بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ

ص: 2

ص: 3

سلسله سخرانی های استاد رفیعی

(با ویرایش جدید)

عظمت ماه مبارک رمضان

قرآن و درمان بیماری های روحی و روانی

سیره و رفتار سیاسی حضرت زهرا (علیها السلام )

تدوین و تحقیق

سید علی اکبر حسینی نیشابوری

ص: 4

فرق بین عدل و احسان ..........50

نزول «وَإِنَّكَ لَعَلىٰ خُلُقٍ عَظيمٍ» پس از عمل به دستور خدا .................. 51

بیماری اضطراب و افسردگی ........51

بیمار شدن پیامبر (صلی الله علیه و آله ) در هر سال...52

درخواست آرامش از خداوند ......... 53

سه اصل پیرامون آرامش...........53

راحتی محض در دنیا نیست ........ 54

گرفتاری برای همه است........... 54

سرگذشت شش معلم قرآن ......... 55

جواب امام سجاد (علیه السلام ) در مقابل یزید ... 56

فرمایش مولا علی (علیه السلام ) در مورد بلاها.. 57

روضه ی حضرت علی اکبر (علیه السلام ) .......58

خدمت رسانی درمان بیشتر دردها .... 91

مقدمه ........................... 61

عطا کردن حکمت فقط به بندگان خاص.......... 62

حکایت ثوبان و پیامبر(صلی الله علیه و آله ) ........63

چگونه می توانیم با انبیاء و صدیقین و شهدا محشور شویم؟ ................. 64

اصلاح جامعه با چهار گروه .........65

هفت نوع خدمت رسانی...........65

1.فراهم کردن توشه برای سفر ...... 66

2. رفع مشکلات و مصائب .........67

بیکاری عامل فساد در جامعه........68

امام صادق و مردی که دستش فلج بود. ..........69

حکایتی از شهید عباس بابایی.......70

سیره امام علی (علیه السلام ) نسبت به مشکلات دیگران....................... 70

ملا عباس تربتی و خدمترسانی.....71

بالاترین خوبی ها و بدترین شرها.....71

3. سرپرستی يتيم ...............72

روایت پیامبر(صلی الله علیه و آله) درباره يتيم ......72

4. امر به معروف و نهی از منکر...... 73

5. اطعام دادن .................. 73

6 .سیراب کردن. 000000000000000 73

7.انفاق لباس.................. 73

خلقت انسان برای دو چیز ......... 74

درمان اضطراب و افسردگی.......... 75

مقدمه ............................ 75

جامعه خوب دارای سه ویژگی ....... 77

دینداری و شکست............... 78

صلح حدیبیه و وعده ی الهی ........ 80

ریشه ناآرامی ها چیست؟ ...........82

دغدغه روزی یک عامل اضطراب.....82

پنج اصل درباره رزق و روزی.... ....82000

1. مقدر بودن روزی ..............82

حکایت مرحوم بافقی ............. 83

2. افزایش نیافتن روزی با حرص .... 84

امام صادق (علیه السلام ) و تأیید سعی و تلاش ................85

ص: 6

حکایت سدیر صیرفی و امام صادق ... 85

حضور امیرالمؤمنین (علیه السلام ) در بازار کوفه ....................86

3. کاهش روزی با سوء تدبیر ........86

حکایتی از سعدی................87

4. روزی مقدر از راه حلال .........88

5. روزی قابل افزایش و کاهش ......89

حکایت معاذبن كثير ..............89

روضه ی پیامبر(صلی الله علیه و آله ) .............90

راه دست یافتن به آرامش........... 92

مقدمه .......................92

رابطه بین امنیت و بندگی ..........93

یکی دیگر از عوامل اضطراب مقایسه مثبت و منفی....................... 94

مقایسه صعودی در امور دنیوی عامل اضطراب .......95

دو تفکر درباره زندگی قارون ........96

داستان عیاش برادر ابوجهل ........98

محمدبن حذيفه.................99

عالم نمای دین فروش ............99

آثار مقایسهی صعودی .................100

1- حسادت ...................100

2- یأس و ناامیدی ..............101

مقایسه در امور معنوی ...........102

روضه ی حضرت ابوالفضل ........103

شهوت رانی منشأ بیماری های روحی ................106

مقدمه ......................106

درمان بیماری شهوت پرستی با قرآن.............. . 106

ریشه ی جنگ ذی غار ........... 107

شهوت پرستی عامل فاسد شدن عقل........... . 107

فرق خَلف و خَلَف ..............109

فاجعه همخانه در برخی کشورهای غربی ....................... 110

آثار شهوت رانی ................112

لذت ها و شادی های کاذب. ......112

پیمان حلف الفضول .............112

2. توقف خلاقیت و موفقیت .......114

3. ناجوانمردی و بی مروتی ........ 115

درمان شهوت رانی..............116

1. تحریک نکردن..............116

2. اندیشه و فکر کردن ...........117

روضة قاسم بن الحسن (علیه السلام) .......118

خرافات و خرافه پرستی........... 121

مقدمه ....................... 121

ولتر و خرافات .................122

خرافات در جامعه عرب........... 123

اسماء بنت عمیس و چشم زخم . ...........125

تعویذ برای حسنین (علیه السلام)..............125

این رومی شاعر ................ 126

پیغمبر(صلی الله علیه و آله)در وفات فرزندش..... 129

ص: 7

خطرناک ترین نوع خرافات، خرافات دینی - اعتقادی ...................... 130

تذكرة الاولياء عطار .............130

درمان خرافات و خرافه پرستی...... 131

چکیده سخن ................. 132

روضه ی امام رضا (علیه السلام) ............ 132

تکبر و خود بزرگ بینی............ 135

مقدمه .......... 135

جایگاه اندیشه................ 136

غرور؛ یعنی فریب دادن...........136

عثمان بن مظعون .............. 141

امام رضا (علیه السلام )و بزنطی ........... 142

عوامل غرور .................. 142

تواضع حضرت عیسی (علیه السلام )........143

تواضع داماد .................. 143

تواضع شیخ عباس قمی..........143

تواضع شهید دستغیب ........... 144

گفت وگوی ملاخليل قزوینی با ملامحسن کاشانی ..................... 145

تدبیر مرحوم آیت الله بروجردی......146

تواضع شیخ عبدالکریم حائری......146

درمان غرور...................147

روضه موسی بن جعفر (علیه السلام ) ........148

عجله و شتاب ................... 150

تنقیح مطلب..................150

شتاب منفی و سرعت به خیر .............. 151

عجله ی پیامبران...............152

حضرت یونس............... 153

2. داود (علیه السلام )................... 154

3. حضرت موسی (علیه السلام )........... 154

4. پیغمبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله)...... 155

پاسخ به یک پرسش ............ 156

اسماعیل بن احمد سامانی ......158

اقسام عجله .................. 159

1. عجله در اندیشه ............. 159

شقيق بلخی.................. 160

2. عجله در گفتار ............... 160

حضرت یوسف (علیه السلام ). .............160

3. عجله در تصمیم ............. 161

روضه حضرت خديجه (علیها السلام) ........ 161

بهانه جویی و توجیه گری.......... 165

مقدمه ...................... 165

تفاوت بهانه جویی با حقیقت جویی......... 165

انواع بهانه جویی ............... 165

1. بهانه جویی در پذیرش دین و حق ............. 166

2. بهانه جویی در مواجهه با رسول خدا (صلی الله علیه و آله)....................167

یهودی ها بعد از جنگ احد ........ 168

مسیحی ها و پیامبر ......... 170

امام هشتم (علیها السلام) و رأس الجالوت ..... 170

ص: 8

3. بهانه جویی در مسائل خانوادگی ... 171

اختلاف پیامبران (صلی الله علیه و آله )با همسرانش... 171

4. مسئولیت گریزی.............173

على بن ابراهيم ................ 173

ریشه بهانه جویی چیست؟......... 175

1. عقده های روانی کودکی......... 176

حجاج بن یوسف ثقفی........... 176

عبدالله بن أبي.................177

2. لجاجت ...................177

روضه امام حسن (علیه السلام) ............ 179

اهمیت نظم و انضباط از منظر دین ... 181

مقدمه ..............181

انواع بی نظمی ................183

1. بی انضباطی شخصی.......... 183

تقسیم شبانه روز................ 183

نظم در سیره بزرگان ............ 184

صاحب جواهر................. 185

شیخ عباس قمی ..................185

نظم در زندگی فاطمه (علیها السلام)......... 185

2. بی انضباطی در فضای زندگی خانوادگی ....................186

3. بی نظمی در امور مدیریتی............188

جنگ احد....................188

شش ویژگی کلیدی .............189

4. بی نظمی اقتصادی............191

روضه ی امام حسین (علیه السلام) ..........191

بررسی آموزهای تفسیری خطبه فدکیه

قسمت (1).................. 194

مقدمه ...................... 194

پیشینه ........................ 194

برتری بنی هاشم بر بنی امیه ......195

اهل بیت و روش های تفسیری قرآن ...................196

1. تفسير قرآن به قرآن...........196

2. تفسیر قرآن با احادیث رسول خدا(صلی الله علیه و آله ) ....................199

ادب امیرالمؤمنین (علیه السلام) هنگام پرسش از پیامبر (صلی الله علیه و آله ) .................. 200

قرآن حکم کلی را بیان میکند ......201

کار خیر عامل تغییر سرنوشت ......201

هشام بن حکم ................ 202

ابوخالد کابلی..................203

3. تفسير لغات.................203

4. سبب نزول آيات .............203

5. تأویل آیات................. 204

چکیده سخن .................205

روضه امام حسین(علیه السلام) ........... 206

بررسی آموزهای تفسیری خطبه فدکیه

قسمت (2) .................. 208

مقدمه ....................... 208

هدایت دکتر عبدالمنعم حسن ......208

ص: 9

شرایطی که خطبه در آن ایراد شد.... 209

فدک، بهانه بود ................ 211

دوری از قرآن، عامل بدبختی ...... 211

ویژگیهای قرآن ............... 211

1. شفافیت .................. 211

تدبر در قرآن .................. 213

سفارش مرحوم مجلسی (رحمة الله)به فرزندش..................... 213

2. احکامش روشن ............. 214

3. نشانه هایش روشن ........... 214

4. نهی های قرآن معلوم ..........214

5. امرهای قرآن واضح .......... 214

کنایه حضرت به اهالی سقيفه ......215

آثار اعمال....................215

داستان......................216

چکیده سخن .................218

روضه ی حضرت زهرا(علیها السلام) ......... 219

بررسی آموزهای تفسیری خطبه فدکیه

قسمت (3).................. 221

مقدمه ........................... 221

انحصاری بودن خطبه فدکیه....... 221

ملاک قرار دادن قرآن............ 222

تفسیر آیه 102 سوره آل عمران ..... 223

پیامهای آیه .................. 223

پیام اول: نهایت تقوا............. 223

تمثال زندگی و گذران عمر ........ 224

جایگاه تقوی در این تمثیل........ 229

تفسیر آیه 96 سوره مریم .........230

بیان دوم: عاقبت به خیری ........ 231

روضه ی حضرت زهرا(علیها السلام) ......... 231

بررسی آموزهای تفسیری خطبه فدکیه

قسمت (4) .................. 234

مقدمه ........................... 234

اهمیت خطبه فدکیه ............. 234

ویژگیهای پیغمبر(صلی الله علیه و آله )......... 235

ویژگیهای امیرمؤمنان علی(علیه السلام) ........ 236

-ویژگی نخست حضرت على (علیه السلام) .. 236

2- ویژگی دوم حضرت علی (علیه السلام)..... 238

3- ویژگی سوم حضرت علی (علیه السلام).... 240

4- ویژگی چهارم حضرت علی (علیه السلام)... 240

خطاب به مردم مدینه............ 240

آیه 49 سوره توبه .............. 241

شأن نزول آيه ................. 241

بهانه تراشی منافقان سپاه پیامبر..... 242

روضه............... 243

بررسی آموزهای تفسیری خطبه فدکیه

قسمت (5).................. 245

مقدمه ...................... 245

تفسیر آیه 50 سوره مائده......... 245

ویژگیهای چهارگانه جاهلیت ......246

نفی تعصب...... 248

ص: 10

1. تعصب ناپسند .................249

2. بد حجابی ................. 249

تعصب پسندیده................250

3. سوءظن ................... 251

4. احکام جاهلیت .............. 251

روضه........................... 253

بررسی آموزهای تفسیری خطبه فدکیه

قسمت (6) .................. 255

مقدمه .......... 255

علت انحطاط مسلمین بعد از رسول.............256

خدا ............... 256

1. پیروی از شیطان ............. 256

گامهای شیطان ............... 256

1. ایجاد کینه و بعض ............ 257

2. غفلت از یاد خدا.............. 259

نشانه های تنبه و بیداری.......... 259

شکر نعمت................... 260

3. توجیه کردن گناه ............. 261

4. زینت دادن گناه .............. 262

اعتقاد به معاد ................. 263

عرضه اعمال بر ائمه(علیهم السلام) ......... 264

5. عجب و غرور ............... 266

داستان...................... 266

6.آمال و آرزو ................. 267

خداشناسی فاطمه زهرا........... 287

7. ایجاد اختلاف ............... 268

وظیفه شناسی فاطمه زهرا .........290

نامه امام زمان به شیخ مفید ....... 268

چکیده سخن ................. 269

روضه........ 269

انتخاب های فاطمه (علیها السلام) قسمت (1)....... 272

مقدمه................... 272

بهترین الگو .................. 272

شش چیز در شش جا............ 274

1. آرامش در بهشت ............. 274

2. تواضع عامل عظمت و بزرگی .... 275

3. نماز شب از عوامل عزت........ 276

4. بی نیازی در قناعت............ 277

5. فراگیری علم در گرسنگی ....... 277

6 اجابت دعا در لقمه حلال ....... 277

انتخاب اشتباه ................. 278

بهترین انتخاب: ائمه اطهار (علیهم السلام).... 279

فاطمه بهترین همسر در عبادت...........279

روضه................... 280

انتخاب های فاطمه (علیها السلام) قسمت (2)..... 282

مقدمه.......... 282

اقسام انتخاب .................283

1. انتخاب سودجویانه............ 283

2. انتخاب از روی ترس .......... 284

3. انتخاب آگاهانه .............. 284

خدا شناسی فاطمه زهرا .....287

وظیفه شناسی فاطمه زهرا ...........290

ص: 11

روضه.......................291

انتخاب های فاطمه (علیها السلام.)

قسمت (3)... 293

قدمه ...................... 293

انتخابهای چهارگانه حضرت فاطمه ......... 295

1. انتخاب رضای خدا بر رضای غیر خدا ............................ 296

2. انتخاب فقر بر ثروت ..........300

3. انتخاب سخن بر سکوت........300

4. انتخاب امام نور بر ائمه نار (دفاع از امامت و رهبر) ..................... 301

روضه................301

جایگاه شناسی «عفت» در زندگی حضرت

فاطمه (علیها السلام) .................. 303

مقدمه .......................303

اهمیت عفت..................303

اقسام چهارگانه عفاف............ 304

1. عفت جنسی ................ 304

فضل بن عباس و نگاه به نامحرم ...306

برخورد امام صادق با شاگردش ..... 306

نبرد بنی قینقاع ................306

وظیفه شناسی فاطمه (علیها السلام) در منزل ...307

بهترین خانم ..................308

ثواب فراهم آوردن زمینه ازدواج ..... 308

حجاب کامل فاطمه در جامعه ......309

2. عفت مالی ....... ..........310

فقر و نداری فاطمه ............ 311

3. عفت در گفتار ...............312

4. عفت شکم .................312

چکیده سخن .................312

روضه....................... 313

دین شناسی فاطمه زهرا(علیها السلام)........ 315

مقدمه ....................... 315

افتخارات اسلامی...............316

دین شناسی فاطمه (علیها السلام) ..........317

دعای حضرت زهرا (علیها السلام) ..........317

داستان......................318

1. بی نیازی مؤمن ..............318

2. بهشت کجاست؟ .............318

توصیه ی دینی - اخلاقی..........318

موارد سه گانه امتحان ........... 319

تعریف دین ................... 321

دین مداری فاطمه در انتخاب همسر.. 321

دین مداری در همسرداری ........ 322

معادشناسی زهرای مرضیه (علیها السلام) ..... 324

نکته ای از شیخ عباس قمی (رحمة الله)..... 326

داستان...................... 327

چکیده سخن ................. 328

روضه........329

سیره و رفتار سیاسی حضرت زهرا (علیها السلام)

مقدمه ........... 331

ص: 12

طرح موضوع. .............. 331

سیاست از دیدگاه امام مجتبی (علیه السلام)... 332

ارکان سیاست ................. 333

ركن اول................. 333

رکن دوم..................... 333

بصیرت طفيل بن عمرو دوسی ..... 334

رکن سوم ..........334

رکن چهارم .................... 334

رکن پنجم. ................... 334

سیاست حضرت زهرا (علیها السلام)........ 335

افشاگری در دفاع از امامت ...... 335

2. آسیب شناسی و آفت زدایی......337

شکل نفاق در مدینه و در مکه...... 337

نفاق عبدالله بن أبي ............. 338

نفاق ابوعامر .................. 338

مذمت نفاق در سخن پیغمبر (صلی الله علیه و آله) ............. 339

سقیفه چرا اتفاق افتاد؟ ...........340

وصیت سیاسی حضرت زهرا (علیها السلام)......... .... 341

الگوپذیری از فاطمه زهرا (علیها السلام)....... 341

روضه........ 342

ص: 13

ص: 14

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ

سخنرانی های استاد رفیعی

قرین منت خویش قرار دهند. لازم به ذکر است جلدهای بعدی در اسرع وقت به چاپ خواهد رسید.

در پایان از تمام اساتید و دوستان به ویژه جناب استاد ارجمند حجة الاسلام والمسلمین دکتر رفیعی ( زید عزّه ) که با راهنمایی های ارزشمندشان باعث شدند این کار به نحو شایسته ای انجام پذیرد، کمال تقدیر و تشکر را می نمایم و برای ایشان از درگاه خداوند متعال آرزوی سلامتی و توفیق روز افزون مسألت دارم .

و من الله التوفيق - «قم المقدسه»

سید علی اکبر حسینی نیشابوری

ربیع الثانی 1431 هجری قمری

ص: 16

همان گونه که طبیعت در بهار تازه می شود، همان گونه که دارایی انسان در آغاز سال خمسی پاک و تطهیر می شود، این که ماه رمضان را اول سال گفته اند، اول سال روح است، نه سال طبیعت و نه سال مال. چون روح انسان پاک میشود، لذا اول سنه

گفته اند.

باشد.

لذا بزرگان ما مقید بودند روز اول ماه رمضان دو رکعت نماز شکر بخوانند که زنده

ماندند تا رمضان را درک کنند. این ماه چقدر اجر دارد اگر چه نتواند تا آخرش را انسان درک کند. شاید عمرش کفاف نداد - درک شب اولش چقدر اجر دارد ! اگر وقت کنم روایتش را می خوانم که چه اجر و درجه ی ویژه ای دارد.

عزیزان من ! همه ی کتاب های آسمانی در ماه رمضان نازل شده اند. قرآن که مشهوراست: « شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ » (1) پیامبر (صلی الله علیه و آله)

فرمودند: همه ی کتاب های آسمانی در ماه رمضان نازل شده اند، حضرت فرمود: تورات، ششم ماه رمضان بر حضرت موسی ( علیه السلام ) نازل شد. این روایت که منبع آن قوی است هم در کافی و هم در وسائل الشيعه است، نبی مکرم اسلام ( علیه السلام ) فرمودند: دوازدهم ماه رمضان انجیل بر حضرت عیسی ( علیه السلام ) نازل شد، سپس فرمود: هیجدهم ماه رمضان زبور بر حضرت داود ( علیه السلام ) نازل شد و فرمود: بیست و سوم رمضان نزول قرآن صورت گرفت. (2)

این ماه، ماه نزول کتب آسمانی است. ماه نزول قرآن و ماه گسترش کتب آسمانی است. ماه، ماه باز شدن و بسته شدن است.

اَللَّهِ » که تعدادشان را جز خدا کسی نمیداند؛ « إِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَكَّلَ مَلاَئِكَتَهُ بِالدُّعَاءِ لِلصَّائِمِينَ » (1) موکلند و وظیفه دارند در ماه رمضان فقط برای روزه دار دعا کنند.

بنابراین یک دلیلی که شیطان عقب می کشد، نیروی کمکی زیاد است، یعنی رحمت خدا گسترده می شود، نفس انسان عبادت و تسبیح محسوب می شود، دعای انسان مستجاب می گردد.

دلیل دومش بیان امیرالمؤمنین (علیه السلام) در نهج البلاغه است که خیلی زیباست:

حضرت می فرماید: «شیطان عقده، عقده پیش می آید» یعنی گره، گره (2) دیده اید اگر یک جایی را بخواهید باز کنید، گره گره باز می کنید و یا اگر یک جایی را بخواهید فتح کنید، وجب وجب فتح می کنید.

به گفته ی یکی از بزرگان که می فرمود: «اول شیطان، گرهی تعلق به مستحبات را از دل آدم باز می کند. آرام آرام مستحبات را کنار می گذاری. دوم شیطان گرهی تنفر از مکروهات را باز میکند؛ می گوید: مکروه عیبی ندارد و مکروه را مرتکب می شوی. در مرحله ی سوم گردی علاقه به واجبات را باز می کند. پس نسبت به واجبات سست می شوی. چهارم گرهی تنفر از حرام را باز می کند و حرام را مرتکب می شوی»

قرآن می فرماید: «شیطان گام به گام پیش می آید». مستحب، مکروہ، حرام و واجب. حالا چرا شیطان در این ماه دستش بسته می شود ؟ ! دلیلش این است که آدم یا مستحب انجام می دهد یا واجب. می خوابی، خوابت عبادت محسوب می شود. نفس میکشی نفست تسبیح محسوب میشود. ( تسبیح مستحب است ). مسجد می آیی، قرآن می خوانی و یا از تلویزیون سخنرانی گوش می دهی؛ چون در این ماه این گره ها را سفت می کنی شیطان نمی تواند به تو راه پیدا کند. حدیث داریم علت این که شیطان در این ماه دستش بسته است (3) مغلوق است، همین است.

ص: 21

البته این که گفته اند شیطان بسته است، نسبی است. در همین ماه رمضان انسان هایی هستند که جنایت میکنند، عرق می خورند، معصیت می کنند، حتی نماز هم نمی خوانند.

این آیه قرآن خیلی گویاست: « وَمَنْ يَعْشُ عَنْ ذِكْرِ الرَّحْمَٰنِ » (1) « يَعْشُ » به معنای کم فروغ شدن و ضعیف شدن است. شما اگر یک نور قوی در شب تاریک داشتید دزد نمی تواند بیاید؛ ولی اگر این نور کم فروغ شد سرقت راحت صورت می گیرد. قرآن می فرماید: « وَمَنْ يَعْشُ عَنْ ذِكْرِ الرَّحْمَٰنِ »، هر کس نور خدا در زندگی اش کم رنگ شود

نُقَيِّضْ لَهُ شَيْطَانًا فَهُوَ لَهُ قَرِينٌ » (2) شیطان ایمانش را سرقت می کند و شیطان همراهش می شود. لذا تا هنگامی که نور خدا قوی است، او نمی تواند بیاید. در ماه رمضان نور خدا قوی است. در همه ی خانه ها قرآن تلاوت می شود و زبان ها مشغول ذکر خداست. طبیعتاً میگویند که دست شیطان بسته است و درهای رحمت باز است.البته ممکن است جایی صد تا در باز باشد و یک نفر هم نرود. در جاده ی اتوبان بعضی ها به نرده می زنند جاده باز است، راه گسترده است، خطر جلویش است ولی از آن غافل است، خواب است. لذا رمضان ماه بسته شدن شیطان است به شرطی که عرض کردم. من دو حدیث خدمتتان نقل می کنم سپس بحث روزهای بعد را خواهم گفت. این دو حدیث از نبی مکرم اسلام حضرت محمد ( صلی الله علیه و آله ) است نام یکی را ارزش روزه می گذارم و دیگری را شرایط روزه.

اول جایگاه را گفته و دومی شرایط و ضوابط را بیان کرده است.

عزیزان من! پیغمبر( صلی الله علیه و آله ) گرامی اسلام فرمودند: « أُعْطِيَتْ أُمَّتِي فِي شَهْرِ رَمَضَانَ خَمْساً لَمْ يُعْطَهُنَّ أُمَّةُ نَبِيٍّ قَبْلِي »؛ خداوند به امت من در ماه رمضان پنج جایزه داده که امت های پیشین این جایزه را به این شکل نداشتند. این پنج جایزه چیست؟ فرمودند: « أمَّا وَاحِدَةٌ »، یکی از این جایزه ها این است: « فَإِذَا كَانَ أَوَّلُ لَيْلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ »، وقتی شب اول ماه رمضان و روز اول ماه رمضان آغاز می شود « نَظَرَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الَيْهِمْ وَ مَنْ نَطَرَ اَللَّهُاِلَيْهِ يُعَذِّبُهُ اَبَداً »، خدا به آن ها نگاه و نظر لطف می اندازد، این خیلی مهم است. شما در مناجات شعبانیه چه می گفتید ؟ میگفتید: « إلٰهِى انْظُرْ إِلَىَّ نَظَرَ مَنْ نادَيْتَهُ فَأَجابَكَ »؛ خدایا به من نگاه کن.

الان برای افطار جلوی شما غذا می گذارند به آن نگاه می کنید، پنیر می گذارید و بعد می خورید. این را نمی خواهد بگوید. می گوید: « وُجُوهٌ یَومَئِذٍ ناضِرَةٌ اِلى رَبِّها ناظِرَةٌ » (1) ای انسان به غذایت نگاه کن، نه این که نگاه کن ببین لقمه بزرگ است یا کوچک، و یا مثلا از کدام قسمت مرغ استفاده کنید ؟ از کدام قسمت گوشت استفاده کنید ؟ چقدر برنج برایتان بکشند؟

حضرت موسی ( علیه السلام ) نگفت: خدایا من می خواهم رؤیت کنم. گفت: خدایا می خواهم تو را ببینم. گفت: «ربا»؛ خدایا افرادی که با من هستند، درخواست رؤیت کرده اند. خطاب شد: « لَن تَرَانِی »؛ رؤیت نمی شود ولی نظر و توجه می شود. « وُجُوهٌ یَومَئِذٍ ناضِرَةٌ اِلى رَبِّها ناظِرَةٌ » (2) در روایت داریم که روز قیامت مردم به خدا توجه می کنند.

در حدیث دیگر داریم که وقتی شهید بر زمین می افتد « يُنْظَرُ فِي وَجْهِ اَللَّهِ » (3) ؛ به چهره ی خدا نگاه می کند. نظر، رؤیت حسی نیست. به عنوان مثال من الان دارم همه ی شما را می بینم. این رؤیت حسی است. ولی نظر، توجه و عنایت به کسی است. عنایت، غیر از نگاه حسی است. فرمود: اول ماه رمضان که فرا می رسد خداوند به روزه دار واقعی نظر می کند.

حضرت شعیب ( علیه السلام ) دید که جوانی غرق در گناه و معصیت است، عرضه داشت: خدایا ! این جوان با این که معصیت می کند، ولی امکانات خوبی دارد و از لحاظ جسمی سالم است؟ گاهی بعضی ها می پرسند : فلانی آدم بدی است ولی وضع زندگی اش خوب است، سالم است، خانه دارد. و یا مثلا فلان منطقه با این که معصیت می کنند ولی وضع خوبی دارند، باران هم آمده است. و یا چرا من که مؤمنم بچه ام مریض است و گرفتارم ؟ ! خطاب شد: «ای شعیب ! به او بگو نظر و توجه ام را از قلبت گرفته ام، (4) قلبت واژگون است و قلبی که واژگون است دیگر شیرینی گفت وگو با من را احساس نمی کند ». این همان بحث نظر و توجه است.

ص: 24

بیرون می آید.

این همان توجه و نظر است. در طول تاریخ، مناعت طبع علما و بزرگان ما اجازه نداد به کسی رو بیندازند. به قول آن آقا که خودش هم روحانی نیست، در یکی از آثارش می گوید: روحانیون هیچ قرارداد استعماری را امضاء نکردند، علمای دین امضاء نکردند آزاد بودند. در خانه ی هیچ کس را نزدند که آقا بیا خمست را بده ! کدام نماینده ی مرجع در خانه ی شما آمده ؟ ! بحمدالله این سیر خود جوش بوده و هست.

این همان است که اگر کسی اول رمضان را درک کند خدا به او نظر می کند. عزیزان، قدر این جمله را بدانید در مناجات شعبانیه می گوییم: « فَلاَ تَجْعَلْنِي مِمَّنْ صَرَفْتَ عَنْهُ وَجْهُكَ »؛ خدایا نظر تو برنگردد. در حدیث داریم کسی که خدا از او رو برگرداند شیطان زود به او نظر می کند. چرا ؟ این هایی که از انقلاب بر می گردند و می روند به کشورهای بیگانه پناهنده می شوند مخصوصاً اگر کسی سرش به تنش بیارزد دانشمندی باشد فوری جذبش می کنند. اگر نظر خدا برگشت به خودت واگذار می شوی و شیطان جذبت میکند. نبی مکرم اسلام

فرمود: «فرد روزه دار پنج جایزه دارد: 1- نظر خدا 2 - اشاره کردم که « اَلْمَلاَئِكَتِهِ يَسْتَغْفِرُونَ لَهُمْ فِي لَيْلَتِهِ وَ نَهَارِهِمْ »، تمام شبانه روز ماه رمضان ملائکه برای روزه دار طلب مغفرت می کنند و می گویند: خدایا او را بیامرز. 3 - فرمود: « يَامُرُوا جَنَّتَهُ » خداوند در اول ماه رمضان به بهشت فرمان می دهد: « تَزَیَّنِنِی لِعِبَادِی »؛ خودت را برای بنده ی من زینت کن.

آن فرشته ای که رزق تو را می دهد هنوز به صندوقچه اش مقداری از رزق تو هست؛ تا تمام نشود من مأموریت ندارم»

4- فرموده است: وقتی ماه تمام شود و بنده از این ماه عبور کند « فَإِذَا كَانَ آخِرُ لَيْلِهِ »؛ آخرین شب ماه رمضان « يَا غِفْرَاللهُ ذُنُوبُهُ »، خداوند همه گناهانش را می آمرزد. کسی بلند شد و گفت: آیا منظورتان شب قدر است؟ فرمود: نه، شب عید؛ چون مزد کار را آخرش می دهند.

5- فرمود: بوی دهان آن ها که به ظاهر بوی خوشی نیست نزد خدا مانند مشک و

عنبر است.(1)

اما شرط این پنج جایزه: پیغمبر گرامی اسلام حضرت محمد (صلی الله علیه و آله)فرمود: « مَن تَمَسُّکَ فی شَهرِ رَمَضانَ ». این وام مبلغش خیلی بالا است ولی ضامن می خواهد تا به بهشت بگویند آماده شو، ملائکه ی شب و روز برایت دعا کنند، نظر لطف به تو بیندازد، و شب آخر ماه رمضان بخشیده شوی. اولی اش کافی است «ينظرالله» خدا لطف می کند.

که فتنه ها و آماج معصیت رو آورده، خودش را حفظ کند. 3- « وَ يَصِلُ اَلرَّحْمَتَهُ » ؛ در ماه رمضان به رحمش سر بزند، ماه رمضان ماه رفع کدورت است. تنظیم کند شب ها به خانه ی بستگان برود و کدورت ها را دور بریزد. 4- « لايُوذِّي جَارَهُ »؛ همسایه اش را اذیت نکند. با بوق ماشینش، و با داد و فریاد بچه اش در کوچه، آزار ندهد. 5- « وَ يَرْفِي اِخْوَانَهُ »؛ حقوق مردم را رعایت کند. 6- « وَ يَحْزُنُ لِسَانٌ »؛ زبانش را کنترل کند. (1)

سه مورد از این شش مورد که بیان شد به حق مردم بر می گردد: رحم، همسایه و مراعات مردم، و سه مورد دیگر مربوط به خود انسان می شود: کنترل زبان، حفظ دین و نگهداری خویش. حضرت فرمود: اگر کسی در ماه رمضان به این شش ویژگی دست یابد جایزه هایی را که گفته شد می برد و بهره مند می شود.

تا چشم روی هم بگذارید ماه رمضان تمام می شود، تا به خود بجنبید می بینید رجب رفت، شعبان رفت. و روز اول رمضان آغاز شد. رمضان آداب دارد دو رکعت نماز شکر بخوانید. عزیزان من ! حدیثی داریم که اگر افطار و سحر را با خواندن « انّا اَنْزَلْناه » شروع کنید، خداوند میان سحر و مغرب پاداش شهدا را به شما می دهد.

روایت داریم هر کس وقت افطار صدقه بدهد اگر چه به اندازه ی یک قرص نان، برایاو تبدیل به حجابی از آتش می شود.

اجتماعی و فردی را مطرح کنیم و راهکارش را از قرآن بگوییم. از این رو بحث ما امسال با عنوان: قرآن و درمان دردهای روحی است.

خودت پیغام دادی: ای شیعیان! مصیبت های من زیاد است ولی یک مصیبت خیلی بر من سخت گذشت.

لَیْتَکُم فی یَوْمِ عاش--ورا جمی-عاَ تَنْظُرونی

کَیْفَ اِسْتَسْقی لِطِفْ-لی فَاَبوا اَن یّرْحَمُونی (1)

حسین جان، کدام مصیبت؟ مصیبت طفل شش ماهه ام

ایشان لحظه ای که بیرون آمدند صورت علی را دیدند، لب های خشکیده ی علی را دیدند، بزرگ ها تحمل می کردند حتی بچه های کوچک را میشد یک جوری آرام کرد؛ اما این نازدانه با لب های خشکیده...! من نمیدانم بر اباعبدالله چه گذشت؟!

غم مخور ای کودک خاموش *** من قتلگاهت می شود آغوش من

یک وقت دید گوش تا گوش علی اصغر دریده شد، قطرات خون در دامان ابا عبدالله (علیه السلام).... نازدانه را میان قنداقه ی خودش کفن کرد. (2)

مختار به آن شخص گفت:روز عاشورا کجا خیلی دلت سوخت ؟ گفت: من روز عاشورا همه ی مصیبت های حسین را دیدم. دلم جایی نسوخت اما یک جا دلم سوخت و آن جایی بود که شش ماهه اش را در بغل گرفت و به سوی خیمه می آمد. یک وقت دید مادرش رباب ایستاده، عمه اش زینب ایستاده، خواهرش سکینه ایستاده، مرتب راهش را عوض میکرد می آمد و بر می گشت. «ساعدالله قلبک یا اباعبدالله» یک وقت دید نه، این ها ایستاده اند، حسین هم نمی تواند بیاید. راهش را عوض کرد به پشت خیمه، با دست خودش قبر کند. (3)

غم مخور ای کودک نیکو وشم*** من خودم تیر از گلویت میکشم

سَیعلَمُ الّذینَ ظَلَموا أَی مَنقَلَبٍ ینقَلِبونَ (4)

ص: 30

پیغمبر گرامی اسلام ( صلی الله علیه و آله ) فرمود: « جبرئیل نزد من آمد و عرضه داشت: با رسول الله ! فتنه ها در امت تو زیاد میشود و امت تو به فتنه هایی مبتلا می شوند، گرفتاری ها و ظلمت هایی به امت تو رو می آورد: « سَيَكُونُ في اُمَّتِكَ فِتنَةٌ »، ای پیغمبر( صلی الله علیه و آله ) در آینده گرداب حوادث و فتنه ها می آید. گفتم: جبرئیل ! چه کنند ؟ راه خروجش چیست ؟ جبرئیل عرضه داشت: یا رسول الله ! خدای تبارک و تعالی می فرماید: « كِتَابِ اَللَّهِ فِيهِ بَيَانُ مَا قَبْلَكُمْ مِنْ خَيْراً وَخَيْراً مَا بَعْدَكُمْ » این قرآن است، از گذشته و آینده خبر می دهد و با تمسک به قرآن می توانند این فتنه ها را دفع کنند». (1)

پس روایت هم این را تأیید می کند. امیرالمؤمنین (علیه السلام ) در نهج البلاغه می فرماید: « فإنَّ فيهِ شِفاءً »؛ این قرآن شفا است، « مِنْ أَكْبَرُ الدَّاء»؛ از دردهای بزرگ نه دردهای ساده. یعنی وقتی میگویم بزرگ، ساده

را زودتر درمان می کند. « چون که صد آمد نود هم پیش ماست ». دردهای بزرگ چیست ؟ ألْكُفْرُ «کفر»، و ألنِّفَاقَ «نفاق»، و أَلْغَىُّ «گمراهی»، و الضَّلالُ (2) « انحراف ». فرمود: این کتاب دردهای بزرگی مثل کفر، نفاق، ضلالت و گمراهی را شفا می دهد.راهکاری برای زندگی سعادتمندانه در روایتی نبی مکرم اسلام فرمودند: « إِنْ أَرَدْتُمْ عَيْشَ اَلسُّعَدَاءِ وَ مَوْتَ اَلشُّهَدَاءِ وَ اَلنَّجَاةَ يَوْمَ اَلْحَسْرَةِ ... » (3) روایت طولانی است، حضرت فرمود: «اگر می خواهید مرگ شما مثل مرگ شهدا شود به دیگر مرگی بالاتر از شهادت که نداریم، شهادت بالاترین نوع مرگ در راه خداست و حدیث هم داریم که هر کس به بهشت

ص: 32

می رود آرزوی برگشت نمی کند جز یک گروه، آن هم شهدا که می گویند ما را برگردانید که یک بار دیگر شهید شویم و این کرامت و این جایگاه و عظمت مسیر شهادت تا بهشت را ببینیم. در روایت است که وقتی کسی شهید می شود، همان لحظه هفت پاداش به او می دهند: یکی این که به وجه خدا نگاه می کند، (1) نه نگاه حسی بلکه توجه به خداست - فرمود: اگر مرگ شهید گونه می خواهید، اگر زندگی سعادت مندانه می خواهید و اگر نجات در قیامت می خواهید به دیگر از این سه که بهتر نیست - « فَادْرُسُوا اَلْقُرْآنَ »؛ بروید سراغ قرآن. قرآن به شما هم راه سعادت می دهد و هم مرگ شهید گونه و هم نجات « فَاِنَّهُ كَلاَمُ اَلرَّحْمَنِ »؛ چون کلام خداست « وَ رُجْحَانٌ فِي اَلْمِيزَانِ »، پرونده های شما را سنگین و برجسته می کند « حِرْزٌ مِنَ الشَّيْطَانِ »؛ و جلوی شیطان را می گیرد. این است کلام خدا. ببینید چقدر روایت در رابطه با نقش قرآن و درمان قرآن داریم.

امیرالمؤمنین (علیه السلام ) فرمود: خدا را نمی توان دید ولی می توان کلامش را شنید، فرمود: « فَتَجَلَّی لَهُمْ سُبْحَانَهُ فِی کِتَابِهِ » (2) ، خدا در این قرآن تجلی کرده است. فرمود: هر کس فکر کند که چیزی از قرآن بالاتر است، مثلا کلام ارسطو، فلسفه دکارت، فلسفه كانت، فلان نظام مهندسی، و یا فلان کشور پیشرفته، « وَ حِرْزٌ صَغِيراً وَ صَغِيراً کَبِیراً » ؛ قرآن را کوچک شمرده و چیزهای کوچک را بزرگ شمرده است. این چند حدیثی را که برای شما خواندم ادعای خود قرآن بوده، اکنون باید از این قرآن راهکار بیرون بکشیم، چرا ؟ چون قرآن این همه عظمت دارد، این همه موعظه ی با ارزش دارد ولی من هنوز حسادت، سوءظن، اضطراب، ترس و نگرانی دارم. چرا این بیماری ها را نتوانستم درمان کنم ؟ « شِفاءٌ لِما فِي الصُّدُورِ - مِنْ أَكْبِرِ الدَّاء »، قرآن است که دردهای بزرگ را شفا می دهد.

جاهای دیگر هم است من این بخش را انتخاب کردم. عزیزان من ! آیه 75 سوره واقعه را ببینید خدا می فرماید: « فَلَا أُقْسِمُ بِمَوَاقِعِ النُّجُومِ »، خوب دقت کنید. ای مردم ! قسم به مواقع ستاره ها ستاره ها مواقع دارند، طلوع دارند، غروب دارند و محور حرکت دارند. ما میلیاردها ستاره داریم این ها همه در محور خودشان حرکت می کنند. هیچ کدام از آن ها در محور دیگری حرکت نمی کنند، سبقت نمی گیرد و عقب نمی ماند. خدا دارد به این جمله قسم می خورد « لا اُقسم » اگر این « لا » را « لای زائده » بگیریم. « بِمَواقِع النُجُوم » قسم به محور ستاره ها که خیلی دقیق است. ای مردم ! این قسم خیلی دقیق است: « فَلَا أُقْسِمُ بِمَوَاقِعِ النُّجُومِ ؛ وَإِنَّهُ لَقَسَمٌ لَوْ تَعْلَمُونَ عَظِيمٌ » (1) قسم بزرگ است، چرا؟ چون قسم به تمام میلیاردها ستاره است. در قرآن گاهی داریم: « وَالتِّينِ وَالزَّيْتُونِ » (2) « وَالشَّمس » ؛ قسم به خورشید، قسم به ماه، ولی این قسم بزرگ است: « لَا يَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ » اگر بدانید ! اگر دقت کنید. این قسم خیلی بزرگ است. خدایا چه می خواهی بفرمایی که تمام محور ستارگان را قسم خوردی و خودت می گویی این قسم بزرگ است. می خواهم بگویم این قرآن چهار ویژگی دارد.

الفاظ پوشیده و نازل شده است.

3. « لَا يَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ »؛ (1) این کتاب را پاکیزه ها می فهمند. امام صادق فرمود: مطهرون یعنی مقربون. با این قرآن انس داشته باشید تا زبانش را متوجه شوید. باید زبانتان پاک باشد والا اگر همین قرآن را آدم ظالم بخواند (جز خسران نیست « وَلَا يَزِيدُ الظَّالِمِينَ إِلَّا خَسَارًا » (2) خوب دقت کنید تا به جای گله ی قرآن برسم.

4. «تنزیل من رب العالمين»، (3) این قرآن کلام پیامبر نیست. آنهایی که گفتند لفظ قرآن از پیامبر است قرآن را نفهمیدند. لفظ هم مال منی خداست پیغمبر فقط واسطه ی در نقل است: « إِنَّهُ لَقُرْآنٌ كَرِيمٌ ؛ في كِتَابٍ مَكْنُونٍ ، لَا يَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ ؛ تَنْزِيلٌ مِنْ رَبِّ الْعَالَمِينَ » ای مردم این قرآنی که من فرستادم و در کتاب مکنون است هدایت است. این قرآنی که شفا، موعظه، تبیان و همه ی عظمت ها در آن است گله مند است. « أَفَبِهَٰذَا الْحَدِيثِ أَنْتُمْ مُدْهِنُونَ » (4) « مُدْهِنُونَ » از « دُهن » می آید یعنی روغن. با این قرآن سستی می کنید. به این قرآن، و این حدیث خدا، و این کتاب نور و این کتاب عظمت بی توجهی می کنید. « أ َفَبِهَٰذَا الْحَدِيثِ »؛ آیا به این قرآن « أَنْتُمْ مُدْهِنُونَ »؛

«ادهان» یعنی تساهل، تهاون و سستی، بی توجهی می کنید ؟ من اگر بخواهم یک قدری دسته بندی شده این بحث را تقدیم حضورتان کنم، فکر کنم ما به چهار - پنج شکل نسبت به قرآن ادهان و سستی داشته باشیم.

می گوید نماز و یک بار می گوید زکات اما دو بار می گوید: « فَاقْرَءُوا مَا تَيَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ ».

این کلمه در این آیه دو بار تکرار شده، نماز یک بار « وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ » و « وَآتُوا الزَّكَاةَ » اما عبارت « فَاقْرَءُوا مَا تَيَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ » دو بار تکرار شده است. جوان عزیز! نوار قرآن در ماشینت بگذار حفظ می شوی، آقای عزیزا در مغازه ات، در محل کارت، در خانه ات گرچه سواد نداری، اگر قرآن بشنوی حفظ می شوی.

غافلین نوشته نمیشود. « أَفَبِهَٰذَا الْحَدِيثِ أَنْتُمْ مُدْهِنُونَ » (1) «ادهان» به قرآن چیست ؟ اول این که بلد نباشی قرآن بخوانی.

2. این که قرآن بخوانی ولی تدبر نکنی: « أَفَلَا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ » (2) « قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ » را بخوان، یک سوره از قرآن را بخوان اما در آن تدبر کن. تدبر خودش یک جایگاه ویژه دارد.

ژاپنی به نام «کامورا» که مسلمان شده بود، گفته: من خودم تحقیق کردم، با یک مهندس مسلمان رفیق شدم و سرانجام مسلمان شدم. دو تا دختر داشتم که در توکیو تحصیل می کردند و خیلی دوست داشتم این ها هم مثل من مسلمان شوند اما مسیحی بودند. به این رفیق مهندسم - که مسلمان است . گفتم می شود به خانه ی ما بیایی و برای دخترانم صحبت کنی، شاید این ها را جذب اسلام کنی.

ایشان به منزل ما در توکیو آمد و با دخترها گفت وگو کرد. یکی از دخترها از رفیق من پرسید: اول بگو نظر قرآن شما راجع به زن چیست ؟ فهمیدم ذهن این ها را با شبهه افکنی مسموم کرده اند که مثلا در قرآن حقوق زنان نادیده گرفته شده و از این قبیل شبهه ها . اکنون هجمه ها بر علیه دین اسلام زیاد است. خود آن ها زن را به یک کالا، به یک ابزار و وسیله ی جذب شهوت، لاابالی گری و اباهی گری تبدیل کرده اند.

