسین بن علی و یحیی بن زکریا و سرخی آن علامت گرية او بود. و دیگر از علی بن الحسين که از رواتست ، سند بحنان میرساند که گفت: در حضرت ابوعبدالله عليه السلام عرض کردم : چه میفرمائی در زیارت قبر حسین علیه السلام و از بعضی بمن رسیده است که زیارت حسین با حج اکبر وعمره بیک ميزان میرود . چون مجلس از بیگانه پرداخته نبود ، از در تقیه فرمود: نه چندان است که تورا بشگفت آورده

وَ لَكِنَّ زُرْهُ وَ لَا تجفه ، فَإِنَّهُ سَيِّدُ شَبَابِ الشُّهَدَاءِ وَ سَيِّدُ شَبَابِ أَهْلِ ألجنة وَ شَبِيهُ يَحْيَى بْنِ زَكَرِيَّا ، وَ عَلَيْهِمَا بَكَتِ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ

فرمود : زیارت کن حسین را وجفا براو مکن که او سید جوانان شهیدان و سید جوانان اهل جنان است و شبیه یحیی بن زکریا است و بر این هردو آسمان و زمین گريستند.

ابن وليد وجماعتی از مشایخ نیز این حدیث را بدینگونه از حنان روایت کرده اند و در قصص راوندی نیز از ابی عبدالله علیه السلام مرویست که : آسمان و زمین برابو

ص: 210

عبدالله سلام الله عليه گریستند و سرخ گونه برآمدند و جز بر حسین بهیچکس نگریستند، الابر یحیی بن زکریا ،

و در عیون اخبار از حضرت رضا علیه السلام مرویست که فرمود :

إِنَّهُ بَكَتِ السَّمَوَاتُ وَ الْأَرَضُونَ لِقَتْلِهِ.

و دیگر در اخبار تابعین و صحابه و نیز در مناقب ابن شهر آشوب، سند بنضره ازدیه میرسد میگوید : گاهی که حسین علیه السلام شهید شد ، آسمان خون بازید و چند که ما را چاه بود و کوزها داشتیم، از خون سرشار شد، و قرظة بن عبدالله گوید : در نیمروزی نگریستم که آسمان خون باریدوجامه های سفید را خون افشان کرد و چنان شد که شتران چون از پی آب بوادی شتافتند ، خون یافتند و از آن پس مکشوف افتاد ، که این حادثه در روز قتل حسین حدیث گشت. و دیگر اسامة بن شبیب از ام سلیم حدیث میکند

قَالَتْ : لَمَّا قُتِلَ الْحُسَيْنُ ، مَطَرَتِ السَّمَاءُ كَالدَمِ ، حَتَّى احْمَرَّتْ مِنْهُ الْبُيُوتِ وَ الْحِيطَانَ .

و درابانه نزديک باين حديث مرقوم است . و دیگر در تفسیر قشیری و فتاک از سدی مروی است، میگوید: در قتل حسین آسمان بگریست و علامت گریه آسمان حمرت آنست . و محمد بن سیرین میگوید ؟ خبر رسیده است بما که: قبل از قتل حسین علیه السلام در شام وصباح حمرتی در افق نبود و این سرخی بعد از شهادت آن حضرت در آسمان بادید شد . حماد بن زید در تاریخ نبوی باسناد خود حدیث میکند که : روز قتل حسین این سرخی در افق بادید آمد. ابو عیسی ترمذی نیز چنین حديث کرده . و دیگر ابن شهر آشوب در مناقب خویش باسناد خود خبر میدهد که: در شهادت حسين علیه السلام حمرتی از طرف مشرق وحمرتی از جانب مغرب مرتفع شد ، چنانکه در وسط آسمان نزديک شد که پیوسته شوند و این صورت تا ششماه برقرار

ص: 211

بود و دیگر در تاریخ نبوی، ابوقبیل میگوید :

لَمَّا قُتِلَ الحسین بْنِ علی كَسَفَتِ الشَّمْسُ کسفة بَدَتْ ألکواکب نِصْفِ النَّهَارِ حَتَّى ظَنَّتْ أَنَّهَا هِيَ

یعنی وقتی حسین علیه السلام شهید شد، آفتاب چنان کسوف یافت که ستارگان در نیمه روز پدیدار شدند. گمان میرفت که روز قیامت آشکار گشت . و دیگر در بعضی از کتب مناقب سند بام حيان منتهی میشود

قَالَتْ : يَوْمَ قُتِلَ الْحُسَيْنُ ، أَظْلَمَتْ عَلَيْنَا ثُلُثاً وَ لَمْ یَمَس أَجِدُ مَنْ زَعفَرانِهِم شَيْئاً فَجَعَلَهُ عَلَى وَجْهِهِ الَّا احْتَرَقَ ، وَ لَمْ يُقَلِّبُ حَجَرٍ مِنْ بَيْتِ الْمَقْدِسِ إِلَّا أَصْبَحَ تَحْتَهُ دَماً عَبِيطاً

گفت : که در یوم قتل حسین سه روز جهان بر ما ظلمتکده گشت وهیچکس استعمال زعفران بر چهره نفرمود الا آنکه محترق گشت وسنگی در بیت المقدس از جای جنبش نیافت . جز اینکه در زیر آن خون تازه بود

و در کتاب مناقب معتبره مانند این حدیث رقم کرده اند و یعقوب بن سفيان باسناد خویش از علی بن محمد حدیث میکند که از جده خویش روایت کرده

قَالَتْ : كُنْتُ أَيَّامِ الْحُسَيْنِ جاریه شَابَّةً ، فَکانَتْ السَّمَاءِ أَيَّاماً عَلَقَةً

یعنی هنگام شهادت حسین علیه السلام دختری جوان بودم و روزی چند آسمان را مانند خونی بسته مینگریستم. و همچنان يعقوب سند بنضرة الازدیه میرساند که گفت : چون حسين مقتول شد . آسمان خون بارید و ما صبح کردیم و اشیای ما همه آغشته در خون بود. و در ارشاد مفید از محمد بن سیرین مرویست

قَالَ : لَمْ تَرَ هَذِهِ الْحُمْرَةُ فِي السَّمَاءِ إِلَّا بَعْدَ قُتِلَ أَلِحُسَيْنٍ

ص: 212

یعنی در افق و آسمان این سرخی دیدار نشد، مگر بعد از قتل حسين

صاحب عوالم میگوید : تواند بود که مراد کثرت حمرت و فزونی آن باشد و در امالی طوسی سند بعمار بن ابی عمار منتهی میشود

قَالَ : مَطَرَتِ السَّمَاءِ يَوْمَ قُتِلَ الْحُسَيْنُ دَماً عَبِيطاً

و دیگر در اول جزو پنجم از صحیح مسلم در تفسیر آیه مبارکه

« فَما بَکَتْ عَلَیْهِمُ اَلسَّماءُ وَ اَلْأَرْضُ(1) » میگوید. لَمَّا قُتِلَ أَ لِحُسَيْنِ ابْنَ عَلِيٍّ بَكَتِ السَّمَاءُ وبکائها حُمْرَتُهَا

و همچنین ثعلبی در تفسیر این آیه مبارکه میگوید

انَّ الْحُمْرَةَ الَّتِي مَعَ الشقق لَمْ يَكُنْ قَبْلَ قُتِلَ الْحُسَيْنُ .

و نیز ثعلبی حدیث میکند

قَالَ : أَمْطَرْنا دَماً بِاَیامِ قُتِلَ الْحُسَيْنُ

و دیگر در کامل الزیاره سند بعلي بن مسهر القرشی منتهی میشود از جدة خود حدیث میکند که گفت : ادراک خدمت حسین علیه السلام را مینمودم چون بدرجة شهادت رسید، یکسال و نه ماه آسمان بکردار خون بسته مینمود و شمس نیز بگونه خون بود

و محمد بن جعفر سند بمحمد بن مسلمه میرساند که روایت نمود که بعد از قتل حسین اسمان خاک سرخ بارید . و دیگر در کامل الزیاره سند بسید سجاد علیه السلام منتهی میشود

قَالَ : إِنَّ السَّمَاءِ لَمْ تَبْكِ مُنْذُ وَضَعَتْ إِلَّا عَلَى يُحْيِي بْنِ زَكَرِيَّا وَ

ص: 213

الْحُسَيْنُ بْنِ عَلِيٍّ . قِلَّت : أَيُّ شَيْ ءٍ بُکائُها ؟ قَالَ : إِذَا اسْتَقْبَلْتَ بِالثَّوْبِ وَقَعَ عَلَى الثَّوْبِ شَبِيهُ أَثَرِ ألبَراغيثِ مِنَ الدَّمِ

فرمود : آنگاه که آسمان خلق شده است هر گز بر هیچ آفریده ای نگریست الأ بر يحیی بن زکریا و حسین بن علی. عرض کردم : بکاء او چیست ؟ فرمود: هرگاه با جامه خویش بر وی بیرون میشدی ، چون آثار خون براغيث(1) بر جامه تو نمودار گشتی وهم چنان على بن الحسين عليهما السلام در خطبه ای که قبل از ورود مدینه قرائت فرمود بشرحی که مذکور شد(2) میفرماید:

فَلَقَدْ بَكَتِ السَّبْعِ الشِّدَادِ لقتيه - إِلَى قَوْلِهِ : - وَ السَّمَوَاتِ بأرکانِها .

و نیز در کامل الزیاره سند بامام محمد باقر علیه السلام ميرسد

قَالَ : مَا بَكَتِ السَّمَاءِ عَلَى أَحَدٍ بْنِ يَحْيَى بْنِ زَكَرِيَّا ، إِلاَّ عَلى الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ . فَإِنَّهَا بَكَتْ عَلِيِّ أَرْبَعِينَ يَوْماً

فرمود : آسمان بعد از یحیی بن زکریا بر کس نگریست ، إلا بر حسین بن علی و چهل روز بر او گریست، و دیگر در قصص راوندی جابر بن عبدالله از ابوجعفر علیه السلام حدیث میکند که: در آیه مبارکه

« لَمْ نَجْعَلْ لَهُ مِنْ قَبْلُ سَمِیًّا (3) » قال علیه السلام: یَحْیَی بْنُ زَکَرِیَّا لَمْ یَکُنْ لَهُ سَمِیّ قَبْلَهُ وَ اَلْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ لَمْ یَکُنْ لَهُ سَمِیٌّ قَبْلَهُ وَ بَکَتِ اَلسَّمَاءُ عَلَیْهِمَا أَرْبَعِینَ صَبَاحاً وَ کَذَلِکَ بَکَتِ اَلشَّمْسُ عَلَیْهِمَا وَ بُکَاؤُهَما أَنْ

ص: 214

تَطْلُعَ حَمْرَاءَ وَ تَغِیبَ حَمْرَاءَ وَ قِيلَ : أَيْ بَكَى أَهْلِ السَّمَاءِ وَ الْمَلَائِكَةِ .

فرمود: قبل از يحيی کسی را یحیی نام نبود و قبل از حسین نیز هیچکس حسین نام نداشت و آسمان چهل روز برایشان بگریست و آفتاب نیز چهل روز گریستن داشت و گریه ایشان (1) طلیعه در سرخی و غیبوبت در سرخی است(2) و بروایتی بگریستند اهل آسمان یعنی فریشتگان . ودیگر در کامل الزیاره سند بعبدالله بن هلال میپیوندد میگوید : شنیدم که ابوعبدالله علیه السلام فرمود : آسمان گریست بر حسین بن على و بريحیی بن زکریا و هرگز بر دیگری نگریست . گفتم : گریه او چیست ؟

قَالَ : مَكَثُوا أَرْبَعِينَ يَوْماً تَطْلُعَ الشَّمْسُ بِحُمْرَةٍ وَ تَغْرُبُ بِحُمْرَةٍ .

فرمود : چهل روز آفتاب در سرخی طلوع کرد و در سرخی غروب نمود. عرض کردم : جانم فدای تو باد ، اینست گریستن آسمان ؟ فرمود : چنین است، و على بن الحسين سند بابو عبدالله علیه السلام منتهی میدارد در آیه مبارکه

« فَما بَكَتْ عَلَيْهِمُ السَّماءُ وَ الْأَرْضُ وَ ما کانُوا مُنْظَرِينَ (3)»

فرمود : آسمان نگریست جز بر قتل يحيی و قتل حسين عليهما السلام . صدوق از پدرش و او از علی بن ابراهيم بدینگونه روایت کرده و محمد بن جعفر الرزاز سند بابی عبدالله علیه السلام ميرساند

قَالَ : احْمَرَّتِ السَّمَاءِ حِينَ قُتِلَ الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيٍّ سَنَةٍ ، قَالَ : ثُمَّ بَكَتْ السَّمَاءُ وَ الْأَرْضِ عَلَى الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ سِنَّهُ قَالَ : وَ عَلَى يَحْيَى بْنِ زَكَرِيَّا

ص: 215

وَ حُمْرَتُهَا بُکائُها .

و دیگر خالق بن عبد ربه از ابوعبدالله حدیث میکند که فرمود : حسین را قبل از حسین همنامی نبود و یحیی را نیز قبل از یحیی سمیی(1) نبود و آسمان بر کس نگریست، مگر بر این دو تن چهل روز بگریست . عرض کردم : چیست گریه او

قَالَ : كَانَتْ تَطْلُعَ حَمْرَاءَ وَ تَغْرُبُ حَمْرَاءَ !

بسرخي طلوع میکند و در سرخی غروب میکند . و نیز محمد بن جعفر الرزاز از ابوعبدالله علیه السلام حدیث میکند :

قَالَ : لَمْ تَبْكِ السَّمَاءِ إِلَّا عَلَى الْحُسَيْنِ بْنُ عَلِيٍّ وَ يَحیَی بْنِ زَکَرِیا

و نیز سند بحسن بن زیاد پیوسته میشود و او از ابی عبدالله حدیث میکند

قَالَ : كَانَ قَاتَلَ يَحْيَى بْنِ زَكَرِيَّا وَلَدُ زِنًا وَ قَاتِلِ الْحُسَيْنِ ولدزنا وَ لَمْ تَبْكِ السَّمَاءِ عَلَى أَحَدٍ إِلَّا عَلَيْهِمَا . قَالَ قُلْتُ : وَ كَيْفَ تَبْكِي قَالَ : تَطْلُعَ الشَّمْسُ فِي حُمْرَةُ وَ تَغِيبُ فِي حُمْرَةً .

فرمود : قاتل يحيی و قاتل سيد الشهداء ولدزنا بودند و آسمان جز بر ایشان بر کس نگریست . عرض کردم : آسمان چگونه گریست ؟ فرمود : آفتاب طلوع می کند در سرخی وغروب می کند در سرخی. و همچنان نظیر این حدیث را محمد ابن جعفر باسناد خود ذکر می کند. و بطریق دیگر ابو سلمه از جعفر بن محمد عليهما السلام روایت می کند.

قَالَ : لَمْ تَبْكِ السَّمَاءِ الأ عَلَى يَحْيَى بْنِ زَكَرِيَّا وَ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلَى

ابن شهر آشوب میگوید:

قَالَ الصَّادِقُ : بَكَتِ السَّمَاءِ عَلَى أَلِحُسَيْنٍ أَرْبَعِينَ صَبَاحاً بِالدَّمِ

ص: 216

وهمچنان زرارة بن اعین می گوید :

قَالَ الصَّادِقُ : بَكَتِ السَّمَاءِ عَلَى يَحْيَى بْنِ زَكَرِيَّا وَ عَلَى أَ لِحُسَيْنِ ابْنِ عَلَى أَرْبَعِينَ صَبَاحاً وَ لَمْ تَبکِ الأ عَلَيْهِمَا . قِلَّةُ : فَمَا بکائها ؟ قَالَ : كَانَتِ الشَّمْسَ تَطْلُعُ حَمْرَاءَ وَ تَغِيبَ حَمْرَاءَ

و دیگر ابن حجر که از متعصبین اهل سنت و جماعت است ، در شرح همزیه می گوید :

قَالَ : مِمَّا ظُهْرُ يَوْمَ قَتَلَهُ مِنَ الْآيَاتِ ، أَنَّ السَّمَاءَ مَطَرَتِ دَماً ، وَ أَنْ أوانِيَهُم مُلِئَتْ دَماً ، وَ أَنْ السَّمَاءِ اشْتَدَّ سَوَادِهَا لا نکسافِ الشَّمْسُ حِينَئِذٍ حَتَّى رایَت النُّجُومِ وَ اشْتَدَّ الظَّلَامِ حَتَّى ظَنَّ النَّاسَ أَنْ أَ لِقِيمَةِ قَدْ قَامَت ، وَ أَنَّ ألکواکب ضَرْبَةً بَعْضُهَا بَعْضاً ، وَ أَنَّهُ لَمْ يَرْفَعْ حَجَرِ الَّا یری تَحْتَهُ دَمُ عَبِيطُ ، وَ أَنْ الْوَرْسُ انْقَلَبَتْ رَمَاداً ، وَ أَنْ الدُّنْيَا أَظْلَمَتْ ثَلَّثْتَ أَيَّامٍ ، ثُمَّ ظَهَرَتِ الْحُمْرَةُ ، وَ قِيلَ : احْمَرَّتْ سِتَّةِ أَشْهُرٍ ، ثُمَّ لَا زَالَتِ الْحُمْرَةُ تَرَى بَعْدَ ذَلِكَ

یعنی از آیات عظیمه که بعد از قتل سیدالشهدا با دید آمد، یکی آنستکه آسمان خون بارید و اواني (1) مردم از خون سرشار شد وظلمتی عظیم حادث گشت، چه آفتاب بتمام کسوف یافت و ستارگان بجمله دیدار نمودند . ودیگر چنان سیاهی جهان را فرو گرفت که مردمان بگمان شدند که قیامت برپای شد . و ستارگان مصادمه کردند و یکدیگر را کوس همی زدند(2) وهیچ سنگی از زمین جنبش نکرد، الا آنکه در تحت آن خون تازه جوشش داشت. و گیاه و رس و حبات(3) آن

ص: 217

بخاکستر بدل گشت . و این سیاهی سه روز دنیا را در ظل خویش میداشت ، آنگاه آسمان را حمرتی بزرک پدیدار شد . و بروایتی ششماه این حمرت بشدت بود و از پس آن هرگز این حمرت از آسمان ناپدید نگشت و همچنان ابن سیرین میگوید :

أَخْبَرَنَا أَنِ الْحُمْرَةَ الَّتِي مَعَ الشقق لَمْ يَكُنْ حَتَّى قُتِلَ الْحُسَيْنُ

یعنی از احادیث و اخبار آگهی بدست کرده ایم که : قبل از قتل حسین بن على علیه السلام، این سرخی با شفق نبوده است. و دیگر ابن جوزی در کتاب تذکرة خواص الأمة گوید : جد من ابوالفتوح در کتاب تبصره آورده که : مردم چون غضبان(1) شوند حمرتی در چهره ایشان نمایان گردد و آن علامت غضب وسخط(2) باشد . خدای سبحانه که منزه است از جسم و جسد ، تأثير غضبش برقتله حسين بن على بعد از قتل آن حضرت، این حمرت در آسمان پدید آورد و این علامتی است بر بزرگی آن جنایت و ابن سعود در طبقات میگوید:

إِنَّ هذِهِ الْحُمْرَةُ لَمْ تَرَ فِي السَّمَاءِ قَبْلَ أَنْ يُقْتَلَ حُسَيْنٍ

و دیگر بطریق عدیده سند بهلال بن ذکوان میرسد

قَالَ : لمَا قُتِلَ أَ لِحُسَيْنٍ مَكَثْنَا شَهْرَيْنِ أَوْ ثَلَاثَةٍ ، کانما لطخَتِ ألحيطانُ بِالدَّمِ مِنْ صَلَاةِ الْفَجْرِ إِلَى غُرُوبِ الشَّمْسِ

یعنی بعد از شهادت حسين علیه السلام دوماه واگرنه سه ماه از هنگام سفیده صبح تا غروب آفتاب جدران و حيطان آلوده بخون دیدار میشد، و میگوید : بسفری بیرون شدیم . آسمان خون بر سر ما بارید ، چنانکه اثر آن مانندخون بر جامه های ما بجای ماند. و دیگر از روات عامه ، ابن سعد گوید که : سنگی در تمامت دنیا از زمین برداشته نشد، الا آنکه در زیر آن خون تازه بود و آسمان در قتل حسين خون بارید و اثر آن در جامه ها بپائید(3) تا گاهی که پاره پار گشت

ص: 218

وَ قَالَ السُّدِّيِّ : لَمَّا قُتِلَ الْحُسَيْنُ بَكَتْ السَماء وَ بُکأئُها حُمْرَتُهَا

شعر روی سنک در شهادت حسین (علیه السلام)

و ابن سیرین گوید : که سنگی یافت شدکه پانصد سال قبل از بعثت رسول خدا بخط سریانی شعری منقور(1) داشت، آنرا بعربی نقل کردند. وهي هذه

أَتَرْجُو أُمَّةً قَتَلَتْ حُسیناً *** شَفَاعَةَ جَدِّهِ يَوْمَ الْحِسَابِ (2)

سليمان بن یسار گوید : حجری بدست کردیم که بر آن مکتوب و منقور بود :

لابُدَّ أَنْ تَرِدَ الْقِیَامَهَ فَاطِمَهُ *** وَ قَمِیصُهَا بِدَمِ الْحُسَیْنِ مُلَطَّخُ

وَیْلٌ لِمَنْ شُفَعَاؤُهُ خُصَمَاؤُهُ *** وَالصُّورُ فِی یَوْمِ الْقِیَامَهِ یُنْفَخُ(3)

وَمَا كَانُوا مُنْظَرِينَ (1) » وَ الَّذِي فَلَقَ الْحَبَّةَ وَ بُرْءُ النَّسَمَةَ لَيَقْتُلُنَّ هَذَا وَلَتَبکَيِنَ عَلَيْهِ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ

فرمود: خداوند تعیير جماعتی میفرماید که : آسمان و زمین برایشان نمی۔ گرید و نیستند که مهلت داده شده باشند. سوگند بدان خدای که شکافت حبه را و آفرید آفرینش (2) را که کشته میشود حسین ومی گرید بر او آسمان و زمین . و نیز در بحار الانوار مسطور است و سند بمفضل بن عمر منتهی میشود و او از صادق آل محمد حدیث میکند که : حسین علیه السلام روزی بر برادر خود حسن عليهما السلام در آمد و چون در روی برادر نگریست ، بگریست

فَقَالَ لَهُ : مَا يُبْكِيكَ ؟ يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ؛ قَالَ : أَبْكِي لَا يُصْنَعَ بِكَ .

