رمز المصیبه فی مقتل من قال انا قتیل العبره جلد 2

کتابخانه عمومی

حضرت آیت الله دهسرخی (رحمة الله علیه)

همراه : 09123519832

تلفن : 37745149-025

آدرس : قم - خیابان معلم - کوچه 12 - پلاک 46

شناسنامه کتاب :

* کتاب : رمز المصيبة

* مؤلف : سید محمود موسوی ده سرخی اصفهانی

* ناشر : مؤلف

* چاپخانه : امیر

* جلد : دوم

* تیراژ : 1000 نسخه

* نوبت چاپ : دوم

* تاریخ : ج 1 / 1417 ه- ق - 1375 شمسی

ص: 2

در وقایع روز عاشورا

ولشكر مخالف بقول مشهور بیست و دو هزار نفر بودند . واز امام صادق علیه السلام منقول است که سی هزار نفر بودند .

حضرت زهیر بن قین را در میمنه لشكر ، وحبیب بن مظاهر را در میسره مقرّر فرمود .

وعَلَم هدایت را بدست عباس برادر خود داد .

و فرمود : آتش در خندق افروختند که آن كافران نزديكِ خيامِ حرم نیایند ، وجنك از يك طرف باشد ((1)) .

وعمر سعد لشکر خود را نیز مرتب ساخت پس میمنه را بعمرو بن حجاج سپرد ، وميسره را بشمر ذي الجوشن سپرد ((2)) ، وعروة بن قیس را هر سواران گماشت ، وشبث بن ربعی را سر کرده پیادگان گردانيد ، و خودش بسا سائر لشکریان درقلب ایستادند ((3)).

صَاحِبُ كُلِّ حَسَنَةٍ وَ مُنْتَهی کُلِّ رَغْبَةٍ ) ((1)) . یعنی ای خدای من توئی طرف اعتماد من در هر اندوهی ، و امید من در هر سختی ، و توئی ملجأ وطرف اعتماد و لشکر من در هر چیزیکه بر من وارد میشود .

و چه بسیار اندوهیکه دل را ضعیف کند و راه چاره را مسدود سازد ، و دوست را ذلیل کند ، ودشمن را در شماتت کمك کند ، ومن بدر گاه تو رو آوردم و شکایت بتو کردم ، بواسطه میلی که بتو داشتم و از غیر تو چیزی نخواستم ، پس آن بلا را تو فرج بخشیدی و برطرف نمودي ، پس تو ولي هر نعمتي وصاحب هر نیکی و مننهایِ هر آرزو هستي .

فرمود : کیست این مرد ، عوض کردند تميم بن حصين است .

حضرت فرمود : که او ، و پدر او ، از اهل جهنمند ، خداوندا ، ابن ملعون را امروز از تشنگی هلاک گردان ، پس در همان ساعت باِعْجاز آن حضرت بر آن لعين تشنگی غالب شد ، و از اسب افتاد و در زیر سم اسبان تشنه به جهنم واصل گردید .

و بروایت دیگر عبد الله بن سهين مثل این ندا کرد ، وحضرت دعا کرد که خداوندا ، او را از تشنگی هلاك كن ، و هرگز او را میامرز .

راوی گفت : که بعد از واقعه کربلا بیمار شد من بعيادت او رفتم دیدم که از شدت عطش و تشنگی فریاد می کرد ، و چون آب بنزديك او می بردند چندان می آشامید که نفسش تنك میشد ، وفي ميكرد ، و باز از عطش فریاد میکرد ، و پیوسته در این حالت بود تا بجهنم واصل شد .

و بروایت دیگر ((1)) شمر بكنار خندق آمد و گفت : اي حسین آتش دنیا را پیش از آتش آخرت اختیار کردهٴ ؟ حضرت فرمود : ای فرزند پسر بُزْ چَران تو سزاوارتری باتش افروخته ((2)) ، مسلم بن عوسجه گفت : یابن رسول الله دستوری ده که تیری بر این ملعون بزنم که این از همه شقی تر است و بر سر قبر آمده است ، حضرت فرمود : من ابتداء بهجتك ايشان نمی کشم .

وبروایت دیگر از امام زین العابدين منقول است ((3)) که فرمود مرد

ص: 7

دیگر از لشکر عمر سعد پیش آمد که او را محمد بن اشعث بن قیس کندی میگفتند : پس عرض کرد : ای حسین بن فاطمه چه حرمتی است برای تو از رسول خدا که برای دیگران نیست ؟

حضرت فرمود این آیه است که خداوند میفرماید ( ان الله اصطفی آدم و نوحاً و آل ابراهيم وآل عمران على العالمين ذرية الاية ) یعنی خدا برگزید آدم ونوح و آل ابراهيم و آل عمران را بر تمام عالمين ( ذرية بعضها من بعض والله سميع عليم ) فرزندان بعضی از بعض خدا شنوا و دانا است .

پس بخدا قسم محمد از آل ابراهيم است و عترتش از آل محمدند .

کیست این مرد ؟ گفتند : محمد بن اشعث بن قیس کندیست . پس حضرت سرش را بآسمان بلند کرد و عرض کرد خدايسه امروز ذلّتی بمحمد بن اشعث بده که هرگز بعد از امروز عزتش ندهی و عزیزش نگردانی ، در همان ساعت از لشکر گاهش بیرون رفت و برای قضاء حاجت نشست ، ناگاه عقربی را خدا بر او مسلط گردانید که او را گزید و او با عورت گشوده در عذره خود غلطيد تا روح پليدش به عذاب شديد رسید .

نصیحت کن ایشان را .

پس بر پر پیش رفته فرمود : ای مردم خداوند عزّ وجلّ محمد (صله الله علیه واله )را بسوی شما فرستاد بحق در حالیکه بشارت دهنده و بيم دهنده بود و مردم را بإِذن خدا بسوی خدا دعوت میکرد ، وچراغی بود روشني دهنده ، و این آب فرات است که سگها وخوک هاي صحرا در آن فرو میروند و شما بین آن و فرزندش حائل ومانع شده اید ؟

لشگر کوفه او را بانك زدند که ای برير ( اي يزيد ) زياد حرف نزن ، بخدا قسم حسین باید تشنه بماند چنانچه عثمان بن عفان تشنه ماند پیش از او .

و در جلاء العيون مجلسی ص 555 سطر آخر و مقتسل خوارزمی ص 252 نقل کند که بریر گفت : اي گروه بیحیاء از خدا بترسید که حرمت و دريت واهل بیت حضرت رسالت (صله الله علیه واله )بزمين شما در آمده اند و میهمان شما گردیده اند ، نسبت پایشان چه اراده دارید ؟

گفتند میخواهیم ایشان را بدست پسر زیاد بدهیم که آنچه خواهد نسبت بایشان بعمل آورد .

بریر گفت : آیا راضی نمی شوید که بر گردند بوطن خود ؟ وای بر شما اي اهل کوفه ، آیا پیمانها و نامه هایِ خود را که مؤکّد به قسم بود نوشته بودید فراموش کردید ؟ بی شرمان شما بپسر پیغمبر خود نوشتید که بدیار ما بیائید جان خود را فداي شما میکنیم ، اکنون که تشریف آورده اند از آب هم مضايقه میکنید ، و میخواهید ابن زیادِ بي اَصل و نسب را بر ایشان مسلّط گردانید ؟ رعایت پیغمبر خود را در حق فرزندانش چنین میکنید ؟ بد گروهی بوده اید شما خداوند شما را در قیامت سیر آب نگرداند ((1)) .

ص: 9

چون جواب شافی از ایشان نشنید برگشت و گفت : الحمدلله که بینائی من در گمراهي و كفر شما زیادتر شد ، خداوندا بیزاری میجویم بسوی تو از کردار ایشان ، خداوندا شمشیرهای ایشان را بروی یك دیگر برهنه گردان ، که بزودی هلاك شوند ، و در حالیکه تو از ایشان خشمناك باشي ، پس لشکر کوفیان بریر را تیر باران کردند پس بریر بر عقب بر گشت .

سپس خدا را ثنا گفت با آنچه سزاوار او بود و درود فرستاد بر پیغمبر و بر ملائکه و انبیاءاش .

و نشنیده بود متکلمی هرگز قبل از او ونه بعد از او که بلیغ تر باشد در نطقش از آن حضرت .

پس فرمود : هان ای مردم نيك نظر کنید و بدانید من کیستم و نسبت من با کیست ، آنگاه با خویش آئيد و خویشتن را ملامت کنید ، و ببینید آیا صلاح هست برايِ شما کُشتنِ من ؟ وهنك حرمتِ من ؟

آیا من پسر دختر پیغمبر شما نیستم ، و پسر وصي پیغمبر شما نیستم ؟ که او پسر عمّ رسول خدا بود ، وبرسول خدا ايمان آورد و اول کسی بود که تصدیق رسول خدا نمود .

آیا حمزه سیدالشهداء عمّ من نیست ؟ آیا جعفر طیّار که با دو بال خود در بهشت پرواز میکند عمّ من نیست ؟ آیا شما نشنیدید که رسول خدا در حق من و برادرم حسن فرمود : ایشان دو سیّد جوانانِ اهل بهشتند ؟ اگر سخن مرا تصدیق میکنید و اوست حق ، بخدا قسم هیچ وقت قصد دروغ نداشته ام از وقتی که دانستم خداوند دروغگو را دشمن میدارد ، با این همه اگر مرا تکذیب میکنید در میان شما اشخاصی هستند که گواهی دهند . سؤال کنید از جابر بن عبدالله انصاری ، وأبا سعید خدری ، وسهل بن سعد ساعدي ، وزيد بن اَرْقم ، و اَنَس بن مالك ، همه شما را خبر دهند که این گفتار راجع بمن و برادرم حسن شنیده اند ، ايا كافي نيست شما را

که خون من نریزید ؟

ص: 11

واي بر شما از شما کسی را کشته ام وشما شتون او را از من طاب می کنید ؟

يا مالی را از شما تباه کردم : با کسی را بجراحی آسیب زده ام ؟ قصاص میطلبيد ؟ هیچ کس آن حضرت را جواب نگفت ((1)) .

کس داناتر و بُرْد بارتر بود ، وولي و مولايِ هر مؤمن ومؤمنه بود ؟ گفتند بلی .

فرمود : پس بچه جهت خون مرا بر خود حلال کرده اید ، وحال انکه پدرم در قیامت گروهی را از حوض کوثر دور خواهد کرد ، چنانچه شتر بیگانه را از سر آب برانند ، ولو اي و پرچم حمد در روز قیامت در دست جدّ من خواهد بود ؟ گفتند همه اینها را میدانیم و دست از تو بر نمیداریم تا با لب تشنه شربت مرگ را بچشی ((1)) .

پس حضرت دست بر ریش مبارك خود گرفت و در آن وقت عمر شريفش به پنجاه و هفت سال رسیده بود .

پس فرمود شدید شد غضب خدا بر یهود در هنگامی که گفتند : عزیز پسر خدا است .

وشدید شد غضب خدا بر نصاری در وقتی که گفتند : مسیح پسر خدا است . وشدید شد غضب خدا بر مجوس در وقتی که آتش پرستیدند ، بغير از خدا . و سخت شد غضب خدای تعالی بر هر گروهیکه پیغمبر خود را شهید کردند . و شدید خواهد شد غضب خداوندِ جَبّار بر این گروهِ اشرار که میخواهند پسر پیغمبرشان را بقتل رسانند ((2)) .

ابن ربعی ، واي حجار بن ایجر ، واي قيس بن اشعث ، وای یزید بن حارث ، آیا شما ننوشتید بسویِ من که میوه ها رسیده ، وصحراها سبز شده ، ولشكرها برایِ تو مهیّا گردیده ، بزودي بیا که همه ترا یاری میکنیم ؟

قیس بن اشعث جواب داد و گفت : که اکنون این سخنان فائده نمیکند . دست از جنك بدار و بحكم پسران عمّ خود راضی شو ، که ایشان نسبت بتو بدی اراده نخواهند کرد .

حضرت فرمود : نه بخدا قسم خود را بدست شما نمیدهم وذلیل پستان نمیگردانم ، و برسم بندگان طوق اِطاعت در گردن نمی گذارم ((1)) پس بآواز بلند ندا کرد که ( یا عِباد الله اِنّي عُذْتُ بِرَبّي وَرَبِكُم اَنْ تَرْجُمُونِ ((2)) ، أعوذُ بِرَبّي وَرَبِّکُمْ مِنْ کُلِّ مُتَكَبِرٍ لا يُؤمِنَ بِيَوْمِ الْحِسابِ ((3)) ای بندگان خدا من بپروردگار خود و پروردگار شما پناهنده ام ، که سنگسار کنید مرا ، و پناه میرم بپروردگارم و پروردگار شما از هر تکبر کننده که بروزحساب ایمان نمیاورد .

گرفتند و مثل حلقه بر او اِحاطه کردند . پس حضرت بیرون آمد تا بنزد مردم رسید . و فرمود خاموش باشید ، قبول نکردند .

فرمود : وای بر شما چرا خاموش نمی شوید و سخن مرا گوش نمیدهید ، آن کس که اطاعت من کند هدایت یابد . وهر که مخالفت کند ملاك شود . همه شما امر مرا مخالفت کنید و سخن مرا گوش ندهید ؟ بدرستیکه شکم شما از حرام پر شده ، و بر قلبهای شما مهر زده شده ، وای بر شما چرا گوش نمیدهید ؟ چرا ساکت نمیشوید ؟

پس بین اصحاب عمر سعد اختلاف شد و همدیگر را ملامت کردند ، وگفتند گوش دهید سخن او را .

پس حضرت بلند شد و فرمود : ( تَبَّاً لَكُمْ اَيَّتُهَا الْجَماعَةُ وَتَرَحاً ((1)) ، ( وتسعاً خ ) حين ( أفَجينَ ) اسْتَصْرَخْتُمُونا وَلِهينَ ( و الهين ) مُتَحَیِّرینَ فَاَصْرخْتُكُمْ ( فاصرخناكم ) مُؤدِّينَ مُسْتَعِدِّينَ ، ( موجفين ) سَلَلْتُمْ عَلَينْا سَيْفاً في رِقابِنا ( سيفا لنا في ايمانكم - في ايدينا) . وَ حَشَشْتُمْ عَلَينْا نارَ الْفِتَنِ خباها ( جَناها ) عَدُّوُكُمْ وَعَدُوُّنا ( ناراً اقتدحناها على عدونا وعدو کم ) فَأَصْبَحْتُهمْ اِلباً علَى اَوْلِيائِكُمْ وَیَدأ عَلَيْهِمُ لِاعْدائِكُمْ ( الباً لاعدائكم على اوليائكم ) بِغَيرِ عَدلٍ اَفْشُوهُ فيكُمْ ، وَلا اَمَلِ أَصْبَحَ لَكُمْ فيهِمْ ، اِلَّا الحَرامُ مِنَ الدُّنيا أمالُو كُمْ ؟ وَخَسيسُ عَيْشٍ طَمَعْتُمْ فيهِ ، مِنْ غَیْرِ حَدَثٍ کانَ مِنّا ، وَلا رَأيٍ تَفَيَّلَ لَنا فَهَلّا ( مهلا ) لَکُمُ الْوَيلاتُ ، اِذْ کَرِهْتُمُونا وَتَرَكْتُمُونا تَجَهَّزْ تِّمُومنا . وَالسَّیْفُ لَمْ يُشْهَرُ ( والسيف مشیم ) وَالْجاشُ طامِنُ ،

ص: 16

وَالرَّأيُ لَمْ ( لما ) يُسْتَحْصَفْ ، وَلكِنْ اَسْرَعْتُمْ علَيْنا ( اليها ) ، کَطَيْرَةِ الذُباب ( الدباء ) وَتَداعَيْتُمْ ، ( اليها ) ( وتهافتم اليها ) کَتَداعي الفَراشِ ( کتهافت الفراش فقیحاً ( فسحقاً ) لَكُمْ ، ( ياعبيدالامة ) فَإِنَّما أَنْتُمْ مِنْ طَواغيتِ الْاُمّةِ وَشُذّاذِ الْاَحزابِ . ( و بقية الاحزاب ) وَنَبَذَةِ الْكِتابِ ، وَنَفْثَةِ الشَّيْطانِ ( وَمُحّرِ فِی اْلکَلِمْ ) ، وَعُصْيَةِ الآثام ، وَمُحّرِ فیِ الْكِتابِ وَمُطْفِىء السُّنَنِ ، ( أهولاء تعضدون وعنا تخاذلون ) وَقَتَلَةِ اَوْلادِ الاَنْبياَءِ ، وَ مُبيری عِتْرَةِ الْاَوصْیآءِ وَ مُلْحِقي الْعِهارَ باِلنَسَّبِ ، وَمُسؤُذِي الْمُؤْمِنينَ ، وَصَراخِ اَتئِمَّةِ الْمُسْتَهْزِئينَ ، اَلذَّينَ جَعَلوُا القُرْآنَ عِضينَ ، وَاَنْتُمْ اِبْنَ حَرْبٍ وَاَشْياعَهُ تَمْتَمِدُونَ وَاِيّانا تُخاذِلُونَ ، أَجَلْ وَاللهِ اَلْخَذْلُ فيكُمْ مَعْرُوفٌ ، وَشَجَتْ عَلَيْهِ ( اليه ) اُصُولُكُمْ وَ فُروُعُکُمْ ، ( وَشَجَتْ عَلَيْهِ عُرُوقُكُمْ ، وَتَوارَثَتْهُ أصُوُ لُكُمْ وَفُروُهُكُمْ ، ) وَثَبَتَتْ عَلَیْهِ قُلُوبُكُمْ ، وَغَشیَتْ صُدُورُكُمْ ، فَكُنْتُمْ أَخْبَثَ شَيْءٍ سَنَخاً ( سخنا ) للناصب ( اَخْبَثَ شَجَرٍ شَجی للناظر ) وَ أكْلَةً لِلْغاصِبِ ، أَلا لَعْنَةُ الله عَلَى النّاكِثينَ ، الذَّينَ يَنْقُضُونَ الْاَيْمانَ بَعْدَ تَوْكيدِها ، وَقَدْ جَعَلْتُمُ اللهَ عَلَيْكُمْ كَفيلاً فَأَنْتُمْ وَاللهِ هُمْ .

أَلاَواِنَّ الدَّعّيِ ابْنَ الدَّعِيِّ قَدْ رَكَزَ بَيْنَ اثْنَتَيْنِ : بَيْنَ القِلَّةِ ( السِلَّةِ ) وَالذِّلَّةٍ ، وَهَيْهاتَ ( مِنَّا الذِّلَة ) ما آخُذُ الدَّنيِّةَ ، اَبَی اللهُ ( یأبَی اللهُ ) ذلِكَ وَرَسُولُهُ ، ( والمؤمنون ) وَجُدُودً طابَتْ ( وَحُجُوزٌ طابَتْ ) وَحُجُورٌ طَهُرَتْ ، وَأنُوفٌ حَميَّةٌ وَنُفُوسُ أَبِیَّةٌ ، ( من أن تؤثر طاعة اللثام على مصارع الكرام ) لا تُؤْثِرٌ مَصارِعَ اللِّثامِ عَلى مَصارِعِ الْكِرامِ أَلا قَدْ أَعْذَرْتُ وَأَنْذَرْتُ ، ألا اِنّي زاحِفٌ بِهذِهِ الاُسْرَةِ ، عَلى وقِلَّةِ العناد ( الاَعْوانِ ) ، ( مَعَ قِلّةِ العَدَدِ وَخَذْلَةِ النّاصِر ) وَخَذْلَةِ الْأصْحابِ ، ثم أنشأ يقول : ( ثم أوصل كلامه با بیات فروة بن مسيك ( سبيك ) المرادی .

فَاِنْ نَغْلِبْ فَفَلّابْونَ قِدْماً

وَاِنْ نُهْزَمْ فَغَيْرُ مُهَزَّميناً

وَما اِنْ طِبُّنا جُبْنٌ وَلكِنْ

مَنایانا وَدُولَةُ آخَرينا

اِذا مَا الْمَوْتُ رَفَّعَ عَنْ أنُاسِ

كَلا كلَهُ اَناخَ بِآخَرينا

ص: 17

فَأَفْتى ذلِكُمْ سَرَواتِ قَوْمي

كَما أَفْتَي الْقُرُونَ الاَوَّلينا

فَلَوْ خَلَدَ الْمُلُوكُ اِذَنْ خَلَدْنا

وَلَوْ بَقیِ الْكِرامُ اِذَنْ بَقينا

فَقُلْ لِلشّامِتينَ بِنما أَفيقُوا

سَيَلْقَى الشّامِتُونَ كَما لَقينا ((1))

ثُّمَ اَیْمُ اللهِ ، لاتَلْبَثُونَ بَعْدَها اِلّا كَرَيْثِ مايَرْكَبُ الْفَرَسُ حَتّى تَدُورُ بِكُمْ دَوْرَ الْرَّحى وَتُقْلِقَ بِكُمْ قَلَقَ الْمِحْوَرِ ، عَهِدَ عَهْدَهُ إلىَّ أَبي عَنْ جَدّي ، فَاَجْمِعُوا أَمْرَكُمْ وَشُرَكائِکُمْ ثُمَّ لا يَكُنْ اَمَرْكُم عَلَیْکُمْ غُمَّة ثُمَّ اقْضُوا اِلىَّ وَلا تُنْظِرُونِ ، اِنّي تَوَکَّلْتُ عَلَى اللهِ رَبّي وَرَبِّكُمْ ما مِنْ دابّةٍ اِلّا هُوَ آخِذُ بِناصيَتِها اِنَّ رَبّي عَلى صِراطٍ مُسْتَقيمٍ اَللّهُمَّ أحْبِسْ عَنْهُمْ قَطْرَ السَّمساءِ وَابْعَثْ عَلَيْهِمْ سنینَ کَسِني يُوسُفَ ، وَسَلِّطْ عَلَیْهِمْ غُلامَ ثَقيفٍ يَسْقيهِمْ كَأساً مُصْبَرَةً وَلايَدَعْ فيهِمْ أحَداً اِلّا قَتْلَةً بِقَتْلَةٍ ، وَضَرْبَةً بِضَرْبَةٍ يَنْتَقِمُ لي وَلِاَوليائي وَاَهْلِ بَيْتي وَ اَشْیاعي مِنْهُمْ ، فَاِنَّهُمْ غَرُّونا وَ كَذَّبُونا وَ خَذَلُونا وَأَنْتَ رَبُّنا ، عَلَيْكَ تَوَكَّلنا وَاِلَيْكَ اَنَبْنا وَاِلَيْكَ الْمَصیرُ .

در قمقام ج 1 ص 395 این طور معنا کرده :

ای ناکس مردمان هلاکت و مرگتان باد ، که چون متحیر فرو ماندید ، آرزومندی خود بازنمودید ، واستغاثه آوردید ، چون دعوت شما را اجابت واغاثت را عجله کردیم ، بناگاه آن شمشیر که از ما بدست اندر داشتيد ، بر ما کشیدید ، و آن آتش که بر دشمنان خویش وشما افروختیم ، هم بر ما شعله ور ساختید ، از آنها عدالتی ندیده ، و اميدی بر نیامده ، و از ما جرمی سر نزده ، بطمع جيفه دنیوی بیاری دشمنان بخون دوستان کمر بستد ، واي بر شما اندکی آهسته تر ، چه باشد که چون ما را نخواهید دست بدارید ، و کنون که باری ندهید دشمنی مکنيد ، هنوز که تیغها در غلاف و دلها بجای ، ورأي ها نااستوار

ص: 18

است ، مانند ملخ و مگس از هر طرف بر ما گرد آمديد ، و چون پروانه از هر کناری فرو ریختید ، خداوند دورتان کند که بقیه احزاب هستید ، کتاب خدا پشت پا انداختید ، نور هدایت و سیرت رسول را خاموش ساخته اید ، از کلام ابلیس فرو افتاده اید ، که اولاد انبیاء را كشتيد ، وزِنا زادگان را که ملحق بخود ساختند پسندیده اید و زشتی را برای خویش تهیه کرده اید ، وعذاب جاودان بر خود پسندیده اید ، ایشان را كمك ميكنيد ، و ما را میگذارید ؟ بلى والله ، بدین غدر و مكر بر رسته و بیخ فرو برده شاخه بر آورده اید ، مثل ثمر آن درخت پلید باشید که چون باغبانش که پرورده بدهان گذارد ، در گلو بماند ، و آنان را که بظلم خورند ، گوارا باشد . لعنت بر آن گروه که عهد بستند و بشکستند .

همانا زنا زادهٴ زياد بن اَبیه میخواهد که مرا مجبور کند که با کشته شوم و یا تن بمذلت دهم ، هیهات خدا این را نپسندد ، و رسول خدا باین خشنود نباشد .

و مادران پاکیزه سرشت ، و پدران پاك نهادِ مَنْ این را روا ندارند . و نیز نفس شريف وذات عزیزِ مَنْ ، کشته شدن رابر خاری ترجیح دهد . و با قلّت باران ، و کثرت دشمنان ، وخار کردن یاوران ، جنك را آماده ام .

پس باین اشعار تمثل جست . ( فان نغلب فنلابون قدماً ) تا آخر اشعار که گذشت .

و در پاورقی ناسخ اینطور معنا کرده : اگر ما پیروز شدیم ، همیشه پیروز بوده ایم ، و اگرشکست خوردیم ، در حقیقت شکست نخورده ایم ، و ترس و بیم عادتِ ما نیست ، ولي مرگ براي ما و دولت بهرهٴ دیگر انست .

هر گاه شتر مرگ از مردی سینه بردارد ، نزد دیگران سینه میاندازد . پس مرگ بزرگواران ما را نابود کرد ، چنانکه پیشینیان را نابود کرد .

ص: 19

اگر سلاطین و اشراف نمی مردند ، ما هم باقی بودیم ، وبسرزنش کنندگان ما بگو ، بهوش آئید ، بزودی انها هم میرسند بآنچه ما رسیدیم .

پس از این اشعار حضرت فرمود : بخدا سوگند شما را چندان مهلت باشد که کسی بر اسب سوار شود ، ناگهان روزگار بر شما چون آسیاب گردد ، و مانند محور ((1)) مضطرب شوید .

عهدی است که پدرم از جدم چنین شنیده و مرا خبر داده ، ای خدا باران رحمتت را بر ایشان مبار ، و قحطی و تنگ دستی برای ایشان بفرست ، و سالهایشان را مثل سالهای حضرت یوسف بگردان ، ((2)) و آن جوان ثقفی ( مختار ) را ((3)) مسلط کن که کاسه زهر بر ایشان بچشاند ، واحد را از ایشان باقی نگذارد مگر اینکه در مقابل هر کشتنی بکشتنی كیفر شود ، و برابر هر ضربتی بضربتی انتقام کشد ، این انتقام رحمتی است ،برايِ من و از برايِ دوستانِ من و اهل بیت من و شیعیان من .

چون که این جماعت ما را فریب دادند و دست بیعت دادند ، آنگاه تكذيب کردند و خار نمودند ما را ، و تو پروردگار مائي بر تو توکل میکنم و بسوی تو زاری میکنم و بسوی تو باز میگردم .

روایت کنند که زهیر بن قین سپاه کوفه را با صدای بلند مخاطب ساخت .

و فرمود اي مردم مسلم را بر مسلم حق نصیحت است ، و ما و شما بيك آثين وشریعتیم ، اینك خدا ما را امتحان میکند بفرزند پیغمبر خود ، با نگاه کند ما و شما چه میکنیم در حق ایشان ، و من شما را دعوت میکنم بیاری کردن حسین ، و خار کردن گمراهان . چون کوفیان این کلمات بشنیدند ، گفتند : ما صاحب شما و متابعان او را عرضهٴ شمشیر نخواهیم داشت ، مگر انکه با یزید بیعت کنند .

زهیر گفت : ای بندگان خدا ! حسين بنصرت و مودت سزاوارتر است از پسر سميه ، اگر او را یاری نمیکنید از کشتنِ او دستْ بردارید ، شاید یزید از وی خشنود شود ، بي آنکه کشته گردد ، و از شما راضی گردد بي آنكه قاتل حسین باشید .

این هنگام شمر بن ذی الجوشن تیری بزهير انداخته گفت : خاموش باش از کثرت کلامت ما را بزحمت انداختي .

زهیر گفت : ای پسر بول کننده بعقب با تو چهارپا سخن نمی گویم ، اکنون تو عذاب آخرت را آماده باش ، شمر گفت : ساعت دیگر تو وصاحبت راخواهیم کشت .

زهیر گفت : مرا از مرگ میترسانی بخدا کشته شدنِ با حسین را دوست تر میدارم تا زندگی کردن با شما . پس روی باصحاب کرد و گفت : ای مهاجرین و انصار ، گول نزند سخن این سكِ ملعون و امثال او شماها را ، بجهت آنکه او از شفاعت محمد بهرهٴ نخواهد داشت در اینوقت مردی بنزديك زهیر آمد و گفت : ای زهير ، حسين(علیه السلام) میفرماید : قسم بجان من که شرط نصیحت و موعظت بپاي آوردی و نیکو سخن

ص: 21

کردی ، ( پس زهیر برگشت ودر صف خود بایستاد ) .

مصلحت ، بشما دادند ، و ایالت و استان داری باطلی چند که شما را بوعدهای دروغی امیدوار ساختند ((1)) و از ما جُرمی صادر نشده نسبت بشما ، و بدی از ما نرسیده بشما ، واي بر شما چگونه توانستید بدون دشمنی و کینه و نزاع ، شمشیرکین از نیام بر کشیدید و بدون سبب بكشتن اهل بیت رسالت کمر بستيد ، از پستی ولئامت چون فوج مگس بر سر سفره لثيمان جمع شديد ، و مانند پروانه گان خود را بر آتش زدید ، قبیح و زشت باد رویهای شما اي گمراهان اُمت ، و ترك کنندگان کتاب ، ومتفرقان حزبها ، و پیروان شیطان ، و ترك كنند گان سنتهاي خير الانام ( بهترین مردمان ) و کشند گان اولاد پیغمبران ، و هلاك كننده گان عترت واوصياي ايشان ، وملحق کننده گان اولاد زنا بغير پدران ، واذیت کننده گان مؤمنان ، وياري کننده گان ظالمان ، واي بر شما فرزند حرب را بازی میکنید ، و فرزندان سید پیغمبران را برای ایشان بقتل می آورید ، و بي وفائی وترك یاری ائمه و پیشوایان دین در میان شما شایع گردیده است .

و در طبع کوچکان و بزرگان شما راسخ و ثابت شده است . و در دلهای شما ریشه دوانیده است .

لعنت خدا بر آنها که میشکنند عهدها و بيعتها و پیمانها را بعداز آنکه مؤکد بأيمان ( قسمها ) گردانیده اند ، و خدا را بر خود گواه گرفته اید .

بدرستیکه ولد زنا فرزند ولد زنا یعنی پسر زیاد مرا مردد گردانیده است میان کشته شدن و اختیار مذلت نمودن ، و هرگز نخواهد شد که من خود را دليل و اسیر چنان كافري گردانم ، وصاحبان همتهای بلند و خصلتهای ارجمند ، و اربابِ نَسَبهاي فاخر ، و پروردگان دامسانهای طاهر هرگز مذلت لثيمانه را بر

ص: 23

شهادت کریمانه اختیار نمیکنند ، بدرستیکه من عذر خود را ظاهر گردانيدم و حجت خدا را بر شما تمام کردم ، و اينك با عدم سامان و قلّتِ اَعْوان با این گروه قليل از بزرگواران رو بشما می آیم و پشت از جهاد نمی گردانم ، و میدانم که همه شهید خواهیم شد . وليكن جدم مرا خبر داده است که بعد از شهادت من ، باندك زماني بتيغ انتقام کشته خواهید شد ، و بآرزوهای خود نخواهد رسید ، اکنون هر چه خواهید بکنید .

ومن توكل بر خدا کرده ام ، و آنچه برای من مقدر برگردانیده بآن راضیم .

پس رو بآسمان گردانید و فرمود : که خداوندا حبس کن از ایشان باران رحمت را و ایشان را بقحط مبتلا كن ، وفرزند ثقیف یعنی مختار را بر ایشان مسلط گردان ، که کاسهای زهرآلود مرگ را بكام جان ایشان برساند ، واحدی از ایشان را نگذارد مگر آنکه انتقام من و خویشان و دوستان مرا از ایشان بخواهد ، زیرا که ایشان ما را فریب دادند ، و دروغ گفتند ، و باری دشمنان ما کردند ، خداوندا توئی پروردگار ما ، بر تو تو کل کردیم ، و بازگشت همسه بسوی توست .

ص: 25

ص: 26

قسم بجان تو کز دَرْگهِ تو باز نگردم

امید خواجگیم بود بِنْدگی تو کردم

هواي سلطنتم بود خدمت تو گزیدم

نبود باور و هرگز نیامدی بخیالم

که بینمت بچنین روز اینخیال ، محالم

کنون ز شرم تو أیم بکن زلطف حلالم

اگر چه در طلبت هم عنان باد شمالم

بکرد سرو خرامان قامتت نرسیدم

دل عيال تورا از نخست چونکه بختم

بسنك جور جفا شیشه وفا بشکستم

زپا فتاده ام اکنون زمهر گیر تو دستم

که حبل خویش بِحَبْلِ محبت تو بستم

* * *

حُربگفتا که شها باغم و آه آمده ایم

سویت ای خسرو بیخیل و سپاه امده ایم

رَسْته زابِلْيس بدَرْگاه اِله آمده ایم

ما بديندر نه پی حشمت و جاه آمده ایم

از بَدِ حادثه اینجا به پناه آمده ایم

من و فرزند ایا سبط نبی فخر امم

بطفیل تسو نهادیم در ایجاد قدم

گر بغلطيم بخون در رَهِ عشق تو چه غم

رَه رو منزل عشقيم ز سر حدّ عدم

تا بِاِقْلیم وجود اینهمه راه آمده ایم

بخداوند که بیزارم ازین فرقه زشت

زانکه از حُب ولاي تو مرا بود سرشت

تخم مهرت زازل بر دل من خالق کشت

سبزه خط تو دیدم ز بستان بهشت

بطلب کاری آن مهر گیاه آمده ایم

منم آنکسکه نمودم بتوظُلْم اوّلْ بار

ره گرفتم بنواي پادشه بیکس ويار

شرمسارم من از آن کرده خود بادل زار

آبرو میرود ای ابر خطا پوش به بار

که بديوان عمل نامه سیاه آمده ایم

کر چه سر تا قدمم غرق بتقصیر خطاست

ليك چشمم سویت ای خسرو اقليم صفاست

گر به بخشی تو گناه من دلخسته رواست

لنگر حِلْم تو ای کشتی توفیق کجاست

ص: 27

که در این بحر كرم غرق گناه آمده ایم

* * *

بنده ام بنده ولی بی خردم

خواجه با بی خردی می خردم

خواجه ام دید و پسندید خرید

با همه آگهی از نيك وبدم

خویش را آب داده ای ؟ ((1)) قره در جواب گفت : امروز اسب خود را آب نداده ام ، وهر وقت خواستم آب میدهم .

در خبر است که قرة میگوید : چون در این سخن با من گفت : فهمیدم که میخواهد از جنك کناره گیری کند ، و مقصودش را نمیخواهد که بداند ، بخدا قسم اگر مرا از قصد شود آگهي میداد ، به لازمت او حاضر خدمت امام حسین عليه السلام میشدم .

بالجمله حراز کنار قره برفت و اندك اندك بلشگر گاه حسين نزديك شد .

مهاجر بن اوس گفت : اي حُرحال ترا دِگرگون مینگرم ؟ میخواهی حمله کنی ؟

حر جواب نداد ، و لرزه با ندامش افتاد .

مهاجر گفت : اي حر امر تو مرا بشك انداخت ، بخدا قسم ترا در هیچ وقت اینطور مشاهده نکرده بودم ، و اگر از من سؤال ميشد از شجاعترين اهل کوفه از تو تجاوز نمیکردم . حر گفت : بخدا قسم من خویش را بین بهشت و دوزخ مخیر داشتم ، و بخدا قسم هرگز بر بهشت چیزیرا اختیار نکنم ، اگر چه مرا پاره پاره کنند ، و بآتش بسوزانند .

در شرح شافیه گوید : حر در این وقت روي بفرزند خود على کرد ، و گفت :

اي پسرك من ، مرا طاقت آتش دوزخ نیست ، بیا تا بامام حسین(علیه السلام) ملحق شویم و او را یاری کنیم ، و با دشمنان او بجنگیم .

شاید که بواسطه شهادت در سعادت ابدی بدست آریم .

ص: 29

گفت : اي پدر من هرگز بدون رضای توکار نکنم ، و در رکاب پدر روان شد ، لشکریان گمان کردند که ایشان بقصد جنك میروند ، چون قدري از صف دور شدند ، حُر دست بر سر نهاد وهمی گفت : اي پروردگار مَن ، مَنْ توبه کردم بر من ببخشاي ، چون دلهای اولیاء تو را و فرزندان پیغمبر تو را بترس انداختم .

و چون به حسین (علیه السلام)راه نزديك كرد ، از اسب پیاده شده ، و زمین را ببوسید و پیشانی بر خاك نهاد ((1)) .

حسین علیه السلام فرمود کیستی ؟ سر از خانه بردار . عرض کرد : جان من فداي تو باد ، ای پسر رسول خدا ، من آن کسم که

ص: 30

تو را براه خویش نگذاشتم و راه را بر تو بستم و تو را از راه و بیراه بگردانیدم تا بدین زمين بلا انگیز رسانیدم ، وهرگز گمان نداشتم این گروه با تو چنین کنند ، سوگند بخدا اگر این بدانستم هرگز نمیکردم آنچه کردم ، اکنون از آنچه کردم پشیمانم ، و توبه میکنم ، آیا تو به من قبول است ؟

حسين(علیه السلام) فرمود : خدا توبه ترا قبول میکند ((1)) ، اکنون پیاده شد و و استراحت کن ، عرض کرد : اگر من همواره جنك كنم ، نیکوتر است تا پیاده باشم ، حسين فرمود خود دانی .

نتواند برود ، لاجرم مثل اسیر در دست شما افتاد که نه جلب نفع تواند و نه دفع ضرر ، ومانع شدید او را و اهل بیتش را از آب فرات ، که یهود و نصاری میخورند ، و مجوس می آشامند ، وسك وخوك دهان میزنند ، و اينك آل پیغمبر ند که از آسيب عطش از پایِ در افتاده اند ، چه بد مردم بوده اید بعد از پیغمبر در حق آل پیغمبر ، خدا شما راسیراب نگرداند در روزی که مردمان تشنه باشند .

