بسم الله الرحمن الرحیم

ص: 2

ص: 3

سلسه سخنرانی های استاد رفیعی (جلد نهم)

حجه الاسلام و المسلمین حسینی نیشابوری

ص: 4

نتيجه...47

هدایت...49

مقدمه...49

اقسام آیات...50

منت نگذاشتن بر خدا...51

مفهوم هدایت الهی...52

شرایط هدایت...53

1. پذیرش و ظرفيت...53

هدایت شدن ابوذر...53

هدایت شدن اسعد بن زراره...54

هدایت شدن جبير...55

2. تلاش و مجاهدت...55

هدایت هشام بن حکم...55

هدایت نوجوان یهودی...56

3. پایداری برایمان...56

نداشتن پایداری برایمان صهيب...57

استقامت جوانان اصحاب کهف...58

اقسام هدایت...58

1.هدایت اعتقادی...58

داستان هدایت حسن بن عبدالله...59

2.هدایت اخلاقی...59

3.هدایت سیاسی...60

4. هدایت خانوادگی...61

عوامل و زمینه ساز هدایت...61

1.موعظه...61

2.الهام در عالم رؤيا...62

3. توسل...62

مصادیق صراط مستقیم...63

1.بندگی خدا...63

2.اهل بيت...64

3.اعتصام به خدا...65

4. عدالت...65

تعامل امام حسین علیه السلام با زهير وحر...66

تسلیم در برابر خدا و پیامبر و دوری از نفاق...69

مقدمه...99

شأن نزول...70

پیام آیات...72

ص: 6

1.لزوم تسلیم در برابر خدا و پیامبرش صلی الله علیه و آله و سلم...72

تسلیم نبودن شیطان...72

قبول نکردن حکم پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم...73

قبول نکردن تصمیم پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم...76

جلو افتادن از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم...76

اعتراض به تقسیم غنائم...75

نسبت دروغ به پیامبر دادن...79

کلیب تسليم...77

2.خطر نفاق...77

علائم نفاق...78

1.چند چهرگی...78

2.فريب...79

3.بهانه جویی...79

حارث بن نعمان...79

4.دروغ...80

5.فراموشی یاد خدا...81

6.ریا...81

7.انعطاف ناپذیر...81

8.ادعای اصلاح کردن...81

9.نهی کردن از معروف وامرکردن به منکر...82

10.استفاده از مقدسات...82

ویژگی های مؤمنین و منافقین...85

مقدمه...85

ویژگی های منافقین...86

1.مریضی قلب...89

بیماری های قلب...88

2. شک داشتن...89

3. نگران بودن...89

ویژگی های مؤمنين...90

الف و ب.گوش دادن و مطیع بودن...90

حق گویی سعید بن جبير...91

حق گویی میثم تمار...91

حق گویی ابن سکیت...91

مستحقین عذاب...92

1.ترجیح دادن پدربر خدا...93

ص: 7

داستان...93

2.ترجیح دادن اولاد بر خدا...93

داستان...93

3.ترجیح دادن برادر بر خدا...93

داستان...95

4. ترجیح دادن همسر بر خدا...95

5.ترجیح دادن فامیل و نزدیکان بر خدا...96

6.ترجیح دادن ثروت بر خدا...96

7.ترجیح کاسبی بر خدا...96

8. ترجیح دادن خانه بر خدا...96

ج. خداترس بودن...97

د. تقوا داشتن...97

فلاح و فوز...97

اهمیت و محورهای تقوا...97

1.تقوای اقتصادی...98

2.تقوای بیانی...98

3.تقوای سیاسی...99

4.تقوای خانوادگی...99

5.تقوای اخلاقی...99

6.تقوای در مدیریت جامعه...100

قسم خوردن و دروغ گفتن...101

مقدمه...101

سوگندهای منافقانه...102

پیام های آیه...103

1.قسم خوردن...104

دوری کردن از قسم راست...104

آثار قسم دروغ...105

1.مبتلا شدن به فقر...105

2.از بین رفتن برکت...106

3.جنگ با خدا...109

4. دور شدن از رحمت خدا...106

اثر قسم دروغ...107

2. دروغ گفتن...108

ترک دروغ...108

شیطان اولین دروغگو...108

آثار دروغ...109

1.ریشه همه فسادها...109

ص: 8

2. مبتلا شدن به فقر...109

3. دچار شدن به اضطراب...109

ذلت دروغگو...110

1.انواع دروغ...110

1.دروغ اعتقادی...110

داستان...110

شک اعتقادی...111

2. دروغ رسانه ای...112

3. دروغ سیاسی...112

اجتناب از دورغ های فردی...112

اثردروغ گفتن...113

دروغ مصلحت آمیز...113

اعتماد داشتن، عامل راستگویی...114

اطاعت کردن از اوامر خدا و رسولش...115

مقدمه...115

اقسام اطاعت...116

1.اطاعت های لازم و واجب...119

اولوالامر چه کسانی اند؟...116

تصدیق پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم...117

پاداش اطاعت کنندگان...118

محب واقعی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم...120

بیزاری جستن از عمل خالد بن وليد...120

2.اطاعت ممنوع...121

کتمان حق...122

ویژگی های نافرمایان...123

دوری کردن از صفات رذیله...124

3.اطاعت مشروط...125

امام زمان علیه السلام...127

مقدمه...128

منظور از حکومت درگذشته...128

منظور از حکومت در آینده ...129

ویژگی های حکومت در آینده...130

1.حکومت کردن توسط صالحين...130

2.ثابت شدن دین...130

3. امن شدن جامعه...130

امام زمان علیه السلام از منظر علمای اهل سنت...133

ص: 9

هشدار به مردمان آخرالزمان...134

تعریف از مردم زمان غیبت...135

احساس حضور امام زمان علیه السلام...139

آسیب های مهدویت...137

1.توقيت...138

2.تعجيل...138

3. ادعای ملاقات...138

4. تطبيق علائم ظهور...139

5.نگاه یکسویه...139

قدرت خداوند...141

مقدمه...141

دیدگاه ها درباره صفات خدا...142

اوصاف خدا از منظر انسان...143

آثار اعتقاد به قدرت خدا...144

1. ترک غرور و تفاخر...145

عاقبت غرور و منیت...145

نتیجه غرورو اتکای به خود...148

خاطره ای از استاد محمد تقی جعفری...148

فراموش کردن اسم خودش...149

2. قوی شدن توکل و اعتماد انسان به خدا...150

اثر اعتماد کردن به خدا...150

3. اعطاء قدرت از طرف خداوند...151

آیت الله قاضی رحمه الله...152

آیت الله بهاء الدينی رحمه الله...152

آیت الله خوانساری رحمه الله...153

نتیجه...153

عفاف...155

مقدمه...156

عفاف والدین در خانه...157

اجازه گرفتن فرزندان...157

حساسیت مرحوم شیخ عباس قمی روی فرزندش ...160

سفارش حضرت ابراهیم در حال احتضار...160

دعای بندگان برگزیده خدا...161

ص: 10

دعای آیت الله گلپایگانی رحمه الله برای فرزندش...161

وصیت پدر مرحوم شیخ بهائی...162

سفارش امام خمینی رحمه الله فرزندش...163

مصادیق دور شدن والدین از رحمت خدا...164

1.ترک واجبات...164

2.بها ندادن به ازدواج فرزندان...165

بها دادن به ازدواج جوانها...165

3. تبعیض قائل شدن بین فرزندان...165

داستان...166

4.محروم کردن از ارث...166

5.بدقولی کردن...166

6. نفرین کردن...166

7.مسئولیت گریزی...167

8. نگه داشتن فرزندان در فقر...167

داستان...167

حجاب...169

مقدمه...169

پیام های آیه...171

1.رعایت کردن حجاب...171

منشأ بدحجابی...173

1.فردی...174

2. خانوادگی...174

سفارش به حجاب...174

ترک کردن حق به خاطر حجاب...174

اطاعت نکردن مرد از همسرش در پنج جا...175

3. حکومت...175

تذکر دربارهء حجاب...175

آیت الله بافقی رحمه الله...176

4.رسانه...176

شوخی و دست دادن با نامحرم...176

سفارش به درب جداگانه برای خانم ها...177

سفارش پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به حجاب...177

ص: 11

صله رحم (1)...179

مقدمه...180

هم نشینی امام رضا علیه السلام با غلامان...181

صمیمیت دریازده خانه...181

خاله به منزله مادر...182

توصیه اسلام دربارهء فاميل...183

1.کمک مالی...183

ثواب صله رحم...183

صله رحم در روایات...184

امام صادق علیه السلام وصله رحم ......185

دور شدن قاطع رحم از رحمت خدا...186

عفو وگذشت امام صادق علیه السلام...188

حفاظ پل صراط...188

آثار صلهء رحم...189

صله رحم (2)...191

مقدمه...192

اجر به جا آوردن صله رحم...192

معنای صلهء رحم...193

شیوه های صله رحم...193

قطع ارتباط کردن با بعضی از رحم...194

منع کردن از ارتباط با دایی...194

امام رضا علیه السلام و برادرش زید...194

عقوبت سریع خیانت به رحم و فامیل...195

خیانت کردن به پسرعمو...196

خیانت کردن به عمو...196

سفارش به سلام کردن...197

اهمیت سلام کردن...198

حقوق مؤمن بر مؤمن...201

وظایف مردم در مقابل پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و رهبران الهی...203

مقدمه...203

حنظلة غسيل الملائکه...205

اطاعت نکردن عبدالله بن أبی...206

برخورد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم با متخلفان...207

اطاعت کردن از معصومین علیهم السلام...209

ص: 12

شکوه کردن خدا از تخلف...209

اجرتبعیت از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم...211

تبعیت مردم از امام خمینی رحمه الله...213

حقوق متقابل مردم و رهبری...214

وظایف مردم در مقابل پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم...217

مقدمه...217

جدی گرفتن دعوت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم...218

به اسم صدا نزدن پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم...218

داستان...219

فرق داشتن دعای پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم با دعای مردم...219

ویژگی های پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم...220

1.منت بر بعثت...220

2.رحمت...220

3.الگوی نیکو...221

4.ناظر بر اعمال...221

5.اخلاق عظيم...221

6.درود فرستادن خدا بر او...222

امتیازهای پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم...222

1. اعطا کردن نعمت بی نهایت...223

2.خیرکثیر...223

3.حفظ کردن او توسط خداوند...223

4. شرح صدر...224

5. مقام عرشی داشتن...226

اقسام اطاعت از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم...224

1.اطاعت طریقی...225

2.اطاعت موضوعی...226

زید بن حارثه...226

اطاعت کردن از امر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم...227

مخالفت کردن با امر پیامبر...228

نگرانی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم از پنج چیز...230

آثار اطاعت و مخالفت با پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم...231

مقدمه...231

آثار مخالفت با پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم...232

آثار اطاعت از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم...232

ص: 13

1. مشمول رحمت خداوند...233

2.رفتن به بهشت...233

3.همنشینی با پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در بهشت...233

4.اعلام محبت به خدا...234

داستان...234

منشأ گرفتاری های مسلمانان...235

مصادیق مخالفت با پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم...236

1.خیانت...236

داستان...237

2. آزار پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم...239

مصادیق آزار پیامبرصلی الله علیه و آله و سلم...239

3.آزار اهل بیت علیهم السلام...241

4. جلو افتادن از خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم...242

5. مجادله...243

علم الهی...245

مقدمه...245

علم الهی در قرآن...246

علم خدا قبل از خلقت...248

آثار اعتقاد به علم خدا...252

سفارش به اخلاص...252

1. ترک گناه...253

داستان...253

2.زهد...254

شیخ مرتضی انصاری رحمه الله...254

شیخ عباس قمی رحمه الله...255

شیخ عبدالکریم حائری رحمه الله...255

3.اخلاص...256

اخلاص على علیه السلام...256

سلامت دین...259

مقدمه...259

سلامت دین یعنی چه؟...260

شاخصه های سلامت دین...262

1.سلامت منابع دینی...262

عرضه اعتقادات بر امام...262

عطاکردن سه چیز به بندهء محبوب...264

2.اقامه کردن دین...267

قوام دین و دنیا به چهار چیز...267

3. آسیب شناسی دینی...269

ص: 14

برخورد امام هادی علیه السلام با انسان منحرف...271

برخورد على علیه السلام با فتنه...272

4. ثبات در دین...272

وداع با ماه مبارک رمضان...275

مقدمه...275

اعمال شب عید فطر...277

1.أحيا...277

2. خواندن سه سوره از قرآن...277

3. خواندن نماز...278

4.زیارت امام حسین علیه السلام...279

روز عید فطر در روایات...280

بخشیدن گناهان و اعطاء جوایز...280

استعمال عطرو پوشیدن شیک ترین لباس ها...281

فرمایشات امیرالمؤمنین در روز عید فطر...282

برخی از آثار مؤلف...285

ص: 15

ص: 16

احسن انجام وظیفه کنند.

کتبی که توسط انتشارات دارالمبلغين به چاپ می رسد دارای موارد ذیل می باشد:

1.از منابع و مآخذ معتبر استفاده شده؛

2. حتی المقدور از منابع اصیل استفاده شده؛

3. از مطالب سست و واهی پرهیز شده؛

4. مطالبی که به تفکر و تعمق بالایی نیاز داشته، آورده نشده یا لااقل تذكر داده شده که در هر محفلی گفته نشود.

ضمناً بسیاری از مطالب جهت محققین و اساتید عزیز فقط به خاطر تذکار و یادآوری نوشته شده است.

کتابی را که مشاهده می کنید جلد نهم از سلسله سخنرانی های استاد رفیعی می باشد که در ماه رمضان سال هزار و سیصد و نود و پنج در حرم حضرت معصومه علیهاالسلام توسط ایشان در رابطه با تفسیر نور ایراد گردیده است.

در پایان از جناب استاد ارجمند دکتر رفیعی (زید عزه) که با راهنمایی های ارزشمندشان باعث شدند این کار به نحو شایسته ای انجام پذیرد، كمال تقدير و تشکر را می نماییم و برای ایشان از درگاه خداوند متعال آرزوی سلامتی و توفیق روزافزون را مسئلت داریم.

«ومن الله التوفيق»

انتشارات دارالمبلغين

ص: 18

مطلب نخست: چند روایت در ارتباط با اهمیت ماه مبارک رمضان و احترامویژه ای که اهل بیت علیهم السلام برای این ماه قائل بوده اند؛ سید بن طاووس نقل می کند:

«إِذَا دَخَلَ شَهْرُ رَمَضَانَ تَغَيَّرَ لَوْنُهُ وَ كَثُرَتْ صَلَاتُهُ وَ ابْتَهَلَ فِي الدُّعَاءِ وَ أَشْفَقَ مِنْهُ»(1)؛

وقتی ماه رمضان می شد، رنگ رخسار پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم تغییر می کرد و نماز خواندنش زیاد می شد و در دعا و درخواست از حق تعالی بسیار زاری و تضرع میکرد و از خدا ترسان بود.

در حدیث دیگری داریم، وقتی ماه رمضان شروع می شد امیرالمؤمنین عليه السلام دعایی می خواندند که بسیار زیباست. البته همهء ائمهء ما برای ماه رمضان دعایی داشتند اما این دعا را ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه نقل می کند که حضرت على علیه السلام می فرمود:

«اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ خَيْرَ هَذَا الْيَوْمِ وَ نُورَهُ وَ هُدَاهُ وَ بَرَكَتَهُ وَ طَهُورَهُ وَ مُعَافَاتَهُ اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ خَيْرَهُ وَ خَيْرَ مَا فِيهِ وَ أَعُوذُ بِكَ مِنْ شَرِّهِ وَ شَرِّ مَا بَعْدَهُ»؛(2)

خدایا! من از تو نیکویی این ماه و پیروزی و روشنایی و یاری و برکت و فزونی و پاکی و روزی آن را درخواست می نمایم و از تو نیکویی آن چه در آن است و آن چه پس از آن است را می طلبم و از بدی آن چه در آن است به تو پناه می برم.

این نحوهء ورود اهل بیت علیهم السلام به ماه مبارک رمضان بوده است.

ص: 20

در روایتی فضیلت ماه رمضان نسبت به سایر ماه ها مثل فضیلت اهل بیت علیه السلام نسبت به سایر مردم است.(1)

این فضائل تنها مربوط به روزه نیست، نفس این ماه، این اهمیت و ویژگی را داراست.

خدای تبارک و تعالی رحمت و لطفش را در ماه رمضان هزار برابر ماه های دیگر قرار می دهد به ویژه شب قدر که «خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ»؛ بهتر از هزار ماه است، خود ماه رمضان هم هزار برابر ماه های دیگر است؛ یعنی شب قدر هزار در هزار میشود . اینها اهمیت این ماه و ایام را می رساند که در بخش دوم عرایضم راجع به حرمت ماه رمضان صحبت خواهم کرد.

انجیل و در هجدهم ماه رمضان زبور و در شب قدر قرآن نازل شده است(1)؛ یعنی کتب آسمانی انبیای گذشته هم در ماه رمضان نازل شده است.

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم بیان فرمود:

«أُعْطيَت أمَّتي في شَهْرِ رمضانَ خَمسًا ، لم يُعطَهُنَّ نبيٌّ قبلي»؛

خداوند به امت من در این ماه پنج ویژگی داده که به امت های دیگر نداده است:

1. «فَإِذَا كَانَ أَوَّلُ لَيْلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ نَظَرَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَيْهِمْ وَ مَنْ نَظَرَ اَللَّهُ إِلَيْهِ لَمْ يُعَذِّبْهُ أَبَداً»؛

وقتی اولین شب ماه رمضان فرا برسد، خداوند به آنها نظر می کند و هرکس خدا به او نظر کند، هرگز او را عذاب نخواهد کرد.

در اولین شب ماه رمضان خدا به همهء مسلمانان نگاهی ویژه می کند. قرآن گاهی تعبیر به رؤیت و گاهی تعبیر به نظر دارد؛ نظر نگاه با دقت است؛ یک وقت آدم، معمولی به یک چیزی نگاه می کند که رؤیت است؛ یکوقت این است که مثلا: جنسی را برمی دارد و بدان نگاه خریداری می کند به این نظر می گویند. برنامه های ماه رمضان برای غیر روزه دارها هم هست؛ چون خداوند به تمام بندگانش نظر ویژه ای می کند.

2. «فَإِنَّ خَلُوفَ أَفْوَاهِهِمْ حِينَ يُمْسُونَ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَﻃْﻴَﺐُ ﻋِﻨْﺪَ اﻟﻠﱠﻪِ ﻣِﻦْ رِﻳﺢِ اﻟﻤِﺴْﻚ»؛

ص: 22

بوی دهان آنها هنگام عصر نزد خداوند خوش بوتر از مشک است.

با این که بوی دهان روزه دار غالبا بوی مطبوعی نیست ولی نزد آسمانیان این بو همانند مشک می ماند. خداوند می فرماید: آسمانيان بوی دهان روزه دار را دوست دارند.

3. «فاِنَّ الْملَائِکَةَ یَسْتَغْفِرُونَ لَهُمْ فِی لَیْلِهِمْ وَنَهَارِهِمْ »؛

فرشتگان شب و روز برای آن ها آمرزش می خواهند.

ملائکه در شبانه روز برای روزه دار دعا می کنند. اینها چیزهای ساده ای نیست، در سایر ایام سال شماچنین ثوابی را کجا پیدا می کنید؟ یک شبش شب قدر است، تلاوت یک آیهء قرآنش ختم قرآن است، نفسش تسبیح و خوابش عبادت است.(1)

این ها همه ویژهء این ماه است مثل این است که در روایات وارد گردیده: دعا زیر قبه اباعبدالله علیه السلام مستجاب است،(2) یا ثواب نماز در مسجد الحرام برابر ثواب صد هزار نماز در جاهای دیگر است.(3)

ص: 23

4. « فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یأمر جَنَّتِهِ أَنْ اسْتَغْفِرِي وَ تَزَيَّنِي لِعِبَادِيَ »؛

خداوند به بهشت دستور می دهد که استغفار کن و برایبندگانم خود را زینت بده.

خداوند در ماه رمضان به بهشت فرمان می دهد، می فرماید: خودت را برای روزه دار آماده کن. یکی از درهای بهشت مخصوص روزه داران است.

5.« فَإِذَا كَانَ آخِرُ لیلة غُفِرَ لَهُمْ جَمِيعاً »؛(1)

ص: 24

وقتی آخرین شب ماه رمضان فرا می رسد، همه آنها آمرزیده می شوند.

شب آخر ماه رمضان خدا همه را می بخشد. این ها برکات ماه رمضان است. لذا بزرگان که کتاب می نوشتند در ماه مبارک رمضان تمام می کردند.

علامه طباطبایی از رحمه الله الميزان را شب بیست و سوم این ماه تمام کرد. بزرگان زکات و خمسشان را در ماه رمضان می دادند.

همان طور که خواب این ماه عبادت است، خمس دادن، صدقه و انفاق در این ماه هم عبادت است. این طور نیست که شما فکر کنید فقط قرآن خواندن در این ماه ثواب ختم قرآن را دارد؛ هر کار خیری در این ماه صدها و هزاران برابر است پس چه خوب است انسان خمسش را در ماه رمضان بدهد، نماز قضایش را در ماه رمضان بخواند، اعمال خیر را در این ماه انجام دهد.

مطلب دوم: حرمت های الهی

قرآن کریم می فرماید:

«ذلِكَ وَ مَنْ يُعَظِّمْ حُرُماتِ اللَّهِ فَهُوَ خَيْرٌ»(1)

و هر کس برنامه های الهی را بزرگ دارد، نزد پروردگارش برای او بهتر است!

یعنی چیزهایی که حرمت دارد نزد خدا جایگاه ویژه ای دارد. یکی از وظایف ما حفظ حرمت هاست. حرمت شکنی کار زشتی است، حرمت نگه داشتن نشانهء حیا، ادب و ایمان است.

مرحوم علامه طباطبایی رحمه الله می فرماید: حرمت چیزی است که رعایتش لازم است.

ص: 25

حرمت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم احترام دارد؛ کسی حق ندارد جلوی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم راه برود؛ کسی حق ندارد در برابر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فریاد بزند، یا این که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را به اسم صدا بزند. قرآن می فرماید:

« لَا تَجْعَلُوا دُعَاءَ الرَّسُولِ بَيْنَكُمْ كَدُعَاءِ بَعْضِكُمْ بَعْضًا»؛ (1)

صدا کردن پیامبر را در میان خود، مانند صدا کردن یکدیگر قرار ندهید .

بعضی از شما، خودتان را به اسم صدا می زنید اما حق ندارید پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را به اسم صدا بزنید. خدا پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را در قرآن به اسم صدا نزده بلکه با تعابیر «يا أَيُّهَا الرَّسُولُ» و « يا أَيُّهَا النَّبِيُّ » صدا زده است. کسی حق ندارد نسبت هذیان و خطا و اشتباه به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بدهد.

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در جنگ حنین داشت غنیمت تقسیم می کرد، شخصی حرمت شکست، گفت: یا رسول الله ! عادلانه تقسیم کن. حضرت ناراحت شد، فرمود:

« وَيْلَكَ ، إِنْ لَمْ أَعْدِلْ أَنَا فَمَنْ يَعْدِلُ »؛ (2)

من عادل نباشم چه کسی در این جامعه عادل است؟

در بستر بود، بعضیها گفتند: هذیان می گوید.(3) این ها توهین به پیامبر است؛ بلکه انکار رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم است، او هرگز از روی هوی سخن نگفت و همواره سخنش مطابق وحی است.

امام صادق علیه السلام فرمود: خدا پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را از سه چیز دور کرد:

1.این که چیزی را از خودش به خدا نسبت بدهد. قرآن می فرماید:

ص: 28

« وَ لَوْ تَقَوَّلَ عَلَيْنا بَعْضَ الْأَقاوِيلِ »؛(1)

اگر او سخنی دروغ بر ما می بست.

