جلد 1

در محضر فقیه معارفی: مجموعه ای نفیس از

پاسخ به سوالات و شبهات معارفی، قرآنی، فقهی و تاریخی

به قلم و بنان نورانی حضرت آیة الله حیدر تربتی کربلائی

به همت رضا دهکایی

ص: 2

سرشناسه: به همت دهکایی، رضا

عنوان و نام پدیدآورنده: در محضر فقیه معارفي / رضا دهکایی

موضوع: پرسش ها و پاسخ ها

مجموعه ای از نوشته های حضرت آیت الله حیدر تربتی کربلائی

موضوع: پرسش ها و پاسخ ها در محدوده دین الله تعالى

تایپ و ویرایش: محدثه تربتی

طرح جلد: محدثه تربتی

شماره تماس: 09038271016 (رضا دهکایی)

ص: 3

بسم الله الرحمن الرحیم

«وَ قُلْ جَاءَ الْحَقُّ وَ زَهَقَ الْبَاطِلُ إِنَّ الْبَاطِلَ كَانَ زَهُوقًا»

و ای پیامبر، بگو حق آمد و باطل نابود شد همانا باطل نابودشدنی است.

«سوره 17 الإسراء آیه 82»

ص: 4

تقدیم

به محضر

أصل الدين

نفس الرسول

زوج فاطمة البتول

أبو الحسنين والزينبين

تأويل كتاب الله المبين

الصديق الأكبر والفاروق الأعظم

سید العارفين، قائد الغرالمحجلين

قاتل الناكثين والقاسطين والمارقين

مولی الموحدین، یعسوب الدين، إمام المتقين

وارث الأنبياء، سيدالأوصياء، أبوالأئمة النجباء، إمام الأتقياء

آية الله العظمى والنباء العظيم، الصراط المستقيم، علي حكيم

أسدالله، وجه الله، عين الله، علم الله، قلب الله الواعي، لسان الله الناطق،

عين الله الناظر، جنب الله، يد الله، حجة الله، حبل الله، باب الله ...

مولانا أمیرالمؤمنین علی ابن ابي طالب صلوات الله عليهم

امید است قبول حضرت ایشان افتد

ص: 5

نکات دیگر...48

ارتداد از اسلام یا ولایت ؟...48

علت نام گذاری نام غاصبین بر فرزندان بعضی از معصومین علیهم السلام...56

علم معصومین علیهم السلام به زمان ظهور و وقوع قیامت...56

امامت و رهبریت حضرت فاطمة الزهرا سلام الله عليها...60

نصوص در مورد ائمه اثنی عشر عليهم السلام...67

آیا معصوم در کودکی بیهودگی و بازی می کند؟...76

پی نوشت های بخش دوم...82

بخش سوم:

سؤالات قرآنی و جواب آنها...155

آیا بسم الله الرحمان الرحيم، آیه و جزء قرآن است؟...157

نام على علیه السلام در قرآن...157

پی نوشت های بخش سوم...161

بخش چهارم:

سؤالات فقهی و جواب آنها...165

حکم ریش تراشیدن مردان؟...167

دلیل اول:

قرآن کریم...167

دلیل دوم:

حدیث و سنت مطهره...169

نکات لازم به ذکر...174

درباره ریش پروفسوری...175

موهای گونه ها...177

حكم غنا و موسیقی؟...177

ص: 7

حکمت تحریم موسیقی چیست ؟...182

حكم تأخیر نماز عشاء و صبح تا...182

خطابیه کیانند؟...187

نتیجه...191

جزای فتوای خطا و صواب فقیه؟...193

حکم اقتدا به امام جماعت غیرشیعه امامی؟...197

آیا سلام کردن عبادت است؟...200

روایت عاقله ؟...200

حکم حج رفتن و امنیت؟...200

آیا علم کشی از شعائر الله است ؟...201

فضيلت مردان برزنان....؟...201

جزئیت شهادت به ولایت در اذان و اقامه...202

پی نوشت های بخش چهارم...314

بخش پنجم:

سؤالات رجالی و درائی و جواب آنها...249

سند حدیث کساء، زیارت عاشوراء، زیارت ناحیه و دعای صنمی قریش و...251

مدارک و جایگاه زیارت جامعه کبیره...251

الف - منابع زیارت جامعه کبیره...252

ب - خبر موثق و رجال سند زیارت...260

حیثیت خبر موثق...260

روش قدماء از علماء امامیه در تصحیح سند روایات...261

روش متأخرین از علماء امامیه در تصحیح سند روایات...262

سخن در اعتبار و سند زیارت جامعه کبیره...263

سخن در رجال سند زیارت جامعه کبیره...270

ص: 8

بررسی سند زیارت در کتاب «الفقيه» و «العيون»...270

دیگر وجوه تصحیح سند زیارت...282

شهرت:

شهرت و تقسیم آن به روائی، عملی و فتوائی...282

دیگر عوامل موجب وثوق و اطمینان...284

الف) عامل کمی...284

ب) عامل روحی...285

ج) عامل ادبی...285

تواتر و اقسام آن:

1) تواتر لفظی...286

2) تواتر معنوی...286

3) تواتر اجمالی...286

تجميع بين قرائن...286

جمع بندی مطالب...287

ختامه مسک

امر و تأکید صاحب الزمان عجل الله فرجه بر مداومت قرائت زیارت...288

شروح زیارت جامعه کبیره...290

ج- زیارت جامعه کبیره در کتب فقهی و...294

پذیرش عملی متأخرین از علماء اماميه...294

ص: 9

جای گاه زیارت در کلام علماء...295

د- اهمیت و جایگاه زیارت جامعه کبیره...297

وظیفه ما احیای امراهل بیت اطهار است...301

زیارت با ما چه می کند؟...301

معرفت ولایت اصل الأصول دين الله است...302

پی نوشت های بخش پنجم...305

بخش ششم:

سؤالات تاریخی و جواب آنها...323

سواد خواندن و نوشتن رسول الله صلى الله علیه و آله...325

وصیت نوشته رسول الله صلى الله عليه و آله...326

رحلت یا شهادت رسول الله صلى الله علیه و آله...329

روز ولادت امیرالمؤمنین علی علیه السلام...332

قول 13 رجب و دیگر اقوال...332

طريق شیخ طوسی به کتاب صفوان...333

وجوه وثاقت صفوان بن مهران جمال...334

نکاتی لازم به ذکر...334

و دلایل دیگر...335

از مؤيدين حديث صفوان...336

امیرالمؤمنین علیه السلام و اقتدا به ...؟...338

رقية از دختران حضرت فاطمة الزهراء عليهم السلام...339

ازدواج ام كلثوم عليها السلام با ...؟...341

بریدن دستان امام شب یازدهم...342

خرابه شام...342

خطا و توبه حر؟!!!...244

ص: 10

1- مخلصون، معصوم از شیطان...344

2- طینت مؤمن از طینت انبیاء...345

3- مقام شهداء کربلاء پاران مخلص و مخلص...345

4 - شهداء کربلاء هم چون کشتگان پیامبران و خاندان آنان...346

نتیجه...347

بررسی اصل سؤال...348

نگاهی به روایت طبری و دیگر مورخین از مخالفین...349

ماجرای حر شهید در بیان امام معصوم علیه السلام...351

حدیث امام سجاد عليه السلام...352

حدیث امام محمد باقر علیه السلام...354

حر آزادمرد در کربلا...358

بشارت های بهشت برای حر شهید...359

تردیدی فراتر از تصور...360

خیر خواهی حر...360

حر به امام گفت...361

خواب دیدن حتی پدرش را...361

بهشت انتخاب حر...362

سخن حر با فرزندش...362

برادر حر...363

خاندانی بر مدار ولایت...363

دستمال امام بر پیشانی حر...363

مدال امام عليه السلام به حر: أنت الحر...364

ص: 11

حرشهید در زیارت...365

توبه حر از چه بود؟!!!...366

تذكر...369

پاسخ به تتمه افتراءات به حضرت حر شهید سلام الله عليه...370

جواب سؤال آخر...378

پی نوشت های بخش ششم...389

ص: 12

ص: 15

حضرت آیت الله شیخ حیدر تربتی کربلائی، در روز عید قربان سال 1380 هجری قمری در شهر مقدس کربلاء دیده به جهان گشوده و در همان شهر، فراگیری علوم دینی را از سن چهار سالگی، در مکتب القرآن الكريم، مدرسة حفاظ القرآن الكريم و مدرسه علمیه ابن فهد حلی آغاز می نماید و پس از مهاجرت به ایران، کسب علوم دینی را در مدارس حوزه علميه قم و اصفهان ادامه می دهند.

از جمله اساتید ایشان در شهر اصفهان در فقه، اصول، حدیث و تفسیرو... حضرات آیات سید محمد علی صادقی، شیخ حسن صافي اصفهانی، سید احمد فقيه امامی، سید حسن فقيه امامی، شیخ حیدر على محقق، شیخ علی اکبر فقیه، سید مصطفی مهدوی هورستانی و غیر آنها بوده اند؛ البته بیشترین بهره را از محضر مرجع فقید مرحوم آية الله سید محمدعلی موحد ابطحی رضوان الله عليهم برده اند.

از جمله فعالیت های خطیر ایشان در گذشته و حال، تدریس فقه و معارف اهل بیت علیهم السلام در حوزه علمیه اصفهان و بیت معظم له، تشکیل کلاس های قرآن و حدیث، فقه و عقائد برای جوانان در مساجد، حسینیه ها و بیت ایشان، برگزاری جلسات پرسش و پاسخ، انجام پژوهش های حدیثی، فقهی، عقیدتی، تفسیر، فرق و... بوده که اکثرا در راستای مبارزه با شبهات انجام شده و همچنان ادامه دارد. ایشان همچنین مبارزه با گروه هایی که انحراف اعتقادی، علمی یا اخلاقی دارند (مانند بهائیت و وهابیت، صوفیه و غلات و...) را از طريق

ص: 16

پردازش تحقیقات و تألیفات، پرورش افراد مبلغ از حوزه و غیر آنها پی گیری نموده اند.

بنابر آن چه در وب گاه ایشان مرقوم است:

رسالت من و ما

تشیع، به خاطر محتوایی که تمام حق و صدق است، همواره مورد هجوم دشمنان بوده و هست اما نه فقط از بیرون و از جهت دشمنان، بلکه بسیارند مزدوران دشمن که از میانه تشیع، بر پیکره آن ضربه وارد کرده و می کنند؛ افراد بی اطلاعی که به انحراف کشیده شده و از روی نادانی، در جهت اهداف دشمن، حرکت می کنند. دلیل اجرایی شدن برنامه های دشمن، ناآگاهی شیعیان نسبت به واقعیت های بیرون و حقایق درونی دین مقدس اسلام، پیروی از مکتبي التقاطی و تعبد شخصیت های خاص است که همگی ریشه در جهل دارد؛ و تنها راهکار رهایی از این وضعیت، اطلاع رسانی و آگاه سازی است تا این عناد ناآگاهانه از میان برود.

نیاز امروز من و ما

1) تدوين تفسیری صحیح و جامع برای قرآن کریم که از فرمایشات اهل بیت علیهم السلام در زمینه های تبیین و تفسیر آیات قرآن کریم باشد تا در برابر تفسیرهای باطلی که از غیر معصوم و غیر مکتب وحی نشأت گرفته، سدی محکم باشد. (که ایشان در همین راستا، اقدام به تألیف تفسیری بی مانند مشتمل بر 110 جلد کرده اند که سبب افتخار مکتب شیعه و شیعیان در سراسر جهان خواهد بود، ان شاء الله تعالى).

2) افشاگری و مبارزه با مکاتب انحرافي و التقاطی... با بهره گیری از امکانات روز: تدوین و نشر کتاب، نرم افزار و کلیپ های صوتی - تصویری در حجم گسترده، ایجاد پایگاه های اطلاع رسانی و شبکه ماهواره ای به نام سبط ثالث محسن بن على وفاطمة عليهم السلام.

دشمن در راستای ضربه زدن به تشیع و نیز نیل به اهداف شیطانی خویش از تمامی این امکانات بهره می برد و چه تأسف بار است اگر ما مطابق با فرمان خداوند از امکانات موجود در جهت نیل به اهداف الهی بهره نبریم.

ص: 17

3) تبیین اسلام راستین با توجه به سیره اهل بیت معصومین علیهم السلام برای تمامی سطوح که لازمه آن دایر نمودن مرکز تبيين و نشر اسلام راستين، با بهره گیری از آخرین امکانات روز است در جهت ابلاغ و تبلیغ و اتمام حجت که مشتمل بر بخش پژوهش های دینی، رسانه های نوشتاری، دیداری و شنیداری، تربیت مبلغین ، پایگاه اطلاع رسانی فعال، شبکه تلویزیونی ماهواره ای و... باشد تا نه تنها در سطح کتاب و کتاب خوانی بلکه در سطح وب و وب گردی ، رسالت خویش را ابلاغ کنیم

برخی از آثار معظم له

آثار چاپ شده فارسی

- پرسش ها و پاسخها جلد1، پرتوی حق (پاسخ به شبهات وارد شده از جانب وهابیان)

- پرسش ها و پاسخ ها جلد2، (پاسخ به سؤالات شیعیان درباره جبر، عصمت پیامبران، علم و عصمت اهل بیت علیهم السلام)

- پژوهشی نو درباره حدیث شریف کساء یمانی به روایت حضرت فاطمه زهرا سلام الله عليها - ترجمه کتاب شریف «زیارات ذبيح آل محمد العاشورائية» در دفاع از زیارت عاشوراء و مدارک و سند آن

- حريم و حیا (ما و نگاه مولا) و این که همه جا و همه کس و همه چیز در حیطه علم و نگاه امام عليه السلام است.

- حلاج مرتدی به دار آویخته، در رد صوفیه و فلاسفه و افکار باطل آنان

- حور و آتش (در دفاع از حضرت فاطمه زهراء عليها السلام)

- دعای شریف صنمي قريش و اعتبار آن، در برائت و تبری است

- محبوب محبوب (دیدگاه قرآن و اهل بیت علیهم السلام پیرامون پنج موضوع: ربا، حجاب، ریش تراشی، شطرنج و موسیقی)

- از برکه غدیر تا بی کران کربلا (غدیر، عاشورا و غلو) در رد غلو می باشد

ص: 18

- فضل طینت نور، یا سخنی با عزاداران شیعه و شیعیان عزادار

آثار چاپ شده عربی

- زيارات ذبيح آل محمد صلوات الله عليهم و سلم العاشورائية

تألیفات فتوایی

- گزیده ای از فقه طه و آل یاسین صلوات الله عليهم أجمعين جلدا (احاديث اهل بیت علیهم السلام در عقائد و ...)

- گزیده ای از فقه طه و آل یاسین صلوات الله عليهم أجمعين جلد2 (احکام عبادات، معاملات و ...)

- گزیده ای از فقه طه و آل یاسین صلوات الله علیهم اجمعین جلد3 (حج در احادیث اهل بیت عليهم السلام، مناسک و آداب حج و عمره)

آثار چاپ نشده فارسی

- پرسش ها و پاسخها جلد3 (نگاهی به موضوع معارف و تحريفات)

- پرسش ها و پاسخ ها جلد4 (آسیب شناسی معرفت)

- پرسش ها و پاسخها جلده (احادیث در معرض هجوم دشمنان)

- شرح زیارت شریفه جامعه کبیره جلد1، 2، 3، 4 و...

- ولایت کلیه آل طه و پس صلوات الله عليهم اجمعين

آثار چاپ نشده عربی

- ادب ذبيح آل محمد صلوات الله عليهم أجمعين

- الشهادة المقدسة بولاية اميرالمؤمنين و الزهراء و اولادهما الأئمة المعصومين عليهم السلام

المجلد 1: جرعة من ماء المعين في بعض فضائل امیرالمؤمنين عليه السلام

المجلد 2: جرعة من ماء المعين في بعض فضائل ائمة المؤمنين عليهم السلام و فضائل شیعتهم المؤمنين

ص: 19

المجلد 3: جرعة من ماء المعين في الشهادة بولاية أميرالمؤمنين و اهل بيته المعصومين عليهم السلام في التكوين

المجلد 4: جرعة من ماء المعين في الشهادة بولاية أميرالمؤمنين و اهل بيته المعصومين عليهم السلام في التشريع

- موسوعة احاديث بقية الله الأعظم عجل الله تعالی فرجه

- موسوعة احادیث ذبیح آل محمد صلوات الله عليهم اجمعين

- موسوعة احاديث طه و آل یاسین صلوات الله عليهم اجمعين الفقهية

- موسوعة تفسير طه و آل یاسین صلوات الله عليهم أجمعين

- موسوعة قراءات طه و آل یاسین صلوات الله عليهم أجمعين

- وظيفة الشيعة الكرام في زمن غيبة الامام عليه الصلوة والسلام

و تألیفات و تحقیقات دیگری در موضوعات معارف، فقه، حدیث، تاریخ و... که برگرفته از منابع اصیل (قرآن و حدیث محمد و آل محمد صلى الله عليهم اجمعین) می باشند.

هم چنین به سؤالات و شبهه هایی که برای ایشان آورده می شود در جزوه هایی و بعضا در کتاب هایی پاسخ داده شده است که مجموع آن ها بالغ بر مجلداتی می باشد.

ایشان پس از مهاجرت از اصفهان به قم مقدس که سه سال پیش واقع گردید در طبقه پایین منزل شخصی خود اقدام به احداث محسنیه نموده و برنامه تدریس دروس خارج معارف و فقه را دنبال نموده اند و نیز برنامه شرح مجموعه شريف وسائل الشيعة را در برنامه کاری خود قرار داده اند.

بنابر تکلیف احیاء امر اهل بیت علیهم السلام، همت ایشان براقامه مجالس عزای فاطمیه عليها السلام دوم و سوم و نیز دهه محسنیه عليه السلام هم چون سال های گذشته هم چنان پا برجا بوده و هر هفته شام چهار شنبه ساعتی پس از اذان مغرب نیز مجلس ذکر ذکرالله در بیت ایشان واقع در خیابان آذر (طالقانی) کوچه 87 برپا می باشد.

ص: 20

سخن آخر این که همه ما شیعیان و موالیان خاندان عصمت و طهارت موظف هستیم نقش خود را در احیاء امر اهل بيت عليهم السلام به هر شکل که می توانیم، ایفا نماييم و با توجه به این که در زمان حال، تدوین و عرضه محصولات فرهنگی نظیر آثار چاپی ، کلیپ های صوتی و تصویری و راه اندازی شبکه ماهواره ای به نام حضرت محسن شهيد عليه السلام، همه و همه متحمل هزینه های بسیار است، هریک از مؤمنین و مؤمنات که در توان دارند می توانند جهت تأمین هزینه ها، با شخص ایشان در ارتباط باشند.

شماره تماس و نشانی وب گاه شخصی ایشان به قرار زیر می باشد: 09137004612

torbatikarbalaee.loxblog.com

در پایان برای ایشان و همه کسانی که ایشان را در امر سربازی مولانا بقية الله الأعظم عجل الله تعالى فرجه الشريف، احیاء امر و نشر تراث آل محمد صلى الله عليهم اجمعین یاری می کنند، از درگاه الله تبارک و تعالی، توفیق و عترت دنیا و آخرت را خواستاریم.

ص: 21

ص: 23

دشمنان محمد و آل محمد صلوات الله عليهم بوده تا این که حقیقت بر عموم مردم مخفی بماند. و آن قسمت از حديث افتراق امت که مورد اتفاق عامه و خاصه و حتی وهابيه لعنهم الله تعالى است و اقرار بر صحت صدور آن از رسول الله صلى الله عليه وآله دارند چنین است:

«سَتَفْتَرِقُ أُمَّتِي ثَلاَثَ وَ سَبْعِينَ فِرْقَةً فِرْقَةٌ مِنْهَا نَاجِيَةٌ وَ الْبَاقُونَ هَالِكُونَ- أو - فِي اَلنَّارِ- کُلُها فِي اَلنَّارِ إلا وَاحِدَةٌ».

به زودی امت من به هفتاد و سه فرقه متفتق می گردند، از آنها یک فرقه نجات یافته و بقیه هلاک می گردند- یا- در آتش اند - یا- همه آن ها در آتش اند مگر یک فرقه از آنها.

و اما زیادتی که در کتب مخالفين مانند السنن ترمذی آمده: سؤال شد: آنان کیانند؟ فرمود: «الذين هم على ما أنا عليه و أصحابي» صحیح نیست و اضافه شده به کلام حضرت است ، زیرا آیات و سوره ای به نام سور المنافقون در قرآن کریم آمده که برخی از اصحاب رسول الله صلى الله عليه و آله منافق بوده اند، و در این جا ما برخی از آن آیات را ذکر می کنیم

«أَمْ حَسِبَ الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ أَنْ لَنْ يُخْرِجَ اللَّهُ أَضْغَانَهُمْ * وَ لَوْ نَشَاءُ لَأَرَيْنَاكَهُمْ فَلَعَرَفْتَهُمْ بِسِيمَاهُمْ ۚ وَ لَتَعْرِفَنَّهُمْ فِي لَحْنِ الْقَوْلِ ۚ وَاللَّهُ يَعْلَمُ أَعْمَالَكُمْ»(1)

آیا بیمار دلها گمان کرده اند که خدا كینه های آن ها را آشکار نخواهد کرد * و اگر می خواستیم آنها را به تو نشان می دادیم و با علامتشان آن ها را می شناختی و حتما آنها را در طرز سخنشان خواهی شناخت و الله اعمال شما را می داند.

«وَ مِمَّنْ حَوْلَكُمْ مِنَ الْأَعْرَابِ مُنَافِقُونَ ۖ وَ مِنْ أَهْلِ الْمَدِينَةِ ۖ مَرَدُوا عَلَى النِّفَاقِ لَا تَعْلَمُهُمْ ۖ نَحْنُ نَعْلَمُهُمْ ۚ سَنُعَذِّبُهُمْ مَرَّتَيْنِ ثُمَّ يُرَدُّونَ إِلَىٰ عَذَابٍ عَظِيمٍ»(2)

و از اعراب (و بادیه نشینان جاهل) که گرداگرد شما هستند منافقانی هستند و بعضی از اهل مدینه منافق اند و بر نفاق عادت کرده اند و تو آن ها را نمی شناسی، ما آنها را می شناسیم، آن ها را دو بار عذاب میکنیم سپس به عذاب بزرگی بازگردانده می شوند.

ص: 25

«وَ إِذَا مَا أُنْزِلَتْ سُورَةٌ نَظَرَ بَعْضُهُمْ إِلَىٰ بَعْضٍ هَلْ يَرَاكُمْ مِنْ أَحَدٍ ثُمَّ انْصَرَفُوا ۚ صَرَفَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لَا يَفْقَهُونَ».(1)

و چون سوره ای نازل شود بعضی (از منافقان) به بعضی نگاه میکنند که آیا کسی شما را می بیند؟ سپس متفرق می شوند، خداوند دل هایشان را از حق برگردانیده، زیرا که قومی نافهم اند.

واضافه بر حديث افتراق امت که مورد اتفاق خاصه و عامه است، احادیث بسیاری دلالت قاطع دارد بر این که تنها یک فرقه حقه و ناجیه و رستگارند و آنان شیعیان ائمته اثنی عشر از اهل بیت نبوت اند و بقیه هالک اند.

و بر تعيين فرقه ناجیه- که همان شیعیان امامیه اند -کتاب الله تعالى و احادیث آل الله عليهم صلوات الله و عقل و اجماع شیعه و وجدان و اعتبار دلالت می کند که فرصتی بیشتر می طلبد- نسأل الله تعالى أن يوفقنا لذلك في العاجل ..

و فرقه ناجیه باید خصوصیاتی داشته باشد که در فرق دیگر نباشد و آن فرقه را از دیگر فرق متمایز کند و آن شیعیان اند که معتقد به ولایت ائمه معصومین علیهم السلام مشخص و محدود به دوازده شخص، رجعت و دولت آنان ، برائت از دشمنان ایشان، و معتقد به بداء، توسل، شفاعت، متعة الحج و متعة النساء می باشند.

ضمن این که نقدهای سندی سبب ضعف نمی گردد، و نقد محتوائی و سندی را بزرگان از علماء و فقهاء اماميه رضوان الله عليهم جواب داده اند، و از بهترین کتاب ها در این باره کتاب شریف «الفرقة الناجية» نوشته فقیه بزرگوار شیعه امامیه شیخ ابراهيم بن سليمان القطيفي از اعلام قرن دهم هجری قمری است؛

این کتاب شریف در بحث اول درباره الفاظ حديث بحث نموده و در بحث دوم در معنی حدیث و در فصل اول که دارای سه مطلب است: درباره امیرالمؤمنين عليه السلام و این که او وصى رسول الله صلى الله عليه و آله و باب مدینه علم اوست و به عین منصوص به امامت و واجب

ص: 26

الإطاعة است و ثبوت این که آن چه را از ولایت و طاعت و جایگاه برای رسول الله صلى الله عليه وآله است برای او نیز هست. و به اشکالات وارد شده پاسخ فرموده، و تأويل لفظ مولی را بیان کرده و در فصل دوم درباره عترت پیامبر و اهل بیت آن حضرت عليهم السلام و تطهیر آنان و واجب بودن اطاعت از آنان و تمسک به آنان و علم ایشان و این که آنان دوازده نفر هستند به اجمال و تفصيل، و برخی از نصوص را آورده است دال بر این که دوازده امام هستند ، هم چنین اخباری که دلالت بر نجات خصوص شیعیان می کند و دیگر بحث هایی را آورده که در این خصوص لازم است. برای مزيد اطلاع به این کتاب با عظمت که بیش از چهار قرن از تأليف آن می گذرد و به کتاب «منهاج الكرامة» علامه حلی، «الأنوار النعمانية» سيد محدث جزائری، «الكشكول» محدث فقیه بحرانی و کتاب «تعيين الفرقة الناجية» سید محمود الغريفی مراجعه کنید.

واستبعادی که در بخش دوم شبهه آمده سخنی بیهوده است. در قرآن کریم آیاتی به صراحت دارد که بسیاری از مردم در مقابل انبیاء و رسل و اوصیاء آنان مخالفت نموده و کافر شدند:

«تِلْكَ الرُّسُلُ فَضَّلْنَا بَعْضَهُمْ عَلَىٰ بَعْضٍ ۘ مِنْهُمْ مَنْ كَلَّمَ اللَّهُ ۖ وَرَفَعَ بَعْضَهُمْ دَرَجَاتٍ ۚ وَ آتَيْنَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّنَاتِ وَأَيَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ ۗ وَ لَوْ شَاءَ اللَّهُ مَا اقْتَتَلَ الَّذِينَ مِنْ بَعْدِهِمْ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَيِّنَاتُ وَ لَٰكِنِ اخْتَلَفُوا فَمِنْهُمْ مَنْ آمَنَ وَ مِنْهُمْ مَنْ كَفَرَ ۚ وَ لَوْ شَاءَ اللَّهُ مَا اقْتَتَلُوا وَ لَٰكِنَّ اللَّهَ يَفْعَلُ مَا يُرِيدُ».(1)

آن پیامبران ، بعضی را بر بعضی دیگر برتری دادیم، از آنها کسی بود که خدا با او سخن گفت، و بعضی را درجاتی بالا برد، و عیسی پسر مريم را معجزه ها دادیم و او را با روح القدس تأیید کردیم، اگر خدا می خواست کسانی که بعد از پیامبران بودند با آن همه حجت ها که به سویشان آمد، با هم جنگ نمی کردند ولی اختلاف کردند، بعضی ایمان آوردند و بعضی کافر شدند، اگر خدا می خواست جنگ نمی کردند ولی خداوند هرچه را (با حکمتش) بخواهد میکند.

ص: 27

«أَمْ يَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلَى مَا آتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ فَقَدْ آتَيْنَا آلَ إِبْرَاهِيمَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَ آتَيْنَاهُمْ مُلْكًا عَظِيمًا * فَمِنْهُمْ مَنْ آمَنَ بِهِ وَ مِنْهُمْ مَنْ صَدَّ عَنْهُ وَكَفَى بِجَهَنَّمَ سَعِيرًا»(1)

آیا نسبت به مردم (خاندان نبوت) در برابر آن چه خداوند از کرم خویش به آنها داده حسد می برند؟! به تحقيق ما به آل ابراهيم شریعت و حکمت دادیم و به آنان حکومت بزرگی عطا کردیم * بعضی به آن ایمان آوردند، و بعضی راه ایمان آوردن دیگران را نیز بستند، و جهنم که آتشی افروخته است آنان را بس است.

و در این امت نیز ارتداد واقع گشت و قرآن کریم آن را پیشتر بیان فرمود:

«وَ مَا مُحَمَّدٌ إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ ۚ أَفَإِنْ مَاتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلَىٰ أَعْقَابِكُمْ ۚ وَ مَنْ يَنْقَلِبْ عَلَىٰ عَقِبَيْهِ فَلَنْ يَضُرَّ اللَّهَ شَيْئًا ۗ وَ سَيَجْزِي اللَّهُ الشَّاكِرِينَ»(2)

و محمد جز یک پیامبر نیست که پیش از او پیامبران آمده و در گذشته اند، پس اگر او بمیرد بلکه کشته شود شما عقب گرد (به جاهلیت) می کنید، و هر که عقب گرد (به جاهلیت) کند هیچ ضرری به خدا نمی زند، و خداوند به زودی شاکران (اطاعت کنندگان) را پاداش می دهد.

و بخش سوم این شبهه معلوم است که این سخن از گلوی وهابیت است که منکر خورشید در رابعة النهار می باشد، و گرنه علمای محقق شیعه در طی ده قرن کتاب های مفصلی در این باره تألیف کرده اند و به بحث مفصل علمی پرداخته اند و کسی اشکال درستی بر آنها وارد ننموده است.

و خداوند عليم حكيم شهر علم را خاتم الأنبياء صلى الله عليه وآله قرار داد و او نیز در حديث فوق حد تواتر فرمود:

«أنَا مَدینَهُ العِلمِ وعَلِیٌّ بابُها، فَمَنْ أرَادَ المَدينَةَ والحِكمَة فَلْيَأتِیها مِن بابِها».

من شهر علمم و على درب آن است ، پس هرکسی که شهر (علم) و حکمت را بخواهد باید

ص: 28

از درب آن بیاید.

برای مزيد اطلاع به کتاب ارزشمند «تأسيس الشيعة لعلوم الإسلام» فقيه بزرگوار سید حسن صدر مراجعه شود، ایشان با ذکر دلیل بیان نموده است که مؤسس بسیاری از علوم ادبي، فقهی، تفسیری، معارفی، تجربی و غیر آنها را حضرات ائمه معصومین علیهم السلام و شیعیان آنان - تغمدهم الله برحمته - بوده اند.

***

7- و از آن جایی که حضرات محمد و آل محمد صلوات الله وسلامه عليهم أجمعين حجاب الله و واسطه جميع فيوضات الهي به خلق هستند تمامی علومی که خداوند اراده کند به عالم مخلوقات برسد به آنان داده می شود، که آنان مدینه علم و خزینه آن می باشند.

8- و برخورد اهل بیت علیهم السلام با افراد حسب سعه وجودی و قابلیت آنان و حسب معرفتشان بوده و می باشد.

9- و جهت دیگر آن ظروف تقيه بوده است، و گاهی نیز برای جلوگیری از به غلو افتادن افراد کم ظرفیت بوده است.

10- و بعضا برای استكمال ضعفاء بوده است.

آنان که خلیفه خداوند تعالی و واسطه برای تربیت خلق هستند، باید بر خلق و شرع ولایت داشته باشند، بدین جهت است که فرموده اند:

«اَلْحُجَّةُ قَبْلَ اَلْخَلْقِ وَ مَعَ اَلْخَلْقِ وَ بَعْدَ اَلْخَلْقِ»(1)

حجت خدا پیش از خلق بوده، و با خلق است، و بعد از خلق هم می باشد.

حجج الله قبلیت و سبقت وجودی ذاتی و موهوبتی دارند، و با آفریدگان ارتباط و معیت داشته ، و نفوذ قول و فعل آنان در عموم خلق ثابت است، و به منزله قيتم جامعه، رکن کاروان توحید و وسیله هدایت و رهبری کاروان توحید خواهند بود،

و دیگر لازمه این فضیلت موهوبی آن است که غایت و غرض از نظام خلقت اند، و به آنان پایان می پذیرد، که باید علم به غیب و شهود و ظاهر و باطن آن ها داشته باشد؛ لكن همه این ها از باب خليفة اللهی است و نه چیز دیگر

برای تربیت و إستكمال و تكريم مؤمنين مشورت می کرده اند و همیشه پرسش بر جهل پرسش گر دلالت نمی کند. عمل آنان نیز یا جهت تقیه و تعليم به شیعیان جهت کتمان اسرار آنان و تعلیم تقیه بوده است، و یا القای این که ما از خود و بالإستقلال چیزی را نمی دانیم و فقیر به تجدید و زیادت علوم الهی هستیم.

ص: 30

و بنابر تصريح خودشان مکررا بر علم ایشان افزوده می گردد، به این جهت است که الله تعالى ارادات و مشیئات و بداءات دارد درباره مخلوقات، و همه آنها را به خلفاء خود می دهد، زیرا آنان شهداء الله و خلفاؤه على خلقه می باشند. و آنچه را که برای غیر معصوم از مخلوقات غیب است برای آنان که عين الله الناظرة هستند در شهود است، مگر ذات أحديت الله تعالی که تنها حضرتش از علم به آن آگاه است، و جز آن، آن چه که از علوم در عالم أسماء و صفات أفعال رب تبارک و تعالی می آید، در شهود حضرات معصومین علیهم السلام است به إذن الله و ولایت آنان ، والله العالم.

***

خداوند تبارک و تعالی آنان را از هرگونه آلودگی و کثیفی طاهر نموده است به دفع، و اختیار معنای حقیقت رجس مقدم بر معنای مجازی است، و خلاف آن دلیل می خواهد، و ذكر بعضی از وجوه معنای رجس در احادیث مانند: إذهاب رجس جهل و جاهلیت و شک، مستلزم نفي بعض دیگر معانی نیست، و تقید زدن به مواردی خاص، خلاف اصل إطلاق است.

دیگر این که طهارت نطفه و خون و بول و میت اهل بیت نبوت که أمناء الرحمان و خلفاء الله تعالى على جميع ما خلق هستند و آن چه از آنان خارج گردد، از شروط عصمت است، و اقرار به طهارت آنها از ایشان ، از لوازم ایمان، ضروری قرآنی و تشیع است.

و احادیث تصریح دارد بر این که خلقت جسم آنان از طینت عليين است و خلقت ملائکه و انبیاء و کروبیین و روح شیعیان از فاضل و زیادت طینت جسم آنان است، روح شیعیان را هیچ گونه نجاستی نمی رسد و جسم اهل بیت که الطف است به طریق اولی طیب و طاهر است و جز طاهر تولید نمی کند. و سید الساجدين عليه السلام پس از شنیدن شهادتين خطیب اموی به امر یزید بن معاویه لعنة الله عليهما چنين فرمود:

«شَهِدَ بِهَا شَعْرِی وَ بَشَرِی وَ لَحْمِی وَ دَمِی و مُخّی و عَظمی».(1)

شهادت داد به آن (توحید) مویم و پوستم و گوشت و خونم و مغزو استخوانم.

و شهادت دادن اعضاء جسمانی آنان به وحدانیت الله تعالی و نبوت خاتم الأنبياء دلالت بر طهارت مطلق و خاص و بی نظیر اهل بیت علیهم السلام است.

و این که طهارت هر طاهری از فاضل شعاع طهارت اهل بیت نبوت است که به سبب قبول ولایت آنان حاصل می گردد، و گواه بر آن است این فراز از زیارت شریفه جامعه کبیره:

«... وَ جَعَلَ صَلواتَنَا عَلَیْکُمْ وَ مَا خَصَّنَا بِهِ مِنْ وِلایَتِکُمْ طِیبا لِخُلُقِنَا وَ طَهَارَةً لِاَنْفُسِنَا وَ تَزْکِیَةً لَنَا وَ کَفَّارَةً لِذُنُوبِنَا...»(2)

... و خداوند درودهای ما بر شما و نیز آنچه را که به ما اختصاص داده است (از نعمت ولایت شما) همه را مایه پاکیزگی خلقت ما، و باعث پاکی باطن ما، و موجب تزکیه و

ص: 33

رشد ما، و جبران کننده گناهان ما قرار داد ....

و زیارت حضرت صدیقه کبری فاطمة الزهراء سلام الله علیها که از امام محمد باقر علیه السلام است:

«... وَ زَعَمْنَا أَنَّا لَکِ أَوْلِیَاءُ وَمُصَدِّقُونَ وَ صَابِرُونَ لِکُلِّ مَا أَتَانَا بِهِ أَبُوکِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ أَتَانَا بِهِ وَصِیُّهُ علیه السلام فَإِنَّا نَسْأَلُکِ إِنْ کُنَّا صَدَّقْنَاکِ إِلاَّ أَلْحَقْتِنَا بِتَصْدِیقِنَا لَهُمَا بالِنُبَشِّرَ أَنْفُسَنَا بِأَنَّا قَدْ طَهُرْنَا بِوِلاَیَتِکِ»(1)

...و ما بر این باوریم که دوست دار و تصدیق کننده شما هستیم و نسبت به هر آن چه پدر شما صلى الله عليه و آله و وصی او برای ما آوردند شکیبا و فرمان بردار هستیم، پس ما از شما درخواست می کنیم که اگر در این عقیده به شما راست گفته ایم، ما را به خاطر همین راستگویی به آن دو بزرگوار ملحق نمایی به بشارت، تا به خود بشارت دهیم که ما به وسیله دوستی توپاک شده ایم.

و مطهریت آب و دیگر مطهرات به سبب قبول ولایت حضرات اهل بیت عصمت و طهارت است، و آنان که مخلوق از نور ذات الله عزوجل هستند، خود سبب طهارت هر مطهر و مطهری می باشند.

و چون ولی معصوم حجة الله برما سوى الله و خليفة الله بر مخلوقات است، واجب است که از همه بدی ها مبرا و از همه نقائص منزه باشد، چه ظاهری و باطنی، خلقی و خلقی، و ظاهر است که نجاسات از بدترین نقائص و شدیدترین آن ها است، به همین دلیل است که خداوند تعالی نطفه امام را در عالم دنیا نیز طهرو طاهر و مطهر در ارحام و اصلاب طيبه و طاهره انتقال داده است، چنان چه در زیارت هایی چند از معصومین علیهم السلام آمده است.

و به سبب آن که رشه ای از خون پیامبر و یا وصیی به زمینی رسیده و به سبب آن خون، آن زمين محبوب خداوند قرار گرفته و مسجد گردیده است.(2)

و بنابر خبری رسول الله صلى الله عليه و آله، در هنگام احتضار، خونی را قی فرمودند و

ص: 34

امیرالمؤمنين عليه السلام آن خون را گرفته و به صورت مبارک خود مالیدند.(1)

و سیدالشهداء عليه السلام خون خود را و خون برخی از شهداء از اهل بیت و از آنها حضرت طفل شیرخوار خود علی اصغرو عبد الله را بر صورت خود می مالید و می فرمود:

«هَکَذَا أَلقَى اللهَ وأَلْقَی جَدِّی رَسُولَ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ».(2)

الله و جدم رسول الله صلى الله عليه و آله را این چنین (با صورتی آغشته به خون) ملاقات می نمایم.

«هَکَذَا أَلْقَى جَدّي بِدَمِی».(3)

جدم را این چنین آغشته به خونم ملاقات می نمایم.

و به علم و يقين خون هایی که بر جسم مطهر حضرت بود غسل داده نشد و با همان خونها توسط امام على السجاد عليهما السلام دفن گردیدند.

و امیرالمؤمنين عليه السلام هنگام ضربت خوردن در محراب مسجد کوفه، از خاک محراب مسجد بر روی جای ضربت بر فرق مبارک سر مطهر خود می ریخت، اگر- نعوذ بالله تعالى- خون آن حضرت مانند خون مردم بود، بر امام جائز بود که آن را بر روی سر آغشته به خونش می گذاشت؟ و معنای فعل امام، در حضور دو امام دیگر جز این نیست مگر این که خون امام طيب و طاهر است و گرنه تنجيس مسجد و اجزاء آن و از آنها خاک مسجد، ضرورتا حرام است و امام مبرا از فعل حرام است.(4)

و داخل شدن جنب در مسجد النبي صلى الله عليه و آله برای عموم مردم حرام است، اما برای اهل بیت نبوت جایز است و این نیست مگر این که جنابت آنان غیر از جنابت دیگران می باشد، و در بسیاری از کتاب های حدیث شیعه و مخالفين به روایت اشخاصی تصریح بر آن شده است که رسول الله صلى الله عليه و آله فرمودند:

«لاَ یَحِلُّ لِأَحَدٍ أَنْ یُجْنِبَ فِی هَذَا اَلْمَسْجِدِ إِلاَّ أَنَا وَ عَلِیٌّ وَ فَاطِمَهُ وَ اَلْحَسَنُ وَ اَلْحُسَیْنُ عَلَیْهِمُ السَّلاَمُ وَ مَنْ کَانَ مِنْ أَهْلِی فَإِنَّهُمْ مِنِّی».(5)

ص: 35

برای هیچ کس حلال نیست که در این مسجد جنب شود مگر برای من و علی و فاطمه و حسن و حسین، و هر کسی که از اهل من باشد پس همانا او از من است.

«إِنَّ اَللَّهَ أَوْحَی إِلَیَّ أَنْ أَتَّخِذَ مَسْجِداً طَهُوراً لاَ یَحِلُّ لِأَحَدٍ أَنْ یُجْنِبَ فِیهِ إِلاَّ أَنَا وَ عَلِیٌّ وَ اَلْحَسَنُ وَ اَلْحُسَیْنُ عليهم السلام».(1)

همانا الله به من وحی فرمود: این که مسجدی پاک و پاک کننده برگزینم، برای هیچ کسی جز من و علی و حسن و حسین علیهم السلام حلال نیست در آن جنب شود.

«أَلَا إِنَّ هَذَا الْمَسْجِدَ لَا یَحِلُّ لِجُنُبٍ إِلَّا لِمُحَمَّدٍ وَ آلِهِ صَلَی اللهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ» (2)

آگاه باشید همانا این مسجد برای هیچ جنبی جز محمد صلى الله عليه و آله حلال نیست.

«...وَ إِنَّ عَلِیّاً عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ مِنِّی بِمَنْزِلَهِ هَارُونَ مِنْ مُوسَی فَلاَ یَحِلُّ لِأَحَدٍ أَنْ یَقْرَبَ اَلنِّسَاءَ فِی مَسْجِدِی وَ لاَ یَبِیتَ فِیهِ جُنُباً إِلاَّ عَلِیٌّ وَ ذُرِّیَّتُهُ فَمَنْ سَاءَهُ ذَلِکَ فَهَاهُنَا»

... و همانا جایگاه على عليه السلام از من به منزلت هارون از موسی است، پس برای هیچ کسی حلال نیست که در این مسجد من نزدیک زنان شود و جنب در آن بماند مگر على و ذریه او، پس هرکس که از آن ناخوشایند است، این جا (برود.)

- وَ ضَرَبَ بِیَدِهِ نَحْوَ اَلشَّامِ.(3)

و با دست خود به سوی شام اشاره فرمود.

«... وَ لَا یَحِلُّ لِأَحَدٍ أَنْ یَنْکِحَ فِیهِ النِّسَاءَ إِلَّا عَلِیٍّ وَ ذُرِّیَّتِهِ فَمَنْ شَاءَ فَهَاهُنَا».

... و جز علی و ذره او حلال نیست (کسی) در آن (مسجد) زنان را نکاح کند پس هرکه را (از این سخنم) ناخوش آمد، این جا (برود).

-وَ أَشَارَ بِیَدِهِ نَحْوَ اَلشَّامِ.(4)

و با دست خود به سوی شام اشاره فرمود.

نتیجه این که جنابت اینان چون دیگران نبوده و در حکم با دیگران مشترک نیستند، و تطهير

ص: 36

آنان به غَسل و غُسل به جهت طهور على طهور و نور على نور، و برای تعلیم مردم بوده است.

و غسل و تغسيل اعم است از نظافت و نجاست، و برای معصوم مطهر به آیه تطهیر نجاستی متصور نیست.

هم چنین جسم آنان پس از رحلتشان از عالم دنیا طیب و طاهر بلکه مطهر است.(1)

و در روایت قاسم صیقل و حسین بن عبید است که به امام جعفر صادق علیه السلام نوشتند:

آیا امیر المؤمنين عليه السلام پس از غسل دادن رسول الله صلى الله عليه و آله غسل نمود؟ در پاسخ فرمود:

«اَلنَّبِیُّ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ طَاهِرٌ مُطَهَّرٌ وَ لَکِنَّ أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ فَعَلَ وَ جَرَتْ بِهِ اَلسُّنَّهُ»(2)

رسول الله طاهر و مطهر بودند، لکن امیرالمؤمنين غسل نمودند، و سنت بدان جاری گشت.

و باید که طاهر و مطهر می بودند و بر همه از جمیع جهات افضل تا حجت بالغه الهی باشند.

و روح و جسم حضرات محمد و آل محمد صلى الله عليهم از طینت فوق عليين است، در صورت و ظاهر به حکمت بشرند، لكن تمامی صفات نقص بشری از آنان به دلیل آیه تطهیر دفع گردیده و هرگز نبوده تا رفع گردد، زیرا آنان مظاهر صفات جلال و جمال ذات مقدس الله تعالی می باشند.(3) در حدیث دیگری امام جعفر صادق عليه السلام فرمودند:

«إِنَّ اللَّهَ خَلَقَنَا مِنْ نُورِ عَظَمَتِهِ ثُمَّ صَوَّرَ خَلْقَنَا مِنْ طِینَةٍ مَخْزُونَةٍ مَکْنُونَةٍ مِنْ تَحْتِ الْعَرْشِ فَأَسْکَنَ ذَلِکَ النُّورَ فِیهِ فَکنَّا نَحْن خَلْقاً وَ بَشَراً نورَانِیِّینَ لَم یَجْعَلْ لِأَحَدٍ فِی مِثْلِ الَّذِی خَلَقَنَا مِنْه نَصِیباً...»(4)

به راستی خدا ما را از نور عظمت خود آفرید، و سپس آفرینش ما را صورت گری کرد از گلی مخزون و نهفته در زیر عرش، و آن نور را در این کالبد نهاد، و ما آفریدگانی شدیم در جلوه بشریت فروزان و درخشنده، وكسی را در این خلقت ما بهره نیست ....

ص: 37

و در حدیثی از امام موسی کاظم عليه السلام درباره خلقت محمد و على صلى الله عليهما وآلهما چنين نقل شده است:

«...ظَاهِرُ هُمَا بَشَرِیَّهٌ وَ بَاطِنُهُمَا لاَهُوتِیَّهٌ ظَهَرَا لِلْخَلْقِ عَلَی هَیَاکِلِ اَلنَّاسُوتِیَّهِ حَتَّی یُطِیقُوا رُؤْیَتَهُمَا وَ هُوَ قَوْلُهُ تَعَالَی: «وَ لَلَبَسْنا عَلَیْهِمْ ما یَلْبِسُونَ....»(1)

ظاهر آن دو بشری، و باطن آنان لاهوتیست، برای خلق بر هیکل های ناسوتي ظاهر شدند تا این که طاقت دیدنشان را داشته باشند، و (دلیل آن) سخن خدای تعالی است: «و هرآینه برآنان لباسی که می پوشند می پوشاندیم ...».

و از صدیقه طاهره فاطمة الزهراء سلام الله عليها و مادر گرامش و مادران ائمه اطهار صلوات الله عليهم اجمعين، بنابر روایات وارده در کتب فريقين و شاهدانی از زنان هم چون أسماء، سه خونی که از زنان دیده می شود از ایشان دیده نشده است.

شاهد دیگر میلاد خجسته امیر المؤمنين عليه السلام داخل کعبه و سه روز مکث نمودن مادر مکرمه ایشان در آن است، در همه این موارد تامل و دقت شود معلوم می گردد که آن حضرات از آب و گل دگرند و حکم آنان با دیگران یکسان نیست.

و اما بول رسول الله صلى الله علیه و آله که از او بوی بد گزارش نشده است کسانی چون ام ایمن رضي الله عنها از آن نوشید و رسول الله برخی از آثار برکت آن را به او خبردادند.

و خون حجامت ایشان را اشخاصی نوشیدند و رسول الله صلى الله عليه و آله نهی تحریمی نفرمودند و برخی از آثار و برکات آن را بشارت دادند.

و از اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام غائطی دیده نشده است. حلیمه سعدیه دایه موحده و با ایمان رسول الله صلى الله عليه و آله از شیرخوارگی آن حضرت گزارش می دهد، او می گوید: به خداوند سوگند هرگز از آن حضرت لباسی آلوده به بول و غائط ایشان نشستم و ندیدم و هرچه بود زمین در خود فرو می برد و بویی خوشبوتر از مشک و کافور از آن به مشامم می رسید.(2)

ص: 38

و در حدیث امام محمد باقر و امام جعفر صادق و امام على الرضا عليهم السلام از علامت های امام که ذکر نموده اند آن است که بول و مدفوع او دیده نمی شود، و خداوند به زمین مأموریت داده که آن ها را ببلعد، و بوی آن از بوی مشک خوشبوتر است.(1)زادهم الله شرفا و زادنا الله معرفتهم وطاعتهم.

و به تمامی ایرادهایی که به نظر بعضی رسیده است در درس معارف پاسخ داده ایم، و امید است إن شاء الله تعالی در وقتی دیگر که فرصت باشد مکتوب گردد، و در این نوشتار دلائل به اختصار اکتفا شد، والله المستعان.

مثلا در آیه:

«يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَ لَا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ»(1)

«خداوند آسانی را برای شما اراده فرموده و می فرماید»

منظور آن است که غرض از تشریع احکام شرعیه، آسانی است و نه سختی، و احکام شرعیه حلال و حرام برای همه است، عمومیت دارد، لکن در آیه تطهیر، اراده، اراده تکوینیه بوده است مانند این آیه کریمه:

«إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَيْئًا أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ».

همانا امر خداوند چنان است که چون چیزی را اراده فرماید، به آن می گوید (چنین و چنان) باش، می شود» (2)

3- بنابر تفسیر اهل بيت عليهم الصلوة و السلام، اراده خداوند تبارک و تعالی این است که انواع رجس و مطلق رجس که شامل رجس مادی و معنوی و روحی و فکری و همه انواع آلودگی ها، شک، کفر و جهل است، همه را از اهل بیت علیهم السلام ببرد. گناهان و جهل از آلوده ترین آلودگی ها و رجس ترین رجس ها هستند. آنان هرگز گناه نکرده و نمی کنند و هرگز آلوده به هیچگونه رجس نمی شوند، این یعنی عصمت دارند.

مطلب دیگر اینکه خداوند در این آیه به ما خبر می دهد که اراده کرده است همه انواع رجس را از این خانواده دور کند. این خبر یعنی این کار را بعد از این خواهد کرد یا این کار را کرده و ادامه دارد؟ دلالت آیه چنین است که این فعل خاص واقع شده است نه اینکه اراده شده که از این به بعد، این فعل واقع شود، مخصوصا که خدای تبارک و تعالی فرموده است «إنما يريد الله»، «یرید» خبر می دهد از اراده خودش، اراده خدا في الفور، در جا انجام می گیرد و اینکه صیغه مضارع آورده شده به جهت این است که ادامه دارد و دلالت بر دوام این اراده الهي می کند. ضمن اینکه قرآن کریم در سوره نساء آیه 27 می فرماید:

«يُرِيدُ اللَّهُ لِيُبَيِّنَ لَكُمْ»

ص: 40

خدا می خواهد با این آیات برای شما بیان کند.

هم چنین آیه:

«يُريدُ اللَّهُ بِکُمُ الْيُسْرَ».

الله برای شما آسانی را می خواهد.

اگر بنا بود این اراده با آن اراده در آیه تطهیر در یک مجرا باشد، تخصیصی برای اهل بیت لازم نبود. خداوند برای این خاندان بعد از این اراده می کند و اگر برای مضارع و برای آینده بود، وجه تخصیص بي جهت بود و معنایی نداشت.

این اراده اقتضا می کند خبر را و بیان را که بیان و خبرش عموم خلق را در بر می گیرد بروجهی از تفسیر و معنای این اراده وقتی خدای تبارک و تعالی اهل بیت را به اراده خودش به اذهاب رجس از آنها تخصیص داده است و دلالت می کند که این عمل انجام گرفته یعنی واقع شده، نه اینکه در آینده اذهاب رجس می شود بلکه در گذشته اذهاب رجس از اینها شده است.

4- چه کسی مصداق اهل بیت را تعیین می کند و می گوید این اهل بیت چه کسانی هستند؟ همان طور که بنابر تصریح آیات و احادیث، تبيين و تفسیر آیات قرآن کریم بر عهده رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم است، برای تبیین و تفسیر این آیه کریمه نیز نیازمند بیان رسول الله و خاندان عصمت هستیم و تبيين تعيين مصداق اشخاص «اهل البیت» نیز بر عهده ایشان است. جز قرآن کلام الله و همین طور کلام رسول الله و اهل بیت علیهم السلام هیچ کس دیگری این شایستگی را ندارد و قرآن و اهل بیت طوری معنا کرده اند که افراد خاصی را شامل می شود.

5- اهل کسا مساوی رسول الله هستند در همه مراتب و شئون مگر آن چه که دلیل خاصی بیاید و آنها را از این شمول خارج کند. چون آیه تطهیر برای همه اهل بیت است و کسی را مستثنی نکرده است، پس در عصمت و همه شئون و مراتب همه این اعضا با رسول الله مشترک و مساوی هستند و آن خصوصيات عصمت است، علم است.

ص: 41

6- از واژه «تطهيرا» این نتیجه مستفاد است که مطلق رجس از ایشان رفته است. یعنی خدای تبارک وتعالی همه جنس های رجس و تمام افراد رجس، رجس مادی رجس معنوی رجس اخلاقی همه را از اهل بیت اذهاب فرموده، خصوصا با تصریح خود اهل بیت، خصوصا خود آیه بعد از طهارت به دفع رجس که می فرماید: «اِنَّما یُریدُ اللهُ لِیُذهِبَ عَنکُمُ الرِّجسَ» سخن تمام است اما باز می فرماید: «وَ يُطَهِّرَكُم تَطهيرًا» این جمله این فایده و نتیجه را میدهد که دفع جميع ارجاس از ایشان شده است و نه یک نوع رجس و هم چنین تأکید بیشتر است خصوصا با تأکید بعد از «يُطَهِّرَكُم» به قول «تَطهيرًا»

7- تطهیر یعنی تنزه یعنی خلوص از لوث و آلودگی همه انواع رجس ها و نجس ها و معاصی و خبائث و غیر آن از معایب و نقایص ظاهری و باطنی. همین طور که در کتاب شریف مشکوة الأنوار سبط طبرسی صفحه 150 حدیث شریف هست.

خصوصا با اینکه به صیغه مضارع آورده و صیغه مضارع مفيد استمرار است، یعنی ایشان همیشه در عدم رجس هستند و همیشه تطهیر در وجودشان هست، در جميع مدت حیات آنها. پس آیه صریح است در عصمت کبری و عظمای حضرات خمسه طیبه که بنابر فرمایش پنج معصوم اهل کساء، بقیه حضرات امامان را نیز شامل می شود.

8- إذهاب رجس از اهل بیت به معنای دفع رجس است. یعنی راندن و نزاهت از وجود نه به معنای رفع، که بوده است و حالا أذهاب می شود یعنی از بین می رود. بلکه از همان اول راه نداشته است. به معنای رفع بعد از وجود نیست به دلايلي:

الف: آن چه مناسب است با غایت تطهیری که از «وَ یُطَهِّرَکُم تَطهیرًا» استفاده می شود، این نزاهت از ارجاس، نزاهت اساسی است بنیادی است نه وجود و بعد رفع، به این معنا نیست، یعنی نبوده و هرگز نخواهد بود. این معنا از قرینه داخليه استفاده می شود.

ب: آن چه که ثابت است به ادله عقلیه و نصوص متواتره نقلیه، این است که هیچ گناه و معصیت و جهلی از اهل بیت سر نزده است، تاریخ نقل نکرده است. اینان از اول عمر در

ص: 42

عصمت بوده اند و در کتب شیعه حقه امامیه و کتب عمریه نقل های بسیار بر این معنی وجود دارد و در حدیث آمده است که دو فرشته امیرالمؤمنین سلام الله عليه بربقیه فرشتگان افتخار می کنند، می گویند ما تا کنون گناه و خطایی از امیرالمؤمنين عليه السلام سراغ نداریم، ندیده ایم و ثبت ننموده ایم.

«لَم يَصعَدا إِلَى اللَّهِ تَعَالَى قَطُ بِشَيءٍ يُسخِطُهُ»(1)

ملائکه امیرالمؤمنين افتخار می کنند که تا کنون نشده از امیرالمؤمنین عملی ببینیم و بنویسیم که خدا را به خشم آورد.

این هم قرینه خارجيه.

ج: «لیذهب» از باب افعال است و وقتی قرآن کریم آن را می آورد، لغتا و شرعا، در علم لغت و در شرع مورد تأیید است که اگر فعلی از باب افعال آمد، مثل اینکه کسی به کسی می گوید: «أذهب الله عنك كل مرض و سقم-خدا از تو ببرد هر مرض و دردی را»، نه این که تو این مرض را مبتلا هستی خدا آن ها را از تو ببرد، بلکه به این معنی که هنوز مرضی نیامده و تونداری، خدا از تو ببرد. استفاده ای که از این می شود به این معنا نیست که هست و درخواست رفع بکند، بلکه نیست و درخواست دفع می کند. این به معنای ذهاب امراض و اسقام بعد از وجود آنها نیست بلکه به معنای اذهاب است «أي صرفه عنك» یعنی خداوند آن را از تو دور و منصرف کند مانند این که کسی به دیگری دعا می کند می گوید: «صرف الله عنك السوء - خدا بدی را از تومنصرف کند».

در شرع هم وقتی إذهاب استفاده می شود، به همین معناست. مثل این حدیث شریف از رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم:

«مَن أَطْعَمَ أَخَاهُ حَلاَوَهً أَذْهَبَ اَللَّهُ عَنْهُ مَرَارَهَ اَلْمَوْتِ»(2)

هرکس به برادر (دینی) خود یک شیرینی بدهد، مثلا خرما، خدای تبارک و تعالی تلخی مرگ را از او می برد.

ص: 43

یعنی هرگز سراغ او نیاید.

امیرالمؤمنين عليه السلام فرموده اند:

«مَنْ بَدَأَ بِالْمِلْحِ أذْهَبَ اللَّهُ عَنْهُ سَبْعینَ دَاءً مَا یَعْلَمُ الْعِبادُ مَا هُوَ».

هرکس (غذا را) با نمک شروع کند، خدای تعالی هفتاد درد را از او دور می کند (1)

پس اذهاب عبارت است از «صرف» نه «رفع» و این آیه خبر می دهد که این خانواده تحت اراده الهی قرار گرفته که هرگز رجس و پلیدی بر آنها نبوده و نیست و نخواهد بود.

د: هم چنین کلمه «تطهيرا» که در آیه آمده است. این هم به معنای ابعاد است به معنای دور نمودن است به معنای نزاهت از رجس است نه طهارت بعد از نجاست. هم چنان که خود قرآن کریم همین معنا را استعمال کرده است

«رَسُولٌ مِنَ اللَّهِ يَتْلُوا صُحُفاً مُطَهَّرَةً»(2)

فرستاده ای از الله که صحیفه های پاکیزه تلاوت می کند.

این صحف مطهرة از اول مطهره بوده است. و یا آیه کریمه

«لَهُمْ فِيهَا أَزْوَاجٌ مُطَهَّرَةٌ»(3)

برای مؤمنين در بهشت همسرانی تطهیر شده است.

یعنی خدای تعالی اینان را از آغاز بنیانشان، تطهیر فرموده است.(4)

9- در این آیه مبارکه، تطهیر اختصاص به خمسه طاهره دارد، اما درباره بقیه ائمه، نمایش بعض از مصادیق آن در قضیه کساء بوده است، پنج تن نمایش داده شدند بقیه نیامدند اما آیه تطهیر شامل آنها هم می شود و خدای تبارک و تعالی راجع به آنها هم می فرماید. و ما این را از کلام رسول الله و اهل بيت عليهم الصلوة و السلام می فهمیم، احادیث بسیاری که در کتب فريقين است و این معنا را تفسیر می کند.(5)

در لسان رسول الله و خاندان عصمت، «اهل البيت» به ائمه تفسیر شده است.(6) بنابراین اهل بیت در آیه تطهیر خمسه طیبه هستند که آیه راجع به آنها نازل شده است سپس فرزندان

ص: 44

معصوم این خاندان و در احادیث بسیار در کتب فریقین به نقل از رسول الله صلى الله عليه و آله تصریح به تعداد و نام آنان شده است. در روایات فريقين به سندهای متصل از رسول الله رسیده است که فرمود:

«أَنَا وَ عَلِيٌّ وَالْحَسَنُ وَالْحُسَيْنُ وَ تِسْعَةٌ مِنْ وُلْدِ الْحُسَيْنِ مُطَهَّرُونَ مَعْصُومُون»(1)

من و على و حسن و حسین و نه تن از فرزندان حسین پاکیزه گردیده و معصومیم

در تفسير الدر المنثور سیوطی جلد 6 صفحه 605 و بسیاری از کتاب های مخالفين روایت شده است که رسول الله فرمود:

«فَأَنَا وَ اهلُ بیتی مُطَهَّرُونَ مِنَ الذُّنُوب»

من و اهل بیت من، از تمامی گناهان مطهر هستيم.

در کتاب شریف احقاق الحق جلد20 صفحه 530 از کتاب شریف «آل محمد» مردی خافي. آنجا هم مدارکی آکده است دال بر این که رسول الله فرمود:

«أَنَا وَ عَلِیٌّ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ وَ تِسْعَةٌ مِنْ وُلْدِ الْحُسَیْنِ مُطَهَّرُونَ مَعْصُومُونَ».

من و علی و حسن و حسین و نه تن از فرزندان حسین پاکیزه گردیده و معصوميم.

و احادیث بسیاری دال بر تفسیر مصادیق و تبيين تعیین مصادیق افراد اهل بيت عليهم الصلوة والسلام در احادیث رسول الله و اهل بیت گرام عليهم الصلوة والسلام وجود دارد. از جمله آنها حدیث شریفی است از جابر، میگوید:

در خانه ام سلمه نزد پیغمبر بودم خدای تبارک و تعالی آیه تطهیر را نازل فرمود. سپس پیغمبر اکرم امام حسن و امام حسین و فاطمه زهرا و حضرت على علیه السلام را خواندند و این ها را در مقابل خود و حضرت علی را پشت سر خود نشاندند و فرمودند:

«اللّهُمَّ هؤُلاءِ أهلُ بَيتي فَأذهِب عَنهُمُ الرِّجسَ وَطَهِّرهُم تَطهيرًا».

أم سلمة گفت: یا رسول الله و (آيا) من نیز با آنان هستم؟ فرمود: تو بر خیر هستی. گفتم: یا رسول الله! به تحقیق که خداوند این عترت پاک و ذره مبارکه را گرامی داشته است به این که همه

ص: 45

پلیدی ها را از آن ها برده است. فرمود:

«يا جابِرُ! لِأَنَّهُم عِترَتي مِن لَحمي وَدَمي ، فَأَخي سَيِّدُ الأَوصِياءِ ، وَابنَيَّ خَيرُ الأَسباطِ ، وَابنَتي سَيِّدَةُ النِّسوانِ ، وَ مِنَّا المَهدِیُ».

ای جابر! زیرا که همانا آنان از گوشت و خون منند، پس برادرم سرور اوصیاء است، و دو پسرم بهترین نوادگانند، و دخترم بهترین زنان است، و مهدی از ما است.

گفتم: یا رسول الله ! و مهدی کیست؟ فرمود:

«تِسْعَةٌ مِنْ صُلْبِ الْحُسَيْنِ أئِمّةٌ أبْرَارٌ، وَ اَلتَّاسِعُ قَائِمُهُمْ یَمْلَأُ اَلْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلاً یُقَاتِلُ عَلَی اَلتَّأْوِیلِ کَمَا قَاتَلْتُ عَلَی اَلتَّنْزِیلِ»(1)

نه تن از پشت حسین امامان نیک اند، و نهمین آنان قائم آنان است ، زمین را از قسط و عدل پر می کند، براساس تأویل جنگ کند، چنان که برتنزیل جنگیدم.

در این حدیث شریف می بینیم که راجع به حضرت صاحب سلام الله عليه هم صحبت می شود و می فرماید: مهدی هم از ما اهل بیت هست.

این آیه را جهت اخبار اعلان کرد و نازل فرمود و فقط برای اهل بیت. چنین نبود که پیامبر دعایی بکند و خداوند تبارک و تعالی همان موقع انشاء کند. بلکه اخبار بوده و دعای رسول به جهت اخبار برای مردم بوده . خبر راست بود و شهادت الهی بود.

و دلالت می کند بر تحقق این در فعل پیامبر در همان اجتماعشان در زیر کساء و نه تحققش در مستقبل. یعنی این کار انجام گرفته و آیه کریمه اخبار می دهد به ما و فعل اهل بیت ، فعل همه ایشان و از جمله فعل رسول الله در جمع کردن خمسه طیبه ، تبعیت از وحی است و تسديد الهی و این معنای عصمت است یعنی رسول الله صلى الله عليه وآله وسلم واهل بیت احتیاج به هدایت غیرندارند و در خارج هم ثابت شده است که هیچ گاه نیاز به علم و هدایت کسی نداشته اند، و جمله خبریه است و انشائیه نیست.

در آیه کریمه می خوانیم:

«فَلَا أُقْسِمُ بِمَوَاقِعِ النُّجُومِ * وَ إِنَّهُ لَقَسَمٌ لَوْ تَعْلَمُونَ عَظِيمٌ * إِنَّهُ لَقُرْآنٌ كَرِيمٌ * فِي كِتَابٍ مَكْنُونٍ * لَا يَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ».(1)

به مدار و موضع ستارگان سوگند می خورم * و بی شک اگر بدانید این سوگندی بزرگ است * که آن همانا قرآن کریم است * اندر کتابی پوشیده * که آن را جز پاکیزگان در نیابند.

مقتضای قسم در آیه این است که مقسوم علیه جمله خبریه باشد نه جمله إنشائیه، زیرا قسم برای توثيق «مقسوم علیه» است اخباری که بر آن ها قسم یاد شده و اینجا موثوق به عظمت شده به خاطر بیان عظمت مخبريتش. و این که کسی به این قرآن و به آن کتاب مکنون دسترسی ندارد و نمی رسد مگر آنان که مطهرند، مطهر از ذنوب و ضلالت. و این بیانی است که قرآن کریم فرموده است و این که قرآن کریم و قداست و عزتش مانع از این است که غیر مطهرین دسترسی به آن داشته باشند.

طهارت اهل بیت یعنی عصمت علمی و عملی آنها، این عصمت علمی و عملی ایشان که الهي است موجب می شود که اهلیت به حقایق غیبی قرآنی داشته باشند. و طهارت آنها باید ذاتی باشد تا به این مقام برسند و با این طهارت ذاتی، هیچ گونه رجسی در حريم عصمت آنها راه پیدا نمی کند هم چنان که در زیارت سیدالشهداء ابی عبدالله عليه السلام می خوانیم بنابر دلالت ارشاد معصوم:

«لَمْ تُنَجِّسْكَ الْجَاهِلِيَّةُ بِأَنْجَاسِهَا».

هرگز جاهلیت به نجاست هایش تو را نجس ننموده است .

به این آیه استناد نکرده اند. بلکه امت اجماع دارند بر این که عایشه با کلام خدا و سفارش رسول الله مخالفت کرد لکن مخالفین میگویند توبه کرد، تصریح می کنند که ایشان بعد از این که جنگ جمل را به راه انداخت توبه کرد، و توبه انجام نمی گیرد مگر بعد از گناه مگر بعد از معصیت، در حالی که عصمت مانع اجتهاد و رأی است.

راویانی هم که ازواج رسول را جزو آیه تطهیر دانسته اند، جز دو نفر کس دیگری نبوده اند. یکی عکرمه لعنة الله علیه بوده، در کتب خود عمری ها هم ثابت است که او ناصبی است. دوم مقاتل است، او نیز در کتاب های خودشان متهم به دروغگویی است بلکه از او با عنوان «بسیار دروغگو» یاد کرده اند. بنابراین بلامعارض ثابت شد که ازواج پیامبر شامل آیه تطهیر می شوند.

و در زیارت امام حسين عليه السلام وارد است :

«وَ اَشْهَدُ اَنَّ دَمَكَ سَكَنَ فِي الجَنَةِ».(1)

و گواهی می دهم که خون تو در بهشت جای گرفت.

و در خبروارد است:

فاطمه علیها السلام در بهشت از خون فرزندش حسين خضاب می کند.

و در زیارت جامعه ای که سید علی ابن طاووس روایت نموده وارد است:

«..... فَأَنا أُشْهِدُ الله خالِقِي... عالِمٌ بِأَنَّ الله قَدْ طَهَّرَكُمْ مِنَ الفَواحِشِ ما ظَهَرَ مِنْها وَما بَطَنَ وَمِنْ كُلِّ رِيبَةٍ وَنَجاسَةٍ وَدَنِيَّةٍ وَرَجاسَةٍ...».(2)

... پس من خالقم الله را شاهد می گیرم ... دانایم به این که همانا خداوند شما را از زشتی های ظاهری و باطنی، و از هر شک و دو دلی، و پلیدی و آلودگی، پاکیزه ساخته...

و علامه حلی رحمه الله در تذكرة الفقهاء در اول کتاب نکاح آن جا که پاره ای از فضائل پیامبر صلى الله عليه و آله و سلم را برمی شمرد گوید:

به خون و بول حضرتش تبرک می جستند، و ظاهر این کار طهارت آنها است.(3)

***

و محمد جز پیامبری نیست که پیامبرانی پیش از وی برفتند، آیا با این وصف اگر او بمیرد بلکه کشته شود واپس برمیگردید حال آن که هرکس واپس خویش (به جاهلیت کفر) بگردد هرگز ذره ای به خدا زیان نزند و خدا سپاسگزاران را مزد خواهد داد.

که شاهد صدق بر ارتدادی است که قرآن کریم، پس از شهادت رسول الله صلى الله عليه و آله و ستم، پیش از وقوع از آن خبر داده است.

«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا مَنْ يَرْتَدَّ مِنْكُمْ عَنْ دِينِهِ فَسَوْفَ يَأْتِي اللَّهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَيُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْكَافِرِينَ يُجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلَا يَخَافُونَ لَوْمَةَ لَائِمٍ ۚ ذَٰلِكَ فَضْلُ اللَّهِ يُؤْتِيهِ مَنْ يَشَاءُ ۚ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ».(1)

هان ای کسانی که ایمان آوردند، هر کس از شما از دین خویش برگردد بداند که بزودی خدا قومی را پدید آرد که دوستشان می دارد و دوستش میدارند، با مؤمنان نرم خو هستند با کافران درشت رفتارند در راه خدا جهاد می کنند و از سرزنش هیچ سرزنش گری نمی هراسند، آن فضل خداست که آن را به هر کس خواهد بدهد و خدا فراخی دهی داناست.

و در این آیه ارتداد از دین ذکر گردیده است.

و احادیث و روایاتی بر وقوع ارتداد در آن زمان دلالت می کند، از جمله فرمایش امام محمد باقر عليه السلام:

«ارْتَدَّ النَّاسُ بَعْدَ النَّبِيِّ إِلَّا ثَلَاثَةَ نَفَرٍ الْمِقْدَادُ بْنُ الْأَسْوَدِ وَ أَبُو ذَرٍّ الْغِفَارِيُّ وَ سَلْمَانُ الْفَارِسِيُّ ثُمَّ إِنَّ النَّاسَ عَرَفُوا وَ لَحِقُوا بَعْدُ».(2)

پس از پیامبر جز سه نفر از مردم همه مرتد شدند: مقداد بن الأسود و أبوذر غفاری و سلمان فارسی، پس از آن (از میان) مردم کسانی شناختند و ملحق شدند.

ص: 51

و فرمود:

«ارْتَدَّ النَّاسُ إِلَّا ثَلَاثَةَ نَفَرٍ؛ سَلْمَانُ وَ أَبُوذَرٍّ الْغِفَارِیُّ وَ الْمِقْدَادُ» .

همه مردم مرتد شدند جز سه نفر؛ سلمان و ابوذر غفاری و مقداد.

حضرمی گوید: گفتم: پس عمار (چه شد)؟ فرمود:

قَدْ کَانَ جَاضَ جَیْضَهً ثُمَّ رَجَعَ

(از حق به باطل) میلی نمود و پس از آن بازگشت.

سپس فرمود:

إِنْ أَرَدْتَ اَلَّذِی لَمْ یَشُکَّ وَ لَمْ یَدْخُلْهُ شَیْءٌ فَالْمِقْدَادُ فَأَمَّا سَلْمَانُ فَإِنَّهُ عَرَضَ فِی قَلْبِهِ عارض أَنَّ عِنْدَ ذا- یَعنی أَمِیرِ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ- اِسْمَ اَللَّهِ اَلْأَعْظَمَ لَوْ تَکَلَّمَ بِهِ لَأَخَذَتْهُمُ اَلْأَرْضُ وَ هُوَ هَکَذَا فَلُبِّبَ وَ وُجِئَتْ عُنُقُهُ حَتَّی تُرِکَتْ کَالسِّلْعَهِ وَ مَرَّ بِهِ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ فَقَالَ یَا بَا عَبْدِ اَللَّهِ هَذَا مِنْ ذَاکَ بَایِعْ فَبَایَعَ وَ أَمَّا أَبُوذَرٍّ الْغِفَارِیُّ فَأَمَرَهُ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ بِالسُّکُوتِ وَ لَمْ یَکُن تَأْخُذْهُ فِی اَللَّهِ لَوْمَهُ لاَئِمٍ فَأَبَی إِلاَّ أَنْ یَتَکَلَّمَ فَمَرَّ بِهِ عُثْمَانُ فَأَمَرَ بِهِ ثُمَّ أَنَابَ اَلنَّاسُ بَعْدَهُ فکَانَ أَوَّلَ مَنْ أَنَابَ أَبُو سَاسَانَ اَلْأَنْصَارِیُّ وَ أَبُو عَمْرَهَ وَفُلاَنٌ -حَتَّی عَقَدَ سَبْعَهً - وَ لَمْ یَکُنْ یَعْرِفُ حَقَّ أَمِیرِ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ إِلاَّ هَؤُلاَءِ اَلسَّبْعَهُ»(1)

اگر آن را می خواهی (بدانی) که شک نکرد و چیزی (از تردید) در او داخل نگشت پس او مقداد است. اما سلمان همانا در قلبش عارض شد که «همانا اسم اعظم نزد او- یعنی امیر المؤمنين علي عليه السلام-است که اگر آن را بگوید به يقين آنان را زمین بگیرد» و او چنین بود، در نتیجه در گریبانش پیچیده و گردنش کوبیده شد و زائده ای مانند غده پدید آمد و امیر المؤمنين عليه السلام از او گذر کرد و فرمود: ای اباعبدالله ! این (که بر سرت آمد) نتیجه آن است که از دلت گذشت) پس بیعت کن و بیعت نمود، واما ابوذر غفاری ، امیر المؤمنين عليه السلام او را امربه سکوت فرمود و او در راه فرمانبری از الله از

ص: 52

ملامت ملامت گران باکی نداشت، او (از فرمان مولا) سرباز زد (مطلوبش نبود) مگر این که سخن بگوید، در نتیجه (وقتي) دور عثمان شد و فرمان (تبعید) او را داد. پس از مدتی مردم بازگشتند و اولین کسانی که بازگشتند ابوساسان انصاری و ابوعمره و فلانی بود- تا این که هفت شخص را نام برد - و حق اميرالمؤمنين عليه السلام را جزاین هفت نفر معرفت ننموده و نشناختند.

و امام جعفر صادق عليه السلام فرمود:

«إِنَّ النَّبِيَّ لَمَّا قُبِضَ ارْتَدَّ النَّاسُ عَلَى أَعْقَابِهِمْ كُفَّاراً إِلَّا ثَلَاثاً سَلْمَانُ وَ الْمِقْدَادُ وَ أَبُو ذَرٍّ الْغِفَارِيُّ إِنَّهُ لَمَّا قُبِضَ رَسُولُ اللَّهِ جَاءَ أَرْبَعُونَ رَجُلًا إِلَى عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ علیه السلام فَقَالُوا لَا وَ اللَّهِ لَا نُعْطِي أَحَداً طَاعَةً بَعْدَكَ أَبَداً قَالَ وَ لِمَ قَالُوا إِنَّا سَمِعْنَا مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم فِيكَ يَوْمَ غَدِيرِ خُمٍ قَالَ وَ تَفْعَلُونَ قَالُوا نَعَمْ قَالَ فَأْتُونِي غَداً مُحَلِّقِينَ

همانا آن گاه که پیامبر قبض روح شد، مردم مرتد شده و به عقب (و کفر جاهلیت بازگشته) و کافر شدند مگر سه نفر؛ سلمان و مقداد و ابوذر غفاری. به تحقیق آن گاه که رسول الله قبض روح شدند، چهل مرد نزد امیرالمؤمنين عليه السلام آمدند و گفتند: پس از تو دست (بیعت و) و فرمانبرداری هرگز به کسی نمی دهیم. فرمود: و برای چه؟ گفتند همانا ما درباره تو در روز غدیر از رسول الله صلى الله علیه و آله شنیدیم. فرمود: و (فرمان) انجام می دهید؟ گفتند: بله. فرمود: پس شما فردا با سر تراشیده تان نزدم بیایید.

امام صادق عليه السلام فرمود:

فَمَا أَتَاهُ إِلَّا هَؤُلَاءِ الثَّلَاثَةُ قَالَ وَ جَاءَهُ عَمَّارُ بْنُ يَاسِرٍ بَعْدَ الظُّهْرِ فَضَرَبَ يَدَهُ عَلَى صَدْرِهِ ثُمَّ قَالَ لَهُ مَا لَكَ أَنْ تَسْتَيْقِظَ مِنْ نَوْمَةِ الْغَفْلَةِ ارْجِعُوا فَلَا حَاجَةَ لِي فِيكُمْ أَنْتُمْ لَمْ تُطِيعُونِي فِي حَلْقِ الرَّأْسِ فَكَيْفَ تُطِيعُونِّي فِي قِتَالِ جِبَالِ الْحَدِيدِ ارْجِعُوا فَلَا حَاجَةَ لِي فِيكُمْ».(1)

ص: 53

(فردای آن) جز این سه نفر کسی نیامد. و عمار یاسر بعد از ظهر آمد، (امام على عليه السلام) دست مبارک را بر سینه او زد و به او فرمود: نمی خواهی که از خواب غفلت بیدار شوی ؟ بازگردید که نیازی به شما ندارم، شما در تراشیدن سرتان از من اطاعت نمی کنید پس چگونه از من در نبرد کوه های آهن فرمان می برید؟!! بازگردید که مرا در شما نیازی نیست.

حارث بن مغيرة نصری گوید: شنیدم عبدالملک بن أعين از امام جعفر صادق عليه السلام می پرسید تا این که به امام گفت: بنابراین مردم هلاک شدند؟ فرمود:

«إِي وَ اَللَّهِ يَا اِبْنَ أَعْيَنَ هَلَكَ اَلنَّاسُ أَجْمَعُونَ»

آری به الله سوگند همه مردم هلاک شدند.

من گفتم: هرکسی که در مشرق و مغرب است (همه هلاک شدند)؟ فرمود:

«إِنَّهَا فُتِحَتْ عَلَى الضَّلَالِ إِي وَ اللَّهِ هَلَكُوا إِلَّا ثَلَاثَةَ ثُمَّ لَحِقَ أَبُو سَاسَانَ وَ عَمَّارٌ وَ شُتَيْرَةُ وَ أَبُو عَمْرَةَ فَصَارُوا سَبْعَةً».

آن ها بر ضلالت فتح شدند (و رهبری غاصبان، نه این که به اذن و فرمان امام فتح شده و به اسلام گرایش نموده باشند) ، آری قسم به الله همه هلاک شدند جز سه نفر، پس از آن ابوساسان و عمار و شتیره و أبوعمره به آنان پیوستند و هفت نفر شدند.(1)

ابوبصیر گوید به امام صادق عليه السلام عرضه داشتم:

همه مردم مرتد شدند جز؛ ابوذر و سلمان و مقداد.

فرمود:

«فَأَيْنَ أَبُو سَاسَانَ وَ أَبُو عَمْرَةَ اَلْأَنْصَارِيُّ؟!»(2)

پس کجاست ابوساسان و ابوعمره انصاری ؟!.

و در تفسیر علی بن ابراهیم قمی: ج1 ص170 فرمود: واما قول خداوند که فرموده:

«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا مَنْ يَرْتَدَّ مِنْكُمْ عَنْ دِينِهِ فَسَوْفَ يَأْتِي اللَّهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَ يُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ

ص: 54

عَلَى الْمُؤْمِنِينَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْكَافِرِينَ يُجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ».

ای اهل ایمان! هر کس از شما از دینش برگردد خدا به زودی گروهی را می آورد که آنان را دوست دارد، و آنان هم خدا را دوست دارند، در برابر مؤمنان فروتن اند، و در برابر کافران سرسخت و قدرتمندند، همواره در راه خدا جهاد می کنند.

فرمود:

«هُوَ مُخَاطَبَهٌ لِأَصْحَابِ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ اَلَّذِینَ غَصَبُوا آلَ مُحَمَّدٍ حَقَّهُمْ وَ اِرْتَدُّوا عَنْ دِینِ اَللَّه...».

این خطابی است به آن اصحاب رسول الله صلى الله عليه و آله که حق آل محمد را غصب نموده (و به سبب آن) و از دين الله مرتد شده (و خارج گشتند) ....

و آیات و روایات بسیاری بر اتحاد اسلام و ایمان دلالت دارد و از آن ها:

«أَمْ تُرِیدُونَ أَنْ تَسْئَلُوا رَسُولَکُمْ کَمَا سُئِلَ مُوسَی مِنْ قَبْلُ وَ مَنْ یَتَبَدَّلِ الکُفْرَ بِالإیمَانِ فَقَدْ ضَلَّ سَوَآءَ الْسَّبِیلِ»(1)

بلکه می خواهید از پیامبرتان [کارهای نامعقول و بیهوده] درخواست کنید ، همان گونه که پیش از این از موسی درخواست شد؟ و کسی که کفر را به ایمان تبدیل کند، تحقیقا از راه راست گمراه شده است.

«إِنَّ الدِّينَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلَامُ ۗ وَ مَا اخْتَلَفَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ إِلَّا مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَهُمُ الْعِلْمُ بَغْيًا بَيْنَهُمْ ۗ وَ مَنْ يَكْفُرْ بِآيَاتِ اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ سَرِيعُ الْحِسَابِ»(2)

قطعا دین (حق) نزد الله اسلام است. و اهل کتاب [درباره آن] اختلاف نکردند مگر پس از آن که [نسبت به حقانیت آن] آگاه شدند، این اختلاف به خاطر حسد و تجاوز میان خودشان بود؛ و هر کس به آیات خدا کافر شود [بداند که] همانا خداوند حساب رسی سریع است.

ص: 55

«وَ مَنْ يَبْتَغِ غَيْرَ الْإِسْلَامِ دِينًا فَلَنْ يُقْبَلَ مِنْهُ وَ هُوَ فِي الْآخِرَةِ مِنَ الْخَاسِرِينَ».(1)

و هرکه جز اسلام، دینی طلب (و اختیار) کند، هرگز از او پذیرفته نمی شود و او در آخرت از زیان کاران است.

«الَّذِينَ يَتَرَبَّصُونَ بِكُمْ فَإِنْ كَانَ لَكُمْ فَتْحٌ مِنَ اللَّهِ قَالُوا أَلَمْ نَكُنْ مَعَكُمْ وَإِنْ كَانَ لِلْكَافِرِينَ نَصِيبٌ قَالُوا أَلَمْ نَسْتَحْوِذْ عَلَيْكُمْ وَنَمْنَعْكُمْ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ فَاللَّهُ يَحْكُمُ بَيْنَكُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَ لَنْ يَجْعَلَ اللَّهُ لِلْكَافِرِينَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ سَبِيلًا(2)

آنان که همواره حوادثی را برای شما انتظار می برند، اگر از سوی خدا برایتان فتح و پیروزی رسد، می گویند: مگر ما با شما (در میدان جنگ) نبودیم؟ (پس سهم خواهی کنند)، و اگر برای کافران بهره ای اندک (از غلبه) باشد، به آنان می گویند: آیا (ما که در میان ارتش اسلام بودیم) بر شما چیره و مسلط نبودیم؟ (ولی دیدید که از ضربه زدن به شما خودداری کردیم) و شما را (از آسیب و زیان مؤمنان) مانع میشدیم (پس سهم غنیمت ما را بدهید) خدا روز قیامت میان شما داوری میکند؛ و خدا هرگز هیچ راه سلطه ای به سود کافران بر ضد مؤمنان قرار نداده است.

«فَأَخْرَجْنَا مَنْ كَانَ فِيهَا مِنَ الْمُؤْمِنِينَ * فَمَا وَجَدْنَا فِيهَا غَيْرَ بَيْتٍ مِنَ الْمُسْلِمِينَ».(3)

پس هر که را از مؤمنان در آن شهر بود [پیش از آمدن عذاب] بیرون بردیم * در آن جا جز یک خانه از مسلمانان نیافتيم

«هُوَ الَّذِي خَلَقَكُمْ فَمِنْكُمْ كَافِرٌ وَ مِنْكُمْ مُؤْمِنٌ ۚ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ»(4)

اوست که شما را آفرید؛ پس گروهی از شما کافرند، و برخی مؤمن، و خدا به آن چه انجام می دهید، بیناست.

و آن که ایمان از او منتفی باشد بنا بر قول اکثر علمای طائفه حقه شیعه امامیه بلکه اجماع آنها

ص: 56

كما ادعي ، اسلام او منتفی باشد.

می گردد، تفاصيل احکام عباد از بیوت شما صادر می گردد، ....

و قیامت تقدیر گشته است و هندسه آن تعيين گشته است، و اهل بیت علیهم السلام به آن چه شده است و خواهد شد و نخواهد شد آگاهی دارند: بزرگ بانوی عالم خلقت حضرت فاطمه علیها السلام به حضرت ابوالحسن عليه السلام فرمودند:

«اِعْلَمْ یا اَبَا الْحَسَنِ! ...اَعْلَمُ ما کانَ وَما یَکُونُ وَما لَمْ یَکُنْ ...»(1)

بدان ای ابا الحسن ! ... آن چه را که بوده و خواهد بود و نخواهد بود را می دانم....

و در آیات کریمات:

«إِنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَ يُنَزِّلُ الْغَيْثَ وَيَعْلَمُ مَا فِي الْأَرْحَامِ ۖ وَ مَا تَدْرِي نَفْسٌ مَاذَا تَكْسِبُ غَدًا ۖ وَ مَا تَدْرِي نَفْسٌ بِأَيِّ أَرْضٍ تَمُوتُ ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ»(2)

يقينا خداست که علم قیامت نزد اوست، و او باران را نازل میکند، و آن چه را در رحم هاست می داند؛ و هیچکس نمی داند فردا چه چیزی [از خیر و شر] به دست میاورد، و کسی نمی داند در چه سرزمینی می میرد؛ بی تردید خدا دانا و آگاه است.

«وَ تَبَارَكَ الَّذِي لَهُ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَ مَا بَيْنَهُمَا وَ عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ».(3)

و بزرگوار خدایی که آسمانها و زمین و هر چه بين آنهاست همه ملک اوست و علم ساعت قیامت نزد اوست و شما همه به سوی او بازگردانیده می شوید.

«يَسْأَلُونَكَ عَنِ السَّاعَةِ أَيَّانَ مُرْسَاهَا ۖ قُلْ إِنَّمَا عِلْمُهَا عِنْدَ رَبِّي ۖ لَا يُجَلِّيهَا لِوَقْتِهَا إِلَّا هُوَ ۚ ثَقُلَتْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۚ لَا تَأْتِيكُمْ إِلَّا بَغْتَةً ۗ يَسْأَلُونَكَ كَأَنَّكَ حَفِيٌّ عَنْهَا ۖ قُلْ إِنَّمَا عِلْمُهَا عِنْدَ اللَّهِ وَ لَٰكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ»(4)

(ای رسول ما) از تو از ساعت قیامت می پرسند که چه وقت فراخواهد رسید؟ پاسخ ده که علم آن نزد پروردگار من است، کسی به جز او آن را به هنگامش آشکار نکند، (شأن)

ص: 58

آن ساعت در آسمان ها و زمین بسی سنگین است، نیاید شما را مگر ناگهانی. از تو او می پرسند گویی تو کاملا (از خود) بدان آگاهی. بگو: علم آن ساعت محققا نزد خداست، لیکن اکثر مردم آگاه نیستند.

آمده است که علم به مرسای آن عند الله و در حیطه قدرت او است، اوست که إجلاء وقت آن را می کند و آن بغتة می باشد.

و در کریمه:

«يَسْأَلُونَكَ عَنِ السَّاعَةِ أَيَّانَ مُرْسَاهَا ۖ * فِيمَ أَنْتَ مِنْ ذِكْراها * إِلى رَبِّكَ مُنْتَهاها»(1)

از تو می پرسند قیامت کی برپا شود؟ * تو را چه کار است دیگر که از آن به یاد آری؟ * کار آن ساعت به خدای تو منتهی شود.

منتهی و نهایت و بازگشت علم به ساعت قیامت (صغری و کبری) به رب تعالی می باشد.

و در کریمه:

«إِلَيْهِ يُرَدُّ عِلْمُ السَّاعَةِ ۚ وَ مَا تَخْرُجُ مِنْ ثَمَرَاتٍ مِنْ أَكْمَامِهَا وَ مَا تَحْمِلُ مِنْ أُنْثَىٰ وَلَا تَضَعُ إِلَّا بِعِلْمِهِ ۚ وَ يَوْمَ يُنَادِيهِمْ أَيْنَ شُرَكَائِي قَالُوا آذَنَّاكَ مَا مِنَّا مِنْ شَهِيدٍ»(2)

علم به ساعت قیامت به او (الله) بازمی گردد، و هیچ میوه ای از غنچه خود بیرون نیاید و هیچ آبستنی بار بر ندارد و نزاید مگر به علم ازلی او. و روزی که خداوند به مشركان خطاب کند: آن معبودان باطلی که شریک من پنداشتید کجا رفتند؟ مشرکان گویند: بار الها، ما حضور تو عرضه داشتیم که از ما هیچ کس گواه نیست (که تو شریک داشته ای).

بازگشت علم الساعة به خداوند است هیچ کسی از خود و منقطع از رب جل و علا نمی تواند کاشف آن باشد.

و می فرماید:

«الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ وَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَ مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَ»(3)

ص: 59

کسانی که ایمان به غیب می آورند و نماز را برپا می دارند و از آن چه به آنان روزی داده ایم انفاق می کنند.

ایمان به غیب از اعمال مؤمنان حقیقی است، به آن چه که از آن ها در غیب است و مستلزم این نیست که شامل حضرات اهل بیت نبوت باشد زیرا آنان مرتضی و مجتبای رب جلیل می باشند به دلیل آیه کریمه:

«عَالِمُ الْغَيْبِ فَلَا يُظْهِرُ عَلَىٰ غَيْبِهِ أَحَدًا * إِلَّا مَنِ ارْتَضَىٰ مِنْ رَسُولٍ فَإِنَّهُ يَسْلُكُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ رَصَدًا».(1)

او عالم به غیب است و هیچ کس را بر غیب خود آگاه نمیکند * مگر آن کس که به پیامبری برگزیده است که فرشتگان را از پیش رو و پشت سر او می فرستد (تا شياطين اسرار وحی را به سرقت گوش نربایند).

و آیه:

«مَا كَانَ اللَّهُ لِيَذَرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلَىٰ مَا أَنْتُمْ عَلَيْهِ حَتَّىٰ يَمِيزَ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ ۗ وَ مَا كَانَ اللَّهُ لِيُطْلِعَكُمْ عَلَى الْغَيْبِ وَ لَٰكِنَّ اللَّهَ يَجْتَبِي مِنْ رُسُلِهِ مَنْ يَشَاءُ ۖ فَآمِنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ ۚ وَ إِنْ تُؤْمِنُوا وَتَتَّقُوا فَلَكُمْ أَجْرٌ عَظِيمٌ».(2)

خداوند هرگز مؤمنان را بدین حال کنونی که بر آنید وانگذارد تا آن که (با امتحان) ناپاک را از پاک جدا کند. و خدا همه شما را از غیب آگاه نسازد و لیکن هر که را مشیت او تعلق گرفت (به این مقام) از پیغمبران خود برگزیند، پس شما به خدا و پیغمبرانش ایمان بیاورید، که هرگاه ایمان آرید و پرهیزکار شوید اجر عظیم خواهید یافت.

و آنچه خداوند به حضرات اهل بیت علیهم السلام داده است در حیطه قدرت اوست، آنان مقام عنداللهی دارند و آن چه دارند از خداوند است و نه از خودشان و براو پیشی نمی گیرند. و آن چه از اشیاء است و مراحل هفت گانه: مشیت، اراده، قدر، قضاء، إذن، کتاب و أجل را طی نموده باشد در حیطه علم و ولایت آنان قرار یافته است و قیامت صغری و کبری هردو مخلوقند و

ص: 60

مراحل: مشیت و اراده و قضاء و قدر و ...(1) خود را طی نموده اند، و از علم به ذات قدوسی رب تعالی که مستأثر و خاص به اوست نمی باشد، از ناس در غیب است و حضرات اهل بیت عصمت و طهارت «من ارتضی من رسول و مجتبای رب» هستند بنابر این در حیطه علم و ولایت اهل بیت علیهم السلام قرار گرفته است.(2) و تمامی حروف علم که 27 حرف است(3)و اسم اعظم که 43 حرف است (4) (که اشاره دارد بر علم و ولایت بر همه و هر چیز جز ذات مقدس الله تعالی) نزد حضرات محمد و آل محمد صلى الله عليهم می باشد.

«إِنَّا نَحْنُ نُحْيِي الْمَوْتَىٰ وَ نَكْتُبُ مَا قَدَّمُوا وَآثَارَهُمْ ۚ وَ كُلَّ شَيْءٍ أَحْصَيْنَاهُ فِي إِمَامٍ مُبِينٍ».(5)

ما مردگان را زنده می گردانیم و کردار گذشته و آثار وجودی آینده شان همه را ثبت خواهیم کرد، و در لوح محفوظ و روشن خدا (قلب امام و خليفة الله) همه چیز را به شماره آورده ایم . و امام مبین که (علم و ولایت احاطی بر) هر چیز و هر ترو خشکی در او احصاء گردیده است، همانا ولی معصوم است (6)

«وَ عِنْدَهُ مَفَاتِحُ الْغَيْبِ لَا يَعْلَمُهَا إِلَّا هُوَ وَ يَعْلَمُ مَا فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَ مَا تَسْقُطُ مِنْ وَرَقَةٍ إِلَّا يَعْلَمُهَا وَ لَا حَبَّةٍ فِي ظُلُمَاتِ الْأَرْضِ وَ لَا رَطْبٍ وَ لَا يَابِسٍ إِلَّا فِي كِتَابٍ مُبِينٍ».(7)

و کلیدهای غیب نزد اوست، کسی جز او بر آن آگاه نیست و نیز آن چه در خشکی و دریاست همه را می داند و هیچ برگی از درخت نمی افتد مگر آن که او آگاه است و نه هیچ دانه ای در زیر تاریکی های زمین و نه هیچ ترو خشکی، جز آن که در کتابی مبین است.

و مفاتيح غيب الهي همانا حضرات خاندان عصمت و طهارت هستند(8) هرچه را که آفریده و بیافریند به مشیت است و ظرف مشيت او آنهایند.(9)

***

مخلوقات خداوند تعالی را دارند یا خیر؟ ادله را در جهت نفی و اثبات این مطلب بیان فرمایید.

جواب- با استعانت از حضرات اسماء الله تبارک و تعالی الحسنى محمد و آل محمد صلوات الله و سلامه عليهم درصدد پاسخ به سؤال از وحی تنزیلی و تأویلی طه و آل یاسین صلوات الله عليهم درباره حضرت آیة الله العظمي فاطمة الزهراء سلام الله علیها برمی آییم:

درباره شخصیت های عموم مردم می توان سخن گفت و از شخصیت بی نظیر حضرت صدیقه کبری سلام الله عليها تنها کسانی میتوانند بگویند که از سنخ ذات اویند و معرفت اولیاء معصومین صلوات الله و سلامه عليهم أجمعين صنع الله تبارک و تعالی است و موهبتی و نه اکتسابی پس به ناچار آن را از او درخواست نموده و عرض می کنیم:

«... اللَّهُمَّ عَرِّفْنِي حُجَّتَكَ فَإِنَّكَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِي حُجَّتَكَ ضَلَلْتُ عَنْ دِينِي»(1)

... بارالها حجتت را به من بشناسان که اگر حجتت را به من نشناسانی از دینم گمراه می گردم.

بنا بر فرمایش رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم :

حضرت فاطمه از نور عظمة الله بی واسطه آفریده شده و حجاب الله است، إشراق نور و ضياء نور آسمان ها و زمین (عالم ملکوت و ناسوت) از نور ایشان است زیرا که از نور الله آفریده شده، او از جمیع انبیاء افضل است و نور أئمه هدی- که خلفاء الله و قوام بأمر الله می باشند - از نور اوست. (2)

علت غائی خلقت افضل انبیاء و سید اوصیاء است که الله تعالی در حدیث قدسی خود در بارگاهش به سید رسل فرمود:

«ي-ا أَحْمَدُ! لَوْلاكَ لَما خَلَقْتُ الْأَفْلاكَ، وَ لَوْلا عَلِىٌّ لَما خَلَقْتُكَ، وَ لَوْلا فاطِمَةُ لَما خَلَقْتُكُما»(3)

ای احمد! اگر تو نبودی افلاک را نمی آفریدم، و اگر علت نبود تو را نمی آفریدم، و اگر فاطمه نبود هیچ یک از شما را نمی آفریدم.

ص: 62

فاطمه از رسول الله و رسول الله از فاطمه است.(1)

در خلقت نوری متحدند. او بضعه خاتم الأنبياء(2) است.

و آدم، به معرفت و اقرار به حضرتش خليفة الله شد، و انبیاء و رسل به نبوت و رسالت مبعوث شدند.(3)

حضرت فاطمه همانند حضرات أئمه معصومين آية الله و دلیل و برهان توحید است(4) چنان که فرمودند:

....وَ نَحْنُ اَلْأَعْرَافُ اَلَّذِينَ لاَ يُعْرَفُ اَللَّهُ إِلاَّ بِسَبِيلِ مَعْرِفَتِنَا».(5)

... و ماییم «اعراف» همانان که الله شناخته نشود جز به سبب راه شناخت ما (اهل بیت وحی).

مضاف بر این که حضرت فاطمه سلام الله علیها از بهترین خلق است هم چون رسول و وصی و سبطین بنابر صریح فرمایش رسول الله، بلکه نام حضرت از اسم فاطر مشتق گشته است که به معنی خلق نمودن لا من شيء بوده و اشاره به خلق به سبب و واسطه حضرت می باشد.(6)

بقية النبوة است، حضرت امیرالمؤمنين عليه السلام به ایشان فرمودند:

«....اِبْنَةَ الصَّفْوَةِ وَ بَقِيَّةَ النُّبُوَّةِ، ...»(7)

... ای فرزند برگزیده (خداوند)، وای باقی مانده از نبوت ....

و فرمودند:

«.... یَا بَقِیَّةَ النُّبُوَّةِ وَ شَمْسُ الرِّسَالَةِ وَ مَعْدِنُ الْعِصْمَةِ وَ الْحِکْمَةَ...»(8)

... ای باقی مانده نبوت، و خورشید رسالت، و معدن عصمت و حکمت ....

و فرموده اند:

«إِنَّ فَاطِمَةَ بقیة النُّبُوَّةِ ، وَ بَرْزَخُ بَيْنَ بَحْرِ النُّبُوَّةِ وَ الْإِمَامَةِ»(9)

همانا فاطمه، باقی مانده نبوت، و برزخ (و واسطه و میانه) بین نبوت و امامت است.

فاطمة الزهراء سلام الله علیها «مصطفاة الله»(10) و خود «حجاب النبوة» است چنان که وارد

ص: 63

شده است:

« ...اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّد وَ اَهْلِ بَیْتِهِ، وَ صَلِّ عَلَی الْبَتُولِ الطّاهِرَهِ، ....الَّتی شَرَّفْتَ مَوْلِدَها بِنِساءِ الْجَنَّهِ، وَ سَلَلْتَ مِنْها اَنْوارَ الاَْئِمَّهِ، وَ اَرْخَیْتَ دُونَها حِجابَ النُّبُوَّهِ ....»(1)

همانطور که ولایت در معرفت دارد، ولایت در طاعت نیز از آن اوست.

و بنابر آیه کریمه:

«مَرَجَ الْبَحْرَيْنِ يَلْتَقِيانِ»(2)

دو دریا را که با هم ملاقات دارند به هم درآمیخت.

و احادیث بسیار، آن حضرت هم چون امیر المؤمنين عليهما السلام دریای ژرف علم الله است.

ایشان کفویت ایمانی امیر المؤمنين عليه السلام را دارا هستند.(3)

همراه با امیر المؤمنين عليه السلام شفع است که از امام جعفر صادق عليه السلام روایت است که فرمود:

سخن خداوند که فرمود «وَالْفَجْرِ» حضرت قائم عجل الله فرجه است، «وَ لَيَالٍ عَشْرٍ» ائمه از امام حسن تا امام حسن هستند، «وَ الشَفْعُ» امیرالمؤمنين و فاطمه علیهما السلام هستند «وَ الْوَتْرِ» الله است که یگانه است و شریک ندارد، «وَ اللَّيْلِ إِذا يَسْرِ» دولت حبتر است که تا قیام قائم عجل الله فرجه ادامه دارد.(4)

بنابر تفسیر طه و آل یاسین صلوات الله علیهم از آیاتی از قرآن کریم و بیانات آن حضرات درباره حضرت صدیقه طاهره فاطمة الزهراء سلام الله عليها، طاعتش بر همه فرض و امامتش بر حضرات أمته معصومین از نسل خود صلى الله عليهم اجمعين ساری و جاریست. (5)

پیامبری هیچ پیامبری تکامل نیافت مگر با معرفت ولایت رسول الله و اهل بیت اطهارش و فضل فاطمه و محبت ایشان و قبول و إقرار این ها.(6)

حضرت امام علی بن موسی الرضا المرتضی صلوات الله و سلامه عليه در وصف امامت فرمود:

«....اِنَّ الاِمامَةَ اَجَلُّ قَدراً، وَ اَعظَمُ شَأناً،وَ اَعلی مَکاناً وَ اَمنَعُ جانِباً وَ اَبعَدُ غَوراً مِن اَن

ص: 64

یَبلُغَها النّاسُ بِعُقُولِهِم اَو یَنالُوا بِآرائِهِم اَو یُقیمُوا اِماماً بِاِختیارِهِم.... اِنَّ الاِمامة اُسُ اْلإِسْلامِ النّامي، وَ فَرْعُهُ ال السامي...».(1)

... همانا امامت قدرش والاتر، و شأنش بزرگتر و منزلتش عالیتر، و مکانش منیعتر، و عمقش گودتر از آن است که مردم با عقل خود به آن رسند، یا به آرائشان آن را دریابند، و یا با انتخاب خود امامی منصوب کنند... همانا امامت اساس و ریشه اسلام بالنده و شاخه بلند آن است ....

و همان طور که با عقل عموم مردم، معرفت حقیقت امام دست نایافتنی است چنان که حضرت امام على الرضا المرتضى عليه السلام فرمود، خلق از معرفت حقیقت حضرت فاطمه علیها السلام نیز بریده و منقطع و ناتوان می باشند. امام جعفر صادق عليه السلام فرمود:

«.... اللَّیلَةُ فَاطِمَةُ وَ الْقَدْرُ اللَّهُ فَمَنْ عَرَفَ فَاطِمَةَ حَقَّ مَعْرِفَتِهَا فَقَدْ أَدْرَک لَیلَةَ الْقَدْرِ وَ إِنَّمَا سُمِّیتْ فَاطِمَةَ لِأَنَّ الْخَلْقَ فُطِمُوا عَنْ مَعْرِفَتِهَا- أو - مِنْ مَعْرِفَتِهَا، ...»(2)

... (مقصود از) الليله فاطمه است، و قدر الله است، پس هر کسی که به قدر حق معرفت فاطمه او را شناخت، همانا شب قدر را درک نموده، و تنها به این خاطر فاطمه نامیده شد که همه خلق از معرفت او بریده شدند....

حضرتش ليلة القدر و ظرف إنزال تمام قرآن کریم است إنزالا من الزب الجليل، و حضرتش همان روح القدس است که واسطه تنزل مقدرات و ملائکه برولی معصوم است، همو که لهو و لغوو لعب و حدثانی بر آن نیست و حضرات آل الله را توفيق عنایت و تسدید می کند و علم می آموزد.(3)

امامت خاص نسل آن حضرت است.(4)

شرایط امامت ظاهری که عبارتند از عصمت و طهارت، اعلمیت، افضلیت و خلافت کلیه الهیه (5)مقام شاهد برخلق(6) ومحدث رب جلیل بودن(7) همه را دارا می باشند.

امامت بر مردم انتصابی الهی است، حضرت فاطمه علیها السلام حجة الله است نه تنها بر

ص: 65

خلق که براهل عصمت(1) که حکایت از تقدم جوهری رتبی ایشان می کند.

و در بیان حضرت در خطبه فدکیه است که فرمودند:

«...وَ نَحْنُ وَسیلَتُهُ فی خَلْقِهِ، وَ نَحْنُ خاصَّتُهُ وَ مَحَلُّ قُدْسِهِ، وَ نَحْنُ حُجَّتُهُ فی غَیْبِهِ، وَ نَحْنُ وَرَثَةُ اءنْبیائِهِ، ..».(2)

... و ماییم وسیله خداوند در میان خلق او، و ماييم خاصان او و جایگاه قدس او، و ما حجت های او در غيب اوييم، و ما وارثان پیامبرانش هستیم....

و فرمودند:

«...فَفَرَضَ (فَجَعَلَ)(3) اللّهُ عَلَیکُمُ الإيمانَ تَطْهيراً لَكُمْ مِنَ الشِّرْكِ، ... وَ طاعَتَنا (أَهلَ البَيتِ)(4) نِظَاماً لِلْمِلَّةِ، وَ إِمَامَتَنَا(5) لِمَا (أَمَاناً) لِلْفُرْقَةِ،...».(6)

... الله برای پاک بودن از (آلودگی) شرک؛ ایمان را بر شما واجب فرمود... و اطاعت (از ما اهل بیت) را برای نظام ملت، و امامت ما را برای اجتماع (و امانی) از تفرقه واحپجب نمود (قرار داد) ....

دقت شود که فرمود: «... وَ طاعَتَنا (أَهلَ البَيتِ)(7) نِظَاماً لِلْمِلَّةِ، وَ إِمَامَتَنَا...» و حضرتش از اهل البيت است و اطاعت از او بر انبیاء و غير آنان واجب است.

چنان چه گذشت- زیرا او نیز امام است و شیعه دارد. (به پی نوشت 135 مراجعه کنید)

حضرت واسطه علوم و مواريث الهی و انبیاء و مصحف خود برای ائمته است.(8)

و واسطه مقدرات در ليلة القدر می باشند، و رضایت و غضب ایشان نقش اساسی در همه مراحل مقدرات را دارد.(9)

مقام حجیت ایشان در آیه کریمه مباهله(10) و آيه إنذار(11) روشن است.