چون حر سخن بدينجا آورد ، گروهی از کوفيان او را به تیر باران بيم دادند او بر گشت و پيش روي امام حسین(علیه السلام) ایستاد .

و در قمقام ص 403 از مناقب ( 41 ) نفر نقل فرموده . و در لهوف مترجم ص 101 گوید : در حمله اول روز جماعتی از اصحاب حسین (علیه السلام) کشته شدند ، و در ابصار العین سماوي تقريباً ( 35 ) نفر یاد شده که در حمله اولی کشته شدند .

حقیر مجموع اینها را بحذف مکررات بترتیب حروف ذکر میکنم که تقريبا ( 55 ) نفر میشوند و با رمز ( اب ) و ( قب ) و ( نا ) تعیین میکنم که کدام را در مناقب ذکر کرده و کدام را در ابصار العين نقل نموده و کدام در زیارت ناحيه نقل شده .

ص: 35

ص: 36

وسروری گفته : در حمله اولی کشته شد . وشیخ طوسی و دیگران گفته اند محمد بن سنان زاهری که از امام رضا و امام جواد (علیهما السلام)روایت کند از احفاد او است و در زیارت ناحیه فرمود : السلام علی زاهر مولی عمرو بن الحق الخزاعی .

كما في البحار ج 101 ص 273 وناسخ ج 3 ص 24 . ولی در بحار ج 45 ص 72 ( زاهد ) بن عمرو نقل کرده .

كما في البحار ج 45 ص 72 وج 01 ص 273 وناسخ ج 3 ص 24 .

کردند و نزد ایشان تا یکسال بماند تا فوت شد .

و بعضی از مورخین گفته اند در دست ایشان اسیر بود تا فوت شد ، و شفاعت خویشانش برای دفع کشته شدن بود .

در زیارت ناحيه فرمود السلام على الجریح المأسور سوار بن ابی حمير الفهمی الهمدانی . كما في البحار ج 45 ص 73 وج 101 ص 273 و ناسخ ج 3 ص 24 و لكن در ناسخ ( ابی عمير النهمی ) ذکر کرده .

وصاحب ابصارالعین فرموده در بعض کتب ( فهمی است ) و این غلط واضح است . وتصحيف شده . پس ابی عمیر نهمی درست است .

با مسلم بیعت کرده بود .

و چون مسلم بی یاور ماند با ابن سعد بکربلا رفت یعنی جزء لشکر عمر بن سعد شد ، و بعد ميل بامام حسین(علیه السلام) نمود و در خدمت آن حضرت در میدان مبارزه بعد از ظهر کشته شد .

و در زیارت ناحیه فرمود : السلام على ضرغامة بن مالك ، كما فی البحار ج 45 ص 71 وج 101 ص 273 و ناسخ ج 3 ص 23 .

رحبه مردم را قسم داد که هر کس در روز غدير خم از پیغمبر (صله الله علیه واله )چیزی راجع بمن شنیده از جا بلند شود ، و برنخيزد مگر کسی که از پیغمبر (صله الله علیه واله )شنیده ، پس چند نفر که از ده زیادتر بودند و از بیست کمتر از جا بر خواستند که من جمله ایشان عبدالرحمن بن عبد رب الانصاری بود و همه شهادت دادند که ما از یغمبر(صله الله علیه واله )شنیدیم که فرمود : آگاه باشید خدا ولیّ منست و من ولي مؤمنینم ، و آگاه باشید هر کس را من و لیم پس علی ولی اوست ، ( اللهم وال من والاه وعاد من عاداه واحب من احبه وابغض من ابغضه واعن من اعانه ) خدایا یاری کن هر کساو را یاری کند . ودشمن دار هر کس او را دشمن دارد ، ودوست دار هر کس او را دوست دارد ، وخشم کن هر کس او را بخشم آورد ، و كمك کن هر کس او را كمك كند .

و در حدائق گوید : علی بن ابیطالب (صله الله علیه واله )او را قرآن یاد داد و تربیتش فرمود .

وعبدالرحمن از کسانی بود که از مکه با امام حسين(صله الله علیه واله )، آمد ( عراق ) و در پیش روی او در حمله اولی کشته شد .

وسروي گوید : او جنگید و کشته شد رضی الله عنه .

و همین طور جنگید تا کشته شد رضوان الله عليه .

مؤلف گوید : و از این جمله معلوم میشود که جزء مبارزین بوده و در حمله اولی کشته نشده .و در زیارت ناحیه فرمود: (السلام علی عبدالرحمن بن عبد الله بن الكدر الارحبی ) كما فی البحار ج 45 ص 73 واقبال ص 577 .

و در بحار ج 101 ص 273 عبارت زیارت این طور نقل شده ( السلام علی عبدالرحمن بن عبدالله بن الكدن الارحبی )و در ناسخ ج 3 ص 24 ( السلام علی عبدالرحمن بن عبدالله الكدري الارحبی ) .

و در پاسخ ج 2 ص 313 گوید : عبد الرحمن بن کدری و برادرش بروایت شرح شافیه در پیش امام(علیه السلام) مردانگیها نمودند و حمله های گران متواتر کردند و بسیار کس از لشکر مخالف را کشتند و شهید شدند .

حمله اولی شمرده .

واو از صحابه بوده چنانچه كلبی وابن حجر نقل کرده اند .

وابو جعفر طبری او را از اصحاب امير المؤمنين (علیه السلام)و از مجاهدین شمرده و در هر سه جنك ( جمل ، صفین ، نهروان ) شرکت داشته و در خدمت امیر المؤمنين جهاد میکرده .

و از ابن حجر در اصابه نقل کند که او در کربلا خدمت امام حسين (علیه السلام)رسید و با او کشته شد .

وصاحب حدائق و سروی گفته اند : در حمله اولی کشته شد . و در زیارت ناحيه فرمود : السلام على عمار بن ابی سلامة الهمدانی . كما في البحار ج 45 ص 73 وج 101 ص 273 وناسخ ج 3 ص 24 .

شخص شریفی بوده در کوفه و از مخلصین اهل بیت بود و با مسلم بود تا وقتیکه اهل کوفه بمسلم خیانت کردند ، چارهٴ ندید جز آنکه مخفی باشد همین طور بود تا وقتی که ( قيس بن مسهر ) کشته شد وعمرو شنید کشته شدن او را وقيس هم خبر داده بود که امام حسین(علیه السلام) آمده است تا بحاجر رسیده . پس عمرو بیرون شد که بطرف امام حسین(علیه السلام) برود و با او بود مولای او سعد ، ومجمع عائذی و پسر مجمع ، وجناده بن حرث سلمانی وغلام نافع بجلی هم با اسبی که داشت و نامش کامل بود همراه ایشان شد ، و طرماح شد بی طائي را که آمده بود کوفه طعام تهیه کند راهنما گرفتند . پس طرماح ایشان را از ترس از بیراهه هر چه زودتر سیر داد چون میدانستند که راهها بسته است ، تا نزديك امام حسين (علیه السلام)رسیدند طرماح شروع کرد بحدي خواندن . فقال ( یا ناقَتي لا تَذْعوي مِنْ زَجْري ) تا آخر أشعار ( که در ص 44 از ج 1 این کتاب گذشت ) پس حضرت را در عذيب هجانات ملاقات کردند و سلام کردند و آن اشعار را برای حضرت انشاد کردند .

حضرت فرمود بخدا من امیدوارم خير ما باشد چه کشته شویم یا ظفر یابیم

و از ابی مخنف روایت کند که حُرّ چون ایشان را بدید بامام حسين (علیه السلام)گفت : این چند نفر از اهل کوفه میباشند ، و همراه شما نیامده بودند ، و من ایشان را با حبس میکنم و یا بكوفه برمیگردانم ، امام (علیه السلام)فرمود همانطوریکه من از خود دفاع میکنم از ایشان هم دفاع میکنم ، ایشان از انصار و اعوان من هستند ، و تو با من عهد کردی که در هیچ امری متعرض من نشوي تا نامه ابن زیاد بتو برسد ، حُر گفت : بلى درست است ولی ایشان با تو نبوده اند . حضرت فرمود : ایشان اصحاب من میباشند مثل آن است که با من آمده باشند ، اگر بحسب قرار داد متعرض من نشدی فيها والا با تو جنك میكنم ، پس حُر دست

ص: 45

از ایشان باز داشت .

ايضا از ابی مخنف نقل کند کهچون کار بجك افتاد این چند نفر پیش جنك شدند و داخل در کار شدند مردم ایشان را احاطه نموده از لشكر امام جدا شان کردند چون امام حسین این را بدید برادرش عباس را بکمک ایشان فرستاد حضرت عباس بر لشکریان حمله آورد و به تنهائی با شمشیرش مردم را میزد و میکشت تا ایشان را از چنك دشمن خلاص کرد ، و ایشان زخم بسیار برداشته بودند ودر اثناء راه دیدند آن جماعت نزديك است راه را بر ایشان بگیرند از عباس جدا شدند و سخت بر آن جماهت حمله کردند و جنگیدند تما يكجا کشته شدند . پس عباسی ایشان را گذاشت و بخدمت برادر بر گشت و صورت حال را بیان فرمود :

: امام حسين (علیه السلام)مكرر بر ایشان طلب رحمت نمود .

و در زیارت ناحیه فرمود : السلام علی عمر ( عمرو ) بن خالد صیداوي ، كما في البحار ج 45 ص 72 وج 101 ص 273 و ناسخ ج 3 ص 24 و اقبال ص 577 سطر 2 و شهادت او خواهد آمد .

المعركة . رثيئاً اي جريحاً و به رمق .

ودر مناقب ج 4 ص 113 ( عمرو جندهی را ) جزء مقتولين در حمله اولی شمرده .

در ابصار العین ص 114 گوید : ( قاسط بن زهير بن الحرث التغلبی ) قب . اب . نا .

( و برادرش )

( کردوس بن زهير بن الحرث التغلبی )

( و برادرش )

( مقسط بن زهير بن الحرث التغلبی )

هر سه از أصحاب امیر المؤمنين (علیه السلام)بودند . و از کسانی بودند که در هر سه جنك ( جمل ، صفین ، نهروان ) در خدمتش جهاد میکردند .

و بعد از امیر المؤمنين با امام حسن مجتبی(علیه السلام) بودند . و در کوفه بودند تا اینکه امام حسین(علیه السلام) بكربلا آمد ، شبانه بطرف آن حضرت رفتند . و در جلو حضرت کشته شدند .

سروي گوید : در حمله اولی کشته شدند . و در زیارت ناحيه فرمود : السلام علی قاسط و کرش ((1)) بنی زهير التغليبين .

كما فی البحار ج 101 ص 273 و نسخه در اقبال ص 576 . ولی در بحار ج 45 ص 71 وناسخ ج 3 ص 23 و متن اقبال ص 576 بجای ( زهير ) ( ظهير ) نقل کرده اند .

البحار ج 45 ص 73 و 101 ص 273 وناسخ ج 3 ص 24 .

و در ناسخ ج 2 ص 314 او را جزء کسانی شمرده که اسمی در تاریخ ندارد .

بن خالد واصحابشان در روز عاشورا در يك مكان کشته شدند .

و در زیارت ناحيه فرمود : السلام على مجمع بن عبد الله العائذي . كما في البحار ج 45 ص 72 وج 101 ص 273 و ناسخ ج 3 ص 23 .

بهم رسیدند .

سروي گفته او در حمله اولی کشته شد .

در زیارت ناحیه فرمود : السلام على أسلم بن كثير الاأزدي الأعرج كما فی البحار ج 45 ص 72 وج 101 ص273 وناسخ ج 3 ص 24 .

مؤلف گوید احتمال دارد مراد همان مسلم بن كثير باشد و الله العالم .

با مرق گوشت بد بو ((1)) درست کرده ام . حضرت فرمود بیاور پس بلند شد و رفت سر جوئی و دست خود را شست و از آن طعام میل فرمود و باز برگشت دستهای خود را با رمل شست تا پاك شد ، سپس بر شکم خود مالید و فرمود : ( من ادخله بطنه النار فأبعده الله ) کسی که شکمش او را داخل آتش کند خداوند او را دورساز دو کلنك را گرفته داخل چشمه شد و بنا کرد بکندن و آب بتأخير افتاد از چشمه بیرون آمد در حاليكه پیشانی مبارك عرق کرده بود با انگشت مبارك پاك نمود . سپس بازگشت ( بكندن چشمه ) و همهمه میکرد که ناگاه مثل گردن بچه شتر آب از چشمه جوشید حضرت با سرعت بیرون آمد و فرمود خدا را شاهد میگیرم که این صدقه است ، پس نوشت این صدقه ایست از بنده خدا أمير المؤمنين صدقه داد این دو باغستان را بر فقراء مدينه مگر آنکه امام حسن و امام حسین محتاج شوند که در اینصورت ملك خالص ایشان است نه غير ايشان انتهی ملخصا ((2)) .

ونصر که پسر ابن ابو نیزر است بعد از امير المؤمنين و امام حسن (علیهما السلام)بطرف امام حسین(علیه السلام) گردید و از مدینه با حضرت خارج شد بطرف مكه و از مکه بطرف کربلا و آنجا کشته شد ، اسب سوار بود اسمش را پی کردند و در

ص: 52

حمله اولی شهیده شد رضوان الله عليه .

در حمله اولی کشته شدند .

مثلا نصر الله بن ابی نیزر در مناقب بخصوص اسم برده نشده ولی بعنوان دو نفر از موالیان امیر المؤمنین مندرج است .

با قارب بن عبدالله در مناقب اسم ندارد ولی در تحت عنوان ده نفر از موالیان امام حسین مندرج است .

در قمقام ص 405 فرماید : ( ام وهب ) زوجه عبد الله بن عمير ، عمود خیمه در دست گرفته بميدان نزد شوهر آمده او را تحريص وتشجيع ميکرد ، که ( فداك أبي واُمي قاتل دون الطيبين ذرية محمد(صله الله علیه واله )) .

پدر و مادرم فداي تو باد تو جنك كن و نگذار پاکان ذریه محمد (صله الله علیه واله )بميدان روند .

شوهر خواست تا وِیْ را بخیام برگرداند زنْ قبول نمیکرد و میگفت ترا تنها نگذارم تا اول من جان سپارم . امام فرمود : خداي جزای خبر بشما عنایت فرماید بر گرد که خدا از زنان جهاد نخواسته ، زن فرمان برده باز گشت .

واصل گشت .

به میدان مبارزه آمد ، واسب بگردانید ، و این اشعار را یاد آور شد :

آلَيْتُ لا أقْتَلُ حَتّى اَقْتُلا

أضَرِبُهُمْ بِالسَّيْفِ ضَرْباً مُفْضَلا

لاناقِلاً عَنْهُمْ وَلا مُعَلّلا

لا حاجِزاً عَنْهُمْ وَلا مُبَدَّلا

أَحْمي الْحُسَينَ الْماجِدَ المُؤمَّلا

یعنی سوگند یاد نمودم تا نکشم کشته نشوم . باشمشیر انهارا ضربت سخت میزنم ، نه بر میگردم و نه سرگرم چیزی میشوم ، نه از انها دفاع میکنم و نه جای خودرا بدیگری میدهم ، حسین بزرگواری را که امید جهانیان بدواست یاری میکنم ( كذا فی الناسخ ج 2 ص 260 ) .

آنگاه در مقابل صفوف کوفه بايستاد و این رجزها بگفت :

اِنّي أَنَا الْحُرّ وَنَجْل الْحُرّ

أَشْجَعُ مِنْ ذي لَیَدٍ هِزَبْرٍ

وَلَسْتُ بِالْجَبانِ عِنْدَ الْكَرّ

لکِنَّي الْوَفّافُ عِنْدَ الْفَرّ

یعنی من حر وزادهِ حُرّم ، از شیرِ دلاورْ دَلیر ترم ، هنگام حمله کردن ترسو نیستم ، بلکه در موقع فرار سپاه ، من ایست میکنم ( كذا فی هامش الناسخ ص 261 )

حر از شهادت فرزند بسیار شاد شد ، و گفت : سپاس خدای را که شهادت را روزی تو گردانید پیش روی مولایم حسين بن أمير المؤمنین علیهما السلام.

ابن حنظله را که بشجاعت و شهامت در میان لشکر معروف بود طلب کرد و گفت : ترا به مبارزت حر باید رفت ، لكن اول آتش کید و کین را بنصيحت فرو نشان ، و بمقام خویش باز آر ، و اگر بيفرمانی کند ، بی تواني بر وِیْ بتاز و سرش از تن جدا کن .

صفوان که غرق اسلحه بود تاختن کرد و جلو در آمد و گفت : اي حر خوب کاری نکردی از یزید که خلیفه زمان بود روی برگردانیدی و بنزد حسین بشتافتی ؟

حر گفت : ای صفوان تو دانشورْ مردي بودی ، از این سخن ناسنجيده تعجب میکنم ، بمن بگو طرفداری حسین را فرو گذارم و یزید شراب خوار و زنا دوست را فرا گیرم ؟

صفوان در خشم شد ، و بسوی حر حمله کرد و نیزه را براند ، حر زخم او را بگرداند ، وسینه او را با سنان نيزه بكونت ، چنانکه از پشتش سر بدر کرد .

صفوان را سه برادر بود ، همدست وهمداستان بخون خواهی برادر برحُرّ بتاختند ، در دست در کمر یکتن کرد ، و او را از زین بر گرفت ، و بر زمین کوفت ، چنانکه جان بداد ، و یکی را با تیغ در گذرانید .

سومّی پشت بجنك کرده فرار کرد .

حر از قفای او بناخت ، و او را بزخم نيزه ببرادران ملحي ساخت . وهم چنان در میدان بایستاد ، ومبارز طلب نمود .

در خبر است که چون ((1)) حر آهنك خدمت حسین(علیه السلام) نمود ، یزید بن سفیان که مردی از قبیله بنی تمیم بود ، گفت : اگر او را دیدار کنم با سنان پیکانش بخاك افكنم .

ص: 62

این هنگام که در در میان لشكر كر وفر و رفت و آمد میکرد ، و از راست و چپ میجنگید ، و دو گوش و دو ابروی اسبش بزخمِ شمشیرِ دشمنان رفته بود .

حصین بن نمیر گفت : هان ای یزید بن سفيان ، اينك حر است که آرزوی کشتن او داشتی ، گفت چنین است ، و اسب بر جهاند ، و بر روی حر در آمد ، در او را مجال درنك نگذاشت و بيك زخم تیغ ، ازاسبش در انداخت ، واین اشعار انشاد کرد .

أَكُونُ أميراً غادراً وَابْنَ غادِرٍ

اِذا كُنْتُ قاتَّلْتُ الْحُسَينَ بْن فاطِمَة

وَنَفْسي عَلى خِذْلانِه واعتزاله

وَبَيْعَةِ هذاَ الناكِثِ الْعَهْدِ لائِمَة

فَيا نَدَمي أَنْ لا أَكُونَ نَصَرَتُهُ

أَلا کُلُّ نَفْسٍ لا تُواسيه نادِمَه

أَهُمُّ مِراراً اَنْ أسيرَ بِجَحْفَلٍ

اِلى فِئَةٍ زاغَتْ عَنِ الْحَقِّ ظالِمَة

فَكُفُّوا وَاِلّا زُرْتُكُمْ بِكَتائبٍ

أَشَدَّ علَيْكُمْ مِنْ زُحُوفِ الدّيالِمَة

سَقَى اللهُ أَرْواحَ الَّذينَ تَزاوَرُوا

عَلى نَصْرِه سَحاً مِنَ الْغَيْثِ دائِمَة

وَقَفْتُ عَلى اَجْسادِهِمْ وَقْبُورِهِمْ

فَكادَ ألْحَشا تَنْفَثُّ وَالْعَيْنُ صاجِمَة

لَعَمْري لَقَدْ كانْوا مَصاليتَ فِی الوَغى

سِراعاً اِلىَ الْهَيْجا لیُوثُ ضَراغِمَة

تَواسَوْا عَلى نَصْرِ ابْنِ بِنْتِ نَبيِّهِمْ

بِأَسْيافِهِم آسادُ خَيْلٍ قَشاعِمَة

در پاورقی ناسخ ج 2 ص 264 فرموده خلاصه اشعار : اگر یا حسین بجنگم امیری خائن و پیمان شکن و سرزنش شده ام ، هر کس او را یاری نکند پشیمان میشود ، اي ستمگران از جنك يا حسين(علیه السلام) دست بردارید ، و گر نه با لشکر گران بر شما میشورم ، خدا از باران رحمت خود ، یاوران او را سير آب کند ، آن شيران دلاور سالخورده ای که بسوی میدان دویده ، پسر پیغمبر خود را یاری میکردند . وهمچنان چون شیر آشفته بر دمید ، و اسب بتأخفت و خود را بمیان سپاه کوفه

ص: 63

در انداخت ، و تنی چند را بکشت و باز شتافت و این شعر بگفت :

هُوَ الْمَوْتُ فَاصْنَعْ وَ یْكَ ما أَنْتَ صانِعٌ

فَأَنْتَ بِکَأْسِ الْمَوْتِ لا شَكَّ جارِعٌ

وَحامِ عَنِ ابْنِ الْمُصْطَفى وَحَريمِه

لَعَلَّكَ تَلْقی حَصْدَ ما أَنْتَ زارِعٌ

لَقَدْ خابَ قَوْمٌ خالَفُوا اللهَ رَبَّهُمْ

يُريدُونَ هَدْمَ الدَّينُ وَالدّينْ شارِعٌ

يُريدُونَ عَمْداً قَتْلَ آلِ مُحَمَّدٍ

وَجَدُّهُمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ شافِعٌ

این مرگ است هر چه میخواهی بکن ، بیگمان جامِ مراگرا می آشامی ، حمایت کن از پسر پیغمبر وحریمش ، یقيناً نتيجه آنچه کشت کرده ای زراعت خواهی کرد ، بتحقیق که خیانت و ضرر کرده اند گروهیکه خدای خود را مخالفت کرده اند ، میخواهند دین را ویران کنند و حال آنکه دین شاهراه همه است . میخواهند از روی عمد آل محمد را بکشند ، وحال انکه جدشان در روز قیامت شفاعت کننده است . ( كذا في هامش الناسخ ج 2 ص 264 ) .

و دیگر باره حمله کرد و چون برق و باد تند ، تنی چند را بخاك در انداخت وروی بر تافت ، باز شتافت و از نهایت غیرت و شدت ناراحتی بنا کرد بهای های

گریستن و این رجز بخواند .

أَضْرِبُ في اَعْراضِكُمْ بِالسَّيْف

ضَرْبَ غُلامٍ لَمْ يَخَفْ مِنْ حَيْف

أَنْصُرُ مَنْ حَلَّ بِاَرْضِ الْخَيْف

نَسْلَ عَليِ الطُّهْرِ مُقْري الْضَّيْف

( در پاورقی ناسخ ج 2 ص 264 ) معنی اینطور کرده : با شمشیر خود اشراف شما را میزنم ، زدن غلامی که از ستم ترس نداشته

ص: 64

باشد ، یاری خواهم کرد کسی را که بزمین مِنی و مسجد خیف وارد شده ، و از نسل علی است که پاکیزه است و دعوت کننده میهمان است .

و در این مرتبه دل بر مرگ نهاد و حمله گران افكند ، وهشتاد و چند نفر را بر خاك افكند ، و کار بر کوفیان سخت شد .

وابن سعد صدا زد اي لشگر عجله کنید و او را تیر باران کنيد .

پس از هر طرف او را هدف تیر قرار دادند بطوریکه زره حُرّ مثل جلد خارپشت گشت و اسبش را نیز پی کردند ، مقداری پیاده جنگید و از پای درافتاد أصحاب حسين ( عليه السلام ) بتاختند و جسد او را حمل داده بنزد آن حضرت نهادند هنوز رمقي از جان در تن داشت ، امام ( عليه السّلام ) چهرهٴ خون آلود او را مسح می کرد و می فرمود سوگند بخدا ترا مادر بغلط حُر نام نگذاشت ، والله تو در دنیا وآخرت حري ( یعنی آزادی ) آنگاه بگریست و از بهر او استغفار فرمود ، گویند امام ( عليه السّلام ) او را نوحه سرائی کرد ((1)) .

فَنعْمَ ((2)) الْحُرُّ حُرُّ بَني رياحٍ

صَبُورُ عِنْدَ مُشْتَبَک الرّماح وَنَعْمَ ((3)) الْحُرُّ في رَهَجِ المَنَاياً

اذَا الأبْطَالُ تَخْطرُ بِالصفَّاح

وَنِعْمَ الحُرُّ اِذْ و اسا حُسَينا

وَفازَ بِالهِدايَةِ وَالفَلاحِ

ص: 65

وَنِعْمَ الْحُرُّ اِذْ نادى حُسَيْناً

فَجادَ بِنَفْسِهِ عِنْدَ الصَّیاح ((1))

فَیا رَبّي ((2)) أَضِفْهُ في جِنانٍ

وَزَوِّجْهُ مَعَ الْحُورِ الْمِلاح

یعنی نیکو آزاد مردی است حر بنی رباح ، و هنگام بهم ریختن نیزه ها ( شدت جنك ) بردبار است .

آفرین بر حر ، میان گرد و غبار مرگها ، هنگامی که دلاوران با سینهٴ شمشيرها خود ارزش میدهند .

آفرین بر حر که حسین را یاری کرد ، و بهدايت و رستگاری نائل شد .

آفرین بر حر که چون ( هنگام توبه ) حسین را خواند ، جانبازی نمود .

پروردگارا ، او را در بهشت پناه ده و با زیبا چشمان نمکین همسر گردان .

بروایت مفید ابوایوب بن سرح ومردی از فرمان کوفه در فتل حر همدست بودند ((3)) .

و در زیارت ناحیه فرمود : السَّلام عَلَى الْحُرِّ بْن يَزيدِ الرّياحی . كما فی البحار ج 45 ص 71 واقبال ص 576 .

أَنَا بُرَیرٌ وَأَبی خُضَیْرٌ (1)*** لَیْسَ یَرُوعُ الاُْسْدَ عِنْدَ الزَأرِ(2)

یَعْرِفُ فینَا الخَیْرَ اَهْلُ الْخَیْرِ *** أضْرِبُکُم وَلا أرى مِنْ ضَرٍّ

وَذاکَ فِعْلُ الحُرِّ مِن بُرَیْرِ

يعني من بر برم و پدرم خضیر است ، شيري هستم که شیران از غرشم میترسند نیکوکاران نیکی ما را باور دارند ، با شمشیر شما را میزنم ، وزیانی نمی بینم ، کار نيك بر بر همین است (پاورقی ناسخ).

وحمله گران افكند ، و شمشیر زده میگفت : پیش من نزديك شويد أي ملال کنندگان مؤمنان ، واي کشند گان اولاد بدريين ، واي کشندگان فرزندان رسول خدا ، وباقي مانده ذربه اش ، و از چپ و راست بتاخت و مرد و مرکب بخاك اند اخت، و سی تن مرد جنگی بدست او کشته شد .

در این وقت یزید بن معقل (مفقل لهوف) اسب بتاخت ، و بانك، زد که :

أي طاغی گمراه گواهی میدهم که تو از گمراه کنندگانی.

بر در گفت : بیا تا مباهله کنیم و خدا را بخوانیم ، و از وي بخواهیم تا هر که بر باطل است بدست آن كه حق است کشته شود، این بگفت : و بر او بناخت قدری با هم نبرد ردند .

يزيد فرصتی یافت ، وشمشیر بزد، ولي زخم او کارگر نیفتاد .

بریر بر او شمشیري زد که از کلاه خود در گذشت و تا قعر دماغ و مغز سرش مدريد ، و بأن زخم در افتاد و جان سپرده

ص: 68

واز عقب او بحير بن أوس بي اسب بتاخت و با بربر در آويخته ، بربر بدنه ستا او شهید شد.

و در مقام ص 406 گوید : کم به بن جابر از دي بربر را شهید کرد، و چون بخانه آمد زن باو گفت : باري دشمنان فرزند فاطمه کردی و بوير سيد قراء را شهید ساختی بخدا قسم که دیگر با تو سخن نگویم ).

و بروایت دیگر بحیر بن اوس او را شهید کرد و در میدان جولان داد و بدین شعر (1) مباهات میکرد .

سلي تخبري عني و أنت ذميمة(2)***غداة حسين و الرماح شوارع .

ألم آت اقضي ما كرهت و لم تخل***غداة الوغي و الروع ما انا صانع [10] .

معي مزني(3) لم تخنه كعوبه***و ابيض مشحوذ الغرارين قاطع

فجردته في عصبة ليس دينهم***كديني و اني بعد ذالك لقانع (4)

و قد صبروا (5) للطعن و الضرب حسرا***و قد جالدوا لو ان ذلك نافع [13] .

فابلغ عبيدالله اذ ما لقيته***باني مطيع للخليفة سامع

قلتلت بريرا ثم جلت لهمه(6)***غداة الوغي لما دعا من يقارع

ص: 69

شعر قرائت کرد؛

فلو شاء ربی ما شهدت قتالهم***و لا جعل النعماء عند ابن جائر

لقد کان ذا عارا علی و سبه(1)***یعیر بها الأبناء عند المعاشر

فیا لیت أنی کنت فی الرحم حیضه(2)***و یوم حسین کنت ضمن المقابر(3)

فیا سوأتا ما ذا أقول لخالقی***و ما حجتی یوم الحساب القماطر(4)

خلاصه اشعار : اگر خدا میخواست بجنگ حسین نمیرفتم ، و نعمتهاي دنیا را به پسر ستمگر نمیداد ، راستی کشتن بریر برای من مایه ننگی است که فرزندان مرا بدان، سرزنش کند، اي کاش روز عاشوراء را زنده نبودم، زای بر من جواب خدا را چه گویم ؟ (و در روز قیامت که روز حساب سخت است چه دلیل آورم ).

اول وهب بن وهب که نصرانی بود و با نفاق مادرش بدست امام حسین(علیه السلام)ایمان آورد، و در کربلا شهید شد .

و دیگر وهب بن عبد الله(1) که گویند او نیز با مادر وزن حاضر بود در روز عاشوراء ، و آنچه من بنده فحص کردم بیش از یک وهبه نیافتهم ، وطریحی بعضی از واردات احوال وهب را بنام وهب بن وهب و برخی را بنام وهب بن عبدالله نگاشته العلم عند الله انتهى .

ودر لواعج ص163 سطر آخر واعيان الشيعة ج 1 ص 90 آسید محسن امين رحمه الله فرموده : پس وهب بن حباب کلبی میدان مبارزه رفت و گویند او نصرانی بود، وعين قصه وهب بن عبدالله را ذکر فرموده : ودر لواعج ص 139 در ضمن ترجمه ( عبد الله بن عمير كلبي ) گويد : ظاهرا بين مورخین اشتباهی شده بین قصه ( وهب بن حباب كلبي ) و بين قصة ( عبد الله بن عمیر کلبی ) الخ.

إنْ تُنْکِرُونی فَأنا ابْنُ الکَلْبی*** سَوْفَ تَرَوْنی وَتَرَوْنَ ضَرْبی

وَحَمْلَتی وَصَوْلَتی فِی الْحَرْبِ ***ادْرِکُ ثاری بَعْدَ ثارَ صَحْبی

وَأدْفَعُ الْکَرْبُ أمامَ الْکَرْبِ (1)***لَیْسَ جِهادی فی الْوَغی بِاللَّعبِ(2)

در پاورقی ناسخ خلاصه أشعار: اگر نمیشناسید من از قبیله كلميم : بزودی حمله و دلاوری و ضربت مرا می بینید ، که از خود و دوستانم خون خواهی کنم، واندوه را یکی پس از دیگری بردارم . ( وجهاد مسن در روز جنگ بازیچه نیست )، تني چند بر خاك انداخت، بجانب مادر (که قمری نام داشت) وزن آمد گفت: مادر از من راضي شدي؟ گفت: نه تا در رکاب امام بخاك و خون آغشته شوی، زنش گفت: ترا بخدا قسم مرا بعزاي خودته مبتلا مگردان، مادرش گفت : اي فرزند گوش بسخن أو مكن و برگرد و در جلو پسر رسول خدا جنگ کن، تا فردای قیامت در پیشگاه احدیت شفیع تو شود). (3)

در ناسخ ج2 ص270 دارد که چون از شب زفاف ( عروسی ) زن وهب تا روز عاشورا بیش از هفده روز نبود ، مفارقت شوهر بر دي دشوار میآمد ، گفت : اي وهبا ، برمن معلوم است که چون در راه پسر پیغمبر شهید شوي ، در بهشت برین جای کني ، و با محور العين هم آغوش باشی، و مرا فراموش فرمائی ، واجبه می کند که در حضور امام بامن عهد استوار کنی که فردای

ص: 73

قیامت در بهشت و جدا از من أقامت ننمائی ، پس هر دو بخدمت آن حضرت رسیده نده زن وهب عرض کرد با ابن رسول الله : مرا.

دو مسئله هست ، یکی آنکه این جوان فریب ، عنقریب بضرب سيف سنان رهسپار باغ جنان است ، این بی کسی را در این بیابان فریاد رس نیست ، مرا باهل بیت خویش سپاری که نگران حال من باشند .

دوم آنکه چون وهب در این میدان سر بدهد با هور العين بيك بالین سر پنهد ، امروز تو را بر من گواه گیرد، که چون با حور ، هم آغوش شود ، مرا فراموش نکند .

حسین (علیه السلام)از شنیدن این کلمات سخت بگریست ، و خواهش او را قبول فرمود ، اينوقت وهب با تمام طرب بميدان رو نمود و این ارجوزه بسرود :

إنِّی زَعیمٌ لَکِ امّ وَهْبِ بِالطَّعْنِ فِیهِمْ تارَهً وَالضَّرْبِ ضَرْبَ غُلامٍ(1) مؤمِنٍ بِالرَّبِّ حَتّی یُذیقَ القَوْمَ مُرَّ الحَرْبِ إنِّی امْرُؤٌ ذُو مِرَّهٍ وعَضْبٍ(2) وَلَسْتُ بِالخَوّارِ عِنْدَ النَّکْبِ حَسْبی إلهی مِنْ عَلیمٍ حَسْبی(3)

در پاورقی ناسخ دارد : ای مادر وهب ، جوانی که ایمان به پروردگار دارد با نیزه و شمشیر از نگهداری میکند ، و این گروه تلخی جنت را می چشاند ، من دارای نیرو ، و شمشیر برانم ، هنگام بلا ناتوان نیستم ، خدای دانا مرا بس

ص: 74

است.

چون پلنگ درنده خویش را بر صفوف كوفيان افکند و از راست و چپ میجنگید پس دوازده پیاده و نوزده تن سواره را بجهنم فرستاد .

اینوقت مردی از لشکر کوفه فرصتی بدست آورد ، ودست راستش را جدا کرده

وهب شمشیر را بدست چپ گرفته و جهاد میکرد که ، مردی از قبیله کنده نیز تیغ زد و دست چپش را قطع کرد.

اینونت زن وهب عمود خیمه بگرفت و بميدان جنك آمد و گفت : اي و هب پدر و مادرم فداي تو باد ، تا میتوانی جنک کن و حرم رسول خدا را از دشمن دفع کن .

وهب گفت اي زن تو آنکسی بودی که مرا از جنگی منع میکردی چه شده که مرا تحریص بجهاد میکنی ؟

گفت : من آنوقت دل از جان بر کندم و بر زندگانی دنیا پشت پا زدم که ندای حسین ان را شنیدم که همی گفت : (وا غربتاه، وا قلّه ناصراه، وا جدّاه، أما من ذابّ یذبّ عنّا، أما مِن مجیر یجیرنا؟ ) .

آیا کسی هست که دشمن را از ما دفع کند ؟ آیا کسی هست که ما را پناه دهد ؟ وامل بیت در خیمها بهاي هاي میگریستند ، با خود گفتم که زندگانی بعد از آل رسول بچه کار آید ؟ قصد کردم که با این قوم جنك كنم تا جان دهم .

وهب گفت : ای زن بر گرد که ترا جهاد نیست.

گفت : من بر نگردم تا با تفاق تو در خون خویش غوطه زنم .

وهب را چون درست نبود که او را برگرداند با دندان عامة او را بگرفت و باز داشت ، زن زور زد و خود را برهانیده

ص: 75

وهب فریاد کشید و بامام حسین (علیه السلام) استغاثه برد .

حسين (علیه السلام) فرمود : از اهل بيت من جزاي خير بهره شما باد ، بسوی خیمه زنان برگرد .

چون جهاد برای زنان واجب نیست .

عرض کرد : اي مولاي من بگذار تا جنك كنم چون کشته شدن آسان تر است براي من از اسیر شدن بدست بني اميه .

حضرت فرمود: تو با زنان ما بيك سال خواهی زیست ، و او را با زبان احترام و موعظه بخيمه ها برگردانيد .

و از آن طرف وهب را مجروح بخاك افكندند .

زن وهبه سرعت کرد و خود را بر بالاي شوهر افکند و خون از چهار گانش پاك میكرد.

شهر ذي الجوشن این بليل، غلام خود را فرمان داد تا گرزی بر سر او بزد، و او را بشوهرش منحنی ساخت .

واو اول زنی است که در لشکر حسین(علیه السلام) شربت شهادت نوشید .

آن گاه کوفیان وهب را نزد ابن سعد آوردند ، گفت: چه بسیار سخت استشه حمله تو ؟ و فرمان داد تا سرش را از تن جدا کنند ، و بطرف سپاه حسین پرتاب کردند .

مادر وهب سر فرزند را بر گرفت و به وسيد ، و گفت : سپاس خدای را که روی مرا بشهادت تو ، در پیش روی حتمین سفید دشت .

آن گاه روي با كوفيان آورد و گفت : اي امت زشت کردار ، گواهی میدهم که نصاری در کلیسا و مجوس در کنیسه بر شما شرف دارند، و از روي خشم سمر وهب را بسوي سپاه ابن سعد پرتاب کرد ، از قضاء آن سر بر سینه قاتل

ص: 76

وهب آمد و بدان زخم شد، آنگاه عمود خیمه را بگرفت و دو تن دیگر بخاك انداخت .

حسین (علیه السلام) او را برگردانید، و فرمود بجای بنشین که جهاد بر زنان نیست ، تو و فرزندت وهب با جت من محمد در بهشت جای دارند ، پس مادر و همب باز شد .