من به ایشان گفتم: اسلام برای زنان کرامت قائل است و آیه 35 سوره احزاب را

نوشتم و به آن ها دادم :

إِنَّ الْمُسْلِمِينَ وَالْمُسْلِمَاتِ وَالْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَالْقَانِتِينَ وَالْقَانِتَاتِ وَالصَّادِقِينَ وَالصَّادِقَاتِ وَالصَّابِرِينَ وَالصَّابِرَاتِ وَالْخَاشِعِينَ وَالْخَاشِعَاتِ وَالْمُتَصَدِّقِينَ وَالْمُتَصَدِّقَاتِ وَالصَّائِمِينَ وَالصَّائِمَاتِ وَالْحَافِظِينَ فُرُوجَهُمْ وَالْحَافِظَاتِ وَالذَّاكِرِينَ اللَّهَ كَثِيرًا وَالذَّاكِرَاتِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ مَغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِيمًا .

خداوند در این آیه در ده مورد زن و مرد را در کنار هم گذاشته: مسلمان، صابر، ذاکر،

صادق و..هفته ی بعد آمدند گفتند: ما می خواهیم مسلمان شویم. عجب کرامتی ! تدبر در این

آیه ما را به اسلام کشاند.

البته چون مخارج مرد بیشتر است، ارثش هم بیشتر است. کسی که مرد خانه اش را

از دست بدهد باید زندگی اش تأمین شود، زن، مادر، فرزند. به همین خاطر دیه ی مرد بیشتر است.

آقای کومورا در مصاحبه اش در این مجله می گوید: تدبر در قرآن، دخترهای من را

مسلمان کرد و به رسالت پیغمبر خدا حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) اعتقاد پیدا کردند. (1)

ص: 38

مورد دوم: قيس بن عاصم کافر بود، خدمت پیغمبر ( صلی الله علیه و آله ) آمد. پیغمبر (صلی الله علیه و آله) هم

سوره الرحمن را برایش خواند.

قیس عرضه داشت: یک بار دیگر تکرار کنید. پیامبر تا سه مرتبه سوره الرحمن را

خواند و قیس مسلمان شد. این می شود تدبر در قرآن

3. قرائت قرآن سبب ازدیاد ایمان خداوند در سوره ی انفال می فرماید: « وَإِذا تُلِيَت عَلَيهِم آياتُهُ زادَتهُم إيمانًا » (1) وظیفه ی دیگر ما که به قرآن سستی نشود این است که هر گاه خوانده می شود باید ایمان انسان زیاد شود. مصیبت دیده وقتی قرآن می خواند باید صبور شود. کسی که ترسیده وقتی قرآن می خواند باید آرام شود. انسان حريص وقتی قرآن می خواند باید حرصش از بین برود، این خیلی مهم است.

مورد سوم: پسر جوان مرحوم آیة الله سید عبدالله شوشتری از دنیا رفت. آن زمان ایشان امامت جمعه را به عهده داشت و همان روز هم موقع نماز جماعتش بود. بلند شد به نماز جمعه آمد. سوره ی جمعه را در رکعت اول و سوره ی منافقون را در رکعت دوم خواند تا رسید به آیه « يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُلْهِكُمْ أَمْوَالُكُمْ وَلَا أَوْلَادُكُمْ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ ۚ » (2) ؛ ای مردم ! نه اولاد و نه مال، مانع ذکر خدا نشود. وقتی به این آیه رسید، ذهنش مشغول شد. دوباره آیه را خواند: « يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ... » بار سوم خواند و نماز را به اتمام رساند. مستمعین آمدند سؤال کردند چرا این آیه را سه مرتبه خواندی؟

گفت: دفعه ی اول خواندم یاد داغ جوانم افتادم خیلی سخت بود. مرتبه ی دوم آرام شدم. خدا خودش می فرماید: مال و اولاد نباید مانع ذکر خدا شود. پس مرتبه ی سوم خواندم داغم به صفر رسید مثل این که داغی ندیدم و آرام شدم.

این است « زادَتهُم إيمانًا ». این که قرآن کریم می فرماید: « أَفَبِهَٰذَا الْحَدِيثِ أَنْتُمْ مُدْهِنُونَ » من البته موارد زیادی را یادداشت کرده ام. گفت:

گر در خانه کس است*** یک حرف بس است

قرائت، تدبر، ایمان و دوا گرفتن از قرآن. مگر می شود یک انسان کینه ای، سوره ی یوسف را بخواند و کینه اش برطرف نشود ؟ ! یک جوان شهوانی قصه ی یوسف را بخواند

ص: 39

و شهوتش را مهار نکند ؟ ! یک آدم مصیبت دیده، قصه ی ایوب را بخواند و صبر ایوب را نگیرد ؟ ! یک انسان ثروتمند داستان قارون را بخواند، داستان سلیمان را بخواند و باز دنبال دنیا باشد ؟ !

عزیزان من ! باید در زندگی ما پایه ی قرآن کارآمد شود. قرآن باید به روز شود. نه این که وقتی صدای قرآن را می شنوند بپرسند کی از دنیا رفته و یاد مصيبت و قبرستان بیافتند. عزیزان منا قرآن کتاب حتی است. در حدیث است که: « الْقُرْآنٌ حَیُّ لَا يَمُوتُ » (1) زنده ای است که نمی میرد. آن را نمیرانید.

همچنین روایت داریم قرآن غنای محض است، بی نیازی محض است ؟(2)

امام سجاد فرمودند: اگر همه ی عالم از دنیا بروند، ولی قرآن با من باشد، من

نمیترسم و وحشت نمیکنم. (3)

با قرآن مأنوس باشید قرآن شفاست، قرآن هدایت است، قرآن تبیان است. بنگریم چگونه درمان درد هایمان را از قرآن بگیریم؟ دیدم کتاب های بسیاری نوشته شده، مثلا فرض کنید اگر سرت درد می کند دستت را روی شقیقه ات بگذار و هفت مرتبه آیه دوم و سوم سوره طلاق را بخوان.اگر می خواهی ثروتمند شوی سوره ی واقعه را بخوان.

اگر می خواهی عذاب از میت برداشته شود، هفت مرتبه سوره ی « إِنّا اَنْزَلْناهُ» را بخوان. این ها را داریم اما بحث من این آثار نیست. این اثرها بر قرآن مترتب است. مرحوم علامه مجلسی می گوید: بر بیش از هزار مریض سوره ی حمد را خواندم، خوب شدند. اما بحث من این نیست، فراتر از این است.

مسائلی از جمله اضطراب، ترس، افسردگی، بهم ریختگی، ضعف اعصاب، سوءظن، بدبینی، روابط بد خانوادگی و نگرانی، امروزه گریبان گیر جامعه ی ما شده است که قرآن برای همه ی این موارد راهکار دارد. اما چگونه می شود از قرآن به دست آورد ؟

« وَشِفَاءٌ لِمَا فِي الصُّدُورِ »، پنجاه و هفتمین آیه از سوره ی یونس است که این را ادعا کرده، اما چگونه می توان از قرآن بیرون آورد. امروز بحث من به مقدمه گذشت،

ان شاء الله از فردا هر کدام از دردها را که بگویم درمانش را هم از قرآن خواهم گفت.

این دعای پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله ) بود: خدایا ! صدر ما، قلب ما، زبان ما و وجود ما را با

قرآن نورانی بفرما.

خدایا! این کتاب را در میان ما زنده و پویا و همه ی ما را عمل کننده ی به آن قرار

بده.

این عبارت روی قبرش نوشته شده است. من هر وقت کربلا می روم میگویم: ای

حبیب تو کسی هستی که ابا عبدالله ( علیه السلام ) از تو تعریف کرد واسطه شو.

اَللَّهِ دَرّكَ يَا حَبِيبُ ! لَقَدْ كُنْتَ فَاضِلاً تَخَتَّمُ اَلْقِرَانَ فِي لَيْلِهِ وَاحِداً

ای حبیب ! خدا اجرت بدهد تو فاضل بودی. در یک شب ختم قرآن میکردی. (1)

امام حسین ( علیه السلام ) از قرآن خوان تجلیل کرد آن هنگام که بالای سر قاری قرآن آمد، صورت بر صورتش گذاشت. یعنی ای مردم ! قاری قرآن محترم است. قرآن خوان احترام دارد. خودش در جمله ای فرمود: « مِنَ المُؤمِنينَ رِجالٌ صَدَقوا ما عاهَدُوا اللَّهَ عَلَيهِ ». (2)

بالای سر همه ی شهدایی که آمد این آیه را خواند. روز عاشورا قرآن خواند. هر کس می آمد با او وداع کند، قرآن می خواند.

علی اکبر که به میدان می رفت به پشت سر او نگاه می کرد و قرآن می خواند: «

« إ ِنَّ اللَّهَ اصْطَفَىٰ آدَمَ وَنُوحًا » (3)

حسین ( علیه السلام ) قرآن ناطق است، حسین ( علیه السلام ) ترجمان قرآن است، حسین ( علیه السلام ) تجلی قرآن است. من عرض میکنم یا اباعبدالله ! قرآن خوان را تکریم کردی، از قرآن تجلیل کردی، برای شهدا قرآن خواندی، شب عاشورا فرصت گرفتی تا نماز و قرآن بخوانی و دیگران را هم سفارش کردی قرآن را احترام کنند. این ها مسائلی بود که هم در روایات آمده و هم مردم کوفه و شام این روایات را شنیده بودند. لحظه ای که سر اباعبدالله بالای نیزه شروع به خواندن قرآن کرد زید بن ارقم می گوید: من در غرفه بودم، شنیدم صدای قرآن می آید، با خود گفتم این صدا آشناست.

«أَمْ حَسِبْتَ أَنَّ أَصْحابَ الْکهْفِ وَ الرَّقِیمِ کانُوا مِنْ آیاتِنا عَجَبا» (4)

یک وقت نگاه کردم دیدم سر فرزند فاطمه ( علیها السلام ) است. (5)

ص: 42

Ÿرَأْسٌ زُهْرِیٌّ قَمَرِیٌّ *** أَشْبَهُ الْخَلْقِ بِرَسُولِ الله (1)

نقل است همین طور که صدای قرآن شنیده می شد یک وقت زینب کبری (علیها السلام)

خطبه اش را متوقف کرد. رو به برادر کرد و گفت:

مَا تَوَهَّمْتُ یَا شَقِیقَ فُؤَادِی *** کَانَ هَذَا مُقَدَّراً مَکْتُوبَا

برادر جان! همه ی مصیبت ها را دیدم. ببین چگونه دختر کوچکت دارد خیره خیره

نگاه می کند. تو مرا توصیه به صبر کردی و من هم صبر می کنم. اما حسین جان

Ÿ Ÿیَا أَخِی فَاطِمَ الصَّغِیرَةَ کَلِّمْهَا *** فَقَدْ کَادَ قَلَبُهَا أَنْ یَذُوبَا (2)

داداش، دو جمله با دختر کوچکت سخن بگو، میترسم همین جا روح از بدنش جدا

شود.

در تلاوت قرآن از دُر لعل در افشان *** سنگ کوفیانش بود مزد خواندن قرآن

شاید گفته باشد عمه جان! مگر بابام قرآن نمی خواند، پس چرا سنگش می زنند؟!

سَیعلَمُ الّذینَ ظَلَموا أَی مَنقَلَبٍ ینقَلِبونَ

ص: 43

است. خود قرآن چندین جا در آیات متعدد این ادعا را مطرح می کند و معتقد است که سینه ی ما هر درد درونی داشته باشد، قرآن شفا می دهد. نه این که دارو باشد، زیرا دارو همیشه شفا نمی دهد. شفاء غیر از دارو است؛ یعنی رفع می کند، پاکسازی و تخلیه می کند. این ادعای قرآن است. روایات ما هم بر این مطلب تأکید دارد.

« قَلِيلًا مَا تُؤْمِنُونَ قَلِيلًا مَا تَذَكَّرُونَ » (1)

گله اول: گروهی ایمان نمی آورند. گله دوم: گروهی دیگر ایمان آورده اند لكن تذكر

نمی گیرند. درس نمی گیرند.

عزیزان! عرض کردم تنها قرائت کافی نیست؛ چرا که بسیاری هم قرآن می خوانند؛ بلکه حفظ هم به تنهایی کافی نیست، تدبر بالاترین و کامل ترین نوع ارتباط با قرآن است: « أَفَلَا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ ». (2) تدبر غیر از قرائت است، غیر از لفظ است، حتی تدبر غیر از تفسیر است. برخی گمان کرده اند تفسیر، تدبر در قرآن است و تدبر در قرآن یعنی تفسیر در قرآن. نه، این چنین نیست. میان تفسیر و تدبر فرق است.

فرق دوم: کسی که تفسیر می نویسد هم خودش و هم دیگران می خوانند.

اما تدبر فردی است، علامه ی طباطبایی تفسیر نوشته است همه جا هست، و به زبان های گوناگون هم ترجمه شده است و مردم استفاده می کنند. بنابراین تفسیر عام است اما تدبر خاص است. ممکن است یک نفر بنشیند در یک آیه تدبر کند و مثل فضیل مسیرش عوض شود، این تدبر می شود.

فرق سوم: در تدبر کثرت ملاک نیست اما در تفسیر وقتی مفسر می خواهد راجع به

نماز تفسیر بنویسد باید همه ی آیات مربوط به نماز را ببیند؛ مثلا راجع به قصه يوسف می خواهد بنویسد باید همه آیات مربوطه را ببیند ولی در تدبر این گونه نیست.

مردی خدمت رسول خدا آمد و عرض کرد: علمی تا علم الله، از آنچه

خداوند به تو تعلیم داده به من نیز بیاموز. پیغمبر اکرم ( صلی الله علیه و آله ) و او رابه یکی از یارانش سپرد تا قرآن را به او تعلیم دهد و او سوره ی « اِذَا زُلْزِلَتِ الاِرْضُ » را تا به آخر به او تعلیم داد. تا به این آیه رسید: « فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ يَرَهُ وَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ »، آن مرد از جا برخاست و گفت: یا رسول الله ! كَفَانِي هَذِهِ اَلاِيَاتِ ، همین آیه مرا بس است. در روایت دیگر آمده: تَكْفِيَنِي هَذِهِ اَلاِيَاتِ ، همین یک آیه مرا کفایت می کند.

پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمودند: او را به حال خود بگذار که مرد فقیه ی شد ! و طبق روایتی فرمود: « رَجَعَ فَقِيهاً » او فقيه شد و بازگشت! (1) ممکن است متدبر در یک آیه پیامش را بگیرد و برود. با یک آیه فضیل دست از کارش «راهزنی» برداشت.

با یک آیه سعد بن ناجیه مسلمان شد. در تدبر لازم نیست دایره اش هم قرآن باشد. یک مثال بزنم. این آیه شریفه آیه عجیبی است و روایت داریم که امام باقر تمام خطبه های نماز جمعه اش را با این آیه تمام می کرد. در تفسیر آمده وقتی این آیه را می خواندند دعایی هم می کردند: « اَللَّهُمَّ جَعِلْنَا مِمَّنْ أَوْ يَذَّكَّرُ فَتَنْفَعَهُ الذِّكْرَىٰ » (2) خدایا ! ما را از کسانی قرار ده که اندرزها را می شنوند و به حالشان مفید است.

آیه این است: آیه 90 سوره نحل، صاحب تفسیر مجمع البیان در این باره

ص: 47

می فرماید: پیغمبر خدا (صلی الله علیه و آله )فرمود: جامع ترین و کامل ترین آیه در قرآن از نظر تقوا همین آیه است.

می گوید: « شِفاءُ لِما فِي الصُّدُورِ ».

آقای راهب! « عِظْنِی »، آقا مرا موعظه کن. راهب نگاهی کرد و گفت: أعِظُكُمْ وَ فِيكُمُ اَلْقرانَ وَ مِنْكُمْ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله )، من تو را موعظه کنم در حالی که قرآن در میان شماست، پیامبر از شماست؛ چه موعظه کنم؟

جاذبه قرآن همین آیه را مشرکی به نام «اکثم بن سیفی» شنید. او که خودش هم شاعر بود و هم

اهل فهم و نظر، قومش را جمع کرد و گفت: « تَكُونُوا فِي هَذَا اَلاَمْرِ رُوساً وَ لاَ تَكُونُوا فيهِ اِدْنَابَاَ » شتاب کنید ! از اولین کسانی باشید که مسلمان می شوید. این دین با این آیه، چیزی برای اصول اخلاقی کم نگذاشته و همه اخلاق را آورده است؛ « تَكُونُوا فِي هَذَا اَلاَمْرِ رُوساً وَ لاَ تَكُونُوا فيهِ اِدْنَابَاَ » (1) به اسلام گروید که اسلام حرف اول و آخر را می زند. همین آیه را ببینید: « إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْإِحْسَانِ » قصه های زیادی هست، چه بسیار افرادی که با این آیه مسلمان شدند و چه بسیار افرادی که تغییر و تحول عمیقی در آن ها ایجاد شد. خدمت پیغمبر آمدند این آیه را شنیدند و مسلمان شدند.

یکی از عزیزانمان کتابی نوشته که نامش « جاذبه قرآن » است

ایشان مجموعه ای از داستان هایی را ذکر کرده که چگونه با همین آیه عدهای مسلمان شدند. عبدالرزاق نوفل در کتاب «القرآن و العلم الحدیث» می گوید: آمار کسانی که با شنیدن قرآن مسلمان شده اند قابل شمارش نیست.

حضرت آية الله امینی زید عزه می فرمودند: در یکی از سال هایی که لندن بودم، دیدم در آن جا تعدادی از مدارس آموزش قرآن می دهند. پرسیدم: این ها مال کیست؟ گفتند: خانمی که خواننده بوده - از خوانندگان سرشناس فرانسه - یک نوار زیبا از قرآن به دست ایشان می رسد. گوش می کند، خودش هم خواننده بوده، آشنا با موسیقی، الحان، آهنگ و نظم کلمات بوده است، آن چنان تحت تأثیر قرار میگیرد . با آن که عربی هم نمی فهمیده - غناء و موسیقی را کنار می گذارد و مسلمان می شود، و تمام

ص: 49

درآمدی که داشته و پولی که به دست آورده بود، دستور می دهد مدارسی تهیه شود تا به بچه ها آموزش قرآن بدهند.

خدا به شما به عدل، احسان، و عطا کردن به خویشاوندان فرمان می دهد. چون

عدل به تنهایی پاسخگو نیست و نیاز به احسان دارد.

فرق بین عدل و احسان امیرالمؤمنین (علیه السلام )

فرمودند: « الْعَدْلُ الاِنْصَافُ، وَ الاِحْسَانُ التَّفَضُّلُ » (1) عدل این است که نبض شما بزند و یک نظم خاص داشته باشد. خون شما، قلب شما و خواب شما عدالت است؛ یعنی تنظیم بین اعضای مختلف.

اما همین بدن بیمار می شود، چشم نمی خوابد، هشت ساعت خواب که از وظایفش

بوده، خواب نمی رود.

احسان غیر از عدل است. جامعه تنها با عدل ساخته نمی شود بلکه گاهی وقت ها

باید با همه شرایطی که هست همه جمع شوند تا باری را از روی دوش مردم بردارند.عدل، احسان و ایتاء ذی القربی (بستگان) این سه مورد امر است. اما سه مورد نھی: 1- « وَيَنْهَىٰ عَنِ الْفَحْشَاءِ » خداوند شما را از فحشا نهی می نماید. در روایات و تفاسیر داریم « فَحْشَاءِ » یعنی گناهان پنهانی، گناهانی که کسی نیست ببیند. خودت و خانه ی خالی، خودت و اینترنت. گناهانی که منشأ آن شهوت است فحشاء می شود. 2- « وَ الْمُنكَر»: گناهان آشکار، گناهانی که در سطح جامعه واقع می شود. 3- « وَ الْبَغْيِ » ( ظلم ) ؛ حد را زیر پا گذاشتن.

امام باقر ( علیه السلام ) در همه خطبه ها این آیه را می خواندند و دعا می کردند

« اَللَّهُمَّ جَعِلْنَا مِمَّنْ أَوْ يَذَّكَّرُ فَتَنْفَعَهُ الذِّكْرَىٰ ». (2)

خدایا ما را از کسانی قرار بده که از این آیه تذکر می گیرند که تذکر مفید است. این تدبر می شود. تدبر در یک آیه چقدر آدم ها را جذب کرد. خود پیغمبر گرامی

ص: 50

اسلام (صلی الله علیه و آله)اول شخصیت جهان بشریت می فرماید: «خداوند مرا با قرآن آموزش داد و با قرآن تربیت کرده .»

در قرآن آمده: « وَإِنَّكَ لَعَلىٰ خُلُقٍ عَظيمٍ ». (1) ای پیغمبرا تو اخلاق عظیمی داری»

منشأ آن اضطراب، نگرانی ها و بهم ریختگی های اخلاقی بوده است. عزیزان بدانید اضطراب و نگرانی الزاما در شرایط سخت بروز نمی کند.

گاهی می بینید دو نفر در یک شرایط هستند، مثلا صبح می خواهند دو زندانی را اعدام کنند یکی آرام و دیگری نگران است. پس آرامش یک احساس درونی است. اضطراب هم یک بیماری درونی است و ربطی به بیرون ندارد.

در معانی الاخبار شیخ صدوق، روایت بسیار عجیبی است: روز عاشورا وقتی دشمن حمله می آورد، بعضی ها نگران می شدند، رنگشان می پرید. نگاه به چهره ی امام حسین ( علیه السلام ) می کردند همین که نگاه می کردند، می گفتند: « اُنْظُرُوا لاَ يُبَالِي بِالْمَوْتِ » ؛ به امام حسین از نگاه کنید ببینید از مرگ نمی ترسد. چقدر آرام است. رنگش عوض نشده ! شرایط مساوی بود. هر دو به شهادت می رسیدند. حمله به هر دو بود اما می بینید امام حسین ( علیه السلام ) آرام است. این همان است که عرض کردم. (1)

اعدام بشوند، و یا هر دو یک حادثه دیده اند، اما یکی آرام و دیگری مضطرب باشد.

عزیزان من! آرامش یک میل طبیعی است. هم در قرآن و هم در روایت به آن اشاره

شده است.درخواست آرامش از خداوند در زیارت امین الله می خوانیم:

« اللّهُمَّ فَاجْعَلْ نَفْسِي مُطْمَئِنَّةً بِقَدَرِكَ »، یکی از سیزده حاجتی که از خداوند می خواهیم اطمینان است. امام باقر( علیه السلام ) این دعا را زیاد می خواندند: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْزِلْ عَلَیَّ مِنْکَ السَّکِینَة» خداوندا بر پیغمبر و آل او درود بفرست و بر من آرامش و سکینه نازل کن این یک میل طبیعی است. امام علی ( علیه السلام )

می فرمایند: « السَّكِينَةُ عُنوانُ العَقلِ ». (1) آرامش، کاربرد عقل و تأثیر انسان را در زندگی بیشتر می کند. آرامش عمر انسان را طولانی میکند.

پیغمبر گرامی اسلام فرمودند: « لاَ تَطْلُبْ مَالاً يُدْرَكُ » عجب روایتی است! ای مردم،

چیزی که آفریده نشده از خدا نخواهید. آیا تاکنون شده که در دنیا از خداوند حورالعين بخواهید ؟ ! حورالعین از نعمت های آخرت است.

آیا تاکنون شده در دنیا از خداوند بهشت بخواهید ؟ ! بهشت سرای جهان دیگر است. پیغمبر فرمودند: « لا تَطْلُبَ مَا لاَ يُخْلَق » چیزی که آفریده نشده از خدا نخواهید. امام صادق ( علیه السلام ) هم فرمود: « لاَ تَتَمَنَّوُا الْمَسْتَحِيلَ » (1) از خدا چیز محال را نخواهید.

هم می فرماید: « حَمَلَتْةُ أُمُّهُ کُرْهاً » (1) در آن دورانی که مادر به سختی بچه را حمل میکند آیا ناراضی است؟ نه، بلکه لذت هم می برد. شب خواب ندارد، روز هم خواب ندارد، از طرفی آرامش هم ندارد، باید شب از خواب برخیزد اما این سختی همراه با رضایت است. گاهی فکر می کنیم سختی مساوی با نارضایتی است.

خبیب را پای چوبه دار آوردند، گفت: اجازه بدهید دو رکعت نماز بخوانم. دو رکعت نماز خواند و فرمود: اگر فکر نمی کردید که ترسیدم دلم می خواست نماز را طولانی بخوانم، ولی نماز را زود خواندم تا به شما بفهمانم که نترسیدم. دستانش را بلند کرد وگفت: خدایا من وظیفه ام را انجام دادم این خبر را به پیغمبر برسان که رسول الله ( صلی الله علیه و آله ) بداند. گفت: آماده ام. با آرامش کامل او را بردند و به شهادت رساندند. (1)

شش معلم قرآن را این گونه به شهادت رساندند. عرض من درباره ی آخری است. یک آرامشی خبیب داشت. اصل دوم این است که سختی مساوی با نارضایتی نیست. امام حسین ( علیه السلام ) در اوج بلایای کربلا فرمودند: « رَضِيَ اَللَّهُ رِضَانَا أَهْلَ اَلْبَيْتِ »؛ ما راضی هستیم به رضای خدا. (2)

گرفته همه ی دکترها میگویند دیگر چاره ندارد، لذا سر و صدا فایده ندارد.

فرمایش مولا علی (علیه السلام ) در مورد بلاها

امیرالمؤمنین فرمود: « اِذا نَزَلَ بِكَ مَكْرُوهٌ » اگر چاره دارد « فَلاَ تَعْجِزْ » کوتاهی

نکن اگر راه دارد دنبالش برو.

همه ی تلاشت را بکن که پیش نیاید، اما اگر چاره ندارد « فَلاَ تَعْجِزْ » فریاد نکن،

جزع نکن، ناراحتی نکن، خودت را به هم نریز. (1)این هم اصل سوم این نکته دقيق است.

اشعث بن قیس پسرش از دنیا رفت. امیرالمؤمنین (علیه السلام ) به او تسلیت گفت. خیلی عبارت زیباست. آقا وارد شد بر کسی که داغ پسر دیده. امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمودند: پسر تو از دنیا رفته و این حادثه اتفاق افتاده، اگر صبر نکنی پسرت زنده نمی شود. فرقش این است: « اِنْ جَزِعْتَ »؛ اگر جزع کنی « انْتَ مَازُوا »؛ تو گناه کرده ای و « إِنْ صَبَرْتَ جَرَى »؛ اگر تحمل کردی ممدوح خدا شامل حالت می شود. (2)

آن گاه « وَ بِشَدِّ اَلصَّابِرِينَ » (3) شامل حالت می شود. در هر دو صورت « جَرِيَ عَلَيْكَ اَلْقَدَرُ » اتفاق افتاده. اگر این سه اصل را در زندگی مراعات کنیم یعنی

1- انتظاراتمان مطابق با واقعیت باشد. بالاخره عمر انسان تمام می شود. بیماری،

زلزله و حادثه هم برای انسان رخ می دهد.

2- همیشه حادثه مساوی با نارضایتی نیست بسیاری از افراد در اوج مصیبت آرام

بودند.

3- اگر حوادث چارہ ناپذیر باشد نباید عنان از کف بدهیم و اگر چاره پذیر است باید

تلاش کنیم.

امام صادق ( علیه السلام ) فرزندش مریض بود. ایشان تلاش می کرد که به گونه ای فرزندش

ص: 57

بهبودی پیدا کند ولی بچه از دنیا رفت. دیدند امام صادق ( علیه السلام ) نشست. چه شد یا بن رسول الله ؟ فرمودند: « إنّا أَهْلَ بَيْتٍ نَجْزَعُ قَبْلَ الْمُصيبَةِ، »؛ ما اهل بیت پیش از مصیبت تلاش می کنیم تا حادثه ای پیش نیاید. « فَإِذا وَقَعَ أمرُ اللّه ِ رَضينا بِقَضائِهِ وسَلَّمنا لِأَمرِهِ » (1) ؛ و زمانی هم که پیش آمد راضی به رضای خدا هستیم.

بعضی ها میگویند: بچه ی من عقب مانده ی ذهنی است. تو باید تلاش می کردی که چنین نشود ولی حالا به هر دلیل شده است. بچه ام ناقص متولد شده است. زنم فلان مریضی را گرفته. خودم با فلان مشکل مواجه هستم. بالاخره در زندگی مشکلات هست. خیلی ها با زندگی مشکل دارند این خیلی بد است.در زندگی مشکل داشتن بد نیست، کسی نیست که در زندگی مشکل نداشته باشد. اهل بیت ( علیه السلام ) در زندگی مشکلاتی داشتند اما با زندگی مشکل نداشتند خودشان را با زندگی تطبیق می دادند. بالاخره این واقعیت و مشکل زندگی من است و باید با آن کنار بیایم. پس توجه شود که گاهی سرچشمه ی نگرانی ها و اضطراب ها عدم درک این اصول است. ان شاء الله جلسه بعد این بحث را دقیق تر و کارشناسانه تر بررسی می کنم.

خدایا! به همه ی ما توفیق غلبه بر نگرانی ها، اضطراب ها و توفیق طمأنینه و آرامش

عنایت بفرما.

این سؤال امام سجاد تفقهی (علیه السلام ) نیست؛ یعنی مثل این است که خداوند در قرآن می فرماید: آیا ظلمت و نور مساوی اند ؟ ! این جوابش روشن است. می گویند این سؤال ها تأكیدی است، طرف نمی خواهد که جوابش را بداند، می داند بر حق است. این سؤال را می پرسد؛ یعنی می گوید ما بر حق هستیم. حالا که بر حقیم باکی نداریم. این را طمأنینه و آرامش می گویند. (1)

« فَأَنزَلَ اللَّهُ سَكينَتَهُ عَلىٰ رَسولِهِ وَعَلَى المُؤمِنينَ ». (2) برویم در خانه عبد صالح خدا، این بنده ی آرام و مطيع الهی .

علی اکبر از اولین شهدای بنی هاشم است. دل ها را روانه ی کربلا کنیم کنار مضجع شریف نازدانه ی اباعبدالله(علیه السلام ) ، خداوند قسمت کند. در روایتی دارد وقتی وارد حائر حسینی می شوید و می خواهید زیارت قبر امام حسین (علیه السلام) بروید اول سه مرتبه صورتتان را روی قبر علی اکبر ( علیه السلام ) بگذارید سپس خدمت اباعبدالله(علیه السلام) بروید. علی اکبر باب الحسین است، تا نزد اباعبدالله ( علیه السلام ) واسطه شود و امام علی شما را بپذیرد. سؤال شد: چرا سه مرتبه؟ امام صادق ( علیه السلام ) علی فرمودند: روز عاشورا ابا عبدالله (علیه السلام ) وقتی جوانش را غرق در خون دید سه مرتبه صورت روی صورت علی اکبر( علیه السلام ) گذاشت.

آمد کنار بدن و صورت گذاشت.. « عَلَى اَلدُّنْيَا بَعْدَكَ اَلْعَفَا ». (3) على جان ! دیگر بعد از

تو دنیا را نمی خواهم.

مرتبه دوم صورت گذاشت « لَقَدِ اِسْتَرَحْتُ مِنْ هَمِّ اَلدُّنْيَا » (4) . تو رفتی و از هم

و غم دنیا راحت شدی.

ای پدران شهد! این جمله را برای شما می گویم « وَ يُبْقِي اَبُوكَ وَحِيدَهُ فَرِيدَهُ » (5) تو

ص: 59

رفتی پدرت را تنها گذاشتی، وحید وفرید گذاشتی.

مرتبه سوم نفرین کرد. ای عمر سعد ! خدا رحمت را قطع کند که این طور فرزندم را به شهادت رساندی. امام مرتبه سوم صورت از صورت علی اکبر برنداشت. خدا چه شد ؟ نکند حسین، جان داده است ؟ نکند داغ على اكبر این گونه در اباعبدالله الا اثر کرده ؟ یک وقت عمه جانش زینب از خیمه خارج شد مرتب صدا میزند: «یا أخاه و بن أخاه» خودش را رساند، دست به شانه برادر نهاد: برادرم بلند شو خدا صبرت بدهد. « فَاكَبَّتْ عَلَيْهِ » (1) ، خودش را انداخت روی بدن علی. خواهر ناله می زند. مصیبت مصیبت است و صبر برای خداست اما گریه یک امر طبیعی است « رَفَعَ صَوْتَهُ بِالْبُكَاءِ » با صدای بلند کنار بدن على ناله میزند(2) هر کجا نشسته ای سه مرتبه بگو یا حسین.

سَیعلَمُ الّذینَ ظَلَموا أَی مَنقَلَبٍ ینقَلِبونَ

u شوشتری، ص 187؛ سوگنامه آل محمد، ص 278 و 274، اللهوف، ص 155 و 153.

ص: 60

دارد اما خداوند شب معراج یکی از آثارش را برشمرده، فرمود: ای پیامبر! « الصَومُ يُورِثُ الحِكمَةَ »؛ روزه باعث می شود انسان حکمت پیدا کند، قدرت تشخیص پیدا کند. علتش هم روشن است چون در حدیث معراج داریم که سکوت، گرسنگی، نگهداری زبان و دقت در غذا حكمت می آورد. (1) روزه دار همه ی این ها را انجام می دهد غذایش را و زبانش را کنترل می کند.

فرمود: روزه، انسان را به حکمت می رساند سپس فرمود: روزه انسان را به معرفت می رساند. « وَ الحِكْمَةُ تُورِثُ الْمَعْرِفَةُ وَ الْمَعْرِفَةُ تَورِثُ الْيَقِينَ ».(2) یعنی سه اثر بر روزه مترتب است: حکمت، معرفت و یقین. شما عزیزان می دانید این سه بالاترین ارزش ها هستند. کسی که یقین، معرفت و حکمت داشته باشد کامل است. فرمودند: « فَإذَا اسْتَیْقَنَ الْعَبْدُ » هرگاه انسان به این مراحل برسد، دیگر سختی، آسانی، فراوانی، کمبود و هیچ چیز دیگر برایش فرق نمی کند. بنده ی خاص خدا می شود، « لاَ يُبَالِي كَيْفَ أَصْبَحَ بِعُسْرٍ أَمْ بِيُسْرٍ ». این یکی از بزرگترین آثار روزه است. من به همین میزان اکتفا می کنم که روزه حکمت می آورد، حکمت معرفت می آورد و معرفت، یقین می رود.

يقين آن مقامی است که اولیاء، بزرگان و انبیاء از خدا میخواهند. عزیزان من! که

در اولین جمعه ی ماه مبارک رمضان در کنار حرم کریمه اهل بیت، فاطمه معصومه (علیها السلام ) جمع شده اید، با این مقدمه ای که عرض کردم و با یک داستان و آیه وارد بحث می شوم. اول داستان را خدمت تان می گویم سپس آیه و بعد بحث را مطرح میکنم.

است. پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) فرمودند: چه موضوعی ؟ آن شخص پاسخ داد: شما فرمودید دنیا محدود است، انسان پنجاه سال، شصت سال زندگی می کند. او ادامه داد: یا رسول الله ! ما به محضر شما می رسیم و می رویم و اگر دلتنگ شویم دوباره می آییم و شما را می بینیم. چیزی که فکر مرا مشغول کرده این است که اگر قیامت ما را بهشت ببرند و در یک مرتبه ای ببرند که شما را نبینیم . چون بهشت هم «دَرَجَاتٌ مُتُفُاضِلاَتٌ»؛ درجات مختلف دارد، ما که پیغمبر و ائمه بزرگوار را درک نکردیم، اگر در بهشت بدانیم پیغمبر در همین منطقه است اما نمی توانیم او را ببینیم، امام صادق ( علیه السلام ) در همین منطقه است اما نمی توانیم او را ببینیم چه باید بکنیم ؟ این خیلی مصیبت است . یا رسول الله! فکری که مرامشغول کرده این است. به همین جا مفسرین نوشته اند که این آیه نازل شد.

روزه گرفتی بهشت به شما می دهند اما این که اجازه می دهند تا همسایه ی این چهار گروه شوی « ذَٰلِكَ الْفَضْلُ مِنَ اللَّهِ ۚ »؛ این یک فضل، یک جایزهی ویژه و یک لطف الهی و یک عنایت خاص است.

محمد (صلی الله علیه و آله ) است. علت این که من این حدیث را انتخاب کردم این است که جامعه با آن درگیر است. در واقع اگر این روایت پیاده شود بسیاری از مشکلات اجتماعی حل می شود و بسیاری از ناهنجاری های اجتماعی رخت بر می بندد، بسیاری از ناملایمات، فقر و بیکاری ریشه کن می شود.

پیامبر اکرم (صلى الله عليه و آله) فرمود: هشت ویژگی است که اگر در کسی باشد « حَشَرَهُ اَللَّهُ تَعَالَى مَعَ جُمْلَةِ اَلنَّبِيِّينَ وَ اَلصِّدِّيقِينَ وَ اَلشُّهَدَاءِ وَ اَلصَّالِحِينَ ». اگر کسی این ویژگی ها را داشت با پیغمبران و جانشینان آنان و با شهدا و صالحین محشور می شود. شما از این بهتر چه می خواهید ؟ عزیزان من ! بیشتر این هشت ویژگی به مسائل اجتماعی بر می گردد، به برداشتن بار از روی دوش مردم بر می گردد، به رفع نیاز از مردم بر می گردد.

به قول یکی از بزرگان چه خوب است جلد دوم مفاتیح الجنان نوشته شود؛ البته

مرحوم شیخ عباس (رحمةالله) قمی کلید بهشت را در این کتاب دعا و ذکر نام برده است. یعنی ایشان یک بعد قضیه را در آن جا آورده که چگونه می توان بهشت رفت. دعای عرفه، دعای کمیل، دعای صباح، مناجات امیرالمؤمنین (علیه السلام) ، نماز اول ماه و تمام هر چه در مفاتيح جمع شده بعد اول است بعد عبادی و بعد بندگی و ذکر و دعاست. عزیزی که می فرمود باید جلد دوم نوشته شود، می فرمود: اما یک مفاتیح الجنانی می خواهیم در بعد دوم؛ یعنی رفع نیاز از مردم، آب رسانی، عریان پوشاندن و کار برای کسی ایجاد کردن. این در مفاتیح الجنان نیست چون مفاتيح مرحوم حاج شیخ عباس (رحمةالله) در این مقام نبوده است بلکه در مقام این بوده که دعاها، ذكرها، نمازها و مناجات ها را جمع کند.

ما خیلی مبتلا هستیم. در جامعه ی امروز بیشتر به بعد اول مقید هستند یعنی نماز اول ماه، عمره ی مستحبی رجب و شعبان، دعای جوشن، شب اول رمضان، شب احياء.

30 سفر. همین آدم همسایه ای دارد که نگاه به این پارچه ها می کند، دلش میشکند و اشک می ریزد و می گوید: مگر کربلا برای ما نیست ؟ ! مکه برای ما نیست ؟ ! چه قدر مرحوم مجلسی و دیگران در کتاب روایت آورده اند که اگر شخصی، کسی را تجهیز کرد تا کربلا برود، بگوید من امسال نمی روم، این پول مال شما که همسایه ی من هستی برادر من هستی، دستت نمی رسد، من همهی خرجت را می دهم تا کربلا بروی ثوابی که برای این تجهیز هست بیش از آن ثوابی است که خود طرف می رود. روایتش را ببینید، فرمود: « مِن زَوَّدَ حاجّاً » کسی که فردی را به مکه و یا زیارت بفرستد و زمینه ی حضور او را در اماکن مذهبی فراهم کند . من سال گذشته مشهد مشرف بودم، یکی از کارهای خوب آستان قدس این بود که افرادی را به روستاهای اطراف مشهد و استان خراسان رضوی و همچنین سایر استان های هم جوار فرستاده بودند تا فقیرترین خانواده ها که رنگ مشهد را ندیده بودند آن ها را برای زیارت علی بن موسی الرضا (علیه السلام ) به مشهد بیاورند. ما افرادی داریم که 80 سفر، 90 سفر مشهد رفته اند ولی کسانی را داریم که می گویند ما نمی دانیم مشهد کجاست. من یک جلسه ای در جمع مسئولین استان قدس رفته بودم برای آن ها که حدود 1000 نفر بودند سخنرانی کردم. در آن روز که من رفتم گفتند: مرتب هفته ای هزار نفر می آوریم. بعد جالب بود من گفتم هفته ی هزار نفر که خیلی می شود ؟ ! آن آقایی که مسئول بود گفت: تازه با این طرح، درصد کمی را توانستیم پوشش دهیم. یعنی هنوز چقدر مشهد نرفته و زیارت نرفته است. اصلا

طرف شوکه شده بود وقتی حرم امام رضا ( علیه السلام ) را دیده بود. باورش نمیشد ! او که خیلی زور میزد می توانست دو تا نان تهیه کند، یک غذای مختصری فراهم کند، فکر نمی کرد با این هزینه های فعلی بتواند مشهد بیاید.

کسانی که می خواهند با انبیاء محشور شوند . حالا من تعمیم دادم به کسی را که

می خواهد زیارت برود تجهیز کنند.

افسرده، نگران، درد دار و غم دار است. کسی که غمی را از یک غم داری بردارد، نگرانی را از یک کسی بردارد، چه کمک به ازدواج یک جوان باشد، چه کمک به مسکن یک نفر باشد، چه ایجاد صلح میان زن و مرد باشد، و یا رفع نیاز از کسی باشد با پیامبر محشور میشود.

جوان می گوید: من لیسانس دارم، من نانوایی بروم، من مکانیکی بروم، من سوهان فروشی بروم ؟ ! بالاخره این شغل پدر توست تو هم که الان کار نداری.

رسید. حضرت به دنبالش رفت و به خانه اش وارد شد و شوهرش را نصیحت نمود و دعوای این زن و شوهر را حل کرد. (1)

رحمت خدا دور است. دومی که کنار شرک قرار گرفته است فرمود: «وَ اَلضَّرُّ لِعِبَادِ اَللَّهِ »، ضرر رساندن به بندگان خدا (1) عجب روایتی است ! چرا توبه نمی کنیم؟ ای آدم آبرودار! با آبرویت در میان بستگان انفاق کن و دعواها را حل کن. ای صاحب مسکن با در اختیار گذاشتن مسکنت، ای صاحب ثروت! با ایجاد شغل، ای صاحب بیان با بیانت و ای صاحب فرهنگ و معرفت! با کلاس و درس و جلسه ی قرآن انفاق کن.

ایمان و نفع رساندن به مردم بالاترین ارزش ها است و شرک و ضرر رساندن به بندگان خدا این دو ضد ارزش ها است. من حدیث را به طور خلاصه بیان کنم. پیامبر فرمود: «ثَمَانُ خِصَالٍ »؛ هشت ویژگی اگر در کسی باشد « حَشَرَهُ اَللَّهُ مَعَ اَلنَّبِيِّينَ »، خدا این آدم را با انبیاء و صدیقین و شهدا و صالحین محشور می کند. 1. کسی که حاجی و زائر خانه ی خدا را تجهیزکند. 2- « وَ أَغَاثَ مَلْهُوفاً » کسی که درد و غم و اندوه کسی را بردارد که مثال هایش را عرض کردم؛ با ایجاد شغل، با اصلاح، با ازدواج، با گوش کردن به حرف دیگران. ممکن است به حرف کسی گوش بدهد آرام بگیرد.

بپوشاند.

این است که در سوره مؤمنون خداوند می فرماید: ای پیغمبر به مردم بگو در کار خیر سبقت بگیرند « فَاسْتَبِقُوا الْخَيْرَاتِ » (1) « يُسَارِعُونَ فِي الْخَيْرَاتِ» (2) ، در کار خیر سرعت بگیرند. در یک کلمه، یکی از بزرگ ترین عبادات ماه رمضان و همچنین همه ی ماه های سال، رفع نیاز از مردم و حل مشکل آنان است.

خلقت انسان برای دو چیز امیر مؤمنان (علیه السلام) فرمودند: « لِلْإحْسَانِ وَ الطَّاعَةِ » ای مردم برای احسان و اطاعت « خُلِقْتُم » (3) آفریده شده اید. اصلا یکی از اهداف آفرینش این است که شما را امتحان کنند چقدر دست بده دارید و نیکی می کنید؟ شما برای دو چیز آفریده شده اید. یکی بندگی « وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ »، (4) و دیگری برای احسان

عزیزان، برادران و خواهران گرامی! پس خدمت رسانی به مردم در ردیف ایمان است و آزار و ضرر رساندن به مردم در ردیف شرک است. طبق حدیثی که برای شما بیان شد، حواسمان جمع باشد آن کسانی که دستشان می رسد . میگوییم دستشان می رسد، فکرتان به سراغ پول نرود - با آبرو، با زبان، با بیان و به انحاء مختلف کمک کنیم و ان شاء الله طبق وعده ای که پیامبر داد با انبیاء و اولیاء محشور شویم.

وَالسَّلامُ عَلَيْكُمْ وَ رَحَمَةُ الله وَ بَرَكَاتُه

ص: 74

بوسید و کنار گذاشت، طبیعتأ تأثیر خودش را از دست می دهد. این ضعف از عمل کننده است. در قرآن درمانی، مشکل از نسخه و نسخه پیچ نیست. قرآن همواره تأكید بر تدبر می کند. جلسات گذشته عرض کردم تدبر غیر از تفسیر و قرائت است. تدبر غیر از حفظ است. ممکن است کسی حافظ باشد، قاری باشد، حتی مفسر باشد اما متدبر نباشد. تدبر در قرآن، کار دل است، کار عمل است و تأثیر گرفتنی است لذا این کتاب آسمانی چنین ادعایی دارد روایات هم این مطلب را مطرح کرده اند. پس اگر در جامعه درد هست، خودمان درد داریم، مشکل از نسخه و نسخه پیچ نیست. آن که نسخه را پیچیده عالم و مدبر است. چون کسانی که نسخه را اشتباه می پیچند یا ناآگاهند و یا نادان و یا ناشی اند. قرآن کریم مکرر می فرماید: خداوند علیم است، حلیم است، خبير است، رحمان است و ...