حسن فرمود: چه می گریاند تورا؟ گفت: می گریم از برای آن بلیات که تو را ملاقات خواهد

فَقَالَ لَهُ اَلْحَسَنُ إِنَّ اَلَّذِی یُؤْتَی إِلَیَّ سَمٌّ یُدَسُّ إِلَیَّ فَأُقْتَلُ بِهِ وَ لَکِنْ لاَ یَوْمَ کَیَوْمِکَ یَا أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ یَزْدَلِفُ إِلَیْکَ ثَلاَثُونَ أَلْفَ رَجُلٍ یَدَّعُونَ أَنَّهُمْ مِنْ أُمَّهِ جَدِّنَا وَ یَنْتَحِلُونَ دِینَ اَلْإِسْلاَمِ فَیَجْتَمِعُونَ عَلَی قَتْلِکَ وَ سَفْکِ دَمِکَ وَ اِنْتِهَاکِ حُرْمَتِکَ وَ سَبْیِ ذَرَارِیِّکَ وَ نِسَائِکَ وَ اِنْتِهَابِ ثِقْلِکَ فَعِنْدَهَا تَحِلُّ بِبَنِی أُمَیَّهَ اَللَّعْنَهُ وَ تُمْطِرُ اَلسَّمَاءُ رَمَاداً وَ دَماً وَ یَبْکِی عَلَیْکَ کُلُّ شَیْءٍ حَتَّی اَلْوُحُوشُ فِی اَلْفَلَوَاتِ وَ اَلْحِیتَانُ فِی اَلْبِحَارِ .

حسن علیه السلام فرمود : این داهيه که بر من وارد میشود، اکل سمی است که پوشیده

ص: 220

در من اثر میکند و مرا بقتل میرساند ، لکن اى ابا عبدالله؛ هیچ روزی مانند روز تو نیست. سی هزار مرد جنگی در گرد تو پره میزنند، با اینکه دعوی دارند که از امت جد ما محمدند. مغشوش میکنند دین اسلام را(1) ومتفق میشوند بر قتل تو و ریختن خون تو و هلاکت حرمت تو واسیر گرفتن فرزندان و زنان تو ونهب وغارت اموال و اثقال تو این هنگام واجب میشود لعن خدای بر بنی امیه و میبارد آسمان خاکستر و خون و می گرید بر تو هر شيء حتى جانوران صحرا و ماهیان دریا .

را که سزاوار نیست غیر از من کسی از تو سؤال کند و نمی شناسم کسی را در روی زمین که سزاوار باشد دانستن آنمسئله را یا از پیش دانسته باشد. اگر باشد جز یکتن نخواهد بود

فَقَالَ أَبِی: لِیَسئلْنِی أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَمَّا أَحَبَّ فَإِنْ عَلِمْتُ أَجَبْتُ عن ذَلِکَ وَ إِنْ لَمْ أَعْلَمْ قُلْتُ لَا أَدْرِی وَ کَانَ الصِّدْقُ أَوْلَی بِی فَقَالَ هِشَامٌ: أَخْبِرْنِی عَنِ اللَّیْلَةِ الَّتِی قُتِلَ فِیهَا عَلِیُّ بْنُ أَبِیطَالِبٍ بِمَا اسْتَدَلَّ بِهِ الْغَائِبُ عَنِ الْمِصْرِ الَّذِی قُتِلَ فِیهِ عَلَی قَتْلِهِ وَ مَا الْعَلَامَةُ فِیهِ لِلنَّاسِ؟ فَإِنْ عَلِمْتَ ذَلِکَ وَ أَجَبْتَ فَأَخْبِرْنِی هَلْ کَانَ تِلْکَ الْعَلَامَةُ لِغَیْرِ عَلِیٍّ فِی قَتْلِهِ

یعنی پدرم محمد باقر علیه السلام فرمود : امیر المؤمنين از من سئوال میکند از چیزی ستوده ، لاجرم اگر بدانم پاسخ گویم و اگر ندانم لاادري(1) خواهم گفت ، چه سخن راست سزاوار تر است از برای من : هشام گفت : خبرده مرا از شبی که على علیه السلام را بکشتند بچه چیز استدلال کرد آنکس که حاضر نبود ؟ و با کدام علامت قتل او را بدانست اکنون اگر تو دانائی، مرا آگهی ده و باز گوی آنعلامت که بر قتل على دلالت کرد ، آیا از برای غیر علی نیز علامتی باشد ؟

فَقَالَ لَهُ أَبِی: یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ إِنَّهُ لَمَّا کَانَت اللَّیْلَةُ الَّتِی قُتِلَ فِیهَا علی لَمْ یُرْفَعْ عَنْ وَجْهِ الْأَرْضِ حَجَرٌ إِلَّا وُجِدَ تَحْتَهُ دَمٌ عَبِیطٌ حَتَّی طَلَعَ الْفَجْرُ وَ کَذَلِکَ کَانَتِ اللَّیْلَةُ الَّتِی فقد فِیهَا هَرُونُ أَخُو مُوسَی وَ کَذَلِکَ کَانَتِ اللَّیْلَةُ الَّتِی قُتِلَ فِیهَا یُوشَعُ بْنُ نُونٍ وَ کَذَلِکَ کَانَتِ اللَّیْلَةُ الَّتِی رُفِعَ فِیهَا عِیسَی ابْنُ مَرْیَمَ وَ کَذَلِکَ کَانَتِ اللَّیْلَةُ الَّتِی قُتِلَ فِیهَا شَمْعُونُ بْنُ حَمُّونَ

ص: 222

الصَّفَا وَ کَذَلِکَ کَانَتِ اللَّیْلَةُ الَّتِی قُتِلَ فِیهَا الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ

میفرماید : پدر من هشام را گفت : یا امیر المؤمنین ! در آنشبی که على علیه السلام کشته شد، سنگی را از روی زمین جنبش ندادند ، الا آنکه در زیر آن خون تازه یافتند تا گاهی که سفیده صبح بدهید و چنین بود شبی که هرون برادر موسی مفقود شد و چنین بود شبی که یوشع بن نون مقتول گشت و چنین بود شبی که عیسی بن مریم صعود(1) فرمود و چنین بودشبی که شمعون بن حمون بقتل رسید و چنین بود شبی که حسین بن على شهادت یافت

قالَ فَتَرَبَّد وَجْهُ هِشَامُ حَتَّى انْتَفَعَ لَوْنُهُ وَ هَمَّ أَنْ بِأَبِي فَقَالَ لَهُ أَبِي يَا أَمِيرَ الْمُوءْمِنِينَ الْوَاجِبُ عَلَى الْعِبَادِ الطَّاعَةُ لِإِمَامِهِمْ وَ الصِّدْقُ لَهُ بِالنَّصِيحَةِ وَ إِنَّ الَّذِي دَعَانِي إِلَى أَنْ أُجِيبَ أَمِيرَ الْمُوءْمِنِينَ فِيمَا سَئلَنِي عَنْهُ مَعْرِفَتِي لَهُ بما یجب له عَلَيَّ مِنَ الطَّاعَةِ فَلْيُحْسِنْ أَمِيرُ الْمُوءْمِنِينَ الظَّنَّ

فرمود: روی هشام از غضب افروخته کشت و رنک بگردانید و عزیمت درست کرد که پدرم را بقتل رساند . آنحضرت گفت : یا امیر المؤمنین! واجب میکند که عباد(2) امام خویش را طاعت کنند و از در صدق نصیحت نمایند. همانا مرا دعوت فرمودی تا مسئلتی که پرسش فرمائی باتمام دانش و بینش خود پاسخ گویم ، اجابت نمودم وطاعت کردم. اکنون امیرالمؤمنین باید گمان خویش رانیکو فرماید ، از این سخن نیران خشم هشام خمود يافت(3) گفت : اگر خواهی بجائب اهل خود مراجعت میکن. چون آهنک مراجعت فرمود ، هشام از وی عهد بگرفت و پیمان استوار کرد که آنحضرت این حدیث را با کس اعادت (4)نکند، چند که هشام زنده باشد.

ص: 223

و دیگر در بحار الانوار سند بزهری منتهی می شود، یکروز حاضر مجلس ولید بن عبدالملک بود وجماعتی نیز حضور داشتند

فَقَالَ اَلْوَلِیدُ أَیُّکُمْ یَعْلَمُ مَا فَعَلَتْ أَحْجَارُ بَیْتِ اَلْمَقْدِسِ يَوْمَ قُتِلَ الحُسین بْنِ عَلی

گفت : ولید با آن جماعت : کدام يک آگهی دارید از آنچه از سنک های بیت المقدس دیده شد در روز قتل حسین؟

فَقَالَ اَلزُّهْرِیُّ بَلَغَنِی أَنَّهُ لَمْ یُقَلَّبْ حَجَرٌ إِلاَّ وُجِدَ تَحْتَهُ دَمٌ عَبِیطٌ

زهری گفت : بمن رسیده است که سنگی از جای حرکت نکرد الا آنکه خون تازه در زیر داشت .

امام علیه السلام در این کلمات تصریح فرمود که ملائکه، آسمان و فریشتگان مقرب بر حسین علیه السلام گریستند . در کتاب علل الشرایع راوی از ابی جعفر حدیث میکند میگوید : عرض کردم: یا ابن رسول الله ! آیا شما همگان قائم بحق نیستید؟ فرمود: همگان قائم بحق باشیم . گفتم : پس چیست که یکتن از شما ملقب بقائم است .

قَالَ : لَمَّا قُتِلَ جَدِّيَ الْحُسَيْنُ ، ضَجَّةَ الْمَلَائِكَةُ إِلَى اللَّهِ عزوجل بِالْبُكَاءِ والنحيب ، قالُوا : إِلَهَنَا وَ سَيِّدَنَا أَ تَغْفَلْ عَمَّنْ قَتَلَ صَفْوَتِكَ ابْنِ صَفْوَتِكَ وَ خِیَرَتِکَ مِنْ خَلقِکَ

فرمود : گاهی که جد من حسين عليه السلام را مقتول نمودند، فریشتگان بدرگاه خداوند بنالیدند و بگریه و نحيب(1) بانک بر آوردند و عرض کردند: ای پروردگار ما ! ومولای ما ! آیا دست بازداشتی از کسی که کشت خاصه تورا و پسر خلاصه آفرینش تورا و بهترین خلق تورا ؟

فَأَوْحَی اللَّهُ عزّوجل إِلَیْهِمْ قِرُّوا مَلَائِکَتِی وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی لَأَنْتَقِمَنَّ مِنْهُمْ وَ لَوْ بَعْدَ حِینٍ ثُمَّ کَشَفَ اللَّهُ عزّوجل عَنِ الْأَئِمَّهِ مِنْ وُلْدِ الْحُسَیْنِ لِلْمَلَائِکَهِ فَسُرَّتِ الْمَلَائِکَهُ بِذَلِکَ فَإِذَا أَحَدُهُمْ قَائِمٌ یُصَلِّی فَقَالَ اللَّهُ عزّوجل بِذَلِکَ الْقَائِمِ أَنْتَقِمُ مِنْهُم

از خداوند قادر قاهر خطاب آمد که: أي فریشتگان من آسوده بجای باشید سوگند بعزت وجلال من ، انتقام میکشم از این جماعت ، اگر چند از پس امروز باشد. پس ائمه دین را از فرزندان حسین بر فریشتگان مکشوف داشت تا

ص: 225

خرم وخرسند شدند و قائم آل محمد را بایشان بنمود در حالتیکه آنحضرت نماز ایستاده بود ، پس فرمود: بدین قائم از ایشان انتقام خواهم جست. از اینجا است که آنحضرت بقائم ملقب گشت «ادر کنی بابی انت و امی »

باسمان عروج میدادند ، در آسمان پنجم صورت علی بن ابیطالب را دیدار کردم ، گفتم : ای حبیب من جبرئیل! اینصورت چیست؟ گفت: یا محمد؛ فریشتگان را بدیدار على رغبتی تمام بود ، عرض کردند : ای پروردگارما ! بنی آدم هر بامداد وشامگاه از دیدار علی ادراک تمتعي(1) عظیم مینمایند ، چنانکه ایشان از دیدار حبیب حبیب تو محمد وخلیفه او و وصی او و امين او متمتع اند، ما را بدان مقدار تمتعى عطا فرما ، لاجرم اجابت مسئلت ایشان را(2) خدای تبارک و تعالی در برابر فریشتگان شبیه صورت علی را از نور قدس خود مصورفرمود ، تا روزان و شبان او را زیارت مینمایند و در او مینگرند و در هر صبح وشام قاتل اورا لعنت میفرستند.

و همچنان جعفر بن محمد عليهما السلام میفرماید : گاهی که سرمبارک امير - المؤمنين علیه السلام بزخم شمشير ابن ملجم ملعون شکافته شد، در آسمان پنجم بر فرق شبیه صورت على آنزخم نیز پدیدار گشت و آن شکافته آشکار شد ومکشوف افتاد. و چون حسين علیه السلام مقتول گشت ، فریشتگان فرود شدند و جسد مبارکش را بآسمان پنجم بردند، و در برابر صورت على نهادند و از آن پس چند که فریشتگان آسمان فرود وفراز شدند و ملائکه فلک دنيا و دیگر افلاک ، از برای زیارت صورت على و نظاره در او، بآسمان پنجم عبور دادند و حسین بن علی را آغشته بخون دیدند، . بریزید و عبیدالله بن زیاد و کشندگان حسین تا بامداد قیامت لعنت کنند. و اعمش میگوید :

قَالَ الصَّادِقُ : هَذَا مِنْ مَكْنُونِ الْعِلْمِ وَ مَخْزُونِهِ لَا تُخْرِجُهُ إِلَّا إِلَى أَهْلِهِ

حضرت صادق میفرماید : این از مکنونات علم است ، جز در نزد اهل علم این حدیث را تذکره نکنید.

ص: 227

قَالَ : ما لَكُمْ لا تَأْتُونَهُ يَعْنِي قَبْرَ الْحُسَيْنُ ؟ فَإِنْ أَرْبَعَةَ آلَافِ مَلَكٍ یبکون عِنْدَ قَبْرِهِ إِلَى يَوْمِ الْقِيمَةِ .

فرمود : چه افتاده است که بزیارت قبر حسین حاضر نمیشوید ؟ همانا چهار هزار فریشته تا قیامت بر سر قبر او می گریند . و مانند این حدیث نیز جماعتی از مشایخ بطریق دیگر از ابوعبدالله نقل کرده اند. و همچنان بطریق دیگر حماد بن عیسی از ربعی حدیث میکند

قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عبدالله بِالْمَدِينَةِ : أَيْنَ قُبُورُ الشُّهَدَاءِ فَقَالَ : أَ لَيْسَ أَفْضَلَ الشُّهَدَاءِ عِنْدَكُمُ : وَ الَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ ، إِنَّ حَوْلَهُ أَرْبَعَةَ آلَافِ مَلَكٍ شُعْثٍ غُبْرٍ يَبْكُونَهُ إِلَى يَوْمِ الْقِيمَةِ

گفت : در حضرت صادق علیه السلام از قبور شهداء پرسش نمودم. فرمود : آیا مضجع افضل شهداء یعنی حسین بن علی در نزد شما نیست ؟ سوگند بدان کس که جان من در دست قدرت او است ، چهار هزار فریشته با موی پریشیده و روی گرداندوده در اطراف آن تا بقیامت خواهند گریست . و ابن ولید نیز باسناد خود مثل این حديث را آورده . و بطریق دیگر سند خویش را بثمالی میرساند و او از ابوعبدالله علیه السلام حدیث میکند

وَ قَالٍ : إِنَّ اللَّهَ كُلَّ لِقَبْرِ الْحُسَيْنِ أرتة آلَافِ مِلْكٍ ، شُعْثٍ غُبْرٍ يَبْكُونَهُ مِنْ طُلُوعِ الْفَجْرِ إِلَى زَوَالِ الشَّمْسِ ، وَ إِذَا زَالَتِ الشَّمْسُ هَبَطَ أَرْبَعَةُ آلَافٍ وَ صَعِدَ أَرْبَعَةُ آلَافٍ ، فَلَمْ يَزَلْ يَبْكُونَهُ حَتَّى يَطْلُعَ الْفَجْرُ

فرمود : خداوند چهار هزار ملک آشفته موی و خاک اندوده روی بر قبر حسین گماشته و ایشان از طلوع صبح تا زوال شمس بر آن حضرت می گریند و

ص: 229

پس از زوال شمس فرود می شود چهار هزار فریشته و این چهار هزار نخستین صعود می نمایند و فرود شدگان تا طلوع فجر بر حسین علیه السلام میگریند و بطریق دیگر سند بهرون میرسد ، میگوید : مردی از ابو عبدالله سؤال کرد که : چیست از برای آنکس که قبر حسین را زیارت کند

قَالَ : إِنَّ الْحُسَيْنَ لَمَّا أُصِيبَ ، بَكَتْهُ حَتَّى الْبِلَادِ فَوَكَّلَ اللَّهُ بِهِ أَرْبَعَةَ آلَافِ مَلَكٍ شُعْثاً غُبْراً یَبکُونَهُ إِلَى يَوْمَ الْقِيمَةِ .