وگفت : ای خدای من مرا نا امید مگردان ، حسين (علیه السلام) فرمود : ای مادر وهب خداوند قطع نکند امید تو را.

در جلاء العيون مرحوم مجلسی ص 561 فرموده ؟

در حدیث حضرت زین العابدین وارد شده (1) که این وهب اول نصرانی بود، او و مادرش بر دست امام حسين(علیه السلام) مسلمان شدند ، چون بمعرکه رفت هفت هشت نفر را بقتل آورد .

وبروایت دیگر بیست و چهار نفر پیاده و دوازده نقرسوار از منافقان را بکشت واز بسیاری جراحت از کار ماند او را دستگیر کردند ، و بنزد عمر بن سعد بردند آن ملعون حكم كرد او را گردن زدند ، الخ.

کرده اند ، وشاید که بسبب كنيت زوجه عبدالله که ام وهب بوده و اتحاد قبیله با عمیر بن عبدالله که در قائمیات ( زیارت ناحيه ) ذکر شده هشته شده باشد و الله اعلم .

در پاورقی ناسخ خلاصة اشهار : ای جان بسوي خدای مهربان برو، و برفاه و آسایش شاد باش ، در گذشته گناهانی از تو سر زده ، امروز پاداش نیکو می بینی ، بینابی نکن که هر زنده ای میمیرد . ( وصبر نتیجه اش برای نور بیشتر است از آسایش ، ای جما عت از پسران قحطان )،

عمرو بن خالد ابن اشعار بگفت و خود را بالشكر زد و جنگید تا کشته شده

پسرش ذکر کرده .

پس از سعد بن حنظله ، عمیر بن عبد الله مذحجي بميدان آمد و این رجز بخواند:

قد علمَت سعد وحیّ مِذحج***أنّی لدی الهیجاء لیث محرج(1)

أعلو بسیفی هامه المدجّج***وأترک القرن لدی التعرّج(2)

فریسه الضبع الأزل(3) الأعرج(4)

در پاورقی ناسخ یعنی قبیله سعد ومذحج میدانند که من هنگام نبرد و جنگی سخت گیر نیستم ، شمشیر خود را بكاسة سر سلاح پوشیده فرود میآورم، و حریف خودرا طعمه كفنار لنگه میگردانم. کفتار حیوانی است درنده شبیه مگ است).

پس تیغ کشید و حمله گران افكند ، وتني چند بکشت آنگاه بدست مسلم الضباعي وعبدالله بجلی کشته گشت.

در آمده و این ارجوزه را بخواند:

ان تسئلوا عنّی فانّی ذو لبد***من فرع قوم فی ذری بنی اسد

فمن بغانا حاید عن الرّشد***و کافر بدین جبّار صمد

یعنی هرگاه شخصیت مرا بخواهید ، شیری هستم از فرزندان دسته اي از بزرگان بني أسد، کسی که بر ما ستم کند گمراه و بدین خداي بي نياز كافرگشته است .

و خود را چون باد تند بر سپاه دشمن زد ، ونور جنگ را گرم کرد. مردی از سپاه ابن سعد بیرون آمد و قدري با او نبرد کرده مسلم بن عوسجه پهلوی راست او را با نیزه بزد ، چنانکه سنسان نيزه از پهلوی چپ او در شد ، پس دیگری بر او بناخت ، او را نیز از اسب در انداخضاء و همین طور میزد و میکشت تا پنجاه تن شجاع را بخاك انداخت ، واز کثرت زخم بی تاب شد و بخاك افتاد ، وهنوز رمي از جان در تن بود، که حسین (علیه السلام) با حبیب بن مظاهر بر بالین او حاضر شدند .

و امام حسین (علیه السلام) فرمود : خدا رحمت کند تو را أي مسلم (فَمِنْهُمْ مَنْ قَضَی نَحْبَهُ وَمِنْهُمْ مَنْ یَنْتَظِرُ وَمَا بَدَّلُوا تَبْدِیلاً) (1) آنگاه حبیب بن مظاهر بر سر بالين او آمد و گفت : اي مسلم : سخت است بر من این حالت تو ، ولی شاد باش که در بهشت خدا جای داری .

مسلم با صداي ضعیف گفت : خدا توا بخير بشارت دهد .

حبیب گفت اي مسلم اگر میدانستم بعد از تو زنده ام میگفتم بمن وصيت خود را بنما ، لكن میدانم که يك ساعت بعد بتو ملحن خواهم گشت . مسلم

ص: 82

گفت : ترا باین وصیت میکنم و اداره امام حسین (علیه السلام) نمود .

و گفت تا جان داري دست از ياري او برندار .

حبیب گفت : سوگند بخداي جز این نکنم .

آنگاه مسلم گفت : با ابن رسول الله میروم ناجد و پدرت را از رسیدن تو بشارت دهم ، این بگفت و در گذشت.

( در زیارت ناحيه ) فرمود :

السَّلامُ عَلی مُسْلِمِ بْنِ عَوْسَجَهَ الأَسَدیِّ، القائِلِ لِلْحُسَیْنِ وَقَدْ أَذَنِ لَهُ فی اْلإِنْصِرافِ: أَنَحْنُ نُخَلّی عَنْکَ وَبِمَ نَعْتَذِرُ إلیَ اللَّهِ مِنْ أداءِ حَقِّکَ، وَلا وَاْللَّهِ حَتّی أُکَسِّرَ فی صُدُورِهِمْ رُمحی وأَضْرِبهُمْ بِسَیْفی ما ثَبَتَ قائمُهُ فی یَدِی وَلا افارِقُکَ وَلَوْ لَمْ یَکُنْ مَعِیَ سَلاحٌ أُقاتِلُهُم بِهِ لَقَذَفْتُهُمْ بِالْحِجارَهِ، ثُمَّ لم افارِقْکَ حَتّی أمُوتَ مَعَکَ، وَکُنْتُ أوّلَ مَنْ شَرَی نَفْسَهُ، وأَوَّلَ شهیدٍ مِنْ شهداءِ اللَّهِ قضی نَحْبَهُ، فَفُزْتَ ورَبِ الکَعْبَهِ، شَکَرَ اللَّهُ لَکَ استِقْدامَکَ، وَمُواساتِکَ إِمامَکَ، إذ مَشی إِلَیْکَ وَأَنْتَ صَرِیعٌ فَقال:

یَرْحَمُکَ اللَّهُ یا مُسْلمُ بْنُ عَوْسَجهَ وقرأ لَعَنَ اللَّهُ المُشرِکینَ فی قَتلِکَ عَبْدَ اللَّهِ الضَّبابیَّ وَعَبْدَ اللَّهِ بْنَ خشکارَهَ(1) البجلي ومسلم بن عبدالله الضَّبابیَّ بحار ج 45 ص 69 و ناسخ ج 3 ص 21.

مسلم را کنیز کی بود ، چون مولاي خود را کشته دید ، بر سر او آمد ، و فریاد برداشت که با سيداه ، يا ابن عوسجاه ، کوفیان از بانك او شاد خاطر گشتند ، و از قتل مسلم بمالیدند .

شبث بن ربعی گفت : مادرهای شما بر شما بگرید ، سران خود را میکشید و عزیزان خود را ذلیل میکنید و بگشتن مسلم شادي ميكنيد ، بخدا سوگند مسلم را در اسلام محل بسیار عالی است ، وموقفی بس بلند است ، او را در جنگ

ص: 83

آذربایجان نگران بودم ، از پیش که صفها مسئور گردد وصف آرائی شود ، شش تن از کافران را با تیغ در گذرانید .

آنها را میبرد ( یا با آنها میرود ) و انداختن آنها زمين را پر ميكند .

هلال مردی دلیر و کمانداری دلاور بود که هرگز نیرش خطا نمیکرد ، هشتاد تیر در جعبه داشت که با هر يك يكتن از کفار بکشت ، و چون تیرها تمام شد مردانه با شمشیر حمله کرد و این شعر بگفت :

أنَا الغُلامُ الیَمَنِیُّ الجَمَلِی***دینی عَلی دینِ حُسَینٍ وعَلِی

إن اقتَلِ الیَومَ فَهذا أمَلی***وذاکَ رَأیی واُلاقی عَمَلی(1)

یعنی من جوانی از اهل یمن و از قبیله بجيله هستم ، دین من دین حسین و علي است ، اگر امروز کشته شوم آرزوی من همین است ، ورأي من میباشد وعملم را ملاقات میکنم .

پس مردی از سپاه ابن سعد که او را فیس مینامیدند و با شمشیر برهنه بميدان ناخت ، هلال او را مجال نداد و بی درنك او را بجهنم فرستاد ، و با شمشیر سیزده تن از دشمن را از پای در آورد، و اینوقت انبوه لشكر از هر طرف هجوم نموده با ضرب شمشیر و سنان او را خسته کردند ، و بازوي او را در هم شکستند و او را اسیر کرده بنزد شمر ذي الجوشن بردند (2) ، شمر حکم کرد تا سر مبارکش

ص: 86

را از تن جدا کردند .

ولی در جلاء العيون مرحوم مجلسی ص 13 و سطر (15) تفریح دارد بر اینکه مزاحم نافع را شهید کرده ،

و ارشاد مفید ص 237 سطر (8) ظهورش در قول اول است .

و در زیارت ناحیه فرمود : السَّلَامُ عَلَی نَافِعِ بْنِ هِلَالِ بْنِ نَافِعٍ الْبَجَلِیِ الْمُرَادِیِّ كما في البحار ج 45 ص 71 واقبال ص 576.

حضرت فرمود : ای پسر حجاج : مردم را بمن بر میشوراني ؟ آیا ما از دین بیرون شدیم ، و شما در دین پای بندید ، به خدا قسم تو میشناسی که کدام از دین بیرون رفته و چه کم سزاوار آتش است .

پس این هنگام عمرو بن حجاج از کنار فرات بر مبمنه سپاه حسين (علیه السلام)حمله افکنده ودر ناسخ وشمر بن ذی الجوشن از جانب میسره تاختن آورد .

حمله های گران پی در پی کردند ، ... أصحاب حسين (علیه السلام) که در دهان مرگ چنان برغبت برفتند که داماد نو خط (1) در حجله عروس نورس نرفتی ، چون شیر ، دیوانه آشفته آماده جنگ شدند. گروهی پیادگان و سی و دو تن سوار بودند، سواران ام به برانگیختند و تيغها بر کشیدند، و مانند شعله تند حمله افکندند ، و سپاه ابن سعد را از چپ وراست پراکنده نمودند. این حال بر ابن سعد بسیار ناگوار افتاد .

حصین بن نمیر را پیش خواند، و فرمان داد که پانصد نفر کماندار که در تحت فرمان داشت ، بر اصحاب حسين (علیه السلام) حمله ور گردد ، و ایشان را بزخم پیکان در هم شکند.

پس حصين بن نمیر که خمیر مایه کید و کین بود ، باجیش خود أصحاب حسين (علیه السلام) را هدف تیر قرار دادند، و شمر ذی الجوشن بافوج خود، و عمرو بن حجاج چون گرگ درنده آمده و همه همدست شدند، و بجانبه فرزند شیر یزدان تاخت و تاز کردند .

واصحاب حسين (علیه السلام) با قلت و کمي عدد مانند شیر، برایشان بتاختند، و هر يك مثل صاعقه آتش بار، جماعتی را بهلاکت رسانیدند .

ص: 89

با این همه اگر یکتن از سپاه حسین (علیه السلام) کشته میشد ، چون عددشان کسم بود نمایان بود، ولی اگر از سپاه کوفیان صد تن کشته میشد، بنظر نمیآمد، چون عدد شان بسیار بود.

و کوفیان در اطراف لشگر گاه حسين (علیه السلام) گرد بر مي آمدند، شاید از هر جانب در آیند و سپاه آن حضرت را محاصره کنند، و اصحاب سه تن و چهار تن از لابلاي خيمه ها در بیرون میکردند و ایشان را هدف قبر میساختند .

اینوقت عمر بن سعد ندا در داد که : عجله کنید و خندق پر از هیزم است آتش زنید، لشگریان آتش در خندقی زدند .

امام حسين (علیه السلام) فرمود بگذارید تا خوب آتش افروخته شود، چون جنگ از یک طرف میشود، و مانع دخول لشگر کوفیان میشود بطرف خیمه ها .

در این هنگام شبث بن ربعی پیش تاخت و بانگ بر عمر سعد زد که : مادر بر تو بگرید از این زنان و کودکان چه خواهید و لشکریان از سرزنش اور شرمگین شدند و بر گشتند، لذا جنك منحصر بيك طرف شد .

واصحاب زهیر بن قین حمله افکندند، وابو غدره ضبابی را که از بزرگان سپاه شمر بن ذي الجوشن بود مقتول ساختند .

صاحب مناقب از کتاب بستان الطرف از حسن بصری روایت می کند که : در این مقاله چون هردو لشکر روي در روي شدند و جماعت بسیاری از سپاه ابن سه مدل بدوزخ وارد شدند و از اصحاب سيد الشهداء نیز در این حمله بسیاری شهید شدند. نخستین نعیم بن عجلان (1) الخ.

ص: 90

وروبرو شدن دشمن را ملاحظه کن .

وَ نَحْنُ أَعْلَی حُجَّهً وَ أَظْهَرُ ***حَقّاً وَ أَتْقَی مِنْکُمْ وَ أَعْذَرُ

و فی یمینی صارم مذکّر ***و فیکم نار الجحیم تسعر

خلاصه معنی اشعار: من حبیبم پسر مظهرم ، اگر چه شماره شما از ما بیشتر است لکن ما بردبار و با وفا و توانائریم، ودق وحجت با ما است ، در دست من شمشیر براني است ، که در میان شما آتش دوزخ می افروزد (كما في هامش الناسخ ).

و در بحار ، وهو الم و مقتل خوارزمی ، ومناقب ، ارجوزه را اینطور نقل کرده اند ؟

اَنَا حَبیبٌ وَاَبی مُظهِرُ***وَفارِسُ الْهَیْجاءِ لَیْثُ تَسْوَرُ

وَأنتم عند العدید أکثر***وَنحن اَعلی حُجَّهً وَاَظْهَرُ(1)

وأنتم عند الوفاء أغدر(2)***ونحن أوفی منکم واصبر

حقا وانعی منکم واعذر

ودر امالی صدوق ص 141 اینطور نقل میکند.

انا حبیب وابي مظاهر لنحن از کی منکم واطهر ننصر خير الناس حين يذكر و بیشتر ذکر نکرده .

سختی نمود ، و با شمشیر زخمی بر بالای بینی حصین بزد ، حصین از اسب در افتاد حبیب خواست سر از بدنش جدا کند ، اصحاب او بر حبيب حمله کردند و او را از میدان بدر بردند، چون زخم او سخت نبود، بار دیگر بلند شد و در صف خود ایستاد ، از آن طرف حبیب با تنی سالخورده وقامتی خمیده ، مانند شیراز چپ وراست همی تاخت ، ومرد و مرکب بخاک همي انداخت ، وابن اشعار بخواند .

أقسمُ لو کنّا لکم أعدادا(1)***أو شطرَکم ولیتمُ أکتادا

یا شرَّ قومٍ حسباً وَآدا(2)***وشرهم قد علموا(3) اندادا(4)

یعنی ای بدترین گروه ، از لحاظ نژاد و نیرو ؟ و بدترین مشركين ، بخدا قسم اگر ما باندازه یا نصف شما میبودیم شما پشت بجنک داده فرار میکردید .

خویش را بخدای بفروخت و از راست و چپ جنگید ( تا سي و يك نفر را بروایت مجلسی در جلاء العيون).

و بروایت محمد بن ابیطالب شصت و دو تن از کوفیان را طعمه شمشیر نمود. اینوقت مردی از بني تميم از کمین بیرون شد ، و ناگهان با سنان نيزه حبیب را زخمی برد ، چنانکه بروي در افتاد .

حبیب زود برخاست تا دشمن را کیفر کند ، حصین بن نمير در رسيد ، و شمشیری بر سر حبیب بزد تا از پای در افتاد ، پس از اسب پیاده شد و سر او را از بدن جدا کرد ، و بر گردن اسب در اویخت .

ص: 94

و بروایتی بعد از زخم حصین هم آن مرد تمیمی سر حبیب را از تن جدا کرده .

و نیز گفته اند : بدیل بن صريم سر حبیب را برید ، و از گردن اسب آویخت و بر نشست و بمکه رفت ، (1) در مکه پسر محبیب که هنوز مراهق (نزديك بسن بلوغ) بود ، سر پدر را بشناخت ، بدیل را بکشت و سر پدر را گرفته دفن کرد.

صاحب ناسخ فرماید این سخن در نزد بنده درست نیست ، چون در مکه کسی نبود که بدیل بن صريم را بدین کردار عطائی كند و جایزه دهد ، وعبد الله بن زبير بن العوام که این هنگام در مکه دعوی دار خلافت بود با حبيب كينه و کیدی نداشت که بدیل، این مسافت دراز بپیماید و همه جا، سر حبیب علاقه گردن

ص: 95

اسب او باشد ، اگر بطمع عطا بود ، البته بكوفه می شتافت . والله أعلم - .

بالجمله ، چون حبیب شهید شد ، مرگ او بر حسین (علیه السلام) سخت آمد.

فقال : عندالله احتسب نفسی و حماه اصحابی(1) و وجد فی المقاتل انه علیه السلام ایضاً قال الله درّک یا حبیب لقد کنت فاضلا تختم القرآن فی لیله واحده، إمام (علیه السلام) حبیب را بدعای خیر باد کرد، و او هر شبی قرآن را ختم میفرمود زهیر بن قین عرض کرد: یا ابن رسول الله پدر و مادرم فدای تو باد ، چرا روی شما در قتل حبيب شكسته گشت ؟ مگر نمیدانی که ما بر حقيم ؟ فرمود :

خوب میدانم که ما و شما بطريق هدایت میرویم ، عرض کرد : دیگر چه باك داريم ؟ اينك بجانب جنت و نیم بهشت خواهیم شتافته

دریاران پایدار ص 50 و این اشعار را نقل کند :

ببین اخلاص این پیر هنرمند***چه خواهد کرد در راه خداوند

رجز خواند و نسب فرمود***آگاه مبارز خواست از آن قوم گمراه

چنان رزمی نمود آن پير هشیار ***که بر نام آوران تنك آمدی کار

سر شمشير آن پير جوانمرد ***همی مرد از سرمرکب جدا کرد

به تیغ تیز آن رزم و پیکار***فکند از آن جماعت جمع بسیار

و در زیارت ناحیه فرمود : السلام على حبيب بن مظهر الأسدي كما في

البحار ج 45 ص 71

اینوقت زهیر بن قین ، وسعيد بن عبدالله را فرمان داد که از پیش رو با یه تند تا حضرت نماز ظهر را بخواند ، و ایشان بحسبه فرمان خویشتن را هدف تیغ و قیر داشتند ، پس حسين (علیه السلام) با يك نيمه اصحاب نماز خوف پگذاشت ، ونیم دیگر مشغول دفع دشمن بودند .

وسعيد بن عبد الله در راست و چپ امام خود را سپر قرار داد، چندانگه بزخم شمشیر و تیر از پای در افتاد ، و گفت : خدایا لعن کن این گروه را مثل العن عاد و ثمود ، ای پروردگار من ، سلام مرا به پیغمبر خود برسان و بگو آنچه بمن رسید از این زخمها ، من برای یاری فرزند تو بجان خریدم ، این بگفت وجان بداد .

در بدن او غير از زخم شمشیر و نیزه میزده قیر یافتند . و بروایتی آن حضرت واصحابش نماز را با اشاره فرادا و تنها گذاشتند (1).

خدا را از دشمن دفع کنید .

اینوقت اضطراب ، واضطرار عظیم در میان اهل بیت پدید آمد ، و ناپروا از خیمه ها بیرون شدند ، و فریاد برداشتند که ای جماعت مسلمانان ، ای مؤمنین با شجاعت ، حمایت کنید از دین خدا ، ودفع کنید دشمنان را از حرم رسول خدا ، ودور سازید دشمنان را از امام و پیشوای خود ، که پسر دختر پیغمبر شما است ، و بدانید که خداوند امتحان میفرماید شما را در پاری ما، و شما همسایگان و پناهندگان مائيد ، ودر پناه جل مائيد ، و شما جوان مردانید ، و دوستان مائيد ، ناچار دشمنان ما را از ما دفع کنید .

حسين (علیه السلام) کرد

الیَومَ نَلقی جَدَّکَ النَّبِیّا***وحَسَناً وَالمُرتَضی عَلِیّاً

ودر ناسخ و زهیر بن قین اول کسی بود که دستور مبارزه خواست و به بمیدان آمد، وحريف وهم شان طلبید و این ارجوزه بگفت؛

أنا زهیر وأنا ابن القین *** وفی یمینی مرهف الحدین(1)

أذودکم بالسیف عن حسین *** إن حسیناً أحد السبطین

ابن علی طاهر الجدین *** من عتره البر التقی الزین

ذاک رسول اللّه غیر المین(2) *** یا لیت نفسی قسمت قسمین

وعن إمام صادق الیقین *** أضربکم محامیاً عن دینی

أضربکم ولا أری من شین(3) *** أضربکم ضرب غلام زین

بأبیض وأسمر ردین(4)

خلاصه معنی اشعار : من زهير پسر قینم ، برای راندن شما از حسین که نوه رسول خدا و پاك نژاد و پیشوای من است ، شمشیر برانی در دست دارم که براي دفاع از دینم بشما میزنم ، وزشتی وعیبی در آن نمی بینم .

این ارجوزه فقط در ناسخ ذکر شده .

ص: 99

و آنچه در بهار و عوالم و مقام و مقتل خوارزمی ومناقب ذکر شده این

انا هير وأنا في قين ***أذودکم بالسیف عن حسین

إن حسیناً أحد السبطین*** من عتره البر التقی الزین(1)

ذاک رسول اللّه غیر المین***أضربکم ولا أری من شین(2)

یا لیت نفسی قسمت قسمین

خلاصه زهیر این ارجوزه را خواند، و خودرا مثل صاعقه بر قلب لشکر زد و از راست و چپ بتاخت و بسياري از ابطال را بر خاك انداخت .

و بروایت محمد بن أبي طالب يكصد و بیست تن از شجاعان كوفه را با شمشیر در گذرانید، آنگاه كثير بن عبدالشعبی، و مهاجر بن اوس تهیه ی فرصتی بدست آوردند و بزخم شمشیر و سنان اورا از پای در آوردند .

چون حسین (علیه السلام) او را دید بر خاك افتاده فرمود: اي زهير خداوند تو را دور نیفکند از حضرت خویش، و لعن کند کشنده ترا مثل لعن گروهیکه بصورت بوزینه و خوک در آورد.

و در مقتل خوارزمی ج2 ص20 گفته روایت شده که زهیر چون اراده حمله

کرد پیش امام حسین (علیه السلام) ایستاد و دست بر کتفش زد و گفت :

أقدِم حُسَینُ هادِیا مَهدِیّا***الیَومَ نَلقی جَدَّکَ النَّبِیّا

تا آخر ارجوزه که عنقریب ذکر میشود ، و گفته نمیدانم زهير انشاء کرده یاحجاج بن مسروق ، (چون این ارجوزه در احوالات حجاج بن مسروق ذكر میشود ).

ص: 100

73 و در پاسخ ج4 ص 24 (عمرو بن عبدالله) .

لتبشروا یا عتره النبیا***بجنه شرابها مریا

والحوض حوض المرتضی علیا

خلاصه اشعار (كمافي هامش الناسخ) أي حسین پیش آی که امروز جدت پیغمبر و پدرت علي وصي، امام حسن، حمزه اسد الله، جعفر طیار دلاور، فاطمه طاهر و پرهیزکارانی که پیش از وي در گذشته اند ملاقات خواهی کرد، ای خاندان پیغمبر صلی الله علیه و اله برای دوستی شما با این زنا زاده میجنگم ، تا مرا به بهشتی که آشامیدنیهایش گوارا ، وحوضش که مال علی مرتضی است مژده دهید .

آنگاه اجازه گرفت و میدان جنگ شتافت، و پانزده تن را با شمشیر در گذرانيد و شهید شده و در کتاب شرح شافيه مسطور است که حجاج بن مسروق باتفاق غلامش مبارك نام، یکصد و پنجاه تن از کوفیان را بکشتند آنگاه کشته شدند .

و در زیارت ناحیه فرمود : السلام على الحجاج بن مسروق الجعفی کمافی البحار ج45 ص72.

خضبت علی عهد النبی محمد***والیوم تخضب من دم الفجار

خانوا حسینا والحوادث جمه(1)***ورضوا یزیدا والرضا فی النار

فالیوم نشعلها بحد سیوفنا***بالمشرفیه(2) والقنا (3)الخطار(4)

هذا علی ابن الأوس فرض واجب***والخزرجیه وفتیه النجار

وخلاصه معنی اشعار (على ما في هامش الناسخ) ابن مرد و پسرش از روبرو شدن با سواران مهاجرین و انصار که نیزه آنها از خون مردم بی دین رنگین بوده و میباشد ، نزديك است خفه شوند . بسا همین پیمان شکنی کردند و بز بسد را از خود راضی نمودند ، آنها ويزيد در آتشند ، امروز بر انصار واجب و لازم است که با نیزه و شمشيرهاي بر آن همان آتش را در میان اینان شعله ور کنند .

وبروایت ابي مخنف پنجاه نفر و بروایت شرح شافیه چهل کس بکشت آنگاه کشته گشت.

بگفت :

لاضربن القوم ضربا فیصلا***ضربا شدیدا فی العداه معجلا

لا عاجزا فیها ولا مولولا***ولا أخاف الیوم موتا مقبلا

لکننی کاللیث أحمی أشبلا

دشمنان را با شتاب ضربت سخت و بران میزنم، نه از مر گیکه ناچار خواهد آمد میترسم و نه عجز و بیتابی نشان میدهم ، بلکه مانند شيري از شير زادگان دفاع میکنم . ( كما في هامش الناسخ ) وهم چنان جنگید و بسیاری بكشت تا بدرجه شهادت رسیده.

در مقتل شوارزمی ج2 ص 18 ارجوزه را اینطور نقل کرده .

لاضربنّ الیوم ضرباً فیصلاً***ضرباً طلحفی(1) فی العدی مستأصلا

لا عاجزا عنهم و لا مهللا(2)***ما أنا إلّا اللیث یحمی الأشبلا(3)

حسین (علیه السلام) با استاد ، و در حفظ آن حضرت خود را سپر شمشیر وهدف تیر قرار داد ، و فریاد زد ( يا قَوْمِ إِنِّي أَخافُ عَلَيْکُمْ مِثْلَ يَوْمِ الْأَحْزابِ تا آخر آيه ) که ظاهر معنی اینست .

أي قوم من ، من میترسم بر شما که مستوجب عذاب لشکر احزاب شوید و کیفر قوم نوح وعاد و ثمود بینید ، وبحكم عدل خداوند کریم ، دستخوش عذاب الیم گردید ، أي قوم من ، من بر شما میترسم از عذاب روز قیامت روزیکه از محشر روی بگردانید بسوي جهنم و شما را عذاب خدا نگاه دارنده نباشد . ای قوم مكشید حسین را پس مستاصل گرداند خدا شما را بعذاب عظيم و نا امید است کسی که بر خدا افتراء بندد .

حضرت فرمود : ای حنظلة بن سعد ، خداوند ترا رحمت کند بدر منیکه ایشان مستوجب عقاب شدند ، چون نصیحت قرا قبول نکردند، و بر توخروج

کردند و دشنام دادند بنو وأصحاب تو ، و برادران شایسته ترا کشتند ، دیگر چه امید با یشان باشد ؟).

حنظله عرض کرد : اي پسر رسول خدا ، پدر و مادرم فداي تو باد، درست میفرمائید آیا من بسوی پروردگار خود نروم ؟ و به برادران خود ملحق نشوم ؟

فرمود : شتاب کن و برو بسوی چیزیکه بهتر است از دنیا و آنچه در دنيا است ، و بسوی سلطنتی که هرگز کهنه نشود ، وزوال نپذیرد ، معنظله عرض کرد:

السلام علیک یا ابن رسول الله صلی الله علیک وعلی أهل بیتک وجمع بیننا

ص: 106

وبینک فی جنته ).

یعنی سلام بر تو ای پسر رسول خدا ، درود خدا بر تو و اهل بیت تو و خدا جمع کند بین ما و شما در بهشت .

در قمقام دارد حضرت فرمود آمین آمین .

و حمله گران افکند وجنك نمایانی نمود و شربت شهادت نوشید رحمة الله عليه .

و در زیارت ناحیه فرمود : السلام على حنظلة بن سعد الشبامي . كما في البحار ج 4 ص 73.

یعنی سپاه انصار میدانند که من از محیط حرم سرای دفاع میکنم ، وضربت من ضربت جوانی است سر بلند و پیش آهنك است ، خون دل من و خانمان من فدای حسین باد. (كما في هامش الناسخ)

و در زیارت ناحیه فرمود :السلام علی عمرو بن قرظه الأنصاری کما في البحار ج 45 ص 71.

کاسه لیس شما بودم ، امروز که روز سختی است من شما را خوار کنم ، بهخدا قسم بوي من، بدبو است ، و حسب من پست است ، ورنك صورتم سیاه است پس نمیخواهید که من باین روي سياه و به تباہ و بوی بد شهید شوم ؟ ومفيد رو وخشنود داخل بهشت شوم ، بخدا سوگند که از شما جدا نمی شوم ، تا خون سیاه خود را با خونهای طیب شما مخلوط گردانم .

این بگفت : و اجازه میدان رفتن حاصل کرد و این ارجوزه بخواند ، که از محمد بن ابیطالب نقل می کنند :

کيف يري الکفار ضرب الاسواد***بالسيف ضربا عن بني محمد

اذب عنهم باللسان و اليد***ارجوبه الجنة يوم المورد

واز صاحب مناقب اینطور نقل میکنند (1):

كَيْفَ يَرىَ الْفجَّارُ ضَرْبَ الأَسْوَدِ*** بِالْمُشْرِفِى الْقاطِعِ الْمُهَنَّدِ

بِالسَّيْفِ صَلْتاً عَنْ بَنى مُحَمَّدٍ ***أَذُبُّ عَنْهُمْ بِاللِّسانِ وَالْيَدِ

أَرْجُو بِذاكَ الْفَوْزَ عِنْدَ الْمَوْرِدِ***مِنَ الالهِ الْواحِدِ الْمُوَحَّدِ

إذ لا شَفیعَ عِندَهُ کَأَحمَدِ.

خلاصه معنی : چگونه مینگرند گنهکاران ضربت شمشیر هندی و بر آن غلام سپاه را ؟ با دست و زبان از فرزندان پیغمبر دفاع میکنم ، و امید شفاعت و نجات از یگانه شفیع نزد خداي يكتا احمد صلی الله علیه واله دارم . ( كذا في هامش الناسخ).

چون من سوی میدان شجاعت بخرامم***بس خصم که بی جان شود از ضرب حسامم

ص: 110

بگزیدهٴ مردانم اگر چند سیاهم

بشنودهٴ شاهانم اگر چند غلامم

فردا بشفاعتْ بُوَدْ آسمان همه کارم

و امروز بر آید بشهادت همه کامم آنگاه حمله گران افکند و سخت بکوشید تا شربت شهادت بنوشید ، حسين بيامد و بر سر او بایستاد ، وفرمود : پروردگارا : سفید کن روي او را ، و او را با نیکان محشور کن ، و در میان او و محمد و آل محمد شناسائی ده و دوستی بیفکن .

و از حضرت باقر از علی بن الحسين روایت میکنند که مردمان آنوقت که برای دفن گشته گان حاضر شدند ، جسد جون را بعد از ده روز یافتند وبوی مشك از او بالا میرفت رضوان الله عليه .

و در زیارت ناحیه فرمود : اَلسَّلامُ عَلى جَوْنِ بن حوی مولی ابی ذرالغفاري كما في البحار ج 45 ص 71 و اقبال ص 576 بنا بر يك نسخه .

عبدالله بر من سخت ناگوار است که ترا تنها بگذارم و ترا بین اهل بيتَتْ کشته ببینم میخواهم باصحاب شما ملحق شوم . حضرت فرمود : پیش برو ما هم تا ساعتِ دیگر بتو ملحق میشویم .

پس جنگید تا کشته شد رضوان الله عليه . ودر مناقب ابن شهر آشوب این ارجوزه را بعمرو بن خالد ازدی نسبت

داده :

اَلْيَوْمَ یا نَفْسُ اِلَى الرَّحْمنِ

تَمْضينَ بِالرَّوْحِ وَالرَّيحان

اَلْيَوْمَ تُجْزينَ عَلَى الْاِحْسان

ما خُطَّ فِی اللَّوْحِ لَدَى الدَيّان

لا تُجْزَعی فَكُلُّ حَيٍّ فان

و در قمقام این رجز را باو نسبت داده .

اِلَيْكَ يا نَفْسُ اِلَى الرَّحْمن

فَابْشِري بالرَّوْحِ وَالرَّيْحان

تا آخر ارجوزه که ما از ناسخ در ص 78 راجع بعمرو بن خالد ازدي ذکر کردیم رجوع شود .

ودر اَبصار العین سماوي فقط عمرو بن خالد صیداوي را نقل کرده لا غير . یعنی ( عمرو بن خالد ازدي ) ذکر نشده .

و در زیارت ناحيه فرمود : اَلسَّلامُ عَلى عَمْرِو بْنِ خالِدِ الصِّيْداوی : كما فی الناسخ ج 3 ص 24 و بحار ج 45 ص 72 و ج 101 ص 273 واقبال ص 577 .

ص: 112

بِأنَي الَّیْثُ لَديَ الْغُبار

لَاَضْرِبَنَّ مَعْشَرَ الْفُجّار

بِکُلِّ عَضْبٍ ذَکَرٍ بَتْارٍ ((1))

ضَرْباً وَجيعاً عَنْ بِنی الْاَخْيار

رَهْطِ النَّبِيِّ سادَةِ الاَبْرار

یعنی قبیله غفار ، وخندف ، و نزار ، باور دارند و میدانند که من هنگام انگیزش غبارجنك ، شیری هستم که با شمشیر برّان ، برای دفاعِ از خاندان نبوّت گنه کاران را ضربت سخت میزنم . ( كما في هامش الناسخ ) . پس جنگید تا کشته شد . و در مناقب گويد شصت و هشت نفر را بکشت .

بِأَنَّ قَوْمي آفَةُ الاَقْرانِ

لَدَي الْوَغا وَسادَةُ الْفُرْسان

مُباشِرُوا المَوْتِ بِطَعْنٍ آنٍ

لَسْنا نَرَى الْعَجْزَ عَنِ الطِعّانِ

آلُ عَليٍّ شيعَةُ الرَّحمنِ

آلُ زِیادٍ شيعَةُ الشَّيطان

خلاصه معنی : قبیله بنی اسد وخندف باور دارند که قوم من در جنك سرود سواران و بلای حریفان خود میباشند ، و با زخم نیزه میکشند . خاندانِ علیّ شیعه و پیروِ رَحْمانند ، وخاندانِ زیاد پیروان شيطانند. (كما في هامش الناسخ)

درامالي صدوق گويد هيجده نفر از دشمنان را بکشت سپس کشته شد رضوان الله علیه .

ودر امالى صدوق ص 142 رجز را اینطور نقل فرموده :

قَدْ عَلِمَتْ كاهِلُها وَدَوْدانْ

وَالْخِنْدَفيوُّنَ وَفَیْسُ عَيْلان ((1))

بِاَنَّ قَوْمي قَصَمَ الْأفران

یا قَوْمِ کُونُوا کَأَسوَدِ ألجان آلُ علَيٍّ شيعَةُ الْرَحمن وَ آلُ حَرْبٍ شيعَةُ الْشَّيْطان وابن نما در مثير الأحزان ص 63 رجز را اینطور نقل کرده .

قَدْ عَلِمَتْ كاهِلُنا وَذُو دان

وَالخِنْدَفيُّونَ وَقَيْسُ غَيْلان

بِاَنَّ قَوْمي آفَةُ لِلْاَقْران

یا قَوْمِ كُونُوا كَاَسْوَدِ الخفان

واستقبلوا القوم بضرب الان

آلُ عَليٍّ شيعَةُ الْرَّحْمن

وَآلُ حَرْبٍ شيَعةُ الشَّيطان

و در مناقب ج 4 ص 103 فقط اكتفا کرده باین رجز :

آلُ عَلىٍّ شيعَةُ الرَّحْمنِ

وَآلُ حَرْبٍ شيعَةُ الشَّيطان

ص: 115

لسويد بن عمرو بن ابی المطاع .

(در زیارت ناحيه) فرمود : اَلسَّلامُ عَلى سَعْدِ بْنِ عَبْدِاللهِ الْحَنَفّيِ ((1)) الْقائِلِ لِلْحُسَيْن وَقَدْ اَذِنَ لَهُ فِي الْاِنْصِراف : لا وَاللهِ لا نُخَلّيكَ حَتى يَعْلَمَ اللهُ أَنّا قَدْ حَفِظْنا غَیْبَةَ رَسُولِ اللهِ فيكَ ، وَاللهِ لَوْ اَعْلَمُ اَنّي اُقْتَلُ ثُمَّ أُحْيا ثُمَّ أُحْرَقُ ثُمَّ أُذْری وَ يُفْعَلُ بي ذلِكَ سَبْعينَ مَرَّةً ما فارَقْتُكَ ، حَتى أَلْقى حَمامي ( مرگ ) دُوْنَكَ وَكَيْفَ اَفْعَلُ ذلِكَ وَاِنَّما هِيَ مَوْتَهُ اَو قَتْلَةٌ واحِدَةٌ ثُمَّ هِيَ بَعْدَهَا الْكَرامَةُ الَّتي لا اِنْقِضاءَ لَها اَبدَاً فَقَدْ لَقَيْتَ حَمامَكَ ، وَواسَيْتَ اِمامَكَ ، وَلَقَيْتَ مِنَ اللهِ الْكَرامَةَ في دارِ الْمُقامَةِ حَشَرَنَا اللهُ مَعَكُمْ فِي الْمُسْتَشْهَدينَ وَرَزَقَنا مُرافَقَتَكُمْ في أَعلی عِلیّینَ . بحار ج 45 ص 70 و ناسخ ج 3 ص 22 و اقبال ص 575 .