در این نسخه پیچ، نه تندی است و نه در او اغراض شخصی راه دارد و نه نامهربان است پس نسخه اش هم مؤثر است. تأثیر این نسخه در ما چقدر است؟ عزیزان! جلسه گذشته هم عرض کردم این دردها بسیار است: حسادت، کینه، غفلت و دردهای اجتماعی که اگر من بخواهم یکی یکی آن ها را بگویم و بروم سراغ در مانش، ساعت ها و بلکه ماه ها منبر می طلبد اما به مقداری که وقت اجازه دهد یکی از آن دردها و همچنین درمانش را بیان می کنم.

جلسه ی گذشته درد اضطراب، پریشانی و افسردگی را بیان کردم. ببینیم قرآن

چگونه این درد را درمان می کند؟

آدم هایی که همیشه در زندگی با این واژه ها درگیرند که افسرده ام، نگرانم، بهم ریخته ام، نکند از کارخانه بیرونم کنند، نکند بچه ام ناقص شود، نکند در زندگی ام کم بیاورم، نکند قبول نشوم، نکند سرطان بگیرم، همین نکندها را خودش هم می داند که نیست ولی نگرانی دارد. این یکی از دردهایی است که در جامعه کم و بیش به آن مبتلا هستیم.

حال ضریبش متفاوت است اما اصلش در خیلی ها هست. عزیزان ! اگر روح اطمینان و آرامش در وجود انسان نباشد بسیاری از کارها ناقص می ماند، رشد اقتصادی کند می شود، رشد علمی کند می شود، رشد سیاسی کند می شود، خانواده ها

ص: 76

از هم می پاشد. این دو نعمت بسیار مهم است. من یک آیه از قرآن برایتان بخوانم ببینید این دو عامل چقدر تأثیر دارد.

خداوند یک مثلی زده و مفسران بحث دارند که خداوند در این جا مثل زده یا یک قضیه ی حقیقی را بیان کرده است؟ و یا خداوند قصد دارد چیزی را خبردهد؟ برخی می گویند این قصه راجع به قوم سبأ است. مرحوم علامه طباطبایی می فرماید: این یک مثال است.

حال هر کدام که باشد نتیجه اش یکی است. در سوره نحل می فرماید: « وَضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا قَرْيَةً » (1) ای مردم ! ما می خواهیم شهری را برای شما مثال بزنیم. حالا چه این شهر وجود خارجی داشته باشد یا نداشته باشد.

« وَضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا قَرْيَةً قَرْيَةً كَانَتْ آمِنَةً »، وقتی امنیت و آرامش داشت « يَأْتِيهَا رِزْقُهَا رَغَدًا مِنْ كُلِّ مَكَانٍ »، رًغدًا یعنی فراوان، رزق فراوان است. اما همین قریه و همین منطقه « فَكَفَرَتْ بِأَنْعُمِ اللَّهِ » ؛ کفران نعمت و ناسپاسی کردند، خیانت در آن شروع شد، « فَأَذَاقَهَا اللَّهُ لِبَاسَ الْجُوعِ وَالْخَوْفِ » (1) پس دو گرفتاری سراغشان آمد: یکی گرسنگی و دیگری ترس و ناامنی

این یکی از آیاتی است که بیان می کند امنیت از بیرون و آرامش از درون باعث رشد

جامعه می شود.

تساوی است. اگر هرکه کافر شود خشکسالی و هر که مسلمان شود نعمت فراوان دارد. خدای تبارک و تعالی آیه 139 آل عمران را در جواب این نگرانی ها فرستاد. خیلی عجیب است این را می فرماید . برای خیلی از افراد که در زندگی شان با شکست روبه رو می شوند، کنکور قبول نمی شوند، شغل به دست نمی آورند، و یا در ازدواج موفق نیستند . می فرماید: « وَلا تَهِنوا »، آی مسلمانان ! سست نشوید « وَلا تَحزَنوا »؛ اضطراب شما را فرا نگیرد « وَأَنتُمُ الأَعلَونَ » (1) ؛ شما برتر هستید، اگرچه جنگ کردید و شهید دادید و شکست خوردید. « إِن كُنتُم مُؤمِنينَ »؛ اگر ایمان شما قوی باشد. بعد جالب است خوب دقت کنید! نمی شود که شکست همیشه برای کافر باشد. « إِنْ يَمْسَسْكُمْ قَرْحٌ »، « قَرْحٌ » یعنی جراحت. اگر به شما قرح رسید، جراحت رسید، پیشانی پیغمبر شکست، امیرالمؤمنین (علیه السلام) شصت زخم برداشت و حمزه شهید شد « إنْ يَمْسَسْكُمْ قَرْحٌ فَقَدْ مَسَّ الْقَوْمَ قَرْحٌ » (2) جنگ قبلی این جراحت ها و این خسارت ها به دشمن وارد شد. اگر شما امروز مجروح دادید، شکست خوردید و کشته دادید، آن قوم کافر هم در جنگ قبلی شکست خوردند، کشته دادند، آنها هم مصیبت و جراحت

دیدند.

سپس می فرماید: « وَتِلْكَ الْأَيَّامُ »، عجب آیه ای است. این آیه باید در خانه ها و ادارات ما البته برای آن هایی که خیلی میز دوست دارند، ریاست دوست دارند تابلو شود و این آیه را بالای سرشان نصب کنند: « وَتِلْكَ الْأَيَّامُ نُدَاوِلُهَا بَيْنَ النَّاسِ » (3) ؛ این زندگی دنیا را بین قشرهای مختلف تقسیم کردیم. یک وقت جناح راست است یک وقت چپ است، یک وقت تند است یک وقت کند است، یک وقت این جناح است یک وقت آن جناح است. در تمام ایام این مسائل و حوادث برای همه پیش آمده است. برای بزرگان ما و خود پیغمبر گرامی اسلام که با اعجاز او عالم هستی متحول می شود با این که در این جنگ حضور داشته این مسائل بوده است پس «وَلَا تَهِنُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَ

ص: 79

أَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ » (1) ، نترسید و مضطرب نشوید که شما بالايید.

إيمانِهِم» (1) کلمه ی « السَّكينَةَ » شش بار در قرآن آمده و به معنای آرامش است؛ ما آرامشی به قلوب شما فرستادیم تا ایمانتان را قوی کنید. یعنی آرام باشید، دین است حادثه دارد شکست دارد پیروزی دارد.

دو سال بعد همین ها وارد مکه شدند و با ندای «لا اله الا الله» با این شعار الهی مکه را فتح کردند. این ها را باید دقت کرد که امنیت و آرامش و اطمینان یک نیاز عادی بشر است.

جنگ مشکلاتی دارد در خانه هم که باشی باز مشکلاتی دارد. الان خانواده هایی وسعشان بد نیست گاهی مراجعه می کنند دعواهای بی خود، زد و خوردهای بیجا، درگیری های بی مبنا. گاهی جوان ها و نوجوان ها در محیط کاری و مدیران در محیط اداره درگیری دارند.

این حدیث بسیار جالب است: « لا نِعمَةَ أهنَأُ مِنَ الأَمنِ » (2). هیچ نعمتی بالاتر از آرامش نیست. یک مدیر آرام ممکن است بهتر بتواند کشور را اداره کند. یک مدیر آرام ممکن است بحرانی را پشت سر بگذارد. امام بسیار آرام بود. خبرنگار ایتالیایی در سال 63 به ایران آمد از او پرسیدند: چه چیز امام، شما را جذب کرد؟ پاسخ داد: آرامش امام.

این آدمی که در کشورش جنگ، درگیری و تحریم اقتصادی است، این همه مشکلات، خراب کاری های منافقین، رئیس جمهور کشورش دو یا سه سال قبل ترور شده، کشورش خطر ترور دارد، اما این مرد بسیار آرام است. ماه مبارک رمضان که می شد، امام آن چنان به تعبد و عبادت می پرداخت که خیلی از کارهای کشوری را تعطیل می کرد. ایشان به مسئولین می فرمود: خودتان اداره کنید.

امام خمینی زمانی که می خواستند از فرانسه به طرف ایران حرکت کنند در فرودگاه خبرنگار سؤال می کند: چه احساسی دارید؟ امام می فرماید: هیچ.آرام است. شخصی که آرام است می تواند این بحران ها را پشت سر بگذارد. شخص آرام می تواند این حوادث را طی کند. این آرامش برای بشر یک گمشده است.

ص: 81

عَلَى اللَّهِ رِزْقُهَا » (1)، همه ی موجودات عالم همه ی جنبندگان روزی شان مقدر است. نبی مکرم اسلام (صلی الله علیه و آله) می فرماید: « وَ لَوْ أَنَّ جَمِیعَ الْخَلاَئِقِ اجْتَمَعُوا عَلَی أَنْ یَصْرِفُوا عَنْکَ شَیْئاً، قَدْ قُدِّر لَکَ لَمْ یَسْتَطِیعُوا، وَ لَوْ أَنَّ جَمِیعَ الْخَلاَئِقِ اجْتَمَعُوا عَلَی أَنْ یَصْرِفُوا إِلَیْکَ شَیْئاً، لَمْ یُقَدَّرْ لَکَ لَمْ یَسْتَطِعُوا »؛ اگر همه جمع شوند و بخواهند روزی مقدر کسی را از او بگیرند نمی توانند، و اگر همه جمع شوند و بخواهند روزی ای که برای کسی مقدر نشده به او بدهند نمی توانند. این یک اصل کلی است که روزی همگان مقدر

است.

نیست. فرمود: برو به اربابت بگو آن کسی که رزق ما را می دهد می فرماید: « وَفِی السَّمَاء رِزْقُکمْ وَمَا تُوعَدُونَ » (1)؛ رزق ما مقدر است او باید برساند. شما که قدرت یک ابر آوردن را ندارید، قدرت یک امر و نهی به سحاب را ندارید، شما می خواهید رزق و روزی مرا بدهید؟ ! و بدین ترتیب فرستاده را برگرداند.

ایشان گاهی قم می آمد و به محضر آية الله بروجردی می رسید. هر وقت مشکل برای شهریه ی طلاب پیش می آمد ایشان می رفت جمکران نماز می خواند و بر میگشت، مشکل حل بود. تمام شب های چهارشنبه در سرما وگرما می رفت مسجد جمکران نماز می خواند و به این کار مقید بود. می رفت نماز می خواند و شهریه و مسائل دیگر را با خود آقا مطرح می کرد و آقا واسطه می شد و بر می گشت.

پس اول این که روزی مقدر است

آرامش که ندارد راضی هم نیست. همیشه می دود، تلاش میکند و می خواهد با

حرص به روزی افزایش کاذب بدهد.

کاسبی)، « فَقَدْ قَضَیْتَ مَا عَلَیْک »، وظیفه ات را انجام داده ای) و این حرص نیست. حرص آن است که کلک بزنی، نیرنگ بزنی، کلاه سر مردم بگذاری، دروغ بگویی.

تدبیری است.

مثلا اگر تخت خواب یک میلیونی نباشد، سیصد هزار تومانی باشد نمی شود روی آن خوابید ؟! اگر کمد صد هزار تومانی باشد نمی شود در آن چینی گذاشت. اگر بشقاب ایرانی باشد نمی شود در آن برنج خورد حتما باید آرکوپال فرانسه باشد. این بی تدبیری

است.

این حدیث قابل تأمل است « لْقَلِیلُ مَعَ التَّدْبِیرِ أَبْقَی مِنَ الْکَثِیرِ مَعَ التَّبْذِیرِ ». (1) خدا میداند که این روایت را باید با طلا نوشت؛ مال کم با تدبیر، پایدارتر از مال فراوان با ریخت و پاش است. یک گاری دارد پنج کیلو میوه می گذارد می فروشد. شب مسجد می آید، خانه می رود، خواب آرام دارد، بچه هایش مؤمن هستند، در دانشگاه قبول می شوند خلاصه همه چیز دارند.

اما شخصی هم با ثروت اندوزی به هم ریخته است، چرا؟ چون تدبیر نیست.

تحمیل نکن، مشکل زندگی را بیشتر سخت نکن. زندگی را سخت نگیر.

سعدی می گوید: رفتم نزد آن جوان و گفتم: ای جوان، حالا که به ثروت رسیده ای این زندگی همچون آسیاب است و درآمد هم مثل آبی است که سنگ آسیاب را می چرخاند، اگر این آب کم شود سنگ نمی چرخد و اگر این آب خشک شود سنگ می ایستد. نگذار این درآمد خشک شود؛ ولی جوان گوش نداد. سعدی می گوید: مدتی گذشت، دیدم جوان با لباس های مندرس به فقر و گدایی افتاده است. این سوء تدبیر است. این غیر از حرص و مسأله ی فقر است.

ما در جامعه امروزی لطمه ها را از سوء تدبیر می خوریم. آشنایی به این شغل نیست ولی می خواهد این شغل را راه بیندازد. آشنایی به این شغل ندارد ولی میخواهد با این شغل فخرفروشی کند. لذا کم می آورد، بدهی هم افزایش پیدا می کند، ربا هم در کار می آید و زندگی را متلاشی می کند. می گوید ده میلیون ورشکست شدم. می گوید پنجاه میلیون زیر بار قرض ماندم. این آقا دو سال است که وارد بازار شده، تازه ازدواج کرده است، برای این که مشکل اول را حل کند مشکل دیگری به وجود آورد، همین طور مشکلدوم، سوم، چهارم؛ مثل موریانه زندگی را از هم می پاشد. پس نکته سوم این است که در زندگی تدبیر لازم است.

عرض می کنم روزی نباید حرام بشود. در آیات و روایات هم تأکید شده « کُلُوا مِمّا فِی الْأَرضِ حَلالاً طَیِّباً » (1) پاکیزه و حلال بخورید.

می افتد. بعد از مدتی حضرت از اصحاب جویای احوال او شدند. گفتند: او دست از کار کشیده است. حضرت فرمودند: « عَمَلُ الشَّیْطَانِ مَنْ تَرَکَ التِّجَارَةَ » (1) ؛ کسب را کنار گذاشتن کار شیطان است. شیطان این را از تو می خواهد. فرمود: کسی که کار را تعطیل کند دو سوم عقلش از بین رفته است. کار را تعطیل نکن، تلاش بکن. آن بخشی که از تو بر می آید انجام بده، خداوند هم می فرماید: ما افزایش می دهیم.

انس بن مالک می گوید: آن شبی که پیغمبر را به خاک سپردیم و از غرفه ی او بیرون آمدیم، تاریک بود. ناگهان متوجه صدای گریه ای شدم. فهمیدم حضرت زهرا (علیه السلام) است. فرمود: ای انس! پیامبر را خاک کردید؟ عرضه داشتم: بله. فرمود: چطور طاقت آوردید سنگ لحد بچینید؟! چطور طاقت آوردید خاک بریزید؟ ! (1) پیامبری که 23 سال تحمل کرد، به او سنگ زدند، ناسزا گفتند، توهین کردند، او را ساحر و مجنون خواندند همه را برای خدا تحمل کرد.

می گوید: اتاق را خالی کردیم. زهرای (علیها السلام)رفت کنار قبر پدر، خاک را بر

می داشت و به سر و صورت می ریخت.

بابا، یا رسول الله! یا ابتا!

صُبَّتْ عَلَیَّ مَصَائِبُ لَوْ أَنَّهَا *** صُبَّتْ عَلَی الْأَیَّامِ صِرْنَ لَیَالِیَا (2)

بابا، اگر این مصیبت بر روزها نازل شود، شب می شود. بابا برخیز من فاطمه ام همان فاطمه ای که وقتی می آمدم بلند میشدی مرا در آغوش میگرفتی. بابا چه شده صدایت میزنم اما جوابم را نمی دهی؟!

کنار قبر پدر اشک می ریخت.عرض کنم یا فاطمه! پدر از دست دادی حق داری. پدر مهربانی چون پیامبر، کنار قبرش ناله بزنی. اما فاطمه جان پدرت را با احترام به خاک سپردند، کسی مانع گریه شما کنار قبر پدر نشد، اما دل ها بسوزد برای دختر اباعبدالله وقتی آمد کنار بدن پاره پاره ی پدر. چه بدنی؟! سینه و پشت از هم شناخته نمیشد. آن قدر بر بدن، اسب دوانده بودند که بدن قطعه قطعه شده بود، کوبیده شده بود، لذا پدر را نشناخت، صدا زد: « عَمَّتِی هَذَا نَعشُ مَن؟! »؛ عمه جان این بدن قطعه قطعه از کیست؟!

وَ سَیَعْلَمُ الَّذینَ ظَلَمُوا أَیَّ مُنْقَلَبٍ یَنْقَلِبُونَ (3)

ص: 91

کریم در سوره مبارکه قریش وقتی می خواهد نعمت تمام شده ی بر مردم را در سرزمین حجاز بیان کند و بگوید خدا را به این خاطر بندگی کنید، می فرماید: «فَليَعبُدوا رَبَّ هٰذَا الْبَيْتِ »؛ ای مردم! خدا را بپرستید، خدای این خانه را پرستش کنید « الَّذي أَطْعَمَهُمْ مِنْ جُوعٍ وَ آمَنَهُم مِن خَوْف » (1) آن خدایی که دو نعمت به شما داد: یکی این که شما را از گرسنگی نجات داد و دیگر این که به شما امنیت داد.

در سوره مبارکه نور آیه 55، به همان آیه معروفی که در روایت داریم یک مصداقش حکومت امام زمان عجل الله تعالی فرجه است و وقتی آن حضرت ظهور کند این آیه تحقق کامل پیدا می کند، برخی تفاسیر هم برگردانده اند به پیروزی های مردم در مکه؛ البته منافاتی هم با هم ندارد. در این آیه شریفه وقتی می خواهد نعمت نهایی را بگوید می فرماید: در آینده « وَلَيُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا » ما پس از خوف و ترس به شما امنیت می دهیم « يَعبُدُونَنی » (2) امنیتی که منجر به پرستش خداوند شود.

است. حالا چه دارا و چه فقیر و چه سالم و چه مريض، و چه کسی که چند تا سکته کرده و روی تخت افتاده ناگزیر باید زندگی کند. در این عالم زندگی کردن الزامی است، باید زندگی کرد. در اصل زندگی کردن اصلا جای اختیارنیست. اصل، زندگی کردن مهم است خواه رضایت مندانه یا نارضایت مندانه، آرام یا ناآرام، خوش خلق یا بدخلق، حسودانه یا زندگی بدون حسادت که غل و غش ندارد. هم يوسف زندگی کرد و هم برادرانش، هم هابیل و هم قابيل

یکی دیگر از عوامل اضطراب مقایسه مثبت و منفی

من وارد بحث میشوم تا راه کارهایی را از قرآن بیان کنم. دیروز یک مورد درباره ی به دست آوردن آرامش بیان کردم. امروز هم مورد دیگری را عرض می کنم که اگر خوب دقت کنید و این مورد خوب اجرا بشود، آرامش می آورد و اگر غلط اجرا شود ناآرامی می آورد.

روانشناسان روی این موضوع که می خواهم بیان کنم خیلی حرف زده اند، آن چیست؟ مسأله ی مقایسه کردن است. یکی از ویژگی های ما مقایسه کردن است. چرا؟ چون ما یک موجود اجتماعی هستیم هم سطح هم که نیستیم. شما چهل، پنجاه تا ماهی را در آکواریم بریز غذا یکی است، محیط هم یکی است، همه مثل هم هستند و زندگی هم می کنند. قفسی پنجاه تا کبوتر دارد، ارزن هم جلویشان ریخته شده است غذا و جایگاه هم یکی است، همه کبوترند در این جا مقایسه معنا ندارد؛ اما ما این طور نیستیم. ما برتری داریم، مؤمن داریم، پول دار داریم، فقیر داریم، « أَفَمَنْ كَانَ مُؤْمِنًا كَمَنْ كَانَ فَاسِقًا ۚ لَا يَسْتَوُونَ » (1) « هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَالَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ » (2) آیا کسی که مؤمن است با کسی که فاسق است مساوی است؟ آیا کسی که میداند با کسی که نمیداند مساوی است؟ ما چون یک موجود اجتماعی هستیم با هم زندگی میکنیم، خواه یا ناخواه در زندگی ما مقایسه می آید. زن فلانی چنان است، دختر

ص: 94

فلانی چنان است، پسر فلانی در کنکور قبول شد، فلانی در فلان کار بار خودش را بست، در درس موفق شد. مدام مقایسه می کنیم. مقایسه کردن یک شمشیر دولبه است هم می تواند آرامش و هم می تواند اضطراب آورد. من امروز برای شما عرض می کنم که چطور فرهنگ مقایسه آرامش می آورد و چگونه اضطراب می آورد. از آیات و روایات استفاده میکنم ببینید اصل مقایسه، طبیعی است. دو جوان وارد دانشگاه می شوند، دو جوان ازدواج می کنند، دو همکار در یک اداره، دو همسایه کنار هم، فلانی چهل سفر به مکه رفته، ما هنوز رنگ مکه را ندیده ایم، بچهی فلانی در این اداره است و همه چیز دارد، بچه ی من پنج سال است که بیکار است. مدام در کار، شغل، مسائل مادی و معنوی مقایسه می کنند.

سه جور مقایسه داریم: 1- مقایسه صعودی؛ 2- مقایسه نزولی؛ 3- مقایسه هم سطح

اگر شما در امور دنیا خودت را با بالاترت مقایسه کردی این صعودی است، اگر با پایین ترت مقایسه کردی؛ مثلا شخصی که یک میلیون تومان درآمد دارد خودش را با شخصی که پانصد هزار تومان درآمد دارد مقایسه کند می شود نزولی. اما اگر با آن که دو میلیون تومان درآمد دارد مقایسه کند می شود صعودی. مقایسه ی هم سطح مثلا یک میلیون با یک میلیون، و یا با همکار خودش مقایسه کند.مقایسه گاهی صعودی، گاهی نزولی و گاهی هم سطح است.

ای سلمان! در دنیا مقایسه ات نزولی باشد نه صعودی، با آن که حقوقش پایین تر است،

با آن که خانه اش پایین تر است. با آن که مدل ماشینش کمتر است. اما در امور معنوی مقایسه باید صعودی باشد.

دو تفکر درباره زندگی قارونقرآن بخوانم، خوب دقت کنید. این آیه و این مقایسه ی صعودی و نزولی بسیار زیباست. هم سطح را کار ندارم و شاید بی بار باشد. قارون با ثروتش میان مردم آمد، فقرا هم صف کشیدند. قرآن می فرماید: دو تفکر درباره قارون اظهار شد، 1- یک عده آنان که فکرشان مادی بود و تنها جلوی چشمشان را می دیدند و تنها دنیا را می دیدند؛ «الَّذِينَ يُرِيدُونَ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا »، همین که نگاه کردند گفتند: « يَا لَيْتَ لَنَا مِثْلَ مَا أُوتِيَ قَارُونُ إِنَّهُ لَذُو حَظٍّ عَظِيمٍ » (1) ، خوشا به حال قارون - مقایسه صعودی - کاش ما مثل قارون می بودیم. چقدر وضعش خوب است. « لَذُو حَظٍّ عَظِيمٍ »؛ حظ و بهره فراوان دارد. قرآن را باید با دقت و با تدبر خواند. در آیه بعد می فرماید: « قَالَ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَيْلَكُمْ »، اما دانشمندان، خردمندان؛ یعنی کسانی که می فهمیدند ثروتی که قارون دارد به درد نمی خورد؛ عصا پیش موسی است.

« وَقَالَ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَيْلَكُمْ »، آدم های خردمند، دانشمند و فهیم چه گفتند؟ گفتند: « ثَوَابُ اللَّهِ خَيْرٌ لِمَنْ آمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا » (2) پول را می خواهیم چه کار کنیم؟ نظر خدا بر نگردد، خداوند لطف کند ایمانمان قوی باشد، عمل صالح ما زیاد شود.

آن که همسر دارد، پسر دارد و خانه دارد مقایسه می کند که زن فلانی زیباتر است.

اولاد فلانی موفق تر است. خانهی فلانی بزرگتر است. حدیث داریم پیغمبر(صلی الله علیه و آله) فرمودند:

« مَن نَظرَ إلى ما في أيْدي النّاسِ »، هر که در زندگی اش مقایسه ی

U مرّاً اَوْ اَنْ اَصَلَ اِلَيَّ رَحِمِي وَ اِنْ كانَتْ مُدَبِّرُهُ وَ اَنَّ اِلاّ اَيالَ النَّاسَ شَيْئاً وَ اَوْصانِي أنْ أَقُولَ لاَ حَوْلَ وَ لاَقَوَةً إِلَّا بِاللهِ فَإنَّهَا مِنْ کُنُوزِ الْجَنَّة (وسائل الشیعه، ج 1،ص 442؛ بحار الانوار ج 66، ص 399؛ مشكاة الانوار، ص 89).

ص: 96

داشت، دنبال این گزینه ها گشت « طَالَ حُزْنُهُ »؛ افسرده می شود « وَ دَامَ أَسَفُه » (1)؛ نگران می شود. شما تاریخ را نگاه کنید.

قرآن کریم می فرماید: ای پیامبرا به مسلمان ها بگو: « فَلَا تُعْجِبْكَ أَمْوَالُهُمْ وَلَا أَوْلَادُهُمْ ».(2) وليد مشرک بود خیلی پیامبر را اذیت کرد. در ضعف و سستی او همین بس که خداوند در سوره ی مدثر به او مرگ گفته است (3)، مرگ به فکر و به اندیشه اش. او شایعه ی ساحر بودن پیامبر را مطرح کرد. گفت: پیامبر ساحر است. (4) چندین آیه در سوره مدثر درباره ی ولید است. ایشان ده، یازده بچه ی خوب ۔ خوب به معنی کاری و سرحال - داشت. قرآن می فرماید: « وَبَنِينَ شُهُودًا » (5) اولادها همه کنارش بودند. ثروت فراوان داشت « مَالًا مَمْدُودًا ».(6) از بس وضع مالی او خوب بود بعضی ها می گفتند: چرا این پیغمبر نشده است؟! فکر می کردند هر که پول دار تر باشد باید پیغمبر شود. میگفتند: چرا قرآن بر او نازل نشده است؟ رسول خدا (صلی الله علیه و آله)چیزی ندارد، خودش هم گاهی از گرسنگی شب را صبح میکند، كاش پیغمبر آدم ثروتمندی می شد.

قرآن کریم درباره ی چنین آدمی با این ثروت و با این امکانات به مسلمانان و

پیغمبر (صلی الله علیه وآله) می گوید: « فَلَا تُعْجِبْكَ أَمْوَالُهُمْ وَلَا أَوْلَادُهُمْ » (7)، مال و اولاد این ها شما را مغرور نکند، شگفت زده و هیجان زده نکند. ما امروز در جامعه این مشکل را می بینیم و به آن دچار شده ایم. مسابقه در ثروت، مسابقه در چشم و هم چشمی. او خانه اش سنگ است من هم خانه ام را سنگ کنم، فلانی مبلش را عوض کرد من هم مبلم را عوض کنم. او ماشینش را عوض کرد من هم ماشینم را عوض کنم. این خیلی

ص: 97

خطر است.

من چند آیه و چند روایت در این باره خواندم. اسلام با این طرز تفکر شديداً برخورد می کند و می فرماید: « فَتَكُونَ لِأَنْعُمِ اللهِ شَاكِراً » مقایسه ی صعودی را کنار بگذارید. اگر همواره صفت شکر در شما باشد، در مسائل مادی و معنوی احساس

کمبود و نقص نمی کنید.

دو سه نمونه تاریخی برایتان بگویم:

را زندانی کرده بودند پیدا کرد. روزی از طریق خانمی که غذا می برد راه را پیدا کرد. شبانه از دیوار بالا آمد و او را به مدینه برد و از این مصیبت نجات داد. (1)

الحمدالله من کفش ندارم او پا ندارد. از این موارد در زندگی انسان زیاد است. این که گفته اند به مراکز نگهداری بیماران و کسانی که وضع مالی خوبی ندارند مراجعه کنید و سر بزنید برای این است که حالت شکر و سپاس در وجود شما زیاد شود.

می خواهم همه ی محبتم را نثار او کنم ولی به آنها به طور مساوی ابراز محبت می کنم.

نباید زمینه ی حسادت را فراهم کرد ولی بدانید مقایسه ی صعودی باعث حسادت

است. مقایسه ی صعودی با سقوط و سلب آرامش همراه است.

نکته این جاست که مقایسه ی صعودی در خانواده ات، همسرت، اولادت و مال دنیا، يأس، حسرت و جنایت به دنبال دارد.

است حشر و نشر ما در این دنیا باعث شود که در آن دنیا هم با شما محشور شویم، حاضر نیستم. آمد به خراسانی گفت: من حاضر نیستم. (1)

یک وقت میبینی عده ای در زندگی دچار این خبط و این مشکل می شوند. افرادی را می شناسم که به خاطر یک پناهندگی دست از اسلام برداشته اند.دست از دین برداشته اند، دست از شیعه بودن کشیده اند. به خاطر یک ازدواج حاضر شده اند مسیحی شوند، اعتقاد هم ندارند اما به خاطر این که به یک جریان و یک مسأله ی مادی برسند، دست از دینشان برداشته اند. حواسمان جمع باشد به آنچه که در معنویات داریم ببالیم؛ به ولایتمان، به شیعه بودنمان، به هم جواری فاطمه معصومه (علیها السلام) ، به این که توفیق داریم هر روز گنبد حرم حضرت معصومه(علیها السلام)را ببینیم این ها افتخار است.

این سیر در مقایسه، باید سیر صعودی باشد و در مسائل مادی باید سیر نزولی باشد. امام صادق (علیه السلام)می فرماید: « اُنظُرْ إلى مَن هُو دُونَكَ في المَقدُرَةِ و لا تَنظُرْ إلى مَن هو فَوقَكَ في المَقدُرَةِ ».(2)

خدایا! به همه ما آرامش و امنیت و اطمینان و محشور شدن با اهل بیت عصمت وطهارت مرحمت بفرما۔

يَا نَفْسُ مِنْ بَعْدِ اَلْحُسَيْنِ هَوِّنِي *** وَبَعْدَهُ لاَ كُنْتِ أَنْ تَكُونِي (1)

ای نفس، من باشم و حسین نباشد فایده ندارد.

این است مقایسه ی قشنگ حضرت اباالفضل .(علیه السلام) مادرش هم در دروازه کوفه زمانی که بشیر به ایشان گفت: چهار فرزندت به شهادت رسیده است، مقایسه ی صعودی با امام حسین (علیه السلام) کرد.

«أخبِرنی عَن أبِی عَبدالله الحُسَین، …أولادی وَمَن تَحتَ الخَضراء کُلُّهُم فداءُ لأبی عَبدِاللهِ الحُسین»

عباس خیلی والاست، اما زمانی که کنار خورشید؛ یعنی حسین قرار میگیرد قمر میشود، قمر به فدای شمس. عباس من و همه برادرانش و هر که زیر این آسمان است به فدای حسین (علیه السلام) (2) این مقایسه را در زندگی این مادر ببینید. معلوم است که این مادر چنین فرزندی تربیت میکند. معلوم است چنین فرزندی محصول شیر و محصول محيط تربیتی اوست.

یا ابا الفضل! چرا امام صادق جلوی حرمت نایستد و نگوید: « السَّلامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الْعَبْدُ الصَّالِحُ الْمُطِيعُ لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ ». امام معصوم کنار حرم عباس به زیارت خوانی

غاپرداخت.

عمو جان « «أَشْهَدُ لَکَ بِالتَّسْلِیمِ وَ التَّصْدِیقِ وَ الْوَفَاءِ وَ النَّصِیحَةِ » (3)، وفاداری و تسلیم محض بودنت را شهادت می دهم. شهادت می دهم که هرگز سستی در تو پیدا نشد. شهادت می دهم که همانند شهدای بدر استوار بودی.

حالا این دل ها را روانه کنید به سوی کربلا کنار مضجع شریف حضرت عباس، باب الحوائج. عباس من می دانم این مصیبت بر اباعبدالله سخت بود، آن لحظه ای که

ص: 104

خودش را رساند کنار بدن عباس، همه ی عزیزان امام حسین شهید شده بودند، تنها علی اصغر مانده بود. آخرین شهید قبل از سیدالشهداء عباس علی است

امام حسین از وقتی کنار بدن علی اکبر می آمد، عباس کنار خیمه ها بود. وقتی کنار بدن مسلم بن عوسجه می آمد، عباس کنار خیمه ها بود. امامحسین و مطمئن بود خیمه هایش محافظت می شود. اما زمانی که کنار بدن عباس آمد دیگر کسی نبود از خیمه ها محافظت کند؛ لذا به تعبیر تاریخ « تَرْفَعُوا بَيْنَهُ وَ بَيْنَ اَلْخِيَامِ مُتَقَسِّماً »؛ یعنی یک قدم جلو می رفت و بر میگشت خیمه ها را نگاه می کرد، نگاهش را تقسیم کرده بود.

یک نگاه به علقمه یک نگاه به خیمه ها خیلی هم کنار بدن عباس نماند، همین قدر که صدا زد: برادرا عباس من! کمرم شکست، حسین را بی پشت و پناه گذاشتی (1) برادرم چشمات را باز کن. دیده وا کن که طبیبت سر بالین آمد

دیده وا کن که حسین با دل خونین آمد به تعبیر آن آقا، چهار هزار نفری که فرار کرده بودند، همین که دیدند عباس روی زمین قرار گرفت، برگشتند دور تا دور این دو برادر حلقه زدند. هلهله می کردند و اباعبدالله(علیه السلام) گریه می کرد.

ساعد الله قَلْبَکَ یا اَبَاعَبْدِالله، قَلْبَکَ الْمَهْمُوم

عباس من !

دیده بر هم منه ای سرو به خون غلتیده *** تا نگویند که حسین داغ برادر دیده

به طرف خیمه ها آمد. زینب آمد، سکینه و دیگران آمدند. اباعبدالله (علیه السلام) رفت عمود

خیمه ی عباس را کشید؛ یعنی بچه ها دیگر منتظر نمانید این خیمه سالار ندارد.

اللّهم صَلّ عَلى مُحَمّد وَ آلِ مُحَمّدٍ؛ بِالْحُسَینِ وَ اَخيهِ الْعَباس یا اَلله یا اَلله !

ص: 105

کشنده است. حضرت علی (علیه السلام) می فرماید: « الشَّهَواتُ سُمومٌ قاتِلاتٌ » (1)، شهوات سم های کشنده است. بعضی سم ها بیهوش می کند، بعضی بی حال میکند، بعضی سم ها را می شود با آن مبارزه کرد. شهوت پرست هم فکرش و هم جانش واقعا مریض است. امیرالمؤمنین(علیه السلام )

فرمود: « قَرِينُ اَلشَّهْوَةِ مَرِيضُ اَلنَّفْسِ مَعْلُولُ اَلْعَقْلِ » (2) شهوت پرست هم معلول فکری است هم بیمار نفسی است. این بیماری خیلی خطرناک است که منشأ بسیاری از حوادث، جنگها، آدم کشی ها در طول تاریخ شده است. سر برصیص های عابد را بر سر دار برده است. پیرمردی که سال ها عبادت و بندگی خدا را کرده، آخرش بالای دار رفته است.ریشه جنگ ذی غار

چرا نبرد ذی غار بین ایرانیان و اعراب اتفاق افتاد؟ چرا خسرو پرویز این جنگ را برپا کرد؟ نبرد ذی غار که سرانجام به شکست منتهی شد، به خاطر یک قضیه ی جنسی رخ داد. عشقی که شاه به دختر نعمان بن منذر ورزید. وقتی برایش تعریف کردند که دخترش چنین و چنان است، شاه هوسران برای رسیدن به این دختر پدرش را کشت، خاندانش را به زحمت و اسارت انداخت و آخر هم نرسید و منجر به درگیری با اعراب شد.

همین روزنامه های خودمان را بخوانید ! اسید پاشی ها، آدمکشی ها و دیگر پستی ها.

مردی همسر و سه فرزندش را به قتل رسانده، سر بریده، چرا؟ چون نسبت به خانمی علاقه ورزیده و می خواسته با او ازدواج کند و به او برسد. این جاست که انسان کور میشود.

شهوت پرستی عامل فاسد شدن عقل

در حدیث دارد: « طاعَةُ الشَّهْوَةِ تُفْسِدُ الدِّينَ »؛ شهوت ران عقلش از بین رفته است.

هیچ چیز حالیش نیست. ما چقدر آدم در زندان داریم ؟! عرضم این جاست که چرا این لحظه هیچ چیز را جلوی چشمش نمی بیند؟ میداند دستگیر می شود، می داند

ص: 107

برخورد می شود، « طاعَةُ الشَّهْوَةِ تُفْسِدُ الدِّينَ » (1) «طاع الشهوة في العقل»، « طَاعَةُ الْهَوى تُفْسِدُ الْعَقلَ » (2) این ها روایات ماست. از این دست روایات فراوان داریم. در این جلسه می خواهم قدری کارشناسانه تر وارد بحث شوم تا به راهکارها برسیم. اهمیتش برای شما روشن است، شهوت رانی بد خطری است. این مسأله مجردها، متأهل ها، پیرمردها، خانواده ها و نظام اجتماعی را تهدید می کند. من نخست دو سه آیه از قرآن برای شما بخوانم سپس وارد جزئیات بحث شوم.

سوره مبارکه مریم آیه 59 را نگاه کنید، قرآن کریم در پنجاه و نهمین آیه وضعیت یک نسل بی بند و بار را معرفی می کند. نسلی که پدرانشان این طور نبودند چرا؟ چون نزدیک به انبیاء بودند، مؤمن و دین دار بودند. اول از آن ها تعریف می کند. شما می دانید نسلی که انقلاب می کند یا نسلی که با پیامبری محشور است، غالبا این نسل مشکلش کمتر است؛ مانند خودمان، افرادی که نسل اول انقلاب هستند، همه در جبهه بودند، در جهاد بودند، در مبارزه بودند، در مسجد بودند.

اکنون که سه دهه از انقلاب گذشته، جوانهایی داریم که جنگ، جهاد و امام را

درک نکرده اند. نبی مکرم اسلام ( صلی الله علیه و آله ) تا زنده بود اصحاب با هم درگیری نداشتند. پس از پیغمبر می بینید کدورت پیش آمد و به جایی رسید که پسر پیغمبر ( صلی الله علیه و آله ) را کشتند و در کوفه سرش را بر سر نیزه کردند. آن هم کجا؟ آن جا که امیرالمؤمنین(علیه السلام) بیست سال قبل از این خلافت داشته است.

امام حسین ( علیه السلام ) علی آقازاده بود، مطرح بود. کوفی ها خیلی راحت انواع جنایات رابه خاطر قدرت پرستی و ثروت پرستی و عوامل دیگر انجام دادند. برخی هم گریه کردند، مرثیه سر دادند و تمام شد. پیامبر(صلی الله علیه و آله) همین آیه ای را که می خواهم بخوانم و مربوط به بنی اسرائیل است این آیه را خواند و فرمود: بعد از من همین گونه می شود و شد. ببینید قرآن از کسانی تعریف می کند که پیرو انبیاء بودند. بعد می فرماید: « فَخَلَفَ مِن بَعْدِهِمْ خَلْفٌ »، یک نسل بعدی آمد.

ص: 108

در کشور ما هم این مسأله عادی شود دیگر کسی نگاه نمی کند. چادر و مانتو که پوشیده میشود تحریک بیشتری ایجاد میکند. در پاسخ این جوان گفتم: من یک سؤال از شما میکنم آیا این کار قبح این مسأله را هم از بین می برد؟ اگر در بازاری همه دروغ گفتند، درست است که دروغ گفتن عادی میشود ولی آیا قبحش هم از بین می رود؟!

اگر خلافی عمومی شد مثلا نمره ی صفر آوردن در کلاسی عمومی شد، دیگر کسی خجالت نمی کشد چون نفر جلویی هم صفر آورده، بغل دستی و پشت سری هم صفر آورده است؟ اگر در یک کلاس چهل نفر مردود شدند، کسی غصه نمی خورد می گوید همه مثل هم هستیم اما آیا صفر مثبت می شود؟! آیا امروز غرب با باز گذاشتن مسائل جنسی به موفقیت رسیده است!؟ بلکه اگر عادی شدند به سراغ شیوه های برتر مسائل جنسی می روند.

بگذارید تا هر که هر کاری می خواهد بکند. آیا این نظریه درست است؟! قرآن رد میکند و می فرماید: این باعث پایداری جامعه نمی شود، بلکه آن را از هم می پاشد و باعث بی اعتمادی در خانواده ها می شود.

عزیزان! قرآن کریم در سوره عنکبوت می فرماید: قوم لوط کارشان به جایی رسیده

بود که پارتی های منکر داشتند.

امروزه می گویند: پارتی. قرآن می فرماید: نادی. در کشورهای غربی، بالای باشگاه ها مینویسند «نادی»؛ یعنی باشگاه. این کلمه در قرآن آمده، می فرماید: « وَتَأْتُونَ فِي نَادِيكُمُ الْمُنْكَرَ »، در نادی هایشان یعنی پارتی هایشان زن و مرد دور هم جمع می شوند و مرتکب منکر می شوند.

مرحوم شیخ عباس قمی در سفينة البحار می فرماید: یعنی عریان میشدند، میرقصیدند، به هم سنگ پرتاب میکردند و به هم فحش می دادند. همین امر امروزه تبدیل شده به شوها، موسیقی ها و جلسات مختلط دختر و پسر که در گوشه و کنار برپا میشود و گاهی فاش می شوند. همچنین شیطان پرستی و گروه های منحرف بیشمار از جمله رپ و.......

این داستان در سوره عنکبوت آیه 29 است. می فرماید: این ها در نادی هایشان یعنی باشگاه هایشان جمع می شوند و مرتکب منکر می شوند (در عربی نادی به معنای جمع: اجتماعی که دور هم جمع می شوند و همدیگر را صدا میزنند). حاج شیخ عباس قمی در سفينة البحار این منکرها را شمرده، بعضی هایش را من شرمم می شود نام ببرم. بعضی از منکرات در جلسات این ها در قوم لوط صورت می گرفت. این ها پدیده های تازه ای نیست. این اندیشه ی باز گذاشتن مسأله جنسی، اندیشه ی تازهای نیست. قرآن این نظریه را معرفی می کند و فروید سال ها بعد این مسأله را مطرح کرد که عدهای دل شان می خواست « أَنْ تَمِيلُوا مَيْلًا عَظِيمًا ».

برادران، خواهران، جوانان عزیز! این بحث شهوت و شهوت رانی که باعث میشود عفاف عمومی دچار مشکل و خدشه شود، واقع یک بحث دقیق و کارشناسانه ای است. من دو نکته درباره ی این بحث خدمتتان عرض میکنم. نکته اول این که آثار شهوت رانی در جامعه چیست؟ نکته دوم این که راهکار چیست؟ و چگونه با این امر

ص: 111

مبارزه کنیم؟ حال با جامعه کار نداریم اگر خود فرد بخواهد گرفتار نشود چه باید بکند؟

من با توجه به روایات سه تا از این شهوت رانی ها را با فیلم با ماهواره با نگاه به

نامحرم، با مایل بودن به لاابالی گری برای شما میشمارم.

بیشتر به معصیت سپری می شد. اما در این جلسه حاضر شد و پیمانشان را امضا کرد. و بعدها هم که به نبوت مبعوث شد افتخار می کرد که من در این پیمان شرکت کردم.

این پیمان کارش این بود که اگر به کسی تعرض شد و او حق دفاع از خودش را نداشت. آنهایی که پیمان را بستند؛ مثل ناتوی امروز که اگر به کشوری که عضو ناتو است حمله بشود دیگران عکس العمل نشان میدهند، آنها نیز می آمدند و دفاع می کردند. یک روز که تاجری با دختر جوان و زیبایش وارد مکه شده بود، به آن زمان حجاب نبود . چشم ها دوخته شد که او برای تجارت داخل شهر مکه آمده اما دخترش را با خودش آورده است؟

عزیز من چه اصراری است که گاهی افراد در مجالس، در محافل و در بازار با همسر جوان آن هم بدحجاب حاضر شوند. حواس ها باید جمع باشد. تو که با همسر جوانت دست در دست قدم میزنی من نمی گویم اصل این کار حرام است، زن شرعیت است، أما جوان هیجده ساله در اوج شهوت تو را می بیند او تحریک شود تو مقصری. حیاکجا رفته! این زن مال توست اما در خانه، نه در پارک و خیابان. بعضی ها بنگاه می آیند ماشین بخرند خانم شان را همراه خود می آورند، آمده شهرداری مالیات بپردازد، خانم ش را همراهش آورده است.

آقای تاجر دختر جوانش را گذاشته کنار دستش آمده مکه، تا حواسش رفت مردی به نیروهایش گفت: دختر را به منزل ببرید. این سرقت ها واقع می شود.بعدها فيلم دختر را در موبایل ها میگیرند و تهدید می کنند بعد هم می ترسد ابروش برود، به خانه ی فساد و مراکز فساد کشیده می شود و کانون زندگی اش از هم می پاشد..

خلاصه وقتی دختر را سرقت کردند. تاجر آمد کنار کعبه در مسجدالحرام و با صدای بلند گفت: کجایند هم پیمانان! کجایند حلف الفضولیان! بی درنگ آنهایی که این قرارداد را امضا کرده بودند شمشیر به دست گرفتند و گفتند: چه شده؟ گفت: دخترم را فلانی برده است. ریختند خانه را محاصره کردند. سارق بیرون آمد و گفت: من این دختر را نمی دهم، حداقل باید یک شب پیش من بماند. گفتند این امکان ندارد، ما هم پیمان شدیم که از مظلوم دفاع کنیم لذا درگیری صورت گرفت. سرانجام دخترش را آزاد کردند و تاجر دخترش را با خودش برد.

ص: 113

عرضم این است که چرا این زمینه باید فراهم شود؟ در نهایت آن شخص آبرویش رفت، جنگ در گرفت و عده ای به زحمت افتادند. حال وقتی این مسائل پیش می آید طبیعت زحمت ایجاد می کند و پشیمانی در پی دارد.

نمی گذارد فقه، اصول، شیمی و فیزیک را بفهمی.

این هم اثر دوم که در روایات نبی مکرم اسلام محمد(صلی الله علیه و اله) و ائمه معصومین (علیه السلام) آمده است.

