موسوعة الامام الخمیني قدّس سرّه الشّریف المجلد 39 استفتائات امام خمینی (س) جلد 8

مشخصات کتاب

سرشناسه: خمینی، روح الله، رهبر انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، 1279 - 1368.

عنوان و نام پديدآور: موسوعة الامام الخمیني قدّس سرّه الشریف المجلد 39 استفتائات امام خمینی (س) جلد 8/ تحقیق موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س).

مشخصات نشر: تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، 1396.

مشخصات ظاهری: 10 ج.

فروست: موسوعه الامام الخمینی (س).

شابک: 978-964-212-368-1

وضعیت فهرست نویسی: فاپا(چاپ دوم)

يادداشت: ج.2 - 10 (چاپ اول: 1392)(فیپا).

يادداشت: چاپ دوم.

مندرجات: ج.1. احکام تقلید، طهارت.- ج.2. نماز (از ابتدا تا شرایط شکسته شدن نماز).- ج.3. نماز (از قواطع سفر تا انتها)، روزه، زکات.- ج.4. خمس.- ج.5. حج، امر به معروف و نهی از منکر، مکاسب محرمه.- ج.6. بیع (خرید و فروش)....- ج.7. وقف و نظایر آن، وصیت، یمین و نذر، کفارات.- ج.8. صید و ذباحه، خوردنی ها و آشامیدنی ها....- ج.9. نکاح (از اولیای عقد تا انتها)....- ج.10. قضا، شهادات، حدود، قصاص....

موضوع: فقه جعفری -- رساله عملیه -- پرسش ها و پاسخ ها

*Islamic law, Ja'fari -- Handbooks, manuals, etc. -- Questions and answers

فتوا های شیعه -- قرن 14

Fatwas, Shiites -- 20th century

شناسه افزوده: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)

شناسه افزوده: Institute for Compilation and Publication of Imam Khomeini's Works

رده بندی کنگره: BP183/9/خ8الف47 1396

رده بندی دیویی: 297/3422

شماره کتابشناسی ملی: 3421059

اطلاعات رکورد کتابشناسی: فاپا

آدرس سایت: https://www.icpikw.ir

خیراندیش دیجیتالی : مرکز خدمات حوزه علمیه اصفهان

ویراستار: سید محمّد هادی رضوی خانکهدانی

ص: 1

اشاره

ص: 2

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

ص: 3

فهرست اجمالى

جلد اول احكام تقليد، طهارت

جلد دوم نماز (از ابتدا تا شرايط شكسته شدن نماز)

جلد سوم نماز (از قواطع سفر تا انتها)، روزه، زكات

جلد چهارم خمس

جلد پنجم حجّ، امر به معروف و نهى از منكر، مكاسب محرمه

جلد ششم بيع (خريد و فروش)، شفعه، صلح، اجاره، جعاله، عاريه، وديعه، مضاربه، شركت، مزارعه، مساقات، دين و قرض، رهن، حجر، ضمان، حواله و كفالت، وكالت، اقرار، هبه

جلد هفتم وقف و نظائر آن، وصيت، يمين و نذر، كفارات

جلد هشتم صيد و ذباحه، خوردنى ها و آشاميدنى ها، غصب، احياى موات و مشتركات، لقطه، نكاح (از ابتدا تا احكام عقد ازدواج)

جلد نهم نكاح (از اولياى عقد تا انتها)، طلاق، خلع و مبارات، ظهار، مواريث

جلد دهم قضا، شهادات، حدود، قصاص، ديات، مسائل مستحدثه (بيمه، سفته، سرقفلى، بانك ها، بليط هاى بخت آزمايى، تلقيح مصنوعى، تشريح و ترقيع، راديو و تلويزيون، مقررات دولتى، راهنمايى و رانندگى، خريد و فروش و تقسيم اجناس سهميه اى، خريد و فروش اجناس قاچاق، ماليات و عوارض، عزادارى، رضايت والدين، مسائل اجتماعى بانوان، مسابقات ورزشى، معارف و مسائل اسلامى، مسائل امنيتى و كشورهاى بيگانه، ولايت فقيه)

ص: 4

فهرست مطالب

كتاب صيد و ذباحه

شكار حيوانات ... 3

تذكيه ماهى ... 4

ذبح حيوانات ... 9

شرايط تذكيه ... 9

تذكيه جنين حيوان ... 18

صيد و ذبيحۀ بلاد اسلامى و كفر ... 19

حكم ذبيحۀ اهل تسنن ... 39

قوانين و مقررات شيلات ... 39

شكار حيوانات وحشى ... 43

كتاب خوردنى ها و آشاميدنى ها

بيان حلال و حرام از حيوانات ... 47

ماهى هاى فلس دار و خوردن خاويار ... 47

ميگو... 52

خرگوش... 53

خوك... 54

حشرات... 54

ص: 5

تهيه خوراك حيوانات از ميتۀ حيوانات ديگر ... 55

حيوان نجاست خوار ... 58

حيوان موطوء ... 59

تغذيه از شير انسان ... 62

سؤر (نيم خورده) حيوانات ... 62

توليد جوجه با دستگاه ... 63

بيان حلال و حرام از غير حيوانات ... 63

خوردن چيزهاى نجس ... 63

استعمال دخانيات و سيگار ... 66

استعمال موادّ مخدر ... 74

خوردن چيزهاى مضر ... 77

حرام بودن شراب و مشروبات الكلى ... 78

خوردن مال ديگران ... 79

خوردن چيزهاى مباح و مكروه ... 86

كتاب غصب

حرمت تصرف در ملك غير و اموال عمومى و ضمان به سبب غصب ... 91

مصادره يا استرداد اموال غصبى و ضمان آن ها ... 172

ضمان در ملحقات به غصب ... 184

وجوب برگرداندن چيزى كه غصب شده ... 186

وجوب ردّ بدل منافع عين مغصوب ... 208

ميزان در گرفتن غرامت ... 211

نحوه ضمان در غصب به شكل سلسله وار ... 215

ضمان ما به التفاوت قيمت در صورت نقصان ... 216

ص: 6

زراعت و اشجار در زمين غصبى ... 217

ملكيت فوائد و نمائات مغصوب ... 226

سبب ضمان بودن اتلاف مال غير ... 230

اصلاحات ارضى ... 240

كتاب احياى موات و مشتركات

احكام احياى موات ... 251

زمين هاى موات اصلى ... 251

زمين هاى موات عرضى ... 279

حريم املاك و خانه ها ... 289

حريم قنات ... 291

حريم نهر و رودخانه ... 299

حريم قريه ... 300

احكام تحجير ... 314

اُمورى كه در احياء معتبر است ... 320

حقوق همسايه ها ... 323

احكام مشتركات ... 328

معابر و راه ها ... 328

قنوات، چاه ها و انهار ... 334

معادن... 352

كتاب لقطه

لقطۀ حيوان ... 359

لقطۀ غير حيوان ... 359

ص: 7

احكام اموال پيدا شده و مجهول المالك ... 359

كتاب نكاح (ازدواج)

احكام ازدواج ... 405

لزوم ازدواج و ترغيب به آن و احكام آن ... 406

انتخاب همسر و خصوصيات آن ... 418

اختلاف سن در ازدواج ... 419

ازدواج دو قلوهاى به هم چسبيده ... 419

ازدواج نابينايان با يكديگر ... 419

رقص... 420

مراسم عروسى و سفره عقد ... 421

احكام و آداب خلوت با همسر ... 422

كراهت شديده وطى در دبر ... 424

ترك وطى زوجه بيش از چهار ماه ... 425

جلوگيرى از باردار شدن ... 426

احكام نگاه، لمس و شنيدن:

نگاه كردن مماثل به يكديگر ... 450

نگاه كردن محارم به يكديگر ... 450

نگاه كردن مرد به بدن زن ... 452

نگاه كردن به وجه و كفين زنان ... 458

نگاه كردن به عكس زن نامحرم ... 468

نگاه كردن زن به بدن مرد ... 482

نگاه كردن به زنان اهل ذمه و كفار ... 489

صحبت كردن و نگاه كردن به زن نامحرم به قصد ازدواج ... 491

ص: 8

شنيدن صداى زن نامحرم ... 494

لمس بدن نامحرم ... 508

جواز نظر و لمس بدن نامحرم در صورت ضرورت و اضطرار ... 512

بودن زن و مرد نامحرم در يك مكان ... 533

خياطى و دوخت لباس زنانه توسط مردان ... 534

حجاب و پوشش ... 535

جايز نبودن ظاهر كردن زينت مثل انگشتر براى زنان ... 573

حد پوشش مردان ... 575

عقد ازدواج و احكام آن ... 580

اجراى صيغه عقد ازدواج به غير عربى ... 582

عدم ثبت ازدواج در دفاتر رسمى ... 584

اعتبار قصد انشا در صيغه عقد ازدواج ... 584

اعتبار تعيين زوجين ... 586

وكالت در اجراى صيغه ازدواج ... 587

اختلاف و نزاع در عقد زوجيت ... 591

ادعاى شوهر نداشتن زن ... 592

اعتبار اختيار و رضايت در صحت عقد ازدواج ... 593

عقد هم زمان دو زن براى يك مرد ... 602

اختلاف در دائمى بودن و منقطع بودن عقد ازدواج ... 602

ص: 9

ص: 10

صيد و ذباحه

اشاره

ص: 1

ص: 2

احكام صيد و ذباحه

شكار حيوانات

[سؤال 8967] 4938

بسمه تعالى 20 / 11 / 1361

رهبر كبير انقلاب اسلامى ايران، امام خمينى

پس از عرض سلام، سلامتى وجود مبارك را از خداوند بزرگ مسئلت دارم.

1. امام عزيز، شما شكار حيوان حلال گوشت وحشى را با دام حرام دانسته ايد، به اطلاع مى رساند در دنيا اكثراً با دام حيوان را شكار مى كنند و يا با اسلحه شكارى كه گلولۀ آن ساچمه گرد مى باشد، آيا اين شكار حلال است؟ و اگر نيست متمنى است بيشتر در اين مورد توضيح دهيد.

بسمه تعالى، اگر در شكار با اسلحه، حيوان به غير تيزى آن كشته شود حرام مى شود.

2. زنى هنگام ازدواج سالم بوده، پس از مدتى مريض يا ديوانه شده است. آيا شوهر مى تواند او را طلاق گويد؟

بسمه تعالى، اختيار طلاق زن با شوهر است.

والسلام على عباد الله الصالحين

ص: 3

[سؤال 8968] 769

3. هناك وسيلة صيد وهي البندقية فلو سمّى الرامي قبل الرمي فهل تحلّ الطريدة علماً بأن الخردق ليس محدّداً ولكن الموت يكون ناتجاً من الاختراق.

بسم الله تعالى، لا يحلّ المقتول بالبندقية ما لم تكن محدّدة تنفذ بحدّته.

تذكيه ماهى

[سؤال 8969] 4939

بسمه تعالى 8 / 9 / 1361

احتراماً؛ معروض مى دارم كه مسأله خريدوفروش و استفادۀ ماهى در استان بوشهر به نهايت اشكال رسيده است؛ چون هفتاد تا هشتاد درصد ماهى ها هنگام صيد در آب جان مى دهند؛ لذا تقاضامندم فتواى امام را در اين موارد مذكور صريحاً اعلام فرماييد.

بسمه تعالى، اگر معلوم است كه ماهى در آب جان داده حرام است؛ ولى ماهى كه در دسترس مسلمين قرار داده مى شود، اگر احتمال بدهند كه احراز تذكيه آن را كرده اند، محكوم به حلّيت است.

[سؤال 8970] 439

2. ماهى فلس دارى كه در فروشگاه فروخته مى شود و اطمينان نداريم از چگونگى صيدش - فقط تلويزيون، صيد ماهى را به وسيلۀ تور نشان مى دهد و از مرده بودن آن در آب هم اطلاعى نداريم - آيا مى توان از اين نوع ماهى استفاده كرد يا خير؟

بسمه تعالى، اگر اطمينان نداريد كه در بيرون آب مرده باشد، بهتر است اجتناب نماييد؛ بلكه موافق احتياط است.

[سؤال 8971] 4940

بسمه تعالى

با عرض سلام به پيشگاه امام امت و مرجع عالى قدر و رهبر مسلمانان جهان،

ص: 4

اميدوارم از تمام بليّات زمانه و نقشه هاى خائنانه مخالفين اسلام محفوظ و مصون بمانيد؛ ان شاء الله.

اماما! من عضو بسيج سپاه پاسداران انقلاب اسلامى آبادان - اروندكنار هستم؛ مسأله اى در رسالۀ احكام حضرت امام ديدم كه در رابطه با صيد ماهى مى باشد؛ در مسأله شمارۀ 2615 فرموده ايد كه «اگر ماهى فلس دار را زنده از آب بگيرند و بيرون آب جان دهد، پاك و خوردن آن حلال است؛ و چنانچه در آب بميرد، پاك است ولى خوردن آن حرام مى باشد». در رابطه با اين مسأله مى خواستم بگويم كه لنج هاى ماهى گيرى كه تور ماهى گيرى در دريا انداخته و بعد از شش يا هفت ساعت تور را از آب بيرون مى كشند، ماهى هايى كه در اين تور به دام افتاده اند، به خصوص ماهى هايى كه در ساعات اوليه به تور گير كرده اند، همگى مرده اند؛ حكم اين ماهى ها چگونه است؟ آيا اين چنين ماهى گيرى كه بنادر جنوب كشور همگى اين چنين ماهى گيرى مى كنند چطور است؟ محكوم به حلّيت است يا حرام مى باشد؟

خداوند بر عمر آن رهبر عظيم و مرجع تقليد شيعيان جهان بيفزايد، ان شاء الله.

بسمه تعالى، ماهى اگر در داخل آب بميرد، اگر چه در داخل تور ماهى گيرى باشد، خوردن آن حرام است.

[سؤال 8972] 4980

4. ماهى هايى كه داخل تور مى باشد ممكن است برخى در آب بميرند، ولى مشخص نيست؛ چون تقريباً ده ساعت وقت احتياج دارد كه تور ماهى گيرى به ساحل برسد و ماهى هاى خيلى كوچك (تقريباً 7 يا 8 سانتى) ممكن است در روزنه هاى تور چسبيده و بميرند؛ اما اكثر قريب به اتفاق ماهى ها زنده اند و در خشكى مى ميرند و تشخيص، مشكل است. احتمالاً در بين ده هزار ماهى شايد چند ماهى به آن ترتيب مى ميرند. حكم آن را بيان فرماييد.

بسمه تعالى، اگر در آب بميرند حرام هستند.

ص: 5

[سؤال 8973] 1077

4. نظر مبارك امام راجع به نوعى ماهى كه در اين منطقه، مشهور است به قباد و حلوا سفيد و خارى كه غالباً و به تحقيق، بيشتر آن ها در دام صياد در آب مى ميرند، چيست؟ آيا خوردن آن جايز است يا نه؟

بسمه تعالى، اگر در آب بميرد، حرام است.

[سؤال 8974] 4943

2. آيا از كنسروهاى ماهى در امريكا در صورتى كه نمى دانيم كه آيا ماهى فلس دار است يا نه و همچنين صد در صد نمى دانيم كه ماهى را زنده از آب گرفته اند يا نه اگر چه به احتمال بسيار زيادى مى توان گفت كه ماهى زنده از آب گرفته شده است مى توان استفاده نمود يا خير؟

بسمه تعالى، اگر يقين نداريد كه از آب، زنده اخراج شده يا در خارج آب زنده اخذ شده بايد از آن اجتناب كنيد.

[سؤال 8975] 4941

بسمه تعالى 7 / 12 / 1361

پيشگاه حضرت امام خمينى، ادام الله ظله العالى على رؤوس المسلمين، صحت، سلامت و موفقيت آن امام بزرگوار را از درگاه حضرت احديت، تحت توجهات ولى عصر، ارواحنا فداه مسئلت مى نماييم، مستدعى است نظر مبارك را دربارۀ مسائل ذيل بيان فرماييد.

1. اگر حضور مسلم در هنگام صيد حيوانات حلال گوشت دريايى ممكن نباشد و علماً ثابت شود كه ماهى، زنده از آب گرفته شده يا از طريق تلويزيون كفر رؤيت شود، آيا خوردن آن حلال مى باشد؟

بسمه تعالى، لازم نيست صائد، مسلم باشد و نظر مسلمان شرط نيست؛ و چنانچه علم داشته باشند كه ماهى را از آب، زنده اخراج كرده اند حلال است.

ص: 6

[سؤال 8976]

2. اگر مسلمانى يك بار حضور داشت و عيناً يقين پيدا كرد كه ماهى به طور صحيح صيد مى گردد، آيا اين يقين براى دفعات بعدى كه حضور ممكن نيست، كفايت مى كند؟

بسمه تعالى، حكم همان است كه در مسأله قبل بيان شد.

[سؤال 8977] 4942

بسمه تعالى 10 / 9 / 1361

حضور محترم بزرگ رهبر عالى قدر جهان اسلام و مستضعفان و آزادى خواهان عالم و مرجع عظيم الشأن، حضرت امام خمينى، دامت بركاته، سلام عليكم، به اميد پيروزى اسلام و مسلمين بر كفر و استكبار جهانى و نابودى امريكا و اسرائيل و ديگر ابرجنايتكاران، و اميد سلامتى وجود عزيز اميد محرومان و هرچه رساتر كردن صدا و شكوفاتر شدن انقلاب اسلامى در سراسر نقاط عالم.

از آن جا كه اجباراً جهت تحصيل علوم روز در سرزمين كفر و در بين هندوها و ديگر بت پرستان زندگى مى كنيم، مسائل ذيل كه در رسالۀ عمليۀ جناب عالى مشهود نمى باشد، استفتا مى گردد:

1. اگر صيد ماهى و غيره به وسيلۀ صياد غير مسلمان انجام گيرد حلال است؟

بسمه تعالى، حلال است و لازم نيست صياد ماهى مسلم باشد، ولى بايد زنده از آب بيرون آمده باشد.

[سؤال 8978]

2. اگر فروشنده، غير مسلمان و بت پرست باشد و ندانيم صياد مسلمان بوده يا خير، ولى علم به زنده بودن ماهى در هنگام صيد داشته باشيم، آيا آن ماهى حلال است؟

بسمه تعالى، حلال است به شرط آن كه معلوم باشد كه زنده از آب خارج شده است.

ص: 7

3. اگر لباس را غير مسلمان شسته باشد، ولى لباس در آفتاب خشك شده باشد، آيا آن لباس پاك است؟

بسمه تعالى، اگر با رطوبت، با دست كافر ملاقات كرده و تطهير نشده، محكوم به نجاست است.

4. كوزۀ گلى كه احتمالاً از خاك پاك ساخته شده ولى فروشندۀ آن هندو است و ما نمى دانيم سازنده مسلمان بوده يا خير، آيا آن كوزه پاك است؟ و اگر پاك نباشد، آيا مى شود آن را پاك كرد، مثلاً چند روز در آب بماند؟ (با توجه به مسأله 196 رساله امام خمينى)

بسمه تعالى، پاك است؛ مگر علم به نجاست آن داشته باشيد و اگر علم به نجاست باطن آن داشته باشيد، قابل پاك شدن نيست.

5. خوردن غذا و چاى در رستوران مسلمان ها با توجه به اين كه مشترى آن ها غير مسلمان نيز هستند و در كنار يكديگر پذيرايى مى شوند و با توجه به اين كه مغازه دار و كارگران، دقتى از لحاظ پاك و نجسى ندارند، چگونه است؟

بسمه تعالى، اگر علم به نجاست غذا و ظرف مورد ابتلاى خودتان نداشته باشيد، اشكال ندارد.

6. فرد مسلمانى كه لباس را اتو مى كند و او لباسِ هم مسلمان و هم غير مسلمان را اتو مى كند، آيا كار او براى ما بلامانع است؟ يعنى اتو كردن لباس ما نزد او اشكالى ندارد؟

بسمه تعالى، اشكال ندارد؛ مگر در صورتى كه علم به ملاقات لباس با چيز نجسى، با رطوبت پيدا كنيد كه در اين صورت، محكوم به نجاست است.

7. با توجه به اين كه اغلب هندوها قسمتى از درآمد خود را صرف بُتكده ها و بت ها مى كنند، آيا معاملۀ روزمرّه با آن ها براى خريد مايحتاج عمومى اشكال ندارد؟

بسمه تعالى، اگر علم دارند كه پول را خرج بت و بتكده مى كنند با آن ها معامله نكنند.

8. در بعضى از فروشگاه هايى كه صاحب آن ها هندو هستند و در كنار اجناس ديگر، بت نيز فروخته مى شود، اگر از چنين مغازه اى مثلاً لوازم التحرير خريدارى شود، آيا بقيۀ پول را كه مشترى پس مى گيرد حلال است يا خير؟

بسمه تعالى، مانع ندارد؛ مگر يقين داشته باشد كه پول حرام در آن هست.

ضمناً در اكثر شهرهاى هند - من جمله مچلى پتنام كه تعداد كثيرى شيعه و دوستدار امام دارد - متأسفانه روحانى وجود ندارد و اين ها به فرد روحانى جهت آموزش قرآن، مسائل شرعيه و غيره نيازمند هستند. وقتى كه نام امام خمينى را مى برم احساس آزادى روح مى كنم. والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

ص: 8

ذبح حيوانات

شرايط تذكيه

[سؤال 8979] 4943

بسمه تعالى

در يكى از شهرهاى امريكا برادران ايرانى از عرب هاى مسلمان، گوشت به اصطلاح ذبح اسلامى مى خريدند ولى بعداً معلوم شده كه خود عرب ها از گوشت ذبح شده يهودى ها استفاده مى كنند و با استناد به آيه اى از قرآن (سورۀ مائده، آيۀ4) مى گويند كه ما مى توانيم از ذبح اهل كتاب استفاده كنيم لطفاً:

1. در مورد اين آيه توضيح بفرماييد و در اين صورت رابطۀ ما با كسانى كه از اين گوشت ها استفاده مى كنند از نظر پاكى و نجسى چگونه است؟

بسمه تعالى، ذابح بايد مسلمان باشد و منظور از طعام در آيه شريفه حبوب به خصوص گندم است و گوشتى كه ذابح آن غير مسلمان است در حكم ميته است و نجس و نجس كننده است.

2. آيا از كنسروهاى ماهى در امريكا در صورتى كه نمى دانيم كه آيا ماهى فلس دار است يا نه و همچنين صد در صد نمى دانيم كه ماهى را زنده از آب گرفته اند يا نه اگر چه به احتمال بسيار زيادى مى توان گفت كه ماهى زنده از آب گرفته شده است مى توان استفاده نمود يا خير؟

بسمه تعالى، اگر يقين نداريد كه از آب، زنده اخراج شده يا در خارج آب زنده اخذ شده بايد از آن اجتناب كنيد.

3. بعضى از دانشجويان مثلاً پول شهريه يا پول تلفن يا پول بيمارستان و يا پول هايى از اين قبيل را به خارجى ها پرداخت نمى كنند و حتى گاهى مثلاً پول اتوبوس را هم نمى دهند و مى گويند كه اين ها از كشور ما خورده اند اين پول متعلق به خود ماها است، آيا از جهت شرعى بايد كليه بدهى ها را به خارجى ها (مسيحيان، يهوديان و غيره) پرداخت؟

بسمه تعالى، بدهى را بايد ادا كرد.

ص: 9

4. هنگام وضو در منازل و دستشويى هايى كه قبلاً خارجى ها از آن ها استفاده نموده اند معمولاً ترشحاتى به بدن و يا مثلاً از زمين به پاهاى انسان مى رسد با توجه به اين كه معمولاً هر روز سطح زمين ها و دستشويى ها را با مواد مايعى فقط يك بار تميز مى كنند آيا اين ترشحات نجس است؟

بسمه تعالى، اگر يقين به نجاست محلى كه از آن جا ترشح مى شود داشته باشيد بايد از آن اجتناب شود مگر آن كه ترشح از آب لوله باشد.

[سؤال 8980] 4944

بسمه تعالى

چند سؤال براى برادران مطرح است، لطف فرموده نظر مبارك را مرقوم فرماييد:

1. صرف نظر از مسائل سياسى و اقتصادى آيا مسلمانان در خارج از كشورهاى اسلامى مى توانند از گوشتى كه يهوديان مطابق قوانين مذهبى خودشان ذبح كرده اند بخورند يا نه؟

بسمه تعالى، حرام است.

2. آيا ما مى توانيم در كشورهاى خارجى در رستوران هايى كه آشپز و مستخدم ها مسيحى هستند، غذاهاى غير گوشتى مثل سبزيجات و ماهى و تخم مرغ بخوريم يا نه؟

بسمه تعالى، اگر يقين به ملاقات آن ها با رطوبت به بدن كافر باشد نجس است و نبايد بخورند.

[سؤال 8981] 4945

بسم الله الرحمن الرحيم 16 / 11 / 1982

الحمد لله ربّ العالمين، والصلاة والسلام على أشرف الأنبياء والمرسلين، رسول ربّ العالمين، أبي القاسم المصطفى محمد صلى الله عليه و آلهأما بعد؛ سلام الله عليكم جميعاً ورحمته وبركاته

منذ يومٍ واحد فقط علمتُ بأنّ اللحوم المذبوحة على الطريقة الغير الإسلامية تعتبر حراماً؛ و ذلك عندما كنت اُطالع في مجلّة الجهاد، العدد 59؛ ولكن قبل ذلك كنتُ أعلم بأنّه حرام، لكن في الدول الإسلامية على اعتبار بأنّ كلّ الظروف مهيّأة للذبح على

ص: 10

الطريقة الإسلامية. لكن نحن الطلبة مقيمين هنا لمدّة طويلة، قد نتراوح أكثر من سنتين أو حتّى عشرة سنوات أحياناً، لا أعلم أنّ الفتاوى التى جاءت في مجلّة الجهاد صادرة عن الإمام الخمينى، دام ظله أم أنّها عن سماحة العلاّمة الخوئي؛ لأنّي مقلّد الخوئي، وسمعت من أحد الطلبة المسلمين بأنّ الخوئي أعطى فتوىً بإيجاز أكل اللحوم في الدول الغير الإسلامية للطلبة أو المقيمين فيها ولا أعلم مدى صحّتها؛ فأرجو منكم الإجابة على هذا السؤال إن كان بإمكانكم ذلك أو إرسال كرّاس يتكلّم عن هذا الموضوع على العنوان الموجود خلف الرسالة، وأكون شاكراً لكم.

وفّقكم الله لخدمة هذه الاُمة وسدّد خُطاكم و أرجو من العلي القدير أن ينصر الله بكم الإسلام بقيادة إمامنا العظيم، إمام المستضعفين وأن يجعله خير ذخرٍ لهم.

والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته، ملاحظة: إن كان بالإمكان إرسال الكتب والملصقات الإسلامية. أكون شاكراً، وأجركم وأجرنا على الله العلي القدير.

بسم الله الرحمن الرحيم، المذبوح من الحيوان المحلّل الأكل على غير شرائط الذبح الشرعي و كذا المذبوح بيد غير المسلم، بحكم الميتة ومحكوم بالحرمة والنجاسة.

[سؤال 8982] 201

5. «مسأله 2594. يك شرط از پنج شرط سربريدن حيوان اين است كه كسى كه سر حيوان را مى بُرد - چه مرد باشد، چه زن - بايد مسلمان باشد و اظهار دشمنى با اهل بيت و پيغمبر صلى الله عليه و آله نكند. و بچه مسلمان هم اگر مميز باشد - يعنى خوب و بد را بفهمد - مى تواند سر حيوان را ببرد». ولى در محل ما رسم بر اين است كه اگر مرد حاضر باشد جايز نيست كه زن سر حيوان را ببرد، آيا درست است؟ و دليل اين كه حضور مرد باعث جلوگيرى از سر بريدن حيوان توسط زن مى شود چيست؟

بسمه تعالى، شرط شيعى بودن در قربانى حج است و حضور مرد مانع از صحت سر بريدن توسط زن نيست.

ص: 11

[سؤال 8983] 1335

11. سر بريدن حيوان اگر با چاقو نباشد و با تيغ - مثل تيغ موكت برى - باشد اشكال ندارد يا دارد؟

بسمه تعالى، اشكال ندارد.

[سؤال 8984] 4946

بسمه تعالى

1. ذبح حيوانات با چاقو يا كارد استيل چه صورتى دارد؟ همچنين با كاردهاى فولادى صحيح است يا خير؟ چون اكثر كاردهايى كه با آن ها ذبح مى كنند، چنانچه گفته مى شود استيل يا فولاد است؟

بسمه تعالى، ذبح بايد با آهن باشد.

2. شخصى مبلغى به زيد مى دهد كه آن را به منزل او برساند. زيد در راه كشته مى شود و مبلغى پول هم در جيب او يافت مى شود؛ ولى معلوم نيست كه عين پول آن شخص باشد و محتمل است كه پول آن شخص كلاً يا بعضاً تلف شده باشد آيا ورثه مقتول ضامنند كه به صاحب پول بدهند يا خير؟

بسمه تعالى، ورثه ضامن نيستند و چنانچه جداً تلف محتمل است، لازم نيست به او بدهند.

3. زيد از عمرو طلب دارد و عمرو در مقابل طلب زيد، چك مى دهد كه شش ماه ديگر نقد شود. اگر زيد چك را نزد خود عمرو يا غير او تنزيل كند، مثلاً چك ده تومانى را كه شش ماه مدت دارد به عمرو يا غير عمرو بدهد و نقد هشت تومان بگيرد جايز است يا خير؟

بسمه تعالى، اگر كسى طلبى از غير دارد كه موعد آن نرسيده مى تواند از يك مقدار آن گذشت كند و بقيه را وصول نمايد و اين تنزيل است كه اگر حيله براى فرار از ربا نباشد مانع ندارد، و اما در فروش سفته به كمتر، كه پول از كسى مى گيرد و به او سفته مى دهد كه در موعد به او بيشتر داده شود، ربا و حرام است و مربوط به تنزيل نيست.

[سؤال 8985] 1754

6. كسى سر حيوان را ذبح نموده، بعد از ذبح مى بيند نصف حلقوم در بدن و نصف ديگر در سر مى باشد حكم مسأله را بيان كنيد.

بسمه تعالى، اگر چهار رگ بريده نشده حرام است.

ص: 12

[سؤال 8986]4947

بسمه تعالى 20 / 6 / 1361

ضمن سلام و آرزوى طول عمر براى امام امت و مرجع عالى قدر، حضرت آيت الله امام خمينى، متّع الله المسلمين بطول بقائه، دو فقره مسأله مورد بحث كه به پاسخ آن ها نيازمنديم كه ذيلاً اشاره و جواب آن ها را مرقوم فرماييد.

1. زيد حيوانى را ذبح كرده؛ پس از ذبح متوجه شده كه از بالاى برآمدگى حلقوم قطع كرده و فقط استخوان ستون فقرات باقى مانده كه سر حيوان از بدن جدا گردد. اگر هنوز جان دارد، دوباره از زير برآمدگى حلقوم قطع شده ذبح نمايد آيا از نظر شرع، حلال است و مى توان از گوشت اين حيوان مصرف كرد يا نه؟

بسمه تعالى، اگر تا جان دارد چهار رگ قطع شود حلال است.

2. در نماز جمعه، البته خطبه هاى اول و دوم، به جاى دو ركعت نماز ظهر مى باشد. كسى بعد از پايان خطبۀ اول يا دوم رسيده و شركت كرده؛ آيا مى توان به همان اكتفا كرد يا بعد از پايان نماز جمعه دوباره نماز ظهر را بخواند يا تكليف ديگرى دارد؟

بسمه تعالى، اكتفا مى شود و احتياج به خواندن نماز ظهر نيست.

خدايا، خدايا تا انقلاب مهدى خمينى را نگهدار، از عمر ما بكاه و به عمر او بيفزا

[سؤال 8987] 155

5. مرغى را ذبح نموده اند؛ به علت تيزى كارد، سرش جدا مى شود. در حالى كه مرغ زنده است و رگ حلقوم هم رفته به طرف بدن مرغ، مى شود تا مرغ زنده است مقدار رگ حلقوم را ببرّند به طرف سر مرغ يا خير؟

بسمه تعالى، اگر تا زنده است اوداج اربعه بريده شود حلال مى شود. ولى سر، كه قبل از ذبح شرعى جدا شده حرام است.

[سؤال 8988] 2836

3. چنانچه بعد از جداكردن سر مرغ، بفهمد كه غدّه به سمت بدن است و فوراً اقدام

ص: 13

به بريدن آن نمايد، به طورى كه بعد از آن، در ذبيحه حركتى مشاهده شود، آيا كفايت مى كند يا خير؟

بسمه تعالى، اگر حيوان زنده بوده، كفايت مى كند.

[سؤال 8989] 1178

2. موقع ذبح حيوان اگر سرش به طور كلّى از بدن جدا شود و بعداً معلوم شود كه اوداج اربعه بريده نشده و حيوان هم حيات داشته باشد، اگر فوراً از محل ذبح ببرند، آن حيوان پاك و حلال مى شود يا نه؟

بسمه تعالى، حلال مى شود.

[سؤال 8990] 1178

3. سر حيوانى را كه بريده اند و سرش از بدن جدا نشده و اوداج اربعه بريده نشده و حيوان هم حيات داشته باشد، اگر چنان كه دوباره از محل ببرند، اوداج اربعه از بدن جدا مى شود. در اين صورت، اين حيوان پاك و حلال مى شود يا نه؟

بسمه تعالى، حلال مى شود.

[سؤال 8991] 1178

4. سر حيوانى را بريده اند و حيوان هم مرده است؛ سپس معلوم مى شود كه مقدارى از اوداج اربعه - مثلاً ربع و يا ثلث و يا نصفش و يا زيادتر و يا كمتر از اين ها - در بدن باقيمانده است. آيا اين پاك و خوردن گوشت جايز است يا نه؟

بسمه تعالى، جايز نيست و حكم ميته دارد.

[سؤال 8992] 4897

5. گوسفند را كه گرگ نصف كند آن نصف كه سر و گردن دارد سر ببرند آن نصف كه سر و گردن ندارد خوردن آن جايز است؟ شما بيان فرماييد.

بسمه تعالى، جايز نيست.

ص: 14

[سؤال 8993] 1878

9. شرايط ذبح، سر بريدن طيور اعم از مرغ و غيره مانند حيوانات است يا نه؟

بسمه تعالى، فرقى ندارد.

[سؤال 8994] 6308

4. كسى در شب تاريك حيوان سر ببرد به خيال اين كه رو به قبله است بعداً معلوم شد رو به قبله نبوده گوشت آن حلال است يا حرام؟ شما بيان فرماييد

بسمه تعالى، حلال است.

[سؤال 8995] 4948

بسمه تعالى

حيوانى حلال گوشت را كه مخالفين رو به قبله خود ذبح كند گوشت آن اشكال دارد يا نه؟ چون كه قبله آن ها با قبله ما فرق دارد ولى اسم خدا را به زبان جارى مى كند.

شما بيان فرماييد.

بسمه تعالى، ذبيحه مسلمان ولو اين كه از مخالفين باشد حلال است و قبله تمام مسلمين يكى است.

[سؤال 8996] 6969

2. اگر زن مسلمان بدون اين كه اسم خدا را ببرد، حيوان را سر ببرد، گوشت آن حلال است يا حرام؟ شما بيان فرماييد.

بسمه تعالى، حرام است مگر تسميه را فراموش كرده باشد.

[سؤال 8997] 4949

بسمه تعالى 31 / 5 / 1361

محضر مبارك حضرت امام، دام بقاؤه، با عرض سلام و ارادت، از آن مقام رهبرى مسئلت دارم كه در مورد مسأله شرعى اين مركز كه جنبۀ عمومى و حياتى

ص: 15

دارد راهنمايى فرماييد.

كليۀ مرغ استان تهران كه داراى بيش از هشت ميليون جمعيت مى باشد، در بيست و دو كشتارگاه مرغ ذبح مى شود و كشتاركنندگان ناچارند كه سرعت عمل داشته باشند تا جايى كه يك كشتاركننده، در دو - سه ساعت چندين هزار مرغ ذبح مى كند؛ با توجه به اين كه جارى كردن اسم مبارك خدا در ذبح هر مرغ مشكل است، تا به حال در موقع شروع كشتار، يك بار بسم الله مى گفتند؛ لذا اين مركز به كشتارگاه ها ابلاغ نموده كه براى هر مرغ يك بار بسم الله بگويند و كشتاركنندگان هم مشكلاتى كه به طور اختصار عرض شد، مطرح نموده اند. لذا استدعا مى شود راهنمايى لازم را مرحمت فرماييد.

بسمه تعالى، تنها كلمۀ (بسم الله) كافى است و براى هر مرغ جداگانه بايد بسم الله؛ بگويد مگر آن كه چند مرغ را يك جا بخواباند براى ذبح كردن كه يك بسم الله براى آن چند مرغ كافى است به شرط صدق واقع شدن نام خدا بر آن.

[سؤال 8998] 2836

2. آيا يك بسم الله در موقع ذبح چندين مرغ در يك زمان كفايت مى كند يا خير؟

بسمه تعالى، مانع ندارد، مگر آن كه طورى باشد كه صدق وقوع تسميه بر ذبيحه نكند و در هر صورت احتياط مطلوب است.

[سؤال 8999] 4950

بسمه تعالى

حضرت آيت الله امام خمينى

آيا مى توان قبل از ذبح كردن گاو، با زدن به سر حيوان به وسيلۀ چوب، سنگ و يا چكش، آن را بى حس كرد و سپس ذبح نمود؟

بسمه تعالى، حيوان اگر در موقع ذبح كردن جان داشته باشد، گر چه با ذبح كردن حلال مى شود، ولى زدن حيوان براى بى حس كردن آن جايز نيست.

ص: 16

[سؤال 9000] 1754

5. شخصى سر مرغ و يا حيوان ديگر را با آهن ذبح نموده و بعد از ذبح آن حيوان داخل آب مى افتد و در ميان آب جان مى دهد، اين حيوان حلال است؟

بسمه تعالى، حلال است.

[سؤال 9001] 155

4. گاوى در حضور چوپان در حال جان دادن است و چوپان، كارد و مانند آن، كه بتواند گاو را ذبح نمايد، همراه ندارد؛ اين مثل گاوى كه در چاه افتاده و از هر طرف قسمتى از آن را جدا كنند حلال مى شود يا حكم ديگرى دارد؟

بسمه تعالى، در فرض سؤال، حلال نمى شود.

[سؤال 9002] 4951

بسمه تعالى

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى خمينى مدّ ظله العالى

لطفاً در رابطه با سؤالات ذيل نظر مبارك را مرقوم فرماييد:

1. اگر حيوان حلال گوشت از بغل كوه بيفتد برود ميان دره نزديك است بميرد حرام شود كسى به آن نمى رسد كه آن را سر ببرد اگر يك سنگ را بگيرند الله اكبر بگويند از دور به حيوان بزنند، گوشت آن حيوان را مى شود خورد، حيوان از ضرب سنگ عامل نمرده، از جراحت كه از كوه افتاده مرده يا ميان چاه افتاده؟ شما بيان بفرماييد.

بسمه تعالى، اگر چيز تيزى به آن بزنند كه با تيزى آن را زخمى كند و بكشد حلال مى شود و در غير اين صورت حلال نمى شود.

2. اگر پدر، فرزند خود را بزند جايى از بدن بشكند ديه دارد؟ شما بيان فرماييد.

بسمه تعالى، ديه دارد.

3. جاهايى خيلى گرم است، در ماه مبارك رمضان روزه مى گيرد، بعد از ظهر دهانشان خشك مى شود از كار كردن باز مى مانند، روز را به سختى به سر مى رسانند، همه مردم زراعت كار هستند همه از گرما

ص: 17

ضعف مى كنند، بعضى ها نمى توانند روز را به مغرب برسانند از شدت گرما روزه را مى خورند، اين ها مى توانند به گرما روزه نگيرند هر وقت هوا سرد شد روزه بگيرند يا نه جايز نيست؟ شما بيان فرماييد.

بسمه تعالى، در فرضى كه ذكر شده نمى توانند روزه را افطار كنند.

4. اگر با صابون غصب شده غسل جنابت كند، بدن خود را بشويد، بعداً به آب مباح تطهير كند، اين غسل صحيح است، نماز جايز است؟ شما بيان بفرماييد.

بسمه تعالى، غسل جنابت با صابون حاصل نمى شود و بايد با آب غسل كند و در اين صورت صحيح است.

[سؤال 9003] 1780

3. در رساله نوشته كه چيزهايى در كشتن حيوانات، مكروه است؛ مثلاً (نبايد گوسفند را موقعى كه ذبح مى كنند، گوسفند ديگر ببيند) ولى در كشتارگاه، گله، گله، گوسفند مى آورند و ما بايد يكى بعد از ديگرى بكشيم و همه را پيش هم و پشت سر هم رو به قبله ذبح مى كنيم. آيا اشكالى دارد؟

بسمه تعالى، اشكال ندارد؛ ولى بهتر است در صورت امكان، حكم مزبور مراعات شود.

تذكيه جنين حيوان

[سؤال 9004] 4952

بسمه تعالى

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دامت بركاته

بعد از عرض سلام و اخلاص، استدعا دارد در مورد كشتن بره هاى شيرى، دستور عاجلى صادر فرماييد و براى اين كه به هيچ عنوان، اقدام به كشتن اين بره ها ننمايند،

صدور پوست بره هاى شيرى را لغو كنند تا در هيچ مورد - چه در آشكارا و چه در پنهانى - اقدام به اين جنايت ننمايند. با آرزوى پيروزى بيشتر آن امام اعظم.

بسمه تعالى، مردم از اين كار احتراز كنند.

ص: 18

صيد و ذبيحۀ بلاد اسلامى و كفر

[سؤال 9005] 4953

بسمه تعالى 19 / 12 / 1361

كارخانه هايى كه قبل از انقلاب كالباس با گوشت خوك درست مى كردند، اكنون كه كشورمان اسلامى است و ديگر گوشت خوك وجود ندارد، مى توان از كالباس آن كارخانه ها استفاده كرد؟ يا تحقيق براى آبكشى آن وسايل لازم است؟

بسمه تعالى، اگر به دست مسلمانان است تحقيق لازم نيست و طاهر است.

[سؤال 9006] 3668

5. كره و پنيرى كه از كشورهاى خارج وارد مى كنند كما اين كه در سراسر ايران متداول است آيا نظر مباركتان در معامله كردن و خوردن آن ها چيست؟

بسمه تعالى، محكوم به طهارت و حليت است مگر آن كه از خارج خلاف آن ثابت باشد.

[سؤال 9007] 2822

3. مرغ هايى در مكه و مدينه از كشورهاى كفر مى آورند و نوشته شده المذبوح على الطريقة الاسلامية، حلال مى باشد يا حرام؟

بسمه تعالى، اگر احتمال داده شود كه وارد كننده مسلمان احراز تذكيه حيوان را كرده و آن را در دسترس مسلمين قرار داده محكوم به حليت است.

[سؤال 9008] 7424

7. ما هو حكم السمك المستورد من البلدان الكافرة، و لا تعلم عمّا إذا كانت أخذت حيّة أم ميتة في الماء؟

بسم الله تعالى، محكوم بالحرمة.

ص: 19

[سؤال 9009]4954

بسمه تعالى

توسط اتحاديه چلوكبابى ها گوشت يخ زده در كارتن هايى كه معلوم نيست صادره از كدام كشور مى باشد به چلوكبابى ها جهت مصرف براى مشتريان داده مى شود خواهشمند است بفرماييد كه مصرف اين نوع گوشت ها از نظر شرع اسلامى بلا مانع است يا خير؟

بقاى عمر شريف آن حضرت، خواست قلبى ماست.

بسمه تعالى، در فرض مذكور محكوم به حليت است.

[سؤال 9010] 439

4. در فروشگاهى كه مخصوص كارمندان خارجى است گاهى اوقات مرغ هايى با مارك ذبح اسلامى از كشورهاى آلمان غربى، چكسلواكى و غيره فروخته مى شود، آيا مصرف اين نوع مرغ اشكال دارد يا خير؟

بسمه تعالى، نوشته ميزان نيست اگر احتمال مى دهيد كه فروشنده مسلمان تذكيه شرعى آن را احراز كرده و در دسترس مشتريان مسلمان قرار مى دهد خريدن و مصرف آن اشكال ندارد.

[سؤال 9011] 1583

8. هل يجوز أكل المعلبات المستوردة من بلاد الكفر؟

بسمه تعالى، اللحوم المستوردة منها محكومة بعدم التذكية إلاّ إذا احتمل أنّ المستورد المسلم قد أحرز التذكية وجعلها في مورد ابتلاء المسلمين، وسائر المعلبات محكوم بالطهارة والحلّية إلاّ إذا علم بنجاستها وحرمتها.

[سؤال 9012] 2825

4. طيور منجمد كه در بلاد مسلمين از دست مسلمان خريده مى شود و در روى

ص: 20

كارتون نوشته شده مذبوح به ذبح اسلامى، آيا مى توان خورد يا نه؟

بسمه تعالى، اگر احتمال داده مى شود كه وارد كننده مسلمان احراز تذكيه حيوان را كرده و آن را در دسترس مسلمين قرار داده، محكوم به حلّيت است.

[سؤال 9013] 2565

3. دولت را اسلامى اعلام فرموديد و در راديو دولتى مى گويند: «جهت تهيه گوشت، اشخاصى را به خارج فرستاديم تا رعايت ذبح اسلامى بشود». با اين فرض گوشت هاى منجمدى كه اكنون در قصابى هاى تهران به فروش مى رسد بلا اشكال است يا علم به تذكيه لازم است؟

بسمه تعالى، اگر احتمال داده شود كه وارد كنندۀ مسلمان احراز تذكيه كرده و گوشت را در دسترس مسلمين قرار داده محكوم به حليت است.

[سؤال 9014] 2495

2. گوشت هاى معروف به يخى و مرغ هاى بسته بندى شده، خوردن آن جايز است يا خير؟

بسمه تعالى، اگر احتمال بدهيد كه وارد كنندۀ مسلمان رعايت تذكيه شرعى نموده و براى استفاده دردسترس مسلمين قرارداده محكوم به حليت است.

[سؤال 9015] 1605

6. گوسفندها و مرغ هاى يخ زده اى كه از بلاد كفر مى آورند و در سوق مسلمين و مخصوصاً در سوق مسلمين ايران از يد مسلم خريدارى مى شود، در صورتى كه انسان نداند كه مسلمانى كه اين ها را وارد كرده است، رعايت ذبح شرعى را مى نمايد يا نه، جايز است مصرف آن ها يا خير؟

بسمه تعالى، اگر احتمال بدهد كه مسلمان وارد كننده احراز تذكيه حيوان را نموده و آن را در دسترس مسلمين قرار داده محكوم به حليت است.

ص: 21

[سؤال 9016] 1753

4. آيا تكليف اكثر مردمى كه نمى توانند در مورد گوشت هاى يخ زده كه از خارج وارد مى كنند احراز تذكيه و ذبح اسلامى نمايند چيست؟

بسمه تعالى، اگر احتمال دهند كه وارد كننده مسلمان احراز تذكيه حيوان را كرده و آن را در دسترس مسلمين قرار داده محكوم به حليت است.

[سؤال 9017] 4955

بسمه تعالى

استفاده از گوشت هايى كه از بلاد كفر آورده و روى آن ها نوشته اند: به دستور اسلام ذبح شده و در بازار مكه و مدينه مى فروشند و در غذا فروشى ها از آن استفاده مى كنند،

چه حكم دارد؟

بسمه تعالى، اگر احتمال داده شود كه وارد كننده مسلمان، احراز تذكيه كرده و آن را در دسترس مسلمين قرار داده؛ محكوم به حليت است.

[سؤال 9018] 4956

بسمه تعالى

مرغ هاى كشته و منجمدى كه در عربستان سعودى مصرف مى شود، خوردن آن جايز است يا نه؟ آيا بايد تفحص نموده تا به ذبح شرعى اطمينان حاصل شود يا نه؟

بسمه تعالى، اگر از بلاد كفر مى آورند بايد تذكيه احراز شود.

[سؤال 9019] 4957

بسمه تعالى

محضر مبارك حضرت امام خمينى

گوشت گاو از خارجه مى آيد در يخچال يخ زده است، ما نمى دانيم از دولت كافر است يا از دولت مسلمان، ما فقط اين جا از بازار اسلام مى خريم، نمى دانيم شرعى

ص: 22

سربريده يا نه، خوردن اين گوشت جايز است يا حرام است؟ شما بيان فرماييد.

بسمه تعالى، محكوم به نجاست و حرمت است مگر آن كه احتمال بدهد كه فروشنده از تذكيه شرعى آن تحقيق كرده وخودش هم على الأحوط معامله مذكى با آن مى كند كه در اين صورت پاك و حلال است.

[سؤال 9020] 1459

2. همان طور كه اطلاع داريد برادران اهل سنت، مرغ هايى كه ذبيحۀ كشورهاى غير مسلمان است مصرف مى كنند؛ به دليل آن كه چنانچه ذابح، اهل كتاب باشد كافى مى دانند و روى پاكت اين مرغ ها جملۀ (ذبح على حسب شريعة الاسلاميه) نيز نوشته شده. آيا استفاده كردن يك فرد شيعه از اين مرغ ها جايز است يا خير؟

بسمه تعالى، تا احراز نشود تذكيه - ولو به اين كه احتمال داده شود كه واردكنندۀ مسلمان، رعايت تذكيه شرعى را نموده و در اختيار مردم مسلمان براى استفاده گذاشته - حرام است.

[سؤال 9021] 4958

بسمه تعالى 5 / 7 / 1357

حضور مبارك حضرت مستطاب، آيت الله العظمى آقاى خمينى، دام ظله العالى

آيا وارد كردن گوشت از ذبيحه هاى غير اسلامى از ممالك غير اسلامى، و يا توزيع گوشت هاى يخ زدۀ مزبور كه در سردخانه ها موجود است، و خوردن و يا خريد و فروش آن ها جايز است يا نه؟ متمنى است حكم الله را بيان فرماييد.

بسمه تعالى، اگر از بلاد كفر مى آورند، لازم است احراز ذبح شرعى شود.

[سؤال 9022] 593

4. اين گوشت هاى يخ زده كه ما نمى دانيم ذبح شرعى شده يا نه، مصرف اين ها در زمان فعلى چه صورت دارد؟

بسمه تعالى، اگر از بلاد كفر وارد مى شود، در صورتى حكم به حلّيت آن ها

ص: 23

مى شود كه احتمال بدهند كه وارد كنندۀ مسلمان احراز تذكيۀ حيوان را كرده و آن را در دسترس مسلمين قرار داده است.

[سؤال 9023] 4959

بسمه تعالى 6 / 6 / 1358

محضر حضرت آيت الله امام خمينى، مدّ ظله العالى، پس از عرض سلام، سلامتى و بقاى عمر آن حضرت و تداوم انقلاب اسلامى ايران و نجات مستضعفين جهان از بند اسارت مستكبرين را از خداوند متعال خواستارم.

به عرض امام برسانم: نظرتان را دربارۀ مشروع بودن يا نامشروع بودن گوشت سرد كه در كشور توزيع مى شود، صراحتاً ابلاغ فرماييد.

والسلام عليكم ورحمة الله.

بسمه تعالى، اگر احتمال داده شود كه وارد كنندۀ مسلمان، احراز تذكيه حيوان را كرده و آن را در دسترس مسلمين قرار داده؛ محكوم به حليت است.

[سؤال 9024] 4960

بسمه تعالى

حضور محترم مرجع عالى قدر حضرت امام خمينى، دام عزّه

محترماً؛ از حضور آن مقام استفتا مى شود: مصرف گوشت يخ زده كه در اصفهان توسط سازمان گوشت كشور به فروش مى رسد، از نظر ذبح و خوردن اين گوشت چگونه مى باشد؟

بقاى عمر شريف آن حضرت، خواست قلبى ماست.

بسمه تعالى، اگر احتمال داده شود كه وارد كننده مسلمان، احراز تذكيه حيوان را كرده و آن را در دسترس مسلمين قرار داده؛ محكوم به حليت است.

ص: 24

[سؤال 9025] 4961

بسمه تعالى

محضر مبارك حضرت امام خمينى، السلام عليكم ورحمة الله وبركاته

1. گوشت يخ زده كه در بازار موجود است چه حكمى دارد؟

بسمه تعالى، اگر معلوم است كه از بلاد كفر مى آورند در صورتى كه احتمال داده شود كه وارد كننده مسلمان، احراز تذكيۀ حيوان را كرده و آن را در دسترس مسلمين قرار داده محكوم به حلّيت است.

2. از چيزهايى كه براى عموم است - مثل شير آب در خيابان و حمام - كه كافرى از آن ها استفاده كند و بگذرد، آيا شير آب يا محل وى در حمام يا امثال اين ها نجس است يا پاك؟

بسمه تعالى، تا علم به نجاست پيدا نشود پاك است.

3. نگاه كردن به تصوير زن در تلويزيون چه حكمى دارد؟

بسمه تعالى، حكم عكس دارد كه در رساله ذكر شده است.

4. مسلمانى كه واجبات را انجام نمى دهد - مثلاً نماز نمى خواند - چه حكمى دارد؟

بسمه تعالى، معصيت كار است و بايد او را امر به معروف كرد.

5. اگر بيمارى در ماه مبارك رمضان در بيمارستان بسترى است كه بايد تا چند روز بعد عمل جراحى بشود و براى اين بيمار، روزه ضررى نداشته باشد ولى پزشكان به دليل اين كه روزه براى عمل جراحى - كه در چند روز بعد انجام مى شود - زيان دارد، مانع هستند، آيا شخص بيمار بايد روزه بگيرد يا نه؟

بسمه تعالى، اگر تأخير عمل جراحى محذور دارد، در فرض مسأله افطار جايز است.

[سؤال 9026] 7312

3. ما در اين جا گوسفندانى نيز نگهدارى مى كنيم و گاهى نيز يكى از آن ها را ذبح كرده و از گوشت آن استفاده مى كنيم و مشكل من اين است كه اين گوسفندان را پدرم سر مى برد و من نمى دانم آيا با احكام آن كار را انجام مى دهد يا نه؟ آيا در اين صورت گوشت آن حرام مى شود؟ براى من خيلى سخت است از خوردن گوشت خوددارى كنم، البته نه از لحاظ لذت هاى مادّى، بلكه به اين خاطر كه در آن صورت نيز هميشه دعوا خواهم داشت. همان طور كه گفتم آن چنان اين مسائل برايم كوهى شده كه

ص: 25

حاضرم اين خانه را ترك كرده و به جاى ديگر بروم. خواهش مى كنم مرا راهنمايى كنيد و هرچه زودتر جواب نامه ام را بنويسيد. خيلى ممنونم.

بسمه تعالى، در فرض مذكور پاك و حلال است.

[سؤال 9027] 4997

2. ما حكم من يشتري الدجاج مذبوحاً من مسلم في أمريكا علماً بأنّ هذا المسلم يملك مزرعة لتربية الدجاج، هل الواجب علينا سؤاله عن نوع العلف الذي يغذّي به الدجاج؟

بسمه تعالى، محكوم بالحلية ولا يحتاج إلى السؤال.

[سؤال 9028] 5025

6. براى مصرف موادى مانند ژلاتين، روغن ماهى و چربى هاى حيوانى كه از استخوان حيوانات و يا ماهى ها تهيه مى شود، چه شرايطى را بايد رعايت كرد؟

بسمه تعالى، بايد مراعات تذكيه و حلّيت حيوان بشود؛ مگر اين كه براى خوردن نباشد.

[سؤال 9029] 2818

6. طيور منجمد كه در بلاد اسلامى از دست مسلمان خريده مى شود و روى كارتن هاى آن ها نوشته شده كه مذبوح به ذبح اسلامى است و علاوه، افرادى كه مى فروشند مى گويند كه يك نفر از خودمان مى فرستيم به مذبحۀ بلاد ديگر و با دست مسلمان ذبح مى شود، خوردن آن ها جايز است يا نه؟

بسمه تعالى، اگر احتمال مى دهيد كه فروشندۀ مسلمان، احراز تذكيۀ شرعى نموده و مى فروشد، اشكال ندارد.

[سؤال 9030] 617

4. خوردن غذاهايى كه در قوطى هاى كنسرو مى باشد و از كشورهاى خارجى وارد

ص: 26

مى شود آيا حلال است يا خير؟

بسمه تعالى، اگر از غذاهاى حيوانى نباشد، محكوم به حلّيت و طهارت است.

[سؤال 9031] 4962

بسمه تعالى سوم ربيع الاول 1398 ق

محضر مقدّس حضرت آيت الله العظمى آقاى حاج آقا روح الله خمينى، متّع الله المسلمين بطول بقائه

1. ماهى هايى كه طبخ شده و به نام كنسرو از كشورهاى غير مسلمان وارد مى كنند محكوم به حليت است يا حرمت؟

بسمه تعالى، در صورت شك در اين كه از قسم ماهى حلال گوشت است يا از قسم حرام، محكوم به حليت است؛ به شرط آن كه با فرض وارد كردن از بلاد كفر، محرز باشد كه آن را زنده از آب بيرون آوردند و در خارج آب مرده است و اگر در اين باره شك داشته باشند محكوم به حرمت است.

2. در تحرير، فتوا به وجوب تخييرى نماز جمعه داده ايد و بعد از فتوا، نماز جمعه را افضل و نماز ظهر را احتياط فرموده ايد. اين احتياط وجوبى است يا مستحبى؟ نظريه مبارك را صريحاً مرقوم فرماييد؛ چون اخيراً نقل شده نسبت به نماز جمعه تغيير فتوا داده ايد.

بسمه تعالى، احتياط مزبور استحبابى است و فتوا تغيير نكرده است.

[سؤال 9032] 1528

2. سوسيس و كالباسى كه در حال حاضر در بازار مورد استفاده قرار مى گيرد، با توجه به اين كه رجوع شده به عاملين فروش، اظهار داشتند كه قسمى حلال هست و قسمى حرام، منتها عاملين گفتند كه ما از نوع حلال داريم؛ نظر جناب عالى را با توجه به مسأله فوق بيان بفرماييد.

بسمه تعالى، اگر در بازار مسلمين تهيه مى شود و علم به وجود حرام در آن نداريد، محكوم به حلّيت است.

ص: 27

[سؤال 9033] 2570

6. هل يجوز بيع علب اللحمة الآتية من الغرب؟ وعن أكلها؟

بسم الله تعالى، إن احتمل أنّ من استوردها من بلاد الكفر قد حقّق تذكيتها بالطريقة الشرعية، جاز بيعها وشراؤها وأكلها، وإلاّ فهي بحكم الميتة ويحرم أكلها.

[سؤال 9034] 4963

بسمه تعالى

آيا ماهى هايى كه از خارج وارد مى شود، از نظر شرعى چه حكمى دارد؟ و آيا در تذكيۀ ماهى لازم است صيد كننده مسلمان باشد؟

بسمه تعالى، اگر معلوم نيست كه ماهى از كجا وارد شده و همچنين اگر معلوم باشد كه از بلاد اسلامى وارد شده است حلال است؛ ولى اگر معلوم است كه از بلاد كفر آورده اند، درصورتى حلال است كه احتمال بدهند وارد كنندۀ مسلمان، تذكيۀ آن را احراز كرده و در دسترس مسلمين قرار داده است؛ و صيد كنندۀ ماهى لازم نيست مسلمان باشد و كافى است كه ماهى زنده از آب اخراج و در خارج آب بميرد.

[سؤال 9035] 4964

بسمه تعالى

حضور محترم جناب آقا، سلام عرض مى كنم؛ ان شاء الله به سلامت بوده باشيد، بارى، چند كلمه مى خواهم بنويسم كه ان شاء الله مى بخشيد.

ماهى كه در قوطى است - كه كاغذ آن ماهى، وسط نامه مى باشد - حلال است يا حرام؟ لطفاً بنويسيد.

بسمه تعالى، اگر معلوم نيست كه ماهى از كجا وارد شده، حلال است و همچنين اگر معلوم باشد كه از بلاد اسلامى وارد شده است. ولى اگر معلوم

ص: 28

است كه از بلاد كفر آورده اند، در صورتى حكم به حليت آن مى شود كه احتمال بدهند واردكنندۀ مسلمان، احراز تذكيۀ آن را كرده و در دسترس مسلمين قرار داده است.

[سؤال 9036] 2852

2. مرغ هاى ذبح شده كه از بازار مى خريم، چنانچه مرغ ها با ماشين ذبح شده باشند (همچنان كه مى شوند...) آيا گوشتشان حلال است؟

بسمه تعالى، ذبح با ماشين، صحيح نيست و گوشت هاى مشكوك تفصيلى دارد كه در رساله ذكر شده است.

[سؤال 9037] 4965

بسمه تعالى

1. آيا كالباس و سوسيس كه در بازار به فروش مى رود حلال است يا حرام؟

بسمه تعالى، محكوم به طهارت و حلّيت است؛ مگر آن كه معلوم باشد كه چيز نجس يا حرامى با آن مخلوط است.

2. خشك شويى هايى كه در شهرها لباس هاى مردم را با مواد شيميايى، مثل بنزين و ساير مواد

پاك كننده، مى شويند و آن ها را اتو مى كنند آيا از نظر شرعى پاك هستند يا نه؟ چون ممكن است افرادى كه پاكى و نجسى را رعايت نكنند نيز لباس خود را به اين خشك شويى ها بدهند. لطفاً ما را در مورد پاك بودن يا نجس بودن آن ها راهنمايى بفرماييد.

بسمه تعالى، محكوم به طهارت است و احتمال نجس بودن دستگاه، كافى براى حكم به نجاست نيست.

[سؤال 9038]

3. آيا ماهى هاى پخته اى كه در قوطى هاى سربسته از ژاپن مى آورند و به نام كنسرو ماهى معروف هستند، حلال هستند يا حرام؟

بسمه تعالى، اگر احتمال دهيد كه وارد كنندۀ مسلمان، احراز تذكيۀ حيوان را كرده و آن را در دسترس مسلمين قرار داده، محكوم به حلّيت است.

ص: 29

[سؤال 9039] 4966

بسم الله الرحمن الرحيم

حضرة آية الله العظمى الإمام الخميني، دام ظله العالي

نحن المسلمون الساكنون في فرنسا وقد شرّفنا الله بتقليدكم الشريف، ونستفتيكم:

هل يجوز لنا أن نأكل من سائر الأطعمة المطروحة في السوق الفرنسي الكافر، إن كان لحماً أو خبزاً أو غيره؟ ودمتم في خدمة الإسلام والمسلمين.

بسمه تعالى، ما كان من اللحوم، كان بحكم الميتة؛ فلا يجوز أكله إلاّ إذا اُحرز أنّه ذكّى تذكية شرعية؛ و ما كان من غير اللحوم، محكوم بالطهارة، إلاّ إذا اُحرز أنّه تنجّس بمماسّة بدن الكافر.

[سؤال 9040] 4047

2. در جامعه اى كه اكثريت غير مسلمان هستند، خوردن ماهى كه از دست غير مسلمان و يا شخصى كه نمى دانى مسلمان است يا نه، خريدارى شود اشكال دارد يا خير؟

بسمه تعالى، اگر يقين به تذكيه نداشته باشيد، محكوم به حرمت و نجاست است.

[سؤال 9041] 1540

5. آيا خوردن سوسيس و كالباس اشكالى دارد؟ با توجه به اين كه ما شنيده ايم كه اين مادۀ غذايى به وسيلۀ ارمنى ها توليد مى شود. فتواى امام در اين مورد چيست؟

بسمه تعالى، اشكال ندارد؛ مگر آن كه احراز كند كه از راه تماس با دست غير مسلمان نجس شده و يا اين كه مشتمل بر چيزى است كه خوردن آن حرام است.

[سؤال 9042] 4967

بسمه تعالى 21 / 7 / 1361

محضر مقدّس حضرت آيت الله العظمى، نايب الامام، رهبر عظيم الشأن، امام

ص: 30

خمينى، مدّ ظله العالى، اميدوارم وجود شريف در ظل توجهات ولى عصر ارواحنا له الفداء، محفوظ و توفيق خدمت به عالم اسلام زيادتر شود و اين حقير به دعاگويى و نيابت زيارت اشتغال دارم و ملتمس دعا هستم. متمنى است مسائل ذيل را جواب مرحمت نماييد.

1. باتوجه به مسأله 2618 توضيح المسائل، ماهى هاى خارجى كه روى كارتن آن ها هم مارك خارجى دارد و فعلاً در بازار و شوراها داده مى شود حلال است يا خير؟

بسمه تعالى، اگر احتمال داده شود كه وارد كنندۀ مسلمان، احراز تذكيۀ ماهى را كرده و آن را در دسترس مسلمين قرار داده، محكوم به حلّيت است.

2. بعضى از همين ماهى ها هرچه دقت كرده ايم و به چند نفر هم نشان داده شده، پولك در آن ديده نشده. آيا به صرف آن كه از طريق شوراى محلى مى دهند حلال است - كه فرض كنيم ممكن است پولك داشته و ريخته شده - يا نه؟

بسمه تعالى، اگر احتمال داده شود كه فلس داشته حلال است.

3. كسى كه رمى را فراموش كرده يا باطل انجام داده، روز بعد مى تواند به هر يك از جمرات، اول، قضاى روز قبل و بعد اداى امروز را رمى نمايد يا آن كه حتماً اول بايد قضاى روز قبل را تمام كند و بعد اداى اين روز را شروع كند؟

بسمه تعالى، بايد اول قضاى روز قبل را انجام دهد.

4. زيدى مدت ها غسل باطل - جهلاً - انجام داده و پس از گذشت چندين سال متوجه شد. تكليف نماز و روزه و بقيۀ عبادات گذشته چيست؟ و بر فرض بطلان روزه، كفاره دارد يا خير؟

بسمه تعالى، روزۀ او صحيح است و نمازهايى كه يقين دارد با غسل باطل انجام داده را بايد قضا كند.

5. شخص ورشكسته، بعضى از طلبكارها اگر عين جنس آن ها موجود باشد بدون كسر مى برند؛ اما اگر تصرف شده - مثلاً طاقۀ قماش مقدارى از آن فروخته شده، يا كيسۀ برنج و امثال آن از ظرف اول به ظرف ديگر منتقل اما مقدارى از عين آن باقى است - در اين جا هم طلبكار جنس موجود را بردارد و در بقيه، با بقيه طلبكارها مساوى مى شود يا خير؟

بسمه تعالى، اگر محجور شده، در اين دو فرض هم طلبكار مى تواند جنس موجود را در مقابل

ص: 31

قسمتى از دين كه به ازاى آن حساب مى شود بردارد.

6. در فرض مسأله فوق كه طلبكار جنس موجود خود را مى برد، به قيمت روز حساب مى شود يا به قيمتى كه فروخته؟

بسمه تعالى، به قيمت روز فروش.

7. اگر قرض دار بميرد و ماترك، وافى به تمام ديون نباشد، در اين جا هم طلبكار مى تواند عين جنس خود را بردارد، يا در تمام طلب خود با تمام طلبكارها مساوى است؟

بسمه تعالى، در فرض مذكور، اولويت ندارد و با تمام طلبكارها مساوى است.

[سؤال 9043] 4968

بسمه تعالى 27 / 7 / 1361

لطفاً به سؤالات ذيل جواب مرحمت فرماييد:

1. آيا خوردن گوشت هاى سرد (يخى) كه از كشورهاى خارجى توسط دولت جمهورى اسلامى ايران وارد كشور مى شود، بدون ترديد، مانند گوشت هاى گرم و تازه از نظر شرعى جايز و بى اشكال است؟

بسمه تعالى، اگر احتمال برود كه وارد كنندۀ مسلمان احراز تذكيۀ شرعى نموده و آن را در دسترس مشتريان مسلمان قرار مى دهد، خريد و فروش و خوردن آن اشكال ندارد.

2. آيا مسّ كردن نقش آرم جمهورى اسلامى ايران كه روى اسكناس ها و بليط هاى اتوبوس مى باشد

حرام است؟

بسمه تعالى، بدون طهارت جايز نيست على الاحوط.

[سؤال 9044] 333

5. آيا خوردن روغن هايى كه ايران هم اخيراً از تركيه خريدارى مى كند صلاح است؟ چون اين جا بعضى از مسلمانان به علت اين كه قبلاً صددرصد روغن خوك داخل آن ها مى كردند، از خوردن اين روغن هاى جامد خوددارى مى كنند (احتمالاً الآن هم روغن خوك داخل مى كنند).

بسمه تعالى، اگر يقين به بودن روغن حرام در آن نباشد اشكال ندارد.

ص: 32

[سؤال 9045] 624

2. در مورد سوسيس و كالباس كه به نظر بعضى از مردم حرام است، و بعضى ديگر مى گويند: چون از گوشت گاو درست شده، حلال است؛ نظر مبارك حضرت امام را از نظر شرعى بيان بكنند.

بسمه تعالى، اگر از مسلمان مى گيرند و نمى دانند گوشت آن از كجا است، محكوم به حلّيت است.

[سؤال 9046] 4969

بسمه تعالى

آيا سوسيس و كالباس هايى كه در بازار جمهورى اسلامى رايج است، پاك و حلال است؟ و آيا با عدم اطلاع از چگونگى آن، تحقيق لازم است؟

بسمه تعالى، اگر يقين به نجاست يا حرمت آن نداريد، محكوم به طهارت و حلّيت است و تحقيق لازم نيست.

[سؤال 9047] 4970

بسمه تعالى

محضر حضرت امام؛ السلام عليكم ورحمة الله، با سلام و درود به رهبر عزيز القدر مستضعفان جهان و خار چشم دشمنان اسلام و با آرزوى پيروزى رزمندگان اسلام. چند سؤال از احكام مطرح است كه اميدواريم جوابگو باشيد:

1. آيا در جمهورى اسلامى خوردن گوشت هايى مثل سوسيس و كالباس حلال است يا حرام؟

بسمه تعالى، اگر محرز نيست كه از اجزاى حرام يا نجس در آن هست، اشكال ندارد.

2. اگر خانمى به زيارت ائمه عليهم السلام برود و در سفر، حائض شود، آيا در اين شرايط، هنوز براى او ورود به حرم حرام است؟

بسمه تعالى، مكث حائض در حرم ائمه عليهم السلام حرام است، على الاحوط.

ص: 33

3. اگر خانمى در ماه مبارك رمضان وقتى كه فقط يك ربع ساعت به اذان مغرب باقى است حائض شود آيا روزۀ آن روزش باطل است؟

بسمه تعالى، باطل است.

4. آيا اداى عين نذرى كه مبتنى بر انداختن سفره ابوالفضل براى شفاى مريض باشد در شرايط كنونى (جنگ) لازم است يا اگر مقدار پولى كه بايد در آن راه خرج شود، براى جنگ زدگان يا غيره پرداخته شود كافى است؟

بسمه تعالى، در صورتى كه صيغۀ مخصوص به نذر خوانده نشده اشكال ندارد.

[سؤال 9048] 4971

بسمه تعالى 28 / 6 / 1361

حضور محترم حضرت آيت الله العظمى الامام الخمينى

1. آيا سوسيس و كالباس هايى كه در بازار امروز رايج است حلال است يا حرام؟ با وجودى كه ما هيچ گونه اطلاعى از چگونگى ساخت آن ها نداريم، آيا تحقيق دربارۀ چگونگى ساخت آن لازم است يا خير؟

بسمه تعالى، اگر يقين به نجاست يا اشتمال آن بر حرام نداريد محكوم به طهارت و حلّيت است و تحقيق لازم نيست.

2. اگر به اندازۀ يك اشرفى، بدن يا لباس آلوده به خون باشد، آيا نجس است يا خير؟ (با توجه به اين كه حضرت آيت الله آن را در مورد لباس نمازگزار پاك دانسته اند). در ضمن، يك اشرفى امروزه به چه اندازه است؟

بسمه تعالى، خون به هر مقدار باشد ولو به اندازۀ سر سوزن، نجس است و مقدار كمتر از قدر درهم مانع صحت نماز نيست.

3. اگر به جايى رويم كه نماز شكسته باشد (مثلاً نماز ظهر و عصر) و نماز را شكسته در آن جا ادا كنيم، چنانچه وقتى به مقصد اوليه بازمى گرديم وقت براى نماز باشد آيا بايد دوباره نماز را كامل به جا آوريم يا خير؟

بسمه تعالى، اعاده لازم نيست.

سلامتى و سعادتمندى جناب عالى را در خدمت به اسلام و مسلمين از خداوند متعال خواستاريم. والسلام على عباد الله الصالحين

ص: 34

[سؤال 9049] 4972

بسمه تعالى

محضر حضرت آيت الله العظمى خمينى دام عزه

مرغ هاى سربريده كه در بازار اسلام است ما نمى دانيم كه از دولت كافر مى آيد يا از دولت مسلمان، نمى دانيم اين را شرعى سر بريده يا با ماشين آلات غير شرعى سر بريده، ما فقط در بازار اسلام مى بينيم، مى خريم و مى خوريم، آيا اين حلال است يا حرام، خوردن اين ها جايز است يا نه؟ شما بيان فرماييد.

بسمه تعالى، پاك و حلال است مگر آن كه معلوم شود كه به طريق شرعى ذبح نشده است.

[سؤال 9050] 4973

بسمه تعالى 1 / 7 / 1361

محضر مبارك زعيم عالى قدر، حضرت امام خمينى، دام ظله العالى

پس از تقديم سلام؛ به استحضار مبارك مى رساند: از دوحه پايتخت قطر، كشورى اسلامى، مرغ و گوشت هايى بسته بندى شده از كشورهايى مانند دانمارك، برزيل و استراليا، به وسيلۀ مورّدين و تاجرهايى مسلمان وارد دوحه مى شود و ما در بازار اسلامى و از دست مسلمان ها خريدارى كرده و مجدداً به فروش مى رسانيم. روى هر پاكت بسته بندى شده - اعم از مرغ و يا گوشت - نوشته به خط عربى «مذبوح على طريقة الإسلاميه» و روى بعضى ها امضاى رئيس ثقافه اسلامى در همان كشور صادركننده هم نوشته شده است؛ ولى ما خود شخصاً در مورد ذبح صحيح آن و نوشتۀ روى بسته، اطلاعى مبنى بر نظارت شدن و يا نشدن آن نداريم؛ مصرف اكثريت مردم هم از همين مرغ و گوشت ها است. شايعاتى از طرف بعضى افراد شيعه مذهب رواج دارد كه فروش و يا مصرف آن درست نيست؛ خواهشمند است كه نظر مبارك را در اين مورد مرقوم فرمايند.

بسمه تعالى، اگر احتمال بدهيد كه وارد كنندۀ مسلمان احراز تذكيۀ حيوان

ص: 35

را كرده و آن را در دسترس مسلمين قرار داده است، محكوم به حلّيت و الاّ حرام است.

[سؤال 9051] 4974

بسمه تعالى

بعد از حمد و ثناى خداوند متعال و درود و صلوات بر رسول اكرم صلى الله عليه و آله وسلم و ساير ائمه اطهار و سلام بر امام امت حفظه الله و پيروان او به عرض مى رسانم كه اين جا كويت كه بلاد اسلامى است گوشت هاى كشته بسته بندى شده و مرغ هاى كشته از كشورهاى غير اسلامى مانند هلند و دانمارك و برزيل و فرانسه مى آورند و روى آن ها نوشته شده مخصوص بلاد عربى و ذبح شده به طريق اسلامى تحت مراقبة المركز الثقافة الاسلامى دانمارك.

لطفاً جواب ارسال داريد كه به فتواى آيت الله امام خمينى خوردن و خريد و فروش آن ها چه صورت دارد. اجركم الى الله.

بسمه تعالى، چنانچه احتمال بدهيد كه مسلمان وارد كننده گوشت مراعات تزكيه شرعيه نموده و در معرض خوردن مسلمانان مى گذارد محكوم به حلّيت است.

[سؤال 9052] 1626

4. آيا تنها مى توان به گفتار برادران عرب كه ابراز فروش گوشت اسلامى مى كنند اعتماد كرد و از آن گوشت مصرف نمود يا شرايط ديگرى وجود دارد؟

بسمه تعالى، اگر فروشنده، مسلمان است و احتمال مى رود كه تذكيۀ شرعى آن را احراز كرده و به مسلمين مى فروشد، محكوم به حلّيت است.

[سؤال 9053] 1605

7. ماهى هايى كه طبخ شده اند و بسته بندى شده اند و از بلاد كفر مى آورند اگر زنده از آب گرفتن و در بيرون از آب مردن ماهى ها (ولو به دست غير مسلمانان) مشخص

ص: 36

نباشد، محكوم به حليت است يا خير؟

بسمه تعالى، محكوم به حرمت است مگر آن كه احتمال دهد كه وارد كننده مسلمان احراز تذكيه حيوان را نموده است.

[سؤال 9054] 4975

بسمه تعالى 20 / 7 / 1361

بدين وسيله از مسئولين محترم دفتر امام تقاضا مى كنم به پرسش هاى زير - جهت روشن شدن تكليف اين جانب - پاسخ فرمايند.

1. چنان كه مطلع هستيد امروزه گوشت مرغ با تحويل كوپن توزيع مى شود و امكان خريد مرغ زنده وجود ندارد؛ ولى مرغى كه به اين طريق خريده مى شود، در اكثر اوقات ذبح اسلامى نشده و مردم اهميتى به آن نمى دهند. ما كه نمى توانيم با داشتن آگاهى اين نوع مرغ را مصرف نماييم و بعد از خريد، فروشنده پس نمى گيرد يا تعويض نمى كند بايد چه كار كنيم؟

بسمه تعالى، اگر يقين داريد ذبح شرعى نشده نمى توانيد مصرف كنيد و در صورت شك در آن، حكم به صحت مى شود و استفاده جايز است.

2. اگر در خانه اى يكى از اعضاى خانواده وسايل موسيقى - مثل گيتار و سنتور - داشته باشد و با آن ها فقط آهنگ هاى سرودهاى انقلابى را بنوازد، اشخاص ديگر كه مجبور هستند آن ها را جابه جا كنند، چه كار كنند؟ با توجه به اين كه گفته شده: در هر خانه اى باشد نماز خانواده قبول نيست و يا هركس به آن ها دست بزند تا چهل روز نمازش مقبول درگاه الهى نيست؟ آيا منظور كسى است كه مثلاً هنگام جاروكردن مجبور است اين وسايل را جابه جا كند؟

بسمه تعالى، بر جارو كننده چيزى نيست؛ ولى صاحبش بايد آن را از بين ببرد.

3. رابطه داشتن و قرض دادن و پس گرفتن قرض با همسايه اى كه پول آن ها از راه دزدى يا حرام به دست مى آيد، يا دادن و گرفتن ظرف و غيره در حالى كه آن ها نجس و تميز را تشخيص نمى دهند چگونه است؟

بسمه تعالى، اگر يقين به بودن مال حرام در آنچه مورد ابتلاى او است ندارد اشكال ندارد؛ و با شك در طهارت و نجاست، حكم به طهارت مى شود.

ص: 37

[سؤال 9055] 6992

2. مرغ هايى كه به تعداد حدود 80000 در روز در كشتارگاه شهر كرج كشته مى شوند، بنا به تأييد آقايان علماى كرج، اولاً: رو به قبله نيست و ثانياً: در موقع ذبح نيز بسم الله الرحمن الرحيم گفته نمى شود و اين مسأله چند بار به مسئولان كشتارگاه تذكر داده شده است؛ اما ترتيب اثرى داده نشده است. تكليف ما در اين مورد چيست؟

بسمه تعالى، حلال و پاك است. مگر آن كه يقين كند كه خلاف طريق شرعى ذبح شده است.

[سؤال 9056] 1583

4. هل يجب عند شراء اللحوم من أسواق المسلمين أو الدول الإسلامية، السؤال عن تذكيتها علماً بأنّ الغالب في هذه البلاد التعامل باللحوم الغير المذكّاة وما الحال بالنسبة للجلود؟

بسمه تعالى، لا يجب السؤال ويحكم بالتذكية إذا لم يعلم باستيراد اللحم أو الجلد من البلاد الغير الإسلامية.

[سؤال 9057] 4976

بسمه تعالى 19 / 3 / 1358

محضر مقدّس حضرت آيت الله العظمى نايب الامام، خمينى، متّع الله المسلمين بطول بقائه، قم، دفتر امام

در رساله توضيح المسائل ذبح بلاد كفر را حرام دانسته ايد و طبق گزارش هيأت اعزامى آن حضرت كه اخيراً در جرايد منتشر شده، تمام گوشت تهيه شده در كشور نيوزلند و قسمتى از گوشت تهيه شده از استراليا با ذبح غير شرعى است و اين روزها در مشهد از گوشت هاى نيوزلندى و غيره به فروش مى رسانند و مايۀ تأسف است كه جلو بعضى فروشگاه ها پرده هايى زده شده با نام «فروشگاه اسلامى امام خمينى». استدعا دارد نظر مبارك خود را دربارۀ خريد و فروش و خوردن گوشت هاى

ص: 38

فوق الذكر مشروحاً اعلام كنيد و با ارسال نمونه مهر مخصوص كه هيأت از قسمت ذبح شرعى استراليا آورده اند، اجازه فرمايند از فروش گوشت هايى كه منطبق با مهر مذكور نباشد و حراميت آن مسلم است جلوگيرى به عمل آيد تا مسلمان ناآگاه از شر مغلطه كاران و سودجويان و خوردن گوشت حرام نجات يابند.

والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته.

بسمه تعالى، گوشت هايى كه از بلاد كفر مى آورند، اگر شخص احتمال بدهد كه وارد كننده مسلمان احراز ذبح شرعى آن را كرده و در دسترس مسلمانان قرار داده، محكوم به حليت است و تشخيص موضوع با خود مقلد است.

حكم ذبيحۀ اهل تسنن

[سؤال 9058] 1481

2. برادران اهل تسنن در هنگام سر بريدن، پيشانى گوسفندان را رو به قبله قرار مى دهند و كاردگاه و دست و پا را قرار نمى دهند رو به قبله، خوردنش براى ما اشكال دارد يا خير؟ خودشان سر مى برند و همۀ علمايشان در اين حومه حلال مى دانند، نمى دانم اصل فتوايشان همين است يا طور ديگرى؟

بسمه تعالى، فرض مذكور، حكم جهل به حكم را دارد كه ذبيحه حلال است.

قوانين و مقررات شيلات

[سؤال 9059] 4977

بسمه تعالى 17 / 4 / 1361

سؤال از خدمت امام عزيز و رهبر كبير انقلاب، خمينى بت شكن، سلام، پس از سلام و طول عمر آن امام بزرگوار، مسأله اى كه مدت ها يك سرى از ملت زحمتكش صياد با آن مواجه مى باشند اين است كه:

ص: 39

آيا صيد نوعى از ماهى به نام اوزون برون (ماهى خاويار) براى صيادان آزاد و فروش به بازار جايز است يا خير؟

توضيح اين كه صيادان شيلات دولتى در سال، شش ماه را به صيد همين ماهى به نفع دولت مشغول مى باشند و از دولت حقوق دريافت مى دارند. سؤالى كه پيش مى آيد اين است: اگر حرام است، چرا دولت صيد مى كند و مى فروشد و از پول آن استفاده مى نمايد و اگر حلال است، پس براى صيادان آزاد هم نبايد اشكال داشته باشد؟ مستدعى است ما را راهنمايى فرماييد.

طول عمر آن امام بزرگوار را از خداوند بزرگ مسئلت مى نماييم

بسمه تعالى، لازم است مراعات مقررات جمهورى اسلامى شود.

[سؤال 9060] 4978

بسمه تعالى

محضر مقدّس رهبر كبير انقلاب اسلامى، حضرت امام خمينى، اميد مستضعفان جهان، مدّ ظله العالى، درود خداوند يكتا و ملائكه رب العالمين بر آن مرجع عالى قدر و بنيان گذار جمهورى اسلامى ايران باد.

حضرت امام عزيز! مسأله اى پيش آمد كه اين جانبان را با مشكل مواجه ساخت، كه صورت مسأله از حضور مباركت سؤال مى گردد: اين جانبان - قريب يك صد نفر مشترك تور - صياد ماهى در درياى خزر مى باشيم كه ماهى صيد مى نماييم. طبق قرارداد بايد آنچه ماهى صيد مى شود تحويل شيلات نماييم. در ضمن شيلات به علت كمبود يا بر اثر كم توجهى، بعضى از وسايل تور را نمى دهد و ما مجبوريم با قيمت بسيار زياد در بازار آزاد بخريم. ما مشتركين تور، مقدارى از اين ماهى صيد شده را بدون اطلاع شيلات، به طور مخفى به بازار آزاد با قيمت زياد مى فروشيم و حاصل پول آن بين مشتركين تور تقسيم مى شود. بعضى از افراد مشتركين حاضر به همكارى نيستند و آن را حرام مى دانند؛ اما اكثراً با فروختن ماهى بدون اجازۀ شيلات حاضرند.

ص: 40

از نظر شرع مقدّس اسلام چه صورتى دارد؟ مرقوم فرماييد.

لازم به تذكر است: آن مأمورى كه از طرف شيلات نظارت تور را دارد تا حيف و ميل نشود، با گرفتن ماهى كه جزو رشوه است موافقت مى نمايد؛ همين طور راننده هم با گرفتن رشوه نديد مى گيرد. آيا بعضى از افراد كه واقعاً از همكارى با آنان در اين باره حاضر نيستند و در مورد تقسيم پول حاصله از فروش مخفى ماهى ها مجبورند سهم خود را بگيرند، چه صورتى دارد؟ مسئوليت اين جانبان از نظر شرع مقدّس اسلام در مورد مأمور شيلات و راننده - كه واقعاً خيانت - مى نمايند تا چه اندازه است؟ نظر مباركت را در فتواى مسأله بالا مرحمت فرماييد. والسلام على من اتّبع الهدى

بسمه تعالى، تخلف از مقررات دولت اسلامى جايز نيست.

[سؤال 9061] 4979

بسمه تعالى 30 / 4 / 1361

دفتر امام خمينى، سلام عرض مى كنم پس از عرض سلام حضور حضرت امام خمينى سلامتى و طول عمر آن حضرت را از خداوند متعال خواهانم، اميدوارم تا انقلاب حضرت مهدى (عجّل الله تعالی فرجه الشّریف) امام ما را نگاه دارد.

اين جانب يك فرد شيعه مقلد امام خمينى ساكن رشت مى باشم، مشكلى براى ساكنان اين منطقه پيش آمد بنا به دستور امام جمعه رشت جناب آقاى حجت الاسلام احسان بخش و بنا به دستور مقامات مسئول كه از تاريخ 20 / 1 / 1361 صيد ماهى را ممنوع اعلام كردند ولى تاريخ صيد آزاد را اعلام نكردند، ساكنان اين روستا در كنار سفيدرود قرار دارند و از لحاظ امر معاش اكثرشان ضعيف هستند و امشب پيشنماز محل ما گفت حتى خريدن ماهى و كولى حرام است، حالا از حضور مبارك حضرت امام خواهشمند هستم كه دستور بفرماييد گرفتن ماهى و يا كولى و خريدن در سفيدرودها حرام است يا خير؟

بسمه تعالى، مقررات دولت اسلامى بايد مراعات شود.

ص: 41

[سؤال 9062] 4980

بسمه تعالى 16 / 10 / 1361

محضر شريف حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، رهبر كبير انقلاب اسلامى، دامت بركاته، با سلام و اعتذار، به جواب مسائل مطروحۀ زير، شديداً نيازمنديم.

1. آيا صيد ماهى در دريا بايد با اجازۀ دولت باشد؟

بسمه تعالى، اگر دولت مقرراتى داشته باشد، بايد مراعات شود.

[سؤال 9063]

2. چنانچه بدون مجوز، كسى در دريا صيد نمود، آيا مالك مى شود؟ چنانچه مالك نمى شود، چه كسى مالك است؟

بسمه تعالى، مالك مى شود، اگر چه خلاف كرده است.

[سؤال 9064]

3. آيا بايد جلوى صيد غير مجاز را گرفت، ولو اين كه صياد واقعاً فقير باشد و تعدادشان مثلاً يك يا چند نفر باشد؟

بسمه تعالى، جواب اين سؤال معلوم شد.

4. ماهى هايى كه داخل تور مى باشد ممكن است برخى در آب بميرند، ولى مشخص نيست؛ چون تقريباً ده ساعت وقت احتياج دارد كه تور ماهى گيرى به ساحل برسد و ماهى هاى خيلى كوچك (تقريباً 7 يا 8 سانتى) ممكن است در روزنه هاى تور چسبيده و بميرند؛ اما اكثر قريب به اتفاق ماهى ها زنده اند و در خشكى مى ميرند و تشخيص، مشكل است. احتمالاً در بين ده هزار ماهى شايد چند ماهى به آن ترتيب مى ميرند. حكم آن را بيان فرماييد.

بسمه تعالى، اگر در آب بميرند حرام هستند.

سلامتى و سعادتمندى جناب عالى را در خدمت به اسلام و مسلمين از خداوند متعال خواستاريم. والسلام على عباد الله الصالحين

ص: 42

شكار حيوانات وحشى

[سؤال 9065] 4981

بسمه تعالى

محضر مبارك حضرت آيت الله امام خمينى، دام عزّه، پس از اهداى سلام و اميد پيروزى حق بر باطل، به يك مسأله، جواب مرحمت فرماييد:

شخصى مى رود شكار كوهى؛ يك يا چند عدد شكار با اسلحه مى زند. ما كه پاسدار و محافظ امنيت و جنگل و غيره هستيم، حق داريم اين صيد را از ايشان بگيريم؟ برفرض گرفتن، آيا جايز است كه ببريم بين پاسدارها و خانواده تقسيم كنيم و حال اين كه به عنوان قاچاقى صيد كرده؟ مستدعى است حكم الله را بيان فرماييد.

بسمه تعالى، شما حق نداريد و بايد طبق مقررات عمل شود.

[سؤال 9066] 7219

2. اگر كسى در كوهى يا جنگلى كه از طرف دولت جمهورى اسلامى ممنوع الصيد گرديده، بز كوهى را شكار نمايد اين عمل چه صورت دارد؟ و آيا سرپيچى از مقررات دولت محسوب مى شود؟ و آيا گوشت اين حيوان حلال است يا خير؟ لطفاً جواب را فورى اعلام فرماييد چون نياز مبرم است.

بسمه تعالى، مخالفت مقررات دولت اسلامى حرام است.

[سؤال 9067] 4982

بسمه تعالى 18 / 12 / 1361

با سپاس به خداوند بزرگ و سلام و درود به امام عصر حضرت مهدى - عجّل الله تعالى فرجه الشريف - و با سلام و درود فراوان به چريك پير اسلام، ياور مظلومان تاريخ، رهبر مستضعفان جهان، امام خمينى، در اين جا با مسائلى روبه رو شديم كه لازم دانستيم سؤالات را جهت دريافت پاسخ به پيشگاه رهبر عظيم الشأن ارسال داريم:

ص: 43

آيا شكار كردن حيوانات وحشى در اسلام جايز است؟ و آيا در سؤال شمارۀ 2584 رسالۀ امام خمينى شما دستور شكار را جايز دانسته ايد؟

بسمه تعالى، مقصود، حلّيت خوردن گوشت آن است و اما اصل شكار، بايد با رعايت مقررات دولت اسلامى باشد.

2. آيا هر چيزى كه پاك نيست، حرام است؟

بسمه تعالى، موارد، مختلف است.

ص: 44

خوردنى ها و آشاميدنى ها

اشاره

ص: 45

ص: 46

احكام خوردنى ها و آشاميدنى ها

بيان حلال و حرام از حيوانات

ماهى هاى فلس دار و خوردن خاويار

[سؤال 9068] 4983

بسمه تعالى 10 / 3 / 1362

محضر مبارك امام امت، ادام الله ظله العالى

با سلام و درخواست طول عمر براى آن حضرت؛ نظر به اين كه از حضرت عالى نقل شده است كه اجازه فرموده ايد شركت شيلات مى تواند و شرعاً مجاز است خاويار را به خارجى ها بفروشد و از آن جايى كه در وزارت امور خارجه براى مراسم اعياد و يا ديگر مراسم رسمى، جهت ميهمانان خارجى در بعضى از مواقع هديه اى به آن ها داده مى شود، لطف فرماييد چنانچه شرعاً اشكالى نباشد حسب فتواى حضرت عالى موارد زير عمل گردد:

1. از خاويار به عنوان هديه استفاده نمود.

2. به عنوان بازاريابى براى فروش (چون پس از فرش، خاويار گران ترين و شناخته

ص: 47

شده ترين محصول صادراتى ايران است) استفاده نمايند.

بسمه تعالى، چنانچه خاويار از ماهى فلس دار گرفته شود، خريد و فروش و هديه دادن آن مانعى ندارد.

[سؤال 9069] 494

9. آيا حيواناتى كه از دريا صيد مى گردند، هر حيوانى كه باشند، چنانچه فلس داشته باشند حلال هستند و يا فقط ماهى هاى فلس دار حلال هستند؟

بسمه تعالى، ماهى فلس دار حلال است.

[سؤال 9070] 4984

بسمه تعالى 1 / 10 / 1361

بعد از سلام، موفقيت و سلامت شما عزيزان و بقاء و سلامت وجود حضرت امام را از درگاه ايزد منّان آرزو مى كنم.

مختصراً به عرض مى رسانم كه اين جانب دانشجويى هستم در شهر چيكو از ايالت كاليفرنياى امريكا، كه در اين شهر همراه با ديگر دوستان انجمن اسلامى با برادران و خواهران مسلمان كشورهاى عربى و مسلمانان امريكايى در تماس مستقيم هستيم.

و اما غرض از اين مزاحمت اين است كه در مباحثات و زندگى روزمره در يك كشور غير اسلامى و رابطۀ آن ها با احكام اسلامى، اين جانب قاصر بوده ام از توضيح و تطبيق از توضيح المسائل حضرت امام با آياتى از قرآن كريم و ديگر ادله احكام كه از اين طريق خواستار جواب و راهنمايى مى باشم. دريافت جواب و توضيح لازم و كافى در اين موارد نه تنها به اين جانب بلكه به عدۀ كثيرى از مسلمانان از كشورهاى مختلف كمك فراوان خواهد كرد.

در مسأله 2615 از رساله مى خوانيم: «اگر ماهى فلس دار را زنده از آب نگيرند... و ماهى بى فلس را اگر چه زنده از آب بگيرند... حرام است».

ص: 48

در آيه 96 از سوره مائده مى خوانيم:«اُحِلَّ لَكُم صَيْدُ الْبَحْرِ وَطَعامُهُ مَتاعاً لَكُمْ وَ...».

بعضى از مسلمانان عرب و امريكايى به اين آيۀ قرآن مجيد استناد كرده و مى گويند هرچه كه از دريا صيد شود حلال است، خواه فلس داشته باشد و خواه نداشته باشد.

بسمه تعالى، مدرك استنباط احكام اسلام فقط كتاب خدا نيست تا به ملاحظه اطلاق آيه اى حكمى اثبات شود، بلكه يكى از مهمترين مدارك آن سنت پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله و روايات مأثوره از اهل بيت آن حضرت است كه آنچه از رساله نقل نموده ايد به وسيله آن ها اثبات مى شود.

[سؤال 9071] 4985

بسمه تعالى 16 / 11 / 1361

حضور محترم رهبر كبير انقلاب و مرجع عظيم الشأن، امام خمينى، روحى لك الفداء، پس از اهداى سلام خالصانه، عرض مى شود:

در منطقه چابهار، صيادان نوعى ماهى به نام شيرماهى صيد مى كنند كه از نظر دانشكده دامپزشكى مشخص گرديده كه داراى فلس هاى ريزى مى باشند. نظر حضرت عالى را در مورد استفاده از اين نوع ماهى بفرماييد. ضمناً برگ رونوشت نامۀ دانشكده پزشكى در پاسخ به شيلات چابهار، به پيوست تقديم مى گردد. والسلام

بسمه تعالى، اگر فلس دارد، استفاده از آن مانع ندارد، هر چند فلس آن ريز باشد.

[سؤال 9072] 4986

بسمه تعالى 2 / 12 / 1361

به اميد ظهور حضرت مهدى عليه السلام و سلامتى و طول عمر به امام امت و با ياد شهيدان و كليۀ معلولين انقلاب و اين جنگ تحميلى من شخصى هستم كه در شركت شيلات مشغول به خدمت مى باشم و سمت من در اين شركت، در قسمت فروش خاويار در فروشگاهى كه در فرودگاه مهرآباد است

ص: 49

مى باشد. مسأله اى كه براى من و عده اى از همكارانم مبهم است اين است كه آيا خاويار از نظر اسلام، حرام است يا حلال؟

ما در اين فروشگاه كه در فرودگاه مهرآباد هستيم، به كليۀ مسافرانى كه قصد رفتن به خارج از كشور را دارند - چه مسلمان و چه غير مسلمان - اجازۀ فروش خاويار را داريم. شركت شيلات، فروشگاه ديگرى در داخل شهر دارد و در اين فروشگاه فقط به اقليت هاى مذهبى خاويار فروخته مى شود و به مسلمانان نمى فروشند و موضوعى كه براى ما مطرح شده اين است كه اگر خاويار حلال است، پس چرا به مسلمانان در اين فروشگاه خاويار نمى فروشند؟! و اگر حرام است، پس چرا در فرودگاه به مسلمانان خاويار فروخته مى شود؟!

و مسأله ديگر در مورد حرام بودن خاويار: اگر خاويار حرام است آيا فروش آن حرام است و حقوقى كه ما مى گيريم چطور؟ حلال است يا حرام؟ و اگر فروش آن حرام باشد، پس اين شركت كه يك شركت دولتى است بودجه اى از راه حرام به دست مى آورد. و اگر حلال است، همان طور كه خدمتتان نوشتم چرا در فروشگاهى كه در شهر است، به مسلمانان نمى فروشند؟

بسمه تعالى، ماهى فلس دار و خاويار آن حلال است و خريد و فروش آن اشكال ندارد؛ و خاويار و ماهى هاى بى فلس را اگر نفروشيد بلكه به كفار بدهيد و در ازاى اين واگذارى پول بگيريد، اشكال ندارد.

[سؤال 9073] 4203

2. نوعى ماهى در درياى خزر وجود دارد كه خاويار آن منبع درآمد سرشارى براى دولت است، لذا دولت آن را از صيادان خريدارى نموده و به دولت هاى كافر مى فروشد؛ صيد و فروش اين ماهى (ماهى خاويار) به دولت براى صيادان چه حكمى دارد؟

بسمه تعالى، اگر فلس دارد فروش آن صحيح است.

ص: 50

[سؤال 9074] 4987

بسمه تعالى 19 / 12 / 1360

مسئول دفتر حضرت امام خمينى، رهبر بزرگ شيعيان جهان، پس از عرض سلام؛ اميد است كه به يارى پروردگار بزرگ براى جارى كردن قانون الله همگى پيروز و موفق باشيد.

در حدود 5 ماه قبل سؤالى داشتم و براى شما فرستادم؛ اما تاكنون جواب داده نشده. با توجه و مراجعه به توضيح المسائل مرجع تقليد خودم، يعنى حضرت امام خمينى، نتوانستم جواب خودم را دريافت نمايم. به همين دليل ناچار شدم دوباره مزاحم شوم. سؤال بنده اين است:

خاويار كه از شكم ماهى بيرون مى آورند و به كشورهاى غربى و شرقى صادر مى شود حلال است يا حرام؟ خواهشمندم در اين امر شرعى بنده را بدون جواب نگذاريد. والسلام؛ خداوند رهبر ما را طول عمر عنايت بفرمايد.

بسمه تعالى، خاويار ماهى، تابع خود ماهى است. چنانچه ماهى فلس داشته باشد، حلال است.

[سؤال 9075] 7424

8. ما هو حكم بيض الكافيار، هل يجوز أكله أم لا؟

بسم الله تعالى، إن كان من السمك الذي له فلس أو اشتبه في أ نّه من السمك ذي الفلس أو من السمك غير ذي الفلس حلّ أكله وإلاّ فلا.

[سؤال 9076] 4988

بسمه تعالى 21 / 12 / 1361

حضرت امام خمينى، مدّ ظله العالى، پس از عرض سلام؛ خواهشمندم به سؤالات شرعى زير پاسخ دهيد:

1. ميگو حلال است يا حرام؟ و جزء كدام دسته از حيوانات شمرده مى شود؟

بسمه تعالى، اگر ماهى فلس دار است حلال است.

ص: 51

2. گوش كردن به موسيقى هايى كه از راديو و تلويزيون جمهورى اسلامى به هنگام پخش سرودها و ياّ در بين برنامه ها پخش مى شود حلال است يا حرام؟

بسمه تعالى، موسيقى مطرب حرام است و صداهاى مشكوك مانع ندارد.

3. خريد و فروش آلات موسيقى حلال است يا حرام؟ نگه داشتن آلات موسيقى حلال است يا حرام؟

بسمه تعالى، اگر از آلات مختص به لهو است خريد و فروش و نگه داشتن آن جايز نيست.

[سؤال 9077] 4967

2. بعضى از همين ماهى ها هرچه دقت كرده ايم و به چند نفر هم نشان داده شده، پولك در آن ديده نشده. آيا به صرف آن كه از طريق شوراى محلى مى دهند حلال است - كه فرض كنيم ممكن است پولك داشته و ريخته شده - يا نه؟

بسمه تعالى، اگر احتمال داده شود كه فلس داشته حلال است.

ميگو

[سؤال 9078] 4989

بسمه تعالى

با عرض سلام و تقديم احترامات، خواهشمند است فتواى شرعى اماممان را در مورد زير اعلام فرماييد؟

1. آيا خوردن ميگو كه يك نوع موجود دريايى است، حلال است يا خير؟

بسمه تعالى، حيوانات دريايى اگر از قبيل ماهى فلس دار است حلال است وگرنه حرام است.

2. اگر شخصى با جستجو و مطالعه موفق به كشف گنجى (دفينه) گردد و به يقين بداند كه صاحب يا صاحبان آن قرن ها است كه مرده اند و آن گنج يا دفينه قرن ها است كه بى صاحب است مى تواند آن را براى خود بردارد يا نه؟ و اگر خير پس بايد چه بكند؟

بسمه تعالى، اگر از داشتن و پيدا شدن صاحبى براى آن مأيوس است مى تواند براى خود بردارد و خمس آن را بايد بدهد و مقررات دولت اسلامى بايد مراعات شود.

ص: 52

خرگوش

[سؤال 9079] 4990

بسمه تعالى 28 / 11 / 1361

لطفاً جواب سؤالات ذيل را مرقوم فرماييد:

1. آيا گوشت خرگوش حرام است يا مكروه؟

بسمه تعالى، حرام است.

2. اگر كسى پولى به كسى قرض داد و يك سال يا بيشتر از آن پول گذشت و آن طرف پول را پس نداد، آيا پولش خمس دارد يا خير؟

بسمه تعالى، هر وقت پول را وصول كرد خمس بدهد.

3. اگر كسى خانه اى را مثلاً 60000 تومان رهن كند تا يك سال، آيا بعد از يك سال پولش خمس دارد؟

بسمه تعالى، حكم مسأله قبل را دارد.

4. اگر كسى قصد داشته باشد سحر بلند شود و روزۀ قضا بگيرد، ولى خوابش بگيرد و بلند نشود، آيا كفاره يا جريمه اى دارد يا خير؟

بسمه تعالى، كفاره ندارد مگر اين كه به قصد روزه قضا تا بعد از ظهر امساك كند و بعد از ظهر افطار نمايد.

[سؤال 9080] 4991

بسمه تعالى

به نام خداوند بخشندۀ مهربان و به نام خداوند درهم كوبندۀ ستمگران، پس از عرض سلام، اى بزرگ مرد! اى رهبر آزادگان! اى رهبر مسلمانان جهان! اى امام ما! اى خمينى بت شكن! اى آزادمرد! من چند سؤالى دارم كه مى خواهم از شما سؤال كنم و من اول خودم را نزد شما معرفى مى كنم و سپس به سؤالات مى پردازم.

من كلاس سوّم راهنمايى مدرسۀ راهنمايى نواب هستم و من متولد شده و ساكن عبدل آباد هستم و شغل پدرم كشاورزى است و من سؤالى كه دارم عبارت است از:

ص: 53

آيا گوشت خرگوش حرام است و يا مكروه و به چه دليل حرام است؟

بسمه تعالى، گوشت خرگوش حرام است.

[سؤال 9081] 4992

بسمه تعالى

محضر حضرت آيت الله العظمى حاج آقا روح الله الموسوى الخمينى، ادام ظله

در كتاب تست بينش اسلامى و سياسى، در صفحه 92 سؤال نهم، شتر و كبك و خرگوش را حلال دانسته؛ آيا خرگوش حلال گوشت يا حرام گوشت و يا مكروه مى باشد؟

بسمه تعالى، خرگوش حرام گوشت است.

خوك

[سؤال 9082] 4993

بسمه تعالى

1. فعلاً در بازار اسلامى گوشت هايى به نام كالباس، سوسيس مصرف مى شود، چون قبلاً ارامنه از گوشت خوك درست مى كردند فعلاً تكليف شرعى مردم در مورد آن ها چيست؟

بسمه تعالى، اگر گوشت خوك يا حرام ديگرى در آن باشد جايز نيست.

2. فتواى امام در مورد ازدواج دختران دوقلوى به هم چسبيده چيست؟

بسمه تعالى، مى توانند ازدواج كنند ولى بايد مراعات وظايف شرعيه را بنمايند.

حشرات

[سؤال 9083] 4994

بسمه تعالى

خدمت مرجع اعظم، حضرت آيت الله العظمى روح الله الموسوى الخمينى

سؤالى خدمت جنابتان داشتم و سؤالم اين است: ما در جبهه هاى جنگ و در

ص: 54

خط مقدم هستيم و در آن جا انواع حشرات و مگس ها و مورچه ها و موش ها هست و گاهى هم موش ها به غذاهايمان دهن مى زنند يا جسدهاى حشرات مرده در غذايمان پيدا مى شود. اگر ناخودآگاه يا خودآگاه خورديم و بعد متوجه شديم، تكليف چيست؟

بسمه تعالى، اشكال ندارد، مگر آن كه بدانيد در غذايى كه مى خواهيد بخوريد، از اين قبيل چيزها است.

[سؤال 9084] 6969

4. يك بذر است مثل ماش - ما مى گوييم مرشه - و عدس، اين هر دو اگر مدت يك سال بماند، از داخل آن پشه زنده مى شود، آن پشه پاك است، خوردنش جايز است، هر چند وارسى كند پيدا نمى شود، داخل آن مى ماند، ولى آن پشه پر دارد مى تواند پرواز كند؟ شما بيان فرماييد.

بسمه تعالى، پاك است ولى خوردن آن جايز نيست.

تهيه خوراك حيوانات از ميتۀ حيوانات ديگر

[سؤال 9085] 4995

بسمه تعالى 2 / 12 / 1361

دفتر امام خمينى، سلام عليكم

آيا مى توان از لاشه و يا مردار حيوانات و طيور و ماهى هاى حلال گوشت و يا حرام گوشت، پس از تبديل در دستگاه هاى مخصوص به صورت پودر گوشت، پودر خون، پودر استخوان و غيره، به عنوان مصرف خوراك دام و طيور، آن را مخلوط با ساير مواد خوراكى استفاده نمود؟

والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، مانع ندارد.

ص: 55

[سؤال 9086]4996

بسمه تعالى 22 / 9 / 1361

حضور رهبر انقلاب اسلامى، آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى

نسبت به مسائل زير، فتوا و راهنمايى مى خواهيم:

1. در خون گوسفند و گاو كشتارگاه، يك مادۀ پروتئينى مغذّى مى باشد كه فعلاً در اصفهان به تصفيه خانۀ فاضلاب مى ريزد و تبديل به كود، جهت حاصل خيزى خاك مى شود ولى در تهران، خون كشتارگاه همراه استخوان و مواد زايد گوسفند و گاو، تبديل به پودر خوراكى جهت طيور مى گردد و اخيراً در اصفهان نيز چنين تصميمى وجود دارد كه خون كشتارگاه، همراه استخوان و مواد زايد ديگر گوسفند، تبديل به خوراك مرغ و طيور شود. آيا اين خوراك، پاك است يا نجس؟ و در صورت نجس بودن، مى شود طيور از آن تغذيه شوند و قبل از كشتن، استبراء گردند؟ ضمناً وضع تخم مرغ طيورى كه با اين غذا تغذيه مى شوند چه صورت دارد؟

بسمه تعالى، اشكال ندارد.

[سؤال 9087]

2. در كشتارگاه، قبل از كشتار، تعدادى از گوسفندان در اثر معاينۀ دامپزشكى به علت مريض بودن دام، دور ريخته و چال مى شوند، اگر از اين گوسفندها نيز مانند مسأله قبل بخواهند براى تهيۀ غذاى طيور استفاده نمايند چه حكمى دارد؟

بسمه تعالى، مانع ندارد.

[سؤال 9088]

3. غذايى نيز از پودر ماهى كه معلوم نيست حرام گوشت است يا حلال گوشت، از خارج، وارد مى كنند و به عنوان غذا به طيور داده مى شود، چه حكمى دارد؟

بسمه تعالى، جايز است.

خدايا، خدايا تا انقلاب مهدى خمينى را نگهدار، از عمر ما بكاه و به عمر او بيفزا

ص: 56

[سؤال 9089]4997

بسمه تعالى

سماحة آية الله العظمى السيد روح الله الموسوي الخميني، دام ظله، بعد السلام والتحية والتأمين والدعاء لجنابكم بطول العمر أنا طالب هنا في أمريكا ولديّ بعض الأسألة الرجاء من جنابكم الإجابة عليها مأجورين:

1. العلف الذي يستخدم هنا في إمريكا لتغذية الدجاج يتكوّن 80% منه من بروتين مستخلص من لحم خنزير و بقر و السبب هو الإسراع في نموّ الدجاج. فهل يجوز أكل الدجاج؟

بسمه تعالى، لا إشكال فيه.

2. ما حكم من يشتري الدجاج مذبوحاً من مسلم في أمريكا علماً بأنّ هذا المسلم يملك مزرعة لتربية الدجاج، هل الواجب علينا سؤاله عن نوع العلف الذي يغذي به الدجاج؟

بسمه تعالى، محكوم بالحلية ولا يحتاج إلى السؤال.

3. أنا طالب بعثة أي آخذ أموالي من حكومة، هل يجب على أن أُخمّس هذه الأموال؟

بسمه تعالى، لا خمس فيه.

4. ما حكم من كان يقلّد مرجعاً ثمّ توفّى هذا المرجع، هل يستمر على تقليده أم يقلّد من يعتقد أنّه الأعلم الآن؟

بسمه تعالى، يجوز البقاء ويجوز العدول.

[سؤال 9090] 5025

7. مواد حيوانى كه براى تغذيۀ دام و طيور حلال گوشت - مانند مرغ و ماهى و غيره - مصرف مى شود چه شرايطى دارد؟

بسمه تعالى، شرطى ندارد.

ص: 57

حيوان نجاست خوار

[سؤال 9091] 4998

بسمه تعالى

1. مرغ نجاست خوار را فورى سر مى برند و گوشت آن را مى خورند چطور است؟ شما بيان فرماييد.

بسمه تعالى، اگر غذاى آن منحصر در عذرۀ انسان باشد به طورى كه از غير آن تغذيه نمى كند مگر نادراً حرام است و در غير اين صورت حرام نيست و نجاسات ديگر حكم عذرۀ انسان را ندارد.

2. قرض برادر را از برادر، يا پدر را از پسر، يا پسر را از پدر، به زور حكومت مى گيرند، جايز است يا حرام؟ شما بيان فرماييد.

بسمه تعالى، جايز نيست.

در پايان سلامتى و طول عمر آن رهبر عزيز را از درگاه خداوند متعال خواهانم و خواهشمندم در اين مورد مرا راهنمايى فرماييد.

[سؤال 9092] 1996

3. تخم مرغ مرغ نجاست خوار در موقع نجاست خوارى آن، پاك است يا نجس؟ همچنين در آن سه روز كه غذاى پاك به او داده مى شود، تخم مرغ آن چه صورت دارد؟

بسمه تعالى، حكم مرغ نجاست خوار را دارد و حرام است، ولى نجس نيست.

[سؤال 9093] 6

3. آيا مرغ و خروسى كه به طور معمول، از زمين، كِرْم مى خورند، نجاست خوار محسوب مى شوند؟

بسمه تعالى، حكم نجاست خوار ندارد.

ص: 58

حيوان موطوء

[سؤال 9094] 4999

بسمه تعالى

1. شخصى با گوسفندى از ميان گوسفندان وطى كرده است. چند سالى به مسامحه گذرانده. فعلاً از آن گوسفندها مقدارى از بين رفته و مقدارى به تناسل زياد شده است و حاليه در مقام انجام وظيفه برآمده است؛ نمى داند موطوء در بين آن هايى بوده كه از بين رفته است و يا در ميان موجودها است.

بسمه تعالى، احوط آن است كه گوسفندانى كه از زمان وطى تا حال موجود هستند، تنصيف و بين آن ها قرعه بزنند؛ به هر يك اصابت كرد تنصيف و قرعه بزنند؛ و همين طور تا يكى باقى بماند و با آن و نسلش معاملۀ موطوء و نسل آن بنمايند.

2. در نيابت حج بلدى ميزان، بلد موت است يا بلد سكنا؟

بسمه تعالى، اگر بلد سكنا و موت مختلف است و مى خواهند براى حج بلدى استيجار كنند، درضمن اجاره بايد تعيين كنند كه از كدام بلد باشد.

[سؤال 9095] 3125

2. اگر كسى نعوذ بالله با يك حيوان حلال گوشت نزديكى كند و اين حيوان بزايد آيا مى تواند از شير اين حيوان استفاده كند يا نه؟

بسمه تعالى، در فرض مذكور حيوان و شير آن حرام هستند.

[سؤال 9096] 3839

4. اگر كسى به حيوان نر دخول كند كه حلال گوشت باشد، آيا آن هم مثل حيوان ماده نجس مى شود يا نه؟

بسمه تعالى، فرقى بين نر و ماده نيست، لكن نجس نمى شود و حرام مى شود و احكام مخصوص دارد.

ص: 59

[سؤال 9097] 5000

بسمه تعالى

محضر حضرت آيت الله العظمى خمينى دام ظله

1. بچه كه هنوز بالغ نشده اگر به حيوان حلال گوشت دخول كند نجس مى شود آن حيوان يا نه؟ شما امر بفرماييد.

بسمه تعالى، فرقى بين بالغ و غير بالغ در حكم نيست، يعنى اگر از حيواناتى است كه از گوشت آن استفاده مى شود، حرام مى شود و بايد آن را بسوزانند، لكن نجس نمى شود.

2. بچه هنوز بالغ نشده اگر به زن دخول كند به هر دو غسل واجب مى شود يا نه؟ شما امر بفرماييد.

بسمه تعالى، هر دو جنب مى شوند، لكن تا بالغ نشده غسل واجب نيست.

[سؤال 9098] 6961

2. سگ گله روى بز يا گوسفند بالا شود دخول كند، خوردن گوشت آن جايز است يا نه حرام است؟ شما بيان فرماييد.

بسمه تعالى، حيوان حلال گوشت اگر موطوء سگ واقع شود، حرام نمى شود.

[سؤال 9099] 5001

بسمه تعالى

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، ضمن عرض معذرت:

مسأله (2632): «اگر با گاو و گوسفند و شتر نزديكى كنند، بول و سرگين آن ها نجس مى شود و آشاميدن شير آن ها حرام است و بايد بدون آن كه تأخير بيفتد آن حيوان را بكشند و بسوزانند و كسى كه با آن وطى كرده پول آن را به صاحبش بدهد. بلكه اگر به بهيمۀ ديگرى هم نزديكى كند، شير آن حرام مى شود». لطفاً بفرماييد اگر كسى با گاو و گوسفند و شتر نزديكى نمايد ولى منى از او بيرون نيايد، آيا حكم مسأله

ص: 60

فوق را دارد يا حكم ديگرى را؟

بسمه تعالى، فرقى در بين نيست.

[سؤال 9100] 5916

3. اگر كسى به مرغ دخول كند، آيا مثل حيوان هاى ديگر نجس مى شود يا نه؟ شما بيان فرماييد.

بسمه تعالى، نجس نمى شود بلكه حرام هم نمى شود و در حيوانات ديگر نيز نجس نمى شوند و لكن بهائم حرام مى شوند.

[سؤال 9101] 5002

بسمه تعالى

محضر حضرت آيت الله العظمى خمينى دام ظله

اگر خوك به بز و گوسفند دخول كند، نجس مى شود گوشت آن يا نه، براى خوردن عيب ندارد؟ شما بيان فرماييد.

بسمه تعالى، نجس نمى شود و حلال است خوردن گوشت آن.

[سؤال 9102] 5003

بسمه تعالى

احتراماً به مسأله ذيل جواب مرحمت فرماييد تا به وظيفه دينى و شرعى خود عمل كنيم.

شخصى به ماده گاوى تجاوز كرده و شخص ديگرى قضيه را مشاهده كرده عيناً به صاحب ماده گاو گفته است و صاحب گاو باورش نيامده ولى او با قرآن قسم ياد كرده كه قضيه را به چشم خود ديده است. صاحب گاو داراى عائله هشت نفرى مى باشد كه امورات خود را از اين گاو اداره مى كرده است. حاليه تكليف شرعى متجاوز و صاحب گاو چيست؟ لطفاً تكليف صاحب گاو و متجاوز را در ذيل بيان فرماييد تا طبق قرآن و اسلام عمل كنند.

ص: 61

بسمه تعالى، گاوى كه مورد وطى واقع شده بايد كشته و به آتش سوزانده شود و وطى كننده قيمت گاو را به صاحب آن ضامن است.

[سؤال 9103] 718

3. كسى كه نعوذ بالله سال ها پيش با حيوان حلال گوشت شخصى وطى كرده و متوجه مسأله آن نبوده، حالا چگونه بايد جبران كند؟

بسمه تعالى، ضامن است و بايد پول حيوان را به صاحبش برساند و راجع به حيوان به دستورى كه در رسائل عمليه ذكر شده عمل شود.

تغذيه از شير انسان

[سؤال 9104] 5004

بسمه تعالى

محضر حضرت آيت الله العظمى خمينى دام ظله

گوسفند كه استخوان آن از شير آدم محكم شده پاك است يا نجس است، اگر پاك است خوردن گوشت آن جايز است؟ شما بيان بفرماييد.

بسمه تعالى، پاك است و خوردن آن حلال است، اگر چه مكروه است.

[سؤال 9105] 2208

3. زيدى عادت كرده كه گاهى شير از پستان زوجۀ خود مى خورد، آيا جزء خبائث و حرام است يا نه؟

بسمه تعالى، اين عمل را ترك كند.

سؤر (نيم خورده) حيوانات

[سؤال 9106] 3216

3. خوراك را گربه دهان بزند پاك است يا حرام است شما بيان فرماييد؟

بسمه تعالى، پاك است.

ص: 62

[سؤال 9107] 229

2. آيا پس خورده گربه پاك است و نجس نيست، و خوردن آن جايز است يا نه؟

بسمه تعالى، پاك است وخوردن آن جايز است.

توليد جوجه با دستگاه

[سؤال 9108] 5005

بسمه تعالى 3 / 12 / 1361

ضمن سلام به برادرانى كه در دفتر امام مشغول خدمت مى باشند، خواهشمند است فتواى حضرت امام - مدّ ظله - را در مورد مسائل زير براى ما بفرماييد:

1. آيا جوجه كشى با ماشين هاى مخصوص آن، موافق شرع است؟ اگر نيست تكليف جوجه هاى يك روزۀ وارده از خارج چه مى باشد؟

بسمه تعالى، اشكال ندارد.

2. فتوا راجع به سيگار كشيدن چيست؟

بسمه تعالى، حرام نيست، ولى بهتر است نكشند.

3. گران كردن جنسى كه قبلاً خريدارى شده (توسط فروشنده) جهت تطبيق قيمت آن با نرخ روز چه صورتى دارد؟

بسمه تعالى، بايد مطابق مقررات دولت اسلامى فروخته شود.

بيان حلال و حرام از غير حيوانات

خوردن چيزهاى نجس

[سؤال 9109] 5006

بسمه تعالى

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى

لطفاً جواب سؤالات ذيل را مرقوم فرماييد:

ص: 63

1. بستگان اين جانب اكثراً به واسطۀ انكار معاد، مرتد و نجس مى باشند، ليكن اجتناب از ايشان و معاشرت نكردن با آن ها تا موقعى كه در خانوادۀ خود زندگى مى كنم بسيار مشكل، بلكه غير ممكن است؛ ما بسيار به خانۀ آن ها مى رويم و نرفتن اين جانب از نظر اخلاق فاميلى، بسيار مشكل بلكه غير ممكن مى باشد؛ لذا در خانه شان مجبورم از غذاهايشان بخورم. آنان نيز به خانۀ ما مى آيند و بسيارى از ظروف و اغذيه به واسطۀ اين كار، نجس مى شود. لطفاً تكليف اين جانب را به طور واضح، روشن بفرماييد.

بسمه تعالى، خوردن و آشاميدن چيز نجس جايز نيست و صلۀ رحم نبايد همراه با ارتكاب حرام شرعى باشد.

2. معيار صحيح تشخيص موسيقى سالم از غنا چيست؟ اگر معيار، «مخصوص مجالس لهو بودن» است كه آهنگ سرود مرحوم مطهرى نيز غالباً از سنخ موسيقى هاى ديگر ايرانى است؛ لذا معيار مشخص در اين زمينه را بيان فرماييد؟

بسمه تعالى، هر آهنگى كه مناسب با مجالس لهو باشد و موسيقى مطرب محسوب شود حرام است و خواندن سرود حلال، همراه موسيقى مطرب، مجوّز آن نمى شود و صداهايى كه مشكوك است [كه] آيا از قسم موسيقى مطرب است يا نه، محكوم به حلّيت است.

3. آيا موسيقى هاى بدون آهنگ و ملايم، حرام است يا خير؟

بسمه تعالى، اگر از قسم موسيقى مطرب نباشد اشكال ندارد.

4. مردمى كه اكثراً افراد نابالغند و كسى در ميان اوليا، عادل نمى باشد، اگر بخواهند نماز جماعت برقرار كنند تكليف چيست؟ آيا از مؤمنين كه حمد و سوره و باقى نماز را صحيح مى خواند، مى تواند به امامت بايستد يا خير؟

بسمه تعالى، نماز را دسته جمعى و با هم خواندن مانع ندارد، ولى در تحقق جماعت و صحت اقتدا، عدالت امام بايد براى مؤمنين محرز باشد.

والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

[سؤال 9110] 3240

2. آيا استفاده از نان هايى كه داخل آن كِرِم دارد و يا بستنى (نوع كارخانه اى) در

ص: 64

كشورهاى غير مسلمان، جايز است يا خير؟ به هر حال، در مورد خوردنى ها اگر چنانچه كمى توضيح داده شود بهتر است؛ مخصوصاً در مورد ميهمانى ها و دعوت ها كه به عمل مى آيد.

بسمه تعالى، در غير اجزاى حيوانى، تا علم به نجس بودن خوردنى نداريد، محكوم به حلّيت است.

[سؤال 9111] 5007

بسمه تعالى

پنيرهاى خارج با پنير مايه «رينت» مخلوط مى باشد و به طورى كه معلوم است اين ماده از شكم يك حيوان در مى آيد، من در اوايل كه در خارج بودم آن را نمى خوردم، ولى در تابستان گذشته كه در ايران بودم ديدم كه مردم در بازار از اين پنيرهايى كه از خارج وارد مى كنند مى خوردند، آيا من هم از اين پنيرها مى توانم بخورم؟

بسمه تعالى، پنير مايۀ «رينت» اگر معلوم نباشد كه از حيوان حرام گوشت است و از خارج تماس با نجس پيدا نكرده باشد خوردن پنيرى كه از آن مخلوط است مانع ندارد.

[سؤال 9112] 3939

2. مى دانيد در ادارات از اقليت هاى مذهبى وجود دارند و با مسلمان ها از ليوان ها و فنجان هاى واحد استفاده مى كنند، استدعا دارد اولاً، مشخص فرماييد اقليت هاى كليمى و ارمنى و زرتشتى كه در ايران هستند، پاك يا نجس مى باشند و استفاده از ليوان و فنجان مورد استفاده توسط آنان چه صورت دارد؟

بسمه تعالى، در امورى كه مشروط به طهارت است بايد طهارت را مراعات كنند.

[سؤال 9113] 4944

2. آيا ما مى توانيم در كشورهاى خارجى در رستوران هايى كه آشپز و مستخدم ها

ص: 65

مسيحى هستند، غذاهاى غير گوشتى مثل سبزيجات و ماهى و تخم مرغ بخوريم يا نه؟

بسمه تعالى، اگر يقين به ملاقات آن ها با رطوبت به بدن كافر باشد نجس است و نبايد بخورند.

[سؤال 9114] 5442

2. عمۀ من كه با ما زندگى مى كند در تهيۀ غذا دقت در طهارت آن نمى كند، در صورت نخوردن غذاى دست پخت او، اگر دلخور شود اشكالى ايجاد مى شود؟

بسمه تعالى، اگر يقين به نجاست غذا نداريد، خوردن آن مانع ندارد.

استعمال دخانيات و سيگار

[سؤال 9115] 5008

بسمه تعالى

حضور محترم رهبر عالى قدر، اميد مستضعفان و مرجع تقليد امام خمينى ارواحنا فداه، سلام عليكم

سؤالى براى بنده پيش آمده است كه آيا سيگار كشيدن مكروه و يا حرام است؟ چون كه سيگار باعث سرطان ريه و بيمارى هاى مختلف مى شود.

در پايان سلامتى و طول عمر آن رهبر عزيز را از درگاه خداوند متعال خواهانم.

بسمه تعالى، حرام نيست ولى بهتر است نكشند.

[سؤال 9116] 1902

2. آيا امام خمينى طى حكمى سيگار كشيدن را براى كسانى كه سيگارى نيستند تحريم فرموده اند؟ و همچنين براى كسانى كه سيگارى هستند آيا دستور به ترك آن داده اند؟ به طور كامل توضيح دهيد؟ والسلام

بسمه تعالى، تحريم نشده است و بهتر است نكشند.

ص: 66

[سؤال 9117] 3308

2. با توجه به اين مسأله كه هر چيز براى بدن انسان ضرر دارد، استعمالش حرام است (قريب به اين مضمون) آيا كشيدن سيگار كه مقدار زيادى نيكوتين دارد و ضررش كاملاً مشهود است، حرام است يا خير؟

بسمه تعالى، كشيدن سيگار حرام نيست و بهتر است نكشند.

[سؤال 9118] 7374

2. حكم سيگار كشيدن در تمامى مقاطع سنى بدون اجازه و راضى بودن والدين.

بسمه تعالى، اگر موجب اذيت والدين باشد جايز نيست.

[سؤال 9119] 1984

4. آيا استعمال سيگار براى كسى كه احساس كند كه مقدارى براى او مضر است حرام است؟

بسمه تعالى، بهتر است نكشد و اگر ضرر به حدى باشد كه دفع آن واجب است، نبايد بكشد.

[سؤال 9120] 5009

بسمه تعالى 7 / 2 / 1361

سلام عليكم، تقاضامنديم فتواى امام را راجع به مسائل ذيل اعلام فرماييد:

1. كسانى كه معتاد به سيگار نيستند، ولى تفريحاً سيگار مى كشند، آيا جايز است يا خير؟

بسمه تعالى، بهتر است ترك شود.

2. وظيفۀ طلاب در قبال تبليغات در جبهه هاى جنگ و درس در حوزه هاى علميه چيست؟

بسمه تعالى، مختارند و با تشخيص اهميت، اهمّ مقدم است.

3. آيا سرودهايى كه اكثراً با آهنگ در راديو و تلويزيون جمهورى اسلامى پخش مى شود حكم موسيقى مطرب را دارد، يا از صداهاى مشكوك مى باشد؟

بسمه تعالى، ميزان، تشخيص عرف است.

ص: 67

[سؤال 9121]5010

بسمه تعالى

با درود به رهبر كبير انقلاب و با سلام به رزمندگان اسلام در جبهه هاى حق عليه باطل و امت شهيدپرور و هميشه در صحنۀ ايران

احتراماً؛ به عرض رهبر بزرگوار ايران، امام خمينى مى رساند: اين جانب در مورد مسأله اى مى خواستم از شما سؤال كنم و اميدوارم كه مزاحم رهبر بزرگوارمان نشوم و آن اين است: شما در توضيح المسائل خود فرموده ايد كه هر چيزى كه به بدن، زيان برساند حرام است؛ از قبيل مشروبات الكلى و غيره. مى خواستم بگويم كه آيا سيگار براى بدن زيان آور است يا خير؟ و آيا سيگار براى فرد حرام نيست؛ چون كه سيگار، معده و درون بدن را سياه كرده و تنگى نفس مى آورد؟

بسمه تعالى، سيگار كشيدن حرام نيست، ولى بهتر است نكشند.

[سؤال 9122] 5011

بسمه تعالى 26 / 6 / 1361

با سلام بر مهدى موعود (عجّل الله تعالی فرجه الشّریف) و نايب بر حقش حضرت آيت الله امام خمينى، اين جانب سرباز كوچك اسلام سؤالى داشتم كه اگر سعادت آن را داشته باشم، به عرض حضرت امام برسانم. مسأله اين است كه به ما خبر رسيده كه حضرت امام فتوا داده اند كه افرادى كه سنشان از 25 سال كمتر است، سيگار كشيدن به ايشان حرام است. دلم مى خواست كه اين مسأله برايم روشن گردد.

بسمه تعالى، سيگار كشيدن اگر چه حرام نيست ولى بهتر است آن را ترك نمايند.

[سؤال 9123] 5012

بسمه تعالى 26 / 8 / 1361

محضر مبارك رهبر كبير انقلاب اسلامى، حضرت آيت الله امام خمينى، دام عزّه

ص: 68

از آن جا كه اخيراً توزيع سيگار به تعاونى ها و شوراها واگذار گرديده است و با توجه به كمبود سيگار و لزوم رسيدن آن با نرخ مربوطه به دست افراد معتاد:

1. آيا كسانى كه سيگارى نبوده و به صورت تفريحى و... سيگار مى كشند، از لحاظ شرعى كارشان صحيح است يا خير؟

بسمه تعالى، حرام نيست، ولى بهتر است نكشند.

2. كسانى كه سيگار را بدون آن كه اعتياد داشته باشند به طرق مختلف (جهت مهمان، اقوام و...) اخذ و در بازار سياه به فروش مى رسانند آيا عملشان مخالف شرع اطهر است يا خير؟

بسمه تعالى، چنانچه خلاف مقررات دولت اسلامى باشد جايز نيست.

[سؤال 9124]

3. آيا براى افراد معتاد، ترك آن اصلح است يا ادامۀ آن در صورت توانايى؟

بسمه تعالى، بهتر است ترك كنند.

[سؤال 9125] 5013

بسمه تعالى 13 / 3 / 1361

دفتر امام، حوزۀ استفتا، سلام عليكم

از امام خمينى، مدّ ظله نقل شده است كه براى غير معتادين، ابتدائاً كشيدن سيگار جايز نيست. در صورتى كه اين موضوع تأييد مى شود، تقاضا دارد در صورتى كه مصلحت مى دانيد، ترتيبى اتخاذ شود تا جزو استفتائات جديد امام در مطبوعات چاپ شود؛ زيرا به نظر مى آيد ميليون ها مقلد امام از اين حكم بى اطلاع مى باشند. به هر صورت، ارسال پاسخ كتبى آن دفتر محترم موجب امتنان خواهد بود.

بسمه تعالى، كشيدن سيگار حرام نيست، اگر چه بهتر است نكشند؛ و من فتوا به حرمت نداده ام.

[سؤال 9126] 414

2. طبق مسأله شماره 2630 در بخش مربوط به «احكام خوردنى ها و آشاميدنى ها»

ص: 69

جناب عالى فرموده ايد كه «خوردن چيزى كه براى انسان ضرر دارد حرام است»؛ پس با اين وجود چرا كشيدن سيگار با آن همه ضررهاى مندرج در بعضى كتاب ها، حرام نيست؟

بسمه تعالى، سيگار كشيدن حرام نيست، اگر چه بهتر است نكشند و مراد از ضرر، ضررى است كه عقلا به آن اهميت بدهند.

[سؤال 9127] 5014

بسمه تعالى 28 / 7 / 1361

با سلام به امام امت و كليه خدمتگزاران دفتر، آيا فتواى ذيل از امام امت است:

«كشيدن سيگار براى مبتدى حرام و براى معتاد مكروه است». در صورت مثبت بودن جواب، سؤالات زير مطرح است:

1. با توجه به تفاسير مختلف از كلمه مبتدى، چه كسى را مبتدى گويند؟

2. آيا محدوديت سنى براى مبتدى وجود دارد؟

3. كسانى كه در شروع جنگ يا در طول جنگ در جبهه ها يا جاهاى ديگر سيگار كشيدن را شروع كرده اند، حكم مبتدى را دارند يا معتاد؟

4. به طور كلى مصرف سيگار براى افراد حزب اللهى به خصوص جوانان شاغل در ارگان هاى انقلابى مثل سپاه پاسداران انقلاب اسلامى و جهاد سازندگى و كميته ها و

امثالهم چگونه است؟

5. سيگار كشيدن در مكان هاى عمومى و در نزد كسانى كه باعث آزار آن ها مى شود چه حكمى دارد؟

بسمه تعالى، سيگار كشيدن حرام نيست، اگر چه بهتر است نكشند.

[سؤال 9128] 3372

4. استعمال دخانيات براى غير معتادين حلال است يا حرام؟

بسمه تعالى، بهتر است خود را معتاد نسازند و اگر مضر به سلامت باشد بايد اجتناب كنند.

ص: 70

[سؤال 9129] 7189

4. نظر امام راجع به افرادى كه ابتدائاً سيگار مى كشند چيست؟

بسمه تعالى، بهتر است نكشند.

[سؤال 9130] 7189

5. افرادى كه تفريحاً گاهى سيگار مى كشند، شرعاً چه حكمى دارند؟

بسمه تعالى، بهتر است نكشند.

[سؤال 9131] 5015

بسمه تعالى 14 / 11 / 1361

دفتر امام خمينى، بعد از تقديم عرض سلام، بفرماييد كه:

آيا براى كسى كه سيگارى نيست، سيگار كشيدن حرام است يا نه؟ فتواى صريح امام را بيان فرماييد. موفّق باشيد

بسمه تعالى، حرام نيست، ولى بهتر است نكشند.

[سؤال 9132] 5016

بسمه تعالى 7 / 3 / 1361

رياست محترم دفتر امام خمينى

لطفاً نظر امام را دربارۀ كسانى كه براى اولين بار سيگار مى كشند، جويا شويد.

بسمه تعالى، از اعتياد به آن خوب است اجتناب شود و در صورتى كه ضرر داشته باشد، جايز نيست.

[سؤال 9133] 5017

بسمه تعالى

با عرض سلام به رهبر كبير انقلاب، امام خمينى؛ به عنوان يك مقلد، از آن امام عزيز استدعا دارد نظر خود را در رابطه با كشيدن سيگار مرقوم نماييد.

بسمه تعالى، حرام نيست، ولى بهتر است نكشند.

ص: 71

[سؤال 9134]5018

بسمه تعالى

پيشگاه رهبر عزيز مستضعفان جهان، سلام خالصانۀ من را بپذيريد، با عرض تشكر از زحمات مداوم شما براى زمينه سازى انقلاب حضرت ولى عصر (عجّل الله تعالی فرجه الشّریف) مشكلى را با شما مطرح مى كنم. از آن جايى كه سخنان و راهنمايى هاى شما بيشتر از هر شخصى در دل مردم اثر دارد، بهتر آن ديدم كه در مورد اين مشكل با شما مشورت كرده و از شما نظر بخواهم.

سؤالم در رابطه با مصرف دخانيات، به خصوص سيگار است كه در بين مردم، بسيار رايج مى باشد. علاوه بر ضرر اقتصادى كه براى افراد دربر دارد و حكم اسراف را دارا مى باشد، ضرر و زيان بالاتر و مهم ترى دارد و آن، از بين بردن سلامتى بدن است.

حتماً اطلاع داريد كه سيگار نه تنها نفعى به حال شخص ندارد، بلكه بسيارى از بيمارى هاى خطرناك، زاييده آن است و از آن جايى كه دين اسلام دستورات بسيارى براى ضرورت حفظ سلامتى بدن دارد، خواستم از شما نظر بخواهم و خواهش كنم اين نظر خود را براى عموم مردم اعلام داريد كه آيا مصرف دخانيات به خاطر ضرر بسيارى كه براى سلامتى بدن انسان دارد، از نظر شرعى اشكال دارد يا خير؟

والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، كشيدن سيگار حرام نيست، اگرچه بهتر است نكشند.

[سؤال 9135] 5019

بسمه تعالى 23 / 6 / 1361

پيشگاه رهبر كبير انقلاب و بنيان گذار جمهورى اسلامى و مرجع تقليد شيعيان جهان و اميد مستضعفين گيتى، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله على رؤوسنا و رؤوس الأنام.

ص: 72

اما بعد، بفرماييد با توجه به اين كه امريكا و شوروى و اسرائيل غاصب نمى خواهند جوانان ما زنده باشند و هر روز براى نابودى نسل جوان و انقلابى ما نقشه ها مى كشند، من جمله استعمال دخانيات به ويژه سيگار را رواج مى دهند، تقاضا دارم بفرماييد استعمال سيگار براى جوانان چه صورت دارد؟

بسمه تعالى، حرام نيست و بهتر است نكشند.

[سؤال 9136] 5020

بسمه تعالى

محضر مقدّس حضرت امام خمينى

بعد از عرض سلام، آيا كشيدن سيگار براى كسانى كه معتاد نيستند و يا امكان ترك آن برايشان موجود است چه حكمى دارد؟ با تقديم احترامات

بسمه تعالى، بهتر است ترك كنند.

[سؤال 9137] 7375

6. سيگار كشيدن در تمامى مقاطع سنى بدون اجازه والدين و در جبهه هاى جنگ بدون اجازه مافوق؟

بسمه تعالى، جايز است، ولى بهتر است نكشند.

[سؤال 9138] 3021

5. نقل عن سماحتكم حرمة التدخين للمبتدي؛ فهل هذا صحيح؟

بسم الله تعالى، لا يحرم ولكن عليه أن يتجنّب من الابتلاء بالتعوّد به والأحوط اللازم، الاجتناب من تدخين الترياك.

[سؤال 9139] 5005

2. فتوا راجع به سيگار كشيدن چيست؟

بسمه تعالى، حرام نيست، ولى بهتر است نكشند.

ص: 73

[سؤال 9140]5021

بسمه تعالى 23 / 1 / 1362

حضور محترم آيت الله العظمى امام خمينى، رهبر كبير انقلاب

1. محترماً اين جانب حدود 5/9 سال پيش عهد نمودم كه تا ده سال، استعمال دخانيات ننمايم، آيا پس از پايان ده سال و پايان عهد، مى توانم گاهى سيگار بكشم؟ اصولاً آيا كشيدن سيگار حرام است؟

بسمه تعالى، حرام نيست ولى بهتر است نكشند.

2. آيا استعمال ادكلن كه احتمالاً الكل صنعتى دارد حرام است؟ در مورد عطرهايى كه معلوم نيست الكل دارد يا نه چطور، آيا استعمال آن مجاز است؟

بسمه تعالى، مانع ندارد.

[سؤال 9141] 5022

بسمه تعالى

حضور محترم حضرت آيت الله خمينى مرجع تقليد شيعيان و رهبر انقلاب اسلامى

1. آيا سيگار كشيدن به قصد رفع خستگى و يا غير از آن، چه حكمى دارد؟

بسمه تعالى، كسى كه معتاد نشده، بهتر است نكشد.

2. اگر مدتى از بلوغ بگذرد (مثلاً 1يا 2 سال) و در اين مدت از روى نادانى، عمل به تقليد نكرده باشد و اصولاً به مسائل واجب آگاهى نداشته باشد، آيا بعد از مقيد شدن و آگاه شدن بايد واجبات آن مدت، مانند نماز و روزه را قضا بكند؟

بسمه تعالى، عملى كه بدون تقليد انجام گرفته، اگر مطابق فتواى مجتهد اعلم باشد محكوم به صحت است.

استعمال موادّ مخدر

[سؤال 9142] 5023

بسمه تعالى

كشيدن ترياك و خريد و فروش ترياك و كشت خشخاش چه صورتى دارد؟

ص: 74

بسمه تعالى، اعتياد به ترياك جايز نيست و معتاد، در صورت عدم لزوم ضرر بايد آن را ترك كند و خريد و فروش يا كشت منوط است به مقررات دولت اسلامى، و تخلف جايز نيست.

[سؤال 9143] 5024

بسمه تعالى

حضور محترم حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دام ظله، محترماً؛ به عرض مى رسانم:

1. اين جانب خواهشمندم نظر خود را در مورد مسأله نجاست و حرام بودن حشيش و بنگ مرحمت بفرماييد.

بسمه تعالى، طاهر است و كشيدن آن حرام.

[سؤال 9144]

2. ترياك كشيدن به عنوان تفنن كه منجر به اعتياد نشود - يقين هم دارد كه به اعتياد نمى رسد - آيا جايز است؟

بسمه تعالى، با خصوصيات ذكر شده؛ مانع ندارد، اگرچه احوط ترك است.

[سؤال 9145] 1854

9. كشيدن ترياك حلال است يا حرام؟

بسمه تعالى، جايز نيست.

[سؤال 9146] 5025

بسمه تعالى

1. استعمال دخانيات (سيگار، چپق، پيپ، قليان، ترياك، حشيش، هروئين و غيره) چه حكمى دارد؟

بسمه تعالى، استعمال حشيش و هروئين و اعتياد به ترياك، جايز نيست و در بقيه، بهتر است نكشند.

ص: 75

2. نوشيدن نوشابه هاى غير الكلى ولى غير ضرورى و احتمالاً اعتيادآور و مضر چه حكمى دارد؟

بسمه تعالى، اگر احتمال عقلايى به مضر بودن آن، به ضرر فاحش نباشد، اشكال ندارد.

3. خريد و فروش و نگهدارى آلات و ابزار موسيقى، اگر لزوماً به منظور لهو و لعب نباشد (فرضاً براى تمرين و اجراى موسيقى هاى محرك نظامى و رزمى) چه حكمى دارد؟

بسمه تعالى، خريد و فروش و نگهدارى آلات لهو، جايز نيست و در صورت عدم انحصار به لهو، براى همان امر عقلايى، غير بعيد نيست مانع داشته باشد.

4. تراشيدن قسمتى از ريش و گذاشتن قسمتى ديگر (مانند ريش هايى كه به «پروفسورى» مصطلح است) چه حكمى دارد؟

بسمه تعالى، حكم تراشيدن تمام را دارد.

5. گياه خوارى و يا خام خوارى - به مفهوم ترك خوردن گوشت به طور دائمى - چه حكمى دارد؟

بسمه تعالى، اگر موجب ضرر فاحش نباشد اشكال ندارد؛ اگر چه ترك كلى، كراهت دارد.

6. براى مصرف موادى مانند ژلاتين، روغن ماهى و چربى هاى حيوانى كه از استخوان حيوانات و يا ماهى ها تهيه مى شود، چه شرايطى را بايد رعايت كرد؟

بسمه تعالى، بايد مراعات تذكيه و حلّيت حيوان بشود؛ مگر اين كه براى خوردن نباشد.

7. مواد حيوانى كه براى تغذيۀ دام و طيور حلال گوشت - مانند مرغ و ماهى و غيره - مصرف مى شود چه شرايطى دارد؟

بسمه تعالى، شرطى ندارد.

والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

[سؤال 9147] 5026

بسمه تعالى

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دامت توفيقاته، پس از عرض سلام و ارادت بندگى؛ تقديم مى گردد:

1. كسانى كه معتاد به ترياك نيستند، آيا استعمال براى آن ها جايز مى باشد يا خير؟

بسمه تعالى، اين عمل را ترك نمايند.

2. آيا خريد و فروش ترياك جايز است يا خير؟ خواهشمندم نظر مبارك را مرقوم بفرماييد.

بسمه تعالى، بايد طبق مقررات دولت اسلامى عمل شود.

ص: 76

[سؤال 9148]5027

بسمه تعالى

شما در توضيح المسائل در مسأله 111 فرموديد بنگ و حشيش پاك است، اما نفرموديد خوردن يا كشيدن آن جايز است يا نه؟ شما بيان فرماييد.

بسمه تعالى، اگر از جنس مست كننده است حرام است و لو اين كه مقدار كمى بخواهد بخورد يا دود كند كه از جهت كم بودن مست كننده نباشد باز هم حرام است.

خوردن چيزهاى مضر

[سؤال 9149] 5028

بسمه تعالى 22 / 10 / 1361

حوزۀ محترم استفتائات حضرت امام خمينى، خواهشمند است پاسخ فرماييد:

خوردن بعضى از غذاها مثل كالباس و سوسيس كه اگر تحقيق شود، اكثر پزشكان آن ها را براى سلامتى معده مضر مى دانند، از لحاظ شرعى چگونه است؟

در انتظار ابلاغ فتواى مرجع بزرگ جهان و رهبر كبير و نور چشمان ملت ستمديدۀ ايران و جهان مى باشم.

بسمه تعالى، اگر يقين به بودن چيز حرامى در آن ندارند اشكال ندارد؛ مگر معلوم باشد كه ضرر فاحش دارد.

[سؤال 9150] 2692

3. اگر انسان بداند كه يك شى ء مثل نوشابۀ غير الكلى را اگر بخورد براى او ضرر دارد، آيا خوردن اين شى ء جايز است؟ و اگر جايز نيست، پس مثل چاى - كه مى گويند ضرر دارد - يا مثل سيگار، چه بايد كرد؟

بسمه تعالى، ضررها مختلف هستند و حكم نيز مختلف مى شود.

ص: 77

[سؤال 9151] 5025

2. نوشيدن نوشابه هاى غير الكلى ولى غير ضرورى و احتمالاً اعتيادآور و مضر چه حكمى دارد؟

بسمه تعالى، اگر احتمال عقلايى به مضر بودن آن، به ضرر فاحش نباشد اشكال ندارد.

[سؤال 9152] 5025

5. گياه خوارى و يا خام خوارى - به مفهوم ترك خوردن گوشت به طور دائمى - چه حكمى دارد؟

بسمه تعالى، اگر موجب ضرر فاحش نباشد اشكال ندارد؛ اگر چه ترك كلى، كراهت دارد.

[سؤال 9153] 399

3. خوردن چيز حلالى كه انسان شك دارد كه براى او ضرر دارد يا نه جايز است؟

بسمه تعالى، مانع ندارد.

[سؤال 9154] 494

2. آيا سوخته هاى روى نان و يا نان سوخته، جزء خبائث و خوردن آن حرام است يا نه؟

بسمه تعالى، حرام نيست مگر آن كه ضرر داشته باشد.

حرام بودن شراب و مشروبات الكلى

[سؤال 9155] 5029

بسمه تعالى

پس از تعطيل شدن كارخانه و فروشگاه هاى مشروبات الكلى اكنون شايع شده كه آب جو اسلامى به بازار آمده و مى گويند اين آب جو الكل ندارد و مست كننده نيست

ص: 78

و خوردن آن جايز است، حكم آن را بيان فرماييد؟

بسمه تعالى، آب جو كه در عربى به آن فقّاع گفته مى شود حرام است.

[سؤال 9156] 2904

2. با توجه به مطالعاتى كه دانشمندان دربارۀ شراب كرده اند، دريافته اند كه خوردن كمى (يك قاشق) از شراب براى بدن ضرر ندارد و عقل را ضايع نمى كند. لطفاً بفرماييد كه چرا اسلام حتى يك ذرۀ آن را حرام مى داند؟

بسمه تعالى، ملاك در اين حكم اسلامى تنها ضرر نيست.

خوردن مال ديگران

[سؤال 9157] 5030

بسمه تعالى

السلام عليك يا حجة بن الحسن العسكرى عليه السلام، با درود به محضر مقدّس رهبر كبير انقلاب حضرت امام خمينى، مدّ ظله العالى، چند سؤال شرعى عرض مى نمايم؛ تقاضا دارم پاسخ بفرماييد.

1. شخصى است كه براى صله رحم وظيفه دارد به خواهرش سر بزند؛ از طرفى شوهر خواهر او كه يك كارمند جزء است در قبل از انقلاب يا خود مستقيماً رشوه مى گرفته و يا رؤساى اداره اش مى گرفته و سهم او را مى داده اند از پولى كه مخلوط با

پول رشوه بوده، منزل مسكونى ساخته و درخت كارى كرده؛ ولى بعد از انقلاب رشوه اى نگرفته است.تكليف آن شخص (برادر زن) كه وظيفه دارد گاهى اوقات به خواهرش سر بزند و از غذاى منزل آن ها بخورد چيست؟ نظر شرع مقدّس را مرقوم فرماييد.