ما به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم اجازه ندادیم یک کلمه از خودش به خدا نسبت بدهد.

2. هیچ وقت از روی هوای نفس حرف نمی زند.

«وَ ما يَنْطِقُ عَنِ الْهَوي إِنْ هُوَ إِلاَّ وَحْيٌ يُوحي»؛(2)

و هرگز از روی هوای نفس سخن نمی گوید؛ آن چه می گوید چیزی جز وحی که بر او نازل شده نیست!

3. تكلف در زندگی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نیست.(3)

امیرالمؤمنین علیه السلام برای پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم احترام ویژه ای قایل بود. در حضور امام صادق علیه السلام نام پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را می بردند، می فرمود: خودم، پدرم، مادرم، أولادم، زندگی ام، همهء عالم هستی به فدای شما یا رسول الله .

حسین علیه السلام را شکست- اباعبدالله دور خیمه ها را گودال کنده بود و آتش ریخته بودند تا دشمن نتواند از پشت حمله کند- گفت: شما صبر کن ما شما را می کشیم ، به آتش جهنم ملحق می شوید؛ چرا در دنیا برای خودت آتش درست کردی؟

امام حسین علیه السلام او را نفرین کرد و فرمود: خدایا این شخص حرمت ما را شکست و دارد به جهنم وعده می دهد. همان جا میان آتش افتاد و به درک واصل شد.(1)

یکی از این حرمت ها؛ حرمت ماه رمضان، ماه نزول قرآن و شب قدر است . بعضی ها خیلی راحت در کوچه و خیابان روزه می خورند. احترام و امساک کنید؛ مسافر یا بیمار هستید اشکال ندارد؛ به هر دلیلی خیلی ها نمی توانند روزه بگیرند. ولی حق ندارند حرمت ماه رمضان را بشکنند.

مرحوم آیت الله مرعشی رحمه الله می فرمود: من سه ماه از سال (رجب، شعبان، رمضان) را روزه می گرفتم اما این اواخر عمر نمی توانم بگیرم.

نتوانستن غیر از حرمت نگه نداشتن است. اگر قرار است کسی به هر دلیلی در ماه رمضان روزه نگیرد مخفیانه این کار را انجام بدهد.

مقام معظم رهبری (حفظه الله) در جمع نماینده های مجلس فرمود: من از ولنگاری فرهنگی ناراحت هستم.

ولنگاری فرهنگی یعنی حرمتها را رعایت نکردن. الأن حرمت حجاب در جامعه شکسته، چه معنا دارد در جامعه اسلامی این قدر بی حجابی باشد؟

همان سال ماه رمضان آخر عمرش شد به سال بعد نرسید. او حرمت ماه رمضان را شکست، خداوند برای ماه رمضان بعد به او مهلت نداد.

عرض من یک جمله است:

« ذَلِكَ وَ مَنْ یُعَظِّم حُرُماتِ اللَّهِ فَهُوَ خَيْرُهُ »؛(1)

هر کس حرمت های الهی را بزرگ دارد، نزد پروردگارش برای او بهتر است؟ حرمت ها را حفظ کنیم . اولین اولویت با حرمت های شرعی است و بعد حرمت های عقلی و عرفی. همان طور که کسی حق ندارد حرمت خانه خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و حرمت ماه های حرام را بشکند، حق ندارد حرمت ماه رمضان را بشکند.

حرمت شکنی ماه رمضان با روزه خواری علنی و بی توجهی به حجاب و احکام دینی است.

ص: 33

ص: 34

مطالبی پیرامون آیه چهل و پنجم خدمت شما عرض خواهد شد.

زمین است. یکی از بحث های پیچیدهء علمی این است که حیات و زندگی چه طور آغاز شده است؟ اولین موجودی که خلق شده که بوده و نسل بشرچگونه به این جا و امروز رسیده است؟ دو دیدگاه عمده در مورد آغاز آفرینش مطرح است:

برخی مثل داروین به تکامل اعتقاد دارند؛ یعنی موجودات در گذشته ناقص بوده اندک اندک کامل شده تا به نسل امروزی رسیده است. برخی به ثبات انواع قائل هستند، می گویند: از روز اول بشر همین بوده و هیچ تکاملی صورت نگرفته. ما نمی خواهیم اینها را مورد بحث قرار بدهیم؛ چون بحث تخصصی است.

مرحوم آیت الله مشکینی رحمه الله کتابی دارند که در آن همین نظریه را بحث کرده اند.

حضرت آیت الله سبحانی کتابی به نام دارونیسم دارند که همین نظریه را بحث کرده اند.

افراد زیادی راجع به خلقت انسان و موجودات کتاب های زیادی نوشته اند و پیداش حیات در کره زمین را بحث کرده اند.

قرآن هم کتاب کیهان شناسی و زیست شناسی نیست که بخواهد به صورت ریشه ای وارد این بحث ها شود ولی به صورت اشارات علمی به این مباحث پرداخته است.

دابة جمع دُبّ به معنای جنبنده است. خدا همه جنبنده ها را از آب آفریده؛ پس این آیه می گوید: حیات از آب آغاز شده است.

همان طور که می دانید در حیات ما شگفتی های زیادی وجود دارد: وال های دریایی داریم که سی متر طولشان است و موجودی هم داریم که این قدر ریز است که با چشم نمی توان دید مثل اسپرم که حتما باید با دستگاه دیده شود. چه این موجود ریز و چه آن موجود سی متری، چه موریانه و فیل همه از آب آفریده شده است.

یا

«وَ کانَ عَرْشُهُ عَلَی الْماءِ »؛(1)

و عرش (حکومت) او، بر آب قرار داشت.

عرش و قدرت خدا از روی آب، گسترش موجودات را ایجاد کرد.

منظور از این آیه این است که خداوند حیات را از آب شروع کرد؛ اولین موجودات از کنار آب شکل گرفتند و رشد کردند.

تفسیر سوم: گفته اند منظور این است که بیشتر بدن موجودات را آب تشکیل می دهد. الآن دانشمندان هم می گویند: بیشتر حیات را آب تشکیل می دهد.

این سه تفسیری که برای این آیه شده است به نظر می رسد معنای اول درست تر باشد؛ یعنی منشاء پیدایش همه موجودات در آغاز نطفه بوده است. در ادامه خدا موجودات را دسته بندی می کند:

«فَمِنْهُمْ مَنْ يَمْشِي عَلَىٰ بَطْنِهِ وَمِنْهُمْ مَنْ يَمْشِي عَلَىٰ رِجْلَيْنِ وَمِنْهُمْ مَنْ يَمْشِي عَلَىٰ أَرْبَعٍ ۚ يَخْلُقُ اللَّهُ مَا يَشَاءُ ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ»؛

گروهی از آنها بر شکم خود راه می روند، و گروهی بر دو پای خود، و گروهی بر چهارپا راه می روند؛ خداوند هر چه را بخواهد می آفریند، زیرا خدا بر همه چیز تواناست!

بعضی از این موجوداتی که ما آفریدیم روی شکم راه می روند مثل مار، بعضی از موجودات روی دو پا راه می روند که منظور انسان است البته موجوداتی مثل پنگوئن داریم که روی دو پا راه می روند ولی قوامشان روی دو پا نیست؛ و بعضی ها روی چهار دست و پا راه می روند منظور شتر، گاو و گوسفند است.

در ادامهء آیه می فرماید: چیزهای دیگری هم خدا می تواند بیافریند که آفریده

ص: 39

است . بدانید که خدا بر هر چیزی قادر است.

گوشه و کنار هم گاهی انسان می شنود، مثلاً: در قصه ای در عدالت خدا و قضا و قدر گیر می کند یا حاجتش مستجاب نمی شود، می گوید: خدا وجود ندارد که این اشتباه خیلی بزرگی است. ممکن است ما قضا و قدر را درک نکنیم، حکمت ظهور و غیبت امام زمان علیه السلام را ندانیم، حکمت تحريم شراب را نتوانیم به دست بیاوریم، ندانیم که چرا افراد ناتوان و بیمار در جامعهداریم اما ماندن در تحلیل بعضی از قصه ها نباید موجب انکار بشود.

توجه به این نکته مهم است که همه این موجودات باید ما را به خدا رهنمون کند اما خداشناسی از طریق حس مستقیم نیست بلکه غیر مستقیم است؛ یعنی از محسوسات باید پی به نامحسوس برد.

یکی از مهم ترین براهین خداشناسی همین موجودات هستند. قرآن می فرماید: شما ببینید بعضی ها روی شکم راه می روند، بعضی ها روی دو پا و بعضی ها روی چهار پا راه می روند.

«يَخْلُقُ اللهُ مَا يَشَاءُ»؛(1)

یعنی خدا همه رقم موجودی دارد و می تواند بیافریند.

غذای موریانه چوب است؛ از این چوب، سیمانی می سازد که از بتون هایی که شما با آن، پل در شهرها درست می کنید به مراتب محکم تر بوده و بعضی از این خانه هایی ساخته شده توسط موریانه ها سه تا چهار متر ارتفاع دارد. شهرک موریانه ای پیدا کرده اند و تصویرش هم موجود است که بعضی از خانه ها سه تا چهار متر ارتفاع دارد. اصلاً جثهء موریانه چقدر است؟

این ها خداشناسی است نیازی نیست حتما خداشناسی با برهان صدیقین و امکان و وجوب فلسفی باشد.

ایشان در همین کتاب می نویسد: گل هایی که شیره می دهند روزی دو إلى سه ساعت شیره دارند و زمانشان هم فرق می کند، مثلاً: گل یاس شیره دهی اش یک ساعتی است؛ بعضیها صبح یا بعضی ها عصر شیره دهی دارند.

زنبور عسل به عنوان بزرگترین گیاه شناس عالم، می داند کدام گیاه شیره دارد، کدام ساعت شیره می دهد، کدام شیره برای عسل مفید است و کدام مضر.

دنیای ماهیها دنیای عجیبی است. می دانید نور در آب زیاد فرو نمی رود؛ در کف دریا نور به هیچ وجه نیست اما خداوند برای بعضی از موجودات در آن سطح، نورهایی در چشمشان قرار داده که حرکت می کنند و تغذیه خودشان را پیدا می کنند؛ اینها همه نشانه های خداشناسی است.

به قول مولوی:

ای دوست شکر بهتر یا آن که شکر سازد؟

خوبی قمر بهتر یا آن که قمر سازد؟

ای عقل تو به باشی در دانش و در بینش

یا آن که به هر لحظه صد عقل و نظر سازد؟

شکر شیرین است شکرساز را ببین، ماه خوب است قمرساز را ببین. خدایی که

ص: 43

عقل می سازد، عقل به این عجیبی که شما ببینید عقل تجربی، عقل مطبوع؛ خالق این عقل چقدر مهم است مگر می شود این عقل را سنگ آفریده باشد؟! نظریۂ انکار خدا خیلی سست است.

امام راحل رهبر کبیر انقلاب رحمه الله در نامه ای که به گورباچف رئیس جمهور وقت شوروی نوشته اند و بعد شوراتناتزه (وزیرخارجه وقت شوروی) به ایران آمد امام با وی به گفت وگو پرداخت و این را اشاره کرد فرمود: حرف های شما را باید در موزه گذاشت، انکار خدا و معاد دیگر جایی در دنیا ندارد. مگر چنین چیزی می شود؟

بی عقل نتانی تو کز پیه کشی روغن

بنگر تو در آن عقلی کز پیه بصر سازد(1)

یکی از پیام های آیهء 45 سورهء نور خداشناسی و توحید است. همهء هدف ائمهء ما هم این بوده است؛ زیارت جامعه، دعای کمیل، نهج البلاغه، خطبه های امیرالمؤمنین علی علیه السلام همهء برای این است که بشر موحد بار بیاید. همهء انبياء آمده اند تا انسان شرک را کنار بگذارد و مردم بندهء خدا بشوند، او را همه کاره بدانند. بله خود او می گوید: سراغ وسیله بروید، وسیله یک وقت قرآن است، یک وقت نماز و ائمه علیهم السلام است. خود او به ما یاد می دهد هر کس من را دوست دارد باید دنباله رو پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم باشد، این فرمان خداست.

بعضی ها مثل ماهیها با پا راه نمی روند در آب حرکت می کنند یا بعضی از موجودات پای بیشتری دارند.

تمام این موجودات هم مسخرانسان هستند.

خدا می فرماید: تمام چهارپایان را برای انسان آفریدیم . قرآن می فرماید: تفاوت انسان به عقل و دین و حیا است.

امام صادق علیه السلام به مفضل فرمود: یک نگاه به انسان کن، خدا به این انسان امتیازاتی داده که یکی از آنها شرم و حیا است.

حیا از نعمت های الهی است؛ موجودات حیا ندارند. این انسان است که حیا دارد.

عزیزان! اگر انسان از این سه مورد استفاده نکرد آن وقت خدا علیه او شعار می دهد. خدا در قرآن بر هیچ موجودی جز انسان مرگ نگفته:

«قُتِلَ الْإِنْسَانُ مَا أَكْفَرَهُ»؛(1)

مرگ بر این انسان، چقدر کافر و ناسپاس است؟

مرگ بر انسان چقدر نمک نشناس است. همین انسانی که تاج کرامت دارد، خدا می گوید:

«إِنَّ الْإِنْسانَ لَظَلُومٌ كَفَّارٌ»؛(2)

انسان، ستمگر و ناسپاس است!

این آیاتی که انسان را ظلوم و جهول و كفور، نمک ناشناس معرفی کرده کدام انسان است؟

انسانی که عقل، دین و حیا را کنار بگذارد. انبیا برای حیوانات محشور نشدند و مکلف نبودند به حیوانات چیزی بیاموزند، حیوانات آموزش ندارند؛بلکه تقلید دارند.

ص: 46

ص: 48

در این جا نیز با تفاوت کمی تکرار شده است. کلمهء آیات جمع آیه به معنی نشانه است. قرآن آیه ها و سوره هایی دارد. از قرآن کریم استفاده می شود در زمان پیامبر گرامی اسلام حضرت محمد صلی الله علیه و آله قرآن به آیه ها و سوره ها تقسیم بندی شده؛ چون هم کلمه سوره و هم کلمه آیه در قرآن آمده است. در این جا می فرماید: ما برای شما آیات آشکار کننده فرستادیم؛ آیاتی که ممکن است معنایش مشکل باشد.

در سوره بقره:

«هُدىً لِلْمُتَّقِينَ؛(1)

مایه هدایت پرهیزکاران است.

«شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِلنَّاسِ»؛(2)

(روزه، در چند روز معدود) ماه رمضان است؛ ماهی که قرآن، برای راهنمایی مردم، در آن نازل شده است.

«وَ يَهْدِي إِلَيْهِ مَنْ أَنابَ»؛(3)

به سوی خودش هدایت می کند؟

و در جای دیگر قرآن کریم می فرماید:

« مَنِ اهْتَدى فإِنَّمَا يَهْتَدِي لِنَفْسِهِ وَ مَنْ ضَلَّ فَإِنَّما يَضِلُّ عَلَيْها»؛ (4)

هر کس هدایت شود، برای خود هدایت یافته؛ و آن کس که گمراه گردد، به زبان خود گمراه شده است.

پس هدایت و ضلالت نفع و ضررش به خودشخص برمی گردد؛ لذا کسی سر خدا منت نگذارد که ما هدایت شدیم.

مثل این که مردم به خورشید منت بگذارند و بگویند: ما خانه هایمان را رو به سوی تو ساختیم تا نورت داخلش بیاید. این آیه می فرماید: هر کسی هدایت بشود سودش را خودش می برد و هر کسی گمراه بشود خودش لطمه می بیند.

قرآن کریم می فرماید: معنای هدایت را مردم در قیامت می فهمند؛ روز قیامت وقتی هدایت شده ها به بهشت می روند و لطف و رضوان خدا را می بینند، می گویند:

«الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي هَدَانَا لِهَٰذَا وَمَا كُنَّا لِنَهْتَدِيَ لَوْلَا أَنْ هَدَانَا اللَّهُ»؛(1)

«ستایش مخصوص خداوندی است که ما را به این (همه نعمتها) رهنمون شد؛ و اگر خدا ما را هدایت نکرده بود، ما (به این ها) راه نمی یافتیم!

و بعد آمدیم موحد شدیم و به دعوت شما ايمان آوردیم.(1)

که عذاب پروردگارت واقع می شود، و چیزی از آن مانع نخواهد بود!

عذاب واقع می شود و کسی هم جلوی آن را نمی تواند بگیرد نه ثروت قارون و نه قدرت فرعون، نه سایر عوامل.

خدمت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم آمد و گفت: یا رسول الله ! اینهایی که خواندی چه بود؟ حضرت فرمود: قرآن . گفت: یعنی از طرف خداست؟ پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: بله. شهادتین گفت: و مسلمان شد.

پس شرط اول هدایت، پذیرش و ظرفیت است. کلاس هدایت کلاس عقل و فکر است.

داشته باشد.

« رَبَّنا لا تُزِغْ قُلُوبَنَا بَعْدَ إِذْ هَدَيْتَنَا»؛(1)

(راسخان در علم، می گویند:) «پروردگارا! دلهایمان را، بعد از آن که ما را هدایت کردی، (از راه حق) منحرف مگردان!

اگر کسی هدایت شد آن را با ظلم مخلوط نکند. در بعضی از روایات داریم که: منظور از این ظلم، ظلم به ولی خدا و ترک امامت است.

بیاورد و ممکن است مسلمان باشد؛ خدا را قبول دارد اما یک عقیدهء نادرستی دارد.

امام صادق علیه السلام به سماعه که در جریان یک درگیری به کسی فحش داده بود فرمود:

«إِيَّاكَ أَنْ تَكُونَ فَحَّاشاً أَوْ صَخَّاباً أَوْ لَعَّاناً»؛(1)

بپرهیز از فحشا و بدگویی و لعن دیگران.

بعد فرمود: استغفار کن این کار از ما صادر نمی شود.

شخصی در دربار بنی امیه بود که سال ها خدمت می کرد ولی مرید امام صادق علیه السلام بود. امام به او فرمود: اگر شما در دربار نروید اینها قدرت پیدا نمی کنند. این کار را کنار بگذار.

می فرماید:

«نَعَمِ الْهِدَايَةِ الْمَوْعِظَةِ»؛(1)

بهترین هدایت موعظه است.

هدایت کردی، (از راه حق) منحرف مگردان! و از سوی خود، رحمتی بر ما ببخش، زیرا تو بخشنده ای!

«يَهْدِي مَنْ يَشَاءُ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ»؛ (1)

و خدا هر که را بخواهد به صراط مستقیم هدایت می کند.

کلمهء صراط در قرآن سی و سه مرتبه آمده است و جمع هم نیامده است؛ چون ما یک صراط بیشتر نداریم. سبیل در قرآن به صورت جمع آمده است ولی یک صراط بیشتر نیست.

در سورهء یاسین می خوانیم:

« أَلَمَ أَعْهَدْ إِلَيْكُمْ يا بَنِي آدَمَ أَنْ لا تَعْبُدُوا الشَّيْطانَ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوُّ مُبِینُ * وَأَنْ اعْبُدُونِي هَا صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ »؛(1)

و به آنها می گویند:) جدا شوید امروز ای گنه کاران! آیا با شما عهد نکردم ای فرزندان آدم که شیطان را نپرستید، که او برای شما دشمن آشکاری است؟! و مرا پرستش کنید که این راه مستقیم است.

پس اگر کسی مسیر هدایت اهل بیت علیهم السلام و ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام را برود در صراط مستقیم است لذا در زیارتنامه اش هم می گوییم: صراط مستقیم تو هستی.

«اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِيمَ»؛ (1)

ما را به راه راست هدایت کن.

یعنی راه کسانی که خدا به آنها نعمت داده است. صراط مستقیم راه انبيا، ائمه، راه شهدا و اولیا و راه قرآن است.

رهنمون شد؛ و اگرخدا ما را هدایت نکرده بود، ما (به اینها) راه نمی یافتیم!

به هر دلیلی کسی انحرافی داشت و بعد هدایت شد روش خدا این است که دیگر گمراهی بعد از هدایتش را به رخ او نمی کشد.

شخصی انحراف اخلاقی داشت شراب می خورد و معصیت می کرد حالا که عوض شد، دیگر عکس های قبلش را در اینترنت و تلگرام نگذارید.

خدا از مشرکین گذشت و دیگر پرونده شان را رو نمی کند. ائمهء بزرگوار ما اگر کسی عوض می شد دیگر گذشته اش را به رویش نمی آوردند.

این هم نکتهء مهمی است؛ کسانی که انحراف داشتند و توبه کرده اند و برگشته اند دیگر پرونده شان را رو نکنید؛ ملاک، وضعیت فعلی افراد است.

قرآن کریم می فرماید: حسنات جای سیئات را می گیرد.(1) مبادا انسان ! اگر کسی در گذشته اش انحرافی چه اعتقادی، اخلاقی، اجتماعی و خانوادگی داشته و حالا عوض شده پرونده اش را رو کند و بگوید: تو خطاکار بوده ای. ما که از خدا نسبت به دین مهربان تر نیستیم.

است. راه را بر اباعبدالله علیه السلام بسته است و اول هم مشمول نفرین امام حسین علیه السلام شده است ولی وقتی عوض شد دیگر شما در تاریخ کربلا جایی را پیدا نمی کنید که ابی عبدالله علیه السلام به رخ حر کشیده باشد.(1)

این نشان می دهد هر کسی در مسیر هدایت آمد گذشته اش را باید از صفحهء ذهن پاک کرد و پرونده اش را کنار گذاشت و او را پذیرفت.

ص: 67

ص: 68

ولایت که وقتی حضرت على علیه السلام در راه خدا در حال ركوع به فقیر انگشتر دادند آیه ولایت نازل شد(1) یا آیهء اكمال دين؛(2) البته ممکن است ما سبب نزول تمام آیات قرآن را ندانیم، بعضی از شأن نزول ها هم اختلافی است؛ یعنی هر یک از مفسرین علت های مختلفی را گرفته اند؛ به هرحال اطلاع داشتن از شأن نزول کمک می کند انسان آیه را بهتر بفهمد.

خبر به ابن ابی شیبه یهودی رسید؛ که: دو مسلمان سر یک باغی اختلاف پیدا کردند و شخصی پیشنهاد داده نزد تو بیایند.

این آدم یهودی با این که مسلمان نیست اما یک حرف منصفانه ای زد، گفت:

« تأتمنون مُحَمَّداً [ رَسُولُ اللَّهِ ] عَلَى وَحْيُ السَّمَاءِ وَ تَتَّهِمُونَهُ فِي الْأَحْكَامِ»؛

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را در وحی تایید کرده اید؛ هر چه گفته قبول کرده اید آن وقت یک قضاوت سادهء او را سر باغ قبول نمی کنید.

این جا این آیه نازل شد؛(1) پس این آیه مذمت منافقی است که گفت: پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به نفع پسرعمش حکم می کند و نزد او نروید. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم، پیامبر عدالت است و برای اقامهء قسط آمده است. این چه حرفی است که شما می زنید؛ بنابراین آیه 47 نازل شد و سخن این شخص را که عدم تسلیم در مقابل پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بود، رد و مذمت کرد.

«وَ يَقُولُونَ آمَنَّا بِاللَّهِ وَ بِالرَّسُولِ وَ أَطَعْنا ثُمَّ يَتَوَلَّى فَرِيقُ مِنْهُمْ مِنْ بَعْدِ ذلِكَ وَ مَا أُولئِکَ بِالْمُؤْمِنينَ»(2)

و آنها می گویند به خدا و پیامبر ایمان آوردیم و اطاعت کرده ایم پس برمی گردد گروهی از ایشان بعد از این ادعا و آنها (در حقیقت) مؤمن نیستند.