بد جلوه می کند؟! حالا نگاهت دنبال افراد دیگر و همسران دیگر است؟! فرمود: شهوت که بیاید اول مروت از بین می رود؛ دوم این که سختی می آید، حزن و اندوه می آید؛ « كَم مِن شَهوَةِ ساعَةٍ أورَثَت حُزنا طَويلاً » (1) و سوم این که حکمت و علم از تو سلب می شود. همه ی این ها که بیان شد درد بود. حال درمانش چیست؟

نشانه ی آدم های هوس باز و اهل فساد است و بیشتر پوشش آن ها هم نادرست است باعث می شود با آن ها قاطی بشوی، آن وقت تو را هم سوار ماشین می کنند و سرانجام چند روز بعد جنازه ات را در یکی از مناطق شمال پیدا می کنند. تو تقصیر نداری ولی تو را هم به اسم آن ها سوار می کنند.

« ذَٰلِكَ أَدْنَىٰ أَنْ يُعْرَفْنَ فَلَا يُؤْذَيْنَ » (1) ، معنایش این است که ای پیغمبر! این زن های مسلمان باید شناخته شوند. اما به چه چیزی؟ مسلمان به حجاب اسلامی شناخته میشود.

یک راهش این است که نگذاری شهوتت تحریک بشود، یعنی بهداشت و پیش

دستی از تحریک شهوت.

در شهرهای مرزی الان این طور است. چه باید کرد؟ مگر حزب الله لبنان چه می کند که این گونه جوانان در برابر صهیونیست در برابر دشمن ایستاده اند. در مسجدالحرام مکرر این جوان ها را دیده ایم که می آیند، طوافشان، نمازشان، عبادتشان و تدینشان بسیار عالی است. حال در کجا زندگی می کنند؟ در کشوری که عریان است، در کشوری که کنار دریا و مراکز دیگر فرقه های مختلف مسیحی و یهودی با بدترین وضعیت ظاهر می شوند. در کشوری زندگی میکنند که با یک کنترل، صدها شبکه پیش روی آنهاست. این مهم است که انسان از محیط بیماری فرار کند ولی این همیشه راه حل نیست.

باید معنویت را در جامعه گسترش بدهیم، مثلا در اعتکاف سالی حدود پنجاه هزار - حالا من آمار دقیقی ندارم. جوان معتکف می شود. فرهنگ اعتکاف، فرهنگ روزه، فرهنگ تقوا، باید در جامعه نهادینه شود. فیلم ها و سریال هایی که تلویزیون می سازد باید به سمت گسترش معنویت برود. هر چه معنویت بیشتر شد این میل کمتر میشود. شهوت که از بین نمی رود شهوت میلی است که خداوند داده و باید در مسیر خودش قرار بگیرد.

فرمود: مرگ نزد تو چگونه است؟ عرضه داشت: « اِحْلِي مِنَ اَلْعَسَلِ »، تعارف که نمی کند شیرین تر از عسل است. (1) این چیست که شهوت، غریزه و میل او را کاهش داده و مرگ در راه خدا را أحلى من العسل کرده است؟!

ما جوان هایی داریم که از این مکتب درس گرفته اند. حسین فهمیده که خودش را با انفجار تانک آن گونه به شهادت رساند و دشمنان را نابود کرد شاگرد همین مکتب است. امروز متوسل شویم به این نوجوان امام حسن(علیه السلام) وبرای جوان های مان ایشان را واسطه ی دعا قرار دهیم.

امروز میخواهم ثواب روضه را بگذارم برای اولاد و جوان هایمان. میخواهم عرض کنم آقا جان، قاسم بن الحسن (علیه السلام) ، شمایی که عمو آن قدر در بغلتان گرفت و گریه کرد

« حَتِّي غُشِيَ عَلَيْهِ » تا روی زمین افتاد. شمایی که عمو نگاه تان می کرد ولی به زبانش جاری نمیشد که بگوید برو میدان. شمایی که حضرت نگاه تان می کرد، اما زبانش نمی چرخید بگوید برو، شما که دست عمو را بوسیدی، پای عمو را بوسیدی، التماس

کردی.

عمو جان!

جان زهرا کربلایی کن مرا در*** ره قرآن فدایی کن مرا

جوان دارها، اولاد دارها، آن کسانی که نگران جوان هایتان هستید! امروز دامان این نازدانه را رها نکنید. آن قدر التماس کرد « فَلَم یَزَل یُقَبِّل یَدَیهِ وَ رِجلَیهِ حَتَّی أذِنَ لَهُ » . یعنی دائما دست و پای عمو را می بوسید. (2)

حضرت فرمود: پاشو عزیزم. نتوانست با زبان اجازه بدهد. بالاخره رضایت عمو را از حالت عمو گرفت. آمد به میدان خودش را معرفی کرد. حمید بن مسلم گزارش کرده است، در تاریخ است: این نوجوان می جنگید، یک تنه مبارزه می کرد اما یک وقت احساس کرد دیگر نمی تواند، صدا زد: عمو جان ابیا کمکم. (علیه السلام) خودش را مثل

ص: 119

باز شکاری رساند. حميد بن مسلم می گوید: گرد و غبار جنگ میدان را گرفته بود چیزی پیدا نبود، فقط صدای برخورد شمشیر می آمد. یک وقت غبار جنگ نشست و میدان آرام شد، دیدند قاسم پایش را بر زمین می کشد، دارد جان می دهد.

خون از تمام بدنش جاری است.

« فَإِذا بِالحُسَينِ عليه السلام قائِمٌ عَلى رَأسِ » ابا عبدالله بالای سرش ایستاده و اشک می ریزد. عزیز برادر! « يَعِزُّ عَلَيَّ عَمُّكَ ان تَدعُوَهُ فَلاَ يُجِيبُكَ » (1) به خدا سخت است صدایم بزنی نتوانم کاری برایت بکنم.

این ها از برادرم کینه داشتند، از بابایت کینه داشتند، یک روز بدنش را تیرباران

کردند. عزیز برادر!

مزد حسن را به تو پرداختند*** اسب به گلگون بدنت تاختند

این دو وسط میدان، زن ها از خیمه ها بیرون آمده اند و دارند این صحنه را تماشا می کنند. مادرش هم کربلا بوده، دارد این صحنه را تماشا می کند، دشمن دارد تماشا می کند. حمید بن مسلم می گوید: برایم سؤال بود آیا مثل علی اکبر جوان ها را صدا می زند، اما یک وقت دیدم خم شد دو دستش را زیر بدن قاسم برد، هر طرف بدن را میگیرد یک طرف بدن روی زمین می ماند، می دانید چه کرد؟ جوان دارها! « وَ ضَعْ صَدْرَهُ عَلِيٌ صَدْرُهُ ».(2)

السَّلامُ عَلَیْکُمْ یا اَهْلَ بَیْتِ النُّبُوَّةِ

ص: 120

در جامعه می آید، از جمله: زنا، فحشا و نگاه به نامحرم اثرش در جامعه می آید، در خانه می آید در کوچه و محله می آید.

امروز آنچه من انتخاب کردم و باز این هم مبتلا به همه است، بحث خرافات پرستی و روی آوردن به خرافات است که هم دردش و هم درمانش را از قرآن میگویم مسأله ای که نه فقط جامعه ی عوام یعنی مردم عادی بلکه گاهی افراد درس خوانده و تحصیل کرده هم به این مسأله ی موهوم و خیالی که اسلام به شدت با آن برخورد کرده مبتلا هستند.

نه تنها یک بیماری ای که صرفا مربوط به جامعه ی ایرانی و آسیایی باشد بلکه فال و فالگیری، اعتقاد به نحوست ها، و روابط نامعقول بین قضایا در غرب و اروپا هم فراوان است. آن قدر که بازار فالگیرها و رمالها و طالعبین ها داغ است، شاید در بلاد اسلامی کمتر باشد. امروزه شما در جامعه این مشکل را می بینید. افرادی که سر کیسه می کنند، پول می گیرند و به اسم رمالی و به اسم رابطه با امام معصوم و ابطال بعضی از قضایا دکان باز می کنند. این بحث بسیار مهم است که ریشه در تاریخ هم دارد. بحث خرافات به قبل از اسلام و به زمان انبیای گذشته بر می گردد.

یک بچه است؟! بعد ایشان قصه ای را نقل می کند که: دوستی داشتم زمینی خرید و می خواست آن را بسازد. روز اول کلنگ آورد توی زمین بزند بر حسب اتفاق دسته ی کلنگ شکست. از آن پس این مسأله در نظرش چرکین شد. گفت: این زمین، زمین خوبی نیست. شاید دسته ی کلنگ ترک داشته که شکسته است ربطی به زمین ندارد. اتفاقا خانه اش را ساخت و همان سال های اول و دوم پدر و مادرش، برادر و همسرش را از دست داد. خودش هم ورشکست شد. همواره می گفت: این کلنگ که شکست معنایش مرگ پدر، مادر، برادر، همسر، و ورشکستگی بود. سقوطش از این جا شروع شد. در صورتی که تصادف به خاطر بی احتیاطی در جاده است. ورشکستگی به خاطر سوء تدبیر در مال است و ربطی به کلنگ ندارد، و اصولا هیچ ربطی بین کلنگ و ورشکستگی نیست.

آتش « نارالسَّلامه » می گفتند.

وقتی پیمان می بستند آتش روشن می کردند، دستشان را در آتش می گرفتند و میگفتند: با این آتش پیمان محکم تر می شود و به این آتش «نار التَّحالُف» می گفتند.

وقتی باران نمی بارید به دم گاو چوب می بستند و آتش میزدند. این حیوان بیچاره

میسوخت و نعره میزد. به این آتش «نارُ الإستمتار»؛ یعنی طالب باران می گفتند.

در همین کشور خودمان دیدم نخست وزیر شاه از روی آتش پرید. گفت: زردی من از تو، سرخی تو از من، حال چه ربطی دارد معلوم نیست. ما هنوز هم به تبعات چهارشنبه سوری و آتش افروزی مبتلا هستیم. این حرکات در یک جامعه ی علمی، در یک جامعه ی قرآنی خیلی بد است. علی (علیه السلام) به شدت جلوی این ها ایستاد، حضرت فرمود: « وَ الطِّيَرَةُ لَيْسَتْ بِحَقٍّ » (1) ؛ فال بد و این رابطه برقرار کردن ها حق نیست، این ها درست نیست. در یک جمله، باید بین دو چیز رابطه شرعی باشد اگر چه ما آن را نفهمیم. مثلا روایت می گوید: زنا که زیاد شود زلزله می آید. رابطه ی زنا و زلزله را شاید ما متوجه نشویم ولی چون روایت گفته است متعبدیم و می گوییم چشم و می پذیریم. قرآن می فرماید: اگر در جامعه تقوا باشد برکت می آید. اگر زکات داده نشود، خشکسالی می آید.

این ها یک رابطه ای است که در روایت آمده و مشخص است شرعی است ولی ما درکش نمی کنیم. می گوید: اگر انفاق کنی مالت چند برابر می شود. من هزار تومان دارم اگر پانصد تومانش را بدهم، بر حسب ظاهر کجا چند برابرمی شود؟ این که پانصد تومانش کم شد.

در جای دیگر دارد: اگر ربا بدهی مالت نابود می شود. در حالی که در ربا وقتی هزار تومان میدهم هزار و پانصد تومان میگیرم. ظاهر انفاق کاهش است و ظاهر ربا کثرت است، ولی خدا می فرماید: « يَمْحَقُ اَللّٰهُ اَلرِّبٰا وَ يُرْبِي اَلصَّدَقٰاتِ » (2) آن که ربا می دهد از بین می بریم و آن که صدقه می دهد زیادش می کنیم. ما اگر رابطه ی ربا با نابودی مال را

ص: 124

هم نفهمیم میگوییم روایت داریم، منصوص است.

اگر موضوعی در روایت بیان شود مثل چشم زخم و یا علم آن را تأیید کند قابل قبول است. مثلا نمک بخوری فشار خونت بالا می رود. میان این دو رابطه ای منطقی است که علم آن را تأیید می کند. و یا این که حرص و جوش باعث زخم معده می شود پذیرفته شده است و علم تأیید می کند. اگر منطق بپذیرد و تجربه نشان دهد که فلان چیز فلان اثر را دارد غیر از خرافات است. هر چیزی که بین آن از نظر عقلی یا منطقی و یا شرعی رابطه ای نباشد خرافات است مانند رابطه ی بین سیزده و نحوست که هیچ رابطه ای میان سیزده و نحوست نیست.

هیچ رابطه ای میان تخم مرغ شکستن و چشم زخم نیست. همچنین هیچ رابطه ای

میان خرافاتی که بعضی به آنها اعتقاد دارند نیست.

غلامم بالا رفت، دید کنیز ابن رومی وسط حیاط است، گفت: فلانی ! به اربابت بگو بیاید ابن رومی را نجات بدهد، سه روز است که داخل خانه نشسته و از خانه بیرون نمی رود. همه ی غذایمان تمام شده است. یک روز از در بیرون می رود کلاغی را می بیند، می گوید: امروز روز خوبی نیست. روز دیگر در را باز میکند یک آدم پشت خمیده را می بیند، می گوید: امروز هم روز خوبی نیست. روز سوم در را باز می کند می بیند گربه رد می شود، می گوید: امروز هم روز خوبی نیست. سه روز است که در خانه نشسته است و تصادفاً هر روز که در را باز کرده به چنین مسأله ای برخورده است. غلام می گوید: پایین آمدم موضوع را به ارباب گفتم. او گفت: اسم تو حسن است خوب است. برو به این همسایه بگو: اربابم گفته بيا. غلام رفت و گفت: اربابم گفت بیا. گفت: اسمت چیست؟ گفتم: حسن. گفت: حسن؛ یعنی خوب، نیکو، اسم قشنگی است. بلند شد و آمد و وارد خانه شد. اتفاقا بند کفشش به لولای درگیر کرد و پاره شد، گفت: نه آقا، بر می گردم امروز روز بدی است.

خلاصه خودش را محاصره کرده بود در این خرافات باطل که آخرش هم با این تفکر

مرد و از دنیا رفت.

اسلام اجازه نمی دهد با مبانی دین که برای شما بر می شمارم با مبانی اعتقادی اسلام که دین معرفت، دین آگاهی و دین بصیرت است بازی شود. اسلام جلوی

خرافات، قرعه انداختن، ایجاد ارتباط بین قضایای بی دلیل و بی مبنا، مراجعات نادرست به افراد، و سرکیسه کردن دیگران، می ایستد و اجازه ی این گونه سوء استفاده کردن از دین را نمی دهد. در هر گوشه ی کشور می بینی یک روز یکی ادعای ملاقات با امام زمان، یکی ادعای پیام، یکی ادعای دست خط و غیره را کرده است.

اسلام به ما راهکار داده است. من دو نشانی خدمت شما ارائه میدهم. یکی در سوره نجم، آیه مبارکه 36، این آیه و آیات بعدش خیلی زیباست. این مطلبی را که می خواهم بگویم یک منشور و یک اساس نامه و یک قانون فراگیر است. این آیه را تابلو کنیم و در خانه هایمان جلوی چشممان بزنیم که هر روز آن را ببینیم. خدا می فرماید: « أَمْ لَمْ يُنَبَّأْ ». خداوند در قرآن سؤال هم مطرح کرده است، وقتی می خواهد مطلبی را مطرح کند، بیشتر سؤال طرح می کند « أَمْ لَمْ يُنَبَّأْ »؛ ای مردم می خواهید به شما خبری

ص: 127

بدهم که در سه تا کتاب آمده است و هر سه پیغمبر هم پای آن مهر تأیید زده اند؟ . خدایا این پیام چیست که سه پیغمبر پای آن را امضا کرده اند و در سه کتاب آمده است؟ - « أَمْ لَمْ يُنَبَّأْ بِمَا فِي صُحُفِ مُوسَىٰ »؛ آیا می خواهید چیزی به شما بگویم و خبری بدهم که اول در صحن حضرت موسی (علیه السلام) پیغمبر اولوالعزم الهی آمده است، دوم: « وَ إِبْرَاهِيم الَّذِي وَفَّي »؛ در کتاب حضرت ابراهیم(علیه السلام) هم آمده است، سوم: در خود قرآن هم آمده است.

اما سه مطلبی که همیشه در زندگی هایتان تابلو باشد: 1- « وَأَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسَانِ إِلَّا مَا سَعَى »؛ انسان در گرو تلاش خودش است. 2- « وَ لَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ اُخْرَی »؛ کسی نمی تواند بار گناه دیگری را تحمل کند هر کس ضامن اعمال خودش است و خودش جوابگو است. عزیز من! برو دروغ بگو گردن من، چرا گردن تو؟! این حرف خلاف است، همان طور که قرآن میگوید. این کار را انجام بده، این پول ربا را بگیر گناهش پای من. این آیه جواب کسانی است که می گویند: گناهش پای من، آقا قیامت من جواب میدهم. کجا مرا پیدا می کنی که بخواهی جواب بدهی. قیامت فرزند از پدرش فرار می کند آیا می ایستد تا از تو دفاع کند؟! بدبخت ترین مردم کسانی هستند که فریب این حرف ها را می خورند. و کسانی که این حرف ها را می زنند که برو جلو گناهش با من دروغ بگو گناهش با من، گناه کن گناهش با من، روزهات را بخور تو با این وضع نمی توانی روزه بگیری، من قیامت هم جواب روزه ی خودم را میدهم هم جواب تو را

چرا آقا دین مردم را این طور به سخره میگیرید؟! « وَ لَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ اُخْرَی ». (1)

3- « وَأَنَّ سَعْيَهُ سَوْفَ يُرَىٰ » (2) هرکه هر کاری کند نتیجه اش را می بیند. آیه دیگر سوره اسراء آیه 13، این آیه چند اصل را بیان کرده است: یکی این است « وَكُلَّ إِنْسَانٍ أَلْزَمْنَاهُ طَائِرَهُ فِي عُنُقِهِ ».(3) پیغمبر ما که می آمد می گفتند: اینها بد قدم هستند. الان هم متأسفانه این مسائل هست. تصادف در یک عروسی ممکن است یک

ص: 128

اتفاقی بیافتد، مرگ و میر و یا حادثه ای رخ دهد، بعضی ها این را بهانه ای برای به هم زدن آن ازدواج قرار می دهند. همچنین وقتی یک کار تحصیلی و تحقیقی، تصادفی یا مساله ای پیش می آید.

آن جا بود گفت: چه کردی؟ گفت: طاقت حرف مرا نداشت تبدیل به آب شد.

متأسفانه گاهی یک مطالب و کراماتی میتراشند که خلاف سنت است. مسجد در اسلام مظهر تعبد است، خانقاه یعنی چه؟ خانقاه تراشی و نماز در خانقاه، طرح ذکر و سماء و اذکار خاص، اینها خلاف سنت پیغمبر و خلاف قرآن است.

آقا علی بن موسی الرضا (علیه السلام) فرمود: هر کس نام این ها در نزدش برده شود و انکار

نکند از ما نیست. (1)

در سنت پیامبر و روش پیامبر خرافه پرستی راه ندارد.

خطر می ترسی بگو: « وَ أُفَوِّضُ أَمْرِي إِلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بَصِيرٌ بِالْعِبَادِ » کار را به خدا واگذار کن، خداوند به پیغمبرش می فرماید: امرت را واگذار کن « فَقُلْ حَسْبِيَ اللَّهُ ». .

بعضی از امامان ما نگین انگشترشان این آیه بود: «خشبي الله». در بعضی از نقل ها دارد نشان خاتم شان این بوده است. در بعضی از نقل ها دارد این آیه را زیاد بخوانید در رفع گرفتاری کمک می کند: « فَقُلْ حَسْبِيَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ وَهُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ ».(1)

خلاصه ی عرض من این است که واقع نگر و عمل گرا باشیم، سراغ خرافات نرویم. ائمه ما راه ارتباط با خودشان و قرآن را شفاف بیان کرده اند. خداوند راه ارتباط با خودش را شفاف بیان کرده است. به این وادی ها نیفتیم، که هر روز در گوشه و کنار کشور افرادی حیله گر و رمال و کلاهبردار بلند می شوند و مردم را به اسم رابطه با بعضی قضایا فریب می دهند و سر کیسه می کنند. حواسمان جمع باشد اسلام دین معنویت و دین آگاهی است. دین معرفت و واقع گرایی است.

قرآن در فهم خودش انحصار ایجاد نکرده است. هر کس به این کتاب مراجعه کند برای او هدایت است، « هُدًى لِلنَّاسِ » است. « هُدًى لِلْمُتَّقِينَ » (2) است. ان شاء الله خداوند به همه ما توفيق فهم معارف را عنایت بفرماید.

زیارتش برود بهشت بر او واجب است. (1) فرزندش فرمود: هر که به زیارت پدرم برود بهشت برایش تضمین شده است. خودش فرمود: هر که به زیارتم بیاید، سه جابه بازدیدش می آیم

از کنار مضجع خواهر بزرگوارش، خواهری که به عشق دیدار امام رضا (علیه السلام) از مدينه بیرون آمد، ولایت پذیری او را کشاند. فاطمه معصومه (علیها السلام) برادر و خواهر زیاد داشت اما تنها به خاطر علاقه ی به ولایت و امام، همه آن زندگی را رها کرده و به طرف ایران حرکت کرد تا امام رضا (علیه السلام) را ببیند. گرچه اجل مهلت نداد و پیش از آن که امامش را زیارت کند از دنیا رفت ولی همان امام فرمود: هر که او را زیارت کند بهشت بر او واجب است. (2)

آن امامی که بهشت در زیارت خودش نهفته است. من و شما را به سوی خواهرش فاطمه معصومه (علیها السلام) حواله داد. ما هم امروز در کنار مضجع شریف حضرت معصومه (علیها السلام) دلها را روانه خراسان کنار قبر امام رضا (علیه السلام) می کنیم.

سَلاَمٌ عَلَيَّ آلُ طه وَ يَاسِينُ *** سَلاَمٌ عَلِيَّ آلُ خَيْرِ اَلنَّبِيِّينَ

سَلاَمٌ عَلَيَّ رَوْضَةٌ حَلَّ فِيهَا *** امَام يُبَاهِي بِهِ اَلْمَلِكَ وَ وَ اَلدِّينُ

ای آقایی که پیش از سفرت برای خود مجلسی گرفتی. « أَمَرَ عَيَالَهُ بِالنِّيَاهَه ». پیش از آن که از مدینه خارج شود زن و بچه اش را جمع کرد، امام جواد چهار سالش بود فرمود: برای غربت من اشک بریزید. عرضه داشتند: آقا، گریه پشت سر مسافر خوب نیست. آقاجان! چرا ما را امر به گریه می کنید؟ حضرت فرمود: مطلبی که شما گفتید برای مسافری است که برگردد اما من دیگر از سفر بر نمی گردم. (3)

چقدر در راه از حضرت برکت ظاهر شد: چشمه های آب، خدمات و آثار بسیار؛ آثاری که مردم در مسیر مرو تا نیشابور و از نیشابور تا مشهد دیدند فراوان بود.

دست تقدیر سه سال این آقا را مهمان ایرانی ها کرد. چقدر خوب این حق را ادا کردند. ببینید این حرم با عظمت، این زائران با معرفت از هر کجا به زیارت علی بن

ص: 133

موسی الرضا (علیه السلام) می آیند. آقاجان! علی بن موسی الرضا (علیه السلام) ! به آن لحظه ای که مانند مارگزیده به خود می پیچیدی، به آن لحظه که گفتی: اباصلت درها را ببند طاقتم تمام شد. « يَتَمَلْمَلُ تَمَلْمُلَ السَّلِيمِ »؛ یعنی مثل مارگزیده....

یا فاطمه معصومه! من نمیدانم این زهر با برادرت امام رضا (علیه السلام) چه کرد که این

فرشها را کنار زد. مدام روی خاک می غلتید و ناله میزد.

لحظه ای جواد الائمه سر پدر را به دامن گرفت و ودایع امامت را دریافت کرد. (1)

عرض کنم یا علی بن موسی الرضا (علیه السلام ) مصیبت شما سنگین است. خودش برای خودش مصیبت خواند، به دعبل گفت: یک بیت هم من میگویم به شعرت اضافه کن.

وَ قَبْرٌ بِطُوسَ يَالُهَا مِنْ مُصِيبَةٌ *** الْحَتَّ عَلَيَّ الاِحْشَاءُ بِالزَّفَرَاتِ

اِلَيَّ اَلْحَشْرُ حُتِّي يَبْعَثُ اَللَّهُ قَائِماً *** يُفَرِّجُ عَنَّا وَ اَلْكُرُبَاتِ (2)

دعبل می گوید عرضه داشتم: من همه ی قبرها را می شناسم، در طوس قبر کسی نیست. فرمود: دعبل آن جا قبر من است، من در این سرزمین به خاک سپرده می شوم.

آقاجان علی بن موسی الرضا (علیه اسلام) خودت فرمود: «ان گنت باكيا شی قاب إلين» (3) هر مصیبتی داشتید یادتان نرود، جدمان حسین (علیه السلام ) را یاد کنید. شما ازشدت زهر، شکم مبارکت را روی خاک گذاشته بودی، جد غريبت حسین هم در گودال قتلگاه یک وقت نگاه کرد هیچ کدام از فرزندان و اصحابش را ندید، دید همه روی زمین افتاده اند علی اکبر(علیه السلام) ، قاسم بن الحسن علی(علیه السلام)، عباس (علیه السلام) .

کجا رفتند آن رعنا جوانان *** کجا رفتند آن پاکیزه یاران

یک نگاه کرد، ای عاشقان کربلا دید هیچ کسی نیست، خم شد صورتش را روی

خاک کربلا...

سَیعلَمُ الّذینَ ظَلَموا أَی مَنقَلَبٍ ینقَلِبونَ .(4)

ص: 134

گرفتن در حالی که غرور یعنی فریب دادن. این که شخصی مغرور می شود بدین معنی است که فریب می خورد. حالا فریب چه چیزی را می خورد بیان می کنیم. امیرالمؤمنین (علیه السلام)

می فرماید: « طُوبى لِمَن لَم تَقتُلْهُ قاتِلاتُ الغُرورِ » (1) خوشا به حال

کسی که خطر غرور و فریفتگی او را از بین نبرد.

برای این که بحث واضح تر شود، اندکی بیشتر توضیح میدهم. گاهی میگوییم غرور» و گاهی میگوییم «غرور»، این ها با هم فرق می کنند. غرور به «ضم غین» و غرور به «فتح غین» به معنای کسی است که آدمرا فریب می دهد! بدین خاطر یکی از نام های شیطان «غرور» است.

قرآن می فرماید مواظب باشید، « فَلَا تَغُرَّنَّكُمُ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا » زندگی دنیا، شما را فریب ندهد؛ سپس می فرماید: « وَلَا يَغُرَّنَّكُمْ بِاللَّهِ الْغَرُورُ » (2) غرور یعنی شیطان و یا کسی که آدم را فریب می دهد.

غرور صفت مشبهه است و معنای اسم فاعل را می دهد؛ غرور مصدر است که گفتیم به معنی فریب دادن می باشد. اگر کسی شخصی را فریب دهد آنکه فریب می دهد به او غرور و آن که فریب می خورد به او مغرور و به خودکار و اتفاق غرور می گویند. غرور مصدر است و معنای فعلی دارد. در قرآن هم غرور و هم غرور آمده است.

قرآن کریم در سوره حدید می فرماید: وقتی مردم در صحرای محشر می آیند، برخی ممکن است انسان های بد و منافق را با مؤمنان به خاطر نسبتی که با مؤمن دارند اشتباه کنند. حال ممکن است این منافق، برادرش مؤمن باشد؛ چنان چه ما کسی را داشتیم که برادرش در سپاه امام حسين (علیه السلام) بود و خودش در سپاه عمرسعد بود آن یکی دارد به بهشت می رود و این نیز به جهنم می رود. قرآن می فرماید: آدم های بد و منافق به آدم های خوب میگویند: « أَلَمْ نَكُنْ مَعَكُمْ »؛ آیا ما با هم برادر نبودیم، یا پدر و فرزند نبودیم، یا همسایه و همکار نبودیم؟ از کلمه « أَلَمْ نَكُنْ مَعَكُمْ » معلوم می شود که این ها قبلا با هم ارتباط داشته اند. از همدیگر سؤال می کنند مگر من و تو

ص: 137

در یک محله و شهر، و یک جا درس نخواندیم، و یک جا مدرک نگرفتیم؟! چرا شما دارید بهشت می روید و ما جهنم می رویم؟!

بهشتی ها به این ها می گویند: « قَالُوا بَلَىٰ وَلَٰكِنَّكُمْ فَتَنْتُمْ أَنْفُسَكُمْ » قبول داریم که برادر و همسایه، و یا همکار ما هستی، ولی شما پنج اشکال در کارتان وجود داشت. اول این که در امتحان ها باختید و نمره نیاورید. (1) هر دانش آموزی که در امتحان نمره نیاورد، مردود است. هر دانشجویی که در امتحان نمره نیاورد، به مراحل بالاتر ارتقاء نمی یابد.

اما بعضی ها « فَتَنْتُمْ أَنْفُسَكُمْ » «ظلم و بدی به خودتان» معنی کرده اند.

دوم این که « تَرَبَّصْتُمْ » شما انتظار شکست دیگران را می کشیدید و حسادت میورزیدید. « تَرَبَّصْتُمْ » به معنای انتظار است؛ چون بعضی از این منافقین می گفتند: یا در این جنگ کار پیغمبر تمام است و یا در جنگ بعدی کار پیغمبر تمام است. اوایل انقلاب یادتان هست که می گفتند دو سه ماه دیگر انقلاب کارش تمام است، مرتب وعده میدادند که نزدیک است انقلاب از هم بپاشد. قرآن می فرماید: شما پیوسته به رفقای تان وعده میدادید که فردا پیغمبر شکست می خورد.

سوم این که « وَارْتَبْتُمْ » یعنی در عقاید خودتان شک میکردید، اما ما مؤمنین شک نمی کردیم و به خدا و پیغمبر ایمان داشتیم. اما شما منافقین گاهی می گفتید. خدا نیست، گاهی می گفتید: پیغمبر نیست و گاهی می گفتید: چرا نماز بخوانیم؟ سؤال و شکی که سرانجام آن پرسش و تحقیق و در نهایت روشنی عقل باشد هیچ عیبی ندارد. اگر برای کسی شک و شبهه پیدا شد، نترسد و سؤال کند. رأی غیر از شک است. رأی یعنی مشکل بی مبنا، شبهه افکنی و بی خود ذهن را خود مشغول کردن میشود «رأی» و به این «شک» نمی گویند.

تا این جا سه مورد بیان شد که در آزمایش باختید، انتظار شکست دیگران را

داشتید، شما شک میکردید، اما منظور من مورد چهارم و پنجم است.

در این جا می فرماید: « وَلَٰكِنَّكُمْ فَتَنْتُمْ أَنْفُسَكُمْ وَتَرَبَّصْتُمْ وَارْتَبْتُمْ وَغَرَّتْكُمُ الْأَمَانِيُّ »

ص: 138

شما در زندگی تان فریفته شدید. منظور من روی کلمه ی « غَرَّتَكُمْ » است؛ آرزوها شما را فریب داد. و مورد آخر این که « حَتَّىٰ جَاءَ أَمْرُ اللَّهِ وَغَرَّكُمْ بِاللَّهِ الْغَرُورُ » (1)؛ نسبت به خدا مغرور شدید. شیطان کاری کرد که شما فریفته شدید و در پی آن حقیقت را انکار کردید. در دو آیه دو بار صحبت از فریفته شدن و فریب خوردن به میان آمده است یکی آیه فوق و دیگری در سوره ی انفطار که قرآن می فرماید: « يَا أَيُّهَا الْإِنْسَانُ مَا غَرَّكَ بِرَبِّكَ الْكَرِيمِ » (2) ؛ چرا نسبت به خدا مغرور شدید؟ چرا نسبت به خدا فریب شیطان را خوردید؟

امیرالمؤمنین (علیه السلام) در نهج البلاغه برخی از آیات را تفسیر کرده اند. خیلی زیباست.

در نهج البلاغه به بیش از 140 آیه استشهاد کرده است که برخی از خطبه های ایشان مستقلا تفسیر یک آیه یا یک سوره است.

آیه ای که برایتان خواندم امیرالمؤمنین (علیه السلام) در خطبه 223 نهج البلاغه آن را تفسیر کرده که از آن بالاتر و برتر دیده نمی شود. علی ای کسی است که همه جا هنگام نزول قرآن با پیامبر بوده است و میداند که آن آیه كجا نازل شده؟ بر چه کسی نازل شده؟ درباره ی چه نازل شده؟ همه را می داند.

در این جا من فقط یک بخش این تفسیر حضرت را عرض می کنم که فرمود: مردم! دنیا شما را فریب ندهد « مَا اَلدُّنْيَا غَرَّتْكَ » دنیا چه کاره است که شما را فریب بدهد « لَكِنْ بِهَا اغْتَرَرْتَ »؛ شما دنیا را وسیله ی فریب دادن قرار داده اید. این جادو بحث است؛ یکی این که دنیا کسی را فریب نمی دهد. شواهد آن را به صورت پرسش بیان می کنیم. چرا سلیمان ا فریب نخورد؟ چرا مریم مادر عیسی فریب نخورد؟ چرا ایوب (علیه السلام) فریب نخورد؟ در روایت آمده است وقتی مردم را وارد صحرای محشر می کنند، می گویند: چرا گناه کردید؟برخی میگویند: چون جوان بودم، مجرد بودم، به همین جهت تقصیر نداشتم. مثلا دنبالم آمد او به من زنگ زد، او به من نامه داد و او سر راهم ایستاد. می گویند: یوسف را بیاورید یوسف را می آورند. گفته می شود ببینید او

ص: 139

قشنگ تر، جوان تر و زیباتر است. او هم تنها بود و هم دور از خانواده، اما چرا دنبال شهوت نرفت؟ اگر زن دلیل آورد که جوان بودم، دختر بودم، زیبا بودم، می گویند مریم را بیاورید. (1) مریم با آن عظمتی که داشت همین که دید فرشته ی الهی دارد می آید - نمی دانست فرشته است فکر کرد نامحرم است . گفت: برو تقوا داشته باش! هم خودش ترسید هم او را امر به معروف و نهی از منکر کرد. گفت: پناه می برم به خدا. لذا حضرت امیر (علیه السلام) می فرماید: « مَا الدُّنْيَا غَرَّتْكَ »؛(2) دنیا کسی را فریب نمی دهد. کسی که فریب می خورد شما هستید. « لَكِنْ بِهَا اغْتَرَرْتَ » این دو آیه از قرآن راجع به بحث غرور

بود که یکی در سوره ی حدید و دیگری در سوره ی انفطار آمده است.

أما حديث نورانی رسول خدا که این شش محور را شمرده شده است و می فرماید: مواظب باشید اینها شما را فریب ندهد. این حدیث خطاب به عبدالله ابن مسعود، از اصحاب پیغمبر است او در زمان خلفاء قاضی شد و در زمان خلیفه ی سوم هم از دنیا رفت.

عبدالله بن مسعود از کسانی است که زیاد خدمت رسول خدا می رسید و روایات متعددی را هم از پیغمبر نقل کرده است. حضرت فرمود: « يابنَ مَسعودٍ ، لا تَغتَرَّنَّ بِاللّه »؛ مغرور نشوا به چه چیزی؟ «بالله»؛ به خدا.

سؤال: مگر می شود انسان به خدا مغرور شود؟ بله، حدیث داریم مغرور شدن به خدا این است که انسان گناه کند و بگوید: خدا بزرگ است، می بخشد و یا خیلی ها گناه کرده اند ما هم یکی از آنها. مغرور شدن به خدا این است که آدم بر گناه پر رویی کند. (3)

نفس گناه بد است؛ اما بعد از انجام گناه آدم دو جور است: یک وقت جسور می شود و یک وقت هم شرمنده. کسی که شرمنده است راه دارد،اما آدمی که جسور است وقتی که گفته می شود چرا دروغ گفتی؟ می گوید: حقش بود، باید به او دروغ می گفتم. چرا

ص: 140

فلان عمل ناپسند را انجام داد؟ سزاوارش بود ! پررویی و جرأت بر گناه می شود غرور بر خدا. روایت از امیرالمؤمنین (علیه السلام) است: کسی که معصیت کند بعد هم با پررویی ادعا کند اگر ما نرویم بهشت چه کسی به بهشت برود، و خداوند اگر ما را به بهشت نفرستد چه کسی را می خواهد به آن جا بفرستد؛ یعنی طلبکارانه نگاه می کند.

قرآن کریم می فرماید: یهودی ها می گفتند: ما که جهنم نمی رویم و مطمئن هستیم که جهنم مال ما نیست، و اگر خدا خواسته باشد که ما را به جهنم ببرد چند روز بیشتر طول نمی کشد! سال هم نمی گفتند، خیلی پررویی می کردند.

گفتند: « لَنْ تَمَسَّنَا النَّارُ » آتش سراغ ما نمی آید خیالتان راحت باشد « أَيَّامًا مَعْدُودَةً » (1) ؛ مگر یک مدت کمی. بعضی از تفاسیر نوشته اند منظور آنها حداکثر چهل روز است. آن هایی که گناه کردند یا آدم کشتند « أَيَّامًا مَعْدُودَةً »؛ خیال می کنند ایام اندکی در جهنم قرار خواهند گرفت. قرآن می فرماید: این تفکر غلط است. چه کسی گفته؟ شما بگویید « لَنْ تَمَسَّنَا النَّارُ »؛ آتش سراغ ما نمی آید چنین نیست. مثلا

بعضی می گویند: من از ساداتم، من از فرزندان فاطمه ام لذا عذاب نمی شوم ! آیا قرآن کریم گناه و ثواب را به غیر سید محدود کرده است؟ خیر، امام رضا (علیه السلام) به برادرش فرمود: اگر تو هم گناه کنی باید به جهنم بروی. اگر چه پسر موسی بن جعفر باشد. در غیر این صورت غیرمنطقی است. مگر می شود کسی خودش را به پیامبر و اهل بیت منسوب کند آنگاه گناه کند، نماز نخواند، شراب بخورد، روزه نگیرد و به بهشت هم برود این محال است. اینها باید بیشتر مراعات کنند. بله، گفته اند به خاطر انتساب به ما احترام کنید و توهین نکنید. اما آیا می تواند خودش این گونه مغرور شود؟

مسئول هستی، بخشی از اصلاح جامعه در دست توست و مردم تو را به عنوان یک آدم مشهور و صالح می شناسند، به خوبی خودت مغرور نشو! چون خیلی از خوب ها افتادند؛ زبیرها، طلحه ها، بلعم باعوراها همه افتادند و عاقبت سوء آن ها را در کام خود کشید. مبادا به صالح بودن خودت مغرور شوی.

اشرف کنار مرقد على (علیه السلام) به خاک سپرده شده است. ایشان در حال سخنرانی بود که دید در وسط جمعیت یک گوشه ای «ملا عباس تربتی» نشسته است، کسی که کتاب فضیلت های فراموش شده» را پسرش درباره اش نوشته است. پسر ایشان مرحوم حسین علی راشد است که در رادیوی طاغوت صحبت می کرد و سخنرانی های خوبی نیز داشت. ایشان کتابی نوشته است به نام «فضیلت های فراموش شده» توصیه میشود که این کتاب را بخوانید. شرح حال پدرش است او خیلی آدم والایی بوده است. شیخ عباس قمی دید ملاعباس تربتی نشسته، از منبر پایین آمد و فرمود: از امروز تا روز آخر مجلس شما این جا منبر بروید، جایی که شما نشسته باشید من سخنرانی نمی کنم. این خصوصیات شیخ عباس را شیخ عباس کرد. این است که کتاب مفاتیح زیر بغل همه قرار گرفته است. ایشان وقتی صدای مصلی و مأمومش را از آن پایین در مسجد گوهرشاد میشنود، نماز جماعت را تعطیل می کند، گفتند: آقا، اقامه ی نماز جماعت هنوز به ده روز نرسیده است، فرمود: گفته اند هر چه مسجد این جا بوده تعطیل شده است و مردم از اطراف و اکناف همه این جا نماز جماعت می آیند. احساس کرد حالت غرور برایش پیدا شده است و باید فعلا جماعت را ترک کند.

من در حالات یکی از زندانی های کمونیست زمان شاه یک جمله ای خواندم، ایشان معتقد به خدا نبود. چون زمان شاه تیپ زندانی ها متفاوت بود؛ مجاهدین خلق، فدائیان، مذهبیون، کمونیست ها، حزب توده. در این زندان ها همه با هم بودند و همه یک وجه مشترک داشتند و آن مبارزه با شاه بود ولی یک مرام مستقل نداشتند بینشان فاصله ی زیادی بود.

پیرمرد خیلی عذرخواهی کرد بعد هم که صبح شد و من بیدار شدم، آمد کنارم نشست و گفت: آقا ببخشید، من نمیدانستم شما کمونیست هستید! تصورم این بود این بند، بند زندانی های مسلمان است. می گوید: در همه ی عمرم آن چنان این روحانی را دوست داشتم که در شهادتش بسیار گریه کردم. آن عالم بزرگوار مرحوم شهید دستغیب بود. این فرد کمونیست می گوید از او خواهش کردم بیا با من هم سلولی شو با هم در یک جا باشیم.

یک برخورد شهید دستغیب او را به ارادت دائمی مبتلا کرد و در پی آن مرید اسلام

شد. این اثر تواضع است.

پیامبر فرمود: 1. ابن مسعود به خدا مغرور مشو؛ 2. به صلاح و عنوانت مغرور مشو؛

3. «وَ لا عِلْمِكْ »؛ به علم و دانشت مغرور مشو هر چند که عالم باشی.

گفت: آن جوابی را که در استفتاء نوشتم بیاورید و نظر ایشان را بنویسید، نظر ایشان صحیح تر است. این طور تواضع داشتند که نامشان و آثارشان ماندگار شد.

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله ) فرمود: عبدالله بن مسعود! مغرور نشو « ولا تَغتَرَّنَّ بصَلاحِكَ وعِلمِكَ » 4. « وعِلمِكَ ». عمل ما کجا و عمل اهل بیت کجا! و عمل مؤمنین کجا، مغرور نشو! به امام سجاد گفتند: چه قدر عبادت می کنید؟ فرمود: عبادت من کجا و جدم امیرالمؤمنین (علیه السلام) کجا؟

5. «و بڑک» به احسان و به انفاقت هر قدر هم که باشد مغرور نباش. انفاق ما به پای

انفاق صدیقه طاهره نمی رسد که درباره آن سوره ی هل اتی نازل شد.

6. فرمود: « وعبادَتِكَ » به عبادتت مغرور نشو. (1) این شش مورد که ذکر کردم عوامل غرور و فریفته شدن است: 1- علم؛ 2- عبادت؛ 3- احسان؛ 4- عمل؛ 5- شهرت و عنوان: 6- مغرور شدن به خداوند. و در یک جمله غرور و فریفتن و فریفته شدن، از ویژگی های شیطان است. یکی از نام های شیطان غرور است، زیرا او به خودش و آفرینشش مغرور شد و در مقابل آدم ابوالبشر سجده نکرد.

درمان غرورقرآن کریم همان گونه که این ویژگی را بیان کرده، راهکار برون رفت از این آفت جان سوز را بیان فرموده است. این راهکار بدین گونه بیان شده است که از سویی عظمت خدا و نعمت های او را ببینیم و از سوی دیگر، کوچکی خودمان را فراموش ننماییم. این راهکار ما را از شیفتگی و فریفته شدن به دنیا دور خواهد کرد. مرگ و قیامت را از یاد نبریم و انابه به سوی خدا داشته باشیم. روایتی داریم از امام صادق (علیه السلام) که فرمود: ترور را با انابه از بین ببرید. (2) انابه یعنی بازگشت به خدا، دائم الذکر بودن، به یاد خدا بودن، نگذارید صفت پلید غرور در زندگی شما راه یابد.

خدایا! به همه ی ما توفیق تواضع و فروتنی و توفیق بهره مندی از نعماتت را عنایت

بفرما۔

ص: 147

زندان بود ایشان شش ساله بود و بعد از شش سالگی پدر را ندید.

گاهی سراغش را از امام رضا ( علیه السلام ) و از ام احمد میگرفت. نقل شده . من این مطلب را از بعضی عزیزان شنیده ام . گاهی فاطمه معصومه (علیها السلام) از کاروان هایی که از بغداد می آمد سؤال می کرد، آیا خبر دارید بابای من کی از زندان آزاد می شود و می آید؟

فاطمه معصومه (علیها السلام) ، ما امروز شما را واسطه کرده ایم. خانمی که در کودکی پدر را از دست داد، به یاد پدر بود. امید داشت پدر را ببیند بالاخره چهار سال است بابا را ندیده، گرچه یک بار هم که شده بابا را ببیند و نگاهش به نگاه بابا بیافتد، اما شیعیان، یک روز دید امام رضا (علیه السلام) شال سیاه انداخته و در خانه ی «ام احمد» نشسته، مردم می آیند و تسلیت عرض می کنند. امام رضا (علیه السلام) با طی الارض خودش را رساند بغداد، کنار بدن موسی بن جعفر (1) فاطمه معصومه(علیها السلام)

عرض کنم داغ پدر سخت است. اما کسی به گریه کردن شما اعتراض نکرد. شما ساق مرضوض و کوبیده ی بابا را ندیدی، شما حلقه ی زنجیر دور گردن بابا را ندیدی، شما چهره ی نحیف بابا را ندیدی. شما گریه کردی و از دل ناله برآوردی.

دل ها بسوزد برای آن دختری که کربلا میدید نه تنها ساق پا بلکه تمام بدن کوبیده شده بود. دل ها بسوزد بر آن دختری که سر بابا بر بالای نیزه دید. بدن بابا زیر سم اسبان و لباس بابا به غارت رفته، حداکثر کاری که کرد «إ نْكَبَّتْ عَلَيْه » خودش را روی بدن بابا انداخت صدا زد: عمه جان، شما بروید و بگذارید من کنار بدن بابا بمانم.