حضرت فاطمه سلام الله علیها سیده زنان اهل بهشت است اجمعين بلکه سیده اولین و آخرین است سوای خاتم النبيين(12)

هم چنان که مودت حضرات اهل بیت بر همه واجب است مودت ایشان نیز واجب است(13)

ص: 66

ملاک رضا و غضب الله تبارک و تعالی رضا و غضب ایشان است.(1)

بیت ایشان بإذن الله مرفوع است.(2)

او ذي القربای رسول الله و صاحب خمس است و این مقام وراثى رسول الله صلى الله علیه و آله و سلم است (3)

مثل «نور الله كمشكاة» در آیه نور، ایشان است(4)

و فرموده اند: «يَكادُ زَيْتُها يُضِي ءُ»:

«یَکَادُ اَلْعِلْمُ یَتَفَجَّرُ مِنْهَا»(5)

نزدیک است که نور علم از او درخشش گیرد.

«كَأَنَّها كَوْكَبٌ دُرِّيٌ» در حديث رسول الله به امام باقرو در حدیث امیرالمؤمنين به امام سجاد و در حدیث امام صادق و امام کاظم به حضرت فاطمة الزهراء صلوات الله عليهم أجمعين تأويل گشته است که همسانی ایشان با مقام امامت دانسته شده است.(6) و چرا که نباشد کسی که رسول الله صلى الله عليه و آله درباره مادر گرامیش فرمود:

«إِنَّ بَطْنَ أُمِّکِ کَانَ لِلْإِمَامَهِ وِعَاءً»(7)

همانا شکم مادرت ظرف امامت بود.

وأفضلیت ایشان بر مادر گرامش و برامامان از نسل خود مسلم است.

«بِئْرٍ مُعَطَّلَهٍ» در آیه کریمه(8) بنابر فرمایش امام صادق و امام کاظم عليهما السلام به امام صامت(9) تفسير شده، و در حدیث دیگری از امام صادق عليه السلام به امیرالمؤمنين عليه السلام(10) و در روایت صالح بن سهل از امام صادق عليه السلام به حضرت فاطمه و امامان از فرزندان ایشان تفسیر شده است.(11)

پس او نیز چون امیر المؤمنين و ائمه معصومین علیهم السلام امام صامت است.

او بهترین اهل زمین است «عُنْصُراً وَ شَرَفاً وَ کَرَماً»(12)

از جهت عنصر (جوهرا) و شرافت و کرامت (ذاتی).

ص: 67

اسوه حضرت صاحب الأمر حجة ابن الحسن المهدی عجل الله فرجه الشريف است.(1)

آن چه در این مختصر ذکر شد کنه حقیقت آن حضرت نیست، و در دولت کریمه آل محمد صلی الله عليهم و سلم و در قیامت بیان خواهد شد، و ظرف قابل آن خاتم الأنبياء و ساداتنا الأوصياء هستند و هر آن که را مشیت نمایند.(2)

جانم و جان عزیزانم به فدای آن که رضای الله در رضای او، و دستان تازیانه خورده اش و درگاه خانه اش بوسه گاه رسول و وصي و آل الرسول بود و حجت بر حجج الله، شفيعة شيعتها و شفيعة محبيها است.(3)

از آنچه ذکر گردید از آیات و احادیث نورانی درباره حضرت آية الله العظمي فاطمة الزهراء صلوات الله و سلامه عليها برای کسی که از فاضل طینت حضرات محمد و آل محمد صلوات الله و سلامه عليهم أجمعين باشد غنیمتی بزرگ است فهنيئا للمسلمين لهم(4) و جعلنا الله منهم.

***

علیه و آله.

و روایاتی در نص جبرئیل از جانب خداوند تعالی برامامت دوازده امام به روایت امامان عليهم السلام است، وعائشه نیز از راویان آن ها است.

و احادیثی بر تنصيص خدای تعالی برامامت دوازده امام آمده است، از جمله آنها حديث لوح و خواتيم و غیر آن است.

و بشارت هایی از انبیاء و کتاب های تورات و مقدس و هارون و عهد موسی و کتاب شمعون و انجيل و زبور و نوشته ای بر صخره ای که بر امامت دوازده امام دلالت دارد، و روایاتی بر شهادت مخلوقات برامامت دوازده امام عليهم السلام.

و نصوصی از رسول الله صلى الله علیه و آله بر امامت دوازده خلیفه و نصوصی از رسول الله بر امامان بعد از او به تعداد اسباط و نقباء بنی اسرائیل و حواریون عیسی و تعداد ماه های سال وجود دارد.

نصوصی از رسول الله صلى الله علیه و آله است بر این که امامان پس از او دوازده تن هستند و اولین آنها على عليه السلام و آخرین آنها حضرت قائم عجل الله فرجه است.

و نصوصی از رسول الله صلى الله عليه و آله است بر این که نه تن از امامان از فرزندان امام حسين عليه السلام هستند.

ونصوصی از آن حضرت به نام امامان است که برخی از آنها در این جا ذکر می گردد:

1- رسول الله صلى الله علیه و آله که به امام حسین علیه السلام فرمود:

«یَا حُسَیْنُ یَخْرُجُ مِنْ صُلْبِکَ تِسْعَهٌ مِنَ اَلْأَئِمَّهِ مِنْهُمْ مَهْدِیُّ هَذِهِ اَلْأُمَّهِ، فَإِذَا اُسْتُشْهِدَ أَبُوکَ فَالْحَسَنُ بَعْدَهُ، فَإِذَا سُمَّ اَلْحَسَنُ فَأَنْتَ، فَإِذَا اُسْتُشْهِدْتَ فَعَلِیٌّ اِبْنُکَ فَإِذَا مَضَی عَلِیٌّ فَمُحَمَّدٌ اِبْنُهُ فَإِذَا مَضَی مُحَمَّدٌ فَجَعْفَرٌ اِبْنُهُ فَإِذَا مَضَی جَعْفَرٌ فَمُوسَی اِبْنُهُ فَإِذَا مَضَی مُوسَی فَعَلِیٌّ اِبْنُهُ فَإِذَا مَضَی عَلِیٌّ فَمُحَمَّدٌ اِبْنُهُ فَإِذَا مَضَی مُحَمَّدٌ فَعَلِیٌّ اِبْنُهُ فَإِذَا مَضَی عَلِیٌّ فَالْحَسَنُ اِبْنُهُ فَإِذَا مَضَی اَلْحَسَنُ فَالْحُجَّهُ بَعْدَ اَلْحَسَنِ یَمْلَأُ اَلْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلاً کَمَا

ص: 69

مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً»(1)

ای حسين ! از پشت تو نه تن از امامان خارج می شوند، از آنهاست مهدی این امت، پس آن گاه که پدرت شهید شد امام پس از او حسن است، و آن گاه که حسن مسموم شد توامامی، و چون شهید شدی فرزندت على امام است، پس چون على رفت پسرش محمد امام است، و چون محمد رفت پسرش جعفر امام است، پس چون جعفر رفت پسرش موسی، و پس از آن که موسی رفت پسرش علی، پس چون على رفت پسرش محمد، پس چون محمد رفت پسرش على، پس آن گاه که علی رفت پسرش حسن، و پس از آن که حسن رفت پسرش حضرت حجت امام است، او که زمین را از قسط و عدل پر کند همان طور که پر از ستم و ظلم شده باشد.

امیرالمؤمنين عليه السلام و جابر بن عبد الله الأنصاري و حارث و سعید بن قيس از رسول الله صلى الله عليه و آله روایت کرده اند که فرمود:

«أَنَا وَارِدُکُمْ عَلَی اَلْحَوْضِ وَ أَنْتَ یَا عَلِیُّ اَلسَّاقِی وَ اَلْحَسَنُ اَلذَّائِدُ وَ اَلْحُسَیْنُ اَلْآمِرُ وَ عَلِیُّ بْنُ اَلْحُسَیْنِ اَلْفَارِسُ (الفارِطُ)وَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ اَلنَّاشِرُ وَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ اَلسَّائِقُ وَ مُوسَی بْنُ جَعْفَرٍ مُحْصِی اَلْمُحِبِّینَ وَ اَلْمُبْغِضِینَ وَ قَامِعُ اَلْمُنَافِقِینَ وَ عَلِیُّ بْنُ مُوسَی وَ مُزَیِّنُ اَلْمُؤْمِنِینَ وَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ مُنْزِلُ أَهْلِ اَلْجَنَّهِ فِی دَرَجَاتِهِمْ وَ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ خَطِیبُ شِیعَتِهِ (شِیعَتِهِمْ -یَوْمِ الْقِیَامَةِ) وَ مُزَوِّجُهُمْ اَلْحُورَ (اَلْعِینَ) وَ اَلْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ سِرَاجُ أَهْلِ اَلْجَنَّهِ یَسْتَضِیئُونَ بِهِ وَ اَلْقَائِمُ (وَ الهادِی اَلْمَهْدِیُّ) شَفِیعُهُمْ یَوْمَ اَلْقِیَامَهِ حَیْثُ لاَ یَأْذَنُ اَللَّهُ إِلاَّ لِمَنْ یَشاءُ وَ یَرْضی».(2)

من جلوتر از شما بر حوض (کوثر) وارد می شوم، و تو یا علی ساقی هستی، و حسن مدافع، و حسین امر کننده، و على بن الحسین پیشرو، و محمد بن على ناشر، و جعفر بن محمد رهبر، و موسی بن جعفر شماره بردار دوستان و دشمنان و از بین برنده

ص: 70

منافقين، و علی بن موسی زینت بخش مؤمنين، و محمد بن على جای دهنده مؤمنین است در درجه خود در بهشت، علی بن محمد سخنگوی شیعیان و به ازدواج در آورنده حور العين، حسن بن علی چراغ بهشتیان که از نور ایشان استفاده می کنند، و هادی مهدی شفیع آنها است روز قیامت موقعی که اجازه داده نمی شود مگربرای کسی که خدا بخواهد.

به روایت سلمان رضی الله عنه رسول الله صلى الله عليه و آله در ضمن حدیثی در بیان نام امامان معصوم علیهم السلام فرمود:

«...أَوَّلُهُمْ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ وَ بَعْدَهُ سِبْطَایَ وَ بَعْدَهُمَا عَلِیٌّ زَیْنُ اَلْعَابِدِینَ وَ بَعْدَهُ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ بَاقِرُ عِلْمِ اَلنَّبِیِّینَ وَ اَلصَّادِقُ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ وَ اِبْنُهُ اَلْکَاظِمُ سَمِیُّ مُوسَی بْنِ عِمْرَانَ وَ اَلَّذِی یُقْتَلُ بِأَرْضِ اَلْغُرْبَهِ اِبْنُهُ عَلِیٌّ ثُمَّ اِبْنُهُ مُحَمَّدٌ وَ الصَّادِقَانِ عَلِیٌّ وَ اَلْحَسَنُ وَ اَلْحُجَّهُ اَلْقَائِمُ اَلْمُنْتَظَرُ فِی غَیْبَتِهِ فَإِنَّهُمْ عِتْرَتِی مِنْ دَمِی وَ لَحْمِی عِلْمُهُمْ عِلْمِی وَ حُکْمُهُمْ حُکْمِی مَنْ آذَانِی فِیهِمْ فَلاَ أَنَالَهُ اَللَّهُ شَفَاعَتِی»(1)

... اولین آنها على بن ابي طالب، و پس از او دو نواده ام، و پس از آنها على زين العابدین، بعد از او محمد پسر على شکافنده علم پیامبران، و صادق جعفر بن محمد، و پسرش کاظم هم نام موسی بن عمران، و پسر او که در سرزمین غربت کشته می شود، سپس پسر او محمد، و دو صادق على، و حسن، و حجت قائم که در غیبتش منتظر است امام اند، پس همانا اینان عترت (و خاندان من هستند)، از خون و گوشت من هستند، علم آنان علم من است، و حکم آنان حكم من است، هر کسی مرا درباره آنها اذیت کند مرا اذیت کرده، خداوند شفاعت مرا به آنان نرساند.

و از نواصب عبد الله بن عمر است او از رسول الله صلى الله عليه و آله روایت نمود که به امیر المؤمنين عليه السلام فرمود:

ص: 71

«یَا عَلِیُّ أَنَا نَذِیرُ أُمَّتِی وَ أَنْتَ هَادِیهَا وَ اَلْحَسَنُ قَائِدُهَا وَ اَلْحُسَیْنُ سَائِقُهَا وَ عَلِیُّ بْنُ اَلْحُسَیْنِ جَامِعُهَا وَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ عَارِفُهَا وَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ کَاتِبُهَا وَ مُوسَی بْنُ جَعْفَرٍ مُحْصِیهَا وَ عَلِیُّ بْنُ مُوسَی مُعَبِّرُهَا وَ مُنَجِّیهَا وَ طَارِدُ مُبْغِضِیهَا وَ مُدْنِی مُؤْمِنِیهَا وَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ قَائِدُهَا وَ سَائِقُهَا وَ عَلِیُ بْنُ مُحَمَّدٍ سَائِرُهَا وَ عَالِمُهَا وَ اَلْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ منَادِیهَا وَ مُعْطِیهَا وَ اَلْقَائِمُ اَلْخَلَفُ سَاقِیهَا وَ منَاشِدُهَا انَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِلْمُتَوَسِّمِینَ»(1)

ای علی! من بيم دهنده امتم هستم، و تو هدایت گر آنان، و حسن رهبرشان، و حسین پیش راننده آنان، و على بن الحسين گردآورنده ایشان، و محمد بن على شناسنده شان، و جعفر بن محمد نویسنده آنان، و موسی بن جعفر به شماره آورنده شان، و على بن موسى عبور دهنده و نجات دهنده ایشان ، و دور کننده کینه داران ایشان، و نزدیک کننده مؤمنان، و محمد بن على قائم آن و راننده اش، و على بن محمد پوشاننده و عالم آن، و حسن بن على نداکننده و ندادهنده آن، و قائم خلف سقایت کننده و قسم دهنده آن است، همانا در آن نشانه هایی برای نشانه داران است.

سلمان فارسی رضوان الله عليه روایت کرده که روزی رسول اکرم صلی الله عليه و آله خطبه ای ایراد کرده، از نزدیک شدن رحلت خود خبر داده ، امت را به ستارگان فروزان امامت توجه دادند. در آخرین فراز از حدیث، سلمان رضی الله عنه عرض کرد: یا رسول الله ، اسامی آنان را برای من بیان فرمایید. رسول اکرم صلی الله عليه و آله فرمود:

«أَوَّلُهُمْ (وَ سَیِّدُهُمْ)(2)عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ وَ بَعْدَهُ سِبْطَایَ وَ بَعْدَهُمَا عَلِیٌّ زَیْنُ اَلْعَابِدِینَ وَ بَعْدَهُ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ بَاقِرُ عِلْمِ اَلنَّبِیِّینَ وَ اَلصَّادِقُ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ وَ اِبْنُهُ اَلْکَاظِمُ سَمِیُّ مُوسَی بْنِ عِمْرَانَ وَ اَلَّذِی یُقْتَلُ بِأَرْضِ اَلْغُرْبَهِ اِبْنُهُ عَلِیٌّ ثُمَّ اِبْنُهُ مُحَمَّدٌ وَ الصَّادِقَانِ عَلِیٌّ وَ اَلْحَسَنُ وَ اَلْحُجَّهُ اَلْقَائِمُ اَلْمُنْتَظَرُ فِی غَیْبَتِهِ فَإِنَّهُمْ عِتْرَتِی مِنْ دَمِی وَ لَحْمِی عِلْمُهُمْ عِلْمِی وَ حُکْمُهُمْ حُکْمِی مَنْ آذَانِی فِیهِمْ فَلاَ أَنَالَهُ اَللَّهُ شَفَاعَتِی».(3)

نخستين آنها سید و سرورشان على بن ابی طالب، بعد از او دو سبط و نواده ام حسن و

ص: 72

حسین، بعد از آنها زين العابدین علی بن الحسين، سپس محمد بن على شکافنده علوم پیامبران، آن گاه جعفر صادق بن محمد، بعد از او على بن موسى الرضا -که در سرزمین غربت به شهادت می رسد -سپس پسرش محمد، آن گاه فرزندش علت، بعد از او فرزندش حسن، آن گاه فرزندش حجت قائم عجل الله تعالی فرجه که در زمان غیبت، ظهورش را انتظار کشند و به هنگام ظهور فرمانش مطاع است. آنها از تبار من و از گوشت و خون من هستند، دانش آنها دانش من، فرمان آنها فرمان من است. هرکس مرا در حق آن ها آزار دهد خداوند او را به شفاعت من نرساند.

عمار یاسر رضي الله عنه گوید: در بعضی از غزوه ها دیدم که امیرالمؤمنين عليه السلام پرچم داران لشکر کفار و بردگانی از آنان و از آن ها عمرو بن عبد الله الجمحي و شيبة بن نافع را کشت و جمع آنان را متفرق نمود، خدمت رسول الله رسیدم و عرضه داشتم: یارسول الله ! صلوات خدا بر تو باد ! همانا على جهاد فرمود حق جهاد را. پس رسول الله صلى الله عليه و آله فرمود:

«لِأَنَّهُ مِنِّی وَ أَنَا مِنْهُ، وَارِثُ عِلْمِی وَ قَاضِی دَیْنِی وَ مُنْجِزُ وَعْدِی وَ الْخَلِیفَهُ بَعْدِی، وَ لَوْلَاهُ لَمْ یُعْرَفِ الْمُؤْمِنُ الْمَحْضُ، حَرْبُهُ حَرْبِی وَ حَرْبِی حَرْبُ اللَّهِ، وَ سِلْمُهُ سِلْمِی وَ سِلْمِی سِلْمُ اللَّهِ، أَلَا! إِنَّهُ أَبُو سِبْطَیَّ وَ الْأَئِمَّهِ مِنْ صُلْبِهِ یُخْرِجُ اللَّهُ تَعَالَی الْأَئِمَّهَ الرَّاشِدِینَ وَ مِنْهُمْ مَهْدِیُّ هَذِهِ الْأُمَّهِ».

زیرا که به راستی او از من است و من از اویم، وارث علم من، و پرداخت کننده بدهی من، و خلیفه پس از من است، و اگر او نباشد مؤمن محض شناخته نمی شد، جنگ (با) او جنگ (با) من، و جنگ (با) من جنگ (با) خداوند است، و صلح و سازش (با) او صلح (با) من و صلح و سازش (با) من صلح و سازش (با) الله است، آگاه باشید همانا او پدر نوادگانم و امامان است، خداوند از پشت او امامان راشد (و هدایت گر) را خارج سازد، و مهدی این امت از اینان است.

پس عرضه داشتم: پدر و مادرم به فدایت یا رسول الله این مهدی چیست؟ فرمود:

ص: 73

«یَا عَمَّارُ! إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی عَهِدَ إِلَیَّ أَنَّهُ یُخْرِجُ مِنْ صُلْبِ الْحُسَیْنِ تِسْعَهً، وَ التَّاسِعُ مِنْ وُلْدِهِ یَغِیبُ عَنْهُمْ، وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ عَز وَ جَلَ: «قُلْ أَ رَأَیْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ ماؤُکُمْ غَوْراً فَمَنْ یَأْتِیکُمْ بِماءٍ مَعِینٍ»، یَکُونُ لَهُ غَیْبَهٌ طَوِیلَهٌ، یَرْجِعُ عَنْهَا قَوْمٌ وَ یَثْبُتُ عَلَیْهَا آخَرُونَ، فَإِذَا کَانَ فِی آخِرِ الزَّمَانِ یَخْرُجُ، فَیَمْلَأُ الدُّنْیَا قِسْطاً وَ عَدْلًا، وَ یُقَاتِلُ عَلَی التَّأْوِیلِ کَمَا قَاتَلْتُ عَلَی التَّنْزِیلِ، وَ هُوَ سَمِیِّی وَ أَشْبَهُ النَّاسِ بِی. یَا عَمَّارُ إِنَّکَ سَتُقَاتِلُ بَعْدِی مَعَ عَلِیٍّ صِنْفَیْنِ النَّاکِثِینَ وَ الْقَاسِطِینَ ثُمَّ یَقْتُلُکَ الْفِئَهُ الْبَاغِیَةُ...»(1)

ای عمار؛ همانا الله تبارک و تعالی به من عهد نموده قطعا از پشت حسین نه تن (امام) خارج کند، و نهمین از آنان غائب شود و دلیل آن قول خدای عزوجل است که فرمود: «بگو: اگر صبح گاهی آب که مایه حیات شماست در زمین فرو رود، چه کسی برای شما آبی گوارا و جاری بیاورد؟» برای او غیبتی است دراز که گروهی از آن (دین) برمی گردند و دیگرانی بر آن ثابت می مانند، پس آن گاه که آخرالزمان فرا رسد، قیام کرده سپس زمین را از قسط و عدل پر می کند، و براساس تأويل (و باطن قرآن) می جنگد همان طور که من براساس تنزیل قرآن جنگیدم، و او هم نام و شبیه ترین مردم به من است. ای عمار! به زودی پس از من فتنه ای خواهد بود، چون محقق شد، از على و حزب او پیروی کن که به راستی او به حق است و حق با اوست. ای عمار؛ قطعا پس از من، تو همراه با على با دو گروه خواهی جنگید؛ با ناکثین (بیعت شکنان) و قاسطين (معاویه و پیروانش)، سپس تو را گروه تجاوزگر خواهند کشت....

از ابن عباس روایت است که گفت: شخصی یهودی به نام نعثل به خدمت رسول الله رسید و درباره خداوند سؤال داشت و حضرت پاسخ او را دادند، سپس از اوصیاء آن حضرت پرسید، حضرت فرمودند:

«نَعَمْ إِنَّ وَصِیِّی وَ اَلْخَلِیفَهَ مِنْ بَعْدِی عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ، وَ بَعْدَهُ سِبْطَایَ

ص: 74

اَلْحَسَنُ وَ اَلْحُسَیْنُ تَتْلُوهُمْ تِسْعَهٌ مِنْ صُلْبِ اَلْحُسَیْنِ أَئِمَّهٌ أَبْرَارٌ»

آری همانا وصی و خلیفه پس از من على بن ابی طالب عليه السلام است و پس از او دو نواده ام حسن و حسین ، در پی آنان 9 تن از پشت حسين هستند، همه امامان نیک کردار.

عرضه داشت: ای محمد! آن ها را برایم نام ببر. فرمود:

«نَعَمْ إِذَا مَضَى الْحُسَيْنُ فَابْنُهُ عَلِيٌّ فَإِذَا مَضَى عَلِيٌّ فَابْنُهُ مُحَمَّدٌ فَإِذَا مَضَى فَابْنُهُ جَعْفَرٌ فَإِذَا مَضَى جَعْفَرٌ فَابْنُهُ مُوسَى فَإِذَا مَضَى مُوسَى فَابْنُهُ عَلِيٌّ فَإِذَا مَضَى عَلِيٌّ فَابْنُهُ مُحَمَّدٌ فَإِذَا مَضَى مُحَمَّدٌ فَابْنُهُ عَلِيٌّ فَإِذَا مَضَى عَلِيٌّ فَابْنُهُ الْحَسَنُ فَإِذَا مَضَى الْحَسَنُ فَبَعْدَهُ ابْنُهُ الْحُجَّةُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ علیهم السلام فَهَذِهِ اثْنَا عَشَرَ إِمَاماً عَلَى عَدَدِ نُقَبَاءِ بَنِي إِسْرَائِيل»

آری چون حسین درگذشت ، پسرش على امام است، چون على درگذشت پسرش محمد، چون محمد درگذشت پسرش جعفر، چون جعفر درگذشت پسرش موسی، چون موسی درگذشت پسرش على، چون على درگذشت پسرش محمد، چون محمد درگذشت پسرش على، چون على درگذشت پسرش حسن، چون حسن درگذشت بعد از او پسرش حجت ابن الحسن عليهم السلام امام است، پس این دوازده شخص امام به عدد و شماره نقیبان بنی اسرائیل همه امام می باشند.

گفت: جایگاه آنان کجای بهشت است؟ فرمود:

«مَعِی فِی دَرَجَتِی».

با من در درجه (و جایگاه) من هستند.

آن گاه اسلام آورد و گفت: شهادت می دهم که خداوندی جز الله نیست، و همانا تو پیامبرش هستی، و شهادت می دهم که اینان جانشینان پس از تو هستند، و بدرستی که این را (امامت امامان معصوم را) در کتاب های گذشته و آن چه موسى عليه السلام با ما (یهودیان) عهد نموده است یافتم که چون آخر الرمان شود، پیامبری به نام احمد خاتم پیامبران خارج شود، که

ص: 75

پیامبری پس از او نباشد، و از نسل او امامانی نیکوکردار به تعداد اسباط (دوازده تن) باشند. سپس رسول الله صلى الله عليه و آله فرمود:

«أَبَا عُمَارَةَ أَ تَعْرِفُ الْأَسْبَاطَ؟».

ای ابا عماره! آیا اسباط را میشناسی؟

گفت: بله یا رسول الله ، آنان دوازده کس بودند. فرمود:

«فَإِنَّ فِیهِمْ لَاوَی بْنَ أرحیا».

پس همانا لاوی فرزند ارحیا در میان آنان است.

گفت: او را می شناسم و اوست که سال ها از بنی اسرائیل غائب گردید سپس بازگشت و شریعت خود را پس از مندرس شدن اظهار نمود و با فریطیای پادشاه جنگید تا این که او را کشت. و فرمود:

«کَائِنٌ فِی أُمَّتِی مَا کَانَ مِنْ بَنِی إِسْرَائِیلَ حَذْوَ اَلنَّعْلِ بِالنَّعْلِ وَ اَلْقُذَّهِ بِالْقُذَّهِ وَ إِنَّ اَلثَّانِیَ عَشَرَ مِنْ وُلْدِی یَغِیبُ حَتَّی لاَ یُرَی وَ یَأْتِی عَلَی أُمَّتِی زَمَنٌ لاَ یَبْقَی مِنَ اَلْإِسْلاَمِ إِلاَّ اِسْمُهُ وَ لاَ مِنَ اَلْقُرْآنِ إِلاَّ رَسْمُهُ فَحِینَئِذٍ یَأْذَنُ اَللَّهُ لَهُ بِالْخُرُوجِ فَیُظْهِرُ اَلْإِسْلاَمَ وَ یُجَدِّدُ اَلدِّینَ».

هر آن چه در بنی اسرائیل بوده در امت من نیز خواهد بود، قدم به جای قدم آنان، و چون پری که بر تیرگذارند (مطابق)، و همانا دوازدهمین از فرزندانم غیبت نماید تا این که دیده نشود، و برامتم زمانی بیاید که از اسلام جز اسمش نماند، و از قرآن جز نوشته هایش، در آن هنگام الله به او اجازه خروج میدهد، پس اسلام (حقیقی) را اظهار نماید، و دین را نو کند.

سپس آن حضرت صلى الله عليه و آله فرمود:

«طُوبی لِمَنْ أحَبَّهُمْ ، وَ طُوبی لِمَنْ تَمَسَّکَ بِهِم ، وَالْوَیْلُ لِمُبْغِضِهِمْ».(1)

خوشا به حال هر کس که آنان (امامان) را دوست بدارد، و خوشا به حال کسی که به آنان تمسک نماید، و بدا به حال آنان که نسبت به ایشان بغض ورزند.

ص: 76

و روایات دیگری از رسول الله به روایت امیرالمؤمنین و امام حسن مجتبی و علی بن موسی الرضا و امام علی بن محمد الهادي عليهم السلام و غیر آنها آمده است. مراجعه کنید به کتاب جامع الأثر صفحه 365 الی 372.

***

امام محمد باقر علیه السلام می فرمود:

«أَنَّ الْإِمَامَ مِنَّا بَعْدَ الْإِمَامِ یَسْمَعُ فِی بَطْنِ أُمِّهِ، وَ إِذَا وَقَعَ إِلَى الْأَرْضِ رُفِعَ لَهُ عَمُودٌ مِنْ نُورٍ یَرَی بِهِ أَعْمَالَ عِبادِ اللَّهِ سُبْحَانَهُ»(1)

همانا امام از ما (اهل بیت) در شکم مادر کلام را می شنود، و آن گاه که بیاید برای او ستونی از نور برپا گردد و با آن کارهای بندگان خدای سبحان را می بیند.

و می فرمود:

«إِنَّ اَلْإِمَامَ مِنَّا یَسْمَعُ اَلْکَلاَمَ فِی بَطْنِ أُمِّهِ فَإِذَا وَقَعَ عَلَی اَلْأَرْضِ بَعَثَ اَللَّهُ مَلَکاً فَکَتَبَ عَلَی عَضُدِهِ «وَ تَمَّتْ کَلِمَهُ رَبِّکَ صِدْقاً وَ عَدْلاً لا مُبَدِّلَ لِکَلِماتِهِ وَ هُوَ اَلسَّمِیعُ اَلْعَلِیمُ» ثُمَّ یَرْفَعُ لَهُ عَمُوداً مِنْ نُورٍ یَرَی بِهِ أَعْمَالَ اَلْعِبَادِ»(2)

همانا امام از ما (اهل بیت) در شکم مادر کلام را می شنود، و آن گاه که بر زمین فرود آید خداوند فرشته ای را می فرستد تا این که بر بازویش (این آیه را) بنویسد: «و کلمه پروردگارت از روی راستی و عدل تمام گشت، تغییری در کلمات او نیست و او شنوا و داناست»، سپس برای او ستونی از نور برپا گردد که با آن کارهای بندگان را می بیند.

و امام جعفر صادق عليه السلام فرمود:

«اَلْإِمَامُ یَسْمَعُ اَلصَّوْتَ فِی بَطْنِ أُمِّهِ فَإِذَا سَقَطَ إِلَی اَلْأَرْضِ کُتِبَ عَلَی عَضُدِهِ اَلْأَیْمَنِ «وَ تَمَّتْ کَلِمَهُ رَبِّکَ صِدْقاً وَ عَدْلاً لا مُبَدِّلَ لِکَلِماتِهِ وَ هُوَ اَلسَّمِیعُ اَلْعَلِیمُ» فَإِذَا تَرَعْرَعَ نَصَبَ لَهُ عَمُوداً مِنْ نُورٍ مِنَ اَلسَّمَاءِ إِلَی اَلْأَرْضِ یَرَی بِهِ أَعْمَالَ اَلْعِبَادِ»(3)

امام صدا را در شکم مادرش می شنود، وقتی به زمین آمد بر بازوی راستش این آیه کریمه نوشته است: «وَ تَمَّت کَلِمَةُ رَبِّکَ صِدقاً وَ عَدلاً لاَ مُبَدِّلَ لِکَلِمَاتِهِ وَ هُوَ السَّمیعُ العَلیم»، وقتی به حرکت در آمد برایش استوانه و ستونی از نور از آسمان تا زمین قرار داده می شود و به وسیله آن اعمال بندگان را می بیند.

و همان طور که حلیمه سعدیه رضوان الله عليها حکایت فرموده که رسول الله صلى الله عليه و

ص: 78

آله در طفولیتش با کودکان بازی نمی فرمود ، اهل بیت ایشان نیز در این امر با او یکسانند در حجت الله بودن.

معاوية بن وهب گوید: به امام محمد باقر عليه السلام عرض کردم: علامت و نشانه امام پس از امام چیست؟ فرمود:

«طَهَارَهُ اَلْوِلاَدَهِ وَ حُسْنُ اَلْمَنْشَإِ وَ لاَ یَلْهُو وَ لاَ یَلْعَبُ». (1)

پاکیزگی ولادت (حلال زادگی، ختنه شده، به خون آلوده نبودن) و تربیت خوب (رشد و نموش به فضيلت و كمال مقرون به سعادت)، و این که یاوه گری و بازی نکند.

و فرمود:

«إِذَا أَرَادَ اَللَّهُ أَنْ یَقْبِضَ رُوحَ إِمَامٍ وَ یَخْلُقَ مِنْ بَعْدِهِ إِمَاماً أَنْزَلَ قَطْرَهٍ مِنْ مَاءٍ تَحْتَ اَلْعَرْشِ إِلَی اَلْأَرْضِ فَیُلْقِیهَا عَلَی ثَمَرَهٍ أَوْ عَلَی بَقْلَهٍ فَیَأْکُلُ تِلْکَ اَلثَّمَرَهَ أَوْ تِلْکَ اَلْبَقْلَهَ اَلْإِمَامُ اَلَّذِی یَخْلُقُ اَللَّهُ مِنْهُ نُطْفَهَ اَلْإِمَامِ اَلَّذِی یَقُومُ مِنْ بَعْدِهِ قَالَ فَیَخْلُقُ اَللَّهُ مِنْ تِلْکَ اَلْقَطْرَهِ نُطْفَهً فِی اَلصُّلْبِ ثُمَّ یَصِیرُ إِلَی اَلرَّحِمِ فَیَمْکُثُ فِیهَا أَرْبَعِینَ لَیْلَهً فَإِذَا مَضَی لَهُ أَرْبَعُونَ لَیْلَهً سَمِعَ اَلصَّوْتَ فَإِذَا مَضَی لَهُ أَرْبَعَهُ أَشْهُرٍ کُتِبَ عَلَی عَضُدِهِ اَلْأَیْمَنِ «وَ تَمَّتْ کَلِمَهُ رَبِّکَ صِدْقاً وَ عَدْلاً لا مُبَدِّلَ لِکَلِماتِهِ وَ هُوَ اَلسَّمِیعُ اَلْعَلِیمُ» فَإِذَا خَرَجَ إِلَی اَلْأَرْضِ أُوتِیَ اَلْحِکْمَهَ وَ زُیِّنَ بِالْعِلْمِ وَ اَلْوَقَارِ وَ أُلْبِسَ اَلْهَیْبَهَ وَ جُعِلَ لَهُ مِصْبَاحٌ مِنْ نُورٍ یَعْرِفُ بِهِ اَلضَّمِیرَ وَ یَرَی بِهِ أَعْمَالَ اَلْعِبَادِ»(2)

وقتی خداوند بخواهد امامی را قبض روح کند، و امام بعد از او را بیافریند، قطره ای از آب زیر عرش فرو می فرستد، آن را بر میوه و یا دانه ای قرار می دهد، امام از آن میوه یا دانه می خورد، خداوند از همان قطره نطفه ای در صلب او می آفریند، سپس به رحم مادر منتقل می شود، پس از چهل روز از سکونت در رحم صدا را می شنود، پس از چهار ماه بر بازوی راستش نوشته می شود: «وَ تَمَّتْ کَلِمَهُ رَبِّکَ صِدْقاً وَ عَدْلاً لا مُبَدِّلَ لِکَلِماتِهِ وَ هُوَ اَلسَّمِیعُ اَلْعَلِیمُ» وقتی بر زمین قرار گیرد به او حکمت داده می شود، و به علم و وقار

ص: 79

آراسته می گردد، و (جامه) هیبت و جلال بر پیکرش می پوشاند، به او چراغی از نور می دهند که به وسیله آن ، درون مردم را می شناسد و کارهای مردم را می بیند.

آیا کسی که کلمه تامه رب به صدق و عدل است و بدلی ندارد و سميع رب و بصیر به ضمیر و ظاهر خلق است و به علم و وقار آراسته، یاوه گری و بازی می کند؟ !!!

کودکان به حضرت یحیی نبي عليه السلام گفتند: بیا تا بازی کنیم. آهی کشید و فرمود:

«وَ اللَّهِ مَا لِلَّعِبٍ خُلِقْنَا وَ إِنَّمَا خُلِقْنَا لِلْجِدِّ لِأَمْرٍ عَظِيمٍ»(1)

قسم به الله که برای بازی ای خلق نشده ایم، و همانا تنها برای جدیت در کاری بس بزرگ آفریده شده ایم.

و امام محمد جواد عليه السلام فرمود:

«مَا لِهَذَا خَلَقَنِی اَللَّهُ مَا أَنَا وَ اَللَّعِبُ؟!»(2)

خداوند مرا برای این (بازی کردن) کار خلق نفرموده ، مرا چه رسد به بازی کردن ؟!.

و امام جعفر صادق عليه السلام درباره صاحب این امر (امر امامت) فرمود:

«إِنَّ صَاحِبَ هَذَا الْأَمْرِ لَا يَلْهُو وَ لَا يَلْعَبُ».

همانا صاحب این امر (امر امامت) یاوه گری و بازی نمی کند.

و درباره امام موسی کاظم علیه السلام که در ظاهر مشغول سخن گفتن با بز خود بود فرمود:

«بِأَبِی وَ أُمِّی مَنْ لاَ یَلْهُو وَ لاَ یَلْعَبُ»(3)

پدر و مادرم فدای کسی که بیهوده گری و بازی نکند.

و آن چه را که در برخی از روایات چون همین روایت است که عملی از حجت خداوند سرزده که در ظاهر بازی کودکانه به نظر می آمده، تسامحی و مجازی و قابل تأويل است، و حقیقت و باطنی ندارد.

و روایات فراوانی که حاوی سخنان ائمه معصومين عليهم السلام در طفولیت آنان است که بر وفور علم و معرفت و کمالات معنوی آنان دلالت می کند نیز منافات با لعب آنان دارد.

ص: 80

و شجاعت آنان در مقابل دشمنان و دیکتاتورهایی چون غاصب اولى و جنایت کار دومی دلالت بر بزرگی آنان می کند و نه ترسی که در کودکان عادی وجود دارد. امام حسن مجتبی علیه السلام به اقلى فرمود: «اِنْزِلْ عَنْ مِنْبَرِ أَبِی...» و امام حسين عليه السلام در جمع مردم خطاب به دومی که بر فراز منبر رسول الله صلى الله عليه و آله می گفت «من بر شما اولاتر هستم» فرمود:

«انْزِلْ أَیهَا الْکذَّابُ عَنْ مِنْبَرِ أَبِی رَسُولِ اللَّهِ إِلَی مِنْبَرِ أَبِیک».

ای دروغ گو! از منبر پدرم رسول الله پایین بیا و به منبر پدرت برو.

این شجاعت و برهان را ببینید، آیا کودکانه می نماید؟!

عمر به او گفت: منبر پدر توست، ای حسین. به جانم سوگند نه منبر پدرم، چه کسی این را به تو یاد داد، علی پدرت؟ امام حسين عليه السلام فرمود:

«إنْ اُطِعْ أَبی فیما أَمَرَنی فَلَعَمْری إِنَّهُ لَهادٍ وَأَنَا مُهْتَدٍ بِهِ، وَ لَهُ فی رِقابِ النَّاسِ الْبَیعَهُ عَلی عَهْدِ رَسُولِ اللهِ، نَزَلَ بِها جَبْرَئیلُ مِنْ عِنْدِاللهِ تَعالی لا ینْکِرُها اِلاَّ جاحِدٌ بِالْکِتابِ، قَدْ عَرَفَها الناسُ بِقُلوُبِهِمْ وَ أَنْکَروُها بِأَلْسِنَتِهِمْ وَ وَیلٌ لِلْمُنْکِرینَ حَقَّنا أَهْلَ الْبَیتِ، ماذا یلْقاهُمْ بِهِ مُحَّمَدٌ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله مِنْ إِدامَهِ الْغَضَبِ وَ شِدَهِ الْعَذابِ».

اگر در این کار پدرم را اطاعت کرده باشم که به جان خودم سوگند به يقين او هدایت کننده و من پیرو اویم، و بنا بر عهد رسول خدا او برگردن مردم بیعتی دارد، بیعتی که جبرئیل به خاطر آن از جانب الله نازل شده که جز افراد منکر قرآن، کسی آن را انکار نمیکند، همه مردم با قلبهاشان آن را پذیرفته و با زبان رد نمودند، و وای بر منکرین حق ما اهل بیت، آیا محمد رسول خدا صلى الله عليه و آله جز با خشم و غضب و شدت عذاب با ایشان روبرو خواهد شد؟!

عمر گفت: ای حسین ! هرکه حق پدرت را انکار کند خدا لعنتش کند، مردم مرا به حکومت رسانده و پذیرفتم، و اگر پدرت را برگزیده بودند ما نیز اطاعتشان می کردیم. امام حسین علیه السلام به او فرمود:

ص: 81

«یَا ابْنَ الْخَطَّابِ! فَأَیُّ النَّاسِ أَمَّرَکَ عَلَی نَفْسِهِ قَبْلَ أَنْ تُؤَمِّرَ أَبَا بَکْرٍ عَلَی نَفْسِکَ لِیُؤَمِّرَکَ عَلَی النَّاسِ بِلَا حُجَّهٍ مِنْ نَبِیٍّ وَ لَا رِضًی مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ؟ فَرِضَاکُمْ کَانَ لِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله و سلم رِضًی أَوْ رِضَا أَهْلِهِ کَانَ لَهُ سَخَطاً؟ أَمَا وَ اللَّهِ لَوْ أَنْ لِلِّسَانِ مَقَالًا یَطُولُ تَصْدِیقُهُ وَ فِعْلًا یُعِینُهُ الْمُؤْمِنُونَ لَمَا تَخَطَّأْتَ رِقَابَ آلِ مُحَمَّدٍ، تَرْقَی مِنْبَرَهُمْ وَ صِرْتَ الْحَاکِمَ عَلَیْهِمْ بِکِتَابٍ نَزَلَ فِیهِمْ لَا تَعْرِفُ مُعْجَمَهُ وَ لَا تَدْرِی تَأْوِیلَهُ إِلَّا سَمَاعَ الْآذَانِ، الْمُخْطِئُ وَ الْمُصِیبُ عِنْدَکَ سَوَاءٌ، فَجَزَاکَ اللَّهُ جَزَاکَ وَ سَأَلَکَ عَمَّا أَحْدَثْتَ سُؤَالًا حَفِیّاً»(1)

ای پسر خطاب ! کدام مردم پیش از ابوبکر تو را به حکومت رساندند؛ بدون هیچ حجتی از جانب رسول خدا صلى الله علیه و آله و رضایتی از آل محمد؟! آیا رضایت شما همان رضایت محمد صلى الله عليه و آله است؟ یا این که رضایت اهل او برایش موجب سخط وغضب بوده ؟ به خدا قسم که اگر برای زبان گفتاری بود که تصدیقش به درازا کشد و کرداری که اهل ایمان یاریش کنند، هرگز بر دوش آل محمد سوار نمیشدی، که از منبرشان بالا رفته و با قرآنی که برایشان نازل شده به همان ها حکم کنی ،کتابی که نه از مشکلاتش با خبری و نه از تأويلش جز شنیدن، و نزد تو اهل صواب و خطا یک سان هستند، پس خدای تعالی تو را جزا دهد به آن چه جزای توست و از این بدعت هایی که بنیان نهاده ی از تو خوب سؤال کند!.

آیا این برهان قوی و شجاعت بی مانند در مقابل آن ستمگر جنایت کار که همه از او و ضربات تازیانه اش می ترسیدند جز از حجت خدا از دیگری سر می زند؟

یکی از شؤونات ولی معصوم واجدیت روح القدس در اوست، در صریح احادیث صحیح معصومین علیهم السلام است:

«رُوحُ اَلْقُدُسِ لاَ یَنَامُ وَ لاَ یَغْفُلُ وَ لاَ یَلْهُو وَ لاَ یَزْهُو، ...»(2)

روح القدس به خواب نمی رود، و غافل نمی شود، و یاوه گری نمی کند، و تکبر نورزد، ....

ص: 82

و امام محمد باقر علیه السلام فرمودند:

«إِنَّ اَللَّهَ خَلَقَ اَلْأَنْبِیَاءَ وَ اَلْأَئِمَّهَ عَلَی خَمْسَهِ أَرْوَاحٍ رُوحِ اَلْقُوَّهِ وَ رُوحِ اَلْإِیمَانِ وَ رُوحِ اَلْحَیَاهِ وَ رُوحِ اَلشَّهْوَهِ وَ رُوحِ اَلْقُدُسِ فَرُوحُ اَلْقُدُسِ مِنَ اَللَّهِ وَ سَائِرُ هَذِهِ اَلْأَرْوَاحِ یُصِیبُهَا اَلْحَدَثَانِ فَرُوحُ اَلْقُدُسِ لاَ یَلْهُو وَ لاَ یَتَغَیَّرُ وَ لاَ یَلْعَبُ وَ بِرُوحِ اَلْقُدُسِ عَلِمُوا یَا جَابِرُ مَا دُونَ اَلْعَرْشِ إِلَی مَا تَحْتَ اَلثَّرَی»(1)

همانا الله تعالی پیامبران و اوصیاء را بر پنج روح آفرید؛ روح قوت و روح ایمان و روح حیات و و روح شهوت و روح القدس، پس روح القدس (روح خاصی) از الله است، و دیگر روح ها دست خوش تغییر قرار می گیرند، ولی روح القدس دست خوش لهو و تغییر و لعب قرار نمی گیرد، و آن چه را که زیر عرش تا زیر زمین است، به وسیله روح القدس می دانند.

نتیجه این که ولی معصوم که صاحب علم و عقل کامل و تمام است و منتخب خداوند و حجت او بر همه مخلوقات است، از انجام کارهای بیهوده و جاهلانه منزه است زیرا با حجت الله بودن او منافات دارد و در خارج نیز چنین بوده اند و این اعتقاد حق است.

ص: 83

نَزَلَ اَلْقُرْآنُ وَ فِینَا مَعْدِنُ اَلرِّسَالَهِ.

معاني الأخبار: ص179ح 2 حدثنا أبي رضي الله عنه قال: حدثنا محمد بن يحيى العطار، عن محمد بن أحمد بن يحيى بن عمران الأشعري، عن حمدان بن سليمان، عن أيوب بن نوح، عن إسماعيل الفراء ، عن رجل قال: قلت لأبي عبد الله عليه السلام: أليس قال رسول الله صلى الله عليه و آله في أبي ذر رحمة الله عليه: مَا أَظَلَّتْ الْخَضْرَاءِ وَ لَا أَقَلَّتِ الغبراء عَلَى ذِي لَهْجَةً اصْدُقْ مِنْ أَبِي ذَرٍّ ؟ قال: بلى. قال: قلت: فأين رسول الله و أميرالمؤمنين؟ وأين الحسن و الحسين ؟، قال: فقال لي: کَمِ اَلسَّنَهُ شَهْراً؟ قال: قلت: اثناعشر شهرا. قال: کَمْ مِنْهَا حُرُمٌ؟ قال: قلت: أربعة أشهر. قال: فَشَهْرُ رَمَضَانَ مِنْهَا؟ قال: قلت: لا. قال: إِنَّ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ لَیْلَهً أَفْضَلَ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ إِنَّا أَهْلَ بَیْتٍ لاَ یُقَاسُ بِنا أَحَدُ. و مانند آن: الإختصاص: ص 13.

علل الشرائع: ج1 ص 177 ب141 ح2 حدثنا أحمد بن الحسن القطان قال: حدثنا الحسن بن علي بن الحسين السكري قال: حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ زَكَرِيَّا الْجَوْهَرِيِّ الْغَلَابِيِّ الْبَصْرِيِّ قَالَ : حَدَّثَنَا عُثْمَانُ بْنُ عِمْرَانَ قَالَ : حَدَّثَنَا عَبَّادُ بْنِ صُهَيْبٍ قال: قُلْتُ لِلصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَلَيْهِ السَّلَامُ : أَخْبِرْنِي عَنْ أَبِي ذَرٍّ ، أَ هُوَ أَفْضَلُ أَمْ أَنْتُمْ أَهْلَ الْبَيْتِ؟ فقال: يا ابن صهيب ! کَمْ شُهُورُ اَلسَّنَهِ؟ فقلت: اثني عشر شهرا. فقال: و كَمِ الحُرُمُ منها؟ قلت: أَرْبَعَةُ أَشْهُرٍ . قَالَ : فَشَهْرُ رَمَضَانَ مِنْهَا ؟ قِلَّةُ : لَا . قَالَ : فَشَهْرُ رَمَضَانَ أَفْضَلُ أَمِ أَشْهُرِ الْحُرُمِ ؟ فَقُلْتُ : بَلْ شَهْرٍ رَمَضَانَ . قَالَ : فَكَذَلِكَ نَحْنُ أَهْلَ الْبَيْتِ لَا يُقَاسُ بِنَا أَحَدُ ، وَ أَنَّ أَبَا ذَرٍّ كَانَ فِي قَوْمٍ مِنْ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى الله عليه و آله، فَتَذَاكَرُوا فَضَائِلِ هَذِهِ الُامَّةِ ، فَقَالَ أَبُو ذَرٍّ أَفْضَلُ هَذِهِ الأمه عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ ، وَ هُوَ قَسِيمُ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ ، وَ هُوَ صِدِّيقُ هَذِهِ الْأُمَّةُ ، وَ فاروقها ، وَ حُجَّةُ اللَّهِ عَلَيْهَا ، فَمَا بَقِيَ مِنَ الْقَوْمِ أَحَدُ إِلَّا أَعْرَضَ عَنْهُ بِوَجْهِهِ ، وَ أَنْكَرَ عَلَيْهِ قَوْلِهِ ، وَ كَذَّبَهُ ، فَذَهَبَ أَبُو أَمَامَةَ الْبَاهِلِيِّ مِنْ بَيْنَهُمْ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيَّ وَ آلِهِ ، فأحبره بِقَوْلِ أَبِي ذَرٍّ ، وَ إِعْراضُهُمْ عَنْهُ ، وَ تَكْذِيبِهِمْ لَهُ ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ : مَا أَظَلَّتْ الْخَضْرَاءِ ، وَ لَا أَقَلَّتِ الغبراء ، يَعْنِي مِنْكُمْ يَا أَبَا أُمَامَةَ ! ، مِنْ ذِي لَهْجَةً

ص: 85

أَصْدَقُ مِنْ أَبِي ذَرٍّ

ر.ک: عيون المعجزات: ص82 و نوادر المعجزات: ص267 و کشف الغمة: ج1 ص30 و الدر النظيم: ص770 و کشف اليقين : ص191 و نهج الحق و کشف الصدق: ص 253 و مشارق أنوار اليقين: ص 257 و غرر الأخبار: ص 198. نوادر المعجزات: ص267 خبر الخيط ، معروف مشهور ... یا جَابِرٍ ! إِنَّا أَهْلَ الْبَيْتِ لَا يقاش بِنَا أَحَدُ ، مَنْ قَاسَ بِنَا أَحَدُ مِنَ الْبِشْرِ فَقَدْ كَفَرَ

نهج الحق و کشف الصدق: ص 253 قال الجاحظ و هو من أعظم الناس عداوة لأمير المؤمنين عليه السلام: صدق علي في قوله: نَحْنُ أَهْلَ الْبَيْتِ لَا يُقَاسُ بِنَا أَحَدُ ، كَيْفَ يُقَاسُ بِقَوْمٍ مِنْهُمْ رسول الله صلى الله عليه و آله، و الأطيبان علي و فاطمة، و السبطان الحسن و الحسين، و الشهيدان حمزة و ذو الجناحين جعفر، و سيد الوادي عبد المطلب، و ساقي الحجيج عباس، و حليم البطحاء أبو طالب، والنجدة و الخيرة فيهم، و الأنصار من نصرهم، و المهاجرون من هاجر إليهم، و معهم، و الصدیق من صدقهم، و الفاروق من فرق الحق والباطل فيهم، و الحواري حواریهم، و ذو الشهادتين لأنه شهد لهم، ولا خير إلا فيهم، و لهم، و منهم، و أبان رسول الله صلى الله علیه و آله أهل بيته بقوله: إِنِّي تَارِكٌ فِي الخَليفَتَينِ کِتابَ اللَّهِ حَبْلُ مَمْدُودٌ مِنْ السَّمَاءُ إِلَى أَهْلِ الْأَرْضِ وَ عِتْرَتِي وَ أَهْلَ بَيْتِي ، نباني اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ أَنَّهُمَا لَنْ يَفْتَرِقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ . و لو كانوا كغيرهم - لما قال عمر لما طلب مصاهرة علي: إني سمعت رسول الله صلى الله علیه و آله يقول : کل سَبَبٍ وَ نَسَبٍ مُنْقَطِعُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِلَّا سَبَبِي وَ نَسَبِي. فأما علي فلو أوردنا لأيامه الشريفة و مقاماته الكريمة و مناقبه السنية لأفنينا في ذلك الطوامير الطوال، العرق صحيح و المنشأ كريم و الشأن عظيم و العمل جسيم و العلم كثير و البيان عجیب و اللسان خطيب والصدر رحيب و أخلاقه وفق أعراقه و حديثه يشهد لقديمه.

و در کتب عامه:

سبل الهدى والرشاد، ج11 ص 7 و شواهد التنزيل: ج2 ص270 ح 904 و المناقب ابن المغازلي:

ص: 86

ص260 ح 309 و الرياض النضرة: ج2 ص208 و النور المشتعل: ص 277 ح 77 و اللئالي سيوطي: ج1 ص198 به سه طریق و کنز العمال : 15 ص125 ح362 و أنساب الأشراف: ج5 ص 75 و سمط النجوم عصامي: ج2 ص 461 و مجمع الزوائد: ج9 و فتح الباري: ج8 ص 59 و فرائد السمطين: ج1 ص45 ح10 و ذخائر العقبي: ص 17 و چاپ جدید: ج1 ص 77

9- سوره (33) الأحزاب آیه 34.

10 - الأمالي شیخ صدوق، ص 486 مجلس 73 ح18 حدثنا أحمد بن زياد بن جعفر الهمداني رحمه الله قال: حدثنا علي بن إبراهيم بن هاشم قال: حدثنا جعفر بن سلمة الأهوازي قال: حدثنا إبراهيم بن محمد الثقفي، عن إبراهيم بن موسی ابن أخت الواقدي قال: حدثنا أبو قتادة الحراني، عن عبد الرحمان بن العلاء الحضرمي، عن سعيد بن المسيب، عن ابن عباس قال: إن رسول الله صلى الله عليه و آله كان جالسا ذات يوم و عنده علی و فاطمة والحسن والحسين عليهم السلام فقال: اللَّهُمَّ ! إِنَّكَ تَعْلَمُ أَنَّ هَؤُلَاءِ أَهْلُ بَيْتِي ، وَ أَكْرَمُ النَّاسِ عَلَيَّ ، فَأَحِبَّ مَنْ أَحَبَّهُمْ ، وَ أَبْغِضْ مَنْ أَبْغَضَهُمْ ، وَ وَالِ مَنْ وَالَاهُمْ ، وَ عادُ مَنْ عَادَاهُمْ ، وَ أُعِنَّ مَنْ أَعَانَهُمْ ، وَ اجْعَلْهُمْ مطهرين مِنْ کل رِجْسُ ، مَعْصُومِينَ مِنْ کل ذَنْبٍ ، وَ أَيَّدَهُمْ بِرُوحِ الْقُدُسِ مِنْكَ ،.... از او: بشارة المصطفى لشيعة المرتضى: ج2 ص 177.

11 - تأويل الآيات الظاهرة: ص 499 و تفسير البرهان: 4 ص 449 ح8596 هردو از محمد بن العباس ابن الماهیار: حدثنا عبد العزيز بن يحيى، عن محمد بن زکریا، عن جعفر بن محمد بن عمارة قال: حدثني أبي، عن جعفر بن محمد، عن أبيه عليهما السلام قال: قال علي بن أبي طالب عليه السلام: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَضْلُنَا أَهْلَ الْبَيْتِ ، وَ كَيْفَ لَا يَكُونُ کذلك ، وَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ يَقُولُ فِي كِتَابِهِ : « إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً » ؟ فَقَدْ طَهَّرَنَا اللَّهُ مِنَ الْفَوَاحِشَ ، ماظهرمنها وَ مَا بَطَنَ ، فَنَحْنُ عَلَى مِنْهَاجِ الْحَقِّ .

12 - من لا يحضره الفقيه: ج2 ص613 ح 3213 و عیون أخبار الرضا عليه السلام: ج2 ص 275

ص: 87

ح1 و تهذیب الأحکام: ج6 ص 98 ب46 ح 1/177 و المزار الكبير، ابن المشهدي: ص 529 ب1. البلد الأمين: ص299 ... عَصَمَكُمُ اللَّهُ سَادَاتِي مِنَ الذُّنُوبِ ، وبراكم مِنَ الْعُيُوبِ ، وَ ائْتَمَنَكُمْ عَلَى الْغُيُوبِ ، وَ جَنَّبَكُمُ الْآفَاتِ ، وقاکم مِنْ السیئات ، وطهرکم مِنَ الدَّنَسِ وَ الزَّيْغِ ، وَ نزهکم مِنَ الزَّلَلِ وَ الْخَطَإِ ، وَ أَذْهَبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ وَ طَهَّرَكُمْ تَطْهِيراً . . . .

13 - بحار الأنوار: ج45 ص139 ب 39 و تسلية المجالس: ج2 ص395 و مقتل الحسين عليه السلام، الخوارزمي: ج2 ص 78 جزء 2 و الفتوح - أحمد بن اعثم الكوفي: ج5 ص 133

14 - من لا يحضره الفقيه: ج2 ص613 ح 3213 و عیون أخبار الرضا عليه السلام: ج2 ص 275ح1 و تهذیب الأحکام: ج6 ص 98 ب46 ح 1/177 و المزار الكبير، ابن المشهدي: ص 529 ب1.

15 - تهذیب الأحکام: ج6 ص10 ب3 ح 19 - 12 محمد بن أحمد بن داود، عن محمد بن وهبان البصري قال: حدثنا أبو محمد الحسن بن محمد بن الحسن السيرافي قال: حدثنا العباس بن الوليد بن العباس المنصوري قال: حدثنا إبراهيم بن محمد بن عیسی بن محمد العريضي قال: حدثنا أبو جعفر عليه السلام ذات يوم قال: إِذَا صِرْتَ إِلَی قَبْرِ جَدَتِکَ فَاطِمَةَ (علیها السلام) فَقُل: یَا مُمْتَحَنَةُ امْتَحَنَکِ اللهُ الَّذِی خَلَقَکِ قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَکِ فَوَجَدَکِ لِمَا امْتَحَنَکِ صَابِرَةً وَ زَعَمْنَا أَنَّا لَکِ أَوْلِیَاءُ وَ مُصَدِّقُونَ وَ صَابِرُونَ لِکُلِّ مَا أَتَانَا بِهِ أَبُوکِ صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ أَتَانا بِهِ وَصِیُّهُ فَإِنَّا نَسْأَلُکِ إِنْ کُنَّا صَدَّقْنَاکِ إِلاَّ أَلْحَقْتِنَا بِتَصْدِیقِنَا لَهُمَا بالِبُشِّرَی لِنُبَشِرَ أَنْفُسَنَا بِأَنَّا قَدْ طَهُرْنَا بِوِلاَیَتِکِ . و مصباح المتهجد و سلاح المتعبد: ج2 ص711 و المزار شیخ مفید: ص 178 ب7 و المزار الكبير ابن المشهدي: ص80 زیارت 2 و المزار شهید اول: ص21.

16 - الكافي: ج3 ص370 ح14 الحسين بن محمد رفعه، عن ابن أبي عمير، عن بعض أصحابه قال: قلت لأبي عبد الله عليه السلام: إني لأكره الصلاة في مساجدهم. فقال: لاتَكرَة، فَما مِن

ص: 88

مَسْجِدٍ بُنِیَ إِلاَّ عَلَی قَبْرِ نَبِیٍّ أَوْ وَصِیِّ نَبِیٍّ قُتِلَ فَأَصَابَ تِلْکَ اَلْبُقْعَهَ رَشَّهٌ مِنْ دَمِهِ فَأَحَبَّ اَللَّهُ أَنْ یُذْکَرَ فِیهَا فَأَدِّ فِیهَا اَلْفَرِیضَهَ وَ اَلنَّوَافِلَ وَ اِقْضِ فِیهَا مَا فَاتَکَ. و تهذیب الأحکام: ج3 ص 258 ب 25 ح 43/723

و سید بحرالعلوم قدس سره در کتاب الدرة النجفية بنابراین روایت چنين سروده است:

والسرفي فضل صلوة المسجد * قبر لمعصوم به مستشهد.

17 - شرح نهج البلاغة ابن میثم البحراني: ج3 ص 441 يقال أن رسول الله صلى الله عليه و آله قاء وقت موته دما يسيرا و أن علي عليه السلام مسح بذلك الدم وجهه ....

18 - ينابيع المودة: ج3 ص82.

19 - رياض الأبرار في مناقب الأئمة الأطهار: ج1 ص230 ...فوقف یستريح ساعة و قد ضعف عن القتال، فأتاه سهم محدد مسموم له ثلاث شعب فوقع في صدره، فقال: بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ عَلَى مِلَّةِ رَسُولِ اللَّهِ، وَ رَفَعَ رَأْسَهُ إِلَى السَّمَاءِ وَ قَالَ : إِلَهِي ! إِلَيْكِ تَعْلَمُ إِنَّهُمْ يَقْتُلُونِ ؟ لَيْسَ عَلَى وَجْهِ الْأَرْضِ ابْنُ نَبِيٍّ غَیرُهُ ، فأخرج السهم من قفاه و انبعث الدم كالميزاب، فوضع يده على الجرح، فلما امتلأت رمی به إلى السماء، فما رجع من ذلك الدم قطرة، و ما عرفت الحمرة في السماء حتى رمي الحسين بدمه إلى السماء، ثم وضع يده ثانيا، فلما امتلأت لطخ بها رأسه و لحيته وقال: هَكَذَا أَلقی جَدِّي بِدَمي ....

20 - تسلية المجالس: ج1 ص484 و روي أنه لما ضرب أمير المؤمنين عليه السلام و سمعوا قوله: فُزْتُ وَ رَبِّ الْكَعْبَةِ، و ارتفع الصياح في المسجد، قتل أمير المؤمنين، أقبل أهل الكوفة رجالا و نساء بالمصابيح، فوجدوا أمير المؤمنين عليه السلام مطروحا في محرابه، فارتفعت أصوات الناس بالبكاء والنحيب. و أقبل الحسن و الحسين، فلما رأيا أميرالمؤمنين وقعا على قدميه و أعلنا بالبكاء والنحيب ، و أقبلت بنات أمير المؤمنين مشققات الجيوب، و جعل أمير المؤمنين يَأْخُذُ الدَّمَ مِنْ رَأْسِهِ وَ يَلْطَخُ وَجْهِهِ وَ مَحَاسِنِهِ ، وَ يَقُولُ : هَكَذَا ألقی اللَّهُ ، هکذا ألقی رَسُولَ اللَّهِ ، هَكَذَا أُلْقِيَ

ص: 89

فَاطِمَةَ ، هَكَذَا أُلْقِيَ جَعْفَرِ الطَّيَّارِ، وَ سَمِعَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ بُكَاءً بَنَاتِهِ ، فَقَالَ : احْمِلُونِي إِلَى الْمَنْزِلِ لَا وَدَّعَ بَناتِي وَ أَهْلِي ، فَوَضَعَ إِحْدَى يَدَيْهِ عَلَى كَتِفَ الْحَسَنِ ، وَ الْأُخْرَى عَلَى كَتِفَ الْحُسَيْنُ ، وَ مَضَيَا بِهِ إِلَى حُجْرَتِهِ وَ رِجْلَاهُ تخطان الْأَرْضِ ، وَقَدْ عَلَا لَوْنُهُ الإصفرار . . . .

بحارالأنوار: ج42 ص 259- 282 ب127 رأينا في بعض الكتب القديمة رواية في كيفية شهادته (علي عليه السلام) أوردنا منه شيئا مما يناسب كتابنا هذا على وجه الإختصار، قال: روى أبو الحسن علي بن عبد الله بن محمد البكري، عن لوط بن يحيى، عن أشياخه و أسلافه قالوا:... قال الراوي: .. و قام قائما يصلي و كان عليه السلام يطيل الركوع والسجود في الصلاة كعادته في الفرائض والنوافل حاضرا قلبه، فلما أحس به فنهض الملعون مسرعا و أقبل يمشي حتى وقف بإزاء الأسطوانة التي كان الإمام عليه السلام يصلي عليها ، فأمهله حتى صلي الركعة الأولى، و رکع و سجد السجدة الأولى منها، و رفع رأسه فعند ذلك أخذ السيف و هزه ثم ضربه على رأسه المكرم الشريف، فوقعت الضربة على الضربة التي ضربه عمرو بن عبد ود العامري ثم أخذت الضربة إلى مفرق رأسه إلى موضع السجود، فلما أحس الإمام بالضرب لم يتأوه و صبر واحتسب و وقع على وجهه و ليس عنده أحد، قائلا: بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ عَلَى مِلَّةِ رَسُولِ اللَّهِ، ثم صاح وقال: قتلني ابن ملجم، قَتَلَنِي اللَّعِينِ ابْنَ الْيَهُودِيَّةِ وَ رَبِّ الْكَعْبَةِ ، أَيُّهَا النَّاسُ ! لا یفوتنکم ابْنُ مُلْجَمُ ، و سار السم في رأسه و بد نه، و ثار جميع من في المسجد في طلب الملعون، و ماجوا بالسلاح، فما كنت أرى إلا صفق الأيدي على الهامات و علو الصرخات، وكان ابن ملجم ضربه ضرب خائفا مرعوبا ثم ولى هاربا، و خرج من المسجد، وأحاط الناس بأمير المؤمنين عليه السلام و هو في محرابه، يشد الضربة و يأخذ التراب و يضعه عليها ثم تلا قوله تعالى: «مِنْها خَلَقْناكُمْ وَ فِيها نُعِيدُكُمْ وَ مِنْها نُخرِجُکُم تَارَةً أُخْرَى». ثم قال عليه السلام: جاء أمر الله وصدق رسول الله صلى الله عليه و آله، ثم إنه لما ضربه الملعون ارتجت الأرض، و ماجت البحار و السماوات، و اصطفقت أبواب الجامع....

ص: 90

21 - من لا يحضره الفقيه: ج3 ص 557 باب النوادر ...ح4915 و الأمالي شیخ صدوق: ص 334 مجلس 54 ح5 حدثنا محمد بن عمر البغدادي قال: حدثني الحسن بن عبد الله بن محمد بن علي التميمي قال: حدثني أبي قال: حدثني سيدي علي بن موسی بن جعفر، عن أبيه موسی بن جعفر، عن أبيه جعفر بن محمد، عن أبيه محمد بن علي، عن أبيه علي بن الحسين، عن أبيه الحسين بن علي، عن أبيه علي بن أبي طالب عليهم السلام قال: قال رسول الله صلى الله عليه و آله: لَا يَحِلُّ لِأَحَدٍ أَنْ يُجْنِبَ فِي هَذَا الْمَسْجِدِ إِلَّا أَنَا وَ عَلِيُّ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ وَ مَنْ كَانَ مِنْ أَهْلِي فَإِنَّهُ مِنِّي .

کنز العمال: ج6 ص 159 ح2670 عن أم سلمة: لَا يَحِلُّ لَا حَدَّ أَنْ يُجْنِبَ فِي هَذَا الْمَسْجِدِ إِلَّا أَنَا وَ عَلِيُّ .

22 - تهذیب الأحکام: ج6 ص 15 ب5 ح34 - 14 موسی بن القاسم، عن عبد الرحمان، عن محمد بن حمران، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: سألته عن الجنب يجلس في المسجد؟ قال: لَا وَ لَكِنْ یمرفيه إِلَّا الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ وَ مَسْجِدَ الْمَدِينَةِ . قال: وَ روی أَصْحَابُنَا أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ علیه وَ آلِهِ قَالَ : لَا يَنَامُ فِي مَسْجِدِي أَحَدُ وَ لَا يُجْنِبُ فِي أَحَدُ . وَ قَالٍ : إِنَّ اللَّهَ أَوْحَى إِلَى : أَنِ اتَّخِذْ مَسْجِداً طَهُوراً لَا يَحِلُّ لَا حَدَّ أَنْ یجنب فِيهِ إِلَّا أَنَا وَ عَلِيُّ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ عَلَيْهِمُ السَّلَامُ . قَالَ : ثُمَّ أَمَرَ بِسَدِّ أَبْوَابِهِمْ وَتْرَكَ بَابَ عَلِيٍّ عَلَيْهِ السَّلَامُ فَتَكَلَّمُوا فِي ذَلِكَ فَقَالَ : مَا أَنَا سَدَدْتُ أَبْوَابَكُمْ وَ تَرَكْتُ بَابَ عَلِيٍّ عَلَيْهِ السَّلَامُ وَ لَكِنَّ اللَّهَ أَمَرَ بِسَدِّهَا وَ تَرَكَ بَابَ عَلِيٍّ عَلَيْهِ السَّلَامُ .

23- عيون أخبار الرضا عليه السلام: ج1 ص228 - 232 ب 23 ح1 حدثنا علي بن الحسين بن شاذويه المؤدب و جعفر بن محمد بن مسرور رضي الله عنهما قالا: حدثنا محمد بن عبد الله بن جعفر الحميري عن أبيه عن الريان بن الصلت... الرضا عليه السلام: ... فِي قؤل رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ حِينَ قَالَ : أَلَا إِنَّ هَذَا الْمَسْجِدَ لَا یحل لِجُنُبٍ إِلَّا لِمُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ ، وَ آلِهِ . . . . .

ص: 91

24 - علل الشرائع: ج1 ص202 ب154 ح2 حدثنا المظفر بن جعفر بن المظفر العلوي رحمه الله قال: حدثنا جعفر بن محمد بن مسعود عن أبيه قال: حدثنا نصر بن أحمد البغدادي قال: حدثنا عیسی بن مهران قال: حدثنا محول [مخول] قال: أخبرنا عبد الرحمان بن الأسود، عن محمد بن عبيد الله بن أبي رافع، عن أبيه وعمه، عن أبيهما، عن أبي رافع قال: إن رسول الله صلى الله عليه و آله خطب الناس فقال: أيها الناس! إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَمَرَ مُوسَى وَ هَارُونَ أَنْ يَبْنِيَا لِقَوْمِهِمَا بِمِصْرَ بُيُوتاً وَ أَمَرَهُمَا أَنْ لَا يَبِيتَ فِي مَسْجِدِهِمَا جُنُبُ وَ لَا يَقْرَبَ فِيهِ النِّسَاءَ إِلَّا هَارُونُ وَ ذریته وَ أَنَّ عَلِيّاً عَلَيْهِ السَّلَامُ منی بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَى فَلَا يَحِلُّ لَا حَدَّ أَنْ يَقْرَبَ النِّسَاءَ فِي مَسْجِدِي وَ لَا يَبِيتَ فِيهِ جُنُبُ إِلَّا عَلِيُّ وَ ذریته فَمَنْ سَاءَهُ ذَلِكَ فَهَاهُنَا - وَ ضَرَبَ بِيَدِهِ نَحْوَ الشَّامِ .

و برخی از کتب عامه:

مناقب آل أبي طالب عليهم السلام : ج2 ص از 194 از: جامع الترمذي و مسند أبي يعلى و أبو سعيد الخدري قال النبي صلى الله عليه و آله: يا علي! لا يحل لاحد أن يجنب في هذا المسجد غيري و غيرك. وفي رواية: يَا عَلِيُّ ! لَا يَحِلُّ لِأَحَدٍ مِنْ هَذِهِ الْأُمَّةِ غَيْرِي وَ غَيْرُكَ . وَفِي رِوَايَةُ : وَ لَا يَحِلُّ أَنْ يَدْخُلَ مَسْجِدِي جُنُبُ غَيْرِي وَ غیره وَ غیر ذُرِّيَّتُهُ فَمَنْ شَاءَ فهنا - وَ أَشَارَ بِيَدِهِ نَحْوَ الشَّامِ - فَقَالَ الْمُنَافِقُونَ : لَقَدْ ضَلَّ وَ غَوَى فِي أمرختنه ، فَنُزُلُ : «ما ضَلَّ صاحِبُكُمْ وَ ما غَوِيُّ» .

الرياض النضرة: ج2 ص 253 عن أبي هريرة قال: قال عمر: ثلاث خصال لعلي لأن يكون لي خصلة منهن أحب إلي من أن يكون لي حمر النعم: تزويجه فاطمة بنت النبي صلى الله عليه و آله، و سکناه في المسجد مع رسول الله صلى الله عليه و آله، و الراية يوم خيبر. أخرجه ابن السمان في الموافقة. وعن أبي سعيد عنه قال: قال رسول الله صلى الله عليه و آله: يا علي! لَا يَحِلُّ لَا حَدُّ مِنْ هَذِهِ الْأُمَّةِ غیري وَ غَيْرُكَ .

کنز العمال: ج6ص159ح2671 عن أبي سعيد: يَا عَلِيُّ ! لَا يَحِلُّ لَا حَدُّ مِنْ هَذِهِ الْأُمَّةِ غَيْرُكَ .

25 - علل الشرائع: ج1 ص202 ب 154 ح3 حدثنا المظفر بن جعفر بن المظفر العلوي رحمه الله

ص: 92

قال: حدثنا جعفر بن محمد بن مسعود، عن أبيه قال: حدثنا نصر بن أحمد البغدادي قال: حدثنا محمد بن عبيد بن عتبة قال: حدثنا إسماعيل بن أبان، عن سالم بن أبي عمرة، عن معروف بن خربوذ، عن أبي الطفيل، عن حذيفة بن أسيد الغفاري قال: إِنَّ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ قَامَ خَطِيباً فَقَالَ: إِنَّ رَجَاءٍ لا يَجِدُونَ فِي أَنْفُسِهِمْ أَنْ أَسْكَنَ عَلِيّاً فِي السجد وَ أَخْرَجَهُمْ وَ اللَّهِ مَا أَخْرَجْتَهُمْ وَ أَسْكَنْتُهُ بَلِ اللَّهُ أَخْرَجَهُمْ وَ أَسْكَنَهُ انَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَوْحَى إِلَى مُوسى وَ أَخِيهِ أَنْ تَبَوَّءا لقومِکُما بِمِصْرَ بُیُوتا وَ اجْعَلُوا بُيُوتَكُمْ قِبْلَةً وَ أَقِيمُوا الصَّلاةَ ثُمَّ أَمَرَ مُوسَى أَنْ لَا يَسْكُنَ مَسْجِدَهُ وَ لَا يَنْكِحَ فِيهِ وَ لَا یدخله جُنُبُ إِلَّا هَارُونُ وَ ذریته وَ أَنَّ عَلِيّاً مِنِّي بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَى وَ هُوَ أَخِي دُونَ أَهْلِي وَ لَا يَحِلُّ لِأَحَدٍ أَنْ يَنْكِحَ فِيهِ النِّسَاءَ إِلَّا عَلَى وَ ذریته فَمَنْ سَاءَهُ فَهَاهُنَا - وَ أَشَارَ بِيَدِهِ نَحْوَ الشَّامِ - .

الإحتجاج: ج2 ص 378 و عن أحمد بن عبدالله البرقي، عن أبيه، عن شريك بن عبد الله، عن الأعمش قال: اجتمعت الشيعة و المحكمة عند أبي نعيم النخعي بالكوفة، و أبو جعفر محمد بن النعمان مؤمن الطاق حاضر، فقال ابن أبي حذرة: أنا أقرر معكم أيتها الشيعة أن أبا بكر أفضل من علي و من جميع أصحاب النبي بأربع خصال، لا يقدر على دفعها أحد من الناس؛ هوثان مع رسول الله في بيته مدفون، و هو ثاني اثنين معه في الغار، و هو ثاني اثنين صلى بالناس آخر صلاة قبض بعده رسول الله صلى الله عليه و آله، و هو ثاني اثنين الصديق من هذه الأمة. قال أبو جعفر مؤمن الطاق رحمة الله عليه: يا ابن أبي حذرة! و أنا أقرر معك أن عليا أفضل من أبي بكر و جميع أصحاب النبي صلى الله عليه و آله من ثلاث جهات من القرآن وصفا و من خبر الرسول نصا و من حجة العقل اعتبارا، و وقع الإتفاق على إبراهيم النخعي و على أبي إسحاق السبيعي وعلى سليمان بن مهران الأعمش. فقال أبو جعفر مؤمن الطاق: أخبرني يا ابن أبي حذرة ! عن النبي صلى الله عليه و آله كيف ترك بيوته التي أضافها الله إليه و نهى الناس عن دخولها إلا بإذنه میراثا لأهله و ولده أو تركها صدقة على جميع المسلمين ؟ قل ما شئت. فانقطع ابن أبي حذرة لما

ص: 93

أُورِدُ عَلَيْهِ ذَلِكَ وَ عَرَفَ خَطَأً مَا فِيهِ . فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ مُؤْمِنِ الطَّاقِ : إِنْ تَرَكَهَا میراثا لِوُلْدِهِ وَ أَزْواجُهُ فَإِنَّهُ قُبِضَ عَنْ تِسْعٍ نِسْوَةٍ وَ إِنَّمَا لِعَائِشَةَ بِنْتِ أَبِي بَكْرٍ تِسْعَ ثَمَنِ هَذَا الْبَيْتِ الَّذِي دُفِنَ فِيهِ صَاحِبِكَ وَ لَا يُصِيبُهَا مِنَ الْبَيْتِ ذِرَاعٍ فِي ذِرَاعٍ ، وَ إِنْ كَانَ صَدَقَةَ فالبلية أَ طَمُّ وَ أَعْظَمُ ، فَإِنَّهُ لَمْ يَصُبُّ مِنَ الْبَيْتِ إِلَّا مَا لِأَدْنَى رَجُلُ مِنَ الْمُسْلِمِينَ فدخول بَيْتِ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ بِغَيْرِ إِذْنِهِ فِي حَيَاتِهِ وَ بَعْدَ وَفَاتِهِ مَعْصِيَةٍ إِلَّا لِعَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبُ وَ وُلْدُهُ عَلَيْهِمُ السَّلَامُ فَإِنَّ اللَّهَ أَحَلَّ لَهُمْ مَا أُحِلَّ لِلنَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ . ثُمَّ قَالَ لَهُمْ : إِنَّكُمْ تَعْلَمُونَ أَنَّ النَّبِيَّ أَمَرَ بِسَدِّ أَبْوَابِ جَمِيعِ النَّاسِ الَّتِي كَانَتْ مشرعة إِلَى الْمَسْجِدِ مَا خَلَا بَابَ عَلِيٍّ عَلَيْهِ السَّلَامُ فَسَأَلَهُ أَبُو بَكْرٍ أَنْ يَتْرُكَ لَهُ كؤة لِيَنْظُرَ مِنْهَا إِلَى رَسُولِ اللَّهِ فَأَبَى عَلَيْهِ ، وَ غَضِبَ عَمِّهِ الْعَبَّاسِ مِنْ ذَلِكَ فَخَطَبَ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ علیه وَ آلِهِ خُطْبَةٍ وَ قَالٍ : إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى أَمَرَ لِمُوسَى وَ هَارُونَ أَنْ تَبُوءَ لِقَوْمِكُما بِمِصْرَ بیوتا وَ أَمَرَهُمَا أَنْ لَا يَبِيتَ فِي مَسْجِدِهِمَا جُنُبُ وَ لَا يَقْرَبَ فِيهِ النِّسَاءَ إِلَّا موسی وَ هارُونَ وَ ذریتهما وَ إِنَّ عَلِيّاً هُوَ بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ بْنُ مُوسَى وَ ذریته کذریتة هَارُونَ وَ لَا يَحِلُّ لَا حَدَّ أَنْ يَقْرَبَ النِّسَاءِ فِي مَسْجِدِ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ لَا يَبِيتَ فِيهِ جُنُبُ إِلَّا عَلِيُّ وَ ذریته عَلَيْهِمُ السَّلَامُ ؟ فَقالُوا بِأَجْمَعِهِمْ : كَذَلِكَ كَانَ-. قال أبو جعفر: ذهب ربع دينك يا ابن أبي حذرة! و هذه منقبة لصاحبي ليس لأحد مثلها، و مثلبة لصاحبك، وأما قولك ثاني اثنين إذ هما في الغار ....

26 - کامل الزيارات: ص222 ح 17 حدثني أبو عبد الرحمان محمد بن أحمد بن الحسين العسكري و محمد بن الحسن جمیعا، عن الحسن بن علي بن مهزیار، عن أبيه علي بن مهزیار، عن محمد بن أبي عمير، عن محمد بن مروان، عن أبي حمزة الثمالي قال: قال الصادق عليه السلام :... أَشْهَدُ أنک طُهَرَ طَاهِرُ مُطَهِّرُ ، مِنْ طُهْرٍ طَاهِرٍ مُطَهِّرُ ، طَهُرَتْ ، وَ طَهُرَتْ أَرْضٍ أَنْتَ بِهَا ، وَ طَهِّرْ حرمک ....

من لا يحضره الفقيه: ج2 ص590 زيارة أمير المؤمنين عليه السلام: ... أَشْهَدُ أنک طُهَرَ طَاهِرُ مُطَهِّرُ ، مِنْ طُهْرٍ طَاهِرٍ مُطَهِّرُ ...مانند آن: کتاب المزار شیخ مفید: ص81 ب 43.

ص: 94

تهذیب الأحکام: ج 6 ص 27 ب8 ح 1/53 محمد بن أحمد بن داود، عن أحمد بن محمد بن سعيد قال: أخبرنا أحمد بن الحسين بن عبد الملك الأودي قال: حدثنا ذبيان بن حكيم قال: حدثني يونس بن ظبيان، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: إذا أردت زيارة قبر أميرالمؤمنين عليه السلام فتوضأ و اغتسل وامش على هنيئتك و قل: ... صلی اللَّهُ عَلَى رُوحِكَ وَ بَدَنِكَ ، طُهْرُ طَاهِرُ مُطَهَّرُ مِنْ طُهْرٍ طَاهِرٍ مُطَهَّرٍ .... المزار الكبير ابن المشهدي: ص 188 ب 12 ... صَلَّى اللَّهُ عَلَيْكَ وَ عَلَى روحِکَ وَ بَدَنِکَ ، أَشْهَدُ أنک طَاهِرُ مُطَهِّرُ ، مِنْ ظَهْرِ طَاهِرُ مُطَهِّرُ .... المزار الكبير ابن المشهدي: ص 219 ح5 و ص236 ح 6 ... أَشْهَدُ أنک طُهْرٍ طَاهِرٍ مُطَهِّرُ ، مِنْ طُهْرٍ طَاهِرٍ مُطَهِّرُ ..... مانند آن: إقبال الأعمال: ج2 ص 712 و چاپ جدید: ج3 ص 342 فصل 53 و المزار شهید اول: ص 144 البلد الأمين: ص 282 والمصباح کفعمي: ص 492.

27 - تهذیب الأحکام: ج1 ص 108 ب5 ح 281/ 13 و الإستبصار: ج1 ص100 ب60 ح 3/323 أخبرني الشيخ رحمه الله، عن أحمد بن محمد، عن أبيه، عن الصفار، عن محمد بن عيسى، عن القاسم الصيقل قال: كتبت إليه: جعلت فداك ! هل اغتسل أمير المؤمنين عليه السلام حين غسل رسول الله صلى الله عليه و آله عند موته؟ فأجابه: النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ طَاهِرُ مُطَهَّرُ وَ لَكِنْ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَامُ فَعَلَ ، وَ جَرَتْ بِهِ السُّنَّةُ . و تهذیب الأحکام: ج1 ص469 ح 186/1541 محمد، عن محمد بن عيسى العبيدي، عن الحسين بن عبيد قال: كَتَبْتُ إِلَى الصَّادِقِ عَلَيْهِ السَّلَامُ : هَلِ اغْتَسَلَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَامُ حِينَ غَسْلَ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ عِنْدَ مَوْتِهِ ؟ فَقَالَ : كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ طَاهِراً مُطَهَّراً وَ لَكِنْ فَعَلَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ عَلَيْهِ السَّلَامُ ذَلِكَ ، وَجْرَةَ بِهِ السُّنَّةُ .

28 - اللمعة البيضاء: ص 64 - 65 و قال علي عليه السلام أيضا كما حكي عن معاني الأخبار للعلامة رحمه الله: يَا سَلْمَانَ ! نَزِلونا عَنِ الرُّبُوبِيَّةِ ، وَ ادْفَعُوا عَنَّا حُظوظَ البَشَرِيَةِ ، فَإِنَّا عَنْها مُبْعَدُونَ ، وَ عَمَّا يَجُوزُ عََلیکَم مُنَزَهونَ ، ثُمَّ قُولُوا فِينَا مَا شِئْتُمْ ، فَإِنِ الْبَحْرِ لَا ینزف ، وَ سِرْ الْغَيْبِ لَا

ص: 95

یعرف وَ كَلِمَةُ اللَّهِ لَا تُوصَفُ ، وَ مَنْ قَالَ هُنَاكَ : لِمَ وَ مِمَّ فَقَدْ کفر .

مشارق أنوار اليقين: ص 105 و عنهم عليهم السلام أنهم قالوا: نَزِهونا عَنِ الرُّبُوبِيَّةِ وَ ارْفَعُوا عَنَّا حُظوظَ البَشَرِيَةِ - يَعْنِي الْحُظُوظِ الَّتِي تَجُوزُ عَلَيْكُمْ - فَلَا يُقَاسُ بِنَا أَحَدُ مِنَ النَّاسِ، فَإِنَّا نُحْسِنُ الأَشرارَ الإلهية الْمُوَدَّعَةِ فِي الهَياكِلِ البَشَرِيَةِ ، وَ الْكَلِمَةُ الرَبانِيَةَ الناطقیة فِي الْأَجْسَادِ التُّرَابِيَّةَ ، وَ قُولُوا بَعْدَ ذَاكَ مَا اسْتَطَعْتُمْ فَإِنَّ الْبَحْرِ لَا یُنزَفُ ، وَ عَظَمَةِ اللَّهِ لَا تُوصَفُ .

29 - الكافي: ج1 ص389 ح 2 أحمد بن محمد، عن محمد بن الحسن، عن محمد بن عیسی بن عبيد، عن محمد بن شعيب، عن عمران بن إسحاق الزعفراني، عن محمد بن مروان، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: سمعته يقول: إِنَّ اَللَّهَ خَلَقَنَا مِنْ نُورِ عَظَمَتِهِ ثُمَّ صَوَّرَ خَلْقَنَا مِنْ طِینَهٍ مَخْزُونَهٍ مَکْنُونَهٍ مِن تَحت العَرش فَأَسْکَنَ ذَلِکَ اَلنُّورَ فِیهِ فَکُنَّا نَحْنُ خَلْقاً وَ بَشَراً نُورَانِیِّینَ لَمْ یُجْعَلْ لِأَحَدٍ فِی مِثْلِ اَلَّذِی خُلِقْنَا نَصِیبا وَ خَلَقَ أَرْوَاحَ شِیعَتِنَا مِنْ طِینَتِنَا وَ أَبْدَانَهُمْ مِنْ طِینَهٍ مَخْزُونَهٍ مَکْنُونَهٍ أَسْفَلَ مِنْ ذَلِکَ اَلطِّینَهِ وَ لَمْ یَجْعَلِ اَللَّهُ لِأَحَدٍ فِی مِثْلِ اَلَّذِی خَلَقَهُمْ مِنْهُ نَصِیباً إِلاَّ لِلْأَنْبِیَاءِ وَلِذَلِکَ صِرْنَا نَحْنُ وَ هُمُ اَلنَّاسَ وَ سَائِرُ اَلنَّاسِ هَمَجا لِلنَّارِ وَ إِلَی اَلنَّارِ. بصائر الدرجات: ص20 ب10 ح 3 حدثنا محمد بن عيسى، عن محمد بن شعيب، عن عمران بن إسحاق الزعفراني، عن محمد بن مروان، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: سَمِعْتُهُ يَقُولُ : خَلَقْنَا اللَّهُ مِنْ نُورِ عَظَمَتِهِ ، ثُمَّ صَوَّرَ خُلِقْنَا مِنْ طِينَتِي محزونه مَكْنُونَةُ مِنْ تَحتَ الْعَرْشُ ، فَاسْكُنْ ذَلِكَ النُّورِ فِيهِ ، فکنا نَحْنُ خَلَقْنَا نورانيين ، لَمْ يَجْعَلْ لَا حَدَّ فِي مِثْلِ الَّذِي خُلِقْنَا مِنْهُ نَصِيباً ، وَ خَلَقَ أَرْوَاحَ شیعتنا مِنْ أَبْدَانَنَا ، وَ أبدائهم مِنْ طِينَةِ مَحْزُونَةُ مَكْنُونَةُ أَسْفَلُ مِنْ ذَلِكَ الطِّينَةِ ، وَ لَمْ يَجْعَلِ اللَّهُ لَا حَدَّ فِي مِثْلِ ذَلِكَ الَّذِي خَلَقَهُمْ مِنْهُ نَصِيباً إِلَّا الْأَنْبِيَاءِ وَ الْمُرْسَلِينَ ، فَلِذلِكَ صِرْنَا نَحْنُ وَ هُمُ النَّاسِ ، وَ صَارَ سَائِرُ النَّاسِ هجما [ همجا ] فِي النَّارِ وَ إِلَى النَّارِ

30 - تأويل الآيات الظاهرة: ص 393 نقله الشيخ أبو جعفر الطوسي رحمه الله، عن الشيخ أبي محمد الفضل بن شاذان بإسناده، عن رجاله، عن جابر بن یزید الجعفي، عن الإمام العالم موسی

ص: 96

بن جعفر الکاظم علیه السلام قال: إِنَّ اَللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی خَلَقَ نُورَ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ مِنْ نُورٍ اِخْتَرَعَهُ مِنْ نُورِ عَظَمَتِهِ وَ جَلاَلِهِ وَ هُوَ نُورُ لاَهُوتِیَّتِهِ اَلَّذِی اِبْتَدَأَ مِنْ لاَهٍ أَیْ مِنْ إِلَهِیَّتِهِ مِنْ أَیْنِیَّتِهِ اَلَّذِی اِبْتَدَأَ مِنْهُ وَ تَجَلَّی لِمُوسَی بْنِ عِمْرَانَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ بِهِ فِی طُورِ سَیْنَاءَ فَمَا اِسْتَقَرَّ لَهُ وَ لاَ طَاقَ مُوسَی لِرُؤْیَتِهِ وَ لاَ ثَبَتَ لَهُ حَتَّی خَرَّ صَاعِقاً مَغْشِیّاً عَلَیْهِ وَ کَانَ ذَلِکَ اَلنُّورُ مُحَمَّداً صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فَلَمَّا أَرَادَ اَللَّهُ أَنْ یَخْلُقَ مُحَمَّداً مِنْهُ قَسَّمَ ذَلِکَ اَلنُّورِ شَطْرَیْنِ فَخَلَقَ مِنَ اَلشَّطْرِ اَلْأَوَّلِ مُحَمَّداً وَ مِنَ اَلشَّطْرِ اَلْآخَرِ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ وَ لَمْ یَخْلُقْ مِنْ ذَلِکَ اَلنُّورِ غَیْرَهُمَا خَلَقَهُمَا اَللَّهُ بِیَدِهِ وَ نَفَخَ فِیهِمَا بِنَفْسِهِ مِنْ نَفْسِهِ لِنَفْسِهِ وَ صَوَّرَهُمَا عَلَی صُورَتِهِمَا وَ جَعَلَهُمَا أُمَنَاءَ لَهُ وَ شُهَدَاءَ عَلَی خَلْقِهِ وَ خُلَفَاءَ عَلَی خَلِیقَتِهِ وَ عَیْناً لَهُ عَلَیْهِمْ وَ لِسَاناً لَهُ إِلَیْهِمْ قَدِ اِسْتَوْدَعَ فِیهِمَا عِلْمَهُ وَ عَلَّمَهُمَا اَلْبَیَانَ وَ اِسْتَطْلَعَهُمَا عَلَی غَیْبِهِ وَ جَعَلَ أَحَدَهُمَا نَفْسَهُ وَ اَلْآخَرَ رُوحَهُ لاَ یَقُومُ وَاحِدٌ بِغَیْرِ صَاحِبِهِ ظَاهِرُهُمَا بَشَرِیَّهٌ وَ بَاطِنُهُمَا لاَهُوتِیَّهٌ ظَهَرَا لِلْخَلْقِ عَلَی هَیَاکِلِ اَلنَّاسُوتِیَّهِ حَتَّی یُطِیقُوا رُؤْیَتَهُمَا وَ هُوَ قَوْلُهُ تَعَالَی «وَ لَلَبَسْنا عَلَیْهِمْ ما یَلْبِسُونَ» فَهُمَا مَقَامُ رَبِّ اَلْعَالَمِینَ وَ حِجَابُ خَالِقِ اَلْخَلاَئِقِ أَجْمَعِینَ بِهِمَا فَتَحَ اَللَّهُ بَدْءَ اَلْخَلْقِ وَ بِهِمَا یَخْتِمُ اَلْمُلْکَ وَ اَلْمَقَادِیرَ. ثُمَّ اِقْتَبَسَ مِنْ نُورِ مُحَمَّدٍ وَ فَاطِمَهَ اِبْنَتَهُ کَمَا اِقْتَبَسَ نُورَهُ مِنْ نُورِهِ وَ اِقْتَبَسَ مِنْ نُورِ فَاطِمَهَ وَ عَلِیٍّ وَ اَلْحَسَنِ وَ اَلْحُسَیْنِ کَاقْتِبَاسِ اَلْمَصَابِیحِ هُمْ خُلِقُوا مِنَ اَلْأَنْوَارِ وَ اِنْتَقَلُوا مِنْ ظَهْرٍ إِلَی ظَهْرٍ وَ صُلْبٍ إِلَی صُلْبٍ وَ مِنْ رَحِمٍ إِلَی رَحِمٍ فِی اَلطَّبَقَهِ اَلْعُلْیَا مِنْ غَیْرِ نَجَاسَهٍ بَلْ نَقْلاً بَعْدَ نَقْلِ لاَ مِنْ مَاءٍ مَهِینٍ وَ لاَ مِنْ نُطْفَهً خَثِرَهٍ کَسَائِرِ خَلْقِهِ بَلْ أَنْوَارٌ اِنْتَقَلُوا مِنْ أَصْلاَبِ اَلطَّاهِرِینَ إِلَی أَرْحَامِ اَلْمُطَهَّرَاتِ لِأَنَّهُمْ صَفْوَهُ اَلصَّفْوَهِ اِصْطَفَاهُمْ لِنَفْسِهِ وَ جَعَلَهُمْ خُزَّانَ عِلْمِهِ وَ بُلَغَاءَ عَنْهُ إِلَی خَلْقِهِ أَقَامَهُمْ مَقَامَ نَفْسِهِ لِأَنَّهُ لاَ یُرَی وَ لاَ یُدْرَکُ وَ لاَ تُعْرَفُ کَیْفِیَّتُهُ وَ لاَ إِنِّیَّتُهُ فَهَؤُلاَءِ اَلنَّاطِقُونَ اَلْمُبَلِّغُونَ عَنْهُ اَلْمُتَصَرِّفُونَ فِی أَمْرِهِ وَ نَهْیِهِ فِیهِمْ یَظْهَرُ قُدْرَتُهُ وَ مِنْهُمْ تُرَی آیَاتُهُ وَ مُعْجِزَاتُهُ وَ بِهِمْ وَ مِنْهُمْ عَرَفَ عِبَادُهُ نَفْسَهُ وَ بِهِمْ یُطَاعُ أَمْرُهُ وَ لَوْلاَهُمْ مَا عُرِفَ اَللَّهُ وَ لاَ یُدْرَی کَیْفَ یُعْبَدُ اَلرَّحْمَنُ فَاللَّهُ یَجْرِی أَمْرُهُ کَیْفَ شَاءَ فِیمَا

ص: 97

یَشَاءُ لا یُسْئَلُ عَمّا یَفْعَلُ وَ هُمْ یُسْئَلُونَ .

31 - الفضائل شاذان بن جبرئيل: ص 29 قال الواقدي: قالت حليمة: و الله ما غسلت لمحمد صلى الله عليه و آله ثوبا من بول ولا غائط، بل كان إذا جاء وقت حاجته ينقلب من جنب إلى جنب، حتى تعلم حليمة بذلك و تأخذه، و تخدمه حتى يقضي حاجته، ولاشممت و رب السماء من محمد رائحة نتنة (رائحة النتن - البحار) قط، ولا شممت منه شيئا أبدا، بل كان (إذا خرج من قبله أو دبره شيء- البحار) يفوح منه رائحة المسك و الكافور. قالت حليمة: فلما أتى على النبي صلى الله عليه و آله تسعة أشهر ما رأيت ما يخرج منه (من دبره - البحارة) البتة لأن الأرض تبتلع ما يخرج منه فلهذا لم أر (لم أره - البحار). از او: بحار الأنوار: ج 15 ص347 ب4

32 - الكافي: ج1 ص 388 ح 8 علي بن محمد، عن بعض أصحابنا، عن ابن أبي عمير، عن حريز، عن زرارة، عن أبي جعفر عليه السلام قال: لِلْإِمَامِ عَشْرُ عَلَامَاتٍ یُولَدُ مُطَهَّراً مَخْتُوناً وَ إِذَا وَقَعَ عَلَی الْأَرْضِ وَقَعَ عَلَی رَاحَتَیْهِ رَافِعاً صَوْتَهُ بِالشَّهَادَتَیْنِ وَ لَا یُجْنِبُ وَ تَنَامُ عَیْنُاه وَ لَا یَنَامُ قَلْبُهُ وَ لَا یَتَثَاءَبُ وَ لَا یَتَمَطَّی وَ یَرَی مِنْ خَلْفِهِ کَمَا یَرَی مِنْ أَمَامِهِ وَ نَجْوُهُ کَرَائِحَةِ الْمِسْکِ وَ الْأَرْضُ مُوَکَّلَةٌ بِسَتْرِهِ وَ ابْتِلَاعِهِ وَ إِذَا لَبِسَ دِرْعَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله کَانَتْ عَلَیْهِ وَفْقاً وَ إِذَا لَبِسَهُ غَیْرُهُ مِنَ النَّاسِ طَوِیلُهُمْ وَ قَصِیرُهُمْ زَادَتْ عَلَیْهِ شِبْراً وَ هُوَ مُحَدَّثٌ إِلَی أَنْ تَنْقَضِیَ أَیَّامُهُ. الخصال: ج2 ص428 ح6 حدثنا أحمد بن محمد بن الهيثم العجلي رضي الله عنه قال: حدثنا أحمد بن يحيى بن زكريا القطان قال: حدثنا بكر بن عبد الله بن حبيب قال: حدثنا تميم بن بهلول قال: حدثنا أبو معاوية، عن سليمان بن مهران، عن أبي عبد الله جعفر بن محمد عليه السلام قال: عَشْرُ خِصَالٍ مِنْ صِفَاتِ اَلْإِمَامِ اَلْعِصْمَهُ وَ اَلنُّصُوصُ وَ أَنْ یَکُونَ أَعْلَمَ اَلنَّاسِ وَ أَتْقَاهُمْ لِلَّهِ وَ أَعْلَمَهُمْ بِکِتَابِ اَللَّهِ وَ أَنْ یَکُونَ صَاحِبَ اَلْوَصِیَّهِ اَلظَّاهِرَهِ وَ یَکُونَ لَهُ اَلْمُعْجِزُ وَ اَلدَّلِیلُ وَ تَنَامُ عَیْنُهُ وَ لاَ یَنَامُ قَلْبُهُ وَ لاَ یَکُونُ لَهُ فَیْءٌ وَ یَرَی مِنْ خَلْفِهِ کَمَا یَرَی مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ من لا يحضره الفقيه: ج4 ص 418 ح 5914 وروى أحمد بن محمد بن سعيد الكوفي قال: حدثنا علي بن الحسن

ص: 98

بن فضال، عن أبيه، عن أبي الحسن علي بن موسى الرضا عليه السلام قال: لِلْإِمَامِ عَلَامَاتٌ: يَكُونُ أَعْلَمَ النَّاسِ وَ أَحْكَمَ النَّاسِ، وَ أَتْقَى النَّاسِ، وَ أَحْلَمَ النَّاسِ، وَ أَشْجَعَ النَّاسِ، وَ أَسْخَى النَّاس، وَ أَعْبَدَ النَّاسِ وَ يُولَدُ مَخْتُوناً وَ يَكُونُ مُطَهَّراً وَ يَرَي مِنْ خَلْفِهِ كَمَا يَرَي مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ، وَ لَا یَکُونُ لَهُ ظِلٌّ وَ إِذَا وَقَعَ عَلَی الْأَرْضِ مِنْ بَطْنِ أُمِّهِ وَقَعَ عَلَی رَاحَتَیْهِ رَافِعاً صَوْتَهُ بِالشَّهَادَتین (بِالشَّهَادَة-الخصال) وَ لَا یَحْتَلِمُ وَ تَنَامُ عَیْنُهُ وَ لَا یَنَامُ قَلْبُهُ وَ یَکُونُ مُحَدَّثاً وَ یَسْتَوِی عَلَیْهِ دِرْعُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم وَ لَا یُرَی لَهُ بَوْلٌ وَ لَا غَائِطٌ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ وَکَّلَ الْأَرْضَ بِابْتِلَاعِ مَا یَخْرُجُ مِنْهُ وَ تَکُونُ رَائِحَهٌ أَطْیَبُ مِنْ رَائِحَهِ الْمِسْکِ. و الخصال: ج2 ص 527 ح1 حدثنا محمد بن إبراهيم بن إسحاق الطالقاني رضي الله عنه قال: أخبرنا أحمد بن محمد بن سعيد الكوفي قال: حدثنا علي بن الحسن بن فضال، عن أبيه، عن أبي الحسن علي بن موس ی الرضا عليه السلام و عيون أخبار الرضا عليه السلام: ج1 ص 213 ب19 ح1 و معاني الأخبار: ص 102 ح4. و الإحتجاج: ج2 ص 437 و روي عن الحسن بن علي بن فضال عن أبي الحسن علي بن موسى الرضا عليه السلام و کشف الغمة: ج2 ص290.

مجمع البيان في تفسير القرآن: ج2 ص 803 و قيل: أنهم قد شاهدوا في نفسه صلى الله عليه و آله معجزات كثيرة منها: أنه كان يرى من خلفه كما يرى من قدامه، و منها أنه كان ينام عينه و لا ينام قلبه، و منها أن ظله لم يقع على الأرض، ومنها أن الذباب لم يقع عليه ، و منها أن الأرض كانت تبتلع ما يخرج منه، و كان لا يرى له بول ولا غائط، و منها أنه كان لا يطوله أحد وإن طال، ومنها أنه كان بين كتفيه خاتم النبوة ، و منها أنه كان إذا مر بموضع يعلمه الناس لطيبه ، و منها أنه كان يسطع نور من جبهته في الليلة المظلمة، و منها أنه قد ولد مختونا، إلى غير ذلك من الآيات.

إعلام الوری بأعلام الهدی: ج1 ص320 ب2. السيد الحميري في قصيدته المذهبة: صهر النبي و جاره في مسجد * طهر يطيبه الرسول مطیب * سيان فيه عليه غير مذمم * ممشاه إن جنبأ و إن لم

ص: 99

يجنب.

33 - سوره (2) آیه 186.

34 - سوره (36) يس (صلى الله عليه و آله) آیه 83

35- به معالم الزلفي صفحه 32 باب 43 و ملحقات إحقاق الحق نقل از کتب مخالفين جلد6 صفحه 97 مراجعه شود.

36 - بحار الأنوار: ج 63 ص 288 ب1 ح13 و ج72 ص 456 ب91 ح33 و مستدرك الوسائل: ج 16 ص 355 ب 26 ح 20152-2 از الدعوات راوندی /سلوة الحزين صفحه 141 ح 359.

37 - وسائل الشيعة: ج 24 ص 405 ب95 ح30904 - 10 و بحار الأنوار: 63 ص397 ب13 ح 11 از کتاب المحاسن: ج2 ص 592 ب19 ح 106.

38- سوره (98) البينة آیه 3.

39 - سوره (4) النساء آیه 58.

40- تصریح به این معنا در لغت هم آمده است، می توانید به کتاب العين و کتاب قاموس اللغة مراجعه کنید.

41- مؤلف کتاب شریف آية التطهير في أحاديث الفريقين در جلد2 از صفحات 251 إلى 276 آنها را احصاء نموده.

42 - ر.ک: معاني الأخبار: ص 94 ح3

43 - بحار الأنوار: ج 25 ص 201 ب5 ح12 از عیون اخبار الرضا عليه السلام و کمال الدين نقل کرده. و ملحقات إحقاق الحق: ج13 ص60 از فرائد السمطين حمويني و ينابيع المودة و مودة القربي آورده است.

44 - كفاية الأثر: ص66 و بحار: ج36 ص308 ح 147.

45 - سوره (76) الواقعة آیه 76 الي 80.

ص: 100

46 - الكافي: ج4 ص 576ح2- عدة من أصحابنا، عن أحمد بن محمد، عن القاسم بن يحيى، عن جده الحسن بن راشد، عن الحسين بن ثوير قال: ... (عن الصادق عليه السلام في زيارة الحسين عليه السلام: «...السَّلاَمُ عَلَيْكَ يَا وِتْرَ اللَّهِ الْمَوْتُورَ فِي السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ أَشْهَدُ أَنَّ دَمَكَ سَكَنَ فِي الْخُلْدِ وَ اقْشَعَرَّتْ لَهُ أَظِلَّةُ الْعَرْشِ وَ بَكَى لَهُ جَمِيعُ الْخَلاَئِقِ وَ بَكَتْ لَهُ السَّمَاوَاتُ السَّبْعُ وَ الْأَرَضُونَ السَّبْعُ وَ مَا فِيهِنَّ وَ مَا بَيْنَهُنَ وَ مَنْ يَتَقَلَّبُ فِي الْجَنَّةِ وَ النَّارِ مِنْ خَلْقِ رَبِّنَا وَ مَا يُرَى وَ مَا لاَ يُرَى...». و کامل الزيارات: ص197-199 ح2- حدثني أبي و علي بن الحسين و محمد بن الحسن رحمهم الله جميعا، عن سعد بن عبد الله، عن أحمد بن محمد بن عيسى، عن القاسم بن يحيى، عن الحسن بن راشد، عن الحسين بن ثوير بن أبي فاختة .... و من لا يحضره الفقيه: ج2 ص595 ح3199 - قال الصادق عليه السلام: «إِذَا أَتَیْتَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ الْحُسَیْنِ علیه السلام... السَّلامُ عَلَيْكَ يَا وِتْرَ اللّهِ الْمَوْتُورَ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ، أَشْهَدُ أَنَّ دَمَكَ سَكَنَ فِي الْخُلْدِ، وَاقْشَعَرَّتْ لَهُ أَظِلَّةُ،الْعَرْشِ، وَبَكَى لَهُ جَمِيعُ الْخَلائِقِ، وَبَكَتْ لَهُ السَّمَاوَاتُ السَّبْعُ وَالْأَرَضُونَ السَّبْعُ وَمَا فِيهِنَّ وَمَا بَيْنَهُنَّ، وَمَنْ يَتَقَلَّبُ فِي الْجَنَّةِ وَالنَّارِ مِنْ خَلْقِ رَبِّنا، وَمَا يُرى وَمَا لاَ يُرى ...». و تهذیب الأحکام: ج6 ص55 ب18ح 1/131 از الكافي.

47 - مصباح الزائر: ص 462 الفصل 18.

48 - تذكرة الفقهاء (چاپ قدیمی): ص 568 [القسم] الثاني في غير النكاح و هو أمور: ا- إنه خاتم النبيين صلى الله علیه و آله و عليهم ب- أمته خير الأمم لقوله تعالى: «كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ» تكرمة له عليه السلام و تشريفا له ج- نسخ جميع الشرائع بشريعته د- جعل شريعته مؤبدة ه- جعل كتابه معجزا بخلاف کتب سائر الأنبياء عليهم السلام و- حفظ عن كتابه التبديل و التغيير و أقيم بعده حجة على الناس و معجزات غيره من الأنبياء انقرضت بانقراضهم ز- نصر بالرعب على مسيرة شهر فكان العدو يرهبه من مسيرة شهر ح- جعلت له الأرض مسجدا و ترابها طهورا ط - أحلت له الغنائم دون غيره من الأنبياء ي- يشفع في أهل الكبائر لقوله عليه

ص: 101

السلام: ذخرت شفاعتي لأهل الكبائر من أمتي يا- بعث إلى الناس عامة يب- سيد ولد آدم يوم القيمة يج- أول من تنشق عنه الأرض يد- أول شافع و مشفع به - أول من يقرع باب الجنة يو- أكثر الأنبياء تبعا يز- أمته معصومة لا يجتمع على الضلالة يح- صفوف أمته كصفوف الملائكة يط- كان تنام عينيه ولا ينام قلبه ك- كان يرى من ورائه كما يرى من قدامه بمعنى التحفظ و الحس و كذلك قوله عليه السلام: تنام عيناي ولا ينام قلبي کا- تطوعه بالصلاة قاعدا كتطوعه قائما و إن لم يكن له عدد و في حق غيره ذلك على النصف من هذا كب- مخاطبه المصلي بقوله السلام عليك أيها النبي ورحمة الله و بركاته ولا تخاطب سایر الناس لج- يحرم على غيره رفع صوته على صوت النبي صلى الله عليه و آله کد- يحرم على غيره مناداته من وراء الحجرات للآية که - نادا الله تعالى الأنبياء و حکی عنهم بأسمائهم فقال تعالى: «یُوسُفُ أَعْرِضْ ... اَنْ یا اِبْراهیمُ ... یا نُوحُ * و میز نبينا عليه السلام بالنداء بألقابه الشريفة فقال تعالى: «يا أَيُّهَا النَّبِيُّ * ... یا أیُّها الرَّسُولُ * ... یا أیّها المُزمِّل... يا أَيُّهَا الْمُدَّثِّرُ» و لم يذكر إسمه في القرآن إلا فيأ أربعة مواضع شهد له فيها بالرسالة لإفتقار الشهادة إلى ذكر اسمه فقال: «مُحَمَّدٌ رَسُولُ اَللَّهِ......ما کانَ مُحَمَّدٌ أَبا أَحَدٍ مِنْ رِجالِکُمْ وَ لکِنْ رَسُولَ اللّهِ وَ خاتَمَ النَّبِیِّینَ......وَ اَلَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا اَلصّالِحاتِ - وَ آمَنُوا بِما نُزِّلَ عَلی مُحَمَّدٍ وَ هُوَ اَلْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ... بِرَسُولٍ یَأْتِی مِنْ بَعْدِی اسْمُهُ أَحْمَدُ» و كان يحرم أن ينادي باسمه فيقول: يا محمد يا أحمد و لكن يقول : يا نبي الله یا رسول الله يا خيرة الله إلى غير ذلك من صفاته الجليلة كو- كان يستشفي به كن- كان يتبرك ببوله و دمه ....