ودر أبصار العین ص 126 گوید : که ابی مخنف روایت کرده که چون امام حسین نماز ظهر را خواند بعنوان نماز خوف پس سعید بن عبد الله حنفی جلو امام ایستاد وهر تیري که میآمد بجان خود میخرید و خود را هدف قرار داده بود که بامام حسین آسیبی نرسد و گاهی نیر بصورتش میرسید و گاهی بسینه اش میرسید و گاهی به پهلویش تا از بسیاری جراحت بزمین افتاد و میگفت خداوندا تولعنت کن ایشان را مانند لعنت عاد و ثمود ، خداوندا سَلامِ مرا به پیغمبر خود برسان و او را اعلام کن از آنچه بمن رسیدهاز زخمها بدرستیکه دریاری پیغمبر تو ثواب ترا میخواهم پس بطرف امام حسین نظر کرد و عرض کرد آیا وفا کردم ای پسر رسول خدا ؟ فرمود بلی تو در بهشت جلو روی مَنْ خواهی بود پس روحش پرواز کرد .

ص: 117

مجلسی در جلا ص 564 گوید سیزده تیر در بدن او بود سوای زخمهای شمشیر و نیزه .

وَاَسْمَرٌ سَنانُهُ لَمّاعٌ يُرى لَهُ مِنْ ضَوْئِهِ شُعاعٌ قَدْطابَ لي فی يَوْميِ الْقِراعُ دُوُنَ حُسَیْنٍ وَلَهُ الدِّفاعُ و در مناقب ج 4 ص 102 این رجز را نقل کرده : اَلْيومَ قَدْ طابَ لَنَا الْفِراعُ ((1))

دُوْنَ حُسَیْنِ الضَّرْبِ وَالسَّطاعُ ((2)) نَرْجُو بِذاكَ الْفَوْزِ وَالدِّفاعُ مِنْ حَرِّ نارٍ حينَ لاَ امْتِناعُ

راضی نباشد میدان رفتن او را .

آن جوان عرض کرد : اي پسر رسول خدا پدر و مادرم فدای تو باد ، مادر مرا بميدان فرستاده ، و این شمشیر بكمر من بسته ، امام او را اجازه داد ، آن جوان بميدان آمد و این رجز قرائت کرد.

اَميري حَسَیْنٌ وَنِعْمَ الْاَميرِ سُروُرُ فُؤادِ الْبَشيرِ النَّذيرِ لَهُ طَلْعَةُ مِثْلُ شَمْسِ الْضُّحي لَهُ غُرَّةُ مِثْلُ بَدْرٍ مُنيرٍ ((1))

و جنگید تا کشته شد . و در مناقب و مقتل خوارزمی رجز را اینطور نقل کرده اند : اَمیري حُسَیْنٌ وَ نِعْمَ الْاَميرِ سُروُرُ فُؤادِ الْبَشيرِ النَّذيرِ عَلّي وَفاطِمَةٌ والِداهُ فَهَل تَعْلَمُونَ لَهُ مِنْ نَّظيرٍ و در بحار وعوالم وقمقام این طور نقل کرده اند : اَمیري حُسَیْنٌ وَنِعْمَ الْاَميرِ سُروُرُ فُؤادِ الْبَشيرِ الْنَّذيرِ عَلىٌّ وَفاطِمَةُ والِداهُ فَهَلْ تَعْلَمُونَ لَهُ مِنْ نَّظیرٍ لَهُ طَلْعَةُ مِثْلُ شَمْسِ الْضُحى لَهُ غُرَّةٌ مِثْلُ بَدْرٍ الْمُنيرِ و مرحوم حاج سید محسن امین در اعیان الشیعه ج 1 ص 607 این اشعار را تشطیر کرده یعنی بهر بك بيتي ، يك بيت اضافه کرده و آن این است :

اَمیری حُسَیْنٌ وَنِعْمَ الْاَميرِ اَميرٌ عَظيمُ جَليلُ خَطيرٌ حَبيبُ الْوَصّيِ عَزيزُ الَبَتوُلِ سُرُورُ فُؤادِ الْبَشيرِ الْنَّذيرِ عَليُّ وَفاطِمَةٌ والِداهُ وَمُشْبِهُهُة فِي الْبَرايا بَشيرٍ

ص: 120

سَما قَدْرُهُ فَوْقَ كُلِّ الْاَنامِ فَهَلْ تَعْلَمُونَ لَهُ مِنْ نَظّيرٍ لَهُ طَلْعَةٌ مِثْلُ شَمْسِ الْضُّحى تَرْدُّ الشُّمُوسَ بَطَرْفٍ حَسیرٍ لَهُ راحَةٌ مِثْلُ غَيْثِني هَمی لَهُ غُرَّةُ مِثْلُ بَدْرٍ مُنیرٍ

لشکریان اِبْن سعد سَرْ از بدنِ آن جوان جدا کردند و بطرف لشکرگاه حسين (علیه السلام)پرتاب نمودند ، مادر سَرِ پِسَر را بر گرفت و بسینه چسبانید و گفت : احسنتَ ای پسرك من ، وَاِيْ مایهٴٴِ شادی دلِ مَنْ ، وَاِيْ روشني چشمِ من ، و آن سر را با تَمام غضب بسویِ لشگرِ دشمن پرانید و يك تن از کفار را بقتل رسانید و آنگاه عمود خیمه را گرفته حمله بر دشمن کرد و این رجز را بخواند :

أنَا عَجُوزُ سَيِّدي ضَعيفَةُ خالِيَةُ بالِيَةُ نَحيفَةُ أَضْرِبُكُمْ بِضَرْبَةِ عَنيفَةٍ دُونَ بَني فاطِمَةَ الشَّريفَةِ من پیره زنی ناتوان و فرسوده و تنها ولاغر میباشم ، براي دفاع از پسرانِ فاطمهِ بزرگوار شما را ضربت میزنم ( كما فی هامش الناسخ ) .

و دو تن از لشکر کفار را بکشت . امام حسين (علیه السلام)فرمود بر زنان جهاد واجب نیست بر گرد و آن زن بامر امام برگشت . در مقتل وبحار وعوالم حضرت او را دعاي خیر فرمودند .

بخواند ، پس جنگید تا کشته شد ، و چون بزمین افتاد امام حسین(علیه السلام) آمد دید رمقی دارد و بآن حضرت اشاره میکند ، حضرت با او معانقه کرد و صورت بصورتش گذاشت پس اسلم لَبْخَنْدي زد و گفت : ( مَنْ مِثْلي وَاِبْنُ رَسُولُ اللهِ واضِعُ خَدَّهُ عَلى خَدّي ) كيست مثل من و حال آنکه پسر رسول خدا صورتش را بصورتِ من گذاشته پس روحش پرواز کرد رضوان الله عليه.

در اعیان الشیعه ج 1 ص 607 گوید : غلام ترکی اِسْمش اَسْلَم مولی الحسین است .

عَنْ بَيْعَتي حَتّى يَرِثْني وارِثٌ ((1)) اَلْيَوْمَ شِلْوي ((2)) فِی الصَّعيدِها کِثٌ

((3)) یعنی من جناده پسر حارثم ، تا بمیرم ناتوان و پیمان شکن نیستم، امروز پیکرم در خاك جایگزین میشود ( كما في هامش الناسخ ).

وَالْيَوْمَ تَخُضَبُ مِنْ دِماء اَراذِلٍ ( معاشرخ ) رَفَضُوا الْقُرآنَ لِنُصْرَةِ الْاَشْرارٕ طَلَبُوا بِثارِهِمْ بِبَدْرٍ اِذْ اَتَوْا بِالْمُرْهَفاتِ ((1)) وَ بِالْقَنَا الْخَطّار ((2)) وَاللهِ رَبّي لا أزالُ مُضارِباً فیِ الْفاسِقينَ بِمُزهَفٍ بَنّار ((3)) هذا عَلَى الْاَزْديِّ ((4)) حَقٌّ واجِبٌ في كُلِّ يَوْمٍ تُعانِقٍ وَكِرارٍ ((5)) بعضی از این اشعار ، در ذیل احوال يحيى بن كثير انصاری مرقوم شد ، و شاید و جهش این باشد که از باب توارد باشد ( ذهن دو شاعر بدون اطلاع از یکدیگر موافق شود ) و یا سخن دیگری را در میان نظم یا نثر کسی ، بیاورد .

پس عمرو بن جناده حمله کرد و جنگید تا کشته شد .

وابو مخنف گوید : شوذب وقتی که مسلم بكوفه آمد و نامهٴ با عابس بخدمت حسين(علیه السلام) فرستاد همراه عابس بود ، از کوفه تا مکه و آنجا بود تا بکر بلا آمد

و چون جنگ شروع شد و بعض اصحاب کشته شدند ، عابس بشوذب گفت : در پیش خود چه نظر داری ؟ گفت : میجنگم تا کشته شوم ، پس بميدان رفت و جنگید تا کشته شد رضوان الله عليه .

و در جلاء العیون ص 566 دارد که عابس با شوذب مولای خود گفت : که ای شوذب چه در خاطر داری ؟ گفت : مقاتله خواهم کرد تا کشته شوم ، عابس گفت : من بتو این گمان نداشتم ((1)) ، چون این سعادت یافتهٴ برو بخدمت امام (علیه السلام)و از او رخصت بطلب ، وعهد خود را تازه کن ، ومهياي سفرآخرت شو که امروز روزیست که باید در تحصیل اَجْرِ آخرت سمی نماییم ، زیرا که بعد از این ، عملی

نخواهد بود ، وحساب روز جزا در پیش داریم . در ناسخ ج 2 ص 303 دارد که عابس شوذب را برداشت و بنزد حسين(علیه السلام) آمد تا آخر قصه عابس که خواهد آمد ، و از کشته شدن یا نشدن شوذب حرفي نیست .

و در مقتل مقرم ص 312 دارد که بعد از سخنان عابس و شوذب ، شوذب آمد و سلام کرد بر حسين (علیه السلام)وجنگید تا کشته شد .

و در ارشاد مفيد ص 238 دارد که شوذب مولی شاکر پیش آمد و عرض کرد السلام عليك يا ابا عبدالله ورحمة الله و بركاته ووداع کرد و جنگید تا کشته شد رحمة الله عليه . و در زیارت ناحیه فرمود : السلام على شوذب مولی شاكر كما فی البحار

ص: 125

ج 45 ص 73 .

و تا اینکه منهم ترا بحسب آورم ((1)) .

پس بدرستیکه اگر با من در این ساعت کسی بود که بهتر از تو باشد دوست میداشتم او را جلو بفرستم تا أجر زیادتری برم ، چون امروز روزیست که سزاوار است برای ما حتی المقدور بکوشیم در طلب اجر ، زیرا که بعد این عملی نخواهد بود ، و فردای قیامت حساب در کار است .

وايضا از ابی مخنف روایت کند که عابس بعد از گفتگویش با شوذب نزد امام حسين(علیه السلام) آمد و عرض کرد ای پسر رسول خدا امروز هیچ کس از خویش و بیگانه نزد من از تو عزیز تر نيست ، و اگر می توانستم دفع نمایم کشتن و منم را از تو بچیزیکه نزد من از جان عزیز تر بود هر آینه میکردم ، بر تو سلام می کنم وترا وداع می نمایم ، و ترا گواه می گیرم که برطریقه حق تو و پدر تو ثابتم ، این را گفت و شمشیر از غلاف کشید و مانند شیر رو بأهل خلاف آورد .

ربيع بن تمیم گفت : که من چون دیدم که او با تیغ برهنه خشمناك رو بلشكر ما می آید ، و مکرر شجاعت او را در معرکه ها مشاهده کرده بودم . گفتم ايها الناس این پسر ابی شبیب است شیرِ شیرها است ، مبادا کسی برابر او رود .

پس هر چه مبارز طلبید کسی جواب نگفت .

پس عمر بن سعد فریاد زد واي بر شما سنگبارانش کنید ، پس از هر طرف بنا کردند بسنك زدن . عابس چون این بدید ، زره و کلاهخود خود را بپشت انداخت و بر مردم

حمله کرد .

ص: 127

جوشن ((1)) زبر گرفت که ما هم نه ماهیم مغفر ((2)) ز سر فکند که بازم نیم خروس بي خود و بي زره بدر آمد که مرگ را در بر برهنه میکشم چه نو عروس (در کربلا چه گذشت ص 355) بخدا قسم هر آینه دیدم او را که بیش از دویست نفر از دور او فرار میکردند تا اینکه از هر طرف بر او حمله کردند و بسنك جفا بدنش را خسته نمودند چون از جنك عاجز شد سرش را بریدند ، ودیدم سرش در دست مردم است هر يك میگویند من او را کشتم تا بنزد عمر سعد رفتند گفت نزاع نكنيد يك نفر او را نکشته همه شریکيد در قتل او ((3)) . و در زیارت ناحيه فرمود : السلام علی عابس بن ابي شيب الشاكري كما

في البحار ج 45 ص 73 .

ص: 128

لَنَضْرِ بَنَّ مَعْشَر الْفُجّار***بِكُلِّ عَضْبٍ صارِم ((1)) بَتّار

ياقَومُ ذُودُوا عَنْ بِني الْاَطهار ***((2)) بِالْمَشْرفّيِ وَاْلَقنَا الْخَطّار

خلاصه معنی : قبيله بنی غفار وخندف و نزار میدانند که البته ما گروه فجار را میزنیم ، بهر شمشیر نیز برندهٴ ، ای مردم دفع کنید دشمن را از اولاد پاکان با شمشیر و عصا و نیزه .

ودر قمقام گويد : بعضی از محدثین شیعه این رجز را بقرة بن ابی قرة غفاری نسبت داده اند .

ودر ابصار العین ص 105 از سروی نقل کند که عبدالله در حمله اولی کشته شد ، وعبد الرحمن بميدان آمد ، و غير از او گفته اند : هر دو در میدان مبارزه کشته شدند و هو الظاهر من المراجله انتهى .

در زیارت ناحیه فرمود : اَلسَّلامُ عَلى عَبْدِاللهِ وَعَبْدِالرَّحْمنِ ابْنَي عُرْوَةَ بْنِ حُرّاقِ الغِفّارِيّینِ ، كما فی البحار ج 45 ص 71 وج 101 ص 273 و ناسخ ج 3 ص 23 .

سید سجاد علیه السلام چون دانست غلام او مشغول جنك است ، خواست

مبارزه او را مشاهده کند ، فرمود : پرده خيمه را بالا زنند ، غلام ترك پس از رنج بزرگ وجنك باعظمت بار دیگر بخدمت زین العابدین آمد و آن حضرت را وداع گفت ، و باز بميدان شتافت در این بار از زحمت کوشش و شدت عطش و کثرت جراحت بخاك افتاد .

سید الشهداء (علیه السلام)مثل عقاب بر سر او حاضر شد و از اسب فرود آمد ، و بر او بگریست ، و چهرهٴ مبارك را بر گونه اوگذاشت . غلام ترکی را هنوز اندك رمقی از جان بود ، چشم بگشود و آقاي خود را در کنارش دید لبخندی زد و دنیا را وداع گفت رضوان الله عليه .

ودر اعیان الشیعه ج 1 ص 607 گوید : این غلام ترکی اسمش اسلم بن عمرو مولی الحسین است . ودر روضة الشهداء ص 246 گويد : ترجمه بعضی از رجزهای او که ابوالمفاخر بنظم آورده اینست :

اي حسين اي گهر روحانی نسخهٴ مكرمت سبحاني منم آن ترك که سلطان باشم گر توام هندوی حضرت خوانی تيغ در دست من از معجز تو بر سر خصم کند ثعبانی چه شود گر تو برویِ خوشِ خویش سرخ روی ابدم گردانی روی بر روي من غمگین نه چون کنم ترك سراي فانی

بود ، در مقابل امام بزانو در آمد . وصد چو به تیر ((1)) بینداخت که پنج آن بر خطا نرفت ، وامام بر هر تیری میفرمود : ( اَللّهُمَ سَدِّدْ رَمْيَتَهُ وَاجْعَلْ ثَوابَهُ الْجَنَّهَ ) اي خدا تیرش بر فشان آر ، و بهشت را ثواب آن قرار ده .

پس حمله براو کردند و او را کشتند . ودر قمقام دارد این رجز را میخواند :

اَنَا يَزيدُ وَاَبی مُهاجِرٌ ( مُهاصِرً )***اَشُجَعُ مِنْ لَيْثُ الشری ((2)) مبادر

وَالْطَعْنُ عِنْدي لِلّطغاةِ حاضِرٌ***یا رَبِّ اِنّي لِلحُسَيْنِ ناصِرٌ

وَ لِاِبْنِ هِنْدٍ تارِكٌ وَهاجِرٌ***وَفي يَميني صارِمٌ وَ باتِرٌ ((3))

ودر ابصار العين وبحار ومثير الاحزان اینطور دارد :

اَنَا يَزيدٌ وَاَبی مُهاصِرُ***كَأنَّني لَيْثٌ بِغيلٍ خادِرٌ ((4))

یا رَبِّ اِنّي لِلْحَسَیْنِ ناصِرٌ ***وَلِاِبْنِ سَعْدٍ تارِكُ وَ هاجِرٌ

و در مناقب ج 4 ص 103 اینطور نقل میکند :

اَنَا یَزیدُ وَ أبي مُهاصِرٌ ***لَیْثُ هَصُورٌ ((5)) فِی الَعَرينِ ((6)) خادِرٌ ((7))

ص: 133

یا رَبِّ اِنّى لِلْحُسَيْنِ ناصِرٌ ***وَ لِاِبْنِ سَعْدٍ تارِكٌ وَ هاجِرٌ

خلاصه معنی اشعار : من يزيد پسر مهاصر ( یا مهاجرم ) که مثل شیر که برای صید خود در کمین است و نیزه زدن من برای طغیان کننده گان حاضر است ، اي خدا من برایِ حسین یاورم و براي پسر هند يا ابن سعد تارك ودوری کننده ام ، و در دست راستم شمشیر برنده است . ودر ابصار العین گوید : یزید مردی بود شریف و شجاع و بی باك تا آنجا که گوید : چون اسبش را پي کردند پیش امام حسين(علیه السلام) بدو زانو افتاد و صد چوبه تیر انداخت که پنج آن خطا نکرد و مرد تیراندازي بود ، و هر چه تیر پرتاب میکرد میگفت : انا ابن بهدلة ((1))

فرسان العرجله ((2)) وهمین طور جنگید تا کشته شد . رضوان الله عليه .

مؤلف گوید : در ناسخ ج 2 ص 306 ( يزيد بن زياد بن شعثاء ) را با ( یزید بن مهاجر ) که در ناسخ ص 307 ذکر شده که کنیه اش ابو الشعثاء بوده از مردم بهدله از طایفه کنده است دو نفر حساب کرده .

و حال آنکه آنچه از ابصارالعین ص 102 ظاهر میشود ، يك نفرند ، و یزید بن مهاجر غلط است و يزيد بن زياد بن مهاصر است ، و مهاصر بصاد جده او بوده .

و از دعای حضرت که فرمود ( اَللّهُمَّ سَدِّد رَمْيَتَهُ ) و رجزهائیکه ذکر کردند نیز اتحاد را میرساند والله العالم . و در زیارت ناحیه فرمود : اَلسَّلامُ عَلَى یَزيدَ بْنِ زيادَ بْنِ مُهاصِرِ الْکَنْدی کما

ص: 134

في البحار ج 45 ص 72 .

ابن نما ((1)) حدیث میکند که مهران مولی بنی کاهل ، که در روز عاشوراء حاضر کربلا بوده روایت میکند : که مردی را دیدم چون شیر شرا ((2)) قتال میکرده ومردم چون گاه گرگ دیدهاز پیش روی او فرار میکنند ، گفتم : این کیست ؟ گفتند : ابو عمرو نهشلی است ، جمعی را بکشت و بخدمت حضرت آمد و این شعر بگفت:

اِبْشِرْ هُديتَ الرُّشْدَ تَلَقْى أَحْمَداً ***في جَنَّةِ الْفِرْدَوْسِ تَعْلُو صَعَدا

یعنی مژده باد ترا - بصلاح هديت شوی - بملاقات پیغمبر و بالارفتن درجات بهشت ( كما في هامش الناسخ ) . دیگر باره حمله کرد ، عامر بن نهشل از بنى اللات از قبیله ثعلبه بر وِي حمله کرد و او را کشت و سرش را از بدن جدا کرد .

الهمدانی الجابری و مالك بن عبد الله بن سريع بن جابر همدانی جابری که بنو جابر طائفه ای از همدان هستند . این دو نفر با هم برادر اُمي و پسر عمو میباشند خدمت حسین(علیه السلام) آمدند .

و شبیب مولی ( غلام با هم قسم ) ایشان همراه ایشان بود ، پس داخل در لشکر آن حضرت شدند .

و چون روز عاشورا حسین (علیه السلام)رابآن حالت دیدند گریه کنان خدمت آن حضرت رسیدند .

حضرت فرمود : ای پسران برادر من چرا گریه میکنید ، بخدا قسم من اميدوارم بعد از يك ساعت چشم شما روشن شود .

عرض کردند : فدایت شوم بخدا قسم برای خود گریه نمیکنیم و لکن برایِ تو گریانیم که چگونه دشمنشما را محاصره کرده و قدرت نداریم که از شما دفع کنیم جز آنکه جان خودمان را فدایت کنیم .

حضرت دعای خیر در حق ایشان نمود ، پس هر دو طرف میدان شتافتند ورو بحضرت نموده عرض کردند ( السلام عليك يا ابن رسول الله ، حسین (علیه السلام)فرمود : وعليكما السلام ورحمة الله وبركاته ) وهر دو پشت بهشت جنگیدند تا شهید شدند . و در زیارت ناحیه فرمود : اَلسَّلامُ عَلى مالِك بْنِ عَبْدِاللهِ بْنِ سَريع كما فی

البحار ج 45 ص 73 و ناسخ ج 3 ص 24 .

وَحَمْزَةَ اللَّيْثَ الكَمّيِ السَّيِدا***في جَنَّةِ الْفِرْدَوْسِ فازُوا سَعَدا

یعنی پیش بیا ای حسین که امروزدر بهشت فردوس ملاقات خواهی کرد جدّ و پدرِ پاك و تایید شده ، و حسن برادرِ بزهر کشته شده ، و صاحب دو بال که هم سوگند شهداء بود جعفر ، وحمزه شیرِ شجاع . پس ابراهيم حمله نمود بلشكر ابن سعد و پنجاه تن بکشت .

وبروایتی هشتاد و چهار تن از بزرگان سپاه را بخاك انداخت . و بار دیگر این رجز بخواند .

اَضْرِبُ مِنْكُمْ مَفْصِلاً وَساقاً ***لِيُهْرَقَ الْيَوْمَ دَمي اِهْراقاً

وَ تُرْزِقُ الْمَوْتَ اَبا اِسْحاقاً ***اَهْني بَنِي الْفاجِرَةِ الْفُسّاقا

یعنی با شمشیر به بند اعضاء شما میزنم تا خونم بریزد ، و گنهکاران زنا زاده را مرگ بهره گردد ( كما في هامش الناسخ ) . آنگاه از این جهان فانی جای بپرداخت .

گروه از لحاظ حسب وتوشه ، خداوند حفظ نکند اولاد شما را .

پس بر لشکر کوفه حمله ور شد ، وهفتاد تن از آن جماعت را بخاك هلاکت انداخت ، وشهيد شد .

بميدان آمد و این شعر بگفت :

اِنّي طِرِمّاحٌ شَديدُ الْضَّرْب ***وَقَدْ وَثِقْتُ بِاِلاِلهِ الرَّبِّ

اِذا نَضَیْتُ فیِ الْهِياجِ عَضْبی ((1)) ***يَخْشی قَربني فِی الْقِتالِ غَلْبي

فَدُونَ كُمْ فَقَدْ قَسْيَتُ قَلْبي*** عَلىَ الُطّغاةِ لَوْ بِذاكَ صَلْبي

یعنی : من طرماح سخت ضربتم ، بخدا اطمینان دارم ، هنگامیکه شمشیر خود را برهنه کنم ، حریف خودم میرسد که بر او پیروز شوم ، آماده باشید که بر شما سَرْکِشان رحم نمیکنم . ( کذا فی هامش الناسخ ) .

پس مثل پلنگ رها گفته و مثل مرد پدر کشته بر کوفیان حمله افكند ، و از چپ وراست بتاخت و مرد و مرکب بخاك انداخت تا هفتاد تن از آن گروه را نابود ساخت ، ناگاه در آن گیر و دار ، اسبش بروی افتاد و او را از پشت در انداخت ، کوفیان دور او را گرفتند و گردنش را بزدند - رحمة الله عليه -

جابر بن عروة غفاری که مردی سالخورده و پارسا بود ، و در جنك بدر و دیگر جنگها ملازم خدمت پیغمبرصلی الله علیه و اله بود دستمالی به پیشاني بسته که جلد ابروهای او فرو نیفتد ، وچشم او را ، از دیدار باز ندارد .

حسين (علیه السلام)چون نگریست که جابر آهنك جنك دارد فرمود : (شكر الله سعيك يا شيخ) .

وجابر این شعر را قرائت کرد :

قَدْ عَلِمَتْ حَقّاً بَنُو غَفّارٍ ***وَخِنْدَفٌ ثُمَّ بَنُو نِزارٍ

بِنَصْرِنا لِاَحْمَدَ الْمُخْتارِ ***یا قَوْمِ حامُوا عَنْ بَنيِ الْاَطْهار

اَلطَّيِبّينَ السادَةِ الاَخْیار***صَلّى عَلَيْهِمْ خالِقُ الْاَبْرار

یعنی بدرستیکه طائفه بنو غفار و بنوخندف و بنو نزار میدانند یاری نمودن مامَرْاَحْمد مختار را ، ای جماعت ما حمایت کنید اولاد پاکان را که طيب وسيد

خوبانند ، خدای که ایجاد کننده نیکانست درود بر ایشان فرستد .

پس آغاز جنك نمود ، و در پیش روی امام (علیه السلام)هشتاد تن از مردانِ جنگی را بخاك انداخت ، و خود نیز شهید شده رضوان الله عليه .

دفاع می کند و ثواب خدای بخشنده ومالك ودانا و منزه را امید دارد، بوده باشید، آنگاه مانند شیر بر صفوف دشمنان حمله کرد و شصت نفر را بهلاکت کشانید و خود برحمت ایزدی برفی و شهید گشت.

ترتیب زیارت شهدا را روایت میفرماید که حاوی وحاکی اسامی بنی هاشم و غير بني هاشم است، و در آن کتاب (اقبال ص 573) اسامی بسیار کس از شهدا است که علمای اخبار و تواریخ در کتب خود یاد نکرده اند. من بنده آن کتاب زیارت را انشاء الله در جاي خود خواهم نگاشت ((1)) اکنون اجمالا آن اسامی را مینگارم که امام (علیه السلام) شهادت ایشان را منصوص داشته و علماي اخبار بذکر نام و نشان ایشان نپرداخته اند تا معلوم شود که شهدای روز عاشورا منحصر به ( 72 ) تن نمیباشد .

یکی از شهدائی که مورخین و محدثین یاد او نکرده اند :

(1) سلیمان مولی حسین(علیه السلام) است ((2)) .

(2) و دیگر قارب مولی حسین(علیه السلام) است ((3)).

(3) و دیگر منجح مولي حسين(علیه السلام)است ((4)) .

(4) ودیگر سعد بن بشر بن عمر الحضرمی است .

ص: 145

(5) ودیگر یزید بن حصین الهمدانی المشرفی القاری ((1)) .

(6) ودیگر ، عمر بن الكعب الانصاری ((2)) .

(7) و دیگر ، عبد الله بن عمير الكلبی ((3)) .

(8) ودیگر ، انس بن كاهل الأسدی ((4)) .

(9) ودیگر ، شبيب بن عبدالله النهشلی ((5)) .

(10) و دیگر ، حجاج بن زيد السعدي ((6)) .

(11) و دیگر ، حوي بن مالك الضبعی ((7)) .

ص: 146

(12) ودیگر ، یزید بن ( زید بن ) ثبيت القيسي ((1)) . (13) و دیگر ، قعنب بن عمرو النميری ((2)) . (14) ودیگر ، سالم مولی عامر بن مسلم ((3)) . (15) ودیگر ، زید بن معقل الجعفی ((4)) . (16) و دیگر ، جندب بن حجر ( حجير ) الخولانی ((5)) .

در ابصار العین ص 104 فرموده : جناب حجیر کندی خولانی از وجوه شیعه است و ازاصحاب امير المؤمنين(علیه السلام) بود و پیش از آنکه حر متصل بشود در راه خود را بامام حسین (علیه السلام)ملحق ساخت و با همراه حضرت بکر بلا آمد .

ص: 147

واهل سير گفته اند در اول جنك جهاد کرد و کشته شد .

وصاحب حدائق گفته : او و پسرش در اول جنك كشته شدند و صحیح نباشد که فرزندش با او کشته شده باشد لذا در زیارت ناحیه هم اسمی از پسرش برده نشده .

(17) ودیگر ، سعيد مولى عمر بن خالد الصيداوی ((1)) . (18) و دیگر ، سالم مولى بنی المدنية الكلبی ((2)) . (19) و دیگر ، قاسم بن حبيب الازدی ((3)) .

(20) و دیگر ، عمر بن جندب الحضرمی ((4)) . (21) و دیگر ، شبيب بن حارث بن سريع ((5)) و بعنوان ( شبيب مولى الحرث بن سريع ) گذشت و آن درست است نه شبيب بن الحارث سریع .

ص: 148

واو را ده نفر پسر بود همه را دعوت بخروج نمود و فرمود كدام يك شما با من همراه هستید ؟ دو نفر ایشان اجابت کردند عبدالله وعبيد الله ، و برفقایش گفت من میخواهم از کوفه بيرون شوم کيست با من باشد ؟ اصحابش گفتند ما از ابن زیاد میترسیم.

خلاصه یزید با جماعتی از کوفه خارج شد و درابطح مکه بامام حسين(علیه السلام) رسید پس در منزلش استراحت کرد پس از آن بسراغ امام حسین(علیه السلام) رفت ، و چون امام حسین(علیه السلام) شنید آمدن یزید را بنا کرد جستجو کردن تا منزل بزيد را پیدا کرد .

بحضرت عرض کردند یزید رفت بخدمت شما پس حضرت در منزل یزید نشست تا یزید برگشت وقتی دید حضرت در منزل او تشریف دارد گفت : ( بفضل الله و برحمته فبذلك فليفرحوا ) بفضل و رحمت خدا خوشحال باشید السلام عليك يابن رسول الله پس بعد از سلام نشست نزد حضرت و قصه آمدنش را عرض کرد ، امام(علیه السلام) او را دعا فرمود . پس دستور داد رحل او را بردند پیش رحل امام (علیه السلام)و با هم بودند تا وقتي که در کربلا بميدان رفت و شهید شد .

و دو پسرش در حمله اولی کشته شدند . چنانچه سروی نقل کرده . و یکی از پسرهایش بنام ( عامر بن یزید ) برای پدر و برادرانش مرثیه گفته .

يا فَرْوَ قُوْمي فَانْدُبي ***خَيْرُ الْبَريّةِ فِی الْقُبُورِ

وَابْكيِ الْشَّهيدَ بِعَبْرَةٍ ***مِنْ فيضِ دَمْعِ ذی دُرُور

وَارْثِ الْحُسَیْنَ مَعَ التَّفَجُّعِ ***وَ التَّأَوْهِ وَ الْزَّفير

قَتَلوُا الْحَرامَ مِنَ الْأَيُمةِ*** فِی الْحرامِ مِنَ الشُّهُور

وَابْکیِ یَزیداً مُجَدَّلًا ***وَابْنَيْهِ في حَرِّ الْهَجير

مَتَزَمِّلینَ دِماؤُهُمْ ***تَجْري عَلى لَبَبَ النُّحُور

ص: 150

يالَهْفَ نَفْسي لَمْ تَفُزْ ***مَعَهُمْ بِجَنّاتٍ وَحُوْر ((1))

در زیارت ناحیه فرمود : اَلسَّلامُ عَلى يَزيدَ بْنِ ثَبيطِ الْقِيْسي . السَّلامُ عَلى عَبُدَ اللهِ وَ عُبَيْدَ اللهِ اِبْنَی يَزيَدَ بْنِ ثبیطِ الْقِيْسی .

در ابصار العین ص 111 فرموده در بعضی کتب ( ثبیت و تبیط ) نوشته شده و هر دو غلط است و تصحیف شده .

سعد و برادرش ندای امام حسین وناله زنها و بچه ها را شنیدند ، شمشیرهای خود را گرفته بطرفداری امام حسین بنا کردند جنگیدن دسته ای را کشتند و دسته ای را مجروح ساختند و هر دو با هم کشته شدند .

سپس حضرت فرمود : از ایشان بخواهید که دست از ما بدارند تا نماز بخوانیم ، پس درخاست مهلت نمودند ، حصین بن تمیمگفت نماز از شما قبول نیست حبيب جواب او را داد بنحوی که گذشت . پس ابو ثمامه بامام حسين عليه السلام عرض کرد در حالیکه نماز را خوانده بودند . من قصد دارم به اصحاب خود ملحق شوم و دوست ندارم ترایَکّه و تنها ببينم حضرت فرمود پیش رو ما هم تا يك ساعت دیگر بشما ملحق خواهیم شد . پس بميدان جنك رفته جنگید تا زخمهای فراوان بدو رسید .

پس قیس بن عبد الله صائدي که پسر عموي او بود و عداوتي با او داشت او را بکشت و این بعد از کشته شدن حر بود .

و در زیارت ناحيه فرمود : اَلسَّلامُ عَلى اَبي ثُمامَةَ عَمْرِو بْنِ عَبْدِ اللهِ الصّائِدي كما في البحار ج 45 ص 73 . والناسخ ج 3 صفحه 24 . مؤلف گوید : عین این عبارات یا قریب این کلمات در أبو ثمامه صیداوی که در ج 2 ص 91 تحت عنوان ( شدت جنك و يا خدا ) است ذکر شد مراجعه کن .

حضرت بود ، و از اهل مقاتل و تاریخ نقل کند که چون روز عاشوراء شد از امام حسین (علیه السلام)اذن میدان رفتن گرفت ، حضرت اذنش داد ، و او جلو رفته و میگفت :

اَنَا يَزيدٌ وَ اَنَا مِنْ مُغَفَّلٍ ***وَفی يَميني فَصْلُ سَیْفٍ مِنْجَلٍ

اَعْلُوا بِهِ الْهاماتِ وَسْطَ الْقَسْطَلِ ***عَنِ الْحُسَيْنِ الْماجِدِ الْمُفَّضَلِ

خلاصه معنی : من يزيد از مغفلم ، و در دست راستم تیزی شمشیریست که درو میکند ، سرها را میپرانم در وسط گرد و غبار ، دفاع میکنم از حسینِ با فضیلت و بزرگوار ،پس جنگید تا کشته شد .

و از مرزباني در معجمش نقل کند که چون جنك سخت شد جلو رفته این شعر بگفت :

اِنْ تُنْکِرُوني فَأَنَا ابْنِ مُغَّفَلٍ*** شَاكُ لَدَى الْهَيْجاءَ غَيْرَ اَعْزَل

وَفی یَمیني سَیْفٍ مُنَصَلٍ*** اَعْلوُ بِه الْفارِسَ وَسْطَ الْقَسطَل

اگر مرا نمیشناسید من پسر مغفلم در وقت جنك و نبرد با اسلحه تمام هستم نه اینکه بی اسلحه باشم ، و در دست راستم تیزي شمشیر است که در وسط گَرْد و غبار اسب سوار را بلند میکنم .

پس چنان بجنگید که مثلش دیده نشده پس جماعتی را بکشت سپس خود کشته شد رضي الله عنه .

پی در پی او را شهید ساختند .

فرزانه بود .

در افکند مرکب بميدان دلیر*** بفريد مانندهٴ نره شیر

در گرمی تاختن سر راه بر ( سامحهٴ ازدی ) گرفت سامحه چون زهير را دید از ترس او بلرزید و از راه نصیحت در آمده گفت : ای شهسوار مضمار محاربت وَاِیْ نامدارِ میدانِ مبارزتْ شرم نداري که مال و منال واهل وعیال خود را میگذاری وروی تقویت حسین میآری ؟ زهیرگفت : ای ناکس دُونْ ترا شرم می باید داشت که شمشیر بر روي اهل بیت پیغمبر (صله الله علیه واله )میکشی ، و برای نعمتِ فانی دنیوي عقوبت دائمي اُخروی اختیار میکنی ؟ ( سامحه ) خواست که دیگر سخن گوید : که زهیر نیزه بر دهنش . زد ، سنان نیزه از پشتش بیرون آمد ، في الحال از مرکب در افتاد و جان بداد ، پس زهیر در برابر عمر سعد آمده و نعره زد که یا اهل العراق هر که مرا شناسد خود شناسد ، و هر که نشناسد منم زهير بن حسان اسدي ، کیست از شما که بیرون آید تا زمانی با یکدیگر بگردیم و ببینیم که بخت کرا یاري میکند و نکبت کرا بر خاك اِدْبار خواری میافكند .

کوی عشقست و درو زخمِ بلا پِيْ در پي*** کو حریفی که قدم بر سر این کوی نهد

اهل شام و عراق که آوازه شجاعت او را شنیده بودند سر در پیش انداختند و از جنك با او بترسيدند ، عمر سعد بانك بر سپاه خود زد که این چه بي حمیتی است که شما را دریافته آخر یك كس بميدان روید و نام خود را در پهلوانان بلند سازید ، تا آنجا که فرمود : سيد سوار او را در میان گرفتند .

راوی گوید : که پنجاه سوار را بینداخت اما نود زخم بر وجود شریفش زده بودند ، امام (علیه السلام)چون آن حال را مشاهده کرد ، جمعی را فرمود که زهير را دریابید ، سعد که غلام اميرالمؤمنين (علیه السلام)بود با ده تن از مبارزان رفتند و خود را بر آن گروه زده وزیر را از آن میانه بیرون آوردند بیش از دویست چوبهٴ

ص: 159

تیر بر وجود او نشسته بود ، او را نزد امام(علیه السلام) آوردند حضرت پیاده شد بر سر بالین وِيْ بایستاد زهیر چشم باز کرد و امام را بر بالای سر خود ایستاده دید آن مقدار قوت داشت که روی خود را بر قدم امام حسین (علیه السلام)نهاد و بزبان حال مضمون این مقال را ادا کرد . خاك قدم دوست شدم نیست کسی را این عیش که امروز مرا در قدم اوست

حضرت فرمود : ای زهیر سخن گوی و آنچه در دل داری ظاهر كن ، زهیر گفت : اي فرزند رسول خدا براي من جام آب صاف زلال آورده اند صبر فرمائي تا آب بخورم آنگه سخن کنم ، امام فرمود : ای یاران بهشت را بزهير نموده اند پس زهیر دهان بر هم میزد چنانچه کسی چیزی آشامد آنگه نفسی زد وروحش بعالم بالا پرواز کرد انتهی ملخصاً .