و بطریق دیگر ابوعبيدة الحذاء از حریز حدیث می کند ، می گوید : یا ابو عبدالله ؛ گفتم : جان من فدای تو باد، چیست شما اهلبیت را که بقای شما در این جهان اندک است و اجل شما نزديک ، با اینکه حاجت جهانیان همگان بسوی شما است ؟

قَالَ: إِنَّ لِکُلِّ وَاحِدٍ مِنَّا صَحِیفَهً،فِیهَا مَا یَحْتَاجُ إِلَیْهِ أَنْ یَعْمَلَ بِهِ فِی مُدَّتِهِ،فَإِذَا انْقَضَی مَا فِیهَا مِمَّا مَرَّ بِهِ عَرَفَ أَنَّ أَجَلَهُ قَدْ حَضَرَ وَأَتَاهُ النَّبِیُّ وَ ینَعَی إِلَیْهِ نَفْسَهُ. أَخْبَرَهُ بِمَا لَهُ عِندَاللهِ ، وَأَنْ التَّحْسِينُ قرء صَحِيفَتَهُ الَّتِي أُعْطِيَهَا وَ فُسِّرَ لَهُ مَا يَأْتِي وَ مَا يَبْقَى بَقِىَ فِيهَا أَشْيَاءُ لم تَنْقُضُ ، فَخَرَجَ إِلَى الْقِتَالِ وَ كَانَتْ تِلْكَ الْأُمُورُ الَّتِي بَقِيَتْ أَنَّ الْمَلَائِكَةَ سُئِلْتَ اللَّهُ فِي نُصْرَتِهِ فَأَذِنَ لَهُ فَمَكَثَتْ تَسْتَعِدُّ لِلْقِتَالِ وَ تَأَهَّبْتُ لِذَلِكَ حَتَّى قُتِلَ ، فَنَزَلَتْ وَ قَدِ انْقَطَعَتْ مُدَّتُهُ وَ قُتِلَ، فَقَالَتِ الْمَلَائِکَهُ : یَا رَبِّ ، أَذِنْتَ لَنَا فِی الِانْحِدَارِ ، وَ أَذِنْتَ لَنَا فِی نُصْرَتِهِ ، فَانْحَدَرْنَا وَ قَدْ قَبَضْتَهُ ، فَأَوْحَی اللَّهُ تبارک و تعالی إِلَیْهِمْ : أَنِ الْزَمُوا قَبْتهُ حَتّی تَرَوْهُ وَ قَدْ خَرَجَ ، فَانْصُرُوهُ

ص: 230

وَ ابْکُوا عَلَیْهِ وَ عَلی مَا فَاتَکُمْ مِنْ نُصْرَتِهِ و إِنَّکُمْ قَدْ خُصِّصْتُمْ بِنُصْرَتِهِ وَ بِالْبُکَاءِ عَلَیْهِ ، فَبَکَتِ الْمَلَائِکَهُ تَقرباً وَ جزْعاً عَلی مَا فَاتَهُمْ مِنْ نُصْرَتِهِ ، فَإِذَا خَرَجَ یَکُونُونَ أَنْصَارَهُ

خلاصه این کلمات بفارسي چنين است ، میفرماید : از برای هريک از ما اهلبیت صحیفه ایست . و در آن صحیفه آنچه در مدت زندگانی ما بر ذمت ما است تقریر یافته و چون مدت منقضی شود (1) مکشوف شود که اجل محتوم(2) و وقت معلوم فرا رسیده . اینوقت رسول خدا حاضر شود و خبر تحویل(3) در دهد و منزلت ما را در حضرت خداوند باز نماید. چون نوبت بحسین رسید وصحيفه اورا بروی مکشوف داشت و باز نمود که حکم خدا دیگرگون نشود ، آنحضرت از بهر جهاد بیرون شد . چون فریشتگان این صورت بدیدند ، از حضرت یزدان مسئلت نمودند که : بنصرت آن حضرت حاضر شوند . خداوند مسئلت ایشان را باجابت مقرون داشت، لاجرم ایشان از برای اعداد(4) کار و ساختگی کارزار لختی بودند ، گاهی که ساخته جنک شدند و فرود آمدند ، مدت حسین علیه السلام سپری گشته و ادراک شهادت فرموده بود . اینوقت فریشتگان بنالیدند و عرض کردند : ای پروردگار! تومارا بفرود شدن اجازت فرمودي و بنصرت او رخصت دادی، چون بزیر آمدیم اور مقبوض داشتی(5) خداوند ایشان را وحی فرستاد که : ملازمت قبر او را دست باز ندهید تا گاهی که اورا دیدار کنید. چون رجعت فرماید و خروج کند، او را نصرت کنید ، هم اکنون بگریید تا چرا نصرت او را در نیافتید . همانا شما خاص از بهر نصرت او و گریستن براوئید ، لاجرم فریشتگان بگریستند تا ادراک قربت کنند و جزع کردند تا چرا

ص: 231

ادراک نصرت نکردند و گاهی که آن حضرت خروج کند از انصار او خواهند بود.

و در کافی مانند این حدیث از حریز مرویست.

و دیگر در کامل الزیاره سند باسحاق بن عمار منتهی میشود، میگوید: در حضرت ابی عبدالله بعرض رسانیدم که : در شب عرفه در حيره بنماز ايستاده بودم و در آنجا پنجاه هزار تن مردم نیکو جمال ستوده خصال بنماز ایستاده بودند و همه شب تاگاهی که سفیده صبح سر بر زد نماز گذار بودند. این هنگام من سر بسجده فرو نهادم . گاهی که سر برداشتم ، هيچيک از آن جماعت را ندیدم

فَقَالَ أبوعبدالله : انْهَ مَرَّ بِالْحُسَيْنِ بْنُ عَلِىٍّ خَمْسُونَ أَلْفَ مَلَكٍ وَ هُوَ يَقْتُلُ فَلَمْ يَنْصُرُوهُ فَهَبَطُوا إِلَى الْأَرْضِ فسکنوا عِنْدَ قَبْرِهِ شُعْثاً غُبْراً الَىَّ أَنْ تَقُومَ السَّاعَةُ .

فرمود : پنجاه هزار فریشته وقتی بر حسين علیه السلام عبور دادند که مقتول بود و ادراک نصرت او نفرمودند ، لاجرم از آسمان فرود شدند و بر سر قبر آن حضرت با موی پراکنده وروی گرد آکنده تا قیامت ساکن گشتند .

ودیگر از ابان بن تغلب(1) مرویست از ابو عبدالله حدیث میکند که فرمود: چهار هزار ملک از آسمان بزیر آمدند تا در رکاب حسین علیه السلام مصاف دهند ، آن حضرت اجازت نفرمود باز شدند تا از حضرت حق رخصت حاصل کنند، چون دیگر باره فرود شدند حسین علیه السلام را کشته دیدند ، همانا ملعون شد قاتل او و آن کس که نصرت کرد قاتل او را و آن کس که شريک شد در خون او پس این فریشتگان با موی مشتت و چهره اغبر(2) بر سر قبر او تا قیامت میگریند و رئیس این فریشتگان را منصور مینامیدند . و هر کس بزیارت قبر آن حضرت حاضر میشود، استقبال مینمایند، چون مراجعت میکنند بمشایعت میروند، و اگر مریض شود بعيادت میشتابند واگر وفات کند بر جنازه او

ص: 232

نماز میگذارند و بعد از وفات او از برای او استغفار مینمایند و این فریشتگان انتظار میبرند قیام امام منتظر را. و همچنان در کامل الزياره از محمد بن قیس مرویست

قَالَ قَالَ لِي أَبُو عبدالله : عِنْدَ قَبْرَ أَبِي عبدالله أَرْبَعَةَ آلَافِ مَلَكٍ شُعثِ غُبْرٍ یبکونه إِلَى يَوْمَ الْقِيمَةِ

و همچنان بطریق دیگر مثل این حدیث را هرون ازابي عبدالله روایت میکند و نیز از صفوان جمال مروست میگوید : در طریق مدینه گاهی که بجانب که کوچ میدادیم، در خدمت ابوعبدالله عرض کردم : يا ابن رسول الله چیست که تورا محزون وملول وغمنده می بینم؟

فَقَالَ : لَوْ تَسْمَعُ مَا أَسْمَعُ ، لَشَغَلَکَ عَنْ مَسئَلَتی

فرمود : اگر بشنوی آنچه من میشنوم ، تورا مشغول میدارد از اینکه از من پرسش کنی . عرض کردم : چه میشنوی؟

قَالَ : ابتهال الْمَلَائِكَةُ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَجَلٍ عَلَى قَتَلَةَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ وَ قَتَلَةَ الْحُسَيْنِ عَلَيْهِمَا السَّلَامُ وَ نُوحِ الْجِنِّ وَ بُكَاءِ الْمَلَائِكَةِ الَّذِينَ حَوْلَهُ وَ شِدَّةِ جَزَعَهُمْ . فَمَنْ يَتَهَنا مَعَ هَذَا مَعَ هَذَا بِطَعَامٍ أَوْ شَرَابٍ أَوْ نَوْمُ

فرمود: دادخواهی فرشتگان را میشنوم. در حضرت پروردگار از کشندگان امیر المؤمنین و فرزندش حسین و نوحه جن و گریستن ملائکه و شدت جزع ایشان را میشنوم . کیست که با این حال طعام و شراب را گوارا بشمارد ؟ و آسوده خاطر بخوابد

شنیدن اهل بیت اشعاری را در راه شام

در کتاب عوالم بروایت طبری مسطور است که : اهل بیت چون آهنگ شام کردند ، در اول منزل نوحه ملائکه را بقرائت این اشعار اصغا نمودند :

ص: 233

أَیُّهَا اَلْقَاتِلُونَ جَهْلاً حُسَیْناً *** اَبْشِرُوا بِالْعَذَابِ وَ لتَّنْکِیلِ

کُلُّ أَهْلِ السَّمَاءِ یَدْعُو عَلَیْکُمْ *** مِنْ نَبِیٍّ وَ مُرسَلٍ وَ قَتیلٍ

قَدْ لُعِنْتُمْ عَلَی لِسَانِ اِبْنِ دَاوُدَ *** وَ مُوسَی وَ صَاحِبِ اَلْإِنْجِیلِ(1)

خبر شهادت حسين از ملک بحار برسول خدا

و نیز در کامل الزیاره هشام بن سعد از مشایخ خود حدیث میکند که : آن فریشته. که بحضرت رسول آمد وخبر شهادت حسین را آورد ، فریشته دریاها بود. همانا ملکی از ملائکه فردوس(1) بدریا در آمد و بالهای خود را بدریا بگسترد و صيحه عظیم بر آورد

وَ قَالٍ : يا أَهْلَ ألبحار ، أُلْبِسُوا أَثْوَابَ الْحَزَنَ ، إِنَّ فَرْخَ الرَّسُولِ مَذْبُوحُ

یعنی ای اهل دریاها ؛ جامه سوگواری بپوشید . همانا پسر رسول خدا را بکشتند. آنگاه پاره ای از تربت حسین علیه السلام را با بال خویش حمل داد و بجانب آسمان صعود کرد. وهیچ ملکی او را دیدار نفرمود ، الا آنکه استشمام رایحه آن تربت نمود(2) و اثری با خود مأخوذ داشت و بر قاتلان حسین و اشیاع واتباع(3) ایشان لعنت فرستاد .

ابن حماد البصری از عبدالله الأصم قال : وحدثنا إلهثيم بن واقد از عبدالله بن حماد البصری از عبدالملک مقرن از ابی عبدالله

قال : إِذَا زُرْتُمْ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ فَالْزَمُوا الصَّمْتَ إِلَّا مِنْ خَيْرٍ وَ إِنَّ مَلَائِكَةَ اللَّيْلِ وَ النَّهَارِ مِنَ الْحَفَظَةِ تَحْضُرُ الْمَلَائِكَةَ الَّذِينَ بِالْحَائِر،ِ فَتُصَافِحُهُمْ فَلَا يُجِيبُونَهَا مِنْ شِدَّةِ الْبُكَاءِ، فَيَنْتَظِرُونَهُمْ حَتَّى تَزُولَ الشَّمْسُ وَ حَتَّى يُنَوِّرَ الْفَجْرُ ثُمَّ يُكَلِّمُونَهُمْ وَ يَسْئلُونَهُمْ عَنْ أَشْيَاءَ مِنْ أَمْرِ السَّمَاءِ. فَأَمَّا مَا بَيْنَ هَذَيْنِ الْوَقْتَيْنِ فَإِنَّهُمْ لَا يَنْطِقُونَ وَ لا يَفْتُرُونَ عَنِ الْبُكَاءِ وَ الدُّعَاءِ، وَ لَا يَشْغَلُونَهُمْ فِي هَذَيْنِ الْوَقْتَيْنِ عَنْ أَصْحَابِهِمْ فَإِنَّمَا شُغُلُهُمْ بِكُمْ إِذَا نَطَقْتُمْ

میفرماید : گاهی که بزیارت حسین حاضر میشوید ، واجب میکند که خاموش باشید ، مگر در امری که حامل خیر باشد . همانا ملائکه ليل ونهار که از فریشتگان حفظه باشند ، حاضر می شوند در نزد فریشتگانی که در مضجع حسين علیه السلام اعتکاف دارند و با ایشان مصافحه مینمایند و ایشان از شدت گریستن با ملائکه حفظه سخن نمیکنند . لاجرم ملائکة حفظه ایشان را مهلت میگذارند تا گاهی که شمس زایل گردد و صبح روشن شود . این هنگام ملائکه حائر(1) با حفظه آغاز سخن کنند و از اوامر آسمانی پرسش نمایند و فریشتگان حایر در میان این دو وقت سخن نکنند اواز بکاء ودعاء باز نایستند و مشغول نمیکند ملائکه حایر را کسی از اصحاب ایشان چه خوی ایشان خاموشی است . چون سخن بدینجا آورد ، راوی گفت: جان من فدای تو باد ، چه چیز سؤال میکنند؟ وسائل از ملائکه حایر است یا از حفظه؟

ص: 236

قَالَ : أَهْلُ ألحائِرِ يَسْئَلُونَ ألحَفَظَةَ ، لِأَنَّ أَهْلَ ألحائِرِ مِنَ الْمَلَائِكَةِ لَا يَبرَحُونَ وَ أَ لِحِفْظِهِ تَنْزِلُ وَ تَصْعَدُ .

فرمود: اهل حایر سؤال میکنند از ملائکه حفظه ، چه معتکفین حایر هرگز بیرون نمیشوند و ملائکه حفظه بآسمان و زمین فراز و فرود، دارند. راوی عرض کرد چه می بینی در سؤالی که ایشان است ؟

قَالَ : إِنَّهُمْ يَمُرُّونَ إِذَا عَرَجُوا بإسمعيلَ صَاحِبُ الْهَوَاءِ ، فَرُبَّمَا وَ أفقُوا النَّبِيِّ وعندة فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ وَ الْأَئِمَّةُ مَنْ مَضَى مِنْهُمْ فَيَسْئلُونَهُمْ عَنْ أَشْيَاءَ وَ مَنْ حَضَرَ مِنْكُمُ الْحَائِرَ وَ يَقُولُونَ بَشِّرُوهُمْ بِدُعَائِكُمْ. فَتَقُولُ الْحَفَظَةُ: كَيْفَ نُبَشِّرُهُمْ وَ هُمْ لَا يَسْمَعُونَ كَلَامَنَا؟ فَيَقُولُونَ لَهُمْ: بَارِكُوا عَلَيْهِمْ وَ ادْعُوا لَهُمْ منَّا فَهِيَ الْبِشَارَةُ مِنَّا وَ إِذَا انْصَرَفُوا فَحِفُّوهُمْ بِأَجْنِحَتِكُمْ حَتَّى يُحِسُّوا مَكَانَكُمْ وَ إِنَّا نَسْتَوْدِعُهُمُ الَّذِي لَا تَضِيعُ وَ دَائِعُهُ وَ لَوْ يَعْلَمُونَ مَا فِي زِيَارَتِهِ مِنَ الْخَيْرِ وَ يَعْلَمُ ذَلِكَ النَّاسُ لَاقْتَتَلُوا عَلَى زِيَارَتِهِ بِالسُّيُوفِ وَ لَبَاعُوا أَمْوَالَهُمْ فِي إِتْيَانِهِ وَ إِنَّ فَاطِمَةَ إِذَا نَظَرَتْ إِلَيْهِمْ وَ مَعَهَا أَلْفُ نَبِيٍّ وَ أَلْفُ صِدِّيقٍ وَ أَلْفُ شَهِيدٍ وَ مِنَ الْكَرُوبِيِّينَ أَلْفُ أَلْفٍ يُسْعِدُونَهَا عَلَى الْبُكَاءِ وَ إِنَّهَا لَتَشْهَقُ شَهْقَةً فَلَا يَبْقَى فِي السَّمَاوَاتِ ملک إِلَّا بَكَى رَحْمَةً لِصَوْتِهَا وَ مَا تَسْكُنُ حَتَّى يَأْتِيَهَا النَّبِيُّ فَيَقُولُ: يَا بُنَيَّةِ! قَدْ أَبْكَيْتِ أَهْلَ السَّمَاوَاتِ وَ شَغَلْتِهِمْ عَنِ التَّسْبِيحِ وَ التَّقْدِيسِ فَكُفِّي حَتَّى يُقَدِّسُوا فإِنَّ اللّهَ بالِغُ أَمْرِهِ وَ إِنَّهَا لَتَنْظُرُ

ص: 237

إِلَى مَنْ حَضَرَ مِنْكُمْ فَتَسْئلُ اللَّهَ لَهُمْ مِنْ كُلِّ خَيْرٍ فلَا تَزْهَدُوا فِي إِتْيَانِهِ فَإِنَّ الْخَيْرَ فِي إِتْيَانِهِ أَكْثَرُ مِنْ أَنْ يُحْصَى

در جمله، میفرماید فریشتگان حفظه عبور میدهند باسمعیل که فریشته هوا است و بسا باشد که دیدار میکنند پیغمبر را و در حضرت او حاضر است فاطمه و حسن وحسین و دیگر امامان که بدرود جهان کرده اند ، پس سؤال میکنند از ایشان از چیزها و از شما آنانکه حاضر خوابگاه حسين باشید ، در پاسخ ملائکه حفظه میفرمایند ، بشارت بدهید زائرین قبر حسین را. فریشتگان عرض میکنند: چگونه بشارت دهیم ایشان را و حال آنکه کلام مارا اصغا نتوانند کرد و میفرمایند : ترحيب وترجيب کنید ایشانرا. و بخوانید از برای شفاعت ایشان مارا . اینست ازما بشارت بزرک ایشان را و گاهی که طریق مراجعت گیرند ، فرو گیرید ایشان را بپر و بال خود تا احساس کنند مکان شما را وما ایشان را در نزد کسی بودیعت گذاشته ایم که ودایع در نزد او ضایع نمیشود.

واگر بدانند مردمان چه شرافت در زیارت قبر حسين علیه السلام اندر است ، در طلب آن با شمشير قتال میدهند و اموال و اثقال خود را در معرض بيع و شری در می آورند . همانا فاطمه نگران میشود زائرین را و با او هزار پیغمبر وهزار صدیق و هزار شهید و هزار هزار فریشته کروبی(1) است که یاری میکنند. او را در گریستن و آن حضرت ناله و نحیب بر می آورد و چنان میگرید ومینالد که فریشتگان آسمان بر گریه او میگریند و مینالند و ساکن نمیشود تا گاهیکه رسول خدا در میرسد و میفرماید : ای دخترک من ملائکه سموات را بنالیدن و گریستن بگماشتی و از تسبیح و تقدیس بازداشتی و دست بازدار و فریشتگان را بکار خویش بگذار ، چه خداوند بنفاذ میرساند امرخودرا و تقدیر او دیگر گون نمیگردد

بالجمله ، فاطمه نگرانست آنان را که حاضر قبر حسين علیه السلام اند وخیر ایشان

ص: 238

را از خدای مسئلت میفرماید . پس واجب میکند که از زیارت قبر حسین خویشتن داری نکنید که خیر و کرامت آن بیرونست از حد وشمار .