« وَ إِذا دُعُوا إِلَى اللَّهِ رَسُولِهِ لِيَحْكُمَ بَيْنَهُمْ إِذا فَرِيقُ مِنْهُمْ مُعْرِضُونَ * وَ إِنْ يَكُنْ لَهُمُ الْحَقُّ يَأْتُوا إِلَيْهِ مُذْعِنِينَ»(3)

و هنگامی که از آنها دعوت شود به سوی خدا و پیامبرش بیائید تا در

ص: 71

میان آنها داوری کند آن هنگام گروهی از آنها رویگردان می شوند. ولی اگر (داوری به نفع آنان بوده باشد و) حق داشته باشند با نهایت اذعان و تسلیم به سوی او می آیند.

یکی از کارهایی که خدایا پیامبر کرده را بگویند قبول نداریم مشرک می شود بعد این آیه را: «فَلَا وَرَبِّكَ لَا يُؤْمِنُونَ حَتَّى يُحَكِّمُوكَ فِيمَا شَجَرَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ لَا يَجِدُوا فِي أَنْفُسِهِمْ حَرَجًا مِمَّا قَضَيْتَ وَيُسَلِّمُوا تَسْلِيمًا»(1) تلاوت کرد و بعد فرمود: «عَلَيْكُمْ بِالتَّسْلِيمِ.»؛(2)

یا مثلاً: در صلح حدیبیه پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم صلح را بنا بر مصلحتی قبول کردند. بعضی ها گفتند: ما این صلح را قبول نداریم و اعتراض کردند؛ این انکار پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم است.

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: ما مسافر هستیم و شما هم روزه تان را باز کنید.

بعضی ها گفتند: ما روزه یمان را باز نمی کنیم! این خیلی نادانی و جهالت است.

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: شما نافرمان هستید.(1)

خمس چیست؟ که جواب می دهیم. بنابراین: چه بدانیم چه ندانیم انکار احکام و قضاوت های معصومین، انکار روایات و احادیث و در رأس آن ها آیات قرآن شرک و کفر است. بدتر از این نسبت دروغ دادن به خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم است؛ اگر روزه باشد روزه اش باطل است اگر متعمد باشد که حکمش بسیار عجیب است.

در اصول دین هر فردی هر چقدر شبهه دارد حق دارد بپرسد اما بعد از پذیرش نسبت به جزئیات احکام باید مسلمان تسلیم باشد.

مستقل در قرآن به نام سورهء منافقون است، نفاق خطری است که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم به امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود، خود امیرالمؤمنین علی علیه السلام به محمد بن ابی بکر نامه ای نوشته است و می فرماید: پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به من فرمود: علی جان! من از مشرکین بر تو نمی ترسم؛ چون آن ها جبهه شان مشخص است، از مؤمن هم نمی ترسم؛ چون تو را قبول دارد.

«وَلکِنّی اَخافُ عَلَیکُم کلَّ مُنافِقٍ عالِمِ اللِّسان یَقُولُ ما تَعرِفُونَ وَ یَفعلُ ما تُنکِرُون»؛(1)

نگرانی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم از شرک نبوده؛ بلکه از نفاق بوده است. علی جان! من از آن منافقی می ترسم که در قلبش نفاق است اما زبانش خوش است ولی عملش خلاف حرف های تو است.

منافق آن کسی است که در گفتارش براساس ارزش ها حرف می زند ولی در عملش ضدارزشی عمل می کند؛ در گفتارش حرفی می زند که متدینین، می پسندند اما وقت عمل که می رسد متوجه می شوی با آن حرف سازگار نیست، که این نشانهء نفاق است.

آورده ایم و زمانی که با شیاطین خودشان خلوت می کنند، می گویند ما با شماییم.

«سَأَلَ سَائِلٌ بِعَذَابٍ وَاقِعٍ»(1)؛

تقاضاکنندهای تقاضای عذابی کرد که واقع شد .

این سائل تقاضای عذاب کرد.(2)

ولی خداوند شهادت می دهد که منافقان دروغ گو هستند.

خدا شاهد است منافق دروغ گو است.

«إِنَّمَا نَحْنُ مُصْلِحُونَ»(1)

همانا ما اصلاح کنندگانیم.

ما داریم اصلاح می کنیم و کار را پیش می بریم.

خدا به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم می فرماید: اگر برای این ها طلب استغفار هم کنی قبول نیست.(1) این ها قابلیت استغفار و بخشش ندارند.

نفاق پدیدهء خطرناکی است که در مدینه شکل گرفت و در مکه بیش تر گردید. خدا به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به صراحت می فرماید:

«وَ مِنْ أَهْلِ الْمَدِينَةِ مَرَدُوا عَلَى النِّفاقِ لا تَعْلَمُهُمْ»(2)

و از اهل خود [مدينه] نیز گروهی سخت به نفاق پای بندند که آن ها را نمی شناسی.

همین مردمی که دور تو را گرفتند منافق هستند و شاید تو هم این ها را نشناسی؛ همین ها بودند که در لیله عقبه قصد جان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را داشتند.

قرآن به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم مکرر هشدار می دهد که حواست درباره (نسبت به) جمع منافقین باشد. بعد از رحلت پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم داستان فراموشی غدیر، حذف امیرالمؤمنین و اهل بیت علیهم السلام از صحنهء مدیریت جامعه توسط مشرکین صورت نگرفت؛ بلکه افرادی که به ظاهر مسلمان بودند این کار را کردند. این همان است که زهرای مرضیه علیهاالسلام در خطبهء فدکیه؛ که جزء افتخارات شیعه و مسلمانان است، فرمود: تا پیامبر زنده بود نفاق مخفی بود وقتی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم از دنیا رفت خیلی ها آن نفاق درونی شان را آشکار کردند.(3)

آیات چهارگانه ای که امروز خدمت شما عرض کردیم: در رابطه با موضوع منافقین و بحث تسلیم است.

ص: 83

ص: 84

می گوید عمل کنید این ها اعراض و دوری می کنند و به حکم پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم تن نمی دهند. آیهء 50 در رابطه با نفاق است و بحث امروز ما است؛ نفاق خطر بسیار بزرگی است؛ چون منافق چهره اسلام را دارد و در وصف نماز و جهاد می آید، منافق به ظاهر اهل قرآن است اما عملاً در دل او ایمان و اعتقاد وجود ندارد. قرآن می فرماید: این منافقین سه مشکل اساسی دارند. می دانید منافقین چرا این حرف را می زنند؟ دلیلش یکی از این سه تا است:

«أَفِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ أَمِ ارْتَابُوا أَمْ يَخَافُونَ أَنْ يَحِيفَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ وَ رَسُولُهُ ۚ بَلْ أُولَٰئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ»(1)

که آیا در دل های آنان بیماری است، یا شك و تردید دارند، یا می ترسند خدا و رسولش بر آنان ستم کنند؟! نه، بلکه آنها خودشان ستمگرند!

این مضمون در سوره های دیگر هم آمده، منتها در این آیه خداوند در یک آیه بیان کرده است.

فردی دیالیز می شود، بیماری های قلبی هم همین طور است. قرآن می فرماید: روح انسان گاهی بیماری زنگار(1) می گیرد و غبارآلود است و شفاف نمی تواند قضايا رادرک کند، گاهی انحراف پیدا می کند و مرتب در مسیر منفی و نادرست می رود؛ گاهی قساوت(2) می گیرد که این آخری خیلی خطرناک است و گاهی ختم می گیرد(3) و اصلاً اجازهء ورود حرف حق به خودش نمی دهد.

ص: 87

به هر حال خوب است انسان همیشه دعا کند که قلبش سالم باشد. خدا می فرماید: انسان ها روز قیامت اسیرند و هیچ چیز جز قلب و روح سالم به دردشان نمی خورد.

«يَوْمَ لَا يَنْفَعُ مَالٌ وَلَا بَنُونَ * إِلَّا مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِيمٍ»؛(1)

و در آن روز که مال و فرزندان سودی نمی بخشد، و تنها آن کس سود برد که با دل با اخلاص پاک به درگاه خدا آید.

روز قیامت فرزند و مال به درد نمی خورد فقط قلب سلیم کارساز است.

خدا از حضرت ابراهيم علیه السلام پیامبر بزرگش که یک امت و حنیف بوده تعریف می کند؛ چون قلبش سالم بوده است، می فرماید:

«وَ إِنَّ مِنْ شِيعَتِهِ لَإِبْراهِيمَ * إِذْ جاءَ رَبَّهُ بِقَلْبٍ سَلِيمٍ»(2)؛

و از پیروان او ابراهیم بود؛ (به خاطر بیاور) هنگامی را که با قلب سلیم به پیشگاه پروردگارش آمد.

حضرت ابراهیم پیرو حضرت نوح بود و سلیم بود. آدمی که سالم باشد لذت را احساس می کند و بدبینی ندارد.

« أُولئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ »؛

این ها ستمگر و اهل ظلم هستند و نمی توانند حق گرا باشند.

اما آیهء 51 و 52 نقطه مقابل آیهء قبل است. چهار آیه قبل راجع به منافقین بود اما این دو آیه راجع به مؤمنین است، می فرماید؛ مؤمن چهار ویژگی دارد.

یکی از نکات مهمی که قرآن روی آن تأکید دارد این است که اطاعت خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بر همهء اطاعت ها مقدم است؛ یک وقت اطاعت از خدا با اطاعت از پدر منافاتی ندارد. پدر می گوید: نماز بخوان ، خدا هم می فرماید: نماز بخوان که این ها با هم منافاتی ندارد یا اطاعت از خدا با اطاعت اولاد و همسر منافاتی ندارد؛ پس اطاعت خدا و پدر و مادر، اولاد، فامیل و همسایه اگر در راستای هم باشند که مورد بحث ما نیست.

مؤمن را باید سر دو راهی شناخت، آن جا که بین اطاعت خدا و همسر قرار می گیرد یا بین اطاعت خدا و اولاد یا خانواده قرار می گیرد.

محبوب تر باشد و ترجیح اینها شما را مستحق عذاب کند.

پس مؤمن چهار ویژگی دارد، قرآن می فرماید: گوش می دهد و اطاعت می کند.

زمینه خاصی است. من شش مورد از شاخه های تقوا را برای شما بیان می کنم که محورهای تقوا کجاست. هر تقوایی یک اثری دارد. در هر کاری ما یک نوع تقوا داریم، در نظام خانواده و اقتصاد یک نوع تقوا داریم، در نظام سیاسی یک نوع تقوا داریم؛ یعنی تقوای یک مسئول ، درست اداره کردن مسئولیتش است. تقوای یک مرد در خانه، کم نگذاشتن از حقوق خانواده و عدالت و رسیدگی در خانواده است. در حوزهء اقتصاد، تقوا پرهیز از ربا و کم فروشی است. در حوزهء گفتار، تقوا عبارتست از سخن محکم و مستدل گفتن و تهمت به کسی نزدن.

است.

از هم بگذرید که به تقوا نزدیک تر است. هرگاه عدالت داشته باشید به تقوا نزدیک تر است؛ بین عفو و تقوا رابطهء مستقیم است.

شیبه، قاضی یهودی بروید تا او دربارهء شما حكم و قضاوت کنند؛ چون على علیه السلام ابن عم پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم است، پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به نفع او حکم می کند.

منافقین حکم و قضاوت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را زیر سؤال بردند و در واقع عملاً نفاق و دو چهره گی شان را نشان دادند.

امیرالمؤمنین علی علیه السلام این قضیه را نپذیرفت. وقتی خبر به آن قاضی یهودی رسید، تعجب کرد و گفت: حکم پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را در باب غیب و احکام و وحی قبول کردی، آن وقت در قضاوت به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم بدبین و بدگمان هستی.(1)

آیاتی که در جلسات گذشته خواندیم، نازل شد و خبر از دو چهره گیری منافقین داد. قرآن کریم فرمود:

«وَ إِذا دُعُوا إِلَى اللَّهِ وَ رَسُولِهِ لِيَحْكُمَ بَيْنَهُمْ إِذا فَرِيقٌ مِنْهُمْ مُعْرِضُونَ»؛(2)

و هنگامی که از آنان دعوت شود که بسوی خدا و پیامبرش بیایند تا در میانشان داوری کند، ناگهان گروهی از آنان رویگردان می شوند.

منافقین وقتی به حکم خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم دعوت می شوند اعراض می کنند؛ به زبان، خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم می گویند، اما در عمل و قلب دفاع نمی کنند. این خبر به منافقین رسید و به آن ها برخورد.

می رویم، مالمان را می دهیم؛ ما قسم می خوریم که مطیع و پیروی شما هستیم.(1)

دروغ می گفتند و قسمشان هم دروغ بود؛ این آیه نازل شد:

«وَ أَقْسَمُوا بِاللَّهِ جَهْدَ أَيْمانِهِمْ لَئِنْ أَمَرْتَهُمْ لَيَخْرُجُنَّ قُلْ لا تُقْسِمُوا طاعَةٌ مَعْرُوفَةٌ إِنَّ اللَّهَ خَبيرٌ بِما تَعْمَلُونَ»(2)

آنها با نهایت تأكید سوگند یاد کردند که اگر به آنان فرمان دهی، (از خانه و اموال خود) بیرون می روند و جان را در طبق اخلاص گذارده تقديم می کنند)؛ بگو: «سوگند یاد نکنید؛ شما طاعت خالصانه نشان دهید که خداوند به آن چه انجام می دهید آگاه است!»

به خدا قسم محکم خوردند شما فرمان بده ما برای جهاد خارج می شویم و پول و مالمان را می دهیم. پیامبر به اینها بگو: ما که شما را می شناسیم، قسم دروغ نخورید، تلاشتان هم دروغ است؛ چون عملتان دارد نشان می دهد؛ اطاعت شناخته شده و به عمل است.

شما منافقینی هستید که سیصد نفرتان در جنگ احد پشت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را خالی کردید، شما همان هایی هستید که در جاهای مختلف توطئه کردید چرا قسم بی خود می خورید؟ خدا که میداند شما دروغ می گویید.

عمل می کنند، در وقتی علم غیب را استفاده می کند که به دشمن بفهمانند ما این قدرت را داریم اما قرار نیست در خرید، ازدواج و زندگی، امام به علم غیبش عمل کند.

امام سجاد علیه السلام وقتی فهمید این زن از خوارج است او را طلاق داد. امام باقر علیه السلام فرمود: پدرم مهریهء این زن را که چهار صد دینار بود داد.

منافقین این زن را تحریک کردند، نزد قاضی آمد و شکایت کرد و گفت: علی بن الحسين عليه السلام مهر من را نداده است.

امام باقر علیه السلام فرماید: آن قاضی به پدرم گفت: شما قسم بخورید که پول دادید ما به محکومیت این خانم حکم صادر می کنیم.

آقا فرمود: من پول را دادم ولی برای پول قسم نمی خورم. فرمود: پسرم! برو از منزل چهار صد دینار بیاور.

من گفتم: باباجان! مگر حق با شما نیست و شما یک بار پول را دادید؛ چرا قسم نمی خورید؟ فرمود: حق با من است اما خدا را بزرگتر از این دیدم که برای چهار صد دینار، هزینه اش کنم.

پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:

«يَا عَلِيُّ لَا تَحْلِفَ بِاللَّهِ كَاذِباً وَ لَا صَادِقاً مِنْ غَيْرِ ضَرُورَةٍ»؛ (1)

ای علی! راست یا دروغ بدون ضرورت قسم نخور.

«اَلْیَمِینَ اَلْکَاذِبَهَ تَذَرُ اَلدِّیَارَ بَلاَقِعَ مِنْ أَهْلِهَا وَ تُورِثُ اَلْفَقْرَ فِی اَلْعَقِبِ»؛(1)

کسانی که قسم دروغ می خورند در نسلشان فقر می آید و بچه هایشان فقیر می شوند.

حدیث قدسی است خدا می فرماید:

«لَا أُنِیلُ رَحْمَتِی مَنْ یَعْرِضُنِی لِلْأَیْمَانِ الْکَاذِبَةِ»؛(1)

من رحمت خود را شامل حال کسی که سوگند دروغ بخورد، نمی گردانم.

همهء ما عادت کنیم حتی به راست هم قسم نخوریم. یک وقت تأكيد است یا اثبات مطلبی حیاتی است، اشکال ندارد اما در غیر ضرورت سوگند نخوریم.

من به او گفتم اگر این پول را بگیری نمی توانی استفاده کنی. از این موارد در تاریخ فراوان است.

باطل می کند.

گذاشت؛ فرمود: عبدالله بن جندب ! حالا شکت برطرف شد؟ یعنی خبر غیبی هم داد؛ یعنی من می دانم که تو شک کردی. گفتم: آقا، جانم به فدای شما، شکم برطرف شد.

مثلاً: خانم قبلاً ازدواج کرده و به همسر جدیدش نمی گوید، یا یک اتفاقی که مهم بوده، مثلاً: جوان در زندگی اش عمل جراحی داشته و توان همسرداری ندارد؛ حالا ازدواج کرده بعد از یک سال خانم می گوید، مرد نمی تواند با من زندگی کند. این دروغ ها زشت است. دروغ گفتن در حقوق: افرادی فیش های کم و اندک ارائه می دهند بعد معلوم می شود ده برابر حقوق می گیرند. یا دروغ گفتن در آمار، مثلاً: می گویند: این مقدار کار انجام شده وقتی در بطنش وارد می شوی می بینی نصفش هم درست نیست.

عنوان دروغ مصلحت آمیز وسیله ای برای توجیه نشود بالاخره پشت هر دروغی، مصلحتی هست این که دروغ مصلحت آمیز نشد.

خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را دارید.

در آیهء 54 که امروز بحث می کنیم خدا یک موضوع کلی را مطرح می کند.

می فرماید:

پیامبر! بگو از خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم اطاعت کنید. حالا اگر یک عده ای پشت کردند حرف پیامبر را گوش نکردند، پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم وظیفه خودش را انجام داده، اجرش را می برد و آنها هم نتیجه مخالفتشان را می بینند اما بدانید: اگر از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم اطاعت کنید هدایت می شوید؛ چون پیامبرای هدایت شده است و در صراط مستقیم است؛ البته پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم هم به زور هیچ کس را به اطاعت خودش دعوت نمی کند.

اولوالامر کسانی هستند که مانند رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم هستند و اطاعتشان لازم است و در روایات صحیحه داریم که پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم می فرمود: منظور امام على صلی الله علیه و آله و سلم، امام حسن و یکی یکی اسم دوازده امام را ذکر کرد و بعد فرمود: جابر! آخرین آن ها هم بقية الله است که اسمش هم اسم من است و فرزند امام حسن عسکری علیه السلام است. (1)

این اطاعت، اطاعت محض است . این اطاعتی است که واجب است؛ چون خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم وائمه علیهم السلام معصوم اند. وقتی عصمت در کارآمد دیگر انکار ندارد.

فرمود: باید کسی این جا قضاوت کند. فردی از اصحاب داشت رد می شد، حضرت به او جریان را گفت: و درخواست کرد که آن شخص نظر بدهد.

آن شخص گفت: یا رسول الله ! شما شاهد دارید؟ پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: نه. گفت: حق با ایشان است و رفت. فرد دیگری آمد همین حرف را زد.

در همین حال امیرالمؤمنین علیه السلام عبور می کرد، حضرت فرمود: این آقا هرچه بگوید قبول داری؟ عرب گفت: بله. حضرت جریان را به امام علی علیه السلام گفت: و امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: یا رسول الله ! حق با شماست و اگر ایشان منکر است من حاضر هستم با او مبارزه کنم و آن شخص را مجبور کرد که شتر را بدهد.

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به امیرالمؤمنین علی علیه السلام فرمود: تو چه طور با صراحت قضاوت کردی؟ فرمود:

«نُصَدِّقُکَ عَلَی الْوَحْیِ مِنَ السَّمَاءِ وَلَا نُصَدِّقُکَ عَلَی أَرْبَعِمِائَهِ دِرْهَمٍ»؛(1)

ما شما را بروحی تصدیق کردیم، آن وقت اندازهء چهار صد درهم شما را قبول نداشته باشیم؟

آن کسی که به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم می گوید: دو تا شاهد بیاور توجه ندارد معنی حرفش چیست ؟ مگر پیامبر در موردی که فرمود: فشار قبر در کار است و جبرئیل برمن نازل می شود و وحی می آورد، شاهد آورد؟

حضرت فرمود: بیماری؟ گفت: نه یا رسول الله ! درد فراق شما را دارم، همین که من از شما دور می شوم ناراحت می شوم. گفت : یا رسول الله ! من روی این موضوع فکر می کنم که من در دنیا شما را می بینم و خدمت شما می رسم اما در قیامت اگرمن را به بهشت بردند و شما را در بهشت ندیدیم، این بهشت را نمی خواهم همه غصه من این است که نکند در قیامت شما را نبینم. تا این جمله را گفت: آیه 69 سورهء نساء نازل شد:

«وَ مَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَ الرَّسُولَ فَأُولئِكَ مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِينَ وَ حَسُنَ أُولئِكَ رَفِيقاً»؛

و کسی که خدا و پیامبر را اطاعت کند، (در روز رستاخیز،) همنشین کسانی خواهد بود که خدا، نعمت خود را بر آنان تمام کرده؛ از پیامبران و صديقان و شهدا و صالحان؛ و آنها رفیق های خوبی هستند!

هر کس از خدا و پیامبر اطاعت کند چنین آدمی روز قیامت با چهار گروه همنشین می شود: 1- همهء انبیاء ،2- تمام جانشینان انبیا از جمله حضرت یوشع، حضرت هارون، امیرالمؤمنین و ائمه علیهم السلام 3- شهدایی مثل حمزه، مالک اشتر و... 4- افراد صالح و خوب مثل عمار یاسر، حمزه؛ برترین های عالم این چهار گروه هستند. وقتی این آیه نازل شد این شخص خیلی خوشحال شد بعد حضرت طبق این روایت فرمود:

« وَ الَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لَا يُؤْمِنَنَّ عَبْدٌ حَتَّى أَكُونَ أَحَبَّ إِلَيْهِ مِنْ نَفْسِهِ وَ أَبَوَيْهِ وَ أَهْلِهِ وَ وُلْدِهِ وَ النَّاسِ أَجْمَعِينَ»؛(1)

به خدایی که جان من در قدرت اوست ایمان کسی کامل نیست مگر این که من را از خودش، از پدر و مادرش، از اولادش، از خانواده و از همهء

ص: 119

مردم بیشتر دوست داشته باشد و من را ترجیح بدهد.

پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم از ناراحتی انتظار می کشید، وقتی ایشان آمد، حضرت به استقبال رفتند و فرمود: علی جان ! چه کردی؟

عرض کرد: یا رسول الله! با رضایت از پیش آنها آمدم. رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «رَضِيَ اللّهُ عَنكَ»؛ خدا از تو راضی باشد که مردم را راضی کردی و این رابطه و علقه مردم را با من حفظ کردی، خدا از تو راضی باشد که به حرف من گوش کردی و این گونه عمل کردی. بعد فرمود:

«أَنْتَ مِنِّی بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَی إِلاَّ أَنَّهُ لاَ نَبِی بَعْدِی»(1)

تو نسبت به من مثل هارون نسبت به موسی هستی جز این که بعد از من پیامبری نیست.

این مخالفت صریح است که از این نمونه ها ما در تاریخ موارد متعددی داریم.

قرآن کریم می فرماید:

«قُلْ أَطِيعُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ ۖ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّمَا عَلَيْهِ مَا حُمِّلَ وَ عَلَيْكُمْ مَا حُمِّلْتُمْ»(2)

بگو: «خدا را اطاعت کنید، و از پیامبرش فرمان برید! و اگر سرپیچی نمایید، پیامبر مسئول اعمال خویش است و شما مسئول اعمال خود!