گروه شهید شدند .

و سپس به حسين(علیه السلام) پیوست و شهید شد .

بميدان نهاد و گفت: نمیخواهم از این لشكر الأعمزادهٴ خود عمر سعد را ، عمر صمد که این سخن بشنید وطعنهٴ هاشم گوش کرد ، ارزه بر وي فتاد و چون مبارزتهای هاشم شنوده و دلیری و مردانگی او را دانسته بود ، روي بلشکر خود آورده گفت : ای دلاوران ، این سوار عمزادهٴ منست و مرا در میدان رفتن او مصلحت نیست ، کیست که برود و دل مرا از او فارغ گرداند ؟

سمعان بن مقاتل که امیرحلب بود بميدان آمد ، و او در آن نزدیکی از دمشق با هزار سوار بیاري پسر زیاد آمده بود ، مردی كار ديده و گرم و سرد روزگار کشیده چون بمیان میدان رسید نعرهٴ بر هاشم زد که ای بزرگ زادهٴ عرب ، پسر عم ترا از پسر زیاد چه بد رسیده و حالا ملك ري و طبرستان نامزد اوست و سپهسالار لشکر کوفه و شامست ، و تو او را گذاشته ای ، و با حسین که نه مملکت دارد و نه حشم ونه خزانه و نه قدم بارشده اي ، این کار مکن و از دولت روی مگردان و با بخت خویش ستیزه فروگذار . همت بلند دار وز دولت مناب روى أدبار را مجوي و از اقبال سر مپیچ هاشم گفت اي ناکس این دو سه روزه اقتدار فانی را دولت نام نهاده اي وجاه بی اعتبار دنیا را اقبال لقب داده ای مگر ندانسته ای . گفتم بکس که چیست دولت گفتا روزی دو سه دو باشد و باقی هم لت نه دولت جهان را اعتباریست و نه اقبال او را ثباتی وقراری . اگر دهد بتو جام جهان نما دنيا بينم جو مستان هزار جام جمش کشیده دار قدم از حریم حرمت او که بیشتر همه نامحرمند در حرمش اي سمعان بیا و دیدهٴ انصاف بگشاي و بنعیم باقی بهشت رغبت نموده از سر این جیفهٴ از سگان واپس مانده در گذر و کمر خدمت فرزند مصطفی صلوات الله وسلامه عليه برمیان جان بسته دولت ابد پیوند رضای اِلهی وسعادت سرمد عطای

ص: 164

نامتناهي بدست آر ، گوش سمعان از شنیدن این سخنان تیره گفت : اي هاشم نه از پسرعم شرم میداری و نه از پسر زياد حساب ميبري ، هاشم گفت : لعنت بپسر زیاد باد که پدر عمم را بازی داد تا دین بدنیا بفروخت ، سمعان دیگر باره خواست سخن گوید ، هاشم در غضب شده بانك بر مرکب زد و گفت : اي ناستوده بمجادله آمده اي یا بمقاتلهٴ پس بر سمعان حمله کرد و نیزه درنیزهٴ یکدیگر افکندند ، در آخر هاشم نیزه از دست بیفکند و شمشیر کشیده روي بسمعان نهاد ، سمعان حلبی نیزه بر سینهٴ هاشم راست کرده بود ، هاشم پشت شمشیر بر نیزهٴ او زد . نیزه از دستش بیفتاد ، و خواست که تیغ بر کشد ، هاشم امانش نداد شمشیر بر فرق سرش زد ودو نیمش کرد صداي تكبير از سپاه امام حسين (علیه السلام)بر آمد ، وهاشم در پیش صف عمر سعد بايستاد ، و گفت : ای عمو زاده پدرت سعد وفاص در روز احد جان فدای حضرت رسالت(صله الله علیه واله )کرده تیر در روی دشمنان دین می انداخت و حضرت او را دعا میکرد ، و پدر من عتبة بن وقاص سنك بر لب و دندان مبارك آن حضرت میزد ومدد مخالفان می کرد ، امروز حالتي عجيب مشاهده میرود ، که تو پسرچنان پدر با دشمن یار شده ای تیغ در روي فرزند مصطفی(صله الله علیه واله )میکشی ، و من پسر چنان پدری اهل بیت آن حضرت را حمایت میکنم ، عمر سعد که این سخنان گوش کرد آه سرد از دل بر آورد و سر در پیش افکنده آب ندامت از دیدهٴ بی شرمش روان شد ، و چون سمعان بدان خواری کشته گردید برادرش نعمان بن مقاتل با هزار مرد که ملازم سمعان بودند بیکبار بر هاشم حمله کردند هاشم نترسید و از آن لشکر ذره ای نیندیشد ، و پیش حلمه ایشان باز شد و دست و بازو بکار آورد ، تا آخر .

مؤلف گوید : کیفیت شهادت هاشم را بیان نکرده که چگونه شهید شد و كي

او را بکشت .

ص: 165

شده رفت بطرف امام حسین و ملازم او بود تا روز عاشورا که جنك شروع شد پیش رفت و جماعتی بسیار را بکشت سپس شربت شهادت را نوشید.

شیعیان نوشت و با قیس فرستاد (بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحيمِ مِنَ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ الى اِخْوانِهِ مِنَ الْمُؤْمِنينَ وَالْمُسْلِمينَ: سَلامٌ عَلَيْكُمْ فَاِنّي اَحْمَدُ اِلَيْكُمُ اللهَ الَّذي لا اِلهَ اِلّا هُوَ: أَمّا بَعْدَ فَاِنَّ كِتابَ مُسْلِمِ جائَني یُخْبِرُني فيهِ بِحُسْنِ رَأْيِكُمْ، وَاجْتِماعِ مَلَئِكُمْ عَلى نَصْرِنا وَالطَّلَبِ بِحَقِّنا فَسَألتُ اللهَ أَنْ يُحْسِنَ لَنَا الصَّنیعَ، وَأَنْ يُثِبْتَکُمْ عَلى ذلِكَ أَحْسَنَ الْاَجْرِ، وَقَدْ شَخَصْتُ اِلَيْكُمْ مِنْ مَكَّةَ يَوْمَ الثَّلثاء لِثَمانٍ مَضَیْنِ مِنْ ذِي الْحِجَّةِ يَوْمَ التَّرْويَةِ فَاِذا قَدِمَ رَسُولي عَلَيْكُمْ فَانْكَمِشُوا في أَمْرِكُمْ وَجِدُّوا : فَاِنّي قادِمٌ عَلَيْكُمْ في أيّامي هذِهِ اِنْشاءَ الله وَالسَّلامُ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَةُ اللهِ وَبَرَكاتُهُ) این نامه ایست از حسین بن علی بسوي برادران مؤمن پس از سپاس خداوند بی مانند میفرماید: مسلم بن عقیل نامه ای بمن فرستاد ومرا آگهی داد که شما بحسن رأي ورؤيت (فکر و نظر) متفق شده اید و بنصرت ما کمر بسته اید و در طاب حق ما همداستان گشته اید، و من از خداوند خواستار شدم که نیکو گرداند بساخته خویش و در این امر أجر عظیم عنایت فرماید مر شما را، من روز سه شنبه هشتم ذیحجه در روز ترویه از مکه بیرون شدم و بجانب شما رهسپار گشتم، هم اکنون چون فرستاده من بنزديك شما فرا رسد عجله کنید و کوشش نمائید در امر خود و من نیز در این روزها بنزد شما حاضر خواهم شد و السلام عليكم.

در اثناء راه مأمورين ابن زیاد که رئیس ایشان حصين بن تعیم بود قیس بن مسهر را گرفتند. و این بعد از قتل مسلم وهانی بود. چون دستگیر شد حصین او را نزد ابن زیاد فرستاد. ابن زیاد از قیس پرسید نامه را چه کردي؟ قيس گفت: پاره کردم. گفت:

چرا پاره کردی؟ گفت، برای آنکه ندانی چه در نامه هست، گفت: نامه براي که بود؟ گفت، اسم ایشان را نمیدانم، گفت: اگر اسم ایشان را نگوئی پس برو منبر و این دروغگو پسر دروغ گو را (یعنی امام حسین(علیه السلام)) سب کن و

ص: 168

ناسزا بگو. پس قيس بالای منبر رفت و گفت: اي مردم حسین بن علي (علیه السلام)بهترین خلق خدا و پسر فاطمه دختر رسول خدا(صله الله علیه واله )است، من فرستاده اویم بسوي شما، و در اجر (مکانی است بین مکه و عراق) او را گذاشتم پس او را اجابت کنید، سپس ابن زیاد و پدرش را لعن کرد، وبر على امير المؤمنين (علیه السلام)صلوات فرستاد، پس ابن زیاد امر کرد او را بالای قصر بردند و از آنجا پرتاب کردند بزمین افتاد و قطعه قطعه شد و بمرد. حضرت در عذیب (که یکی از منازل است) خبر شهادت او را شنید فرمود: (فمنهم من قضى نحبه ومنهم من ينتظر) اللهم اجعل لنا ولهم الجنة منزلا واجمع بيننا و بينهم في مستقر رحمتك ورغائب مذخور ثوابك.

پس بعضی از دنیا رفتند و بعضی انتظار میکشند خداوندا بهشت را منزل ما و ایشان قرار ده، و در قرارگاه رحمتت که ثوابهاي مرغوب ذخیره شده ما و ایشان را جمع فرما.

ودرز بارت ناحية فرمود: اَلسَّلامُ عَلى قَيْسِ بْنِ مُسْهِرِ الصَّيداوي . كما فی البحار ج 45 ص 71 و ج 101 ص 273 سطر 2 وناسخ ج 3 ص 23 سطر 6.

جواب نامه حضرت مسلم بود.

پس حصين بن تمیم او را در قادسية دستگیر کرد و بنزد ابن زیاد فرستاد تا آخر قصه که در ص 219 در تحت عنوان (نامه امام حسین (علیه السلام)بزرگان کوفه) گذشته ملاحظه فرمائید.

مسلم گرفتار شد و کشته شد ابن زیاد عماره را حاضر کرد و گفت: از چه طائفه هستی؟ گفت از طايفه ازد هستم دستور داد ببرند نزد فامیلش و او را گردن زنند همین کار کردند. بردند بين فامیل و طایفه اش و گردنش را زدند.

و بروایت دیگر در سه حمله نود و هشت ((1)) نفر را بدوزخ فرستاد. وبروایت ناسخ نود نفر را بکشت، و به دست عمرو بن صبيح صيداوي و اسد بن مالك (و در جلاء اسد بن صبیح وعمر بن مالك ((2))) شهيد شد.

و بروایتی عبدالله دست مبارك بر پیشانی داشت، ناگاه از سپاه ابن سعد تیري آمد و دست عبدالله را بر پیشانی بدوخت و بدان زخم از اسب در افتاد.

و در ناسخ گوید: از زیارت ناحيه معلوم میشود تیرانداز همان عمرو بن صبیح صیداوي بوده ((3)).

و در قمقام گوید: بروایت دیگر آن ملعون زید بن رقاد حبانی بود و میگفت چون تیر بعبدالله رسید گفت: (اَللّهُمَّ اِنَّهُمْ اِستَّقِلُّونا وَ اسْتَذِلُّونا فَاقْتُلْهُمْ كَما قَتَلوُنا) بار خدایا ما را اندك شمردند و خوار کردند ایشان را بکش چنانکه ما را بکشند و چون شهید شد ظالمي پیش تاخت آن تیر که بر جبهه عبدالله زده بود حرکت داد تابیرون آورد، پیکان بماند و چوبه بكشيد و آن تیر دیگر که بر سینه مبارك انداخته بود بگرفت.

و بروایت دیگر چون عزم جهاد کرد این رجز می خواند:

ص: 173

اَقْسَمْتُ لا اَقْتُلُ اِلّا حُرّاً ***فَقَدْ وَجَدْتُ الْمَوْتَ شَيْئاً مُرّاً

اَكْرَهُ اَنْ اُدْعى جَباناً فَرًّا ***اِنَّ الجَبانَ مَنْ عَصى وَفَرّاً

سوگند بخدا نکشم جز آزاده گان را، بتحقیق که مرگ را تلخ یافتم، و دوست نمیدارم مرا ترسو و فرار کننده بخوانند زیرا که ترسو کسی است که گناه کند و قرار نماید در زیارت ناحیه فرمود: اَلسَّلامُ عَلىَ الْقَتيلِ ابْنِ الْقَتيلِ؛ عَبْدِاللهِ بْنِ مُسْلِمِ بْنِ عَقيلٍ، لَعَنَ اللهُ قاتِلَهُ وَرامِیَهُ: عامرِ بْنَ صَعْصَعَةَ وَقيلَ: اَسَدُیْنُ مالِكٍ ((1)) كما فی البحار ج 45 ص 68.

در مناقب گوید دو نفر را بكشت، و (بشر بن سوط همدانی) او را شهید کرد.

و در ناسخ (بشر بن حوطه همدانی) او را شهید کرد. و در ابصار العین (بشر بن حوط همدانی) او را بکشت.

و بروایت حمید بن مسلم وابی جعفر الباقر او را عروه بن عبد الله خثعمي مقتول ساخت كما فی الناسخ والقمقام.

و در ناسخ از ابو الفرج روایت کند که مادر جعفر ام نفر بود دختر عامر عامري.

و در مقام گوید مادر او، ام الشقر (الشغرخ) دختر عامر بن البصان (الهضاب) عامري بود.

وبقولی اسم او حوصا (خوصاء) بود. ودر بحار از ابی الفرج روایت کند که مادرش (ام الشغر) بود.

در زیارت ناحیه فرمود: اَلسَّلامُ عَلی جَعْفَرِ بْنِ عَقيل، لَعَنَ اللهُ قاتِلَهُ وَرامِيَهُ بِشْرِ بْنِ حُوْطِ الهمدانی. كما فی البحار ج 45 ص 68. و در بحار ج 101 ص 271 و ناسخ ج 3 ص 20 (بشر بن خوط الهمدانی)

کُهُولُ صِدْقٍ سادَةُ الْاَقْران ***هذا حُسُیْنٌ شامِخُ الْبُنْيانِ

وَ سَیِّدُ الشَّيْبِ مَعَ الشُّبان

یعنی من از فرزندانِ هاشم و پدرم عقيل است، منزلت مرا بشناسید، اجدادم مردانی راستگو وسرور همدوشان خود بودند، این است حسین بلند مرتبه و سرور پیران و جوانان. (كما في هامش الناسخ) پس جنگید، وهفده تن از فرسان لشکر ابن سعد را بخاك افكند، آنگاه بدست عثمان بن خالد جهني شهید شد ((1)).

قمقام گوید: وصاحب مقاتل در طي طالبين ذكر او نکرده است.

و چون در زیارت ناحیه مقدسه، و ارشاد مفيد، و کامل بن اثیر مذکوربود ایراد شد. در زیارت ناحیه فرمود: اَلسَّلامُ عَلى عَبْدِ الرَحْمنِ بْنِ عَقيل . لعن الله قاتله وراميه عثمان بن خالد بن اشیم الجهني. كما فی البحار ج 45 ص 68.

ودر ناسخ ج 3 ص 20 و بحار ج 101 ص 271 (عمر بن خالد بن اسد الجهني) ذکر شده و در هامش بحار ج 45 ص 68 گوید: في بعض النسخ: عمر بن خالد بن اسد. فهو تصحيف.

و بروایت سلیمان بن ابی راشد از حمید بن مسلم، او عبد الله. اصغر است، و مادرش ام ولد است ((1)).

شمشیر در گذرانيد آنگاه شهید شد.

ثبیت حضرمی گوید: من با ده نفر از باران خود ایستاده بودیم هنگامی که حسین برروي زمین افتاده، کودکی از فرزندان حسین که پیراهن و شلواری پوشیده و در گوشش گوشواره داشت و یکی از ستونهاي خيمه را برداشته بود با ترس و وحشت به طرف راست و چپ نگاه میکرد، در این هنگام سواری با شتاب خود را به او رسانید و خم شد و او را با شمشیر به دو نیم کرد، وقتيكه مردم به این مرد اعتراض کردند که چراکودك را کشته است از معرفی خویش شود داری کرد و نام خود را نگفت، این کودك محمد بن ابي سعيد بن عقیل بن ابیطالب بود، و مادرش باين حانت او نگاه میکرد و خویش را از دست داده بود الخ.

و در زیارت ناحیه فرمود : اَلسَّلَامُ عَلى مُحَمَّدِ بْنِ أَبي سَعيدِ بْنِ عَقيلٍ . لَعَنَ الله قاتِلَهُ: لَقيطَ بْنَ ناشِرِ الْجُهَني . كما فی لبحار ج 45 ص 69 و ج 101 ص 271 و ناسخ ج 3 ص 21.

مادرش خوصاء دختر حفصة بن ثقيف است.

و در ناسخ گوید: او آهنك جنك کرد و این ارجوزه قرائت نمود:

نَشْکُوا ((1)) اِلَى اللهِ مِنَ الْعُدْوان ***قِتالِ ((2)) قَوْمٍ فی الرَّدی عُمْيان

قَدْ تَرَکُوا ((3)) مَعالِمَ الْقُرآن ***وَمُحْكَمَ التَّنْزيلِ وَالتِّبْيان ((4))

وَاَظْهَرُوا الْكُفْرَ مَعَ الطُّغْيان ((5))

یعنی بخدا شکایت میکنیم از ستم گروهیکه راهنمائی های قرآن را رها کردند و بی دیني و سرکشي را آشکار نموده اند کور کورانه بوی هلاکت میروند. (كذا فی هامش الناسخ) و خود را در میان دشمن افکند و ده تن ایشان را با تبر و شمشیر بکشت، آن گاه بدست عامر بن نهشل تمیمی کشته شد. و در ابصار العين و قمقام دارد که سليمان بن قتة ایشان را در قصیده اش اراده کرده:

وَسَمِّيُ النَّبي غُودِرَ فيهِمْ ***قَدْ عَلوهُ بِصارِمٍ مَصْقُولٍ

وَاِذا مابَكَيْتُ عَيْني جُودی*** بِدُمُوعٍ تَسيلُ کُلَّ مَسیل

وَهَمْ نامِ پیغمبر غدر کرده شد بین ایشان، که با شمشیر صيقلي شده فرقش را شکافتند، و هر وقت گریه کنم اي چشم من بخش اشك خود راکه هر جا میخواهد جاری شود.

در زیارت ناحيه فرمود: اَلسَّلامُ عَلى مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِاللهِ بْنِ جَعْفَرٍ، الشّاهِدِ

ص: 182

مَكانَ اَبيهِ وَالتّالي لِأخيهِ وَ واقیهِ بِبَدَنِهِ ، لَعَنَ اللهُ قاتِلِهِ: عامِرَ بْنِ نَهْشَلِ التَّميميَّ.

كما فی البحار ج 45 ص 68 و ج 101 ص 271 و ناسخ ج 3 ص 20.

یعنی اگر مرا نمیشناسید، فرزند جعفری هستم که براستی شهید شد و با بال سبز در بهشت پرواز میکند، در قیامت همین شرف مرا بس است (که فرزند چنین پدرم) (كذا فی هامش الناسخ).

وحمله کرد و جنگید تا سه تن سوار و هشت تن پیاده را از مرکب بخاك هلاکت انداخت. ودر ابصار العين وقمقام و مناقب گوید: سه تن سوار و هیجده تن پیاده را بکشت.

و در قمقام گوید: ابن اثیر در کامل آورده که (عون بن ابی جعفر بن ابیطالب) را که مادرش جماعه دختر مسیب بن نجبه فزاریست (عبدالله بن قطبه طائی) او را بکشت، واین مخالف با تمام مرويات فريقين است و شاید اشتباه از نساخ باشد.

در ناسخ گوید: بدست (عبد الله بن بطه طائی) شهید شد، و بعضی قاتل او را (عبد الله بن قطنه تیهانی) دانند.

و در ابصار العین و مناقب گوید (عبدالله بن قطنه طائی بنانی) او را شهید نمود.

و در قمقام و مقتل خوارزمی گوید (عبدالله بن قطبه طائی (نبهانی خ) او رابکشت.

ودر قمقام وابصار العين دارد که سليمان بن قته در قصیده خود بدو اشارت میکند.

واند بی ان بكيت عونا اخاه ((1)) ***ليس فيما ينوبهم ((2)) بخذول ((3))

ص: 184

فلعمری لقد اصيب ذوو القربى فبكى على المصاب الطويل در زیارت ناحيه فرمود:

اَلسَّلامُ عَلى عَوْنِ بْنِ عَبْدِاللهِ بْنِ جَعْفرٍ الطَّيّارِ فِی الجِنانِ، حَليفِ الْاِيمانِ وَمُنازِلِ الْاَقْرانِ النّاصِحِ لِلرَّحْمنِ التّالي لِلْمَثاني وَالْقُرْآنِ. لَعَنَ اللهُ قاتِلَهُ عَبْدَاللهَ بْنَ قَطْبَةَ النَبْهانی.

بتقديم النون كما فی الاقبال ص 575 والبحار ج 45 ص 68 و ج 101 ص 271.

ولی در ناسخ ج 3 ص 20 (التيهانی) ذکر کرده شاید اشتباه باشد.

اول حسن مثنی. دوم عبد الله اکبر بن حسن. سوم عبدالله اصغر بن حسن. چهارم قاسم بن حسن. پنجم عمر بن حسن. ششم ابوبکر بن حسن. هفتم احمد بن حسن. و بروایتی زید بن حسن نیز ملازم رکاب بود.

اما حسن بن حسن که او را حسن مثنی گویند، در خاطر داشت که دختر حسین (علیه السلام)را در حبالهٴ نكاح در آورد، چون این خبر را بعرض حسین (علیه السلام)رسانیدند، او را حاضر ساخت و فرمود: اينك فاطمه وسكينه دختران منند، هر يك را خواستار باشی با تو عقد خواهم بست، محسن شرمناك سر فرو داشت و سخن نکرد.

حسين (علیه السلام)فرمود: من دختر مورد فاطمه را که با مادرم شبیه تر است با تو کابین بستم.

ابو نصر بخاری گوید: فاطمه از حسن سه پسر آورد: عبدالله که او را عبد الله محض گویند. ابراهیم که او را ابراهيم غمر گویند.

حسن و او را حسن مثلث گویند.

زخم فراوان یافت و در میان کشتگان افتاد، گاهی که سر شهداء را از تن جدا میساختند ، هنوز رمقی در تن بود، اسماء بن خارجه فزاری که مکنی بأبی حسان بود او را شفاعت کرد و گفت: بگذارید تا او خود در میگذرد، و این شفاعت از بهر آن بود که مادر حسن مثنی (خوله) دختر منظور از قبيلهٴ فزاره بود ، چون عبيد الله بن زياد آگهی یافت، گفت: پسر خواهر ابی حسان را باو گذارید.

پس ابی حسان، حسن را بكوفه آورد، ومداوا کرد تا صحت یافت و از آنجا روانه مدينه شد.

از این حدیث معلوم شد که قصه دامادی (قاسم بن حسن(علیه السلام)) درکربلا و تزویج کردن حسين(علیه السلام) فاطمه را با او، از دروغهای روات است.

مؤلف این کتاب رمز المصيبه گوید: عدم عمت دامادی حضرت قاسم عليه السلام حرفی است و دروغ بودن حرف دیگر ما بنحویقبن نميتوانيم تكذيب کنیم.

خصوصاً مثل مرحوم نراقی درمحرق القلوب مجلس یازدهم و مرحوم در بندی در اسرار الشهادة ص 310 میخواهند تأیید کنند اگر چه دلیلی ندارند.

کلام نراقی در ص 189 خواهد آمد.

میتوانی با پسر من عبد الله بكشتي زور آزمائی کنی؟. گفت مرا نیروی کشتی گرفتن نیست، و کشتی نتوانم گرفت، اگر خواهی کاردی مرا ده وکاردی عبدالله را، تا هر دو با هم مبارزه کنیم، اگر او مرا کشت با جدم رسول خدا و پدرم علی مرتضی پیوسته خواهم شد، و اگرمن او را کشتم او نیز با جدش ابو سفیان و پدرش معاویه خواهد پیوست.

یزید چون این بشنيد قدري از روي خشم با گوشه چشم باو نگریست.

و گفت:

شِنْشِنَةٌ أَعْرِفُها مِنْ أَخْزَمٍ ((1)) ***ما تَلِدُ الْحَيَّةُ اِلّا حُيَیَّةُ

یعنی این طبیعت ناهموار و خوی درشت را از پسرم اخزم بمیراث دارند. ومار جز مار بچه نزاید. خلاصه باید بعد از این مثال گفت: از مار جز مار بچه نزاید. سپس دستور داد که نگاه کنید علامت بلوغ در او ظاهر شده یا هنوز بچه است گفتند هنوز بچه است و بالغ نشده، لاجرم از قتل او صرف نظر کرد.

در پاسخ ج 2 ص 326 فرموده: پنج تن از فرزندان امام حسن(علیه السلام) در کربلا شهید شدند.

ص: 188

او را می بوسید و گاهی پاي منور او را، حضرت او را اجازه جنك ندادند ، چون قاسم اجازه نیافت بخيمه در آمد و سر بزانوی غم نهاد و گریه میکرد.

ناگاه بخاطرش آمد که پدرش تعويذي (بازو بند) ببازوی او بسته و باو وصيت نموده که ترا هر وقت غم و اندوه بنهايت رسید آن تعويذ را باز کن و بر خوان، وهر چه در آن نوشته عمل نما، پس آن تعويذ را گشود.

دید حضرت امام حسن(علیه السلام)بخط مبارکش نوشته ای قاسم وصیت میکنم ترا که چون برادرم حسین را در دشت کربلا بیکس و تنها به بیني باید که سر خود را در راه او بدهی و جان خود را فدايِ او گرداني.

پس قاسم بخدمت هم آمد و آن نامه را بدست مبارکش داد، چون حضرت وصیت نامه را خواند آه سوزناك از ته دل بر کشید، وزار زار بنالید و فرمود: اي جان عم این وصیتی است که برادرم بتو نموده دربارهٴ من میخواهي عمل کنی، مرا نیز دربارهٴ تو وصیتی کرده است میخواهم آن را بجاي آورم، وصيت او بمن آن است که فاطمه دختر من که پدرت او را نامزد تو نموده، بعقد تو در آورم ، پس دست قاسم را گرفت و او را بدرون خيمه برد، و برادران خود عباس وعون را طلبيد، وعقد فاطمه را از براي قاسم بمهر شهادت بستند، و زینب را فرمود که جامهایِ حضرت امام حسن را حاضر کرد، و فرمود که جامه فاخری بقاسم پوشانیدند و حضرت بدست مبارك خود زره امام حسن (علیه السلام)را به او پوشانید و عمامه او را بر سر وی بست پس دست دختر خود را گرفت و به سمت قاسم دادو فرمود: این است امانتي که پدرت بمن سپرده بود الخ.

و در ناسخ ج 2 ص 326 و جلاء العیون ص 568 و بحار ج 45 ص 34 و مناقب ج 4 ص 106 و مقتل خوارزمی ج 2 ص 27 و مثیر الاحزان ص 69 و ابصار العین ص 36 وقمقام 437.

ص: 190

فرموده اند اول کس که از اولاد امام مجتبی(علیه السلام) بميدان آمد. قاسم بن الحسن بود که چهره مبارکش مانند ماه میدرخشيد، وهنوز بحد بلوغ نرسیده بود، نزد عموي خود آمد و اِذْنِ جهاد طلبيد، حضرت او را در بر کشید و آن قدر گریست که نزديك بود مدهوش گردد.

و در مقتل خوارزمی دارد که چون نظر امام حسين (علیه السلام)باو افتاد معانقه کردند و هر دو گریستند تا غش کردند. و در ناسخ دارد که چون بهوش آمدند. جناب قاسم ابتداء بسخن کرد و اِذْنِ میدان طلبيد، و حضرت اِبا نمود، و آنجوان چندان بگریست و دست و پاي عمو را بوسه زد، که آن حضرت ساکت شد. پس بعد از رخمت گرفتن بميدان آمد و این شهر بگفت:

اِنْ تُنْکِرُونی فَاَنَا ابْنُ الْحَسَنِ*** سِبْطُ النَّبيِّ الْمُصْطَفى وَالْمُؤْتَمَنِ

هذا حُسَیْنٌ کَالْاَسيرِ الْمُرْتَهَنِ ***بَيْنَ اُناسٍ لاسَقَوْا صَوْبَ الْمُزَنِ

یعنی اگر مرا نمیشناسید، پسر امام حسن نوهٴ پیغمبر برگزیده و امینم، این حسین است که مانند اسیر گروگاني در دست مردمي که باران رحمت بر آنها نبارد گرفتار است (كذا فی هامش الناسخ) کمرهٴ در ترجمه نفس المهموم فرموده:

گر نشناسیدم منم زاد حسن ***سبط نبی مصطفای مؤتمن

عمو حسینم چو اسیر مرتهن***مردمی باران میاشان

در وطن و در مناقب ج 4 ص 106 رجز را اینطور نقل کند:

اِنّی اَنَا الْقاسِمْ مِنْ نَسْلِ عَلي ***نَحْنُ وَبِيْتُ اللهِ اَوْلى بِالنَّبي

مِنْ شمر ذی الجوشن او ابن الدعی من قاسم از نسل علی هستم، ما بخانه خدا قسم نزدیکترین پیغمبر از شمر

ص: 191

ذی الجوشن با پسر زنا زاده.

منم همان قاسم و از نسل على ***ما بخدا هستیم اولی به نبی

از شمر ذی الجوشن و از این دعی

حميد بن مسلم گوید: که در لشکر ابن سعد بودم. ناگاه جوانی را دیدم که پیرهنی و ازاری در بر داشت ، و بند نعلی که در پای چپ داشت گسیخته بود.

و بقول مجلسی در جلاء ص 568 و بند نعل راست او گسیخته بود . و در ابصارالعین ص 37 از حمید بن مسلم نقل کند که بنده یکی از کفشهایش پاره شد و من فراموش نمیکنم که پای چپش بود پس ایستاد تا ببندد که عمر بن سعد بن نفیل ازدی گفت الخ. عمر بن سعد بن عروة بن نفیل ازدی ((1)) گفت: قسم بخدا بر این كودك حمله کنم و او را دفع کنم . گفتم: این چیست که میگوئی؟ اگر این جوان شمشیر بر من زند من دست بسوی او نمیگشایم، وانگهی این همه مردم که او را احاطه کرده اند او را کفایت خواهند کرد، ترا چه افتاده که خود را بخون این چنین کس آلایش دهی؟ گفت: قسم بخدا از این قصد بر نگردم، واسب بتاخت و فرصتی بدست آورد و با شمشیر فرق قاسم را بشکافت، و او از روی اسب بر زمین افتاد و فریاد یا عماه بر کشید. چون بانك استغائه او بگوش حسين (علیه السلام)رسید، مثل باز شکاری بر دشمن حمله کرد و لشكر را از اطراف قاسم پراکنده کرد و بقصد قاتل قاسم شمشیر کشید ودست نحس او را از مرفق جدا ساخت، و آن ملعون صيحهٴ عظيم يزد، لشکر هم پشت شده خواستند قاتل قاسم را از چنك حسين(علیه السلام) برهانند جنك مغلوبه

ص: 193

شد و جسد قاسم زیر پای سم اسبان خورد شد.

و در قمقام ص 438 و اسرار الشهادة ص 305 گویند جنك مغلوبه شد و جثه خبيث او (یعنی قاتل قاسم) در زیر سم ستوران خورد گشت.

چون حضرت آن کافران را دور کرد و بر سر فرزند برادر گرامی خود آمد دید که پا بر زمین میساید و عزم پرواز اعلی علیين دارد، اشك حسرت از دیدهای مبارکش جاری شد و گفت بخدا قسم که بر عم تو گرانست که تو او را بیاری خود بطلبی و اجابت نتواند، و اگر اجابت کند أعانت نتواند و اگر اعانت کند ترا سودی نبخشد، خدا رحمت خود را دور گرداند از کسانیکه ترا بقتل آوردند وواي بر گروهیکه پدر وجد تو خصم و دشمن ایشان باشد.

پس حضرت آن شهید معصوم را برداشت و سینه اش را بر سینهٴ خود گذاشت و پاهای اوبر زمین می کشید و او را برد تا در میان کشتگان اهل بیت خود جاي داد ((1)) و گفت خداوندا کشندگان ما را بکش، وجمعیت ایشان را پراکنده گردان، واحدی از ایشان را مگذار و هرگز ایشان را میامرز.

پس فرمود: که اي پسر عمان من واي اهل بيت من صبر کنید که بعد از این روز دیگر مذلت و خواری نخواهید دید، و بعزت و سعادت ابدی خواهید رسید.

و در جلاء العيون ص 569 فرموده:

وبروایت امام زین العابدين (علیه السلام)حضرت قاسم سه نفر از آن کافران را بجهنم فرستاد.

و زیاده تیز روایت کرده اند.

ص: 194

و در ناسخ ج 2 ص 327 فرموده با خرد سالی و کم روز گاری سی و پنج و بروایتی هفتاد تن از آن ستم گران را بكشت.

و در اسرار الشهاده ص 304 چنانچه خواهد آمد شصت تن از لشکریان را بهلاکت انداخت.

وقصه دامادی او در کتب معتبره بنظر فقیر نرسیده است.

و در ناسخ ج 2 ص 324 گوید: حديث دامادي قساسم از اکاذیب روات است مؤلف گوید: در حال حسن مثنی گذشت که مرحوم در بندی در اسرار الشهادة ص 310 و مرحوم نراقی در محرق القلوب مجلس یازدهم تأیید کرده اند. و در اسرار الشهاده ص 304 گوید: چون حضرت قاسم عازم میدان شد امام حسین (علیه السلام)يخهٴ او را چاك زد و عمامه اش را دو نیم کرد و یکطرفش را بصورت حضرت آویزان کرد و لباسش را بصورت کفن در آورد و شمشیرش را بكمرش بسته و بسوی کفارش فرستاد.

پس قاسم حمله افکند و شصت تن از لشکریان را بهلاکت انداخت وبرگشت بسوی عمو و عرض کرد: (یا عماه العطش العطاش ادركني بشربة من الماء) پس امام حسین(علیه السلام) او را امر بصبر نمود، وانگشترش را داد و فرمود در دهان گذار.

قاسم گوید: چون خاتم بدهان گذاشتم مثل چشمهٴ آب شد و سیراب شدم.

و در ص 305 گوید: در روایتی دارد که حمله کرد وهمی جنگید تا دویست نفر را بکشت.

و مسلم خولانی گوید: در نزد من مردی بود از اهل شام گفت بخدا قسم این غلام از دست من رهائی بخواهد جست چون دارد از حال خود تجاوز میکند.

ص: 195

پس گفتم: واي بر تو حفظ نمیکنی خویشی او را با رسول خدا(صله الله علیه واله )پس اعتناء بكلام من نکرد و حمله نمود و بر سر قاسم زده و او فوراً بزمین افتاد وصیحه زد يا عماه ادرکنی.

پس حسین(علیه السلام) بر قاتل او حمله کرد وضربتی زد و نصف سرش را قطع نمود پس فریاد کشید بدادم برسید.

پس عمر بن سعد با جميع لشکریان حمله کردند و قاسم را زير پاي اسبان خورد کردند.

و در روایت دیگر دارد حضرت قاسم همتش آن بود که علمدار را بکشد پس تیربارانش کردند پس بر زمین افتاد پس شيبة بن سعد شامی با نیزه بر پشتش زد بطوریکه از سینه اش در آمد پس افتاد و در خون خود نالید و صدای را عماه بلند کرد حسين(علیه السلام) آمد و قاتلش را بکشت.

کشیده تیغ خون افشان ز ابرو در صف هيجا

تو گویی ذوالفقار اندر کف خود بوالحسن دارد

چنان آشوب افکندآندر آن صحر از خون ریزی

پس از حیدر نه در خاطر دگر چرخ کهن دارد

چه بی انصاف بودی آن جفا جویان سنگین دل

چه جای نیزه و خنجر در آن سیمین بدن دارد

ز هر سو لشکر عدوان هجوم آورد چون ظلمت

بصيد شاهبازی جمله کو زاغ و زغن دارد

فكندند از سریر زين سليمان وار آنشه را

بلی اندر کمین دایم سليمان اهرمن دارد

چه سرو قد او زینت گلستان بلا را شد

بگفتا تاب سم اسب کی همچون بدن دارد

مرا دریاب با عما ز روی مرحمت اکنون

که مرغ روح شوق ديدن بابم حسن دارد

(جودی گوید)

عمو فدای تو گردم بدار دست از جنك

مكن مقاتله شاها دمی نمای درنك

تو جنك میکنی و جان برفت زاعضایم

شکست زیر سم اسب استخوانهایم

بیا بیا که رسیده وقت مردن من

بیا بیا که بود وقت جان سپردن من

ص: 197

عمو بچشم يتيمی بمن نگاه مکن

بماتمم بحرم منع اشك و آه مکن

بگو که حجلهٴ گورم سیاه پوش کنند

ز ناله تازه عروس مرا خموش کنند

ز جور قوم جفا پیشه دلی دو نیم منم

برس بداد من بينوا يتيم منم

میان اهل حرم مادرم غريب بود

ستم کشیده و افکار و بی نصیب بود

کند چو از غم من آه و ناله و زاری

بگوی تا بدهندش زر مهر دالداری

از این بلیه رها چون شوی بخاطر شاد

در آن شبی که علی اکبرت شود داماد

سر مزار مرا هم می چراغان کن

ز روی لاله رخان تربتم گلستان کن

جوهری گوید :

آن تازه جوان بچشم خونبار ***میگفت که ای عموی بی یار

دیگر بقیامت است دیدار*** ای شاه زمان خدا نگهدار

افتاده بخاك پیكر من*** قاتل چو اجل برابر من

خواهد که جدا کند سر من*** ای شاه زمان خدا نگهدار

ایشاه بیا که نوجوانم ***قربانی راه شیعیانم

از کینه اسیر کوفیانم*** اي شاه زمان خدا نگهدار

خود را برسان ز راه احسان*** مگذار که من در این بیابان

ص: 198

پا مال شوم ز سم اسبان ***اي شاه زمان خدا نگهدار

اي زینت عرش کبریائی ***با مادر من به آه وزاری

بر گو که دگر پسر نداری*** ای شاه زمان خدا نگهدار

دیدی چو بحجله نو جوانی*** بنشسته چه خوش بشادمانی

کن گریه برای من زمانی*** ایشاه زمان خدا نگهدار

بر گو بعروس دلفکارم ***در خیمه مکش تو انتظارم

من در دم مرگ و احتضارم*** ایشاه زمان خدا نگهدار

تا شام به پیش محمل تو*** باشد سر من مقابل تو

دارم خبر از غم دل تو*** ایشاه زمان خدا نگهدار

در زیارت ناحیه دارد: اَلسَّلامُ عَلىَ الْقاسِمِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَليّ، اَلمَضْرُوبِ عَلى هامَتِه اَلمَصْلوُبِ لاَمَنُهُ حينَ نادی الْحُسَيْنَ عَمَّهُ، فَجَلا عَلَيهِ عَمُّهُ كَالصَّفْرِ وَهُوَ يَفْحَصُ بِرِجْلَيْهِ التُرابَ وَالْحُسَينُ يَقُولُ بُعْداً لِقَوْمٍ قَتَلوُكَ وَمَنْ خَصْمُهُمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ جَدُّكَ وَابُوْكَ، ثُمَّ قالَ: عَزَّ وَاللهِ عَلى عَمِّكَ أنْ تَدْعُوَهُ فَلا يُجيبَكَ أَوْ اَنْ يُجبَكَ وَ أَنْتَ قَتیلٌ جَدیلٌ. فَلا يَنْفَعَكَ هذا وَاللهِ يَوْمٌ كَثُرَواتِرُهُ وَقَلَّ ناصِرُهُ، جَعَلَنيَ اللهُ

مَعَكُما يَوْمَ جَمَعِکُما وَبَوّئَني مُبَوِّئَكُما وَلَعَنَ اللهُ قاتِلَكَ عُمَرَ بْنَ سَعْدِ بْنِ عُرْوَةِ بْنِ نُفَيْلِ الْاَزْدي وَاَصْلاهُ جَحيماً، وَأَعَدَّ لَهُ عَذاباً اَليماً. كما في البحار ج 45 ص 67 .