بسمه تعالى، اگر يقين به غصب بودن نداريد اشكال ندارد.

2. اگر شركت در كارهاى انقلاب و همچنين مراسم مذهبى جمعه، جماعات، جلسات، سخنرانى ها و كلاس ها به طورى وقت انسان را بگيرد كه در منزل كمتر حضور پيدا كند و آن طور كه بايد و شايد به

ص: 79

تربيت و اظهار محبت نسبت به عيال و فرزندان خود موفق نشود با اين كه انقلاب اسلامى هم به چنين فعاليت هايى نياز دارد؛ آيا چنين شخصى معذور است؟ تكليف چيست؟ نظر عالى مرقوم فرماييد.

بسمه تعالى، بايد تكاليف واجبه را مقدم بدارد.

3. پدرى با اين كه نماز مى خواند و بعضى از مسائل شرعى را رعايت مى كند، متعهد به انقلاب نيست. مثلاً با اين كه حقوق كافى دارد (حقوق بازنشستگى) هر وقت بتواند، جنسى مثل يخچال را از سهميه دولتى مى گيرد و با دو برابر يا بيشتر قيمت خريد مى فروشد. سود آن پول چه حكمى دارد و غذا خوردن از مال او و احترام به والدين (احترام به او) از جانب فرزند چه صورتى دارد؟ نظر عالى را مرقوم فرماييد.

بسمه تعالى، اگر كار او خلاف مقررات دولت اسلامى نباشد اشكال ندارد و استفاده از اموال او تا يقين به غصب نباشد مانع ندارد.

4. به فتواى جناب عالى مى شود مقلد شما خمس (سهم سادات) را به سادات فقير مستقيماً بدهد؟

بسمه تعالى، متوقف بر استجازه است.

[سؤال 9158] 499

2. آب زراعتى در صورت نارضايتى مالكين آن، براى آشاميدن مباح مى باشد يا خير؟

بسمه تعالى، در فرض مسأله بدون رضايت مالك جايز نيست.

[سؤال 9159] 6308

6. ميوه اى كه آب مى آورد از چند تا باغ، نمى دانيم از كدام است خوردن آن حرام است يا نه؟ شما بيان فرماييد.

بسمه تعالى، تا احراز رضايت صاحب آن نشود خوردن آن حرام است.

[سؤال 9160] 5031

بسمه تعالى

الحمد لله ربّ العالمين، والصلاة والسلام على خير خلقه محمد وآله الطاهرين، و لعنة الله على أعدائهم أجمعين إلى يوم الدين

ص: 80

ما پرسنل رزمنده در جبهۀ حق عليه باطل، از فرسنگ ها راه دور در جبهۀ فكّه خدمت با سعادت حضرت آيت الله العظمى امام خمينى دعا و سلام مى رسانيم و سلامتى امام امت را از درگاه احديّت مسئلت داريم؛ مسأله اى براى ما پرسنل رزمنده در اين جبهه اتفاق مى افتد كه در اين باره خواستار دستورات رهبر كبير انقلاب اسلامى ايران هستيم.

منطقه اى كه ما پرسنل رزمنده قرار گرفته ايم، پر از حيواناتى است كه قبلاً اهلى بوده و به مرور زمان وحشى شده و داراى بچه هاى خيلى زيادى هستند كه هنگام استفاده از آب رودخانه دوويرج به دست دشمنان اسلام، يعنى سربازان كثيف عراقى مى افتند؛ در مورد استفاده از گوشت آنان خواستار دستورات امام امت هستيم.

در پايان، مجدداً ما پرسنل رزمنده از دور دست امام امت را مى بوسيم و از خداوند متعال خواستاريم كه از عمر ما بكاهد و بر عمر امام عزيزمان بيفزايد.

بسمه تعالى، اگر حيوان حلال گوشت است و علم به رضايت صاحبان آن، ولو به شاهد حال دارند مى توانند تصرف كنند و از گوشت آن استفاده نمايند.

[سؤال 9161] 2664

3. كسى كه پولش را به فردى مى دهد كه برايش كار كند و ماهيانه مبلغى به او بدهد، البته با ايما و اشاره و غيره، مبلغ ماهيانه مشخص است، مهمانى رفتن در آن خانه و استفاده از غذاى آن چه صورت دارد؟

بسمه تعالى، اگر يقين نداريد كه اموال مورد تصرف شما با پول حرام تهيه شده باشد، اشكال ندارد.

[سؤال 9162] 5032

بسمه تعالى 28 / 6 / 1361

پس از عرض سلام، خواهشمند است به مطالب زير پاسخ شرعى عنايت فرماييد.

ص: 81

1. آيا به مهمانى شخصى كه از راه بهرۀ بانكى در جمهورى اسلامى ارتزاق مى نمايد رفتن و طعام خوردن در منزل وى حرام خورى است يا خير؟

بسمه تعالى، اگر يقين نباشد و اطمينان نداشته باشند به اين كه در مال مورد تصرّفشان از مال حرام هست تصرف مانع ندارد.

[سؤال 9163]

2. در صورت حرام بودن، وظيفۀ افراد تحت تكفل اين شخص چيست؟

3. اگر ارثى از شخص فوق به ورثۀ قانونى وى برسد، تكليف اين پول چيست؟

بسمه تعالى، 2 و 3. حكم مسأله يك را دارند.

4. آيا نماز گزاردن در منزل شخصى كه اطمينان نداريم خمس مى دهد يا خير، مجاز است؟

بسمه تعالى، در فرض عدم علم اشكال ندارد.

[سؤال 9164] 5033

بسمه تعالى

حضور محترم دفتر استفتاى امام خمينى، سلام عليكم

اميدوارم كه خداوند تبارك و تعالى همۀ اعمال ما را به درجۀ قبول برساند و خالص براى خودش بگرداند تا حقوقى را كه از بيت المال دريافت مى دارم حلال باشد.

محترماً؛ عرض مى شود كه اين جانب 21 ساله و عضو سپاه هستم. پدر من يك مغازۀ بقالى دارد. وى در فروختن جنس، ظلم به مردم روا مى دارد؛ مثلاً وقتى كه مشترى وى را نمى بيند، بدون اجازۀ مشترى يك ميوۀ خرابى روى ميوه هاى وى مى گذارد، يا اين كه زير صندوق گوجه و غيره را خراب مى ريزد و روى آن چند كيلو خوب مى گذارد و مى فروشد، يا اين كه اگر جنسى كيلويى 25 ريال باشد و مثلاً خريدار 5/5 كيلو بگيرد، نيم كيلوى آن را 15 ريال حساب مى كند به جاى اين كه 5/12 ريال حساب كند و مواردى مانند اين ها.

آيا اگر پدر من اين پولى را كه از كسب به دست مى آورد با آن خانه اى بسازد يا

ص: 82

اين كه پول آب و برق را بدهد يا مثلاً با آن غذا بگيرد تا بخوريم، آيا اين غذا براى من حلال يا حرام است؟ يا اگر از آب آن وضو بگيرم يا اين كه در آن خانه نماز بخوانم چطور است؟ راه حل آن را بفرماييد.

اگر اشكال داشته باشد من مى توانم با دادن خمس آن ها از آن استفاده كنم؟ اگر زن بگيرم به چه صورت مى شود؟

من كه در سپاه هستم قبلاً نمى دانستم و روزهاى مرخصى در آن جا غذا مى خوردم و يا اين كه همين حال هم بعضى از صبح ها كه نمى توانم و فرصت ندارم در منزل ناشتايى بخورم، آيا مى توانم از غذاى سپاه استفاده كنم؟

اگر اشكال داشته باشد آيا مى توانم پول غذاهايى را كه خورده ام يا گاهى وقت ها مى خورم، به حساب جبهه واريز نمايم يا اين كه حتماً بايد به تداركات سپاه داده شود؟

يا مثلاً اگر در ساعات كار، كم و زيادى شود كه كار ما معادل حقوقى نباشد كه به ما مى دهند، بايد اين دين و بدهى را به چه كسى (جبهه يا تداركات يا غيره) بپردازيم؟

بسمه تعالى، اگر در غذايى كه در منزل پدر تصرف مى كنيد يقين به بودن مال حرام نداشته باشيد، تصرف شما مانع ندارد و حقوقى كه از سپاه مى گيريد اگر مطابق مقرّرات به شما داده مى شود بر شما حلال است، ولى نبايد كم كارى كنيد و غذاى سپاه هم همين حكم را دارد.

[سؤال 9165] 5034

بسمه تعالى

پس از عرض سلام به رهبر كبير انقلاب، آيت الله العظمى امام خمينى، اميدوارم كه حالتان خوب باشد و ما خانواده هاى شهدا و فرزندان شهدا در زير سايۀ شما زندگى كنيم. اين جانب همسر شهيد جهت يك مسأله دينى مزاحم وقت شما شده ام؛ زيرا از هر كسى سؤال مى كنم، جواب مختلفى مى شنوم؛ لذا مى خواهم از زبان خود شما بشنوم.

ص: 83

من و فاطمه تنها زندگى مى كنيم؛ برادرم هم نزد ما مى آيد، ولى چون فاطمه چهار سال دارد، هنوز خيلى كوچك است كه من به او بفهمانم كه كار و كسب پدر من از راه حرام است؛ و هرچه سعى كردم كه خودم را قانع كنم، باز هم براى من حل شده نيست و من مى دانم كه پول آن حرام است؛ خوب، من چطور مى توانم به بچۀ چهار ساله بفهمانم! و او علاقۀ شديدى هم نسبت به مادرم دارد. اى امام! براى ما بنويس: آيا ما به منزل آن ها برويم و پاى سفرۀ آن ها بنشينيم يا نه؟ و آيا آن غذا براى ما هم حرام است يا فقط براى آن شخصى كه از راه حرام پول درمى آورد؟ ديگر مزاحم وقت عزيز و گرامى شما نمى شوم.

بسمه تعالى، اگر يقين داريد غذا و چيزهاى ديگرى كه مورد تصرف و استفادۀ شما واقع مى شود، با پول حرام تهيه شده، تصرف جايز نيست؛ ولى اگر يقين نداريد، تصرفات مانع ندارد. ان شاء الله موفق باشيد.

[سؤال 9166] 5035

بسمه تعالى

دفتر محترم امام خمينى، رهبر عزيز انقلاب اسلامى ايران

احتراماً؛ اين جانب عضو سپاه پاسداران انقلاب اسلامى لارستان، استعداد و موقعيت ازدواج را دارا مى باشم، ولى با توجه به شغلم و همچنين تورم اقتصادى موجود در جامعه، از داشتن خانه اى مستقل - الاّ به صورت اجاره اى صد درصد - محروم مى باشم ولى در خانۀ پدرم، تعداد اتاق ها در حدى مى باشد كه مى توانم به راحتى از آن ها استفاده كرده و در اين امر مهم كه بارها حضرت آيت الله العظمى منتظرى تأكيد فرموده اند، اقدام نمايم.

اما متذكر مى شوم كه شغل پدرم غير از كارهاى آزاد، عامل فروش قند و شكر نيز مى باشد كه تاكنون دو بار در رابطه با ضوابط فرماندارى، از وى خلاف مشاهده شده و با توجه به چندان متعهد نبودن در كسب و كار از طريق اسلامى، آيا بنده مى توانم در

ص: 84

خانۀ او زندگى كرده و احتمالاً تا اندازه اى كه بين پدر و پسر رسم مى باشد، از غذايى كه در خانه درست مى شود استفاده كنم يا خير؟ لطفاً مقدار جست وجو يا عدم جست وجو در چگونگى كسب و كار وى و حد استفاده از اموال و خانۀ ملكى وى را براى بنده مشخص فرماييد تا بنده بتوانم در چنين حالتى از بلاتكليفى بيرون آيم.

والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، جست وجو لازم نيست و تصرف و استفاده اشكال ندارد.

[سؤال 9167] 4080

2. آيا شخص اگر بداند مال شخصى از حرام به دست مى آيد يا حداقل حرام در مال او هست آيا مى تواند از مال يا غذا، كه از طرف آن شخص به او داده مى شود، مصرف كند يا خير؟

بسمه تعالى، در صورتى كه يقين به بودن مال حرام در چيزى كه مورد تصرف او است ندارد مانع ندارد.

[سؤال 9168] 4975

3. رابطه داشتن و قرض دادن و پس گرفتن قرض با همسايه اى كه پول آن ها از راه دزدى يا حرام به دست مى آيد، يا دادن و گرفتن ظرف و غيره در حالى كه آن ها نجس و تميز را تشخيص نمى دهند چگونه است؟

بسمه تعالى، اگر يقين به بودن مال حرام در آنچه مورد ابتلاى او است ندارد اشكال ندارد؛ و با شك در طهارت و نجاست، حكم به طهارت مى شود.

[سؤال 9169] 169

9. من به خاطر وضعى كه دارم به كمك ديگران نياز دارم و بعضى از بستگان و بيگانگان، از طريق صدقه و فطريه، مخارج من و مادر پيرم را تأمين مى كنند. دو برادر نيز دارم كه آن يكى - كه از نامادرى من است - اهميتى نمى دهد و ديگرى هم - كه از

ص: 85

پدر و مادرم است - يا اصلاً چيزى نمى دهد يا گاهى مبلغ ناچيزى يا مقدارى مواد غذايى يا بشقابى غذا به مادرم مى دهد و مادرم آنچه آن برادر مى دهد قاطى كمك هاى ديگران خرج مى كند و به خوردم مى دهد.

من مى دانم كه برادر پدر و مادرى ام اهل حلال و حرام و اهل طهارت و نجاست نيست. مخصوصاً در گذشته اهل قمار و عرق خورى و خيلى اعمال زشت بوده و با وجود اين، اگر چيزى مى داده من امتناع مى ورزيدم اما مادرم به من اعتنايى نكرده، هرچه مى داد با كمك هاى ديگران قاطى مى كرد. اگر به او اعتراض مى كردم يا بكنم، بدش مى آيد و بد و بى راه نثارم مى كند؛ حتى به خدا و ائمه عليهم السلام نيز بد و بيراه مى گويد. به همين جهت ناچارم هرچه مادرم به خوردم داد چيزى نگويم تا نفرين و رسوايم نكند.

تكليف من در مورد غذاهاى شبهه ناك قاطى كمك هاى ديگران چيست؟ آيا كارى كه مادرم به زور انجام مى دهد، من نيز مقصر هستم در خوردن اين غذاى تهيه شده از پول برادر يا مواد غذايى وى؟ چه بايد بكنم؟

بسمه تعالى، براى شما اشكال ندارد.

خوردن چيزهاى مباح و مكروه

[سؤال 9170] 127

3. آيا خوردن پنير مكروه است؟ در صورت مكروه بودن، آيا نمك رفع كراهت مى كند؟ و ديگر اين كه مى گويند در شب پنير مكروه نيست، صحيح است يا خير؟

بسمه تعالى، خوردن پنير اشكال ندارد و با مغز گردو كراهت رفع مى شود.

[سؤال 9171] 1050

5. آيا خوردن پنير از نظر شما مكروه است يا خير؟

بسمه تعالى، كراهت آن ثابت نيست.

ص: 86

[سؤال 9172]5036

بسمه تعالى

حضور مبارك رهبر كبير انقلاب اسلامى جهان، امام خمينى

اين جانب، عضو سپاه پاسداران انقلاب اسلامى قائم شهر، از حضور مبارك آن بزرگ رهبر اسلام سؤالى داشته ام.

اگر پاسدارى با توجه به موقعيت زمانى و مكانى در ماه، يك بار و يا پانزده روز يك بار، به مقدار يك كيلو گيلاس يا آلبالو بخرد جهت مصرف خويش، آيا از نظر شرعى و اخلاقى اشكالى دارد؟ لطفاً عنايت به جواب فرماييد. والسلام

بسمه تعالى، اشكال ندارد و نعمت خداوند بر بندگان حرام نيست.

[سؤال 9173] 5037

بسمه تعالى

حضور مبارك حضرت امام خمينى، دامت بركاته

1. احتراماً؛ نظر مبارك را راجع به محصولات شركت زمزم، (اُسو، شوئپس، پپسى، بابل آپ) بيان فرماييد.

بسمه تعالى، اگر از استفاده آن در امور غير مشروع صرف نمى شود، اشكال ندارد.

2. آيا معاملات با بهاييت كمافى السابق حرام است؟

بسمه تعالى، با اين فرقه ضاله نبايد معامله نمايند.

ص: 87

ص: 88

غصب

اشاره

ص: 89

ص: 90

احكام غصب

حرمت تصرف در ملك غير و اموال عمومى و ضمان به سبب غصب

[سؤال 9174] 5038

بسمه تعالى 8 / 2 / 1358

حضور مبارك ملجأ الانام و الارامل والايتام آيت الله العظمى زعيم بزرگوار جناب آقاى سيد روح الله خمينى مدّ ظله العالى

محترماً و در كمال عجز عرض و استفتا مى نمايم اين بنده به جواز شرعى مالك املاكى بوده و هستم كه قسمت عمده اين ها را كشاورزان به قانون اصلاحات با وجود كراهت بنده تصاحب نموده اند فقط از سال ها قبل از تصويب قانون اصلاحات ارضى شخصاً در اراضى دو فرد از افراد خود در حومه هادى آباد و چند هكتارى (بالغ سى هكتار تقريباً) در سيد اسماعيل با استخدام كارگر كشت و زرع نموده و دو قطعه باغ تأسيس نموده ام. و اخيراً بعد از انقلاب و تغيير رژيم و واژگون شدن حكومت طاغوتى چند نفر در هادى آباد و برخى در سيد اسماعيل به ادّعاى آن كه حكومت جمهورى اسلامى و فتاوى مراجع تقليد و فرمان زعيم بزرگوار آيت الله العظمى امام خمينى تجويز نموده است دو فرد آب و ملك و كروم مرا در هادى آباد غصب و بعضاً مزاحم زراعتم گرديده اند و ادعاى غاصبين اين است كه در سالهاى خيلى پيش، قبل از

ص: 91

تصويب و اجراى قانون اصلاحات ارضى مورث مادر آن ها و يا پدر و خود آن ها (تقريباً 25 و يا 30 سال قبل) در آن دو فرد زارع بوده اند در حالى كه بنده ادعاى آن ها را كه فاقد دليل است قبول ندارم و منكرم و اين اشاعه اكاذيب موجب عكس العمل و سوء اثر و ارخاء عقيده برخى گرديده است، استدعا دارم حكم شرعى قضيه را فوراً مرقوم فرماييد كه تكليف شرعى روشن گردد و آيا صرف ادعا موجب اثبات عقد مزارعه و غصب آب و ملك و كروم مالك و ضرار به وى مى باشد و يا غاصب بايد مأخوذ به عقوبت و جلوگيرى ازغصب و ايجاد بلوا و آشوب و اضرار به ديگران گردد استدعاى عاجزانه دارم فتواى شريف خود را صريحاً مرقوم و به خاتم مبارك مزيّن فرماييد.

بسمه تعالى، حكم شرعى معلوم است كه تصرف در ملك غير بدون رضايت او جايز نيست و در مورد قضيه شخصيه كه نزاع و اختلاف است بايد به محاكم صالحه مراجعه شود.

[سؤال 9175] 5039

بسمه تعالى 10 / 11 / 1361

محضر مبارك امام امت، ادام الله بقاؤك، سلام عليكم، در مورد مسأله زير از محضرتان كسب تكليف مى كنم.

يك قطعه زمين را جهت خانۀ مسكونى از آقاى بنگاه دارى كه خود مالك آن بود خريدارى نمودم؛ بعد از آن كه چندين بار به اتفاق مالك جهت روشن شدن حدود اربعۀ زمين به محل زمين رفتم و حدود اربعۀ آن را به اين جانب نشان داد، زمين مذكور را طبق حدودِ مورد تأييد فروشنده و توسط معمارى كه فروشنده به بنده معرفى كرده بود و قرارداد فى مابين اين جانب و معمار را امضا كرده بود، شروع به ساختن نمودم و مدتى است كه ساختمان پايان يافته است؛ قابل ذكر است كه قطعه زمين ديگرى نيز مجاور ساختمان حقير است كه اكنون صاحب زمين مجاور مى خواهد اقدام به ساخت زمين خود كند و جهت پياده كردن نقشه، كارشناس آورده است؛ ولى متأسفانه

ص: 92

مشخص گرديده كه قسمتى از ساختمان حقير در قسمتى از زمين مجاور قرار گرفته است؛ اين جانب طبق مسأله 2556 رسالۀ احكام آن امام عزيز - با اين تفاوت كه زمين ساختمانى است - با توجه به نقص كامل زمين مجاور، شرعاً و عرفاً بايد خسارات مادى زيادى را متحمّل شوم و رضايت كامل صاحب زمين غصب شده را حاصل نمايم؛ با تشخيص حقير، علت اصلى تجاوز ساختمان حقير به زمين مجاور و خسارات واردۀ مادى به اين جانب، تعيين حدود نادرست فروشنده به اين جانب است. تكليف شرعى اين جانب با آقاى فروشنده چيست؟ و آيا بنده شرعاً حق دارم كه خسارات واردۀ فوق را از فروشنده مطالبه كنم يا خير؟

والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، مالك شرعى زمين حق دارد زمين خود را مطالبه كند؛ و اگر شما متحمّل خسارتى شويد و مغرور از طرف فروشنده باشيد، مى توانيد خسارات را به او رجوع كنيد.

[سؤال 9176] 5040

بسمه تعالى 17 / 9 / 1358

حضور مبارك حضرت آيت الله امام خمينى رهبر انقلاب اسلامى ايران، دامت بركاته، احتراماً؛ حضرت آيت الله را دست بوسم. بنده هنوز منتظر دريافت پاسخ به نامۀ مورخه 6 / 8 / 1358 هستم تا نظر حضرت آيت الله العظمى را در مورد كارخانجات بدانم.

همچنين اكنون يك سؤال شرعى داشته و از محضر عالى استدعاى حكم شرعى دارم. مواد اوليۀ كارخانۀ ما، نخ پنبه اى است كه از كارخانجات نخ ريسى خريدارى مى شود. و اكنون بعضى از كارخانجات كه ملى اعلام شده و اين كارخانجات را بدون رضايت از صاحبان اصلى آن ها گرفته اند. آيا ما مى توانيم از آن ها نخ خريدارى نموده و معامله نماييم؟

از جمله، كارخانۀ نخ تاب فروزان در تبريز و يا كارخانۀ توكلى است كه آيا كبريت

ص: 93

توليدى آن ها را اكنون مى توان خريد و شرعاً صحيح است؟

استدعا مى نمايد، حكم شرعى صادر و طى چند كلمه پاسخ مرقوم فرمايند.

بسمه تعالى، اگر مواد اوليه را دولت مى دهد و طبق مقررات دولت اسلامى عمل مى شود، محصول كارخانه حلال است.

[سؤال 9177] 5041

پاسخ استفتا: [نقل از صحيفه امام، ج 14، ص 223 ]

زمان: اسفند 1359 / جمادى الاول 1401

مكان: تهران، جماران

موضوع: پاسخ امام خمينى به سؤال آقاى سيد مرتضى پسنديده در مورد احداث ساختمان در زمين غصبى و پيامدهاى حقوقى آن

[ بسمه تعالى. محضر مقدّس حضرت آيت الله العظمى آقاى امام خمينى - متّع الله المسلمين بطول بقائه الشريف. هر گاه كسى زمينى را از مالك غصب كرد و در آن زمين، مغازه و عمارت ساخت و مالك صاحب زمين از قاضى تقاضاى رسيدگى و صدور حكم تخريب ساختمان را نمود و استدعا كرد زمين را به صورت اوليه برگرداند، آيا قاضى موظف به صدور حكم تخريب و برگرداندن زمين به صورت اوليه به خرج غاصب مى باشد يا خير؟ و آيا اجرت المثل مدت غصب تا برگشت به مالك به عهدۀ غاصب است يا نيست؟ مستدعى است مرقوم فرماييد.]

بسمه تعالى، در فرض مذكور قاضى موظف است شرعاً كه حكم تخليه و برگرداندن زمين را به صورت اوليه بدهد و مقامات اجرايى موظفند يا وادار كنند غاصب را كه زمين را به حال اول برگرداند، يا به صورت اوليه برگردانند و مخارج آن را از غاصب بگيرند. و اجرت المثل مدت غصب تا برگشت به مالك را از غاصب گرفته، به مالك بپردازند.

روح الله الموسوى الخمينى

ص: 94

[سؤال 9178]5042

پاسخ استفتا: [نقل از صحيفه امام، ج 10، ص 256]

زمان: مهر 1358 / ذى القعدة 1399

مكان: قم

موضوع: غصب اراضى كشاورزى و كشت و زرع در آن ها

سؤال كننده: ايزدى، على (وزير كشاورزى دولت موقت)

[بسم الله الرحمن الرحيم. محضر مبارك رهبر عظيم الشأن انقلاب ايران حضرت آيت الله العظمى امام خمينى مدّ ظله العالى

با تقديم ادعيه و تحيات، از حضور مبارك استدعاى ابلاغ اوامر كتبى و تعيين تكليف نسبت به مسائل مشروحۀ ذيل را كه مورد حاجت اشخاص و مأمورين دولت است مى نمايد:

1. با آن كه دستورات لازم الاتباع آن حضرت در مورد لزوم فعاليت بيشتر كشاورزان و توسعۀ سطح كشت منطوقاً و مفهوماً ناظر به كار مشروع هر كس در زمينى است كه طبق مبانى شرعى و قانونى در اختيار دارد، مع التأسف جمعى از افراد ضد انقلاب و فرصت طلب در بعضى از مناطق، اذهان ساده روستاييان را مشوب نموده و وانمود مى سازند كه كشت و كار بدون اجازه در اراضى ديگران نيز در حكم اطاعت از امر امام و توسعۀ ميزان كشت تلقى خواهد شد. استدعاى صدور حكم در رفع اين گونه شبهات و القائات را دارد.]

بسمه تعالى، تصرف در اراضى ديگران چه به طور كشت يا به طريق ديگر حرام است و توسعۀ كشت به طور غصب جايز نيست و بايد از آن احتراز شود.

روح الله الموسوى الخمينى

[سؤال 9179]

[2. بعضى افراد با سخنرانى و انتشار اعلاميه ها با تأويل و تعبير نابجا از اصل «الزرع

ص: 95

للزارع و لو كان غاصباً» وانمود مى نمايند كه هر كس بدون اجازه و عدواناً در زمين ديگرى شخم بزند و بذر بپاشد مى تواند استيلاى غاصبانۀ خود را تا برداشت محصول ادامه دهد. مستدعى است نظر مبارك را در اين مورد كه آيا مى توان از اين گونه افراد غاصب قبل از رسيدن محصول خلع يد نمود و تعيين حدود ضمان شرعى غاصب ابلاغ فرمايند.]

بسمه تعالى، غاصب بايد فوراً زمين مغصوب را به صاحبش رد كند و صاحب زمين مى تواند كشت او را حتى قبل از رسيدن موعد برداشت، از زمين خود تخليه كند.

روح الله الموسوى الخمينى

در خاتمه از حضور مبارك اجازه مى خواهد كه متن فتاوى صادره را براى اطلاع عموم مردم و به خصوص كشاورزان و روستاييان به طبع رسانيده و در دهات و مزارع كشور منتشر نمايد تا ان شاء الله تعالى بدين وسيله و با مدد گرفتن از اوامر آن رهبر عالى قدر از تجاوزات و تصرفات عدوانى و غاصبانه به خصوص در شروع فصل كشت پاييزه حتى الامكان جلوگيرى و به ايجاد نظم و آرامش در مناطق روستايى كمك گردد.

با تقديم شايسته ترين احترامات - على ايزدى

[سؤال 9180] 5043

بسمه تعالى 15 / 10 / 1361

محضر زعيم عالى قدر، رهبر انقلاب اسلامى حضرت امام خمينى دامت بركاته

محترماً به عرض مى رساند شركت رادياتور ايران كه توليد كننده انواع رادياتور وسايل نقليه مى باشد، رادياتور را در تهران خودش مستقيم به فروش مى رساند و از مشترى ها رادياتور اسقاطى را بدون رضايت آن ها به اضافه مبلغ كل رادياتور نو و سود پانزده درصد دريافت مى كند (ضمناً يادآور مى شود كه براى تأييد نياز و اين كه به دست مصرف كننده برسد بازديد از رادياتور به عمل مى آيد) و اسقاطى آن را شركت از قرار كيلويى 217 ريال به فروش مى رساند و مبلغ ذكر شده را به حساب شركت

ص: 96

واريز مى نمايد. تذكر اين كه اين ضايعات جزء مواد اوليه كارخانه محسوب نمى شود و وزن انواع و اقسام رادياتور اسقاطى از 10 كيلو تا 50 كيلو مى باشد. خواهشمند است در مورد حكم شرعى اين مسأله ما را راهنمايى فرماييد. والسلام

بسمه تعالى، گرفتن رادياتور اسقاطى از مالك شرعى بدون رضايت او جايز نيست.

[سؤال 9181] 5044

بسمه تعالى

حضرت آيت الله العظمى المجاهد الاكبر الامام الخمينى، دام ظله الشريف

بعد از تقسيم زيد عايدات خودش را در بين اولادش، اگر ثابت شود به اقرار زيد و اولادش و يا بيّنه شرعيه، بعضى تقسيم شدۀ عايدات، مال فرزند بزرگ زيد است. آيا فرزند بزرگ زيد حق دارد عايدات خود را بردارد، با علم فرزند مذكور تقسيم پدر را، يا خير، بيان فرماييد؟

بسمه تعالى، اختيار تصرفات مشروعه در ملك با مالك است و اگر نزاعى در بين است به محاكم قضايى مراجعه شود.

[سؤال 9182] 684

3. آيا حدود مالكيت فرزندى كه در خانۀ پدر ومادرش زندگى مى كند در اموال و اشياى آن خانه كه متعلق به والدينش هست عين همان مالكيت شخصى خودش هست بر اموال و اشياى آن خانه، يا خير جزء اموال خود شخص حساب نمى شود؟

بسمه تعالى، امول والدين و ديگران مال شخص به حساب نمى آيد.

[سؤال 9183] 5045

بسمه تعالى

دفتر آيت الله امام خمينى

شخصى در خيابان 15 خرداد بازار نوروز خان طبقه فوقانى مغازه هاى خود را - كه

ص: 97

همكف خيابان است - به شكل يك سالن و چند دست شويى و چند توالت و يك حياط كوچك ساخته است و در اختيار اهالى خيابان 15 خرداد و بازار نوروزخان براى حسينيه و نماز خواندن قرار داده است. و محل مذكور را وقف نكرده و ملك شخصى است؛ آيا بدون اجازه مالك، مى شود ساختمان محل ذكر شده را تغيير شكل داد؟

بسمه تعالى، اگر ملك او است، تصرف در آن موقوف است به اجازۀ او. و چنانچه اختلافى هست بايد در محاكم صالحه حل شود.

[سؤال 9184] 5046

بسمه تعالى 16 / 12 / 1361

قم، دفتر محترم حضرت امام خمينى، محترماً؛ نظر خودتان را از لحاظ شرعى دربارۀ سؤال ذيل مرقوم فرماييد:

زيدى به ملكى تجاوز نموده و پس از سال ها، قرار شده كه اجارۀ آن را بپردازد و خلاصه كارشناس دادگسترى مال الاجارۀ زمين را كه ساليانه 80 من سنگ شاهى جو بوده، به نرخ دولتى از 15 سال قبل تا كنون حساب نموده؛ نرخ دولتى نرخ آزاد مى باشد؛ ولى صاحب زمين اظهار مى دارد كه اجارۀ زمين به طور مرسوم چون از ابتدا تاكنون جو بوده، عين جو را مطالبه مى نمايد. تقاضا مى شود مرقوم فرماييد كه آيا عين جو به مالك مى رسد يا اين كه وجه آن؟

والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، اگر متعارف و مرسوم محل اين است كه اجرت المثل زمين با جو تعيين مى شود، صاحب زمين حق مطالبۀ عين جو را دارد و چنانچه متعارف محل مختلف است، مصالحه كنند.

[سؤال 9185] 632

2. اگر كسى خانه اى را از كسى بخرد و اين خانه، زمينش غصبى باشد ولى آن

ص: 98

شخص كه اين خانه را مى خرد خبر ندارد، تكليفش چيست؟ آيا نمازش درست مى باشد؟

بسمه تعالى، تصرفاتى كه پيش از اطلاع از غصب انجام داده اشكال ندارد؛ ولى پس از اطلاع، بايد از مالك شرعى رضايت بگيرد.

[سؤال 9186] 476

موضوع ديگر گرفتن زمين بدين منظور است.

قبلاً دستگاه هاى تصفيه فاضلاب از خارج وارد مى شد و كليه وسايل آن هم از خارج خريدارى مى گرديد. با مطالعاتى كه صورت گرفته معلوم شده اين دستگاه هاى پرهزينه با تمام هزينه هايى كه براى اداره آن ها پرداخت مى گردد، كارايى چندان خوبى نداشته و اگر زمين در اختيار باشد تا بتوانيم سيستم كم خرجى را كه قبلاً اشاره شد آماده نماييم، هيچ گونه خرجى براى نگهدارى ندارد و ابزار و وسايل مكانيكى هم به طور كل در آن به كار نمى رود.

در بعضى از نقاط زمين باير به اندازه كافى هست و علاوه بر تأمين زمين تصفيه خانه از آب خروجى تصفيه خانه هم براى آباد كردن زمين هاى اطراف به خوبى مى توان استفاده نمود. در بعضى شهرها با اين مسأله روبه رو هستيم كه زمين باير نيست و ليكن خود مردم شهر آمادگى دارند كه براى رفع مشكلات فاضلاب از زمين هاى مزروعى در اختيار تصفيه خانه قرار دهند. زمين مورد نياز تقريباً براى هر نفر5/1 متر مى باشد.

آيا اختصاص دادن اين زمين ها به تصفيه خانه در صورتى كه هيچ امكان ديگرى نباشد، براى رفع مشكلاتى كه فاضلاب در شهرها ايجاد كرده و رهايى از هزينه هاى سنگين جايز است.

بسمه تعالى، با رضايت صاحبان زمين اشكال ندارد.

ص: 99

[سؤال 9187]5047

بسمه تعالى

لطفاً به سؤالات ذيل پاسخ بفرماييد:

1. طلبه اى يك قطعه از اراضى كوى طلاب آستانۀ قدس رضوى را با اذن حاكم شرع به عنوان اجاره به مدت بيست سال اخذ نموده و سند اجارۀ آن را هم از يكى از محضرهاى اسناد رسمى گرفته و اجارۀ ساليانه آن را هم يكى دو سال داده و روى آن در و ديوار قرار داده و پس از آن شخص ديگرى در غياب او ساختمانى روى آن بنا كرده، آيا زمين و حق اولويت آن مال مستأجر است، يا شخص ديگر؟

بسمه تعالى، در مدت اجاره شخص اول، دومى حق احداث بنا نداشته است.

[سؤال 9188]

2. آيا شخص متصرف مصارف يوم بنا را استحقاق دارد، يا مصارف يوم تخليه را با قيمت روز؟

بسمه تعالى، اگر متصدى شرعى و مستأجر حاضر به بقاى بنا بشوند به هر نحو تراضى كنند صحيح است.

[سؤال 9189] 5048

بسمه تعالى 12 / 3 / 1361

محضر حضرت امام خمينى ادام الله عزّه

محضر عالى عرض مى شود كه زمينى است تقريباً سى هزار متر مربع كه در زمان سابق ملك شخصى بوده و در سابق ارباب، همين ملك مزبور را از صاحبش خريده و به زارعين محلى جهت خرمنگاه فروخته، ولى كسى نوشته اى و سندى در دست ندارد كه سهم هر كس چه مقدار است. و همچنين تعداد افراد خريداران نيز معين نيست و بعد از رفتن ارباب، زمين معطل مى ماند و كشاورزان زمين مزبور را يك جا فروخته و

ص: 100

پول آن را جهت ساختمان حمام عمومى براى روستاى محل هديه مى كنند. الآن آنان كه زمين مزبور را از كشاورزان خريده اند چند سال است كه تصرف كرده اند و آباد كرده اند و خانه ساخته اند. و حالا برايشان در صحت معامله و مالك بودن شبهه ايجاد شده ولذا از آن حضرت تكليف شرعى را خواستارند و ضمناً حاضرند جهت مصالحه هر مقدار، خواه با قيمت فعلى و خواه با قيمت قبلى ملك مزبور به هر حسابى كه فرمايند واريز كنند.

و در ضمن تكليف عبادت ها را كه در آن ملك به جا آورده اند خواستارند.

بسمه تعالى، اگر علم به غصب بودن ملك ندارند، معامله صحيح و تصرفات و عبادات اشكال ندارد.

[سؤال 9190] 5049

بسمه تعالى 20 / 10 / 1361

تهران، جماران دفتر رهبر كبير انقلاب، امام خمينى مدّ ظله

بدواً دوام عمر و عزت رهبر كبير انقلاب اسلامى ايران، امام خمينى و پيروزى هرچه سريع تر رزمندگان اسلام در جبهه هاى جنگ حق عليه باطل را از درگاه خداى بزرگ مسئلت مى نمايم.

اين جانب ساكن شهرستان جهرم، ميدان شهدا، در يك مغازه كسب معاش مى كنم و مالك يك باب مغازه نيز واقع در ميدان شهدا مى باشم كه در اجارۀ ديگرى مى باشد. اكنون مالك مغازه مورد اجاره فدوى خواستار تخليه مغازه خود مى باشد و اين جانب هم مغازه مالكى خودم را براى ادامۀ كسب مى خواهم، ليكن مستأجر حاضر به تخليه و تحويل مغازه به اين جانب نيست و با توجه به اين كه قانوناً و شرعاً ادامۀ كسب در اين مغازه بدون اجازه و رضايت مالك خلاف و حرام است، مع الوصف چون اين جانب فردى مسلمان و پيرو خط امام هستم، لذا حاضرم در صورتى كه مغازه خودم را تحويلم دهد مغازه استيجارى خود را به صاحبش تحويل دهم. مستدعى است دستور

ص: 101

شرعى اين جريان را به آدرس ابلاغ فرمايند.

بسمه تعالى، مستأجر پس از تمام شدن مدت اجاره و مطالبۀ مالك بايد مورد اجاره را تخليه كند و اگر تخليه نكند حكم غصب را دارد و تخليه نكردن مغازۀ شما موجب نمى شود كه شما در مغازۀ ديگرى بدون رضايت مالكش تصرف كنيد.

[سؤال 9191] 5050

بسمه تعالى 30 / 11 / 1361

قم، دفتر محترم حضرت امام خمينى

احتراماً به عرض مى رساند: زيدى در چندين سال قبل به ملك شخصى تجاوز نموده و تصرف عدوانى كرده. صاحب ملك، موضوع را به دادگاه ارجاع و پس از سال ها محاكمه بالاخره آن زيد حاضر شده كه اجارۀ سال هاى قبل را بپردازد و ملك در تصرف آن باشد؛ ولى صاحب زمين در اثر بيكارى خود و فرزندانش كشت و زرع در آن را خود مى خواهد به عهده بگيرد و اصولاً راضى نيست كه ملك در دست نامبرده باشد.

چون در اسلام رضايت طرفين شرط است و به هيچ وجه صاحب زمين حاضر نيست كه از ملك خريدارى خود صرف نظر نمايد و براى رفع بيكارى و توليد بيشتر و به فرمودۀ امام امت: «كار عبادت است» صاحب زمين مى خواهد بهره بردارى از آن زمين را خودش انجام دهد و در اين مدتى كه در دست متجاوز بوده، راضى نبوده است؛ لذا مستدعى است از لحاظ شرعى مرقوم فرماييد كه آيا ملك به صاحب آن برمى گردد يا اين كه بايد در دست متجاوز باشد و اجرت آن را بپردازد؟ ثانياً در اين چند سال، كارهايى از قبيل خواندن نماز و غيره در آن حلال بوده يا حرام؟ والسلام

بسمه تعالى، تصرف در ملك مشروع غير، منوط به اجازۀ مالك است و اگر مالك اجازه ندهد بايد ملك را تخليه كند و به مالك برگرداند و نماز در مكان غصبى با علم به غصبيت باطل است.

ص: 102

[سؤال 9192]5051

بسمه تعالى 23 / 3 / 1361

دفتر حضرت آيت الله العظمى امام خمينى رهبر عالى مقام شيعيان اسلام

پس از تقديم سلام، حدود شصت سال قبل در قريۀ نوش آباد كاشان سيلى مهيب و خطرناك جارى شده كه قريب نصف از قريه مزبور به انضمام خانه مسكونى پدرى اين جانبان خراب و كليه اموال پدرى ما در زير سيل مدفون و از بين رفته است و چون اين خانه قابل ساختمان نبوده، مرحوم پدرمان خانه ديگرى احداث و در اين چند سال مقدار كمى از اثاث منزل را از زير خاك بيرون آوردند و بقيه مانده است. روز گذشته چند نفر از اهالى نوش آباد بدون مشورت و اجازه اين جانبان و بدون هيچ گونه اطلاعى بلدوزر در محلّ فوق برده و به زير و رو كردن آن مشغول شده اند كه در نتيجه مقدارى از اثاثيه از قبيل سينى و قورى و ظروف ديگر و يك كوزه سفالى پر از سكّه كه در اثر جارى شدن سيل در آن محل به زير خاك رفته پيدا نموده اند. چون اين اشخاص نتوانسته اند با هم براى تصاحب آن توافق نمايند، و على رغم بردن در محل هاى مختلف، در اثر اختلاف بين خود موفق به تقسيم نشده اند، بعد از برداشت مقدارى از آن، كوزه را به وسيله بسيج به سپاه كاشان برده اند و سپاه پس از شمارش و برداشت، خانه مزبور را تحت كنترل خود قرار داده اند. اولاً، آيا اين اشخاص در زمان حكومت اسلامى كه مو به مو قانون به فرمان رهبر عالى قدر حكم فرما است حق داشته اند بدون اطلاع و رضايت ما اين عمل را انجام دهند؟ و آيا اگر باز هم سپاه يا شخص ديگر قصد تخريب و حفارى آن را داشتند مى توانند بدون رضايت مالكين اين عمل را انجام دهند؟ در حالى كه صاحب خانه مرحوم شده و عيالش كه والد ما مى باشد در قريه نامبرده يكّه و تنها بدون سرپرست زندگى مى كند و عارى از هرگونه درآمدى مى باشد. استدعاى عاجزانه داريم كه فتواى شرعى آن مرجع عالى قدر به پيوست اوامر قانونى در ارتباط با منع داخل شدن اشخاص به آن محل بدون رضايت ما، و نيز تعقيب چند

ص: 103

نفرى كه مرتكب چنين عمل خلاف شرع گرديده اند صادر گرديده و نيز اشياى پيدا شده بعد از طى مراحل شرعى و قانونى آن به وارثين پس داده شود. والسلام.

بسمه تعالى، چنانچه اعراض نكرده زمين خانه مخروبه و دفينه هايى كه در آن يافت مى شود متعلّق به مالك شرعى آن يا وارث او مى باشد و ديگران بدون اجازه حق تصرف ندارند و اگر نزاعى در بين است به محاكم صالحه مراجعه كنند.

[سؤال 9193] 438

3. آيا تلفن كردن به ايران و به حساب بانك ها و شركت هاى بزرگ امريكايى گذاشتن، كار درستى است يا خير؟ البته اخيراً شنيديم كه شما تحريم كرده ايد ولى ما نه امضاى شما را و نه آن حكم را ديديم و كسانى هم كه به ما گفته بودند، خودشان هم نمى دانستند، فقط شنيده بودند؛ لطفاً ما را راهنمايى فرماييد.

بسمه تعالى، بدون اجازۀ مسئولين مربوطه، جايز نيست و موجب ضمان است.

[سؤال 9194] 5052

بسمه تعالى 22 / 7 / 1358

از محضر مقدّس حضرت آيت الله العظمى امام خمينى مدّ ظله العالى تقاضا مى شود به دو مسأله ذيل جواب فرمايند موجب كمال تشكر است.

1. عده اى از خرده مالكين كه زمين خود را به ديگران داده اند كشت نمايند، همه ساله طبق قرارداد قبلى مقدارى از عوايد آن را به صاحبان و متصرفان قبلى مى دادند از امسال از دادن آن خوددارى مى كنند تكليف شرعى آن ها را بيان فرماييد؟

2. مالكين قبلى كه در اصلاحات ارضى ده آن ها تقسيم شده و مقدارى از زمين آن ده را مالك قبلى متصرف شده و سند مالكيت هم گرفته حال زارعين ادعا مى كنند ملك فوق هم بايست جزو ساير زمين ها تقسيم مى شد و نشده فعلاً اقدام به كشت ملك

ص: 104

فوق نموده اند بيان فرماييد تكليف چيست تا عمل شود؟

بسمه تعالى، تصرف در ملك غير بدون رضايت مالك جايز نيست و موجب ضمان است و اجرت مدتى كه استفاده شده بايد به مالك داده شود.

[سؤال 9195] 5053

بسمه تعالى 22 / 7 / 1358

مقام منيع مرجع شيعيان جهان، زعيم عالى قدر آيت الله خمينى، دامت بركاته

باغ توت زار ارضاً و عياناً با ريشه و با ساختمان تلمبار، مال زيدى است. آن زيد در آن باغِ تربيت كرم ابريشم (نوغان) هر سال يك بار نوغان مى نمايد و مدت كار نوغان دارى 30 الى 45 روز است. در موقع تربيت كرم ابريشم (نوغان) كه ارديبهشت ماه الى اوايل تير ماه عمر نوغان است، در اثر گرفتارى، صاحب باغ (زيد) كارگر استخدام مى كند تا كار نوغان تمام شود يا بنابر رسم محلى به كارگر (عمرو) نصف بهره برى مى دهد. هميشه رسم بوده است پس از انجام تربيت كرم ابريشم، عايدات آن نصف مال زيد و نصف مال عمرو بالسويه باشد. حال در جمهورى اسلامى نصف بهره ور (عمرو) از باغ (زيد) بيرون نمى رود و ادعاى مالكيت مى كند و تمام بهره را تصاحب كرده، مى گويد: چون در كار تربيت كرم ابريشم (نوغان) چند سال عمل كرده ام، مال خودم است. استدعا دارم حكمش را ذيلاً قيد فرمايند؛ مزيد تشكر است.

بسمه تعالى، بدون اجازه مالك حق تصرف در ملك او را ندارد و ابريشم حاصل، ملك مالك پيله است و عامل استحقاق اجرت المثل دارد.

[سؤال 9196] 1787

3. چون مخارج فرزند به عهدۀ پدر و مادر است اگر اين مخارج را پدر و مادر از راه حرام به دست آورند و لباس فرزندان غصبى باشد و فرزندان نيز از آن مسأله اطلاع

ص: 105

دارند آيا مسئوليتى متوجه فرزندان است؟

بسمه تعالى، اگر بداند چيزى تماماً يا بعضاً غصب است تصرف در آن حرام است.

[سؤال 9197] 326

8. اگر كسى كبوترى را بگيرد و بدون اين كه اعلام كند، سرش را بريده و بخورد و نداند مال كيست و بعد پشيمان شود، چگونه مى تواند جبران كند؟

بسمه تعالى، اگر يقين دارد كه مالك داشته، قيمت آن را ضامن است و اگر صاحب آن را نمى شناسد، حكم مجهول المالك دارد.

[سؤال 9198] 5054

بسمه تعالى 4 / 10 / 1361

حضور باهر النور مرجع عالى قدر، حضرت آيت الله العظمى و نايب الامام حقاً، امام خمينى، مدّ ظله العالى

در مورد قطعاتى كه اين جانب در قريه آب بر طارم علياى زنجان با پرداخت پول خريدارى كرده و سند رسمى دارم و متصرفين غاصب فعلى، خودشان نيز در سابق مطابق احكام شرع انور به اين جانب بهرۀ مالكانه مى پرداخته اند و اكنون بدون پرداختن دينارى، نسبت به خريد و فروش غير رسمى قطعات مذكور اقدام نموده و براى خودشان احداث ساختمان مى نمايند و در زمين هاى مذكور نماز مى خوانند و از محل فروش عايدى و يا از محل فروش عين ملك به زيارت مى روند، چه فتوايى صادر مى فرماييد؟

خواهشمند است نظريه اى اعلام فرماييد كه يا من به حقّ شرعى خود برسم و يا به طور كلى از حق مشروع خود چشم بپوشم و با 9 سر عائله با نهايت عسرت و پريشانى و شرمسارى از خانواده و طلبكاران به زندگانى ادامه دهم.

بسمه تعالى، رسيدگى به مطلب مرقوم، موكول به مسئولين مربوطه در

ص: 106

دولت اسلامى است و اگر معلوم شود كه شما شرعاً مالك هستيد بايد ملك شما به شما داده شود.

[سؤال 9199] 5055

بسمه تعالى 25 / 5 / 1361

محضر مبارك حضرت امام خمينى، مدّ ظله

بدون اجازه صاحب باغ مركبات مى توان جاده خصوصى نه «دولتى» افتتاح نمود يا خير؟ جواباً اعلام فرمايند.

بسمه تعالى، تصرف ملك غير به هر عنوان كه باشد بدون اجازۀ مالك، غصب و حرام و موجب ضمان است.

[سؤال 9200] 5056

بسمه تعالى

محضر حضرت آيت الله العظمى خمينى

1. كسى مال پدر يا مادر خود را غصب كند، ضامن است يا نه؟ شما بيان بفرماييد.

بسمه تعالى، ضامن است.

[سؤال 9201]

2. زن مال شوهر خود را غصب كند، ضامن است يا نه؟ شما بيان فرماييد.

بسمه تعالى، ضامن است.

[سؤال 9202]

3. مرد مال زن خود را غصب كند، ضامن است يا نه؟ شما بيان فرماييد.

بسمه تعالى، ضامن است.

4. آدم معيوب از دست و پا و چشم و كمر ناقص باشد مى تواند براى نماز ميت اجير شود يا نه؟ شما بيان فرماييد.

بسمه تعالى، اگر نمى تواند نماز را با تمام شرايط اختيارى آن انجام دهد نمى تواند اجير شود.

ص: 107

5. شخصى كه از دبر با زن خود نزديكى مى كند آيا مثل زن اجنبى گناه دارد بر فاعل، يا مانع ندارد زنِ خودش است شما بيان فرماييد.

بسمه تعالى، كراهت شديده دارد.

6. كسى مال غصب در ذمه دارد و صاحب مال را نمى شناسد، مى تواند به پدر يا برادر خود كه فقير است رد مظالم بدهد تا از ذمه آن برى شود؟ شما بيان فرماييد.

بسمه تعالى، به برادر مانع ندارد و اگر پدر واجب النفقه او است نمى تواند به او بدهد.

7. شخص فقير چيزى پيدا كند، اگر صاحب آن پيدا نشد مى تواند به عنوان رد مظالم خودش تصرف كند؟ شما بيان فرماييد.

بسمه تعالى، اگر حاكم شرع به او تصدّق كند جايز است و گر نه بايد به ديگرى صدقه بدهد.

[سؤال 9203] 304

2. اگر دكترى كار واجبى داشته باشد و جان مريضى در خطر باشد و آن دكتر براى نجات دادن جان مريض مجبور باشد كفش شخص ديگرى را بپوشد و جان مريض را شفا بدهد اما ديگر آن شخص را نبيند، آيا مرتكب گناه شده است؟ و بايد با كفش چه كند؟

بسمه تعالى، در فرض مرقوم، پوشيدن كفش اگر ضرورت داشته باشد، اشكال ندارد ولى موجب ضمان است.

[سؤال 9204] 5057

بسمه تعالى 9 / 8 / 1360

حضور مبارك ولى فقيه، امام خمينى

محترماً؛ به عرض مى رسانم: همسر اين جانب در يوم الله دوم مرداد به درجۀ رفيع شهادت نائل گرديده و از ايشان فرزند نه ماهه اى برايم به يادگار مانده. پدر شوهرم صاحب قطعه زمينى است در ميانه، و اقدام به حفر چاه هم نموده و ثلث اين زمين را به فرزند صغيرم واگذار نموده است. كارگر كشاورزى آن مزرعه، زمين را تصاحب كرده و مستمرى فرزندم قطع شده. نظر حضرت مبارك را در مورد شرعى يا غير شرعى

ص: 108

بودن اين تصرف اعلام فرماييد. متشكرم.

بسمه تعالى، زمين اگر آباد است و مالك شرعى دارد تصرّف آن بدون اجازۀ مالك، غصب و حرام و موجب ضمان است و اگر نزاعى در بين است به محاكم صالحه مراجعه نمايند.

[سؤال 9205] 5058

بسمه تعالى 23 / 6 / 1360

محضر مبارك حضرات حجج اسلام شوراى استفتاى امام خمينى، مدّ ظله العالى

يك قطعه باغ مثمره داشتيم. بعد از فوت پدرمان و ازدواج ما دختران، ارباب بلاعوض همين باغ را غصب و تصرف كرد. در زمان حاكم طاغوتى هم ما هر حركتى كرديم، ارباب زندانى مان كرد و نتوانستيم به حق خودمان برسيم. اما فعلاً بحمدالله حاكم اسلامى است و ما مى خواهيم به باغ ارثيمان برسيم. آيا با موازين اسلام و با نظريه حضرت عاليان مى توانيم به حق خودمان صاحب و تصرف كنيم يا نه؟ لطفاً فتواى امام هم در زير مرقوم بشود.

بسمه تعالى، مالك شرعى حق دارد ملك و خسارات واردۀ بر آن را از غاصب متصرف مطالبه نمايد؛ ولى اگر نزاعى در بين باشد، به دادگاه مراجعه نمايند.

[سؤال 9206] 5059

بسمه تعالى 23 / 10 / 1361

محضر مقدّس حجت الاسلام و المسلمين، آيت الله العظمى، جناب آقاى حاج سيد روح الله خمينى، دامت افاضاته

قطعه زمين بزرگى از اراضى شهرى، در شهرستان كازرون كه بين يك عده از ورّاث بود سازمان عمران اراضى اولاً صاحبانش را حاضر كرده (اين مطلب به قول ورّاث است) بر اين كه تمام اين قطعه زمين به متراژ مهندسى هرچه باشد هر مترى شش

ص: 109

تومان مى دهيم. پس از گفت و شنودها، سازمان عمران، خيابان و كوچه از اصل زمين خارج كرده و ما بقى را هر مترى شش تومان داده. الحال صاحبان اراضى به اين هايى كه زمين به آن ها واگذار شده و خانه ساخته اند مى گويند: ما حلال نمى كنيم و راضى نيستيم. بنابر اين گفتار، بيان فرماييد سكونت در اين مساكن و نماز در آن ها جايز و صحيح است يا خير؟ و چنانچه صحيح نباشد چه بايد كرد؟

بسمه تعالى، اگر مالك شرعى دارد، تصرف شما در آن بايد با رضايت او باشد و بدون رضايت، حكم غصب را دارد و چنانچه احتمال دهيد كه روى موازين شرعى به شما داده شده، مى توانيد در آن تصرّف كنيد و نماز شما صحيح است.

[سؤال 9207] 7327

7. شخصى از من خواسته تا از شما در مورد اين مسأله سؤال كنم كه چند سال قبل زنى چون محتاج كار كردن بود، در كارخانه اى استخدام مى شود و مشغول به كارى گرديده، با توجه به اين كه كارخانه ها قبل از انقلاب، خصوصى و در اختيار افراد سرمايه دار بوده و اين كارخانۀ مذكور نيز متعلق به اشخاصى بود كه چند تن از آن ها اعدام مى گردند بعد از انقلاب. مسأله اى كه مطرح است اين است: اين كارخانه محصولش چون پارچه بوده، اين خانم نيز از آن جا پارچه به خانه مى آورده، شايد اسمش دزدى باشد، البته اين امر قبل از انقلاب بوده ولى بعد از انقلاب كه كارخانه ها ملى شده بود، آوردن پارچه توسط اين خانم تقليل پيدا مى كند ولى باز چند دفعه اى تكرار شد و پارچه هايى را كه از آن جا آورده بود به اكثر افراد فاميل و افراد بى بضاعت، دوست و آشنا داده و مقدارى هم خود و خانواده اش استفاده مى كردند، البته هنوز هم مقدارى از آن پارچه ها استفاده نشده و در صندوق مانده ولى بعد از مدتى كه از انقلاب مى گذشت به خود آمده و از كار خود وجداناً پشيمان شده و خواسته كه از نظر شرعى چه تكليفى خواهد داشت؟ آيا مى تواند با آن نماز بخواند؟ و اگر نمى تواند، در چه

ص: 110

صورتى اين پارچه هايى را كه آورده حلال مى شود و نماز با آن صحيح است؟

بسمه تعالى، حكم غصب دارد و ضامن است.

[سؤال 9208] 5060

بسمه تعالى 28 / 7 / 1361

دفتر حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى

احتراماً؛ خاطر مبارك را معروض مى دارد: يك باب حجره واقع در شهرستان ملاير حدود نيم قرن در اجارۀ پدر اين جانب بوده است كه مال الاجاره پرداخت شده است. بعداً پدر اين جانب موافقت مى نمايد كه حجرۀ مذكور - كه به صورت دفتر تجارتى بوده - به اضافۀ يك باب كارخانه بين سه فرزند ذكور و شخص ايشان تقسيم شود. پدر و دو فرزند، مالك دو هفتم كارخانه و يك پسر، مالك يك هفتم كارخانه و دفتر تجارتى باشند. فرزند ارشد اصرار مى ورزد كه به كار تجارت در شهرستان ملاير بعد از بازنشستگى در وزارت فرهنگ ادامه دهد. پدر بر اثر اصرار فرزند با اين كه قلباً راضى به اين موضوع نبوده موافقت مى نمايد. حدود شش سال از اين ماجرا مى گذرد و فرزند ارشد دينارى اجاره به پدر و دو برادر ديگر در اين مدت شش سال نمى پردازد. محل اقامت پدر و فرزند ارشد در تهران است. فرزند ارشد هنگام پرداخت اجارۀ دكان به نمايندۀ مالك، رسيدِ اجارۀ دكان را به نام خود دريافت مى دارد. آيا دريافت چنين رسيدى از نمايندۀ مالك دليل آن است كه حق شرعى و عرفى پدر و دو فرزند ديگر از بين برود يا حق شرعى و عرفى پدر و دو فرزند ديگر به قوّت خود باقى است؟ بسمه تعالى، سند، اعتبار شرعى ندارد و تصرف در مال ديگرى موجب ضمان است و چنانچه نزاعى است، بايد به محكمۀ شرعيه مراجعه شود.

[سؤال 9209] 5061

بسمه تعالى اول ذى الحجه 1402 ق

دفتر محترم مرجع و زعيم عالى قدر تشيع، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى

ص: 111

اين جانبان با تحمل زحمات و هزينه ها براى احياى كشاورزى در حومۀ شهر اليگودرز، امتياز برق از ادارۀ برق اليگودرز گرفته و چاهى عميق احداث و مشغول كار شده ايم و ترانس برق هم خودمان خريدارى و نصب كرديم. اخيراً يك مرغدارى در مجاورت اين مزرعه بدون رضايت اين جانبان بنا شده كه برق مرغدارى را به ترانس اختصاصى مزرعه وصل كرده اند. هرچه به ادارۀ برق مراجعه مى نماييم كه اين كار بر خلاف قانون و مورد خسارت اين جانبان مى باشد توجهى ندارد و به صاحب مرغدارى هم اجازه داده است. ناچار مراتب را به عرض دفتر امام مى رساند كه آيا از نظر شرع اين عمل مجاز است يا خير؟ مستدعى است در اين مورد توضيح و توشيح فرمايند.

بسمه تعالى، استفاده از ملك مشروع غير، منوط به اجازۀ مالك است و بدون اجازۀ مالك غصب و حرام و موجب ضمان است، ولى مقررات و قوانين دولت اسلامى نيز لازم المراعات است.

[سؤال 9210] 4861

3. شخصى در زمان طاغوت، عضو خانۀ انصاف بوده و يا رئيس خانۀ انصاف؛ شخصى و يا اشخاصى را جريمه نموده و به طريق و تأييد دادگاه، جريمه از مجرم اخذ و به صندوق دولت پرداخت شده و به نظر اعضا جريمه به حق بوده، آيا به نظر آن حضرت اعضاى خانۀ انصاف ضامن جريمه هستند يا تأييدكننده كه دادگاه است يا ژاندارمرى كه وصول كننده است يا هيچ كدام؟

بسمه تعالى، كسى كه به دستور او خسارت جريمه از طرف گرفته شده ضامن است اگر مأمور تخلف نمى تواند بكند.

[سؤال 9211] 5062

بسمه تعالى

محضر حضرت آيت الله العظمى خمينى دام ظله العالى

يك مسافر معامله گر مى آيد در كنار آبادى بار خود را پايين مى آورد و شب بيرون

ص: 112

مى خوابد، در ميدان، به خانه كسى نيست و شب مقدارى از اجناس اين مسافر گم مى شود و دزد معلوم نيست كه از همين آبادى است يا از آبادى ديگر، ولى صاحب مال، قيمت اجناس خود را از همين آبادى مى گيرد، يا به زور قسم خوردن، يا به زور حكومت، اين پول به صاحب مال حلال است يا حرام؟ شما امر بفرماييد.

بسمه تعالى، حرام است.

[سؤال 9212] 6321

3. كسى چيزى از غنى بگيرد به نام فلان فقير اگر به آن فقير ندهد ضامن و مديون است يا نه؟ شما بيان فرماييد.

بسمه تعالى، ضامن است.

[سؤال 9213] 5063

بسمه تعالى 5 / 4 / 1361

حضور محترم حضرت امام خمينى، دامت بركاته

1. اين جانب اهل مازندران هستم در حدود سن 15 الى 16 يا بيشتر در دورۀ شاه ملعون بود كه بنده گناه نمودم. گناه من اين است كه چرخ ماشين شخصى يا دولتى نوشابه فروش را سوراخ نموده و موجب ضرر مالى شدم.

حضرت امام! تقاضا دارم كه شرايط برطرف شدن اين گناه را براى اين جانب ابلاغ نماييد.

بسمه تعالى، مقدار خسارت وارده را براى مالك آن ضامن هستيد.

2. آيا در نماز نافله شب، سوره توحيد كه سه بار تكرار مى شود و همچنين بعد از سوره توحيد، «قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَق» و «قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاس» بايستى «بسم الله الرحمن الرحيم» تكرار بشود يا نه؟

بسمه تعالى، هر يك از سوره هاى قرآن هرچند بار تكرار شود، بسم الله آن نيز تكرار بايد شود.

دعا گوى آن امام عزيز، از ايزد متعال صحت و سلامتى و طول عمر امام عزيز خمينى كبير را خواستارم

و پيروزى رزمندگان جمهورى اسلامى را مسئلت مى دارم.

ص: 113

[سؤال 9214]5064

بسمه تعالى

محضر مقدّس رهبر عالى قدر عالم تشيع، حضرت امام خمينى، دامت بركات وجوده الشريف

حمد و سپاس خدايى را كه وجود شما را پس از آن همه زجرها و شكنجه ها و تبعيدها به دست دژخيمان رژيم پليد شاه، براى زنده نگه داشتن اسلام و نجات مستضعفين و پياده كردن حكومت جمهورى اسلامى در ايران و از اين طريق به ساير جهان، حفظ فرمود؛ و پس از حمد و ستايش از خداوند بزرگ، از او خواهانيم كه وجود پربركت جناب عالى را تا هنگام ظهور حضرت ولى عصر امام زمان (عجّل الله تعالی فرجه الشّریف) مصون و محفوظ بدارد كه ان شاء الله شما همراه ايشان شمشير به دست گرفته و با كفار به نبرد برخيزيد؛ آمين رب العالمين.

اما مسأله اى كه به حضورتان مى خواهيم عرضه داريم و در بين ما مبهم و مورد بحث است، بنابراين سؤال مى شود كه ما هم بتوانيم از فتوا و جواب شما بهره مند گرديم.

اگر كسى از پول بيت المال مبلغى از طريق كلك يا دزدى ببرد و از آن پول، زمين براى خانه و قسمتى از لوازم خانگى خود را تهيه نمايد و در آن زمين با كمك مبلغى از همان پول، خانه درست كند؛ البته ايشان در اول وضع مالى خوبى نداشته باشند و الآن هم نداشته باشد و اتاق هايى كه ساخته، يكى دو اتاق متوسط، بدون حياط باشد و در حال حاضر هم بدهكار باشد و بدهكارى ايشان به اندازۀ قيمت نصف اتاق ها باشد و ايشان پشيمان شده باشد و توبه نموده كه ديگر دست به اين اعمال نزند و درست در چهارچوب اسلام راه رود؛ البته بعد از سه سال حالا مسأله و تكليف ايشان از لحاظ اسلام و فتواى جناب عالى چيست؟

1. آيا با همان توبه كردن، گناه او بخشوده مى شود و كار ديگر ندارد؟

ص: 114

2. اگر چنانچه بايد پول را هم بپردازد، بايد همان مبلغ را تخمين بزند و بپردازد يا اين كه تمام اتاق ها و وسايلى كه از آن خريد گرديده؟

3. در صورتى كه اين كار را كند (يعنى تمام وسايل را بفروشد) خود و زن و بچه اش سرگردان هستند تا مدتى. اگر اين ها را فروختند، تكليف قرض يا بدهى ايشان چه مى شود؟ آيا از همين پول بايد بپردازد يا خير؟ اگر خير، توضيح دهيد.

بسمه تعالى، توبه مسقط ضمان نيست و نيازى به فروش منزل و اثاثيه آن نيست در صورتى كه حاكم شرع اجازه بدهد و معاملات را تنفيذ كند و آن ها را به وى ببخشد.

[سؤال 9215] 5065

بسمه تعالى دهم محرم الحرام 1400 ق

محضر مبارك مرجع عالى قدر و زعيم گرامى حضرت آيت الله العظمى امام خمينى روحى فداه

شخصى مالك سيصد متر زمين مى باشد كه شهردارى به علت خارج محدوده بودن به او پروانه نداده كه براى خود خانه اى بسازد حاليه بعد از انقلاب چند نفر فرصت طلب متجاوز زمين او را غصب و هر يك در قسمتى براى خود اتاقى ساخته و تصرف عدوانى نموده اند. حكم شرعى در اين مورد چيست؟ و آيا قاضى محكمه و يا ديگرى مى تواند ولو به طور كدخدامنشى به نفع متجاوزين حكم بدهد براى ساختمانى كه شخص متجاوز بر خلاف اصول فنى و مهندسى ساخته و براى مالك زمين غير از مقدارى مصالح كهنه ارزشى نمى تواند داشته باشد او را ملزم به پرداخت وجهى نمايد؟

بسمه تعالى، تصرف در ملك غير بدون رضايت مالك غصب و حرام و متصرف ضامن اجرت المثل آن است و مالك ملزم به پرداخت وجهى در مقابل تأسيسات متصرف نيست.

ص: 115

[سؤال 9216] 1391

2. مادرم در سال 1351 در سن 70 سالگى مرحوم شده پدرم در آن سال، 81 سال داشت؛ كوچك ترين اولاد مادرم من مى باشم كه 37 سال در آن زمان داشتم. بعد از گذشت ايام هفت و صباح، جهت پرداخت بدهى هاى آن و رسيدگى به اموال داخل صندوقى مادر، به اتفاق اكثريت ورثۀ مادرم و به اتفاق پدر، صندوق آن مرحومه را باز كرده؛ مقدارى لباس بود كه پدرم بين بچه ها تقسيم كرده بود و مقدارى هم طلا و نقره كه پس از صورت بردارى بعد از چند روز ديگر به اين جانب داده كه بفروشم و بدهم بابت هزينۀ ايام هفت و صباح؛ چون اكثريت هزينه را حقير ضامن و عهده دار شده بودم. وقتى زير ورقۀ صورت اموال داخل صندوقى را پدرم امضا كرده بود، حقير هم به مبلغ 14000 ريال در بازار به فروش رسانده و وجه آن را بابت بدهى - به دستور پدر - به اشخاصى دادم. تا سال 1352 كه پدرم حيات داشته، ورثه - بنا بر احترام - چيزى اظهار نكرده بودند؛ تا اين كه بعد از فوت پدر مرتب نامه نوشته بودند كه بايد طلاآلات را بياورى بين ما تقسيم كنى.

سؤال مى شود كه آيا اين فروش كه با اجازۀ پدر بوده چگونه مى شود؟ صحيح بوده يا خير؟ و اگر صحيح نبوده، آيا بنده بايد همان مبلغ 14000 ريال را عيناً بين آن ها تقسيم كنم، يا به قيمت امروز كه 10 سال گذشته است؟ استدعا مى شود جواب را مرقوم فرماييد.

بسمه تعالى، اگر ورثه، فروش طلاجات را امضا نكنند، مى توانند هريك سهم الارث خود را به قيمت فعلى از فروشنده مطالبه نمايند.

[سؤال 9217] 5066

بسمه تعالى 15 جمادى الاولى 1400 ق

محضر مقدّس حضرت آيت الله العظمى آقاى حاج سيد روح الله خمينى، مدّ ظله العالى، محترماً معروض مى دارد:

زمين هايى كه در شهرستان ها داخل محدوده و يا خارج محدوده و مسبوق به زرع

ص: 116

مى باشد و در تصرف مالكين مى باشد و آثار زراعت از جدول بندى و تسطيح زمين در آن به وضوح پيدا مى باشد و فعلاً زراعت آن براى موانعى تعطيل شده و داراى سند مالكيت هم مى باشد و در تصرف مالكين هم هست و همچنين زمين هايى كه درخت كارى شده و از كسى هم غصب نشده، آيا شرعاً مالك هستند يا نه؟ و آيا تصرف ديگران در آن زمين ها بدون اذن مالكين جايز است يا خير؟ و آيا ديگرى مالك آن زمين ها مى شود يا خير؟

بسمه تعالى، در فرض سؤال، ملكيت مالكين باقى است و تصرف ديگران، بدون رضايت آن ها جايز نيست.

[سؤال 9218] 5067

بسمه تعالى 13 / 9 / 1361

محضر مبارك رهبر عظيم الشأن، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى، پس از اهداى عرض سلام و تحيّات وافره، استدعا داريم به چند سؤال ذيل جواب مرحمت فرمايند.

1. آيا حفر چاه عميق و نيمه عميق در زمين زراعتى اشخاص، بدون كسب اجازۀ صاحب زمين جايز است يا خير؟

2. آيا احداث و كندن كانال و جدول در زمين زراعتى اشخاص، بدون رضايت صاحبان آن جايز است يا خير؟

بسمه تعالى، هرگونه تصرف در ملك مشروع غير، بايد با رضايت مالك باشد و بدون رضايت او غصب و حرام و موجب ضمان است.

[سؤال 9219] 5068

بسمه تعالى

محضر مقدّس حضرت آيت الله العظمى، امام خمينى، مدّ ظله العالى

پس از سلام، به عرض عالى مى رساند باغى است موروثى، حدود چهل جريب

ص: 117

مشجر به اشجار سى ساله، كه در آن ساختمان مسكونى و پمپ آبى وجود دارد، و متعلق به سه فرزند و زوجۀ متوفى مى باشد. چندى قبل، بنياد مسكن تابلويى دال بر تصرف باغ، بر سر آن نصب كرده است، كه پس از تماس با مسئول بنياد، حدود 15 هزار متر آن را در اختيار مستضعفين قرار داده اند و بنياد نيز موافقت نموده است. آيا از نظر شرعى كسى مى تواند با اين شرايط، به باقيماندۀ باغ هجوم بياورد و تصرف كند يا نه؟ خواهشمندم وظيفه شرعى اين جانب را روشن فرماييد.

بسمه تعالى، تصرّف در ملك غير بدون رضايت او، جايز نيست.

[سؤال 9220] 5069

بسمه تعالى

محضر رهبر كبير انقلاب اسلامى ايران، حضرت آيت الله العظمى، امام خمينى مدّ ظله سلام عرض مى كنم و بعد مسأله شرعى بيان فرماييد.

زيدى، سه دانگ آب از قريه خرواج - كه يكى از قريه هاى جنوبى استان خراسان مى باشد - سه سال هست كه از مالك خريده است، ملك مذكور در دست برزگر كشاورز بوده و دو سال است كه محصولش را به نامبرده - كه ملك را خريده - تحويل داده است، ولى امسال برزگر، نه ثمر ملك را داده و نه ملك را تحويل مى دهد. حكم شرع را بيان فرماييد. مالك فعلى شكوه دارد.

بسمه تعالى، تصرف در ملك شرعى ديگرى، بدون رضايت مالك، غصب و حرام است.

[سؤال 9221] 5070

بسمه تعالى 23 / 3 / 1361

محضر معظّم فقيه عالى قدر، اميد مستضعفان جهان، رهبر امت مسلمان ايران، حضرت امام خمينى، مدّ ظله العالى

در كمال توقير و احترام، به عرض مى رساند كمينه تحت تأثير پيشه ضعيف مردى

ص: 118

كه باربرى مى كرده و بنا به التماس و درخواست او، دكان شوهرم را به امانت و به طور موقّت با اخذ امانت نامه در اختيارش گذارده ام، به اين شرط كه به محض مطالبۀ شوهرم، مسترد نمايد.

باربر كه به اتكاى همين دكان، صاحب خانۀ شخصى و لوازم كامل زندگى و سرمايۀ كافى و اتومبيل سوارى شده است، حالا ديگر از استرداد امانت به شوهر معيل و عليل و نيازمندم، امتناع مى ورزد. چون هم زيستى كمينه و شوهرم به همين جهت متزلزل شده است، مستدعى است به اين سؤال جواب شرعى اعطا فرماييد: شخصى كه دكانى را به رسم امانت و به طور موقت گرفته و امانت نامه داده و در امانت نامه، امانت گرفتن را تصديق، و با سپاسگزارى از اين مساعدت، تعهّد كرده كه به محض مطالبۀ صاحب امانت، بدون توسل به هيچ گونه عذر و بهانه اى، امانت را به صاحبش مسترد كند، آيا به حكم شرع، محكوم و موظّف به استرداد امانت مى باشد يا خير؟

بسمه تعالى، تصرف در ملك غير، بدون رضايت مالك شرعى، حرام و موجب ضمان است.

[سؤال 9222] 5071

بسمه تعالى

محضر مبارك حضرت حجت الاسلام والمسلمين، حضرت آيت الله العظمى، امام خمينى، رهبر كبير انقلاب اسلامى ايران، چه مى فرماييد در اين مسأله شرعيه:

فردى هستم زارع، كه مقدار شش ساعت آب و اراضى در چند سال قبل خريدارى نموده ام كه كار زراعى آن در يد يك نفر، به نام محمداسماعيل بوده و در دو سال پيش نامبرده ملك اين حقير را به برادرش ابراهيم واگذار نموده كه زراعت كند و در اول ميزان سال گذشته، به نامبرده تذكر دادم كه ملكم را واگذار نمايد تا خودم زراعت نمايم، واگذار نكرد و در اول فروردين سال 1361 ملك را به پدرش واگذار نمود و دنبال كارهاى ديگرى رفت. پدرش براى اين جانب سفارش داده بود كه زمين هايت را خودت شخم بزن و زراعت نما، و من هم بر طبق همين سفارش، زمين هايم را با

ص: 119

تراكتور شخم زدم. حال كه اول نسق زراعى شده، ابراهيم نام آمده و دوباره چسبيده به ملك، و ملك اين جانب را واگذار نمى كند و هر چند پدرش كه مردى مسن و سالخورده است، به ايشان مى گويد: پسرم از تو راضى نيستم، ملك را واگذار كن، باز هم واگذار نمى كند. در صورتى كه اصلاً اين حقير راضى نيستم كه ايشان ملك مرا زراعت نمايد. آيا از نظر شرع مقدّس اسلام، حق دارد ملك را، در حالى كه صاحبش راضى نيست، زراعت كند يا خير؟ حكم الله را بيان فرماييد.

بسمه تعالى، تصرف ملك غير، بدون اجازۀ مالك، غصب و حرام و موجب ضمان است، و اگر نزاعى در بين است به محاكم شرعيه مراجعه شود.

[سؤال 9223] 5072

بسمه تعالى 27 / 9 / 1361

دفتر محترم رهبر كبير انقلاب اسلامى، امام خمينى، دام ظله العالى، سلام عليكم

محترماً به استحضار مى رساند كسبۀ پاساژ انقلاب اسلامى مشهد، خيابان شهيد ديالمه، كه از طرف بنياد مستضعفان مصادره شده است، با ارسال نامه اى از طرف مالك قبلى پاساژ - كه فتوكپى آن به ضميمه تقديم مى گردد - در ماندن در محل جهت كسب، دچار ترديد شده ايم. مستدعى است در اين خصوص، فتواى آن مرجع محترم را اعلام فرماييد.

بسمه تعالى، توقيف و تصرف ملك مشروع غير، بدون مجوز شرعى، غصب و حرام است و براى پيگيرى به مسئولين مربوطه مراجعه نماييد.

[سؤال 9224] 5073

بسمه تعالى

حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، متّع الله المسلمين بطول بقائه، نظر مبارك خودتان را در اين مسأله بيان فرماييد:

ص: 120

شخصى زمين وقفى اى را اجاره نموده و سرقفلى داده و بنايى را دو طبقه ساخته كه بناى زير را به نام حسينيه و طبقۀ فوقانى را به نام مسجد نام گذارى نموده است و خود بانى مى گويد: هنوز بنده وقف نكرده ام، بلكه شرعاً و عرفاً به نام خود ثبت داده ام (و حال آن كه در تصرف نماز و امام جماعت قرار داده است). از طرفى افرادى معدود در آن محل مى خواهند بنا را در اختيار بگيرند و هر روز براى اين شخص ايجاد مزاحمت مى نمايند و مى گويند تو حقى در اين مسجد ندارى. آيا مى توانند بدون رضايت اين شخص كه مى گويد اين بنا در اختيار خود من مى باشد (و بر فرض وقف، متولى آن خودم هستم) تصرفاتى انجام دهند يا خير؟

بسمه تعالى، تا شرعاً ثابت نشود كه بنا وقف حسينيه يا مسجد شده، محكوم به ملكيت است براى صاحب آن و بدون رضايت او نمى توانند در آن تصرف كنند.

[سؤال 9225] 5074

بسمه تعالى

محضر حضرت آيت الله العظمى امام خمينى

يك كسى مال از مسافر خريده، مسافر رفت ناپديد شد، كسى آن را نمى شناسد، بعد از چند روز كسى پيدا شد گفت اين مال از من است گم شده بود، من به دنبال اين مى گشتم اين جا پيدا كردم و كسى كه اين مال خريده حق دارد پول خود را از صاحب مال بگيرد يا اين مال خود را به غير پول ببرد؟ شما امر بفرماييد.

بسمه تعالى، اگر مدّعى ثابت كند كه مال از او است مى تواند آن را بگيرد و چيزى در مقابل آن ضامن نيست.

[سؤال 9226] 5075

بسمه تعالى

محضر مبارك امام عزيز، با سلام فراوان، و آرزوى طول عمر آن امام عزيز، با

ص: 121

عرض ادب به عرض مى رسانم، كه اين جانبان مسأله اى شرعى برايمان پيش آمده كه حضور آن مقام معظم عرض مى نماييم، تا وظيفۀ الهى اين جانبان را بيان فرماييد.

چندين خانواده هستيم كه در يك سرى خانه هاى يك اطاقى زندگى مى كنيم و از موقعى كه در اين خانه ها نشستيم، چون به واسطۀ فردى بود كه در بنياد كار مى كرد فكر مى كرديم كه بنياد مطلع مى باشد؛ ولى چند وقت پيش مالك زمين و خانه ها آمد و گفت كه خانه هاى مرا تخليه نماييد؛ چون من راضى نيستم و فعلاً هم اين خانه ها مصادره نشده است و نخواهد شد. حال باتوجه به اين وضعيت، و وضع استثنايى ما، كه هيچ كدام حتى وسع گرفتن خانۀ اجاره اى هم نداريم، چندين سؤال براى ما مطرح است:

1. آيا ما مى توانيم در اين خانه ها بنشينيم و نماز خود را در مسجد محله يا در بيرون خانه بخوانيم، يا اين كه اصلاً نشستن در خانه حرام است؟

2. باتوجه به وضعيت مالى اين جانبان و اين كه فعلاً بنياد خانه اى به كسى نمى دهد، اگر ما در اين خانه ها نباشيم، پس كجا زندگى نماييم و تكليف ما چيست؟

3. ضمناً، اين خانه ها داراى برق نبودند، كه باتوجه به اين كه به اين خانه ها، در اين شرايط كنتور برق نمى دهند، بدون اطلاع برق منطقه، يك شعله برق براى اين خانه ها كشيده ايم. تكليف ما در اين مورد چگونه است؟ با عنايت به اين موضوع كه برق به ما نمى دهند و ما وسعمان نمى رسد، و به دلايل زيادى، احتياج مبرم به برق داريم؟

خدايا، خدايا تا انقلاب مهدى (عجّل الله تعالی فرجه الشّریف) خمينى را نگهدار

بسمه تعالى، اگر يقين داريد كه اتاق ها مالك شرعى دارد و به غير وجه شرعى تصرف شده، بايد به هر نحو كه ممكن باشد، رضايت مالك شرعى را كسب نماييد؛ و استفاده از برق و آب منوط به اجازۀ دولت اسلامى است.

ص: 122

[سؤال 9227]5076

بسمه تعالى 10 / 12 / 1361

دفتر محترم حضرت آيت الله العظمى، امام خمينى

محترماً به عرض مى رساند، زمين منزل اين جانب داراى قنات آبى است كه زمين و قنات هر دو، ارث پدرى بنده مى باشد و سال ها است كه اين قنات مورد استفادۀ ما است و ورقه مالكيت قانونى هم دارد. اين قنات از چند خانه عبور مى كند، كه بعضى از آن ها، سر چاه را باز كرده اند و صاحبان خانه، به وسيلۀ پمپ از آب قنات استفاده شخصى مى كنند و آب، به صاحب اصلى آن نمى رسد و وضعى پيش آمده كه تمام درخت هاى خانۀ ما، در تابستان آينده، در معرض خشك شدن مى باشد. لذا خواهشمند است مقرر فرماييد كه آيا صاحب قنات حق دارد از تصرف عدوانى آن ها، جلوگيرى نمايد يا خير؟ استدعا دارد كه به اين امر، از لحاظ شرعى رسيدگى، و نتيجه را به اين جانب ابلاغ فرماييد. من الله التوفيق

بسمه تعالى، چنانچه صاحبان خانه ها حق استفاده از آب قنات را نداشته اند، مالك شرعى مى تواند از تصرف و استفادۀ آن ها جلوگيرى نمايد.

[سؤال 9228] 5077

بسمه تعالى 12 / 12 / 1361

حضور مبارك حضرت حجت الاسلام والمسلمين آيت الله العظمى فى العالمين، رهبر مسلمانان جهان، فرماندهى كل قواى ايران، آقاى حاج سيد روح الله خمينى، دام ظله العالى، حضرت حجت الاسلام، اماما! چه مى فرماييد دربارۀ اين كه:

به موجب چك شمارۀ و نامۀ شماره مبلغ بيست هزار ريال بابت وديعۀ دو شمارۀ تلفن براى دو ساختمان دو نفر به مخابرات كرج تسليم كرده و مخابرات به اخذ وجه مذكور معترف بوده و آن دو را جزء مشتركين

ص: 123

خود مى داند و دو شمارۀ تلفن را به نام دو نفر متقاضى صادر نموده، وليكن دو شمارۀ مذكور را عالماً و عامداً و بدون اجازۀ مالكين و خريداران به دو نفر ديگر تسليم نموده است. آيا با ارتكاب اين كار، غصب انجام داده يا خير؟ مستدعى است، فتواى مبارك را صادر فرماييد.

بسمه تعالى، اين عمل جايز نيست و در فرض مرقوم بايد به صاحبان آن ها برگردد.

[سؤال 9229] 5078

بسمه تعالى 20 / 10 / 1358

محضر مبارك نايب الامام، امام خمينى مدّ ظله

پس از عرض سلام، عده اى به نام دانش آموزان پيرو خط امام به استناد جمله اى از سخنان، تحت عنوان: منتظر نباشيد ديگران برايتان كار كنند؛ مسافرخانه ها و پاساژها را تصرف كرده و مى گويند: امام فرموده نبايد منتظر اقدام ديگران باشيم. معتقدند مناطق مذكور را به صورت اتاق در آورده و به دانش آموزان فاقد مسكن دهند و سؤال از مراجع و حاكم شرع در اين مورد خلاف عقيده انقلابى است. اين اعمال منع قانونى شرعى دارد يا خير؟

بسمه تعالى، تصرف در ملك غير، بدون رضايت او غصب و حرام است.

[سؤال 9230] 5079

بسمه تعالى

محضر مبارك حضرت امام خمينى مدّ ظله

ضبط صوتى كه صاحبش آن را در دكانى گذاشته تا برگردد بگيرد؛ ولى نزديك يك سال نيامده است. آيا صاحب دكان با حفظ تعهد بر پرداخت عين يا مثل يا قيمت عند المراجعه، مى تواند در آن تصرف كند يا نه؟

بسمه تعالى، بدون علم به رضايت مالك آن، حق تصرف ندارد.

ص: 124

[سؤال 9231]5080

بسمه تعالى 30 / 6 / 1358

محضر مبارك رهبر انقلاب حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دام ظله العالى

بعد التحية و ثناء وافر، اميد آن كه ان شاء الله وجود ذى جود مقدّس در ظلّ توجهات و عنايات خاصه حضرت بقية الله عجل الله مصون و محفوظ باشد. اكنون كه جناب عالى در مورد مستضعفين و بالاخص گروه روستاييان و كشاورزان آن همه نظر لطف و مرحمت داريد، در يكى از قراء لنجان اصفهان كه سوابق آن جا از نظر اداره، ارباب و رعيتى بوده و مالك آن جا بسيار حق برى نموده و بعد از آن كه تقسيم اراضى شد، مردم آن جا احتياج به حمّام داشتند. خلاصه بدون اجازۀ مالك مقدارى از زمين هاى او را تصرف كرده و حمامى بر روى آن ساخته اند. اكنون استرضا نموده اند، ولى او به هيچ وجه راضى نمى شود. آيا آن مقدار زمين را مى شود به عنوان تقاص از حقوق كشاورزان آن قريه كه به ظلم و زور گرفته محسوب داشت يا نه؟ و چنانچه نمى شود، بفرماييد ما از نظر حمام چه كنيم؛ زيرا كه چارۀ ما منحصر به همين حمام است. خواهشمنديم مردم اين قريه را از اين ناراحتى نجات دهيد. زياده مزاحمت شد، خداوند وجود شما را از هر گزند حفظ فرمايد.

بسمه تعالى، تصرف در زمين غير بدون رضايت مالك غصب و حرام است، اگر چه در صورت مباح بودن آب، غسل صحيح است.

[سؤال 9232] 5081

بسمه تعالى

محضر مبارك امام؛ سلام عليكم

خانمى هستم از خانوادۀ صاحب كتاب قصص العلماء. پنج سال قبل شوهرم فوت نمود و هم اكنون بى سرپرست، با سه بچۀ صغير زندگى مى كنم. شوهرم در زمان حيات خود 9000 متر از باغ 100000 مترى خود را به بنده فروخته بود و خطى كه داده بود

ص: 125

- يعنى فروش نامۀ باغ - را بنده گم كردم؛ البته بعد از مرگ شوهرم متوجه شدم كه مفقود شده يا اين كه دزديدند. از آن جا كه خدا يار مستضعفان است، شوهرم در وصيت نامۀ خود خوشبختانه توضيح داده بود كه «9000 متر از باغ شخصى خود را فروخته ام به زهرا خانم - زوجه ام - و وجه آن را دريافت نمودم» بچه هاى شوهرم كه همگى وضع زندگى بسيار خوبى هم دارند، وصيت پدرشان را قبول دارند ولى باغ مرا به من نمى دهند و تصرف كردند؛ فقط يك خانۀ قديمى كه در حال ريزش است و من در آن ساكن هستم با 1000 متر محوطۀ آن، در تصرف بنده مى باشد، بقيه را به زور از من گرفته اند؛ لذا عين وصيت نامۀ شوهرم را براى شما ارسال نمودم و جملۀ فروش باغ در متن وصيت نامه را با قلم قرمز مشخص نمودم و از شما مى خواهم دو كلمه حكم شرعى آن را در متن وصيت نامه يا جداگانه مرقوم بفرماييد كه مورد حاجت است تا شايد بتوانم حق خود را به دست بياورم و محل گذران زندگى بنده قبلاً از فروش محصول اين باغ بوده و اكنون هم هيچ گونه درآمدى ندارم و از طريق كمك ديگران زندگى مى نمايم.

ضمناً 500 جلد كتاب وقفى قديمى شوهرم در خانه اى كه ساكن هستم موجود است، دستور و يا راهنمايى فرماييد تا كتاب ها را جهت استفادۀ عموم و يا طلاب، به نقطه اى ارسال نمايم.

بسمه تعالى، آنچه از مال شوهر كه به طريق شرعى ثابت شود كه به شما فروخته، جزو تركه محسوب نيست و ورثه در آن حقى ندارند.

[سؤال 9233] 5082

بسمه تعالى

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دامت بركاته

پس از عرض ارادت و دعاى سلامتى براى وجود شريف امام بزرگوار، معروض مى گردد:

ص: 126

شخصى مقدارى زمين زراعتى نزد ديگرى امانت مى گذارد و تصريح مى كند كه مادامى كه خودم و يا اولادم نيامده است، خودت در آن ملك حق تصرف زراعت كردن داريد، ولى حق فروش و هبه و غيره نداريد و بعد از اين كه خودم و يا اولادم آمدم، ملك را تحويل مى گيرم. بعد از غياب صاحب ملك، زمين توسط ارباب قريه بين ديگران تقسيم شده است و پولش را گرفته است و شخصى كه زمين نزد او امانت بوده مرده است و صاحب زمين معلوم نيست زنده است يا مرده و وارث او زنده است ولى مسافرت است؛ حال وظيفۀ وارث شخصى كه زمين پيش او امانت بوده چيست؟ لطفاً بيان فرماييد.

بسمه تعالى، وارث امانت دار وظيفۀ خاصى در اين باره ندارد. بلى، اگر مى داند زمين عدواناً فروخته شده و پول آن در تركۀ امانت دار باقيمانده، يا چيزى در تركه هست كه با آن پول تهيه شده، ورثه حق تصرف ندارند؛ مگر بعد از اداى مال به صاحب آن.

[سؤال 9234] 823

4. زنى كه شوهرش از دنيا رفته است، آيا آن زن مى تواند در خانۀ شوهر متوفى زندگى كند؟

بسمه تعالى، با رضايت وارثين خانه مانع ندارد.

[سؤال 9235] 5083

بسمه تعالى 13 / 12 / 1358

حضور محترم مرجع عالى قدر زعيم اسلام قائد اعظم حضرت آيت الله العظمى امام خمينى دامت بركاته

پس از عرض سلام به عرض مبارك مى رساند شخصى تقريباً شصت ساله داراى دو خواهر و سه عيال و شانزده نفر اولاد و پسر بزرگ او داراى عيال و شش فرزند به غير از نواده هاى دخترى 29 سر عائله در سنه 1324 خدمت مرحوم حضرت آيت الله

ص: 127

اصفهانى در نجف اشرف به اتفاق مرحوم جناب آقاى حاجى ميرزا حسن موسوى حياتى رسيده حساب اموال خود را كرده و در سنه 1336 خورشيدى از مراجعت مكه معظمه در نجف اشرف خدمت مرحوم حضرت آيت الله شاهرودى رفته و به كليه مسائل وجوهات وارد است و تا كنون حساب هاى دفترى خمس سهم امام عليه السلام و زكات همه ساله مرتب بوده، او قدرى زمين موروثى پدرى ديم و قدرى هم از زمين هاى جلگه دانيال از بجنورد خريدارى كرده و اين زمين ها به كسى تعلق نداشته به جز امام زمان عليه السلام كه خود آن شخص باير را داير نموده كه سال هاى اول زراعتى نمى داده و در دوآيش به وسيله ميكانيزه كرايه كشت و جمع آورى مى نمايد، خدا مى داند يك وجب ملك غصبى ندارد و همه از راه مشروع خريدارى كرده و حاضر است زمين هاى ديم خريدارى شده را هر ده هكتار به يك هكتار زمين هاى مصادره شده تركمن صحرا بدهد؛ مثلاً مشاهده مى شود جوانان بى تجربه جهاد سازندگى همه روزه در گاليكش و مينودشت زمين هاى مردم را تقسيم و همچنين زمين هاى بيرونى را مصادره و هرج و مرج به راه انداخته مردم را به اسلام عزيز بدبين نموده اند و البته شخص نامبرده بعد از مرحوم آيت الله شاهرودى با صلاح جناب آقاى آسيد اسدالله موسوى از رهبر انقلاب حضرت آيت الله العظمى امام خمينى تقليد مى نمايد و هر امرى كه فتواى امام باشد واجب دانسته و هر چند رسالۀ امام هم در دست دارد آيا ملكى كه از راه مشروع جمع آورى و حتى پول آن هم مخمس شده باشد، مصادره خواهد شد يا خير؟ جواب مرحمت و در زير اين نامه مرقوم داريد، محل حاجت است.

بسمه تعالى، املاكى كه به طريق شرعى ملك كسى شده ديگران حق تصرف ندارند مگر با اجازۀ او.

[سؤال 9236] 3279

2. دولت بعضى از جاها زمين و ساختمان و دكان را خراب مى كند و خيابان

ص: 128

درست مى كند، مالك زمين و ساختمان و دكان راضى نيست؛ زيرا قيمت واقعى و عرفى نمى دهند، در اين صورت پيمانكار از دولت پول مى گيرد خيابان درست مى كند، بنابراين گرفتن پول براى پيمانكار جايز است يا خير؟

بسمه تعالى، تصرف در ملك مشروع غير، منوط به اجازۀ مالك يا ولىّ امر است.

[سؤال 9237] 5084

بسمه تعالى

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دام ظله العالى

1. آيا اگر زير زمين هاى مزروعى يك قطعه زمين چمن زار باشد كه سال ها حيوانات از چراگاه آن استفاده نموده و سابقۀ زمين زراعتى نداشته حالا اگر شخصى كه وارث زمين چمن زار مى باشد اين زمين چمن زار قسمت خود را براى زراعت آماده كند جويى كه براى آب دادن آن استفاده نمايد از كدام زمين استفاده نمايد، آيا مى تواند در زمين هاى مزروعى كسى ديگر جويى حفر نمايد براى آب دادن زمين خود كه تازه احداث نموده يا نمى تواند؟ آيا شرعاً زمين هاى مزروعى بالاى چمن زار مربوط به صاحب اين زمين جديدالاحداث نمى باشد؟

2. آيا اين زمين جديدالاحداث به فرض كه جوى آب حق داشته باشد از همان زمين زراعتى كه بالاى آن قرار گرفته يا از زمين هاى ديگر كه قدرى فاصله دارد با اين زمين جديدالاحداث يا اين زمين جديدالاحداث بالمناصفه از هر دو طرف حق دارد كه زير زمين هاى زراعتى بالا قرار گرفته يا از يك طرف ديگر حق دارد.

بسمه تعالى، زمين چمن اگر مالك شرعى دارد اختيار آن با مالك است و اگر از موات اصلى شمرده مى شود و حريم ملك ديگرى نيست ديگران مى توانند آن را احيا كنند و در هر صورت تصرف در ملك ديگرى براى حفر جوى آب منوط به اجازۀ مالك است.

ص: 129

[سؤال 9238]5085

بسمه تعالى 25 / 6 / 1361

محضر مبارك حضرت نايب الامام، امام خمينى، دامت افاضاته

محترماً به شرف عرض مى رسانم كه مسأله اى براى ما پيش آمده است كه در حل آن مانده ايم، لذا بدين وسيله از شما تقاضاى پاسخ مى نماييم.

ما سه برادر و دو خواهر هستيم كه پدر ما در زمان پيروزى انقلاب دار فانى را وداع گفت. پدر ما قبل از وفات خود باغى را از پدر بزرگم (پدر خودش) خريده و بهايش را پرداخته است، لذا پدرم به خاطر قدرشناسى از پدر بزرگم و اين كه كمكى به او شود، به او گفته بود كه تا موقعى كه زنده هستى، باغ در اختيار خودت باشد و از آن استفاده كن.

ليكن اجل به وى مهلت نداد و خود زودتر از پدر به ابديت شتافت و حال چهار سال از وفات پدرم مى گذرد، ولى پدر بزرگم باغ را كه مال پنج نوۀ يتيم و صغير او مى باشد رد نكرده است و محصول آن را كه عبارت است از پسته، زردآلو، انگور و چند ميوۀ ديگر، يا مى فروشند و يا استفاده مى كنند. لذا اين جانب كه فرزند بزرگ پدرم هستم و حالا كبير شده ام، پس از مذاكراتى كه با پدر بزرگم انجام دادم و اثرى نيافت، حالا اين موضوع را به حضرت عالى عرض مى كنم تا شما من را راهنمايى فرماييد كه آيا پدر بزرگم شرعاً حق استفاده از باغ و محصول آن را دارند يا نه؟ و اگر حق ندارند، وضع محصول چهار سال پيش آن چگونه است؟

از خداوند متعال، پيروزى اسلام و طول عمر رهبر عزيزمان را خواستارم.

بسمه تعالى، آنچه كه ملك پدر شما در حين فوت او بوده، جزو تركۀ او محسوب مى شود و پس از كسر بدهى و وصيت، باقى مانده به ورثه مى رسد و پدر ميت از تركۀ فرزندش يك ششم ارث مى برد، و باغ اگر ملك پدر شما بوده، جدّ شما مازاد بر سهم الارث خود از باغ را بايد به ساير ورثه برگرداند و نسبت به گذشته نيز ضامن است.

ص: 130

[سؤال 9239]5086

بسمه تعالى

دفتر محترم حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، سلّمه الله تعالى، ضمن آرزوى سلامتى و تندرستى وجود مبارك رهبر عظيم الشأن و محبوب و بنيان گذار جمهورى اسلامى ايران، متمنى است به مسأله زير - كه مورد سؤال عده اى از كاركنان شركت قرار گرفته - پاسخ مرحمت فرماييد.

آيا مديريت و شوراى اسلامى كارخانه يا هر مؤسسه اى مى تواند به عناوينى شبيه كمك به جنگ زدگان، بدون كسب رضايت از كاركنان، مبلغى از حقوق آنان را قبل از پرداخت، برداشت نمايند؛ در صورتى كه به اين نحوه، عده اى معترض و رضايت خاطر ندارند؟

بسمه تعالى، نسبت به حقوق كاركنان بايد طبق قرارداد عمل شود.

[سؤال 9240] 6686

3. مالكى مغازه اى را طبق قراردادنامه اى با گواهى چند نفر كه زير قراردادنامه را امضا كرده اند، به كسى در قبال ماهى فلان مبلغ اجاره مى دهد و مستأجر از روى اين قراردادنامه اجارۀ هر ماه را طى چك به نام خود مالك پرداخته و مالك آن ها را وصول مى نمايد. حال مالك از موقعيت اسلامى سوء استفاده نموده و شكايت نموده و ادعا مى كند كه من راضى نيستم و شما به غصب در مغازۀ من نشسته اى؛ آيا شكايت و ادعاى مالك با در نظر گرفتن دريافت اجاره بها از نظر شرع مقدّس اسلام درست است يا نه؟

بسمه تعالى، اگر شكايت و ادعايى دارد، مى تواند در دادگاه هاى شرعى مطرح كند.

[سؤال 9241] 3459

3. اگر مالك، خانۀ خود را مثلاً يك ساله اجاره داد و پس از انقضاى مدت، موجر

ص: 131

راضى نباشد كه مستأجر در آن خانه باشد، آيا آن مستأجر، غاصب محسوب مى شود و مال الاجاره، بعد از يك سال به اجرت المثل منقلب مى شود كه مستأجر غاصب بر معمول روز اجاره بدهد؟ و ضمناً مى تواند از مال الاجارۀ اوليه كمتر به حساب مالك بريزد، با عدم رضايت مالك؟ حكم را مرقوم فرماييد.

بسمه تعالى، با پايان يافتن مدت اجاره، تصرف مستأجر بدون اجازۀ مالك، غصب و حرام و موجب ضمان اجرت المثل به قيمت روز است.

[سؤال 9242] 5087

بسمه تعالى 27 / 11 / 1361

محضر مقدّس امام خمينى، دام ظله، محترماً؛ براى ما سربازان امام زمان و اسلام و قرآن مسأله اى مطرح است كه از حضرت عالى وضعيت شرعى آن را مى پرسيم:

1. ما در جبهۀ خرمشهر، پايگاه نيروى دريايى مستقر هستيم. چون وسايل استراحت نداشته ايم از منازل مردم مقدارى وسايل غذا خورى و پتو و تشك و غيره آورده ايم؛ در صورتى كه نتوانيم به منازل آن ها برگردانيم چه حكمى دارد؟ يا اين كه در حين مصرف از بين برود و ديگر نباشد كه برگردانيم احياناً، نظر مبارك را بفرماييد.

بسمه تعالى، اگر يقين به رضايت صاحبان آن ها - ولو به شاهد حال - داشته باشيد، چيزى بر شما نيست.

2. در مقر مركزى ما نمازخانه اى احداث كرديم كه داخل منزل مردم مى باشد؛ يعنى اكثر سنگرها و مقرها داخل منزل مردم است؛ و براى فرش آن و جانماز و قرآن كريم و غيره از مسجدى كه نزديكى آن مى باشد وسايل آورديم و روى فرش مسجد و جانماز و مهر آن نماز مى خوانيم؛ لطفاً مورد شرعى خانه و فرش را بفرماييد؟

بسمه تعالى، اگر ضرورت بوده نماز صحيح است.

3. چون اين جانب وسايل نمازخانه را درست كردم اگر اشكال دارد وضعيت من چگونه است؟ نمازهاى افرادى كه در آن جا به جماعت خوانده اند، من بايد قضا نمايم با اين كه امام جماعت شخص ديگرى بوده است؟

بسمه تعالى، لازم نيست.

ص: 132

4. چون سقف سنگرها كوتاه است و موقع نماز خواندن در سنگرها اجباراً حالت خميدگى مى گيريم، به طورى كه راست نيستيم، مسأله شرعى آن را بفرماييد.

بسمه تعالى، در مورد ضرورت مانع ندارد.

[سؤال 9243] 5088

بسمه تعالى

محضر حضرت آيت الله العظمى خمينى دام ظله العالى

1. چيزهايى كه دولت به فقرا كمك مى كند: مثل خوراك، پوشاك، لباس، پتو، حلال است يا حرام؟

بسمه تعالى، حلال است با عدم علم به غصب.

2. كسى وقت نماز به جايى برسد كه زمين و آب آن جا غصبى است چه بايد كرد؟

بسمه تعالى، اگر مى تواند بايد به جاى ديگر برود كه آب يا زمين مباح باشد و اگر نمى تواند نماز را در وقت رفتن از آن محل بخواند و بعداً قضا كند.

[سؤال 9244] 5857

2. غذايى كه از حلال تهيه شده آن را در ظرف غصب شده بخورد. اشكال دارد يا ندارد؟ شما امر بفرماييد.

بسمه تعالى، غذا حلال است و تصرّف در ظرف حرام است.

[سؤال 9245] 5089

بسمه تعالى 11 / 11 / 1359

حضور مبارك حجت الاسلام حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى، احتراماً؛ با عرض سلام و تحيات وافر و از راه ضعيف نوازى، محض رضاى خدا و رسول اكرم صلى الله عليه و آله به سؤال زير پاسخ فرماييد:

يك ده كوچك چهل خانوارى در يك كيلومترى جاده اصلى قرار دارد. در صورت احداث جاده فرعى به جاده اصلى براى اين چهل خانوار، بالغ بر شش هكتار و نيم زمين شالى زارى از تصرفات آبا و اجدادى 32 خانوار از كشاورزان مستضعف، لايزرع

ص: 133

و بلا انتفاع مى شود و اين 32 خانوار به جز يك نفر بقيه درآمدى براى امرار معاش عائله خود ندارند و جز كوچ نمودن به شهرستان براى گدايى چاره ديگرى ندارند. آيا احداث جاده در چنين مكانى، از نظر شرع مقدّس اسلام جايز است يا خير؟

بسمه تعالى، بايد رضايت كسانى كه جاده در ملك آن ها واقع مى شود را تحصيل نمود.

[سؤال 9246] 5090

بسمه تعالى

پيشگاه معظم زعيم عالى قدر امام خمينى رهبر دينى و انقلاب اسلامى ايران توقيراً با عرض ادب و احترام به شرف عرض آن ناجى معظم و انسان دوست مى رساند:

فردى هستم از آحاد مستضعفين اين مملكت و مؤمن و معتقد به اصول اسلامى كه فرائض دينى و تكاليف شرعى و الهى كه برگردنم هست با تقليد و پيروى از آن پيشواى بر حق انجام مى دهم و چون پيرو آن جناب هستم و اخيراً خود آن زعيم عالى قدر فتوا داده اند كه زمين مربوط به خدا است و مالك اصلى و خصوصى ندارد و كليه مسلمين بايستى از زمين به طور تساوى استفاده كنند، بنابراين ديگر طبق اين فتواى بسيار جالب و به موقع تصور نمى كنم كه ديگر مسائلى كه در رسالات در مورد مكان نمازگزار نوشته شده صحت داشته باشد و علت اين كه جان نثار تا به حال براى تأمين مسكن خود از زمين مردم استفاده نكرده ام اعتقادم بر اين مسأله بوده ولى حالا طبق فتواى آن جناب تصور نمى رود اشكالى داشته باشد كه جان نثار و امثالهم به قدر احتياج و بدون اذن و اجازه مالك زمين، مقدارى از زمين هاى موجود را به نفع خود محصور و در آن احداث بنا نماييم؛ زيرا طبق فتواى آن حضرت زمين مربوط به خدا است و تمام مردم در آن ذى حقند بنا به مراتب و بر طبق فتواى آن جناب اگر اجازه دهيد و مجوز شرعى آن را كتباً در جرايد صادر فرماييد مستضعفين خودشان زمين مورد احتياجشان را با توسل به اين فتوا تصرف خواهند كرد، البته عده اى هم از مردم

ص: 134

كه ايمان محكمى نداشتند از اين فرصت استفاده كرده و به زمين هاى مردم تجاوز و به اندازه رفع نياز خود تصرف كرده اند، حالا نظر قاطع و سريع و بعدى آن جناب چه باشد نمى دانم، در هر صورت كسانى كه مقلد امام هستند با اين فتوا زمين مورد نياز خود را بدون اجازه و رضايت مالكين مربوطه تصرف كرده اند ولى ساير افرادى كه مقلد ساير آقايان علما هستند موضوع را موكول به نظريه آن ها نموده اند و عده اى هم در اين ميان هستند كه مقلد ساير علمايند ولى به خاطر اين كه بتوانند از اين موقعيت استفاده كنند قصد دارند مرجع تقليد خودشان را عوض كنند و از اين به بعد مثلاً اگر مقلد آقاى شريعتمدارى و يا طالقانى هستند به آقاى خمينى اقتدا نموده و از معظم له تقليد كنند و پرسش آن ها هم اين است كه آيا شرعاً مى توانند مرجع تقليد خودشان را عوض كنند يا خير؟

بسمه تعالى، تصرف در ملك غير بدون رضايت مالك جايز نيست و من چنين فتوايى نداده ام.

[سؤال 9247] 7183

3. بعضى ها چاه آب براى بهره بردارى زده اند، ولى بدون اجازه مالكان زمين هاى اطراف چاه. نه آن ها را در آن آب شركت مى دهند و نه آب به آن ها مى دهند؛ آيا اين آب مباح است و اجازه دارند آن را خارج از حريم چاه شرب كنند و زمين هاى آن ها بى آب بماند يا خير؟

بسمه تعالى، زمين اگر مالك شرعى دارد و حفر چاه در آن بدون مجوز شرعى انجام گرفته، استفادۀ آب آن بدون اجازۀ مالك حكم غصب دارد.

[سؤال 9248] 5091

بسمه تعالى 18 / 8 / 1361

دفتر حضرت امام و بنيان گذار جمهورى اسلامى ايران، امام خمينى، دام بقائه

با سلام و آرزوى دوام عمر پر بركت حضرت امام، تا ظهور امام زمان (عجّل الله تعالی فرجه الشّریف)،

ص: 135

معروض مى دارد كه ساختمان ادارۀ كل حفاظت محيط زيست گيلان، در زمان تصدى استاندارى، مرحوم شهيد انصارى، در اختيار اين اداره كل قرار گرفت. از آن تاريخ مرتب اجارۀ آن را به مالك ساختمان پرداخت مى نمايند، و فعلاً مالك ساختمان مزبور - كه داراى ساختمان هاى متعدد چند طبقه در شهرستان رشت مى باشد - اعلان عدم رضايت نموده است. و از نظر اقامه نماز و مراسم در حدود 150 نفر كارمند به عذر شرعى افتاده اند كه براى اقامۀ مراسم عبادى، چه اقدامى به عمل آورند. منتظر امعان نظر هستيم.

بسمه تعالى، اگر ساختمان، مالك شرعى دارد و مدت اجاره منقضى شده، بايد رضايت او تحصيل شود.

[سؤال 9249] 5092

بسمه تعالى 3 / 9 / 1361

به استحضار مى رساند:

يكى از اهالى روستايى، آب چشمه و ملك شخصى خود را - كه در محوطۀ منزل مسكونى اش، واقع شده است - براى ايجاد منبع آب آشاميدنى اهالى در دوازده سال قبل، به طور رايگان در اختيار گذاشته است. و مردم در اين مدت، از آن آب استفاده مى نمايند. منبع به صورت آب انبار زيرزمينى، با پشت بام مسطح و قيرگونى شده و بتونى است و هم سطح زمين اطراف نمى باشد. تعدادى از اهالى تصميم گرفته اند كه روى پشت بام منبع را، با تير چوبى و ورق شيروانى به ارتفاع 2 تا 5/2 متر بلندتر از سطح زمين، پوشش شيروانى نمايند. چون منبع جلوى ساختمان مالك آب و زمين قرار گرفته، مالك رضايت نمى دهد كه اين عمل انجام شود و مى گويد: شيروانى نمودن سبب مى شود كه به منظرۀ عمومى ساختمان، و درختان ميوۀ اطراف منبع، لطمه بزند.

استدعا مى شود نظريه آن مرجع عالى قدر را اعلام فرمايند كه آيا اهالى، از نظر

ص: 136

شرعى مجازند كه بدون رضايت مالك، وارد محوطۀ منزل وى شده و نسبت به پوشش شيروانى منبع، اقدام نمايند؟

بسمه تعالى، در فرض مزبور، جايز نيست.

[سؤال 9250] 5093

بسمه تعالى 20 / 3 / 1361

حضرت امام خمينى، پاسخ به اين مسأله، مورد استدعا است:

قطعه زمين محصورى است در محدودۀ يك شهرستان كه شجرۀ سابق و وضع لاحق آن به اين شرح است: اين زمين در سال 1316 شمسى به وسيله مالك اصلى به نام مورث اين جانب، طبق يك سند محضرى به قيمت آن روز، به طور قطع واگذار گرديده است. غيبت ما در آن شهر باعث گرديده كه شهردارى زمان طاغوت با كمك مأمورين كفن و دفن غسال خانه، تمام آن زمين را به صورت قبرستان درآورده و در جواب اعتراض مكرر، ما را در مقابل عمل انجام شده - يعنى حفر قبور و دفن اموات و احتراز از نبش قبر و جنجال حاصله - قرار مى دادند؛ تا اين كه اكنون كه بيش از يك قرن شرعى از دفن اموات گذشته، آن قبور را معدوم و زمين را براى پارك و مسجد تسطيح نموده اند. ادارۀ ثبت هم به علت اين كه آن محل، قبرستان است و ما متصرف آن نبوده ايم، سند مالكيت نداده است.

با در نظرگرفتن تحوّلات فوق، اين سؤال - از نظر موازين شرعى - پيش مى آيد كه مالك اين زمين به صورت فعلى كيست؟ و حق مالكيت صاحب اصلى و صاحب بُنچاق آن پابرجا است يا خير؟ و آيا اشخاص غير مى توانند در چنين زمين غصبى نماز گزارند؟

بسمه تعالى، سابقۀ ملكيت شرعى زمين اگر براى كسى به وجه شرعى ثابت شود، تا اعراض او ثابت نشود، بر ملك او باقى خواهد بود؛ و چنانچه نزاعى در بين باشد، به محاكم صالحه مراجعه كنند.

ص: 137

[سؤال 9251]5094

بسمه تعالى

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دام ظله العالى، از خداوند بزرگ براى حضرت عالى طول عمر و صحت كامل مسئلت دارم. اميدوارم خداوند كريم با طولانى نمودن عمر آن حضرت، براى اسلام و مسلمين كماكان بهره مند و پرفيض باقى بمانيد.

اما بعد، قطعه زمينى بين وارثان تقسيم مى شود و هر كدام از آن ها سهميه خود را به ارث مى برند. ولى يكى از وارثين، زمين خود را كه تقريباً به اندازۀ يك باب مسكونى كوچك است، بدون ايجاد ساختمان يا زراعت يا چيز ديگرى در آن، به مدت 15 سال بلكه بيشتر رها مى كند و سراغ زمينش نمى آيد. چون منزل او در آبادان بوده است و الآن پيدا كردن آن مشكل است؛ آيا جايز است در آن زمين تصرفاتى از قبيل ايجاد ساختمان نمود يا خير؟ و اگر جايز نيست، پس تكليف اين قطعه زمين، شرعاً چه مى شود؟

بسمه تعالى، اختيار زمين به دست مالك شرعى آن است و تصرف ديگرى بدون رضايت مالك جايز نيست.

[سؤال 9252] 5095

بسمه تعالى 12 / 11 / 1360

حضور محترم اعضاى دفتر امام امت سلام عرض مى نمايم و اميد آن است كه در اهداف الهى موفق و مؤيد باشيد؛ چون پروردگار عالم هميشه پشتيبان و ياور مستضعفين است.

اعضاى محترم دفتر امام! با عرض احترام به عرض مى رساند: ما برادران شما در جبهۀ نبرد با استكبار جهانى، مسأله اى دربارۀ نماز و استفاده از اموال لازم از قبيل پتو و ظروف و انواع كتب دينى و چراغ گرمكن براى سنگرها و گونى براى ساختن سنگر

ص: 138

داريم. ممكن است خانه ها خراب شوند يا اين وسايل آتش بگيرند؛ كه آيا مى توانيم از آن ها استفاده كنيم يا نه؟ لذا از شما عزيزان استدعا داريم كه اين مسأله را توسط نامه يا رسانه هاى گروهى به اطلاع كليۀ سلحشوران برسانيد. با آرزوى پيروزى هرچه زودتر و طول عمر رهبر عزيز

بسمه تعالى، اگر رضايت صاحبان آن ها - ولو به شاهد حال - معلوم است و يا مورد ضرورت است، مانع ندارد.

[سؤال 9253] 4805

4. آيا مرتعى كه متعلق به شخصى است و مدت زيادى از آن استفاده مى نمود؛ و قرار شده كه جاده و شهرك و مراكز دولتى در آن جا واقع شود و در موقعيتى است كه افراد عموم، قصد تجاوز به آن، جهت منزل مسكونى يا كارگاه دارند، آيا مالك در مقابل عموم مى تواند ادعايى نمايد؟

بسمه تعالى، اگر مالك شرعى دارد، تصرفات منوط به اجازۀ مالك است.

[سؤال 9254] 5096

بسمه تعالى

مرجع عالى قدر و فقيه عصر، حضرت امام خمينى، مدّ ظله العالى، السلام عليكم، استدعا دارد در صورت امكان، به سؤالات ذيل پاسخ عنايت فرماييد.

1. با توجه به مسأله شمارۀ 2523 مندرج در توضيح المسائل آن حضرت، اگر زن مطلقه اى بعد از دريافت كليۀ حقوق شرعى خود پس از پايان مدت عدّه، خانۀ مسكونى و ملكى شوهرش را ترك نكند و مرد به رعايت موازين شرعى و مصالح اجتماعى، مجبور به ترك خانۀ ملكى خويش گردد، آيا آن زن، غاصب ملك محسوب مى شود يا خير؟

بسمه تعالى، پس از پايان عدّه، سكونت در منزل شوهر سابق بدون كسب اجازۀ وى، غصب و حرام است.

ص: 139

2. اگر زن مطلّقه مذكور در سؤال بالا، خانۀ ملكى شوهر سابقش را به ديگرى اجاره دهد، با توجه به مسأله شمارۀ 2184 مندرج در توضيح المسائل آن حضرت، تكليف شرعى مستأجرى كه منزل مذكور را اجاره نموده، پس از اطلاع از مالكيت مالك اصلى در قبال آن زن و مالك اصلى چيست؟

بسمه تعالى، اجاره دادن ملك غير، بدون اجازۀ مالك شرعى آن باطل است.

[سؤال 9255] 5097

بسمه تعالى 3 / 5 / 1361

دفتر حضرت امام خمينى

ضمن عرض سلام و آرزوى سلامتى همگى شما، خواهشمند است ما را نسبت به سؤال ذيل ارشاد و راهنمايى فرماييد. همان طورى كه آگاه هستيد تمام زمين هاى زراعتى و قراء، املاك مالك آن بوده و آن را در اختيار اربابان قرار مى دادند. لذا اربابى در حومۀ ما پس از چند سال در اختيار داشتن تمام زمين و قراء، مجدد آن را به مالك تحويل داده و فقط حدود هفت هكتار زمين مورد منظور را كه قبلاً باير بوده به صورت باغ درست نموده و پس از چند سال بهره بردارى آن را به شخص ديگرى فروخته است و آخرين خريدار داراى سند مالكيت آن زمين مى باشد. در بدو انقلاب وقتى نامبرده جهت شخم زدن اين زمين به محل مذكور مراجعه نموده، مردم آن قريه جلوى ايشان را گرفته اند و به نامبرده گفته اند: شما از اين زمين هيچ حقى نداريد. نامبرده تاكنون به سرزمين مراجعه ننموده است، و فعلاً اين زمين در اختيار مردم اين قريه قرار دارد و مدت سه سال است كه بهره بردارى مى نمايند و تصميم دارند از درآمد آن، مسجد ايجاد نمايند و حتى ديوار مسجد را به اتمام رسانده اند. سؤال اين جا است با توجه به اين كه از نظر قانون، تاكنون وضع اين زمين مشخص نشده، آيا از نظر شرعى مى شود درآمد آن زمين را صرف ايجاد مسجد يا عمران آبادى محل نمود يا خير؟

بسمه تعالى، زمين و عوايد آن، متعلق به مالك شرعى آن است و بدون اجازۀ او نمى توان در زمين تصرف كرد، يا از عوايد آن، مسجد ساخت و چنانچه مالك آن مجهول باشد، امر زمين با حاكم شرع است.

ص: 140

[سؤال 9256]5098

بسمه تعالى

فردى قطعه زمينى از پسر عمويشان خريدارى كرده است. اين زمين بر اساس مدارك سال 1970 تعلق به (سؤال كننده) دارد و از اجداد وى به ارث رسيده است. البته پس از اصلاحات ارضى در هند نيز اين زمين به ايشان تعلق گرفت.

پسرعمو و فرد مزبور مبلغ 1000 روپيه پرداخته اند تا به صورت غير قانونى نام وى را از مدارك فوق الذكر حذف كنند و سپس اين فرد 000/20 روپيه ديگر پرداخت كرده تا زمين را اشغال كند. اكنون نيز قصد ساختمان كردن و اقامت در اين زمين را دارد كه اساساً براى كشاورزى مناسب است. به خاطر قدرت و مالى كه اين حاجى دارد وى نمى تواند از حق خود دفاع كند. حال نظر امام را در مورد شرعى بودن اين عمل سؤال كرده است.

بسمه تعالى، تصرّف در ملك شرعى غير، غصب و حرام است و تنها تغيير و تبديل مدارك، موجب انتقال ملك نمى شود و اگر نزاعى در بين است به حاكم شرع مراجعه كنند.

[سؤال 9257] 5099

بسمه تعالى 16 / 10 / 1361

استفتا از دفتر حضرت آيت الله العظمى امام خمينى

هرگاه منزل مسكونى شخصى متعلق به ديگرى باشد كه بابت اجاره اى پرداخت نمى نمايد و مالك راضى نباشد كه احدى نماز و روزه و خوردن و آشاميدن و حتى تشكيل مجالس روضه خوانى و غيره در آن منزل انجام دهد؛ از نظر شرعى چه صورتى پيدا مى كند؟

بسمه تعالى، تصرفات بدون اجازۀ مالك شرعى يك هشتم، حكم غصب دارد.

ص: 141

[سؤال 9258]5100

بسمه تعالى

محضر مبارك آيت الله العظمى امام خمينى، دام ظله العالى

معروض اين كه درخت هاى ميوه كه در غرب كشور است و صاحبان آن ها معلوم نيست؛ از قبيل خرما - كه الآن فصل خرما است - و ليموترش و ليموشيرين و سيب و غيره؛ آيا رزمندگان و غيره مى توانند جهت خوردن از آن ها استفاده كنند يا خير؟ بسمه تعالى، تصرف در مال غير جايز نيست، مگر با رضايت صاحب آن.

[سؤال 9259] 5101

بسمه تعالى 27 / 6 / 1361

محضر مبارك حضرت امام خمينى، سلام عليكم ورحمة الله

زمين فعلى ساختمان استاندارى ايلام مشكلى دارد كه به شرح زير به عرض مى رسد:

اين زمين در دامنۀ تپه هاى شهر ايلام و با شيب زياد واقع شده، طبق اظهار بعضى از اهالى بيش از بيست سال پيش سابقۀ كشت ديم دارد كه صاحبان آن تدريجاً كه شهر گسترش يافته، با انصراف از كشت به قصد ازدياد قيمت اكثراً آن را فروخته اند. در سال 1354 طبق قانون مربوط به مراتع به علت شيب زياد، ملى و جزو مراتع اعلان شده و در سال 1356 براى ساختمان در نظر گرفته شده و در حال حاضر صاحبان اوليه ادعاى مالكيت دارند. اما هيچ گونه آثارى دال بر احياى قبلى وجود ندارد و صرفاً ادعاى آنان بر اساس شخم زدن و برداشت محصول در سابق، مى باشد. سند هم دارند كه بعد از ملى شدن زمين ها در سال 1354 لغو شده است.

روزها هم كارمندان نماز را در محل نمازخانه برقرار مى كنند كه اخيراً مورد اشكال بعضى آقايان واقع شده است. از طرف ديگر چون آن قانون لغو شده استاندارى نمى تواند پولى بابت اين زمين ها بپردازد. استدعا دارد ارشاد بفرماييد:

ص: 142

1. تكليف مالكيت اين زمين و موارد مشابه چيست؟

2. در مورد برقرارى نماز جماعت چه بايد كرد؟

3. زمين هاى بسيارى طبق قانون مراتع سال 1354 ملى اعلان شده، در مورد آن ها چه بايد كرد؟

بسمه تعالى، تا علم به غصبيت مكان نداريد نماز صحيح است و اگر ثابت شود كه متصرفين سابق قصد تملك زمين نمودند و زمين را با كشت، مالك شده بودند و بعداً هم از آن اعراض نكردند، تحصيل رضايت آنان لازم است.

[سؤال 9260] 5102

بسمه تعالى

حضور مبارك ولى فقيه حضرت امام خمينى، دامت بركاته

بعد از عرض سلام، بفرماييد: مالى كه به عنوان جهيزيۀ زن به شوهر سپرده شده، پس از مطالبه آن را نمى دهد؛ آيا احكام وديعه و امانت دارى در اين مورد جارى است يا خير؟

بسمه تعالى، اگر امانت سپرده شده و پس از مطالبه پس نمى دهد، در حكم غصب است.

[سؤال 9261] 5103

بسمه تعالى 19 / 1 / 1361

استفتا از محضر امام مدّ ظله

1. آيا شوهر شرعاً مى تواند بدون رضايت و اجازۀ زن عاقلۀ خود، از درآمد وى استفاده نموده و يا اموال منقول و غير منقول زن را متصرف گردد؟

بسمه تعالى، تصرف در مال غير بدون رضايت او جايز نيست.

2. در صورت مكفى بودن درآمد زن، آيا شوهر مى تواند شرعاً از پرداخت نفقه به زن خود امتناع ورزد.

بسمه تعالى، نفقه زن بر شوهر واجب است، ولو زن درآمد كافى داشته باشد.

ص: 143

[سؤال 9262]5104

بسمه تعالى 12 / 3 / 1361

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى، امام خمينى، دام ظله العالى، ضمن عرض سلام به پيشگاه مبارك و رزمندگان غيور اسلام، مستدعى است به سؤال زير جواب مرقوم فرماييد.

چند نفر اشرار غارتگر، پولى را از مردم با توسل به ارعاب و تهديد، اخذ نموده اند و اكنون يكى يا دو تا از ايشان به چنگال عدالت افتاده است. آيا از نظر شرع مقدّس اسلام مى توان تمام پول هاى غارت شده و تلف شده را، از اين فرد گرفت، و يا اين كه هر يك از آن ها، مقدارى از آن پول ها را ضامن مى باشند؟ و در هر صورت، اكنون آن فردى كه دستگير و به دادسراى انقلاب تحويل داده شده، جهت جلب رضايت مردم و در نتيجه رهايى خود، تمام آن پول ها را پرداخت نموده است. آيا تصرّف در همۀ اين پول، براى مردم جايز است يا خير؟

بسمه تعالى، اگر تمام پول ها به دست فرد مذكور رسيده، ضامن تمام پول ها است و مطالبه از او مانع ندارد. و در صورت عدم ضمان تمام پول ها، اگر با رضايت خود بپردازد، تصرف اشكال ندارد.

[سؤال 9263] 5105

بسمه تعالى

حوزۀ استفتائيۀ امام، دام ظله العالى

مبلغى پول از طرف يكى از سازمان هاى اسلامى خارجى به عنوان كمك براى مجاهدين اسلامى آن جا در نظر گرفته شده و شخصى موظف شده كه اين پول را به آن طرف برساند. ولى توسط فرد حامل اين مبلغ در اثر تبادل ارزى (مثلاً دلار) به يكى از بانك هاى خارج از ايران... روى حساب پول آن جا منفعتى روى اين پول مى آيد؛ شخص حامل دو حصه از منفعت را روى اصل و يك حصۀ آن را به نفع شخصى خود

ص: 144

مى تواند بردارد؟ اگر نمى تواند، نظر امام و مورد مصرف آن را بفرماييد.

بسمه تعالى، در تبديل، اجازۀ صاحب پول معتبر است و استفاده اى كه از ناحيۀ تبديل پول پيدا مى شود ملك صاحب پول است، بايد در همان مصرفى كه مالك تعيين كرده صرف شود و شخص واسطه بدون رضايت مالك نمى تواند در او تصرف كند.

[سؤال 9264] 5106

بسمه تعالى

ضمن سلام بر امام امت، سلامت و سعادت آن حضرت را از درگاه خداوند متعال تا انقلاب مهدى (عجّل الله تعالی فرجه الشّریف) خواهان و خواستاريم واميدواريم كه خداوند، سايۀ اماممان را از سر ما كوتاه نگرداند.

اماما! ما گروهى از اعضاى انجمن اسلامى و بسيج مستضعفين روستاى ولى آباد، كه يكى از شاخه هاى شهرستان تنكابن است، از دست اندركاران خواهانيم كه زمانى را براى ديدار و تجديد پيمان با آن حضرت مقرر فرمايند؛ باشد كه با اين ديدار روحيه اى دوباره بگيريم و مشتاقانه تر در خدمت خدا و مردم باشيم.

در ضمن، شخصى باغبان يكى از سرمايه داران بود. حدود 4 سال براى آن شخص كار كرد و بعد صاحب باغ به دلايلى مى خواست كه باغبان را بيرون كند؛ اما باغبان مبلغ حدود 000/50 تومان از صاحب باغ گرفت. آيا اين پول حلال است يا خير؟

بسمه تعالى، اگر با رضايت به او داده يا قراردادى داشته اند كه هرگاه بخواهد او را بيرون كند پول را به او بدهد، حلال است و در غير اين صورت حرام است.

[سؤال 9265] 5107

بسمه تعالى 29 / 9 / 1361

حضرت آيت الله العظمى، رهبر كبير انقلاب اسلامى، دامت بركاته

ص: 145

با عرض ادب، به استحضار مى رساند اين جانبان مالك شش دانگ زمينى در حومۀ بخش دو همدان، منطقۀ صنعتى محدوده شهرى مى باشيم، لكن طىّ نامۀ صادرۀ سازمان شهرى استان همدان، به علت آن كه در تهران خانۀ مسكونى داريم و با زن و بچّه ساكن آن مى باشيم، مالكيت اين جانبان لغو گرديد، واين زمين ما به برادرزاده هاى

فروشنده واگذار گرديده است. اكنون با توجه به بيانات و فرامين آن حضرت كه قوانين خلاف شرع بايد لغو گردد، و طبق فرمان اخير كه فرموديد: «هيچ كس حق ندارد در مال كسى - چه منقول و چه غير منقول - و در مورد حق كسى، دخل و تصرّف كند، يا توقيف و مصادره نمايد، مگر به حكم حاكم شرع، آن هم پس از بررسى دقيق و ثبوت حكم از نظر شرعى»، از حضور مبارك استفتا مى نمايد كه آيا لغو مالكيت اين جانبان از طرف اداره سازمان شهرى استان همدان مطابق قوانين شرعى بوده است يا خير؟

چون ملجأى غير از آن حضرت، كه ترتيب اثر به عرض حال ما بدهد، نمى دانيم، لذا ملتمسانه استدعا داريم نظر مبارك خودتان را در اين باره، مرقوم فرماييد كه حق شرعى ما ضايع نگردد. با عرض مراتب بندگى و جان نثارى

بسمه تعالى، تنها داشتن منزل مسكونى در شهر ديگر، موجب زوال مالكيت زمين نمى شود، و ضبط و تصرف ملك مشروع غير، غصب و حرام است، و اگر نزاعى در بين است، به محاكم صالحه مراجعه نمايند.

[سؤال 9266] 221

2. آيا اگر زنى پولى از جيب شوهر خود بردارد كه او نمى داند، به عنوان دزدى حساب مى شود يا نه؟

بسمه تعالى، جايز نيست.

[سؤال 9267] 5156

3. اگر كسى زمينى را از مال حلال خريده باشد، يا به ارث به او رسيده باشد، چه در شهر چه خارج شهر، آيا بالاجبار مى شود از او گرفت؟

بسمه تعالى، جايز نيست.

ص: 146

[سؤال 9268] 5156

4. اگر كسى زمين موات را احيا كرد و به صورت باغ يا زراعت درآورد، مى توان بالاجبار از او گرفت؟

بسمه تعالى، جايز نيست و رسيدگى موكول است به دولت اسلامى و مراعات مقررات لازم است.

[سؤال 9269] 5156

5. اگر كسى دو عدد منزل داشته باشد و به يكى از آن دو احتياج داشته باشد، آيا منزل ديگر را جبراً مى شود از او خريد يا اجاره كرد؟

بسمه تعالى، جايز نيست.

[سؤال 9270] 5271

8. اگر مالكى زمين معلوم و مشخص خود را در زمانى كه مزرعه آب نداشته، به شخصى داده كه از آب مزرعۀ ديگر بكارد، آيا پس از آن كه چاه عميق حفر شود و خود مالك سهام چاه داشته و علاقۀ مفرط به كشاورزى داشته و دارد و بخواهد خودش استفاده نمايد، آن شخص بايستى زمين معيّن را جهت كشاورزى به صاحبش مسترد نمايد يا خير؟

بسمه تعالى، اگر زمين مذكور، به احيا يا خريدن از محيى ملك شده، تصرف و استفادۀ غير مالك از او منوط به اذن و رضايت مالك است.

[سؤال 9271] 5108

بسمه تعالى 28 / 10 / 1359

دفتر رهبر عالى قدر، امام خمينى، مدّ ظله

بعضى از اراضى و قطعات در محدودۀ شهر كه مالكش شخص معيّن است و مالكيتش با موازين شرعى مى باشد، از طرف هيأت پنج نفرى اين اراضى، موات اعلام كرده و تقسيم مى كنند و پول به صاحب ملك نمى پردازند، كه موجب نارضايتى

ص: 147

مالكين و ساير مردم مى گردد. نظر مبارك رهبر عالى قدر را دربارۀ اين اراضى اعلام فرماييد.

بسمه تعالى، تصرف در ملك شرعى غير، بدون رضايت او غصب و حرام است.

[سؤال 9272] 5271

2. قناتى داراى آب هست؛ ولى به علت اختلاف بين چند نفر از مالكين و خرابى قسمتى از قنات و عدم توجه بعضى از مالكين، فعلاً از آب آن استفاده نمى شود و در نتيجه، جمعى از مالكين و زارعين اقدام به حفر چاه عميق نموده اند. آيا آن عده كه از آب قنات مالكيت ندارند، مى توانند اراضى را بدون اذن مالك شرعى تصاحب و تصرف نمايند؟

بسمه تعالى، زمين اگر مالك شرعى داشته باشد، تصرف در آن منوط به اذن و رضايت مالك است.

[سؤال 9273] 5271

4. چنانچه مالكين به كشاورزى علاقه داشته باشند، ولى جمعى كه مالك قنات نيستند، اراضى را تصرف نموده باشند، مالكين حق دارند سهم اراضى خود را از آن ها مطالبه نمايند؟

بسمه تعالى، چنانچه ملكيت زمين به وسيلۀ يكى از اسباب شرعيه براى شخصى ثابت شود، بدون رضايت او ديگرى حق تصرف ندارد؛ و مالك قنات بودن ربطى به مالكيت زمين ندارد.

[سؤال 9274] 5109

بسمه تعالى

حضور مبارك حضرت حجت الاسلام والمسلمين، آيت الله العظمى جناب آقاى حاج سيد روح الله خمينى، دامت بركاته، با نهايت احترام؛ به عرض مى رساند:

ص: 148

شش دانگ دهكده اى كه به ثبت رسيده و حدود چهارگانه آن به وسيلۀ علائم طبيعى و نصب ميله هايى به شرح مندرج در صورت مجلس تحديد حدود كاملاً معلوم و مشخص گرديده، به طور مشاع متعلق به خرده مالكين بوده كه در اجراى قانون اصلاحات اراضى تحت كشت به زارعين مربوطه منتقل گرديده است و يك نفر از خرده مالكين، در محل و سايرين به اقتضاى مشاغل دولتى در نقاط دور دست اين دو محل مى باشند و اطلاعى نداشته اند. مالك دهكدۀ همجوار - كه اراضى هر دو دهكده بلافاصله وصل به هم مى باشد - با تبانى برادرش كه احد از خرده مالكين محل بوده و با سوء استفاده از عدم حضور ساير مالكين در محل، به علت هم سامان بودن اراضى به اتفاق چند نفر از زارعين خود به اراضى خرده مالكين رفته و آن را غاصبانه تصرف و مورد بهره بردارى قرار داده، سپس براى آمارگيرى به اداره اصلاحات ارضى مراجعه كرده و چون ساكن آن محل نبوده و هيچ گونه سمتى از لحاظ زارع يا مالك در آن جا نداشته از آمارگيرى خوددارى نموده اند و چندين سال است بدون هيچ گونه مدرك و مجوز قانونى ملك ديگران را غصب نموده است؛ آيا اين اراضى را كه بين عموم خرده مالكين مشاع است و بدون رضايت صاحبان و در غياب آن ها (به طور موقت) غصب نموده، شرعاً حلال مى باشد يا خير؟ از حضور مبارك استدعا دارد عندالله و عندالرسول، پاسخ شرعى آن را ذيلاً مرقوم فرماييد.

بسمه تعالى، حكم كلى مسأله معلوم است كه تصرف در ملك غير موقوف است به رضايت مالك آن و خصوصيات قضيه شخصيه بايد در محاكم صالحه مطرح شود.

[سؤال 9275] 5110

بسمه تعالى 17 / 4 / 1361

حضرت آيت الله العظمى امام خمينى مدّ ظله العالى

كسى زمين زراعتى واگذارى مالك را كه به عنوان تقسيم اراضى دولت به دست او رسيده، حق فروش اولويت آن را به ديگرى دارد يا نه؟ در صورت جواز فروش حق

ص: 149

اولويت زمين و تصرف ده سال خريدار آن زمين را، و پرداخت وجه تعيين شده به خود فروشنده آيا ورثه فروشنده مى تواند معامله زمين فروخته شده را به خريدار بعد از فوت فروشنده فسخ و زمين را برگردانند؟ لطفاً بيان فرماييد.

بسمه تعالى، رسيدگى به امور زمين موكول به دولت اسلامى است و چنانچه زمينى را كسى شرعاً مالك بود و فروخت بدون حق فسخ ورثه نمى توانند فسخ كنند.

[سؤال 9276] 5111

بسمه تعالى 18 / 10 / 1361

دفتر امام خمينى، رهبر و بنيان گذار جمهورى اسلامى ايران، سلام عليكم

به محضر حضرت عالى مى رساند: قريب به دو ماه پيش در يكى از بخش هاى يك بيمارستان، گردن بند طلا مفقود شده و پيگيرى اين موضوع به انجمن اسلامى محول شده و با تحقيقاتى كه به عمل آورده شد، شخص خاطى مشخص نشده و مسئوليت كارهاى مربوطۀ آن شيفت، به عهدۀ قريب به شانزده نفر يا بيشتر بوده. آيا از نظر شرعى مى توان مبلغ گردن بند كه بالغ بر پانزده هزار تومان است را از افراد مذكور مطالبه نماييم يا خير؟

والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، مطالبه از كسى كه شرعاً ثابت نيست كه طلا را برداشته جايز نيست.

[سؤال 9277] 4080

3. آيا نوشتن شعار يا صحبتى از امام براى تبليغ يا جواب گويى به گروهك ها بر روى ديوار ساختمانى، بدون اجازه و احتمالاً نارضايتى صاحب ساختمان، اشكال ندارد؟

بسمه تعالى، با فرض رضايت صاحب آن اشكال ندارد.

ص: 150

[سؤال 9278] 7240

5. دو سال پيش در نهضت سوادآموزى آموزشيار بودم؛ در همان مدرسه، آموزشيار ديگرى نيز درس مى داد، در كلاس ديگرى حوالۀ مقدارى نفت كه دقيقاً مقدارش يادم نيست (فكر مى كنم 220 ليتر بود) از رئيس آموزشگاه گرفت البته بدون اطلاع من و به من نيز گفت: نصف مال كلاس شما، و نصف مال كلاس من؛ من گفتم: ديگر زمستان تمام شده و احتياجى نيست و لذا در حدود 40 ليتر از سهميۀ خودم را به فردى كه واقعاً احتياج داشت (با توافق مسئولين نهضت) دادم؛ البته فقط حواله مال نهضت بود و پولش از خودمان. بعد از چند روز فهميدم او قصد دارد نفت را براى منزل خودش مصرف كند، ولى از طرف مدير مدرسه و همين طور شعبه اى كه حواله مربوط به آن شعبه بود، اعتراض شده بود كه مدرسه اين نفت را احتياج ندارد و به آموزشيار تعلق نمى گيرد. خلاصه من نمى دانم آيا اين آموزشيار، نفت را گرفته يا نه؟ البته اين آموزشيار، توده اى از آب درآمد و پاكسازى شد و من هم به خاطر بيمارى و بعد، تولد بچه نتوانستم به كارم ادامه دهم. حالا مدتى است نگرانم كه آيا من مسئول بودم كه به نهضت اطلاع دهم كه اين نفت مورد احتياج نيست و ناراحتم؛ مرا راهنمايى كنيد.

بسمه تعالى، در فرض مرقوم، نسبت به گذشته بر شما چيزى نيست.

[سؤال 9279] 6998

3. آيا استفاده از وسايل كسب علم در مدارس مانند گچ و تخته و... براى استفادۀ شخصى جايز است، با توجه به اين كه در جهت كسب علم بوده و نه استفادۀ ديگر؟

بسمه تعالى، تابع مقررات مدارس و اجازۀ مسئولين مربوطه است.

[سؤال 9280] 6998

5. در آزمايشگاه شيمى گروهى هستيم كه با اجازه و اطلاع مدير دبيرستان و زير نظر معلم شيمى آزمايش هايى براى تحقيق بيشتر انجام مى دهيم. آيا استفاده از مواد و

ص: 151

احياناً از بين رفتن بعضى از وسايل در موقع آزمايش براى يك گروه چند نفره جايز است يا نه؟

بسمه تعالى، تابع مقررات دبيرستان و اجازۀ مدير است و چنانچه بدون اجازه، استفاده نمايند و يا آن كه وسايل به دست آنان از بين برود، ضامن هستند.

[سؤال 9281] 5112

بسمه تعالى 30 / 11 / 1361

حضور محترم رهبر كبير انقلاب، حضرت آيت الله العظمى، امام خمينى، مدّ ظله

1. مقدارى كالا بنا بر حكم دادسراى ويژۀ امور صنفى قرار است در اختيار تعاونى قرار گيرد، كه با قيمت هاى تعيين شدۀ دادگاه محترم امور صنفى، قيمت آن به صاحب كالا پرداخت شود. صاحب كالا ضمن مراجعه براى تسريع در امر تحويل، اظهار مى دارد كه چون حكم دادگاه، كمتر از نصف قيمت خريد من مى باشد، راضى نيستم. از نظر شرعى تكليف اعضاى تعاونى، نسبت به تحويل و توزيع كالا چيست؟

2. تعدادى كالا، بنا بر حكم دادسراى ويژۀ امور صنفى قرار است در اختيار تعاونى قرار گيرد و بهاى آن را - با وجود مشخّص بودن صاحبان كالا - بايد به حساب جارى تعيين شده از طرف دادگاه واريز نماييم. از نظر شرعى تكليف اعضاى تعاونى، نسبت به تحويل و توزيع كالا چيست؟

3. مقدارى كالا از يكى از كارخانجات مصادره شده، در اختيار تعاونى قرار مى گيرد. از نظر شرعى تكليف اعضاى تعاونى، نسبت به تحويل و توزيع كالا چيست؟

بسمه تعالى، در صورتى كه موارد مذكوره، مستند به حكم حاكم شرع باشد و قطع به خلاف نباشد، حكم دادگاه نافذ، و عمل به طبق آن مانع ندارد.

ص: 152

[سؤال 9282]5113

بسمه تعالى 1 / 1 / 1361

دفتر رهبر عظيم الشأن انقلاب اسلامى ايران، حضرت امام خمينى

در باغچه بعضى از مدارس دولتى يا استيجارى به وسيله كاركنان مدرسه سبزى كشت مى شود كه از آب لوله مدرسه مشروب مى گردد. آيا كاركنان مدرسه شرعاً مى توانند از سبزى يا ميوه درختان موجود در باغچه ها استفاده نمايند يا نه؟ خواهشمند است دستور فرماييد چگونگى امر را اعلام فرمايند.

بسمه تعالى، مانع ندارد؛ مگر مقررات خاصى باشد.

[سؤال 9283] 5114

بسمه تعالى 15 / 9 / 1361

محضر مبارك رهبر كبير انقلاب اسلامى ايران، استدعا دارد نسبت به موارد زير، نظر شريفتان را اعلام فرماييد:

1. زمين هايى كه در حومۀ تهران بوده و صاحبانشان معلوم نبوده و هنوز هم معلوم نيست و در اوايل انقلاب و بعد از آن، افراد بى بضاعت كه خانه نداشته اند، آن ها را گرفته و ساختمان ساخته اند، تصرف اين چنين زمين هايى از نظر شرع چطور است؟

بسمه تعالى، با نظر مسئولين مربوطه، در دولت اسلامى مانع ندارد.

[سؤال 9284]

2. اگر حالا يا بعدها - كه اين زمين ها ارزش پيدا مى كند - صاحبانشان پيدا شود، چه بايد كرد؟ آيا بايد خانه را واگذار كرد يا بهاى زمين را داد؟ اگر بخواهيم بهاى زمين را بدهيم، آيا بايد بهاى زمان انقلاب را بدهيم، يا قيمت روز آن را پرداخت كنيم؟

بسمه تعالى، اگر مالك شرعى زمين معلوم است، بايد رضايت او تحصيل شود.

ص: 153

[سؤال 9285]

3. اگر صاحب زمين كسى باشد كه به احتمال زياد در زمان طاغوت، اين زمين ها را به زور گرفته باشد، تكليف چيست؟ (امثال شريف امامى، آموزگار نخست وزير رژيم سابق).

بسمه تعالى، حكم همان است كه قبلاً ذكر شد و امر اين زمين ها، با دولت اسلامى است.

[سؤال 9286]

4. اگر اين چنين تصرفى درست باشد و افرادى كه اين خانه ها را ساخته اند، اگر بنابر ضرورت زندگيشان بخواهند از تهران به شهرستان هاى ديگر بروند، آيا مى توانند اين خانه ها را با شرايط مذكور بفروشند؟ و در صورت جواز، آيا تنها بنا و آنچه كه در آن ساخته، بايد بفروشند يا زمين آن را هم مى توانند بفروشند؟

بسمه تعالى، تابع مقررات دولت اسلامى است.

[سؤال 9287]

5. خريد و فروش زمين هايى كه سند محضرى ندارد و صاحب ملك، قولنامه اى مى فروشد، از نظر شرع چطور است؟

بسمه تعالى، بايد با مراعات موازين شرعى، و مقررات دولت اسلامى باشد.

[سؤال 9288] 2258

3. در چيزى كه توقيف شده، مثل خانه و حمام و غيره، تصرف اشخاص جايز است يا نه؟

بسمه تعالى، اگر توقيف از طرف دولت اسلامى است ميزان مقررات آن است.

ص: 154

[سؤال 9289]5115

بسمه تعالى 25 / 4 / 1361

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى، مرجع عالى قدر تشيع، و رهبر كبير انقلاب، امام خمينى، دامت بركاته

اين جانب ساكن قريۀ حصارك كرج، مدت چهارده سال است كه باغى را در ده حصارك، جنب امامزاده محمد، به مساحت تقريبى شش هزار متر مربع احداث نموده ام و چون زمين هاى اطرافش، جهت احداث مسكن فروخته شده و خانه سازى شده است، در نتيجه نهر آب باغ مزبور، از ميان خانه هاى جديد الاحداث عبور مى كند، به طورى كه آبيارى را مشكل نموده و به علاوه موجب خسارت و ضرر به خانه هاى مسكونى جديد مى شود و با توجه به اين كه باغ فوق، جزء اموال مصادره شده نيست، آيا شرعاً مى توانم آن را به فروش برسانم يا خير؟

بسمه تعالى، اختيار ملك، در اصل فروش و انتخاب مشترى، با مالك شرعى است و مراعات مقررات دولت اسلامى لازم است.

[سؤال 9290] 5116

بسمه تعالى

خواهشمند است نظريه خود را دربارۀ مسأله زير مرقوم فرماييد:

زمينى در مقابل 530000 ريال وجه نقد، در تاريخ 13 / 2 / 1358 از طرف دفتر خانه سازى براى مستضعفين، به اين جانب طبق ضوابطى - كه مى بايست از تاريخ عقد قرارداد به مدت سه ماه، 60% كار ساختمان انجام شود و در غير اين صورت، زمين برگشت داده خواهد شد - فروخته شد، و شروع به ساختن ساختمانى دوطبقه كردم، كه يك طبقۀ آن، با مقدارى از پول فرزندم - كه ايشان تصميم داشت پس از ازدواج در آن سكونت داشته باشد - و بقيه از مقدار پولى كه متعلق به خودم بود. پس از مدتى كه از شروع ساختمان گذشته بود، براى تكميل كردن، احتياج به پول پيدا كردم. براى

ص: 155

درخواست وام، به بنياد مراجعه نمودم و بنياد جواب گفت كه هيچ گونه تعهدى نسبت به ساختن ساختمان و پرداخت وام نداريم. لذا به اجبار براى كامل كردن ساختمان، مقدارى مقروض شدم، كه پس از تكميل ساختمان، قرض را بپردازم. ساختمان كه تكميل شد، موعد قرض فرا رسيد، و براى پرداخت آن، مجبور شدم يك طبقه از آن ساختمان را، به مدت يك سال اجاره و رهن دهم. حال كه ساختمان و موعد اجاره، به پايان رسيده، شخص مذكور ساختمان را تخليه نمى نمايد.

و از طرفى فرزند اين جانب به تكليف رسيده و تصميم به ازدواج گرفته است.

پس از اتمام بدهى ساختمان، به دفتر خانه سازى براى مستضعفين مراجعه نمودم، كه هم راجع به گرفتن سند اقدام نمايم، و هم موقعيت فعلى را با آن ها در ميان بگذارم.