«إِنَّا أَطَعْنَا سَادَتَنَا وَكُبَرَاءَنَا فَأَضَلُّونَا السَّبِيلَا»(1)

ما از سران و بزرگان خود اطاعت کردیم و ما را گمراه ساختند!

ما به سخنان رهبران و رؤسای مان گوش کردیم و آنها گفتند: این درست است. همان طور که می دانید خیلی از گناهان عوام بر گردن خواص است. خیلی از افرادی که در دنیا دچار انحرافات اعتقادی هستند، تقصیر از بزرگان و عالمانشان است. قرآن کریم می فرماید: رهبان ها و شخصیت های نصارا و بیهود قیامت باید جواب پس بدهند؛ چون کتمان کردند.(2) مثل بچه شان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را می شناختند ولی به مردم یهود گفتند: ایمان نیاورید.

انداخته بود و مقداری هم غذا دستش گرفته بود که میل کند. خدمت پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم آمد هوا هم گرم بود و عرق از سر و صورتش می ریخت. با یک لباس بسیار ساده کنار پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم نشست.

یکی از متمولان عرب به نام عيينه که مسلمان هم بود، وارد شد تا این صحنه را دید، گفت: یا رسول الله ! ایشان و امثال ایشان را از دور خودت دور کن! این ها چه کسانی هستند که با این لباس های مندرس دور شما جمع می شوند؟! تا این حرف را زد آیه نازل شد: (1)

«لَا تُطع مَنْ اَغْفَلنَا قَبْلَهُ عَنْ ذِکرِنا وَ اتّبَع هَوَاه وَ کان أَمرُهُ فُرُطاً»(2)

و از کسانی که قلبشان را از یاد خود غافل ساختیم اطاعت مکن! همان هاکه از هوای نفس پیروی کردند، و کارهایشان افراطی است.

این شخصی که به تو این حرف را زد و امثالش سه ویژگی دارد که دنبالشان نروید و از آن ها اطاعت نکنید: 1- غافل از یاد خدا هستند. کسی که یاد خدا باشد سلمان را تحقیر نمی کند؟! سلمانی که محدث و همنشین رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و امیرالمؤمنین علیه السلام است و خدمت حضرت زهرا علیهاالسلام می رسید. 2- هواپرست هستند؛ فکر می کند پول و ثروت برای انسان شخصیت و آرامش می آورد! پول و ثروت در خدمت انسان است اما آن چیزی که شخصیت می آورد تقوا است. 3- این طور آدم ها اهل افراط و مبالغه هستند.

رذیله و ویژگی های منفی است:

«وَ لَا تُطِعْ كُلَّ حَلَّافٍ مَهِينٍ»

از کسی که بسیار سوگند می خورد و پست است اطاعت مکن.

آدم هایی که بی خود قسم می خورند، پست و حقیر هستند، دائما نان خودشان را در غوغا سالاری و تحقیر و اهانت به دیگران می بینند از این ها دوری کن و آن ها را به خودشان واگذار کن.

واقعاً هم همین طور است انسان بعضی اوقات در جامعه باید با یک سلام از افرادی عبور کند. قرآن دارد به ما خط می دهد؛ از آدم هایی که عیب جو هستند دوری کن.(1)

«مَشَّاءٍ بِنَمِيمٍ»

از آدم هایی که سخن چین هستند دوری کن.

«مَنَّاعٍ لِلْخَيْرِ مُعْتَدٍ أَثِيمٍ»؛

از آدم هایی که جلوی کار خیر را می گیرند و دنبال شر هستند، متجاوز و غرق در گناه هستند دوری کن.

«عُتُلٍّ بَعْدَ ذلِكَ زَنِيمٍ»؛

خشن هستند و لقمه ها و نطفه هایشان پاک نیست.

همهء اینها در یک فرد نیست بلکه ممکن است هر کدام از این موارد در افراد مختلف باشد.

آن ها اطاعت از پدر و مادر است. قرآن کریم می فرماید:

«وَ وَصَّيْنَا الْإِنْسَانَ بِوَالِدَيْهِ حُسْنًا وَ إِنْ جَاهَدَاكَ لِتُشْرِكَ بِي مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلَا تُطِعْهُمَا»؛(1)

ما به انسان توصیه کردیم که به پدر و مادرش نیکی کند، و اگر آن دو (مشرك باشند و) تلاش کنند که برای من همتایی قائل شوی که به آن علم نداری، از آنها پیروی مکن!

ما خودمان سفارش پدر و مادر را کردیم اما اگر به تو گفتند: مشرک شو از آنها اطاعت نکن.

این آیه می گوید: پیوند مکتبی بر پیوند عاطفی مقدم است؛ فرمان خدا بر فرمان والدین مقدم است.

آیا اطاعت از مخلوق جایز است؟ بله اما اطاعت از مخلوق یک ملاک دارد و آن این است که آن اطاعت نباید باعث معصیت شود.

مولا علی علیه السلام فرمود:

«لاَ طَاعَةَ لِمَخْلُوق فِي مَعْصِيَةِ الْخَالِقِ»؛(2)

اطاعت هیچ مخلوقی اگر منجر به معصیت خدا شود لازم نیست.

در حدیث دیگری امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود:

«لاَ طَاعَةَ لِمَنْ عَصَى اَللَّهَ»؛(3)

هر کسی معصیت خدا را گسترش بدهد اطاعتش لازم نیست.

ص: 126

سلیمان علیه السلام و پدرش داود علیه السلام است؛ چون همه چیز در اختیارش بود، حکومت صالحان تشکیل شد و به عدالت حکومت می کرد و مملکتش را از نظر مدیریت ، حسابی مدیریت دینی می کرد.

بعضی ها گفته اند: منظور بنی اسرائیل هستند که بعد از نابود شدن فرعون؛ خدا به آنها قدرت داد و حاکم شدند. قرآن کریم می فرماید:

«وَ قَالَ الْمَلَأُ مِن قَوْمِ فِرْعَوْنَ أَتَذَرُ مُوسَىٰ وَ قَوْمَهُ لِيُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ وَ يَذَرَكَ وَ آلِهَتَكَ ۚ قَالَ سَنُقَتِّلُ أَبْنَاءَ هُمْ وَ نَسْتَحْيِي نِسَاءَ هُمْ وَ إِنَّا فَوْقَهُمْ قَاهِرُونَ»(1)

و اشراف قوم فرعون ( به او) گفتند: «آیا موسی و قومش را رها می کنی که در زمین فساد کنند، و تو و خدایانت را رها سازد؟!» گفت: «بزودی پسرانشان را می کشیم، و دخترانشان را زنده نگه می داریم (تا به ما خدمت کنند)؛ و ما بر آنها کاملاً مستطیم!»

برخی ها گفته اند: مقصود مطلق حکومت های صالحی است که در گذشته بوده است.

بالاخره قبل از اسلام حکومت های صالحی هم تشکیل شده ، مثل حکومت حضرت سلیمان، حضرت داوود و بنی اسرایئل. به هر حال خدا می خواهد بفرماید: این مسبوق به سابقه است؛ شما تاریخ را مطالعه کنید ما قبل از اسلام به بعضی از اولیاء حکومت دادیم.

الْأَرْضِ» یعنی چه؟ که مسلمان ها مایک چنین حکومتی در آینده به شما می دهیم اگر مؤمن باشید و عمل صالح داشته باشید.

مرحوم علامه طباطبایی رحمه الله این جا محکم ایستاده و همهء تفاسیر دیگر را در این جا مورد نقد قرار داده و می فرماید: الا و لابد منظور از این آیه حکومت جهانی حضرت مهدی جل الله تعالی فرجه الشریف است. این از جاهایی است که مرحوم علامه قاطعانه دفاع می کند و با بیان محکمی ورود پیدا می کند. می فرماید: این حکومت جز در زمان حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف تشکیل نخواهد شد؛ چون خدا می فرماید: این حکومتی که ما به شما وعده می دهیم سه ویژگی دارد:

ایشان می گوید: جامعه ای که حکومتش دینی باشد و امنیت کامل داشته باشد و دین مردم در آن ثابت باشد چنین حکومت در زمان حضرت حجت علیه السلام است که این آیه در واقع از آیه هایی است که دارد: وعدهء حکومت جهانی امام زمان علیه السلام را به مسلمان های صدر اسلام می دهد. براین تفسیر شاهد هم داریم؛ چون امام صادق علیه السلام فرمود:

«نَزَلَتْ فِي اَلْقَائِمِ علیه السلام وَ أَصْحَابِهِ»؛(1)

این آیه دربارهء مهدی ما و اصحابش نازل شده است.

چندین روایت ذیل این آیه داریم که دربارهء حکومت جهانی آن حضرت است. البته مفسران حرف های دیگری هم زده اند که منظور از این حکومت، حکومت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در مدینه با بعضی ها به حکومت امیرالمؤمنین علیه السلام تفسیر کرده اند ولی به نظر می رسد این آیهء شریفه اشاره به همین نکته باشد.

در پایان خدا می فرماید:

«يَعْبُدُونَنِي لَا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئًا ۚ وَ مَنْ كَفَرَ بَعْدَ ذَٰلِكَ فَأُولَٰئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ»

دورانی می آید که همه خدا پرست می شوند و هر کسی بعد از تشکیل حکومت حضرت حجت کفران بورزد و قدر این نعمت را نداند آن ها فاسقانند.

تفسیر نمونه حضرت آیت الله العظمی مکارم این قول را نقل کرده که منظور حکومت حاکمیت حضرت مهدی علیه السلام است اما براین قول اصراری ندارد، می فرماید: این قول و اقوال دیگری هم می تواند مراد باشد. ایشان می گوید: هر

ص: 131

قومی که ایمان و عمل صالح داشته باشند ممکن است خدا به آنها یک حکومت دینی و امنیت بدهد. لذا این آیه مطلق است.

الزاما در مورد حضرت مهدی علیه السلام ضرورتی ندارد ما آیه را منحصر کنیم. منظور از (في الأرض) می گوید: منظور کل کرهء زمین نیست بلکه یک گوشه از زمین را هم شامل می شود. این دیدگاه هایی است که مفسرین دارند ضمن احترام به همهء عزیزان- همان طور که می دانید یک مفسر قرآن تلاش می کند با آن چه که علمش اقتضا می کند آیه را بیان کند- اقوال دیگری هم ذیل این آیه است ما همین قول مرحوم علامه رحمه الله را تقویت کنیم که این آیه شبیه آن آیه است که می فرماید:

«هُوَ الَّذي أَرسَلَ رَسولَهُ بِالهُدىٰ وَ دينِ الحَقِّ لِيُظهِرَهُ عَلَى الدّينِ كُلِّهِ وَ لَو كَرِهَ المُشرِكونَ»؛(1)

او کسی است که رسولش را با هدایت و آیین حق فرستاد، تا آن را بر همه آیین ها غالب گرداند، هر چند مشرکان کراهت داشته باشند!

خدا پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را فرستاد و یک روزی این دین اسلام جهانی می شود و حکومت واحد تشکیل می شود و همهء افراد زیر پرچم اسلام می آیند. اتفاقا ذیل این أيه هم روایاتی داریم که: منظور حکومت حضرت حجت است.(2)

برخی از نویسندگان کتاب هایی نوشته اند و آیاتی که در قرآن راجع به حضرت مهدی علیه السلام است را جمع آوری کرده اند؛ آیاتی که باطن و تأويلش و کنهش مربوط به حکومت جهانی ایشان است.

در روایت دارد آیه 55 سورهء نور دربارهء حضرت مهدی و اصحابش نازل شده و

ص: 132

اصحاب مهدی کسانی هستند که ایمان و عمل صالح دارند، خدا به آن ها حکومت و امنیت و دین ثابت می دهد.

القول المختصر في علامات المهدی، ابن حجر؛ کتاب های شوکانی؛ ادریس مغربی؛ مستقلاً علمای ما راجع به مهدویت نوشته اند.

لذا داستان مهدویت داستانی نیست که کسی بخواهد به آن هجمه کند اگرچه اختلاف نظر بین ما و اهل سنت در بعضی از مسائل باشد اما اصل این که آخرین وصی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم ایشان است و حکومت جهانی تشکیل می دهد؛ جهان را پر از عدل می کند، اگر یک روز از عمرعالم باقی مانده باشد این اتفاق خواهد افتاد؛(1) این ها روایاتی است که فراوان در منابع فريقين آمده و در واقع برای آن کتاب های فراوانی هم نوشته شده است. از جمله دانشنامهء مهدوی که مجموعهء بسیار خوبی است.

وقتی پنجمین امام از نسل هفتم، که امام زمان علیه السلام می شود غیبت می کند مردم، مواظب دینتان باشید.

امام صادق علیه السلام فرمود:

«هُوَ بِمَنْزِلَةِ مَنْ كَانَ مَعَ اَلْقَائِمِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ فِي فُسْطَاطِهِ ثُمَّ سَكَتَ هُنَيْئَةً ثُمَّ قَالَ هُوَ كَمَنْ كَانَ مَعَ رَسُولُ اللَّهِ صلی اللَّهِ علیه وَ آلِ وَ سَلَّمَ »؛(1)

کسانی که در دوران غیبت هستند؛ مثل کسانی هستند که در رکاب امام زمان هستند مثل کسانی هستند که با پیامبر صلی الله علیه و آل و سلم بودند.

مثل کسانی هستند که در کنار پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم با شمشیر به سردشمن کوبیدند(2) مردم دوران غیبت مثل آنهایی هستند که کنار پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به شهادت رسیدند.

می دانید چرا این مردم از زمان های قبل بالاتر هستند؟

«لَانَ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى أَعْطَاهُمْ مِنَ الْعُقُولِ وَ الْأَفْهَامِ وَ الْمَعْرِفَةِ مَا صَارَتْ بِهِ الْغَيْبَةُ عِنْدَهُمْ بِمَنْزِلَةِ الْمُشَاهَدَةَ»؛(1)

زیرا خداوند متعال آن قدر عقل و فهم و معرفت به آنان اعطا نموده که غیبت امام نزد آنها به منزلهء مشاهده است.

یعنی اگر امام زمان علیه السلام می آمد به این ها می گفت نماز بخوان و خمس بده با الآن که نیست یکی است. جایگاه امام زمان با هیچکس قابل مقایسه نیست. فرمود: برای این ها غیبت با مشاهده یکی است. یعنی اگر امام زمان علیه السلام هم ظهور کند همین کارهایی را انجام می دهند که آن را طبق دستورات انجام خواهند داد.

این روایت می خواهد بگوید: مهمترین وظیفهء مردم در دوران غیبت احساس حضور است؛ یعنی بدانند امام دور از صحنه نیست؛ بلکه در بین مردم است.

خود امام زمان علیه السلام فرمود: من در اجتماعات شما می آیم، پا روی فرش های شما می گذارم در بازار شما می آیم به جمعیت های شما سلام می کنم.

این احساس حضور مهم است که مردم احساس کنند همه جا امام ناظر بر اعمالشان است. شب قدر پرونده ها نزد او می رود؛ پس این احساس حضور مهم ترین نکته ای است که ما باید در قصه امام زمان علیه السلام داشته باشیم؛ چون احساس حضور می کنیم برایش صدقه می دهیم و دعا می کنیم و در گرفتاری ها به او متوسل می شویم.

سرش را پایین انداخت فرمود: اگر کسی ادعا کرد نپذیرید.

آن آقا می گوید: جلسه خصوصی شد، گفتم: آقای بحرالعلوم خدمت امام زمان علیه السلام می شود رسید یا نه؟

فرمود: چه طور انکار کنم.

این که امروز یک کسی می گوید من همسر امام زمانم یا آقا به خانهء ما آمده ، دست روی غذای ما گذاشته، فلان چیز را تبرک کرده، درست نیست گول نخورید با عالمان در رابطه باشید.

الْکُفَّارِ رُحَمَاءُ بَیْنَهُمْ»؛(1) شمشیرش برای کافر است، جوی خونش از علمای وهابی است. مسیحی ها هم به ایشان ایمان می آورند؛ چون حضرت عیسی علیه السلام را پشت سر ایشان می بینند. این تعبیر غلطی است که: هرکجا اسم امام زمان علیه السلام آمد گفتیم: گردن مان آماده است؛ بلکه دستمان برای یاری آماده است . امام زمان والد مهربان است، پدر است، رحمت او وسیع است و مثل برادر مهربان است.

ص: 140

اسامی و صفات خدا در زندگی ما زیاد است؛ به بخشی از این آثار، در دعای سمات اشاره شده است. صفت قدرت، صفتی است که خیلی جاها کنار رحمت آمده

در اول دعای کمیل قبل از هر مطلبی روی این دو صفت دست گذاشته شده است: اول رحمت، دوم قدرت، می فرماید:

«اَللّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِرَحْمَتِكَ الَّتِي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْءٍ، وَ بِقُوَّتِكَ الَّتِي قَهَرْتَ بِهَا كُلَّ شَيْءٍ»؛(1)

خدایا! من از تو درخواست می کنم، به رحمتت که همه چیز را فرا گرفته و از تو درخواست می کنم به تواناییت که به آن بر همه چیز چیره شده ای.

در ارتباط با اوصاف خدا یک بحثی در علم کلام مطرح است، نکتهء اول: این است که در بحث کلام (علم اعتقادات) بحث می کنند که ما می توانیم اوصاف خدا را بفهمیم یا نه؟

همان طور که از ذات خدا سر در نمی آوریم و به ما هم گفته اند در چیستی خدا بحث نکنید. آیا اوصاف خدا هم همین است؟ ما نمی دانیم قادر، حی یا سایر اوصاف خدا یعنی چه . سه دیدگاه این جا وجود دارد:

کارهایی انجام بدهیم؛ پس خدا هم به همین معنا قادر است. تشبیه؛ یعنی دقیقا صفات خدا را به مخلوق تشبیه می کنند. این دو دیدگاه غلط است. تشبیه که مسلم غلط است ما نمی توانیم صفات خدا را به صفات مخلوق تشبیه کنیم و تعطیل هم معنایش این است که ما سر در نمی آوریم.

دیدگاه سوم: دیدگاه تنزيل است، علمای علم کلام می گویند: این دیدگاه صحیح است؛ یعنی وقتی ما می گوییم خداحی است همان طور که خودمان هم حیات داریم، خداحی است؛ منتها آن صفاتی که مخلوق دارد را از او جدا می کنیم. ما با تنفس حی هستیم اما خدا این طور حی نیست؛ ما با تغذیه حی هستیم اما حی خدا با تغذیه نیست؛ یعنی آن چیزهایی که باعث آن صفت در ما است را از خدا جدا می کنیم؛ پس خدا حی است و ما معنی حیات را می دانیم اما نه حی با تنفس و تغذیه.

خدا عالم است ما معنی علم را می دانیم اما علم ما اکتسابی است و فراموش شدنی است اما علم خدا نه اکتسابی است نه فراموش شدنی.

ما قادر هستیم ولی قدرتمان محدود است. یک جوان با پیر قدرتش فرق می کند- اما خدای تبارک و تعالی قدرتش دائم و مطلق است؛ به این تنزيل می گویند که مردم متوجه می شوند که وقتی بگوییم خدا قادر است یعنی همین قدرت و توانمندی. وقتی می گوییم علم ما اکتسابی و محدود است اما علم خدا این پیرایه ها را ندارد.

بعضی ها سؤال می کند خدا می تواند شریک بیافریند؟ این سؤال غلط است ، مثل این که بگویید این دبیر ریاضی می تواند دو، ضرب در دو را پنج کند؟ این خلاف عقل و استدلال است.

خدا می تواند جهان را در یک تخم مرغ جا دهد؟ این سؤال غلط است؛ چون جهان با این بزرگی در تخم مرغ به این کوچکی جا نمی شود.

آن چه که ضد عقل است قدرت به آن تعقل نمی گیرد نه این که خدا قادر نیست. آن چه که مطابق عقل است، مثل خلقت میلیون ها نوع موجود، خلقت ماه های مختلف، جهان هستی در شش روز، کرات و ...

نوع سوم هم فوق عقل است؛ مواردی است که ممکن است به عقل ما سرد شدن آتش بر ابراهیم درست نباشد. به حسب ظاهر، ذات آتش سوزاننده است و نبریدن چاقو، گلوی اسماعیل را با آن چه که مربوط به عالم غیب و فرشتگان است؛ پس قدرت خدا به ضد عقل تعلق نمی گیرد و آن چه که هست مطابق عقل و خرد است یا فوق عقل است.

ص: 146

خدا این را به عنوان یک مثل مطرح می کند.

مورد دوم: داستان دیگر در سورهء مبارکه قلم آیه 17 است که مکرر شنیده اید. می فرماید: پیرمردی بود باغی داشت هر وقت موقع چیدن محصول می شد فقرا را باخبر می کرد و بخشی از محصولات این باغ را به فقرا میداد. بعد از مرگ این پیرمرد اولاد و فرزندانش گفتند: ما خودمان نیاز داریم برای چه به فقرا بدهیم اصلاً کاری می کنیم که آن ها متوجه نشوند. قرآن کریم می فرماید:

«إِنَّا بَلَوْنَا هُمْ كَمَا بَلَوْنَا أَصْحَابَ الْجَنَّةِ إِذْ أَقْسَمُوا لَيَصْرِمُنَّهَا مُصْبِحِينَ» ما آنها را آزمودیم، همان گونه که «صاحبان باغ» را آزمایش کردیم ، هنگامی که سوگند یاد کردند که میوه های باغ را صبحگاهان (دور از چشم مستمندان) بچینند.

صاحبان این باغ قسم خوردند و گفتند: ما محصولات باغ را برای خودمان استفاده می کنیم و استثناء هم نکردند و گفتند: یک وقتی برویم که همه خواب باشند و کسی متوجه نشوند. سحرگاه به باغ رفتند و دیدند تمام باغ از بین رفته و از باغ چیزی باقی نمانده است.(1)

ص: 147

چرا خدا این دو قصه را مطرح می کند؟ چون اینها قدرت خدا را انکار می کردند و به قدرت خودشان متکی بودند و غرور و تفاخر در زندگی شان بود؛ به همین جهت یکی از آثار اعتقاد به قدرت خدا این است که غرور و تفاخر در زندگی انسان از بین می رود.

بعد از انقلاب دعوت شدم که تمام اساتید دانشگاه هم حضور داشتند و بنا بود بحثی تفسیری را برای آن ها بیان کنم.

پیرمردی در آن جلسه نشسته بود که پدر یکی از اساتید بود. قبل از جلسه نزد من آمد، گفت: چند روزی می خواهم شما را برای روضه خوانی به منزل دعوت کنم! علامه می گوید: من یک نگاهی کردم و گفتم: من روضه خوان نیستم؛ بلکه استاد دانشگاه هستم و سخنرانی ام برای اساتید دانشگاه است.

وقتی روی منبر رفتم هر کاری کردم که سوره قدر را بخوانم یادم نیامد. بعد از منبر نزد آن شخص رفتم و از او عذرخواهی کردم و گفتم: ده روز به منزل شما می آیم و روضه می خوانم.

مغرور کرد؟(1) مگر تو یک نطفه ای بیشتر بودی. چرا خدا باید این طور شکوه کند: «يَا أَيُّهَا الْإِنْسَانُ مَا غَرَّكَ بِرَبِّكَ الْكَرِيمِ»؛ باور به قدرت خدا غرورشکن است.

این طلبه دادم.

سر راهم گفتم: دیدن آیت الله العظمی بهاء الدينی رحمه الله بروم. وقتی به منزل ایشان رفتم، پاکت پولی به من دادند و وقتی به خانه رسیدم، دیدم دقیقاً همان مبلغی که به آن طلبه دادم ایشان به من داده است.