یَا عَیْنُ جُودِی بِالْعِبَرِ *** وَ اِبْکِی فَقَدْ حَقَّ اَلْخَبَرُ

اِبْکِی اِبْنَ فَاطِمَهَ اَلَّذِی *** وَرَدَ اَلْفُرَاتَ ومَا صَدَرَ

اَلْجِنُّ تَبْکِی شَجْوَهَا *** لَمَّا أَتَی مِنْهُ اَلْخَبَرُ

قُتِلَ اَلْحُسَیْنُ وَ رَهْطُهُ *** تَعْساً لِذَلِکَ مِنْ خَبَرٍ

فَلَأَبْکِیَنَّکَ حُرْقَهً *** عِنْدَ اَلْعِشَاءِ وَ بِالسَّحَر

وَ لَأَ بْکِیَنَّکَ مَا جَرَی *** نَهر وَ مَا حَمَلَ اَلشَّجَرُ(1)

در امالى صدوق سند بام سلمه منتهی میشود میگوید نشنیدم نوحه جن و ندیدم جن را تا گاهي که فرزندم حسین شهید شد. اینوقت جنیه ای رادیدم در آمد و بدین شعر نوحه کرد:

أَلَا یَا عَیْنُ فَانْهَمِلِی بِجَهْدٍ *** فَمَنْ یَبْکِی عَلَی الشُّهَدَاءِ بَعْدِی

عَلَی رَهْطٍ تَقُودُهُمُ الْمَنَایَا *** إِلَی مُتَجَبِّرٍ فِی مِلْکِ عَبْدٍ(2)

وابن حدیث در کامل الزیاره و مناقب ابن شهر آشوب و امالی نیشابوری وامالی طوسی مسطور است. و در مناقب قدیم سند بعمرو بن ثابت میرسد و او در این اشعار مصراع اول را بتبديل لفظی روایت کرده، چنین آورده است :

ألا یا عَینُ فَاحتَفِلی بِجُهدِ

نیز با من بود ، ناگاه هاتفي بانک در داد :

وَ اَللَّهِ مَا جِئْتُکُمْ حَتَّی بَصُرْتُ بِهِ *** بِالطَّفِّ مُنْعَفِرَ اَلْخَدَّیْنِ مَنْحُوراً

وَ حَوْلَهُ فِتْیَهٌ تُدْمَی نُحُورُهُمْ *** مِثْلَ اَلْمَصَابِیحِ یُطْفُونَ اَلدُّجَی نُوراً

وَ قَدْ حَثَثْتُ قَلُوصِی کَیْ أُصَادِفَهُمْ *** مِنْ قَبْلِ ما أَنْ یلاقوا اَلْخرَّدُ اَلْحُورَا

فَعَاقَنِی قَدَرٌ وَ اَللَّهُ بَالِغُهُ *** وَ کَانَ أَمْراً قَضَاهُ اَللَّهُ مَقْدُوراً

کَانَ اَلْحُسَیْنُ سِرَاجاً یُسْتَضَاءُ بِهِ *** اَللَّهُ یَعْلَمُ أَنِّی لَمْ أَقُلْ زُوراً

صَلَّی اَلْإِلَهُ عَلَی جِسْمٍ تَضَمَّنَهُ *** قَبْرُ اَلْحُسَیْنِ حَلِیفِ اَلْخَیْرِ مَقْبُوراً

مُجَاوِراً لِرَسُولِ اَللَّهِ فِی غُرَفٍ *** وَ لِلْوَصِیِّ وَ لِلطَّیَّارِ مَسْرُوراً(1)

گفت : خدایت رحمت کناد ای گوینده ! تو کیستی ؟ و از کجائی؟ گفت : من والی جن شهر نصیبین می باشم . در هنگام مراجعت از زیارت حج بآهنک نصرت حسین ساخته جنک شدم تا در حضرت اوجانبازی کنم. وقتی رسیدم که خبر قتل او بما رسید .

شعر بعضی از جن که عزم نصرت حسین علیه السلام داشتند

در کامل الزیاره سند بعمرو بن مسلم میرسد، میگوید پنج تن از اهل کوفه همداستان شدند که در نصرت حسین علیه السلام حاضر شوند و بقرية شاهی آمدند . دو مرد : یکی شیخ و آندیگر شاب بود(2) برایشان در آمدند و سلام دادند و جواب بستند ؟

آنگاه آن شیخ گفت : من مردی از قبیله جن میباشم و این جوان برادر زاده من است، و می خواهد این مرد مظلوم یعنی حسین بن علی را نصرت کند ومن رأی دیگر میزنم . گفتند : چه رأى میزنی ؟ گفت : میخواهم طيران کنم و خبری

ص: 241

استوار باز آرم ، تا اگر آهنک اینکار می کند ، از در بصیرت باشد . گفتند : نیکو باشد . پس یکروز و يک شب غایب شد ، چون باز آمد آن اشعار که مرقوم شد قرائت نمود ، جز اینکه این دو شعر را از جمله یاد نکرد : یکی- فعاقني قدر والله بالغه. دیگر- به صلی الا له على جسم تضمنه .

پاسخ مردی شعر جن را

بعضی از جوانان انس او را بدین اشعار پاسخ آوردند :

اِذهَب فَلا زالَ قَبرُ اَنتَ ساكِنُهُ *** اِلىَ القِيامَةِ يَسقىِ الغَيثُ مَمطُوراً

وَ قَد سَلَکتَ سَبيلاً اَنتَ سالِکَهُ *** وَ قَد شَرِبتَ بِکأسٍ کانَ مَغزُوراً

وَفِتيَةً فَرَّغُوا لِلّهِ اَنفُسَهُم *** وَ فارَقُوا المالَ وَ الاَحبابَ وَالدُّورا(1)

سوگواری جن

حکیم بن داود از ابن زیاد القندی روایت میکند که : جماعت جصاصان و گچکاران در جبانه ، نوحه جن را بدین اشعار اصغا نمودند :

مَسَحَ اَلرَّسُولُ جَبِینَهُ *** فَلَهُ بَرِیقٌ فِی اَلْخُدُودِ

أَبَوَاهُ مِنْ عَلْیَا قُرَیْشٍ *** وَ جَدُّودهُ خَیْرُ اَلْجُدُودِ(2)

در کامل الزیاره باسناد معتبره مسطور است که : جماعت جن برحسین نوحه کردند و این شعر قرائت نمودند :

لِمَنِ الْأَبْيَاتُ بِالطَّفِّ عَلَى كُرْهٍ بَنَيْنَهُ

تِلْكَ أَبْيَاتُ الْحُسَيْنِ يَتَجَاوَبْنَ الرَّنِينَةَ(3)

ص: 242

نوحه جن

حکیم بن داود از لیلی روایت میکند که گفت : نوحه جن را اصغا نمودم بدین شعر سوگواری میکرد

یَا عَیْنُ جُودِی بِالدُّمُوعِ فَإِنَّمَا *** تْکِی الْحَزِینُ بِحُرْقَةٍ وَ توجُّعٍ

یَا عَیْنُ أَلْهَاکِ الرُّقَادُ بِطیبِهِ *** مِنْ ذِکْرِ آلِ مُحَمَّدٍ بِتَهَجُعٍ

بَاتَتْ ثَلَاثاً بِالصَّعِیدِ جُسُومُهُمْ *** بَیْنَ الْوُحُوشِ وَ کُلُّهُمْ فِی مَصْرَع(1)

اخبار حضرت سجاد از گریستن جن

و در مناقب ابن شهر آشوب و دیگر کتب در خطبه ای که سید سجاد علیه السلام در مجلس یزید قرائت فرمود ، چنانکه مذکور گشت ، بعضی از فقرات آنخطبه است که می فرماید :

أنَا ابنُ مَن ناحَت عَلَیهِ الجِنُّ فِی الأَرضِ وَالطَّیرُ فِی الهَواءِ .

یعنی من پسر کسی هستم که جماعت جن در زمین و گروه مرغان در هوا بر او گریستند.

شنیدن سیدالشهدا (علیه السلام) اشعار جن را

حکیم بن داود باسناد خود از حضرت رضا علیه السلام حدیث میکند :

قَالَ علیه السَّلَامُ : بَيْنَمَا الْحُسَيْنِ يَسِيرُ فِي جَوْفِ اللَّيْلِ وَ هُوَ مُتَوَجِّهُ إِلَى الْعِرَاقِ وَ إِذَا رَجُلُ يَرْتَجِزُ

یعنی وقتی حسین علیه السلام از مکه بجانب کوفه کوچ میداد، نیم شبی مردی را نگریست که بدین شعر ارجوزه میکرد :

ص: 243

یَا نَاقَتِی لَا تُذْعَرِی مِنْ زَجْرِی *** وَ شَمِّرِي قَبْلَ طُلُوعِ الْفَجْرِ

بِخَيْرِ رُكْبَانٍ وَ خَيْرِ سَفْرٍ *** حَتَّى تَحَلَّيْ بِكَرِيمِ الْقَدْرِ

بمَاجِدُ الْجَدِّ رَحِیبُ الصَّدْرِ *** أَثَابَهُ اللَّهُ لِخَیْرِ أَمْرٍ

ثَمَّةَ أَبْقَاهُ بَقَاءَ الدَّهْرِ(1)

پاسخ حسين (علیه السلام)

حسين علیه السلام در پاسخ فرمود :

سَأَمْضی وَ ما بِالْمَوْتِ عارٌ عَلَی الْفَتی *** اِذا ما نَوی حَقّاً وَ جاهَدَ مُسْلِماً

وَ واسی الرِّجالَ الصّالِحینَ بِنَفْسِهِ *** وَ فارقَ مَثْبوُراً وَ خالَفَ مُجرْماً

فَاِنْ عِشْتُ لَمْ اَندمْ وَ اِنْ مِتُّ لَمْ اُلمْ *** کَفی بکَ ذُلّاً اَنْ تذل وَ تُرْغَما(2)

اشعاری که از جن شنیده شد

و در کتاب مثیر الاحزان مسطور است که: مسور بن محزمه وجماعتی از اصحاب رسول خدا استماع نوحه جن و گریستن ایشان را نمودند . در عوالم مسطور است که: در بصره شنیده شد که : هاتفی این اشعار قرائت میکرد. در نیمشبی :

إِنَّ اَلرِّمَاحَ اَلْوَارِدَاتِ صُدُورُهَا *** نَحْوَ الحُسَینِ تُقَاتِلْ التَنزیلا

وَ یُهَلِّلُونَ بِأَنْ قُتِلْتَ وَ إِنَّمَا *** قَتَلُوا بِکَ اَلتَّکْبِیرَ وَ اَلتَّهْلِیلاَ

فَکَأَنَّمَا قَتَلُوا أَبَاکَ مُحَمَّداً *** صَلَّی عَلَیْهِ اَللَّهُ أَوْ جَبْرِیلاَ(3)

و ابن جوزی در کتاب « نور فی فضائل الايام والشهور » این اشعار را از نوحه جن در مصیبت اهل بیت مرقوم داشته :

ص: 244

لَقَدْ جِئْنَ نِسَاءُ اَلْجِنِّ یَبْکِینَ شَجِیَّاتٍ *** وَ یَلْطَمْنَ صُدُوراً کَالدَّنَانِیرِ نَقِیَّاتٍ

وَ یَلْبَسْنَ الثِیَابَ اَلسُّودِ بَعْدَ اَلْقَصَبِیَّاتِ(1)

در مناقب ابن شهر آشوب از مالک الخزاعیه مرویست میگوید : « نوحه جن بدین شعر اصغا نمودم :

یَا ابْنَ الشَّهِیدِ وَ یَا شَهِیداً عَمُّهُ *** خَیْرُ الْعُمُومَةِ جَعْفَرٌ الطَّیَّارُ

عَجَباً لِمَصْقُولٍ أَصَابَکَ حَدُّهُ *** فِی الْوَجْهِ مِنْکَ وَ قَدْ عَلَاهُ غُبَارٌ(2)

و دیگر ابانة بن بطه، نوحه جن بدین شعر شنیده :

أیا عَینُ جُودی وَ لَا تَجمُدی *** وَ جُودی عَلَی الهالِکِ السَّیِّدِ

فَبِالطَّفِّ أمسی صَریعاً فَقَد *** رُزینَا الغَداءَ بِأَمرٍ بَدِی(3)

و هم از نوحه های جماعت جن است :

اِحمَرَّتِ الأَرضُ مِن قَتلِ الحُسَینِ کَما *** احمرَّ عِندَ سُقوطِهِ الجَونَةُ الفلَقُ

یا وَیلَ قاتِلِهِ یا وَیلَ قاتِلِهِ *** فَإِنَّهُ فی سَعیرِ النّارِ یَحتَرِقُ(4)

و نیز جنی در سوگواری حسین علیه السلام می گوید :

أبکِی ابنَ فاطِمَةَ الَّذی *** مِن قَتلِهِ شابَ الشَّعَرْ

و لِقَتلِهِ زُلزِلتُمُ *** ولِقَتلِهِ انکَسَفَ القَمَرْ

ص: 245

احمَرَّآفاقُ السَّماءِ *** مِنَ الْعَشِيَّةِ وَ السَّحَرِ

وَ تَغَیَّرَتْ شَمْسُ الْبِلَادِ *** له وَ أَظْلَمَتِ الْکُوَرُ

ذَاکَ ابْنُ فَاطِمَةَ الْمُصَابُ *** بِهِ الْخَلَائِقُ وَ الْبَشَرُ

أَوْرَثْتَنَا ذُلًّا بِهِ جَدَ *** ع الْأُنُوفَ مَعَ الْغُرَرِ(1)

و هم از اشعار جن است :

نِساءُ الجِنِّ یَبکینَ مِنَ الحُزنِ شَجِیّاتِ

و اسعِدنَ بِنَوحٍ لِلنِّساءِ الهاشِمِیّاتِ

وَ يَندَبنَ حُسَيناً عَظُمَت تِلكَ الرَزّيّاتِ

وَ یَلطِمنَ خُدُوداً كَالدَّنانيرِ فَقِّياتِ(2)

مرثیه میگویند . هان ای مردم! چون چنين است ، بپرهیزید از اینکه او را جفا کنید و ستمکار باشید

و در کتاب علل الشرایع و امالى صدوق در حدیث میثم تمار مسطور است که: اميرالمؤمنين علیه السلام فرمود:

انْهَ يَبْكِي عَلَيْهِ كُلَّ شَيیء حَتَّى الْوُحُوشُ فِي الْفَلَوَاتِ

یعنی گریه میکند بر حسين علیه السلام همه چیزها حتى وحوش در بیابانها .

در کامل الزیاره سند بامام محمد باقر علیه السلام منتهی میشود

قَالَ : بَكَتِ الْإِنْسِ وَ الْجِنِّ وَ الطَّيْرِ وألوحش عَلَى الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ حَتَّى ذَرَفَتْ دُمُوعُهَا

یعنی گریستند مردم انس وجماعت جن و انواع مرغان و تمامت جانوران بر حسين بن علي عليهما السلام ، چند که آب دیده ایشان سیلان یافت. و جماعتی از مشایخ بطرق گوناگون این روایت کرده اند و در امالى صدوق سند بصادق آل محمد منتهی میشود ، میفرماید: گاهی که امام حسن علیه السلام برادر را بشارت شهادت میداد

قَالَ : يَبْكِي عَلَيْكَ كُلِّ شَيْ ءٍ حَتَّى الْوُحُوشُ فِي الْفَلَوَاتِ وَألحيتانِ فِي الْبِحَارِ .

فرمود : ای برادر ! میگرید بر تو همه اشياء حتی وحشیان بیابانها و ماهیان دریاها .

أنا ابن من ناحت عليه الجن في الأرض والطير في الهواء .

فرمود : آیا هیچیک از شما جغدرا در روز دیده باشید گفتند : در روز دیدار نمی شود ، بلکه در شب آشکار میگردد ، فرمود: همانا جغد همواره در آبادانیها و بلدان عمران(1) منزل ومأوی داشت، گاهی که حسین علیه السلام شهید شد ، سوگند یاد کرد که دیگر در آبادانی منزل نکند و جز در خراب جای نگزیند . اکنون همواره در روزها صائم است و در شبانگاه تا بامداد بر حسين بن علي عليهما السلام مینالد و میگرید و نیز محمد بن جعفر الرزاز باسناد خود از ابی عبدالله علیه السلام حدیث میکند

قَالَ : إِنَّ ألبُومَةَ لَتَصُوم النَّهَارِ ، فَإِذَا أَفْطَرَتْ تَدلَهَت عَلَى الْحُسَيْنُ حَتَّى تُصْبِحَ .

فرمود : جغد در روز صائم است وچون افطار میکند ، در سوگواری حسين او را همی شدید وحزنی عظیم فرو میگیرد تا گاهی که سفیده صبح سر بر زند .

و نیز در کامل الزیاره از ابی عبدالله علیه السلام مرویست

قَالَ : يَا يَعْقُوبَ ، رَأَيْتُ بومة قَطُّ تَنَفَّسَ بِالنَّهَارِ ؟ فَقَالَ لَا ، قَالَ : وَ تَدْرِي لِمَ ذَلِكَ ؟ قَالَ : لَا ، قَالَ : لِأَنَّهَا تَظَلُّ يَوْمِهَا صَائِمَةُ ، فَإِذَا جَنَّهَا اللَّيْلُ أَفْطَرْتَ عَلَى مَا رَزَقْتَ ، ثُمَّ لَمْ تَزَلْ ترنم عَلَى الْحُسَيْنُ حَتَّى تُصْبِحَ

فرمود: اي يعقوب ! هیچ دیده ای بومه را که در روز ساز و برک زندگانی کند. گفت : ندیدم ، فرمود : دانستی از چیست ؟ عرض کرد : ندانم ، فرمود : همانا روز روزه میدارد و شبانگاه افطار میکند بدانچه روزی یافته ، آنگاه تا بامدادان بر حسین مینالد ؟

و نیز در کامل الزیاره، راوی از حضرت رضا علیه السلام روایت میکند

قَالَ قَالَ : تَرَى هَذِهِ الْبُومَةِ كَانَتْ عَلَى عَهْدِ جَدِّي رَسُولِ اللَّهِ تَأْوِي الْمَنَازِلِ

ص: 250

وَ الْقُصُورَ وَ الدُّورِ وَ كَانَتْ إِذَا أَكَلَ النَّاسَ الطَّعَامَ ، تَطِيرُ فَتَقَعُ أَمَامَهُمْ فَيَرْمِي إِلَيْهَا بِالطَّعَامِ وَ تَسْقِيَ ، ثُمَّ تَرْجِعُ إِلَى مَكَانَهَا وَ لَمَّا قُتِلَ الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيٍّ ، خَرَجَتْ مِنَ الْعُمْرَانِ إِلَى الْخَرَابِ وَ الْجِبَالِ وَ ألبَراري وَ قَالٍ : بِئْسَ الْأَمَةِ أَنْتُمْ ، قُتِلْتُمْ ابْنِ نَبِيِّكُمْ وَ لَا آمَنکُمُ عَلَى نَفْسِي .

فرمود : این جغد را که مینگری ، در عهد جد من رسول خدای در قصور آباد و بیوت آبادان جاي میگرفتند. و هنگام اکل و شرب مردمان در نزد ایشان حاضر میشدند. وازطعام وشراب ایشان بهره مییافتند. و چون سیر و سیراب میگشتند، بمنازل خویش باز میشتافتند. گاهی که حسين شهید شد، از آبادانیها بويرانها و کوهسارها و صحراها هجرت کردند و گفتند : چه بد امتی که شما بوده اید ، کشتید پسر پیغمبر خود را. از این پس من از شر شما بر جان خویش ایمن نیستم .