آن ها در پاسخ گفته اند كه شما حقى نسبت به آن يك طبقه كه اجاره داده ايد، نداريد و آن شخص - كه هيچ گونه حقى نسبت به ساختمان ندارد - مى تواند جداگانه براى خود، سندى اختيار كند و شما مالك يك طبقه از آن دو طبقه مى باشيد. نظريه آن رهبر محبوب و اميد مظلومان در مورد مسأله زير، باعث دلگرمى اين قبيل مظلومان ذكر شده در بالا، مى باشد.

1. آيا چنين شخصى مى تواند نسبت به ساختمانى كه هيچ گونه نقشى در ساختمان و مخارج آن ندارد، از نظر شرع حقى داشته باشد؟

2. آيا دفتر خانه سازى براى مستضعفين، از نظر شرع مى تواند سهمى از خانه اى كه دسترنج يك عمر زحمات اين جانب بوده، براى چنين شخص ظالم، كه مدت ها است باعث ناراحتى و نگرانى خود و خانواده اين جانب شده، حقّى قائل شود؟

طول عمر حضرت عالى را از خداوند خواستارم. خدايا خدايا تا انقلاب مهدى خمينى را نگهدار

بسمه تعالى، رسيدگى به امر زمين، موكول به دولت اسلامى است و ساختمان ملك كسى است كه آن را با پول خود ساخته است.

ص: 156

[سؤال 9291]5117

بسمه تعالى

محضر مستطاب رهبر كبير انقلاب اسلامى ايران، حضرت آيت الله امام خمينى، دامت افاضاته، احتراماً؛ طول عمر و موفقيت آن قائد عظيم الشأن را از درگاه ايزد متعال آرزومنديم. اين جانبان نمايندگان منتخب صنف فرش تهران به مسائلى برخورد نموده ايم كه با كسب تكليف شرعى از محضر آن جناب، جوابگوى افراد صنف خود خواهيم بود.

1. قانون نظام صنفى اصناف در شوراى انقلاب به تصويب رسيده و براى افراد صنف، خطوطى را مشخص كرده است. آيا نمايندگان منتخب صنف مى توانند مبلغى به عنوان تأمين هزينه هاى اتحاديه، به يك نسبت مشخص دريافت نمايند و اگر واحدى از پرداخت ماهانه خوددارى كرد، بالاجبار از او مطالبه نمايند؟

بسمه تعالى، نمى توانند از كسى وجهى زايد بر آنچه كه تعهد نموده، بدون رضايت دريافت كنند.

[سؤال 9292]

2. پس از وضع مخارج اتحاديه، مازاد مبلغ دريافتى بالا را مى توانند در امور خيريه (كمك به بازسازى مناطق جنگى، جبهه ها و...) مصرف نمايند؟

بسمه تعالى، اختيار تعيين مصرف پول دريافتى با صاحبان پول است.

3. در عرف بازار، جواز هر صنف داراى قيمت نسبتاً خوبى مى باشد. آيا براى صدور جواز كسب،

نمايندگان منتخب صنف مجاز هستند مبلغى را مطالبه نمايند و مبلغ مذكور را به حساب اتحاديه واريز نمايند؟

بسمه تعالى، تابع مقررات دولت اسلامى است و خارج از حدود مقررات، حق ندارند از كسى چيزى مطالبه كنند.

4. آيا نمايندگان منتخب صنف مختارند از ادامۀ كار واحدهايى كه طبق ضوابط نظام صنفى اصناف (مادۀ 2 قانون نظام صنفى سال 59) و اتحاديه نيستند جلوگيرى به عمل آورند و در صورت عدم تطبيق

ص: 157

از ضوابط، محل كار آن ها را تعطيل نمايند؟

بسمه تعالى، اتخاذ تصميم در اين گونه امور، موكول به دولت جمهورى اسلامى و محاكم قضايى با مراعات ضوابط شرعى است.

[سؤال 9293] 5118

بسمه تعالى 20 / 1 / 1361

پس از سلام، عرض مى شود كه پدر و عموهايم مقدارى از مرتع جنگلى، از پدر خودشان به ارث بردند و سهم هر يك معلوم شد. پدر ما آن مقدار ملك به ارث رسيدۀ خود را، به عنوان خرج بعد از فوت وصيت كرده است، ما هم چهار برادر هستيم كه وصى پدر خود مى باشيم. ولى قبل از فوت، آن را به يكى از برادرانش اجاره داد و عموى ما ملك را تصرف نموده، ولى نه ملك را به ما مى دهد و نه اجارۀ آن را، و خرج ميت هم مانده است. تكليف ما نسبت به اين ثلث چيست؟ در ضمن شغل ما چهار برادر حشم دارى است و ملك خودمان را هم احتياج داريم. آيا از نظر شرعى و قانونى ما مى توانيم دربارۀ اين ملك اقدام بنماييم يا خير؟ لطفاً جواب را كتبى ارائه بفرماييد،كه مورد احتياج مى باشد.

بسمه تعالى، منوط است به دولت اسلامى.

[سؤال 9294] 5119

بسمه تعالى 1 / 7 / 1361

محضر انور حضرت آيت الله العظمى، آقاى خمينى، متّع الله المسلمين بطول عمره الشريف، محترماً به عرض عالى مى رسانيم كه:

يك هكتار آب و ملك موروثى جدمان - كه كارش را خودمان مى كرديم - در اثر سانحۀ مريضى كه پيش آمد، طبق قرارداد و نوشتۀ يك ساله، به دست كارگرى داديم. فعلاً مى خواهيم خودمان - مثل سابق - كارش را انجام دهيم و ايشان مى گويد: آقا فرموده: زمين مال خدا است. آيا ملك و آب موروثى حقّه را با قرار سه الى چهار سال

ص: 158

نبايد واگذار نمايد؟ اگر شرعاً مالك و مستحق زراعت كردن هستيم مزيّن به خاتم شريف فرماييد.

مضافاً اين كه امسال كلاً ما را از حق مالكيت طرد نموده، به دادگاه صالحه شكايت داديم، آن هم وقت رسيدگى را، چهار ماه ديگر تعيين كرده اند. در اين صورت نمى دانيم آيا قانون اسلامى، براى رسيدن به حق حقه، اجرا مى شود يا خير؟

بسمه تعالى، رسيدگى موكول به دادگاه هاى اسلامى است.

[سؤال 9295] 5120

بسمه تعالى 26 / 5 / 1361

محضر مبارك مرجع عالى قدر، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى

محترماً به عرض مى رساند: اين جانب اهل سبزوار خانه اى در چندين سال پيش خريدارى و حدود پانزده سال با شوهر و فرزندم در آن ساكن بوده و چند سالى است به سبزوار آمده ام. اين خانه حدود پنجاه سال قبل ساخته شده. حاليه چند نفر از اهالى ده، قفل درب خانه ام را شكسته؛ به دليل آن كه زمين خانۀ مذكور در زمان ساخت، محل برج بوده و متعلق به بيت المال است و براى پايگاه بسيج متصرف شده اند. استدعا دارم نظريۀ خود را در مورد مالكيت حقير اعلام فرمايند.

بسمه تعالى، تصرف ملك غير بدون اجازۀ مالك، غصب و حرام است و مدعى عدم مالكيت تا دعواى خود را به وجه شرعى ثابت نكند، حق مزاحمت ندارد و اگر نزاعى در بين است، به محاكم صالحه مراجعه نمايند.

[سؤال 9296] 5121

بسمه تعالى

بيان فرماييد كه علماى علميه و فقهاى اثنى عشريه در اين مسأله شرعيه چه مى فرمايند؟

امام امت! در روستاهاى حومۀ بيهند، اراضى ملكى مشروعى دارم، كه ثبتى و

ص: 159

متصرفى چندين سالۀ من است. در رژيم قبلى، عده اى به يارى چند نفر ثروتمند شهرنشين، با پشتيبانى خوانين، در اراضى كشاورزى فدوى، بدون اجازۀ من ده حلقه چاه حفر كردند و خساراتى توليد نمودند كه از امور كشاورزى محروم شده ام. به قانون و دادگاه مراجعه كردم و در دادگاه براى مقدارى خسارت از نظر عرف، حاكم شده ام، ولى تا به حال جواب خسارت را هم نداده اند، سؤال اين است كه:

1. آيا از نظر شرعى، حق داشته اند در اراضى كشاورزى ثبتى ملكى بنده چاه حفر كنند يا خير؟ و آيا بايستى مقدار اراضى كه چاه در آن حفر شده، از كشت و زراعت محروم باشد و يا اين كه از بنده خريدارى كنند؟

2. چنانچه در آتيه، در اثر آفات ارضى و سماوى، آبى از بندسار و چاه آب موتورى بنده به داخل ده حلقه چاه مورد بحث رسوخ نمايد، و براى متجاوزين توليد خسارت كند، شرعاً چه تكليفى خواهد داشت؟ من حدود چهارده نفر عائله دارم، شغل و اميدم همين كشاورزى بوده و هست. حكم الله را بيان فرماييد. حكم محكوميت متجاوزين در مورد جبران خسارت از نظر عرف، به پيوست است.

بسمه تعالى، براى بررسى و احقاق حق، به محاكم قضايى مراجعه نماييد.

[سؤال 9297] 5122

بسمه تعالى 19 / 4 / 1361

دفتر محترم امام امت، ضمن عرض سلام، معروض مى دارد:

قسمتى از اراضى اين جانبان كه چمن زار و زمين كشت بود، فئودال ها در زمان رژيم طاغوت، با زور از ما گرفته و در مقابل آن، پول قابل توجهى، سال به سال به عنوان اجاره در اختيار ايلات منطقه گذاشته بودند. در اين مورد به هر جا شكايت كرديم، جواب مثبت به ما ندادند. حالا كه با يارى خداوند عالم، و با همت مردم دلير ايران، مخصوصاً با رهبرى بى دريغ خمينى بت شكن، دولت طاغوت ريشه كن شد و به جايش دولت جمهورى اسلامى نشست. آيا صاحبان آن زمين هاى غصب شده - كه

ص: 160

تمامى پيرمرد و بيوه زن و صغير و يتيم و مستضعف ترين مردم منطقه هستند - مى توانند با سند موجود و معتبر، كه در دست دارند، روى آن زمين ها كشت و زراعت كنند يا نه؟

بسمه تعالى، اگر مدعى به وجه شرعى ثابت كند كه ملكى از او غصب شده، مى تواند ملك خود را مطالبه نمايد و اگر نزاعى در بين است، براى فيصلۀ آن، به محاكم قضايى مراجعه نمايند.

[سؤال 9298] 5123

بسمه تعالى 4 / 10 / 1361

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دامت افاضاته، پس از اهداى سلام به پيشگاه مبارك؛ سلامت و طول عمر جناب عالى را از خداوند خواهانم. از محضر مبارك تقاضا مى شود به مسألۀ زير پاسخ فرماييد:

چند نفر دزد و سارق مسلّح به نوبت هاى متوالى از مردم بى دفاع روستايى، به زورِ اسلحه مبلغ صد و پانزده هزار تومان پول اخاذى كرده اند كه نوبت اول به عنوان مثال، جلال خان و عده اى مبلغ پانزده هزار تومان و نوبت دوم جلال خان و عده اى مبلغ بيست هزار تومان، نوبت سوم جلال خان و حسين و آزاد مبلغ سى هزار تومان، نوبت چهارم جلال خان و على و غيره مبلغ پنجاه هزار تومان.

حال از اين عده، حسين و على به چنگال عدالت افتاده اند. جهت جلب رضايت مردم و رهايى خود از زندان، تمام پول - يعنى هر صد و پانزده هزار تومان - را پرداخت كرده اند؛ آيا از نظر شرع مقدّس اسلام جايز است كه اهالى، همۀ مبلغ پول را تصرف كنند يا خير؟

والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، پولى كه دادگاه هاى شرعى به حساب پول آن ها به آن ها مى دهند، مى توانند بگيرند؛ مگر اين كه علم داشته باشند از آن ها نيست.

ص: 161

[سؤال 9299]5124

بسمه تعالى 20 / 2 / 1362

محضر مبارك رهبر عالى قدر انقلاب اسلامى ايران، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى

احتراماً؛ بدين وسيله استفتا مى نمايد نسبت به رقبات مندرج در حكم كه در رژيم منحوس ستم شاهى و در عصر ناصرالدين شاه قاجار كه حكومت ظلم و جور شاهنشاهى و حكام عملۀ ظلم بر همۀ كشور ما حاكم بوده است. سه برادر به شرح مندرج در حكم كه بر عليه ستمگران و حكام و ولايت قيام نموده اند و جان خود را در اين راه نهاده اند و اموال ايشان توسط عده اى از خدا بى خبر عدواناً غصب و تصرف شده است و نظر به اين كه اولاد صغار ايشان بى سرپرست و بى دادرس بوده اند، حكم مزبور نيز كأن لم يكن و بلا اجرا مانده است و هم اكنون در زمان حاضر، تعدادى از اين رقبات در دست اولاد همان متصرفين موجود مى باشد. خواهشمند است اظهار لطف فرموده نظر مبارك را شرعاً و قانوناً مرقوم فرمايند.

بسمه تعالى، رسيدگى و تحقيق دربارۀ مطلب مرقوم، موقوف به دادگاه هاى صالحه است.

[سؤال 9300] 5125

بسمه تعالى

طلبه اى يك قطعه از اراضى كوى طلاب آستانۀ مقدّس رضوى را با اذن حاكم شرع به عنوان اجاره به مدّت بيست سال اخذ نموده و اجارۀ ساليانۀ آن را هم يكى دو سال داده، ولى در غياب او شخص ديگرى ساختمانى روى آن بنا كرده، آيا متصرّف (كه در آن زمين ساختمان كرده، و مدّت چند سال هر طور كه خواسته استفاده و تصرّف و سكنا كرده) بابت استفاده و تصرّف و سكنا ضامن است يا نه؟

بسمه تعالى، ضامن است.

ص: 162

[سؤال 9301]5126

بسمه تعالى 26 / 6 / 1358

به عرض عالى مى رساند:

1. قبرستان قدمگاه كاشان كه چهل و هشت جريب بود و از طرف عالم ربّانى السيد فخرالدين (پدر امام زاده سيد اعظم السيد على كه فعلاً صحن و بقعه آن در قدمگاه است كه از اولاد امام زاده يحيى كه گنبد و بارگاه آن در تهران است) بنا شد. و در سال 925 هجرى قمرى، وقف بر دفن اموات مسلمين شد. در زمان سلطنت طاغوتى، قبور مسلمين حتى قبور عده اى از علماى بزرگ و سادات عالى مقدار را بر هم زدند و مانع از دفن شدند و در آن خانه و مدرسه و غيره ساخته اند.

آيا مى توان در حوض هاى آن وضو گرفت و در آن بناها نماز خواند يا حكم غصب بر آن جارى و وضو و نماز در آن باطل مى باشد؟

بسمه تعالى، اگر وقف بودن قبرستان ثابت است، تصرفات مذكوره، حكم غصب را دارد.

2. بعضى از مساجد كه در مسير خيابان ها واقع شده است، نظر مبارك عالى در مورد آن ها چه مى باشد؟

بسمه تعالى، مساجدى كه در مسير جاده واقع شده است، اگر به هيچ وجه احتمال عود ندارد، حكم مسجد بر آن مترتّب نمى شود.

[سؤال 9302] 5127

بسمه تعالى 12 / 3 / 1361

محضر مقدّس حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، زيد عزّه

پس از عرض سلام، اميد است وجود گراميتان تا ظهور حضرت بقية الله الأعظم عجل الله تعالى فرجه الشريف از گزند حوادث مصون و بر دشمنان اسلام و مسلمين پيروز باشيد. مسأله اى در بين است، خواهشمند است جواب بفرماييد:

واقفى مسجد و چند باب مغازه براى مخارج ضرورى مسجد ساخته و به اجاره داده است. ضمناً خانه اى را كه مشرف به خيابان است، جهت قبرستان خود و

ص: 163

خانواده اش اختصاص داده است. در حال حاضر، واقف بنا به وصيتش در همين خانه مدفون است. با تفاصيلى كه به عرض رسيد، آيا بسيج مستضعفين مسجد، مى توانند از اين قبرستان خانوادگى به عنوان كتابخانه يا مشابه آن استفاده نمايند يا دخل و تصرّف در آن حرام مى باشد؟ والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، منوط به اجازۀ صاحب آن است.

[سؤال 9303] 5128

بسمه تعالى

رهبر عظيم الشأن! سلام و درود ما جان بركفان را بپذير. در اين جا لازم است به استحضار برسانيم كه ما آن زبان گويا را نداريم كه از شما، قدردانى و تشكر كنيم. تنها كارى كه از دست ما بر مى آيد، اين است كه به سلامتى شما دعا كنيم و شعار «خدايا، خدايا، تا انقلاب مهدى، خمينى را نگهدار» را دائماً زمزمه كنيم.

امام عزيز! يك سؤال شرعى داشتم و آن اين بود كه ما اخيراً يك شماره اى به دستمان رسيده است كه با اين شماره مى توانيم به طور رايگان با تمام نقاط امريكا، تماس تلفنى داشته باشيم. با توجه به اين كه صاحب شركت تلفن، سال هاى سال حقوق مستضعفين را پايمال كرده است، آيا صحيح است كه از آن، استفادۀ شخصى كنيم؟ و يا از آن براى تبليغات اسلامى استفاده بكنيم؟ به اين معنا كه ما مى توانيم با گرفتن اين شماره، اخبار كشورهاى اسلامى را - به فرض از واشنگتن - گرفته و آن را ضبط كرده و در يك شهرى - به فرض در همين شهرى كه ما زندگى مى كنيم - براى مسلمانان پخش كنيم.

از خداوند متعال خواستاريم كه سلامت و سعادت آن امام را پايدار نمايد، تا ما را دعا كنند، كه ان شاء الله با دستى پر، به خدمت اسلام برسيم.

بسمه تعالى، استفاده از مال دولت يا شخص حقيقى يا حقوقى، بدون كسب اجازۀ قانونى، حكم غصب دارد، ان شاء الله تعالى در حمايت اسلام، و خدمت به مسلمين موفق باشيد.

ص: 164

[سؤال 9304]5129

بسمه تعالى

تمام حاصل زمين موقوفه - كه عمل به وقف نمى شده - و باقى حاصل هاى زمين ديگر كه غير موقوفه است سال هاى متمادى مخلوط بوده و استفاده شده است. ما چگونه بعد از اين استفاده كنيم و اموال خودمان را از وقف جدا كنيم؟

بسمه تعالى، نسبت به مقدارى كه يقين دارند از عوائد وقف صرف در غير جهت وقف شده ضامن هستند و بايد از عهده برآيند.

[سؤال 9305] 5130

بسمه تعالى 26 / 12 / 1358

محضر مقدّس حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى

چه مى فرماييد نسبت به موقوفه اى كه با كوشش حجت الاسلام غيورى و با رضايت ادارۀ اوقاف و متولّى و مستأجر موقوفه براى ادارۀ آموزش و پرورش شهر رى - جهت تأسيس يك مجتمع فرهنگى كه در محل ضرورى است - اختصاص يافته است. عده اى كه در بين آن ها مستضعف نيز ديده مى شود به زور ديوار موقوفه را خراب و به قصد خانه سازى آن را تصرف مى كنند.

آيا تصرف ملك موقوفه بدون اذن متولّى يا مستأجر آن جايز است؟ و صرف مستضعف بودن موجب جواز اين گونه تصرف است؟ و آيا ادامۀ تصرف ملك موقوفه و اقامۀ نماز و انجام تكاليف دينيۀ ديگر در آن بى اشكال است؟

جبران خسارات متحمله موقوفه، در عهده و ضمانت كيست؟ آيا متولى موقوفه يا ادارۀ اوقاف ملزم به پرداخت وجهى در برابر تأسيسات متصرفين مى باشند؟

در خاتمه، زمين موقوفه حدود هشت هزار متر مربع و واقع در بلوار مرداويچ شهر رى و معلوم المصرف و موسوم به باغ وقفى وزير لشكر است. والسلام عليكم

بسمه تعالى، تصرف در زمين موقوفه بدون اجازۀ متولى شرعى جايز نيست و در حكم غصب است و خسارات وارده بر عهدۀ شخص متصرف

ص: 165

است و اعيانى كه ملك متصرف است مربوط به خود او است؛ ولى در صورت عدم موافقت متولى شرعى به ابقاى آن ها در موقوفه، بايد موقوفه را تخليه نمايد.

[سؤال 9306] 5131

بسمه تعالى

فردى در مدرسه اى سكونت داشته و به شرايط جواز سكونت در آن عمل نكرده است. در مدت سكونت جمعاً مبلغ ده هزار تومان به عنوان شهريه از آن مدرسه گرفته است. الآن مى داند كه اگر اين مبلغ را به متولى آن برگرداند به مصرف واقعى آن نخواهد رسيد. در هر حال مى خواهد آن را برگرداند تا مديون نباشد. بفرماييد آن را به چه مصرفى برساند.

بسمه تعالى، اگر از وجوه شرعيه است، بايد به حاكم شرع و اگر از موقوفه است، به متولى شرعى مراجعه شود.

[سؤال 9307] 5132

بسمه تعالى 2 / 9 / 1361

محضر مقدّس رهبر كبير انقلاب اسلامى ايران، حضرت آيت الله العظمى، نايب الامام، جناب حاج آقا سيد روح الله الموسوى الخمينى، مدّ ظله العالى

احتراماً؛ عاجزه ساكن پاريز سيرجان، بخش دوازده ثبتى كرمان، در موارد مشروحۀ مطروحه ذيل، از آن محضر مقدّس و مبارك استدعاى نفاذ حكم شرعى را دارد.

1. شخص زيد نامى در ملك مهريه و نكاحيه اين عاجزه و در اراضى مشاعى تقسيم شده بر مبناى عرف محل، بدون رضايت اين ضعيفه در اراضى ملك مورد اشاره (مهريه و نكاحيه و سهم الارث) كه آبى و داراى جوى و جدول و ممر و مدخل و حيّز و حريم مى باشد، خودسرانه و غير مجاز زراعت ديم نموده است، در حالى كه آن شخص زارع و مالك و مستأجر آن اراضى و ملك مزبور نبوده و نيست. آيا چنين

ص: 166

زراعتى در اراضى مردم، به مصداق «الناس مسلطون على أنفسهم و أموالهم» و بدون حق و استحقاق، و نيز بدون رضايت و نوشتۀ صاحب آن، انجام شده و مى شود صحيح است؟ و آيا اين دخل و تصرف غير مجاز، غصبى نمى باشد؟ حكم شرعى آن چه خواهد بود؟

2. اين ملك كه به نام دُرُك (دُرُق) و تكزه و گود هادى و ساير متعلقات به آن معروف و واقع در پاريز از توابع سيرجان بخش ثبتى 12 كرمان مى باشد و دو دانگ از كل شش دانگ آن هم وقف است، آيا هرگونه زراعت و دخل و تصرف در اراضى وقفيه اين ملك و مشابه آن، بدون رضايت واقف و اداره اوقاف و متولى و ناظر مربوطه، شرعاً جايز است؟

3. چون تقسيم ملك مزبور و اراضى آن برمبناى عرف محل بوده، ولى مواجه با چنين مسائلى از قبيل دخل و تصرف و زراعت غير مجاز، و احياناً وقف غصبى و وجود اراضى وقفى در آن گرديده است، آيا اين تقسيم بر اين مبنا صحيح بوده؟ و دارندگان اراضى ملك مزبور و مشابه، مى توانند پس از اين تقسيم، در سهام خود دخل و تصرف مالكانه نمايند؟ و آيا اين دخل و تصرفات صاحبان، بر مبناى تقسيم عرف محل، شرعى است؟

بسمه تعالى، حكم كلى مسأله معلوم است كه تصرف در ملك غير، موقوف است به رضايت مالك، و تصرّف در وقف، بايد با نظر متولى شرعى و مراعات جهت وقف باشد، و رسيدگى به خصوص مورد سؤال موكول است به مسئولين ذى ربط در دولت اسلامى.

[سؤال 9308] 5133

بسمه تعالى 19 / 8 / 1358

زعيم عالى قدر و رهبر ملت ايران، امام خمينى

اين جانبان، امضا كنندگان زير، از بيست سال قبل زمينى خريدارى و با حفر چاه و كشت يونجه و درخت، آباد نموده ايم اينك عده اى فريب خورده و فرصت طلب،

ص: 167

زمين هاى ما را تصرّف و تقسيم نموده اند. با توجه به اين كه عدّه اى از ما، غير از اين زمين، حتى خانه اى براى سكونت نداشته و مستأجر مى باشيم؛ از امام تقاضا داريم نظر خود را دربارۀ اين چنين متجاوزين در حكومت جمهورى عدل اسلامى مرقوم فرماييد.

بسمه تعالى، اگر زمين به خريدارى يا احيا، ملك شده باشد، كسى بدون رضايت مالك حق تصرف ندارد و چنانچه نزاعى باشد، بايد در محاكم صالحه حل شود.

[سؤال 9309] 5134

بسمه تعالى

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، رهبر انقلاب اسلامى ايران

محترماً؛ به عرض عالى مى رساند: در قريه اى به نام حسن آباد جرقويه در صد كيلومترى اصفهان معدن نمكى وجود دارد كه در زمان طاغوت عده اى از سرمايه داران آن معدن را اجاره كرده بودند به يك مال الاجاره ناچيزى. ولى بعد از پيروزى انقلاب مردم فقير كه روح تازه در كالبد آن ها دميده شد از تصرف مستأجرين سابق جلوگيرى به عمل آورده و با اجازه دادگاه انقلاب اصفهان خود رسماً شروع به بهره بردارى كرده و درآمد آن را كه روزانه هفتصد تومان است با اجازه از ستاد جهاد سازندگى به مصرف عمران محل رسانده اند. آيا اجازه مى فرماييد مقدارى از آن را به مصرف فقراى محل برسانيم؟

دعاى خير تمامى مظلومان بدرقۀ راه آن رهبر انقلاب و اميد مستضعفان باد

بسمه تعالى، اگر معدن مذكور در ملك شخصى كسى است، تصرف در آن منوط است به اذن مالك آن، و اگر در اراضى موات است هر كس هر مقدار از آن بهره بردارى كند مالك مى شود و چنانچه دولت اسلامى مقرراتى داشته باشد بايد مراعات شود.

ص: 168

[سؤال 9310]5135

بسمه تعالى 12 / 10 / 1358

پيشگاه مبارك حضرت آيت الله العظمى جناب آقاى حاج سيد روح الله موسوى خمينى، دامت بركاته

با نهايت احترام؛ به عرض مبارك مى رسانيم كه ديم زار امامه پايين، از چندين سال قبل بين اهالى محل تقسيم گرديده و قباله دارند و سال هاى سال در تصرف كشت و زرع داشته اند و در سال 1318 به نام افراد به عنوان مالكيت، هر كس به سهم خود ثبت نموده است. و همچنين مخارج هاى زمين از قبيل حقوق كدخدايى و خرج ديوانى و غيره را هر كس به سهم خود پرداخت نموده است. از سال 1342 به دستور محمدرضا شاه خائن زمين ها را گرفته، جزء شكارگاه قرار داده اند. اكنون به حمد خدا زمين ها آزاد شده و مالك هاى زمين آماده كشت و زرع هستند؛ اما چند نفر از اهالى محل كه در آن زمان در دنيا هم نبوده اند اكنون اظهار مى دارند: چون طاغوت زمين را گرفته و حالا آزاد شده است، سهم قبلى را قبول ندارند. خواهشمند است نظريه مبارك در اين باره مرقوم فرماييد.

بسمه تعالى، تصرف در ملك غير بدون رضايت مالك غصب و حرام است و رسيدگى موكول به دولت اسلامى است.

[سؤال 9311] 5136

بسمه تعالى 10 / 11 / 1358

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى، با تقديم سلام

در قريه تكمه داش در كنار جاده تهران - تبريز، اهالى، زمين ها را تصرف كرده و براى خود دكان ساخته اند. البته ملك مال مالك بوده و شخصى يك قطعه تصرف كرده و براى خود زيرزمين درست كرده. آيا اهالى مى توانند روى ملك صاحب مال زيرزمين، دكان و يا چيز ديگر بسازند يا نه؟ درصورت فروش صاحب زيرزمين مقدم است يا نه؟

بسمه تعالى، تصرف در ملك غير بدون رضايت مالك جايز نيست.

ص: 169

[سؤال 9312]5137

بسمه تعالى

حضور انور حضرت آيت الله العظمى مرجع الانام امام خمينى مدّ ظله العالى

يك مؤسسه اسلامى است كه به وسيله سرمايه شخصى براى مستضعفين تأسيس شده؛ بدون اين كه كسى بلا عوض كمكى كرده باشد. آيا ممكن است شرعاً از بانى و مؤسس آن بدون رضايتش خلع يد كرد؟ بيّنوا توجروا

بسمه تعالى، در صورتى كه به يكى از اسباب شرعيه از ملك او خارج نشده، مزاحمت او جايز نيست.

[سؤال 9313] 2223

6. اگر شخصى در بانك خون بيمارستانى كار مى كند و جهت بيمارى 5 واحد خون پيش بينى و رزرو مى شود و او از بستگان بيمار، همان تعداد خون پيش بينى شده را بالاجبار طبق قانون بيمارستان گرفت؛ ولى بعد يك واحد آن مصرف شد و هيچ گونه خريد و فروشى هم در كار نباشد و بقيۀ خون ها به بيماران ديگرى تزريق شد، تكليف شخصى كه در بانك خون كار مى كند چيست؟ و آيا در روز واپسين جواب دارد يا نه؟ واگر دارد، جواب و مسئوليت با سرپرست آن مركز است يا كسى كه خون را گرفته؟

بسمه تعالى، بايد رضايت صاحبان خون تحصيل شود.

[سؤال 9314] 5138

بسمه تعالى 22 / 9 / 1358

محضر مقدّس حضرت مستطاب آيت الله العظمى امام خمينى، مدّظله العالى

محترماً؛ به استحضار عالى مى رساند كه عده اى از كشاورزان، مقدارى چوب سفيدار به طور غارس و مالكى در زمين متعلقى اين جانبان كاشته و غرس نموده اند و مدت بيست سال بود كه حقوق مالكانۀ اين جانبان را مى پرداختند و اكنون مشغول قطع اشجار و فروش آن گرديده و حقوق اين جانبان را نمى پردازند. تكليف شرعى در اين

ص: 170

مورد چيست؟ مستدعى است حكم مسأله را بيان فرماييد.

بسمه تعالى، تصرف در ملك غير بدون رضايت او غصب و حرام است.

[سؤال 9315] 5139

بسمه تعالى 3 / 7 / 1361

با عرض سلام به حضور مبارك رهبر كبير انقلاب، حضرت امام خمينى، مدّ ظله

بنا به تصويب شوراى انقلاب، در گذشته سازمان عمران اراضى مقدارى زمين به قيمت معينى، از شخصى گرفته و آن را بين دوازده برادر جهادى تقسيم نموده است. صاحب زمين، با آن قيمت راضى به فروش نمى باشد. از طرفى برادران جهاد، دارند روى زمين مزبور خانه مى سازند. از نظر شرعى بفرماييد تكليف چيست؟

بسمه تعالى، اگر احتمال مى دهند كه مسئولين زمين را به وجه شرعى از مالك آن گرفتند و به ديگران واگذار نمودند، تصرفات در آن زمين اشكال ندارد.

[سؤال 9316] 5140

بسمه تعالى

محضر مقدّس عظيم الشأن جهان اسلام مرجع عالى قدر تقليد حضرت آيت الله العظمى امام خمينى دام ظله العالى

1. مالك خانۀ خراب و متروكى حاضر به تعمير آن نيست و باقيماندن آن به اين حال موجب ضرر و ناراحتى اهل محله و به خصوص همسايگان آن خانه است، آيا شرعاً جايز است ديگران آن را گرفته بازارچه و پاساژ بسازند تا جلو ضرر گرفته شود و اگر جايز نيست راه شرعى جلوگيرى از ضرر و ناراحتى چيست؟

بسمه تعالى، تصرف در ملكى كه مالك از آن اعراض نكرده بدون رضايت مالك جايز نيست و به مقامات صالحه مراجعه شود تا به طريق مشروعى ضرر را رفع نمايند.

ص: 171

[سؤال 9317]

2. زمينى كه مورد نياز مستضعفين است آيا مالك آن مى تواند آن را به قيمت زياد مثلاً به 200 برابر قيمتى كه آن را خريده بفروشد و آيا مى شود زمين را از او گرفت؟

بسمه تعالى، تصرف در ملك غير بدون رضايت او جايز نيست و مالك نبايد در قيمت اجحاف نمايد.

مصادره يا استرداد اموال غصبى و ضمان آن ها

[سؤال 9318] 5141

بسمه تعالى

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى

احتراماً؛ به عرض مى رساند: زنى هستم با پنج فرزند كه شوهرم چند سال است مرا ترك كرده و عيال ديگرى گرفته، حتى خرجى هم به ما نمى دهد. به واسطۀ نداشتن محل سكونت، به سازمان اراضى شهرى استان فارس مراجعه كردم تا پس از مدتى، قطعه زمينى را به ما دادند. براى مبلغ پولى كه مى خواستند، احتياج به كمك داشتم كه بالاخره به هر ناراحتى بود آن مقدار پول را تهيه كرده و زمين مذكور را تحويل گرفتم.

بعد از تحويل گرفتن، متوجه شدم كه زمين مذكور از نوع مصادره است. چون بعضى از مؤمنين اظهار مى كردند كه زمين مصادره اى اشكال دارد؛ فلذا دنبال صاحب زمين رفته تا پس از مدتى صاحب زمين را پيدا كردم. اظهار نموده كه زمين متعلق به هجده نفر است و اظهار نارضايتى كرده است خواهشمند است. مرقوم فرماييد كه زمين مذكور براى من مباح است يا خير؟ و در صورتى كه مباح نيست، آيا راه شرعى براى تصرف زمين وجود دارد.

السلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، اگر احتمال مى دهيد كه مصادره بر طبق موازين شرعى انجام گرفته، تصرفات شما اشكال ندارد.

ص: 172

[سؤال 9319] 5142

بسمه تعالى

محضر مقدّس حجت الاسلام والمسلمين، آيت الله العظمى جناب آقاى خمينى مدّ ظله العالى

به طورى كه استحضار دارند صاحبان بعضى از ابنيه پس از انقلاب مخفى شده و يا از ايران خارج گرديده اند و دادستان جمهورى اسلامى عمدتاً به علت بدهى هاى فراوانى كه اين قبيل افراد داشته اند ساختمان هاى مذكور را توقيف مى كند و اخيراً مجاناً و يا در مقابل دريافت مال الاجاره در اختيار افراد يا مؤسسات قرار مى دهد. باتوجه به اين كه در اين قبيل موارد هنوز حكمى از دادگاه شرعى صادر نگرديده، مستدعى است ذيلاً مرقوم دارند: نماز خواندن و ديگر تصرفات در اين قبيل ساختمان ها چه حكمى دارد؟ ادام الله ظلّكم

بسمه تعالى، اگر براى متصرّف محرز باشد كه واگذارى ملك غير به وى بر اساس ضوابط شرعى انجام نگرفته، تصرفات او محكوم به حرمت و موجب ضمان است.

[سؤال 9320] 5143

بسمه تعالى

حضور مبارك آيت الله العظمى امام خمينى، دامت بركاته، نظر مبارك دربارۀ اين مسأله چيست؟

شخصى زمينى را مى فروشد و پول را مى گيرد. به خاطر نفوذى كه داشته مجدداً مبادرت به فروش زمينى كه فروخته بوده مى كند و اين زمين غصب شده دست به دست مى گردد و ديگر به هيچ وجه گرفتن زمين ممكن نيست. لكن از طرف دولت اسلامى، اخيراً اموال اين شخص مصادره شده و مى توان پول از دست رفته را به وسيلۀ مداركى كه در دست دارد پس بگيرد. نظر مبارك را درباره اين پول بيان

ص: 173

فرماييد؛ آيا عيبى دارد يا ندارد؟

بسمه تعالى، در فرض مذكور، خريدار پس از اثبات حق خود، مى تواند مطالبه و طلب خود را از اموال مصادره شده دريافت كند.

[سؤال 9321] 5144

بسمه تعالى 18 / 1 / 1361

حضور مرجع عالى قدر شيعيان جهان، حضرت آيت الله خمينى، دامت بركاته

اين جانب يك مسأله شرعى دارم، كه مستدعى است نظر مبارك را اعلام فرمايند.

همسر اين جانب يك قطعه زمين در شمال شهر تهران داشت، كه در طرح شهردارى قرار گرفت و ما پس از دو سال دوندگى، بالاخره موفق شديم در رژيم جمهورى اسلامى - كه خداوند تا ظهور حضرت مهدى، آن را حفاظت نمايد، ان شاء الله - به جاى آن قطعه، زمين ديگرى از محل زمين هاى ملى شده - طبق قانون اراضى موات شهرى، مصوب شوراى انقلاب - دريافت نماييم. و آن بدين صورت بود كه شهردارى تهران، يك قطعه زمين 11500 مترى در شمال تهران، كه دور آن ديوار وجود داشت و خود زمين كاملاً موات بود، و چون سه نفر مالك داشت، 3000 متر از زمين را براى مالكان آن - هر مالك 1000 متر - نگهداشته و بقيه را، پس از كوچه بندى به بيست قطعه تقسيم، و يك قطعه را در اختيار ما گذاشتند. حال ما با يك معمار قرارداد بسته ايم كه در اين زمين يك خانه بسازيم، زيرا مسكن نداريم، ولى دچار اين مسأله شده ايم كه آيا اين زمين شرعاً غصبى نيست؟ و آيا ما اجازۀ شرعى داريم اين زمين را بسازيم يا خير؟ لطفاً نظر مبارك را در ذيل همين صفحه، مرقوم فرماييد. ضمناً فتوكپى قرارداد سازمان زمين، به پيوست تقديم است.

والسلام عليكم و على عبادالله الصالحين

بسمه تعالى، چنانچه احتمال بدهيد كه واگذارى زمين، طبق موازين شرعى بوده، استفاده از آن مانع ندارد.

ص: 174

[سؤال 9322]5145

بسمه تعالى 23 / 5 / 1361

محضر مبارك نايب الامام، روح الله الموسوى الخمينى، روحى فداه

پس از تقديم عرض سلام و ارادت، خاطر حضرت عالى مستحضر مى دارم در اصفهان كارخانه اى است به نام شركت سهامى توليدى استرج (نخ نايلون)، و تقريباً مدت هفت ماه است كه ملى اعلام شده است. در صورتى كه يك نفر از سهام داران معلول و خانه نشين و مستضعف، و چند سهامدار آن صغير باشند، كه موروثى پدر آن ها است. خريد مصنوعات اين كارخانه از نظر اسلام چگونه است؟ بيان فرماييد.

بسمه تعالى، اگر احتمال مى دهند كه مسئولين طبق ضوابط شرعى، عمل كردند و يقين به غصب بودن ندارند، اشكال ندارد.

[سؤال 9323] 5146

بسمه تعالى 28 / 1 / 1362

دفتر محترم استفتائات حضرت امام، مدّ ظله العالى، احتراماً؛ ضمن اهداى سلام و تحيات و آرزوى طول عمر براى رهبر عظيم الشأن مسلمين، استدعا دارم به دو سؤال اين جانب به شرح ذيل پاسخ فرماييد:

1. آيا حقوق كارمندان بنياد مستضعفان كه از محل درآمد حاصله از اجارۀ اماكن توقيفى است، صورت شرعى دارد يا خير؟ (لازم به توضيح است كه درآمد اين گونه مستغلات، پس از قرار رفع توقيف، به مالك مسترد نمى شود و تنها هزينه هاى انجام شده بابت تعميرات ساختمان، از مالك دريافت و ساختمان به وى تحويل مى گردد). در صورت شرعى نبودن، تكليف كارمندان چيست؟

بسمه تعالى، اگر احتمال داده شود كه حقوق مذكور از مال حلال باشد مى توانند بگيرند.

2. از مهاجرين جنگى خرمشهر هستم كه حدود دو سال است بدون آن كه بابلسر را وطن خود اختيار

ص: 175

كرده باشم، در آن زندگى مى كنم و ممكن است تا بازگشت به شهرم، چند سال ديگر هم طول بكشد. از طرفى محل كارم نيز در بابل - كه حدود 20 كيلومتر با بابلسر فاصله دارد - مى باشد. استدعا دارم با توجه به فرض مذكور، پاسخ فرماييد: آيا نماز من شكسته است يا كامل؟ در صورت شكسته بودن،

تكليف نماز و روزه هايى كه در اين مدت گرفته ام چيست؟

بسمه تعالى، بدون قصد ده روز در يكى از دو محل، حكم مسافر داريد.

[سؤال 9324] 5147

بسمه تعالى

رياست محترم دفتر امام خمينى

احتراماً؛ از طرف عمران اراضى شهرستان، قطعه زمينى از اراضى شمال شهر را - كه ريگزار و زمين آن خاك و آب آن شور مى باشد و باير هم بوده - به اين جانب واگذار نموده اند. عده اى مى گويند: بر روى اين زمين ها نمى توان نماز خواند، و بايد مالكش را راضى نمايى. مستدعى است فتواى امام را در اين مورد مرقوم بفرماييد.

بسمه تعالى، اگر احتمال مى دهيد به وجه شرعى واگذار شده، تصرف در آن جايز است.

[سؤال 9325] 5148

بسمه تعالى

خدمت رهبر انقلاب و امام عزيز، سلام عرض مى نمايم و سعادت و سلامتى آن امام بزرگوار را، از درگاه خداوند بزرگ خواهانم.

اين جانب ساكن همدان، داراى شش فرزند - كه چهار نفر آن ها ازدواج كرده و دو نفر ديگر در منزل هستند - مى باشم. حدود دوازده سال است كه از كمر به پايين فلج شده و شغل اوليه ام نيز، آهنگرى بوده كه به علت مريضى، قادر به انجام آن نمى باشم و خانه نشين شده ام. منزل بنده هم در طرح خيابان مى باشد و از آن چيزى باقى نمى ماند. ناچاراً منزل را فروخته و در جاى ديگرى منزل رهن كرده ام و الباقى پول را جهت

ص: 176

امرار معاش استفاده مى كنم. تمام زندگى بنده يازده قطعه زمين مى باشد، كه در طرح بهداشت مى باشد و چون فاقد زمين و منزل مى باشم، لذا به سازمان عمران اراضى مراجعه نموده و سازمان نامبرده، يك قطعه زمين، كه صاحب اصلى آن يهودى مى باشد و هم اكنون - به قول سازمان اراضى - به اسرائيل فرار كرده، مى خواهند بدهند. لذا از اين كه مزاحم اوقات شريف شدم، مى خواستم بدانم كه آيا از نظر شرعى مى توانم در اين زمين كه سازمان به من داده، دخل و تصرف كنم، يا در آن ساختمان بسازم؟

بسمه تعالى، اگر احتمال دهيد كه روى موازين شرعى به شما واگذار شده، تصرفات شما جايز است.

[سؤال 9326] 5149

بسمه تعالى

دفتر حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، ادام الله ظله و عزّه

به عرض عالى مى رساند: مسجد قريۀ ميدانك احتياج شديد به تعمير و به تعويض سقف دارد و اهالى قريه تمكّن كافى ندارند به همين جهت از جهاد سازندگى اين حومه كمك خواسته شده و جهاد از اموال مصادره شده از طرف بنياد مستضعفين كه در اختيار جهاد سازندگى گذاشته شده، تعدادى اشجار بيد و چنار و غيره را به منظور كمك به مخارج تعمير و تعويض سقف، به مسجد واگذار نموده است. چنانچه جايز است مرقوم فرماييد تا اقدام سريع و قبل از شروع سرما قابل استفاده باشد.

بسمه تعالى، اگر احتمال مى دهيد كه به وجه شرعى در اختيار شما قرارداده شده است، مانع ندارد.

[سؤال 9327] 2235

5. اين زمين هايى كه مدت 2 سال است ادارۀ عمران قزوين - كه چند نفر جوان از ادارۀ ثبت و شهردارى و ساير ادارات آن جا هستند - به اين برادران ما داده اند كه اغلب آن ها هم با ما به نماز جمعه مى آيند، آن زمين ها جايز است؛ و حال اين كه نه حاكم شرع

ص: 177

و نه امام جمعه آن جا نماينده ندارند؟

بسمه تعالى، اگر احتمال داده شود كه به وجه شرعى واگذار شده تصرف در آن جايز است.

[سؤال 9328] 5150

بسمه تعالى

دفتر حضرت امام خمينى، مدّ ظله

1. آيا هيأت مديرۀ شركت هاى ملى شده، مى توانند منازل سازمانى متعلق به شركت را مجاناً در اختيار خود يا كارمندانى در ردۀ بالا از نظر حقوق، قرار دهند؟

بسمه تعالى، تا علم به غصب بودن در بين نباشد، استفاده مانع ندارد، و نحوۀ استفاده، تابع مقررات دولت اسلامى است.

2. آيا خسارت وارده به اتومبيل شركت ملى شده - كه در اثر قصور استفاده كننده ايجاد شده است - به عهدۀ آن شركت مى باشد، يا شخص استفاده كننده؟

بسمه تعالى، عيب و نقص يا تلف اگر مستند به فعل استفاده كننده باشد، ضامن است.

[سؤال 9329] 5151

بسمه تعالى

حضور محترم حضرت حجت الاسلام والمسلمين آقاى حاج آقا روح الله خمينى، دامت بركاته، مسأله اى پيشامد نموده است؛ خواهشمندم جواب مشروح عطا نماييد.

مردم، يك هتل در خيابان كمال اسماعيل را مصادره نموده اند و اشيا و اجناس آن را به فروش مى رسانند؛ آيا به نظر جناب عالى اين اعمال صحيح است يا خير؟ و آيا خريدار اجناس آن - از قبيل فرش و صندلى و غيره - را كه حراج كرده اند مالك مى شود يا خير؟ در خاتمه، سلامتى آن جناب را از خداوند متعال خواستارم.

بسمه تعالى، مصادرۀ هتل اگر از طرف محاكم صالحه بوده و فروش اشيا و اجناس مربوط به آن، به امر و اجازۀ محاكم صالحه، بر طبق موازين شرعيه صورت مى گيرد، خريد آن اجناس و اشيا اشكال ندارد.

ص: 178

[سؤال 9330]5152

بسمه تعالى

پسر بزرگم كه پس از گذراندن دورۀ مهندسى، از امريكا آمده و در سپاه پاسداران خدمت مى كند. يك آپارتمان چند طبقه است كه در تصرف سپاه پاسداران مى باشد و صاحب آن از ايران رفته و بعضى ها مى گويند بدهكار است، و دو اتاق و يك حمام و آشپزخانه از آن به دست پسرم داده اند. خواهش مى كنم بفرماييد آيا اين غصب نيست و نماز و غسل در آن صحيح است يا نه؟ گفته اند كه اگر صاحبش آمد و حسابش را تصفيه كرد، اجارۀ آن را نصف سپاه و نصف خودش بدهد. در اين صورت آيا صحيح است يا نه؟

بسمه تعالى، اگر احتمال داده شود كه كسانى كه خانه را در اختيار او گذاشته اند، روى موازين شرعيه بوده، حكم غصب را ندارد.

[سؤال 9331] 5153

بسمه تعالى 8 / 5 / 1360

دفتر امام خمينى، مدّ ظله، متمنى است نظر مبارك امام را در مورد سؤال زير بيان نماييد:

مأمورين انتظامى بنا به دستور، وارد كنندگان غير مجاز گوشت را دستگير و به سازمان سردخانه و كشتارگاه مى آورند. و طبق مقررات گذشته - كه هنوز تغيير نكرده - علاوه بر ضبط گوشت قاچاق، صاحب گوشت مقدارى نيز جريمۀ نقدى مى گردد. سپس گوشت مصادره شده توسط شركت تعاونى و مصرف، به پرسنل سازمان فروخته شده و وجه آن به حساب سازمان گوشت واريز مى گردد. حال با توجه به اين كه به صاحب كالا وجهى پرداخت نمى گردد، آيا مصرف اين گوشت از نظر شرعى مجاز است يا خير؟ والسلام

بسمه تعالى، اگر احتمال مى دهيد با مجوز شرعى اقدام مى كنند، تصرف مانع ندارد.

ص: 179

[سؤال 9332] 5154

بسمه تعالى 24 / 5 / 1361

احتراماً؛ پس از عرض سلام و دعا براى سلامتى وجود رهبر انقلاب و پيروزى رزمندگان

اهالى كوى 22 بهمن با مراجعه به شورا، جوياى اين مطلبند كه زمين هايى كه از طرف ادارۀ عمران در سال 1359 به دستور شوراى انقلاب اسلامى، به مردم واگذار گرديده و در آن ساختمان شده است. اين زمين ها به صورت باير متعلق به چند مالك بزرگ بوده كه چند سال قبل در آن كشت مى شده است و از طرف ادارۀ عمران تفكيك شده و در اختيار مردم مستضعف و كم درآمد، در صورت نداشتن خانه قرار گرفته، و زمينى هم كه قبلاً از طرف پدر مالكين جهت مسجد وقف گرديده، عيناً از طرف ادارۀ عمران جهت ساختمان مسجد، در اختيار مردم قرار داده شده است:

1. زمين هاى مزبور از نظر شرع چگونه است؟

2. آيا زمين مسجد مذكور را مى توان جهت ساختن مسجد - بدون مراجعه به مالكين اصلى - شروع به ساختمان نمود؟ در ضمن از ادارۀ عمران مجدد سؤال شد كه اين زمين ها طبق قانون لغو مالكيت اراضى شهرى، از مالكين بزرگ، مصادره گرديده است.

بسمه تعالى، اگر احتمال مى رود كه مسئولين مطابق ضوابط شرعى رفتار نمودند، تصرفات بى اشكال است.

[سؤال 9333] 5155

بسمه تعالى

مرجع عالى قدر شيعه، حضرت مستطاب، آيت الله العظمى حاج آقا سيدروح الله موسوى خمينى، مدّ ظله العالى، خواهشمند است نظر مبارك را در مورد سؤالات زير مرقوم فرماييد:

ص: 180

در رشت محله اى به نام كوى شهيد رجايى، نام گذارى شده است. صاحب قبلى زمين، يك فرد سرمايه دار جهود فرارى است. اين محل بيش از سه هزار خانۀ مسكونى دارد و تمامى شهر او را شناخته اند و همه زمين هاى اين محل را جهود فرارى خريدارى كرده بود و با اين كه در رژيم گذشته به ايشان مراجعه كرده بودند كه زمين در اختيار مسلمانان قرار دهيد، تا مسجدى بنا گردد، در جواب گفتند اگر مسلمانان مى خواهند مسجد درست كنند، مى بايستى زمين خريدارى نمايند و از دادن زمين براى ساختمان مسجد خوددارى مى كرد. در حال حاضر شخص نامبرده فرارى است و زمين هاى وى مصادره شده است. در حدود يك هزار متر مربع از همان زمين ها، جهت احداث مسجدى به نام امام موسى بن جعفر عليه السلام، از سازمان عمران اراضى دريافت شد و حاج آقا احسان بخش هم قبول زحمت فرمودند اولين كلنگ آن را به زمين زدند. توضيح اين كه جهود فرارى در گذشته به اسرائيل كمك مالى مى كرد. نظر شما در اين مورد چيست؟

بسمه تعالى، اگر احتمال برود كه مصادره مطابق ضوابط شرعى انجام گرفته است، اشكال ندارد.

[سؤال 9334] 5156

بسمه تعالى 17 / 12 / 1358

محضر مبارك رهبر عظيم الشأن اسلام، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى، پس از اهداى عرض سلام و تحيّات وافره؛ استدعا داريم به چند سؤال ذيل پاسخ فرماييد:

1. اموال چه كسانى را مى شود مصادره كرد؟

بسمه تعالى، اموالى كه از غير طريق حلال در دست كسى باشد، بر طبق موازين شرعى از او گرفته مى شود.

2. آيا تحصيل ثروت از راه حلال در اسلام حد معينى دارد؟

بسمه تعالى، حد آن تحصيل از راه حلال و مراعات وظايف شرعيه در مال است.

ص: 181

3. اگر كسى زمينى را از مال حلال خريده باشد يا به ارث به او رسيده باشد، چه در شهر چه خارج شهر، آيا بالاجبار مى شود از او گرفت؟

بسمه تعالى، جايز نيست.

4. اگر كسى زمين موات را احيا كرد و به صورت باغ يا زراعت درآورد، مى توان بالاجبار از او گرفت؟

بسمه تعالى، جايز نيست و رسيدگى موكول است به دولت اسلامى و مراعات مقررات لازم است.

5. اگر كسى دو عدد منزل داشته باشد و به يكى از آن دو احتياج داشته باشد، آيا منزل ديگر را جبراً مى شود از او خريد يا اجاره كرد؟

بسمه تعالى، جايز نيست.

6. اگر كسى مثلاً ده جريب زمين دارد و خودش يا قدرت زراعت كردن ندارد يا نمى خواهد مباشرت

كند، آيا مى تواند كسى را اجير كند براى زراعت يا به كسى اجاره دهد و مال الاجاره دريافت نمايد يا بايد به او گفته شود حتماً بايد اجرت المثل را دريافت كنى؟

بسمه تعالى، موقوف به رضايت مالك است.

7. چه نوع موسيقى در اسلام حرام است؟

بسمه تعالى، موسيقى مطلقاً حرام است.

8. در مساجد يا غير مساجد، غير از اهل علم كسى حق دارد امام جماعت بشود؟

بسمه تعالى، اين عمل تضعيف مقام روحانيت است و نبايد بشود.

9. آيا زمين هايى كه مالك معين داشته و قنات هاى آن ها خشك شده، بدون رضايت مالك آن، مى تواند

كسى تصرف كند و در آن خانه بسازد؟

بسمه تعالى، باقى بر ملك مالك است؛ مگر از آن اعراض كرده باشد.

[سؤال 9335] 5157

بسمه تعالى

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى رهبر كبير انقلاب، امام خمينى، زيد عزّه

پس از عرض سلام، خواهشمند است كه به سؤال زير پاسخ مرقوم فرماييد.

در خيابان فردوسى تهران، كوچۀ برلن زمينى است متعلق به مرد يهودى كه فرارى مى باشد و بنياد مستضعفان در اختيار گرفته و مغازه هاى متعددى ساخته و سرقفلى

ص: 182

دريافت داشته و اجاره مى دهد؛ اين جانب هم يكى از آن مغازه ها را اجاره نموده ام. آيا اجازه تصرف و كسب در آن مغازه مى فرماييد يا خير؟ در هر صورت، جواب را مرقوم فرماييد.

بسمه تعالى، اگر احتمال مى دهيد كه مسئولين مربوطه بر طبق ضوابط شرعى در مورد زمين و مغازه هاى مذكوره رفتار نموده باشند، تصرفات براى شما اشكال ندارد.

[سؤال 9336] 5158

بسمه تعالى

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى

احتراماً؛ به عرض مى رساند زنى هستم با پنج فرزند، كه چند سال است شوهرم زندگى خانوادگى را ترك كرده و عيال ديگرى گرفته، حتى خرجى هم به ما نمى دهد.

به واسطۀ نداشتن محل سكونت، به سازمان اراضى شهرى استان فارس مراجعه كردم. پس از مدتى قطعه زمينى را به ما دادند، كه براى مبلغ پولى كه مى خواستند احتياج به كمك داشتم، تا بالاخره به هر ناراحتى بود آن مقدار پول را تهيه كرده و زمين مذكور را تحويل گرفتم. بعد از تحويل گرفتن، متوجه شدم كه زمين مذكور از نوع مصادره است. بعضى از مؤمنين اظهار مى كردند كه زمين مصادره اى اشكال دارد، فلذا دنبال صاحب زمين رفته و پس از مدتى صاحب زمين را پيدا كردم. اظهار نموده كه زمين متعلق به هجده نفر است و اظهار نارضايتى كرده است. خواهشمند است مرقوم فرماييد كه زمين مذكور براى من مباح است يا خير؟ و در صورتى كه مباح نيست، آيا راه شرعى براى تصرّف زمين وجود دارد؟

خداوند سايه مباركتان را بر سر همه مسلمين جهان مستدام بدارد.

بسمه تعالى، اگر احتمال مى دهيد كه مصادره، بر طبق موازين شرعى انجام گرفته، تصرفات شما اشكال ندارد.

ص: 183

ضمان در ملحقات به غصب

[سؤال 9337] 5159

بسمه تعالى

حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دام ظله

1. اگر كسى چيزى را از جايى بردارد - مثلاً از دكان - با اذن مالك يا بدون اذن، و تلف شود يا بشكند، آيا ضامن قيمت يا مثل آن است؟

بسمه تعالى، اگر به منظور خريد، جنسى را بردارد كه نگاه كند و در دست او پيش از خريد تلف شود، ضامن است و در قيميات، قيمت و در مثليات، مثل بايد به صاحب جنس بدهد.

2. در حساب سال خمس، مناط سال شمسى است يا قمرى؟

بسمه تعالى، مى تواند سال شمسى قرار دهد و ميزان سال شمسى است.

3. اعلان و تعريف لقطه به نوشتن كاغذى و چسباندن به ديوار حاصل مى شود يا نه؟

بسمه تعالى، ميزان، صدق عرفى تعريف و اعلان است.

4. ازدواج با زنانى كه معلوم نيست اهل كتاب مى باشند به طور دائم يا موقت، در بلاد كفر چگونه است؟

بسمه تعالى، با زن كتابيه مى تواند ازدواج موقت نمايد.

5. قصد خروج يك ساعت و دو ساعت در سفر آيا در تمام ده روز يك مرتبه است يا چند مرتبه هم اشكال ندارد؟ و در صورت بيشتر بودن - مثلاً 5 ساعت - حكم او چيست؟

بسمه تعالى، قصد خروج يك يا دو ساعت براى يك بار مضر نيست و زايد بر آن مضر است.

[سؤال 9338] 5227

2. كسى مال فروشى خود را در اختيار وتحويل شخص ديگرى مى گذارد كه زمانى در نزد او باشد و به اوضاع و صفات آن اطلاع يابد تا اگر پسنديد، معامله را انجام دهند؛

ولى تصادفاً بدون تفريط، تلف شده. آيا شخص تحويل گيرنده، ضامن است و يا به عهدۀ خود صاحب مال است.

بسمه تعالى، چنانچه به رسم امانت و يا عاريه پيش او گذارده، ضامن

ص: 184

نيست؛ ولى اگر به عنوان اين كه بپسندد و بخرد به او داده شده، ضامن است.

[سؤال 9339] 5160

بسمه تعالى 24 / 9 / 1361

دفتر حضرت امام و رهبر نمونۀ جهان

با نهايت احترام؛ مردى هستم 48 ساله، از 12 سالگى نمازخوان و روزه بگير هستم. دو بار به خانه خدا رفتم. خودم با فرزندم در بسيج هستم و فرزند ديگرم در سپاه است. از سال 1357 تمام وقتم در خدمت مردم، شورا، مسجد و تعاونى هستم؛ اما در سال 1344 در شركت ساختمانى بودم. كارمند پيمانكار بودم و كارفرما ارتش بود. با شاه و پدر ملعونش مخالف بودم، لذا از سربازى فرار كردم. به علت مخالفت با رژيم و عادت خيلى پيمانكاران آن موقع، در حدود 60 يا 80 يا 100 هزار تومان با نظر پيمانكار با دست بنده به ارتش وقت و به نفع پيمانكار حساب سازى كرديم. به بنده پنجاه هزار ريال غير از حقوق ماهانه ام كه در ماه 7000 ريال بود دادند. ناراحتم، نادم هستم، پشيمانم، بفرماييد چه خاكى به سر كنم. مالم تخميس شده است. مقلد امام و نوكر حضرت سيدالشهدا هستم، پول نمى گيرم. از سال 1357 در انقلاب هستم و تمام محل خبر دارند. مرا نجات بدهيد. خواستم جبهه بروم امام جماعت رضايت نداد گفت اگر برويد كار محل كه مسجد ما - مسجد مادر است - فلج مى شود. شرمنده ام كه وقت شما را گرفتم. استدعا دارم جواب بدهيد.

خدايا، خدايا، تا انقلاب مهدى خمينى را نگهدار، به اميد پيروزى اسلام

بسمه تعالى، اگر وجه مذكور يا هر مقدار آن به دست شما به پيمانكار رسيده، ضامن هستيد و بايد به صندوق ارتش واريز نماييد.

[سؤال 9340] 4178

4. اگر فردى از طريق حرام (رشوه و ربا...) مال جمع آورى كند و همسر و

ص: 185

فرزندانش هم از همين مال آميخته به حرام امرار معاش كنند؛ حكم همسر و فرزندان - در صورتى كه هيچ ممر معاش ديگرى نداشته باشند - چه خواهد بود؟ آيا آنان هم مورد عذاب الهى قرار خواهند گرفت؟

بسمه تعالى، اگر تصرف كننده بداند كه مال مورد تصرف او مخلوط به حرام است، تصرفات او در آن مال حكم غصب دارد.

وجوب برگرداندن چيزى كه غصب شده

[سؤال 9341] 5161

بسمه تعالى 16 / 4 / 1361

برادرى يك مسأله دارد كه از اين قرار است در وقتى كه نمى دانسته و متوجه نبوده مال كسى را كه گويا بهايى هم بوده خورده و يا سرقت نموده و او هم اكنون در خارج از كشور است و مقدارى از اموالش را دولت در اختيار گرفته آيا اين برادر كه مى خواهد خود را تطهير كند چگونه ممكن است؟ در خاتمه از خداوند قادر متعال خواستارم كه انقلاب اسلامى ايران را به رهبرى امام عزيز به پيروزى نهايى برساند و دشمنان اسلام را به دست مسلمانان خوار و ذليل بگرداند و امام خمينى را تا انقلاب حضرت مهدى عجل الله تعالى فرجه براى ما حفظ فرمايد.

بسمه تعالى، به ورثه مسلمان او رد كند و اگر ندارد به حاكم شرع مراجعه نمايد.

[سؤال 9342] 5162

بسمه تعالى

محضر حضرت آيت الله العظمى خمينى دام ظله

شخصى مال را دزدى كرده، بعداً پشيمان شده، حالا مى خواهد اين مال را از گردن خود خلاص كند، حالا از صاحب مال يا خجالت مى كشد يا مى ترسد كه خطر ديگرى

ص: 186

به وجود بيايد، اين شخص چه بايد بكند؟ شما امر بفرماييد.

بسمه تعالى، مال را به هر وسيله هست بايد به صاحب آن ردّ كند هر چند صاحب مال ملتفت نشود كه دزدى واقع شده و اين مال همان مال دزدى است.

[سؤال 9343] 5163

بسمه تعالى

شخصى در زمان سابق از بعضى سازمان هاى دولتى مبلغى پول برداشته، الآن كه نادم شده و مى خواهد پول را رد كند بايد به كى بدهد چون اگر بخواهد به خود آن سازمان رد كند راهى ندارد.

بسمه تعالى، بايد به صندوق دولت رد كند و مى تواند به صندوق هايى كه جهت عمران و آبادى عمومى است از قبيل جهاد سازندگى واريز نمايد.

[سؤال 9344] 5164

بسمه تعالى

شخصى به خاطر حسن نيتى كه سپاه به شخصى داشته او جنس مى خريده و به صورت گران به سپاه مى فروخته حالا سخت پشيمان است. اگر چنانچه فرض كنيم شما موافقت كرديد به اين كه به صورت اقساط برگرداند، بعد از پرداخت تمام اموال مسروقه و يا در حين پرداخت دولت پى ببرد به اين سرقت تكليف چه مى شود و چه جوابى آيا مى تواند بگويد من به صورت اقساط برگردانم يا نه؟ به هر حال استدعا داريم كه هرچه زودتر جواب خود را بدهيد چون اين آقا مريض شده و سخت در عذاب روحى قرار گرفته. و همچنين زن و فرزند ايشان در اين منزلى كه ساخته نماز خوانده اند آيا نماز آن ها باطل است؟

بسمه تعالى، بايد آنچه را سرقت كرده به محل آن برگرداند و در فرض سؤال نماز در خانه مذكور باطل است.

ص: 187

[سؤال 9345]5165

بسمه تعالى

حضور مبارك مرجع عالى قدر و رهبر كبير انقلاب، امام خمينى

1. اين جانب كه به منظور تحصيل در شهرستان شيراز، مدت سه سال دور از خانواده به سر مى بردم، به علت معاشرت با دوستان ناباب دچار انحرافاتى گرديدم؛ از جمله دزديدن تعدادى آب پرتقال و كنسرو ماهى از چند سوپر ماركت شيراز، با وجود آن كه قدرت خريد آن ها را داشتم؛ اينك كه با پيروزى انقلاب، تحولى در من ايجاد شده و از درگاه خدا طلب مغفرت نموده ام، در مورد چگونگى پرداخت حق الناس و تكليف شرعى اى كه در اين مورد بر عهدۀ من است، از آن حضرت تقاضاى تعيين تكليف دارم. به اميد آن كه توبه ام نزد خداوند مقبول افتد.

بسمه تعالى، ضامنيد و بايد از عهدۀ آن برآييد.

[سؤال 9346]

2. در مورد مسأله اول تقاضامندم تكليف را در حد امكان به صورتى تعيين بفرماييد كه با توجه به فرار بسيارى از سرمايه داران به خارج (كه احتمالاً برخى از صاحبان مغازه هاى نامبرده در ميان آنانند) و نيز حفظ آبروى بنده، از عهده خارج نباشد. بهاى كل اموال مسروقه نيز حداكثر از سيصد تومان متجاوز نيست.

بسمه تعالى، با تمكن بايد به همان جايى كه از آن برداشته ايد برگردانيد؛ و اگر اموال مصادره شده، به بنيادهاى مربوط مراجعه نماييد؛ و اگر برگرداندن به مالك ممكن نيست و مصادره نشده، از طرف مالك به فقرا صدقه دهيد.

3. در مورد مسأله 1347 رسالۀ آن حضرت كه فرموده ايد: «مسافرى كه قصد كرده ده روز در محلى بماند، اگر بيش از ده روز در آن جا بماند، تا وقتى مسافرت نكرده، بايد نمازش را تمام بخواند و لازم نيست دوباره قصد ماندن ده روز كند». خواهشمندم تعيين فرماييد كه مقصود از مسافرت در اين جا، طى كردن حد شرعى است، و يا گذشتن از حد ترخص هم مسافرت محسوب مى شود؟

بسمه تعالى، منظور، سفر شرعى به مقدار مسافت است.

ص: 188

[سؤال 9347]5166

بسمه تعالى 8 / 6 / 1361

محضر مبارك حضرت آيت العظمى خمينى، پس از اهداى سلام و درخواست سلامتى آن امام عزيز از درگاه منان

اين جانب در سال 1352 به عنوان حسابدار در حجرۀ يكى از تجار تهران مشغول كار بودم. صاحب حجره كه كارخانۀ روغن كشى اتومبيل نيز داشت، در ظاهر شخصى مسلمان و حاجى بود و بعضى از كارهاى خيريه را انجام مى داد. پس از مدتى متوجه شدم كه حساب افراد ضعيفى را كه مثلاً بشكه خالى فيلتر روغن و غيره به او مى دادند، كم مى كرد و چون سواد نداشتند مثلاً صد كارتن فيلتر را هشتاد كارتن حساب مى كرد و خيلى از تخلفات. پس از مدتى اين جانب هم كه فاقد آگاهى بودم آلوده شدم و مقدارى از مال وى را به صورت چك يا سفته و وجه نقد برمى داشتم و در حدود سال 1354 ترك كار كردم و با آشنايى كه با يكى از روحانيت مبارز - كه هم اكنون امام جمعه رامهرمز است - داشتم در جهت مطالعات اسلامى و انقلابى بر آمدم. اكنون متوجه شدم كه اين عمل درست نبوده و آن حاجى نيز فوت نموده، ولى ورثه شخص مذكور حيات دارند. تكليف اين جانب از نظر شرع مقدّس اسلام چيست؟ استدعا دارم، اوامر شرعى در اين مورد صادر گردد تا به تكليف خود عمل نمايم.

بسمه تعالى، آنچه از اموال صاحب حجره را برداشته ايد بدون وجه شرعى، بايد در فرض مسأله به ورثۀ او بدهيد.

[سؤال 9348] 5167

بسمه تعالى 8 / 7 / 1361

ضمن عرض سلام، دو مسأله شرعى داشتم. اين جانب چندين سال است كارمند دولت هستم. در طول مدت خدمتم چندين بار به عللى، كار محوّله را صحيح و كامل انجام نداده ام، ولى پولش را دريافت كرده ام، و مدتش چند ماه مى باشد.

ص: 189

1. آيا مى بايست براى جبران آن، فقط در همان اداره كار كنم، يا اين كه اگر در يكى از ارگان هاى رسمى دولت كار كنم، درست است؟

2. اگر بخواهم همان مقدار پول را كه گرفته ام و دينم را ادا نكرده ام، بپردازم اين پول را بايد چگونه و در كجا و با چه اسمى (منظور رد مظالم) بايد بپردازم؟ و آيا مى توانم به دفتر امام در قم بدهم؟

بسمه تعالى، اگر كار محوّله را انجام نداده ايد، پولى كه در مقابل آن گرفته ايد را، بايد به همان محلى كه از آن گرفته ايد مسترد داريد.

[سؤال 9349] 3389

3. اگر مردى در يكى از بانك هاى خصوصى زمان طاغوت مشغول كار بوده و طبق عادت آن زمان به خواست طاغوتيان عمل كرده (به دليل ندانستن مسائل شرعى) و در كارش اختلاس نموده، حال كه انقلاب شده توبه كرده و پشيمان شده، آيا اين شخص چون توبه نموده بايد پول را به بانك كه در حال حاضر بانك دولت جمهورى اسلامى ايران است بپردازد يا خير؟

بسمه تعالى، بايد پولى را كه به بانك بدهكار شده به همان بانك رد كند.

[سؤال 9350] 5168

بسمه تعالى 15 / 12 / 1361

محضر مبارك امام امت و بنيان گذار جمهورى اسلامى ايران

ضمن عرض سلام و دست بوسى، مخلص، يكى از افراد ارتش طاغوتى سابق و ارتش جمهورى اسلامى ايران بودم كه تازگى ها بازنشسته شدم. در ارتش سابق در اثر ضعف ايمان و موقعيتى كه به وجود آورده بودند و يا به دليل عُقده هاى فراوان و گاهى احتياجات، دزدى در ارتش مرسوم بود كه من هم ناچاراً از اين امر مستثنا نبودم، البته بر خلاف ميل باطنى خودم. در هر صورت من اقلام خرده ريزى مثل (باطرى چراغ قوه، رنگ، انبردست، كاغذ و خودكار، قفل، تخته، گالن بنزين، قيچى، كپسول

ص: 190

آتش نشانى، چسب، چاقو، پيچ گوشتى، سيم و كابل، هويه، ميخ، و خرده ريزهايى كه يادم نيست از اموال ارتش تا زمان قبل از انقلاب دزدى كردم كه مقدارى از آن ها را به ديگران بذل و بخشش نمودم و بعضى ها هم مصرف شده و از بين رفته است و بعضى از آن ها هم هنوز هست و استفاده مى كنم. البته بعضى از اين اقلام مال كشور شيطان بزرگ بود و زيادى آمده بود كه من برداشتم. در هر صورت من تازه مسلمان كه در اثر رهبرى هاى پيامبرگونه آن رهبر بزرگوار بعد از انقلاب بيدار شده و پى به قيامت اعمال خود برده ام تنم طاقت آتش جهنم الهى را ندارد و تصميم گرفته ام تمام اموالم را از لحاظ خمس و مال امام حلال و حرام پاك نمايم. ناگفته نماند كه چندى پيش جريان را كتباً با حاكم شرع شهرستان كرج جناب حجت الاسلام انصارى در ميان گذاشتم و يادآور هم شده بودم كه بقيه اقلام را كه هنوز هست و استفاده مى كنم اگر برگردانم ممكن است ديگران ببرند، ولى دوست دارم كه داشته باشم و مبلغ تقريبى آن ها را هم به هر نحوى كه صلاح باشد پرداخت كنم. البته نظر كلى ايشان ريختن مبلغ تقريبى آن ها به يكى از حساب ها مثل جنگ زدگان و حساب 100 امام بود. حالا اگر امام عزيزمان نظريه ايشان را تأييد مى فرمايند با لطف پدرانه خود بفرماييد كه پول تقريبى آن ها را به كدام حساب واريز نمايم. بهتر است تا اين دم آخر فكر من از ناپاكى ها و آلودگى ها تا حدودى راحت باشد و اگر امام عزيز نظريه ديگرى دارند امر بفرمايند تا اطاعت شود.

در خاتمه از خداوند متعال طول عمر امام عزيزمان را از خداوند مسئلت دارم كه يك ملّتى را از بدبختى ها و انحرافات نجات دادند و به سوى زندگى سالم اسلامى رهنمون شدند.

بسمه تعالى، اموال موجود را بايد به هر نحو امكان دارد به محلى كه از آن برده ايد برسانيد و از عهدۀ آنچه از بين رفته برآييد و به همان محل ادا كنيد.

ص: 191

[سؤال 9351] 5169

بسمه تعالى

دفتر محترم حضرت آيت الله العظمى امام خمينى مدّ ظله العالى

محترماً معروض مى دارد اين جانب قبل از انقلاب در كارخانه اى مشغول كار بوده ام و مبلغى پول و ابزار بدون اذن كارفرما از اين كارخانه برداشتم، اكنون قصد دارم كه پول و ابزار را به صاحبانش عودت دهم لكن كارفرمايان از كشور فرارى شده اند و كارخانه ملى شده است، آيا اكنون مى توانم پول و ابزار را در اختيار اين كارخانه كه در حال حاضر ملّى شده است بگذارم؟ ضمناً مقدارى از ابزار مفقود شده آيا مى توانم قيمت آن را مسترد نمايم؟ و من الله التوفيق

بسمه تعالى، شما ضامن هستيد و لازم است به كارخانه مسترد نماييد.

[سؤال 9352] 5170

بسمه تعالى 14 / 12 / 1361

قم، دفتر امام، بنده دو مسأله شرعى به شرح زير عنوان مى كنم:

1. در دورۀ تحصيل خارج از كشور قبل از پيروزى انقلاب، گه گاهى پيش مى آمد كه از فروشگاه هاى آن جا اجناسى بدون پرداخت پول برداشته مى شد، يا از كتابخانه هاى عمومى دانشگاه، چند جلد كتاب برده مى شد و ديگر تحويل نمى گشت. در حال حاضر، با توجه به اين مطلب كه به صاحبان اصلى شان، در انگلستان دسترسى نيست، حكم تصرّف اين اجناس و كتاب ها چگونه است؟ اگر كتاب ها را با وجود مختلف بودن كتابخانه ها، بتوان پست نمود، نمى توان صددرصد مطمئن بود كه در راه تلف نشود و به دست صاحبان اصلى برسد. همچنين احتمال انحلال بعضى از كتابخانه ها و به دنبال آن، تعطيلى قسمتى از بخش هاى آموزشى دانشگاه، و ادغام در ديگران وجود دارد. خبر تعطيلى بخش هايى از دانشگاه را، از طريق يكى از دوستان شنيده ام. و از جزئيات آن ها اطلاعى ندارم. اجناس از فروشگاه هاى مختلف بوده، و

ص: 192

تهيۀ ارز خارجى هم مشكل است. تازه نحوۀ ارسال و ميزان مبلغ هر فروشگاه هم به دقّت مشكل است.

سال پيش در منزل آقاى پسنديده، در اتاقى كه وجوهات شرعى را مى پردازند، از يكى از آقايان كه همين گونه مسائل را جواب مى دادند، پرسيدم. گفتند كه اين گونه اموال - چون از غير مسلمان به دستمان رسيده - جزء غنائم هستند و بايد خمس اين اموال را بپردازى. بنده هم خمسشان را پرداختم. امسال شنيده ام كه اصلاً مسأله برخلاف است و بايد اصل مال را به صاحبانش برگرداند.

حال با توجه به مشكل بودن اصل استرداد مال به صاحبان اصلى، و با توجه به ردّ خمس اين اموال، تكليف بنده چيست؟ آيا باز مسئول پرداخت وجوهى هستم؟ و اگر مسئول هستم، چگونه اين دين از من برداشته خواهد شد؟ لطفاً جواب را مرقوم فرماييد.

بسمه تعالى، اين عمل جايز نيست و موجب ضمان است، و نسبت به گذشته اگر امكان برگرداندن نيست، بر شما چيزى نيست.

2. در دورۀ تحصيل داخل و خارج از كشور، از يكى از مؤسسات دولتى آن رژيم، به نام بنياد پهلوى وام هايى دريافت كرده ام. در آن دوره، دانشجويان اين وام را دريافت مى كردند تا پس از اشتغال، ده درصد حقوق خود را بپردازند. البته در بين دانشجويان رسم بر اين بود كه اين وام ها را به علت اين كه وابسته به رژيم و دربار بود خود را عملاً موظّف به پرداخت نمى دانستند و پس از اشتغال، پولى به بنياد پهلوى نمى دادند.

الآن كه وضع فرق كرده، دولت اسلامى شده است و بنياد پهلوى سابق كه به بنياد علوى تغيير نام يافته و درخواست تأديه وام خود را نموده خود را موظّف به پرداخت اين گونه وام ها مى دانم. ليكن با توجه به سابقۀ ذهنى از بنياد پهلوى سابق از ميزان صحت و سلامت اين بنياد، جايگاه آن در ميان نهادهاى دولتى، چگونگى وابستگى و ارتباط اين مؤسسه نسبت به ساير مؤسسات و وزارتخانه هاى دولتى، و نيز صلاحيت و صالح بودن افراد دست اندركار آن جا برايمان مشخص نيست و نمى دانم واقعاً با پرداخت اين وام ها، مبالغ به موضع اصلى خود - كه تحصيل دانشجويان است - برمى گردد يا نه و اين گونه مبالغ، حيف وميل نمى گردند يا نه. راهى براى حصول اطمينان جهت رفع ترديد وجود ندارد. با

ص: 193

اين وجود هيچ گونه هم مايل نيستم كه دينى از ديون فردى و اجتماعى بر ذمه ام باشد. نمى دانم آيا مى توانم اين وام را به نهاد دولتى مطمئن ترى بپردازم، كه مصارف وجوهش برايم شناخته شده است يا آن را در اختيار دفتر امام يا هر جايى كه شما اعلام بفرماييد، قرار دهم؟ گرچه بنياد علوى از تعقيب وام خود دست بردار نبوده و اقداماتى جهت دريافت وام خود، به عمل خواهد آورد.

با توجه به توضيحات فوق، آيا باز موظّف هستم كه وام خود را به همان مؤسسه بنياد علوى بپردازم، يا راه ديگرى وجود دارد؟ در صورتى كه راه ديگرى وجود دارد، چگونه مى توان موضوع را براى بنياد علوى توجيه نمود، تا از تعقيب وام خود دست بردارد؟ جواب را مرقوم فرماييد. با تقديم احترام

بسمه تعالى، اگر بنياد جديد، همان مؤسسه سابق است كه از آن وام گرفته ايد، بايد به او بپردازيد.

[سؤال 9353] 5171

بسمه تعالى 19 / 5 / 1361

با عرض سلام و تحيات فراوان؛ چون مسأله زير براى يكى از مقلدين امام خمينى - روحى فداه - پيش آمده آن را بيان فرماييد.

به عرض مباركتان مى رساند كه در زمان طاغوت شخصى كه خردسال بوده مقدارى از اموال عمومى را مصرف نموده به عنوان مثال: در پست ادارۀ برق رفته سيم هاى مسى بى فايده و امثال آن را جمع كرده و فروخته است و يا كاغذهاى اطلاعيه اى را كه در آن زمان براى امور مختلف مملكتى بوده و دست بزرگ ترها بوده براى استفاده برداشته و مثلاً به قصابى فروخته و يا از كاغذهاى امتحانى دبيرستانى به طور شخصى استفاده كرده و مقدار مختصرى پول به دست آورده است.

تمام اين موارد و امثال آن از روى جهالت و نادانى بوده حال اين شخص مى خواهد خود را برى ء الذمه كند. و زمانى كه اين امور و امثال اين ها را مرتكب شده در اوان بلوغ يا بعد از بالغ شدن بوده است. چون اين مسائل مربوط به حكومت طاغوتى بوده و هم اكنون بحمدالله حكومت، اسلامى است؛ لطفاً راهنمايى بفرماييد كه براى برى ء الذمه شدن شخص مذكور چه مقدار پول و به چه حسابى واريز كند و يا به

ص: 194

كجا بفرستد و يا...؟ با توجه به اين كه مقدار دقيق آن پول ها را نمى داند، حداكثر در نظر بگيرد يا حداقل؟

بسمه تعالى، اجناس برداشتى را ضامن است. بايد عين يا قيمت آن را به بيت المال برگرداند.

[سؤال 9354] 5172

بسمه تعالى 10 / 3 / 1361

سلام به پيشگاه مبارك امام بزرگوار، خمينى كبير، اميد و نور چشم مردم ايران

اين جانب در تاريخ پانزدهم بهمن ماه سال 1357 مبلغى بين 22 تا 24 هزار تومان (چون مبلغ دقيق آن را شك دارم، ولى اطمينان دارم از 22 هزار تومان كمتر و از 24 هزار تومان بيشتر نبوده) از ارتش دريافت نمودم تا به شركتى كه چند دستگاه بى سيم قبلاً براى ارتش تعمير كرده بود پرداخت نمايم. شركت مذكور اسرائيلى بود و به وسيله چند نفر يهودى اداره مى شد. به محض پيروزى انقلاب شركت تعطيل و سردمداران آن فرار كردند. اين پول پيش من ماند. قبل از انقلاب زمينى كه در منطقۀ افسريه خارج محدوده، داشتم با فروختن وسايل زندگى و مقدارى قرض از فاميل توانستم يك چهار ديوارى بسازم. چون خيلى بدهكار بودم اين پول را به قرض هايم دادم و دائماً در فكر اين بودم كه هر طور شده وام بگيرم و هر وقت مبلغ فوق به دستم رسيد كسب تكليف نمايم. مدت ها قبل تقاضاى وام حقوقى نمودم. ماه گذشته مبلغ 26 هزار تومان وام حقوقى گرفتم. هر ماه 570 تومان به مدت 45 ماه از حقوقم كسر مى شود. پنج سر عايله دارم و حقوق دريافتى من 5200 تومان است. منتظر جواب هستم كه:

اول؛ مبلغ كل پول كه شك دارم مشخص شود.

دوم؛ اين كه پارسال 1500 تومان كمك به جنگ زدگان دادم و گفتم 500 تومان از خودم و هزار تومان از پولى كه براى شركت از ارتش گرفتم.

ص: 195

سوم؛ اين كه پولى كه پيش من هست چه كار كنم؟

بسمه تعالى، پول را بايد به ارتش برگردانيد و دادن به جنگ زدگان كافى نيست.

[سؤال 9355] 1862

2. مسأله ديگرى كه مى خواهم سؤال كنم اين است كه چون شوهر من نظامى است در دوران طاغوت لعنتى - حدود بيست سال پيش - گاهى شوهرم از اداره غذا مى آورد منزل، من و بچه هايم مى خورديم و يا اجناسى را به منزل مى آورد مثل خودكار و غيره كه من چون اول آگاه نبودم از آن ها استفاده كرده ام. البته حدود دوازده سال است كه توسط يكى از اقوام، نسبت به ماهيت كثيف و منحوس پهلوى آگاهى پيدا نمودم؛ لذا حالا نمى دانم كه من بايد رد مظالم بدهم يا خير؟ البته با چند تن از روحانيون آشنايى دارم ولى چون خجالت مى كشم اين مسائل را نزد آن ها مطرح كنم، لذا از شما تقاضا مى كنم كه تكليف من را در اين رابطه معلوم فرماييد كه چه كار كنم كه دينم ادا شود؟

بسمه تعالى، هر مقدار از مال دولت كه يقين داريد بدون رعايت مقررات دولت استفاده كرده ايد، بايد به صندوق همان بخش دولتى واريز نماييد.

[سؤال 9356] 5173

بسمه تعالى

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى مدّ ظله

شخصى مال كسى را غصب كرده آمده در نجف اشرف از وطن خود، خيال برگشتن ندارد، اين مال به حاكم شرع رد مظالم داده، اتفاق افتاد رفت به وطن يا صاحب مال آمد در نجف اشرف از اين شخص مال خود را مطالبه كرد، شخص غاصب دوباره به صاحب مال هم چيزى بدهد يا همان رد مظالم كفايت مى كند؟ شما بيان فرماييد.

بسمه تعالى، براى صاحب مال ضامن است و مورد مذكور از موارد ردّ مظالم نيست.

ص: 196

[سؤال 9357] 718

2. كسى كه در كودكى اشياى مختصرى را از ديگران برداشته، لازم است مستقيماً از آن ها حلاليت بطلبد و آن مال را به وى بدهد يا اگر بداند او به هر حال راضى مى شود، به نحو ديگرى مى تواند آن را ادا كند؟

بسمه تعالى، به هر نحو يقين كند كه صاحب مال راضى است، مى تواند عمل نمايد.

[سؤال 9358] 5174

بسمه تعالى 6 / 10 / 1361

محضر مبارك رهبر بزرگ انقلاب اسلامى ايران، حضرت امام خمينى، مدّ ظله

در زمان تظاهرات عليه رژيم طاغوت، كالايى كه قيمت آن حدود دو هزار تومان بوده است، از منزل شخصى از افراد رژيم سابق كه مردم خانۀ او را خراب و آتش زده بودند، به دست اين جانب رسيده است و تا كنون مورد استفادۀ شخصى قرار گرفته است؛ شخص مذكور بعد از پيروزى انقلاب اسلامى، اعدام و خانوادۀ او به جاى ديگرى عزيمت كرده و دسترسى به خانوادۀ او مشكل است؛ حكم استفادۀ تاكنون و يا بعد از اين، از آن كالا چيست؟

بسمه تعالى، كالاى مسروقه بايد به ورثۀ او برگردد با مراعات مقررات دولت اسلامى.

[سؤال 9359] 1059

8. دو نفر گزارش دهندۀ سرقت مالى بوده اند. با سه نفر ديگر رفته اند و مال را دزديده اند. گزارش دهنده از مال چيزى نصيبش نشده. با توجه به اين كه خود گزارش دهنده ها در حمل بار شركت داشته و حالا يك نفر از آن ها به اشتباه خود پى برده و به صاحب مال رجوع كرده تكليفش چيست؟

بسمه تعالى، منوط است به رضايت صاحب مال و اگر يد بر تمام مال پيدا كرده ضامن تمام آن است.

ص: 197

[سؤال 9360]5175

بسمه تعالى

حضور محترم و ارجمند رهبر عزيزم و بنيان گذار جمهورى اسلامى ايران، حضرت آيت الله امام خمينى، دامت بركاته، سلام، به عرض شما مى رسانم:

من جوانى 21 ساله هستم. در تاريخ 1 / 12 / 1359 در خدمت سربازى در عمليات تنگه چزابه، به علت سرماى شديد يك اُوركت از سپاه گرفته بودم، ولى براى اين كه برادران سپاه خودشان به اين لباس احتياج داشتند و اين لباس نيز براى آن ها بود، از ما كه چند نفر بوديم تقاضاى اُوركت كردند ولى ما به آن ها نداديم و اين لباس ها چون مخصوص خودشان بود، گفتند اين ها را به ما بدهيد، ما به شما يك اُوركت ديگر مى دهيم. من به مدت 12 روز از تاريخ ذكر شده، به پايان خدمت 24 ماهه ام مانده بود؛ بعد كه من ترخيص شدم، چون كسى نبود كه از من تحويل بگيرد، من آن را با خود آوردم. حال از شما مى خواهم كه مرا راهنمايى كنيد كه آيا:

1. اين لباس را به چه كسى تحويل دهم؟

2. من بارها با اين لباس نماز خوانده ام، آيا نمازهاى من درست بوده يا نه؟

3. اگر بخواهم پول آن را بدهم، به كجا بدهم؟

4. پول آن به نظر شما چقدر مى شود؟

«و اكنون اين اُوركت به وسيلۀ برادرم در جبهه است».

خدايا، خدايا، تا انقلاب مهدى، خمينى را نگهدار

بسمه تعالى، لباس را بايد به مسئولين مربوطۀ سپاه تحويل دهيد و نمازهايى كه خوانده ايد بدون علم به غصب بودن لباس، صحيح است.

[سؤال 9361] 6542

3. چنانچه شخصى در اوان زندگى اش دزدى كرده است و منجر به مثلاً دستگيرى وى نشده است آيا مى تواند به عنوان (ردّ مظالم) در مقابل آنچه دزديده مبلغى

ص: 198

پرداخت نمايد؟ طريقۀ پرداخت چگونه باشد؟

بسمه تعالى، اگر طلبكار را مى شناسد بايد به هر نحو شده مال را به او برگرداند و در صورتى كه صاحب مال را به هيچ نحو نشناسد، بايد از طرف او به فقرا صدقه بدهد.

[سؤال 9362] 1285

2. شخصى در زمان گذشته مبلغى از بعضى مؤسسات دولتى برداشته الآن كه نادم شده و مى خواهد برگرداند اگر بخواهد به افرادى كه متصدى آن مؤسسات هستند بدهد اطمينان ندارد كه در صندوق دولت فعلى برود، لذا از محضر مبارك تقاضا كرده اند كه تكليف ايشان را معلوم فرماييد كه پول يا اجناسى كه از دولت سابق برداشته فعلاً به كجا تحويل دهد و اگر خود او فقير باشد راهى دارد كه به خودش برسد؟

بسمه تعالى، بايد به همان مؤسسه دولتى رد كند.

[سؤال 9363] 6817

2. معلمى ندانسته از پول تغذيه بچه ها در مدارس استفاده نموده است. مبلغ مزبور را چه كند؟

بسمه تعالى، مبلغ مزبور را ضامن است، بايد به هر نحو كه ميسور است برگرداند.

[سؤال 9364] 5176

بسمه تعالى 8 / 7 / 1358

حضور محترم رياست هيأت استفتائيۀ امام خمينى، عاجزانه درخواست مى كنم به سؤال اين جانب جواب دهيد:

شخصى در زمان طاغوت رئيس خانۀ انصاف بوده و مردم را جريمه كرده است. در سابق اين پول به دادگسترى داده مى شده است، ولى او پول را رد نكرده است. فعلاً كه اين پول پيش او مانده است، آيا بايد به دادگسترى رد كند يا به افراد جريمه شده و يا

ص: 199

به مخارج ده مى تواند برساند يا به مقام ديگرى بايد بدهد؟ در هر صورت جواب دهيد تا به آن عمل شود. متشكرم

بسمه تعالى، بايد به صاحبانش رد كند.

[سؤال 9365] 5177

بسمه تعالى 14 / 11 / 1358

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى، پس از مراسم دعاگويى، به شرف عرض عالى مى رساند:

در زمان طاغوت يك عده افراد از شركت نفت مقدارى اموال از قبيل سيم و لوله و آهن سرقت كرده اند كه مال بعضى هم خيلى قابل اهميت است. بعضى از اين افراد مستضعف و بعضى هم خيلى مستكبر و مالدار هستند. نسبت به اين اشخاص راجع به اين اموال چه دستور مى فرماييد؟ در ضمن چه عملى بايد كرد. بعضى هم در زمان انقلاب اين عمل را كرده اند. تمنا دارم جواب مرقوم فرماييد.

بسمه تعالى، بايد برگردانند.

[سؤال 9366] 5178

بسمه تعالى

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى مدّ ظله العالى

شخصى در حين مرض موت كه تقريباً شصت هزار تومان مقروض بوده و قدر زمينش به اندازه همين پول بوده است و مقدار سى هزار تومان ديگر به طور غصبى به مردم بدهكار بوده است، كه خودش البته از شدت جهالت در نظر نداشته است و بعضى از افرادى كه از مسائل شرعى آگاه نبوده اند به فرد مذكور گفته اند كه تو از سبب زمين خودت مستطيع هستى و حال آن كه مقدارى از زمين را به طور غصبى نيز در تصرف داشته است و بعد خودش در همين مرض فوت كرده است و وصيت نموده است كه ثلث از زمينم را بفروشيد و از جانب من به حج برويد و دو پسر صغير و يك

ص: 200

دختر صغير نيز دارد، آيا تكليف وصى و اقارب در اين باره چيست؟ پس آيا زمين غصبى و پول غصبى را به صاحبانش مسترد كند و يا اين كه حج برود در حالى كه اين ثلث زمينش هم حقوق مردم و خرجى مكه را ادا نمى تواند بكند. لطفاً جواب فرماييد كه كدامش مقدم است.

بسمه تعالى، آنچه غصب شده جزء تركه نيست، بايد به صاحبانش برگردد و آنچه كه از تركه محسوب است ثلث آن صرف وصيت و دو ثلث ديگر بين ورثه تقسيم مى شود و حج در فرض وجوب بايد انجام شود و اگر ثلث كافى نيست از اصل مال تكميل شود.

[سؤال 9367] 7002

7. اگر در جايى دولت كاملاً اسلامى نباشد، اموالى كه بدون اجازۀ دولت - يعنى بدون اجازه مسئولين همان شعبه - گرفته حكم اين اموال، حكم مجهول المالك يا معلوم المالك را دارد؟ بيان بفرماييد.

بسمه تعالى، بايد به همان شعبه رد كند يا از مسئولين مربوطه كسب اجازه نمايد.

[سؤال 9368] 5179

بسمه تعالى

سلام به حضور مبارك امام امت؛ اميد است كه حال امام خوب باشد، ان شاء الله.

غرض از مزاحمت اين بود كه در كشور كانادا كارت هاى به خصوصى وجود دارد كه بانك ها به بعضى افراد كه حساب پولى در بانك داشته باشند مى دهند و با وجود، اين كارت، بانك يك نوع اعتبار مالى به شخص مى دهد كه هر كجا خواست، خريد مى كند يا بنزين مى زند و كارت را نشان مى دهد و ديگر از او پول نمى گيرند. بعداً بانك براى شخص، صورت خريد يا بنزين را مى فرستد و او هم بايد بپردازد. حال بعضى از آقايان اين نوع كارت ها را دارند و از آن استفاده مى كنند و پول بانك يا شركت مربوط

ص: 201

به اين كارت را نمى پردازند و يا مثلاً روزى كه مى خواهند بيايند ايران با وجود آن كارت يك خريد كلى به اندازه 10 هزار تومان يا بيشتر يا كمتر مى كنند و مى آيند ايران، بدون پرداخت پول به شركت يا بانك كه همه صهيونيستى هستند. حكم شرعى در اين زمينه چيست؟

بعضى نيز حساب چكى در بانك باز مى كنند و جنس و يا هر چيز ديگر كه مى خواهند مى خرند و چك بى محل مى كشند و بعد هم نمى پردازند. اين گونه خريدها، از فروشگاه هاى بسيار بزرگ اين كشور است كه سراسر امريكا و كانادا هستند و همه هم صهيونيستى هستند. حكم شرعى آن چيست؟

بسمه تعالى، اين كار جايز نيست و موجب ضمان است.

[سؤال 9369] 5180

بسمه تعالى 19 / 4 / 1361

حضور محترم حضرت آيت الله العظمى امام خمينى - روحى فداه - سلام عرض مى كنم. در پناه امام زمان و در توجه ايشان بوده باشيد ان شاء الله

1. شخصى در جوانى از روى نادانى مالى را به ارزش سيصد تومان دزديده، ولى كارش دزدى نبوده، يك دفعه اين گناه مرتكب شده است. در ضمن اين سيصد تومان مال دو نفر بوده - كه يك نفر آن ها مرده و يك نفر زنده است - چون شخص گناهكار آبرو دارد چندين بار رفته است با صاحب مال در ميان بگذارد، ولى حيثيت به ايشان اجازه نداده است. آيا شخص مى تواند اين مال را براى مسجد درست كردن يا با نظر شما صدقۀ جاريه بدهد يا خير؟

بسمه تعالى، بايد به خود آن ها يا ورثۀ آن ها رد كند و لازم نيست اطّلاع دهيد كه چيست.

2. در ضمن اين مال در حال حاضر به ارزش سه هزار تومان شده است. شخص كدام يك را بايد رد كند؟

بسمه تعالى، قيمت يوم التلف را بدهد؛ مگر اين كه خود مال موجود باشد كه بايد خود آن را رد كند.

ص: 202

[سؤال 9370] 2340

2. مدت 30 سال در ادارۀ دولتى كار كرده ام. در اين مدت، روزهاى چند در سر كار نرفتم، مقدارى اجناس كه كهنه بوده و براى اداره خوب نبوده و مقدارى هم نو بوده كه روى هم شايد بشود 3000 تومان و 2000 تومان هم پول نقد بوده كه غير مشروع استفاده شده، با اين مبلغ 5000 تومان چه بايد كرد؟

بسمه تعالى، بدهى را به هر نحو كه بتوانيد بايد به حساب همان اداره بازگردانيد.

[سؤال 9371] 5181

بسمه تعالى 21 / 9 / 1361

محضر مبارك نايب الامام و مروج الاحكام و رهبر كبير انقلاب اسلامى ايران، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى

معروض مى دارد، يكى از كارمندان هيأت واگذارى زمين - كه خود را نمايندۀ فرماندار معرفى مى نمود - از عده اى كشاورز و كارگر، جهت صدور تأييد به سهميه اى كه دولت جمهورى اسلامى ايران برايشان تعيين نموده، مبلغ گزافى به عنوان حق امضا، دريافت داشته است. هر كسى كه از دادن حق امضا خوددارى مى نمود، از سهميه محروم مى گرديد. كارگران بيچاره مجبوراً پول دادند، ولى پس از مدت دو ماه متوجه گرديدند، پولى كه داده اند جنبۀ قانونى نداشته، بلكه اخاذى بوده است. لاعلاج در صدد شكايت برآمده اند. اخاذ نامبرده چون متوجه گرديده پول دهندگان شكايت نموده اند، براى فرار از جرم، مبلغى از آن پول را به حساب خيريه واريز نموده است. آيا جايز است چنين پولى كه به زور گرفته شد، به حساب خيريه واريز شود يا خير؟ بسمه تعالى، پولى كه بدون مجوز شرعى و قانونى گرفته شده، بايد به صاحبان آن برگردد و با واريز كردن به حساب خيريه، برائت ذمه حاصل نمى شود.

ص: 203

[سؤال 9372] 5182

بسمه تعالى 7 / 6 / 1361

خدمت كليۀ برادران خدمتگزار هيأت استفتاى امام سلام عرض مى كنم، اميدوارم با يارى خداى متعال و با عنايات حضرت ولى عصر (عجّل الله تعالی فرجه الشّریف)، خدمات خود را به نحو احسن انجام دهيد. برادرى كه نامۀ اين حقير را مى خوانيد! اين جانب جوانى 25 ساله هستم، كه در حدود يك سال است توبه كرده ام، و آن هم به لطف خداوند متعال بود كه عمر مرا نگرفت و فرصتى به من داد تا به كارهاى نامشروع خود پايان بدهم، و به عنوان يك فرد مسلمان، به كليۀ فرائض دينى - كه اندوخته اين دنيا مى باشد - به نحو شايسته اى عمل كنم. اين حقير تا سال 1360، به هيچ يك از اعمال پليد و شيطانى خود، پى نبرده بودم و چون شغلم رانندۀ تاكسى بود، به هر جنايتى دست زده ام، كه به لطف خداوند به خدمت مقدّس سربازى اعزام شدم و در محيط جبهه، با كمك برادران روحانى كه در سنگرها بودند، تا اندازه اى خود را ساخته و از كارهاى گذشته صددرصد پشيمان شده و توبه كرده ام و با خداى خود عهد كردم كه اگر از جنگ سالم بيرون آمدم، هرگز دنبال گناه و آلودگى نروم، تا بتوانم جبران گناهان گذشته را بكنم و چون هر روز كه مى گذرد، به مسائل دينى و شرعى اهميت مى دهم؛ لذا مى خواهم با راهنمايى هاى خودتان، بار گناهانم كاسته شود تا در روز قيامت پيش خداى خود و پيامبران و امامان روسفيد و سرافراز باشم.

تا آن جايى كه من اطلاع دارم، مقام شهيد با آن همه عظمتى كه دارد، خدا تمام گناهانش را مى بخشد به جز حق الناس، و چون بنده تازه به راه راست هدايت شده ام و مقدارى از دين مردم روى دوش من سنگينى مى كند، بايد آن ها را ادا كنم.

اول، مبلغ 30000 ريال و يك جفت گوشواره - كه نمى دانم از چه نوع جنسى بود - و چند عدد نگين عقيق و يك دفترچه حساب پس انداز در تاكسى من جا ماند و با اين كه آدرس صاحب مال را داشتم، آن مال را به صاحبش نرساندم، و در راه نامشروع خرج كردم و الآن هم آدرس آن شخص را فراموش كرده ام و نمى دانم چه كار كنم.

ص: 204

لطفاً در اين مورد مرا راهنمايى كنيد.

دوم - كه خيلى شرم مى كنم بازگو كنم، ولى چاره اى ندارم - دزدى است، كه چند سال پيش يك عدد جلو پنجره پيكان - كه كمياب بود و خيلى هم گران - از يك ماشين باز كردم، و دو جفت بوق و يك چراغ، كه قيمت آن دو جفت بوق و چراغ، سه سال پيش 20000 ريال بود، كه چراغ را الآن هم دارم و در منزل است. اين ها جرائمى بود كه مرتكب شده ام، ولى چون آن زمان خيلى بى تفاوت بودم و اصلاً اهميتى بدان نمى دادم، مرا ناراحت نمى كرد، ولى حالا كه به لطف خداوند، عمرى به ما داد تا به راه راست برگردم و حق مردم را بدهم، خيلى مرا عذاب مى دهد و با خود مى گويم: من كه هنوز پاك پاك نشده ام، و با خود مى گويم: تو اول بايد حق مردم را بدهى، تا خداوند توبۀ تو را قبول كند. بار ديگر از خدمت شما برادران تقاضا مى كنم مرا كاملاً راهنمايى كنيد، تا حق مردم را به يك نحوى بدهم. در ضمن پولى هم ندارم كه يك جا بپردازم، اگر شما مايل هستيد بنده با شما حضورى در يك مكان مناسب، صحبت كنم تا راه خود را بدانم. با اميد پيروزى رزمندگان و عمر با عزت و طولانى امام امت، سخن خودم را خاتمه مى دهم. والسلام عليكم

بسمه تعالى، بايد از گناه ارتكابى توبه نماييد و از خداوند منان طلب عفو كنيد و اموال مذكوره را به صاحبانش برگردانيد و اگر از پيدا كردن صاحب آن مأيوس هستيد، از طرف او به فقرا صدقه بدهيد.

[سؤال 9373] 5183

بسمه تعالى 5 / 11 / 1361

با سلام به محضر امام امت، رهبر كبير انقلاب اسلامى و بنيان گذار جمهورى اسلامى؛ سلامتى دائم و عمر طولانى و بابركت براى آن جناب خواستارم. غرض از مزاحمت و گرفتن وقت گران بهاى شما مسأله اى بود كه هم اكنون برايتان عرض مى كنم:

ص: 205

اين جانب مدتى قبل متصدى يكى از انبارهاى بيت المال (انبار تداركات ارتش) بودم و هم اكنون حدود چهار ماه است كه انبار مذكور را تحويل شخص ديگرى داده ام كه از آن انبار، مقدارى جنس برداشته ام و هم اكنون از اين كرده پشيمانم و لذا متذكر مى شوم كه با برگرداندن اجناس مذكور آبروى اين جانب در خطر حتمى قرار مى دهد. لذا از آن مقام عالى و محترم خواهان حل هرچه سريع تر اين مسأله مى باشم. ضمناً چون اين جانب در زمان خيلى كمى ديگر، عازم جبهۀ حق عليه باطل مى شوم لذا حل هرچه سريع تر اين مشكل را خواستارم. والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، بايد اموال را از هرجا برداشته ايد به همان جا رد كنيد و لازم نيست به آن ها بفهمانيد كه آن را شما برداشته ايد.

[سؤال 9374] 5184

بسمه تعالى 21 / 10 / 1361

كسى كه مسئوليت بنيان مسجد يك دهات را به عهده بگيرد و با معتمدان دهات، دفتر قبض بگيرد و مبلغ زيادى پول جمع نمايد آن را بالا بكشد و مردم، مسجد را بسازند. چه صورتى دارد؟ لطفاً جواب را بيان فرماييد.

بسمه تعالى، اگر مطلب مرقوم صحت دارد، بايد پول را به صاحبانش رد كند.

[سؤال 9375] 5185

بسمه تعالى 13 / 1 / 1362

حضور محترم رهبر انقلاب اسلامى ايران، امام خمينى، دامت بركاته

سؤالات زير، شامل مسائل متعددى است كه از سوى افراد متفاوت مطرح شده و اين جانب، مسئول پرسيدن آن ها و كسب تكليف شده ام.

1. اگر فرض كنيم كسى (دخترى) در سن نه، ده، يازده سالگى - كه در هر حال، سن تكليف مى باشد - دزدى كرده باشد (مثلاً اگر اسباب بازى هاى كم قيمتى را از خانۀ

ص: 206

فاميل ها دزديده باشد) و در همان حال بداند كه اين كار، كار بدى است و به قبح آن پى برده باشد، مع هذا اين عمل زشت را مرتكب شده باشد، اما بعدها كه بزرگ شد و از اين كار خود پشيمان شد، براى اين كه گناهش پاك شده و توبه اش پذيرفته گردد، چه بايد بكند؟ آيا بايد آن اسباب بازى را عيناً به صاحبش تحويل دهد، در صورتى كه آن اسباب بازى را به كسى داده باشد و يا خراب شده باشد؟ يا درصورتى كه صاحبش بزرگ شده و نيازى به آن اسباب بازى ندارد؟ آيا بايد پولى را معادل قيمت آن اسباب بازى به صاحبش تحويل بدهد؛ آن هم در سن بزرگى؟

بسمه تعالى، درصورت وجود عين - ولو خراب و شكسته - بايد خود آن را به صاحبش برساند و مقدار نقص را با پول جبران نمايد، و درصورت تلف شدن عين آن، قيمت آن را بايد به او برساند.

2. اگر شخصى در سن تكليف، به هنگامى كه زخمى يا جوشى در بدنش ايجاد شده، در زمانى كه اين جوش يا زخم در حال التيام يافتن و خوب شدن است، پوست جديد و نازك روى آن را بِكنَد و باز زخم شروع به ترميم كند، اما اين شخص باز به بدن خويش رحم نكرده و روى اين زخم را دوباره بِكنَد (به مدت چهار سال) به طورى كه منجر به حساسيت پوستى برايش بشود، اما پس از اين مدت زمانى كه گذشت، شخص به بيهودگى اين عمل و ظالم بودن خويشتن پى ببرد و از اين كار خود بى نهايت پشيمان شود و بخواهد توبه كند، پس از توبه براى پاك شدن از اين گناه، آيا ديه لازم است؟ پرداخت ديه به چه شكل است؟ آيا از طريق دادن وجه معينى، اين ديه پرداخت مى شود؟ اگر به اين صورت باشد، اين مبلغ به كجا بايد پرداخت شود؟

بسمه تعالى، ديه ندارد.

3. اگر شخصى ثواب هاى نماز شب را خيلى شنيده باشد و هر زمانى كه خود را وادار مى كرده به خواندن نماز شب، نمى توانسته تا مدت زمان مديدى اين عمل را ادامه دهد، تا اين كه طى اين زمان، مشكلى برايش پيش مى آيد و او براى اين كه بتواند خود را حداقل مجبور كرده و براى خود، خواندن نماز شب را به صورت يك عمل واجب درآورد، براى حل اين مشكل، نذر مى كند كه نماز شب را تا آخر عمر هر شب بخواند و بر خود واجب گرداند؛ اما بعد كه نذر او ادا شد، نتواند نماز شب را هميشه و به طور پيوسته ادامه دهد، آيا معصيت كرده؟ در اين صورت، چه بايد بكند؟

بسمه تعالى، اگر نذر بدون صيغۀ مخصوص به آن بوده، وفا واجب نيست.

ص: 207

[سؤال 9376]5186

بسمه تعالى

اين جانب، در زمان شاه در مشهد يك كيسه برنج از بيمارستان امام رضا كه مردم فروشگاه ارتش را آتش زده بودند و چيزهاى آن جا را آورده بودند به آن جا و من چون در آن زمان بى پول بودم و براى خرجى مانده بودم از آن جا برده و حالا مى خواهم وضع خود را روشن كنم و چون روى پرسش از نماينده امام را نداشته و مقلد امام هستم - وقت شما را گرفته - چه كار كنم؟

بسمه تعالى، ضامن هستيد و بايد آنچه را برده ايد به محلش برگردانيد و اگر مربوط به ارتش است به آن جا برسانيد.

وجوب ردّ بدل منافع عين مغصوب

[سؤال 9377] 5187

بسمه تعالى

شوهرم در زمان طاغوت مقدارى از اجناس دولت را كه مربوط به بيت المال بود به منزل مى آورد (از قبيل حوله، ميز و امثال اين ها) و تا حال استفاده كرده ايم، اكنون چه كار كنيم؟ آيا ردّ مظالم تعلّق نمى گيرد؟

بسمه تعالى، اگر بهره بردارى از اشياى مذكوره اجرت دارد اجرت هم تابع عين است.

[سؤال 9378] 5188

بسمه تعالى

سلام و درود بيكران به رهبر كبير انقلاب ايران و اميد مستضعفين جهان، و سلام و تحيّت به تمام ياران امام خمينى و زحمت كشان انقلاب جمهورى اسلامى ايران.

اما بعد، از آن امام عزيز و نمايندگان محترمش تقاضا دارم چگونگى وضع و تكاليف مرا از نظر شرع اسلام، با در نظر گرفتن سؤالات زير، روشن فرمايند.

ص: 208

در سال 1355 بعد از اين كه كلاس سوم راهنمايى را، در شهرستان ميانه به اتمام رساندم، و چون پدرم روستايى بود و از نظر مالى، توانايى كمك براى ادامه تحصيل مرا نداشت، با اجازۀ پدرم تصميم گرفتم به تهران بيايم و روزها كار كنم، و شب ها ادامۀ تحصيل دهم. مدت چهار سال به همين ترتيب ادامۀ تحصيل دادم و مدرك ديپلم فنى را گرفتم. از درآمد كارم، به پدر و مادرم كمك مى كردم، و قسط خانه نيز پرداخت مى نمودم. تا در سال 1359 كشور مزدور عراق، ناجوانمردانه به انقلاب نوخاسته، و استقلال و وطن عزيز ما تجاوز كرد. جاى شكى نيست كه به وظيفۀ شرعى خود عمل كردم و به خدمت سربازى اعزام شدم و بعد از دورۀ آموزشى، به اهواز منتقل شدم. مدت يك ماه در آن جا انجام وظيفه نمودم. بعد از آن، به منطقۀ سرپل ذهاب، جبهۀ بازى دراز، به مدت دوازده ماه، و بعد از آن، به ميمك به مدت دو ماه، و از آن جا به منطقۀ مهران وارد شدم و در حال حاضر نيز، در همين منطقه، تا نابودى صداميان مشغول انجام وظيفه هستم.

در 20 / 9 / 1360 در عمليات بر آفتاب و تنگۀ كورك، به عنوان ديده بان نفوذى، در حمله شركت نمودم، بعد از 72 ساعت جنگ و مقاومت، دستور عقب نشينى از طرف فرماندهان دريافت كرديم و به منطقه خودمان برگشتيم. در اين عمليات بنده به خاطر سرماى شديد، يك اوركت از نيروهاى خودى - ارتش، سپاه، بسيج - كه در روز اول عمليات به جا مانده بود، برداشتم و استفاده نمودم. و در همين عمليات، مبلغ 32000 ريال پول يكى از برادران كه مورد اصابت گلوله توپ واقع شده بود، و در منطقه به صورت تكه و پاره پراكنده شده بود؛ در آخر عمليات، آن ها را جمع آورى كردم، و به بانك ملى باختران تحويل دادم. به ارزش 16390 ريال و اوركت مذكور را نيز به قيمت 15000 ريال از اين جانب خريدند، و اين پول ها را در زندگى خرج نمودم. حكم آن چيست؟

بسمه تعالى، اگر امكان استرداد اوركت نيست، پول آن را به سپاه بدهيد. و پولى كه با بانك معاوضه شده، با يأس از شناسايى صاحبش، از طرف او به فقير صدقه دهيد.

ص: 209

[سؤال 9379]5189

بسمه تعالى

محضر مبارك مرجع عالى قدر حضرت آيت الله خمينى دام بقائه

شخصى به واسطه ايجاد عارضه روحى و عدم توانايى بدنى، محل كسب خود را با كليه سرمايه شخصى به مدّت يك سال اجاره داده و موجر در مدّت يك سال مشاعر خود را از دست داده و بعد از يك سال حدود سه سال ديگر هم بدون تمديد اجاره حتى بدون مذاكره با ناظر مالى كه در وصيت به خط موجر تعيين شده، گذشته و موجر هنوز به همان حال لايشعر باقى است. بفرماييد تكليف اين مستأجر از نظر اجاره و يا منافع بعد از يك سال اجاره چيست؟ ضمناً مستأجر وكيل قانونى و وصى موجر مى باشد.

بسمه تعالى، در فرض سؤال اجرت المثل و نمائات زمين را براى مالك ضامن است و بايد به حاكم شرع مراجعه كند.

[سؤال 9380] 5190

بسمه تعالى

محضر حضرت آيت الله العظمى خمينى دام ظله

يك كسى گاو را دزدى مى كند، مى آورد به خانه خود با گاو كار مى كند، زراعت مى كارد، خرمن مى كوبد، هر وقت كارش خلاص شد گاو را مى برد در خانه صاحب گاو رها مى كند، صاحب گاو ديد كه خيلى لاغر است كسى با اين گاو كار كرده، اگر كرايه گاو را ندهد اين زراعت حلال است يا حرام؟ شما امر بفرماييد.

بسمه تعالى، زراعت حلال است لكن اجرت گاو را بايد بدهد.

[سؤال 9381] 5191

بسمه تعالى 4 / 9 / 1361

پس از عرض سلام به حضور مبارك مسئولين دفتر امام خمينى، مدّ ظله العالى

ص: 210

به محضر مبارك آن دفتر عرض مى شود كه شخصى مهريۀ مؤمنه اى را مدت بيست سال است كه تصرف كرده و قطع اشجار نيز نموده و هيچ گونه درآمدى هم از مهريه به آن مؤمنه نمى دهد و چندين بار هم آن مؤمنه متذكر شده است كه اين ملك، مهريۀ من است؛ چرا مهريۀ من را به من نمى دهى؟ چرا درآمد آن را به من نمى دهى و چرا قطع اشجار نمودى؟ و ايشان مى گويد كه بعد از پدرمان، بيست سال است كه اين ملك، در تصرف من است و حال ديگر مال من شده است و به اين دليل، هم از دادن مهريۀ آن مؤمنه و هم از دادن درآمد آن خوددارى مى نمايد. بفرماييد كه بدانيم ملك، مال مؤمنه است يا مال شخص متصرف و آيا آن مؤمنه مى تواند مهريۀ خود و درآمد بيست سالۀ آن را كه آن شخص مى برد، از او مطالبه نمايد؟ ضمناً آن مؤمنه، از آن محل كه مهريه اش مى باشد، مهرنامه دارد.

بسمه تعالى، زن مى تواند مهريۀ خود را مطالبه كند و اگر كسى تصرف كرده، اجرت المثل آن را ضامن است؛ و چنانچه اختلافى در بين است بايد در محكمۀ شرعيه حل شود.

ميزان در گرفتن غرامت

[سؤال 9382] 5192

بسمه تعالى 28 / 2 / 1361

تهران، دفتر امام خمينى دامت بركاته

احتراماً پاسخ سؤالات زير را بفرماييد:

1. بر فرض، پدر اين جانب در 20 تا 30 سال پيش گاوى را از فردى غصب كرده، اكنون بخواهيم با صاحب گاو مصالحه نماييم، آيا قيمت امروز يا يوم التلف را بدهكاريم؟ آيا صاحب گاو مى تواند ادعاى محصول گذشته گاو را بنمايد؟

بسمه تعالى، قيمت يوم التلف را ضامن هستيد و مى تواند صاحب گاو محصول آن را هم مطالبه نمايد.

ص: 211

2. در حدود 36 سال پيش زمينى از پدر به من انتقال داده شده است كه در اين مدت بلامعارض بوده و نسبت به عمران و آبادى و احيا آن اقدام كرده ام. حاليه شخصى قباله اى عادى به دستخط بعضى از طلبه هاى منطقه كه هيچ كدام از آن ها در حيات نيستند ارائه داده و ادعاى زمين مزبور را مى نمايد. حكم الله را بيان نماييد.

بسمه تعالى، سند عادى دليل شرعى نيست و تا به طريق شرعى ادعاى خود را ثابت نكرده حقى ندارد.

3. پدربزرگ يا پدرم در 60 تا 80 سال پيش زمين خود را فروخته است. زمين فوق دست به دست شده و به وسيلۀ متصرف احيا و آباد گرديده است و ما وراث فروشنده هم از زمان فروش تاكنون هيچ گونه تصرف در زمين مزبور را نداريم. آيا ما وراث مى توانيم ادعايى نماييم؟

بسمه تعالى، حق نداريد.

[سؤال 9383] 6506

2. در مورد شخصى كه شتر را دزديده است، خواهشمند است بفرماييد وظيفه اش چيست؟ آيا وجه شتر مسروقه را، به پول زمان سرقت، يا به پول حالا حساب نمايد؟ و اگر قادر به پرداخت فورى نيست، آيا مى تواند هر وقت برايش ممكن شد، بدهد؟ يا اين كه در صورت عدم قدرت، بايد به موارد ديگر، از قبيل صدقه به هر مقدار كه مى تواند، و يا اگر نمى تواند، به استغفار اكتفا نمايد؟ اميد است از اين كه مزاحم اوقات شريف مى شوم، مرا ببخشيد، چون شخص مزبور، مكرراً به اين جانب مراجعه مى نمايد و لازم است كه جوابش داده شود.

بسمه تعالى، در فرض سؤال، مى تواند به هر نحو كه مقدور است، تدريجاً وجه آن را - به عنوان صدقه - به قيمت امروز به فقرا بپردازد.

[سؤال 9384] 5193

بسمه تعالى 28 / 12 / 1361

شخصى سال ها درخت انگورى كشت نموده كه در موقع اثمار، از او بهره بردارى نمايد؛ زيدى با ارّه او را از بيخ قطع نموده؛ صاحب درخت حق گرفتن غرامت از زيد

ص: 212

را دارد يا خير؟ ثمر او هر سال، يك صد و پنجاه كيلو مى باشد؛ بهاى غرامت او را بفرماييد. بيّنوا تؤجروا

بسمه تعالى، حق دارد و ميزان، قيمت فعلى درختى است كه قطع شده است.

[سؤال 9385] 5180

2. در ضمن اين مال در حال حاضر به ارزش سه هزار تومان شده است. شخص كدام يك را بايد رد كند؟

بسمه تعالى، قيمت يوم التلف را بدهد؛ مگر اين كه خود مال موجود باشد كه بايد خود آن را رد كند.

[سؤال 9386] 975

2. زمان پيروزى انقلاب و فتح پادگان ها توسط مردم، خطايى از حقير سر زد و مقدارى از وسايل داخل پادگان از جمله سه جفت پوتين و دو عدد چراغ قوه را خارج نمودم كه مقدارى از اين وسايل را مجاناً به ديگرى داده و وى از آن ها استفاده نموده و از بين رفته است و يا در حال استفاده مى باشد كه به استفاده كننده گفتم: تو مسئولى و بايد ثمن آن را به بيت المال پرداخت نمايى كه احتمال پرداخت ثمن آن از طرف وى كم است و در اين زمينه چند مسأله پيش مى آيد:

الف. تكليف وسايلى كه شخصاً استفاده نموده و يا در حال استفاده هستم چيست؟ آيا بايد ثمن آن را پرداخت نمايم و در صورتى كه اين طور است، قيمت آن موقع را پرداخت نمايم يا قيمت كنونى را؟

ب. تكليف وسايلى كه به ديگرى دادم كه استفاده كرده و يا در حال استفاده مى باشد چيست؟ و در صورتى كه طرف، حاضر به دادن ثمن آن نباشد، تكليف من چيست؟ و تكليف آن شخص چيست؟

بسمه تعالى، وسايل مزبوره را ضامن هستيد، اگر موجود است بايد

ص: 213

برگردانيد و اگر تلف شده يا ناقص شده، قيمت زمان تلف يا ارش نقص را بايد بپردازيد. و كسى كه وسايل مزبوره به دست او رسيده، او نيز ضامن است.

[سؤال 9387]

ج. مقدارى از آن وسايل - بدون استفاده - در اختيار خودم مى باشد كه شامل چند ملحفه و غيره است. آيا مى توانم آن ها را نزد خود نگه داشته و بهاى آن را بپردازم؟ و در اين صورت، قيمت چه زمانى را؟

بسمه تعالى، گذشت كه ضامن هستيد. بايد به مسئولين مربوطه برگردانيد.

[سؤال 9388] 1787

4. كسى كه فرضاً چندين سال پيش مالى را كه پارچه بوده غصب كرد و آن را لباس دوخته و حال از كار خود پشيمان شده و مى خواهد مالى را كه غصب كرده به اندازۀ آن پولش را بپردازد اولاً، اين پول را به كى بدهد؟ ثانياً، آيا بايد اين نرخ پارچه ها را به نرخ روز بدهد يا به نرخ همان سالى كه آن را غصب كرده چون آن سال فرضاً چهار سال پيش قيمت پارچه ارزان تر از حال بوده؟

بسمه تعالى، با وجود عين لباس بايد عين آن را و با تلف آن قيمت روز تلف آن را به صاحبش رد كند و اگر او را نمى شناسد و مأيوس از شناسايى او است از طرف او به فقير صدقه بدهد.

[سؤال 9389] 5194

بسمه تعالى

حضرت آيت الله العظمى الامام الخمينى دامت بركاته، بعد السلام و التحيّات

حضرت عالى در كتاب تحرير كتاب الغصب مسألۀ (30) در ارتفاع قيمت سوقيه مغصوب فرموده ايد قيمت يوم الدفع به مالك پرداخته شود.

ولى در ضمن استفتائات توضيح المسائل (سؤال 32) در خمس عين غير مخمس

ص: 214

كه چند سال مانده و ارتفاع قيمت هر ساله داشته بعد از فروش عين فرموده ايد خمس قيمت فروش كافى نيست بلكه ارباب خمس در ربح هر ساله، حكم شريك را دارند.

آيا اين دو فتوا با هم سازگار است؟ و در صورت تفاوت هر كدام صحيح است معلوم بفرماييد.

بسمه تعالى، هر دو مسأله صحيح است و منافاتى با هم ندارند.

نحوه ضمان در غصب به شكل سلسله وار

[سؤال 9390] 5195

بسمه تعالى

رهبر عالى قدر، مرجع جهان شيعه، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى

شخصى يك سال قبل كه پيش از انقلاب بوده، يك قبضه اسلحه كهنه را فروخته بوده و او هم از كسى ديگر خريده بود. حاليه از طرف كميتۀ پاسداران براى جمع آورى اسلحه آمده اند. يك شخص منافق و ضد انقلاب، دروغى گفت كه فلانى هم اسلحه دارد و از طرف كميته مجبور كردند كه بايد اسلحه فروخته را بياورى. آن شخص ناچار شده اسلحه فروخته شده را پس گرفته و تحويل كميتۀ مذكور داده است. حاليه در وجه آن اختلاف است؛ از طرف كميته كه قيمت آن را ندادند. آيا وجه آن را آن شخص كه فروخته بدهد و يا اين كه آن شخص كه خريده است متحمل بشود؟ دستور بفرماييد اين اختلاف حل بشود تا ناراحتى ايجاد نكند.

والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، بايد قيمت عادلۀ اسلحه، به خريدار داده شود و خريدار حق رجوع به كسى كه اسلحه را از او گرفته يا در دست او واقع شده دارد.

[سؤال 9391] 326

9. اگر كسى كبوترى را بگيرد و نداند مال كيست و بعد عده اى آن كبوتر را از او

ص: 215

بدزدند و بعد يكى از آن دزدها كه كبوتر در دست او نيست پشيمان شود، چگونه مى تواند جبران كند؟

بسمه تعالى، همه ضامن هستند و كسى كه پشيمان شده، مى تواند مطابق جواب سؤال قبل عمل كند.

ضمان ما به التفاوت قيمت در صورت نقصان

[سؤال 9392] 5196

بسمه تعالى 9 / 9 / 1361

محضر مبارك رهبر عالى قدر، حضرت آيت الله العظمى، امام خمينى، مدّ ظله العالى، سلام، با درود فراوان به شما رهبر كبير انقلاب اسلامى ايران و پدر گرامى، اميدوارم كه حال مباركتان خوب بوده باشد، و از خداوند بزرگ مى خواهم كه عمر مرا گرفته و به عمر شما امام عزيز اضافه كند، و در پناه خداى حق تعالى، صحيح و سالم بوده باشيد. ان شاء الله.

اماما! بنده يك جوان 23 ساله، كه خدمت سربازى اين جانب يك ماه باقيمانده است. به عنوان يك فرزند مى خواهم يكى از گناهان و مشكلات خود را كه هميشه مرا در رنج و غم فرو مى برد، براى شما - امام و پدر مهربان - عرض بكنم. در حدود هشت سال پيش، در دوران محصلى، در يك مدرسه شبانه روزى بودم كه جمعه ها به خانه مى رفتيم. وقتى كه شنبه آمدم به آسايشگاه، ديدم كه سر تخت من، يك پتو و چندين ملحفه وجود دارد. بالاخره پنج شنبه شد، ديدم كه يك ملحفه و يك پتو مانده است. اين پتو و ملحفه را به خانه بردم و خانواده هم خيلى ناراحت شدند، ولى بنده ديگر آن را نبردم سر جايش بگذارم. پس از مدتى ديدم كه چند تا پتوى ديگر را بچه ها برده بودند. پس از دو سال كه از كار خود پشيمان شدم، نمى دانستم چه كار كنم. اگر مى خواستم تحويل بدهم، مى گفتند كه بقيۀ پتوها را هم شما برديد و به همين خاطر

ص: 216

بود كه نبردم. حالا در اين چند سال وقتى كه يادم مى آيد، خيلى ناراحت مى شوم كه چه كار بكنم؟ ملحفه استفاده شده و پتو هم خيلى كهنه شده است. به عنوان يك فرزند گناهكار، از شما خواهش مى كنم كه مرا از اين گناه، و عذاب الهى كه در آن دنيا بايد بكشم، نجاتم بدهيد. آيا مى توانم پولش را براى جبهه بفرستم يا نه؟ خواهش مى كنم كه مرا نجات بدهيد.

از خداوند بزرگ، موفقيت و سلامتى شما را آرزومندم.

بسمه تعالى، پتو و ملحفه كهنه شده را به آسايشگاه تحويل دهيد، و اگر قيمت آن كم شده، تفاوت قيمت را هم بايد به همان محل برسانيد.

زراعت و اشجار در زمين غصبى

[سؤال 9393] 5197

بسمه تعالى 21 / 11 / 1361

حضور محترم امام امت، خمينى بت شكن، با سلام و درود بر رزمندگان جبهۀ حق عليه باطل، سؤالى را در رابطه با زمين هاى وقفى مطرح مى كنم.

سؤال به اين صورت است كه: زمين هاى وقفى را در دوران طاغوت به نام كسى كرده اند كه روى آن زمين كار مى كرده و خود اين جاى سؤال است كه آيا پولى كه از حاصل اين زمين به دست مى آيد خوردنش صحيح است يا نه؟ چون همان طور كه گفته شد زمين وقفى را در بيشتر جاها سند زده اند به اسم آن شخص كه زراعت در آن زمين مى كرده. و لطفاً بنويسيد بايد با زمين چه كرد؟ آيا پولى كه از كار در آن زمين به دست آمده را مى توان در آبادانى ده به كار برد، مثلاً ساختن حمام براى ده؟

بسمه تعالى، وقف بايد به حال اول برگردد و عوايد آن صرف در جهت وقف شود و چنانچه بذر از كشاورز بوده، حاصل هم از خود او است ولى اجرت المثل وقف را ضامن است.

ص: 217

[سؤال 9394] 5198

بسمه تعالى 5 / 11 / 1361

محضر مبارك پيشواى مقدّس اسلاميان، حضرت آيت الله امام خمينى، مدّ ظله

شخص يا اشخاصى زمينى را غصب كرده و در آن اشجار غير مثمر غرس نموده اند؛ آيا صاحب شرعى زمين حق دارد آن اشجار را از زمين خود قطع و خارج نمايد يا خير؟

بسمه تعالى، مى تواند از غاصب مطالبۀ قطع و خارج كردن درختان را بنمايد و اگر حاضر نشد، با مراجعه به محاكم صالحه قطع نمايد.

[سؤال 9395] 5199

بسمه تعالى

محضر مبارك رهبر كبير انقلاب اسلامى ايران و ملجأ مستضعفان جهان، آيت الله العظمى امام خمينى، دام ظله العالى على رؤوس المسلمين، چه مى فرماييد در اين مسائل شرعيه:

1. زيدى بدون اجازه، زمين عمروى را غصب كرده و به وسيلۀ بولدوزر و كارگر آباد نموده؛ حالا عمرو كه صاحب زمين است جلو رفته تا زمين خود را بگيرد، ولى زيد ادعا كرده كه عمرو بايد مخارجى را كه براى آباد كردن زمين مذكور نموده بپردازد و سپس زمين خود را تصرف نمايد، والاّ زيد حاضر نيست زمين مذكور را به صاحب اصلى اش پس بدهد. آيا بايد عمرو شرعاً مخارج مذكور را بدهد و زمين خود را تصرف كند يا خير؟

2. در سؤال مذكور، على فرض آن كه عمرو بايد مخارج زيد را بدهد، آيا مخارج زمانى كه زيد زمين را غصب نموده و آباد كرده بايد بدهد؛ چون در آن زمان وسايل و كارگر ارزان تر بوده ولى حالا گران تر شده، يا مخارج را به قيمت زمان فعلى بايد سنجيد و پرداخت؟

ص: 218

3. در سؤال مذكور، زيد زمين را پس از غصب كردن آباد كرده و از دنيا رفته؛ زمين مذكور را وارث گرفته؛ وارث هم اولاً همۀ آن ها كبير مى باشند، ثانياً خود وارث هم مى دانند كه زمين مذكور را زيد غصب كرده. آيا در اين صورت هم وارث شرعاً حق دارند كه مخارج مذكور را از عمرو بگيرند يا خير؟ حكم الله را بيان فرماييد.

بسمه تعالى، در مفروض مسائل، زمين بايد به صاحبش برگردد و هيچ حقى بر او نيست؛ بلى اگر از اعيان اموال آباد كننده در زمين باشد، ملك خود او است و وارث حكم خود متوفى را دارد.

[سؤال 9396] 5200

بسمه تعالى

مرجع عالى قدر حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دامت بركاته

پس از سلام و تحيات؛ لطفاً نظر مبارك را در مورد مسائل زير بيان فرماييد:

1. كسى كه در ملك ديگرى به طور غصب زراعت كرده، آيا مالك حق دارد كه قبل از برداشت زرع از كار او جلوگيرى كند، يا بايد صبر كند پس از برداشت محصول از غاصب خلع يد نمايد؟

بسمه تعالى، حق دارد.

[سؤال 9397]

2. نظر مبارك دربارۀ حديث «الزرع للزارع ولو كان غاصباً» چيست؟ اصولاً اين حديث تحت چه شرايطى صحيح است؟

بسمه تعالى، منظور اين است كه هر كس صاحب بذر است حاصل هم مال او است و غاصب معصيت كار، و بايد اجرت المثل زمين را بدهد و مالك حق دارد زمين را از كشت تخليه كند.

[سؤال 9398]

3. اگر زارعى غصباً در ملك كسى زراعت كرد، نسبت به مدتى كه از ملك استفاده

ص: 219

كرده اجرت المثل را ضامن است يا خير؟

بسمه تعالى، ضامن است.

[سؤال 9399] 5201

بسمه تعالى 27 / 3 / 1361

محضر مبارك دفتردار ويژۀ آيت الله العظمى امام امت، رهبر كبير، آقاى خمينى

پس از عرض سلام و آرزوى طول عمر براى امام بزرگوار و حضرت عالى، و آرزوى پيروزى رزمندگان شجاع در جبهه هاى حق عليه استكبار جهانى، اين جانبان ورّاث مرحوم صفرعلى هستيم كه مرحوم پدرمان 12 سهم از 96 سهم ملكى، با مشكلات زياد و رنج فراوان و فروش لوازم اوليۀ زندگى، براى امرار معاش خود ابتياع مى نمايند. پس از فوت مرحوم پدرمان، اين ملك به ورّاث فوق الذكر ارث رسيده و تك تك ورّاث هم كشاورز بوده و هر كدام حدود ده - دوازده سر عايله هستند. در زمان طاغوت ملك مزبور بالمناصفه در دست زارعين بود. زمان اصلاحات ارضى هم قابل تقسيم نبود. ملك مورد بحث را، در حضور روحانى محل با رضايت زارعين ملك، به عنوان اجاره در اختيار زارعين قرار داديم. سه سال مال الاجاره را دادند، اما بعد از سه سال تا حالا كه دوازده سال است، ديگر مال الاجاره نمى دهند و قادر به هيچ گونه كارى نبوديم. ولى حاليه كه به رهبرى امام، انقلاب شده و اين انقلاب مى رود تا استبداد كفر جهانى را، در تمام منطقه نابود نمايد و با توجه به اين كه ادارۀ كشاورزى و تعاونى امور روستاهاى ساوه، ما را اجبار به واگذارى ملك به زارعين مى نمايند و در مقابل هر سهمى، يك هزار تومان پيشنهاد پرداخت وجه مى دهند - كه واقعاً غير از خود ملك، فقط مبلغ صد و ده هزار تومان مال الاجاره بدهكارند - آيا از نظر شرعى صحيح است؟ مستدعى است آنچه دستور شرع مقدّس اسلام است، در ذيل مرقوم فرماييد، تا مستفيض شويم.

بسمه تعالى، تصرف در ملك مشروع غير، منوط به اجازۀ مالك است و رسيدگى به امور زمين، با دولت اسلامى است.

ص: 220

[سؤال 9400] 3194

2. زمينى است اصلاحات ارضى كه در دست بنده و برادرم مى باشد. اين زمين به پدرم رسيده است. زمانى كه پدرم اين را با رضايت مالك تصرف كرد، قرار شد 12 سال اجارۀ اين زمين را به مالك بدهد. پدرم نابينا شد و نتوانست مشغول كشاورزى بشود و ما ناچار شديم و زمين را زير كشت برديم و مالك او در پيش دوستان ما گفته كه من از دست شما و برادرت راضى هستم؛ چون اجارۀ آن را پرداخته ايم و در ضمن به او گفته ايم هر وقت راضى نبودى به ما بگو تا زمين را به خودت واگذار كنيم. او گفته است راضى هستم و از نظر ثروت هم ميليونر است و خمس و سهم امام هم نمى دهد و احتياج به زمين هم ندارد و زكات گندم و جويى كه در اختيار دارد را نمى دهد. آيا ما مى توانيم در اين زمين كشت و كار كنيم و نماز بخوانيم، يا اين كه نمى توانيم كشت و كار كنيم؟ جواب مسأله را شما فتوا دهيد.

در ضمن، پدرم ساليان دراز براى اين مالك زحمت كشيده و اين مالك قدر پدرم را نمى دانست و به او ظلم زيادى كرده و مال او را خورده است. اميدوارم جواب نامه را برايم بنويسى و بفرستى.

بسمه تعالى، تا مالك راضى باشد، تصرف و استفاده مانع ندارد.

[سؤال 9401] 5271

6. آيا كسى بدون اذن مالك شرعى، حق غرس اشجار و يا ديواركشى و ساختمان در املاك را دارد يا خير؟

بسمه تعالى، غير مالك، حق تصرف در ملك شرعى ديگرى را ندارد.

[سؤال 9402] 5202

بسمه تعالى 9 / 5 / 1361

محضر مبارك رهبر كبير انقلاب قائد عظيم الشأن امام امت مدّ ظله العالى، مسأله اى است راجع به مساقات:

ص: 221

شخصى به عنوان فوق باغى را به مدت معين كه ربع ميوه آن مال وى باشد به صاحب باغ بدهد و صاحب باغ داراى تقريباً 8 نفر وارث مى باشد و اكنون مدت مساقات آن تمام گشته و ليكن باغ به صاحب باغ تحويل نمى دهد. از نظر شرع مقدّس تصرفات وى از باغ مزبور چه صورت دارد؟

بسمه تعالى، تصرف در ملك غير بدون رضايت او غصب و حرام است.

[سؤال 9403] 5203

بسمه تعالى

محضر حضرت آيت الله العظمى خمينى دام ظله العالى

1. كسى كه آب را دزدى كند براى زراعت گندم خود در حالى كه به صاحب آب چيزى نداده، از اين گندم زكات بدهد يا خيريه ديگرى بكند اشكال دارد يا ندارد و صاحب آب از زراعت چيزى حق دارد يا حق اجرت آب را دارد؟ شما امر بفرماييد.

بسمه تعالى، صاحب آب از زراعت حقى ندارد و قيمت آب را حق دارد و زراعت ملك صاحب بذر است و بر فرض وجود نصاب بايد زكات آن را بدهد.

[سؤال 9404]

2. كسى آب دزدى كارش است براى زراعت و كسى را ندارد، هميشه اين طور است، به آن چه اشكالى وارد مى شود؟ شما امر بفرماييد.

بسمه تعالى، كار حرام مى كند و قيمت آب را ضامن است.

[سؤال 9405] 5204

بسمه تعالى 10 / 12 / 1361

محضر مبارك رهبر كبير انقلاب اسلامى، حضرت آيت الله امام خمينى، دامت بركاته، پس از عرض سلام و درود فراوان به محضر آن مرجع عالى قدر و رهبر عظيم الشأن؛ اين جانب مى خواستم مسأله اى مشكل كه در اين ده وجود دارد و براى همه

ص: 222

مبهم مى باشد، با شما در ميان بگذارم و حكم شرعى آن را دريافت نمايم:

در روستاى ما، دشت پايين ده از چندين چشمۀ كوچك و بزرگ كه توليد يك جوى بزرگ مى نمايند، آبيارى مى شود. بعضى از اين چشمه ها موقع تابستان، آب آن ها به قدرى كم مى شود كه به روى جوى اصلى نمى رسد.

چند نفر تا اندازه اى صاحب قدرت، در حدود 30 - 40 سال پيش يكى از اين چشمه ها را تصرف مى كنند. اين چشمه از زمان هاى قديم، موقعى كه آب زيادى داشته است، روى جوى آبى كه به دشت پايين ده مى ريخته است و در زمان كم آبى در سنگ ها و شن ها فرو مى رفته و يا پاى چند درختى كه اطراف جوى ها بوده، فرو مى رفته است. در دره اى كه اين چشمه واقع شده است اين چند نفر قناتى مى كنند (حفر مى كنند) و شروع به استفاده از قنات و چشمه مى نمايند. لازم به تذكر است كه در قسمت بالاى دره اى كه اين چشمه واقع است، مزرعه اى است كه اين چند نفر نيز شريك بوده اند. آن ها ادعا مى كنند كه اين چشمه و زمين هاى اطراف آن، فاضلاب آن مزرعه است و صاحبان دشت مى گويند كه چشمه جزء دشت مى باشد. در آن زمان، صاحبان دشت قدرت آن را نداشتند كه جلوگيرى نمايند.

افرادى كه قنات را حفر نمودند، مرده اند و فقط يك نفر زنده مى باشد و ورّاث آن ها، زمين ها را بين خود تقسيم نموده اند. در اين زمين ها درخت هاى زيادى كاشته شده است و تمامى اين درخت ها توسط خود آن ها كاشته شده است (توسط اشخاصى كه تصرف نموده اند) و اين درخت ها پس از چندين سال، اكنون تنومند شده اند.

مستدعى است بفرماييد كه آيا مى توان اين درخت ها را خريد و به مصرف سوزاندن يا استفاده در اتاق و عمارت نمود يا آن كه حكم غصب را دارد و حرام است؟

بسمه تعالى، درخت ها ملك شرعى كسى است كه نهال آن، ملك او بوده و كاشته است و اگر خود او فوت شده، ملك ورثۀ او است و خريدن از آن ها مانع ندارد.

ص: 223

[سؤال 9406]5205

بسمه تعالى

محضر مبارك مرجع عالى قدر حضرت امام خمينى

ضمن درود و سلام به پدر و رهبر عزيز و آرزوى پيروزى رزمندگان اسلام به يارى ايزد منان؛ مسأله اى از محضر مبارك استفتا مى گردد:

1. پدرم قبلاً در بنياد پهلوى ملعون كارمند بود؛ بعد از مدت 30 سال بازخريد شده به مبلغ 000/24 تومان. از اين پول مقدار 3000 متر زمين شاليزار خريده؛ بعد از مدتى به اين جانب بخشيده. اين جانب كارمند آموزش و پرورش هستم؛ در ضمن حساب سال هم مدت هفت سال است كه دارم. دوباره اين زمين را از شخص اولى خريده و سند مالكيت گرفتم. محصول اين زمين برايم از نظر حلال و حرام بودن چه صورت دارد؟

بسمه تعالى، محصول، تابع بذر است؛ هرچند زمين ملك نشده باشد و چنانچه بذر آن را مالك باشيد، حاصل آن را مالك هستيد.

2. پدر خانمم روحانى است و زن سيده دارد؛ نامبرده به علت كهولت سن و بالا بودن مخارج زندگى

نمى تواند به خرج او برسد؛ البته چند سر عائله دارد؛ آيا مى شود مقدارى از سهم سادات را به زن سيدۀ او داد؟ و آيا ردّ مظالم به ايشان تعلق مى گيرد؟ و آيا مى شود قضاى روزه و كفارۀ آن را به ايشان داد در صورتى كه نمى تواند روزه بگيرد؟

بسمه تعالى، اگر فقير است از كفارات و مظالم مى توانند به او بدهند و چنانچه زن سيده، فقير

باشد و شوهر او نتواند نفقۀ او را بدهد، به مقدار مخارج خودش مى تواند سهم سادات بگيرد؛ ولى بايد با اجازه باشد.

[سؤال 9407] 4898

4. شخصى در ملك ديگرى درخت دارد، صاحب ملك مى گويد: درخت خود را بردار از زمين من و صاحب درخت، درخت خود را از برابر زمين مى برد، بيخ تنه در ميان خاك مى ماند، دوباره از بيخ تنه نهال حركت مى كند و درخت مى شود آن درخت

ص: 224

مال صاحب زمين است يا مال صاحب درخت است؟ شما بيان فرماييد.

بسمه تعالى، ملك صاحب درخت است.

[سؤال 9408] 5206

بسمه تعالى 27 / 9 / 1360

زمينى را شخصى به خيال اين كه بلامانع و بلا مالك است تصرف كرد و بعد از تصرف در اختيار ديگرى گذارد، آن شخص ديگر هم به حساب اين كه ملك او شده مبلغى خرج آن زمين كرده، از قبيل حفر چاه و غيره، بعداً معلوم شد كه اين زمين مالك دارد، اين شخص دوم كه اين مبلغ را خرج كرده حق دارد مراجعه به مالك اصلى كند يا بايد مراجعه به شخص اول كه زمين را در اختيار او قرار داده بكند و آيا فرقى بين اين كه هر كدام از اين دو نفر عالم بوده اند به اين كه زمين مالك دارد يا جاهل بوده اند، هست يا خير؟

از خداوند متعال، توفيق و عمر بيشتر امام كبير را مسئلت دارم

بسمه تعالى، اگر عين مالى از شخص در زمين باشد باقى بر ملك او است و اگر عينى نيست و فقط مخارج بوده به كسى نمى تواند رجوع كند مگر غرورى در بين باشد كه مغرور مى تواند به غارّ رجوع نمايد.

[سؤال 9409] 5207

بسمه تعالى

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى؛ أرواحنا فداه

با كمال احترام؛ اگر كسى بدون رضايت مالك زمين عدواناً زمينى را زراعت كند كه رضايت مالك در او نيست، اين زراعت از نظر شرعى حلال است يا حرام؟ قربةً الى الله جواب مسأله را بفرماييد.

بسمه تعالى، حاصل زرع، ملك صاحب بذر است، هر چند غاصب باشد، ولى معصيت نموده و ضامن اجرت المثل زمين است.

ص: 225

ملكيت فوائد و نمائات مغصوب

[سؤال 9410] 5208

بسمه تعالى

محضر حضرت آيت الله العظمى خمينى مدّ ظله

يك كسى گوسفند دزدى كرده برده در منزل خود نگاه داشت يكى ده تا شده حالا اين دزد مى خواهد طلب حلاليت كند، به صاحب گوسفند گفت يك دانه گوسفند از تو دزدى كردم بيا تو را يك دانه گوسفند بدهم، صاحب گوسفند مى گويد نخير اين ده تا گوسفند همه مال من است، مى تواند همه را بگيرد.

در مسأله 2542 در توضيح المسائل فرموديد از گوسفند غصب كرده بره اى پيدا شود مال صاحب مال است اما نفرموديد چند پايين يك بره يا بره ى بره ى بره ى بره ى بره؟ شما امر بفرماييد.

بسمه تعالى، تمام، ملك صاحب گوسفند است.

[سؤال 9411] 5209

بسمه تعالى

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى مدّ ظله

لطفاً به سؤالات ذيل پاسخ مرقوم فرماييد:

1. شخصى يك گوسفند غصب كرده نگه داشته ده تا شد بعداً اين ها تلف شده شخص غاصب ضامن يك گوسفند كه اول غصب كرده است يا ضامن ده تا است؟

بسمه تعالى، ضامن همه است.

[سؤال 9412]

2. داروغه يا قريه دار پول كه رشوه مى گيرند صد تومان اين صد تومان را يا گوسفند يا گندم يا اجناسى ديگر مى خرند معامله مى كند هزار تومان مى شود رشوه خوار ضامن

ص: 226

صد تومان است يا هزار تومان است؟

بسمه تعالى، اگر با مال حرام معامله كرده و ربح حاصل شده صاحب مال مى تواند معامله را امضا كند و در اين صورت ربح، ملك صاحب مال است و لكن پولى كه به داروغه يا قريه دار داده مى شود رشوه نيست.

[سؤال 9413]

3. شخصى ده من گندم غصب كرده، اين را زراعت كرده صد من شده، اين صد من را هم زراعت كرده هزار من شده، شخص غاصب، ضامن همان ده من گندم كه اول غصب كرده است يا ضامن هزار من گندم است؟

بسمه تعالى، تمام حاصل، ملك صاحب ده من است.

[سؤال 9414]

4. شخصى يك ماده گاو غصب كرده، آن را نگه داشت ده تا گاو شد شخص غاصب، ضامن يك گاو كه غصب كرده است يا ضامن ده تا گاو است؟

بسمه تعالى، تمام، ملك صاحب ماده گاو است.

5. زن نذر كند در راه خدا صيغه مى شوم اين نذر صحيح است؟

بسمه تعالى، صحيح است.

[سؤال 9415] 5210

بسمه تعالى

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى مدّ ظله، لطفاً به سؤالات ذيل پاسخ مرقوم فرماييد.

1. شخصى مرغ را غصب كرده يا پيدا كرده اين مرغ در منزل غاصب تخم آورده و تخم مرغ را مصرف كرده بعد از چند مدت صاحب مرغ پيدا شد مرغ خود را گرفت، مى تواند كه ادعاى تخم مرغ كند يا حق به تخم ندارد؟

بسمه تعالى، تخم مرغ ها ملك صاحب مرغ است و حق مطالبه دارد.

ص: 227

2. پدر از فرزند، مرد از زن و زن از شوهر و شوهر از زن، برادر از برادر، خواهر از خواهر مى توانند ربا بگيرند؟

بسمه تعالى، براى پدر و فرزند و زن و شوهر جايز است و براى ديگران جايز نيست.

[سؤال 9416]

3. گوسفند غصب شده هر چند بره بياورد مال صاحب است، ولى كسى كه گوسفند را غصب كرده چند مدت از شير و روغن و دوغ آن استفاده كرده آن ها را چه بايد كرد؟

بسمه تعالى، آن ها را هم ضامن است كه بايد مثل يا قيمت آن را به صاحبش رد كند.

[سؤال 9417]

4. كسى كه نهال غصب كرده فرموديد كه درخت مال صاحب نهال است، ولى نفرموديد شخص غاصب چند سال ميوه اين درخت را خورده آن را چه بايد كرد؟

بسمه تعالى، همه را ضامن است.