ص: 154

قرآن برای حکومت جهانی برنامه دارد، خدایی که تاکتیک های نظامی را مطرح می کند و علم مدیریت جامعه را بیان می کند، راجع به عصمت و توحید انبیا و بزرگ ترین مسائل صحبت می کند اما گاهی در ریزترین چیزها هم وارد می شود؛ این یعنی این که آدم باید درس بگیرد از چیزی غافل نباشد.

همان خدایی که بلندترین مفاهیم را در این آیات قرآن مطرح کرده است یک جایی این قدر ریز وارد شده که آدم تصور می کند این کتاب برای همین موضوع نازل شده و این جامعیت قرآن را می رساند:

«وَ لَا رَطۡبٖ وَ لَا يَابِسٍ إِلَّا فِي كِتَٰبٖ مُّبِينٖ»؛(1)

و نه هیچ تر و خشکی، جز آن که در کتابی مبین مسطور است.

چنین جمله ای این را می رساند مسائل بزرگ نباید ما را از مسائل کوچک غافل کند و کلیات نباید ما را از جزئیات غافل کند لذا آیه 58 و 59 کاملاً یک موضوع فردی و جزئی و مربوط به خانواده است.

«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لِیَسْتَأْذِنکُمُ الَّذِینَ مَلَکَتْ أَیْمَانُکُمْ وَالَّذِینَ لَمْ یَبْلُغُوا الْحُلُمَ»؛

پدر و مادر اتاق خواب دارند یا بعضی از مواقع مانند ظهر که پدر یا مادر استراحت می کنند یا شب، بچه ها سرزده وارد نشوند بلکه اجازه بگیرند و در اتاق را بزنند. بچه های شما دو قسم هستند بعضی ها به بلوغ رسیده اند و بعضی ها نابالغ هستند. اول برای نابالغ ها می گوید. منظور از «ملکت ایمانکم» برده ها هستند. می فرماید: اگر بچه ها یا کنیزان و برده ها بخواهند وارد اتاق شما بشوند باید اجازه بگیرند که در سه مرحله از شبانه روز احتیاج به اجازه گرفتن است:

«مِنْكُمْ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ مِنْ قَبْلِ صَلَاةِ الْفَجْرِ وَ حِينَ تَضَعُونَ ثِيَابَكُمْ مِنَ الظَّهِيرَةِ وَ مِنْ بَعْدِ صَلَاةِ الْعِشَاءِ ثَلَاثُ عَوْرَاتٍ لَكُمْ»؛

یکی قبل از نماز فجر و یکی هم موقع ظهر، یکی هم بعد از نماز عشاء ، بعد خود خدا در این آیه توضیح می دهد این سه مرحله که ممکن است پوشش کمتری باشد را اجازه بگیرید. اما:

«لَيْسَ عَلَيْکُمْ وَ لا عَلَيْهِمْ جُناحٌ بَعْدَهُنَّ طَوَّافُونَ عَلَيْکُمْ بَعْضُکُمْ عَلي بَعْضٍ کَذلِکَ»؛

غیر از این سه مورد دیگر نیاز نیست، بعد می فرماید:

« يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآياتِ وَ اللَّهُ عَلَيْهِ حَكِيمٌ»

آیهء بعد برای افراد بالغ است.

شخصی خدمت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم عرض کرد: یا رسول الله ! منزل مادرم است، وقتی می خواهم به دیدن او بروم بدون اجازه وارد می شوم . حضرت فرمود: اگر مادرت مشغول شست وشوی خودش باشد مایل هستی وارد بشوی؟

«وَ إِذا بَلَغَ الْأَطْفالُ مِنْكُمُ الْحُلُمَ فَلْيَسْتَأْذِنُوا كَمَا اسْتَأْذَنَ الَّذِينَ مِنْ

ص: 158

قَبْلِهِمْ»

اگر بچه ها به سن بلوغ رسیدند اینجا باید همواره با اذن وارد شوند.

«كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمْ آيَاتِهِ ۗ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ»؛

این جمله ای که در آیهء قبل بود این جا هم تکرار شده است.

منظور این دو آیه این است که پدر و مادر نباید ولنگاری داشته باشند و مراقب رفتار فرزندان در خانه باشند.

یکی از نکات مهمی که خانواده ها باید نسبت به فرزندان توجه داشته باشند، تربیت فرزندان است حالا چه تربیت دینی و اخلاقی و چه اجتماعی و چه تربیت جنسی که اشاره شد. آیات متعددی از قرآن کریم به این موضوع اشاره دارد. من چند مورد را برایتان بیان می کنم:

قرآن می فرماید: وقتی بهشتیان وارد بهشت می شوند، دور هم می نشینند و صحبت می کنند، از هم می پرسند: شما که به بهشت آمدی در دنیا چه کار می کردی؟

بعضی ها می گویند: نماز اول وقت خواندیم یا به فقرا کمک کردیم. اما بعضی ها می گویند:

«وَ إِنَّا كُنَّا قَبْلُ فِي أَهْلِنا مُشْفِقِينَ»؛(1)

ما در میان خانواده خود ترسان بودیم.

اشفاق، محبت با ترس است؛ می گویند: ما نگران خانواده هایمان بودیم.

ما در قرآن چه قدر كلمهء «یا بنی» داریم. چرا قرآن این قدر کلمهء یا بنی را بیان می کند؟ یعنی پدر باید نگران اولاد و فرزند باشد.

ص: 159

تَمُوتُنَّ إِلّا وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ»(1)

و ابراهیم و يعقوب (در واپسین لحظات عمر،) فرزندان خود را به این آیین، وصیت کردند؛ (و هر کدام به فرزندان خویش گفتند:) «فرزندان من! خداوند این آیین پاك را برای شما برگزیده است؛ و شما، جز به آيين اسلام [تسلیم در برابر فرمان خدا] از دنیا نروید!»

این ها آیات قرآن است.

سجادیه است و این سه دعا هنوز به صورت دست نوشته است. نوشت:

«اللَّهُمَّ طُولَ عُمُرِهِ»؛

خدایا! عمر این بچه را طولانی کن.

همان طور که می دانید ایشان بالای نود سال عمر کرد و خیلی از شما دیده بودید که نماز بر بدن امام خمینی رحمه الله به وصیت خود امام، را خواند و بعد از حضرت امام تقریباً چهار سال در قید حیات بودند.

«وَ وَسَّعَ رِزْقِهِ»؛

رزقش را گسترده کن.

وقتی که مرحوم آیت الله بروجردی از دنیا رفت، یکی از پایه های شهریهء حوزه ایشان بود با این که وضعی هم نداشت اما گفت: من شهریه را می دهم خدا بزرگ است و تا سال ها تأمین کرد.

وقتی در آن سال ها رژیم سفاک پهلوی به فیضیه ریخت و روز شهادت امام صادق علیه السلام طلاب را مجروح و مضروب کرد و جنایاتی را در آن جا کردند که بعضی از عزیزان گفتند: تا پاسی از نیمه شب جرأت نمی کردیم بدن های مجروح را به بیمارستان ببریم، ایشان به فکر افتاد که بیمارستان بسازد و ساخت.

«وَ اجْعَلْهُ مِنِ الْعُلَمَاءِ الْعامِلِينَ بِفَضْلِکَ وَ رَحْمَتِکَ یا أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ»؛

خدایا! به فضلت و رحمتت ای مهربان ترین مهربان ها! ایشان را از علمای عامل قرار بده.

«إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاكُمْ»؛(1)

تقوا انسان را نزد خدا بالا می برد.

2.«تِلْكَ الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِينَ لَا يُرِيدُونَ عُلُوًّا فِي الْأَرْضِ وَ لَا فَسَادًا ۚ وَ الْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ»؛(2)

پسرم بدان کسی در قیامت بهشت و آرامش دارد که در این دنیا تکبر نداشته باشد.

3. «أَوَلَمْ نُعَمِّرْكُمْ»؛(3)

روز قیامت به شما می گویند آیا به شما عمر ندادیم چرا از عمرتان استفاده نکردید؟

بعضی از علمای ما برای فرزندانشان کتاب نوشتند.

عزیزان ! مراقب باشیم که اگر بچه های ما گرفتار مصیبت های جنسی می شوند یک بخشی اش به کوتاهی پدر و مادر بر می گردد. من امروز روايات را نگاه می کردم تعداد زیادی روایت دیدم که جمع آوری هم شده است. پدر و مادرهایی که خدا لعنتشان کرده و به آن ها غضب کرده و از رحمتش آنها را دور کرده است. هشت مورد از این روایت ها را برای شما به اختصار بیان می کنم.

بعضی ها می گویند: آخر این بچه اذیت می کند. هر کاری هم می کند حق ندارید بچه هایتان را نفرین بکنید.

پیام این آیه آن است که در خانه ولنگاری نداشته باشیم و در روابط مان خیلی دقت کنیم؛ نسبت به مهمانی ها و رفت و آمدها و عروسی ها رعایت کنیم؛ اشعاری که در این مجالس خوانده می شود، موسیقی های مبتذلی که گذاشته می شود روی بچه ها اثر منفی می گذارد. باید توجه شود در هر کاری بی حیایی بد است و شرم و حیا در هر کاری خوب است.

بعضی ها متأسفانه در این برنامه ها از نوجوان و جوان ها غافل می شوند؛ خانم ها دور هم نشسته اند شروع می کنند با هم صحبت کردن، فکر نمی کنند که در این جلسه بچه است حتی در منابرهم انسان نباید خیلی شفاف و فاش صحبت کند باید ملاحظه اقشار مختلف را کرد.

چرا قرآن این قدر در لفافه صحبت می کند؟ برای این که ایجاد بلوغ و شهوت زودرس خطرناک است. کسانی که در فضاهای مجازی عضو هستید حواسشان باشد، برای هم پیام می فرستند و جوک های زننده را برای هم ارسال می کنند تأثیر منفی می گذارد. شما متأهل و خانه دار هستید اما ببینید این مطالب با ذهن این بچه چه می کند؟

قرآن کریم یکی از راه های کنترل جامعه از شهوترانی را پرهیز از خیلی از امور می داند: حجاب، نگاه نکردن به نامحرم، اختلاط نداشتن زن و مرد و ... همه، زمینهء آن گناهان را از بین می برد.

ص: 168

حجاب و رعایت حریم ها بود خدمت شما معنا شد.

در این آیهء 90 که امروز معنا می کنیم خداوند یک استثنایی را از حجاب و رعایت این فریضهء الهی معنا کرده، می فرماید: ما یک مورد را استثنا کردیم و آن زنان مسنی هستند که طبیعتاً دیگر زمینهء ازدواج ندارند و کسی نگاه ريبه و شهوت آمیز به آن ها نمی کند، اشکال ندارد لباس رو بدنشان نباشد و بخش هایی از جاهایی که بر دیگران حجابش لازم است بر این ها لازم نیست.

مفسرین گفته اند: منظور از این لباس روسری و چادر است.

خانم مسنی که محترمه است، چارقدی سرکرده و یک قدری موهایش بیرون است و صورت و گردنش پیداست و کسی نگاه شهوت آمیز به او نمی کند زن محترمه ای است که مورد احترام مردم است این ها اشکال ندارد، می تواند این بخش از حجاب در زندگی اش کم رنگ باشد.

این یک جواز است نه توصیه نمی گوید: این کار را بکنند می خواهد خیالشان راحت باشد. اتفاقاً دومین نکته ای که در آیه می فرماید: این است که همین ها هم نباید زینت های خودشان را آشکار کنند؛ این جواز به معنای عریان بودن و ولنگاری نیست. باز سومین مطلبی که می فرماید، می گوید: همین ها هم اگر حجاب را رعایت کنند بهتر است ، همین ها هم اگر عفت بورزند و مقید باشند بهتر است و خدا شنواست

این ها هم اگر رعایت کنند خیلی عالی است ولی اگر یک وقتی سختشان بود، مثلاً: فرض کنید پایش درد می کند و حجابش کم رعایت شد اشکال ندارد.

«وَ الْقَوَاعِدُ مِنَ النِّسَاءِ اللَّاتِي لَا يَرْجُونَ نِكَاحًا فَلَيْسَ عَلَيْهِنَّ جُنَاحٌ أَنْ يَضَعْنَ ثِيَابَهُنَّ غَيْرَ مُتَبَرِّجَاتٍ بِزِينَةٍ ۖ وَأَنْ يَسْتَعْفِفْنَ خَيْرٌ لَهُنَّ ۗ وَ اللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ.»(1)

ص: 170

و زنان از کارافتاده ای که امید به ازدواج ندارند، گناهی بر آنان نیست که لباس های (رویین) خود را بر زمین بگذارند، به شرط اینکه در برابر مردم خودآرایی نکنند؛ و اگر خود را بپوشانند برای آنان بهتر است؛ و خداوند شنوا و داناست.

لَا یَحِلُّ»؛(1)

خدا نگاه کردن به موی زنهایی که شوهر دارند و سایر زن ها را حرام کرده؛ چون مردان تحریک می شوند و وقتی تهییج صورت گرفت به دنبالش فساد دیگری می آید و وارد شدن در آن چه که حلال نیست.

بعد امام رضا علیه السلام فرمود: مگر یک جا که خدا استثنا کرده است و این آیه را خواند.

عزیزان! من مکرر روی موضوع حجاب صحبت کردم امروز هم نمی خواهم تکرار کنم ولی چند آیه و حدیث می خوانم یک مقدار راجع به حجاب صحبت کنیم و بینی و بین الله این مباحث را سیاسی نکنید! مباحث اخلاقی و اجتماعی است که ما داریم تذکر می دهیم. خداوند یک سری سفارشات را دربارهء پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم می کند یکی از حرف هایی که می زند، این است؛ می فرماید:

«وَ إِذَا سَأَلْتُمُو هُنَّ مَتَاعًا فَاسْأَلُو هُنَّ مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ ذَلِكُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِكُمْ وَ قُلُو بِهِنَّ»(2)

ص: 172

و هنگامی که چیزی از وسایل زندگی را (بعنوان عاريت) از آنان [همسران پیامبر] می خواهید از پشت پرده بخواهید؛ این کار برای پاکی دل های شما و آنها بهتر است!

این ها قانون اسلام است. خدا می فرماید: وقتی شما این کار را بکنید هم برای شما خوب است و هم برای آنها و قلبتان پاک می ماند.

همهء گرفتاری های شهوانی از نگاه شروع می شود. اینکه افرادی ولنگاریدر نگاه و روابط دارند؛ از همین رفت و آمدها و بی دقتی ها و رعایت عدم حجاب در کوچه و خیابان است. متأسفانه بعضی از روابط همسایه ها و فامیل ها از روابط محارم صمیمی تر است که این درست نیست.

امیرالمؤمنین علی علیه السلام در نامهء 31 نهج البلاغه به فرزندش امام حسن علیه السلام فرمود:

«اکْفُفْ عَلَیْهِنَّ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ بِحِجَابِکَ إِیَّاهُنَّ فَإِنَّ شِدَّةَ الْحِجَابِ أَبْقَى عَلَیْهِنَّ»؛(1)

در پردهء حجاب نگاهشان دار، تا نامحرمان را ننگرند؛ زیرا که سخت گیری در پوشش، عامل سلامت و استواری آنان است.

پسرم مواظب باش! زن ها در پوشش و حجاب باشند، با حجاب آنها را حفظ کن؛ حجاب باعث بقا و استحکام خانواده می شود.

در بحث حجاب ما وظیفه داریم بگوییم و عده ای هم وظیفه دارند به صورت عملی اقدام کنند. منظور از اقدام هم، بگیر و ببند و کارهای نظامی نیست.

گفت: من از این ادعا می گذرم و صورتم را به شما نشان نمی دهم و از دادگاه بیرون رفت.

می خواهد به اروپا برود. برای ناصرالدین شاه پيغام داد، گفت: اگر به من خبر بدهند خانمت در اروپا کشف حجاب کرده دیگر به ایران راهت نمی دهم و ناصرالدین شاه جرأت نکرد خانواده اش را با خودش ببرد.

« وَ مَنْ فاكة امْرَأَةٍ لَا يملکها (حَبَسَهُ اللَّهُ) بکل كَلِمَةٍ كَلَّمَهَا فِي الدُّنْيَا اللَّهَ أَلْفَ عَامٍ»؛(1)

کسی با نامحرم شوخی کند خدا به ازای هر کلمه شوخی، هزار سال او را حبس می کند.

نبی مکرم اسلام صلی الله علیه و آله و سلم و ائمهء ما به این مسائل اهمیت بسزایی دادند؛ زندگی آن ها را ببینید.

بعضی ها می خواهند صورت مسئله را پاک کنند، می گویند: این حجاب را آقایان درست کرده اند در اسلام نیست. این چه حرفی است؟ این سورهء احزاب و نور است.

زن وقتی به سن بلوغ می رسد، جایز نیست جایی از او دیده شود جز دو جا: یکی صورت و دیگری دست.(1)

ص: 178

یا خانه های عمه هایتان، یا خانه های دایي هایتان، یا خانه های خاله هایتان، یا خانه ای که کلیدش در اختیار شماست، یا خانه های دوستانتان، بر شما گناهی نیست که به طور دسته جمعی یا جداگانه غذا بخورید؛ و هنگامی که داخل خانه ای شدید، بر خویشتن سلام کنید، سلام و تحیتی از سوی خداوند، سلامی پر برکت و پاکیزه ! این گونه خداوند آیات را برای شما روشن می کند، باشد که بیندیشید.

فَسَلِّمُوا عَلَى أَنْفُسِكُمْ تَحِيَّةً مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مُبَارَكَةً طَيِّبَةً كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآيَاتِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ»

یازده خانه و فرد و گروه را برای شما می شمریم که این ها آن قدر صمیمی اند که اگر یک وقتی شما به خانه شان رفتید خودشان نبودند اجازه دارید غذا یا میوه ای که آن جا هست را بدون اجازه بخورید. اسلامی که این قدر به حق الناس اهمیت می دهد حتی آدم حق ندارد یک دانهء جو از مال مردم بخورد، اما در این مورد خدا اجازه داده و یک آیه نازل کرده است.

برای شما هیچ اشکالی نیست که در خانهء اولادت بدون اجازه غذا میل کنی یا این که خانهء پدر و مادر و خانهء برادرتان، خانهء خواهرتان، خانهء عمو و عمه، خانهء دایی و خاله یا این که فامیل نیست دوستی است که به شما کلید داده یا دوست های صمیمی.

عزیزان ! این مواردی که در آیه مطرح شد: پسرعمو و دختر عمو نداشت؛ بلکه منظورش خاله و عمه بود.

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «اَلْخَالَةَ بِمَنْزِلَةِ اَلْأُمِّ»؛ خاله به منزله مادر است و به جعفر فرمود: این بچه را تو به خانه ات ببر.(1)

ببینید چقدر اسلام دقیق است این دختر، دختر عموی حضرت علی علیه السلام بود اما مادر جعفر چون خالهء این بچه است می فرماید: شما ببر؛ این ها در دین ما نکاتی است و در قرآن آیات فراوانی در سفارش به ذوی القربی (فامیل) وجود دارد.

«وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي تَسَاءَلُونَ بِهِ وَ الْأَرْحَامَ ۚ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيبًا»(1)

(از قطع رابطه با) خویشاوندان خود، پرهیز کنید. زیرا خداوند، مراقب شماست.

اول این که در مورد خدا سؤال می شوید و دوم صلهء رحم. به همین جهت چند روایت می خوانم.

خویشاوندانی دارم که با آنان رفت وآمد دارم ولی آنها مرا آزار می دهند، لذا تصمیم دارم با آنان قطع رابطه کنم.

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: در این صورت خداوند همهء شما را رها می کند.

امام باقر علیه السلام فرمود: سه گناه است که انسان نمی میرد مگر این که در همین دنیا انسان نتیجه اش را می بیند: 1- ظلم، 2- قطع رحم 3- قسم دروغ.(1)

خشن و بد دهان بود.

(یکی از دلایلی که به او افطس می گفتند این بود که بینی اش پهن بوده). در جریان بنی عباس با امام صادق علیه السلام درگیر شد و اصرار داشت امام صادق علیه السلام را در جریان مبارزه با بنی امیه و دفاع از بنی عباس بیاورد.

منتها امام صادق علیه السلام می دانست بنی عباس برای خدا و اهل بیت علیهم السلام قيام نکرده اند؛ بلکه به خاطر حکومت منصور دوانیقی قیام کرده بودند قبول نکرد، یک قدری تند شد و یک مرتبه چاقو کشید که به طرف امام صادق علیه السلام پرتاب کند؛ دست او را گرفتند و مانع شدند.

سالمه کنیز امام صادق علیه السلام می گوید: وقتی آقا در بستر داشتند جان می دادند سفارش می کردند که به افراد مختلفی پولی بدهند و فرمود: هفتاد دینار به حسن افطس بدهید.

عرض کردم: آقا او که به طرف شما حمله کرد! فرمود: او جزء خویشاوندان من است خدا می فرماید: «يَصِلُونَ ما أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ»؛(1) من نمی خواهم مصداق این آیه باشم.(2)

از همنشینی با کسی که قطع رحم می کند بپرهیز؛ زیرا من او را در سه مورد

ص: 187

از قرآن، مورد لعن یافتم.

«حَافَتَا اَلصِّرَاطِ یَوْمَ اَلْقِیَامَهِ اَلرَّحِمُ وَ اَلْأَمَانَهُ»؛(1)

حافظ صراط در روز قیامت یکی صله رحم و دیگری امانتداری است.

صلهء رحم آثار اجتماعی، اخروی و اقتصادی دارد.

پس یک مقداری اهمیت بدهیم، کینه به دل نگیریم، رفت و آمدها را بیشتر کنیم. آدم خیلی تأسف می خورد وقتی می گویند: گاهی چندین سال است که با پدر و مادر رابطه نداریم. شاید پدر یا مادر در حق شما کوتاهی کرده اند اما این حرف ها را کنار بگذاریم و طلبکار نباشیم.

بعضی ها لذتشان در دنیا به بهانه جویی و ایجاد سنگ اندازی است. به هم حسن ظن داشته باشیم. صله رحم یک معنایش همین است که انسان نسبت به آبروی هم محافظت داشته باشد و به هم سر بزند؛ البته مواردی در روایات می باشد که لطمه های اعتقادی به انسان می زند که بعدأ عرض خواهم کرد.

ص: 190

یا خانه های عمه هایتان، یا خانه های دايي هایتان، یا خانه های خاله هایتان،یا خانه ای که کلیدش در اختیار شماست، یا خانه های دوستانتان، بر شما گناهی نیست که به طور دسته جمعی یا جداگانه غذا بخورید؛ و هنگامی که داخل خانه ای شدید، بر خویشتن سلام کنید، سلام و تحیتی از سوی خداوند، سلامی پر برکت و پاکیزه! این گونه خداوند آیات را برای شما روشن می کند، باشد که بیندیشید.

عِيَالٍ صَبُورٌ»؛(1)

در بهشت یک جایگاه و مقامی است که کسی به آن نمی رسد مگر سه گروه: 1- امام عادل، 2- کسانی که به فامیل اهمیت می دهند، 3 - انسان عیال واری که صبور است و سعی می کند سختی پرفرزندی را بپذیرد و با صبر با عیال و اهلش کنار می آید.

این ها ارتباط دارد، مثلاً: اگر کسی از دنیا برود، جمع می شوند و به همدیگر احترام می کنند و از حال هم باخبر هستند. پس معنای صله رحم ارتباط داشتن است که ممکن است از هر طریقی باشد.