اِنْ تُنْكِرُوني فَأَنَا ابْنُ حَيْدَرَهْ ***ضِرْغامُ آجامٍ وَلَیْثُ قَسْوَرَةْ

عَلىَ الْاَعادي مِثْلُ ريحٍ صَرْصَرَهْ ((1)) ***أَکیلُکُمْ بِالسَّیْفِ كَيْلَ الْسَّنْدَرَهُ

یعنی اگر نمیشناسید، من پسر حیدر و شیر بیشه ها (دلاور معرکها) هستم، بر سر دشمنان مانند تند باد مرگم، شما را بوسیلهٴ شمشیر با پیمانه بزرگ میپایم (یعنی سخت و بسیار میکشم) (كذا فی هامش الناسخ).

وحمله افکند و رزمی صعب داد، و چهارده تن از افسران سپاه را بضرب شمشیر و سنان تباه ساخت، ناگاه مردیکه او را هانی بن ثبیت حضرمی ((2)) مینامیدند ناگهان بر وی بتاخت و او را مقتول ساخت. و بواسطه این گناه بزرگ رویش سیاه شد در همان زمان.

وبروایت امام محمد باقر علیه السلام حرمله بن کاهل او را شهید کرد. و ابن عبد الله ملقب بعبد الله اكبر ومُكّنى بأبي بكر بود، و چند سال عمر او از جناب قاسم بیشتر بود، چون قاسم بانفاق علماي سير ، حدود تکلیف را مالك نبود، در هر حال عبدالله را از قاسم عمر افزون بود، لکن در جنك اعداء قاسم از عبدالله سبقت جست و قبل از او شهيد شد.

در زیارت ناحیه فرمود:

اَلسَّلامُ عَلی عَبْدِاللهِ بْنِ الْحَسَنِ الزَّكيّ. لَعَنَ اللهُ قاتِلَهُ وَرامیَهُ حَرْمَلَةِ بْنِ كاهِلِ الْاَسَدي. كما فی البحار ج 45 ص 67.

ص: 200

حسین (علیه السلام)با شمشیرش بر سر آن حضرت بزد، حضرت کلاه خود را انداخت وخرقه و کلاهی طلبید و بر سرش بست و کلاه را پوشید و عمامه را بالای آن

گذاشت، شمر و آنانکه با او بودند از نزد حضرت برگشتند و بجای خود رفتند، حضرت قدری مکث کرد.

پس شمر و اطرافیانش دوباره بسوی حضرت برگشتند و او را احاطه کردند.

در این وقت عبد الله از پیش زنان بیرون آمد و او هنوز ببلوغ نرسیده بود، پس تند آمد و خود را بعمویش حسین (علیه السلام)رسانید.

پس حضرت زینب خود را رسانید خواست عبد الله را نگاه دارد پس عبد الله قبول نکرد.

امام حسین در مورد ایخواهر نگاهش دار عبد الله سخت امتناع کرد و گفت بخدا قسم از عمویم جدا نشوم.

پس بحر بن کعب ((1)) شمشیر بر امام حسین (علیه السلام)حواله نمود.

عبدالله فرمود واي بر تو يا ابن الخبيثه میخواهی عمویم را بکشی؟ پس آن ملعون شمشیر بر آن مظلوم بزد عبد الله خواست با دست خود دفع کند دستش قطع شد و بجلدش آویزان شد، صدای وا عماه بلند شد حسین او را گرفت و بسینه چسبانید و فرمود ای پسر برادر صبر کن بر آنچه بتو رسید و بحساب خدا بگذار که خدا ترا بپدران شایسته ات ملحق کند.

پس امام حسين(علیه السلام) دست بآسمان برداشت و عوض کرد ای خدا باران رحمتت را از ایشان باز گیر، و از بر کت زمین ایشان را باز دار. واجتماعشان را بتفرقه مبدل کن و حکام را هرگز از ایشان راضی مگردان، ایشان ما را دعوت

ص: 202

کردند که یاری کنند بر عليه ما قیام کردند و ما را کشتند.

و از ابو الفرج نقل کند که حرملة بن كاهل اسدی عبدالله را شهید کرد.

و از ابو مخنف وغيرش نقل کند که هر دو دست (بحر) قائل عبد الله در تابستان آب میداد و در زمستان خشك میشد مثل چوب خشك. انتهى ما في ابصار العين.

و در مقام ص 456 گويد: در تابستانها آن دستهاي شومش خشك شدي چنانکه در چوب. و چون زمستان رسیدی پیوسته خون و چرك تراوش کردي تا از عذاب ادنی بمذاب اکبر پیوست.

حوريان هم بتأسف ز قصور افتادند

همه بر سایهٴ آن لمعه نور افتادند

مادرش غنچهٴ پستان بسر دست نهاد

گفت این شیر که خوردی تو گوارایت باد

يك پسر را به حضور تو نمودم داماد

رفت و تا صبح قیامت بدلم داغ نهاد

مرو از دیده و بر هم مشکن اعضایم

ور نه من از عقبت سینه زنان می آیم

زِیْنَبَشْ گفت که اي شمع سرا پردهٴ ناز

میکشم من قدم ناز تو بر چشم نیاز

بود امیدم که ما را برسانی به حجاز

رشتهٴ عمر تو کوته شد و امید دراز

گفته شهزاده حسین عم غريبم تنهاست

گل گلزار نبی خار بچشم اعد است

او بخون مَنْ بسرا پرده نشینم نه رواست

خاك عالم بسرم این چه حیاء و چه و فاست

الغرض اهل حرم را به حرم برگرداند

خویشتن را بحضور شه لب تشنه رساند

شه دین در برش آورد و دُرِ اَشْك فشاند

سینه بر سینه نهاد و بکنارش بنشاند

گفت ای جان گرامی بکجا آمدهٴ؟

تیر میبارد از این قوم چرا آمدهٴ؟

ص: 204

گفت شهزاده که از راه وفا آمده ام

جان عمو بسلام شهداء آمده ام

نَحْنُ وَبَيْتِ اللهِ اَوْلى بِالنَّبيّ ***اَطْعَنُکُمْ بِالرُّمْحِ وَسْطَ الْقَسْطَلِ

یعنی من فرزند پیشوائی که پسر علی است میباشم. با نيزه وشمشير میان گرد و غبار شما را میزنم تا کند شود، سوگند به خانه خدا که در انتساب به پیغمبر ما (از دیگران) سزاوارتریم. (كذا في هامش الناسخ).

و با شمشیری چون زبانه آتش اسب بر انگیخت و راست را بچپ در آمیخت وحمله کرد و هشتاد تن سوار نامبردار را عرضهٴ هلاك ساخت.

و خدمت امام آمد در حالیکه از عطش چشمانش بگودی فرورفته ندا در داد که (یا عَمّاهُ هَلْ شَرْبَةٌ مِنَ الْمآءِ أبَرِّدُ بِها کَبِدي وَاَتَقَوّى بِها عَلى اَعْداءِ اللهِ وَرَسُولِه)؟

یعنی ای عم آیا بر شربت آبی توان دست یافت که حدت و حرارت کبد را بدان بنشانم و در مقاتلت دشمنان خدا و رسول نیرومند گردم؟ حسين فرمود: اي پسرِ برادر، ساعتي صبر کن تا جدّت رسول خدا صلى الله عليه و آله را ملاقات کني و آبی بتو بدهد که هرگز تشنه نشوي بعد از آن.

احمد بن حسن چون این را بشنيد روي بميدان کرده و این رجز را بخواند:

اِصْبِرْ قَلیلاً فَالْمُنی بَعْدَ الْعَطَشِ*** فَاِنَّ رُوحي فِي الْجِهادِ تَنُكَمِشْ

لا أَرْهَبُ الْمَوْتَ اِذَا الْمَوْتُ وَحَشَ ***وَلَمْ اَكُنْ عِنْدَ الِّلقا ذاتَ رَعَشٍ

یعنی اندکی صبر کن که پس از تشنگی زمان رسیدن بآرزوها فرا میرسد، همانا جان من در این جنك (بسوی بهشت) میشتابد، از مرگ خطر ناك نميترسم و هنگام برابری با حریف نمیلرزم (كذا في هامش الناسخ). این بگفت: وحملهاي سنگين پي در پي کرد، و پنجاه تن دوار دیگر بخاك در انداخت، آنگاه بقرائت این اشعار پرداخت:

ص: 206

اِلَيْكُمْ مِنْ بَنيِ الْمُخْتارِ ضَرْباً ***يَشيبُ لِهَوْ لِه رَأْسُ الرَّضيع

یُبيدُ مَعاشِرَ الْكُفّارِ جَمْعاً ***بِکُلِّ مُهَنَّدٍ عَضْبٍ قَطيع

یعنی از جانب پیغمبر زادگان آماده ضربتی باشید که از ترسش موي سر شیر خواره به یاد می شود، و با شمشير هندي بُرّان، گروه بی دینان را يكجا نابود میکند.

و در این حمله شصت سوار دیگر را بخاك افكند، آنگاه شربت شهادت بافت.

یعنی آقایم على صاحب افتخار بزرگ است. از خاندان با کرم و فضیلت هاشمم، ابن حسین پسر پیغمبر(صله الله علیه واله )است که من با شمشیر برنده براق از او دفاع میکنم. جانم فداي برادر بزرگوارم. (كذا فی هامش الناسخ).

ورزمی صعب برانگیخت.

ودر روضة الاحباب مسطور است که بیست و یکتن از کوفیان را با تیغ در گذرانيد، بالجمله، قتال داد تا بدرجهٴ شهادت رسید.

و در قاتل او اختلاف است.

در ناسخ گوید: در کتاب زیارت مسطور است که هانی بن ثبیت حضرمي او را شهید کرد.

و در عوالم وابصار العین ص 36 سطر (10) قاتل او را زجر بن بدرنخعی ((1))

نگاشته. وجماعتی نسبت قتل او را بعبد الله عقبة الغنوي داده اند. كما في ابصار العين ايضاً.

وابو الفرج گوید: نام قاتل او معروف نیست. مدایتی گوید: کشتهٴ او را در میان شهداء جستند، و کشنده را ندانستند. و از ابو جعفر حدیث کرده که قاتل او مردي از قبيلهٴ همدان بود و الله أعلم.

ودر ابصار العین گوید: که بعض روات ذکر کرده اند که جماعتی در قتل اوشرکت داشتند که من جمله ایشان عقبة غنوی بود.

ودر قمقام گوید: که مداینی گفته در ساقيهٴ (جوی آب) کشته او را پیدا کردند و کشنده اش را ندانستند.

ص: 208

ودر اسم او نیز اختلاف است. در قمقام نقل کنند که اسم او (عبيد الله) است. واز ابو الفرج نقل کند که اسمش معلوم نیست. ودر ناسخ (عبدالله) ذکر یافته چنانچه گذشت.

مؤلف گوید این عبد الله بن علي که مادرش لیلی دختر مسعود بن خالد است غير از عبدالله بن علي است که خواهد آمد و مادرش ام البنين است.

(در زیارت ناحیه فرمود) اَلسَّلامُ عَلی عَبْدِاللهِ بْنِ اَميرِ الْمُؤْمِنينَ مُبْلىَ الْبَلاءِ وَالْمُنادي بِالْوَلاءِ في عَرْصَةِ كَرْبَلاءَ، الْمَضْرُوبِ مُقْبِلاً وَمُدْبِراً، لَعَنَ اللهُ قاتِلَهُ: هانِيَ بْنَ ثُبَیْتِ الْحَضْرَمِي.

كما في البحار ج 45 ص 66 و ج 101 ص 270 و ناسخ ج 3 ص 18 سطر آخر.

مؤلف گوید: در این زیارت اسم عبد الله بن أمير المؤمنین ذکر شده و دو نفر عبد الله بن علي داريم آیا كدام يك مراد است معلوم نیست چون قاتل هر دو را (هانی بن ثبیت حضرمی) نقل کرده اند پس از راه قاتل تشخيص داده نمیشوند پس ممکن است هر دو مراد باشند و الله العالم.

اَضْرِبُكُمْ وَلا اَرى فيكُمْ زَجَرَ ((1)) ***ذاكَ الشَّقِيُّ بِالنَّبِيِ قَدْ كَفَرَ

یا زَجْرُ یا زَجْرُ تَدانِ مِنْ عُمَرَ*** لَعَلَّكَ الْيَوْمَ تَبُوءُ مِنْ سَقَرَ

شَرِّ مَكانٍ في حَريقٍ وَسَعَرَ*** لِأنَّكَ الْجاحِدُ يا شَرَّ الْبَشَرِ

يعني شما را ضربه میزنم، وزجر کافر (قاتل برادرم) را در میان شما نمی بینم ای زجر، نزديك عمر بیا شاید امروز در آتش دوزخ جایگیری. (كذا في هامش الناسخ).

وزجر بن بدر را که قاتل برادرش عبد الله اصغر بود، بمبارزت طلب کرد و با او رزم زد، و او را بخون برادر بکشت، و تيغ در لشکر ابن سعد نهاد، و از چپ وراست بناخت، و سیار کس از مخالفین را بخاك انداخت و این شعر قرائت کرد:

خَلُّوا عُداةَ اللهِ خَلُّوا عَنْ عُمَرَ ***خَلُّوا عَنِ الْلَيْثِ الْعَبُوسِ الْمُكْفَهِرّ

يَضْرِبُكُمْ بِسَيْفِه وَلا يَفِرُّ ***وَلَيْسَ فيها كَالْجَبانِ الْمُنْجَحِر ((2))

یعنی ای دشمنان خدا، واگذاريد، و سر راه بر عمر نگیرید، از شیر خشمگین ترشروي بگریزید، شیریکه با شمشیرش شما را میزند و فرار نمیکند و هنگام جنك، چون مردم ترسو بسوراخ نمیخیزد. (کذا فی هامش الناسخ). وتيغ همی زد و کوشش هم نمود.

و در کتب مقاتل آن کس که مبارزت عمر بن علی را رقم کرده او را در شمار شهدای آورده ((3)).

ومن بنده آنچه باستقراء واستيعاب در شرح احوال اولاد امیرالمؤمنین علی

ص: 210

عليه السلام يافته ام و در کتاب امير المؤمنین نگاشته ام، عمر بن عالی تواند بود که در کربلا حاضر بوده لكن شهید نشده ((1)).

و امیر المؤمنين(علیه السلام) را هیجده پسر بوده و از ایشان دو تن عمر نام داشتند. یکی عمر اکبر که مادرش صهبا نام بود. و دیگری عمر اصغر که مادرش ام حبيبة دختر ربیعه بوده.

واهل سیر خبری و اثری از عمر اصغر ذکر نکرده اند این مجمل آنچه است که در ناسخ ج 2 ص 334 کر فرموده هر کس طالب تفصیل است بآنجا رجوع کند.

والسياسة، وابن عبدربه در کتاب العقد نقل کند. سپس فرموده و لكن ابوالفرج در مقاتل ((1)) نفي این مطلب کرده میگوید: وقد ذكر محمد بن علي بن حمزة انه قتل يومئذ ابراهيم بن علي بن أبي طالب(علیه السلام) وأمه أم ولد، وماسمعت بهذا عن غيره، ولا رأيت في شيء من كتب الأنساب ذكراً انتهی.

بود ((1)) عبد الله بن على قدم بعرصه کار زار گذاشته این رجز میخواند:

اَنَا ابْنُ ذِي النَّجْدَةِ وَالْاِفْضالِ ***ذاكَ عَلِيُّ الْخَيْرِ ذُو الْفِعالِ ((2))

سَيْفُ رَسُولِ اللهِ ذُو النَّكالِ ***في کُلِّ قَوْمٍ ظاهِرِ الْاَهْوال ((3))

یعنی من پسر مرد دلاور و بخشنده ام ، آن مرد علی نیکوکار است، که شمشیر پیغمبر و کیفر دهنده ایست که آثار ترس از او در هر جماعتی آشکار است. (كذا في هامش الناسخ). و در آخر بضربت هاني بن ثبیت حضرمي شهادت یافت.

و در مناقب ج 4 ص 207 هانی بن شبیب حضرمی او را بقتل رسانید و ظاهراً همان (هانی بن ثبیت) درست باشد كما فی ابصار العين ص 34 والناسخ ج 2 ص 337.

بود بأبي عبدالله، ومادر او چنانکه مرقوم شد ام البنين است، برادرش جناب عباس بعد از عبدالله، او را فرمان داد، و جعفر در برابر صف این رجز بگفت:

اِني اَنَا جَعْفَرُ ذُو الْمَعالي ***اِبْنُ عَلِيِّ الْخَيْرِ ذِي النَّوال ((1))

حَسْبي لعمي شرفة وخالي*** أحمیسینا ذا الندى الفضال

يمني من جعفر ودارای موجبات شرفم، پسر علی نیکو کار و بخشنده ام، عمو ودائم برای شرف مسن بس است، از حسین با جود وفضيلت حمایت میکنم. (كذا في هامش الناسخ).

ودر مناقب رجز را اینطور نقل فرموده:

اِني اَنَا جَعْفَرُ ذُو الْمَعالي ***اِبْنُ عَلِيِّ الْخَيْرِ ذِي النَّوال

ذاكَ الْوَصيُّ ذُو السَنا ((2)) وَالْوالي ***حَسْبِي بِعَمّي جَعْفَر وَالْخال

أَحْمي حُسَيْناً ذِی النَّدیَ الْمِفْضال و بالجمله: بجنك در آمد، و او را نیزهاني بن ثبیت حضرمی شهید ساخت . وبروایت صاحب عوالم ج 17 ص 282 و بحار ج 45 ص 39 و ابصار

ص: 214

العين ص 35 خولی بن يزيد اصبحی او را شهید نمود. و در ناسخ ج 2 ص 338 و مناقب ج 4 ص 107 گوید: خولی اصبحی تیری بسوی او انداخت و آن تیر بر شقيقه با چشم او آمد و از اسب در افتاد .

در زیارت ناحیه فرمود: اَلسَّلامُ عَلى جَعْفَرِ بْنِ اَميرِ الْمُؤْمِنينَ، الصّابِرِ بِنَفْسِهِ مُحْتَسِباً وَالنائي عَنِ الْاَوْطانِ مُغْتَرِباً ، اَلْمُسْتَسْلِمِ لِلْقِتالِ الْمُسْتَقْدِمِ لِلنَّزالِ الْمَكْثُورِ بِالرِّجالِ لَعَنَ اللهُ قاتِلَهُ ، هانِيَ بْنَ ثُبَيْتِ الْحَضْرَميَّ كما فیي البحار ج 45 ص 066 وناسخ : ج 3 ص 19.

واهل تاریخ نقل کنند که چون عبد الله بن علی کشته شد حضرت عباس عثمان را بخواند و فرمود پیش برو اي برادرم ، پس عثمان وارد جنك شد و شمشیر میزد و میگفت:

اِنّي أَنَا عُثْمانُ ذُو الْمَفاخِرِ ***شَيْخي عَلِىٌّ ذُو الْفَعالِ الظّاهِرِ

ودر ناسخ رجز را اینطور نفل فرموده :

اِنّي أَنَا عُثْمانُ ذُو الْمَفاخِرِ ***شَيْخي عَلِىُّ ذُو الْفَعالِ الظّاهِرِ

وَاِبْنُ عَمٍّ لِلنَّبِيِّ الطّاهِرِ ***أَخي حُسَيْنُ خَيْرَةُ الْاَخایِرِ

وَ سَیِّدُ الْكُبّارِ وَالاَصاغِرِ ***بَعْدَ الرَّسُولِ وَالْوَصِيّيِ النّاصِرِ

خلاصهٴ اشعار: من عثمان و دارايِ وسائل افتخارم، آقایم علی نیکو کار، و عمو زادهٴ پیغمبر پاك است، برادرم حسین بهترین نیکان و پس از پیغمبر وعلي سرورِ تمام مردم است. (كذا في هامش الناسخ) .

و در مناقب ج 4 ص 107 رجز را اینطور نقل کرده:

اِنّي اَنَا عُثْمانُ ذُو الْمَفاخِرِ ***شَيْخي عَلِىُّ ذُو الْفَعالِ الطّاهِرِ

هذا حُسَیْنٌ الْاَخایِرِ ***وَسيِّدُ الصِغارِ وَالْاَكابِرِ

بَعْدَ النَّبيِ وَالْوَصِيّ الناصِرِ

خلاصه آنکه بعد از کشش و کوشش بسیار خولي بن یزید اصبحي تيري انداخت و بر جبین مبارکش آمد و از اسب در افتاد، ومردي از قبیله بنی ابان بن دارم بشتافت و سر از تنش برداشت.

در زیارت ناحیه فرمود: اَلسَّلامُ عَلى عُثْمانَ بْنِ اَميرِ الْمُؤمِنينَ، سَمِّي عُثْمانَ ابْنِ مَظْعُونٍ، لَعَنَ اللهُ رامِيَهُ بِالسَّهْمِ: خَوْلِيَ بْنِ يَزيدَ الْاَصْبَحيِّ الْاَيادِيّ وَالْاَبانيَّ الدارِميّ . ( رجل من ابان بن دارم ) كما في البحار ج 45 ص 67. والناسخ: ج 3 ص 19

ص: 216

بسیار کس بكشت. از چپ و راست دو هزار او را احاطه کردند، عون بعنايت یزدان صفوف ايشان را بشکافت، وخدمت حضرت آمد، امام (علیه السلام)سر، وروي او را بوسه زد، و بر آن دست و بازو (اُحسنت) گفت:

و فرمود: چنك فراوان كردي، وزخم فراوان یافت قدری استراحت کن. عرض کرد من خواستم يك بار دیگر شما را دیدار کنم، اکنون کام روان گشتم لكن روا نیست که پشت به جنگ کنم، و از بذل جان بیندیشم وشدت عطش مرا زحمت میدهد، رخصت فرماي تا جان خویش را نثار کنم.

حسين(علیه السلام) فرمود: اسب عون خسته شده اسب دیگر بیاورید، اسب دیگر

آوردند ، عون بر نشست و باز تاخت و حمله گران افکند. از لشکر ابن سعد مردی که او را صالح بن سیار مینامیدند و در زمان خلافت امير المؤمنين (علیه السلام)خمر خورده بود حضرت عون را فرمود تا حدّ شرب خمر بر او جاری کرد. این هنگام صالح، عون را در میان انبوه لشكر زخم خورده و تشنه نگریست. بكينه دیرینه اسب بر جهاند و با تيغ برهنه بر روي عون در آمد، وزبان بدشنام گشود. عون سخن در دهان او بشکست و بزم نیزه از اسبش در انداختم. برادرش بدرین سیار ، چون این بدید بخونخواهي برادر اسب بتاخت . عون او را نیز با صالح هم سفر ساخت.

این وقت خالد بن طلحه فرصتی بدست کرده از کمین بر آمد. وعون را بضربت تیغ از اسب در افکند، گفت: بسم الله وبالله وعلى ملة رسول الله، و بسرای جاودانی برفت رضوان الله عليه.

ص: 219

بعد از حسین(علیه السلام) ومحمد بن حنفیه متولد شد، و او را چنان چهرئی دل آرا وطلعتی زیبا بود، که عرب قمر (ماه) بني هاشم همي گفت، و چندان تنومند و بلند بالا بود، که چون بر پشت اسب سوار میشد پاي از رکاب بیرون کردی، قدمهاي مبارکش از دو جانب بر زمین کشیده میشد. و آن حضرت را از لبابه دختر عبيد الله بن عباس بن عبدالمطلب، دو پسر بود: یکی فضل و آن دیگر عبیدالله نام داشت. و او را از مادر خود سه برادر بود، وهیچیك از ایشان فرزند نداشتند.

عباس در روز عاشورا ایشان را قبل از خود به جنگ فرستاد، از بهر آنکه مبادا بعد از شهادت او مانعی در جانبازی ایشان واقع شود، و دیگر آنکه خواست تا کشتهٴ ایشان را ببیند و ادراك أجر شکیبائی در مصائب ایشان فرمايد .

خلاصه میراث ایشان بعد از شهادت چون فرزند نداشتند منتقل بعباس شد. و چون عباسی شهید شد، آن مال بفضل و عبيد الله رسید، و چون فضل قبل از عبید الله وفات یافت، تماماً عابد عبيد الله گشت.

و اینکه میگویند: عمر بن علی بن ابیطالب با عبيدالله در طلب ميراث منازعه کرد و بمصالحه گذشت، چه او برادر اعیانی (پدر و مادري) حضرت عباس بود، درست نباشد ، چون عمر برادر مادري عباس اصغر است و با او برادر اعیانی است، و با عباس اکبر از جانب پدر برادر است چگونه میتوانست بها عبید الله در طلب میراث منازعه کند .

دیگر منازعه او را در طلب میراث با عبيد الله رقم کرده(1) ((2)).

وجماعتی در این قصه پیروي او کرده اند ((3)) . (السيف قد ينيو و الجواد قسد يكبو) شمشیر گاهی کندی میکند و اسب خوشرفتار گاهی بسر در می آید .

کسیکه مصنفات ومؤلفات او را در فارسی و عربي از دو کرور بیت کمتر بشمار نتوان گرفت ، صد چنین لغزش را از او معفو باید داشت . هیچ انسانی جز معصوم از سهو ونسیان مصون نتواند بود .

عباس نزديك آن بی حیاء مردم رفت.

و فرمود: اي مردم اگر ما بگمان شما گناه کاریم این زنان و اطفالِ ما چه گناه دارند؟ بر ایشان رحم کنید و شربت آبی با نشان بدهید. چون دید که نصیحت در آن كافران اثر نمیکند بخدمت برادر برگشت، ناگاه از خیمهاي حرم صدایِ الَعَطَش بگوش او رسید، بی تاب شد و بر اسب خود سوار شد، و نیزه و مشکي برداشت و تصمیم گرفت که آبي براي کودکان بدست آورد. و این رجز بخواند .

لا أَرْهَبُ الْمَوْتَ اِذَا الْمُوتُ رَقا*** حَتّی اُواري فِي الْمَصاليتِ اللَّقا ((1))

نَفْسي لِنَفْسِ الْمُصْطَفَى الطُّهْرِ وَقا ***وَلا أَخافُ طارِقاً اِنْ طَرَقا

بَلْ أَضْرِبُ الْهامَ وَأَفْرِي الْمَفْرَقا*** اِنّي اَنَا الْعَباسُ أَغْدُو بِالسَّقا

وَلا أَخافُ الشَّرَّ عِنْدَ الْمُلْتَقى

ص: 223

یعنی از مرگ زمانیکه بلند شود (و بسوي من آید) نه بترسم تا در میان مبارزان کار آزموده ببر خورد سختی پنهان شوم، با خواری ودلت را در میان آنها پنهان کنم، من عباس آب آورم، از مرگ و شر و بالا نمی ترسم ، تارك دشمن را می شکافم، جان من سپر جان پیغمبر پاك (حسین(علیه السلام)) است. (کذا في هامش الناسخ).

چون بشط فرات رسید آن چهار هزاریکه مو کل شریعه فرات بودند براي ممانعت از بردن آب آن حضرت را تیر باران کردند، و آن شیر بیشه شجاعت خودرا بر آن سپاه بزد و هشتاد نفر را با تن تنها برزمین افکند و این رجز بخواند: كما في الناسخ ج 2 ص 344.

اُقاتِلُ القَومَ بِقَلبٍ مُهتَدٍ ***أَذُبُّ عَن سِبطِ النَّبیِ أَحمَد

أَضرِبُكُم بِالصّارِمِ المُهَنَّد*** حَتّی تَجيدُوا عَن قِتالِ سَيّدي

اِنّي أَنَا العَباسُ ذُو التَوَّدُّد*** نَجلُ عَلیِّ المُرتَضىَ المُؤَيَد

خلاصه معنی: من عباس مهربان، فرزند علي مرتضایم، با دلی ره یافته و شمشیري بران از نوه پیغمبر دفاع میکنم تا از جنك با سرورم بگریزید. (كذا في هامش الناسخ).

لشکریان چون این بدیدند پشت بجنك دادند و روي بفرار نهادند.

عباس چون شیر خشم آلود شريعه را پیمود و اسب بفرات درانداخت و از زحمت گیرودار و شدت عطش با تنی تافته و جگري سوخته، خواست تا زحمت ماندگی و شدت تشنگی را بشربتي آب بشکند، دست برد و کفی آب بر گرفت بیاشامد، تشنگی سیدالشهداء(علیه السلام) بخاطرش صورت بست آبرا روی آب ریخت و مشك را پر آب نمود و از شریعه بیرون شتافت تا خود را بلشگر گاه برادر رساند و کودکان را از زحمت تشنگی برهاند.

ص: 224

و این رجز بگفت:

یا نَفْسُ مِنْ بَعْدِ الْحُسَینِ هُونِی*** فَبَعْدَهُ لا کُنْتِ اَنْ تَکُونِی

هذَا الْحُسَینُ شارِبُ الْمَنُونِ*** وَ تَشْرَبِینَ بارِدَ الْمُعِینِ

هَیْهاتَ ما هذا فَعالُ دینی*** وَلا فِعالُ صادِقِ الْیَقینِ

خلاصه معنی: اي نفس پس از حسین زنده نباشی، او آشامنده مرگها، و تو میخواهی آب سرد بنوشي؟! این کار با دینم نمیسازد و از مرد معتقد سر نمیزند. (كذا في هامش الناسخ).

در این وقت کمانداران راه براو بستند و لشکر ابن سعد نيز از جاي جنبش کردند و عباس را مانند دائره در میان گرفتند ، و آن حضرت چون شیر میزد و میکشت. ناگاه نوفل ازرق از کمین بیرون تاخت.

وبروایتی زید بن ورقا کمین نهاده، از پشت نخلی بیرون آمد و حكيم بن طفیل سنبسی طائی او را كمك كرد و تشجيع نمود، پس زید تیغ براند و دست راست آن حضرت را از تن جدا ساخت.

عباس که قلب پلنك و جگر نهنك داشت عجله کرد و مشك را بدوش چپ افکند و تیغ رابدست چپ گرفت و دشمن را همی دفع داد، با دست چپ میزد و میکشت و می انداخت و این شعر میگفت:

وَ اللَّهِ انْ قَطَعْتُمْ یَمِینِی*** انِّی احَامِی ابَداً عَنْ دِینِی

وَ عَنْ إمامٍ صادِقِ الیَقِینِ*** نَجْلِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله الطّاهِرِ الْأمِینِ

نَبيِّ صِدقٍ جائَنا بِالدِّن*** مُصَدِقَاً بِالواحِدِ الاَمين

یعنی : سوگند بخدا اگر دست راستم بريديد (سستی نمی ورزم بلکه) همیشه از دین و پیشوایم که فرزند پیغمبر پاك و موحد و آورنده دین است حمایت میکنم بار دیگر حکیم بن طفیل با نوفل ازرق از پشت نخله ای بیرون تاخت و

ص: 225

دست چپش را قطع کرد.

عباس مشك را بدندان گرفت و این بگفت:

یا نَفْسُ لا تَخْشَیْ مِنَ الْکُفّارِ ***وَ أَبْشِری بِرَحْمَهِ الْجَبّارِ

مَعَ النَّبِیِّ السَّیِّدِ الْمُخْتارِ ***مَعَ جُملَةِ السّاداتِ وَالاَطهارِ

قَدْ قَطَعُوا بِبَغْیِهِمْ یَساری ***فَأَصْلِهِمْ یا رَبِّ حَرَّ النّارِ

يعني : أي نفس (با آنکه دست نداري) مبادا از بی دینان بترسی، ترا برحمت خدا و پیغمبر برگزیده و تمام سادات و پاكان (که ملاقات آنها نزديك شده) مژده باد، پروردگارا از روی ستم دست چپم بریدند، آنها را بآتش دوزخ در انداز (كذا في هامش الناسخ). وهمت عباس همان بود که آب را بخيام برساند، ناگاه تیري بر مشك رسید و آب بریخت.

و پیکان دیگر بر سینه مبارکش رسید، وحكيم بن طفيل عمودی از آهن بر فرق شريفش فرود آورد، اینوقت عباس از اسب در افتاد و فریاد برداشت که اي برادر مرا دریاب .

حسین (علیه السلام)چون باز شکاری بر سر او حاضر شد، وعباس رادر کنار فرات تشنه و مجروح و مطروح دید ، آن دستهای متطوع و آن تن پاره پاره را نظاره کرد سخت بگریست (1).

بهر غم یار و غمخوارم تو بودی***بهر دردی پرستارم تو بودی

علمدار سپهدارم تو بودی***برادر ای برادر ای برادر

فلک بهر ما جور و جفا کرد***به حجران تو ما را مبتلا کرد

دو دست نازنینت را جدا کرد***برادر ای برادر ای برادر

من آخر پادشاه ملک و دینم***سرور قلب خیر المسلمینم

در این صحرا غریب و بی معینم***برادر ای برادر ای برادر

به عالم جز من مظلوم بی یار***کسی نشنیده شاهی بی علمدار

تن تنها اسیر قوم کفتار***برادر ای برادر ای برادر

فراق اکبر رعنا جوانم***اگر چه کرده پیر و ناتوانم

غم مرگ تو آتش زد به جانم***برادر ای برادر ای برادر

سکینه در حرم بیصبر و تابست*** نشسته منتظر از بهر آبست

ز سوز تشنگی جانش كبابست*** برادر اي برادر اي برادر

(وله ايضا)

دریغا که از جور اهل نفاق*** شدی کشته اندر زمین عراق

ز داغ غمت طاقتم گشته طاق*** امان از جدائی فغان از فراق

تو بودی وزیر وسپهدار من تو*** بودی علمدار و سالار من

تو بودي نگهدار اطفال من*** امان از جدائی فغان از فراق

دریغا از آن قد دلجوی تو ***دریغا از آن زور بازوي تو

بقربان آن روي نیکوی تو*** امان از جدائی فغان ازفراق

ص: 227

ز بیدستیت رفت کارم زدست*** نه تنها ز داغ تو پشتم شکست

فراق تو بر من ره چاره بست*** امان از جدائی فغان از فراق

دریغا که بی یار و یاور شدم*** ز جور فلك خوار و مضطر شدم

زظلم خسان خوارو بیکس شدم*** امان از جدائی فغان از فراق

زجا خیز و بهر رضاي خدا ***از این دشت پر محنت و ابتلا

برو بار دیگر سوی خیمه ها*** امان از جدائی فغان از فراق

سكينه لب تشنه جان فكار ***در خیمه با دیده اشکبار

نشسته براه تو در انتظار ***امان از جلائی فغان از فراق

ندارم گمان پیكر أطهرت ***توانم برم در بر خواهرت

ز بس خورده شمشیر بر پیکرت*** امان از جدائی فغان از فراق

بميدان كین گر گذارم تو را*** از آن ترسم از کینه اشقيا

شوي پايمال سم اسبها ***امان از جدائی فغان از فراق

به پیش دو چشم من ناتوان ***تو آخر شدی کشته ای نوجوان

جهان شد بکام دل کوفیان*** امان از جدائی فغان از فراق

امام حسين (علیه السلام)بعد از دیدن تن برادر فرمود : اَلآنَ إنكَسَرَ ظَهري وَقَلَّت حِبلَتي.

واین اشعار قرائت فرمود:

تَعَدَّیْتُمْ یا شَرَّ قَوْمٍ بِبَغْیِکُمْ ***وَ خالَفْتُمْ دینَ النَّبِیِّ مُحَمَّدٍ

أَما کانَ خَیْرُ الرُّسُلِ أوْصاکُمْ بِنا*** أَما نَحْنُ مِنْ نَجْلِ النَّبِیِّ المُسَدَّدِ

أما کانَتِ الزَّهْراءُ أُمّی دُونَکُمْ*** أما کانَ مِنْ خَیْرِ الْبَرِیَّهِ أحْمَدَ

لُعِنْتُمْ وَ أُخْزیتُمْ بِما قَدْ جَنَیْتُمْ*** فسَوْفَ تَلاقُوا حَرَّ نارٍ تُوَقَّدُ

یعنی ای بدترین گروه در ستم گری از اندازه بدر رفتید و درباره ما مخالفت

ص: 228

پیغمبر گردید، مگر بهترین مردم سفارش ما را بشما نکرد؟ مگر جد من برگزیده خدا (احمد) نیست؟ مگر مادرم زهراء و پدرم عليِ دُرُست کار برادرِ بهترینِ مردم نیست؟ با این جنایت رانده، ورسوا شديد، و بزودی بآتش فروزان دوزخ میافتید. (كذا في هامش الناسخ).