[سؤال 9418] 5211

بسمه تعالى

محضر حضرت آيت الله العظمى خمينى دام ظله

يك نفر تخم مرغ دزدى كرده آورده گذاشت زير مرغ خود جوجه در آمده به صاحب تخم مرغ گفت من ده تا تخم از تو دزدى كرده بودم زحمت كشيدم حالا ده تا مرغ شد با من بيا تا ده تا تخم مرغ به تو بدهم صاحب تخم مرغ مى گويد مرغ ها را نصف كنيم حالا اين حق دارد مرغ بگيرد يا ده تا تخم بگيرد؟ شما امر بفرماييد.

والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، تمام مرغ ها ملك صاحب تخم مرغ است.

ص: 228

[سؤال 9419]5212

بسمه تعالى

محضر حضرت آيت الله العظمى خمينى دام ظله

يك كسى چند ميش دارد، قوچ ندارد، همسايه آن قوچ دارد، به همسايه گفت قوچ خود را بگذار بيايد با ميش هاى من ملاقات كند تا اين كه ميش ها آبستن شود، صاحب قوچ راضى نمى شود حتى به پول هم راضى نيست، اگر صاحب ميش قوچ را به دزدكى ميان ميش هاى خود رها كند ميش ها آبستن شوند براى صاحب ميش اشكال دارد يا ندارد؟ شما امر بفرماييد.

بسمه تعالى، كار حرامى كرده، لكن اولاد ملك صاحب مادر است و اگر اين عمل اجرتى دارد آن را ضامن است.

[سؤال 9420] 4898

5. شخصى زمين خود را گرو مى دهد يا اجاره. شخص مستأجر يك گوشه زمين را ريشقه مى كارد اين ريشقه مدت ده سال حاصل مى دهد ولى مدت اجاره دو سال يا چهار سال است تمام مى شود حاصل زمين مال صاحب زمين است يا مال مستأجر؟

بسمه تعالى، ملك صاحب بذر است.

[سؤال 9421] 5213

بسمه تعالى

محضر حضرت آيت الله العظمى خمينى دام ظله

1. كسى نهال درخت ميوه دار را دزدى كرده برده در زمين خود كاشته، درخت بزرگ شده، آن زمان قيمت نهال دو تومان بوده و فعلاً قيمت درخت صد تومان است. صاحب نهال به دو تومان راضى نمى شود مى گويد من صد تومان مى خواهم يا خود درخت را، حالا چه بايد كرد؟ شما امر بفرماييد.

بسمه تعالى، درخت ملك صاحب نهال است.

ص: 229

2. وقت نماز يكى خوابيده يكى بيدار است. كسى كه بيدار است نماز مى خواند آن كه خوابيده را بيدار نمى كند، معصيت كرده يا بر اين چيزى نيست؟ شما امر بفرماييد.

بسمه تعالى، چيزى بر او نيست.

[سؤال 9422] 6969

6. شخصى يك مرغ غصب كرده نگه داشته ده تا مرغ شده بعداً مرغ ها تلف شده، شخص غاصب ضامن يك مرغ است يا ده تا مرغ؟ شما بيان فرماييد.

بسمه تعالى، اگر تخم مرغ ها از همان مرغ غصبى است ضامن تمام آن ها است وگر نه فقط ضامن مرغى است كه غصب كرده است.

[سؤال 9423] 5214

بسمه تعالى

محضر حضرت آيت الله العظمى خمينى دام ظله

كسى ده من گندم دزدى كرده زراعت كرده صد من شده به صاحب بذر گفت من ده من گندم از تو دزدى كردم بيا سر خرمن به تو ده من گندم بدهم صاحب بذر مى گويد نخير نصف خرمن مال من است نصفش مال تو است حالا حرف كدام اين ها درست است؟ شما امر بفرماييد.

بسمه تعالى، تمام آنچه از گندم دزدى حاصل شده ملك صاحب آن است و غاصب در آن حقى ندارد.

سبب ضمان بودن اتلاف مال غير

[سؤال 9424] 5215

بسمه تعالى 30 / 10 / 1361

دفتر امام امت، رهبر كبير انقلاب اسلامى ايران، با احترام و با درود فراوان به امام امت و تمام خدمتگزاران به انقلاب اسلامى و به ويژه شهيدان گلگون كفن انقلاب

ص: 230

اسلامى، به استحضار مى رساند:

فدوى سرپرست آموزش و پرورش بخش الوار گرمسيرى، يكى از بخش هاى تابعۀ شهرستان خرم آباد، به فاصلۀ قريب دويست كيلومترى خرم آباد هستم؛ در خرداد ماه سال جارى، در رابطه با كار امتحانات مدارس (اخذ و حمل سؤالات از مركز استان به مركز بخش و مسئول اجراى آن ها) مدت چندين بار مسير فوق را بدون اخذ حق الزحمۀ مأموريت و صرفاً به خاطر خدا و حسن انجام امتحانات بدون در نظر گرفتن وقت مقرر ادارى و جهت تسريع در كارها با يك دستگاه خودروى مربوط به آموزش و پرورش طى مى كرده ام؛ يكى از روزها در بين راه، با يك دستگاه بنز خاور تصادف نموده كه منجر به خساراتى مى گردد؛ اگر از نظر مقررات راهنمايى و رانندگى اين جانب مقصر شناخته شوم، خواهشمند است از محضر امام امت، پاسخ سؤالات زير را اخذ و به اطلاع حقير برسانيد.

1. اگر اين جانب از حق الزحمۀ مأموريت (400 كيلومتر رفت و برگشت، معادل هر روز 2500 ريال) استفاده نكرده باشم، ولى در تصادف مقصر شناخته شوم، آيا انجام تعميرات خودرو از محل اعتبارات ادارۀ آموزش و پرورش منع شرعى دارد يا خير؟

2. اگر در اين تصادف، اين جانب جان خود را از دست مى دادم، با عايله اين جانب چگونه مى بايست رفتار شود؟

3. با توجه به عدم امكانات امنيتى، اگر در چگونگى حمل سؤالات امتحانى مشكلى به وجود مى آمد - مثلاً سؤالات از بين مى رفت - تكليف اين جانب چه مى بود؟

4. خسارت وارده به خودروى ديگر (بنز خاور) و جلب رضايت رانندۀ آن چطور؟ من الله التوفيق

بسمه تعالى، اگر تشخيص داده شود كه خسارات وارده، مستند به شما است ضامن هستيد و بر عهدۀ ديگرى نيست؛ مگر اين كه قرار بيمه اى در كار باشد.

ص: 231

[سؤال 9425]5216

بسمه تعالى 11 / 10 / 1358

محضر مقدّس حضرت امام خمينى، مدّ ظله العالى

اميد است در پناه خداوند متعال و ولى عصر امام زمان مصون و محفوظ بوده باشيد.

بارى عرض شود: دو نفر دو ماشين نيسان را با هم شريك هستند. يكى از آن ها هفت سهم و يكى از آن ها پنج سهم دارا است و هيچ يك از درآمد ماشين حقوق برداشت نمى كردند و قرار شد كه خرج ماشين ها از شركت داده شود. يكى از راننده ها در اثر تصادف مقدار زيادى خسارت به ماشين خودش وارد كرده و مبلغ چهارده هزار تومان خسارت را كه به ماشين مقابل وارد شده است، داده است و پليس راه تقصير را صد در صد از او تشخيص داده است. رانندۀ مقصر مى گويد: خسارات وارده بايد از شركت داده بشود و شريك ديگر مى گويد: اگر شما مسير خود را ادامه مى دادى و رعايت مقررات رانندگى مى كردى اين تصادف به وجود نمى آمد و اگر طرف مقابل مقصر بود خسارت تو را مى داد نه آن كه خسارتش را از تو بگيرد؛ چگونه عذاب گناه تو را من تحمل نمايم؟! حال آيا خسارت واردۀ ماشين و وجه پرداخت به طرف مقابل از نظر اسلام به عهده كدام يك مى باشد؟

بسمه تعالى، خسارتى كه بر ماشين مقابل وارد شده، بر عهدۀ كسى است كه خسارت را وارد نموده است؛ مگر در ضمن عقد صحيحى شرط شده باشد كه خسارات را شركت بپردازد.

[سؤال 9426] 5217

بسمه تعالى

علماى اماميه و فقهاى اثنا عشرى چه مى فرمايند دربارۀ بندى كه احداث اوليۀ آن معلوم نيست از چه زمانى و چه تاريخى بوده است. بند، ارثيۀ مادرم از پدر ايشان

ص: 232

رسيده و مادر فوت كرده، ارث به من رسيده است، سيل و باران آمده در بند و بند شكسته، قناتى بوده در زير سيل بند كه مالكين قنات در پنج سال قبل چند چاه جديد حفر كردند در وسط رود، زير سيل بند كه وصل به مادر چاه قديم نموده اند، آبِ سيل از همان چاه سار جديد به قنات ريخته و از رود ديگرى مشهور به رود حوض انبار هم از وسط قنات آب سيل به قنات ريخته، آيا خسارت آب سيل كه به قنات ريخته به اين جانب تعلق دارد يا خير؟ آنچه حكم شرع اسلام است مرقوم كنيد.

بسمه تعالى، صاحب بند ضامن نيست.

[سؤال 9427] 5218

بسمه تعالى

حضور محترم حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى

در محلى چند نفر با هم نزاع خصوصى داشتند؛ افرادى از محل ديگر كه ماشين همراه داشتند، با وسيله هاى سرد به كمك يكى از اين افراد آمدند و وارد منزل آن كسى كه به كمكش آمده بودند شدند؛ طرف ديگر، در محلى كه افراد كمك وارد شده بودند، شروع به فحاشى كرده كه اين افراد را از خانه بيرون بياورند و نزاع را محلى قلمداد نمايند؛ در حينى كه آن شخص فحاشى مى كرده، يكى از بستگان او وارد حسينيه شده و مردم را تحريك كرده و اين افرادى كه وارد منزل شخص اول شده بودند را چماق به دست و مخالف دين معرفى كردند؛ در اين ضمن، درگيرى شروع شده و اكثر مردم محل كه اطلاع از اين نزاع خصوصى نداشتند، گمان كردند كه اين افراد مخالف دين و اسلام هستند؛ افرادى كه در منزل مذكور بودند، براى حفظ جان خود، ماشين را جا گذاشته و از آن محل فرار نمودند؛ افرادى كه فرارى شدگان را به گمان خودشان مخالف دين مى دانستند، ماشين آن ها را آتش زدند. آيا خسارت ماشين به عهدۀ متخاصمين يا ديگرى مى باشد؟

بسمه تعالى، خسارت بر كسانى است كه ماشين را آتش زده اند.

ص: 233

[سؤال 9428]5219

بسمه تعالى 31 / 1 / 1361

محضر مبارك رهبر و بنيان گذار جمهورى اسلامى ايران حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، ادام الله ظله العالى

خواهشمند است نظر مبارك را در مورد سؤال زير مرقوم فرماييد:

اگر در حين انجام وظيفه توسط كارمند متعهد و مسئول كه مشغول رفع خرابى از يك سيستم كه متعلق به دولت است، (سيستم ارتباطى شركت مخابرات) خسارتى بر يك قسمت از دستگاه وارد شود و قسمتى از آن بسوزد؛ آيا غرامت آن به عهدۀ كارمند است يا خير؟ در صورتى كه كاملاً مشخص و محرز است كه شخص نامبرده سعى خود را نموده و هيچ گونه غرض و اهمال كارى در بين نبوده است.

بسمه تعالى، اگر خسارت را او بر دستگاه وارد نكرده ضامن نيست؛ ولى اگر او خسارت زده ضامن است.

[سؤال 9429] 3630

3. شخصى عمداً سنگى انداخت و شيشه اتاق شخصى را شكست. آيا ضامن است كه قيمت يا خود شيشه را بدهد، يا نه؟

بسمه تعالى، ضامن است.

[سؤال 9430] 5220

بسمه تعالى 9 / 12 / 1361

محضر مبارك رهبر كبير انقلاب اسلامى ايران، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى، محترماً با تقديم سلام، به عرض عالى مى رسانيم:

اين جانبان مالكين شش دانگ باغ كمر روبيده (به پلاك ثبتى 176 اصلى، واقع در بخش نه قم، روستاى سنجگان) كه باغ مذكور موروثى اين جانبان بوده و تقريباً در يك صد سال قبل احداث شده است و داراى درختان كهن بوده است. اخيراً اين جانبان

ص: 234

با گرفتن يك صد هزار تومان وام از بانك كشاورزى قم در احداث درختان جديد و آباد كردن باغ مذكور اقدام و مخارج زن و بچه هاى خودمان را از محل درآمد باغ مذكور تأمين مى نماييم. اخيراً جهاد سازندگى قم در قريۀ سنجگان اقدام به تأسيس سدى نموده است كه در اثر احداث سدّ، باغ اين جانبان به زير آب رفته و به كلى از بين رفته است. حال ما مانده ايم با يك صد هزار تومان قرض به بانك كشاورزى. مدتى است كه جهت دريافت خسارت باغ خود و درختان از بين رفته، به جهاد سازندگى قم مراجعه نموده و تا به حال ما را سرگردان كرده و هيچ گونه اقدامى جهت پرداخت خسارت نكرده است. از آن مقام محترم استدعاى عاجزانه داريم، مقرر فرماييد خسارت ما بيچارگان را جهاد سازندگى قم پرداخت نمايد تا بتوانيم بدهى خود را به بانك كشاورزى پرداخت و به دعاگويى آن مقام محترم مشغول باشيم.

بسمه تعالى، با فرض اين كه در اثر بناى سدّ، آب به باغ مردم افتاده و ضرر وارد كرده است، بنا كنندۀ سدّ بايد از عهدۀ خسارات وارده برآيد.

[سؤال 9431] 5221

بسمه تعالى 24 / 9 / 1361

پيشگاه مبارك جانشين برحق امام زمان، سلام عليكم، بعد از سلام، اميدوارم خدا سايۀ شما را از سر مسلمانان جهان كم نفرمايد.

همان طورى كه بارها شما و مسئولين مملكت فرموده ايد، هر كسى كه مى تواند به مردم خدمت كند و نكند پيش خدا مسئول است. اين جانب به عنوان خدمت به مردم مدت سه سال به اسم شوراى ده تا آن جا كه مى توانستيم كارهاى عمرانى - با كمك ديگر برادران و اداره جات دولتى - از قبيل برق رسانى و آب لوله كشى و زيرسازى جاده و درست كردن حمام دوشى و دو باب مدرسه انجام داديم؛ ولى در اواخر سه سال من به عنوان رانندۀ ماشين شورا، روحانى محل را به خدمت امام جمعۀ منطقه مى بردم و در راه، تصادف رانندگى به وجود آمد كه منجر به زخمى و ضايعه ديدن

ص: 235

اين جانب و خسارت مالى براى اهالى - كه ماشين داشت - گرديد و پس از بيهوشى و بسترى شدن در بيمارستان و عكس بردارى معلوم شد عضلات كمرم پاره شده و قابل علاج كامل نيست و تا آخر عمر اين درد را بايد بكشم. در ضمن قوّۀ باه اين جانب هم روز به روز ضعيف مى شود؛ در صورتى كه 4 ماه از تصادف مى گذرد.

در اين صورت، خسارتى كه به وسيلۀ من به اهالى خورده بايد بپردازم يا خسارتى كه به اين جانب وارد شده، اهالى يا يكى از اداره جات دولتى بايد پرداخت نمايد؟ خواهشمند است نظر خود را از نظر شرعى مرقوم فرماييد. توضيح اين كه شورا كار خود را براى رضاى خدا انجام مى داده و چيز ديگرى نبوده.

بسمه تعالى، نقص يا تلف مال غير كه به دست شما انجام گرفته ضامن هستيد؛ ولى اگر مال در دست شما امانت بوده و بدون تعدّى و تفريط خسارت بر آن وارد شده شما ضامن نيستيد و خسارت وارده بر شما را ديگران ضامن نيستند.

[سؤال 9432] 5222

بسمه تعالى

محضر محترم و مبارك حضرت آيت الله العظمى، امام خمينى، مدّ ظله العالى

رودخانه اى كه طول آن حدود چهار فرسنگ و مسير آن از ميان كوهستان است در بهار كه معمولاً بارندگى فراوان است و سيل هم سابقۀ زيادى دارد. چنانچه طغيان آب رودخانه از كنترل زارعين خارج شود و خانه يا باغ و يا زمينى كه در اطراف مسير آب قرار دارد و فاصله اش از مسير آب، كمتر از ده متر باشد را خراب كند. البته در صورتى

كه از قبل هيچ نظر سويى نباشد. آيا صاحب خانه مى تواند خسارت وارده را از صاحب آب بگيرد يا خير؟ لذا از آن مقام معظم تقاضا دارم كه حق را بيان فرماييد.

بسمه تعالى، اگر كسى آب را از آن مسير عبور نداده، و باغ در اثر سير طبيعى آب رودخانه در آن مسير، خراب شده، كسى ضامن نيست.

ص: 236

[سؤال 9433]5223

بسمه تعالى

محضر حضرت آيت الله العظمى امام خمينى مدّ ظله العالى

الاغى مرده و صاحب الاغ، حيوان مرده را برده در بيرون ده و مزرعه انداخته و در آن نزديكى جاليزى بوده و مرغ هايى به نام كلاغ و لاشخور جمع شده اند و ضرر زيادى به جاليز رسانيده اند و هندوانه ها را خورده اند؛ حال بفرماييد آيا صاحب جاليز مى تواند ضرر جاليز را از كسى كه حيوان مرده را برده آن جا انداخته، بگيرد يا خير؟ بيّنوا حكم الله تعالى ان شاء الله.

بسمه تعالى، در فرض سؤال، ضامن نيست.

[سؤال 9434] 5224

بسمه تعالى

حضور محترم حضرت آيت الله امام خمينى، دامت بركاته؛ فداى خاك پايت گردم، با عرض سلام و ادب

شخصى در حدود 45 سال پيش شخص ديگرى را وادار كرد كه يك قوطى روغن حيوانى از منزل شخصى بربايد و اين عمل انجام شد؛ حال آن چند نفر - صاحب مال و دزد و تشويق كننده - مرده اند؛ آيا آن شخص تشويق كننده در اين باره مديون هست يا نه؛ چون كه آن هم مرده است؟ اگر مديون است، چه بايد كرد كه زير دين نباشد؟ اگر گردن اين شخص است، برايش مى توان رد مظالم داد يا بايد به وارث صاحب مال بدهد قيمتش به پول آن روز كه مصرف شده، حساب مى شود يا به قيمت امروز؟

بسمه تعالى، تشويق كننده ضامن نيست، مگر اين كه دست بر آن مال پيدا كرده باشد؛ و در صورت ضمان، بايد قيمت روز مصرف شدن روغن را به طور مصالحه به وارث صاحب مال بدهد.

ص: 237

[سؤال 9435]5225

بسمه تعالى 3 / 2 / 1362

محضر مبارك زعيم عالى قدر، حضرت آيت الله العظمى خمينى، خواهشمند است عنايت فرموده، نسبت به مسأله ذيل اين جانب را مورد تلطف قرار دهيد.

چنانچه سرپرست مؤسسه اى، فردى كه شناخت كامل به عدم صلاحيت او دارد عالماً و عامداً در كارى بگمارد و شخص مذكور باعث اتلاف بيت المال شود، چه كسى ضامن مال تلف شده مى باشد؟ شخص سرپرست؛ كارمند - شخص منصوب - هر دو مشتركاً؟

بسمه تعالى، كسى كه مال را تلف كرده ضامن است.

[سؤال 9436] 5226

بسمه تعالى

محضر مبارك حضرت امام خمينى، متّع الله المسلمين بطول بقائه

شخصى براى اين كه بتواند از سنگ هاى پايۀ كوه استفاده كند، علف هاى خشك آن جا را آتش زده كه سنگ ها از زير علف ها پيدا شوند و او هم به تراكتور بريزد و به ده ببرد. متأسفانه اين آتش به نخلستان رسيده و مقدارى از نخل هايى كه موقوفه بوده و همچنين نخل هايى كه براى قضاى نماز و روزه وقف شده بوده هم مى سوزاند؛ وظيفۀ اين شخص چيست؟

بسمه تعالى، ضامن است و بايد از عهدۀ آن برآيد.

[سؤال 9437] 5227

بسمه تعالى

محضر مقدّس حامى مستضعفين و امام المسلمين، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دامت بركاته، اماما! در ضمن تقديم تحيات فائقه و ايفاى وظايف دعاگويى و درخواست بقاى طول عمر آن وجود مغتنم و بسط ظلال آن ظل الهى، از الطاف

ص: 238

حضرت ايزدى، تقاضا مى شود كه به مسائل ذيل لطفاً جواب فرماييد كه محل ابتلا هستند.

1. اگر بذر فروشى، بذر مقصود مشترى را عوضى بدهد، مثلاً به جاى جو بهارى جو پاييزى بدهد و يا به جاى بذر صحيح، بذر معيوب بدهد و مشترى هم به اميد محصول، هزينه بگذارد ومتحمل مشقات گشته، كشت نمايد و بعد معلوم شود كه به سبب عوضى شدن يا معيوب شدن بذر، كليۀ اعمال و مخارجش ضايع و بى نتيجه گرديده، آيا فروشنده نسبت به كليۀ خسارت ها و زيان ها و فقدان محصول - بعضاً يا كلاً - ضمانى دارد يا نه؟ و فرقى در عمدى و اشتباه هست يا نه؟

بسمه تعالى، ضامن نيست؛ مگر اين كه خسارت وارده، مستند شود به غرور فروشندۀ بذر.

2. كسى مال فروشى خود را در اختيار وتحويل شخص ديگرى مى گذارد كه زمانى در نزد او باشد و به اوضاع و صفات آن اطلاع يابد تا اگر پسنديد، معامله را انجام دهند؛ ولى تصادفاً بدون تفريط، تلف شده. آيا شخص تحويل گيرنده، ضامن است و يا به عهدۀ خود صاحب مال است.

بسمه تعالى، چنانچه به رسم امانت و يا عاريه پيش او گذارده، ضامن نيست؛ ولى اگر به عنوان

اين كه بپسندد و بخرد به او داده شده، ضامن است.

3. متقاضيان حج كه معمولاً براى قبولى تقاضايشان مبلغى به بانك مى ريزند و نوبتشان هم در سال هاى بعد مى رسد، آيا همان مبلغ، از مخارج سال تقاضا محسوب مى شود و يا داخل پس انداز و زايد بر مؤونه محسوب مى شود و بايد خمس آن را هم بدهد؟

بسمه تعالى، اگر قبلاً حج بر او مستقر نشده، در فرض مسأله، پس انداز محسوب است و بايد تخميس شود.

4. شخصى كه محل كسب و شغل او به اندازۀ مسافت شرعيه - يك سره و يا ذهاب و ايابش - از موطن مسكونى اش فاصله داشته باشد و هر روز و يا هفته اى چند بار براى انجام شغل، به محل كسبش تردد نمايد، مى فرماييد حكم مسافر عادى دارد. آيا براى او در صورت عدم اضطرار، لازم است در عرض يك سال، اقلاً به اندازۀ يك ماه و يا به قدر روزه هاى فائته، درموطن و يا در محل كسب اقامه نمايد و صوم هاى فائته را قضا نمايد و يا لازم نيست؟

بسمه تعالى، بايد در طول سال، در وطن يا با قصد اقامۀ ده روز، روزه ها را قضا نمايد و از

ص: 239

رمضان آينده تأخير نيندازد، على الاحوط.

5. اگر امام جماعت در محراب و جاى پايينى ايستاده و عده اى از مأمومين هم در محل بالايى ايستاده و اقتدا كنند و بعد عدّۀ ديگرى در صف هاى عقب يا طرف يمين و يسار اقتدا كنندگان مزبور، در جايى كه سطح آن، مساوى با محراب و جاى ايستادن امام است - ولى از محل ايستادن اقتداكنندگان نزديك كه به واسطۀ آنان اتصال مى يابند پايين تر باشد - قرار گيرند، آيا اقتداى همان عدۀ ديگر صحيح است يا نه؟

بسمه تعالى، با فرض صدق وحدت مكان و اجتماع، اشكال ندارد.

[سؤال 9438] 4796

7. شخصى مقدارى گردو از درختى خارج از شهر تهران با سنگ مى زند و گردوها را به من مى دهد، من هم با علم به اين كه گردوها چگونه به دست آمده با همسرم كه حامله بوده است مى خوريم، اكنون شنيده ايم گويا ميوه درخت گردو را بايد با اجازۀ صاحب درخت خورد، حتى اگر درخت در خيابان باشد، وگرنه خوردن آن ميوه حرام است. و از آن جا كه زن حامله نبايد حرام بخورد و هم چنين فرد مسلمان، بنابراين تكليف چيست به خصوص تكليف زن حامله؟

بسمه تعالى، موجب ضمان است و بايد قيمت گردوها به صاحب آن داده شود و اگر او را نتوانيد شناسايى كنيد از طرف او صدقه دهيد.

اصلاحات ارضى

[سؤال 9439] 5228

بسمه تعالى 5 / 1 / 1361

محضر مبارك مرجع عالى قدر عالم تشيع، حضرت نايب الامام، خمينى كبير، دام توفيقه العالى، با سلام و تحيات و تهنيت در پيروزى هاى مداوم بر عليه معاندين و به اميد تداوم آن در اصلاحات ارضى پيشين، اگر كشاورزى، بدون رضايت مالك قبلى زمين، محل

ص: 240

كشت خود را به نصف تقسيم و تصاحب كرده باشد، چه صورت دارد؟ آيا مباح است يا خير؟ ذيلاً مرقوم فرماييد. عندالله و عندالرسول مأجور باشيد.

بسمه تعالى، موكول به دولت اسلامى است.

[سؤال 9440] 3547

2. شخصى ملك موروثى را اجاره كرده و مدتى مستأجر بوده. بعد از آن در رژيم طاغوتى ملك را به عنوان تقسيم اراضى تصاحب كرده و درخت هم كشت كرده كه درخت ها مثمر ثمر شده است. تكليف ملك و درخت ها از چه قرار است؟ آيا اجارۀ ملك را هم بدهكار است يا خير؟

بسمه تعالى، رسيدگى به اراضى تقسيمى موكول به دولت اسلامى است.

[سؤال 9441] 5229

بسمه تعالى 8 / 5 / 1361

محضر مبارك حضرت نايب الامام، امام خمينى

املاكى كه در رژيم سابق ارثى يا ابتياعى بوده و بدون رضا و اجازۀ صاحب آن، به زارع واگذار نموده اند و زارع هم فقط ملك را در تصرف دارد، و بهاى ناچيز آن را نپرداخته و حقوق مالك را هم نداده و مالك در قبوض اقساطى تصرفى ننموده و در نتيجه وضع ملك معوق مانده است. تكليف را از جنبه شرعى و قانونى معيّن فرماييد.

بسمه تعالى، رسيدگى به اين گونه اراضى، موكول است به دولت اسلامى.

[سؤال 9442] 5230

بسمه تعالى 4 / 5 / 1361

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى

پس از عرض سلام و آرزوى سلامت و طول عمر حضرت عالى تا ظهور حضرت مهدى (عجّل الله تعالی فرجه الشّریف)، تقاضا مى شود مسائل زير را پاسخ بفرماييد:

1. قبرستانى است متعلق به بخش داجيوَنْد (متشكل از 12 قريه) از توابع ايلام كه از

ص: 241

حدود 200 سال قبل اهالى اموات خود را در آن دفن مى كردند. مساحت اين زمين تقريباً 5/ 1 هكتار و بيش از 000/ 10 مرده در آن مدفون است و حدود 20 هكتار زمين اطراف آن است كه آن هم متعلّق به داجيوند بوده است. از حدود 150 سال قبل خان ها و مالك ها اين زمين ها را به زور تصاحب كرده اند و زمين هاى اطراف قبرستان را به زير كشت برده اند، ولى به خود قبرستان كارى نداشتند. اهالى داجيوند كما فى السابق، اموات خود را در قبرستان و زمين هاى اطراف آن دفن مى نمودند و از طرف مالكين هيچ گونه جلوگيرى نمى شد و ناراحتى در بين نبود. قضيه تا بهمن ماه 1341 به همين منوال گذشت. تا اين كه از طرف دولت طاغوتى شاه خائن، طرح اصلاحات ارضى در منطقه اجرا و زمين هاى منطقه از جمله حوالى قبرستان از دست مالك ها خارج و بين كشاورزان آن حوالى تقسيم شد. به هر نفر هم پلاك مالكيت داده شد. آن ها هم بدون تعرّض به قبرستان، زمين هاى اطراف قبرستان را به زير كشت برده و در آن ها به كشاورزى مشغولند. لازم به تذكر است كه صاحبان كنونى زمين از اهالى داجيوند نيستند. از آن موقع تا به حال وقتى اهالى داجيوند - كه مدعى مالكيت زمين از 200 سال قبل مى باشند - كسى از دنيا برود او را به قبرستان قديمى مى برند و چون خود قبرستان پر شده؛ على رغم مخالفت كشاورزان اطراف قبرستان، جنازه را در زمين هاى اطراف قبرستان دفن مى كنند، اگر چه كاشته شده و كشاورزى شده باشد. و مى گويند: ما از 200 سال پيش مالك اين زمين ها بوده ايم و با تصاحب مالك ها و تقسيم اصلاحات ارضى از ملكيت ما خارج نشده است. خلاصۀ كلام آن كه اهالى داجيوند از بيست سال پيش تا كنون، به همين ترتيب جنازه هاى خود را در زمين هاى زير كشت اهالى فعلى اطراف قبرستان فعلى، به زور دفن مى نمايند و رفته رفته قبرستان بزرگ شده و زمين ها از دست صاحبان فعلى آن ها خارج مى گردند و آن ها بى زمين مى شوند. آيا به نظر حضرت عالى تقسيم بندى دولت طاغوتى در مورد زمين ها شرعاً معتبر است؟ و اهالى فعلى آن مالك حقيقى زمين محسوب مى شوند؟ و در نتيجه، زمين هايى كه اموات را در آن دفن مى كنند، غصبى است يا خير؟ در هر صورت حكم

ص: 242

جنازه هاى دفن شده را نيز بفرماييد؟ ضمناً، فاصلۀ بين قبرستان و روستاهاى داجيوند حدوداً بيش از 3 كيلومتر است.

بسمه تعالى، مسأله مورد اختلاف بايد در محكمۀ شرعيه حل و فصل شود.

[سؤال 9443]

2. چون اكثر روستاهاى داجيوند غير از آن قبرستان، قبرستان ديگرى ندارند؛ اگر صلاح است دستور فرماييد كه هر روستا قطعه زمينى را براى قبرستان خود اختصاص دهد تا هم به روستايشان نزديك باشد و حلال باشد و هم مشكلات و گرفتارى هاى قبرستان سابق نباشد.

بسمه تعالى، مانع ندارد، در صورتى كه مخالف مقررات دولت اسلامى نباشد.

[سؤال 9444] 5231

بسمه تعالى

حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دامت بركاته، به عرض مبارك مى رساند:

در مناطق مختلف فارس و غير فارس عده اى به زمين هاى يكديگر هجوم برده اند و به اين موضوع استناد مى كنند كه حضرت مستطاب عالى زمين را ملك هيچ كس نمى دانيد و يا مالكيت زمين به كلى لغو فرموده ايد. خواهشمند است نظر مبارك خود را در اين باره بيان فرماييد تا هرچه باشد به عنوان يك وظيفۀ الهى عمل نماييم. وجود مبارك مستدام باد.

بسمه تعالى، ملكيت در اسلام محترم است و اين جانب الغاء ملكيت كسى را نكرده ام و اگر از زمين هاى اصلاحات ارضى است، رسيدگى به آن ها موكول است به محاكم صالحه. بلى، زمين هاى موات ملك كسى نيست و احياى آن با شرايط مقرره موجب ملكيت احيا كننده است و معامله روى زمين موات باطل است.

ص: 243

[سؤال 9445]5232

بسمه تعالى 23 / 11 / 1361

دفتر محترم استفتائات امام خمينى

محترماً به استحضار مى رساند: اين جانب سه هكتار از آب و زمين موروثى پدرم واقع در استان فارس شهرستان فسا را متصرف بودم. در سال 42 يك پنجم آن برابر قانون اصلاحات ارضى رژيم گذشته به شخصى داده شد و پس از انقضاى مدت يك سال مأمورين طاغوتى چهار پنجم از باقيمانده آب و زمين مزبور را غصب كرده و مجدداً به شخص فوق الذكر واگذار نمودند. اكنون بنا به دستور و فتواى امام خمينى كه مالكيت محترم مى باشد، استدعا دارم بفرماييد كه آيا از نظر شرعى چهار پنجم آب و زمين مذكور كه در مرحله دوم به شخص نامبرده داده شده غصب حساب مى شود يا خير؟ و آيا قابل ارجاع به اين جانب مى باشد يا نه؟

بسمه تعالى، رسيدگى موكول است به مسئولين مربوطه در دولت اسلامى.

[سؤال 9446] 5233

بسمه تعالى

لطفاً راه چاره اى براى مسأله اى كه براى اين جانب پيدا شده، با سؤال كردن از محضر مبارك امام خمينى، پيدا كنيد و مرا از اين ناراحتى كه فكر مرا مشوش كرده است نجات دهيد.

من يكى از طلاب مدرسۀ قوام شيراز، از شاگردان آيت الله دستغيب هستم. بنده حدود يك سال قبل، در جنوب شهر شيراز منزلى خريدم و تا مدتى نمى دانستم كه جزء زمين هاى اصلاحات ارضى است و حدود چند هفته كه فهميده ام، از محضر علماى اعلام شيراز سؤال كردم و نتيجۀ مطلوبى نگرفتم، به اين معنا كه اظهار نظر نكردند.

البته مسأله از اين قرار است كه هرچه تحقيق كردم، نتوانستم مالك را پيدا كنم و از اين به بعد هم معلوم نيست، يعنى واقعاً عسر و حرج است كه بشود از اين راه، مسأله

ص: 244

را حل كرد. البته يك مالك ندارد، بلكه چندين مالك دارد كه بعضى مرده، و بعضى هم در كشورهاى خارج هستند.

حالا مى خواستم امام اجازه بفرمايند تا مسأله نماز و ساير احكام دينى اين جانب، در اين منزل مورد اشكال نباشد. ارزش اين منزل صد هزار تومان است، كه پنجاه هزار تومان آن را بدهكار هستم. البته روشن است كه در اين جوّ، بنده مى خواهم فعلاً خودم نجات پيدا كنم، و معلوم است كه اين مسأله در تمامى نقاط كشور هست و نبايد سر و صدايش را بيرون كرد.

بسمه تعالى، امر زمين با دولت اسلامى است و اگر علم به غصب نداريد، تصرفات اشكال ندارد.

[سؤال 9447] 4171

2. زمين هايى را در زمان طاغوت طبق اصلاحات اراضى به افرادى داده اند، فعلاً وظيفه چيست؟ آيا ارث مى رسد يا نه؟

بسمه تعالى، رسيدگى موكول به دولت اسلامى است.

[سؤال 9448] 5234

بسمه تعالى

حضور مستطاب آيت الله العظمى رهبر عالى قدر امام خمينى، مدّ ظله العالى

در اين موضوع چه مى فرماييد كه شخصى در زمان طاغوت ملك ديگرى را كه اجاره بوده به دستور اصلاحات ارضى مجبوراً ثبت نموده است و آن شخص هم فوت نموده؛ اگر ورثۀ نامبرده بخواهند ملك را به صاحب اصلى اش برگردانند آيا از لحاظ شرعى و قانونى مجاز است يا خير؟ خواهشمند است جواب اين موضوع را به طور واضح بيان فرماييد.

با تقديم احترام؛ والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، ردّ ملك به مالك شرعى آن لازم است.

ص: 245

[سؤال 9449]

5235

بسمه تعالى 28 / 5 / 1361

مديريت محترم دفتر حضرت امام خمينى

اين حقير كشاورز هستم، مقدارى آب و زمين از فردى كه كارمند شبكۀ بهدارى و بهزيستى شهر بابك است در اجارۀ من است، كه هر ساله سيصد و سى كيلو گندم مال الاجاره مى پردازم. در زمان شاه مخلوع، اين آب و ملك، به وسيلۀ مأمورين اصلاحات ارضى به من واگذار شده، كه قبلاً عرض كردم تا كنون مال الاجاره را پرداخت نموده ام. تقاضامندم بفرماييد اگر مقدار اجاره را نپردازم، از نظر اسلام حلال است يا حرام؟

والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، اگر زمين شرعاً ملك غير است، بايد تصرفات در آن با كسب اجازه از مالك باشد، و در صورت اجاره كردن، بايد مال الاجاره به مالك داده شود.

[سؤال 9450] 5236

بسمه تعالى 11 / 2 / 1361

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى، نايب الامام، امام خمينى، دامت بركاته

اراضى اى كه در زمان طاغوت، از طريق اصلاحات ارضى، به كشاورزان واگذار گرديده، و ايشان آن را به غير واگذار نموده اند و در آن تأسيسات مرغدارى بنا شده است:

1. تصرف در آن ملك چه صورتى دارد؟

2. آيا مى توانند آن ملك و تأسيسات را به شخص ثالثى واگذار نمايند يا خير؟

بسمه تعالى، اگر علم به غصب بودن ندارند، تصرفات اشكال ندارد و رسيدگى به امور زمين، واگذار به دولت اسلامى است.

ص: 246

[سؤال 9451] 2135

3. زمين كشاورزى و يا باغى است كه ملك مالك بوده در رژيم گذشته و با اصلاحات ارضى نصف آن را به كشاورز داده اند. حال، كشاورزى كه كلاً امورات زندگى او به اين قسمت زمين تأمين مى شود چه بايد بكند؟

بسمه تعالى، موكول به دولت اسلامى است.

[سؤال 9452] 5237

بسمه تعالى 11 / 11 / 1362

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، بنيان گذار جمهورى اسلامى، مدّ ظله العالى، از خداوند متعال، طول عمر همراه با سلامتى و تأييدات الهى را، براى وجود مبارك مسئلت مى دارم. به عرض عالى مى رساند:

در رژيم گذشته ادارۀ اصلاحات ارضى با اختيار حاصله از تبصره يك مادۀ دو قانون همان زمان، اراضى غير را فضولتاً به ديگران انتقال رسمى داده است. منتقل اليه پس از چندى به ديگرى واگذار كرده، سپس خلع يد او را از زمين موصوف خواهان شده، و شخص خوانده از تحويل زمين استنكاف ورزيده، تا اين كه دامنۀ اختلاف به دادگاه، و از آن جا به ديوان عالى كشور كشيده شده است. الحال نقض و يا ابرام دعواى طرح شده، بدون در نظر گرفتن حق مالك اصلى، چه صورت دارد؟

بسمه تعالى، بايد طبق ضوابط شرعى و قانون جمهورى اسلامى عمل بشود.

[سؤال 9453] 5238

بسمه تعالى 15 / 2 / 1361

حضور محترم حضرت امام خمينى، رهبر كبير انقلاب اسلامى ايران، با تقديم احترام و عرض سلام و دست بوسى

اين جانب از جنگ زدگان آبادان هستم. در اثر جنگ تحميلى مدت قريب به 19 ماه

ص: 247

است كسب و كارم در آبادان تعطيل شده و بيكارم. قصد دارم در دزفول دامدارى نمايم. يك هكتار زمين باير يكى از دوستان نزديك دارد كه از زمين هاى تقسيم اراضى دوران لعنتى شاه مى باشد و 99 ساله به اجاره اين شخص درآمده است. آيا الآن من مى توانم روى اين زمين مشغول به كار شوم يا او مى تواند عين اجاره را به من صلح يا واگذار نمايد يا زمين را از او بخرم؟ متمنى است اگر راهى دارد نظر مباركتان را بفرماييد.

بسمه تعالى، موكول به دولت اسلامى است.

ص: 248

احياى موات و مشتركات

اشاره

ص: 249

ص: 250

احكام احياى موات

زمين هاى موات اصلى

[سؤال 9454] 5239

بسمه تعالى

رياست محترم دفتر حضرت آيت الله العظمى امام خمينى دامت بركاته

محترماً به عرض مى رساند بنا به فرمايش حضرت آيت الله العظمى امام خمينى مصادره زمين هاى غلام رضا شاپور براى مستضعفين تقريباً ده هزار خانوار در خاك سفيد تهران ساختمان درست كرده اند. پسر بنده هم در تهران اجاره نشين بود گردنبد زنش و فرشش را فروخته خرج كرده يك باب خانه درست كرده است، بنده جايز است در آن جا عبادت به عمل آورده، نماز بگزارم و پسرم هم مى تواند در آن جا نماز بخواند يا خير، به اين نيّت ساختمان درست كرده است كه دولت پول زمين نگيرد.

بسمه تعالى، اگر از زمين هاى موات بوده مانع ندارد و اگر موات نبوده امر آن با بنياد مستضعفين است.

[سؤال 9455] 5240

بسمه تعالى 25 / 11 / 1358

رهبر عظيم الشأن و مرجع عالى قدر، حضرت آيت الله امام خمينى

ص: 251

پس از سلام و تحيات، متمنى است نسبت به قانون لغو مالكيت اراضى موات كه از شوراى انقلاب اسلامى گذشته و مورد تصويب واقع شده، نظر خودتان را اعلام فرماييد. با احترام و تشكر، محمد كاظم سيفيان

بسمه تعالى، اراضى موات بالاصاله را كسى مالك نمى شود مگر به احيا. و اگر ثبت داده باشد و خريد و فروش نموده باشد هم باطل است؛ و امر اراضى مذكور با دولت اسلامى است.

[سؤال 9456] 5241

بسمه تعالى

محضر مبارك حضرت آيت الله امام خمينى دامت بركاته

احتراماً خاطر مبارك را به عرايض ذيل معطوف مى دارد، اين جانب از طرف نمايندگى شهرستان سردرود نظر مبارك را راجع به زمين موات و باير در اين مورد خواهانيم كه آيا احداث قبرستان در اين مكان صحيح است يا نه؟

بسمه تعالى، اگر زمين موات بالاصل بوده و متعلق حق كسى نباشد اشكال ندارد.

[سؤال 9457] 5242

بسمه تعالى 26 / 10 / 1361

دفتر مبارك زعيم عالى قدر حضرت آيت الله العظمى امام خمينى مدّ ظله العالى

ضمن عرض سلام و ارادتمندى، از درگاه باريتعالى خواستارم سايۀ امام ما را مستدام و هميشگى فرمايد تا ظهور امام زمان ارواحنا فداه

حقير عاصى تقاضاى عاجزانه دارد كه به مسأله جواب كتباً مرحمت فرماييد تا آسوده خاطر باشم روستاى ما از سال 1342 اربابى بوده؛ يعنى به ارباب بهره مى داديم از كشاورزى مان؛ چه آبى و چه ديمى و زمين هاى اين روستا در هر سال تقسيم مى شود، در اواخر بهار هر سال هر كس زورى يا نفوس بيشتر داشت زمين

ص: 252

بيشتر مى گرفت و اگر زور يا نفوس كمتر داشت زمين كمتر مى دادند يا اصلاً نمى دادند. از سال 1342 از طرف اصلاحات ارضى مأمور آمد و گفت هر كس كه سال قبل هرچه زمين گرفته ما داديم به خود او كه ديگر را ندهد همه قبول كرديم و كردند بعداً ما كه چندين نفر بوديم كه زمين يا كمتر داشتيم يا اصلاً زمين نداشتم قطعه زمينى باير و موات كه به درد اين روستا نمى خورد يعنى اگر آبى مى كاشتم كه آب نداشت و ديمى هم كه محصول نمى داد چون زمين سنگى بوده آن زمينى كه ذكر شده را ما شخم زديم و چال هاى آن را پر كرديم و آب در آورديم بعد از سال 1343، در حال حاضر باغ و يا مزرعۀ خيلى خوبى شده است يكى از آن چندين نفر هم حقير هستم از محضر مبارك امام كه ولايت فقيه مى باشند مسئلت دارم كه اگر اين زمين ذكر شده (خداى ناكرده) اشكالى دارد براى اين جانب مباح فرمايند يا دستور فرمايند كه چه نمايم و يا دستور فرمايند با امام جمعه محترم جريان را صحبت كنم، تقاضاى عاجزانه دارم كه كتباً تا حقير زنده هستم جواب مسأله را روشن فرمايند. چون يقين ندارم كه ورثه بعد از موت ما دلسوز باشند.

والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته.

بسمه تعالى، اگر زمين از زمين هاى موات اصلى بوده و سابقۀ ملكيت نداشته و شما آن را به قصد مالك شدن احيا نموديد به شما تعلق دارد.

[سؤال 9458] 5243

بسمه تعالى

حضرت مستطاب آيت الله العظمى امام خمينى دام ظله

در مجاورت قريه اى البته خارج از حريم آن زمينى بوده كه كسى به ياد ندارد كه در زمان سابق مال چه كسى از اهل قريه بوده؟ شخصى اقدام به احداث جوى و آباد كردن زمين نامبرده مى نمايد. اهل قريه كه با ايشان نسبت فاميلى هم دارند، مى گويند كه اين زمين و جوى مال همه ما مى باشد و دليل مى آورند: كه سى الى چهل سال قبل كه

ص: 253

اشخاصى از قريۀ دوردستى اقدام به احياى آن جوى و زمين كرده بوده اند، پدران ما مانع اقدام آنان شده و مبلغى را هم در همين رابطه در حكومت وقت خرج كرده اند و دست آنان را كوتاه نمودند. ولى پدران اين ها و خودشان هيچ گونه كارى روى جوى و زمين انجام نداده اند. آن شخص مى گويد من آباد مى كنم بعد از چند سال تقسيم مى كنيم. وقتى با زحمت دو ساله جوى را احداث و زمين را آباد مى كند در اثر بالا بردن جوى زمين، به اندازه دو برابر زمين به زير جوى سابق اضافه مى شود و مدت چهارده سال نامبرده از آن استفاده مى كند، اهل قريه خواهان تقسيم زمين مى شوند، نامبرده از تقسيم امتناع مى ورزد و مى گويد من احيا كرده ام و مال من است. لطفاً نظر مبارك را اعلام فرماييد.

بسمه تعالى، چنانچه زمين مذكور حريم قريه نبوده و موات بوده ملك كسى است كه آن را احيا كرده است و اگر نزاعى در بين است به محاكم صالحه مراجعه شود.

[سؤال 9459] 5244

بسمه تعالى 14 / 11 / 1361

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى مدّ ظله العالى، سلام عليكم

1. كسى سندى دارد كه مالك اراضى موات است و يا سندى دارد كه مالك قريه اى معموره مى باشد و زمين مواتى حول آن قريه مى باشد و مردم آن قريه مالك خانه و ديوار خود هستند. صاحب سند مى گويد كسى حق ندارد اين اراضى موات را احيا كند، مگر با اذن و اجازۀ من. و هر كسى كه 20% از درآمد زمينى را كه احيا مى كند به من بدهد اجازه احيا دارد، ولى هر ساله بايد اين اجاره را بدهند، در حالى كه چيزى بابت احيا از قبيل مزد و خريد عمل به آن افراد نمى دهند، الاّ اين كه بذر را مى دهد و سر خرمن عوض آن را بر مى دارد. مالك شرعى زمين كدام يك مى باشند؟

2. اگر كسى كه سند در دست دارد يا كشاورزى كه زمين را احيا كرده آن را به غير

ص: 254

بفروشد، بايد با اجازۀ همديگر باشد يا خير؟

بسمه تعالى، مجرد سند دليل ملكيت نمى شود و زمين موات را كسى مالك نيست و هر كس احيا نمايد با شرايط مالك مى شود و بايد مقررات دولت اسلامى مراعات شود.

[سؤال 9460] 1753

9. چند نفر در اراضى باير و موات در زمان طاغوت تعداد هفت حلقه چاه حفر كرده ولى هنوز استفاده از چاه نكرده رژيم طاغوتى سرنگون شد و آن افراد يا از ترس يا جهات ديگر به سراغ چاه ها و زمين نرفتند و ديگران بعد از انقلاب يكى از چاه ها را تعمير و تخليه نموده با موتور آب كشيده حدود شايد صد هكتار از آن زمين موات را كشت نمودند و از طرف هيأت واگذارى زمين هم آمده محل مزبور را ديده و اجازه كشت دادند اولاً، آيا با حفر چاه براى چند نفر اول حقى مانند حق التحجير يا حق اولويت ثابت است يا خير بر فرض عدم ثبوت حق آيا تكليف اين اشخاص فعلى نسبت به چاه و آب آن چيست؟

بسمه تعالى، اگر در ملك مشروع چاه حفر شده يا در زمين موات به قصد تملك حفر كردند تصرف در آب چاه موقوف بر اجازه مالك است.

[سؤال 9461] 5245

بسمه تعالى

محضر مبارك رهبر انقلاب، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله، سلامٌ عليكم

زمينى را در سال 1355 از مسلمانى كه زمين را تسطيح و جدول بندى نموده بود - طبق سند رسمى و موازين شرعى و قانونى - خريدارى و در آن احداث اعيانى مدرسه و درخت كارى و لوله كشى آب و برق و غيره نموده؛ آيا فعلاً اين زمين و اعيانى، جزو موات و ملى است يا خير؟ استدعا دارد فتواى آن حضرت مرقوم گردد.

ص: 255

بسمه تعالى، زمينى كه در آن احداث ساختمان و درخت كارى شده باشد، جزو اراضى موات محسوب نيست؛ ولى اگر ساختمان و درخت كارى در ملك يا حريم ملك غير يا در مرافق عمومى احداث شده باشد، موجب حق براى صاحب آن نمى شود و رسيدگى دراين باره موكول به مقامات صالحه است.

[سؤال 9462] 5246

بسمه تعالى 2 / 7 / 1358

دفتر مبارك حضرت آيت الله العظمى آقاى خمينى، دام ظله العالى

محترماً؛ به استحضار عالى مى رساند: مزرعۀ ديم زارى است تقريباً سى هزار هكتار. و فاقد هرگونه آب چشمه و يا قنات مى باشد و فقط استفاده زراعتى ديمى از آن مى شود كه به وسيلۀ خود كشاورزان احيا و زراعت مى شود؛ لكن بعضى افراد حسب مرسوم رژيم طاغوتى، از نظر ثبت، خود را مالك آن مزرعه دانسته و از دسترنج زارعين كه آن را احيا كرده و زراعت مى نمايند سهمى دريافت مى كنند. با عنايت به شرح فوق، زارعين مزرعۀ مذكور كما فى السابق بايد بهره مالكانه مالك ثبتى و اسمى را كه هيچ گونه عملى در آن اراضى نداشته و ندارند بپردازند و يا طبق اعلاميه دولت جمهورى اسلامى و بر حسب شرع، مالك زمين كسى است كه آن را احيا و زراعت نموده و مدعيان، صرف مالكيت ثبتى حقى به دسترنج زارعين زحمت كش ندارند؟ تقاضامند است حكم آن را بيان فرماييد.

صحت و سلامتى وجود مبارك نايب الامام امام خمينى را از خداى متعال مسئلت مى نماييم.

بسمه تعالى، ثبت، مدركيت شرعيه ندارد و اگر زمين موات بالاصل بوده و حريم هم نبوده و كشاورزان براى خودشان آن را احيا كرده باشند با وجود شرايط مالك هستند و رسيدگى، موكول است به دولت اسلامى.

ص: 256

[سؤال 9463]5247

بسمه تعالى 5 / 8 / 1361

محضر مبارك مرجع عالى قدر حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دامت بركاته

مجموع اراضى بعضى از روستاها به نسبت مساوى تقسيم شده؛ مثلاً به 75 سهم در مقابل 75 نفر (براى هر يك نفر يك سهم)؛ بعضى از افراد اهالى قسمت بيشترى دارند؛ يعنى علاوه بر سهم مفروز كه تحت تصرف آن ها است و هر سال به عنوان ديم زير كشت مى برند، يك برابر و گاهى تا چند برابر از سهام ديم، بيشتر كشت نموده و اين سهام اضافى از ساليان متمادى در تصرف آن ها بوده است؛ آيا بيش از سهم مفروز، حق كشت دارند يا خير؟ و يا اين كه هيأت واگذارى زمين مى تواند مازاد بر سهم مقرر را گرفته و به محرومين و اشخاصى كه احياناً زمين ندارند واگذار نمايد تا موقتاً كشت كنند، تا زمانى كه ان شاء الله تقسيم اراضى از نظر فقه اسلامى در مملكت عزيز اسلامى مان پياده شود؟ والسلام

بسمه تعالى، مقدار بيشتر را كه بعض اهالى روستا زير كشت برده اند، اگر متعلق حق كسى نبوده، ملك شرعى آنان است و موات محسوب نيست.

[سؤال 9464] 5248

بسمه تعالى 23 / 10 / 1358

محضر حضرت حجت الاسلام مجتهد عصر و الزمان، رهبر عالى قدر جهان، آيت الله العظمى امام خمينى، زيد عمره، معروض مى دارم:

شخصى در چند ماه قبل پنج هزار متر زمين مرتع سيم خاردار كشيده واقع در كنار باغ چاى خود را به اين جانب روحانى منطقه واگذار كرد كه به ده نفر مستضعف بى خانمان جهت خانۀ روستايى، به هر فرد پانصد متر داده شود و مستضعفين مزبور با كمك اهالى و اين جانب خانه ها را ساخته و با عائله در خانه ها ساكن گرديده اند. بر حسب اطلاع فعلى زمين مزبور در زمان طاغوت به نام منابع طبيعى رنگ زده شده

ص: 257

است. از حضرت عالى استدعا دارم اجازه فرماييد كه اگر لوح محفوظى زمين مزبور مربوط به حاكم شرع مى باشد، اعمال نام بردگان و خدمت كمك كنندگان به هدر نرود. در خاتمه سلامتى آن وجود مكرم را از خداوند منان خواستارم.

بسمه تعالى، در صورتى كه زمين موات بوده و حريم قريه نبوده، يا ملك شخصى يا مورد حق واگذار كننده بوده، مانع ندارد.

[سؤال 9465] 5249

بسمه تعالى 28 / 9 / 1361

حضور محترم امام بزرگوار خمينى بت شكن، سلام عليكم

بيش از 25 سال پيش انبارى از شخصى خريده ام كه خود او نيز از كس ديگرى خريده بود. بالاى آن انبار زمينى بوده كه آباد نبوده و اين جانب نيروى جوانى خود را در آباد كردن آن جا به كار گرفته ام. پس از 25 سال پسرهاى فردى كه انبار مذكور را به اين جانب فروخته بود، مى گويند آن جايى كه شما گرفته ايد مال ما بوده است؛ چون در مجاورت خرمن ما مى باشد. در صورتى كه: خرمن ايشان به صورت شش دانگ بوده و سند مالكيت ندارند؛ زمينى كه اين جانب آباد كرده ام شش دانگ بوده و سند مالكيت ندارد؛ بيشتر زمين هاى قريۀ ما به صورت شش دانگ بوده كه هر كس قسمتى از آن را آباد كرده است. خواهشمندم در اين باره دستور اسلام را صادر فرماييد.

بسمه تعالى، اگر موات بوده و حريم ملك ديگرى نبوده و شما آن را احيا كرده ايد، مالك شده ايد.

[سؤال 9466] 5250

بسمه تعالى

محضر مبارك حضرت امام خمينى، مدّ ظله العالى، ضمن سلام

قطعه زمين مواتى كه ميدان بازى جوان هاى محل بوده است، شخصى اقدام به آباد كردن آن نمود و قسمتى از آن را به زير كشت برد؛ ولى با اعتراض آن هايى كه قبلاً

ص: 258

زمين را در اختيار داشتند و روى آن بازى مى كردند مواجه و مانع از فعاليتش شدند. لطفاً حكم شرعى را بفرماييد كه آيا زمين به گروه اول تعلق مى گيرد يا به شخص دوم؟

بسمه تعالى، اگر زمين مذكور حريم يا متعلق حق كسى نباشد، احياى آن اشكال ندارد.

[سؤال 9467] 5251

بسمه تعالى

خدمت رهبر كبير انقلاب، امام خمينى، دام ظله العالى

زمين موات، محل نزول عشاير و كوچى ها بوده كه مدت سه برج يا بيشتر آن جا ساكن بوده، چادر مى كشند؛ الآن بعد از پيشامد انقلاب در افغانستان، ديگر كوچى ها نمى آيند؛ دو طايفه از زمين داران نزديك آن محل، بين خود دعوا دارند و هركدام ادعاى ملكيت مى نمايند؛ آيا آن زمين ملك كسى است كه اولاً احيا و زراعت نموده است، يا ملك كسى است كه آب ريزى به سوى او است؟ جواب واضح بيان شود.

بسمه تعالى، زمين موات اگر ملك يا حريم ملك كسى نبوده، كسى كه آن را احيا و زراعت كرده مالك است.

[سؤال 9468] 5252

بسمه تعالى 16 / 10 / 1361

محضر مبارك امام خمينى، رهبر كبير انقلاب اسلامى ايران، سلام عليكم

اين جانب، زمينى را اوايل انقلاب، در محدودۀ تهران پارس برداشتم و سرپناهى ساختم و در آن ساكن شدم، ولى از جهت اين كه مقلد شما هستم، به اين فكر افتادم كه آيا درست است يا خير؟ و در ضمن عضو سپاه پاسداران بوده و هستم و داراى همسر و دو كودك نيز مى باشم و از نظر مالى هم قادر نبودم كه اجاره اى پرداخت كنم. لذا از شما تقاضاى جواب مسأله را دارم. در ضمن زمين فوق، صاحب و مدعى شخصى ندارد.

بسمه تعالى، اگر مدعى ندارد، شما در سكونت در آن مجازيد.

ص: 259

[سؤال 9469]5253

بسمه تعالى 8 / 1361

تهران، دفتر محترم حضرت آيت الله العظمى امام خمينى

به عرض مى رساند سه نفر قطعه زمينى را كه سال ها قبل زراعت ديمى مى كرده اند، به نام خود ثبت مى نمايند و چاهى حفر مى كنند و سه دانگ مشاع از آن را طى قبالۀ عادى با تعيين حدود و رؤيت زمين، به مشترى مى فروشند و سه نفر فروشنده و خريدار مشتركاً وامى از بانك كشاورزى مى گيرند و تلمبه روى چاه نصب مى نمايند و مشغول بهره بردارى مى شوند. در سمت غرب زمين نامبرده، زمين ديگرى بوده كه ده سال قبل از اين معامله، يك نفر ديگر آن را آباد مى كند و تلمبه روى آن مى گذارد و به چند نفر مى فروشد و مورد اعتراض مالكين پلاك زمين هم واقع نمى شود. الحال خريدار مدعى است چون از لحاظ اظهارنامه ثبتى اين تلمبه كه شخص ديگرى آباد كرده و فروخته جزء اين پلاك است و خود را مالك تمام شش دانگ قباله عادى مى داند و اظهار مى دارد بايد محدوده ثبتى حساب شود و اين زمينى كه طى قباله عادى نصف آن به من داده ايد سه دانگ و سه دانگ هم آن تلمبه اى كه ديگرى قبلاً آباد كرده و فروخته، با توجه به آن كه خريدار هم از آن كه تلمبه و زمين سمت غرب كه ديگرى آباد كرده و فروخته اطلاع داشته و نيز مى دانسته كه سه نفر فروشنده مالكى ديگرى غير از آن كه نصف آن به خودش فروخته اند نداشته اند فقط به استناد پلاك ثبتى خود را مالك شش دانگ قباله عادى مى داند و مانع از دخالت سه نفر فروشنده در زمين و تلمبه است براى مزيد اطلاع فتوكپى قباله عادى به ضميمه تقديم مى گردد، مستدعى است حكم الله بيان فرماييد.

بسمه تعالى، حكم كلى مسأله معلوم است كه مقدارى از زمين موات كه هر شخص احيا كرده همان را مالك است و مى تواند آن را بفروشد و خريدار بيش از مقدارى كه خريده را حق ندارد و رسيدگى به خصوص مطلب با دادگاه هاى صالحه است.

ص: 260

[سؤال 9470]5254

بسمه تعالى

حضور مقدّس مرجع عالى قدر، اين مسأله را جواب بفرمايند: زمينى است كه نه سند عادى دارد و نه رسمى، مشهور است كه بيابان بوده، اين زمين بيابان مشهور است كه مال حاج على اكبر بوده كه اصلاً دخل و تصرف نكرده بود و احيا نكرده بود فقط آغل گوسفند بوده است كه آغل گوسفند هم اثرى از او نيست كه 50 سال است كه از بين رفته است و آن حاج على اكبر 60 سال يا 55 سال است كه مرده و بعد از او بچه هايش روى علت هايى متفرق شدند، بعد از 30 سال كه حاج على اكبر مرده، يك نفر از اولادش كه در مرتبه دوم واقع است اين زمين را گرفت و احيا كرد بعد از 20 سال احيا پسر عموهاى احيا كننده گفتند كه ما هم از اين زمين شركت داريم براى اين كه از حاج على اكبر نبوده و از پدر حاج على اكبر بوده كه حاج ابوالقاسم باشد كه 100 سال است فوت كرده است در حالى كه زمين هايى كه پدرهاى اين پسرعموها گرفته بودند كه از حاج ابوالقاسم به اين پدر پسرعمو به ارث رسيده بود و اصلاً اين پسرعموها در اين زمين دخل تصرّف نكرده بودند، فقط همان يك نفر كه از خواهرهاى حاج على اكبر بوده و در سرشير دوم بوده دخل تصرف كرده و زمانى كه بيابان بوده آباد كرده است و نوه هاى پاى ديگر حاج على اكبر كه از دختر و پسران ديگر به آن دخل تصرف نكردند جواب اين مسأله چى است و زمين متعلق به كدام شخص است؟

بسمه تعالى، زمين مورد كلام اگر موات بوده كسى كه آن را احيا كرده مالك است و ديگران در او حقى ندارند و اگر نزاعى است بايد در محكمۀ شرعيه حل شود.

[سؤال 9471] 2182

5. در كنار ساختمان پدرى اش محوطه اى است كه نه معبر عام و نه ملك كسى

ص: 261

است و بر اين محوطه، ساختمانى بنا كرده است؛ آيا تصرف در اين ساختمان دوم، شرعى است يا نه؟

بسمه تعالى، اگر مزاحمت با حق كسى ندارد، تصرف جايز است.

[سؤال 9472] 5255

بسمه تعالى 12 / 10 / 1361

پيشگاه مبارك رهبر گرامى انقلاب اسلامى ايران، روحى فداه، ضمن آرزوى طول عمر براى حضرتشان و آرزوى برقرارى دين مبين اسلام، در سرتاسر جهان به رهبرى زعيم عالى قدر

بعد از پيروزى انقلاب اسلامى شكوهمند ملت ايران به رهبرى امام عزيزمان، اين جانب از روى ناچارى و بيكارى - كه معمولاً در هر انقلاب پيش مى آيد - مجبور شدم قطعه زمينى تصرف كردم و با فروختن اثاثيۀ منزل، آلونكى در آن ساختم و تا به حال كه نزديك به سه سال و اندى مى گذرد، صاحبى براى زمين پيدا نشده است و چون ما در اين مكان، نماز مى خوانيم و روزه مى گيريم، لذا خواهشمندم دربارۀ نماز و ديگر عبادات، ما را راهنمايى فرماييد و اگر نماز ندارد، تكليف ما چيست؟ خداوند بزرگ مى داند كه من در فقر شديد به سر مى برم و قادر به كرايه كردن خانه نيستم و كمتر جايى با چهار تا بچه به ما خانه مى دهند. لازم به توضيح است كه من و پدرم و جدم، صاحب هيچ گونه زمينى نيستيم. مدت سيزده سال است كه در تهران زندگى مى كنم، شغل من كارگرى و روزى هفتاد تومان مزد مى گيرم و ما تا حال دو نفر فداى اين انقلاب كرده ايم و باز حاضر هستيم هر وقت كه رهبر عزيزمان دستور فرمايند، خودم به جنگ با امريكا بروم. متشكرم

با آرزوى پيروزى رزمندگان اسلام بر لشكريان كفر صدام

بسمه تعالى، اگر زمين، موات بالاصل بوده و تصرف كرده ايد، با خانه سازى در آن ملك شما شده و نماز شما در آن صحيح است.

ص: 262

[سؤال 9473]5256

بسمه تعالى 15 / 6 / 1361

محضر مقدّس امام خمينى، طوّل الله عمره

يك روستا به نام دارنگون، در بلوك سى يخ، در جنوب شيراز به مسافت 36 كيلومترى واقع است. اهل روستا محل سكونت خود رها كرده و نزديك همان محل، در زمين موات خانه ساخته اند. بنده با كمك اهالى، در يك قطعه از همان زمين موات مسجدى بنا گذاشته ايم، به طورى كه قسمتى از ديوار مسجد آماده است و ضررى هم ندارد. عده اى ديگر از همان محل، روى مقاصد و يا غرض شخصى، از تعمير و تمام شدن مسجد جلوگيرى مى كنند. آيا از نظر شرع مقدّس اسلام مى توانند جلوگيرى نمايند يا خير؟ لطفاً جواب مسأله را كتباً بيان فرماييد.

بسمه تعالى، اگر زمين موات بوده و متعلق حق كسى نبوده، با تحجير و آماده شدن براى مسجد، ديگران حق مزاحمت ندارند، لكن چنانچه دولت اسلامى در اين باره مقرراتى دارد، بايد مراعات شود.

[سؤال 9474] 5257

بسمه تعالى 4 / 1 / 1362

قم، دفتر استفتاى امام امت، رهبر كبير انقلاب، امام خمينى ادام الله بطول بقائه

شخصى متجاوز از بيست سال قبل، پانزده هكتار زمينى را - كه خارج محدودۀ شهر اصفهان بوده و هست - در محضر اسناد رسمى آن زمان، از شخص معينى خريده و به وسيلۀ حفر چاه و موتور و ساختمان مسكونى و درخت كارى، زمين را احيا و همه ساله شخصاً با هميارى شوهر و اولادش زراعت نموده و اينك هم زير كشت گندم و علوفه مى باشد. معارضى هم نداشته و ندارد، و اكنون نيز متصرف هست. آيا مالك شرعى اين زمين شناخته مى شود و نماز در آن صحيح است يا خير؟ جواب مرقوم فرماييد.

بسمه تعالى، زمين اگر قبلاً ملك بوده و از مالك شرعى آن خريده، و يا اگر

ص: 263

زمين موات بوده به قصد تملك آن را احيا كرده، مالك آن شناخته مى شود و تصرفات مالك شرعى در ملك خود، بى اشكال است.

[سؤال 9475] 5258

بسمه تعالى 1 / 11 / 1361

درود به رهبر كبير انقلاب، بت شكن زمان، امام خمينى كه سخنانش حكمت، احكامش الهى و مقرراتش عدالت است.

امام بزرگوار! چند سؤال براى اين جانب مطرح است لطف فرموده پاسخ فرماييد:

1. روستايى كه اسم سابقش شم آباد بوده و در حال حاضر به واسطۀ عالِم پرورى و مذهبى بودن و از انقلاب و جمهورى اسلامى سهم بزرگ بردنش كه تاكنون پانزده شهيد، و دو معلول دائمى و يك اسير تقديم كرده است و گاهى هشتاد تن در جبهۀ حق عليه باطل و در حال حاضر قريب به شصت نفر در جبهه حضور دارند. خلاصه از اول تجاوز صدّام، جبهه ها را خالى نگذاشته اند؛ لذا مسئولين و مجريان آمده اند و آن را شهيدآباد نام نهادند. اين روستا 220 خانواده هستند و از روستاهاى شهرستان سبزوار است. اين قريه روحانيون زياد پرورش داده، كه بعضى در قم و مشهد و تهران و آشتيان و ايلام و روستاى شهيدآباد و جاهاى ديگر مشغول انجام وظيفه بوده، و در خدمت جامعه هستند. با اين توضيح اين قريه تقريباً 150 سال است كه بنا شده، بيابان ديمى اين قريه مشاع بين تمام اهالى است و تاكنون در آن زمين مشاع، هر كدام از اهالى به اندازۀ توان خود زراعت مى كرده اند و هيچ حرفى هم در بين نبود و هيچ فرد هم تصرّف دائمى نمى كرد. ولى چند سال قبل قسمت مهاياتى؛ يعنى 5 ساله، تمام زمين را قسمت كردند، اما در حال حاضر به واسطۀ توسعۀ زراعت به امر امام تقاضاى دو حلقه چاه نمودند، معلوم است اين مرتبه تقسيم دائمى مى شود، پيروان ولايت فقيه تمنّا دارند كه به واسطۀ امر امام و توسعۀ زراعت، اجازۀ تقسيم عادلانۀ دائمى بدهيد كما اين كه چنانچه از طرف ولايت فقيه اجازه داده نشود، به امر حكومت جمهورى

ص: 264

اسلامى هيأت هفت نفره قسمت دائمى خواهد نمود؛ و چون اهالى، پيروان دين و ولايتند، كارشان مشكل مى شود. متمنى است به واسطۀ اجازۀ تقسيم اين مشكل را از پيروان رفع فرماييد.

بسمه تعالى، رسيدگى به زمين هاى مزبور موكول به دولت اسلامى است و چنانچه كسى با شرايط معتبره، آن را احيا كرده باشد و زمين موات بالاصل بوده، مالك شده است.

2. اهالى فوق از نظر سكنا در مضيقه و مشكل قرار دارند. با اين كه در اطراف قريۀ فوق - شهيدآباد - زمين هاى زياد و بدون فائده افتاده است، كه بعضى مى گويند: اين زمين ها، حريم قريه است، و بعضى مى گويند: اين زمين ها مثل زمين هاى ديگر، مشاع است، و بعضى نيز مى گويند: مصدر گوسفند و براى استفاده از خاك اين زمين است. به هرحال خاك اين زمين تمام شده متمنّاى پيروان اين است كه به صلاحديد عدول المؤمنين، به اندازۀ مصدر گوسفندان وضع، و اجازۀ فروش زيادى به نيازمندان به خانه داده شود، تا مردم بى خانمان در رفاه قرار بگيرند و از مضيقه بيرون شوند، و پول اين زمين ها هم خرج عمران اين روستاى شهيدپرور شود.

عندالله و عندالرسول مأجور خواهيد بود.

بسمه تعالى، اگر حريم است، قابل تملك به احيا و خريد و فروش نيست.

[سؤال 9476] 5259

بسمه تعالى 18 محرم الحرام 1400 ق

دفتر محترم حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دام ظله

محترماً؛ به عرض مى رساند: اين جانب نجارى دارم و زمينى را در چهار ماه قبل در جاده كاشان كه مقابل خيابان سراجه به مساحت 5 / 98 متر مربع، به مبلغ يك صد و سى هزار تومان از شخصى ابتياع نموده مبلغ هفتاد هزار تومان آن را در دفتر اسناد نقداً پرداخت نموده ام و مابقى آن كه شصت هزار تومان است چك بانك تعاون اسلامى به دو فقره به مدت سه ماه و چهار ماه به فروشنده داده ام يك فقره از چك ها را وصول نموده و فقره ديگر آن كه سى هزار تومان است باقيمانده نظر به قوانين جارى اسلامى

ص: 265

كه در رسانه هاى گروهى اعلام شده است و در قانون اساسى نيز معين شده است كه زمين هاى موات قابل خريد و فروش نيست و نيز در راديو اعلام شد اشخاصى كه اين نوع زمين ها را در سابق خريدارى نموده اند در صورت باقيماندن پول خود به عنوان بدهى آن بدهى را نپردازند و مطابق شواهد و قرائنى كه در خود زمين موجود است اين زمين هم جزو اراضى موات است مستدعى است، كسب تكليف از محضر مقدّس امام حكم باقيمانده بدهى اين زمين را معين فرماييد كه فروشنده حق مطالبۀ باقيمانده بدهى را دارد يا خير؟

بسمه تعالى، حكم كلى مسأله معلوم است و تشخيص اين كه زمين موات است يا نيست مربوط به اهل خبره است.

[سؤال 9477] 5260

بسمه تعالى 10 / 1 / 1361

محضر مبارك زعيم عالى قدر و رهبر انقلاب اسلامى و نايب الامام، خمينى، مدّ ظله العالى، از درگاه خداوند متعال مسئلت مى نمايم آن وجود نازنين را در ظل توجهات حضرت ولى عصر عجل الله تعالى فرجه الشريف محفوظ و آن جناب را به اهداف مقدّستان بيش از پيش موفق و مؤيد فرمايد آمين يا رب العالمين. ضمناً پيروزى فتح المبين رزمندگان اسلام و چهارمين سال پيروزى انقلاب اسلامى را با رهبرى آن جناب به حضور مبارك تهنيت و تبريك عرض مى نمايم و نيز اميدوارم هرچه زودتر پيروزى نهايى را خداوند نصيب جند الله كه ارتش سلحشور ايران مى باشد اعطا فرمايد به حق محمد و آل طاهرينش آمين رب العالمين.

با عرض معذرت و پوزش خواهشمند است به سؤال ذيل پاسخ فرماييد: روستاى جورد از قراء تابعه بخش لواسانات شهرستان شميران جزو حومه تهران كه تقريباً در هشت فرسخى شمال تهران واقع است كه بعد از پيروزى انقلاب شكوهمند ايران و سرنگونى رژيم طاغوتى جاده ماشين در داخل اين روستا احداث شد البته عده اى كه

ص: 266

منزلشان مقدارى با جاده فاصله دارد و از طرفى خانه هاى مزبور هم در كنار ده واقع مى باشند مى خواهند با هزينه شخصى جاده را تا جلو درب منزلشان امتداد دهند و همچنين عده ديگر ممانعت مى نمايند و مى گويند در اين محوطه اى كه مى خواهيد جاده سازى نماييد متعلق به ما مى باشد، با توجه به اين كه آثار تصرف به نام شخصى و اشخاص محرز و مشهود نيست فقط مى گويند ما قبالۀ قديمى داريم كه يك حد آن نوشته شده است به قله كوه، بنابراين اين كوه ها متعلق به ما مى باشد و ضمن اين كه در كنار دره هايى كه آب هاى بهارى در آن جارى مى شود درخت هاى بيد غرس نموده اند و فعلاً متصرف مى باشند، بنابراين مستدعى است آيا با اين كيفيت شرعاً حق دارند مانع از احداث راه و يا اين كه ساختمان نوساز ديگران بشوند جواب را مرقوم و با خاتم شريف مختوم فرماييد. خداوند سايه مبارك آن جناب را بر سر مسلمين جهان مستدام بدارد آمين رب العالمين، اجركم على الله

بسمه تعالى، قباله و سند اعتبار ندارد زمين موات بالاصل ملك شخص نيست و امر اين گونه اراضى مربوط به دولت اسلامى است.

[سؤال 9478] 5261

بسمه تعالى 1 / 8 / 1358

حضور حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، پس از اهداى سلام

اين جانب به نام يك فرد مسلمان از رهبر عالى قدر ملت مبارز ايران تقاضا دارم اين مسأله را براى من روشن فرماييد. چند روز قبل در اخبار راديو شنيدم: «اگر شخصى بيشتر از 1000 متر زمين موات در تهران و در شهرستان ها بيشتر از 1500 متر داشته باشد، آن زمين هاى اضافى مال او نيست». مى خواستم حضرت عالى روشن فرماييد: به چه مجوز شرعى زمينى كه من از دست رنج خودم خريده ام و يا از ارث فاميل نزديكم شرعاً به من رسيد و سند مالكيت آن را دارم مالك نيستم؟ و ديگر اين كه زمين هاى موات كدام زمين ها هستند؟ آيا زمين هاى دست نخورده، كشت نكرده و بى صاحب

ص: 267

هستند يا زمينى كه اين جانب و امثال اين جانب با سند مالكيت به قيمت گزاف براى مصارف ساختمانى يا فروش خريده اند؟

در خاتمه اميدوارم احكام قرآن را طورى پياده كنيد كه مورد نارضايتى خدا و پيغمبر و مردم مسلمان نباشد.

بسمه تعالى، مجرد سند، موجب ملكيت زمين نيست. و ملكيت زمين موات به واسطۀ احيا است كه خصوصيات آن در رساله ذكر شده است. و اگر به وجه شرعى مالك شوند كسى حق گرفتن آن را ندارد.

[سؤال 9479] 5262

بسمه تعالى 15 / 3 / 1361

قم، دفتر امام خمينى

قطعه زمينى است موات كه اختيار آن توسط هيأت هفت نفرۀ واگذارى زمين، به بنياد مسكن انقلاب اسلامى رودسر گذاشته شده است؛ آيا اين بنياد مى تواند زمين نامبردۀ فوق را براى تأسيس قبرستان مؤمنين واگذار نمايد؟ آنچه حكم شرع مقدّس است مرقوم فرماييد.

بسمه تعالى، با فرض اين كه موات است، با مراعات مقررات دولت اسلامى مانع ندارد.

[سؤال 9480] 5271

7. زارع حق فروش املاك و اراضى مشاعى مزرعه را دارد يا خير؟ و چنانچه فروخته باشد، معامله چه صورتى دارد؟

بسمه تعالى، اگر مقصود از اراضى مشاع مزرعه، اراضى موات داخل حدى كه بين مزرعه و مزرعۀ ديگر قرار داده شده و خارج از حريم مزرعه است، گذشت كه اين قبيل اراضى، ملك احيا كننده است؛ پس اگر زارع، آن را احيا كرده مالك است و مى تواند آن را بفروشد.

ص: 268

[سؤال 9481] 5271

5. قسمتى از اراضى در اثر كمى آب قنات و بادهاى فصلى و نبودن وسايل فعلى (تراكتور و غيره) از استفاده افتاده، كه در وضع موجود مى توان آن ها را با سهولت قابل

استفاده نمود؛ آيا اين قبيل اراضى، در صورت تمايل عمران و آبادانى آن، به مالك مى رسد يا به غير؟

بسمه تعالى، زمين هاى مذكوره اگر سابقۀ احيا ندارد و يا بعد از احيا، مالك از آن اعراض نموده، ملك كسى نيست و هر كس با شرايط در احياى آن سبقت گرفت مالك مى شود.

[سؤال 9482] 5263

بسمه تعالى 20 / 9 / 1358

محضر مقدّس آيت الله العظمى امام خمينى، دام عمره العالى

در بعضى از قراء اردستان معروف است كه هر كس مالك زمين مزروعى يا باغ آبادى است، پشت آن زمين كه زمين باير و موات بالاصل است متعلق به صاحب زمين است كه آن را در اصطلاح محلى موات و سماوات آن زمين مى نامند. روى همين قانون محلى، شخصى مقدار سيزده هزار متر مربع از زمين پشت باغ و خانۀ خود را محصور كرده و به ثبت رسانيده و در حدود 11 سال قبل ديواركشى كرده است؛ ولى روى آن كار زراعى انجام نداده است. از اين متراژ مقدار دوازده هزار متر آن را با سند ثبتى فروخته است و خريدارى كه سال گذشته آن را خريده، همان سال تراكتور زده و آن را براى كشت آماده كرده است و امسال آن را كاشته است. بعضى از جوان هاى محل جلوى آن را گرفته اند كه زمين متعلق به بيت المال است. توضيح اين كه صاحب اصلى كه اولين بار زمين را حصاركشى كرده از طرف مقامات دولتى رژيم سابق مورد تعقيب واقع شده كه به اراضى موات دولتى متجاوز شده و در دادگاه پرونده دارد كه اين هم شاهد موات بودن زمين است. با توجه به نظر اسلام دربارۀ نحوۀ تصرف

ص: 269

اراضى موات، و با توجه به اين كه آيين نامه مصوب شوراى انقلاب مى گويد: «به متصرفين اراضى موات بايد دو سال از تاريخ تصويب آن قانون مهلت داده شود»، حكم زمين مزبور چيست؟

بسمه تعالى، در فرض مذكور مزاحمت با كسى كه زمين را براى كشت آماده كرده است جايز نيست.

[سؤال 9483] 5264

بسمه تعالى 7 / 6 / 1358

حضرت آيت الله العظمى جناب آقاى امام خمينى، دام ظلّهم العالى، ضمن عرض سلام صميمانه، چه مى فرماييد در اين مسأله شرعى كه:

شخصى زمين موات باير را قريب شش سال است تصرف و عمليات و احيا نموده است و اكنون شخصى ديگر مدعى شده بر اين كه اين زمين با نقشه مال من است، در صورتى كه موقع تصرف شخص اولى هيچ گونه و به هيچ وجه در اين زمين علاقه و تصرف و غيره نداشته و يا مداخله ننموده است. بنابر اين شرعاً چه صورت دارد؟ يعنى شرعاً مال متصرف اولى است و يا دومى؟ مستدعى است احكام شرعى آن را بيان و مرقوم و اعاده فرماييد تا نسبت به آن رفتار شود.

السلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، مجرد ثبت و نقشه مدركيت شرعيه ندارد؛ چنانچه زمين موات بالاصل بوده و شخص آن را احيا كرده، مالك شده است و ديگرى در آن حقى ندارد.

[سؤال 9484] 5265

بسمه تعالى

حضرت آيت الله العظمى رهبر انقلاب اسلامى ايران امام خمينى، دام ظله العالى، پس از ابلاغ سلام معروض مى دارد:

ص: 270

زمين باير و مواتى در 40 كيلومترى حاجى آباد بندرعباس بوده كه اين جانب و شركا در سنه 1343 شمسى با مشقت زياد در آن اقدام به حفر چاه نموديم و مشغول به كشت گندم و جو و مركبات در آن شديم و هم اكنون اشجار آن به ثمر رسيده است؛ آيا اين جانب و شركا از نظر شرعى مالك آن هستيم يا خير؟ لطفاً جواب را در ذيل مرقوم فرماييد. البته يادآورى مى شود كه زمين مذكور را اداره اصلاحات ارضى در زمان طاغوت به ثبت دولت وقت رساند و 20 هكتار آن را به اين جانب و شركا واگذار نمود و تا كنون آن جا حريم براى كسى نبوده ولى اكنون عده اى بدون هيچگونه مدركى و كارى بر روى اين زمين مذكور، مزاحم كشت اين جانب و شركا مى شوند. تكليف ما چيست؟ آن ها حتى تهديد به آتش زدن خرمنها نموده اند.

بسمه تعالى، اگر زمين موات بالاصل بوده و مورد حق كسى نبوده، احياكننده مالك آن شده است و ديگران حق مزاحمت ندارند.

[سؤال 9485] 5271

3. آيا مالكين بايستى از اراضى مشاعى مزرعه كه حدود آن از سال ها پيش معلوم گرديده، به اندازۀ سهم آب قنات استفاده نمايند، يا به طور دلخواه حق دارند متصرف شوند؟

بسمه تعالى، زمين هاى موات خارج از حريم مزرعه، ملك كسى مى شود كه آن را احيا نمايد و تابع ملكيت آب نيست.

[سؤال 9486] 5266

بسمه تعالى 25 / 11 / 1360

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دام عزّه العالى

مى فرمايند هر گاه يك تپه، در وسط اراضى قناتى واقع شده باشد و مالكين اراضى آن قنات تمام ملك را از پنجاه سال قبل قسمت نموده باشند و از پنجاه سال قبل تا به حال اكثر مالكينش به قبالۀ محلى به يكديگر خريد و فروش نموده اند و هر كس سهم

ص: 271

خودش را در تصرف خود داشته و همه ساله زراعت ديمه از قبيل گندم و جو و هندوانه در آن كشت نموده و چنان محافظت از قسمت خودشان داشته اند كه حتى يك وجب زمين سهمى يكديگر نمى گذاشتند تجاوز شود و حال حكم الله را در باب اين زمين بيان فرماييد كه محل حاجت است.

بسمه تعالى، تپۀ ذكر شده اگر سابقۀ احيا ندارد و ملك يا حريم ملك كسى نيست، هر كس آن را براى خودش احيا كند مالك مى شود و مراعات مقررات دولت اسلامى در اين باره نيز لازم است.

[سؤال 9487] 5267

بسمه تعالى 2 / 12 / 1361

خدمت رهبر كبير انقلاب حجت الاسلام و المسلمين امام خمينى، مدّ ظله العالى

پس از عرض سلام، اميدوارم زير سايۀ امام زمان خداوند به شما و تمام خدمتگزاران به اسلام عمر طولانى و با عزت و شرف عطا فرمايد.

اين جانب مدت 33 سال ساكن آبادان بودم. مدتى قبل از جنگ تحميلى عراق به فرمان امام كه فرموديد كسانى كه شغل آزاد دارند بروند كشاورزى كنند؛ من آمدم در قودجان خوانسار مشغول كشاورزى شدم. چون خانه نداشتم، زمين بيابانى كه قابل زراعت نبوده و مقدارى ديوار دورش كشيده بودند، خريده و خانه ساختم و الآن ساكن آن مى باشم، البته نيمه تمام است. من نفر سوم يا چهارم بودم؛ يعنى سه نفر خريده بودند و فروخته شده بوده به كس ديگر تا من خريدم. و بعضى از مؤمنين مى گويند در اين خانه نماز صحيح نيست؛ چون بيابان بوده و متعلق به تمام آبادى است. لطفاً مرا راهنمايى فرماييد.

مبلغ سه هزار تومان توسط بانك صادرات خوانسار، خمس فرستادم؛ دريافت و رسيد مرحمت فرماييد. خدا يار و ياور شما و تمام رزمندگان باشد، ان شاء الله.

بسمه تعالى، اگر زمين موات بوده و حريم روستا نبوده مى توانيد در آن منزل تصرف نماييد.

ص: 272

[سؤال 9488]5268

بسمه تعالى 23 / 10 / 1361

دفتر محترم حضرت امام خمينى، دامت بركاته، با تقديم عرض سلام و درود بى پايان به روان تمامى انبياء و اولياى حق و شهداى اسلام و انقلاب اسلامى ايران، و استدعاى طول عمر براى حضرت امام - دام عزّه - از درگاه خداوند متعال، و موفقيت همگى مسلمين، خواهشمند است برابر فتواى حضرت امام به مسأله ذيل پاسخ دهيد:

زمينى است كه ارثاً به چند نفر انتقال يافته است. شخص ديگرى مدعى مى باشد كه مالك غارسى زمين مزبور است و حال آن كه در زمين مذكور درخت و اشجارى وجود ندارد. به فرض اين كه قبلاً در آن زمين، غارسى وجود داشته، مثلاً سال ها قبل مشجّر بوده با اين وصف آيا حقى براى آن شخص كه ادعاى مالكيت غارسى در آن را دارد، وجود دارد يا خير؟

بسمه تعالى، مجرد غارس بودن، موجب ملكيت زمين نمى شود، مگر آن كه زمين موات بالاصل بوده و غارس آن را احيا كرده باشد و چنانچه اختلافى هست بايد در محكمۀ شرعيه حل شود.

[سؤال 9489] 5269

بسمه تعالى

حضور محترم مرجع عالى قدر حضرت آيت الله العظمى امام خمينى

من ساكن ده كلنجين از توابع خرقان قزوين، شغلم كشاورزى است. ده ما به صورت خرده مالكى است و املاك ده در اطراف يك رودخانه واقع است و خود رودخانه مشاع است. من در پايين ملك يك نفر - يعنى در كنار رودخانۀ مشاع - درختكارى (جنگل) نموده ام، ولى چون زمان طاغوت بوده صاحب ملك به من گفت اگر پايين ملك مرا (اگرچه مشاع است و جزو رودخانه است) درخت كارى مى كنى، بايد با من نصفه كارى بكنى. ما با او يك قرارداد بستيم كه محصول اين جنگل (اگرچه زمين مال او نيست و جزو رودخانۀ مشاع است، ولى پايين ملك او و در كنار مرز

ص: 273

رودخانه اىِ ملك او قرار دارد) نصفه باشد.

آيا در جمهورى اسلامى هم (كه مى گويد زمين مرده مال كسى است كه احيا كرده و محصول او نيز متعلق به احياكننده است) اين قرارداد به قوت خود باقى است يا نه؟ يعنى او ديگر حق دارد كه نصفۀ محصول جنگل را ببرد يا نه، همه اش از آنِ من است؟

بسمه تعالى، اگر زمين موات بوده و متعلق حق كسى يا حريم نبوده، ملك احياكننده است و قرارداد مزبور اثر ندارد؛ مگر اين كه براى ديگرى احيا كرده باشد.

[سؤال 9490] 5270

بسمه تعالى 21 / 9 / 1358

دفتر امام خمينى، دايره استفتا، با ابلاغ سلام

همانگونه كه اطلاع داريد چندى پيش هيأت دولت آيين نامه اى را در مورد اراضى موات شهرى تصويب كرده و در اختيار شهردارى ها و بنياد مسكن قرار داده اند و بر آن اساس، مالكيت اراضى اى كه فعلاً موات است از افرادى كه در كشور داراى يك باب خانه هستند لغو شده است. لطفاً نظر رهبر گرامى، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى را اعلام فرماييد. متشكرم

بسمه تعالى، اگر زمين موات بالاصل بوده و متعلق حق كسى نباشد يا مالك از آن اعراض كرده باشد، تصرف در آن بلامانع است وگرنه بايد مالك يا صاحب حق راضى شود.

[سؤال 9491] 5271

بسمه تعالى

حضور محترم مرجع عالى قدر، حضرت آيت الله امام خمينى، رهبر انقلاب اسلامى ايران، مستدعى است رأى آن جناب را دربارۀ سؤالات زير ذيلاً مرقوم فرماييد، تا جماعتى از مؤمنين و مسلمين به تكاليف شرعى خود آشنا بوده و با اتحاد و

ص: 274

اتفاق كامل به امور زراعت و كشاورزى مشغول باشند.

1. آيا اراضى مشاعى هر مزرعه، تابع مجارى است يا خير؟ ضمناً مشمول قوانين اصلاحات ارضى نمى باشد.

بسمه تعالى، ملكيت زمين تابع ملكيت آب نيست؛ بلكه ملكيت زمين تابع اسباب شرعيۀ ملكيت كه از جمله، احيا است مى باشد.

2. قناتى داراى آب هست؛ ولى به علت اختلاف بين چند نفر از مالكين و خرابى قسمتى از قنات و عدم توجه بعضى از مالكين فعلاً از آب آن استفاده نمى شود و در نتيجه، جمعى از مالكين و زارعين اقدام به حفر چاه عميق نموده اند. آيا آن عده كه از آب قنات مالكيت ندارند، مى توانند اراضى را بدون اذن مالك شرعى تصاحب و تصرف نمايند؟

بسمه تعالى، زمين اگر مالك شرعى داشته باشد، تصرف در آن منوط به اذن و رضايت مالك است.

3. آيا مالكين بايستى از اراضى مشاعى مزرعه كه حدود آن از سال ها پيش معلوم گرديده، به اندازۀ سهم آب قنات از اين اراضى استفاده نمايند، يا به طور دلخواه حق دارند متصرف شوند؟

بسمه تعالى، زمين هاى موات خارج از حريم مزرعه، ملك كسى مى شود كه آن را احيا نمايد و تابع ملكيت آب نيست.

4. چنانچه مالكين به كشاورزى علاقه داشته باشند، ولى جمعى كه مالك قنات نيستند، اراضى را تصرف نموده باشند، مالكين حق دارند سهم اراضى خود را از آن ها مطالبه نمايند؟

بسمه تعالى، چنانچه ملكيت زمين به وسيلۀ يكى از اسباب شرعيه براى شخصى ثابت شود، بدون رضايت او ديگرى حق تصرف ندارد؛ و مالك قنات بودن ربطى به مالكيت زمين ندارد.

5. قسمتى از اراضى در اثر كمى آب قنات و بادهاى فصلى و نبودن وسايل فعلى (تراكتور و غيره) از استفاده افتاده، كه در وضع موجود مى توان آن ها را با سهولت قابل استفاده نمود؛ آيا اين قبيل اراضى، در صورت تمايل عمران و آبادانى آن، به مالك مى رسد يا به غير؟

بسمه تعالى، زمين هاى مذكوره اگر سابقۀ احيا ندارد و يا بعد از احيا، مالك از آن اعراض نموده، ملك كسى نيست و هر كس با شرايط در احياى آن سبقت گرفت مالك مى شود.

6. آيا كسى بدون اذن مالك شرعى، حق غرس اشجار و يا ديوار كشى و ساختمان در املاك را دارد يا خير؟

بسمه تعالى، غير مالك، حق تصرف در ملك شرعى ديگرى را ندارد.

ص: 275

7. زارع حق فروش املاك و اراضى مشاعى مزرعه را دارد يا خير؟ و چنانچه فروخته باشد، معامله چه صورتى دارد؟

بسمه تعالى، اگر مقصود از اراضى مشاع مزرعه، اراضى موات داخل حدى كه بين مزرعه و مزرعۀ ديگر قرار داده شده و خارج از حريم مزرعه است، گذشت كه اين قبيل اراضى، ملك احيا كننده است؛ پس اگر زارع، آن را احيا كرده مالك است و مى تواند آن را بفروشد.

8. اگر مالكى زمين معلوم و مشخص خود را در زمانى كه مزرعه آب نداشته، به شخصى داده كه از آب مزرعۀ ديگر بكارد، آيا پس از آن كه چاه عميق حفر شود و خود مالك سهام چاه داشته و علاقۀ مفرط به كشاورزى داشته و دارد و بخواهد خودش استفاده نمايد، آن شخص بايستى زمين معيّن را جهت كشاورزى به صاحبش مسترد نمايد يا خير؟

بسمه تعالى، اگر زمين مذكور، به احيا يا خريدن از محيى ملك شده، تصرف و استفادۀ غير مالك از او منوط به اذن و رضايت مالك است.

[سؤال 9492] 3068

2. در ده ما شخصى است كه در زمان طاغوت با اشخاص فاسد رژيم دست داشته است و به قول معروف پارتى داشته، و يا با خارجى ها به شكار مى رفته و بالاخره از اين راه ها نفوذ داشته است. ادعاى مالكيت تمام زمين هاى اطراف ده را كه در حدود سه كيلومتر، و احياناً بيشتر هم مى شود كرده و مى فروخته است، كه البته در جلو ده، بيرون آبادى، صحرايى داشته كه بيش از سى سال پيش خشك شده است. بعد از انقلاب به خصوص پارسال، بنياد مسكن آمده و زمين هاى جلوى ده را بين نيازمندان و مستضعفين تقسيم كرده است. با توجه به اين كه زمين هاى گرداگرد روستا كه از او نبوده در طول چند سال فروخته است و زمينى كه قبلاً صحرا بوده و هم اكنون موات است و بنياد مسكن تقسيم كرده است از نظر شرع چه حكمى دارد؟ نظر خودتان را مرقوم فرماييد، تا تكليف ما مشخص شود.

بسمه تعالى، زمين اگر جزو اراضى موات اصلى است و مالك شرعى ندارد، و يا آن كه احتمال بدهند كه مسئولين مربوطه به وجه شرعى آن را بين نيازمندان تقسيم نمودند، تصرف اشكال ندارد.

ص: 276

[سؤال 9493]5272

بسمه تعالى 31 / 1 / 1362

محضر مقدّس امام امت آيت الله العظمى، حضرت آقاى خمينى، متّع الله المسلمين بطول بقائه

محترماً، زمينى كه حدود 25 سال است خريدارى شده است و بيست سال پيش حصار گشته و ده سال قبل ديواركشى آن تكميل شده و داراى در و يك اتاق است و زمين مزبور به عنوان توقفگاه استفاده مى شود. آيا اين زمين و ملك اكنون از زمين موات به حساب مى آيد؟

والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، با خصوصيات مزبوره جزو موات اصلى محسوب نيست.

[سؤال 9494] 5273

بسمه تعالى 24 / 9 / 1361

محضر محترم امام خمينى، رهبر كبير انقلاب و بنيان گذار جمهورى اسلامى ايران، دامت بركاته

با احترام؛ قطعه زمينى از زمين هاى مصادره شده و موات، از هيأت پنج نفرى رودسر خريدارى، و بناى ساختمان نموده ام. از آن جايى كه مسلمانم و از باب رفع شك و ترديد، استدعا دارد اعلام فرماييد انجام فرائض دينى، خصوصاً نماز در اين مكان چه صورتى دارد؟

خداوند بر طول عمر شما رهبر عزيز افزوده، تا ملت مسلمان از بركات عمرتان به سرحد كمال اسلامى برسد، ان شاء الله.

بسمه تعالى، اگر زمين مالك شرعى ندارد و يا آن كه احتمال مى دهيد مسئولين به وجه شرعى عمل نمودند و زمين را به شما واگذار كردند، تصرفات شما اشكال ندارد.

ص: 277

[سؤال 9495] 6935

6. كسى كه در اداره اى كار مى كند، مى تواند زمين موات را آباد كند؟

بسمه تعالى، با اجازۀ دولت اسلامى مانع ندارد.

[سؤال 9496] 5274

بسمه تعالى

محضر مبارك مستطاب، حضرت آيت الله العظمى و رهبر عالى قدر، امام خمينى، دامت بركاته

در نزد بعضى مزارعين، زمين هاى زراعتى مى باشد كه از آباء و اجدادشان منتقل شده است، و هر سال از مزارعين مسمى، راجه گان - يعنى ارباب - به عنوان ضريبه، يا فرض، يا لگان، يا اجاره مبلغى را مى گرفتند؛ چون حكومت در دستشان بود، ولى حكومت راجه گان، از طرف حكومت هندوسيك مستعفى گرديد و جميع امتيازات راجگان محو گرديد، الاّ گرفتن ضريبه و فرض، و حق سلب زمين ها اگر وارث مزارع، اناث باشد، و به ديگران بدهد، و عدم سلب زمين ها اگر وارث مزارع، ذكور باشد. اما در ناحيۀ احياى آن زمين ها، معلوم نيست كه آيا راجه گان خود احيا نموده و به آبا و اجداد مزارعين داده، يا خود آبا و اجداد مزارعين احيا نموده، و آنچه راجه گان مى گيرند، غصب مى باشد. اكنون ميان راجه گان و مزارعين نزاع واقع شده است. مزارعين مى گويند: آنچه مى گيريد ضريبه و لگان و فرض مى باشد و به طور اجبارى است؛ چون كه حكومت داريد. راجه گان مى گويند: آنچه مى گيريم اجاره مى باشد؛ چون كه زمين ها به نام ما، در دفتر حكومت ثبت شده است. مزارعين مى گويند: اگر اجاره باشد بايد مدت اجاره و مقدار آن معلوم باشد، و خود راجه گان مى دانيد كه چنين نيست، و اگر در دفتر حكومت به نام راجه گان ثبت باشد، چيزى عجب نيست؛ چون كه حكومت در دست راجه گان بود.

آيا در اين فرض، مالك زمين كيست و بر كدام بيّنه يا قسم مى آيد؟ اگر بين مزارعين، در مورد آن زمين ها بيع و شراء و هبه و غيره واقع شود، آيا صحيح است يا

ص: 278

خير؟ جواب فرماييد اجركم على الله.

بسمه تعالى، سند، اعتبار ندارد و مسأله بايد در محاكم صالحه حل شود.

[سؤال 9497] 5275

بسمه تعالى

دفتر امام خمينى، ضمن درود و سلام به رهبر كبير انقلاب، اين جانب چون مقلد امام مى باشم مى خواهم بنده را راهنمايى كنيد:

زمينى در روستاى گهواره دارم كه ملك شخصى پدرم مى باشد، تمام روستا فاقد سند ثبتى است و زمين من هم سند ثبتى ندارد، زمين مزبور به چه كسى تعلق دارد؟ دستورات لازم را كتباً به اين جانب اعلام فرماييد.

بسمه تعالى، رسيدگى به امور زمين موكول به دولت اسلامى است.

زمين هاى موات عرضى

[سؤال 9498] 5276

بسمه تعالى

محضر مقدّس زعيم معظم و امام امت، رهبر انقلاب، حضرت آيت الله العظمى خمينى، سلام الله عليكم و روحى لكم الفداء، اميدواريم هميشه در الطاف الهى و عنايات خاصه حضرت بقية الله الاعظم - روحى و ارواح العالمين له الفداء - باشيد. محترماً، به عرض مبارك مى رسانم:

قريه اى است در 23 كيلومترى اصفهان داراى 240 هزار جريب زمين، سابقاً آب قناتى بود مال يك نفر كه ايشان در شهر اصفهان زندگى مى كند. او به عنوان ارباب و رعيت اين آب و زمين را در اختيار اين مردم، به عنوان كشاورز، نه به عنوان كارگرى قرار مى داد و ارباب خودش را مالك آب و زمين، هر دو مى دانسته و زمين ها را ثبت كرده بود. الآن در حدود هشت سال است كه آب خشك شده و زمين ها بدون كشت افتاده است. سه ماه قبل مردم از كميتۀ اصفهان براى كشت گندم اجازه گرفتند، ولى

ص: 279

وقتى خواستند شروع كنند، بين آن ها اختلافى به وجود آمد. بعضى مى گويند: اين ها ملك ارباب است؛ بعضى مى گويند: ملك دولت است؛ بعضى مى گويند: ملك كسانى است كه روى زمين كشاورزى كرده اند؛ بعضى مى گويند: مشترك است؛ زيرا به كمك ارباب كه آب را داده و كشاورزان احيا شده است؛ بعضى مى گويند: چون هشت سال قبل بوده، پس بالعرض موات شده است. با نصيحت يكى از طلاّب كه در آن جا بود، مردم راضى شدند بين 640 نفر كه احتياج به زمين داشتند به طور مساوى قسمت شود، و رضايت ارباب را جلب نمايند. ارباب راضى شد كه كشاورزان مشغول چاه زدن و كشاورزى بشوند و يك قراردادى با ارباب ببندند كه مقدارى ارش بابت زمين به او بدهند؛ تا بعداً هر طورى دولت دستور داد عمل كنند.

آيا واجب است كه قرارداد ببندند و ارشى به مالك بدهند يا نه؟

بسمه تعالى، اراضى موات بالعرض، باقى بر ملك مالكين سابق است، مگر آن كه اعراض نموده باشند و در صورت عدم اعراض، بايد حق مالكين مراعات شود و قراردادى كه با مراضات همۀ اطراف واقع شده است، نافذ است.

[سؤال 9499] 1546

3. زمين قبرستان معلوم نيست، آيا وقف براى دفن اموات است يا نه؟ سال ها باير مانده الآن به صورت جنگل درآمده آن را آباد كردند مغازه و غيره ساخته اند، اين عمل جايز بوده يا نه؟

بسمه تعالى، اگر حريم نبوده و مخالف مقررات نباشد اشكال ندارد.

[سؤال 9500] 5277

بسمه تعالى

محضر مبارك آيت الله العظمى آقاى امام خمينى، دام ظله العالى

1. در زمان هاى قديم، مسافرخانه هايى براى كسانى كه خواروبار با الاغ حمل

ص: 280

مى كردند، با سنگ گل درست مى نمودند؛ فعلاً مخروبه شده كه اصلاً استفاده ندارد، اگر اجازه بفرماييد حسينيه بسازند چون كه محلۀ نوده حسينيه ندارد.

بسمه تعالى، اگر وقف يا ملك بودن آن معلوم نيست مانع ندارد.

2. آب انگور كه شيره مى گذارد چه فرمايش مى فرماييد تا آن كه ثلثان را با آتش شرط مى دانيد و يا با آفتاب اشكال ندارد؟

بسمه تعالى، با فرض اين كه با آتش يا آفتاب جوش آمده و بذهاب ثلثين تطهير مى شود اگر به آفتاب هم ذهاب ثلثين شود پاك مى شود.

3. مالى ميراث كه خمس ندارد اگر ملك باشد بفروشند مخلوط شود به مال غير از ميراث سال بگذرد

نمى داند از كدام مال است آيا از مجموع خمس بدهد و يا مال ميراث را تخمين بزند كه فى الجمله خمس نداشته باشد؟

بسمه تعالى، نسبت به مقدارى كه از فروش مال ارث به دست آمده خمس واجب نيست.

[سؤال 9501] 3459

7. در اراضى و اماكن كه مالك آن ها مجهول است، مى شود تصرف كرد و نماز خواند يا خير؟

بسمه تعالى، جواز تصرف در مثل مفروض سؤال، منوط به اجازۀ حاكم شرع است.

[سؤال 9502] 5278

بسمه تعالى 28 / 6 / 1361

سلام عليكم ورحمة الله، حضور سرپرستان محترم دفتر امام خمينى

براى يك شخص مشكلى پيش آمده، كه اميدوارم با نقل آن، جواب شرعى و كامل را به يارى الله بدهيد. شخصى است حدود شصت ساله، كه با چهار سر عايله - فرزند و خودش و همسرش - در يك اتاق تنگ زندگى مى كنند. دخترش ازدواج كرده و مستأجر است. پسر بزرگش زن گرفته و او هم در همان حياط، در يك اتاق مستأجر پدرش است، كه هر كدام از دختر و پسرش فرزندانى دارند.

ص: 281

اين شخص در كنار منزلش خرابه اى واقع است كه زمين باير است و حدود پانزده سال است از صاحب آن خبرى نيست، حتى كسى دربارۀ زمين مذكور، براى پرس وجو هم نيامده است. اين خرابه به اندازۀ ساختن دو اتاق جا دارد. البته دو پسر ديگر اين شخص موقع ازدواجشان است، ولى جايى براى زندگى مستقل با همسرشان را ندارند و به اين دليل از اين كار خوددارى كرده اند، كه البته اگر ازدواج نكند، به گناه مى افتد. اين شخص در نظر دارد با مقدار پولى كه تهيه كرده اند در آن خرابه، خانه اى بنا كند و براى پسرش زن بگيرد و با پسر ديگرش - كه ازدواج كرده و فرزندانى دارد - در آن جاى بدهد، تا در آن جا زندگى كرده و مستقل شوند، ولى حكم شرعى آن را نمى دانند كه به چه صورت و چه طريقى است و وضع زمين چگونه است. آيا غصبى است يا مى توانند در آن جا خانه اى بنا كنند؟ شما را به الله قسمتان مى دهم كه مشكل اين خانواده مذهبى را حل نماييد، تا از فكر و ناراحتى اين مشكل به درآيند و تكليف خود را در مورد زمين مذكور بدانند. منتظر جواب فورى شما هستيم.

البته در طى اين پانزده سال، از آلودگى آن، ضررهاى زيادى از نظر مالى و مريضى ديده اند. والسلام على من اتبع الهدى

بسمه تعالى، اگر زمين مالك معينى ندارد، با مراجعه به مقامات مربوطه اشكال ندارد.

[سؤال 9503] 5279

بسمه تعالى 2 / 5 / 1361

دفتر امام خمينى

محترماً؛ به استحضار مى رساند اين جانب ساكن عصمت آباد بوئين زهرا، بعد از زلزلۀ سال 1341 دولت وقت آمد و چند دستگاه ساختمان درست كرد و مجاناً در اختيار اهالى گذاشت. بعد از پنج الى شش سال، پدر اين جانب يك قطعه زمين به مساحت حدود پانصد متر مربع كه نزديك حمام بود، گرفت و با استفاده از فاضلاب حمام، بستان و بعد درخت و غيره كاشت و حالا ده سالى است كه ساختمان در آن

ص: 282

درست كرده است. بفرماييد استفاده از اين زمين چه صورتى دارد؟

بسمه تعالى، اگر زمين وقف يا ملك غير يا حريم ملك يا وقف نبوده، تصرف آن اشكال ندارد.

[سؤال 9504] 5280

بسمه تعالى

استفتا از محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى

قطعه زمينى است كه سال ها باير بوده است. اين زمين 18 سال پيش توسط شخصى درخت كارى و آباد گرديده است. اين قطعه زمين در حريم ده واقع است، ولى در اصل جزء املاك قريۀ ديگرى بوده است.

حدود و مشخصات زمين به قرار زير است: مساحت زمين در حدود 250 متر مربع و مثلث شكل است. شمالاً به راه عمومى، جنوباً به ديوار باغ شخص احياكننده (متصرف)، غرباً به جوى عمومى قريه و شرقاً رأس مثلث كه باز به ديوار شخص فوق وصل مى شود. در ضمن مجراى آب براى حياط منزل اين شخص نيز از اين قطعه زمين عبور مى كند. سؤال اين است كه آيا زمين فوق با مشخصات مذكور متعلق به شخص احياكننده مى باشد يا خير؟

بسمه تعالى، اگر زمين مزبور مالك شرعى داشته و يا حريم بوده احياى شما موجب ملكيت نيست.

[سؤال 9505] 5453

8. اگر كسى زمينى بخرد كه دولت حد خيابان را مشخص كرده باشد و بعد به عللى دولت خيابان را گسترش دهد و پول زمين شخصى را بپردازد و بعد باز هم به عللى زمين به حد اول برگردد، زمين مال شخص است يا دولت؟

بسمه تعالى، اگر از زمين مذكور اعراض نكرده در ملك او باقى است و رعايت مقررات دولت اسلامى لازم است.

ص: 283

[سؤال 9506]

5281

بسمه تعالى 9 / 1 / 1359

رهبر عالى قدر، حضرت آيت الله العظمى، امام خمينى، دامت بركاته

پس از ابلاغ سلام و تحيات، متمنى است نظر خودتان را در مورد زمين دايرى كه سال ها معطّل مانده است، اعلام فرماييد و آيا اين گونه زمين هاى باير، حكم اراضى موات بالاصاله را دارد يا نه؟ و نيز آيا ديواركشى و نرده كشى دور اراضى موات، مى تواند دليل بر احيا باشد يا نه؟

والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، زمين هاى موات بالعرض باقى بر ملك مالك است، مگر از آن اعراض نمايد و مجرد ديواركشى و نرده كشى احيا نيست، و اگر با شرايط معتبره در تحجير باشد، حق اولويت مى آورد.

[سؤال 9507] 5282

بسمه تعالى 17 / 7 / 1358

محضر مقدّس مجاهد اعظم، رهبر امت اسلام، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دامت بركاته، با سلام، به عرض عالى مى رساند:

زمينى وجود دارد كه حدود 25 سال قبل كشاورزانى در اين زمين كشاورزى مى كردند و تقريباً 20 سال است زمين مزبور بلا كشت و زرع مانده و به صورت موات در آمده است. حدود پنج سال قبل شخصى با اجاره و اجازه از مالكين اولى و اصلى در زمين مزبور يك حلقه چاه عميق زده و زمين را احيا مى نمايد. آيا زارعين 25 سال قبل كه در طول اين مدت زمين را ترك كرده بودند حقى در زمين احيا شده دارند يا خير؟ لطفاً نظر مباركتان را مرقوم فرماييد.

بسمه تعالى، اگر قبلاً زارعين زمين را به احيا مالك شده اند، تا اعراض نكرده اند به ملكيت آن ها باقى است.

ص: 284

[سؤال 9508]5283

بسمه تعالى 15 ربيع الثانى 1400 ق

1. زمين هايى كه مسبوق به زرع بوده و چند سالى در اثر بى آبى زرع نشده، ولى مالك از آن ها اعراض نكرده، تصرف در آن ها و گرفتن آن ها به عنوان دادن به مستضعفين، جايز است يا خير؟

بسمه تعالى، تا مالك از آن اعراض نكرده، به ملكيت او باقى است.

2. خرده مالكينى كه بعضى از آن ها براى به دست آوردن حاصل زمين، زارع يا كارگر مى گيرند، آيا براى زارعين يا كارگران جايز است كه منافع املاك و زمين ها را تصاحب كنند و به صاحبان زمين چيزى ندهند، و يا اگر هم بدهند، مختصرى بدهند و طبق قانون مزارعه عمل نكنند يا خير؟

بسمه تعالى، اگر قرارداد صحيحى بين مالك و زارع هست، بايد برطبق آن عمل كنند و اگر قرارداد معيّنى نيست، در صورتى كه بذر از زارع باشد، حاصل هم از او است، ولى اجرت المثل زمين را بايد به مالك بدهد.

[سؤال 9509] 5284

بسمه تعالى

دره اى شامل قطعه زمينى است قديمى كه ارثاً چند نفر طبق يك سند قديمى مالك شده اند و حتى پايين آن دره و بالاى آن دره چند درخت خرماى قديمى موجود است؛ منتها به مرور زمان آن زمين موات شده تا اين كه پنج سال قبل همان چند نفر بالا كه طبق سند قديمى مالك بودند، زمين را با رضايت طرفين داده اند به چهار نفر ديگر تا درخت غرس نمايند، به اين نحو كه پس از اين كه درخت به ثمر رسيد بين مالك و غارس تقسيم شود به 9 رسد و 5 رسد به غارسين و 4 رسد به مالكين برسد. الآن درختى كه غارسين كاشته اند پنج قسمت خودشان را داده اند و 4 قسمت از مالكين گرفته اند و كاشته اند. حالا كه به حد ثمر رسيده، غارسين اظهار مى دارند كه اين زمين رحمانى بوده و شما هيچ حقى نداريد! در صورتى كه يك سند قديمى مالكين دارند و يك سند هم پنج سال قبل به عنوان حق الغرس با رضايت طرفين تنظيم شده و به

ص: 285

امضاى طرفين موجود است. مرقوم بفرماييد: بين مالكين زمين و غارسين مسأله چيست؟

بسمه تعالى، با فرض اين كه زمين بعد از ملكيت مالكين، موات شده و مالكين از آن اعراض نكرده اند، باقى بر ملك آن ها است و مغارسه باطل است و در فرض مسأله درختان از صاحب نهال آن ها است و در صورتى كه غارسين صاحب نهال باشند صاحب زمين اجرت المثل زمين خود را حق دارد.

[سؤال 9510] 5285

بسمه تعالى

محضر مبارك رهبرى انقلاب، جناب مستطاب آيت الله العظمى امام خمينى، دامت بركاته، پس از سلام

غرض از تصديع، اين جانبان داراى يك قطعه زمين در حدود 5 هزار متر بوده ايم كه از ارث پدرمان قيّم اين جانبان براى ما خريده است كه حدود 30 سال با زارع آن درگيرى داشتيم و براى تخليۀ آن سه مرتبه از اين جانبان كاركرد زراعتى گرفته و باز تصرف مى كرد. در مرتبۀ سوم 85 هزار تومان گرفت و تخليه كرد. قرارداد محضر و طرفمان موجود است. پس از تخليه چون خيابان صغير به وسيله شهردارى از جلو باغ عبور كرد، مقدارى از زمين داخل خيابان قرار گرفت و شهردارى اصفهان 70 هزار تومان از اين جانبان حق مرغوبيت زمين گرفت كه هنوز منزل محمد على (يكى از اين جانبان) رهن شهردارى مى باشد. و راجع به مرافعه با زارع زمين، پنجاه هزار تومان مخارج وكيل در دادسراى اصفهان پرداخته ايم. پس از تخليه، مردم بر اثر مرور ايام ديوار باغ را خراب كردند و كشاورزى زمين را از بين بردند و چندين مرتبه زمين را زراعت نموديم اما مردم رفت و آمد مى كردند و پايمال كردند و زمين را به صورت باير در آوردند. حالا پس از چندين سال رفت و آمد با هزينه زياد كه هنوز مقروض

ص: 286

مى باشيم به واسطۀ سيمان باغ، زمين را به قطعات كوچك تفكيك نموديم زيرا دو نفر از ما برادران بى خانه هستيم و در نظر داشتيم جهت خود و فرزندان خانه تهيه نماييم، زيرا خودمان از طبقۀ مستضعف هستيم و داراى عائلۀ زياد مى باشيم. حاليه از طرف بنياد مسكن زمين را تصرف نموده اند و هرچه اعتراض مى كنيم به ما جواب نمى دهند. حاليه از آن جناب استفتا مى كنيم: اگر حكم خدا است تسليم هستيم و اگر حكم خدا نيست زمين را غصب نكنند. امر بفرماييد از ما رفع زحمت كنند.

بسمه تعالى، زمين هاى موات بالعرض، باقى بر ملك مالك است؛ مگر در صورتى كه مالك از آن اعراض كرده باشد.

[سؤال 9511] 5286

بسمه تعالى

محضر مبارك رهبر عالى قدر جهان اسلام، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دام ظله العالى

محترماً، به عرض عالى مى رساند مستدعى است فتواى مبارك را در مورد زمينى كه از سال ها پيش مورد كشت بوده و طبق قاعدۀ كشاورزى اين منطقه، يك سال در ميان كاشته مى شود، آيا موات محسوب مى شود يا نه؟ مرقوم فرماييد.

بسمه تعالى، تنها ترك كشت زمين زراعتى يك سال در ميان، موجب سلب مالكيت مالك شرعى نسبت به آن نمى شود و زمين ذكر شده موات محسوب نمى شود و تا مالك از آن اعراض نكرده، تصرف در آن بدون اجازۀ او غصب و حرام است.

[سؤال 9512] 5156

9. آيا زمين هايى كه مالك معين داشته و قنات هاى آن ها خشك شده، بدون رضايت مالك آن، مى تواند كسى تصرف كند و در آن خانه بسازد؟

بسمه تعالى، باقى بر ملك مالك است؛ مگر از آن اعراض كرده باشد.

ص: 287

[سؤال 9513]5287

بسمه تعالى

محضر مبارك حضرت مستطاب، آيت الله العظمى امام امت، امام خمينى، دام ظله

1. زيد، زمين مواتى را احيا كرد و چند سال از آن استفاده كرد و سپس آن را ترك كرد، تا آن كه خراب شد. بعداً عمرو همين زمين را احيا كرد و چند سال از آن استفاده كرد و او نيز آن را ترك كرد تا آن كه خراب شد. بعداً زيد دوباره آن زمين را قبضه كرد و آن را آباد كرد. در اين وقت ورثۀ عمرو بر زيد اقامۀ دعوا كردند كه قبل از اين، ما اين زمين را آباد كرده بوديم و از آن استفاده مى كرديم؛ لذا مال ما است و شما بايد از آن دست برداريد. زيد مى گويد هيچ گونه آثار احياى عمرو باقى نمانده است. حكم مسأله را بيان فرماييد.

بسمه تعالى، در احياى موات به قصد مالك شدن، اگر پس از احيا و بهره بردارى، آن را رها كند تا دوباره خراب شود، از ملك او خارج نمى شود، مگر آن كه از آن اعراض كرده باشد.

2. هند ارث پدرش - كه به او رسيده - را به فرزندش به طور مصالحت شرعى، داد و بعداً برادران هند گفتند كه هند اصلاً خواهر ما نيست؛ لذا از پدر ما به او حقى و ارثى نمى رسد. و بعد از آن، همين برادران به هند گفتند كه تو حق خود را - ارثى كه از پدر رسيده - به ما هبه كن. هند خواست از اين موقعيت استفاده كند و آن ها را مُقر به خواهر بودن او بكند، لذا قبول كرد و به حسب ظاهر به طور هبۀ معوضه، آن مال را به آن ها داد، و در آن وقت پسر هند خاموش ماند، تا آن كه حق مادرش ثابت شود. سپس اقامۀ دعوا كرد كه اين هبه اى كه مادرم به شما داده، حق من است. در اين صورت حكم آن چيست؟

بسمه تعالى، اگر مادر، مال مورد هبه را مالك بوده و به فرزند بخشيده و تحويل او داده، اختيار آن مال با فرزند است و تصرف مادر بدون اجازۀ فرزند، نافذ نيست.

3. دو گروه، يك كوه كه چراگاه است را به رضايت طرفين، چراگاه حيوانات قرار داده بودند و هر دو از آن استفاده مى كردند. فرقى كه بين اين دو گروه وجود دارد، اين است كه يك گروه در آن جا محل و مكان سكنا دارد و گروه ديگر ندارد. اكنون گروه اول كه جاى سكنا دارد مى گويد كه چراگاه مخصوص

ص: 288

ما است؛ لذا از استفادۀ گروه دوم جلوگيرى مى كنند. بفرماييد حكمش چيست؟

بسمه تعالى، حريم هر قريه متعلق به همان قريه است، و استفادۀ ديگران منوط به اجازۀ تمام اهالى قريه است.

[سؤال 9514] 5288

بسمه تعالى چهارم شوال 1402 ق

محضر مبارك حضرت امام، مدّ ظله العالى، و متّع الله المسلمين بطول بقائه الشريف

مولانا! چه مى فرماييد در منابع طبيعى اراضى موقوفه و منابع املاك شخصى كه در زمان طاغوت به عنوان مال الاجاره و قشلاق مى گرفتند. آيا فرقى هست بين منابع طبيعى اراضى موقوفه و منابع طبيعى املاك شخصى هرگاه به عنوان اوليه يا به عنوان ثانوى دامداران خودشان بالطوع والرغبه كمك به لوازم حسينيه از قبيل تعمير و مرمّت كارى و تعزيه دارى و دادن به مبلّغين به نظر متولى بكنند؟

بسمه تعالى، منابع طبيعى كه از حريم ملك محسوب شود، تابع آن ملك است و فرقى بين حريم وقف و ملك شخصى نيست و استفاده از حريم وقف، بايد زير نظر متولى شرعى، و مراعات جهت وقف باشد و بدون رضايت متولى شرعى، جايز نيست.

حريم املاك و خانه ها

[سؤال 9515] 5289

بسمه تعالى 8 / 8 / 1358

محضر مقدّس نايب الامام، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دامت بركاته، پس از عرض سلام و تحيت

انجمن اسلامى كاركنان بيمارستان شمارۀ دو غرب تهران به عرض مى رساند كه اين بيمارستان حدود يك هزار و چهار نفر پرسنل و هشتصد تخت جهت بيماران دارد؛ اما اين بيمارستان فاقد محل نماز مى باشد، در صورتى كه زمين باير در داخل

ص: 289

بيمارستان بسيار دارد. چنانچه اجازه بفرماييد، حدود 200 متر از زمين هاى باير را جهت احداث يك مسجد انتخاب نموده و ساختمان مسجدى آغاز شود تا براى انجام فريضه دينى محل طاهر و پاكيزه اى باشد كه پرسنل بيمارستان و بيماران در مواقع انجام فريضه به دعاگويى آن جناب مشغول باشيم.

بسمه تعالى، اگر از مرافق مريض خانه است، مربوط به متصديان آن است.

[سؤال 9516] 5290

بسمه تعالى

محضر مبارك رهبر بزرگ انقلاب، امام خمينى، دام ظله العالى، پس از سلام؛ خواهان سلامتى وجود گران قَدرت، با كمال احترام عرض مى شود:

فاصلۀ درخت كارى در زمين با زمين ديگر چقدر بايد باشد تا به زمين يكديگر ضرر نرسانند؟

بسمه تعالى، حد معينى ندارد و تشخيص آن با عرف و اهل خبره است.

[سؤال 9517] 3664

2. حدود خانه از چهار طرف به قانون شرعى چقدر است؟ مستدعى است دستور شرع مطهّر را به خط مبارك مرقوم فرماييد محل حاجت است.

بسمه تعالى، خانه اگر متصل به ملك ديگرى يا به مرافق عمومى باشد، حريم ندارد و اگر متصل به موات اصلى باشد به مقدارى كه در رفت و آمد به ملك و رفع احتياجات ملك مورد حاجت است جزء حريم خانه حساب مى شود.

[سؤال 9518] 5291

بسمه تعالى 14 / 9 / 1361

محضر رهبر كبير انقلاب اسلامى و مرجع عظيم الشأن، حضرت آيت الله العظمى، امام خمينى، مدّ ظله العالى، السلام عليكم ورحمة الله

ص: 290

مسأله زير براى اين جانب و شايد تعدادى ديگر پيش آمده است كه نظر جناب عالى را در صورت امكان در اين مورد بفرماييد:

در بعضى از شهرك ها - كه ضوابط ساختمانى آن مربوط به زمان طاغوت است - براى ديوار اطراف خانه، محدوديت ارتفاع و نوع ديوار به ترتيبى است كه از خيابان هاى اطراف و يا خانه هاى مجاور، داخل خانه و حتى اتاق ها، قابل رؤيت است. براى مثال، حداكثر ديوار را 90 سانتى متر (كمتر از يك متر) و روى اين ديوار، نردۀ مشبك كه در واقع حجابى نيست، بايستى ساخته شود.

با توجه به اين ضوابط، آيا زندگى در اين خانه ها، از نظر شرعى مجاز است و يا شهردارى بايد اين ضوابط را - در صورتى كه مغاير با شرع است - عوض نمايد.لطفاً نظرتان را مرقوم بفرماييد. والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، تصرف در خانه هاى مزبور، با مراعات موازين شرعيه، اشكال ندارد.

[سؤال 9519] 2182

2. آب رو (آب باران) خانه اى از درون خانه اى است. صاحب خانۀ دوم مى تواند جلوگيرى كند؟

بسمه تعالى، با فرض اين كه حق آب رو براى اوّلى ثابت است، دومى حق جلوگيرى ندارد.

حريم قنات

[سؤال 9520] 5292

بسمه تعالى

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دام ظله الشريف

در اين مسأله شرعى چه مى فرماييد: باغى هشتاد سال است كه وجود دارد. در اين

ص: 291

باغ چشمه اى بود كه آبش كم بود. صاحب باغ از آن چشمه، قناتى احداث كرد كه آب زيادى درآمد. ولى بالاى چشمه يك طرفش مال عدۀ ديگر است و يك طرف ديگر آن راه عمومى است. آن زمين كه مال عده اى، ديگر بود. صاحبان آن بعد آمدند در بيست مترى همان قنات، قنات ديگرى كندند و در عرض يك ساعت قنات دومى، اولى را خشك كرد. و در ضمن به همين مسأله در زمان طاغوت رسيدگى نشده است كه پنج سال است از وقت آن مى گذرد. جواب اين مسأله را بفرماييد كه مورد لزوم است. خداوند تبارك و تعالى وجود آن رهبر عالى قدر را از بلايا مصون و محفوظ بدارد.

بسمه تعالى، با فرض اين كه قنات دوم مضر به قنات اول بوده، حق احداث قنات دوم را نداشته اند.

[سؤال 9521] 5293

بسمه تعالى

رهبر انقلاب اسلامى ايران امام خمينى دام ظله، احتراماً به شرف عرض مى رساند مسائل ذيل مورد ابتلا و احتياج است بذل عنايت فرموده جواب مرحمت فرماييد.

قناتى است واقع در گرمه جاجرم وقف بر اولاد، تقريباً 8 سال است بر اثر عدم توجه و عدم توافق موقوف عليهم به عمران و لايروبى از جريان افتاده و قنات مذكور مخروبه گرديده و چهار سال قبل مجدداً موقوف عليهم موتور آبى در مسير آب قنات مذكور نصب نموده و مقدارى استفاده نموده ولى باز هم بر اثر عدم توافق موقوف عليهم موتور هم تعطيل گرديد بلكه موتور آب را فروختند. دو سال قبل از طرف شهردارى محل بين دو رشته قنات چاهى تقريباً نيمه عميق حفر نموده براى اين كه آب بيشتر تهيه شود كارهايى را انجام داده اند آيا استفاده از آب چاه شهردارى با شرايط مذكور شرعاً جايز مى باشد يا خير؟ مستدعى است حكم الله را بيان فرماييد.

بسمه تعالى، اگر چاه، آب قنات را جذب نكند تصرف در آب آن مانع ندارد.

ص: 292

[سؤال 9522]5294

بسمه تعالى

چاهى در محدوده و حريم چند رشته قنات جاريۀ مورد بهره بردارى بدون رعايت قوانين اسلامى و شكايات متعدده حفر گرديده است. سپس كارشناسان رسمى بر حسب شكايت مالكين از محل بازديد و استفاده از چاه فوق را موجب نقصان، و بلكه خشكيدن آب قنات هاى مجاور دانسته، دستور عدم بهره بردارى از چاه را صادر نموده اند. در صورتى كه بدون رضايت مالكين قنات مجاور، از چاه استفاده شود آب چاه از نظر شرعى چه صورتى دارد؟ آيا استفاده از آب چنين چاهى جهت آشاميدن و غسل و وضو و ساير تصرفات جايز مى باشد؟

خداوند سايه شريف آن وجود مقدّس را بر سر مسلمين جهان مستدام بدارد.

بسمه تعالى، اگر محرز است كه چاه در حريم قنات متعلقِ حق صاحب قنات حفر شده، تصرف در آب چاه بايد با رضايت مالك قنات باشد و بدون رضايت او وضو و غسل صحيح نيست.

[سؤال 9523] 5295

بسمه تعالى 16 / 2 / 1361

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دام ظله العالى

ضمن عرض سلام، سلامتى وجود مبارك را از خداوند بزرگ خواهانيم. و بعد محترماً، معروض مى داريم كه در روستاى ويريج، قناتى براى عموم مردم روستا است، كه سابقۀ بسيار قديمى دارد و مورد استفادۀ كشاورزى قرار مى گيرد و مردم هم از آن براى آشاميدن و شست و شو استفاده مى كنند. اكنون عده اى از مردم، اقدام به زدن چاه آب نمودند، تا به خانه هاى خود لوله كشى كنند و اين قنات دو رشته مى شود، يعنى دو كوره دارد و اين چاه ميان دو كوره قرار گرفته كه با يكى صد و نود متر، و با رشتۀ ديگرى دويست و بيست متر فاصله دارد و به آب قنات ضرر خواهد زد و مالكين

ص: 293

قنات اكثراً رضايت ندارند و موجب اختلاف گرديده است. خواهشمند است حكم شرعى را در اين مورد بيان فرماييد.

بسمه تعالى، اگر حفر چاه موجب جذب آب قنات مى شود، جايز نيست و رسيدگى موكول به مسئولين مربوطه در دولت اسلامى است.

[سؤال 9524] 5296

بسمه تعالى

محضر حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله

آيا جايز است حفر چاه در ملك شخصى كه فاصله اش با قنات ديگران از پانصد متر كمتر باشد و چنانچه زمين سنگى با خاكى فرق مى كند، بيان بفرماييد.

بسمه تعالى، اگر چاه، آب قنات را جذب مى كند، جايز نيست و در غير اين صورت مانع ندارد.

[سؤال 9525] 5297

بسمه تعالى 12 محرم الحرام 1400 ق

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، متّع الله المسلمين بطول بقائه الشريف، به عرض اقدس عالى مى رسانم:

در قصبۀ عقرانى يزد، قناتى است هفتصد ساله كه افراد متفرقه در كنار اين قنات چاه هاى برقى و غير برقى حفر نموده و در نتيجه به قنات ضرر وارد آورده اند كه در حال خشك شدن مى باشد. آيا اين عمل جايز است يا خير؟

بسمه تعالى، اگر چاه موجب نقص آب قنات شود - از جهت اين كه آب قنات را بعد از وارد شدن در قنات جذب كند - حفر آن چاه جايز نيست. ولى اگر آب قبل از رسيدن به قنات، در چاه جمع شود و چاه مانع از رسيدن آب به قنات گردد؛ مانع ندارد. و تشخيص با اهل خبره است.

ص: 294

[سؤال 9526]5298

بسمه تعالى 2 / 6 / 1361

حضور مبارك رهبر كبير انقلاب، آيت الله العظمى امام خمينى، دام بقائه الشريف

در قريۀ باريكرسف كاشان، در حريم قنات قديمى اى كه سابقۀ هزار ساله دارد، قنات جديد احداث مى نمايند كه آب قنات قديمى را خشك كرده؛ آيا شرعاً حق چنين كارى را دارند؟

كف قنات جديد حدود يك متر از كف قنات قديمى گودتر است. در نتيجۀ حفر قنات جديد قنات قديمى خشك شده و به اشجار و كشت اشخاص خسارت وارد آمده و به واسطۀ بى آبى، ميوه به درخت ها خشك شده. جبران اين خسارات را چه شخصى بايد بكند؟ أفتونى آجركم الله

بسمه تعالى، اگر قنات جديد آب موجود در قنات قديم را به خود جذب كرده و موجب خشكى آن شده؛ حفر كنندۀ قنات جديد ضامن است.

[سؤال 9527] 5299

بسمه تعالى

محضر مقدّس امام امت روحى فداك و متّع الله المسلمين بطول بقائه الشريف

به شرف عرض مى رسانند: اهالى ده بلچگان جاسب سال هاى گذشته كه رژيم ويرانگر و متكبر شاهنشاهى به كشور مسلط بود در طرح لوله كشى و آبرسانى چاه آب مخصوص لوله كشى قريه مجاور به نام ده وشكان در مسير و محدوده نزديك قنات ده بلچگان كه قسمت اعظم زمين هاى زراعتى قريه را مشروب مى نمايد حفر چاه گرديده در آن زمان مكرر به ادارات دولتى مراجعه و تقاضاى دادرسى كرديم و امروز هم كه فرمان مبارك امام به رسيدگى به امر مستضعفين شرف صدور يافته مكرر به ادارات مراجعه كرده ايم ولى كسى به داد ما نرسيده كارشناس و مأمور جهاد سازندگى از محل حفر چاه بررسى و نظريه خود را مرقوم داشته كه يك برگ فتوكپى آن نظريه براى

ص: 295

اطلاع تقديم حضور مى گردد، اينك با استفاده از چاه مزبور عده اى زارع از كار زراعت بى بهره مى مانند آيا براى اهالى قريه مجاور مجاز و مشروع است از اين آب استفاده كنند يا خير؟ آنچه حكم الله است در اين مسأله شرعيه مرقوم فرماييد امر، امر مبارك است.

خدايا، خدايا تا انقلاب مهدى خمينى را نگهدار، از عمر ما بكاه و به عمر او بيفزا

بسمه تعالى، اگر محرز شود كه چاه، آب وارد شده در قنات را جذب كرده، تصرف در آن بدون رضايت صاحبان قنات جايز نيست.

[سؤال 9528] 5300

بسمه تعالى

محضر مبارك زعيم عالى قدر، مجاهد كبير و رهبر انقلاب و بنيان گذار جمهورى اسلامى ايران و اميد مستضعفان جهان، امام خمينى، مدّ ظله العالى

بيان فرمايند اين مسأله شرعيه را كه قنات مسدود و مخروبۀ قديمى را صاحب اوليۀ آن، به شخص يا اشخاصى فروخته، كه بر اثر طول مدت زمان و مخروبه بودن قنات، اراضى آن به صورت باير درآمده است و اشخاصى همان اراضى را متصرف شده و قسمتى را بندسار نموده و قسمتى به صورت ديم زار، و يا باير است. خريداران قنات مشغول كارشده و پس از چند سال تلاش و كوشش زياد، قنات را تنقيه و آب آن را جارى كرده اند؟ اكنون متصرفين اراضى حاضر به تحويل اراضى تابعۀ قنات نمى شوند و آب به هدر مى رود.

س: آيا مالكين و متصرفين قنات حقّ دارند اراضى تابعۀ قنات را بلاعوض تصاحب و از آب جارى قنات مشروب سازند و يا بايد در قبال زمين، وجهى به متصرفين آن پرداخت شود؟

والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، رسيدگى امور مزبوره، موكول به دولت اسلامى است.

ص: 296

[سؤال 9529]5301

بسمه تعالى 23 / 11 / 1361

محضر مبارك امام امت حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، ادام الله ظله، پس از ابلاغ سلام و دعا به جان امام عزيزمان، تقاضا داريم حكم شرعى مسأله زير را بيان فرماييد:

در روستاى ويريج قناتى است كه از زمان هاى قديم مورد استفاده كشاورزى بوده و هست. و اين قنات دو رشته دارد، يعنى دو كوره مى شود. بعضى از مردم اقدام به زدن چاه در بين دو رشته قنات نموده اند. اين چاه با يك كوره صد و هفتاد و دو متر فاصله دارد و با رشته و كورۀ ديگر دويست و سى متر فاصله دارد. مالكين قنات اكثراً از زدن چاه ناراضى هستند و موجب اختلاف گرديده است. خواهشمند است ذيل ورقه حكم شرعى را بيان فرماييد.

بسمه تعالى، اگر ضرر به قنات مى زند بايد با رضايت صاحبان قنات باشد.

[سؤال 9530] 5302

بسمه تعالى 28 / 6 / 1361

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مرجع تقليد و بنيان گذار جمهورى اسلامى

كندن چاه عميق در حريم و سفره آب ده قنات كه منجر به كم آبى قنات و يا خشك شدن قنات گردد از نظر شرع مطهر اسلام جايز است يا خير؟

تقاضا دارد نظريه شرعى خود را در اين مورد اعلام داريد تا در مقامات اجرايى مورد استفاده قرار بگيرد.

بسمه تعالى، اگر چاه در مكانى قرار گرفته كه آب موجود در قنات را به خود جذب مى نمايد و يا آن كه در زمين موات در حريم قنات حفر شده، صاحب چاه ضامن خسارت واردۀ بر قنات است و حفر چنين چاهى جايز نبوده است، وگرنه چيزى بر صاحب چاه نيست.

ص: 297

[سؤال 9531]5303

بسمه تعالى

محضر مبارك يگانه زعيم عالى قدر، وارث سيد المرسلين نايب بقية الله الاعظم، آيت الله العظمى امام خمينى مدّ ظله العالى على رؤوس المسلمين، نظر مبارك در اين مسأله مورد نياز است:

شخصى سه سال قبل در ملك شخصى خود حفر چاه سه رنجى نموده كه مزرعه خود را مشروب نمايد. الآن عده اى از ده ديگر كه هم ملك به اين مزرعه مى باشند آمده اند ممانعت مى نمايند كه اين حفر چاه براى اين ده ضرر دارد با اين كه فاصله زياد است و مكان حفر چاه از مورد ادعاى آن مردم بلندتر است، به هيچ عنوان به آنان ضرر ندارد.

تقاضا مى شود پاسخ مسأله فوق را مرقوم بفرماييد.

بسمه تعالى، تشخيص مضر بودن و مضر نبودن چاه با اهل خبره است و در صورتى كه مضر نباشد كسى حقّ جلوگيرى ندارد.

[سؤال 9532] 5304

بسمه تعالى 14 / 12 / 1361

محضر مقدّس و مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى

ضمن تقديم عرض ارادت و مسئلت طول عمر آن وجود مبارك از درگاه ايزد منّان، مستدعى است به سؤال ذيل، پاسخ فرماييد.

چاهى است قديمى كه بالغ بر سيصد سال است در زمينى هموار و محل زراعت وجود دارد كه مورد استفادۀ چندين خانوار و كشاورز بوده و هست؛ اگر فردى بخواهد در حريم اين مكان، چاهى حفر نمايد، چه اندازه بايد فاصله داشته باشد؟

بسمه تعالى، مقدار خاصى در آن نيست؛ لكن بايد چاه دوم مضر به چاه اول نباشد.

ص: 298

[سؤال 9533] 5371

2. بالاى همين قنات مى تواند شخص خاصى ايجاد ساختمان نموده كه قهراً قنات از وسط ساختمان گذر خواهد كرد يا خير؟

بسمه تعالى، ايجاد ساختمان در حريم قنات جايز نيست.

حريم نهر و رودخانه

[سؤال 9534] 5305

بسمه تعالى

حريم رودخانه كه از اراضى موات باشد اگر كسى احيا كند مالك مى شود يا خير؟

طول عمر حضرت عالى را از خداوند خواستارم. خدايا خدايا تا انقلاب مهدى خمينى را نگهدار

بسمه تعالى، براى رودخانه حريم ثابت نيست و در صورتى كه احيا مانع استفاده از رودخانه نباشد مانع ندارد.

[سؤال 9535] 3823

2. نهرهاى عمومى كه از وسط املاك و خانه هاى اشخاص در داخل شهرها عبور مى كند آيا حريم دارد؟ اگر حريم دارد چقدر است؟

بسمه تعالى، اگر نهر از اول در وسط املاك احداث شده حريم ندارد.

[سؤال 9536] 3823

3. در صورت متروكه شدن نهرهاى مذكور و اعراض همۀ صاحبان اصل مجرى (بستر نهرها) و حريم آن ها (اگر حريم دارد) ملك چه كسى است؟

بسمه تعالى، در صورت ثبوت اعراض صاحبان نهر، اگر بستر نهر از مرافق و حريم محله نباشد ديگران مى توانند آن را حيازت نمايند.

ص: 299

حريم قريه

[سؤال 9537] 5306

بسمه تعالى

از قديم الايّام قراء موقوفه اكثراً داراى اراضى زير كشت، بائر، چراگاه، مرتع، تپه و كوه بوده اند كه شش دانگ به ثبت مى رسيده و از اراضى چراگاه و مرتع به طور طبيعى بهره بردارى مى شده است.

1. آيا اراضى مورد تعليف و مراتع مجاور اراضى زير كشت، جزء موقوفه محسوب مى شود يا خير؟

2. آيا اين قبيل اراضى كه داراى بوته هاى گياه بيابانى است و جهت تعليف همگان استفاده و بهره دهى دارد، جزء اراضى موات است يا نه؟

بسمه تعالى، اراضى مذكور تابع اراضى موقوفه است هر چند كه موات است، و احياى آن جايز نيست.

[سؤال 9538] 1417

2. زمين هاى ديمى كه در حريم روستاها است و مردم مشتركاً از آن استفاده مى نمايند و ملك كسى نيست، آيا در صورت اعراض از وطن يا عدم استفادۀ ممتد، آن حق از بين مى رود يا باقى است؟

بسمه تعالى، حق استفاده از حريم، تابع حق استفاده از خود روستا است.

[سؤال 9539] 5307

بسمه تعالى

در زمان هاى قديم دور حصار شهرها خندق مى كندند آيا حصار كنار خندق از خانه هاى جنب است؟

بسمه تعالى، مربوط به قريه است و ملك شخصى كسى نيست.

ص: 300

[سؤال 9540]5308

بسمه تعالى

محضر مقدّس حضرت آيت الله العظمى امام خمينى مدّ ظله العالى

1. در حريم قريه اگر بعضى از اهل آن قريه احداث باغ يا منزلى كنند مالك آن مقدار زمين كه تحت تصرف خود درآورده اند مى شوند يا خير؟ و بر فرض اين كه مالك نشوند با رضايت جميع اهل محل به وسيله وجهى كه براى آبادانى محل مى دهند آيا مالك مى شوند يا خير؟ و در صورت عدم قابليت احيا تخليه زمين حريم مزبور گرچه متصرف متضرر شود لازم است يا حكم ديگرى دارد؟ حاصل آن كه تخلص از غصب به نحو اسهل چيست؟ ضمناً تپه ها و كوه هاى داخل يا نزديك قريه مثل زمين هموار نزديك قريه يا داخل قريه حريم است يا احياء آن مانعى ندارد.

بسمه تعالى، مالك نمى شوند، لكن صاحبان حقوق مى توانند در مقابل رفع يد از حقشان پول بگيرند يا مجاناً به او واگذار كنند و در اين صورت تخليه لازم نيست.

2. نقل شده به نظر جناب عالى، امام براى نماز جمعه بايد از طرف حاكم شرع منصوب باشد آيا اين طور است يا اذن شرط نيست چنانچه در تحرير الوسيله ذكر اين شرط نشده است، در صورت لزوم اذن، چند هفته است در قريه برزك اقامه نماز جمعه به وسيله اين جانب سيد احمد موسوى برزكى كاشانى شده و از جهاتى نافع است، اجازه مى فرماييد ادامه دهيم يا خير؟

بسمه تعالى، اجازه و نصب شرط نيست ولى مزاحمت با امام منصوب جايز نيست و در حال حكومت اسلامى نصب از قبل حاكم است.

[سؤال 9541] 5309

بسمه تعالى 24 / 4 / 1361

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دامت بركاته

چشمۀ آبى است در دامنۀ كوه كه به هيچ وجه از آن استفادۀ كشاورزى نمى شود و آب به هدر مى رود، ولى گوسفندان ده از آن استفاده مى كنند؛ روستاى ديگرى است

ص: 301

نزديك به آن چشمه كه فاقد آب است و براى آشاميدن مى توان از آن آب لوله كشى كرد؛ آيا شرعاً مانعى ندارد؟ اين ارگان را ارشاد فرماييد.

بسمه تعالى، چشمه اگر در محدودۀ حريم آبادى قرار دارد و مورد استفادۀ اهالى آبادى، ولو براى آب دادن گوسفندان است، در صورتى كه زايد بر حاجت اهالى آبادى نباشد، ديگران بدون اجازۀ اهالى آبادى حق استفاده ندارند.

[سؤال 9542] 5310

بسمه تعالى 6 / 6 / 1361

دفتر محترم امام خمينى، مدّ ظله العالى

احتراماً؛ ضمن آرزوى طول عمر براى رهبر كبير انقلاب و پيروزى حق بر باطل و توفيق رزمندگان اسلام، به اطلاع مى رساند: اين جانب كشاورزى از روستاى خوسف از شهرستان بيرجند، سه بند دارم، هر كدام به مساحت تقريبى پانصد الى هزار متر مربع (بَند: زمين هايى كه با آب رودخانه هاى فصلى در زمستان آبيارى و بعد كشت مى شود)؛ كه ساليان سال روى آن زحمت كشيده و كار و كشاورزى كرده و مى كنم؛ در شيب رودخانه و آب اضافى بندهاى مذكور كه زمين رودخانه بوده، حدود دو سال پيش، اقدام به كشيدن سدّى خاكى نموده (منظور از سدّ خاكى، پل خاكى با ارتفاع حداكثر يك و نيم متر است) كه آب اضافى بندها كه از مجراى آن خارج مى شود و همچنين آب احتمالى رودخانه را در آن جمع نموده و استفاده نمايم؛ (ضمناً آب اضافى كه خواهد گذشت ديگر كسى استفاده نمى كند؛) اخيراً شوراى محل مى گويد: زمين مذكور را كه شما سدّ كرده ايد، موات بوده و بايد سدّ احداث شده را تخريب نماييد و حق استفاده از آن را نداريد؛ قابل ذكر است تا كنون كه نزديك به دو سال از آن مى گذرد كسى اعتراض نكرده است. لذا مستدعى است وضع آن را از نظر شرعى معلوم بفرماييد كه آيا از نظر شرع حق استفاده دارم يا خير؟

ص: 302

به اميد اين كه قوانين شرع در مملكت اسلامى ما به مرحلۀ اجرا گذاشته شود.

بسمه تعالى، زمين اگر جزو مرافق قريه يا مسيل قريه محسوب است، احياى آن جايز نيست و بايد به حال اول بازگردانده شود.

[سؤال 9543] 5311

بسمه تعالى

حكم الله را بيان فرماييد.

زمينى بوده محل خوابگاه گوسفندان، حدود بيست سال پيش دو نفر از گوشۀ اين خوابگاه، براى ساختمان، زمين مى گيرند. يكى اين زمين را ساختمان مى سازد، ديگرى زمين را نساخته، ولى طبق رسومات محلى تصرفى را انجام داده است. و در موقعى كه زمين را گرفته، كسى حرفى نداشته و بعد از آن بيشتر مردم از گوشه و كنار محل دام براى خود زمين گرفته و ساختمان نموده اند. فعلاً آن شخص زمين را به پسرو دامادش داده، تا براى خود خانه بسازند. دو نفر از اهالى كه از همان محل دام زمين دارند، به اين امر اعتراض نموده و جلوگيرى مى نمايند و آن زمين را از او نمى دانند. آيا زمين مال آن شخص است كه از بيست سال پيش تصرف نموده است؟ و آيا مى تواند به كسى تعارف نمايد، يا اين كه بايد به حالت خود باقى باشد و براى دام باشد؟

بسمه تعالى، حريم قريه قابل احيا نيست و به احيا ملك نمى شود.

[سؤال 9544] 5312

بسمه تعالى 5 / 5 / 1361

حضور محترم دفتر استفتائات امام خمينى

محترماً، معروض مى داريم چون در قريۀ هوير دماوند، در سال هاى گذشته طبق سنتى كه شده بود همه ساله مقدارى از مراتع قريۀ مزبور كه كوهستانى مى باشد، به عنوان اجاره به دامداران غيربومى براى تعليف دام داده مى شد و آن مبالغى كه دريافت مى شد، به اصطلاح خرج عمران آبادى مى گرديد، ولى در اصل اين چنين نبود و

ص: 303

سردمداران - كه در زمان گذشته سرپرست خانۀ انصاف بودند - با ميل خود و نفوذى كه داشتند، خرج مى كردند و در برابر كسى جوابگو نبودند؛ چون از نظر مادى و قدرت بدنى، اهالى محل را سركوب مى كردند، بعد از پيروزى انقلاب، اهل محل مى خواستند مراتع را اجاره بدهند، ولى آقايان جلوگيرى، و با سرمايه و نفوذى كه داشتند، تعدادى گوسفند خريدند كه به نفع شخصى خود استفاده مى نمايند، هيچ گونه كمكى به عمران آبادى نمى كنند. آيا از نظر فتوايى مى توانيم تعدادى دام با رضايت محل آورده و مبلغى به عنوان كمك هزينه، براى عمران آبادى گرفته شود؟ آيا از نظر شرعى اشكالى ندارد؟ در صورت جايز بودن، متمنّى است نامه اى به اوقاف دماوند بنويسيد تا رسيدگى نمايند.

بسمه تعالى، مقدارى كه جزو حريم قريه بر حسب احتياجات اهالى محسوب مى شود، تمام اهل قريه در آن حق دارند و اهالى مى توانند با توافق هم، استفادۀ تمام يا قسمتى از آن را مجانى يا در قبال گرفتن چيزى، به ديگرى واگذار كنند و در زايد بر مقدار حريم قريه، امر آن با دولت اسلامى است.

[سؤال 9545] 5313

بسمه تعالى 11 / 4 / 1359

محضر مقدّس حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى

در اطراف دهات كوهپايه، معمولاً تپّه و كوه هاى زيادى است كه از قديم هر چند كيلومترى، معروف به همان محل است، كه براى چرانيدن گوسفندان استفاده مى شود. آيا از نظر شرع مبارك، اهالى محل مى توانند اين مقدار كوه مرتع در حريم محل خود را اجاره بدهند و پولش را به مصرف عمران آبادى برسانند؟ مستدعى است از پيشگاه مبارك رهبر كبير نظر مقدّس خود را مرقوم فرماييد.