انجام می داد و خانه هایی از بنی عباس را به آتش کشیده بود. خودسری ها و تندروی هایی می کرد. امام رضا علیه السلام او را خواست و فرمود: تو تا زمانی که خدا را اطاعت کنی برادر من هستی والا اگر از اطاعت خدا خارج بشوی برادر من نیستی.(1) بعد فرمود: قرآن به حضرت نوح علیه السلام می فرماید:

«إِنَّهُ لَيْسَ مِنْ أَهْلِكَ»؛(2)

این فرزند تو نیست از او دوری کن.

دقت کنید! گاهی می گویند: این خانواده مختلط هستند، نماز نمی خوانند و اهل ماهواره هستند، رفت و آمد کنیم روی بچه هایمان اثر می گذارد. انسان می تواند به یک تلفن و احوال پرسی اکتفا کند؛ چون بعضی اوقات بعضی از فامیل ها ممکن است انحرافاتی داشته باشند که دین هم اجازهء این رفت وآمد را نمی دهد.

متأسفانه در میان متدینیان ما، گاهی قهر و اختلاف است؛ بعضی ها فقط در مرگ ها همدیگر را می بینند که بی برکتی در زندگی شان می آید.

علیه تو قیام کند، اگر در مدینه قیام کند بغداد هم سقوط می کند؛ برو هارون را تحریک کن! ایشان هم نزد هارون رفت و این حرف ها را زد.

هارون برآشفت و همان جا فرمان دستگیری امام را داد. هارون به او دویست هزار درهم پول داد. خوشحال به خانه آمد، وقتی رسید گرفتار اسهال شدیدی شد، چشم هایش به گونی پول خیره شد و به درک واصل شد و حتی یک درهم هم نتوانست استفاده کند.(1)

اگر یک وقتی خویش انسان باشد آزاری برساند بداند اثر وضعی اش این است.

مستحب است انسان وقتی وارد خانهء خالی می شود، بگويد: «السَّلاَمُ عَلَینَا مِن عند رَبِّنَا».(1)

مولا علی علیه السلام فرمود:

« السَّلاَمِ سَبْعُونَ حَسَنَةً ؛ تِسعٌ وَسِتُّونَ للمُبتَدِئ وواحِدَةٌ للرّادِ»؛(1)

سلام هفتاد حسنه دارد 69 تای آن برای سلام دهنده است و یکی برای جواب دهنده.

لذا کسی نمی توانست در سلام دادن بر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم پیشی بگیرد. خودش فرمود: من به تمام کودکان سلام می کنم.(2) و در حدیث دیگری فرمود: بخیل ترین آدم ها کسی است که سلام نکند.(3) سلام سلامتی و امنیت و آرامش است. در حدیث دیگری فرمود:

«مَنْ بَدَأَ بِالْكَلَامِ قَبْلَ السَّلَامِ فَلَا تُجِيبُوهُ»؛(4)

اگر کسی قبل سلام با شما حرفی زد، جوابش را ندهید.

ص: 199

اباعبدالله علیه السلام از کوچه های مدینه عبور می کردند، شخصی به ایشان گفتند:

« كَيْفَ أَنْتَ عَافَاكَ اللَّهُ »

آقا یک نگاهی به او کرد و فرمود:

« السَّلَامُ قَبْلَ الْكَلَامِ »؛(1)

سلام کردن قبل صبحت کردن است.

اول سلام كن بعد حال ما را بپرس.

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:

« أَفْشُوا السَّلَامُ »؛

بلند سلام کنید.

« وَ أَطْعِمُوا الطَّعَامِ»؛

به گرسنگان هم طعام بدهید.

«وَصَلُّوا وَالنَّاسُ نِيَامٌ، تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ بِسَلَامٍ»؛(2)

در دل شب نماز بخوانید در آن وقتی که مردم خوابند تا با سلامت به بهشت برسید.

البته در روایات داریم: بر بت پرست، منحرفین اعتقادی، رباخوار، مشروب خوار، قمار باز سلام نکنید. حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: من به زن های جوان سلام نمی کنم؛(3) چون ممکن است برداشت دیگری کنند. در این جا یک حدودی ذکر شده است.

ص: 200

فرهنگ سلام باید به قدری جا بیفتد که اگر وارد یک خانه ای شدید و کسی نبود به خودت سلام کن. بعد خدا می فرماید: این سلام سه تا اثر دارد: «تَحِیَّةً مِّنْ عِندِ اللَّهِ مُبَارَکَةً طَیِّبَةً»؛ اول تحیت و درود خداست و باعث برکت در زندگی شما است و پاکیزگی می آورد.

قبل از اسلام چیزهای دیگری می گفتند اما وقتی اسلام آمد سلام را به عنوان فرهنگ آورد. پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم آغاز همه نامه هایش سلام بود. امیرالمؤمنین علی علیه السلام در عهدنامه هایش همین طور و این ها در منابع روایی ما توصیه شده است به دلیل این که این سلام در نوشتار و گفتار و ملاقات ها فرهنگ شود.

«کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللّهُ لَکُمُ الْآیاتِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ»؛

خداوند این آیات را برای شما بیان می کند ان شاء الله که بیندیشید و تعقل کنید.

« أَیْسَرُ حَقٍّ مِنْهَا أَنْ تُحِبَّ لَهُ مَا تُحِبُّ لِنَفْسِکَ وَ تَکْرَهَ لَهَ مَا تَکْرَهُ لِنَفْسِکَ»؛ (1)

این است که هر چه برای خودت نمی پسندی برای مردم هم نپسند.

اگر دوست نداری پشت در خانه ات ماشین، پارک کنند تو هم این کار را نکن. اگر دوست نداری کسی پشت سرت غیبت کند تو هم غیبت کسی را نکن و هر چه برای خودت دوست میداری، برای دیگران هم دوست بدار.

ص: 202

می کنیم.

داستان این آیه این است که بعضی از اصحاب پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم گاهی در جنگ، جهاد یا نماز جمعه یا اجتماعاتی که لازم بود حضور داشته باشند بدون اجازهء پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم آن اجتماع و میدان جنگ را ترک می کردند، حالا برای کارهای شخصی خودشان یا سرزدن به زن و بچه شان و یا موارد دیگر؛ به عبارت دیگر از اطاعت و پیروی رهبری تخلف می کردند. این آیه نازل شد و اشاره به این کرد که: مؤمن واقعی کسی است که همه جا مطیع پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و دین باشد، از خودش سلیقه ایجاد نکند و بدون اجازه، جهاد و اجتماعات را ترک نکند. اگر هم یک وقتی کاری دارد، بیاید از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم اجازه بگیرد.(1)

اگر قرار باشد سربازی بدون هماهنگی با فرمانده اش، پادگان را رها کند، کارمندی بدون اجازه از رئیسش محیط کار را ترک کند، ملتی بدون این که رهبرشان گفته باشد از پیش خودشان تصمیم گیری و اقدام کنند چپاول و بی نظمی به وجود می آید و همه چیز به هم می ریزد؛ قانون دنیا این است که نظم رعایت شود، عده ای تحت سرپرستی شخص واحدی باشند، حتی در جبههء کفر.

درست است این آیه راجع به پیامبر خداست ولی این آیه بحث رعایت از رهبری را مطرح می کند، مخصوصاً رهبر عادل را.

قرآن کریم می فرماید: مسلمان ها و مؤمنان واقعی کسانی هستند که تابع هستند؛ یعنی از پیش خودشان تصمیم نمی گیرند. اگر با اجازه واذن باشد اشکال ندارد.

ص: 204

مؤمنان واقعی کسانی هستند که به خدا و رسولش ایمان آورده اند و هنگامی که در کار مهمی با او باشند، بی اجازه او جایی نمی روند؛ کسانی که از تو اجازه می گیرند، براستی به خدا و پیامبرش ایمان آورده اند. در این صورت، هر گاه برای بعضی کارهای مهم خود از تو اجازه بخواهند، به هر يك از آنان که می خواهی (و صلاح می بینی) اجازه ده، و برایشان از خدا آمرزش بخواه که خداوند آمرزنده و مهربان است!

فقط مؤمن واقعی کسی است که به خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم ایمان بیاورد. بعضی ها گفته اند: این (امر جامع) منظور جهاد، نماز جمعه با جلسات کلیدی و مهم است. اگر در یک امر جامع و مهمی افرادی با پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بودند او را ترک نکنند تا این که از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم اجازه بگیرند.

بعضی ها وسط کار، آن جا را ترک کردند، پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم دید مکانی که تعیین کرده است مانده است، خود پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم مشغول شد و یک لحظه هم از خندق بیرون نیامد و فرمود: من سه روز است که نان نخورده ام.(1)

قرآن می فرماید: آنهایی که اجازه می گیرند مؤمن هستند. پیامبر! اگر آمدند برای بعضی از کارهایشان از تو اجازه گرفتند اشکال ندارد به آنها اجازه بده و برایشان طلب مغفرت کن.

آیهء 62 سوره نور آیه مذمت تخلف از رهبری است، مذمت تخلف از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم است. خیلی از این ها که تخلف می کردند منافق هم نبودند.

نگرفت. این حرکت، حرکت سختی بود بعضی ها که منافق هم نبودند؛ بلکه یک مقدار راحت طلب بودند سرباز زدند و گفتند: ما نمی رویم. از جمله سه دوست به نام کعب، هلال و مراره، گفتند: یا رسول الله ! شما بروید ما بعداً می آییم.

حضرت حرکت کرد و آنها نیامدند. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم رفت و برگشت. این سه تخلف کردند و دروغ هم گفته بودند. رسول صلی الله علیه و آله و سلم این که برگشت مردم از جمله این سه نفر به استقبالش آمدند.

حضرت فرمود: با این سه نفر کسی حرف نزند؛ چون با منکر باید برخورد کرد. همسرانشان نزد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم آمدند و گفتند: یا رسول الله ! تکلیف ماچیست؟ فرمود: شما هم با آنها حرف نزنید.

این سه نفر خیلی ناراحت شدند و گفتند: پس خودمان هم با خودمان حرف نمی زنیم. روزها می آمدند گوشهء بازار می نشستند و غصه می خوردند.

یک روز یکی از این ها به نام کعب می گوید: همین طور که نشسته بودم شخصی آمد برای من نامه ای آورد. گفتم: این چیست؟ گفت : من مسیحی هستم رهبر مسیحی ها برای شما نامه نوشته و گفته: حالا که مسلمان ها تحویلت نمی گیرند بیا مسیحی شو.

دو دستی بر سر خودش زد و گفت: خدا ما این قدر بدبخت شدیم که حالا مسیحی ها بیایند ما را جذب کنند. بعد از پنجاه روز تحریم، آیه نازل شد و توبه شان پذیرفته شد.(1)

خداوند در سورهء توبه می فرماید:

« وَ عَلَى الثَّلاثَةِ الذین خُلِّفُوا حَتَّى إِذا ضاقَتْ عَلَيْهِ الْأَرْضُ بِما رَحُبَتْ وَ ضاقَتْ عَلَيْهِمْ أَنْفُسُهُمْ وَ ظَنُّوا أَنْ مَلْجَأَ مِنَ اللَّهِ إِلاَّ إِلَيْهِ ثُمَّ تابَ عَلَيْهِمْ

ص: 208

لِیَتُوبُوا إِنَّ اللهَ هُوَ التَوّابُ الرَّحِیمُ»(1)

(هم چنین) آن سه نفر که (از شرکت در جنگ تبوك ) تخلف جستند، (و مسلمانان با آنان قطع رابطه نمودند،) تا آن حد که زمین با همه وسعتش برآنها تنگ شد؛ (حتى) در وجود خویش، جایی برای خود نمی یافتند؛ (در آن هنگام) دانستند پناهگاهی از خدا جز به سوی او نیست؛ سپس خدا رحمتش را شامل حال آنها نمود، (و به آنان توفیق داد) تا توبه کنند؛ خداوند بسیار توبه پذیر و مهربان است.

این سه نفری که تخلف کردند زمین برایشان تنگ شد خودشان هم با خودشان قهر کردند اما به این نتیجه رسیدند هیچ چاره ای ندارند مگر توبه کنند و به سمت خدا بروند و خدا توبه شان را قبول کرد و توفیق توبه به آنها داد.

اللّهِ وَ لاَ يَرْغَبُواْ بِأَنفُسِهِمْ عَن نَّفْسِهِ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ لاَ يُصِيبُهُمْ ظَمَأٌ وَ لاَ نَصَبٌ وَ لاَ مَخْمَصَةٌ فِي سَبِيلِ اللّهِ وَ لاَ يَطَؤُونَ مَوْطِئًا يَغِيظُ الْكُفَّارَ وَ لاَ يَنَالُونَ مِنْ عَدُوٍّ نَّيْلاً إِلاَّ كُتِبَ لَهُم بِهِ عَمَلٌ صَالِحٌ إِنَّ اللّهَ لاَ يُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ»؛(1) سزاوار نیست که اهل مدینه، و بادیه نشینانی که اطراف آنها هستند، از رسول خدا تخلف جویند؛ و برای حفظ جان خویش، از جان او چشم بپوشند! این به خاطر آن است که هیچ تشنگی و خستگی، و گرسنگی در راه خدا به آنها نمی رسد و هیچ گامی که موجب خشم کافران می شود برنمی دارند، و ضربه ای از دشمن نمی خورند، مگر اینکه به خاطر آن، عمل صالحی برای آنها نوشته می شود؛ زیرا خداوند پاداش نیکوکاران را تباه نمیکند!

مردم مدینه! شما حق ندارید از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم تخلف کنید و خودتان را بر پیامبر صصلی الله علیه و آله و سلم ترجیح بدهید؛ پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم از شما بالاتر است. درست است دنبال پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم رفتن هزینه دارد، بالاخره انقلابی ماندن هزینه دارد، با دشمن درگیر شدن هزینه دارد و .... اگر کسی خواست در مقابل ظلم ایستادگی کند هزینه دارد اما جواب و جزایش را خدا می دهد.

می فرماید: بدانید اگر در راه خدا تشنگی کشیدید، رنج کشیدید، گرسنگی کشیدید، قدمی برداشتید که کفار را ناراحت کردید اگر در این دفاع لطمه و ضربه ای برای شما وارد شد تمام اینها عمل صالح است.

انقلابی ماندن بسیار مهم است نه انقلابی بودن. امروز یک عده ای دنبال این هستند که روحیهء انقلابی را از مردم بگیرند و بی تفاوتی را ترویج بدهند. ببینید دنیا چطور در مقابل ظلم قد علم کرده است؛ این خودش ظهور انقلاب است.

ص: 210

آیهء دیگری که عرض می کنم برعکس آیه قبلی است؛ یعنی آیات قبلی از آن سه نفری که در جنگ تبوک تخلف کردند شکوه می کرد. اما این آیه عکس آیات قبلی است.

«الَّذِينَ اسْتَجَابُوا لِلَّهِ وَ الرَّسُولِ مِنْ بَعْدِ مَا أَصَابَهُمُ الْقَرْحُ لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا مِنْهُمْ وَ اتَّقَوْا أَجْرٌ عَظِيمٌ»؛(1)

آن ها که دعوت خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را، پس از آن همه جراحاتی که به ایشان رسید، اجابت کردند؛ (و هنوز زخم های میدان احد التیام نیافته بود، به سوی میدان «حمراء الاسد» حرکت نمودند؛ ) برای کسانی از آن ها، که نیکی کردند و تقوا پیش گرفتند، پاداش بزرگی است.

آن هایی که به خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم پاسخ مثبت دادند بعد از آن که بدن هایشان زخمی بود؛ این ها اجر بزرگی دارند.

آن کسی که خبر جنگ مجدد را آورده بود، مسلمان ها را می ترساند و می گفت: دشمن بزرگ است شما هم که مجروح هستید منصرف شوید و تسلیم شوید.

گفتند: ما نمی ترسیم «حَسْبُنَا اللّهُ وَ نِعْمَ الْوَكِيلُ» در آیهء بعد می فرماید:

«اَلَّذِینَ قالَ لَهُمُ اَلنّاسُ إِنَّ اَلنّاسَ قَدْ جَمَعُوا لَکُمْ فَاخْشَوْهُمْ فَزادَهُمْ إِیماناً وَ قالُوا حَسْبُنَا اَللّهُ وَ نِعْمَ اَلْوَکِیلُ»؛(2)

این ها کسانی بودند که (بعضی از) مردم، به آنان گفتند: «مردم [لشكر دشمن] برای (حمله به) شما اجتماع کرده اند؛ از آنها بترسید!» اما این سخن، برایمانشان افزود؛ و گفتند: «خدا ما را کافی است؛ و او بهترین حامی ماست.

کسی به مسلمان ها گفت: این ها اجتماع کرده اند ابوسفیان هزار تا نیرو دارد و قوی هستند بترسید با این ها درگیر نشوید؛ شما حریف این ها نمی شوید و شروع کرد روحیه مسلمان ها را تضعیف می کرد. خدا به این ها ایمان داد.

ص: 212

اما وظیفه ای که شما در مقابل حاکم دارید:

1.به بیعت عمل کنید؛ اگر قول و دست بیعت دادید وفادار باشید؛

2. خیرخواه باشید؛

3. وقتی شما را می خوانم جواب بدهید؛

4.وقتی شما را امر می کنم اطاعت کنید. من یک وظایفی دارم شما هم یک وظایفی دارید؛ این رابطهء بین رهبر و مردم، امام و امت، حاکم و جامعه اگر طرفینی حفظ نشود طبیعتاً امکان مدیریت برای کشور باقی نمی ماند.

ص: 215

ص: 216

مردم دعا و دعوت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را در بین خودتان مثل دعوت های خودتان حساب نکنید و عادی با آن برخورد نکنید. برای این آیه سه تفسیر شده است؛ مرحوم طبرسی در مجمع البيان سه تفسیر برای این آیه می کند و در نهایت تفسیر اول را ترجیح می دهد. اکثر مفسرین این سه تا را ذکر کرده اند و همان معنای اول را ترجیح داده اند. من سه تفسیر را خدمت شما عرض می کنم:

یک جا پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را به اسم صدا نزده؛ بلکه از واژه های مثل: (يا أيها الرسول)، (یا ایها النبي) به کار برده است.

گاهی پشت خانهء پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم می آمدند و اسمش را صدا می زدند و می گفتند: بیا برای ما قرآن بخوان.

شما در نمازتان مرتب «السلام علیک ایها النبی» می گویید؛ در تشهدتان شهادت به رسالتش می دهید. لذا منظور از این آیه این است که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را مثل خودتان صدا نزنید، وقتی او را کار دارید بگویید: «یا رَسُولَ اللَّهِ و یا نَبِیَّ اللَّهِ».(1)

نشود. قرآن می فرماید:

«لَا تَجْعَلُوا دُعَاءَ الرَّسُولِ بَيْنَكُمْ كَدُعَاءِ بَعْضِكُمْ بَعْضًا»؛

صدا کردن پیامبر صلی الله علیه و آله را در میان خود، مانند صدا کردن یکدیگر قرار ندهید.

دعای پیامبر صلی الله علیه و آله را مثل دعای خودتان نپندارید. کاری کنید که پیامبر صلی الله علیه و آله برای شما دعا کند.

به نظر می رسد تفسير اول محکم تر باشد که منظور از این آیه دعوت است. این آیه چون مربوط به آیات قبل است، می گوید: اگر پیامبر صلی الله علیه و آله شما را به کاری دعوت کرد جدی بگیرید.

این پیامبر صلی الله علیه و آله برای همه دنیا رحمت است.

همان طور که خود خدا رحمت است، پیامبر صلی الله علیه و آله در درجه پایین تری .

و تو اخلاق عظیم و برجسته ای داری!

این پیامبر صلی الله علیه و آله به تنهایی در همه دنیای قلیل خلقش عظیم است.

به بیت المقدس بود یهودی ها تمسخر می کردند که مسلمان ها قبلۀ مستقل ندارند. پیامبر صلی الله علیه و آله ناراحت بود- فورأ آیه نازل شد: پیامبر!

«فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا ۚ فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ»؛(1)

اکنون تو را به سوی قبله ای که از آن خشنود باشی، باز می گردانیم. پس روی خود را به سوی مسجد الحرام کن!

به تو قبله ای می دهیم که راضی شوی. در همان نماز صورتت را برگردان و در همان مسجد قبله را برایش تعیین کرد.

کاروان های تجاری که به مدینه و شام می آمدند متوجه شدند که این زید زنده است و غلام و خدمتگزار پیامبر خداست. آمدند به پدر و مادرش خبر دادند. پدر و مادرش مشرک بودند آمدند او را ببرند.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: اجازه می دهم تا او را ببرید. خودش گفت: من نمی روم می خواهم کنار رسول خدا صلی الله علیه و آله بمانم. پدرش گفت: اگر نیایی من تو را عاق می کنم و دیگر پسر من نیستی. زید گفت: من دوست دارم کنار پیامبر صلی الله علیه و آله باشم. پدرش رفت و این بچه ماند. پیغمبر صلی الله علیه و آله او را به عنوان فرزند خوانده خودش خواند که فرمود: حالا که پدرت تو را نفی کرد پسر خودم باش.

ایشان فرزند خوانده پیامبر صلی الله علیه و آله بود و طبیعتا همسرش محرم رسول خدا صلی الله علیه و آله نبود. از اصحابی که اسمش هم در قرآن آمده است زید است.

هیچ مرد و زن با ایمانی حق ندارد هنگامی که خدا و پیامبرش امری را لازم بدانند، اختیاری (در برابر فرمان خدا) داشته باشد؛ و هرکس نافرمانی خدا و رسولش را کند، به گمراهی آشکاری گرفتار شده است.

وقتی پیامبر صلی الله علیه و آله تصمیمی می گیرد شما باید این تصمیم را بپذیرید و مخالفت نکنید. البته با نزول این آیه دیگر زینب موافقت کرد و با زید ازدواج کرد(1) که داستان ازدواجش مفصل است.

پیام این آیه این است که اطاعت از پیامبرگرامی اسلام صلی الله علیه و آله در امور حتی امور این گونه، اطاعت موضوعی است و واجب.

به حرف پیامبر صلی الله علیه و آله گوش نداد و بی گناهی را از آن محله کشت.

خبر به رسول خدا صلی الله علیه و آله رسید، فرمود: او را بیاورید. اما او فرار کرد تا روز فتح مکه به دیوار کعبه چسبید و گفت: یا رسول الله صلی الله علیه و آله من اشتباه کردم. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: دیگر فایده ندارد او را از مسجد الحرام بیرون آوردند و حکم اعدام اجرا شد.

این مخالفت است و این تبعات مخالفت با رسول خداست.

این قصه، راجع به ائمه علیهم السلام علی هم همین طور است.

شخصی خدمت امام صادق علیه السلام رسید و گفت: به من دعایی یاد بده . امام صادق علیه السلام به او دعایی یاد داد. این بنده خدا رفت دعا را خواند و خودش جمله ای اضافه کرد. خدمت امام صادق علیه السلام آمد و آقا با او برخورد کرد. گفت: چه فرقی می کند؟ فرمود: نباید اضافه کنی.

متأسفانه بعضی ها در روضه ها و تاریخ و دعاها مطلب اضافه می کنند که درست نیست. اگر قرار باشد این طور پیش برویم کار از دست خارج می شود. حاج شیخ عباس قمی چقدر ناراحت شده و در مفاتیح بعد از زیارت وارث از کسانی که به این زیارت اضافه می کنند شکوه می کند.

در پایان عرایضم در تکمیل این آیه از سوره نور، حدیثی را برای شما از رسول خدا صلی الله علیه و آله می خوانم که بدانید مخالفت با پیامبرو دین منحصر به زمان حیات پیامبر صلی الله علیه و آله و ائمه علیهم السلام نیست. پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله نگران آینده هم بودند. ما یک سلسله روایاتی داریم که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله می فرمایند: من نگران هستم.