سَیعلَمُ الّذینَ ظَلَموا أَی مَنقَلَبٍ ینقَلِبونَ (2)

ص: 149

می خواهم بپردازم.

در روایات و آیات خطرهای زیادی برای بیماری های شناختی و شخصیتی ذکر شده است. در روایات داریم این بیماری موجب یأس و غصه: « يُوجِبُ اَلْغُصَّةَ » (1) و افسردگی می شود، موجب ندامت و پشیمانی: « تَكُونُ اَلنَّدَامَةُ » (2) می شود، موجب خطا در تصمیم گیری و گاهی موجب جنایت و درگیری می شود. مخصوصاً اگر در حوزه ی دین و اعتقادات وارد شود. حال این بیماری ای که می تواند یأس و غصه و جنایت را به دنبال داشته باشد چیست؟ و چرا اگر در حوزه ی دین و اعتقادات بیاید خطر فراوان دارد؟ به طور فشرده باید گفت که نام این بیماری عجله و شتاب زدگی است.

کاری که پیش از زمان مقتضی و پیش از فراهم شدن شرایطش شتاب شود گفته می شود «عجله». اگر در وقت مقتضی و بعد از فراهم شدن شرایطش شتاب شود گفته می شود «سرعت»؛ مثال ساده: میوه ای هنوز نرسیده و فصل چیدنش نیست، مثلا فرض کنید فصل چیدن آن تیر ماه است، اگر کسی این میوه را زودتر چید این عجله میشود؛ یعنی شتاب به کاری که هنوز زمان و شرایط آن نرسیده است. حال تیر ماه که شد باید زود آن را بچینی، زیرا اگر آن را نچینی فاسد و خراب می شود اگر در وقت آن سرعت گرفتید به آن گفته می شود «سرعت»، که امری ارزشمند و پسندیده است.

شما غذایی را بار میگذارید، چون بچه گرسنه است عجله می کند که قبل از پختن، غذا را بیاوری تا او بخورد، از آن جا که این غذا طعمش را نتوانسته برساند و خوب نپخته است بیماری و درد می آورد، چرا؟ چون قبل از پختن در خوردن و آوردن آن شتاب کردی. اما اگر غذا به میزانی که زمان لازم دارد تا پخته شود، شعله آن را خاموش نکردی، می سوزد آن هم عیب دارد. آقایی که می خواهد دختر جوانش را شوهر بدهد، تحقیق کرده و جوان خوب است و شرایطش هم فراهم است دیگر استخاره و تأنی نمی خواهد، «سارعوا» باید بدود و عجله کند تا این کار به سامان برسد.

میتی را می خواهند تشییع کنند و همه آمده اند باید بدوی تابه تشییع جنازه برسی می خواهی به عیادت بروی، شرایطش هم فراهم است سریع خودت را برسان. نمازی بر پا شد سرعت بگیر و خودت را به نماز برسان. سرعت در کارهایی که زمانش رسیده یک ارزش است. دربارهی عجله در حدیث داریم که: « اَلْعَجَلَةَ بِالْأُمُورِ قَبْلَ أَوَانِهَا » (1) عجله موضوعش آن جایی است که زمان کار نرسیده است و کار آمادگی و پختگی لازم را پیدا نکرده تا فرد آن را دنبال کند.

است که این ها عجله کردند نه عجله ای که به مرز حرام کشیده باشد، فقط عجله در تصمیم گیری.

مِنَ الظَّالِمِینَ ».(1) خدایا ! بد کردم و اشتباه نمودم. البته کار انبیاء در این گونه موارد

ترک اولی» به شمار می رود نه معصیت. خداوند رحمت کند سید مرتضی راکتابی در این زمینه دارد به نام «تفزيع الانبياء و الائمه» که به زبان فارسی نیز برگردانده شده است. ایشان در این کتاب بحث کرده که این گونه قضایا معصیت نبوده، بلکه ترک اولی بوده است. عجلهی یونس باعث شد خداوند با او برخورد و او را در شکم ماهی قرار دهد.

در نهایت خضر موسی را رها کرد: « لَنْ تَسْتَطِيعَ مَعِيَ صَبْرًا » (1)، تو عجولی صبر نمیکنی، من دیگر برای تو کلاس نمی گذارم. دانشجو باید حوصله و صبر داشته باشد. خضر فرمود: تو نمی توانی صبر کنی. « هذا فِراقُ بَیْنِی وَ بَیْنِکَ ».(2) نبی مکرم اسلام فرمود: اگر موسی تحمل کرده بود خیلی چیزها را یاد گرفته بود. خیلی به او آموزش داده می شد و مطالب فراوانی یاد می گرفت اما عجله اش باعث شد پس از سه مورد آموزش و آزمون از نظر استاد طرد شود و درس و آموزش هم پیش از موعد تعطیل گردد. (3)

مورد انبیاء است که معصومند؛ اما پیام قرآن این است « خُلِقَ ٱلْإِنسَٰنُ مِنْ عَجَلٍۢ »(1) انسان عجول آفریده شده است. خداوند در ادامه می فرماید: « فَلا تَسْتَعْجِلُونِ » عجول نباشید .

جوان عزیز، شاید امسال ازدواج به صلاح شما نیست، شاید در این شرایط حال این بیمار خوب شود صلاح نیست. شاید در این دعا زمینه ی استجابت به صلاح تو نباشد، قرآن می فرماید: « وَعَسَىٰ أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئًا وَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ ۖ » (1) برخی از افراد به خاطر عجله شر را برای خودشان می خرند «وَ یَسْتَعْجَلُونَکَ بِالسَّيِّئَةِ قَبْلَ الْحَسَنَةِ ».(2) وقتی حادثه ی غدیر پیش آمد (3) شخصی به نام نعمان بن حارث خدمت پیامبر آمد و گفت: یا رسول الله! چرا شما علی را به عنوان جانشین انتخاب کردید؟ اگر شما او را انتخاب کردید قبول ندارم و اگر خدا انتخاب کرده طاقتش را ندارم. این که نمی شود گفت خدا را قبول ندارم، گر چه به اعتقاد ما اگر کسی بگوید پیغمبر (صلی الله علیه و آله) را قبول ندارم در حقیقت خدا را قبول ندارد، چون قرآن می فرماید: « وَمَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ ».(4)

گفت: یا رسول الله! من طاقت این مسأله را ندارم از خدا بخواهید عذابی بیاید تا بمیرم؛ اما نبینم جانشین شما علی بن ابی طالب (علیه السلام) است.

ببینید برخی چقدر بدبخت و بیچاره می شوند. بعضی گفته اند سوره معارج این جا نازل شده یا لااقل یکی از مصادیقش این است « سَأَلَ سَائِلٌ بِعَذَابٍ وَاقِعٍ ». (5) نعمان بن حارث حاضر شد تا عذاب برایش واقع گردد، ولی این انتخاب را نبیند. اتفاقا در نقل دارد سنگی آمد و به او خورد و به درک واصل شد. به واسطه عجله اش، برایش شر و عذاب و مرگ پیش آمد؛ اما تحمل شنیدن حق را نداشت؛ این همان است که عرض میکنم.

برادران و خواهران گرامی! در روایت داریم که « اَلتَّثَبُّتِ » داشته باشید. امام صادق (علیه السلام) می فرماید: « مَعَ اَلتَّثَبُّتِ تَكُونُ اَلسَّلاَمَةُ » (6) ؛ یعنی تأمل، دقت و ژرف نگری، سلامت را

ص: 157

به همراه دارد.

شخصی خدمت پیامبر (صلی الله علیه و آله) اعظم آمد و عرضه داشت: « يَا رَسُولَ اَللَّهِ ! عِظْنِي »؛ ای پیامبر(صلی الله علیه و آله) موعظه ام کن. حضرت فرمود: اگر موعظه ات کنم آیا گوش می دهی؟ گفت: بله، یا رسول الله! مرتبه دوم حضرت فرمود: اگر موعظه ات کنم گوش می دهی؟ گفت: بله، یا رسول الله! به همین ترتیب حضرت از او سه مرتبه اعتراف گرفت. رسول خدا فرمود: « إِذَا هَمَمْتَ بِأَمْرٍ فَتَدَبَّرْ عَاقِبَتَهُ » هر کار که می خواهی انجام دهی دقت و تدبیر کن چون « ومَعَ العَجَلَةِ تَكونُ النَّدامَةُ »؛ عجله پشیمانی، غصه، جنایت، سوء ظن و اختلاف و درگیری می آورد. عجله اگر در امور دین باشد منجر به شرک میشود بعدأ عرض خواهم کرد، « فَإنْ یَکُ رُشداً فَامْضِهِ » اگر دیدی شرایطش فراهم است انجام بده « وَ اِنْ یَكَ غَیّاً فَانْتَهِ عَنْهُ ». (1) نکته مقابل عجله، تثبیت، عزم و برنامه ریزی است که از تاریخ، مواردی را خدمتتان عرض می کنم.

میکنیم، تا به این شکل خودمان را از سقوط دور کنیم. تک تک نامه نوشتندو توسط یک پیک برای عمر بن لیث صفاری فرستادند. اما ورق تقدیر برگشت و عمر بن ليث شکست خورد، و دلیلش را در تاریخ ذکر کرده اند و آن این که عمر در لشکر دشمن آمد و به همین دلیل دستگیر شد. وقتی سپاه عمر بن ليث این وضع را مشاهده کردند، عقب نشینی کردند و گفتند: فرمانده دستگیر شده ما هم جنگ نمی کنیم.

عرض من این جاست که خورجین نامه های فرماندهان لشکر اسماعیل بن احمد که اظهار وفاداری کردند همه جزء غنائمی بود که از عمر بن لیث گرفته بودند، این خورجین به دست اسماعیل بن احمد رسید، او فرماندهان را جمع کرد و آتشی افروخت و گفت: به خانه ی خدا سوگند! نذر به گردنم باشد که اگر دروغ بگویم ده بار به خانه ی خدا بروم من نمیدانم اسم چه کسی در این نامه ها است اما می دانم عده ای از شما نامه نوشته اید ولی نمی دانم نام کیست. در عین حال هر کس هر چه نوشته من کاری ندارم. خورجین را درون آتش انداخت و سوزاند. فرمانده ها بلافاصله اظهار وفاداری کردند و مملکت را نگه داشتند.

عمرولیث به واسطه ی عجله اش همه چیز را از دست داد و فرماندهان نیز به خاطر عجله ای که کردند پشیمان شدند. این است که در روایت فرمود: تدبیر، تثبت و برنامه ریزی گاهی یک نظام را حفظ می کند، اما عجله، بی برنامگی، قوانین بی مبنا و آزمایشی، کشور را به هم می ریزد و اقتصاد را می تواند مختل کند.

در روایت داریم اگر فال بد زدی، حسادت در دلت آمد، سوء ظن ورزیدی تا ابراز نکرده ای و ترتیب اثر ندادهای حرام نیست، اما عرض من این جاست اگر در اندیشه عجله کردی این سوءظن است.

نگفته است. ولی عده ای هم نوشته اند که یوسف گفت: « اذْكُرْنِي عِنْدَ رَبِّكَ فَأَنْسَاهُ الشَّيْطَانُ ذِكْرَ رَبِّهِ فَلَبِثَ فِي السِّجْنِ بِضْعَ سِنِينَ » (1) قرآن می فرماید: به خاطر همین درخواست چند سال زندان یوسف به درازا انجامید.

یک وقت همسر موقعیتی با عنوان رئیس، مدیر و مسئول دارد در این صورت همه او را قبول دارند و برایش هورا میکشند خانواده اش هم در این و او را حمایت می کنند؛ اما گاهی او تنهای تنها می شود، همه مخالف او می شوند در این صورت اگر یک زن مؤمنه و متدین آمد و از عقیده ی همسرش دفاع کرد این دارای ارزش بسیار والایی است.

خدیجه کبری (علیها السلام) از پیغمبر در حالی که هیچ دارایی نداشت و همه دشمن آن حضرت بودند دفاع کرد. در مدینه، پیغمبر رئیس، حاکم و فرمانده بود، وقتی وضو میگرفت آب وضویش را به عنوان تبرک می بردند. مردم آرزو داشتند یک شب خانه ی پیغمبر (صلی الله علیه و آله)بمانند. اما در مکه آن هم سال اول بعثت وقتی از غار حراء پایین آمد به او سنگ و چوب میزدند، تهمت می زدند ناسزا می گفتند او را ساحر و مجنون می خوانند. در این شرایط خدیجه کبری (علیها السلام) از رسول خدا حمایت کرد.

رسول خدا 25 سال داشت که با خدیجه کبری ازدواج کرد و 25 سال با ایشان زندگی کرد. حضرت خدیجه تنها همسر پیغمبر در طول این سال ها بود. پیامبر بارها پس از وفات آن حضرت فرمود: روزی که همه مرا تکذیب کردند او مرا تصدیق کرد، روزی که همه از من دریغ کردند او مالش را به پای من ریخت، روزی که همه کفر ورزیده بودند او به من ایمان آورد. زمانی که پیامبر به نماز می ایستاد تنها دو نفر به او اقتدا می کردند، یکی علی (علیه السلام) اول مرد مسلمان و دیگری خدیجه اول زنی که اسلام آورده بود. (1)

عزیزان من! امروز روز رحلت شخصی است که پیغمبر (صلی الله علیه و آله) در وفاتش متأثر شد و آن سال را سال حزن و نگرانی نامید. در افتخار او همین بس که زهرای مرضیه (علیها السلام) در دامن او پرورش یافت، در افتخار او همین بس که شب معراج خداوند توسط جبرئیل به او سلام رساند.

دلها را امروز روانه کنیم مکه کنار قبرستان شعب ابی طالب. دو سه جمله به یاد آن شخصیتی که پیامبر در رحلتش متأثر شد عرض کنیم و اشک بریزیم.

ص: 162

زهرای مرضیه (علیها السلام) تا پنج ساله بود که مادرش را از دست داد خیلی گریه میکرد و

متأثر بود. پیغمبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) او را نوازش میکرد و می فرمود: مادرت پیش خداست و جایش در بهشت است. دختر خیلی عاطفی است مخصوصا دختر پنج ساله اگر داغ مادر ببیند خیلی اذیت می شود. با این حال گاهی زهرای مرضیه کنار بابا می آمد و او را تلطیف می کرد تا مبادا در این مصیبت اذیت شود.

میخواهم عرض کنم ای بانوی بزرگوار، بدن مادر شما روز به خاک سپرده شد مردم قریش در تشییع أو شرکت کردند، هر وقت که هوای مادر را می کردی بابا دستت را می گرفت کنار قبر خدیجه (علیها السلام) می آورد تا راحت دردهای خودت را در آن جا ابراز کنی. هر وقت گریه می کردی تنها برای فقدانش بود، ولی هیچ گاه به خاطر این که بگویی او را کتک زدند و او را آزار دادند گریه نمیکردی. میدانستی مادرت را با تکریم دفن کردند. هیچ کس مانع نمیشد که بلند گریه کنی. هم آزاد گریستی و هم کنار قبر آمدی و مادرت روز به خاک سپرده شد.

فاطمه جان! دل ها بسوزد بر آن دختری که وقتی میخواست بلند گریه کند میگفتند: آهسته گریه کن، وقتی می خواست برای تشییع بیرون بیاید،میگفتند: شبانه باید دفن شود. قبر مادر نیز مخفی بود، لذا روز هم نمی توانست بیاید کنار قبرت اظهار ارادت کند. فاطمه جان! همه ی اینها یک طرف وقتی می نشست به در و دیوار نگاه می کرد یادش می آمد...

من ایستاده بودم دیدم که مادرم را *** دشمن گهی به کوچه گاهی به خانه می زد

گردیده بود همدست قنفذ با مغيره *** او با غلاف شمشیر وی تازیانه می زد

شما این مصیبت را از مادر نداشتی ولی دخترت زینب هر وقت وارد خانه میشد:

خودم دیدم که آتش شعله ور بود *** در آن دم مادر ما پشت در بود

خودم دیدم که دستی وحشیانه *** بزد بر مادر ماتازیانه

ص: 163

مگر یادش میرفت این مصیبتی را که پیغمبر راحت می آمد کنار قبر همسرش، اما سادات! امیرالمؤمنین در شب می آمد کنار قبر مادرتان می نشست و با فاطمه سخن میگفت، صورت را روی خاک قبر فاطمه میگذاشت:

حَبِيبٌ لَيْسَ يَعْدِلُهُ حَبِيبُ *** وَمَا لِسِوَاهُ فِي قَلْبِي نَصِيبٌ (1)

فاطمه جان! هیچ کس جای خالی تو را برای علی نمی گیرد. فاطمه جان!

خیز و بیا رو به سوی خانه کن *** گیسوی اطفال مرا شانه کن

* * * *

نَفْسِي عَلَى زَفَرَاتِهَا مَحْبُوسَةٌ *** يَا لَيْتَهَا خَرَجَتْ مَعَ اَلزَّفَرَاتِ

الا خَيْرَ بَعْدَكَ فِي الحَياةِ *** أَبْكِي مَخَافَةَ أَنْ تَطُولَ حَيَاتِي (2)

سَیعلَمُ الّذینَ ظَلَموا أَی مَنقَلَبٍ ینقَلِبونَ . (3)

ص: 164

اقسام بهانه جویی است که در ادامه ذکر خواهد شد. مطلب دوم: درباره ی ریشه ی بهانه جویی است که این خوی کودکانه حتی در آدمهای پنجاه ساله و گاهی هفتاد ساله، باسواد و بی سواد از کجا نشأت می گیرد؟ بعضی وقت ها یک حرف ها و سخن هایی از بزرگ ترها شنیده میشود که حتی یک دانش آموز دبستانی هم چنین سخنانی به زبان نمی آورد. طوری که وقتی پای نزاع یک انسان شصت ساله می نشینید می بینید که سخنانش مثل حرف های یک بچهی پیش دبستانی می ماند؟

رفتار بهانه جویانه ای که ما در جامعه می بینیم کار به تحصیل و سواد ندارد. گاهی می بینید یک کودک ده . دوازده ساله سخنان پر معنا و منطقی به زبان می آورد؛ اما یک آدم مسن و با شخصیت که سن تقویمی اش با سن عقلی اش برابر نیست در حد بسیار پایین سخن می گوید و رفتار می کند؛ رشد سنی او با رشد فکری اش با هم فرق دارد و اصلا قابل مقایسه نیست. من به ذوق و فرصتی که داشتم چهار نوع بهانه جویی به نظرم رسید که در این جا بیان می کنم؛ البته حصر عقلی ندارد ممکن است کسی انواع دیگری را بیابد و بیان کند.و مهم

شما جسم است، فضا می خواهد. جوانی خدمت حضرت امیر (علیه السلام) آمد و سؤال کرد: خدا کجاست؟ حضرت فرمود: این سؤال غلط است، خدا کجاست، یعنی چه؟ خدا خالق مکان است، کسی که خودش مکان را آفریده داخل آن جا نمی شود. خالق یک مجموعه نمی تواند جزء آن مجموعه گردد. لذا این سؤال غلط است. یک وقت بچه می پرسد در این صورت در جواب می گویید شکل ماه و نور است و او قانع می گردد؛ اما از ناحیه ی آدم های عاقل بالغ این حرف که ما ایمان نمی آوریم تا خدا را ببینیم کاری است از سر کم فکری و لجاجت. به قولآن آقاکه گفته: اگر خدا در لوله ی آزمایشگاه من نیاید به او ایمان نمی آورم! باید گفت آن خدایی که به تو عقل داده تا آزمایشگاه درست کنی، می خواهی او را بیاوری تابع خودت قرار بدهی؟! چنین خدایی که تابع بندهی ضعیفش شود بنده ای که عمرش محدود، انرژی اش محدود، توانش محدود است از او محدودتر می شود. این میشود مثل همان بت های خرمایی که هر وقت گرسنه میشدند بندگان بت ها آنها را می خوردند. به حجم بت های خود افزایش و کاهش میدادند، شکلش را عوض می کردند، این بهانه جویی است. یعنی چه تا خدا را نبینیم، ایمان نمی آوریم

امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: گروهی از قریش لجوج و عنود وقتی بر پیغمبر(صلی الله علیه و آله) وارد شدند، گفتند: اگر این درخت حرکت کند و پیش ما بیاید، ایمان خواهیم آورد! شما عزیزان می دانید که معجزه نمی تواند خلاف قانون علیت باشد. پیغمبر بالا برود پایین بیاید نمی تواند جهان را داخل تخم مرغ قرار دهد. برای این که تخم مرغ گنجایش کمی دارد و جهان هم بزرگ است. جا دادن یک چیز بزرگ میان یک چیز کوچک امکان ندارد. چیزی که امکان ندارد معجزه به او تعلق نمی گیرد. بعضی از سؤالات بهانه جویی است. خدا که نمی تواند شریک بیافریند، اگر شریک آفرید دیگر این آفریننده خدا نمی شود. معجزه دو چیزی را که نقيض هم است نمی تواند با هم جمع کند؛ لذا معجزه قانون علیت را زیر پا نمی گذارد.

خواست پیامبر درخت همان چیز خواهد شد. بنابراین، پیامبر به درخت گفت: بیا، درخت جلوتر آمد، پس از آن به گروه پیشنهاد کننده یعنی قریش گفت: حال ایمان بیاورید. گفتند: بگو نصفش برود و نصف دیگرش بماند. درخت نصف شد، نصفش رفت و نصف دیگرش ماند. پیامبر گفت: حال ایمان بیاورید. گفتند: به درخت بگو نیمه ی این طرف برود به نیمه ی دیگرش بچسبد و مثل اول شود. حضرت فرمانداد: نیمه ی مورد نظر رفت به نیمه ی دیگر چسبید. باز هم ایمان نیاوردند ! امیرالمؤمنین می گوید: (1) سه مرتبه خودم شنیدم که آن ها گفتند: « فَقَالَ اَلْقَوْمُ كُلُّهُمْ بَلْ سَاحِرٌ کَذّاب » عجب سحری کرد؟! بعد سرشان را پایین انداختند و رفتند. حالا شما با این آدم ها می خواهید چه کنید؟ این ها حتی وقتی معجزه را دیدند انکار کردند. بهانه جو کسی است که نمی خواهد زیر بار حق برود.

سوره ی فرقان را باز کنید بخشی از آن درباره ی همین بهانه هاست، منکرین می گفتند: « مَا لِهَذَا اَلرَّسُولِ »؛ این چه پیغمبری است که « يَا كُلَّ اَلطَّعَامِ »؛ غذا می خورد؟ این که پیغمبری غذا می خورد چه ربطی به نبوتش دارد. و یا می گفتند:

« وَيَمْشِي فِي الْأَسْوَاقِ » (2) ؛ توی بازار راه می رود. اشکال آن ها این است که چرا در بازار راه می رود؟ چرا غذا می خورد؟ چرا محافظ ندارد؟ چرا فقیر است؟ این ها نشانه های بهانه جویی است.

آدم های بدبخت و لاابالی و بیچاره به خاطر از بین بردن یک جریان با جریان بی دینی هم نوا می گردند. در همین نظام خودمان هم جریان های سیاسی داشتیم که دست در دست بعضی بی دین ها می گذاشتند؛ مثل منافقین (حزب مجاهدين سابق) که با نظام اسلامی مشکل داشتند و به همین جهت دست در دست صدام گذاشتند برای او آدم کشتند و افرادی را ترور کردند، امروز نیز مثل هر زمان دیگر دنبال راهکار می گردند، پیش اسرائیلی ها می روند، این خیلی بدبختی است.

نکته ی مهم این است که اگر حزب و گروهی از یک جایی رانده شد به جریان دوم ضد دین و خدا نپیوندد. اما شما یهودی هایی که اهل کتاب هستید، خدا را قبول دارید، موسی را قبول دارید، معاد را قبول دارید، شما کجا و ابی سفیان کجا! این همان کینه جویی و لجاجت است. خداوند در قرآن می فرماید: « يَا أَيُّهَا الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ آمِنُوا بِمَا نَزَّلْنَا مُصَدِّقًا لِمَا مَعَكُمْ ». (1) ای اهل کتاب ! بیایید با هم متحد شوید چرا که یک وجه اشتراک دارید.

ابی سفیان گفت: باید در مقابل بت های ما سجده کنید. گفتند: باشد و کعب بن اشرف با هفتاد نفر مقابل بت ها سجده کردند. از این بدبختی بدتر. ابی سفیان از روی الجاجت و عناد گفت: یک سؤالی از شما دارم و آن این که ما حقیم یا پیغمبر؟ نزدیک چهارده پانزده سال بود که اسلام ظهور کرده بود . دو سال مدینه و سیزده سال در مکه. گفت: شما که اهل کتاب هستید و تورات و انجیل را می خوانید آیا انصاف این جاست؟ قرآن می فرماید: « يَعْرِفُونَهُ كَمَا يَعْرِفُونَ أَبْنَاءَهُمْ » (2) کسانی که پیامبر را دیده بودند مثل فرزندانشان پیغمبر و حقانیت اسلام را می شناختند». می دانید یهودی ها چه گفتند؟ به مشرکین گفتند: شما بر حق هستید. (3) یعنی مواضع خودشان را زیر پا گذاشتند « أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ أُوتُوا نَصِيبًا مِنَ الْكِتَابِ »؛ پیغمبر! نگاهی به کسانی که کتاب داشتند بیانداز « يُؤْمِنُونَ بِالْجِبْتِ وَالطَّاغُوتِ »؛ مقابل بت سجده کردند. کلمه «جبت» یک بار

ص: 169

بیشتر در قرآن استعمال نشده و آن همین جاست. خیلی بدبختی است که یک آدم مسیحی و یهودی که اعتقاداتی توحیدی دارد « يُؤْمِنُونَ بِالْجِبْتِ وَالطَّاغُوتِ »؛ در مقابل بتها خم گردد! به کفار گفتند: « وَيَقُولُونَ لِلَّذِينَ كَفَرُوا هَٰؤُلَاءِ أَهْدَىٰ » (1) شما هدایت شده و اهل نجات هستید و مسلمان ها اهل نجات و اهل حق نیستند. این نپذیرفتن حق و زیربار حق نرفتن به خاطر بهانه جویی است.

"

بی خردی و بدون دلیل از بهائیت دفاع می کند. چرا؟ چون پدرش بهائی بوده است. اگر اهل گفت وگو هستید بیایید بحث کنیم. فضیلت نداشته را برای کسانی می شمرند که از فضیلت بی بهره بوده اند. در تاریخ فراوان داریم که مخالفانی عرضه می داشتند: ما در مقابل امیرالمؤمنین (علیه السلام) چیزی نیستیم و او در همه ی امور از ما سر است. جوان عزیزا امروز دنیا، دنیای علم و معرفت است، دنیای آگاهی است. امروز نمی شود کسی را به خاطر عقیده بازداشت کرد. بهانه جویی نکن، تعصب به خرج نده، بیا بنشینیم گفت وگو کنیم.

می فرماید: جوانی که می آید خواستگاری دخترتان اگر خلق و دین او خوب بود « فَزَوِّجُوهُ » دخترت را به او بده (1) نگاه به ثروتش نکن. کفو و همتایی را در ویژگی های اخلاقی و دینی قرار دهید. ما متأسفانه در مسئله ی ازدواج این مشکل را در سطح کشور داریم مکرر به من گفته می شود که سن ازدواج ها بالا رفته است.

برای موفقیت در امر ازدواج باید فاصله ی سنی را کم کرد و مقید بود که شش - هفت سال اختلاف سنی بیشتر نباشد و هم سن هم نباید بود. در سال 1387 یازده درصد ازدواجها زوجین هم سن بوده اند.

نکته دوم این که: صاحبان ثروت باید در مملکت برای ازدواج نیز وقف داشته باشند. من این نکته را به یکی از مسئولین اوقاف گفتم، ایشان گفت: 90٪ وقف ها مربوط به عزاداری امام حسین (علیه السلام) است. این خیلی خوب است؛ اما عزیزانی که دستتان می رسد و مغازه و خانه و محلی برای وقف دارید شما می توانید آنها را برای ازدواج وقف کنید، اگر در هر محله ای یک مغازه، وقف ازدواج باشد، سرقفلی و اجاره آنها را می شود صرف ازدواج کرد.

نکته سوم: آموزش در ازدواج است، صدا و سیمای ما باید یک برنامه ای را به ازدواج اختصاص دهد آن هم کارشناسانه، نه عشق و عاشقی، و نه تحریک کاذب؛ بلکه به گونه ای باشد که دختر و پسر یاد بگیرند تا صحیح و منطقی جذب همدیگر شوند و در پی آنازدواج کنند.

یک کارشناس باید به سؤالات پاسخ دهد تا جوان ها از سخنان او الهام بگیرند و در نتیجه مشکلات بر طرف شود. یادم هست که مدتی این کار صورت گرفت و یکی از عزیزانی که پاسخ به سؤالات میداد می گفت: گونی گونی برای من نامه می آید به گونه ای که خانه ام دیگر جاندارد.

از حجم نامه ها معلوم می شود که نیاز و تقاضا وجود دارد، لذا اگر یک برنامه ی نیم ساعته هر شب برای مسائل خانواده گذاشته شود خیلی مفید خواهد بود. روی این

ص: 172

مطالبی که عرض شد اگر اهمیت داده شود طبیعت بهانه جویی ها کمتر خواهد شد، خانواده ها چه مرد و چه زن دیگر بهانه های بی دلیل و غیر منطقی نخواهند آورد.عزیز من! خداوند حلالی دارد و حرامی، حرام را مرتکب نشو حلال هم جایز است.

خداوند رحمت کند شهید مطهری را که می فرمود شخصی در منزل به خانمش

میگفت که باید از خروس هم رو بگیری، زیرا خروس هم نامحرم و هم مرد است.

نه از خروس رو بگیر و نه این گونه باز و عریان داخل خیابان بیا. خانمی که دخترش را شوهر داده بود و دو بچه ی کوچک نیز داشت، می گفت: دامادم اجازه نمیدهد بچه های من برنامه ی کودک ببینند، می گوید: اینها آهنگ دارد حرام است. این بچه ها افسرده و نگران شده اند. نه پنج تا دیش ماهواره روی پشت بامت باشد که دو هزار کانال پیش روی بچه ات باشد و نه جلوی برنامه ی عادی کودک تلویزیون را بگیر.

على بن ابراهيم بن موسی بن جعفر، نوه امام کاظم(علیه السلام) است در زمان امام عسکری (علیه السلام) زندگی می کرد. پسرش محمد بن علی مثل خودش در مدینه بود که وضع اقتصادیش به هم ریخت، به آنها گفته شد بروید سامرا خدمت امام عسکری (علیه السلام) در حالی که آنها امام عسکری را امام نمی دانستند بلکه او را فامیل و خویشاوند میدانستند. آمدند سامرا. علی بن ابراهیم می گوید: در راه من با خود میگفتم ای کاش وقتی مشکلم را برای امام عسکری (علیه السلام) گفتم آقا پانصد درهم به من بدهد تا دویست درهمش را فلان جا و دویست درهم دیگرش را فلان جا و صد درهمش را نیز فلان جا هزینه کنم تا مشکلم حل شود. محمد بن على بن ابراهیم گفت: من سیصد درهم کفایتم می کرد با خود گفتم: اگر امام سیصد درهم به من بدهد با صد درهم آن یک لباس شیک خریداری میکنم و با صد درهمکاسبی راه می اندازم و با صد درهم دیگر یک مرکب می خرم.

در حال چنین اختلاط هایی بودند که وارد سامرا شدند خانه را هم بلد نبودند، پرس و جو کردند تا این که گفته شد این خانه ی امام عسکری است. غلام در را باز کرد و آنها داخل منزل رفتند، امام فرمود: علی بن ابراهيم و محمد بن على بن ابراهيم خوش آمدید! با خودشان گفتند: ما که نگفتیم چه کسی هستیم؟ اسم مان چیست؟ هیچ آشنایی ندادیم؟ امام عسکری احوال ما را پرسید، احوال بستگان ما را پرسید. علی بن ابراهیم می گوید: وقتی خواستیم بلند شویم، امام عالا پانصد درهم به من داد و سیصد درهم به پسرم داد و فرمود: همان طور که در راه به هم میگفتید این پانصد درهم مال تو و همان گونه که در ذهن داشتی خرج کن. این سیصد درهم نیز مال تو صد درهم لباس، صد درهم مرکب و صد درهم دیگر برای کاسبی

آمدند و وضع مالیشان خوب شد. گاهی وقت ها خودشان قضیه را نقل می کردند که علت این که ما ثروتمند شدیم از اینجا بود. شخصی می گوید روزی نشسته بودم و قضیه را گوش میدادم وقتی به اتمام رسید، گفتم: علی بن ابراهيم و محمد بن علی بن ابراهیم شما که چنین کرامتی از امام عسکری (علیه السلام) دیدید این که نیت شما را خواند و به شما پول داد چرا شیعه ی اثناعشری نشدید؟ چرا به امامتش معتقد نشدید؟ آن دو گفتند: ما دیگر به واقفی بودن و به هفت امامی بودن عادت کرده ایم و الا این قضیه

ص: 174

نشانه ی حقانیت امام عسکری (علیه السلام) است.این که گفته شد ما عادت کرده ایم (1) بهانه جویی بیش نبود. بنابراین یکی از اقسام

بهانه جویی مسئولیت گریزی است.

اباحه گری یعنی از تکلیف شرعی گردن خالی کردن. بعضی ها می خواهند تکلیف شرعی شان را انجام ندهند به همین جهت دست به توجیه می زنند. الان متأسفانه مجموعه هایی داریم که می گویند: ورزش فلان، جای نماز را می گیرد، و یا فلان کار جای حج را می گیرد. همچنین افرادی که گاهی احکام دین را تأویل می کنند. این چهار قسمی که بر شمردیم از مصادیق بهانه جویی است. این همه دین که در عالم است همه اش حق نمی شود. این همه آیین از پرستش حیوانات تا انسان پرستی یا چیزهایی که در هندوستان است همه از حقانیت برخوردار نیستند. دین حق یکی است چرا زیر بار نمی روند؟ بارها اتفاق افتاده خود بنده در مکه و مدینه راجع به توسل بحثم شده است استدلال آورده ام، طرف میگوید: برو آقا. بروکه نشد جواب، حرف من را گوش بده. نمیگذارد حق را بگویی این نوعی بهانه جویی است.

عزیزان من، این صفتی که امروز من رویش دست گذاشته ام (بهانه جویی) یک خوی کودکانه است که اشکالات یهود و مسیحیت در صدر اسلام ریشه در همین صفت رذیله داشته است. این صفت اگر وارد زندگی ما گردد بسیار خطرناک خواهد بود. قرآن پاسخ و راه حل را داده و می فرماید: « فَبَشِّرْ عِبَادِ، الَّذِينَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ »؛ مؤمن آن است که حرف ها را بشنود « فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ » (1) ؛ و هر کدام که دارای مشی نیکو و منطقی است همان را عمل کند. تعصب به حزب، کاندیدا و یک فرقه ی سیاسی بدون دلیل نداشته باشد. قرآن می فرماید: « وَلا تَقفُ ما لَيسَ لَكَ بِهِ عِلمٌ » (2) ، هر چه ریشه اش جهل است نباید مورد پذیرش قرار بگیرد. آقای عزیز! اگر اشکال از توست، کوتاه بیا. خانم عزیز! اگر ایراد از توست، شما کوتاه بیا. اگر این فرهنگ را در جامعه و درون خودمان درونی کنیم و بدانیم که بهانه جویی یک خوی پیش دبستانی است و از یک آدم عاقل و بالغ، پسندیده نیست برخی از گرفتاری هایمان رفع خواهد شد.

مؤمن، بهانه جونیست نبی اکرم اسلام

فرمود: « نَجْوَالُ اَلْفِكْرِ » (3) ؛ مؤمن فکر و اندیشه اش جولان دارد، تدبیر دارد و اندیشه می ورزد. امیدوارم خداوند به همه ی ما توفیق برخورد عاقلانه و دریافت عاقلانه و خردمندانه عنایت بفرماید. إن شاء الله خداوند قلب های خانواده ها، فامیل ها، دوستان و رفیقان را به هم مهربان بگرداند. إن شاء الله! خداوند بهانه جویی، اختلاف، کینه و لجاجت رااز میان خانواده ها، دوستان و رفقا ریشه کن گرداند به حرمت صلوات بر محمد و آل محمد.

ص: 178

بود، قاسم بن الحسن (علیه السلام) سه سالش بود، خیلی سخت است برای یک مرد که بچه های کوچک دور بستر مرگش بنشینند؛ اما عزیزان من! برادران و خواهران! کسی که یک زندگی سخت داشته باشد درد مریضی بکشد، مشکلات داشته باشد، وقتی از دنیا برود اگر با شکوه تشییع گردد و مردم احترام و عزتش کنند و مراسم خوبی برایش بگیرند یک مقدار بچه هایش آرام می شوند و میگویند: پدرمان سختی کشید اما بدنش با احترام دفن شد. دل ها بسوزد برای امام حسن (علیه السلام) که این قضیه هم اتفاق نیافتاد. جلوی چشم قاسم بن الحسن ، جلوی چشم عبدالله بن الحسن، جلوی چشم عباس و جلوی چشم امام حسین (علیه السلام) که یک عمر با هم بزرگ شده بودند، یک عمر با هم زندگی کرده بودند یک وقت ببینند چوبه های تیر بر بدن مقدس امام (علیه السلام) نشست. (1)

غربت آن است که بعد از مردن *** آتش تیر ببارد بر بدن

آتش تیر چو افروخته شد *** کفن و جسم به هم دوخته شد

امام حسین (علیه السلام) کنار بدن نشست، تیرها را از بدن بیرون آورد. برادرم! غارت زده آن نیست که مالش را می برند غارت زده منم که با دست خودم داداشم را میان قبر می گذارم.(2)

سَیعلَمُ الّذینَ ظَلَموا أَی مَنقَلَبٍ ینقَلِبونَ .(3)

ص: 180

می شود که یکی در رشته ی خودش رشد می کند و دیگری در جا می زند. بی انضباطی شخص باعث تفاوت ها و هدر رفتن انرژی می گردد. بی انضباطی در خانواده باعث از هم پاشیدن آن و اختلاف و طلاق می گردد. اگر در فضای عمومی کشور باشد باعث تورم، گرانی و به هم ریختگی اوضاع خواهد شد. اگر در مسائل نظامی باشد باعث شکست خواهد شد.بنابراین مسئله خیلی مهم و دقیق است. خداوند می فرماید: من این عالم را با انضباط و نظم آفریده ام « وَالسَّمَاءَ رَفَعَهَا وَوَضَعَ الْمِيزَانَ » (1) ؛ ما آسمان را بلند قرار داده ایم و بر اساس میزان آفریده ایم. این قدر دقیق است که مسائل آن قابل پیش بینی است مثلا بیست سال دیگر ماه خواهد گرفت و یا خورشید گرفتگی پیش خواهد آمد، و یا فلان ستاره در چه زمان از مقابل خورشید عبور می کند. بنا بر فرمایش قرآن عالم را منظم و همه چیز را زوج و جفت قرار دادیم. «الَّذِي خَلَقَكَ فَسَوَّاكَ فَعَدَلَكَ » (2)

سیستم بدنتان را دقیق آفریدیم به گونه ای که همه ی نیازهایتان را تأمین می کند. « لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ فِي أَحْسَنِ تَقْوِيمٍ » (3) ، شما را در یک نظام گسترده با بهترین قوام و نظام آفریدیم. احکام دین هم این طور است. هم عالم و هم بشر با نظم و انضباط آفریده شده است. هم تکلیفی به نام نماز وقت (آغاز و پایان) منظم دارد و هم روز منظم است یعنی ابتدا و انتهای معین دارد. حج، دیه، زکات، خمس همه دارای دقت و نظم است. « وَكَذٰلِكَ جَعَلناكُم أُمَّةً وَسَطًا ». (4) قرآن در 23 سال با نظم خاصی نازل شده است. شما اگر بیست و سه سال حرف بزنید حتما ابتدا و انتهایش فرق می کند. چنان که نویسندگان و کسانی که کتاب مینویسند و یا سخنرانی می کنند و درس می گویند مشاهده می شود که سخنان سال قبلشان با سال بعد متفاوت است.

گاهی بین حرف هایشان تناقض دیده می شود. بزرگانی دیده شده است که کتاب

ص: 182

نوشته اند و در دو کتاب، دو مطلبی را که با هم تناقض دارند بر زبان جاری کرده است. از خودشان که پرسیده می شود در جواب خواهند گفت که دومی حجت است. قرآن در طول بیست و سه سال نازل شده در حالی که سرتاسرش را بگردید یک تناقض پیدا نمی کنید. حال در این عالمی که همه چیز منظم، کتاب وحی منظم و قانون شرع نیز منظم، چرا انسان بی نظم و نامنظم باشد؟

حکومت این طور بود. ده روز آخر ماه رمضان را به مسجد میرفت و اعتکاف مینمود، (1) همین پیغمبر (صلی الله علیه و آله) ساعتی را در روز می نشست و با همسرش گفت وگو می کرد، موقع نماز که می شد مسجد می آمد. امام باقر (علیه السلام) فرمود: سليمان بن داود گفت: خداوند چند ویژگی به ما عطا کرده است: « وَ الْقَصدُ فِي الْغِنّى وَ الْفَقْرِ ». میانه روی همان چیزی است که آدمی را از افراط و تفریط دور می کند. در جامعه افراد زیادی هستند که از افراط و تفریط صدمه می بینند.

یعنی هر چیزی را در جای خودش باید حفظ کرد، اگر در اعمال عبادی غرق شود و دنیا را رها کند خداوند این رفتار را تأیید نکرده است. سوره قصص در این باره صراحت دارد: « و لا تَنْسَ نَصیبَکَ مِنَ الدُّنیا » (2) ؛ سهمت را از دنیا فراموش نکن، رهبانیت و ترک دنیا در اسلام پسندیده نیست. و همچنین مبادا غرق در دنیا شوی و عبادت را فراموش کنی. 2. « كَلِمَةِ الحَقِّ في الرِّضا و الغَضَبِ »؛ حق گفتن در حالت عصبانیت و هم در حالت رضایت و خشنودی بود؛ 3. « خَشْيَةِ اَللَّهِ فِي اَلْمَغِيبِ وَ اَلْمَشْهَدِ، » ترس از خداوند در پنهان و آشکار است؛ 4. « وَ اَلتَّضَرُّعِ اليَّ اللَّهُ عَزَّوَجلَّ عَلِيُّ كُلُّ حَالٍ » و در هر حال باید به خداوند تضرع نمایند.

به طور خلاصه: نبی مکرم اسلام فرمود: چهار ویژگی را اگر کسی داشته باشد «فَقَدْ اوتی مِثْل ما اوتي آلَ داود» گویا خداوند نعمت هایی را که به آل داود داده است به او عطا کرده: میانه روی، عدالت، خوف از خدا و تضرع به سوی خداوند. (3)

صورت منظم سر ساعت 9 شب حرم امیرالمؤمنین زیارت جامعه کبیره می خواندند. این کارهای امام به حدی دقیق بوده که میشد ساعت را از روی کارهای ایشان تنظیم کرد.

صاحب جواهر: صاحب جواهر ( رحمةالله ) عهد کرده بود که باید کتاب جواهر را حتما بنویسد . همه میدانیم که این کتاب از منابع ارزشمند فقهی است . اما پسرش از دنیا رفت. شبی که جنازه ی پسرش روی زمین بود کنار جنازه نشست و به نوشتن کتاب ادامه داد. طوری که یک صفحه و نیم و یا بیشتر را نوشت و در یادداشت هایش نیز موجود است که گفته است من این را کنار بدن عزیزترین فردم نوشتم. عزیزان مرگ فرزند او را از تحصیل باز نداشت.

شیخ عباس قمی: گاهی مرحوم شیخ به اطراف و اکناف مسافرت می کرد. نقل میکنند که شیخ عباس از هیچ فرصتی برای مطالعه باز نمی ماند، وقتی برای نهار می آمد همان چند دقیقه بساطش را برای مطالعه پهن می کرد. ما خیلی وقت های پرت و هدر شده داریم به همین جهت مطالعه در جامعه ی ما کم است. خانم بعد از گرفتن دیپلم ازدواج کرده و رفته خانه ی شوهر، می گوید: بیکارم، افسردگی میگیرم، چشمم درد گرفت از بس پای تلویزیون نشستم. خانم! یک دوره تفسیر قرآن، یک دوره روایت و تاریخ مطالعه کن. تاریخ خیلی زیباست مخصوصا دوره های تاریخ اسلام، مطالعه ی تاریخ بسیار فایده دارد. میشود با برنامه ریزی مطالعه کرد.

ضریب مطالعه بین ما کم است، آدم بیکار اگر جوان باشد سر کوچه می ایستد، سی دی نامناسب نگاه می کند، به اعتیاد کشیده می شود، سراغ کراک و مواد روان گردان می رود. این بیماریها و مصیبت ها که در جامعه می بینید بخش عمده اش از بیکاری است. میدانیم که در جامعه کار رسمی برای همه نیست به همین جهت خانم های جوان می توانند برای درس برنامه ریزی داشته باشند.

تقسیم بندی و نظمی که پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله ) در زندگی برای من تنظیم کرد خوشحال شدم که همان لحظه خداوند را برای این موضوع شکر گذاردم. (1) حواسمان جمع باشد که بی انضباطی شخصی لطمه می زند و باعث عدم موفقیت در اهداف و کارهای مان می گردد. پیغمبر اکرم ( صلی الله علیه و آله ) به نماز جماعت می ایستاد و می فرمود: « أَری خَلْفی »؛ پشت سرم را می بینم. فکر نکنید رویم که به طرف قبله است از دیدن پشت سرم ناتوانم، می فرمود: « سَوُّوا بَیْنَ صُفُوفِكُمْ »؛ صف ها رامنظم کنید. « وَ حَاذُوا بَيْنٍ مِنَا كُبُّهُمْ »؛ صف ها را مساوی کنید. و نیز می فرمود: وقتی صف های نماز نامنظم باشد شیطان در شما نفوذ می کند؛ « لاَ يَسْحُوذُ عَلَيْكُمُ اَلشَّيْطَانُ ». می فرمود: شانه هایتان را کنار هم قرار بدهید. (2) روزی حضرت به مسجد آمد، دید در صفوف نماز جماعت شخصی شانه اش مقداری جلوتر از دیگران است. فرمود: شانه ات را عقب ببر و در یک ردیف باشید، در این صورت شیطان نمی تواند در شما رسوخ کند. این سخن پیامبر کنایه از داشتن نظم و برنامه ریزی در کارها و اوقات است.