بسمه تعالى، با توافق اهالى، مانع ندارد.

ص: 304

[سؤال 9546]5314

بسمه تعالى

محضر مبارك و رياست محترم دفتر امام، دام ظله

چه مى فرماييد در اين مسأله شرعيه كه دو قريه همسايه و همجوار در همسايگى يكديگر زندگى مى نمايند. يكى از آن دو روستا، گوسفندان خود را مى آورد در صحراى آن روستاى همسايه، علوفه و ذخيره هاى علفى آن را مى چراند. ساكنين آن روستا مى گويند: ما راضى نيستيم كه گوسفندان شما در صحارى ما بيايند. آن شخص متجاوز مى گويد: من در ده شما مالك مى باشم. ساكنين مى گويند: چون شما در اين ده ساكن نيستيد، حق ندارى گوسفندان خود را به صحارى ما بياورى. خلاصه، بين اين دو قريه اختلاف ايجاد شده، كه جهت رفع اختلاف موكول به استفتا از دفتر امام - مدّ ظله - شد، تا نظر مبارك حضرت امام را براى رفع نزاع بيان فرماييد.

نكتۀ ديگر كه لازم است سؤال كنيم و جواب داده شود، ادعاى سابقۀ چرا و اين كه مى گويد: گوسفندان خود را در اين صحارى مى چرانيديم مى باشد. ما اهالى سينقان از شما تقاضا داريم نظر مبارك امام را راجع به حريم و صحارى و راجع به دعواى حق چرا در سابق، بيان فرماييد.

لازم به توضيح است كه دعواى سابقۀ چرا به اين صورت است كه سابقۀ چرا را از پانزده سال تا به حال ادعا دارد - كه سابقه اى طولانى نيست - و مى گويد من هر وقت دلم خواسته، آمده ام. و اهالى سينقان مى گويند: خريدن زمين در سينقان براى شما حق صحرايى نمى آورد و شما كه ساكن اين جا نيستى، حق صحرا و چرا ندارى، بايد حكم شرعى خدايى در اين جا، مطلب را روشن كند و ما تابع دستور و فتواى امام - مدّ ظله - مى باشيم.

والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، استفاده از حريم قريه، مخصوص سكنۀ قريه است.

ص: 305

[سؤال 9547]5315

بسمه تعالى 20 / 12 / 1361

محضر مبارك زعيم عالى قدر و رهبر عظيم الشأن، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دام ظله العالى، پس از تقديم ادب به عرض مى رسد:

مراتعى در حريم روستايى است و محدود به حدود اربعه، كه قبلاً در تصرف غير با عنوان «مالك» بوده است. اهالى جهت قطع يَد بيگانه، و همچنين تعليف اغنام خود - با وجود فقر مفرط - مجبور به خريدارى شدند. سپس همگان بالطوع والرغبه دون الاكراه و الاجبار، حبس ابدى نمودند، بدين ترتيب كه همه ساله به تعداد هر گوسفند مبلغى به مقتضاى روز، جهت عمران روستا و مطلق كارهاى عام المنفعه، زيرنظر اعلم و اتقاى محل خرج نمايند. اكنون با پيروزى انقلاب شكوهمند و با توجه به اصل چهل و پنج قانون اساسى جمهورى اسلامى ايران، آيا همچنان عمل به حبس لازم است و يا اين كه جزو حريم است و اجاره نقض گرديده است؟ فتواى اميد مستضعفان جهان مورد نياز است. عمركم طويل، عدوكم ذليل.

بسمه تعالى، در صورتى كه مراتع، حريم روستا بوده خريد و فروش و حبس آن صحيح نبوده، و بر حكم اصلى حريم باقى است.

[سؤال 9548] 5316

بسمه تعالى

1. فرموده ايد كه حريم ده را كسى مالك نمى شود بنابراين اكثر دهات و قصبات كه اول كوچك بوده و به تدريج مردم زمين هاى اطراف آن دهات و قصبات را كه موات بوده گرفته اند و خانه ساخته اند و همچنين فعلاً زمين هاى مواتى كه متصل به ديوار دهات و قصبات است و بلامانع است مى گيرند و خانه مى سازند آيا اين ها مالك اين گونه زمين ها شده اند يا اين كه غصب است يا حكم ديگرى دارد؟

بسمه تعالى، اگر قبل از احداث قريه، مزرعه احداث شده و قريه در زمين محياة ايجاد شده قريه حريم ندارد و چنانچه در اراضى موات احداث

ص: 306

شده باشد حريم دارد و نبايد در حريم خانه بسازند و مى توانند به مقدار حريم رها كنند و بعد از آن خانه بنا نمايند و اگر در حريم بسازند حكم غصب را دارد.

2. مال ارث را اگر وارث بفروشد و قيمت روز فروش زيادتر از روز انتقال باشد سابقاً مى فرموديد اين زياده جزء ربح مكاسب است و اگر از مؤونه زياد بيايد خمس دارد فعلاً نقل شده كه حضرت عالى فرموده ايد خمس ندارد از محضر مبارك تقاضا مى شود فتواى فعلى را مرقوم فرماييد و همچنين در هبه.

بسمه تعالى، خمس ندارد و خمس به ربح تجارت تعلق مى گيرد و اين جا صدق نمى كند.

[سؤال 9549] 5317

بسمه تعالى

محضر مقدّس آيت الله العظمى والزعامة الكبرى نايب الامام، الامام الخمينى ادام الله ظله على رؤوس الانام، متمنى است نظريه مبارك خويش را در مورد مسائل زير بيان فرماييد:

1. آيا جناب عالى براى قراء و يا به اصطلاح دهات، حريمى براى چراگاه اغنام و احشام و ساير مصالح آن، قائل هستيد يا خير؟

بسمه تعالى، براى قريه هم حريم ثابت است.

[سؤال 9550]

2. اگر كسى در حريم ده كه مرتع و چراگاه عمومى محل است و از حد احتياج آنان از اين نظر زايد نيست، تصرف كرد حكمش چيست؟ اگر خانه ساخته باشد مى توان آن را خراب كرد و يا بايد اجاره بندى نموده و اجاره آن را در منافع عمومى محل مصرف نمود و اگر زراعت كارى كرده يا در آن نهال كاشته است چه حكمى دارد.

بسمه تعالى، حريم قريه به احيا ملك نمى شود ولى اگر بذر از خود او است حاصل هم از او است و در صورت رضايت اهالى مى تواند در خانه سكونت كند.

ص: 307

[سؤال 9551]

3. آيا اگر در محلى كسى محتاج به منزل مسكونى بود و زمين شخصى نداشت و يا زمينش مزروعى است و مازاد بر احتياج او نمى باشد مى توان از تپه هاى حريم محل به اندازه مايحتاجش از نظر مسكن به او واگذار كرد يا اين كه نمى توان يا با اجازه به نفع كارهاى عمومى محل جايز مى باشد.

بسمه تعالى، اگر حريم است تصرف در آن منوط است به اجازه عموم اهالى.

[سؤال 9552] 5318

بسمه تعالى

محضر مبارك رهبر معظم، آيت الله العظمى، حضرت امام خمينى، دامت بركاته

با نهايت احترام خاطر مبارك را تصديع مى دهد؛ در لاريجان - ييلاق ساكنين شهرستان آمل، كه تابستان در قراى آن سكونت مى نمايند - مراتع غير مشجرى موجود است، كه قبل از اجراى قانون اصلاحات ارضى، حشم داران سنگرى براى تعليف تابستانى احشام خود از مالكين، ده هزار تومان، بيشتر يا كمتر به نسبت مساحت آن، اجاره مى نمودند. بعضى افراد علاقه مند به عزادارى حضرت سيدالشهدا عليه السلام مرتعى يا مراتعى را با بهاى گزاف خريدارى و وقف نمودند، كه درآمد آن در تكيۀ قريۀ مورد سكونت واقف، در ايام عاشورا به مصرف عزادارى حضرت سيدالشهدا عليه السلام برسد، كه چند سال است از اين فيض محروم مى باشند. مستدعى است نظر مبارك را نسبت به مالكيت اين مراتع مرقوم فرماييد موجب نهايت امتنان است.

بسمه تعالى، فروش مرتع و وقف آن صحيح نبوده است.

[سؤال 9553] 5319

بسمه تعالى 16 / 10 / 1358

دفتر امام قم، محترماً به عرض عالى مى رسانم:

ص: 308

اين جانب ساكن اليجاق بخش ماه نشان تابع زنجان، ما اهالى اين روستا قبل از انقلاب دامدار بوديم و بعد از پيروزى انقلاب بنا به امر امام مشغول كشاورزى هم شده ايم. قبلاً زمين مرتع را بر اساس تعداد گوسفند تقسيم كرده بوديم. آيا فعلاً به همين تقسيم عمل كنيم و يا براى كشاورزى زمين را بر اساس نفوس تقسيم كنيم در حالى كه دامدارى هم داريم. تقاضامنديم دستور فرماييد تا اختلاف برطرف شود.

بسمه تعالى، مرتع كه از حريم و مرافق قريه است، ملك كسى نيست و تمام اهالى حق دامدارى در آن را دارند و به هر نحو راضى باشند، مى توانند در آن دامدارى كنند و تغيير آن به زمين كشاورزى جايز نيست.

[سؤال 9554] 5320

بسمه تعالى

حضور مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، روحى فداه

محترماً؛ معروض مى داريم كه در روستاى بياضه واقع در خور و بيابانك از توابع نايين، زمين هاى روستا از طريق شوراى ده به فروش مى رسد و از پول حاصل از فروش زمين، قنات ده را لايروبى مى كنند. در صورتى كه در اين روستا خرده مالك فراوان است و كسانى هستند كه اصلاً آب و ملك هم ندارند. نظر حضرت امام در مورد استفاده از اين پول ها در قنات چيست؟

بسمه تعالى، رسيدگى امر زمين موكول به دولت اسلامى است.

[سؤال 9555] 5321

بسمه تعالى 13 / 5 / 1361

شخصى مزرعۀ نسبتاً وسيعى در كنار زاينده رود اصفهان از سال 1312 يا 1320 شمسى داشته و آن موقع عرض رودخانه با مختصر كم و زياد حدود پانصد متر بوده و مردم، به ويژه زارعين از شِن و علف زارهاى آن استفاده مى كردند و به تدريج مالك و بعض ورثۀ بعد از او، از آن جا كه در ادارۀ ثبت و حتى ديوان عالى كشور رژيم قبل، نفوذ

ص: 309

داشتند، ابتدا به وسيلۀ ايادى خود در محل عرض رودخانه را به 100 تا 150 متر رسانده و با فروش شن هاى موجود، سدّى با سنگ و شن بستند و اراضى آن جا را به طول يك و نيم كيلومتر يا بيشتر و عرض 300 تا 400 متر متصرف شدند و سپس آن را به ثبت رساندند و اراضى تصرفى آن ها بعضى را بعد از احيا و بعض ديگر را بعد از تحجير و بقيه را با فشار و زور سياسى، از دست سايرين بيرون آوردند و اخيراً استدلال جديدى هم پيدا كرده و گويند: از آن جا كه يك حد مزرعۀ ما رودخانه است، اين حد بايد محفوظ باشد و اگرچه 40 يا 50 سال بگذرد. سؤال اين است كه اولاً، تصرف اين اراضى براى مدرسه و بيمارستان و ورزشگاه و امثال آن جايز است يا نه؟ و ثانياً، اين قبيل اراضى كه بعد از صدها سال از ساختمان اصل آبادى مجاور، باير بوده جزء حريم آن آبادى به حساب مى آيد يا نه؟ والسلام

بسمه تعالى، رسيدگى به وضع اين اراضى، موكول به دولت اسلامى است.

[سؤال 9556] 5322

بسمه تعالى 23 جمادى الثانى 1399 ق

محضر مقدّس رهبر عالى قدر انقلاب اسلامى حضرت آيت الله العظمى الامام الخمينى، دام ظله العالى

زمين هاى باير حريم شهرستان يا دهات كه شخص با مدارك ثبتى ادعاى مالكيت مى كند آيا اجازه مى فرماييد كميته به مستضعفين براى خانه سازى تحويل بدهند يا نه؟

بسمه تعالى، امر رسيدگى به زمين هاى مذكور موكول است به دولت اسلامى.

[سؤال 9557] 5323

بسمه تعالى 24 / 1 / 1361

محضر مبارك رهبر انقلاب و بنيان گذار جمهورى اسلامى ايران حضرت امام خمينى دامت بركاته، به عرض مبارك امام عزيز مى رساند:

ص: 310

مقدارى زمين غير مزروعى و سنگلاخ در كنار دهكده نصر آباد كاشان قرار دارد كه در سال هاى قبل مقدارى از آن را بعضى از اهالى ساختمان نموده و به قيمت روز پول آن را داده اند و صرف ساختن حمام براى دهكده شده و در حال حاضر قنات دهكده احتياج به لايروبى و پشت كار كندن دارد اهالى تصميم گرفتند هر كدام به اندازۀ احتياج خود از اين زمين ها خريدارى و ساختمان نمايند و پول حاصله از آن را صرف لايروبى و كندن ته كار قنات دهكده نمايند تا ان شاء الله با زياد شدن آب قنات در سايه اسلام عزيز و رهبرى پدرانۀ جناب عالى از مهاجرت به شهرستان ها نجات پيدا كنيم لذا از مقام منيع و محترم امام بهتر از جانمان تقاضا داريم ما را راهنمايى فرماييد كه خيلى مورد حاجت است.

بسمه تعالى، اگر اين كار با نظر مسئولين در دولت اسلامى و مطابق مقررات انجام شود مانع ندارد.

[سؤال 9558] 5287

3. دو گروه، يك كوه كه چراگاه است را به رضايت طرفين، چراگاه حيوانات قرار داده بودند و هر دو از آن استفاده مى كردند. فرقى كه بين اين دو گروه وجود دارد، اين است كه يك گروه در آن جا محل و مكان سكنا دارد و گروه ديگر ندارد. اكنون گروه اول كه جاى سكنا دارد مى گويد كه چراگاه مخصوص ما است؛ لذا از استفادۀ گروه دوم جلوگيرى مى كنند. بفرماييد حكمش چيست؟

بسمه تعالى، حريم هر قريه متعلق به همان قريه است، و استفادۀ ديگران منوط به اجازۀ تمام اهالى قريه است.

[سؤال 9559] 5324

بسمه تعالى 2 / 9 / 1367

محضر مبارك حضرت امام خمينى، مدّ ظله العالى، سلام عليكم، با عرض معذرت از تصديع و آرزوى طول عمر براى آن رهبر بزرگوار، به دليل مشكلاتى كه در

ص: 311

برداشت هاى متفاوت از پاسخ استفتايى كه از حضرت عالى، در موضوع محدودۀ موقوفات آستان قدس رضوى به عمل آمده و به سبب اين برداشت هاى متفاوت، تعداد زيادى از مردم بلاتكليف مانده اند، استدعا دارد در صورت امكان، در جهت روشن شدن موضوع، نسبت به موارد زير، ارشاد فرماييد:

1. برفرض احراز وقفيت يك قريه يا مزرعه، كه داراى زمين هاى زراعتى و موات و تلال و جبال است، و بعداً آن قريه و مزرعه عملاً در محدودۀ شهر واقع، و عمدتاً يا تماماً تبديل به مسكن يا خدمات شهرى شده باشد، در اين صورت وضع تلال و جبال و اراضى موات، از لحاظ وقفيت چگونه خواهد بود؟

2. با فرض اين كه يك قريه يا مزرعه - با همۀ زمين هاى زراعتى، موات، تلال و جبال - اگر در داخل شهر هم واقع شود و عيناً به وقفيت باقى بماند، در اجراى قانون اراضى شهرى، مصوبۀ مجلس شوراى اسلامى، كه ملكيت زمين هاى موات را باطل، و در اختيار دولت جمهورى اسلامى مى داند، چه حكمى نافذ است؟

3. با فرض اين كه يك قريه و مزرعه - با همۀ زمين هاى زراعتى، موات، تلال و جبال - پس از اين كه داخل شهر واقع شده باشد، و به وقفيت نيز باقى بماند و اين زمين هاى موات توسط مردم احيا و عمران شده باشد، قيمت زمين يا اجارۀ آن به قيمت چه تاريخى بين متولى موقوفه و بهره بردار محاسبه مى شود؟

سراج الدين كازرونى، وزير مسكن و شهرسازى

بسمه تعالى، حريم تا زمانى كه قريه نياز بدان داشته باشد و مورد نياز قريه باشد، تابع قريه است و در صورت رفع نياز، حكم موات را پيدا مى كند، و وقف بودن قريه، در اين جهت تغييرى نمى دهد.

[سؤال 9560] 5258

2. اهالى فوق از نظر سكنا در مضيقه و مشكل قرار دارند. با اين كه در اطراف قريۀ فوق - شهيدآباد - زمين هاى زياد و بدون فايده افتاده است، كه بعضى مى گويند: اين

ص: 312

زمين ها، حريم قريه است، و بعضى مى گويند: اين زمين ها مثل زمين هاى ديگر، مشاع است، و بعضى نيز مى گويند: مصدر گوسفند و براى استفاده از خاك اين زمين است. به هرحال خاك اين زمين تمام شده متمنّاى پيروان اين است كه به صلاحديد عدول المؤمنين، به اندازۀ مصدر گوسفندان وضع، و اجازۀ فروش زيادى به نيازمندان به خانه داده شود، تا مردم بى خانمان در رفاه قرار بگيرند و از مضيقه بيرون شوند، و پول اين زمين ها هم خرج عمران اين روستاى شهيدپرور شود.

بسمه تعالى، اگر حريم است، قابل تملك به احيا و خريد و فروش نيست.

[سؤال 9561] 4804

7. علف صحرايى نسبت به زمين داران چگونه تقسيم مى شود؛ آيا نسبت به ماليه اى كه صاحب زمين به دولت مى دهد حق دارد يا اين كه در اثر دورى و نزديكى بعضى شان؟ حريم، حق دارد؟ و اگر حريم، حق داشته باشد، حد دارد اين اندازۀ حريم يا خير؟ خلاصه، طرز استفاده چگونه است؟

بسمه تعالى، علف اگر در حريم ملك يا در ملك نباشد اختصاص به كسى ندارد و هر كس هر مقدار را حيازت كند مالك مى شود.

[سؤال 9562] 5325

بسمه تعالى

خدمت مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، زيد لطفه

با تقديم سلام، اخلاص و درخواست طول عمر مبارك و دوام ظلّ آن بزرگوار، خاطر مبارك را به يك مسأله معطوف مى دارم:

عده اى از ساكنين يك قريه براى كندن يك حلقه چاه عميق و نصب موتور، قرارداد ثبتى بسته و موقع اقدام به كندن چاه، يك نفر از اين ها حاضر نشده پول بدهد.

بقيه مردم چاه را كنده اند و آب چاه آرتيزان نموده، يعنى بدون نصب موتور، آب درمى آيد؛ حالا اين يك نفر كه تا درآمدن چاه دينارى پرداخت ننموده، حق دارد

ص: 313

ادّعاى شراكت بنمايد يا نه؟

بسمه تعالى، اگر در زمين مشتركِ بين تمام اهالى باشد، چاه و آب آن مربوط به همه است و چنانچه قرارداد لازم الوفا در بين باشد بايد طبق قرارداد، سهم خود را بپردازد.

احكام تحجير

[سؤال 9563] 5326

بسمه تعالى 12 / 11 / 1358

محضر مقدّس حضرت آيت الله العظمى امام خمينى دام ظله العالى

فدايت شوم؛ با عرض سلام و اميد موفقيت به ثمر رساندن كامل انقلاب و نابودى دشمنان دين؛ يعنى امريكا و اسرائيل و منافقين مسلمان نما، جواب دو مسأله را تقاضا دارد.

1. در اطراف، زمين هايى بوده باير كه هيچ وقت تصرفى در آن نشده و مالك معينى نداشته از پنجاه سال قبل، امروز گاهى يك نفر يك قطعه را براى خانه و باغ تصرف و ساخته اند و چند سالِ قبل قطعاتى هم در بين اين ها فروختند براى مخارج كه قسمتى را هم انجمن ده براى همين منظور فروخته، بعضى از خريداران ساختند و آباد كردند. از بيست سال قبل تا به حال بعضى ديوار كشيده و افتاده، صورت مسأله را بيان فرمايند كه خريداران و آن هايى كه تصرف كردند و هر دو ساختند تكليفشان چيست؟

2. آن هايى كه تصرف كردند ولى نساختند يا به ديگرى فروختند بايد چه كنند؟ آيا اهالى ده حق دارند زمين را از آن ها پس بگيرند وخلع يد كنند يا خير؟

خدايا، خدايا، تا انقلاب مهدى (عجّل الله تعالی فرجه الشّریف) خمينى را نگهدار.

بسمه تعالى، اگر كسى زمين موات را احيا و يا با شرايط معتبره تحجير نمايد، كسى حق مزاحمت او را ندارد.

ص: 314

[سؤال 9564] 5327

بسمه تعالى

محضر مبارك حضرت امام خمينى عرض مى شود: زمين هايى است در فاروج كه حدود 20 سال و يا بيشتر است باير و موات. چند نفرى (سه نفر) با شواهد طرفدار ملكيت آن هستند و هر نفرى حدود 200 متر مربع به عنوان خانه تحجير كرده و خانه اى ندارند و بعضى ها به عنوان اين كه باير و موات بوده تحجير كرده و خانه دارند مى خواهند آباد كنند و بعضى ها هم به عنوان اين كه مى خواهند سود ببرند با همان مدرك جعلى مى خواهند اجاره كرده تا از گير اين ها خارج كنند. خواهشمنديم نظر خود را راجع به اين گروه يك به يك بيان كنيد، ديگر عرضى نيست. به جز سلامتى وجود پيامبر گونه حضرت امام در خاتمه آيا مى شود زمين موات را وقف كرد يا نه. در صورتى كه آن زمين احيا شده است و تحجير هم نشده است.

بسمه تعالى، اگر زمين موات بالاصل باشد بدون احيا ملك نمى شود و قابل وقف نيست. بلى اگر براى احيا تحجير شود تحجير كننده حق اولويت پيدا مى كند.

[سؤال 9565] 5328

بسمه تعالى 19 / 7 / 1358

محضر مقدّس زعيم عالى قدر، مجاهد اكبر، شمس الفقهاء والمجتهدين، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله

نظريه حضرت عالى در مورد زمين هاى موات تحجير شدۀ اطراف روستاها چيست؟ آيا تحجيركنندگان مى توانند زمين هاى مزبور را احيا نمايند؟ خلاصه، تصرف آن ها در زمين هاى مزبور جايز است يا خير؟

در ضمن زمين هاى تحجير شده اى كه خريد و فروش شده، معاملۀ آن ها صحيح است يا باطل؟ نظريه را در ذيل مرقوم وبه مهر خود مزين فرماييد.

بسمه تعالى، اگر زمين موات بالاصل بوده و حريم نبوده، تحجير آن

ص: 315

صحيح است و تحجير كننده مى تواند آن را احيا كند و يا حق تحجير خود را در مقابل عوض منتقل به غير نمايد.

[سؤال 9566] 5329

بسمه تعالى 16 / 9 / 1358

محضر محترم آيت الله العظمى آقاى امام خمينى، دامت بركاته

شخصى يك قطعه زمين از زمين هاى موات اطراف شهر را گرفته است. شخص ديگرى آمده و مدعى است كه اين جا مال من است. به او گفته مى شود مدرك بياور، تصرف كن. او مى گويد مدرك ندارم. در اين مورد تكليف چيست؟ بيان فرماييد.

بسمه تعالى، اگر از زمين هاى موات بالاصل است و متعلق حق كسى نيست، هر كس آن را با شرايط معتبره در احيا، احيا كند مالك مى شود و اگر كسى آن را تحجير كرده باشد، حق اولويت با او است و در مورد نزاع به محاكم صالحه مراجعه شود.

[سؤال 9567] 5330

بسمه تعالى 29 / 10 / 1361

محضر مبارك حضرت امام خمينى، مدّ ظله العالى

محترماً، معروض مى دارم: اين جانب زمينى موات در آبادى خودم در سال 1355 خريده ام كه هزار و صد متر مى باشد و در سال 1356 ديواركشى نموده ام؛ آيا شرعاً مالك هستم يا خير؟ ادام الله ظلّكم

بسمه تعالى، مالك نشده ايد و با شرايط مقرّره، حق اولويت داريد.

[سؤال 9568] 5331

بسمه تعالى

محضر مبارك رهبر كبير انقلاب اسلامى حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى

ص: 316

به عرض جناب عالى مى رساند به اين كه زمين مواتى را پانزده سال قبل چهار نفر برادر به صورت تحجير - كه شرع انور براى مسلمانان ملكيت مى دهد - آن را احيا كرديم. از حضور مرجع امت اسلامى اميدوارم نظريۀ مباركتان را اعلام فرماييد كه آيا چنين تحجير ملكيت اين جنابان را مى آورد يا خير؟

بسمه تعالى، تحجير موجب ملك نيست و فقط اولويت مى آورد و احيا با شرايط آن موجب ملك است.

[سؤال 9569] 5332

بسمه تعالى

دفتر استفتائات حضرت امام خمينى

در روستاى ما مرسوم است كه براى ساختمان، زمين را تصرف و اطرافش را تپۀ خاكى درست كرده و يا خط كشى مى نمايند؛ شخصى علاوه بر انجام اين رسومات، زمينى را مسطح كرده و به وسيلۀ تراكتور، گاوآهن زده و سنگ و خاك هم براى ساختن زمين، در زمين ريخته است. آيا با انجام كارهاى فوق، شخص مالك زمين محسوب مى شود؟

بسمه تعالى، حق اولويت پيدا كرده، ولى هنوز مالك نشده است؛ و اگر حريم بوده، اولويت هم حاصل نيست.

[سؤال 9570] 5333

بسمه تعالى

محضر رهبر كبير انقلاب اسلامى، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدظله

به عرض جناب عالى مى رساند: زمين مواتى را ما چهار نفر برادر پانزده سال پيش به صورت تحجير - كه شرع انور براى مسلمانان ملكيت بدهند - احيا كرديم. از حضور مرجع امت اسلامى اميدواريم نظريه مباركشان را اعلام فرمايند كه آيا چنين تحجير براى اين جانبان ملكيت مى آورند يا خير؟

بسمه تعالى، زمين موات اگر ملك يا حريم ملك كسى نبوده، كسى كه آن را

ص: 317

به قصد احيا و با مراعات شرايط مقرّره تحجير كرده، حق اولويت دارد و ملكيت منوط به احيا است.

[سؤال 9571] 5334

بسمه تعالى 27 / 11 / 1361

محضر رهبر عظيم الشأن، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى

پس از اهداى سلام و تحيات وافره، استدعا دارم به چند سؤال زير پاسخ فرماييد:

1. يك قطعه زمين به ميزان دو الى چهار هكتار در اطراف خانه هاى اهالى يك ده قرار دارد و اهالى ده در سال پنجاه و شش در اطراف خانه هاى آن ها يك حصار كشيده اند. آيا از نظر شرعى، زمين داخل حصار، موات حساب مى شود يا اين كه همان حصارى كه در سال پنجاه و شش بسته اند، مالكيت حساب مى شود؟

بسمه تعالى، مجرد ديوار كشى، موجب ملكيت زمين موات نيست. و چنانچه به قصد احيا با شرايط ديگر بوده، حق اولويت مى آورد، مگر اين كه حريم باشد.

[سؤال 9572]

2. اگر زمين داخل حصار، موات حساب مى شود، اولويت با كيست؟ با اهالى همان ده يا دهى ديگر كه در چند كيلومترى قرار دارد؟

بسمه تعالى، با شرطى كه در مسأله قبل ذكر شد، موجب اولويت براى كسانى است كه ديوار كشيده اند.

3. بين دو ملك قديمى كه سال ها كشت شده و در سالِ پنجاه و شش، بين دو ملك مرزبندى شد و فقط يك خاكريز به عنوان مرزبندى به وسيله لودر و با رضايت طرفين بسته شده است. آيا از نظر شرعى خاكريزى كه به عنوان مرزبندى تعيين شده، محترم است يا خير؟

بسمه تعالى، اگر با رضايت طرفين و مصالحه، مرزبندى شده؛ نافذ است.

4. اگر كسى بعد از انقلاب اسلامى زمين هاى موات (اموال دولت) را تصرف كرده - در صورتى كه زمين زياد دارد - تكليف اين گونه زمين ها از نظر شرعى چيست؟

بسمه تعالى، امر زمين هاى موات، با دولت اسلامى است.

ص: 318

[سؤال 9573] 5335

بسمه تعالى 28 / 2 / 1361

محضر مبارك آيت الله العظمى امام خمينى، دام ظله العالى، عرض مى دارم اين كه كسى زمين را ظرف پانزده سال قبل تحجير كند، كه در فرصت براى خود خانه درست كند، كسى پيدا مى شود به دليل اين كه تو خانه دارى و قدرت جلوگيرى از متجاوز را ندارى، چند نفر كه هيچ پابند شرع نيست زمين فوق الذكر را تصاحب نموده، براى خودها خانه درست كرده، آيا حليت دارد يا نه؟ آيا اشخاصى كه آن زمين را از غاصبين حقّ من مظلوم خريدارى نموده است عبادت شان در آن مكان چه صورت دارد، قبلاً هم يك استفتا خدمت حضرت عالى جهت همين موضوع فرستاده بودم معلوم نيست كه رسيده باشد، اميدوارم كه جواب هرچه تعجيل تر عنايت بفرماييد عين لطف است.

بسمه تعالى، اگر بدون عذر شرعى مورد تحجير را مهمل گذاشته به طورى كه در عرف تعطيل آن شمرده شود با مراجعه به حاكم شرع و امتناع از احيا حقّ او ساقط مى شود.

[سؤال 9574] 5336

بسمه تعالى 20 / 9 / 1358

محضر مقدّس حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دام عمره العالى

اشخاصى زمين هاى موات بالاصل را در سنوات عديده حصار كشى كرده و به قصد مالكيت محصور نموده اند؛ ولى روى آن كار زراعى و آبادانى انجام نداده اند و بعضى از آن را به ثبت رسانيده و بعضى را هنوز به ثبت نرسانيده اند. اكنون اهالى محل مدعى هستند كه زمين ها متعلق به بيت المال است و بايد بين مستضعفين تقسيم شود. متصرفين مى گويند: «خودمان آن را آباد مى كنيم و زراعت يا درخت كارى مى نماييم». با توجه به آيين نامۀ مصوب شوراى انقلاب كه مى گويد: «بايد دو سال به متصرفين مهلت داده شود» و با توجه به نحوۀ تصرف و تملك اراضى موات در

ص: 319

اسلام، تكليف اين اراضى چيست؟

بسمه تعالى، به مقدارى كه متصرف قدرت احيا دارد و به نحوى كه تعطيل زمين نشود، تحجير كننده حق اولويت دارد و ديگران حق مزاحمت او را در اين مقدار ندارند.

اُمورى كه در احياء معتبر است

[سؤال 9575] 5337

بسمه تعالى 18 / 10 / 1361

محضر مبارك رهبر عظيم الشأن اسلام، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى، پس از عرض سلام و تحيات وافره، استدعا دارد به سؤال ذيل پاسخ فرماييد:

زمينى به مساحت 910 متر مربع در تهران مى باشد كه متعلق به سه نفر است و تعداد زيادى اشجار مثمره و غير مثمره در آن غرس گرديده، آيا اين عمل شرعاً عمران محسوب مى گردد يا خير؟

بسمه تعالى، اگر به قصد احيا و استملاك زمين موات، در آن غرس اشجار شده و به صورت باغ درآمده عمران محسوب است و به احيا كننده يا وارث او اختصاص دارد.

[سؤال 9576] 5338

بسمه تعالى 3 / 6 / 1361

تهران، دفتر امام خمينى، مدّ ظله العالى على رؤوس الانام

اگر در سنۀ 1352 جنگلى تبرتراشى شود و طبق قاعده، جنگل دارى جريمۀ آن زمين را هم گرفته باشد و از آن تاريخ تا حال زمين هم تحت كشت زراعتى باشد؛ آيا همچون زمينى را جنگلبان مى تواند از مالك بگيرد و مانع كشت و كار شود و جزء

ص: 320

منابع طبيعى نمايد يا خير؟ آنچه حكم الله است بيان بفرماييد كه مورد احتياج است.

بسمه تعالى، تابع مقررات دولت اسلامى است.

[سؤال 9577] 5339

بسمه تعالى 23 / 10 / 1361

دفتر محترم حضرت امام خمينى ادام الله ظله العالى

محترماً به عرض عالى مى رساند: شخصى در يكى از شهرك هاى كرج چاهى احداث نموده و چند برابر هزينه از منازل شهرك وصول كرده و سال ها است ميليون ها تومان به نام آب بها از ساكنين محل دريافت مى نمايد. با در نظر گرفتن حكم شرعى منابع زيرزمينى آيا مى توانيم اين آب بها را به حساب دولت و بيت المال جمهورى اسلامى واريز نماييم، يا اين كه به همان شخص احداث كننده چاه بپردازيم؟ لطفاً جواب قاطع طبق فتواى حضرت امام مدّ ظله مرحمت فرماييد. با تقديم احترام

بسمه تعالى، چنانچه چاه آب را در ملك خود و يا در زمين موات به قصد استملاك آب آن حفر كرده، مى تواند پول در مقابل آب، با مراعات مقررات دولت اسلامى بگيرد.

[سؤال 9578] 5340

بسمه تعالى 28 / 9 / 1358

رهبر محترم، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دام ظله العالى

محترماً؛ به عرض عالى مى رساند: اين جانبان حدود بيست و هشت سال است كه در يك قطعه زمينى كه قبلاً موات بوده و در حدود دوازده هكتار مى باشد، به صورت ديم زار كشاورزى مى نمودم. در يك ده كه احدى تا آن زمان كشاورزى ديم نمى كرد. امسال براى توسعۀ كشاورزى اقدام به حفر چاه نموده و با نظريۀ مهندسين سازمان آب منطقۀ تهران، امور حفاظت منابع آب، پروانۀ حفر چاه براى ما صادر كرده اند كه روى آن پروانه، جهت حفر چاه و نصب موتور و ساختن موتورخانه از بانك كشاورزى وام

ص: 321

هم گرفتم. اكنون عده اى از به كار انداختن چاه مزاحمت مى نمايند؛ از محضر آن رهبر بزرگ خواستاريم كه روشن فرمايند كه اين زمين و چاه مال من است يا خير؟ و در صورتى كه چاه من در ملك كسى ديگر يا در حريم چاه ديگرى نباشد و ضرر به كسى نرساند؛ آيا كسى حق مزاحمت دارد يا نه؟

بسمه تعالى، اگر چاه در زمين موات بالاصل كه حق كسى به آن تعلق نداشته حفر شده است، ملك حفر كننده است و ديگران حق مزاحمت ندارند.

[سؤال 9579] 5341

بسمه تعالى 14 / 6 / 1361

پيشگاه مقدّس حضرت امام خمينى، مدّ ظله العالى، رهبر عظيم الشأن انقلاب جمهورى اسلامى، احتراماً؛ به شرف عرض عالى مى رساند:

اين جانب و چهار نفر برادران و فرزندانم، اهل و ساكن حيدرآباد نى ريز در سال 1360 با فروش ضرورى ترين وسيلۀ زندگى و دريافت وام از بانك كشاورزى، با شركت هفده نفر زارع، يك حلقه چاه در چهار كيلومترى محل سكونت و زراعى، حفر و با كار سخت بالاخره موفق به بهره بردارى شدم. اكنون پس از شش ماه، ادارۀ كشاورزى نى ريز با تهديد و ارعاب اعلام مى دارد كه بايستى از سهم آب خود، به سه نفر - كه دو نفرشان در محل نيست و يك نفر دامدار است - بفروشم؛ در صورتى كه هيچ گونه دخالت و حق و بهره اى نداشته و ندارند.

على هذا چون عمل مزبور، خلاف قانون مقدّس اسلام و منويات آن پيشواى عظيم الشأن انقلاب در توضيح المسائل آن امام عزيز مى باشد، مستدعى است اوامر عالى را به منظور جلوگيرى از اين ظلم، آن هم در انقلاب جمهورى اسلامى امر به ابلاغ فرمايند تا به بيچارگى و سرگردانى و بلاتكليفى پنج خانوار زارع زحمتكش خاتمه داده شود. بديهى است در صورت اعزام بازرس در محل، هزينۀ سفر و فوق العادۀ

ص: 322

انجام خدمت آنان را شخصاً تقديم خواهم كرد.

بسمه تعالى، مسأله نزاعى است؛ بايد به محاكم شرعى مراجعه نمايند.

حقوق همسايه ها

[سؤال 9580] 5342

بسمه تعالى 11 / 11 / 1361

محضر مبارك رهبر كبير انقلاب حضرت آيت الله العظمى امام خمينى مدّ ظله

1. خانه اى است سه طبقه و پنجره هايش مشرف بر منزل همسايه اش مى باشد كه موجب سلب آسايش او است. لذا شكايت نموده كه همسايه باعث اذيت و ناراحتى او است و تمكن ساختن ديوار يا وضع حاجب در مقابل پنجره ها ندارد، آيا وظيفه خانه مشرف، گرفتن پنجره ها است يا نه؟

بسمه تعالى، گرفتن و مسدود ساختن پنجره ها واجب نيست، ولى نظر كردن و اذيت رساندن حرام است و اگر دولت اسلامى در اين باره مقرراتى دارد بايد مراعات نمايند.

2. جمعى از مؤمنان چند هزار آجر براى صرف در مسجد معينى خريدارى نموده اند كه مقدارى از آن آجرها اضافه آمده و محل حاجت آن مسجد نيستند. حكم آن ها چيست؟ آيا جايز است آن ها را بفروشند و پول آن ها را در آن مسجد مصرف نمايند يا بايد عين آجرها را در مسجد ديگر مصرف نمايند؟ لطفاً جواب مرحمت فرماييد.

بسمه تعالى، در فرض مرقوم اختيار آجرهاى به مصرف نرسيده با صاحبان پول است كه آجر را به منظور صرف در مسجد خريده اند.

[سؤال 9581] 5343

بسمه تعالى 31 / 6 / 1361

دفتر حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله، بعد از درود فراوان به امام امت و رزمندگان جبهۀ حق عليه باطل، سؤال زير را مطرح مى كنم.

ص: 323

اگر كسى در ملك خود تصرفاتى نمايد - مانند اين كه بيش از پروانۀ صادره ساختمان نمايد يا زير زمين منزل را كه انبارى بوده براى سكونت خود يا فرزندش مسكونى نمايد - بدون اين كه به معبر يا همسايگان تجاوزى كرده باشد، آيا شرعاً حق دارد يا خير؟

بسمه تعالى، اختيار ملك با مالك است ولى مراعات مقررات دولت اسلامى نيز لازم است.

[سؤال 9582] 5344

بسمه تعالى

دفتر استفتائات امام امت مدّ ظله العالى

اين جانب در ملك مادرم كه به مساحت 140 متر مربع مى باشد، صد متر مربع از زمين را به زير بنا برده ام تا چندى قبل سطح زير بنا 80 درصد (112 متر مربع) معمول بود به 60 درصد تقليل پيدا كرد و بنده به علت عدم امكان مالى نتوانستم ساختمان را شروع نمايم و اكنون اين ساختمان را در دو طبقه براى سه خانوار بنا مى كنم. و مدت 6 ماه است به علت شكايت همسايه ساختمان متوقف شده در اين جا سؤال اين است كه اگر چنانچه به حريم خيابان (شارع عام) و حريم همسايه تجاوز نكرده باشم حتى مزاحم نور همسايه نشده باشم آيا مى توانند در ملك شخصى با وجود نياز مبرم از ادامه ساختمان جلوگيرى كنند؟ در ضمن در اين بارندگى و سرما ضرر زيادى را متوجه خانواده بنده و خانواده مادرم كرده اند مثلاً مزد كارگر در مدت توقف 1300 ريال به 2000 ريال افزايش يافته است و به علت همين توقف و مصادف شدن با بارندگى و يخ بندان بيشتر مصالح ساختمان از بين رفته است. با آرزوى طول عمر براى اميد مستضعفان

بسمه تعالى، هر شخص طبق مقررات دولت اسلامى مى تواند در زمين خود ساختمان كند.

ص: 324

[سؤال 9583] 5345

بسمه تعالى 5 / 11 / 1361

دفتر امام خمينى، دامت افاضاته، درود بى پايان به رهبر كبير انقلاب اسلامى ايران و سلام بر شهيدان

خواستار حلّ مسألۀ پيچيده اى كه مردم محروم در روستاى دور دست به آن مبتلا هستند مى باشم. اين جانب ساكن فعلى سراب بيرجند محترماً؛ به عرض مى رسانم: چون اين مسأله مدت پنج سال است به طور خصوصى و شكايت كتبى به دادگسترى شهرستان بيرجند شده است و تا به حال هيچ نتيجه اى حاصل نگرديده است؛ لذا مجبور شدم به دفتر محترم امام مراجعه كنم كه ان شاء الله به فرمودۀ امام اين گونه لج بازى ها و زيان رساندن به يكديگر از بين برود و به يارى خداوند متعال، دل هاى روستانشينان از عداوت و كينه جويى پاك شود.

به جاى زمين شخصى، زمينى با درخت توت و بهتر از آن به او مى دهم كه معاوضه شود و اختلاف برطرف گردد؛ به هيچ عنوان اقدام نمى كند و همان طور به لج بازى و ضرر و زيان به همسايگان مجاور ادامه مى دهد. چون درخت توت به مرور زمان بزرگ مى شود و حداقل به شعاع پانزده مترى شاخه ها در هوا رشد مى كند و زمين هاى مجاور ما را از سايه و برگ مى پوشاند. از نظر شرعى و قانونى پاسخ اين مسأله را بيان فرماييد.

و نيز همين شخص در زمينى كه يك و نيم متر مربع مى باشد، و يا در زمينى كه هشتاد سانتى متر مربع مى باشد، درخت توت نشانده است. به هر كس شكايت كرده ايم كه اين كار خلاف است و براى مردم ناراحتى فراوان دارد؛ مى گويند: اختيار زمين خود را دارد. بنابراين، اگر اين طور باشد - روى لج بازى - زمينش را كه خيلى كم مى باشد، آن قدر خاك بردارى مى كند كه زمين هاى اطراف از بين بروند. مگر اين كه قانون جلوى چنين افرادى را بگيرد. والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، اختيار زمين خود را دارد، ولى از كارى كه موجب اضرار به

ص: 325

همسايه است، بايد احتراز نمايد. و اگر شاخه يا برگ درخت او داخل زمين همسايه شود، همسايه مى تواند از او مطالبه رفع مزاحمت كند. و مرجع رسيدگى محاكم صالحه است.

[سؤال 9584] 5346

بسمه تعالى

پس از عرض سلام، محترماً به عرض مى رساند، در محل مسكونى، كه مورد آسايش و آرامش خانواده مى باشد، قطعه زمينى است كه مالك آن مى خواهد براى مغازۀ آهنگرى و درب و پنجره سازى، به ساختن بناى آن اقدام نمايد و همسايه هاى خيلى نزديك - يعنى ديوار به ديوار آن - به ايشان اعتراض نموده اند كه شغل مذكور، مانع آسايش و آرامش ما مى شود و ما مانع هستيم كه شما براى اين كسب مغازه بسازيد. البته شغلى كه مزاحمت براى ما نداشته باشد، مانع ندارد. ولى مالك به اعتراض ايشان بى توجهى نموده است. در صورتى كه اهالى ده، حاضر هستند در فاصله 300 مترى براى كسب فوق، زمين به ايشان بدهند، ولى ايشان حاضر به اين كار نمى شود. لذا از محضر مبارك آن حضرت، تقاضامنديم از لحاظ شرعى تكليف ما را با نامبرده تعيين نماييد، كه آيا مالك زمين مى تواند مغازه آهنگرى و درب و پنجره سازى بسازد يا خير؟

بسمه تعالى، حق ندارند از ساختمان كردن مالك در ملك خودش جلوگيرى كنند، ولى مالك بايد از كارى كه موجب اذيت يا ضرر همسايه باشد، احتراز كند.

[سؤال 9585] 5347

بسمه تعالى

كسى كه در منطقۀ مسكونى مى خواهد در زمين خود، مغازۀ آهنگرى يا درب و پنجره سازى و امثال آن ها برقرار كند، و دولت اسلامى نيز در آن جا مقررات خاصى

ص: 326

ندارد، آيا صاحبان منازل مسكونى حق جلوگيرى دارند؟ و تكليف صاحب زمين چيست؟

بسمه تعالى، در جايى كه دولت اسلامى مقررات خاصى ندارد، نمى توانند از ساختمان كردن مالك در ملك خود جلوگيرى كنند؛ ولى مالك بايد از كارى كه موجب اذيت يا ضرر همسايگان باشد احتراز كند.

[سؤال 9586] 5348

بسمه تعالى 18 / 4 / 1361

محضر شريف امام امت، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دامت بركاته

با سلام و درود بى پايان خاطر عالى را به عرايض زير مستحضر و استدعا دارد فتواى شرعى اعلام فرمايند تا مطابق موازين شرعى اقدام گردد.

كارخانۀ آردسازى مدت 21 سال پيش در محل غير مسكونى و خارج از محدوده، احداث و مشغول به كار شده و با بزرگ شدن شهر اكنون در داخل محدوده قرار گرفته و تعدادى از همسايگان كه حداقل ده سال بعد از تأسيس كارخانه، در اطراف آن، ساختمان مسكونى احداث نموده، به انگيزۀ اين كه صدا و دود موتور باعث ناراحتى آن ها است اقدام به شكايت نموده و درصدد بستن آن هستند. حق شرعى با كارخانه است يا همسايگان؟

بسمه تعالى، كارخانه و خانه ها اگر هر يك در زمين ملكى احداث شده، هيچ يك از صاحبان كارخانه و خانه ها حق ممانعت مالك ديگر را از تصرف در ملك خود ندارند، و كارخانه هم بايد مقررات دولت اسلامى و ضوابط شرعى را مراعات نمايد.

[سؤال 9587] 5349

بسمه تعالى 28 / 9 / 1358

قم، دفتر حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، ضمن عرض سلام، بقاى عمر امام

ص: 327

را خواستارم و تقاضا دارم كه به سؤال بنده جواب دهيد.

فاضلاب چاه خانه ام در ده مترى چاه آب آشاميدنى همسايه ام قرار دارد. آيا از نظر شرع اسلام صحيح است يا خير؟

بسمه تعالى، در صورتى كه چاه فاضلاب، بعد از چاه آب همسايه حفر شده و به چاه آب ضرر مى زند، حفر آن جايز نبوده و بايد جلوگيرى شود و در غير اين صورت مانع ندارد.

احكام مشتركات

معابر و راه ها

[سؤال 9588] 5350

بسمه تعالى

اگر كسى مقدارى از جاده عمومى ده را جزو خانۀ خودش قرار دهد و به همين مقدار از زمين خانه خودش را جزو جادۀ عمومى قرار دهد آيا ذمه اش برى ء مى شود، يا خير؟ و بر فرض اين كه لازم باشد زمين گرفته شده را برگرداند و جزو جاده كند اگر تمام اهل محل رضايت دادند باز هم لازم است كه برگرداند يا خير؟

بسمه تعالى، اگر جاده عمومى است تغيير آن جايز نيست و چنانچه ملك يا مورد حق اشخاص است با رضايت آن ها مانع ندارد.

[سؤال 9589] 5351

بسمه تعالى

دفتر آيت الله العظمى نايب الامام حضرت آقاى خمينى دامت بركاته، با احترامات به عرض عالى مى رساند:

1. سه نفر برادر قطعه زمينى در كنار قلعه به نام ايور كه وصل به حوالى سابق شان بود خريده و براى استفاده خودشان خانه ساخته اند، از سمت بيرون زمين به طرف

ص: 328

بيابان يعنى مزرعه براى رفت و آمد خودشان درب گذاشته در زمين خود كوچه جدا كرده براى رفت و آمد و گاهى هم شب درب را بسته در اين چند سال اخير بعضى از نزديكان براى رفت و آمد از كوچه عام قديم قلعه نرفته براى نزديك شدن به صحرا از اين كوچه و درب رفت و آمد مى كنند و گاهى به وسيله حيوانات يا وسائط موتورى اسباب ناراحتى زن و بچه مالكين را فراهم مى نمايند، استدعا داريم بيان فرماييد ديگران كه مالك كوچه و درب نيستند حق رفت و آمد دارند يا خير؟

بسمه تعالى، حق ندارند.

[سؤال 9590]

2. در شهر ما رانندگانى هستند كه اغلب داراى ماشين هاى سنگين بوده و غالباً ماشين هاى خود را در جلو خانه هاى خويش پارك مى كنند ضمناً هر موقع از شب دلشان بخواهد ماشين را روشن كرده و يا احياناً مشغول شست و شوى آن شده، خيابان و كوچه را كثيف مى كنند، آيا در شرع مطهر چنين حقّى دارند؟ در صورتى كه مى توانند ماشين هاى خود را در گاراژ و يا پاركينگ پارك كنند. لطفاً بيان فرماييد.

والسلام عليكم ورحمة الله و بركاته

بسمه تعالى، مزاحمت عابرين و همسايگان نبايد بكنند.

[سؤال 9591] 5352

بسمه تعالى 6 / 6 / 1361

حضرت مستطاب، رهبر كبير انقلاب و مرجع عالى قدر عالم تشيع، امام خمينى، مدظله العالى

پس از تهنيت و سلام، كوچۀ بن بست 5/1 مترى، داراى سه منزل شش دانگ و سند اختصاصى سه منزل، آيا مى توانند كوچه را قسمت نمايند يا خير؟ حكم الله را بيان فرماييد.

بسمه تعالى، اگر مشترك است بين منازل، مى توانند قسمت كنند.

ص: 329

[سؤال 9592] 5353

بسمه تعالى 20 / 10 / 1361

محضر محترم حضرت امام، آيت الله العظمى خمينى، عضدالاسلام بطول بقائه الشريف، السلام عليكم ورحمة الله ايّدكم الله و ايّانا لما يرضيه

باعث تصديع آن كه: شخصى دو قطعه زمين در نزديك هم دارد. حد يك قطعه به گذرگاهِ كم عرض است، لذا مى خواهد قدرى از آن زمين را واگذارد تا جاده، عرض بيشترى پيدا كند و در عوض آن، كمتر از اين مقدار واگذارى را از جاده يا كنارۀ جادۀ حد زمين ديگر بگيرد. صورت شرعى اين عمل را بيان فرماييد.

بسمه تعالى، زمين دادن شما براى توسعه راه اشكال ندارد، ولى نمى توانيد از راه ديگر به زمين خود ملحق كنيد.

[سؤال 9593] 5354

بسمه تعالى

حضرت آيت الله العظمى رهبر انقلاب اسلامى ايران

با نهايت احترام به استحضار آن حضرت، رهبرى انقلاب اسلامى ايران عرضه مى دارد كه نقطه نظرى از نظر شرعى مورد نظر اين جانب است كه براى حل اين مشكل به آن حضرت رهبرى توسل استدعا دارد از نظر شرع مقدّس بنده را راهنمايى تا اين راهنمايى الگوى راهگشاى كسانى باشد كه قصدى و نظرى دارند.

روستايى داراى ميدانى است كه برابر نقشه مهندسى تعبيه گشته است كه البته از اين ميدان خيابان هايى منشعب شده است و اين ميدان در بدو براى ميدان عمومى و فضاى سبز در نظر گرفته شده است ولى از اين كه اشخاصى در نظر دارند نسبت به اين ميدان اجحافاتى صورت بدهند تا بلكه مالكيت شخصى پيدا بشود. در صورتى كه اگر مالكيت عمومى باشد كه مورد نظر اهالى است عيبى نيست. بنابراين از حضرت رهبرى اين استدعا را دارد كه آيا تفكيك آن و خريد و فروش در اين ميدان از نظر

ص: 330

شرعى چگونه است در ضمن در اطراف اين ميدان زمين هايى از نظر موات هست و اگر اقداماتى براى اهالى از نظر عمومى باشد عيب نيست، ولى اگر اشخاصى براى رابطه شخصى نسبت به آن اقدامى بدارند آيا از نظر شرع صحيح است يا خير؟ و اين را به آن حضرت تقديم تا راهنمايى فرمايند از نظر شرع به چه صورتى است؟

بسمه تعالى، تفكيك و خريد و فروش ميدان عمومى جايز نيست.

[سؤال 9594] 6632

5. رفت و آمد و ساير تصرفات آقايان اهل علم را به قراء معلوم الحال جهت نشر احكام مقدّسه اجازه مى فرماييد يا خير؟ و همچنين استفاده از آب هاى آن ها را؟

بسمه تعالى، رفت وآمد در مرافق عمومى مانع ندارد و از انهار كبار نيز استفاده به مقدار متعارف مانع ندارد و در منازل اشخاص با عدم علم به غصبيت مانع ندارد و رفت وآمد در اراضى وسيعه مانع ندارد.

[سؤال 9595] 5355

بسمه تعالى 4 / 3 / 1361

محضر مبارك آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى

كوچۀ باريك و بن بستى است متعلق به سه نفر. مالكين منازل حول كوچۀ مزبور چون از نقاط ديگر منازلشان معبر دارند، احتياج به عبور از كوچۀ مزبور را ندارند؛ آيا با توافق هم شرعاً مجازند كوچۀ بن بست مزبور را ضميمه منازلشان نمايند يا خير؟

بسمه تعالى، اگر شرعاً ملك خود آن ها است مانع ندارد.

[سؤال 9596] 91

4. پارك كردن وسائط نقليه در كوچه و خيابان و نيز كاه گل درست كردن و يا ريختن مصالح بنايى در آن ها چه حكمى دارد؟

بسمه تعالى، اگر موجب سد معبر يا مزاحمت عابرين نباشد اشكال ندارد، وگرنه جايز نيست.

ص: 331

[سؤال 9597] 5356

بسمه تعالى

برخى از مغازه ها براى عرضۀ بيشتر، قسمتى از اجناس مغازه شان را در كنار پياده رو يا خيابان قرار مى دهند و همچنين برخى از دست فروشان گارى دستى يا چرخ يا وانت بار و امثال آن را در محل عبور مردم در پياده رو يا كنار خيابان يا كوچه مستقر مى كنند؛ چنانچه اين كار مغاير با مقررات شهردارى باشد يا مزاحم عبور مردم يا موجب سدّ معبر شده از نظر شرعى چه حكمى دارد؟

بسمه تعالى، در فرض مذكور جايز نيست.

[سؤال 9598] 5357

بسمه تعالى

قم، محضر مبارك مسئول دفتر امام خمينى

ضمن سلام و دعا و آرزوى طول عمر امام، پيرو نامه اى كه قبلاً در مورد يك مسأله شرعى حضورتان تقديم شده و آن دفتر مبارك درخواست توضيح بيشترى را نموده بودند، معروض مى دارد كه آيا رفت و آمد اهل يك خانه اى از حياط خانۀ چسبيده به آن، در حالى كه اكنون براى آن خانۀ اول امكان باز نمودن محل عبورى از حياط خودشان به كوچۀ مشرف بر ديوار حياطشان وجود دارد، شرعى است يا نه؟ توضيح اين كه فرض نماييد اهل اين خانه از مدت ها پيش به علت نداشتن محل عبور از حياط خانۀ مزبور رفت و آمد مى كردند، ولى اكنون به علت احداث كوچه اى مشرف بر ديوار حياط اين خانه، امكان باز نمودن دربى به اين كوچه وجود داشته و صاحب خانه اى كه از حياط آن رفت و آمد مى شود، حاضر به پرداخت كليۀ هزينه هاى حاصله است. با اميد به پيروزى رزمندگان اسلام بر قواى كفر صدامى

بسمه تعالى، اگر حق عبور در خانه ديگرى داشته تا اسقاط نكند، حق عبور ساقط نمى شود و مجرد امكان احداث راه از جاى ديگر موجب سقوط حق نمى گردد.

ص: 332

[سؤال 9599] 5358

بسمه تعالى 2 / 4 / 1361

محضر مبارك رهبر عالى قدر اسلام و مرجع بزرگوار شيعيان جهان، حضرت آيت الله العظمى، امام روح الله الموسوى الخمينى

احتراماً؛ بعضى از افراد به معاذيرى - از قبيل بيكارى و يا عدم توانايى در انجام كارهاى سنگين و يا مفلوج بودن و عدم داشتن سرمايۀ كافى - در معبر عمومى، بساط اجناس و اثاثيه خود را پهن نموده و به فروش مى رسانند. همچنين تعدادى از كسبه، مقدارى از اجناس و يا ويترين مغازۀ خود را خارج از محدودۀ مغازه خود گذاشته و به حريم پياده رو تجاوز مى نمايند، كه البته با توجه به زوّارى بودن شهر مقدّس مشهد، در بيشتر مواقع اسباب مزاحمت عبور و مرور مردم را فراهم نموده و به علت تراكم جمعيت نيز، گاهى جيب برى ها و مبادله مواد مخدر هم انجام گرفته است، كه لزوماً كلانترى در رابطه با وظيفۀ قانونى نسبت به جمع آورى بساط، و رفع تجاوز متجاوزين اقدام مى نمايد. لكن بساطى ها و متجاوزين و حتى بعضى از عابرين، نه تنها داير نمودن بساط و تجاوز به حريم پياده رو را تخلف نمى دانند، بلكه با ذكر معاذير ياد شدۀ فوق، حق شرعى و قانونى خود مى دانند، استدعا مى شود نظر مبارك را نسبت به موارد فوق، و وظيفۀ شرعى كلانترى اعلام فرماييد.

بسمه تعالى، محل بساط براى خريد و فروش، و همچنين حد بيرون كشيدن ويترين، اگر جزو خيابان محسوب باشد و مزاحم عابرين شود حق ندارند و در هر صورت مراعات مقررات دولت اسلامى لازم است.

[سؤال 9600] 2885

4. در بعضى مواقع مردم براى دريافت وسيله اى جمع شده اند و ازدحام جمعيت به قدرى است كه كنترل جمعيت براى گردانندگان ميسر نيست، به طورى كه احياناً كسى كه نوبت او نيست خارج از نوبت وسيله را دريافت مى نمايد، اما ديگرى كه در صف

ص: 333

مى باشد تا نوبت او شود وسيله تمام مى شود، تكليف انسان در اين مواقع چيست؟

بسمه تعالى، مراعات نوبت اخلاقاً بسيار مطلوب است ولى چنانچه حقى از كسى تضييع نشود الزام شرعى ندارد.

قنوات، چاه ها و انهار

[سؤال 9601] 5359

بسمه تعالى 23 / 10 / 1361

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى مدّ ظله العالى

محترماً به عرض عالى مى رساند: منازل مسكونى كه آب قنات عموم مردم متوالياً از داخل آن عبور مى نمايد و جوبى كه خط سير آب است رويش باز بوده و فعلاً صاحبان منازل پوشانده اند با اينكه استفاده از آن جهت كشاورزان داراى هزينه و اشكال است، آيا زندگانى در چنين منازل چه صورتى دارد؟

بسمه تعالى، سكونت در منزل اشكال ندارد ولى كسى كه روى جوب را پوشانده بايد از عهدۀ خسارت يا مخارج برآيد.

[سؤال 9602] 5360

بسمه تعالى

از بارگاه حضرت پروردگار - عزّ و جلّ - جهت سلامت و طول عمر آن سرور عظيم الشأن دعا كرده، خاضعانه مسأله شرعيه اى را به شرح ذيل معروض داشته و تقاضامند فتواى آن آيت عظماى الهى هستيم.

1. در حوالى كاشان دو دهكدۀ نسبتاً پرجمعيت و در طول هم، به نام هاى كامُو در شمال و دامنۀ كوه، وجوشقان قالى در جنوب و به فاصلۀ تقريبى هشت كيلومتر قرار دارند.

2. رودخانه اى از كوه هاى ده بالايى جارى مى شود كه هشت شبانه روز كامل، بين

ص: 334

اهالى ده بالا تقسيم مى شود و در هشت روز دوم، بين ده پايين (جوشقان) و ده كوچكى در بين راه به نام چوقان، به ترتيب شش روز و دو روز تقسيم مى شود. از قديم الايام اهالى ده پايين ادعاى مالكيت بر مقدارى از اين آب را داشته اند، كه البته دقيق نمى توان گفت نصف يا ثلث يا غير اين ها؛ زيرا در هنگام تقسيم مقدارى را ده بالايى (كامو) نگه داشته و مقدارى را رها مى كرده و اين رها كردن، با ستيزها همراه بوده است.

3. ده بالايى (كامو) هيچ گاه اين ادعا را قبول نكرده و لذا تا وقتى كه تاريخ اين محل نشان مى دهد، بينشان دعوا و درگيرى وجود داشته است. البته دربارۀ سهم چوقان - چون زمين هاى آن وصل است - حرفى نداشته اند.

4. ده پايين (جوشقان) مداركى از قبيل مهرنامۀ زن ها و سندى كه يك نفر از اهالى كامو - مبنى بر ذى حق بودن آنان از اين رودخانه - امضا نموده، در دست دارند.

5. در ده بالا شانزده نفر بر مبناى هشت شبانه روز آب، نمايندۀ اهالى و مسئول تقسيم و داراى اختيارات امضا در اين موارد بوده و هستند و حتى در زمانى كه آن سند را يك نفر امضا كرده چنين بوده، ولى سندى در اين باره، با امضاى حداقل نصف تعداد آنان به جز همان يك نفر در دست نداشته و تقسيم نامه اى هم وجود ندارد.

6. مجراى آب از ده بالا و سرچشمه تا ده پايين، مسيل بوده و جوى شخصى وجود ندارد.

استدعا دارد آن حضرت بيان فرمايند آيا قطع كامل آب از جانب اهالى كامو، با توجه به مدارك اهالى جوشقان، حلال است يا حرام؟

بسمه تعالى، حكم مسأله در كتاب تحرير الوسيله مسطور است، و مسأله نزاعى بايد در محاكم صالحه رسيدگى شود.

[سؤال 9603] 5361

بسمه تعالى

دفتر امام خمينى، با عرض سلام و درود به رهبر كبير انقلاب اسلامى ايران و سلام

ص: 335

و درود بر شهيدان اسلام، مسأله اى است دربارۀ چشمۀ آب:

در جايى يك قنات وجود دارد كه مال يك سرى از مردم اين روستا مى باشد. در نزديك اين قنات بيابان براى گوسفندان زياد است و چون گوسفندان از اين قنات بايد استفاده كنند، از رفت و آمد اين حيوانات به قنات اين جا خسارت مى خورد و مردم اين قنات كه آب آن مال آن ها است، روى اين آب را پوشانده اند كه خسارت به ما مى خورد. از اين دفتر مى خواهيم بپرسيم كه آيا اين مسأله از نظر شرعى درست است يا نه؟

بسمه تعالى، اگر از سابق الايام رسم بر اين بود كه گوسفندان از آب قنات استفاده مى كردند، نمى توانند با پوشاندن روى قنات گوسفندان را از آن آب منع كنند؛ ولى اگر از جهت گوسفندان ضررى متوجه قنات شود صاحبان گوسفندان ضامن هستند.

[سؤال 9604] 5362

بسمه تعالى 15 / 6 / 1361

حضور محترم جناب مستطاب، حضرت آيت الله العظمى، روح الله الموسوى الخمينى، ضمن عرض سلام، مؤيَّد بودن جناب عالى را از خدا تمنا مى نمايم. لطفاً پاسخ سؤال بنده را عنايت فرماييد.

در روستاى اسحاق آباد نيشابور، حمامى ساخته اند كه نيمى از آب آن را از منبع و نيم ديگر آن را از آب قنات ده تأمين مى نمايند. قبل از ساختن منبع، كل آب حمام از قنات بوده. حالا مالكين آب، اجازۀ استعمال آب براى حمام را نمى دهند. جناب عالى بفرماييد كه آيا به طور كلى اعم از غسل و غيره استعمال از آب حمام جايز است يا خير؟ والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، اگر تأمين آب حمام از قديم الايام از قنات بوده، مالكين فعلى قنات حق ممانعت ندارند.

ص: 336

[سؤال 9605] 5363

بسمه تعالى

محضر مبارك حضرت مستطاب آيت الله العظمى امام خمينى، دامت بركاته

به عرض عالى مى رساند: شخصى زمينى را كه باير بوده داير نموده، به اميد اين كه از چاه عميق همجوار سهمى خريدارى و مشروب نمايد و سهامى هم از چاه عميق خريده، بعداً از ده هم جوار، 25 سهم آب قنات هم خريدارى كرده و نهرى هم احداث نموده و سهم آب قنات خريدارى شده را وارد ملك خود مى نمايد. اين امر باعث مى شود ساعاتى آب ده قطع شود و مردم بى آب بمانند. آيا مى تواند اين كار را بكند يا نه؟

بنابر فرض اين كه خود مالك زمين بتواند آب را قطع كند؛ آيا تعدادى از اهالى ده امهران - كه مالك آب و زمين هستند - مى توانند سهم آب خود را از آن جا به قريۀ كچوريك براى زمين هايى كه در كچوريك دارند ببرند يا نه؟ پيداست اين كار باعث مى شود ساعات بيشترى آب از ده امهران قطع شود. مضافاً بر اين كه آبى كه قطع مى شود از نهر احداث شده براى زمين فوق الذكر جريان پيدا مى كند.

بسمه تعالى، اگر دهى كه آب آن قطع مى شود، حقى بر آب دارند كه تضييع مى شود؛ تغيير مجراى آب جايز نيست و رسيدگى موكول است به محاكم صالحه در دولت اسلامى.

[سؤال 9606] 5364

بسمه تعالى 18 ذوالقعده 1399 ق

محضر مبارك زعيم عالى قدر و رهبر عظيم الشأن عالم شيعه، حضرت آيت الله العظمى نايب الامام، امام خمينى، مدّ ظله العالى

پس از ابلاغ عرض سلام، سلامتى آن وجود مقدّس را از درگاه خداوند بزرگ خواستارم. ضمناً به عرض مباركتان مى رسانم: در محلۀ شميران نو، شمال تهران،

ص: 337

مردمى ضعيف از نظر مادى زندگى مى كنند كه فاقد آب لوله كشى بودند. قبلاً براى تأمين آب مورد نياز خود، هر هفته صد تومان مى دادند تا به وسيله تانكر، آب برايشان بياورند. شخصى مبلغ سه ميليون ريال به گفتۀ خودش خرج كرده و بدون اطلاع سازمان آب، از سدّ لتيان يك لوله تا نزديكى محل كشيده است. بعد اهالى هر كدام كه لوله كشيدند، علاوه بر اين كه خرج داخل كوچه ها را خود نموده اند، ايشان نسبت به تقسيم بين اهالى خرج كردۀ خود را از آن ها مى گيرد. و چون اولاً، اين موضوع، بدون اجازه و اطلاع سازمان آب مى باشد؛ و ثانياً، مردم براى وضو و امثال آن استفاده مى كنند، فلذا مستدعى است كه حكم خدا را در اين خصوص بيان فرماييد. منتظر نظر مباركتان هستيم. در ضمن لازم به توضيح است كه محل مزبور حساب صد نفر و دويست نفر نيست، تقريباً داراى صد هزار جمعيت است كه اين عمل را خودسرانه انجام داده اند.

بسمه تعالى، اگر از آبى استفاده مى شود كه در حيازت دولت در آمده، بايد از دولت اجازه گرفت.

[سؤال 9607] 5365

بسمه تعالى 15 / 10 / 1361

دفتر محترم استفتائات امام

احتراماً؛ خاطر عالى را مستحضر مى دارد: قريب ده سال قبل، در نتيجه احداث چاه هاى متعدد عميق و نيمه عميق در محدوده قنات ها و كاريزهاى بخش خوسف از توابع بيرجند، آب قنوات به طور كلى خشك شد. براى جلوگيرى از خشكيدن اشجار و باغ ها و ادامه امور زراعى قريۀ كوشۀ عليا، اجتماعى از مالكين و مشتركين قنات تشكيل گرديد. در اين جلسه، پس از بحث و تبادل نظرهاى لازم، تصميم به حفر چاه نيمه عميق گرفته شد. اين چاه در ملك يكى از مالكين قريۀ مذكور، با توافق خود وى و در مجاورت قنات (10 مترى) و پانصد مترى مظهر قنات، حفر گرديد و نيز موافقت

ص: 338

شد كه از مجراى قنات خشك شده، جهت آبرسانى استفاده شود؛ اكثريت مالكين در اين جلسه و تصميم گيرى، شركت داشتند و عده اى كه حاضر نبودند، بعداً در جريان امر قرار گرفتند. هر كس به تناسب نياز و احتياج و امكانات مالى خود، تعدادى از سهام را خريدارى كردند؛ در پايان كار، سه سهم از 12 سهم آب چاه بدون خريدار باقيماند كه پس از مدت ها، اين مازاد آب توسط چند نفر از خريداران قبلى ابتياع گرديد. اين وضع به مدت هشت سال ادامه داشت و هيچ گونه اعتراضى - حتى از ناحيه يك نفر - در اين مدت طولانى نشد و كسى خريدار آب نگرديد؛ ولى اكنون عده قليلى كه تاكنون حاضر به خريد آب نبوده اند و در حفر چاه نيز هيچ گونه شركت و دخالتى نداشته اند، با طرح شكايتى، فقط به عذر اين كه از مجراى قنات جهت آب رسانى استفاده مى شود و آن ها هم از قنات خشك شده سهيم بوده اند، مدّعى خريد تعدادى از سهام آب چاه مذكور هستند، آن هم نه به قيمت روز، بلكه به قيمت تمام شده ده سال پيش. حال خواهشمند است دستور فرمايند نظر صريح و گوياى شرعى آن مقام محترم، در مورد فروش آب و يا عدم فروش به اين عده و همچنين نحوه قيمت گذارى آن، در ذيل همين نامه مرقوم فرمايند.

بسمه تعالى، اگر در حفر چاه يا زمين آن شركت ندارند، حقى در چاه ندارند و اگر در مجراى قنات سابق، آب عبور داده مى شود، بايد با رضايت مالكين آن باشد و چنانچه بخواهند در چاه شريك باشند، بايد با رضايت صاحبان آن، معامله نمايند.

[سؤال 9608] 5366

بسمه تعالى

محضر زعيم عالى قدر انقلاب اسلامى، آيت الله العظمى امام خمينى، دام ظله

عده اى جهت احياى زمين مواتى اقدام به انشعاب جدولى از رودخانه اى نموده و پس از وصول آب بر روى زمين و غرس اشجار، برخى از آن ها مقدارى از سهميۀ

ص: 339

خود مثلاً يك پنجم آن را مى فروشند و پس از مدتى به علت طغيان سيلاب، جدول اصلى ويران و مخروبه مى شود. لذا مالكين اصلى بدون استمداد از افراد مشترى، اقدام به احداث جدولى در ارتفاعى بالاتر از جدول قبلى دور از خطر سيلاب مى نمايند و به افراد خريدار نيز اجازه آبيارى درختان خودشان از اين جدول جديد را بدون دريافت اجرت مى دهند و بعد از گذشت مدتى مالكين اصلى جدول براى اين كه بتوانند زمين هاى موات ديگرى را كه قبلاً قصد احياى آن را نداشته اند آباد كنند، بدون دخالت اشخاص مشترى اقدام به امتداد و كشش همان جدول به سمت آن زمين هاى موات مى كنند و آب جدول را به آن زمين ها مى رسانند؛ آيا در چنين صورتى اشخاص مشترى به همان اندازه اى كه از جدول قديم به واسطۀ خريد مالك بوده اند از جدول جديد هم مالك مى شوند يا خير؟ بر فرض مالكيت، آيا مشتريان مى توانند به صرف سهيم بودن در آن جدول نسبت به زمين هاى مواتى كه بعد از خريد و فروش مالكين اصلى، آب جدول را بدون كمك مشتريان به آن زمين ها رسانده اند ادعاى مالكيت بنمايند يا خير؟ در جميع صور، آيا مالكين مى توانند به ميزان آبى كه مورد استفاده مشتريان از جدول جديد است از آن ها مزد و اجرت در قبال زحمات و خسارات خود دريافت نمايند يا خير؟

بسمه تعالى، كسى كه دخالت در احداث جدول جديد نداشته در آن حقى ندارد، مگر با اجازه صاحبان جدول.

[سؤال 9609] 5367

بسمه تعالى 3 / 2 / 1361

آبى است در يك روستا كه به طور مستمر از كوه مى آيد و داخل روستا مى شود. در زمان طاغوت تمام آن را عدّه اى از خوانين با استثمار دهقانان آن جا مى خوردند. بعد از انقلاب نيز اين كار ادامه داشته و حتى آن آب را فروخته و به كشاورزان محل جهت كشت نداده اند. از شما مى خواهم كه از نظر شرعى مسأله اين آب و اين گونه آب ها را

ص: 340

روشن نموده و بفرماييد كه اين آب براى همۀ اهالى آن روستا است يا طور ديگرى است؟ به اميد پيروزى رزمندگان عزيزمان در جبهه هاى حق عليه باطل و زيارت كربلا، والسلام على من اتبع الهدى.

بسمه تعالى، اگر آب خودش از كوه جارى است، متعلق حق خصوصى كسى نيست و استفاده اهل محل از آن جايز است.

[سؤال 9610] 5368

بسمه تعالى

محضر مقدّس يگانه مرجع عالى قدر و رهبر عظيم الشأن، حضرت امام خمينى

پس از اداى تحيت، طول عمر آن حضرت را از خداوند متعال آرزومنديم، نظر به مسئوليت شرعى و اجتماعى كه در راه سازندگى و اعتلاى جمهورى اسلامى در خود احساس مى كنم، و با اشعار به اين كه هر انقلابى براى تحكيم مبانى خود، عموم مردم را به كار بيشتر و توقعات كمتر دعوت مى كند؛ ما اهالى قريۀ اوز جزء بخش ييلاق نور فرمان امام را در اين امر حياتى پاسخ داده و تا كنون چند امر عام المنفعه را بدون كوچك ترين توقع از دولت انقلاب اسلامى انجام داده ايم. و اكنون تصميم به تهيۀ آب لوله كشى كه چشمۀ آن در مرتع و چراگاه اغنام مردم همان محل قرار دارد، نموديم. و لكن مواجه با ممانعت بعض آقايان كه از افراد محلى مى باشد شده و مى گويند كه آب چشمه به نام مرحوم پدرمان ثبت است. آيا از طريق ثبت مى توان احراز مالكيت نمود يا خير؟ براى مزيد اطلاع از پيرمردان محل راجع به آن چشمه استعلام شد كه پيوست نامه تقديم گرديد. در ضمن برادرم حضرت حجت الاسلام والمسلمين جناب آقاى حاج شيخ على اكبر ناطق نورى، به وضع منطقه آشنا و از موضوع اطلاع كامل دارند.

منتظر فرمان امام عزيز هستيم.

بسمه تعالى، مجرد ثبت موجب و دليل ملكيت نيست. و در فرض مذكور چشمه تابع مرتعى است كه در آن حادث شده است.

ص: 341

[سؤال 9611] 5369

بسمه تعالى

گروه استفتاى امام خمينى، دام ظله

آب آشاميدنى شهر دامغان گچ دارد و طبق تشخيص كارشناس و خبره اين امور استفاده از آن بدون تصفيه مضر است. از طرفى در شش فرسخى دامغان چشمۀ آبى است به نام «چشمه على» كه آب بسيار فراوانى دارد و آزمايش كرده اند، بدون تصفيه قابل شرب است و قراء اطراف و باغستان شهر از اين آب مشروب مى گردد. حالا دولت مى خواهد آب آشاميدنى شهر را از محل مركزى چشمه، يعنى نقطۀ جوشش آب به وسيلۀ لوله كشى تأمين كند. با توجه به اين كه محل چشمه به وسيلۀ دولت سنگ چين شده و تجاوزى به نهر آب كسى نمى شود و دولت تعهد كرده كه نهر و چشمه را لايروبى كند و آب چشمه هم به قدرى زياد است كه با لوله كشى كم نمى شود؛ آيا استفاده از اين چشمه با طريق مذكور شرعاً مانعى دارد يا خير؟

والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، با فرض اين كه چشمه ملك كسى نيست و حق كسى هم تضييع نمى شود، مانع ندارد.

[سؤال 9612] 5370

بسمه تعالى

حضور مبارك مجاهد اعظم، زعيم عالى قدر، امام خمينى

نظر مبارك دربارۀ چشمه اى كه مورد نياز و استفاده همگان مى باشد چيست؟ آيا شخص يا اشخاصى مى توانند تملك كنند و در صورت شدن، آيا ثبت مملّك است يا نه؟ مزيد تشكر است؛ روحى فداك.

بسمه تعالى، اگر چشمه در ملك شخصى آن ها نيست و مورد استفاده عموم است، تملك آن براى ايشان جايز نيست.

ص: 342

[سؤال 9613] 5371

بسمه تعالى 26 / 7 / 1358

حضرت آيت الله العظمى رهبر عالى قدر امام خمينى مدّ ظله العالى، پس از سلام

1. قناتى است متعلق و مورد استفاده يك قريه آيا شخص خاصى از اهل قريه مى تواند بدون رعايت نوبت ديگران موتور گذاشته استفاده كند يا خير؟

بسمه تعالى، در فرض مذكور حق ندارد.

2. بالاى همين قنات مى تواند شخص خاصى ايجاد ساختمان نموده كه قهراً قنات از وسط ساختمان

گذر خواهد كرد يا خير؟

بسمه تعالى، ايجاد ساختمان در حريم قنات جايز نيست.

[سؤال 9614] 5372

بسمه تعالى

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دام ظله

حمامى بوده كه در زمان قديم از قنات مشروب مى شده. با فرض اين كه خزينه بوده و با دلو آب كشيده مى شده و چند سال فاصله بوده كه از آب لوله كشى از غير آن قنوات مشروب بوده و فعلاً آب لوله كشى كم شده و از آن قنوات سابق مشروب مى شود با اين كه حمام ها دوشى شده و با كُر مشروب مى شود و بعضى از مالكين اظهار عدم رضايت مى نمايند، غسل كردن با آن آب حمام چه صورت دارد؟

بسمه تعالى، اگر قنات مالك شرعى دارد نسبت به زيادتر از مقدارى كه حمام حق استفاده از قنات داشته، بايد بارضايت مالك شرعى قنات باشد.

[سؤال 9615] 1259

2. شخصى چند سال قبل، مظهر قنات مشتركى را داخل خانۀ خود نموده و آب آشاميدنى اهالى را آلوده مى كند؛ تقاضا مى كنم تكليف را بيان فرماييد.

بسمه تعالى، تصرفات مزبوره بدون اجازۀ ساير شركا غصب و حرام و موجب ضمان است.

ص: 343

[سؤال 9616] 5373

بسمه تعالى 5 صفر المظفر 1400 ق

محضر مقدّس رهبر عظيم الشأن، زعيم عالى قدر و مرجع تقليد شيعيان جهان، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دامت بركاته

محترماً؛ بعد از اداى سلام، عرض سؤال مى شود كه چه مى فرمايند در باب اين مسأله كه نهر آب عمومى در دهى بوده و از آن مزارع و باغات مشروب مى شده است. از سه سال قبل نهر مذكور به باغ مشجر همجوار ذى شرب خود ريزش نموده و به اعيان، درختان ميوه، سنگ چين ديوار و غيره خسارت وارده كرده و يك قسمت از باغ فاقد بازده محصول سالانه شده است. صاحبان املاك ذى نفع نهر، نهر را به وسيلۀ ورق آهن سفيد تغيير جهت دادند به طورى كه نهر را تغيير شكل داده و با آهن سفيد و چوب پايه بندى نمودند و زير محل آب رو از قسمت خالى باغ آب را عبور دادند.

صاحب باغ بر اثر ريزش احتمالى از فيما بين چوب ها و همچنين به علت تحمل خسارت قبلى قادر به تجديد اعيان و مرمت نيست؛ مضافاً اين كه قبل از تخريب، باغ فوق الذكر از چندين نقطه مختلف نهر انشعاب آب داشته و مشروب مى گرديد و فعلاً به دليل تغيير جهت و شكل، امكان آبيارى آن از يك جا شده و خسارت ديگرى نيز از اين راه متوجه باغ شده است؛ آيا صاحبان املاك ذى نفع از نهر در هر دو صورت ضامن ضرر وارده مى باشند يا خير؟

ثانياً: آيا بايد نهر را به نحوى درست نمايند تا صاحب باغ بتواند از ريزش نهر در امان باشد و اعيان را مرمت كنند تا از جاهاى اوليه آبيارى نمايد يا خير؟

خواهشمند است آنچه احكام الهى در شرع مقدّس اسلام مى باشد در صدر سؤال مرقوم و مزين فرماييد. والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، اگر ريزش نهر و خساراتى كه به باغ وارد شده بدون تعدى و تفريطى از طرف آن ها بوده، ضامن نيستند؛ ولى تغيير مسير نهر بدون رضايت تمام شركا جايز نيست و موجب ضمان است.

ص: 344

[سؤال 9617] 5374

بسمه تعالى 13 رمضان المبارك 1400 ق

محضر مقدّس آيت الله العظمى آقاى خمينى، مرجع و رهبر شيعيان، پس از تقديم عرض سلام

1. چشمۀ آبى است در شمال شهر محلات كه كسى تاريخ پيدايش آن را به ياد ندارد. آب اين چشمه به مصرف شرب زراعت و باغات مى رسد. در خلال سال هاى گذشته، تعدادى از املاك و باغاتى كه از اين چشمه استفاده مى كرده اند را شهردارى خريدارى كرده و احداث خيابان و ميدان نموده است.

2. حدود 14 سال قبل، شهردارى، شهر را از اين چشمه لوله كشى كرده و آب لوله كشى را از داخل چشمه از محلى كه حيازت نشده بود تأمين كرده.

3. اكنون كه جمعيت زياد شده و شهر گسترش پيدا كرده، احتياج به توسعۀ لوله كشى مى باشد. لذا شرعاً مرقوم فرماييد كه مى توان لوله كشى را گسترش و خانه هايى كه در قسمت هاى مختلف و جنوب شهر احداث شده آبرسانى كرد يا خير؟

بسمه تعالى، كسانى كه از اول در كنار آن چشمه، باغ و مزرعه و آبادى، به قصد استفاده از آب آن چشمه احداث كردند مقدم هستند. اگر آب، زايد بر حاجت آنان نيست و در برداشت، ايجاد مزاحمت مى شود، بدون اجازۀ آنان حكم غصب را دارد و جايز نيست.

[سؤال 9618] 5375

بسمه تعالى 25 / 5 / 1361

پيشگاه مبارك زعيم عالى قدر امام خمينى، احتراماً معروض مى دارد: در كوهپايه اصفهان به علت خشكسالى، آب لوله كشى شهر جيره بندى شده و دو باب حمام موجود در محل كه از آب لوله كشى شهر تأمين مى شد، به ناچار از آب دو رشته قنات موجود در شهر كه به مصرف كشاورزى مى رسد، تأمين مى گردد. ليكن آب قنوات

ص: 345

كوهپايه در هفته دو هزار و هشتصد قسمت مى شود كه هر قسمت آن را يك سرِجِه گويند و هر يك يا چند سرجۀ آن متعلق به يك يا چند نفر مى باشد. با اين حال بعضى از افراد اظهار مى دارند كه ما راضى نيستيم كه از آبمان براى مصرف در حمام برداشته شود. لازم به توضيح است كه اين دو باب حمام قبل از لوله كشى شهر از آب همين قنوات استفاده مى كرده، با اين تفاوت كه در آن عصر توسط دلو و چرخه از قنات ها آب كشيده مى شد، ولى حالا توسط الكتروپمپ آب كشيده مى شود. حال با توجه به مسائل فوق نظر مباركتان را دربارۀ تغسيل و تطهير در اين حمام ها اعلام داريد تا ما از شك و دودلى و سرگردانى خلاصى يابيم.

بسمه تعالى، اگر حمام حق استفاده از آب قنات دارد مى تواند مانند گذشته از آب قنات بردارد؛ در غير اين صورت برداشت آب و استفاده از آن منوط به اجازۀ تمام شركا است.

[سؤال 9619] 5376

بسمه تعالى

شخصى مقدارى از سهام آبى را از قريه اى خريده است. به جاى اين كه آب را در همان قريه به مصرف املاك خود كه قبلاً از آن آب مشروب مى شده، برساند؛ آب را از مجراى ديگرى به باغستانى كه قسمتى از آن هنوز آباد نشده و در داخل آن هم چاه آب وجود دارد كه بيست سهم چاه از اوست به اعتقاد اين كه محصول زيادتر به دست بياورد ببرد، مجراى انحرافى كه ايشان آب را ببرد حدود بيش از يكهزار متر بالاى مقسم معمولى قريه است و اين انحراف موجب مى شود كه آب به مدت چهار ساعت الى شش ساعت بيش از حد معمول از داخل قريه قطع مى شود و در اين مدت اهالى از استفاده هاى معمولى مانند شست و شو و وضو و غيره محروم هستند، با توجه به اين كه اگر ديگران هم از همين برنامه استفاده كنند مدت طولانى آب قطع خواهد شد حكم شرعى چيست؟ آيا مى شود جلو او را گرفت كه آب را از مجرى منحرف نكند؟

ص: 346

و به طور كلى آيا مالك آب مى تواند سهم آب خود را از قريه اى براى كشت به قريۀ ديگر ببرد، با توجه به اين كه آب تابع زمين است و در صورتى كه آب را به روستاى ديگر ببرد، زمين هاى زراعى سهم آن آب بلا استفاده مى ماند.

بسمه تعالى، اگر تغيير مجراى آب موجب تضييع حقوق ديگران باشد جايز نيست، از مجراى اصلى به اندازه سهم خودش مانع ندارد.

[سؤال 9620] 5377

بسمه تعالى

محضر مقدّس امام مجاهد آيت الله العظمى خمينى، دام عزّه العالى

شخصى در حدود بيش از يك كيلومتر بالاى روستايى - كه جزء محدودۀ روستا مى باشد و آب قنات همين روستا از آن مى گذرد و چاه عميقى هم كه به وسيلۀ همين روستا احداث شده مى باشد - باغى احداث كرده كه مقدارى از آن هنوز به صورت باير است و به اميد اين كه بتواند از آب اين چاه استفاده كند چند سهم از اين چاه را خريده.

اين شخص پس از چند سال اقدام به خريدن بيست و پنج سهم از 1440 سهم روستاى هم جوار كرده است (لازم به تذكر است كه افراد ديگرى هم هستند كه سهم آب اين روستا را دارند ولى در اين روستا ساكن نيستند) سپس اقدام به كندن نهرى در حدود بيش از يك كيلومتر بالاى روستاى هم جوار كرده و آب را به طرف باغ خود مى برد با توجه به اين كه اين آب در همين روستا داراى زمين كشاورزى كافى مى باشد. و افراد ديگر آن روستا هم مبادرت به بردن آب خود از اين نهر كرده اند مضافاً بر اين كه اين نهر قبلاً وجود نداشت و اين عمل باعث مى شود كه مدتى آب در اين روستا قحط شود و زمين هاى كشاورزى كه ربط به اين سهام بوده بلا استفاده بماند و همچنين اين كار موجب اختلاف شديدى بين اهالى شده است. با اين حساب اگر تمام كسانى كه ساكن اين روستا نيستند اقدام به چنين عملى بكنند ممكن است براى مدت زيادى آب در اين روستا قطع شود. با توجه به مطالبى كه گفته شد آيا كار اين شخص از نظر شرعى و

ص: 347

عرفى چه حالتى دارد و آيا اين شخص مى تواند اقدام به چنين اعمالى بكند يا نه؟

بسمه تعالى، در فرض مذكور حق ندارد مسير اوّلى آب را تغيير دهد.

[سؤال 9621] 5378

بسمه تعالى 28 ربيع الثانى 1403 ق

محضر مبارك رهبر كبير انقلاب اسلامى، خليل الله زمان، حامى و رهبر مستضعفين جهان، امام عظيم الشأن و روح تپندۀ ملت ايران، دامت افاضاته، سلام عليكم:

پس از سلام، عرض مى شود:

1. رودخانه اى است آب آن را پنج روستا استفاده مى نمايند. از قديم الايام مابين آن ها تقسيم بوده است و هر قريه يك پنجم از آب آن رودخانه را استفاده مى نمايند. هر روستا داراى املاك و باغاتى مى باشند و بعضى از اين روستاها در طول يكديگر قرار گرفته اند و به واسطۀ تصرفات عدوانى از آب، به وسيلۀ بعضى از افراد قريۀ بالا، سهم قريۀ پايين به طور كامل نمى رسد، آيا قريۀ پايين جهت مشروب شدن املاكشان حق دارند مسير آبشان را جدا نمايند؛ به طورى كه از جوى قريۀ بالا نباشد و از طرف ديگر حق قريۀ بالا محفوظ بوده و املاك آن ها از سهم آب خودشان مشروب مى شود. ضمناً چون مسير اسبق قريۀ پايين از وسط باغات و منازل قريۀ بالا مى باشد، حفاظت امكان پذير نبوده و نيست و اگر جوى قريۀ پايين جدا نشود كليۀ باغات قريۀ پايين خشك و به زمين موات مبدل مى گردد. خواهشمند است حكم خدا را در اين مورد بيان فرماييد.

بسمه تعالى، بدون رضايت صاحبان سهم، كندن راه آب براى جدا كردن سهم خودتان جايز نيست و اگر به شما ضرر مى زنند، مى توانيد از ضرر جلوگيرى كنيد.

[سؤال 9622]

2. روستايى داراى رودخانه اى است كه در سال هاى گذشته مى توانسته به مساحت

ص: 348

معينى باغات آن را آبيارى نمايد؛ اما در زمان فعلى به واسطۀ توسعۀ كشاورزى زمين هاى موات زير درخت كارى قرار گرفته و باعث نرسيدن آب به باغ هاى اوليه است. در اين صورت لازم مى آيد كه باغ هاى جديدالاحداث و باغ هاى قديمى هر دو بخشكد. آيا مى توان باغ هاى جديدالاحداث را از آب رودخانه ممانعت نمود يا خير؟

بسمه تعالى، ممانعت از احداث باغ جديد جايز نيست؛ بلى صاحبان باغ هاى جديد بيش از سهم خود كه قبلاً داشتند، از آب حق ندارند.

[سؤال 9623] 5379

بسمه تعالى

محضر مقدّس حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى

1. در زمين زيد نهرى است كه زمين هاى عدّه اى از اهل روستا از آن شرب مى شود، زيد لب نهر يا نزديك آن، غرس اشجار - از صنوبر و غيره - مى كند؛ بديهى است كه اشجار، آب شركا را كه هر كدامى يك ساعت يا چند دقيقه نوبت او است جذب مى كند و نمو اشجار از آب آن ها است؛ آيا بدون رضايت مالكين آب، درخت نشاندن كذايى جايز است يا نه؟ و فرقى بين سيره اهل قريه و عدم آن هست يا نه؟

بسمه تعالى، در صورتى كه حقى براى او در استفاده از آب نهر نباشد جايز نيست؛ و در فرض استفاده، ضامن قيمت آن است.

2. رانندۀ ماشين بسيج يا سپاه يا جهاد يا بهدارى و امثال آن در بين راه با شخصى از مؤمنين برخورد مى كند و جاى خالى دارد؛ آيا جايز است مجاناً يا عوض و كرايه بگيرد براى آن مؤسسه اى كه ماشين مربوط به او است و او را سوار كند؟ چون ممكن است اگر راننده اعتنا نكند، طرف افسرده شود و حمل بر خلاف اخلاق كند. و در صورت عدم جواز، اگر راننده يكى از بستگان يا دوست خود را دعوت به سوار شدن كند جايز است اجابت او يا نه؟ و آيا جايز است راننده، استفادۀ شخصى از آن ماشين كند؟

بسمه تعالى، استفاده از اموال عمومى بايد طبق مقررات دولت اسلامى باشد و تخلف از آن جايز نيست.

ص: 349

[سؤال 9624] 5380

بسمه تعالى 22 / 12 / 1361

دفتر استفتائيه حضرت امام آيت الله خمينى، دامت بركاته

محترماً به عرض مى رسد كه شخصى در زمين بايرى خانه ساخته و از زمين مزروعى ملكى شخص ديگرى در مدت شانزده سال آب جهت مشروب كردن خانه و اشجارش آورده بدون اين كه مالك زمين مجرا را به او صلح كند يا بفروشد و در اين مدت به طور اباحه استفاده شد و مالك اول زمين، زمين فوق را به ديگرى فروخته كه نهر را هم متراژ كرده و پول او را از خريدار گرفته به عنوان آن كه شخصى كه آب را مى برده من نهر را به او انتقال نكرده ام و فعلاً خريدار ملك مى خواهد ساختمان كند آيا حق دارد جلو آب بردن را بگيرد و حال آن كه اشجار مثمرۀ سبز هم در خانه موجود است و خود صاحب خانه هم مى گويد و اقرار دارد كه ملك نهر را و مجرا را من مالك نيستم و براى بردن آب جهت مشروب كردن خانه راه ديگرى هم ندارد و تعداد اشجار آن از انگور و انار و سياه درخت شصت اصله مى باشد؟ خواهشمندم جواب مسأله مرقوم فرماييد كه مورد حاجت مى باشد.

بسمه تعالى، در فرض مرقوم، احتياط در مصالحه بين آن ها است.

[سؤال 9625] 5381

بسمه تعالى

محضر مقدّس زعيم عالى قدر رهبر انقلاب اسلامى جمهورى ايران حضرت مستطاب آيت الله العظمى امام خمينى ادام الله ظله على رؤوس الانام

به عرض عالى مى رساند نسبت به حق آبى كه از بند مسجد كلدبى واقع در قريه بيدهند طبق اسناد مالكيت و اسناد شرعى قبل از ثبت اسناد از صدها سال قبل چه خطى و چه ثبتى به نام اجداد و پدران اهل قريه ابرجس بوده و مى باشد و استفاده مى گرديده است و فى الحال هم در اختيار و تصرف اهل قريه ابرجس طبق اسناد فوق

ص: 350

الذكر مى باشد، مدتى است چند نفر ماجراجو و مفسد از قريه بيدهند بدون هيچ گونه مجوز شرعى و قانونى آبى كه مربوط و بستگى به زندگانى يك مشت رعيت بيچاره و مستضعف قريه ابرجس مى باشد به سرقت بسته و از مسير اصلى آن جلوگيرى و منحرف مى نمايند. مستدعى است نسبت به حلّيت و حرمت اين عمل فتواى خود را ذيل اين ورقه مرقوم فرماييد، مورد حاجت است.

بسمه تعالى، آب مذكور اختصاص دارد به كسانى كه از قديم الايام در كنار و پايين آن رودخانه باغ يا مزرعه يا آبادى به حساب استفاده از آن آب احداث نمودند و ديگران حق ندارند بدون اجازۀ صاحبان آن املاك مسير آب مذكور را تغيير دهند و يا اين كه از آن آب به مقدارى بردارند كه از حاجت اهالى سابق كم بماند.

[سؤال 9626] 5382

بسمه تعالى 5 / 6 / 1361

محضر رهبر انقلاب و بنيان گذار جمهورى اسلامى ايران، امام خمينى، دام ظله

پس از ابلاغ عرض سلام و ارادتمندى كامل به وجود مبارك حضرت عالى، غرض از تصديع اين كه روستايى است به نام روشناوند كه قنات و نهر اين روستا شرعاً وقف آستان مقدّس على بن موسى الرضا عليه السلام است. ولى در مسير اين قنات روستاى كوچكى است به نام مقيم آباد و در جوار قنات فوق الذكر قرار دارد و مردم و اهالى و چهارپايان و حمام ده از آب آن استفاده مى كرده اند. قنات خود اين روستا از آبادى دور است و گاهى براى شرب زمين هاى مزرعه نزديك ده مى آيد، ولى اكثراً دور است. اهالى روستاى روشناوند مسير آب را تغيير داده اند و روى قنات را پوشانيده اند تا اهالى مقيم آباد كه آن ها هم زارعين على بن موسى عليه السلام هستند، استفاده نكنند. در صورتى كه از سابق استفاده مى كرده اند؛ آيا حق شرب و استفاده را دارند. آيا اهالى روشناوند مى توانند شرعاً از مصرف آب جلوگيرى بنمايند؟ خواهشمند است حكم

ص: 351

الهى را بيان فرماييد. ادام الله ظلّكم على رؤوس المسلمين

بسمه تعالى، اگر قبلاً اهالى روستاى مرقوم از قنات استفاده مى كرده اند فعلاً هم حق دارند و در خصوص قضيۀ مورد سؤال به محاكم صالحه مراجعه نمايند.

[سؤال 9627] 5383

بسمه تعالى 26 / 9 / 1361

مقدار شش كيلومتر بالاتر از روستاى عشق آباد بخش فريمان استان خراسان، در كوه و ميان رودخانه چشمۀ آبى بود و از چشمۀ مذكور بالاتر، چشمه هاى ديگرى است كه بيشترين آب آن ها در ميان شن ها غرق مى شد. با كمك دولت جمهورى اسلامى و خوديارى تمام مردم ده به طور مساوى، چشمۀ اولى را به صورت قنات، كار نموده كه آب چشمه هاى ديگر هم در آن جذب مى شود و به تمام خانه ها لوله كشى شده، و نصف آب مذكور از مصرف اهالى اضافه است، كه براى كشاورزى استفاده مى شود. خواهشمنديم جهت رفع اختلافات اهالى، تعيين فرماييد كه از اضافه آب، همۀ مردم سهم دارند يا خير؟

بسمه تعالى، تعيين مقدار سهام، منوط به نظر مقامات مسئول در دولت جمهورى اسلامى است.

معادن

[سؤال 9628] 5384

بسمه تعالى

در بستان آباد، چهار سال است كه كارخانه گچى دائر شده، و هر روز هفتصد تُن بلكه بيشتر محصول آن مى شود، و روزانه چهار هزار نفر (اعمّ از كارگر، شوفر، معدنچى، آتشبار و غيره) در آن كار مى كنند، و هفتاد درصد مصرف گچ آذربايجان

ص: 352

شرقى و غربى از اين كارخانه تأمين مى شود. اين كارخانه شركت سهامى بوده و چهار سال است كه به موجب مدارك ادارۀ صنايع و معادن از معدن گچ قريه «كلو» سنگ خام استفاده مى كند. پس از انقلاب اهالى قريه از استخراج سنگ معدن مانع مى شوند، و مى گويند يا بايد كارخانه، معدن سنگ را از ما اجاره نمايد و يا در ازاء هر تن سنگ مبلغى به ما بدهد؛ زيرا معدن در زمين ماست و زباله و خاك هاى روى معدن بر مزارع و مراتع ما مى ريزد.

سهام داران كارخانۀ مزبور مزارع و مراتع اطراف معدن را از رعايا خريده اند، و احياناً هر موردى خريده نشده حاضرند ضرر مالى را به آن ها بدهند، كميتۀ بستان آباد هرچه نصيحت كرده اهالى قريه زير بار نمى روند، در نتيجه كارخانه به حالت نيمه تعطيل در آمده و فعلاً از سنگ هاى ذخيره كه در محوّطۀ كارخانه است استفاده مى شود كه عن قريب تمام مى شود و از نظر اقتصادى ضربه اى بر كشور وارد خواهد شد، لطفاً حكم شرعى اين مسأله و وظيفۀ اهالى را مشخص فرماييد؟

بسمه تعالى، اگر معدن در ملك شخصى يا حريم ملك شخصى است بايد رضايت مالك تحصيل شود، و اگر در زمين هاى موات است كه ملك كسى نيست رضايت اهالى معتبر نيست، و براى رسيدگى به مطلب بايد به ادارۀ مسئول در دولت اسلامى مراجعه شود.

[سؤال 9629] 1984

3. آيا معادن متعلق به عموم مردم است يا متعلق به كسى است كه در ملكش پيدا شده است؟ مثلاً معادنى چون نفت و گاز و مس كه در يك زمين مشخص نيستند و به جاهاى ديگر راه دارند كسى مى تواند بگويد چون در ملك من هم هست پس متعلق به من است؟

بسمه تعالى، هر مقدار معدن در ملك شخص باشد ملك او است ولى مقررات دولت اسلامى بايد مراعات شود.

ص: 353

[سؤال 9630] 5385

بسمه تعالى

محضر مبارك نايب الامام، حضرت آيت الله العظمى حاج سيد روح الله خمينى، دامت بركاته، محترماً؛ به محضر مبارك حضرت عالى مى رسانم:

اين جانب قريب شش ماه مى باشد كه به امر شما در چهار محال بختيارى و پشت كوه بختيارى مشغول تبليغ و راهنمايى و حل مشكلات اين منطقه هستم و نظم و آرامش برقرار نموده ام. از وجود حضرت عالى تقاضا مى كنم جواب اين مسألۀ مشكل را براى اين جانب مرقوم فرماييد: اطراف اين محال جنگل مى باشد و جنگل اين اطراف درخت بلوط مى باشد كه به هيچ دردى غير از زغال نمى خورد. بعضى مى روند در همين آبادى ها زغال مى خرند و مى آورند و بيست فرسنگ راه آمده يا رفته اند و براى زمستان خود از اين جنگل چوب بريده و آورده اند. بيشتر زندگى اين ها از اين كار مى گذرد. حالا كميته يا پاسداران يا ژاندارمرى اين زغال يا چوب را تخليه مى كنند.

آيا جايز است اين زغال يا چوب را تخليه كنند؟ و اگر تخليه جايز است، اين زغال يا چوب را چه كنند؟ در ضمن چون اين محال بسيار سردسير مى باشد و برف زياد مى بارد و راه بسته است؛ از همين زغال و چوب استفاده مى نمايند و نفت به اندازه كافى نمى رسد. خواهشمندم زودتر جواب اين مسأله را مرقوم فرماييد.

بسمه تعالى، چوب و زغالى را كه اشخاص حيازت و تهيه نموده اند، ملك خود آن ها است. و كسى حق ندارد به اجبار از ايشان بگيرد. اگر چه تصرف در جنگل بايد تابع مقررات دولت اسلامى باشد.

[سؤال 9631] 5386

بسم الله الرحمن الرحيم

محضر شريف رهبر معظم انقلاب اسلامى آيت الله العظمى امام خمينى مدّ ظله

با تقديم عرض سلام و مسئلت مزيد بركات وجود مبارك در ظل عنايات

ص: 354

حضرت بقية الله ارواحنا له الفدا:

در مورد معادنى كه به تبع ارض يا احيا، مالك خاص دارد و بر حسب تحرير الوسيله و ساير متون معتبر فقهى از انفال محسوب نمى شود قبلاً شوراى نگهبان بطور عام اظهار نظر كرده است كه معادن واقع در املاك شخصى و وقفى از انفال و ثروت هاى عمومى محسوب نيست ولى نظارت و كنترل دولت بر اكتشاف و بهره بردارى از معادن طبق مصلحت عامه جايز است اكنون در مورد خصوص نفت طرحى در مجلس شوراى اسلامى تصويب شده است كه به موجب ماده 2 آن كليه معادن نفت اعم از اين كه در ملك شخصى و وقفى يا زمين هاى ديگر و درياها باشد از انفال محسوب شده است، چون در شمول تبعيت مذكور در مورد نفت بالخصوص كسب نظر مبارك لازم شد مستدعى است نظر شريف را اولاً، در اصل موضوع و ثانياً، نسبت به جواز تصرف در زمين هاى شخصى و وقفى جهت استخراج در صورت عدم تبعيت مرحمت فرماييد.

دبير شوراى نگهبان لطف الله صافى

بسم الله الرحمن الرحيم

حضرات حجج اسلام آقايان فقهاى شوراى نگهبان دامت افاضاتهم

پس از اهداء سلام و تحيّت اصل مسأله تبعيت اعماق زمين و نيز هوا نسبت به املاك شخصى تا حدود احتياجات عرفى است مثلاً اگر كسى در خارج از محدوده منزل و يا زمين شخصى و يا وقفى كانالى زده و از زير زمين آن ها عبور كند و يا تصرف نمايد دارندگان منازل و زمين و يا متوليان نمى توانند ادعايى بنمايند و يا اگر كسى بالاتر از مقدار متعارف بنايى ايجاد و يا رفت و آمد نمايد هيچ يك از مالكين و يا متوليان حق جلوگيرى از او را ندارند و بالاخره تبعيت زمين شخصى به مقدار عرفى است و آلات جديده هيچ گونه دخالتى در تعيين مقدار عرفى ندارد ولى تبعيت كشور مقدار

ص: 355

بسيار زياد است و دولت حق دارد تا از تصرف بيش از حق عرفى شخص و يا اشخاص جلوگيرى نمايد. بنابراين نفت و گاز و معادنى كه خارج از حدود عرفى املاك شخصى است تابع املاك نمى باشد و اما اگر فرض كنيم معادن و نفت و گاز در حدود املاك شخصى است كه فرض بى واقعيت است اين معادن چون ملى است و متعلّق به ملتهاى حال و آينده است كه در طول زمان موجود مى گردند از تبعيّت املاك شخصيه خارج است و دولت اسلامى مى تواند آن ها را استخراج كند ولى بايد قيمت املاك اشخاص و يا اجاره زمين تصرف شده را مانند ساير زمين ها بدون محاسبه معادن در قيمت و يا اجاره، بپردازد و مالك نمى تواند از اين امر جلوگيرى نمايد. والسلام عليكم، ان شاء الله موفق و مؤيد باشيد.

2/ 8/ 66 - روح الله الموسوى الخمينى

ص: 356

لقطه

اشاره

ص: 357

ص: 358

احكام لقطه

لقطۀ حيوان

[سؤال 9632] 326

10. اگر كسى كبوترى را بگيرد و نداند مال كيست و اعلام هم نكند و آن كبوتر بماند و بعد از مدتى جوجه هم بدهد، آيا جوجه هايش حلال است؟ اگر حلال نيست، چگونه مى تواند آن كبوتر و جوجه هايش را حلال كند؟

بسمه تعالى، جوجه ها حكم مادرشان را دارند و اگر مالك آن را نمى شناسند، حكم مجهول المالك دارد كه در مسأله قبل ذكر شد.

لقطۀ غير حيوان

احكام اموال پيدا شده و مجهول المالك

[سؤال 9633] 5387

بسمه تعالى 5 / 10 / 1361

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، رهبر عالى قدر و عظيم الشأن ايران، دام ظله

احتراماً؛ پس از عرض سلام و درود فراوان به حضور مبارك، اين جانب آموزگار

ص: 359

يكى از دبستان هاى شيراز هستم. قبل از انقلاب، به جز تدريس، مربى پيشاهنگى آموزشگاهى كه تدريس مى كرده ام بوده ام و وظيفۀ خود مى دانستم كه فرزندان معصوم را به راه اسلام ارشاد نمايم. در ضمن، يكى از وظايف اين سازمان اين بود كه دانش آموزانى را كه در اين سازمان ثبت نام كرده اند، ماهى يكى - دوبار به گردش علمى برده و آثار قديمى را بازديد نمايند و گزارش آن را به سازمان مربوطه اطلاع دهيم. مخارج هزينۀ اياب و ذهاب به عهدۀ خود دانش آموزان بوده است. قبل از رفتن به هر جا، از هر يك از دانش آموزان مبلغ معينى بابت كرايه دريافت مى شد و بابت كرايه مى پرداختيم. بعضى اوقات مبلغى از كرايۀ جمع آورى شده زياد مى آمد كه در اين مدت دو سالى كه عهده دار اين سمت بوده ام، كلاً مبلغ 1850 ريال مازاد كرايۀ بچه ها نزد اين جانب باقيمانده است. از آن جا كه صاحبان اصلى آن ها را نمى شناسم و امكان نيست كه يك به يك آن ها را پيدا نمود تا بقيه را به ايشان مسترد دارم، لذا بدين وسيله از حضور مبارك آن امام عزيز و رهبر عالى قدر تقاضا دارم كه تكليف شرعى اين جانب را نسبت به اين وجه، معين فرموده تا از گردن اين جانب ساقط باشد.

بسمه تعالى، اگر مصرفى هست كه يقين داشته باشيد مورد رضايت صاحبان پول است، به آن مصرف برسانيد؛ و در غير اين صورت، از طرف صاحبان واقعى آن ها به فقير صدقه دهيد، و لازم نيست يك يك آن ها را قصد كنيد.

[سؤال 9634] 2565

2. آيا از زكات فطره و همچنين پول مجهول المالك از قبيل پول هايى كه پيدا مى شود و صاحب آن شناخته نمى شود مى توان كتب دينى جهت كتابخانه مسجد براى مطالعه مردم خريد يا خير؟

بسمه تعالى، مجهول المالك بايد به فقرا صدقه داده شود و از فطره مانع ندارد. و اگر فقيرى باشد، مراعات او اولويت دارد.

ص: 360

[سؤال 9635] 5388

بسمه تعالى

قم، دفتر رهبر بزرگ انقلاب ايران، حضرت مستطاب حجت الاسلام والمسلمين امام خمينى، مدّ ظله العالى

به عرض مى رساند: اين جانب ساكن گناوه، شغل مغازه دار، مدت دو سال تمام مى باشد كه جنسى را به يك نفر ناشناس فروختم. ايشان رفته است كه برگردد و اجناس خود را ببرد و تا حال كه مدت دو سال است، برنگشته و خبرى از ايشان نيست. بنده چون مى ترسيدم كه جنس مزبور فاسد شود؛ آن را به مبلغى فروختم. پول آن باقى مى باشد. متمنّى است، براى اين كه بنده، برى ءالذمه شوم؛ دستور فرماييد پول را ارسال دارم كه به شما برسد. هرگونه امر ديگر باشد، بفرماييد تا عمل نمايم. در خاتمه، سلامتى آن رهبر عظيم الشأن را از خداوند بزرگ خواستارم.

بسمه تعالى، اگر مأيوس از پيدا شدن مالك آن شده ايد، از طرف صاحبش صدقه بدهيد.

[سؤال 9636] 2430

3. چند ماه قبل كه براى دريافت دان مرغ به شركت دان رفته بودم، شخص ديگرى هم دان مرغ خود را با كاميونى كه ما با آن دان حمل مى كرديم بار نمود. قرار شد بين راه بار خود را تخليه نمايد. موقعى كه بار خود را كنار جاده تخليه نمود و ما به محل خود رفتيم، يك كيسه از دان مرغ آن شخص روى دان مرغ ما جامانده بود. چند مرتبه به محل او مراجعه نموده و موفق به پيدا كردن آن شخص نشده ام. اكنون شش ماه از آن تاريخ مى گذرد. چون دان مرغ اگر مى ماند فاسد مى شد لذا دان مصرف شده و وجه آن را كنار گذاشته ايم. وجه آن را كه حدود 2250 ريال است، چه كنيم؟

بسمه تعالى، با يأس از پيدا شدن صاحب آن، پول را از طرف او به فقير صدقه دهيد.

ص: 361

[سؤال 9637] 5389

بسمه تعالى 2 / 5 / 1361

محضر مبارك امام خمينى، رهبر عظيم الشأن و بنيان گذار جمهورى اسلامى ايران

وجود نازنين شما و رزمندگان اسلام را هميشه در نماز دعاگو هستم.

امام مهربان شش سال پيش در يكى از معدن هاى كرمان، هيأتى به نام امام حسين داشتيم تا اين كه اين جانب، از كرمان انتقال يافتم به شركت معدن سنگرود. از پول هيأت كه دو هزار تومان (خرده) است، در پيش بنده مى باشد كه مقدارى اثاثيه هم از آن هيأت باقى است. اين را از چند تن از روحانى هاى محترم سؤال نموده ام كه ايشان جواب دادند كه بايد اين مبلغ مذكور و اثاثيه را به محلى كه بوده اى ببرى، و بنده به آن نقطه دسترسى ندارم. اگر شما اجازه بفرماييد، اين مبلغ و اثاثيه هاى مختلف را به حساب شما و يا به جنگ زدگان و يا به مساجد و يا به انجمن اسلامى محلمان واريز نموده و رسيد دريافت دارم.

دستور پول و دستور اثاثيه، هر كدام را جداگانه امر بفرماييد تا اين كه از گردن بنده انداخته شود.

سلامتى رهبر عالى قدر آرزوى ما است، والسلام

بسمه تعالى، اگر از رساندن آن به صاحبانش مأيوس هستيد، از طرف آن ها به فقير صدقه دهيد.

[سؤال 9638] 5390

بسمه تعالى 16 / 10 / 1361

قم، دفتر استفتائات حضرت امام، سلام عليكم

سازمان خدمات درمانى نيروهاى مسلح جمهورى اسلامى ايران، عهده دار تأمين خدمات درمانى عائله كادر و عائله بازنشستگان و خود بازنشستگان مى باشد و بودجۀ آن از محل 1% و يا 2% حقوق اشخاص و بقيه 6% يا 5% از بودجۀ دولت تأمين مى شود.

ص: 362

و بيمار در مواقع مراجعه به داروخانه و بيمارستان، 10% مخارج درمان را شخصاً مى پردازد. در موقع محاسبه در سازمان به اين مسأله برخورد مى شود كه بعضى از داروخانه ها و بيمارستان ها در صورت حساب اشتباه كرده و در نتيجه به اندازۀ ده درصد رقم مورد اشتباه از بيمار، اضافه دريافت كرده اند. اين رقم در مورد داروها، در حدود چند ريال براى هر مريض است. با توجه به ناچيز بودن مبلغ و تعداد كثير بيماران و عدم دسترسى آسان به آنان، برگرداندن اين مبلغ جزئى به فرد فرد آنان غيرمقدور است. در حال حاضر اين كسورات - به صورت امانت - در حسابى نزد سازمان نگهدارى مى شود و حدود آن دو ميليون تومان است كه در مدت هشت سال جمع گرديده است.

آيا اين سازمان مى تواند در اين وجوهات تصرف نمايد؟ موارد:

الف. كمك به تأمين قسمتى از هزينه هاى درمانى بيماران تحت پوشش بى بضاعت.

ب. ايجاد صندوق قرض الحسنه در سازمان.

ج. منظوركردن وجوهات در جمع درآمد سازمان.

د. هر موردى كه حضرت امام صلاح مى دانند و اجازه مى فرمايند.

بسمه تعالى، از طرف صاحب واقعى آن، به فقير صدقه داده شود.

[سؤال 9639] 5391

حكم: [نقل از صحيفه امام، ج 20، ص 384 ]

زمان: 21 شهريور 1366 / 18 محرم 1408

مكان: تهران، جماران

موضوع: اجازۀ سرپرستى اموال و املاك طاغوتيان فرارى تا تعيين تكليف قانونى

مخاطب: رمضانى (سرپرست دادسراى انقلاب اسلامى تهران - امور اقتصادى)

[شماره 11446 / 66 / 11 - مورخ 21 / 6 / 1366. محضر مبارك حضرت آيت الله

ص: 363

العظمى امام خمينى - مدّ ظله العالى - رهبر كبير انقلاب اسلامى ايران. سلام عليكم. احتراماً، استدعا دارد نظر مبارك خود را در موارد ذيل اعلام فرماييد:

1. آيا مى توان اموال و املاك مربوط به طاغوتيان و فراريان به خارج از كشور خواه حكم توقيف آن ها صادر شده يا نشده باشد، براى جلوگيرى از حيف و ميل تا بازگشت آنان به ايران و رسيدگى به وضع آن ها تحت سرپرستى خود قرار داد؟

2. آيا مى توان اموال و املاكى كه در معرض خرابى و تضييع قرار دارد به نرخ عادلانه به فروش رسانده و وجوه حاصله را در حساب امانى دادستانى قرار داد و بر حسب مورد به خزانۀ دولت واريز و يا به صاحبش پرداخت نمود؟

سرپرست دادسراى انقلاب اسلامى تهران (امور اقتصادى) رمضانى]

[پاسخ سؤال اول:]

بسمه تعالى، در فرض مذكور مى توان، بلكه لازم است اين امر.

روح الله الموسوى الخمينى

[پاسخ سؤال دوم:]

بسمه تعالى، در فرض مذكور مانعى ندارد، بلكه بايد به اين نحو عمل شود.

روح الله الموسوى الخمينى

[سؤال 9640] 5392

پاسخ استفتا: [نقل از صحيفه امام، ج 19، ص 211 ]

زمان: 9 فروردين 1364 / 7 رجب 1405

مكان: تهران، جماران

موضوع: فروش اموال غايبين به قيمت عادلانه مشروط به رعايت حقوق مالكين و استرداد حقوق آنان در صورت مراجعه

سؤال كننده: صانعى، يوسف (دادستان كل كشور)

[بسمه تعالى، محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى الامام خمينى، دام ظله العالى

ص: 364

بعد التحية والسلام، لازم است به عرض برسانم كه اموال زيادى از غير منقول از قبيل خانه و كارخانه و شركت و باغ ها و زمين هاى زراعتى و مغازه و پاساژ و امثال اين ها بلكه از منقول مربوط به افرادى است كه در خارج كشور زندگى مى كنند و به عللى تا به حال شخصاً مراجعه ننموده تا وضع اموال آن ها روشن گردد، و بر حسب رويّۀ متخذه از طرف دادستان هاى انقلاب و به خاطر شرايط خاص انقلاب و اصل كلى اين كه دادستان كل، حافظ اموال غايبين و حافظ حقوق جامعه است از ارگان ها و نهادهاى مختلف (بنياد مستضعفان، بنياد شهيد و غيره) نسبت به اموال سؤال مى شود كه نمونۀ آن به شمارۀ 10 / 124503 - 13 / 12 / 63 پيوست مى باشد. آيا اجازه مى فرماييد كه در مواقع لزوم براى حفظ حقوق غايبين و حقوق بيت المال در حكومت اسلامى آن اموال به قيمت عادلۀ روز به ارگان ها و نهادها فروخته شود، لكن با شرط الزام خريدار به فروش به قيمت زمان مراجعه يا مراجعۀ مالك در زمان معين يا خير؟ ناگفته نماند كه حل مسأله از نظر مقررات جاريه مشكل بلكه غير ممكن خواهد بود.

دادستان كل كشور - يوسف صانعى]

بسمه تعالى، در صورتى كه حفظ مال غايب مبتنى بر اين امر كه مرقوم شده است باشد، يا براى او اصلح باشد، در فرض مذكور و مشروط مذكور مجازيد.

9 / 1 / 64 - روح الله الموسوى الخمينى

[سؤال 9641] 1063

2. ضمناً برادرى هم يك مسأله دارد كه از اين قرار است در وقتى كه نمى دانسته و متوجه نبوده مال كسى را كه گويا بهايى هم بوده خورده و يا سرقت نموده و او هم اكنون در خارج از كشور است و مقدارى از اموالش را دولت در اختيار گرفته اين برادر كه مى خواهد خود را تطهير كند چگونه ممكن است؟

بسمه تعالى، به ورثه مسلمان او رد كند و اگر ندارد به حاكم شرع مراجعه نمايد.

ص: 365

[سؤال 9642] 1955

3. آيا مى شود بهرۀ بانكى پس انداز را به عنوان صدقه (با توجه به اين كه امام قبلاً فرموده بودند كه بهرۀ پول حرام است و صدقه بايد داد) به حساب جنگ زدگان و يا كميتۀ امداد امام خمينى داد؟

بسمه تعالى، بهرۀ پول ربا و حرام است، گرفتن آن جايز نيست و چنانچه گرفته باشد از طرف مالك واقعى آن به فقرا صدقه بدهد، ان شاء الله موفق باشيد.

[سؤال 9643] 5393

بسمه تعالى

1. اگر افرادى اجناس يا خرده ريز خود را در دكان شخصى بگذارند و بروند كه بعد بيايند و ببرند اما بروند و ديگر نيايند و در سال اين خرده ريزها انباشته شود تكليف

چيست؟

بسمه تعالى، با يأس از شناسايى صاحبانش از طرف آن ها به فقير صدقه دهد مگر اين كه بداند صاحبانش اعراض كرده اند.

[سؤال 9644]

2. آيا كارگرى كه كار مى كند لازم است وقتى كه مشترى مى خواهد برود به او بگويد بقيه اجناس يا كهنه آن را ببر و اگر گفت نمى خواهم لازم است به او بگويد اين مقدار ارزش دارد و به او بدهد يا نه؟

بسمه تعالى، بقيه اجناس او را بايد به او رد كند و اگر گفت نمى خواهم لازم نيست قيمت را بگويد.

[سؤال 9645]

3. اگر شخصى مسائل فوق را كه سؤال شده تا به حال رعايت نكرده و سال ها گذشته تكليف او چيست؟ با اين نوع كسب ازدواج كرده، لباس خريده و نماز خوانده

ص: 366

حال بايد چه كند؟ اين افراد اگر مقلد امام باشند تكليف چيست؟ اگر مقلد ديگران باشند چيست؟

بسمه تعالى، اگر صاحبان آن ها اعراض از بقيه جنس و ريزه ها كرده اند يا علم به رضايت آن ها دارد چيزى بر او نيست و در هر صورت نمازهايى كه قبلاً در حالت جهل خوانده صحيح است.

4. اگر زنى بدون اجازه شوهرش خياطى براى خواهران و مادر خود انجام دهد و شوهرش بگويد راضى نيست، آيا با آن لباس مى شود نماز خواند يا نه؟ تكليف چيست؟

بسمه تعالى، مانع ندارد.

5. آيا همه سرودها و موسيقى هاى راديو و تلويزيون حلال است يا نه؟

بسمه تعالى، موسيقى مطرب حرام است و صداهاى مشكوك مانع ندارد.

6. آيا اگر كسى مريض باشد، نتواند پياده برود و چرخ و موتور هم ندارد و منزل او جايى واقع شده كه وسيله عمومى نمى رود مى تواند كوپن بخرد؟

بسمه تعالى، بستگى به مقررات دارد.

[سؤال 9646] 5394

بسمه تعالى 11 / 10 / 1361

محضر مقدّس آيت الله العظمى نايب الامام، الامام الخمينى، روحى لك الفداء

محترماً بعد از عرض ادب، اين جانب در ايام حج كه روحانيت كاروانى را به عهده داشتم، عده اى از حجاج كه نمى توانستند در قربانگاه حضور به هم رسانند، مرا وكيل نمودند كه ذبيحۀ آن ها را - وكالتاً - انجام دهم. با دقت كافى كه انجام دادم و با اسم براى هر كدام كه قربانى نمودم، متوجه شدم كه پول دو قربانى در نزد من مى باشد و روز يازدهم احتياطاً يك قربانى ديگر انجام دادم؛ چون احتمال مى دادم فقط به مقدار يك قربانى اشتباه نموده ام؛ و چند روز بعد، وقتى به محل قربانگاه رفتم كه احتياطاً پولى به صاحب گوسفندان بدهم، كسى را پيدا ننمودم. الآن به مقدار 350 ريال سعودى ذمه خود را مديون مى دانم. خواهشمندم امر بفرماييد كه آيا بايد يك قربانى ديگر به نيت ما فى الذمه انجام دهم، يا پول آن را به فقرا بدهم، يا معادل آن را به ريال ايرانى بپردازم؟

ص: 367

ادام الله ظلّكم العالى على رؤوس الأنام؛ والسلام عليكم ورحمة الله

بسمه تعالى، اگر يقين داريد براى تمام اشخاصى كه نايب شده ايد قربانى كرده ايد، پول را با يأس از شناسايى صاحبش، از طرف او به فقير صدقه دهيد.

[سؤال 9647] 5395

بسمه تعالى

پس از عرض سلام و دعاى خير براى كليه علماى اسلام و بالاخص امام و رهبر كبير انقلاب، سؤالاتى چند در موارد زير دارم كه مستدعى پاسخ مقتضى مى باشم. در ضمن لازم به تذكر است از حدود يك سال ونيم پيش سه نامه به دفتر امام نوشتم كه جواب دريافت نداشته ام، دو نامه به دفتر آيت الله العظمى منتظرى و يكى هم به دفتر آيت الله مشكينى، و ليكن آن ها جواب قانع كننده اى نداده و هر يك به دفتر امام احاله مى دادند كه آن را هم گفتم چه شده، ليكن خواهشمند است با پاسخ به سؤالات اين حقير ما را از عذاب الهى نجات بخشيد، ليكن قبلاً مقدمه اى در مورد وضعيت خانوادگى لازم است كه بيان مى دارم.

جوانى بيست و پنج ساله هستم، در كودكى در خانواده اى چشم به جهان گشودم كه پس از چند سال پدرم از دست رفت و مادرم براى تأمين مخارج زندگى من و خودش و مخارج اعتياد خود به كارگرى در محله بدنام تهران مشغول شد: از قبيل رُفتن و چاى درست كردن و شست وشو، بابت اين كار مقدارى روزانه دستمزد مى گرفت، ليكن در حال حاضر مدت سه سال است كه مادرم فوت كرده و من هم تشكيل خانواده داده و با لطف الهى زندگى نسبتاً خوبى دارم، اما آنچه مورد سؤال است اين است كه من چگونه مى توانم لوازم منزلى را كه از مادرم باقيمانده به حلال تبديل كنم؟ كه نحوۀ سؤالات را به شرح زير بيان مى كنم و خواهشمندم براى هر يك از سؤالات زير جواب جداگانه كه مورد احتياج است مرقوم فرماييد. و استدعاى ديگر

ص: 368

اين كه جواب ها را طورى بدهيد كه با علم ناقص بنده قابل فهم بوده و احتياج به پرسش جديد نبوده باشد و اما سؤالات به شرح زير:

1. آيا آن مقدار دستمزدى كه مادرم بابت كار مى گرفته حلال است يا حرام، با اين فرض كه من نمى دانم كسى كه به مادرم مزد مى داده درآمد حلال داشته يا نه؟ بلكه احتمال ضعيف دارد.

2. اگر با درآمد حرام، جنسى خريدارى شده باشد من بايد چه مقدار بابت اثاثيه بپردازم؟ آيا قيمت خريد اوليه را؟ يا قيمت كنونى و دولتى آن را در صورتى كه نو است؟ يا قيمت كنونى و آزاد آن را در صورتى كه نو است؟ يا قيمت كنونى و مستعمل و كهنه شده را؟

لازم به تذكر است كه برخى از اثاثيه را كه اكثراً مستعمل هستند من اگر بخواهم قيمت نو و كنونى آن ها را بدهم براى من به صرفه است كه آن ها را صدقه بدهم و جنس نو بخرم (در هر صورت تابع دستور شرع مى باشم).

بسمه تعالى، وسايل تهيه شده اگر يقين نداريد كه از پول حرام تهيه شده چيزى بر شما نيست. و در صورت يقين، اگر صاحبان پول حرام را مى شناسيد بايد از آن اشخاص كسب رضايت نماييد و اگر آنان را نمى شناسيد بايد عين وسايل يا قيمت فعلى آن را از طرف آنان به فقرا صدقه بدهيد و اگر در اثر كار زدن قيمت كم شده تفاوت قيمت را بپردازيد.

3. براى خمس دادن جنسى كه خمس آن قبلاً داده نشده بايد قيمت چه زمانى مد نظر قرار گيرد؟ با اين شرط كه جنس براى فروش خريدارى نشده باشد.

بسمه تعالى، اگر مورد تعلق خمس باشد قيمت فعلى ميزان است.

[سؤال 9648] 5396

بسمه تعالى 20 / 12 / 1361

پيشگاه مبارك حضرت امام خمينى رهبر كبير انقلاب اسلامى

بدين وسيله به اطلاع آن مقام معظم مى رساند: حدود يك سال و چند ماه پيش

ص: 369

مقدارى طلا را جهت خريد به مغازه اين جانب آوردند و پس از وزن نمودن، پول 21 مثقال طلا به فروشنده پرداخت شد و فروشنده با اطمينان خاطر مغازه را ترك نمود. پس از رفتن فروشنده موقعى كه مجدداً سنگ ترازو را كنترل كردم متوجه شدم كه طلا 31 مثقال بوده و اشتباهاً 21 مثقال حساب شده و چون فروشنده را نمى شناختم يك عدد النگو كه وزن آن حدود 10 مثقال بود از بين طلاها جدا كرده تا بلكه صاحبش مجدداً مراجعه نمايد، تا به حال كه حدود يك سال و چند ماه از آن مى گذرد هيچ گونه مراجعه اى انجام نشده و در نتيجه حدود چند روز پيش اين النگو به فروش رسيد كه كل مبلغ آن بالغ بر 162000 ريال مى باشد كه پول آن موجود است، مى خواستم اين مبلغ را به عنوان رد مظالم براى صاحب اصلى اش به حساب 100 آن حضرت يا هر جايى كه بفرمايند واريز نمايم، ولى قبل از هر اقدام لازم ديدم از آن حضرت استفتا نمايم. خواهشمند است در اين جهت هرگونه صلاح مى دانند اين جانب را ارشاد و رهنمود فرمايند.

بسمه تعالى، پول را از طرف صاحبش به فقير صدقه دهيد.

[سؤال 9649] 5397

بسمه تعالى

محضر مبارك رهبر انقلاب اسلامى ايران امام خمينى، سلام عليكم

لطفاً به دو سؤال ذيل پاسخ مرقوم فرماييد:

1. بنده مقدارى پول در بانك به عنوان اين كه بانك محل اطمينان است در حساب پس انداز خود مى گذارم، آخر سال مقدارى به عنوان بهره به اين پول اضافه مى شود آيا خرج كردن بهره اين پول جايز است يا خير؟ در صورت جايز نبودن مى شود به فقير داد يا خير؟

بسمه تعالى، بهرۀ پول ربا است و نبايد بگيريد و اگر گرفتيد با يأس از شناسايى صاحبش به فقير صدقه دهيد.

ص: 370

2. بنده مدت ده سال است كه در تهران زندگى مى كنم و خانه از خود دارم، اما قصد ماندن در تهران را ندارم هر وقت كه ممكن شد مى خواهم به وطن خويش بروم. آيا تهران وطن من محسوب مى شود يا بنده مسافر هستم؟ تكليف شرعى بنده چيست؟

بسمه تعالى، وطن محسوب نمى شود.

[سؤال 9650] 740

5. با توجه به وضع اقتصادى كشور كه لازم است مردم پول ها را در بانك بگذارند، بانك ها در موقع پس دادن پول سودى روى آن مى كشند. اولاً، آيا اين سود حرام است يا حلال؟ در صورتى كه حرام باشد يا آن كه افراد را مجبور به گرفتن آن مى كنند، وظيفه چيست؟ در صورت حرام بودن، آيا مى شود سود آن را به نيازمندان داد؟ لطفاً مفصلاً توضيح دهيد.

بسمه تعالى، بهرۀ پول ربا و حرام است نبايد بگيرد و اگر گرفت از طرف صاحب واقعى آن به فقير صدقه بدهد.

[سؤال 9651] 5398

بسمه تعالى 4 / 3 / 1361

محضر مبارك حضرت امام خمينى مدّ ظله العالى

گرفتن مبلغى كه بانك ها پس از پايان سال به عنوان بهره به دفترچه هاى پس انداز مى پردازند از نظر شرعى چه صورت دارد؟ اگر حرام مى دانيد مبلغ اضافى را بايد به بانك برگردانيم يا اين كه راه ديگرى را تجويز مى كنيد؟

والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، بهره پول ربا و حرام است و گرفتن آن جايز نيست و اگر گرفته شد، بايد از جانب صاحب واقعى آن به فقير صدقه داده شود.

[سؤال 9652] 3292

2. سودى كه از پول سپرده در بانك حاصل مى شود و طبق فتواى امام، حرام است

ص: 371

را مى شود به حساب 100 امام يا حساب سپاه پاسداران گذاشت؟ و اگر نمى شود پس چه بايد كرد؟

بسمه تعالى، نمى شود به حساب هاى مذكور داد و نبايد بهره را بگيرند و اگر گرفته اند در صورت يأس از شناسايى صاحبانش بايد به فقير صدقه دهند از طرف آن ها.

[سؤال 9653] 5399

بسمه تعالى 22 / 12 / 1361

پيشگاه مبارك رهبر كبير انقلاب، زعيم عظيم الشأن امت اسلامى، حضرت امام خمينى ادام الله عمره، ضمن ابلاغ شايسته ترين تحيت و درود و آرزوى طول عمر براى آن امام بزرگوار تا ظهور حضرت مهدى (عجّل الله تعالی فرجه الشّریف) به استحضار شريف مى رساند كه بيش از دويست هكتار زمين خشكه و آبى در روستاى شرفه اركلا حومه سارى است كه به نام خالصه مشهور و مالك شرعى نداشته و مجهول المالك مى باشد و پس از به وجود آمدن خاندان كثيف پهلوى آن را به عنوان املاك مستغلات پهلوى نامگذارى كرده و هر سال ماليات هاى سرسام آورى از مردم مستضعف كه فعلاً قريب دويست خانوار مى باشند مى گرفتند، ولى بعضى از اهالى روستاى مذكور جنبۀ شرعى را هم مراعات و در زمان طاغوت از يكى از علماى منطقه اجاره مى كردند. حال كه با عنايات الهى و توجهات حضرت ولى عصر (عجّل الله تعالی فرجه الشّریف) و با زعامت آن قائد عزيز، جمهورى اسلامى در ميهن عزيزمان برقرار شده براى رفع نگرانى ساكنين قريه يادشده خواهشمند است دستور تمليك يا اجاره را بيان فرماييد.

بسمه تعالى، اگر مجهول المالك است بايد به فقرا داده شود و رسيدگى موكول به دولت اسلامى است.

[سؤال 9654] 7048

6. پرداختن بهره پول به حساب دولت يا حساب جنگ زدگان جايز است يا حتماً

ص: 372

بايد به فردى صدقه داده شود؟

بسمه تعالى، بهرۀ پول، ربا و حرام است و اگر گرفت با يأس از صاحب واقعى آن از طرف او به فقرا صدقه دهند.

[سؤال 9655] 2263

2. سودى كه عائد شخص مى شود از حساب پس انداز چه كارش بايد بكند؟

بسمه تعالى، بهره پول ربا و حرام است و نبايد بگيرد و چنانچه گرفته بايد از جانب صاحب واقعى به فقير صدقه دهد.

[سؤال 9656] 5400

بسمه تعالى 28 / 10 / 1361

تهران، دفتر محترم امام امت

به استحضار مى رساند: اموالى كه از طريق دايرۀ آگاهى شهربانى از يد سارقين و يا به گونۀ گمشده كشف مى گردد، پس از گذشت مدت شش ماه، سه نوبت مراتب در روزنامۀ محلى آگهى مى شود. چنانچه كسى براى دريافت آن ها مراجعه ننمايد، بلا صاحب تشخيص داده مى شود و حسب خواستۀ دادگسترى عمومى، در معرض حراج قرار مى گيرد. وجوه حاصله به حساب بانكى دادگسترى مشهد واريز مى گردد. استدعا دارد مقرر فرمايند جواب اعلام گردد: از نظر موازين شرعى ادامۀ اين رويه بلااشكال است يا خير؟ و در صورت مغاير بودن، براى اموال و اشيايى از قبيل: اتومبيل، موتور، فرش، طلاجات، راديو ضبط و تلويزيون و غيره كه در آگاهى بلا صاحب است و نگهدارى آن ها به علت زياد بودن مواجه با اشكالات است، چگونه بايد عمل كرد؟

بسمه تعالى، اگر مالك شرعى آن معلوم نيست، در صورت يأس از پيدا شدن او بايد اموال از طرف آنان به فقرا صدقه داده شود و چنانچه حسابى باشد كه اطمينان داشته باشيد به مصرف فقرا مى رسد، مى توانيد به آن حساب واريز كنيد.

ص: 373

[سؤال 9657] 5401

بسمه تعالى

دفتر محترم حضرت امام، محترماً اين جانب دارندۀ مغازۀ الكتريكى چند سؤال شرعى دارم؛ لطفاً پاسخ فرماييد:

1. مدتى است يك عدد كيف با مقدارى پول پيدا شده، با اين كه پشت شيشۀ مغازه نوشته شده، ولى صاحب آن تاكنون مراجعه نكرده، چه بايد كرد؟

2. بعضى مواقع مشترى اجناسى از قبيل دستكش يا ساير چيزهاى جزئى را جا مى گذارد كه صاحب آن را هم نمى شناسيم، چه بايد كرد؟

بسمه تعالى، 1 و 2، بعد از يك سال تعريف و يا مأيوس شدن از پيدا شدن صاحب آن، بايد از جانب صاحبش به فقير صدقه داده شود و در صورت اول پس از يك سال تعريف، خودش نيز مى تواند بردارد.

[سؤال 9658]

3. اجناس برقى اى براى تعمير مى آورند. بعد از تعمير - كه اجرت آن را هم پرداخت نكرده اند - ديگر براى بردن مراجعه نمى كنند. تا چند سال مى توانم نگهدارى كنم؟ بعداً چه خواهد شد، نمى دانم؟ لطفاً اين چند مورد را جواب دهيد.

بسمه تعالى، بعد از يأس از آمدن صاحب آن، بايد به حاكم شرع مراجعه كنيد و با اجازۀ او مى توانيد حق اجرت خود را از مال برداشته، باقى را به فقير صدقه دهيد.

[سؤال 9659] 5402

بسمه تعالى

به دفتر محترم حضرت امام خمينى، روحى له الفداء، سلام عليكم، با سلام به پيشگاه امام زمان و نايب بر حقش و شهداى راه حق و آزادى و با آرزوى پيروزى رزمندگان اسلام بر كفر جهانى و همين طور، طول عمرى به بلندى آفتاب با صحت و

ص: 374

سلامتى كامل براى حضرت امام، از درگاه بارى تعالى.

براساس جملۀ «عجّلوا بالتوبة قبل الموت»، اين حقير قبل از، از دست دادن وقت تصميم به توبه، از كارهاى انجام شده در دوران نوجوانى و نادانى خود گرفته ام، بلكه ان شاء الله خداى مهربان نيز مرا ببخشد و از گناهانم چشم پوشى نمايد؛ لذا از آن دفتر محترم خواهشمند است كه بر اساس فتواى حضرت امام در موارد زير، اين بندۀ خدا را رهنمود داده و ارشاد فرمايند. قبلاً از همگى شما به ويژه نايب بر حق حضرت مهدى كمال تشكر را دارد.

1. برداشت از اموال و محصول كسانى بدون اجازه، ضمناً براى كسب رضايت صاحبان كوشش به عمل آمد ولى به آن ها دسترسى پيدا نشده.

2. باعث بريدن و از بين رفتن تعدادى درخت چنار از باغى بدون رضايت و اجازه صاحب آن. صاحب آن را پيدا نكردم و به هيچ گونه به آن دسترسى ندارم، ضمناً گفته مى شود كه آن باغ بعد از انقلاب مصادره شده است.

3. برداشت از اموال كسانى در حدود پنجاه تومان در حدود 15 الى 20 سال پيش اموال آن شخص كلاً ملى اعلام شده و در اختيار دولت است.

چند ماه بعد از پيروزى انقلاب شكوهمند اسلامى توسط يكى از آشنايان، يك پيراهن و شلوار به صورت هديه به اين جانب داده شد كه مورد استفاده قرار گرفت و چندى هم با آن نماز خوانده شد. گويا لباس ها، از سازمان پيشاهنگى رژيم طاغوت بوده كه توسط يكى از گروهك ها - كه آن شخص آشنا هم، عضو آن بود - به سرقت رفته است. حال؛ آن پيراهن و شلوار، نه قابل عودت است و نه ارزش آن را دارد كه به فقيرى داده شود. در اين چند مورد تكليف مرا روشن سازيد.

بسمه تعالى، اموالى كه مالك آن ها را نمى شناسيد و به وجه شرعى به شما نرسيده، حكم مجهول المالك بر آن مترتّب است و از طرف صاحبان آن ها به فقير صدقه دهيد.

ص: 375

[سؤال 9660] 5403

بسمه تعالى

محضر مقدّس مرجع عالى قدر امام خمينى، دامت بركاته

پس از عرض سلام و تقديم تحيات، متصدى بنياد مستضعفان كرمانشاه سؤال كرده است كه آيا اموالى كه حكم به استرداد آن ها مى شود، مى توانيم از آن ها صرف عايله كسانى كه اموالشان را استرداد كرده ايم - در صورت فقر و استحقاق - بنماييم يا خير؟ بر فرض جواز، چه مقدار مى توان داد؟

بسمه تعالى، اگر از اموال مردم است، بايد به صاحبش داده شود و اگر مأيوس از پيدا شدن مالك باشند، بايد به فقرا صدقه داده شود. و چنانچه مذكورين فقير باشند جايز است به آن ها بدهند و اگر از اموال عمومى است، بايد تحت مقررات بنياد مستضعفين مصرف شود.

[سؤال 9661] 2383

4. اگر افراد كارگر كه كار مى كنند، مشترى مقدارى از اجناس خود را به خيال اين كه ارزش ندارد آن جا بگذارد و برود يا خجالت بكشد ببرد، در صورتى كه آن كارگر مى داند چقدر ارزش دارد چه صورت دارد؟

بسمه تعالى، اگر اعراض كرده، كارگر مى تواند بردارد والاّ از صاحب آن است.

[سؤال 9662] 1959

2. تعميركارى كه بعضى از لوازم ماشين ها را به جهت خراب بودن عوض مى كرده و پس از مراجعۀ صاحب ماشين، بعضى از افراد، لوازم مخروبه را با خود مى بردند و بعضى هم صرف نظر مى كردند؛ به اين معنى كه در عين حالى كه به آن ها گفته مى شد: اين اجناس شما است، آن ها را با خودشان نمى بردند، حالا اين لوازم مخروبه، از تعميركار است يا از صاحبان ماشين ها؟

بسمه تعالى، اگر صاحبان آن ها اعراض كرده اند، از تعميركار است.

ص: 376

[سؤال 9663] 3769

4. مسألۀ ديگر در رابطه با پرداخت حق الناس است كه در كتاب ها و فتاواى امام پرداخت آن به فقرا ذكر شده است؛ آيا مى توان براى پرداخت حق الناسى كه بر عهدۀ انسان است، آن را به يكى از حساب هاى جنگ و جنگ زدگان و... پرداخت كرد؟

بسمه تعالى، حق الناس مالى را در صورت عدم شناخت صاحب آن بايد از جانب او به فقير صدقه داد.

[سؤال 9664] 2922

3. آيا بهرۀ پول بانكى را مى توان به حساب نماز جمعه يا ديگر شماره حساب هاى عمومى (فرضاً حساب 100، حساب جنگ زدگان و...) واريز نمود؟ آيا مى توان آن را صدقه داد؟

بسمه تعالى، بهرۀ پول، ربا و حرام است، گرفتن آن جايز نيست. اگر گرفت و از بازگرداندن به صاحب واقعى آن مأيوس است، بايد از طرف او به فقرا صدقه بدهد.

[سؤال 9665] 5404

بسمه تعالى 15 / 10 / 1361

قم، دفتر استفتاى امام خمينى

اين جانب فعلاً پاسدار مى باشم، مبلغ پولى داشتم كه به بانك گذاشته بودم؛ چند روز پيش رفتم پولم را از بانك بگيرم؛ علاوه بر پول خودم مبلغ دو - سه هزار تومان هم بهرۀ پول به من دادند؛ اگر مى دانستم گرفتن بهره از بانك اشكال دارد نمى گرفتم؛ حالا كه گرفته ام نمى دانم چه كارش كنم؛ آيا وظيفه ام اين است كه بهره را به بانك برگردانم يا به حاكم شرع بدهم يا امام اجازه مى دهند كه خودم بخورم؟ لطفاً جواب اين بندۀ خداوند و خدمتگزار اسلام را هرچه زودتر بدهيد تا از بلاتكليفى بيرون بيايم.

بسمه تعالى، با يأس از شناسايى صاحبانش، از طرف آنان به فقير صدقه دهيد.

ص: 377

[سؤال 9666] 5405

بسمه تعالى

پيش از هر چيز سلام عرض مى كنم. من يك برادر كوچك شما هستم كه تقاضا دارم اين جانب را راهنمايى بنماييد. استدعا دارم كه اين مسائل را به هر طريقى كه شده بفرماييد.

1. كسى از بنده طلبى داشت كه از جهت بى توجهى نتوانستم بدهم و ديگر آن شخص را نديدم. در يك محل كار مى كرديم و منزلش را نمى دانم كجا است و از اين مسائل زياد مى باشد كه مبلغى جزئى بايد بدهم. از جانب صاحبش به چه كسى مى توانم بدهم؟ براى جبهه اشكالى ندارد يا به فقير جزء يا به حاكم شرع بايد بدهم؟

بسمه تعالى، اگر مأيوس از پيدا شدن صاحب آن هستيد از طرف او به فقير صدقه دهيد.

2. بى ادبى مى شود، آيا عرق جنب از حرام پاك مى باشد؟ آيا مى شود با همان لباس كه غسل كرده ايم و بعد خودمان را خشك كرده ايم نماز بخوانيم؟ يا باطل است و بايد دوباره غسل كنيم يا نه؟

بسمه تعالى، اگر در لباس، عرق نباشد يا خشك شده، نماز مانع ندارد.

3. در غسل جنابت ترتيبى بعد از غسل، ادرار و مقدارى آب با آن مى آيد. آيا پاك است يا بايد دوباره غسل كنيم؟

بسمه تعالى، اگر رطوبت مشتبه خارج شده، چنانچه قبلاً بول كرده باشد، ولو بعد از غسل، غسل واجب نمى شود.

4. آيا مى توان در غسل جنابت ترتيبى فقط لباس زير را درآورد و بقيه را به تن كنيم؟ نماز خواندن با آن لباس ها درست است يا نه؟

بسمه تعالى، لباسى كه نجس شده، بايد تطهير شود و با لباسى كه در آن عرق جنب به حرام است نبايد نماز بخوانند.

5. گاهى اگر با شهوت هم آبى بيايد و منى نباشد غسل لازم است يا اين كه آن آب پاك مى باشد؟

بسمه تعالى، اگر يقين دارد كه منى نيست غسل واجب نمى شود.

ص: 378

[سؤال 9667] 5406

بسمه تعالى 14 / 8 / 1358

حجت الاسلام، مروج الاحكام، حضرت آقاى خمينى، سلّمه الله تعالى

عرض مى شود: بنده يك هزار ريال به شخصى بدهكار بودم كه فوت كرده و ورثۀ او معلوم نيست. آيا مى توانم بابت ما فى الذمه وجه مزبور را به فقرا بدهم؟ آيا دين بنده ادا مى شود يا خير؟

بسمه تعالى، اگر شناختن ورثه مقدور نيست، از طرف صاحبش به فقير صدقه بدهيد.

[سؤال 9668] 5407

بسمه تعالى

با سلام به پيشگاه حضرت مهدى (عجّل الله تعالی فرجه الشّریف) و نايب بر حقش امام امت، خمينى بت شكن، امام عزيز! غرض از مزاحمت اين است كه شما الآن در موقعيتى هستيد كه دعاى شما زود مستجاب مى شود. امام عزيز! براى ما كه در جبهه هستيم دعا كنيد كه ما يا شهيد بشويم يا اجر شهيد را ببريم؛ از طرف ما از امت شهيدپرور خيلى خيلى تشكر كنيد كه با پول كمى كه دارند از آن مى گذرند و از نان شبشان مى گذرند و براى ما آذوقه مى فرستند؛ ما الآن در بلندى هاى مشرف به شهر مندلى هستيم و عراقى ها از ترسشان شب ها آرام و قرار ندارند و به طور مداوم تيراندازى مى كنند و يا مى آيند در چند صد مترى ما و الله اكبر مى گويند؛ و اين ها همه از ضعفشان است؛ ما به يك چيز تكيه داريم و آن اسلام است؛ اسلام بر حق.

غرض از مزاحمت اين است كه يكى از بچه ها مبلغى به عنوان قرض از يك برادرى گرفته است و بعد از آن، ديگر آن برادر را نديده و خيلى هم دنبالش گشته است؛ مى خواهد بداند كه آيا مى تواند آن مبلغ پول را بدهد به حساب 100 يا به حساب سهم امام يا به حساب جنگ زدگان يا نه؟ مبلغى كه دريافت كرده، 000/18

ص: 379

ريال است. مى بخشيد كه سر عزيزتان را درد آورديم.

والسلام؛ من الله التوفيق و عليه التكلان

بسمه تعالى، اگر مأيوس از پيدا كردن صاحب پول باشند، از طرف او به فقرا صدقه دهند.

[سؤال 9669] 5408

بسمه تعالى

رياست محترم دفتر امام خمينى

احتراماً؛ بدين وسيله به استحضار مى رساند: مالك خانه اى كه آن را چند سال پيش به عنوان جايزه از بخت آزمايى برده كه سند مالكيت گواه آن است و شواهد ديگر هم موجود است، 6 ماه پيش آن را به مبلغ 800 هزار تومان فروخته كه نصف آن را دريافت داشته و تا پرداخت مابقى، آن سند را در گرو خود برداشته و هم اكنون موعد پرداخت مابقى آن فرا رسيده و در صورت عدم پرداخت، فروشنده مى تواند از طريق قانونى اقدام نمايد. با توجه به اين كه خريدار با پرداخت بدهى شرعاً مالك نمى شود، خواهشمند است راهنمايى بفرماييد راه حل اين مشكل چيست و در صورت امكان، ترتيبى اتخاذ شود كه از طريق قانونى موانع آن برطرف شود و مبلغ مانده به مصرف شرعى جهت مستضعفين برسد.