49 - سوره (3) آل عمران آیه 145.

50 - سوره (5) المائدة آیه 55.

51 - الإختصاص: ص6.

52 - الإختصاص: ص 10. رک.: إختيار معرفة الناقلين: ص11 ح 2. روضة المتقين: ج4

ص: 102

ص 218 و روي أخبار كثيرة أنه ارتد الناس بعد رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم إلا ثلاثة؛ سلمان، و أبا ذر، و المقداد، فقيل: فأين عمار ؟ فقال الصادق عليه السلام: جاض جيضة ثم رجع.

53 - الإختصاص: ص 6.

54 - رجال الكشي: ص 7 ح144- محمد بن مسعود، قال: حدثني علي بن الحسن بن فضال قال: حدني العاس بن عامر و جعفر بن محمد بن حكيم، عن أبان بن عثمان، عن الحارث بن المغيرة النصري قال: سمعت عبد الملك بن أعين يسأل أبا عبد الله عليه السلام قال: فلم يزل يسأله حتى قال له: فهلك الناس اذا؟ فقال: إِي وَ اَللَّهِ يَا اِبْنَ أَعْيَنَ هَلَكَ اَلنَّاسُ أَجْمَعُونَ قُلْتُ اهل اَلشَّرْقِ وَ اَلْغَرْبِ قَالَ إِنَّهَا فُتِحَتْ عَلَى اَلضَّلاَلِ إِي وَ اَللَّهِ هَلَكُوا إِلاَّ ثَلاَثَةً نَفَرٍ سَلْمَانُ اَلْفَارِسِیُّ وَ أَبُو ذَرٍّ وَ اَلْمِقْدَادُ وَ لَحِقَهُمْ عَمَّارٌ وَ أَبُو سَاسَانَ اَلْأَنْصَارِیُّ وَ حُذَیْفَهُ وَ أَبُو عَمْرَةَ فَصَارُوا سَبْعَةً.

و الإختصاص: ص5 أحمد بن محمد بن يحيى، عن أبيه، عن محمد بن الحسين ، عن الحسن بن محبوب، عن الحارث قال: سمعت عبد الملك بن أعين يسأل أبا عبد الله عليه السلام فلم يزل يسأله حتى قال: فهلك الناس إذا؟ فقال: إِي وَ اَللَّهِ يَا اِبْنَ أَعْيَنَ هَلَكَ اَلنَّاسُ أَجْمَعُونَ قُلْتُ مَنْ فِي اَلشَّرْقِ وَ مَنْ فِي اَلْغَرْبِ قَالَ فَقَالَ إِنَّهَا فُتِحَتْ عَلَى اَلضَّلاَلِ إِي وَ اَللَّهِ هَلَكُوا إِلاَّ ثَلاَثَةً ثُمَّ لَحِقَ أَبُو سَاسَانَ وَ عَمَّارٌ وَ شُتَيْرَةُ وَ أَبُو عَمْرَةَ فَصَارُوا سَبْعَةً

و الکافي: ج 8 ص 253 ح 356 - الحسین بن محّمد، عن المعلّی بن محمّد، عن الوشّاء عن أبان بن عثمان، عن الحارث بن المغیرة قال: سمعت عبد الملك بن أعین یسأل أبا عبد الله علیه السّلام فلم یزل یسائله حتّی قال: فهلك الَنّاس إذاً؟ قال: إي وَ الله یَا اْبنَ أعْیََن فَهَلَكَ النَّاسُ اجْمَعُونَ. قلت: من في المشرق و من في المغرب؟ قال: إنَّها فُتحَتْ بضَلالٍ إِي وَ الله لَََهلَکُوا إّلا ثَلاثَةً.

55 - إختيار معرفة الناقلين: ص 8 ح 17.

56 - سوره (2) آیه 109.

ص: 103

57 - سوره (3) آل عمران (سوره آل محمد صلى الله عليهم) آیه20

58 - سوره (3) آل عمران (سوره آل محمد صلى الله عليهم) آیه 86

59 - سوره (4) النساء آیه 142

60 - سوره (51) الذاريات آیه 36 و 37.

61 - سوره (64) التغابن آیه 3.

62 - جواهر المطالب: ص 122، تاریخ کبیر بخاری و ابن عساکر و المصنف و...، بحارالأنوار و کنز العمال و تحريف أسماء أولاد المعصومين نجاح الطائی، و.... وسائل الشيعة: ج21 ص 398 ب28 باب كراهة التسمية بالحكم و حکیم و خالد و مالك و حارث و یاسین و ضرار و مرة و حرب و ظالم و ضريس و أسماء أعداء الأئمة عليهم السلام.

و الكافي: ج6 ص20 باب الأسماء و الكنى ... ح 12 الحسين بن محمد، عن معلی بن محمد، عن محمد بن مسلم، عن الحسين بن نصر، عن أبيه، عن عمرو بن شمر، عن جابر قال: أراد أبو جعفر عليه السلام الركوب إلى بعض شیعته ليعوده فقال: يا جابر الحقني. فتبعته فلما انتهى إلى باب الدار خرج علينا ابن له صغير فقال له أبو جعفر عليه السلام: ما اسمك؟ قال: محمد. قال: فَبِمَا تُكَنَّى؟ قال: بعلي. فقال له أبو جعفر عليه السلام: لَقَدِ اِحْتَظَرْتَ مِنَ اَلشَّیْطَانِ اِحْتِظَاراً شَدِیداً إِنَّ اَلشَّیْطَانَ إِذَا سَمِعَ مُنَادِیاً یُنَادِی يَا مُحَمَّدُ يَا عَلِيُّ ذَابَ كَمَا يَذُوبُ الرَّصَاصُ حَتَّى إِذَا سَمِعَ مُنَادِياً يُنَادِي بِاسْمِ عَدُوٍّ مِنْ أَعْدَائِنَا اِهْتَزَّ وَ اِخْتَالَ.

63 - الكافي: ج4 ص 577ح2 وكامل الزيارات: ص200 ح2 و تهذیب الأحکام: ج6 ص55 ب18ح1.

64 - بحار الأنوار: ج 43 ص 8 ب1 ح11 از عيون المعجزات: ص54: و روي عن حارثة بن قدامة قال: حدثني سلمان الفارسي، قال: حدثني عمار و قال: أخبرك عجبا، قلت: حدثني يا عمار، قال: نعم، شهدت علي بن أبي طالب عليه السلام و قد ولج على فاطمة عليها السلام فلما

ص: 104

بصرت به نادت: أَدْنِ لاحَدِثَکَ بِمَا كَانَ وَ مَا هُوَ كَائِنُ وَ بِمَا لَمْ يَكُنْ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ حِينَ تَقُومَ السَّاعَةُ . قال: فرأيت امیر المؤمنين عليه السلام يرجع القهقرى فرجعت برجوعه، إذ دخل على النبي صلى الله عليه و آله و سلم فقال له: اُدنُ یَا أَبَا الْحَسَنِ. فدنا فلما اطمأن به المجلس قال له: تُحَدِّثُنِي أَمْ أُحَدِّثُكَ ؟ فَقَالَ : الْحَدِيثَ منک أَحْسَنَ یا رَسُولَ اللَّهِ. فقال : كَأَنِّي بِكِ وَ قَدْ دَخَلْتُ عَلَى فَاطِمَةَ وَ قَالَتْ لک کیت وَ کیت فَرَجَعْتُ ، فقال علي عليه السلام: نُورُ فَاطِمَةَ يَرِثُ نُورَنا؟ فقال صلى الله عليه و آله و سلم: أَ وَ لا تَعْلَمُ ؟ فسجد علي شكرا الله تعالى. قال عمار: فخرج أمير المؤمنين و خرجت بخروجه فولج على فاطمة عليها السلام و ولجت معه، فقالت: کأَنَکَ رَجَعْتُ إِلَى أَبِي صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ فَأَخْبَرْتُهُ بِمَا قُلْتَهُ لَكَ ؟ قال: كانَّ کَذلِكِ يَا فَاطِمَةَ . فقالت: اعْلَمْ یَا أَبَا الْحَسَنِ أَنَّ اللَّهَ تَعَالَی خَلَقَ نُورِی وَ کَانَ یُسَبِّحُ اللَّهَ جَلَّ جَلَالُهُ ثُمَّ أَوْدَعَهُ شَجَرَهً مِنْ شَجَرِ الْجَنَّهِ فَأَضَاءَتْ فَلَمَّا دَخَلَ أَبِی الْجَنَّهَ أَوْحَی اللَّهُ تَعَالَی إِلَیْهِ إِلْهَاماً أَنِ اقْتَطِفِ الثَّمَرَهَ مِنْ تِلْکَ الشَّجَرَهِ وَ أَدِرْهَا فِی لَهَوَاتِکَ فَفَعَلَ فَأَوْدَعَنِی اللَّهُ سُبْحَانَهُ صُلْبَ أَبِی صلی الله علیه و آله و سلم ثُمَّ أَوْدَعَنِی خَدِیجَهَ بِنْتَ خُوَیْلِدٍ فَوَضَعَتْنِی وَ أَنَا مِنْ ذَلِکَ النُّورِ أَعْلَمُ مَا کَانَ وَ مَا یَکُونُ وَ مَا لَمْ یَکُنْ یَا أَبَا الْحَسَنِ الْمُؤْمِنُ یَنْظُرُ بِنُورِ اللَّهِ تَعَالَی.

65 - سوره (31) لقمان (عليه السلام) آیه 35.

66 - سوره (43) الزخرف آیه 89

67 - سوره (7) الأعراف آیه 188.

68 سوره (79) النازعات آیات 43 الى 45.

69 - سوره (41) فصلت آیه 44.

70 - سوره (2) آیه 4.

71 - سوره (72) الجن آیه 27 و 28.

72 - سوره (3) آل عمران آیه 180.

ص: 105

73 - الكافي: ج1 ص 149 ح1 به چند سند صحیح خود از امام جعفر صادق عليه السلام که حضرتش فرمود: لَا یَکُونُ شَیْءٌ فِی الْأَرْضِ وَلَا فِی السَّمَاءِ إِلَا بِهذِهِ الْخِصَالِ السَّبْعِ: بِمَشِیئَهٍ، وَإِرَادَهٍ، وَقَدَرٍ، وَقَضَاءٍ ، وَإِذْنٍ ، وَکِتَابٍ، وَأَجَلٍ، فَمَنْ زَعَمَ أَنَّهُ یَقْدِرُ عَلی نَقْضِ وَاحِدَهٍ، فَقَدْ کَفَرَ.

والكافي: ج1 ص 149 ح 2 به سند متصل خود از امام موسی بن جعفر عليهما السلام فرمود: لا یَکونُ شَیءٌ فِی السَّماواتِ ولا فِی الأَرضِ إِلاّ بِسَبعٍ بِقَضاءٍ و قَدَرٍ و إِرادَهٍ و مَشیئَهٍ و کِتابٍ وأَجَلٍ و إِذنٍ ؛ فَمَن زَعَمَ غَیرَ هذا فَقَد کَذِبَ عَلَی اللّهِ أَو رَدَّ عَلَی اللّهِ عَز وَ جَل.

74 - بصائر الدرجات: ص 113 باب نادر ح1 به سند صحیح از سدیر گوید: شنیدم حمران بن أعين از امام محمد باقر عليه السلام می پرسید از آیه کریمه: «بَدِیعَ اَلسَّمَاوَاتِ وَ اَلْأَرْضِ» حضرت فرمود: إِنَّ اَللَّهَ اِبْتَدَعَ اَلْأَشْیَاءَ کُلَّهَا عَلَی غَیْرِ مِثَالٍ کَانَ قَبْلَهُ وَ اِبْتَدَعَ اَلسَّمَاوَاتِ وَ اَلْأَرْضَ وَ لَمْ یَکُنْ قَبْلَهُنَّ سَمَاوَاتٌ وَ لاَ أَرَضُونَ أَ مَا تَسْمَعُ لِقَوْلِهِ تَعَالَی: «وَ کانَ عَرْشُهُ عَلَی اَلْماءِ»؟ فَقَالَ لَهُ حُمْرَانُ بْنُ أَعْیَنَ أَ رَأَیْتَ قَوْلَهُ «عالِمُ اَلْغَیْبِ فَلا یُظْهِرُ عَلی غَیْبِهِ أَحَداً» فَقَالَ لَهُ أَبُو جَعْفَرٍ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ « إِلاّ مَنِ اِرْتَضی مِنْ رَسُولٍ فَإِنَّهُ یَسْلُکُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ رَصَداً» وَ کَانَ وَ اَللَّهِ مُحَمَّدٌ مِمَّنْ اِرْتَضَی وَ أَمَّا قَوْلُهُ «عالِمُ اَلْغَیْبِ» فَإِنَّ اَللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی عَالِمٌ بِمَا غَابَ عَنْ خَلْقِهِ فَمَا یُقَدِّرُ مِنْ شَیْءٍ وَ یَقْضِیهِ فِی عِلْمِهِ قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَهُ وَ قَبْلَ أَنْ یَقْبِضَهُ إِلَی اَلْمَلاَئِکَهِ فَذَلِکَ یَا حُمْرَانُ عِلْمٌ مَوْقُوفٌ عِنْدَهُ إِلَیْهِ فِیهِ اَلْمَشِیَّهُ فَیَقْضِیهِ إِذَا أَرَادَ وَ یَبْدُو لَهُ فِیهِ فَلاَ یُمْضِیهِ فَأَمَّا اَلْعِلْمُ اَلَّذِی یُقَدِّرُهُ اَللَّهُ وَ یُمْضِیهِ فَهُوَ اَلْعِلْمُ اَلَّذِی اِنْتَهَی إِلَی رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ ثُمَّ إِلَیْنَا.

و حدیث 2 - حدثنا عبد الله بن محمد، عن الحسن بن محبوب به همان سند و با اضافه: فَمَا یُقَدِّرُ مِنْ شَیْءٍ وَ یَقْضِیهِ فِی عِلْمِهِ أَنْ یَخْلُقَهُ وَ قَبْلَ أَنْ یَقْضِیَهُ فِی عِلْمِهِ أَنْ یَخْلُقَهُ وَ قَبْلَ أَنْ یَقْضِیَهُ إِلَی مَلاَئِکَتِهِ وَ ذَلِکَ یَا حُمْرَانُ عِلْمٌ مُقَدَّمٌ مَوْقُوفٌ عِنْدَهُ غَیْرُ مقتضی[مَقْضِیٍّ] لاَ یَعْلَمُهُ غَیْرُهُ إِلَیْهِ فِیهِ اَلْمَشِیَّهُ فَیَقْضِیهِ إِذَا أَرَادَ- إِلَی آخِرِ اَلْحَدِیثِ-.

ص: 106

75 - الخرائج و الجرائح: ج2 ص841 ح 59 به سند خود از أبان از امام صادق عليه السلام فرمود: اْلعلْمُ سَبْعَةٌ و عشْرُونَ جُزْءاً (حَرْفاً- المختصر)، فَجَمیعُ ما جاءَتْ بِهِ الرُّسُلُ جُزْءان (حَرْفان- المختصر)، فَلَمْ یَعْرف النَّاسُ حَتَّی اْلیَوْم غَیْرَ الْجُزْءَیْن (الْحَرْفَین- المختصر)، فَإذا قامَ اْلقائُم أًخرَجَ الَْْخمْسَةَ و اْلعشْرینَ جُزْءاً فَبَثَّّها في النّاس، و ضَمَّ إَلیْهَا الْجُزْءَیْن (الْحَرْفَین- المختصر) حَتی یَبُثَّّها سَبْعَةً وَ عشْرینَ جُزْءاً (حَرْفاً- المختصر). از او: مختصر البصائر: ص 320 ح 35/346

76 – بصائر الدرجات: ص210 ب13 ح 3 به سند موثق خود از نوفلی از امام على الهادی علیه السلام گوید: شنیدم امام می فرمود: اِسْمُ اَللَّهِ اَلْأَعْظَمُ ثَلاَثَهٌ وَ سَبْعُونَ حَرْفاً وَ إِنَّمَا کَانَ عِنْدَ آصَفَ مِنْهُ حَرْفٌ وَاحِدٌ فَتَکَلَّمَ بِهِ فَانْخَرَقَتْ لَهُ اَلْأَرْضُ فِیمَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ سَبَإٍ فَتَنَاوَلَ عَرْشَ بِلْقِیسَ حَتَّی صَیَّرَهُ إِلَی سُلَیْمَانَ ثُمَّ اِنْبَسَطَتِ اَلْأَرْضُ فِی أَقَلَّ مِنْ طَرْفَهِ عَیْنٍ وَ عِنْدَنَا مِنْهُ اِثْنَانِ وَ سَبْعُونَ حَرْفاً وَ حَرْفٌ عِنْدَ اَللَّهِ اسْتَأْثَرٌ بِهِ فِی عِلْمِ اَلْغَیْبِ .

77 - سوره (36) يس (صلى الله عليه و آله و سلم) آیه 13.

78 - اليقين : ص350 ب127 به رواية إمام محمد باقر عليه السلام: در خطبه رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم روز غدیر فرمودند: ... مَعَاشِرَ اَلنَّاسِ مَا مِنْ عِلْمٍ إِلاَّ وَ قَدْ أَحْصَاهُ اَللَّهُ فِیَّ وَ کُلُّ عِلْمٍ عَلَّمَنِیهِ قَدْ عَلَّمْتُهُ عَلِیّاً وَ اَلْمُتَّقِینَ مِنْ وُلْدِهِ وَ هُوَ اَلْإِمَامُ اَلْمُبِینُ اَلَّذِی ذَکَرَهُ اَللَّهُ فِی سُورَهِ یس «وَ کُلَّ شَیْءٍ أَحْصَیْناهُ فِی إِمامٍ مُبِینٍ» ....

و روضة الواعظين: ج1 ص 93 و الإحتجاج: ج1 ص10:...مَعَاشِرَ اَلنَّاسِ مَا مِنْ عِلْمٍ إِلاَّ وَ قَدْ أَحْصَاهُ اَللَّهُ فِیَّ وَ کُلُّ عِلْمٍ عَلَّمَنِیهِ قَدْ عَلَّمْتُهُ عَلِیّاً وَ اَلْمُتَّقِینَ مِنْ وُلْدِهِ وَ هُوَ اَلْإِمَامُ اَلْمُبِینُ، ....

الأمالي ابن بابویه: ص170ح5 و معاني الأخبار: ص 95 به سند خود از أبو الجارود از امام باقر عليه السلام: لَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ : «وَ کل شَيْ ءٍ أَحْصَيْناهُ فِي إِمامٍ مُبِينٍ» قَامَ رَجُلَانِ مِنْ مَجْلِسِهِمَا فَقَالَا: یا رَسُولَ اللهِ ! هُوَ التَّوْرَاةِ ؟ قَالَ : لَا ، قَالَا:

ص: 107

فَهُوَ الْإِنْجِيلَ ؟ قَالَ : لَا ، قَالَا : فَهُوَ الْقُرْآنِ ؟ قَالَ : لَا . قَالَ : فَاقْبَلْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ عَلَيْهِ السَّلَامَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ : هُوَ هَذَا إِنَّهُ الْإِمَامِ الَّذِي أَحْصَى اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى فِيهِ عِلْمُ كُلِّ شَيْ ءٍ

الصراط المستقيم: ج1 ص270 از کتاب نخب المناقب حسين بن جبر از امام محمدباقر عليه السلام فرمود: لما نزل قوله تعالى: «وَ کل شَيْ ءٍ أَحْصَيْناهُ فِي إِمامٍ مُبِينٍ» قيل يا رسول الله ! هُوَ التَّوْراةِ وَ الْإِنْجِيلِ أَوِ الْقُرْآنِ ؟ فَقَالَ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ : لَا ، فَأَقْبَلَ عَلَيَّ فَقَالَ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ : هَذَا هُوَ الْإِمَامَ المبین الَّذِي أَحْصَى اللَّهُ فِيهِ كُلُّ شَيْ ءٍ

الفضائل: ص 94 به سند خود از عمار بن یاسر رضي الله عنه گفت: كنت عند أمیرالمؤمنين علي بن أبي طالب عليه السلام في بعض غزواته فمررنا بواد مملوء نملا فقلت: يا أمير المؤمنين ! تَرَى يَكُونُ أَحَدُ مِنْ خَلْقِ اللَّهِ تَعَالَى يَعْلَمُ كَمْ عَدَدُ هَذَا ؟ قَالَ : نَعَمْ يَا عَمَّارُ أَنَا أَعْرَفُ رَجُلًا يَعْلَمُ عَدَدُهُ وَ کم فِيهِ ذِکر وَ كَمْ فِيهِ أُنثي. فقلت: من ذلك الرجل يا مولاي ؟ فقال: يا عمار؛ أَمَّا قَرَأْتُ فِي سُورَةِ يس : «وَ کل شَيْ ءٍ أَحْصَيْناهُ فِي إِمامٍ مَبینِ»؟ فقلت: بلی یا مولاي . فقال : أَنَا ذَلِكَ الْإِمَامُ الْمُبِينُ .

الفضائل: ص174 و الروضة: ص231 ح191 و بالإسناد يرفعه إلى الثقات الذين كتبوا الأخبار أنهم وضح لهم فيما وجدوا و بان لهم من أسماء أمير المؤمنين عليه السلام ثلاثمائة اسم في القرآن منها ما رواه بالإسناد الصحيح عن ابن مسعود قوله تعالى:... «وَ کل شَيْ ءُ أَحصَیناهُ فِي إِمامٍ مُبِينٍ» مَعْنَاهُ عَلِيِّ عَلَيَّ السَّلَامُ

تأويل الآيات: ص 477 از تفسیر محمد بن العباس رحمه الله به سند خود از صالح بن سهل گوید: شنیدم امام جعفر صادق عليه السلام تلاوت می فرمود آیه: «وَ كُلُّ شَيْ ءٍ أَحصَیناهُ فِي إِمامٍ مُبِينٍ» قال: فِي أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَامُ .

الصراط المستقيم: ج1 ص211 به سند خود از ابن أبي عمير از امام جعفر صادق عليه السلام: أَنَّ اللَّهَ قَالَ لِمُوسَى عَلَيْهِ السَّلَامُ : «وَ كَتَبْنا لَهُ فِي الْأَلْواحِ مِنْ كُلِّ شي» ، وَ لَمْ یقل كُلِّ شَيْ ءٍ ، وَ فِي

ص: 108

عيسى: «وَلِأُبَيِّنَ لَكُمْ بَعْضَ الَّذِي تَخْتَلِفُونَ فِيهِ ۖ »، وقال في علي بن أبي طالب: «وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکتاب»، وقال: «وَ لَا رَطْبٍ وَلَا يَابِسٍ إِلَّا فِي كِتَابٍ مُبِينٍ»، فَعِنْدَ عَلِیٍّ عِلْمُ کُلِّ رَطْبٍ وَ یَابِسٍ.

تفسير العياشي: ج1 ص361 ح 29 به سند خود از حسین بن خالد گوید: از امام على الرضا عليه السلام پرسیدم از تفسیر آیه کریمه: «مَا تَسْقُطُ مِنْ وَرَقَةٍ إِلَّا يَعْلَمُهَا وَ لَا حَبَّةٍ فِي ظُلُمَاتِ الْأَرْضِ وَ لَا رَطْبٍ وَ لَا يَابِسٍ إِلَّا فِي كِتَابٍ مُبِينٍ»، فقال: الْوَرَقُه السِّقْطُ یَسْقُطُ مِنْ بَطْنِ أُمِّهِ مِنْ قَبْلِ أَنْ یُهِلَ الْوَلَدُ. قال: فقلت: و قوله: «وَ لا حَبَّةٍ»؟ قال: یَعْنِی اَلْوَلَدَ فِی بَطْنِ أُمِّهِ، إِذَا أَهَلَّ وَ یَسْقُطُ مِنْ قَبْلِ اَلْوِلاَدَهِ. قال: قلت: قوله: «وَ لا رَطب»؟ قال: یَعْنِی اَلْمُضْغَهَ إِذَا اِسْتَکَنَّتْ فِی اَلرَّحِمِ قَبْلَ أَنْ یَتِمَّ خَلْقُهَا قَبْلَ أَنْ یَنْتَقِلَ . قال : قوله: «وَ لا يابِسٍ»؟ قال: الولد التام. قال: قلت: «فِی کِتابٍ مُبِینٍ» ؟ قال: في إمام مبین.

الإحتجاج: ج2 ص375 از محمد بن أبي عمير الكوفي از عبد الله بن الوليد السمان گوید: امام جعفر صادق عليه السلام فرمود: مَا يَقُولُ النَّاسُ فِي أُولِي الْعَزْمِ وَ صَاحِبِكُمْ أميرَالمُؤمِنينَ عَلَيْهِ السَّلَامُ؟ قال: قلت: ما يقدمون على أولي العزم أحدا. قال: فقال أبوعب الله عليه السلام: إن الله تبارك و تعالى قال لموسى «وَ كَتَبْنا لَهُ فِي الْأَلْواحِ مِنْ كُلِّ شَيْ ءٍ مؤعِظَةً» وَ لَمْ يَقُلْ کل شَيْ ءُ موعظه، وَ قَالَ لِعِيسَى : «وَ لابین لَكُمْ بَعْضَ الَّذِي تَخْلُقُونَ فِيهِ» و لم يقل كل شيء، وَ قَالَ لِصَاحِبِكُمْ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَامُ : «قُلْ كَفى بِاللَّهِ شَهِيداً بَيْنِي وَ بَينَکُم وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ» وَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ لا رَطْبٍ وَ لَا يابِسٍ إِلَّا فِي كِتابٍ مُبِينٍ» وَ عَلَّمَ هَذَا الْكِتَابِ عِنْدَهُ ....

79 - سوره (6) الأنعام آیه 60

80 - بحار الأنوار: ج 39 ص350 ب90 ح23 از تفسیر فرات بن إبراهيم به سندش از امیرالمؤمنين علي بن أبي طالب عليه السلام که فرمود: أَنَا أَوْرَثَ مِنَ النَّبِيِّينَ إِلَى الْوَصِيِّينَ مِنِ الْوَصِيِّينَ

ص: 109

إِلَی اَلنَّبِیِّینَ وَ مَا بَعَثَ اَللَّهُ نَبِیّاً إِلاَّ وَ أَنَا أَقْضِی دِینَهُ وَ أُنْجِزُ عِدَاتِهِ وَ لَقَدِ اِصْطَفَانِی رَبِّی بِالْعِلْمِ وَ اَلظَّفَرِ وَ لَقَدْ وَ فَدْتُ إِلَی رَبِّی اِثْنَتَیْ عَشْرَهَ وِفَادَهً فَعَرَّفَنِی نَفْسَهُ وَ أَعْطَانِی مَفَاتِیحَ اَلْغَیْبِ ثُمَّ قَالَ أَنَا اَلْفَارُوقُ اَلَّذِی أُفَرِّقُ بَیْنَ اَلْحَقِّ وَ اَلْبَاطِلِ وَ أَنَا أُدْخِلُ أَوْلِیَائِی اَلْجَنَّهَ وَ أَعْدَائِی اَلنَّارَ أَنَا اَلَّذِی قَالَ اَللَّهُ «هَلْ یَنْظُرُونَ إِلاّ أَنْ یَأْتِیَهُمُ اَللّهُ فِی ظُلَلٍ مِنَ اَلْغَمامِ وَ اَلْمَلائِکَهُ وَ قُضِیَ اَلْأَمْرُ وَ إِلَی اَللّهِ تُرْجَعُ اَلْأُمُورُ».

مشارق أنوار اليقين: ص 268 و از خطبه های أمير المؤمنين عليه السلام است که فرمود: أَنَا عِنْدِي مَفَاتِيحِ الْغَيْبِ ، لَا يَعْلَمُهَا بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ إِلَّا أَنَا ، ....

81 - دلائل الإمامة: ص505 ح 95/491 به سند خود از کامل بن إبراهيم المزنيی در حدیثی از امام صاحب الزمان عجل الله فرجه الشریف که در سن چهار سالگی بودند ضمن فرمایشی در محضر امام حسن زکی عسکری فرمودند: ... وَ جِئْتُ تَسْأَلُهُ عَنْ مَقَالَةِ الْمُفَوِّضَةُ ، کذوا عَلَيْهِمْ لعته اللَّهُ ، بَلْ قُلُوبَنَا أَوْعِيَةِ لمشيئة اللَّهُ ، فَإِذَا شَاءَ اللَّهُ شِئْنَا ، وَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ يَقُولُ: «وَ ما تَشاؤُنَ إِلاَّ أَنْ يَشاءَ اللَّهُ».... مانند آن: الصراط المستقيم: ج2 ص210 ح 4 و الهداية الكبرى: ص 359 ب14 و إثبات الوصية: ص 262 و الغيبة شيخ طوسی: ص 247 فصل 2 و الخرائج و الجرائح: ج1 ص459 ب 13 ح 4 و کشف الغمة: ج2 ص 499 ب25 و منتخب الأنوار المضيئة: ص140 فصل 10.

82 - الكافي: ج1 ص 337 حه و 342 ح 29 و الغيبة، النعماني: ص 166 ح6 و کمال الدين: ج2 ص 343 ب33 ح 24 و مصباح المتهجد: ج1 ص412 و إعلام الوری: ص 432 فصل 2 و جمال الأسبوع: ص521 و ص 522 و....

83 - الإمامة و التبصرة من الحيرة: ص 133 ب35 ح 144 به سند متصل خود از جابر گوید: به امام صادق عليه السلام عرض کردم: از برای چه حضرت فاطمة الزهراء زهراء نامیده شدند؟ فرمود: لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ و جَلَّ خَلَقَهَا مِنْ نُورِ عَظَمَتِهِ فَلَمَّا أَشْرَقَتْ أَضَاءَتِ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضُ

ص: 110

بِنُورِهَا، وَ غَشِیَتْ أَبْصَارَ اَلْمَلاَئِکَهِ، وَ خَرَّتِ اَلْمَلاَئِکَهُ لِلَّهِ سَاجِدِینَ، وَ قَالُوا: إِلَهَنَا وَ سَیِّدَنَا، مَا هَذَا اَلنُّورُ؟ فَأَوْحَی اَللَّهُ إِلَیْهِمْ: هَذَا نُورٌ مِنْ نُورِی، وَ أَسْکَنْتُهُ فِی سَمَائِی، خَلَقْتُهُ مِنْ عَظَمَتِی أُخْرِجُهُ مِنْ صُلْبِ نَبِیٍّ مِنْ أَنْبِیَائِی، أُفَضِّلُهُ عَلَی جَمِیعِ اَلْأَنْبِیَاءِ وَ أُخْرِجُ مِنْ ذَلِکَ اَلنُّورِ أَئِمَّهً یَقُومُونَ بِأَمْرِی، یَهْدُونَ إِلَی حَقِّی، وَ أَجْعَلُهُمْ خُلَفَائِی فِی أَرْضِی بَعْدَ اِنْقِضَاءِ وَحْیِی. علل الشرائع: ج1 ص180 ب 143 ح1 به سند متصل خود از جابر از امام صادق عليه السلام مانند الإمامة و التبصرة. كشف الغمة: ج1 ص464 از امام محمد باقر عليه السلام مانند آن. نوادر المعجزات: ص 193 ح 3/65 از جابر بن عبدالله از امام محمد باقر عليه السلام مانند آن و در آن است: وَ یَهْدُونَ إِلَی خَلْقِی.... الدر النظيم: ص 456 و حديث کرد حماد از عمرو بن شمر از جابر مانند نوادر المعجزات. العدد القوية: ص 227 از کتاب الدر و کتاب مواليد الأئمة.

دلائل الإمامة: ص 149 ح60 ويروى : أَنَها (عَلَيهَا السَلامُ) سُمِّيَتِ اَلزَّهْرَاءَ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ و جَلَّ خَلَقَهَا مِنْ نُورِ عَظَمَتِهِ . معاني الأخبار: ص 64 ح16 - و قد روي: اِنما سُمِّيَتِ اَلزَّهْرَاءَ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ و جَلَّ خَلَقَهَا مِنْ نُورِ عَظَمَتِهِ.

84 - منابع حدیث شریف:

1- کشف اللآلي (مخطوط): ص5.

از او: جنة العاصمة، سید حسن میر جهاني: ص 283 نگارنده مؤلف قاصر حسن میرجهانی طباطبائی جرقوئی اصفهانی عفي الله عن جرائمه گوید: زمانی که در نجف اشرف مشرف بودم، بر حسب اتفاق برای اخذ کتابی از فضيلة العلامة خلد مقام شیخ محمد سماوی مؤلف كتاب إبصار العين في أنصار الحسين عليه السلام شرف خدمت ایشان را حاصل کردم، در مکتبه ایشان به کتابی مخطوط که در مقابل داشتند نگاه می کردم، از نام آن کتاب پرسیدم، فرمودند: کتاب کشف اللآلي تأليف عالم جلیل شیخ صالح بن عبد الوهاب بن العرندس حلى است، که یکی از علماء بزرگ شیعه بوده از علماء قرن نهم، و کتاب را به من دادند، کتابی بود به قطع

ص: 111

وزیری، کاغذ زرد، قریب سیصد صفحه بخط شیخ احمد توني نوشته شده بود. در ضمن این که مشغول دیدن عناوین آن بودم، برخورد کردم به حدیثی که مکرر از زبان معدودی از بزرگان اهل فضل شنیده بودم به طور مرسل و هرچند تفحص کرده و از بعضی از محدثین از سند آن سؤال میکردم اظهار بی اطلاعی می کردند، و بعضی هم از احادیث موضوعه میدانستند، دیدم در آن حدیث را مسندا نقل نموده ، از مرحوم سماوی استجازه استنساخ آن را نمودم، ایشان هم مضایقه نفرمودند، من با نهایت خوشحالی در همان مجلس حديث را نوشتم چون در فضیلت بی بی معظمه فاطمه زهراء سلام الله علیها بود مقتضی دیدم که در این کتاب درج نمایم، و العهدة على راويه. في کتاب کشف اللآلي لصالح بن عبد الوهاب بن العرندس أنه روي عن الشيخ إبراهيم بن الحسن الذراق، عن الشيخ علي بن هلال الجزائري، عن الشيخ أحمد بن فهد الحلي، عن الشيخ زين الدين علي بن الحسن الخازن الحائري، عن الشيخ أبي عبد الله محمد بن مكي الشهيد، بطرقه المتصلة إلى أبي جعفر محمد بن علي بن موسی بن بابويه القمي، بطريقه إلى جابر بن یزید الجعفي، عن جابر بن عبد الله الأنصاري، عن رسول الله صلى الله عليه و آله، عن الله تبارك وتعالى أنه قال: «يا أحمد ! لَوْلاکَ لَما خَلَقْتُ الْأَفْلاکَ، وَ لَوْلا عَلِىٌّ لَما خَلَقْتُکَ، وَ لَوْلا فاطِمَةُ لَما خَلَقْتُكُما». ثم قال جابر: هذا من الأسرار التي أمرنا رسول الله صلى الله عليه و آله بكتمانه إلا عن أهله. یعنی: به سند مذکور از جابر بن عبد الله انصاری از رسول خدا صلى الله علیه و آله روایت کرده که فرمود: خدای تبارك و تعالی فرمود: ای احمد! اگر تو نبودی افلاك را نمی آفریدم، و اگر علی نبود تو را نمی آفریدم، و اگر فاطمه نبود هیچ يك از شما را نمی آفریدم. مؤلف کتاب کشف اللآلی یکی از علماء قرن نهم هجری بوده، و او یکی از مؤلفين از علماء شیعه در فقه و اصول و حديث بوده، كان عالما ناسكا زاهدا ورعا ادیبا شاعرأ، و در حدود هشتصد و چهل هجری تقریبا وفات یافته، و قبر او در حله هيفاء مزاری است که به آن تبرك می جویند. و سلسله راویان حدیث همه عدل امامی و از بزرگان مشيخه به شمار می روند، و سند حدیث در

ص: 112

نهایت اتقان است.

2- بحرالمعارف.

از او: مجمع النورين: ص 13 و 14 و في الحديث القدسي: «يا أَحمَدُ! لَوْلاکَ لَما خَلَقْتُ الْأَفْلاکَ، وَ لَوْلا عَلِىٌّ لَما خَلَقْتُکَ، وَ لَوْلا فاطِمَةُ لَما خَلَقْتُكُما»، كما ذكره الوحيد البهبهاني، و روي في بحر المعارف: «لَوْلاکَ لَما خَلَقْتُ الْأَفْلاکَ، وَ لَوْلا عَلِىٌّ لَما خَلَقْتُکَ»، و في ضياء العالمين للشيخ أبي الحسن الجد الأمي للشيخ محمد حسن صاحب الجواهر بزيادة فقرة: «وَ لَوْلا فاطِمَةُ لَما خَلَقْتُكُما».

و زندگانی حضرت فاطمة الزهراء عليها السلام، حسين عمادزاده: ص242 در بحرالمعارف در دنباله عبارت : «لَوْلاكَ لَما خَلَقْتُ الْأَفْلاكَ» می نویسد: «وَ لَوْلا فاطِمَةُ لَما خَلَقْتُكُما» اگر فاطمه نبود شما را (یعنی محمد و علی) خلق نمی کردم.

القطرة من بحار مناقب النبي صلى الله عليه و آله و العترة، المستنبط : ج 1 ص 273. و مستدرك عوالم العلوم (فاطمة الزهراء عليها السلام): ج11-قسم-1-ص 44 ب 4 از مستدرك سفينة البحار: ج 3 ص 334 از مجمع النورين. و الموسوعة الكبرى عن فاطمة الزهراء، الأنصاري: ج1 ص 233 ح 16 از برخی از منابع.

3- ضياء العالمين ، أبوالحسن بن محمد طاهر العاملي الفتوني ت 1138:

از او: مجمع النورين: ص 14 ... و في ضياء العالمين للشيخ أبي الحسن الجد الأمي للشيخ محمد حسن صاحب الجواهر بزيادة فقرة: «وَ لَوْلا فاطِمَةُ لَما خَلَقْتُكُما».

85 - تفسير البرهان: ج4 ص 104 ح7734 از کتاب المناقب الفاخرة في العترة الطاهرة سيد رضی به سند خود از امام جعفر صادق از پدرانش از حضرت فاطمه علیهم السلام فرمود: عَلِیٌّ سَیِّدِی (صَلَوَاتُ اَللَّهِ وَ سَلاَمُهُ عَلَیْهِ) قَرَأَ هَذِهِ اَلْآیَهَ: «لا تَجْعَلُوا دُعاءَ اَلرَّسُولِ بَیْنَکُمْ کَدُعاءِ بَعْضِکُمْ بَعْضاً» فَجِئْتُ اَلنَّبِیَّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ أَنْ أَقُولَ لَهُ: یَا أَبَاهْ، فَجَعَلْتُ أَقُولُ: یَا رَسُولَ اَللَّهِ. فَأَقْبَلَ عَلَیَّ، وَ قَالَ: یَا بُنَیَّهِ، لَمْ تَنْزِلْ فِیکِ وَ لاَ فِی أَهْلِکِ مِنْ قَبْلُ، قَالَ: أَنْتِ مِنِّی، وَ أَنَا

ص: 113

مِنْکِ، وَ إِنَّمَا نَزَلَتْ فِی أَهْلِ اَلْجَفَاءِ، وَ إِنَّ قَوْلَکَ: یَا أَبَاهُ، أَحَبُّ إِلَی قَلْبِی، وَ أَرْضَی لِلرَّبِّ، ثُمَّ قَالَ: أَنْتَ نِعْمَ اَلْوَلَدُ، وَ قَبَّلَ وَجْهِی، وَ مَسَحَنِی مِنْ رِیقِهِ، فَمَا اِحْتَجْتُ إِلَی طِیبٍ بَعْدَهُ». الدار النظيم ص 462 به سند خود از امام جعفر صادق عليه السلام مانند آن. ملحقات إحقاق الحق: ج19 ص 94 از مناقب الإمام علي بن أبي طالب عليه السلام ابن المغازلی: ص 364 چاپ اسلامية طهران به سند متصل خود از امام صادق مانند آن. و در المناقب چاپ جدید: ص 292 ح 411. و در مناقب آل أبي طالب عليهم السلام: ج3 ص320 از کتاب قاضي أبو محمد الكرخی از امام صادق از حضرت فاطمه علیهما السلام که فرمود: لَمَّا نَزَلَتْ «لا تَجْعَلُوا دُعَاءَ الرَّسُولِ بَیْنَکُمْ کَدُعَاءِ بَعْضِکُمْ بَعْضاً» هِبْتُ رَسُولَ اَللَّهِ أَنْ أَقُولَ لَهُ: یَا أَبَتِ، فَکُنْتُ أَقُولُ: یَا رَسُولَ اَللَّهِ فَأَعْرَضَ عَنِّی مَرَّهً أَوْ ثِنْتَیْنِ أَوْ ثَلاَثاً، ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَیَّ فَقَالَ: یَا فَاطِمَهُ إِنَّهَا لَمْ تَنْزِلْ فِیکِ وَ لاَ فِی أَهْلِکِ وَ لاَ فِی نَسْلِکِ، أَنْتِ مِنِّی وَ أَنَا مِنْکِ، إِنَّمَا نَزَلَتْ فِی أَهْلِ اَلْجَفَاءِ وَ اَلْغِلْظَهِ مِنْ قُرَیْشٍ، أَصْحَابِ اَلْبَذَخِ وَ اَلْکِبْرِ قُولِی: یَا أَبَتِ فَإِنَّهَا أَحْیَا لِلْقَلْبِ وَ أَرْضَی لِلرَّبِّ...

86 - کتاب سليم بن قيس الهلالي: ج2 ص 869 ح 48... قالت: نَشَدْتُکُمَا بِاللَّهِ هَلْ سَمِعْتُمَا رَسُولَ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم: یَقُولُ فَاطِمَهُ بَضْعَهٌ مِنِّی فَمَنْ آذَاهَا فَقَدْ آذَانِی ؟ قَالا: نَعَمْ فَرَفَعَتْ یَدَهَا إِلَی السَّمَاءِ فَقَالَتِ: اللَّهُمَّ إنَّهُمَا قَدْ آذَیَانِی فَأَنَا أَشْکُوهُمَا إِلَیْکَ وَ إِلَی رَسُولِکَ، لا وَاللَّهِ لا أَرْضَی عَنْکُمَا أَبَداً حَتَّی أَلْقَی [أَبِی] رَسُولَ اللَّهِ وَ أُخْبِرَهُ بِمَا صَنَعْتُمَا فَیَکُونَ هُوَ الْحَاکِمَ فِیکُمَا ....

كفاية الأثر: ص 62 - 65 به سند متصل از جابر بن عبد الله الأنصاري از رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم در حدیثی در آخر عمر حضرت در بستر شهادت به حضرت فاطمه سلام الله عليها فرمود... قَدْ سَأَلْتُ رَبِّي عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ تَكُونِي أَوَّلَ مَنْ يَلْحَقُنِي مِنْ أَهْلِ بَيْتِي أَلَا إِنَّكِ بَضْعَةٌ مِنِّي مَنْ آذَاكِ فَقَدْ آذَانِي. جابر گوید پس از شهادت حضرت دو نفر از اصحاب خدمت حضرت فاطمه رسیدند و از حال حضرت جویا شدند و حضرت فرمودند: اُصْدُقَانِی هَلْ سَمِعْتُمَا

ص: 114

مِن رَسُولُ اللّهِ صَلَّی اللّهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ قُولُ فَاطِمَةُ بَضْعَةٌ مِنِّي فَمَنْ آذَاهَا فَقَدْ آذَانِي؟ قالا: نعم قد سمعنا ذلك منه، فرفعت يديها إلى السماء و قالت: اللَّهُمَّ إِنِّی أُشْهِدُکَ أَنَّهُمَا قَدْ آذَیَانِی وَ غَصَبَا حَقِّی ثُمَّ أَعْرَضَتْ عَنْهُمَا فَلَمْ تُکَلِّمْهُمَا بَعْدَ ذَلِکَ وَ عَاشَتْ بَعْدَ أَبِیهَا خَمْسَةً وَ تسعِینَ یَوْماً حَتَّی أَلْحَقَهَا اللَّهُ بِهِ. ر.ک: الجعفريات (الأشعثيات): ص 9 و شرح الأخبار: ج 3 ص30 -31 و 59 و 61 و 64 و الأمالي ابن بابویه: ص104 المجلس 22 و ص 487 المجلس 73 و إعتقادات الإمامية : ص 105 ب38 و علل الشرائع: ج1 ص 187 ب149 و الأمالي شیخ مفید، ص260 مجلس 31 و تقريب المعارف: ص 337 و التعجب من أغلاط العامة في مسألة الإمامة: ص134 فصل 16 و عيون المعجزات: ص 58 و دلائل الإمامة: ص 135 و الأمالي، الطوسي: ص 24 مجلس1 و شواهد التنزيل: ج2 ص 414 و روضة الواعظين: ج1 ص150 و بشارة المصطفى صلى الله علیه و آله: ج2 ص70 و 178 و النوادر قطب الدين الراوندي: ص 14 و مناقب آل أبي طالب عليهم السلام: ج 3 ص 332 و الروضة في الفضائل، ص167 ح143 و عمدة العيون: ص 384 و 385 و 388 و 383 و شرح نهج البلاغة ابن أبي الحديد: ج 4 ص 64 وج16 ص273 و 278 و إقبال الأعمال: ج2 ص 624 و ج3 ص164 و الطرائف: ج1 ص 262 و بناء المقالة الفاطمية: ص394 و کشف الغمة: ج1 ص363 و 466 و الدر النظيم: ص 457 و 458 و 462 و 484 و العدد القوية: ص 225 و کشف اليقين: ص351 و نهج الحق: ص 362 و إرشاد القلوب: ج2 ص 232 و الصراط المستقيم: ج1 ص170 و ج2 ص118 و 282 و 289 و ج3 ص12 و عوالي اللئالي: ج4 ص 93 و ج4 ص 279 و تسلية المجالس: ج1 ص 522 و 576 و الصوارم المهرقة: ص140 و 148 و بسیاری از کتاب های شیعه امامیه و مخالفين.

87 - سوره (3) آل عمران (سورة آل محمد صلى الله عليهم) آیه 82: «وَإِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثَاقَ النَّبِيِّينَ لَمَا آتَيْتُكُمْ مِنْ كِتَابٍ وَحِكْمَةٍ ثُمَّ جَاءَكُمْ رَسُولٌ مُصَدِّقٌ لِمَا مَعَكُمْ لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ وَ لَتَنْصُرُنَّهُ ۚ قَالَ أَأَقْرَرْتُمْ وَ أَخَذْتُمْ عَلَىٰ ذَٰلِكُمْ إِصْرِي ۖ قَالُوا أَقْرَرْنَا ۚ قَالَ فَاشْهَدُوا وَ أَنَا مَعَكُمْ مِنَ الشَّاهِدِينَ»

ص: 115

الأمالي، الشيخ الطوسي: ص 668 مجلس 36 ح 1399- 6 به سند متصل از إسحاق بن عمار و أبو بصیر از امام جعفر صادق عليه السلام فرمود: إِنَّ اَللَّهَ تَعَالَی أَمْهَرَ فَاطِمَهَ عَلَیْهَا اَلسَّلاَمُ رُبُعَ اَلدُّنْیَا، فَرُبُعُهَا لَهَا، وَ أَمْهَرَهَا اَلْجَنَّهَ وَ اَلنَّارَ ، تُدْخِلُ أَعْدَاءَهَا اَلنَّارَ ، وَ تُدْخِلُ أَوْلِیَاءَهَا اَلْجَنَّهَ ، وَ هِیَ اَلصِّدِّیقَهُ اَلْکُبْرَی، وَ عَلَی مَعْرِفَتِهَا دَارَتِ اَلْقُرُونُ اَلْأُوَلُ از او: بحار الأنوار: ج 43 ص105 ب5 ح19.

88 - کنز الفوائد: ج1 ص 149 به سند خود از موسی بن جعفر از پدران گرامش از رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم که فرمود: دَخَلْتُ اَلْجَنَّهَ فَرَأَیْتُ عَلَی بَابِهَا مَکْتُوباً بِالذَّهَبِ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ مُحَمَّدٌ حَبِیبُ اَللَّهِ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ وَلِیُّ اَللَّهِ فَاطِمَهُ آیَهُ اَللَّهِ اَلْحَسَنُ وَ اَلْحُسَیْنُ صَفْوَتَا اَللَّهِ عَلَی مُبْغِضِیهِمْ لَعْنَهُ اَللَّهِ

89 - احادیث بسیاری در کتاب های: بصائر الدرجات و الإختصاص و الكافي وغير آنها در این مطلب است و ما در این جا به دو حدیث شریف اکتفا می کنیم: بصائر الدرجات: ص 497 ب 16 ح 7 به سند خود از أصبغ بن نباتة از سلمان فارسی گفت: قسم به خداوند هرآینه از رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم شنیدم که به حضرت على علیه السلام می فرمود: یَا عَلِیُّ أَنْتَ وَ اَلْأَوْصِیَاءُ مِنْ بَعْدِی- أَوْ قَالَ- مِنْ بَعْدِکَ أَعْرَافٌ لاَ یُعْرَفُ اَللَّهُ إِلاَّ بِسَبِیلِ مَعْرِفَتِکُمْ وَ أَعْرَافٌ لاَ یَدْخُلُ اَلْجَنَّهَ إِلاَّ مَنْ عَرَفَکُمْ وَ عَرَفْتُمُوهُ وَ لاَ یَدْخُلُ اَلنَّارَ إِلاَّ مَنْ أَنْکَرَکُمْ وَ أَنْکَرْتُمُوهُ

بصائر الدرجات: ص 497 ب 16 ح6 به سند صحیح از أصبغ بن نباتة گويد: أميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: ... وَ نَحْنُ اَلْأَعْرَافُ اَلَّذِینَ لاَ یُعْرَفُ اَللَّهُ إِلاَّ بِسَبِیلِ مَعْرِفَتِنَا، .....

90 - معاني الأخبار: ص56 ح3 به سند متصل خود از امام جعفر بن محمد صادق از پدرش از جدش عليهم السلام فرمود: کان رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ ذَاتَ يَوْمٍ جَالِساً وَ عِنْدَهُ علی وَ فاطمه وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ فَقَالَ : وَ الَّذِي بَعَثَنِي بِالْحَقِّ بشیرا مَا عَلَى

ص: 116

وَجهِ الأَرضِ خَلقٌ أحَبَّ إلَی اللّهِ عز و جل و لا أکرَمَ عَلَیهِ مِنّا ، إنَّ اللّهَ تَبارَکَ و تَعالی شَقَّ لِیَ اسماً مِن أسمائِهِ فَهُوَ مَحمودٌ وأنَا مُحَمَّدٌ ، و شَقَّ لَکَ یا عَلِیُّ اسما مِن أسمائِهِ فَهُوَ العَلِیُّ الأَعلی و أنتَ عَلِیٌّ ، و شَقَّ لَکَ یا حَسَنُ اسما مِن أسمائِهِ فَهُوَ الُمحسِنُ و أنتَ حَسَنٌ ، و شَقَّ لَکَ یا حُسَینُ اسما مِن أسمائِهِ فَهُوَ ذُو الإِحسانِ و أنتَ حُسَینٌ ، و شَقَّ لَکِ یا فاطِمَهُ اسما مِن أسمائِهِ فَهُوَ الفاطِرُ و أنتِ فاطِمَهُ . ثُمَّ قالَ صلی الله علیه و آله و سلم: اللّهُمَّ إنّی اُشهِدُکَ أنّی سِلمٌ لِمَن سالَمَهُم ، و حَربٌ لِمَن حارَبَهُم ، و مُحِبٌّ لِمَن أحَبَّهُم ، و مُبغِضٌ لِمَن أبغَضَهُم ، و عَدُوٌّ لِمَن عاداهُم ، و وَلِیٌّ لِمَن والاهُم ، لِأَنَّهُم مِنّی و أنَا مِنهُم .

91 - الأمالي، الشيخ الطوسي: ج 2 ص 295 ح 8 و مناقب آل أبي طالب عليهم السلام: ج2 ص 51 والإحتجاج: ج 1 ص 145 و شرح ابن میثم: ج 5 ص 105 والد النظيم: ص 145.

92 - مشارق أنوار اليقين: ص 133 الفصل 3.

93 - زندگانی حضرت فاطمه زهراء سلام الله علیها نوشته حسين عمادزاده: ص242.

94 - الأمالي، ابن بابويه القتي: ص 114 مجلس 24 به سند خود از ابن عباس از رسول الله صلى الله علیه و آله و سلم ضمن حدیثی در باره حضرت فاطمه سلام الله عليها فرمودند: ... وَ تَسْتَوْحِشُ إِذَا جَنَّهَا اللَّیْلُ لِفَقْدِ صَوْتِیَ الَّذِی کَانَتْ تَسْتَمِعُ إِلَیْهِ إِذَا تَهَجَّدْتُ بِالْقُرْآنِ ثُمَّ تَرَی نَفْسَهَا ذَلِیلَهً بَعْدَ أَنْ کَانَتْ فِی أَیَّامِ أَبِیهَا عَزِیزَهً فَعِنْدَ ذَلِکَ یُؤْنِسُهَا اللَّهُ تَعَالَی ذِکْرُهُ بِالْمَلَائِکَهِ فَنَادَتْهَا بِمَا نَادَتْ بِهِ مَرْیَمُ بِنْتُ عِمْرَانَ فَتَقُولُ: یَا فَاطِمَهُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاکِ وَ طَهَّرَکِ وَ اصْطَفاکِ عَلی نِساءِ الْعالَمِینَ یَا فَاطِمَهُ اقْنُتِی لِرَبِّکِ وَ اسْجُدِی وَ ارْکَعِی مَعَ الرَّاکِعِینَ. از او: بشارة المصطفی: ج 2 ص 198 و مناقب آل ابی طالب علیهم السلام: ج 3 ص 360.

الامالی ابن بابویه القمی: ص 487 مجلس 73 از ابن عباس از رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم ضمن حدیثی درباره حضرت فاطمه سلام الله علیها فرمودند:... فَأَمَّا ابنَتِی فَاطِمَهُ فَهِیَ سَیِّدَهُ نِسَاءِ العَالَمِینَ مِنَ الأَوَّلِینَ وَ الآخِرِینَ وَ إِنَّهَا لَتَقُومُ فِی مِحرَابِهَا فَیُسَلِّمُ عَلَیهَا سَبعُونَ أَلفَ

ص: 117

مَلَکٍ مِنَ المَلَائِکَهِ المُقَرَّبِینَ وَ یُنَادُونَهَا بِمَا نَادَت بِهِ المَلَائِکَهُ مَریَمَ فَیَقُولُونَ «یَا فَاطِمَهُ إِنَّ اللهَ اصطَفَاکِ وَ طَهَّرَکِ وَ اصطَفَاکِ عَلی نِساءِ العالَمِین».... و بشارة المصطفي: ج2 ص 177 و روضة الواعظين: ج1 ص 149 و مناقب آل أبي طالب عليهم السلام : ج3 ص360 مانند الأمالي.

دلائل الإمامة: ص80 و 152 به سند خود از امام جعفر صادق عليه السلام روایت کند که فرمود: سُمِّیَتْ فَاطِمَهُ مُحَدَّثَهً لِأَنَّ اَلْمَلاَئِکَهَ کَانَتْ تَهْبِطُ مِنَ اَلسَّمَاءِ فَتُنَادِیهَا کَمَا کانَت تُنَادِی مَرْیَمَ بِنْتَ عِمْرَانَ فَتَقُولُ «یَا فَاطِمَهُ إِنَّ اَللّهَ اِصْطَفاکِ وَ طَهَّرَکِ وَ اِصْطَفاکِ عَلی نِساءِ اَلْعالَمِینَ» «یَا فَاطِمَهُ اُقْنُتِی لِرَبِّکِ وَ اُسْجُدِی وَ اِرْکَعِی مَعَ اَلرّاکِعِینَ» وَتُحَدِّثُهُمْ وَ یُحَدِّثُونَهَا مانند آن: الدر النظيم: ص 456. و العدد القوية: ص 226 از کتاب الدر و کتاب مواليد الأئمة عليهم السلام: اسمها فاطمة ...و مُحَدَّثَهً لِأَنَّ اَلْمَلاَئِکَهَ كانُوا يُنادُونَها: «یَا فَاطِمَهُ إِنَّ اَللّهَ اِصْطَفاکِ وَ طَهَّرَکِ وَ اِصْطَفاکِ عَلی نِساءِ العالَمينَ» «یَا فَاطِمَهُ اُقْنُتِی لِرَبِّکِ وَ اُسْجُدِی وَ اِرْکَعِی مَعَ اَلرّاکِعِینَ»، وَتُحَدِّثُهُمْ وَ یُحَدِّثُونَهَا....

95 - بحار الأنوار: ج 97 ص200 ب5 ح20 از الإقبال بالأعمال الحسنة: ج3 ص 166 فصل 6 ذکر زیارتها عليها السلام.

96 - سوره (55) الرحمان آیه 20: «مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ یَلْتَقِیَانِ».

تفسير علي بن ابراهيم القمي: ج2 ص 344 و تفسیر فرات الكوفي: ص 459 ح600 از امام جعفر صادق عليه السلام درباره این آیه فرمود: عَلِیٌّ وَ فَاطِمَهُ بَحْرَانِ عَمِیقَانِ لاَ یَبْغِی أَحَدُهُمَا عَلَی صَاحِبِهِ... - على و فاطمه در دریای ژرف اند که هرکدام بر دیگری ستم نکند .... و تفسیر فرات الكوفي: ص460 ح601 به سند خود از امام على الرضا عليه السلام درباره آیه فرمود: ذَلِکَ عَلِیٌّ وَ فَاطِمَهُ.... و تفسیر فرات کوفي: ص 459 ح599 و 602 از ابن عباس و أبو ذر غفاری رضي الله عنه درباره آیه فرمود: أمير المؤمنين علي بن أبي طالب و فاطمة عليهما السلام.... و تفسيرفرات الكوفي: ص 461 ح603 به سند خود از عبد الله بن مسعود در جمعی از مهاجرین و

ص: 118

أنصار از او درباره این آیه پرسیده شد وی گفت (مراد این است که): لاَ يَبْغِي عَلِيُّ عَلَي فَاطِمَةَ وَ لاَ تَبْغِي فَاطِمَةُ عَلَي عَلِيٍّ يُنْعِمُ عَلِيٌّ بِمَا أَعَدَّ اللَّهُ لَهُ و خَصَّهُ مِنْ نَعِیمِهِ بِفَاطِمَهَ. و شواهد التنزيل: ج2 ص284 ح 918 الی 921 و 923 به سند خود از ضحاك و سلمان و ابن عباس درباره این آیه گفتند(مقصود): عَلَي وَ فَاطِمَةَ...

مناقب آل أبي طالب عليهم السلام: ج3 ص319 به سند خود از ابن عباس گفت:... فانزل الله: «مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ یَلْتَقِیَانِ» يقول: أَنَا اَللَّهُ أَرْسَلْتُ «اَلْبَحْرَیْنِ» عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ بَحْرَ اَلْعِلْمِ وَ فَاطِمَهَ بَحْرَ اَلنُّبُوَّهِ «یَلْتَقِیَانِ» یَتَّصِلاَنِ أَنَا اَللَّهُ أَوقَعْتُ اَلْوُصْلَهَ بَیْنَهُمَا.

الخصال: ج1 ص65 ح96 و روضة الواعظين: ج1 ص148 به سند خود از امام جعفر صادق عليه السلام در تفسیر این آیه فرمود: علی وَ فاطمه علیهما السَّلَامُ بحراني مِنَ الْعِلْمِ عَميقانِ لَا يَبْغِي أَحَدُهُمَا عَلَى صَاحِبِهِ ....

الفضائل: ص81 در خبر مفاخرت علي بن أبي طالب و فاطمة الزهراء عليهما السلام آمده است که... أمير المؤمنين فرمود: أَنَا شِيعَتِي مِنْ عِلْمِي يَسْطُرُونَ. حضرت فاطمه در پاسخ فرمود: وَ أَنَّا مِنَ بَحْرٍ عِلْمِي یَغتَرِفُونَ....

مناقب آل أبي طالب عليهم السلام: ج3 ص 318 از کتاب های مخالفين؛ كتاب اللوامع و شرف المصطفى خرگوشی به سندش از سلمان، و أبو بکر شیرازی در کتابش از ابو صالح و ابواسحاق ثعلبی و على بن أحمد الطائي و أبو محمد بن الحسن بن علوية القطان در تفسیرهایشان از سعید بن جبيرو سفیان ثوری ، و ابونعیم اصفهانی در کتاب ما نزل من القرآن في أمير المؤمنين عليه السلام از حماد بن سلمة از ثابت از انس، و از ابومالك از ابن عباس، و قاضی نطنزی از سفیان بن عيينة از امام جعفر صادق عليه السلام همه گی در تفسیر آیه گفتند که: عَلِیٌّ وَ فَاطِمَهُ بَحْرَانِ عَمِیقَانِ لاَ یَبْغِی أَحَدُهُمَا عَلَی صَاحِبِهِ. و در روایتی چنین است: «بَیْنَهُمَا بَرْزَخٌ» رسول الله ....

ص: 119

97 - الكافي: ج1 ص461 ح10 به سند متصل خود از یونس بن ظبيان از امام جعفر صادق عليه السلام گوید: شنیدم حضرت می فرمود: لَوْ لاَ أَنَّ اَللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی خَلَقَ أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ لِفَاطِمَهَ عَلَیْهَا السَّلاَمُ مَا کَانَ لَهَا کُفْؤٌ عَلَی وَجْهِ اَلْأَرْضِ آدَمُ مَنْ دُونَهُ مانند آن: الأمالي، الشيخ الطوسي: ص 43 مجلس 2 ح 46- 15 و بشارة المصطفى: ج2 ص 267 و کشف الغمة: ج1 ص 472. و بحار الأنوار: ج100 ص 375 ب21 ح 17 از مصباح الأنوار

و علل الشرائع: ج1 ص 178 ب 142 ح 3 به سند متصل خود از امام جعفر صادق عليه السلام فرمود:... لَولا أنَّ أمیرَ المُؤمِنینَ عليه السلام تَزَوَّجَها ما کانَ لَها کُفؤٌ إلی یَومِ القِیامَهِ عَلی وَجهِ الأَرضِ؛آدَمُ فَمَن دونَهُ.

98 - تأويل الآيات الظاهرة: ص 766 به سند از جابر جعفی از امام جعفر صادق عليه السلام فرمود: عز و جل: «وَ الْفَجْرِ» وَ الْفَجْرُ هُوَ الْقَائِمُ عجل الله فرجه، «وَ اللَّيَالِي العَشرُ» الآئمه عليهم السلام مِنَ الْحَسَنِ إِلَى الْحَسَنِ، «وَ الشَّفْعُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ فَاطِمَةُ علیهما السلام، «وَ الْوَتْرُ» هُوَ اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیک لَهُ، «وَ اللَّیلِ إِذا یسْرِ» هِی دَوْلَةُ حَبْتَرٍ، فَهِی تَسْرِی إِلَى قِیامِ الْقَائِمِ عَجَّل الله فَرَجَهُ.

99 - دلائل الإمامة: ص104-106 ح 34 به سند متصل از ابو بصیر، گوید: از امام ابوجعفر محمد بن علي الباقر عليه السلام از مصحف فاطمة صلوات الله علیها پرسیدم، حضرت فرمود: «... وَ لَقَدْ کَانَتْ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهَا طَاعَتُهَا مَفْرُوضَةً عَلَی جَمِیعِ مَنْ خَلَقَ اللَّهُ مِنَ الْجِنِّ، الْإِنْسِ، وَ الطَّیْرِ، وَ الْبَهَائِمِ، وَ الْأَنْبِیَاءِ، وَ الْمَلَائِکَةِ...».

100 – بصائر الدرجات: ص 73 ب8 ح 7 به سند متصل خود از حذيفة بن أسيد الغفاری گفت: رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: مَا تَکَامَلَتِ اَلنُّبُوَّهُ لِنَبِیٍّ فِی اَلْأَظِلَّهِ حَتَّی عُرِضَتْ عَلَیْهِ وَلاَیَتِی وَ وَ لاَیَهُ أَهْلِ بَیْتِی وَ مَثُلُوا لَهُ فَأَقَرُّوا بِطَاعَتِهِمْ وَ وَ لاَیَتِهِمْ.

غرر الأخبار: 305 فصل 24 از حذيفة بن أسيد غفاری مانند البصائر و در آن است: فَأَقَرَّ بِهَا وَ

ص: 120

بِطَاعَتِهِمْ وَ وَلاَیَتِهِمْ.

غررالأخبار: 206 فصل 7 رسول الله صلى الله عليه وآله فرمود: «مَا تَکَامَلَتِ اَلنُّبُوَّهُ لِنَبِیٍّ فِی اَلْأَظِلَّهِ حَتَّی عُرِضَتْ عَلَیْهِ وَلاَیَتِی وَ وَلاَیَهُ أَهْلِ بَیْتِی وَ مَثُلُوا لَهُ فَأَقَرُّوا بِطَاعَتِهِمْ وَ وَلاَیَتِهِمْ».

مجمع النورين: ص.2 و فاطمة الزهراء عليها السلام بهجة قلب المصطفى صلى الله عليه و آله: ص 86. از مدينة المعاجز از حضرت امام جعفر صادق عليه السلام فرمود: «ما تَکامَلَتِ النُّبُوَّهُ لِنَبِیِّ حَتّی أَقَرَّ بِفَضْلِها وَ مُحَبَّتِها».

ملحقات إحقاق الحق: ج 9 ص 192 از کتاب المناقب المرتضوية: ص 97 چاپ بمبئی از کتاب خلاصة المناقب رسول الله صلى الله عليه و سلم فرمود: «إنّ اللّهَ -لَهُ الْحَمْدُ- عَرَضَ حُبَّ عَلَیٍّ وَ فَاطِمَةَ وَ ذُرِّیَّتِهَا عَلَی الْبَرِیَّةِ فَمَنْ بَادَرَ مِنْهُمْ بِالْإِجَابَةِ جَعَلَ مِنْهُمْ وَ الرُّسُل وَ مَنْ أَجَابَ بَعدَ ذلِکَ جَعِلَ مِنْهُمْ الشِّیعَةَ وَ إِنَّ اللَّهَ جَمَعَهُمْ فی الْجَنَّةِ».

101 - حدیث امام رضا در وصف امام و امامت و عجز مردم از شناخت و اختیار امام علیهم السلام: الكافي: ج1 ص 198 ح1: « ... الْإِمَامُ الْأَنِيسُ الرَّفِيقُ، وَ الْوَالِدُ الشَّفِيقُ، وَ الْأَخُ الشَّقِيقُ، وَ الْأُمُّ الْبَرَّةُ بِالْوَلَدِ الصَّغِيرِ، وَ مَفْزَعُ الْعِبَادِ فِي الدَّاهِيَةِ النَّآدِ. لْإِمَامُ أَمِينُ اللَّهِ فِي خَلْقِهِ، وَ حُجَّتُهُ عَلَى عِبَادِهِ، وَ خَلِيفَتُهُ فِي بِلَادِهِ، وَ الدَّاعِي إِلَى اللَّهِ، وَ الذَّابُّ عَنْ حُرَمِ اللَّهِ. الْإِمَامُ الْمُطَهَّرُ مِنَ الذُّنُوبِ، وَ الْمُبَرَّأُ عَنِ الْعُيُوبِ، الْمَخْصُوصُ بِالْعِلْمِ، الْمَوْسُومُ بِالْحِلْمِ، نِظَامُ الدِّينِ، وَ عِزُّ الْمُسْلِمِينَ، وَ غَيْظُ الْمُنَافِقِينَ، وَ بَوَارُ الْكَافِرِينَ. الْإِمَامُ وَاحِدُ دَهْرِهِ، لَا يُدَانِيهِ أَحَدٌ، وَ لَا يُعَادِلُهُ عَالِمٌ، وَ لَا يُوجَدُ مِنْهُ بَدَلٌ، وَ لَا لَهُ مِثْلٌ وَ لَا نَظِيرٌ، مَخْصُوصٌ بِالْفَضْلِ كُلِّهِ، مِنْ غَيْرِ طَلَبٍ مِنْهُ لَهُ وَ لَا اكْتِسَابٍ، بَلِ اخْتِصَاصٌ مِنَ الْمُفْضِلِ الْوَهَّابِ، فَمَنْ ذَا الَّذِي يَبْلُغُ مَعْرِفَةَ الْإِمَامِ أَوْ يُمْكِنُهُ اخْتِيَارُهُ هَيْهَاتَ هَيْهَاتَ، ضَلَّتِ الْعُقُولُ، وَ تَاهَتِ الْحُلُومُ، وَ حَارَتِ الْأَلْبَابُ، وَ خَسَأَتِ الْعُيُونُ، وَ تَصَاغَرَتِ الْعُظَمَاءُ، وَ تَحَيَّرَتِ الْحُكَمَاءُ، وَ تَقَاصَرَتِ الْحُلَمَاءُ، وَ حَصِرَتِ الْخُطَبَاءُ، وَ جَهِلَتِ الْأَلِبَّاءُ، وَ كَلَّتِ الشُّعَرَاءُ، وَ عَجَزَتِ الْأُدَبَاءُ، وَ عَيِيَتِ الْبُلَغَاءُ، عَنْ وَصْفِ شَأْنٍ مِنْ شَأْنِهِ، أَوْ فَضِيلَةٍ مِنْ فَضَائِلِهِ، وَ أَقَرَّتْ بِالْعَجْزِ وَ

ص: 121

التَّقْصِيرِ، وَ كَيْفَ يُوصَفُ بِكُلِّهِ، أَوْ يُنْعَتُ بِكُنْهِهِ، أَوْ يُفْهَمُ شَيْ ءٌ مِنْ أَمْرِهِ، أَوْ يُوجَدُ مَنْ يَقُومُ مَقَامَهُ، وَ يُغْنِي غِنَاهُ لَا كَيْفَ؟ وَ أَنَّى وَ هُوَ بِحَيْثُ النَّجْمُ مِنْ يَدِ الْمُتَنَاوِلِينَ، وَ وَصْفِ الْوَاصِفِينَ، فَأَيْنَ الِاخْتِيَارُ مِنْ هَذَا؟ وَ أَيْنَ الْعُقُولُ عَنْ هَذَا؟ وَ أَيْنَ يُوجَدُ مِثْلُ هَذَا؟ أَ تَظُنُّونَ أَنَّ ذَلِكَ يُوجَدُ فِي غَيْرِ آلِ الرَّسُولِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله و سلم؟ كَذَبَتْهُمْ وَ اللَّهِ أَنْفُسُهُمْ وَ مَنَّتْهُمُ الْأَبَاطِيلَ، فَارْتَقَوْا مُرْتَقًى صَعْباً دَحْضاً تَزِلُّ عَنْهُ إِلَى الْحَضِيضِ أَقْدَامُهُمْ رَامُوا إِقَامَةَ لْإِمَامِ بِعُقُولٍ حَائِرَهٍ بَائِرَهٍ نَاقِصَهٍ وَ آرَاءٍ مُضِلَّهٍ،فَلَمْ یَزْدَادُوا مِنْهُ إِلاَّ بُعْداً.... فَکَیْفَ لَهُمْ بِاخْتِیَارِ الْإِمَامِ؟!وَ الْإِمَامُ عَالِمٌ لاَ یَجْهَلُ،رَاعٍ لاَ یَنْکُلُ، مَعْدِنُ الْقُدْسِ وَ الطَّهَارَهِ،وَ النُّسُکِ وَ الزَّهَادَهِ،وَ الْعِلْمِ وَ الْعِبَادَهِ. مَخْصُوصٌ بِدَعْوَةِ الرَّسُولِ صلی الله علیه وآله وَ نَسْلُ المُطَهَّرَةِ الْبَتُولِ...» و تحف العقول، ص 436 و الغيبة، النعماني: ص 216 ب13 ح6 و عيون أخبار الرضا عليه السلام: ج1 ص 216 ب20 ح1 و کمال الدین و تمام النعمة: ج2 ص 675 ب58ح32 و معاني الأخبار: ص96 ح2 والأمالي، ابن بابويه: ص 675 مجلس 97 ح1 و الإحتجاج: ج2 ص 433 و الصراط المستقيم: ج1 ص83. بحار الأنوار: ج25 ص120 ب4 ح4 از: كمال الدين و معاني الأخبار و الأمالي و العيون و الإحتجاج و التحف والغيبة والكافي.

102 - تفسیر فرات الكوفي: ص 581 ح 747 به سند خود از امام جعفر صادق عليه السلام که فرمود: «إِنّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ» اللَّيْلَةُ فَاطِمَةُ وَ الْقَدْرُ اللَّهُ فَمَنْ عَرَفَ فَاطِمَةَ حَقَّ مَعْرِفَتِهَا فَقَدْ أَدْرَكَ لَيْلَةَ الْقَدْرِ وَ إِنَّمَا سُمِّيَتْ فَاطِمَةُ لِأَنَّ الْخَلْقَ فُطِمُوا عَنْ مَعْرِفَتِهَا- أَوْ- مِنْ مَعْرِفَتِهَا «وَ ما أَدْراكَ ما لَيْلَةُ الْقَدْرِ لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ» يَعْنِي خَيْرٌ مِنْ أَلْفَ مُؤْمِنٍ وَ هِيَ أُمُّ الْمُؤْمِنِينَ «تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَ اَلرُّوحُ فِيها» وَ الْمَلاَئِكَةُ الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ يَمْلِكُونَ عِلْمَ آلِ مُحَمَّد صلى الله عليهم. وَ الرُّوحُ الْقُدُسُ هِيَ فَاطِمَةُ عليها السلام...»

103 - در این باره احادیث بسیاریست و ما در اینجا به چند مورد اکتفا می کنیم: بصائر الدرجات: ص 447 ب 14 ح4 به سند خود از جابر از امام محمد باقر عليه السلام گوید: از امام

ص: 122

درباره علم عالم (أئمته) پرسیدم که فرمود: «یا جابِرُ إِنَّ فِی الأَنْبِیاءِ وَالأَوصِیاءِ خَمْسَهَ أَرْواح رُوحَ الْقُدُسِ وَ رُوحَ الإِیمانِ وَ رُوحَ الحیاه وَ رُوحَ القُوَّهِ وَرُوحَ الشَّهْوَهِ فَبِرُوح القُدُسِ یا جابِرُ عَرَفُوا ما تَحْتَ الْعَرْشِ إِلی ما تَحْتَ الثَّری» ثُمَّ قال: «یا جابر إِنَّ هذِهِ أَلارْواحٌ یُصیبُه الحَدَثانُ إِلاّ ان رُوحَ الْقُدُسِ لا تَلْهُو وَلا یَلْعَبُ

بصائر الدرجات: ص 453 ب 15 ح12 به سند خود از جابر از امام محمد باقر عليه السلام که فرمود: «إِنَّ اَللَّهَ خَلَقَ اَلْأَنْبِیَاءَ وَ اَلْأَئِمَّهَ عَلَی خَمْسَهِ أَرْوَاحٍ رُوحِ اَلْقُوَّهِ وَ رُوحِ اَلْإِیمَانِ وَ رُوحِ اَلْحَیَاهِ وَ رُوحِ اَلشَّهْوَهِ وَ رُوحِ اَلْقُدُسِ فَرُوحُ اَلْقُدُسِ مِنَ اَللَّهِ وَ سَائِرُ هَذِهِ اَلْأَرْوَاحِ یُصِیبُهَا اَلْحَدَثَانِ فَرُوحُ اَلْقُدُسِ لاَ یَلْهُو وَ لاَ یَتَغَیَّرُ وَ لاَ یَلْعَبُ وَ بِرُوحِ اَلْقُدُسِ عَلِمُوا یَا جَابِرُ مَا دُونَ اَلْعَرْشِ إِلَی مَا تَحْتَ اَلثَّرَی»

بصائر الدرجات: ص460 ب18ح1 به سند صحیح از هشام بن سالم گوید: شنیدم امام جعفر صادق می فرمود درباره این آیه: «یَسْئَلُونَکَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّی»، خَلقٌ أعظَمُ مِن جَبرَئیلَ و میکائیلَ، لَمْ یَکُنْ مَعَ أَحَدٍ مِمَّنْ مَضَی غَیْرِ محمد صلی الله علیه و آله و سلم و هُوَ مَعَ الأَئِمَّهِ یُوَفِّقُهُمْ وَ یُسَدِّدُهُمْ، وَ لَیْسَ کُلَّمَا طُلِبَ وُجِدَ».

بصائر الدرجات: ص 461 ب18 ح5 به سند صحیح از أبو بصیر گوید: از امام جعفر صادق عليه السلام پرسیدم از آیه: «یَسْئَلُونَکَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّی وَ مَا أُوتِیتُم مِّن الْعِلْمِ إِلاَّ قَلِیلًا» فرمود: هُوَ خَلْقٌ أَعْظَمُ مِنْ جَبْرَئِیلَ وَ مِیکَائِیلَ کَانَ مَعَ رَسُولِ اَللَّهِ یُوَفِّقُهُ وَ هُوَ مَعَنَا أَهْلَ اَلْبَیْتِ».

104 - حدیث امام رضا عليه السلام در وصف امام و امامت و عجز مردم از شناخت و اختیار امام عليهم السلام: الكافي: ج1 ص198 ح1: « ...، فَکیفَ لَهُمْ بِاخْتِیارِ الْإِمَامِ، وَ الْإِمَامُ عَالِمٌ لا یجْهَلُ،.. مَخْصُوصٌ بِدَعْوَهِ الرَّسُولِ صلی الله علیه و آله وَ نَسْلِ الْمُطَهَّرَهِ الْبَتُولِ،...». و تحف العقول، ص436 و الغيبة، النعماني: ص 216 ب13 ح6 و عيون أخبار الرضا عليه السلام: ج1

ص: 123

ص 216 ب20 ح1 و کمال الدین و تمام النعمة: ج2 ص 675 ب58 ح32 و معاني الأخبار: ص 96 ح2 و الأمالي، ابن بابویه: ص 675 مجلس 97 ح1 و الإحتجاج: ج2 ص 433 و الصراط المستقيم: ج1 ص83. بحار الأنوار: ج25 ص120 ب4 ح4 از: كمال الدين و معاني الأخبار و الأمالي و العيون و الإحتجاج والتحف والغيبة والكافي.

105 - الكافي: ج1 ص 198 ح ا و تحف العقول، ص 436 و الغيبة، النعماني: ص 216 ب13 ح6 و الأمالي، ابن بابویه: ص674 مجلس 97 ح1 و عیون أخبار الرضا عليه السلام: ج1 ص 216 ب20 ح1 و کمال الدين: ج2 ص675 ب58 ح32 و معاني الأخبار: ص96 ح2 و الإحتجاج: ج2 ص 433.

106 - سوره (2) آیه 144: «وَ كَذلِكَ جَعَلْناكُمْ أُمَّةً وَسَطاً لِتَكُونُوا شُهَداءَ عَلَي النَّاسِ وَ يَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيداً...»

و سوره (4) النساء آیه 42: «فَكَيْفَ إِذا جِئْنا مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ بِشَهِيدٍ وَ جِئْنا بِكَ عَلى هؤُلاءِ شَهِيداً»

و سوره (13) الرعد آیه 44: «وَ يَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَسْتَ مُرْسَلًا قُلْ كَفى بِاللَّهِ شَهِيداً بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ»

و سوره (16) النحل آیه: 85: «وَ يَوْمَ نَبْعَثُ مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ شَهِيداً ثُمَّ لا يُؤْذَنُ لِلَّذِينَ كَفَرُوا وَ لا هُمْ يُسْتَعْتَبُونَ».

و سوره (16) النحل آیه 90: «وَ يَوْمَ نَبْعَثُ فِي كُلِّ أُمَّةٍ شَهِيدًا عَلَيْهِمْ مِنْ أَنْفُسِهِمْ ۖ وَ جِئْنَا بِكَ شَهِيدًا عَلَىٰ هَٰؤُلَاءِ ۚ...».

و سوره (22) الحج آیه 79: «وَ جَاهِدُوا فِي اللَّهِ حَقَّ جِهَادِهِ ۚ هُوَ اجْتَبَاكُمْ وَ مَا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ ۚ مِلَّةَ أَبِيكُمْ إِبْرَاهِيمَ ۚ هُوَ سَمَّاكُمُ الْمُسْلِمِينَ مِنْ قَبْلُ وَ فِي هَٰذَا لِيَكُونَ الرَّسُولُ شَهِيدًا عَلَيْكُمْ وَ تَكُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ ۚ ... ».

و سوره (28) القصص آیه 76: «وَ نَزَعْنَا مِن کُلِّ أُمَّهٍ شَهِیدًا فَقُلْنَا هَاتُواْ بُرْهَانَکُمْ فَعَلِمُواْ أَنَّ الْحَقَّ

ص: 124

لِلّهِ وَ ضَلَّ عَنْهُمْ ما کانُوا یَفْتَرُونَ».

107 - احادیث بسیاری در باب محدث بودن حضرات محمد و آل محمد و حضرت فاطمه صلوات الله عليهم است که به برخی از آن ها اشاره می شود: سوره (22) الحج آیه 53: «وَ مَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِكَ مِنْ رَسُولٍ وَلَا نَبِيٍّ إِلَّا إِذَا تَمَنَّى أَلْقَى الشَّيْطَانُ فِي أُمْنِيَّتِهِ فَيَنْسَخُ اللَّهُ مَا يُلْقِي الشَّيْطَانُ ثُمَّ يُحْكِمُ اللَّهُ آيَاتِهِ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ».

تفسير علي بن إبراهيم القمي: ج2 ص85 و أما در روایات خاصة همانا روایت شده است از إمام صادق عليه السلام که فرمود: «أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلّم: أَصَابَهُ خَصَاصَهٌ فَجاءَ إِلَی رَجُلٍ مِنَ الأَنصَارِ فَقَالَ لَهُ هَل عِندَکَ مِن طَعَامٍ؟ فَقَال نَعَم یَا رَسُولَ اللهِ وَ ذَبَحَ لَهُ عَنَاقاً وَ شَوَاهُ فَلَمَّا أَدنَاهُ مِنهُ تَمَنَّی رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلّم: أَن یَکُونَ مَعَهُ عَلِیٌّ وَ فَاطِمَهُ وَ الحَسَنُ وَ الحُسَینُ علیهم السلام فَجَاءَ مُنَافِقَانِ ثُمَّ جَاءَ عَلِیٌّ بَعْدَهُمَا فَأَنْزَلَ اَللَّهُ فِی ذَلِکَ «وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ مِنْ رَسُولٍ وَ لا نَبِیٍّ وَ لاَ مُحَدَّثٍ إِلاّ إِذا تَمَنّی أَلْقَی اَلشَّیْطانُ فِی أُمْنِیَّتِهِ» یَعْنِی فُلاَناً وَ فُلاَناً».

کتاب سليم بن قیس الهلالي: ج2 ص 823 ح 37 ... فقلت لمحمد: من تراه حدث أميرالمؤمنين عليه السلام عن هؤلاء الخمسة بما قالوا؟ فقال: رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم، إنه يراه في منامه كل ليلة و حديثه إياه في المنام مثل حديثه إياه في [الحياة] و اليقظة فإن رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم قال: «مَنْ رَآنِی فِی اَلْمَنَامِ فَقَدْ رَآنِی فَإِنَّ اَلشَّیْطَانَ لاَ یَتَمَثَّلُ بِی وَ لاَ بِأَحَدٍ مِنْ أَوْصِیَائِی إِلَی یَوْمِ اَلْقِیَامَهِ». قال سليم: فقلت لمحمد بن أبي بكر: من حدثك بهذا؟ قال علي عليه السلام. فقلت: وأنا سمعته أيضا منه كما سمعت أنت. فقلت لمحمد: فلعل ملكا من الملائكة حدثه؟ قال: أو ذاك. قلت: و هل تحدث الملائكة إلا الأنبياء؟ قال: أما تقرأ القرآن: «وَ مَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِکَ مِنْ رَسُولٍ وَ لاَ نَبِیٍّ وَ لاَ مُحَدَّثٍ»؟ قال: قلت له: أمير المؤمنين عليه السلام محدث هو؟ قال: نعم، و كانت فاطمة عليها السلام محدثة ولم تكن نبية و مريم

ص: 125

كانت محدثة و لم تكن نبية و أم موسى ما كانت نبية و كانت محدثة و كانت سارة امرأة إبراهيم قد عاينت الملائكة فبشروها «بِإِسْحاقَ وَ مِنْ وَراءِ إِسْحاقَ یَعْقُوبَ» و لم تكن نبية . قال سليم: فلما قتل محمد بن أبي بكر بمصر ونعي عزيت به أمير المؤمنين عليه السلام و خلوت به فحدثته بما حدثني به محمد بن أبي بکرو خبرته بما خبرني به عبد الرحمان بن غنم قال: صَدَقَ مُحَمَّدٌ رَحِمَهُ اَللَّهُ أَمَا إِنَّهُ شَهِیدٌ حَیٌّ یُرْزَقُ....

بصائر الدرجات: ص 372 جزء 8 ب1 ح16 به سند متصل خود از سلیم گوید: شنیدم حضرت على عليه السلام می فرمود: «إِنِّی وَ أَوْصِیَائِی مِنْ وُلْدِی (أَئِمَّهٌ مُهْتَدُونَ - الإختصاص) مَهْدِیُّونَ کُلُّنَا مُحَدَّثُونَ». فقلت: يا أمير المؤمنين ! من هم؟ قال: «الْحَسَنَ وَ الْحُسَيْنَ عَلَيْهِمَا السَّلَامُ ثُمَّ ابْنَيْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ عَلَيْهِ السَّلَامُ». قال: و علي يومئذ رضيع - «ثُمَّ ثَمَانِیَهٌ مِنْ بَعْدِهِ وَاحِداً بَعْدَ وَاحِدٍ وَ هُمُ اَلَّذِینَ أَقْسَمَ اَللَّهُ بِهِمْ فَقَالَ «وَ والِدٍ وَ ما وَلَدَ» أَمَّا اَلْوَالِدُ فَرَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سلم «وَ مَا وَلَدَ» یَعْنِی هَؤُلاَءِ اَلْأَوْصِیَاءَ» قلت: يا أمير المؤمنين ! تجمع [أيجتمع] إمامان؟ قال: «لاَ إِلاَّ وَ أَحَدُهُمَا مُصْمَتٌ لاَ یَنْطِقُ حَتَّی یَمْضِیَ اَلْأَوَّلُ» . قال سليم الشامي: سألت محمد بن أبي بكر قلت: كان علي عليه السلام محدثا؟ قال: نعم. قلت: و هل يحث الملائكة إلا الأنبياء؟ (و يحدث الملائكة الأئمة - الإختصاص) قال: أما تقرأ: «وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِک مِنْ رَسُولٍ وَ لا نَبِی وَ لا مُحَدَّثٍ»؟ قلت: فأمير المؤمنين عليه السلام محدث؟ قال: نعم، و فاطمة كانت محدثة ولم تكن نبية. الإختصاص: ص 329 از إسماعيل بن يسار مانند البصائر با اختلاف اندک.

علل الشرائع: ج1 ص 183 ب146 ح2 از پدرش از عبد الله بن الحسن مؤدب از أحمد بن على اصفهانی از ابراهيم بن محمد ثقفی از إسماعيل بن بشار از علي بن جعفر حضرمی از سلیمان از محمد بن أبي بكر: لما قرأ: «وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ مِنْ رَسُولٍ وَ لا نَبِیٍ و لا مُحَدّثٍ»، و هل يحدث الملائكة إلا الأنبياء ؟ قال: مريم لم تكن نبية و كانت محدثة و أم موسی بن عمران كانت محدثة و لم تكن نبية و سارة امرأة إبراهيم قد عاينت الملائكة فبشروها «بِإِسْحاقَ وَ مِنْ وَراءِ إِسْحاقَ

ص: 126

يَعقُوبَ» ولم تكن نبية، و فاطمة بنت رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم كانت محدثة و لم تكن نبية. و کشف الغمة: ج1 ص468 و روي أن محمد بن أبي بكر رضي الله عنه ...مانند العلل. و مناقب آل أبي طالب عليهم السلام: ج3 ص ص 336 از سلیم مانند علل الشرائع. و گوید: و قد ذكر سعد القمي في بصائر الدرجات و محمد بن يعقوب الكليني في الكافي بابا في ذلك.

سوره (11) هود عليه السلام آیه 72: «وَ امْرَأَتُهُ قائِمَهٌ فَضَحِکَتْ فَبَشَّرْناها بِإِسْحاقَ وَ مِنْ وَراءِ إِسْحاقَ یَعْقُوبَ».

و إرشاد القلوب: ج2 ص393 ... قال (سليم) قلت لمحمد: من تراه حدث أمير المؤمنين عليه السلام عن هؤلاء الخمسة بما قالوا؟ فقال: رسول الله، إنه يراه كل ليلة في المنام و حدثه إياه في المنام مثل ما حدثه إياه في اليقظة والحياة. وقد قال رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم : «مَنْ رَآنِی فِی اَلْمَنَامِ فَقَدْ رَآنِی فَإِنَّ اَلشَّیْطَانَ لاَ یَتَمَثَّلُ بِی فِی اَلنَّوْمِ وَ لاَ فِی اَلْیَقَظَةِ وَ لاَ بِأَحَدٍ مِنْ أَوْصِیَائِی إِلَی یَوْمِ اَلْقِیَامَهِ». قال سليم: فقلت: لمحمد: من حدثك بهذا؟ قال: أمير المؤمنين علي بن أبي طالب. فقلت: و أنا أيضا سمعته منه كما سمعته أنت، فلعل ملكا من الملائكة حدثه . قال: و هل تحدث الملائكة إلا الأنبياء ؟ أو ما تقرأ كتاب الله العزيز: «وَ ما أرْسَلْنا مِن قَبْلِكَ مِن رَسُولٍ وَ لا نَبِيٍّ وَ لا مُحَدّثٍ»؟ قلت: فأمير المؤمنين عليه السلام محدث؟ قال: نعم و فاطمة عليها السلام محدثة و لم تكن نبية، و مريم عليها السلام محدثة ولم تكن نبية، و أم موسی عليها السلام محدثة و لم تكن نبية، و سارة امرأة إبراهيم عليهما السلام محدثة قد عاينت الملائكة و لم تكن نبية وبشروها «بِاسحاقَ وَ مِنْ وَراءِ إِسْحاقَ يَعْقُوبَ»... قال سليم: فلما قتل محمد بن أبي بكر بمصر و نعي عزيت به أمير المؤمنين عليه السلام و خلوت به و حدثته بما حدثني به محمد بن أبي بكر و بما حدثني به ابن غنم قال: «صَدَقَ مُحَمَّدٌ (رَحِمَهُ اللَّهُ)، أَمَا إِنَّهُ شَهِیدٌ حَیٌّ مَرْزُوقٌ. یَا سُلَیْمُ! إِنِّی وَ أَوْصِیَائِی أَحَدَ عَشَرَ رَجُلًا مِنْ وُلْدِی أَئِمَّةُ الهُدًی مَهْدِیُّونَ مُحَدَّثُونَ» .

ص: 127

قلت: و من هم يا أمير المؤمنين ؟ قال: «ابنی [اِبْنَایَ] اَلْحَسَنُ وَ اَلْحُسَیْنُ ثُمَّ اِبْنِی هَذَا- وَ أَخَذَ بِیَدِ عَلِیِّ بْنِ اَلْحُسَیْنِ وَ هُوَ رَضِیعٌ ثُمَّ قَالَ-: ثَمَانِیَةٌ مِنْ وُلْدِهِ وَاحِدٌ بَعْدَ وَاحِدٍ وَ هُمُ اَلَّذِینَ أَقْسَمَ اَللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی بِهِمْ فَقَالَ «وَ والِدٍ وَ ما وَلَدَ» فَالْوَالِدُ رَسُولُ اَللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ سلم وَ أَنَا وَ مَا وَلَدَ یَعْنِی هَؤُلاَءِ اَلْأَحَدَ عَشَرَ أَوْصِیَائِی (علیهم السلام) وَ اَللَّعْنَةُ عَلَی أَعْدَائِهِمْ أبدا [أَبَدَ اَلْآبِدِینَ]» قُلْتُ یَا أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ یَجْتَمِعُ إِمَامَانِ قَالَ «لاَ أَحَدُهُمَا لاَ یَنْطِقُ حَتَّی یَهْلِکَ اَلْأَوَّلُ».

بصائر الدرجات: ص 320 ب5 ح3 به سند متصل خود از حکم بن عيينة قال: دخلت على علي بن الحسين يوما فقال لي: «یَا حَکَمُ هَلْ تَدْرِی مَا اَلْآیَهُ اَلَّتِی کَانَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ یَعْرِفُ بِهَا صَاحِبَ قَتْلِهِ (يَعْرِفُ قَاتِلَهُ بِهَا -الکافی) وَ یَعْلَمُ بِهَا اَلْأُمُورَ اَلْعِظَامَ اَلَّتِی کَانَ یُحَدِّثُ بِهَا اَلنَّاسَ ؟». قال الحكم: فقلت في نفسي قد وقفت على علم من علم علي بن الحسين ، أعلم بذلك تلك الأمور العظام. قال: فقلت: لا والله لا أعلم به أخبرني بها يا ابن رسول الله صلى الله عليه و آله. قال: «وَ اَللَّهِ قَوْلُ اَللَّهِ: «وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ مِنْ رَسُولٍ وَ لا نَبِیٍّ وَ لاَ مُحَدَّثٍ». فقلت: و كان علي بن أبي طالب عليه السلام محدثا؟ قال: «نَعَمْ وَ کُلُّ إِمَامٍ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ فَهُوَ مُحَدَّثٌ». از او: الكافي: ج1 ص270ح 2 مانند او و اضافه نمود: فقال له رجل يقال له عبد الله بن زید کان أخا علي لأمه: سبحان الله محدثا؛ كأنه ينكر ذلك فأقبل علينا أبو جعفر عليه السلام فقال: «أَمَا وَاللّهِ إِنَّ ابْنَ أُمِّکَ بَعْدُ قَدْ کَانَ یَعْرِفُ ذلِکَ». قال: فلما قال ذلك سكت الرجل. فقال: «هِیَ الَّتِی هَلَکَ فِیهَا أَبُوالْخَطَّابِ ، فَلَمْ یَدْرِ مَا تَأْوِیلُ الْمُحَدَّثِ وَ النَّبِیِّ».

مناقب آل أبي طالب عليهم السلام: ج3 ص ص 336 در کتاب الأحياء است که ابن عباس آیه را چنين قرائت می نموده: «وَ مَا أَرْسَلْنَا مِنْ رَسُولٍ وَ لاَ نَبِیٍّ وَ لاَ مُحَدَّثٍ».

108 - تفسير أطيب البيان: ج13 ص 226 حضرت امام حسن زکی عسکری علیه السلام فرمودند: «نَحْنُ حُجَجُ اللهِ ِ عَلَى خَلْقِهِ وَ جَدَّتُنا فاطِمَةُ حُجَّةُ اللهِ عَلَيْنا- ما حجت های الله بر خلق او هستيم، و جده ما فاطمه حجت الله است برما».

ص: 128

109 - شرح نهج البلاغة إبن أبي الحديد: ج16 ص 211 از کتاب السقيفة و فدك: ص98 قسمت 2 به چند سند خطبه فدکیه را نقل کرده است که حضرت فاطمه علیها السلام ضمن خطبه خود فرمودند: «...وَ اِحْمَدُوا اَللَّهَ... وَ نَحنُ وَسیلَتُهُ فی خَلقِهِ، و نَحنُ خاصَّتُهُ، و مَحَلُّ قُدسِهِ وَ نَحْنُ حُجَّتُهُ فی غَیْبِهِ وَ نَحْنُ وَرَثَهُ أنْبِیائِهِ...». و شرح نهج البلاغة ابن میثم البحراني: ج5 ص105.

110 - الإحتجاج.

111 - الدر النظيم

112 - الإحتجاج

113 - بسیاری از محدثین و مورخين خطبه فدکیه حضرت فاطمه سلام الله عليها را نقل نموده اند: دلائل الإمامة: ص 109 - 113 ح 36 به سندهای متصل از: ابن عباس، و به چند سند از حضرت زینب عليها السلام، و از چند تن دیگر، و از عبد الله محض از گروهی از بنی هاشم، و به سند خود از امام محمد باقر عليه السلام از پدرش از حضرت زینب، و از ابن عائشة و از زید بن علي بن الحسين از حضرت زینب؛ از حضرت فاطمه سلام الله علیها که در خطبه خود فرمودند: «... فَفَرَضَ (فَجَعَلَ - الإحتجاج) اللَّهُ عَلَيْكُمُ الْإِيمَانَ تَطْهِيراً لَكُمْ مِنَ الشِّرْكِ؛ ... وَ طَاعَتَنَا نِظَاماً لِلْمِلَّةِ، وَ إِمَامَتَنَا لَمّاً (أَماناً - الإحتجاج) لِلفُرقَةِ ... ». و الإحتجاج: ج1 ص97- 99 به سند خود از عبد الله محض. و کشف الغمة: ج1 ص480-483 از کتاب السقيفة جوهری به سند ها و طرق خود: «...فَفَرَضَ اللَّهُ الْإِیمَانَ تَطْهِیراً لَکُمْ مِنَ الشِّرْکِ ... وَ طَاعَتَنَا نِظَاماً لِلْمِلَّةِ، وَ إِمَامَتَنَا لَمّاً لِلْفُرْقَةِ... ». الدر النظيم في مناقب الأئمة اللهاميم: ص465 -469 از ابن عباس از حضرت زینب عليها السلام: «...فَفَرَضَ اللَّهُ الْإِیمَانَ تَطْهِیراً لَکُمْ مِنَ الشِّرْکِ، ... وَ طَاعَتِنَا أَهْلَ الْبَيْتِ نِظَاماً لِلْمِلَّةِ ، وَ إِمَامَتَنَا لِمَا لِلْفُرْقَةِ، ... ». ر.ک: من لا يحضره الفقيه : ج3 ص 567 و 568 ح4940 به سند خود از جابر از حضرت زینب علیها السلام: «... فَفَرَضَ اللَّهُ الْإِيمَانَ تَطْهِيراً مِنَ الشِّرْكِ، ... وَ الطَّاعَةَ نِظَاماً لِلْمِلَّةِ وَ الْإِمَامَةَ لَمّاً مِنَ الْفُرْقَةِ، ...». علل

ص: 129

الشرائع: ج1 ص 248 و 249ب 182ح 2 و 3 و 4 از أحمد بن محمد بن جابر و جمعی از بنی هاشم و زید بن علي از حضرت زینب علیها السلام: «... فَفَرَضَ اللَّهُ الْإِيمَانَ تَطْهِيراً مِنَ الشِّرْكِ، ... وَ الطَّاعَةَ نِظَاماً لِلْمِلَّةِ وَ الْإِمَامَةَ لَمّاً مِنَ الْفُرْقَةِ، ...». ر.ک: من لا يحضره الفقيه: ج3 ص 568 ح.494.

114 - الدرالنظيم

115 – بصائرالدرجات: 151 ب14 ح70 به سند متصل خود از ابوبصی: «... وَ مَا یُدْرِیهِمْ مَا مُصْحَفُ فَاطِمَهَ قَالَ مُصْحَفٌ فِیهِ مِثْلُ قُرْآنِکُمْ هَذَا ثَلاَثَ مَرَّاتٍ...هُوَ شَیْءٌ أَمْلاَهَا اَللَّهُ وَ أَوْحَی إِلَیْهَا...». مانند آن: الكافي: ج1 ص 239 ح1.

116 - تفسیر فرات الكوفي: ص 581 ح 747 به سند خود از امام جعفر صادق عليه السلام که فرمود: «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ» اللَّیْلَةُ فَاطِمَةُ وَ الْقَدْرُ اللَّهُ فَمَنْ عَرَفَ فَاطِمَةَ حَقَّ مَعْرِفَتِهَا فَقَدْ أَدْرَکَ لَیْلَةَ الْقَدْرِ وَ إِنَّمَا سُمِّیَتْ فَاطِمَةَ لِأَنَّ الْخَلْقَ فُطِمُوا عَنْ مَعْرِفَتِهَا- أو- مِنْ مَعْرِفَتِهَا ، وَ قَوْلِهِ : «وَ ما أَدْراکَ ما لَیْلَهُ الْقَدْرِ لَیْلَهُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ» ، «يَعْنِي خَيْرٌ مِنْ أَلْفَ مُؤْمِنٍ وَ هِيَ أُمُّ الْمُؤْمِنِينَ «تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَ الرُّوحُ فِيها» وَ الْمَلَائِكَةُ الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ يَمْلِكُونَ عِلْمَ آل محمد صلى الله عليهم. وَ الرُّوحُ الْقُدُسُ هِيَ فَاطِمَةُ علیهاالسلام «بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ سَلامٌ هِيَ حَتّي مَطْلَعِ الْفَجْرِ» يَعْنِي حَتَّي يَخْرُجَ اَلْقَائِمُ عليه السلام».

تأويل الآيات الظاهرة: ص791 از محمد بن جمهور از موسی بن بکر از زرارة از حمران گفت: از امام جعفر صادق علیه السلام پرسیدم: عما يفرق في ليلة القدر هل هو ما يقدر الله فيها؟ قال: «لاَ تُوصَفُ قُدْرَهُ اَللَّهِ إِلاَّ أَنَّهُ قَالَ: «فِیها یُفْرَقُ کُلُّ أَمْرٍ حَکِیمٍ»، فَکَیْفَ یَکُونُ حَکِیماً إِلَّا مَا فُرِقَ وَ لَا تُوصَفُ قُدْرَهُ اللَّهِ سُبْحَانَهُ، لِأَنَّهُ یُحْدِثُ مَا یَشَاءُ، وَ أَمَّا قَوْلُهُ: «لَیْلَهُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ»، یَعْنِی فَاطِمَهَ علیها السلام ، وَ قَوْلُهُ: «تَنَزَّلُ الْمَلائِکَهُ وَ الرُّوحُ فِیها»، وَ الْمَلَائِکَهُ فِی هَذَا الْمَوْضِعِ الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ یَمْلِکُونَ عِلْمَ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام وَ الرُّوحُ رُوحُ الْقُدُسِ، وَ هُوَ فِی فَاطِمَهَ علیها السلام ، «مِنْ کُلِّ أَمْرٍ سَلامٌ»، یَقُولُ: مِنْ کُلِّ أَمْرٍ مُسَلَّمَهٍ، «حَتَّی مَطْلَعِ الْفَجْرِ»، یَعْنِی حَتَّی یَقُومَ

ص: 130

الْقَائِمُ علیه السلام»

117 - سوره (3) آل عمران (آل محمد صلوات الله عليهم) آیه 62.

118 - سوره (16) النحل آیه 4.

119 - بحار الأنوار: ج43 ص 218ب7 ضمن ح49 و ج78 ص 391 ب10 ضمن ح56 از مصباح الأنوار خطی: ص 257 از امام جعفر بن محمد از پدرانش علیهم السلام که فرمودند: «لَمَّا حَضَرَتْ فاطِمَهَ الْوَفاهُ بَکَتْ فَقالَ لَها أَمِیرُ الْمُؤمِنِینَ یا سَیِّدَتِی ما یُبْکِیکِ؟ قالَتْ أَبْکِی لِما تَلْقَی بَعْدِی فَقالَ لَها لَا تَبْکِی فَوَ اللهِ إِنَّ ذَلِکَ لَصَغِیرٌ عِنْدِی فِی ذَاتِ اَللَّهِ... ». مستدرك الوسائل: ج2 ص290ب 29 ح 1995 از بحار الأنوار

120 – سوره (42) الشوری آیه 26: «ذَٰلِكَ الَّذِي يُبَشِّرُ اللَّهُ عِبَادَهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ ۗ قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَىٰ ۗ وَ مَنْ يَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فِيهَا حُسْنًا ۚ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ شَكُورٌ»

در بسیاری از کتاب های تفسیر و حدیث و فضائل اهل بیت عصمت عليهم السلام از شیعه امامیه و مخالفين در تفسیر مودت در آیه، و مودت آل محمد و خصوص حضرت فاطمه صلوات الله و سلامه عليهم احادیث بسیاری ذکر گردیده است.

121 - الأمالي، إبن بابویه: ص384 مجلس 61 ح1 به سند خود از امام جعفر صادق از پدران گرامش از رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: «یا فاطمه! إنَّ اللهَ تَبارَکَ وَ تَعالی لَیَغْضَبُ لِغَضَبِ وَ یَرْضی لِرِضاک، ...». مانند آن: دلائل الإمامة: ص 146ح53 به سند خود از امام حسین از پدرش از جدش رسول الله، والأمالي، الشيخ الطوسي: ص 427 مجلس 15 ح954- 11 به سند خود از امام جعفر صادق از پدرانش از رسول الله . و روضة الواعظين: ج1 ص 149 از رسول الله . و مناقب آل أبي طالب عليهم السلام: از امام صادق و از کتاب شرف النبي ابن سعید واعظ و از کتاب الفضائل از أبوصالح مؤدن از ابن عباس و از کتاب الإبانة عكبري و از

ص: 131

كتاب الديانة محمود إسفرائینی همه گی از رسول الله. والإحتجاج: ج 2 ص 354 از حسین بن زید از امام جعفر صادق عليه السلام از رسول الله، و کشف الغمة: ج1 ص 458 از کتاب الآل از امام حسین از پدرش عليهما السلام از رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم.