متأسفانه افرادی هستند که صبح تا شب سر کار هستند و شب روزنامه به دست می گیرند و جمعه نماز جمعه می روند. روز تعطیل هم که پیش می آید می گویند فلان مرکز عبادی می روم غافل از این که اصلا حضور مرد در خانه آرام بخش است.

همین سؤال از فرزند مثلا کجا رفتی و برای چه رفته بودی یک نوع همراهی با

فرزند محسوب می شود. بیرون رفتن با فرزند نیز خودش آرامش بخش است. مع الاسف برخی خانواده ها با فرزندانشان با خشونت برخورد می کنند. و بعضی ها فرزندان و همسرانشان را آزار می دهند. همسر آزاری معصیت بزرگی است، زیرا در روایت داریم: کسی که سیلی به صورت همسرش بزند در جهنم هفتاد سیلی می خورد. (1)

نبی مکرم اسلام ( صلی الله علیه وآله ) مکرر به مسأله ی رسیدگی و معیشت خانواده سفارش می کردند. این خانمی که خانه ی شما آمده از کودکی با محبت پدر و مادر بزرگ شده است، آن هایی که دختر دارند میدانند یک پدر چه قدر دخترش را دوست دارد. یک مادر چه قدر دخترش را دوست دارد دختری که از کودکی به او شیر داده، با ناز بزرگش کرده و با امکانات و شرایط او را پرورده است؛ حال این دختر و دسته گل را به شما تحویل داده استحال تو او را سیلی میزنی و سرش فریاد میکشی و آزارش میدهی.

شما زندگی امیرالمؤمنین ( علیه السلام ) و فاطمه زهرا ( علیها السلام ) و زندگی نبی مکرم اسلامی (صلی الله علیه و آله) را با همسرانش ببینید. زندگی این بزرگواران سرشار از اعتماد و احترام به همدیگر است. نسبت به وضع خانواده ها اسلام بسیار دقیق است در حدی که می فرماید: اگر می خواهی وارد خانه شوی، اجازه بگیر: « ا تَدْخُلُوا بُيُوتًا غَيْرَ بُيُوتِكُمْ حَتَّىٰ تَسْتَأْنِسُوا » (2) ؛ وارد خانه نشوید تا این که اجازه بگیرید. پیغمبر اکرم ( صلی الله علیه و آله ) و

اگر در خانه را

ص: 187

میزد فورأ كنار می آمد که اگر زن در را باز کرد مبادا کسی از فرزندان او را ببیند. و به نوجوان ها می فرماید: وقتی می خواهید در اتاق پدر و مادر بروید سه نوبت اجازه بگیرید. آیه قرآن را در سوره ی نور نگاه کنید؛ یکی هنگام ظهر، یکی قبل از نماز صبح و یکی بعد از نماز عشاء که غالبا این ساعت ها ساعت های استراحت و تفریح و ساعت هایی بوده است که خانواده می خواهند راحت باشند. پیامبر گرامی ( صلی الله علیه و آله ) به شخصی که بدون اجازه وارد خانه مادرش میشد فرمود: این کار را انجام نده. او گفت: خانه ی مادرماست چه اشکالی دارد؟ حضرت فرمود: تو راضی هستی وقتی مادرت در حال لباس عوض کردن است و وضعیت نامناسب دارد تو وارد خانه شوی؟ در ادامه فرمود: سه زمان است که بچه ها باید اذن بگیرند و بعد وارد اتاق پدر و مادر شوند. بعضی از خانواده ها می گویند همسران ما رعایت مسائل زفاف و زناشویی را نمی کنند، اتاق خاص نداریم و هنگام مسائل خصوصی بچه بیدار است، و یا خانم گاهی رعایت نوع لباس را نمی کند، می گوید پسرم است چه اشکالی دارد؟ پسر هجده و نوزده ساله جوان است بالاخره این هم غریزه دارد. باید خیلی مواظب باشیم که بی برنامگی، بی انضباطی و بی نظمی در روابط خانوادگی موجب فروپاشی این نهاد ارجمند و قوی و استوار می گردد.

که اگر جعفر شهید شد عبدالله و اگر عبدالله شهید شد زید فرمانده است. پیامبر به حتی دقت نظر داشت که همواره این نکته ها را از یاد نمی برد که چه کسی باید سپاه سمت راست و چه کسی باید سپاه سمت چپ را فرماندهی کند.

در حدیث داریم هرگاه سه نفر با هم جایی می روند یکی باید رئیس باشد. هرگاه رسول خدا می خواست از مدينه بیرون برود، جای خودش کسی را می گذاشت. در همه ی جنگ ها و حتی در احد چنین دقتی را داشت اما بی نظمی باعث شکست مسلمانان در جنگ احد شد و ضربه ی سنگینی را مسلمان ها متحمل شدند.

مسئولین ادارات و مدیران باید به جای طرح های آزمایشی برنامه ریزی داشته باشید، زیرا این طرح ها باعث تورم و لطمه وارد نمودن به جامعه مخصوص قشر آسیب پذیر می گردد. تبعات کارهای تان را باید بسنجید و بعد آن را انجام دهید.

شما نهج البلاغه را ببینید چگونه امیرالمؤمنین ( علیه السلام ) بر سر مسأله عدالت فریاد می زند و برخی از یارانش را مورد مؤاخذه قرار میدهد. اصل این است که عدالت باید در بخش های عمومی و سطح جامعه گسترش یابد. این مسأله وظیفه ی مسئولین است و بقیه هم باید عادل باشند. به عنوان مثال اگر یکی با دیگری دعوا کرد و ما خواستیم نظر بدهیم باید عادلانه نظر بدهیم.

ویژگی دوم: « وَ اَلْوَرَعُ حَسَنٌ »؛ تقوا خوب است « وَ هُوَ مِنَ اَلْعُلَمَاءِ أَحْسَنُ »؛ علما باید بیشتر با تقوا باشند. از یک بازاری و بقال نیز توقع عدالت و انتظار تقوا می رود؛ اما در دانشمند باید بیشتر دیده شود و از آنها انتظار بیشتر درباره ی تقوا می رود. کسی که مکرر این روایت را می خواند: « اِذَا فَسَدَ اَلْعَالِمُ فَسَدَ اَلْعَالِمُ » (1) حال اگر او رعایت نکند چه میشود؟ اگر یک عطار، بقال، بازاری و فرد عادی فاسد شود آسیب کمتری به جامعه می زند اما فساد یک عالم مثل «بلعم باعورا» و «کعب بن سور» بسیار منحرف کننده است.

ویژگی سوم: « السَّخاءُ حَسَنٌ و لكنْ في الأغْنِياءِ أحسَنُ »؛ سخاوت خوب است همه باید سخاوت داشته باشند، ولی از ثروتمندان نیکوتر است. کسی که درآمد کمی دارد و به زور زندگی زن و بچه اش را تأمین می کند چنین فردی سخاوت چه چیزی را باید داشته باشد؟ چقدر می تواند به فقیر کمک کند، اما صاحبان کارخانه داریم و یا صاحبان ساختمان های انبوه داریم که ساختمان های خالی متعدد دارند به امید این که گران بشوند در حالی که جوان های مردم جا ندارند ازدواج کنند و دچار سختی هستند. بنابراین سخاوت خوب است ولی از صاحبان ثروت خوب تر است، چون دستش می رسد او این توان را دارد.

ویژگی چهارم: « الصَّبرُ حَسنٌ و لكنْ في الفُقَراءِ أحسَنُ ، »؛ صبر خوب است و همه باید

صبر داشته باشند، ولی برای فقیر نیکوتر است.

ویژگی پنجم: « التَّوبَةُ حَسنٌ »؛ توبه خیلی خوب است همه باید توبه کنند، خدا در

ص: 190

قرآن کسی را استثنا نکرده، می فرماید: « وَ تُوبُوا إِلَی اللّهِ جَمیعًا » (1) همه بیایید توبه کنید « هِيَ مِنَ اَلشَّابِّ أَحْسَنُ وَ »؛ اما از جوان پسندیده تر است. وقتی جوان می گوید:

اِسْتَغْفِرَاللَّهُ رَبِّي وَ اَتُوب اِلَيْهِ » خداوند از سخن او لذت می برد و به تعبير عوام افتخار می کند، چرا؟ زیرا جوان توانایی و انرژی انواع معصیت را دارد لذا توبه از او زیباست. این حدیث را باید نصب العین در زندگی مان کنیم

ویژگی ششم: « اَلْحَيَاءُ حَسَنٌ »؛ حیا خوب است باید مرد و زن، پیر و جوان حیا داشته باشند ولی « هُوَ مِنَ اَلنِّسَاءِ أَحْسَنُ ») (2) ؛ حیا زن قشنگ تر است. چون کسی از نگاه به مرد چندان تحریک نمی شود نگاه به مرد باعث تحریک و افزایش غریزه ی جنسی نمی شود. اما زن جوانی که با لباس و مانتوی کوتاه با پای بی جوراب و با طنازی از خانه بیرون می زند موجب تحریک می گردد. و لذا على ( علیه السلام ) فرمود: هر چیزی زکات دارد زکات قشنگی عفت است. (3) آدم زیبا زکاتش این است که خودش را بپوشاند و اجازه ندهد کسی در نگاه، شریک همسرش باشد. منظور من از این روایت این بود که

هر چیزی خوب است ولی برای بعضی ها خوب تر است.

دقیق بود که وجود مقدس اباعبدالله (علیه السلام ) لشکر اندک را در مقابل لشکر انبوه رهبری و مدیریت می کرد و به قول آن شاعر عرب:

این جنگ جنگ خانواده و لشکر بود نه جنگ دو یا چند سپاه

تعداد کشته های لشکر دشمن خیلی زیاد است حداقل هر یک از یاران حضرت پس از کشتن ده- بیست نفر از لشکر دشمن خود شهید می شدند. خود اباعبدالله ( علیه السلام ) تعداد زیادی را به درک واصل کردند. نهضت عاشورا با نظم پیش رفت و با نظم، لشکر اندک در مقابل لشکر بیکران يزيد دوام آورد.

اما عصر عاشورا دیگر امکان این مدیریت نیست؛ چون همه ی عزیزان به شهادت رسیده بودند، خود اباعبدالله تنها، وحيد و فرید مانده بود. تنها خود امام باید از آن قضایا مواظبت میکرد، لذا وداع کرد و میدان آمد. زینب کبری ( علیها السلام ) می فرماید: برادرم امام حسین ( علیه السلام ) به قلب دشمن میزد و بر می گشت یک جا می ایستاد، و فریاد میزد:

« لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ » (1) ببینید این مدیریت را، امام می خواهد زن و بچه صدایش را بشوند و آرام گردند و بدانند که حسین هنوز زنده است، و هم دشمن حساب کار خودش را بکند. به قلب سپاه دشمن می زد و بر میگشت به یک مکانی که انتخاب کرده بود، در آن جا می ایستاد، می فرمود: « لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ » همه ی نفس ها در سینه حبس شده بود و دیگر بچه ها نمی گفتند ما تشنه ایم، دیگر کسی حرف نمی زد و گفت وگو نمی کرد. فقط گوش ها تیز بود که آیا صدای « لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ » می آید یا نه، هر دفعه که این صدا را می شنیدند رباب آرام می شد، زینب آرام می شد، الحمدلله حسین زنده است؛ اما عاشقان کربلا، یک مدتی آمدن این صدا به تأخیر افتاد هر چه گوش ها را تیز کردند دیدند صدا نمی آید در همین لحظه ها بود که صدای ذوالجناح مقابل خیمه ها بلند شد. (2) همه از خیمه ها بیرون دویدند ولی سالار زینب را ندیدند زینب (علیها السلام) فهمید چه بر سر برادر آمده، حرکت کرد به سمت میدان و زن ها عقب او

ص: 192

دوان دوان طرف گودی قتلگاه، ببيند حسینش میان خون خود و شمشیر شکسته ها دارد دست و پا می زند؛ اباعبدالله غيرت الله است، فرمود: خواهرم برگرد، زن ها برگشتند. یک وقت نگاه کرد دید دشمن به خیمه ها حمله ور شد روی دو گنده ی زانو بلند شد یک نگاهی کرد، فرمود: من هنوز زنده ام. « شيعَةَ آلِ أَبي سُفْيانَ »؛ ای پیروان آل ابی سفیان! اگر دین ندارید آزاد مرد باشید. شمر ایستاد گفت: برگردید حسین هنوز زنده است در حال تکلم است. (1) روضه ی من همین یک جمله، برگشتند؛ اما چه برگشتنی؟! یک عده با سنگ، یک عده بانیزه، و عده ای با شمشیر؛ « فَقَطَّعوهُ بِسُیوفِهِمْ ». (2)

« سَیعلَمُ الّذینَ ظَلَموا أَی مَنقَلَبٍ ینقَلِبونَ . » (3)

ص: 193

حضرت زهرا پرداخته باشد. این که حضرت زهرا نسبت به تفسیر، و استفاده ی از آیات، و تعریف از قرآن چه قدر اهتمام داشته اند بحث مهمی است. حضرت در چند جای این خطبه از قرآن تعریف و صفات کلام خدا را بیان می کند و نیز سخن هایی که می گوید برگرفته از آیات الهی است. (1) چنان که حضرت امیر ( علیه السلام ) نیز سخنان گهربارش مشحون از کلام خدا می باشد، به عنوان نمونه به یک نکته از استنادهای حضرت امیر اشاره میگردد:

در ادامه ی این خطبه حضرت می فرماید: حمزه شیرخدا از ماست، و ابوسفیان عُقْبه و هيبه از شماست. بعد برای برتری اهل بیت ( علیهم السلام ) چند آیه ذکر می کند و به معاویه می فرماید: من این حرف ها را برای تو نمیزنم؛ چون تو را لایق نمیدانم، ولی این ها را میگویم تا مردم بدانند ما که هستیم.

شروع می کند آیات قرآن را ذکر کردن (1) بیش از صد و چهل آیه از قرآن را امیرالمؤمنین مستقیم می آورد و به آن ها استشهاد میکند. حیف است با این سخنان آشنا نباشیم و ندانیم که امیرالمؤمنین، حضرت زهرا، امام صادق، امام باقر ( علیه السلام ) چه مباحث تفسیری دارند. خداوند رحمت کند مرحوم قبانچی را که «مسند امام علی» را جمع آوری کرد. نزدیک یک جلد آن آیات تفسیري على ( علیه السلام ) است.

قبل از این که به خطبه ی حضرت زهرا بپردازم که خیلی هم بحث دارد

می خواهم از شیوه ی تفسیر اهل بیت ( علیهم السلام ) یک تقسیم بندی داشته باشم.

را نمی فهمیم به طور مثال « المَغْضُوبِ عَلَیْهِم » یعنی چه؟ « الضّالِّین » یعنی چه؟ در جواب، امام یک آیه از جای دیگر می خواند و « المَغْضُوبِ عَلَیْهِم » و « الضّالِّین » را با آن توضیح می داد. از امام می پرسند: قرآن می فرماید: ازکبائر دوری کنید، حال «کبائر» چیست؟ امام پس از قرائت پانزده آیه، کبائر را بر می شمارد. مثلا، اسراف، قتل، آدم کشی، غیبت، تهمت و...، از کبائر است. هر یک را نیز با آیه ای از قرآن بیان می کند. این روش را تفسیر قرآن به قرآن می گویند که فرایند آن از کنار هم چین شدن آیات، شناختی مراد خداوند حاصل می گردد.

روایتی که می خوانیم در جلد 89 بحار وجود دارد. شخصی خدمت امیرالمؤمنین آمد ( روایت خیلی مفصل است که نزدیک به 27 صفحه است، گفت: آقا! در قرآن تناقض وجود دارد. بدین معنا که بعضی از حرف هایی که در قرآن است بعضی دیگر را نقض می کنند. حضرت فرمود « ثَكِلَتْكَ اُمَّكَ »؛ مادرت به عزایت بنشیند چرا راجع به قرآن این طور نظر می دهی ؟ تو نمی فهمی، متوجه نمی شوی، نگو در قرآن تناقض وجود دارد، شاید فهم تو ناقص باشد، ادب داشته باش و بیا بپرس! فورأ قضاوت نکن و نگو در قرآن تناقض است.

آن شخص گفت: مثلا خداوند در قرآن می فرماید: « وَلَا تَكُونُوا كَالَّذِينَ نَسُوا اللَّهَ فَأَنْسَاهُمْ أَنْفُسَهُمْ » (1) هر کس خدا را فراموش کند خدا او را فراموش می کند. یا می فرماید: « نَسُوا اللَّهَ فَأَنْسَاهُمْ » (2) ، خدا را فراموش کردند خدا هم آن ها را فراموش کرد. اما در جای دیگر می فرماید: « وَمَا كَانَ رَبُّكَ نَسِيًّا » (3) ؛ خدا فراموش کار نیست. چه طور قرآن در یک جا می گوید: خدا فراموش کار نیست و نسیان ندارد و در جای دیگر می گوید: خدا فراموش می کند؟ دو آیه را کنار هم گذاشته و برایش شبهه پیدا شده! هیچ اشکالی ندارد کسی در آیات قرآن، روایات و سیره ی معصومین تفحص کند و برایش سوال پیش بیاید. آمده نشسته رو به روی امیرالمؤمنین ( علیه السلام ) - زمان خلافت آقا ۔

ص: 197

و اشکال میکند.

یک تناقض دیگر هم این که: در قرآن داریم در قیامت بعضی جاها سؤال نمی شود، بعضی جاها گفته میشود که بروید، برخی جاها خیلی معطل می کند، بعضی جاها می گوید: « حِساباً یَسیراً ، (1) زود حساب رسی می شود» کدام رابپذیریم؟ یک جا میگوید: یک روز قیامت مطابق با پنجاه هزار سال است، یک جا گفته می شود، سؤال نمی شود و در جایی نیز گفته می شود زبان ها در آن روز از کار می افتد: « الْيَوْمَ نَخْتِمُ عَلَىٰ أَفْوَاهِهِمْ (2) ، هیچ کس حق ندارد حرف بزند. « تُكَلِّمُنَا أَيْدِيهِمْ » دست و پاها شهادت می دهند.

آقا امیرالمؤمنین ( علیه السلام) در جواب فرمود: در آیات قرآن دقت کن! قیامت مواقفش مختلف است یک جازبان حرف می زند، یک جا عضو شهادت می دهد. اگر در جایی زود رد میشوی و در جای دیگر طول میکشد این تناقض نیست. و آن جایی که می فرماید: خدا فراموش کار نیست؛ یعنی فراموشی هایی که شما دارید نظیر این که به ما چیزی را می گویند و فردا صبح یادمان می رود نیست. اما جایی که گفته می شود خدا شما را فراموش می کند، یعنی خداوند شما را رها می کند؛ «ی» به معنای «تر» است، حضرت همه ی پرسش ها را پاسخ دادند. (3)

بر سخن این است که ائمه ( علیهم السلام ) ما گاهی در تفسیر قرآن از خود قرآن استفاده می کردند. امیرالمؤمنین در نهج البلاغه - آن چیزی که در ذهن دارم - یک جا می فرماید: « يَنْطِقُ بَعْضُهُ بِبَعْضٍ » (4) خود قرآن خودش را توضیح می دهد. عبارت

« يُفَسِّرُ بَعْضُهُ بِبَعْضٍ » در روایت نیامده، ولی « يَنْطِقُ » آمده است.

شخصی پیش امام حسین ( علیه السلام ) آمد و عرضه داشت: یابن رسول الله! « الصَمَدْ » یعنی چه؟ آقا در جواب فرمود: خدا خودش دارد توضیح می دهد؛ یعنی « لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ » ؛

ص: 198

کسی که نه در آغازش نیاز دارد نه در پایانش، نه زاده شده نه می زاید و اصلا نیاز به زایش ندارد، وابستگی به پدر و پسر ندارد، این می شود صَمَد (یعنی بی نیاز). گاهی تفسیر آیه ای کنار خودش آمده است. بنابراین، عزیزان! ائمه ی ما چند گونه قرآن را تفسیر کرده اند که یک نوع آن «تفسیر قرآن به قرآن» است.

دلیلی حادثه رد می شود و جای آن، آرامش و سلامت ثبت می شود. این آیه خیلی پیچیده و دقیق است. از این تغییرات به «بداء» تعبیر می شود که خود بحث دامنه دار و سنگینی دارد.

اما این که آنچه نوشته میشود آیا صد درصد است و تکان نمی خورد؟ با استفاده از آیات و روایات در جواب باید گفت: نه، صد درصد نیست، ممکن است کم و زیاد گردد. اگر تکان نمی خورد ممکن بود آدم با خودش بگوید ما که هر دعایی کنیم فایده ندارد، هر صدقه ای که بدهیم و رحم و مروتی که داشته باشیم سودی در بر ندارد، و انسان می ماند که چه کند. اگر از نظر تربیتی ثابت گردد امری که از جانب خداوند برای ما در

نظر گرفته شده قابل تغییر نباشد آدمی در کارهای دین شل میشود.

پیشین که برایش رقم خورده بود پاک شده و جایش سعادت نوشته می شود، و عمرش طولانی و از خطرات جلوگیری می نماید. (1)

امام صادق ( علیه السلام ) در دعای ماه مبارک رمضان می فرماید: « اللُّهُمَّ إِنْ كُنْتُ عِنْدَكَ مِنَ الْأَشْقِيَاءِ فَامْحُنِي » خدایا! اگر مرا از اهل شقاوت نوشته ای « اُكْتُبِي مِنَ اَلسُّعَدَاءِ » (2) پاکش کن و جایش بنویس او اهل سعادت است. ممکن است گاهی برای کسی به خاطر نوع برخوردش شقاوت نوشته شده باشد، مثل «حُر» که به نیت پاک نیامده بود و راه امام حسین ( علیه السلام ) را بست؛ اما به خاطر ادبی که انجام داد همان ادبش باعث شد که خدمت اباعبدالله بیاید و توبه کند و در مسیر خیر قرار بگیرد. (3)

در بعضی از نقل ها داریم کسانی که والدینشان را احترام کردند، و کسانی که دستشان به خیر بوده و بار از روی دوش مردم بر می داشتند، و سنگ جلوی پای مردم نمی انداختند، آخرش عاقبت به خیر شدند. امام حسن مجتبی علی عرضه داشت: پدرم امیرالمؤمنین فرمود: هر آدم بدی معلوم نیست بد بمیرد «گم من شقئ ځم له بالسعادة» خیلی از آدم های بد سعادتمند از دنیا رفتند که تاریخ گواه چنین سخنی است.

بعضی ها که تأویل آیات را نفهمیده اند شروع به انکار آن کرده اند: « وَ زَيْتُونٌ »

چیست؟ انجیر و زیتون معنایش معلوم است که هر دو نعمت خدا هستند و بقیه ی نعمت ها نیز چنین هستند. منتها قرآن این دو نعمت را مثال زده است. ( عليه السلام ) فرمود: «و اليون» امام حسن و امام حسین هستند. (1) انجير مفید و مقضی برای جسم انسان است تا جسم او رشد کند امام نیز غذای روح جامعه و موجب تعالی روح است؛ « وَالتِّینِ » امیرالمؤمنین ( علیه السلام ) است این باطن آیه است. در تأويلات روایات زیادی وجود دارد. در ذیل سوره ی نور، تین، قدر و، مثلا در ذیل « لَيْلَتُهُ اَلْقَدْرُ » (2) روایت داریم که ليلة القدر فاطمه است. (3) بدین دلیل است که همان طور که لیله القدر (شب قدر) مخفی است قدر و شأن زهرای مرضیه ( علیها السلام ) نیز مخفی است. همان گونه که لیله القدر در فضای زندگی دینی با ارزش است فاطمه زهرا ( علیها السلام) نیز از چنین شأنی برخوردار است. بین ظاهر و باطن آیه مناسبتی وجود دارد که فقط امام ( علیه السلام ) از آن را می داند و از آن مناسبت استفاده می کند. تمام کلام ادبا، شعرا و فصحای عالم، مجاز، تلمیح، کنایه تشبیه و... دارد به همین جهت می توانند تأویل بردار باشند.

چکیده سخن روش تفسیری اهل بیت، گاهی قرآن به قرآن، گاهی قرآن با احادیث پیغمبر و گاهی هم بیان واژه های قرآن و گاهی بیان شأن نزول آیات و گاهی نیز بیان تأویل باطن آیات الهی است. ان شاء الله فردا وارد بحث تفسیری حضرت زهرا ( علیه السلام ) خواهیم شد تا ببینیم از آن بانوی بزرگوار چه آیاتی نقل شده و ایشان چگونه تفسیر کرده است و چه برداشتی دارند. ناگفته نماند که ملاک ما خطبه فدکیه است.

ص: 205

وقت دیدم سر بریده ی مقدس اباعبدالله بالای نی دارد قرآن می خواند. (1) « أَمْ حَسِبْتَ أَنَّ أَصْحَابَ الْكَهْفِ وَالرَّقِيمِ كَانُوا مِنْ آيَاتِنَا عَجَبًا » (2) زینب کبری تا صدای قرآن خواندن برادر را شنید خطبه اش را قطع کرد. قرآن که خوانده می شود باید به احترام همه ساکت شوند. لذا زینب دیگر سخن نگفت صبر کرد تا قرآن تمام شود، بعد هم رو کرد به برادر عزیز خواهر، تو که قرآن می خوانی، توکه لب هایت به حرکت آمده پس یکی دو جمله با این تیم هایت حرف بزن. من هر چه با بچه هایت سخن گفتم آن ها آرام

نمی شوند.

یا أخي فاطِمُ الصغيرةِ كَلِّمها *** فَقد كادَ قلبُهَا أنْ يذوباً (3)

«لا حَولَ و لا قُوّةَ إلّاباللَّه العلىّ العظیم»

ص: 207

حسین ( علیه السلام ) مرا شیعه کرد.

اما عبدالمنعم حسن در مقدمه ی کتابش عبارات خیلی عجیبی راجع به خطبه ی فدکیه دارد، یکی از تعبیراتش این است که می گوید: روزی خطیبی خطبه فدکیه را داشت می خواند، من نیز گوش میکردم. در زمانی که هنوز شیعه نبودم. پس از شنیدن آن، تعبیرش این است: «گالشهم في أعماقی؛ مثل تیری نشست به دلم» بعد می گوید: هر چه فکر کردم، دیدم «لا تخرج من شخص عادى و إن كان عالمانه این خطبه با این زیبایی و فصاحت از یک آدم عادی نمی تواند صادر شده باشد، ولو این که او عالم و دانشمند باشد. لذا این خطبه زخم دلم را مرحم گذاشت، جراحات مرا التیام بخشید. پس از آن تحقیق کردم و کم کم آمدم با معارف شیعه آشنا شدم.

سخن من راجع به بحث های قرآنی این خطبه است. و إلا اگر خود خطبه را

بخواهیم کلمه به کلمه بحث کنیم نیاز به جلسات زیادی دارد.

شرایطی که خطبه در آن ایراد شد در ابتدا دو سه جمله راجع به نحوه ی آمدن حضرت زهرا به مسجد بگویم. خواهران گرامی اگر عنایت کنند ممکن استبرایشان راه گشا باشد. حضرت زهرا از خانه بیرون آمد تا به مسجد بیاید، قرار است که در مسجد صحبت کند آن هم در جمع

افراد زیادی از مهاجر، انصار، حتی اهل سقيفه.

با این درآمد می خواهم نقش اجتماعی یک زن را خدمت شما عرض کنم. تعبیر تاریخی قضیه این است که «گائث خمارها» «خمار» یعنی روسری، روسری هایی که علاوه بر سر و گردن، بازوان را تا روی دست می گیرد، نه مقنعه و روسری های کوچک که الان بعضی از این روسری ها بودشان با نبودشان یکی است. مثل «رمانی» که وسط سر را می گیرد و از پشت و پیش سر همه ی مو بیرون می ماند. این روسری ها گاهی پارچه هایی است که روی سر کودکان می اندازد؛ اما در روزگار ما گاهی دیده میشود افراد بزرگ آن را سر می کنند. به هر حال یا برای رفع تکلیف است یا مانع شدن از برخورد، طوری که گفته شود حجابی وجود دارد.

بعضی از شارحین نوشته اند خمار - که در قرآن هم تعبير «خمرهن» دارد . در لغت

ص: 209

به مقنعه و روسریی که تا روی بازو را می گیرد معنی شده است. حضرت ( علیها السلام ) نخست روسری بلندی را پوشید، در واقع روی سر و بازویش را کامل پوشاند بعد «و اشتملت بجلبابها». توصیه می کنم به این دو واژه دقت کنید، یکی «نیمار» و دیگری «جلباب» که در خطبه آمده است.

در قرآن هم تعبیر « جَلَابِيبِهِنَّ » آمده است. در مقدمه ی خطبه که حضرت چگونه به مسجد آمد جلباب را به پیراهن های بسیار بلند که تا روی پا را می گیرد و گشاد است معنا می کند. تقریبا شبیه همین چادرهای عربی است که سرتاسر بدن را می پوشاند. منتها شاید ترکیب و شکلش با چادر امروزی متفاوت بوده است، در تعبیر دارد که حتی تا نوک پا و تمام بدن را می پوشانیده است.

حضرت نخست پیراهن بلند (جلباب) را پوشید و پس از آن روسری را، حالا میخواهد به مسجد برود. از خانه تنها بیرون نیامد تعبیر سوم این است: « اِقْبَلْتَ فِي لُمْتِهِ »؛

وسط یک گروهی که دور تا دور زهرا را گرفته بودند « مِنْ حَفَدَتِها وَ نِساءِ قَوْمِها » همه محارم و آشنایان حضرت بودند. کسانی مثل اسماء، فضه، ام ایمن، بنابراین با سه پوشش و مانع و حریم، به سمت مسجد آمد؛ « و اشْتَمَلَتْ بِجِلْبَابِهَا و أَقْبَلَتْ فِي لُمَةٍ مِنْ حَفَدَتِهَا وَ وَ نِسَاءُ قَوْمِهَا ». (1)

این را می خواهم عرض کنم، برای این که اسلام با نقش اجتماعی زن مخالف نیست. نمونه اش این است که حضرت زهرا ( علیها السلام ) آمد خطبه خواند، صحبت کرد، دفاع

کرد، اما نحوه ی حضورش را در جامعه ببینید. خانم محترم می تواند دانشگاه برود، دبیرستان برود، تحصیل کند، پزشک، شاعر، سخنران شود، اما ملاحظه ی جوانب و مسائل و ویژگی هایی را که یک زن مسلمان باید رعایت کند در نظر بگیرد.

بهترین الگوی ما که امام معصوم ( علیه السلام ) است، می فرماید: الگوی من مادرم حضرت زهرا (علیها السلام ) است. (2) شخصیتی که امیرالمؤمنین ( علیه السلام ) و اهل بیت به وجودش افتخار میکنند.

ص: 210

فدک، بهانه بود

حال حضرت زهرا ( علیها السلام ) می خواهد بلند شود و مسجد بیاید، بحث فدک هم وجود دارد. می تواند بگوید حق من را بدهید؛ اما نه، فدک بهانه است. به همین جهت شروع کرد به خواندن خطبه ی مفصلی راجع به آثار اعمال، چه قدر کارشناسانه است! توصیه میکنم عزیزان این بیست مورد راجع به آثار اعمال را در این خطبه ببینید. به طور ریز و دقیق وارد شده است که ایمان چه اثری دارد، نماز چه اثری دارد، جهاد چه اثری دارد و این ها را یکی یکی برشمرده است.

آثاری را که حضرت زهرا برای اعمال دینی برشمرده طبق بررسی یکی از عزیزان بیست مورد از این نکات با آیات قرآن منطبق بوده و حضرت در واقع از قرآن برداشت کرده است.

را باز کن، و ببین می فرماید: « إِنَّ الْأَبْرَارَ لَفِي نَعِيمٍ * ؛ وَإِنَّ الْفُجَّارَ لَفِي جَحِيمٍ » (1) ؛ ابرار به بهشت و فجار به جهنم می روند. حالا ببین تو جزء ابراری یا جزء فجار

بنابراین قرآن خیلی آشکار است اگر می خواهید ببینید که اهل بهشت هستید یا نه؟ سورهی معارج را باز کنید، خواهید دید که هشت - نُه صفت آن جا شمرده شده است. بعد می فرماید: کسانی که این ویژگی ها را داشته باشند « في جَنّاتٍ مُكْرَمُونَ »؛ با سلام و صلوات و باکرامت به بهشت می روند. (2) به قول یکی از مراجعه می گفت: من گاهی قرآن را باز میکنم سوره ی مؤمنون و معارج را می بینم و می سنجم که چند تا از این صفات و ویژگی ها در من وجود دارد. « قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ ؛ الَّذِينَ هُمْ فِي صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ » (3) میبینم که در نماز خشوع دارم یا ندارم؟ به عهدم عمل می کنم یا نمیکنم؟ در بعضی از جلسات گفته ام که شما سوره ی مبارکه ی اسراء را باز کنید آیات 39 - 23 را بخوانید. این 18 آیه منشور قرآن است. اگر کسی بخواهد عصاره ی آیات قرآن را یک جا بیابد باید سراغ این هجده آیه برود.

این آیات را یک بار مرور کنید، ببینید که چه قدر زیبا 14 ویژگی را بیان کرده است. بعد از این آیات هجده گانه که گفته شد قرآن می فرماید: مردم! اگر دنبال حکمت هستید و می خواهید مثل لقمان و داود حکیم باشید؟ (4) « ذَٰلِكَ مِمَّا أَوْحَىٰ إِلَيْكَ رَبُّكَ مِنَ الْحِكْمَةِ » این 14 ویژگی را کسب کنید. اگر کسب کردید حکیم میشوید. در روایت آمده که حکیم به نبوت و عصمت نزدیک است.

آیت الله سبحانی اسم تفسیرش را «منشور جاوید» گذاشته است ایشان در جلد اول این تفسیر چند عنوان از این نمونه ها را آورده است. مواردی که قرآن تابلو و الگو میدهد در سوره ی اسراء یک جاهمین 14 صفت آمده است. جای دیگری که الگودهی می کند آیات 152 -151 سوره ی انعام است که 10 صفت را برای ما بر

ص: 212

می شمارد. در سوره ی فرقان 12 ویژگی را برمی شمارد. سوره ی معراج و مؤمنون معیارهای مهمی را برای رفتار و آزمون انسان ارائه داده اند. درست است که گاهی اوقات قرآن مطالب را ریز کرده، ولی برخی از اوقات در یک جا جمع کرده است یکی از آن جاها سوره ی اسراء است. همین طور در سوره ی فرقان، مؤمنون و معارج نکاتی را جمع کرده است.

تدبر در قرآن

وجود مقدس امام رضا ( علیه السلام ) فرمودند: من سه روز یک ختم قرآن می کنم. آقا! کسی که وارد باشد سی جزء را می تواند در 7 الی 8 ساعت ختم کند. حبیب بن مظاهر در یک شب قرآن را ختم می کرد. کسی که تسلط داشته باشد یک جزء از قرآن را در 20 الی 15 دقیقه می خواند. گفت: آقا چرا سه روز یک ختم قرآن میکنید؟ امام رضا فرمود: برای این که در آیاتش تدبر و تأمل می کنم. ببینم چه قدر با این آیات منطبق هستم. (1) روایتی از امیرالمؤمنین ( علیه السلام ) است که می فرماید: اهتمام شما به اتمام قرآن و سوره های آن نباشد، این طور نباشد که حتما قرآن را تا آخرش بخوانم « وَ رَتِّلِ الْقُرآنَ تَرْتيلاً » (2) قرآن را با ترتیل بخوانید. امام صادق و امیرالمؤمنین ( علیهم السلام ) روایت بسیار زیبایی دارند که می فرمایند: اگر قرآن قصه دارد عبرت بگیرید، اگر امر دارد اطاعت کنید، اگر نهی دارد ترک کنید. اگر ملی دارد از آن درس بگیرید، اگر احکامی دارد آن را پیاده و عمل کنید. امیرالمؤمنین ( علیه السلام ) فرمودند: قرآن هفت بخش است: اوامر، نواهی، ناسخ، منسوخ، محکم، متشابه، وعده؛ اگر وعده ی به بهشت است، و یا ترس از جهنم سفارش شده از آن تأثیر بگیرید.

وصیت نامه آورده است: پسرم! با توجه به تجربه ای که دارم به تو سفارش می کنم که به سه چیز توجه کن؛ 1- روزی یک جزء قرآن بخوان؛ 2- در آن تأمل کن؛ - نمی گوید هر روز یک بار ختم قرآن کن. 3- هر روز نامه ی امیرالمؤمنین به امام حسن مجتبی ( علیهما السلام ) (1)

را بخوان. یکی از عزیزان، شرحی بر این نامه نوشته که اسم شرحش را «نخستین رساله ی اخلاقی» گذاشته است. مقصودش این است که اولین رساله ی اخلاقی که موجود و مکتوب در اسلام است همین نامه است. این نامه را بعد از جنگ صفین امیرالمؤمنین ( علیه السلام ) برای امام حسن ( علیه السلام ) نوشت.

مجلسی می نویسد: پسرم! روزی یک جزء قرآن بخوان! حالا، زهرای مرضیه ( علیها السلام ) را ببینید که چه قدر قشنگ قرآن را در مسجد معرفی کرد و گفت: « اُمُورُهُ ظاهِرَةٌ »: قرآن آشکار و همه فهم است

« فَجَعَلَ اللّهُ الإيمانَ تَطْهيراً لَكُمْ مِنَ الشِّرْكِ » خداوند تبارک و تعالی ایمان را عامل

پاکیزگی از شرک قرار داد. برادران عزیز! خواهران گرامی! اگر کسی ذائقه اش سالم باشد نزدش ایمان محبوب است، اگر ذائقه اش سالم باشد گناه پیشش مذموم و ناپسند است. سوره ی حجرات را ببینید که می فرماید: « حَبَّبَ إِلَيْكُمُ الْإِيمَانَ وَزَيَّنَهُ فِي قُلُوبِكُمْ وَ الْكُفْرَ وَالْفُسُوقَ .» (1)

تنها آدم سالم می تواند بفهمد که شکر شیرین، سرکه ترش، و زهر نیز تلخ است. گاهی دیده شده است که به کسی شیرینی می دهید اما او می گوید: شیرین نیست، غذای خوشبو می دهید می گوید: بوی خوش ندارد. چرا این طوری است؟ چون مریض است. اگر کسی گناه را دوست داشت و لذت برد و جرأت بر ارتکاب گناه پیدا کرد و گفت: از معصیت خوشم می آید، از عبادت بدم می آید، معلوم می شود او مریض شده است.

او بد جلوه می کند، دائم آن دختر را به رخ همسرش میکشد، دائم به یاد گذشته می افتد، لذا افرادی که روابط نادرست پیش از ازدواج دارند، وقتی وارد زندگی زناشویی می شوند، ذهنیت پیشین برایشان تداعی می شود، لذا از این خانم یا از این آقا دل زده می شود.

چرا اسلام این قدر مخصوصأ روی دخترها تأکید دارد ؟! بگذارید دختر در خانه ی شوهر با الفبای مسائل مردانه و زندگی زناشویی آشنا شود. این ها نکات مهمی است. جوان آمده می گوید: یا رسول الله ! من از زنا خوشم می آید، دنبال خاموش کردن اطفای غریزه اش از راه ازدواج نیست.

افرادی هم می آمدند خدمت پیامبر که ما زن می خواهیم، حتی برخی از خانم ها و دختران می آمدند که ما شوهر میخواهیم و صریحا میگفتند. اما این جوان آمده دنبال فحشا ! حضرت دست مبارکش را به طرف سینه ی او آورد و جمله ای فرمود که خیلی زیباست، دعا کردند: « اللهمَّ طهِّرْ قلبَه واغفر ذنبَه وحصِّنْ فَرْجَه ». سه چیز برایش از خدا خواست؛ 1- خدایا! قلب این جوان را پاکیزه کن؛ یعنی قلب او مريض و آلوده شده. 2- خدایا! گناهش را ببخش، از این که می گوید: من زنا را دوست دارم؛ 3- خدایا! قوای جنسی این جوان را توفیق بده تا او بتواند خودش را کنترل کند. جوان کناری نشست و گفت: « یا رسول الله، اِنِّي لَاقَبْضَ الزِّنَا » (1) ، من از زنا بدم می آید دیگر از فحشا بدم می آید. پیامبر پزشک است « طَبّیبٌ دَوَّارٌ بِطِبِّه » (2) با یک دعای پیامبر طرف سالم شد.

« حَبَّبَ إِلَيْكُمُ الْإيمانَ وَ زَيَّتهُ في قُوُبِكُمْ » (3) . حالا حضرت زهرا ( علیها السلام ) که در این خطبه می فرماید: ایمان تطهیر می کند، چه طور آب، نجاست را پاک می کند، چه طور وضو انسان را از محدث پاک می کند، چه طور زکات مال را پاک می کند، همان گونه ایمان هم باعث می شود تا شرک از زندگی انسان رخت بربندد. این بیان زهرای مرضیه ( علیها السلام )

ص: 217

برگرفته از مبانی قرآن است: « يَا بُنَيَّ لَا تُشْرِكْ بِاللَّهِ ۖ إِنَّ الشِّرْكَ لَظُلْمٌ عَظِيمٌ ». (1)

جوان های عزیز، برادران و خواهران محترم ! کاری کنید که ذائقه هایتان سالم گردد. خداوند نماز را برای شکستن کبر و غرور قرار داده است «وَ الصَّلاةَ تَنْزِيهاً لَكُمْ عَنِ الْكِبْر» (2) همین جمله را اگر انسان خوب توجه کند، برای زندگی اش کافی است.

نماز غرور و کبر آدم را می کشد، وقتی انسان خم می شود و بالاترین عضو بدن را که پیشانی است به پست ترین چیز یعنی خاک می گذارد و در حال سجده می گوید: « سُبْحانَ رَبِّی الأعْلَی وَبِحَمْدِهِ » با این حالت کبر را می شکند؛ لذا گاهی دیده می شود که کبر و غرور در آدم های بی نماز بیشتر است، نخوت در آن ها بیشتر است. بنابراین نماز باعث میشود کبر در انسان از بین برود.

از معصوم به نقل شده این که خداوند می فرماید: « فَوَيْلٌ لِلْمُصَلِّينَ » (3) ؛ وای بر نمازگزاران، نمی گوید وای بر بی نمازان. وای بر کدام نمازگذار؟ امام می فرمایند: وای بر نمازگذاری که نمازش را از اول وقت به تأخیر اندازند. مرحوم علامه طباطبایی از استادش «سیدعلی آقا قاضی» ( قَدَّسَ اَللَّهُ نَفْسُهُ اَلزَّكِيُّهُ ) (4) نقل می کند که فرمودند: اگر کسی مرتب نماز اول وقت را خواند و به مقامات عالی نرسید، مرا لعن کند! راه این است.

« وَ الصَّلاةَ تَنْزیها لَکُمْ مِنَ الْکِبْرِ » بنابراین زهرای مرضیه آثار ایمان، جهاد، عدالت و

آثار مربوط به اعمال نیک را بیان کرده است به همین میزان اکتفا کنیم.

آموزه های دینی است. زهرای مرضیه هنگام رفتن به مسجد برای ایراد خطبه، روسری بلند و لباس بلند یعنی «جلباب» بر تن کرد و در میان زن های مهاجر، انصار و اقوام در مسجد حضور یافت. خطبه ای ایراد کرد که فراتر از موضوع دفاع از فدک است. در آن آثار ایمان، آثار نماز، جایگاه قرآن و... را بیان فرموده است.

ان شاء الله بحث قرآنی را بنا دارم روزهای بعد ارائه کنم. سعی دارم هر روز یکی دو

آیه از استشهادات حضرت را برای شما بخوانم و بگویم که چرا حضرت به آن استناد کرده و به چه دلیل این آیه را در این قسمت از خطبه آورده است.

امیرالمؤمنین می فرماید: شبی که پیغمبر را غسل دادم، او را در پیراهن خودش غسل دادم، بعد از آن که پیامبر را به خاک سپردم این پیراهن را پیش خودم نگه داشتم، پیراهنی که رسول الله با آن نماز شب خوانده و عبادت کرده متبرک است. بر تن اولین شخصیت جهان خلقت بوده است.

حضرت می گوید: اما خیلی توجه داشتم که فاطمه این پیراهن را نبیند. فاطمه

یکی از این روزها امیرالمؤمنین را صدا زد، على جان! خواسته و خواهشی دارم.

فاطمه جان! تو چه وقت از علی چیزی خواستی که علی توانسته باشد و انجام نداده باشد. علامه مجلسی در جلد 43 بحارالانوار این جریان را نقل کرده است. عرضه داشت: یا اباالحسن ! می شود پیراهنی را که بابایم را در آن غسل دادی برایم بیاوری. تا یک بار دیگر بوی بابایم را استشمام کنم. یک بار دیگر به یاد بابام اشک بریزم. امیرالمؤمنین پیراهن را آوردند، تعبیر این است: همین که پیراهن را به زهرای مرضیه داد بی بی ( علیها السلام ) پیراهن بابا را روی چشمان و صورتش گذاشت « عَمَّتِي! هَذَا نَعشُ مَن؟ ». (1) طاقت نیاورد که بوی پیراهن بابا را استشمام کند.

یا فاطمه! پیراهن بابا را همین که دیدی بیهوش شدی، اما نبودی کربلا ببینید ختر اباعبدالله نه تنها لباس بابا، بلکه بدن بابا را روی دست عمه دید. خودش را روی بدن انداخت: «عتی هذا تعش من»؟!