عَلَیْهِ السَّوَافِی وَ بَدَنُهُ مَرْضُوضٌ قَدْ هَشَّمَتْهُ الْخَیْلُ بِحَوَافِرِهَا زُوَّارُهُ وُ حُوشُ الْقِفَارِ وَ نَدَبَتُهُ جِنٌّ السُّهُولِ وَ الْأَوْعَارِ وَ قَدْ أَضَاءَ التُّرَابُ مِنْ أَنْوَارِهِ وَ أَزْهَرَ الْجَوُّ مِنْ أَزْهَارِهِ فَلَمَّا رَأَتْهُ الطُّیُورُ تَصَایَحْنَ وَ أَعْلَنَّ بِالْبُکَاءِ وَ الثُّبُورِ وَ تَوَاقَعْنَ عَلَی دَمِهِ یَتَمَرَّغْنَ فِیهِ وَ طَارَ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ إِلَی نَاحِیَهٍ یُعْلِمُ أَهْلَهَا عَنْ قَتْلِ أَبِیعَبْدِ اللَّهِ الْحُسَیْنِ

یعنی آنمرغ خون آلود دیگر مرغان را مخاطب داشت و گفت : بلهو و لعب میپردازید و در طلب دنیا میگرازيد(1) وحال آنکه حسين علیه السلام در زمین کربلا در این هوای تفته و زمین تفسیده(2) تشنه و کشته در افتاده و خون از تن مبارکش سیلان یافته؟! چون مرغان این سخن بشنیدند ، هم آهنک وهم آواز بجانب کربلا پرواز کردند و بدن مبارک حسين را نگریستند که سر در تن ندارد و بی غسل و کفن بخاک در افتاده و آن تن مبارک در زیرسم ستور در هم شکسته و کوفته و پاره پاره گشته و بدست باد، بخار و خاشاک آغشته . زایران او جانوران سهل وصعب و مرثیه خوان او جن اوديه وشعب(3) و با اینهمه آن تن مبارک بشعشعه دیدار، خاک تيره را مطلع انوار ساخته و جو هوا را گلشن فرخار آورده . مرغان چون این بدیدند ، صیحه بر آوردند و آغاز گریه و سوگواری نمودند و خویشتن را در خون آنحضرت در انداختند و پای تا سر خون آلود ساختند و هر يک جانب شهری و بلدی گرفتند، تا مردمان را از قتل سیدالشهداء و این مصیبت کبری آگهی دهند. از قضا مرغی از آن طیور بمدینه آمد ومضجع رسول خدای را طواف داد و خون از پروبال او متقاطر بود(4) ندا در داد و گفت :

ص: 252

أَلَا قَتَلَ الحُسَینُ بِكَرْبَلَاءَ ، أَلَا ذَبَحَ أَلِحُسَيْنٍ بِكَرْبَلَاءَ

لاجرم مرغان بروی گرد آمدند و بانک نوحه و سوگواری بر آوردند . مردم مدينه چون آن نحيب و ناله بشنیدند و آن خون متقاطر بدیدند ، ندانستند که آیت(1) کدام داهيه و علامت کدام حادثه است ، تاگاهی که خبر شهادت حسین بن علی عليهما السلام برسید .

منم دختر تو . جهود چون این بشنید از پای در افتاد و بی خویشتن گشت ، چون بخویش آمد، برخاست و آن دختر پدر را بپای آن شجر آورد که مرغ خون آلود آشیان کرده بود . جهود گفت: ایمرغ! تورا سوگند میدهم بآنکس که تو را بیافرید که با من سخن کنی و از این قصه شگفت مرا بیاگاهانی . بقدرة الله تعالی آن مرغ بسخن آمد و آن حدیثرا از مبدأ و منتها(1) بروی مکشوف داشت . یهودی چون این آیت بزرک را از خون سیدالشهداء دیدار کرد ، مسلمانی گرفت و دخترش با پانصد تن از جهودان تشریف اسلام در بر کردند.

سوگواری عصافير در يوم عاشورا

ودر بعض کتب مناقب از فتح بن شنجرف العابد روایت کرده اند که گفت : همه روز نان ریز ها از برای عصافير(2) می افشاندم تا میخوردند و بدان معاش میکردند چون روز عاشورا فرا رسید ، از آن نان ریزها که افشاندم ، نخوردند، دانستم که خبر قتل حسين علیه السلام بر ایشان الهام شده و اینک آغاز سوگواری وزاری نموده اند .

نمود و چهره مبارک و دستها را غسل داد و سرو پای را مسح نمود و فرمود: از برای این عوسجه شأنی است . آنگاه اصحاب آن حضرت وضو بساختند و از قفای او بنماز ایستادند . زنان حي را شگفتی آمد ، چه تاکنون این کردار را دیدار نکرده بودند

میگوید : چون آن شب سپری شد ، بامدادان آن عوسجه را درختی عالی وعظیم دیدیم ، با خضارت و نضارت از خارها سترده(1) و بیخ بزمین در برده ، ساق واوراق سبز وریان(2) گشته . آنگاه مانند ورس مسحوق(3) ثمری آورد، خوشبوی تر از شميم(4) عنبر و شیرین تر از شهد شکر ، سوگند باخدای هیچ گرسنه نخورد جز اینکه سیر گشت، و هیچ تشنه نیاشامید ، جز اینکه سیراب شد . شتران و گوسفندان چند که از اوراق آن علفچر کردند فربی و سمين(5) گشتند. مردم قبیله آنرا شجره مبارکه نام نهادند ، بیماران بدان استشفا جستند و مجتازان(6) بجای آب وطعام بکار بستند . بمیمنت آن شجره اموال ما فره(7) شد و نعمت ما فراوان گشت .

این ببود تا بامدادی ناگاه ثمار آن درخت ساقط شد(8) و اوراق آن زردفام(9) گشت . ما سخت اندوهناک شديم، وندانستیم این چه احدوثه است. روزی چند برنگذشت که خبر رحلت رسول خدای از این سپنجی سرای(10) پراکنده گشت، و از آن پس ثمر آن درخت اندک شد و از آن کمال که داشت فرودتر آمد. سی سال بدینگونه روزگار سپری شد ، دیگر باره طعم و رايحه ثمر آن شجر دیگر گون شد و يکباره ثمر آن درخت ساقط افتاد . پس از روزی چند خبر شهادت

ص: 255

امير المؤمنين علی علیه السلام برسید و دیگر آن درخت را نه کم و نه بسیار ثمر بادید نشد .

وهم هند بنت الجون گوید: چون آن شجر را ثمر منقطع گشت، اسقام مرضى(1) را باوراق آن شجر مداوا میکردیم و بهبودی حاصل مینمودیم . روزگاری بدین منوال پیمودیم ، ناگاه صبحگاهی از خواب انگیخته شدیم و دیدیم که از ساق آن درخت خون تازه میجوشد و از اوراق خون میبارد . دانستیم که خطبی عظیم(2) بادید شده و سخت بترسیدیم و آنشب را بيمناک بخفتیم و منتظر داهية دهیاء و نايبة عمياء(3) بودیم . ناگاه هاتفي بعویل و گریه این سخن گفت :

أَیَا ابْنَ النَّبِیِّ وَ یَا ابْنَ الْوَصِیِّ وَ یَا *** مَنْ بَقِیَّةُ سَادَاتِنَا الْأَ کْرَمِینَا(4)

آنگاه بانک ناله واصوات گریه بالا گرفت و بلغات گوناگون نوحه همیکردند وما ندانستیم چه میگویند روزی چند برنگذشت که خبر شهادت حسين علیه السلام برسید و آن درخت خشک شد و مرور رياح وأمطار(5) آثار آنرا محو ساخت . عبدالله بن محمد الانصاری میگوید : در مدینه رسول خدا دعبل بن على الخزاعی را دیدار کردم و از این قصه اورا آگهی دادم ، وی نیز بدین حدیث گواهی داشت و این شعر از قصیده ایست که وی گوید :

زُرْ خَیْرَ قَبْرٍ بِالْعِرَاقِ یُزَارُ *** وَ اِعْصِ اَلْحِمَارَ فَمَنْ نَهَاکَ حِمَارٌ

لِمَ لاَ أَزُورُکَ یَا حُسَیْنُ لَکَ اَلْفِدَا *** قَوْمِی وَ مَنْ عُطِفَتْ عَلَیْهِ نِزَارُ

وَ لَکَ اَلْمَوَدَّهُ فِی قُلُوبِ ذَوِی اَلنُّهَی *** وَ عَلَی عَدُوِّکَ مَقْتَهٌ وَ دَمَارٌ

ص: 256

یَا اِبْنَ اَلشَّهِیدِ وَ یَا شَهِیداً عَمُّهُ *** خَیْرُ اَلْعُمُومَهِ جَعْفَرٌ اَلطَّیَّارُ(1)

در خبر است(2) که سعیده دختر مالک خزاعی ، در زمان على علیه السلام از ثمر این شجره بخورد و از نوحه جن این شعر از بر کرد:

يَا ابْنَ الشَّهِيدِ وَ یا شهیدا عَمِّهِ *** خَيْرُ العمومة جَعْفَرِ الطَّيَّارِ

خون شدن ورس

در تاریخ بغداد و ابانة العکبری مسطور است که : مردی در روز شهادت حسين علیه السلام، مقداری ورس(3) حمل داد و در ساعت ورس او خون تازه گشت . و محمد بن الحکم از مادر خود حدیث میکند که : هر ورس از عسکر حسين علیه السلام بغارت بردند ، هیچ زن استعمال نکرد ، الا آنکه مبروص گشت و در روز قتل آن حضرت نجم نبات(4) آتش آگین مینمود. و نیز سید سجاد میفرماید :

فَلَقَدْ بَكَتِ السَّبْعِ الشِّدَادِ لِقَتْلِهِ - إِلَى قَوْلِهِ : - وَ الْأَشْجَارُ بِأَغصانِها .

باز مینمود آن فتن و آثار را که در آخر زمان دیدار خواهد شد

ثُمَّ قَالَ وَ أَعْظَمُهَا فِتْنَهً وَ أَشَدُّهَا مُصِیبَهً لَا تُنْسَی إِلَی أَبَدِ الْآبِدِینَ مُصِیبَهُ الْحُسَیْنِ وَ هِیَ الْفَسَادُ الَّذِی ذَکَرَهُ اللَّهُ تَعَالَی فِی کِتَابِهِ الْمَجِیدِ حَیْثُ قَالَ « ظَهَرَ الْفَسادُ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِما کَسَبَتْ أَیْدِی النَّاسِ(1)»

میگوید : بزرگترین فتنه و فساد و عظیم ترین مصیبت وزریت که ابدالاباد(2) فراموش نخواهد شد ، قتل حسین علیه السلام است و آن فسادی است که خداوند در کتاب مجید از آن خبر داده ، آنجا که میفرماید : ظاهر شد فساد در بیابانها و دریاها بدانچه مردمان بدست خویش بیندوختند . آنگاه گفت :

فُتِحَ الْفَسَادُ بِقَتْلِ هَابِیلَ بْنِ آدَمَ وَ خُتِمَ بِقَتْلِ الْحُسَیْنِ و ساق الی ان قال وَ إِنَّهُ یُسَمَّی فِی السَّمَاءِ حُسَیْناً الْمَذْبُوحَ، وَ فِی الْأَرْضِ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ الْمَقْتُولَ وَ فِی الْبِحَارِ الْفَرْخَ الْأَزْهَرَ الْمَظْلُومَ وَ إِنَّهُ یَوْمَ قَتْلِهِ تَنْکَسِفُ الشَّمْسُ بِالنَّهَارِ وَ مِنَ اللَّیْلِ یَنْخَسِفُ الْقَمَرُ وَ تَدُومُ الظُّلْمَهُ عَلَی النَّاسِ ثَلَثَهَ أَیَّامٍ وَ تُمْطِرُ السَّمَاءُ دَماً وَ رماداً و تَدَکْدَکُ الْجِبَالُ وَ تَغَطْمَطُت الْبِحَارُ(3) وَ لَوْ لَا بَقِیَّهٌ مِنْ ذُرِّیَّتِهِ وَ طَائِفَهٌ مِنْ شِیعَتِهِ الَّذِینَ یَطْلُبُونَ بِدَمِهِ وَ یَأْخُذُونَ بِثَأْرِهِ لَصَبَّ اللَّهُ عَلَیْهِمْ نَاراً مِنَ السَّمَاءِ أَحْرَقَ الْأَرْضَ وَ مَنْ عَلَیْهَا.

می گوید : فتح فساد در قتل هابیل پسر آدم بود و ختم شد د قتل حسین فرزند

ص: 258

خاتم انبیا ، آن امامی که در آسمان حسين مذبوح نام دارد و در زمين ابوعبدالله مقتول نامیده میشود و در بحار او را فرزند ستوده مظلوم گویند. . همانا در روز قتل اور آفتاب منکسف و شبانگاهش ماه منخسف گشت و سه روز ظلمت جهان را فرو گرفت، و آسمان خون و خاکستر بارید، و کوهسارها فرو ریخت، و دریاها آشفته گشت. واگرنه مقصود بقای فرزندان و شیعیان آنحضرت بود که در طلب خون او برخیزند وخونخواهی فرمایند. خداوند قاهر غالب از آسمان آتش میبارید و زمین را و هر که در زمین جای داشت محترق می ساخت.

و نیز از کلمات ابوذر غفاریست بشرحی که از این پیش ترجمانی کردیم میفرماید : هان ای مردم !

وَ إِنَّكُمْ لَوْ تَعْلَمُونَ مَا يَدْخُلُ عَلَى أَهْلِ ألبحار وَ سُكَّانُ الْجِبَالِ فِي الغِيَاضِ وَ الْآكَامِ وَ أَهْلِ السَّمَاءِ مَنْ قَتَلَهُ ، لَبَكَيْتُمْ وَ اللَّهِ حَتَّى تَزْهَقَ أنفُسُکُم

میفرماید : اگر بدانستید چه داهية بزرک و نایبه عظیم بر اهل دریا ها و ساکنین کوهسار ها وقاطنين پستی و بلندی و اهل آسمانها وارد میشود ، چندان میگریستید که جانهای شما از ابدان شما مفارقت جویند .

حدیث میثم در گريه اشياء بر حسین (علیه السلام)

وهمچنان در علل الشرایع و امالى صدوق ، میثم تمار از امیرالمؤمنین علیه السلام حدیث میکند که فرمود:

وَ إِنَّهُ يَبْكِي عَلَيْهِ كُلُّ شَيْ ءٍ حَتَّى الْوُحُوشُ فِي الْفَلَوَاتِ وَ ألحيتانِ فِي الْبَحْرِ وَ الطَّيْرِ فِي السَّمَاءِ .

یعنی میگرید بر حسین علیه السلام هر چیز : و حوش در بیابانها و ماهیان در درهايا و مرغان در هوا. و نیز سید سجاد علیه السلام در خطبه ایکه روز ورود مدینه فرمود ، . بشرحی که مرقوم شد میفرماید :

ص: 259

وَ بَکَتِ الْبِحَارُ بِأَمْوَاجِهَا

ونیز حسن بن علي عليهما السلام ، هنگام ارتحال (1) از این سرای فاني ، برادر خود حسین را از شهادت يوم طف خبرداد و فرمود:

ویَبکی عَلَیکَ کُلُّ شَیءٍ حَتَّی الْوُحُوشُ فِی الْفَلَوَاتِ ، وَالحیتانِ فِی الْبِحَارُ

و دیگر در حديث ابوبصیر که ترجمه آنرا بشرح نگاشتیم در بعضی از فقرات آنحدیث است ، که صادق آل محمد میفرماید :

وَ إِنْ ألبحار لَكَادَ أَنْ فَتَقَ ، فَيَدْخُلُ بَعْضُهَا عَلَى بَعْضٍ

يعني نزديک بود که در یا ها شکافته شود و بعضی ببعضی در رود .

ذکر گریستن فریشتگان و پیغمبران واوصیای ایشان و فاطمه سلام الله عليهم بر حسین علیه السلام

من بنده نگارنده ، صيحة جبرئیل و نوحه ملائکه رب جلیل را هر يک در جای خودنگاشتم و خواب ام سلمه و ابن عباس رادر انهای(2) رسول خدا، قتل سیدالشهدا را بشرح باز نمودم، و گریستن فاطمه علیها السلام بر آن حضرت از مبتدای ولادت تا منتهای شهادت در صدر و ذیل هرقصه که مشعر ومنهی این مصیبت بود، نگاشته آمد.

در کتب مناقب و امالی مفید مسطور است که: شبی ذره نایحه، فاطمه علیها السلام را در خواب دیدار کرد که بر قبر حسین علیه السلام فرود آمده ، ذره را فرمان کرد که : حسین علیه السلام را بدین شعر مرثیه کن :

أَيُّهَا الْعَيْنَانِ فَيْضاً *** وَ استمِلا لَا تَغيضا

ص: 260

وَ ابْکِیَا بِالطَّفِّ مَیْتاً *** تُرِکَ الصَّدْرُ رَضِیضاً

لَمْ أُمَرِّضْهُ قَتِیلًا *** لَا وَ لَا کَانَ مَرِیضاً(1)

قبله بسوی ما میشتابد . سخت بترسیدم و از وی کناری گزیدم و در خزیدم(1) ببودم تا سفیده بر دمید و آفتاب سر برزد . پس بیرون شتافتم روبراه قبله رفتم ، دیدم که آن شير براه خویش میرود . با خود اندیشیدم که این جماعت کشتگان، از جمله خوارج باشند. همانا برعبیدالله بن زیاد بیرون شدند و او فرمان کرد تا ایشان را با تیغ در گذرانیدند . با خود گفتم : واجب میکند که فحص کنم و باز دانم که شیرخود را از گوشت این کشتگان سیر میکند یا ناهار(2) باز میشود و سوگند یاد کردم که يک امشب با سهر سحر کنم(3) و بدانم که این شیر با کشتگان چه صنعت پیش دارد.

پس ببودم تا گاهی که خورشید خواست بتاریکی سر در کشد ، ناگاه از جانب قبله آن شیر با دید آمد، بصورتی هایل(4) و هیبتی عظیم . از دیدار او خوفی فره(5) و رعدتی بزرک در من افتاد . با خود اندیشیدم که اگر مراد این شیر خوردن گوشت بنی آدم است ، از کجا که مرا بگذارد و بدیگری پردازد . در این بوک و مگر(6) بودم ، که شیر از من در گذشت و بمیان کشتگان در رفت و جسدی را از میانه اختیار کرد که چون خورشید درخشنده بود . گمان کردم که از آن خواهد خورد . نيک نظر کردم ، دیدم که آن بدن مطهر را با چهره خود مس(7) میکند و همهمه عظیم و دمدمه بزرک می افکند . گفتم : « الله اکبر » آشفته دل و آسیمه سر نگران بودم تا گاهی که تاریکی دامن بگسترد و ظلمت جهان را

ص: 262

فرو گرفت .

اینوقت دیدم که : روی زمین از شموع معلقه(1) و چراغدانهای آکنده افروخته گشت و بانک گریه و زاری و ثبور و سوگواری بالا گرفت و از تحت الأرض اصوات لطمات(2) مفجعه بود که بر سر و روی میزدند و فهم کردم که ناعی میگوید : « واحسيناه ! وا اماماه ! ، اینوقت قشعريره ای(3) مرا فرو گرفت و رعده ای در پشت من افتاد . بنزد گریه کننده ای رفتم و اورا سوگند دادم که شما چه کشید و این غوغا چیست ؟ گفت : ما زنان جنيم و هر روز و هر شب بر حسین مذبوح عطشان سوگواری داریم . گفتم : همان حسین است که شیر در نزد او نشسته و گفت : جزاو نیست . میدانی آن شیر کیست ؟ گفتم ندانم ، گفت پدرش علی بن ابی طالب است، پس باز شدم و آب چشمم بر چهره روان بود.