عيون أخبار الرضا عليه السلام: ج2 ص 26 ب31 ح6 به سند خود از رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: «تُحْشَرُ ابْنَتِی فَاطِمَهُ سلام الله علیها یَوْمَ الْقِیَامَهِ وَ مَعَهَا ثِیَابٌ مَصْبُوغَهٌ بِالدِّمَاءِ، تَتَعَلَّقُ بِقَائِمَهٍ مِنْ قَوَائِمِ الْعَرْشِ تَقُولُ: یَا عَدْلُ احْکُمْ بَیْنِی وَ بَیْنَ قَاتِلِ وُلْدِی قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه فَیَحْکُمُ اللَّهُ تعالی لِابْنَتِی وَ رَبِّ الْکَعْبَهِ و إنَّ اللهَ عَزَّ و جَلَّ یَغْضَبُ بغَضَب فاطمَةَ و یَرْضی لِرِضاها» عيون أخبار الرضا عليه السلام: ج2 ص 46 ب 31 ح 171 به سند خود از رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: «إنَّ اللهَ تَعالی یَغْضَبُ لغَضَب فاطمَةَ وَ یَرْضی لِرِضاها». و معاني الأخبار: ص 303 ح2 به سند خود از رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: «إِنَّ فَاطِمَهَ شِجْنَهٌ مِنِّی یُؤْذِینِی مَا آذَاهَا وَ یَسُرُّنِی مَا یَسُرُّهَا، وَ إنَّ اللهَ تَبارَكَ و تَعالی لیَغْضَبُ لغَضَب فاطمَةَ و یَرْضی لرضاها». و کشف الغمة: ج1 ص 467 از رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: «إِنَّ فَاطِمَهَ شِجْنَهٌ مِن ی یُسْخِطُنِی مَا أَسْخَطَهَا وَ یُرْضِینِی مَا أَرْضَاهَا». الأمالي، الشيخ المفيد: ص 95 مجلس 19 ح4 به سند خود از امام محمد باقر از رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: «إنَّ اللَّهَ لَیَغضَبُ لِغَضَبِ فاطِمَهَ، و یَرضی لِرِضاها». مانند آن: إعلام الوری: ص 149 فصل 2 از رسول الله صلى الله عليه وآله و سلم، و مناقب آل أبي طالب عليهم السلام : ج3 ص325 از حسین بن زید بن علي از امام صادق، و از جابر از امام محمد باقر از رسول الله ، و کشف الغمة: ج1 ص 467 روایت شده است از امام جعفر صادق از رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم. بشارة المصطفى: ج2 ص208 به سند خود از امام رضا از پدرانش از رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: «إِنَ اللهَ لَیَغْضِبَ لِغَضَبِ فاطِمَة وَ یَرْضَی بِرِضَاها». إعتقادات الإمامية: ص 105 و أما فاطمة صلوات الله عليها فاعتقادنا فيها أنها سيدة نساء العالمين من

ص: 132

الأولين والآخرين، وأن الله يغضب لغضبها، و يرضى لرضاها و أنها خرجت من الدنيا ساخطة على ظالميها وغاصبيها و مانعي إرثها.

122 - سوره (24) النور آیه 37: «فی بیوتٍ أذِنَ اللهُ أن تُرفَعَ وَ یُذکرَ فیها اسمُهُ یُسَبِحُ لَهُ فیها بالغُدُوِّ والاصال».

تفسير علي بن إبراهيم القمي: ج 2 ص 103 به سند خود از امام محمد باقر عليه السلام که فرمود: هِیَ بُیُوتُ اَلْأَنْبِیَاءِ وَ بَیْتُ عَلِیٍّ مِنْهَا. و تفسیر فرات الكوفي: ص: 282 ح 382 به سند خود از امام محمد باقر عليه السلام که فرمود: «...هِیَ بُیُوتُ اَلْأَنْبِیَاءِ وَ بَیْتُ عَلِیٍّ بن ابی طالب مِنْهَا». تفسیر فرات الكوفي: ص 286 ح 386 به سند خود به سند خود از زیدعليه السلام گفت: رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: «هِیَ بُیُوتُ اَلْأَنْبِیَاءِ». فقال أبو بكر: هذا منها -يعني بيت علي بن أبي طالب - ؟ فقال له النبي: «هَذَا مِنْ أَفْضَلِهَا». و الكافي: ج8 ص 113 ح92 به سند خود از امام محمد باقر عليه السلام که فرمود: «... وَ هِیَ بُیُوتَاتُ اَلْأَنْبِیَاءِ وَ اَلرُّسُلِ وَ اَلْحُکَمَاءِ وَ أَئِمَّهِ اَلْهُدَی، فَهَذَا بَیَانُ عُرْوَةِ الْإیمَانِ الَّتِی نَجَا بِهَا مَنْ نَجَا قَبْلَکُمْ وَ بِهَا یَنْجُو مَنْ یَتَّبِعُ الْأئِمَّةَ». کامل الزيارات: ص 53ح2 به سند خود از امام محمد باقریا امام جعفر صادق عليهما السلام که فرمودند: «...طِبتُمْ وَطابَت مَنْبَتُکُمْ، مَنَّ بِکُمْ عَلَینا دَیّانُ الدِّینِ، فَجَعَلَکُم فی بُیُوت أذِنَ اللهُ أنْ تُرفَعَ وَیُذکَرَ فیهَا اسْمُهُ وَ جَعَلَ صَلاتَنا عَلَيْكُمْ رَحْمَةً لَنا وَ كَفارَةً لِذُنُوبِنا...». مانند آن: من لا يحضره الفقيه: ج2 613 و عیون أخبار الرضا عليه السلام: ج2 ص275 و كمال الدين: ج1 ص218. شواهد التنزيل: ج1 ص533 ح 567 به سند خود از أنس بن مالک و بريدة که گفتند: رسول الله این آیه را قرائت فرمود کسی برخواست و گفت: (مراد آیه از خانه) کدام خانه است ای رسول الله ؟ فرمود: «بُیُوتُ اَلْأَنْبِیَاءِ». پس أبو بكر برخواست و گفت: ای رسول الله این خانه از آن هاست (خانه علی و فاطمة)؟ فرمود: «نَعَمْ مِنْ أَفْضَلِهَا». شواهد التنزيل: ج1 ص 533 ح568 به سند دیگری از انس و بریدة مانند آن. خصائص الوحي المبين:

ص: 133

ص 79 و الصراط المستقيم: ج1 ص293 از تفسیر ثعلبی مانند آن. و کشف الغمة: ج1 ص319 از کتاب ما نزل من القرآن في شأن علي عليه السلام از ابن مردویه مانند آن. و تأويل الآيات الظاهرة: ص 358 و تفسیر البرهان: ج3 ص 138 از محمد بن العباس الماهیار مانند آن.

123 – سوره (17) الإسراء آیه 27: «وَ آتِ ذَا الْقُرْبی حَقَّهُ وَ الْمِسْکِینَ وَ ابْنَ السَّبِیلِ وَ لا تُبَذِّرْ تَبْذِیراً». و سوره (8) الأنفال آیه 42: «وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْ ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبی وَ الْیَتامی وَ الْمَساکِینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ إِنْ کُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ وَ ما أنْزَْلنا عَلی عَبْدنا یَوْمَ الْفُرْقَانِ یَوْمَ الْتَقَی الْجَمْعَانِ وَ اللهُ عَلَی کُلِّ شَی ءْ قَدِیرٌ».

124 - سوره (24) النور آیه 36: «اللّهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ کَمِشْکاهٍ فِیها مِصْباحٌ الْمِصْباحُ فِي زُجَاجَةٍ ۖ الزُّجَاجَةُ كَأَنَّهَا كَوْكَبٌ دُرِّيٌّ يُوقَدُ مِنْ شَجَرَةٍ مُبَارَكَةٍ زَيْتُونَةٍ لَا شَرْقِيَّةٍ وَ لَا غَرْبِيَّةٍ يَكَادُ زَيْتُهَا يُضِيءُ وَ لَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نَارٌ ۚ نُورٌ عَلَىٰ نُورٍ ۗ يَهْدِي اللَّهُ لِنُورِهِ مَنْ يَشَاءُ ۚ وَ يَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثَالَ لِلنَّاسِ ۗ وَ اللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ»

125 - تفسير علي بن ابراهيم القمي: ج2 ص 102 به سند خود از امام جعفر بن محمد الصادق عليه السلام درباره آیه نور فرمود: «اَلْمِشْکَاهُ: فَاطِمَهُ عَلَیْهَا اَلسَّلاَمُ «فِیها مِصْباحٌ اَلْمِصْبَاحُ» اَلْحَسَنُ وَ اَلْحُسَیْنُ «فِی زُجاجَهٍ اَلزُّجاجَهُ کَأَنَّها کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ» کَأَنَّ فَاطِمَهَ عَلَیْهَا اَلسَّلاَمُ کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ بَیْنَ نِسَاءِ أَهْلِ اَلْأَرْضِ، «یُوقَدُ مِنْ شَجَرَهٍ مُبارَکَهٍ» یُوقَدُ مِنْ إِبْرَاهِیمَ عَلَیْهِ وَ عَلَی نَبِیِّنَا وَ آلِهِ اَلسَّلاَمُ «لا شَرْقِیَّهٍ وَ لا غَرْبِیَّهٍ» یَعْنِی لاَ یَهُودِیَّهٍ وَ لاَ نَصْرَانِیَّهٍ، «یَکادُ زَیْتُها یُضِیءُ» یَکَادُ اَلْعِلْمُ یَتَفَجَّرُ مِنْهَا...»

126 - مناقب آل أبي طالب عليهم السلام: ج1 ص280 روایات به تظاهر از رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم درباره آیه نور رسیده است که فرمود: «اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ» أنه قال: یَا عَلِیُّ اَلنُّورُ اِسْمِی وَ «اَلْمِشْکَاهُ» أَنْتَ یَا عَلِیُّ «مِصْباحٌ» اَلْمِصْباحُ اَلْحَسَنُ وَ اَلْحُسَیْنُ «اَلزُّجاجَهُ عَلِیُّ بْنُ اَلْحُسَیْنِ» «کَأَنَّها کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ» مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ «یُوقَدُ مِنْ شَجَرَهٍ» جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ «مُبارَکَهٍ» مُوسَی

ص: 134

بْنُ جَعْفَرٍ «زَیْتُونَهٍ» عَلِیُّ بْنُ مُوسَی «لا شَرْقِیَّهٍ» مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ «وَ لا غَرْبِیَّهٍ» عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ «یَکادُ زَیْتُها» اَلْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ «یُضِیءُ» اَلْقَائِمُ اَلْمَهْدِیُّ» در تفسير البرهان: ج4 ص 72 ح764 گوید: از جابر بن عبد الله الأنصاري روایت شده است که گوید: داخل مسجد کوفه گردیدم و أمير المؤمنين صلوات الله وسلامه عليه را دیدم که با انگشت خود بر زمین می نوشت و لبخند می زد، عرضه داشتم: ای أمیرالمؤمنین ! چه چیز شما را خندان نموده است؟ فرمود: «عَجِبْتُ لِمَنْ یَقْرَأُ هَذِهِ اَلْآیَهَ وَ لَمْ یَعْرِفْهَا حَقَّ مَعْرِفَتِهَا». فقلت له: أي آية، يا أمير المؤمنين ؟ فقال: «قوله تعالی: «اَللّهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ کَمِشْکاهٍ»، الْمِشْکَاةُ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ،، «فيها مصباح» أَنَا الْمِصْبَاحِ «فِي زُجاجیة» الزُجاجه الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ عليهما السلام «کَأَنَّها کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ» وَ هُوَ عَلِیُّ بْنُ اَلْحُسَیْنِ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ)، یُوقَدُ مِنْ شَجَرَهٍ مُبارَکَهٍ» مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) زَیْتُونَهٍ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) «لا شَرْقِیَّهٍ» مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ)، «وَ لا غَرْبِیَّهٍ» عَلِیُّ بْنُ مُوسَی (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ)، «یَکادُ زَیْتُها یُضِیءُ» مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ)، «وَ لَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نارٌ» عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ)، «نُورٌ عَلی نُورٍ» اَلْحَسَنُ اِبْنُ عَلِیٍّ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ)، «یَهْدِی اَللّهُ لِنُورِهِ مَنْ یَشاءُ» اَلْقَائِمُ اَلْمَهْدِیُّ (عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ) «وَ یَضْرِبُ اَللّهُ اَلْأَمْثالَ لِلنّاسِ وَ اَللّهُ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ» تأويل الآيات: ص 357 و تفسير البرهان : ج4 ص 71 ح7639 از تفسیر محمد بن العباس به سند خود از امام جعفر صادق عليه السلام که درباره آیه کریمه نور فرمود: «الْحَسَنُ «الْمِصْبَاحُ» «فِي زُجاجَةٍ» الحسین الزُّجاجَةُ «كَأنّها كَوْكَبٌ دُرِّيٌّ» فَاطِمَهُ کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ بَیْنَ نِسَاءِ أَهْلِ اَلْجَنَّهِ «یُوقَدُ مِنْ شَجَرَهٍ مُبارَکَهٍ» إِبْرَاهِیمُ «زَیْتُونَهٍ لا شَرْقِیَّهٍ وَ لا غَرْبِیَّهٍ» لاَ یَهُودِیَّهٍ وَ لاَ نَصْرَانِیَّهٍ «یَکادُ زَیْتُها یُضِیءُ» یَکَادُ اَلْعِلْمُ یَتَفَجَّرُ مِنْهَا «وَ لَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نارٌ نُورٌ عَلی نُورٍ» إِمَامٌ مِنْهَا بَعْدَ إِمَامٍ «یَهْدِی اَللّهُ لِنُورِهِ مَنْ یَشاءُ» یَهْدِی اَللَّهُ لِلْأَئِمَّهِ مَنْ یَشَاءُ...». بحار الأنوار: ج 23 ص 304 ب18 ح1 از تفسیر قمی به سند متصل از صالح بن سهل همدانی گوید شنیدم امام صادق عليه السلام درباره آیه کریمه نور فرمود: «اَلْمِشْکَاهُ» فَاطِمَهُ (عَلَیْهَا اَلسَّلاَمُ) «فِیها

ص: 135

مِصْباحٌ» اَلْحَسَنُ المِصباحُ وَ اَلْحُسَیْنُ «فِی زُجاجَهٍ» اَلزُّجاجَهُ «کَأَنَّها کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ» کَأَنَّ فَاطِمَهَ کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ بَیْنَ نِسَاءِ أَهْلِ اَلْجَنَةِ، «یُوقَدُ مِنْ شَجَرَهٍ مُبارَکَهٍ» یُوقَدُ مِنْ إِبْرَاهِیمَ «لا شَرْقِیَّهٍ وَ لا غَرْبِیَّهٍ» یَعْنِی لاَ یَهُودِیَّهٍ وَ لاَ نَصْرَانِیَّهٍ، «یَکادُ زَیْتُها یُضِیءُ» یَکَادُ اَلْعِلْمُ یَتَفَجَّرُ مِنْهَا، «وَ لَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نارٌ نُورٌ عَلی نُورٍ» إِمَامٌ مِنْهَا بَعْدَ إِمَامٍ، «یَهْدِی اَللّهُ لِنُورِهِ مَنْ یَشاءُ» یَهْدِی اَللَّهُ اَلْأَئِمَّهَ مَنْ یَشَاءُ...». کشف اليقين: ص 416 المبحث 21 و تفسیر البرهان: ج4 ص 72 ح7942 از مناقب علي بن أبي طالب عليه السلام ابن المغازلي: ص271ح319 به سند خود از محمد بن سهل بغدادی از موسی بن القاسم از علی بن جعفر گوید: از امام موسی کاظم علیه السلام پرسیدم از معنی آیه کریمه: «کَمِشْکاهٍ فِیها مِصْباحٌ» فرمود: «اَلْمِشْکَاهُ» فَاطِمَهُ وَ «اَلْمِصْبَاحُ» اَلْحَسَنُ وَ «اَلزُّجَاجَهُ» اَلْحُسَیْنُ «کَأَنَّهٰا کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ» کَانَتْ کَوْکَباً دُرِّیّاً بَیْنَ نِسَاءِ اَلْعَالَمِینَ...».

127 - مناقب آل أبي طالب عليهم السلام: ج3 ص335 رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم به حضرت فاطمة سلام الله علیها فرمود: «إِنَّ بَطْنَ أُمِّکِ کَانَ لِلْإِمَامَهِ وِعَاءً».

128 - سوره (22) الحج آیه 46: «فَكَاَیِن مِنْ قَرْيَةٍ أَهْلَكْناها وَ هِيَ ظالِمَةُ فَهِيَ خاوِيَةُ عَلى عُرُوشِها وَ بِئْرٍ مُعَطَّلَةٍ وَ قَصِيرُ مَشیدِ».

129 - بصائر الدرجات: ص505 ب18 ح4 و معاني الأخبار: ص111 ح2 هر دو به سند متصل خود از نصربن قابوس گوید: از امام جعفر صادق عليه السلام پرسیدم درباره آیه کریمه: «وَ بِئْرٍ مُعَطَّلَةٍ وَ قَصِيرُ مَشیدٍ» فرمود: «اَلْبِئْرُ اَلْمُعَطَّلَهُ اَلْإِمَامُ اَلصَّامِتُ وَ اَلْقَصْرُ اَلْمَشِیدُ اَلْإِمَامُ اَلنَّاطِقُ».

کمال الدین و تمام النعمة: ج2 ص417 ب40 ح10 به سند متصل خود از أبوبصیر از امام جعفر صادق عليه السلام روایت نمود که حضرت درباره آیه کریمه: «وَ بِئْرٍ مُعَطَّلَةٍ وَ قَصِيرُ مَشیدٍ» فرمود: «اَلْبِئْرُ اَلْمُعَطَّلَهُ اَلْإِمَامُ اَلصَّامِتُ وَ اَلْقَصْرُ اَلْمَشِیدُ اَلْإِمَامُ اَلنَّاطِقُ».

معاني الأخبار: ص111 ح1 به سند متصل خود از إبراهيم بن زیاد گفت: از امام جعفر صادق عليه السلام درباره سخن خداوند: «وَ بِئْرٍ مُعَطَّلَةٍ وَ قَصِيرُ مَشیدٍ» پرسیدم فرمود: «اَلْبِئْرُ اَلْمُعَطَّلَهُ

ص: 136

اَلْإِمَامُ اَلصَّامِتُ وَ اَلْقَصْرُ اَلْمَشِیدُ اَلْإِمَامُ اَلنَّاطِقُ».

الكافي: ج1 ص 427 ح75 به سند متصل خود از علی بن جعفر از برادرش امام موسی کاظم عليه السلام پرسیدم از تفسیر آیه کریمه: «وَ بِئْرٍ مُعَطَّلَةٍ وَ اَلْقَصْرُ اَلْمَشِیدُ» فرمود: «اَلْبِئْرُ اَلْمُعَطَّلَهُ اَلْإِمَامُ اَلصَّامِتُ، وَ اَلْقَصْرُ اَلْمَشِیدُ اَلْإِمَامُ اَلنَّاطِقُ». مانند آن: مناقب آل أبي طالب عليهم السلام: ج3 ص 88.

130 - مناقب آل أبي طالب عليهم السلام: ج3 ص 88 أحمد بن حميد هاشمی گفت: در کتاب جامع جعفر صادق عليه السلام درباره سخن خداوند تعالى: «رَسُولُ اللَّهِ الْقَصْرُ الْمَشِیدُ وَ الْبِئْرُ الْمُعَطَّلَهُ عَلِیٌّ»

131- معاني الأخبار: ص111 ح3 به سند متصل خود از صالح بن سهل از امام صادق عليه السلام که فرمود: «أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ هُوَ اَلْقَصْرُ اَلْمَشِیدُ وَ اَلْبِئْرُ اَلْمُعَطَّلَهُ فَاطِمَهُ وَ وُلْدُهَا مُعَطَّلِینَ مِنَ الْمُلْكِ». تأويل الآيات الظاهرة: ص 339 و تفسير البرهان: ج3 ص895 ح7376 از تفسير محمد بن العباس رحمه الله به سند متصل خود از صالح بن سهل از امام صادق عليه السلام که فرمود: قوله تعالى: «وَ بِئْرٍ مُعَطَّلَةٍ وَ قَصِيرُ مَشیدٍ» «أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ اَلْقَصْرُ اَلْمَشِیدُ وَ اَلْبِئْرُ اَلْمُعَطَّلَهُ فَاطِمَهُ وَ وُلْدُهَا مُعَطَّلِینَ مِنَ الْمُلْكِ»

132 - مائة منقبة: ص135 به سند متصل خود از ابن عباس گفت: رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم به عبد الرحمان بن عوف (لعنة الله علیه): «یَا عَبْدَ اَلرَّحْمَنِ أَنْتُمْ أَصْحَابِی وَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ مِنِّی وَ أَنَا مِنْ عَلِیٍّ فَمَنْ قَاسَهُ بِغَیْرِهِ فَقَدْ جَفَانِی وَ مَنْ جَفَانِی [فَقَدْ] آذَانِی وَ مَنْ آذَانِی فَعَلَیْهِ لَعْنَهُ رَبِّی یَا عَبْدَ اَلرَّحْمَنِ إِنَّ اَللَّهَ تَعَالَی أَنْزَلَ عَلَیَّ کِتَاباً مُبِیناً وَ أَمَرَنِی أَنْ أُبَیِّنَ لِلنَّاسِ مَا نَزَّلَ إِلَیْهِمْ مَا خَلاَ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ فَإِنَّهُ یَسْتَغْنِی عَنِ اَلْبَیَانِ إِنَّ اَللَّهَ تَعَالَی جَعَلَ فَصَاحَتَهُ کَفَصَاحَتِی وَ دِرَایَتَهُ کَدِرَایَتِی وَ لَوْ کَانَ اَلْحِلْمُ رَجُلاً لَکَانَ عَلِیّاً عَلَیْهِ السَّلاَمُ وَ لَوْ کَانَ اَلْفَضْلُ شَخْصاً لَکَانَ اَلْحَسَنَ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ وَ لَوْ کَانَ اَلْحَیَاءُ صُورَهً لَکَانَ اَلْحُسَیْنَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ وَ

ص: 137

لَوْ کَانَ اَلْحُسْنُ هَیْئَهً لَکَانَتْ فَاطِمَهَ بَلْ هِیَ أَعْظَمُ إِنَّ فَاطِمَهَ عَلَیْهَا السَّلاَمُ اِبْنَتِی خَیْرُ أَهْلِ اَلْأَرْضِ عُنْصُراً وَ شَرَفاً وَ کَرَماً. از او: مقتل الحسين عليه السلام خوارزمی: ج1 ص60، و فرائد السمطين: ج 2 ص 68ح 392 از خوارزمی. و ملحقات إحقاق الحق: ج 15 ص 133 ح3 از کتاب مودة القربي: ص 118 چاپ لاهور سید علی همدانی حسینی به سند خود از ابن عباس مانند آن با اختلافي اندک.

133 - الغيبة، الشيخ الطوسي: ص 285 فصل 4 به سند متصل خود از ناحیه مقدسه توقیعی صادر شد: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ عَافَانَا اللَّهُ وَ إِیَّاکُمْ مِنَ الضَّلَالَةِ وَ الْفِتَنِ وَ وَهَبَ لَنَا وَ لَکُمْ رُوحَ الْیَقِینِ وَ اجارَنا و إیّاکُمْ منْ سُوء الْمُنْقَلَب... وَ فِی ابْنَةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم لِی أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ...» سلم لي أشوة حسنة...». و مانند آن: الإحتجاج: ج2 ص 467.

134 - بصائر الدرجات: ص 22 ب11 ح10 حدثنا أحمد بن إبراهيم، عن إسماعيل بن مهزیار، عن عثمان بن جبلة، عن أبي الصامت، قال أبو عبد الله عليه السلام: «إِنَّ حَدِیثَنَا صَعْبٌ مُسْتَصْعَبٌ شَرِیفٌ کَرِیمٌ ذَکْوَانُ ذَکِیٌّ وَ عْرٌ لاَ یَحْتَمِلُهُ مَلَکٌ مُقَرَّبٌ وَ لاَ نَبِیٌّ مُرْسَلٌ وَ لاَ مُؤْمِنٌ مُمْتَحَنٌ» قُلْتُ فَمَنْ یَحْتَمِلُهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ «مَنْ شِئْنَا یَا أَبَا اَلصَّامِتِ» قَالَ أَبُو اَلصَّامِتِ فَظَنَنْتُ أَنَّ لِلَّهِ عِبَاداً هُمْ أَفْضَلُ مِنْ هَؤُلاَءِ اَلثَّلاَثَهِ

135 - الأمالي، صدوق، ص 18 المجلس 5 ح 14، 15- 4- حدثنا محمد بن إبراهيم قال: حدثنا أبو جعفر محمد بن جرير الطبري قال: حدثنا أبو محمد الحسن بن عبد الواحد الخزاز قال: حدثني إسماعيل بن علي السندي، عن منيع بن الحجاج، عن عیسی بن موسى، عن جعفر الأحمر، عن أبي جعفر محمد بن علي الباقر عليه السلام قال: سمعت جابر بن عبد الله الأنصاري يقول: قال رسول الله صلى الله عليه و آله: «إِذَا کَانَ یَوْمُ اَلْقِیَامَهِ تُقْبِلُ اِبْنَتِی فَاطِمَهُ عَلَی نَاقَهٍ مِنْ نُوقِ اَلْجَنَّهِ مُدْلَجَهَ اَلْجَنْبَیْنِ خِطَمُهَا مِنْ لُؤْلُؤٍ رَطْبٍ قَوَائِمُهَا مِنَ اَلزُّمُرُّدِ اَلْأَخْضَرِ ذَنَبُهَا مِنَ اَلْمِسْکِ اَلْأَذْفَرِ عَیْنَاها یَاقُوتَتَانِ حَمْرَاوَانِ عَلَیْهَا قُبَّهٌ مِنْ نُورٍ یُرَی ظَاهِرُهَا مِنْ بَاطِنِهَا وَ بَاطِنُهَا مِنْ ظَاهِرِهَا دَاخِلُهَا عَفْوُ

ص: 138

اَللَّهِ وَ خَارِجُهَا رَحْمَهُ اَللَّهِ عَلَی رَأْسِهَا تَاجٌ مِنْ نُورٍ لِلتَّاجِ سَبْعُونَ رُکْناً کُلُّ رُکْنٍ مُرَصَّعٌ بِالدُّرِّ وَ اَلْیَاقُوتِ یُضِیءُ کَمَا یُضِیءُ اَلْکَوْکَبُ اَلدُّرِّیُّ فِی أُفُقِ اَلسَّمَاءِ وَ عَنْ یَمِینِهَا سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ وَ عَنْ شِمَالِهَا سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ وَ جَبْرَئِیلُ آخِذٌ بِخِطَامٍ اَلنَّاقَهِ یُنَادِی بِأَعْلَی صَوْتِهِ غُضُّوا أَبْصَارَکُمْ حَتَّی تَجُوزَ فَاطِمَهُ بنْتُ مُحَمَّدٍ صَلی اللهُ عَلَیْه و آله فَلا یَبْقی یَوْمَئذٍ نَبٌّي و لا رَسُولٌ و لا صدّیقٌ وَ لا شَهیدٌ إّلا غَضُّوا أبْصارَهُمْ حَتی تَجُوزَ فاطمَةُ فَتَسِیرُ حَتَّی تُحَاذِیَ عَرْشَ رَبِّهَا جَلَّ جَلَالُهُ فَتَزُخُّ بِنَفْسِهَا عَنْ نَاقَتِهَا وَ تَقُولُ: إِلَهِی وَ سَیِّدِی احْکُمْ بَیْنِی وَ بَیْنَ مَنْ ظَلَمَنِی اللَّهُمَّ احْکُمْ بَیْنِی وَ بَیْنَ مَنْ قَتَلَ وُلْدِی فَإِذَا النِّدَاءُ مِنْ قِبَلِ اللَّهِ جَلَّ جَلَالُهُ: یَا حَبِیبَتِی وَ ابْنَةَ حَبِیبِی سَلِینِی تُعْطَیْ وَ اشْفَعِی تُشَفَّعِی فَوَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی لَا جَازَنِی ظُلْمُ ظَالِمٍ فَتَقُولُ: إِلَهِی وَ سَیِّدِی ذُرِّیَّتِی وَ شِیعَتِی وَ شِیعَةَ ذُرِّیَّتِی وَ مُحِبِّیَّ وَ مُحِبِّی ذُرِّیَّتِی فَإِذَا النِّدَاءُ مِنْ قِبَلِ اللَّهِ جَلَّ جَلَالُهُ: أَیْنَ ذُرِّیَّةُ فَاطِمَةَ وَ شِیعَتُهَا وَ مُحِبُّوهَا وَ مُحِبُّو ذُرِّیَّتِهَا فَیُقْبِلُونَ وَ قَدْ أَحَاطَ بِهِمْ مَلَائِکَةُ الرَّحْمَةِ فَتَقْدُمُهُمْ فَاطِمَةُ علیها السلام حَتَّی تُدْخِلَهُمُ الْجَنَّةَ»

رسول الله صلى الله عليه و آله فرمود: چون روز قیامت شود دخترم فاطمه بر ناقه ای از ناقه های بهشت به محشر رو کند که دو پهلویش نگار دارد و مهارش از لؤلؤ تر و چهارپایش از زمرد سبز و دمش از مشك أذفرو دو چشمش از یاقوت سرخ است. بر پشت آن قبه ایست از نور که برونش از درونش دیده شود و درونش از برونش، درون آن گذشت خداست و برونش رحمت خدا بر سر آن مخدره تاجی است از نور که آن تاج هفتاد رکن دارد و هر رکنی مرصع به در و یاقوت است ، چونان ستاره فروزان در افق آسمان می درخشد و بر سمت راستش هفتاد هزار فرشته باشد و بر چپش هفتاد هزار فرشته و جبرئیل مهار آن ناقه را گرفته و به بانگ بلند فریاد کشد: دیده برهم نهید تا فاطمه دختر محمد بگذرد. در آن روز هیچ پیغمبر و رسول و صدیق و شهیدی نماند جز آن که همه دیده برهم نهند، تا فاطمه بگذرد و خود را برابر عرش پروردگارش جل جلاله رساند، و از ناقه به زیراندازد و گوید: معبودا سیدا! میان من و هرکه به من ستم کرده، حکم کن، خدايا!

ص: 139

میان من و هر کس که فرزندانم را کشته، حکم کن. به ناگاه پاسخی از طرف خدای جل جلاله آید: ای حبیبه ام و زاده حبیبم! از من بخواه تا عطا شوی و شفاعت کن تا پذیرفته گردد به عزت و جلالم سوگند که ستم ستمگر را کیفر دهم. می گوید: معبودم سیدم! ذریه و شیعیان و شیعیان ذریه ام و دوستانم و دوستان ذریه ام را دریاب. از طرف خدای جل جلاله ندا رسد: کجایند ذریه فاطمه و شیعیان و دوستان او و دوستان ذراری او؟ و آنان در میان فرشتگان رحمت پیش آیند و فاطمه رهبر آنها گردد تا آنها را وارد بهشت کنند. از او: روضة الواعظين و بصيرة المتعظين: ج1 ص 149 و بشارة المصطفى لشيعة المرتضی، ص19 و بالإسناد قال: حدثنا محمد بن إبراهيم قال: .... و مناقب آل أبي طالب عليهم السلام و الفضائل، ابن شاذان القمي: ص 12 المقدمة و تسلية المجالس و زينة المجالس: ج1 ص60.

136 - صفات الشيعة: ص 3 ح 2 به سند صحیح از حسین بن خالد از امام علی بن موسی الرضا عليه السلام که فرمود: «شِیعَتُنَا اَلْمُسَلِّمُونَ لِأَمْرِنَا اَلْآخِذُونَ بِقَوْلِنَا اَلْمُخَالِفُونَ لِأَعْدَائِنَا فَمَنْ لَمْ یَکُنْ کَذَلِکَ فَلَیْسَ مِنَّا». الكافي: ج1 ص368 ح2 به سند متصل خود از عبد الرحمان بن کثیر گوید نزد حضرت امام جعفر صادق عليه السلام بودم که مهزم بر آن حضرت داخل گشت و عرضه داشت: قربانت گردم مرا خبر ده از (فرج آل محمد صلى الله عليهم) امری که انتظار آن را می کشیم کی خواهد بود؟ فرمود: «یَا مِهْزَمُ ، کَذَبَ اَلْوَقَّاتُونَ، وَ هَلَکَ اَلْمُسْتَعْجِلُونَ، وَ نَجَا اَلْمُسَلِّمُونَ». و الغيبة، النعماني: ص 294 ب16 ح 11 از کلینی به سندش مانند الكافي. الغيبة، الشيخ الطوسي: ص 426 به سند خود از عبد الرحمان بن کثیر گوید: نزد حضرت امام صادق عليه السلام بودم که مهزم بر حضرت داخل گشته، عرض کرد: فدایت شوم، از این امر که انتظار آن می برید، مرا خبر ده چه زمانی خواهد بود، زیرا بر ما طولانی شده است؟ فرمود: «یَا مِهْزَمُ ، کَذَبَ اَلْوَقَّاتُونَ، وَ هَلَکَ اَلْمُسْتَعْجِلُونَ، وَ نَجَا اَلْمُسَلِّمُونَ، وَ إِلَیْنَا یَصِیرُونَ». الإمامة و التبصرة من الحيرة: ص 95 ب23 ح 87 به سند صحیح خود از محمد بن مسلم، از امام صادق

ص: 140

عليه السلام، گوید: نزد حضرت بودم که مهزم بر حضرت داخل گشت پس عرض کرد: فدایت گردم، مرا خبرده از این امر که انتظار آن می بریم چه زمانی خواهد بود؟ فرمود: «یَا مِهْزَمُ ، کَذَبَ اَلْوَقَّاتُونَ، وَ هَلَکَ اَلْمُسْتَعْجِلُونَ، وَ نَجَا اَلْمُسَلِّمُونَ، وَ إِلَیْنَا یَصِیرُونَ». و الغيبة، النعماني: ص 198 ب11ح8 به سند متصل خود از عبد الرحمان بن کثیر گوید: خدمت امام جعفر صادق عليه السلام بودم و مهزم أسدى نزد حضرت بود که عرضه داشت: خداوند مرا فدایت گرداند این امری که انتظار آن می کشید کی می شود که بر ما به درازا کشید؟ پس حضرت فرمود: «یَا مِهْزَمُ ، کَذَبَ اَلْوَقَّاتُونَ، وَ هَلَکَ اَلْمُسْتَعْجِلُونَ، وَ نَجَا اَلْمُسَلِّمُونَ، وَ إِلَیْنَا یَصِیرُونَ». مختصر البصائر: ص518 وفي الحديث: «نَجَا اَلْمُسَلِّمُونَ، وَ هَلَکَ اَلْمُسْتَعْجِلُونَ».

137 – در کتاب «كفاية الأثر» صفحه 61 به سند متصل و صحیح خود از شیخ کلینی او به سند صحیح از امام جعفر صادق عليه السلام و به سند دیگری از آن حضرت هر دو سند از پدر گرامش امام محمد باقر عليه السلام از جابر بن عبدالله انصاری از رسول الله صلى الله علیه و آله که به امام حسين عليه السلام فرمود: ....

138 - مائة منقبة، ابن شاذان: ص 23 المنقبة5 - حدثني محمد بن علي بن الفضل بن تمام الزيات رحمه الله قال: حدثني محمد بن القاسم قال: حدثني عباد بن يعقوب قال: حدثني موسى بن عثمان قال: حدثني الأعمش قال: حدثني أبو إسحاق، عن الحارث و سعید بن قيس عن علي بن أبي طالب عليه السلام قال: قال رسول الله صلى الله عليه وآله.

ومقتل الحسين عليه السلام، الخوارزمي: ج1 ص144 فصل 6 ح21 عن ابن شاذان ....

الطرائف: ص 173 ح 271 و الصراط المستقيم: ج2 ص150 و حلية الأبرار: ج 2 ص721 ح130 و غاية المرام: ص35 ح22 و ص692 ح2 و فرائد السمطين: ج 2 ص 321 ح572 همه از مقتل خوارزمی. و الصراط المستقيم: ج2 ص150 فصل 4 از خوارزمی و ابن شاذان. و مناقب آل أبي طالب عليهم السلام: ج1 ص 251 و چاپ دیگری ص 292 - عن الأعمش، عن أبي إسحاق،

ص: 141

عن الحارث بن سعيد بن قيس، عن علي بن أبي طالب وعن جابر بن عبد الله الأنصاري كليهما عن النبي صلى الله عليه و آله:...... و الدر النظيم: ص 795 عن الأعمش.... و العدد القوية: ص 88 از کتاب کشف الحيرة: قال الأعمش: عن أبي إسحاق، عن الحارث و سعید بن قیس کلاهما، عن النبي صلى الله عليه و آله أنه قال: .... و تفضيل الأئمة عليهم السلام: ص 233 ح73 و مما رواه محمد بن العباس بن مروان في «تفسير ما نزل في محمد و آله صلوات الله عالیهم»: عن الحارث و سعید بن قيس، عن علي بن أبي طالب عليه السلام قال: قال رسول الله صلى الله عليه و آله: .... و الإستنصار، العلامة الكراجكي: ص 23.

139 - كفاية الأثر في النص على الأئمة الإثني عشر: ص40 حدثنا محمد بن عبد الله بن المطلب و أبو عبد الله محمد بن أحمد بن عبد الله بن الحسن بن عباس الجوهري جميعا قالا: حدثنا لاحق اليماني، عن إدريس بن زیاد لوى قال: حدثنا إسرائيل بن يونس بن أبي إسحاق السبيعي، عن جعفر بن الزبير، عن القاسم، عن سلمان الفارسي رضي الله عنه قال: خطبنا رسول الله صلى الله علیه و آله فقال: «مَعَاشِرَ اَلنَّاسِ إِنِّی رَاحِلٌ عَنْ قَرِیبٍ وَ مُنْطَلِقٌ إِلَی اَلْمَغِیبِ أُوصِیکُمْ فِی عِتْرَتِی خَیْراً وَ إِیَّاکُمْ وَ اَلْبِدَعَ فَإِنَّ کُلَّ بِدْعَهٍ ضَلاَلَهٌ وَ لاَ مَحَالَهَ أَهْلُهَا فِی اَلنَّارِ اَلْخَبَرَ. مَعَاشِرَ اَلنَّاسِ مَنِ اِفْتَقَدَ اَلشَّمْسَ فَلْیَتَمَسَّکْ بِالْقَمَرِ وَ مَنِ اِفْتَقَدَ اَلْقَمَرَ فَلْیَتَمَسَّکْ بِالْفَرْقَدَیْنِ، فَإِذَا فَقَدْتُمُ اَلْفَرْقَدَیْنِ فَتَمَسَّکُوا بِالنُّجُومِ اَلزَّاهِرَهِ بعْدی أقُوُل قَوْلي هذا أسْتَغْفرُ اللهَ لي و لکُم» قال: فلما نزل عن المنبر صلى الله عليه و آله تبعته حتى دخل بيت عائشة فدخلت إليه وقلت: بأبي أنت وأمي يا رسول الله سمعتك تقول: «إِذَا اِفْتَقَدْتُمُ اَلشَّمْسَ فَتَمَسَّکُوا بِالْقَمَرِ وَ إِذَا اِفْتَقَدْتُمُ اَلْقَمَرَ فَتَمَسَّکُوا بِالْفَرْقَدَیْنِ وَ إِذَا اِفْتَقَدْتُمُ اَلْفَرْقَدَیْنِ فَتَمَسَّکُوا بِالنُّجُومِ اَلزَّاهِرَهِ»، فما الشمس ؟ و ما القمر؟ وما الفرقدان ؟ و ما التجوم الزاهرة؟ فقال: «أَنَا اَلشَّمْسُ وَ عَلِیٌّ اَلْقَمَرُ وَ اَلْحَسَنُ وَ اَلْحُسَیْنُ الفَرْقَدَانِ فَإِذَا اِفْتَقَدْتُمُونِی فَتَمَسَّکُوا بِعَلِیٍّ بَعْدِی وَ إِذَا اِفْتَقَدْتُمُوهُ فَتَمَسَّکُوا بِالْحَسَنِ وَ اَلْحُسَیْنِ وَ أَمَّا اَلنُّجُومُ الزَّاهِرَهُ فَهُمُ اَلْأَئِمَّهُ اَلتِّسْعَهُ مِنْ صُلْبِ اَلْحُسَیْنِ تَاسِعُهُمْ مَهْدِیُّهُمْ» ثم قال صلى الله عليه

ص: 142

و آله: «إِنَّهُمْ هُمُ اَلْأَوْصِیَاءُ وَ اَلْخُلَفَاءُ بَعْدِی أَئِمَّهٌ أَبْرَارٌ عَدَدَ أَسْبَاطِ یَعْقُوبَ وَ حَوَارِیِّ عِیسَی» قُلْتُ: فَسَمِّهِمْ لِی یَا رَسُولَ اَللَّهِ قَالَ: «أَوَّلُهُمْ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ، وَ بَعْدَهُ سِبْطَایَ، وَ بَعْدَهُمَا عَلِیُّ زَیْنُ اَلْعَابِدِینَ، وَ بَعْدَهُ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ بَاقِرُ عِلْمِ اَلنَّبِیِّینَ وَ اَلصَّادِقُ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ وَ اِبْنُهُ اَلْکَاظِمُ سَمِیُّ مُوسَی بْنِ عِمْرَانَ، وَ اَلَّذِی یُقْتَلُ بِأَرْضِ اَلْغُرْبَهِ عَلِیٌّ اِبْنُهُ ثُمَّ اِبْنُهُ مُحَمَّدٌ، وَ اَلصَّادِقَانِ عَلِیٌّ وَ اَلْحَسَنُ، وَ اَلْحُجَّهُ اَلْقَائِمُ اَلْمُنْتَظَرُ فِی غَیْبَتِهِ؛ فَإِنَّهُمْ عِتْرَتِی مِنْ دَمِی وَ لَحْمِی عِلْمُهُمْ عِلْمِی وَ حُکْمُهُمْ حُکْمِی، مَنْ آذَانِی فِیهِمْ فَلاَ أَنَالَهُ اَللَّهُ شَفَاعَتِی». از او: الصراط المستقيم: ج 2 ص 142 فصل 1. مناقب آل أبي طالب عليهم السلام: ج1 ص 281 و في رواياتنا روى القاسم، عن سلمان الفارسي: «فَإِذَا فَقَدْتُمُ اَلْفَرْقَدَیْنِ فَتَمَسَّکُوا بِالنُّجُومِ اَلزَّاهِرَهِ». ثم قال: «وَ أَمَّا اَلنُّجُومُ اَلزَّاهِرَهُ فَهُمُ اَلْأَئِمَّهُ اَلتِّسْعَهُ مِنْ صُلْبِ اَلْحُسَیْنِ وَ اَلتَّاسِعُ مَهْدِیُّهُمْ...».

140 - مائة منقبة من مناقب أمير المؤمنين و الأئمة عليهم السلام: ص24 المنقبة 6 - حدثني محمد بن عبد الله بن عبيد الله بن مرة رحمه الله قال: حدثنا عبد الله بن محمد البغوي قال: حدثني علي بن الجعد قال: حدثني أحمد بن وهب بن منصور قال: حدثني أبوقبيصة شریح بن محمد العنبري قال: حدثني نافع، عن عبد الله بن عمر بن الخطاب قال: قال رسول الله صلى الله علیه و آله لعلي بن أبي طالب عليه السلام: «یَا عَلِیُّ أَنَا نَذِیرُ أُمَّتِی وَ أَنْتَ هَادِیهَا وَ اَلْحَسَنُ قَائِدُهَا وَ اَلْحُسَیْنُ سَائِقُهَا وَ عَلِیُّ بْنُ اَلْحُسَیْنِ جَامِعُهَا وَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ عَارِفُهَا وَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ کَاتِبُهَا وَ مُوسَی بْنُ جَعْفَرٍ مُحْصِیهَا وَ عَلِیُّ بْنُ مُوسَی مُعَبِّرُهَا وَ مُنَجِّیهَا وَ طَارِدُ مُبْغِضِیهَا وَ مُدْنِی مُؤْمِنِیهَا وَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ قَائِدُهَا وَ سَائِقُهَا وَ عَلِیُ بْنُ مُحَمَّدٍ سَائِرُهَا وَ عَالِمُهَا وَ اَلْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ منَادِیهَا وَ مُعْطِیهَا وَ اَلْقَائِمُ اَلْخَلَفُ سَاقِیهَا وَ منَاشِدُهَا إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِلْمُتَوَسِّمِینَ یا عَبْدِ اَللَّهِ مانند آن: مناقب آل أبي طالب عليهم السلام: ج1 ص292 و الصراط المستقيم: ج2 ص150 و الدرالنظيم في مناقب الأئمة اللهاميم: ص 795 و العدد القوية لدفع المخاوف اليومية: ص 88 همه از: عبد الله بن محمد البغوي، عن علي بن الجعد، عن أحمد بن وهب بن منصور، عن

ص: 143

أبي قبيصة شریح بن محمد العنبري، عن نافع، عن عبد الله بن عمر. و در العدد القوية گوید: و روى ذلك جماعة، عن جابر بن عبد الله الأنصاري، عن النبي صلى الله عليه و آله.

141 - بحارالأنوار

142 – كفاية الأثر في النص على الأئمة الإثني عشر: ص40 حدثنا محمد بن عبد الله بن المطلب و أبو عبد الله محمد بن أحمد بن عبد الله بن الحسن بن عباس الجوهري جميعا قالا: حدثنا لاحق اليماني عن إدريس بن زیاد لوى قال: حدثنا إسرائيل بن يونس بن أبي إسحاق السبيعي، عن جعفر بن الزبير ، عن القاسم، عن سلمان الفارسي رضي الله عنه قال: خطبنا رسول الله صلى الله علیه و آله فقال: «مَعاشِرَ النّاسِ! إِنِّي رَاحِلٌ عَنْ قَرِيبٍ وَ مُنْطَلِقٌ إِلَى الْمَغِيبِ أُوصِيكُمْ فِي عِتْرَتِي خَيْراً وَ إِيَّاكُمْ وَالْبِدَعَ فَإِنَّ كُلَّ بِدْعَةٍ ضَلالَةٌ وَالضَّلالَةُ وَأَهْلُهَا فِي النَّارِ مَعَاشِرَ النَّاسِ مَنِ افْتَقَدَ الشَّمْسَ فَلْيَتَمَسَّكْ بِالْقَمَرِ وَ مَنِ افْتَقَدَ الْقَمَرَ فَلْيَتَمَسَّكْ بِالْفَرْقَدَين فتَمَسَّكْوا بِالنُّجُومِ الزَّاهِرَةِ بَعْدِي أَقُولُ قَوْلِي هذا وَأَسْتَغْفِرُ اللَّهَ لِي وَ لَكُمْ» قال: فلما نزل عن المنبر صلى الله عليه و آله تبعته حتى دخل بيت عائشة فدخلت إليه و قلت: بأبي أنت وأمي يا رسول الله ! سمعتك تقول: إذا افتقدتم الشمس فتمسكوا بالقمر، و إذا افتقدتم القمر فتمسكوا بالفرقدين، و إذا افتقدتم الفرقدين فتمسكوا بالتجوم الزاهرة، فما الشمس وما القمر و ما الفرقدان و ما النجوم الزاهرة؟ فقال: «أَنَا اَلشَّمْسُ وَ عَلِیٌّ اَلْقَمَرُ وَ اَلْحَسَنُ وَ اَلْحُسَیْنُ الفَرْقَدَانِ فَإِذَا اِفْتَقَدْتُمُونِی فَتَمَسَّکُوا بِعَلِیٍّ بَعْدِی وَ إِذَا اِفْتَقَدْتُمُوهُ فَتَمَسَّکُوا بِالْحَسَنِ وَ اَلْحُسَیْنِ وَ أَمَّا اَلنُّجُومُ الزَّاهِرَهُ فَهُمُ اَلْأَئِمَّهُ اَلتِّسْعَهُ مِنْ صُلْبِ اَلْحُسَیْنِ تَاسِعُهُمْ مَهْدِیُّهُمْ». ثم قال صلى الله عليه و آله: «إِنَّهُمْ هُمُ اَلْأَوْصِیَاءُ وَ اَلْخُلَفَاءُ بَعْدِی أَئِمَّهٌ أَبْرَارٌ عَدَدَ أَسْبَاطِ یَعْقُوبَ وَ حَوَارِیِّ عِیسَی». قُلْتُ: فَسَمِّهِمْ لِی یَا رَسُولَ اَللَّهِ قَالَ: أَوَّلُهُمْ (وَ سَیِّدُهُمْ-بحار) عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ، وَ بَعْدَهُ سِبْطَایَ، وَ بَعْدَهُمَا عَلِیُّ بْنُ اَلْحُسَیْنِ زَیْنُ اَلْعَابِدِینَ، وَ بَعْدَهُ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ بَاقِرُ عِلْمِ اَلنَّبِیِّینَ وَ اَلصَّادِقُ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ وَ اِبْنُهُ اَلْکَاظِمُ سَمِیُّ مُوسَی بْنِ عِمْرَانَ، وَ اَلَّذِی یُقْتَلُ بِأَرْضِ اَلْغُرْبَهِ عَلِیٌّ اِبْنُهُ ثُمَّ اِبْنُهُ مُحَمَّد ٌ، وَ

ص: 144

اَلصَّادِقَانِ عَلِیٌّ وَ اَلْحَسَنُ، وَ اَلْحُجَّهُ اَلْقَائِمُ اَلْمُنْتَظَرُ فِی غَیْبَتِهِ؛ فَإِنَّهُمْ عِتْرَتِی مِنْ دَمِی وَ لَحْمِی، عِلْمُهُمْ عِلْمِی وَ حُکْمُهُمْ حُکْمِی، مَنْ آذَانِی فِیهِمْ فَلاَ أَنَالَهُ اَللَّهُ شَفَاعَتِی» از او: بحار الأنوار ج 36 ص 289. و كفاية المهتدي في معرفة المهدي عليه السلام: ص491 ح13 قال ابن شاذان عليه الرحمة والغفران: حدثنا علي بن الحكم رضي الله عنه، عن جعفر بن سليمان الضبعي، عن سعد بن ظریف، عن الأصبغ بن نباته، عن سلمان الفارسي رضوان الله عليه، قال: خطبنا رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم فقال: «معاشر الناس ! ... » - مانند كفاية الأثر با اختلافي اندک -.

143 - كفاية الأثر في النص على الأئمة الإثني عشر: ص120 أخبرنا محمد بن عبد الله بن المطلب الشيباني قال: حدثنا محمد بن الحسين بن حفص الخثعمي الكوفي قال: حدثنا عباد بن یعقوب قال: حدثنا علي بن هاشم، عن محمد بن عبد الله، عن أبي عبيدة بن محمد بن عمار، عن أبيه ، عن جده عمار قال: كنت مع رسول الله صلى الله عليه و آله في بعض غزواته و قتل علي عليه السلام أصحاب الألوية و فرق جمعهم و قتل عمرو بن عبد الله الجمحي و قتل شيبة بن نافع أتيت رسول الله صلى الله عليه و آله فقلت له: يا رسول الله صلى الله عليك إن عليا! قد جاهد في الله حق جهاده. فقال: «لِأَنَّهُ مِنِّی وَ أَنَا مِنْهُ، وَارِثُ عِلْمِی وَ قَاضِی دَیْنِی وَ مُنْجِزُ وَعْدِی وَ الْخَلِیفَهُ بَعْدِی، وَ لَوْلَاهُ لَمْ یُعْرَفِ الْمُؤْمِنُ الْمَحْضُ، حَرْبُهُ حَرْبِی وَ حَرْبِی حَرْبُ اللَّهِ، وَ سِلْمُهُ سِلْمِی وَ سِلْمِی سِلْمُ اللَّهِ، إِنَّهُ أَبُو سِبْطَیَّ وَ الْأَئِمَّهِ مِنْ صُلْبِهِ یُخْرِجُ اللَّهُ تَعَالَی الْأَئِمَّهَ الرَّاشِدِینَ وَ مِنْهُمْ مَهْدِیُّ هَذِهِ الْأُمَّهِ» فَقُلْتُ: بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی! یَا رَسُولَ اللَّهِ! مَا هَذَا الْمَهْدِیُّ؟ قَالَ: «یا عَمَّارُ! إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی عَهِدَ إِلَیَّ أَنَّهُ یُخْرِجُ مِنْ صُلْبِ الْحُسَیْنِ تِسْعَهً، وَ التَّاسِعُ مِنْ وُلْدِهِ یَغِیبُ عَنْهُمْ، وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ عز و جل: «قُلْ أَ رَأَیْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ ماؤُکُمْ غَوْراً فَمَنْ یَأْتِیکُمْ بِماءٍ مَعِینٍ»، یَکُونُ لَهُ غَیْبَهٌ طَوِیلَهٌ، یَرْجِعُ عَنْهَا قَوْمٌ وَ یَثْبُتُ عَلَیْهَا آخَرُونَ، فَإِذَا کَانَ فِی آخِرِ الزَّمَانِ یَخْرُجُ، فَیَمْلَأُ الدُّنْیَا قِسْطاً وَ عَدْلًا، وَ یُقَاتِلُ عَلَی التَّأْوِیلِ کَمَا قَاتَلْتُ عَلَی التَّنْزِیلِ، وَ هُوَ سَمِیِّی وَ أَشْبَهُ النَّاسِ بِی یَا عَمَّارُ سَیَکُونُ بَعْدِی فِتْنَةٌ فَإِذَا کَانَ ذَلِکَ فَاتَّبِعْ عَلِیّاً وَ حِزْبَهُ فَإِنَّهُ مَعَ الْحَقِّ وَ الْحَقُّ مَعَهُ یَا عَمَّارُ إِنَّکَ

ص: 145

سَتُقَاتِلُ بَعْدِی مَعَ عَلِیٍّ صِنْفَیْنِ النَّاکِثِینَ وَ الْقَاسِطِینَ ثُمَّ یَقْتُلُکَ الْفِئَةُ الْبَاغِیَةُ» قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَ لَیْسَ ذَلِکَ عَلَی رِضَا اللَّهِ وَ رِضَاکَ قَالَ «نَعَمْ عَلَی رِضَا اللَّهِ وَ رِضَایَ وَ یَکُونُ آخِرُ زَادِکَ مِنَ الدُنیا شَرْبَةً مِنْ لَبَنٍ تَشْرَبُهُ» فَلَمَّا کَانَ یَوْمُ صِفِّینَ خَرَجَ عَمَّارُ بْنُ یَاسِرٍ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَقَالَ لَهُ یَا أَخَا رَسُولِ اللَّهِ أَ تَأْذَنُ لِی فِی الْقِتَالِ قَالَ «مَهْلًا رَحِمَکَ اللَّهُ» فَلَمَّا کَانَ بَعْدَ سَاعَةٍ أَعَادَ عَلَیْهِ الْکَلَامَ فَأَجَابَهُ بِمِثْلِهِ فَأَعَادَهُ ثَالِثاً فَبَکَی أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَنَظَرَ إِلَیْهِ عَمَّارٌ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ إِنَّهُ الْیَوْمُ الَّذِی وَصَفَه لِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله فَنَزَلَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ عَنْ بَغْلَتِهِ وَ عَانَقَ عَمَّاراً وَ وَدَّعَهُ ثُمَّ قَالَ «یَا أَبَا الْیَقْظَانِ جَزَاکَ اللَّهُ عَنِ اللَّهِ وَ عَنْ نَبِیِّکَ خَیْراً فَنِعْمَ الْأَخُ کُنْتَ وَ نِعْمَ الصَّاحِبُ کُنْتَ» ثُمَّ بَکَی علیه السلام وَ بَکَی عَمَّارٌ ثُمَّ قَالَ وَ اللَّهِ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَا تَبِعْتُکَ إِلَّا بِبَصِیرَةٍ فَإِنِّی سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَقُولُ یَوْمَ خیبر «یَا عَمَّارُ سَتَکُونُ بَعْدِی فِتْنَةٌ فَإِذَا کَانَ ذَلِکَ فَاتَّبِعْ عَلِیّاً وَ حِزْبَهُ فَإِنَّهُ مَعَ الْحَقِّ وَ الْحَقُّ مَعَهُ وَ سَتُقَاتِلُ بَعْدِیَ النَّاکِثِینَ وَ الْقَاسِطِینَ» فَجَزَاکَ اللَّهُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَنِ الْإِسْلَامِ أَفْضَلَ الْجَزَاءِ فَلَقَدْ أَدَّیْتَ وَ ابَلَّغْتَ وَ نَصَحْتَ ثُمَّ رَکِبَ وَ رَکِبَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام ثُمَّ بَرَزَ إِلَی الْقِتَالِ ثُمَّ دَعَا بِشَرْبَةٍ مِنْ مَاءٍ فَقِیلَ مَا مَعَنَا مَاءٌ فَقَامَ إِلَیْهِ رَجُلٌ مِنَ الْأَنْصَارِ فَأَسْقَاهُ شَرْبَةً مِنْ لَبَنٍ فَشَرِبَهُ ثُمَّ قَالَ هَکَذَا عَهِدَ إِلَیَّ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنْ یَکُونَ آخِرُ زَادِی مِنَ الدُّنْیَا شَرْبَةً مِنَ اللَّبَنِ ثُمَّ حَمَلَ عَلَی الْقَوْمِ فَقَتَلَ ثَمَانِیَةَ عَشَرَ نَفْساً فَخَرَجَ إِلَیْهِ رَجُلَانِ مِنْ أَهْلِ الشَّامِ فَطَعَنَاهُ فَقُتِلَ رَحِمَهُ اللَّهُ فَلَمَّا کَانَ اللَّیْلُ طَافَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فِی الْقَتْلَی فَوَجَدَ عَمَّاراً مُلْقًی فَجَعَلَ رَأْسَهُ عَلَی فَخِذِهِ ثُمَّ بَکَی علیه السلام وَ أَنْشَأَ یَقُولُ: «یَا مَوْتُ کَمْ هَذَا التَّفَرُّقُ عَنْوَةً * فَلَسْتَ تُبَقِّی لِلخَلِیلَ خَلِیلٍ * أَرَاکَ بَصِیراً (نصیرا) بِالَّذِینَ أُحِبُّهُمْ * کَأَنَّکَ تَمْضِی نَحْوَهُمْ بِدَلِیلٍ»

و كفاية المهتدي في معرفة المهدي عليه السلام: ص497 ح15 و کشف الحق او الأربعون ، الخاتون آبادي: ص90 ح 17 از کتاب فضل بن شاذان: حدثنا الحسن بن علي بن فضال رضى الله

ص: 146

عنه، عن عبد الله بن بکیر، عن عبد الملك بن إسماعيل الأسدي عن أبيه، عن سعيد بن جبير قال: قيل لعمار بن یاسر ما حملك على حب علي بن أبي طالب؟ قال: قد حملني الله و رسوله صلى الله عليه و آله، وقد أنزل الله تعالى فيه آیات جليلة، و قال رسول الله صلى الله عليه و آله فيه أحاديث كثيرة. فقيل له: هلا تحدثني بشيء مما قال فيه رسول الله صلى الله عليه و آله ؟ قال : ولم لا أحدث! و لقد کنت بريئا من الذين يكتمون الحق، و يظهرون الباطل. ثم قال: كنت مع رسول الله ، فرأيت عليا عليه السلام في بعض الغزوات قد قتل عدة من أصحاب راية قريش، فقلت لرسول الله صلى الله عليه و آله: یا رسول الله! إن عليا قد جاهد في الله حق جهاده. فقال: «وَ مَا يَمْنَعُهُ مِنْهُ ؟ ! إِنَّهُ منی وَ أَنَا مِنْهُ ؛ وَ إِنَّهُ وارثي ، وَ قَاضِي دِينِي ، وَ مُنْجِزُ وَ عَدِيٍّ ، وَ خَلِيفَتِي مِنْ بَعْدِي ، وَ لَوْلَاهُ لَمْ يُعَرَّفْ الْمُؤْمِنُ الْمَحْضِ فِي حَيَاتِي وَ بَعْدَ وَفَاتِي ؛ حَرْبُهُ حَرلبي، ، و حَربی حَرْبُ اللَّهُ ؛ وَ سَلِّمْهُ سِلْمِي ، وَ سِلمی سِلْمُ اللَّهُ ؛ وَ يُخْرِجُ اللَّهُ مِنْ صُلْبِهِ الْأَئِمَّةُ الرَّاشِدُونَ . فَاعْلَمْ یا عَمَّارُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى عَهِدَ إِلَى أَنْ يُعْطِيَنِي اثْنَيْ عَشَرَ خَلِيفَةَ ؛ مِنْهُمْ عَلِيُّ ، وَ هُوَ أَوَّلِهِمْ وَ سَیدُهُم» . فقلت: و من الآخرون منهم یا رسول الله؟ قال: «الثَّانِي مِنْهُمُ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ ؛ وَ الثَّالِثُ مِنْهُمْ الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ ، وَ الرَّابِعُ مِنْهُمْ عَلِيَّ بْنَ الْحُسَيْنِ زین الْعَابِدِينَ ؛ وَ الْخَامِسُ مِنْهُمْ مُحَمَّدُ بْنُ عَلَى ، ثُمَّ ابْنِهِ جَعْفَرٍ ، ثُمَّ ابْنِهِ موسی ؛ ثُمَّ ابْنِهِ عَلَى ، ثُمَّ ابْنِهِ مُحَمَّدٍ ، ثُمَّ ابْنِهِ عَلَى ، ثُمَّ ابْنِهِ الْحَسَنِ ، ثُمَّ ابْنُهُ الَّذِي يَغِيبُ عَنِ النَّاسِ غُيَّبُ طَوِيلَةً ، وَ ذَلِكَ قَوْلِهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى : «قُلْ أَرَأَيْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ مَاؤُكُمْ غَوْرًا فَمَنْ يَأْتِيكُمْ بِمَاءٍ مَعِينٍ». ثُمَّ يَخْرُجُ وَ يَمْلَأُ الدُّنْيَا قِسْطاً وَ عَدْلًا كَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً . یَا عَمَّارُ سَتَکُونُ بَعْدِی فِتْنَهٌ فَإِذَا کَانَ ذَلِکَ فَاتَّبِعْ عَلِیّاً وَ حِزْبَهُ فَإِنَّهُ مَعَ الْحَقِّ وَ الْحَقُّ مَعَهُ وَ إِنَّکَ سَتُقَاتِلُ النَّاکِثِینَ و َ القاسطین مَعَهُ ثُمَّ تفتلك الْفِئَةُ الْبَاغِيَةُ ، وَ یکون آخَرَ زادک شُرْبُهُ مِنْ لَبَنِ تَشْرَبْهُ» . قال سعيد: فكان كما أخبره رسول الله صلى الله عليه و آله. صدق الله العظيم، و صدق رسوله الكريم، و صلى الله على محمد وآله أجمعين.

144 - كفاية الأثر في النص على الأئمة الإثني عشر: ص 11 أخبرني أبو المفضل محمد بن عبد الله

ص: 147

بن المطلب الشيباني قال: حدثنا أحمد بن مطرق بن سواد بن الحسين القاضي البستي بمكة قال: حدثني أبو حاتم المهلي المغيرة بن محمد بن مهلب قال: حدثنا عبد الغفار بن كثير الكوفي، عن إبراهيم بن حميد، عن أبي هاشم، عن مجاهد، عن ابن عباس قال: قدم يهودي على رسول الله صلى الله عليه و آله يقال له: نعثل فقال: يا محمد! إني أسألك عن أشياء تلجلج في صدري منذ حين فإن أنت أجبتني عنها أسلمت على يدك. قال: سل یا أبا عمارة . فقال : يا محمد! صف لي ربك. فقال صلى الله عليه و آله: «إِنَّ اَلْخَالِقَ لاَ یُوصَفُ إِلاَّ بِمَا وَصَفَ بِهِ نَفْسَهُ وَ کَیْفَ یُوصَفُ اَلْخَالِقُ اَلَّذِی تَعْجِزُ اَلْحَوَاسُّ أَنْ تُدْرِکَهُ وَ اَلْأَوْهَامُ أَنْ تَنَالَهُ وَ اَلْخَطَرَاتُ أَنْ تَحُدَّهُ وَ اَلْأَبْصَارُ عَنِ اَلْإِحَاطَهِ بِهِ جَلَّ عَمَّا یَصِفُهُ اَلْوَاصِفُونَ نَأَی فِی قُرْبِهِ وَ قَرُبَ فِی نَأْیِهِ کَیَّفَ اَلْکَیْفِیَّهَ فَلاَ یُقَالُ لَهُ کَیْفَ وَ أَیَّنَ اَلْأَیْنَ فَلاَ یُقَالُ لَهُ أَیْنَ هُوَ مُنْقَطِعُ اَلْکَیْفُوفِیَّهِ وَ اَلْأَیْنُونِیَّهِ فَهُوَ اَلْأَحَدُ اَلصَّمَدُ کَمَا وَصَفَ نَفْسَهُ وَ اَلْوَاصِفُونَ لاَ یَبْلُغُونَ نَعْتَهُ لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً أَحَدٌ» قَالَ صَدَقْتَ یَا مُحَمَّدُ أَخْبِرْنِی عَنْ قَوْلِکَ إِنَّهُ وَاحِدٌ لاَ شَبِیهَ لَهُ أَ لَیْسَ اَللَّهُ وَاحِدٌ وَ اَلْإِنْسَانُ وَاحِدٌا فَوَحْدَانِیَّتُهُ أَشْبَهَتْ وَحْدَانِیَّهَ اَلْإِنْسَانِ فَقَالَ صلی الله علیه و آله «اَللَّهُ وَاحِدٌ وَ أَحَدِیُّ اَلْمَعْنَی وَ اَلْإِنْسَانُ وَاحِدٌ ثَنَوِیُّ اَلْمَعْنَی جِسْمٌ وَ عَرَضٌ وَ بَدَنٌ وَ رُوحٌ فَإِنَّمَا اَلتَّشْبِیهُ فِی اَلْمَعَانِی لاَ غَیْرُ» قَالَ صَدَقْتَ یَا مُحَمَّدُ فَأَخْبِرْنِی عَنْ وَصِیِّکَ مَنْ هُوَ فَمَا مِنْ نَبِیٍّ إِلَّا وَ لَهُ وَصِیٌّ وَ إِنَّ نَبِیَّنَا مُوسَی بْنَ عِمْرَانَ أَوْصَی إِلَی یُوشَعَ بْنِ نُونٍ فَقَالَ «نَعَمْ إِنَّ وَصِیِّی وَ الْخَلِیفَهَ مِنْ بَعْدِی عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ بَعْدَهُ سِبْطَایَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ تَتْلُوهُ تِسْعَهٌ مِنْ صُلْبِ الْحُسَیْنِ أَئِمَّهٌ أَبْرَارٌ» قَالَ یَا مُحَمَّدُ فَسَمِّهِمْ لِی قَالَ «نَعَمْ إِذَا مَضَی الْحُسَیْنُ فَابْنُهُ عَلِیٌّ فَإِذَا مَضَی عَلِیٌّ فَابْنُهُ مُحَمَّدٌ فَإِذَا مَضَی مُحَمَّدٌ فَابْنُهُ جَعْفَرٌ فَإِذَا مَضَی جَعْفَرٌ فَابْنُهُ مُوسَی فَإِذَا مَضَی مُوسَی فَابْنُهُ عَلِیٌّ فَإِذَا مَضَی عَلِیٌّ فَابْنُهُ مُحَمَّدٌ فَإِذَا مَضَی مُحَمَّدٌ فَابْنُهُ عَلِیٌّ فَإِذَا مَضَی عَلِیٌّ فَابْنُهُ الْحَسَنُ فَإِذَا مَضَی الْحَسَنُ فَبَعْدَهُ ابْنُهُ الْحُجَّهُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ لیهم السلام فَهَذِهِ اثْنَا عَشَرَ إِمَاماً عَلَی عَدَدِ نُقَبَاءِ بَنِی إِسْرَائِیلَ» قَالَ فَأَیْنَ مَکَانُهُمْ فِی الْجَنَّهِ قَالَ «مَعِی فِی دَرَجَتِی» قَالَ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّکَ رَسُولُ اللَّهِ وَ أَشْهَدُ

ص: 148

أَنَّهُمُ الْأَوْصِیَاءُ بَعْدَکَ وَ لَقَدْ وَجَدْتُ هَذَا فِی الْکُتُبِ الْمُقَدَّمَهِ وَ فِیمَا عَهِدَ إِلَیْنَا مُوسَی علیه السّلام إِذَا کَانَ آخِرُ الزَّمَانِ یَخْرُجُ نَبِیٌّ یُقَالُ لَهُ أَحْمَدُ خَاتَمُ الْأَنْبِیَاءِ لَا نَبِیَّ بَعْدَهُ یَخْرُجُ مِنْ صُلْبِهِ أَئِمَّهٌ أَبْرَارٌ عَدَدَ الْأَسْبَاطِ فَقَالَ «یَا أَبَا عُمَارَهَ أَ تَعْرِفُ الْأَسْبَاطَ؟» قَالَ نَعَمْ یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّهُمْ کَانُوا اثْنَیْ عَشَرَ قَالَ «فَإِنَّ فِیهِمْ لَاوَی بْنَ أرحیا» قَالَ أَعْرِفُهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ هُوَ الَّذِی غَابَ عَنْ بَنِی إِسْرَائِیلَ سِنِینَ ثُمَّ عَادَ فَأَظْهَرَ شَرِیعَتَهُ بَعْدَ انْدِرَاسِهَا وَ قَاتَلَ مَعَ قریطیا الْمَلِکِ حَتَّی قَتَلَهُ وَ قَالَ علیه السلام: «کَائِنٌ فِی أُمَّتِی مَا کَانَ فِی بَنِی إِسْرَائِیلَ حَذْوَ النَّعْلِ بِالنَّعْلِ وَ الْقُذَّهِ بِالْقُذَّهِ وَ إِنَّ الثَّانِیَ عَشَرَ مِنْ وُلْدِی یَغِیبُ حَتَّی لَا یُرَی وَ یَأْتِی عَلَی أُمَّتِی زَمَنٌ لَا یَبْقَی مِنَ الْإِسْلَامِ إِلَّا اسْمُهُ وَ لَا مِنَ الْقُرْآنِ إِلَّا رَسْمُهُ فَحِینَئِذٍ یَأْذَنُ اللَّهُ لَهُ بِالْخُرُوجِ فَیُظْهِرُ الْإِسْلَامَ وَ یُجَدِّدُ الدِّینَ» ثُمَّ قَالَ صلی الله علیه و آله «طُوبَی لِمَنْ أَحَبَّهُمْ وَ طُوبَی لِمَنْ تَمَسَّکَ بِهِمْ وَ الْوَیْلُ لِمُبْغِضِیهِمْ» و مانند آن: العدد القوية لدفع المخاوف اليومية: ص81 و رووا عن أبي هاشم، عن مجاهد، عن أبي عباس قال: قدم يهودي على رسول الله صلى الله عليه و آله يقال له نعثل ....

145 - عيون المعجزات: ص 77 و عن الفضل بن يسار، قال: سمعت أبا جعفر عليه السلام يقول: «إِنَّ اَلْإِمَامَ مِنَّا یَسْمَعُ اَلْکَلاَمَ فِی بَطْنِ أُمِّهِ فَإِذَا وَقَعَ عَلَی اَلْأَرْضِ رُفِعَ لَهُ عَمُودٌ مِنْ نُورٍ یَرَی بِهِ اعْمالَ عباد الله سُبْحانَهُ» و إثبات الوصية: ص180 و روي عن الفضيل بن يسار قال: سمعت أبا جعفر عليه السلام يقول: ....

146 - بصائر الدرجات: ص 432 ب7 ح6 - حدثنا الهيثم بن أبي المسروق، عن محمد بن فضيلة، عن محمد بن مروان قال: سمعت أبا جعفر عليه السلام يقول: «إِنَّ اَلْإِمَامَ مِنَّا یَسْمَعُ اَلْکَلاَمَ فِی بَطْنِ أُمِّهِ فَإِذَا وَقَعَ عَلَی اَلْأَرْضِ بَعَثَ اَللَّهُ مَلَکاً فَکَتَبَ عَلَی عَضُدِهِ «وَ تَمَّتْ کَلِمَهُ رَبِّکَ صِدْقاً وَ عَدْلاً لا مُبَدِّلَ لِکَلِماتِهِ وَ هُوَ اَلسَّمِیعُ اَلْعَلِیمُ» ثُمَّ یُرْفَعُ لَهُ عَمُودٌ مِنْ نُورٍ یَرَی بِهِ أَعْمَالَ اَلْعِبَادِ»

147 - بصائر الدرجات: ص 431 ب7 ح3 - حدثنا أحمد بن محمد، عن علي بن الحكم، عن

ص: 149

سیف بن عميرة، عن إسحاق بن عمار قال: قال أبو عبد الله عليه السلام: «اَلْإِمَامَ یَسْمَعُ اَلصَّوْتَ فِی بَطْنِ أُمِّهِ فَإِذَا سَقَطَ إِلَی اَلْأَرْضِ کَتَبَ عَلَی عَضُدِهِ اَلْأَیْمَنِ «وَ تَمَّتْ کَلِمَهُ رَبِّکَ صِدْقاً وَ عَدْلاً لا مُبَدِّلَ لِکَلِماتِهِ وَ هُوَ اَلسَّمِیعُ اَلْعَلِیمُ» فَإِذَا تَرَعْرَعَ نُصِبَ لَهُ عَمُودٌ مِنْ نُورٍ مِنَ اَلسَّمَاءِ إِلَی اَلْأَرْضِ یَرَی بِهِ أَعْمَالَ اَلْعِبَادِ» و بصائر الدرجات: ص431 ب7 ح1- حدثنا محمد بن الحسين عن أبي داود المسترق، عن محمد بن مروان، عن أبي عبد الله عليه السلام قال سمعته يقول: «إِنَّ اَللَّهَ إِذَا أَرَادَ اَللَّهُ أَنْ یَخْلُقَ اَلْإِمَامَ أَنْزَلَ قَطْرَهً مِنْ مَاءِ اَلْمُزْنِ فَیَقَعُ عَلَی کُلِّ شَجَرَهٍ فَیَأْکُلُ مِنْهُ ثُمَّ یُوَاقِعُ فَیَخْلُقُ اَللَّهُ اَلْإِمَامَ فَیَسْمَعُ اَلصَّوْتَ فِی بَطْنِ أُمِّهِ فَإِذَا وَقَعَ عَلَی اَلْأَرْضِ رُفِعَ لَهُ مَنَارٌ مِنْ نُورٍ یَرَی أَعْمَالَ اَلْعِبَادِ فَإِذَا تَرَعْرَعَ کُتِبَ عَلَی عَضُدِهِ اَلْأَیْمَنِ «وَ تَمَّتْ کَلِمَهُ رَبِّکَ صِدْقاً وَ عَدْلاً لا مُبَدِّلَ لِکَلِماتِهِ وَ هُوَ اَلسَّمِیعُ العَلِیمُ» و ح2- حدثنا أحمد بن محمد، عن علي بن الحكم، عن محمد بن مروان قال: قال أبو جعفر عليه السلام: «إِذَا دَخَلَ أَحَدُکُمْ عَلَی اَلْإِمَامِ فَلْیَنْظُرْ مَا یَتَکَلَّمُ بِهِ فَإِنَّ اَلْإِمَامَ یَسْمَعُ اَلْکَلاَمَ فِی بَطْنِ أُمِّهِ فَإِذَا هِیَ وَضَعَتْهُ سَطَعَ لَهَا نُورٌ سَاطِعٌ إِلَی اَلسَّمَاءِ وَ سَقَطَ وَ فِی عَضُدِهِ اَلْأَیْمَنِ مَکْتُوبٌ «وَ تَمَّتْ کَلِمَهُ رَبِّکَ صِدْقاً وَ عَدْلاً لا مُبَدِّلَ لِکَلِماتِهِ وَ هُوَ اَلسَّمِیعُ اَلْعَلِیمُ» فَإِذَا هُوَ تَکَلَّمَ رَفَعَ اَللَّهُ لَهُ عَمُوداً وَ یُشْرِفُ بِهِ عَلَی اَلْأَرْضِ یَعْلَمُ بِهِ أَعْمَالَهُمْ» و ص 432 ح5 - حدثنا محمد بن الحسين، عن موسى بن سعدان، عن عبد الله بن القاسم، عن الحسن بن راشد قال : سمعت أبا عبد الله عليه السلام يقول: «انَّ اَللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی إِذَا أَحَبَّ أَنْ یَخْلُقَ اَلْإِمَامَ أَمَرَ مَلَکاً أَنْ یَأْخُذَ شَرْبَهً مِنْ مَاءٍ تَحْتَ اَلْعَرْشِ فَیَسْقِیهَا إِیَّاهُ فَمِنْ ذَلِکَ یَخْلُقُ اَلْإِمَامَ وَ یَمْکُثُ أَرْبَعِینَ یَوْماً وَ لَیْلَهً فِی بَطْنِ أُمِّهِ لاَ یَسْمَعُ اَلصَّوْتَ ثُمَّ یَسْمَعُ بَعْدَ ذَلِکَ اَلْکَلاَمَ فَإِذَا وُلِدَ بَعَثَ اَللَّهُ مَلَکاً فَکَتَبَ عَلَی عَضُدِهِ: «وَ تَمَّتْ کَلِمَهُ رَبِّکَ صِدْقاً وَ عَدْلاً لا مُبَدِّلَ لِکَلِماتِهِ وَ هُوَ اَلسَّمِیعُ اَلْعَلِیمُ» ثُمَّ یَرْفَعُ لَهُ عَمُوداً مِنْ نُورٍ یَرَی بِهِ أَعْمَالَ اَلْعِبَادِ».

148 - الكافي: ج1 ص 284 ح4 - محمد بن يحيى عن محمد بن إسماعيل عن علي بن الحكم عن معاوية بن وهب قال: قلت لأبي جعفر عليه السلام: ما علامة الإمام الذي بعد الإمام؟ فقال:.

ص: 150

149 - بصائر الدرجات: ص 432 ب7 ح4 - حدثنا أحمد بن محمد، عن الحسن بن محبوب، عن صالح بن سهل الهمداني و غيره رواه ، عن يونس بن ظبيان، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: «إِذَا أَرَادَ اَللَّهُ أَنْ یَقْبِضَ رُوحَ إِمَامٍ وَ یَخْلُقَ مِنْ بَعْدِهِ إِمَاماً أَنْزَلَ قَطْرَهً مِنْ مَاءٍ تَحْتَ اَلْعَرْشِ إِلَی اَلْأَرْضِ فَیُلْقِیهَا عَلَی ثَمَرَهٍ أَوْ بَقْلَهٍ فَیَأْکُلُ تِلْکَ اَلثَّمَرَهَ أَوْ تِلْکَ اَلْبَقْلَهَ اَلْإِمَامُ اَلَّذِی یَخْلُقُ اَللَّهُ مِنْهُ نُطْفَهَ اَلْإِمَامِ اَلَّذِی یَقُومُ مِنْ بَعْدِهِ قَالَ فَیَخْلُقُ اَللَّهُ مِنْ تِلْکَ اَلْقَطْرَهِ نُطْفَهً فِی اَلصُّلْبِ ثُمَّ یَصِیرُ إِلَی اَلرَّحِمِ فَیَمْکُثُ فِیهَا أَرْبَعِینَ لَیْلَهً فَإِذَا مَضَی لَهُ أَرْبَعُونَ لَیْلَهً سَمِعَ اَلصَّوْتَ فَإِذَا مَضَی لَهُ أَرْبَعَهُ أَشْهُرٍ کَتَبَ عَلَی عَضُدِهِ اَلْأَیْمَنِ «وَ تَمَّتْ کَلِمَهُ رَبِّکَ صِدْقاً وَ عَدْلاً لا مُبَدِّلَ لِکَلِماتِهِ وَ هُوَ اَلسَّمِیعُ اَلْعَلِیمُ» فَإِذَا خَرَجَ إِلَی اَلْأَرْضِ أُوتِیَ اَلْحِکْمَهَ وَ زُیِّنَ بِالْعِلْمِ وَ اَلْوَقَارِ وَ أُلْبِسَ اَلْهَیْبَهَ وَ جُعِلَ لَهُ مِصْبَاحٌ مِنْ نُورٍ یَعْرِفُ بِهِ اَلضَّمِیرَ وَ یَرَی بِهِ أَعْمَالَ اَلْعِبَادِ» و تفسير العياشي: ج1 ص374 ح83- عن يونس بن ظبيان، عن أبي عبد الله عليه السلام قال:....

150 - بحار الأنوار: ج 37 ص50 ب 50

151 - دلائل الإمامة: ص 401 ح360 / 20- حدثنا أبو المفضل محمد بن عبد الله قال: حدثني أبو النجم بدر ابن عمار الطبرستاني قال: حدثني أبو جعفر محمد بن علي الشلمغاني قال: حج إسحاق بن إسماعيل في السنة التي خرجت الجماعة إلى أبي جعفر عليه السلام. قال إسحاق: فأعددت له في رقعة عشر مسائل لأسأله عنها، و كان لي حمل، فقلت: إذا أجابني عن مسائلي، سألته أن يدعو الله لي أن يجعله ذكرا. فلما سأله الناس قمت، و الرقعة معي، لأسأله عن مسائلي، فلما نظر إلي قال لي: يا أبا يعقوب ! سمه أحمد، فولد لي ذكر، فسميته أحمد، فعاش مدة و مات. و كان ممن خرج مع الجماعة علي بن حسان الواسطي المعروف بالعمش، قال: حملت معي إليه عليه السلام من الآلة التي للصبیان ، بعضها من فضة. وقلت: أتحف مولاي أبا جعفر بها. فلما تفرق الناس عنه عن جواب لجميعهم، قام فمضي إلى صریا و اتبعته، فلقيت موفقا، فقلت: استأذن لي على أبي جعفر، فدخلت فسلمت، فرد علي السلام، و في وجهه الكراهة، ولم

ص: 151

يأمرني بالجلوس، فدنوت منه و فربغت ما كان في كمي بين يديه، فنظر إلي نظر مغضب، ثم رمي يمينا و شمالا، ثم قال: «مَا لِهَذَا خَلَقَنِی اَللَّهُ مَا أَنَا وَ اَللَّعِبُ ؟ !». فاستعفیته فعفا عني، فأخذتها فخرجت.

152 - الكافي: ج1 ص 311 ح 15 - الحسين بن محمد، عن معلی بن محمد، عن الوشاء، عن علي بن الحسن، عن صفوان الجمال قال : سألت أبا عبد الله عليه السلام عن صاحب هذا الأمر فقال: «إِنَّ صَاحِبَ هَذَا اَلْأَمْرِ لاَ یَلْهُو وَ لاَ یَلْعَبُ». و أقبل أبو الحسن موسى و هو صغير و معه عناق مكية وهو يقول لها: «اُسْجُدِی لِرَبِّکِ فَأَخَذَهُ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ وَ ضَمَّهُ إِلَیْهِ وَ قَالَ بِأَبِی وَ أُمِّی مَنْ لاَ یَلْهُو وَ لاَ یَلْعَبُ». و الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد: ج2 ص 219 و روی الوشاء، عن علي بن الحسين عن صفوان الجمال قال: سألت أبا عبد الله عليه السلام عن صاحب هذا الأمر فقال: صَاحِبُ هَذَا اَلْأَمْرِ لاَ یَلْهُو وَ لاَ یَلْعَبُ. فأقبل أبو الحسن عليه السلام و معه بهمة له وهو يقول لها: اُسْجُدِی لِرَبِّکَ. فأخذه أبو عبد الله عليه السلام وقال: «بِأَبِی وَ أُمِّی مَنْ لاَ یَلْهُو وَ لاَ یَلْعَبُ». و إعلام الوری بأعلام الهدی: ج2 ص 12 الفصل 2 و الخرائج و الجرائح: ج2 ص 896 و سئل الصادق عليه السلام عن صاحب هذا الأمر بعده فقال: «صَاحِبُ هَذَا اَلْأَمْرِ لاَ یَلْهُو وَ لاَ یَلْعَبُ». فأقبل موسى عليه السلام و معه بهمة و هو يقول لها: «اسْجُدِي لِرَبِّكِ» . فأخذه و ضمه إليه و قال: «بِأَبِی وَ أُمِّی مَنْ لاَ یَلْهُو وَ لاَ یَلْعَبُ إِنَّهُ أَفْضَلُ وُلْدِی وَ أَفْضَلُ مَنْ أُخَلِّفُ مِنْ بَعْدِی، وَ هُوَ اَلْقَائِمُ مَقَامِی وَ اَلْحُجَّهُ لِلَّهِ عَلَی کَافَّهِ خَلْقِهِ مِنْ بَعْدِی». و الدر النظيم في مناقب الأئمة اللهاميم: ص 653 و قال صفوان الجمال ..... و الصراط المستقيم إلى مستحقي التقديم: ج2 ص 164 وسئل الصادق عليه السلام عن صاحب هذا الأمر....

153 - الإحتجاج: ج2 ص292 روي أن عمر بن الخطاب كان يخطب الناس على منبر رسول الله صلى الله عليه و آله فذكر في خطبته: أنه أولى بالمؤمنين من أنفسهم. فقال له الحسين عليه السلام من ناحية المسجد: «انْزِلْ أَیهَا الْکذَّابُ عَنْ مِنْبَرِ أَبِی رَسُولِ اللَّهِ لَا [إِلَی] مِنْبَرِ أَبِیک».

ص: 152

فقال له عمر: فمنبر أبيك، لعمري يا حسين لا منبر أبي، من علمك هذا أبوك علي بن أبي طالب؟ فقال له الحسين عليه السلام: «إِنْ أُطِعْ أَبِی فِیمَا أَمَرَنِی فَلَعَمْرِی إِنَّهُ لَهَادٍ وَ أَنَا مُهْتَدٍ بِهِ وَ لَهُ فِی رِقَابِ النَّاسِ الْبَیعَهُ عَلَی عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ نَزَلَ بِهَا جَبْرَئِیلُ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ تَعَالَی لَا ینْکرُهَا إِلَّا جَاحِدٌ بِالْکتَابِ ، قَدْ عَرَفَهَا النَّاسُ بِقُلُوبِهِمْ وَ أَنْکرُوهَا بِأَلْسِنَتِهِمْ و وَیلٌ لِلْمُنْکرِینَ حَقَّنَا أَهْلَ الْبَیتِ مَا ذَا یلْقَاهُمْ بِهِ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ مِنْ إِدَامَهِ الْغَضَبِ وَ شِدَّهِ الْعَذَابِ» قال عمر: يا حسين ! من أنكر حق أبيك فعليه لعنة الله ، أمرنا الناس فتأمرنا و لو أمروا أباك لأطعنا. فقال له الحسين عليه السلام: «یَا ابْنَ الْخَطَّابِ! فَأَیُّ النَّاسِ أَمَّرَکَ عَلَی نَفْسِهِ قَبْلَ أَنْ تُؤَمِّرَ أَبَا بَکْرٍ عَلَی نَفْسِکَ لِیُؤَمِّرَکَ عَلَی النَّاسِ بِلَا حُجَّهٍ مِنْ نَبِیٍّ وَ لَا رِضًی مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ؟ فَرِضَاکُمْ کَانَ لِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله رِضًی أَوْ رِضَا أَهْلِهِ کَانَ لَهُ سَخَطاً؟ أَمَا وَ اللَّهِ لَوْ أَنْ لِلِّسَانِ مَقَالًا یَطُولُ تَصْدِیقُهُ وَ فِعْلًا یُعِینُهُ الْمُؤْمِنُونَ لَمَا تَخَطَّأْتَ رِقَابَ آلِ مُحَمَّدٍ تَرْقَی مِنْبَرَهُمْ وَ صِرْتَ الْحَاکِمَ عَلَیْهِمْ بِکِتَابٍ نَزَلَ فِیهِمْ لَا تَعْرِفُ مُعْجَمَهُ وَ لَا تَدْرِی تَأْوِیلَهُ إِلَّا سَمَاعَ الْآذَانِ، الْمُخْطِئُ وَ الْمُصِیبُ عِنْدَکَ سَوَاءٌ، فَجَزَاکَ اللَّهُ جَزَاکَ وَ سَأَلَکَ عَمَّا أَحْدَثْتَ سُؤَالًا حَفِیّاً». قال: فنزل عمر مغضبا فمشى معه أناس من أصحابه حتى أتى باب أمير المؤمنين عليه السلام فاستأذن عليه فأذن له فدخل فقال: يا أبا الحسن ما لقيت اليوم من ابنك الحسين، يجهرنا بصوت في مسجد رسول الله و يحرض على الطغام و أهل المدينة. فقال له الحسن عليه السلام: «عَلَی مِثْلِ اَلْحُسَیْنِ اِبْنِ اَلنَّبِیِّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ یَشْخَبُ بِمَنْ لاَ حُکْمَ لَهُ أَوْ یَقُولُ بِالطَّغَامِ عَلَی أَهْلِ دِینِهِ أَمَا وَ اَللَّهِ مَا نِلْتَ إِلاَّ بِالطَّغَامِ فَلَعَنَ اَللَّهُ مَنْ حَرَّضَ اَلطَّغَامَ» فَقَالَ لَهُ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ «مَهْلاً یَا أَبَا مُحَمَّدٍ فَإِنَّکَ لَنْ تَکُونَ قَرِیبَ اَلْغَضَبِ وَ لاَ لَئِیمَ اَلْحَسَبِ وَ لاَ فِیکَ عُرُوقٌ مِنَ اَلسُّودَانِ اِسْمَعْ کَلاَمِی وَ لاَ تَعْجَلْ بِالْکَلاَمِ» فَقَالَ لَهُ عُمَرُ یَا أَبَا اَلْحَسَنِ إِنَّهُمَا لَیَهُمَّانِ فِی أَنْفُسِهِمَا بِمَا لاَ یُرَی بِغَیْرِ اَلْخِلاَفَهِ. فَقَالَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ: «هُمَا أَقْرَبُ نَسَباً بِرَسُولِ اَللَّهِ مِنْ أَنْ یَهُمَّا أَمَا فَأَرْضِهِمَا یَا اِبْنَ اَلْخَطَّابِ بِحَقِّهِمَا یَرْضَ عَنْکَ مَنْ بَعْدَهُمَا» قَالَ وَ مَا رِضَا هُمَا یَا أَبَا اَلْحَسَنِ؟

ص: 153

قَالَ «رِضَاهُمَا اَلرَّجْعَهُ عَنِ اَلْخَطِیئَهِ وَ اَلتَّقِیَّهُ عَنِ اَلْمَعْصِیَهِ بِالتَّوْبَهِ» فَقَالَ لَهُ عُمَرُ أَدِّبْ یَا أَبَا اَلْحَسَنِ اِبْنَکَ أَنْ لاَ یَتَعَاطَی اَلسَّلاَطِینَ اَلَّذِینَ هُمُ اَلْحُکَمَاءُ فِی اَلْأَرْضِ فَقَالَ لَهُ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ «أَنَا أُؤَدِّبُ أَهْلَ اَلْمَعَاصِی عَلَی مَعَاصِیهِمْ وَ مَنْ أَخَافُ عَلَیْهِ اَلزَّلَّهَ وَ اَلْهَلْکَهَ فَأَمَّا مَنْ وَالِدُهُ رَسُولُ اَللَّهِ وَ نَحَلَهُ أَدَبَهُ فَإِنَّهُ لاَ یَنْتَقِلُ إِلَی أَدَبٍ خَیْرٍ لَهُ مِنْهُ أَمَا فَأَرْضِهِمَا یَا اِبْنَ اَلْخَطَّابِ» قَالَ فَخَرَجَ عُمَرُ فَاسْتَقْبَلَهُ عُثْمَانُ بْنُ عَفَّانَ وَ عَبْدُ اَلرَّحْمَنِ بْنُ عَوْفٍ فَقَالَ لَهُ عَبْدُ اَلرَّحْمَنِ یَا أَبَا حَفْصٍ مَا صَنَعْتَ فَقَدْ طَالَتْ بِکُمَا اَلْحُجَّهُ؟ فَقَالَ لَهُ عُمَرُ وَ هَلْ حُجَّهٌ مَعَ اِبْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ شِبْلَیْهِ ؟ فَقَالَ لَهُ عُثْمَانُ یَا اِبْنَ اَلْخَطَّابِ هُمْ بَنُو عَبْدِ مَنَافٍ اَلْأَسْمَنُونَ وَ اَلنَّاسُ عِجَافٌ فَقَالَ لَهُ عُمَرُ مَا أَعُدُّ مَا صِرْتَ إِلَیْهِ فَخْراً فَخَرْتَ بِهِ بِحُمْقِکَ فَقَبَضَ عُثْمَانُ عَلَی مَجَامِعِ ثِیَابِهِ ثُمَّ نَبَذَ بِهِ وَ رَدَّهُ ثُمَّ قَالَ لَهُ یَا اِبْنَ اَلْخَطَّابِ کَأَنَّکَ تُنْکِرُ مَا أَقُولُ فَدَخَلَ بَیْنَهُمَا عَبْدُ اَلرَّحْمَنِ وَ فَرَّقَ بَیْنَهُمَا وَ اِفْتَرَقَ اَلْقَوْمُ از او: بحار الأنوار: ج 3 ص 47.

154 - الكافي: ج1 ص272 ح3- الحسين بن محمد، عن المعلى بن محمد، عن عبد الله بن إدريس، عن محمد بن سنان، عن المفضل بن عمر، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: سألته عن علم الإمام بما في أقطار الأرض و هو في بيته مرخئ عليه ستره. فقال: «یَا مُفَضَّلُ إِنَّ اَللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی جَعَلَ فِی اَلنَّبِیِّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ خَمْسَهَ أَرْوَاحٍ رُوحَ اَلْحَیَاهِ فَبِهِ دَبَّ وَ دَرَجَ وَ رُوحَ اَلْقُوَّهِ فَبِهِ نَهَضَ وَ جَاهَدَ وَ رُوحَ اَلشَّهْوَهِ فَبِهِ أَکَلَ وَ شَرِبَ وَ أَتَی اَلنِّسَاءَ مِنَ اَلْحَلاَلِ وَ رُوحَ اَلْإِیمَانِ فَبِهِ آمَنَ وَ عَدَلَ وَ رُوحَ اَلْقُدُسِ فَبِهِ حَمَلَ اَلنُّبُوَّهَ فَإِذَا قُبِضَ اَلنَّبِیُّ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ اِنْتَقَلَ رُوحُ اَلْقُدُسِ فَصَارَ إِلَی اَلْإِمَامِ وَ رُوحُ اَلْقُدُسِ لاَ یَنَامُ وَ لاَ یَغْفُلُ وَ لاَ یَلْهُو وَ لاَ یَزْهُو وَ اَلْأَرْبَعَهُ اَلْأَرْوَاحِ تَنَامُ وَ تَغْفُلُ وَ تَزْهُو وَ تَلْهُو وَ رُوحُ اَلْقُدُسِ کَانَ یَرَی بِهِ» و مختصر البصائر: ص48 ح4 - إسماعيل بن محمد البصري قال: حدثني أبو الفضل عبد الله بن إدريس، عن محمد بن سنان، عن المفضل بن عمر، قال: سألت أبا عبد الله عليه السلام عن علم الإمام بما في أقطار الأرض و هو في بيته مرخى عليه ستره؟ فقال: «یَا مُفَضَّلُ إِنَّ اَللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی جَعَلَ فِی اَلنَّبِیِّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ خَمْسَهَ

ص: 154

أَرْوَاحٍ رُوحَ اَلْحَیَاهِ فَبِهِا دَبَّ وَ دَرَجَ وَ رُوحَ اَلْقُوَّهِ فَبِهِ نَهَضَ وَ جَاهَدَ عَدُوَهُ وَ رُوحَ اَلشَّهْوَهِ فَبِهِا أَکَلَ وَ شَرِبَ وَ أَتَی اَلنِّسَاءَ مِنَ اَلْحَلاَلِ وَ رُوحَ اَلْإِیمَانِ فَبِهِا آمَر وَ عَدَلَ وَ رُوحَ اَلْقُدُسِ فَبِهِا حَمَلَ اَلنُّبُوَّهَ و لما قُبِضَ اَلنَّبِیُّ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ اِنْتَقَلَ رُوحُ اَلْقُدُسِ فَصَارَ فی اَلْإِمَامِ علیه السلام وَ رُوحُ اَلْقُدُسِ لاَ یَنَامُ وَ لاَ یَغْفُلُ وَ لاَ یَلْهُو وَ لاَ یَسهُو وَ اَلْأَرْبَعَهُ اَلْأَرْوَاحِ تَنَامُ وَ تَلْهُو وَ تَسهُو بِرُوحِ اَلْقُدُسِ کَانَ یَرَی مَا فِی شَرْقِ اَلْأَرْضِ وَ غَرْبِهَا وَ بَرِّهَا وَ بَحْرِهَا» قُلْتُ: جُعِلْتُ فِدَاکَ یَتَنَاوَلُ اَلْإِمَامُ مَا بِبَغْدَادَ بِیَدِهِ؟ قَالَ: «نَعَمْ، وَ مَا دُونَ اَلْعَرْشِ»

155 - بصائر الدرجات: ص454 ب15 ح12- حدثنا بعض أصحابنا، عن موسى بن عمر، عن محمد بن بشار، عن عمار بن مروان، عن جابر قال: قال أبو جعفر عليه السلام: «إِنَّ اَللَّهَ خَلَقَ اَلْأَنْبِیَاءَ وَ اَلْأَئِمَّهَ عَلَی خَمْسَهِ أَرْوَاحٍ: رُوحِ اَلْقُوَّهِ و رُوحِ اَلْإِیمَانِ، وَ رُوحِ اَلْحَیَاهِ، وَ رُوحِ اَلشَّهْوَهِ، وَ رُوحِ اَلْقُدُسِ، فَرُوحُ اَلْقُدُسِ مِنَ اَللَّهِ وَ سَائِرُ هَذِهِ اَلْأَرْوَاحِ یُصِیبُهَا اَلْحَدَثَانُ، فرُوحُ اَلْقُدُسِ لاَ یَلْهُو وَ لاَ یَتَغَیَّرُ وَ لاَ یَلْعَبُ، وَ بِرُوحِ اَلْقُدُسِ عَلِمُوا یا جابر مَا دُونَ اَلْعَرْشِ إِلَی مَا تَحْتَ اَلثَّرَی» و مختصر البصائر: ص 48 ح 5-از بصائر الدرجات سعد بن عبدالله: موسی بن عمر بن یزید الصیقل عن محمد بن سنان ن عمار بن مروان عن جابر بن یزید عن ابی جعفر علیه السلام قال: «إِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَ اَلْأَنْبِیَاءَ وَ اَلْأَئِمَّهَ عَلَیهِمُ السَّلاَمُ عَلَی خَمْسَهِ أَرْوَاحٍ: رُوحِ اَلْإِیمَانِ، وَ رُوحِ اَلْقُوَّهِ وَ رُوحِ اَلشَّهْوَهِ، وَ رُوحِ اَلْحَیَاهِ، وَ رُوحِ اَلْقُدُسِ، فَرُوحُ اَلْقُدُسِ مِنَ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ، وَ سَائِرُ هَذِهِ اَلْأَرْوَاحِ یُصِیبُهَا اَلْحَدَثَانُ، وَ رُوحُ اَلْقُدُسِ لاَ یَلْهُو وَ لاَ یَتَغَیَّرُ وَ لاَ یَلْعَبُ، فَبِرُوحِ اَلْقُدُسِ یَا جَابِرُ عَلِمْنَا مَا دُونَ اَلْعَرْشِ إِلَی مَا تَحْتَ اَلثَّرَی» بحار الانوار: ج 25 ص 58 ب 3 ح 26 از البصائر.

ص: 155

ص: 157

برخی از حدیث های مربوط به آنها اکتفا می نماییم

آیه اول:

«قالَ هذا صِراطٌ عَلَیَّ مُسْتَقیمٌ».(1)

حضرت سید الشهداء امام حسين عليه السلام فرمود:

عمر بن الخطاب برخواست و به رسول الله صلى الله علیه و آله گفت: همانا همیشه می گویی جایگاه علی از من به منزلت هارون از موسی است، در حالی که قطعا خداوند نام هارون را در قرآن برده ولی نام على را نیاورده ؟! پیامبر صلی الله عليه و آله در پاسخ چنین فرمود:

«یَا غَلِیظُ؛ یَا أَعْرَابِیُّ! (یَا جَاهِلُ) أَمَا تَسْمَعُ قَوْلَ اللَّهِ تَعَالَی: «هذا صِراطُ عَلِیٍّ مُسْتَقِیمٌ»؟!».(2)

ای خشن ! ای اعرابی (بیابان گرد نادان)! ای نادان! آیا نمی شنوی سخن الله تعالى را که می فرماید: «این صراط (و راه) على مستقيم است»؟!

امام موسی بن جعفر از پدرش از جدش عليهم السلام نقل فرمود که آیه چنین است. و جابر نیز چنین قرائت نمود:

«هذا صِراطٌ عَلَیَّ مُسْتَقِیمٌ».(3)

این صراط على مستقیم است.

امام جعفر صادق عليه السلام فرمود:

«هذا صِراطٌ عَلَیَّ مُسْتَقِیمٌ»(4)

این صراط على مستقیم است.

امام جعفر صادق عليه السلام درباره «علي» در این آیه کریمه فرمود:

«هُوَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ»(5)

او امیر المؤمنين عليه السلام است.

آیه دوم:

ص: 159

«وَ وَهَبْنَا لَهُم مِّن رَّحْمَتِنَا وَ جَعَلْنَا لَهُمْ لِسَانَ صِدْقٍ عَلِیًّا»(1)

و از رحمت خود به ایشان (پیامبران) بخشیدیم و ایشان را زبان صدق على قرار دادیم.

امام على الهادی یا امام حسن الزكى العسکری فرمودند:

(مراد از «علیا» در این آیه) اميرالمؤمنين عليه السلام است.(2)

يونس بن عبدالرحمان بزرگ صحابی امام على الرضا عليه السلام گوید: خدمت امام عرض کردم: گروهی از من خواستند نام امیر المؤمنين عليه السلام را در قرآن ذکر کنم که کجای آن است؟ به آنان گفتم: از این آیه است: «وَ جَعَلْنا لَهُمْ لِسانَ صِدْقٍ عَلِیا»، حضرت فرمود:

«صَدَقْتَ هُوَ کَذَا».

راست گفتی او همان (امیر المؤمنين عليه السلام) است(3)

آیه سوم:

«ورفعناه مكانا عليا(4)

و ما او را به مکان بلندی بالا برديم.

امام جعفر صادق عليه السلام فرمود:

«نَزَلَتْ فِی صُعُودِ عَلِیِّ عَلَی ظَهْرِ اَلنَّبِیِّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ لِقَلْعِ اَلصَّنَمِ».(5)

(این آیه کریمه درباره) بالا رفتن حضرت على بر کمر رسول الله صلى الله عليه و آله (برای شکستن بت ها) نازل گردید.

آیه چهارم:

«وَ إِنَّهُ فِي أُمِّ الْكِتَابِ لَدَيْنَا لَعَلِىٌّ حَكِيمٌ»(6)

و همانا او در ام الکتاب (یعنی سوره فاتحة الكتاب) نزد ما همانا على حکیم است.

امام جعفر صادق عليه السلام درباره آیه «الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ» فرمود:

ص: 160

«هُوَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ وَ مَعْرِفَتُهُ، وَ اَلدَّلِیلُ عَلَی أَنَّهُ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ قَوْلُهُ «وَ إِنَّهُ فِی أُمِّ اَلْکِتابِ لَدَیْنا لَعَلِیٌّ حَکِیمٌ» وَ هُوَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ فِی أُمِّ اَلْکِتَابِ».(1)

(مقصود از صراط مستقیم) امیرالمؤمنين و معرفت اوست، و دلیل بر این که او همان امیر المؤمنين است فرموده (خداوند در آیه): «و همانا او در ام الکتاب (یعنی سوره فاتحة الكتاب) نزد ما همانا على حكيم است» می باشد، و او امير المؤمنين در ام الکتاب است.

امام جعفر صادق عليه السلام درباره «علی» در آیه کریمه فرمود:

هُوَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ(2)

او امیر المؤمنين عليه السلام است.

امام على الرضا عليه السلام فرمود: پدرم این آیه را تلاوت کرد و فرمود:

(مقصود از علیٌ حکیمٌ در آیه) على بن أبي طالب عليه السلام است.(3)

ص: 161

غَلیظُ امَا سَمِعتَ اَللَّهَ یَقُولُ: «هَذَا صِرَاطُ عَلِیٍّ مُسْتَقِیمٌ» !!!».

3 - بحار الأنوار: ج 35 ص 85 ب2 المناقب: وروى الصادق، عن أبيه، عن جده عليهم السلام قال: «قَالَ یَوْماً الثَّانِی لِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: انَّکَ لاَ تَزَالُ تَقُولُ لِعَلِیِّ: أَنْتَ مِنِّی بِمَنْزِلَهِ هَارُونَ مِنْ مُوسَی؛ فَقَدْ ذَکَرَ اَللَّهُ هَارُونَ فِی اُم اَلْقُرْی وَ لَمْ یَذْکُرْ عَلِیّاً؟ فَقَالَ اَلنَّبِیُّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: یَا غَلِیظُ ، یَا جاهِلُ امَا سَمِعتَ اَللَّهَ یَقُولُ: «هَذَا صِرَاطُ عَلِیٍّ مُسْتَقِیمٌ»؟!!!». موسی بن جعفر، عن أبيه، عن جده عليهم السلام: «هَذَا صِرَاطُ عَلِیٍّ مُسْتَقِیمٌ». وقرئ مثله في رواية جابر

4 - الكافي: ج1 ص424 ح63 - أحمد بن مهران، عن عبد العظيم، عن هشام بن الحكم، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: «هَذَا صِرَاطُ عَلِیٍّ مُسْتَقِیمٌ».

5 - تفسير العياشي: ج2 ص 242 ح 15- عن أبي جميلة، عن عبد الله بن أبي جعفر، عن أخيه عن قوله: «هَذَا صِرَاطُ عَلِیٍّ مُسْتَقِیمٌ» قال: «هُوَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ».

شواهد التنزيل لقواعد التفضيل: ج1 ص 79 ح96 - حدثنا الحسين قال: أخبرنا محمد بن علي الصيرفي، عن أبي جميلة قال: حدثنا عبد الله بن أبي جعفر [كذا] قال: حدثني أخي عن قوله: «هَذَا صِرَاطُ عَلِیٍّ مُسْتَقِیمٌ»، قال: «هُوَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ».

البرهان في تفسير القرآن : ج 3 ص 368 ح 5874 - العياشي: عن أبي جميلة، عن عبد الله بن أبي جعفر، عن أخيه جعفر الصادق عليه السلام، عن قوله: هَذَا صِرَاطُ عَلِیٍّ مُسْتَقِیمٌ، قال: «هُوَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ».

تفسیر نور الثقلين: ج3 ص15 ح 52- في تفسير العياشي: عن أبي جميلة، عن أبي عبد الله عليه السلام، عن أبي جعفر، عن أبيه عن قوله: «هَذَا صِرَاطُ عَلِیٍّ مُسْتَقِیمٌ» قال: «هُوَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ».

تفسیر کنزالدقائق و بحر الغرائب: ج 7 ص 131 و في تفسير العياشي: عن أبي جميلة، عن أبي عبد الله عليه السلام عن أبي جعفر، عن أبيه عليهما السلام- عن قوله: «هَذَا صِرَاطُ عَلِیٍّ مُسْتَقِیمٌ»

ص: 163

قال: «هُوَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ».

6 - سوره (19) مريم عليها السلام آیه 51.

7 - تفسير القمي: ج2 ص51- «وَ جَعَلْنا لَهُمْ لِسانَ صِدْقٍ عَلِیا» «یَعْنِی أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ». حدثني بذلك أبي، عن الحسن بن علي العسكري عليه السلام.

وغرر الأخبار: ص140- فعن علي بن إبراهيم، عن أبيه، قال: كتبت إلى أبي الحسن عليه السلام أسأله عن قول الله تعالى: «وَ وَهَبْنا لَهُ مِنْ رَحْمَتِنا» قال: «رسول الله صلى الله عليه و آله» «وَ جَعَلْنا لَهُمْ لِسانَ صِدْقٍ عَلِيًّا»، فأخذ الكتاب و وقع تحته: «وَفَّقَكَ اللَّهُ وَ رَحِمَکَ اللَّهَ هُوَ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَامُ».

8- تأويل الآيات الظاهرة: ج1 ص304 ح10 - ذکر محمد بن العباس رحمه الله قال: حدثنا أحمد بن القاسم قال: حدثنا أحمد بن محمد السياری، عن يونس بن عبد الرحمان قال: قلت لأبي الحسن الرضا عليه السلام: إن قوما طالبوني باسم أمير المؤمنين عليه السلام في كتاب الله عزوجل فقلت لهم: من قوله تعالى: «وَ جَعَلْنا لَهُمْ لِسانَ صِدْقٍ عَلِيًّا»، فقال: «صَدَقْتَ هُوَ کَذَا» . از او: بحار الأنوار: ج36 ب 35 ص 57 ح3.

9- سوره (19) مريم عليها السلام آیه 58.