سَیعلَمُ الّذینَ ظَلَموا أَی مَنقَلَبٍ ینقَلِبونَ . (2)

ص: 220

دیگر کسی نمی توانست عظمت او را انکار کند. حضرت ( علیها السلام ) با این جایگاهی که در جامعه داشت، وظیفه ی خود می دانست از حق مظلوم (غصب حکومت) دفاع کند و به نحو احسن نیز دفاع کرد.

مفسر قرآن است بیش از 20 آیه را در خطبه ی فدکیه اش گنجانده است. ناگفته نماند که سنت و سیره ی آن حضرت به نظر شیعه مثل سنت پیغمبر دارای اعتبار و ارزش است.

اولین مطلبی که زهرای مرضیه ( علیها السلام ) بیان فرمود این بود که: « وَ كِتَابُ اللَّهِ بَيْنَ أَظْهُرِكُمْ »، قرآن جلوی چشم ماست، بدون ملاحظه بیایید قرآن را گم قرار دهیم « زَوَاجِرُهَا لاَئِحَتِهِ وَ اَوَامِرِ وَاضِحَتِهِ » امر قرآن روشن و نهی آن آشکار است، مطالب قرآن مشخص است، « اِنِّي تُوَفِّكُونَ » (1) بیایید طبق قرآن با هم سخن بگوییم و آن را ملاک قرار دهیم.

شریف است که « النَّاسِ نِیَامٌ » (1) ؛ مردم خوابند. لذا پیام های دینی بیشتر حاوی این نکته است که جوانا شکر جوانی تو را نگیرد، ثروتمند! سکر و مستی مال تو را نگیرد.

بنابراین خطر خواب، آدمی را در جاده ی صاف تهدید می کند. گاهی این خطر خیلی بیشتر از خطرهایی است که دامنگیر آدمی در دست اندازها و مشکلات میشود. لذا در فضای آرام و عافیت و جاده های صاف زندگی لازم است کسی کنارت باشد و با تو حرف بزند تا خوابت نبرد.

بدین جهت، جوان ها و کسانی که دارای مال و مکنت هستند بیش از دیگران به موعظه نیاز دارند. به رفیق خوب، پدر و مادر، قرآن و مسجد بیشتر نیاز دارند، این ها همان رفیق هایی هستند که نمی گذارند خواب بر انسان غلبه کند. «زهیر بن قین» را در جاده ی صاف می خواست خوابش ببرد، زنش او را بیدار کرد. گفت: بلند شو این امام حسین ( علیه السلام ) است. کجا داری می روی؟ می خواهی به سمت حجاز بروی در حالی که حسین دارد به سمت عراق می رود؟

ما همان گونه که در زندگی جاده های صاف داریم، خیابان های سربالایی و سرپایینی و دست انداز نیز داریم. همان گونه که ما در جاده های سربالایی و سر پایینی مشکلات زندگی ممکن است سقوط کنیم، در عافیت ها و جاده های صاف نیز ممکن است بر اثر خواب و غفلت به نرده بزنیم و تصادف کنیم.

کسی که در جاده ی صاف حرکت می کند اگر رفیق بد داشته باشد و مرتب بگوید برویم پای فلان فيلم خراب، قمار، گناه، شراب و زنا؛ وای به حال کسی که رفیق خواب نصیبش شود. رفیقی که از خودش بدتر باشد، آن وقت است که در روز قیامت خواهد گفت: « يَا وَيْلَتَىٰ لَيْتَنِي لَمْ أَتَّخِذْ فُلَانًا خَلِيلًا » (2) ای کاش فلانی رفیقم نبود.

در زمان پیامبر «عقبه» آمد مسلمان شد، اما رفیقش «آبی» گفت: چرا مسلمان شدی، و دوباره او را به سمت کفر و شرک کشاند. پس از مدتی پیش پیغمبر آمد و اظهار

ص: 225

کفر کرد و کافر شد. (1) بعضی ها گفته اند آیه ای که گفته شد در رابطه با او نازل شده است که ادامه اش این است: « یا لَيْتَنِي اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِيلًا » (2) ، کاش یک آدم بیدار کنارم مینشست! چگونه پیغمبری را که منته، منذر و بیدارگر است نمی توانی درک کنی؟ پیغمبر متذکر، بیدارگر و معلم است، و مدام به ما آگاهی می دهد.

بنابراین عزیزان؛ تقوا در جاده صاف با چه چیزی حاصل می شود؟ به این که قدر عافیت را بدانیم، به این که به نرده نزنیم « كَلَّا إِنَّ الْإِنْسَانَ لَيَطْغَى؛ . أَنْ رَآهُ اسْتَغْنَى » (3) آدم ثروتمند طغیان می کند، آدم سالم دچار غفلت می شود. خطر جاده ی صاف غفلت، سُکر، مستی و خواب است.

2. سربالایی ها؛ جاده گاهی سربالایی است، انسان در سربالایی ها باید به ماشین دنده ی کمکی اضافه کند و یک خورده سنگین تر حرکت کند. مواظب باشد به عقب برنگردد، راننده ی ماهر کسی است که در سربالایی ماشین را نگه دارد. گفتیم که زندگی نیز سربالایی دارد. عبادت، دشوار است. بیچاره ساعت یک و نیم شب خوابیده باید ساعت چهار و نیم برای نماز صبح بیدار شود.

نماز صبح همان سربالایی است. چه طور جوان از این رختخواب بلند شود، روزه سربالایی است، آن هم در شهریور که روز، هفده، هجده ساعت طول می کشد، گاهی وقتی ماه رمضان میشود، زخم معده ها عود می کند. در طول سال بدن طرف سالم است، اما در ماه رمضان زخم معده پیدا می شود.

شخصی آمده بود و می گفت: نمی توانم روزه بگیرم گرسنه ام می شود. گفتم: ما هم گرسنه می شویم، گرسنه شدن مجوز روزه خواری نیست. گفت: تشنه می شوم، دلم ضعف می رود. برادر من! روزه اصلا مال دل ضعف رفتن است.

اینها سربالایی هاست، خمس چه قدر سخت است، شخصی صد میلیون زمینفروخته، باید بیست میلیونش را خمس بدهد و این خیلی مشکل است. به همین

ص: 226

جهت از دادن خمس فرار می کند. مکه که می خواهد برود حساب می کند کارخانه، ماشین، لباس ، یک دفعه میبیند پنجاه - صد میلیون را باید پاک کند. با خودش می گوید: من که نمی توانم پنج هزار تومان به حقوق یک کارگر اضافه کنم و زورم می آید، حالا چگونه پنجاه میلیون خمس بدهم ؟! این همه زمین را با زحمت آبیاری کرده ام، حالا که گندم به دست آمده، بیایم زکات بدهم! لذا در سربالایی ها آدم ماهر باید دنبال کمک بگردد؛ یعنی اگر اتوبوسی جلویش هست، خیلی نزدیک نشود، زیرا ممکن است اتوبوس جلویی برگردد، فاصله را باید رعایت کند و کلاج و دنده اش را کنترل کند تا برنگردد. در سربالایی ماشین خطر برگشت دارد، خدا در قرآن کمک کرده و می فرماید: آدما ربا نگیر! برای این که مالت زیاد شود صدقه بده. من معتقدم در این خطب هی حضرت زهرا بیست دنده ی کمکی برای ما معرفی شده و می فرماید: « جَعَلَ اللّهُ الاْیمانَ تَطْهیرا لَکُمْ مِنَ الشِّرْکِ، وَ الصَّلاةَ تَنْزیها لَکُمْ مِنَ الْکِبْرِ، »؛ نماز بخوان تا تكبرت از بین برود. « وَالزَّکاةَ تَزْکِیَةً لِلنَّفْسِ، وَ نِماءً فِی الرِّزقِ »؛ زکات بده تا روزیات زیاد شود.

« الصِّيامَ تَثبِيتا لِلإخلاصِ » (1) ؛ روزه بگیر تا اخلاصت زیاد گردد.خدا در قرآن هم به ما دنده ی کمکی می دهد. آقا ! بهشت داریم، حورالعين داریم. هر کسی را با یک وسیله می شود جذب کرد. یکی می گوید: مرا همان بهشت بس است، دیگری می گوید مرا کاخ و قصر بس است. ولی خداوند می گوید: « رِضْوانٌ مِنَ اللهِ أَكْبّرُ »؛ رضوان داریم که بسیار بزرگ است. « لَا يَسْمَعُونَ فِيهَا لَغْوًا وَلَا تَأْثِيمًا » (2) « بَلْ عِبَادٌ مُكْرَمُونَ » (3) خداوند با این آیات فرجه هایی را معرفی می نماید و در پی آن به ما کمک می کند.

سربالایی های زندگی واجبات است، این که گفته اند: دنیا، زندان مؤمن است، درست است؛ زیرا کافر در آن راحت است، هر کار که دلش خواست می کند. ولی شما وقتی می خواهید نگاه کنید دین می گوید: نگاه نکن! می خواهی برخی از نوشیدنی ها و

ص: 227

خوردنی ها را بخوری می گوید: نخور! می خواهی بخوابی، می فرماید: بلند شو نماز بخوان!

3. سراشیبی ها: در سراشیبی ها گفته می شود مواظب باشید که خطر دارد،

می گویند با دنده ی سنگین راه بروید. کسی که در سراشیبی دنده را خلاص کند خیلی ناشی است. زیرا خلاص کردن دنده ی ماشین در سرازیری مساوی است با پایین دره رفتن. اما سراشیبی زندگی کجاست؟

زمانی که عصبانی میشوید رو به سراشیبی قرار گرفته اید. اگر ترمز را رها کنی فحش، اختلاف، درگیری و قتل نتيجه ی مستقیم آن خواهد بود. در روزنامه ای نوشته شده بود که در تهران خانمی بالای پشت بام 14 طبقه ای می رود تا خودش، و بچه های ده ساله و هفده ماهه اش را پایین پرت کند. بچه ی ده ساله از دستش فرار کرده بود؛ اما بچه ی هفده ماهه و خودش را پایین پرت کرده بود. حالا خودش بیمارستان بیهوش و بچه ی خردسالش نیز از دنیا رفته است. چه قدر در روزنامه ها گزارش داده می شود که آدمی سوزانده شده و یا مثله شده است و یا کسی به دست بستگانش قطعه قطعه شده است. بنابراین، سراشیبی زندگی غضب و شهوت است. به خانمی گفته می شود که چرا شوهرت را کشتی؟ می گوید: با پسر خاله ام رفيق شدم، او گفت: اول شوهرت را بکش تا بعد با هم زندگی کنیم. نادان! بچه و همسرش را خفه کرده است. چه کارها و جنایاتی در همین کشور خودمان اتفاق می افتد. حالا کشورهای دیگر بماند که چه وقایعی اتفاق می افتد. شما صفحه ی حوادث روزنامه را ببینید، هیچ روزی نیست که از این حوادث نباشد.

شیطان به حضرت نوح نانی گفت: من سه جا هستم که آنجا سراشیبی است و مواظب باش. یکی آن جایی که عصبانی میشوید؛ دیگری جایی که با نامحرم خلوت میکنید؛ و دیگری جایی که می خواهید قضاوت کنید. (1)

4. دست اندازها: زندگی دست اندازهایی نیز دارد. یک وقت در اوج جاده ی صاف می بینید چاله ای درست شده است، حالا یا با باران درست شده یاآسفالت چاک

ص: 228

خورده، یا شهرداری و اداره ی راه مانع گذاشته است. در حالی که سرعتت 120 است یکباره میبینی رو به رویت مانع است. راننده ی خوب کسی است که بتواند خودش را در این موضع کنترل کند. در جاده ی صاف زندگی می گویند بچه ی هجده ساله ات از دنیا رفته است، این دست انداز است. آقا، همسرت مبتلا به تومور مغزی شده است. خانه ات آتش گرفته است. این امور همان دست اندازهایی است که در فضای آرام زندگی برای بسیاری پیش خواهد آمد؛ اما برای چه این امور پیش می آید؟ در جواب قرآن می فرماید: « وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ » (1) ، همه برای امتحان بشر است.

اهل بیت است. (1) زهرای مرضیه ( علیه السلام ) این همه سختی کشید فرمود: « الْحَمْدُ لله عَلَى کُلِّ نِعْمَةٍ وَ أَسْأَلُ اللهَ » (2) بارخدایا شکر به این نعمت هایی که به من دادی. چنین بود که هجده آیه از سوره ی «هل اتی» در شأن فاطمه زهراعلی و خاندانش نازل شد. شاه بیت سوره ی هل اتی این جمله است: « إِنَّمَا نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ »؛ برای خدا اطعام کردیم. « ا نُرِيدُ مِنْكُمْ جَزَاءً وَلَا شُكُورًا » (3) ؛ ما نه جزایی می خواهیم و نه مزدی، تنها برای خدا آن را انجام دادیم. البته خداوند تبارک و تعالی رها نمی کند. او خودش میداند با کارهای نیک شما چه کند، بندہ پروری را جناب حضرتش به نیکی می داند.

تفسیر آیه 96 سوره مریم از امیرالمؤمنین سؤال کردند که تفسیر آیه: « إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمَٰنُ وُدًّا » (4) . چیست؟ این آیه خیلی عجیب است. در جلد دوم مسند امام علی ( علیه السلام ) که این مسند در چند جلد به چاپ رسیده، دیدگاه های تفسیری حضرت ( علیه السلام ) را یعنی آیاتی را که على ( علیه السلام ) تفسیر کرده نویسنده ی محترم مرحوم آقای قبانچی ذکر کرده است.

حضرت علی فرمود: « إنَّ اللّه َ أعطَى المُؤمِنَ ثَلاثَ خِصالٍ : فِی قُلُوبِ الْمُؤمِنينَ ، المَهابَةَ في صُدورِ النَّاسِ، الفَلحَ في الآخِرَةِ ». (5)

امیرالمؤمنین در جواب این طور فرمود: « سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمَنُ وُدًّا »؛ یعنی اگر انسان بین خودش و خدا را اصلاح کند، خداوند تبارک و تعالی سه چیز به او می دهد: 1۔ او را در دل مردم محبوب قرار می دهد؛ 2- نزد دشمن به او ابهت می بخشد 3- در آخرت رستگارش خواهد نمود.

ص: 230

از تشییع جنازه ی امام (رضوان الله عليه) معلوم بود که پیش مردم محبوبیت دارد و خود ایشان می فرمود: افسری که من را به تهران می برد از ترس می لرزید، در حالی که او مسلح و من بی سلاح بودم. آن ها ده - بیست نفر بودند و من یک نفر، افسره می گفت: نمی دانم چیه! در حالی که من آدم های زیادی را دستگیر کرده ام؛ اما من از شما می ترسم. «شوالت نازده» وقتی در جماران خدمت امام آمد و نشست، زمان برگشت از او سؤال کردند: چه چیز امام تو را جذب کرد؟ گفت: ابهتش. این پیرمرد چقدر باعظمت است! چنان که در پایان دیدیم همین امام فرمود: با قلبی آرام و مطمئن از میان شما می روم. بدین روی اگر تقوا در عافیت ها، در سربالایی ها، در سراشیبی ها و مصیبت ها رعایت گردد رحمت الهی قرین اهل آن خواهد شد.

خلاصه ی عرضم این شد: اولین آیه ای که حضرت زهرا در خطبه فدکیه به آن استشهاد کرده، آیهی 102 آل عمران « يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ.....» است. که در ذیل آن حضرت می فرمایند: مردم! تقوا داشته باشید. اگر تقوا داشتید، حق پیغمبر و وصی او را غصب نمی کردید. اگر تقوا داشتید فدک را غصب نمی کردید، اگر تقوا داشتید حرمت پیغمبر را نگه می داشتید.

همسر جعفربن ابی طالب، برادر امیرالمؤمنین ( علیه السلام ) است و از جعفر «عبدالله بنجعفر» را دارد، شوهر حضرت زینب. بعد ها هم با ابی بکر ازدواج کرد که از او هم فرزندی دارد به نام «محمدبن ابی بکر» و نیز از امیرالمؤمنین فرزندی دارد که اسمش «قاسم» است.

فرهنگ ازدواج مجدد در آن زمان و الان نیز در برخی از کشورها عادی بوده و هست که اگر کسی همسرش را از دست میداد، نمی نشست و ازدواج می کرد، ازدواج مجدد قبح نداشت. ولی در جامعه ی فعلی ما اگر کسی همسرش را از دست بدهد باید بنشیند و شوهر نکند در این صورت از سوی مردم وفادار شناخته می شود. یک زن جوان تا آخر عمر 40-50 سال بنشیند و ازدواج نکند تا این که گفته شود وفادار است! اسلام به این سنت توصیه نمی کند بلکه ازدواج مجدد را صحیح می داند.

اسماء بنت عمیس بعد از جعفر دو ازدواج داشت، اما او در ایام حیات فاطمه زهرا ( علیها السلام ) همسر خلیفه ی اول بوده است. با این وجود، ارادت و محبت او به اهل بیت ( علیهم السلام ) ستودنی است. با خانواده ی علی ( علیه السلام ) زیاد ارتباط دارد، به همین جهت در ایامی که زهرای مرضیه به طور مستمر بیمار بود، اسماء هم حضور داشت.

لذا نقل کرده اند . اسماء ناقل این حدیث است . که: یکی از این روزها وجود مقدس زهرای مرضیه ( علیها السلام ) مرا صدا زدند و فرمودند: اسماء! دقایقی من استراحت می کنم، تو هم از اتاق بیرون برو، به تعبیر مرحوم حاج شیخ عباس و دیگران که می فرمایند: حضرت زهرا ( علیها السلام ) یک تمهیدی اندیشید که جان دادنش را بچه های کوچک نگاه نکنند. حسین و حسن ( علیهم السلام ) به مسجد رفتند، زینب و ام کلثوم را خانه ی زن های هاشمی فرستاد، امیرالمؤمنین ( علیه السلام ) هم طبق این نقل مسجد بود. حضرت تنها با اسماء در خانه بوده است. لذا فرمود: اسماء تو هم بیرون برو، بگذار فاطمه تنها باشد و دقایقی بعد بیا مرا صدا بزن، اگر جوابت را دادم که هیچ وگرنه، آن وقت برو بچه ها و همسرم را خبر کن. اسماء می گوید: از اتاق بیرون آمدم جلوی درب اتاق قدم می زدم، دل تو دلم نبود، نکند فاطمه زهرا به من گفت برو بیرون، می خواست ندای حق را لبیک بگوید! و با این عالم وداع کند، می گوید: دقایقی بعد هر چه صدا زدم، دیدم که فاطمه جواب نمی دهد.

ای دختر پیامبر! ای دختر بهترین خلق عالم ! ای دختر رسول الله ! « وَ اِنْكَبَّتْ عَلَيْهَا » خودش را انداخت روی بدن زهرای مرضیه، فاطمه جان! سلام مرا به پیغمبر برسان .

ص: 232

همین طور که داشت اشک می ریخت نقل دارد: « فَاِذَا اَلْحَسَنُ وَ اَلْحُسَيْنُ بِالْبَابِ » یک وقت دید دو تا آقازاده ی زهرا وارد اتاق شده اند، حال اسماء چه کند؟ چگونه به این دو نازدانه ی کوچک خبر بدهد؟ اسماء بلند شد تا آن ها را آرام و سرگرم کند؛ اما نه، آن ها متوجه ی مصیبت و حادثه شدند. در نقل دارد، دویدند داخل اتاق، امام حسن خودش را انداخت روی سینه مادر: « يَا أُمَّاهْ كَلِّمِينِي قَبْلَ أَنْ تُفَارِقَ رُوحِي بَدَنِي »؛ مادر! با من سخن بگوا قبل از این که روح از بدنم جدا شود. امام حسین صورت را به کف پای مادر گذاشت: « قَالَتْ وَ أَقْبَلَ الْحُسَيْنُ يُقَبِّلُ رِجْلَهَا وَ يَقُولُ يَا أُمَّاهْ أَنَا ابْنُكِ الْحُسَيْنُ كَلِّمِينِي قَبْلَ أَنْ يَتَصَدَّعَ قَلْبِي فَأَمُوتَ »؛ مادر! من حسینم، مادر با من سخن بگو پیش از آن که جان

دهم.

اسماء آقازاده ها را بلند کرد، گفت: بروید بابایتان امیرالمؤمنین ( علیه السلام ) را خبر کنید. دوان دوان آمدند مسجد، عرض من کنار حرم کریمه ی اهل بیت حضرت معصومه ( علیها السلام ) همین یک جمله، همین که گفتند: « یا ابَتَاه مَاتَتْ أُمُّنَا » بابا! بی مادر شدیم. کسی تا آن روز زمین خوردن امیرالمؤمنین ( علیه السلام ) را ندیده بود. قهرمان احد است، قهرمان خندق و خیبر است. اما تعبیر نقل این است: « فَوَقَعَ عَلِيٌّ عَلَى وَجْهِهِ يَقُولُ »؛ روی زمین افتاد و از حال رفت قدری آب به سر و صورتش زدند تا چشمانش را باز کرد، فرمود: « بِمَنِ الْعَزَاءُ يَا بِنْتَ مُحَمَّدٍ كُنْتُ بِكِ أَتَعَزَّى فَفِيمَ الْعَزَاءُ مِنْ بَعْدِك. » (1) ، فاطمه جان! دیگر با چه کسی درد

دل کنم؟ دیگر غصه های دلم را با چه کسی بگویم؟

سَیعلَمُ الّذینَ ظَلَموا أَی مَنقَلَبٍ ینقَلِبونَ (2)

ص: 233

فاطمه ( علیها السلام ) دختری نداشت. اگر دختری هم داشته در زمان حیات پیغمبر ( صلی الله علیه و آله ) دنیا رفته بوده اند؛ زینب از دنیا رفت، رقیه از دنیا رفت.

پیغمبر فرمود: « فَانَّه خَشِنٌ فی ذاتِ الله »؛ على سختی اش به خاطر خداست. (1) امیرالمؤمنین ( علیه السلام ) کسی است که شب گرسنه می خوابد و نانش را به فقیر و یتیم و اسیر

می دهد.

«منذر بن جالوت» در حالی که فرماندار بود، مبلغی را از بیت المال اختلاس کرد و بالا کشید، امیرالمؤمنین ( علیه السلام ) نامه ای تند به او نوشت و احضارش کرد و فرمود: به زندان می اندازمت و تا قران آخر را باید برگردانی، پول مال بیت المال است. شما قضیه ی عقیل را شنیده اید که حضرت با چه شدت و هدتی برخورد کرد. حضرت خود می گوید: چهره ی گرسنه ی بچه های عقیل را دیدم، ولی برای خدا آن برخورد را با عقیل انجام دادم. (2)

کسی از اصفهان عسل آورده بود و جزء بیت المال بود. یکی از فرزندان حضرت برایش مهمان آمده بود، آمد یک کاسه از خمره ی عسل برداشت با این که ابورافع خازن بیت المال به او داد و گفت: عیب ندارد از حساب خودم آن را می دهم. و بالاخره وقتی خواستند عسل را تقسیم کنند یک کاسه هم سهم شما می شود. جلوتر از تقسیم مطالبه ي حقش را کرده بود، وقتی امیرالمؤمنین آمد و این وضع را دید به حدی ناراحت شد که از پول خودش داد و گفت: بهترین عسل بازار را بخرید. بعد در آن خمره آن قدر از عسل خریداری شده ریخت که از عسل قبلش نیز بیشتر شد و دائم اشک

ص: 237

میریخت! ابورافع می گوید: آقا هی اشک می ریخت و می فرمود: « اَلْهَمِّ اِغْفِرْ لِوَالِدَيَّ » خدایا! فرزندم را ببخش.

قنبر یک ظرف پول از انبار پول بیت المال آورده در خانه ی علی ( علیه السلام ) و گفت: بالاخره شما رئیس حکومت هستید و حق دارید، چرا این قدر باید سخت بگذرانید؟ امیرالمؤمنین ( علیه السلام ) فرمود: قنبر اگر یک انبان آتش توی خانه ی من می انداختی بهتر از پولی بود که آورده ای ! پول را بگیر و برو.

اشعث بن قيس مقداری حلوای زعفرانی آورد همین که امیرالمؤمنین( علیه السلام ) فهمید رشوه است به شدت با او برخورد کرد. (1) حال زهرا این علی را می شناسد، زهرایی که روزگاری در خانه علی گرسنه ماند، اما به امیرالمؤمنین ( علیه السلام ) رو نیانداخت. همین زهرا فرمود: مردم! میدانید علی کیست؟ « مُجْتَهِدٌ فِي اَمْرِ اَللَّهِ »؛ درباره خدا هرگز کوتاه نمی آید.

است که علی ( علیه السلام ) چه قدر در نهج البلاغه پیامبر را تکریم کرده است، اما چرا؟ زیرا هیچ یک از اصحاب به اندازهی امیرالمؤمنین پیغمبر شناس نبودند. ابن ابی الحدید می گوید: استادم در جواب پرسش من گفت: « لاَنَهُمَا رُوحٌ وَاحِداً فِي جِسْمَانَ »؛ زیرا على و پیغمبر یک روح در دو جسم بودند.

در ليلة المبیت جای پیامبر خوابید، در غار حراء کنار پیغمبر بود و دیگر مواردی که در تاریخ ذکر شده است. این امور نشان از قرب على به پیغمبر را می رساند. کافی است شما یک دور کتاب «کسایی» را بخوانید. این کتاب هزار سال پیش نوشته شده است. بزرگان اهل سنت مثل «ابن حجر» در مقدمه ی این کتاب می نویسد: « اکْثَرُ اسانِیدِها جادٌ »؛ یعنی اکثر سندهای این کتاب عالی و نیکوست.

کتابی دارد به نام فضائل یا خصائص علی ابن ابیطالب که ترجمه ی فارسی هم شده است. نمیگویم بروید در فضائل امیرالمؤمنین «الغدیر» را بخوانید، گرچه منابع الغدیر اکثرأ از کتب اهل سنت است. کتاب این عالم سنی متنی است بر که همه اش دربارهی امام على ( علیه السلام ) است. «مناقب ابن عساکر» و «خصائص نسائی» را ببینید که این منابع چگونه حضرت را معرفی کرده اند؟

بنابراین حضرت زهرا بعد از این که پیامبر را با استشهاد قرآنی « رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِكُمْ عَزِيزٌ عَلَيْهِ مَا عَنِتُّمْ حَرِيصٌ عَلَيْكُمْ بِالْمُؤْمِنِينَ رَءُوفٌ رَحِيمٌ » (1) معرفی می کند، علی ( علیه السلام )

را با جملهى « مُجْتَهِدٌ فِي اَمْرِ اَللَّهِ » و « قَرِيباً مِنْ رَسُولِ اَللَّهِ » معرفی می نماید.

این نزدیکی به پیغمبر جهات مختلفی دارد که علاوه بر مطالب گفته شده، با پیامبر نسبت پسرعمویی دارد و در خانه ی پیامبر بزرگ شده است. چنان که حضرت می فرماید: پیغمبر غذا در دهنم می گذاشت، یک جا دیده نشده است که امیرالمؤمنین ( علیه السلام ) با پیغمبر مخالفت و یا در مقابل رسول خدا اظهار وجود کرده باشد. خودش می فرماید: مثل بچه شتری که دنبال مادرش می رود این گونه من پیرو و سرباز پیغمبر بودم: « اُتْرِ اُمَّهُ ». (2)

ص: 239

آن ها روشن است، قرآن درباره ی آن ها می فرماید: « وَمِنْ أَهْلِ الْمَدِينَةِ ۖ مَرَدُوا عَلَى النِّفَاقِ » (1) همین هایی که دور پیغمبر بودند، نه اهل مدین و مکه و جای دیگر، بلکه کسانی که در مدینه هستند بعضی از آن ها منافق اند. فاطمه زهرا می فرماید: این نفاق بعد از رسول خدا آشکار شد؛ « ظَهَرَ فِيكُمْ حَسِيكُهُ اَلنِّفَاقُ » (2)

حالا می خواهم آیه را جمع کنم. بحث ما این است که حضرت زهرا بخش هایی از برخی آیاتی را خوانده که گاهی مربوط به مسئله فدک نیست، و تنها چند نمونه ی آن برای اثبات حقش درباره ی فدک است. دیروز عرض کردم اولین آیه ای که حضرت خواند این است؛ « يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقَاتِهِ وَلَا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَأَنْتُمْ مُسْلِمُونَ ». (3)

در این جنگ از وسط راه برگشتند. عده ای از این اصحاب منافق خدمت پیغمبر آمدند و گفتند: ما می ترسیم در این منطقهی جنگی (روم) زن های آن ها را ببینیم شهوت هامان تحریک شود؛ زیرا ممکن است آن ها حجاب درستی نداشته باشند و ما دور از زن و خانواده ایم اگر می شود ما را معاف کنید تا ما نیاییم و دچار گناه نشویم. سرپیچی و نافرمانی خودشان را با این گونه بهانه تراشی و توجیه گری نشان دادند. اینجا بود که آیه « أَلَا فِي الْفِتْنَةِ سَقَطُوا » نازل شد. محتوای آیه این است که، منافقین شما در فتنه سقوط کردید، و دارید بهانه می آورید تا پیغمبر را تنها بگذارید.

الان شیوخ عرب وليعهد هاشان مشخص است، چه طور میشود که پیغمبر خدا، رئیس مملکت اسلامی و بنیانگذار دین کسی را بعد از خودش به عنوان جانشین تعیین نکرده باشد و گفته باشد که من هیچ اشاره ای به جانشینی خودم نمی کنم. این سؤال مهمی است که جوانان ما باید روی آن تأمل وتفکر کنند. بر فرض این که واقعه ی باشکوه غدیر و حدیث منزلت را نادیده بگیریم آیا این توهین نیست، العيد بالله بی مسئولیتی و بی توجهی پیغمبر را نمی رساند. اگر چنین باشد وضع مسلمانان با مرگ و رحلت پیغمبر چه میشود؟ این استدلال، توهین به پیغمبر است.

به امیرالمؤمنین می فرمود: « اَنْ كُنْتَ فِيَّ خَيْراً فِي فِي شَرِّ مُلْكٍ ».

« رُوحِي لِرُوحِكَ وِقَاءُ نَفْسِي لِنَفْسِكَ » على جان! زهرا فدایت گردد ! هر چه تو بگویی من مطیع هستم. آری، عمل زهرا شاهد بر این گفته است زیرا جانش را در راه علی داد.

اما على جان سفارش هایی دارم، نخست این که مرا شب غسل بده، شب کفنم کن و شب بدنم را به خاک بسپار ؟ ! مگذار آن دو نفر بر بدنم نماز بخوانند و در تشییع جنازهام حاضر گردند. على جان! وقتی بدنم را به خاک سپردی، زود از کنار قبرم نرو؛ « اجْلِسْ عِنْدَ رَأْسِي » بالای سرم بنشین، برایم قرآن و دعا بخوان! لحظه نخست دفن و قرار گرفتن در قبر، لحظه ایست که انسان احتیاج به مونس دارد، (1) چه مونسی بالاتر از امیر مؤمنان.

إِبْكنِي ان بَكَيْتَ يا خَيرَ هادٍ *** وَاسبِلِ الدَّمعَ فَهُوَ يَومُ اَلْفِرَاقِ (2)

على جان! برای من و یتیمانم اشک بریز و گریه کن! حسینم را فراموش نکن و از یاد

مبر!

پیراهن خود در غم من چاک مکن *** جز نیمه شب جسم مرا خاک مکن

از فاطمه یادگار اگر می خواهی *** خون های مرا ز روی در پاک مکن

على جان !

مرا غسل چو نیمه شب به پیش کودکان دهی

مبادا سینه مرا به زینبم نشان دهی

على جان! مبادا بچه هایم تنها بمانند و احساس غربت کنند ! یا بقية الله ! يا فاطمة الزهرا شما سفارش کردید که کسی سر بچه هایت داد نزند تا آن ها احساس غربت نکنند، و آن ها تنها نمانند؛ امانبودی کربلا تا ببینی نازدانه های حسینت را چگونه با تازیانه رو به روی بدن مقدس بابا میزدند.

سَیعلَمُ الّذینَ ظَلَموا أَی مَنقَلَبٍ ینقَلِبونَ

ص: 244

جوادعلی» کتابی دارد به نام «المفصل في التاريخ العرب» ایشان در این کتاب 100 یا

150 سال قبل از اسلام را جاهلیت مینامد.

قبل از اسلام ویژگی هایی در جامعه رواج داشت و مردم اعتقاداتی نیز داشتند.

اساس و هسته ی این اعتقاد « وَمَا يُهْلِكُنَا إِلَّا الدَّهْرُ » (1) بود. بدین معنی که قيامتی در کار نیست و ما به دنیا می آییم و از دنیا می رویم، سرشت روزگار این طور مقدر شده است. عقیده ی عده ای از آن ها بت پرستی بود و خرافات عجیبی در جامعه پیش از اسلام وجود داشت که هنوز متأسفانه در جوامع گاهی دیده میشود که همان ها حاکمیت دارد. به طور مثال آن ها وقتی میخواستند باران ببارد، چوبی را به دنبال گاو می بستند و آن را آتش میزدند و حیوان نعره میزد و فرار می کرد، وقتی حیوان میدوید آتش جرقه می زد؛ آن ها می گفتند این نعره و جرقه را ما به فال نیک می گیریم که باران می آید.

کارهای نیکی که انجام میدادند و نوع قربانی ها و نوع برخوردهایشان خرافاتی بود

بالاخره از نظر اعتقادی این طور بودند.

از نظر رسوم و عادت، رفتارهای غلطی در بینشان رایج بود. تعصبات عجیبی داشتند؛ مثلا می گفتند: بهترین داماد قبر است و وقتی دختر را دفن میکنی این بهتر از آن است که بزرگش کنی و به شوهر بدهی ! این که بهترین داماد قبر است ضرب المثل بود در میان اعراب جاهلی. نگاهشان به زن کاملا منفی بود، نه حق رأی برای او قائل بود، نه در آمار آن ها را جزء زندگان به شمار می آوردند، نه علم به آن ها یاد می دادند و نه تعداد زوجات حد و اندازه داشت.

قرآن پیشوند لفظ جاهلیت آمده است. من این چهار کاربرد قرآنی را برایتان معنا میکنم و بعد خواهم گفت که چرا حضرت زهرا این آیه را انتخاب کرد و آن را آن روز در میان گذاشت.

یکی از ویژگی های جاهلیت به تعبیر قرآن «تعصب» است. « إِذْ جَعَلَ الَّذِينَ كَفَرُوا فِي قُلُوبِهِمُ الْحَمِيَّةَ حَمِيَّةَ الْجَاهِلِيَّةِ » (1) « حَمِيَّةَ » به معنای تعصب جاهلی است. عرب را بر غیر عرب ترجیح می دادند؛ همشهری را بر غیر همشهری ترجیح می دادند. البته باید بدانیم که عیبی ندارد کسی همسرش را دوست داشته باشد، و یا هم وطنش را دوست داشته باشد. تعصب جاهلی این طور نبود. از امام سجاد ( علیه السلام ) روایت داریم که تعصب این است که کسی آدم های بد شهرش را بر آدم های خوب شهرهای دیگر ترجیح دهد. (2)

به فلانی رای میدهم چون ملیت و نژادش از ماست این تعصب میشود: یعنی این که انسان بی مبنا و بدون دلیل عقلانی از چیزی دفاع کند. مثلا بگوید چون بابای من این را گفته درست است. در مجمع البیان آمده است که برخی از پدران دست بچه هایشان را می گرفتند و پیش نوح پیغمبر ( علیه السلام ) می آوردند؛ به بچه هایشان می گفتند وصیت میکنم به حرف های این آدم ی که می بینید گوش فرا ندهید او آدم خطرناکی است. باید دانست که این تعصب است.

اسعد بن زراره» به مکه آمد تا طواف کند، به او می گفتند: پنبه در میان گوش هایت بگذار تا حرف های پیغمبر را نشنویا نوح پیغمبر سخن می گفت « جَعَلُوا أَصَابِعَهُمْ فِي آذَانِهِمْ »؛ انگشتانشان را می گذاشتند در گوش هایشان که حرف های او را نشنوند، « وَاسْتَغْشَوْا ثِيَابَهُمْ » (3) ؛ روی صورتشان پارچه می کشیدند تا نوح را نبینند.

ص: 247

چهار تا برادران «ابان بن سعيد» مشرک بودند و در جنگ بدر با پیغمبر جنگیدند که دو تا از برادرانش در این جنگ کشته شدند؛ اما خودش تصمیم گرفت تا راجع به اسلام تحقیق کند، از راهبی هم سؤال کرد، گفت: یک کسی بین ما آمده و می گوید: من پیغمبرم . ویژگی هایش نیز این است. راهب گفت: این هایی که تو میگویی نشان می دهد که همان پیغمبر آخرالزمان است. قرآن می فرماید: یهودی ها پیغمبر را میشناختند، پیغمبر گرامی اسلام همان است که در تورات و انجیل به مردم وعده داده شده بود. ابان آمد و مسلمان شد، پیغمبر هم او را به عنوان استاندار بحرین

گماشت.

بعد از رحلت پیغمبر، یکی از کسانی که در مقابل سقیفه ایستاد ابان بن سعید بود.

او با خلیفه ی اول بیعت نکرد و از امیرالمؤمنین ( علیه السلام ) تا آخر عمر دفاع کرد. (1)

تَبَرَّجْنَ » جاهای خاص بدنتان را نشان ندهید و خود را در دهن مردها نیندازید؛ مثل زن های جاهلیت که سینه و گلویشان را مردها می دیدند. اسلام سفارش دارد که

خمار» استفاده کنید. خمار؛ روسری بلندی است که روی سینه، گردن و دستها را می گیرد. و «جلباب» استفاده کنید؛ جلباب لباس بلندی است که تمام بدن را می پوشاند.

حضرت زهرا ( علیها السلام ) پیش از این که به مسجد بیاید این دو را پوشید. در تاریخ دارد که

« لَاثَتْ خِمَارَهَا عَلَى رَأْسِهَا وَ اشْتَمَلَتْ بِجِلْبَابِهَا » (1) این روسری های کوچک به تعبیر قرآن مال جاهلیت پیش از اسلام است که برای بروز دادن خودشان، زن ها آن را روی سر می انداختند تا زمینه ی فحشا، زنا، گول زدن مردها را فراهم آورند.

می میرد و تشنه است باید به آنها آب داد « إِذْ جَعَلَ الَّذِينَ كَفَرُوا فِي قُلُوبِهِمُ الْحَمِيَّةَ حَمِيَّةَ الْجَاهِلِيَّةِ » (1) و « وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِيَّةِ الْأُولَىٰ ».

زهرا را استخراج کند؛ چرا حضرت این آیات را ذکر کرده است و چرا آیات مشابه آن را ذکر نکرده است.

براساس این آیه، حضرت می خواهد بگوید ای کسانی که در مسجد جمع شده اید، و

کسانی که علی را کنار زدید، براساس جاهلیت قبل از اسلام دارید حکم می کنید.

مگر جاهلیت قبل از اسلام چه می کردند؟ در تاریخ دارد که احکام جاهلی قبل از اسلام سیار بوده است؛ بدین معنی که مثلا وقتی فردی کشته می شد نگاه می کردند که آیا او از یک قبیله مهمی است یا نه؟ اگر از قبیله ی مهمی بود قاتلش را قصاص میکردند؛ اما اگر مقتول یک آدم ضعیفی بود قاتلش را قصاص نمی کردند. حکم ها را روی افراد می گذاشتند نه روی یک قانون کلی. شأن دیه ثابت نبود فرمانده و سرباز دیه اش با هم فرق می کرد. رئیس قبیله با کارگر عادی دیه اش فرق می کرد. بنابراین احکام جاهلی با نوع افراد متفاوت می شد. اگر یک کسی از دنیا می رفت ارث را برادری که زورش بیشتر بود می برد و به پسر دیگرش ارث نمی رسید. در قرآن آمده است: « وَلَكُمْ فِي الْقِصَاصِ حَيَاةٌ يَا أُولِي الْأَلْبَابِ » (1) ، در قصاص حیات وجود دارد. اگر سرتیپ سربازش را عمدا بکشد، او باید اعدام گردد خواه سرتیپ باشد یا رئیس کارخانه فرق نمی کند باید اعدامش کرد؛ « الحُرُّ بِاحُرِّ » (2) قصاص، آدم مقابل آدم است. یک انسان چه بچه ی پنج - شش ساله چه مرد هفتاد هشتاد ساله، چه مسئول باشد و چه رعیت فرق نمی کند دیه اش ثابت است.

حال حضرت زهرا به کسانی که در سقیفه اند می فرماید: شما به حکم جاهلیت

برگشتید، می گویید ما از علی (علیه السلام ) به این دلیل و به فلان توجیه خوشمان نمی آید، پس با یکی دیگر بیعت می کنیم ! ما احساس میکردیم فدک یک جای پر درآمدی است و الان هم حکومت نیاز به مال دارد حالا آن را می گیریم. این منطق و حکم جاهلیت است « أَفَحُكْمَ الْجَاهِلِيَّةِ يَبْغُونَ » (3) شما مثل جاهلیت دارید حکم می کنید. خودتان

ص: 252

نشستید و دوختید و بریدید که « النُّبُوَّةُ و الامامَةُ لا تَجْتَمِعانِ في بَيْت واحده »؛ نمی شود پیغمبری و امامت از یک خانواده باشد

نمی شود امیرالمؤمنین خلیفه باشد زیرا سنش کم است، نمی شود فدک مال زهرا باشد زیرا او یک نفر است و جامعه بیشتر است. ما میدانیم مالک تو هستی؛ ولی ما تصمیم گرفتیم آن را بگیریم این حکم جاهلیت است و اسلام آن را اجازه نمیدهد.

پیغمبر خدا در جنگ خیبر به چوپان یهودی فرمود: می خواهی مسلمان شوی، مسلمان شو؛ ولی این گوسفندان امانت است، برو آن ها را به يهودي صاحب مال بده. درست است که ما در خیبر داریم با یهودی ها می جنگیم؛ اما گوسفندانشان امانت است و آن ها را تصاحب نمی کنیم، برو گوسفندان را به صاحب آن ها برگردان و بعد بيا. (1)

حضرت رسول، کلید خانه کعبه را به عثمان بن طلحه برگرداند و فرمود: تو

کلید دار خانه ی خدایی، و کلید داری را در قانون دینی برای او بیان می کند.

خدایا! به همه ی ما توفیق شناخت فاطمه و گام برداشتن در مسیرش را عنایت

بفرما !

عزیزش را در میان خاک نهان کند، خیلی بر آقا سخت گذشت. زهرایی که همه جا یار و همدم ش بود، مخصوصا که می بیند در دفاع از علی به شهادت رسید. در این دفاع بازویش متورم شد. لذا امشب وقتی آمد زهرایش را به خاک بسپارد، صدا زد: یا رسول الله، خودت کمکم کن. خدا خودت کمکم کن.من چگونه این گلم را میان خاک بگذارم. « اَللَّهُمَّ اِنَّهُ اُمَّك »؛ خدایا این زهرای توست « وَ بِنْتُ رَسُولِکَ »؛ و دختر پیغمبر توست « اَللَّهُمَّ وَ اِجْتَمِعْ بَيْنَهَا وَ وَ بَيْنَ اَبِيهَا » (1) خدایا ! امشب مهمان توست، شب اول قبر اوست.

زهرایش را میان خاک گذاشت، یک وقت رو کرد به قبر رسول الله: « السَّلَامُ عَلَیک یا رَسُولَ اللَّهِ عَنِّی وَ عَنِ ابْنَتِک النَّازِلَةِ فِی جِوَارِک » (2)

یا رسول الله! بلند شو ببين على تنها مانده است. « أمّا حُزني فَسَرمَدٌ، وَ أمّا لَيلي فَمُسَهَّدٌ »، فاطمه جان! دیگر خواب ندارم، دیگر حزنم تمام شدنی نیست. « لَوْ لَا غَلَبَةُ الْمُسْتَوْلِينَ عَلَيْنَا لَجَعَلْتُ الْمُقَامَ » لذا اگر نبود حرف و سخن و خطر دشمن، دیگر از کنار قبرت نمی رفتم و همین جا می ماندم و مقیم میشدم. یا رسول الله! يادت است که شب عروسی دست زهرا را در دستم گذاشتی فرمودی این امانت من است.

یا رسول الله! هنگامی که جان میدادی دوباره این جمله را تأكید کردی علی جان فاطمه امانت است « یا رَسولَ الله قَدِ اسْتُرْجِعَتِ الْوَدِيعَةُ »، من امانت را برگرداندم. (3)

یا امیرالمؤمنین روحی فداک آسمان را دفن کردی زیر خاک نماز و قرآن خواند، بعد هم خم شد صورتش را روی خاک قبر زهرا گذاشت.

خیز و از داغ غم رهایم کن خیز و باز ابن عم صدایم کن

سَیعلَمُ الّذینَ ظَلَموا أَی مَنقَلَبٍ ینقَلِبونَ . (4)

ص: 254

جمع «خطوه» به معنی گام است. بنابراین طبق آموزه ی قرآنی باید پایمان را جای پای شیطان نگذاریم.

شیطان بر کسی مسلط نیست و بشر اختیار دارد و می تواند انتخاب کند؛ « إِنَّهُ لَيْسَ لَهُ سُلْطَانٌ عَلَى الَّذِينَ آمَنُوا » (1) بر کسانی که ایمان دارند او نمی تواند سلطه داشته باشد. به ترتیب این هفت حربه ی شیطان را بر می شمارم با این توضیح که این هفت حربه در کسانی که با حضرت زهرا در افتادند یکجا مورد استفاده قرار گرفت.

المبیت، حدیث منزلت، حدیث غدیر، رد الشمس، ابلاغ سوره ی برائت و... از ویژگی های امیرالمؤمنین است. اگر یکی از این ویژگی ها در آل خطاب بود، ما دنیا را کنار می گذاشتیم و همواره به خودمان می بالیدیم. از این سخن به خوبی می توان دانست که دشمنان علی ( علیه السلام ) ایشان را می شناختند.