بسمه تعالى، فروش خانه مذكور باطل است و اگر مالك آن معلوم نيست، بايد به مصرف مجهول المالك برسد.

[سؤال 9670] 5409

بسمه تعالى 10 / 9 / 1361

دفتر حضرت امام خمينى، جناب حجت الاسلام آقاى توسلى، دامت بركاته، پس از تقديم عرض سلام، اميد است ان شاء الله موفق بوده باشيد.

اين جانب به دستور شوراى روحانيت كرج، ظهرها امام جماعت و مبلّغ در

ص: 380

آموزشگاه حرفه اى مى باشم؛ حدود شش سال قبل افرادى كه بى شغل و در خيابان ها ولگرد يا به صورت هاى ديگر - قاچاقچى و هرويينى و غيره - بودند، توسط مأمورين رژيم سابق دستگير و به بعضى از آن ها كارهاى فنى را آموزش مى دادند؛ از اين افراد، به علت فرار در زمان انقلاب، مقدارى ساعت و مقدار كمى طلا باقيمانده و تماماً تاكنون محفوظ مانده و به صورت مجهول المالك درآمده، و با آن كه اسامى صاحبان بعضى از آن ها مشخص است مراجعه نكرده اند و بعضى از ساعت هاى مچى ممكن است در اثر مرور زمان، احتياج به تعمير داشته باشد. نظر مبارك امام را در مصرف اين قبيل اجناس براى اين جانب روشن فرماييد كه به چه مواردى مصرف كنيم؟ آيا مى شود به جبهه فرستاد يا به مستحقين محل داد يا نه؟

بسمه تعالى، اگر مأيوس از پيدا شدن صاحبان آن ها باشيد، با اجازه از حاكم شرع از طرف آن ها به فقير صدقه دهيد.

[سؤال 9671] 5410

بسمه تعالى

دفتر امام خمينى، دام ظله العالى، پس از ابلاغ تحيّت و سلام

1. يك گردانى در پادگان ولى عصر عجل الله تعالى فرجه الشريف شهيد شده اند و چند نفرى باقيمانده اند و مقدارى اشيا، از قبيل ساعت، لباس و غيره كه متعلق به آن ها بوده موجود است و معلوم نيست از چه كسى مى باشد كه به خانوادۀ آن ها داده شود، و چند مرتبه، يكى از برادران سپاه در بين خانوادۀ اين شهيدان تذكر داده، ولى باز مشخص نشده؛ آيا اجازه مى فرماييد كه فروخته شود و پولش به فقرا يا به جبهه كمك شود؟

بسمه تعالى، اگر از صاحبان آن ها مأيوس هستند، به فقير صدقه دهند.

2. شخصى وطنش تهران است؛ در محلى از تهران سكونت داشته؛ بعد رفته به محل ديگرى كه قبلاً نبوده و حال حادث شده و منزلى اجاره كرده و ممكن است دو سال ديگر به محلۀ ديگرى برود و باز سه سال ديگر به محل ديگرى؛ تكليف نمازش چيست؟

ص: 381

بسمه تعالى، در محدودۀ تهران قبل از كبيره شدن، حكم وطن مترتّب است؛ و اگر منزل هاى جديد، از وطن او كمتر از چهار فرسخ فاصله داشته باشد و از وطن به منزل بيايد، در منزل جديد هم نمازش تمام است و تا اعراض از وطن خود نكرده، اين حكم باقى است.

3. فرد طلبه اى كه شهريه مى گيرد و مصرف مى كند، سال خمسى اش مى رسد؛ مقدارى پول زياد آمده؛ آيا بايد خمس آن پول را بدهد؟ آيا اگر در بين سال از آن، كتاب يا اشياى ديگر خريده و مورد نيازش نبود تا سال ديگر، تكليفش چيست؟

بسمه تعالى، شهريه خمس ندارد.

4. مدرّسى به طلاب درس مى دهد و هر ماه مبلغى شهريه مى گيرد و امورات او از شهريه است كه مدرسه هاى مختلف درس مى دهد آيا سرسال خمسى اش كه رسيد و مقدارى پول زياد آورد خمس تعلق مى گيرد، آيا منفعت كسب است؟

بسمه تعالى، اگر شهريه اى است كه در حوزه هاى علميه داده مى شود خمس ندارد و اگر حقوق مى گيرد در زايد بر مؤونه سال بايد خمس بدهد.

5. يك طلبه اى امسال به عنوان روحانى گروه به حج رفته و مستطيع هم بوده و اسم خود را نوشته چند سال ديگر درآمده آيا باز هم بايد به حج برود يا همان كافيست؟

بسمه تعالى، اگر مستطيع بوده و براى خودش حج به جا آورده كفايت مى كند.

[سؤال 9672] 5411

بسمه تعالى

مقام منيع إمام الاُمة مؤسّس جمهورية الإسلامية، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى على رؤوس الأنام، سلام عليكم

1. در اوايل پيروزى انقلاب اسلامى ايران تعدادى اتاق و ساير قسمت هاى نيم سوخته و قراضۀ اتومبيل هاى بدون نمره و هويت به وسيلۀ كميته انقلاب اسلامى منطقۀ چهارده از خيابان ها و بيابان ها جمع آورى شد و بيش از يك سال از طريق راهنمايى و رانندگى و همين طور روزنامه و راديو مكرراً اعلام شد، ليكن صاحبان آن ها پيدا نشد. و چون بيم آن مى رفت كه بالمره از حيّز انتفاع بيفتند، با نظر افراد خبره به فروش رسيد و مبلغ حاصله از آن معادل 152393 تومان است. آيا اجازه مى فرماييد

ص: 382

مبلغ مذكور به مصرف كارهاى ناتمام شبستان مسجد و يا كتابخانه و اتاق خادم برسد يا خير؟ در صورت اجازه، مستدعى است حدود آن را نيز بيان فرماييد.

بسمه تعالى، اگر طبق ضوابط، اعلان شده يا از پيدا شدن صاحبانش مأيوس هستند صدقه بدهند به فقرا از جنگ زدگان و غير ايشان.

2. شخصى مثلاً از مجتهدى اجازه داشته است كه بخشى از سهم مبارك امام عليه السلام را در مورد خاصى مصرف نمايد. اينك شخص مذكور از حضرت عالى تقليد مى كند. آيا مجاز است همان مقدار از سهم را در همان مورد به مصرف رساند يا خير؟

بسمه تعالى، احتياج به اجازه خاص دارد و بايد مقدار و مصرف را معلوم نمايند.

3. آيا اجازه مى فرماييد افرادى از سهم مبارك امام عليه السلام كه بر عهدۀ آنان است حسينيه ناتمامى را در نزديكى تهران تكميل سازند؟

بسمه تعالى، از تبرعات و ساير وجوه خيريه تكميل نمايند.

4. چه مى فرماييد در تكليف شخصى كه خمس اموال خود را به حساب صد امام واريز كرده است؟

بسمه تعالى، اگر به قصد اداى خمس واريز كرده قبول است ولى بعد از اين قبلاً استجازه نمايند.

در پايان با آرزوى هدايت و وحدت تمام مسلمين و بخشش گناهانم از درگاه بزرگ پروردگار، از شما كمال تشكر و سپاس را دارم.

[سؤال 9673] 5412

بسمه تعالى

مجهول المالك را اگر به اذن حاكم شرع صدقه دادند و بعد از صدقه صاحبش پيدا شد و قبول نكرد صدقه را صدقه دهنده ضامن است يا حاكم يا هيچ كدام و همچنين لقطه را بعد از تمام شدن تعريف اگر صدقه داد به اذن حاكم شرع و بعداً صاحبش پيدا شد چه كسى ضامن است؟

بسمه تعالى، خود شخص ضامن است و در لقطه، تصدّق مشروط به اذن حاكم شرع نيست اگرچه احوط اذن گرفتن است.

ص: 383

[سؤال 9674] 5413

بسمه تعالى 9 / 4 / 1361

حضور مبارك حضرت امام خمينى، با عرض سلام

محترماً به عرض مى رساند كه يكى از برادران، كيفى با مقدار پول در حدود پنج هزار تومان پيدا كرد و به اين جانب تحويل داد تا صاحب اصلى را پيدا كرده و به آن رد نمايم. لذا با تلاشى كه اين جانب در پيدا كردن صاحب اصلى كيف مربوطه كردم، متأسفانه صاحب كيف پيدا نشد؛ لذا خواهشمند است نظر آن حضرت را در اين مورد اعلام نمايند، تا اين تكليف كه بر گردن من است، از اين جانب ساقط شود.

بسمه تعالى، اگر مأيوس از صاحب آن هستيد، از طرف او به فقير صدقه دهيد.

[سؤال 9675] 5414

بسمه تعالى 25 / 11 / 1358

محضر مبارك حضرت آيت الله امام خمينى، مدّ ظله العالى، با عرض سلام

در اسفندماه گذشته، سارقى دو دستگاه موتور سيكلت دزديده و آورده بود در كجان براى فروش. سارق را تعقيب و دستگير كرده و موتورها را از او گرفتيم. چون بچه بود و معلوم شد گول ديگرى را خورده و سارق اصلى در دست نيست، او را آزاد نموديم كه الساعه در سربازى خدمت مى كند. به وسيله راديو و تلويزيون اصفهان و در مجالس سخنرانى هاى متعدد اعلام كرديم و صاحب يك دستگاه - كه هوندا بود - پيدا شد و به او تحويل داديم، ولى براى موتور دومى - كه گازى و نو هم است - تاكنون كسى پيدا نشده است. تكليف ما چيست؟ باشد يا اجازه مى فرماييد به فروش برسد و وجه آن را هر طورى دستور فرماييد رفتار نماييم؟

بسمه تعالى، اگر مأيوس از پيدا شدن صاحب آن باشيد، از طرف او به فقير صدقه بدهيد.

ص: 384

[سؤال 9676] 5415

بسمه تعالى 20 / 6 / 1367

محضر مبارك رهبر كبير انقلاب و بنيان گذار جمهورى اسلامى ايران، حضرت امام، دام ظله العالى، به عرض مى رساند:

مبالغى پول مجهول المالك و مال الغايب كه از پيدا شدن و مراجعۀ صاحبان آن ها يأس حاصل شده، در اختيار دادگاه و دادسراى انقلاب اسلامى مشهد و تربت جام مى باشد. چنانچه حضرت مستطاب عالى اجازه بفرماييد، با توجه به درخواست و استمداد رياست محترم بيمارستان قلب شهيد رجايى، مبلغى از وجوه مورد اشاره و يا از جرايم مأخوذه از قاچاقچيان مواد مخدر، در اختيار هيأت امناى بيمارستان قرار داده شود تا در جهت بهبود وضع بيمارستان مصرف شود؟

بسمه تعالى، در مورد اموال مجهول المالك مى توانيد همه را در اختيار ايشان قرار دهيد، و در مورد اموالى كه صاحبان آن غايب هستند نيز چنانچه از پيداشدن صاحبان آن و همچنين ورثۀ آن ها مأيوس هستيد و وارثى براى آن ها نمى شناسيد، مى توانيد به مصرف مزبور برسانيد. ان شاء الله موفق باشيد.

[سؤال 9677] 5416

بسمه تعالى 2 / 9 / 1360

محضر مبارك حضرت امام خمينى، رهبر انقلاب و بنيان گذار جمهورى اسلامى ايران، مدّ ظله العالى، با درود و سلام بى كران به حضور آن بزرگ رهبر و نايب به حقّ امام زمان (عجّل الله تعالی فرجه الشّریف)، با كمال احترام به حضور شما، مسأله اى براى ما جوانان خدمتگزار به اسلام و قرآن پيش آمد و چون از لحاظ شرعى نمى توانستيم خودسرانه عمل نماييم، بر آن شديم تا از محضر حضرت عالى كسب فيض و كسب تكليف نموده، تا بتوانيم قدم هاى مؤثرترى در راه برقرارى نظام عدل و داد جمهورى اسلامى در سراسر گيتى

ص: 385

برداريم. آنچه مورد نظر مى باشد اين است كه ما در يكى از خوابگاه هاى دانشگاه تهران ساكن مى باشيم و در هر كدام از اتاق هاى اين خوابگاه (داخل كمدها) مقدارى وسايل، از قبيل پوشاك، ظروف، لوازم التحرير و غيره مى باشد كه اين وسايل، از دانشجويان غير مذهبى از قبيل فداييان اقليت، توده اى، منافقين و... مى باشد كه بعد از پيروزى انقلاب و تعطيلى دانشگاه ها به جا گذاشته شده و يك سرى فرار كرده و از بقيه، اطلاعى در دست نيست، و تقريباً نزديك به دو سال مى شود كه سراغى از اين وسايل نمى گيرند، و ما چون به كمدها و وسايل اوليۀ زندگى احتياج داريم، لذا تمنّا مى شود تكليف اين مسأله و اين جور وسايل را براى ما روشن نموده تا چنانچه اجازۀ تصاحب و يا استفادۀ موقت آن ها را از نظر شرعى داشته باشيم، از آن ها بهره گيرى نماييم.

بسمه تعالى، اگر يقين داريد صاحبان اشيا از آن اعراض نمودند، مى توانيد تصاحب و تصرف كنيد. در غير اين صورت، اگر صاحب آن معلوم نيست و از پيداكردن او مأيوسيد، از طرف او به فقير صدقه دهيد.

[سؤال 9678] 717

2. ما حكم المال المجهول المالك وكيف نفرّقه ونميّزه عن اللقطة؟

بسمه تعالى، التمييز والحكم مذكور في الرسالة العملية.

[سؤال 9679] 5417

بسمه تعالى 28 / 10 / 1361

دفتر محترم امام خمينى، مدّ ظله العالى، بدين وسيله به اطلاع دفتر امام خمينى مى رساند:

در شركت ارج اكثراً اشياى پيدا شده، به دفتر انجمن اسلامى تحويل داده مى شود و انجمن اسلامى نيز جهت آگاه نمودن صاحبان اشيا، از طريق بلندگو يا از طريق آگهى مسأله را اعلام مى نمايد؛ ولى صاحبان اين اشيا پيدا نشده و اشياى مربوطه همچنان در

ص: 386

اختيار انجمن اسلامى مى باشد. آيا انجمن اسلامى مى تواند اشيا را فروخته و به همراه پول هاى پيدا شدۀ ديگر به حساب 222 (شهيد رجايى) واريز نمايد يا به مستمندان داده و يا صرف امور تبليغات اسلامى نمايد؟ والسلام

بسمه تعالى، مصرف مجهول المالك، فقرا هستند و مى توانيد با يأس از پيدا شدن صاحب آن ها، به فقرا از طرف صاحبان صدقه دهيد.

[سؤال 9680] 5418

بسمه تعالى 13 / 8 / 1361

دفتر رهبر انقلاب اسلامى ايران، حضرت آيت الله العظمى، امام روح الله الموسوى خمينى، احتراماً؛ به استحضار مى رساند:

شركت سهامى خاص خدمات اتومبيل سلپيك ايران، كه وابسته به كارخانجات صنعتى ايران ناسيونال و زير پوشش سازمان گسترش و نوسازى صنايع ايران قرار دارد، در كيلومتر هفت جادۀ مخصوص كرج واقع مى باشد و خدمات پس از فروش محصولات كارخانجات صنعتى ايران ناسيونال را انجام مى دهد. از تاريخ 29/ 3/ 1359 فعاليت خود را آغاز نموده و از بدو شروع به كار، زمينى موات و مجهول المالك به مساحت تقريبى 1200 متر، جنب تعميرگاه قرار دارد، كه به صورت خرابه اى بيش نبود. اين شركت با هزينۀ خود، زمين مزبور را صاف نموده و از آن براى پارك نمودن اتاق هاى ضايعاتى استفاده مى نمايد. با وضع موجود در مملكت، از لحاظ بمب گذارى به دست گروه منافقين و از خدا بى خبران كافر صفت، و ديگر مسائل ايمنى و همچنين به خاطر سرقت از لوازم اتاق هاى مشتريان، بودن چنين زمينى به همين صورت، در مجاورت اين تعميرگاه به هيچ وجه صلاح نمى باشد. با توجه به مطالب گفته شده، اين شركت حاضر است ديوارى به اطراف زمين فوق الذكر با هزينۀ خود، براى جلوگيرى از هرگونه ناامنى كشيده، تا بتواند از آن به صورت انبار استفاده نمايد. لازم به يادآورى است، هيأت مديرۀ اين شركت، شرعاً و عرفاً خود را در مقابل مالك زمين - در

ص: 387

صورتى كه روزى مشخص گرديد و ادعايى از لحاظ مالى و يا حتى اجارۀ زمين نمايد - مسئول دانسته، حاضر است ضمن تخليۀ فورى زمين فوق الذكر، جبران هرگونه ادعاى مالك آن را بنمايد. استدعا دارد كتباً نظر خود را در اين مورد اعلام نماييد.

بسمه تعالى، با فرض اين كه زمين مجهول المالك است، مى توانند آن را از حاكم شرع به قيمت عادلۀ روز خريدارى كنند و پولش را از طرف مالك، به فقير صدقه دهند.

[سؤال 9681] 5419

بسمه تعالى 15 / 9 / 1361

جماران، دفتر امام خمينى

1. در اوايل پيروزى انقلاب، يك سازمانى به نام واحد زراعى كه در فيروزآباد تشكيل شده بود، به تصرف امت حزب الله درآمد و مبلغ يك صد و پنجاه هزار تومان وجه نقد، تعدادى فرش و وسايل ديگر ضبط گرديد. آيا اجازه مى فرماييد كه آن ها را به مصرف پادگان آموزشى بسيج - كه آمادۀ رفتن به جبهه مى باشد - در آورد؟

بسمه تعالى، اگر مالك شرعى دارد، بايد به او داده شود؛ و اگر او را نمى شناسند، با يأس از پيدا شدن او آن را از طرف صاحبش صدقه دهند؛ و چنانچه مالك شرعى ندارد، امر آن با حاكم شرع است.

2. مبالغى كه امت حزب الله به عنوان كمك به جبهه، به كميتۀ امداد امام خمينى مى دهند، آيا جايز است مبلغى از آن را به مصرف پادگان هاى آموزشى بسيج - كه آماده رفتن به جبهه مى باشند - درآورد؟

بسمه تعالى، بايد در همان راهى صرف كنند كه مردم براى آن پول داده اند.

[سؤال 9682] 5429

5. حال كه مى فرماييد بهرۀ پول، ربا و حرام است، اگر از بانك گرفتم مى توانم به حساب دولت واريز نمايم؟

بسمه تعالى، در صورت يأس از مالك واقعى از طرف او به فقرا صدقه دهيد.

ص: 388

[سؤال 9683] 2309

2. بنابر آنچه در تحرير آمده است «در مال مجهول المالك على الاحوط اجازه از حاكم شرع مى خواهد» خواهش دارم اجازۀ پرداخت مال مجهول المالك به فقير بدهيد؟

بسمه تعالى، شما مجازيد اگر مال مجهول المالكى داريد به فقير صدقه دهيد.

[سؤال 9684] 7002

8. شخصى در فرودگاه كار مى كند و احياناً از مسافرين، مالى آن جا مى ماند؛ طبق قانون اين اموال در مدت معيّنه - مثلاً چند ماه - اگر مالك نيامد، قانون خاصى دارد؛ آيا اين شخص كه مسئول اين چنين امور مى باشد، طبق موازين شرعيه تا مدت يك سال اعلام بكند يا به همان قانون عمل بنمايد؟ و ممكن است در صورت عدم عمل به قانون مجازات يا سؤال از او شود.

بسمه تعالى، موقوف بر اجازۀ حاكم شرع است.

[سؤال 9685] 1404

3. پول هايى كه بدون نشانه پيدا مى شود - و يا به طور كلى صدقات - را مى شود به حساب 100 امام واريز كرد يا نه؟

بسمه تعالى، بنا بر احتياط، از طرف صاحبش به فقير صدقه دهند.

[سؤال 9686] 4082

2. خانمى در بيمارستانى كار مى كند و در آن جا دو سكه طلاى پهلوى ملعون پيدا كرده كه دو سه ماه است كه ابلاغ كرده و صاحب آن پيدا نشده و شخصى است كه اقدام به ازدواج كرده كه تمام مخارج ازدواج قرض بوده هم اكنون بيست هزار تومان بدهكار مى باشد آيا اين خانم مى تواند اين سكه ها را به اين شخص جهت كمك به قرض هايش بدهد يا خير يا اين كه اين سكه ها را فروخته و پولش را بدهد و بعد آن

ص: 389

شخص پولش را بعد از آن كه كارهايش سر و سامان گرفت به آن خانم بدهد تا آن را به حاكم شرع بدهد و تكليفش را معين كند؟

بسمه تعالى، اگر از پيدا شدن صاحب سكه ها مأيوس باشند و طرف، فقير باشد مجازند سكه ها را از طرف صاحبش به او صدقه دهند.

[سؤال 9687] 5056

7. شخص فقير چيزى پيدا كند اگر صاحب آن پيدا نشد مى تواند به عنوان رد مظالم خودش تصرف كند؟ شما بيان فرماييد.

بسمه تعالى، اگر حاكم شرع به او تصدّق كند جايز است و گر نه بايد به ديگرى صدقه بدهد.

[سؤال 9688] 127

5. شخصى چند سال پيش يك النگوى طلا پيدا كرده و آن را حدود 300 تومان فروخته است. آيا آن پول حرام است؟ در صورت حرام بودن آن، تكليف اين شخص - كه پول حرام با مال حلالش مخلوط شده - چيست؟

بسمه تعالى، اگر بعد از جار زدن تا يك سال براى خودش برداشته، اشكال ندارد؛ در غير اين صورت، قيمت فعلى آن را براى صاحبش بايد به فقرا صدقه بدهد.

[سؤال 9689] 4031

4. همسرم در دورۀ طاغوت در محيط دانشگاه يك زنجير طلا پيدا كرده بود و به ديوارها اعلام كرده بود ولى كسى پيدا نشد، اكنون با آن زنجير چه بايد بكند؟ آيا مى تواند براى خودش بردارد؟

بسمه تعالى، چنانچه از پيدا شدن صاحبش مأيوس باشد، مى تواند براى خودش بردارد؛ با اين نيت كه هرگاه صاحبش پيدا شد به او برگرداند و مى تواند از طرف صاحبش به فقرا صدقه بدهد.

ص: 390

[سؤال 9690] 5420

بسمه تعالى 20 / 3 / 1361

دفتر امام خمينى، دام ظله العالى، احتراماً؛ بدين وسيله مستدعى است نظر و فتواى امام امت را پيرامون مسأله و مشكل شرعى زير اعلام فرماييد.

برادرى در تابستان 1359 در مراسم نماز جمعه يك حلقه انگشترى طلاى سفيد زنانه داراى نگين هاى ريز برليان يافته و آن را در اختيار مى گيرد. پس از آن كه اين متاع توسط پنج نفر دست به دست مى شود. توسط آخرين نفر به مبلغ سه هزار تومان فروخته شد كه از اين وجه مبلغ يكهزار و پانصد تومان به عنوان رفع ديْن به عنوان حق صاحب انگشتر به مستحقى داده شد تا حدى رفع تكليف نمايد. (لازم به تذكر است فرد اول كه اين انگشتر را يافته بود آن را به فرد دوم داده تا به ستاد نماز جمعه داده و صاحب آن مشخص شود. نفر دوم كه در آن زمان در وضعيتى قرار گرفته بود كه نياز مبرمى به پول داشته و غفلتاً با واسطه اى كه بيان شد اقدام به فروش آن مى شود، و خريدار نيز در حال حاضر مجهول است) لذا باتوجه به اين كه فرد مزبور (نفر دوم) در جبهه نبرد حق عليه باطل به درجه رفيع شهادت نائل آمده و اين تكليف به عهده خانواده و اطرافيان قرار گرفت كه ملزم به اين شديم كه از محضر مبارك امام استفتا نموده و وضع اين دين مشخص شود. ضمناً لازم به يادآورى است كه شهيد اواخر قبل از شهادتش مبلغ دو هزار تومان از يكى از نزديكانش به عنوان قرض ضرورى دريافت نمود با اين عنوان كه جهت امرى واجب لازم دارد كه باتوجه به نزديكى و قرابت اين فرد با شهيد (خواهر شهيد) تصور مى رود اين مبلغ را نامبرده براى جبران بدهى و رفع و پرداخت ديون خود گرفته است. و همچنين در وصيت نامه خود ذكرى از اين امر به ميان نياورده.

با اين تفاصيل از محضر مبارك امام استمداد نموده خواهان روشن شدن اين امر مى باشيم. مقتضى است اعانتى فرموده پاسخ لازم در اسرع وقت داده شود تا تكليف

ص: 391

اين امر كه (حق الناس) نيز هست معيّن گردد.

والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، اگر شهيد مال ندارد تكليف متوجه كسى نيست و درصورت وجود مال براى شهيد هر مقدار قيمت انگشتر به عنوان صدقه از جانب صاحب واقعى آن ادا نشده بايد از مال شهيد ادا شود.

[سؤال 9691] 2894

5. اگر شخصى مال يا شى ء گم شده اى را پيدا كرد، مى تواند صرف جبهه كند؟

بسمه تعالى، گم شده بايد به صاحبش برگردانده شود و اگر از پيداكردن او مأيوس است از طرف او به فقرا صدقه بدهد.

[سؤال 9692] 5421

بسمه تعالى

قم، دفتر امام خمينى

به خدمت ذى سعادت يگانه مرجع تقليد عالم تشيع و رهبر آگاه و عزيزمان، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دام عزه مشرف باد.

الهى از جميع آفات محفوظ و از تمام نعم الهى محظوظ بوده باشيد. حضرت آيت الله العظمى! قريب به 6 ماه قبل در مسير سدّ كرج گردن بند طلايى پيدا كرديم و مدتى نزد ما مى باشد و از پيدا شدن صاحبش مأيوسيم. آن را به قيمت روز رسانديم، مبلغ 15000 ريال، يك هزار و پانصد تومان مى باشد. مقرر فرماييد كه اصل گردن بند را به حضورتان تقديم دارم يا اجازه فروش مى فرماييد تا وجه آن به فقير متدين داده شود و يا اين كه اصل گردن بند به شخص فقير داده شود؟

بسمه تعالى، با فرض يأس از مالك آن، مجازيد اصل گردن بند را از طرف صاحبش به فقير صدقه بدهيد.

ص: 392

[سؤال 9693] 5495

2. در محوطۀ سالن ها يا كلاس ها مداد، خودكار و مداد تراش پيدا مى شود و در جايى نگهدارى مى شود. ولى دانش آموزان از بردن آن ها امتناع مى نمايند. آيا كارمندان

مدرسه مى توانند از آن ها به نفع مدرسه يا شخصى، استفاده نمايند.

بسمه تعالى، بايد از صاحبان اشياى گمشده جست وجو كرد و با گذشت يك سال، يا حصول يأس از پيدا شدن آن ها، به فقير صدقه دهند.

[سؤال 9694] 5422

بسمه تعالى

با آرزوى موفقيت براى شما برادران

يك سؤال از شما دارم. سؤال اين است كه من در عمليات والفجر يك، در بيابان جبهۀ شرهانى، در كنار يك تپۀ ماهور، يك عدد اسكناس پانصد تومانى پيدا كردم و آن را برداشتم. آيا مى توانم آن را براى خود خرج كنم يا بايد آن را به جاى ديگر بدهم؟ اين را هم بگويم كه چند متر آن طرف، تعدادى جسد مزدوران عراقى و بدن مطهر شهيدان وجود داشت. لطفاً مرا راهنمايى كنيد. والسلام

بسمه تعالى، احتياط آن است كه مبلغ مذكور را از طرف صاحبش به فقير صدقه دهيد.

[سؤال 9695] 5423

بسمه تعالى

محضر مبارك رهبر انقلاب اسلامى ايران حضرت امام خمينى مدّ ظله العالى

پيروزى مبارزان اسلام را بر كفر، به مهدى موعود (عجّل الله تعالی فرجه الشّریف) و آن رهبر، تبريك و تهنيت عرض مى نمايم و از خداى تبارك و تعالى براى آن رهبر عظيم الشأن، عمر طولانى مسئلت مى نمايم.

رهبر عزيز! اين جانب در شهرستان اردبيل مقيم هستم، و فعلاً طورى شده كه طبق

ص: 393

فرمايشات ايشان مكلفم مانند ساير برادران به جبهه هاى جنگ بشتابم؛ اما دو سال قبل به يك مشكلى دچار گشته ام و لذا از ايشان راه چاره را - كتبى - خواهانم. بنده چون در آن موقع نادان بودم، مقدارى پول در موقع راه رفتن پيدا كرده بودم، ولى افسوس كه شيطان جلوى من را گرفته بود و ديگر نه بين خانوادۀ خويش بيان كردم و نه در جاى ديگر، و حالا افسوس مى خورم كه چرا آن موقع آن را بيان نكرده ام، و در ضمن، جاده هم عمومى نبود. جواب نامه را براى فدوى ارسال داريد.

بسمه تعالى، اگر صاحب پول را مى شناسيد، بايد او را راضى كنيد و اگر نمى شناسيد، با تمكن، از طرف او به فقير صدقه دهيد و در هر صورت، مانع از رفتن به جبهه نيست.

[سؤال 9696] 5424

بسمه تعالى

محضر مبارك زعيم عالى قدر، رهبر انقلاب، حضرت امام خمينى، مدّ ظله العالى

به عرض عالى مى رسانم: گاهى اشياى مسافرين در داخل اتومبيل جا مى ماند و پيدا كردن صاحبان آن مشكل است، مخصوصاً مسافرين بين شهرستان ها. تكليف رانندگان دربارۀ اين اشيا كه جا مانده چيست؟

بسمه تعالى، بايد اعلان نمايند تا صاحبش را پيدا كنند و اگر از پيدا شدن صاحبش مأيوس هستند، از طرف او به فقرا صدقه بدهند.

[سؤال 9697] 5425

بسمه تعالى 3 / 8 / 1362

ساحت مقدّس دفتر امام خمينى، مدّ ظله العالى

احتراماً به استحضار مى رساند: مقدارى طلاآلات و ساعت متعلق به متكدّيانى كه سال هاى قبل از انقلاب در كانون كارآموزى كرج نگهدارى مى شده اند و به تدريج فوت نموده و يا متوارى شده اند، به جا مانده و تلاش براى پيدا كردن صاحبان آن ها نيز

ص: 394

به جايى نرسيده و هم اكنون اين وسايل به صورت بلاصاحب و بلاتكليف در اين منطقه نگهدارى مى شود، لذا استدعا دارد به منظور تعيين تكليف و روشن نمودن نحوۀ استفاده از آن ها، فتواى رهبر كبير انقلاب و مرجع عالى قدر امام خمينى را به اين منطقه اعلام فرمايند. با دعا براى طول عمر امام و پيروزى رزمندگان اسلام

بسمه تعالى، چنانچه طبق موازين شرعى تعريف شده و صاحبان آن پيدا نشده و يا از پيدا شدنشان مأيوس هستيد، مى توانيد از طرف صاحبان آن صدقه بدهيد.

[سؤال 9698] 2167

4. شيئى را كه شخصى پيدا كرده (قلم ماژيك) احتمال دارد اين گفتۀ او صادق يا كاذب باشد، آيا مى توان اين شى ء را از او گرفت؟ در ضمن اين خانم، دانش آموز است و اولياى مدرسه قصد استفاده از آن را دارند؛ آيا جايز است؟

بسمه تعالى، نمى توانند از او بگيرند و او با يأس از شناسايى صاحبش، از طرف او به فقير صدقه دهد.

[سؤال 9699] 5426

بسمه تعالى

دفتر حضرت امام خمينى، با عرض سلام

اين جانب كه اهل يكى از شهرهاى مازندران هستم، در حدود دو يا سه سال پيش، از جادۀ تهران - مشهد پياده به روستا مى رفتم. در حالى كه باران كم كم مى آمد در طول جاده در كنار جاده يك كيف پول كه حدود 2000 الى 2500 تومان پول داشت، پيدا كردم. اين مبلغ را به پدرم دادم و او بنا به عدم آگاهى يا اصول ديگر گرفت و خرج كرد و تلويزيون خريد و نزديك دو الى سه سال است كه از اين تلويزيون استفاده مى شود. ضمناً در كيف پول بنا به مدركى كه احتمالاً كارت گواهينامۀ موتور بود، نشان مى داد كه صاحب پول اهل مشهد است. از شهر ما هم تا مشهد 450 كيلومتر

ص: 395

است. لطفاً تكليف شرعى را معين نماييد. والسلام

بسمه تعالى، بايد براى پيدا كردن صاحب كيف و پول، تا يك سال اعلام نماييد. اگر صاحبش پيدا شد رضايت او را جلب نماييد و اگر پيدا نشد، مال او را از طرف او به فقرا صدقه بدهيد.

[سؤال 9700] 654

3. اشيايى كه از كوچه و خيابان پيدا مى كنيم، آيا مى توانيم آن ها را براى استفاده خود برداريم يا خير؟ (البته اشياى كم قيمت؛ مثل ميخ و...).

بسمه تعالى، احكام مربوط به چيزى كه انسان پيدا مى كند، در رساله ذكر شده است.

[سؤال 9701] 5429

9. شخصى جاهل به مسائل شرعى بوده؛ ساعتى مچى پيدا كرده و 4 سال است كه از اين جريان مى گذرد و به دستش بسته و نماز هم خوانده. حالا اين ساعت را چه كند؟ آيا خودش مى تواند ساعت را بردارد يا خير؟

بسمه تعالى، بايد تا يك سال براى پيدا شدن صاحبش تعريف نمايد؛ اگر از صاحب واقعى مأيوس است، از طرف او به فقرا صدقه بدهد.

[سؤال 9702] 5427

بسمه تعالى 27 / 9 / 1361

با سلام و درود گرم به امام امت و آرزوى طول عمر تا انقلاب حضرت مهدى (عجّل الله تعالی فرجه الشّریف) براى ايشان، خواهشمند است كه مرا در حل مشكل شرعى اى كه برايم پيش آمده است راهنمايى فرماييد.

مطلب به اين ترتيب است كه سه - چهار سال پيش، در دوران دبيرستانم موقعى كه شب با دوچرخه به خانه بازمى گشتم، در مسير راهم در خيابان چون هوا تاريك بود، در زير دوچرخه ام شيئى براق و روشن توجهم را جلب كرد؛ پس از چند متر دور شدن

ص: 396

از آن، دوباره برگشته و ساعتى زنانه به چشمم خورد كه در آن موقع حدود سيصد تا سيصدوپنجاه تومان ارزش داشت؛ آن را به خانه آوردم و شستم و تميز نموده و به يكى از نزديكانم هديه نمودم و حالا به اشتباه خود كه ناشى از نادانى جوانى بوده است پى برده ام؛ و از طرفى احتمال دارد نتوانم ساعت را از كسى كه به او هديه داده ام پس بگيرم؛ لذا خواهش مى كنم راه شرعى حل اين مسأله را برايم بنويسيد. با تشكر فراوان و سلام و درود مجدد به امام امت

بسمه تعالى، لازم است تا يك سال اعلام نماييد تا شايد مالك ساعت پيدا شود؛ و اگر از پيدا شدن مالك مأيوس هستيد، بايد ساعت را از طرف مالك آن به فقير صدقه بدهيد؛ و چنانچه پس گرفتن عين ساعت ممكن نباشد، قيمت فعلى آن را بايد به مالك يا به فقير بدهيد.

[سؤال 9703] 5428

بسمه تعالى

حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دام بقاؤه

1. تعريف لقطه در رساله نوشته شده؛ آيا اعلان و تعريف به نوشتن در روزنامه و يا زدن اعلاميه به ديوار حاصل مى شود؟ و اگر از اول، از پيدا كردن صاحبش مأيوس باشد چه كند؟

بسمه تعالى، تعريف بايد طورى باشد كه اغلب مردم بفهمند اگر شهر كوچك باشد؛ و در شهرهاى بزرگ اهالى محل بفهمند؛ و در فرض يأس از پيدا شدن صاحبش تعريف لازم نيست.

2. اگر بعد از غسل شك كند مانعى كه از رسيدن آب هست، در وقت غسل بوده يا بعد پيدا شده، غسل او چگونه است؟

بسمه تعالى، غسل محكوم به صحت است.

3. اگر انسان براى تبليغ به سپاه يا شهربانى يا ارگان ديگر دولتى برود، استفاده از وسايل معمولۀ آنان - مثل حمام و دست شويى و غذا - شرعاً مجاز است يا نه؟

ص: 397

بسمه تعالى، اگر خلاف مقررات ارگان نباشد مانع ندارد.

4. گرفتن پول يا مالى از نابالغ به عنوان كرايه ماشين يا جهت ديگر، با رضايت بچه، در صورتى كه معلوم نباشد از كجا آورده، چطور است؟

بسمه تعالى، اگر احراز اجازۀ ولى شرعى او بشود - ولو به شاهد حال - جايز است.

[سؤال 9704] 5159

3. اعلان و تعريف لقطه به نوشتن كاغذى و چسباندن به ديوار حاصل مى شود يا نه؟

بسمه تعالى، ميزان، صدق عرفى تعريف و اعلان است.

[سؤال 9705] 5429

بسمه تعالى 5 / 5 / 1361

دفتر امام خمينى، دام ظله العالى

پس از ابلاغ تحيت و سلام، لطفاً بفرماييد:

1. شخصى از كنار خيابان، تعدادى كوپن بنزين پيدا كرده است. اگر بخواهد تا يك سال اعلام كند، وقت آن مى گذرد و باطل مى شود. آيا حضرت عالى اجازه مى دهيد كه از كوپن ها به استفادۀ بيت المال تمام شود؟ يعنى داخل ماشين دولتى ريخته شود و كار شخصى انجام نشود؟

بسمه تعالى، بايد به مسئولين مربوطه تحويل دهد.

2. من شخصى سپاهى هستم و در درگيرى كه خانۀ تيمى مى گرفتيم، با عده اى از برادران داخل خانه شده ام؛ ولى عده اى از برادران پاسدار به خيال اين كه من منافق هستم، دنبال من كرده و من سايه اى ديدم و اسلحه كشيدم و يك پيرزن ارمنى كشته شد، ولى من قصد كشتن او را نداشته ام. تكليف من چيست؟

بسمه تعالى، ديۀ زن ارمنى كشته شده را كه چهارصد درهم باشد، بايد به ولى او بپردازد.

3. شخصى ازدواج كرده و برايش هديه و چشم روشنى آورده اند؛ مثلاً يك دست ظرف چينى و يك دست ظرف استيل؛ و مورد احتياج من نشده است و كنار گذاشته ام و چند سال گذشته، آيا خمس تعلق مى گيرد يا نه؟

ص: 398

بسمه تعالى، خمس ندارد.

4. صبح از منزل كه خارج شدم به قصد محل كار از محل كارم قصد كردم به شهر مذهبى قم بروم. رفتم و وقت برگشتن آمدم محل كارم. آيا نماز را بايد شكسته بخوانم چون از اول از منزل قصد قم رفتن نداشتم. و اين قصد در محل كارم پيدا شد؟

بسمه تعالى، اگر مقدار مسافت شرعى با قصد طى شده حكم سفر مترتب بوده است.

5. حال كه مى فرماييد بهرۀ پول ربا و حرام است اگر از بانك گرفتم مى توانم به حساب دولت واريز نمايم؟

بسمه تعالى، در صورت يأس از مالك واقعى از طرف او به فقرا صدقه دهيد.

6. آيا دور زدن كه به مقدار 5/22 يا بيشتر از 45 كيلومتر شود مثل گشت زدن كه بيشتر حالت دور زدن است آيا باز هم مسافر است يا نه و گاه بعد از پايان گشت كه حساب مى كند مى بيند كه 60 كيلومتر راه رفته، يعنى تقريباً دور زده است.

بسمه تعالى، مسافت دورى اگر به مقدار مسافت باشد حكم سفر شرعى دارد كه نماز در آن شكسته و روزه صحيح نيست.

7. سر سال من رسيد كه 5 هزار تومان منفعت سال دارم كه بايد خمس آن را بدهم ولى 5 هزار تومان يا بيشتر و كمتر بدهكارى دارم، تكليف من چيست؟

بسمه تعالى، بدهى اگر بابت مؤونه باشد از درآمد كسر مى شود.

8. زكات فطريه را مى توان كمك ساختمان يا تعمير مسجد يا حسينيه يا مدرسه يا به حساب دولت

ريخت؟

بسمه تعالى، صرف در تعمير لازم ساختمان مسجد مانع ندارد.

9. شخصى جاهل به مسائل شرعى بوده؛ ساعتى مچى پيدا كرده و 4 سال است كه از اين جريان مى گذرد و به دستش بسته و نماز هم خوانده. حالا اين ساعت را چه كند؟ آيا خودش مى تواند ساعت را بردارد يا خير؟

بسمه تعالى، بايد تا يك سال براى پيدا شدن صاحبش تعريف نمايد؛ اگر از صاحب واقعى مأيوس است، از طرف او به فقرا صدقه بدهد.

10. حضرت عالى مى فرماييد طلاى سفيد و يا پلاتين اشكالى ندارد؛ ولى از طلاسازان كه سؤال شده مى گويند طلاى سفيد همان طلاى زرد است كه با پلاتين مخلوط نموده اند و اصلاً پلاتين، فلز جداگانه اى است. حكم چيست؟

ص: 399

بسمه تعالى، براى مردان طلاى سفيد اشكال ندارد مگر آن كه همان طلاى زرد باشد و با مخلوط كردن تغيير رنگ داده باشد.

11. شخصى از زادگاه خود كه وطنش بوده آمده تهران و هنوز علاقه دارد و ماهى يك بار يا دو بار مى رود به وطنش. پدر و مادرش آن جا ملك و خانه و زراعت دارند. آيا اعراض از وطن است يا نه؟ و آيا مى تواند تهران را وطن دوم خود قرار دهد يا نه؟

بسمه تعالى، مى تواند تهران را براى خود وطن قرار دهد و چنانچه بنا دارد در سال، مدتى هم در وطن اصلى زندگى كند، آن جا به حكم وطن باقى است.

[سؤال 9706] 5430

بسمه تعالى

پس از عرض سلام، سلامتى امام امت و پيروزى رزمندگان اسلام را از خداى بزرگ خواهانم.

عارضم به حضور مبارك شما برادران عزيز كه در حدود 3 الى 4 سال پيش يك آقايى از روستاهاى اطراف دزفول، حدود سه كيلوگرم پشم آورده بود براى بافتن يك لباس عربى؛ اما متأسفانه از آن موقع تا كنون هيچ اطلاعى از ايشان در دست نداريم و نمى دانيم كجا است ولى احتمال شهادت يا اسير شدن ايشان نيز هست؛ خلاصه ما هم در اين مدت مرتب پشم ها را آفتابى كرديم كه خراب نشود، ولى متأسفانه خراب مى شود و با اجازه از روحانى محل، تصميم به درست كردن اين ها (بافتن) نموديم؛ و اين ها را پهلوى كارشناس برديم و قيمتى حدود 150 تومان گذاشت و ما هم مشغول بافتن (درست كردن) شديم و بعد از اتمام، حدود 1000 تومان فروخته شد. حال 500 تومان از اين پول ها بين صاحب مغازه و شاگرد تقسيم شده. حال سؤال ما اين است كه:

1. آيا بايد مبلغ 150 تومان يا 500 تومان را به نيت آن آقا در راه خدا بدهيم؟ يعنى منظورم اين است كه آيا بايد همان قيمت پشم ها را بدهم يا بقيۀ پول هاى 1000 تومان را؟

ص: 400

2. آيا مى شود اين پول ها را به جبهه، يا حساب 100 امام، يا صندوق شهيدان گمنام بدهيم؟ خيلى ممنون ان شاء الله حتماً جواب بدهى. در ضمن ما هم نمى دانيم كه سيد يا عام مى باشند. اجركم على الله من الله التوفيق

بسمه تعالى، چنانچه بدون دستور مالك پشم يا ولى شرعى او پشم را تبديل به لباس كرده ايد، با يأس از پيدا شدن صاحبش بايد پول لباس را به حاكم شرع بدهيد.

[سؤال 9707] 2820

2. كفش ها و نعلين هايى كه پاى جمرات جمع مى شود و به حسب ظاهر صاحبان آن اعراض كرده اند تصرف در آن را جايز مى دانيد يا خير؟

بسمه تعالى، در فرض اعراض تصرف مانع ندارد.

[سؤال 9708] 1486

8. إذا اشتبه الحذاء بحذاءٍ آخر في اجتماع الناس، فهل يجوز أخذ الحذاء البديل؟

بسم الله تعالى، لا يجوز إلاّ مع العلم برضاء المالك، أو العلم بأنّ مالك الحذاء الباقي هو الذي أخذ تلك الحذاء.

ص: 401

ص: 402

نكاح (ازدواج)

اشاره

ص: 403

ص: 404

احكام ازدواج

[سؤال 9709] 5431

بسمه تعالى 23 / 4 / 1361

1. در ماه رجب امسال آيت الله العظمى شيرازى بين من و همسرم عقد نكاح جارى نمودند و تصديق نامۀ نكاح از نزد ايشان گرفتم و در همان ماه عروسى كردم. در ماه مبارك، من و همسرم به محضر رفتيم و درخواست قبالۀ رسمى نموديم. در جواب به ما گفتند: تا گواهى نامۀ آزمايش خون و بول نياوريد، به شما گواهى رسمى نخواهيم داد. اگر شرعاً اين درخواست محضر درست و صحيح است، پس معلوم مى شود يكى از شروط ازدواج و صحيح بودن آن عقد نكاح، داشتن گواهى نامۀ آزمايش خون و بول مى باشد. خواهشمند است مورد را تشريح فرماييد.

ضمناً آيا داشتن تصديق نامۀ آزمايش خون و بول براى ازدواج، يكى از شروط عقد نكاح شرعى مى باشد يا خير؟

بسمه تعالى، شرط نيست، ولى مقررات بايد مراعات شود.

2. من يك شخص كاسبى هستم ودر بازار مغازه دارم. منزلم در شميرانات تهران مى باشد؛ براى رسيدن به محل كارم مى بايست مسافت 22 كيلومتر را در شهر طى كنم. آيا روزه و نماز بنده كامل است يا خير؟

بسمه تعالى، اگر محلى كه منزل شما در آن است وطن شما است، در فرض سؤال، نماز تمام و روزه صحيح است.

ص: 405

لزوم ازدواج و ترغيب به آن و احكام آن

[سؤال 9710] 5432

بسمه تعالى 6 / 3 / 1361

پس از عرض سلام به حضور رهبر كبير انقلاب، سلامتى اين پدر گرامى را از خداى متعال خواهانم. اميدوارم كه شما كاركنان دفتر امام و خدمتگزاران به اسلام، در راه خدا پيروز و سلامت باشيد. اى پدر گرامى! در زندگى اشكالاتى پيش مى آيد، كه هرچند مرتبه از شما پاسخ گويى خواهانم در اين نامه هم اشكالاتى برايم پيش آمده كه از شما رهبر عزيز و ارجمند تقاضاى راهنمايى را دارم.

1. مدتى است در فكر هستم كه از اين دو راه، كدام را انتخاب كنم. محصل هستم و به اميد خدا، امسال ديپلم مى گيرم و مى خواهم بعد از ديپلم، براى شغل شريف معلمى درسم را ادامه دهم و به ملت شريفى چون ايران، خدمت كنم. از طرفى هم چون در جوانى انسان خطاكار است و نفس خود را در بعضى مواقع پيروى مى كند، خواستم براى دورى از گناهان دوره جوانى، ازدواج كنم، چون انسان خطا مى كند، ولى بايد جلو خود را بگيرد. از محضر مبارك خواستارم كه بگوييد كدامين راه درست است و در راه خداست؟ از اين لحاظ اين دو راه برايم پيش آمده كه گناهانى از قبيل نگاه كردن و غلبه كردن نفس، در مواردى برايم پيش آمده و از طرفى دانشكده يا محلى كه براى ادامۀ تحصيل در نظر گرفته ام، اشخاص مجرد را مى پذيرند. از شما خواهشمندم كه مرا راهنمايى كنيد كه سخت به پاسخ گويى نيازمند مى باشم.

بسمه تعالى، اگر بتوانيد خودتان را از گناه حفظ كنيد، مى توانيد ازدواج نكنيد و تحصيل نماييد و در غير اين صورت، ازدواج لازم است.

2. در چه مورد غيبت صحيح است و آيا صحيح است كه پشت سر كسى كه نماز نمى خواند و كسى كه بى حجاب و بر ضد شرع اسلام بيرون مى آيد و يا ضد انقلاب است حرف بزنيم؟ اشكال دارد يا نه؟

بسمه تعالى، غيبت كردن حرام است و در كسى كه آشكارا معصيت مى كند - در خصوص آن معصيت - غيبت او جايز است.

ص: 406

[سؤال 9711] 311

7. كسى كه در زندگى از ازدواج كردن محروم است، اگر بى اختيار يا بر اثر ناراحتى هاى جوانى و يا معتاد شدن به فكركردن زياد، در عالم رؤيا همسر داشته باشد يا زندگى خانوادگى تشكيل دهد، چه حكمى دارد؟ آيا جزء هواهاى نفسانى به شمار مى رود؟

بسمه تعالى، اشكال ندارد.

[سؤال 9712] 5433

بسمه تعالى 20 / 8 / 1360

محضر مبارك نايب الامام، روح الله الموسوى الخمينى، سلام عليكم، ان شاء الله كه حالتان خوب باشد و همچنان استوار و محكم در مقابل باطل ايستاده باشيد.

من جوانى هستم 19 ساله كه مجرد مى باشم و در يكى از ارگان هاى انقلابى مشغول خدمت به اسلام و مسلمين مى باشم و مشكلى بزرگ دارم كه مى خواستم گره گشاى مشكلم باشيد.

من چندين سال است كه عمل استمناء را انجام مى دهم و به خاطر نمى آورم كه چطور شد اين كار را شروع كردم و عاملش چه بود؛ ولى به هر حال شروع شد و شايد عاملش جوّ فسادانگيز آن موقع بود. به هر حال در اول، زياد اين عمل انجام مى گرفت و حالا سه الى چهار روزى يك مرتبه انجام مى گيرد و بعد از آن بسيار پشيمان مى شوم.

اماما! كوچك ترين چيز تحريك كنندۀ جنسى در من اثر مى گذارد و كمتر شده كه بتوانم آن را كنترل بكنم؛ يعنى اراده ام را بر نفس امّاره ام غالب بگردانم. در ضمن وضع خانوادگى و جوّ آن طورى است كه من نمى توانم از آن ها درخواست ترتيب ازدواجم را بكنم و فكر مى كنم خودم هم چنين آمادگى اى نداشته باشم. حال از شما چارۀ اين مشكلم را مى خواستم تا بتوانم در راه خدا همچنان سير صعودى بكنم. وقت عزيزتان را نمى گيرم كه من بسيار گناهكارم و شما مرجع تقليد و ولىّ فقيه من

ص: 407

مى باشيد. ان شاء الله كه مشكلم با يارى شما و كوشش خودم حل شود.

بسمه تعالى، استمناء حرام است و اگر ترك آن ممكن نيست مگر با ازدواج، بايد ازدواج كنيد.

[سؤال 9713] 5621

3. طبق مسأله 2443 توضيح المسائل امام كسى كه به واسطه نداشتن زن به حرام مى افتد واجب است زن بگيرد؛ در صورتى كه اگر مرد از نظر شغلى و مالى قادر به ازدواج نباشد، چنين حكمى صدق مى كند يا خير؟

بسمه تعالى، اگر امكانات ازدواج فراهم نيست، در ترك ازدواج معذور است؛ ولى بايد از ارتكاب حرام به هر نحو شده خوددارى نمايد.

[سؤال 9714] 1335

4. براى مقاومت در برابر به گناه افتادن و از راه حرام جنب شدن كه موجب واجب شدن غسل جنابت مى شود بايد چه كارى كرد؟ البته يك راه آن روزه گرفتن است كه براى معدۀ من بد است، راه هاى ديگر به من پيشنهاد كنيد.

بسمه تعالى، از حرام بايد خوددارى شود و اگر تخلّص از حرام ممكن نيست مگر با ازدواج، لازم است ازدواج نمايد.

[سؤال 9715] 6562

3. مى خواستم از محضر رهبر كبير انقلاب سؤال شود در رسالۀ احكام منصوب به ايشان در مسأله 2443 ذكر شده است كه اگر كسى به واسطۀ نداشتن زن به حرام مى افتد، واجب است زن بگيرد؛ آيا اين واجب به مثابه واجب بودن نماز است؟ و اگر هست، تكليف آن هايى كه امكانات ازدواج از هر جهت (مالى - شغلى - سليقه) و غيره را ندارند تكليف آن ها چه مى شود؟ آيا ترك واجبى كرده اند؟ و يا اين كه افرادى تقريباً توانايى دارند ولى جوّ خانواده و مسائل روز - از جمله سربازى و غيره - مانع است؛

ص: 408

وضع مسأله چطور است؟ با توجه به اين كه اكثريت قريب به اتفاق به حرام مى افتند.

بسمه تعالى، واجب مزبور براى نجات از حرام است و براى كسى است كه تمكّن از ازدواج دارد و در هر صورت بايد از حرام خوددارى كند.

[سؤال 9716] 5434

بسمه تعالى 30 / 4 / 1361

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دام مجده، السلام عليكم ورحمة الله وبركاته، با ابلاغ سلام، و آرزوى سلامتى و طول عمر توأم با عزّت، استفتا مى شود:

قبل از ازدواج با يك پاسدار، بيشتر به شهادتش فكر مى كردم. با اين وصف، هنگامى كه فقط يك روز از عقدمان مى گذشت، در حالى كه عازم مأموريت بود، به من سفارش نمود كه اگر در اين مأموريت به شهادت رسيدم، تو با هر مردى ازدواج نكن، بلكه با مردى مؤمن ازدواج كن. من نيز دعا نمودم كه تا هنگامى كه ازدواج نكرده ايم، به شهادت نرسد و زمانى به شهادت برسد كه از او يادگارى داشته باشم. لذا لطف خدا شامل حالمان شد و در مأموريت پس از ازدواجمان به شهادت رسيد، و من نيز بعد از هشت ماه و نيم پس از شهادت او، داراى دخترى شدم كه نامش را زهرا گذاشتم. و در همان وقت به همسرم قول دادم كه اگر من فرزندى از او داشته باشم، با ديگرى ازدواج نكنم و من نيز از نظر خرج خود و بچه، احتياج به غير ندارم و خودم نيز در سطح شهر فعاليت هايى دارم، كه البته فقط جهت رضاى خدا و استحكام جمهورى اسلامى حركت مى كنم. مشكل من از زمانى شروع شده كه امر حضرت عالى در مورد ازدواج مجدد صادر گرديده است؛ لذا من مانده ام و فتواى شما و قولى كه به همسرم داده ام.

خواهشمند است حقير را از نظر شرعى و موقعيت اسلامى، راهنمايى فرماييد.

بسمه تعالى، اختيار با خودتان است مى توانيد ازدواج نكنيد.

ص: 409

[سؤال 9717] 5435

بسمه تعالى

اگر زن جوانى بعد از فوت يا شهادت همسرش ازدواج نكند، آيا مرتكب گناه شده است؟

بسمه تعالى، گناه نيست؛ ولى بهتر است ازدواج نمايد.

[سؤال 9718] 5436

بسمه تعالى

با سلام به روان پاك شهداى راه اسلام، و با درود بر امام، رهبر كبير انقلاب اسلامى، و اميد مستضعفان و محرومان.

همسر يكى از شهداى طلبه هستم. چهل روز از ازدواجمان مى گذشت كه شوهرم - كه عضو سپاه قم بود - از طريق سپاه به جبهه رفت و شهيد شد. من هم سعادت نصيبم نشد كه فرزند يك شهيد را بپرورانم (بچه ندارم). خانوادۀ شوهرم در شمال، و من با خانوادۀ خودم، در اراك زندگى مى كنم. بعد از يك سال كه از شهادت شوهرم مى گذرد، هنوز روابط گرم ما پابرجا است و علاقۀ شديدى بين من و خانوادۀ شوهرم وجود دارد. (اين توضيحى كه دادم براى اين بود كه شما را تا اندازه اى با موقعيت خود آشنا سازم). بعد از شهادت شوهرم، و حتى زمانى كه ايشان جبهه بودند و براى من يقين حاصل شده بود كه ايشان شهيد مى شوند، تصميم گرفته بودم كه ديگر ازدواج نكنم و الآن هم به چند دليل به اندازۀ يك سرسوزن ميل به ازدواج مجدد ندارم. دليل اولى كه دارم اين است كه من واقعاً خدا را به خاطر شوهرى كه به من داد و خانواده اى كه ايشان دارند، شكر مى كنم. اين خانواده اين قدر به من نيكى كرده اند كه من راضى نيستم ذره اى آن ها را ناراحت كنم، يا روزى روابطم را با اين خانواده قطع كنم. دليل دوم من اين است كه هر كسى وقتى كه وارد زندگى مشترك مى شود، بايد مسئوليت هاى سنگين ترى را انجام دهد و واقعاً نقش يك همسر را ايفا كند. اما من با

ص: 410

اين روحيه اى كه در خود مى بينم، مى دانم كه نمى توانم از عهدۀ اين كار برآيم. نه اين كه بخواهم از زير اين مسئوليت شانه خالى كنم، نه، خدا شاهد است كه به اين صورت نيست؛ چرا كه اگر چنين بود، ازدواج اول را هم انجام نمى دادم. دليل سوم اين است كه وقتى كه ما ازدواج كرديم، منزل ما در قم بود و برنامۀ من اين بود كه براى فراگيرى علوم اسلامى، در حوزه درس بخوانم، و چون شهادت شوهرم پيش آمد، تصميم گرفتم بعد از او هم همين كار را بكنم. با اين كه يك سال گذشت و من - بر اثر موانعى كه پيش آمد - نتوانستم به حوزه بروم، اما هنوز هم روى تصميم خود هستم و با يارى خدا، امسال مى خواهم بروم و بعد از آن هم، برنامه هاى زيادى دارم، كه فكر مى كنم اگر ازدواج كنم به آن ها دست نمى يابم. و دليل ديگر اين است كه زمانى كه شوهرم جبهه بود، من به او گفتم كه بعد از تو ازدواج نمى كنم.

با وجود اين دلايل - كه براى خودم منطقى است - قصد و ميل ازدواج ندارم، اما با پيام شما مانده ام كه چه كار كنم. هرچه فكر كردم به نتيجه اى نرسيدم و تصميم گرفتم از خود شما نظر بخواهم و مزاحمتان شوم. آيا ازدواج براى من و امثال من، در اين زمان ضرورى و جزء واجبات است، كه اگر اين كار را نكنم، معصيت كرده باشم، يا اين كه جزء مستحبات است و مستحب است كه من اين كار را بكنم؟ اگر واجب است كه مجبورم اين كار را بكنم، و اگر مستحب است، كه در آن زمان ديگر فرق مى كند. خواهش مى كنم مرا راهنمايى فرماييد. والسلام، به اميد پيروزى اسلام بر كفر

بسمه تعالى، ازدواج سنت پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله است و نبايد از اين سنّت اعراض نمود، و اختيار در اين باره، با خود شما است.

[سؤال 9719] 5437

بسمه تعالى

سلام بر تو اى رهبرم، سلام بر تو اى والا مقام، كه پيامت در خون هايم جارى است و فرمانت را به جان و دل مى خرم؛ و سلام بر تو اى مظهر تقوا و ايمان كه ما به درستى،

ص: 411

درس استقامت و صبر را از شما آموخته ايم.

اى رهبرم و اى پدر بزرگوارم! سلام من حقير كه همسر يك شهيد هستم و با قلبى آكنده از مهر و محبت به سوى شما آمده ام بپذير. اى رهبرم و اى پدر خوبم! من از شهرى سرخ و از شهرى خونين كه حماسه ها آفريد آمده ام. با چشمى گريان و با قلبى پر از لطف و محبت به تو، سخنم سخن خودم تنها نيست. اماما! مى خواهم با شما درد دل كنم كه به جز شما هيچ كس را دلسوز نيافتم. اى پدرم نمى خواهم موجب آزار شما بشوم و شما را ناراحت بكنم، ولى اى رهبرم من از شما پيروى كرده و با رزمنده اى از رزمندگان امام زمان ازدواج نمودم، تا اين كه پس از مدتى زندگى مشترك با ايشان در حالى كه هيچ گونه يادگارى از او نداشتم در 23 رمضان شوهرم را در راه خدا و اسلام از دست دادم. او محرم راز و محرم اسرار و همه چيزم بود و شايد بهتر است بگويم بزرگ ترين چيزم را در راه خدا هديه كردم و هميشه سپاسگزار خداوند بوده و هستم.

اماما، هر كس كه مى خواهد با همسر شهيدى ازدواج بكند بايد بداند كه او در گذشته چه كشيده است تا خداى ناكرده با او بد رفتارى نشود، يا اين كه به جرم اين كه او يك زن است، نه يك دختر باكره در زندگى او خللى وارد نيايد. به طور كلى كسى باشد كه درد را لمس كند. ولى مسأله اين جا است كه مادران شهدا مخالفت مى كنند. اميد است با پيام و ارشاد شما همۀ ما تكليفمان را بدانيم و آن را اجرا كنيم.

بسمه تعالى، مادر شهيد حق ندارد در ازدواج همسر شهيد دخالت كند و از آن جلوگيرى نمايد.

[سؤال 9720] 5438

بسمه تعالى

خدمت حضور محترم رهبر كبير انقلاب امام خمينى، دامت افاضاته

پس از عرض سلام؛ سلامتى شما امام عزيز را از يزدان متعال خواهانم. بارى عرض مى شود كه در يك مسأله برايم گرفتارى پيش آمده كه جز با يارى و كمك شما

ص: 412

نمى توانم آن را برطرف نمايم. و آن اين است كه در حدود يك سال و چند ماهى است كه زن برادر دارم و خيلى از دست او رنج مى برم و چون برادرم كارى به آن صورت ندارد كه از هم جدا باشيم، به همين خاطر پيش هم زندگى مى كنيم؛ اما بر سر كوچك ترين مسأله با پدر و مادرم اختلاف مى كند و در اين ماجرا هرچه گرفتارى است براى من است. چون هرچه زن برادرم مى كند، آن ها بر سر من داد مى كشند و مرا عامل آن كار مى دانند. من نيز كه دخترى 20 ساله هستم از اين ماجرا رنج مى برم و شب و روز جز گريه و زارى چيزى ندارم. در ضمن برادر ديگرم كه پاسدار است مى خواهد ازدواج كند و من چون دل خوشى از زن برادرم ندارم، با ازدواج آنان مخالفت مى كنم. در اين زمينه تكليف من چيست؟ آيا اگر با ازدواج آن ها مخالفت كنم اشكالى دارد يا نه؟ چون خيلى خون دل كشيده ام و تمام اعصابم خرد شده و با كوچك ترين صدايى ناراحت و عصبانى مى شوم، از شما امام بزرگوار طلب كمك و يارى مى نمايم.

والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، شما با ازدواج برادرتان مخالفت نكنيد.

[سؤال 9721] 5439

بسمه تعالى 14 / 12 / 1361

با سلام و درود به روان پاك شهداى اين انقلاب و خصوصاً شهداى جنگ تحميلى و سلام به محضر مبارك ولى عصر (عجّل الله تعالی فرجه الشّریف) و سلام به محضر مبارك شما رهبر عزيزم امام خمينى، از اين كه وقت عزيز شما را گرفتم خيلى معذرت مى خواهم. اى رهبر عزيزم! تنها اميد من شما هستيد، و اين را بدان، زندگى بر من خيلى سخت است و الآن كه اين نامه را براى شما مى نويسم به ياد شهدا هستم و الآن دارم گريه مى كنم، امام عزيز اين جانب از شهرستان اراك همسر پاسدارى شهيد هستم، من حدود هشت ماه بود كه ازدواج كردم و همسرم با علاقه اى كه به شهادت داشت چندين بار به جبهه

ص: 413

رفت و آخرين بار در فتح بستان به شهادت رسيد. امام عزيزم اكنون من با ياد او شبها و روزها را به سر مى برم، حال اگر ممكن است از شما خواهشمندم بفرماييد وظيفه من چيست در اين برهۀ زمان و ضمناً من با شهيد عهد بستم كه بعد از او ازدواج نكنم تا آن دنيا ما به هم برسيم، نظر خود را بفرماييد.

بسمه تعالى، شما ازدواج كنيد و لازم نيست صبر كنيد ان شاء الله مأجور باشيد.

[سؤال 9722] 5542

3. اگر يك خواهر مؤمن و متعهد به يك برادرى به عنوان خواهر بگويد كه اى برادر من بيا و رسالت خود «سنت الله» را انجام بده؛ يعنى مى خواهد كه خواهران مؤمن را به برادران پاسدارمان معرفى كند. آيا اين كار براى آن خواهر گناه است يا نه؟ لازم به تذكر است كه اين خواهر هيچ منظورى ندارد. فقط مى خواهد وظيفه خواهرى را انجام دهد، و باعث ازدواج خواهران با برادران متعهد بشود.

بسمه تعالى، سعى در ازدواج مؤمنين و مؤمنات، با مراعات مقررات شرعى خوب است.

[سؤال 9723] 6562

4. اگر كسى به پدر و مادر خود بگويد من زن مى خواهم و يا فلانى را مى خواهم و آن ها به عللى نه چندان استوار به خواستۀ پسرشان جواب نمى دهند، وضع او چگونه است؟ و آيا پدر و مادر در گناهان بعد از درخواست وى شريك هستند يا نه؟ و چرا رهبر انقلاب با توجه به فتوايى كه در اين مورد صادر كرده اند، در مورد اين مسأله سخنى نمى فرمايند تا اين رسوم و افكار پوچ از بين برود؟

بسمه تعالى، خوب است والدين در صورت توانايى، وسايل ازدواج فرزند را فراهم كنند. ولى در هر صورت، گناه گناهكار بر عهدۀ خودش است و بايد از آن اجتناب نمايد.

ص: 414

[سؤال 9724] 5440

بسمه تعالى 29 / 2 / 1361

محضر مقدّس رهبر كبير انقلاب اسلامى ايران، امام خمينى، مرجع تقليد شيعيان جهان اسلام، به استحضار آن رهبر و مرجع عظيم الشأن جهان اسلام مى رساند كه چند سؤال شرعى پيش آمده كه از محضرتان تقاضا مى شود جواب سؤالات را ارسال داريد.

1. اگر جوانى از پدر و مادرش تقاضاى ازدواج كرد ولى پدر و مادرش با ازدواج او موافقت نكردند، گناهانى كه احتمالاً جوان مرتكب مى شود، بر گردن چه كسى مى باشد؟ البته با توجه به درخواست جوان از پدر و مادرش.

بسمه تعالى، بر والدين واجب نيست براى فرزند زن بگيرند و فرزند بايد از ارتكاب گناه خوددارى كند.

[سؤال 9725]

2. همسر شهيدى جوان است و داراى يك فرزند 2 ساله مى باشد. اگر همسر شهيد خواست ازدواج كند ولى خانواده شهيد موافقت نكردند، تكليف همسر شهيد - با توجه به جوانى اش - چه مى شود و چه وظيفه اى دارد؟

بسمه تعالى، اختيار با خود زن است و ديگران حق ندارند او را از ازدواج ممانعت كنند.

3. اگر جوانى جنب شد و از شرم پدر و مادرش چند روزى به حمام نرفت، آيا مى تواند اين چند روز را تيمم كند و نمازش را بخواند؟

بسمه تعالى، شرم موجب سقوط تكليف نيست و بايد غسل كند؛ ولى اگر وقت ضيق باشد بايد با تيمم نماز بخواند و صحيح است.

[سؤال 9726] 5441

بسمه تعالى

با درود فراوان به رهبر بزرگ انقلاب اسلامى ايران و خدمتگزاران اسلام و

ص: 415

رزمندگان قدرتمند جبهه هاى حق عليه باطل. سؤالى از شما داشتيم كه اميد جواب داريم.

ما دو جوان پسر و دختر به سن هاى دختر: 19 سال و پسر: 16 ساله كه در يك مسجد در حال فعاليت هستيم. مسئول كتابخانه برادرى بود كه شهيد شد و به جايش من آمدم و مسئول كتابخانه خواهران هم، آن خواهر است. ما در رابطه با كارمان با هم آشنا شديم و تصميم گرفتيم كه با هم رابطه خواهر و برادرى مانند خواهران و برادران تنى برقرار كنيم و به هم محرم باشيم. و اگر احياناً صحبت هايى كه با هم مى كنيم و صلاح و مصلحت در كارهاى شخصى و عمومى مى كنيم گناهى نداشته باشد، و چون ما داراى برادر و خواهرى تنى كه در اين سطح باشد كه كارهاى شخصى مان را به او بگوييم نيستيم احتياج به اين چنين خواهر و برادرى داريم و لازم است بگوييم كه پدر و مادر دو طرف راضى به چنين كارى هستند و سؤال اين است كه چگونه مى توانيم اين رابطه را برقرار كنيم و خواهر و برادر شويم. والسلام

بسمه تعالى، بدون ازدواج با يكديگر محرم نمى شويد.

[سؤال 9727] 5442

بسمه تعالى

دفتر امام خمينى، روحى له الفداء، با دعا براى امام و با سلام

لطفاً به سؤالات ذيل پاسخ شرعى مرحمت فرماييد:

1. اگر دختر و پسرى قبل از انقلاب همديگر را دوست داشته و مرتكب گناهانى از قبيل تماس نامشروع بوده اند و حالا از گناهان توبه نمايند، آيا كفارۀ آن گناه اين است كه آن ها حتماً با هم ازدواج كنند؛ حتى اگر يكى از آن ها (دختر) به دليل نبودن ايمان محكم و عدم پاى بندى به همۀ احكام اسلام در پسر، حاضر به اين كار نباشد و فكر كند كه آن پسر نمى تواند او را در تقرّب به خدا يارى دهد؟

بسمه تعالى، در ازدواج مختارند ولى بايد جداً توبه كنند و ان شاء الله قبول است.

ص: 416

2. عمۀ من كه با ما زندگى مى كند در تهيۀ غذا دقت در طهارت آن نمى كند، در صورت نخوردن غذاى دست پخت او، اگر دلخور شود اشكالى ايجاد مى شود؟

بسمه تعالى، اگر يقين به نجاست غذا نداريد، خوردن آن مانع ندارد.

[سؤال 9728] 5443

بسمه تعالى

محضر مبارك امام امت و بنيان گذار جمهورى اسلامى و اميد مستضعفان جهان

ضمن سلام و دست بوسى امام عزيزمان

با عرض معذرت، مراتب زير را جهت رهنمودهاى پيامبرگونه امام امت به عرض مى رسانم. اميدوار و چشم به راه جواب شرعى امام عزيزمان هستم.

زنى هستم كه حدوداً مدت بيست سال، هم خودم و هم شوهرم به طور طاغوتى گذرانديم و من تحت فشار شوهر و ضعف ايمان، گناه آلود زندگى كرده ام؛ داراى چهار دختر هستم. بعد از انقلاب و بيدارشدن ناچاراً طلاق گرفته و شوهر ديگرى انتخاب و پس از مدتى در اثر فشار بچه ها و خواست خودم به اميد اصلاح شوهر اول، از شوهر دوم طلاق گرفته و در پيش بچه ها و خانۀ شوهر اول سكنا گزيدم تا شايد با فراهم كردن وسايل آسايش بچه ها و پدرشان، ايشان را به سوى اسلاميت معمولى و ترك مشروب الكلى وادار نمايم؛ ولى پس از گذشت حدود چهار ماه همه گونه وسايل راحتى شان را فراهم كردم تا در مقابل، شايد ترك مشروب نمايد؛ به شرط آن كه من هم به عقد او درآيم، ولى موفق نشدم. حتى يك شب در حالت مستى در موقعيت حساسى قرار گرفتم كه ناچاراً توسط بچه ام و خودم، خطبۀ عقد صيغه را به مدت يك ماه موافقت كردم كه شايد ايشان به راه راست هدايت شود؛ ولى ضمن اتمام مدت صيغه، هدف مورد نظر من كه ترك مشروب لعنتى است حاصل نشد و اميدوار هم نيستم. او از لحاظ ماديات، در رفاه نسبى است ولى از معنويات و اعتقادات مذهبى و دينى خيلى ضعيف مى باشد. حال:

1. ازدواج مجدد من با شرايط فوق از نظر شرعى چيست؟

ص: 417

2. حالت سرپرستى من بدون ازدواج - كه نامحرم است - چه صورتى دارد؟

3. در حالت سرپرستى، صيغه چه صورتى پيدا مى كند؟

4. اگر مخالفت با رفتن به دعاى كميل، نماز جمعه و ساير مراسم مذهبى بكند، تكليف من چيست؟ والسلام عليكم ورحمة الله

بسمه تعالى، اگر بعد از گذشت عدّه طلاق دومى، صيغۀ اولى شده ايد مى توانيد بعد از تمام شدن مدت صيغه، با او ازدواج نماييد و بدون ازدواج دائم يا منقطع، نامحرم و بر او حرام هستيد.

انتخاب همسر و خصوصيات آن

[سؤال 9729] 5444

بسمه تعالى

بفرماييد كه مهمترين نكات در انتخاب همسر از نظر اسلام چيست و چگونه مى توان يك فرد را از نظر خصوصيات اخلاقى اش شناخت؟

بسمه تعالى، عمده خصوصياتى كه بايد در نظر داشت، ايمان و تقوا و اخلاق است؛ و همسن بودن مانع ندارد.

[سؤال 9730] 1335

9. عقد كردن دائمى دخترى كه خانوادۀ آن مسلمان است ولى آن دختر بى حجاب است، مادرش هم همين جور، اشكال دارد يا نه؟ شرايط آن را بگوييد.

بسمه تعالى، ازدواج با مراعات شرايط مقرره اشكال ندارد.

[سؤال 9731] 3342

2. آيا اگر پسر و دخترى كه مى خواهند ازدواج بكنند، اگر گروه خون آن ها يكى باشد اشكال دارد؟

بسمه تعالى، اشكال ندارد؛ مگر آن كه با تشخيص اطبا ضررى بر آن مترتب شود.

ص: 418

اختلاف سن در ازدواج

[سؤال 9732] 348

8. يك دخترى است به سن 20 ساله كه خواستگارى برايش آمده كه پسر 32 و 33 سالش است و در ضمن پسر خيلى مؤمن و اسلامى است؛ آيا اين تفاوت سنى زياد شرعاً اشكال ايجاد نمى كند و مى شود جواب مثبت داد؟

بسمه تعالى، اشكال ندارد.

ازدواج دو قلوهاى به هم چسبيده

[سؤال 9733] 5445

بسمه تعالى

دو دختر بچه را به حضور محترم شما آوردند كه سر هر دو به هم وصل شده بود، اين دو دختر وقتى كه كبيره شدند راجع به شوهر كردن تكليفشان چه مى باشد؟

بسمه تعالى، مجرد وصل سرهاى آن دو نفر مانع ازدواج نيست و با مراعات وظايف و شرايط شرعيه مى توانند ازدواج كنند.

[سؤال 9734] 4993

2. فتواى امام در مورد ازدواج دختران دوقلوى به هم چسبيده چيست؟

بسمه تعالى، مى توانند ازدواج كنند ولى بايد مراعات وظايف شرعيه را بنمايند.

ازدواج نابينايان با يكديگر

[سؤال 9735] 5544

4. آيا ازدواج نابينايان با هم - به علت داشتن اشكالاتى از قبيل موارد زير - جايز است؟

ص: 419

الف. تأخير يادگيرى در بچه هاى بيناى آنان در امورى، مانند تشخيص رنگ ها و نقاشى...؛

ب. عدم تشخيص صحيح نجاست بچه ها بر روى فرش و موكت و زمين، كه ممكن است موجب انتقال نجاست به ظروف و سفره و غيره... گردد؛

ج. رسيدن بچه به دورۀ بلوغ، و نديدن عمل ها و عكس العمل هايى كه با اخلاق اسلامى منطبق نيست (به علت نابينايى والدين).

بسمه تعالى، ازدواج اشكال ندارد و در مواردى كه در شرع مقدّس يقين لازم دارد، تا يقين پيدا نكنند، حكم ثابت نمى شود.

رقص

[سؤال 9736] 5446

بسمه تعالى

محضر مقدّس حضرت مستطاب حجت الاسلام و المسلمين آيت الله العظمى امام خمينى، پس از عرض سلام، تقاضا مى شود نظر مبارك را در مورد مسائل ذيل بيان فرماييد:

1. آيا زن مى تواند براى همسر خود برقصد و همين طور مرد؟

بسمه تعالى، مانع ندارد.

2. آيا غنا خواندن زن براى همسرش جايز است؟

بسمه تعالى، جايز نيست.

3. كفارات را به خصوص كفاره افطار رمضان را مى توان به حساب 200 واريز كرد؟

بسمه تعالى، كفايت نمى كند و بايد در خصوص اطعام فقير صرف شود.

4. صداهايى كه به وسيلۀ آلات لهو ايجاد مى شود، مانند انواع صداهايى كه در راديو پخش مى شود، از جمله صدايى كه قبل از خلاصۀ اخبار زده مى شود، جايز است گوش داد يا خير؟

بسمه تعالى، موسيقى مطرب حرام است و اگر مطرب بودن صدا مشكوك باشد استماع آن جايز است.

ص: 420

[سؤال 9737] 1815

3. رقصيدن در اسلام چه صورت دارد و تا چه حد جايز است؟

بسمه تعالى، در مجلس عروسى زنانه با اجتناب از محرمات خارجى مانع ندارد.

[سؤال 9738] 3307

2. آيا رقصيدن براى شوهر خود و نيز در ميان زن ها حرام است؟

بسمه تعالى، جايز است مگر آن كه مفسده داشته باشد.

مراسم عروسى و سفره عقد

[سؤال 9739] 5447

بسمه تعالى

با عرض سلام و درود به رهبر كبير انقلاب و با آرزوى پيروزى حق بر باطل

1. آيا چيدن سفرۀ عقد، حرام مى باشد يا مكروه؟

2. آيا استفاده از وسايل دكورى و تزيينى - در صورت موجود بودن آن ها در منزل - حرام مى باشد يا مكروه؟ به اميد ظهور امام زمان (عجّل الله تعالی فرجه الشّریف)

بسمه تعالى، حرام نيست، ولى در اين ظروف از تزيينات زايد و مخارج غير متعارف خوددارى شود.

[سؤال 9740] 5448

بسمه تعالى 10 / 3 / 1361

محضر مبارك امام عزيز، آيت الله روح الله الموسوى الخمينى، دام عزه

اين جانبان مى خواهيم بنا بر سنت رسول اكرم و رهنمودهاى شما امام بزرگوار ازدواج كنيم و از آن جا كه تشكيل مجلس جهت مراسم ازدواج مستلزم خرج بى رويه و به احتمال قوى وجود غيبت و تهمت زياد و انجام اعمالى ديگر كه براى اسلام

ص: 421

ناخوشايند است، مى باشد؛ ما طى نشستى كه با هم داشتيم و با خانواده هايمان صحبت كرديم؛ مى خواهيم همين مبلغ خرج را، مثلاً ده هزار تومان - كمتر و يا بيشتر - به يك يا دو نفر محتاج ديگر كه مى خواهند ازدواج كنند بدهيم تا هم آن ها به سنت رسول الله صلى الله عليه و آلهعمل كرده باشند. و هم از تشكيل چنين مجلسى كه جز گرفتارى و احتمالاً گناه چيز ديگرى نيست، مانع شويم. و هم ان شاء الله، اسوه اى حسنه باشد براى ديگر دخترها و پسرها كه مى خواهند ازدواج كنند. نظر مبارك را به لحاظ شرعى جهت هدايت اين جانبان در مورد اين تصميم مرقوم فرماييد. از خداوند تبارك و تعالى عاجزانه و بنده وار مى خواهم كه من و امثال من را تحت سرپرستى شما براى حفظ اسلام كمك نمايد، ان شاء الله تعالى. والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته.

بسمه تعالى، كار خوبى است، ان شاء الله موفق باشيد.

احكام و آداب خلوت با همسر

[سؤال 9741] 5449

بسمه تعالى 1 / 11 / 1361

محضر مبارك رهبر انقلاب، امام خمينى، دام ظله العالى

نمازى كه در شب زفاف، بين عروس و داماد خوانده مى شود واجب است يا مستحب و بايد توسط داماد و عروس خوانده شود يا كس ديگر؟

بسمه تعالى، مستحب است بر خود آن ها.

[سؤال 9742] 5450

بسمه تعالى 28 / 11 / 1361

خدمت مسئول محترم دفتر استفتاى امام خمينى

پس از سلام و درود فراوان به پيشگاه يگانه منجى عدالت حضرت حجة بن الحسن (عجّل الله تعالی فرجه الشّریف) و نايب برحقش، حضرت آيت الله خمينى اين اسطورۀ تقوا و كوه

ص: 422

مقاومت و ايثار، و درود بى كران بر پيكر پاك قطعه قطعۀ شهيدان راه حق و حقيقت و سلام بر رزمندگان اسلام و درود بر شما مسئولان هميشه بيدار، و نظر بر اين كه به اميد خدا هرچه زودتر قوانين الهى جايگزين قوانين كفر و انحرافات و ندانم كارى ها گردد.

مسائل زير براى من و چندى از برادران، جاى سؤال مى باشد.

1. آيا با زوجۀ خود عريان آميزش نمودن اشكال دارد يا خير؟ و در صورت اشكال مى توان فقط به جوراب اكتفا نمود؟

بسمه تعالى، اشكال ندارد.

2. برابر اطلاع غير موثق، آميزش نمودن با زوجۀ خود در صورتى كه دخول انجام گيرد و منى بيرون عزل شود، جاى اشكال مى باشد و ديه بر ذمۀ او واجب مى گردد. خواهشمند است در صورت صحت، ديۀ آن را مشخص نماييد؟

بسمه تعالى، چيزى بر او نيست.

3. راه هاى شرعى جلوگيرى از حاملگى (آبستن شدن) را بيان فرماييد.

بسمه تعالى، جلوگيرى از حمل در صورتى كه موجب عقيم شدن يا نقص و فساد عضو نشود، اشكال ندارد.

[سؤال 9743] 5451

بسمه تعالى 21 / 11 / 1361

حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، رهبر انقلاب اسلامى

احتراماً؛ استدعا دارم در صورت امكان به سؤال زير پاسخ فرماييد. چنانچه شخصى هنگام همبستر شدن با همسر شرعى خود، مجسم نمايد با شخص ثالثى (كه يا همسر دارد يا ندارد) همبستر شده است و اين تجسم باعث لذت شود؛ از نظر شرعى اشكال دارد يا خير؟

بسمه تعالى، بنابر احتياط، اين عمل را ترك كند.

[سؤال 9744] 2658

5. چرا انسان نمى تواند وقتى كه همسرش حامله است و حمل او 5 / 7 يا 8 ماه

ص: 423

است با ايشان جماع كند؟ اگر دليل خاصى دارد برايم توضيح دهيد. آيا ترك آن واجب است يا مستحب؟

بسمه تعالى، مقاربت در حال حمل مانع ندارد.

[سؤال 9745] 218

4. در يك شب آيا انسان مى تواند چند بار با همسر خود مجامعت كند يا خير؟

بسمه تعالى، مانع ندارد.

كراهت شديده وطى در دبر

[سؤال 9746] 5056

5. شخصى كه از دبر با زن خود نزديكى مى كند مثل زن اجنبى گناه دارد بر فاعل، يا مانع ندارد زن خودش است جايز است؟ شما بيان فرماييد.

بسمه تعالى، كراهت شديده دارد.

[سؤال 9747] 5452

بسمه تعالى

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى مدّ ظله، لطفاً پاسخ سؤالات ذيل را مرقوم فرماييد:

1. آيا وطى در دبر زن، غير از حالت حيض كراهت دارد؟

بسمه تعالى، در رساله ذكر شده است.

2. آمپولى كه به انسان تزريق مى شود و الكل و مقدار خونى كه بيرون مى آيد، آيا مى توان با آن لباس نماز خواند يا نه؟

بسمه تعالى، اگر خون مخلوط به چيزى نباشد و كمتر از درهم باشد، مانع ندارد.

3. در هنگام نگهبانى - در صورتى كه آن پست نگهبانى خطرى هم ندارد، مثلاً در ساختمان قرار دارد - مى توان حديث يا آياتى از قرآن كريم را حفظ كرد؟ و آيا از لحاظ شرعى درست است؟

بسمه تعالى، اشكال ندارد.

ص: 424

4. شخص فرماندهى در يك موقعيت قرار مى گيرد و تصميم مى گيرد كه عده اى از افراد زيردست خود را به منطقه اى بفرستد، ولى بعد از شهيد شدن عده اى از آن ها، مى فهمد كه دستور غلطى داده. آيا از نظر شرعى آن فرمانده مقصر است در صورتى كه در آن موقع كه دستور داده، به نظرش درست مى آمده؟

بسمه تعالى، تابع مقررات نظامى است.

[سؤال 9748] 4031

9. نزديكى كردن با همسر از دبر چه حكمى دارد و چنانچه انجام شده باشد حكمش چيست؟

بسمه تعالى، كراهت شديده دارد و احوط ترك است؛ مخصوصاً اگر زن راضى نباشد.

ترك وطى زوجه بيش از چهار ماه

[سؤال 9749] 5453

بسمه تعالى

مسئولين دفتر حضرت امام خمينى سلام عليكم

با سلام و درود فراوان به رهبر انقلاب و رزمندگان شجاع اسلام و با طلب رحمت براى ارواح شهداى راه حق سؤالاتى را عرض مى نمايم:

1. شخصى حدود هفت سال است ازدواج كرده است ولى موفق به عمل زناشويى نشده است، آيا از نظر شرعى اشكال دارد ياخير و وظيفه كسانى كه اطلاع دارند چيست؟

بسمه تعالى، ديگران تكليفى ندارند.

2. آيا كشتن موجودات از قبيل مورچه، مگس، پشه و غيره كه به وسيله سم ها و مواد كشنده مثل پيف پاف و غيره كشته مى شوند از نظر شرعى اشكال ندارد؟

بسمه تعالى، اشكال ندارد.

3. آيا صيغه (ازدواج موقت) براى حدود دو سه ساعت (به اندازه رابطه جنسى برقرار كردن) از نظر اسلام درست مى باشد يا خير؟

بسمه تعالى، صحيح است.

ص: 425

4. آيا احضار ارواح حقيقت دارد يا خير؟ و اگر حقيقت دارد از نظر اسلام اشكال ندارد؟

بسمه تعالى، جايز نيست.

5. نماز پدر و مادر كه بر پسر بزرگ واجب مى باشد آيا مى تواند كسى را اجير كند كه اين نمازها را ادا نمايد؟

بسمه تعالى، مى تواند اجير بگيرد ولى نماز مادر بر پسر بزرگ تر واجب نيست.

6. با توجه به اين كه در رساله آن حضرت ذكر شده كه اگر كسى با زنى غير خاله و عمه نزديكى كند دختر آن زن بر او حرام مى باشد (عقد باطل مى باشد)، تكليف كسى كه از چنين جريانى اطلاع دارد كه فردى ضمن انجام آن عمل با زنى با دخترش ازدواج كرده است، چيست؟ با توجه به اين كه ممكن است در صورت گفتن به نزاع بكشد.

بسمه تعالى، تكليفى ندارد.

7. من در دادگاه ويژه اراضى كار مى كنم و خيلى مشتاقم كه به جبهه بروم ولى از طرف دادگاه انقلاب از من جلوگيرى مى شود. البته به خاطر حساس بودن كار و اين كه شخص وارد ديگرى نيست وظيفه ام چيست، حرف آن ها را قبول كنم و بمانم يا به جبهه بروم، به نظر آن حضرت اولويت با كدام است؟

بسمه تعالى، اگر از نظر مقررات رفتن به جبهه بر شما لازم نشده وظيفه استخدامى را انجام دهيد.

8. اگر كسى زمينى بخرد كه دولت حد خيابان را مشخص كرده باشد و بعد به عللى دولت خيابان را گسترش دهد و پول زمين شخصى را بپردازد و بعد باز هم به عللى زمين به حد اول برگردد، زمين مال شخص است يا دولت؟

بسمه تعالى، اگر از زمين مذكور اعراض نكرده در ملك او باقى است و رعايت مقررات دولت اسلامى لازم است.

تنظيم خانواده (جلوگيرى از باردار شدن)

[سؤال 9750] 5454

بسمه تعالى

زنى هستم 36 ساله داراى چهار فرزند مدتى است كه به كمردرد و... مبتلا هستم به طورى كه كار زياد نمى توانم انجام دهم و مجبورم استراحت كنم و اين برايم

ص: 426

امكان ندارد اطبا گفته اند بايد عمل كنى كه ديگر بچه دار نشوى آيا براى مثل من در اين شرايط بستن لوله هاى رحم - در صورتى كه شوهرم نيز راضى باشد - جايز است يا خير؟

بسمه تعالى، اگر موجب نقص يا فساد عضو يا عقيم شدن دائم نباشد، مانع ندارد. «و در هر صورت براى مثل شما مانع ندارد»(1).

[سؤال 9751] 5455

بسمه تعالى

اين جانب داراى ده بچه بوده و از نظر كثرت اولاد در زحمت به سر مى برم و مى خواهم لوله هاى رحم خود را ببندم آيا شرعاً مى شود يا نه؟

بسمه تعالى، اگر موجب نازايى دائمى نشود و ضرر به مزاج و عضو نرساند و شوهر راضى باشد و عمل همراه با ارتكاب محرم شرعى نباشد، اشكال ندارد.

[سؤال 9752] 5456

بسمه تعالى

با توجه به اينكه گفته شده بستن رحم غالباً بعد از مدتى موجب عقيم شدن زن مى شود آيا در مواردى كه پزشك تشخيص مى دهد باردارى براى زن ضرر دارد استفاده از اين روش جايز است يا خير؟

بسمه تعالى، عملى كه موجب فساد عضو و نازايى دائمى باشد جايز نيست و باردارى اگر موجب خطر جانى براى زن باشد مى تواند از راه ديگر از باردارشدن جلوگيرى نمايد.

ص: 427


1- . قسمتى كه داخل گيومه آمده است را حضرت امام هنگامى كه پاسخ استفتا را جهت تأييد و مهر كردن نزد ايشان آورده بودند به خط خود اضافه نموده اند. ر. ك: در سايه آفتاب يادها و يادداشتهايى از زندگى امام خمينى قدس سره، محمد حسن رحيميان، ص 244.

[سؤال 9753]5457

بسمه تعالى

1. استفاده از وسيلۀ پيشگيرى موقّت به نام آى. يو. دى. I.U.D (كه هنوز چگونگى تأثير آن در زمينۀ جلوگيرى از حاملگى به طور قطع و يقين مشخّص نشده، ولى به عقيدۀ غالب كارشناسان با توجّه به آخرين مطالعات نقش آن جلوگيرى از جايگزينى نطفه در رحم پس از تشكيل آن مى باشد) چه صورت دارد؟

بسمه تعالى، اگر محرز نيست كه موجب سقط جنين است و موجب عقيم شدن و فساد عضو نيست مانع ندارد، و چنانچه موجب سقط است جايز نيست، و در هر صورت بايد مراعات احكام لمس و نظر هم بشود.

[سؤال 9754]

2. آيا قطع دائم [براى نطفه ]و از بين بردن امكان آبستنى براى هميشه در افراد سالم مجاز است؟

بسمه تعالى، جايز نيست.

[سؤال 9755]

3. آيا دلايلى مانند مشكلات اقتصادى، اجتماعى، تعدّد اولاد و كهنسالى مجوّزى براى قطع دائم حاملگى و يا سقط جنين مى باشد؟

بسمه تعالى، آنچه ذكر شده مجوّز نيست.

4. در مورد مادران بيمارى كه ادامۀ حاملگى آن ها با حياتشان مغايرت پيدا مى كند و سنّ جنين از چهار ماه بيشتر است، ليكن جنين از نظر سنّى در وضعيتى است كه امكان ادامۀ حيات وى خارج از رحم مادر وجود ندارد و بعد از مرگ مادر او هم فوت خواهد نمود، آيا مى توان به منظور نجات حد اقلّ يك نفر؛ (يعنى مادر) به حاملگى خاتمه داد؟

بسمه تعالى، بايد تا آخرين ساعات امكان حفظ حيات مادر منتظر بمانند، چنانچه در آن هنگام جنين در وضعى باشد كه امكان ادامۀ حياتش نيست سقط او جهت حفظ حيات مادر مانعى ندارد.

ص: 428

[سؤال 9756]

5. بستن لوله هاى رحم منجر به قطع دائم حاملگى مى شود، و امكان آبستنى مجدّد مستلزم عمل جرّاحى ميكروسكوپيك و دقيقى است كه در مراكز مجهّز امكان پذير است (و شانس حاملگى مجدّد در بهترين مراكز دنيا در حدود پنجاه درصد مى باشد) با در نظر گرفتن شرايط فوق آيا بستن لوله هاى رحم در بانوان سالم، مجاز است.

بسمه تعالى، در فرض مرقوم جايز نيست.

6. در مواردى كه امكان وجود نقايص مادرزادى جسمى و عقلى و روانى، به طور سرشتى يا اكتسابى در جنين هست (مثل انواع بيمارى هاى ارثى يا ناشى از تأثير موادّ و داروها و اشعۀ ايكس و غيره...) آيا مى توان به سقط جنين مبادرت نمود؟ و آيا از اين نظر تفاوتى بين جنين زير و يا بالاى چهار ماه وجود دارد؟ و آيا در صورتى كه وجود نقص مزبور اثبات شود سقط جنين جايز است؟

بسمه تعالى، سقط جايز نيست و فرق نمى كند.

7. آيا سقط درمانى (در مورد بيماران پيشرفته اى كه ادامۀ حاملگى آنان برايشان خطر جانى دارد) با سنّ جنينى زير چهار ماه مجاز است؟

بسمه تعالى، اگر خوف خطر جانى هست با تشخيص دكتر مورد وثوق قبل از ولوج روح مانع ندارد.

[سؤال 9757]

8. آيا قطع دايم حاملگى در مورد بيمارانى كه حاملگى براى آنان خطر جانى دارد، و امكان بهبود وضع جسمى و روانى آنان از نظر مساعد شدن براى حاملگى در آينده هم وجود ندارد (به عبارت ديگر ضرورت هاى پزشكى ايجاب مى كند كه هيچ گاه و يا حتى الامكان حامله نشوند) جايز است يا نه؟

بسمه تعالى، اگر راهى به غير آن براى جلوگيرى از حاملگى باشد قطع دايم جايز نيست، و در غير اين صورت با وجود ضرورت كه خوف خطر جانى است مانع ندارد.

[سؤال 9758]

9. آيا قطع دايم حاملگى در بانوانى كه زمينۀ مساعد براى به دنيا آوردن فرزندان

ص: 429

ناقص الخلقه و يا با بيمارى هاى ارثى- جسمى و روانى- دارند (به ويژه در مواردى كه نمونه هاى ثابت شدۀ قبلى در زايمان هاى پيشين داشته اند) مجاز است؟

بسمه تعالى، جايز نيست.

[سؤال 9759]

10. با خصوصياتى كه در مورد بستن لوله هاى رحم مطرح شد (سؤال 5) آيا اين عمل در مورد بيمارانى كه به دلايل طبّى لازم است حتى الامكان براى هميشه حامله نشوند جايز است؟ آيا در مورد مادرانى كه خصوصيات آنان در (سؤال 9) توضيح داده شد جايز است؟

بسمه تعالى، در صورت خوف خطر جانى جواب همان است كه در ذيل سؤال 8 ذكر شد، و در غير مورد خطر جانى و همچنين در مورد مادرانى كه خصوصيات آنان در سؤال 9 ذكر شده جايز نيست.

[سؤال 9760]

11. پيشگيرى، قطع حاملگى و سقط درمانى (كه در برخى مواقع بنا به ضرورت پزشكى انجام مى شود) گاهى از جهت تطبيق با مسائل شرع مقدّس مشكلاتى را به وجود مى آورد، لذا خواهشمنديم به پرسش هاى ذيل پاسخ مرحمت فرماييد تا اين پاسخ ها به عنوان دستورالعمل براى امور پزشكى و كلّيۀ سازمان هاى وابسته قرار گيرد:

الف. آيا افزون بر تخصّص پزشكى پايبند بودن به مسائل شرع مقدّس نيز ضرورت دارد يا نه؟

بسمه تعالى، پزشك علاوه بر تخصّص، بايد مورد وثوق باشد كه كارش را روى موازين انجام دهد.

[سؤال 9761]

ب. آيا پيشگيرى موقت از حاملگى در مورد افراد سالم با استفاده از وسايل و

ص: 430

موادى كه مانع از انعقاد نطفه مى شوند مجاز است؟

بسمه تعالى، مانع ندارد، به شرط آن كه موجب عقيم شدن و فساد عضو نشود.

[سؤال 9762] 5458

بسمه تعالى 25 / 12 / 1360

پيشگاه مبارك حضرت امام مرجع عالى قدر شيعيان جهان

ضمن عرض سلام و تقديم بهترين تبريكات قلبى به مناسبت پيروزى رزمندگان اسلام، آرزوى موفقيت جناب عالى را در راه مقدّس شما كه همان خدمتگزارى به اسلام است و طول عمر حضرت عالى را از درگاه يزدان پاك مسئلت مى نمايم.

عرض مى شود چون مقلد جناب عالى مى باشم خواهشمند است نظر خود را در مورد جلوگيرى از حاملگى و قرص خوردن زن به منظور جلوگيرى از حاملگى در شرع مقدّس اسلام بيان بفرماييد و آيا براى مسلمان جلوگيرى از بچه دار شدن جايز است يا خير؟

بسمه تعالى، چنانچه موجب عقيم شدن و نقص عضو نشود اشكال ندارد.

[سؤال 9763] 5459

بسمه تعالى 27 / 11 / 1361

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى مدّ ظله العالى

احتراماً مستدعى است جواب مسائل زير را بيان فرماييد.

1. اگر چنانچه زن و شوهرى چند اولاد داشته باشند و بخواهند جلوگيرى از اولاد بنمايند اين كار از دو طريق انجام مى گيرد، يكى با خوردن قرص هاى مخصوص و دومى با عمل جراحى روى بچه دان، البته شنيده شده از نظر طبى جراحى بهتر مى باشد. بفرماييد هر دو كار شرعاً چه صورت دارد؟

بسمه تعالى، جلوگيرى از حمل جايز است در صورتى كه موجب ضرر يا عقيم شدن زن يا لمس و نظر حرام نشود.

ص: 431

2. شخصى نماز قضاى مادرش را مى خواند، بعداً متوجه مى شود كه بايستى در جهر و اخفات به وظيفه خود عمل مى نموده. لكن نمازهاى قضاى خوانده شده طبق وظيفه مادر انجام شده، آيا نمازهاى خوانده شده درست است يا بايد دوباره بخواند. البته اگر فرض كنيم پسر نماز مادر را بر خود واجب كرده.

بسمه تعالى، اعاده لازم نيست.

3. كارمندى در شهرى كه موطن اوست كار مى كند، بعداً به شهر ديگرى منتقل مى شود و قصد هم كرده و نماز را درست مى خواند، لكن با عدم توجه يا با جهل به مسأله هميشه روزهاى پنجشنبه و جمعه به شهر خودش مى رود. بالاخره تا يك سال و اندى نماز را درست مى خواند، با توجه به اين كه در اين مدت هيچ وقت ده روز نمانده و به گمان اين كه چون از اول قصد كرده نمازش درست است، آيا از اين به بعد كه باز هم ده روز نخواهد ماند بايد نماز را قصر بخواند يا درست؟ و به فرض قصر بودن نماز، آيا نمازهايى كه خوانده قضا دارد يا خير؟

بسمه تعالى، با فرض اين كه به اندازه مسافت از وطن خود دور شده است در فرض مرقوم، نماز شكسته است و آنچه بر خلاف وظيفه انجام داده است بايد اعاده نمايد.

4. شخصى مثلاً با عجله نماز مى خواند و در سجده اول ناگهان و بى اختيار پيشانى به صرف رسيدن به مهر به اندازه نيم سانت بلند شده و باز بى اختيار به مهر گذاشته مى شود و ذكر سجده مى گويد و بعد سجده دوم را انجام مى دهد. آيا درست است يا خير؟ اگر درست نيست نمازهايى كه خوانده چه صورت دارد؟

بسمه تعالى، نماز صحيح است.

5. اگر پسرى در محلى نماز قضاى مادر را (به فرض وجوب) و يا نمازهاى خود را انجام داد، بعداً شك كرد كه آيا در آن محل نماز درست بوده يا خير (از نظر مكان) آيا نمازهاى خوانده شده قضا دارد يا خير؟

بسمه تعالى، اعاده لازم نيست.

6. نماز قضاى پدر كه بر پسر بزرگ تر واجب است آيا پدرى كه نماز قضا دارد مثلاً 10 يا 20 سال يا كمتر و بيشتر آيا پسرش بايد همه را بخواند يا حد مشخصى دارد؟

بسمه تعالى، آنچه از پدر نماز فوت شده است بر پسر بزرگ تر واجب است. بلى، اگر ترك نماز از روى طغيان و سركشى بوده، قضا لازم نيست.

7. اگر چنانچه شخصى در نماز ظهر حمد و سوره را بلند بخواند، اگر بعد از رفتن به ركوع يا قبل از آن بفهمد چه صورت دارد؟

بسمه تعالى، صحيح است.

ص: 432

[سؤال 9764] 6013

3. جلوگيرى از حمل زنان به وسيلۀ داروهاى فعلى و همچنين اسقاط جنين پيش از ولوج روح چه حكم دارد؟

بسمه تعالى، اسقاط جنين ولو قبل ولوج روح باشد حرام است و ديه دارد و جلوگيرى موقت اگر موجب نقص عضو و قطع نسل نشود اشكال ندارد.

[سؤال 9765] 5460

بسمه تعالى

اگر زن كارى انجام دهد مثل اين كه عمل كند يا دوا بخورد كه آبستن نشود جايز است يا خير و آيا فرقى بين اين كه موقتاً آبستن نشود يا هيچ وقت هست يا خير؟

بسمه تعالى، جلوگيرى از حمل اگر مفسده و ضرر نداشته باشد و موجب نقص عضو نشود، مانع ندارد.

[سؤال 9766] 5461

بسمه تعالى

1. كسى كه زياد مثلاً پنج - شش تا بچه دارد و هنوز هم سلسله تولد جارى است، وقتى كه زن مذكور حمل شد از ابتداى حمل تا وقت ولادت در مشقت و زحمت مى ماند. آيا اين زن با رضايت طرفين زوج و زوجه مى تواند براى علاج، سلسله تولد را ببندد؟ علاوه بر اين، تهيه معاش بچه ها و پرورش اين ها همچنين باعث كلفت و زحمت است، آيا بستن لوله هاى رحم جايز است يا خير؟

بسمه تعالى، جايز نيست خود را عقيم كند، ولى جلوگيرى از حمل به طورى كه موجب نقص عضو نشود مانع ندارد.

2. بنا بر فتواى حضرت عالى خمس دهنده به سادات بايد از طرف حضرت عالى مجاز باشد، لهذا به بنده اجازۀ دادن سهم سادات را عنايت فرماييد. العارض حاج احمد مهدى آبادى

بسمه تعالى، شما مجازيد سهم سادات خودتان را به سيد فقير و متدين بپردازيد.

ص: 433

3. در محلۀ مهدى آباد يك حسينيه در حال تأسيس است. مردم محله عاجزند اين حسينيه را به تكميل برسانند. لهذا مبلغ بيست هزار روپيه را از سهم امام عليه السلام اجازه فرماييد.

بسمه تعالى، مجازيد مبلغ مرقوم را از مال امام كه متعلق به خودتان است بدهيد.

[سؤال 9767] 5462

بسمه تعالى

پيشگاه مبارك زعيم و مرجع عالى قدر شيعه، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى، ضمن عرض سلام و تقديم احترام، به استحضار مى رساند:

چنين مرسوم است كه زنان براى جلوگيرى از باردارى ناخواسته و سقط جنين هايى كه خطر مرگ وجود دارد، با رضايت شوهر از مواد و وسايلى مانند قرص، آ. يو. دى (افزار داخل رحمى)، كلاهك و ديافراگم، كرم و ژله و آمپول كه عمل همگى آن ها نهايتاً ممانعت از انعقاد نطفه مى باشد، استفاده مى كنند. و مردان با رضايت همسران از كاندوم (پوشش پلاستيكى) و روش عزل بهره مى گيرند. مستدعى است حكم شرعى موارد مذكور را مرقوم فرمايند. والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، امور مذكوره در صورتى كه مستلزم ضرر يا فساد عضو نشود با رضايت شوهر مانع ندارد.

[سؤال 9768] 5463

بسمه تعالى 16 / 12 / 1358

دفتر امام خمينى، پس از تقديم سلام و درود به امام خمينى دامت بركاته و ضمن حمد و سپاس پروردگار از سلامتى امام امت، خمينى بت شكن، مقام عالى را آگاه مى سازد.

به علت جلوگيرى عادى در موقع نزديكى با زن خودم، دچار بيمارى اعصاب و پروستات شده ام و در صورت جلوگيرى نكردن با داشتن پنج بچه به علل كمبود جا و عدم رشد صحيح بچه ها و ساير ناراحتى ها در خانه به وجود مى آيد. غير از آن كه از نظر معيشت زندگى هم در مضيقه قرار مى گيرم. استدعا دارم مقرر فرمايند از حضرت

ص: 434

امام استفسار شود؛ در صورتى كه زن توسط پزشك لوله رحم را ببندد از نظر اسلام نظر امام را امر به ابلاغ فرماييد.

بسمه تعالى، اگر موجب عقيم شدن يا ضرر باشد جايز نيست.

[سؤال 9769] 5464

بسمه تعالى 12 / 3 / 1361

به پيشگاه محترم رهبر عالى قدر جهان تشيع، حضرت آيت الله العظمى الامام خمينى، روحى له الفدا، محترماً؛ به عرض عالى مى رساند:

شخصى كه به تجويز دكتر لوله هايش را بسته كه ديگر اولاد نياورد و شوهرش نيز تصميم دارد چنين كارى بكند، البته اين دو داراى چهار فرزند مى باشند. آيا براى شوهر شرعاً چنين مجوّزى وجود دارد؟

بسمه تعالى، اگر موجب نقص عضو و ضرر عقيم شدن زن نباشد، اشكال ندارد.

[سؤال 9770] 5465

بسمه تعالى

خدمت امام بزرگوار و ولى فقيه، حضرت امام خمينى، دامت بركاته

با درود به رهبر كبير، مشكلى براى عده اى از خواهران پيش آمده و مسأله، مربوط به دستگاهى است كه خواهران براى جلوگيرى از حاملگى استفاده مى كنند. چون اين دستگاه داخل رحم گذاشته مى شود و كارش اين است كه بعد از اين كه لقاح كامل انجام شد نطفه را از بين مى برد، سؤال اين است كه آيا از نظر اسلام اشكالى وجود دارد يا خير و آيا كفاره دارد يا خير؛ با توجه به اين كه روز يا ساعت معيّنى را نمى توان براى انجام عمل لقاح تا زمان از بين رفتن نطفه تعيين كرد؟

بسمه تعالى، جلوگيرى اگر موجب عقيم شدن يا نقص عضو يا يكى از محرمات شرعيه نشود مانع ندارد و بايد با رضايت شوهر باشد.

ص: 435

[سؤال 9771] 5466

بسمه تعالى 2 / 4 / 1361

محضر مقدّس حضرت مستطاب، جناب آقاى حاج روح الله خمينى، رهبر عظيم الشأن انقلاب اسلامى جهانى، پس از تقديم خالصانه ترين سلام ها، موفقيت روزافزون حضرت عالى را از درگاه خداوند متعال در تمام امورات نيك خواستارم.

من و همسرم قصد جلوگيرى از توليد مثل داريم و بهترين راه طبق نظر چند متخصص، گذاشتن دستگاه در رحم همسرم مى باشد. مى خواستم نظر آن حضرت را طبق نظريۀ اسلام كه هميشه موازى با علم بوده بپرسم. خداوند همگى شما را مؤيد بفرمايد.

بسمه تعالى، جلوگيرى اگر موجب عقيم شدن يا نقص عضو يا يكى از محرمات شرعيه نباشد اشكال ندارد.

[سؤال 9772] 5467

بسمه تعالى 20 / 7 / 1361

محضر مبارك حضرت امام خمينى، ادام الله ظله العالى حتى ظهور المهدى (عجّل الله تعالی فرجه الشّریف)

يكى از طرق جلوگيرى از انعقاد نطفه، اين است كه ابزارى را در داخل واژن زن در دهانۀ رحم نصب مى كنند و دهانۀ رحم كمى باز مى ماند و به تدريج خونريزى مى كند و ممكن است اين خونريزى مدت زيادى طول بكشد. با توجه به اين كه اين خونريزى عمدى مى باشد، آيا حيض محسوب مى شود يا خير؟ و اگر حيض محسوب شود و بيش از مدت قاعدگى طول بكشد، بقيۀ ايّام چه محسوب مى شود؟ تكليف غسل و نيت آن چيست؟ و آيا به طور كلّى اين عمل جايز است يا خير؟ خواهشمند است دستور فرمايند جواب را ذيلاً مرحمت نمايند.

بسمه تعالى، عمل مزبور اگر موجب نقص عضو يا نازايى دائمى زن شود، و يا آن كه سبب كشتن نطفۀ مستقر در رحم گردد، و يا آن كه همراه با ارتكاب

ص: 436

عمل حرام خارجى - از قبيل نظر غير، به عورت زن - باشد حرام است. در غير صور ذكر شده اشكال ندارد، و خونريزى اگر در ايام عادت باشد و در سه روز اول مستمر باشد، حكم حيض دارد و در صورتى كه بيش از ايام عادت ادامه پيدا كند و از ده روز بگذرد، زايد بر ايام عادت استحاضه محسوب است.

[سؤال 9773] 5468

بسمه تعالى 25 / 3 / 1361

محضر مبارك رهبر كبير انقلاب اسلامى حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى، بيان فرماييد:

1. بستن لوله هاى رحم براى جلوگيرى از آبستن شدن چه صورتى دارد؟

بسمه تعالى، اگر موجب نازايى دائمى نشود و ضرر به مزاج نرساند و همراه يا مستلزم محرم خارجى نشود اشكال ندارد.

2. بيان فرماييد كورتاژ در صورتى كه متخصصين و شوراى پزشكى تشخيص دهند كه آبستن بودن و

وضع حمل براى زن خطر جانى دارد چه صورتى دارد؟

بسمه تعالى، اگر خطر جان زن در بين باشد با اجتناب از محرمات خارجى اشكال ندارد مگر آن كه طفل زنده باشد كه اجازه نمى دهم.

[سؤال 9774] 5469

بسمه تعالى 25 / 3 / 1361

حضور محترم شوراى فتواى امام خمينى، سلام عليكم، ان شاء الله موفق باشيد.

آيا استفاده از دستگاهى به نام I.U.D (آى. يو. دى) جهت جلوگيرى از حاملگى اشكال دارد يا نه؟ توضيح آن كه اين دستگاه، پلاستيك كوچكى است به طول تقريباً 5 سانتى متر كه مقدارى فلز نيز در آن به كار رفته است و آن را داخل رحم (محل رشد بچه) مى گذارند و هميشه مى ماند. چند دليل وجود دارد كه اين جسم خارجى در

ص: 437

داخل رحم، باعث جلوگيرى از حاملگى مى شود:

1. سلول هاى زندۀ منى (اسپرماتوزوييد) وقتى وارد رحم شد، توسط سلول هاى خود رحم بلعيده مى شوند و از بين مى روند و ديگر قدرت بارورى ندارند.

2. سلول هاى زندۀ منى (اسپرماتوزوييد) با سلول ماده - يعنى تخمك - با هم لقاح مى كنند و توليد تخم مى شود و اين تخم در داخل رحم توسط سلول هاى رحم خورده مى شود و ديگر قدرت بارورى ندارد.

3. سلول هاى زندۀ منى (اسپرماتوزوييد) با سلول ماده - يعنى تخمك - با هم لقاح مى كنند و چند روز از اين لقاح مى گذرد (تقريباً 4 - 5 روز يا بيشتر يا كمتر؛ دقيقاً نمى دانم) و در نتيجه، تخمى ايجاد مى شود كه رشد كرده است و داراى چند سلول است. اگر دستگاه (آى. يو. دى) I.U.D در رحم نباشد، تخم چند سلولى فوق در داخل رحم كاشته مى شود و توليد جفت مى كند و از اين راه تغذيه مى كند و رشد مى كند؛ اما وجود دستگاه فوق (I.U.D) سبب حركات دائمى در رحم مى شود كه اين حركات دائمى سبب مى شود كه تخم چند سلولى فوق نتواند در رحم كاشته شود و لذا دفع مى شود.

ممكن است دلايل ديگرى هم وجود داشته باشد، اما دليل سوّمى قوى تر است و كلاًّ هيچ كدام از اين دلايل، صد درصد نيست و در مرحله تئورى است.

با توجه به توضيحات فوق، گذاشتن دستگاه (آى. يو. دى) جهت جلوگيرى از حاملگى اشكالى دارد يا نه؟

بسمه تعالى، اگر موجب نازايى دائمى و نقص عضو نشود و به دست خود زن يا شوهر او انجام گيرد اشكال ندارد.

[سؤال 9775] 5470

بسمه تعالى

محضر مبارك امام امت آيت الله خمينى، با آرزوى سلامتى براى آن امام بزرگوار:

داراى هشت فرزند، پنج پسر و سه دختر مى باشيم. خود و همسرم بيش از اين

ص: 438

تمايل به ازدياد فرزند نداريم آيا مى توانيم يكى از خودمان را مقطوع النسل كنيم ضمناً سن خودم 41 سال و سن همسرم 35 سال مى باشد.

والسلام عليكم و رحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، جلوگيرى از حمل اگر موجب قطع نسل يا نقص عضو نشود مانع ندارد.

[سؤال 9776] 6956

2. بعضى از خانواده هاى پر اولاد، جهت جلوگيرى از انعقاد نطفه شرعاً مى توانند مبادرت به بستن لوله هاى رحم بنمايند يا خير؟

بسمه تعالى، اگر موجب عقيم شدن است جايز نيست.

[سؤال 9777] 5471

بسمه تعالى

بستن رحم به منظور جلوگيرى از حمل چه حكمى دارد؟

بسمه تعالى، در صورتى كه موجب عقيم شدن نيست، اشكال ندارد.

[سؤال 9778] 5450

2. برابر اطلاع غير موثق، آميزش نمودن با زوجۀ خود در صورتى كه دخول انجام گيرد و منى بيرون عزل شود، جاى اشكال مى باشد و ديه بر ذمۀ او واجب مى گردد. خواهشمند است در صورت صحت، ديۀ آن را مشخص نماييد؟

بسمه تعالى، چيزى بر او نيست.

[سؤال 9779] 3024

2. جلوگيرى از فرزند موقتاً از نظر اسلام حرام است يا خير؟

بسمه تعالى، جلوگيرى موقت اگر موجب عقيم شدن دائمى نشود و ضرر به مزاج و نقص عضو به هم نرساند اشكال ندارد.

ص: 439

[سؤال 9780] 5472

بسمه تعالى 8 / 5 / 1361

جناب آقاى قديرى، پس از عرض سلام، اميدوارم خدمات شما مورد تأييد خداوند متعال قرار گيرد.

زنى هستم 31 ساله، مدت هشت سال است ازدواج كرده ام و داراى دو فرزند 6 و 4 ساله هستم. يك سال بعد از تولد فرزند دومم براى جلوگيرى از ازدياد فرزند، دستگاهى گذاشته ام. البته قبلاً قرص استفاده مى كردم، ولى به علت اين كه روى اعصابم اثر گذاشته بود، با مشورت دكتر، آن دستگاه كه نامش (آى - يو - دى) است را گذاشته ام. چون مقلد امام هستم، تا دو - سه هفته پيش نمى دانستم كه امام آن را تحريم كرده؛ چندى پيش مادرم اين مسأله را از زبان يك خانم گوينده به من عنوان كرد و من هم چون آن خانم را نمى شناختم قبول نكردم. حالا براى تعيين تكليف، به شما كه يك فقيه عالى قدر و در خط امام هستيد نامه نوشتم؛ خواهشمندم به دو سؤال من پاسخ دهيد. قبلاً از لطف شما تشكر مى كنم.

1. چرا و براى چه اين دستگاه (آى - يو - دى) حرام است؟

2. امام عزيز آن را در چه جايى و در چه كتابى عنوان كردند؟

پيروزى اسلام و طول عمر امام را از خداى متعال خواهانم، با تشكر

بسمه تعالى، جلوگيرى اگر مستلزم عقيم شدن و فساد عضو نشود، با موافقت شوهر اشكال ندارد.

[سؤال 9781] 5473

بسمه تعالى 25 / 12 / 1360

با درود فراوان به رهبر كبير انقلاب، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى و شهداى انقلاب، اعضاى دفتر امام خمينى

اين جانب 32 ساله و داراى 4 فرزند دختر و پسر هستم. خواستم فتواى امام را

ص: 440

راجع به جلوگيرى از باردارى بدانم؛ اگر شرعى هست راه آن كدام است؟ لطفاً ارشاد فرماييد. والسلام عليكم ورحمة الله

بسمه تعالى، جلوگيرى مانع ندارد.

[سؤال 9782] 5474

بسمه تعالى 29 / 7 / 1358

محضر مبارك قائد اعظم، حضرت آيت الله العظمى حاج آقا سيد روح الله الموسوى الخمينى، السلام عليكم ورحمة الله وبركاته، با تقديم عرض سلام و دست بوسى، استدعا دارم به سؤال ذيل، پاسخ مرقوم فرماييد:

جلوگيرى از بچه دار شدن (آبستنى) چه صورتى دارد؟ آيا حضرت عالى جايز مى دانيد يا حرام است؟ التماس دعا

بسمه تعالى، جلوگيرى زن بدون رضايت شوهر جايز نيست، ولى اگر مرد جلوگيرى نمايد مانع ندارد، اگرچه بدون رضايت زن «عزل» مكروه است.

[سؤال 9783] 5679

2. بعضى از خانم ها بچه زياد دارند و يا اصولاً بچه آوردن براى سلامتى آنان ضرر دارد. براى بستن لوله رحم نيز اطبا معالج تقاضاى مجوّز شرعى از ائمه جمعه دارند؛ وظيفۀ ائمه جمعه در اين رابطه چيست؟

بسمه تعالى، اگر موجب عقيم شدن يا ضرر نباشد، با اجازه شوهر مانع ندارد.

[سؤال 9784] 5450

3. راه هاى شرعى جلوگيرى از حاملگى (آبستن شدن) را بيان فرماييد.

بسمه تعالى، جلوگيرى از حمل در صورتى كه موجب عقيم شدن يا نقص و فساد عضو نشود، اشكال ندارد.

ص: 441

[سؤال 9785] 5475

بسمه تعالى 8 / 12 / 1361

با درود به امام امت، و با آرزوى پيروزى رزمندگان اسلام، بر كفر جهانى

دفتر محترم امام خمينى

احتراماً؛ قريب سى سال است كه ازدواج كرده ام و ثمره اين ازدواج چهار پسر و يك دختر است. قريب چهار سال است كه همسرم به بيمارى هاى رحمى و زنانگى مبتلا شده و با اين كه در تهران و ايلام، معالجاتى انجام گرفته، ولى بهبودى كامل حاصل نشده است. به علت ضعف جسمى ناشى از بيمارى، حسب اظهار نظر پزشكان ذى صلاح، تحمل باردارى نخواهد داشت و در صورت باردارى، جان وى و جنين در مخاطره است. به خواست او و خودم، براى جلوگيرى از اين امر قرار است تا به وسيلۀ جرّاح متخصص، كه مرد است، نسبت به گره زدن لولۀ رحم مشاراليها، كه يك عمل جرّاحى كوچك است اقدام شود. آيا اين عمل، چه از نظر پزشك مرد و چه قطع نسل مشاراليها، شرعاً اشكال دارد يا خير؟ در انتظار جواب شرعى هستم.

بسمه تعالى، اگر با نظر طبيب مورد وثوق، براى حفظ جان مادر اين عمل ضرورت دارد، جايز است.

[سؤال 9786] 5476

بسمه تعالى 14 / 8 / 1360

حضور محترم امام خمينى، دام عزّه، خواهشمند است مقرر فرماييد دربارۀ سؤال زير اقدام بايسته امر و ابلاغ گردد.

آيا در مورد زنانى كه از يك و يا چند ازدواج جمعاً داراى دو يا چند اولاد مى باشند، مى توان با بستن لولۀ تناسلى زن با عمل جراحى، از تولد اولاد زيادى در سطح كشور اسلامى ايران، از نظر متعادل ساختن جمعيت جلوگيرى كرد؟

بسمه تعالى، جايز نيست؛ ولى اگر شخصى بخواهد به ملاحظات شخصى

ص: 442

از حامله شدن جلوگيرى كند، در صورتى كه موجب قطع نسل نشود و ضرر به مزاج نداشته باشد و همراه با محرّم شرعى نباشد، مانع ندارد.

[سؤال 9787] 5477

بسمه تعالى 14 / 4 / 1361

سلام عليكم ورحمة الله وبركاته، با درود به امام امت و سلام بر شهيدان و رزمندگان متعهد و امت مؤمن به انقلاب اسلامى ايران، غرض از نوشتن نامه، مطرح نمودن سؤالى است در رابطه با مسأله جلوگيرى از بچه دارشدن.

براى اين كه اين سؤال بيشتر روشن شود، وضعيت زندگى خود را تا حدى شرح مى دهم: ما در خوابگاه متعلق به جهاد دانشگاهى سكونت داريم و به صورت اشتراكى زندگى مى كنيم؛ يعنى در آپارتمان مسكونى ما زوج ديگرى نيز زندگى مى كنند. آن ها دو اتاق دارند، ما هم دو اتاق، و آشپزخانه و حمام و دست شويى به صورت اشتراكى است. از نظر مالى نيز الحمد لله كمبودى نداريم. با توجه به اين كه عيال اين جانب در خانه نيز بايد رعايت حجاب را بنمايد و به نجس و پاكى اهميت زيادى مى دهد و در صورت بچه دارشدن ممكن است اين دو مسأله در رابطه با اشتراكى بودن زندگى ايجاد اشكال بنمايد، آيا جلوگيرى از بچه دارشدن براى مدتى - مثلاً سه سال - مانعى دارد يا نه؟ لطفاً فتواى امام و نظر ايشان را در اين رابطه برايم بنويسيد. قبلاً از شما به خاطر راهنمايى تان سپاس گزارم. خداوند يار و نگهدارتان باشد.

بسمه تعالى، جلوگيرى موقت اگر ضرر به مزاج نزند و موجب نقص عضو و نازايى دائمى نشود، اشكال ندارد.

[سؤال 9788] 5478

بسمه تعالى

1. زن هايى با داشتن 5 تا 12 فرزند و حتى بيشتر، جهت جلوگيرى از حاملگى تقاضاى تجويز قرص هاى ضد حاملگى مى نمايند، جايز است يا نه؟

ص: 443

2. زن هايى با داشتن 5 فرزند به بالا از وسايل عادى ضد حاملگى از قبيل قرص، IUDو كاپوت نمى توانند استفاده كنند و علاقه مندند به طريق بستن لوله هاى رحمى كه از عبور تخم جلوگيرى مى كند، كه از حاملگى جلوگيرى كنند، جايز است يا نه؟

3. زن هايى به علت بيمارى هاى مختلف، از قبيل پارگى شكم و بيمارى هاى كليه و بيمارى هاى قلبى و ساير بيمارى ها كه با حاملگى منافات دارد و حاملگى سبب تشديد بيمارى ايشان مى شود، به بستن لوله هاى رحمى براى جلوگيرى از حاملگى اقدام مى كنند جايز است يا نه؟

4. زن هايى به علت ضعف اعصاب و بيمارى هاى مختلف كه حاملگى موجب تشديد بيمارى مى شود، براى قطع حاملگى مراجعه مى كنند. كورتاژ آن جايز است يا نه؟ اگر جايز است، تا چند هفته قطع حاملگى مانعى ندارد؟

5. زن هايى براى جلوگيرى از آبستنى، به علت فرزند زياد يا علل ديگر مراجعه مى كنند. وسيله اى به نام IUD وجود دارد كه داخل رحم گذاشته مى شود و اين وسيله با 93% آمار موجب جلوگيرى از آبستنى مى شود، جايز است يا خير؟

6. رضايت زن و شوهر براى جلوگيرى از آبستنى به هر طريق (قرص، كاپوت، IUD، لوله بستن) لازم است يا خير؟

بسمه تعالى، جلوگيرى از انعقاد نطفه اگر موجب فساد عضو و عقيم شدن نشود، با رضايت شوهر مانع ندارد؛ ولى از لمس و نظر محرّم بايد اجتناب شود.

[سؤال 9789] 6949

2. براى زنان جايز است كه عملى انجام دهند كه حامله نشوند - مثل اين كه عمل كنند يا اين كه دوايى بخورند - يا خير؟ و بر فرض جواز، فرقى بين اثر دائم و موقت هست يا خير؟

بسمه تعالى، چنانچه موجب نقص عضو يا عقيم شدن نباشد مانع ندارد.

ص: 444

[سؤال 9790] 5479

بسمه تعالى 11 / 11 / 1361

به خدمت رهبر عالى قدر و امام امت، دامت توفيقاته سلام عليكم، چون چند مسأله پيش آمده، ما مجبور شديم كه از آن مرجع عالى قدر استفتا نماييم تا بلكه ان شاء الله رهنمودى صادر نمايند، عمل مشروع را درك نماييم.

1. قرص هاى ضد حاملگى كه در داروخانه ها و بهدارى ها به همه زنان مى دهند كه باردار نشوند؛ چطور است؟

بسمه تعالى، جلوگيرى موقت از حاملگى اگر موجب نقص عضو و ضرر به مزاج نباشد اشكال ندارد.

2. به طورى كه مشاهده مى شود در تلويزيون ها جوانان، با زير پيراهن لخت و زير شلوار خيلى كوتاه، توپ بازى مى كنند و يا دوچرخه سوارى مى كنند و البته همه جاى ايران، خانم ها و دخترها حتماً نگاه مى كنند. آن چطور است؟

بسمه تعالى، اشكال ندارد؛ مگر آن كه موجب مفسده باشد.

3. شهردارى شهرستان مرند در هر جا يك نفرى مى خواهد خانه يا مغازه براى معاش اهل و عيال

خودش و ملكش هم كه مال خودش است بسازد، شهردارى به غير از بيمه و نوسازى و عوارض و سپرده، مبلغى به نام سرقفلى (صدى پانزده) از قيمت ملك، از همان شخص دريافت مى كند. اين چطور است؟

بسمه تعالى، تابع مقررات دولت جمهورى اسلامى است.

4. با عرض معذرت؛ اگر مصلحت باشد هر هفته در بيمارستان ها در روز شنبه به ناخن هاى بهياران نگاه شده، باشد تا بلكه ان شاء الله يكى ديگر از آثار رژيم طاغوتى از بين برود.

بسمه تعالى، حق تفتيش و مزاحمت ندارند؛ ولى بهياران بايد ضوابط اسلامى و مقررات استخدامى بيمارستان را مراعات نمايند.

[سؤال 9791] 5480

بسمه تعالى 9 / 9 / 1361

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى، با عرض سلام

ص: 445

به پيشگاه قائد عظيم الشأن و رهبر كبير و بنيان گذار جمهورى اسلامى ايران امام خمينى، زيد عمره العالى

اين جانب داراى دوازده اولاد دختر و پسر و حتى دو طفل شيرخوار دارم و نمى توانم بچه هايم را تأمين و جواب گوى ايشان بشوم. لذا با رضايت خود و رضايت عيالم، در جهت جلوگيرى از طفل، تصميم گرفتيم لولۀ رحم عيالم را ببندم. خواستم از شما كسب تكليف نمايم. صلاح است يا خير؟ دو كلمه جواب مسأله را در ذيل نامه عنايت فرماييد؛ مورد احتياج است.

بسمه تعالى، اگر موجب عقيم شدن او است جايز نيست؛ و جلوگيرى به طورى كه عقيم نشود و موجب نقص و فساد عضو نباشد مانع ندارد.

[سؤال 9792] 5481

بسمه تعالى 15 / 6 / 1360

حضور محترم نمايندۀ امام در دفتر امام

با عرض سلام، معروض مى دارم كه آيا قرص ضد حاملگى از نظر اسلام و به فتواى امام اشكالى دارد يا ندارد؟ خواهشمندم جواب را براى اين جانب ارسال بداريد.

خدايا، خدايا، تا انقلاب مهدى خمينى را نگهدار.

بسمه تعالى، اگر موجب ضرر بر جسم يا قطع نسل نشود مانع ندارد.

[سؤال 9793] 5482

بسمه تعالى

خدمت امام بزرگوار، دام ظله العالى، با عرض معذرت كه وقت شريف آن جناب را مى گيرم، با درود بر رزمندگان اسلام و آرزوى پيروزى هرچه زودتر حق بر باطل جهانى ان شاء الله با رهبرى آن جناب، لطفاً در مسائل زير ما را يارى فرماييد.

ص: 446

1. آيا دستگاه هايى كه در رحم زن ها قرار مى دهند براى جلوگيرى از توليد نسل، مجاز است؟

بسمه تعالى، اگر موجب نقص عضو و نازايى دائمى نشود و مستلزم ارتكاب حرام از قبيل نظر و لمس حرام نباشد اشكال ندارد.

[سؤال 9794]

2. اصلاً جلوگيرى از توليد نسل - به هر ترتيب - مجاز است؟

بسمه تعالى، جلوگيرى كلى و دائمى از توليد نسل جايز نيست ولى اگر موجب عقيم شدن و نقص عضو نباشد مانع ندارد موقتاً.

3. همه مى دانيم كه موقع غسل، بدن بايد پاك باشد و شسته شود؛ آيا آنان كه در حمام هاى عمومى، كارگر به آن ها كيسه مى زند و با صابون تمام بدن را مى شويند و در همان موقع غسل ترتيبى مى كنند، آيا باز هم شستن بدن لازم است، يا مى شود به نيت غسل سر و گردن و طرف راست و طرف چپ زير دوش رفت؟

بسمه تعالى، اگر بدن پاك باشد مانع ندارد.

4. اگر كسى از قبل، وضو داشته باشد و ادرار يا بول داشته باشد، مى تواند نماز بخواند؟ يا با داشتن بول و غائط مى تواند وضو بگيرد؟

بسمه تعالى، اگر مانع استقرار و طمأنينه نباشد اشكال ندارد ولى كراهت دارد اگر فشار آورد.

[سؤال 9795] 5483

بسمه تعالى 14 / 12 / 1361

دفتر امام خمينى، ضمن درود به رهبر كبير انقلاب و نايب نامى امام عصر (عجّل الله تعالی فرجه الشّریف) و سلام بر تمامى شهيدان و رزمندگان و جانبازان راه اسلام و آرزوى توفيق براى تمامى خدمتگزاران صديق اسلام، سؤالات زير را معروض مى دارم:

1. اگر زوجين جوان به دلايل فراوان - از جمله مشكل تحصيلات دانشگاهى و دبيرستانى و مخارج و هزينۀ زندگى و مشكلات مكانى و... - ناچار باشند تصميم بگيرند كه از بچه دارشدن خود جلوگيرى نمايند، اين عمل از نظر شرعى چه حكمى

ص: 447

دارد؟ و دوم اين كه فقهى و شرعى ترين راه جلوگيرى كدام است؟ سوم اين كه قرص هاى ضد حاملگى از نظر شرعى و فقهى چه حكمى دارد؟

بسمه تعالى، جلوگيرى از حمل به هر وسيله كه موجب عقيم شدن زن نشود و مستلزم نقص يا فساد عضو نباشد مانع ندارد.

2. هرگاه فردى به دلايلى مجبور باشد به مدت چند سال در تهران كه از بلاد كبيره است زندگى كند و در اين چند مدت قصد اقامت موقت نمايد و همچنين محل كار و منزلش نيز در دو محله مختلف تهران باشد، طبق فتواى حضرت امام نماز و روزه اش قصر است - با توجه به اين كه محل كار و منزلش در دو نقطه يعنى دو محل مختلف و با فاصلۀ زياد مى باشد و هر روز بايد اين راه را برود - سؤال اين است كه اگر اين فرد برايش مقدور نباشد در مدت اين چند سال، آن هم هر سالى بيش از چند روز به زادگاه اصلى خود برود و با توجه به اين كه روزۀ ماه رمضان را نيز نمى شود بيش از يك سال عقب انداخت، بنابر اين تكليف روزۀ اين فرد چگونه بوده و چه حكمى دارد؟

بسمه تعالى، قضاى روزۀ هر سال را از رمضان بعد نبايد تأخير بيندازيد و اگر تأخير بيندازيد، براى هر روز بايد يك مد طعام - كه تقريباً ده سير است - به فقير بدهيد.

[سؤال 9796] 2864

2. خانواده اى كه از زيادى فرزندان دچار فشار مالى و تربيتى است، آيا مى تواند با عمل جراحى روى زن براى هميشه از باردارشدن زن جلوگيرى كند يا خير؟ در صورت جايز نبودن، چنان كه كسانى مرتكب چنين عملى شده اند، كفارۀ اين گناه چيست؟

بسمه تعالى، اگر با اين عمل، زن عقيم مى شود جايز نيست و كفاره ندارد.

[سؤال 9797] 5484

بسمه تعالى

دفتر استفتاى امام خمينى

لطفاً پاسخ سؤالات ذيل را مرقوم فرماييد:

1. بستن لولۀ رحم زن براى عقيم كردن، در صورت داشتن فرزند كافى چگونه است؟

بسمه تعالى، اگر موجب عقيم شدن است جايز نيست.

ص: 448

2. سقط جنين (ده روز عقب افتادگى قاعدگى) در صورت داشتن فرزند زياد چگونه است؟

بسمه تعالى، جايز نيست.

3. معاينۀ زنانگى توسط پزشك مرد چگونه است؟

بسمه تعالى، در صورت عدم ضرورت و اضطرار، جايز نيست.

[سؤال 9798] 5485

بسمه تعالى

از اين كه وقت عزيزتان را گرفتم، معذرت مى خواهم. اين جانب در موقعيتى از زندگى قرار گرفتم كه لازم است از شما كسب تكليف نمايم: من به اتفاق زن و دو بچۀ كوچكم در منطقۀ تهران پارس، زمينى را بر اثر فقر و بيچارگى ساخته و در آن زندگى مى نماييم. خواستم سؤال كنم كه اى امام عزيز و اى پدر مهربان ما بيچارگان و استثمارشدگانِ زمان 50 سالۀ طاغوت هستيم؛ وقتى كه خانم خود را به دكتر بردم، گفته بايد بچه دار شود. چون ما 5 سال پيش جلوگيرى كرديم با دستگاه، براى كسب تكليف از ولى فقيه خود، منتظر جواب مى باشم.

طول عمر حضرت عالى را از خداوند خواستارم. خدايا خدايا تا انقلاب مهدى خمينى را نگهدار

بسمه تعالى، جلوگيرى اگر موجب عقيم شدن شود و يا آن كه مضر به سلامت مزاج باشد، جايز نيست.

[سؤال 9799] 5558

2. آيا مرد با وجود مرض اندرونى در زن كه خطر جانى دارد، بالاجبار مى تواند از او بچه مطالبه كند؟

بسمه تعالى، زن نمى تواند شوهر خود را از بچه دار شدن منع كند، مگر در صورتى كه با تشخيص دكتر مورد وثوق، براى او خطر جانى داشته باشد.

ص: 449

احكام نگاه، لمس و شنيدن

نگاه كردن مماثل به يكديگر

[سؤال 9800] 5486

بسمه تعالى

جماران، دفتر امام خمينى

احتراماً ضمن سلام خواهشمند است از محضر مبارك امام سؤال شود: آيا عريان بودن دست معلم مرد در مدرسۀ پسرانه از مرفق تا مچ دست حرام است يا خير؟ منتظر پاسخ هستم، مزيد بر تشكر است.

بسمه تعالى، حرام نيست، مگر اين كه مفسده داشته باشد.

نگاه كردن محارم به يكديگر

[سؤال 9801] 5487

بسمه تعالى

1. نگاه كردن زن به سينۀ زن ديگر چگونه است؟ آيا پدر و مادر، مى توانند به سينۀ دختر بالغ خود نظر كنند؟ و آيا فرزندان مى توانند به سينۀ مادر خود نگاه كنند؟ آيا نگاه

كردن زن و شوهر به عورت يكديگر مكروه است؟ نگاه كردن به صورت دختر عمو و دختر دايى كه با خانوادۀ انسان وصلتى كرده باشند، در صورتى كه بدون شهوت و دقت باشد، چه حكمى دارد؟

بسمه تعالى، نظر محرم به محرم، و زن به زن، در غير عورتين جايز است، مگر در صورت وجود ريبه و مفسده؛ و در زن و شوهر جايز است مطلقاً؛ و دختر عمو و دختر دايى، مثل ديگر زن هاى نامحرم است.

2. در بعضى دهات، طلبه ها كه به تبليغ مى روند، زنان قوم و خويش، اصرار شديد مى كنند كه دست

ص: 450

طلبه را ببوسند، آيا جايز است؟ در صورت عدم جواز اگر از زير عبا باشد چطور؟

بسمه تعالى، از روى عبا، با نبودن مفسده، مانع ندارد.

3. بعد از نظر امام كه اجازه دادند در صورتى كه روحانى نباشد نماز پشت سر غير روحانى بخوانند، پس اگر در جايى روحانيون واجد الشرايط زياد باشند و امكان امامت ايشان نيز موجود باشد، آيا اقتدا به غير روحانى جايز است؟ پس اگر موجب بى احترامى به روحانيون باشد باز هم بى اشكال است؟

بسمه تعالى، اگر دسترسى به روحانى باشد، به غير روحانى اقتدا نكنند.

[سؤال 9802] 1378

4. در مورد پدر نقل شده: هرگاه پدر وارد اتاق فرزندش شود كه با همسر خود آميزش مى كند، از نظر شرعى اشكالى ندارد؛ آيا درست است يا خير؟ و اگر چنين است، جايز است پدر چنين كارى را انجام دهد؟

بسمه تعالى، جايز نيست.

[سؤال 9803] 5488

بسم الله الرحمن الرحيم

سماحة المرجع الديني الأعلى، آية الله العظمى، الإمام الخميني، مؤسس الجمهورية الإسلامية، دامت بركاته، السلام عليكم ورحمة الله وبركاته

إنّ شاباً صار معلولاً بحرب صدام العدوانية، وأصبح نصف جسمه - من صرته إلى قدميه - مشلولاً، لا يتحرّك أصلاً، وتقوم بطهارته وتنظيفه والدته، وطبعاً تباشر عورته من النظر والملامسة، فهل يصحّ لها ذلك، أم لا؟ أفتونا مأجورين.

بسم الله الرحمن الرحيم، لا يجوز لها النظر إلى عورتيه.

[سؤال 9804] 6071

6. مسأله 2437 در مورد نگاه كردن - «مرد و زنى كه با يكديگر محرمند، اگر قصد لذت نداشته باشند، مى توانند غير از عورت به تمام بدن يكديگر نگاه كنند» - در مورد كدام محرم است؟ آيا با توجه به سؤال پنجم، اين مسأله در مورد زنى كه مشخصاتش را در سؤال پنجم مطرح كردم (مردى كه آن زن قبلاً صيغه پدرش شده

ص: 451

است) با آن مرد، مصداق دارد؟

بسمه تعالى، بين محارم در اين جهت فرقى نيست.

[سؤال 9805] 664

4. ديدن بدن لخت مرده و يا عكس لخت بدن فردى كه مرده است براى همسرش اشكال دارد يا خير؟

بسمه تعالى، اشكال ندارد.

نگاه كردن مرد به بدن زن

[سؤال 9806] 5489

بسمه تعالى

دبيرى مشغول تدريس در دبيرستان هاى دخترانه مى باشد، حجاب دخترها در كلاس شرعى است (فقط وجه و كفّين باز است) ولى بدون نگاه به آن ها امكان كنترل كلاس و تدريس نمى باشد، در صورتى كه نگاه به صورت دخترها ايجاد مفسده كند آيا واجب است از آنان بخواهند كه صورت خود را بيشتر از حد معمول بپوشانند؟ يا واجب است كه معلّم، كلاس را ترك كند؟

بسمه تعالى، چنين معلّمى بايد كلاس را ترك كند.

[سؤال 9807] 722

4. آيا نگاه كردن به جسم زير پوشش لباس گناه است؟ آيا اگر به حرام مى افتد گناه است؟ توضيح دهيد.

بسمه تعالى، اگر از روى شهوت به غير زوجۀ خود نگاه كند حرام است.

[سؤال 9808] 5490

بسمه تعالى

اماما سلام، براى من سؤالى پيش آمد و مى خواهم آن را در محضر رهبر بزرگوار، و

ص: 452

مرجع تقليد محترم، عرض كنم.

سؤال اين است: در مورد افراد و بازيگران فيلم سينمايى و ساير فيلم ها مى خواهم بدانم مرد و زنى كه در يك نقش معيّنى - مثلاً در نقش زن و شوهرى، يا مادر و پدرى - با يكديگر عروسى، و به يكديگر نگاه مى كنند، بدون اين كه با هم خويشاوندى داشته باشند، و همچنين فرد بيننده اى كه اين فيلم را نگاه مى كند و در او اثرى مى كند، آيا از نظر احكام اسلام، حرام و گناه است يا نه؟ اگر هست توضيح بيشترى فرماييد. من الله التوفيق، خدايا، خدايا، تا انقلاب مهدى، خمينى را نگهدار

بسمه تعالى، اگر به غير وجه و كفين نگاه نكنند، و از روى ريبه و تلذذ هم نباشد، و مفسده اى نداشته باشد، مانع ندارد.

[سؤال 9809] 7118

4. در بيمارستان ها در قسمت هاى مختلف، كارمندان زن و مرد به كار مشغولند و خانم ها هنوز كاملاً رعايت حجاب را نمى كنند، آيا در يك اتاق، چند نفر آقا و خانم بنشينند و از هر درى سخن بگويند، چه صورت شرعى دارد؟

بسمه تعالى، با مراعات حجاب و نبود مفسده مانع ندارد و اگر مفسده دارد احتراز كنند.

[سؤال 9810] 7370

4. آيا حضرت امام كار كردن زن را در محيط هايى كه مردها هستند، مجاز مى دانند يا نه؟ يا اين كه مى گويند اشكال دارد؟

بسمه تعالى، با مراعات حجاب كامل اشكال ندارد.

[سؤال 9811] 5491

بسمه تعالى

دفتر محترم استفتاى حضرت آيت الله العظمى الامام الخمينى، روحى له الفداء، شهرستان مقدّس قم

ص: 453

چون بنا به مسئوليت اسلامى در صدا و سيماى مركز گرگان مى باشم و حتماً مستحضريد در مواقع و مناسبت هاى خاص براى سخنرانى به دبيرستان ها و مدارس راهنمايى پسرانه و دخترانه دعوت مى شوم و به لحاظ فرهنگى - اجتماعى - سياسى بر خود و امثال خود لازم مى بينم كه از اين فرصت ها استفاده كرده و تلاش نمايم كه خوراك هاى اسلامى و مطالب سياسى و جواب به سؤالات را جهت خنثى نمودن حملات و تيرهاى فرهنگى جبهه ضد انقلاب پيوسته با شيوه ها و برنامه هاى مشخص پى گيرى نموده و آموزش دهيم. حال از دفتر شوراى استفتاى حضرت خليفة الله فى الارض، حضرت امام - مدّ ظله العالى - كسب تكليف مى نمايم كه در دبيرستان ها و مدارس راهنمايى خواهران كه يقيناً ممكن است بعض معدود چهارچوب حجاب اسلامى را دقيقاً مراعات ننمايند، و حتى آن ها كه حفظ حجاب مى كنند، در موقع سخنرانى ممكن است نگاه سخنران در پشت تريبون به صورت بعضى از آن ها بيفتد، البته از فاصله چند مترى، عنايت نماييد در اسرع وقت پاسخ فرموده كه وظيفه شرعى و اسلامى اين نوع سخنرانى ها از چه قرار است؛ اضافه بر اين كه سخنران خواهر بسيار محدود و اين نفرات محدود هم نمى توانند پاسخ گوى نيازها باشند و در عين حال حركت سياسى گروهك ها - كما فى السابق - به صورت ها و قيافه هاى ديگرى در حال اجرا و القا است. بنابراين صريحاً پاسخ فرماييد كه بايستى شركت كرد يا نه؟

بسمه تعالى، سخنرانى برادران براى خواهران، با حفظ حجاب خواهران و نبود مفسده مانع ندارد و نظر به وجه و كفين نامحرم، بدون ريبه و فساد اشكال ندارد.

[سؤال 9812] 213

3. اگر دختر يا زن با مانتو و روسرى كه دست و صورتش پيدا است به كوهنوردى و جهاد سازندگى و از اين قبيل كارهاى ورزشى و خدماتى برود همراه با دختران ديگر در صورتى كه احتمال برخورد و اجتماع و نگاه و تماشاى پسران كه براى خدمت يا

ص: 454

گردش جداگانه آمده اند باشد و آن ها هم به خدمت و كار خود مشغولند آيا جايز است برود يا نه؟

بسمه تعالى، اگر فساد دارد بايد اجتناب كنند.

[سؤال 9813] 1452

3. اگر يك برادر نامحرم براى مدت يك ساعت فنون رانندگى را ياد بدهد و بقيه را پيش يك فرد محرم تعليم ببيند، آيا اين گناه دارد؟

بسمه تعالى، اگر بدون مفسده باشد اشكال ندارد، با حفظ موازين شرعيه.

[سؤال 9814] 5492

بسمه تعالى 8 / 12 / 1360

اعضاى دفتر امام پس از عرض سلام؛ استدعا مى شود به سؤال زير جواب بفرماييد.

آيا رفتن دختر به كلاس مختلط - در صورت حفظ حجاب اسلامى - از نظر شرعى اشكال دارد يا خير؟ لازم به تذكر است كه در منطقه، مدرسۀ راهنمايى دخترانه وجود ندارد. قبلاً از شما متشكريم.

بسمه تعالى، اگر مفسده اى بر آن مترتب باشد؛ بايد خوددارى كنند. و اگر مفسده نباشد، با حفظ جهات شرعى مانع ندارد.

[سؤال 9815] 7407

7. آيا دانشجويان پسر و دانشجويان پزشكى دختر مى توانند در بخش زنان و زايمان و در اتاق زايمان به طور مخلوط آموزش ببينند، به طورى كه دانشجوى پسر مشغول معاينه داخلى زنان بشود، در حالى كه دانشجوى دختر در كنار او و در بالين همان بيمار ايستاده باشد.

بسمه تعالى، نظر به عورت زن بر غير شوهر حرام است اگرچه نظر كننده زن باشد و نظر و لمس بدن زن نامحرم بر مرد حرام است.

ص: 455

[سؤال 9816] 5493

بسمه تعالى 4 / 11 / 1361

محضر مبارك رهبر كبير انقلاب اسلامى، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى، سلام عليكم

بر اساس ابلاغى كه ادارۀ متبوعمان به ما داده، موظف هستيم هفته اى چند ساعت در دبيرستان دخترانه، تدريس داشته باشيم. با توجه به اين كه تدريس در اين مدارس، با نگاه كردن و معاشر بودن با آنان ملازمت دارد، و از سويى خوددارى از حضور در اين كلاس ها، امتناع از دستور ما فوق و ادارۀ متبوع است، تكليف ما چيست؟ ضمناً اضافه مى كنيم كه اين مشكل مبتلا به بسيارى از نقاط كشور است.

والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، تدريس مانع ندارد و نظر به صورت و دست نامحرم، بدون قصد تلذّذ و فساد مانع ندارد.

[سؤال 9817] 5494

بسمه تعالى دهم ذى الحجه 1399 ق

محضر مقدّس حضرت آيت الله العظمى نايب الامام، امام خمينى، مدّ ظله

نظر به اين كه اماكن آموزشى در سطح مملكت با كمبود معلم دينى مواجه هستند و با توجه به اين كه مخالفين اسلام در گوشه و كنار اخلاق نوجوانان را از اسلام منحرف مى كنند، تدريس بعضى از آقايان روحانى مثل امام جماعت و واعظ به عنوان معلم علوم دينى در دبيرستان دخترانه شرعاً چه صورت دارد؟

بسمه تعالى، با رعايت وظايف شرعيه مانع ندارد.