10 - مناقب آل أبي طالب عليهم السلام: ج2 ص135 و رواه أحمد بن حنبل و أبو يعلى الموصلي في مسنديهما و أبو بكر الخطيب في تاريخه و محمد بن الصباح الزعفراني في الفضائل والخطيب الخوارزمي في أربعينه و أبو عبد الله النطنزي في الخصائص و أبوالمضا صبيح مولى الرضا عليه السلام قال: سمعته يحدث عن أبيه، عن جده في قوله تعالى: «وَ رَفَعنَاهُ مَکَاناً عَلِیّاً» قال: «نَزَلَت فِی صُعُودِ عَلِیٍّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ عَلَی ظَهْرِ اَلنَّبِیِّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ لِقَلْعِ اَلصَّنَمِ».

11 - سوره (43) الزخرف آیه5.

12 - تفسير القمي: ج1 ص 28- و حدثني أبي، عن حماد، عن أبي عبد الله عليه السلام في قوله:

ص: 164

«اَلصِّراطَ اَلْمُسْتَقِیمَ» قَالَ «هُوَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ وَ مَعْرِفَتُهُ، وَ اَلدَّلِیلُ عَلَی أَنَّهُ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ قَوْلُهُ «وَ إِنَّهُ فِی أُمِّ اَلْکِتابِ لَدَیْنا لَعَلِیٌّ حَکِیمٌ» وَ هُوَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ فِی أُمِّ اَلْکِتَابِ»

ومعاني الأخبار: ص 32 ح 3 - حدثنا أحمد بن علي بن إبراهيم بن هاشم رحمه الله قال: حدثنا أبي، عن جدي، عن حماد بن عيسى، عن أبي عبد الله عليه السلام في قول الله عزوجل: «لصِّراطَ اَلْمُسْتَقِیمَ» قَالَ هُوَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ وَ مَعْرِفَتُهُ، وَ اَلدَّلِیلُ عَلَی أَنَّهُ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ علیه السلام قَوْلُهُ عز و جل «وَ إِنَّهُ فِی أُمِّ اَلْکِتابِ لَدَیْنا لَعَلِیٌّ حَکِیمٌ» وَ هُوَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ فِی أُمِّ اَلْکِتَابِ. فی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ «اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ»

13 - غرر الأخبار: ص 148- عن حماد، عن أبي عبد الله عليه السلام في قوله تعالى: (وَ إِنَّهُ فِی أُمِّ اَلْکِتابِ لَدَیْنا لَعَلِیٌّ حَکِیمٌ)، قال: «هُوَ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ».

14 - تأويل الآيات الظاهرة: ص 537 و تفسير البرهان: ج4 ص846 ح9566 - عن محمد بن العباس رحمه الله ، عن أحمد بن إدريس، عن عبد الله بن محمد بن عيسى، عن موسى بن القاسم ، عن محمد بن علي بن جعفر قال: سمعت الرضا عليه السلام وهو يقول: قال أبي (أبو عبد الله - البرهان) عليه السلام وَ قَدْ تَلاَ هَذِهِ اَلْآیَهَ: «وَ إِنَّهُ فِي أُمِّ الْكِتابِ لَدَيْنا لَعَلِيُّ حَكِيمُ ، قَالَ : «عَلِيُّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ عَلَيْهِ السَّلَامُ».

ص: 165

ص: 167

تغيير خلق الله معنای وسیعی دارد و شامل تغییر حسی در جسم، و تغییر معنوی مثل بدعت گذاشتن در دین و منحرف کردن مسیر مخلوقات از صراط مستقیم می شود، زیرا در کنار بحث ضلالت و خسران مبين مطرح شده است.

و متن آیه دلالت می کند بر این که ایجاد هر گونه تغییر در آفرینش الهی صورتا یا صفتا ، چنان چه بدون اجازه از راه وحی باشد، حرام است و ریش تراشیدن از مصادیق تغییر در خلق الله است.

آیه دوم:

«ثُمَّ أَوْحَيْنا إِلَيْكَ أَنِ اتَّبِعْ مِلَّةَ إِبْراهِيمَ حَنِيفاً وَ ما كانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ».(1)

سپس به تو وحی کردیم که از دین حنیف ابراهیم پیروی کن؛ زیرا ابراهیم از مشرکان نبود.

به ضمیمه روایتی که علی بن ابراهیم قمی، بزرگ صحابی امام حسن زکی عسکری علیه السلام در تفسیر خود از امام جعفر صادق عليه السلام نقل کرده که فرمود:

«..... ثُمَّ أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَیْهِ الْحَنِیفِیَّهًَْ وَ هِیَ عَشَرَهًُْ أَشْیَاءَ خَمْسَهًٌْ مِنْهَا فِی الرَّأْسِ وَ خَمْسَهًٌْ مِنْهَا فِی الْبَدَنِ فَأَمَّا الَّتِی فِی الرَّأْسِ فَأَخْذُ الشَّارِبِ وَ إِعْفَاءُ اللِّحَی...فَهَذِهِ الْحَنِیفِیَّهًُْ الطَّاهِرَهًُْ الَّتِی جَاءَ بِهَا إِبْرَاهِیمُ علیه السلام فَلَمْ تُنْسَخْ وَ لَا تُنْسَخُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ وَ هُوَ قَوْلُهُ «وَ اتَّبَعَ مِلَّةَ إِبْراهِیمَ حَنِیفاً»(2)

....سپس الله تعالی بر ابراهیم «حنیفیبت» را فرو فرستاد و آن ده چیز است: پنج در سرو پنج در تن است، و آن چه در سر است؛ کوتاه کردن سبیل و رها کردن ریش و فرو خواباندن مو و مسواک کردن و خلال است، و آن چه در تن است؛ ستردن مو از تن و ختنه کردن و چیدن ناخن ها و غسل جنابت و شستشو با آب است که این پنج در تن همان شیوه «حنیفیت» است که ابراهيم عليه السلام آورد و نسخ نشده و نمی شود تا روز قیامت، و (تصدیق) آن همان گفته خداوند است که فرمود: «و پیروی کن از کیش ابراهیم که حنیف است».

ص: 169

بنابراین «إعفاء اللحی» از حنیفیت حضرت ابراهیم نبي عليه السلام می شود و ریش گذاشتن و نتراشیدن ریش واجب می شود.

آیه سوم:

«فَأَقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّينِ حَنِيفًا ۚ فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْهَا ۚ لَا تَبْدِيلَ لِخَلْقِ اللَّهِ ۚ ذَٰلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ وَ لَٰكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ»(1)

پس به دین (معتدل و) استوار روی آور، این فطرتی است که خداوند انسان ها را بر آن آفریده، تبدیلی در خلق خدا نباشد، این است دین استوار و لكن بیشتر مردم نمی دانند.

این آیه با انضمام حدیث نبوی صلی الله علیه و آله:

«إِنَّ الْمَجُوسَ جَزُّوا لِحَاهُمْ وَ وَفَّرُوا شَوَارِبَهُمْ وَ إِنَّا نَجُزُّ الشَّوَارِبَ وَ نُعْفِي اللِّحَى وَ هِيَ الْفِطْرَةُ»(2)

همانا مجوس ریش های خود را می چیدند، و سبیل ها را بزرگ (و کلفت) می ساختند، و ما خلاف ایشان پشت لب ها را کوتاه ساخته، و ریش هایمان را بلند می گذاریم، و این همان فطرت است.

و ظاهر جمله «لَا تَبْدِيلَ لِخَلْقِ اللَّهِ» این معنا را می رساند که تغییر خلق خداوند چه حسی و چه معنوی، خلاف فطرت است و معنى «لَا تَبْدِيلَ لِخَلْقِ اللَّهِ» این است که در خلق (مخلوق) خداوند هیچ تغییری ایجاد نکنید، البته به جز آن مواردی که شارع مقدس اجازه داده است.

نبوی مشهور در تشبه به جنس مخالف

«لَعَنَ اللّهُ المُتَشَبِّهاتِ بِالرِّجالِ مِنَ النِّساءِ،ولَعَنَ اللّهُ المُتَشَبِّهینَ مِنَ الرِّجالِ بِالنِّساءِ».(1)

لعنت خدا بر زنانی که خود را شبیه مردان می کنند، و لعنت خداوند بر مردانی که خود را شبیه زنان می کنند.

«لَعَنَ اللّهُ ....وَالْمُتَشَبِّهِینَ مِنَ الرِّجَالِ بِالنِّسَاءِ، وَالْمُتَشَبِّهَاتِ مِنَ النِّسَاءِ بالرِّجالِ..»(2)

لعنت خداوند بر... و بر مردانی که خود را شبیه زنان می کنند، و بر زنانی که خود را شبیه مردان می کنند.

و چند طریق برای این روایت از امیرالمؤمنین و امام جعفر صادق و امام موسی کاظم عليهم السلام روایت شده، با توجه به دیگر روایات به صدور مضمون این حدیث شریف از اهل بیت عليهم السلام وثوق حاصل می شود.

دلالت این حدیث: یکی جمله «لَعَنَ اللهُ...» است که ظهور محکم در حرمت دارد. و از اطلاق حدیث نبوی مشهور که ذکر شد؛ هر نوع شباهت نمودن زن و مرد به یکدیگر حرام است، و ریش تراشی که از مصادیق واضح شباهت به زن می باشد حرام است و صدق می کند، و امیر المؤمنين عليه السلام حدیث نبوی را تصدیق فرموده اند:

«أَنَّهُ رَأَی رَجُلاً بِهِ تَأْنِیثٌ فِی مَسْجِدِ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ ، فَقَالَ لَهُ اُخْرُجْ مِنْ مَسْجِدِ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ یَا مَنْ لَعَنَهُ رَسُولُ اَللَّهِ ثُمَّ قَالَ علی علیه السلام سَمِعْتُ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ یَقُولُ لَعَنَ اَللَّهُ اَلْمُتَشَبِّهِینَ مِنَ اَلرِّجَالِ بِالنِّسَاءِ وَ اَلْمُتَشَبِّهَاتِ مِنَ اَلنِّسَاءِ بِالرِّجَالِ»(3)

مردی را که در او (تشبه به) زنانگی بود در مسجد رسول الله صلى الله عليه و آله دیدند و به او فرمودند: ای کسی که رسول الله او را لعنت فرموده ! از مسجد رسول الله بیرون برو. سپس فرمود: از رسول الله صلى الله عليه و آله شنیدم می فرمود: لعنت خداوند بر مردانی که خود را شبیه زنان کرده، و بر زنانی که خود را شبیه مردان می کنند.

ص: 171

و امیر المؤمنين علي عليه السلام فرمود:

«کُنْتُ مَعَ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ جَالِساً فِی اَلْمَسْجِدِ حَتَّی أَتَاهُ رَجُلٌ بِهِ تَأْنِیثٌ فَسَلَّمَ عَلَیْهِ فَرَدَّ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمَ ثُمَّ أَکَبَّ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فی اَلْأَرْضِ یَسْتَرْجِعُ ثُمَّ قَالَ مِثْلُ هَؤُلاَءِ فِی أُمَّتِی إِنَّهُ لَمْ یَکُنْ مِثْلُ هَؤُلاَءِ فِی أُمَّهٍ إِلاَّ عُذِّبَتْ قَبْلَ اَلسَّاعَهِ»(1)

همراه با رسول الله صلى الله عليه و آله در مسجد نشسته بودیم که مردی که در او (تشبه به) زنانگی بود نزد حضرت آمد و به ایشان سلام کرد، حضرت جواب دادند، سپس رسول الله صلى الله عليه و آله «إنا لله وإنا إليه راجعون» گویان رو به زمین کرد و فرمود: مانند اینان در امت من وجود دارد! همانا در امتي مانند اینان نباشد مگر این که قبل از قیامت عذاب شوند.

سند این روایت مشکلی ندارد و دلالتش نیز تمام است.

نتیجه: هر نوع شبیه کردن خود به جنس مخالف حرام است، و این مطلب از اطلاق حديث نبوی مشهور استفاده می شود، بنابراین ریش تراشی که از مصادیق واضح تشبه به زن می باشد حرام است.

دسته دیگری از احادیث که بسیار است در خصوص ریش تراشی می باشد.

حديث مثله کردن

امام جعفر صادق عليه السلام فرمود:

«حَلْقُ اَللِّحْیَهِ مِنَ اَلْمُثْلَهِ وَ مَنْ مَثَّلَ فَعَلَیْهِ لَعْنَهُ اَللَّهِ».(2)

تراشیدن ریش از (موارد) «مثله» است، و هر کس «مثله» نماید، لعنت خدا بر او باد.

از آن جا که «مثله» عمل حرامی است (چه خود شخص انجام دهد و چه دیگری، با قصد تحقير باشد و یا نباشد)، این روایت ظهور در حرمت دارد و دلالت تام است، این روایت به ضمیمه روایات دیگر... از جمله:

روایت حبابه والبيه

ص: 172

گوید: امیرالمؤمنين علي عليه السلام را در شرطة الخميس (پیش قراولان لشکر، دژبانی) دیدم که یک شلاق دو شاخه در دست داشت و با آن فروشندگان جری (ماهی بی پولک) و ماهی زمار (نوعی از همان) و مار ماهی را می زد و به آن ها می فرمود:

«يَا بَيَّاعِي مُسُوخِ بَنِي إِسْرَائِيلَ وَجُنْدِ بَني مَروانَ!».

ای فروشندگان یهودی های مسخ شده، و جند بنی مروان !.

فرات بن احنف خدمت حضرت ایستاد و عرض کرد: یا امیرالمؤمنین ! جند بنی مروان چیست؟

گوید: در جواب او فرمودند:

«أَقْوَامٌ حَلَقُوا اَللِّحَی وَ فَتَلُوا اَلشَّوَارِبَ فَمُسِخُوا».(1)

مردمی که ریش ها را می تراشیدند و سبیل ها را تاب می دادند، در نتیجه مسخ شدند.

دلالت حديث:

الف- در امم سابقه افرادی به سبب ریش تراشی و بلند کردن سبيل مسخ شده اند.

ب- ظاهر حديث این است که این دو عمل سبب مسخ آنها شده است.

ج- در این روایت از تعبیر «حلقوا اللحى» استفاده شده که آن موجب غضب الهی و مسخ شده، و روشن است که خداوند کسی را مسخ نمی کند مگر این که عمل حرام یا گناه کبیره مرتکب شده باشد.

د- با تقریر امیرالمؤمنين عليه السلام حرمت این دو عمل در اسلام نیز ثابت می شود، و با استصحاب حكم شرائع سابقه ، حرمت آن در اسلام، اثبات می شود.

روایت وجوب ديه

روایات دیگری وجود دارد که برای حلق لحيه دیگری، دیه قرار داده است:

«قَضَی أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ فِی اَللِّحْیَهِ إِذَا حُلِقَتْ فَلَمْ تَنْبُتِ اَلدِّیَهَ کَامِلَهً فَإِذَا نَبَتَتْ فَثُلُثُ اَلدِّیَهِ».(2)

امیرمؤمنان علیه السلام در مورد ریش که از بیخ تراشیده شود چنان که دیگر نروید، دیه

ص: 173

کامل حکم فرمود و چنان چه بروید یک سوم دیه (مقرر نمودند).

دقت شود، روایتی که برای ریش تراشی دیه قرار داده است، در آن تعبیر به «حُلقت» شده است....

روایات امر به إعفاء اللحی و عدم تشبه به کفار و...

هشت روایت است که به إعفاء لحيه و کوتاه کردن شارب امر می کنند، و جز یکی، بقیه روایات ظهور در وجوب إعفاء لحيه دارند.

رسول الله صلى الله عليه و آله فرمود:

«حُفُّوا الشَّوَارِبَ وَ اعْفُوا اللِّحَی وَ لَا تَشَبَّهُوا بِالْیَهُودِ».(1)

سبیل را کوتاه کنید، و ریش را بگذارید (بلند شود)، و خود را شبیه یهودیان نسازید.

و فرمود:

«حُفُّوا اَلشَّوَارِبَ وَ اِعْفُوا اَللِّحَی وَ لاَ تَتَشَبَّهُوا بِالْمَجُوسِ».(2)

موی سبیل را کوتاه کنید، و موی ریش ها را بگذارید (بلند شود)، و خود را شبیه گبران نسازید.

«إنَّ الْمَجُوسَ جَزُّوا لِحَاهُمْ وَ وَفَّرُوا شَوَارِبَهُمْ وَ إنَّا نَجُزُّ الشَّوَارِبَ، وَ نُعْفِی اللِّحَی وَ هِیَ الْفِطْرَهُ».(3)

همانا مجوسیان، ریش خود را قطع می کردند، و سبیل خود را بلند می گذاشتند، و ما (اهل بیت) سبیل خود را قطع می کنیم، و ریش خود را رها می کنیم، که این عمل (براساس) فطرت است.

دلالت: روایات مخالفت با کفار و مشرکین و یهود و مجوس و عدم تشبه به آنها در حلق لحيه و فتل شوارب که منهی است به حد استفاضه رسیده اگر نگوییم که متواتر هستند.

روایت فرستادگان کسری

حضرت ختمی مرتبت صلى الله عليه و آله به فرستادگان کسری (پادشاه ایران باستان) که

ص: 174

ریش خود را تراشیده بودند و سبیل را گذاشته بودند فرمود:

«وَیْلَکُمَا مَنْ أمَرَکُمَا بِهَذَا؟»

وای بر شما! چه کسی شما را به این کار امر نمود؟

گفتند: رب ما یعنی کسری ، حضرت فرمودند:

«لَکِنَّ رَبِّی أَمَرَنِی بِإِعْفَاءِ لِحْیَتِی وَ قَصِّ شَارِبِی»(1)

لیکن پروردگارم مرا به گذاشتن ریشم، و چیدن سبیلم فرمان داده است .

روایت ماجرای فرستادگان کسری دلالت تمام بر حرمت ریش تراش دارد، زیرا رسول الله صلى الله علیه و آله در ازای ریش تراشی و بلند کردن شارب، نگاه کردن به آن ها را ناخوشایند دانسته و درباره آنها از تعبیر «وَیلَکُما» استفاده نمود، و در تتمه حدیث دو امر «إعفاء لحية وقص شارب» مستقل آمده و ظهور در وجوب مستقل این دو عمل دارد.

اما وجه این که روایات در این باره، تنها از رسول الله و امیرالمؤمنين و امام جعفر صادق صلوات الله وسلامه عليهم آمده و تعداد آن ها کم است؛

1- واضح بودن حرمت ریش تراشی در زمان ائمه علیهم السلام.

2- مردم علاوه بر علم به حرمت آن، به آن عمل هم می کرده اند، لذا لازم نبوده که ائمه مکررا ذکر کنند.

است که کسی ریش تراشیده باشد. و در قضیه جنگ جمل، طلحه و زبیر، ریش عثمان بن حنیف را نتف کردند و او وقتی که خدمت امیرالمؤمنين عليه السلام رسید گفت: بعثتني ذا لحية و جئتك أمرد، و اینها دلالت می کند که شیعیان در آن عصر ریش داشته اند. و شریح قاضی لعنه الله کوسه ای بوده و می گفته: حاضرم ریش داشته باشم و ده هزار درهم بدهم.

5- استفاضه و یا تواتر روایات و احادیث در این باره .

6- ریش تراشی مسئله ای نیست که غرض خاص و قابل توجهی برای جعل حدیث درباره آن وجود داشته باشد.

7- ارسال ویا ضعف برخی از روایات در این موضوع ضرر نمی زند، به جهت تواتر مضمونشان. و مبنای صحیح در حجیت اخبار، مورد وثوق بودن روایت است و نه ثقه بودن همه راویان آن، پس از جهت صدور مشکلی نیست.

8- آن چه ذکر کردیم اشکالی در تمامیت دلالت بر حرمت ریش تراشی ووجوب ریش داشتن ندارد.

9- ضمن این که روایت و حدیثی دال بر جواز ریش تراشی وجود ندارد.

10- و بنابر این که همه فرق معتقد به حرمت ریش تراشی هستند، پس در صدور روایات اهل بیت علیهم السلام تقیه ای وجود نداشته است.

علامه امینی قدس سره در کتاب با عظمت خود الغدير جلد11 صفحه 155 فرموده:

و قد اتفقت المذاهب الأربعة على وجوب توفير اللحية و حرمة حلقها و الأخذ القريب منه ....

11- و روایات در این موضوع در کتب مخالفين بیشتر از ما است.

نتیجه: شکی نیست که ریش تراشی حرام است و ریش گذاشتن واجب است.

صورت و یا گونه ها ذکر نگردیده و اصحاب نیز چنین بوده اند. همین طور درباره شارب، و درباره دو طرف صورت تعبیر به «أخذ» فرمودند و نه «حلق»:

«لِیَأْخُذْ أَحَدُکُمْ مِنْ شَارِبِهِ وَ یَنْتِفُ شَعْرَ أَنْفِهِ فَإِنَّ ذَلِکَ یَزِیدُ فِی جَمَالِهِ».(1)

باید هر کدام شما از سبیل خود بگیرد (کوتاه کند)، و موی بینی خود را بکند، همانا این کار بر زیبایی اش بیافزاید.

از این روایت به قرینه مقابله «أخذ- گرفتن و کوتاه کردن» و «نتف - چیدن و قطع کردن از بیخ»، معلوم می شود که «أخذ» در معنای کوتاه کردنی به کار رفته که مو از اصل آن قطع نشده باشد.

و جواز اخذ از عارضین که در صحیحه بزنطی از امام على الرضا عليه السلام:

«أَمَّا مِنْ عَارِضَیْهِ فَلاَ بَأْسَ وَ أَمَّا مِنْ مُقَدَّمِهَا فَلا»(2)

و على بن جعفر از امام کاظم عليه السلام:

«أَمَّا مِنْ عَارِضَهِ فَلاَ بَأْسَ وَ أَمَّا مِنْ مُقَدَّمِهِ فَلاَ».(3)

آمده است، شامل حلق و تراشیدن نمی شود.

نتیجه این که در حرمت ریش تراشی، فرقی میان موهای چانه و موهای عارضان (دو طرف صورت) نیست و «لحية» و ریش تمامی دو طرف صورت و چانه می باشد، چنان که محقق حلی در کتاب المعتبر فرموده:

إِنَّ اللِّحْيَةِ إسم لِجُمْلَةِ العذارين وَ مَا عَلَى اللَّحْيَيْنِ وَ الذَّقَنِ (4)

همانا لحيه موهای عذار (کنار گوش) و موهایی که بر دو استخوان اطراف صورت می روید و موهای چانه را شامل می شود.

و شهید اول قدس سره در کتاب ذكرى الشيعة فرموده:

و العارض: الشعر المنحط عن القدر المحاذي للأذن نابتا على اللحية، و الذقن تحته: و هو مجمع اللحيين(5)

ص: 177

عارض: به مویی گفته می شود که از کنار گوش سرازیر می شود و بر روی دو استخوان اطراف صورت می روید و چانه که محل اتصال این دو استخوان است، زیر آن قرار دارد.

و بسیاری از فقهاء و از آن ها سبزواری، عین این عبارت را در ذخيرة المعاد في شرح الإرشاد آورده است. و از این که از استخوان های دو طرف صورت، تعبیر به «لحية» شده است، معلوم می شود که بر موهایی که می روید نیز «لحية» صادق است و مختص به موهای چانه نیست. و همه اتفاق دارند که به دو استخوان دو طرف صورت «لحيان» گفته می شود، و بسیار بعید و بي دلیل است این که به موهای آن دو قسمت «لحية» گفته نشود و فقط به موهای چانه «لحية» گفته شود.

غنا بر دو قسم است: يكم از حنجره، دوم از آلت و یا آلاتی که برای غنا و طرب بنیان گذاری شده اند، و صدایی را که از آنها تولید می گردد موسیقی می گویند.

برای قسمت یکم و دوم آیات و روایاتی می باشد که برخی از آنها را در کتاب «محبوب محبوب» آورده ایم و در آن روایاتی است که بر حرمت نواختن این آلات تصریح شده است، و در آن آیات و احادیث نیامده که اگر مطرب بود حرام است و اگر مطرب نبود حلال باشد، بلکه نواختن و استعمال آنها به طور مطلق حرام اعلام شده، بلکه ساختن و خرید و فروش و نگهداری آنها نیز حرام است، و ما در این جا برخی از آن روایات را می آوریم:

پیامبر اکرم صلى الله عليه و آله فرمودند:

«إِنَّ اللَّهَ حَرَّمَ الدَّفَّ وَ الْكُوبَةَ وَ الْمَزَامِيرَ وَ مَا يُلْعَبُ بِهِ»(1)

همانا خداوند دف زدن و طبل زدن و بازی با آن چه (از ابزار موسیقی) را که با آن بازی می شود، حرام نموده است.

پیامبر اکرم صلی الله عليه و آله فرمودند:

«أنهاکم (أَنْهَى أُمَّتِي) عَنِ الزَّفْنِ وَ الْمِزْمَارِ وَ عَنِ الْكُوبَاتِ وَ الْكَبَرَاتِ (الْكِنَّارَاتِ - الكبوبات)»(2)

امت خود را از رقصیدن ونی زدن و طبل زدن و تنبک زدن نهی می کنم.

و معلوم است که نهی خدا و رسول و امام بر حرمت دلالت می کند.

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند:

«نَهَى رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ اله عَنِ اللَّعِبِ بِالنَّرْدِ وَ الشِّطْرَنْجِ وَ الْكُوبَةِ وَ الْعَرْطَبَةِ وَ هِيَ الطُّنْبُورُ وَ الْعُودُ ..»(3)

رسول خدا صلى الله عليه و آله از بازی کردن با نرد و شطرنج و طبل و طنبور و سه تار و دیگر ابزارهای موسیقی... نهی فرمودند.

پیامبر اکرم صلی الله عليه و آله فرمودند:

ص: 179

«إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ بَعَثَنِي رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ وَ لَا مَحَقَ الْمَعَازِفَ وَ الْمَزَامِيرَ وَ أُمُورَ الْجَاهِلِيَّةِ»(1)

به راستی که خدا مرا رحمتی برای جهانیان، به پیامبری مبعوث فرمود و مرا برانگیخت تا آلات موسیقی و نی ها و امور زمان جاهلیت (کفر) را از میان ببرم.

پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله فرمودند:

«إِنَّ اَللَّهَ تَعَالَی بَعَثَنِی هُدًی وَ رَحْمَهً لِلْعَالَمِینَ وَ أَمَرَنِی أَنْ أَمْحُوَ اَلْمَزَامِیرَ وَ اَلْمَعَازِفَ وَ اَلْأَوْتَارَ وَ اَلْأَوْثَانَ وَ أُمُورَ اَلْجَاهِلِیَّهِ- إِلَی أَنْ قَالَ- إِنَّ آلاَتِ اَلْمَزَامِیرِ شِرَاؤُهَا وَ بَیْعُهَا وَ ثَمَنُهَا وَ اَلتِّجَارَهُ بِهَا حَرَامٌ»(2)

خدای تعالی مرا برای هدایت و رحمت برای عالمیان به پیامبری برانگیخت، مرا امر نمود که نی ها و آلات موسیقی و تارها و بت ها و امور زمان جاهلیت (کفر) را از میان ببرم... همانا خرید و فروش و پولی که (در این راه) داد و ستد می شود و تجارت با ابزار موسیقی حرام است.

امام جعفر صادق عليه السلام فرمودند:

«إِنَّمَا حَرَّمَ اللَّهُ الصِّنَاعَةَ الَّتِي هِيَ حَرَامٌ كُلُّهَا الَّتِي يَجِي ءُ مِنْهَا الْفَسَادُ مَحْضاً نَظِيرَ الْبَرَابِطِ وَ الْمَزَامِيرِ وَ الشِّطْرَنْجِ وَ كُلِّ مَلْهُوٍّ بِهِ وَ الصُّلْبَانِ وَ الْأَصْنَامِ وَ مَا أَشْبَهَ ذَلِكَ مِنْ صِنَاعَاتِ الْأَشْرِبَةِ الْحَرَامِ وَ مَا يَكُونُ مِنْهُ وَ فِيهِ الْفَسَادُ مَحْضاً وَ لَا يَكُونُ مِنْهُ وَ لَا فِيهِ شَيْ ءٌ مِنْ وُجُوهِ الصَّلَاحِ فَحَرَامٌ تَعْلِيمُهُ وَ تَعَلُّمُهُ وَ الْعَمَلُ بِهِ وَ أَخْذُ الْأَجْرِ عَلَيْهِ وَ جَمِيعُ التَّقَلُّبِ فِيهِ مِنْ جَمِيعِ وُجُوهِ الْحَرَكَاتِ كُلِّهَا»(3)

و همانا خداوند متعال کار و ابزاری را حرام کرده است که تمام (کاربرد و مصرف) آن حرام است و جز در راه فساد کاربرد ندارد؛ مانند تارسازی و نی سازی و شطرنج سازی و هر آلت لهو دیگری و هم چنین ساختن صلیب ها و بتها و شبیه آنها را حرام فرموده است، مانند نوشیدنی های حرام و آن چه که از آن و در آن جز فساد نیست و از آن و در آن چیزی از کاربردهای سالم نباشد. آموختن آن و آموزش دادن آن و کار کردن با آن و مزد

ص: 180

گرفتن برای آن و همه کاربردهای آن و هرگونه حرکتی با آنها حرام است.

در فرمایش امام عليه السلام: «هِیَ حَرَامٌ کُلُّهَا الَّتِی یَجِی ءُ مِنْهَا الْفَسَادُ مَحْضاً نَظِیرَ الْبَرَابِطِ وَالْمَزَامِیرِ...» کاملا دقت کنید.

امام امیرالمؤمنين علي عليه السلام فرمودند:

«تَدْعُوا عَلَی أهْلِ الْمَعَازِفِ وَ الْقِیَانِ وَ الْمَزَامِیرِ وَ الْعِیدَان»(1)

کبوتر راعی (نوعی کبوتر) بر نوازندگان موسیقی و ترانه خوانان و نی زنان و تارزنان لعنت می فرستد.

در کتاب فقه منسوب رضوى عليه السلام آمده است:

«نَرْوِی أَنَّهُ مَنْ أَبْقَی فِی بَیْتِهِ طُنْبُوراً أَوْ عُوداً أَوْ شَیْئاً مِنَ اَلْمَلاَهِی مِنَ اَلْمِعْزَفَهِ وَ اَلشِّطْرَنْجِ وَ أَشْبَاهِهِ أَرْبَعِینَ یَوْماً فَقَدْ بَاءَ بِغَضَبٍ مِنَ اَللَّهِ فَإِنْ مَاتَ فِی أَرْبَعِینَ مَاتَ فَاجِراً فَاسِقاً مَأْوَاهُ اَلنَّارُ وَ بِئْسَ اَلْمَصِیرُ»(2)

هرکس یکی از ابزارهای موسیقی و شطرنج و مانند آنها را چهل روز در خانه خود نگهدارد به غضب خدا گرفتار آید، اگر در آن مدت بمیرد، فاجر (گناه کاره) و فاسق (کسی که آشکارا گناه می کند) مرده است و جایگاه او آتش است و چه بد جایگاهی است.

پیامبراکرم صلى الله عليه و آله فرمودند:

«یَحْشُرُ صاحِبُ الطُّنْبُورِ یَوْمَ الْقِیامَهِ وَ هُوَ اَسْوَدُ الْوَجْهِ وَ بِیَدِه طُنْبُورٌ مِنْ النارٍ وَ فَوْقَ رَأسِه سَبْعُونَ اَلْفِ مَلَکٍ بِیَدِ کُلِ مَلَکٍ مِقْمَعَهٌ یَضْرِبُونَ رَأْسَهُ وَ وَجْهَهُ وَ یَحْشُرُ صاحِبُ الْغِناءِ مِنْ قَبْرِه اَعْمی وَ اَخْرَسَ وَ اَبْکَمَ وَ یَحْشُرُ الزّانی مِثْلَ ذلِکَ و صاحِبُ المِزْمارِ مِثلَ ذلِکَ وَ صاحِبُ الدَّفِ مِثْلَ ذلِکَ»(3)

اهل طنبور (نوازنده و شنونده و سازنده و نگهدارنده و ...) روز قیامت در حالی محشور می شوند که روسیاه هستند و طنبوری از آتش به دست دارند و 70 هزار فرشته از بالای سربا عمود آهنين بر سر و صورت آن ها می زنند. آوازه خوان ، کور و کر و گنگ از گور خود

ص: 181

محشور می گردد و زناکار و نوازنده نی و نوازنده دف نیز با همین حالت محشور می شوند.

عبدالله بن عباس گوید: رسول الله صلى الله عليه و آله در حجة الوداع حلقه در کعبه را گرفته ، رو به مردم کردند و فرمودند: ای مردم! آیا شما را به نشانه های ساعت (آخرالزمان) خبر دهم؟ گفتند: آری. فرمود:

«مِنْ أَشْرَاطِ اَلسَّاعَهِ إِضَاعَهَ اَلصَّلَوَاتِ، و..وَ تَظْهَرُ الْکُوبَهُ وَ الْقَیْنَاتُ وَ الْمَعَازِفُ وَ الْمَیْلُ إلَی أصْحَابِ الطَّنَابِیرِ وَ الدُّفُوفِ وَالْمَزَامِیرِ وَ سَائِرِ آلَاتِ اللَّهْوِ ألَا وَ مَنْ أعَانَ أحَداً مِنْهُمْ بِشَیْءٍ مِنَ الدِّینَارِ وَ الدِّرْهَمِ وَ الْألْبِسَهِ وَ الْأطْعِمَهِ وَ غَیْرِهَا فَکَأنَّمَا زَنَی مَعَ اُمِّهِ سَبْعِینَ مَرَّهً فِی جَوْفِ الْکَعْبَهِ فَعِنْدَهَا یَلِیهِمْ أشْرَارُ اُمَّتِی وَ تُنْتَهَکُ الْمَحَارِمُ وَ تُکْتَسَبُ الْمَآثِمُ وَ تُسَلَّطُ الْأشْرَارُ عَلَی الْأخْیَارِ وَ یَتَبَاهَوْنَ فِی اللِّبَاسِ وَ یَسْتَحْسِنُونَ أصْحَابَ الْمَلَاهِی وَ الزَّانِیَاتِ فَیَکُونُ الْمَطَرُ قَیْظاً وَ یَغِیظُ الْکِرَامُ غَیْظاً وَ یَفْشُو الْکَذِبُ وَ تَظْهَرُ الْحَاجَهُ وَ تَفْشُو الْفَاقَهُ فَعِنْدَهَا یَکُونُ أقْوَامٌ یَتَعَلَّمُونَ الْقُرْآنَ لِغَیْرِاللَّهِ فَیَتَّخِذُونَهُ مَزَامِیرَ وَ یَکُونُ أقْوَامٌ یَتَفَقَّهُونَ لِغَیْرِ اللَّهِ وَ یَکْثُرُ أوْلَادُ الزِّنَی وَ یَتَغَنَّوْنَ بِالْقُرْآنِ فَعَلَیْهِمْ مِنْ اُمَّتِی لَعْنَهُ اللَّهِ وَ ... فَاُولَئِک َ یُدْعَوْنَ فِی مَلَکُوتِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأرْضِ الْأرْجَاسَ وَ الْأنْجَاس...»(1)

از نشانه های ساعت (آخرالزمان) است: تباه نمودن نمازها و... و این که طبل ها، زنان آوازه خوان ، ابزارهای موسیقی و میل به نوازندگان طنبور و دف و نی و سایر آلات موسيق آشکار شود.

آگاه باشید هر که آنها را به دینار و درهمی (از نظر مالی) و یا پوشاک و غذایی و یا غیر این ها کمک کند؛ گناهش مانند کسی است که با مادر خود در درون کعبه هفتاد مرتبه زنا نموده باشد. در آن هنگام بدترین امتم آن ها را سر پرستی کنند و حرمتها هتک گردد و گناهان کسب شوند، شرورترین افراد بر نیکوکاران چیره گردند، با پوشاک خود بر یک دیگر فخر فروشند و نوازندگان و اهل فساد و زنان بی عفت را نیکو شمارند، آن گاه باران (به جای رحمت) بلا خواهد بود و... و دروغ گفتن آشکار گشته، نیازمند فراوان و

ص: 182

تهی دستی عیان گردد، آن زمان گروه هایی قرآن را برای غیر خداوند بیاموزند و آن را به آواز بخوانند و گروه هایی علم فقه را برای غیر خداوند بیاموزند و زنازادگان زیاد شوند و قرآن را با آواز بخوانند، پس آن گاه لعنت خدا از (سوی) امتم بر آنان باد و... آنان در ملکوت آسمان ها و زمین نجس و آلوده خوانده می شوند.

عليه السلام خیلی مشقت و سختی کشیدم، تا جایی که در این راه مال بسیار زیادی خرج کردم، تا اینکه به عمری [نایب خاص امام زمان علیه السلام] رسیدم و به او خدمت کرده و ملازمش شدم. بعد از مدتی از ایشان درباره امام زمان علیه السلام سؤال کردم، او به من گفت: نمی توان به محضر حضرت رسید. بار دوم تواضع و التماس کردم که عمری گفت: فردا صبح بیا. فردا صبح رفتم، به استقبال آمد و همراه او جوانی با چهره ای از همه مردم زیباتر و از همه خوشبوتر بود، و هیئت و ظاهر تاجران را داشت و مانند تاجران چیزی در آستینش بود. وقتی که او را دیدم به سمت عمری رفتم، اما او با اشاره به من فهماند که به سمت جوان بروم، به طرف جوان برگشتم و هرچه خواستم پرسیدیم، او هم جوابم را داد. بعد حرکت کرد تا اینکه داخل خانه ای شود، و آن خانه از جمله خانه هایی بود که به آنها اعتنا نمی شد. عمری به من گفت: بعد از این ایشان را نخواهی دید. هرچه که می خواهی از ایشان بپرس. رفتم که از ایشان اموری را بپرسم اما حضرت اعتنا نکرد و داخل خانه شد، فقط این را فرمودند:

«مَلْعُونٌ مَنْ أَخَّرَ الْعِشَاءَ إِلَی أَنْ تَشْتَبِکَ النُّجُومُ مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ أَخَّرَ الْغَدَاةَ إِلَی أَنْ تَنْقَضِیَ(تَنقَضَ-الاحتجاج) النُّجُومُ»

ملعون است ملعون هرکس نماز عشا را تأخیر بیاندازد تا زمانی که ستارگان آسمان مثل شبکه به هم بگذرند، ملعون است ملعون کسی که نماز صبح را تأخیر بیاندازد تا اینکه ستارگان آسمان ناپدید شوند.

حضرت پس از گفتن این کلمات وارد خانه شدند.

2- این روایت توقیع نیست بلکه کلامی است از حضرت صاحب الأمر و در کتاب الغيبة شيخ طوسی و الإحتجاج طبرسی از شیخ کلینى عليهم الرحمة روایت کرده اند، و او مرفوعا از زهری که مجهول است، نتیجه این که این خبر از جهت سند ضعیف است.

3- إشتباک النجوم: نمایان شدن انبوه ستارگان است ....

4- بحارالأنوار: جلد80 صفحه 60 باب 8 بیان: إشتباك النجوم کثرتها، قال في النهاية (في غريب

ص: 184

الحديث و الأثر: جلد2 صفحه441) في حديث مواقيت الصلاة: أي ظهرت جميعها و اختلط بعضها ببعض لكثرة ما ظهر منها.

5- زمان مغرب ، پس از محو سرخی پدید آمده در سمت مشرق و پیش از نمایان شدن انبوه ستارگان است. طبق برخی از روایات، اشتباک نجوم، پایان وقت فضیلت نماز مغرب است، و تأخیر بدون عذر آن تا زمان ظاهر شدن انبوه ستارگان، مکروه و تأخیر آن به قصد این که وقت فضیلت مغرب، هنگام اشتباک است ، بدعت است و حرام.

6- مراد از نماز عشاء چه نمازی است؟ احتمال داده شده است: مراد از العشاء در روایت نماز مغرب باشد، و بعضی از فقهاء برآن قطع نموده اند.(1)

برخی گفته اند: ناچار از توجیه روایت باشیم تا با بقیه روایاتی که به حد تواتر رسیده اند و دلالت بر جواز تأخیر بلکه رجحان دارند منافاتی نگردد.(2)و یا این که مراد از عشاء نمازی باشد که در شب واجب است، و اراده نماز مغرب باشد و نه عشاء آخر. زیرا که روایاتی دلالت دارند بر جواز عشاء برذهاب شفق، و اغلب آن روایات صراحت و یا ظهور دلالت دارند بر جواز تأخیر آن (3)

7- مقصود این روایت تعریض بر بدعت گزاری به نام محمد بن مقلاص مشهور به کنیه ابوالخطاب، واصحاب او باشد، و بقیه نصوص کاشف از آن است و ... .(4)

8- بعید نیست که مراد لعن در تأخیر انداختن برای کسی باشد که تأخیر را واجب دانسته و تشریع کند و به آن متدين باشد.(5)

9- و میرزای نائینی فرموده است: این روایت به ظاهرش دلالت دارد بر این که آخروقت عشاء، زمان إشتباک نجوم می باشد که نزدیک به سقوط شفق است، و ظاهر آن است که کسی به آن عمل نکرده است، و در روایت مضمره معاوية بن عمار است که:

«وَقْتَ الْعِشَاءِ الْآخِرَةِ إِلَى ثُلُثِ اللَّيْلِ»(6)

و نزدیک به آن است روایت حلبی از امام جعفر صادق عليه السلام:

«اَلْعَتَمَهُ إِلَی ثُلُثِ اَللَّیْلِ أَوْ إِلَی نِصْفِ اللَیلِ»(7)

ص: 185

و بعضی از فقهاء به مضمون آن فتوا داده اند، و در تعدادی از روایات است که رسول الله صلى الله علیه و آله فرمودند:

«لَوْ لاَ أَنِّی أَخَافُ أَنْ أَشُقَّ عَلَی أُمَّتِی لَأَخَّرْتُ اَلْعَتَمَهَ إِلَی ثُلُثِ اَللَّیْلِ وَ أَنْتَ فِی رُخْصَهٍ إِلَی نِصْفِ اَللَّیْلِ وَ هُوَ غَسَقُ اَللَّیْلِ فَإِذَا مَضَی اَلْغَسَقُ نَادَی مَلَکَانِ مَنْ رَقَدَ عَنْ صَلاَهِ اَلْمَکْتُوبَهِ بَعْدَ نِصْفِ اَللَّیْلِ فَلاَ رَقَدَتْ عَیْنَاهُ»(1)

و در روایتی است که فرمود:

«وَ أَنْتَ فِی رُخْصَهٍ إِلَی نِصْفِ اَللَّیْلِ»

و در روایت دیگری فرمود:

«لَولَا أَنْ أَشُقَّ عَلَى أُمَّتِي لَا خَرَّتْ الْعِشَاءِ إِلَى نِصْفِ اللَّيْلِ»(2)

و شیخ کلینی آن را روایت کرده است:

«إِلَى رُبُعِ اللَّيْلِ»(3)

و

«إِلَى نِصْفِ اللَّيْلِ»(4)

و با نظر به این اخبار با اختلافی که دارند دانسته می شود که آن ها در صدد بیان وقت إجزائی نیستند بلکه در بیان وقت فضیلت اند، چنان که فرمایش رسول الله صلى الله عليه و آله که فرمود:

«لَولَا أَنِّي أَخَافُ أَنْ أَشُقَّ عَلَى أُمَّتِي ...» و «وَ أَنْتَ فِي رُخْصَةٍ إِلَى نِصْفِ اللَّيْلِ...»

مشعر است به این که تأخیر آن تا ثلث ليل از جهت این است که آن اول وقت نماز است، چنان که ظاهر فرمایش حضرت فهمیده می شود، که فرمود:

«لأخرث الْعَتَمَةَ إِلَى ثُلُثِ اللَّيْلِ».

بل لمكان أن آخر الوقت الفضيلي هو الثلث و أنه أفضل من أوله، كما يشعر إليه أن تقديمها على ذلك الوقت إنما هولمكان خوف المشقة، و إلا فالصبر إلى الثلث أفضل، و إن

ص: 186

كان الوقت ممتد إلى النصف.

بلکه بدین جهت که پایان وقت فضیلت (نماز مغرب)، یک سوم گذشته از شب است، و این از اول وقت، بافضیلت تر است، چنانچه معلوم است که پیش انداختن آن (یعنی پیش انداختن اول وقت فضیلت، بر آخر وقت فضیلت) به جهت این است که مبادا (شیعیان) دچار سختی شوند و گرنه صبر کردن تا یک سوم گذشته از شب افضل است، هرچند که وقت آن تا نیمه شب ادامه دارد(1)

10- دیگر احتمالات: شيخ حرعاملی قدس سره پس از ذکر روایت از کتاب الإحتجاج فرموده: لعل المراد ... مراد عشائین باشد، و لعن به اعتبار تأخير مغرب به جهت اعتقاد نادرست ابو الخطاب، و با اعتقاد به وجوب تأخير آن. و فرموده: هم چنین نماز صبح.(2)

و علامه مجلسی قدس سره گوید: و شاید حمل شود بر این که با اعتقاد به عدم جایز بودن إيقاع آن قبل از (إشتباک نجوم) آن را تأخیر بیندازد چنان که مذهب و اعتقاد ابوالخطاب چنين بوده، و یا به جهت این که درک فضیلت آن کند چنان که در سایر اخبار به آن قید زده شده، و یا به جهت إذاعه و شایع نمودن (راز وقت فضیلت نماز مغرب)، و یا ترک تقیه نمودن، پس همانا مخالفين به تأخیر انداختن نماز مغرب را شدیدا انکار می کنند، و یا بر کسی که با سبک شمردن سنت و عدول از آن بر تأخیر انداختن آن مداوم باشد ، و هم چنین ممکن است حمل برتقیه گردد(3)

12- ابوالخطاب و بدعت او و پیروانش: وی محمد بن أبي زينب، مقلاص أسدي، با کنیه ابوالخطاب است. او از اصحاب امام صادق عليه السلام بود و احادیثی چند به نقل از وی از آن حضرت روایت شده است. وی در زمان حیات امام صادق عليه السلام از مسیر حق منحرف شد و عقاید سخیف و باطلی، از جمله اباحی گری در احکام شریعت و غلو درباره امامان را با ادعای خدایی برای امام صادق عليه السلام، ابراز کرد: از این رو، امام جعفر صادق عليه السلام وی را لعن نمود و از جمع پیروان خود طرد فرمود.

شیخ طوسی گوید: محمد بن مقلاص الأسدي، ابو الخطاب. 4321 (ق).(4) و گوید: محمد بن

ص: 187

مقلاص الأسدي (ملعون غال). علامه حلی می نویسد: محمد بن مقلاص بالقاف الأسدي الكوفي الأجدع الزراد أبو الخطاب لعنه الله غال ملعون و يكنى مقلاص أبا زينب الزراد، قال أبو جعفر بن بابويه: اسم أبي الخطاب زید. قال ابن الغضائري: إنه مولى بني أسد، لعنه الله، أمره شهير، وأرى ترك ما يقول أصحابنا، حدثنا أبو الخطاب في أيام إستقامته(1)

... ثم كان (بعد المغيرة بن سعيد) أبو الخطاب في عصر جعفر بن محمد صلوات الله عليهما من أجل دعاته، فأصابه ما أصاب المغيرة فكفر، و ادعى أيضا النبوة، و زعم أن جعفر بن محمد صلوات الله عليه إله، تعالى الله عن قوله ، و استحل المحارم كلها، و رخص فيها، و كان أصحابه كلما ثقل عليهم أداء فريضة أتوه و قالوا: يا أبا الخطاب خفف علينا، فيأمرهم بترکها، حتى تركوا جميع الفرائض، و استحلوا جميع المحارم، و ارتكبوا المحظورات، و أباح لهم أن يشهد بعضهم لبعض بالزور، وقال: من عرف الإمام فقد حل له كل شيء كان حرم عليه، فبلغ أمره جعفر بن محمد عليهما السلام فلم يقدر عليه بأكثر من أن لعنه و تبرأ منه، و جمع أصحابه فعرفهم ذلك، و كتب إلى البلدان بالبراءة منه و باللعنة عليه، و كان ذلك أكثر ما أمكنه فيه. و عظم ذلك على أبي عبد الله جعفر بن محمد، و استفظعه و استهاله. قال المفضل بن عمرو: دخلت يوما على أبي عبد الله جعفر بن محمد صلى الله عليهما فرأيته مقاربا منقبضا مستعبرا، فقلت له: ما لك جعلت فداك؟ فقال:

«سُبْحَانَ اَللَّهِ وَ تَعَالَی اَللَّهُ عَمَّا یَقُولُ اَلظَّالِمُونَ عُلُوّاً کَبِیراً أَیْ مُفَضَّلُ زَعَمَ هَذَا اَلْکَذَّابُ اَلْکَافِرُ أَنِّی أَنَا اَللَّهُ فَسُبْحَانَ اَللَّهِ وَ لاَ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ رَبِّی وَ رَبُّ آبَائِی هُوَ اَلَّذِی خَلَقَنَا وَ أَعْطَانَا وَ خَوَّلَنَا فَنَحْنُ أَعْلاَمُ اَلْهُدَی وَ اَلْحُجَّهُ اَلْعُظْمَی اُخْرُجْ إِلَی هَؤُلاَءِ- یَعْنِی أَصْحَابَ أَبِی اَلْخَطَّابِ- فَقُلْ لَهُمْ إِنَّا مَخْلُوقُونَ وَ عِبَادٌ مَرْبُوبُونَ وَ لَکِنْ لَنَا مِنْ رَبِّنَا مَنْزِلَهٌ لَمْ یَنْزِلْهَا أَحَدٌ غَیْرُنَا وَ لاَ تَصْلُحُ إِلاَّ لَنَا وَ نَحْنُ نُورٌ مِنْ نُورِ اَللَّهِ وَ شِیعَتُنَا مِنَّا وَ سَائِرُ مَنْ خَالَفَنَا مِنَ اَلْخَلْقِ فَهُوَ فِی اَلنَّارِ نَحْنُ جِیرَانُ اَللَّهِ غَداً فِی دَارِهِ فَمَنْ قَبِلَ مِنَّا وَ أَطَاعَنَا فَهُوَ فِی اَلْجَنَّهِ وَ مَنْ أَطَاعَ اَلْکَافِرَ اَلْکَذَّابَ فَهُوَ فِی اَلنَّار»(1)

عیسی شلقان گوید: (روزی) نشسته بودم و حضرت موسی بن جعفر عليهما السلام (که در آن زمان کودکی بود بر من) گذر کرد و بره ای با او بود، گوید: من عرض کردم: ای پسرا می بینی پدر شما چه می کند؟ ما را به چیزی فرمان می دهد سپس از همان چیز نهی می کند، به ما دستور داده که ابو الخطاب را دوست بداریم سپس دستور داد که او را لعن کنیم، و از او بیزاری بجوئيم؟

ص: 189

پس آن حضرت عليه السلام در حالی که پسر بچه ای بود فرمود:

«إِنَّ اَللَّهَ خَلَقَ خَلْقاً لِلْإِیمَانِ لاَ زَوَالَ لَهُ وَ خَلَقَ خَلْقاً لِلْکُفْرِ لاَ زَوَالَ لَهُ وَ خَلَقَ خَلْقاً بَیْنَ ذَلِکَ أَعَارَهُ اَلْإِیمَانَ یُسَمَّوْنَ اَلْمُعَارِینَ إِذَا شَاءَ سَلَبَهُمْ وَ کَانَ أَبُو اَلْخَطَّابِ مِمَّنْ أُعِیرَ اَلْإِیمَانَ»

همانا خداوند خلقی را برای ایمان آفرید که (آن ایمان) زوالی ندارد، و خلقی را آفرید برای کفر که زوالی ندارد، و در این میان هم خلق آفرید و ایمان را به عاریت به آنها داد و اینها را معارين نامند، که هرگاه (خداوند) بخواهد ایمان را از ایشان بگیرد، و ابو الخطاب از کسانی است که ایمان را به عاریت به او داده بود.

گوید: پس از آن من خدمت حضرت امام صادق عليه السلام شرفیاب شدم و آن چه (به فرزندش) ابوالحسن گفته بودم و پاسخی که به من داده بود همه را به عرض امام صادق علیه السلام رساندم، حضرت فرمود:

«إنَّهُ نَبعَهُ نُبُوَّهٍ».

همانا او جوشش نبوت است .(1)

و علامه مجلسی پس از ذکر این روایت شریف چنین بیان می کند: ... وأبو الخطاب هو محمد بن مقلاص الأسدي الكوفي، و كان في أول الحال ظاهرا من أجلاء أصحاب الصادق عليه السلام، ثم ارتد و ابتدع مذاهب باطلة، و لعنه الصادق عليه السلام و تبرأ منه، وروى الكشي روایات كثيرة تدل على كفره و لعنه، واختلف الأصحاب فيما رواه في حال استقامته، والأكثر على جواز العمل بها، و كأنه متفرع على المسألة السابقة، فمن ادعی جواز تحقق الإيمان و زواله، يجوز العمل بروايته، لأنه حينئذ كان مؤمنا، و من زعم أنه كاشف من عدم كونه مؤمنا لا يجوز العمل بها....(2)

13- ابوالخطاب و پیروانش افشاء سر نمودند و بدعتی را بنیان گذاردند:

در حدیث قوی که جارود از امام جعفر صادق عليه السلام روایت کرده است راز فرمایش امام

ص: 190

زمان عجل الله فرجه الشریف آشکار می گردد، جارود گوید: امام صادق عليه السلام به من فرمودند:

«یَا جَارُودُ یُنْصَحُونَ فَلاَ یَقْبَلُونَ وَ إِذَا سَمِعُوا بِشَیْءٍ نَادَوْا بِهِ أَوْ حُدِّثُوا بِشَیْءٍ أَذَاعُوهُ قُلْتُ لَهُمْ مَسُّوا بِالْمَغْرِبِ قَلِیلاً فَتَرَکُوهَا حَتَّی اِشْتَبَکَتِ اَلنُّجُومُ فَأَنَا اَلْآنَ أُصَلِّیهَا إِذَا سَقَطَ اَلْقُرْصُ».

ای جارود! نصیحت می شوند و نمی پذیرند، و هرگاه چیزی (از ما) بشنوند ندای عام داده (همه را خبر دهند)، و یا اگر به چیزی از اسرار حديث آگاه شوند شایع می کنند (حفظ سر از بیگانگان نمی کنند)؛ به آنان گفتم: کمی از شب رفته نماز مغرب را به جا آورید، آنان ترک کردند (چنان به تأخیر انداختند) تا این که ستاره ها چون شبکه درهم شدند، پس (نتیجه این شد که من ناچارم از روی تقیه) نماز مغرب را هنگام سقوط ((غروب) قرص خورشید به جا می آورم(1)

14- اشاره ای به جایگاه حفظ اسرار وعدم إذاعه: آیات و احادیث در این باره بسیار است و در اینجا به دو حدیث شریف اکتفا می کنیم: ابان بن تغلب فقیه شیعه گوید: امام جعفر صادق عليه السلام چنین فرمود:

«نَفَسُ الْمَهْمُومِ لِظُلْمِنَا تسبیح ، وَ هَمُّهُ لَنَا عِبَادِهِ ، وَ كِتْمَانِ سِرِّنَا جِهَادُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ».

نفس زدن شخص اندوهگین به خاطر ستمی که بر ما رفته تسبیح است، و اندوه او به خاطر ما عبادت است، و پرده پوشی اسرار ما جهاد در راه خداست.(2)

سپس امام صادق علیه السلام فرمود:

«یَجِبُ أَنْ یُکْتَبَ هَذَا اَلْحَدِیثُ بِالذَّهَبِ».

واجب است این حدیث با طلا نوشته شود .

و معلی بن خنیس گوید امام جعفر صادق عليه السلام فرمود:

«یَا مُعَلّی اكْتُمْ أَمْرَنَا وَ لا تُذِعْهُ ، فَإِنَّهُ مَنْ كَتَمَ أَمْرَنَا و لَمْ يُذِعْهُ أَعَزَّهُ اللَّهُ (بِهِ)(3) فِي

ص: 191

الدُّنیا وَ جَعَلَهُ نُوراً بَیْنَ عَیْنَیْهِ فِی الْاخِرَهِ یَقُودُهُ إِلَی الْجَنَّهِ ؛ یَا مُعَلّی ، مَنْ أَذَاعَ (حَدیثَنا و)(1) أَمْرَنَا وَ لَمْ یَکْتُمْهُ ، أَذَلَّهُ اللّهُ بِهِ فِی الدُّنْیَا ، وَ نَزَعَ النُّورَ مِنْ بَیْنِ عَیْنَیْهِ فِی الْاخِرَهِ ، وَ جَعَلَهُ ظُلْمَهً تَقُودُهُ إِلَی النَّارِ ؛ یَا مُعَلّی ، إِنَّ التَّقِیَّهَ مِنْ دِینِی وَ دِینِ آبَائِی ، وَ لَا دِینَ لِمَنْ لَا تَقِیَّهَ لَهُ ، یَا مُعَلّی ، إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ أَنْ یُعْبَدَ فِی السِّرِّ ، کَمَا یُحِبُّ أَنْ یُعْبَدَ فِی الْعَلَانِیَهِ ؛ یَا مُعَلّی ، إِنَّ الْمُذِیعَ لِأَمْرِنَا کَالْجَاحِدِ بهُ»(2)

ای معلی! امر ما را نهان دار و فاش مساز، زیرا کسی که امرما را نهان دارد و فاش نسازد، خداوند او را به جهت آن در دنیا عزیز کند، و آن را در آخرت نوری میان دو چشمش قرار دهد که به سوی بهشتش رهبری کند. ای معلی ! هر که امرما را فاش سازد و پوشیده ندارد، خداوند به سبب آن در دنیا ذلیلش کند، و در آخرت نور را از میان چشمانش بگیرد، و آن را تاریکی قرار دهد که به سوی دوزخش رهبری کند. ای معلی؛ همانا تقیه دین من و دین پدران من است، و کسی که تقیه ندارد، دین ندارد. ای معلی! همانا خداوند دوست دارد در پنهانی عبادت شود چنان که دوست دارد در آشکار عبادت شود. ای معلی ! فاش سازنده امر ما مانند انکارکننده آن است.

4- و اهل بیت علیهم السلام لعنت کرده اند کسی را که از این بدعت با اعتقاد به آن پیروی نماید،(1)

5- اهل بیت رسالت صلی الله علیهم از پیروان بدعت خطابيه اعلان و اظهار بیزاری می کنند.(2)

6- لذا از حضرت صاحب عجل الله فرجه الشریف این حدیث شریف آمده است که تأیید فرمایش امام صادق عليه السلام است، و امام صادق به علت افشای سرتوسط ابوالخطاب و پیروانش و مراعات ننمودن تقیه و ایجاد بدعت تأخیرتا إشتباک نجوم، پس از غیاب قرص، نماز مغرب را اقامه می فرموده اند چنان که خودشان بیان فرموده اند، لذا در مواضع تقيه موظف به انجام نماز مغرب با ذهاب قرص خورشید هستیم و خلاف آن خلاف تقیه و حرام است. و از روایت امام زمان روحی فداه اهمیت مراعات تقیه نیز استفاده می شود.

7- و اعتقاد به این که آغاز وقت نماز مغرب از زمان إشتباک نجوم است نیز بدعت است، همین طور اعتقاد به این که آغاز وقت نماز صبح، از زمان غياب نجوم باشد نیز بدعت است؛

8- و روایاتی که وقت نماز مغرب را از سقوط قرص ذکر می کنند حمل بر تقیه می شود، زیرا مخالف احادیث بسیار و اتفاق شیعه هستند،

9- و این عمل مخالف عمل رسول الله صلى الله عليه و آله است، و حضرت همیشه تا إشتباک نجوم تأخیر می انداخته اند(3)

10 - البته شخص معذور و کسی که قصد پیروی از بدعت را ندارد مورد لعن قرار نمی گیرد.

11- و فرمایش حضرت ولی عصر عجل الله فرجه الشریف ناظر بر مراعات تقیه و حفظ اسرار دین قویم از مخالفان و نااهلان است،

12- و مراعات تقیه از دین است و ترک آن حرام است. والله العالم(4)

***

ص: 193

هرکه خود را به رأی و قیاس واداشت، همیشه عمرش در اشتباه است، و هرکه دین خدا را به رأي عمل نمود، همیشه عمرش در لجن زار غوطه ور است.

و اما درباره چند روایت مذکور، اصل آن ها از کتاب های مخالفين و از بدعت های آنان بوده و به روایت نواصبی هم چون عمرو بن العاص، ابوهریره و دیگرانی از نواصب- لعنهم الله تعالى - نقل شده است و اعتباری ندارند (مدارک آن ها در پاورقی خواهد آمد)؛(1) و روایت هایی از این دست، به منظور توجیه اعمال حکام جور از جمله غاصبين مقام خلافت رسول الله از جمله معاویه و یزید لعنهم الله تعالی، توسط پیروان همین اشخاص، ساخته و پرداخته شد تا احکام ظالمانه ای که علیه امامان معصوم و شیعیان آنان و توسط قاضیان و مفتیانی چون شریح قاضی ملعون ، صادر و اجرا شد نه تنها محکوم نشود، بلکه تصویب شود که آنان مجتهد بوده اند و نه تنها خطایشان گناه نبوده، بلکه یک ثواب نیز دارد؛ در حالی که این با قرآن و عترت و عقل سليم و وجدان پاک مخالف است و از عجایب روزگار این است که برخی آن را اخذ به قبول نموده و تصریح کرده اند که اصحاب ما (یعنی شیعیان)، روایات این چنینی را اخذ به قبول نموده اند، درحالی که مضمون این روایات ساختگی، نه تنها از طریق شیعه امامیه و از اهل بیت اطهار تأیید نشده بلکه خلاف آن آمده است.

بنابر فرموده قرآن و اهل بیت علیهم السلام، تمامی احکام الله در قرآن و سنت مطهره موجود است و دین کامل است.

احکام یا «بين الرشد» و روشن هستند و یا نه، که در مورد دوم، اهل بیت علیهم السلام امر به احتیاط فرموده اند، و جایی برای رأی شخصی نیست و راه هایی نیز برای رفع تعارض روایات نیز بیان فرموده اند که «اخبار علاجيه» نام دارد.

در اعصار گذشته و حال، در فتح باب اجتهاد در عامه، مفاسدی عظیم از جمله جنگها و کشتارها و غارت اموال بی گناهان مترتب شده است و مفتیان آنان از جمله ابوحنیفه، ابن قيم، ابن تیمیه، ابن وهاب و... لعنهم الله تعالی و نیز مفتیان وهابی کنونی با فتواهای خود، موجبات

ص: 195

کشتارهای عظیم و غارت اموال مردم و نابودی چندین مملکت و پایه گذاری بسیاری از بدعت ها در دین و بدنامی برای اسلام و رسول الله صلى الله عليه و آله به بار آوردند؛

اینان اشخاصی همانند معاویه و یزید را -که بی گناهان بسیاری را کشتند و به نوامیس مردم تجاوز نمودند و در دین بدعتها گذاشتند -مجتهد می دانند و حتی اگر هم بپذیرند که خطا کرده اند، آن دو را مستحق اجر میدانند؛ آن یزیدی که فرزندان پاک رسول الله را علنا كشت و اهل مدينة الرسول و ناموس آنان را سه روز بر لشکر خود مباح دانست، او را مجتهد و برخی او را خطاکار و مأجور می دانند، حتی گفته اند: «قتل الحسين بسيف جده»(1) تنها به این خاطر که یزید را بی گناه جلوه دهند، حتی گفتند آن جا که حکمی در قرآن و سنت معلوم نشده، به علما واگذار شده است.

امام محمد باقر علیه السلام فرمود:

«مَنْ أَفْتَى النَّاسَ بِغَيْرِ عِلْمٍ ولَا هُدًى مِنَ الله لَعَنَتْهُ مَلَائِكَةُ الرَّحْمَةِ ومَلَائِكَةُ الْعَذَابِ وَلَحِقَهُ وِزْرُ مَنْ عَمِلَ بِفُتْيَاهُ».(2)

هرکس بدون دانش فقه و هدایتی از الله فتوی دهد، فرشتگان رحمت و فرشتگان عذاب او را لعنت کنند، و گناه کسانی که به فتوایش عمل کنند دامن گیر او شود.

رسول الله صلى الله عليه و آله فرمود:

«مَنْ أَفْتَی اَلنَّاسَ بِغَیْرِ عِلْمٍ لَعَنَتْهُ مَلاَئِکَهُ اَلسَّمَاءِ وَ اَلْأَرْضِ»(3)

هر کس بدون دانش فقه فتوا دهد، فرشتگان آسمان و زمین او را لعنت کنند.

و از رسول الله و ائمه معصومین نیز روایت شده که فرموده اند:

«مَنْ أَفْتَی بِغَیْرِ عِلْمٍ لَعَنَتْهُ مَلاَئِکَهُ اَلسَّمَاءِ وَ مَلاَئِکَهُ اَلْأَرْضِ»(4)

هرکس بدون دانش فتوا دهد، فرشتگان آسمان و فرشتگان زمین لعنتش کنند.

و امام محمد باقر و امام جعفر صادق عليهما السلام فرمودند:

«مَن أَفْتَی النَّاسَ بِرَأْیِهِ، فَقَدْ دَانَ اللّه َ بِمَا لَا یَعْلَمُ، وَ مَنْ دَانَ اللّه َ بِمَا لَا یَعْلَمُ، فَقَدْ ضَادَّ اللّهَ

ص: 196

حَیْثُ أَحَلَّ وَحَرَّمَ فِیمَا لَا یَعْلَمُ»(1)

هر کس به رأی خود (و نه به علم) فتوا دهد، به تحقیق به آن چه که علم ندارد دیانت نموده است، و هر که ندانسته (و جاهلانه) دین داری کند با الله ضدیت کرده از آن جا که آن چه را نمی داند حلال و حرام کرده است.

و از رسول الله صلى الله علیه و آله روایت شده که فرموده باشند:

«مَنْ حَکَمَ فِی مَا قِیمَتُهُ عَشَرَهُ دَرَاهِمَ فَأَخْطَأَ حُکْمَ اللَّهِ جَلَّ وَ عَلَا جَاءَ یَوْمَ الْقِیَامَهِ مَغْلُولَهً یَدُهُ وَ مَنْ أَفْتَی بِغَیْرِ عِلْمٍ لَعَنَتْهُ مَلاَئِکَهُ اَلسَّمَاءِ وَ مَلاَئِکَهُ اَلْأَرْضِ»(2)

هر کسی که حکم کند در چیزی که قیمت آن ده درهم باشد و حکم الله را خطا کند، روز قیامت با دستان غل زده آید، و هر کسی که بدون دانش فتوا دهد، فرشتگان آسمان و فرشتگان زمین او را لعنت کنند.

و از آن حضرت روایت شده است:

«مَن أفتَی النّاسَ بِغَیرِ عِلمٍ کانَ ما یُفسِدُهُ مِنَ الدّینِ أکثَرَ مِمّا یُصلِحُهُ»(3)

هر که نادانسته و به غیر علم برای مردم فتوا دهد، آن چه از دین تباه می کند، بیش از آن است که به اصلاح آن می پردازد .

امام جعفر صادق علیه السلام فرمود:

«اَلْقُضَاهُ أَرْبَعَهٌ ثَلاَثَهٌ فِی اَلنَّارِ وَ وَاحِدٌ فِی اَلْجَنَّهِ رَجُلٌ قَضَی بِجَوْرٍ وَ هُوَ یَعْلَمُ فَهُوَ فِی اَلنَّارِ وَ رَجُلٌ قَضَی بِجَوْرٍ وَ هُوَ لاَ یَعْلَمُ (أَنَّهُ قَضَی بِالْجَوْرِ) فَهُوَ فِی اَلنَّارِ وَ رَجُلٌ قَضَی بِالْحَقِّ وَ هُوَ لاَ یَعْلَمُ فَهُوَ فِی اَلنَّارِ وَ رَجُلٌ قَضَی بِالْحَقِّ وَ هُوَ یَعْلَمُ فَهُوَ فِی اَلْجَنَّهِ».

قاضیان بر چهار دسته اند: سه دسته آنها در آتش و یک دسته از آنان در بهشت می باشند؛ اول: مردی که حکم به ستم می کند و خودش هم می داند (به ظلم حکم کرده) پس او اهل آتش است، دوم: مردی که حکم به ستم می کند ولی نمی داند که حکم به ظلم کرده او نیز اهل آتش است. سوم: مردی که حکم به حق می کند ولی خود

ص: 197

نمی داند که به صواب حکم کرده است او نیز اهل آتش است، و چهارم: آن که حکم به حق میکند و خود نیز حق و باطل را می شناسد این مرد اهل بهشت خواهد بود.

و فرمود:

«الْحُكمُ حُكمَانِ حُكمُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ حُكمُ أَهْلِ الْجَاهِلِيةِ فَمَنْ أَخْطَأَ حُكمَ اللَّهِ (عَزَّ وَ جَلَّ) حَكمَ بِحُكمِ أَهْلِ الْجَاهِلِيةِ».

حکم دو قسم است: یکی حکم الله عزوجل و دیگری حکم اهل جاهليت، پس هرکس حكم الله عزوجل را خطا کرد، ناگزیر به حکم اهل جاهلیت حکم کرده است.

«وَ مَنْ حَکَمَ بِدِرْهَمَیْنِ بِغَیْرِ مَا أَنْزَلَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَدْ کَفَرَ بِاللَّهِ تَعَالَی.»(1)

و هر آن کس که در دو درهم به غیر آن چه الله (حکمش را) نازل فرموده حکم کند، به يقين نسبت به الله کافر شده است.

و درباره آن خبر از دیدگاه فقهاء امامیه تغمدهم الله برحمته به مراجع زیر مراجعه نمایید.(2)

***

امری مهم تر از ولایت نمی باشد و کسی که به ولایت ائمه معصومين عليهم السلام ایمان نداشته باشد، در حقیقت مؤمن نیست.

هم چنین وی، باید عادل باشد و کسی که غیر معصوم را بر امام معصوم منصوب الهي مقدم بدارد، عدالت ندارد.

اما چنان چه در کتب فقهاء شیعه، از جمله البيان، الدروس، الذكرى و... آمده است؛ حضور در صف نواصب در موقع ضرورت و موضع تقيه مستحب مؤكد است و مقصود نماز گذاردن با آنان است و نه اقتدا نمودن به آنان، و چنان چه مؤمنی در چنین جایگاهی قرار گرفت، در صورت امکان، خودش قرائت نماید و لو حديث نفس باشد، یا در خانه اش اعاده نماید، و این حکم، تنها به جهت تقیه و مدارا نمودن با آنان است.

و شهید ثانی در «الفوائد الملية» به وضوح فرموده است: إذا صلى معهم منفردا و تابعهم في أفعالهم مطهرا الإقتداء بهم ....

و علماء شیعه از روایاتی این چنین تقیه را فهمیده اند و حکم به استحباب در مواقع تقیه را داده اند.

در صحيحه عمربن یزید از امام جعفر صادق عليه السلام آمده است:

«مَا مِنْکُمْ أَحَدٌ یصَلِّی صَلَاةً فَرِیضَةً فِی وَقْتِهَا ثُمَ یصَلِّی مَعَهُمْ صَلَاةً تَقِیةً وَ هُوَ مُتَوَضِّئٌ إِلَّا کَتَبَ اللهُ لَهُ بِهَا خَمْساً وَ عِشْرِینَ دَرَجَةً فَارْغَبُوا فِی ذَلِکَ»(1)

هیچ یک از شما شیعیان نیست که نماز فریضه را در وقت خود بخواند آن گاه با عامه از روی تقیه و با وضو نماز کند مگر آن که خداوند برای او به خاطر آن ، بیست و پنج درجه منظور فرماید پس در آن رغبت کنید.

هم چنین در صحيحه عبدالله بن سنان از آن حضرت آمده است:

«مَا مِنْ عَبْدٍ یُصَلِّی فِی اَلْوَقْتِ وَ یَفْرُغُ ثُمَّ یَأْتِیهِمْ وَ یُصَلِّی مَعَهُمْ وَ هُوَ عَلَی وُضُوءٍ إِلاَّ کَتَبَ اَللَّهُ لَهُ خَمْساً وَ عِشْرِینَ دَرَجَهً».(2)

ص: 199

هیچ بنده ای نیست که در وقت مقرر نماز کند و از نماز فارغ شود، آن گاه به مسجد مخالفين رفته و با ایشان نماز کند در حالی که وضو داشته باشد مگر این که خداوند بیست و پنج درجه برای او بنویسد.

و در روایت ارجانی از آن حضرت است:

«مَنْ صَلَّی فِی مَنْزِلِهِ ثُمَّ أَتَی مَسْجِداً مِنْ مَسَاجِدِهِمْ فَصَلَّی مَعَهُمْ (فيهِ)(1) خَرَجَ بِحَسَنَاتِهِمْ»(2)

هر کس در خانه خود نماز کند سپس به مسجدی از مساجد عامه و مخالفين درآید و با ایشان (از روی تقیه) نماز گزارد، از مسجد با همه حسناتشان بیرون آید.

عبید بن زراره گوید به امام جعفر صادق عليه السلام عرض کردم: من داخل مسجد می شوم در حالی که نماز گذارده ام سپس با آنان (یعنی مخالفین) نماز می گذارم و آن را نماز به حساب نمی آورم. فرمود:

«لَا بَأْسَ وَ أَمَّا أَنَا فَأُصَلِّي مَعَهُمْ وَ أُرِيهِمْ أَنِّي أَسْجُدُ وَ مَا أَسْجُدُ»(3)

اشکالی ندارد، اما من با آنان نماز کنم و به آنان نشان می دهم که سجده می کنم و سجده نمی کنم.

مقصود حضرت از «أسجد» این است که به آنان اقتدا نکرده و در حقیقت نماز نمی گذارم.

در روایتی دیگر، ناصح مؤذن گوید: به حضرت عرض کردم: در خانه نماز می گذارم آن گاه به سوی آنان (در جماعتشان) می روم. فرمود:

«اجْعَلْهَا نَافِلَهً وَ لَا تُکَبِّرْ مَعَهُمْ فَتَدْخُلَ مَعَهُمْ فِی الصَّلَاهِ فَإِنَّ مِفْتَاحَ الصَّلَاهِ التَّکْبِیرُ»(4)

آن (نماز) را نافله قرار ده، و با آنان تکبیر مگو که با آنان داخل نماز می گردی، زیرا به راستی که آغاز نماز تکبیر (گفتن) است.

و غرض از روایاتی این چنین ، حفظ جان و ما يملک شیعه و نیز مکتب عظيم و حق تشیع است و باید برداشت از روایاتی هم چون روایت حماد- که بنابر نقل کتاب شریف الكافي صحيح است-

ص: 200

عالمانه و با در نظر گرفتن سایر روایات و نیز با توجه به بیان و تفقه صحیحی که علمای شیعه، طی قرون متمادی نسبت به آنها داشته اند، باشد.

***

جایز نمی باشد. هم چنین رفتن به حجاز در این زمان برای غیر حج واجب، که سبب تقویت آن دشمنان دین می گردد جایز نیست. و الله العالم.

***

«أَلرِّجَالُ قَوَامُونَ عَلَی النِّسَاءِ بِمَا فَضَّلَ اللهُ بَعْضَهُمْ عَلَی بَعْضٍ وَ بِمَا أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوَالِهِمْ فَالصَّالِحَاتُ قَانِتَاتٌ حَافِظَاتٌ لِّلْغَیْبِ بِمَا حَفِظَ اللَّهُ و ..»(1)

مردان بر زنان قیمومت دارند، به خاطر این که خداوند بعضی از آنان را بر بعضی برتری داده، و به خاطر این که مردان از مال خود نفقه (زنان و مهریه) آنان را میدهند، پس زنان صالحه فرمان برشوهران و حافظ ناموس و منافع و آبروی آنان در غیابشان باشند، همان طور که خداوند حقوق آنان را حفظ فرموده، ....

صراحت بر تفضيل مردان (با ایمان) بر زنان (با ایمان) به سبب دارد و یکی از آنها را انفاق بر آنها ذکر می کند، و می فرماید:

«يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَى وَ جَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَ قَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ»(2)

گرامی ترین شما نزد خداوند تقوی پیشه ترین شماست ....

گویای این است که فضیلت در معنويات؛ درجات علم، ایمان و تقوی به جنسیت نیست.

و اشتغال زنان در صورت ضرورت و اگر بالذات شغل حرامی نباشد و یا بالعرض مستلزم حرام نگشته و تالی فاسدی نداشته باشد و شأن و کرامت زن مسلمان و خانواده و اجتماع مورد اهانت و توهین نگردد، مانعی ندارد. و الله العالم.

***

چیزی که به آن امر شده ایم امرولایت است که فرمودند:

«وَ لَمْ يُنَادَ بِشَيْءٍ كَمَا نُودِيَ بِالْوَلاَيَةِ»(1)

چنان که برای ولایت فریاد زده شد، برای هیچ چیزی دیگر ندا نشده است.

بنابر آیات و روایات بسیار، امر ولایت از ضروریات است(2)و حضرات ائمه معصومين به حقیقت آية الله و دلیل و برهان توحیدند چنان که فرمودند:

«وَ نَحْنُ اَلْأَعْرَافُ اَلَّذِینَ لاَ یُعْرَفُ اَللَّهُ إِلاَّ بِسَبِیلِ مَعْرِفَتِنَا»(3)

ما هستیم اعراف همان که الله جز به سبب و از راه شناختن ما، شناخته نشود.

اصل حق حضرت معصومین علیهم السلام هستند:(4)

کشی به سند صحیح خود از امام جعفر صادق عليه السلام روایت می کند که حضرت به ابو الخطاب که از منحرفين و بدعت گذاران بود نوشتند:

«بَلَغَنِی أَنَّکَ تَزْعُمُ أَنْ اَلزِّنَا رَجُلٌ وَ أَنَّ اَلْخَمْرَ رَجُلٌ وَ أَنَّ اَلصَّلاَهَ رَجُلٌ وَ أَنَّ اَلصِّیَامَ رَجُلٌ وَ أَنَّ اَلْفَوَاحِشَ رَجُلٌ، وَ لَیْسَ هُوَ کَمَا تَقُولُ أَنَا أَصْلُ اَلْحَقِّ وَ فُرُوعُ اَلْحَقِّ طَاعَهُ اَللَّهِ، وَ عَدُوُّنَا أَصْلُ اَلشَّرِّ وَ فُرُوعُهُمُ اَلْفَوَاحِشُ، وَ کَیْفَ یُطَاعُ مَنْ لاَ یُعْرَفُ وَ کَیْفَ یُعْرَفُ مَنْ لاَ یُطَاعُ؟»(5)

(این خبر) به من رسیده است که تو عقیده داری زنا مردی است، شراب مردی، و نماز مردی، و روزه مردی است، و فواحش مردی است، آن طور که تو می گویی نیست، ما (اهل بیت) ریشه و اصل حق هستيم، فروع و شاخه های آن فرمان برداری از خداست، دشمن ما نیز ریشه شر است، و شاخه هایش کارهای بد (و فواحش) است. چگونه می توان از کسی که معرفتش حاصل نشده فرمان برداری کرد؟ و کسی که از او اطاعت نمی شود از کجا شناخته می شود ؟.

ولایت که از اصول دین اسلام است و از مصادیق اقرار به آن در اذان و اقامه و نیز در عبادات است.

ص: 204

حضرت الله تبارک و تعالی هنگام آفریدن آسمانها و زمین امر فرمود تا منادی ندا دهد بر شهادت به وحدانیت الله تبارک و تعالی و رسالت محمد رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم و امیرالمؤمنين بودن حضرت على علیه السلام هر کدام را سه مرتبه(1)

برخی از روایات گویای اقرار به آن در زمان حیات رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم توسط بزرگ صحابی آن حضرت، سلمان و ابوذر در مسجد نبوی و تقریر پیامبر می باشد. فقیه فقید شیخ عبدالنبي عراقی در «رسالة الهداية» که تقرير بحث فقهی ایشان است در اذان و اقامه در صفحه 45 از کتاب «السلافة في أمر الخلافة» نوشته شیخ عبد الله المراغی از مخالفين در قرن هفتم چنین نقل می کند:

إن سلمان الفارسي رضي الله عنه ذكر فيهما (الأذان و الإقامة) الشهادة بالولاية لعلي بعد الشهادة بالرسالة في زمن النبي صلى الله عليه و آله و سلم، فدخل رجل على رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم، فقال: يا رسول الله! إني سمعت أمرأ لم أسمع قبل ذلك، فقال صلى الله عليه و آله و سلم : «ما هو ؟» قال: سلمان قد يشهد في أذانه بعد الشهادة بالرسالة، الشهادة بالولاية لعلي !. قال: صلى الله عليه و آله و سلم:

همانا سلمان فارسی رضی الله عنه در زمان رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم در اذان و اقامه پس از شهادت به رسالت به ولایت حضرت على علیه السلام شهادت داد، و مردی بر رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم داخل گردید و گفت: ای رسول الله ! همانا چیزی را شنیدم که پیشتر نشنیده بودم، پیامبر صلی الله عليه و آله و سلم فرمود: چه چیز است؟ گفت: به راستی که سلمان در اذانش پس از شهادت به رسالت، به ولایت على شهادت می دهد؟. آن حضرت صلى الله عليه و آله و سلم فرمود:

«سَمِعْتُمْ خیراً».

(چیز) نیکویی شنیده ای.

و در همان کتاب است:

ص: 205

إن رجلا دخل على رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم، و قال: يا رسول الله! إن أباذر يذكر في الأذان بعد الشهادة بالرسالة الشهادة بالولاية لعلي و يقول: «أَشْهَدُ أَنَّ عَلِيّاً وَلِيُّ اللَّهِ»!. فقال صلى الله عليه و آله و سلم:

همانا مردی بر رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم داخل شد و گفت: ای رسول الله ! همانا ابوذر در اذان پس از شهادت به رسالت، به ولایت برای على شهادت می دهد و می گوید: «أَشْهَدُ أَنَّ عَلِيّاً وَلِيُّ اللَّهِ»! حضرت صلی الله عليه و آله و سلم فرمود:

«كَذَلِكَ ، أونسيتم قُوْلِي فِي غَدِيرِ خُمٍّ مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيُّ مَوْلَاهُ ؟ ! فَمَنْ يَنْكُثُ فَإِنَّمَا يَنْكُثُ عَلَى نَفْسِهِ»(1)

همان است (بایسته و درست است)، آیا فراموش کردید سخنم را (درباره ولایت او) در غدیر خم: هرکه را که من مولای اویم، علی مولای اوست؟! هرکس بیعت (به ولایتش) را بشکند، به يقين به زبان خود پیمان شکسته است.

وعمومات بسیاری در احادیث است که حاکی از همراهی شهادت به ولایت با شهادت به توحید و نبوت در عالم ملکوت و فرشتگان و عرش و کرسی و جنات و... می کند و رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم فرمود:

از بهشت ها بازدید نمودم و بر سر در تمامی آنها... و بر درب پنجم آن نوشته بود:

«لا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ ، مُحَمَّدُ رَسُولُ اللَّهِ ، عَلِيُّ وَلِيُّ اللَّهِ ، فَمَنْ أَرَادَ أَنْ لَا يَشْتَمُّ وَ مَنْ أَرَادَ أَنْ لاَ یَذِلَّ وَ مَنْ أَرَادَ أَنْ لاَ یَظْلِمَ وَ لاَ یُظْلَمَ وَ مَنْ أَرَادَ أَنْ یَسْتَمْسِکَ بِالْعُرْوَهِ اَلْوُثْقی فِی اَلدُّنْیَا وَ اَلْآخِرَهِ فَلْیَقُلْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اَللَّهِ عَلِیٌّ وَلِیُّ اَللَّهِ....»(2)

لا اله الا الله، محمد رسول الله، على ولى الله، پس هر کس بخواهد دشنام داده نشود، و هرکسی بخواهد خوار نگردد، و هر که بخواهد که ستم نکند و مورد ستم واقع نشود، و هر که بخواهد به ریسمان محکم (خداوند) در دنیا و آخرت چنگ بزند، باید بگوید: لا إله إلا الله ، محمد رسول الله ، على ولي الله ....

ص: 206

و در روایت قاسم بن معاویه از امام جعفر صادق علیه السلام است که در ضمن حديث فرمودند:

«..فَإِذَا قَالَ أَحَدُکُمْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اَللَّهِ فَلْیَقُلْ عَلِیٌّ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ (وَلِیِّ اللَّهِ)(1)... »(2)

... پس آن گاه که کسی از شما گفت: لا إله إلا الله، محمد رسول الله، پس بگوید: علی امیر المؤمنين (ولى الله) ....

و علامه مجلسی پس از نقل این حدیث شریف می نویسد:

فيدل على استحباب ذلك عموما، و الأذان من تلك المواضع، و قد مر أمثال ذلك في أبواب مناقبه عليه السلام، و لو قاله المؤذن أو المقيم لا بقصد الجزئية بل بقصد البركة لم يكن آثما، فإن القوم جوزوا الكلام في أثنائهما مطلقا و هذا من أشرف الأدعية و الأذكار(3)

پس این حدیث دلالت می کند براستحباب گفتن (على ولي الله) در عموم جاهایی که شهادتین می گوید)، و اذان از آن مواضع است، و مانند آن در ابواب مناقب آن حضرت عليه السلام گذشت، و اگر گوینده اذان و یا اقامه نه به قصد جزئیت بلکه به قصد برکت بگوید گناهی نکرده، پس همانا (علماء) امامیه سخن گفتن را در هنگام اذان و اقامه گفتن جایز دانسته اند و این از شریف ترین دعاها و ذکرها است.

و تمامی حضرات آل محمد در آغازین لحظات نزول اجلال خود به نشئه دنیویه، اقرار به شهادت وحدانیت الله تعالی و نبوت محمد رسول الله و ولایت و امامت ائمه اطهار صلوات الله عليهم می نموده اند و از آن ها است: حضرت ابوطالب و فاطمه بنت اسد عليهما السلام در ولادت مولی الموحدين عليه السلام بنابر نقل فرمودند:

«فَلَمَّا وُلِدَ سَجَدَ عَلَی اَلْأَرْضِ یَقُولُ أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اَللَّهِ وَ أَشْهَدُ أَنَّ عَلِیّاً وَصِیُّ مُحَمَّدٍ رَسُولِ اَللَّهِ بِمُحَمَّدٍ یَخْتِمُ اَللَّهُ اَلنُّبُوَّهَ وَ بِی تَتِمُّ اَلْوَصِیَّهُ وَ أَنَا

ص: 207

أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ، ...»(1)

پس آن گاه که زاده شد بر زمین سجده کرد و می فرمود: شهادت می دهم که خداوندی جزالله نیست، و شهادت می دهم که محمد رسول الله است، و شهادت می دهم همانا على وصى محمد رسول الله است، به محمد نبوت خاتمه می یابد، و به من وصایت تمام می گردد، و من امیر المؤمنینم....

و بنا بر گزارش حضرت حکیمه خاتون عليها السلام از ولادت حضرت صاحب الأمر عجل الله فرجه الشريف:

«.. وَ إِذَا أَنَا بِهَا وَ عَلَیْهَا مِنْ أَثَرِ النُّورِ مَا غَشِیَ بَصَرِی وَ إِذَا أَنَا بِالصَّبِیِّ علیه السلام سَاجِداً لِوَجْهِهِ جَاثِیاً عَلَی رُکْبَتَیْهِ رَافِعاً سَبَّابَتَیْهِ وَ هُوَ یَقُول:

...و دیدم نوری نرجس را در خود گرفته که چشمم را تار می کند، و کودک را دیدم که در حال سجده است، و بر دو زانو تکیه کرده، و دو انگشت سبابه را بلند کرده و می گوید:

«أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیکَ لَهُ، وَ أَنَّ جَدِّی مُحَمَّداً رَسُولُ اَللَّهِ، وَ أَنَّ أَبِی أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ»(2)

شهادت می دهم بر این که خداوندی جز الله نیست یگانه است و شریکی ندارد، و شهادت می دهم که جدم محمد رسول الله است، و شهادت می دهم همانا پدرم على امیر المؤمنين است.

سپس نام تک تک امامان را برد تا این که به خودش رسید و فرمود:

«اللّهُمَّ انجِز لی ما وَعَدتَنی، و أَتمِم لی أمری، و ثَبِّت وَ طأَتی، وَ املَأِ الأَرضَ بی عَدلاً و قِسطاً».

الاها! آن چه را به من وعده دادی انجام ده، و کارم را تمام کن، و قدمم را استوار دار، و زمین را به من پر از عدل و داد فرما.

ص: 208

و در تفسير «الكلم الطيب» در آیه کریمه:

«مَنْ کانَ یُریدُ الْعِزَّهَ فَلِلّهِ الْعِزَّهُ جَمیعا اِلَیْهِ یَصْعَدُ الْکَلِمُ الطَّیِّبُ وَ الْعَمَلُ الصّالِحُ یَرْفَعُهُ...»(1)

هرکس عزت می خواهد، پس همه عزت از آن خداست، «الكلم الطيب» به سوی او بالا می رود، و عمل صالح را آن را بالا می برد ....

امام جعفر صادق عليه السلام چنین فرمودند:

«الکَلِمُ الطَّبِيبِ قَوْلُ الْمُؤْمِنِ ، لا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدُ رَسُولُ اللَّهِ ، عَلِيُّ وَلِيِّ اللَّهِ وَ خَلیفَةُ رَسُولَ اللَّهِ»(2)

کلم طیب سخن مؤمن است: خدایی جز الله نیست، محمد رسول الله است، على ولي الله و خلیفه رسول الله است.

و بنا بر نقل ابن بابویه و شیخ طوسی قدس سرهما و برخی دیگر از فقهای شیعه روایاتی درباره شهادت به ولایت امیر المؤمنين علي عليه السلام ذکر شده است، جا داشت که آن احادیث را ذکر می نمودند.

برخی از علمای شیعه نیز آن را از اجزای اذان و اقامه دانسته اند: علامه ملا محمد تقی مجلسی رضوان الله علیه نوشته است:

والأولى أن يقوله على أنه جزء الإيمان لا جزء الأذان، و يمكن أن يكون واقعأ و يكون سبب تركه التقية كما وقع في كثير من الأخبار ترك (حي على خير العمل) تقية(3)

اولی این است که آن را بنابر این که جزء ایمان است بگوید، و نه جزء اذان، و ممکن است که در واقع (جزء اذان) بوده باشد و سبب ترک آن تقیه باشد همان طور که در بسیاری از اخبار از روی تقیه ترک (حي على خير العمل) واقع شده است.

علامه ملا محمد باقر مجلسی قدس سره نوشته:

وأقول: لا يبعد کون الشهادة بالولاية من الأجزاء المستحبة للأذان لشهادة الشيخ و

ص: 209

العلامة والشهيد و غيرهم بورود الأخبار بها(1)

و می گویم: دور نیست که شهادت به ولایت از اجزاء مستحبی برای اذان باشد به خاطر گواهی شیخ طوسی و علامه حلی و شهيد اول و غیر آنان بر این که اخبار (و احادیثی) در این باره وارد شده است.

و سید بحرالعلوم قدس سره آن را مکتل شهادتین و مانند صلوات مستحب میداند:

وأكمل الشهادتين بالتي *** قد أكمل الدين بها في الملة

و إنها مثل الصلاة خارجة *** عن الخصوص بالعموم والجة(2)

و برخی گفته اند مستحب است و به قصد رجحان گفته شود، و در جواهر الكلام آمده است:

بل لو لا تسالم الأصحاب الأمكن دعوى الجزئية بناء على صلاحية العموم لمشروعية الخصوصية، والأمر سهل(3)

و شیخ عبد النبي عراقي قدس سره در «رسالة الهداية ص49» گوید:

جزء واجب لولا المشهور فتكون جزءا مندوبا، يؤتى بها إستحبابا.

اگر قول مشهور نبود جزء واجب می بود پس جزء مستحب است، و به نیت مستحبی آورده شود .

وآية الله سید محسن حکیم قدس سره فرموده:

بل ذلك في هذه الأعصار معدود من شعائر الإيمان و رمز التشيع، فيكون من هذه الجهة راجحا شرعا بل قد يكون واجبا، لكن لا بعنوان الجزئية من الأذان. و من ذلك يظهر وجه ما في البحار من أنه لا يبعد كون الشهادة بالولاية من الأجزاء المستحبة للأذان، لشهادة الشيخ و العلامة و الشهيد و غيرهم بورود الأخبار بها، و أيد ذلك بخبر القاسم بن معاوية المروي عن احتجاج الطبرسي عن الصادق عليه السلام(4)

ایشان آن را از شعائر ایمان و رمز تشیع می دانند، و آن را راجح بلکه آن را به تحقيق واجب می دانند، نه به عنوان جزئیت در اذان ....

ص: 210

و دلایل دیگری بر جزئیت شهادت به ولایت و امير المؤمنینى آن حضرت وجود دارد که به تفصیل آنها را در کتاب شریف «جرعة من ولاية أميرالمؤمنين علي عليه السلام» جمع نموده ایم.

و شهادت به ولایت امیر المؤمنين عليه السلام در تشهد نماز در روایت ابوبصیر از امام صادق عليه السلام می باشد، و در فقه منسوب رضوی علیه السلام نیز آمده است، و در کتاب شريف المراسم العلوية فقيه سلار بن عبد العزيز دیلمی قدس سره که رساله فتوائه ایشان است نیز وجود دارد.

ملا محمد تقی مجلسی در رساله فتوائيه خود «یک دوره فقه کامل فارسی» فرموده:

و سنت است که بر این بیافزاید چنان که ابو بصیر از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام نقل کرده:

«بِسْمِ اللّهِ وَ بِاللّهِ وَ الْحَمْدُ لِلهِ وَ خَیْرُ الأَسْمٰاءِ کُلها لِلهِ، أَشْهَدُ أَنْ لٰا إِلٰهَ إِلَّا اللّهُ وَحْدَهُ لٰا شَریٖکَ لَهُ وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ، رَسُولُهُ بِالْحَقِّ بَشیراً وَ نَذیْراً بَیْنَ یَدَیِ السّٰاعَةِ، و أَشْهَدُ أَنَّ رَبی نِعْمَ الرَّبُّ وَ أَنَّ مُحَمَّداً نِعْمَ الرَّسُوْلُ، أَنَّ عَلِیّاً نِعْمَ الْوَصِیُّ وَ نِعْمَ الْإِمامُ اللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَیٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ تَقَبَّلْ شَفٰاعَتَهُ فی امته وَارْفَعْ دَرَجَتَهُ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ(1)

و در «فقه منسوب رضوى عليه السلام» چنین است:

فَإِذَا تَشَهَّدْتَ فِی اَلثَّانِیَهِ فَقُلْ

پس چون تشهد رکعت دوم کردی بگو:

«بِسْمِ اَللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ اَلْحَمْدُ لِلَّهِ وَ اَلْأَسْمَاءُ اَلْحُسْنَی کُلُّهَا لِلَّهِ أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ أَرْسَلَهُ بِالْحَقِّ بَشِیراً وَ نَذِیراً بَیْنَ یَدَیِ اَلسَّاعَهَ».

...فَإِذَا صَلَّیْتَ اَلرَّکْعَهَ اَلرَّابِعَهَ فَقُلْ فِی تَشَهُّدِکَ

... پس چون رکعت چهارم کردی در تشهدت بگو:

ص: 211

«بِسْمِ اَللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ اَلْحَمْدُ لِلَّهِ وَ اَلْأَسْمَاءُ اَلْحُسْنَی کُلُّهَا لِلَّهِ أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ أَرْسَلَهُ بِالْحَقِّ بَشِیراً وَ نَذِیراً بَیْنَ یَدَیِ اَلسَّاعَهِ اَلتَّحِیَّاتُ لِلَّهِ وَ اَلصَّلَوَاتُ اَلطَّیِّبَاتُ اَلزَّاکِیَاتُ اَلْغَادِیَاتُ اَلرَّائِحَاتُ اَلتَّامَّاتُ اَلنَّاعِمَاتُ اَلْمُبَارَکَاتُ اَلصَّالِحَاتُ لِلَّهِ مَا طَابَ وَ زَکَا وَ طَهُرَ وَ نَمَا وَ خَلَصَ فَلِلَّهِ وَ مَا خَبُثَ فَلِغَیْرِ اَللَّهِ أَشْهَدُ أَنَّکَ نِعْمَ اَلرَّبُّ وَ أَنَّ مُحَمَّداً نِعْمَ اَلرَّسُولُ وَ أَنَّ عَلِیّاً نِعْمَ اَلْمَوْلَی وَ أَنَّ اَلْجَنَّهَ حَقٌّ وَ اَلنَّارَ حَقٌّ وَ اَلْمَوْتَ حَقٌّ وَ اَلْبَعْثَ حَقٌّ وَ أَنَّ اَلسّاعَهَ آتِیَهٌ لا رَیْبَ فِیها وَ أَنَّ اَللّهَ یَبْعَثُ مَنْ فِی اَلْقُبُورِ اَلْحَمْدُ لِلّهِ اَلَّذِی هَدانا لِهذا وَ ما کُنّا لِنَهْتَدِیَ لَوْ لا أَنْ هَدانَا اَللّهُ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ بَارِکْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اِرْحَمْ مُحَمَّداً وَ آلِ مُحَمَّدٍ أَفْضَلَ مَا صَلَّیْتَ وَ بَارَکْتَ وَ رَحمتَ وَ تَرَحَّمْتَ وَ سَلَّمْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَ آلِ إِبْرَاهِیمَ فِی اَلْعَالَمِینَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ الْمُصْطَفَی وَ عَلِیٍّ الْمُرْتَضَی وَ فَاطِمَهَ الزَّهْرَاءِ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ وَ عَلَی الْأَئِمَّهِ الرَّاشِدِینَ مِنْ آلِ طه وَ یاسین اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی نُورِکَ الْأَنْوَرِ وَ عَلَی حَبْلِکَ الْأَطْوَلِ وَ عَلَی عُرْوَتِکَ الْأَوْثَقِ وَ عَلَی وَجْهِکَ الْأَکْرَمِ وَ عَلَی جَنْبِکَ الْأَوْجَبِ وَ عَلَی بَابِکَ الْأَدْنَی وَ عَلَی سَبِیلِکَ الصِّرَاطِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی الْهَادِینَ الْمَهْدِیِّینَ الرَّاشِدِینَ الْفَاضِلِینَ الطَّیِّبِینَ الطَّاهِرِینَ الْأَخْیَارِ الْأَبْرَارِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی جَبْرَئِیلَ وَ مِیکَائِیلَ وَ إِسْرَافِیلَ وَ عِزْرَائِیلَ وَ عَلَی مَلَائِکَتِکَ الْمُقَرَّبِینَ وَ أَنْبِیَائِکَ الْمُرْسَلِینَ وَ رُسُلِکَ أَجْمَعِینَ مِنْ أَهْلِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ وَ أَهْلِ طَاعَتِکَ أَکْتَعِینَ وَ اخْصُصْ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله و سلم) بِأَفْضَلِ الصَّلَاهِ وَ التَّسْلِیمِ السَّلَامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا النَّبِیُّ وَ رَحْمَهُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ السَّلَامُ عَلَیْکَ وَ عَلَی أَهْلِ بَیْتِکَ الطَّیِّبِینَ السَّلَامُ عَلَیْنَا وَ عَلَی عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِینَ»

ثُمَّ سَلِّمْ عَنْ یَمِینِکَ وَ إِنْ شِئْتَ یَمِیناً وَ شِمَالًا وَ إِنْ شِئْتَ تُجَاهَ الْقِبْلَهِ...»(1)

سپس به سمت راستت و خواهی به راست و چپت و خواهی رو به قبله سلام کن.... و در کتاب «المراسم العلوية»:

ص: 212

و أما التشهد الثاني الذي يتعقبه التسليم في الرابعة من الظهر و العصر و العشاء الآخرة، والثالثة من المغرب، و الثانية من صلاة الغداة، فهو

و اما تشهدی که در پی آن سلام دادن است در رکعت چهارم ظهر و عصر و عشاء و سوم مغرب و دوم صبح، این است:

«بِسْمِ اَللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ اَلْحَمْدُ لِلَّهِ وَ اَلْأَسْمَاءُ اَلْحُسْنَی کُلُّهَا لِلَّهِ اَلتَّحِیَّاتُ لِلَّهِ وَ اَلصَّلَوَاتُ اَلطَّیِّبَاتُ اَلطَّاهِرَاتُ اَلزَّاکِیَاتُ اَلنَّاعِمَاتُ اَلسَّابِغَاتُ اَلتَّامَّاتِ اَلْحَسَنَاتُ لِلَّهِ مَا طَابَ وَ طَهُرَ وَ زَکَا وَ نَمَا وَ خَلَصَ وَ مَا خَبُثَ فَلِغَیْرِ اَللَّهِ أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ أَرْسَلَهُ بِالْهُدی وَ دِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ. وَ اشْهَدْ انَّ ربی نِعْمَ الرَّبُّ وَ انَّ مُحَمَّداً نِعْمَ الرَّسُولُ وَ انَّ علیاً نَعَمْ الامام وَ انَّ الْجَنَّةَ حَقُّ وَ النَّارَ حَقُّ وَ انَّ السَّاعَةَ آِتیَةٌ لَا رَيْبَ فیها ، وَ أَنْ الله یَبعَثُ مَن فِی القُبُور. اللَّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ بارک علی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ ارْحَمْ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ وَ تَحَنَّنْ علی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَاَفضَلِ مَا صَلَیتَ وَ بارَکتَ وَ تَرَحَّمْتَ وَ تَحَنَّنْتَ عَلی اِبراهیمَ وَ آلِ اِبراهیمَ اِنَکَ حمیدٌ مجیدٌ . السَّلَامُ عَلَیکَ اَیُهَا النَبِیُ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ»

و یومئ بوجهه إلی القبلة فیقول:

و با روی خود به قبله اشاره کند و بگوید:

«السَلامُ عَلَی اْلأَئِمَةِ الراشِدینَ، السَلامُ عَلَیْنا وَ عَلی عِبادِ اللهِ الصاِلحینَ»

و ینحرف بعینه إلی یمینه، و قد قضی صلاته(1)

و با چشم خود به راست منحرف گردد، و همانا نماز خود را بجا آورده .

واگرشهادت به ولایت را به صیغه دیگری بخواند و قصد ورود نکند جایز است. والله العالم .

ص: 213

ج1 ص120 ح 339 و بحار الأنوار: ج12 ص 56 ب3 از مجمع البيان. بحار الأنوار: ج12 ص7 ب1 ح16 و ج73 ص68ح3 از تفسیر قمی.

4 - سوره (30) الروم آیه 31.

5 - من لا يحضره الفقيه: ج1 ص130 ح 331- و قال رسول الله صلى الله عليه و آله: «إنّ المَجوسَ جَزُّوا لِحاهُم ووَفَّروا شَوارِبَهُم ، و إنّا نَحنُ نَجُزُّ الشَّوارِبَ و نُعفی اللِّحی ، و هِیَ الفِطرَهُ». و مکارم الأخلاق: ص 67 و قال صلى الله عليه و آله: «إنّ المَجوسَ جَزُّوا لِحاهُم و وَفَّروا شَوارِبَهُم ، وَ إنّا نَحنُ نَجُزُّ الشَّوارِبَ وَ نُعفی اللِّحی ، وَ هِیَ اَلْفِطْرَهُ وَ إِذَا أَخَذَ اَلشَّارِبَ یَقُولُ بِسْمِ اَللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ عَلَی مِلَّهِ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عليه و آله»

6 - الكافي: ج5 ص 552 ح4 - عنه (علي بن إبراهيم) عن أبيه، عن علي بن القاسم، عن جعفر بن محمد، عن الحسين بن زیاد، عن يعقوب بن جعفر قال: سأل رجل أبا عبد الله أو أبا إبراهيم عليهما السلام- عن المرأة تساحق المرأة - و كان متكئا فجلس فقال -: «مَلْعُونَةٌ الرَّاكِبَةُ وَ الْمَرْكُوبَةُ وَ مَلْعُونَةٌ حَتَّى تَخْرُجَ مِنْ أَثْوَابِهَا الرَّاكِبَةُ وَ الْمَرْكُوبَةُ فَإِنَّ اللَّهَ تَبارَک وَ تَعالی وَ مَلَائِكَتَهُ وَ أَوْلِيَاءَهُ يَلْعَنُونَهَا وَ أَنَا وَ مَنْ بَقِيَ فِي أَصْلَابِ الرِّجَالِ وَ أَرْحَامِ النِّسَاءِ فَهُوَ وَ اللَّهِ الزِّنَا الْأَكْبَرُ وَ لَا وَ اللَّهِ مَا لَهُنَّ تَوْبَةٌ قَاتَلَ اللَّهُ لَاقِيسَ بِنْتَ إِبْلِيسَ مَا ذَا جَاءَتْ بِهِ فَقَالَ الرَّجُلُ هَذَا مَا جَاءَ بِهِ أَهْلُ الْعِرَاقِ فَقَالَ وَ اللَّهِ لَقَدْ كَانَ عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قَبْلَ أَنْ يَكُونَ الْعِرَاقُ وَ فِيهِنَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لَعَنَ اللَّهُ الْمُتَشَبِّهَاتِ بِالرِّجَالِ مِنَ النِّسَاءِ وَ لَعَنَ اللَّهُ الْمُتَشَبِّهِينَ مِنَ الرِّجَالِ بِالنِّسَاءِ»

7 - الكافي: ج 8 ص 69 ح 27 - أبو علي الأشعري، عن محمد بن سالم؛ و علي بن إبراهيم، عن أبيه جميعا، عن أحمد بن النضرو محمد بن يحيى، عن محمد بن أبي القاسم، عن الحسين بن أبي قتادة جميعا، عن عمرو بن شمر، عن جابر، عن أبي جعفر عليه السلام قال: «خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيَّه وَ آلِ لِعَرْضِ الْخَيْلِ ...ثُمَ قالَ (صلى الله عليه و آله) لَعَنَ اللهُ.... وَ اَلْمُتَشَبِّهِینَ مِنَ اَلرِّجَالِ

ص: 215

بِالنِّسَاءِ وَ اَلْمُتَشَبِّهَاتِ مِنَ اَلنِّسَاءِ بِالرِّجَالِ...»

8- علل الشرائع: ج2 ص602 ب385 ح63 - أبي رحمه الله قال: حدثنا محمد بن يحيى، عن محمد بن أحمد قال: حدثني أبو جعفر أحمد بن أبي عبد الله، عن أبي الجوزاء، عن الحسين بن علوان، عن عمرو بن خالد، عن زيد بن علي، عن آبائه، عن علي عليهم السلام : «أَنَّهُ رَأَی رَجُلاً بِهِ تَأْنِیثٌ فِی مَسْجِدِ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ ، فَقَالَ لَهُ اُخْرُجْ مِنْ مَسْجِدِ رَسُولِ اَللَّهِ یَا مَنْ لَعَنَهُ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ ثُمَّ قَالَ عَلی عَلَیه السَلام سَمِعْتُ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ یَقُولُ لَعَنَ اَللَّهُ اَلْمُتَشَبِّهِینَ مِنَ اَلرِّجَالِ بِالنِّسَاءِ وَ اَلْمُتَشَبِّهَاتِ مِنَ اَلنِّسَاءِ بِالرِّجَالِ». وح64 - و في حديث آخر: «أَخْرِجُوهُمْ مِنْ بُیُوتِکُمْ فَإِنَّهُمْ أَقْذَرُ شَیْءٍ».

9- علل الشرائع: ج2 ص602 ب385 ح 65 - و بهذا الإسناد عن علي عليه السلام قال: «کُنْتُ مَعَ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ جَالِساً فِی اَلْمَسْجِدِ حَتَّی أَتَاهُ رَجُلٌ بِهِ تَأْنِیثٌ فَسَلَّمَ عَلَیْهِ فَرَدَّ عَلَیْهِ ثُمَّ أَکَبَّ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فِی اَلْأَرْضِ یَسْتَرْجِعُ ثُمَّ قَالَ مِثْلُ هَؤُلاَءِ فِی أُمَّتِی إِنَّهُ لاَ یَکُونُ مِثْلُ هَؤُلاَءِ فِی أُمَّهٍ إِلاَّ عُذِّبَتْ قَبْلَ اَلسَّاعَهِ»

10 - الجعفريات (الأشعثيات): ص 157- و بإسناده (أبو علي محمد بن محمد بن الأشعث الكوفي من كتابه سنة أربع عشرة و ثلاثمائة قال: حدثني أبو الحسن موسی بن إسماعيل بن موسی بن جعفر بن محمد بن علي بن الحسين بن علي بن أبي طالب عليهم السلام قال: حدثنا أبي، عن أبيه، عن جده) جعفر بن محمد، عن أبيه، عن جده علي بن الحسين ، عن أبيه، عن علي بن أبي طالب عليهم السلام قال: قال رسول الله صلى الله عليه و آله: «حَلْقُ اَللِّحْیَهِ مِنَ اَلْمُثْلَهِ وَ مَنْ مَثَّلَ فَعَلَیْهِ لَعْنَهُ اَللَّهِ».