عزیزان من! در این روزهای پایانی ماه مبارک رمضان حواسمان جمع باشد! اگر پدری به فرزندش وقتی که به دانشگاه می رود، می گوید: من نگران

ص: 229

اعتیاد تو هستم، نگران روابط نادرست تو هستم، نگران درس نخواندنت هستم؛ یعنی مواظب باش و از آن ها دوری کن.

وقتی رسول خدا صلی الله علیه و آله مردم را دعوت به جهاد و جنگ می کردند یا اجتماع مهمی را می خواستند تشکیل بدهند، بعضی از افراد کوردل و منافق پشت ستون مسجد می رفتند و پنهان می شدند یا پشت سر بقیه خود را مخفی می کردند که پیامبر صلی الله علیه و آله آن ها را نبیند و از این فرصت استفاده می کردند تا از مسجد خارج شوندو در جهاد شرکت نکنند. قرآن می فرماید:

این حیله ها و خدعه ها و کارهایی که نسبت به هم انجام می دهید، با پیامبر صلی الله علیه و آله این گونه رفتار نکنید، دعوت پیامبر صلی الله علیه و آله دعوت خداست.

یک وقت شخصی در خانه می آید، می خواهد متوجه او نشود که این آدم در خانه است می رود خود را پنهان می کند اما موضوع پیامبر صلی الله علیه و آله موضوع جهاد و اطاعت از پیامبر صلی الله علیه و آله است، اگر شما را به کاری دعوت کرد فورا اجابت کنید.

بعد می فرماید: خدا می داند آن کسانی که از صف مسلمانان خارج می شوند و پشت سر دیگران پناه می گیرند، بعد می فرماید: از این که با پیامبر صلی الله علیه و آله مخالفت کنید برحذر باشید.

آثار اطاعت از پیامبر صلی الله علیه و آله

اطاعت از پیامبر صلی الله علیه و آله اطاعت از خداست که این صریح قرآن است و این اطاعت آثار فراوانی دارد که به چهار اثر اشاره می کنم:

و کسی که خدا و پیامبر را اطاعت کند، (در روز رستاخیز،) همنشین کسانی خواهد بود که خدا، نعمت خود را بر آنان تمام کرده؛ از پیامبران وصديقان و شهدا و صالحان؛ و آنها رفیق های خوبی هستند.

مطیع پیامبر صلی الله علیه و آله در روز قیامت با چهار گروه همنشین است: انبیاء، ائمه،شهدا و اولیاء و شما رفیق هایی از اینها بهتر می خواهید؟

منظور من این است که در روایت دارد کسی از او سؤال کرد تو که چند سال با پیامبر صلی الله علیه و آله بودی الآن چقدر از دین پیامبر صلی الله علیه و آله باقی مانده است؟

يعني الآن روش و سبک زندگی مردم چقدر با سنت پیامبر صلی الله علیه و آله مطابق است؟

این داستان برای نیم قرن بعد از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله است که گفت: همه اش عوض شده؛ من هر چه نگاه می کنم هیچ چیز مطابق با سنت پیامبر صلی الله علیه و آله این نیست جز نماز؛ فقط مسلمان ها نمازشان را رو به قبله می خوانند؛ تازه در این هم دست برده اند و به یک نوع نماز نمی خوانند.

لذا وقتی امام زمان علیه السلام می آید بعضی ها می گویند: دین جدید آورده است در حالی که این همان سنت پیامبر صلی الله علیه و آله است(1)

ای کسانی که ایمان آورده اید! به خدا و پیامبر خیانت نکنید! و (نیز) در امانات خود خیانت روا مدارید، در حالی که می دانید (این کار، گناه بزرگی است)!

این یکی از بزرگترین مصادیق مخالفت با رسول خدا صلی الله علیه و آله است.

یک جایی پناه ببرند.

پیک وحی برای رسول خدا صلی الله علیه و آله خبر آورد. پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله امیرالمؤمنین علی علیه السلام علا، زبیر و مقداد را فرستاد و فرمود: این زن را متوقف کنید.

به سرعت او را پیدا کردند و محاصره اش کردند و حضرت علی علیه السلام او را تهدید کرد و گفت: پیامبر صلی الله علیه و آله فرموده: تو به همراهت نامه داری و باید آن را بدهی. نامه را بین موهایش پنهان کرده بود. نامه را از او گرفتند و او را هم از رفتن به مکه ممنوع کردند. پیامبر صلی الله علیه و آله آن شخص را خواست، یکی از اصحاب عصبانی شد و گفت: من او را می کشم.

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: درست است خیانت کرده اما قصد سوئی نداشته است. آن شخص گفت: قصد من از نوشتن نامه برای فامیل هایم بود؛ در این جا آیه اول سوره ممتحنه نازل شد:

«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا عَدُوِّي وَ عَدُوَّكُمْ أَوْلِيَاءَ »؛

ای کسانی که ایمان آورده اید دشمن من و دشمن خویش را دوست قرار ندهید.

خدا هم توبه آن شخص را پذیرفت و موجب لو رفتن قضیه ورود پیامبر صلی الله علیه و آله به مکه هم نشد.(1)

خیانت به پیامبر صلی الله علیه و آله چه آن روز و چه امروز مخالفت با پیامبر صلی الله علیه و آله است . اینهایی که الآن کاریکاتور درست می کنند و کتاب بر علیه پیامبر صلی الله علیه و آله می نویسند مصداق این آیه هستند. مسلمانان باید در برابر خیانت به پیامبر صلی الله علیه و آله عکس العمل نشان بدهند.

ص: 238

ننشینید؛ این عمل، پیامبررا ناراحت می نماید، ولی از شما شرم می کند (و چیزی نمی گوید)؛ اما خداوند از (بیان) حق شرم ندارد! و هنگامی که چیزی از وسایل زندگی را (به عنوان عاريت) از آنان [همسران پیامبر]می خواهید از پشت پرده بخواهید؛ این کار برای پاکی دل های شما و آنها بهتر است! و شما حق ندارید رسول خدا را آزار دهید، و نه هرگز همسران او را بعد از او به همسری خود درآورید که این کار نزد خدا بزرگ است!

1.بدون اجازه وارد خانه پیامبر صلی الله علیه و آله نشوید؛

2.اگر مهمان پیامبر صلی الله علیه و آله شدید زیاد ننشینید؛ پیامبر صلی الله علیه و آله نماز و عبادت دارد، بعد از این که غذایتان را خوردید سریع بروید. نشستن شما در خانه پیامبر صلی الله علیه و آله ایشان را اذیت می کند و پیامبر صلی الله علیه و آله شرم و حیا می کند و رویش نمی شود به شما بگوید بروید.

3. اگر چیزی از همسران پیامبر صلی الله علیه و آله می خواهید از پشت حجاب و مانع بگیرید ،چهره زنان پیامبر صلی الله علیه و آله را نبینید.

4. ازدواج با زنان پیامبر صلی الله علیه و آله ممنوع است؛ البته زن های پیامبر صلی الله علیه و آله می دانستند که اگر همسر پیامبر صلی الله علیه و آله شدند آخرین ازدواجشان است و کسی حق ندارد با همسران پیامبر صلی الله علیه و آله ازدواج کند. عده ای می گفتند: ما منتظر هستیم پیامبر صلی الله علیه و آله از دنیا برود با همسرش ازدواج کنیم و از این طریق می خواستند برای خودشان اعتباری کسب کنند یا از اسرار پیامبر صلی الله علیه و آله مطلع شوند.

در جای دیگر می فرماید: هر چه مردم می گفتند: پیامبر صلی الله علیه و آله گوش می کرد، گاهی دروغ و نادرست هم بود؛ البته حضرت خودش تصمیم می گرفت. بعد رفتند پشت سر پیامبر صلی الله علیه و آله حرف زدند و گفتند: هرچه می گوییم پیامبر صلی الله علیه و آله گوش می دهد و گاهی دو حرف مخالف را هم گوش می کند.

ص: 240

قرآن می فرماید: این به نفع شماست؛ چون ادب پیامبر صلی الله علیه و آله اقتضا می کند که حرف شما را گوش بدهد.

می فرمود: اهل بیت من را اکرام کنید و دوست داشته باشید، حقوق اهل بیت من را بر خودشان مقدم کنید.

کتابی در دانشگاه حدیث به نام اهل بیت در قرآن و حدیث چاپ شده است که حقوق اهل بیت علیهم السلام به گردن ما چیست.

جوانی از من سؤال کرد شش چیزی که در دعای سلامتی امام زمان علیه السلام برای او از خدا می خواهیم به چه معناست؟ « وَلِيّاً وَ حَافِظاً وَ قَائِداً وَ نَاصِراً وَ دلیلا وَ عینا »؛ خدایا ! «ولیا»؛ برای او ولی باش، او ولی ماست، ولی، ولی همه ما و امام زمان علیه السلام خداست، «و حافظا»؛ حافظش باش.

ایشان گفت: چه خطراتی امام زمان علیه السلام را تهدید می کند که خدا حافظ او باشد.

امام زمان علیه السلام دریکی از نوشته هایشان فرمود: جاهلان و نادانان شیعه، ما را اذیت می کنند. اینهایی که ادعای ملاقات دروغین و مهدویت می کنند، این هایی که با تطبیق های بی دلیل علائم ظهور، موضوع غیبت و وظایف غیبت را کنار می زنند؛ همه اذیت و آزار است. گاهی دور کسانی را می گیرند که ادعاهای بی خود در قضیه امام زمان علیه السلام را می کنند؛ پس یکی از عوامل آزار امام زمان علیه السلام جهل و حماقت است.

ای کسانی که ایمان آورده اید! چیزی را بر خدا و رسولش مقدم نشمرید (و پیشی مگیرید)، و تقوای الهی پیشه کنید که خداوند شنوا و داناست؟

یکی از مصادیق پیشی گرفتن این است که کسی از خودش در اسلام حکم و دستوری اضافه کند.

ص: 244

دوم که سه مرتبه در این آیه اشاره شده و دهها آیه در قرآن دارد که ان شاء الله بحث خواهیم کرد اشاره به علم خداست. می فرماید:

«قَدْ يَعْلَمُ مَا أَنْتُمْ عَلَيْهِ وَ يَوْمَ يُرْجَعُونَ إِلَيْهِ فَيُنَبِّئُهُمْ بِمَا عَمِلُوا ۗ وَ اللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ»؛

خدا آن چه را که شما بر آن هستید را می داند و هم چنین در ارتباط با روزی که به سوی او برمی گردید (روز قیامت) خدا از روی علمش به شما خبر می دهد که شما چه کردید و در پایان می فرماید: خداوند به هر چیز آگاه است.

پس بحث امروز ما علم خدا در دو عنوان است: عنوان اول اشاره به بعضی از آیات علم الهی و عنوان دوم آثار تربیتی ای که اعتقاد به علم خدا در زندگی ما دارد.

می دانید اعتقاد به علم و آگاهی خدا از ارکان اعتقادات ما است. اگر کسی باور داشته باشد خدا می بیند و ثبت می کند خیلی از کارها را انجام نمی دهد .

من پنج آیه راجع به علم خدا می خوانم ببینید علم الهی دایره اش کجاست و چقدر گسترده است.

است، و موجودات دیگر، قائم به او هستند؛ هیچگاه خواب سبك و سنگینی او را فرا نمی گیرد؛ (و لحظه ای از تدبیر جهان هستی، غافل نمی ماند؛) آن چه در آسمان ها و آن چه در زمین است، از آن اوست.

تا به هفتمین ویژگی خدا می رسد، می گوید:

«يَعْلَمُ مَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَ مَا خَلْفَهُمْ ۖ وَ لَا يُحِيطُونَ بِشَيْءٍ مِنْ عِلْمِهِ إِلَّا بِمَا شَاءَ ۚ وَسِعَ كُرْسِيُّهُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ»؛

آن چه را در پیش روی آنها [بندگان] و پشت سرشان است می داند؛ (و گذشته و آینده، در پیشگاه علم او، یکسان است.) و کسی از علم او آگاه نمی گردد؛ جز به مقداری که او بخواهد. (اوست که به همه چیز آگاه است؛ و علم و دانش محدود دیگران، پرتوی از علم بی پایان و نامحدود اوست .) تخت (حکومت) او، آسمانها و زمین را در برگرفته.

نکته اول این است که خداوند «مَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَ مَا خَلْفَهُمْ»را می داند. حالا این به چه معناست؟ بعضی از مفسرین گفته اند، این اشاره زمانی است؛ یعنی گذشته و آینده . بعضی گفته اند: «مَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَ مَا خَلْفَهُمْ»یعنی قیامت که چه اتفاقی برای ما می افتد و آن چه که مربوط به دنیاست را خدا می داند.

طبیعتاً تفسير اول مطلوب تر است؛ چون که به گذشته و آینده دنیا می خورد.

مرحوم آقای فلسفی رحمة الله کتابی به نام آیت الکرسی دارد؛ ایشان در آن جا، «مَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَ مَا خَلْفَهُمْ»را بحث می کند. بعد هم می فرماید: درست است شما علم هایی دارید اما علم شما مشروط به مشیت الهی است بخواهد بدانید می دانید اما اگر نخواهد نمی دانید. حتی علم ائمه علیهم السلام هم به مشیت الهی است و هیچ علمی غیر از علم خدا استقلالی و ذاتی نیست. کسی احاطه و آگاهی نخواهد داشت از خدا.

ص: 247

آيه دوم:

«وَ عِنْدَهُ مَفَاتِحُ الْغَيْبِ لَا يَعْلَمُهَا إِلَّا هُوَ ۚ وَ يَعْلَمُ مَا فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ مَا تَسْقُطُ مِنْ وَرَقَةٍ إِلَّا يَعْلَمُهَا وَ لَا حَبَّةٍ فِي ظُلُمَاتِ الْأَرْضِ وَ لَا رَطْبٍ وَ لَا يَابِسٍ إِلَّا فِي كِتَابٍ مُبِينٍ»(1)

کلیدهای غیب، تنها نزد اوست؛ و جز او، کسی آنها را نمی داند. او آن چه را در خشکی و دریاست می داند؛ هیچ برگی (از درختی) نمی افتد، مگر این که از آن آگاه است؛ و نه هیچ دانه ای در تاریکی های زمین، و نه هیچ ترو خشکی وجود دارد، جز اینکه در کتابی آشکار [در کتاب علم خدا] ثبت است.

کلید و فرمان غیب دست خداست. در این آیه چهار مرتبه روی علم خدا تأكید شده است. آن چه در دریا و خشکی است را می داند. برگ درختی را که می افتد خدا می داند.

امیرالمؤمنین علیه السلام در خطبه 198 نهج البلاغه می فرماید:

«يَعْلَمُ عَجِيجَ الْوُحُوشِ فِي الْفَلَوَاتِ وَ مَعَاصِيَ الْعِبَادَ فِي الْخَلَوَاتِ وَ اخْتِلَافَ النینان فِي الْبِحَارِ الْغَامِرَاتِ وَ تَلَاطُمَ الْمَاءِ بالبرياح الْعَاصِفَاتِ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً نَجِيبُ اللَّهِ وَ سَفِیرُ وَحیِهِ وَ رَسُولُ رَحْمَتِهِ»؛

خدا از نعره حیوانات وحشی در کوه ها و بیابان ها و گناه و معصیت بندگان در خلوتگاه ها و آمد ورفت ماهیان در دریاهای ژرف، و به هم خوردن آب ها بر اثر وزش بادهای سخت آگاه است. و گواهی می دهم که حضرت محمد صلی الله علیه و آله برگزیده خدا، سفیر وحی، و رسول رحمت است.

ص: 249

آیه سوم:

«وَ يَعْلَمُ خَائِنَةَ الْأَعْيُنِ وَ مَا تُخْفِي الصُّدُورُ »؛(1)

او چشم هایی را که به خیانت می گردد و آن چه را سینه ها پنهان میدارند، بنا می داند.

خدا خیانت های چشم شما را می داند. ما غالبأچیز ملموس را می بینیم اما دو چیز را ما نمی بینیم: یکی خیانت چشم و دیگری آن چه که در دل مردم است.

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: گاهی عمل بنده ای را فرشته ها تأیید می کنند و می گویند: این مقبول است.وقتی نزد خدا می رود می فرماید: برگردانید، انگیزه اخلاص در آن نبوده است .(2)

ص: 250

حالا اگر این انگیزه اخلاص نبود؛ اگرریای آشکار باشد فرشته ها متوجه می شوند چقدر این را مخفی بوده که فرشته های مقرب و هفت آسمان متوجه نشده اند. لذا در دعای کمیل می گوییم: خدا یک چیزهایی است که کرام الكاتبين هم متوجه نمی شوند.

آیه چهارم:

«قُلْ إِنْ تُخْفُوا مَا فِي صُدُورِكُمْ أَوْ تُبْدُوهُ يَعْلَمْهُ اللَّهُ ۗ وَيَعْلَمُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ ۗ وَاللَّهُ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ»؛(1)

بگو: «اگر آن چه را در سینه های شماست، پنهان دارید یا آشکار کنید، خداوند آن را می داند؛ و (نیز) از آن چه در آسمان ها و زمین است، آگاه می باشد؛ و خداوند بر هر چیزی تواناست.

بگو: چه بگویید و چه نگویید؛ هر چه در دل شماست را خدا می داند و آگاهی دارد.

آیه پنجم:

«فَإِنَّهُ يَعْلَمُ السِّرَّ وَأَخْفَى»(2)

او اسرار و حتی پنهان تر از آن -را نیز می داند!

ص: 251

خدا سر و مخفی ها را می داند.

فرق سر با مخفی چیست؟ امام صادق علیه السلام فرمود:

«السِّرُّ مَا كتمته فِي نَفْسِكَ وَ أَخْفَى ، مَا خَطَرَ بِبَالِكَ ثُمَّ أنسیته»؛(1)

«سرّ»آن چیزی است که به اختیار خود در ضمیرت پنهان می داری و

«اخفی»آن است که: زمانی در خاطره ات بوده و بعد آن را از یاد برده ای.

سر آن چیزی است که شما در دلت مخفی کردی اما مخفی تراز سر این است که یک چیزی به ذهنت خطور کرد و خودت هم یادت رفت.

عزیزان ! کنه تمام اعمال ما را در درون، برون، گذشته ، آینده، آشکار، مخفی و همه را خدا می داند وقتی می داند این اعتقاد باید در زندگی ما اثر داشته باشد.

فرمود: شما کاری که برای خداست به انگیزه غیر خدا انجام بدهید .(1).

اگر واعظ درونی و تقوا نداری که به تو بگوید گناه نکن عقل هم نداری؟

یک وقت واعظ درونی داری اما تقوایت ضعیف است آیا عقل و خرد نداری که به تو بگوید چشمت را حفظ کن.

این جوان تعجب کرد خنده ای کرد و گفت: از چه خجالت بکشم. به خدا هیچ کسی به جز این ستاره های آسمان ما را نمی بیند.

زن گفت: تو کواکب را می بینی خالق ستاره ها را نمی بینی؟

جوان خجالت کشید و رفت.

مرحوم آیت الله آقا میرزا جواد تهرانی مرد بسیار متدینی بود. در بالاخانه منزلش نشسته بود صدایش زدند، دم در آمد و برگشت. وقتی علت را از او پرسیدند، گفت: یک مورچه ای روی عبای من بود اشتباهی او را به بیرون آوردم ترسیدم راهش را گم کند.

گفتند: قد شما زود خمیده شده است. گفت: من از جوانی سرم را پایین گرفتم به یک نامحرم حتی به بستگانم نگاه نکردم لذا خمیدگی قد من برای این است که سرم پایین بود.

این ها بی دلیل این جایگاه و مقام را پیدا نمی کنند که این طور مردم نزدشان بروند.

انصاری رحمة الله گفت: ایشان سه چیز داشت: علم، تدبیر و تقوا. علم شیخ انصاری به من رسید، تدبیر ایشان به میرزای شیرازی رسید و تقوایش را هم با خودش به قبر برد و به کسی نرسید.

این مرد بزرگ برادر و مادرش فقیر بودند و به سختی زندگی می کردند. یک روز مادرش عصبانی شد و گفت: تو شیخ انصاری هستی؟! این اتاق پر از پول است، وجوهات تمام این اتاق را گرفته، درش را قفل کردی در حالی که برادرت منصور به نان شبش گرفتار است چرا کمکش نمی کنی؟

اشک در چشمانش حلقه زد، گفت: مادر این کلید اتاق برو هر چه قدر می خواهی به او بده اما روز قیامت هم خودت جواب بده. مادر هم این کار را نکرد.

زهد و امیری بر دنیا اثر اعتقاد علم به خداست.

شنید و فرمود: فردای قیامت جواب این پیرزن را من چه بدهم؟

چراغ برداشت دنبال او آمد و خانه را پیدا کرد و همان شب زغال برایش گرفت و پزشک برای شوهرش برد. از فردای شب به خادم گفت: گوشتی که برای منزل ما می گیری نصفش را به این خانم بده - مراجع ما در طول تاریخ این طور زندگی کرده اند. لذا اسمش هم جاودان مانده است.

اگر کسی معتقد بود که « يَعْلَمُ ما بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَ ما خَلْفَهُمْ »گناه نمی کند و حقه نمی زند، به مال بیت المال دست نمی اندازد؛ اصلا هیچ کس هم نفهمد خود آدم باید توجه کند پاسخ مخارج، آن هم در کشوری که این همه مشکلات اقتصادی و مالی دارد.

اکثر ما دنبال صحت عمل هستیم. این که امام صادق علیه السلام فرمود: اگر کسی درخانه با همسرش بد خلقی کند عملش مقبول نیست، (1)اگر کسی در زندگی اش پرداخت وجوهات نداشته باشد عملش قبول نیست؛ ثمره توجه به علم خدا اخلاص است.

ص: 257

ص: 258

شهادت این را سؤال کردند. در مسجد هم وقتی پیغمبر خدا صلی الله علیه و آله خبر از شهادت امیرالمؤمنین علیه السلام در ماه مبارک رمضان داد، حضرت سؤال کرد و هم در بعضی از غزوات ، وقتی پیامبر صلی الله علیه و آله خبر از شهادت حضرت داد، سؤال کرد.(1)

امروز می خواهم روی شاخصه های سلامت دین صحبت کنم که از دغدغه های شهید رمضان امیرالمؤمنین علیه السلام بوده است.

در احاديث ایشان هم این موضوع منعکس است؛ از جمله این روایت که یک وقتی در پاسخ به کسی که می خواست اقدامی کند حضرت فرمود:

«سَلَامَةُ الدِّينِ أَحَبُّ إِلَيْنَا مِنْ غَيْرِهِ »؛(2)

سلامت دین برای ما از غیرش محبوب تر است.

سلامت دین برای ما اصل است و مهم تر از کارهای دیگر است. همه تلاش ما این است که دین سالم بماند .

چه وقت می گویند: یک ساعت سالم است؟ زمانی که دقیق دارد کار می کند و زمان را نشان می دهد.

چه زمانی می گویند: یک خانواده سالم است؟ زمانی که لقمه حرام و درگیری و طلاق در آن خانواده نباشد.

در هر مجموعه و بخشی در جامعه برای سلامت تعریف داریم؛ می گویند: این شاخصه های سلامت خانواده یا بدن یا ماشین است.

این نکته هم مهم است که یک عضو و یک دستگاه ، کافی است یک قطعه اش درست کار نکند؛ دیگر آن شیء سالم نیست؛ لذا سلامت یک بخش به این است که همه اجزایش سالم باشند و عدم سلامتش به این نیست که بخشی از آن ناسالم باشد. یک آدم بیمار لازم نیست گوش و چشمش همه مریض باشد؛ بلکه یک عضو که ناسالم بود، می گویند: این دیگر سلامت جسم ندارد.

با این مقدمه ای که عرض کردم، دین مجموعه ای از اعتقادات، اخلاق و احکام است؛ حالا این سه محور اساسی در دین، هر کدام از این ها مشکل پیدا کرد دین سالم نیست.