[سؤال 9818] 2686

11. در بعضى از مكان هاى حساس و مقرهاى سپاه و بسيج و خانه هاى شخصيت هاى مملكتى، پاسدارها و نيروهاى انتظامى مجبور هستند به خانه هاى

ص: 456

اطراف يا به پشت بام ها يا توى خانه ها نگاه كنند. آيا اين امر از نظر شرعى صحيح مى باشد؟

بسمه تعالى، مقررات شرعى را بايد مراعات نمايند.

[سؤال 9819] 5495

بسمه تعالى 14 / 10 / 1361

محضر رهبر كبير انقلاب اسلامى، حضرت امام خمينى، مدّ ظله العالى

1. ما در دبيرستان دخترانه مشغول انجام وظيفه هستيم. در رابطه با كارمان ناچاريم در محوطۀ دبيرستان، كه دختران مشغول ورزش هستند، رفت و آمد نماييم، يا با دبيران زن و دانش آموزان، برخورد ديگرى داشته باشيم. چه حكمى دارد؟

بسمه تعالى، با رعايت تمام وظايف شرعيه، مانع ندارد.

2. در محوطۀ سالن ها يا كلاس ها مداد، خودكار و مداد تراش پيدا مى شود و در جايى نگهدارى

مى شود. ولى دانش آموزان از بردن آن ها امتناع مى نمايند. آيا كارمندان مدرسه مى توانند از آن ها به نفع مدرسه يا شخصى، استفاده نمايند.

بسمه تعالى، بايد از صاحبان اشياى گمشده جست وجو كرد و با گذشت يك سال، يا حصول يأس از پيدا شدن آن ها، به فقير صدقه دهند.

سلامتى و سعادتمندى جناب عالى را در خدمت به اسلام و مسلمين از خداوند متعال خواستاريم. والسلام على عباد الله الصالحين

[سؤال 9820] 1578

2. نگاه كردن به صورت زن نامحرم در هنگام تكلم، و يا نگاه مغازه دار در موقع فروش جنس، چه حكمى دارد؟ نظر مبارك در اين باره تغيير كرده كه در توضيح المسائل احتياط واجب بر احتراز از آن داده ايد (بدون لذت).

بسمه تعالى، اگر خوف فتنه در بين نباشد و موجب فساد نشود مانع ندارد اگرچه بهتر است بدون ضرورت نگاه نكند.

ص: 457

نگاه كردن به وجه و كفين زنان

[سؤال 9821] 5496

بسمه تعالى

دفتر امام خمينى دام ظله، ضمن عرض سلام، لطفاً از امام استفتا شود:

1. نگاه كردن مرد به وجه و كفين و همچنين نگاه كردن به پاى زن نامحرم بدون قصد لذت چه صورت دارد؟ و حال آن كه در رساله و تحرير امام احتياط واجب دانسته اند در ترك آن. و از طرفى شنيده شد بر اين كه امام نگاه كردن را بدون قصد لذت

جايز مى دانند و در رساله از روى مصلحت چنين نوشته شده است، آيا صحت دارد؟ جواب را مرقوم فرماييد.

بسمه تعالى، وجه و كفين در فرض عدم ريبه و مفسده از حرمت نظر مستثنا مى باشد.

2. اگر پول شهريه (پولى كه ماهانه به طلاب داده مى شود و بنا بر فتواى امام بعد از گذشتن يك سال به آن خمس تعلق نمى گيرد) با پول تبليغ (پولى كه طلبه ها در هنگام تبليغ دريافت مى كنند) مخلوط شود در صورتى كه مبلغ مشخص است مثلاً پول شهريه سه هزار تومان و پول تبليغ چهار هزار تومان، آيا بعد از گذشتن يك سال خمس تعلق مى گيرد به همۀ پول؟ يا فقط تعلق مى گيرد به همان مقدار پول تبليغى؟ ايضاً اين پول شهريه و تبليغى كه مخلوط شده و قدرشان مشخص است آيا قصد و نيت كافى است در جدا كردن آن پول تبليغى از شهريه يا نه؟

بسمه تعالى، به پول شهريه حوزه خمس تعلق نمى گيرد و در صورت مخلوط شدن، به پولى كه از تبليغ به دست مى آيد خمس تعلق مى گيرد و قصد و نيت كافى است در جدا كردن.

[سؤال 9822] 3343

6. نگاه كردن مرد به صورت زن نامحرم و عكس آن چه صورت دارد؟

بسمه تعالى، با نبود مفسده اشكال ندارد؛ ولى اگر مفسده داشته باشد بايد اجتناب شود.

ص: 458

[سؤال 9823] 5497

بسمه تعالى

حضور محترم رهبر كبير انقلاب، امام امت، خمينى عزيز؛ محترماً به عرض آن مقام معظم مى رسانم كه سؤالاتى از مسائل شرعيه داشتم كه لطفاً جوابش را مرقوم فرماييد:

1. آيا نگاه مرد به صورت و كفين زن حرام است؟ از صفحۀ تلويزيون و يا عكس چطور؟

بسمه تعالى، وجه و كفّين مستثنا است و بدون قصد ريبه اشكال ندارد و نظر به فيلم اگر موجب مفسده نباشد در حكم نظر به اجنبيه نيست.

2. آيا انسان مى تواند و صحيح است كه به نيت چند غسل واجب و مستحب، يك غسل انجام دهد؟

بسمه تعالى، مانع ندارد.

3. اگر انسان در غسل ترتيبى بعد از شستن سر و گردن، مثلاً در توى حوض باشد و تمام طرف راست و چپ او تا اول گردن توى آب باشد، چنانچه در اين حال به نيت طرف راست، بدن را حركتى دهد و بعداً به نيت طرف چپ، بدن را حركت دهد، آيا غسل ترتيبى محقّق مى شود و صحيح است؟

بسمه تعالى، غسل ترتيبى به نحو مزبور صحيح است.

4. در مسأله وضو، شنيدم كه حضرت امام دوباره شستن دست چپ را اشكال مى كنند، آيا صحت دارد يا باعث بطلان وضو مى شود يا خير؟ و نمازهايى كه انسان بر اين روش خوانده چطور است؟

بسمه تعالى، دوبار شستن اشكال ندارد و آنچه شنيده شد، در اين باره صحيح نيست.

5. آيا انسان در وضو گرفتن چنانچه چند مشت آب روى صورت يا دست ها بريزد به نيت يك مرتبه و بعداً دست بكشد آيا يك مرتبه حساب مى شود؟ يا با تعدد مشت آب، چند مرتبه حساب مى شود؟

بسمه تعالى، در فرض مرقوم يك مرتبه محسوب است.

6. در غسل كردن چربى اى كه از خود طبيعت پوستِ سر است آيا مانع حساب مى شود؟

بسمه تعالى، اگر مانع از وصول آب نباشد اشكال ندارد.

7. كسى كه لباسى به نام اوركت از بيت المال در جبهه امانت گرفته جهت خدمت در همان جبهه و در همان جبهه كه بود گم شد، آيا چنين شخصى مسئول پرداخت پول و غرامت آن است يا خير؟

بسمه تعالى، تابع مقررات دولت اسلامى است.

ص: 459

[سؤال 9824] 5498

بسمه تعالى 7 / 8 / 1361

با سلام، لطفاً نظر امام را در مورد مسائل زير بيان فرماييد.

1. نگاه كردن به صورت زن نامحرم اگر به قصد لذت نباشد (مثلاً حين صحبت در كارهاى روزمره) چه حكمى دارد؟

بسمه تعالى، در صورت عدم مفسده اشكال ندارد.

2. با توجه به نظر امام در عروة الوثقى مبنى بر اين كه تقليد در استنباطات عرفيه جايز نيست، آيا تقليد از امام در اين مسأله كه تهران، بلاد كبيره است واجب است يا جايز است؟

بسمه تعالى، تهران، از بلاد كبيره است و تشخيص با عرف است.

3. با توجه به اين كه بلاد كبيره تعريف مشخصى ندارند، لذا دانستن نظر عرف در مورد كبيره بودن يك شهر، بسيار مشكل است و عرف تنها مى تواند بزرگ و كوچك بودن آن را و آن هم به صورت نسبى مشخص كند و نه كبيره بودن آن را. تكليف در اين گونه موارد چيست؟ (براى مثال، در مورد شهرهاى مشهد و تبريز و غيره).

بسمه تعالى، ميزان نظر عرف است.

4. اگر كسى نمى دانسته كه نمازش را بايد چهار ركعتى بخواند و دو ركعتى خوانده و يا بر عكس، به جاى دو ركعتى چهار ركعتى خوانده است (مثلاً به اين دليل كه از مسأله بلاد كبيره مطلع نبوده است)، آيا تكرار اين نمازها براى وى واجب است؟ در صورتى كه مثلاً مقلد مرجع ديگرى بوده باشد چطور؟

بسمه تعالى، در فرض مسأله، بايد قضا نمايد؛ مگر آن كه طبق تقليد صحيح، عمل شده باشد.

5. آيا داشتن وضو در خطبه هاى نماز جمعه واجب است يا خير؟

بسمه تعالى، واجب نيست.

6. هر فرد، حداكثر چند وطن مى تواند داشته باشد و مقصود از اعراض از وطن چيست؟

بسمه تعالى، داشتن دو وطن اتخاذى مانع ندارد و اعراض، عبارت از صرف نظر از زندگى در آن جا است.

[سؤال 9825] 5499

بسمه تعالى 2 / 10 / 1361

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى

ص: 460

پس از ابلاغ سلام، اين جانب طلبه اى هستم كه گاه و بى گاه در سفرهاى تبليغاتى مجبور مى شوم كه به دبيرستان دخترانه بروم و براى آنان كلاس هاى ممتد يا غير ممتد داشته باشم، و محتمل است كه در بين اين كلاس ها - نظر به اين كه سخنران بايد متوجه مستمع باشد - گاه بدون نظر ريبه، چشم من به صورت آنان بيفتد. از نظر شرعى، وظيفۀ حقير چيست؟

بسمه تعالى، در صورتى كه بدون ريبه و مفسده باشد، اشكال ندارد.

[سؤال 9826] 521

2. روايت است كه نگاه كردن به دست و صورت زنان بيگانه حرام است؛ چه به صورت عمد و چه به صورت غيرعمد. اين چگونه است؟

بسمه تعالى، نظر به وجه و كفين زن نامحرم، اگر از روى شهوت و قصد ريبه باشد حرام است.

[سؤال 9827] 5500

بسمه تعالى 7 / 5 / 1361

محترماً در مسأله شمارۀ 2433 رسالۀ امام كه بيان مى فرمايند: «احتياط واجب آن است كه بدون قصد لذت نيز به صورت و دست هاى زن نامحرم نبايد نگاه كرد». باتوجه به بخشنامه هاى مكرر كه در صورت عدم وجود خواهران متعهد، مكتبى و شايسته در پست رياست دبيرستان هاى دخترانه، از وجود برادران مكتبى و مؤمن و متعهد استفاده گردد. خواهشمند است در اين مورد راهنمايى هاى لازم را مبذول فرماييد.

بسمه تعالى، نظر بدوى به وجه و كفين نامحرم، بدون قصد ريبه اشكال ندارد، مگر آن كه مفسده اى بر آن مترتب باشد.

[سؤال 9828] 1078

11. نظر به وجه و كفين زن اجنبى، بدون قصد لذت و بدون ريبه، چه حكمى دارد؟

ص: 461

و آيا نظر كردن به زن هايى كه در صفحۀ تلويزيون ظاهر مى شوند، جايز است يا خير و يا اين كه فرق است بين فيلم مستقيم و غير مستقيم؟

بسمه تعالى، در فرض عدم مفسده، مانع ندارد و فيلم، حكم عكس را دارد.

[سؤال 9829] 3372

3. نگاه كردن به وجه و كفين زن نامحرم، چنانچه از روى ريبه نباشد و مفسده هم نداشته باشد حلال است يا اين كه اشكال دارد؟

بسمه تعالى، نظر بدوى با خصوصيات مزبوره اشكال ندارد.

[سؤال 9830] 5501

بسمه تعالى

1. نظر كردن به وجه و كفين اجنبيه بدون تلذذ و ريبه جايز است يا خير؟

بسمه تعالى، مانع ندارد.

2. در بعضى از رساله ها اگر چنين عبارتى باشد: «واجب است احتياط كنند»، اين همان احتياط واجب است يا اين كه فتوا مى باشد؟

بسمه تعالى، مورد آن را مرقوم داريد.

3. زارعى اول سالِ او موقع تصفيه محصولات است. مثلاً در اين موقع 50 خروار جنس دارد كه 10 خروار آن خمس است و مى دهد و بقيه را هم فرضاً مصرف مى كند. در سال آينده چنين روزى از سال گذشته چيزى ندارد؛ ولى محصول جديد را دارد. اكنون باز هم بايد خمس موجود را بدهد و همچنين است در سال هاى بعد، يا اين كه آن مقدار كه سال گذشته تخميس شده بود خمس ندارد؟ اگر چيزى زيادتر از سال گذشته دارد، خمس دارد؟

بسمه تعالى، هرچه در آخر سال اضافه بماند خمس دارد.

[سؤال 9831] 2855

2. نگاه كردن به نامحرم با توجه به شغل ادارى در رابطه با افراد مراجعه كننده را توضيح دهيد؟

بسمه تعالى، نظر به وجه و كفين بدون ريبه و مفسده مانع ندارد.

ص: 462

[سؤال 9832] 5502

بسمه تعالى

السلام عليكم، با درود فراوان به رهبر عظيم الشأن انقلاب اسلامى مستضعفين جهان، و با درود به روان پاك همۀ شهيدان از آغاز تا پايان و با سلام به همۀ شهيدان زنده، به شكر خدا بعد از انقلاب اسلامى همۀ اقشار ملت - به خصوص جوانان و نوجوانان - توجه بيشترى به احكام شرعى پيدا كرده و هر روزه سعى بر عملى كردن آن دارند تا با اين كار، روح خويش را به خداى خود نزديك تر نمايند. از اين جهت، به عنوان جمعى از مقلدان شما خواستار فتاوى شما رهبر عزيز و نايب امام زمان در مورد مسائل زير مى باشيم.

1. مسئولين ادارات و ارگان هاى انقلابى براى جلوگيرى از رخنۀ ضد انقلاب و همين طور شناسايى افراد، مجبور به نگاه كردن مى شوند (البته بيشتر ايشان را موظف به ازدواج كرده اند)؛ و از طرفى در رسالۀ شما ذكر شده است: نگاه كردن مرد به دست و صورت زن نامحرم، بنابر احتياط واجب حرام است. با توجه به اين مسائل، حكم شرعى چيست؟

بسمه تعالى، نظر به وجه و كفين، بدون قصد تلذذ و ريبه مانع ندارد؛ مگر آن كه مفسده اى بر آن مترتب باشد.

2. قسمت اعظم از كارهاى اجتماعى بر دوش زنان است و با درنظر گرفتن نياز انقلاب به نيروى زنان و با توجه به وظيفه زن كه تربيت اولاد صالح است و همين طور تماس هاى نامحرمان كه هنوز در طى كار كردن به چشم مى خورد، وظيفۀ يك زن در جامعۀ امروزى چيست؟

بسمه تعالى، كوشش زن در تربيت اولاد صالح بهترين خدمت به اجتماع است. و كار كردن زن در خارج منزل با مراعات مقررات و ضوابط شرعى ممنوع نيست.

3. در صورتى كه دختر بخواهد به كردستان برود و با توجه به نياز شديد اين مناطق و رضايت ندادن پدر و مادر، حكم شرعى چيست؟

بسمه تعالى، اگر قبول مسئوليت بر او واجب نشده، بايد رضايت والدين را جلب كند.

ص: 463

[سؤال 9833] 5503

بسمه تعالى 2 / 11 / 1361

1. شما نگاه به دست و صورت زن نامحرم را به احتياط واجب جايز نمى دانيد، ولى گاهى الزاماً شخصى به صورت زن نگاه مى كند و شايد حرفى بابت خنده گفته شود، اين مسأله چه صورت دارد و راه حل را بيان فرماييد كه چه بايد كرد تا خداى ناكرده مرتكب گناه نشود.

بسمه تعالى، نظر به دست ها و صورت نامحرم مانع ندارد و مراعات كنند مفسده اى پيدا نشود.

2. آيا مى شود هنگام عروسى با دخترى، شرط كند كه مثلاً تو بايد تا آخر عمر مادرم به او خدمت كنى، يا مثلاً بايد تا مدت زيادى، زندگى مشتركى با مادر و پدرم داشته باشى، يا اين كه مثلاً بايد لباس و غذا و احتياجات زندگى مرا فراهم نمايى؛ با اين كه در رساله نوشته شده كه نمى شود زن را مجبور به كار منزل نمود؟

بسمه تعالى، در عقد مى توانند شرط كنند، ولى شرط وقت عروسى اثر ندارد.

[سؤال 9834] 1718

7. در محل كسب، زنان مسلمان - كه نگاه غير ريبه به آن ها هم حرام است - براى خريد مى آيند و نمى شود انسان سر را به پايين بيندازد و هم ترازو بكشد و هم پول بگيرد و جنس بفروشد و هم مواظب جنس باشد كه نبرند و خواه ناخواه چشم به صورت آن ها مى افتد. آيا حرام است يا خير؟

بسمه تعالى، عمل مزبور اگر از روى ريبه نباشد، اشكال ندارد.

[سؤال 9835] 5504

بسمه تعالى

«مسائلى را كه انسان غالباً به آن ها احتياج دارد واجب است ياد بگيرد». (مسأله 11 رسالۀ امام خمينى)

محضر مبارك رهبر كبير انقلاب اسلامى و بنيان گذار جمهورى اسلامى ايران و

ص: 464

حامى مستضعفان جهان و با سلام و درود بر منجى بشريت و رهبر رسالت و چراغ هدايت امت و سردودمان اصالت حضرت محمد صلى الله عليه و آله و درود بر خاندان عصمت و طهارتش، مخصوصاً حضرت بقية الله الاعظم - ارواحنا لمقدمه الفداء - و سلام و درود ما بر رهبر انقلاب اسلامى و قلب مستضعفين جهان كه همۀ دل ها را از جماران متوجه خدا ساخته و درود بر يار باوفاى امام، فقيه عالى قدر، حضرت آيت الله العظمى منتظرى و درود بر ارواح طيبۀ شهداى اسلام و انقلاب اسلامى و سلام و دعا بدرقۀ رزمندگان اسلام در همۀ جبهه هاى حق عليه باطل جهانى به رهبرى حضرت امام خمينى.

نظر به اين كه ما انجمن اسلامى دانشجويان شهر كلاستال واقع در آلمان غربى، عضو اتحاديۀ انجمن هاى اسلامى دانشجويان در اروپا، داراى جلسات فرهنگى هفتگى هستيم كه در اين جلسات حدود 20 نفر از برادران و خواهران متأهل و مجرد - كه اكثريت را تشكيل مى دهند - شركت مى كنند و اين جلسات در يك اتاق به مساحت تقريبى 25 متر مربع برگزار مى گردد و شركت كنندگان در جلسات، دور هم مى نشينند و در موضوع مربوطه از طرف شركت كنندگان بحث و گفت وگو و تبادل نظر انجام مى گيرد كه ناچار خيلى از برادران مجرد به چهره هاى خواهران نامحرم خويش نگاه مى كنند، لذا با توجه به اين مسأله كه موجب نگرانى برادران و خواهران گرديده، از حضرت امام درخواست مى نماييم تكليف شرعى ما را در چگونگى ادامۀ اين جلسات تعيين فرمايند. التماس دعاى عاجل داريم.

جهت اطلاع حضرت امام معروض مى داريم كه علت مجرد بودن اكثر برادران به خاطر ندادن اقامت به همسران برادران ايرانى از طرف دولت الحادى آلمان مى باشد كه اين مسأله حدود دو سال است كه نسبت به اتباع ايرانى به ويژه مسلمانان اجرا مى گردد كه اين مسأله بارها به اطلاع مسئولين امر رسانيده شده كه متأسفانه هنوز در اين زمينه هيچ گونه اقدامى به عمل نيامده است.

بسمه تعالى، نظر به وجه و كفّين اجنبى و اجنبيه، در صورت نبود مفسده و قصد ريبه و تلذّذ، مانع ندارد.

ص: 465

[سؤال 9836] 683

3. در چه صورت مى شود به نامحرم نگاه كرد؟ من با اين مشكل روبه رو هستم، مثل هنگامى كه شخصى در خانه را مى زند و وقتى كه در را باز مى كنم، مى بينم مهمان يك كس ديگرى است كه با يكى از افراد خانواده كار دارد، من آيا بايد همين طور سرم را پايين انداخته و جواب شخص را بدهم يا اين كه اگر واقعاً مجبور بودم، مى توانم نگاه كنم؟ در مورد نگاه كردن به مردان يا زنان نامحرم تلويزيون چطور؟ يا نگاه كردن عكس و تصاوير زنان و مردان نامحرم چطور؟ و يا هنگامى كه دكترى (زن يا مرد) به سر بالين مجروح مى آيد و مى خواهد از وضع مجروح باخبر شود و يا هنگامى كه مى خواهد به او سلام دهد، آيا بايد سر را به پايين انداخته و سؤال كند يا مى تواند به او نگاه كرده (البته نه نگاه غرض دار) و جواب گيرد؟

بسمه تعالى، نظر به وجه و كفّين بدون قصد ريبه اگر موجب مفسده نشود اشكال ندارد و نظر به عكس اگر آشنا نباشد، بدون مفسده، مانع ندارد.

[سؤال 9837] 3021

6. ما هو الحجاب الشرعي المطلوب للمرأة؟ وهل يجوز النظر إلى وجهها من دون تلذّذ؟

بسم الله تعالى، ليس في ذلك تحديد خاصّ؛ بل يجتزى بكلّ ما يستر بدن المرأة عن نظر الأجنبي ولا يحرم النظر إلى كفّي الأجنبية أو إلى وجهها ما لم يكن بتلذّذ ولم يكن هناك خوف فتنة.

[سؤال 9838] 5505

بسمه تعالى

1. اگر مردى براى درس خواندن يا درس دادن، مجبور باشد به صورت يا دست هاى زن نامحرم نگاه كند (بدون قصد لذت)، آيا باز هم بنابر احتياط واجب - كه در رسالۀ شما آمده است - نبايد به دست و صورت او نگاه كند؟

ص: 466

بسمه تعالى، نظر به وجه و كفين زن نامحرم، بدون قصد ريبه و با نبود مفسده، اشكال ندارد.

2. دختر و پسرى كه فقط قصد درس خواندن دارند، اگر بدون اجازۀ پدر و مادر، به عقد غير دائم همديگر در آيند، و فقط براى درس خواندن، بدون هيچ قصد ديگرى، آيا اشكال دارد؟

بسمه تعالى، ازدواج دختر باكره ولو موقت باشد، منوط به اجازۀ پدر است.

3. آيا كتك زدن به فردى كه به حمل مواد مخدر مشهور است، براى اقرار گرفتن از او، تا موادش را تحويل بدهد، جايز است؟

بسمه تعالى، موارد مختلف است و طبق مقررات شرعى بايد عمل شود.

[سؤال 9839] 5506

بسمه تعالى 20 / 10 / 1361

سلام عليكم، خدمت امام بزرگوار؛ چند مسأله در رساله پيش آمده، خواهش دارم جواب را بدهيد:

1. مسأله 2433: «نگاه كردن مرد به بدن زن نامحرم، چه با قصد لذت باشد و چه بدون آن، حرام است و نگاه كردن به صورت و دست ها اگر با قصد لذت باشد حرام است؛ بلكه احتياط واجب آن است كه بدون قصد لذت هم نگاه نكند و نيز نگاه كردن زن به بدن مرد نامحرم حرام مى باشد». كسى كه شغل او معلمى مى باشد و در مدرسۀ دخترانه تدريس مى كند در اين صورت تكليف او چه مى باشد كه موقعى كه دختران مثلاً براى درس پاى تخته مى آيند و معلم مجبور است به دست هاى آن ها نگاه كند؟ و يا تكليف مغازه دارى كه مرد است چه مى باشد؟ و تكليف دختران چه مى باشد؟ و اگر زن نامحرمى به عكس مرد نامحرمى كه لخت است نگاه كند تكليف چيست؟ و يا وقتى كه فيلم و يا اسيران را در تلويزيون نشان مى دهند كه لخت هستند تكليف زنان نامحرم چه مى باشد؟

بسمه تعالى، نگاه كردن به صورت و دست ها تا مچ اشكال ندارد و نظر به عكس، اگر صاحب آن را نمى شناسد بدون قصد لذت و مفسده جايز است.

ص: 467

2. مسأله 1703: اگر به واسطۀ مرض، روزۀ رمضان را نگيرد و مرض او تا رمضان سال بعد طول بكشد، قضاى روزه هايى را كه نگرفته بر او واجب نيست و بايد هر روز يك مد - كه تقريباً ده سير است - طعام، يعنى گندم يا جو و مانند اين ها، به فقير بدهد.

در اين صورت كسى كه مثلاً هفت سال است مريض مى باشد، بايد طعام براى هفت سال روزۀ رمضان بدهد؟

بسمه تعالى، بلى براى هر روز، يك مد طعام بايد بدهد.

[سؤال 9840] 5507

بسمه تعالى

استثناى دست و قرص صورت در حجاب بانوان و جواز نگاه بدون ريبه و مفسده، با آرايش است يا ساده؟ و آيا زينت هايى مانند انگشتر، جايز است اظهار شود؟ و اگر صورت آرايش شده باشد پوشاندن واجب است يا خير؟

از خداوند متعال، توفيق و عمر بيشتر امام كبير را مسئلت دارم

بسمه تعالى، اگر در صورت، آرايش موجود باشد بايد پوشانده شود و بر مرد اجنبى نيز نگاه كردن جايز نيست و همچنين در كفين اگر داراى زينت ولو مثل انگشتر باشد.

نگاه كردن به عكس زن نامحرم

[سؤال 9841] 5508

بسمه تعالى

با عرض سلام و طلب هرچه طولانى تر شدن عمر امام امت، و شادى روح شهداى اسلام، مخصوصاً شهيد مظلوم بهشتى. سؤالى بود در اين باب:

خواهرانى، بى حجاب اسلامى، عكس مى اندازند و مرد اين عكس ها را ظاهر مى كند و خواه ناخواه، نظرى به آن مى اندازد. اين خواهران، بر اين عقيده هستند: چون آن مرد، آن ها را نمى شناسد، گناهى مرتكب نمى شوند، اين جانب، نظر امام و مرجع

ص: 468

تقليدم را خواهانم! با عرض تشكر و طول عمر با عزت خدمتگزاران!

بسمه تعالى، اگر عكاس، صاحبان عكس را نمى شناسد و مفسده اى بر آن مترتب نمى شود، اشكال ندارد.

[سؤال 9842] 5597

4. آيا مرد مى تواند براى زن نامحرم عكس بيندازد؟

بسمه تعالى، اشكال ندارد؛ ولى نبايد به غير وجه و كفّين او نگاه كنيد.

[سؤال 9843] 5509

بسمه تعالى

حضور محترم رهبر عالى قدر انقلاب اسلامى ايران، امام خمينى

با عرض سلام و اميد سلامتى آن جناب و درخواست از خداوند متعال براى حفظ و نگهدارى شما تا حضور صاحب الزمان، عجّل الله تعالى فرجه الشريف، از حضور شريف و مبارك آن جناب درخواست مى كنم فتوا را در مورد سؤال من بفرماييد كه آيا پيدا بودن چانۀ خانم ها در عكس با اسلام منافات دارد؟

خواهشمندم پاسخ را با خط مبارك خود بنويسيد تا مدركى باشد براى پاسخ گويى به كسانى كه منتقد و ايرادگيرنده به اين موضوع هستند.

بسمه تعالى، مانع ندارد.

[سؤال 9844] 4417

3. آيا نظر كردن مرد نامحرم به وجه و كفين زن جايز است؟

بسمه تعالى، بدون ريبه مانع ندارد.

[سؤال 9845] 5576

2. عكس انداختن مرد نامحرم از زن نامحرم و بالعكس چه صورت دارد؟

بسمه تعالى، اگر مقدار لازم پوشيده باشد مانع ندارد.

ص: 469

[سؤال 9846] 368

2. هر گاه فيلم عكس زنى را كه حجاب اسلامى را رعايت نكرده، مرد نامحرمى كه در شهرى ديگر است و اصلاً او را نديده و نمى شناسد ظاهر كرده و به آدرس وى پست مى كند: آيا زن گناهى مرتكب شده است؟ لازم به توضيح است كه عكس گيرنده از محارم زن است.

بسمه تعالى، در فرض سؤال، و نبود مفسده مانع ندارد.

[سؤال 9847] 3307

3. آيا عكس انداختن بدون روسرى در صورتى كه عكاس محرم و ظاهر كنندۀ آن نامحرم و ناشناس باشد حرام است؟

بسمه تعالى، اشكال ندارد.

[سؤال 9848] 4083

5. نگاه كردن با قصد لذت به عكس زن از روى پوشش چه جور است؟

بسمه تعالى، با قصد لذت جايز نيست.

[سؤال 9849] 1875

2. نظر كردن به عكس زن اجنبيه در صورتى كه او را بشناسد جايز است يا نه؟ و بر فرض عدم جواز، مراد از شناختن چيست؟ همين كه بداند - ولو اسماً - فلان زن، دختر يا عيال فلان شخص است، كافى است يا چيز ديگرى مراد است؟

بسمه تعالى، نظر به عكس زن اجنبيه اى كه او را به عنوان زن فلان شخص يا خواهر فلان - مثلاً - بشناسد جايز نيست على الاحوط.

[سؤال 9850] 5510

بسمه تعالى 23 / 5 / 1361

حضور محترم حضرت امام خمينى، دامت بركاته، پس از تقديم عرض سلام، سلامتى آن حضرت را از خداوند متعال خواستارم، بارى غرض از مزاحمت، سؤال

ص: 470

شرعى برايم پيش آمده بود كه مى بايست از آن حضرت مى پرسيدم.

1. اگر خانمى بى حجاب يا طورى باشد كه حجاب كامل نداشته باشد و از او به وسيلۀ دوربين هاى خانگى در منزل، عكس گرفته شود و پس از آن جهت ظهور و چاپ به عكاسى مراجعه شود و شخصى كه عكس را چاپ مى كند، خانمى را كه در عكس مى باشد نمى شناسد، در اين صورت آيا براى دو طرف اشكالى دارد يا نه؟ كمى راهنمايى بفرماييد.

بسمه تعالى، در فرض سؤال، مانع ندارد؛ مگر آن كه مفسده اى بر آن مترتب باشد.

2. حجاب براى خانم ها چگونه است؟ آيا همان پوشيدن موها و دست ها و پاها و سينه و گردن مى باشد، يا صورت هم جزو حجاب مى باشد و بايد پوشيده شود؛ چون عده اى مى گويند كه امام مى فرمايد كه باز بودن صورت اشكالى ندارد؟ و آيا به نظر آن حضرت، حجاب كامل براى خانم هاى مؤمنه چگونه بايد باشد؟ لطفاً توضيح دهيد.

بسمه تعالى، پوشيدن وجه و كفين لازم نيست.

از خداوند متعال، توفيق و عمر بيشتر امام كبير را مسئلت دارم

[سؤال 9851] 3208

5. اگر شخصى زنى را به مدتى صيغه كند (2 يا 3 ساعت يا 3 سال و...) آيا بعد از اين كه موعد صيغه تمام شد، جايز است عكس آن را كه از قبل گرفته ببيند و صدايش را بشنود در ضبط صوت؟

بسمه تعالى، جايز نيست، مگر اين كه از روى شهوت نباشد و همچنين نظر به عكس او در خصوص وجه و كفين مانع ندارد.

[سؤال 9852] 539

3. عكس گرفتن به دست زن و ظاهر كردنش به دست مرد ناشناس گناه دارد؟

بسمه تعالى، اگر مرد نامحرم صاحب عكس را نشناسد و مفسده اى در بين نباشد مانع ندارد.

ص: 471

[سؤال 9853] 1350

3. اگر مردى از همسرش عكس بگيرد به صورتى كه رعايت حجاب نشده باشد، با توجه به اين كه براى چاپ و ظهور بايد به عكاسى برده شود و نامحرم آن را رؤيت مى كند، اشكالى مترتب مى شود يا خير؟

بسمه تعالى، اگر ظاهر كننده، زن را نمى شناسد و مفسده ندارد، اشكال ندارد.

[سؤال 9854] 7325

3. اگر خانمى بدون حجاب عكس بيندازد و مرد نامحرم آن را ظاهر كند، در صورتى كه آن عكس، زننده و شهوت انگيز نباشد و آن كسى كه عكس را ظاهر مى كند، آن خانم را نشناسد اشكال دارد؟

بسمه تعالى، در فرض سؤال، مانع ندارد.

[سؤال 9855] 5511

بسمه تعالى 12 / 10 / 1361

به نام الله، پاسدار حرمت خون شهيدان، با تقديم عرض سلام مقلدانه به امام عزيزم يك سؤالى برايم پيش آمد كه مرا وا داشت به دفتر امام نامه اى بنويسم.

من جوانى هستم 17 ساله، و الآن مشغول نبرد با كفار مى باشم. در جبهۀ مريوان (برون مرزى) و موقعى كه به جبهه نيامده بودم، دختر يكى از فاميل هاى نزديك به من پيشنهاد ازدواج داد و من هم قبول كردم؛ چون فردى بود واقعاً مذهبى و به احكام عمل مى نمود. به او گفتم: موقعى كه از جبهه برگشتم، با تو ازدواج خواهم كرد و با رضايت خود ايشان، عكسى از او در آلبوم دارم، يعنى خودشان به من دادند. آيا از لحاظ شرع اشكالى دارد يا نه؟

بسمه تعالى، اگر مفسده نداشته باشد و عكس او بدون حجاب نباشد، مانع ندارد.

ص: 472

[سؤال 9856] 5512

بسمه تعالى 14 / 3 / 1361

مسئول محترم دفتر امام خمينى

با سلام، خواهشمند است نظر امام را در رابطه با مسألۀ زير كه مسأله مبتلا به بسيارى از مراكز علمى به خصوص بعد از انقلاب فرهنگى مى باشد بيان فرماييد.

در رابطه با انقلاب فرهنگى، جهاد دانشگاهى و من جمله جهاد دانشگاهى صنعتى شريف اقدام به ترجمۀ تعداد زيادى كتب علمى نموده است. در بعضى از اين كتب براى توضيح بيشتر مطلب عكس هايى چه به صورت نقاشى و چه به صورت عكس واقعى (مثلاً از يك خط توليد در يك كارخانه) وجود دارد كه در اين عكس ها و يا نقاشى ها تصوير زنان بى حجابى وجود دارد. با توجه به اين كه حذف چنين عكس ها و يا نقاشى هايى گويايى مطالب كتاب را تا حدى كاهش مى دهد، خواهشمند است تكليف شرعى را در مورد قرار دادن يا قرار ندادن اين عكس ها و يا نقاشى ها را در كتب ترجمه شده بيان فرماييد؟

بسمه تعالى، وجود عكس ها و نقاشى ها اگر موجب مفسده نباشد حذف آن لازم نيست.

[سؤال 9857] 7367

2. اگر از زنى عكس بى حجاب بيندازيم و آن را به عكاس مرد بدهيم ظاهر كند گناه دارد؟

بسمه تعالى، اگر ظاهر كننده زن را نشناسد، بدون مفسده مانع ندارد.

[سؤال 9858] 1452

2. اگر برادر خود من عكس بگيرد و بخواهد يك مرد نامحرم آن عكس را ظاهر كند، آيا اين گناه دارد يا نه؟

بسمه تعالى، اگر ظاهر كننده، شما را نمى شناسد مانع ندارد.

ص: 473

[سؤال 9859] 5513

بسمه تعالى

السلام على مولانا و مقتدانا، صاحب الزمان عليه السلام، روحى و ارواح العالمين لتراب مقدمه الفداء، بعد از درود فراوان به روان پاك شهيدان، خدمت با سعادت حضرت امام، رهبر كبير انقلاب اسلامى ايران، سلام گرم مى رسانم و اميدوارم در سايۀ توجهات حضرت ولى عصر - عجل الله تعالى فرجه الشريف - با سلامت و صحت به اسلام و مسلمين خدمت كنيد. قبلاً از اين كه وقت شريف شما را مى گيرم، معذرت مى خواهم، ولى چون مسأله شرعى است ناچارم.

اگر انسان در خانۀ خود از محرم خود، عكس بگيرد، آيا مى تواند اين عكس را به عكاس نامحرم بدهد كه برايش چاپ كند؟

بسمه تعالى، اگر زن را نشناسد و مفسده نداشته باشد، مانع ندارد.

[سؤال 9860] 5514

بسمه تعالى

به نام الله، يگانه پاسدار حرمت خون شهيدان با درود به امام عصر (عجّل الله تعالی فرجه الشّریف) و سلام بر شهيدان راه اسلام با سلام به حضور رهبر بزرگ انقلاب، امام خمينى

با نهايت تشكر، اگر امكان دارد در مورد مسألۀ 2439، در احكام نگاه، بيشتر توضيح دهيد و اين كه اگر عكس بى حجاب، توسط محرم گرفته شود و توسط نامحرم ظاهر شود، آيا گناه محسوب مى شود؟ متشكرم

بسمه تعالى، اگر ظاهر كنندۀ عكس، زن را نشناسد و مفسده اى نباشد، اشكال ندارد.

[سؤال 9861] 5515

بسمه تعالى 4 / 6 / 1361

پس از عرض سلام

1. آيا عكس انداختن در مكانى كه نامحرم نبوده باشد، بدون حجاب، اشكال دارد؟

ص: 474

در صورتى كه آن فيلم را شخص غايبى براى ظهور و چاپ به نزد عكاسى (مرد) ببرد از نظر شرعى اشكال دارد؟

بسمه تعالى، اگر زنِ صاحب عكس را عكاس مرد نمى شناسد و مفسده اى بر آن مترتب نيست، اشكال ندارد.

[سؤال 9862]

2. آيا عكس انداختن در عكاسى اى كه زن عكس را مى اندازد و بعد آن عكاس زن، عكس را به عكاس همان مكان كه مرد است، بدهد كه ظهور و چاپ كند، از نظر شرعى چگونه است؟

بسمه تعالى، حكم همان است كه در بالا ذكر شد.

3. اگر كسى در بيرون از خانه كار كند و از حقوقى كه مى گيرد پس اندازى نمايد كه در آينده ازدواج نمايد و يا از آن پس انداز ماشين بخرد و يا با آن پس انداز براى ادامۀ تحصيل به خارج برود، آيا خمس تعلق مى گيرد يا نه؟

بسمه تعالى، اگر سال بر آن بگذرد خمس دارد.

[سؤال 9863]

4. آيا شركت برادران و خواهران در يك كلاس (حفظ حجاب از خواهران و نشستن برادران در جلو) ايراد دارد يا نه؟

بسمه تعالى، با مراعات كامل حجاب واجب و ساير مقررات شرعى اشكال ندارد.

[سؤال 9864]

5. آيا تدريس يك استاد خانم در كلاسى كه برادران حضور دارند، با توجه به اين كه احكام نگاه را رعايت نمى كنند، ايراد دارد يا نه؟

بسمه تعالى، نظر به وجه و كفين زن نامحرم بدون قصد ريبه حرام نيست و تدريس زن براى مردها با مراعات كامل حجاب واجب و جهات شرعى

ص: 475

ديگر اشكال ندارد؛ مگر آن كه مفسده اى بر آن مترتب باشد.

6. وجود استاد آقا براى كلاس هاى خواهران اشكال دارد يا نه؟ و آيا نگاه كردن به او براى يادگيرى درس اشكال دارد يا نه؟

بسمه تعالى، با مراعات كامل حجاب واجب و ساير مقررات شرعى اشكال ندارد.

7. اگر فردى محتلم شود و از او منى بيرون نيايد، آيا غسل جنابت بر او واجب است يا نه (براى دختر)؟ براى استمناء چطور؟

بسمه تعالى، خواه پسر باشد يا دختر، تا يقين به خروج منى حاصل نشود غسل جنابت واجب نيست و استمناء حرام است.

8. شركت در نماز جمعه براى خواهران واجب است يا نه؟ اگر چنانچه احساس كنند ناراحتى جسمانى براى آن ها به وجود آيد، واجب است در نماز جمعه شركت نمايند؟

بسمه تعالى، نماز جمعه براى مردها واجب تخييرى است و بر زن ها واجب نيست.

9. آيا شركت در دعاى كميل بدون اجازۀ پدر و مادر جايز است يا نه؟

بسمه تعالى، اجازه شرط نيست؛ ولى اگر موجب اذيت و ناراحتى والدين مى شود بايد كسب اجازه نمايند.

خداوند متعال سايۀ حضرت مستطاب عالى را تا انقلاب حضرت مهدى (عجّل الله تعالی فرجه الشّریف) بر سر مستضعفين جهان قائم بدارد، آمين، بحق محمد و آله الطاهرين.

[سؤال 9865] 5516

بسمه تعالى

سلام، دفتر امام خمينى، دام ظله، خواهشمند است كه جواب سؤال بنده را، كه يكى از دانش آموزان حزب اللهى در قطر هستم، بدهيد.

1. آيا براى كسى كه حجاب دارد، اگر نامحرم عكس بدون حجاب او را ببيند اشكالى دارد؟

بسمه تعالى، اگر صاحب عكس را نشناسد و مفسده نداشته باشد، اشكال ندارد.

2. صحبت زن با نامحرم جايز است يا نه؟

بسمه تعالى، در صورت نبود مفسده، مانع ندارد.

ص: 476

[سؤال 9866] 5517

بسمه تعالى

محضر مبارك آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى، پس از عرض سلام، استدعا آن كه چند مسأله زير را جواب فرمايند:

1. آيا چاپ كردن عكس هايى از زنان بى حجاب رژيم منفور گذشته و ميهمانانشان همان گونه كه در روزنامه ها و مجلات آن روز آشكارا چاپ شده است، در كتاب هاى انقلابى امروز به عنوان تأييد جنايات و افشاى اعمالشان جايز است؟

بسمه تعالى، اگر مفسده بر آن مترتب نباشد مانع ندارد.

2. آخر هر سال بانك ها مبلغى به موجودى دفترچه پس انداز مشتريان اضافه مى كنند. صاحب دفترچه از گرفتن آن به عنوان اين كه ممكن است ربا محسوب شود خوددارى مى كند؛ ولى متصدى جواب مى دهد: «چه اين وجه را بگيرى و چه نگيرى، به حسابت ريخته شده است، و من نمى توانم آن را از حسابت خارج كنم». در اين مورد تكليف چيست؟

بسمه تعالى، گرفتن بهرۀ پول حرام است.

3. افراد طبق معمول بدون هيچ قيد و شرطى حسابى در بانك باز مى كنند و پولى در حساب مى گذارند؛ البته در خارج معلوم است كه بانك حق تصرف در آن پول را دارد و آخر سال نيز وجهى روى آن خواهد گذاشت؛ ولى اگرهم نگذارد مشترى ادعا نخواهد كرد. آيا مسأله 6، ص 657، ج 2 تحرير الوسيله شامل اين مى شود كه گرفتن اضافه جايز باشد؟

بسمه تعالى، گرفتن وجه اضافى جايز نيست.

4. در روزنامه ها آيات زيادى از قرآن مجيد و اسماء الله و اسماء انبياء و ائمه عليهم السلام به چشم مى خورد. و چون بسيارى از مردم با روزنامه ها سر و كار دارند، به طور اجتناب ناپذير اجناسى را در آن ها مى پيچند و زير دست و پا و بسا در محل هاى نجس و كثيف كه توهين است، مى اندازند و با عدم طهارت آن ها را مسّ مى كنند. آيا وظيفه اى هست كه به نويسندگان و متصديان چاپ تذكر داده شود كه فكرى براى اين موضوع بكنند؟

بسمه تعالى، چنين تكليفى نيست. ولى اگر در موردى توهين و بى احترامى شود، بايد رفع توهين شود.

5. اين جانب از طرف وكيل و برادر گراميتان اجازه اخذ حقوق واجبه و تصدى امور حسبيه را دارم و حدود سى سال است كه به تبليغ احكام دين و گفتن مسائل اسلامى و رسيدگى و اهتمام به امور مردم

ص: 477

اشتغال دارم. خوشبختانه در تمام اين مدت حتى يك قران هم از اين راه و از بيت المال مصرف ننموده ام. استدعا دارم دو مورد زير را به بنده اجازه فرماييد.

الف. مبلغى از بدهى شخصى ام را به صورت كتاب هاى دينى و انقلابى - اسلامى به جبهه ها، نهادها، دبيرستان ها و جهاد سازندگى بپردازم.

ب. به بعضى از جوانانى كه اول زندگى آن ها است و از راه كسب و يا حقوق دولتى يا حقوق جبهه ها وجهى پس انداز كرده اند و مى خواهند حقوق واجبه بپردازند و انتظار تخفيف دارند، مبلغى را به عنوان تشويق، به آنان پس بدهم.

بسمه تعالى، در موارد لزوم، كتاب هاى مذهبى مفيد را مجازيد از سهم مبارك امام كه بر عهدۀ خودتان است تهيه و به موارد ذكر شده برسانيد.

[سؤال 9867] 3049

2. آيا عكس دادن خواهران جهت ثبت نام و شركت در كلاس هاى اسلامى، در صورتى كه عكس به دست برادران هم بيفتد اشكالى دارد؟

بسمه تعالى، نظر به عكس با حجاب شرعى اگر مفسده اى بر آن مترتب نباشد اشكال ندارد.

[سؤال 9868] 5518

بسمه تعالى

آيا ظاهر كردن عكس هاى خانوادگى توسط مرد نامحرم جايز است؟

بسمه تعالى، اگر صاحب عكس را نشناسد و موجب مفسده نشود اشكال ندارد.

[سؤال 9869] 3346

3. طبق مسأله 2433 امام در احكام نگاه كردن: «بنابر احتياط واجب مرد نبايد به صورت و دست هاى زن نامحرم نگاه كند». آيا اين دربارۀ عكس ها و فيلم ها هم هست؟ اگر بلى، چرا اين نوع فيلم ها در سيماى جمهورى اسلامى پخش مى شود؟

بسمه تعالى، عمل به احتياط مزبور را فعلاً واجب نمى دانم و نظر به فيلم و

ص: 478

عكس، اگر خالى از مفسده باشد اشكال ندارد.

[سؤال 9870] 4961

3. نگاه كردن به تصوير زن در تلويزيون چه حكمى دارد؟

بسمه تعالى، حكم عكس دارد كه در رساله ذكر شده است.

[سؤال 9871] 494

4. آيا تصويرهاى متحرك - مثل فيلم هاى سينمايى و يا تلويزيونى - از لحاظ فقهى حكم عكس فرد را دارند و يا خود اشخاص را؟

بسمه تعالى، در حكم عكس است.

[سؤال 9872] 637

4. آيا نگريستن به فيلم زن نامحرم كه حجاب را به مقدار واجب رعايت كرده است از نظر غير شهوتى اشكال ندارد؟

بسمه تعالى، در فرض مرقوم، اشكال ندارد.

[سؤال 9873] 2118

2. در حال حاضر نگاه كردن به فيلم هاى تلويزيونى كه گاهى زن هاى بى حجاب نيز دارد و گوش دادن به صداى تارى كه نواخته مى شود چه صورت دارد؟

بسمه تعالى، نظر به فيلم اجنبيه كه صاحبش را نمى شناسد و ريبه و فساد در آن نيست، اشكال ندارد و موسيقى مطرب حرام است و صداهاى مشكوك مانع ندارد.

[سؤال 9874] 5519

بسمه تعالى

محضر رهبر عظيم الشأن انقلاب اسلامى ايران، آيت الله العظمى امام خمينى، دام ظله، محترماً معروض مى دارد:

ص: 479

1. عكس زن هاى بى حجاب خارجى و داخلى از تلويزيون براى مرد نامحرم چه حكمى دارد؟

بسمه تعالى، اگر آن ها را نمى شناسد و فساد ندارد نظر جايز است.

2. عدول از مجتهد را در چه صورت اجازه مى فرماييد؟

بسمه تعالى، در رساله ذكر شده است.

3. براى يك فرد روحانى تحصيل اهم است يا اشتغال به كارهاى اجرايى؟

بسمه تعالى، تشخيص اهميت با خود شخص است.

4. حجاب اسلامى بدون چادر مجوز شرعى دارد؟

بسمه تعالى، اگر همه جاهاى لازم پوشيده مى شود مانع ندارد ولى از لباس هايى كه جلب توجه نامحرم مى كند اجتناب لازم است و بهتر است چادر بپوشند.

[سؤال 9875] 5524

2. همچنين به تازگى در تلويزيون سريالى به نام سران و سلاطين نمايش داده مى شود. آيا مشاهدۀ چهره نيمه عريان خانم ها - كه در اين فيلم به نام هنرپيشه بازى مى كنند - براى مردان و پسران جايز است؟

بسمه تعالى، از خصوصيت فيلم اطلاع ندارم و ميزان، داشتن و نداشتن مفسده است، و نبايد با شهوت نگاه كنند.

[سؤال 9876] 5520

بسمه تعالى 30 / 11 / 1361

دفتر محترم امام امت، خمينى كبير، مدّ ظله

ضمن عرض سلام، در اغلب فيلم هاى خارجى كه تلويزيون جمهورى اسلامى پخش مى كند، خانم هاى بدون پوشش و حجاب، نقش بازى مى كنند، و اكثراً به غير از صورت، مو و ديگر اندامشان مورد مشاهدۀ عموم قرار مى گيرد. آيا اين مشاهده چه صورت دارد؟

بسمه تعالى، اگر آن ها را نمى شناسند و بدون ريبه و فساد نظر مى كنند، مانع ندارد.

ص: 480

[سؤال 9877] 5521

بسمه تعالى 30 / 12 / 1361

خدايا، خدايا، تا انقلاب مهدى، خمينى را نگهدار، ضمن عرض سلام، و آرزوى موفقيت براى شما، و براى رزمندگان اسلام

ديدن فيلم هايى كه در آن ها زنان و دختران بى حجاب، بازى كرده اند، از نظر شرعى به چه صورت است؟ والسلام

بسمه تعالى، اگر آن ها را نمى شناسد و ديدن آن ها مفسده ندارد، جايز است.

[سؤال 9878] 3052

3. آيا نگاه كردن به موى سر و بدن زنانى كه در فيلم هاى سينما و تلويزيون، بدون حجاب نقش بازى مى كنند، بدون قصد شهوت و ريبه حرام است يا خير؟

بسمه تعالى، حكم نظر به عكس را دارد.

[سؤال 9879] 5608

6. نگاه مرد به تصوير زن در تلويزيون و نگاه زن به مرد در تلويزيون چه صورت دارد؟

بسمه تعالى، حكم عكس را دارد.

[سؤال 9880] 4417

4. آيا نظر كردن مرد به تصوير زن در تلويزيون جايز است؟ (البته زن بى حجاب)

بسمه تعالى، حكم عكس دارد.

[سؤال 9881] 3269

8. نگاه كردن به تصاوير بانوان اعم از تلويزيون و يا روزنامه و... چه صورت دارد و چنانچه تصوير مستقيماً از خانمى در تلويزيون باشد آيا حكم فرق دارد.

بسمه تعالى، نظر به عكس و فيلم در حكم نظر به شخص نيست اگر مفسده بر آن مترتب نباشد بدون قصد ريبه مانع ندارد.

ص: 481

[سؤال 9882] 5981

4. عكس زن كه كاملاً مشخص و پيدا باشد و صورت زن نمايان شود در عكس و در معرض و دسترس و نظاره همه مردها قرار گيرد چگونه است و اين كه بين مردم معروف است كه عكس زن براى مردى كه او را نمى شناسد اشكال ندارد بيان فرماييد.

بسمه تعالى، چنانچه صاحب عكس شناخته نشود و در ديدن مفسده نباشد نگاه كردن به عكس جايز است.

[سؤال 9883] 2864

3. درباره ديدن فيلم هاى علمى، كمدى، كاراته و ديگر فيلم هاى رزمى كه ظاهراً صحنه هاى هيجان انگيز ندارد، نظر مباركتان را مرقوم فرماييد.

بسمه تعالى، با فرض اين كه بدون مفسده است مانع ندارد.

نگاه كردن زن به بدن مرد

[سؤال 9884] 5522

بسمه تعالى

سلام عليكم، با عرض معذرت از اين كه وقت عزيز شما را مى گيرم، حضور امام عزيزم سلام عرض مى كنم و به روح شهداى اسلام و تمامى آنان كه در راه خدا خدمت مى كنند درود مى فرستم.

اين جانب سؤالى داشتم كه پس از پرسش از چندين نفر و گرفتن نتايج متفاوت، تصميم گرفتم تا براى امام عزيزم اين سؤال را مطرح كنم و حتم دارم كه جواب صحيح را خواهم يافت.

امام عزيز من در يك برنامه هفته قبل شخصى را ديدم كه با ديدن اين برادر كه معلول نيز بودند حال معنوى خاصى به من دست مى داد و حتم دارم كه اين حالت من

ص: 482

اصلاً از حيطه شرعى خارج نبود و نگاه من به اين برادر معلول اصلاً به قيافه و صورت ايشان نبود، بلكه به معنويت وى و حالت ايمان و عزم استوار ايشان بود. نگاه من از پشت سر به ايشان بود و شايد وى حتى مرا اصلاً نديد، و ديدن من نيز به طور اتفاقى بود و سعى مى كردم كه در اين نگاه به سوى غير شرع كشيده نشوم كه خوشبختانه اين طور هم شد. ولى حالت معنويتى كه در من به وجود آمد انكارناپذير بود. و با ديدن اين برادر بار مسئوليتى بر دوش خود حس مى كردم و به خود مى گفتم پاى اين شخص و امثال اينان به خاطر تو نوعى از دست رفته، پس بدان كه مسئوليت دارى. ديگر وقت عزيز شما را نمى گيرم، فقط سؤالم اين است كه آيا اين نگاه گناهى هم دارد يا خير؟

بسمه تعالى، اگر از روى شهوت نباشد مانع ندارد.

[سؤال 9885] 5563

4. آيا از مچ تا بازوى دست و از زانو تا مچ پاى مرد، جزء بدن حساب مى شود و نگاه كردن به آن حرام است؟

بسمه تعالى، نظر به بازو يا ساق پاى مرد نامحرم بر زن حرام است.

[سؤال 9886] 5563

5. مسابقات ورزشى مثل كشتى، وزنه بردارى و بعضى از فيلم ها كه در آن قسمتى از بدن مرد برهنه است و در تلويزيون مى گذارد، ديدن آن از نظر حكم شرعى چگونه است؟

بسمه تعالى، نظر به عكس و فيلم اگر طرف را نشناسد مانع ندارد؛ مگر آن كه مفسده اى بر آن مترتب باشد.

[سؤال 9887] 5563

6. آيا نگاه كردن زن به دست و صورت مرد نامحرم چگونه است؟

بسمه تعالى، بدون قصد تلذذ و ريبه مانع ندارد.

ص: 483

[سؤال 9888] 3292

4. نگاه كردن زن به صورت مرد اجنبى كه ريش خود را با تيغ تراشيده است چه صورتى دارد؟

بسمه تعالى، با نبود مفسده اشكال ندارد.

[سؤال 9889] 6999

3. آيا نگاه كردن به صورت يا بدن مرد نامحرم اگر به صورت عكس يا فيلم باشد اشكال دارد؟

بسمه تعالى، حكم نظر به اجنبى را ندارد.

[سؤال 9890] 7327

3. نگاه كردن به چهره علما و افرادى چون آيت الله مشكينى و يا غيره اشكالى دارد يا خير؟

بسمه تعالى، نظر زن به دست و صورت مرد نامحرم بدون قصد ريبه و تلذّذ مانع ندارد.

[سؤال 9891] 5523

بسمه تعالى

به عرض حضرت امام مى رسد كه دربارۀ حجاب، آيات قرآن مجيد و احكام بسيار است و تنها اختصاص به طايفه اناث نبوده، بلكه طايفۀ ذكور نيز به همان احكام شرعى مشمول هستند، كه بايستى در حفظ حجاب كوشش نموده و قوانين شرع مقدّس اسلام را محترم بشمارند.

در تلويزيون برنامه اى است به نام «ورزش و مردم»، كه ورزشكاران با پوشش از كمر به پايين خيلى كوتاه به نام شورت و عرق گير مشغول مسابقات فوتبال، واليبال و يا ورزش هاى ديگر هستند، كه در صفحۀ تلويزيون با همان صورت مذكور ظاهر مى شوند، و زنان و دختران جوان مسلمان نيز با ولع تمام به تماشاى همان صحنه ها

ص: 484

مشغول مى باشند. آيا در شرع مقدّس اسلام حرام است يا حلال؟ آيا با دستورات خداوند تبارك و تعالى دربارۀ حجاب تطبيق مى كند يا نه؟ در اين باره، شرع مقدّس اسلام چه حكمى دارد؟ لطفاً بيان بفرماييد.

بسمه تعالى، اگر مفسده اى نداشته باشد، مانع ندارد.

[سؤال 9892] 5524

بسمه تعالى 30 / 11 / 1360

حضور محترم رهبر كبير انقلاب اسلامى ايران و مرجع تقليد شيعيان جهان، حضرت آيت الله العظمى نايب الامام، امام خمينى

ضمن سلام خدمت آن حضرت، سؤالى به شرح زير از آن جناب داريم:

1. تصويرهايى تقريباً عريان، نظير كشتى و يا هارتل و ساير ورزش ها به روى پردۀ تلويزيون در بعضى مواقع مشاهده مى شود. آيا ديدن آن ها براى بانوان و دوشيزگان جايز است يا خير؟

بسمه تعالى، اگر مفسده ندارد، مانع ندارد.

2. همچنين به تازگى در تلويزيون سريالى به نام سران و سلاطين نمايش داده مى شود. آيا مشاهدۀ چهره نيمه عريان خانم ها - كه در اين فيلم به نام هنرپيشه بازى مى كنند - براى مردان و پسران جايز است؟

بسمه تعالى، از خصوصيت فيلم اطلاع ندارم و ميزان، داشتن و نداشتن مفسده است، و نبايد با شهوت نگاه كنند.

[سؤال 9893] 5597

2. آيا نگاه كردن به صورت مرد نامحرم گرچه براى لذت نباشد: حرام است؟

بسمه تعالى، حرام نيست.

[سؤال 9894] 5542

5. خواهرانى كه در سپاه و يا در كتابخانۀ سپاه، با برادران تماس مى گيرند و بعضى مواقع چشم انسان به صورت يك برادرى مى افتد و يا با او در بارۀ مسائلى

ص: 485

صحبت مى كند، آيا گناه است؟

بسمه تعالى، نگاه كردن به صورت نامحرم و يا صحبت با نامحرم حرام نيست، مگر آن كه مفسده اى بر آن مترتب شود.

[سؤال 9895] 1375

8. آيا نگاه كردن به استاد مرد (در ضمن تدريس) از نظر شرعى محل اشكال است؟

بسمه تعالى، بدون قصد ريبه اشكال ندارد.

[سؤال 9896] 1570

4. نگاه كردن زن به آقايانى كه در تلويزيون صحبت مى كنند و مشخص هستند، چه صورت دارد؟

بسمه تعالى، مانع ندارد.

[سؤال 9897] 5479

2. به طورى كه مشاهده مى شود در تلويزيون ها جوانان، با زير پيراهن لخت و زير شلوار خيلى كوتاه، توپ بازى مى كنند و يا دوچرخه سوارى مى كنند و البته همه جاى ايران، خانم ها و دخترها حتماً نگاه مى كنند. آن چطور است؟

بسمه تعالى، اشكال ندارد؛ مگر آن كه موجب مفسده باشد.

[سؤال 9898] 5608

4. نگاه زن به صورت مرد نامحرم آيا حرام است يا نه؟

بسمه تعالى، حرام نيست.

[سؤال 9899] 4710

2. نگاه كردن زن به سر و صورت و دست اجنبى (كفّين) بدون شهوت جايز است يا خير؟

بسمه تعالى، مانع ندارد.

ص: 486

[سؤال 9900] 4710

3. نگاه كردن زنان به دست و صورت مردانى كه در تلويزيون ظاهر مى شوند، بدون شهوت جايز است يا خير؟

بسمه تعالى، مانع ندارد.

[سؤال 9901] 1710

4. آيا نگاه دختر يا زن به صورت مرد نامحرم با نظر معمولى و اطمينان خاطر از اين كه به هوس نمى افتد حرام است يا خير؟

5. آيا نگاه دختر يا زن به روحانيون و مردان مؤمن از روى معنويت و محبت الهى و عارى از هوس، حرام است يا خير؟

بسمه تعالى، 4 و 5، نگاه به صورت مرد نامحرم در فرض نداشتن مفسده مانع ندارد.

[سؤال 9902] 2160

4. در خيابان، آقايان با لباس هاى آستين كوتاه و يقه باز هستند. اگر ناخودآگاه نگاهمان به آن ها بيفتد آيا حرام است؟

بسمه تعالى، نظر غير عمدى اشكال ندارد.

[سؤال 9903] 5525

بسمه تعالى 12 / 4 / 1361

پس از سلام و درود بى كران بر شما رهبر عزيز، خواهشمندم سؤالات اين جانب را كه در يافتن آن ها به رسالۀ عمليه شما مراجعه كرده اما جواب آن ها را نيافته ام پاسخ فرماييد تا به وظايف شرعى خود آگاه گشته و نسبت به اجراى صحيح مبانى مكتب اسلام كوتاهى ننمايم.

1. آيا تحصيل در دبيرستان هاى دخترانه اى كه اكثر دبيران و حتى مديران آن ها مرد مى باشند و طورى است كه نمى توانيم چشم خود را از آن ها محفوظ نگهداريم،

ص: 487

صحيح است يا نه؟ و اصلاً در مواردى غير از دبيرستان نيز نگاه دختر و يا زن، به مرد حرام مى باشد؟

بسمه تعالى، تحصيل براى خواهران اشكال ندارد و جايز است استاد مرد باشد؛ ولى بايد مراعات حجاب شرعى بشود و نگاه كردن زن به صورت مرد نامحرم مانع ندارد، مگر در موردى كه ريبه و فساد باشد.

2. تمام سرودهاى انقلابى كه موسيقى به همراه دارد، شنيدن آن ها درست است يا بعضى از آن ها و آيا بايد از شنيدن موزيك هايى كه گاه به گاه در لابه لاى برنامه هاى تلويزيون شنيده مى شود پرهيز كرد؟

بسمه تعالى، موسيقى مطرب، حرام و صداهاى مشكوك مانع ندارد.

[سؤال 9904]

3. براى بانوان تماشاى برنامه هايى از تلويزيون و يا بازى هايى مانند كشتى و فوتبال و شنا و غيره - به صورت فيلم - كه گاهى قسمت هايى از بدن مرد مشاهده مى گردد آيا درست است؟

بسمه تعالى، با وجود مفسده جايز نيست.

4. اگر در برنامه هاى صبحگاهى دبيرستان و يا در مواردى غير از اين، در پشت بلندگو مقاله و يا مطلبى توسط دختران خوانده شود كه البته صداى آن را هم مردان بشنوند صحيح است يا خير؟

بسمه تعالى، اگر موجب مفسده نشود مانع ندارد.

5. آيا نمازهايى كه از سن نه سالگى تا به حال خوانده ام و تا دو سال پيش تلفظ آن ها صحيح نبوده، بايد قضا و ادا شود يا اصلاً لزومى ندارد؟

بسمه تعالى، چنانچه با اعتقاد صحت خوانده شده و بعد به غلط بودن پى برده ايد، قضا واجب نيست.

[سؤال 9905] 5526

بسمه تعالى 21 / 1 / 1361

دفتر امام خمينى، سلام عليكم

لطفاً پاسخ سؤالات ذيل را مرقوم فرماييد:

1. آيا تدريس مرد به دخترهايى كه به سن بلوغ رسيده اند در بعضى از مدارس

ص: 488

دخترانه كه معلم زن ندارند، جايز مى باشد يا خير؟ آيا در چنين شرايطى دختران به درس ادامه دهند؟

بسمه تعالى، با مراعات كامل حجاب واجب اشكال ندارد.

[سؤال 9906]

2. آيا در مورد دختر و پسرهايى كه به سن بلوغ رسيده اند، مخلوط بودن آن ها در يك كلاس درسى جايز است يا خير بيان فرماييد. والسلام

بسمه تعالى، از اختلاط در كلاس درس خوددارى نمايند.

نگاه كردن به زنان اهل ذمه و كفار

[سؤال 9907] 5527

بسمه تعالى 29 / 10 / 1361

جماران، دفتر امام، سلام عليكم

جهت كسب تكليف شرعى پيرامون مسائل ذيل، نظر حضرت امام خمينى، رهبر مستضعفين جهان را خواستاريم. قبلاً لازم به تذكر است كه در وزارت ارشاد اسلامى، اداره اى به نام «ادارۀ اقليت هاى مذهبى» موجود است كه امور مربوط به اقليت هاى مذهبى را زير نظر دارد؛ با آن ها در رابطۀ مستقيم بوده، در مجالسشان شركت كرده و با آن ها مصافحه مى نمايند و در ضمن، آن ها شيرينى و غذا و گاه چاى جهت پذيرايى مى آورند و احتمالاً روى صندلى هايى كه مى نشينند، عرق كرده و به صندلى تماس پيدا مى كنند. ما در اين مورد چه بايد بكنيم؟ دست تر به بدن آن ها زدن چه صورت دارد؟ نگاه به زنان آنان تا چه حد صحيح است؟

بسمه تعالى، حكم اين سؤال از رساله استفاده مى شود و بايد مراعات طهارت و نجاست بشود و با شك در ملاقات يا سرايت، حكم به نجاست نمى شود و نظر به وجه و كفين زنان آنان، مانع ندارد و بيش از آن، نظر نكنند.

ص: 489

[سؤال 9908] 2570

4. هل يجوز النظر إلى الأجنبية بدون تلذّذ خاصّة، التي تُدعى إلى الحجاب وترفضه؟

بسم الله تعالى، يشكل جواز النظر إليها إن كانت مسلمة، وأمّا نساء أهل الذمّة، بل مطلق الكفّار، فيجوز النظر إليهنّ مع عدم التلذّذ وخوف الوقوع في الحرام.

[سؤال 9909] 5528

بسمه تعالى 11 / 1 / 1362

با عرض سلام و دعا، لطفاً موارد ذيل را از دفتر امام خمينى استفتا فرموده، نتيجه را براى اين نمايندگى ارسال نماييد:

1. استخدام كارمندان زن خارجى كه متديّن به يكى از اديان الهى (به غير از اسلام) هستند و در نوع پوشش به تبعيت از مذهب خود، روش خود را اعمال مى كنند، چه صورتى دارد؛ خصوصاً اين كه عموماً از استفادۀ پوشش براى سر و موى خود امتناع مى كنند و استفاده از خدمات ايشان نيز براى نمايندگى ناگزير است.

بسمه تعالى استخدام اشكال ندارد، ولى بايد از نگاه و نظر ريبه و مفسده دار اجتناب شود.

2. در مورد مستخدم هايى كه مسلمان نيستند ولى متدين به اديان الهى اند و به لحاظ وجوب استفاده از خدماتشان در امور ميهمانان و نظافت نمايندگى، استخدامشان ناگزير است، طبيعتاً يكى از وظايفى كه انجام مى دهند شست و شو و نظافت - و لزوماً لمس اشياى تر، در هنگام شست و شو - است، با توجه به فتواى حضرت امام در مورد نجس بودن غير مسلمان، استفاده از اين ها براى وظايف فوق چه حكمى پيدا مى كند؟

بسمه تعالى، غير مسلمان نجس است و چنانچه با رطوبت با چيزى ملاقات كرد نجس مى شود.

3. مطابق تحقيقاتى كه به عمل آمده، به علت ارزانى فوق العادۀ چربى خوك در اين كشور (آلمان)، تقريباً تمام موادى كه به نحوى احتياج به چربى دارند (از نان، پنير و كره و روغن و ماست و...) به اين چربى آلوده است، البته در مواردى كه مشخص است اجتناب مى شود - كه اين خود، محدوديت بزرگى

ص: 490

را ايجاب مى كند - اما در مواردى كه مشخص نيست، تكليف چيست؛ در صورتى كه تا كنون چندين نوع جنس كه قبلاً بدون چربى خوك تشخيص داده مى شد، اكنون دريافته ايم كه با اين چربى بوده است؟

بسمه تعالى، اگر يقين حاصل شود به اين كه چيزى از خوك، داخل پنير است، نجس و حرام است و در صورت شك، محكوم به طهارت و حليت است.

صحبت كردن و نگاه كردن به زن نامحرم به قصد ازدواج

[سؤال 9910] 5529

بسمه تعالى

در انتخاب همسر آيا مشابه امتيازاتى كه در ديدار عروس براى مرد وجود دارد، براى زن در ديدار داماد وجود دارد؟

بسمه تعالى، مورد استثنا، نظر مرد به زن است نه عكس آن.

[سؤال 9911] 6801

3. صحبت كردن دختر و پسر قبل از ازدواج براى به توافق رسيدن، بدون اطلاع خانوادۀ دختر، صحيح است يا خير؟ (در صورتى كه تمام شرايط اسلام براى صحبت كردن و ارتباط دو نامحرم رعايت شود).

بسمه تعالى، با مراعات وظايف شرعيه و نبود مفسده مانع ندارد.

[سؤال 9912] 5530

بسمه تعالى

1. آيا از نظر اسلام گناه دارد كه دختر و پسر، از مدت خيلى قبل بدون اطلاع پدر يا مادرشان به يكديگر قول دهند كه در آيندۀ دور (سه سال يا چهار سال ديگر) با هم ازدواج كنند و بر اساس اين به پاى هم بنشينند. (البته اين مسأله كه نسبت به هم نامحرم هستند رعايت مى شود واز ياد نمى رود) توضيح: مثلاً شوخى لفظى هم با هم نداشته باشند.

ص: 491

2. در صورت ايراد نداشتن مسألۀ اول: آيا مى توانند به واسطۀ آن عشق و علاقه و محبتى كه براى طرفين بر اثر عهد بسته شده به وجود آمده، با يكديگر صحبت هاى لازم (به صورت كتبى يا شفاهى) داشته باشند.

تقاضا مى شود هر كدام كه ايراد يا گناه دارد دليلش را بنويسيد.

بسمه تعالى، ازدواج دختر بايد با اذن پدر باشد و در حدى كه مبتلا به حرام نشوند مى توانند صحبت كنند ولى بايد از واقع شدن در مفسده احتراز نمايند.

[سؤال 9913] 6835

3. امروزه متداول است كه دختر و پسر براى ازدواج خود، بايد همسر خود را بپسندند. آيا معاشرت دختر و پسر، به قصد آشنايى براى ازدواج جايز است يا خير؟ و اگر جايز است، چنانچه بعداً ازدواج نكنند، چه حكمى دارد؟

بسمه تعالى، با حفظ حجاب و موازين شرعى، مانع ندارد.

[سؤال 9914] 5531

بسمه تعالى

با عرض سلام؛ سلامتى تان را از خداوند منان خواهانم. آيا مورد زير از نظر امام ايراد دارد يا ندارد:

دختر و پسرى كه تصميم به ازدواج گرفتند، مى توانند قبل از خطبه عقد چند ساعت يا دقيقه اى در مورد مسائل فرداى زندگى خود صحبت كنند و نظرات خود را به هم بازگو كنند و اگر شرايطش را داشتند وصلت نمايند؟ حتماً نظر امام را در اين مورد بيان فرماييد.

والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، صحبت كردن اگر به قصد ريبه نباشد و فساد نداشته باشد، مانع ندارد و محدود به حدى نيست.

ص: 492

[سؤال 9915] 5532

بسمه تعالى

با سلام، دخترى هستم كه دو سال پيش با جوانى آشنا شدم. اين شخص به من پيشنهاد ازدواج كرد، ولى زمان ازدواج را موكول كرد به هنگامى كه از نظر شغلى شرايط شروع زندگى را داشته باشد؛ من هم پذيرفتم و معاشرت من با او از همان هنگام و با اطمينان از اين كه باهم ازدواج مى كنيم آغاز شد. در اين دو سال، من به او به چشم شوهر و همسر آينده ام مى نگريستم و كلّيۀ خواستگارانم را به اميد او رد مى كردم و به همه مى گفتم كه نامزد دارم. اكنون نمى دانم به چه علتى او با دختر ديگرى نامزد كرده است. يكى از مسائلى كه به شدت فكر مرا به خود مشغول كرده اين است كه اگر باز هم خواستگارى براى من آمد و من خواستم ازدواج كنم، بايد به همسرم اين مسأله قبلى را بگويم يا خير؟ اگر نگويم، احساس ناراحتى وجدان مى كنم و اگر بگويم، مطمئن هستم كه با بهترين مرد دنيا نيز خوشبخت نخواهم شد؛ چون هر مردى باشد بالاخره در مواقعى اين مسأله را به رخ زن خود مى كشد و ايجاد اختلاف و بدبينى مى كند. حال با توجه به اين نكته و اين كه اين اولين و تنها اشتباه من بوده و در ضمن به خاطر آن معاشرت هاى قبلى از درگاه خدا توبه كرده ام، آيا باز هم از نظر شرعى موظف هستم به همسر آينده ام اين مسأله را بگويم يا خير؟ لطفاً هرچه زودتر به من كمك كنيد.

بسمه تعالى، لزومى ندارد.

[سؤال 9916] 5533

بسمه تعالى

اين جانب - سن 18 سال - دو سال پيش با مدرس قرآن خود آشنا شده ام و او از من تقاضاى ازدواج نمود و بعد از چند ماهى به سربازى رفت، و تابستان آينده خدمتش را به پايان مى رساند. اما ما از دوران قبل و بعد سربازى، براى تفاهم بيشتر با هم تماس تلفنى يا نامه و يا حضورى، داشته ايم. با توجه به اين كه او باعث بالا بردن عبادتم

ص: 493

مى شد، ليكن روحم با ياد او كدر مى شود. سؤالم اين جا است كه آيا ديدار ما - چه به صورت حضورى يا تلفنى و يا نامه - كه حتى از ده جلسه هم بيشتر طول كشيده، غير شرعى است يا خير؟

بسمه تعالى، تا عقد نكرده ايد از تماس هاى موجب تهييج و تحريك شهوت، اجتناب نماييد.

شنيدن صداى زن نامحرم

[سؤال 9917] 5534

بسمه تعالى

خدمت مرجع مجاهد، زعيم اكبر، بت شكن عصر، منجى نسل، حضرت آيت الله العظمى الامام، روح الله موسوى خمينى، ارواحنا فداه

با توجه به سؤال و جوابى كه شما در توضيح المسائلى كه جديداً منتشر گرديده، فرموده ايد كه آن سؤال و جواب اين است كه در ذيل ملاحظه مى فرماييد.

زنى كه مى خواهد به تحصيل خود ادامه دهد كه بعدها شغلى انتخاب كند (البته شغل حلال) ولى فعلاً ادامۀ تحصيل ملازم با اين است كه با مرد نامحرم روبه رو شود. مثلاً در دانشگاه، نزد مرد درس بخواند يا اين كه با مردها در يك كلاس باشد، چنين تحصيلى جايز است يا خير؟

«ادامۀ تحصيل در رشته هاى حلال اشكال ندارد، وليكن تستر از اجانب و خوددارى از اختلاط با آن ها لازم است. و اگر ادامۀ تحصيل مستلزم اختلاط با اجانب باشد و مفاسد دينى و اخلاقى در بر داشته باشد، ترك كند».

با وجود اين كه هنوز قوانين اسلامى در كشور ما و در دانشگاه ها و مدارس عالى پياده نگرديده و حتى در مدارس دخترانه مرد وجود دارد، اگر زنى خود را كاملاً بپوشاند و تا جايى كه لازم نشود از برخورد با مرد اجنبى و صحبت كردن با او خوددارى كند، آيا امام اين گونه تحصيل و يا كار كردن را براى زن جايز نمى دانند؟ اگر

ص: 494

جايز مى دانند چه صورت دارد؟ از محضر مقدّس پدر و پشتيبان مستضعفان ايران و جهان درخواست مى كنم كه جواب اين سئوال را بفرماييد.

بسمه تعالى، در صورتى كه مفسده اى بر آن نباشد، با رعايت حجاب و وظايف شرعيه مانع ندارد.

[سؤال 9918] 3668

6. بدون شهوت؛ مكالمۀ اجنبيين مطلب كم باشد و يا زياد، مسائل شرعى باشد و يا غير آن، ضرورى باشد و يا نباشد اشكال دارد و يا اين كه تفصيل است بين آن ها؟

بسمه تعالى، براى مرد اگر تلذّذ و ريبه در بين نباشد شنيدن جايز است و براى زن صحبت با اجنبى اگر خوف فتنه نباشد اشكال ندارد اگرچه احوط در غير مقدار ضرورت ترك مكالمۀ با اجنبى است مخصوصاً براى زن جوان.

[سؤال 9919] 5535

بسمه تعالى

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى بنيان گذار جمهورى اسلامى ايران، امام خمينى، مدّ ظله

1. مسابقۀ قرائت قرآن زن در محفل مردان چه صورت دارد؟

بسمه تعالى، حكم، داير مدار وجود مفسده و عدم آن است.

[سؤال 9920]

2. سخنرانى زن در ميان مردان چه صورت دارد؟

بسمه تعالى، حكم، داير مدار وجود مفسده و عدم آن است.

3. شهداى مكلف و غيره بدون اذن پدر دفن شده اند؛ آيا پدر مى تواند نبش قبر كند و در مكان ديگر دفن كند يا خير؟

بسمه تعالى، در فرض وجود غرض عقلايى مانع ندارد.

ص: 495

[سؤال 9921] 2191

5. آيا قرآن درس دادن مرد به زن چگونه است؟ در صورت جواب مثبت اگر زن پيش مرد جهت يادگيرى قرآن بخواند چه صورت دارد؟

بسمه تعالى، با نبود مفسده مانع ندارد.

[سؤال 9922] 1996

4. تدريس قرآن توسط مرد به زن يا زن به مرد جايز است يا خير؟

بسمه تعالى، اشكال ندارد ولى رعايت حجاب واجب لازم است.

[سؤال 9923] 5536

بسمه تعالى

محضر مقدّس حضرت آيت الله العظمى آقاى حاج سيد روح الله موسوى خمينى پس از تقديم عرض سلام، لطفاً به اين سؤالات جواب مرحمت فرماييد.

1. اين جانب مبلّغه عصمتيه بجنورد مى باشم، در بعضى ايام مثل وفيات و اعياد ائمه عليهم السلام سخنرانى در اجتماع مخدّرات بدون بلندگو ممكن نيست، ممكن است كسى كه عبور مى كند مرد نامحرم باشد و بعضى از كلمات اين جانب را به طور واضح يا غير واضح آن عابر سماع يا استماع نمايد در اين صورت تبليغ كردن بنده از نظر جناب عالى چه صورت دارد.

بسمه تعالى، شنيدن مرد اجنبى صداى زن را در صورتى كه بدون مفسده باشد اشكال ندارد.

2. آيا خريد و فروش تلويزيون جايز است يا خير؟ و تماشا كردن به تلويزيون و خانم مكشفه اى كه در تصوير ديده مى شود آيا حكم عكس روزنامه را دارد يا حكم آينه را دارد؟ و تماشا كردن خانم ها به تصوير تلويزيون مردهايى كه بيشتر بدنشان برهنه است مانند ورزش كاران حرام است يا خير؟

بسمه تعالى، خريد و فروش آن مانع ندارد و حكم عكس را دارد.

3. شايع نمودند كه روضه خواندن و مسأله گفتن در زمان انقلاب فايده ندارد و تا معنى نماز و قرآن را

ص: 496

ندانى نبايد خوانده شود. لطفاً چند جمله اى در اين باره امر بفرماييد مرقوم فرمايند تا براى مؤمنات قرائت شود.

بسمه تعالى، نماز بايد خوانده شود هرچند معانى آن را نداند و روضه خوانى و بيان مسائل شرعيه و قرآن خواندن مطلوب بلكه در بعض موارد بيان مسائل لازم است.

[سؤال 9924] 5537

بسمه تعالى 1 / 12 / 1361

حضور امام بزرگوار سلام عرض مى نمايم. اميدوارم كه در تحت توجهات خداوند متعال و امام زمان (عجّل الله تعالی فرجه الشّریف) هميشه محفوظ و سربلند باشيد، ان شاء الله.

بارى اى رهبر و اى امام و اى قلب تپندۀ ميليون ها عاشق، اين حقير و بندۀ ناچيز خداوند با قلبى سرشار از عشق و محبت به امام خود، اين نامه را مى نويسم، گرچه مى دانم خود شخصاً لايق دريافت جواب آن نيستم، ولى اميد دارم كه بزرگى و عشق شما نسبت به فرزندانتان مرا لايق اين امر مهم نمايد و اميدوارم كه خداوند عنايت فرمايد و مرا به آرزوى ديرينۀ خود كه زيارت امامم از نزديك مى باشد، برساند.

حال چند سؤال از امام عزيزم دارم كه اميدوارم توفيق دريافت جواب آن ها را داشته باشم:

1. اگر خواهران در عروسى ها يا درمجالس جشن و سرور، سرودهاى انقلابى باهم بخوانند آيا اشكالى دارد؟

بسمه تعالى، در صورت نبودن مفسده اشكال ندارد.

2. آيا خمس را مى توان به شمارۀ حساب 100 واريز نمود يا اين كه شمارۀ حساب ديگرى دارد اگر دارد، لطفاً راهنمايى كنيد؟

بسمه تعالى، خمس را مى توان به حساب شمارۀ يك هزار مؤسسۀ تعاون اسلامى حواله نماييد و به حساب شماره 100 عجالتاً اجازه نمى دهم.

3. هر وقت حمله اى از جانب برادران رزمندۀ ما به مزدوران عراقى مى شود بعضى مواقع چون عدۀ زخمى ها زياد است، بيمارستان ها احتياج به امدادگر دارند و ما مى رويم كمك و در آن جا بعضى از

ص: 497

برادران، برهنه هستند يا اين كه موقع مداواكردن آن ها، مجبوريم دستمان را به بدن آن ها بزنيم، آيا اين طريق خدمت كردن در پشت جبهه صحيح است يا خير؟

بسمه تعالى، در مورد ضرورت مانع ندارد.

4. شخصى كه از خود، خانۀ مسكونى و اثاث و زندگى ندارد، ولى هر ماهه مقدارى پول پس انداز مى كند تا چند سال بعد كه بتواند خانه و زندگى براى خود تشكيل دهد، آيا خمس اين پول ها را بايد سر سال بدهد يا اين كه وقتى احتياجات خود را برطرف كرد آن وقت خمس بدهد؟

بسمه تعالى، سر سال بايد آنچه از مؤونۀ سال زياد آمده تخميس نمايند.

[سؤال 9925] 6999

2. اجراى سرودهاى دسته جمعى (بدون موسيقى) براى خواهران در جاهايى كه نامحرم مى باشد، اشكال دارد؟

بسمه تعالى، اگر مفسده اى بر آن مترتب نباشد اشكال ندارد.

[سؤال 9926] 5538

بسمه تعالى 31 / 5 / 1361

محضر مبارك رهبر عظيم الشأن انقلاب اسلامى ايران، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، زيد عزه العالى، سلام عليكم

اگر عده اى از خواهران به طور دسته جمعى سرود بخوانند و بر روى نوار ضبط شود و در موقع پخش، صداى هر كدام هم مشخص نباشد، استماع كردن افراد نامحرم محل اشكال است يا خير؟ با آرزوى طول عمر با صحت و سلامت براى آن امام بزرگوار.

بسمه تعالى، اگر مفسده نداشته باشد، اشكال ندارد.

[سؤال 9927] 684

4. خواندن سرودهاى دسته جمعى خواهران در نزد برادران جايز است؟

بسمه تعالى، با مراعات حجاب مانع ندارد مگر آن كه مفسده داشته باشد.

ص: 498

[سؤال 9928] 5539

بسمه تعالى

محضر مبارك زعيم عالى قدر، رهبر انقلاب اسلامى، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دامت بركاته

پس از درود و تحيات فراوان به پيشگاه آن يگانه رهبر، با نهايت احترام و ادب معروض مى دارد: در اين زمان كه زنان و دختران در پيروزى نهضت انقلاب سهم عظيمى دارند، فعلاً بانوان و دوشيزگان در مجالس و محافل همدوش با مردان، تظاهرات و سخنرانى دارند و حتى زنان، در مجالس مردان صحبت مى كنند و بعضى از بانوان يا دوشيزگان به صداى بلند، در مجلس مردانه قرآن مى خوانند و ترجمه مى كنند. آيا از نظر شرع اسلام جايز است يا خير؟ و اين طبقه و جماعت مى تواند در مجالس مردانه به صداى بلند به تلاوت قرآن يا اشعار مذهبى مبادرت نمايند؟ خواهشمند است حدود شرعى مجالست و مصاحبت آن ها را تعيين فرماييد.

والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، تظاهرات و سخنرانى بانوان در صورت عدم مفسده، مانع ندارد و از خواندن اشعار و غير آن با لحن بين مردان، اگر موجب مفسده است، بايد اجتناب نمايند.

[سؤال 9929] 3021

7. هل يجوز للمرأة أن تتكلم أمام الرجال؟

بسم الله تعالى، لا مانع منه إذا كان مع التحفظ على الحجاب الواجب ولم يكن فيه خوف الفتنة.

[سؤال 9930] 5608

5. صحبت با مرد نامحرم در حد احوال پرسى و يا بيشتر از اين، چه صورت دارد؟

بسمه تعالى، اگر مفسده ندارد جايز است.

ص: 499

[سؤال 9931] 417

2. مذاكره مرد و زن نامحرم چه صورت دارد؟ سخنرانى مرد جوان در بين خواهران و بالعكس نيز چه صورت دارد؟

بسمه تعالى، با حفظ حجاب اسلامى مانع ندارد؛ مگر آن كه مفسده اى در بين باشد.

[سؤال 9932] 3343

7. آيا زنان مى توانند در حضور نامحرم برنامه سرودهاى انقلابى و سخنرانى مذهبى داشته باشند؟

بسمه تعالى، سخنرانى با مراعات وظايف شرعيه و نبود مفسده مانع ندارد.

[سؤال 9933] 5540

بسمه تعالى 8 / 8 / 1358

پس از عرض سلام و خواستار سلامتى شما خواهشى از شما دارم كه به سؤال هاى من جواب دهيد؛ هر چند زحمت مى شود.

1. اگر زن قرآن را با قرائت يا عادى جلوى مردى بخواند، از نظر اسلام گناه است يا نه؟

بسمه تعالى، اگر مفسده اى نداشته باشد مانع ندارد.

2. چرا زن بايد با حجاب نماز بخواند؟

بسمه تعالى، تكليف الهى است.

از خداوند بزرگ، موفقيت و سلامتى شما را آرزومندم.

[سؤال 9934] 5541

بسمه تعالى

پيشگاه مبارك رهبر كبير انقلاب اسلامى و حامى مظلومين جهان، حضرت امام خمينى، اى رهبر عزيز! سلام و درود بى پايان ما، از ديار خفتگان منجمد، بر شما باد،

ص: 500

بر شما و امت ايثارگر كشور اسلامى ايران و تمام راهيان راه محمد رسول الله صلى الله عليه و آله و على ولى الله عليه السلام.

از آن جا كه نه قصد دارم و نه جرأت آن كه با جملات تملق آميز، خداى ناخواسته شما را آزرده و يا وقت عزيزتان را بگيرم، غرض از نگارش اين نامه را بيان مى دارم. از آن جا كه ما از ميهن اسلامى دور مى باشيم، طبيعتاً در مورد برخى از مسائل، به خصوص بعضى از مسائل شرعى، در بين ما برداشت هاى متفاوتى بروز مى نمايد و تفسيرهاى مختلفى مى شود و متأسفانه اغلب افراد، براى اثبات برداشت خود، آن نظر را نظر حضرت امام مى نامند. به همين خاطر حقير از حضرت امام و ولى فقيه، در مورد بعضى از اين مسائل سؤال مى نمايم. به اميد آن كه - ان شاء الله تعالى - خداوند متعال توفيق اجراى احكام الهى را به ما عطا فرمايد.

1. مطرح شده: در جلساتى كه خواهران و برادران به اتفاق تشكيل مى دهند، در صورت حضور برادران، خواهران نبايد قرآن بخوانند. (با قرائت را مطلع هستيم، ولى منظور بى قرائت و به طور معمول مى باشد).

بسمه تعالى، قرآن خواندن خواهران، در مجلس مزبور مانع ندارد، ولى نبايد طورى باشد كه جلب توجه نامحرم كند.

[سؤال 9935]

2. مطرح شده: در جلساتى كه با حضور برادران و خواهران صورت مى گيرد، بايد حائلى به صورت پرده، در بين آن ها باشد.

بسمه تعالى، لازم نيست.

[سؤال 9936]

3. مطرح شده: جايز نيست در انجمن ها، مسئوليت هايى از قبيل مديريت انجمن و يا مسئول فرهنگى و غيره، به خواهران داده شود.

بسمه تعالى، مانع ندارد.

ص: 501

[سؤال 9937]

4. مطرح شده: از نظر شرعى اشكال دارد اگر خواهرى به ديدار برادران مجروح، و يا برادرى به ملاقات خواهران مجروح برود. (حضرت امام مطلع هستند كه در آلمان، تعداد زيادى از برادران و چندين خواهر مجروح جنگ تحميلى بسترى و تحت درمان مى باشند).

بسمه تعالى، اشكال ندارد، ولى در همه اين نحو مسائل، بايد طورى عمل شود كه فساد نداشته باشد و جهات شرعى مراعات شود.

[سؤال 9938] 5542

بسمه تعالى

به نام الله، پاسدار حرمت خون شهيدان، با ياد مهدى (عجّل الله تعالی فرجه الشّریف) و با درود فراوان به اميد محرومان، حامى مستضعفان، رهبر كبير انقلاب، امام خمينى، و با سلام و درود به روان پاك شهيدان، از كربلاى خونين حسين عليه السلام تا كربلاى خونين ايران زمين، و با سلام به تمامى برادران معلول و مجروح و رزمندۀ انقلاب، محضر مبارك نايب بر حق امام زمان حضرت امام خمينى، چند سؤال براى اين جانب پيش آمده كه مى خواهم كسب تكليف كنم، قبلاً از اين كه وقت برادران مؤمن و متعهد را گرفتم، خيلى عذر مى خواهم.

1. به عنوان يك خواهر، از شما جواب اين سؤال را مى خواهم كه آيا موقعى كه يكى از خواهران در يك برنامه و يا مراسم صبحگاهى مدرسه، با صوت قرآن تلاوت مى كند و در آن هنگام هم دبيران مرد مى آيند و مى گذرند، در ضمن صداى اين خواهرمان را نيز مى شنوند، آيا شنيدن صداى قرآن گناه است؛ يعنى وقتى كه خواهرى قرآن تلاوت مى كند و يك نامحرمى هم از پيش او عبور كند و بشنود، آيا اين براى آن خواهر گناه است؟ البته دبيران مردى كه مى آيند و از آن جا عبور مى كنند، اكثراً ضد انقلاب و ضد ولايت فقيه هستند.

بسمه تعالى، اشكال ندارد، مگر آن كه موجب تحريك و مفسده باشد.

ص: 502

2. وقتى كه يك برادر پاسدارى به يك خواهر مؤمن و متعهد پيشنهاد ازدواج مى دهد و هر دو هم موافق به اين ازدواج هستند، ولى پدر و مادر و برادر و خواهر، اعلام مخالفت شديد مى كنند. در آن صورت وظيفه چيست؟ لطفاً به طور واضح تشريح فرماييد. آيا در اين صورت اجازه پدر و مادر و برادر شرط است؟

بسمه تعالى، در ازدواج دختر باكره، اذن پدر شرط است، مگر آن كه با ميل دختر به ازدواج، پدر رضايت به ازدواج او با كفو شرعى و عرفى وى ندهد و خوف آن باشد كه كفو ديگرى براى خواستگارى دختر پيدا نشود، كه در اين صورت ولايت پدر ساقط است.

3. اگر يك خواهر مؤمن و متعهد به يك برادرى به عنوان خواهر بگويد كه اى برادر من بيا و رسالت خود «سنت الله» را انجام بده؛ يعنى مى خواهد كه خواهران مؤمن را به برادران پاسدارمان معرفى كند. آيا اين كار براى آن خواهر گناه است يا نه؟ لازم به تذكر است كه اين خواهر هيچ منظورى ندارد. فقط مى خواهد وظيفه خواهرى را انجام دهد، و باعث ازدواج خواهران با برادران متعهد بشود.

بسمه تعالى، سعى در ازدواج مؤمنين و مؤمنات، با مراعات مقررات شرعى خوب است.

4. اگر خواهرى براى امدادگرى بخواهد به جبهه برود، ولى پدر و مادر اجازه ندهند. آيا مى تواند بدون اجازه آنان به جبهه برود؟

بسمه تعالى، سعى كند رضايت والدين را تحصيل نمايد.

5. خواهرانى كه در سپاه و يا در كتابخانۀ سپاه، با برادران تماس مى گيرند و بعضى مواقع چشم انسان به صورت يك برادرى مى افتد و يا با او در بارۀ مسائلى صحبت مى كند، آيا گناه است؟

بسمه تعالى، نگاه كردن به صورت نامحرم و يا صحبت با نامحرم حرام نيست، مگر آن كه مفسده اى بر آن مترتب شود.

خداوند سايه شريف آن وجود مقدّس را بر سر مسلمين جهان مستدام بدارد.

[سؤال 9939] 5543

بسمه تعالى 7 / 1 / 1362

حضور محترم حضرت امام خمينى، دام ظله الشريف، ضمن عرض سلام

شنيدن صداى زنان نامحرم براى مردان در تظاهرات و مجامع عمومى اسلامى چه صورت دارد؟

بسمه تعالى، در صورتى كه از روى ريبه نباشد، مانع ندارد.

ص: 503

[سؤال 9940] 861

17. آيا در راديو و تلويزيون كه زن اخبار مى گويد شنيدن صداى زن و ديدن او اشكال دارد؟

بسمه تعالى، بدون ريبه اشكال ندارد.

[سؤال 9941] 4165

2. آيا اگر صداى زن نامحرمى را مرد نامحرمى بشنود اشكال دارد يا خير؟

بسمه تعالى، در صورت نبود مفسده اشكال ندارد.

[سؤال 9942] 5584

2. اگر برادران، صداى خواهرى را كه در حال خواندن دكلمه يا مقاله است بشنوند، اشكال دارد يا نه؟

بسمه تعالى، شنيدن صوت اجنبيه و شنواندن صوت به مرد اجنبى، اگر به نحو متعارف باشد و خوف فتنه و مفسده در بين نباشد، اشكال ندارد.

[سؤال 9943] 5525

4. اگر در برنامه هاى صبحگاهى دبيرستان و يا در مواردى غير از اين، در پشت بلندگو مقاله و يا مطلبى توسط دختران خوانده شود كه البته صداى آن را هم مردان بشنوند صحيح است يا خير؟

بسمه تعالى، اگر موجب مفسده نشود مانع ندارد.

[سؤال 9944] 7393

4. آيا جايز است كه در راهپيمايى ها براى زن ها، زنى شعار بگويد، در صورتى كه نامحرم صداى او را بشنود؟

بسمه تعالى، مانع ندارد.

ص: 504

[سؤال 9945] 5544

بسمه تعالى 15 / 10 / 1361

سلام، خدمت رهبر كبير انقلاب، امام خمينى، مدّ ظله العالى، به جهت سؤالاتى كه برايمان مطرح شده است، مصدع اوقات شريف مى گرديم:

1. خانم هاى نابينا به جهت محدوديت شغلى كه دارند (تدريس و تلفن چى گرى)، آيا مى توانند در اداره ها، به عنوان تلفن چى مشغول به كار شوند؛ با توجه به اين كه مجبور به تكلم با افراد مختلفى (مذكر و مؤنث) هستند، اعم از احتياج مالى داشتن يا نداشتن؟

بسمه تعالى، با نبود مفسده، مانع ندارد.

2. آيا خانم هاى نابينا به هنگام عادت ماهانه مى توانند قرآن را بخوانند؛ با توجه به اين كه قرآن آن ها، به صورت برجسته نوشته شده است و بايستى آن را براى خواندن لمس كنند؟

بسمه تعالى، نبايد لمس كنند.

3. گاهى به جهت لكه بينى بى موقع، يعنى در غير زمان عادت ماهانه، خانم هاى نابينا دچار ترديد مى شوند، كه آيا لكۀ مزبور، خون است يا خير؟ و اگر قرار باشد كه به كسى نشان داده شود، ولى كسى نباشد كه از او بپرسند، و يا اگر كسى هست، خجالت بكشند كه بپرسند. در اين حالات تكليفشان چيست؟ و در ثانى اگر خون باشد، به چه شكلى بايد عمل كنند؟

بسمه تعالى، تا يقين پيدا نكنند كه خون است، حكم خون ندارد.

4. آيا ازدواج نابينايان با هم - به علت داشتن اشكالاتى از قبيل موارد زير - جايز است؟

الف. تأخير يادگيرى در بچه هاى بيناى آنان در امورى، مانند تشخيص رنگ ها و نقاشى...؛

ب. عدم تشخيص صحيح نجاست بچه ها بر روى فرش و موكت و زمين، كه ممكن است موجب انتقال نجاست به ظروف و سفره و غيره... گردد؛

ج. رسيدن بچه به دورۀ بلوغ، و نديدن عمل ها و عكس العمل هايى كه با اخلاق اسلامى منطبق نيست (به علت نابينايى والدين).

بسمه تعالى، ازدواج اشكال ندارد و در مواردى كه در شرع مقدّس يقين لازم دارد، تا يقين پيدا نكنند، حكم ثابت نمى شود.

ص: 505

[سؤال 9946]5545

بسمه تعالى 6 / 8 / 1360

با درود به امام خمينى، ابراهيم زمانمان و بت شكن تاريخ و با درود به ملت غيور ايران كه با تمام وجود براى استقرار نظامى اسلامى در سرزمين مان فداكارى و كوشش مى كنند و با عرض سلام بر شما برادران و آرزوى موفقيت برايتان.

هدف از نوشتن اين نامه، مطرح كردن چند سؤال پيرامون بعضى از مسائل بود. به اميد اين كه پاسخ شما بتواند مرا راهنمايى نمايد.

1. آيا از نظر اسلام، گويندگى در راديو و تلويزيون براى زنان اشكالى دارد يا نه؟ و آيا اين عمل، صددرصد مورد تأييد اسلام است يا نه؟

بسمه تعالى، با مراعات حجاب كامل و رعايت مقررات اسلامى اشكال ندارد؛ مگر در صورتى كه به حسب حال شخص، موجب فتنه و فساد باشد.

2. مراسم عقد در حضور امام در چه روزهايى صورت مى گيرد و از والدين زوجين چه اشخاصى مى توانند حضور داشته باشند و آيا افراد به خصوصى را امام عقد مى كنند يا اين كار براى تمام اقشار مردم صورت مى گيرد؟

بسمه تعالى، با كثرت مشاغلى كه دارم، حاليه مجال اجراى عقد ندارم؛ به آقايان ديگر مراجعه

نماييد. ان شاء الله موفق باشيد.

[سؤال 9947] 5546

بسمه تعالى 14 / 4 / 1361

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى، الامام الخمينى، رهبر كبير و عظيم الشأن ايران، همان طور كه آگاه هستيد، فرد مسلمان مكلف است نسبت به مسائل شرع اسلام و حدود آن آگاه و واقف باشد. لذا پيرامون محيط زندگى خود به مسائلى برخورد نموده ام، كه تقاضا دارم نسبت به جواب آن، بنده را يارى دهيد.

1. آيا دختر و پسر نامحرم، به دليل اين كه از قبل يكديگر را مى شناخته اند، مى توانند

ص: 506

با نام كوچك يكديگر را صدا كنند؟ (زهرا - حسين) و چون روابط خود را روابط كارى مى دانند، در پيرامون مسائل متفرقه، بر فرض مثال 15 الى 20 دقيقه در مورد كارها با يكديگر صحبت كنند.حدود روابط را توضيح دهيد.

بسمه تعالى، با حفظ حجاب شرعى اشكال ندارد، ولى اگر در صحبت كردن، خوف فتنه باشد جايز نيست.

2. آيا زن بدون توافق مرد، مى تواند در ارگان هاى انقلابى فعاليت كند؟

بسمه تعالى، اصل كار با مراعات حجاب واجب و ساير ضوابط شرعى، مانع ندارد، ولى خروج زن از منزل، منوط به اجازۀ شوهر است.

[سؤال 9948]

3. سلام كردن زن به مرد نامحرم، صحيح است يا خير؟ (با توجه به در نظر گرفتن روابط اجتماعى)

بسمه تعالى، اشكال ندارد.

4. آيا مى توان فردى را به دليل اين كه قبلاً مسائل شرعى را رعايت نمى كرده، مورد مؤاخذه قرار داد؟

بسمه تعالى، موارد مختلف است.

[سؤال 9949] 5561

9. در مواظبت از بيماران روانى، كار پرستار مانند پرستارى از بيماران ديگر نيست و وقت بيشتر پرستار با صحبت و همنشين بودن با بيمار روانى صرف مى شود. حكم شرعى در اين مورد چگونه است؟

بسمه تعالى، همنشينى و صحبت با نامحرم، با رعايت ضوابط و آداب شرعى اشكال ندارد.

[سؤال 9950] 5516

2. صحبت زن با نامحرم جايز است يا نه؟

بسمه تعالى، در صورت نبود مفسده، مانع ندارد.

ص: 507

[سؤال 9951] 3992

4. آيا صحبت كردن دختر و پسر دانش آموز در رابطه با درس در مدرسه هاى مختلط جايز است؟

5. در صورت جايز نبودن جواب سؤال 4، راه چاره براى جلوگيرى از آن چيست؟

بسمه تعالى، 4 و 5، مفسده دارد و بايد مراعات كنند.

لمس بدن نامحرم

[سؤال 9952] 5547

بسمه تعالى

عدّه اى از خانم ها براى آموزش كمك هاى اوّليه كلاس مى بينند و براى تجربه و تمرين آن به بيمارستان ها مى روند تا مباشرت در تزريق و پانسمان داشته باشند، بديهى است وضع كنونى بيمارستان ها ايجاب نمى كند كه اين خانم ها تمرينات خود را مخصوص بيماران زن قرار دهند و آن ها با بيماران مرد تماس پيدا مى كنند. آيا براى تمرين كنندگان، اقدام به اين گونه تمرينات با علم به تماس با مردان جايز است يا نه؟

بسمه تعالى، از تماس با بدن نامحرم بايد اجتناب كنند.

[سؤال 9953] 2796

3. عده اى از خانم ها براى آموزش كمك هاى اوليه كلاس مى بينند براى تجربه و تمرين آن به بيمارستان ها مى روند تا مباشرت در تزريق و پانسمان داشته باشند و اكثراً

با بيماران مرد تماس پيدا مى كنند بديهى است وضع كنونى بيمارستان ها رعايت نمى كنند كه اين خانم ها تمرينات خود را مخصوص بيماران زن قرار دهند آيا براى اين تمرين كنندگان اقدام به اين گونه تمرينات با علم به تماس با مرد جايز است يا نه؟

بسمه تعالى، از تماس با بدن نامحرم بايد اجتناب كنند.

ص: 508

[سؤال 9954] 140

2. معمولاً خانم ها كه داراى موهاى بلند هستند، در سابق موهاى خود را به چنين مؤسسه ها مى فروختند كه از اين مو براى سر آقايان هم استفاده مى شد.

بسمه تعالى، بنابر احتياط از بافتن موى زن نامحرم به سر مرد بايد اجتناب شود.

[سؤال 9955] 140

3. آيا اگر براى مردم معلوم نباشد كه موى بافته شده متعلق به زن است يا مرد اشكال دارد؟ مسح آن چه صورتى دارد؟

بسمه تعالى، مانع ندارد و حكم مسح در مسألۀ اول ذكر شد.

[سؤال 9956] 5548

بسمه تعالى

سرور ارجمند، رهبر انقلاب اسلامى، حضرت امام خمينى، دام ظله

پس از عرض سلام، از خداوند تبارك و تعالى درخواست عمر طولانى براى آن حضرت را داريم.

خدمت شما عرض كنم كه مسأله اى براى ما پيش آمده هر جا كه سؤال مى كنيم از عهدۀ جواب آن بر نمى آيند. سؤال اين است برادرهاى ما كه در جريان انقلاب مصدوم و معلول شدند، در حال حاضر معالجه مى شوند و اين بيمارستان هايى كه برادرها بسترى هستند احتياج زيادى به نيروى انسانى دارد و چون موقعيت ايشان از نظر درمانى مختلف است و يكى از آن ها، ماساژ دادن بدن اين برادرها است و چون كارى است بسيار ظريف، تنها از عهدۀ خواهران ما به خوبى بر مى آيد. خواستيم بدانيم كه از نظر شرعى اشكالى دارد يا نه؟ خواهشمنديم لطف فرماييد و ما را در اين زمينه راهنمايى كنيد. بى نهايت از لطف آن حضرت متشكريم.

بسمه تعالى، از اين عمل بايد احتراز شود.

ص: 509

[سؤال 9957] 5549

بسمه تعالى

1. در بعضى از مناطق ايران در مورد ازدواج برنامه اى دارند و آن اين است كه از طرف مقامات مسئول دستور مى دهند كه ورقۀ آزمايش خون تهيه كنند. چنانچه دكتر زن براى اين آزمايش وجود نداشته باشد، دكتر مرد مى تواند اين وظيفه را انجام دهد يا خير؟ اگر دكتر زن وجود دارد، ولى در اثر بى توجهى يا غيره دكتر مرد انجام مى دهد، اشكال دارد يا خير؟

بسمه تعالى، اگر آزمايش مستلزم لمس يا نظر حرام باشد، جايز نيست.

[سؤال 9958]

2. جهت تعيين سن دختر بايد پيش رئيس دادگاه بروند در صورتى كه رئيس دادگاه مرد است و جسم دختر را لمس مى كند آيا اشكال دارد يا خير؟

بسمه تعالى، جايز نيست مگر آن كه از پشت لباس باشد.

[سؤال 9959] 5487

2. در بعضى دهات، طلبه ها كه به تبليغ مى روند، زنان قوم و خويش، اصرار شديد مى كنند كه دست طلبه را ببوسند. آيا جايز است؟ در صورت عدم جواز اگر از روى عبا باشد چطور؟

بسمه تعالى، از روى عبا، با نبودن مفسده، مانع ندارد.

[سؤال 9960] 607

2. تماس بدن زنان با مردان در حرم اشكال دارد؟

بسمه تعالى، بايد حتى المقدور اجتناب كنند.

[سؤال 9961] 5589

3. با توجه به اين كه كار در محيط هاى بيمارستانى - مانند كار دانشجويان پزشكى و

ص: 510

پرستارى و پرسنل بيمارستان - موجب اختلاط مى شود. فتواى جناب عالى و تكليف را از نظر شرعى، در مورد اين اختلاط كه موجب فساد مى شود، معيّن كنيد.

بسمه تعالى، اگر مفسده داشته باشد، بايد احتراز نماييد و اگر مفسده ندارد، مانع ندارد.

[سؤال 9962] 5589

4. آيا با توجه به عدم رعايت بعضى جهات شرعى - مانند نگاه، صحبت، لمس نامحرم و... - ادامه دادن در اين رشتۀ تحصيلى و يا ماندن در اين گونه شغل ها به خصوص در مورد خانم ها، از نظر شرعى صحيح است؟

بسمه تعالى، ادامۀ تحصيل مانع ندارد و بايد وظايف شرعى را مراعات كنند.

[سؤال 9963] 3208

3. در كردستان، بعضى از مادران بچه هاى كُرد، بچه هاى اردوى هجرت را موقع احوال پرسى بوس مى كنند؛ چه حكمى دارد؟

بسمه تعالى، مانع ندارد؛ مگر نامحرم باشند يا فساد داشته باشد.

[سؤال 9964] 333

6. آيا انسان مى تواند با مادر زن يا با پدر شوهر خود دست بدهد؟ همچنين با خواهر زن و برادر شوهر؟

بسمه تعالى، با مادر زن يا پدر شوهر محرمند و دست دادن بدون ريبه و فساد مانع ندارد؛ ولى با خواهر زن و برادر شوهر جايز نيست.

[سؤال 9965] 1428

7. آيا لمس زن هايى كه بر انسان محرم هستند - مثل خاله - و لمس دختر نابالغ حرام است؟

بسمه تعالى، در غير محارم جايز نيست و در محارم اشكال ندارد.

ص: 511

[سؤال 9966] 5550

بسمه تعالى 15 / 12 / 1360

محضر مبارك رهبر عالى قدر انقلاب اسلامى ايران، امام خمينى، مدّ ظله العالى

ما دانشجويان رشته فيزيوتراپى دانشكده توان بخشى دانشگاه تهران هم اكنون در بيمارستان ها مشغول گذراندن دوره كارآموزى هستيم و چون در رابطه با درمان بيمار مرد با اشكالاتى مواجه شديم از حضور محترمتان كسب تكليف مى نماييم.

از آن جا كه عده دانشجويان دختر در اين رشته بيش از پسران است و از طرفى، بيمارانى كه به كار ما مربوط مى شوند اكثراً مردها و به خصوص مجروحين جنگى هستند، اين مشكل براى ما به وجود آمده كه در بعضى موارد، على رغم گذاشتن دستكش، براى بيماران مشكلاتى به وجود مى آيد؛ چون كار ما به حركت درآوردن اندام ها بعد از عمل جراحى يا گچ گيرى است. كوتاه سخن در دو مورد از شما فتواى لازم را تقاضا مى نماييم:

1. در دوران كارآموزى در بيمارستان ها اين امر بايد به چه ترتيب صورت گيرد تا دانشجويان هم علم بياموزند و هم از نظر شرعى دچار مشكل نشوند؟

2. بعد از تحصيل در هر جايى كه كار مى كنند؛ آيا جايز است بيماران مرد را هم به صورتى كه ذكر شد ببينند يا نه و اگر از دستكش استفاده كنند به چه صورت مى باشد؟

بسمه تعالى، با مراعات حجاب و خوددارى از لمس بدن اجنبى، اشكال ندارد و فرقى بين دوران كار آموزى و زمان اشتغال به كار نيست.

جواز نظر و لمس بدن نامحرم در صورت ضرورت و اضطرار

[سؤال 9967] 5551

بسمه تعالى 11 / 12 / 1361

محضر مبارك آيت الله العظمى حضرت امام خمينى دامت بركاته

با عرض سلام و آرزوى طول عمر هرچه بيشتر آن رهبر و مرجع عالى قدر و عظيم الشأن

ص: 512

اگر خانمى در مورد بيمارى هاى زنانه به دكتر زن مراجعه كند و ايشان نتوانند تشخيص دهند يا معالجه كنند، آيا به دكتر مرد مى تواند مراجعه كند يا خير؟ لطفاً ما را راهنمايى و ارشاد فرماييد. با آرزوى سلامت و طول عمر با عزّت آن رهبر عظيم الشأن بسمه تعالى، در مورد ضرورت اشكال ندارد.

[سؤال 9968] 1961

3. آيا زن مجاز است براى درمان نازايى توسط پزشك متخصص مرد مورد معاينه قرار گيرد يا خير؟ در صورت پاسخ خير، استدعا مى شود اين مسأله را به نظام پزشكى ابلاغ تا به عنوان تكليف شرعى به كليۀ پزشكان مربوطه ابلاغ شود.

بسمه تعالى، جايز نيست.

[سؤال 9969] 5552

بسمه تعالى

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، رهبر كبير انقلاب دام ظله

بعد از عرض سلام و اهدا تحيات بى پايان، بنده دانشجوى دانشكدۀ پزشكى مشهد مقدّس هستم و مى دانم كه اگر پزشك زن وجود داشته باشد بانوان بيمار بايد به وسيلۀ او معاينه و معالجه شوند، اما در برخى موارد از قبيل روستاها و شهرهاى كوچك و يا بيمارى كه در حال احتضار است و اگر به تأخير افتاد از دست مى رود، بيماران زن يقيناً به من مراجعه خواهند كرد و حفظ جان آن ها بستگى خواهد داشت به معاينه و معالجه من. با توجه به مسائل فوق آيا جايز است معاينه آن ها يا نه؟ و اگر جايز است براى تشخيص نوع بيمارى بانوان لازم است ما در دوران دانشجويى بيماران زن را نيز معاينه نموده و در برخى موارد بدن آن ها را لمس كنيم و حتى گاهى شناخت نوع بيمارى مستلزم نگاه كردن به دستگاه تناسلى زن است، خواهشمندم مرا در اين زمينه راهنمايى و ارشاد فرماييد.

براى مزيد اطلاع لازم به يادآورى است كه زن بيمارى به دانشكده مراجعه كرد و

ص: 513

استاد براى معاينۀ او شاگردان كلاس را فراخواند، ولى به واسطۀ اين كه حكم مسأله را نمى دانستيم با استاد به مخالفت برخاستيم و او هم ناراحت شده و كلاس را ترك گفت. در هر صورت وظيفۀ ما در مقابل اين گونه مسائل روشن فرماييد.

بسمه تعالى، در مورد ضرورت معاينات ضرورى كه موجب لمس يا نظر است مانع ندارد.

[سؤال 9970] 7048

10. مدتى قبل دچار ناراحتى دندان شدم از يكى از دوستانم كه دانشجوى دندانپزشكى است جهت رجوع به پزشك زن متخصص جويا شدم و همچنين پزشك مرد مسلمان مذهبى، ايشان گفتند: دندانپزشك زن خيلى كم است و پزشك مرد مسلمان هم سراغ ندارد. با توجه به مسيرهاى طولانى در تهران و اهميت معالجۀ صحيح دندان به دندانپزشك مرد مراجعه كردم آيا اين رجوع امرى جايز بوده و كلاً در اين نوع موارد كه اهميت مهارت پزشك در تخصص مهم است و اغلب آقايان باتجربه تر هستند تكليف چيست؟

بسمه تعالى، مراجعه به مرد اجنبى اگر مستلزم نظر و لمس حرام نباشد و يا ضرورت باشد مانع ندارد.

[سؤال 9971] 5553

بسمه تعالى

خدمت امام امت روحى له الفداه

سؤال شرعى كه مطرح مى كنم براى اكثر خواهران مطرح است و آن اين كه با توجه به اين مسأله كه برادران پزشك از نظر مسائل علمى و تجارب طبى از خواهران پزشك بهترند آيا اشكال دارد براى بيمارى هاى زنانگى و مسائل باردارى پيش دكتر مرد برويم؟ در چه صورت جايز نيست؟

بسمه تعالى، در غير مورد ضرورت اگر مستلزم نظر و لمس حرام است جايز نيست.

ص: 514

[سؤال 9972] 5554

بسمه تعالى 14 / 3 / 1361

خدمت رهبر انقلاب و بنيان گذار جمهورى اسلامى ايران

پس از عرض سلام اميدوارم كه حالتان خوب باشد، اين جانب مى خواستم از شما بپرسم كه آيا زايمان و يا هر كار ديگر پزشكى و درمانى خانم ها كه توسط دكتر مرد انجام بشود گناه دارد يا نه؟ و در صورت نبودن دكتر ماهر زن و يا با بودن دكتر و پزشك متخصص زن آيا باز گناه دارد كه زنان به پزشك و دكترهاى مرد مراجعه كنند؟ لطفاً تكليف ما را در اين مورد مشخص بفرماييد.

والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، با اجتناب از نظر و لمس محرم مگر در مورد ضرورت مراجعه به دكتر مرد اشكال ندارد.

[سؤال 9973] 5555

بسمه تعالى

محضر مبارك نايب الامام، آيت الله العظمى، الامام خمينى، دامت بركاته

پس از عرض سلام، اميد است كه در ظل توجهات حضرت ولى عصر - ارواحنا فداه - به سلامت بوده باشيد. غرض از اين كه وقت شريف جناب عالى را گرفتم اين بود كه من دخترى بودم كه ازدواج كردم، ولى بعد از ازدواج معلوم شد كه من ناراحتى اى دارم كه نمى توانم عمل زناشويى را انجام دهم، و شوهرم بعد از 4 سال فوت كرد و من هم بعد از فوت شوهرم، مى خواهم سرپرستى داشته باشم. ولى پزشكان مى گويند: بايد عمل جراحى انجام دهى، ولى بچه دار نخواهى شد. آيا شرعاً عمل جراحى اشكال دارد يا نه؟ خواهشمند است جواب حقير را هرچه زودتر مرحمت بفرماييد.

بسمه تعالى، اگر ضرورت دارد، اشكال ندارد.

ص: 515

[سؤال 9974] 5607

2. كسانى كه براى زيبايى چهره، بينى يا عضو ديگر بدن خود را عمل جراحى مى كنند، از نظر نامحرم بودن جرّاح و آزار رساندن به بدن، چه صورتى دارد؟

بسمه تعالى، اگر نامحرم جراحى مى كند، جايز نيست.

[سؤال 9975] 435

3. تماس دست با دست خانم ها جهت خون گرفتن؛

بسمه تعالى، در غير مورد ضرورت، اجتناب كنيد.

[سؤال 9976] 5556

بسمه تعالى

با عرض سلام بر رهبر انقلاب و با درود بر شهيدان انقلاب و با درود و سلام بر شما عزيزان من يك سؤال داشتم كه از چند نفر پرسيدم آن ها گفتند بايد از دفتر امام بپرسيد. سؤال من اين است كه اگر خانمى در حال آموزش دكترى باشد و مردى را معاينه كند اين اشكال ندارد؟

خداوند بر عمر و سلامت و عزت آن رهبر عظيم و مرجع تقليد شيعيان جهان بيفزايد، ان شاء الله.

بسمه تعالى، در غير موارد ضرورت بايد از لمس و نظر محرّم اجتناب كند.

[سؤال 9977] 5582

2. لازمۀ آموزش در اين رشته معاينه بيماران مرد به وسيلۀ دانشجويان دختر مى باشد؛ از نظر شرعى اشكالى در اين امر وجود دارد يا نه؟ و به طور كلى ادامۀ تحصيل در اين رشته با مسائل ذكر شده، با موازين شرعيه اسلام برخورد دارد يا نه؟

بسمه تعالى، ادامه تحصيل بلامانع است؛ ولى از لمس و نظر حرام بايد اجتناب شود.

ص: 516

[سؤال 9978]5557

بسمه تعالى

در جبهه اگر پرستار در حين پانسمان مجبور به نظر و لمس - كه موجب حرمت است - باشد، لمس و نظر او چه صورت دارد؟

بسمه تعالى، اگر براى سلامت او لزوم دارد و كسى كه محرم است نيست، مانع ندارد به مقدار ضرورت.

[سؤال 9979] 7407

5. آيا جايز است پزشك زن يا دانشجوى پزشكى دختر به عنوان آموزش و يا معالجه، براى بيماران مرد، سوند ادرارى بگذارند؟

بسمه تعالى، جايز نيست و در مواقع ضرورت، بايد حتى المقدور براى مردها پزشك مرد و براى زن ها پزشك زن متصدى شود.

[سؤال 9980] 5558

بسمه تعالى 21 / 1 / 1362

محضر مبارك رهبر عظيم الشأن اسلام، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى، پس از اهداى عرض سلام و تحيات، استدعا داريم به سؤال ذيل پاسخ فرماييد.

1. آيا زن نامحرم مى تواند بدن خود را - كه رحم باشد - به مرد نامحرم كه دكتر باشد، براى معالجه نشان بدهد؟

بسمه تعالى، اگر ضرورت نداشته باشد جايز نيست، و در معالجۀ مرض، در صورت ضرورت مانع ندارد.

2. آيا مرد با وجود مرض اندرونى در زن كه خطر جانى دارد، بالاجبار مى تواند از او بچه مطالبه كند؟

بسمه تعالى، زن نمى تواند شوهر خود را از بچه دار شدن منع كند، مگر در صورتى كه با تشخيص دكتر مورد وثوق، براى او خطر جانى داشته باشد.

ص: 517

[سؤال 9981] 5559

بسمه تعالى 25 / 5 / 1362

دفتر محترم استفتاى حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى

احتراماً؛ دستگاه آى. يو. دى، وسيله اى است كه جهت جلوگيرى از حاملگى موقت، در رحم بانوان كار گذاشته مى شود و در بعضى مواقع، يك خانم حتماً بايد با تجويز پزشك - به لحاظ خطرناك بودن حاملگى - اين دستگاه را در رحم كار گذارد. حال با توجه به اين كه تشخيص اين مورد كه آيا رحم، آمادگى قبول آى. يو. دى را دارد يا خير، يك امر تخصصى و فنى بوده و به منظور جلوگيرى از ضايعات احتمالى بعدى، معاينۀ رحم ضرورى مى باشد و از طرفى، اكثريت متخصصين زنان و مامايى كشور در حال حاضر، مرد هستند، تحويل دستگاه آى. يو. دى به متخصصين مرد و متخصصين زن چه حكمى دارد؟

بسمه تعالى، در مورد ذكر شده، مرد نمى تواند اين كار را انجام دهد.

[سؤال 9982] 5560

بسمه تعالى 9 / 11 / 1361

محضر مبارك امام امت و رهبر عظيم الشأن، امام خمينى

با نهايت احترام، به عرض مبارك مى رسانم اين جانب زنى هستم كه براى خدمت به جامعه و انقلاب اسلامى يك سال - به طور فشرده - دورۀ بهيارى ديدم، اما پس از تقسيم بندى، بنده را به بيمارستان فيروز آبادى، بخش عفونى مردانه فرستادند، با اين كه به بخش زنانه، علاقه مند بودم. در اين ميان مسائلى در بخش رخ داد، كه ما را معذّب نموده است. ناچار به اين فكر افتادم كه مشكل خود را با آن حضرت در ميان بگذارم.

يك روز بيمارى داشتيم كه - با عرض معذرت - كنترل ادرار نداشت، كه به بنده پيشنهاد شد كه به ايشان سوند بزنم، ولى بنده نپذيرفتم. دور ديگر، بيمارى بود كه نفخ

ص: 518

شديد داشت، كه اطلاع دادم و خانم سر پرستار به بنده گفت كه برويم براى بيمار ركتال تيوپ بگذاريم و شما هم ياد بگيريد. در حالى كه سه مرد پرستار، آن جا ايستاده بودند و باز بنده قبول نكردم و مشكلاتى در اين بين به وجود آمد، و در جواب به بنده گفتند كه دكتر و پرستار محرم است، و براى پرستار نبايد مرد و زن مطرح باشد.چون بنده نيز بسيار مقيد در اين مورد هستم، و براى سر پرستار بخش و ديگر كاركنان سوء تفاهم پيش آمده، تمنا دارم از نظر شرعى بنده را راهنمايى فرموده، بلكه سوء تفاهمات و ناراحتى ها از ميان رفته، و هر كس تكليف خود را بداند.

به اميد برقرارى قوانين اسلام در تمام جهان، و سلامتى و عمر طولانى آن رهبر عزيز. با تقديم احترامات، قربان خاك پايت

بسمه تعالى، در مورد ضرورت مانع ندارد، ولى با وجود مرد - در مورد سؤال - زن پرستارى نكند.

[سؤال 9983] 5484

3. معاينۀ زنانگى توسط پزشك مرد چگونه است؟

بسمه تعالى، در صورت عدم ضرورت و اضطرار، جايز نيست.

[سؤال 9984] 5561

بسمه تعالى 15 / 10 / 1361

1. حكم شرعى در مورد گرفتن نبض، فشار خون، خون گرفتن، تزريق كردن دارو در عضله و يا رگ، پانسمان كردن و كمك به پايين آوردن بيمار مرد از تخت براى پرستاران خواهر، كه مجبور به لمس قسمتى از بدن بيمار مى باشند، چگونه است؟ (البته با در نظر گرفتن دو حالت: يكى هوشيارى، و ديگر بيماران بيهوش)

ضمناً لگن دادن پرستاران زن به بيماران مرد، از لحاظ شرعى چه حكمى دارد؟ البته اگر پرسنل مرد در بخش باشد، او اين كار را انجام مى دهد.

بيمارانى كه لگن مى گيرند چهار دسته اند:

ص: 519

الف. افرادى كه هوشيارند (به علت شكستگى، بيمارى قلبى و يا بيمارى هايى كه خود قادر نيستند از لگن استفاده نمايند)؛

ب. افراد نيمه هوشيار (افراد گيج، ضربه مغزى)؛

ج. بيماران فلج كه هوشيارند، ولى خود قادر به گذاشتن لگن در زير خود نمى باشند. البته بعضى از بيماران فلجى، از لحاظ دست يا چشم نيز معيوب باشند.

د. افراد بيهوش.

همچنين حكم شرعى در مورد تميزكردن بيمار بعد از گرفتن لگن، چگونه است؟

بسمه تعالى، تصدى زن براى مرد و بالعكس، جايز نيست و نظر به عورت غير، در هر صورت، حرام است، مگر در صورت ضرورت نجات جان.

[سؤال 9985]

2. پاشويه بيمار از لحاظ رؤيت اندام بيمار در حين انجام كار. گذاشتن حوله و گاز خيس شده در آب سرد و يا الكل در محل هاى مختلف بدن از قبيل: زير بغل، كشاله ران، روى پيشانى و پاهاى بيمار، كه پرستار مجبور به ديدن قسمت هايى از بدن مى باشد. همچنين ماساژ بيمارانى كه:

الف. استراحت مطلق دارند.

ب. به علت طولانى بودن مدت بسترى، براى جلوگيرى از زخم پشت بايد به بيمارانى كه قادر به پايين آمدن از تخت نمى باشند (بيمارانى كه دچار شكستگى بوده و على رغم اين كه استراحت مطلق ندارند ولى مجبور به ماندن در تخت مى باشند).

ج. بيماران بيهوش، كه بيمار بايد در يك وضعيت نباشد. و همچنين چون بيمار بيهوش قادر به حركت دادن خود نمى باشد، مستعد زخم هاى تخت خوابى مى باشد. براى جلوگيرى از آن، بايد قسمت هاى استخوانى پشت بيمار، با پودر و الكل ماساژ داده شود.

بسمه تعالى، حكم همان است كه در بالا ذكر شد.

ص: 520

3. يكى از قوانين پرستارى، مراقبت از بيماران با مذاهب مختلف (اديان رسمى كشور) و يا حتى مشرك و كافر (بهايى) بدون در نظر گرفتن سن، جنس، نژاد و مذهب مى باشد. حكم شرعى در مورد

مراقبت از اين گونه بيماران چيست؟

بسمه تعالى، طبق مقررات بيمارستان، با مراعات ضوابط شرعى عمل نمايند.

4. حكم شرعى در مورد دادن دارو بر طبق دستور كتبى پزشك به بيمار، با علم به اين كه اين دارو مقدارى تركيبات الكلى دارد، چيست؟

بسمه تعالى، در فرض مرقوم، اشكال ندارد.

[سؤال 9986]

5. در اطاق عمل جراحى روى اندام تناسلى بيمار، به وسيله جنس مخالف انجام مى گيرد. حكم شرعى در مورد وظيفۀ تكنيسينى كه در اتاق عمل كار مى كند، بنا به كمبود چيست؟ هنگام عمل جراحى بيمار مرد، ممكن است تكنيسين زن حاضر شود، به علت نبودن تكنيسين مرد، و يا مشغول بودن او در اتاق عمل ديگرى كه بيمار مردى عمل مى شود.

بسمه تعالى، نظر و لمس عورت غير، جايز نيست، مگر در صورتى كه ضرورت حفظ جان ايجاب كند و راه ديگرى نباشد.

[سؤال 9987]

6. حكم شرعى تكنيسين هاى مردى كه بر سر عمل بيماران زن حاضر مى شوند، چيست؟

7. حكم شرعى در مورد تنفس دهان به دهان (پرستار زن به مصدوم و يا بيمار بيهوش مرد و بالعكس) چيست؟

بسمه تعالى، 6 و 7، كوشش نمايند براى زن، زن و براى مرد، مرد متصدى شود.

8. تزريق خون افراد غير مسلمان به مسلمان و يا بالعكس، جايز است يا خير؟

بسمه تعالى، مانعى ندارد.

ص: 521

9. در مواظبت از بيماران روانى، كار پرستار مانند پرستارى از بيماران ديگر نيست و وقت بيشتر پرستار با صحبت و همنشين بودن با بيمار روانى صرف مى شود. حكم شرعى در اين مورد چگونه است؟

بسمه تعالى، همنشينى و صحبت با نامحرم، با رعايت ضوابط و آداب شرعى اشكال ندارد.

[سؤال 9988]

10. با توجه به اين كه در يك بخش بيمارستان، ممكن است بيش از نصف تعداد تخت ها، يا درصد بيشترى از آن، بيماران مرد باشند و همه اين بيماران، احتياج به تميزشدن در تخت دارند، حكم شرعى چگونه است؟

البته ممكن است در يك بخش بيمارستان، كادر پرستارى كه در آن بخش مشغول به كار هستند، بنا به مثال از پانزده پرسنل پرستارى بخش، دوازده نفر از خواهران، و سه نفر برادر باشند، كه برنامۀ اين سه برادر نيز، با داشتن تعدادى از بيماران مرد پر باشد و بقيه بيماران مرد نيز بين پرستاران خواهر تقسيم شود، حكم شرعى چگونه است؟

حكم شرعى در مورد شستن سر بيمار مرد در تخت، چگونه است؟

بسمه تعالى، تصدى نامحرم، اگر مستلزم نظر يا لمس حرام باشد، جايز نيست. مگر در موردى كه ضرورت نجات جان بيمار متوقف بر آن باشد.

[سؤال 9989] 7407

4. آيا يك استاد در بخش زنان و زايمان جايز است دانشجويان پزشكى پسر را تشويق به معاينۀ داخلى زنان (توشه واژينال) بنمايد يا خير؟ و در صورتى كه جايز نباشد، از نظر شرعى وظيفۀ استادان در اين گونه موارد كه لازم است آموزش عملى به دانشجويان بدهند چيست؟

بسمه تعالى، در فرض مرقوم، جايز نيست.

ص: 522

[سؤال 9990] 5562

بسمه تعالى

خدمت دفتر محترم حضرت امام خمينى، ادام الله بقائه الشريف، محترماً معروض مى دارد:

1. در رابطه با تحصيل دانشجويان رشتۀ پزشكى، در بررسى هاى بالينى كه بخشى از تحصيل عملى دانشجويان را در رابطه با بيماران و مطالعه روى آنان تشكيل مى دهد آيا دانشجويان پزشكى دختر مى توانند براى يادگيرى بيمارى ها، در حضور استاد مربوطه يا در غياب وى، بدن نامحرم را مشاهده و لمس كنند؟

با توجه به اين كه:

الف. مشاهده و لمس دو ركن اساسى معاينه بيمار را تشكيل مى دهند؛ زيرا معاينه بالينى بيمار چهار ركن دارد: مشاهده؛ لمس؛ دق و سمع.

ب. براى مطالعۀ هر بيمارى، ممكن است بيمار زن در بيمارستان دانشگاه موجود نباشد.

ج. اگر هم بيمار زن موجود باشد، شرط فهم مسائل پزشكى، معاينۀ تمام موارد هر بيمارى است كه در بيمارستان موجود مى باشد و با يك معاينه از يك نفر، نمى توان نسبت به يك بيمارى مطالب لازم را فهميد؛ زيرا بيمارى تظاهرات متفاوتى دارد و همه تظاهرات، در يك نفر جمع نمى شود.

د. از اين مسائل گذشته، چون اول استاد بيمار را معاينه مى كند و سپس دانشجويان معاينه مى كنند، بنابراين اگر بيمار زن باشد، استاد بدن نامحرم را مشاهده و لمس مى كند

و اگر بيمار مرد باشد، دانشجويان دختر، بدن نامحرم را مشاهده و لمس مى نمايند؛ يعنى در هر صورت، در آموزش پزشكى مشاهده و لمس اجتناب ناپذير است.

مستدعى است مستقيماً موضوع از حضرت امام خمينى سؤال شود؛ زيرا مربوط به وضعيت علمى و عملى پزشكان آينده خواهد بود. زيرا به خاطر درگير بودن با اين

ص: 523

مسأله، و عدم لمس از طرف تعداد معدودى از دانشجويان، باعث شده است كه بيمارى ها را به طور دقيق نفهمند و در آينده نتوانند پزشكان خوبى براى كشور باشند.

بسمه تعالى، بايد از نظر و لمس جاهاى حرام اجتناب نمايند، مگر در موردى كه اضطرار باشد.

[سؤال 9991]

2. آيا دانشجويان پزشكى پسر مى توانند براى يادگيرى بيمارى ها در حضور استاد مربوطه يا در غياب او، بدن را مشاهده و لمس كنند يا نه؟

بسمه تعالى، حكم مسأله قبل را دارد.

[سؤال 9992] 5563

بسمه تعالى 11 / 2 / 1360

1. بعضى از خواهران خدمت زيادى در بيمارستان ها براى مجروحان انجام مى دهند و چون در هنگام جنگ كار بيمارستان ها زياد مى شود و اين خواهران مى توانند كمك زيادى بكنند و از طرفى ديگر جبران كمبودهايى كه در اثر رفتار بد بعضى از پرستارها به وجود مى آيد بنمايند ولى اين كار لازمه اش تماس زياد با نامحرم و دست زدن به بدن و نگاه كردن مى باشد و به علت اين كه مى خواهند تسكين روحيه بدهند، روابط نزديك برقرار مى كنند. حال با توجه به شرايط انقلاب و جنگ و كادرهاى بيمارستانى و اين كه اين خواهران عضو رسمى كادر بيمارستان نيستند و همين طور حالت مريض كه نياز به توجه و حرف زدن و حتى شوخى كردن دارد و از نظر نگاه، مسائل زيادى پيش مى آيد و گاهى مجروحانى هستند كه بايد لخت و برهنه باشند و همه مسائل ديگر، حكم شرعى چيست؟

بسمه تعالى، كمك مجروحين و رسيدگى امور بيماران خوب است ولى مراعات ضوابط شرعى لازم است و از نظر و لمس حرام بدون ضرورت بايد خوددارى كنند.

ص: 524

[سؤال 9993]

2. با توجه به مسائل بالا خواهرانى هستند كه درصددند كمك هاى اوليه را ياد گرفته و در بيمارستان ها به صورت آزاد خدمت كنند. حكم اين ها چيست؟

بسمه تعالى، حكم همان است كه در بالا ذكر شد.

3. با مجروحانى كه بر اثر عدم اعتقاد كامل، نماز را برپاى نمى دارند، به عنوان يك پرستار چگونه بايد رفتار كرد؟

بسمه تعالى، وظيفه، امربه معروف و نهى از منكر است با مراعات مقررات آن.

4. آيا از مچ تا بازوى دست و از زانو تا مچ پاى مرد، جزء بدن حساب مى شود و نگاه كردن به آن حرام است؟

بسمه تعالى، نظر به بازو يا ساق پاى مرد نامحرم بر زن حرام است.

5. مسابقات ورزشى مثل كشتى، وزنه بردارى و بعضى از فيلم ها كه در آن قسمتى از بدن مرد برهنه است و در تلويزيون مى گذارد، ديدن آن از نظر حكم شرعى چگونه است؟

بسمه تعالى، نظر به عكس و فيلم اگر طرف را نشناسد مانع ندارد؛ مگر آن كه مفسده اى بر آن مترتّب باشد.

6. آيا نگاه كردن زن به دست و صورت مرد نامحرم چگونه است؟

بسمه تعالى، بدون قصد تلذذ و ريبه مانع ندارد.

7. استفاده از كفش هايى كه با وجود پاشنۀ كوتاه صدا مى دهد، براى زنان چگونه است و همين طور كفش هاى ورنى (براق)؟

بسمه تعالى، اشكال ندارد، مگر آن كه جلب توجّه نامحرم نمايد و موجب فساد شود.

8. استفاده از جوراب هاى كلفت با دامن و چادر در بيرون منزل چگونه است و همين طور لباس هاى رنگارنگ يا رنگ هاى شاد با چادر در بيرون منزل؟

بسمه تعالى، مانع ندارد؛ مگر آن كه به نحوى باشد كه جلب نظر كند و موجب مفسده شود.

9. سطح زندگى يك خانواده مسلمان با توجه به زمان حاضر چگونه بايد باشد؟

بسمه تعالى، حد معيّنى ندارد، ولى مراعات اقتصاد خوب است.

10. جهيزيه در حال حاضر با توجه به شرايط انقلاب چگونه بايد باشد؟

بسمه تعالى، رعايت اقتصاد مطلوب است.

ص: 525

[سؤال 9994] 5564

بسمه تعالى 15 / 1 / 1361

حضور محترم رئيس دفتر امام، سلام عليكم ورحمة الله وبركاته، حال امام چطور است؟ سلامتى، نصرت و يارى را براى ايشان از خداوند متعال خواهانم.

برادر محترم، از امام سؤالى داشتم. در اين بُرهه از زمان كه بيمارستان ها به افراد مذهبى براى خدمت به مجروحين جنگ نياز دارد، اگر خواهران براى خدمت كردن به بيمارستان بروند با رعايت كردن مسائل شرعى و با در نظر گرفتن اين كه بعضى اوقات مجروحين لباس نپوشيده اند و يا گاهى اوقات بايد آن ها را پانسمان كرد و دست ما با بدن آن ها برخورد مى كند اشكالى دارد يا خير؟ لطفاً با در نظر گرفتن جزئيات و كلّيات، توضيح اين مسأله را از قول امام بنويسيد. ان شاء الله خداوند تأييدتان كند و بر توفيقاتتان بيفزايد. به اميد پيروزى نهايى اسلام و مسلمين و نزديكى ظهور امام مهدى (عجّل الله تعالی فرجه الشّریف) ان شاء الله، التماس دعا

بسمه تعالى، خدمت به مجروحين با رعايت مسائل شرعى مانع ندارد، ولى بايد از نگاه كردن به بدن نامحرم و مسّ كردن آن اجتناب شود، مگر در مورد ضرورت.

[سؤال 9995] 5565

بسمه تعالى 17 / 9 / 1361

با درود به رهبر كبير انقلاب اسلامى، امام خمينى و با درود به روان پاك گلگون كفنان جبهه هاى نبرد حق عليه باطل و سلام بر رزمندگان هميشه پيروز اسلام

بدين وسيله تقاضا مى شود چند موضوع را از محضر مبارك امام استفتا نماييد:

در آموزش پزشكى، دانشجويان بعد از گذراندن علوم پايه پزشكى، وارد بيمارستان مى شوند تا آموزش تئورى و عملى توأم انجام گيرد. روال آموزش عملى در بيمارستان چنين است كه دانشجويان، تخت هاى بيمارستان را بين خود تقسيم

ص: 526

مى كنند. هر دانشجو موظف است از بيمارى كه روى تخت او بسترى مى شود، شرح حال - كه عبارت است از: علت مراجعه بيمار، سير بيمارى كنونى، بيمارى هاى گذشته، سابقۀ شخصى، سابقۀ خانوادگى، خصوصيات اخلاقى و روانى و رفتارى و عادات، پرسش از سابقۀ بيمار در مورد نحوه كار دستگاه هاى مختلف بدن، معاينه بيمار (نگاه، لمس، دق، سمع) از سر تا كف پا - تهيه كند. و بعد در جريان حال بيمار، از بسترى تا رخصت قرار گيرد و هر روز صبح از بيمارش معاينه به عمل آورد. شرح حال بيمار، در جمع دانشجويان با حضور بيمار و پزشك استاد مطرح مى شود و علائم و نشانه هاى بيمارى بيمار، مورد مشاهده و معاينۀ ساير دانشجويان قرار مى گيرد. و چنانچه بيمارى در نوع خود منحصر باشد، در كنفرانس هاى پزشكى با حضور بيمار و ساير اطباى متخصص و دستيار و دانشجو معرفى، و مورد مشاهده و معاينه قرار مى گيرد. حال با توجه به مقدمۀ فوق، سؤالات زير مطرح مى گردد:

1. آيا از نظر شرعى، روابط دانشجو با بيمار، همان رابطۀ پزشك معالج با بيمار است؟

2. در تمامى موارد فوق، مسأله محرم و نامحرم - هم در مورد دانشجوى مؤنث و مذكر، و هم در مورد بيمار مذكر و مؤنث مطرح است. با توجه به اين كه دانشجويان مذكر، در آينده با بيمار مؤنث مواجه مى شوند و بالعكس، در دوره آموزشى:

الف. آيا مى توانند از بيمار جنس مخالف، شرح حال تهيه كنند؟

ب. آيا مى توانند در هر بخش از بيمارستان كه يك نوع بيمار با بيمارى خاصى بسترى است، او را مورد مشاهده و معاينه قرار دهند؟

3. آيا براى انجام موارد فوق، لازم است قبلاً بيمار در جريان امر قرار گيرد يا نه؟

4. آيا رضايت بيمار، براى معاينۀ وى توسط دانشجو و دستيار لازم است؟

5. موارد احتياط را با توجه به روال آموزش، مشخص فرماييد.

بسمه تعالى، از لمس و نظر به جاهاى حرام بايد اجتناب شود، مگر در مورد اضطرار، و گفتن به بيمار لازم نيست.

ص: 527

[سؤال 9996] 6020

2. اگر زن شوهردارى بخواهد دستگاه جلوگيرى از حاملگى در داخل دهانه رحم بگذارد، اگر اين دستگاه را دكتر مرد بگذارد چه صورتى دارد و اگر دكتر زن باشد چه صورتى؟

بسمه تعالى، جايز نيست و فرقى بين دكتر مرد و دكتر زن در اين جهت نيست.

[سؤال 9997] 6020

3. آيا كلاً اين دستگاه را گذاشتن، شرعى است يا خير؟

بسمه تعالى، اگر دستگاه به وسيلۀ كسى كه جايز نيست لمس يا نظر به عورت او كند گذاشته مى شود و مستلزم لمس و نظر است حرام است، و در غير اين صورت مانع ندارد؛ مگر اين كه موجب عقيم شدن يا نقص عضو شود.

[سؤال 9998] 217

4. آيا اگر زنى به دكتر زنان مراجعه و نتيجه نديده باشد و دكتر متخصص زن نيز در آن زمينه موجود نباشد و به دليل بيمارى ناچار از مراجعه به پزشك مرد باشد، معصيت كرده يا خير؟

بسمه تعالى، در صورت ضرورت مانع ندارد.

[سؤال 9999] 5566

بسمه تعالى 28 / 5 / 1361

حضور مبارك رهبر انقلاب، بنيان گذار جمهورى اسلامى ايران، حامى مستضعفين، رئيس الملة، فرماندۀ كل قوا، جناب حاج آقا روح الله الموسوى الخمينى، دامت بركاته

پس از عرض سلام، اميدوارم همانند انقلاب، در زندگى شخصى هم موفق بوده و دائماً خندان و تندرست باشيد.

ص: 528

غرض از مزاحمت و گرفتن وقت گران بهاى شما اين است كه بنده كارمند هستم، و مدت 16 سال است پستى را در اداره راه قزوين، اشغال كرده و تا كنون صادقانه وظيفۀ خود را انجام داده ام، و به علت اين كه حقوق ماهيانه ام كفاف مخارج زندگى روزانه را نمى دهد، لذا پس از گذراندن دوره اى در يك درمانگاه خصوصى، به عنوان پزشكيار در شب ها مشغول به كار هستم و در اين كار نيز موفّق بوده ام. فقط يك موضوع من را رنج مى دهد، كه چون به اقتضاى شغل خود، با افراد مراجعه كننده جهت تزريق، پانسمان و غيره سر و كار دارم، نمى دانم آيا از نظر شرع اسلام، مجاز به انجام اين موارد براى مراجعه كنندۀ مؤنث، در اين شغل مى باشم يا خير؟ خواهشمند است دستور و راهنمايى فرماييد تا در لواى رهبرى آن جناب و قانون جمهورى اسلامى ايران، خدمت خود را ادامه دهم.

والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته.

بسمه تعالى، با مراعات خوددارى از نظر به نامحرم، و اجتناب از لمس بدن اجنبيه، مگر در مواقع ضرورت با اكتفا به حد ضرورت، اشكال ندارد.

[سؤال 10000] 5567

بسمه تعالى

دفتر محترم امام خمينى، با درود به رهبر كبير انقلاب، و سلام بر شهداى انقلاب اسلامى، خواهشمند است سؤال ذيل را از امام امت استفتا نموده، جواب آن را ارسال فرماييد. به اميد پيروزى حق بر باطل

چنانچه معالجۀ زنى كه براى بچه دار شدن، به دكتر زن مراجعه مى نمايد. مؤثر واقع نشد، مى تواند براى اولاددار شدن، به دكتر مرد مراجعه نمايد و تحت معالجه قرار گيرد؟

بسمه تعالى، با رعايت حجاب شرعى و اجتناب از لمس و نظر حرام، مانع ندارد.

ص: 529

[سؤال 10001] 5568

بسمه تعالى 15 / 8 / 1361

خدمت نايب حضرت مهدى، امام خمينى، فرماندۀ كل قوا

ضمن عرض سلام، اميدوارم كه هميشه در پناه خداوند يكتا، صحيح و سلامت بوده باشيد. بارى امام عزيز از اين كه وقت گران بهاى شما را مى گيرم، ببخشيد.

اين جانب زنى مريض دارم كه چند بار او را پيش دكترهاى مرد برده ام، در صورتى كه دكتر زن هم هست؛ چون گفته اند آن ها بهتر هستند. بعضى ها مى گويند چون براى كار خير است، دكتر مرد اشكال ندارد. چون اين جانب مقلد شما مى باشم، مى خواستم ببينم از لحاظ شرعى اشكال دارد يا نه؟

بسمه تعالى، اگر ضرورت دارد مراجعه به مرد، مانع ندارد، ولى بدون ضرورت با وجود دكتر زن، به مرد مراجعه نكنند.

[سؤال 10002] 145

4. در اين منطقه، متخصصين بيمارى هاى زنان (زايمان، نازايى و غيره) دكتر مرد هستند؛ اگر خانم ها در غير بيمارى هاى خطرناك (كه پاى مرگ در كار است) مثل نازايى به اين ها مراجعه كنند، شرعاً اشكال دارد يا خير؟

بسمه تعالى، در مورد ضرورت اشكال ندارد.

[سؤال 10003] 5537

3. هر وقت حمله اى از جانب برادران رزمندۀ ما به مزدوران عراقى مى شود بعضى مواقع چون عدۀ زخمى ها زياد است، بيمارستان ها احتياج به امدادگر دارند و ما مى رويم كمك و در آن جا بعضى از برادران، برهنه هستند يا اين كه موقع مداواكردن آن ها، مجبوريم دستمان را به بدن آن ها بزنيم، آيا اين طريق خدمت كردن در پشت جبهه صحيح است يا خير؟

بسمه تعالى، در مورد ضرورت مانع ندارد.

ص: 530

[سؤال 10004] 5569

بسمه تعالى

به نام خداوند بخشندۀ مهربان، با عرض سلام به رهبر بزرگوارمان، امام خمينى و با درود فراوان به شهداى راه حق و حقيقت ما خواهران جزيرۀ هرمز يك سؤال از امام عزيزمان مى خواهيم بپرسيم.

اگر يك وقت جان ما در خطر باشد و در آن جا، مردى باشد كه اگر دست خود را به دست او ندهيم، مى افتيم و آن مرد نامحرم است؛ چه كار بايد بكنيم؟ ما خواهران، چند نفر بوديم كه مى خواستيم از بندرعباس به جزيرۀ هرمز برويم و يك قايق كه با ما شناس بود، گفت: شما بياييد در قايق ما، تا به هرمز برويم. فاصلۀ آن قايق و اسكله خيلى زياد بود و چون ما مجبور بوديم كه دست خود را به دست آن مرد بدهيم اين كار را نكرديم و آن روز به هرمز نرفتيم. پس در چنين مواقع، چه كار بايد بكنيم؟

بسمه تعالى، اگر ممكن است در چنين مواقعى دست را با پارچه اى بپيچيد، تا با دست مرد نامحرم تماس پيدا نكند، و در صورتى كه پيچيدن دست ممكن نباشد، در مواقع ضرورت براى حفظ جان، بدون قصد ريبه مانع ندارد دست نامحرم را با دست بگيريد.

[سؤال 10005] 1791

3. ما حكم الدخول في عمل ووظيفة والحال أنّه لا يتمّ ذلك حتّى يجرى عليه فحص طبي دقيق حتّى على العورة؟

بسمه تعالى، لا يجوز إذا كان مستلزماً للمحرّم.