وبروایت عبدالله بن محمد رضا حسینی در کتاب جلاء:

حسین (علیه السلام)بدین شعر او را مرثیه گفت:

اَحَقُّ النَّاسِ اَنْ یبْکی عَلَیهِ ***فَتیً اَبْکَی الْحُسَینَ بِکَرْبَلاء

اَخُوهُ وَابْنُ وَالِدِهِ عَلِیٍ*** اَبُو الْفَضْلِ الْمُضَرَّجِ بِالدِّماءِ

وَمَنْ وَاساهُ لا یثْنِیهُ خوف*** ءٌوَ جادَلَهُ عَلی عَطَشٍ بِماءٍ

سزاوارتر کسی که باید برای او گریه شود، جوانی است که درکربلا حسين را بگریه در آورد. برادر حسین و پسر پدرش علی (یعنی) ابوالفضل که بخونها آغشته گشت، و کسی که حسین را نیکو یاري كرد و هیچ ترسی او را از تصمیمش برنگردانيد، و با وجود تشنگی برای آب آوردن برای حسین جانبازی نمود.

از امام زین العابدين منقول است که فرمود: رَحِمَ اللهُ الْعَبَّاسَ، فَلَقَدْ آثَرَ وَأَبْلَی وَفَدَی أَخَاهُ بِنَفْسِهِ حَتَّی قُطِعَتْ یَدَاهُ، فَأَبْدَلَهُ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ بِهِمَا جَنَاحَیْنِ یَطِیرُ بِهِمَا مَعَ الْمَلَائِکَهِ فِی الْجَنَّهِ کَمَا جَعَلَ لِجَعْفَرِ بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَإِنَّ لِلْعَبَّاسِ عِنْدَ اللهِ تَبَارَکَ وَتَعَالَی مَنْزِلَهً یَغْبِطُهُ بِهَا جَمِیعُ الشُّهَدَاءِ یَوْمَ الْقِیَامَه (1).

خدا رحمت کند عباس را که ایثار کرد و برادر را بر خود مقدم داشت و مصیبت زده شد و جان خود را فدای برادرش نمود تا دو دستش قطع شد پس خداوند عوض آن دو بال داد که مثل جعفر طیار در بهشت با ملائکه پرواز کند.

ص: 229

وبراي عباس نزدخدا مقامي است که تمام شهداء در روز قیامت آرزوی آن مقام کنند.

و از امام صادق علیه السلام نیز این حدیث با تفاوتی وارد شده.

ودر ابصار العین ص 26 از امام صادق علیه السلام روایت کند که فرمود: كان عمنا العباس بن علي نافذ البصيرة. صلب الایمان، جاهد مع أبي عبدالله(علیه السلام)، وابلي بلاء حسناً ومضى شهيداً. عموي ما عباس بصیرتش مطاع بود و ایمانش محکم بود، در رکاب امام حسين جهاد کرد و امتحان خوبی پس داد یا در جنگ قوتش را آزمود، وشهيد از دنیا برفت.

وحضرت عباس(علیه السلام) در وقت شهادتش سی و چهار ساله بود (1).

ودر قمقام ص 444 گوید: آنهائیکه بدست حضرت عباس(علیه السلام) کشته شدند هشتاد نفر بودند (2).

و بصحت پیوسته که آن حضرت آن روز قصد جنك نداشت فقط همتش آب آوردن بخيمه ها بود.

و دیگر محدثین و مورخین را روایت چنین باشد که چون امام را از اصحاب وانصار بجاي نماند، تشنگی او شدت نمود، و لشکر کوفه از هر طرف حمله میکردند، امام قصد فرات کرد، و ابوالفضل در پیش روی او میرفت در این

ص: 230

هنگام سواران کوفه هجوم آوردند، حصین بن نمیر.

و بقولی مردی از بنی دارم بانك برآورد، واي بر شما مانع وحائل شوید بین فرات واو، و نگذارید که آب بیاشامد، امام فرمود: ای بار خدايِ مَن، او را پیوسته تشنه دار و عطش بر او بگمار، آن ملعون در غضب شد تیري بینداخت.

و در روایت چنین باشد (فاثبته في حنكه) آن تير بر دهان مبارك با برزنخ مطهر آمد، امام تیر بر کشیدو دست همی داشت تا چون خون پر شد بآسمان افشاندی، و فرمود: (اللهم اني اشكو اليك ما يفعل با بن بنت نبيك) أي بار خدای من از آنچه این کافردلان بدختر زاده پیغمبر تو ميكنند شکوه بتو می آرم بدان حالت و آن شدت عطش که او را بود بازگشته در مرکز بایستاد.

و کوفیان از هر طرف حمله کرده میان امام و ابوالفضل حائل شدند، و ابوالفضل یکه و تنها از بسیاری لشكر نترسید و خویشتن را بر آن درياي لشكر زده همی بزد و بکشت تا جراحات بسیار بر بدن مبارك آن حضرت رسيده چنانچه توانائی حرکتش نماند .

زید بن ورقا وحكيم بن طفيل لعنهما الله بدرجه شهادتش رسانیدند.

واندك روزگاری بر نگذشت آن ملعون (دارمی) که بر امام تیر انداخته بود، خدای عز اسمه بتشنگی و سرما وگرما مبتلا فرمود، چنانچه از پس پشت او آتش ها و از پیش رویش برف نهادندي، و باد زدندي، و او با اینحالت پیوسته آب خواستی و بهیچ روي آن عطش تسکین نیافتی، کوزها از آب سرد او را مهیا داشتند و کاسه های بزرگ از سویق و شکر و شیر آماده کردند و او میخورد و میاشامید و باز فریاد میزد که تشنگی مرا بکشت تا شکمش مثل شتران بترکید.

ص: 231

وابو الفرج آورده(1) که اُم البنين بقبرستان بقیع میرفت و برای پسرانِ خود گریه و ندبه میکرد و اهل مدینه با او در نوحه موافقت میکردند و هر کس بر او میگذشت قدرت رفتن نداشت بواسطه ناله سوزناك آن مخدره وحتی مروان(2) جزو اشخاصی بود که میآمد و ناله و ندبه ام البنین را گوش میداد(3) و گریه میکرد.

این مجمل آنچه بود که در قمقام ایراد کرده بود.

و در مقاتل الطالبين ص 78 از مدائنی از هارون بن سعد از قاسم بن أصبغ بن نباته روایت کند که گفت: مردی از بنی ابان بن دارم را دیدم که صورتش سیاه بود و حال آنکه قبلا او را میشناختم خوشگل و بسیار سفید بود، گفتم نزديك بود که نشناسم ترا؟ گفت: بلی جوانی را که با حسین بود و اثر سجود در پیشانیش بود او را کشتم و از زمانیکه او را کشته ام هر شب میاید و گربیان مرا می گیرد و بدوزخم (جهنم) میاندازد و من فریاد میکشم بطوریکه همه اهل قبيله صدای مرا میشنوند، گفت و آن جوان کشته شده عباس بن علي(علیهما السلام)بود.

در قمقام ص 446 گوید: ابن جوزی در تذکرة الخواص از قاسم بن الأصبغ مجاشعی روایت کرده(4) در آنوقت که سرهای شهدا را بكوفه آوردند در آن میانه مردی بسیار نیکو روی بر اسبی سوار بود و سر جوانی را که مانند ماه شب چهارده بود و اثر سجود بر جبهه مبارکش هویدا بود، بر گردن اسب خویش آویخته همی آمد، و آن اسب چون گردن برداشتی سر بزانوی اسب

ص: 232

رسیدی و باز چون گردن نهادي سر بر خاك كشیدی، من نام ان سوار و سر بپرسيدم گفت: این سر عباس بن علی بن ابیطالب(علیهما السلام)است، و مرا حرملة بن كاهل اسدی گویند.

روزی چند بر نگذشته بود باز بدیدمش سخت قبیح منظر وروی سیاه مانند قیر.

گفتم حال چیست که چنین شدی؟ ملعون بگریست و گفت: از آن روز که آن سر برداشتم هر شب چون بخواب روم دو نفر بیایند بازوان و گریبان من بگیرند و بآتش اندر اندازند تا بامدادان همی سوزم ، چنانکه هر کس در قبیله باشد افغان و ناله من بشنوند، و یکشب مرا رها نکنند، بدین حالت بود تا بعذاب ابد پیوست .

و در معالي السبطين ج 1 ص 274 این اشعار را نقل کند:

عبّاس يا حاميِ الظَّعينَةِ وَالحَرَم*** بِحِماکَ قَد نامَت سُكَينَةُ بِالحَرمِ

صَرَخَت وَنامَت يَومَ قَد سَقَطَ العَلَم*** اَليَومَ نامَت أَعيَنُ بِكَ لَم تَنَم

وَتَسَهَّدَت اُخری فَعَزَّ مَنامُها(1)

و دیگری گوید:

لِمَنِ اللِّوا اُعطی وَمَن هُوَ جامِعٌ ***شَملی وَفی ضَنَکِ الزِّحامِ یَقینی

عَبَّاسُ کَبشَ کَتیبَتی وکِنانَتی*** وسَرِیَّ قَومی بَل أعَزَّ حُصونی

ص: 233

عَبّاس تَسمَعُ ما تَقُولُ سُكَينَةً ***عَمّاه يَومَ الاَسرِ مَن يَحميني(1)

پس منافات بین این دو قول نیست آن کس که میگوید عباس اول شهید است یعنی عباس اصغر وانکه میگوید عباس در روز عاشورا شهید شده یعنی عباس اکبر، والله العالم.

ودر معالي السبطين ج 1 ص 274 از مرحوم در بندی نقل کند که امام حسین عليه السلام آمد بالین برادر و خواست او را بخيمه ها برد عباس (علیه السلام)چشم خود باز کرد و عرض کرد برادر چه میخواهی بکنی؟ فرمود میخواهم تو را بخيمه برم، عرض کرد شما را بجدت رسول الله قسم میدهم که این کار مکن. فرمود: چرا؟ عرض کرد من بسكينه وعده آب دادم و نتوانستم بوعده خودعمل کنم لذا خجالت میکشم، تا آنجا که فرمود:

پس امام حسین (علیه السلام)برادر را بجاي خود گذاشت و بطرف خیمه روان شد واشك چشمان مبارك را با آستین پاك ميكرد چون سكينه پدر را بآن حال دید پیش آمد و عرض کرد اي پدر آیا خبري از عمویم عباس داري؟ بمن وعده آب داده و طولانی شد آمدنش و هیچ وقت خلف وعده نمیکرد آیا آب خورد و ما را فراموش نمود یا با دشمنان میجنگد؟ امام حسین (علیه السلام)در این وقت بگریه آمد و فرمود ای دختر من عمویت کشته شد وروحش بهشت پرواز کرد.

زینب چون شنید عباس کشته شد فریاد کرد و فرمود(1): وا أخاه، وا عباساه، وا قلة ناصراه، وا ضيعناه من بعدك فقال الحسين(علیه السلام) اي والله من بعده واضيعتاه و انقطاع ظهراه .

وانشأ يقول:

يا أَخی یا نُورَ عَینِی یا شَقَیِقیِ ***فَلِیَ قَد کُنتَ کَالرُّکنِ الوثَیِق

اَیا اِبنَ أبی نَصَحتَ أخاكَ حَتّى*** سَقاکَ اللهُ كَأسَأ مِن رَحیق

ص: 235

ايا قمرأ منيراً كنت عوني ***على كل النوائب في المضيق

فبعدک لا تطيب لنا حيوة ***سنجمع في الغداة على الحقيق

الا لله شکوائي وصبري*** وَما أَلقاهُ مِن ظَنَماءُ وَضيق

يعني اي برادرم و اي نور چشمم، تو برای من پشتیبان محکمی بودی، ای پسر پدرم برادرت را نصیحت نمودی تاوقتیکه خداوند ترا بكاسه شراب خالص بی غش سیراب کرد، اي ماه نور دهنده من تو در تمام گرفتاريها كمك من بودی، پس بعد از تو زندگی خوش نیاید، و فردای قیامت خداوند ما را هر چیز لايقي جمع خواهد کرد، و آنچه از تشنگی و تنگنائی بمن رسیده بخدا شکوه کنم وصبر نمایم.

در زیارت ناحیه فرمود: السَّلامُ عَلَی أبِی الفَضلِ الْعَبَّاسِ بْنِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ الْمُوَاسِی أَخَاهُ بِنَفْسِهِ ، الاْخِذِ لِغَدِهِ مِنْ أَمْسِهِ ، الْفَادِی لَهُ ، الْوَاقِی السَّاعِی إِلَیْهِ بِمَائِهِ ، الْمَقْطُوعَهِ یَدَاهُ ، لَعَنَ اللّهُ قَاتِلِیهِ یَزِیدَ بْنَ وَقَّادٍ وَحَکِیمَ بْنَ الطُّفَیْلِ الطَّائِیَّ

كما في البحار ج 45 ص 66. والناسخ ج 3 ص 19.

اشك چندان ريخت بر وي چشم مشك*** تا که چشم مشك خالي شد ز اشك

تا قیامت تشنه کامان ثواب*** میخورند از رشحه آن مشک آب

بر زمین آب تعلق پاك ریخت ***وز تعین بر سر او خاك ريخت

من آن طاقت ندارم کز جمالت دیده بردارم ***بزیر تیغ خواهد بود بر رویت نگاه من

بود که عباس الاصغر در شب عاشوراء شهید شد و عباس الاكبر در روز عاشورا چون عباس الاصغر نیز در شب عاشورا بطلب آب شتافت و سعادت شهادت يافت.

لسان وشيوا سخني و صباحت رخسار و ملاحت دیدار و نیکوئی خُلق و موزونی خَلق و خوي وشمائل وخصلت و نشانهای نیکی هیچ کس در روی زمین شبیه تر از وی با خاتم النبيين نبود، نام و کنیت از جدش علی داشت چه او را بنام علی و بکنیت ابوالحسن گفتند. وشجاعت نیز از علیِ مرتضی داشت و بین مردم بجميع محاسن و مجاهد معروف بود چنانکه یک روز معاویه در ایام خلافت خویش گفت(1): (من أحق الناس بهذا الأمر؟) یعنی سزاوارتر امروز کیست که در مسند خلافت جای کند؟ حاضران گفتند: از تو کسی سزاوارتر ندانيم. معاوية گفت: نه چنین است، بلکه از براي خلافت سزاوارتر علی اکبر است که جدش رسول خدا است، وبشجاعت بني هاشم وسخاوت بنی امیه و حسن منظر وفخر و بزرگواری ثقیف است.

ودر مقاتل الطالبيين ابوالفرج اصفهانی چاپ دوم ص 53 گوید این ابیات در مدح علی اکبر گفته شده.

لَمْ تَرَ عَیْنٌ نَظَرَتْ مِثْلَهُ ***مِنْ مُحْتَفٍ یَمْشِی وَ مِن ناعِلٍ

يغلي نیء(2) اللحم حتى اذا انضج لم يغل على الأكل

ص: 241

كان اذا شبت له ناره *** أوقدها بالشرف القابل

كيما يراها بائس مرمل ***أو فرد حي ليس بالاهل

اعنی ابن لیلی ذاالسدي والندی(1)*** أعني ابن بنت الحسب الفاضل

لا يؤثر الدنيا على دينه*** ولا يبيع الحق بالباطل

کشته و پدر را یکتنه و تشنه درمیان لشکر دشمن بدید دیگر صبر نتوانست، عرض کرد: جانم فداي تو باد، رخصت فرماي تا من نیز از این قوم انتقام گیری کنم و جانبازيرا آیت بهر روزی دانم، و چندان اصرار نمود تا رخصت حاصل نمود پس بخيمه ها رفته اهل بیت عصمت را يكيك وداع نمود.

ادیم و کمر بند چرمی که از علی مرتضی بیادگار داشت بر میان فرزند استوار بست، و بر اسب عقاب سوارش نمود، و چون بجانب میدان روان گشت، آن حضرت سخت بگریست و سبابه مبارك را بسوی آسمان بلند کرد و عرض کرد: (اَللّهُمَّ اشْهَدْ عَلی هؤُلاءِ الْقَوْم، فَقَدْ بَرَزَ اِلَیْهِمْ غُلامٌ اَشْبَهُ النّاسِ خَلْقا وَخُلْقا وَمَنْطِقا بِرَسُولِکَ، وَکُنّا إِذَا اشْتَقْنا إِلی نَبِیِّکَ نَظَرْنا اِلى وَجهِه، اَللّهُمَّ امْنَعْهُمْ بَرَکاتِ الاَرْضِ وَفَرِّقْهُمْ تَفْریقا وَمَزِّقْهُمْ تَمْزیقا وَاجْعَلْهُمْ طَرائِقَ قِدَدا وَلاتُرْضِ الْوُلاهَ عَنْهُمْ اَبَدا فَاِنَّهُمْ دَعَوْنا لِیَنْصُرُونا ثُمَّ عَدَوْا عَلَیْنا یُقاتِلُونَنا). عرض کرد: اي پروردگار من، گواه باش، اينك جوانی بمبارزت ابن جماعت میشتابد که شبیه ترین مردم است در خلق وخلق و منطق پیغمبر تو، وما هر گاه مشتاق میشدیم بدیدار پیغمبر تو، بروي او نگران میشدیم، و او را نظاره می کردیم، اي پروردگار من، باز دار ازایشان برکات زمین را و انبوه ایشان را متفرق ومتشتت فرما، وَبِدَران پرده این جماعت را و پراکنده از ایشان را، و بیفکن این گروه را در طرق متفرقه و شعب و راه های مختلف، وحکام را هرگز از ایشان راضی مگردان، چون ایشان ما را دعوت کردند که یاری ما کنند چون اجابت ایشان کردیم، آغاز عداوت نمودند، و با ما جنگیدند.

آن گاه با صداي بلند صيحة بر ابن سعد زد.

(فَقالَ: مالَكَ؟ قَطَعَ اللهُ رَحِمَکَ وَلا بارَكَ اللهُ لَكَ في أَمرِكَ وَسَلَّطَ عَلَيكَ مَن يَذبَحكَ بَعدي عَلى فِراشِكَ كَما قَطَعتَ رَحمي وَلَم تَحفَظ قَرابَتي مِن رَسُولِ لله) فرمود: اي پسر سعد چه شد ترا؟ خدا قطع کند رحم تو را، ومبارک نگرداند ترا در هیچ کاری، و مسلط کند هر تو کسی را که در فراش تو بکشد تو را، بكيفر آنکه قطع کردی رحم مرا، وقرابت مرا با رسول خدا حفظ نکردی .

ص: 244

آن گاه با صداي بلند این آیه قرائت فرمود:

(إِنَّ اللَّهَ اصْطَفی آدَمَ وَ نُوحاً وَ آلَ إِبْراهِیمَ وَ آلَ عِمْرانَ عَلَی الْعالَمِینَ ذُرِّیهً بَعْضُهَا مِنْ بَعْضٍ وَاللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ).

ما فرمان روائی نکند، برای حمایت پدرم شما را با نیزه و شمشیر میزنم، تا کج شود، یعنی نیزه و شمشیر سرشان کج شود.

آنگاه چون شیر حمله بر کوفیان نمود و میزد و میکشت بطوریکه ضجه اهل کوفه بلند شد بواسطه بسیاری کشتار که از ایشان کشته شد حتی اینکه روایت شد با عطشی که داشت یکصد و بیست نفر از ایشان را بکشت (1).

وجراحات بسیاری بر بدن نازنینش رسيد، بسوی پدر برگشت و عرض کرد (يا أَبَة، اَلعَطَشُ قَد قَتَلَني وَثِقلُ الحَديدِ أَجهَدَني، فَهَل اِلى شَربَةٍ مِن ماءٍ سَبيلٌ أَتَقوى بِها عَلَى الاَعداءِ) اي پدر تشنگی مرا کشت و سنگینی اسلحه مرا بتعب و خستگی عظیم افکند آیا بشربتی آب دست توان یافت تا در مقاتلت اعداء قوتی بدست کنم؟ و خون از اندام مبارکش مثل قطرات باران میبارید.

حسين(علیه السلام) در او نگریست و سخت بگریست. و فرمود. ای فرزند بر محمد و علی و بر من عظيم گران می آید که ایشان را دعوت کنی واجابت نفرمایند واستفاده کني و اعانت نمایند، وزبان علی اکبر را در دهان مبارك گذاشت و بمكيد وخاتم خویش را بدو داد و فرمان کرد که: در دهان بگذارد، و فرمود: ای پسر این خانم را در دهان نگاه دار و باز شتاب بجهاد دشمنان، همانا روز را شب نکنی که جدت بشربتی تو را آب دهد که بعد از آن هرگز تشنه نشوی.

پس زبان بگذاشت در کام پسر*** یعنی از کام تو کامم خشك تر

گفت هان برگرد تا پیش از مساء*** سازدت سيراب جدت مصطفی

على أكبر برگشت بميدان و این ارجوزه قرائت کرد:

لْحَربُ قَدْ بانَتْ لَهَا الْحَقائقُ ***وَظَهَرَتْ مِنْ بَعْدِها مَصادِقُ

وَاللّهِ رَبِّ الْعَرْشِ لانُفارقُ ***جُمُوعَکُمْ اَوْ تُغْمَدَ الْبَوارِقُ(1)

یعنی بواسطه جنك حقائق آشکار میشود، و پس از آن نشانهای راستی هويدا میگردد، سوگند بخدای پروردگار عرش، تا شمشیرها در نیام نرود عنك خاتمه نپذیرد، از شما جدا نمی شویم (دست بر نمیداریم) (کذا في هامش الناسخ مع تغيير).

پس دست از جان شسته و دل بر خدايِ بسته وخویش را در میان کفار انداخت و از چپ و راست همیزد و همی کُشت دراین کرّت نیز هشتاد تن از آن جماعت را بخاك هلاکت انداخت.

در این وقت منقذ بن مرة عبدي(2) فرصتی بدست آورد و شمشیری بر فرق

ص: 247

همایونش بزد، و توانائی یکباره از علی اکبر برفت، دست در گردن اسب در آورد، وعنان رها داد، و اسب در میان سواران از این سوي ميتاخت و بر هر سواری عبور میداد زخمی بر علی اکبر میزد.

در زیارت ناحیه فرمود: السّلامُ عَلَیْکَ یا أوّلَ قَتیلٍ مِنْ نَسْلِ خَیْرِ سَلیلٍ مِنْ سُلالَهِ إبْراهیمَ الخَلیلِ. صلّی الله عَلَیکَ وَعَلی أبیکَ، إذْ قالَ فِیکَ قَتَلَ اللهُ قَوْماً قَتَلُوکَ یا بُنَیَّ ما أجْرأهُمْ علی الرَّحْمن وَعَلی انْتِهاکِ حُرْمَهِ الرَّسُولِ عَلَی الدُّنیا بَعْدَکَ الْعَفَا، کَأنّی بِکَ بَیْنَ یَدَیْهِ ماثِلاً وَلِلکافِرینَ قائِلاً:

أنا عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ بْنِ عَلِیّ*** نَحْنُ وَبَیْتِ اللهِ أوْلی بالنّبیّ

أطعَنُکُمْ بالرّمْحِ حَتّی یَنْثَنی ***أضْرِبُکُمْ بالسَّیْفِ أحْمی عَنْ أبی

ضَرْبَ غُلامٍ هاشِمِیّ عَرَبی ***وَاللهِ لا یَحْکُمُ فِینا ابنُ الدّعِیّ

حَتّی قَضَیْتَ نَحْبَکَ وَلَقیتَ رَبّکَ، أشْهَدُ أنّکَ أوْلی بِاللهِ وَبِرَسُولِهِ وَأنّکَ ابنُ رَسُولِهِ وَابْنُ حُجّتِهِ وَأمینِهِ، حَکَمَ اللهُ لَکَ عَلَی قاتِلِکَ: مُرَّهَ بْنِ مُنْقِذِ بْنِ النُّعْمانِ العَبْدیّ، لَعَنَهُ اللهُ وأخْزآهُ وَمَنْ شَرِکَهُ فی قَتْلِکَ وَکَانُوا عَلَیْکَ ظَهِیراً وَأصْلاهُمُ اللهُ جَهَنَّمَ وَسَاءَتْ مَصِیراُ وَجَعَلَنَا اللهُ مِنْ مُلاَقِیکَ ومُرَافِقِیکَ وَمُرافِقِی جَدِّکَ وَأبِیکَ وَعَمِّکَ وَأخِیکَ وَأمِّکَ الْمَظْلُومَهِ وأبْرأ إلی اللهِ مِنْ قاتِلیکَ وَأَسْأَلُ اللَّهَ مرافَقَتَکَ فی دارِ الْخُلودِ وَأَبْرَأُ إِلَی اللَّهِ مِنْ أعْدَائِکَ أولِی الجُحُودِ السَّلامُ عَلَیْکَ وَرَحْمَهُ اللهِ وَبَرَکاتُهُ.

كما في البحار ج 45 ص 65 وج 101 ص 269 وناسخ ج 4 ص 17 و اقبال ص 573.

برسانم بپدر غیر پدر نیست کسم ***نیست دیگر نفسم

کاكلت نازم ایا سب مبارك مقدم*** برسانم بحرم

کن تو تعجیل که تأخدمت بابم برسم ***نیست دیگر نفسم

از تف نیزه و بس خنجر خيل اشرار*** نفسم شد بشمار

گام بردار عقابا تو شناسی چه کسم ***نیست دیگر نفسم

مرکبا رو که بجانم رمق و حالت نیست*** دیگرم طاقت نیست

مادرم منتظر وعمه بيداد رسم*** نیست دیگر نفسم

بدر خيمه رسانم که ببند بصرم ***مادر خون جگرم

کاروان رفت ز دنبال من آخر جرسم*** نیست دیگر نفسم

ای صبا رو تو سلامم سوی صغری برسان ***داد از ظلم خسان

خواهرا عهد نمودم که به خدمت برسم ***نیست دیگر نفسم

ضربت منقذون شد که پرواز کنم ***بملک ناز کنم

طایر قدسم و این دار بود چون قفسم ***نیست دیگر نفسم

اجلم از پی ناکام من تازه جوان ***ایفلك از تو امان

لاف شیری زنم و کشته هر خمار وخسم*** نیست دیگر نفسم

(وله ايضا)

عقاب ای رفرف اوج سعادت ***عقاب ای پيك معراج سعادت

عقابا روز در چشمم چه شامست*** یقین دارم که عمر من تمام است

بببین در دست اعدا دستگیرم ***مشو راضی در اینصحرا بمیرم

شتابی کن که وقت خدمت تست*** گذشت از من زمان همت تست

خلاصی ده ز دست این سپاهم ***ازین میدان بیر تا خیمه گاهم

ص: 249

که لیلا مادرم چشمش براه است*** نشسته منتظر با اشك و آه است

ببر در خیمه جسم نازنیم ***که شاید مادر زار حزینم

دم مردن ببندد چشم هایم ***کشاند سوی قبله دست و پایم

اگر مردم من أندر این بیابان***ز بعد مرگ من از راه احسان

بمن همراهی از بهر خدا کن*** چو هدهد رو سوی شهر صبا کن

برو از کربلا سوی مدینه ***بگو از من بصغرای حزينه

که ای صغرای محزون فکارم ***مکش خواهر تو دیگر انتظارم

(فَقَطَّعُوهُ بِسُیُوفِهِم إرْباً إرْباً)، بدن مبارکش را با تیغ پاره پاره کردند. چون نزديك شد که روحش پرواز کند فریاد بر آورد: (يا اَبَتاهُ هذا جَدّي رَسُولُ اللهِ قَدْ سَقانی بِکَاْسِهِ الاَوْفیَ، شَرْبَهً لا اَظْمَاُ بَعْدَها اَبَداً، وَ هُوَ یَقوُلُ: اَلْعَجَلَ اَلْعَجَلَ، فَاِنَّ لَکَ کَأساً مَذْخوُرَهً حَتّی تَشْرَبَهَا السّاعَةَ(1).

عرض کرد: اي پدر اينك جدِّ من رسول خدا حاضر است: مرا سقایت کرد بآبیکه بعد از این هر گز تشنه نشوم، و فرمود اي حسین تعجیل کن که جامی دیگر از بهر تو ذخیره کرده ام تا در این ساعت بنوشی، حسين(علیه السلام) چون بانك فرزند ناکام را شنید صيحه عظیم زد:

(وَقالَ قَتَلَ اللّهُ قَوْماً قَتَلُوکَ، مَا أَجْرَأَهُمْ عَلَی الرَّحْمنِ وَ عَلَی رَسُولِهِ، وَعَلَی انْتِهَاکِ حُرْمَهِ الرَّسُولِ، وَ عَلَی الدُّنْیَا بَعْدَکَ الْعَفَا).

فرمود: خدا بكشد جماعتی را که تو را بکشتند، چه بسیار شگفتی میرود که این جماعت بر خداوند قاهر غالب جرأت کردند، و از رسول خدای نهراسیدند، و پرده حرمت آن حضرت را چاك زدند، هان ای فرزند بعد از تو خاك بر سر دنیا ونیست و نابود باد آثار دنیا.

ص: 250

پس حسين(علیه السلام) اسب بر جهاند و بشتافت و صفوف لشكر را بشکافت و مردم را پراکنده نمود وصيحة همي زد و علي علي همی گفت: چون بر سر علی رسید از اسب پیاده شد، و فرزند را بر سینه خود بچسبانید و چهره مبارك بر چهره او نهاد.

پدر تو بیکس و بینوا*** بفراق روي تو مبتلا

قد وی خمیده شد از جفا*** کشد آه و ناله علي علي

برو ای صبا بمدينه گو ***که شهید شد علي از عدو

بدل فکار پر آرزو ***نظري نما تو علي علي

دل من زهجر تو غرق خون*** شده بخت من زتو واژگون

زتو خیمه ام شده سرنگون*** ز ره فراق علي علي

شدي از برنج وغم و بلا*** برساندیم تو بکربلا

که شوم ز فراق تو مبتلا*** تو رها ز قيد علي علي

دلم از نشاط و شاد بود ***فلکم بحسرت دل فزود

که عروسی و عزا نمود*** ز جفای كوفيان علي علي

(مرحوم کمپانی فرماید)

لسان حال لیلای جگر خون***عقول ما سوی را کرده مجنون

بیا بلبل که تا با هم بنالیم***که ما هجران کش و شورید حالیم

ز تو گل رفت وز ما گلعذاری***تو را فریاد و ما را آه و زاری

تو را وصل گل دیگر امید است***بهار دیر از بهر تو عید است

ولیکن گلعذارم را بدل نیست***بهار دیگری ما را امل نیست

فراقی را که اندر پی وصالست***نه چون هجریست کورا اتصالست

گلی از گلشن من رفت بر باد***که تا محشر نخواهد رفت از یاد

گلی شد از من غمدیده در خاک***که گل در ماتمش زد پیرهن چاک

ز من باد خزان برگ گلی ریخت***که خاک غم سر هر بلبلی ریخت

مرا بر سینه داغ گلعذاریست***که گل در پیش او مانند خاریست

ص: 253

کبابم کرده داغ لاله روئی***که برد از لالۀ حمراء نکوئی

زمین گیرم برای سرو قدّی***که سروش بنده در بالا بلندی

یگانه گوهری گم شد ز دستم***که جویای ویم تا زنده هستم

بسا کس نوجوان رخت از جهان بست***ولیکن نوگل من ناگهان بست

نمی دانم چه شد آن سرو آزاد***ببادی ناگهان از پا در افتادد

ندید آن یوسف مصر ملاحت***بدوران جوانی روی راحت

اگر گرگ اجل خونین دهن نیست***چرا پس یوسف گل پیرهن نیست

دریغ از قامت شمشادی او***کفن شد خلعت دامادی او

دریغ از سرو بالای رسایش***دریغ از گیسوان مشگسایش

دریغ از حلقۀ پر پیچ و تابش***دریغ از کاکل در خون خضابش

هزاران حیف کانشاخ صنوبر***ز نخل زندگانی گشت بی بر

هزاران حیف کانگیسوی مشگین***بخون فرق سر گردیده رنگین

هزاران حیف کانخورشید خاور***میان لجۀ خون شد شناور

فغان کائینۀ روی پیمبر***بخاک تیره شد الله اکبر

(الى ان قال)

بيا اي نو گل گلزار مادر ***بزن آبی بسوز داغ مادر

بيا اي شمع جمع محفل ما *** ببين ظلمت سرا شد منزل ما

ترا با شیره جان پروریدم*** دریغا کز تو جانا دل بریدم

جوانا رحم کن بر پیري من ***مرا مگذار با يکدشت دشمن

انتهى ملخصاً.

در پاسخ ج 2 ص 355 و قمقام ص 433 وعوالم ج 17 ص 287 ومقتل

ص: 254

خوارزمی ج 2 ص 31 نقل کنند که:

حمید بن مسلم می گوید: زنی از خیام حرم شتابان بدر آمد و چنان بود که گوئی آفتاب از مشرق بر آمد، وصداي واويلا وا حبيباه را ثمرة فؤاداه وا نور عيناه بلند کرد، پس از او سؤال شد گفته شد این زینب دختر علي است، پس آمد و خود را روی جسد علي اكبر انداخت.

امام حسین(علیه السلام) آمد و دست او را گرفت و بخيمه برگردانید، پس با جوانانش آمد نزد علي اکبر و فرمود: بلند کنید برادر خود را پس از قتلگاه برداشتند و گذاشتند نزد خیمه ایکه جلو او میجنگیدند.

در قمقام ص 434 و بحار ج 45 ص 45 از مقاتل الطالبيين ص 77 سطر 13 نقل کند که فرمود: (وجعل يكركرة بعد كرة حتى رمي بسهم فوقع في حلقه فخرقه واقبل ينقلب في دمه ثم نادی: یا ابتاه عليك السلام هذا جدي رسول الله صلی الله علیه واله يقرئك السلام ويقول: عجل القدوم الينا(1) وشهق شهقة فارق الدنيا).

على از هر طرف همی تاخت و مردمی همی انداخت تا تیري بحلقوم مبارکش برسید و گلویش بدرید و در خون خویش همي غلطيد پدر را وداع کرده گفت: اینك رسول الله جد من ترا سلام میرساند و میگوید بدیدار ما شتاب کن صيحه بزد طایر روحش بشاخسار طوبی آشیان گزید.

و در بحار ج 45 ص 45 از ابی الفرج روایت کند که علی اکبر اولاد نداشت و کنیه اش ابا الحسن بود و مادرش لیلی دختر ابی مرة بن عروة بن مسعود ثقفی بود و او اول شهید بود.

ص: 255

دوان شد سوی نعش برگزیده ***بدنبالش زنان داغ دیده

چنان زد صيحه لیلای جگر خون*** که عقل ما سوی گردید مجنون

(از جودی نقل شده)

بابا بیا که تیغ جفا ساخت کار من ***برگی نچیده گشت خزان نو بهار من

بابا ز پا فتادم و جانم بلب رسید ***دست اجل گرفت ز کف اختیار من

قاتل مرا ز خنجر کین پاره پاره کرد*** رحمی نکرد بر مژه اشكبار من

تا بر تنم بود رمقی بر سرم بیا ***بنگر بوقت مرگ بر احوال زار من

از تیغ ظلم رشته عمرم زهم گسیخت*** ليلا بگو دگر نکشد انتظار من

شده قَتلگه حِجله شادیت*** کفن در برت رخت دامادیت

دریغا از این قدّ شمشادیت*** جوان مرگ من ای علی اکبرم

شدي در جوانی تو آخر شهید*** ز مرگ او اي نوجوان شهید

دریغا شد امید من نا امید ***جوان مرگ من اي علي اكبرم

پس از داغ مرگ تو اي نوجوان*** من پیر دل خسته و ناتوان

نخواهم دگر زندگی در جهان ***جوان مرگ من أي علي اكبرم

اگر بي تو با این دو چشم پر آب*** روم سوی خیمه چگويم جواب

به لیلای بیچاره دل کباب ***جوان مرگ من أي على أكبرم

بسوی وطن ای صبا در گذر*** بصغرای محزون بگو این خبر

که در کربلا من شدم بی پسر ***جوان مرگ من ای علی اکبرم

(در ثمرة الحياة ص 499 این اشعار را ذکر نموده)

چرا فتاده ای نو نهال نو ثمرم ***نديده كام ز ایام نوجوان پسرم

که ریخته بزمین خون ارغوانی تو ***مگرنسوخت دل او بنوجوانی تو

غم تو کرد بيك لحظه ای جوان پیرم*** ببین چگونه به بالین تو زمین گیرم

بروی من علی اکبر تو چشم خود واكن*** منم حسین پدرِ تو دلم تسلی کن

مخواه پیش عدو این قدر شکسته مرا*** به حجله میروی آخر ببوس دست مرا

(جوهری گوید)

ای خفته بخون برابر من ***نور دل و روح پیکر من

ای مظهر جد اطهر من*** نا کام علی اکبر من

ای روح تو باغ و لاله زارم*** ای قد نو در جویبارم

ص: 258

وز داغ تو شد خزان بهارم*** نا کام علی اکبر من

مُردي تو بعهد نو جوانی*** بعد از تو در این جهان فانی

آید به چه کار زندگانی ***نا کام على اكبر من

بودی تو ستاره سحر گاه ***عمر تو چقدر بود کوتاه

پنهان شدی از نظر بناگاه ***نا کام علی اكبر من

گفتم شب عیش تو بکوشم*** بر قامت تو قبا بپوشم

اکنون ز غم تو در خروشم ***نا کام علي اكبر من

افسوس ز نو جوانی تو*** از مُردن ناگهانی تو

حیف از رخ ارغوانی تو ***نا کام علي اكبر من

جز یاد توهمدمی نجویم*** بعد از تو اگر سخن بگویم

باشد شب و روز گفتگویم ***نا کام علی اکبر من

لیلا ز غم تو بی قرار است*** در خیمه نشسته اشکبار است

چشمش بره و در انتظار است*** نا کام علي اكبر من

همانا علمای احادیث نسب آن كودك شهيد را مرقوم نداشته اند، و آنچه من بنده فحص کردم، نام او عبدالله بن الحسین است، چه از احادیث و اخبار چنان مستفاد میشود که: حسین را پسري بنام عبدالله بود، بعضی گویند: که علی اصغر را نام عبدالله بوده، وعلی اصغر لقب او است، این سخن نیز استوار نباشد، چه واجب میکند که علی اکبر و علی اوسط را نیز نام دیگر باشد.