شخصی به نام «رأس الجالوت» فردی است مسیحی که از سرزمین خودش بلند شد و آمد تا درباره ی اسلام تحقیق کند . این اواخر پیغمبر نامه نوشته بود برای دانایان ملل که بیایند و درباره اسلام تحقیق کنند. منتها وقتی برخی از آن ها آمدند دیدند رسول خدا از دنیا رفته است - رأس الجالوت وارد مسجد شد، و دنبال این بود که ببیند خلیفه ی پیغمبر کیست. «ابی بکر» را به او معرفی کردند. رفت جلوی او نشست و گفت: سؤالاتی دارم، اگر سؤالاتم را جواب بدهید، مسلمان می شوم. چند سؤال بدین مضمون کرد، که اصحاب اخدود چه کسانی هستند؟ حاكمشان چه کسی بود؟ جریانشان چه بوده است؟ سؤالاتش را یکی یکی مطرح کرد اما خلیفه نتوانست جواب بدهد. تا این که رأس الجالوت را خدمت امیرالمؤمنین ( علیه السلام ) فرستادند؛ زیرا آن ها به خوبی فضائل علی را می دانستند، منتها بغض آن ها نمی گذاشت تا آن ها حق را مراعات کنند.

کینه، اولین صفت رذیله ای است که در زمان رسول خدا ( صلی الله علیه و آله ) بسیاری از

مخالفت های با حضرت براساس آن بود. روزی ابوجهل در میان کوچه های مکه رسول خدا را در آغوش گرفت، بعد کنار آمد. گفتند: این چه کاری بود که کردی؟ گفت: دست خودم نبود، اصلا یک مرتبه به طرفش جذب شدم، بعد گفت: « اِنِّي لاعِلْمَ اَنَّهُ صَادِقٌ » من میدانم که او راستگوست و حق با اوست، منتها « مَتَى كُنَّا تَبَعاً لِعَبْدِ مَنَافٍ » ما نمی توانیم تابع این ها باشیم و نمی توانیم زیر بار این ها برویم. (1)

چرا امام جواد ( علیه السلام ) شهید شد؟ به خاطر کینه ی کسانی بود که گفتند: آقا! چرا حکم ایشان در بریدن دست دزد مقدم شده. امام کاظم ( علیه السلام ) چرا شهید شد؟ پسر برادر او

محمدابن اسماعیل» آمد سعایت کرد و بعضی عوامل دیگر دست به دست هم دادند تا امام به شهادت رسید.

ص: 258

قرآن درباره ی پیامبر می فرماید: « یَعْرِفُونَهُ كَما يَعْرَفُونَ أَبْناءَهُمُ » (1) همان طور که بچه هایشان را می شناختند پیغمبر را می شناختند. فکر می کنید آیا پیغمبر خدا را نمی شناختند و او را آزار می دادند؟ و یا امام حسین را نمی شناختند و او را کشتند؟ حضرت در روز عاشورا فرمود: چرا با من می جنگید؟ مگر من حقی را از بین بردم، سنتی را کنار گذاشتم، تغییری در دین ایجاد کردم؟ می گفتند: نه، « بَعْضُنَا لَايَيْكَ »؛ به خاطر کینه ای که از بابایت علی داریم با تو می جنگیم!

علامت دارند. شما نیز این علامت ها را داشته باشید و در مسیر آن ها گام نهید. یکی از علامات آن ها « إذا ذَکَرَ المولی إفتَخَر »؛ وقتی به یاد خدا می افتند به بندگی او افتخار می کنند. دیگری این است که « إذا ذَکَرَ نَفْسَهُإِفتَقَر »؛ زمانی که به یاد خودشان می افتند، احساس فقر می کنند. ائمه ی ما نیز چنین بودند. دعای عرفه ی امام حسین، صحیفه ی سجادیه و کلمات امیرالمؤمنین ( علیه السلام ) را ببینید که چگونه افتخار میکنند از این که خدا رب آن هاست.

کار باید انجام دهی (1)

قرآن در این راستا می فرماید: فردای قیامت برخی از افراد وقتی وارد صحرای محشر می شوند، خواهند گفت: « رَبَّنَا أَبْصَرْنَا وَسَمِعْنَا فَارْجِعْنَا نَعْمَلْ صَالِحًا »؛ (2) خدایا! ما را برگردان تا عمل صالح انجام دهیم، بعضی ها نور دارند اما این ها در تاریکی اند بعضی ها راحت می روند؛ اما این ها نمی توانند بروند، بعد به کسانی که نور دارند خطاب می کنند: « انْظُرُونَا نَقْتَبِسْ مِنْ نُورِكُمْ » (3) بایستید تا ما از نور شما استفاده کنیم.

بنابراین، آرزوی برخی در جهان آخرت این است که خدایا! ما را به دنیا برگردان تا

عمل صالح انجام دهیم، اما دیگر دیر شده و امکانش نیست. حال امام صادق ( علیه السلام ) می فرماید: شما در دنیا برای خودتان یک چنین فرضی را درست کنید. تابوتی را که دیدید، فرض کنید در آن بدن شما قرار دارد.

از علائم انسان های آگاه این است « اذا ذَكرَ اَلاخرَه اِسْتَغْفَرَ » زمانی که به یاد خداوند افتند طلب غفران و بخشش می کنند و « اذا ذَكرَ اَلاخرَه اِسْتَبْشَرَ » (4) زمانی که به یاد آخرت می افتند به خود بشارت می دهند.

می فرماید: « وَ أَطْلَعَ الشَّیْطَانُ رَأْسَهُ مِنْ مَغْرَزِهِ هَاتِفاً بِکُمْ، فَأَلْفَاکُمْ لِدَعْوَتِهِ مُسْتَجِیبِینَ » (1) وقتی پیغمبر خدا از دنیا رفت، شیطان ندا داد و دور و برش را دید که افراد زیادی فرا گرفته است؛ چون دید حرفش پذیرنده دارد دست به کار شد.

به این آیه از قرآن توجه کنید که می فرماید: شیطان را در راه مستقیم پیدایش

کنید « أَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ »، (2) زمانی که می خواهی نماز و دعا بخوانی شیطان به سراغت می آید. امام سجاد به خدا شکوه می کند و می گوید: خدایا! همان موقع که احساس میکنم الان دارم نماز مناسبی می خوانم، مناجات مناسب دارم « ااَلْغَيْطُ عَلَيَّ نُعَاساً » یکباره خستگی و سستی عارضم می شود. آری، شیطان در کنار صراط مستقیم می نشیند و به تعبیر قرآن « أَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ *

* ثُمَّ لَآتِيَنَّهُمْ مِنْ بَيْنِ أَيْدِيهِمْ وَمِنْ خَلْفِهِمْ وَعَنْ أَيْمَانِهِمْ وَعَنْ شَمَائِلِهِمْ » (3) از جلو، پشت سر،

سمت راست، سمت چپ و از چهار طریق شما را به انحراف می کشاند.

علامه طباطبایی در «تفسير الميزان» روایتی را از امام باقر ( علیه السلام ) نقل می کند که امام

فرمود: منظور از « مِنْ بَيْنِ أَيْدِيهِمْ » قیامت و معاد است؛ یعنی معاد را برای شما سبک

جلوه می دهد؛ « اُهْوَنْ عَلَيْهِمْ ». (4)

برادران عزیز! هر قدر اعتقاد انسان به معاد ضعیف باشد هر اندازه باور انسان به

قیامت ضعیف باشد، آسیب پذیری انسان در مقابل گناه بیشتر می گردد.

انگشترش، گران قیمت بود و مسلمان جستجو کرد تا یهودی را پیدا کرد. گفت: آقا! این انگشتر مال شماست؟ یهودی گفت: بله، در حالی که انگشتر را تحویل می داد، یهودی گفت: چند سؤال دارم، نخست این که آیا می دانستی این انگشتر قیمتش چه قدر است؟ گفت: بله، انگشتر گران قیمتی است. دوم این که آیا می دانستی من یهودی ام؟ گفت: بله. سوم این که آیا نیاز مالی نداشتی؟ گفت: اتفاقا الان وضع چندان خوبی ندارم. یهودی گفت چرا این را برای خودت نفروختی؟ فرد مسلمان گفت: اتفاقا در این فکر هم بودم، زمانی که در مسیر می آمدم در این فکر هم بودم که آن را بفروشم و پولش را برای خودم بردارم؛ اما یک وقت به ذهنم افتاد فردای قیامت وقتی که موسی بن عمران یک طرف می نشیند و رسول خدا نیز حضور دارد وقتی من و تو را می آورند و رو به روی آن دو بزرگوار قرار می دهند، اگر حضرت موسی رو کند به پیغمبر آخرالزمان و بگوید این مسلمان و پیرو شما بود، انگشتر یک یهودی پیرو مرا پیدا کرد، چرا این را برداشت و استفاده کرد؟ پیغمبر باید سرش را پایین اندازد. نخواستم فردای قیامت رسول خدا ( صلی الله علیه و آله ) به خاطر این عمل من در مقابل موسی ( علیه السلام ) سرش را پایین اندازد و نتواند پاسخگو باشد.

این حدیث را فرموده نیمه ی شعبان عنوان فعلی را نداشت که میلاد امام زمان(عجل الله تعالی فرجه ) باشد، خود نیمه شعبان یک تعیین ویژه ای داشته است.بنابراین کاری کنیم که وقتی اعمال ما فراروی امام قرار می گیرد، او را ناراحت نکند.

«داوودبن کثیر» می گوید: خدمت وجود مقدس امام صادق (علیه السلام ) شرفیاب شدم وقتی خدمت ایشان رسیدم، دیدم آقا خوشحال است، گفتم: یابن رسول الله! علت خرسندی و نشاط شما چیست؟ حضرت فرمود: داوود ! این هفته که اعمالت را به من عرضه کردند، و دیدم رفتی به پسر عمویت سر زدی، صدقه وصله نیز به او دادی از این عملت خوشحال شدم. (1) باید بدانیم که مسأله تا این حد دقیق است.

امام باقر ( علیه السلام ) می فرماید: « مِنْ بَيْنِ أَيْدِيهِمْ »؛ یعنی معاد و « وَمِنْ خَلْفِهِمْ »؛ یعنی از راه مطامع مالی انسان ها را شیطان به انحراف می کشاند. به عبارتی مقصود از سمت راست «دین» و مقصود از سمت چپ «دنیا» است؛ پس گام های شیطان را بشناسیم و از این فرمان قرآن « ا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ » (2) پیروی کنیم.

شناخت بیماری مهم تر از درمانش است. امام سجاد می فرماید: « مَن لم يَعرِفْ داءَهُ أفسَدَهُ دَواؤهُ » (3) هر که دردش را نشناسد، دارو را در حقیقت فاسد میکند. نکته ی قابل ملاحظه این است که شر را آدم باید بشناسد. امام صادق ( علیه السلام ) فرمود: همه ی علم ها در چهار کلمه جمع و خلاصه می شوند: شناخت خدا،شناخت خود، وظیفه شناسی و عواملی که فرد را بی دین میکند. (4) کشاورز خوب کسی است که نه

ص: 265

تنها درخت، بذر و زمان آبیاری را بشناسد، بلکه باید آسیب ها را نیز بشناسد.

گام های دیگر شیطان را به صورت فشرده خدمت شما عرض میکنم.

کنار، چرا راه را بسته ای؟ گفت: « اَنَّ لِطَرِيقٍ لَمُعْرَضٍ »، کوچه باز است پیغمبر می تواند از آن طرف برود. می خواست خودی نشان بدهد. رسول گرامی اسلام جمله ای فرمود که خیلی زیبا است، امروز روانشناسان دنیا این جمله را می پذیرند، فرمود: « دَعُوهَا فَإنَّهَا جَبَّارَةٌ » رهایش کنید! این زن می خواهد خودش را نشان بدهد، آدم متکبری است. (1)

چند سال پیش در روزنامه می خواندم که شخصی کلیسایی را در یکی از کشورها

آتش زده بود. به او گفته بودند چرا کلیسا را به آتش کشیدی؟ در جواب می گوید: من خواستم اسمم در روزنامه ها مطرح شود، دیدم هر کاری که می کنم اسمم مطرح نمی شود؛ ولی الان به عنوان یک شخصیت ولو منفی، اسمم مطرح می شود.

حضرت فرمود: رهایش کنید! این می خواهد تكبر بورزد. من این قصه را که دیدم به حدیثی از امیرالمؤمنین برخوردم که حضرت می فرماید: « مامِنْ رجُلٍ تکبَّر او تجبَّر الّا لِذِلَةٍ وجدها فی نفسِهِ »؛ آدم متکبر حقیر است و ذلت درونی دارد، به همین علت می خواهد حقارت درونی خودش را جبران کند. (2)

آرزوهای طولانی و دراز کشنده است.

آن شنیدستی که در صحرای غور *** بار سالاری بیفتاد از ستور

گفت چشم تنگ دنیا دوست را *** با قناعت پرکند یا خاک گور

سیری و خواسته ها حد يقف ندارند و آرزوهای دست نیافتنی فراوان است.

دشواری است.

خدایا! به عظمت کریمه ی اهل بیت فاطمه معصومه و زهرای مرضیه ( علیها السلام ) قلب های

ما را به هم مهربان بگردان

زهرا دارد یکی یکی وصیت می کند؛ علی جان! « لاَ تُعْلَمْ احْداً قَبْرِي » (1) کسی را از محل قبرم باخبر نکن! بگذار قبرم مخفی باشد. این یک مبارزه ی منفی است که زهرای مرضیه تا قیامت می خواهد دوام داشته باشد. این که مردم دنیا بدانند یگانه دختر پیغمبر قبرش مخفی است.

على جان! « لا تَتْرُکْ اَنْ یصَلِّی عَلَی اَحَدٌ مِنْهُمْ وَ لا مِنْ اَتْباعِهِمْ رَأْسِی » (2) آن هایی که در خانه ام را آتش زدند و در سقیفه جمع شدند، نمی خواهم بر بدنم نماز بخوانند. خودت ۔ و چند نفری که نام برد - نیمه شب برایم نماز بخوانید.

على جان! وقتی مرا به خاک سپردی « وَ اجْلِسْ عِنْدَ »؛ بالای سرم بنشین،

« فَاِنَّها ساعَةٌ یحْتاجُ الْمیتُ فیها اِلی اُنْسِ الاَحْیاءِ »:(3) شب اول قبر من را تنها نگذار! کنار قبرم بنشین، « فَاَکْثِرْ مِنْ تِلاوَةِ القرآن »؛ برایم قرآن بخوان. صدای قرائت قرآنت مرا

در قبر آرام خواهد کرد. علی جان! برایم دعا بخوان زیرا این کارت مرا آرام می کند. على جان ! کنار قبرم بنشین با من سخن بگو.

على جان !

اِبْكِنِي وَ اِبْكِ لِلْيَتَامِي وَ لاَ *** تَنْسَ قَتِيلَ اَلْعَدَا بِطَفِّ اَلْعِرَاقِ (4)

برایم گریه کن، اگر دلت گرفت برایم اشک بریز؛ اما بچه های يتيمم را فراموش نکن،

بچه های يتيمم مبادا تنها بمانند. برای آن ها نیز اشک بریز.

على جان ! سفارش دیگری نیز برایت دارم که حسینم را فراموش نکن.

على جان ! جلوی بچه ها کاری نکن که آن ها احساس غربت کنند. زیاد جلوی آن ها

اندوه خودت را نشان نده.

پیراهن خود در غم من چاک مکن *** جز نیمه شب جسم مرا خاک مکن

على جان !

ص: 270

از فاطمه یادگار اگر می خواهی؟ *** خون های مرا ز روی در پاک مکن

هر کسی یادگاری از خودش به جای می گذارد، اگر از من یادگار می خواهی

و البَابُ و الجِدارُ و الدِّماءُ *** شُهودُ صِدقٍ مَا بِها خَفَاءُ

سه تا یادگاری دارم یکی در، دیگری دیوار، و سومی هم خون های روی آن دو است.

على جان! خواهش دیگری نیز دارم.

مرا غسل چو نیمه شب به پیش کودکان دهی

مباد سینه مرا به زینبم نشان دهی

نگذار زینبم جراحت سینه ی مرا ببیند. امیرالمؤمنین خیلی احتیاط کرد تا زینب سینه ی مادر را نبیند، روزی هم که با فرق شکافته علی ( علیه السلام ) را به خانه آوردند، همین که طبیب خواست دستمال را باز کند، حضرت به زینب اشاره کرد از اتاق بیرون رود.

طبيبا وا مکن زخم سرم را *** مسوزان قلب زینب دخترم را

اما روزی که آمد کنار بدن قطعه قطعه ی حسین، آن جا دیگر کسی نبود مانع گردد، بدن را برداشت، حسینم ! برادرم ! « بِأَبِي الْمَهْمُومُ حَتَّى قَضَى »؛ پدرم به قربانت داغ دیدی و جان دادی، « بِأَبِي الْعَطْشَانُ حَتَّى مَضَى بِأَبِي مَنْ شَيْبَتُهُ تَقْطُرُ بِالدِّمَاءِ ». راوی می گوید: زینب چنان جان سوز عزاداری می کرد، به خدا قسم دیدم دوست و دشمن دارند گریه می کنند، (1) یک وقت هم خم شد لب ها را گذاشت روی گلوی پرخون؛ « فَوَجَدَنِي جُثَّةً بِلا رَأْس ». .

«لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ»

ص: 271

بر شما هستیم، ولی مادرم حجت خدا بر ماست؛ یعنی خود ما اهل بیت چنین جایگاه ی برای حضرت زهرا قائل هستیم.

در روایت است که هر گاه پیغمبر اکرم میخواست حکم شرعی چیزی را بیان کند، خطاب به دخترش فاطمه می فرمود: « «یَا حَبِیبَةَ أَبِیهَا کُلُّ مُسْکِرٍ حَرَام » (1) حبيبه ی من ! دخترم ! حکم شرعی برای مردم این است. این رفتار نشان می دهد که پیامبر گرامی اسلام حتی در تبیین احکام و مسائل اسلامی حضرت زهرا را ملاحظه می فرمود.

گرچه دشمنان خیلی تلاش کردند که نام ایشان مطرح نشود، اما غیر شیعیان نیز

درباره ی ایشان قلم زده و کتاب نوشته اند.

برادران و خواهران عزیز در این حرم مطهر می خواهم راجع به این که انسان باید در زندگی اش چه انتخاب هایی را داشته باشد و نیز انتخاب های حضرت زهرا بحث کنم. انسان گاهی می خواهد درس بخواند و گاهی می خواهد ازدواج کند و گاهی می خواهد خانه و زمین و یا ماشین بخرد. بنابراین ما در زندگی مان دائما در حال انتخاب هستیم. من امروز می خواهم راجع به انتخاب های حضرت زهرا صحبت کنم.

قرآن کریم می فرماید: « بَلْ تُؤْثِرُونَ الْحیاةَ الدُّنْیا وَ الآْخِرَةُ خَیْرٌ وَ أَبْقی »، (2)

بعضی ها دائماً دنبال ملاک های دنیایی اند، ولی بعضی دیگر در پی ملاک های اخروی هستند، « و َیُؤْثِرُونَ عَلَی أَنفُسِهِمْ و َلَوْ کَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ » (3) کسانی که نگاه اخروی دارند، ملاک انتخاب آن ها رضایت خداوند است.

به بیان ساده تر انسان بعضی وقت ها ملاک انتخابش اشتباه است، سرابی را آب فکر میکند. صنم را صمد می خواند، خیلی ها این گونه اند. بودایی و هندویی چه قدر متواضعانه خم می شوند، اما به اشتباه جلوی بت و یا حیوان و یا شخصی، کمر می سایند؛ به دنبال آب است منتها اشتباهی به دنبال سراب میرود. قرآن می فرماید:

ص: 273

« هَلْ نُنَبِّئُکُمْ بِالْأَخْسَرِینَ أَعْمَالًا * الَّذِینَ ضَلَّ سَعْیُهُمْ فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا » (1) کسی که

انتخابش دنیاست، ترقی و صعود ندارد سقوط و عقب گرد دارد.

« دَارٌ بِالْبَلاءِ مَحْفُوفَة »،(1) دنیا خانه ی راحتی نیست، تا می خواهید زندگی را سر و سامان دهید می بینید که پدر خانه از دنیا رفت، بچه تصادف کرد. دین نمی گوید در دنیا راحت نباش؛ اما مقصود دین این است که نگاهت به دنیا، نگاه راحت طلبانه نباشد.

« لَا یَسْمَعُونَ فِیهَا لَغْوًا وَلَا تَأْثِیمًا » (2) امر بیهوده و گناه در بهشت نیست و در آنجا همه اش راحتی است.

دنیا مزرعه ای بیش نیست و زمینه ای است که انسان زندگی توأم با خیر داشته باشد. انسان وقتی به روزنامه ها نگاه می کند، می بیند که چه قدر کلک، جنایت، خیانت، سرقت، هوس و عشق های جوانی وجود دارد. شخص به خاطر این که به هوس خودش دست پیدا کند، پسرش را از پای در می آورد، مادرش را از پای در می آورد، همه این داستان ها نشان دهنده ی این است که انتخاب این گونه افراد اشتباه بوده است.

عمل اتفاق افتاد و غذای خودش را انفاق کرد و خود گرسنه خوابید ! سلمان از فقر حضرت زهرا ( علیها السلام ) تعجب کرده است. (1) سلمان در حالی یک فرد زاهدی است، پیش پیغمبر ( صلی الله علیه و اله ) آمد و فرمود: یا رسول الله! به فریاد فاطمه برسید، فاطمه روزگار سختی را سپری می کند، در کنار بچه داری و کار خانه، زندگی همراه با فقر مادی برای زهرا مشقت زیادی دارد. پیغمبر ( صلی الله علیه و آله ) فرمودند: « ِنَّ ابْنَتِی فَاطِمَةَ ملا اللهُ قلبها وَ جوارحها إِیمَاناً وَ یَقِینا » (2) دخترم فاطمه، همه وجودش را ایمان فرا گرفته است. فاطمه ای که جوان است و پدرش رئیس حکومت، و اول شخصیت جهان اسلام است، کسی که وقتی وضو می گیرد آب وضویش را به عنوان تبرک می برند حال با این سادگی زندگی می کند. اگر کسی مسئول یک جایی شد و تواضع کرد این تواضع باعث رفعت اوست و هلاکت در تکبر او نهفته است.

حلال قرار دادم؛ ولی مردم آن را در داد و فریاد دنبال می گردند و فکر میکنند اگر کنار حرم امام رضا ( علیه السلام ) جیغ بزنند زودتر دعایشان مستجاب خواهد شد. نه خانم؛ جیغ و دادت را نامحرم می شنود، این حرام است. بعضی ها فکر می کنند که اگر خودش را به پای ضریح حضرت برساند دعایش مستجاب می شود. نمی داند که زیارت آداب دارد، دعا آداب دارد. فرمود: « النّاسُ یَطلُبُونَهُ فِی کِثرَةِ القِیلِ وَ القَالِ » (1) من اجابت را در لقمه ی حلال گذاشتم، اما مردم با سر و صدا و داد و قال دنبالش می گردند.

این حدیث را بیان کردم برای این که این مطلب روشن شود که انتخاب های آدمی مهم است. منتها باید بدانیم که گاهی آدم در انتخاب هایش اشتباه می کند. بعضی ها بعد از پنجاه سال زندگی به دادگاه طلاق و اختلاف خانوادگی رجوع مینمایند و می گویند من در انتخاب همسر اشتباه کردم، در انتخاب شوهر اشتباه کردم. عزیز من! اگر در انتخاب همسر اشتباه کردی راهکارهایی دارد، و زود سراغ طلاق را نگیر و که به سوی ازدواج مجدد روکنی! و یا اگر در انتخاب رشته اشتباه کردی یعنی یک کد را بالا و پایین زدی ممکن است دانشگاه با راهکارهایی دیگر تو را بپذیرد؛ اما اگر در انتخاب دین اشتباه کردی راه های هدایت را به روی خودت بسته ای. خطر و ضررش خیلی زیاد است. این خیلی بد است که انسان یک عمر دنباله روکسی باشد و بعد بفهمد که او در مسیر هدایت نبوده است. تنها در این صورت است که انسان واقعأ تأسف می خورد و بسیار سرشکسته می گردد، زیرا جبران آن بسیار دشوار خواهد شد.

لَمْ تُنَجِّسْکَ الْجَاهِلِیَّةُ بِأَنْجَاسِهَا أشهَدُ أنَّکَ کُنتَ نُوراً فِی الاصلابِ الشُامِخِهِ والارحَام الطَّاهِرَةِ لَم تُنَجِّسکَ الجَاهِلِیَةُ بَأنجَاسَهِا ». (1) تاریخ را نگاه کنید خلیفه ی اول چه زمانی مسلمان شد؟ کسی که از آغاز در غار حراء کنار پیامبر بود. و خودش می فرماید: من صدای وحی را که به پیامبر اعلام می شد، می شنیدم و فریاد و ناله شیطان را نیز در آن هنگام میشنیدم.

همسری است؟ غالباً این سؤال ها را مادرها می کنند و این که شوهرت چه طور است؟ مادرها غالباً مأنوس تر هستند؛ اما زهرای مرضیه مادرش در قید حیات نبود در واقع پیغمبر گرامی اسلام هر دو نقش را برای او اجرا میکند.

امیرالمؤمنین فرمود: یا رسول الله! « نِعْمَ الْعَوْنُ عَلَی طَاعَةِ الله »، فاطمه بهترین یاورم در راه بندگی خدا است. کسی که این حرف را میزند اسدالله است با آن عبادت و جایگاه می فرماید: فاطمه یاور من است در طاعت خدا. (1) میدانید یعنی چی؟ یعنی یک زن می تواند باعث بندگی خدا در زندگی شوهرش گردد و می تواند مسیر درس و تحصیل، اطاعت و بندگی، حیا و عفاف همسرش را تغییر دهد. در روایات آمده که برای ازدواج سراغ « خَضْرَاءُ الدِّمَن »؛ ؛ یعنی زیبارویان بی تقوا نروید. (2) ملاک برای انتخاب هایتان فقط مال و چهره نباشد گرچه آن ها هم می توانند مهم باشند؛ اما ملاک تقوا باید در رأس ملاک ها قرار بگیرد؛ چون «هُنَّ لِباسٌ لَکُمْ وَ أَنْتُمْ لِباسٌ لَهُن» (3) زن ها پوشش شما و بهترین یاورتان در بندگی خداوند هستند. اما این انتخاب آگاهانه ی زهرا کوتاه بود که امیرالمؤمنین در پی جنازه اش میسوخت و اشک می ریخت و ناله می کرد.

نوشته اند: « کَالشَّبَهِ » به قدری لاغر شده بود مثل شبه ی می ماند در رختخواب. دیگر فاطمه بعد از پدر « نَاحِلَةَ الْجِسْمِ، مُنْهَدَّةَ الرُّکْنِ، بَاکِیَةَ الْعَیْنِ مُحْتَرِقَةَ الْقَلْب » (1) اشک چشمش خشک نشد، سوز قلبش آرام نگرفت و روز به روز لاغرتر میشد. اگر کسی پیش او می رفت میدید که امروزش با دیروزش به کلی فرق کرده است. بعضی از زن ها می آمدند سؤال میکردند: خانم! بیماری شما چیست؟ که این قدر بدنتان کاهیده شده و شما را از پا درآورده است؟ می فرمود: بیماری من تنها بیماری جسمی نیست، من از

ظلمی که به حق على ( علیه السلام ) روا داشته شده است می سوزم. فقدان پدر و ظلم به على؛ (2) جسمم را کاهانده و مانند به ساخته است.

سنگ صبورش قبر پیغمبر بود. بلند میشد، آرام می آمد کنار قبر رسول الله و با خودش نجوا میکرد: یا رسول الله! « بَقِیتُ وَالِهَةً وَحِیدَةً وَ حَیْرَانَةً فَرِیدَ » بابا، به خدا بعد از تو تنها شدم. مردم از ما اعراض کرده اند. بابا! دیگر جواب سلام علی را هم نمی دهند. خانه ای را که شش ماه بر در آن خانه می آمدی و میگفتی: السلام علیکم یا اهل البيت و آیه ی تطهیر را می خواندی، بلندشو ببین با آن چه کرده اند.

بنگر به جانب کاشانه زهرا

بنگر به در سوخته خانه زهرا

ماندم به میان در و دیوار ز کینه

تا محسن من سقط شد ای ماه مدينه

به دل خسته زهرا نظری کن

بر پهلوی بشکسته زهرا نظری کن

بعد از تو پدر رفت ز کف عزت زهرا

جز مرگ نباشد پس از این حسرت زهرا

بابا، یک خواهش از تو دارم. دعا کن فاطمه پیش تو بیاید و به تو ملحق گردد؛ « یَا إِلَهِی عَجِّلْ وَفَاتِی سَرِیعاً ». (3)

ص: 281

سنی و خود شیعه هم دارای شعبی نظیر: زیدیه، اسماعیلیه و امامیه است؛ اهل سنت نیز به لحاظ مذهبی به حنفی، مالکی، وهابیت، ماتریدی و... به لحاظ مذهبی تقسیم می گردد.

آدمی در زندگی اش با انتخاب های گوناگونی مانند دین، خانه، ماشین و همسر مواجهه است و حتی با رأی خود رئیس جمهور انتخاب می کند. اصلا زندگی ما با انتخاب و گزینش پیوند ناگسستنی دارد. پیش از ورود به بحث انتخاب های حضرت زهرا، لازم است درباره ی انواع انتخاب مطالبی ارائه کنم.

بِالْقَلَمِ » (1) انتخاب آگاهانه که از روی فهم، درک و بصیرت باشد ارزش دارد. در این که چرا شیعه هستی؟ چرا شما نماز می خوانید، دلیل محکم باید داشته باشید. حال، هر کسی باید به اندازه ی فهم خودش در کارها و انتخاب هایش دلیل مناسب ارائه کند. اگر به ملاصدرا گفته شود: چرا خدا را قبول داری، ایشان برهان صدیقین و برهان فلسفی می آورد. به آن پیرزن می گویند: چرا خدا را قبول داری؟ در جواب: با چرخ نخ ریسی اش دلیل و برهان اقامه میکند. ملاصدرا و آن پیرزن هر دو درست می گویند، اما هر یک به اندازه ی فهم خودشان.

امام صادق ( علیه السلام ) فرمودند: همه ی شما در زندگی تان باید چهار علم باشید؛ اگر این

چهار معرفت را نداشته باشید، عالم نیستید.

1. اَنْ تَعْرِفَ رَبَّكَ ؛ خدا را بشناسید. حالا کشاورز به یک صورت، پیرزنی که چرخ نخ ریسی دارد به گونه ای دیگر، فیزیکدان هم طوری باید خدا را بشناسد. به دانشمندی گفتند: تو چگونه خداشناس شدی؟ گفت: من پزشکم،کنار دریا می رفتم، دیدم یک مرغ ماهی خوار پایش شکسته بود. آمد کنار دریا خوابید، پایش را در گِل رُس و گِل و لای ساحل فرو برد و قدری در آنجا نگه داشت تا دور پاهایش گل چسبید، بعد پاهایش را به سمت آفتاب گرفت تا خشک شود. خیلی راحت پاهایش را گچ گرفت. حالا برای شکستگی پای ما ارتوپد می خواهد، عکس می خواهد، آخرش هم کج یا کوتاه از کار در می آید. این شعور را چه کسی به این حیوان یاد داده است؟

لانه ی زنبور در تهران، آسیا و اروپا شش ضلعی است. در تمام دنیا این زنبورها به یک صورت خانه می سازند. در زندگی جمعی این حیوانات، سیستم کار، سفیر، منشور و قرارداد وجود دارد. با همدیگر جلسه دارند. زنبور عسل این جا با زنبور عسل آمریکا رابطه ندارد. این چه ارتباط و تبادل فکری است که همه به یک صورت خانه می سازند. « وَأَوْحَىٰ رَبُّكَ إِلَى النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِي مِنَ الْجِبَالِ بُيُوتًا » (2) خداوند متعال می فرماید: ما به این حیوان یاد دادیم.

ص: 285

در همه ی عالم مورچه ها یک گونه خانه درست می کنند. این چه دستی است؛ لذا

امام صادق ( علیه السلام ) فرمود: باید از علم خداشناسی آگاه باشید.

2. اَنْ تَعْرِفَ مَا صَنَعَ بِكَ ، سفارش دیگر به خودشناسی و آگاهی از خویشتن است،

این که ما چه کسی هستیم؟ برای چه آفریده شده ایم؟ این ها را باید بدانیم. تفاوت های زیادی بین ما و سایر موجودات وجود دارد، خدامی گوید: به حضرت آدم چیزی یاد دادیم که ملائکه نتوانستند آن را یاد بگیرند: « وَعَلَّمَ آدَمَ الْأَسْمَاءَ » (1) ؛ ما به آدم ابوالبشر یک سری اسماء آموختیم. حالا تفسير اسماء چیست؟ یک بحث تفسیری است و از حیطه ی این سخن خارج است. در حدیث داریم خدا به همه ی انسان ها چهار گوهر داده، گوهری که سایر موجودات از آن محروم اند. این چهار صفت عبارتند از: « اَلْعَقْلُ اَلدِّينُ اَلْعَمَلُ اَلصَّالِحُ اَلْحَيَاهُ » (2) اگر آدم عقل نداشته باشد بیچاره است و یا اگر عقل داشته باشد ولی نتواند آن را به کار ببندد باز تیره بختی را به دنبال دارد.

خداوند به همه ی شما چهار گوهر داده است. یکی عقل و دیگری دین است.

داشتن دین خودش هنر و ارزش است. اما دیگری عمل صالح است، نشستن پای سخنرانی، رفتن به مسجد و جلسه ی روضه، احداث بناهای خیر و

یکی هم «حیاء» است، شما سوره نحل را نگاه کنید. در آن جا خدا 40 نعمت را نام برده است. اولین نعمت این است: «وَ اللُه أَخْرَجَكُمْ مِنْ بُطُونِ أُمَّهاتِكُم لأتَعْلَمُونَ شَيْئاً (3) وقتی از شکم مادر بیرون آمدید چه می دانستید؟ نمی توانستی چیزی را بگیری و بخوری و جایی بروی و هیچ چیز نمیدانستی. فراموشت نکرد ایزد در آن حال که بودی نطفه ای مدفون و مدهوش روانت داد و طبع و عقل و ادراک جمال و رأی و نطق و فکرت و هوش-

ص: 286

ده انگشتت مرتب کرد بر کف *** دو بازویت مرکب ساخت بر دوش

کنون پنداری ای ناچیز همت *** که خواهد کردنت روزی فراموش

بنابراین باید بدانیم که خداوند در شکم مادر به ما شعور، عقل، فهم و چشم داده

است.

3. أَنْ تَعْرِفَ مَا أَرَادَ مِنْكَ ؛ این که بدانیم خداوند از ما چه انتظاری دارد و وظیفه ی ما چیست. آدم در مقابل کشور، نظام ، معروف و منکر وظیفه دارد و نمی تواند بی تفاوت باشد چه برسد این که دربرابر وجود خودش.

4. أَنْ تَعْرِفَ مَا يُخْرِجُكَ مِنْ دِينِكَ (1) این که هر فردی باید بداند چه چیزی او را از

دین خارج می کند (آفت شناسی)

حدیثی را که خواندم آن را در جریان زندگی حضرت زهرا بررسی می کنیم تا ببینیم

آن حضرت این چهار معرفت را چگونه در زندگی نورانی خود پیاده کرده است.

آیه عذاب بر پیغمبر نازل شد: « وَإِنَّ جَهَنَّمَ لَمَوْعِدُهُمْ أَجْمَعِينَ * لَهَا سَبْعَةُ أَبْوَابٍ »؛ (1) جهنم هفت در دارد که در انتظار گناهکاران است. معلوم است از هر دری چه گروهی باید وارد شوند. یک در مال کافر، یک در مال منافق، هر یک از دری وارد جهنم میگردند. پیغمبر پس از شنیدن این آیه به قدری گریه کرد و ناله و ضجه زد که گفته شد دنبال حضرت زهرا بفرستید تا بیاید، بلکه پیغمبر آرام گردد. رفتند حضرت زهرا را آوردند، فاطمه ای که هر وقت می آمد بابای بزرگوارش شاد میشد. وقتی ایشان آمدند، سؤال کرد، بابا چه شده؟ حضرت رسول فرمودند: دخترم ! آیه عذاب نازل شده است. زهرای مرضیه فرمودند: می شود آیه را بخوانید؟ حضرت آیه را قرائت فرمودند. حضرت زهرا پس از شنیدن آیه به قدری گریه کرد که نوشته اند در پی آن از حال رفت و روی زمین افتاد. (2) حضرت علی رسید، پرسیده چه شده است؟ گفتند: آیه عذاب نازل شده و آیه قرائت شد. یکباره جلسه تبدیل به عزا شد. حضرت علی وقتی آیه را شنید، فرمود: ای کاش از مادر متولد نمیشدم و این آیه را نمی شنیدم !

صد بار ممکن است من و شما این آیه را بشنویم و هیچ اتفاقی برایمان نیفتد. مرحوم حاج شیخ عباس قمی ( رحمة الله ) صاحب مفاتیح الجنان نشسته بود در حال خواندن سوره ی یس بود. دخترش می گوید: دیدم پدرم در حال خواندن این سوره از حال رفت، متوجه شدم به این آیه که: « هَٰذِهِ جَهَنَّمُ الَّتِي كُنْتُمْ تُوعَدُونَ » رسیده این گونه متأثر شده است. (3)

هر قدر ارتباط انسان با خدا قوی شود مصونیتش از گناه بیشتر می گردد. نماز اول وقت، دائم الوضو بودن، نماز شب به انسان مصونیت و نورانیت می دهد. قرآن خواندن ولو روزی یک آیه اگر مستمر باشد نیز دارای اثر فراوانی است.

رهرو آن نیست گهی تند و گهی خسته رود

رهرو آن است که آهسته و پیوسته رود

ص: 288

گفت شنیدم رهروی در سرزمینی *** همی گفتا معما باقرینی

که ای صوفي شراب آنگه شود صاف *** که در شیشه بماند اربعینی

شما چهل روز خودتان را مقید کنید که هر صبح دو آیه از قرآن را بخوانید عادت می کنید. چهل روز به خودت نماز اول وقت را عادت بده، دروغ نگو، نگاه به نامحرم را ترک کن، در جواب این سخنان معمولا گفته می شود که ما نمی توانیم

مگر فضیل با یک عمر راه زنی با شنیدن یک آیه عوض نشد و تغییر نکرد ! مگر «حر» در طی چند دقیقه تغییر نکرد! ما از این نمونه ها زیاد داریم.

یکی از ویژگی های زندگی حضرت زهرا این بود که به تمام معنا فانی در خدا بود. لذا وقتی در محراب می ایستاد « زَهَرَ نُورُها لِلمَلائِكَةِ السُّمَاءِ » (1) نور نمازش در آسمان ها می پیچید. سلمان یک روز خانه ی حضرت زهرا آمد، دید که ایشان در خانه ای کوچک با لباسی ساده زندگی را سپری می کند، ناراحت شد. می دانید سلمان با حضرت زهرا ( علیها السلام ) و خاندانش ارتباط داشت، اباذر هم این گونه بود. خانواده ی اباذر نیز با خاندان حضرت زهرا ارتباط و رفت و آمد داشتند. خیلی ناراحت شد از این که دید حضرت زهرا در اوج فقر زندگی می کند. بلند شد آمد خدمت پیغمبر، تا وضعیت را گزارش کند. عرض کرد: یا رسول الله! رفتم خانه ی فاطمه سری بزنم، دیدم خیلی وضع اقتصادیشان خراب است، طاقت نیاوردم. پیغمبر لبخندی زد، فرمود: « اِنَّ ابْنَتى فاطِمَةَ مَلَأَ اللّه ُ قَلْبَها وَ جَوارِحَها ايماناً اِلى مُشاشِها » ؛ (2) دخترم فاطمه، تمام وجودش مملو از ایمان است. به این چیزها فکر نمی کند.

عبدالرحمن بن عوف که ثروت زیادی داشت، به خواستگاری حضرت زهرا آمد و گفت: من ده هزار درهم مهریه قرار می دهم. پیغمبر دست برد زیر خاک، و بالا آورد، خاک یا شن بود فرمود: من اگر اراده کنم این ها طلا می شوند. (3) کسی که با اراده اش می تواند سنگ را طلاکند کثرت مهریه برایش مهم است؟

ص: 289

امیرالمؤمنین به ظاهر وضع مالی مساعدی نداشت؛ اما دنیایی از معرفت بود. پیروان زهرای مرضیه ! ایشان فقط گریه کن نمی خواهند، الگوپذیر می خواهند. الگو از نماز اول وقت، عبادت، حیا، عفت و زندگی ساده این عزیزه ی خدا.

این قدر ازدواج ها را سنگین نگیرید! شرایط را برای جوان ها مشکل نکنید، تجملات زندگی را زیاد نکنید. تجمل گرایی در بین ما زیاد شده، فکر می کنید چه کسی مقصر است؟ کاری ندارم و دنبال مقصر نمیگردم اما وظیفه ی ماست که دنبال راه حل بگردیم. جوان ها واقعا از این مهریه های سنگین الان می ترسند که ازدواج کنند. کسی که می خواهد دخترش را شوهر دهد، خودش را بگذارد جای کسی که خواستگاری آمده، و کسی که می خواهد عروس به خانه اش بیاید فرض کند خودش صاحب دختر است و می خواهد جهیزیه بدهد. بسیاری از این جهیزیه ها تا آخر عمر هم استفاده نمی شود. چرا یک خانواده زیر بار جهیزیه ی سنگین فلج شود و وام های سنگین بگیرد. ببینید ! قرآن به «امر به معروف و نهی از منکر» دعوت می کند. اگر نهی از منکر و امر به معروف صورت نگیرد، منکر ریشه کن نمی شود. شما اگر بیست محصل درس خوان در کلاس به وجود آوردید آن وقت درس نخوان های کلاس خجالت میکشند؛ اما اگر همه نمره ی صفر بیاورند، نمی توانید کسی را سرزنش کنید. اگر درس خوان ها زیاد شد درس نخوان ها خجالت می کشند.

شما روحیه ی کار و کارگری را زیاد کنید بیکاره ها خجالت می کشند. شما زمینه ی

ازدواج جوان ها را فراهم کنید، خود به خود فساد کم میشود.

« مَثَلًا لِلَّذِينَ آمَنُوا امْرَأَتَ فِرْعَوْنَ إِذْ قَالَتْ » (1) در قرآن کریم دو سوره «نساء و مریم» به نام زنان نام گذاری شده است. نزدیک شش زن، مستقیم و غیر مستقیم اسمشان در قرآن آمده و به نیکی از برخی از آن ها یاد شده است.

زن های مدینه پیش اسماء بنت عمیس رفتند، گفتند : تو برو به رسول الله بگو آیا اسلام در قرآن بین زن و مرد فرق گذاشته است؟ بعضی ها می گویند، قرآن مردسالار است و بین زن و مرد فرق گذاشته است، آیا واقعا اینگونه است؟ اسماء بنت عمیس پیش رسول خدا آمد و گفت: یا رسول الله ! خانم ها از من چنین سؤالی کرده اند؟ پیغمبر قدری صبر کردند، وحی آمد: «إِنَّ الْمُسْلِمِينَ وَالْمُسْلِمَاتِ وَالْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ ...» (2) خداوند در این آیه ده صفت صبر، خشوع، خضوع، نماز، صدقه و... را برای مرد و زن به طور مساوی نسبت داده است. دانسته می شود که بین زن و مرد در وجود، تفاوت و در حقوق، تساوی وجود دارد. این بالاترین پیام قرآن به جامعه ی بشریت است .

حَبِيبٌ لَيْسَ يَعْدِلُهُ حَبِيبُ *** وَ مَا لِسِوَاهُ فِي قَلْبِي نَصِيبٌ

حَبِيبٌ غَابَ عَنْ عَيْنِي وَ جِسْمِي *** وَ عَنْ قَلْبِي حَبِيبِي لاَ يَغِيبُ (1)

****

دوباره شب شد و ظلمت برآمد *** کنار قبر زهرا حیدر آمد ب

خواب آرام، ای پهلو شکسته *** علی بالین قبر تو نشسته

بخواب آرام، ای نور دو عینم *** که من شب ها پرستار حسینم

فاطمه جان ! هر وقت صدایت میزدم، میگفتی: «ابن عم»؛ پسرعمو. اما دیگر

جواب علی را نمی دهی؛

مَالِي وَقَفَتْ عَلَيَّ اَلْقُبُورُ مُسَلِّماً*** قَبْرِ اَلْحَبِيبِ فَلَمْ يَرُدَّ جَوَابِي (2)

فاطمه جان!

خیز و از داغ غم رهایم کن *** خیز و باز ابن عم صدایم کن

« لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ »

ص: 292

شدند؛ ملائکه سؤال کردند خدیا این ها کیانند ؟ خدای متعال فرمود: این فاطمه است و پدرش؛ فاطمه است و شوهرش؛ فاطمه است و فرزندانش. فاطمه ای که ملائکه بعد از رحلت پیامبر خدمتش می آمدند، می نشستند و می گفتند: « يا بِنْتَ مُحَمَّدٍ اَنّا اِلَيْكِ مُشْتَاقَاتٌ »: (1) ما دلمان برای شما تنگ شده و اشتیاق همراهی با شما را داریم. چه طور این شخصیت را می توان ستود و اوصافش را بیان کرد! فاطمه ای که به قول شاعر، متولد بیست جمادی الثانی نیست؛ بیست جمادی الثانی زاد روز جنبه ی ناسوتی و جسمی فاطمه است. پیامبر نیز در این باره می فرمایند: « خُلِقَ نُورُ فَاطِمَةَ ( علیها السلام ) قَبْلَ أَنْ يَخْلُقَ الْأَرْضَ وَ السَّمَاءَ ». (2) چه قدر زیبا سروده: «بنت الخلود لها الجبال فاشقه» فاطمه مادری است که همه ی نسل ها باید به عنوان مادر احترامش کنند نه فقط نسل سادات و مسلمانان