11 - الكافي: ج1 ص 346 ح3- علي بن محمد، عن أبي علي محمد بن إسماعيل بن موسی بن جعفر، عن أحمد بن القاسم العجلي، عن أحمد بن يحيى المعروف بکرد، عن محمد بن خداهي، عن عبد الله بن أيوب، عن عبد الله بن هاشم، عن عبد الكريم بن عمرو الخثعمي، عن حبابة

ص: 216

الوالبية قالت: رأيت أمير المؤمنين عليه السلام في شرطة الخميس و معه درة لها سبابتان يضرب بها بياعي الجري و المارماهي و الزمار و يقول لهم: «یَا بَیَّاعِی مُسُوخِ بَنِی إِسْرَائِیلَ ، وَ جُنْدِ بَنِی مَرْوَانَ .. فقام إليه فرات بن أحنف فقال: يا أمير المؤمنين ! و ما جند بني مروان ؟ قال: فقال له: أَقْوَامٌ حَلَقُوا اَللِّحَی وَ فَتَلُوا اَلشَّوَارِبَ فَمُسِخُوا». فلم أر ناطقا أحسن نطقا منه ، ثم اتبعته فلم أزل أقفو أثره حتى قعد في رحبة المسجد.... و كمال الدين و تمام النعمة: ج2 ص 536 ب49 ح1 -حدثنا علي بن أحمد الدقاق رضي الله عنه قال: حدثنا محمد بن يعقوب قال: حدثنا علي بن محمد، عن أبي علي محمد بن إسماعيل بن موسی بن جعفر، عن أحمد بن قاسم العجلي، عن أحمد بن يحيى المعروف ببرد، عن محمد بن خداهي، عن عبد الله بن أيوب، عن عبد الله بن هشام، عن عبد الكريم بن عمر الخثعمي، عن حبابة الوالبية قالت: رأيت أميرالمؤمنين عليه السلام في شرطة الخميس و معه درة يضرب بها بياع الجري و المارماهي و الزمار و الطافي و يقول لهم : «یَا بَیَّاعِی مُسُوخِ بَنِی إِسْرَائِیلَ ، وَ جُنْدِ بَنِی مَرْوَانَ». فقام إليه فرات بن الأحنف فقال له: يا أميرالمؤمنين ! فما جند بني مروان؟ قالت: فقال له: «أَقْوَامٌ حَلَقُوا اَللِّحَی وَ فَتَلُوا اَلشَّوَارِبَ، ...». والثاقب في المناقب: ص 140 فصل 3 ح132- و هو ما روی عبدالکریم بن عمرو الخثعمي، عن حبابة الوالبية، قالت: رأيت أمير المؤمنين عليا عليه السلام في شرطة الخميس، و معه درة لها سبابتان ، يضرب بها بياع الجري، و المارماهي، و الزمار، و يقول لهم: «يا بیاعي مسوخ بني إسرائيل، و جند بني مروان». فقام إليه ابن الأحنف فقال له: يا أمير المؤمنين ! و ما جند بني مروان؟ فقال: «أَقْوَامُ حَلَقُوا اللِّحَى وَ تَرَکُوا الشَّوَارِبَ». فلم أر ناطقةا أحسن نطقا منه، ثم اتبعته، فلم أزل أقفو أثره، حتى قعد في رحبة المسجد ....

12 - الكافي: ج 7 ص 316 ح 23- عدة من أصحابنا، عن سهل بن زياد، عن محمد بن الحسن بن شمون، عن عبد الله بن عبد الرحمان، عن مسمع، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: «قَضَی أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ فِی اَللِّحْیَهِ إِذَا حُلِقَتْ فَلَمْ تَنْبُتِ اَلدِّیَهَ کَامِلَهً فَإِذَا نَبَتَتْ فَثُلُثُ

ص: 217

اَلدِّیَهِ» و من لا يحضره الفقيه: ج4 ص150 ح5332- في رواية السكوني: «أَنَّ عَلِيّاً عَلَيْهِ السَّلاَمُ قَضَي فِي اللِّحْيَةِ إِذَا حُلِقَتْ فَلَمْ تَنْبُتْ بِالدِّیَةِ کَامِلَةً فاذا نَبَتَتْ فَثُلُثُ الدِّیَةِ». و تهذيب الأحكام: ج1 ص250 ب 22 ح- 23 - سهل بن زیاد....

13 - من لا يحضره الفقيه: ج1 ص130 ح 329 - و قال رسول الله صلى الله عليه و آله: «حُفُّوا الشَّوَارِبَ وَ أَعْفُوا اللِّحَى ، وَ لَا تَشَبَّهُوا بِالْيَهُودِ».

14 - معاني الأخبار: ص291 ح 1- حدثنا الحسين بن إبراهيم بن أحمد بن هشام المكتب رضي الله عنه قال: حدثنا محمد بن جعفر الأسدي قال: حدثنا موسی بن عمران النخعي، عن عمه الحسين بن زيد قال: حدثني علي بن غراب قال: حدثني خيرالجعافر جعفر بن محمد، عن أبيه، عن جده ، عن أبيه عليهم السلام قال: قال رسول الله صلى الله عليه و آله : «حُفُّوا الشَّوَارِبَ وَ أَعْفُوا اللِّحَى ، وَ لَا تَشَبَّهُوا بِالْمَجُوسِ».

15 - من لا يحضره الفقيه: ج1 ص130 ح 331- و قال رسول الله صلى الله عليه و آله: «إِنَّ الْمَجُوسَ جَزُّوا لِحَاهُمْ ، وَ فِرُّوا شَوَارِبَهُمْ ، وَ إِنَّا نَجُزُّ الشَّوَارِبَ ، وَ نغفي اللِّحَى ، وَ هِيَ الْفِطْرَةُ». و مکارم الأخلاق: ص 67- و قال صلى الله عليه و آله: «إِنَّ اَلْمَجُوسَ جَزُّوا لِحَاهُمْ وَ وَفَّرُوا شَوَارِبَهُمْ وَ إِنَّا نَحْنُ نَجُزُّ اَلشَّوَارِبَ وَ نُعْفِی اَللِّحَی وَ هِیَ اَلْفِطْرَهُ وَ إِذَا أَخَذَ اَلشَّارِبَ یَقُولُ بِسْمِ اَللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ عَلَی مِلَّهِ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ».

16 - مستدرك الوسائل: ج1 ص 407 - قال الكازروني في المنتقى في حوادث السنة السادسة بعد أن ذکر کتابة رسول الله صلى الله عليه و آله إلى الملوك و أنه كتب کسرى إلى عامل اليمن بازان [بادان] أن يبعثه صلى الله عليه و آله إليه: و أنه بعث کاتبه بانویه و رجلا آخريقال له: خرخسک إليه صلى الله عليه و آله. قال: و كانا قد دخلا على رسول الله صلى الله عليه و آله و قد حلقا لحاهما و أعفيا شواربهما فكره النظر إليهما و قال: «وَیْلَکُمَا مَنْ أمَرَکُمَا بِهَذَا؟» قالا: أمرنا بهذا ربنا -یعنیان کسری . فقال رسول الله صلى الله علیه و آله: «لَکِنَّ رَبِّی أَمَرَنِی بِإِعْفَاءِ لِحْیَتِی،

ص: 218

وَ قَصِّ شَارِبِی». و بحار الأنوار: ج20 ص390 - و روي عن محمد بن إسحاق ... و كانا قد دخلا على رسول الله صلى الله عليه و آله و قد حلقا لحاهما و أعفيا شواربهما فكره النظر إليهما وقال: ویلکما من أمركما بهذا؟ قال: أمرنا بهذا ربنا يعنيان كسرى فقال رسول الله صلى الله عليه و آله: «لَکِنَّ رَبِّی أَمَرَنِی بِإِعْفَاءِ لِحْیَتِی وَ قَصِّ شَارِبِی، ...». و مفاتیح الجنان (عربي) - الشيخ عباس القمي (مترجم: النجفي) ص1051 - 1052 ولما بلغ دعوة النبي صلى الله عليه و آله الملوك، كتب کسرى إلى عامل اليمن بأذان أن يبعث النبي صلى الله علیه و آله إليه فبعث کاتبه بانویه و رجلا آخر يقال له خرخسك إليه صلى الله عليه و آله، وكانا قد دخلا على رسول الله صلى الله عليه و آله و قد حلقا لحاهما وأعفيا شواربهما، فكره النظر إليهما و قال: ويلكما من أمركما بهذا؟ قالا: أمرنا بهذا ربنا - يعنیان کسری - فقال رسول الله صلى الله عليه و آله: «لكن ربي أمرني بإعفاء لحيتي و قص شاربي». و السيرة الحلبية: ج3 ص 278 و السيرة، زيني دحلان هامش الحلبية: ج 3 ص 66 و البداية والنهاية: ج4 ص 270 و الكامل في التاريخ: ج2 ص214 و تاریخ الأمم والملوك، الطبري: ج 2 ص 279 و ج3 ص 655 و عمدة القاري: ج25 ص20 و حياة الصحابة: ج1 ص 115 و دلائل النبوة، أبو نعيم الإصفهاني: ص293 و 294 و الطبقات، إبن سعد: ج1/ق2 ص147 و کنز العمال: ج6 ص 373 و المصنف، إبن أبي شيبة: ج14 ص 337 و ج8 ص 379 و تاریخ الخميس: ج2 ص35 و تاریخ ابن خلدون: ج2 ص 36 و المنتظم: ج 3 ص 283 و العبر و ديوان المبتدأ والخبر: ج2 ص 38 و السيرة النبوية، إبن كثير: ج3 ص510.

17 - الجعفريات (الأشعثيات): ص 156 و بإسناده، عن جعفر بن محمد، عن أبيه، عن جده علي بن الحسين، عن أبيه، عن علي بن أبي طالب عليهم السلام قال: «لیَاخُذ أَحَدُكُمْ مِنْ شَارِبَهُ ، وَ يَنْتِفُ شَعْرَ أَنَّهُ ، فَإِنَّ ذَلِكَ يَزِيدُ فِي جَمَالِهِ». و قرب الإسناد: ص67 ح 215- عن مسعدة بن صدقة قال: حدثنا جعفر بن محمد، عن آبائه: أن النبي صلى الله عليه و آله قال: «لِیاخُذ أَحَدُكُمْ مِنْ شَارِبَهُ ، وَ الشَّعْرُ الذی فِي أَنْفِهِ ، وَ لْيَتَعَاهَدْ نَفْسِهِ ، فَإِنَّ ذَلِكَ يَزِيدُ فِي جَمَالِهِ»

ص: 219

18 - السرائر الحاوي لتحرير الفتاوي (و المستطرفات): ج3 ص 576 ما استطرفناه من جامع البزنطي صاحب الإمام علي الرضا عليه السلام - قال: و سألته عن الرجل هل له أن يأخذ من لحيته؟ قال: «أَمَّا مِنْ عَارِضَيْهِ فَلَا بَأْسَ ، وَ أَمَّا مِنْ مُقَدَّمِهَا فَلَا».

19 - قرب الإسناد: ص 296 ح 1169 علي بن جعفر، عن أخيه الإمام موسى الكاظم عليه السلام - قال: و سألته عن الرجل، له أن يأخذ من لحيته؟ قال: «أَمَّا عَنْ عَارِضُ فَلَا بَأْسَ ، وَ أَمَّا مَنْ مُقَدَّمِهِ فَلَا». مسائل علي بن جعفر و مستدرکاتها: ص139 ح 153.

20 - المعتبر: ج1 ص 142.

21 - ذكرى الشيعة: ج2 ص 122.

22- مستدرك الوسائل: ج1 ص 218 ح15170 - 11 القطب الراوندي في لب اللباب- عن النبي صلى الله عليه وآله أنه قال:.

23 - الكافي: ج6 ص 431 باب الغناء... ح7 - علي بن إبراهيم، عن أبيه، عن النوفلي، عن السكوني، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: قال رسول الله صلى الله عليه و آله:. و دعائم الإسلام: ج2 ص 207 ح 754، وسائل الشيعة: ج 17 ص314، مستدرك الوسائل: ج13 ص217 ح 15165-6.

24- من لایحضره الفقيه: ج4 ص 3 ح 4968 - قال أبو جعفر محمد بن الحسين بن موسی بن بابويه القمي الفقيه نزيل الري مصنف هذا الكتاب رضي الله عنه و أرضاه: روي عن شعیب بن واقد، عن الحسين بن زيد، عن الصادق جعفر بن محمد، عن أبيه، عن آبائه، عن أمير المؤمنين علي بن أبي طالب عليهم السلام قال:. و الأمالى، الشيخ الصدوق، ص424 مجلس 66 ح1 حدثنا حمزة بن محمد بن أحمد بن جعفر بن محمد بن زید بن علي بن الحسين بن علي بن أبي طالب عليهم السلام قال: حدثني أبو عبد الله عبدالعزيز بن محمد بن عيسى الأبهري قال: حدثنا أبو عبد الله محمد بن زكريا الجوهري الغلابي البصري قال: حدثنا شعیب بن واقد قال: حدثنا

ص: 220

الحسين بن زيد، عن الصادق جعفر بن محمد، عن أبيه، عن آبائه، عن أمير المؤمنين عليهم السلام قال:. از او: مکارم الأخلاق: ص 425 و مجموعه ورام: ج 2 ص 257.

25 - الكافي: ج 6 ص 395 باب شارب الخمر... ح1 - علي بن إبراهيم، عن أبيه و محمد بن يحيى، عن أحمد بن محمد و عدة من أصحابنا، عن سهل بن زیاد جميعا، عن ابن محبوب، عن خالد بن جرير، عن أبي الربيع الشامي، قال: سئل أبو عبد الله عليه السلام عن الخمر فقال: قال رسول الله صلى الله علیه و آله:.

الأمالي، الشيخ الصدوق، ص417 مجلس 65 ح1 - حدثنا أبي رضي الله عنه قال: حدثنا سعد بن عبد الله، عن الهيثم بن أبي مسروق النهدي، عن الحسن بن محبوب، عن أبي أيوب الخراز، عن محمد بن مسلم الثقفي قال: سئل أبو عبد الله جعفر بن محمد الصادق عليه السلام عن الخمر فقال : قال رسول الله صلى الله علي وآله:.

26- مستدرك الوسائل: ج13 ص 219 ح 15175 - 16 - الشيخ أبو الفتوح في تفسيره، عن أبي أمامة، عن رسول الله صلى الله عليه و آله أنه قال:.

27- تحف العقول، ص 336. از او: وسائل الشيعة: ج 17 ص 83 ح 22047.

28- عيون أخبار الرضا عليه السلام: ج1 ص 246 ب24 ح1 - حدثنا أبو الحسن محمد بن عمرو بن علي بن عبد الله البصري بإيلاق قال: حدثنا أبو عبد الله محمد بن عبد الله بن أحمد بن جبلة الواعظ قال: حدثنا أبو القاسم عبد الله بن أحمد بن عامر الطائي قال: حدثنا أبي قال: حدثنا علي بن موسی الرضا عليه السلام قال: حدثنا أبي موسى بن جعفر قال: حدثنا أبي جعفر بن محمد قال: حدثنا أبي محمد بن علي قال: حدثنا أبي علي بن الحسين قال: حدثنا أبي الحسين بن علي عليه السلام قال:... از او: وسائل الشيعة: ج21 ص 443 ح 27536.

29- فقه الرضا عليه السلام: ص282 ب45.

30- جامع الأخبار: ص فصل 115 و قال رسول الله صلى الله علیه و آله:. از او: بحارالأنوار: ج 76

ص: 221

ص253 ح12 و مستدرك الوسائل: ج13 ص215 ح 15176 - 17.

31- مستدرك الوسائل: ج11 ص 372 ح 13294- 11 - أبو محمد الفضل بن شاذان في كتاب الغيبة، حدثنا عبد الرحمان بن أبي نجران رضي الله عنه قال: حدثنا عاصم بن حميد قال: حدثنا أبو حمزة الثمالي، عن سعيد بن جبير، عن عبد الله بن العباس قال:. كفاية المهتدي في معرفة المهدي عليه السلام: ص 693 قال الشيخ السعيد ابو محمد بن شاذان عليه الرحمة و الرضوان : حدثنا عبد الرحمان بن أبي نجران رضي الله عنه....

تفسير القمي: ج2 ص 303 فإنه حدثني أبي، عن سليمان بن مسلم الخشاب، عن عبدالله بن جريح المكي، عن عطاء بن أبي ریاح، عن عبد الله بن عباس قال: حججنا مع رسول الله صلى الله عليه و آله حجة الوداع فأخذ بحلقة باب الكعبة ثم أقبل علينا بوجهه فقال: ألَا اُخْبِرُکُمْ بِأشْرَاطِ السَّاعَهِ؟ و كان أدنى الناس منه يومئذ سلمان رحمة الله عليه، فقال: بلی یا رسول الله ! فقال صلى الله عليه و آله: «... یا سلمان ! ذَاکَ إِذَا اُنْتُهِکَتِ اَلْمَحَارِمُ، وَ اُکْتُسِبَتِ اَلْمَآثِمُ، وَ تَسَلَّطَ اَلْأَشْرَارُ عَلَی اَلْأَخْیَارِ، وَ یَفْشُو اَلْکَذِبُ، وَ تَظْهَرُ اَللَّجَاجَهُ، وَ تَغْشُو اَلْفَاقَهُ ، وَ یَتَبَاهَوْنَ فِی اَللِّبَاسِ، وَ یُمْطَرُونَ فِی غَیْرِ أَوَانِ اَلْمَطَرِ، وَ یَسْتَحْسِنُونَ اَلْکُوبَهَ ، وَ اَلْمَعَازِفَ، وَ یُنْکِرُونَ اَلْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ اَلنَّهْیَ عَنِ اَلْمُنْکَرِ، حَتَّی یَکُونَ اَلْمُؤْمِنُ فِی ذَلِکَ اَلزَّمَانِ أَذَلَّ مِنَ اَلْأَمَهِ، وَ یُظْهِرُ قُرَّاؤُهُمْ وَ عُبَّادُهُمْ فِیمَا بَیْنَهُمُ اَلتَّلاَوُمَ، فَأُولَئِکَ یُدْعَوْنَ فِی مَلَکُوتِ اَلسَّمَاوَاتِ اَلْأَرْجَاسَ وَ اَلْأَنْجَاسَ...».

32 - سوره (7) الأعراف آیه 158: «أَلَّذینَ یَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِیَّ الأُمِیَّ الَّذی یَجِدُونَهُ مَکْتُوبا عِندَهُمْ فِی التَّوراهِ والإِنجیلِ یَامُرُهُمْ بِالمَعْرُوفِ وَ یَنْهاهُمْ عَنِ المُنکَرِ وَ یُحِلُّ لَهُمُ الطَّیِّباتِ وَ یُحّرِّمُ عَلَیْهِمُ الْخَبائِثَ وَ یَضَعُ عَنْهُم إِصرَهُمْ وَ الأَغْلالَ الَّتی کانَتْ عَلَیهِم فَالَّذینَ آمَنُوا بِهِ وَ عَزَّرُوهُ وَ نَصَرُوهُ وَ اتَّبَعُوا النُّورَ الَّذی اُنزِلَ مَعَهُ أُولئِکَ هُمُ الْمُفلِحونَ».

33 - کشف اللثام: ج3 ص75 و يجوز أن يراد المغرب. و مفتاح الكرامة: ج5 ص 138 يمكن حمله على إرادة المغرب. و بحار الأنوار: ج 80 ص60 ب8 پس از نقل روایت الإحتجاج گوید: بیان

ص: 222

لعل المراد بالعشاء هنا المغرب. و جواهر الكلام في شرح شرائع الإسلام: ج 7 ص: 306 يراد منه المغرب قطعا، ....

34 - مصباح الفقيه: ج9 ص: 123 لكن لا بد من رد علم هذه الرواية إلى أهله، أو توجيهها بما لا ينافي غيرها من الروايات البالغة حد التواتر، الدالة على جواز التأخیربل رجحانه .

35 - مصباح الفقيه: ج9 ص: 123 و لا يبعد...، أو يكون المراد بالعشاء الصلاة المفروضة في الليل، فاريد بها صلاة المغرب، لا العشاء الآخرة، و كيف كان فهذه الأخبار بأسرها ناطقة بجواز تقديم العشاء على ذهاب الشفق، وأغلبها تدل بالصراحة أو الظهور على جوازه إختيارا.

36 - جواهر الكلام: ج 7 ص: 306 يراد منه المغرب قطعا تعريضا بأبي الخطاب و أصحابه كما يكشف عنه باقي النصوص، بل في بعضها هذا اللفظ بعينه مع تبديل العشاء بالمغرب، أو غير ذلك.

37 - مصباح الفقيه: ج9 ص: 123 و لا يبعد أن يكون المراد بها اللعن على من أوجب التأخير و تدين بذلك.

38 - من لا يحضره الفقيه: ج1 ص 219 ح 658 و في رواية معاوية بن عمار: «وَقْتَ الْعِشَاءِ الْآخِرَةِ إِلَى ثُلُثِ اللَّيْلِ».

39 - تهذیب الأحکام: ج2 ص262 ب13 ح80 و الإستبصار: ج1 ص 273 ب 149 ح 49 الحسن بن محمد بن سماعة، عن الحسين بن هاشم، عن ابن مسکان، عن الحلبي، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: «اَلْعَتَمَهُ إِلَی ثُلُثِ اَللَّیْلِ أَوْ إِلَی نِصْفِ اَللَّیْلِ وَ ذَلِکَ اَلتَّضْیِیعُ».

40 - تهذیب الأحکام: ج2 ص262 ب13 ح 1041 /78 و الإستبصار: ج1 ص273 ب149 ح 47/986 - الحسن بن محمد بن سماعة، عن محمد بن زیاد، عن هارون بن خارجة، عن أبي بصير، عن أبي جعفر عليه السلام قال: قال رسول الله صلى الله علیه و آله: «لَولَا أَنِّي أَخَافُ أَنْ أَشُقَّ عَلَى أُمَّتِي ، لا خَرَّتْ الْعَتَمَةِ إِلَى ثُلُثِ اللَّيْلِ ، وَ أَنْتَ فِي رُخْصَةٍ إِلَى نِصْفِ اللَّيْلِ ، وَ هُوَ غَسَقُ

ص: 223

اَللَّیْلِ فَإِذَا مَضَی اَلْغَسَقُ نَادَی مَلَکَانِ مَنْ رَقَدَ عَنْ صَلاَهِ اَلْمَکْتُوبَهِ بَعْدَ نِصْفِ اللَّيْلِ فَلَا رَقَدَتْ عَيْنَاهُ».

41 - علل الشرائع: ج2 ص 340 ب40 ح1 أبي رحمه الله قال: حدثنا سعد بن عبد الله، عن أحمد بن محمد بن عيسى، عن الحسن بن سعيد، عن أحمد بن عبد الله القروي، عن أبان بن عثمان، عن أبي بصير، عن أبي جعفر عليه السلام، قال قال رسول الله صلى الله عليه و آله: «لَولَا أَنْ أَشُقَّ عَلَى أُمَّتِي لَا خَرَّتْ الْعِشَاءِ إِلَى نِصْفِ اللَّيْلِ».

42 - الكافي: ج3 ص 281 ح140 محمد بن يحيى، عن سلمة بن الخطاب، عن محمد بن الوليد، عن أبان بن عثمان، عن عمر بن يزيد، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: قال: «وَقْتُ الْمَغْرِبِ فِي السَّفَرِ إِلَى رُبُعِ اللَّيْلِ». وتهذیب الأحکام: ج3 ص 236 ب 23ح 119/610 أحمد بن محمد، عن الحسين بن سعيد، عن فضالة، عن أبان بن عثمان .....

43 - الكافي: ج 3 ص 281 ذیل ح13 و روي أيضا إِلَى نِصْفِ اللَّيْلِ .

44 - کتاب الصلاة، الميرزا حسين النائيني: ج1 ص76 و أما العشاء ففي رواية عن صاحب الأمر عجل الله فرجه أنه قال: «ملعون ملعون من أخر العشاء إلى أن تشتبك النجوم ... ». و هذه الرواية بظاهرها تدل على أن آخر وقت العشاء هو اشتباك النجوم الذي هو قريب من سقوط الشفق، و لكن الظاهر أنه لم يعمل بها أحد، و في مضمر معاوية بن عمار، أن «وَقْتُ الْعِشَاءِ الْآخِرَةِ إِلَى ثُلُثِ اللَّيْلِ». ويقرب منها رواية الحلبي عن الصادق عليه السلام «الْعَتَمَةُ إِلَى ثُلُثِ اللَّيْلِ أَوْ إِلَى نِصْفِ اللَّيْلِ ، و أفتي بمضمونها بعض، وقد ورد في عدة من الروايات أن رسول الله صلى الله عليه و آله قال: «لَولَا أَنِّي أَخَافُ أَنْ أَشُقَّ عَلَى أُمَّتِي ، لاخَرَّتْ الْعَتَمَةَ إِلَى ثُلُثِ اللَیلِ ، وَ أَنْتَ فِي رُخَصَهُ إِلَى نِصْفِ اللَّيْلِ ، وَ هُوَ غَسَقُ اللَّيْلِ ، فَإِذَا مَضَى الْغَسَقُ نادی ملکان : مَنْ رَقَدَ عَنْ صَلَاةِ المکتوبه بَعْدَ يَصِفُ اللَّيْلِ فَلَا رَقَدَتْ عَيْنَاهُ». و في بعض منها أنه قال صلى الله علیه و آله: «وَ أَنْتَ فِي رُخَصَهُ إِلَى نِصْفِ اللَّيْلِ». وفي رواية أنه قال صلى الله عليه و آله: «لولا

ص: 224

أَنْ أَشُقَّ عَلَى أُمَّتِي لَأَخَّرْتُ الْعِشَاءَ إِلَى نِصْفِ اللَّيْلِ» و روى الكليني: «إِلَى رُبُعِ اللَّيْلِ» و «إِلَى نِصْفِ اللَّيْلِ» أيضا. فهذه جملة الأخبار الواردة في المقام، وأنت إذا نظرت في هذه الأخبار على اختلافها تعرف أنها ليست بصدد بيان الوقت الإجزائي ، بل إنما هي لبيان وقت الفضل، كما يدل عليه قوله صلى الله عليه و آله في ذيل قوله: «لَولَا أَنِّي أَخَافُ أَنْ أَشُقَّ عَلَى أُمَّتِي» و «وَ أَنْتَ فِي رُخَصَهُ إِلَى نِصْفِ اللَّيْلِ» فإنه يشعر بأن التأخير إلى الثلث ليس من جهة أنه أول الوقت، كما يوهمه ظاهر قوله صلى الله عليه و آله «لاخَرَّتْ الْعِشَاءَ إِلَى ثُلُثِ اللَّيْلِ» بل لمكان أن آخر الوقت الفضيلي هو الثلث و أنه أفضل من أوله ، كما يشعر إليه أن تقديمها على ذلك الوقت إنما هو لمكان خوف المشقة، وإلا فالصبر إلى الثلث أفضل، وإن كان الوقت ممتد إلى النصف.

45 - وسائل الشيعة: ج4 ص 201 ب21 أقول: لعل المراد من أخر العشاءين، و يكون اللعن باعتبار تأخير المغرب لما تقدم، أو يكون مخصوصا بمن يؤخر العشاء بعد الفراغ من المغرب معتقدا وجوب التأخير لما مر، و كذا الغداة و الله أعلم.

46 - بحار الأنوار، ج80 ص60 ب8 بیان: ... و لعله محمول على ما إذا أخر معتقدا عدم جواز إيقاعها قبل ذلك، كما كان مذهب أبي الخطاب، أو طلبا لفضلها كما قید به في سائر الأخبار، أو إذاعة و تركا للتقية، فإن العامة ينكرون التأخير أشد الإنكار، أو على من داوم على ذلك تهاونا بالسنة و عدولا عنها، ويمكن حملها على التقية أيضا.

47 - رجال الشيخ الطوسي: ص 565 و ص589.

48 - رجال العلامه الحلي: ص250 رقم 7.

49 - الطراز الأول: ج1 ص450.

50 - بحار الأنوار: ج 80 ص65ب 8.

51 - بحار الأنوار: ج66 ص220.

52 - دعائم الإسلام: ج1 ص50.

ص: 225

53 - الكافي: ج2 ص 418 ح3 علي بن إبراهيم، عن أبيه، عن ابن أبي عمير، عن حفص بن البختري و غيره، عن عيسى شلقان قال: كنت قاعدا فمر أبو الحسن موسى عليه السلام و معه بهمة، قال: قلت: يا غلام! ما ترى ما يصنع أبوك، يأمرنا بالشيء ثم ينهانا عنه، أمرنا أن نتولی أبا الخطاب ثم أمرنا أن نلعنه و نتبرأ منه؟! فقال أبو الحسن عليه السلام و هو غلام: «إِنَّ اَللَّهَ خَلَقَ خَلْقاً لِلْإِیمَانِ لاَ زَوَالَ لَهُ، وَ خَلَقَ خَلْقاً لِلْکُفْرِ لاَ زَوَالَ لَهُ، وَ خَلَقَ خَلْقاً بَیْنَ ذَلِکَ أَعَارَهُ اَلْإِیمَانَ یُسَمَّوْنَ اَلْمُعَارِینَ إِذَا شَاءَ سَلَبَهُمْ وَ کَانَ أَبُو اَلْخَطَّابِ». قال: فدخلت على أبي عبد الله عليه السلام فأخبرته ما قلت لأبي الحسن عليه السلام و ما قال لي، فقال أبو عبد الله عليه السلام: «إِنَّهُ نَبْعَةُ نُبُوَّةٍ».

54 - بحار الأنوار: ج66 ص 219 ب ح 3.

55 - تهذیب الأحکام: ج2 ص 259 ب13 ح 1032 /69

56 - الأمالي، الشيخ المفيد: ص 338 مجلس40 ح3 ...عن أبان بن تغلب، عن أبي عبد الله جعفر بن محمد عليه السلام قال:. و الأمالي، الشيخ الطوسي: ص 115 مجلس4 ح178- 32 و بشارة المصطفى لشيعة المرتضى: ج2 ص105 و الدر النظيم: ص 642 و الكافي: ج2 ص 226 ح16... عن عيسى بن أبي منصور قال سمعت أبا عبد الله عليه السلام يقول: «نَفَسُ الْمَهْمُومِ لَنَا الْمُغْتَمِّ لِظُلْمِنَا تَسْبِیحٌ وَ هَمُّهُ لِأَمْرِنَا عِبَادَةٌ وَ کِتْمَانُهُ لِسِرِّنَا جِهَادٌ فِی سَبِیلِ اللَّهِ» .

57 - الكافي.

58 - المحاسن.

59 - الكافي: ج2 ص 223 ح 8 و المحاسن: ج1 ص255 ب31 ح 281 .

60 - من لا يحضره الفقيه: ج1 ص220 ح 661 باب مواقيت الصلاة ... و قال الصادق عليه السلام: «مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ أَخَّرَ اَلْمَغْرِبَ طَلَباً لِفَضْلِهَا». و قيل له: إن أهل العراق يؤخرون المغرب حتى تشتبك النجوم؟ فقال: «مِنْ عَمَلِ عَدُوِّ اَللَّهِ أَبِی اَلْخَطَّابِ». و علل الشرائع: ج2

ص: 226

ص350 ب60 ح6... عن محمد بن أبي حمزة، عمن ذكرة عن أبي عبدالله عليه السلام قال: «مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ أَخَّرَ اَلْمَغْرِبَ طَلَباً لِفَضْلِهَا».

61 - تهذیب الأحکام: ج2 ص 253 ب13 ح1004- 41 و الإستبصارن ج1 ص258 ب147 ح 52/925 ... عن ذريح، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: ... و قال: قلت له: إن أناسا من أصحاب أبي الخطاب يمسون بالمغرب حتى تشتبك النجوم؟ قال: فقال: «أَبْرَأُ إِلَى اَللَّهِ مِمَّنْ يَفْعَلُ هَذَا مُتَعَمِّداً». وتهذیب الأحکام: ج 2 ص 33 ب 4 ح 53 والإستبصار: ج1 ص268 ب149ح 31 ... عن ذريح قال: قلت لأبي عبد الله : إن أناسا من أصحاب أبي الخطاب يمسون بالمغرب حتى تشتبك النجوم؟ قال: «أَبْرَأُ إِلَى اَللَّهِ مِمَّنْ يَفْعَلُ هَذَا مُتَعَمِّداً». و الأمالي، ابن بابویه، ص392 مجلس 62 ح1 ...عن علي بن إسماعيل قال: أخبرني أبو أسامة الشحام قال: سمعت أبا عبد الله الصادق عليه السلام يقول: «مَنْ أَخَّرَ اَلْمَغْرِبَ حَتَّی تَشْتَبِکَ اَلنُّجُومُ مِنْ غَیْرِ عِلَّهٍ فَأَنَا إِلَی اَللَّهِ مِنْهُ بَرِیءٌ». و دعائم الإسلام: ج1 ص 138 و سمع أبو الخطاب عليه لعنة الله أبا عبد الله صلوات الله عليه و هو يقول: «إذا سَقَطَتِ اَلْحُمْرَهُ مِنْ هَاهُنَا - و أومیء إلى المشرق - فَذَلِکَ وَقْتُ اَلْمَغْرِبِ». فقال أبوالخطاب لأصحابه لما أحدث ما أحدثه: أول صلاة المغرب ذهاب الحمرة من أفق المغرب. وقال: لا تصلوها حتى تشتبك النجوم . فبلغ ذلك أبا عبد الله عليه السلام فلعنه وقال: «مَنْ تَرَكَ صَلَاةَ الْمَغْرِبِ إِلَى اشْتِبَاكِ النُّجُومِ عاداً فَأَنَا مِنْهُ بَرْيِ».

62 - تهذیب الأحکام: ج2 ص 253 ب13 ح1004- 41 و الإستبصار: ج1 ص258 ب147 ح 52/925 ... عن ذريح، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: «أَتَى جَبْرَئِيلُ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ فَأَعْلَمَهُ مَوَاقِيتَ اَلصَّلاَةِ فَقَالَ صَلِّ اَلْفَجْرَ حِينَ يَنْشَقُّ اَلْفَجْرُ وَ صَلِّ اَلْأُولَى إِذَا زَالَتِ اَلشَّمْسُ وَ صَلِّ اَلْعَصْرَ بُعَیْدَهَا (بَعدَها- الإستبصار)، وَصَلَ الْمَغْرِبَ إِذَا سَقَطَ

ص: 227

اَلْقُرْصُ وَ صَلِّ اَلْعَتَمَهَ إِذَا غَابَ اَلشَّفَقُ ثُمَّ أَتَاهُ مِنَ اَلْغَدِ فَقَالَ أَسْفِرْ بِالْفَجْرِ فَأَسْفَرَ ثُمَّ أَخَّرَ اَلظُّهْرَ حِینَ (حین-الاستبصار) کَانَ اَلْوَقْتُ اَلَّذِی صَلَّی فِیهِ اَلْعَصْرَ وَ صَلَّی اَلْعَصْرَ بُعَیْدَهَا وَ صَلَّی اَلْمَغْرِبَ قَبْلَ سُقُوطِ اَلشَّفَقِ وَ صَلَّی اَلْعَتَمَهَ حِینَ ذَهَبَ ثُلُثُ اَللَّیْلِ ثُمَّ قَالَ: مَا بَیْنَ هَذَیْنِ اَلْوَقْتَیْنِ وَقْتٌ أَفْضَلُ اَلْوَقْتِ أَوَّلُهُ (أَوَّلُ اَلْوَقْتِ أَفْضَلُهُ- الإستبصار)». ثم قال عليه السلام: «قال رسول الله صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ لَوْ لاَ أَنِّی أَکْرَهُ أَنْ أَشُقَّ عَلَی أُمَّتِی لَأَخَّرْتُهَا إِلَی نِصْفِ اَللَّیْلِ».

و علل الشرائع: ج2 ص350 ب60 ح5 ...عن ليث، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: «كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ لَا يُؤْثِرُ عَلَى صَلَاةِ الْمَغْرِبِ شَيْئاً إِذَا غَرَبَتِ الشَّمْسُ حتی يَصِلُهَا [یُصَلِیَها]».

و رجال الكشي: ص290ح510 ... عن أبي أسامة قال: قال رجل لأبي عبد الله عليه السلام: أؤخر المغرب حتى تستبين النجوم؟ قال: فقال: «خَطَّابِیَّهٌ ، إِنَّ جَبْرِیلَ أَنْزَلَهَا عَلَی رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ حِينَ سَقَطَ الْقُرْصُ». مانند آن: علل الشرائع: ج2 ص350 ب60ح3 و الإستبصار ج1 ص262 ب149 ح4 و تهذیب الأحکام: ج2 ص 28 ب4 ح31 و ص32 ب4 ح49. و تهذیب الأحکام: ج2 ص 258 ح64...عن الصباح بن سیابة و أبي أسامة قال: سألوا الشيخ عن المغرب فقال بعضهم: جعلني الله فداك ننتظر حتى يطلع کوکب ؟ فقال: خطابية ! ....

63 - كمال الدين و تمام النعمة: ج2 ص371 ب35 ح5 حدثنا أحمد بن زياد بن جعفر الهمداني رضي الله عنه قال: حدثنا علي بن إبراهيم بن هاشم، عن أبيه، عن علي بن معبد عن الحسين بن خالد قال: قال علي بن موسی الرضا عليه السلام: «لَا دِينَ لِمَنْ لَا وَرَعَ لَهُ وَ لَا إِيمَانَ لِمَنْ لَا تقیة لَهُ إِنَّ أكرمکم عِنْدَ اللَّهِ أعملکم بالتقیة». فقيل له: يا ابن رسول الله ! إلى متى؟ قال: «إِلى يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ ، وَ هُوَ يَؤُمُّ خُرُوجِ قَائِمُنَا أَهْلَ الْبَيْتِ ، فَمَنْ تَرَكَ التَّقِيَّةَ قَبْلَ خُرُوجِ قَائِمِنَا فَلَیسَ مِنَّا ... ». از او: كفاية الأثر: ص 274 و إعلام الوری: ج2 ص 241 فصل 2 و مشكاة الأنوار:

ص: 228

ص 43 فصل 11 و کشف الغمة: ج2 ص24 فصل 2.

و الأمالي، الشيخ الطوسي: ص 281 مجلس10 ح543 - 81 الفحام: حدثني المنصوري، قال: حدثني عم أبي، قال: حدثني الإمام علي بن محمد، عن آبائه أب أب، عن الصادق عليهم السلام، قال: «لَيْسَ مِنَّا مَنْ لَمْ يَلْزَمِ التَّقِيَّةَ ، وَ يَصُونُنَا [يَصُنَا] عَنْ سُفْلُهُ الرعیة».

والصراط المستقيم: ج3 ص 71 ب1 و قال الصادق عليه السلام: «التقيه دِينِي وَ دِينُ آبَائِي ، وَ لَا دِينَ لِمَنْ لَا تَقِيَّةَ لَهُ ، التقيه تُرْسُ اللَّهِ فِي الْأَرْضِ ، لَيْسَ مِنَّا مَنْ لَمْ یلزم التَّقِيَّةَ وَ يَصُونُنَا عَنْ سَفِلَةِ الرَعیَةِ، خَالِطُوا النَّاسَ بِالْبَرَّانِيَّةِ وَ خَالِفُوهُمْ بِالْجَوَّانِيَّةِ مَا دَامَتِ الإمرَةُ صبيانِيَةُ».

وعوالي اللئالي: ج2 ص 104 المسلک 4 ح286 وقال جعفر بن محمد عليهما السلام: التَّقِیَّهُ ديني و دین آبائي. ودعائم الإسلام: ج1 ص110 و 160 و قال جعفر بن محمد عليهما السلام: «التَّقِيَّةُ دِينِي وَ دِينُ آبَائِي إِلَّا فِي ثَلَاثٍ فِي شُرْبِ الْمُسْكِرِ وَ الْمَسْحُ عَلَى الخُفَینِ وَ تَرَكَ الجهرب بِسْمِ اللَّهِ الرحمان الرَّحِيمِ». و جامع الأخبار: ص 95 فصل 53 قال الصادق عليه السلام: «مَنْ تَرَکَ تَقِیَّهً قَبْلَ خُرُوجِ قَائِمِنَا فَلَیْسَ مِنَّا». و قال عليه السلام: «التقيه دِينِي وَ دِينُ آبَائِي». و قال عليه السلام: «لاَ دِینَ لِمَنْ لاَ تَقِیَّهَ لَهُ». و قال النبي صلى الله عليه و آله: «تَارِکَ اَلتَّقِیَّهِ کَتَارِکِ اَلصَّلاَهِ». وقال الصادق عليه السلام: «مَنْ أَذَاعَ عَلَيْنَا شَيْئاً مِنْ أَمْرِنَا فَهُوَ کمن قَتَلَنَا عَمْداً وَ لَمْ يَقْتُلْنَا خُطًا» . و قال عليه السلام: «اَلتَّقِیَّهُ فِی کُلِّ ضَرُورَهٍ وَ صَاحِبُهَا أَعْلَمُ بِهَا حِینَ یَنْزِلُ [تَنْزِلُ] بِهِ». من کتاب صفات الشيعة قال أبو عبد الله عليه السلام: «لَیْسَ مِنْ شِیعَهِ عَلِیٍّ مَنْ لاَ یَتَّقِی». من كتاب التقية للعياشي قال الصادق عليه السلام: «لا دِینَ لِمَنْ لاَ تَقِیَّهَ لَهُ وَ إِنَّ اَلتَّقِیَّهَ لَأَوْسَعُ مَا بَیْنَ اَلسَّمَاءِ وَ اَلْأَرْضِ». و قال عليه السلام: «مَنْ كانَ مُؤْمِنُ [يُؤمِنُ] بِاللَّهِ وَ اَلْیَوْمِ اَلْآخِرِ فَلاَ یَتَکَلَّمْ فِی دَوْلَهِ اَلْبَاطِلِ إِلاَّ بِالتَّقِیَّهِ». وعنه عليه السلام: «إِيَّاكُمْ إِيَّاكُمْ [إنَكُم] عَلَى دِينٍ مَنْ كَتَمَهُ أَعَزَّهُ اللَّهُ ، وَ مَنْ أَذَاعَهُ أَذَلَّهُ اللَّهُ». وعنه عليه السلام: «لا خَيْرَ فِيمَنْ لَا تَقْنُتْ لَهُ». وعن أبي عبد الله عليه السلام: «أَنَّ أَبِي كَانَ يَقُولُ : مَا مِنْ شَيْ ءٍ أَقَرَّ لِعَيْنِ أبيکَ مِنَ التَّقِيَّةِ

ص: 229

إِنَّ اَلتَّقِیَّهَ جُنَّهُ اَلْمُؤْمِنِ». و قال الرضا عليه السلام: «لَا إِسْلَامٍ لِمَنْ لَا وَرَعَ لَهُ ، وَ لَا إِيمَانَ لِمَنْ لَا تَقِيَّةَ لَهُ». و عن الباقر عليه السلام: قال: «خُلِقَتِ اَلتَّقِیَّهُ لِتَحْقُنَ بالدم [اَلدَّمَ] فَإِذَا بَلَغَ اَلدَّمَ فَلاَ تَقِیَّهَ». عن أبي بصير عن أبي عبدالله عليه السلام قال: «اَلتَّقِیَّهُ مِنْ دِینِ اَللَّهِ». قلت: من دین الله ؟! قال: «إِي وَ اللَّهِ مِنْ دِينِ اللَّهِ ، وَ لَقَدْ قالَ یوسف: أَیَّتُهَا الْعِیرُ إِنَّکُمْ لَسَارِقُونَ، وَ اللَّهِ مَا کانوا سَرَقُوا شَيْئاً ، وَ لَقَدْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ : إِنِّی سَقِیمٌ» وَ اَللَّهِ مَا کَانَ سَقِیماً». عن أبي عبد الله عليه السلام: «إِذَا تَقَارَبَ هَذَا اَلْأَمْرُ کَانَ أَشَدَّ لِلتَّقِیَّهِ». و عنه عليه السلام: «مِنْ أُفْشِيَ سِرَّنَا أَهْلَ الْبَيْتِ أَذَاقَهُ اللَّهُ حَرَّ الْحَدِيدِ». و مشكاة الأنوار في غرر الأخبار: ص41 فصل 11 عن أبي عبد الله عليه السلام قال: «مَنْ أَذَاعَ عَلَيْنَا شَيْئاً مِنْ أَمْرِنَا فَهُوَ کمن قَتَلَنَا عَمْداً وَ لَمْ يَقْتُلْنَا خَطَأً». عن بشير قال: قال أبو عبد الله عليه السلام: «سمعت أَبِي يَقُولُ : لَا وَ اللَّهِ مَا عَلَى الْأَرْضِ شَيْ ءُ أَحَبَّ إِلَيَّ مِنَ اَلتَّقِیَّهِ یَا حَبِیبُ إِنَّهُ مَنْ کَانَتْ لَهُ تَقِیَّهٌ رَفَعَهُ اَللَّهُ یَا حَبِیبُ مَنْ لَمْ یَکُنْ لَهُ تَقِیَّهٌ وَضَعَهُ اَللَّهُ یَا حَبِیبُ إِنَّ اَلنَّاسَ إِنَّمَا هُمْ فِی هُدْنَهٍ فَلَوْ قَدْ کَانَ ذَلِکَ کَانَ هَذَا». عنه عليه السلام في قول الله عزوجل: «أُولئِکَ یُؤْتَوْنَ أَجْرَهُمْ مَرَّتَیْنِ بِما صَبَرُوا» قال: «بِمَا صَبَرُوا عَلَی اَلتَّقِیَّهِ»، «ویَدْرَؤُنَ بِالْحَسَنَهِ اَلسَّیِّئَهَ» قال: «اَلْحَسَنَهُ اَلتَّقِیَّهُ وَ اَلسَّیِّئَهُ اَلْإِذَاعَهُ». عن أبي بصير قال: قلت لأبي عبد الله عليه السلام: ما لنا من يخبرنا بما يكون كما كان علي يخبر أصحابه؟ فقال: «بَلَی وَ اَللَّهِ وَ لَکِنْ هَاتِ حَدِیثاً وَاحِداً حَدَّثْتُکَ فَکَتَمْتَهُ». فقال أبو بصير: فوالله ما وجدت حديثا واحدا كتمته. عنه عليه السلام قال: «التَّقِیَّهُ فِی کُلِّ ضَرُورَهٍ ، وَ صَاحِبُهَا أَعْلَمُ بِهَا حِینَ تَنْزِلُ بِهِ». عن الباقر عليه السلام قال: «خُلِقَتِ اَلتَّقِیَّهُ لِیُحْقَنَ بِهَا اَلدَّمُ فَإِذَا بَلَغَ اَلدَّمَ فَلاَ تَقِیَّهَ». عن أبي بصير قال: سألت أباعبدالله عليه السلام عن حديث كثير فقال: «هَلْ کَتَمْتَ عَلَیَّ شَیْئاً قَطُّ؟». فبقيت أذكر فلما رأى ما بي قال: «أَمَّا مَا حَدَّثْتَ بِهِ أَصْحَابَکَ فَلاَ بَأْسَ بِهِ إِنَّمَا اَلْإِذَاعَهُ أَنْ تُحَدِّثَ بِهِ غَیْرَ أَصْحَابِکَ». عن أبي عبد الله في قول الله تبارك وتعالى: «وَ یَقْتُلُونَ اَلْأَنْبِیاءَ بِغَیْرِ حَقٍّ» قال: «أَمَا وَ اَللَّهِ مَا قَتَلُوهُمْ بِالسُّیُوفِ وَ لَکِنْ أَذَاعُوا سِرَّهُمْ وَ أَفْشَوْا عَلَیْهِمْ فَقُتِلُوا». من کتاب صفات الشيعة

ص: 230

قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: «لَیْسَ مِنْ شِیعَةِ عَلِیٍّ مَنْ لَا یَتَّقِی» مِنْ کِتَابِ التَّقِیَّةِ لِلْعَیَّاشِیِّ، قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: «لَا دِینَ لِمَنْ لَا تَقِیَّةَ لَهُ وَ إِنَّ التَّقِیَّةَ لَأَوْسَعُ مَّا بَیْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ» وَ قَالَ علیه السلام: «مَنْ کَانَ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ فَلَا یَتَکَلَّمْ فِی دَوْلَةِ الْبَاطِلِ إِلَّا بِالتَّقِیَّةِ» عن ابی عبدالله علیه السلام قال: «ان الله غیر [عیر] فوما بالاذاعة» فقال: «وَ إِذا جاءَهُمْ أَمْرٌ مِنَ اَلْأَمْنِ أَوِ اَلْخَوْفِ أَذاعُوا بِهِ». و عنه علیه السلام قال: «لا خَیرَ فیمَن مَنْ لَا تَقِیَّةَ لَهُ وَ لَا إِیمَانَ لِمَنْ لَا تَقِیَّةَ لَهُ». من كتاب المحاسن عن أبي عبد الله عليه السلام قال: «إِنَّ أَبِي كَانَ يَقُولُ : مَا شَيْ ءٍ أَقَرَّ لِعَيْنِ أبيک مِنَ التَّقِيَّةِ ، إِنَّ التَّقِيَّةَ جُنَّةُ لِلمَؤمِنِ». عن أبي بصير عن أبي عبد الله عليه السلام: «التقيه مِنْ دِينِ اللَّهِ». قلت: من دين الله ؟! قال: «إِي وَ اللَّهِ مِنْ دِينِ اللَّهِ ، وَ لَقَدْ قالَ یوسف : «أَيَّتُهَا الْعِيرُ إِنَّكُمْ لَسارِقُونَ» وَ اللَّهِ مَا کانوا سَرَقُوا شَيْئاً، و لقد قال إبراهيم «إِنِّی سَقِیمٌ» وَ اَللَّهِ مَا کَانَ سَقِیماً». عن أبي عبد الله عليه السلام قال: «إِذَا تَقَارَبَ هَذَا اَلْأَمْرُ کَانَ أَشَدَّ لِلتَّقِیَّهِ». عنه عليه السلام قال: «مَنْ أَفْشَی سِرَّنَا أَهْلَ اَلْبَیْتِ أَذَاقَهُ اَللَّهُ حَرَّ اَلْحَدِیدِ».

64 - المحاسن: ج1 ص206 ب5 ح61 البرقي، عن أبيه، عن يونس بن عبد الرحمان، عن داود بن فرقد، عمن حدثه، عن عبد الله بن شبرمة قال: ما أذكر حديثا سمعته من جعفر بن محمد إلا كاد يتصدع قلبي قال: قال أبي، عن جدي، عن رسول الله صلى الله عليه و آله. قال ابن شبرمة: و أقسم بالله ما كذب أبوه على جده ولا كذب جده على رسول الله صلى الله عليه و آله فقال: قال رسول الله صلى الله عليه و آله:. و الكافي: ج1 ص43 ح9 علي بن إبراهيم، عن محمد بن عیسی، عن يونس، عن داود بن فرقد، عمن حدثه، عن ابن شبرمة - مانند المحاسن - . و الأمالي، الشيخ الصدوق: ص421 المجلس 65 ح 16 حدثنا محمد بن موسی بن المتوكل رحمه الله قال: حدثنا علي بن إبراهيم بن هاشم، عن محمد بن عيسى بن عبيد، عن يونس بن عبد الرحمان، عن داود بن فرقد، عن ابن شبرمة - مانند المحاسن -. و روضة الواعظين: ج1 ص10 و عوالي اللئالي العزيزية: ج4 ص 75 ح60

ص: 231

65 - قرب الإسناد: ص 11 ح35 - قال: وحدثني مسعدة بن صدقة قال: حدثني جعفر بن محمد، عن أبيه عليهما السلام: أن عليا عليه السلام قال:. والكافي: ج1 ص 57ح 17 - علي بن إبراهيم ، عن هارون بن مسلم، عن مسعدة بن صدقة قال: حدثني جعفر عن أبيه عليهما السلام: أن عليا عليه السلام قال:.

66 - منهاج الوصول في معرفة الأصول، القاضي البيضاوي: ص 73 أخرج البخاري و مسلم، عن عمرو بن العاص، عن رسول الله صلى الله عليه و آله، أنه قال: إذا حكم الحاكم فاجتهد ثم أصاب فله أجران، و إذا حكم ثم أخطأ فله أجر واحد. وروي مرسلا عن النبي صلى الله عليه و آله أنه قال: من أصاب فله أجران، و من أخطأ فأجر واحد. کتاب البخاري: كتاب الإعتصام : باب أجر الحاكم إذا اجتهد فأصاب أو أخطأ؛ صحیح مسلم تحقیق: محمد فؤاد عبد الباقي کتاب الأقضية ح15؛ سنن ابن ماجة تحقيق: محمد فؤاد عبد الباقي: ج2 ص776 ب2، کتاب الأحكام ح2314. غير أنه قال: « فأصاب» و «فأخطأ» بدل ما في الصحيحين من: «ثم أصاب» و «ثم أخطأ». و أخرجه الترمذي، عن أبي هريرة (و متن الحديث كما في سنن ابن ماجة)، سنن الترمذي تحقيق: محمد فؤاد عبدالباقي: ج3 ص615ح1326.

مفاتيح الغيب: ج16 ص 59 قوله: ومن اجتهد فأخطأ فله أجرواحد.

أنوار التنزيل و أسرار التأويل: ج2 ص 32 و لقوله عليه الصلاة و السلام: من اجتهد فأصاب فله أجران و من أخطأ فله أجرواحد.

روح المعاني في تفسير القرآن العظيم : ج1 ص503 و قرأ عكرمة قتل فيه و كذا في قل قتال فيه کبیراي عظيم وزرا، وفيه تقرير لحرمة القتال في الشهر الحرام، وأن ما اعتقد من استحلاله صلى الله عليه و سلم القتال فيه باطل، وما وقع من أصحابه عليه الصلاة و السلام كان من باب الخطأ في الاجتهاد و هو معفو عنه، بل من اجتهد و أخطأ فله أجر واحد- كما في الحديث، و الحكمة في ذلك أن الاختلاف والتفرق المنهي عنه إنما هو المؤدي إلى الفتنة والتعصب و تشتیت

ص: 232

الجماعة؛ فأما الإختلاف في الفروع فهو من محاسن الشريعة. قال النبي صلى الله عليه و سلم : إذا اجتهد الحاكم فأصاب فله أجران، و إذا اجتهد فأخطأ فله أجر واحد. و روي أن له إن أصاب عشرة أجور. قوله صلى الله عليه وسلم: إذا اجتهد الحاكم فأصاب فله أجران وإذا اجتهد فأخطأ فله أجر واحد.

إمتاع الأسماع بما للنبي من الأحوال و الأموال و الحفدة و...: ج16 ص451 الأحكام إلى اجتهاد العلماء، و أنه أحرز من أصاب منهم الأجرين الموعودين: أحدهما بالاجتهاد و الآخر بإصابة العين بما عليها من الدلالة في الكتاب و السنة و إنه أحرز من اجتهد فأخطأ أجرا واحدا باجتهاده، و رفع إثم الخطأ عنه و ذلك في أحكام الشريعة التي لم يأت بيانها نضا، و إنما ورد خفيا. و فيما سبق من قوله صلى الله عليه وسلم [إذا اجتهد الحاكم فأصاب، فله أجران. وإذا اجتهد فأخطأ، فله أجرواحد] دليل على أنه وكل بيان بعض الأحكام إلى اجتهاد العلماء، وأنه أحرز من أصاب منهم الأجرين الموعودين، أحدهما بالإجتهاد، والآخر بإصابة العين المطلوبة بما عليها من الدلالة في الكتاب أو السنة، وإنه أحرز من اجتهد، فأخطأ أجرا واحدا باجتهاده، و رفع اثم الخطأ عنه، و ذلك في أحكام الشريعة التي لم يأت بیانها نضا، وإنما ورد خفيا.

مسند احمد: ج4 ص 205 حدثني أبي ثنا هاشم قال ثنا الفرج عن ربيعة بن يزيد عن عقبة بن عامر عن النبي صلى الله عليه وسلم مثله غير أنه قال فان اجتهدت فأصبت القضاء فلك عشرة أجور وان اجتهدت فأخطأت فلك أجر واحد.

سنن الترمذي: ج2 ص393 ب2 باب ما جاء في القاضي يصيب ويخطئ الرقم 1341 حدثنا حسین بن مهدي . حدثنا عبد الرزاق. حدثنا معمر، عن سفيان الثوري، عن يحيى بن سعيد، عن أبي بكر بن محمد بن عمرو بن حزم، عن أبي سلمة، عن أبي هريرة ، قال : قال رسول الله صلى الله عليه وسلم: إذا حکم الحاکم فاجتهد فأصاب، فله أجران. وإذا حكم فأخطأ فله أجر واحد. وفي الباب عن عمرو بن عاص و عقبة بن عامر. حديث أبي هريرة حديث حسن غريب من هذا

ص: 233

الوجه. لا نعرفه من حديث سفيان الثوري ، عن يحيى بن سعيد، إلا من حديث عبد الرزاق عن معمر، عن سفيان الثوري.

مجمع الزوائد: ج4 ص 196 (باب اجتهاد الحاكم) عن عبد الله بن عمر أن خصمين اختصما إلى عمرو بن العاص فقضى بينهما فسخط المقضى عليه فأتى النبي صلى الله عليه و سلم فأخبره فقال رسول الله صلى الله عليه و سلم إذا قضى القاضي فاجتهد وأصاب فله عشرة أجور وإذا اجتهد وأخطأ فله أجر أو أجران . رواه أحمد والطبراني في الأوسط وفيه سلمة بن السوم ولم أجد من ترجمة بعلم. وعن عمرو بن العاص قال جاء رسول الله صلى الله عليه و سلم خصمان قال لعمرو إقض بينهما قال أنت أولى بذلك منی یا رسول الله قال وإن كان قال فإذا قضيت بينهما فمالي قال إن كنت قضيت بينهما فأصبت القضاء فلك عشر حسنات وإن أنت اجتهدت فأخطأت فلك حسنة قلت له في الصحيح أن أصبت فلك أجران وإن أخطأت فلك أجر رواه أحمد والطبراني في الكبير و فيه من لم أعرفه. وروى الإمام أحمد باسناد رجاله رجال الصحيح إلى عقبة بن عامر عن النبي صلى الله عليه و سلم قال مثله غير أنه قال إن اجتهدت فأصبت فلك عشرة أجور وإن اجتهدت فأخطأت فلك أجر واحد. وعن عقبة بن عامر الجهني قال جئت إلى رسول الله صلى الله عليه و سلم وعنده خصمان يختصمان فقال لي اقض بينهما فقلت بأبي وأمي أنت أولى بذلك مني فقال إقض بينهما فقلت على ماذا قال اجتهد فان أصبت فلك عشر حسنات وإن لم تصب فلك حسنة . رواه الطبراني في الصغيرو الأوسط وفيه حفص بن سلیمان الأسدي و هو متروك، و تقدم قبل هذا أن أحمد رواه باسناد رجاله رجال الصحيح. و عن بریده عن النبي صلى الله عليه وسلم قال القضاة ثلاثة فرجل قضى فاجتهد فأصاب فله الجنة و رجل قضى فاجتهد فأخطأ فله الجنة و رجل قضى بجور ففي النار قلت روی له أبو داود القضاة ثلاثة قاض في الجنة و قاضيان في النار فقط رواه الطبراني في الأوسط و رجاله رجال الصحيح. و المصنف لعبد الرزاق الصنعاني: ج11 ص 328. الرقم 20674 أخبرنا عبد الرزاق عن معمر عن

ص: 234

موسی بن إبراهيم رجل من آل أبي ربيعة أنه بلغه أن أبا بكر حين استخلف قعد في بيته حزينا ، فدخل عليه عمر، فأقبل على عمر يلومه، وقال: أنت كلفتني هذا، و شكا إليه الحكم بين الناس، فقال له عمر: أما علمت أن رسول الله صلى الله عليه وسلم قال: إن الوالي إذا اجتهد فأصاب الحكم فله أجران، وإذا اجتهد فأخطأ فله أجر واحد، قال: فكأنه سهل على أبي بكر حديث عمر. والرقم 20675 أخبرنا عبد الرزاق عن معمر عن قتادة أن عليا قال: القضاة ثلاثة: قاض اجتهد فأخطأ في النار، وقاض رأى الحق فقضى بغيره في النار، وقاض اجتهد فأصاب في الجنة . السنن الكبرى، النسائي: ج3 ص 461 باب ثواب الإصابة في الحكم بعد الاجتهاد لمن له أن يجتهد الرقم 591 أخبرنا إسحاق بن إبراهيم قال أنا عبد العزيز بن محمد قال حدثني يزيد بن عبد الله بن أسامة بن الهاد عن محمد بن إبراهيم عن بسر بن سعيد عن أبي قيس مولى عمرو بن العاص عن رسول الله صلى الله عليه وسلم قال إذا حکم الحاکم فاجتهد فأصاب فله أجران وإذا حكم فاجتهد فأخطأ فله أجر واحد. قال بن الهاد فحدثت أبا بكر بن عمرو بن حزم فقال هكذا حدثني أبو سلمة عن أبي هريرة قال إسحاق لم أفهم عمرو بن العاص من و الرقم 5919 أخبرنا إسحاق بن إبراهيم قال أنا المقرئ قال ثنا حياة بن شريح عن يزيد بن الهاد كلا الحديثين بإسنادهما سواء مثله. و الرقم5920 أخبرنا إسحاق بن منصور قال حدثنا عبد الرزاق قال أنبأنا معمر عن سفيان عن يحيى بن سعيد عن أبي بكر محمد بن عمرو بن حزم عن أبي سلمة عن أبي هريرة قال قال رسول الله صلى الله عليه وسلم إذا حكم الحاكم فاجتهد فأصاب فله أجران وإذا اجتهد فأخطأ فله أجر. سنن الدارقطني: ج4 ص 129کتاب في الأقضية والأحكام وغير ذلك الرقم 411 حدثنا أبو الحسن علي بن عبد الله بن مبشر، نا أحمد بن سنان القطان، نا يزيد بن هارون ، عن فرج بن فضالة، عن محمد بن عبد الأعلى بن عدي، عن أبيه، عن عبد الله بن عمرو قال: جاء رجلان يختصمان إلى رسول الله صلى الله عليه وسلم، فقال رسول الله صلى الله عليه وسلم، لعمرو بن العاص: أقض بينهما، قال : و أنت ها هنا یا رسول الله؟ قال: نعم، قال: على ما

ص: 235

أقضي، قال: إن اجتهدت فأصبت لك عشرة أجور، وإن اجتهدت فأخطأت فلك أجر واحد. و الرقم 4412 نا أبو مبشر، نا أحمد بن سنان، نا يزيد بن هارون، نا فرج بن فضالة عن ربيعة ابن يزيد، عن عقبة بن عامر، عن النبي صلى الله عليه وسلم بمثله، إلا أنه جعل مكان الأجور حسنات. والرقم 4413 حدثني أبو سهل بن زياد أحمد بن محمد بن عبد الله، نا بشر بن موسی، نا أبو عبد الله محمد بن الفرج بن فضالة، حدثني أبي الفرج بن فضالة، عن ربيعة بن يزيد الدمشقي، عن عقبة بن عامر قال: جاء خصمان إلى رسول الله صلى الله عليه وسلم يختصمان فقال لي: قم يا عقبة أقض بينهما، قلت یا رسول الله أنت أولى بذلك مني، قال: وإن كان، أقض بينهما، فإن اجتهدت فأصبت فلك عشرة أجور، وإن اجتهدت فأخطأت فلك أجر واحد. و الرقم 4414 نا أبو عبيد القاسم بن إسماعيل، نا القاسم بن هاشم، نا علي بن عياش، نا أبو مطيع معاوية بن يحيى، عن ابن لهيعة، عن أبي المصعب المعافري ، عن محرر بن أبي هريرة عن أبي هريرة عن النبي صلى الله عليه وسلم قال: إذا قضى القاضي فاجتهد فأصاب كانت له عشرة أجور وإذا قضى فاجتهد فأخطأ كان له أجران. شعب الإيمان البيهقي: ج6 ص74 الرقم 7530 أخبرنا أبو عبد الله الحافظ أنا أبو عبد الله الصنعاني نا إسحاق بن إبراهيم أنا عبد الرزاق أنا معمر عن موسی بن إبراهيم عن رجل من آل أبي ربيعة أنه بلغه أن أبا بكر حين استخلف قعد في بيته حزينا فدخل عليه عمر فأقبل على عمر يلومه فقال أنت كلفتني هذا وشكا إليه الحكم بين الناس فقال عمر أو ما علمت أن رسول الله صلى الله عليه وسلم قال إن الوالي إذا اجتهد فأصاب الحق فله أجران وإذا اجتهد فأخطأ فله أجر واحد قال و كأنه سهل على أبي بكر حديث عمر. و الرقم 7531 أخبرنا أبو محمد بن يوسف أنا أحمد بن سعيد الأخميمي نا موسی بن الحسن نا الحسن بن بشر بن سلم النخعي نا شريك بن عبد الله النخعي عن الأعمش عن سعد بن عبيدة عن ابن بريدة الأسلمي عن أبيه قال قال رسول الله صلى الله عليه وسلم القضاة ثلاثة قاضيان في النار وقاض في الجنة قاض قضى بغير الحق وهو يعلم فذلك في النار وقاض قضى وهو لا يعلم فأهلك

ص: 236

حقوق الناس فذلك في النار وقاض قضى بالحق فذلك في الجنة.

بقیه مصادر خبر در کتب عامه:

السنن الكبری: ج3 ص 461، کتاب القضاء، الرقم 1/5918 و 3/5920 و مسند أحمد: ج5 ص 222( 4: 198)، و ص 231( 204) الرقم17360.

67 - این سخن کافر زندیق قاضی ابوبکر محمد بن عبد الله، ابن العربي المالکی علیه لعائن الله تتری در کتاب العواصم و القواصم ص 232 متوفای 543 است که نوشته: إن الحسين قتل بشريعة جده.

68 - المحاسن: ج1 ص205 ح60 البرقي، عن الحسن بن محبوب، عن علي بن رئاب، عن أبي عبيدة الحذاء، عن أبي جعفر عليه السلام قال:. والكافي: ج 7 ص 409 ح 2 محمد بن يحيى، عن أحمد بن محمد - بقیه سند و متن مانند المحاسن -. و تهذیب الأحکام: ج6 ص 223 ب ح 23 أحمد بن محمد... و دعائم الإسلام: ج1 ص97 عن أبي جعفر عليه السلام.

69 - صحيفة الرضا عليه السلام: ح 7 و بإسناده قال: قال رسول الله صلى الله عليه وآله:.

70 - المحاسن: ج1 ص 205 ح 59 أحمد البرقي، عن أبيه، عن فضالة بن أيوب، عن إسماعیل بن زیاد، عن أبي عبد الله عليه السلام: قال رسول الله صلى الله عليه و آله:. ورواه ، عن أبي عبد الله الجاموراني، عن الحسن بن علي بن أبي حمزة، عن الحسن بن أبي العلاء، عن أبي عبد الله، عن آبائه عليهم السلام مثله. و دعائم الإسلام: ج1 ص96 و عنه، عن رسول الله صلى الله عليه و آله أنه قال: «مَنْ أَفْتَى بِغَيْرِ عِلْمٍ لعنتة مَلَائِكَةُ السَّمَاءِ وَ مَلَائِكَةُ الْأَرْضِ».

المحاسن: ج1 ص205 ح 58 البرقي، عن محمد بن عيسى، عن جعفر بن محمد أبي الصباح، عن إبراهيم بن أبي سماك، عن موسى بن بكر قال: قال أبو الحسن عليه السلام.

71 - الكافي: ج1 ص 58 ح 17 علي بن إبراهيم، عن هارون بن مسلم، عن مسعدة بن صدقة قال: حدثني جعفر، عن أبيه عليهما السلام:.

ص: 237

72 - دعائم الإسلام ج2 ص 528ح 1877 و عن رسول الله صلى الله علیه و آله أنه قال:.

73 - عوالي الليالي العزيزية: ج4، ص65 ح22 وقال صلى الله عليه و آله:.

74 - الكافي: ج 7 ص 407 باب أصناف القضاة ..ح1 عدة من أصحابنا، عن أحمد بن محمد بن خالد، عن أبيه، رفعه عن أبي عبد الله عليه السلام قال: «الْقُضَاةُ أَرْبَعَةُ ...». و من لا يحضره الفقيه: ج3 ص 4 باب أصناف القضاة و وجوه الحكم ...ح 3221 قال الصادق عليه السلام: - (مانند الكافي شريف و زيادت دارد): «وَ مَنْ حَكَمَ بَدْرٍ هَمَينِ بِغَيْرِ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ عَزوَجَلَ فَقَدْ كَفَرَ بِاللَّهِ تَعَالَى». و الخصال: ج1 ص 247 ح 108 حدثنا محمد بن موسی بن المتوكل رضي الله عنه قال: حدثنا علي بن الحسين السعدآبادي قال: حدثنا أحمد بن أبي عبد الله البرقي، عن أبيه، عن محمد بن أبي عمير رفعه إلى أبي عبد الله عليه السلام - مانند الكافي تا): «فَهُوَ فِي الْجَنَّةِ». و المقنع: ص395 باب القضاء و الأحكام: «و اعلم أن القضاة أربعة: قاض قضى بالباطل و هو يعلم أنه باطل فهو في النار، و قاض قضى بالباطل وهو لا يعلم أنه باطل فهو في النار، و قاض قضى بالحق و هو لا يعلم أنه حق فهو في النار، و قاض قضى بالحق و هو يعلم أنه حق فهو في الجنة». تهذیب الأحکام: ج6 ص 218 ب87 ح5 مانند الكافي شريف.

ر.ک. الفقه المنسوب إلى الإمام الرضا عليه السلام: ص 260 ب39 و تحف العقول، ص 365 و المقنعة: ص 722 کتاب القضاء و الشهادات و القصاص و الديات: وروي عن أمير المؤمنين عليه السلام أنه قال: «الْقُضَاةُ أَرْبَعَةُ ثلاثه مِنْهُمْ فِي النارِ و وَاحِدُ فِي الْجَنَّةِ ...». و معدن الجواهر و رياضة الخواطر: ص 41 باب ذكر ما جاء في أربعة، و السرائر الحاوي لتحرير الفتاوي (و المستطرفات): ج3 ص 541 و پس از ذکر حدیث فرموده: و هذا صریح بوقوف الحكم على العلم و وجوبه، واستحقاق العالم به الثواب ، و فساده من دونه، و استحقاق الحاكم من دونه النار، وقد تجاوز التحريم بالحكم بالجور و التحاكم إلى حكامه، إلى تحريم مجالسة اهله. و عوالي الليالي العزيزية: ج3 ص 517 باب القضاء ...ح12.

ص: 238

75 - العدة في أصول الفقه، شيخ الطائفة الحقة الطوسي: ج2 ص 724 فذهب أكثر المتكلمين و الفقهاء إلى أن كل مجتهد مصيب في اجتهاده و في الحكم، و هو مذهب أبي علي و أبي هاشم (الجبائيان)، و أبي الحسن الكرخي، و أكثر المتكلمين، وإليه ذهب أبوحنيفة و أصحابه فيما حكاه أبو الحسن عنهم، وقد حكي غيره من العلماء عن أبي حنيفة خلافه. وذهب الأصم، و بشر المريسي إلى أن الحق في واحد من ذلك و هو ما يقولون به، وإن ما عداه خطأ، حتى قال الأصم: إن حكم الحاكم ينقض به، ويقولون: إن المخطئ غیر معذور في ذلك، إلا أن يكون خطؤه صغيرا، و أن سبيل ذلك سبيل الخطأ في أصول الديانات. و ذهب أهل الظاهر فيما عدا القياس من الاستدلال و غیره إلى أن الحق من ذلك في واحد. و أما الشافعي فان كلامه مختلف في كتبه: فربما قال: إن الحق في واحد، وعليه دليل قائم، وإن ما عداه خطأ. وربما مرفي كلامه أنه مجتهد قد أدى ما كلف. وربما يقول : إنه قد أخطأ خطأ موضوعا عنه. وقد اختلف أصحابه في حكاية مذهبه: فمنهم من يقول: إن الحق في واحد من ذلك، و أن عليه دليلا و إن لم يقطع على الوصول إليه، و إن ما عداه خطأ، لكن الدليل على الصواب من القولين لما غمض و لم يظهر، كان المخطئ معذورا. و منهم من يحكي: أن كل مجتهد مصیب في اجتهاده و في الحكم، وإن كان أحدهما يقال فيه قد أخطأ، الأشبه عند الله. و الذي أذهب إليه و هو مذهب جميع شيوخنا المتكلمين، المتقدمين و المتأخرين، وهو الذي اختاره سیدنا المرتضی قدس الله روحه، و إليه كان يذهب شيخنا أبو عبد الله رحمه الله: أن الحق واحد و أن عليه دليلا، من خالفه كان مخطئا فاسقا.

الصراط المستقيم إلى مستحقي التقديم: ج3 ص 236- و أباحوا الخطأ في الشريعة فقد ذكر في الجمع بين الصحيحين أن النبي صلى الله عليه و آله قال: من اجتهد فأصاب فله أجران و من أخطأ فله أجرواحد.

الحاشية على أصول الكافي (استرآبادی): ص 97 - و على القول الأول كل مجتهد مصیب صرحوا

ص: 239

بذلك، وعلى الثاني والثالث للمجتهد المصيب أجران وللمخطئ أجر واحد صرحوا بذلك. و ص100 و أصحاب المذهب الرابع يقولون: من خالف حكم الله فهو مخطئ فاسق، وأصحاب المذهب الأول يقولون: كل مجتهد مصيب، وأصحاب المذهب الثاني والثالث يقولون: من خالف حكم الله معذورو له أجر واحد، ومن وافقه له أجران.

الذريعة إلى حافظ الشريعة (شرح أصول الكافي جیلانی): ج1 ص90 و وجه أن هذا الوجه لا يهنأ لبعض الطباع أن المركوز فيه أن غرضهم عليهم السلام بيان طريق العمل عند ورود الخبرين المختلفين أن يقترب من الحكم الواقعي، كما هو دأب المخطئة من أهل الخلاف الذين يقولون على المجتهد أن يبذل الوسع في تقوية الظن بالحكم الواقعي بأي وجه أمكنه، فإن أصاب فله أجران، وإن أخطأ فله أجر واحد، ومن استبصر بطريق أهل البيت عليهم السلام علم أن في البين مباينة كلية، و الحق أنه لم يبهم شيء من الأحكام، بل الكل محفوظ عند أهل الذكر، و امر الناس بالسؤال عنهم، فإن تمكنوا بإفتاء الأحكام الواقعية فالعمل عليها، وإلا فعلى الأحكام الواصلية على وجه التسليم لهم، لا على أنه مظنون.

وفي الرسالة المذكورة أيضا عن الحسن بن الجهم: قلت للعبد الصالح عليه السلام: هل يسعنا فيما يرد علينا منكم إلا التسليم لكم؟ فقال: لَا وَ اللَّهِ لَایَسَعُکُم َإلَّا التَّسْلِيمُ لَنَا. قلت: فیروی عن أبي عبدالله عليه السلام شيء، ويروى عنه خلافه، بأيهما نأخذ؟ قال: «بِمَا خَالَفَ الْقَوْمَ ، وَ مَا وَافَقَ الْقُوَّةِ فالجتنبه». و روي بهذا الإسناد عن أبي عبدالله البرقي، عن أبيه، عن محمد بن عبیدالله : قلت لأبي الحسن الرضا عليه السلام: كيف نصنع بالخبرين المختلفين؟ فقال: «إِذَا وَرَدَ عَلَیْکُمْ حَدِیثَانِ مُخْتَلِفَانِ فَانْظُرُوا مَا یُخَالِفُ مِنْهُمَا الْعَامَّةَ فَخُذُوهُ وَ انْظُرُوا مَا یُوَافِقُ أَخْبَارَهُمْ فَدَعوهُ». الصنف الرابع: في العرض على الكتاب أولا، وإن لم يوجد في الكتاب، فالعرض على أخبار العامة. روی صاحب الفوائد عن الشيخ قطب الدين الراوندي بإسناده عن الصادق عليه السلام، قال: «إِذَا وَرَدَ عَلَیْکُمْ حَدِیثَانِ مُخْتَلِفَانِ فَاعْرِضُوهُمَا عَلَی کِتَابِ اَللَّهِ ، فَمَا وَافَقَ

ص: 240

کِتَابَ اَللَّهِ فَخُذُوهُ وَ مَا خَالَفَ کِتَابَ اَللَّهِ فَرُدُّوهُ فَإِنْ لَمْ تَجِدُوهُمَا فِی کِتَابِ اَللَّهِ ، فَاعْرِضُوهُمَا عَلَی أَخْبَارِ اَلْعَامَّهِ ، فَمَا وَافَقَ أَخْبَارَهُمْ فَذَرُوهُ وَ مَا خَالَفَ أَخْبَارَهُمْ فَخُذُوهُ»

أقول: الظاهر أن المخاطبين من لهم التمكن من تمييز الناسخ من المنسوخ، والمحكم من المتشابه، فامروا بالعرض أولا على الكتاب عسى أن يظفروا بما يوجب لهم العلم بأن متضمن أحد الخبرين حكم واقعي، فإن لم يظفروا، فالعرض على أخبار العامة المفيد لمعرفة مخالفها، وذلك من باب التسليم و الإطاعة، لا لأن خلافهم حکم واقعي البتة؛ إذ ربما يتفق أن يكون في أخبارهم حكم واقعي، والخبر المخالف لها كذبا موضوعا أو مما شبه للراوي. الصنف الخامس: في العرض على الكتاب، وفيه زيادة أن العرض على السنة المقطوع بها لفظ و معنى في حكم العرض على الكتاب. سيجيء في باب الأخذ بالستة و شواهد الكتاب عن عبدالله بن أبي يعفور، قال: سألت أبا عبدالله عليه السلام عن اختلاف الحديث يرويه من نثق به، ومنهم من لا نثق به، قال: «إِذَا وَرَدَ عَلَيْكُمْ حَدِيثٌ فَوَجَدْتُمْ لَهُ شَاهِداً مِنْ كِتَابِ اللَّهِ أَوْ مِنْ قَوْلِ رَسُولِ اللَّهِ صل الله علیه و آله وَ إِلَّا فَالَّذِي جَاءَكُمْ بِهِ أَوْلَى بِهِ».

الرسائل الأحمدية، أحمد بن صالح آل طعان البحراني القطيفي: ج3 ص 228 و قد علم مما مرأن الاجتهاد المذموم هو المبني على القواعد المحدثة التي اخترعها أبو حنيفة ، وأما ما رووه خذلهم الله من أن المجتهد المصيب له أجران و المخطئ له أجر واحد، فهو من موضوعاتهم ليؤيدوا به اجتهادهم، و على تقدير صحته فهو محمول على الإجتهاد في متعلقات الأحكام في رد الفرع إلى الأصل المسوغ العمل به، لا في نفس الحكم بأن يجزم بأن هذا حكم الله. و أما ما تستعمله أصحابنا من النظر في الكتاب و السنة و رد الفروع إلى الأصول فقد أمروا به فقالوا: «حَدِيثُ تَدریهِ خَيْرُ مِنْ أَلْفِ حَدیثٍ تَرْوِيهِ وَ عَلَيْنَا أَنْ نُلْقِيَ إِلَيْكُمُ الْأُصُولِ ، وَ عَلَيْكُمْ أَنْ تُفَرِّعُوا ، وَ عَلَيْنَا إِلْقَاءُ الْأُصُولِ وَ عَلَيْكُمُ التَّفْرِيعُ». و لا معنى للتفريع إلا إجراء أحكام الكليات إلى جزئیاتها، بل قد يراد من إلقاء الأصول إلقاء نفس الأحكام بالأصول من الكلام التي يتفرع عليها

ص: 241

غيرها من متعلقاتها، ومن التفريع تفريع لوازمها وما يتعلق بها كقولهم عليهم السلام.

صراط النجاة، آية الله الشيخ میرزا جواد التبريزي: ج1 ص424 (1189) ما صحة الحديث (من أجتهد وأصاب فله أجران و من أجتهد و أخطأ فله أجرواحد)؟ بسمه تعالى لم يرد هذا الحديث من طرقنا المعتبرة فلا يعول عليه والله العالم.

الوسائل إلى غوامض الرسائل: ص 177 يفهم من كلام المصنف رحمه الله: وقد اشتهر أنه لم يطلع فيه على رواية، لكن المحقق القمي رحمه الله قد اطلع عليها و نقلها في القوانين : ج2 ص 216 مرسلة عن النبي صلى الله عليه و آله وسلم، وقال رحمه الله : ورد عن النبي صلى الله عليه و آله و سلم أنه قال: إذا اجتهد الحاكم فأصاب، فله أجران، و إن أخطأ فله أجر واحد .... و الشيخ ابن أبي جمهور الأحسائي رحمه الله قال في عوالي اللآلي: ج4 ص 63 ح 16 و روي عنه صلى الله عليه و آله و سلم أنه قال: من اجتهد و أصاب فله حسنتان، و من اجتهد و أخطأ فله حسنة. وهذا المضمون ذكره أيضا المحدث المجلسي رحمه الله بغير عنوان الحديث وقال رحمه الله : مرآة العقول: ج1 ص200 ذيل الحديث 19 المجتهد بعد استفراغ الوسع قد يصيب، وقد يخطئ؛ و المخطئ مصاب، لبذل جهده، و خطأه مغتفر، و للمصيب أجران: أحدهما لإصابته، و الآخر الاجتهاده .... إعلم أن اشتهار هذا الحديث بين العامة أكثر من اشتهاره بين الإمامية رضوان الله عليهم. و قد أورده عن النبي صلى الله عليه و آله و سلم أكثر أصحاب الصحاح و المسانید کالبخاري ومسلم في صحيحيهما و أحمد في مسنده و غيرهم.

نهاية الوصول إلى علم الأصول، العلامة الحلي: ج5 ص 173 الرابع: مخالفه صلى الله علیه و آله و سلم في الحكم كافر، لقوله تعالى: «فَلا وَ رَبِّكَ لا يُؤْمِنُونَ حَتَّى يُحَكِّمُوكَ فِيما شَجَرَ بَيْنَهُمْ» (سوره (4) النساء آیه 66)، و المخالف في الاجتهاد لا يكفر، لأن الرجل إذا اجتهد وأخطأ فله أجر واحد بحكم النض، و المستوجب للأجر لا يحكم بكفره .

76 - من لا يحضره الفقيه: ج1 ص 382 ح 1124. از اون وسائل الشيعة: ج8 ص 302 ب6

ص: 242

ح10728-1.

77 - من لا يحضره الفقيه: ج1 ص 407 ح1211. از اون وسائل الشيعة: ج8 ص 302 ب6 ح10729 - 2.

78 - التهذيب.

79 - الكافي: ج3 ص 381 ح 8 جماعة، عن أحمد بن محمد، عن الحسين بن سعيد، عن الهيثم بن واقد، عن الحسين بن عبد الله الأرجاني، عن أبي عبد الله عليه السلام. من لا يحضره الفقيه: ج1 ص 407 ح1210 و روى الحسين بن عبد الله الأرجاني عنه عليه السلام أنه قال: «مَنْ صَلَّى فِي مَسْجِدِهِ ثُمَّ أَتَى مَسْجِداً مِنْ مَسْجِداً مِنْ مَسَاجِدِهِمْ فَصَلَّى مَعَهُمْ خَرَجَ بِحَسَنَاتِهِمْ». تهذیب الأحکام: ج 3 ص270 ب25 ح 778 - 98 عنه (الحسين بن سعيد)، عن الهيثم بن واقد، عن الحسن بن عبد الله الأرجاني ، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: «مَنْ صَلَّى فِي مَنْزِلِهِ ثُمَّ أَتَى مَسْجِداً مِنْ مَسَاجِدِهِمْ فَصَلَّى فِيهِ خَرَجَ بِحَسَنَاتِهِمْ». از آن ها: وسائل الشيعة: ج 8 ص 304 ب6 ح 10736-9.

80 - تهذیب الأحکام: ج3 ص270 ب25 ح 779-94 محمد بن علي بن محبوب، عن القاسم بن عروة، عن عبيد بن زرارة، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: قلت: إني أدخل المسجد و قد صليت فأصلي معهم فلا أحتسب بتلك الصلاة. قال: «لَا بَأْسَ وَ أَمَّا أَنَا فَاُصَلي مَعَهُمْ وَ أُرِيهِمْ أَنِّي أَسْجُدُ وَ مَا أَسْجُدُ». از او: وسائل الشيعة: ج 8 ص 304 ب6 ح10735- 8

81 - تهذیب الأحکام: ج3 ص270 ب25 ح 775- 95 عنه (محمد بن علي بن محبوب)، عن أحمد بن محمد، عن أبيه، عن ابن المغيرة، عن ناصح المؤذن قال: قلت لأبي عبد الله عليه السلام: إلي أصلي في البيت وأخرج إليهم. قال: «اجْعَلْهَا نافله وَ لَا تکبر مَعَهُمْ فَتَدْخُلَ مَعَهُمْ فِي الصَّلَاةِ فَإِنَّ مِفْتَاحَ الصَّلَاةِ الْكَبِيرِ» از او: وسائل الشيعة: ج 8 ص 304 ب6 ح10734-7.

82- به جواهرالکلام جلد43 صفحه 421 الى 443 مراجعه نمایید.

83 - سوره (4) النساء آیه 35.

ص: 243

84- سوره (49) الحجرات آیه 14.

85 - در کتاب های حدیث روایات بسیاری در اصالت ولایت و براءت در اسلام وجود دارد، و از آن ها کتاب شریف الكافي باب دعائم الإسلام پانزده حدیث بر این معنی آورده است که: بني الإسلام، دعائم الإسلام، أثافي الإسلام، بناء الإسلام، الدين الذي لا يقبل فيه العمل، الدين الذي فرض الله على العباد ما لا يسعهم جهله ولا يقبل منهم غيره، حدود الإيمان ...: الولاية، الولاية لنا أهل البيت و البرائة من عدونا، الولاية ولم يناد بشيء كما نودي بالولاية في الغدير، ولاية ولينا و عداوة عدونا و التسليم لنا، .... و از آن است: الكافي: ج2 ص21 باب دعائم الإسلام ...ح9 به سند صحیح خود از عیسی بن السری گفت: به امام جعفر صادق عليه السلام عرض کردم: حدثني عما بنيت عليه دعائم الإسلام إذا أنا أخذت بها زکی عملي ولم يضرني جهل ما جهلت بعده . فقال : «شَهَادَةُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ ، وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ ، وَ اَلْإِقْرَارُ بِمَا جَاءَ بِهِ مِنْ عِنْدِ اَللَّهِ، وَ حَقٌّ فِی اَلْأَمْوَالِ مِنَ اَلزَّکَاهِ، وَ اَلْوَلاَیَهُ اَلَّتِی أَمَرَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهَا وَلاَیَهُ آلِ مُحَمَّدٍ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِم وَ آلِهِ و سَلم فَاِنَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ و سلم قال مَنْ مَاتَ وَ لاَ یَعْرِفُ إِمَامَهُ مَاتَ مِیتَهً جَاهِلِیَّهً، قَالَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «أَطِیعُوا اَللّهَ وَ أَطِیعُوا اَلرَّسُولَ وَ أُولِی اَلْأَمْرِ مِنْکُمْ» فَکَانَ عَلِیٌّ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ ثُمَّ صَارَ مِنْ بَعْدِهِ اَلْحَسَنُ، ثُمَّ اَلْحُسَیْنُ، ثُمَّ مِنْ بَعْدِهِ عَلِیُّ بْنُ اَلْحُسَیْنِ، ثُمَّ مِنْ بَعْدِهِ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ، ثُمَ هَکَذَا یَکُونُ اَلْأَمْرُ، إِنَّ اَلْأَرْضَ لاَ تَصْلُحُ إِلاَّ بِإِمَامٍ، وَ مَنْ مَاتَ لاَ یَعْرِفُ إِمَامَهُ مَاتَ مِیتَهً جَاهِلِیَّهً، وَ أَحْوَجُ مَا یَکُونُ أَحَدُکُمْ إِلَی مَعْرِفَتِهِ إِذَا بَلَغَتْ نَفْسُهُ هَاهُنَا - قَالَ: وَ أَهْوَی بِیَدِهِ إِلَی صَدْرِهِ - وَ یَقُولُ حِینَئِذٍ: لَقَدْ کُنْتُ عَلَی أَمْرٍ حَسَنٍ» تفسیر فرات الكوفي: ص 109 ح 111 و تفسير العياشي: ج1 ص252 ح 175 و إختيار معرفة الرجال: ص 424 ح 799 به سندهای خود از أبواليسع يحيى بن السري مانند آن با اختلاف و زیادت

86 - الكافي: ج2 ص 18 ح1 به سند متصل از أبو حمزه از امام محمد باقر عليه السلام فرمود:

ص: 244

«بُنِيَ الْإِسْلَامُ عَلَى خَمْسٍ عَلَى الصَّلَاةِ وَ الزَّكَاةِ وَ الصَّوْمِ وَ الْحَجِّ وَ الْوَلَايَةِ ، وَ لَمْ يُنَادَ بِشَيْ ءٍ کما نُودِيَ بِالْوَلَايَةِ».

الكافي: ج2 ص 18 ح3 - به سند متصل از فضیل بن يسار از امام محمد باقر عليه السلام فرمود: «بُنِيَ الْإِسْلَامُ عَلَى خَمْسٍ عَلَى الصَّلَاةِ وَ الزَّكَاةِ والصؤم وَ الْحَجِّ وَ الْوَلَایَهِ وَ لَمْ یُنَادَ بِشَیْ ءٍ کَمَا نُودِیَ بِالْوَلَایَهِ فَأَخَذَ اَلنَّاسُ بِأَرْبَعٍ وَ تَرَکُوا هَذِهِ- یَعْنِی اَلْوَلاَیَهَ-».

الكافي: ج2 ص21 ح 8 به سند صحیح از فضیل بن یسار از امام محمد باقر عليه السلام که فرمود: «بُنِيَ الْإِسْلَامُ عَلَى خَمْسِ الصَّلَاةِ وَ الزَّكَاةِ وَ الصَّوْمِ وَ الْحَجِّ وَ الْوَلَايَةِ ، وَ لَمْ يُنَادَ بِشَيْ ءٍ مَا نُودِيَ بِالْوَلَايَةِ يَوْمَ الْغَدِيرِ».

المحاسن: ج1 ص 286 ب46 ح 429 از ابن محبوب از أبو حمزه ثمالی از امام محمد باقر علیه السلام فرمود: «بُنِيَ الْإِسْلَامُ عَلَى خَمْسِ الصَّلَاةِ وَ الزَّكَاةِ وَ الْحَجِّ وَ الصَّوْمِ وَ الْوَلَايَةِ ، وَ لَم تُناد بِشَيْ ءٍ مَا نُودِيَ بِالْوَلَايَةِ- و زاد فيها عباس بن عامر- فَأَخَذَ النَّاسُ بِأَرْبَعٍ وَ تَرَکُوا هَذِهِ - يعني الولاية -».

87 - تأويل الآيات الظاهرة: ص 22 به روایت از فضل بن شاذان به سند خود از امام جعفر صادق عليه السلام حضرتش فرمود: «نَحْنُ أَصْلُ کُلِّ خَیْرٍ وَ مِنْ فُرُوعِنَا کُلُّ بِرٍّ وَ مِنَ اَلْبِرِّ اَلتَّوْحِیدُ وَ اَلصَّلاَهُ وَ اَلصِّیَامُ وَ کَظْمُ اَلْغَیْظِ وَ اَلْعَفْوُ عَنِ اَلْمُسِیءِ وَ رَحْمَهُ اَلْفَقِیرِ وَ تَعَاهُدُ اَلْجَارِ وَ اَلْإِقْرَارُ بِالْفَضْلِ لِأَهْلِهِ وَ عَدُوُّنَا أَصْلُ کُلِّ شَرٍّ وَ مِنْ فُرُوعِهِمْ کُلُّ قَبِیحٍ وَ فَاحِشَهٍ فَمِنْهُمُ اَلْکَذِبُ وَ اَلنَّمِیمَهُ وَ اَلْبُخْلُ وَ اَلْقَطِیعَهُ وَ أَکْلُ اَلرِّبَا وَ أَکْلُ مَالِ اَلْیَتِیمِ بِغَیْرِ حَقِّهِ وَ تَعَدِّی اَلْحُدُودِ اَلَّتِی أَمَرَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ رُکُوبُ اَلْفَوَاحِشِ ما ظَهَرَ مِنْها وَ ما بَطَنَ مِنَ اَلزِّنَاءِ وَ اَلسَّرِقَهِ وَ کُلُّ مَا وَافَقَ ذَلِکَ مِنَ اَلْقَبِیحِ وَ کَذَبَ مَنْ قَالَ إِنَّهُ مَعَنَا وَ هُوَ مُتَعَلِّقٌ بِفَرْعِ غَیْرِنَا».

88 - احادیث بسیاری در کتاب های: بصائر الدرجات و الإختصاص و الكافي و غير آنها در این مطلب است و ما در این جا به دو حديث شريف اكتفا می کنیم، بصائر الدرجات: ص 497

ص: 245

ب 16 ح 7 به سند خود از أصبغ بن نباتة از سلمان فارسی گفت: قسم به خداوند هرآینه از رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم شنیدم که به حضرت على علیه السلام می فرمود: «یَا عَلِیُّ أَنْتَ وَ اَلْأَوْصِیَاءُ مِنْ بَعْدِی - أو قال:- مِنْ بَعْدِکَ أَعْرَافٌ لاَ یُعْرَفُ اَللَّهُ إِلاَّ بِسَبِیلِ مَعْرِفَتِکُمْ وَ أَعْرَافٌ لاَ یَدْخُلُ اَلْجَنَّهَ إِلاَّ مَنْ عَرَفَکُمْ وَ عَرَفْتُمُوهُ وَ لاَ یَدْخُلُ اَلنَّارَ إِلاَّ مَنْ أَنْکَرَکُمْ وَ أَنْکَرْتُمُوهُ.» بصائرالدرجات: ص497 ب 16 ح6 به سند صحیح از أصبغ بن نباتة گويد: أميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: «... وَ نَحْنُ اَلْأَعْرَافُ اَلَّذِینَ لاَ یُعْرَفُ اَللَّهُ إِلاَّ بِسَبِیلِ مَعْرِفَتِنَا...»

89 - إختيار معرفة الرجال: ص 291 ح 512 به سند خود از امام صادق عليه السلام که حضرت به أبو الخطاب (از منحرفين) نوشتند: «بَلَغَنِی أَنَّکَ تَزْعُمُ أَنْ اَلزِّنَا رَجُلٌ وَ أَنَّ اَلْخَمْرَ رَجُلٌ وَ أَنَّ اَلصَّلاَهَ رَجُلٌ وَ أَنَّ اَلصِّیَامَ رَجُلٌ وَ أَنَّ اَلْفَوَاحِشَ رَجُلٌ، وَ لَیْسَ هُوَ کَمَا تَقُولُ أَنَا أَصْلُ اَلْحَقِّ وَ فُرُوعُ اَلْحَقِّ طَاعَهُ اَللَّهِ، وَ عَدُوُّنَا أَصْلُ اَلشَّرِّ وَ فُرُوعُهُمُ اَلْفَوَاحِشُ، وَ کَیْفَ یُطَاعُ مَنْ لاَ یُعْرَفُ وَ کَیْفَ یُعْرَفُ مَنْ لاَ یُطَاعُ»

90 - رجال الكشي - إختيار معرفة الرجال: ص 291 ح 512 - حمدويه قال: حدثني محمد بن عيسى، عن يونس بن عبد الرحمان، عن بشير الدهان ، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: كتب أبوعبد الله عليه السلام إلى أبي الخطاب: بَلَغَنِی أَنَّکَ تَزْعُمُ أَنْ اَلزِّنَا رَجُلٌ وَ أَنَّ اَلْخَمْرَ رَجُلٌ وَ أَنَّ اَلصَّلاَهَ رَجُلٌ وَ أَنَّ اَلصِّیَامَ رَجُلٌ وَ أَنَّ اَلْفَوَاحِشَ رَجُلٌ، وَ لَیْسَ هُوَ کَمَا تَقُولُ أَنَا أَصْلُ اَلْحَقِّ وَ فُرُوعُ اَلْحَقِّ طَاعَهُ اَللَّهِ، وَ عَدُوُّنَا أَصْلُ اَلشَّرِّ وَ فُرُوعُهُمُ اَلْفَوَاحِشُ، وَ کَیْفَ یُطَاعُ مَنْ لاَ یُعْرَفُ وَ کَیْفَ یُعْرَفُ مَنْ لاَ یُطَاعُ ؟

و بصائر الدرجات: ص 536 ب21 ح2- حدثنا أحمد بن محمد، عن الحسين بن سعيد، عن الحسن بن علي بن فضال، عن حفص المؤذن قال: كتب أبو عبد الله عليه السلام إلى أبي الخطاب: «بَلَغَنِی أَنَّکَ تَزْعُمُ أَنَّ الخمس [اَلْخَمْرَ] رَجُلٌ وَ أَنَّ اَلزِّنَا رَجُلٌ وَ أَنَّ اَلصَّلاَهَ رَجُلٌ وَ أَنَّ اَلصَّوْمَ رَجُلٌ وَ لَیْسَ کَمَا تَقُولُ نَحْنُ أَصْلُ اَلْخَیْرِ وَ فُرُوعُهُ طَاعَهُ اَللَّهِ وَ عَدُوُّنَا أَصْلُ اَلشَّرِّ وَ

ص: 246

فُرُوعُهُ مَعْصِیَهُ اَللَّهِ» ثُمَّ کَتَبَ «کَیْفَ یُطَاعُ مَنْ لاَ یُعْرَفُ؟ وَ کَیْفَ یُعْرَفُ مَنْ لاَ یُطَاعُ؟» عنه : مختصر البصائر: ص 237 ح 1/244.

91 - الكافي: ج1 ص441 ح8 به سند خود از سنان بن طریف گوید: امام جعفر صادق عليه السلام فرمود: «أَنَا أَوَّلُ أَهْلِ بَیْتٍ نَوَّهَ اَللَّهُ بِأَسْمَائِنَا إِنَّهُ لَمَّا خَلَقَ (الله-الامالی) اَلسَّمَاوَاتِ وَ اَلْأَرْضَ أَمَرَ مُنَادِیاً فَنَادَی أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ ثَلاَثاً أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اَللَّهِ ثَلاَثاً أَشْهَدُ أَنَّ عَلِیّاً أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ حَقّاً ثَلاَثاً» الأمالي ابن بابویه: ص 604 مجلس 88 ح4 به سند خود از سنان بن طريف مانند آن. الأمالي، ابن بابویه: ص 126 مجلس 26 ح 8 از حسن بن محمد بن سعید هاشمی به سند متصل از امام صادق از پدرانش علیهم السلام فرمود: رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: «یَوْمُ غَدِیرِ خُمٍ ّ أَفْضَلُ أَعْیادِ أُمَّتِی وَ هُوَ الْیَوْمُ الَّذِی أَمَرَنِیَ اللَّهُ تَعالی ذِکْرُهُ فِیهِ بِنَصْبِ أَخِی عَلِیّ بْنِ أَبِی طالِبٍ، عَلَماً لأُمَّتِی ، یَهْتَدُونَ بِهِ مِنْ بَعْدِی وَهُوَ الْیَوْمُ الَّذِی أَکْمَلَ اللَّهُ فِیهِ الدِّینُ وَأَتَمَّ عَلی أُمَّتِی فِیهِ النِّعْمَةَ وَرَضِیَ لَهُمُ الْإِسْلامَ دِیناً...مَعَاشِرَ اَلنَّاسِ وَ اَلَّذِی بَعَثَنِی بِالنُّبُوَّهِ وَ اِصْطَفَانِی عَلَی جَمِیعِ اَلْبَرِیَّهِ مَا نَصَبْتُ عَلِیّاً عَلَماً لِأُمَّتِی حَتَّی نَوَّهَ اَللَّهُ بِاسْمِهِ فِی سَمَاوَاتِهِ وَ أَوْجَبَ وَلاَیَتَهُ عَلَی مَلاَئِکَتِهِ». از او: روضة الواعظين: ج1 ص 102 و بشارة المصطفی: ج2 ص23. و التحصين: ص550 ب 12 از کتاب نور الهدى به سندش از حسن بن محمد بن سعید مانند الأمالي.

92- السلافة في أمر الخلافة، عبدالله مراغی مصری در قرن هفتم مخطوط در کتاب خانه الظاهرية شام: ص 32. از او: جواهر الولاية: ص 379 و شهادت ثالثه: ص 34.

93 - الفضائل: ص 152 و 153 و بالإسناد يرفعه إلى ابن مسعود أنه قال: قال رسول الله صلى الله علیه و آله و سلم: «لَمَّا أُسْرِيَ بِي إِلَى السَّمَاءِ قَالَ لِي جَبْرَئِيلُ عليه السلام: قَدْ أَمَرْتُ بعَرِض الْجَنَّةَ وَالنَّارَ عَلَيْكَ قَالَ: فَرَأَيْتُ الْجَنَّةَ وَمَا فِيهَا مِنَ النَّعِيمِ ... عَلَی اَلْبَابِ اَلْخَامِسِ (من أبواب الجنة) مَكْتُوبُ : لا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ ، مُحَمَّدُ رَسُولُ اللَّهِ ، عَلِيُّ وَلِيُّ اللَّهِ ، فَمَنْ أَرَادَ أَنْ لَا يَشْتَمُّ ، وَ مَنْ

ص: 247

أَرَادَ أَنْ لَا یذل ، وَ مَنْ أَرَادَ أَنْ لَا يَظْلِمُ وَ لَا يَظْلِمُ ، وَ مَنْ أَرَادَ أَنْ يَسْتَمْسِكَ بِالْعُرْوَةِ الوثقی فِي الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ فَلْيَقُلْ لا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدُ رَسُولُ اللَّهِ ، عَلِيُّ وَلِيُّ اللَّهِ ...».

94 - البحار.

95 - الإحتجاج: ج1 ص158 و قاسم بن معاوية روایت نمود گفت: به امام جعفر صادق عليه السلام عرض کردم: هؤلاء يروون حديثا في معراجهم أنه لما أسري برسول الله رأى على العرش مکتوبا لا إله إلا الله محمد رسول الله أبوبكر الصديق. فقال: «سُبْحانَ اللَّهِ غَيَّرُوا كُلِّ شَيْ ءٍ حَتَّى هَذَا؟ قلت: نعم. قال: إِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمَّا خَلَقَ اَلْعَرْشَ کَتَبَ عَلَیْهِ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اَللَّهِ عَلِیٌّ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ وَ لَمَّا خَلَقَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ اَلْمَاءَ کَتَبَ فِی مَجْرَاهُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اَللَّهِ عَلِیٌّ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ وَ لَمَّا خَلَقَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الکُرسیَ کَتَبَ عَلی قَوائِمِهِ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اَللَّهِ عَلِیٌّ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ وَ لَمَّا خَلَقَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ اَللَّوْحَ کَتَبَ فِیهِ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اَللَّهِ عَلِیٌّ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ وَ لَمَّا خَلَقَ اَللَّهُ إِسْرَافِیلَ کَتَبَ عَلَی جَبْهَتِهِ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اَللَّهِ عَلِیٌّ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ وَ لَمَّا خَلَقَ اَللَّهُ جَبْرَئِیلَ کَتَبَ عَلَی جَنَاحَیْهِ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اَللَّهِ عَلِیٌّ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ وَ لَمَّا خَلَقَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ اَلسَّمَاوَاتِ کَتَبَ فِی أَکْنَافِهَا لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اَللَّهِ عَلِیٌّ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ وَ لَمَّا خَلَقَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ اَلْأَرَضِینَ کَتَبَ فِی أَطْبَاقِهَا لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اَللَّهِ عَلِیٌّ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ وَ لَمَّا خَلَقَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ اَلْجِبَالَ کَتَبَ فِی رُءُوسِهَا لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اَللَّهِ عَلِیٌّ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ وَ لَمَّا خَلَقَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ اَلشَّمْسَ کَتَبَ عَلَیْهَا لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اَللَّهِ عَلِیٌّ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ وَ لَمَّا خَلَقَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ اَلْقَمَرَ کَتَبَ عَلَیْهِ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اَللَّهِ عَلِیٌّ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ وَ هُوَ اَلسَّوَادُ اَلَّذِی تَرَوْنَهُ فِی اَلْقَمَرِ فَإِذَا قَالَ أَحَدُکُمْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اَللَّهِ فَلْیَقُلْ عَلِیٌّ أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ (وَلِیُ اللهِ-البحار)» از او:ن بحار الأنوار: ج 38 ص 318 ب67.

96 - بحار الأنوار: ج 81 ص 112.

ص: 248

97 - مناقب آل أبي طالب عليهم السلام : ج2 ص 173.

98 - كمال الدين و تمام النعمة: ج2 ص 428 ب42 ح 2.

99 - سوره (35) الفاطر آیه11.

100 - تفسير القمي: ج2 ص 208 و عن الصادق عليه السلام أنه قال: «اَلْکَلِمُ اَلطَّیِّبُ قَوْلُ اَلْمُؤْمِنِ «لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اَللَّهِ عَلِیٌّ وَلِیُّ اَللَّهِ وَ خَلِیفَهُ رَسُولِ اَللَّهِ » وَ قَالَ: وَ اَلْعَمَلُ اَلصَّالِحُ اَلاِعْتِقَادُ بِالْقَلْبِ إِنَّ هَذَا هُوَ اَلْحَقُّ مِنْ عِنْدِ اَللَّهِ لاَ شَکَّ فِیهِ مِنْ رَبِّ اَلْعَالَمِینَ». از او: تفسير البرهان: ج4 ص 541 ح 8834.

101 - روضة المتقين ج2 ص 246. بحار الأنوار: ج81 ص111.

102 - و مراجعه شود به کتاب: سرالإيمان الشهادة الثالثة في الأذان، سید عبد الرزاق الموسوي المقرم، و الشهادة الثالثة المقدسة معدن الإسلام الكامل و جوهر الإيمان الحق.

103 - الدرة النجفية، السنن والآداب: ص 115.

104 - جواهر الكلام في شرح شرائع الإسلام: ج 9 ص: 87

105 - مستمسک العروة: ج5 ص 545.

106 - يك دوره فقه کامل فارسی، علامه محمد تقی مجلسی: ص 31.

107 - الفقه المنسوب الرضوي عليه السلام: ص 108.

از او: لوامع صاحبقرانی: ج4 ص 117 و بحار الأنوار: ج 81 ص 204 الی 209 ح 3 و الحدائق الناضرة: ج 8 ص 451 و مستدرك الوسائل: ج5 ص 6ب 2ح5237-3 و ج5 ص 22 ب2 ح 5268-1

108 - المراسم العلوية و الأحكام النبوية: ص 72.

ص: 249

ص: 251

آن پرداخته اند و از جمله آن دانشمندان حضرت عالی هستید، لطفا نظر خود را درباره مدارک زیارت جامعه و اهمیت آن بیان فرمایید.

جواب:

از اهم زیارات و اصح آنها، زیارت جامعه کبیره است و نیازی به بررسی سند زیارت جامعه کبیره و مانند آن نیست زیرا مضامین آنها، در روایات صحیح وجود دارد و بزرگان از علماء امامیه به آن عمل کرده اند، مشهور و شعار شیعه گشته و جزو اعتقادات اماميه شده است، ضمن این که چون چیزی میان فقهاء امامیه مشهور بود، دیگر نیازی به سند و دلیل ندارد و شهرت میان آنان- اگرمعارض با محكمات نباشد- کفایت می کند لکن به تفصیل سند زیارت را نیز مورد بررسی قرار می دهیم تا غایت اعتبار و صحت آن نیز اثبات گردد.