[سؤال 10006] 5570

بسمه تعالى 2 / 3 / 1362

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى، امام خمينى، السلام عليك ورحمة الله وبركاته، سپاس خداى را كه ما را هم قرن و هم عصر تو، اى اسوۀ تقوا و ايمان، قرار داد

ص: 531

و به بركت قيامت، و با تأييدات مولايت - حضرت حجة بن الحسن (عجّل الله تعالی فرجه الشّریف) - ما را از ظلمات سركشى و طغيان به نور تعبّد و ايمان كشانيد.

اين حقير در مواجهه با حوادث روزمره، با مسائلى روبه رو شدم كه پاسخش را در رسالۀ عمليه حضرت عالى نيافتم و لذا دست به كار نوشتن اين چند سطر شدم، تا تكليف خود را در مقابل اين مسائل دريابم.

از شما و از جميع علماى عاملين التماس دعا دارم.

1. در پاره اى از ادارات، براى آزمايش تشخيص اعتياد - كه با استفاده از ادرار اشخاص صورت مى گيرد - مراجعه كنندگان را به ادرار در مقابل آينه مجبور مى كنند و شخصى هم از پشت، در آينه مى نگرد كه مبادا آزمايش شونده، ادرارش را با ادرار ديگر عوض كند. آيا تخلى در چنين شرايطى كه شخصى به وسيلۀ آينه، مراقب انسان است و او را مى نگرد، اشكال شرعى ندارد؟

بسمه تعالى، اگر به عورت نظر نمى كند، حتى در آينه و صرف مراقبت است، مانع ندارد.

2. تشريح مردۀ مسلمانى كه وارث و صاحب ندارد، براى آموزش علم طب، چه حكمى دارد؟

بسمه تعالى، جايز نيست.

3. اگر شخصى در وقت نماز صبح، خواب باشد و پس از طلوع آفتاب بيدار شود، آيا مى تواند قضاى

نماز صبحش را در همان موقع، يعنى بلافاصله پس از اين كه بيدار شد، در حالى كه آفتاب طلوع كرده است، به جاى آورد يا خير؟

بسمه تعالى، مانع ندارد.

4. در غسل واجب، با توجه به اين كه امروزه از دوش آب در حمام ها استفاده مى شود، گاه فرد موفق به شستن همۀ نقاط بدنش با دست نمى شود، با اين كه آب به تمام نقاط بدنش رسيده است. آيا اين چنين غسلى صحيح است؟

بسمه تعالى، دست كشيدن لازم نيست، و چنانچه آب به تمام عضو برسد با نيت غسل، كفايت مى كند.

خداوند بر عمر و سلامت و عزت آن رهبر عظيم و مرجع تقليد شيعيان جهان بيفزايد، ان شاء الله.

ص: 532

[سؤال 10007] 5571

بسمه تعالى

لطفاً مسائل ذيل را با جواب براى دانشجويان و مربيان آموزشى دانشكده هاى پرستارى كشور ارسال داريد تا مسأله كاملاً روشن گردد و مربى و دانشجو بتوانند بهتر و با تفاهم به همكارى خود ادامه دهند.

خواهران دانشجوى دانشكده پرستارى سؤالى داشتند كه هم اكنون به صورت يك مشكل مطرح مى شود. بدين ترتيب كه در فن پرستارى حمام دادن سر، دست و پاى بيمار مرد، ماساژ دادن پشت بيمار توسط خواهران دانشجو در صورتى كه بهيار مرد در محل باشد، از نظر شرعى چه حكمى دارد؟

دانشجويان كارآموز مجبورند حتى بيمارانى را كه قادر به حركت كامل هستند و تقريباً بهبود يافته اند، به خاطر كسب نمره و مهارت، با اصرار مربى آموزشى ماساژ بدهند. در اين صورت چه حكمى دارد؟

سلامتى و سعادتمندى جناب عالى را در خدمت به اسلام و مسلمين از خداوند متعال خواستاريم. والسلام على عباد الله الصالحين

بسمه تعالى، اگر ضرورت نباشد جايز نيست.

بودن زن و مرد نامحرم در يك مكان

[سؤال 10008] 3269

4. چون در اغلب ادارات دولتى كارمند زن و مرد اشتغال به كار دارند تقاضامندم بفرماييد آيا اين ها مى توانند با اين كه نامحرم هستند در اطاق درب بسته و تنها با يكديگر به كار خود ادامه دهند. تكليف چيست؟

بسمه تعالى، اگر مفسده اى در بين نباشد با حفظ حجاب اسلامى مانع ندارد.

ص: 533

خياطى و دوخت لباس زنانه توسط مردان

[سؤال 10009] 5572

بسمه تعالى 3 / 3 / 1361

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، رهبر كبير انقلاب اسلامى ايران و مرجع شيعيان جهان، مستدعى است در مورد مسألۀ زير نظر مباركتان را مرقوم فرماييد:

آيا مى شود آقايان خياط براى بانوان، بدون هيچ گونه تماسى با بدنشان و بدون اندازه گيرى، بلكه از روى نمونه (لباسى كه خود بانوان همراه مى آورند) براى آنان لباس بدوزند؟ ضمناً از حضرت عالى با كمال ادب تقاضا داريم در صورت امكان، پاسخ حقيران را با خط مبارك خودتان مرقوم و ممهور نماييد تا براى ديگر برادران همكار هم دليل مستندى واقع گردد. پيروزى اسلام و نصرت مسلمين بر كفر جهانى آرزوى ما است.

بسمه تعالى، مانع ندارد.

[سؤال 10010] 5573

بسمه تعالى

محضر مبارك حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، بنيان گذار جمهورى اسلامى ايران، اميدوارم كه حالتان خوب باشد و ان شاء الله خداوند بزرگ شما را تا انقلاب حضرت مهدى (عجّل الله تعالی فرجه الشّریف) براى رهبرى امت مسلمان زنده نگهدارد.

بارى اين جانب داراى زن و 2 بچه احتراماً به عرض مى رسانم كه بنده چند سال است كه به شغل خياطى زنانه اشتغال دارم و از اين كار خيلى ناراحت هستم؛ چون مى دانم از نظر شرعى خلاف است. من مجبورم تمام كارهاى خياطى، از قبيل اندازه گرفتن و پرو كردن، را خودم انجام دهم؛ ضمناً كارگر زن هم براى اندازه گرفتن و پرو

ص: 534

كردن، اين جا پيدا نمى شود كه به من كمك كند؛ لطفاً بفرماييد از نظر شرعى بنده چه بايد بكنم؟ آيا مى توانم به كارم ادامه دهم يا نمى توانم؟

بسمه تعالى، بايد مراعات وظيفۀ شرعى را بكنيد و اگر نمى توانيد مگر با ترك شغل، از شغل مذكور اجتناب نماييد.

حجاب و پوشش

[سؤال 10011] 5574

بسمه تعالى

آيا حجاب اسلامى جديد (روپوش گشاد و شلوار و مقنعه يا روسرى) درست است يا خير؟ با توجّه به اين كه بعضى از خانم ها هم از چادر استفاده مى كنند و هم از حجاب اسلامى.

بسمه تعالى، اگر مقدار لازم را بپوشاند و موجب جلب توجّه و مفسده نشود مانع ندارد.

[سؤال 10012] 5575

بسمه تعالى

خدمت رهبر و بنيان گذار جمهورى اسلامى ايران

اين جانب دخترى هستم 18 ساله كه يك سال است حجاب گذاشته ام و امسال ديپلم گرفته ام و نمى خواهم چه از نظر نيايش با خداى متعال و چه از نظر خدمت به مسلمين عقب بيفتم. احساس مى كنم احتياج وافرى به نصايح انسان ساز شما دارم. ضمن اين كه از شما تقاضا دارم چند نصيحت براى چنين شخصى كه احساس گناه مى كند و خود را شرمنده ترين انسان ها پيش خداى تبارك و تعالى مى داند بفرماييد، سپس به چند سؤالى كه از شما دارم پاسخ عاميانه بدهيد تا متوجه فرمايشات شما بشوم.

ص: 535

1. آيا كار كردن من در سازمان هاى دولتى يا نهادهاى انقلابى از نظر اسلام درست است يا نه؟ علت كار كردن من در اين سازمان ها جهت خدمت به مسلمين و همچنين خريد وسايل لازم براى خودم از حقوقى كه دريافت مى دارم مى باشد. (البته ميزان حقوق هرچه باشد مى پذيرم، لازم به توضيح است كه من هنوز كارى نكرده و كارى هم نگرفته ام).

بسمه تعالى، اشتغال به كارهاى حلال با مراعات حجاب مانع ندارد.

2. جهيزيه اى كه در حال حاضر مورد رضاى خداى تبارك و تعالى مى باشد و اسلام آن را حلال بداند، چه مى تواند باشد؟ آيا يخچال، كولر، بخارى، ظرف چينى، اجاق گاز، فرش، گلدان و... مى تواند جزو جهيزيه باشد و اين جهيزيه حلال باشد؟

بسمه تعالى، هرچه مورد احتياج و تهيۀ آن براى جهيزيه متعارف است، مانع ندارد.

3. آيا من كه هنوز ازدواج نكرده ام، مى توانم از حالا جهيزيه اى را كه اسلام قبول دارد، تهيه نمايم؟

بسمه تعالى، اشكال ندارد.

4. از نظر اسلام چند درصد حقوق را مى توان براى خود در خانواده خرج كرد و چقدر را انفاق و چقدر را خمس و چقدر را مى توان پس انداز كرد؟ آيا اصلاً مى توان پس انداز كرد؟

بسمه تعالى، صرف حقوق مانع ندارد و اگر آخر سال چيزى باقى ماند، بايد خمس آن داده شود.

5. آيا داشتن چند دست لباس از نظر اسلام اشكال دارد يا خير؟ و همچنين لباس ها ايرانى باشد؛ ولى اگر پارچه خواستم بخرم و پارچه خارجى بود و خودم هم بدوزم اشكال دارد يا خير؟

بسمه تعالى، اشكال ندارد و بهتر است ميانه روى مراعات شود.

6. آيا اشكال دارد اگر چادر نماز روى پيشانى باشد سر روى مُهر بگذاريم؟ و همچنين در مورد خانم ها اگر كف پا برهنه باشد؟

بسمه تعالى، اگر چادر يا مقنعه بين پيشانى و مهر حائل شود، سجده صحيح نيست و پوشاندن كف پا لازم نيست.

[سؤال 10013]

7. آيا حجاب اسلامى، كه مانتو گشاد و شلوار و روسرى بلند و جوراب باشد، از

ص: 536

نظر اسلام اشكال دارد؟ دليل اين كه از چادر ناراضى هستم اين است كه اولاً نگه داشتن در مواقعى كه در اتوبوس ايستاده باشم و يا چيزى در دست داشته باشم، مشكل است؛ در ثانى روى زمين كشيده مى شود و موجب مى شود كه پايين چادر هميشه كثيف بشود و بهداشتى نمى تواند باشد. در ضمن، چادر مشكى خاك را به خود جذب مى كند؟

بسمه تعالى، در حجاب، لباس خاصى معتبر نيست؛ اگرچه پوشيدن چادر بهتر است.

8. آيا خياطى و گلدوزى و كوبلن دوزى و گلسازى يادگيرى شان اشكال دارد؟ و حتى وقت صرف دوختن اين ها از نظر اسلام عيبى دارد يا خير؟ و همچنين تزيين كردن منزل با گل هاى طبيعى و گلدان جزو تجمّلات و حرام است يا خير؟

بسمه تعالى، حرام نيست.

9. از شما تقاضايى دارم كه شايد كمى بيجا و غير منطقى باشد ولى در اين دنيا بعد از خداى تبارك و تعالى فقط شما را دارم كه مى تواند براى من برنامه اى بنويسد كه در آن دعاهاى روزانه و نمازهاى مستحبى همراه با وقت هاى آن ها از روى ساعت باشد مرا به راهى كه به سوى خداوند نزديك تر است هدايت فرمايد، تا بعد از مدتى كه اين دعاها را خواندم خداوند مرا به سوى خود هدايت كند. در ضمن شما در رهنمودهاى خود فرموده بوديد كه نمازهاى روزانه را در پنج وقت بخوانيد. اگر ممكن است از روى ساعت براى من وقت هايش را مشخص بفرماييد. خلاصه علاقه شديد دارم كه روزها را به كار بپردازم و در ميانش كه بيكار هستم به ذكر دعا مشغول شوم و شبها نيز به عبادت و دعا بپردازم، پس لطف كنيد تمام دعاها را در روزها و شب هاى معين و ساعات مخصوص خود براى من بنويسيد. (شما فقط دعاها و نمازها را نام ببريد، خودم از مفاتيح الجنان پيدا خواهم كرد).

بسمه تعالى، به رساله عمليه و كتب مربوطه مراجعه نماييد.

[سؤال 10014] 5597

5. آيا زن مى تواند با لباس هاى گشاد و با روسرى اى كه تا ابرو پوشيده و با شلوار، نزد مرد نامحرم ورزش كند؟

بسمه تعالى، از اين عمل احتراز شود.

ص: 537

[سؤال 10015] 5576

بسمه تعالى 14 / 1 / 1362

با درود فراوان به رهبر كبير انقلاب حضرت امام خمينى

محترماً به عرض مى رساند چند مسأله شرعى دارم خواهشمند است در صورت امكان نتيجه را امر به ابلاغ فرماييد.

1. باز بودن صورت و پشت دست براى خانم ها آيا اشكال دارد؟

بسمه تعالى، اشكال ندارد.

2. عكس انداختن مرد نامحرم از زن نامحرم و بالعكس چه صورت دارد؟

بسمه تعالى، اگر مقدار لازم پوشيده باشد مانع ندارد.

3. كلاً رانندگى براى خانم ها اشكال دارد يا نه؟

بسمه تعالى، با نبود مفسده جايز است.

4. سرودهاى صدا و سيماى جمهورى اسلامى كه اكثراً موسيقى دارند آيا اشكال دارد؟

بسمه تعالى، موسيقى مطرب حرام است و صداهاى مشكوك مانع ندارد.

5. مسافرين عازم خانه خدا (حج واجب) مى توانند غير از ارز دولتى ارز ديگرى خارج كنند البته به مقدار كم فقط براى خريد.

بسمه تعالى، جايز نيست مگر به مقدارى كه مقررات دولت اسلامى اجازه بدهد.

6. چون من و همسرم عازم زيارت خانه خدا هستيم مبلغ 25 هزار تومان از طرف پدر همسرم به وى بخشيده شده و چون تنها مايل به اين سفر نبود لذا من مبلغ 12 هزار تومان قرض كردم تا اقساطى پرداخت نمايم و اين مبلغ مدت يكسال است كه در بانك است و خود اين جانب يك كارمند دولت هستم و غير از اين مبلغ بدهى هاى ديگرى دارم آيا به اين پول كه سال گذشته خمس تعلق مى گيرد يا خير منتظر جواب و راهنمايى شما هستم.

بسمه تعالى، خمس ندارد.

[سؤال 10016] 91

6. آيا بر زن ستر وجه و كفين در جايى كه ريبه و تلذّذ نيست يا مشكوك است، واجب است؟

بسمه تعالى، به احتياط واجب بايد وجه و كفين را نيز بپوشاند.

ص: 538

[سؤال 10017] 2857

8. حدود حجاب براى خانم ها از نظر امام خمينى چيست؟

بسمه تعالى، ستر تمام بدن غير از وجه و كفّين.

[سؤال 10018] 7346

4. در مورد حجاب و اندازه اى كه بايد رعايت كرد، آيا گردى صورت از چادر يا روسرى پيدا شود اشكال دارد؟

بسمه تعالى، اگر تمام بدن به استثناى وجه و كفّين پوشيده باشد، اشكال ندارد.

[سؤال 10019] 5577

بسمه تعالى

حضور حضرت حجت الاسلام والمسلمين آيت الله خمينى دام ظله العالى

سلام عليكم ورحمة الله وبركاته

معروض اين كه در قضيه كشف حجاب نه در توضيح المسائل و نه در تحرير شما حجاب وجوب ندارد و در اول انقلاب شما امرى بر حجاب فرموديد. شيعه هاى سوريه و لبنان همۀ زن هايشان حجاب كامل داشتند، يعنى به صورت هاى شان پوشيه مى زدند، بعداً به فتاواى شما مراجعه كردند وجوب را نديدند، همۀ شام و لبنان زن هاى ايشان پوشيه را برداشته است اميدوارم كه جواب را واضح فرماييد. ولكم اجر و ثواب

بسمه تعالى، در صورت نبود مفسده وجه و كفين مستثنا است.

[سؤال 10020] 5945

2. حكم جوراب پوشيدن خانم ها را بيان فرماييد.

بسمه تعالى، پوشيدن ساق پاها از نامحرم به وسيله جوراب يا چادر يا لباس ديگر واجب است.

ص: 539

[سؤال 10021] 2213

2. اگر زن جوراب بپوشد كه ساق پاى او مشخص باشد، نامحرم ببيند اشكال دارد يا نه؟

بسمه تعالى، اشكال دارد.

[سؤال 10022] 3677

4. لطفاً حدود حجاب مرد را مشخص بفرماييد.

بسمه تعالى، در رساله عمليه مذكور است.

[سؤال 10023] 7370

2. آيا اشكال دارد كه دست از مچ به پايين پيدا باشد يا گردى صورت، يا اين كه زن در اين دو مورد آزاد است؟ آيا چنين مسأله اى درست است كه بهتر است زن اين ها را هم بپوشاند يا اين كه پوشيده نشدن آن ها اشكال ندارد؟

بسمه تعالى، پوشاندن گردى صورت و مچ دست واجب نيست مگر آن كه باز بودن موجب فتنه و مفسده باشد.

[سؤال 10024] 5578

بسمه تعالى

سلام پدر عزيز و بزرگوارم، اى امام، اميدوارم كه حالتان خوب و در زير سايه ولى عصر امام زمان (عجّل الله تعالی فرجه الشّریف) همچنان با رهنمودهاى دلنشين تان امت اسلام را يارى دهيد. سه بار تا به حال قيافه نورانى و زيباى شما را ديده ام، اما هر بار حريص تر شده ام كه كاش هميشه مى توانستم شما را ببينم.

امام اى پدر عزيزم، خيلى دلم مى خواست كه شما به همه زن ها مى گفتيد به جبهه بروند تا من هم به جبهه مى رفتم و خون ناقابلم را در راه اسلام و مكتبم مى ريختم، اما افسوس، به خدا قسم در دنيا تنها آرزويم شهادت در راه خداست اما مى دانم كه لايق نيستم. امام، خواهش مى كنم برايم دعا كنيد تا ايمانم استوار گردد و بتوانم وظيفه

ص: 540

سنگينى را كه در قبال خون شهداى اسلام بر دوشم نهاده شده به حد اعلاء ايفا نمايم. امام، پدر بسيار خوبم مى دانم كه ممكن است وقت نكنيد تا جواب نامه ام را بدهيد، ولى خواهش مى كنم لااقل مرا حتى شده براى چند لحظه فرزند خودتان بدانيد و چند سطرى برايم جواب بنويسيد؛ چون من علاقه دارم كه يادگارى از خط شما داشته باشم. امام پدر مهربانم يك بار من خواب ديدم كه شما به منزل ما آمده ايد و من مثل اين كه واقعاً پدرم را در خواب ديده باشم شما را مى بوسيدم و اظهار علاقه مى كردم. راستى امام مدت ها است كه من مى خواستم يك سؤال مستقيماً يا از خود شما يا از آقاى منتظرى بپرسم و آن اين كه اين لباس هايى كه به عنوان حجاب اسلامى خانم ها مى پوشند با يك روسرى كه بر سرشان مى گذارند براى حجاب كافيست؟ يعنى صورتشان كه كاملاً مشخص است اشكالى ندارد؟ فداتون بشم خواهشم مى كنم جواب سؤالم را برايم بنويسيد، فداى قيافه زيبا و نورانيتان بشوم.

بسمه تعالى، در حجاب لباس خاصى اعتبار نشده و هر لباسى كه بدن زن را از ديد نامحرم بپوشاند كفايت مى كند اگرچه بهتر است چادر بپوشند و باز بودن صورت اگر مفسده اى بر آن مترتب نباشد اشكال ندارد.

[سؤال 10025] 5579

بسمه تعالى

در مورد نظر امام در مورد حجاب زن مى خواستم ببينم كه حجاب فقط تكه چادر سياهى است كه بايد به سر بگذارند و يا اين كه هر پوششى كه حجم بدن و به طور كلى حجاب واقعى را براى زن فراهم كند مى تواند حجاب باشد؟ اين حجاب ممكن است به شكلى غير از چادر، مثل لباس گشاد و روسرى باشد و به هر حال هدف اصلى از حجاب را برآورده كند.

بسمه تعالى، در حجاب لباس خاصى معتبر نيست، هر چند چادر بهتر است و از لباسى كه جلب توجه كند احتراز شود.

ص: 541

[سؤال 10026] 5515

6. وجود استاد آقا براى كلاس هاى خواهران اشكال دارد يا نه؟ و آيا نگاه كردن به او براى يادگيرى درس اشكال دارد يا نه؟

بسمه تعالى، با مراعات كامل حجاب واجب و ساير مقررات شرعى اشكال ندارد.

[سؤال 10027] 465

4. تدريس در مدرسۀ دخترانه (با وجود يك سرايدار مرد مسن) با مانتو اسلامى و روسرى چه مانعى دارد؟

بسمه تعالى، با مراعات حجاب اسلامى و مقررات شرعى مانع ندارد.

[سؤال 10028] 5580

بسمه تعالى

حد حجاب واجب براى بانوان چيست؟

بسمه تعالى، پوشاندن تمام بدن به جز وجه و كفّين براى زن واجب است.

[سؤال 10029] 5581

بسمه تعالى

حدود حجاب اسلامى براى بانوان چيست؟ و براى اين منظور پوشيدن لباس بلند آزاد و شلوار و روسرى كفايت مى كند؟ و اصولاً چه كيفيتى در لباس و پوشش زن در برابر افراد نامحرم بايد رعايت شود؟

بسمه تعالى، واجب است تمام بدن زن به جز قرص صورت و دست ها تا مچ، از نامحرم پوشيده شود و لباس مذكور اگر مقدار واجب را بپوشاند مانع ندارد، ولى پوشيدن چادر بهتر است و از لباس هايى كه توجه نامحرم را جلب كند، بايد اجتناب شود.

ص: 542

[سؤال 10030] 1745

3. پوشيه زدن زن ها واجب است يا خير؟

بسمه تعالى، واجب نيست.

[سؤال 10031] 127

4. آيا زن مسلمان بايد خود را در برابر زن غير مسلمان بپوشاند؟ حدود پوشش چقدر است؟

بسمه تعالى، پوشاندن بهتر است و منظور، پوشاندن مواضعى است كه پوشاندن آن در برابر زن مسلمان لازم نيست.

[سؤال 10032] 5811

2. به تازگى در بين خانم ها حجابى معمول گرديده كه از يك روسرى گشاد، مانتوى گشاد و شلوار تشكيل گرديده؛ آيا به نظر امام با اين لباس مى توان نماز گزارد؟

بسمه تعالى، در حجاب، لباس خاصى معتبر نيست، هرچند پوشيدن چادر بهتر است؛ ولى بايد از پوشيدن لباسى كه جلب توجه نامحرم كند احتراز نمايند.

[سؤال 10033] 11

2. آيا امروزه ما در اين محيط مى توانيم از حجاب اسلامى، البته حجابى كه كامل باشد و تمام برجستگى هاى بدن را بپوشاند، استفاده نماييم يا نه؟

بسمه تعالى، مانع ندارد و از لباس هايى كه جلب توجه كند، احتراز نماييد.

[سؤال 10034] 3326

2. مطرح شده: تدريس خواهران در مدارس و يا دانشگاه يا جلسات درسى كه برادران حضور دارند، جايز نيست؟

بسمه تعالى، اشكال ندارد با مراعات حجاب و نبود مفسده.

ص: 543

[سؤال 10035] 5582

بسمه تعالى 11 / 10 / 1358

خدمت مرجع و رهبر عالى قدر، حضرت آيت الله امام خمينى

با ياد خداوند متعال و آرزوى سعادت و موفقيت براى امت اسلام در برقرارى نظام الهى به امامت حضرت ولى عصر - عجل الله تعالى فرجه - سلام گرم خود را خدمت آن امام رسانده، دو سؤال از مرجع محترم دارم:

من دانشجوى رشته پزشكى هستم. مى خواستم وظيفه شرعى خود را در مقابل اين مسائل بدانم.

1. برخورد با دانشجويان پسر در يك محيط و درس خواندن با آن ها البته با حفظ حجاب مانند مقنعه، لباس گشاد، شلوار در داخل دانشكده و چادر در خارج از اين محيط و در يك محيط ديگر چه حكمى دارد؟

بسمه تعالى، با فرض مراعات وظايف شرعيه مانع ندارد.

2. لازمۀ آموزش در اين رشته معاينه بيماران مرد به وسيلۀ دانشجويان دختر مى باشد؛ از نظر شرعى اشكالى در اين امر وجود دارد يا نه؟ و به طور كلى ادامۀ تحصيل در اين رشته با مسائل ذكر شده، با موازين شرعيه اسلام برخورد دارد يا نه؟

بسمه تعالى، ادامه تحصيل بلامانع است؛ ولى از لمس و نظر حرام بايد اجتناب شود.

[سؤال 10036] 5583

بسمه تعالى 15 / 6 / 1361

محترماً به عرض مى رساند كه آموزگاران دبستان، اكثر قريب به اتفاق آن ها زن مى باشند و با توجه به اين كه رفتن آموزگار زن بر سر كلاس دانش آموزان پسر، ضايعاتى از لحاظ تربيتى دارد، اكنون كه نيروى مرد وجود ندارد، آيا شرعاً انجام كدام يك از حالات زير به نفع اسلام و شرعاً مجاز است؟

1. تدريس تعليمات دينى دانش آموزان كلاس اول، دوم و سوم، توسط خواهران مؤمن و متعهد كه از طريق امتحان و مصاحبه گزينش شده اند، انجام پذيرد.

ص: 544

2. تدريس تعليمات دينى دانش آموزان كلاس اول، دوم و سوم توسط معلمان آموزشى خودشان - كه غالباً هيچ اطلاعى از امور مذهبى ندارند - انجام پذيرد.

لازم به تذكر است كه طى بخشنامه اى از استان، به مناطق دستور داده شده است كه توسط مدير يا معاون اين كار صورت گيرد، كه به علت مشغله زياد افراد فوق، اين امر امكان ندارد و فقط دو راه فوق مى ماند، كه اگر بخواهيم قانون را اجرا كنيم، بايد معلمان آن چنانى را كه هيچ اطلاع از امور دينى ندارند، سر كلاس بفرستيم. و اگر بخواهيم مصالح دينى دانش آموزان را در نظر بگيريم، مى بايست از فرستادن اين گونه آموزگاران به هر عنوان جلوگيرى كنيم.

بسمه تعالى، تدريس خواهران مؤمن و متعهد در كلاس هاى پسرانه، با مراعات كامل حجاب واجب و ساير مقررات شرعى مانع ندارد.

[سؤال 10037] 465

3. حد حجاب در اسلام چقدر است؟ آيا در مورد اين حد، آيه داريم؟ بيان فرماييد.

بسمه تعالى، بر زن واجب است تمام بدن خود غير وجه و كفّين را از نامحرم بپوشاند.

[سؤال 10038] 5584

بسمه تعالى 10 / 7 / 1361

سلام عليكم، تهران، دفتر امام خمينى، با تقديم سلام به حضور رهبر كبير انقلاب، بنيان گذار جمهورى اسلامى ايران، ياور مستضعفان، منادى ايمان، نايب امام زمان، سرپرست يتيمان و بى پدران، و با تبريك رسيدن عيد عظيم مسلمين، عيد غدير خم، و تقدير از زحمات بى پايان شما.

فردى هستم دانش آموز، كه در دبيرستان دخترانه 17 شهريور، به تحصيل اشتغال دارم. به علت كمبود دبير زن، بعضى از دبيران ما مرد هستند. چون كه مقلد امام هستم،

ص: 545

مى خواستم بدانم كه وظيفۀ ما چيست؟ و حجاب كامل چگونه است؟ با اين كه مى دانيم هنوز همۀ ما، آن طور كه بايد تزكيه نشده ايم كه به عنوان مثال، حجاب چشم را به خوبى حفظ كنيم.

بسمه تعالى، با مراعات كامل حجاب واجب و ساير ضوابط شرعى، اشكال ندارد. و اگر تمام بدن را، غير از وجه و كفين بپوشاند، حجاب كامل است.

2. اگر برادران صداى خواهرى را كه در حال خواندن دكلمه يا مقاله است را بشنوند، اشكال دارد يا نه؟

بسمه تعالى، شنيدن صوت اجنبيه و شنواندن صوت به مرد اجنبى، اگر به نحو متعارف باشد و خوف فتنه و مفسده در بين نباشد، اشكال ندارد.

[سؤال 10039] 5585

بسمه تعالى

با سلام حضور محترم حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، متّع الله المسلمين بطول بقائه الشريف

1. حد حجاب خانم ها چقدر است؟

بسمه تعالى، زن بايد تمام بدن را از مرد نامحرم بپوشاند و در اين حكم، وجه و كفين مستثنا است.

[سؤال 10040]

2. در صورتى كه وجه و كفين مستثنا باشد، اگر احتمال بدهد كه اجنبى تعمّد نگاه كردن دارد، آيا پوشانيدن وجه و كفين هم لازم مى شود يا خير؟

بسمه تعالى، لازم نمى شود، مگر در صورت فساد.

[سؤال 10041]

3. اگر بداند كه اجنبى تعمّد نگاه كردن دارد، چطور؟

بسمه تعالى، اگر علم دارد كه از روى تلذّذ و ريبه نگاه مى كند، خود را حفظ كند.

ص: 546

[سؤال 10042] 7006

18. آيا بدون جوراب مى توان جلوى نامحرم راه رفت؛ يعنى از مچ پا به پايين معلوم باشد؟

بسمه تعالى، غير از وجه و كفّين، بقيۀ بدن بايد از نظر نامحرم پوشانده شود.

[سؤال 10043] 985

3. حجت الاسلام و المسلمين جناب آقاى رفسنجانى در خطبۀ نماز جمعه طبق فتواى آن رهبر در مورد حجاب فرمودند كه «گردى صورت و دست ها اشكال ندارد»، لطفاً بفرماييد اين گردى صورت، براى خانم هايى است كه مقيد به حجاب نيستند يا براى خانم هايى هم كه مقيد به حجاب و مؤمنه مى باشند همين مسأله صدق مى كند يا خير افراد مؤمنه بايستى چهره شان پوشيده باشد؛ چون چهرۀ زن، بيان كنندۀ شكل او است؟

بسمه تعالى، حد واجب در حجاب، پوشيده شدن تمام بدن به غير از وجه و كفّين است.

[سؤال 10044] 5586

بسمه تعالى

سلام عرض مى كنم آقاى خمينى عزيز

من خانم خانه دارى هستم، كه مدت چهار سال است در امريكا زندگى مى كنم، تا يك سال پيش شوهرم كار كرد و من به مدرسه رفتم و درس خواندم و مدرسه پرستارى را تمام كردم، و الآن در يكى از بيمارستان هاى اين جا كار مى كنم، تا شوهرم به مدرسه برود و درسش را تمام كند. او مى خواهد در عرض يك سال سعى كند ليسانسش را تمام كند. روى اين اصل، بايد بيشتر وقتش را براى درس خواندن بگذارد تا كار كردن.

ص: 547

ما از خانواده هيچ كمكى نمى گيريم، و زندگى ما با پولى كه من با كارم در مى آورم، مى گذرد. حالا غرض از مزاحمت اين است كه من حجاب اسلامى دارم و شما بگوييد با اين كه مجبورم چشم به نامحرم بيندازم و بدن او را ببينم، چه كنم؟ و دوم اين كه علت پوشيدن موى سر زن را به طور مفصل برايم بگوييد؛ زيرا اين امريكايى ها، خيلى اين سؤال را از من مى كنند. و برايم يك رساله از خودتان بفرستيد و خواهش مى كنم يك جمله پندآميز در آن بنويسيد و به خط خودتان امضايش كنيد.

ما اين جا از روزنامه هاى ايران و مجلات به دستمان مى رسد و راديو نيز مى تواند بعد از نيمه شب، ايران را بگيرد و خبرهاى ايران را خوب دريافت مى كنيم. خواهش مى كنم كتابى برايم بفرستيد كه راجع به اخلاق بهتر رفتار كردن از طريق اسلامى باشد.

خلاصه آقاى خمينى عزيز من خيلى دلتنگ ايران شدم، و خيلى از اين جهنم حقيقى ناراحتم. خواهش مى كنم برايمان دعا كنيد كه هرچه زودتر درس شوهرم تمام شود و به ايران برگرديم. خواهش مى كنم فكر نكنيد كه من ديوانه يا بى كار بودم كه اين نامه را نوشتم. من دلتنگ و خسته بودم و توقع جواب دارم. من وقتى بچه بودم نامه به خدا مى نوشتم و در درياى خرمشهر مى انداختم، البته جواب نمى گرفتم، ولى سبك مى شدم. لطفاً به سطل آشغال نيندازيد.

بسمه تعالى، نظر زن به بدن لخت مرد اجنبى جايز نيست، و زن بايد تمام بدن، به غير از صورت و دست ها تا مچ را از مرد نامحرم بپوشاند، و شما تا مى توانيد در خارج از كشور طورى عمل كنيد كه ديگران را متوجه به اخلاق اسلامى كنيد.

[سؤال 10045] 7060

2. پوشاندن وجه و كفين را واجب نمى دانيد البته با عدم تلذّذ و ريبه؛ حال اگر زن يا دختر، زيبا و وجيهه بودند و احتمال مى دهند و يا مى دانند كه به صورتشان نگاه مى كنند، آيا باز هم نبايد بپوشانند؟ و اگر زن و يا دختر از روى لذّت، وجه و كفين خود

ص: 548

را نپوشانند چطور؟ لطفاً مشروحاً توضيح دهيد.

بسمه تعالى، پوشاندن وجه و كفين واجب نيست مگر در مورد خوف فساد و ريبه و تلذّذ.

[سؤال 10046] 5587

بسمه تعالى

محضر مقدّس حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، ادام الله عمره الشريف

لطفاً به مسائل زير جواب فرماييد:

1. چه مقدار از بدن را زن بايد از نامحرم بپوشاند؟ آيا پوشاندن صورت و كف دست ها تماماً استثنا است يا خير؟ به نحو روشن بيان فرماييد كه حجاب كامل اسلامى چگونه است؟

بسمه تعالى، پوشاندن وجه و كفين واجب نيست؛ مگر در مواردى كه باز بودن مفسده داشته باشد.

2. آيا سهم امام را اجازه مى فرماييد كه براى مصرف جبهه يا بازسازى مناطق جنگى يا به جنگ زدگان صرف شود؟

بسمه تعالى، عجالتاً اجازه نمى دهم.

[سؤال 10047] 5588

بسمه تعالى 13 / 3 / 1361

محضر مقدّس حضرت امام خمينى

1. در رسالۀ عمليه نگاه نكردن به صورت و دست هاى زن نامحرم را احتياط واجب مى فرماييد، لكن شنيده شده كه فعلاً اين احتياط واجب را شرط نمى دانيد، آيا چنين مطلبى صحت دارد؟

بسمه تعالى، پوشاندن وجه و كفين واجب نيست؛ مگر اين كه بر باز بودن آن مفسده باشد.

ص: 549

2. شخص مسافر در ماه رمضان اگر چنانچه قصد اقامه نمايد، اگر شب بيش از 8 فرسخ از محل اقامه دور شود و دوباره بازگردد آيا اقامۀ او به هم مى خورد و مسافر محسوب مى گردد يا نه؟

بسمه تعالى، اقامه به هم مى خورد.

3. شخص مسافر در محلى قصد اقامه مى نمايد آيا در به هم خوردن قصد اقامه، دور شدن چهار فرسخ شرط است يا تا حد ترخص؟

بسمه تعالى، بعد از محقّق شدن قصد اقامه، با رفتن به كمتر از چهار فرسخ حكم اقامه باقى است.

[سؤال 10048] 5589

بسمه تعالى

با عرض سلام و آرزوى سلامت از درگاه خداوند، براى مرجع عالى قدر جهان تشيع، امام خمينى

1. آيا پوشاندن وجه و كفين واجب است؟

بسمه تعالى، واجب نيست، مگر در صورت مفسده.

[سؤال 10049]

2. در صورتى كه پوشاندن وجه و كفين در موارد ضرورى، واجب باشد، در مورد دانشجويان رشتۀ پزشكى و پرسنل بيمارستان، كه عملاً اجراى آن امكان ندارد، از نظر شرعى تكليف چيست؟

بسمه تعالى، حكم آن گذشت.

3. با توجه به اين كه كار در محيط هاى بيمارستانى - مانند كار دانشجويان پزشكى و پرستارى و پرسنل بيمارستان - موجب اختلاط مى شود. فتواى جناب عالى و تكليف را از نظر شرعى، در مورد اين اختلاط كه موجب فساد مى شود، معيّن كنيد.

بسمه تعالى، اگر مفسده داشته باشد، بايد احتراز نماييد و اگر مفسده ندارد، مانع ندارد.

4. آيا با توجه به عدم رعايت بعضى جهات شرعى - مانند نگاه، صحبت، لمس نامحرم و... - ادامه دادن در اين رشتۀ تحصيلى و يا ماندن در اين گونه شغل ها به خصوص در مورد خانم ها، از نظر شرعى صحيح است؟

ص: 550

بسمه تعالى، ادامۀ تحصيل مانع ندارد و بايد وظايف شرعى را مراعات كنند.

5. اجرا كردن بعضى از مسائل شرعى، بستگى به ضرورت دارد. آيا تشخيص اين ضرورت به عهدۀ خود شخص است؟

بسمه تعالى، تشخيص با خود مكلف است.

6. آيا رانندگى خانم ها، با داشتن حجاب - مقنعه يا چادر و دستكش - از نظر شرعى بلامانع است؟

بسمه تعالى، با مراعات حجاب و وظايف، اشكال ندارد.

[سؤال 10050] 5590

بسمه تعالى 11 / 11 / 1360

حضور محترم رهبر انقلاب اسلامى ايران، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دام ظله العالى

پس از عرض سلام به حضور جناب عالى؛ بارى عرض مى شود كه آيا براى زن جايز است وجه و كفّين را نپوشاند، در صورتى كه مى داند يا گمان دارد كه ديگران با تلذّذ و ريبه به او نگاه خواهند كرد؟

آيا براى مرد جايز است بدون لذت و ريبه به وجه و كفين اجنبيه نگاه كند يا خير؟ سؤال من براى اين است كه مثل اين كه فتواى جناب عالى در اين مورد عوض شده. لطفاً نظر شريف خود را مرقوم فرماييد.

بسمه تعالى، در مورد علم به اين كه با ريبه به او نظر مى شود، صورت را بپوشاند و نظر بدون ريبه و فساد به وجه و كفين مانع ندارد.

[سؤال 10051] 5591

بسمه تعالى

با عرض سلام به رهبر كبير انقلابمان، اميدوارم كه خداوند شما را براى اين انقلاب تا ظهور مهدى (عجّل الله تعالی فرجه الشّریف)، از گزند دشمنان اسلام، سالم و محفوظ نگاه بدارد.

امام جان از شما دو سؤال دارم، كه اميدوارم جواب بدهيد.

ص: 551

1. چرا نبايد يك دختر جوان پوشيه بگذارد؟ آيا از نظر اسلام، اشكال دارد؟ نقل قول است كه خلاف اسلام است. لطفاً جواب اين مسأله را كتبى برايم بفرستيد. در ضمن از شما خواهشمندم يك پند و اندرز، در پشت يك عكس از خودتان برايم بنويسيد و بفرستيد.

بسمه تعالى، لازم نيست، مگر اين كه باز بودن صورت، مفسده داشته باشد.

2. برادرى دارم كه سن او هجده سال است. ايشان متأهل مى باشند و به خاطر آن كه پدرم به تازگى فوت كرده و چون تنها پسر خانواده مى باشد و خانواده ما جز اين يك پسر، كسى را ندارد كه از ما حمايت كند، آيا بر او واجب است به جبهه برود؟ زيرا او به جبهه مى رود و هرچه كه به او مى گوييم: نرو، او مى رود و مى گويد: امام فرمودند واجب كفايى است. آيا بر ايشان واجب است يا خير؟ زيرا شب ها كسى پيش ما نيست و مشكلاتى براى ما پيش مى آيد. آيا بر ايشان تكليف است يا خير؟ در ضمن ما چهار خواهر و يك برادر، با يك مادر مى باشيم.

والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، بستگى به نياز جبهه ها دارد و تشخيص آن با مسئولين است.

[سؤال 10052] 5592

بسمه تعالى

سماحة آيت الله العظمى روح الله الموسوى الخمينى، دام بقاؤه الشريف

معروض مى دارد كه اين جانب مبلغ 29950 ليرۀ سورى و 240 تومان ايرانى به خدمت مبارك جناب آقاى ناصرى از وجه سهم امام عليه السلام تقديم كردم؛ اميدوارم اجازه فرماييد. و نيز به اين چند سؤال پاسخ دهيد:

1. آيا صورت و دست زن، پوشاندنش واجب است در انظار نامحرمان؟

بسمه تعالى، پوشاندن وجه و كفين واجب نيست مگر در صورت مفسده.

2. آيا در صورت شناخت مصلحت انسان مى تواند سهم امام عليه السلام را بدون اجازۀ مجتهد صرف كند؛ مثلاً به طالب علم فقير متديّن كه در مضيقه است بدهد؟

بسمه تعالى، منوط به اجازۀ خاص است.

3. كسى كه منطقه اى را محل اقامت خود قرار داده است - مثلاً درس مى خواند در آن منطقه - آيا تجاوز

ص: 552

از حد ترخص هر روزه يا يك روز در ميان، به قصد اقامت آن شخص ضرر مى زند يا نه؟

بسمه تعالى، اگر از اول قصد خروج روزانه يا يك روز در ميان دارد، قصد محقّق نيست.

4. كسى كه هر روز چهار فرسخ راه و گاهى هشت فرسخ راه از محل اقامت خود براى كار مى رود، نماز و روزۀ اين شخص محكوم به چه حكم است؟

بسمه تعالى، حكم مسافر دارد.

[سؤال 10053] 3343

4. باز بودن گردى صورت و دست زن تا مچ در برابر نامحرم چه صورت دارد؟

بسمه تعالى، در صورت عدم مفسده مانع ندارد.

[سؤال 10054] 5593

بسمه تعالى

آيا بر زن جوان واجب است صورت و كفين را از اجنبى بپوشاند يا خير؟ و آيا بر مرد نگاه كردن بدون قصد به صورت و كفين اجنبيه جايز است يا خير؟

بسمه تعالى، در صورت نبودن مفسده، پوشاندن واجب نيست و نگاه كردن هم جايز است و رعايت ستر و عفاف هرچه بيشتر بهتر است.

[سؤال 10055] 5594

بسمه تعالى

حضرت آيت الله العظمى، امام خمينى، مدّ ظله العالى

ضمن ابلاغ سلام، معروض بر اين كه در پاسخ به استفتاى اخير در مورد پوشش صورت و دست هاى زنان، مرقوم فرموديد كه به جز دست ها تا مچ و قرص صورت، كلاًّ بايد از نامحرم پوشيده شود.

بفرماييد، اگر چنانچه در اجتماعى زندگى مى كنيم كه صد در صد اسلامى نيست، و تعدادى از مردان و جوانان، در اثر عدم آشنايى با وظايف شرعى، دائماً چشم چرانى نموده و با نگاه تند و عميق شان به زنان، علاوه بر اين كه خود مرتكب گناه

ص: 553

مى شوند، بعضى از دوشيزگان و بانوان كم اطلاع از احكام اسلام را نيز به فساد مى كشانند، وظيفۀ بانوان و دوشيزگان در همچو اجتماعى از نظر پوشش صورت و دست ها چيست؟

بسمه تعالى، وجه و كفين از وجوب پوشش مستثنا مى باشد، مگر در صورتى كه مفسده در بين باشد.

[سؤال 10056] 5595

بسمه تعالى 27 / 4 / 1361

پس از عرض سلام خدمت برادران

1. با توجه به حكم صريح قرآن و مسأله حجاب، عده اى بر اين عقيده اند كه حجاب در اسلام فراتر از چيزى است كه در قرآن وجود دارد، به اين صورت كه مى گويند: احتياط واجب است فقط چشم ها معلوم باشد. با توجه به اين كه من دخترى هستم كه در آموزش و پرورش خدمت مى كنم، و در محيط كارم، مطمئناً عده اى نامحرم در رفت و آمدند. آيا مى توانم در اين محيط، اين احتياط واجب را انجام دهم يا نه؟

بسمه تعالى، پوشاندن وجه و كفين لازم نيست.

[سؤال 10057]

2. آيا حلقۀ ازدواج جزو زينت آلات به حساب مى آيد يا نه؟

بسمه تعالى، اظهار آن جايز نيست.

[سؤال 10058] 5729

4. آيا پوشيه زدن دخترها بدون اجازۀ مادر يا پدر جايز است، حتى اگر به مجادله و دعوا بكشد.

بسمه تعالى، لازم نيست پوشيه بزنيد؛ حجاب شرعى كافى است.

ص: 554

[سؤال 10059]5596

بسمه تعالى 4 / 7 / 1361

با درود و سلام به رهبر كبير انقلاب اسلامى ايران، پس از عرض سلام، مى خواستم چند مسأله را به عرض شما برسانم، كه اگر براى شما امكان دارد، به آن پاسخ دهيد.

دخترى هستم 18 ساله و تا كلاس چهارم بيشتر نخوانده ام و در اين دوران حساس از شما مى خواهم كه دربارۀ زندگى و مسائل اخلاقى، مرا راهنمايى كنيد.

1. نظر شما دربارۀ رو گرفتن چيست؟ آيا اگر صورت پيدا باشد اشكال دارد يا نه؟

2. نظر شما دربارۀ اين فيلم ها چيست آيا نگاه كردن به آن ها جايز است يا نه؟

امام! خيلى دلم مى خواهد بيايم و شما را زيارت كنم، اما تا به حال توفيق پيدا نكرده ام. كمى كسالت دارم. از شما مى خواهم كه مرا دعا كنيد.

بسمه تعالى، باز بودن صورت، در صورت نبود مفسده، مانع ندارد. و همچنين اگر فيلم ها مفسده ندارد، اشكال ندارند.

[سؤال 10060] 5597

بسمه تعالى

محضر محترم حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، محترماً به عرض مى رسانم كه:

1. پوشاندن صورت تا چه حدى واجب است؟

بسمه تعالى، پوشاندن صورت لازم نيست.

2. آيا نگاه كردن به صورت مرد نامحرم گرچه براى لذت نباشد حرام است؟

بسمه تعالى، حرام نيست.

3. آهنگى كه تلويزيون مى زند، اگر هيچ لذتى در آن نباشد، آيا حرام است؟

بسمه تعالى، اگر موسيقى است حرام است و صداهاى مشكوك مانع ندارد.

4. آيا مرد مى تواند براى زن نامحرم عكس بيندازد؟

ص: 555

بسمه تعالى، اشكال ندارد؛ ولى نبايد به غير وجه و كفّين او نگاه كنيد.

5. آيا زن مى تواند با لباس هاى گشاد و با روسرى اى كه تا ابرو پوشيده و با شلوار، نزد مرد نامحرم ورزش كند؟

بسمه تعالى، از اين عمل احتراز شود.

[سؤال 10061] 5598

بسمه تعالى

حضرت آيت الله نايب الامام، خمينى پس از سلام، محترماً معروض مى دارد:

1. نظر حضرت عالى در مورد وجه و كفين چيست و آيا آن حضرت پوشاندن آن را واجب مى دانند يا خير؟

بسمه تعالى، واجب نيست.

2. آيا استمرار در دروغ گويى باعث سلب عدالت مى شود يا خير؟ و چنان كه به غلط نزد عوام مشهور است دروغ گفتن مرد به همسرش جايز است و آيا در اين جا هم استمرار باعث سلب عدالت مى شود يا خير؟

بسمه تعالى، دروغ از گناهان كبيره است.

3. آيا انجام فريضه بايد به اجازه شوهر باشد يا با توجه به حديث «طلب العلم فريضة على كل مسلم و مسلمة» زن مى تواند بدون اجازه شوهر به تحصيل ادامه دهد يا خير؟ حق شوهر در اين مورد چيست؟ همچنين در مورد جهاد سوادآموزى، آيا فراگرفتن دانش منوط به اجازه شوهر مى باشد؟ اگر شوهرى مانع تحصيل همسرش باشد چه حكمى براى زن مترتب است؟

بسمه تعالى، تحصيل و سوادآموزى زن موقوف به اجازه شوهر نيست، ولى خارج شدن زن از منزل بايد با اجازۀ شوهر باشد، مگر در واجبات.

4. در مورد طرز زندگى كردن زن، البته با توجه به امكانات مالى شوهر، آيا شوهر مى تواند هرگونه نظر خود را بر همسرش تحميل كند؟ مثلاً مى تواند او را مجبور به پوشيدن نوع مخصوصى پوشش اعم از لباس يا چادر بنمايد يا خير؟ در مورد نفقه و كسوه شؤون زن چيست؟

بسمه تعالى، خصوصيات مسأله در رساله ذكر شده است.

دعاى خير تمامى مظلومان بدرقۀ راه آن رهبر انقلاب و اميد مستضعفان باد

ص: 556

[سؤال 10062] 5510

2. حجاب براى خانم ها چگونه است؟ آيا همان پوشيدن موها و دست ها و پاها و سينه و گردن مى باشد، يا صورت هم جزو حجاب مى باشد و بايد پوشيده شود؛ چون عده اى مى گويند كه امام مى فرمايد كه باز بودن صورت اشكالى ندارد؟ و آيا به نظر آن حضرت، حجاب كامل براى خانم هاى مؤمنه چگونه بايد باشد؟ لطفاً توضيح دهيد.

بسمه تعالى، پوشيدن وجه و كفين لازم نيست.

[سؤال 10063] 4417

2. آيا پوشش وجه و كفّين بر زن واجب است يا نه؟

بسمه تعالى، واجب نيست.

[سؤال 10064] 1570

2. پوشانيدن گردى صورت براى خانم هاى جوان واجب است يا خير؟

بسمه تعالى، واجب نيست؛ مگر در صورت وجود مفسده.

[سؤال 10065] 1099

4. نشستن زن ها و مردها در تاكسى و يا اتوبوس ها (در صورت تماس بدن) و روسرى و چادر به سر كردن؛ اما موهاى سر از زير چادر و روسرى معلوم شدن و بيرون گذاشتن، چه حكمى دارد؟

بسمه تعالى، زن ها بايد موى خود را بپوشانند و مردها نبايد به آن نظر كنند؛ و در تاكسى يا اتوبوس پهلوى هم بودن زن و مرد اگر فساد نداشته باشد، مانع ندارد.

[سؤال 10066] 5599

بسمه تعالى 8 / 1 / 1361

خدمت مبارك حضرت امام خمينى، ضمن تقديم عرض سلام، طول عمر و سلامتى حضرت عالى را از خداوند سبحان خواستارم.

ص: 557

حضرت امام! لطفاً نظريۀ خودتان را در مورد مسأله حجاب اسلامى و حد و حدود آن بيان فرماييد، و آيا حجابى كه حالا زنان با آن پوشيده هستند، از طرف شما مجاز است يا نه؟

بسمه تعالى، در حجاب لباس خاصى معتبر نيست، بلكه آنچه تمام بدن به استثناى وجه و كفين را بپوشاند، كفايت مى كند و بهتر است چادر بپوشند.

[سؤال 10067] 7370

3. آيا لباس هاى گشادى كه به نام مانتوى اسلامى زن ها مى پوشند حجاب محسوب مى شود يا نه؟ يا اين كه حتماً بايد چادر باشد يا چادر بهتر است؟

بسمه تعالى، هر لباسى كه بدن زن را از نامحرم بپوشاند كفايت مى كند، اگرچه مراعات چادر بهتر است.

[سؤال 10068] 6038

3. آيا در نظر امام چادر بهتر پاسخ گوى حجاب لازم است يا مانتو و روسرى؟

بسمه تعالى، به هر نحو، مقدار واجب پوشيده شود كفايت مى كند و چادر بهتر است.

[سؤال 10069] 5519

4. حجاب اسلامى بدون چادر مجوز شرعى دارد؟

بسمه تعالى، اگر همه جاهاى لازم پوشيده مى شود مانع ندارد ولى از لباس هايى كه جلب توجه نامحرم مى كند اجتناب لازم است و بهتر است چادر بپوشند.

[سؤال 10070] 3290

2. آيا امام، پوشيدن چادر را جزو الزامات و واجبات حجاب اسلامى مى دانند يا

ص: 558

چادر را ضرورى نمى دانند؟

بسمه تعالى، در حجاب، لباس خاصى معتبر نيست؛ ولى بهتر است چادر بپوشند.

[سؤال 10071] 5600

بسمه تعالى 28 / 8 / 1360

دفتر حضرت امام خمينى، ضمن سلام و تشكر خدمت اعضاى محترم دفتر، يك سؤال شرعى دارم كه خواهشمندم از محضر امام - مرجع تقليد اين جانب - سؤال فرماييد.

اين جانب دخترى 19 ساله، از امت حزب الله هستم. مايلم به يارى خداوند، حداكثر كوشش خود را در اين مسير و به امامت امام خمينى بنمايم. اما درمورد صحت حجاب خود دچار ترديد شده ام، كه آيا حجاب من - كه شامل مانتوى گشاد و شلوار و روسرى بزرگ است - صحيح است يا اين كه حتماً بايد از چادر استفاده نمايم؟ لازم به تذكر است كه اين مسأله براى بسيارى از خواهران ديگر هم مطرح است. از آن جا كه امام امت، مرجع تقليد اين جانب و رهبر اين امت هستند، استدعا دارم تكليف شرعى اين جانب و ديگر خواهران را در اين مورد تعيين فرمايند.

بسمه تعالى، در حجاب لباس خاصى معتبر نيست، اگر چه پوشيدن چادر بهتر است.

[سؤال 10072] 5601

بسمه تعالى 2 / 5 / 1362

محضر زعيم الشأن امام خمينى ادام الله ظلّك على رؤوسنا، سلام عليكم

بر طبق فرمان تاريخى حضرت امام در مورد حجاب كارمندان دولت و بخشنامه هاى صادره از طرف مقامات مسئول، گروهى از بانوان شاغل و دانش آموزان، روسرى را براى حجاب به كار مى برند و عملاً مشاهده شده و اطمينان حاصل شده كه

ص: 559

بعضى از بانوان با روسرى تستّر كافى نمى كنند و راه ستر كافى براى آن ها، حداقل بخشنامه كردن «مقنعه زدن» است با طرزى كه پيش بينى شده، و آبرومندى و سنگينى عرفى آن حاصل است. آيا شرعاً براى نهى از اين منكر، اين بخشنامه - كه عرفاً و عملاً چارۀ منحصر براى اين گروه است - وظيفۀ شرعى مى باشد يا خير؟ چون بعضى از مسئولين مى گويند: ما با تنبيه هاى ادارى، از قبيل توبيخ و اخراج، بايد با آن ها مقابله كنيم. لكن اين نوع امور قلع منكر را نمى كند و فقط ممكن است اين خانم ها، از اين اداره بروند و يا پس از توبيخ مثلاً، خود را از توبيخ مجدد حفظ كنند، نه ستر شرعى كنند، و نه قلع منكر الهى در خارج و داخل اداره شود. لطفاً تكليف را بيان فرماييد.

والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، آنچه لازم است پوشش و تستّر اسلامى است، به هر نحوى كه حاصل شود.

[سؤال 10073] 5602

بسمه تعالى

حضور محترم رهبر عظيم الشأن انقلاب، حضرت آيت الله العظمى، امام خمينى، سلام عرض مى كنم. بعد از سلام، اميدوارم كه خداوند طول عمر فراوانى براى آن جناب عنايت بفرمايند، تا ريشۀ كفر برداشته شود.

من مادر دو فرزند هستم، و سؤالى از شما دارم، كه آيا كسى كه بدون چادر باشد، ولى لباس بلند و آزاد و شلوار و روسرى پوشيده، از نظر اسلام در آن ايرادى هست يا نه؟ يا فقط چادر بايد باشد؟

بسمه تعالى، اگر مقدار واجب پوشيده شود، مانع ندارد، ولى بهتر است چادر بپوشند و از لباس هايى كه جلب توجه نامحرم كند، بايد اجتناب شود.

ص: 560

[سؤال 10074] 5603

بسمه تعالى

محضر فقيه عالى قدر، امام خمينى، دامت افاضاته

اى امام عزيز از شما خاشعانه خواهش مى كنم اگر وقت كرديد به اين سؤال جواب دهيد؛ زيرا من خواهر يك شهيد هستم و مى دانم پيام خون برادرم بر پشت من سنگينى مى كند و شايد بشود از راه حجاب، مقدار كمى از اين پيام را به مقصد برسانم.

آيا كافى است در سر كلاس دبير مرد، و يا در حياط كه خدمتكار مرد دارد، مقنعه و روپوش گشاد بپوشيم، يا بايد چادر را روى آن بپوشيم؟

امام عزيز هنوز توفيق پيدا نكرده ام كه به ديدار شما نائل شوم، ولى اى امام اى جان جانان و اى مهربان از شما مى خواهم كه برايم دعا كنيد، تا از شر نفس درونى خلاص شوم و چنان مخلصى شوم كه به ديار شهدا بپيوندم (مى دانم كه سعادت ندارم). ولى ديگر تحمل ندارم، هر كجا را مى بينم ماديات است. وقتى به ياد برادرم مى افتم، اشك از چشمانم سرازير مى شود. اما ناگاه يادم مى آيد اگر او جنازه ندارد، حتماً اكنون در خيمه هاى ابا عبد الله الحسين عليه السلام است و او در راه خدا شربت شهادت نوشيده است.

امام برايم دعا كنيد.

بسمه تعالى، اگر مقدار لازم پوشيده شود و كيفيت لباس، جلب نظر نامحرم نكند، مانع ندارد و پوشيدن چادر بهتر است.

[سؤال 10075] 7011

2. خود من گاهى وقت ها براى خريد - كه كنترل چادر مشكل است - با مانتوى گشاد و بلند و شلوار و جوراب كلفت و روسرى كه تا روى شانه را مى پوشاند، بيرون مى روم؛ اما بعضى از خواهران قبول ندارند. اين سؤال براى ما مطرح شده كه آيا درست است يك خواهر حزب اللهى در اين شرايط با مانتوى اسلامى بيرون برود يا خير؟

بسمه تعالى، در حجاب واجب از نامحرم، لباس به خصوصى معتبر نشده است؛ اگرچه بهتر است چادر بپوشند.

ص: 561

[سؤال 10076] 5604

بسمه تعالى 13 / 7 / 1361

محضر امام امت، حضرت آيت الله العظمى الخمينى

يك برگ اطلاعيه اى كه توسط واحد حراست ادارۀ كل كشاورزى استان اصفهان، با هماهنگى مديريت كل كشاورزى اين استان، تنظيم گشته و آمادۀ صدور بوده است، تقديم مى گردد. خواهشمند است پاسخ فرمايند آيا شرعاً روپوش بلند و جوراب با رنگ هاى تيره - كه قبلاً اعلام شده - مى تواند بلا اشكال باشد؟

بسمه تعالى، هر گونه لباس كه مقدار لازم را بپوشاند و جلب نظر نامحرم هم نشود، مانع ندارد.

[سؤال 10077] 5605

بسمه تعالى

با پوزش از صرف وقت ذى قيمت آن جناب، تقاضا مى كنم در مورد حجاب اسلامى، چگونگى نظر امام را، براى من ارسال فرماييد.

آيا ايشان حجاب اسلامى، متشكل از روسرى، مانتو، و شلوار را از جهت شرعى قبول دارند يا تنها چادر را صحيح مى دانند؟

خواهش مى كنم در صورتى كه جواب ايشان مشروط است، با توجه به رعايت دقت در انتخاب روسرى و مانتو و شرايط محيطى كه مناسب استفاده از چادر نيست، پاسخ دهيد. لطفاً مسأله را كاملاً روشن و بدون هيچ جاى شكى ابراز فرماييد.

بسمه تعالى، زن بايد تمام بدن، غير از وجه وكفين را از مرد نامحرم بپوشاند و لباس خاصى در آن معتبر نيست، اگرچه پوشيدن چادر بهتر است.

[سؤال 10078] 5606

بسمه تعالى 16 / 4 / 1361

با سلام به حضور ابرمرد زمان و نايب بر حق حضرت مهدى (عجّل الله تعالی فرجه الشّریف)، از خداوند بزرگ خواهانم كه به جان فاطمه مرضيه، شما را تا انقلاب مهدى براى اين امت نگه

ص: 562

دارد. «آمين». از حضورتان چند سؤال داشتم كه مى پرسم:

1. اگر يكى از مقلدان شما بخواهد حجاب را به طور احسن و كامل و آخرين حد امكان، در جامعۀ فعلى ايران رعايت كند، آيا بايد دست تا مچ و گردى صورت نيز پوشيده باشد يا خير؟

شكل صحيح و كامل ظاهرشدن يك معلم يا مدير دبستان دخترانه - كه به آن مدرسه مرد آمد و رفت دارد - چگونه است؟ خواهشمند است آخرين حد را بگوييد؛ زيرا كه براى من انجام دادن آخرين حد فرمان خدا، آسان است. از اين جهت، تقاضا مى كنم كه آخرين و بهترين حد را بگوييد.

بسمه تعالى، در حجاب شرعى، لباس خاصى معتبر نيست بايد تمام بدن پوشيده شود و پوشيدن وجه و كفين واجب نيست و بهتر است چادر بپوشند.

2. آيا كاركردن زن صحيح است؟

3. آيا شغل هايى كه امروزه در جامعه براى زن وجود دارد، از قبيل كارهاى جهاد و سپاه و بسيج، كه يك دختر با دو پسر، و يا كمتر و زيادتر در يك ماشين مى نشينند و به روستاها مى روند، جايز است يا خير؟

در خاتمه مى خواستم بدانم ما كه افرادى هستيم كه بايد به طور آزاد امام را ببينيم، چگونه برايمان امكان زيارت ايشان وجود دارد و يا چه كنيم كه به اين آرزويمان نائل آييم؟ خواهشمند است شكل صحيح و دقيق آن را بنويسيد، چون ما طبق گفته هاى شما عمل مى كنيم، سرگردان شدن در شهر بزرگى، مثل تهران آسان نيست؛ هر چند جهت زيارت امام مى توان تمام ناراحتى ها را تحمل كرد.

بسمه تعالى،2و3، كار و شغل براى زن مانع ندارد، ولى بايد از اختلاط با نامحرم اجتناب شود.

[سؤال 10079] 7085

2. آيا مانتو و روسرى حجاب كامل است؟ ضمناً رانندگى خانم ها از لحاظ شرع براى مقلدين امام خمينى چه صورت دارد؟

بسمه تعالى، در حجاب واجب هرگونه لباسى كه بدن را از نامحرم بپوشاند كفايت مى كند؛ اگرچه بهتر است چادر انتخاب نمايند و رانندگى براى بانوان، با حفظ حجاب مانع ندارد؛ مگر آن كه مفسده اى بر آن مترتّب باشد.

ص: 563

[سؤال 10080] 5607

بسمه تعالى 30 / 9 / 1361

خدمت رهبر مستضعفين جهان، امام امت، سلام عليكم

با سپاس به درگاه ايزد متعال، كه بر كشورمان و بر ما منت نهاده و با چنين انقلابى جهان گير، نعمت را بر ما تمام كرده است و كشورمان - بحمدالله - داراى رهبرى عالى قدر مى باشد و ما توانستيم بعد از سال ها كه از عمرمان مى گذرد، تا حدودى به اسلام و احكام واقعى آن پى ببريم و مشكلاتمان را رفع نماييم. اى امام عزيز از اين كه وقت گران بهايتان را مى گيرم، معذرت خواسته و دربارۀ مسائلى سؤال دارم.

1. دربارۀ حجاب اسلامى بانوان، كه روپوش و مقنعه يا روسرى پوشيده اند. اگر خانمى قبلاً با چادر مشكى يا ضخيم، كاملاً پوشيده بوده و امروز بخواهد از حجاب اسلامى - كه رايج است و در بالا ذكر شد - با پوشيدگى كامل استفاده كند، و يا با اين حالت رانندگى كند، آيا جايز است؟

بسمه تعالى، اگر مقدار لازم پوشيده شود، لباس مذكور اشكال ندارد، به شرط آن كه جلب توجه نامحرم نكند و بهتر است چادر بپوشد.

2. كسانى كه براى زيبايى چهره، بينى يا عضو ديگر بدن خود را عمل جراحى مى كنند، از نظر نامحرم بودن جرّاح و آزار رساندن به بدن، چه صورتى دارد؟

بسمه تعالى، اگر نامحرم جراحى مى كند، جايز نيست.

[سؤال 10081] 6771

2. با توجه به پيروزى انقلاب اسلامى و شكل حجاب رايج ميان زنان، آيا حضرت امام حجاب را خارج از شكل چادر و به صورت لباس گشاد و روسرى قبول دارند يا خير؟

بسمه تعالى، در حجاب واجب براى زن، لباس خاصى معتبر نيست؛ به هر نحو و با هرگونه لباس كه خود را از ديد نامحرم بپوشاند، كفايت مى كند و پوشاندن وجه و كفين واجب نيست.

ص: 564

[سؤال 10082] 3343

5. آيا زن مى تواند بدون چادر (با حجاب اسلامى متداول) در برابر نامحرم ظاهر شود؟

بسمه تعالى، با فرض پوشيده بودن مقدار واجب و نبود مفسده، مانع ندارد.

[سؤال 10083] 7360

2. حجاب متداول در مدارس و ادارات كه مقنعه و روپوش بلند است اشكال دارد يا نه؟

بسمه تعالى، اگر مقدار واجب را مى پوشاند مانع ندارد.

[سؤال 10084] 5608

بسمه تعالى

محضر مبارك رهبر انقلاب امام خمينى ارواحنا فداه، محترماً به عرض مى رسد كه مسائل ذيل جواب داده شود.

1. آيا واجب است كه زن وجه و كفّين خود را بپوشاند يا نه؟

بسمه تعالى، واجب نيست مگر در صورت مفسده.

[سؤال 10085]

2. اگر واجب نيست آيا اولويت دارد يا نه؟

بسمه تعالى، خوب است.

3. در هر يك از اين صُوَر اگر با عدم رضايت شوهر روبه رو شود (يعنى شوهر بگويد من راضى نيستم كه صورت خودت را بپوشانى) چه صورت دارد؟

بسمه تعالى، مرد حق ندارد در اين جهت زن را تكليف كند.

4. نگاه زن به صورت مرد نامحرم آيا حرام است يا نه؟

بسمه تعالى، حرام نيست.

5. صحبت با مرد نامحرم در حد احوال پرسى و يا بيشتر از اين، چه صورت دارد؟

بسمه تعالى، اگر مفسده ندارد جايز است.

ص: 565

6. نگاه مرد به تصوير زن در تلويزيون و نگاه زن به مرد در تلويزيون چه صورت دارد؟

بسمه تعالى، حكم عكس را دارد.

[سؤال 10086]

7. آيا واجب است زن چادر به سر كند؟ و اگر واجب نيست آيا اولويت دارد؟

بسمه تعالى، با مراعات حجاب اسلامى پوشيدن چادر لازم نيست اگر چه بهتر است.

8. زن هايى كه نماز جمعه مى خوانند آيا نماز جمعه كفايت از نماز ظهر آن ها مى كند يا نه؟

بسمه تعالى، كفايت مى كند.

[سؤال 10087] 5609

بسمه تعالى

تمام عمرم فداى يك ساعت عمر تو اى امام، خواهش مى كنم به عنوان يك رهبر و به عنوان ولى امر و حاكم اين كشور، جوابم را بدهيد.

1. اى امام به عنوان يك مقلد متعهد مى خواهم بدانم كه حجاب واجب براى ما زن ها تا چه اندازه است؟ حتماً مى خواهم حد اسلامى و منطقى آن را بدانم كه اگر از آن حد بگذرد، مرتكب گناه مى شويم. بدين دليل اين سؤال را مى نمايم كه از يك طرف، مربى دينى و تربيتى دانش آموزان بوده و از سوى ديگر، مسئوليت شرعى براى خود و ديگران احساس مى كنم.

بسمه تعالى، در حجاب، لباس خاصى معتبر نيست و بايد تمام بدن، غير از وجه و كفين پوشيده باشد و پوشيدن چادر بهتر است.

2. سؤال ديگرى كه هميشه در جمع بچه ها مطرح است، اين است كه با صيغۀ محرميت (با توجه به بى اشكال بودن وجه و كفين در مقابل نامحرم) تا چه اندازه بايد حجاب داشت؟ آيا حتماً بايد حجاب داشت؛ يعنى موى سر را پوشاند و چادر به سر كرد؟ و آيا با صيغۀ محرميت، آن مردى كه از صيغه محرم مى شود، باز هم يك غريبه است؟ به عنوان مثال، محرم شدن به مرد با صيغه پدرش شدن به مدت كوتاه باز هم به عنوان يك غريبه است؟

بسمه تعالى، با فرض اين كه عقد صحيح شرعى شده، با فرزند او محرميت حاصل شده است.

ص: 566

[سؤال 10088] 5610

بسمه تعالى

با سلام و درود بر شما نامۀ خويش را آغاز مى كنم.

غرض از نوشتن اين نامه، مشكل و سؤالى است كه از لحاظ حجاب اسلامى براى ما پيش آمده؛ قصد دارم كه در صورت امكان براى اين جانب روشن سازيد كه حجاب تنها چادر است و يا مانتو و شلوار همراه با روسرى بلند يا مقنعه هم حجابى كامل است؟ و آيا ظاهر شدن با لباس گشاد و روسرى بلند كه به روى شانه ها بيفتد، از لحاظ اسلام حجاب نيست؟ با توجه به اين مطلب كه چادر، محدود كننده است و باعث از بين بردن آزادى در انجام كارها مى شود.

خدايا، خدايا تا انقلاب مهدى خمينى را نگهدار، از عمر ما بكاه و به عمر او بيفزا

بسمه تعالى، زن بايد تمام بدن را به استثناى دست ها تا مچ و صورت، از مرد نامحرم بپوشاند و در حجاب، لباس خاصّى معتبر نيست؛ اگر چه پوشيدن چادر بهتر است؛ و از لباس هايى كه جلب توجه نامحرم كند اجتناب شود.

[سؤال 10089] 5611

بسمه تعالى 28 / 11 / 1361

با عرض سلام خدمت امام امت و مرجع تقليدم، اميدوارم كه حالتان خوب باشد، و ساليان طولانى در پناه خدا زندگى كنيد و خداوند سايۀ شما را از سر ما كم نكند.

آيا در اسلام حجاب فقط چادر است يا نه؟ و مى خواهم بدانم اگر مانتوى گشاد و روسرى بلند و شلوار و يا جوراب ضخيم مدل دار، كه حجم پا را بزرگ تر از اندازۀ اصلى نشان مى دهد، اشكال و گناه دارد يا نه؟ البته بدون هيچ گونه آرايشى؛ چون مى دانم كه هرگونه آرايشى، چه كم و يا زياد، با چادر و يا روسرى گناه دارد.

و مى خواستم بدانم دربارۀ كتاب آقاى مطهرى، كتابى كه دربارۀ حجاب يك زن

ص: 567

مسلمان است، من آن كتاب را خوانده ام. اگر يك زن مسلمان از آن استفاده كند و مطابق آن حجاب داشته باشد و چيزهايى را كه گفته مراعات كند، آيا كافى است يا نه؟ و مى خواهم بدانم نظر شما را دربارۀ خانم هايى كه چادر سر مى كنند و آن را روى چشم خود مى آورند، حتى چشمشان هم معلوم نيست و دهان و بينى و پوست صورت مشخص است. آيا به نظر شما چنين حجابى درست است؟ و آيا اسلام گفته چنين حجابى را كه در بيشتر مواقع هم خود در سختى هستند، و هم اطرافيانى كه با آن ها سر و كار دارند و يا فاميل كه به خاطر معذب نبودن او، كمتر با آن شخص رفت و آمد مى كنند؛ چون اطرافيان احساس مى كنند كه او در موقع غذا خوردن و يا كاركردن در سختى است با عرض پوزش از شما، كه وقتتان را گرفتم. خواهش مى كنم به اين سؤالات به طور واضح جواب بدهيد.

بسمه تعالى، در حجاب لباس خاصى معتبر نيست، هر چند پوشيدن چادر بهتر است، ولى از پوشيدن لباسى كه جلب توجه نامحرم مى كند، اجتناب نماييد و از كتاب ايشان مى توانيد استفاده كنيد.

[سؤال 10090] 3269

6. پوشش اسلامى براى بانوان چيست؟

بسمه تعالى، در حجاب واجب لباس مخصوص يا نحوۀ خاصى اعتبار نشده است هر نحو پوششى كه بدن زن را از نامحرم بپوشاند كفايت مى كند اگرچه مراعات چادر كه پوشش متعارف است بهتر است.

[سؤال 10091] 727

11. چنانچه با وجود پوشش بدن، حالت بدن مشخص باشد آيا باز عمل حرام مرتكب شده است؟

بسمه تعالى، اشكال ندارد مگر آن كه صدق پوشيدن نكند و يا آن كه مفسده اى بر آن مترتب باشد.

ص: 568

[سؤال 10092] 5612

بسمه تعالى 4 / 2 / 1361

پيشگاه محترم امام امت، ناجى مستضعفان جهان، رهبر كبير انقلاب اسلامى، با سلام، علت مزاحمت، مسأله اى است كه توسط يكى از افراد ناآگاه و شايد هم آگاه پيش آمده است.

اين جانب آموزگار يكى از دبستان هاى دخترانه ناحيه 4 تهران هستم. چند روز قبل يكى از مسئولين اداره براى بازديد از درس بچه ها به مدرسه آمدند و من اجازه خواستم تا بچه ها روسرى هايشان را بپوشند و بعد ايشان وارد كلاس شوند. اما ايشان اعتراض كردند كه «به چه دليل بايد بچه ها در سر كلاس روسرى نداشته باشند؟ اين كار باعث انحراف بچه ها است و ممكن است دخترى از ديدن موهاى دختر ديگر تحريك شود!» با توجه به اين كه بچه ها حداكثر 12 سال بيشتر ندارند و در اين مدرسه همگى كادر آن دختر هستند و از هيچ طرف نامحرم نيست، شما لطف بفرماييد و جواب نامۀ مرا هرچه زودتر مرقوم داريد تا به ايشان نشان بدهم. زيرا ايشان به هيچ وجه زير بار صحبت هاى من مبنى بر رد حرف ايشان نمى رفتند و هيچ شخصيتى را به جز شما به رسميت نمى شناسند. باز در موارد ديگرى هم اين آقا اظهار فضل فرمودند كه بسيار خالى از حقيقت بوده و نمى دانم آيا ناآگاه هستند يا مغرض؟ اميدوارم كه اولى باشد. زيرا شديداً باعث بدبينى در اين بخش و اين مدرسه شده و اسلام را وارونه جلوه داده است. مجدداً خواهشمندم به طور كامل حد پوشش اسلامى خانم ها را از خانم ها مرقوم بفرماييد كه بى نهايت متشكر خواهم شد.

طول عمر حضرت عالى را از خداوند خواستارم. خدايا خدايا تا انقلاب مهدى خمينى را نگهدار

بسمه تعالى، در وقت بودن مرد نامحرم در كلاس، دختران بالغه بايد سر خود را بپوشانند.

ص: 569

[سؤال 10093] 5613

بسمه تعالى

خدمت آيت الله العظمى خمينى

اين جانب همسر دانشجوى مقيم امريكا چند سؤال دارم كه خواهشمندم جواب سؤالات مرا بدهيد. البته اين سؤالات چند خواهر مسلمان است.

1. به علت وضع مالى، من احتياج دارم كه در بيرون از خانه كار كنم و در اين جا با روسرى و چادر نمى شود كار كرد يا مى توانم بگويم كه به ما كار نمى دهند؛ خلاصه به خاطر كاركردن، من بايد روسرى ام را بردارم؛ البته مى توانم پوشيده لباس بپوشم و موهايم را ساده درست كنم و مشغول كاركردن بشوم، ولى بايد روسرى سرم نكنم. خواستم لطفاً جواب مرا بدهيد كه من چه بايد بكنم؟

در ضمن، در جامعۀ امريكا لباس پوشيدن ها فرق مى كند؛ يعنى لباس پوشيدن يك دختر امريكايى با يك دختر مسلمان ايرانى قابل مقايسه نيست؛ يك دختر ايرانى حتى اگر روسرى هم سر نكند، باز با حجاب است به نظر من؛ و فكر مى كنم كه يك زن مسلمان ايرانى يا خود من طورى لباس نمى پوشيم كه تحريك كننده باشيم يا حتى كسى ما را نگاه كند. لطفاً حد حجاب در امريكا را براى ما توضيح دهيد؟

2. اين كه مى گويند در اسلام، زن هر كارى را بايد با اجازۀ مرد انجام دهد، مثلاً اگر شوهر بدون دليل بگويد خانۀ مادرت نرو، زن نبايد برود؛ يا زن كار نكند يا زن از خانه بيرون نرود، لطفاً راجع به اين موضوع، دربارۀ اجازۀ مرد هم توضيح دهيد؛ چون خواهران مسلمان اين جا زياد هستند و اين سؤالات براى همۀ ما مطرح شده.

و ديگر اين كه در سورۀ نساء آمده كه اگر زن نافرمانى كند، مرد مى تواند زن را تنبيه كند. آيا منظور اين است كه مرد مى تواند زن را كتك بزند؟ لطفاً اين آيه را براى ما تفسير كنيد. و ديگر اين كه در قرآن آمده با زمان پيش برويد. منظور چيست؟ و آيا حجاب يك زن مسلمان در خارج از كشور فرق مى كند يا نه؟

راجع به سؤال اول ممكن است گفته شود كه مرد بايد كار كند و خرج زن را بدهد؛

ص: 570

ولى در زمانى كه شوهر دانشجو است و حتى اگر كار كند، پولى كه در مى آورد كم باشد و باز زن احتياج به كار كردن داشته باشد، وظيفه چيست؟ لطفاً راجع به حجاب زن توضيح كامل دهيد؛ با در نظر گرفتن جامعۀ امريكا. والسلام

بسمه تعالى، 1 و 2، بر زن واجب است تمام بدن و سر و موى سر خود را از نامحرم بپوشاند؛ و نياز به كار، مجوّز مخالفت حكم شرعى نيست؛ و كار كردن زن منوط به اجازۀ شوهر نيست، ولى زن حق ندارد بدون اجازۀ شوهر از منزل خارج شود.

[سؤال 10094] 607

5. رعايت نكردن حجاب زنان مثلاً چادر يا دستمال را طورى مى پوشند كه يا گردن آن ها تقريباً پيدا است يا موهاى جلوى سر آن ها پيدا است؛ البته بعضى از آن ها، حكمش چيست.

بسمه تعالى، بايد حجاب واجب مراعات شود.

[سؤال 10095] 5614

بسمه تعالى 17 / 7 / 1361

پيشگاه مبارك حضرت مستطاب، آيت الله العظمى امام خمينى، استدعا مى كند به سؤال اين جانبه، پاسخ لازم امر به ابلاغ فرمايند.

1. آيا صلاح است براى زن ها تمام گردى صورت، چه اصلاح كرده و چه اصلاح نكرده نمايان باشد.

بسمه تعالى، در صورت نداشتن مفسده مانع ندارد، ولى نبايد با زينت باشد.

2. آيا رانندگى براى زن اشكال دارد؟

بسمه تعالى، اشكال ندارد.

3. اگر شوهر راضى نباشد، زن مى تواند براى جبهه خدمت كند؛ از قبيل خياطى، بافندگى، عزيمت به جبهه و غيره؟

بسمه تعالى، در صورتى كه بدون اجازۀ شوهر از منزل خارج نشود، مانع ندارد.

ص: 571

[سؤال 10096] 3255

3. خانم هايى كه لباسشان بدن نما است، پوشيدن آن ها چطورى است؟

بسمه تعالى، اگر بدن آن ها را نامحرم مى بيند جايز نيست.

[سؤال 10097] 6071

4. پوشيدن جوراب نازك كه از زانو به پايين كاملاً حجم و زيبايى پا ديده مى شود - چه مشكى و چه به رنگ بدن كه نازك است - در خيابان و يا كلاس درس كه نامحرم است چه صورت دارد؟

بسمه تعالى، اگر بدن او را نامحرم مى بيند جايز نيست.

[سؤال 10098] 5563

8. استفاده از جوراب هاى كلفت با دامن و چادر در بيرون منزل چگونه است و همين طور لباس هاى رنگارنگ يا رنگ هاى شاد با چادر در بيرون منزل؟

بسمه تعالى، مانع ندارد؛ مگر آن كه به نحوى باشد كه جلب نظر كند و موجب مفسده شود.

[سؤال 10099] 3255

4. روسرى كه به علت نازك بودن، موهاى سر را عيان مى كند، پوشيدن آن از ستر شرعى كفايت مى كند؟

بسمه تعالى، كفايت نمى كند.

[سؤال 10100] 539

5. آيا زن يا دختر مى تواند در كلاس سوادآموزى شركت كند يا نه؟

بسمه تعالى، با مراعات كامل حجاب واجب و ساير مقررات شرعى، مانع ندارد.

ص: 572

[سؤال 10101] 7230

3. با توجه به ازدحام در وسايل نقليۀ عمومى و تماس زن و مرد نامحرم، آيا مى توان همسر خود را در ترك موتورسيكلت سوار نمود؛ البته با رعايت كامل حجاب اسلامى و ملاحظۀ شخصيت و شرم اناث؟

بسمه تعالى، در فرض سؤال، جايز است.

جايز نبودن ظاهر كردن زينت مثل انگشتر براى زنان

[سؤال 10102] 7370

5. اگر انگشترى در دست زن باشد و مثلاً دست او را مردى نامحرم ببيند، اين انگشتر زينت به حساب مى آيد و بايد مخفى گردد؟

بسمه تعالى، احتياطاً انگشتر را مخفى سازد.

[سؤال 10103] 7370

6. اگر زنى ابرويش را برداشته باشد، آيا اين زينت به حساب مى آيد و اين ابرو بايد پوشيده شود؟

بسمه تعالى، اگر عرفاً زينت محسوب نشود و مفسده اى در بين نباشد پوشاندن واجب نيست.

[سؤال 10104] 1365

3. هل يجوز للفتاة غير المتزوّجة، لبس الخاتم، كزينة ظاهرة وكذلك الأساور؟ وما حكم وضع الكحل في العين حيث إنّنا قرأنا في أحد الكتب - وأظنّه كتاب الحجاب، تأليف الشهيد المطهّري - رواية زرارة عن أبي عبدالله الصادق عليه السلام في قوله تعالى: «إلاّ ما ظَهَر منها»، قال: «الزينة الظاهرة، الكحل و الخاتم».

بسمه تعالى، الأحوط عدم جواز إظهار الزينة ولو في الوجه و الكفّين.

ص: 573

[سؤال 10105] 769

11. هل يجب على المرأة ستر وجهها وإذا لم يجب عليها ذلك فهل يجوز لها أن تضع الكحل في عينيها وتدقيق الحاجبين؟ وما رأيكم فى اللباس الملفت للنظر أو الزينة التي تلبسها المرأة فوق الثياب كالقلادة والخاتم في اليد ونحوه، وهل يجوز لها لبس الجوراب التي تجسد الساقين؟

بسم الله تعالى، لا يجب عليها ستر وجهها ما لم يكن هناك خوف الفتنة ولكن لا يجوز لها على الاحوط إظهار الزينة ولا لبس ما يلفت النظر ويجسّد البدن.

[سؤال 10106] 1375

5. پوشيدن حلقۀ پلاتين (طلاى سفيد) بدون نگين، براى زن متأهلى كه در محيط كارش در تماس با مرد نامحرم نيز مى باشد چه حكمى دارد؟ در جواب اين سؤال گفته اند: «اگر حكم زينت نداشته باشد اشكال ندارد»، منظور چيست؟ چون به هر حال نمايان است (اگرچه از ابتدا، مقصود از دست كردن آن اين بوده است كه معلوم باشد ازدواج كرده ايم).

بسمه تعالى، پوشيدن مانع ندارد ولى احوط آن است كه آن را مخفى كند.

[سؤال 10107] 3269

7. آيا بانوان با استفاده كردن از لوازم آرايشى و معطر كردن خود مى توانند در محل كار حاضر شوند؟

بسمه تعالى، اگر موجب فتنه و مفسده مى شود بايد پرهيز نمايند بلكه با بزك مطلقاً جايز نيست.

[سؤال 10108] 5563

7. استفاده از كفش هايى كه با وجود پاشنۀ كوتاه صدا مى دهد، براى زنان چگونه

ص: 574

است و همين طور كفش هاى ورنى (براق)؟

بسمه تعالى، اشكال ندارد، مگر آن كه جلب توجّه نامحرم نمايد و موجب فساد شود.

حد پوشش مردان

[سؤال 10109] 5615

بسمه تعالى 13 / 8 / 1360

به طور كلى لخت شدن (برهنه شدن) در مراسم عزادارى صحيح است؟

بسمه تعالى، اشكال ندارد ولى زن ها به بدن لخت مردها نبايد نگاه كنند و بهتر است مردها لخت نشوند.

[سؤال 10110] 5616

بسمه تعالى 8 / 8 / 1361

جماران، دفتر امام خمينى

آيا جايز است در مراسم عزادارى امام حسين عليه السلام مردها جلو زن ها لخت شده و عزادارى نمايند؟

والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، اشكال ندارد، مگر در صورتى كه مفسده داشته باشد و بر زن ها واجب است از نگاه كردن به بدن نامحرم، اجتناب نمايند.

[سؤال 10111] 450

2. نظر به حفظ و رعايت حجاب اسلامى از طرف آقايان، آيا پوشيدن پيراهن آستين كوتاه صحيح است؟

بسمه تعالى، اشكال ندارد، گرچه بهتر نپوشيدن است.

ص: 575

[سؤال 10112] 5617

بسمه تعالى 18 محرم الحرام 1402 ق

محضر گرامى مجاهد عالى قدر حضرت امام خمينى، دام ظله العالى

در شهرستان شوشتر از زمان قديم تا كنون رسم بوده كه در ماه محرم و ايام سوگوارى حضرت سيد الشهدا و همچنين ساير امامان عليهم السلام دسته هاى سينه زن با وجود زنان، با بدن برهنه به جانب امامزاده ها حركت كنند. همچنين در مساجد و مجالس و معابر و منازل اعلام با بودن زنان هميشه با بدن برهنه سينه مى زده اند. اكنون بعض افراد به عنوان اين كه «زنان مى آيند»، مزاحم عزادارها مى شوند و آن ها را از برهنه شدن منع مى كنند و به زور وادارشان مى كنند كه با لباسى كه بر تن دارند سينه بزنند؛ آيا اين افراد در اين باب حق مزاحمت و جلوگيرى ايشان را دارند يا ندارند؟

بسمه تعالى، بر مرد واجب نيست پوشاندن بدن از نامحرم؛ ولى زن نامحرم نبايد به بدن مرد نگاه كند.

[سؤال 10113] 5618

بسمه تعالى 5 / 1 / 1361

محضر مبارك رهبر عظيم الشأن انقلاب، حضرت امام خمينى، مدّ ظله العالى

ضمن آرزوى طول عمر و سلامتى براى آن رهبر عالى مقام؛ سؤالى راجع به حجاب داشتم. آيا حجاب مرد فقط چشم مرد است، و آيا پوشيدن پيراهن آستين كوتاه براى مردان به دور از حجاب مى باشد يا خير؟

در خاتمه مجدداً طول عمر و سلامتى آن نايب بر حق امام زمان را از خداوند خواهانم. پيش مرگ روح الله

بسمه تعالى، بر مرد لازم است پوشاندن عورت، و پوشاندن بقيۀ بدن بر او واجب نيست؛ ولى زن نبايد به غير وجه و كفّين مرد نظر كند.

ص: 576

[سؤال 10114] 5619

بسمه تعالى

لطفاً جواب همه استفتائات زير را بنويسيد:

1. آيا مرد حق دارد در جايى كه يقين دارد چشم زن نامحرم به دست و بازوى او مى افتد وضو بگيرد؟ اگر گرفت، آيا وضو باطل است؟ در صورت ناچارى چه كند؟

بسمه تعالى، وضو صحيح است. و بر مرد واجب نيست غير از عورتين ساير بدن خود را از زن نامحرم بپوشاند.

2. آيا موقع گفتن تكبيرة الاحرام، بلند كردن دست ها تا محاذى گوش يك مستحب است و اين كه با شروع تكبير دست ها بلند شود و موقع گفتن آن دست ها بيفتد مستحب ديگرى است، يا همان نوع خاص وارد شده است؟

بسمه تعالى، مستحب است با شروع به تكبير، شروع به بلند كردن دست ها كند كه تا تمام شدن تكبير دست ها مقابل صورت و يا مقابل گوش ها برسد.

3. كسى منزلى براى خودش داشت، اما منزلى خريد براى اين كه تا 5 سال ديگر پسرش را داماد كند و به قصد تجارت و خريد و فروش نبود و به خيال خودش فكر كرد خمس ندارد؛ ولى بعد از دو سال فهميد كه آن منزل خمس دارد. حالا كه مى خواهد بدهد، خمس قيمت قديم را بايد بدهد يا جديد را؟

بسمه تعالى، اگر از درآمد كسب خريده، بايد به قيمت روزِ پرداخت خمس، خمس بدهد.

4. حالا در فرض مسأله بالا خمس منزل را داد. فرزند بعد فهميد كه پدرش خمس خرج هايى را كه براى منزل و تلفنى كه براى آن منزل خريده، فراموش كرده است حساب كند، و متوجه نيست. حالا مى ترسد كه به والدين بگويد. زيرا مى گويند: «تو ما را بيچاره مى كنى و امثالهم» و باعث ناراحتى شان مى شود. خودش مى رود با كسى كه اجازه دارد پول بقيه را بدون گفتن به والدين و رضايتشان دستگردان مى كند. چون مى خواستند از پول فروش تلفن و رهن منزل فوق براى فرزند در شهر ديگر منزل بخرند. آيا كارش درست بوده يا نه، چنين حقى نداشته؟ و اگر درست نبوده حالا كه كرده چه بايد بكند؟

بسمه تعالى، عمل مزبور فرزند اشكال ندارد.

5. شخصى شغلش خدمتگزارى و فرّاش مدرسه است. خانه اى شخصى داشت كه در آن زندگى مى كرد. بعد از مدتى او را سرايدار كردند و او از منزل شخصى به مدرسه تغيير مسكن داد. او مى داند كه بعد از پنج سال يا بيشتر او را از مدرسه بيرون مى كنند و بالاخره بايد به خانه اش برگردد. بعد از مدتى از

ص: 577

سرايدارى خلع مى شود و به منزلش مى گردد. حالا آيا منزل كه پنج سال محل زندگى او نبوده خمس داشته يا خير؟

بسمه تعالى، در فرض مرقوم، منزل مسكونى خمس ندارد.

6. آيا نمازى را كه انسان به قصد احتياط خوانده مى تواند دوباره بخواند؟

بسمه تعالى، اشكال ندارد. ولى اگر از روى وسوسه باشد اعتنا نكند.

7. آيا اگر صورت يا دست راست را در وضو سه مرتبه بشويد حرام است؟ طبق فتواى امام آيا وضو هم باطل مى شود يا خير؟

بسمه تعالى، شستن سه مرتبۀ صورت و دست راست به قصد وضو حرام است؛ ولى وضو را باطل نمى كند و اگر دست چپ را سه مرتبه بشويد، مسح او اشكال پيدا مى كند و وضو باطل است.

[سؤال 10115] 494

5. مرد چه قسمت هايى از بدن خود را واجب است از نامحرم بپوشاند؟ توضيح بفرماييد.

بسمه تعالى، واجب بر مرد پوشاندن عورتين است.

[سؤال 10116] 5620

بسمه تعالى

دفتر محترم رهبر كبير انقلاب اسلامى ايران، حضرت امام خمينى، درود خدا و پيغمبر بر شما باد.

1. لطفاً بفرماييد حدود پوشش شرعى مرد نسبت به زن نامحرم تا كجا است؟

بسمه تعالى، نظر زن به بدن مرد اجنبى جايز نيست، ولى بر مرد لازم نيست خود را بپوشاند.

[سؤال 10117]

2. آيا مرد مى تواند سر و سينه و بدن خود را جلو زن نامحرم باز بگذارد؟

بسمه تعالى، بر مرد واجب نيست غير عورتين را بپوشاند، اگر چه در

ص: 578

موردى كه مى داند اگر بدنش برهنه باشد زن ها عمداً نگاه مى كنند، احوط استحبابى آن است كه خود را بپوشاند.

[سؤال 10118] 727

10. حد پوشيدگى براى مردان و زنان هر كدام چقدر است؟ آيا تجاوز از كمترين مقدار آن حرام است؟

بسمه تعالى، بر مرد ستر عورتين واجب است و ستر باقى بدن واجب نيست اگرچه بر زن حرام است بدن مرد نامحرم را نظر كند و بر زن واجب است تمام بدن خود را از نظر نامحرم بپوشاند ولى پوشاندن وجه و كفين لازم نيست مگر آن كه مفسده اى بر آن مترتب باشد.

[سؤال 10119] 5621

بسمه تعالى

حضور برادران محترم دفتر امام خمينى، با سلام؛ سؤالاتى از نظر شرعى داشتم.

1. پوشش مردان تا چه اندازه است؟ ضمناً پيراهن آستين كوتاه حرام است يا خير؟

بسمه تعالى، حرام نيست و فقط پوشاندن عورتين بر مرد واجب است.

2. فتواى امام خمينى مبنى بر احتياط واجب در ترك تراشيدن صورت با تيغ و يا ماشين هايى كه از ته مى تراشند چگونه بايد تفسير شود؟ چون عده اى مكروه و عده اى حرام مى دانند، كدام يك از دو مورد بالا صحيح تر است؟

بسمه تعالى، تراشيدن ريش و يا ماشين زدنى كه در حكم تراشيدن باشد، حرام است على الاحوط.

3. طبق مسأله 2443 توضيح المسائل امام كسى كه به واسطه نداشتن زن به حرام مى افتد واجب است زن بگيرد؛ در صورتى كه اگر مرد از نظر شغلى و مالى قادر به ازدواج نباشد، چنين حكمى صدق مى كند يا خير؟

بسمه تعالى، اگر امكانات ازدواج فراهم نيست، در ترك ازدواج معذور است؛ ولى بايد از ارتكاب حرام به هر نحو شده خوددارى نمايد.

ص: 579

عقد ازدواج و احكام آن

مسائل

[سؤال 10120] 5622

بسمه تعالى

محضر حضرت آيت الله العظمى خمينى مدّ ظله العالى

1. كسى كه از مال غصب، زن بگيرد عقد صحيح است يا باطل است؟ چون كه مال حلال ندارد كه زن بگيرد و نمى تواند مالى را كه غصب كرده به صاحب مال برگرداند، شما امر بفرماييد.

بسمه تعالى، ضرر به صحت عقد ندارد.

2. كسى در قطار يا ماشين نماز مى خواند طرف قبله سر به سجده مى گذارد يك دفعه مى پيچد طرف غير قبله نماز باطل مى شود يا درست است؟ شما امر بفرماييد.

بسمه تعالى، اگر انحراف به حدى است كه از طرف راست و چپ قبله تجاوز كرده نماز باطل است و اگر اين مقدار نيست رو به قبله بايستد و نماز را تمام كند صحيح است در صورتى كه در نماز استقرار داشته باشد.

از خداوند متعال، توفيق و عمر بيشتر امام كبير را مسئلت دارم

[سؤال 10121] 6346

3. مرد گنگ اخرس نصف يا ثلث تمام عايدات خود را به مهر زوجه خود بدهد و رضاى خود را اظهار كند آيا آن عقد و مهر صحيح است يا نه؟ بيان فرماييد.

بسمه تعالى، عقد و مهر در فرض مسأله صحيح است.

[سؤال 10122] 5749

2. سؤال شده در عقد دائم و يا منقطع غير از زوجين و حضور آن ها شاهد ديگر لازم است يا خير؟

بسمه تعالى، شاهد لازم ندارد.

ص: 580

[سؤال 10123] 5545

2. مراسم عقد در حضور امام در چه روزهايى صورت مى گيرد و از والدين زوجين چه اشخاصى مى توانند حضور داشته باشند و آيا افراد به خصوصى را امام عقد مى كنند يا اين كار براى تمام اقشار مردم صورت مى گيرد؟

بسمه تعالى، با كثرت مشاغلى كه دارم، حاليّه مجال اجراى عقد ندارم؛ به آقايان ديگر مراجعه نماييد. ان شاء الله موفق باشيد.

[سؤال 10124] 5623

بسمه تعالى

الحمد لله رب المستضعفين، محضر مبارك رهبر انقلاب، امام خمينى

پس از عرض درود و سلام به رهبر عزيز، امام امت، خمينى بت شكن و بر شهداى اسلام و بر رهروان راه حق و عدالت

اماما! اين جانب فرزند تو از راهى دور و از روستايى دورافتاده، از استان خون و شهادت، از منطقۀ آغاجارى به نام صالح آباد، با شما مكاتبه مى نمايم.

اماما! من از رسالۀ شريفۀ جناب عالى تقليد مى كنم و اكنون مسأله اى برايم پيش آمده است. (البته اين مسأله توسط افراد اهالى روستا از اين جانب پرسيده شد و من نتوانستم جوابى بدهم). و آن اين كه:

1. اگر شخصى داراى يك يا چند خواهر باشد و به سن تكليف رسيد و مى خواهد ازدواج بكند، آيا مى تواند خواهر خود را به برادر يا يكى ديگر از اعضاى خانواده اى كه مى خواهد از آن ها زن بگيرد بدهد و در عوض آن، زن بگيرد؟» - به صورت مبادله - توضيح بدهيد.

بسمه تعالى، اگر با دو عقد مستقل ازدواج واقع شود بدون انشا مبادله اشكال ندارد.

2. اگر فردى در هنگام خواب محتلم شد يعنى بدون اختيار جنب شد و امكانات كافى جهت غسل ندارد و صبح زود مى خواهد به سر كار برود و تا شب كار كند و به هنگام شب برگردد به خانه و هنوز

ص: 581

غسل نكرده؛ تكليف وى در برابر عباداتش چيست؟ آيا مى تواند نماز يا روزه و ديگر عبادات را به جاى آورد؟ و اگر كارش تحصيل باشد چطور؟ توضيح فرماييد.

توضيح: نبودن امكانات كافى جهت غسل، يعنى چون در زمستان، شرايط هوا نامساعد است و مثلاً در روستاها، بخارى گازى و يا حمام و ديگر لوازم خيلى كم است، شخص نمى تواند صبح زود به هنگام اذان غسل كند و يا اگر آب - جهت غسل - بخواهد اسباب زحمت خانواده را فراهم مى سازد.

بسمه تعالى، اگر غسل ممكن نيست يا براى او حرجى است، بايد براى نماز و روزه تيمم بدل از غسل نمايد و مجرد زحمت داشتن غسل تكليف را ساقط نمى كند.

اجراى صيغه عقد ازدواج به غير عربى

[سؤال 10125] 2464

2. با توجه به مسأله 2370 رسالۀ حضرت امام خمينى، دام ظله در مورد ازدواج، اگر دختر و پسرى راضى به ازدواج با هم باشند و پدر و مادر طرفين هم به اين ازدواج رضايت داشته باشند، آيا اين دو نفر مى توانند صيغۀ ازدواج خود را به فارسى بخوانند و در اين صورت عقد آن ها صحيح است يا خير؟

بسمه تعالى، در فرض سؤال، اگر قادر بر اجراى صيغۀ عربى نبوده اند، عقد صحيح است.

[سؤال 10126] 3345

2. كسى سواد عربى ندارد، ولى از روى رسالۀ فارسى مى تواند صيغۀ متعه را بخواند، آيا صحيح است يا بايد به عربى صحيح خوانده شود؟

بسمه تعالى، در صورت امكان به عربى صحيح خوانده شود.

[سؤال 10127] 5624

بسمه تعالى 17 / 5 / 1982

سلامٌ عليكم، حضرت مستطاب آقاى آيت الله خمينى

از آن جناب تقاضا دارد كه فتواى خود را درمورد ازدواج متعه (صيغه) به زبان عربى

ص: 582

و در صورت امكان به زبان انگليسى براى من ارسال داريد تا ان شاء الله رفع اشكال در ميان برادران گردد. به اميد طول عمر براى آن جناب و پيروزى براى ارتش مسلمين.

بسمه تعالى، اگر متمكن از خواندن صيغه به لفظ عربى نيست، لفظ غير عربى كفايت مى كند؛ به شرط آن كه مفيد معناى همان لفظ عربى باشد به نحوى كه ترجمۀ لفظ عربى محسوب بشود.

[سؤال 10128] 5625

بسمه تعالى 2 / 3 / 1361

پس از درود و سلام عرض مى شود بنده حدود سوادم خواندن و نوشتن و توضيح مسائلى كه روان باشد را مى توانم بخوانم معلوم نيست قسمت خدا بوده يا اين كه وسوسه شيطان، از روى مسأله 2369 زنى را براى خود صيغه كرده ام و فعلاً صاحب اولاد شده ام و به عربى، و طبق مسأله شماره 2370 به فارسى، عقد را خواندم فعلاً يك عده از مخالفين به من توهين كرده اند كه شما زنا كرده ايد و بچه زنا زاده است و به من مى گويند كه اين زن را دو مرتبه بايد آخوند عقد كند و طلاق دهد. از آن پيشگاه مقدّس عاجزانه مى خواهم كه مرا از مهلكه نجات دهيد مسائل را بررسى كنيد اگر من اشتباه كرده ام به وسيله علماى بيرجند زير همين نامه جواب لطف بفرماييد كه خودم ببرم خدمت يكى از علمايى كه در بيرجند نماينده شما است در هر صورت جواب را به آدرسى كه داده ام بفرستيد چون به شدت تحت فشار هستم.

بسمه تعالى، عقدى كه خوانده ايد صحيح است و اشكالى ندارد.

[سؤال 10129] 28

2. در كشورهاى خارج يعنى اروپا اگر احتياج به معانقه جنسى باشد، چنانچه طرفين هيچ كدام نتوانند زبان يكديگر را بفهمند، ليكن با علم و اشاره و دادن پول، طرف مؤنث حاضر شود به درخواست مذكر، لطفاً بفرماييد چه صورت دارد؟

بسمه تعالى، مجرد دادن پول و علم و اشاره كافى نيست و بايد عقد خوانده شود و در صورت عذر مى توانند به غير عربى بخوانند.

ص: 583

عدم ثبت ازدواج در دفاتر رسمى

[سؤال 10130] 5701

2. شما در رساله فرموديد كه اگر دو نفر با هم راضى و خانوادۀ ايشان نيز راضى باشند، طبق شرايط، اين دو مى توانند همديگر را عقد كنند يا وكيل بگيرند؛ در حالى كه ارگان هاى نظامى اگر اين نوع زن و شوهرى كه بدون مدرك هستند را ببينند مى گيرند. لطف كنيد فتوا را در رابطه با نظام كشور اسلامى ما بگوييد.

بسمه تعالى، اگر عقد مطابق با ضوابط شرعى انجام بگيرد، صحيح است؛ ولى مراعات مقررات دولت اسلامى لازم است.

[سؤال 10131] 7201

2. احراز صحت عقد غير دائمى براى مسئولين انتظامى چه حكمى دارد؟ (در حالى كه هيچ گونه نوشته اى و مدركى با توجه به مسأله در ميان نيست)

بسمه تعالى، منظور از سؤال معلوم نيست.

اعتبار قصد انشا در صيغه عقد ازدواج

[سؤال 10132] 5626

بسمه تعالى 18 / 4 / 1361

حضرت امام خمينى

اگر دختر و پسرى عقد دائم را از روى رساله جارى نموده باشند و دختر بعد از چند ماه از اجراى عقد - با اقرار به اين كه عقد را به قصد محرم شدن به آن پسر، از روى رساله قرائت نموده است و با اقرار به اين كه به عقد دائم شرعى با مهريۀ معيّن، زن و شوهر شده اند - تقاضاى مهريه به طور نقد قبل از تمكين بنمايد و پسر بپذيرد، آيا بعد از مدتى دوباره دختر مى تواند ادعا كند كه به هنگام جارى نمودن عقد، كه ايجاب را

ص: 584

قرائت نموده، قصد انشا نداشته و معنى كلمات را نمى دانسته؟ و آيا دختر مى تواند با مطرح كردن چنين چيزى، بعد از مراحلى كه به عرض رسيد، بدون طلاق از پسر جدا شود؟ آيا چنين عقدى صحيح است يا صحيح نيست؟ لازم به تذكر است كه پسر قبول را با علم به معناى كلمات و به قصد انشا خوانده است و دختر نيز ايجاب را از روى مسأله شمارۀ 2368، از رسالۀ حضرت امام خمينى قرائت نموده و در مسأله مزبور، معنى فارسى كلمات عقد عيناً در مقابل كلمات عربى آن نوشته شده است و لذا دختر بنا به فرض اين كه نمى دانسته، به هنگام قرائت ايجاب، معنى فارسى كلمات را عيناً با چشم خود ديده و با ديدن معنى فارسى كلمات، ايجاب را قرائت نموده است. دختر بيست سال سن دارد و ديپلمه است.

والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، اگر ساير شرايط عقد موجود بوده، انكار دختر پس از اقرار به زوجيت مسموع نيست.

[سؤال 10133] 5670

2. اگر كسى قصد انشا را نداند، ولى عقد را صرفاً به قصد محرم شدن جارى نمايد، آيا عقد صحيح است. مثلاً اگر دختر و پسرى عقد را دوتايى بين خود جارى نمايند؛ به طورى كه پسر قصد انشا و معنى هر يك از كلمات عقد را بداند، ولى دختر قصد انشا و معنى كلمات را نداند و ايجاب را به قصد اين كه به آن پسر محرم بشود، با قرائت صحيح بخواند. پسر هم صيغۀ قبول را با قرائت صحيح به قصد انشا بخواند و از هر كلمه معنى آن را قصد نمايد. در عقد مذكور، دختر مقدار مهريۀ خود را نيز - كه پدر دختر تعيين كرده است - مى داند كه چقدر است. عقد مذكور را هم از روى رساله خوانده. آيا عقد مذكور صحيح است؟ فتواى حضرت امام خمينى در اين باره چيست؟

بسمه تعالى، در فرض سؤال، عقد صحيح است.

ص: 585

اعتبار تعيين زوجين

[سؤال 10134] 5627

بسمه تعالى 30 / 4 / 1361

محضر مبارك مسئولين دفتر استفتاى امام خمينى، مدّ ظله، پس از تقديم سلام، خواهشمند است سؤال ذيل را از امام استفتا كنيد.

اگر در موقع اجراى عقد، مجريان عقد، اسامى اشخاص را مرخّم كنند مثلاً «مسيح الله» گفته شود «مسيح»، عقد اشكال پيدا مى كند يا نه؟

سلامتى و سعادتمندى جناب عالى را در خدمت به اسلام و مسلمين از خداوند متعال خواستاريم. والسلام على عباد الله الصالحين

بسمه تعالى، اسم بردن ميزان نيست؛ همين قدر كه عقد براى شخص معيّنى خوانده شود و به نحوى آن شخص را معلوم نمايند كفايت مى كند.

[سؤال 10135] 5628

بسمه تعالى 22 / 3 / 1361

حضور محترم رهبر عالى قدر، آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى

با تقديم احترامات؛ به عرض عالى مى رساند: فردى دخترى را چندين سال قبل در دفتر رسمى عقد نموده و مهريۀ صداق به نام وى درست كرده و حاليه معلوم مى شود اين دختر قبل از جارى كردن صيغه، فوت نموده است و حيات نداشته و بعداً معلوم شد او زنى است كه درخانۀ اين مرد است و زندگى مى كند. بيان فرماييد اين ازدواج صحيح است يا خير؟ منتظر جواب و روشنايى چشم هستيم.

از خداوند بزرگ، موفقيت و سلامتى شما را آرزومندم.

بسمه تعالى، در فرض مرقوم، اگر عقد براى همين زن كه حيات دارد خوانده شده صحيح است.

ص: 586

وكالت در اجراى صيغه ازدواج

[سؤال 10136] 5629

بسمه تعالى 12 / 7 / 1361

محضر مبارك حضرت امام خمينى، دام ظله، با سلام و احترام، استدعا مى شود جواب اسأله ذيل را به طور واضح و روشن مرقوم فرماييد.

1. اگر زوج يا زوجه به كسى وكالت دهند براى ازدواج وآن وكيل هم به كس ديگر، تا به عاقد برسد، آيا عاقد بايد وسايط را در متن عقد ذكر كند يا نه؟ و اگر نكرد تكليف چيست؟ و در فرض فوق، عقد به اين صورت خوانده شده است: زوّجتُ موكّلتى فلانة موكّلك فلان على المهر المعلوم. قبلتُ لموكّلى فلان على المهر المعلوم. (عاقد هم يكى بوده است).

بسمه تعالى، مانع ندارد وعقد صحيح است، مگر آن كه زوجين، اجازۀ توكيل به وكيل نداده باشند.

[سؤال 10137]

2. نامه اى كه از دهات مى آورند و به امضاى زن و مرد و ولىّ زن رسيده است كه به عاقد وكالت مى دهند عقد را بخواند، آيا اين نوع وكالت معتبر است؟

بسمه تعالى، وكالت، با نامه و امضا اثبات نمى شود، مگر آن كه موجب اطمينان شود.

[سؤال 10138]

3. در صورتى كه ولىّ دختر باكره به عاقد بگويد: عقد را بخوان، بايد در متن عقد، به عنوان وكيل ذكر شود يا به عنوان ولى؟

بسمه تعالى، عقد بايد به همان نحو كه در رساله مرقوم شده خوانده شود.

4. كسى كه مسجدى را نجس كرده است، البته كف آن را و بعداً مسجد را آب پاشى كرده و خلاصه، به

ص: 587

واسطۀ راه رفتن و آب پاشى كردن، نجاست به تمام مسجد رسيده است، تكليف نجس كننده چيست؟

بسمه تعالى، اگر يقين پيدا شود به نجاست مسجد، بايد هر مقدار كه يقينى شده را تطهير نمايند.

[سؤال 10139] 5630

بسمه تعالى 17 / 5 / 1361

محضر مبارك رهبر كبير انقلاب اسلامى، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى، بيان فرماييد:

در صورتى كه زوجه قبل از ازدواج به زوج گفته باشد كه اگر وكالت در طلاق را به من بدهى من حاضرم به تو شوهر كنم و رضايت دارم وگرنه رضايت ندارم، و مجلس عقد برپا شده و زوج به اين شرط وفا نكرده و اين وكالت را به زوجه نداده و زوجه هم مطلع نشده كه خواستۀ وى انجام نگرفته و به تصور آن كه اين وكالت را زوج به او داده، بله گفته و بعداً كه فهميده مى گويد: من رضايت نداشته و ندارم، چون در صورتى به اين ازدواج راضى بوده ام كه زوج اين وكالت را به من داده باشد و بر سر همين موضوع، اختلاف شديد بين زوجين پيدا شده و كارشان به اين دادگاه كشيده شده، در اين باب چه مى فرماييد؟ آيا اين عقد، فضولى شمرده مى شود كه فعلاً با عدم اجازۀ زوجه باطل باشد يا اين كه براساس (والعقود تابعة للقصود وما قصد لم يقع وما وقع لم يقصد) اين عقد را اساساً باطل بدانيم يا اين كه از باب تخلف شرط، خيار فسخ براى زوجه قائل شويم كه آن هم ظاهراً محل اشكال باشد؟ جواب خيلى زود لازم است.

بسمه تعالى، اگر زن به داعى اين كه مرد، او را وكيل كند، به طور مطلق وكالت در ازدواج داده، عقد صحيح و طلاق به دست شوهر است و خيار در بين نيست؛ ولى اگر وكالتى كه در عقد داده، مبتنى بر اشتراط توكيل در طلاق بوده، عقد فضولى است.

ص: 588

[سؤال 10140] 5631

بسمه تعالى 15 / 6 / 1361

محضر مبارك رهبر كبير انقلاب اسلامى، حضرت آيت الله العظمى، امام خمينى، مدّ ظله العالى

زنى يك بار شوهر كرده و از آن شوهر صدماتى ديده و با زحمت زياد توانسته از وى جدا شود لذا تصميم مى گيرد كه اگر ديگر بار بخواهد شوهر كند، موقع اجراى صيغۀ نكاح، از وى وكالت مطلق در طلاق بگيرد و بر همين اساس با مرد ديگرى ازدواج مى كند، ولى عاقد در موقع اجراى صيغه، وكالت مزبور را ذكر نمى كند. زن اطمينان داشته كه اين وكالت به او داده شده است؛ لذا از شوهر دوم خود تمكين مى كند، ولى بعد از مدت كوتاهى اختلاف بين اين زن و شوهر دومش بروز مى كند. موقعى كه زن در مقام طلاق خود بر مى آيد، متوجه مى شود كه اين شرط در قبالۀ نكاحيه ذكر نشده است. به اين دادگاه مراجعه نمود و شوهر دوم حاضر نشد كه وى را طلاق دهد. زن مى گويد كه رضاى من به اين نكاح به طور مطلق نبوده، بلكه مقيد به اين بوده كه شوهرم وكالت در طلاق به من بدهد، و چون اين وكالت به من داده نشده، راضى نبوده و نيستم. آيا در اين صورت اين نكاح صحيح است؛ چون رضايت زوجين شرط است و رضاى زن، مقيد به وكالت در امر طلاق بوده، كه رعايت نشده است؟

بسمه تعالى، ازدواج مزبور محكوم به صحت است، مگر آن كه زوجه اثبات نمايد كه در وكالت در اجراى عقد، شرط مزبور را قيد نموده و وكيل تخلف كرده است.

[سؤال 10141] 5632

بسمه تعالى 23 / 8 / 1360

حضرت امام خمينى

در ازدواج دختر و پسرى، بعد از آن كه يك روز درعقد غير دائم همديگر بوده اند و يكديگر را براى ازدواج دائم انتخاب نموده اند، دختر با اجازۀ پدرش، به پسر وكالت

ص: 589

دائم براى جارى نمودن عقد دائم بين خودشان داده است و پسر بنا به وكالتى كه دختر به وى داده است، با زبان خودش عقد دائم را بين خود و موكله اش از روى رساله و به قصد انشا جارى نموده است و پسر قواعد و دستور زبان عربى را نمى داند، ولى معنى هر يك از كلمات صيغۀ عقد دائم را كه خوانده است مى داند و عقد را در دو صيغه - (أنكحتُ موكّلتي مهين لنفسي دواماً على الصداق المعلوم) به نكاح دادم موكله خودم مهين را براى خودم دائماً بر مهر معين شده، و (زوّجتُ موكّلتي مهين لنفسي دواماً على الصداق المعلوم) به ازدواج درآوردم موكّله خودم مهين را براى خودم دائماً بر مهر معلوم؛ به ترتيب با جواب هاى (قبلت النكاح على الصداق المعلوم) قبول كردم اين نكاح را بر مهر معلوم و معيّن، و (قبلت التزويج على الصداق المعلوم) قبول كردم ازدواج را بر مهر معلوم - جارى نموده، يعنى بعد از آن كه مدت عقد غير دائم به پايان رسيده است، پسر به وكالت از موكّله اش مهين، اين صيغه ها را (هر يك را با جواب مختص به آن) به قصد انشا، جارى نموده است، آيا با توجه به اين كه پسر، دستور زبان عربى را نمى داند ولى با دانستن معنى هر يك از كلمات، با قرائت صحيح و به قصد انشا، عقد دائم را در دو صيغۀ فوق - هم در زبان عربى و هم براى تأكيد در زبان فارسى - بين خود و موكّله اش جارى نموده است، عقد صحيح است و نظر امام در اين باره چيست؟

بسمه تعالى، عقد مذكور صحيح است.

[سؤال 10142] 5633

بسمه تعالى

اين جانب دخترى را مى خواستم كه پدر دختر جواب مثبت داده بود، از طرف پدر دختر به عموى دختر اجازۀ وكالت داده بودند تا برويم با هم سند محضر را بنويسيم. سند محضر را نوشتيم و بعد كه از محضر بيرون آمديم عموى دختر كه وكيل بود به ما گفت عقد را بخوانيد. ما هم قبول كرديم و من به اين صورت عقد را خواندم كه «دختر،

ص: 590

عموى خودش را وكيل كرده است، و او هم ما را وكيل كرده است» و عقد را خوانديم و ضمناً عقد فضولى را هم خوانديم بعد به دختر يكى از فاميل هايش گفته بود كه سند محضريت را نوشتند و از دختر هم كه بعد از ازدواج پرسيدم گفت كه من به تو راضى بودم. لطفاً جواب اين مسأله را بفرماييد الآن ما با آن زن با هم زندگى مى كنيم و يك دختر هم داريم اگر عقد باطل باشد آيا مى توانيم دوباره بخوانيم يا نه هر راه حلّى براى اين مسأله هست بفرماييد. خداوند ان شاء الله شما رهبر عالى قدر را براى جهان حفظ فرمايد.

بسمه تعالى، اگر عقد خوانده شده و دختر و پدر دختر راضى بوده اند عقد صحيح است و اگر بخواهيد دو مرتبه هم عقد بخوانيد مانع ندارد.

اختلاف و نزاع در عقد زوجيت

[سؤال 10143] 5634

بسمه تعالى

قم، دفتر امام خمينى، به شرف عرض جناب عالى مى رسانم:

از جمله فجايع زمان طاغوت اين است كه حاكم به اصطلاح تجديد نظر شرع در وزارت دادگسترى، خانمى را كه به موجب سند ازدواج رسمى تا تاريخ 21 / 7 / 52 در زوجيت شرعى و قانونى شخصى بوده، حكم به زوجيت او با من داده و اين زن به قصد اخاذى و كلاشى به دروغ مدعى گرديده كه در تاريخ 21 / 3 / 51 به زوجيت اين جانب درآمده، است. آيا به نظر جناب عالى ممكن است در دين اسلام يك زن در يك زمان واحد داراى دو شوهر باشد.

والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، زن در يك زمان داراى دو شوهر نمى تواند باشد؛ ولى سند هم اعتبار شرعى ندارد.

ص: 591

ادعاى شوهر نداشتن زن

[سؤال 10144] 1285

3. زنى شوهر او مفقود الاثر شده و اين زن مى گويد من با شوهرم در ضمن عقد شرط كرده ام كه اگر تا فلان مدت غيبت كرد و سر من نيامد من وكيل باشم كه خودم را مطلقه كنم و چون شوهرم مدتى است مفقود الاثر شده خودم را مطلقه كرده ام آيا اين زن اگر بخواهد شوهر كند قول او مسموع است كه براى شوهر دوم بى مانع باشد يا خير؟

بسمه تعالى، اگر ادعاى خليه بودن خود را مى كند و مرد احتمال صدق او را مى دهد تزويج مانع ندارد.

[سؤال 10145] 5635

بسمه تعالى 18 / 1 / 1361

محضر مبارك رهبر انقلاب، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى

مردى با زن مطلّقه اى ازدواج نموده و پس از چندين سال متوجه مى شود كه طلاق زوجه به دستور دادگاه بوده و مطابق با موازين شرعى نبوده و زوجه هم مى گويد: شوهر من راضى به طلاق نبوده و پدرم با توسّل به دادگاه و اجباراً طلاق مرا گرفت و حتى فعلاً نيز اگر از شوهرم سؤال شود، مى گويد كه من راضى به طلاق نبودم؛ ولى پدر زوجه ادعا مى كند كه من پس از اجراى طلاق به دستور دادگاه و توسط محضر، بعداً از زوج اجازه گرفته و صيغۀ طلاق را جارى نمودم. البته نامبرده يك فرد عادل نيست و چه بسا دروغ هاى زياد و حتى قسم هاى دروغ از وى مشاهده شده است و ازطرفى معلوم نيست كه زوج سابق، ادعاى وى را تصديق نمايد. آيا در صورت ياد شده، اين زن و شوهر به همديگر حرام مؤبّد بوده و بايد جدا شوند ويا با اعتماد به قول پدر زوجه مى توانند به زندگى خود ادامه دهند؟

بسمه تعالى، زن تا به طريق شرعى دعواى خود را كه بطلان طلاق است

ص: 592

اثبات نكند، حرمت ابديه بر مرد ثابت نيست؛ و زن بايد به آنچه بين خود و خدا علم دارد عمل نمايد.

[سؤال 10146] 5876

2. وكالتى كه آن مرد با ريا و تدليس به دست آورده و عقدى كه به اين صورت انجام داده، آيا صحيح است يا خير؟ اگر صحيح نيست، روابط اين دو در زمان به اصطلاح محرميت چه حكمى دارد؟

در ضمن بايد ذكر شود كه هيچ گونه سندى - نه در شناسنامه و نه در ورقه اى از طرف عاقد - مبنى بر اين كه عقدى صورت گرفته وجود ندارد؛ تنها ادّعاى آن مرد است كه مى گويد: من با وكالت پدر غياباً دختر را به عقد دائم خودم درآوردم و طلاقش هم نمى دهم؛ او زن شرعى من است.

بسمه تعالى، اگر در اصل وقوع عقد شرعى توافق دارند، در فرض سؤال، عقد محكوم به صحت است و راه جدايى طلاق است؛ ولى چنانچه در اصل وقوع عقد اختلاف داشته باشند، بايد به محاكم صالحه مراجعه كنند.

اعتبار اختيار و رضايت در صحت عقد ازدواج

[سؤال 10147] 5636

بسمه تعالى

حضور مبارك حضرت آيت الله العظمى رهبر عظيم الشأن مسلمين جهان، مدّ ظله

به عرض مى رسد: شرايطى كه در زمان طاغوت تصويب شد و رونوشت آن به پيوست تقديم مى گردد، آيا صورت شرعى دارد يا ندارد؟ آيا سردفترها بايد به طور اجبار، زوجين را الزام كنند كه چنين وكالتى را بدهند و اگر ندادند عقد نكنند و ثبت ننمايند يا وكالت الزامى نيست و طرفين مجازند؟ والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى، طرفين عقد اختيار دارند و هيچ يك را نمى توان الزام كرد، نه به توكيل ونه به غير آن.

ص: 593

[سؤال 10148] 5637

بسمه تعالى

محضر حضرت آيت الله العظمى خمينى مدّ ظله العالى

1. شخص سنى دختر شيعه را اسير كرده با او ازدواج مى كند و با فشار و كتك وادار مى كند دختر سنى شود، آيا جايز است آن سنى را بكشند تا كه دختر آزاد شود و به دين خود برگردد؟ شما امر بفرماييد.

بسمه تعالى، كشتن جايز نيست بلى دختر اگر راضى به ازدواج نشده مى تواند از عرض خود دفاع كند.

2. گربه خراب كار كه جوجه مرغ مى خورد آن را بكشد گناه دارد يا ندارد؟ شما امر بفرماييد.

بسمه تعالى، تا ممكن است اين كار را نكند و جلو ضرر را از راه هاى ديگر بگيرد.

[سؤال 10149] 5638

بسمه تعالى

محضر مبارك رهبر عالى قدر حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دام ظله العالى

پدر و پسرى با يك روحانى آمدند منزل ما براى خواستگارى دخترم، من در جواب آن ها بله گفتم، و از دختر سؤال كردند گفت اختيار من با پدرم است. به محض اين كه از منزل ما خارج شدند چون دختر قلباً راضى نبود از دنبال آن ها رفتم و به روحانى گفتم شما صيغه دختر من را جارى نكن كه دختر و خودم راضى نيستيم بعد از چند روز گفتند صيغه جارى شده من به روحانى گفتم كه به شما گفتم كه صيغه را نخوان، گفت من متوجه نشدم و صيغه جارى كردم آيا صيغه صحيح است يا باطل حكم الله بيان بفرماييد.

طول عمر حضرت عالى را از خداوند خواستارم. خدايا خدايا تا انقلاب مهدى خمينى را نگهدار

بسمه تعالى، عقد بدون رضايت دختر و پدر دختر باطل است.

ص: 594

[سؤال 10150] 5639

بسمه تعالى 15 / 9 / 1358

حضرت مستطاب حجت الاسلام والمسلمين، امام خمينى

با عرض احترام؛ جواب سؤال زير را از آن محضر محترم استدعا دارم:

دخترى با اصرار و تأكيد مادرش بدون ميل و رضايت به ازدواج مردى درآمده است. پس از جارى شدن عقد شرعى و رسمى، دختر اظهار نموده است از ابتدا حاضر و راضى به ازدواج نبوده و بعداً هم هيچ گونه رضايت خود را اعلام نداشته و مصرّ به فسخ عقد است. اما مرد مورد نظر از حاضر شدن براى صدور طلاق خوددارى مى كند و به همين علت بلاتكليف باقيمانده است. حكم شرعى در خصوص فوق براى دختر با عدم حضور زوج براى حل و فصل چه مى باشد؟

بسمه تعالى، در فرض نبود پدر و جد پدرى، اگر عقد بدون اذن دختر واقع شده و بعد هم آن را اجازه نكرده، باطل است و احتياج به فسخ و طلاق ندارد.

[سؤال 10151] 5640

بسمه تعالى 14 / 12 / 1361

محضر مبارك رهبر بزرگوار انقلاب اسلامى و مرجع عالى قدر تقليد حضرت امام خمينى، سلام عليكم

1. اگر شخصى بدون اين كه اجبار نمايد، به مردى مثلاً به نام احمد پيشنهاد نمايد كه با زنى مثلاً به نام فاطمه ازدواج نمايد و احمد زباناً رضايت دهد، ولى قلباً به اين ازدواج راضى نباشد و از روى خجالت نتواند عدم رضايت خود را اعلام نمايد و ضمناً نه قلباً بلكه زباناً رضايت دهد، عقدش با فاطمه خوانده شود ولى بعد از خوانده شدن صيغۀ عقد عدم رضايت خود را به اين ازدواج، با حركاتش به پيشنهاد دهنده نشان دهد، به طورى كه پيشنهاد دهنده عدم رضايت احمد را بفهمد و به احمد پيشنهاد نمايد عقد خوانده شده به هم زده شود و احمد با وجود اين كه قلباً راضى باشد كه عقد

ص: 595

به هم بخورد، ولى بنابر مصالحى از به هم زده شدن عقد جلوگيرى نمايد، آيا در اين صورت عقد خوانده شده صحيح است؟ و احمد مى تواند بعد از خوانده شدن عقد با فاطمه جماع نمايد؟ اگر نمى تواند و جماع كند چه حكمى دارد؟

بسمه تعالى، عقد مذكور محكوم به صحت است و اگر به عقد راضى نبوده ولى به آن تن داده باشد مى تواند استمتاع ببرد و احكام زوجيت ثابت است.

2. اگر مردى همسر خود را براى بار اول و دوّم طلاق دهد آيا مى تواند هم بعد از طلاق بار اول و هم بعد از طلاق بار دوّم، قبل از تمام شدن عده همسر طلاق داده اش، مجدداً او را به عقد خود درآورد؟ اگر مى تواند مهريه نيز لازم است؟ و لازم است صيغه عقد خوانده شود؟

بسمه تعالى، عقد در عده رجعيه باطل است و مهر ثابت نمى شود و به عقد مزبور رجوع محقق مى شود.

3. اگر طلاق همسر در نزد دو نفر عادل انجام نشود و به صيغۀ عربى صحيح خوانده نشود باطل است؟

بسمه تعالى، باطل است.

[سؤال 10152] 5641

بسمه تعالى 4 / 7 / 1358

محضر مبارك آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى، السلام عليكم ورحمة الله وبركاته، با عرض سلام و احترام، سؤال از پيشگاه مقدّس اين كه:

دخترى شانزده ساله را پدرش در غياب آن دختر به من سؤال كننده عقد و نكاح بسته، اما وقتى دختر خبر شده اين نكاح بستن پدرش را قبول ندارد، آيا اين نكاح پدر صحيح است و به كسى ديگر مى تواند شوهر كند يا خير؟ در صورتى كه مرا قبول ندارد آيا نفقه گردن من خواهد بود؟ توضيح فرماييد كه مسأله محل ضرورت است.

بسمه تعالى، احتياط آن است كه يا دختر عقد را اجازه كند و يا پسر او را طلاق دهد. و در صورت عدم تمكين دختر، نفقه واجب نيست. و بدون طلاق، دختر نمى تواند شوهر كند.

ص: 596

[سؤال 10153] 5642

بسمه تعالى 24 / 10 / 1358

محضر مقدّس زعيم عالى قدر جهان اسلام، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى

احتراماً؛ معروض مى دارد: پدرم پارسال در حدود ايام عيد مرا به عقد شخصى درآورد و پس از گذشت يك سال، طرف مورد انتخاب پدرم با جمعى از بستگان او براى مراسم عروسى به تكاپو افتاده اند.

بنده از اول با اين كار پدرم كه بدون اطلاع اين جانب خودسرانه انجام داده بود، مخالف بودم و فعلاً هم به هيچ وجه تن به اين ازدواج اجبارى نمى دهم؛ ولى آن ها مى خواهند مراسم جشن عروسى را به پا كنند.

اولاً: بايد به عرض مباركتان برسانم كه اگر پدرم در همان اوايل از خواسته هايم مطلع مى شد، بهتر از آن بود كه در حال حاضر با مخالفتم رو به رو گردد.

ثانياً: اقوام به اصطلاح تازه داماد، در همان ده داراى سوابق خوبى نيستند تا چه رسد به شخص خود وى. از همه مهم تر اگر دخترى، پسر را پسند نكند، چگونه مى تواند ادامه زندگى دهد؟ مگر نه آن است كه آن زندگى تبديل به يك جهنم مى شود؟ خلاصه اگر پدرم خواسته مرا ناديده بگيرد مسلماً با دست خودش مرا در عذاب روحى گذاشته يا اين كه مرتكب برده فروشى شده است كه آن هم در دين مبين اسلام حرام است و پدرم ناخودآگاه و بدون اطلاع حقير مبادرت به انجام اين كار كرده است.

ثالثاً: پس از گذشت چندين سال مبارزات درخشان و خستگى ناپذير رهبر عظيم الشأن اسلام، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى كه هدف اصلى ايشان يعنى آزادى و آزاد زيستن و ساير برنامه هاى نوين براى اين مردم محروم و ستم ديده، جامه عمل پوشيده است و همه مردم مى توانند حقانيت را بيان نمايند. با اين وجود فدوى نيز يكى از افراد اين اجتماع هستم و اگر اين مراسم به اتمام برسد حتماً و به طور يقين دعواى دسته جمعى در قريه فوق الذكر رخ مى دهد و خون دو طايفه ناحق ريخته مى شود. از طرفى چون اين مسأله يكى از مسائل شرعى است و حضرت عالى نيز هم رهبر اين

ص: 597

ملت و هم مرجع عالى قدر مى باشيد در اين باره فتواى خودتان را عيناً مرقوم فرماييد تا بتوانم خودم براى خود همسرى انتخاب و زنى زندگى ساز باشم.

بسمه تعالى، احتياط آن است كه يا دختر به ازدواج رضايت بدهد و يا داماد او را طلاق دهد و در غير اين صورت دختر نمى تواند با ديگرى ازدواج كند.

[سؤال 10154] 5643

بسمه تعالى 29 / 3 / 1361

محضر مبارك رهبر كبير انقلاب، حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، دام ظله

با تقديم عرض سلام، خواهشمندم كه به سؤال زير پاسخ مكفى و روشن مرقوم فرماييد.

خواهر اين جانب حدود سه يا چهار سال پيش با فردى ازدواج نمود و عقد شرعى آن خوانده شد، ولى به خانه شوهر نرفته و هنوز به صورت مجرد زندگى مى كند و اين عقد در دفاتر رسمى كشور ثبت نشده است. پس از گذشت چند روز خواهرم گفت كه من از ترس پدرم اين عقد را قبول كرده ام و اصلاً حاضر به زندگى با شوهرم نيستم. اين مسأله به اطلاع شوهرش نيز رسيد و يكى - دو جلسه با او و وابستگان نزديك او در اين رابطه صحبت شد، ولى براى مدتى اين مسأله به علت كم توجهى ما و عدم قبول شوهر بدون پيگيرى اصولى رها شد، تا آن كه براى شوهرش در سركار - كه به گفته خودش مقصر ديگرى بوده است و نه خودش - در اثر اتفاقى كه رخ داد يكى از پاهايش نقصى پيدا نمود ولى بعدها مى گفته است كه از ناراحتى اين مسأله، آن اتفاق رخ داده است. و بعد از آن هر اندازه كه با او در اين رابطه صحبت شده است كه براى طلاق بيايد، نيامده و تنها يك بار آمده و گفته است كه يك ماه ديگر مى آيم و كار را يكسره مى كنيم و رفته و هنوز مراجعت ننموده است و به هر وسيله كه به او اطلاع مى دهيم كه بيايد تا طلاق صورت گيرد، نمى پذيرد و از طرفى دختر نيز احتياج به تشكيل خانواده دارد، ولى حاضر نيست كه با آن شوهر زندگى نمايد.

ص: 598

آيا اگر شوهر از آمدن خوددارى نمايد و بگويد كه من مسأله را همين گونه رها خواهم كرد و نمى آيم، وظيفه ما را روشن نماييد. آيا صيغۀ طلاق در چه صورتى مى تواند بدون حضور و موافقت او خوانده شود؟ و آيا ايشان از لحاظ شرعى مى تواند براى نقص پايش از خانوادۀ دختر مبلغى وصول كند، به اين بهانه كه از ناراحتى آن مسأله، اين اتفاق افتاده است؛ با توجه به اين كه مسأله در سر كار ايشان بوده و هيچ گونه ارتباط مشخصى با آن مسأله نداشته است؟ و به طور كلى روشن نماييد كه ما چه بايد بكنيم، شوهر كه در شهر ديگرى اقامت دارد و حاضر به طلاق نيست، و دختر نيز حاضر به زندگى با او نيست و احتياج به شوهركردن دارد.

بسمه تعالى، عقد اگر با اذن پدر و با مراعات ضوابط شرعى انجام گرفته، محكوم به صحت است و نارضايى بعدى دختر اثرى ندارد، و جدايى منوط به طلاق است و اختيار طلاق با شوهر است.

[سؤال 10155] 5644

بسمه تعالى 2 / 11 / 1361

به نام الله، پاسدار حرمت خون شهيدان، اول نامه ام را با سلام به رهبر انقلاب، امام خمينى و سلام به رزمندگان اسلام و سلام و درود بر شهيدانمان شروع مى كنم.

من خواهر شهيد هستم و يك سؤال از رهبر انقلاب و بنيان گذار جمهورى اسلامى دارم كه اميدوارم جوابش را برايم بنويسند. سؤال من اين است:

اول اين كه اگر دخترى عقد شد و بعد از چند روز ديگر بعد از عقد گفت: من نمى خواهم، آيا اين عقد درست است يا خير؟

دوم اين كه اگر دخترى كه بعد از عقد ناراضى شد و گفت من نمى خواهم و پدر و مادر دختر به زور دخترشان را به خانۀ شوهر بفرستند، آيا اين هم درست است يا خير؟

بسمه تعالى، اگر ازدواج با كفو عرفى و شرعى و با اذن پدر انجام شده، صحيح است و دختر بايد راضى شود و ناراضى شدن بعد اثر ندارد.

ص: 599

[سؤال 10156] 5645

بسمه تعالى 16 / 9 / 1358

حضور مبارك زعيم عالى مقام، مبيّن الحلال و الحرام، حضرت امام خمينى، رهبر انقلاب اسلامى، مدّ ظله العالى

چه مى فرماييد در اين مسأله: اين جانب دوشيزه و داراى پدر و مادر و برادر هستم و سنم به حد بلوغ رسيده و هنوز احتياج به ازدواج ندارم. در غياب بنده پدر و مادرم مرا به نامزدى شخصى درآورده، در صورتى كه من تمايل دينى و مذهبى به اين پيوند و وصلت ندارم. اكنون از آن امام و پيشوا خواهش مى گردد نظر شرع مقدّس اسلام را اعلام فرماييد تا با كمال آسايش به تحصيل خود ادامه دهم. والسلام عليكم ورحمة الله

بسمه تعالى، اذن پدر در ازدواج دختر معتبر است و بنابر احتياط، رضايت دختر نيز مراعات شود؛ و بهتر است دختر ملاحظۀ رضايت پدر، و پدر ملاحظۀ صلاح دختر را بنمايند.

[سؤال 10157] 5646

بسمه تعالى ماه شعبان المعظم 1399 ق

مدت هفت سال است كه من دختر خودم را اجباراً بلا مرضى دخترم با شخصى نكاح كردم، رخصتى به وقوع نيامد چون دخترم انكارى شد در اين عرصۀ هفت سال، من دختر خودم را بسيار فهمايش نمودم كه بر عروسى و رخصتى آماده شود، هرگز نپذيرفت، بلكه به موجب اصرار من بر خودكشى اظهار آمادگى مى نمود. چون كه مدت دراز گذشت دخترم از حد بلوغ درگذشت و دخترم بر اباء خود مصر ماند و از انكارى باز نمى آيد. اكنون زياد انتظار كردن و تغافل ورزيدن مناسب معلوم نمى شود. فلهذا مسئلت دارم كه در اين مسأله از حكم شرع محمدى صلى الله عليه و آله وسلم مرا مطلع فرماييد تا بر آن عمل پذير شويم.

بسمه تعالى، اگر دختر بالغه بوده و ازدواج مذكور براى او مفسده نداشته

ص: 600

احتياط آن است كه يا دختر به آن راضى شود و يا پسر او را طلاق دهد. و بدون طلاق نمى تواند شوهر كند.

[سؤال 10158] 5647

بسمه تعالى

دخترى را پدر و مادر، به اكراه و اجبار به عقد برادرزادۀ خودشان در مى آورند و او را وادار مى كنند كه به اتاق عقد بيايد و او را مى ترسانند كه بايد در اتاق عقد، در حضور عاقد، بلى بگويى و بالاخره او بلى مى گويد، ولى در دل راضى نيست. آيا چنين عقدى صحيح است؟ و در صورت صحيح نبودن، آيا به طلاق نيازى هست يا نه؟ ضمناً متذكّر مى شود كه دختر بعداً هم راضى نمى شود و اصولاً ناراحت است.

بسمه تعالى، اگر عقد با اذن و رضايت پدر بوده و شوهر كفو دختر است احتياط آن است كه يا دختر عقد را اجازه كند و يا بدون طلاق با فرد ديگر ازدواج ننمايد.

[سؤال 10159] 5648

بسمه تعالى

شخصى براى دختر خواهرش و فرزندش مجلس شيرينى خورى ترتيب داده. در ضمن، مادر دختر و خواهر بزرگ دختر رفته از او اجازۀ عقد گرفته. خود اين شخص را از طرف خود، وكيل براى عقد كرده و بعد از فاصلۀ دو روز در حوزۀ قم عقد بسته گرديده و بعد، خود اين شخص مسافرت سوريه نموده، مدتى در آن جا توقف نموده و بعد از مدت دو ماه نامه فرستاده كه عقد جارى شده. بعد از اين كه شش ماه در قم و شش ماه در مشهد بوده آمده و خواهش عروسى نموده و دختر، خودش با دو خواهرش و يك زن ديگر لباس عروسى خريدند و خودِ شخص پول داد و بعد عروسى بزرگ - اطعام چهل پنجاه نفر - صورت گرفت و بعداً يك فرزندى هم در بيمارستان دكتر مصدق به دنيا آورده. بعد از مدت دو سال حالا مى گويد كه من اجازۀ

ص: 601

عقد را نداده بودم و اجباراً عقد بسته گرديده. آيا اين عقد درست است يا نه؟ و حالا كه از شوهر خود تمكين نمى كند، مستحق نفقه مى باشد يا اين كه در حكم نشوز قرار مى گيرد؟ واضح فرماييد.

بسمه تعالى، عقد، محكوم به صحت است و در فرض عدم تمكين، حكم نشوز مترتب است.

عقد هم زمان دو زن براى يك مرد

[سؤال 10160] 5649

بسمه تعالى

محضر آيت الله العظمى خمينى مدّ ظله العالى

دو تا زن مى خواهند براى يك مرد صيغه شوند يك نفر را وكيل بگيرند اين وكيل يك دفعه خود را به جاى دو تا زن قرار بدهد، مرد صيغه كننده يك مرتبه صيغه خوانده به هر دو تا، اين وكيل به جاى هر دو تا يك مرتبه بگويد قبلت. براى يك مرد اين صيغه صحيح است يا نه؟ شما بيان فرماييد.

بسمه تعالى، اگر دو ايجاب همزمان هم واقع شود و در قبول قصد قبول هر دو را بكند و در لفظ هم به نحوى اشاره كند كه انشا قبول هر دو ايجاب را نموده است كفايت مى كند، ليكن احوط آن است كه براى هر ايجابى جداگانه قبول كند.

اختلاف در دائمى بودن و منقطع بودن عقد ازدواج

[سؤال 10161] 5650

بسمه تعالى 27 / 10 / 1360

محضر مقدّس حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، ارواحنا له الفداء

اگر چنانچه مجرى صيغۀ نكاح بگويد كه صيغۀ نكاح را منقطع خوانده ام مثلاً به

ص: 602

مدت سى سال، ولى زن مى گويد دائم خوانده و دائمى بوده، آيا مى توان در صورتى كه مجرى صيغه، يك روحانى و امام جماعت موجّه باشد، قول وى را حجت دانست و حكم انقطاع بر آن جارى كرد يا آن كه بايد طبق اختلاف در باب دوام و انقطاع كه مرقوم فرموده بوديد: اصل با زوجه است و بايد زوجه قسم بخورد، عمل كرد. اصل قضيه را قبلاً استفتا كرده ام و حكمش را بيان فرموده ايد، فقط در اين استفتا در اين مقام هستم كه قول مجرى صيغه حجت هست يا نيست؟

والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بسمه تعالى،قول مجرى صيغه حجت نيست، مگر موجب اطمينان شود.

[سؤال 10162] 5651

بسمه تعالى

دفتر محترم حضرت آيت الله العظمى امام خمينى، مدّ ظله العالى

اين جانب تقاضامند است به سؤال ذيل پاسخ فرماييد.

هر گاه مردى - داراى همسر و دو فرزند قانونى باشد - زنى را به مدت يك سال صيغه كند و به غير از جارى كنندۀ صيغه كه پيشنماز مسجد مى باشد و مرد و زن، كسى ديگر در آن مكان نباشد و بعد از تمام شدن مدت صيغه، مرد مبلغ ذكر شدۀ صيغه را بدهد و او را آزاد نمايد و پس از مدتى يا چند سالى زن شاكى شود و ادعا كند كه صيغۀ دائمى بوده و من همسر دائمى اين مرد هستم، ولى مرد بگويد: يك ساله جارى شده و شخصى هم كه صيغه جارى نموده در حيات است و كتباً نوشته كه من يك ساله جارى نمودم، آيا در اين مورد مرقوم بفرماييد: مدعى كيست و منكر چه كسى مى باشد؟

بسمه تعالى، هر يك از مرد و زن بايد طبق آنچه وظيفۀ شرعى مى داند عمل نمايد و چنانچه نزاعى بين آن ها باشد، عقد محكوم به دوام است؛ مگر مدّعى موقت بودن عقد، توقيت را اثبات نمايد.

ص: 603

[سؤال 10163] 5652

بسمه تعالى

بنيان گذار جمهورى اسلامى ايران، رهبر كبير انقلاب اسلامى ايران امام خمينى مدّ ظله، لطفاً به دو سؤال زير جواب بدهيد.

1. اگر زوجين در دوام و يا انقطاع عقد نكاح اختلاف داشته باشند، آيا اصل، دوام عقد است يا انقطاع؟

بسمه تعالى، عقد محكوم به دوام است، مگر خلاف آن اثبات شود.

2. اگر در ترافع، مدعى بيّنۀ شرعيه نداشته باشد و ارجاع امر به يمين شود، آيا در حضور قضات مجاز هم اجراى يمين كافى است يا اين كه بايد در حضور مجتهد جامع الشرايط باشد؟

بسمه تعالى، قضات منصوب بايد مطابق مقررات نصب عمل كنند.

[سؤال 10164] 5653

بسمه تعالى 4 / 3 / 1362

پيرو استفتاى مورخۀ 3 / 2 / 1362 از پست گلوگاه بخش بهشهر ارسال شده، جواب از آن رهبر عالى قدر به اين بى مقدار عنايت نگرديد. متن استفتا به اين شرح است:

محضر مقدّس اشرف السادات، نايب الامام عصر، رهبر عالى قدر، امام خمينى، دامت بركاته

احتراماً؛ به عرض مى رسانم كه اگر زنى وارد به مسأله ازدواج نباشد و شخصى عاقد وارد به قانون ازدواج، و داراى دفتر ازدواج باشد، آن زن را راضى كند كه با او ازدواج نمايد. فيمابين زوج و زوجه قرار بر عقد دائم شود. زوج عاقد ديگرى را به منزل زوجه مى برد كه از طرف زوجه عقد را بخواند. خود زوج به زوجه لفظ دائم بگويد اما بعداً مدارك عقد انقطاع بيست ساله به دست زوجه بدهند. زوجه كلمه انقطاع را نفهمد كه متعه است و به كلمه بيست سال اعتراض نمايد؛ عاقدين به زوجه بگويند تو امضا كن، اگر پدر و مادر تو امضا كردند، ما عقد بيست سال مى خوانيم و اگر

ص: 604

راضى نشدند دائم مى خوانيم.

زوجه مدارك را به پدر نشان دهد، پدر به او بفهماند كلمه انقطاع متعه است. زوجه اعتراض به عاقدى كه از طرف خودش بود برساند و عاقد قبول نمايد و به زوجه بگويد: اگر زوج قبول كرد، عقد دائم مى خوانيم و انقطاع نمى خوانيم. و بعد زوج به زوجه بگويد ما عقد دائم جارى كرديم.

فيمابين شش ماه از وصلت بگذرد، زوج به زوجه بگويد تو متعه بودى، تو را رها نمودم. زوجه نزد عاقدى كه از طرف خودش بود رفته بگويد: زوج من مى گويد تو متعه بودى تو را رها نمودم. عاقد به زوجه مى گويد: زوج تو حاضر به عقد دائم نشد و از شما اجازه انقطاع نداشتم، هيچ عقدى نخواندم. زوجه به عاقد مى گويد: من به جز تو كسى را وكالت عقد دائم و متعه ندادم؛ فعلاً از آن شخص فرزندى در راه دارم تكليف من چيست؟ عاقد گفت: طبق قانون شرع مقدّس اسلام شكايت كن. استدعاى عاجزانه دارم جواب استفتاى فوق را طبق احكام شرع مقدّس اسلام مرقوم فرماييد.

بسمه تعالى، رسيدگى موكول است به محاكم صالحه در جمهورى اسلامى، و تا شرعاً ثابت نشود كه عقد انقطاع خوانده شده، حكم عقد دائم مترتّب مى شود.

ص: 605

درباره مركز

بسمه تعالی
جَاهِدُواْ بِأَمْوَالِكُمْ وَأَنفُسِكُمْ فِي سَبِيلِ اللّهِ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ
با اموال و جان های خود، در راه خدا جهاد نمایید، این برای شما بهتر است اگر بدانید.
(توبه : 41)
چند سالی است كه مركز تحقيقات رايانه‌ای قائمیه موفق به توليد نرم‌افزارهای تلفن همراه، كتاب‌خانه‌های ديجيتالی و عرضه آن به صورت رایگان شده است. اين مركز كاملا مردمی بوده و با هدايا و نذورات و موقوفات و تخصيص سهم مبارك امام عليه السلام پشتيباني مي‌شود. براي خدمت رسانی بيشتر شما هم می توانيد در هر كجا كه هستيد به جمع افراد خیرانديش مركز بپيونديد.
آیا می‌دانید هر پولی لایق خرج شدن در راه اهلبیت علیهم السلام نیست؟
و هر شخصی این توفیق را نخواهد داشت؟
به شما تبریک میگوییم.
شماره کارت :
6104-3388-0008-7732
شماره حساب بانک ملت :
9586839652
شماره حساب شبا :
IR390120020000009586839652
به نام : ( موسسه تحقیقات رایانه ای قائمیه)
مبالغ هدیه خود را واریز نمایید.
آدرس دفتر مرکزی:
اصفهان -خیابان عبدالرزاق - بازارچه حاج محمد جعفر آباده ای - کوچه شهید محمد حسن توکلی -پلاک 129/34- طبقه اول
وب سایت: www.ghbook.ir
ایمیل: Info@ghbook.ir
تلفن دفتر مرکزی: 03134490125
دفتر تهران: 88318722 ـ 021
بازرگانی و فروش: 09132000109
امور کاربران: 09132000109