وَ ذَلِکَ أَنَّ أَصْحَابَ الْکِسَاءِ الَّذِینَ کَانُوا أَکْرَمَ الْخَلْقِ عَلَی اللَّهِ عز و جل کَانُوا خَمْسَةً فَلَمَّا مَضَی عَنْهُمُ النَّبِیُّ بَقِیَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ فَکَانَ فِیهِمْ عَزَاءٌ وَ سَلْوَةٌ فَلَمَّا مَضَی مِنهم أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ کان لِلناسِ فی الحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ عَزَاءٌ وَ سَلْوَةٌ فَلَمَّا مضی الْحَسَنُ کَانَ لِلنَّاسِ فِی الْحُسَیْنِ عَزَاءٌ وَ سَلْوَةٌ فَلَمَّا قُتِلَ الْحُسَیْنُ لَمْ یَکُنْ بَقِیَ مِنْ أَصْحَابِ الْکِسَاءِ أَحَدٌ لِلنَّاسِ فِیهِ بَعْدَهُ عَزَاءٌ وَ سَلْوَةٌ فَکَانَ ذَهَابُهُ کَذَهَابِ جَمِیعِهِمْ کَمَا کَانَ بَقَاؤُهُ کَبَقَاءِ جَمِیعِهِمْ فَلِذَلِکَ صَارَ یَوْمُهُ أَعْظَمَ الْأَیَّامِ مُصِیبَةً

فاطمة والحسن والحين، فکان فيهم عزاء و سلوة. فلا مضى منهم أمير المؤمنين، کان الناس في ألحسن والحسين عزاء و سلوة . فلا مضى ألسن کان الناس في ألين عزاء وسلوة . فلا قتل الحسين، لم يکن من بقي من أصحاب الکساء أحد الناس فيه بمده عزاء وساوة. فکان ها به کذهاب جميعهم، کما کان بقائه بقاء جمييهم ، فلذلک صار يومه أعظم الأيام

فرمود : بزرگتر است مصيبت روز قتل حسين علیه السلام از جمیع ایام ، زیرا که اصحاب کساء در نزد خداوند بهترین آفرینش اند ، افزون از پنج تن نباشند و آن : محمد وعلی و فاطمه و حسن و حسين است و سور وسلوت(1) عالمیان منوط بوجود ایشان بود . چون محمد جهان را وداع گفت ، مردمان در عزای او دست فرسود محن ومحنت شدند ، لکن ببقای چهار تن دیگر قرین سور وسلوت آمدند . و چون على را شربت شهادت پیمودند ، مردمان مرهم آن جراحت را ببقای فاطمه و حسن وحسين حاضر داشتند(2). و چون فاطمه از جهان برفت ، حسن وحسين عليهما السلام

ص: 264

بجای بودند و جهانیان از یکسو عزا و از دیگر سوسلوتی داشتند . و بعد از شهادت حسن تسلیت آن عزا بقای حسین افتاد، لکن چون حسین را مقتول ساختند ، کس از اصحاب کسا باقی نماند ، تا مردم را در سوگواری آنخضرت سور و سلوتی باشد، لاجرم شهادت حسین چنان بود ، که محمد و علی و فاطمه و حسن و حسین همگان را شهید کرده باشند، چنانکه بقای او چنان بود که همگان باقی ما هستند. از اینجا است که مصیبت یوم شهادت حسین، بزرگترین ایام و بزرگترین مصائب است.

چون سخن بدینجا آورد، عبدالله بن فضل هاشمی عرض کرد: جان من فدای تو باد ای پسر رسول خدای ؛ علی بن الحسين عليهما السلام را چه افتاد که از برای ناس آن سور و سلوت نداشت که پدران بر گذشته او داشتند و فرمود: جز این نیست که علی بن الحسين سيد العابدین بود و امام بود و بعد از پدران خود حجت خدای برخلق بود ، لکن على بن الحسين رسول خدای را دیدار نکرد و کلمات آنحضرت را اصغا نفرمود ، بلکه علم او بوراثت از پدر و جد بود ، اما علی و فاطمه و حسن و حسین حاضر صحبت رسول خدا بودند و مردمان هر وقت نظر در ایشان میافکندند، بیاد می آوردند مصاحبت ایشان را با رسول خدا، وکلمات رسول خدای را در حق ایشان . پس وقتی ایشان در گذشتند ، مردمان از مشاهده « اکرمين على الله(1) » فاقد گشتند. و بیرون ایشان احدی نبود که فقدا و شامل فقد جميع اهل کسا باشد لاجرم چون حسین اهل کسا بود و فقدا و شامل فقد جمیع اهل کسا گشت ، یوم مصیبت او اعظم ایام مصیبت افتاد

عبدالله بن فضل عرض کرد: یابن رسول الله! چگونه است که عامه یوم عاشورا را يوم بر کت مینامند ؟ آنحضرت بگریست ، آنگاه فرمود: وقتی حسین کشته شد مردمان طربق شام گرفتند ، تا، با یزید ملعون تقرب جویند و از برای اخذ جوایز و عطايا . وضع احادیث مجعوله و اخبار کاذبه نهادند و یوم عاشورا را بوم برکت

ص: 265

نامیدند ، تا مردمان در مصیبت حسین آغاز نحيب(1)و ناله نکنند و بدین روز و تبرک جویند و ساخته سور و سرور شوند

حَكَمَ اللَّهُ بَيْنَنَا وَ بَيْنَهُمْ

خداوند در میان ما و ایشان حکومت فرماید

دار کسانیکه پندارند حسين شهید نشد

آنگاه با عبدالله بن فضل هاشمی فرمود، یا ابن عم ! این احادیث مجعوله کمتر ضرری است اسلام و اهل اسلام را صعب تر از این آنست که جماعتی دعویدار مودت ما شوند و دین و دیدن(2) خود را بموالات ما مربوط دانند و بامامت ما گردن گذارند.

زَعَمُوا أَنَّ الْحُسَيْنُ لَمْ يَقْتُلْ وَ أَنَّهُ شَبَهُ لِلنَّاسِ أَمَرَهُ کعیسی بْنِ مَرْيَمَ ، فَلَا لَائِمَةُ إِذَا عَلَى بَنِي أُمَيَّةَ وَ لَا عَتْبَ عَلَى زعمهم . ياابن عَمٍّ مَنْ زَعَمَ أَنَّ الْحُسَيْنُ لَمْ يُقْتَلْ ، فَقَدْ كَذَبَ رَسُولَ اللَّهِ وَ كَذَبَ مَنْ بَعْدَهُ مِنَ الْأَئِمَّةِ عَلَيْهِمُ السَّلَامُ فِي إِخبارِهِم بِقَتْلِهِ : وَ مَنْ کَذَبَهُم ، فَهُوَ كَافِرُ بِاللَّهِ الْعَظِيمِ وَ دَمَهُ مُبَاحُ لِكُلِّ مَنْ سَمِعَ ذَلِكَ مِنْهُ .

یعنی چنان میپندارند که حسین علیه السلام کشته نشد و امر او بر مردم مشتبه افتاد مانند عیسی بن مریم که جهودان چنان دانستند که : او را کشته اند و حال آنکه اورا نکشتند و مصلوب نداشتند . اگر چنین بود ملامتی و سرزنشی بگمان ایشان بر بنی امیه وارد نمی آید.

هان ای پسر عم ! کسی که چنان داند که حسین کشته نشد تکذیب کرده است رسولخدا را و تکذیب کرده است بعد از رسول خدا ائمه هدی راو اخبار آنها را که منصوص است

ص: 266

در شهادت حسین بدروغ شمرده است. و آنکس که ایشان را دروغزن دانست، باخدای عظیم کافر است و خون او بر آنکس که این سخن از وی اصغا نماید مباح است ابن فضل عرض کرد: یا ابن رسول الله ! چه فرمان میکنی در جماعتی از شیعیان تو که بر این عقیدت میروند؟

فَقَالَ : مَا هَؤُلَاءِ مِنْ شِيعَتِي واني بَرِي ءُ مِنْهُمْ

فرمود : این جماعت ، شیعیان ما نیستند و ما بیگانه ایم از ایشان . این هنگام عبدالله بن فضل از این آیه مبارکه پرسش نمود :

« وَلَقَدْ عَلِمْتُمُ الَّذِينَ اعْتَدَوْا مِنْكُمْ فِي السَّبْتِ فَقُلْنَا لَهُمْ كُونُوا قِرَدَةً خَاسِئِينَ (1) »

آن حضرت فرمود : جماعتی که بیفرمانی کردند در سبت(2)، خداوند ایشان را مسخ فرمود تا بصورت بوزینه(3) بر آمدند و پس از سه روز بمردند ، لکن ایشان را ولدی و نسلی با دید نیامد و اگر امروز قومی را قرده(4) خواننده تمثل کرده باشند با بیفرمانان پیشین(5)، نه این است که اینان فرزندان آنان باشند. و در تحت این حکم میرود خنزير . و سایر مسوخ از ایشان نشانی نیست، لکن گوشت اشباه مسوخ حرام باشد(6)

ثُمَّ قَالَ : لَعَنَ اللَّهُ الْغَلَّاتِ وَ ألمفوضَةَ ، فَاِنَهُم صَغِّرُوا عِصْيَانُ اللَّهِ وَ

ص: 267

كَفَرُوا بِهِ وأشرَکُوا وَ ضَلُّوا وَ أَضَلُّوا فِرَاراً مِنْ إِقَامَةُ الْفَرَائِضِ وَ أَدَاءِ الْحُقُوقِ .

فرمود: خداوند لعن کند جماعت غلاة و مفوضه(1) را که عصیان خدا را کوچک شمردند و بر خدای کافر شدند و شرک آوردند و گمراه شدند و مردم را گمراه کردند ، از بهر آنکه فرایض خدای را بر پا ندارند و از ادای حقوق دست باز گیرند.

و دیگر در عیون اخبار رضا علیه السلام در ذیل حدیثی که بهر وی منتهی میشود مسطور است که عرض کرد: یا ابن رسول الله ! در سواد کوفه گروهی باشند ، که بزعم ایشان حسین بن علی علیهما السلام مقتول نشده و نخستین ، این شبهه بر حنظلة بن سعد الشامي وارد آمد و او چنان دانست که حسين علیه السلام مانند عیسی بن مریم بآسمان عروج فرمود و باین آیه مبارکه احتجاج همی کرد :

« وَ لَنْ يَجْعَلَ اللَّهُ لِلْکافِرِينَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ سَبِيلاً (2) »

پس بنی امیه که کفره بودند، چگونه بر حسين علیه السلام غلبه توانستند جست ؟

فَقَالَ : كَذَبُوا ، عَلَيْهِمْ غَضَبُ اللَّهِ وَ لَعْنَتُهُ وَ كَفَرُوا بِتَكْذِيبِهِمْ النَّبِيُّ فِي إِخْبَارِهِ : بِأَنَّ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ سَيُقْتَلُ . وَ اللَّهُ قُتِلَ الْحُسَيْنُ وَ قَتْلِ مَنْ كَانَ خَيْراً مِنِ الْحُسَيْنُ : أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْحُسَيْنِ بْنُ عَلِيٍّ . وَ ما مِنَّا إِلاَّ مَقْتُولُ وَ أَنَا وَ اللَّهِ لَمَقتُولٌ بِالسَّمِّ بِاغتِيالِ مِنْ يَغتالُني. أَعْرِفُ ذَلِكَ بِعَهْدٍ مَعْهُودٍ إِلَى مِنْ رَسُولِ اللَّهِ ، أَخْبَرَهُ جَبرَئیلُ عَنْ رَبِّ الْعَالَمِينَ ، وَ أَمَّا قَوْلُ اللَّهِ

ص: 268

عَزَّ وَ جَلَّ : «وَ لَنْ یَجْعَلَ اللهُ لِلْکَافِرِینَ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ سَبِیلاً (1) » فَإِنَّهُ یَقُولُ وَ لَنْ یَجْعَلَ اللَّهُ لِکَافِرٍ عَلَی مُؤْمِنٍ حُجَّهً وَ لَقَدْ أَخْبَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ کُفَّارٍ قَتَلُوا النَّبِیِّینَ بِغَیْرِ الْحَقِ وَ مَعَ قَتْلِهِمْ إِیَّاهُمْ لَمْ یَجْعَلِ اللَّهُ لَهُمْ عَلَی أَنْبِیَائِهِ سَبِیلًا مِنْ طَرِیقِ الْحُجَّهِ.

میفرماید : خدا لعن کند وغضب فرماید بر این جماعت که کافر شدند بدین دروغ که بر پیغمبر بستند ، در اخبار آنحضرت که فرمود : زود باشد که حسین بن علی کشته شود . سوگند با خدای که کشته شد حسین و کشته شد کسی که بهتر از حسین بود و او : اميرالمؤمنین و حسن بن علی است که هر دو تن کشته شدند . و ما که ائمه ایم همگان مقتول میشویم . و قسم بخدای که مرا نیز غيلة(2) باسم مقتول خواهند ساخت. و من آگاهم از این احدوثه(3) ، چه این امر عهدی است از رسول خدا بسوی من و آنرا جبرئیل از رب جلیل خبر آورد . اما مفاد(4) این آیت مبارک ، که خداوند کافران را بر مؤمنان طریق غلبه باز نمیدارد ، معنی چنان است که : کافر برمؤمن اقامه حجت نتواند کرد، چه باطل را بر حق حجت نتواند بود. همانا خداوند خبر میدهد که : کافران پیغمبران را بغير حق بکشتند. و با غلبه و قتل ایشان پیغمبران را، اقامه حجت از پیغمبران برایشان بود. و خداوند از ایشان بر پیغمبران طریق حجت فراز نداشت .

و دیگر در احتجاج کلینی از اسحق بن يعقوب آورده است

قَالَ : وَ رَدَّ التَّوْقِيعُ بِخَطِّ مولاناصاحب الزَّمَانِ عَجَّلَ اللَّهُ فَرَجَهُ ، عَلَيَّ

ص: 269

عَلَى يَدِ مُحَمَّدِ بْنِ عُثْمَانَ الْعَمْرِيِّ بِخَطِّهِ علیه السَّلَامُ : أَمَّا قَوْلُ مَنْ زَعَمَ أَنَّ الْحُسَيْنَ علیه السَّلَامُ لَمْ يُقْتَلْ ، فَكُفْرُ وَ تَكْذِيبُ وَ ضَلَالُ

اسحق بن يعقوب میفرماید : که محمد بن عثمان توقیعی(1) بخط قائم آل محمد صلوات الله عليه بمن آورد که آن حضرت رقم کرده بود که : قول آنکس که گمان کرده باشد که حسین علیه السلام کشته نشد، کفر است و کذب است و گمراهی است .

می افکنند. در حق ها و نکوهش میکنند آنان را که داد معرفت ما داده اند و فرمان مارا گردن نهاده اند. مگر ندانسته اید که خداوند فرض فرموده طاعت اولیای خودرا بر بندگان خود ؟ و اخبار آسمان و زمین را از بندگان پوشیده داشته ؛ و مواد علم را در آنچه بر ایشان فرود میاید و قوام دین است از ایشان قطع فرموده ؟

اینوقت حمران عرض کرد: یا ابا جعفر؛ جان من فدای تو باد، همانا نگریستی قیام على وحسن وحسین را در دین خدا. ومقاتلت ایشان را با طواغیت(1) امت دیدار کر دی ؟ و هم در پایان کار قتل و نہب ایشان را بدست کافران نظاره فرمودی

فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام يَا حُمْرَانُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَي قَدْ كَانَ قَدَّرَ ذَلِكَ عَلَيْهِمْ وَ قَضَاهُ وَ أَمْضَاهُ وَ حَتَمَهُ ثُمَّ أَجْرَاهُ فَتَقَدُّمِ عِلْمٍ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ اِلَیهِم فی ذلِکَ قَامَ عَلِيٌّ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ وَ یعِلْمٍ صَمَتَ مَنْ صَمَتَ مِنَّا وَ لَوْ أَنَّهُمْ يَا حُمْرَانُ حَيْثُ نَزَلَ بِهِمْ مَا نَزَلَ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ وَ إِظْهَارِ الطَّوَاغِيتِ عَلَيْهِمْ سَئلُوا اللَّهَ دْفَعَ ذَلِكَ وَ أَلَحُّوا عَلَيْهِ فِي طَلَبِ إِزَالَةِ مُلْكِ الطَّوَاغِيتِ إِذاً لَأَجَابَهُمْ وَ دَفَعَ ذَلِكَ عَنْهُمْ ثُمَّ كَانَ انْقِضَاءُ مُدَّةِ الطَّوَاغِيتِ وَ ذَهَابُ مُلْكِهِمْ أَسْرَعَ مِنْ سِلْكٍ مَنْظُومٍ انْقَطَعَ فَتَبَدَّدَ وَ مَا كَانَ ذَلِكَ الَّذِي أَصَابَهُمْ من ذلک يَا حُمْرَانُ لِذَنْبٍ اقْتَرَفُوهُ وَ لَا لِعُقُوبَةِ مَعْصِيَةٍ خَالَفُوا اللَّهَ فِيهَا وَ لَكِنْ لِمَنَازِلَ وَ كَرَامَةٍ مِنَ اللَّهِ أَرَادَ أَنْ يَبْلُغُوهَا فَلَا تَذْهَبَنَّ بِكَ الْمَذَاهِبُ

ابوجعفر علیه السلام فرمود : ای حمران ! خداوند تبارک و تعالی مقدر کرد این

ص: 271

مصائب را خاص على وحسنين عليهم السلام و فرمان کرد و امضا داشت و از پیش رسول خدا ایشان را در جمله(1) آگهی داد و ایشان دانسته و فهمیده تقدیم امتثال امر کردند. هان ای حمران ! گاهی که این دواهی دهیاء بر ایشان فرود می آمد و طواغيت امت ساخته این معادات و مبارات میشدند(2) اگر دفع ظلم ایشان و ذهاب ملک ایشان را از خدای مسئلت میکردند ، زودتر از آنکه سلک منظوم و طويلة منضود(3) را منقطع و متفرق کنی، اجابت میفرمود . ای حمران ؛ این مصائب ونوایب که بر اهل بیت فرود آمد، بکیفر جرم و جریرتی یا عقوبتی بمکافات معصيتي نبود ؛ بلکه از برای ادراک منازلی منیع و کرامتی رفیع بود و خداوند همی خواست ایشان را بدانمقام بلند و محل ارجمند ارتقا دهد. پس نباید شما جواسیس حواس را در معابر مجاهیل عبور دهید(4)

مِنْ أَنْبِیَائِهِ وَ أَوْلِیَائِهِ اَلْمُکَرَّمِینَ عَلَیْهِ وَ إِنَّمَا اِجْتَنَبَهُ اَلنَّاسُ لِفَقْرِهِ وَ ضَعْفِهِ فِی ظَاهِرِ أَمْرِهِ لجَهْلِهِمْ بِمَا لَهُ عِنْدَ رَبِّهِ تَعَالَی ذِکْرُهُ مِنَ اَلتَّأْیِیدِ وَ اَلْفَرَجِ

صادق آل محمد میفرماید : ایوب پیغمبر علی نبینا و علیه السلام، هرگز آلایش جرم و جریرت در ساحت او راه نکرد، زیرا که بحکم عصمت. انبیا پاک و پاکیزه اند و بر طریق نکوهیده نروند و مرتکب معاصی نشوند. با اینهمه هفت سال در شکنج ابتلا و امتحان ، دستخوش محن ورنج بود، لکن با شدت آلام و کثرت اسقام رایحه عفن(1) از وی برندمید و صورتی زشت و مکروه از وی دیدار نشد وخون و چرک از جراحات او سیلان نیافت و مصاحبت او کسی را پلید نساخت و جسد او سبب تولید کرم نگشت . خداوند پیغمبران را بدینگونه آفرید و مردمان از نظاره صنعت و فقر او از وی کناره میجستند و از قربت او در حضرت الهی آگهی نداشتند .

قَالَ النَّبِی صلی الله علیه و آله و سلم أَعْظَمُ النَّاسِ بَلَاءً الْأَنْبِیَاءُ ثُمَّ الْأَمْثَلُ فَالْأَمْثَلُ وَ إِنَّمَا ابْتَلَاهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِالْبَلَاءِ الْعَظِیمِ الَّذِی یَهُونُ مَعَهُ عَلَی جَمِیعِ النَّاسِ لِئَلَّا یَدَّعُوا لَهُ الرُّبُوبِیَّهَ إِذَا شَاهَدُوا مَا أَرَادَ اللَّهُ أَنْ یُوصِلَهُ إِلَیْهِ مِنْ عَظَائِمِ نِعَمِهِ الله تَعَالَی مَتَی شَاهَدُوهُ(2)، لِیَسْتَدِلُّوا بِذَلِکَ عَلَی أَنَّ الثَّوَابَ مِنَ اللَّهِ تَعَالَی ذِکْرُهُ عَلَی ضَرْبَیْنِ: اسْتِحْقَاقٍ وَ اخْتِصَاصٍ. وَ لِئَلَّا یَحْتَقِرُوا ضَعِیفاً لِضَعْفِهِ وَ لَا فَقِیراً لِفَقْرِهِ وَ لَا مَرِیضاً لِمَرَضِهِ. وَ لِیَعْلَمُ أنَّهُ یُسْقِمُ مَنْ یَشَاءُ وَ یَشْفِی مَنْ یَشَاءُ مَتَی شَاءَ کَیْفَ شَاءَ بِأَیِّ سَبَبٍ شَاءَ وَ یَجْعَلُ ذَلِکَ عِبْرَهً لِمَنْ شَاءَ وَ شَقَاوَهً لِمَنْ شَاءَ وَ سَعَادَهً لِمَنْ شَاءَ؛ وَ هُوَ عَزَّ وَ جَلَّ فِی جَمِیعِ ذَلِکَ عَدْلٌ

ص: 273

فِی قَضَائِهِ حَکِیمٌ فِی أَفْعَالِهِ لَا یَفْعَلُ بِعِبَادِهِ إِلَّا الْأَصْلَحَ لَهُمْ وَ لَا قُوَّهَ لَهُمْ إِلَّا بِهِ

رسول خدای میفرماید : از همه مردمان افزون ، انبیا ممتحن و مبتلا گردند و چند که بزرگتر باشند ، بلاي ايشان عظیم تر باشد. همانا خداوند ایشانرا ببلای عظیم ممتحن داشت، تا مردمان ایشانرا بر بوبیت نستایند، گاهی که نعمت های خدا را در روی ایشان متواتر بینند، استدلال کنند که در حضرت حق ادراک ثواب برد و گونه است : یکی از در استحقاق و آندیگر از در اختصاص تاخرد نشمارند ضعفا را و ذلیل نگیرند فقرا را و زبون ندانند مرضی را و مکشوف افتد که خداوند بیمار کند هر که را خواهد و شفا دهد هر کرا خواهد و این کردار را آیت اعتبار و اختبار(1) کند از برای هر کس که خواهد و پیرایه شقاوت شود از برای هر کس که خواهد و سر مایه سعادت گردد از برای هر کسی که خواهد و در این جمله جز بعدل حکم نراند و جز بحکمت کار نکند و در حق بندگان ، جز بطریقی که اصلح حال ایشان باشد ، سلوک ندهد و مر بندگان را جز نیروی خداوند قدرتی و جنبشی باشد.

إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ كَانَ يَتُوبُ إِلَى اللَّهِ عزوجل كُلِّ يَوْمٍ سَبْعِينَ مَرَّةً مِنْ غیر ذَنْبٍ

میفرماید : رسول خدای، روزی هفتاد کرت توبت و انابت بحضرت حق می آورد. و حال آنکه از جميع معاصي صغيره وکبيره معصوم بود.

و دیگر در معانی الاخبار نیز بطریق دیگر مسطور است که : از ابوعبدالله از این آیه مبارکه پرسش کرد:

« وَ مَا أصابکم مِنْ مُصِيبَةٍ فَبِما كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ وَ يَعْفُو عَنْ كَثِيرٍ (1)»

آنگاه عرض کرد: که آیا آنمصائب که بر علی و اهلبيت او فرود آمد ، بمکافات آن جرم وجریر تی است(2) که خود بدست کرده اند . و حال آنکه اهل بیت طهارت وعصمت بودند ؟

فَقَالَ علیه السلام إِنَّ رَسُول اللهِ : کَانَ یَتُوبُ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ یَسْتَغْفِرُهُ فِی کُلِّ یَوْمٍ وَ لَیْلَةٍ مِائَةَ مَرَّةٍ مِنْ غَیْرِ ذَنْبٍ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَخُصُّ أَوْلِیَائهُ بِالْمَصَائِبِ لِیَأْجُرَهُمْ عَلَیْهَا مِنْ غَیْرِ ذَنْب

فرمود : رسول خدای شبان روزی صد کرت بتوبت و انابت میپرداخت و استغفار میفرمود ، و حال آنکه هرگز دامان عصمتش بگناهی آلایش ندید . همانا استغفار و توبت وزحمت مصیبت از برای مسلمانان تخفیف جرم و جریر تست و از برای انبيا و ائمه هدی ، رفعت درجت و علو منزلت است.

روح قدس الله روحه بودم . على بن عيسى القصری با جماعتی نیز حاضر بود. مردی برخاست و گفت : يا أبا القاسم ! مرا مسئلتی است ، فرمود: بگوی تا چه داری ؟ عرض کرد: آیا حسین بن علی دوست خدای بود ؟ فرمود: بی شک حبیب الله است : عرض کرد: آیا قاتل حسین دشمن خدا است؟ فرمود : بی شک عدو الله است ، گفت: آیا جایز است که خداوند دشمن خود را بر دوست خود مسلط فرماید ؟ فرمود :. گوش دار تا چه گویم

همانا خداوند بشهادت عیان(1) مردم را مخاطب نساخت و مشافهه(2) با ایشان سخن نکرد، بلکه پیغمبرانرا برانگیخت و بدیشان فرستاد از جنس ایشان وصنف ایشان و مانند ایشان تا با یکدیگر طعام خورند و در کوی و بازارطواف دهند. مردمان با پیغمبران گفتند : شما یکتن از امثال ما باشید ، این تشریع و امر و نهی چیست؟ ما از شما چیزی نپذیریم و فرمان نبریم ، جز اینکه امری بدست گیرید که ما از مثل آن عاجز باشیم(3) تا بدانیم که شما مخصوصانید و توانائید بدانچه خواهید . لاجرم خداوند بدست ایشان آیات و معجزات نهاد، چند که مردمان از اتيان بمثل آن عاجز شدند . مانند طوفان که بعد از انذار و اعذار ، طاغیان و متمردان را غرقه ساخت و دیگر آتش نمرود را خلیل بر دو سلام آورد. و بدست صالح علیه السلام ناقه از سنک بيرون کرد و شیر از پستانش جریان یافت. و بدست موسی . بحر را بشکافت وسنگی را ذهاب دوازده چشمه ساخت(4) و عصای او را اژدهای سحر آغال فرمود(5) و چون نوبت بعیسی افتاد ، اکمه و ابرص(6) را شفا داد و مردگا نرا از گور برانگیخت و زندگانی باز داد. و از آنچه مردمان میخورند و ذخیره میگذارند، آگهی داد. و بدست محمد قمردونیمه شد و جانوران بهیمه مانند شتر و گرک و جز آنان با او سخن

ص: 276

کردند. چون مردمان از آوردن امثال این معجزات عاجز شدند ، ایمان آوردند

و از آن سوی خداوند عزوجل این پیغمبرانرا با این آیات ومعجزات گاهی غالب و گاهی مغلوب ، گاهی قاهر و گاهی مقهور ساخت ، اگر همواره قاهر وغالب بودند و بدست اختیار مبتلا و ممتحن نیامدند ، مردمان ایشان را بخدائی میستودند و پرستش میکردند و فضل صبوری و شکیبائی انبیا در بلا ومحن بمیزان اختبار رفت. و خداوند این پیغمبرانرا در همه حال، چون مردم دیگر داشت. همگان در ابتلا و امتحان مانند مردمان رنجه شدند و شکنجه دیدند ، لکن وقت بليه صابر بودند و هنگام غلبه شاکر و در همه احوال خاشع و متواضع بودند و متجبر ومتکبر نزیستند ، از برای آنکه مردمان بدانند که : این پیغمبرانرا نیز یزدانی و آفریننده ایست ، او را ستایش و نیایش برند و پیغمبران را اطاعت نمایند و ایشان را در زمین حجت خدای دانند و آنکس که تجاوز کند از حد ایشان و ایشانرا بربوبیت و الوهیت بستاید ، یا با ایشان مخالفت ومعاندت آغازد ، انکار کرده باشد بدانچه انبيا آورده اند

« لِيَهْلِكَ مَنْ هَلَكَ عَنْ بَيِّنَةٍ وَ یَحیی مَنْ حَيَّ عَنْ بَيِّنَةٍ (1)»

محمد بن ابراهيم بن اسحق میگوید : چون حسین بن روح قدس الله روحه ، این حدیث را بخاتمت آورد . من برفتم و بامداد دیگر عزیمت درست کردم که حاضر خدمت او شوم و پرسش کنم که این کلمات از ترشحات خاطر دریا مقاطر است که دی فرمودی(2) یا از امام علیه السلام شنودی . چون. حاضر شدم بی آنکه مکنون خاطر را مکشوف دارم ، فرمود : ای محمد بن ابراهيم ! .

لَأَنْ أَخِرَّ مِنَ السَّمَاءِ وَ تَخْطَفَنِي الطیرُ أَوْ تَهْوِي بِي الرِّيحُ فِي مَکانٍ سَحِيقٍ

ص: 277

أَحَبُّ إِلَيَّ مِنْ أَنْ أَقُولَ فِي دِينِ اللَّهِ تَعَالَى ذِكْرُهُ بِرَأیي وَ مِنْ عِنْدِ نَفْسِي ، بَلْ ذَلِكَ مِنَ الْأَصْلِ وَ مَسْمُوعُ مِنَ الْحُجَّةِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِ .

میفرماید : اگر از آسمان در افتم و عقاب مرا برباید ، باصرصری عاصف(1) مرا در پیچید ودر بیابانی قفر در افکند ، در نزد من محبوبتر است از آنکه سخن برای خویش گفته باشم یا نکتی از خویش بر تراشم. همانا این جمله از مبدأ فیض (2) و مسموع از قائم آل محمد صلی الله علیه و آله و سلم است

در کتاب خصال سند ببشير همدانی منتهی میشود، میگوید از ابی اسحق سؤال کردم که : چه وقت مردم ذلیل شدند؟

قَالَ : حِينَ قُتِلَ الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيٍّ وَ ادُّعِيَ زِيَادٍ وَ قَتَلَ حِجْرُ بْنُ عَدِيٍّ

دیگر مردم از ذلت رهائی ندیدند.

عَلى من يُنتَهَكُ مِنَ الحُسَينِ و آلِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله و سلم

میفرماید : خداوند تبارک وتعالى مشرف و مطلع شد بر ارض و ما را اختیار کرد و برگزید، آنگاه اختیار کرد از برای ما شیعیان ما را تا نصرت میکنند ما را و شاد میشوند در شادی ما و محزون میشوند در حزن و اندوه ما و بذل میکنند جان و مال خود را در راه ما . ایشانند از ما و دل باما دارند. آنگاه فرمود: چشمها در روز قیامت گریان است و خواب در هیچ چشمی در نمی آید، الا در چشمی که بر حسین و اهل بیت رسول خدا میگرید.

اَلْأَذَی وَ آمَنَهُ یَوْمَ اَلْقِیَامَهِ مِنْ سَخَطِهِ وَ اَلنَّارِ .

میفرماید : هر مؤمنی که بگرید برقتل حسین ، چند که جاری شود اشکش بر چهره ، خداوند او را جاودانه در غرفه اي از غرفات بهشت جای دهد. و هر مؤمنی که آب چشمش فرو دود ، در اندوه ستمی که از دشمنان برما آمد ، خداوند او را در بهشت منزلت صديقين عطا فرماید . و هر مؤمنی که در راه ما زحمت بیند و اشکش بر چهره روان گردد ، از وجعی و ستمی که بر ما فرود آمد، خداوند رنج و ستم از او بگرداند و در قیامت اورا از آتش جهنم ایمن دارد . و در کامل الزياره و کتاب ثواب الاعمال بطریق دیگر ، مثل این حديث مسطور است .

ثواب گريه برحسين عليه السلام

و دیگر از ابو عبدالله صادق آل محمد مرويست

قَالَ لِفُضَیْلٍ تَجْلِسُونَ وَ تُحَدِّثُونَ قَالَ نَعَمْ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ إِنَّ تِلْکَ اَلْمَجَالِسَ أُحِبُّهَا فَأَحْیُوا أَمْرَنَا یَا فُضَیْلُ مَنْ ذَکَرَنَا أَوْ ذُکِرْنَا عِنْدَهُ فَخَرَجَ مِنْ عَیْنِهِ مِثْلُ جَنَاحِ اَلذُّبَابِ غَفَرَ اَللَّهُ ذُنُوبَهُ وَ لَوْ کَانَتْ أَکْثَرَ مِنْ زَبَدِ اَلْبَحْرِ .

فرمود: ای فضيل ؛ آیا شما با یکدیگر مجالست میکنید ؟ و محادثت می۔ افکنید ؟ عرض کرد: جان من فدای تو باد ، چرا نکنیم ؟ فرمود : دوست دارم چنين مجالس را، زنده دارید امر ما را . هان ای فضیل ! کسی که یاد کند ما را و مصايب ما را باز گوید یا در نزد او مصایب ما مذکور شود و باندازه بال مگسی آب از چشم او بچکاند ، خداوند گناهان او را اگر چند از کف دریا های جهان افزون باشد بریزاند ، وهمانند این حدیث است که برقی بن یزید از ابو عبدالله علیه السلام بفضیل پیوسته میدارد

قَالَ: مَنْ ذُکِرْنَا عِنْدَهُ فَفَاضَتْ عَیْنَاهُ وَ لَوْ مِثْلَ جَنَاحِ اَلذُّبَابِ

ص: 280

غَفَرَ اَللَّهُ له ذُنُوبَهُ وَ لَوْ کَانَ مِثْلَ زَبَدِ اَلْبَحْرِ ،

و در تفسير على بن ابراهیم از ابی عبدالله علیه السلام مرویست

قال : مِنْ ذَکَرَنَا أَوْ ذُکِرْنَا عِنْدَهُ فَخَرَجَ مِنْ عَیْنِهِ دَمْعٌ مِثْلُ جَنَاحِ البَعُوضَهٍ غَفَرَ اَللَّهُ له ذُنُوبَهُ وَ لَوْ کَانَ مِثْلَ زَبَدِ اَلْبَحْرِ

او را در جنان جاویدان جای میدهد .

در ثواب گریه بر حسين عليه السلام

و دیگر در کامل الزیاره سند بفضیل میپیوندد

قَالَ أَبُو عَبدِاللهِ : مَنْ ذُکِرْنَا عِنْدَهُ فَفَاضَتْ عَیْنَاهُ وَ لَوْ مِثْلَ جَنَاحِ اَلذُّبَابِ غَفَرَ اَللَّهُ لَهُ ذُنُوبَهُ وَ لَوْ کَانَتْ مِثْلَ زَبَدِ اَلْبَحْرِ

میفرماید : هر کس ذکر مصیبت ما را گوش دارد و اشک از چشمش ببارد ، اگر چند بمقدار پر مگسي باشد ، گناهان او آمرزیده گردد، اگر بشمار کف دریا باشد . و نیز در کامل الزیاره بکر بن محمد ابی عبدالله علیه السلام بدینگونه خبر میدهد و حکیم بن داود بفضیل بن فضاله سند میرساند

قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ : مَنْ ذُكِرْنَا عِنْدَهُ فَفَاضَتْ عَيْنَاهُ ، حَرَّمَ اللَّهُ وَجْهَهُ عَلَى النَّارِ.

یعنی هر کس مصائب ما را بشنود و چشمش بگرید ، خداوند آتش جهنم را بر وی حرام گرداند . و نیز از ابو عبدالله مرویست

قَالَ: لِکُلِّ سِرٍّ ثَوَابٌ إِلَّا الدَّمْعَةَ فِینَا

میفرماید : از برای کتمان هر سری از اسرار ما اهلبيت ثوابی است، مگر گریستن در مصیبت ما که متحمل ریا و سمعه نیست، یا اینکه هر مصیبتی را کس کتمان نماید و صبر فرماید ، موجب ثواب عظیم باشد ، الا گریستن در مصایب ما که کتمان نشاید وصبر نباید ، با اینکه از برای هر طاعتی ثوابی مقدر است ، مگر گریستن برما که ثوابش از اندازه تقدیر بیرون است .

حسين علیه السلام عرض کردم : حاضر نشدم ، فرمود : تا چه باز داشت تو را ؟ گفتم : من مردی از اهل بصره ام و در نزد ما جماعتی از دوستان خلیفه اند و دشمنان ما نیز بسیارند و در گرد ما از قبایل نصاب و اعدای امیر المؤمنين على علیه السلام فراوان باشند، ایمن نیستم که در نزد پسر های سلیمان بدین صفت شناخته شوم و کید و کين من در خاطر ایشان اندوخته گردد . فرمود : ای مسمع بیاد نمی آوری وجزع نمیکنی از آن ستم که ایشان در حق ما روا داشتند و عرض کردم : چگونه فراموش میکنم؟! چند میگریم و جوعان می نشینم که آثار جوع و بکا ازمن نمودار میشود و اهل من در من دیدار میکنند

قَالَ: رَحِمَ اللهُ دَمعَتَک، اَما اَنّک مِنَ الَّذینَ یَعُدُّون فی اَهلِ الجَزَعِ لَنَا. وَ الَّذینَ یَفرَحُونَ لِفَرَحِنا وَ یَحزَنُونَ لِحُزنِنا وَ یَخافُونَ لِخَوفِنا و یَأمَنُونَ اِذا آمنا، اَما اِنَّکَ سَتَری عِندَ مَوتِکَ حُضورَ آبائی لَکَ وَ وَصیَّتَهُم مَلِکَ المَوتِ بِکَ وَ ما یُلَقّونَک بِهِ مِنَ البِشارَۀِ ما تَقَرُّ بِهِ عَینُکَ فَمَلِکُ المَوتِ اَرَقَّ عَلَیکَ وَ اَشَدَّ رَحمَۀ لَکَ مِنَ الاَمّ الشَّفیقَۀِ عَلَی وَلَدِها

فرمود: خداوند رحمت کناد بر گریستن تو ، همانا تو در شمار اهل جزعی از برای ما، و از آنانی که شاد میشوی در شادی ما و محزون میشوی در حزن ما و بیمناک میگردی هنگام خوف ما و ایمن می باشی گاهی که ما ایمن میباشیم . آگاه باش که زود باشد که دیدار کنی هنگام موت پدران ما را نگران باشی که وصیت می کنند ملک الموت را در حق تو و بشارت دهند تورا بچیزی که چشم تو را روشن کند ، آنگاه ملک الموت بر تو از مادر مهربان بر فرزند شفیق تر گردد . مسمع گوید: چون این کلمات بفرمود ، بگریست ، من نیز بگریستم. آنگاه فرمود:

الحَمدُ للّهِِ الَّذی فَضَّلَنا عَلی خَلقِهِ بِالرَّحمَهِ ، و خَصَّنا أهلَ البَیتِ بِالرَّحمَهِ

ص: 283

یا مِسمَعُ ! إنَّ الأَرضَ وَالسَّماءَ لَتَبکی مُنذُ قُتِلَ أمیرُ المُؤمِنینَ رَحمَهً لَنا ، و ما بَکی لَنا مِنَ المَلائِکَهِ أکثَرُ ، و ما رَقَأَت دُموعُ المَلائِکَهِ مُنذُ قُتِلنا ، و ما بَکی أحَدٌ رَحمَهً لَنا و لِما لَقینا ، إلّا رَحِمَهُ اللّهُ قَبلَ أن تَخرُجَ الدَّمعَهُ مِن عَینِهِ ، فَإِذا سالَ دُموعُهُ عَلی خَدِّهِ ، فَلَو أنَّ قَطرَهً مِن دُموعِهِ سَقَطَت فی جَهَنَّمَ لَأَطفَأَت حَرَّها حَتّی لا یوجَدُ لَها حَرٌّ ، و إنَّ الموجَعَ قَلبُهُ لَنا لَیَفرَحُ یَومَ یَرانا عِندَ مَوتِهِ ، فَرحَهً لا تَزالُ تِلکَ الفَرحَهُ فی قَلبِهِ حَتّی یَرِدَ عَلَینَا الحَوضَ ، و إنَّ الکَوثَرَ لَیَفرَحُ بِمُحِبِّنا إذا وَرَدَ عَلَیهِ ، حَتّی أنَّهُ لَیُذیقُهُ مِن ضُروبِ الطَّعامِ ما لا یَشتَهی أن یَصدُرَ عَنهُ . یا مِسمَعُ ! مَن شَرِبَ مِنهُ شَربَهً لَم یَظمَأ بَعدَها أبَدا ، و لَم یَشقِ بَعدَها أبَدا ، و هُوَ فی بردِ الکافورِ ، و ریحِ المِسکِ ، و طَعمِ الزَّنجَبیلِ ، أحلی مِنَ العَسَلِ ، و ألیَنُ مِنَ الزَّبَدِ ، و أصفی مِنَ الدَّمعِ ، و أذکی مِنَ العَنبَرِ ، یَخرُجُ مِن تَسنیمٍ و یَمُرُّ بِأَنهارِ الجِنانِ ، یَجری علی رَضراضِ الدُّرِّ وَ الیاقوتِ ، فیهِ مِنَ القُدحانِ أکثَرُ مِن عَدَدِ نُجومِ السَّماءِ ، یوجَدُ ریحُهُ مِن مَسیرَهِ ألفِ عامٍ ، قُدحانُهُ مِنَ الذَّهَبِ وَالفِضَّهِ وألوانِ الجَوهَرِ ، یَفوحُ فی وَجهِ الشّارِبِ مِنهُ کُلُّ فائِحَهٍ حَتّی یَقولَ الشّارِبُ مِنهُ : لَیتَنی تُرِکتُ هیهُنا لا أبغی بِهذا بَدَلاً ، ولا عَنهُ تَحویلاً .