الْقَبْرَ فَقِفْ وَ قُلْ «اللَّهُ أَکْبَرُ اللَّهُ أَکْبَرُ» ثَلاَثِینَ مَرَّةً ثُمَّ امْشِ قَلِیلاً وَ عَلَیْکَ السَّکِینَةُ وَ الْوَقَارَ وَ قَارِبْ بَیْنَ خُطَاکَ ثُمَّ قِفْ وَ کَبِّرِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ ثَلاَثِینَ مَرَّةً ثُمَّ ادْنُ مِنَ الْقَبْرِ وَ کَبِّرِ اللَّهَ أَرْبَعِینَ مَرَّةً تَمَامَ مِائَةٍ تَکْبِیرَهٍ ثم قل: اَلسَّلامُ عَلَیْكُمْ يا اَهْلَ بَيْتِ النُّبُوَّةِ...»

چون به در مزار رسیدی بایست، و در حالی که غسل کردهای شهادتین را شهادت ده، پس چون داخل شدی و قبر را دیدی بایست و سی بار بگو: الله اکبر، الله اکبر، و آن گاه کمی گام برداری و با سکینه و وقار باش، و گام هایت را نزدیک به هم کن، و آن گاه بایست و سی بار دیگر تکبیر بگو، و پس از آن به قبر نزدیک شو، و چهل بار تکبیر بگو، که مجموع تكبيرها به صد مرتبه بالغ گردد. سپس بگو:

«سلام برشما ای خاندان نبوت ....»

و طريق شیخ صدوق به محمد بن اسماعيل البرمکی در مشيخه فقیه چنین است:

وما كان فيه عن محمد بن إسماعيل البرمكي فقد رويته عن علي بن أحمد بن موسی؛ و محمد بن أحمد السناني؛ و الحسين بن إبراهيم بن أحمد بن هشام المكتب رضي الله عنهم، عن محمد بن أبي عبد الله الكوفي، عن محمد بن إسماعيل البرمكي.

2- «عيون أخبار الرضا عليه السلام»، محمد بن على ابن بابویه، متوفای 381 قمری، نشر جهان، تهران: ج2 ص272 ح1:

حدثنا علي بن أحمد بن محمد بن عمران الدقاق رضي الله عنه و محمد بن أحمد السناني و علي بن عبد الله الوراق و الحسين بن إبراهيم بن أحمد بن هشام المكتب قالوا: حدثنا محمد بن أبي عبد الله الكوفي و أبو الحسين الأسدي قالوا: حدثنا محمد بن إسماعيل المكي البرمكي قال: حدثنا موسی بن عمران النخعي قال: قلت لعلي بن محمد بن علي بن موسی بن جعفر بن محمد بن علي بن الحسين بن علي بن أبي طالب عليهم السلام: علمني يا ابن رسول الله قولا أقوله بليغا كاملا إذا زرت واحدا منكم. فقال:

ص: 254

«إِذَا صِرْتَ إِلَي الْبَابِ فَقِفْ وَ اشْهَدِ الشَّهَادَتَیْنِ وَ أَنْتَ عَلَی غُسْلٍ فَإِذَا دَخَلْتَ وَ رَأَیْتَ الْقَبْرَ فَقِفْ وَ قُلْ «اللَّهُ أَکْبَرُ» ثَلاَثِینَ مَرَّةً ثُمَّ امْشِ قَلِیلاً وَ عَلَیْکَ السَّکِینَةُ وَ الْوَقَارَ وَ قَارِبْ بَیْنَ خُطَاکَ ثُمَّ قِفْ وَ کَبِّرِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ ثَلاَثِینَ مَرَّةً ثُمَّ ادْنُ مِنَ الْقَبْرِ وَ کَبِّرِ اللَّهَ أَرْبَعِینَ مَرَّةً تَمَامَ مِائَةٍ تَکْبِیرَهٍ ثم قل: اَلسَّلامُ عَلَیْكُمْ يا اَهْلَ بَيْتِ النُّبُوَّةِ...»

قرن5

3- «تهذیب الأحکام»، شيخ الطائفة الحقة الإمامية أبوجعفر محمد بن الحسن الطوسي قدس سره متوفای 460 قمرى: ج 6 ص 96 ب46 ح1:

روی محمد بن علي بن الحسين بن بابویه قال: حدثنا علي بن أحمد بن موسی و الحسين بن إبراهيم بن أحمد الكاتب قالا: حدثنا محمد بن أبي عبد الله الكوفي، عن محمد بن إسماعيل البرمكي قال: حدثنا موسی بن عبد الله النخعي قال: ... - مانند من لا يحضره الفقيه-.

قرن6

4- «المزار الكبير»، ابوعبدالله محمد بن جعفر المشهدی قدس سره ، ایشان پیش از سال 510 قمری زاده شده است: ص524 قسم5 ب1:

أخبرني الشيخان الأجلان العالمان الفقيهان أبو محمد عربي بن مسافر العبادي و هبة الله بن نما بن علي بن حمدون رضي الله عنهما قراءة عليهما في شهر ربيع الأول من سنة ثلاث و سبعين و خمسمائة، قالا جميعا: أخبرنا الشيخان الجليلان أبوعبدالله الحسين بن أحمد بن طحال المقدادي و أبو عبد الله إلياس بن هشام الحائري، قالا جمیعا: أخبرنا الشيخ أبو علي الحسن بن محمد الطوسي، عن أبيه الشيخ السعيد أبي جعفر محمد بن الحسن الطوسي رحمه الله ، عن الشيخ المفيد أبي عبد الله محمد بن محمد بن النعمان، عن الشيخ أبي جعفر محمد بن علي بن الحسين بن بابویه رحمه الله، قال: حدثنا علي بن أحمد بن موسی و الحسين بن أحمد بن إبراهيم بن أحمد الكاتب، قالا: حدثنا علي بن أبي عبد الله الكوفي،

ص: 255

عن محمد بن إسماعيل البرمكي، قال: حدثنا موسی بن عمران النخعي، قال: ... - مانند الفقيه -

قرن 8

5 - «فرائد السمطين في فضائل المرتضى و البتول و السبطين و الأئمة من ذريتهم عليهم السلام»، ابراهيم بن سعد الدين شافعی، متوفای 730 قمرى نشر: مؤسسة المحمود، بیروت، و چاپ دار الحبيب، قم: ج 2 ص 179 زيارة الجامعة الكبيرة التي تزار بها كل واحد من أئمة أهل البيت عليهم السلام، ح463

[قال الحاكم: و] أخبرني علي بن محمد بن موسى، قال: حدثنا محمد بن [علي بن] الحسين الفقيه الرازي قال: حدثنا علي بن أحمد الدقاق في آخرين، قالوا: حدثنا أبو الحسن محمد بن أبي عبد الله الأسدي قال: حدثنا محمد بن إسماعيل البرمكي، قال: حدثنا موسی بن عبد الله النخعي قال: ... -مانند الفقيه با اندک اختلافي-.

قرن9

6 - «المحتضر»، الشيخ عزالدين أبي محمد الحسن بن سليمان الحلي العاملي شاگرد شهید ثانی رضوان الله عليهما زنده در 802 هجری، تحقيق مكتبة العلامة المجلسي: ص 356 ح 343 از کتاب من لا يحضره الفقيه.

7- «تفضيل الأئمة على الأنبياء و الملائكة»، الشيخ عز الدين أبي محمد الحسن بن سليمان الحلي العاملي زنده در 802 هجری، تحقيق مكتبة العلامة المجلسي، ص424 ح 281 از کتاب من لا يحضره الفقيه.

و پس از نقل تمام زیارت فرموده:

يقول عبد الله حسن بن سليمان: إني رأيت أن أزين كتابي هذا المتضمن بتفضيل محمد و تفضيل آله الطاهرين على سائر خلق الله أجمعين - من ملك و نبي و رسول بغير إستثناء- بهذه الزيارة الشريفة الجامعة الجليلة المنيفة، كما جاء عنهم عليهم

ص: 256

السلام كما تزين المرأة بقرطيها، لأن هذه الزيارة الشريفة تشتمل على أسرار و فضائل و علوم، ومنها ما يجوز إظهاره و هو تفضيل آل محمد عليهم السلام على سائر خلق الله.

و شروع به شرح بعضی از فرازهای زیارت نمود.

8- «مختصر بصائر الدرجات»، الشيخ عزالدين أبي محمد الحسن بن سليمان الحلي العاملي زنده در 802، تحقیق مشتاق مظفر، نشر: مؤسسة النشر الإسلامي، ص 426 قوله عليه السلام: «نَحْنُ أَفْرَاطُ الْأَنْبِیَاءِ» الأفراط جمع فرط، و الفرط الخير السابق. يحتمل كلام مولانا عليه السلام وجهين: الأول: إنه أراد تقدمهم على الخلق لما خلقهم الله أشباحا، و جعلهم بعرشه محدقين، كما رواه موسی بن عبد الله النخعي، عن مولانا أبي الحسن علي بن محمد الهادي عليهما السلام: وهذا شيء لا ريب فيه ولا شك ....

قرن؟ مؤلف؟

9- - «نسخة قديمة» بحارالأنوار: ج 99 ص 145 ب8، علامه بزرگوار مجلسی قدس سره می فرماید:

أقول: رأيت من بعض تألیفات أصحابنا نسخة قديمة ذكر فيها هذه الزيارة و قدم قبلها دعاء الإذن فقال:

می گویم: در نسخه قدیمی ای که از تألیفات برخی از اصحاب (شیعیان) بوده، این زیارت به همین صورت - روایت شیخ صدوق - وارد شده، به اضافه این که در آغاز آن دعای إذن دخول هم آمده است، پس فرموده:

«إِذَا دَخَلْتَ الْمَشْهَدَ فَقِفْ عَلَی الْبَابِ مُسْتَقْبِلَ الْقِبْلَةِ وَ قُلِ

چون داخل مزار شدی بردرب آن آستان روی به قبله بایست و بگو:

«اللَّهُمَّ إِنِّی قَدْ وَقَفْتُ عَلَی بَابِ بَیْتٍ مِنْ بُیُوتِ نَبِیِّکَ مُحَمَّدٍ صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ قَدْ مَنَعْتَ النَّاسَ الدُّخُولَ إِلَی بُیُوتِهِ إِلَّا بِإِذْنِ نَبِیِّکَ فَقُلْتَ «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُیُوتَ النَّبِیِّ إِلَّا أَنْ یُؤْذَنَ لَکُمْ» اللَّهُمَّ وَ إِنِّی أَعْتَقِدُ حُرْمَةَ نَبِیِّکَ فِی غَیْبَتِهِ کَمَا أَعْتَقِدُهَا فِی حَضْرَتِهِ وَ أَعْلَمُ أَنَّ رُسُلَکَ وَ خُلَفَاءَکَ أَحْیَاءٌ عِنْدَکَ یُرْزَقُونَ یَرَوْنَ مَکَانِی فِی وَقْتِی هَذَا وَ

ص: 257

زَمَانِی وَ یَسْمَعُونَ کَلَامِی وَ یَرُدُّونَ عَلَیَّ سَلَامِی وَ أَنَّکَ حَجَبْتَ عَنْ سَمْعِی کَلَامَهُمْ وَ فَتَحْتَ بَابَ فَهْمِی بِلَذِیذِ مُنَاجَاتِهِمْ وَ إِنِّی أَسْتَأْذِنُکَ یَا رَبِّ أَوَّلًا وَ أَسْتَأْذِنُ رَسُولَکَ صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِ وَ آلِهِ ثَانِیاً وَ أَسْتَأْذِنُ خَلِیفَتَهُ الْإِمَامَ الْمَفْرُوضَ عَلَیَّ طَاعَتُهُ فِی الدُّخُولِ فِی سَاعَتِی هَذِهِ إِلَی بَیْتِهِ وَ أَسْتَأْذِنُ مَلَائِکَتَکَ الْمُوَکَّلِینَ بِهَذِهِ الْبُقْعَةِ الْمُبَارَکَةِ الْمُطِیعَةِ لَکَ السَّامِعَةِ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ أَیُّهَا الْمَلَائِکَةُ الْمُوَکَّلُونَ بِهَذَا الْمَشْهَدِ الشَّرِیفِ الْمُبَارَکِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ. بِإِذْنِ اللَّهِ وَ إِذْنِ رَسُولِهِ وَ إِذْنِ خُلَفَائِهِ وَ إِذْنِ هَذَا الْإِمَامِ وَ بِإِذْنِکُمْ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ أَجْمَعِینَ أَدْخُلُ إِلَی هَذَا الْبَیْتِ مُتَقَرِّباً إِلَی اللَّهِ تَعَالَی بِرَسُولِهِ مُحَمَّدٍ وَ بِآلِهِ الطَّاهِرِینَ فَکُونُوا مَلَائِکَةَ اللَّهِ أَعْوَانِی وَ کُونُوا أَنْصَارِی حَتَّی أَدْخُلَ هَذَا الْبَیْتَ وَ أَدْعُوَ اللَّهَ بِفُنُونِ الدَّعَوَاتِ وَ أَعْتَرِفَ لِلَّهِ بِالْعُبُودِیَّةِ وَ لِهَذَا الْإِمَامِ وَ آبَائِهِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ بِالطَّاعَةِ».

ثُمَّ ادْخُلْ مُقَدِّماً رِجْلَکَ الْیُمْنَی وَ قُلْ»

سپس پای راست خود را جلو انداخته داخل شو و بگو:

«بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ عَلَی مِلَّةِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ»

«ثُمَّ قُلِ اللَّهُ أَکْبَرُ- مِائَةَ مَرَّةٍ -وَ قِفْ مُسْتَقْبِلَ الضَّرِیحِ وَ اجْعَلِ الْقِبْلَةَ بَیْنَ کَتِفَیْکَ وَ قُلِ:

سپس -صد مرتبه- الله اکبر بگو: و روبه روی ضریح و پشت به قبله بایست و بگو:

«السَّلَامُ عَلَیْکُمْ یَا أَهْلَ بَیْتِ النُّبُوَّةِ....»

وَ ذَکَرَ مِثْلَ مَا مَرَّ سَوَاءً إِلَّا أَنَّهُ قَالَ بَعْدَ قَوْلِهِ علیه السلام «إِنْ کانَ وَعْدُ رَبِّنا لَمَفْعُولًا ثُمَّ انْکَبَّ عَلَی الْقَبْرِ وَ قُلْ یَا وَلِیَّ اللَّهِ...»- إِلَی آخِرِ الزِّیَارَةِ.

- و مانند آن را چنانچه گذشت ذکر کرد مگر این که گفت: پس از قول امام علیه السلام در زیارت که فرمود: «إِنْ کانَ وَعْدُ رَبِّنا لَمَفْعُولا»، خود را بر قبر بیانداز و بگو: «يا وَلِيَّ

ص: 258

الله... » تا آخرزیارت.

قرن؟

10- کتاب العتيق الغروي؟

از او: بحار الأنوار: ج 99 صص 149-159 ب8 ح5، علامه بزرگوار مجلسی قدس سره می فرماید:

ثم اعلم أني لما رأيت تلك الزيارة أيضا في أصل مصحح قديم من تأليفات قدماء أصحابنا سمیناه في أول كتابنا ب «الکتاب العتيق» أبسط مما أوردنا مع اختلافات في ألفاظها فأحببت إيرادها و جعلتها الزيارة الثالثة، قال:

«إذا وصلت إليهم فقل

پس بدان همانا هم چنین این زیارت را در کتاب اصلی قدیمی و تصحیح شده از تألیف قدماء ما امامیه که آن را «کتاب عتیق» نامیدم بیشتر از آن چه ذکر کردیم همراه با اختلاف هایی در الفاظ آن یافتم پس دوست داشتم آن را وارد نمایم و آن را زیارت جامعه سوم قرار دادم، گوید:

چون به مزار آنان رسیدی پس بگو:

الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ الرحمان الرَّحِيمِ الَّذِي لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْ ءُ وَ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ...وَ بَلَغَ أَرْوَاحِهِمْ وَ أَجْسَادِهِمْ أَبَداً مِنِّي السَّلَامَ ، وَ ارْدُدْ عَلَيْنَا مِنْهُمُ السَّلَامُ ، وَ السَّلَامُ عَلَيْهِمْ وَ رَحْمَهُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ».

و پس از نقل آن می فرماید:

ثم اعلم أني لما رأيت تلك الزيارة في أصل مصحح قدیم من تأليفات قدماء أصحابنا، سميناه في أول كتابنا بالكتاب العتيق ، أبسط مما أوردنا - عن الصدوق - مع اختلاف في ألفاظها، فأحببت إيرادها و جعلتها الزيارة الثالثة. قال:

«إِذَا وَصَلَتْ إِلَيْهِمْ فَقَالَ: الْحَمْدُ لِلَّهِ ...»

پس بدان همانا هنگامی که این زیارت را در اصلى تصحيح شده قدیمی از تألیفات

ص: 259

اصحاب قدماء خودمان دیدم، آن را در اول کتابمان (بحارالانوار) به (کتاب عتیق) نامیدم، آن را بزرگتر از آنچه از شیخ صدوق ذکر نمودم همراه با اختلاف در الفاظش یافتم، پس دوست داشتم آن را وارد نمایم و آن را زیارت (جامعه) سوم قرار دادم، گوید:

چون به مزار آنان رسیدی پس بگو

«الْحَمْدُ للهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ الرَّحْمَانِ الرَّحِیمِ...»

این مورد را که علامه مجلسی از کتاب «العتيق الغروي» نقل نموده ، به استثاء دو قسمت اول و آخر آن، مطابق با نقل شیخ کفعمی در «البلد الأمين» است. و احتمال دارد که شیخ کفعمی متن خود را از همان کتاب «العتيق الغروي» روایت کرده باشد، زیرا موارد متعددی از کتاب «المصباح» کفعمی شاهد بر این است که کتاب العتيق نزد او بوده است.

و بنابر برخی احتمالات ظاهرأ كتاب العتيق همان کتاب «مجموع الدعوات» اثر شیخ ثقه جليل محمد بن ابی محمد هارون بن موسی تلعکبری متوفای 358 هجری قمری باشد. آقا بزرگ طهرانی در موسوعه الذريعة إلى تصانيف الشيعة: ج8 ص 185 این کتاب را به او نسبت داده، و در جلد20 ص 54 متذکر شده که نسخه مورد استفاده علامه مجلسی مؤرخ 576 هجری بوده است. در ضمن، میرزا عبد الله افندی هم در کتاب «الصحيفة الثالثة السجادية» از کتاب العتيق با نام «مجموع الدعوات» نقل می کند.

بر همین اساس، و نیز از آن جایی که مرحوم تلعکبری از مشایخ اجلاى حديث بوده و از لحاظ طبقه بندی رجالی قبل از شیخ صدوق قرار می گیرد، بایستی زیارت منقوله او اصالت اصلی را داشته و متن مصدر حقیقی از امام على الهادي عليه السلام به شمار آید و متن منقول شیخ صدوق دست خوش اختصار قرار گرفته باشد. و مرحوم محدث نوری قدس سره نیز متوجه این مطلب گردیده و پس از نقل این زیارت بدان آگاهی داده است.(1)

قرن10

11- «البلد الأمين و الدرع الحصين»، ابراهيم بن على العاملي الكفعمی متوفای 905 قمری، چاپ

ص: 260

الأعلمی بیروت: ص297 ثم زر بالزيارة المروية عن الهادي عليه السلام:

«السَّلَامُ عَلَیْکُمْ یَا أَهْلَ بَیْتِ النُّبُوَّهِ...»

شیخ کفعمی این زیارت را بدون سند و با اضافات بسیاری نقل کرده است.

12- «تأويل الآيات الظاهرة»، سید على استرآبادی قدس سره، متوفای940 قمری، نشر مؤسسة النشر الإسلامي قم: ص 763 گوید:

... و يؤيد ذلك ما جاء في الزيارة الجامعة المروية عن الهادي عليه السلام و هو قوله: ... و آن را تایید می کند آن چه که در زیارت جامعه روایت شده از امام هادی علیه السلام آمده و آن سخن حضرت است که فرمود:

«وَ إِيابُ الْخَلْقِ إِلَيْكُمْ، وَ حِسابُهُمْ عَلَيْكُمْ،...».

و در صفحه 777 گوید:

وقد جاء في الزيارة الجامعة:

و به تحقیق در زیارت جامعه آمده است:

«أَنَّهُمْ النَّاقَةُ الْمُرْسَلَةِ ...»

همانا آنان ناقه ای هستند که (برای امتحان خلق) فرستاده شده ....

و در نسخه ای قدیمی و ارزش مند از کتاب شریف «مصباح المتهجد» در آستان قدس رضوی عليه السلام به شماره 8822 در آخر آن اضافاتی دارد و در آن زیارت جامعه کبیره همانند روایت شیخ صدوق آمده است.

کند، نزد عقلا و نزد شرع که آن را امضا نموده حجت خواهد بود، سیره عقلا نیز در همین راستاست. بنابراین حجیت خبر مورد وثوق، به صدورش از معصوم است.

و تنها دلیل بر حجیت خبر واحد، سیره عقلاء در معاش و معادشان بوده و معلوم است که سیره براعتماد به خبر موثوق به صدور آن است و وثاقت راوی از قرائن مفید به صدور حديث است، و محور حجیت نزد قدماء، شهادت قرائن داخلی و یا خارجی به صدور روایت و مقرون بودن به قرائنی است که آن را موثوق الصدور می کند.

دارای علو متن و عمل مشهور امامیه و مطابق با عقل ضروری و موافق با مسلمات عقلى و محتوی آثار و برکات وجودی اند، حجت شرعی می باشند.

با بررسی قرائن، وثوق به صدور حاصل می گردد، خواه از ناحیه سند و یا از ناحیه قرائن، و به آن عمل می شود.

آن چه که قرائن تأیید کند، معتبر است و اعتماد به آن و احتجاج به آن صحیح است و اگر قرائن مؤيد نداشته باشد، معتبر نیست، و اهم قرائن بدین قرارند:

1- در یک و یا دو اصل و یا بیشتر از آنها تکرار شده باشد، به طرق و اسناد متعدد معتبر، و یا در اصلی معروف که انتساب آن به یکی از اصحاب اجماع باشد.

2- و یا در یکی از کتاب هایی باشد که به معصوم عرضه شده و معصوم مؤلف آن را مدح نموده باشد.

3- و یا از کتابی باشد که نزد علماء گذشته، شایع و مورد وثوق باشد، خواه امامی و یا غیر امامی باشد، این مبنای قدمای امامیه است.

بنابر مبنای قدماء اماميه، زیارت جامعه کبیره محفوف به قرائت بسیاری است که اهم- آن ها را در این جوابه ذکر نموده ایم و از مجموع آنها وثوق به صدور حاصل می گردد، لذا مورد ترغیب علماء و تأكيد فقهاء امامیه بوده و کتاب ها در شرح آن تأليف نموده اند.

اطمینان به صدور حدیث از معصوم، علؤ متن حديث است، هم چنین عمل فقهاء امامیه به اسناد دادن به آن در مقام استدلال و یا هر راه دیگری که حصول اطمینان گردد. بنابراین اگر متن روایتی چنان باشد که صدور آن از غیر معصوم ممکن نباشد، اطمینان لازم حاصل می گردد و به صدور آن از معصومین علیهم السلام می توان اطمینان نمود.

بنابر این تقسیم کردن و تنويع روایات به چهار نوع، ربطی به حصر حجیت به صحیح و حسن و موثق ندارد؛

بلکه هرگاه خبری مورد عمل قدماء از علماء امامیه باشد، حتی اگر از دسته چهارم (یعنی ضعیف) باشد، از راه وثوق خبری که مستفاد از قرائن عقلی و نقلی است، حجت می باشد. و به همین خاطر است که منکرین حجیت خبر واحد و از آنها ابن ادریس حتى صاحب «السرائر» به بعضی از اخبار مرسل و ضعیف استناد کرده اند.

و توثیق رجال حدیث از باب رجوع به اهل خبره است، بدین جهت است که به قول یک خبره ثقه، اعتماد و اکتفا می شود. و در جایی که از حس می توان شهادت داد، بی شک مقدم است، ولی اگر در جایی متعذر شد، چاره رجوع به خبره است. و فایده علم رجال به باب تعارض اخبار منحصر می گردد.

متأخرين از علمای شیعه اماميه، حديث را به چهار قسم تقسيم نموده اند؛ صحیح، موئق، حسن و ضعیف، و سبب نزد آنان این است که آن قرائن به مرور زمان کم شده و اکنون بسیار کم هستند، این سبب شده که اصول و تألیفاتی که به دست افراد موثق تألیف شده ضایع شود، لذا به تقسيم حدیث به این چهار قسم روی آورده اند، که مبتنی بر بررسی سند و حال راوی آن می باشد.

نیست؛ متن و مضمون آنها از محکمات اسلام و با آیات، سنت قطعيه و دیگر زیارات صحيح اهل بیت علیهم السلام، هماهنگی و موافقت کامل دارد و در بسیاری از احادیث صحیحه وارد شده است.

علو مضامين همه فرازهای زیارت جامعه همانند نهج البلاغة و صحیفه سجادیه و نظایر آنها شاهد صدقی بر صدور آن از خاندان عصمت و طهارت که معدن و اساس بلاغت اند می باشد. از کلام شیخ صدوق در من لا يحضره الفقيه: ج2 ص90 ذیل حدیث 1817 که فرموده:

و أما خبر صلاة يوم غدیر خم و الثواب المذكور فيه لمن صامه فإن شيخنا محمد بن الحسن رضي الله عنه كان لا يصححه و يقول: إنه من طريق محمد بن موسی الهمداني و كان كذابا غير ثقة، و كل ما لم يصححه ذلك الشيخ قدس الله روحه ولم يحكم بصحته من الأخبار فهو عندنا متروك غير صحيح.

و اما حديث نماز روز غدیر خم و ثوابی که در آن خبر ذکر شده برای کسی که آن روز را روزه بگیرد، به راستی که شیخ ما محمد بن الحسن بن الوليد رضي الله عنه آن حدیث را صحیح نمی دانست و می گفت: آن حدیث از طريق محمد همدانی هست و او دروغ گووغير ثقه بوده، و هر حدیثی را که آن شيخ قدس سره صحیح نمی دانست و حکم به صحت آن نکرده آن حديث نزد ماترک شده و ناصحیح است.

معلوم می شود که سند زیارت جامعه نزد ابن الولید نیز صحیح بوده که شیخ صدوق آن را در فقیه نقل کرده است.

و بعید نیست که شیخ صدوق این زیارت را از کتاب برمکی ثقه که از اصول صحیح و معتبرو معروف بوده نقل کرده و طریق خود را به آن کتاب برای حفظ سلسله سند خود ذکر کرده باشد، ایشان در آغاز روایت می نویسد: «روی» و نه «روي عن» و این به وضوح می رساند که زیارت را یا از اصل کتاب های برمکی که از اصول معتمده مشهوره بوده است نقل کرده کما این که در ابتدای کتاب گفته، و یا این که برای او قطع و علم حاصل گشته که این روایت را برمکی

ص: 265

روایت نموده که در هر دو صورت سند زیارت نزد او اعتبار داشته و مورد اعتماد او بوده ، که در هر دو صورت دیگر نیازی به توثيق تک تک مشایخ او نیست، چنان که در ابتدای کتاب «من لا يحضره الفقيه» که از کتاب های چهارگانه معتبر حدیث شیعه امامیه است می نویسد:

... أما بعد فإنه لما ساقني القضاء إلى بلاد الغربة و حصلني القدر منها بأرض بلخ من قصبة إيلاق وردها الشريف الدين أبو عبد الله المعروف بنعمة و هو محمد بن الحسن بن إسحاق بن الحسن بن الحسين بن إسحاق بن موسی بن جعفر بن محمد بن علي بن الحسين بن علي بن أبي طالب عليهم السلام فدام بمجالسته سروري و انشرح بمذاكرته صدري و عظم بمودته تشرفي الأخلاق قد جمعها إلى شرفه من ستر و صلاح و سكينة و وقار و ديانة و عفاف و تقوي و إخبات فذاكرني بكتاب صنفه - محمد بن زكريا المتطبب الرازي و ترجمه کتاب من لا يحضره الطبيب - و ذكر أنه شاف في معناه و سألني أن أصنف له كتابا في الفقه و الحلال و الحرام و الشرائع و الأحكام موفيا على جميع ما صنفت في معناه و أترجمه بكتاب من لا يحضره الفقيه - ليكون إليه مرجعه و علیه معتمده و به أخذه و يشترك في أجره من ينظر فيه و ينسخه و يعمل بمودعه هذا مع نسخه لأكثر ما صحبني من مصنفاتي و سماعه لها و روایتها عني و وقوفه على جملتها و هي مائتا کتاب و خمسة و أربعون کتابا فأجبته أدام الله توفيقه إلى ذلك لأني وجدته أهلا له و صنفت له هذا الكتاب بحذف الأسانيد لئلا تكثر طرقه و إن كثرت فوائده و لم أقصد فيه قصد المصنفين في إيراد جميع ما رووه بل قصدت إلى إيراد ما أفتي به و أحكم بصحته و أعتقد فيه أنه حجة فيما بيني و بين ربي تقدس ذکره و تعالت قدرته و جميع ما فيه مستخرج من كتب مشهورة عليها المعول و إليها المرجع مثل کتاب حریز بن عبد الله السجستاني و کتاب عبيد الله بن علي الحلبي و کتب علي بن مهزيار الأهوازي و کتب الحسين بن سعيد و نوادر أحمد بن محمد بن عیسی و کتاب نوادر الحكمة تصنيف محمد بن أحمد بن

ص: 266

یحیی بن عمران الأشعري و کتاب الرحمة لسعد بن عبد الله و جامع شيخنا محمد بن الحسن بن الوليد رضي الله عنه و نوادر محمد بن أبي عمير و کتب المحاسن لأحمد بن أبي عبد الله البرقي و رسالة أبي رضي الله عنه إلي و غيرها من الأصول و المصنفات التي طرقي إليها معروفة في فهرس الكتب التي رويتها عن مشايخي و أسلافي رضي الله عنهم و بالغت في ذلك جهدي ....

... هنگامی که خواست و مشیت خداوند مرا به سوی بلاد غربت روانه ساخت، و دست تقدیر و سرنوشت، گذرم را به سرزمین بلخ قصبه ایلاق انداخت، سید متعهد و پای بند دین ابوعبدالله محمد بن حسن بن اسحاق بن [حسن بن] حسين بن اسحاق بن موسی بن جعفر بن محمد بن علي بن حسين بن على بن ابي طالب عليهم السلام که معروف است به «نعمت» به آن قصبه وارد شد، و من به مجالست با وی بسیار خرسند و شادمان گشتم، و با هم دمی و هم صحبتی او قلبم روشن و سینه ام گشوده شد، و به دوستی و محبتش بسیار مفتخرو سرافراز گشتم، به جهت اخلاق ستوده ای که بر شرافت و اصالت خانوادگی خود افزوده بود از حیا و شایستگی، آرامش دل، هیبت ، دین داری و تعهد، پاک دامنی، پرهیزگاری و فروتنی. وی روزی از کتاب محمد بن زکریای رازی متطبب که نامش را «من لا يحضره الطبيب» گذارده یاد کرد و گفت: آن کتابی است در موضوع خود جامع و وافي، و از من درخواست کرد که در فقه و حلال و حرام و احکام و دستورات شرع کتابی بنویسم به قسمی که همه آن چه را که در موضوعات مختلف فقه تاکنون نوشته ام در برداشته باشد و آن را «کتاب من لا يحضره الفقيه» نام نهم، تا به وقت نیاز بدان مراجعه کرده و مورد اعتماد و اطمینانش باشد و به آن عمل کند، و با کسانی که آن را مطالعه کرده و از آن نسخه برداشته و به آن چه در آن است عمل کنند در اجر شریک باشد، در صورتی که وی از بیشتر کتاب هایم که همراه خود داشتم نسخه برداشته و یا از من به گوش خویش احادیثش را شنیده و اجازه روایتش را نیز گرفته بود، و

ص: 267

بر تمامی آنها که حدود 245 کتاب میشد آگاهی داشت. این جانب چون او را- که خدای توفیقش دهد- اهل و شایسته یافتم پیشنهادش را به این کار پذیرفتم، و این کتاب را با حذف اسانید که مبادا به سبب نقل آن حجم کتاب زیاد شود، تألیف کردم، اگر چه در ذکرش فایده بسیار بود. و در این کتاب بخصوص نظر نداشتم هر چه به من روایت کرده اند همه را بیاورم مانند دیگر مصنفان که آن چه شنیده اند می آورند، بلکه منظورم این بود که آن دسته از روایاتی که بدان فتوا میدهم و به صحت صدورش از معصومین علیهم السلام - وثوق و قطع دارم و بدان حکم می کنم- بیاورم، و اکنون اعتقادم درباره اش چنین است که آن حجت میان من و پروردگارم-که نامش مقدس و قدرتش والا -می باشد. و آن چه در این کتاب ذکر شده تمامی مأخوذ و دریافت شده از اصول مشهوری است که همه اعتماد بر آنهاست و احکام را از آن ها باید گرفت مانند: کتاب حریز بن عبدالله سجستانی، و کتاب عبیدالله بن علي حلبي، و کتاب های علي بن مهزيار اهوازي، و کتاب های حسین بن سعيد، و نوادر احمد بن محمد بن عیسی، و کتاب نوادر الحكمة تصنيف محمد بن احمد بن يحيى بن عمران اشعری و کتاب الرحمة از سعد بن عبد الله، و جامع استادمان محمد بن الحسن الوليد- رضي الله عنه- و نوادر محمد بن أبي عمير، و کتاب های احمد بن أبي عبد الله برقی به نام المحاسن، و رساله ای که پدرم - رضي الله عنه - برای من فرستاد، و کتاب های دیگر از اصول و نوشته هایی که طريق روایت من از آن ها در فهرست کتبی که اجازه روایت آن از مشایخ حديثم و نیزاز گذشتگانم به من رسیده معروف است، و تمام کوشش خود را در این راه به کار بردم در حالی که از خدایم یاری خواسته و به او توکل جسته، و از او پوزش تقصیر و کوتاهی در عمل طلبيده، و این موفقیت جز از جانب او نیست و براو توکل میکنم، و به سویش بازمی گردم، و او تنها مرا کافی است و والاترین و بهترین کسی است که کار به او سپرده شود.

از کلام شیخ صدوق معلوم می شود که این زیارت را نیز از کتب اصول و معتبر نقل کرده و به

ص: 268

قدری اعتماد و اطمینان به صدور آن از معصوم داشته و سند آن نزد صدوق صحیح بوده که آن را حجت میان خود و الله تعالی می داند و ... لم أقصد فيه قصد المصنفين في إيراد جميع ما رووه، بل قصدت إلى إيراد ما أفتي به و أحكم بصحته و أعتقد فيه أنه حجة فيما بيني و بين ربي تقدس ذکره و تعالت قدرته و جميع ما فيه مستخرج من کتب مشهورة عليها المعول و إليها المرجع ....

ایشان از جهت متن زیارت مطمئن است و تصریح دارد که از کتاب های مورد اعتماد طائفه حقه نقل شده می داند، و ایشان حافظ احادیث و بصیر به رجال و سند آن ها و ناقد اخبار بوده و در میان محدثين قمی در حفظ و بسیاری علم مانندش دیده نشده است چنان که شیخ طوسی درباره اش فرموده:

محمد بن علي بن الحسين بن موسی بن بابويه القمي، يكنى أبا جعفر- كان جليلا حافظا للأحاديث، بصيرة بالرجال، ناقدا للأخبار، لم ير في القميين مثله، في حفظه و كثرة علمه.(1)

محمد بن علي بن الحسين بن موسی بن بابویه قمی، کنیه اش ابا جعفر، جلیل، و حافظ احادیث، و آگاه به رجال حدیث، و ناقد اخبار بود، در میان قمی ها مانندش دیده نشده ، در حفظ حدیث و فزونی علمش.

نتیجه: شیخ صدوق با بینشی والا و اطلاعی وسیع از رجال احادیث ، بررسی رجال سند احادیث نموده و رجال واقع در کتاب فقیه را ثقه می داند، و صریح کلام اوست که از کتاب هایی به غایت معتبر و معول نزد شیعه نقل نموده و احادیث فقیه را میان خود و الله حجت می داند و به متن آن ها فتوا می دهد.

زیاده بر آن از کلام او در آغاز کتاب «المقنع» توثيق عام مشایخ او استفاده شده است:

قال محمد بن علي: ثم إني صنفت كتابي هذا، و سميته کتاب «المقنع» لقنوع من يقرأه بما فيه، و حذفت الأسانيد منه لئلا يثقل حمله، ولا يصعب حفظه، ولا يمل

ص: 269

قارئه، إذ كان ما أبينه فيه في الكتب الأصولية موجودا مبينا عن المشايخ العلماء الفقهاء الثقات رحمهم الله، ....(1)

محمد بن على گوید: پس من این کتابم را تصنیف نمودم، و نام آن را «المقنع» نامیدم برای این که به آن چه در آن است قناعت است، و سندهای آن را حذف نمودم تا این که حمل آن سنگین نگردد، و حفظ نمودنش سخت نباشد، و خواننده آن ملول نشود، که آن چه را در آن بیان نموده ام گرفته شده از کتاب های اصولی است که روشن است از آن علماء و فقهاء مورد وثوق رحمهم الله است.... .

علامه مامقانی فرموده:

و قد قالوا: إن ذكر الثقات مشايخهم مقرونا بِالرَّضْیَلَه أو الرَّحْمَلَه قرين للمدح، بل هو عديل للتوثيق. قال المحقق الداماد رحمه الله: إن لمشايخنا الكبار كالصدوق رضي الله عنه مشيخة يلتزمون إرداف تسميتهم بِالرَّضْیَلَه أو الرَّحْمَلَه لهم فأولئك أثبات أجلاء، و الحديث من جهتهم صحيح معتمد عليه نص بالتوثيق أو لم ينض (2)

و به راستی گفته اند: همانا ذکر افراد مورد وثوق مشایخ حدیث خودشان را به (رضی الله عنه) (رحمه الله) قرین مدح است، بلکه عدل و همراه با توثيق است. محقق داماد گفته: همانا مشایخ بزرگ ما مانند صدوق رضي الله عنه را مشایخی است که التزام دارند نام آنان را مرادف رضي الله عنه ورحمه الله بیاورند، آنان افراد ثبت (پایدار در عقیده صحیح) و جلیل هستند، و حدیث از جهت آنان صحیح و مورد اعتماد است، خواه نصی در توثيق آنان آمده و یا نیامده باشد.

بنابر این مشایخ او در این زیارت مورد وثوق اند، بر آنها ترضى نموده، و تمامی متن احادیث کتاب فقیه و المقنع را از راویان ثقه نقل کرده و آنها را حجت میداند.

نیازی به توثيق خاص مشايخ اربعه او در «فقیه» و «عيون» نیست، و زیارت جامعه را از کتاب برمکی نقل نموده است.

ص: 270

تعدد مشایخ شیخ صدوق نیز موجب اطمینان و اعتماد شیخ صدوق است.

با توجه به آن چه گذشت، روشن شد که این زیارت در منابع معتبری که قدمتی هزار ساله دارند، آمده و بزرگان محدثین و فقهاء مدققی هم چون شیخ صدوق و شیخ طوسی و ابن المشهدی و... این زیارت را نقل کرده اند و مسلما ایشان بنابر اطمینانی که به سند و محتوای این زیارت داشته اند، اقدام به نقل آن نموده اند.

من الأدعية عند المهمات، مما اتصلت به من ثقات الرواة إلى السادات.(1)

ایشان تصریح می فرماید: همه احادیث کتاب خود را از راویان ثقات تا حضرات سادات (اهل بیت وحی) نقل نموده است.

2- محمد بن أحمد السناني (در الفقيه و العيون)

الف) شیخ صدوق از او نیز بسیار روایت نقل کرده

ب) و براو ترضی نموده است.

3- الحسين بن إبراهيم بن أحمد بن هشام المكتب (در الفقيه و العيون)

الف) در طريق ابن المشهدی در کتاب «المزار» واقع شده است.

ب) شیخ صدوق از او نیز بسیار روایت نقل کرده و از آن ها است حديث شرائع الدین در کتاب «الخصال»: ج2 ص150. و حدیث سبعين منقبة أمير المؤمنين صلوات الله عليه که کسی را در آن ها با حضرت شراکتی نیست: ص 131.

ج) و از برخی از نقات است که او را کتابی نیکو در فرائض است.

د) و در طريق صدوق در مشيخه «من لا يحضره الفقیه» به شش اصل از اصول مورد اعتماد که احادیث «فقیه» را از آن ها آورده واقع گردیده است.

ه) و براو در کتاب هایش بسیار ترضی نموده است و در شش مورد از کتاب «التوحید» خود از او با ترضی روایت نموده است، و در کتاب «التوحید» و «علل الشرائع» و «عيون أخبار الرضا عليه السلام» از او روایت کرده است.

4- علي بن عبد الله الوراق الرازي (در سند عيون)

الف) در فقیه از او نقل حديث کرده

ب) و در 32 مورد از 88 مورد براو ترضى نموده است.

ج) در عیون از سعد روایت کرده است.

شیخ صدوق مکررا بر مشایخ ثلاثه خود در نقل زیارت ترضی نموده ، که قرین مدح است و بعید

ص: 272

نیست که چون توثيق باشد چنان که برخی از فقهاء امامیه تغمدهم الله برحمته هم چون صاحب حدائق قائل به آن هستند، ایشان در الحدائق الناضرة خود فرموده :

فإنهم صرحوا بأن مشايخ الإجازة يعد حديثهم في الصحيح وإن لم ينقل توثيقهم في كتب الرجال، لأن اعتماد المشايخ المتقدمين على النقل عنهم وأخذ الأخبار منهم والتلمذ عليهم يزيد على قولهم في كتب الرجال "فلان ثقة" (1)

همانا آنان تصریح نموده اند که: به تحقیق حدیث مشايخ اجازه چون صحيح شمرده می شود هرچند که در کتاب های رجال برای آنان توثيقی نقل نگردیده باشد، زیرا اعتماد مشایخ متقدم بر نقل از آنان و دریافت اخبار از آنان و شاگردی ایشان آنان را زیاده از قول رجالیون است که درباره آنان بگویند: فلانی ثقه است.

و کثرت روایت از کسی بر توثيق و یا حسن حال او نزد روایت کننده از او دلالت میکند.

و بعید نیست که عدم ذکر این سه نفر و برخی دیگر از مشایخ صدوق در کتب رجالی از جهت شیخ اجازه بودن شیخ صدوق باشد.

و برخی از طرق را که برخی از مشایخ صدوق در آن بوده اند و رجالیون آنان را توثیق نکرده اند، علامه حلى تصحيح نموده است.

2- أبوعبد الله محمد بن عبد الله بن نجيح الكوفي معروف به شخیر (در الفقيه والعيون)

الف) از مشایخ شيخ جلیل کلینی قدس سره است.

ب) شیخ نجاشی در کتاب «الفهرست»: ص349 رقم 941 می نویسد:

أبو عبد الله، الكوفي المعروف بالشخير، رجل من أصحابنا، قليل الحديث. له کتاب نوادر یروي عن الحسن بن محبوب و سلیمان الديلمي. أخبرنا أبو عبدالله بن شاذان قال : حدثنا أبو الحسن بن حاتم قال: حدثنا ابن ثابت، عن محمد بن عبد الله بن نجيح بكتابه.

پس به شهادت شیخ نجاشی او از مصنفین شیعه است و او را قدح و مذمت ننموده و او را

ص: 273

راوی از حسن بن محبوب و سلیمان دیلمی دانسته است.

و بنا بر بنای شیخ نجاشی و شیخ طوسی در کتاب «الفهرست» خودشان که ذکر مصنفین شیعه و ثقات از آنها است، و بیان این که اگر کسی از آن ها در مذهب مشکلی داشت و یا ضعیف بود، ذکر کنند، و اصل در دو کتاب «الفهرست» در ذکر آنان است که شیعه و موثق باشند، پس او شیعه و مورد وثوق است به این توثيق عام، همان طور که سید جلیل محمدمهدی بحرالعلوم در کتاب «الفوائد الرجاليه»: جلد4 صفحه 114 فائده 10 بیان فرموده:

الظاهر أن جميع من ذكره الشيخ في «الفهرست» من الشيعة الإمامية إلا من نص فيه على خلاف ذلك من الرجال: الزيدية و الفطحية و الواقفية و غيرهم كما يدل عليه وضع هذا الكتاب، فإنه في فهرست کتب الأصحاب و مصنفاتهم، دون غيرهم من الفرق. و كذا «کتاب النجاشي» فكل من ذكر له ترجمة في الكتابين، فهو صحيح المذهب ممدوح بمدح عام يقتضيه الوضع لذكر المصنفين العلماء و الإعتناء بشأنهم و شأن كتبهم، و ذكر الطريق إليهم، و ذكر من روى عنهم و من رووا عنه. و من هذا يعلم أن إطلاق الجهالة على المذكورين في «الفهرست» و «رجال النجاشي» من دون توثيق أو مدح خاص، ليس على ما ينبغي. و كذا الكلام فيمن ذكره الشيخ الجليل ابن شهرآشوب السروي في كتاب «معالم العلماء» و من ذكره الشيخ الجليل علي ابن عبید الله بن بابویه في «فهرسته» وهذا مما ينبغي أن يلحظ، فقد غفل أكثر الناس عنه، فتأمل . ظاهر این است همه کسانی که شیخ طوسی در کتاب «الفهرست» ذکر کرده از شیعیان امامی هستند جز آنان که از زیدی ها و فطحیها و واقفی ها و غیر آنان و مخالف (شیعه) بوده اند، چنان که وضع این کتاب بر آن دلالت می کند ، که آن در فهرست کتاب ها و تصنیف های امامیه است، و نه غیر آنان. و هم چنین است «کتاب نجاشی» پس هر کسی که در این دو کتاب ذکر حال او شده، پس او صحيح المذهب و مدح شده به مدح عام است که اقتضاء دارد علماء و مصنفان آنان را ذکر نموده و به جای گاه و کتاب های

ص: 274

آنان و ذكر طريق به آنان اعتناء نمایند، و ذکر کسانی که از آنان روایت نموده اند و از چه کسانی روایت کرده اند شود. و از این دانسته می شود این که اطلاق مجهول برآنانی که در کتاب «الفهرست» و «رجال نجاشی» توثیق و یا مدح خاصی نیامده، سزاوار نیست. و هم چنین است سخن درباره آن چه را شيخ جليل ابن شهرآشوب سروی در کتاب «معالم العلماء» و شیخ جليل على بن عبيد الله بن بابویه در «الفهرست» ذکر نموده اند و این باید ملاحظه گردد، پس به تحقیق بیشتر مردم از آن غفلت نموده اند، پس تامل نما.

برخی از علماء بر این مبنا هستند و صحیح است. بنابراین همه مذکورین در دو کتاب «الفهرست» اگر صاحبان آنها بیان مذهب و ضعف آنها را ننموده باشند، پس آن ها به توثيق عام امامی وثقه می باشند، مگر این که به خلاف آن و یا بر حال آنان تصریح کنند، زیرا این دو کتاب به ذکر مصنفین امامیه اختصاص داده شده مگر این که ذکر شود که فلانی از ما روایت کرده یا برای ما کتابی تألیف نموده است، مانند طبری و مدائني، و اگر غیر امامی باشد به آن تصریح می نمایند، پس تا زمانی که به خلاف تصریح ننموده اند، اصل آن است که آن شخص امامی و ثقه است.

ج) علامه حلی در قسمت اول از کتاب «خلاصة الأقوال»: ص 156 رقم 108 و ابن داوود او را در لیست افراد مورد اعتماد ذکر کرده اند. و در الوجيزة والبلغة او را ممدوح دانسته اند.

2) (در العيون)

اتحاد أبو الحسين الأشعري

وأبو الحسين الكوفي محمد بن أبي عبد الله

وأبو الحسين الرازي محمد بن أبي عبد الله

وأبو الحسين محمد بن جعفر بن محمد الأسدي

وأبو الحسين الأسدي

ومحمد بن جعفر العربي

ص: 275

وأبو الحسين محمد بن جعفر بن محمد بن عون الأسدي ساكن الري(1)

الف) شیخ نجاشی در الفهرست: ص 373 رقم 1020 توثیق نموده و می نویسد:

محمد بن جعفر بن محمد بن عون الأسدي أبو الحسين الكوفي ساكن الري . يقال له: محمد بن أبي عبد الله، كان ثقة، صحيح الحديث، إلا أنه روي عن الضعفاء. و كان يقول بالجبر و التشبيه و كان أبوه وجها. روى عنه أحمد بن محمد بن عیسی. له کتاب الجبر و الإستطاعة. أخبرنا أبو العباس بن نوح قال: حدثنا الحسن بن حمزة قال: حدثنا محمد بن جعفر الأسدي بجميع كتبه. قال: و مات أبو الحسين محمد بن جعفر ليلة الخميس لعشر خلون من جمادى الأولى سنة اثنتي عشرة و ثلاثمائة. و قال ابن نوح: حدثنا أبو الحسن بن داود قال: حدثنا أحمد بن حمدان القزويني عنه بجميع كتبه.

و شيخ طوسي قدس سره در فهرست کتب الشيعة و أصولهم و أسماء المصنفين و أصحاب الأصول: ص425 رقم 661 مرقوم نموده:

محمد بن جعفر محم بن جعفر الأسدي، يكنى أبا الحسين له كتاب الرد على أهل الإستطاعة. أخبرنا جماعة، عن التلعکبري، عن محمد بن جعفر الأسدي.

ب) وی از وکلاء و ثقات منصوب از جانب سفراء امام عصر حجة بن الحسن المهدي سلام الله عليه و عجل الله فرجه الشريف است.

شیخ الطائفة الحقة طوسی در کتاب الرجال: ص 439 رقم 6278 - 28 او را از ابواب ولی عصر عجل الله فرجه ذکر کرده و می نویسد:

محمد بن جعفر الأسدي، يكنى أبا الحسين الرازي، كان أحد الأبواب.

شيخ الطائفة الحقة طوسي اعلى الله مقامه در کتاب شریف الغيبة: ص 415 فرموده:

وقد كان في زمان السفراء المحمودين أقوام ثقات ترد عليهم التوقيعات من قبل المنصوبين للسفارة من الأصل. منهم أبو الحسين محمد بن جعفر الأسدي رحمه

ص: 276

الله ... و مات الأسدي على ظاهر العدالة لم يتغير و لم يطعن عليه في شهر ربيع الآخر سنة اثنتي عشرة و ثلاثمائة.

در زمان سفیران ستایش شده حضرت (ولی عصر عجل الله فرجه)، افراد موثقی بودند که از جانب سفراء امام عليه السلام به آنها توقيعاتی وارد می شد. از جمله آن ها ابوالحسين محمد بن جعفر الأسدي رحمه الله بود ... اسدی در ماه ربیع الاخر سال 312 هجری قمری با ظاهر عدالت از دنیا رفت، در حالی که حالات و اعتقادات او تغییر نکرد و هیچ کس هم در حق او طعن و ذمی وارد نکرد.

ج) در چند توقیع در کتاب های «الكافي» و «کمال الدین و تمام النعمة» و «الغيبة» از ناحیه مقدسه مهدیه ارواحنا فداه توثیق شده است که آنها را تماما می آوریم.

د) شیخ نجاشی او را «ثقة صحيح الحديث» دانسته است.

ه) شیخ طوسی او را توثیق نموده و می فرماید: بر ظاهر عدالت فوت نمود و تغییری نکرد و طعني براو زده نشده است.

و) در طریق کامل الزيارات: ص 250 ب 82 ح 7 واقع شده است.

ز) در طريق ابن المشهدی در کتاب «المزار» واقع شده است.

ح) و شیخ صدوق بر او ترضی نموده است.

و علامه وحید بهبهانی و مامقانی، سخن شیخ نجاشی را درباره او «إلا أنه روي عن الضعفاء، و كان يقول بالجبرو التشبيه و كان أبوه وجها» جواب وافی داده اند که بالتمام می آوریم.(1)

توقیعات ناحیه مقدسه مهدیه درباره اسدی

صالح بن ابی صالح گوید: شخصی در سال 290 هجری از من درخواست کرد چیزی را به عنوان مال امام عليه السلام از او تحویل بگیرم. من از تحویل گرفتن آن خودداری کردم و نامه نوشتم و کسب تکلیف کردم، پس از مدتی از ناحیه مقدسه جوابم آمد که:

«بِالرَّیِّ مُحَمَّدُ بنُ جَعفَرٍ العَرَبِیُّ،فَلیُدفَع إلَیهِ فَإِنَّهُ مِن ثِقاتِنا»(2)

ص: 277

محمد بن جعفر عربی در ری از افراد ثقه ما است ، اموال به او تحویل داده شود.

محمد بن شاذان نیشابوری می گوید: پانصد درهم از سهم امام عليه السلام که بیست درهم آن کم بود نزد من جمع شد. برایم خوشایند نبود که پانصد درهمی را که بیست درهمش کم است، بفرستم. لذا بیست درهم را از اموال خودم روی آن گذاشتم و نزد اسدی (که وکیل حضرت عليه السلام بود) فرستادم اما برایش توضیح ندادم. از جانب امام مهدی علیه السلام توقيع مبارکی صادر گردید که:

«وَصَلَتْ خَمْسُمِائَهِ دِرْهَمٍ لَکَ مِنْهَا عِشْرُونَ دِرْهَماً».(1)

پانصد درهمی که بیست درهم آن متعلق به تو بود، رسید.

نصر بن صباح بلخی گوید: کاتبی در مرو برای خوزستانی بود که نصر نام او را به من گفت و هزار دینار نزد او برای ناحیه مقدسه گرد آمده بود و با من مشورت کرد، گفتم: آن را به نزد حاجزی بفرست، گفت: اگر روز قیامت خدای تعالی از من سؤال کرد آیا بر گردن میگیری؟ گفتم: آری، نصر گوید: از او جدا شدم و بعد از دو سال به نزد او آمدم و او را دیدار کردم و از آن مال پرسیدم، گفت: دویست دینار آن را توسط حاجز فرستاده است و وصول آن و دعای خیر برای او صادر شده است و به او نوشته است که:

«کانَ اَلْمَالُ أَلْفَ دِینَارٍ فَبَعَثْتَ بِمِائَتَیْ دِینَارٍ فَإِنْ أَحْبَبْتَ أَنْ تُعَامِلَ أَحَداً فَعَامِلِ اَلْأَسَدِیَّ بِالرَّیِّ»(2)

مال هزار دینار بوده است و دویست دینار فرستاده ای، و اگر خواستی از طریق کسی اقدام کنی اسدی در ری است از طريق او اقدام کن.

نصر گوید: اندکی بعد خبر مرگ حاجز رسید و شدیدا بی تاب و مغموم شدم. گفتم: چرا بی تاب و مغموم میشوی در حالی که خدای تعالی با دو دلالت بر تو منت نهاده است؟! یکی آنکه مبلغ مال را به تو خبر داده و دیگر آن که خبر مرگ حاجز را ابتدا به تو داده است.

محمد بن شاذان گوید: بعد از آن مالی فرستادم و ننوشتم که از آن کیست، پاسخ آمد:

ص: 278

«فلان مقدار رسید که این مقدار آن از فلانی و این مقدار آن از فلانی است»(1)

مردی گوید: برایم پسری متولد شد، به حضرت نامه نوشتم و اجازه خواستم او را در روز هفتم ختنه کنم. جواب رسید: نکن، او هم در روز هفتم یا هشتم مرد. آن گاه خبر مرگش را نوشتم جواب آمد: به جای او دیگری و دیگری به تو عطا شود که اولی را احمد و بعد از او را جعفرنام خواهی گذاشت. و چنان شد که فرمود. و باز عازم حج گشتم و با مردم خداحافظی کردم و آماده حرکت بودم که نامه ای آمد: ما این کار را خوش نداریم، خودت میدانی. من دل تنگ و اندوهگین شدم و به حضرت نوشتم که: من به شنیدن و فرمان بردن از شما پا برجا ایستاده ام ولی از بازماندن از حج اندوهگینم، پس نامه آمد: دلتنگ مباش، سال آینده حج خواهی گزارد إن شاء الله . چون سال آینده شد، نامه نوشتم و اجازه خواستم، حضرت اجازه فرمود، سپس نوشتم من محمد بن عباس را برای هم کجاوه بودن برگزیده ام و به دیانت و صیانت او اطمینان دارم، جواب آمد:

«اَلْأَسَدِیُّ نِعْمَ اَلْعَدِیلُ فَإِنْ قَدِمَ فَلاَ تَخْتَرْ عَلَیْهِ»(2)

اسدی خوب رفیق (و همتایی) است، اگر او می آید دیگری را انتخاب مکن .

سپس اسدی آمد و با او هم کجاوه شدم.

3- محمد بن إسماعيل المكي البرمكي الرازي

الف) شیخ نجاشی او را توثیق نموده و درباره اش می نویسد:

المعروف بصاحب الصومعة أبو عبد الله، سكن قم، و ليس أصله منها، ذكر ذلك أبو العباس بن نوح. و كان ثقة مستقيما. له کتب، منها: كتاب التوحيد أخبرنا أحمد بن علي بن نوح قال: حدثنا الحسن بن حمزة قال: حدثنا محمد بن جعفر الأسدي، عن محمد بن إسماعيل بكتابه (3)

ب) در طريق تفسير قمی نیز واقع گردیده .

ج) و در طريق ابن المشهدی در کتاب «المزار» واقع شده است.

ص: 279

ه) و شیخ صدوق در بیست و نه مورد در کتاب «التوحید» خود از او روایت نموده. و کثرت روایت کشی و صدوق دلالت بر اعتماد آن دو به اوست.

و در رجال کشی در چند موضع واقع شده است و همه این ها حکایت از اعتماد آنان به او و روایاتش دارد.

4- اتحاد

موسی بن عبد الله النخعي

و موسی بن عمران النخعي

الف) شیخ صدوق در کتاب الوصية از کتاب من لا يحضره الفقيه: ج4 ص180ح5408 پس از نقل روایاتی می نویسد:

وقد أخرجت الأخبار المسندة الصحيحة في هذا المعنى في كتاب «کمال الدين و تمام النعمة» ....

در باب این معنا در کتاب کمال الدین و تمام النعمة احادیث مسند و صحیح آورده ام ....

و شیخ صدوق این روایات را به کتاب كمال الدين حواله می دهد و به صحت آنها تصريح می کند، که یکی از راویان آن روایات موسی بن عمران نخعی است.

ب) وی در طریق کتاب «کامل الزیارات»: ص 32 ب9 ح 7 واقع شده است. ابن قولویه قدس سره که از بزرگان فقهاء و محدثین شیعه و به يقين حديث شناس بزرگی بوده، در آغاز کتاب شریف کامل الزیارات می فرماید:

«... و لم أخرج فيه حديثا روي عن غيرهم، إذا كان فيما روينا عنهم من حديثهم صلوات الله عليهم كفاية عن حديث غيرهم، و قد علمنا أن لا نحيط بجميع ما روي عنهم في هذا المعنى ولا في غيره، لكن ما وقع لنا من جهة الثقات من أصحابنا رحمهم الله برحمته، ولا أخرجت فيه حديثا روي عن الشذاذ من الرجال، يوثر ذلک

ص: 280

عنهم عن المذكورين غير معروفين بالرواية، المشهورين بالحديث و العلم ...» .

... و در آن حدیثی را که از غير (اهل بیت علیهم السلام) باشد نیاورده ام، زیرا در آن چه از آنان روایت شده ما را از حدیث دیگران کفایت است، و به تحقیق دانستیم که ما را احاطه ای نیست بر همه آن چه که از آنان درباره این معنی (زیارت اهل بیت) روایت شده و در غیر آن، لكن آن چه را از افراد مورد وثوق از اصحاب ما (شیعیان امامی) - که خداوند به رحمتش آنان را رحمت کند- به ما رسیده می آورم، و حدیثی که از افراد شاذ و غیر ثقه است، اثر از آنان که غیر شناخته شده به روایت اند نیاورده ام، بلکه از آنان که مشهور در حدیث و علم اند (آورده ام) ....

ایشان تصریح می فرماید که همه احاديث كتاب خود را، از آنان که مورد اعتماد و ثقات از اصحاب ما (شیعه امامیه) و معروف به علم و راویان حدیث هستند، نقل فرموده است.

ج) و در طريق تفسیر علی بن ابراهيم قمي قدس سره الشريف واقع شده (1) این مفسر و محدث جلیل در ابتدای تفسیر خود تصریح نموده که جز از ثقات شیعه نقل حدیث نمی کند:

... و نحن ذاکرون و مخبرون بما ينتهي إلينا و رواه مشايخنا و ثقاتنا، عن الذين فرض الله طاعتهم و أوجب ولايتهم ولا يقبل عمل إلا بهم، وهم الذين وصفهم الله تبارك و تعالی و فرض سؤالهم و الأخذ منهم فقال: «فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ»....(2)

... و ما ذکر کننده و آگاهی دهنده چیزی هستیم که به ما می رسد و آن را از مشایخ و راویان مورد وثوق ما، از کسانی که خداوند اطاعت آنها و ولایت شان را واجب کرده است، و عمل بندگان جز به واسطه آن ها پذیرفته نمی شود، روایت کرده اند و آنها کسانی هستند که الله تبارک و تعالی آنها را در کتابش وصف کرده است و پرسش و یادگرفتن از آنها را واجب نموده ، پس فرمود: «فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ» ....

د) در طريق ابن المشهدی در کتاب «المزار» واقع شده است.

ص: 281

ه) در طريق طبری شیعی در کتاب «بشارة المصطفى» قرار گرفته است. او در کتاب خود صفحه 180 می فرماید:

ولا أذكر فيه إلا المسند من الأخبار عن المشايخ الكبار و ثقات الأخبار.

در این کتاب حدیثی را ذکر نکردم مگر این که مسند بود و از مشایخ بزرگ و ثقه و مورد اطمینان.

و یکی از راویان واقع در این کتاب موسی بن عمران نخعی است.

و) شیخ صدوق از او در کتابهای «من لا يحضره الفقيه»، «علل الشرائع»، «التوحید»، «کمال الدين»، «معاني الأخبار» و غیر آن ها بیش از هشتاد روایت نقل کرده است.

بیش از دویست روایت را از استاد و عموی خود حسين بن يزيد النوفلي در کتاب های معتبر حدیث نقل کرده است، و نوفلی راوی اغلب روايات سكونی است که شيخ الطائفة الحقة طوسي قدس الله نفسه در کتاب «عدة الأصول»: جلد1 صفحه380 فرموده است: عملت الطائفة بروايات السكوني، پس مقتضی است توثيق طائفه امامیه نخعی را که راوی اکثر روایات سکونی به واسطه نوفلی می باشد.

و بنابر آن چه گذشت ایشان كثير الروایه در کتب معتبره امامیه است.

ایشان مورد اعتماد شوخ طائفه حقه امامیه چون کلینی، ابن قولویه، صدوق و على بن محمد خراز قمی بوده است که روایات بسیاری را از او نقل کرده اند.

ز) وی در طریق شیخ صدوق رحمه الله قرار گرفته و وحید بهبهانی قدس سره از علامه مجلسی رضي الله عنه نقل فرموده که وقوع وی در طريق صدوق، موجب مدح او می شود .

ح) اجلاء فقهاء امامیه از او روایت نموده اند.

غالب روایات او در موضوع عقائد و معارف حقه امامیه است که نشان دهنده استقامت عقیده و علم اوست.

درخواست او از امام چنین زیارت عالية المضامینی را که حاوی اسرار حضرات امامان معصوم

ص: 282

عليهم السلام است و اجابت امام على الهادی علیه السلام، نشان می دهد که وی اهل علم بوده و معرفت والایی نسبت به خاندان عصمت و طهارت داشته بلکه از اصحاب سر این خاندان وفانی در معرفة الإمام است که توان و ظرفیت احتمال اسرار ایشان را دارد .

دیگر وجوه تصحیح سند زیارت

1- مقصود از «مجمع علیه» در این روایت آن چیزی است که نزد اصحاب روایت آن مشهور است، زیرا در مقابل شاذ فرموده است.

2- مراد از شهرت روایت، اشتهار آن همراه با عمل و إفتاء به مضمون آن است که در آن ریب و شکی نمی باشد.

3- و مراد از «مجمع علیه» نفی ریب به نحواطلاق است زیرا که نکره در سیاق نفي إفاده عموم می کند، و روایت شاذ که از آن اعراض نموده اند، ریبی در باطل بودن آن نمی باشد، به دلیل عقل، اگر در یکی از دو طرف قضیه ریبی در صحت آن نباشد، پس ریبی در طرف دیگر نیست که قطعا باطل است، و از آن معلوم می شود که خبر مشهور داخل در قسمت اول، از سه قسمت وارد در حديث است، یعنی «بين الرشد» است و خبر شاذ داخل در قسمت دوم یعنی «بين الغي» و نه در قسمت سوم که آن است که مشکل رد حکم آن به خدا و رسول است.

و مراد از قول امام که فرمود: «فَإِنَّ الْمُجْمَعَ عَلَیْهِ لَا رَیْبَ فِیهِ» شهرت خبر در میان امامیه است همراه با عمل به آن نه آن که اجماع بر صدور آن از معصوم است، زیرا راوی دو خبری را فرض کرده است که دو عادل مرضى نزد امامیه آن را روایت کرده اند که هیچ کدام بر دیگری فضیلتی ندارد، پس اگر دو خبر از آنی باشد که امامیه بر آن اجماع نموده اند پس معنایی برای فرض مذكور نیست، منظور ما، روایت دو عادل و «مرضى الخبر» بين متعارضين است، پس فرض مخالف دلیل است بر این که مراد همان شهرت است و نه «مجمع علیه» حسب اصطلاح اصولیان.

و تقديم نمودن خبر مشهور به معنای ذکر شده نیست مگر به خاطر این که مثیر اطمینان به صدور است، و آن همان موضوع برای حجیت خبر است.

و علماء وفقهاء شیعه امامیه این زیارت را تلقی به قبول نموده اند و معارضی نداشته و در رد آن چیزی گفته نشده است. فقهاء امامیه در کتاب ها و فتاوای خود به متن زیارت جامعه کبیره اعتماد کرده اند و بسیاری، شرحهای ارزشمندی بر آنها نوشته اند یا در کتاب های خود به فقراتی از آن استناد نموداند.

ص: 284

و از بزرگان محدثين عامه حاکم نیشابوری صاحب «مستدرك الصحيحين» و از او محدث ابراهيم جوینی حموینی در قرن 7 در کتاب «فرائد السمطين» این زیارت را به سند خود از شیخ صدوق مانند العيون نقل نموده اند.

پس بنابر آن چه گفته شد دانستیم که درباره زیارت جامعه کبیره که مسند روایت شده، و از جهت مجموع قرائنی که ذکر گردید، اطمینان به صدور حاصل می گردد، و تعبد به آن تعبدی همراه با حجت می باشد، و زائر به آن بهره ثواب را می برد بنابر آن چه که از معصوم روایت گردیده است.

در سند زیارت جامعه کبیره هیچ اشکالی نیست، نه بر مبنای قدماء از فقهاء شیعه و نه به اصطلاح و مبنای متأخرين و رجاليين ، و این زیارت شریفه در غایت صحت و اعتبار و موثوق الدور از امام على الهادي عليه السلام و حجت است.

ذکر زیارت در من لا يحضره الفقیه و عیون أخبار الرضا و تهذیب الأحکام، اعتماد دو فقیه بزرگوار صدوق و طوسی را نسبت به سند و متن این زیارت به اثبات می رساند.

آن با اسلوب دیگر سخنان امام على الهادی علیه السلام از خلال سخنان آن حضرت مشخص می گردد. اضافه بر این، تمسک به اخباری که به «اخبار من بلغ» مشهورند نیز ممکن است.

ملاحظه زیارت جامعه کبیره، به جهت نظر به تعدد عوامل وثوق و پیوستگی این عوامل، انسان را به وثوق بلکه به قطع و يقين به صدور این زیارت از لسان امام على الهادی علیه السلام می رساند.

تواتر و اقسام آن

هنگام تضافر، ما را از نظر در سند هرکدام از آنها بی نیاز می کند.

هم چنین کثرت روایت از یک راوی، مشعر اعتماد و وثاقت راوی است.

اعتماد به نقل بزرگان فقهاء از راویان احادیث کما این که بگویند: «لا يروي و لا يرسل إلا عمن يوثق به - روی عن الثقات۔ قل ما روي عن ضعیف - و...» و عدم نقل مستقیم و بی واسطه از افراد ضعیف وقتی که بگویند: «لا يروي ولا يرسل إلا عمن يوثق به» نشانه وثاقت مروى عنه بوده یا قرینه ای بسیار قوی بر وثاقت است.

اگر کسی اطمینان پیدا کرد که حدیثی مجعول است، حتی اگر بر فرض، طبق قواعد، صحيح السند هم باشد، باید آن را کنار بگذارد اما اگر حدیث ضعیف السندی با اصول و محكمات اعتقادی ما مخالفت نداشت و جعلی بودن آن هم ثابت نشد، نمی توان آن را کنار گذاشت بلکه به تنهایی می تواند به عنوان مؤيدی برای احادیث صحیح به کار رود، می تواند به انضمام احاديث ضعيف السند دیگر ما را به اطمینان خوبی برساند، چنان که آية الله خوئی رحمه الله در «معجم رجال الحدیث جلد1 صفحه168» از این شیوه در مورد «محمد بن جعفر الأسدي» استفاده کرده اند.

برخی از آن ها را در این نوشتار ذکر نمودیم، روایت شده است.

فقها و علماء بزرگی، شرحهای ارزشمندی بر این زیارت نوشته و یا به فقراتی از آن استناد و یا استشهاد کرده اند، فقهاء و محدثین و علماء بسیاری بر خواندن آن مداومت داشته و دیگران را به خواندن آن ترغیب نموده اند.

تأييدات غيبیه این زیارت ما را از بررسی سند آن مستغنی می کند، و تعابیر ملکوتی این زیارت و ترتیب آن، حکایت از صدور آن از زبان وحیانی معصوم علیه السلام دارد.

ختامه مسک

چون قافله نبود، متحیر ماندم تا آنکه حاجی جبار جلودار سدهی اصفهانی بار برداشت به جهت طربوزن تنها، از او مالی کرایه کردم و رفتم. چون به منزل اول رسیدیم، سه نفر دیگر به تحريص حاجی صفر على به من ملحق شدند. یکی حاجی ملا باقر تبریزی، حجه فروش معروف علماء و حاجی سید حسین تاجر تبریزی و حاجی علی نامی که خدمت می کرد. پس به اتفاق روانه شدیم تا رسیدیم به ارزنة الروم و از آن جا عازم طربوزن . در یکی از منازل مابين این دو شهر، حاجی جبار جلودار به نزد ما آمد و گفت: این منزل که در پیش داریم مخوف است. قدری زود بار کنید که به همراه قافله باشید. چون در سایر منازل غالبا از عقب قافله به فاصله می رفتیم. پس ما هم تخمینا دو ساعت و نیم یا سه به صبح مانده به اتفاق حرکت کردیم به قدر نیم یا سه ربع فرسخ از منزل خود دور شده بودیم که هوا تاریک شد و برف مشغول باریدن شد، به نحوی که رفقا هرکدام سر خود را پوشیده و تند راندند. من نیز آن چه کردم که با آن ها بروم ممکن نشد تا این که آن ها رفتند من تنها ماندم. پس از اسب پیاده شده و در کنار راه نشستم و به غایت مضطرب بودم. چون قريب شش صد تومان برای مخارج راه، همراه داشتم؛ بعد از تأمل و تفکر، بنابراین گذاشتم که در همین موضع بمانم تا فجر طالع شود، به آن منزل که از آن جا بیرون آمدیم، مراجعت کنم و از آن جا چند نفر مستحفظ به همراه برداشته، به قافله ملحق شوم. در آن حال، در مقابل خود باغی دیدم و در آن باغ، باغبانی که در دست بیلی داشت که بر درختان می زد که برف از آن ها بریزد. پس پیش آمد، به مقدار فاصله کمی ایستاد و فرمود: «تو کیستی ؟» عرض کردم: رفقای من رفتند و من مانده ام. راه را نمی دانم. گم کرده ام . فرمود به زبان فارسی: «نافله بخوان تا راه را پیدا کنی!» من مشغول نافله شدم. بعد از فراغ تهجد، باز آمد و فرمود: «نرفتی ؟» گفتم: و الله ! راه را نمی دانم. فرمود: «جامعه بخوان!» من جامعه را حفظ نداشتم و تاکنون حفظ ندارم با آن که مکرر به زیارت عتبات مشرف شدم. پس از جای برخاستم و جامعه را بالتمام از حفظ خواندم. باز نمایان شد، فرمود: «نرفتی؟ هستی؟» مرا بی اختیار گریه گرفت. گفتم: هستم، راه را نمی دانم. فرمود: «عاشورا بخوان !» و

ص: 290

عاشورا نیز حفظ نداشتم و تاکنون ندارم. پس برخاستم و مشغول خواندن زیارت عاشورا شدم از حفظ ، تا آن که تمام لعن و سلام و دعای علقمه را خواندم. دیدم باز آمد و فرمود: «نرفتی؟ هستی؟» گفتم: نه، هستم تا صبح. فرمود: «من حال، تو را به قافله می رسانم.» پس رفت و بر الاغی سوار شد و بیل خود را به دوش گرفت و آمد. فرمود: «به ردیف من بر الاغ من سوار شو» سوار شدم. پس عنان اسب خود را کشیدم، تمکین ننمود و حرکت نکرد. فرمود: «جلو اسب را به من ده.» دادم. پس بیل را به دوش چپ گذاشت و عنان اسب را به دست راست گرفت و به راه افتاد. اسب در نهایت تمکين متابعت کرد. پس دست خود را به زانوی من گذاشت و فرمود: «شما چرا نافله نمی خوانید؟ نافله! نافله! نافله!» سه مرتبه فرمود. و باز فرمود: «شما چرا عاشورا نمی خوانید؟ عاشورا! عاشورا! عاشورا!» سه مرتبه. و بعد فرمود: «شما چرا جامعه نمی خوانید؟ جامعه! جامعه! جامعه!» و در وقت طی مسافت به نحو استداره سیر می نمود. يك دفعه برگشت و فرمود: «آن است رفقای شما» که در لب نهر آبی فرود آمده، مشغول وضو به جهت نماز صبح بودند. پس من از الاغ پایین آمدم. که سوار اسب خود شوم و نتوانستم. پس آن جناب پیاده شد و بیل را در برف فرو کرد و مرا سوار کرد و سراسب را به سمت رفقا برگرداند. من در آن حال، به خیال افتادم که این شخص که بود که به زبان فارسی حرف می زد و حال آنکه زبانی جز ترکی و مذهبی، غالبا جز عیسوی، در آن حدود نبود و چگونه به این سرعت مرا به رفقای خود رسانید. پس در عقب خود نظر کردم احدی را ندیدم و از او آثاری پیدا نکردم . پس به رفقای خود ملحق شدم (1)

سلیمان علی شاگرد شیخ شهید ثانی قدس سرهما، پس از نقل زیارت در صفحه 424

2- شرح عربي، علامه ملا محمد باقر مجلسی قدس سره متوفای 1111 هجری قمری ضمن «بحار الأنوار: ج 99 ب8 ص 134 الی 144.

3- شرح عربي، علامه ملا محمد باقر مجلسی قدس سره متوفای 1111 هجری قمری ضمن «ملاذ الأخبار في فهم تهذيب الأخبار»: ج 9 ص 247 الی 278 و فرموده:

مجهول ، لكن الزيارة نفسها شاهد عدل على صحتها.

و در آخر شرح در این کتاب و در بحار الأنوار مرقوم داشته:

إنما بسطت الكلام في شرح تلك الزيارة قليلا و إن لم أستوف حقها حذرا من الإطالة ، لأنها أصح الزيارات سندا، و أعمها موردا، و أفصحها لفظا، و أبلغها معنى، وأعلاها شأنا.

به راستی اندکی از این زیارت را شرح و بسط دادم، گرچه به طور کامل- به جهت پرهیز از طولانی شدن- حقش را ادا نکردم؛ زیرا این زیارت دارای صحیح ترین سند، فراگیرترین مورد، فصیح ترین واژه، رساترین معنا و والاترین جایگاه است.

4- شرح عربي، ضمن «غاية المرام في شرح تهذیب الأحکام»، مؤلف سید نعمة الله موسوی جزائري متوفای 1112 هجری قمری، دو نسخه خطی از این کتاب در مرکز احیاء میراث اسلامی قم موجود است، یکی به خط مؤلف تأليف 1112 و دیگری به خط سيد عبد الله فرزند مؤلف به سال 1211. این شرح همراه با دو شرح از مجلسيين در انتشارات دار زین العابدین در قم مقدسه به چاپ رسیده است.

5- شرح عربي، سيد بهاء الدين محمد بن محمد باقر حسینی مختاری اعرجی نائینی اصفهانی، معاصر شیخ حر عاملی صاحب «وسائل الشيعة»، متوفا در فتنه افغان بین سال های 1130 تا 1140 هجری قمری.

6- الأعلام اللامعة، عربی، سید محمد بن سید عبدالکریم طباطبائی بروجردی جد سید بحر

ص: 292

العلوم، متوفای حدود سال 1160 هجری قمری.

7- «شرح الزيارة الجامعة الكبيرة»، عربی، محمد قاسم بن محمد کاظم رازی، قرن 12، اهداء به شاه سلطان حسین صفوی، تألیف 19 جمادی الثانية 1133 قمری، نسخه خطی آن در دانشگاه تهران شماره 3943 خط نسخ 126 برگ 19 سطر، 14-7 اندازه 11*18 سانت.

8- «الأنوار اللامعة»، عربي، سيد عبد الله بن محمد رضا شبر متوفای 1242 مکرر چاپ شده ، در مقدمه می فرماید:

إعلم أن هذه الزيارة قد رواها جملة من أساطين الدين و حملة علوم الأئمة الطاهرين وقد اشتهرت بين الشيعة الأبرار اشتهار الشمس في رابعة النهار و جواهر مبانيها و أنوار معانيها دلائل حق و شواهد صدق على صدورها عن صدور حملة العلوم الربانية و أرباب الأسرار الفرقانية المخلوقين من الأنوار الإلهية فهي کسائر كلامهم الذي يغني فصاحة مضمونه و بلاغة مشحونه عن ملاحظة سنده کنهج البلاغة و الصحيفة السجادية و أكثر الدعوات و المناجاة... (1)

بدان این زیارت را جماعتی از ستون های دین و حاملان علوم ائمه طاهرین روایت نموده اند و به تحقیق میان شیعیان نیکوکار همانند خورشید در میان روز مشهور گشته، و جواهر مبانی اش و انوار معانی اش دلیل های حق و شاهدهای صدق بر سینه هایشان از سینه حاملان علوم ربانی و ارباب اسرار فرقانی آفریده شدگان از انوار الهی است و آن مانند دیگر سخنانشان است که شیوایی و رسایی سرشار آن، از ملاحظه نمودن سند آن بی نیاز کند مانند نهج البلاغه و صحیفه سجادیه و بیشتر دعاها و مناجاتها....

9- «شرح الزيارة الجامعة الكبيرة»، عربی مفصل، شیخ احمد احسائی متوفای1243 مکرر چاپ شده و نسخه های خطی آن در کتاب خانه های داخل و خارج کشور بسیار است و مكتبة العذراء عليها السلام آن را در چهار جلد وزیری و در جلد پنجم احادیث شرح را با ذکر منابع آنها در 867 صفحه چاپ نموده است .

ص: 293

10- شرح عربي، علامه میرزا علی نقی معروف به حاج آغا فرزند سید مجاهد، متوفای 1289.

11- شرح فارسی، میرزا محمد على بن ملا محمد نصیر چهاردهی رشتی نجفي، متوفای 1324.

12- «شرح الزيارة الجامعة الكبيرة»، عربي، معين الدين بن محمد صادق الحسینی، نسخه خطی آن در دانشگاه الهیات به شماره 749/17 ، 3 برگ، 18 سطر، 9/5 در 15 اندازه 12 در 18/5 سانت موجود است.

13- «شرح الزيارة الجامعة الكبيرة»، عربي، مؤلف ؟، نسخه خطی در کتاب خانه مجلس به شماره 6373/4 قرن 14، 47 برگ ، 21 سطر11 در 16 اندازه 5/18 در 24/5 موجود است.

14- «الفوائد النافعة»، عربي ، حاج میرزا محمد توتونچی تبریزی، متوفای 1326.

15- «الشموس الطالعة»، عربي ، آقا ريحان الدارابي البروجردی متوفای 1328

16 - «الشموس الطالعة»، عربی، سید حسین همدانی، متوفای 1343 عربی و ترجمه فارسی آن نیز چاپ شده است.

17- «ترجمه منظوم شرح زیارت جامعه شیخ احسائی»، حاج ابوالقاسم طهرانی .

18- «نجوم لامعة»، عربی، ابوتراب همدانی.

19 - «شمس طالعة»، عربي ، سيد عبد الله موسوی بلادی.

20- «شمس طالعه»، فارسی، حاج میرزا محمد طبیب زاده احمد آبادی، معاصر شیخ آغا بزرگ طهرانی، چاپ شده در تهران 1367.

21- «البروق اللامعة» عربي، شيخ علي بن محمد جعفر شریعت مدار استرآبادی طهرانی، متوفای 1315 هجری قمری.

22- «حقائق الأسرار» ، شیخ محمد تقی اصفهانی معروف به آقا نجفي، متوفای 1330 قمری، ترجمه این کتاب چاپ شده است.

23- «مشارق الشموس الطالعة»، میرزا ابراهيم بن الحاج عبد المجيد شیرازی حائری.

24- «الإلهامات الرضوية»، فارسی، سید محمد لواسانی طهرانی، مشهور به عصار متوفای 1355.

ص: 294

25- «الأنوار الساطعة»، شیخ محمد رضا غراوی معاصر شیخ آغا بزرگ طهرانی .

26- «شرح الزيارة الجامعة الكبيرة»، عربي ، حاج ابوالقاسم تاجر طهرانی مشهور به پروین.

27- «الأنوارالساطعة»، عربی ، سید محمد وحیدی معاصر، شرح و ترجمه آن هردو چاپ شده اند.

28- «الأنوار الساطعة»، عربی، در 5 مجلد چاپ شده ، شیخ جواد کربلائی معاصر.

29- «مقام الولاية»، شرح فارسی مفصل، حاج احمد زمردیان، معاصر

30- «الأنوار التالعة»، عربی، حاج میرزا علی اصغر منوری تبریزی، معاصر، چاپ شده .

31- «في رحاب الزيارة الجامعة»، عربی، سید علی صدر، معاصر، چاپ شده .

32 - «شناخت ارکان دین»، سید محمد ضیاء آبادی، معاصر در 3 مجلد چاپ شده .

33- «با پیشوایان هدایتگر»، سید علی میلانی، معاصر، در 3 مجلد چاپ شده .

34- «جامعه در حرم»، سید مجتبی بحرینی، معاصر، در 1 جلد قطور چاپ شده .

35- «شرح زیارت جامعه کبیره»، فارسی، سید محمد تقی نقوی، معاصر.

36 - «المعارف الرافعة»، عربي، على نظامی پور الهمدانی، معاصر چاپ شده .

37 - «المعارف العالية»، عربي، حسن احمدی، معاصر.

و این جانب طی 4 سال صبح های جمعه در بیت خود در شهر اصفهان برای شاگردان فاضل خود به شرح این زیارت با عظمت مشغول بودم که تا فقره با عظمت «وخزان العلم» رسیدیم و اگر از نوار پیاده و تحریر گردد، زیاده از ده مجلد خواهد شد و پس از هجرت به شهر مقدس قم متاسفانه نه آن درس ادامه پیدا کرد و نه درس های سابق از نوار پیاده شد، لعل الله يحدث بعد ذلك أمرأ.

بسیاری دیگر از علماء، این زیارت و حديث آن را نقل و یا شرح کرده و اخذ به قبول نموده اند.

و بسیاری از علماء و فقهاء امامیه در کتاب ها و فتاوای خود به متن زیارت جامعه کبیره اعتماد کرده اند، به فقراتی از آن استشهاد کرده و دلیل آورده اند، و یا در کتاب های مسائل حج و زیارت، این زیارت را آورده اند، و در کتاب ارزشمند مجمع البحرین نیز در چند مورد به این زیارت اشاره رفته است.(1) هم چنین موارد بسیاری از آن در مباحث معرفتی و اعتقادی، محل استشهاد علما بوده است، و این جانب در درس معارف و فقه و دیگر درس ها بهره وافي از این گونه متون عالیه برده و بر آن ها تأکید داشته ام، و ایمان دارم تا زمانی که فقیه، معارف حقه را از چنین متون معصومیه نگیرد و اساس همه علوم و معارف قرار ندهد، نمی تواند به حقائق دیگر علوم دست یابد و «میزان» معرفت ولایت آنان (شناخت و طاعت آنان)، و برائت از شجره خبیثه ناريه وفروعات آن است.

حضرات اهل بیت عصمت و طهات محمد و آل محمد صلى الله عليهم وسلم «خزان علم الله و امناء الرحمان و دعاة إلى الله و حفظة سرالله» اند، الله تعالی خیرو آغاز خلقت و شریعت و حق را از آنان قرار داده و فتح نموده و به آنان و برای آنان و به آنان ختم نموده است و تنها راه معرفت خود را معرفت نوریه آنان که برترین اثر اویند قرار داده است.

(روایت کرد محمد...) مجهول و معروف به کوفی است، لکن این زیارت در کتاب های اصول و غیر آن از کتاب های زیارات و استدلالی ذکر شده، و همه بر صحت آن اجماع دارند، و آن را تلقی به قبول نموده اند، و از این رو است که بعضی از مشایخ ما سند آن را در سندهای صحیح داخل می کنند.

سید جلیل محمد بن عبدالكريم طباطبائی بروجردی مرقوم فرموده:

...و هي أفصح الزيارات و أبلغها، و أعلاها و أعظمها و حري للزائر أن لا يغفل عن جملة من معانيها الجليلة، و نكاتها اللطيفة، و أسرارها الشريفة، فلو تكلمنا في شرحها بعض الكلام و نشير إلى جملة مما يخفى على بعض الأفهام، في حل عباراتها الأنيقة، و ألفاظها الفصيحة،....

... و آن از رساترین و شیواترین، و والاترین و با عظمت ترین زیارت ها است، و شایسته است زائراز معانی بزرگ، و نکته های لطیف، و رازهای شریف آن غافل نشود، بنابراین اگر بشود درباره شرح آن سخنانی بگوییم و به جمله ای از آن چه که بر برخی مخفی است اشاره ای نماییم ، در باره حل عبارت های زیبا، و الفاظ شیوای آن (زیارت)....

عالم جلیل سید عبد الله شر قدس سره در شرح خود براین زیارت با عظمت می نویسد:

إن الزيارة الجامعة الكبيرة أعظم الزيارات شأنا وأعلاها مكانة و مكانا و أن فصاحة ألفاظها و فقراتها و بلاغة مضامينها و عباراتها تنادي بصدورها من عين صافية نبعت عن ينابيع الوحي والإلهام و تدعو إلى أنها خرجت من السنة نوامیس الدين و معاقل الأنام فإنها فوق کلام المخلوق و تحت کلام الخالق الملك العلام قد اشتملت على الإشارة إلى جملة من الأدلة و البراهين المتعلقة بمعارف أصول الدين و أسرار الأئمة الظاهرين و مظاهر صفات رب العالمين و قد احتوت على ریاض نضرة و حدائق خضرة مزينة بأزهار المعارف و الحكمة محفوفة بثمار أسرار أهل بيت العصمة و قد تضمنت شطرا وافرا من حقوق أولي الأمر الذين أمر الله بطاعتهم وأهل البيت الذين

ص: 297

حث الله عليه متابعتهم وذوي القربي الذين أمر الله بمودتهم و أهل الذكر الذين أمر الله بمسألتهم مع الإشارة إلى آیات فرقانية و روایات نبوية و أسرار إلهية و علوم غيبية و مکاشفات حقية و حکم ربانية ...(1)

به راستی زیارت جامعه کبیره از مهم ترین زیارت ها و برترین آنها در مقام و اهمیت است و فصاحت الفاظ و فرازهایش و بليغ بودن معانی و عباراتش، حکایت از آن می کند که این زیارت از چشمه زلال - که از منابع وحی و الهام سرچشمه گرفته- صادر شده و از زبان عالمان و نوامیس دین و بزرگان مردم، خارج شده است. پس این زیارت، برتر از سخن مخلوق و پایین تر از کلام خالق است و شامل بعضی از دلیل ها و برهانهای مربوط به شناخت اصول دین و اسرار امامان طاهر و مظاهر صفات پروردگار جهانیان است. و هم چنین دارای باغ های خوش منظر و بوستان های سرسبزی است که با شکوفه های معارف و حکمت آراسته شده و با میوه های اسرار اهل بیت عصمت عليهم السلام همراه می باشد. این زیارت، شامل بخش کاملی از حقوق «اولو الأمر» است که خداوند مردم را به فرمان برداری و پیروی از ایشان امر کرده، و نیز شامل حقوق «ذوي القربى» و «أهل الذكر» است که خداوند مردم را به پرسش مسائل از آنان امر فرموده است. این زیارت به آیات قرآنی، روایات نبوی، اسرار الهي، علوم غیبی، مکاشفات حقیقی و حکمت های ربانی اشاره دارد.

أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ عَلَيْهِ السَّلَامُ» (1)

اگر درختان ابزار نوشتن، دریاها جوهر مرکب، جنیان حساب گر و انسان ها نویسنده شوند، نمی توانند فضیلت های امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب را به شماره آورند.

و امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند:

«ما تروون من فضلنا إلا ألفا غير معطوقة»(2)

(به نسبت حروف الفبا) از فضائل ما (اهل بیت)، جز(به اندازه) یک الف ناقص روایت نمی کنید (از فضائل ما جز اندکی به شما نرسیده است).

و امام حسين عليه السلام فرمودند:

«الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي فَضَّلَنَا عَلَىٰ كَثِيرٍ مِنْ عِبَادِهِ الْمُؤْمِنِينَ، وَ عَلَی جَمِیعِ المَخْلُوقِینَ وَ خَصَّ جَدَّنَا بِالتَّنْزِیلِ وَالتَّأْوُیلِ وَالصِّدْقِ وَ مُنَاجَاهِ الأَمِینِ جَبْرَائِیل علیه السلام وَ جَعَلَنَا خیَارَ مَنِ اصْطَفَاهُ الجَلِیلُ وَ رَفَعَنَا عَلَی الخَلْقِ أَجْمَعِینَ»(3)

ستایش تنها برای خدایی است که ما (اهل بیت) را بر بسیاری از بندگان مؤمنش و نیز بر همه آفریدگان برتری داد، و جد ما را به تنزیل (فرو فرستادن قرآن بر قلب مطهر ایشان) و تأويل (محل قرارداد باطن آیات قرآن کریم) مخصوص گرداند و نیز به راستی و نجوا با امين (وحی) جبرئيل عليه السلام مختص نمود، و ما را برترین های برگزیدگان (خداوند) جليل قرار داد، و ما را بر همه آفریدگان رفعت داد.

فضائل و مراتب و مقامات آنان را تنها خالق تبارک و تعالی می داند و دیگران تاب حمل و احتمال آن را ندارند، از امیرالمؤمنين و امام محمد باقر و جعفر صادق عليهم السلام است که فرمودند:

«إِنَّ أَمْرَنَا صَعْبٌ مُسْتَصْعَبٌ لاَ یَحْتَمِلُهُ (لاَ یَعْرِفُ کُنْهَهُ) إِلاَّ ثَلاَثَهٌ مَلَکٌ مُقَرَّبٌ أَوْ نَبِیٌّ مُرْسَلٌ ، أَوْ مُؤْمِنٌ اِمْتَحَنَ اَللَّهُ قَلْبَهُ لِلْإِیمَانِ....»(4)

به راستی که (دانستن و پذیرفتن) امر (معرفت و طاعت) ما (اهل بیت) سخت و

ص: 299

سختي طلب است، جز سه گروه: فرشته مقرب یا پیامبر فرستاده شده یا مؤمنی که خداوند قلبش را برای ایمان آزموده است، آن را حمل نمی کند (و یا منتهای آن را نمی شناسد).

بنابراین برای شیعیان خویش در این زیارت و دیگر زیارتها، تنها به آن مقامات الهیه اشاره ای نموده اند و هرکس براساس قابلیت و ظرفیت خود، از آن دریای پرجوشش و بی منتها، تنها نمی درمی یابد.

این زیارت در میان زیارت هایی که برای حضرات آل محمد صلى الله علیهم از آن ها روایت شده ، چون خورشیدی در میان اقمار و ستارگان می درخشد و گنج بسیار گران بهایی است که دارای گوهرهایی پربها در شناخت برترین مخلوقات و آثار رب جلیل است که با معرفت آنان می توان به معرفة الله تعالی دست یافت و رضای او را کسب نمود.

کسانی که خواستار معرفة الله تعالی باشند، باید به متونی هم چون این زیارت عالية المضامين مراجعه نموده و دقت کافی را برای فهم آن به کار بندند تا از آن بهره ببرند، زیرا معرفت حضرت حق جل وعلا به آثار است و معصومین علیهم السلام، برترین اثر خدا هستند، مظهر و مظهر ارادات الهيه، و معرفت او به معرفت اینان است یعنی در معرفة الله موضوعیت دارند، چنان چه فرمودند:

«لاَ يَسَعُ اَلنَّاسَ إِلاَّ مَعْرِفَتُنَا وَ لاَ يُعْذَرُ اَلنَّاسُ بِجَهَالَتِنَا مَنْ عَرَفَنَا كَانَ مُؤْمِناً وَ مَنْ أَنْكَرَنَا كَانَ كَافِراً وَ مَنْ لَمْ يَعْرِفْنَا وَ لَمْ يُنْكِرْنَا كَانَ ضَالاًّ مَنْ عَرَفَنا فَقَدْ عَرَفَ اللهَ عَزَوَجَلَ، وَ مَنْ اَنکَرنا فَقَدْ أَنکَرَاللهَ عَزَوَجَلَ»(1)

مردم راهی جز معرفت ما ندارند، و بر نشناختن ما معذور نیستند. هر که ما را معرفت کند (به جایگاه ما در دین و هستی ایمان آورد) مؤمن است، و هر که انکار کند کافر است، و کسی که نشناسد و انکار هم نکند گمراهست، هر که ما را معرفت کند به تحقيق الله عزوجل را معرفت کرده ، و هرکه ما را انکار نماید الله عزوجل را انکار کرده است.

ص: 300

و تنها طريق صحیح معرفة الله نیز ایشان هستند که طریق وحید دریافت و تحقق معرفت رب و ارادات او می باشند، فرمودند:

«بِنَا عُبِدَ اَللَّهُ وَ بِنَا عُرِفَ اَللَّهُ وَ بِنَا وُحِّدَ اَللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى...(1) وَ بَابَهُ الَّذِي يَدُلُّ عَلَيْهِ ، نَحْنُ الْأَدِلَّاءِ عَلَى اللَّهِ ، وَ لَوْلَانَا مَا عُبِدَ اللَّهُ»(2)

توسط ما و به واسطه ما (اهل بیت) الله پرستیده شد، و به وسیله ما الله شناخته شد، و به واسطه ما خداوند تبارک و تعالی یگانه شمرده شد... و ما (اهل بیت) درگاهی هستیم که بر (معرفت خداوند) دلالت می کند، تنها ما راهنمایان بر (معرفت و طاعت) الله هستیم، و اگر ما نبودیم، الله (به درستی) پرستیده نمی شد.

هم چنان که در همین زیارت باعظمت، یعنی زیارت جامعه کبیره است:

«.. بِموالاتِكُمْ عَلّمنا اللّهُ مَعالِمُ دينِنا و أصْلَحَ ما كانَ فَسَدَ مِنْ دُنْيانا، ...»

...خداوند به سبب دوستی و پیروی از شما (اهل بیت وحی) معالم (و اصول) دینمان را به ما آموخت، و آن چه تباهی در امر دنیای ما بود اصلاح فرمود....

این زیارت از کامل ترین و نیکوترین زیارات است، از خصوصیت های این زیارت این است که با آن می توان همه حضرات معصومین را زیارت نمود، زیرا همه آنان دارنده این صفات و مقامات ومنازل می باشند.

این زیارت، میراثی جاودان از معارف و فقه و عبادت و تاریخ امامان نور است، وسیله تقرب به الله تعالی و رسول الله و خاندان اطهرش و ارتباط با آنان.

زیارت جامعه شامل معاني غريبه و اسرار مستصعبه اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام است. الفاظ بليغ و امور بدیع و اسرار منيع و حکایت احوال شریف و رفیع اهل بیت وحی در این زیارت همه حکایت از صدور آن از معدن عصمت و طهارت و علم می کند؛ رسول الله صلى الله عليه و آله فرمود:

«إِنَّ عَلَى كُلِّ حَقٍّ حَقِيقَةً ، وَ عَلَى كُلِّ صَوَابٍ نُوراً»(3)

ص: 301

همانا بر هر حقی حقیقتي، و برهر درستی نوریست .

فطرت سلیمه، معانی بلند این زیارت را به جان و دل می پذیرد، و انقلابی عظیم در وجود انسان به پا می کند.

این زیارت ظواهری نورافشان بردل های مستعد و قابل دارد، بواطنی روشن تر و روشنایی بخش از خفایای اسرار وجودی اهل بیت در عوالم پیشین و حال و آخرت دارد.

معرفت به مقامات و شؤونات آنان که برترین آثار الله می باشند، جز برای اصحاب عقل سليم تابع عقل كل حاصل نگردد، و خیری جز توجه با معرفت و طاعت و تسلیم محض به آنان نیست . و از معارف این زیارت این است که ارتفاع حضرات آل الله نوری و جوهری است، و در این ارتفاع کسی را با آنان شراکتی نیست؛

«فِي بُيُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَيُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ يُسَبِّحُ لَهُ فِيهَا بِالْغُدُوِّ وَالْآصَالِ»(1)

(آن مشکات نور) در خانه هایی است که خدا رخصت داده آن جا رفعت یابد و نامش در آنها ذکر شود، و صبح و شام تسبیح و تنزیه ذات پاک او کنند.

امام جعفر صادق عليه السلام فرمود:

«إِنَّ اَللَّهَ خَلَقَنَا مِنْ نُورِ عَظَمَتِهِ ثُمَّ صَوَّرَ خَلْقَنَا مِنْ طِینَهٍ مَخْزُونَهٍ مَکْنُونَهٍ مِن تَحتِ العَرشِ فأَسْکَنَ ذَلِکَ اَلنُّورَ فِیهِ فَکُنَّا نَحْنُ خَلْقاً وَ بَشَراً نُورَانِیِّینَ لَمْ یُجْعَلْ لِأَحَدٍ فِی مِثْلِ اَلَّذِی خُلِقْنَا نَصِیبا وَ خَلَقَ أَرْوَاحَ شِیعَتِنَا مِنْ طِینَتِنَا وَ أَبْدَانَهُمْ مِنْ طِینَهٍ مَخْزُونَهٍ مَکْنُونَهٍ أَسْفَلَ مِنْ ذَلِکَ اَلطِّینَهِ وَ لَمْ یَجْعَلِ اَللَّهُ لِأَحَدٍ فِی مِثْلِ اَلَّذِی خَلَقَهُمْ مِنْهُ نَصِیباً إِلاَّ لِلْأَنْبِیَاءِ وَ لِذَلِکَ صِرْنَا نَحْنُ وَ هُمُ اَلنَّاسَ وَ سَائِرُ اَلنَّاسِ هَمَجا- لِلنَّارِ وَ إِلَی اَلنَّارِ»(2)

خداوند (روح) ما (اهل بیت وحی) را از نور عظمت خویش آفريد، آن گاه آفرینش ما را (یعنی پیکر ما را) از گلی در خزانه و پوشیده از زیر عرش صورت گری کرد و آن نور را در آن جایگزین ساخت، و ما مخلوق و بشری نورانی بودیم، و برای هیچ کس از آن چه در خلقت ما نهاد، بهره ایی قرار نداد، و روح شیعیان ما را از گل ما آفرید، و بدنشان را از گلی در خزانه و پوشیده پایین تر از گل ما. و خدا هیچ کس را جز پیامبران از خلقت ایشان بهره ایی نداد، از این رو ما و آن ها آدمی شدیم، و مردم دیگر خر مگس هایی، سزاوار آتش اند و به سوی آتش می روند.

ص: 304

حضرات آل الله اصل نور عظمة الله هستند و دیگران به نور آنان وجود و كمال یافته اند، که مثل اعلى و جميع اسماء الله الحسنى و مظاهر اسماء و صفات افعال ذات مقدس الله تبارک و تعالی آنان هستند، و آن چه را که انبیاء، رسل، ملائکه، کروبیان و شیعیان دارند، همه از اشراقات و شعاع و جزء و فاضل آنان است.

بخش اعظم این زیارت درباره ولایت آل الله است، و با بیان آن معلوم گردید که از ما ولایت به تفصیل خواسته شده، و این زیارت متضمن بعضی از تفاصيل شده است.

ولایتی که خواسته رب جلیل است، ولایتی برخواسته از معرفتی صحیح و بالتفصيل و به حقیقت تامه آن است، و آن درجاتی دارد و به طی آن ها ارتقاء حاصل شود؛ «اقْرَأْ وَارْقَ»، وتسليم محض به آنان عالی ترین درجات است، تا این که آنان احتمال امر خودشان را برای سالک صراط مستقیم محمد و آل محمد صلى الله عليهم مشیت کنند؛ «مَنْ شِئْنَا یَا أَبَا اَلصَّامِتِ»(1)

این زیارت با عظمت تحفه ای از جانب حجة الله، و اذن دخول در حرم ولي الله است که زیارتش زیارت الله است، باید قدر آن را بدانیم که اگر بدانیم از شوق این که محرم حرم الله شده ایم و با امام و حجت الله تعالی سخن می گوییم، دیگرروح ما در این قالب نمی ماند و به مدد ولی الله خرق حجب می نماید:

«إِلهِي هَبْ لِي كَمالَ الانْقِطاعِ إِلَيْكَ، وَأَنِرْ أَبْصارَ قُلُوبِنا بِضِياءِ نَظَرِها إِلَيْكَ، حَتّي تَخْرِقَ أَبْصارُ الْقُلُوبِ حُجُبَ النُّورِ، فَتَصِلَ إِلي مَعْدِنِ الْعَظَمَةِ، وَ تَصِيرَ أَرْواحُنا مُعَلَّقَةً بِعِزّ قُدْسِكَ».

بارالها مرا کمال بریدن (از غیر) به درگاهت عطا فرما، و چشم دل ما را به نور توجه به خودت روشن ساز، تا آن که چشم دل ما پرده های نور را پاره کند، و به سرچشمه عظمت برسد، و جان های ما به عترت بارگاه قدس تودرآویزد....

و به اوج عظمت حضور در بارگاه وجه الله پر می کشد، آن جاست که محرم حرم الله شده ایم.

ص: 305

لاأرى لتوقف العلامة رحمه الله ولا لعد ابن داود إياه مرتين و قوله: أن فيه طعنا أوجب ذكره في الضعفاء وجها ضرورة إن ما حسباه طعنا ليس إلا أمرين أحدهما روايته عن الضعفاء و هذا لا يقتضي عدم اعتبار ما رواه عن الثقات، وغاية ما يفيده عدم کون مراسیله حجة كمراسیل ابن ابي عمير، و ذلك ليس فيه طعن بوجه لأن تأليف كتاب من أخبار صحاح و ضعاف و إيراد الغث و السمين لو كان طعنا للزم الطعن في جمع كثير من الثقات. ثانيهما: قوله بالجبر و التشبيه فإنه لو كان على حقيقته لأوجب فسقه بل كفره، فتصريح النجاشي مع نسبة ذلك إليه بوثاقته و عدالته و صحة حديثه قرينة قطعية على إرادته من القول بالجبرو التشبيه ما لا ينافي العدالة مضافا إلى أنه أستاد الكليني رحمه الله وقد أكثر الرواية عنه في الكافي فلو كان ممن يقول بالجبرو التشبيه لأطلع عليه الكليني رحمه الله و لترك الرواية عنه، ولا يعقل اطلاع النجاشي المتأخر عنه بكثير على ما لم يطلع عليه تلميذه و إلى أن الصدوق رحمه الله ولد في الغيبة الصغرى و كان ابوه معاصرا للرجل و يبعد كل البعد عدم اطلاعه على مذهب الرجل او اطلاعه و إكثاره الترضي عنه كما لا يخفى على الخبير بكتبه ، و إلى أنه روی اخبارا كثيرة دالة على بطلان الجبر و التشبيه و نفيهما أوردها الكليني رحمه الله في أصول الكافي فلو كان فيه شائبة القول بذلك لم يكن ليروي ما يرده و يبطل مذهبه، فالحق أن الرجل ثقة صحيح الحديث يعتمد على ما رواه مسندا بسند معتمد. و لقد أجاد من وثقه كالفاضل المجلسي في الوجيزة و الطريحي و الكاظمي في المشتركاتين و الفاضل الجزائري، قال الأخير في الحاوي بعد عده في فصل الثقات و نقله عبارة النجاشي و الخلاصة ما لفظه: الذي يظهر لي أن هذا هو محمد بن جعفر الأسدي المذكور سابقا و يدل عليه قول العلامة رحمه الله في الفوائد ما صورته: قال الشيخ رحمه الله: و قد كان في زمان السفراء المحمودين أقوام ثقات ترد عليهم التوقيعات من قبل المنصوبين للسفارة من الأصل منهم؛ أبو الحسين محمد بن جعفر الأسدي، قال بعد قصص: و مات الأسدي على ظاهر العدالة لم يتغير ولم يطعن عليه في شهر ربيع الأخر سنة اثنتي عشرة و

ص: 307

ثلثمائة إنتهی. و أقول: ما نقله عن العلامة في فوائده قد أسبقنا نقله بتمامه مع القصص التي أشار إليها عن الشيخ رحمه الله في كتاب الغيبة و ذلك يرة ما أبداه هنا من التوقف في المقام إلا أن لا يكون بناء العلامة على إتحاد الرجل مع محمد بن جعفر الأسدي الرازي المزبور و لكن الأتحاد مما يجزم به كل من لاحظ إتحاد الأسم و إسم الأب و الكنية و اللقب. و ما نسب إلى الشيخ رحمه الله من عنوانه إياه في رجاله مرتين لا أصل له أولا ولا يدل على التعدد ثانية كما لا يخفي على الخبير بوضع الشيخ رحمه الله في رجاله و فهرسته و إذ قد ثبت الأتحاد إزداد وثاقة الرجل قوة و ازداد توقف العلامة رحمه الله فيه، و هنا و قد تلخص مما ذكرناه هنا و هناك أن محمد بن جعفر بن محمد الأسدي أبا الحسين الرازي و محمد بن جعفر بن محمد بن عون الأسدي أبا الحسين ساكن الري و محمد بن أبي عبد الله و أبا الحسين الرازي و أبا الحسين الأشعري المتقدم شخص واحد، وإن الأختلاف في الأوصاف، عباراتنا شتی و حسنك واحد وكل إلى ذاك الجمال يشير، و عد إبن داود إياه بعناوین مختلفة لا يضرنا بعد تبين الأتحاد واقعا لأن تعده عنوان شخص واحد في كلماتهم بعناوین مختلفة شایع بين أرباب هذا الفن. ثم لما آل الأمربي إلى هنا عثرت على كلام المولى الوحيد في المقام مؤيد لما بنينا عليه من وثاقة الرجل و عدم كون ما نسب إليه النجاشي من القول بالجبر و التشبيه على حقيقته، فلزمني نقل كلامه قدس سره لإحكام أمر ما بنينا عليه. قال رحمه الله: ذكر الصدوق رضي الله عنه: إنه من وكلاء الصاحب الذين رواه و وقفوا على معجزاته من أهل الري النسامي و الأسدي يعني نفسه. وأما الشيخ فقد مرتبجيله له و ترحمه عليه و إنه مات على العدالة و لم يطعن عليه مع أنه ذكر أن له كتاب الإستطاعة فالظاهر عدم دلالة كتابه على القول بالجبر و عدم قوله بالتشبيه ايضا و لذا قال فيه ما قال. و اما التلعکبري و ابن حمزة و غيرهما من الأجلة فقد رووا كتبه جميعا من دون تأقل منهم بل المستفاد من كلام الشيخ رضي الله عنه أن احدا لم يطعن عليه بوجه، ويدل عليه أيضا كونه من وكلائهم عليهم السلام و أبوابهم و ورود التوقيعات المعروفة عليه ، فالظاهر أن النجاشي توهم من

ص: 308

كتبه كما نشاهده في أمثال زماننا إن الفضلاء يرمون الفضلاء بالعقائد الفاسدة بالتوهم . يقول مصنف هذا الكتاب عبد الله المقامقاني: لا أرضى من المولى الوحيد قدس سره بهذا التعبير لأني أحاشي النجاشي من أن يرمي شخصا بالوهم كما أحاشي الوحيد رحمه الله عن كون ما صدر منه بالنسبة إلى صاحب الحدائق في كربلاء المشرفة لداع نفساني و كان الأولى أن يعبر بمثل ما عبرنا من أن توثيقه إياه يكشف عن أن رميه بالقول بالجبر و التشبيه ليس على حقيقته، بل لروايته أخبار الجبر و التشبيه كما حمله الفاضل المجلسي بقوله الذي نقله الوحيد بقوله بعد العبارة المزبورة قال جدي رحمه الله : الظاهر أنه كان يروي أخبار الجبر و التشبيه كما رواه الأكثرو ورد به القران المجيد بحسب الظاهر، ورده على أهل الإستطاعة لا يستلزم كونه جبريا لإمكان كونه قائلا بالحق من أنه لا جبرولا تفويض، ولما كان الأكثر على الإستطاعة تبعا للمعتزلة ضعفوا من لم يقل بها، ولو كان فاسد المذهب كيف اعتمد الصاحب عليه السلام عليه و جعله بابه، و روی في كمال الدين و غيبة الشيخ اخبارا كثيرة تدل على وكالته و ظهور المعجزة منه على يده . وقال ایضا: في كمال الدين أخبار كثيرة تدل على جلالة قدره و عظم منزلته من صاحب الزمان أرواحنا فداه - إلى أن قال : ذكر بعض الفضلاء المتجرين أن أهل قم على الجبر و التشبيه سوی ابن بابویه، و السبب ما ذكرنا و عدم تأويلهم ما دل عليها إما بناء على الظهور أو عدم جرئتهم على التأويل على رايهم، بل يقولون مجملا له محمل، انتهى یعنی کلام المجلسي رحمه الله . ثم قال الوحيد رحمه الله في العدة جوابا لما أورد عليه: لأي شيء تعملون بأخبار المخالفين للحق وأما المجبرة و المشبهة ألول ما في ذلك إنا لا نعلم أنهم مجبرة ولا مشبهة و أكثر ما معنا أنهم كانوا يروون ما تضمنهما و ليس رواياتهم دليلا على اعتقادهم بصحتها بل بینا الوجه في روايتها وأنه غير الإعتقاد لمتضمنها انتهى -يعني ما في العدة -. ثم قال: و مرفي أحمد بن نوح و سيجيء في هارون بن مسلم ماله دخل في المقام.