شخصی در توحید مشکل دارد، شخصی در بحث نبوت شبهه ای دارد که نتوانسته کنار بیاید، شخصی همه دین را دارد ولی نماز نمی خواند و ... فرق نمی کند سلامت دین به سلامت مجموعه دین است، نمی شود کسی بگوید من در واجبات سالم هستم یا در اعتقادات سالم هستم با در اخلاق؛ اگر یک عضو در این مجموعه ناسالم شد در همه اعضاء تأثیر می گذارد. لذا در روایت دارد آن کسی که بی حیا است ایمان ندارد.(1)مثل این که بگوییم: ماشینی که ترمز ندارد ماشین

ص: 261

نیست. سلامت یک مجموعه به سلامت همه اعضایش بستگی دارد.

این دغدغه ای که امیرالمؤمنین علیه السلام مکرر داشتند، دغدغه مهمی است که امروز به چند مورد از شاخصه های سلامت دین اشاره می کنم:

کند این دین ناسالم است و قصه کسی می شود که دزدی می کرد و صدقه می داد و به ظاهر هم شخص متدینی بود.(1)

ص: 263

دینی که منبعش ناسالم باشد نتیجه اش شخصی می شود که به این نتیجه رسید که علامه شیخ مرتضی مطهری را به شهادت برساند و گفت: برداشت شخصی من از قرآن این بود.

پس سلامت دینی یک موردش این است که انسان منبع دینی اش درست باشد.

عبادت کنندگان ناآگاه از دین، همچون حمار آسیاب است که دور خود می چرخد ولی از جایی که هست بیشتر نمی رود.

آدمی که دینش از روی فهم نباشد دور خودش می چرخد؛ یعنی حرکتش دورانی است و رو به رشد و تکامل نیست.

2-« وَ زَهَّدَهُ فِي الدُّنْيَا»؛ و به دنیا بی اعتنا سازد؛ در دنیا زاهد است، 3-«وَ بَصَّرَهُ عُيُوبَهَا»؛(1) و عیوب وی را به او بنمایاند؛ عیب هایش را می شناسد.

ما در قرآن کریم چند ویل به معنای وای داریم که در روایت داریم: منظور از این ویل عذاب است .(2)

امام خمینی رحمة الله در کتاب چهل حدیث نقل می کنند که «ویل»چاهی است که مسیر آن هفتاد سال است و بعد می گویند: یعنی بعضی ها همه عمرشان و سیرشان نزولی است و دارند پایین می روند.

ما در قرآن چند «ویل» داریم: وای بر کم فروش،(3) وای بر عیب جو،(4) وای بر نمازگزار ریاکار،(5) وای بر آن که قیامت را تکذیب می کند (6) اما فقط یک آیه در قرآن داریم که بی نظیر است که در یک آیه سه ویل داریم یعنی خدا سه بار می گوید: وای وای وای و آن آیه شریفه در سوره بقره است.

ص: 265

این چه قصه ای است که خدا سه وای برایش گفته است و آنها کسانی هستند که خدا می فرماید: از خودشان حرف در می آورند و نسبت به دین می دهند و از خودشان چیزی جعل می کنند و به اسم دین به خورد مردم می دهند.

«فَوَيْلٌ لِلَّذِينَ يَكْتُبُونَ الْكِتَابَ بِأَيْدِيهِمْ ثُمَّ يَقُولُونَ هَٰذَا مِنْ عِنْدِ اللَّهِ لِيَشْتَرُوا بِهِ ثَمَنًا قَلِيلًا ۖ فَوَيْلٌ لَهُمْ مِمَّا كَتَبَتْ أَيْدِيهِمْ وَ وَيْلٌ لَهُمْ مِمَّا يَكْسِبُونَ»(1)

پس وای بر آنها که نوشته ای با دست خود می نویسند، سپس می گویند: این، از طرف خداست.» تا آن را به بهای کمی بفروشند. پس وای بر آنها از آن چه با دست خود نوشتند؛ و وای بر آنان از آن چه از این راه به دست می آورند؟

وای بر آن هایی که از پیش خودشان چیزهایی می نویسند، بعد می گویند: این ها را خدا گفته است. سه ویل در یک آیه برای کسانی که می خواهند دین را با خرافات و نوشته های شخصی درست کنند. الآن دین های شخصی که در دنیاست مثل بهاییت که آن مرد خبیث روی باورهای غلط خودش این اعتقادات را درست کرده و امروز هم مرتب از آن، غربی ها دفاع می کنند یا آن وهابیت که به جان جهان اسلام افتاده و ثمره اش را در دنیا داریم می بینیم.

محمد بن عبدالوهاب از نزد خودش اینها را درست کرد و توسل و تبرک و زیارت قبور را حرام کرد.

اگر می خواهد دین سالم باشد چهار شاخصه دارد که مورد اولش این است که منبعش سالم باشد و از قرآن و سنت باشد. الآن بعضی ها خودشان می خواهند از آیات قرآن نظریه بدهند و برداشت های شخصی کنند؛ کسانی که این کارها را

ص: 266

می کنند بدانند مصداق این آیه هستند.

مگر آیت الله نمر هزینه فریادش را نداد؟ یا مرحوم آیت الله بهشتی؟

مقام معظم رهبری در جمع خانواده های شهدای هفت تیر فرمود: درباره شهدا کم کاری شده باید بیش از این، این ها معرفی شوند. فرمود: هفته هفتم تیرتا دوازدهم تیر را، هفته حقوق بشر امریکایی بگذارید.

فرمود: در همین یک هفته شهادت مرحوم آیت الله بهشتی است، در ماه تیر در سال 60 شهادت مرحوم آیت الله صدوقی است، در 12 تیر حمله هواپیمای ایرباس و شهادت تعدادی از عزیزان توسط آمریکایی ها است. در هفتم تیر که امروزه سالروز حمله به سردشت و بمب شیمیایی توسط صدام است.

فرمود: این هفته را که حوادث زیادی در آن واقع شده به نام حقوق بشر امریکایی نامگذاری کنند و مردم بدانند حقوق بشر امریکایی یعنی کشتن مردم مظلوم؛ یعنی کشتن آیت الله صدوقی در محراب آدمی که گاهی دور مکروه هم نمی رفت؛ یعنی حمله ناجوانمردانه به هواپیمای مسافری که هیچ کجای عالم، در هیچ مرامی کسی این اجازه را نمی دهد که زن و بچه مردم در آسمان خلیج فارس از بین بروند؛ یعنی حمله به مردم مظلوم سردشت که با بمب شیمیایی صدام به شهادت رسیدند.

باید عالم دینی فریاد بزند؛ وقتی عالم دینی فریاد زد هفتم تیر در محراب او را به شهادت می رسانند.

2.«وَ جَاهِلٍ لَا يَستَنکِفُ أَنْ يَتَعَلَّمَ»؛

وجاهلی که از آموختن سرباز نزند. جاهل اگر در جهل خودش ماند بی دین می شود؛ برود مسائل خودش را بپرسد تا دو تا شبهه برایش پیدا شد با دین و خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله قهر نکند.

متأسفانه امروز بعضیها دچار شبهات امور دینی می شوند ولی سراغ

ص: 268

کارشناس نمی روند؛ منظور از جاهل بیسواد نیست - الآن بنده در علم مهندسی و پزشکی جاهل هستم؛ چون تخصصی ندارم - جاهل یعنی کسی که در رشته اعتقادات، اخلاق و احکام متخصص نیست ولی ممکن است مدرک دانشگاهی در رشته دیگر داشته باشد.

3.«وَ جَوَادٍ لَا يَبْخَلُ بِمَعْرُوفِهِ»؛(1)

و بخشنده ای که در بخشش بخل نورزد.

سومین گروهی که دین به آنها قائم است ثروتمندان است. اگر می خواهید دین جوانی حفظ شود باید هزینه ازدواج و زندگی اش را به او کمک کنید همیشه که نمی شود اقتصادی فکر کرد.

است که آسیب های دین را بشناسد. آسیب های دین یکی اش غلو است. قرآن می فرماید:

«يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لَا تَغْلُوا فِي دِينِكُمْ»؛(1)

ای اهل کتاب ! در دین خود، غلو (و زیاده روی)نکنید!

مسیحیت دچار این آسیب شد که سراغ تثليث رفتند و توحیدشان لطمه خورد. غلو در دین جایز نیست. هیچ چیز به اندازه بدعت به دین لطمه نمی زند. جعل مطالب و تاریخ و جعل حدیث باعث آسیب رساندن به دین می شود. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: وقتی امام زمان علیه السلام ظهور می کند، مردم می گویند: ایشان امر جدید و کتاب جدید آورده است.

امام زمان علیه السلام همان سنت پیامبر صلی الله علیه و آله را پیاده می کند.

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: امام زمان علیه السلام آخرین وصی من، هم اسم من و راهش هم راه من است.

پس چرا در روایت داریم.(2) وقتی که امام زمان علیه السلام می آید، می گوید: دین جدید، کتاب جدید و قضاوت جدید آورده است؟ امام زمان علیه السلام همین قرآن را پیاده می کند؛ پس جدید در این جا به چه معناست؟

دین جدید یعنی دینی غیر از اسلام می آورد؟ یعنی آن قدر به این دین پیرایه چسبیده و تفسیرهای نادرست از این قرآن شده و آن قضاوت ها از مسیر دینی اش دور شده که وقتی حضرت می آید صحیحش را ارائه کند، همه می گویند: این

ص: 270

جدید است.

زمان طاغوت هم این جریانات بود. امام خمینی رحمة الله در برخورد با افرادی که می گفتند: باید کمک کرد، ظلم زیاد شود تا امام زمان علیه السلام بیاید، فرمود: خود شما حاضر هستید خانواده هایتان را در معرض فساد قرار بدهید؟

امروز جریاناتی که در ایران و عراق با علائم ظهور و تولید سی دی هایی به نام ظهور، دارند جوان ها را از راه خارج می کنند و عده ای هم متأسفانه دارند فریب می خورند، زیاد هستند.

امام صادق علیه السلام فرمود: این علما هستند که مرزداران دین هستند.(1)

حقوق می داد.

ائمه ما مظهر رحمت هستند اما چطور می شود یک وقت در مقابل چنین انحرافی این طور عمل می کنند؟

مسلمان به دنیا آمدید.(1) این که حضرت یوسف علیه السلام می گفت: خدایا مسلمان بمیرم .(2)

دین سالم دینی است که تا آخر بماند.

شما فکر می کنید عمروعاص چه زمانی منحرف شد؟ پنج شش سال آخر عمرش یا این که برصیصای عابد و بلعم باعورا از اول عمر، این انحراف را نداشتند، از یک جایی وارد این مسیر انحراف شدند.

دغدغه امیرالمؤمنین علیه السلام سلامت دین بود.

عزیزان ! روزهای پایانی ماه مبارک رمضان است ، روی موضوع سلامت جسم در کشور کار شده است، روی سلامت خانواده و بهداشت فردی و محیط زیست کار شده است و حداقل گفتمانش در صدا و سیما و سمینارها مطرح است، من امروز می خواهم به همه متولیانی که دغدغه دین دارند تأکید کنم همان طور که بهداشت، روی سلامت خانواده دارد کار می کند، شما هم روی سلامت دین کار کنید و اجازه ندهید دین دچار آسیب شود که اگر دین مردم دچار آسیب شد دنیایشان هم آسیب می بیند.

ص: 273

ص: 274

موقع وداع این تعبیر را داریم که:

«لَا تَجْعَلْهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنْ زِيَارَتِي»؛

خدایا! این را آخرین زیارت من نسبت به این معصوم قرار نده.

پس وداع مثل سلام نشانه ادب و درک اهمیت آن مکان است. نسبت به ماه مبارک رمضان ائمه ما خداحافظی و وداع ویژه ای داشته اند و حتی توصیه کرده اند که این گونه وداع کنید.

جابربن عبدالله انصاری نقل می کند: رسول خدا صلی الله علیه و آله به من فرمود:

«یا جَابِرُ هَذَا آخِرُ جُمُعَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ فَوَدِّعْهُ وَ قُلِ اللَّهُمَّ لَا تَجْعَلْهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنْ صِيَامِنَا إِيَّاهُ فَإِنْ جَعَلْتَهُ فَاجْعَلْنِي مَرْحُوماً وَ لَا تَجْعَلْنِي مَحْرُوماً »؛(1) ای جابر! این آخرین جمعه ماه رمضان است. با آن خداحافظی کن و بگو: خداوندا! آن را آخرین روزه داري ما در این ماه قرار مده، و اگر چنین قرار دادی ، مرا آمرزیده قرار بده و محرومم مگردان! با ماه رمضان خداحافظی کن و این دعا را بخوان وقتی این دعا را بخوانی دو حالت دارد یا تمام گناهانت آمرزیده است یا ماه رمضان سال آینده را درک خواهی

ص: 276

کرد؛ چون در این دعا می گوییم: خدایا این ماه رمضان را آخرین ماه رمضان عمر ما قرار نده اگر هم قرار دادی ما را ببخش و ما را محروم قرار نده.

امام سجاد علیه السلام درباره وداع ماہ رمضان دعایی دارد که بسیار دعای زیبا و مفصلی است (1)و تقریبا همه ائمه ما دعای وداع دارند. مرحوم سید ابن طاووس در الإقبال دعاها و مطالبی که در وداع ماہ رمضان است را نقل کرده است.

کتابی به نام مراقبات ماه رمضان چاپ شده که در آن تمام دعاها در ورود و خروج ماه رمضان و آداب روزه و شرایط روزۂ حقیقی مطرح شده است.

است . سید ابن طاووس می گوید: روایت شده که بزرگان ما به قرائت سوره انعام، کهف و یاسین مقید بوده اند و گفتن صد مرتبه «أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ ».

«مَا مِنْ عَبْدٍ يُصَلِّي لَيْلَةَ الْعِيدِ سِتَّ رَکَعَاتٍ لَا [ إِلَّا ] شُفِّعَ فِي أَهْلِ بَيْتِهِ »؛(1)

بنده ای نیست که شب عید فطر شش رکعت نماز بخواند (یعنی سه تا دو رکعت در هر رکعتی حمد و پنج قل هو الله که مجموعا سی قل هو الله بیشتر نمی شود. جز آن که شفاعت او در مورد همه خاندانش پذیرفته شود.

این نماز در واقع یک نوع تضمین و پشتوانه برای خانواده هاست که اگر مرد یا زنی این نماز را بخواند می تواند روز قیامت اهل بیت علیهم السلام خودش را شفاعت کند.

خدا گناهان گذشته و آینده اش را می آمرزد.

می خواهد بگوید شویندگی اینها زیاد است؛ گناه را از پرونده انسان محو می کند و توفیقات انسان را زیاد می کند. سه شب در طول سال زیارتش استثنایی است: 1- شب عید فطر، 2- شب عید قربان، 3 - شب نیمه شعبان . پس یکی از مواضع خاص زیارتی اباعبدالله علیه السلام امشب است.

این چند جمله ای که راجع به وداع ماه مبارک رمضان عرض کردم ائمه علیهم السلام با اشک و آه این وداع را انجام می دادند.

سوی پروردگار کریم که عطای بسیار میدهد و گناه بزرگ را می آمرزد.

متأسفانه برخی ها با اتمام ماه رمضان معنویت را کنار می گذارند. شخصی می گفت: ماه رمضان بهار قرآن است ولی بعضی ها ماه شوال را ماه خزان قرآن قرار می دهند.

درست است در ماه رمضان دعا و عبادت بالاتر است اما خزان عبادت ماه شوال نشود؛ توجه شود که گناه همیشه گناه و عبادت همیشه عبادت است.

مرحوم مجتهدی رحمة الله علیه فرمود: ثواب زیاد جمع می کنیم ولی ثواب دانمان سوراخ نباشد.

نکند افرادی با رفتن به بعضی از مراکز و مسافرت ها این ثواب ها را از بین ببرند.

عده ای در ماه رمضان احترام نگاه می دارند که این خیلی خوب است اما همین عزیزی که در ماه رمضان مبتلا به شراب و فساد بود کنار گذاشت، نماز نمی خواند ولی ماه رمضان خواند؛ بداند که باید استمرار داشته باشد. شما که از حلال پرهیز کردید، از حرام هم می توانید.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: وقتی روز عید فطر می شود خدا نزد ملائکه به روزه دارهایی که نماز عید می خوانند مباهات می کند.(1)

کسی که برای نماز عید فطر بیرون می رود، سزاوار است بهترین جامه هایش را بپوشد و خود را با بهترین عطر، خوشبو سازد.

امیرالمؤمنین علیه السلام در این خطبه سفارشاتی کرد که چند مورد را بیان می کنم:

1.«عِبَادَ اللَّهِ وَ تَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوَى »؛

بندگان خدا! یکدیگر را بر نیکی و تقوا یاری کنید.

2.«وَ تَرَاحَمُوا وَ تَعَاطَفُوا »؛

به هم رحم کنید و بی رحمی در زندگیتان نباشد. هر کسی به اندازه قدرتی که در اختیارش است به دیگران رحم کند.

حاج آقای راشد می فرمود: فرزند یکی از ثروتمندان به بنگاه آمده بود ماشینی بخرد. گفت: قیمت ماشین یک میلیارد و چهارصد میلیون بود که طرف برایش اصلا قیمت مهم نبود.

03«وَ أَدُّوا فَرَائِضَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ فِيمَا أمرکم بِهِ مِنْ إِقَامَةِ الصَّلَوَاتِ الْمَكْتُوبَاتِ وَ أَدَاءِ الزکات وَ صِيَامُ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ حِجّ الْبَيْتِ وَ الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ التَّنَاهِي عَنِ الْمُنْكَرِ»؛

واجبات الهی را در آن چه به شما فرمان داده است، ادا کنید؛ همچون: برپا داشتن نمازهای واجب، پرداختن زكاتها، گرفتن روزه ماه رمضان،حج خانه خدا، امر به معروف و نهی از منکر.

واجبات را رعایت کنید. نکند افرادی واجبات را فدای مستحبات کنند.

4.«وَ الْإِحْسَانِ إِلَى نسائکم »؛

و نیکی کردن به زن هایتان.

به زن هایتان احسان کنید و زن هایتان را آزار ندهید .

ص: 283

5.«وَ أَطِيعُوهُ فِي الجتناب قَذْفُ الْمُحْصَنَاتِ »؛

و در پرهیز از: دادن نسبت ناروا به زنان پاکدامن فرمان برداری کنید.

به زن های مؤمن و متدین تهمت نزنید و آبروی کسی را نریزید.

6.«وَ إِتْيَانِ الْفَوَاحِشَ»؛

و انجام دادن زشتی، دوری کنید.

دنبال کارهای زشت نروید.

7.«وَ شُرْبِ الْخَمْرِ وَ بَخْسِ المکيال وَ نَقْصِ الْمِيزَانِ»؛

و شراب خواری، کم گذاشتن در پیمانه و کاستن از وزن دوری کنید . دنبال شرب خمر نروید و کم فروشی نکنید. در آخر خطبه دعایی کرد، فرمود:

«عَصَمَنَا اللَّهُ وَ إِيَّاكُمْ بالتقوي وَ جَعَلَ الْآخِرَةَ خَيْراً لَنَا وَ لَكُمْ مِنْ هَذِهِ الدُّنْيَا»؛(1)

خداوند، ما و شما را باتقوا نگه دارد و آخرت را برای ما و شما بهتر از این دنیا قرار دهد!

این بخشی از خطبه امیرالمؤمنین علیه السلام در روز عید فطر بود. این مطالب به همان حرف هایی که حضرت شب بیست و یکم به بچه هایش زد خیلی شباهت دارد.

ان شاء الله خداوند به همه ما توفیق عمل به وظیفه عنایت بفرماید.

ص: 284

16 منابر ترحیم جلد اول پنجم 8000

17 منابر ترحیم جلد دوم سوم 10000

18بایدها و نبایدها در قرآن پنجم 5000

19نقش لطایف و حکایات در گفت وگو اول 2000

20 نوشته های درب های بهشت و جهنم (چگونه بهشتی شویم؟!) 21ششم 6000

21 راه کارهایی برای جذب به نماز پنجم 3500

22 عفاف در قرآن (به ضمیمه عنصر بصیرت در نهضت حسینی) دوم 5000

23 اخلاق عملی امام حسین علیه السلام دوم 5000

24 شرح احادیث امام حسین علیه السلام و فضائل قمر بنی هاشم علیه السلام سوم 8000

25 بیست مجلس - وظایف ما در مقابل اهل بیت علیهم السلام دوم 7000

26 امارت برنفس (خطبه های نماز جمعه حضرت آیت الله سید احمد خاتمی «زید عزه»، جلد اول) دوم 16000

27 سبک زندگی دینی در عرصه خانواده ها (چگونه بهترین همسرم باشم؟!) سوم 6000

28 آفات زبان (سخنرانی های حضرت آیت الله سید احمد خاتمی «زید عزہ»)سوم 4500

29حقایق و خرافات (سخنرانی های حضرت آیت الله سید احمد خاتمی «زيدعزه») سوم 6000

30 گلچین اشعار اخلاقی (شامل یکصد و چهارده موضوع جیبی) دوم 4000

ص: 286

31 گلچین اشعار اخلاقی (شامل یکصد و چهارده موضوع رقعی) اول 7000

32 منابر فاطمیه (فاطمه الگوی همه) دوم 8000

کتب مداحی

33 مقتل رفیعی ( روضه های استاد رفیعی) چهاردهم 5000

34 روضه های سیدالشهدا (برگرفته از کرامات، اشعار،روضه ها و نوحه های مراجع، علما و شعرا) جلد اول پنجم 12000

35 روضه های سیدالشهدا (جلد دوم) ششم 10000

36 روضه های سیدالشهدا (جلد سوم) دوم 12000

37 گلچین روضه های سیدالشهدا (جلد اول) هشتم 4000

38 گلچین روضه های سیدالشهدا (جلد دوم) هشتم 4000

39 گلچین روضه های سیدالشهدا ( جلد سوم) سوم 5000

40 گلچین روضه های سیدالشهدا ( جلد چهارم) سوم 5000

41 روضه های فاطمیه (برگرفته از کرامات، اشعار،روضه ها و نوحه های مراجع، علما و شعرا جلد اول) دوم 8000

42 روضه های فاطمیه (جلد دوم) اول 8000

43 گلچین روضه های فاطمیه (برگرفته از اشعارروضه ها و نوحه های مراجع، علما و شعرا جلد اول) ششم 3500

44 گلچین روضه های فاطمیه (برگرفته از اشعار، روضه ها و نوحه های مراجع، علما و شعرا جلد دوم) ششم 3000

45 روضه های چهارده معصوم (برگرفته از اشعار، روضه ها و نوحه های مراجع، علما و شعرا جلد اول) اول 00 85

46 روضه های چهارده معصوم جلد دوم اول 8500

ص: 287

47 گلچین روضه های چهارده معصوم جلد اول سوم 3500

48 گلچین روضه های چهارده معصوم جلد دوم سوم 3500

49 گلچین روضه های چهارده معصوم جلد سوم اول 3500

50 گلچین روضه های چهارده معصوم جلد چهارم اول 3500

خواننده عزیز!

برای تهیه کتب مذکور و کتب تبلیغی کافی است با شماره های 09109650765-09128794005 تماس حاصل فرمائید و کتب را در درب منزل دریافت نمائید .

*ضمنا هزینه پست رایگان می باشد *

قابل توجه ناشران ، کتاب فروشی ها و مؤسسات فرهنگی این انتشارات برای پخش کتب مذکور از سراسر کشور تعداد معدودی نمایندگی به عنوان مرکز پخش را پذیراست.

عزیزانی که تمایل به همکاری دارند با شماره 09128794005تماس حاصل فرمایند.

ص: 288