یعنی سپاس و ستایش خداوندی را که فضیلت داد ما را بر آفرینش ازدر رحمت

ص: 284

مخصوص داشت ما اهل بیت را از در رحمت . ای مسمع! زمین و آسمان گریست روز قتل اميرالمؤمنين از در رحمت برما. وملائکه از آسمان و زمین افزون گریست برما. وسرشک فریشتگان در قتل ما افزون بود. و هیچکس برما گریان نشد از در شفقت و از برای مصائبی که دیدار کردیم ، جز آنکه از آن پیش که آب چشمش بر چهره بدود ، خداوند او را بیامرزید و گاهی که سرشکش بر چهره سیلان یافت . اگر قطره ای از آن در جهنم افتادی حر نار فرو نشستی ، چند که سورت حرارت ناپدید گشتی . همانا قلبی که دردناک است از برای ما در روز مرک که ما را دیدار میکند. ، ادراک مسرتی وفرحتی میفرماید . و آن سرور و فرح، همواره ملازمت خدمت او مینماید ، تا گاهی که در کنار حوض کوثر برما در آید. همانا کوثرشاد میشود بورود دوست ما. و او را سیر و سیراب می نمایداز ضروب طعام وشراب از اشیائی که هرگز آرزوی او راه بتمنای آن نبرده باشد.

هان ای مسمع ! کسی که شربتی از آن شراب نوشید هرگز تشنه نشود و مایل نگردد و آن شراب را برودت(1) کافور و رائحه مشک و طعم زنجبیل است و شیرین تر از عسل و نرم تر از کف و صافی تر از آب دیده و پاکیزه تر از عنبر باشد . بیرون می شود از نهر تسنيم(2)و میگذرد در انهار بهشت و سیلان مینماید بر سنگپاره ها که همگی مروارید و یاقوتند. و افزون از شمار ستارگان آسمان قدحها دیدار شود که رایحه آنرا از گردش هزاز ساله راه تلقى توان نمود . و این قدحها از زر و سیم آکنده بالوان جواهر است . و رایحه آن بتمام فايحه بر میزند بر روی شارب آن ، چنانکه شارب آن گوید : کاش مرا دست باز میداشتند و بجای میگذاشتند، هرگز طلب نمیکردم از برای این مقام بدلی، و در خاطر راه نمیدادم نقلی و تحویلی ، آنگاه فرمود:

أَمَا إِنَّكَ يَا مِسْمَعُ کُردینُ مِمَّنْ تَرْوَى عَنْهُ وَ مَا مِنْ عَيْنٍ بَكَتْ لَنَا

ص: 285

الا نُعِّمَت بِالنَّظَرِ إلَی الکَوثَرِ ، و سُقِیَت مِنهُ مَن أحَبَّنا ، فإنَّ الشّارِبَ مِنهُ لَیُعطی مِنَ اللَّذَّهِ وَالطَّعمِ وَالشَّهوَهِ لَهُ مِمّا یُعطاهُ مَن هُوَ دونَهُ فی حُبِّنا ، و إنَّ عَلَی الکَوثَرِ أمیرَ المُؤمِنینَ و فی یَدِهِ عَصاً مِن عَوسَجٍ یُحَطِّمُ بِها أعدائنا، فَیَقولُ الرَّجُلُ مِنهُم : إنّی أشهَدُ الشَّهادَتَینِ ، فَیَقولُ : اِنطَلِق إلی إمامِکَ فُلانٍ فَاسئلهُ أن یَشفَعَ لَکَ ، فَیَقولُ : یَتَبَرّءُ مِنّی إمامِیَ الَّذی تَذکُرُهُ ، فَیقولُ : اِرجِع إلی وَ راءکَ فَقُل لِلَّذی کُنتَ تَتَوَلّاهُ و تُقَدِّمُهُ عَلَی الخَلقِ ، فَاسئلهُ إذا کاَنَ عِندَکَ خَیرَ الخَلقِ أن یَشفَعَ لَکَ ، فَإِنَّ خَیرَ الخَلقِ حَقیقٌ أن لا یُرَدَّ إذا شُفِّعَ ، فَیَقولُ : إنّی أهلِکُ عَطَشا ، فَیَقولُ لَهُ : زادَکَ اللّهُ ظَمَأً ، و زادَکَ اللّهُ عَطَشا . قُلتُ : جُعِلتُ فِداکَ ! و کَیفَ یَقدِرُ عَلَی الدُّنُوِّ مِنَ الحَوضِ و لَم یَقدِر عَلَیهِ غَیرُهُ ؟ فَقالَ : وَرِعَ عَن أشیاءَ قَبیحَهٍ ، و کَفَّ عَن شَتمِنا إذا ذَکَرَنا ، و تَرَکَ أشیاءَ اجتَری عَلَیها غَیرُهُ ، و لَیسَ ذلِکَ لِحُبِّنا و لا لِهَویً مِنهُ لَنا ، و لکِن ذلِکَ لِشِدَّهِ اجتِهادِهِ فی عِبادَتِهِ و تَدَیُّنِهِ ، و لِما قَد شُغِلَ به نَفسُهُ عَن ذِکرِ النّاسِ ، وَأَمّا قَلبُهُ فَمُنافِقٌ ، و دینُهُ النَّصبُ و اتِّباعِ أهلِ النَّصبِ و وِلایَهِ الماضینَ ، وَ تَقَدَّمَهُ لَهُمَا علی کلَ أَحَدُ .

فرمود : ای مسمع کردین! تو از آنانی که سیراب شوی از کوثر و نیست کسی که بر ما بگرید ، جز اینکه دیدار کند کوثر را و سقایت بدست کند. همانا بهره دوستان ما از کوثر باندازه محبت ایشانست . هریکرا محبت ما افزون است

ص: 286

بهره او افزون باشد و امیر المؤمنين که صاحب حوض است ، در کنار حوض ایستاده شود و عصائی از عوسج(1) بدست کند و دشمنان ما را براند . مردي از دشمنان ما میگوید : یا امیرالمؤمنین ! من کلمه شهادتین بر زبان رانده ام، میفرماید: بنزد فلان که اورا امام خود دانستی میرو، و مسئلت میکن تا تو را شفیع باشد ، عرض میکند آنکس را که میفرمائی امروز از من برائت میجوید ، میفرماید : باز شو بسوی او و خواستار شو از او ، چه او را دوستار بودی و بر همگان مقدم میداشتی و خير خلق خدا می انگاشتی و سزاوار نیست که شفاعت خير خلق خدا پذیرفته نگردد ، عرض میکند : وی امروز میگوید : من از تشنگی دستخوش هلاکتم ، میفرماید: خداوند تشنگی وی را بزيادت کناد.

چون سخن بدينجا آمد ، مسمع کردین عرض کرد: جان من فدای تو باد این کافر بیرون دیگر کافران این منزلت از کجا بدست کرد ، که نزديک حوض آمد و امکان مسئلت یافت ؟ فرمود : این مرد از ارتکاب اشیاء قبيحه اجتناب میجست و سب و شتم ما را پسنده نمیداشت ، لکن نه از دوستی ما این صفت اختیار کرد ، بلکه از اجتهاد خود و تدین خود قدح ناس را ستوده نمیدانست. اما با قلب منافق با اهل نصب موافق بود و دو تن از گذشتگان را بر تمامت مردم گزیده میدانست .

قَلْبُهُ یَوْمَ تَمُوتُ اَلْقُلُوبُ

حضرت رضا علیه السلام چه میفرماید : آنکس که بیاد آورد مصایب ما را و بگرید از برای آن رنج و ستمی که بر ما فرود آمد ، در قیامت با ما خواهد بود و در محل ومکانت ماخواهد زیست ، و کسی را که بشنوانند مصیبت ما را پس بگرید و دیگری را بگریاند . نخواهد گریست چشم او در روزی که چشم ها همه گریان خواهد بود و کسی که بنشیند در مجلسی و زنده بدارد امر ما را و حق ما را باز داند و باز گوید. نخواهد مرد قلب او روزی که قلوب بخواهند مرد. و هم در عیون اخبار رضا بطریق دیگر مثل این حدیث از آن حضرت مرویست و دیگر در لهوف سیدبن طاوس مسطور است که از آل رسول مرویست

قَالُوا: مَنْ بَکَی وَ أَبْکَی فِینَا مِائَهً فَلَهُ اَلْجَنَّهُ وَ مَنْ بَکَی وَ أَبْکَی خَمْسِینَ فَلَهُ اَلْجَنَّهُ وَ مَنْ بَکَی وَ أَبْکَی ثَلثِینَ فَلَهُ اَلْجَنَّهُ وَ مَنْ بَکَی وَ أَبْکَی عِشْرِینَ فَلَهُ اَلْجَنَّهُ وَ مَنْ بَکَی وَ أَبْکَی عَشَرَهً فَلَهُ اَلْجَنَّهُ وَ مَنْ بَکَی وَ أَبْکَی وَاحِداً فَلَهُ اَلْجَنَّهُ وَ مَنْ تَبَاکَی فَلَهُ اَلْجَنَّه

فرمودند : کسی که بگرید و بگریاند صد کس را در مصایب ما ، بهشت از برای او است و کسی که بگرید و بگریاند پنجاه کس را در مصایب ما پاداش بهشت یابد و کسی که بگرید و بگریاند سی کس را در مصایب ما ، بهشت از برای او است : و کسی که بگرید و بگریاند بیست کس را ، بهشت یابد و کسی که بگرید و بگریاند ده کس را نیز بهشت برای او است و کسی که بگرید و بگریاند یکتن را، بهشت از برای او است و کسی که خود را گریان وا نماید و تباکی کند(1) هم بهشت یابد .

ص: 288

الْبُكَاءَ عَلَى الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ فَإِنَّهُ فِيهِ مَأْجُورُ

میفرماید : گریستن وجزع کردن از برای بندگان خدا مکروه است در هرچه خواهی گوباش (1) الا گریستن بر حسین علیه السلام است که اثر آنرا ثوابی بزرک و اجری عظیم است و دیگر در امالی طوسي از شیخ مفید سند بابو عبدالله منتهی میشود

قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ : كُلْ أَ الْبُكَاءَ وَ الْجَزَعَ مَكْرُوهُ سِوَى الْجَزَعِ وَ الْبُكَاءِ عَلَى الحُسَینِ .

یعنی هر گریستنی وجزع کردنی مورث(2) کراهت است، جز گریستن وجزع کردن بر حسين علیه السلام و نیز از مفید سند بابی عبدالله علیه السلام پیوسته میشود

يَقُولُ : أَنَّ اَلْحُسَیْنَ بْنَ عَلِیٍّ عِنْدَ رَبِّهِ عز و جل یَنْظُرُ إِلَی مُعَسْکَرِهِ وَ مَنْ حَو لَّهُ مِنَ اَلشُّهَدَاءِ مَعَهُ وَ یَنْظُرُ إِلَی زُوَّارِهِ وَ هُوَ أَعْرَفُ بِهِمْ وَ بِأَسْمَائِهِمْ وَ أَسْمَاءِ آبَائِهِمْ وَ بِدَرَجَاتِهِمْ وَ مَنْزِلَتِهِمْ عِنْدَ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ أَحَدِکُمْ (3)بِوُلْدِهِ وَ إِنَّهُ لَیَرَی مَنْ یَبْکِیهِ فَیَسْتَغْفِرُ لَهُ وَ یَسْئلُ آبَائهُ عَلَیْهِمُ السَّلاَمُ أَنْ یَسْتَغْفِرُوا له وَ یَقُولُ لَوْ یَعْلَمُ زَائِرِی مَا أَعَدَّ اَللَّهُ لَهُ لکَانَ فَرَحُهُ أَکْثَرَ مِنْ جَزَعِهِ وَ إِنَّ زَائِرَهُ لَیَنْقَلِبُ وَ مَا عَلَیْهِ مِنْ ذَنْبٍ

میفرماید : حسين بن علي عليهما السلام در حضرت پرورد گار نگرانست لشکرگاه خود را و آن شهدایی که در رکاب او سعادت شهادت یافتند و نگرانست

ص: 290

زایران خود را و داناتر است باسامی ایشان و اسامی پدران ایشان و منزلت و مقام ایشان از شما هريک بفرزندان خود. همانا نگرانست کسی را که میگرید در مصیبت او، بس استغفار میفرماید از برای او، و سؤال میکند از پدران خود تا از بهر او استغفار کنند. و بفرماید : اگر بداند زایر من، خداوند اعداد چه رحمت فرموده است از برای او، فرحت (1) او افزون از حزن او خواهد بود. و زایر او از حضرت او مراجعت مینماید و حال آنکه از جمبع معاصی بری(2)و معفو باشد.

و دیگر سند بعبدالله بن بکر منتهی میشود، میفرماید: در رکاب ابی عبدالله علیه السلام طريق مکه ميسپردم. در عرض راه عرض کردم : يا ابن رسول الله ! هرگاه نبش کنند قبر حسین را، آیا اصابه میکنند بچیزی؟

قَالَ : يَا ابْنَ بَكْرٍ ! مَا أَعْظَمَ مَسَائِلِكَ ! ! إِنَّ الحسین بْنِ عَلَيَّ مَعَ أَبِيهِ وَ أُمِّهِ وَ أَخِيهِ فِي مَنْزِلِ رَسُولِ اللَّهِ وَ مَعَهُ يُرْزَقُونَ وَ يُحْبَرُونَ . وَ إِنَّهُ لَعَنْ یمین الْعَرْشِ مُعَلَّقُ بِهِ ، يَقُولُ : يارب أَنْجِزْ لِي مَا وَعَدْتَنِي . وَ إِنَّهُ لَيَنْظُرُ إِلَى زُوَّارِهِ ، فَهُوَ أَعْرَفُ بِهِمْ وَ أسمائهم وَ أَسْمَاءِ آبَائِهِمْ وَ مَا فِي رحائلِهِم مِنْ أَحَدِهِمْ بِوَلَدِهِ وَ إِنَّهُ لَيَنْظُرُ إِلَى مَنْ يبکيه ، فَيَسْتَغْفِرُ لَهُ وَ يَسُلُّ آبَائِهِ الِاسْتِغْفَارِ لَهُ . وَ يَقُولُ : أیها الْبَاكِي لَوْ عَلِمْتَ مَا أعدالله لَكَ ، لَفَرِحْتَ أَكْثَرَ مِمَّا حَزِنْتَ وَ إِنَّهُ لَيَسْتَغْفِرُ لَهُ مِنْ كُلِّ ذَنْبٍ وَ خَطِيئَةٍ .

فرمود: ای پسر بکر! چه بسیار بزرک است مسئلت تو؟! همانا حسین بن علی با پدر و مادر و برادرش در حضرت رسول، مصاحب و متنعم است. و از جانب یمین عرش خدای را فراگرفته ، همی گوید : ای پروردگار من ! وفا کن بدان وعده ای که

ص: 291

مرا فرمودی و نگران میشود زایران خود را . و او دانا تراست بنام ایشان و نام پدران ایشان و آنچه در بارهای ایشانست از هريک از ایشان بفرزند خود . و نگرانست کسی را که بر او میگرید و استغفار میکند از برای او و سؤال میکند از پدران خود تا از بهر او استغفار کنند و میفرماید : ای گریه کننده : اگر دانستی خداوند از بهر تو چه آماده فرموده ، افزون از آنچه محزون آمدی، شادمانه شدی و همچنان او را از هر جرم و جریرتی استغفار میفرماید .

و بطریق دیگر از ائمه اخبار نیز مثل این حدیث وارد است. و دیگر در بعضي از مؤلفات اصحاب مسطور است که : رسول خدا فاطمه را گاهی که از شهادت حسین و آن مصائب که بر آن حضرت فرود آمد آگهی داد ، فاطمه سخت بگریست وعرض کرد : ای پدر ! این حادثه کی حدیث خواهد گشت؟(1) فرمود : وقتی که نه من باشم و نه تو باشی و نه على . فاطمه علیها السلام بر شدت بکاء بیفزود و بهای های بگریست و عرض کرد : ای پدر! پس کیست که بر فرزند من بگرید و مجلس مصیبت او را بپای دارد؟

فَقَالَ النَّبِيُّ : يَا فَاطِمَةَ ! إِنَّ نِسَاءِ أُمَّتِي يَبْكُونَ عَلَى نِسَاءِ أَهْلِ بَيْتِي وَ رِجَالِهِمْ يَبْكُونَ عَلَى رِجَالُ أَهْلِ بَيْتِي وَ يجددون الْعَزَاءَ جِيلًا بَعْدَ جِيلٍ فِي كُلِّ سَنَةٍ . فَإِذَا كَانَ يَوْمُ القیمة ، تشفعين أَنْتَ لِلنِّسَاءِ وَ أَنَا أَشْفَعُ لِلرِّجَالِ . وَ كُلُّ مَنْ بَكَى مِنْهُمْ عَلَى مَصَائِبِ الحسین ، أَخَذْنَا بِيَدِهِ وَ أَدْخَلْناهُ الْجَنَّةِ . يَا فَاطِمَةَ ! كُلُّهُ عَيْنٍ بَاكِيَةُ يَوْمَ الْقِيمَةِ الأ عَيْنُ بَكَتْ عَلَى مَصَائِبِ الحسین ، فَإِنَّهَا ضاحِكَةُ مُسْتَبْشِرَةُ بِنَعِيمِ الْجَنَّةِ .

رسول خدا فرمود: ای فاطمه ! همانا زنان امت من میگریند برزنهای اهلبیت

ص: 292

من و مردان امت من میگریند بر مردهای اهلبیت من . و عزای فرزند مرا در هر سال طایفه ای بعد از طایفه ای تازه میکنند و در روز قیامت تو شفاعت میکنی زنان را ومن شفیع میشوم مردان را . وهر کس که بر حسین گریسته،من دست او را مأخوذ میدارم ودر بهشت در می آورم . هان ای فاطمه ! چشمهای مردمان بجمله در قیامت گریانست ، جز چشمی که بر حسین گریسته ، چه او خندان و شادان بنعیم بهشت خواهد بود. و نیز از حضرت باقر علیه السلام مرویست

إِنَّهُ قَالَ : مَنْ ذَرَفَتْ عَيْنَاهُ عَلَى مُصَابِ الحسین وَ لَوْ كَانَ مِثْلَ جَنَاحِ الْبَعُوضَةِ ، غَفَرَ اللَّهُ ذُنُوبَهُ وَ لَوْ كَانَتْ مِثْلَ زَبَدِ الْبَحْرِ .

میفرماید : کسی که بریزد آب چشمش در مصیبت حسین علیه السلام جهت بمقدار بال پشه، خداوند می آمرزد گناهان او را اگر چند باندازه کف دریا باشد.

و بگریست و ما نیز بگریستیم ، پس سر برداشت

قَالَ : قَالَ الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيِّ : أَنَا قَتِيلُ الْعَبْرَةِ ، لأ يذکرني مُؤْمِنُ إِلَّا بَكَى .

ودر کامل الزیاره نیز سند بابی عبدالله الا منتهی میشود

قَالَ : نَظَرَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ إِلَى الحسین علیهما السَّلَامُ ، فَقَالَ : يا عَبْرَةُ كُلِّ مُؤْمِنٍ ، فَقَالَ : أَنَا يَا أَبَتَاهْ ؟ فَقَالَ : نَعَمْ يَا بَنِي :

فرمود : على علیه السلام بجانب حسین علیه السلام نگریست و فرمود : ای گریه هر مؤمن: یعنی ای سبب گریه هر مؤمن . عرض کرد : ای پدر ! مرا فرمائی؟ فرمود: ای پسرک من تورا گویم .