تذییل: حکی البحراني في حاشية البلغة عن بعض حواشي الخلاصة أنه قال: توهم بعض

ص: 309

مشایخنا إتحاد محمد بن جعفر بن محمد بن عون مع الرزاز ثم قال: و هو سخيف. قلت: وجه السخافة ظاهر ضرورة إختلاف الكنية و النسب و این أبو العباس الذي لم يتعرض له علماء الرجال من أبي الحسين الذي تعرض له الكل مضافا إلى أن ذاك كما سمعته من أبي غالب مات سنة عشر و ثلثمائة و هذا كما سمعته من النجاشي مات سنة اثنتي عشرة و ثلثمائة فتعدد الرجلين مما لا ينبغي التامل فيه، و العجب من جامع الزوات حيث جزم باتحاد المبحوث عنه مع الرزاز فلاحظ و تامل التميز قد سمعت من النجاشي رواية الحسن بن حمزة عنه و به ميزه في المشترکاتین، و زاد رواية أحمد بن محمد بن عیسی و بروايته عن محمد بن اسمعيل البرمكي و بعد ما بينا من إتحاده مع محمد بن أبي عبدالله و محمد بن جعفر أبي الحسين الأسدي يأتي فيه ما مر هناك من رواية جمع عنه.

9 - الغيبة، الشيخ الطوسي: ص415 أخبرنا أبو الحسين بن أبي جيد القمي، عن محمد بن الحسن بن الوليد، عن محمد بن يحيى العطار، عن محمد بن أحمد بن يحيى، عن صالح بن أبي صالح قال: سألني بعض الناس في سنة تسعين ومائتين قبض شيء فامتنعت من ذلك و كتبت أستطلع الرأي فأتاني الجواب: بِالرَّيِّ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرِ الْعَرَبِيِّ فَلْيَدْفَعِ إِلَيْهِ فَإِنَّهُ مَنْ ثِقَاتُنَا .

10 - الكافي: ج1 ص 523 ح23- علي بن محمد، عن محمد بن علي بن شاذان النيسابوري قال: إجتمع عندي خمسمائة درهم تنقص عشرين درهما فأنفت أن أبعث بخمسمائة تنقص عشرين درهما، فوزنت من عندي عشرين درهما و بعثتها إلى الأسدي و لم أكتب ما لي فيها، فورد: وَصَلَتْ خَمْسُمِائَهِ دِرْهَمٍ لَکَ مِنْهَا عِشْرُونَ دِرْهَماً. و دلائل الإمامة: ص 525 ح497/ 101- و حدثني أبو المفضل محمد بن عبد الله، قال: حدثني علي بن محمد المعروف بعلان الكليني، قال: حدثني محمد بن شاذان بن نعيم بنیشابور، قال: .... و كمال الدين و تمام النعمة: ج2 ص 485 ب45 ح5 - حدثنا محمد بن الحسن بن أحمد بن الوليد رضي الله عنه، عن سعد بن عبد الله، عن علي بن محمد الرازي المعروف بعلان الكليني قال: حدثني محمد بن شاذان بن نعيم النيسابوري

ص: 310

قال: .... و كمال الدين و تمام النعمة: ج2 ص 509 ب45 ح38 - حدثنا أحمد بن محمد بن يحيى العطار رضي الله عنه قال: حدثنا أبي قال: حدثنا محمد بن شاذان بن نعيم الشاذاني قال: .... الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد: ج2 ص365 و بهذا الإسناد (أخبرني أبو القاسم جعفربن محمد، عن محمد بن يعقوب - معلق) عن علي بن محمد، عن محمد بن شاذان النيسابوري قال : .... الغيبة، الشيخ الطوسي: ص 417 محمد بن يعقوب، عن علي بن محمد، عن محمد بن شاذان النيشابوري قال: .... و الصراط المستقيم: ج2 ص 247 ح 11 و کشف الغمة في معرفة الأئمة: ج2 ص 456 و منتخب الأنوار المضيئة في ذكر القائم الحجة عليه السلام: ص116 فصل 8 رک . الخرائج و الجرائح: ج2 ص 697 ح 14.

11 - كمال الدين و تمام النعمة: ج2 ص 488 ب45 ح 9- و حدثنا محمد بن الحسن بن أحمد بن الوليد رضي الله عنه، عن سعد بن عبد الله، عن علي بن محمد الرازي، عن نصر بن الصباح البلخي قال: كان بمرو کاتب كان للخوزستاني سماه لي نصر و اجتمع عنده ألف دينار للناحية فاستشارني فقلت: إبعث بها إلى الحاجزي فقال : هو في عنقك إن سألني الله عزوجل عنه يوم القيامة؟ فقلت: نعم. قال نصر: ففارقته على ذلك ثم انصرفت إليه بعد سنتين فلقيته فسألته عن المال فذكر: أنه بعث من المال بمائتي دينار إلى الحاجزي فورد عليه وصولها و الدعاء له و كتب إليه: كَانَ الْمَالُ أَلْفُ دِينَارٍ فَبَعَثْتُ بِمِائَتَيْ دِينَارٍ فَإِنْ أَحْبَبْتَ أَنْ تُعَامِلْ أَحَداً فَعَّالُ الاسدی بِالرَّيِّ . قال نصر: و ورد علي نعي حاجز فجزعت من ذلك جزعا شديدا واغتممت له فقلت له: ولم تغتم و تجزع و قد من الله عليك بدلالتين، قد أخبرك بمبلغ المال و قد نعي إليك حاجزا مبتدئا. و الغيبة، الشيخ الطوسي: ص415 و روی محمد بن يعقوب الكليني، عن أحمد بن يوسف الشاشي قال: قال لي محمد بن الحسن الكاتب المروزي: وجهت إلى حاجز الوشاء مائتي دینار وكتبت إلى الغريم بذلك، .... والخرائج والجرائح: ج 2 ص 695 ب 14 ح 10- با تفاوت .

12 - كمال الدين: ج2 ص 509 ب45 ضمن ح38 - حدثنا أحمد بن محمد بن يحيى العطار رضي

ص: 311

الله عنه قال: حدثنا أبي، حدثنا محمد بن شاذان بن نعيم الشاذاني قال: أنفذت بعد ذلك مالا و لم أفسر لمن هو فورد الجواب: «وَصَلَ كَذَا وَ كَذَا مِنْهُ لِفُلَانٍ كَذَا وَ لِفُلَانٍ کذا». و الثاقب في المناقب: ص599ح545- از محمد بن شاذان بن نعيم مانند کمال الدين.

13 - الكافي: ج 1 ص 522 ح 17 17- علي، عمن حدثه قال: ولد لي ولد فكتبت أستأذن في طهره يوم السابع فورد: «لا تَفعَل». فمات يوم السابع أو الثامن ثم كتبت بموته فورد: «سَتُخلَفُ غَيْرِهِ وَ غَيْرُهُ فَسَمِّ الْأَوَّلِ أَحْمَدَ وَ مِنْ غَيْرِ أَحْمَدَ جَعْفَراً». فجاء كما قال. قال: و تهيأت للحج و ودعت الناس و كنت على الخروج فورد: «نَحْنُ لِذلِکَ کارِهُوَن وَ الْأَمْرُ إِلَيْكَ». قال: فضاق صدري و اغتممت و کتبت: أنا مقيم على السمع والطاعة غير أتي مغتم بتخلفي عن الحج. فوقع: «لاَ یَضِیقَنَّ صَدْرُکَ، فَإِنَّکَ سَتَحُجُّ قَابِلاً إِنْ شَاءَ اَللَّهُ». قال: و لما كان من قابل کتبت أستأذن فورد الإذن فكتبت: أنتي عادلت محمد بن العباس و أنا واثق بديانته و صيانته. فورد: «الْأَسَدِيُّ نَعَمْ العديل فَإِنْ قَدِمَ فَلَا تَخْتَرْ عَلَيْهِ». فقدم الأسدي و عادلته. و كمال الدين: ج2 ص 489 ب45 ذیل ح12- حدثنا أبي رضي الله عنه، عن سعد بن عبد الله، عن محمد ابن صالح قال: و حدثني أبو جعفر:- أول آن با اندک تفاوتی. و دلائل الإمامة: ص 288 (527 ح 502 ط ج) - أول آن، چون الكافي با اندک تفاوتی. و الإرشاد: ص 355 همچون الكافي با اندک تفاوت، از ابن قولویه از محمد بن يعقوب الكليني. و الغيبة، الطوسي: ص 283 ح 242 بعضی از آن را مانند الكافي، با اندک تفاوتی، به سندش از شیخ کلینی. و الخرائج و الجرائح: ج2 ص704 ب 14 ح 21 مانند الكافي. و الثاقب في المناقب: ص 611 ح 557 اول آن، مانند کمال الدین، با تفاوتی اندک، مرسل، از محمد بن صالح. و فرج المهموم، ص 244 بعضی از آن از دلائل الإمامة، باتفاوتی اندک، و از أبو العباس الحميري. وكشف الغمة : ج3 ص245 از الإرشاد، باتفاوتی .

14 - الفهرست، النجاشي: ص 341 الرقم 915

15 - تفسیر علی بن ابراهيم القمي: ج1 ص319 و چاپ دیگری ص 389

ص: 312

16 - تفسير على بن ابراهيم القمي: ج1 ص4.

17 - الكافي: ج1 ص68 ح10 و من لا يحضره الفقيه: ج3 ص10 ح3233 و تهذیب الأحکام: ج6 ص 302 ب 92 ح 52/845 و الإحتجاج على أهل اللجاج: ج 2 ص 356.

18- شرح نهج البلاغة: ج10 ص 128.

19 - نجم ثاقب در احوال امام غايب عليه السلام: ج2 ص712 حکایت هفتادم. از او: العبقري الحسان: ج6 ص470 یاقوت4 و مفاتیح الجنان .

20 - الأنوار اللامعة في شرح الزيارة الجامعة: ص 29.

21 - كتاب الطهارة، الشيخ مرتضى الأنصاري: ج3 ص 65 و يؤيد العموم الرواية المشهورة الواردة في الزيارة الجامعة، لكنها مختصة بزيارة خاصة. و در جلد5 صفحه149 گوید: و الكلام في الخوارج يظهر مما ذكرنا في الناصب؛ فإنهم أشد النواصب، مضافا إلى إطلاق «المشرك» عليهم في بعض الأخبار، كما في قوله عليه السلام في خارجي دخل عليه: «إنه مشرك و الله» و قوله عليه السلام في الزيارة الجامعة: «و من حاربکم مشرك» مع أن نجاستهم إجماعية على الظاهر المصرح به في الروض كما عن غيره ، وعن جامع المقاصد: أنه لا كلام فيها. مضافا إلى النبوي: «إنهم يمرقون من الدين كما يمرق السهم من الرامي» و بالجملة فلا شيء أوضح و أشهر من کفر یزید لعنه الله . مصباح الفقيه، آغا رضا الهمداني: ج6 ص 47 فإن المتأمل في مثل هذه الروايات لا يكاد يشك في شرعية الغسل، و كونه من الآداب المطلوبة عند زيارة جميع الأئمة عليهم السلام مطلقا و لو بغير الزيارة الجامعة المنصوص عليها بالخصوص و إن لم يرد نص عليه في خصوص بعضهم، خصوصا بعد ما سمعت من الشهرة ودعوى الإجماع عليه، فلا شبهة فيه ولو لم نقل بالمسامحة، و الله العالم. و در جلد 7 صفحه 286: و في الزيارة الجامعة: «وَ مَنْ حارَبَكُمْ مُشْرِكٌ». مصباح الفقاهة، آية الله الخوئي: ج1 ص323 و يدل عليه أيضا قوله عليه السلام في الزيارة الجامعة: (وَ مَنْ جَحَدَكُمْ كافِرٌ). وقوله عليه السلام فيها أيضا: (وَ مَنْ وَحَّدَهُ قَبِلَ عَنْكُمْ).

ص: 313

فإنه ينتج بعكس النقيض أن من لم يقبل عنكم لم يوحده، بل هو مشرك بالله العظيم. موسوعة آية الله الخوئي: ج3 ص 77 وما يمكن أن يستدل به على نجاسة المخالفين وجوه ثلاثة: الأول : ما ورد في الروايات الكثيرة البالغة حد الإستفاضة من أن المخالف لهم (عليهم السلام) کافر، وقد ورد في الزيارة الجامعة: (وَ مَنْ وَحَّدَهُ قَبِلَ عَنْكُمْ) فإنه ينتج بعكس النقيض أن من لم يقبل منهم فهو غير موحد لله سبحانه فلا محالة يحكم بكفره . والأخبار الواردة بهذا المضمون وإن كانت من الكثرة بمكان... نتائج الأفكار في نجاسة الكفار، آية الله سید محمد رضا گلپایگانی: ص190 و في الزيارة الجامعة: (وَ مَنْ حارَبَكُمْ مُشْرِكٌ). مباني منهاج الصالحين، آية الله السيد تقي القمي: ج1 ص 112 و مما يدل على كفرهم بالصراحة ما ورد في الزيارة الجامعة وهو قوله عليه السلام: (وَ مَنْ جَحَدَكُمْ كافِرٌ) فيترتب عليهم جميع الأحكام المترتبة على الكفار، فعلى القول بنجاسة الكافر يكون المخالف نجسا لأنه کافر بمقتضى جملة من الأخبار تقدم ذكرها، لكن نقطع بعدم نجاستهم فإنهم طاهرون في ظاهر الشرع و ذبائحهم محللة فالحق أن يقال: إنهم كافروا الآخرة و مسلموا الدنيا. الرسائل الفقهية، الوحيد البهبهاني: ص 179 و الحاصل، أن الفرقة المحقة التاجية لم تكن مجتمعة على الضلالة إلى زمان المتوهم رحمه الله و بعده أيضا، إذ يظهر فساد هذا من الأخبار المتواترة، مضافا إلى غيرها من أدلة الإجماع، مضافا إلى شياعه، و تحقق إختلاط الأنساب في أولاد الأئمة عليهم السلام و الذرية الطاهرة ، كما مر و سنشير إليه، لكون المدار في الأعصار و الأمصار على فتاواهم، وهذا أشد شيء على الرسول صلى الله علیه و آله و الأئمة عليهم السلام و فاطمة عليها السلام، ومع ذلك يكونوا مقصرين في نشر شرائع الأحكام البتة! مع أنهم عليهم السلام كما ذكروا في زيارة الجامعة الكبيرة: «فجاهدتم في الله حق جهاده، حتى أعلنتم دعوته، و بینتم فرائضه، و أقمتم حدوده، و نشرتم شرائع أحكامه، و سننتم سنته». إلى غير ذلك من فقرات هذه الزيارة، وغيرها مما يؤدي مؤداها. مصابيح الظلام، الوحيد البهبهاني: ج4 ص89 مع أن زيارة الجامعة المشهورة الطويلة الواردة لزيارة كل إمام عليه السلام يكون مع الغسل بنص كلام

ص: 314

المعصوم علیه السلام، حتى أنه وقع التأمل في جواز هذه الزيارة بغیر غسل. مهذب الأحکام، السيد عبد الأعلى السبزواري: ج1 ص383 مع أن كل خارجي، ناصبي أيضا، فيدل على نجاسة الخارجي ما يدل على نجاسة الناصبي. و في زيارة الجامعة: «ومن حاربکم مشرك». صراط النجاة، آية الله میرزا جواد التبريزي: ج5 ص 306 لا تحتاج زیارة الجامعة من جهة نيل الثواب الموعود في زيارتهم عليهم السلام بها إلى ملاحظة السند بل لا يحتاج من غير هذه الجهة أيضا فإن ما ورد فيها من الخصوصيات واردة نوعا في سائر الروايات أيضأ مما يوجب كونها زيارة معتمدا عليها، و الله العالم. و فيه: ج10 ص377 الغلو في أهل البيت عليهم السلام إذا رفعهم إلى مقام الألوهية، و ما جاء في زيارة الجامعة المعروفة المشهورة ليس كذلك و الله العالم. و فيه: ج10 ص381 كل الشيعة يطلبون حاجاتهم من الله سبحانه و إنما يجعلون شفيعا إلى الله في قضاء حوائجهم و قد أمرنا سبحانه و تعالى في ابتغاء الوسيلة اليه يقول تعالى: «و ابتغوا إليه الوسيلة» ولا نعلم بل لا توجد وسيلة إلى الله سبحانه وتعالى أفضل و أقرب من رسوله صلى الله علیه و آله و سلم و أهل بيته الطاهرين كما ورد ذلك في زيارة الجامعة المعروفة المشهورة عند الشيعة واعتماد الوسيلة مذكور في القرآن حيث طلب إخوة يوسف عليه السلام من أبيهم أن يستغفر الله لهم بقوله تعالى: «يَا أَبَانَا اسْتَغْفِرْ لَنَا رَبَنا» كما هو مذكور في الرويات والله العالم.

و فيه: ج.1 ص 383 قال الله سبحانه و تعالى: «و ابتغوا إليه الوسيلة» ولا نعلم وسيلة أو واسطة إلى الله سبحانه أقرب إليه من محمد و أهل بيته المعصومين كما هو مفاد زيارة الجامعة المعروفة المشهورة فهم أقرب الوسائط و أنفع الشفعاء لذلك نتوسل بهم ليكونوا شفعاء لنا إلى الله في قضاء الحوائج. و فيه: ج10 ص 414 زيارة الجامعة زيارة معروفة مشهورة عند الشيعة و كثير من مضامينها وارد في روايات صحيحة فينبغي للمؤمنين المواظبة على قراءتها عند زيارة أحد من المعصومين عليهم السلام ولا يلتفت للتشكيك بها. وفيه: ج10 ص 415 الله سبحانه و تعالى أمرنا بابتغاء الوسيلة إليه بقوله «و ابتغوا إليه الوسيلة» و أقرب الوسائل إليه و الشفعاء

ص: 315

عنده هم أهل البيت عليهم السلام كما ورد ذلك في الروايات الكثيرة القريبة من التواتر ومنها زيارة الجامعة المعروفة المشهورة و نحن بالتوسل منهم عليهم السلام نجعلهم وسائط إلى الله و شفعاء والله العالم. منهاج الصالحين، آية الله الوحيد الخراساني: ج1 ص 387 و من نظر في آلاف الروايات الواردة عنه في أصول الدين من المبدأ إلى المعاد، و في فروع الدين من الظهارة إلى الديات، وما روي عنه في المواعظ و الأخلاق، و ما حفظ عنه في العشرة و الحقوق و الآداب يدرك ما في زيارة الجامعة: «و بموالاتكم علمنا الله معالم ديننا، وأصلح ما كان فسد من دنيانا» .

22 - الأنوار اللامعة في شرح الزيارة الجامعة: ص 29.

23 - منابع خاصه:

الرسالة العلوية في فضل أمير المؤمنين عليه السلام على سائر البرية: ص 71 قال: قال رسول الله صلى الله علیه و آله: «لَوْ أَنَّ اَلْغِیَاضَ أَقْلاَمٌ وَ اَلْبَحْرَ مِدَادٌ وَ اَلْجِنَّ حُسَّابٌ وَ اَلْإِنْسَ کُتَّابٌ مَا أَحْصَوْا فَضَائِلَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ» و مائة منقبة من مناقب أمير المؤمنين و الأئمة: ص 175 المنقبة 99 حدثنا المعافي بن زكريا أبو الفرج قال: حدثني محمد بن أحمد بن أبي الثلج قال: حدثني الحسن بن محمد بن بهرام قال: حدثني يوسف بن موسى القطان قال: حدثني جرير، عن ليث، عن مجاهد، عن ابن عباس رضي الله عنه قال: قال رسول الله صلى الله عليه و آله: «لَوْ أَنَّ اَلْغِیَاضَ أَقْلاَمٌ وَ اَلْبَحْارَ مِدَادٌ وَ اَلْجِنَّ حُسَّابٌ وَ اَلْإِنْسَ کُتَّابٌ (ما قَدَرُوا عَلَى إِحْصَاءِ) فَضَائِلَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام» از او: کنز الفوائد: ج1 ص280. و الطرائف في معرفة مذاهب الطوائف: ج1 ص138 ح 216 و بناء المقالة الفاطمية في نقض الرسالة العثمانية: ص 369 از مطرزی به سند خود از خوارزمی، و الأربعين خزاعي: ح 38 و إرشاد القلوب: ج2 ص 209 و غرر الأخبار: ص 287 و الصراط المستقيم: ج1 ص 153 تأويل الآيات الظاهرة: ص 844 رواه الثقات من الناس عن الحبر عبدالله بن العباس.

منابع عامه:

ص: 316

فرائد السمطين: ج1 ص 16 و كفاية الطالب: ص251 ب62 و الرياض النضرة: ج2 ص 214 و مستدرك الصحيحين: ج3 ص 107 و الإستیعاب: ج2 ص 466 و الصواعق المحرقة: ص 72 و نور الأبصار: ص 73 و مناقب أمير المؤمنين عليه السلام، الخوارزمي: ص 31 ح1 و مناقب أمير المؤمنين عليه السلام، الكوفي: ج1 ص 557 ح496 همه از ابن عباس. و ينابيع المودة: 121 از خوارزمی. و لسان المیزان، ج5 ص 62 و میزان الاعتدال: ج3 ص 467 به سند خودشان از ابن شاذان. و خوارزمی در المناقب: ص235 از معجم طبرانی به سند خود از ابن عباس. و أرجح المطالب: ص 11 و ينابيع المودة: ص 241 از فردوس الأخبار دیلمی. و أرجح المطالب: ص 98 از حافظ همدانی در المناقب . و ينابيع المودة: ص 122 از سعید بن جبير. و مودة القربی همدانی: ص 55 از عمر بن الخطاب.

24 - الكافي: ج1 ص297 ح 9- علي بن محمد، عن سهل بن زياد، عن محمد بن الوليد شباب الصيرفي، عن يونس بن رباط قال: دخلت أنا و کامل التمار على أبي عبد الله عليه السلام فقال له کامل: جعلت فداك ! حديث رواه فلان. فقال: اذكره. فقال: حدثني أن النبي صلى الله عليه و آله حدث عليا عليه السلام بألف باب يوم توفي رسول الله صلى الله عليه و آله كل باب يفتح ألف باب فذلك ألف ألف باب ؟! فقال: «لَقَدْ كانَ ذَلِكَ». قلت: جعلت فداك ! فظهر ذلك لشيعتكم و مواليكم؟ فقال: «یا کامل ! بَابُ أَوْ بَابَانِ». فقلت له: جعلت فداك ! فما يروی من فضلكم من ألف ألف باب إلا باب أو بابان؟! قال: فقال: «وَ مَا عَسَیتُم أَنْ تَرْوُوا مِنْ فَضلِينا ؟ مَا تَرْوُونَ مِنْ فَضْلِنَا إِلَّا أَلْفاً غَيرَ مَعطُوفَةٍ». ر.ک. بصائر الدرجات: ص507 ب18ح8.

25 - الفضائل، ابن شاذان القمي: 85 حدیث مفاخرة علي بن أبي طالب مع ولده الحسين عليهما السلام.

26 - این حدیث شریف از امامان معصوم امیر المؤمنين و محمد باقر و جعفر صادق عليهم السلام در بسیاری از روایات و به سندهای بسیار و در منابع معتبر بسیاری و از آن ها: کتاب

ص: 317

سليم، الأصول الستة عشر، بصائر الدرجات، تفسیر فرات، الخصال، معاني الأخبار، نهج البلاغة، عيون الحكم والمواعظ، غرر الحكم، الخرائج و الجرائح، الدر النظيم، مختصر البصائر، مشارق الأنوار و عوالي اللئالي نقل شده است.

27 - الكافي: ج1 ص 187 ح 11 علي بن إبراهيم ، عن صالح بن السندي، عن جعفر بن بشیر، عن أبي سلمة، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: سمعته يقول: «نَحنُ الَّذینَ فَرضَ اللّهُ طاعَتَنا ، لا یَسَعُ النّاسَ إلّا مَعرِفَتُنا ، و لا یُعذَرُ النّاسُ بِجَهالَتِنا مَنْ عَرَفَنَا کَانَ مُؤْمِناً وَ مَنْ أَنْکَرَنَا کَانَ کَافِراً وَ مَنْ لَمْ یَعرِفنا و لم یُنکِرنا کانَ ضالّاً حَتّی یَرجِعَ إلَی الهُدَی الَّذِی افتَرَضَ اللّهُ عَلَیهِ مِن طاعَتِنَا الواجِبَهِ ، فَإِن یَمُت عَلی ضَلالَتِهِ یَفعَلُ اللّهُ بِهِ ما یَشاءُ» الأمالي، الشيخ الصدوق: ص 657 مجلس 94 ح6 حدثنا علي بن عيسى القمي رضوان الله عليه قال: حدثني علي بن محمد بن ماجيلويه رضوان الله عليه قال: حدثني أحمد بن أبي عبد الله البرقي، عن أبيه، عن خلف بن حماد الأسدي، عن أبي الحسن العبدي، عن سليمان بن مهران ، عن الصادق جعفر بن محمد، عن أبيه، عن آبائه، عن علي قال: قال رسول الله صلى الله علیه و آله: «یَا عَلِیُّ أَنْتَ أَخِی وَ وَارِثِی وَ وَصِیِّی وَ خَلِیفَتِی فِی أَهْلِی وَ أُمَّتِی فِی حَیَاتِی وَ بَعْدَ مَمَاتِی مُحِبُّکَ مُحِبِّی وَ مُبْغِضُکَ مُبْغِضِی یَا عَلِیُّ أَنَا وَ أَنْتَ أَبَوَا هَذِهِ اَلْأُمَّهِ یَا عَلِیُّ أَنَا وَ أَنْتَ وَ اَلْأَئِمَّهُ مِنْ وُلْدِکَ سَادَهٌ فِی اَلدُّنْیَا وَ مُلُوکٌ فِی اَلْآخِرَهِ مَنْ عَرَفَنَا فَقَدْ عَرَفَ اَللَّهَ وَ مَنْ أَنْکَرَنَا فَقَدْ أَنْکَرَ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ» کمال الدین و تمام النعمة: ج1 ص261ب 24 ح 7 حدثنا أحمد بن زیاد بن جعفر قال: حدثنا علي بن إبراهيم بن هاشم، عن أبيه، عن علي بن معبد، عن الحسين بن خالد، عن أبي الحسن علي بن موسى الرضا، عن أبيه، عن آبائه عليهم السلام قال: قال رسول الله صلى الله عليه و آله: «أنَا سَیِّدُ مَنْ خَلَقَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ، وَ أنَا خَیْرٌ مِنْ جَبْرَئِیلَ وَ میکائیلَ وَ إسْرَافِیلَ وَ حَمَلَةِ الْعَرْشِ وَ جَمِیعِ الْمَلَائِکَةِ الْمُقَرَّبِینَ وَ أنْبِیَاءِ اللهِ الْمُرْسَلِینَ، وَ أنَا صَاحِبُ الشَّفَاعَةِ وَ الْحَوْضِ الشَّرِیفِ، وَ أنَا وَ عَلِیٌّ أبَوْا هَذِهِ الْأُمَّةِ. مَنْ عَرَفَنَا فَقَدْ عَرَفَ اللهَ، عَز وَ جَلَ وَ مَنْ أنْکَرَنَا فَقَدْ أنْکَرَ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ، وَ مِنْ عَلِیٍّ سِبْطَا أُمَّتِی، وَ سَیِّدَا

ص: 318

شَبَابِ أهْلِ الْجَنَّةِ: الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ، وَ مِنْ وُلْدِ الْحُسَیْنِ تِسْعَةٌ أئِمَّةٌ طَاعَتُهُمْ طَاعَتِی، وَ مَعْصِیَتُهُمْ مَعْصِیَتِی، تَاسِعُهُمْ قَائِمُهُمْ وَ مَهْدِیُّهُمْ».

28 - التوحيد: ص152 ب12 ح 9- حدثنا محمد بن موسی بن المتوكل رحمه الله قال: حدثنا عبد الله بن جعفر الحميري، عن أحمد بن محمد بن عيسى، عن الحسن بن محبوب، عن عبد العزيز، عن ابن أبي يعفور قال: قال أبو عبد الله عليه السلام: «إِنَّ اللَّهَ وَاحِدٌ أَحَدٌ مُتَوَحِّدٌ بِالْوَحْدَانِیةِ مُتَفَرِّدٌ بِأَمْرِهِ خَلَقَ خَلْقاً فَفَوَّضَ إِلَیهِمْ أَمْرَ دِینِهِ فَنَحْنُ هُمْ یا ابْنَ أَبِی یعْفُورٍ نَحْنُ حُجَّةُ اللَّهِ فِی عِبَادِهِ وَ شُهَدَاؤُهُ عَلَى خَلْقِهِ وَ أُمَنَاؤُهُ عَلَى وَحْیهِ وَ خُزَّانُهُ عَلَى عِلْمِهِ وَ وَجْهُهُ الَّذِی یؤْتَى مِنْهُ وَ عَینُهُ فِی بَرِیتِهِ وَ لِسَانُهُ النَّاطِقُ وَ قَلْبُهُ الْوَاعِی وَ بَابُهُ الَّذِی یدُلُّ عَلَیهِ وَ نَحْنُ الْعَامِلُونَ بِأَمْرِهِ وَ الدَّاعُونَ إِلَى سَبِیلِهِ بِنَا عُرِفَ اللَّهُ وَ بِنَا عُبِدَ اللَّهُ نَحْنُ الْأَدِلَّاءُ عَلَى اللَّهِ وَ لَوْلَانَا مَا عُبِدَ اللَّهُ» الکافی: ج1 ص145 ح10 - الحسين بن محمد، عن معلی بن محمد، عن محمد بن جمهور، عن علي بن الصلت، عن الحكم و إسماعيل ابني حبيب، عن بريد العجلي قال: سمعت أباجعفر عليه السلام يقول: « بِنَا عُبِدَ اللَّهِ ، وَ بِنَا عَرَفَ اللَّهُ ، وَ بِنَا وُحِّدَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى ، وَ مُحَمَّدُ حِجَابُ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى».

29 - بصائر الدرجات: ص64 ب3 ح16 حدثنا عبد الله بن جعفر، عن محمد بن علي، عن الحسين بن سعيد، عن علي بن الصلت، عن الحكم و إسماعيل عن بريد قال: سمعت أبا جعفر عليه السلام يقول: « بِنَا عُبِدَ اللَّهِ ، وَ بِنَا عرف الله، وَ بِنَا وَعَدَ اللَّهُ ، وَ مُحَمَّدُ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ حِجَابُ اللَّهُ». و الكافي: ج1 ص145 ح10 الحسين بن محمد، عن معلی بن محمد، عن محمد بن جمهور، عن علي بن الصلت، عن الحكم و إسماعيل ابني حبيب، عن بريد العجلي قال: سمعت أباجعفر عليه السلام يقول: «بِنَا عُبِدَ اللَّهِ ، وَ بِنَا عُرِفَ اللَّهُ وَ بِنَا وُحِّدَ اللَّهُ تَبارَکَ وَ تَعالی ، وَ مُحَمَّدُ حِجَابُ اللَّهِ تَبارَک وَ تَعالی». التوحيد: ص152 ب12 ح 9 حدثنا محمد بن موسی بن المتوكل رحمه الله قال: حدثنا عبدالله بن جعفر الحميري، عن أحمد بن محمد بن عيسى، عن الحسن بن محبوب،

ص: 319

عن عبد العزيز، عن ابن أبي يعفور قال: قال أبو عبد الله عليه السلام: «إِنَّ اللَّهَ وَاحِدٌ أَحَدٌ مُتَوَحِّدٌ بِالْوَحْدَانِیةِ مُتَفَرِّدٌ بِأَمْرِهِ خَلَقَ خَلْقاً فَفَوَّضَ إِلَیهِمْ أَمْرَ دِینِهِ فَنَحْنُ هُمْ یا ابْنَ أَبِی یعْفُورٍ نَحْنُ حُجَّةُ اللَّهِ فِی عِبَادِهِ وَ شُهَدَاؤُهُ عَلَى خَلْقِهِ وَ أُمَنَاؤُهُ عَلَى وَحْیهِ وَ خُزَّانُهُ عَلَى عِلْمِهِ وَ وَجْهُهُ الَّذِی یؤْتَى مِنْهُ وَ عَینُهُ فِی بَرِیتِهِ وَ لِسَانُهُ النَّاطِقُ وَ قَلْبُهُ الْوَاعِی وَ بَابُهُ الَّذِی یدُلُّ عَلَیهِ وَ نَحْنُ الْعَامِلُونَ بِأَمْرِهِ وَ الدَّاعُونَ إِلَى سَبِیلِهِ بِنَا عُرِفَ اللَّهُ وَ بِنَا عُبِدَ اللَّهُ نَحْنُ الْأَدِلَّاءُ عَلَى اللَّهِ وَ لَوْلَانَا مَا عُبِدَ اللَّهُ بصائر الدرجات: ص61 ب3 ح 3 أحمد بن موسى، عن الحسن بن موسی الخشاب، عن علي بن حسان، عن عبد الرحمان بن كثير قال: سمعت أبا عبد الله عليه السلام يقول: «نَحْنُ وُلاَهُ أَمْرِ اَللَّهِ وَ خَزَنَهُ عِلْمِ اَللَّهِ وَ عَیْبَهُ وَحْیِ اَللَّهِ وَ أَهْلُ دِینِ اَللَّهِ وَ عَلَیْنَا نَزَلَ کِتَابُ اَللَّهِ وَ بِنَا عُبِدَ اَللَّهُ وَ لَوْلاَنَا مَا عُرِفَ اَللَّهُ وَ نَحْنُ وَرَثَهُ نَبِیِّ اَللَّهِ وَ عِتْرَتُهُ» بصائر الدرجات: ص105 ب19 ح9 حدثنا أحمد، عن الحسين بن راشد، عن موسى بن القاسم، عن علي بن جعفر، عن أخيه قال: قال أبو عبد الله عليه السلام: «إِنَّ اللّه َ خَلَقَنَا، فَأَحْسَنَ خَلْقَنَا؛ وَ صَوَّرَنَا، فَأَحْسَنَ صُوَرَنَا؛ فَجَعَلَنَا خُزَّانَهُ فِی سَمَائِهِ وَأَرْضِهِ وَ لَوْ لا مَا عُرِفَ اللهَ» بصائرجات: ص 105 ب19ح11 حدثنا علي بن محمد عن القاسم بن محمد عن سليمان بن داود المنقري عن سفيان بن موسی عن سدير عن أبي جعفر عليه السلام قال: سمعته يقول: «نَحْنُ خُزَّانُ اَللَّهِ فِی اَلدُّنْیَا وَ اَلْآخِرَهِ وَ شِیعَتُنَا خُزَّانُنَا وَ لَوْلاَنَا مَا عُرِفَ الله».

30 - الكافي: ج1 ص 69 ح1- علي بن إبراهيم، عن أبيه، عن النوفلي، عن السكوني، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: قال رسول الله صلى الله عليه و آله: «إِنَّ عَلَی کُلِّ حَقٍّ حَقِیقَهً وَ عَلَی کُلِّ صَوَابٍ نُوراً فَمَا وَافَقَ کِتَابَ اَللَّهِ فَخُذُوا بِهِ وَ مَا خَالَفَ کِتَابَ اَللَّهِ فَدَعُوهُ».

31- الكافي: ج2 ص 175 ح1- عدة من أصحابنا، عن أحمد بن محمد بن خالد، عن الحسن بن محبوب، عن شعيب العقرقوفي قال: سمعت أبا عبدالله عليه السلام يقول لأصحابه: «اِتَّقُوا اَللَّهَ وَ کُونُوا إِخْوَهً بَرَرَهً مُتَحَابِّینَ فِی اَللَّهِ مُتَوَاصِلِینَ مُتَرَاحِمِینَ تَزَاوَرُوا وَ تَلاَقَوْا وَ تَذَاکَرُوا أَمْرَنَا وَ أَحْیُوهُ». و

ص: 320

مصادقة الإخوان: ص 34 ح 8 عن شعيب .... الأمالي، الشيخ الطوسي: ص60 مجلس 2 ح 87 -56- عن الشيخ المفيد، عن الشيخ جعفربن قولويه ، عن أبيه، عن سعد بن عبد الله، عن أحمد بن محمد بن عيسى، عن الحسن بن محبوب، عن شعيب ... «اِتَّقُوا اَللَّهَ وَ کُونُوا إِخْوَهً بَرَرَهً مُتَحَابِّینَ فِی اَللَّهِ مُتَوَاصِلِینَ مُتَوَاضِعِینَ مُتَرَاحِمِینَ تَزَاوَرُوا وَ تَلاَقَوْا وَ تَذَاکَرُوا وَ أَحْیُوا اَمرَنا». و مشكاة الأنوار: ص 183 فصل 24 عنه عليه السلام. و مجموعة ورام: ج2 ص 179 شعيب العقرقوفي....

مصادقة الإخوان : ص 38 ح 7 عن أبي جعفر عليه السلام قال: «اِجْتَمِعُوا وَ تَذَاکَرُوا تَحُفَّ بِکُمُ اَلْمَلاَئِکَهُ رَحِمَ اَللَّهُ مَنْ أَحْیَا أَمْرَنَا». و الإختصاص: ص 29 و عن إبراهيم بن عمر اليماني، عن عبد الأعلى مولى آل سام، عن أبي عبد الله الصادق عليه السلام قال: سمعته يقول لخيثمة: «یَا خَیْثَمَهُ أَقْرِئْ مَوَالِیَنَا اَلسَّلاَمَ وَ أَوْصِهِمْ بِتَقْوَی اَللَّهِ اَلْعَظِیمِ وَ أَنْ یَعُودَ غَنِیُّهُمْ عَلَی فَقِیرِهِمْ وَ قَوِیُّهُمْ عَلَی ضَعِیفِهِمْ وَ أَنْ یَشْهَدَ أَحْیَاهُمْ جَنَائِزَ مَوْتَاهُمْ وَ أَنْ یَتَلاَقَوْا فِی بُیُوتِهِمْ فَإِنَّ لِقَاءَهُمْ حَیَاهٌ لِأَمْرِنَا» ثم رفع يده فقال: رحم الله من أحيا أمرنا. الأمالي، الشيخ الطوسي: ص 135 مجلس5 ح218 - 31- أخبرنا أبو عبد الله محمد بن محمد، قال: أخبرني أبوالقاسم جعفر بن محمد رحمه الله ، عن أبيه، عن سعد بن عبد الله، عن أحمد بن محمد بن عيسى، عن أحمد بن إسحاق، عن بکربن محمد، عن أبي عبد الله جعفر بن محمد عليهما السلام، قال: سمعته يقول لخيثمة: «یَا خَیْثَمَهُ أَقْرِئْ مَوَالِیَنَا اَلسَّلاَمَ وَ أَوْصِهِمْ بِتَقْوَی اَللَّهِ اَلْعَظِیمِ وَ أَنْ یَشْهَدَ أَحْیَاؤُهُمْ جَنَائِزَ مَوْتَاهُمْ وَ أَنْ یَتَلاَقَوْا فِی بُیُوتِهِمْ فَإِنَّ لِقَاءَهُمْ حَیَاهٌ أََمْرِنَا» قال: ثم رفع يده عليه السلام فقال: «رَحِمَ اَللَّهُ مَنْ أَحْیَا أَمْرَنَا». و بشارة المصطفى لشيعة المرتضى: ص 77 أخبرنا الشيخ الفقيه أبو علي الحسن بن محمد بن الحسن الطوسي رحمه الله بمشهد مولانا أمير المؤمنين علي بن أبي طالب عليه السلام في شعبان سنة إحدى عشرة و خمسمائة قال: أخبرنا السعيد الوالد ... به سند خود مانند الأمالی در سند و متن. و الدعوات، قطب الدين الراوندي: ص 63 ح156 و قال أبو عبد الله عليه السلام: «حَدِّثُوا عَنَّا وَ لَا حَرَجَ ، رَحِمَ اللَّهُ مَنْ أَحیا اَمرَنا ». وأعلام الدين في صفات المؤمنين:

ص: 321

ص 83 و قال عليه السلام لخيثمة: «أَبْلِغْ مَوَالِیَنَا اَلسَّلاَمَ وَ أَوْصِهِمْ بِتَقْوَی اَللَّهِ وَ اَلْعَمَلِ اَلصَّالِحِ وَ أَنْ یَعُودَ صَحِیحُهُمْ مَرِیضَهُمْ وَ لْیَعُدْ غَنِیُّهُمْ عَلَی فَقِیرِهِمْ وَ لْیَحْضُرْ حَیُّهُمْ جَنَازَهَ مَیِّتِهِمْ وَ أَنْ یَتَأَلَّفُوا فِی اَلْبُیُوتِ وَ یَتَذَاکَرُوا عِلْمَ اَلدِّینِ فَفِی ذَلِکَ حَیَاهُ أَمْرِنَا رَحِمَ اَللَّهُ مَنْ أَحْیَا أَمْرَنَا وَ أَعْلِمْهُمْ یَا خَیْثَمَهُ أَنَّا لاَ نُغْنِی عَنْهُمْ مِنَ اَللَّهِ شَیْئاً إِلاَّ بِالْعَمَلِ اَلصَّالِحِ وَ أَنَّ وَلاَیَتَنَا لاَ تُنَالُ إِلاَّ بِالْوَرَعِ وَ اَلاِجْتِهَادِ وَ أَنَّ أَشَدَّ اَلنَّاسِ عَذَاباً یَوْمَ اَلْقِیَامَهِ مَنْ وَصَفَ عَدْلاً ثُمَّ خَالَفَهُ إِلَی غَیْرِهِ».

32 - سوره (24) النور آیه 37.

33 - الكافي: ج1 ص389 ح 2- أحمد بن محمد، عن محمد بن الحسن، عن محمد بن عيسى بن عبيد، عن محمد بن شعيب، عن عمران بن إسحاق الزعفراني، عن محمد بن مروان، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: سمعته يقول: .... و بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم: ج1 ص20 ب10 ح 3 - حدثنا محمد بن عيسى، عن محمد بن شعيب، عن عمران بن إسحاق الزعفراني، عن محمد بن مروان، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: سمعته يقول: «خَلَقَنَا اَللَّهُ مِنْ نُورِ عَظَمَتِهِ ثُمَّ صَوَّرَ خَلْقَنَا مِنْ طِینَهٍ مَخْزُونَهٍ مَکْنُونَهٍ مِنْ تَحْتِ اَلْعَرْشِ فَأَسْکَنَ ذَلِکَ اَلنُّورَ فِیهِ فَکُنَّا نَحْنُ خُلِقْنَا نُورَانِیِّینَ لَمْ یَجْعَلْ لِأَحَدٍ فِی مِثْلِ اَلَّذِی خَلَقَنَا مِنْهُ نَصِیباً وَ خَلَقَ أَرْوَاحَ شِیعَتِنَا مِنْ أَبْدَانِنَا وَ أَبْدَانَهُمْ مِنْ طِینَهٍ مَخْزُونَهٍ مَکْنُونَهٍ أَسْفَلَ مِنْ ذَلِکَ اَلطِّینَهِ وَ لَمْ یَجْعَلِ اَللَّهُ لِأَحَدٍ فِی مِثْلِ ذَلِکَ اَلَّذِی خَلَقَهُمْ مِنْهُ نَصِیباً إِلاَّ اَلْأَنْبِیَاءَ وَ اَلْمُرْسَلِینَ فَلِذَلِکَ صِرْنَا نَحْنُ وَ هُمُ اَلنَّاسَ وَ صَارَ سَائِرُ اَلنَّاسِ هَجَماً فِی اَلنَّارِ وَ إِلَی اَلنَّارِ».

34 - بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم: ص 22 ب1، ح10- حدثنا أحمد بن إبراهيم، عن إسماعيل بن مهزیار، عن عثمان بن جبلة، عن أبي الصامت قال أبو عبد الله عليه السلام: «إِنَّ حَدِیثَنَا صَعْبٌ مُسْتَصْعَبٌ شَرِیفٌ کَرِیمٌ ذَکْوَانُ ذَکِیٌّ وَ عْرٌ لاَ یَحْتَمِلُهُ مَلَکٌ مُقَرَّبٌ وَ لاَ نَبِیٌّ مُرْسَلٌ وَ لاَ مُؤْمِنٌ مُمْتَحَنٌ» قلت: فمن يحتمله جعلت فداك؟ قال: «مَنْ شِئْنَا یَا أَبَا اَلصَّامِتِ». قال أبو الصامت: فظننت أن لله عبادا هم أفضل من هؤلاء الثلاثة.

ص: 322

ص: 323

ص: 325

«هُوَ اَلَّذِی بَعَثَ فِی اَلْأُمِّیِّینَ رَسُولاً مِنْهُمْ یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیاتِهِ وَ یُزَکِّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ اَلْکِتابَ وَ اَلْحِکْمَهَ» فَکَیْفَ کَانَ یُعَلِّمَهُمْ مَا لاَ یُحْسِنُ وَ اَللَّهِ لَقَدْ کَانَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ و سلم یَقْرَأُ وَ یَکْتُبُ بِاثْنَیْنِ وَ سَبْعِینَ- أَوْ- بِثَلاَثَهٍ وَ سَبْعِینَ لِسَاناً وَ إِنَّمَا سُمِّیَ اَلْأُمِّیَّ لِأَنَّهُ کَانَ مِنْ أَهْلِ مَکَّهَ وَ مَکَّهُ مِنْ أُمَّهَاتِ اَلْقُرَی وَ ذَلِکَ قَوْلُ اَللَّهِ تَعَالَی فِی کِتَابِهِ « لِتُنْذِرَ أُمَّ اَلْقُری وَ مَنْ حَوْلَها»(1)

دروغ گفته اند- خداوند آنان را لعنت کند، چگونه چنین می باشد در حالی که الله تبارک و تعالی در کتاب محکم و نسخ نگردیده اش می فرماید: «اوست خدایی که در میان عرب امی پیغمبری از خود آنها برانگیخت تا بر آنان آیاتش را تلاوت کند و آنها را پاک سازد و به آن ها قرآن و حکمت بیاموزد) در حالی که پروردگار می فرماید: پیغمبر قرآن می خواند، پس چطور چیزی را که خود به خوبی نمی دانست به آنها یاد می داد؟ به خدا قسم که رسولش به هفتاد و دو- یا فرمود- به هفتاد و سه زبان می خوانده و می نوشته، و جز این نیست که سبب نامیده شدن او به «امی» این است که از اهل مکه بود که نام های متعددی دارد، و یک نام آن «ام القرى» است. چنان که خدای عز و جل می فرماید: «قرآن را نازل کردیم تا اهل مکه را بترسانی».

حضرت رسول صلى الله علیه و آله و سلم به تمامی علوم عوالم تکوین و تشریع آگاهی کامل داشته اند و جهت انتساب حضرت به مکه «ام القرى»، أمی نامیده شده اند، و یا به این معنی که علوم آن حضرت اکتسابی عادی بشری نیست بلکه من عند الله تبارک وتعالی می باشد.

***

کتاب الله، و جلوگیری وی از نوشتن وصیت پیامبر، آیا پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) در آن مجلس یا بعد از آن وصیت خود را نوشتند یا خیر؟ اگر وصیت را نوشتند متن آن وصیت چه بود؟

جواب- امرامامت و زعامت دین و دنیای امت هرگز به کسی حتی به انبياء واگذار نشده است. و بدیهی است که اسلام امربه وصیت نموده است، حتی در امور جزئی شخصی، چه رسد به امر امامت و زعامت دین و دنیای امت و این سنت الهی در جمیع انبیاء بوده، و چگونه می شود که درباره دین اسلام و جانشینی پیامبر، آن که اشرف انبیاء و علت وجود مخلوقات است و دین او خاتم ادیان و تا قیامت کبری برپا است این امر عظيم مهمل گذاشته و به امت واگذار شود ؟!.

رسول الله که رحمت واسعه الهی است؛ بر اهمیت آن تاکید مکرر فرموده و در آخر حیات ظاهری دنیوی خود خواستند تا این که در حضور عامه مردمی که به عیادتشان آمده بودند سندی مکتوب نمایند و آنان را شاهد بگیرند تا امت از اختلاف و تفرق مصون بماند و حجت را بر فتنه گران اتم نمایند که ایادی شیطان نگذاشتند و بزرگ ترین توهین را به ساحت مقدسش نمودند.

و بازهم جبرئیل علیه السلام، امین وحی الهی بر حضرتش نازل شد و پیام رب جلیل را آورد که: پس از تو امت اختلاف کنند و حضرتش تدبیر دیگری فرمود تا دلیلی دیگر برای مؤمنان باشد.

مولی الموحدین امیر المؤمنين علي بن ابي طالب صلوات الله و سلامه عليه در ملا عام و در حضور بیش از دویست نفر از مهاجرین و انصار در مسجد رسول الله صلى الله عليه و آله در مدینه و در زمان غصب خلافت توسط عثمان در پاسخ به سؤال طلحه فرمود:

«یَا طَلْحَهُ أَ لَست قَدْ شَهِدْتَ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ حِینَ دَعَا بِالْکَتِفِ (بِصَحیفَةٍ) لِیَکْتُبَ فِیهَا مَا لاَ تَضِلُّ اَلْأُمَّهُ بَعْدَهُ وَ لاَ تَخْتَلِفُ فَقَالَ صَاحِبُکَ مَا قَالَ إِنَّ رَسُولَ اَللَّهِ یَهْجُرُ فَغَضِبَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه ثُمَ تَرَکَهَا»

آیا شاهد نبودی آن گاه که رسول الله صلى الله عليه و آله در بستر بیماری (مسمومیت) بود آن گاه که کتف (و صفحه کاغذی) را طلب نمود تا در آن چیزی را بنویسد که امت

ص: 328

گمراه نشوند و اختلاف (در امر امامت و زعامت) ننمایند و صاحب (و دوست) تو گفت که همانا (قطعا) پیامبر خدا (عقلش زائل شده و) هذیان می گوید، و رسول الله صلى الله عليه و آله غضب فرمود (و از نوشتن) دست برداشت؟

طلحه گفت: آری، آن را شاهد بودم (و حاضر بودم و دیدم). امیرالمؤمنين عليه السلام فرمود:

«فَإِنَّکُمْ لَمَّا خَرَجْتُمْ أَخْبَرَنِی [بِذلکَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ] بِالَّذِی أَرَادَ أَنْ یَکْتُبَ فِیهَا وَ اَن یُشْهِدَ عَلَیْهِا اَلْعَامَّةَ، فَأَخْبَرَهُ جَبْرَئِیلُ أَنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ عَلِمَ مِنَ اَلْأُمَّةِ اَلاِخْتِلاَفَ وَ اَلْفُرْقَةَ؛ ثُمَّ دَعَا بِصَحِیفَةٍ فَأَمْلَی عَلَیَّ مَا أَرَادَ أَنْ یَکْتُبَ فِی الکَتِفِ وَ أَشْهَدَ عَلَی ذَلِکَ ثَلاَثَةَ رَهْطٍ: سَلْمَانَ وَ أَبَا ذَرٍّ وَ مِقْدَادَ؛ وَ سَمَّی مَنْ یَکُونُ مِنْ أَئِمَّةِ اَلْهُدَی اَلَّذِینَ أَمَرَاللهُ بِطَاعَتِهِمْ إِلَی یَوْمِ اَلْقِیَامَةِ، فَسَمانی أَوَّلُهُمْ، ثُمَّ اِبْنِی [هذا وَ اَدنی بِیَدِهِ اِلَی] اَلْحَسَنُ، ثُمَّ اَلْحُسَیْنُ ثُمَّ تِسْعَةٌ مِنْ وُلْدِ اَلْحُسَیْنِ، مِنْ وُْلدِ اْبني هذا-یعنی الحسین- کَذَلِکَ کانَ یَا أَبَا ذَرٍّ! وَ أَنْتَ یَا مِقْدَادُ؟»(1)

پس آن گاه که بیرون رفتید، رسول الله صلى الله عليه و آله مرا بدان آگاهی داد، و آن چیزی را که می خواست در آن بنویسد و عموم مردم را بر آن شاهد بگیرد، سپس جبرئیل آمد و بدو خبر داد که خداوند عزوجل دانست که اختلاف خواهند کرد و میان آنان تفرقه شود، سپس رسول الله صلى الله عليه و آله درخواست صحیفه (و برگی) را نمود و بر من آن چه را که می خواست در آن کتف (و صحیفه) بنویسد را املا فرمود، و بر آن سه نفر را شاهد گرفت؛ سلمان و ابوذر و مقداد، و امامان هدایت گری را که خداوند تعالی به اطاعت از آنان را فرمان داده و تا روز قیامت خواهند بود، ذکر فرمود، اولین کسی را که نام برد، نام من بود، سپس این پسرم حسن را و سپس این پسرم حسین را و بعد از آن نه نفر از فرزندان این پسرم حسين . ای ابوذر! ای مقداد! چنین نبود؟

پس ابوذر و مقداد برخواستند و گفتند: شهادت می دهیم بر پیامبر صلی الله عليه و آله که چنین بود.... این روایت و حکایت را صحابي جليل سليم بن قيس هلالی رضی الله عنه در کتاب

ص: 329

خود نقل کرده و محدث جلیل ابن ابی زینب نعمانی به چند سند و طبرسي قدس سرهما از سليم نقل فرموده اند. حدیث دیگری از امام صادق از پدرانش از امیر المؤمنين عليهم السلام است که تمام آن را در پی نوشت آورده ایم مراجعه کنید(1)

***

مَقْتُولٌ أَوْ مَسْمُومٌ».(1)

همانا جد من برایم حديث نمود که این امر را دوازده امام از خالصان اهل بیتش مالک گردند. از ما (خاندان امامی) نیست مگر آن که کشته و یا مسموم شود .

و فرمایش امام جعفر صادق عليه السلام(2) و امام على الرضا عليه السلام(3) که فرمودند:

«وَ اَللَّهِ مَا مِنَّا إِلاَّ مَقْتُولٌ شَهِیدٌ».

سوگند به الله که از ما (اهل بیت) نیست مگر این که کشته و شهید می گردد.

همه آن حضرات به شهادت می رسند و به مرگ عادی از دنیا نمی روند. و در خصوص شهادت رسول الله صلى الله عليه و آله، شخص آن حضرت در جواب به سؤال اميرالمؤمنين عليه السلام که پرسید: آیا شما کشته خواهید شد؟ فرمود:

«نَعَم،أهلِکُ شَهیداً بِالسَّمِّ»(4)

آری با سم شهید می شوم.

و امام حسن مجتبی علیه السلام به اهل بیت خود فرمود:

«إِنِّی أَمُوتُ بِالسَّمِّ کَمَا مَاتَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ»(5)

همانا من مانند رسول الله صلى الله عليه و آله با سم می میرم.

بنابر آن چه ذکر گردید و دلایل دیگر که به همین اکتفا شد، جای شکی نیست که خاتم الأنبياء صلى الله عليه و آله را به زهر جفا شهید نمودند، و حضرت به مرگ طبیعی و عادی از دنیا نرفته اند. و حتی در کتب عامه نیز به شهادت حضرت با زهر تصریح شده است؛ و از عامه نیز حاکم نیشابوری از عبد الله بن مسعود روایت می کند که گفت: اگرنه مرتبه قسم بخورم که پیامبر کشته شده، کشته شدنی برایم بهتر است تا این که یک بار قسم بخورم که او کشته نشده است (6) او او از شعبی نقل می کند که سوگند یاد کرد رسول الله صلى الله عليه و آله مسموم گردید.(7) او شیخ مفید و شیخ طوسی و علامه حلی و اردبیلی و علامه مجلسی همه به شهادت حضرت با زهر تصریح کرده اند(8) نتیجه این که: با آیه کریمه و صراحت آن به ضمیمه احادیث

ص: 331

اهل بیت نبوت و تصریح فقهای شیعه، حضرت خاتم الأنبياء والمرسلين محمد بن عبد الله صلى الله عليه وآله با زهر به شهادت رسیده اند، و این نیز از مظلومیت های ایشان است که بارها فرمود:

«مَا أُوذِیَ نَبِیٌّ مِثْلَ مَا-او- أُوذِیتُ»

هیچ پیامبری مثل من- یا - همانند من اذیت نشد.

و اما قاتل و یا قاتلان ایشان چه کسانی بودند؟ بنابر شواهد بسیاری اصحاب سقیفه سخيفه و صحیفه ملعونه برای جلوگیری از خلافت ظاهری امیر المؤمنين عليه السلام، بارها تصمیم به ترور شخص رسول الله گرفتند و در عقبه هرشی اجرا کردند، و لكن به لطف و مدد الهی نقشه شوم آنها محقق نشد تا این که به مباشرت دو دختر آنان، در حال خواب ظاهری به زور و به نام دارو زهر جفا به حضرت خوراندند در حالی که حضرت تا پیش از آن از سلامت کامل برخوردار بودند، امام جعفر صادق عليه السلام برای شیعیان خود پرده از چهره آنان برداشت و فرمود:

«تَدْرُونَ مَاتَ اَلنَّبِیُّ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ أَوْ قُتِلَ إِنَّ اَللَّهَ یَقُولُ: «أَ فَإِنْ ماتَ أَوْ قُتِلَ اِنْقَلَبْتُمْ عَلی أَعْقابِکُمْ؟!!» فَسُمَّ قَبْلَ اَلْمَوْتِ إِنَّهُمَا سَقَتَاهُ (سَمَتاهُ) [قَبْلَ اَلْمَوْتِ]»(1)

آیا میدانید پیامبر خدا صلى الله عليه و آله مرد و یا کشته شد؟ همانا خداوند می فرماید: «آیا اگر مرد (بلکه) کشته شد به واپس (و سابقه جاهلیت و کفر) خود بازمی گردید؟!» پس (به دلیل این آیه) پیامبر پیش از مرگ مسموم گشت، آن دو زن او را زهر خوراندند (و مسموم نمودند) [پیش از مرگ].

و شیعیان که اساس آن را می دانستند گفتند:

إنهما و أبوهما شرمن خلق الله.

آن دو و پدرانشان شرترین خلق خداوند می باشند.

نتیجه این که شهادت حضرت مسلم است، و لازم است به شهادت آن حضرت تصریح شود ، و شهادتش گرامی داشته شود که امام جعفر صادق علیه السلام فرمود:

«اتَّقُوا اللَّهُ ، وَ عَظِّمُوا اللَّهُ ، وَ عَظَّمُوا رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ ، وَ لَا تُفَضِّلُوا عَلَى رَسُولِ

ص: 332

اللهِ صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ أَحَد، ...».(1)

تقوای الله پیشه کنید، و الله را بزرگ دارید، و رسول الله صلى الله عليه و آله را بزرگ شمارید، و هیچ کسی را بر رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم برتری ندهید....

و فیض شهادت از جمله فضائل است، و نه تنها آن حضرت فاقد آن نیست بلکه بالاترین مرتبه اش را دارد، زیرا دیگران از فاضل مراتب آن حضرت بهره می برند و او و خاندان مطهرش اصل هرفضلی هستند.

فسلام الله و صلواته و صلوات ملائكته و رسله و جميع خلقه و سلامهم على أشرف خلقه و أفضل بریته محمد صلى الله عليه و آله، و عجل الله تعالی فرجهم بظهور قائمهم و ولي دمائهم الحجة بن الحسن المهدي روحي فداه، و لعنة الله على أعدائهم أجمعين.

***

1- این که شب یکشنبه بیست و سوم رجب.(1)

2- بیست و سوم ماه شعبان (2)

3- در ماه رمضان بوده(3)

و هیچ کدام از اینها را دلیل و اعتمادی نیست، و همه آن ها خبر است و از معصومین علیهم السلام نیست.

سیزدهم رجب خبری است که عتاب بن أسيد اموی نقل می کند، حال او نزد طائفه اماميه معلوم است، او بر شهر مکه امیر بود تا زمان شهادت رسول الله صلى الله عليه و آله و ابوبکر نیز او را در مقامش باقی گذاشت و در روز مرگ ابوبکر فوت نمود. پسر او نیز مجاهر به عداوت و دشمنی امیرالمؤمنين علي عليه السلام بوده، که در روز جنگ جمل همراه با عائشه بود و کشته شد. و از واضحات است که چنین کسی مورد اعتماد نیست هرچند که ولادت حضرت را در داخل خانه خدا ذکر نموده باشد، زیرا این مطلب در منظر عام بوده و قابل انکار نیست.

وصواب و قول درست آن است که شیخ طوسی قدس سره در کتاب شریف «مصباح المتهجد و سلاح المتعبد في أعمال السنة» از کتاب راوی ثقه و جلیل صفوان بن مهران جمال نقل می کند و او در کتاب خود از امام جعفر صادق عليه السلام نقل کرده که فرمود:

«وُلْدُ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَامُ فِي يَوْمِ الْأَحَدِ لِسَبْعٍ خَلَوْنَ مِنْ شَعْبَانَ»(4)

امیر المؤمنين عليه السلام در روز یک شنبه هفتم ماه شعبان متولد شدند.

و صریح روایت صفوان است که میلاد حضرت در هفتم ماه شعبان بوده و قابل رد نیست .

طريق شیخ طوسی قدس سره به کتاب صفوان در «الفهرست - فهرست كتب الشيعة واصولهم و أسماء المصنفين و أصحاب الأصول»: «أخبرنا ابن أبي جيد، عن إبن الوليد، عن الصفار، عن السندي بن محمد، عن صفوان» صحیح است(5)

دیگر این که شیخ الطائفة الحقة طوسي قدس سره این حدیث شریف را در کتاب «مصباح المتهجد»، که برای عمل شیعیان تأليف شده آورده، و این می رساند که مورد قبول و

ص: 334

تاکید وی بوده است.

و شیخ شهید محمد بن مکی عاملی قدس سره الشريف در کتاب شریف «الدروس الشرعية في فقه الإمامية» جلد2 صفحه 6 فرموده:

... و روي سابع شعبان، بعد مولد رسول الله صلى الله عليه و آله بثلاثين سنة(1)

و اقوال و اخبار غیر معصومیه اعتبار ندارند، و اجماعی و تواتری نیز در کار نیست، و اخبار مخالفين و كتب آنها نزد ما معتبر نیستند، و آن چه در کتاب التهذيب آمده کلام شیخ مفید در المقنعه است و التهذيب شرح آن است و از شیخ طوسی نیست و آن هم خبر است و نه حدیث و غلط مشهور است، و بقیه مصادر شیعه نیز که آورده اند چنین است.

بدیهی است که اگر ولادت امیرالمؤمنين عليه السلام در این ماه بود، حتما امام زمان علیه السلام در این دعا ذکر می فرمود، و سخن حضرت که دو مولود این ماه امام محمد جواد و على هادی علیهما السلام است، معنا نداشت.

4. از بعضی از روایات و اخبار به ظهور می رسد که مادر حضرت در 20 ذی الحجة الحرام به حضرت باردار شدند و این که در نه ماهگی وضع حمل نمودند، پس به يقين ولادت حضرت بعد از ماه رجب بود است.

5. روایت مفصلی به سندهای عدیده از ائمه علیهم السلام و از غیر آنان به صراحت آمده که دلالت می کند براینکه ولادت حضرت در دهه اول ماه بوده بلکه ممکن است از آن روایات استفاده شود آن ماه، ماه شعبان بوده است.

و در زیارتی که روایت شده که حضرت ولی عصر عجل الله فرجه الشريف با آن امیرالمؤمنين عليه السلام را زیارت نموده آمده است:

«السَّلامُ عَلَی الشَّجَرَة النَّبَوِیَّة، ... يَا مَوْلَايَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ ! هَذَا يَؤُمُّ الْأَحَدِ وَ هُوَ يؤمك وَ بِاسْمِكَ، وَ أَنَّا ضَيْفُكَ فِيهِ وَ جَارَكَ، .....»(1)

از مؤيدين حديث صفوان:

علامه جليل شیخ احمد بن الشيخ صالح آل طوق القطيفی، متوفي بعد از سال 1245 در «الرسالة التاسعة عشر، رسائل آل طوق القطيفی» جلد4 صفحه 49 فصل 2 نوشته:

و لكن روى الشيخ في المصباح عن صفوان الجمال، عن أبي عبدالله سلام الله عليه قال: ولد أمير المؤمنين عليه السلام في يوم الأحد لسبع خلون من شعبان. والظاهر أن طريق الشيخ إلى صفوان صحيح، و ظاهر بعض أكابر المعاصرين العمل بظاهرها.

و می گوید:

والأصح عندي أنه عليه السلام ولد يوم الأحد سابع شعبان، والرواية به صحيحة؛ لأن الشيخ رواها في المصباح عن صفوان بن مهران، و طريقه إليه صحيح، وهو ثقة جليل

ص: 337

...

ایشان تصریح دارد به صحت سند و این که بزرگان از معاصرینش به ظاهر حديث صفوان از امام صادق علیه السلام عمل می کنند.

وعلامه ابوصالح محمد المهدي ابن بهاء الدين محمد ملقب به صالح بن الشيخ معتوق بن عبد الحميد الفتونی العاملي التباطئ النجفي النسابه، متوفی 1183 هجری قمری، صاحب کتاب «حديقة النسب» چنین سروده:

مؤيدة الْجُمُعَةِ يَوْمَ السَّابِعِ *** فِي شَهْرِ شَعْبَانَ ببَيْتِ الصانع

وَ قَدْ خَلَتْ مِنْهُ ثَلَاثُونَ سِنِّهِ *** مِنْ مؤلد النَبِیِ فَاعْلَمْ سُنَنِهِ

شیخ حسن بن محمد بن على بن محمد تقی بن بهاء الدين فتوني همدانی آملی حائری در قصیده ای که به سال 1278 هجری قمری در تاریخ ائمه هدی علیهم السلام سروده، و آن را «دوحة المهدي» نامیده، چنین می گوید:

وَ فِي ضُحَى الْجُمُعَةِ قَدْ تؤلدا *** مُطَهَّراً مُکَرَماً مُسَدَداً

و كانَ ذَا فِي كَعْبَةُ الرَحمانِ *** لِسَبْعَةِ خَلَوْنَ مِنْ شَعْبَانَ (1)

به روز جمعه به هنگام ظهر، آن مولود پاک وکریم و نیرومند دیده به جهان گشود

این درخشش در خانه کعبه *** هفت روز گذشته از شعبان بود.

به همین مقدار در این جا اکتفا می شود.

لازم به ذکر است

اقامه مجالس احیای امر اهل بیت خاصه امیر المؤمنين عليهم السلام در هر زمانی و از آن ها روز سیزدهم ماه رجب و ذكر فضائل آنان در چنین روزی نه تنها مانعی ندارد که اجر و ثواب دارد، لكن بدانیم از ظلم هایی که بر این خاندان رفته این است که سخن صریح امام معصوم درباره تاریخ دقیق میلاد آن حضرت کنار گذاشته شده و معمول نیست و تاریخی جعلی که منشأ آن خبری از یکی از امویان که از دشمنان آن حضرت بوده اند، میان شیعیان مشهور و معمول گشته

ص: 338

است، بایسته است در این امر نیز به فرمایش امام معصوم جعفر صادق علیه السلام عمل کنیم و روز ولادت واقعی حضرت را به ذكر فضائل و مناقب آن حضرت احیاء نموده و قلب قلب عالم موجود را شاد نماییم. از ذات الله تبارک و تعالی می خواهیم به ارادت مندان امیرالمؤمنين على بن ابی طالب عليه السلام بصیرت بیشتر عنایت کند و توفیق پیروی از اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام را در همه چیز عطا فرماید.

***

باز از آن کتاب نقل می کند:

لما دخل عمر و من معه على (منزل) فاطمة عليها السلام بکت و بكوا أولادها الحسن و الحسين عليهما السلام و أم كلثوم و زینب و رقية، و (لما أخرج علي) خرجوا باکین يتبعون أباهم، و خرجن نساء المدينة باكيات معهم صارخات، معهن أسماء بنت عمیس زوجة أبي بكر، فاعترضها خالد بن الوليد و قال: ارجعي، فقالت له: أين ترکت دیسما؟! لا والله لا أرجع حتى (ترجع بنت رسول الله؛ و قالت فاطمة: «لا أرجع حتى يخلوا عن ابن عمي»، فغضب رجل من الأنصار يقال له رفاعة بن رافع و قال لخالد: و الله لئن اعترضتها لأضربن أنفك بسيفي هذا؛ فناداه عمر: اكفف و الحق بنا ....(1)

وقتی که عمرو همراهانش به خانه فاطمه علیها السلام داخل شدند حضرتش گریست و فرزندانش حسن و حسین و ام كلثوم و زینب و رقیه عليهم السلام گریستند، و وقتی که على را از خانه بیرون بردند، آنان در پی پدرشان گریان بیرون رفتند، و زنان مدينه گریان و شیون کنان با آنان خارج شدند، اسماء بنت عمیس همسر ابوبکر همراه آنان بود، خالد بن الوليد راه براو گرفت و به او گفت: برگرد، به او گفت: «دیسم»را کجا ترک کردی؟! نه به خدا سوگند باز نمی گردم مگر آن که دختر رسول الله برگردد. و فاطمه فرمود: تا پسر عمویم را وانگذارند باز نمی گردم، مردی از انصار که رفاعة بن رافع گفته می شد غضب کرد و به خالد گفت: به خدا سوگند که اگر راه براو گرفتی با این شمشیرم بینی تو را می زنم. عمر او را ندا داد: بس کن و به ما ملحق شو....

()و أما قول أسماء لخالد: أين ترکت دیسما؟ فإن أباه الولید بن المغيرة كان له عبد يقال له بركة يرعى غنمه فسماه ديسمأ ، فوثب على أهله فحملت بخالد، فلما وضعته على شبهة نفاه الوليد منه و لم يلحقه به، فلما كبرو رأی خالد وقوته و عقله ألحقه به، و قال فيه ابن الزبعري السهمي: قل للوليد متى سمعت باسمك * ذا ما كان دیسم في الأسماء في الحكم.

ص: 341

و اما سخنی که اسماء به خالد گفت: «أين ترکت دیسما؟ .«دیسم»را در کجا واگذاشتی؟) به این جهت بود که پدرش ولید بن المغيره را برده ای بود که گوسفندانش را چرا می داد و نامش بركة بود، او را دیسم نامید. سپس این غلام بر زن ولید افتاد و نزدیکی کرد، در نتیجه به خالد حامله شد، وقتی او را زایید بر شبهه بود و ولید او را از خود ندانست و نفی نمود و به خود ملحق نکرد (فرزند خود ندانست) وقتی بزرگ شد و خالد و نیرو و عقل او را دید، او را به خود ملحق نمود، و ابن الزبعرى السهمی درباره او سرود: بگوبه ولید چه وقت اسمت را شنیدی آن وقت که دیسم را در نام ها و حکمت ها نبود .

و در بسیاری از منابع عامه نیز حضرت رقیه دختر گرامی حضرت فاطمه علیها السلام ذکر شده،(1) و تا کنون بیش از آن چه ذکر گردید، درباره این فرزند گرام آل طاها صلوات الله عليهم، نیافته ایم و از ماجرای رحلت و یا شهادت ایشان خبری ندیده ایم، فسلام الله عليهم اجمعين .

نماید، و به خانه آن شخص رفت، و ام كلثوم مخفي بود تا این که آن شخص به شک افتاد و گفت: به مردم خبر می دهم که على سحر نموده است، که پیش از کارش مرد، و پس از او ام كلثوم آشکار گردید. هم چنین بنابر نقل ابن شهرآشوب در المناقب از کتاب الإمامة نوبختی که گفت: پس از درخواست ازدواج آن شخص با ام كلثوم، او کوچک بوده است و به سن ازدواج نرسیده است، و روایات حاکی از ازدواج آنها در کتب مخالفين است و یا از جهت سند ضعیف هستند و نشان دهنده ساختگی بودن آن ها است.

با خود می گفتند ما را در این جا جای داده اند تا روی ما خراب شود و ما را بکشد. در حديث شریف از امام جعفر صادق عليه السلام است که فرمودند:

« أُتِيَ بِعَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ عَلَيْهِمَا السَّلَامُ وَ مَنْ مَعَهُ إِلَى يَزِيدَ بْنَ مُعَاوِيَةَ عَلَيْهِمَا لَعَائِنُ اللَّهُ وَ مَنْ مَعَهُ جعلوه فِي بَيْتُ فَقَالَ بَعْضُهُمْ : إِنَّمَا جَعَلْنا فِي هَذَا الْبَيْتِ لِيَقَعَ عَلَيْنَا فیقتلنا ، فراطن الْحَرَسُ فَقَالُوا : أُنْظُرُوا إِلَى هَؤُلَاءِ يَخَافُونَ أَنْ تَقَعُ عَلَيْهِمُ الْبَيْتِ ، وَ إِنَّمَا يَخْرُجُونَ غَداً فَيَقْتُلُونَ ! قَالَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ عَلَيْهِمَا السَّلَامُ : لَمْ يَكُنِ فِينَا أَحَدُ يُحْسِنُ الرطانة غَيْرِي ، وَ الرطانة عِنْدَ أَهْلِ الْمَدِينَةِ الرومیة».

موقعی که حضرت علی بن الحسين و آن افرادی را که با آن حضرت بودند نزد یزید بن معاویه عليهما لعائن الله آوردند و آن حضرت را در یک خانه ای جای دادند که (سقف آن در شرف خراب شدن بود) بعضی از اسیران گفتند: ما را در این خانه جای دادند که سقف آن بر سر ما خراب شود و ما را به قتل برساند. پاسبانان به زبان رومی با یکدیگر می گفتند: این اسیران را بنگرید که می ترسند این خانه بر سرشان خراب شود. در صورتی که فردا آنها را خارج کنند و کشته خواهند شد؟! حضرت سجاد عليه السلام فرمود: در میان ما کسی نبود که زبان رومی چون من به نیکویی بداند. و رطانة در نزد اهل مدينه زبان رومی است.(1)

و ابن بابویه در الأمالی به سند خود از فاطمه فرزند امیر المؤمنين صلوات الله عليهما نقل کرده که فرمود:

«ثُمَّ إِنَّ يَزِيدُ لَعَنَهُ اللَّهُ أَمِيرَ بِنَسَاءِ الْحُسَيْنِ عَلَيْهِ السَّلَامُ فحبسن مَعَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ عَلَيْهِمَا السَّلَامُ فِي محبس لَا يکنهم مِنْ حَرٍّ وَ لَا قُرٍّ حتی تقشرت وُجُوهِهِمْ...»(2)

سپس یزید .-لعنت خداوند بر او باد- دستور داد زنان حسين عليه السلام را همراه با امام علی بن الحسين عليهما السلام در زندانی جا دادند که از سرما و گرما جلوگیری نداشت تا چهره هایشان پوست گذاشت ... ».

ص: 344

او مشرک می شوند.

... او (یعنی امام حسين عليه السلام) را گروهی از مسلمانان یاری کنند، آنان در روز قیامت، از جمله سروران شهدای امت من هستند....

امام جعفر صادق عليه السلام فرمودند:

«خَرَجَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَامُ يَسِيرُ بِالنَّاسِ ، حَتَّى إِذَا كَانَ مِنْ کربلاء عَلَى مَسِيرَةِ مِيلٍ أَوْ مِيلَيْنِ ، فَتَقَدَّمَ بَيْنَ أَيْدِيهِمْ ، حتی إِذَا صَارَ بِمَصَارِعِ الشُّهَدَاءِ قَالَ : قُبِضَ فِيهَا مِائَتَا نَبِيٍّ وَ مِائَتَا وَصِيٍّ وَ مِائَتَا سِبْطٍ شُهَدَاءَ بِأَتْبَاعِهِمْ ، فَطَافَ بِهَا عَلَى بَغْلَتِهِ خَارِجاً رجلیه مِنَ الرِّكَابِ وَ أَنْشَأَ يَقُولُ : مُنَاخُ رِكَابٍ ، وَ مَصَارِعُ شُهَدَاءَ ، لَا يَسْبِقُهُمْ مَنْ كَانَ قَبْلَهُمْ ، وَ لَا يَلْحَقُهُمْ مَنْ كَانَ بَعْدَهُمْ».(1)

امیرالمؤمنين على علیه السلام از خانه خارج شدند و در میان مردم حرکت کردند، تا اینکه فاصله ایشان تا کربلا یک میل و یا دو میل بود، در میان ایشان از همه جلوتر رفتند تا به محل شهادت شهدای کربلا رسیدند، فرمودند: در این سرزمین 200 پیامبر و 200 جانشین پیامبر از دنیا رفته اند و 200 پیامبرزاده همراه با پیروانشان در این مکان شهید شده اند. پس از این کلام، در حالی که روی قاطر بودند و پای مبارک از رکاب بیرون آورده بودند، آن مکان را طواف کرده و در حال طواف می فرمودند: محل خواباندن مرکب هایی و محل شهادت شهدایی که گذشتگان آنان بر آن ها پیشی نگرفتند و کسانی

که پس از ایشان هستند نیز هرگز به ایشان نخواهند پیوست.

مؤمنان گرفتار خواهند شد و خداوند در آن حال ایشان را از یکدیگر جدا می سازد و بازشناسی می کند، همانا خداوند هرگز مؤمنان را از بلای دنیا و تلخ کامی های آن در امان نداشته است، بلکه آنان را در این جهان از کوری در آخرت و از سیه روزی در امان داشته، سپس فرمود: على بن الحسين عليهما السلام کشته های خود (اجساد کشتگان خانواده اش را که در روز عاشورا به شهادت رسیدند) بعضی را بر روی بعضی دیگر می گذاشت و می فرمود: کشته گان ما کشته گان پیامبران (و خاندان پیامبران) هستند».

سید مقرم قدس سره می نویسد: تاریخ نویسان آورده اند که سیدالشهداء عليه السلام در نزدیکی میدان جنگ خیمه ای را برپا نمود و می فرمود که کشته های اصحاب و اهل بیتش را به آن خیمه حمل کنند و هر شهیدی را که می آوردند می فرمود:

«قَتْلَةٍ مِثْلَ قِتْلَةِ النَّبِيِّينَ وَ آلِ النَّبِيِّينَ».(1)

کشته هایی (شهیدانی) همانند کشته ها (و شهیدان) پیامبران و خاندان پیامبران اند.

نخواهند داشت؛ کسانی که در کربلا با امام بودند، برگزیدگان الهی هستند تا جایی که از شمار آنان، یک تن کم و یا به تعداد آنان اضافه نمی شود.

اصحاب امام حسين عليه السلام، اختصاصاتی داشتند که در زیارت های شهدای کربلا که در اوقات مختلف خوانده می شود، به این نشانه ها و ویژگی ها تصریح و دلالت شده است.

از چهار مقدمه ای که گذشت عصمت حضرات شهدای کربلاء . به سبب طینت آنان که از طینت انبیاء است . به روشنی معلوم می شود اما عصمت درجاتی دارد و خمیرمایه آن قبول ولایت وولایت الله ورسول الله واهل بیت اطهاراو صلوات الله عليهم اجمعین است. شهدای کربلاء حائز درجه ای هستند که از سادات شهدای امت نبی خاتم می باشند.

حال با توجه به مطالبی که همراه با بیان معصومین علیهم السلام ذکر گردید به آخرین مقدمه می رسیم: این که تنها منبع معتبر برای اخذ معارف و حقایق دینی، که ارزش و اعتبار استناد و استدلال دارد، قرآن و عترت است، از طریق راویان مورد وثوق و شیعیان و ارادت مندان به اهل بیت علیهم السلام و نه از دشمنان آنان.

خبر از غیراهل عصمت است و ضعیف می باشد.

و اكثر کتاب ها . مانند تاریخ طبری . که از مقتل أبي مخنف نقل کرده اند، یک جانبه و در راستای رضایت امویان و دشمنان اهل بیت نبوت - عليهم لعائن الله تترى - تحریر شده است؛ چنان چه طبری حوادث سال 11 هجری را با شکوهی خاص بیان می کند و تمام آن را در ابوبکر و عمرو عثمان خلاصه می کند، وی فضائل حضرات اهل بیت نبوت را پنهان می نماید و بدین شکل شدیداً دشمنی خود را با اهل بیت علیهم السلام آشکار می سازد.

طبری در نقل حوادث تاریخی، در بیش از 700 مورد، از فردی به نام «سيف بن عمر»روایت کرده که شرح حال او در منابع رجالی و نزد حدیث شناسان، حتى عامه مشخص است و برخی از رجاليون عامه، او را با عنوان «کتاب وضاع»یاد نموده و به او نسبت کفر و زندقه می دهند. (ر.ک: الغدير جلد8 صفحه 327).

رضایت نمی دهید؟ عمر بن سعد گفت: به خدا اگر کار با من بود رضایت می دادم اما امیر تو این را نپذیرفت. گويد: حر بیامد و با کسان بایستاد، یکی از مردم قومش نیز با وی بود به نام قرة پسر قیس. حر به او گفت: امروز اسبت را آب داده ای ؟ گفت: نه. گفت: نمی خواهی آبش دهی؟ قره گوید: به خدا پنداشتم که می خواهد دور شود و حاضر جنگ نباشد و نمی خواهد به هنگام این کار او را ببینم و از او خبر دهم، گفتمش: آبش نداده ام و می روم و آبش می دهم. گوید: از جایی که وی بود دور شدم. گوید: به خدا اگر مرا از مقصود خویش آگاه کرده بود با وی پیش حسین رفته بودم. گوید: بنا کرد، کم کم به حسین نزدیک شد، یکی از قوم وی به نام مهاجر پسر اوس گفت: ای پسر یزید چه می خواهی؟ می خواهی حمله کنی ؟ گوید: او خاموش ماند و لرزش سراپایش را گرفت. مهاجر گفت: به خدا کار تو شگفتی آور است، هرگز به هنگام جنگ تو را چنین ندیده بودم که اکنون می بینم، اگر به من می گفتند: دلیرترین مردم کوفه کیست؟ از تو نمی گذشتم، این چیست که از تو می بینم؟ گفت: به خدا خودم را میان بهشت و جهنم مردد می بینم، به خدا اگر پاره پاره ام کنند و بسوزانند چیزی را بر بهشت نمی گزینم. گويد: آن گاه اسب خویش را زد و به حسین عليه السلام پیوست و گفت: خدایم فدایت کند، من همانم که تو را از بازگشت بداشتم و همراه تو شدم و در این مکان فرودت آوردم. به خدایی که جز او خدایی نیست گمان نداشتم این قوم آن چه را گفته بودی نپذیرند و کار ما به اینجا بکشد. به خویش می گفتم که قسمتی از دستور این قوم را اطاعت می کنم که نگویند از اطاعتشان برون شده ام ولی آن ها این چیزها را که حسین می گوید می پذیرند، به خدا اگر می دانستم که نمی پذیرند چنان نمی کردم، اینک پیش تو آمده ام و از آن چه کرده ام به پیشگاه پروردگارم توبه می برم، تو را به جان یاری می کنم تا پیش رویت بمیرم آیا این را توبه من می دانی ؟ فرمود: آری، خدا توبه ات را می پذیرد و تو را

ص: 351

می بخشد، نام تو چیست؟ گفتم: من حرم پسر یزید. گفت: تو چنان که مادرت نامت داد، حرى، إن شاء الله در دنیا و آخرت حری، فرود آی. گفتم: من به حال سواری از پیاده بهترم، بر اسبم مدتی با آنها می جنگم و آخر کارم به فرود آمدن می کشد. فرمود: خدا رحمتت کند، هر چه به نظرت می رسد بکن. گويد: حر پیش روی اصحابش رفت و گفت: ای قوم، چرا یکی از این چیزها را که حسین به شما عرضه می کند نمی پذیرید که خدایتان از جنگ وی معاف دارد؟ گفتند: اینک امیر عمر بن سعد، با وی سخن کن. گوید: با وی سخنانی گفت همانند آن چه از پیش با وی گفته بود و نیز به اصحاب خویش گفته بود. عمر گفت: دلم می خواست اگر راهی می یافتم چنین می کردم. حر گفت: ای مردم کوفه! مادرتان عزادارتان شود و بگرید که او را دعوت کردید و چون بیامد تسلیمش کردید، می گفتید خویشتن را برای دفاع از او به کشتن می دهید، اما بر او تاخته اید که خونش بریزید، خودش را داشته اید، گلویش را گرفته اید و از همه سو در میانش گرفته اید و نمی گذارید در دیار وسیع خدا برود تا ایمن شود و خاندانش نیز ایمن شوند، به دست شما چون اسیر مانده که برای خویش نه سودی تواند گرفت و نه دفع ضرری تواند کرد، وی را با زنانش و کودکان خردسالش و یارانش از آب روان فرات که یهودی و مجوسی و نصرانی می نوشند، و خوک ها و سگان روستا در آن می غلطند ممنوع داشته اید که هم اکنون از تشنگی از پا در آمده اند، چه رفتار بدی با بازماندگان محمد پیش گرفته اید، اگر هم اکنون توبه نیارید و از این رفتارتان دست برندارید خدا به روز تشنگی آبتان ندهد. گوید: پیادگان قوم سوی او حمله بردند و تیر انداختند که رفت تا پیش روی حسین ایستاد.(1)

مرسل است، چنین بر می آید که حرو لشکرش در ظاهر امر، بنابر دستور پسر زیاد لعنه الله، راه بر امام بستند و گاهی همراهی می کردند تا این که به کربلا رسیدند و مانع از بازگشت امام به مکه شدند اما چنان چه گذشت ، روایت طبری، محلی از اعتنا ندارد.

وَ جَازَ عَسْکَرَ عُمَرَ بْنِ سَعْدٍ لَعَنَهُ اَللَّهُ إِلَی عَسْکَرِ اَلْحُسَیْنِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ وَاضِعاً یَدَهُ عَلَی رَأْسِهِ وَ هُوَ یَقُولُ اَللَّهُمَّ إِلَیْکَ أُنِیبُ [أَنَبْتُ] فَتُبْ عَلَیَّ فَقَدْ أَرْعَبْتُ قُلُوبَ أَوْلِیَائِکَ وَ أَوْلاَدَ نَبِیِّکَ یَا اِبْنَ رَسُولِ اَللَّهِ هَلْ لِی مِنْ تَوْبَهٍ؟ قَالَ نَعَمْ تَابَ اَللَّهُ عَلَیْکَ قَالَ: یَا اِبْنَ رَسُولِ اَللَّهِ! أَ تَأْذَنُ لِی فَأُقَاتِلَ عَنْکَ؟ فَأَذِنَ لَهُ فَبَرَزَ وَ هُوَ یَقُولُ:

أَضْرِبُ فِی أَعْنَاقِکُمْ بِالسَّیْفِ * عَنْ خَیْرِ مَنْ حَلَّ بِلاَدَ اَلْخَیْفِ

فَقَتَلَ مِنْهُمْ ثَمَانِیَهَ عَشَرَ رَجُلاً ثُمَّ قُتِلَ فَأَتَاهُ اَلْحُسَیْنُ عَلَیْهِ السَّلاَمُ وَ دَمُهُ یَشْخَبُ فَقَالَ:

بَخْ بَخْ یَا حُرُّ أَنْتَ حُرٌّ کَمَا سُمِّیتَ فِی اَلدُّنْیَا وَ اَلْآخِرَهِ ثُمَّ أَنْشَأَ اَلْحُسَیْنُ یَقُولُ:

لَنِعْمَ اَلْحُرُّ حُرُّ بَنِی رِیَاحٍ * وَ نِعْمَ اَلْحُرُّ عِنْدَ مُخْتَلَفِ اَلرِّمَاحِ

وَ نِعْمَ اَلْحُرُّ إِذْ نَادَی حُسَیْناً * فَجَادَ بِنَفْسِهِ عِنْدَ اَلصَّبَاحِ

ثُمَّ بَرَزَ مِنْ بَعْدِهِ زُهَیْرُ بْنُ اَلْقَیْنِ اَلْبَجَلِیُّ...».(1)

... خبر به عبيد الله بن زیاد رسید که حسین (علیه السلام) در رهیمیه فرود آمده، حربن یزید را با هزار سوار جلوی او فرستاد، حر گفت: چون از منزل برآمدم که برابر حسين (عليه السلام) روم، سه بار ندایی را شنیدم که «ای حر! مژده بهشت گیر»برگشتم، کسی را ندیدم. گفتم: مادر به عزای حر بنشیند، به جنگ زاده پیغمبر می رود، چگونه مژده بهشت دارد؟ حر هنگام نماز ظهر به حسین (عليه السلام) رسید، حسین پسرش را امر کرد اذان و اقامه گفت و حسين (عليه السلام) با هر دو گروه نماز ظهر را خواند و چون سلام نماز داد، حرپیش جست و عرض کرد: السلام عليك يا ابن رسول الله و رحمة الله و برکاته» حسين فرمود: و عليك السلام، تو کیستی ای بنده خدا؟ گفت: من حربن یزید هستم. فرمود: حر، به جنگ ما آمدی یا به یاری ما؟ گفت: مرا به جنگ شما فرستادند و به خدا پناه می برم که از قبر برآیم و پایم به موی سرم بسته باشد و دستم به گردنم و مرا به رو در آتش جهنم اندازند. ای زاده رسول خدا (صلی الله عليه و آله و سلم) کجا می روی؟ به حرم جد خویش بازگرد، زیرا تو را می کشند. حسین فرمود:

ص: 354

من می روم و ز مرگ ننگی نبود *** آن را که به دل نیت خیر است و جهاد

هم درد نکویان شود و جان بدهد *** از بدمنش و مجرم و بی دین آزاد

با عیب بمانم و بمیرم بی غم *** خواری که بمانی و بود دشمن شاد

حسين (عليه السلام) ره سپرد تا... به کربلا منزل نمود... حربن یزید بر اسب خود زد و از لشکر عمر بن سعد لعين به لشکر حسین (عليه السلام) آمد و دست بر سر نهاد و می گفت: خدایا، به سوی تو بازگشتم، توبه ام بپذیر که دل دوستانت و اولاد پیغمبرت را به هراس انداختم. یا ابن رسول الله ، آیا توبه من قبول است؟ فرمود: آری، خدا توبه ات پذیرفت. گفت: یابن رسول الله، به من اجازه می دهی از جانب شما نبرد کنم؟ به او اجازه داد و به میدان رفت و می گفت:

به گردن زنمتان به شمشیر تیز *** زبهتر کسی کامده در عراق

و هیجده کس از آن ها را کشت و کشته شد. حسین بالینش آمد و هنوز خون از او فواره می زد، فرمود: به به، تو در این دنیا و در آخرت، آزادی که حتی نام داری و این شعر را بالای سرش سرود:

چه خوش حریست حربن ریاحی *** شکیبا زیر نیزه و در پناهم

چه خوش حری که گوید وا حسينا *** ببخشد جان بجنگد در سپاهم

يَذُبُّ عَنْ حَرَّمَ رَسُولُ اللہ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ؟ فَإِذَا الْحُرُّ بْنِ يَزِيدَ قَدْ أَقْبَلَ عَلَى ابْنِ سَعْدٍ وَ قَالٍ : أَ مُقَاتِلٍ أَنَّ هَذَا الرَّجُلِ ؟ قَالَ : إِي وَ اللَّهِ قَتَّالًا أَيْسَرُهُ أَنْ تَطِيرُ الرُّءُوسِ وَ تَطِيحُ الْأَيْدِي . قَالَ : فَمَضَى الْحُرِّ وَ وَقَفَ مَوْقِفاً مِنْ أَصْحَابِهِ وَ أَخَذَهُ مِثْلَ الأفكل ، فَقَالَ لَهُ الْمُهَاجِرُ بْنُ أَوْسٍ : وَ اللَّهِ إِنَّ أَمَرَكَ لمريب ، وَ لَوْ قِيلَ لِي : مِنْ أَشْجَعُ أَهْلِ الْكُوفَةِ ؟ لَمَّا عَدُوَّكَ ، فَمَا هَذَا الَّذِي أَرَاهُ مِنْكَ ؟ قالَ لَهُ : وَ اللَّهُ إِنِّي أَخْيَرُ نَفْسِي بَيْنَ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ ، فَوَ اللَّهِ لَا أَخْتَارُ عَلَى الْجَنَّةِ شَيْئاً وَ لَوْ قُطِعَتْ وَ حُرْقَت(1) ثُمَّ ضَرَبَ فَرَسِهِ وَ لكزه بِرِجْلَيْهِ . وَ أوما إِلَى وُلْدِهِ بُكَيْرٍ أَنَّ كُنَّ عَلى أَثَرِي ، فَأَتَى إِلَى الْحُسَيْنِ عَلَيْهِ السَّلَامُ وَ اعْتَذَرَ وَ قَالٍ : هَلْ مِنْ تَوْبَةُ ؟قَالَ عَلَيْهِ السَّلَامُ : نَعَمْ يَتُوبُ اللَّهُ عَلَيْكَ . فَفَرِحَ بِهِ وَ قَالَ عَلَيْهِ السَّلَامُ : مِنْ هَذَا الْغُلَامِ ؟ قَالَ : سَيِّدِي هَذَا وُلْدِي . فَقَالَ عَلَيْهِ السَّلَامُ: جزاکم اللَّهُ عَنِّي خَيْراً ، ثُمَّ قَالَ لَهُ : إنزل يَا حُرُّ . فَقَالَ : أَنَا لَكَ فَارِساً خیر مِنِّي رَاجِلًا وَ اسْتَأْذَنَ الْحُسَيْنِ عَلَيْهِ السَّلَامُ وَ رَجَعَ إِلَى الْقَوْمِ وَ نادی ، يا أَهْلَ الْكُوفَةِ . اتَّقُوا اللَّهَ عِبَادَ اللَّهِ ، عَلَّامُ دعوتموا هَذَا الْعَبْدِ الصَّالِحُ ؟ حَتَّى إِذا أتاکم غدرتموا بِهِ وَ نكثتموا وَ مَنَعْتُمُوهُ الرُّجُوعِ إِلَى بِلَادِهِ ، فَصَارَ فِي أَيْدِيكُمْ لَا يَمْلِكُ لِنَفْسِهِ ضَرّاً وَ لَا نَفْعاً ، وَ مَنَعْتُمُوهُ مِنْ شُرْبِ الْمَاءِ ، بِئْسَ مَا خَلَّفْتُمُ مُحَمَّداً صَلَّى اللَّهُ علیه وَ آلِهِ فِي ذُرِّيَّتِهِ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ . ثُمَّ قَالَ لِوُلْدِهِ . إحمل عَلَى الْقَوْمِ ، بَارَكَ اللَّهُ فِيكَ ، فَإِنِّي فِي أَثَرِكَ ، فدنى بُكَيْرٍ مِنَ الْحُسَيْنِ عَلَيْهِ السَّلَامُ وَ قَبَّلَ يَدَيْهِ وَ رِجْلَيْهِ وَ وَدَّعَهُ وَ بَرَزَ بین الصَّفَّيْنِ فَقَالَ الْحُرُّ الْحَمْدُ لِلَّهِ يَا بُنَيَّ الَّذِي طَهِّرْنَا مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ ، ثُمَّ قَالَ الْحُرُّ لِلْحُسَيْنِ عَلَيْهِ السَّلَامُ : يَا مَوْلَايَ ! لَمَّا خَرَجَتْ مِنَ الْكُوفَةِ ، عَقَدَ لِيَ ابْنُ زیاد رایات وَ أَمَرَنِي عَلَى أَلْفِ فَارِسٍ وَ إِذَا أَنَا بمناد مِنْ خَلْفِي وَ هُوَ يَقُولُ : أَبْشِرْ بِالْجَنَّةِ ، فَقُلْتُ فِي نَفْسِي : هَذَا الشَّيْطَانُ یهتف لِي : أَبْشِرْ بِالْجَنَّةِ ، وَ أَنَّا سَائِرُ إِلَى حَرْبِ ابْنِ بِنْتِ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ . فَقَالَ الْحُسَيْنُ عَلَيْهِ السَّلَامُ : هَذَا هُوَ الْخَضِرُ عَلَيْهِ السَّلَامُ أَمَرَ أَنْ يُبَشِّرُكَ بِالْجَنَّةِ ثُمَّ حُمِلَ لَهُ وُلْدِهِ وَ لَمْ يَزَلْ يُقَاتِلُ حَتَّى قُتِلَ بَيْنَ الْقَوْمِ سَبْعِينَ مبارزا ، وَ رَجَعَ إِلَى أَبِيهِ وَ قَالٍ : هَلْ شَرْبَةِ مَاءٍ أَتَقَوَّى بِهَا عَلَى أَعْدَاءِ اللَّهِ وَ أَعْدَاءِ رَسُولَهُ ؟ فَقَالَ : إصبر يَا بُنَيَّ قَلِيلًا وَ

ص: 356

أَرْجَحُ فَقَاتَلَ ، فَرَجَعَ بُكَيْرٍ إِلَى الْقَوْمِ وَ لَمْ يَزَلْ يُقَاتِلُ حَتَّى قُتِلَ خَلْقاً كَثِيراً ، وَ اسْتُشْهِدَ فَلَمَّا نَظَرَ الْحُرِّ إِلَيْهِ قَتِيلًا قَالَ : الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي مَنَّ عَلَيْكَ بِالشَّهَادَةِ بَيْنَ يَدَيِ إِمَامُكَ ، ثُمَّ حُمِلَ الْحُرِّ بَعْدَ أَنْ إستأذن مِنَ الْحُسَيْنِ عَلَيْهِ السَّلَامُ وَ هُوَ يَرْتَجِزُ فَقَتَلَ مَقْتَلَةً عَظِيمَةُ ثُمَّ قَالَ : تَبّاً لَكُمْ يَا أَهْلَ الْكُوفَةِ مَا أجرأکم عَلَى اللَّهِ ، تمنعونه الْمَاءِ؟! ما لَكُمْ؟! لا سقاکم اللَّهُ يَوْمَ الْمَاءِ الظَّمَاءِ الأکبر ، هَلْ مِنْ مبارز ؟ فَبَرَزَ إِلَيْهِ سُفْيَانَ فَمَا لَبِثَ سَاعَةً حَتَّى قَتَلَهُ ، وَ لَمْ يَزَلْ يُقَاتِلُ حَتَّى قُتِلَ أَرْبَعِينَ مبارزا ، ثُمَّ عَطَفَ بِالْحَمْلَةِ بَعْدَ أَنْ أُثْخِنَ بالجراح ، قَالَ : فَرَمَوْهُ بِالنَّبْلِ فَرَجَعَ».(1)

هنگامی که حسين عليه السلام با عمر بن سعد روبرو شد و جنگ برپا گردید خدای تعالی مدد غیبی فرو فرستاد تا آن جا که بال های خود را بالای سر حسین گشودند، سپس حضرتش را مخیر کردند که بر دشمنانش پیروز گردد و یا خداوند را (با شهادت) ملاقات نماید و آن حضرت ملاقات خداوند را (با شهادت) برگزید، سپس حسين عليه السلام فریاد برآورد: آیا دادرسی نیست که برای رضای خدا به داد ما برسد؟ آیا دفاع کننده ای نیست که از حرم رسول خدا دفاع کند؟ پس آن گاه حربن یزید روی به پسر سعد آورده و گفت: راستی با این مرد خواهی جنگید؟ گفت: آری به خدا سوگند، جنگی که آسان ترین مراحلش آن باشد که سرها از بدن ها بپرد و دست ها از پیکرها بیفتد. گوید: حررفت و جایی نزدیک اصحابش ایستاد و لرزه بر اندامش افتاده بود، مهاجربن اوس به او گفت: به خدا قسم که کار تو شک برانگیز است، چه اگر از من سؤال می شد دلاورترین افراد اهل کوفه کیست؟ من جز از نام تو نمی گذشتم، این چه حالتی است که در تو می بینم؟! به او گفت: به خدا که خود را بر سر دو راهی بهشت و دوزخ مخیر می بینم و به خدا قسم بر بهشت چیز دیگری اختیار نکنم هر چند پاره پاره و سوزانده شوم،این گفت و رکاب بر اسب زد و به پسرش بکیر اشاره کرد که پشت سرم بیا، و متوجه به سوی حسین گردید و معذرت خواهی کرد، و گفت: آیا (راه قبول) توبه ای هست؟ امام حسین

ص: 357

عليه السلام فرمود: آری خداوند توبه تو را می پذیرد، پس به آن (سخن امام) شاد شد. و امام فرمود: این جوان کیست؟ عرضه داشت: ای سرورم! این فرزند من است. پس امام عليه السلام فرمود: خداوند از جانب من به شما خیر دهد. امام فرمود: ای حر پیاده شو، عرض کرد: سواره باشم برایت بهتر است تا پیاده باشم. و از امام عليه السلام اجازه گرفت و به سوی لشکر (دشمن) رفت و ندا داد: ای اهل کوفه! ای بندگان خدا از خداوند پروا کنید، بر چه چیزی این بنده صالح را دعوت نمودید؟ تا این که به سوی شما آمد با او مکرنمودید و پیمان شکستید و از بازگشتش به سرزمین خود منع نمودید، پس در دستان شما چنان شد که برای خود مالک نفع و ضرری نگردید، و او را از نوشیدن آب نیز منع نمودید، چه بد رعایت محمد را درباره فرزندانش و اهل بیتش کردید. سپس به فرزندش گفت: بر لشکریان حمله نما، الله در تو برکت نهد، همانا من در پی تو هستم، پس بکیر نزدیک امام حسين عليه السلام آمد و دو دست و دو پای امام بوسید و با امام وداع کرد و میان دوصف لشکر به مبارزه پرداخت. حر گفت: پسرم، حمد برای خداوندی است که ما را از قوم ظالم پاک و طاهر خود، سپس به امام علیه السلام عرض کرد: ای مولای من! وقتی که از کوفه خارج شدم، پسر زیاد برای من پرچم هایی را به پا کرد و بر هزار سوار امیر نمود، به ناگاه ندا دهنده ای از پشت سرم ندا داد: (به خودت) بشارت به بهشت بده. پس در خود گفتم: این (ندای) شیطان است که برایم ندا می دهد: (خودت را) به بهشت بشارت بده، حال آن که من به جنگ پسردخت رسول الله صلى الله عليه و آله می روم. امام حسين عليه السلام به او فرمود: این (ندا دهنده) همان خضر عليه السلام است که امر شده بود که تو را به بهشت بشارت دهد. سپس پسر حر حمله نمود و مقاتله می نمود تا این که هفتاد مبارز از لشکریان (عمر سعد) را کشت، و نزد پدر برگشت و گفت: آیا آبی برای نوشیدن هست تا به سبب آن بر دشمنان خدا و رسول قوی شوم؟ حر گفت: ای پسرم کمی صبر پیشه کن و بازگرد و جنگ کن. پس بکیر به سمت لشکر

ص: 358

برگشت و به جنگ پرداخت تا این که بسیاری را کشت، و شهید شد. زمانی که حربه کشته او نگاه کرد گفت: حمد خدای را سزاست که بر تو شهادت در مقابل امامت را نصیبت نمود، سپس حر بعد از اجازه گرفتن از امام حسين عليه السلام، رجز خوان (بر لشکریان) حمله نمود و کشتار عظیمی را (از دشمن) انجام داد و فرمود: ای مردم کوفه نابودی بر شما باد، چه چیزی شما را بر خداوند جرأت داده، او را از آب منع می نمایید؟ روز تشنگی بزرگ تر، خداوند شما را آب ندهد، آیا جنگ آوری هست (با من مبارزه نماید) ؟ پس سفیان به جنگ او رفت که لحظه ای بیش نگذشت که (حر) او را کشت و همچنان به جنگ می پرداخت تا این که چهل تن از مبارزان را کشت، و پس از آن که زخم بسیار داشت، سرخم کرد برای حمله نمودن ، گفت: پس او را تیر زدند و او بازگشت .... در حدیث امالى صدوق قضیه بستن راه امام حسين عليه السلام توسط حرو برخورد حضرت با ایشان وجود ندارد، ضمن این که صحت عبارت «ثكلتك أمك»، توسط امام خطاب به او، محل تردید است، و بشارت حضرت خضر عليه السلام به او «أبشر يا حر»(که در ادامه خواهد آمد) و این که امام عليه السلام ندای به بشارت را تأیید نمودند، بر استقامت او از ابتدای خروجش از کوفه دلالت می کند.

حربه امام ارادت داشت و آن را مکررا در بیانات خویش اظهار می نمود، در نماز به امام اقتدا کرد و امام را دستگیر نکرد و به کوفه نبرد. هم چنین برای اثبات حسن نیت حضرت حر شهید از ابتدای امر به بررسی پرده به پرده ماجرا می پردازیم:

بنابر نقل برخی دیگر از منابع، حزبه امام عرضه داشت:

یا مولاي ! لما خرجت من الكوفة، عقد لي ابن زیاد رايات و أمرني على الف فارس، و إذا أنا بمناد من خلفي و هو يقول: أبشر بالجنة، فقلت في نفسي: هذا الشيطان يهتف لي أبشر بالجنة و أنا سائر إلى حرب ابن بنت رسول الله صلى الله عليه و آله.

ای مولایم! آن گاه که از کوفه خارج شدم، پسر زیاد برایم پرچم هایی را بر پا کرد و مرا امیری بر هزار سوار نمود، و ناگاه ندا دهنده ای از پشت سرم می گفت: بشارت ده به بهشت، با خود گفتم: این شیطان است که برایم ندا می دهد که بشارت ده به بهشت حال آن که به جنگ فرزند دخت رسول الله صلى الله عليه و آله می روم.

و امام حسين عليه السلام به او فرمود:

«هَذَا هُوَ الْخَضِرُ عَلَيْهِ السَّلَامُ أَمَرَ أَنْ يُبَشِّرُكَ بِالْجَنَّةِ».(1)