و اینکه در بحار الانوار(1) و بعضی از کتب(2) مسطور است که وقتی آن كودك شهید شد، شهر بانو بی خویشتن ومدهوشانه نگران او بود، این سخن نیز از درجه صحت ساقط است، چه شهربانو در هنگام ولادت علی بن الحسين وداع جهان گفت و در سفر کربلا ملازمت خدمت سيد الشهدا را نداشت، العلم عند الله انتهى ما في الناسخ.

ودر مقتل خوارزمی ج 2 ص 31 سطر آخر اشاره باین قصه دارد.

و در ابصار العین ص 34 عبد الله بن الحسين را علی اصغر داند و خواهد آمد.

صلى الله عليه و آله نماید؟ آیا خدا پرستی هست که در حق ما از خدا بترسد؟ آیا فریاد رسی هست که غزالان چین امامت را فریاد رسی نماید؟

چون ندای بی یاوری و فریاد بی مدد کاری بگوش اهل حرم رسید صدا بگریه بلند کردند و خروش بر آوردند. الخ.

در معالي السبطين ج 2 ص 9 نقل کند از در بندی که چون امام حسين (علیه السلام)فریاد هل من ناصر بلند کرد اركان عرش بلرزه در آمد و آسمانها گریست و ملائکه ضجه نمودند، وزمين مضطرب شده و همه عرض کردند اي پروردگارِ ما، این حبيب تست و نور چشم حبیب تو است.

پس اِزن بسده بیاریش رویم، که ناگاه نامه از آسمان نازل شد و بدست شریف امام حسین رسید پس بازش کرد و دید عهد نامه ایست که قبل از ایجاد مردمان از حضرتش گرفته شده برای شهادت. پس پشت نامه را خواند دید نوشته است با خط روشن ای حسین ما مرگ و شهادت را برای تو حتم نکردیم و الزام بر شهادت ننمودیم پس اختیار با تو است اگر میخواهی این بلا را از تو بگردانيم، واجر و مزد تو هيچ نقصان نداشته باشد.

پس بدانکه ما آسمانها و زمینها وملائكه و جنیان را تماماً در حکم تو قرار دادیم پس امر کن ایشان را در هلاك این کفره وفجره لعنهم الله، پس ناگاه دید ملائکه بین زمین و آسمان را پر کرده اند و هر يك در دست حربه آتشی دارند، منتظر حكم حسین هستند، چون بر مضمون نامه اطلاع پیدا کرد پرتاب کرد بآسمان و عرض کرد: اي خدای من دوست دارم هفتاد هزار مرتبه کشته شوم و زنده شوم در طاعت و محبت تو، خصوصاً اگر در کشته شدن من یاری دینت باشد، و حفظ ناموس شرع تو باشد.

دیگر آنکه بعد از کشته شدن دوستان و جوانان آل محمد از زندگی ملول

ص: 262

هستم پس اجازه بملائکه نداد بلکه خودش جنگ را مباشرت فرمود انتهی.

می باشی و قائم بأوامر دین و راهنمائي صراط مستقيم وحافظ علوم پدرم وجدم میباشی پس دست بگردن هم انداختند و هر دو گریه سختی نمودند.

و از اثبات الوصيه نقل کند که اسم اعظم ومواريث انبیاء را باو وصیت فرمود و فرمود: تمام علوم و صحف و سلاح را باُم سلمه سپرده ام و امر کرده ام که بتو رد کند.

واز قطب راوندي در دعوات نقل کند که زین العابدين علیه السلام فرمود روزیکه پدرم کشته شد مرا بسینه چسبانید در حالتی که خون از بدنش میجوشید و فرمود اي پسرجان این دعا را در هم وحزن وغم ودر هر امر بزرگی که بتو وارد میشود حفظ کن که فاطمه بمن یاد داد و او را رسول الله ورسول الله را جبرئیل یاد داد بگو (بِحَقِّ یسَّ وَالْقُرْآنِ الْحَکیمِ وَ بِحَقِّ طه وَ الْقُرْآنِ الْعَظیمِ یا مَنْ یَقْدِرُ عَلی حَوائِجِ السّآئِلینَ یا مَنْ یَعْلَمُ ما فِی الضَّمیرِ یا مُنَفِّساً عَن الْمَکْرُوبینَ یا مُفَرِّجاً عَنِ الْمَغْمُومینَ یا راحِمَ الشَّیْخِ الْکَبیرِ یا رازِق الطِّفْلِ الصَّغیرِ یا مَنْ لایَحْتاجُ اِلَی التَّفْسیرِ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَافْعَلْ بی کَذا و کَذا).

وايضا از دمعة الساكبة نقل کند چیزیرا که خلاصه اش اینست که چون کار بر حضرت تنك شد نگاهی به خیمه هایِ برادران کرد دید خالی است، نگاهی بخيمه هاي پسرانِ عقیل کرد دید خالی است، نگاهی بخيمه هاي اصحابش کرد دید خالي است پس بسیار این کلماترا مکرر میکرد (لا حَولَ ولا قُوَّهَ إلّا بِاللّهِ العَلِیِّ العَظیمِ) پس رو کرد بطرفِ خیمه هايِ زنان و بدخیمه زین العابدین تشریف برد دید رویِ تختِ پوستی افتاده است و حضرت زینب پرستاري ميكند، چون نگاه زین العابدین بپدر افتادخواست برخیزد نتوانست از شدّت مرض بعمه اش فرمود مرا بسینه خود تکیه بدهید این پسر رسول خدا است که تشریف بیآورد پس زینب او را بسینه چسبانید امام حسين (علیه السلام)احوالپرسی میکرد زین العابدين میفرمود الحمدلله پس عرض کرد پدر کار بکجا رسید حضرت فرمود آتش جنك

ص: 265

روشن شد و از هر دو طرف کشته شدند و زمین از خون ایشان وما رنگین شد. زین العابدین از عمویش ابوالفضل سؤال نمود، گریه گلو گیر زینب شد وببرادر نظر داشت که چه جواب میگوید: حضرت فرمود: اي فرزند عباس را کشتند و در کنار فرات دستهای او را قطع کردند.

پس زین العابدین سخت گریه کرد بطوریکه غش نمود چون بهوش آمد بنا کرد از هر يك يك سؤال کردن امام حسين(علیه السلام) ميفرمود: قُتِلَ کشته شد، تا عرض کرد پدر علی اکبر کجا است حبیب بن مظاهر کجا است مسلم بن عوسجه وزهیر بن قیمن کجا است (بعضی از بزرگان خیال کرده اند حدیث ضعیف است چون امام میدانست جواب آن است که هر سؤالی علتش ندانستن نیست خداهم میدانست چه چیز در دست موسی است بازمیفرماید (ماتِلكَ بِيَمينَكَ يامُوسی) خلاصه امام میدانست حسین (علیه السلام)فرمود بدان اي پسر جانِ مَن که مردي غير از من و تو کسی نمانده، این وقت بود که زین العابدین از عمه اش عصا و شمشیر خواست که یاري پدرش کند امام حسین اورا مانع شد و فرمود تو خلیفه من هستی بر این عیالات و اطفال چه غریبه میباشند ذلت و یتیمی و دشمن شادي بايشان رو آورشده تو ایشان را مونس باش و دلداري بده و ایشان ترا بو کنند و تو ایشان را ببوي و ایشان بر تو گریه کنند و تو بر ایشان گریه کن سپس فرمود زینب اُم کلثوم سکینه رقيه فاطمه این خلیفه منست بر شماو امام واجب الاطاعه است پس فرمود اي فرزندم سلام مرا بشیعیانم بر سان و بگو بایشان پدرم غریب مُرد پس ندبه کنید برای او شهید از دنیا رفت پس گریه کنید برای او انتهى ما في دمعة الساكبة.

ص: 266

فَقَالَتْ یَا أَبَهْ رُدَّنَا إِلَی حَرَمِ جَدِّنَا، فَقَالَ: هَیْهَاتَ لَوْ تُرِکَ الْقَطَا لَنَامَ

و بدین شعر تمثلى فرمود:

لَقَد کانَ القَطاهُ بأرضِ نَجْدٍ ***قَریرَ العَینِ لَم یَجِدِ الغَراما

تَوَلَّتهُ البُزاهُ فهیّمَتْهُ ***وَلَو تُرِکَ القَطا لَغَفا وَناما

سکینه عرض کرد: ای پدر مارا بسوی مدینه که حرم جد مااست باز گردان، آن حضرت بدین مَثَلِ عَرَب تمثّل جست، فرمود: اگر مرغ قطارا دست باز می داشتند، در آشیان خود آسوده میخفت، وحسين باسکینه محبتی بكمال بود، چنانکه می فرماید:

لَعَمْرُکَ إِنَّنِی لَأُحِبُّ دَارَاً ***تَحُلُّ بِهَا سَکِیْنَهُ وَالرَّبَابُ

اُحِبُّهُما وأبذُلُ جُلَّ مالی ***ولَیسَ لِعاتِب عِندی عِتابُ

يعني بجان تو، خانه ایرا که سکینه ورباب در آن باشد دوست دارم، سكينه وربابرا دوست دارم و بیشتر دارائی خود را در راه آنها می بخشم و کسی هم بر من حق تندی ندارد (كذا في هامش الناسخ) ج 2 ص 361.

اسم سکینه (أمينه) است، لكن لقب او بر نام او غلبه کرده است، ورباب راکه در این شعر یاد فرموده دختر أمرء القيس مادر سکينه است.

و کتبی که بودیعت داشت بأم سلمه سپرد و فرمود: از پسرهای من جز علي بن الحسين از این سفر کس مراجعت نخواهد کرد،این اشیاء را که اثاثیه (کالا و ابزار) امامت و خلافت است تسلیم او باید کرد.

حضرت باقر(علیه السلام) می فرماید: وقتیکه حسین آهنگ جنگ فرمود و سید سجاد را از شدت مرض توانائی شنیدن نبود، دختر خود فاطمه کبری را طلب فرمود وصحيفه ای در هم نور دیده و کتاب وصیتی رقم زده اورا داد، زیرا که علي بن الحسين مرض اسهال داشت و چنان مریض بود که کس گمان سلامت بدو نداشت، چون شفا يافت فاطمه آن وصیت نامه و آن صحیفه را تسلیم آن حضرت نمود.

محمد باقر (علیه السلام)می فرماید: آن کتابِ وصيت وصحيفه پیچیده اَلاَن نزد ماست.

وبروایتی سید سجاد فرزند اکبر حسین(علیهم السلام) است، و امام محمد باقر علیه السلام در کربلا بود و چهار سال داشت، وعلي اکبر که شهید شد، نسبت بعلي اصغر بود که اورا علی اکبر مینامیدند.

در قمقام (ذلك لباس من ضربت عليه الذلة ولا ينبغي أن ألبسة) این لباس کسی است که مهر ذلت بر او زده شده سزاوار نیست که من بپوشم.

ازین وسیع تر بیاور برفتند و جامه و سریعتر از آن آوردند، اطراف آن را با دست مبارك پاره پاره کردند که قیمتی نداشته باشد، آنگاه پوشیدند و بر زیر آن جامهای دیگر در بر کرد وقطيفة خز بالای لباسها پوشید، ودرع وزره کوتاهی در پوشید و سلاح جنگ در بر نمود و بانگ ناله و عویل از اهل حرم بالا گرفت.

ز دستگاه سلیمان فلك نشان نگذاشت ***بغیر خاتمی آنهم بدست اهرمنش

و در نهضت حسینی ص 145 این زبان حال را از خواهرش زینب علیها السلام نقل کرده:

مرو مرو که فلك كارش اعتبار ندارد ***مرو که بي گلِ رويت دلم قرارندارد

عزیز من چه مقابل شدي بلشگر دشمن ***بگو که زینب من تاب انتظار ندارد

اگر اجازه دهی جمله صف کشیده بیائیم ***با بن سعد بگوئيم حسین پناه ندارد

توئی پناهِ من واهلبیت بی سامان ***پناهِ عالميان زينب پناه ندارد

تو حال میروی آهسته تر برو که به بینم ***رخ چه ماه تورا چون دلم قرار ندارد

فرمود : فرزند من علي را بمن سپارید تا با او وداع گویم. وقنداقه آن طفل را بگرفت و او را ببوسید و گفت: (وَيلٌ لِهؤلاءِ القَومِ اذاكانَ جدُّکَ مُحَمَّدُ خَصمَهُم).

یعنی وای بر این قوم، آن روز که جد تو محمد مصطفی با ایشان خصومت کند، و آن طفل را بیاورد و در برابر صفا برافراشت. گویا همی گفت: ای بار خدای در گنجينه من جز این گوهر بجای نمانده، او را نیز همی خواهم در راه تو فدا کنم، آنگاه با كوفيان خطاب کرد که ای شیعیان آل أبو سفیان اگر مرا گناهکار دانسته اید، بدین كودك گناهی نتوانید بست. اورا آب (1) دهید که از شدت عطش شیر در پستان مادرش پخشكيد.

تا كمان زه خورده چرخ پیررا ***کس نديده دونشان یك تير را

شه کشید آن تیر و گفت أی داورم*** داوری خواه از گروه کافرم

نیست این نُو باوهِ پیغمبرت ***از فَصيل ناقه کمتر در برت

در داد (دَعْهُ یَا حُسَیْن فَإنَّ لَهُ مُرضِعَهً فِی الجَنَّه(1)) یعنی ای حسین دست از این كودك باز دار که در بهشت از برای او شیر دهنده ای مقرراست، که اورا شير دهد.

و در شرح شافيه مسطور است که از اسب فرود آمد و بر او نماز گذاشت

وبا بُنِ و بیخ غلاف شمشیر، گودالی حفر نمود و اورا مدفون ساخت.

در زیارت ناحیه فرمود:

السَّلامُ عَلی عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الحسینِ الطِّفلِ الرَّضیعِ المَرْمیِّ الصَّرِیعِ المُتَشَحِّطِ دَماً، المُصَعَّدِ دَمُهُ فی السَّماءِ، المَذْبوحِ بِالسّهْمِ فی حِجْرِ أبیهِ لَعَنَ اللَّهُ رامِیهِ حَرْمَلَهَ بنَ کاهلٍ الأسدیّ وَذَوِیْهِ.

كما في البحار ج 45 ص 66 وج 101 ص 270 و اقبال ص 574 وناسخ ج 3 ص 18.

یاخلعتِ دامادی در بر کنم اكبر را ***بينم بِدلِ شادي آن طلعتِ دلبر را

بخت آن نکند بامن کانشاخ صنوبر را ***بنشینم وبنشانم گُل بر سرش افشانم

أي جعد(1) سمن سایت، دامِ دلِ شیدائی ***در نرگس شهلایت شور سر سودائی

بي لعل شکرخایت کو تاب و توانائی ***اي روي دِل آرایت، مجموعه زیبائی

مجموع چه غم دارد، از من که پریشانم***ایشمع رُخت شاهد، در بزم شهودِ من

مویِ تو و بویِ تو، مُشکِ من وعُودِ(2) من ***از داغ تو داد من، وز سوز تو دُود من

دریاب که نقشي ماند از طرح وجود من ***چون یاد تو می آرم، خود هيچ نمي مانم

ایلعل لبت میگون وِي سروِقَدت موزون ***عذراي جمالت را من وامق ومن مفتون(3)

رفتی تو وجانا رفت، جان از تن من بیرون ***ايخوب تر از لیلی بیم است که چون مجنون

ص: 275

عشق تو بگرداند، در کوه و بیابانم*** ای کِشتِ امیدم را، خود حاصل بيحاصل

سهلت گذشت از جان، لیکن زِجَوان مشکل ***تند آمدي ورفتي، ایدولت مستعجل

دستی زغمت بر دل پائي ز پیت در گِل ***با این همه صبرم هست از روی تو نتوانم

زود از نظرم رفتي أي كوكب اقبالم ***یکباره نِگُون گَشتى اي رایت اِجلالم

آسوده شدي از غم من نیزُ بدنبالم ***در خفیه همی نالم وين طرفه(1) که در عالم

عشاق نمی خسبند از ناله پنهانم ***سوز غمت اي مهوش در سوخته میگیرد

فرياد مصیبت کش در سوخته میگیرد ***خوناب مرارت چش در سوخته میگیرد

بینی که چه گرم آتش در سوخته میگیرد ***تو گرم تر از آتش، من سوخته تر زانم

ایدوست نمی گویم چون آگهی از حالم ***از مرگ جوانانم و زناله اطفالم

گر دستِ جفا سازد، نابودم و پامالم ***باوصل نمی پیچم وز هجر نمي نالم

ص: 276

حکم آنکه تو فرمائي مَن بندۀِ فرمانم ***از بیش و کم دشمن هر چند که بسیارند

با كَم نبود هرگز چون در ره گُل خارند ***با نقشِ وجودِ تو چون نقش بدیوارند

يك پشت زمین دشمن گر روی بمن آرند ***از رويِ تو بیزارم گر روي بگردانم

زندان بلایت را، صد باره چه أَيُّوبَم ***من يوسفِ حُسنترا همواره چه يعقوبم

من عاشقِ ديدارم من طالب مطلوبم ***در دام تو محبوسم در دست تو مغلوبم

از روی تو مدهوشم در وصف تو حیرانم ***زد (مفتقر) شَیدا زاول در این سودا

شد بار دلش آخر سود و بر این سودا ***تا گشت سمندر وار، در اخگر این سودا

گویند مکن (مهدي) جان در سر این سودا ***گر جان برود شاید، من زنده باجانم

خَرمَنِ عُمر تو چه رفت بر باد ز بیداد***سوخت زِغم حاصلِ من علي جان علي جان

گوهر تابنده من زِ کَف شد تلف شد ***دولت مستعجل من علي جان علي جان

تاب و توانائيِ من زِدِل رفت بگِل رفت ***مایه آب وگِلِ من علي جان علي جان

حلق ترا تير سِتَم دَریده بُریده ***زخم غمت قاتل من علي جان علي جان

روزِ من از سوزِ غمت چه شب تار مَپِندار ***تیره تر از منزلِ من علي جان علي جان

حرمله برکَند مرا ز بنیاد چه بنهاد ***و داغ ترا هر دلِ من علي جان علي جان

يوسفِ من گُرگ اَجل ترا بُرد مرا خورد ***وَه زِ دِل غافلِ من علي جان علي جان

لايق آن دستهِ گُل ستوده نبوده ***دامنِ نا قابلِ من علي جان علی جان

خنده ای غنچه من که شاید گشاید ***عقده این مشکل من علي جان

بار دگر پنجه بزن برویم چه گویم ***زین هوس باطل من علي جان علي جان

عُمر مَنِ سوخته جان بسر رفت هدر رفت ***زحمت بیحاصل من علي جان علي جان

ص: 278

همسفرم بودی و بی تو اکنون زدل خون***میچکد از محفل من علي جان علي جان

(ویلکم اسقوا هذا الرضيع أما ترونه كيف يتلظي عطشا من غير ذنب اتاه اليكم) وای بر شما آخر این طفل شیر خواره را شربتی از آب باو بدهید نمی بینید چگونه بخود می پیچد از تشنگی آخر اورا گناهی نمیباشد.

مَنّوُا عَلَی ابنِ المُصْطَفی ***بِشَرْبَهٍ یُحْیی بِها

اَطفالُنا مِنَ الظَّما ***حَیْثُ الفُراتُ سائِلُ(1)

یعنی منت گذارید بر پسر پیغمبر بیک جرعه آبی که بچه های تشنه ما زنده

شوند چونکه آب فرات جاريست (وضرری برای شما ندارد).

و آن حضرت با ایشان در گفتگو بود که ناگاه حرملة بن كاهل ملعون تیری بر کمان گذاشته بجانب آن امام عالمیان انداخت آن تیر بر گلوى مبارك آن طفل آمد و گلوی مبارکش را در هم شکافت.

وبروایت شیخ مفید(2) در وقتی که اورا بنزد آن حضرت آوردند او را گرفته میبوسید و در کنار خود گرفته که مردی از بنی اسد تیر انداخت و گلویش را بريد الخ.

و در مقتل مقرم ص 342 سطر(5) از زیارت ناحیه نقل کند که حضرت حجت فرمود:(السَّلامُ عَلی عَبْدِ اللَّهِ الرَّضیعِ المَرْمیِّ الصَّرِیعِ المُتَشَحِّطِ دَماً، المُصَعَّدِ دَمُهُ فی السَّماءِ المَذْبوحِ بِالسّهْمِ فی حِجْرِ أبیهِ، لَعَنَ اللَّهُ رامِیهِ حَرْمَلَهَ بنَ کاهلٍ الأسدیّ وَذَوِیْهِ).

یعنی سلام بر عبدالله شیر خوار که با تیر او را به زمین افکندند و در خونش کشیدند، و خون اورا بطرف آسمانها پاشیدند و در دامن پدرش او را شهید کردند خداوند حرملة بن کاهل اسدی قاقل أورا و کسانیکه به او کمک کردند لعنت کند.

ص: 280

و از اقبال سید ابن طاوس(1) نقل کند که در زیارت روز عاشورا میفرماید

(صَلَّی عَلَیْکَ وَعَلَیْهِمْ وَعَلَی وَلَدِکَ عَلِیٍّ الْأَصْغَرِ الَّذِی فُجِعْتَ بِهِ).

میفرمود الخ.

مؤلف گوید مراد از شهر بانو یکی از زنهای آن حضرت بوده نه مادر زین العابدین که در حال نفاس از دنیا رفته فلا تغفل.

وَ فینا کِتابُ اللَّهِ أُنْزِلُ صادِقاً ***وَ فینَا الْهُدی وَ الْوَحْیُ بِالْخَیْرِ یُذْکَرُ

وَ نَحْنُ أَمانُ اللَّهِ لِلنَّاسِ کُلِّهِمْ ***نُسِرُّ بِهذا فی الْأَنامِ وَ نَجْهَرُ

وَ نَحْنُ وُلاهُ الْحَوْضِ نَسْقی مُحِبَّنا***بِکَأْسِ رَسُولِ اللَّهِ ما لَیْسَ یُنْکَرُ

إِذا ما أَتی یَوْمَ الْقِیامَهِ ظامِئاً ***الَی الْحَوْضِ یَسْقیهِ بِکَفَّیْهِ حَیْدَرُ

امامٌ مُطاعٌ اوْجَبَ اللَّهُ حَقَّهُ ***عَلَی النَّاسِ جَمْعاً وَالَّذی کانَ یَنْظُرُ

وَ شیعَتُنا فی النَّاسِ أَکْرَمُ شیعَهٍ ***وَ مُبْغِضُنا یَوْمَ الْقِیامَهِ یَخْسَرُ

فَطُوبی لِعَبْدٍ زارَنا بَعْدَ مَوْتِنا*** بِجَنَّهِ عَدْنٍ صَفْوُها لا یُکَدَّرُ(1)

خلاصه معنی: من پسر علي پاك از هر آلودگی و از خاندانِ هاشمم، چون خواهم افتخار کنم همین افتخار مرا بس است، جدم فرستاده خدا بهترین مردمست وماچراغهایِ روشنِ خدا در زمينيم، مادرم فاطمه فرزند احمد است، وعمویم جعفر را صاحب دو بال میخوانند، در شأن ما قرآن براستی نازل شد، وهدایت روحی درباره ما بنیکی یاد می شود، ایمنی از عذابِ خدا برایِ مردم مائیم، واین مطلب را گاهی پنهان و گاهی آشکار می کنیم، مااختیار دار حوض کوثریم و با جام رسول خدا دوست خودرا میاشامانیم، این سخن را جای انکار نیست.

چون دوست ما روز قیامت تشنه بسوی حوض آید، حیدر او را با دست خود آب دهد، حیدر پیشوائی است فرمان روا وحاكم كه خداوند حق او را بر تمام مردم لازم ساخته است، پیروان ما در میان مردم گرامیترین پیروان، و دشمن ما روز قیامت زیانکار است. خوشا حال بنده ایکه مارا پس از مرگ

ص: 283

زیارت کند، بواسطه بهشت جاودانیكه نعمتهایِ خالِص آن تیره شدنی نیست.

(كذا في هامش الناسخ).

حسين (علیه السلام)مثل برق جهنده بر او تاخت و سرش را با تیغ بپرانید، همین طور هر يك از شجاعان پي در پي آمدند و شربت مرگ نوشیدند، زمین کار زار از خون کشته گان لاله زار گشت وعدد مقتولین افزون از شمار آمد، ابن سعد دانست که در پهن دشت آفرینش هیچکس را آن تاب و توان نیست که باحسين(علیه السلام) بتواند مقابله کند، و اگر کار بدینگونه رود، لشگر را بجمله باتیغ بپردازد، سپاهیان را بانگ زد (وَیْلٌ لَکُمْ، اَتَدْرُونَ لِمَنْ تُقاتِلُونَ؟ هذَا ابْنُ الاْءَنْزَعِ الْبَطینِ هذَا ابْنُ قَتّالِ الْعَرَبِ، فَأحْمَلُوا عَلَیْهِ مِنْ کُلِّ جانِبٍ).

وای بر شما، آیا میدانید با کدام کس قتال می کنید، این پسر انزع بطين است(1) این پسر کسی است که شجعان عرب را بکشت، پس از هر طرف حمله کنید براو، پس لشگر چون دريايِ طوفان زای بجنبش آمد.

کَفَرَ القَومُ وقِدماً رَغِبوا ***عَن ثَوابِ اللّهِ رَبِّ الثَّقَلَین

این گروه بیدین گَشته و از پیش از ثواب خداوند پروردگار جن وانس

روی گردان شدند.

قَتَلَ القَومُ عَلِیّاً وَابنَهُ ***حَسَنَ الخَیرَ الکَریمَ الطَّرَفَین

حَنَقاً مِنهُم وَقالُوا أَجمِعُوا*** اُحشُرُوا اِلی حَربِ بِالحُسَین

این گروه از روی کینه علي و پسرش حسن نیکوکارا که پدر و مادرش بزرگوار است کشتند، گفتند: تصمیم بگیرید و مردمرا برای جنگ با حسین گرد آورید.

یا لَقَومٍ مِن اُناسٍ رُذَّلٍ ***جَمَعُوا الجَمعَ لِأَهلِ الحَرَمَین

اي قوم داد از مردمان ناکس و پستیکه بر اهل مکه و مدینه گروهی گرد آوردند.

ثُمَّ سارُوا وَتَواصَوا کُلُّهُم ***بِاجتِیاحی لِرِضاءِ المُلحِدَین

سپس روانه شدند و برای خشنودی دو بعدين (يزيد و ابن زیاد) یکدیگر را بکشتن من سفارش کردند.

لَم یَخافُوا اللّهَ فی سَفکِ دَمی*** لِعُبَیدِ اللّهِ نَسلِ الکافِرَین

بخاطر عبيد الله زاده در کافر در ریختن خون من از خدا نترسیدند.

وَابنُ سَعدٍ قَد رَمانی عَنوَهً ***بِجُنودٍ کَوُکوفِ الهاطِلَین

این شعر دو معنی را محتمل است: (اول) پسر سعد از روی ستم لشگری

ص: 286

مانند باران شدید بر من ريخت (دوم) پسر سعد از روی ستم با لشگری مانند باران شدید مرا تیرباران کرد (بنا بر معنی اول حرف (باء) برای تعديه ومتعلق برمانی، وبنابر معنی دوم بمعنى (مع) و اشاره بتير اندازی عمر سعد در صبح عاشورا میباشد).

لا لِشَیءٍ کانَ مِنّی قَبلَ ذا*** غَیرَ فَخری بِضِیاءِ الفَرقَدَین

بِعَلِیِّ الخَیرِ مِن بَعدِ النَّبِیِّ*** وَالنَّبِیِّ القُرَشِیِّ الوالِدَین

(کینه اینها بر من) نه برای چیزی (گناه و جنایتی) است که در پیش از من سرزده است بلکه تنها برای افتخار کردنِ من بروشني دو کو کب تابان پیغمبریکه پدر و مادرش فرشی و علی که بعد از پیغمبر بهترین مردمست می باشد.

خَیرَهُ اللّهِ مِنَ الخَلقِ أبی*** ثُمَّ امّی فَأَنَا ابنُ الخَیرَتَین

پسندیده خدا از میان مردم پدر وسپس مادرم می باشد، پس من پسر دو پسندیده شهدا هستم.

فِضَّهٌ قَد خَلَصَت مِن ذَهَبٍ*** فَأَنَا الفِضَّهُ وَابنُ الذَّهَبَین

(یامقصود از فضة خود حضرت وذهب جنس طلا است، و یا مقصود از فضة مادرش زهراءوذهب پیغمبرصلی الله علیه و اله است، و معنی شعر بنابر احتمال اول چنین است) من نقره ای هستم که از طلا گرفته شده است، پس من نقره وزاده دو طلا می باشم.

مَن لَهُ جَدٌّ کَجَدّی فِی الوَری أَو کَشَیخی فَأَنَا ابنُ العَلَمَین

در میان مردم نیست که جد و پدرش چون چد و پدر من باشد؟ پس من فرزند دو سرور می باشم.

فاطِمُ الزَّهراءُ امّی وأبی*** قاصِمُ الكُفرِ بِبَدرٍ وَحُنَینِ

مادرم فاطمه زهرا و پدرم شکننده کفر در جنگ بدر و حنین است.

ص: 287

عَبَدَ اللّهَ غُلاماً یافِعاً ***وقُرَیشٌ یَعبُدونَ الوَثَنَین

یَعبُدونَ اللّاتَ وَالعُزّی مَعاً ***وعَلِیٌّ کانَ صَلَّی القِبلَتَین

پدر من در کودکی و جوانی خدارا پرستش می کرد و برابر بیت المقدس و کعبه نماز می گذاشت. در صورتیکه قريش بُتِ لاتَ و غُزّی را میپرستیدند.

فَأَبي شَمسٌ وَأُمّي قَمَرً ***وَأَنَا الكَوكَبُ وَابنُ القَمَرَينِ

پس پدرم آفتاب (فلك امامت وولایت) و مادرم ماهتاب (آسمان هفت و طهارت) و من ستاره ای، زاده چنین خورشید و ماهم (یعنی نور ولايت وعصمت را از آندو کسب کرده ام).

ولَهُ فی یَومِ احدٍ وَقعَهٌ*** شَفَتِ الغِلَّ بِفَضِّ العَسکَرَین

پدرم در جنگ أحد بواسطه پراکنده ساختن لشگر کفار و اشرار موقعيت

شفا بخشیدن کینه وغصة اهل ایمان را دارد.

ثُمَّ فِی الأَحزابِ وَالفَتحِ ****مَعاً کانَ فیها حَتفُ أَهلِ الفَيلَقَينِ

موقعیت دیگرش در جنگ احزاب وفتح مكة می باشد که مرگش نکبت بار دو لشگر بیگران در آن بود.

فی سَبیلِ اللّهِ ماذا صَنَعَت*** اُمَّهُ السَّوءِ مَعاً بِالعِترَتَین

عِترَهِ البَرِّ التَّقِیِّ المُصطَفی ***وعَلِیِّ الوَردِ یَومَ الجَحفَلَین

(تمام این کارها) برای رضای خدا بود، و این أمت بد کردار در باره

خاندان پیغمبر برگزيده نیکوکار و خاندان علي شير روز کار چه بدیها کردند.

وبروایت طريحي و ابن شهر آشوب، این اشعار افزونست از آنچه تحریر شد.

فاطِمُ الزَّهْراءِ أُمِّی وَ أَبِی*** وارِثُ الرُّسْلِ وَ مَوْلَی الثَّقَلَیْنِ

ص: 288

مادرم فاطمه زهراء و پدرم وارث پیغمبران و سرور جن و انس است.

طَحَنَ الْأَبْطالَ لَمَّا بَرَزُوا ***یَوْمَ بَدْرٍ وَ بِاحْدٍ وَ حُنَیْنِ

روز جنگ بدر وأحد وحنين دلاورانی را که بجنگش آمدند کوبید و نرم کرد.

وَ أَخُوا خَیْبَرَ إِذْ بارَزَهُمْ ***بِحُسامٍ صارِمٍ ذی شَفْرَتَیْنِ

و با مردم خیبر با شمشیر بُرّانيكه دو طرفش نیز بود مبارزه کرد.

وَالَّذی أَوْدی جُیُوشاً أَقْبَلُوا ***یَطْلُبُونَ الْوِتْرَ فی یَوْمِ حُنَیْنِ

و سپاهیرا که روز جنگ حنین بخونخواهی آمده بودند هلاک کرد.

مَنْ لَهُ عَمٌّ کَعَمِّی جَعْفَرٌ ***وَهَبَ اللَّهُ لَهُ أَجْنِحَتَیْنِ

کیست که عموئی مانند عموی من داشته باشد که خداوند دو بال باو بخشیده است؟

جَدِّی الْمُرْسَلُ مِصْباحُ الْهُدی*** وَ أَبِی الْمُوفی لَهُ بِالْبَیْعَتَیْنِ

جدم فرستاده خدا، چراغ هدایت است، و پدرم بیعت عقبه ورضوان را براي او وفا کننده است.

بَطَلٌ قَرْمُ هِزَبْرٌ ضَیْغَمٌ ***ماجِدٌ سَمْحٌ قَوِیُّ السَّاعِدَیْنِ

پدرم، دلاور، سرور، شیر خشمگین، بزرگوار، بخشنده و قوی بازو است.

عُرْوَهُ الدِّینِ عَلیٌّ ذاکُمُ ***صاحِبُ الْحَوْضِ مُصَلِّی الْقِبْلَتَیْنِ

مَعَ رَسُولِ اللَّهِ سَبْعاً کامِلًا ***ما عَلَی الْأَرْضِ مُصَلٍّ غَیْرُ ذَیْنِ

این علی (که بِاُو افتخار می کنم) ریسمان محكم دین و اختیار دار حوض کوثر و کسی است که هفت سال با پیغمبر برابر بیت المقدس و کعبه نماز خواند در صورتیکه غیر از آندو، مرد نماز گذاری روی زمین نبود.

تَرَکَ الْأَوْثانَ لَمْ یَسْجُدْ لَها ***مَعَ قُرَیْشٍ مُذْ نَشاً طَرْفَهَ عَیْنٍ

ص: 289

او از زمانیکه بوجود آمد بتهارا دور انداخت و بمقدار يك چشم بهمزدن هم بموافقت قریش برابر آنها سجده نکرد.

وَ أَبِی کانَ هِزَبْراً ضَیْغَماً ***یَأْخُذُ الرُّمْحَ فَیَطْعَنْ طَعْنَتَیْنِ

کَتَمَشِّی الْأُسْدِ بَغْیاً فَسُقُوا ***کَأْسَ حَتْفٍ مِنْ نَجیعِ الْحَنْظَلَیْنِ

پدرم شیر خشمگین بود و مانند شیران در طلب شکار حمله می کرد، وضربتهای نیزه میزد، سپس دشمنانش از جام پر خون و تلخ مرگ سیراب می شدند.

وابو مخنف نیز این اشعار را نگاشته و بعضی را نادیده انگاشته(1).

ذَهَبٌ مِنْ ذَهَبٍ فی ذَهَبٍ ***وَ لُجَینٌ فی لُجَینٍ فی لُجَینِ(2)

فَلَهُ الْحَمْدُ عَلَیْنا واجِبٌ ***ما جَری بِالْفُلْکِ إِحْدی النَّیِّرَیْنِ(3)

خَصَّهُ اللَّهُ بِفَضْلٍ وَ تُقی ***فَأَنَا الزَّاهِرُ وَ ابْنَ الْأَزْهَرَیْنِ(4)

تَرَکَ الْأَصْنامُ مُنْذُ خَصَّهُ ***وَ رَقا بِالْحَمْدِ فَوْقَ النَّیِّرَیْنِ(5)

وَ أَبادَ الشِّرْکَ فی حَمْلَتِهِ*** بِرِجالٍ أُتْرِفُوا فی الْعَسْکَرَیْنِ(6)

وَ أَنَا ابْنُ الْعَیْنِ وَ الْأُذْنِ الَّتِی*** أَذْعَنَ الْخَلْقُ لَها فی الْخافِقَیْنِ(7)

ص: 290

نَحْنُ أَصْحابُ الْعَبا خَمْسَتُنا ***قَدْ مَلَکْنا شَرْقَها وَ الْمَغْرِبَیْنِ(1)

ثُمَّ جَبْریلُ لَنا سادِسُنا ***وَ لَنَا الْبَیْتُ کَذا وَ الْمَشْعَرَیْنِ(2)

وَ کَذَا الَمجْدُ بِنا مُفْتَخِرٌ*** شامِخاً یَعْلُوا بِهِ فی الْحَسَبَیْنِ(3)

فَجَزاهُ اللَّهُ عَنَّا صالِحاً ***خالِقَ الْخَلْقِ وَ مَوْلَی الْمَشْعَرَیْنِ

عُرْوَهُ الدِّینِ عَلیٌّ الْمُرْتَضی*** صاحِبُ الْحَوْضِ مُعِزُّ الْحَرَمَیْنِ

یَفْرِقُ الصَّفَّان مِنْ هَیْبَتِهِ ***وَ کَذا أَفْعالُهُ فی الْخافِقَیْنِ

وَ الَّذِی صَدَّقَ بِالْخاتَمِ مِنْهُ*** حینَ ساوی ظَهْرَهُ فِی الرَّکْعَتَیْنِ

شیعَهَ الُمخْتارِ! طیبُوا أَنْفُساً ***فَغَداً تُسْقُونَ مِنْ حَوْضِ اللُّجَیْنِ

فَعَلَیْهِ اللَّهُ صَلّی رَبُّنا ***وَحَباهُ تُحْفَهً بِالْحَسَنَیْنِ

اینوقت چون شیر خشمگین دست از جان شسته و دل بر خدای بسته، بر

میمنه لشگر حمله افکند و این شعر بگفت:

اَلقَتلُ أَولی مِن رُکوبِ العارِ ***وَالعارُ أولی مِن دُخولِ النّارِ

کشته شدن از ارتکاب ننگ بهتراست وننگ از رفتن بآتش جهنم بهتر است.

و با تیغی چون صاعقه آتش بار خویش را بر خیل کفار زد و زمین را از خون کفار سرخ نمود میمنه را در هم شکست و مردم را پراکنده ساخت و قصد میسره فرمود و این رجز بخواند.

اَنَا الْحُسینُ بْنِ عَلِیٍّ اَلَیْتُ اَنْ لا اَنْثَنِی*** اَحْمِی عَیالاتِ اَبِی اَمْضِی عَلی دِینِ النَّبِیِّ

من حسین پسر علي هستم بر خود واجب شمرده ام که از راه حق بر نگردم