ص: 2

انوار السماویه شرحی جامع بر حدیث شریف کساء

فیض الله ویسی

ص: 3

بسم الله الرحمن الرحیم

ص: 4

«متن اجازه روایی مولف ازآیت الله سید محمد علی موحد ابطحی»

ص: 5

ص: 6

بحث فقهی صلوات ...85

نظرات مذاهب خمسه در تشهد ...87

صیغه و الفاظ تشهد در نزد مذاهب ...88

نظرات فقهای شیعه ...89

تفسیر آیه شریفه...91

ثوابی از صلوات و به کار گرفتن آن در امور ...95

توضیح کلمات: و برکاتک ورحمتک و غفرانک ورضوانک ...98

اهل بیت پیغمبرصلی الله علیه واله مایه امن و امان و برکاتند ...101

رسول خدا صلی الله علیه واله برای امت خودش طلب غفران می کند ...105

روایات ...108

رضوان من الله چیست؟ ...113

روایات ...118

چیزهایی که موجب غفران و رضوان خداوند می شود...122

چیزهایی که موجب غفران و بخشش خداوند می شود ...122

چیزهائی که موجب برکت می شود ...123

ادامه حدیث شریف کساء ...128

لغت اذهب ...128

ذهب در قرآن ...128

لغت عنهم ...128

لغت رجس ...129

رجس در قرآن ...129

لغت طهرهم ...129

طهر در قرآن ...130

شرح و توضیح ...130

معنی رجس وعصمت ...133

ص: 8

طهاره وتطهیر ...135

آیه تطهیر ...137

تحقیق در مفردات آیه شریفه ...137

لغت انما ...137

لغت یرید: ...138

لغت لیذهب:...139

لغت رجس: ...139

لغت اهل البیت: ...140

اقوال مفسرین در رابطه با آیه تطهیر...145

شأن نزول آیه تطهیر ...149

روایات در مورد آیه تطهیر ...151

عصمت انبیاء ...172

جواب از سهو و نسیان پیغمبران ...181

روایات در مورد عصمت انبیاء علیهم السلام ...183

روایاتی که در آن لفظ عصمت آمده ...206

مجملی از حدیث شریف کساء ...211

ادامه حدیث شریف کساء ...218

لغت ملائکه: ...218

ملائکه در قرآن ...218

لغت سکان: ...219

سکان در قرآن ...219

لغت سماوات: ...219

سماء در قرآن ...220

لغت خلقت: ...220

خلق در قرآن ...220

ص: 9

لغت مبنیه: ...220

بنا در قرآن ...220

لغت ارض: ...221

ارض در قرآن ...221

لغت مدحیه: ...221

مدحیه در قرآن ...221

لغت قمر: ...221

قمر در قرآن ...221

لغت منیرا: ...222

نور و منیر در قرآن ...222

لغت شمسا: ...222

شمس در قرآن ...222

لغت مضیئه: ...222

ضیاء در قرآن ...222

لغت فلکا ...223

فلک در قرآن ...223

لغت یدور: ...223

یدور در قرآن....223

لغت بحرا: ...224

بحر در قرآن ...224

لغت یجری: ...224

یجری در قرآن ...224

لغت فلکاً: ...224

فلک در قرآن ...225

لغت یسری: ...225

ص: 10

یسری در قرآن ...225

لغت خمسه: ...225

خمس در قرآن ...225

شرح و توضیح: ...225

درباره ملائکه دو بحث پیش می آید: ...229

ویژگی های ملائکه ...230

روایات ...233

آیا ملائکه افضلند یا انبیاء ...259

عبارت [و یا سکان سماواتی] ...259

موجودات آسمان ها ...262

عبارت [انی ما خلقت سماء مبنیه] ...263

توصیف آسمان ها از دیدگاه امیرالمؤمنین علیه السلام...265

اطباق آسمان ...269

عبارت [و لا ارضا مدحیه ولا قمرا منیرت ولا شمسا مضیئه]... 270

گسترش زمین ...270

روایات راجع به گسترده شدن زمین ...270

روایات در باب خلقت آسمان ها و زمین ...276

آسمان هفت گانه و رنگ های آن ...287

عدد هفت و نامگذاری و بیان حقیقت آن ...288

تقدیر تقریبی زمین ...291

جاذبه و طبقات زمین ...291

شمس و قمر و احوالهما و صفاتهما والیل والنهار و ما یتعلق بهما ...292

اما تقدیر تقریبی ماه ...298

خورشید و ماه هفت طبقه دارد ...299

عظمت منظومه شمسی ...301

ص: 11

افلاک دیگر این نظام شمسی 9 ستاره دارد: ...302

اول عطارد ...302

دوم زهره ...302

چهارم مریخ ...303

پنجم مشتری ...303

ششم زحل ...304

هفتم اورانوس ...304

هشتم نبتون ...305

نهم پلوتون ...305

ستاره عجیب شعرا ...306

مجره و کهکشان ...306

بحث نجومی و سال نوری ...307

کرات سه قسمند: ...307

عبارت [ولا فلکا یدور] ...309

برج های فلک دوازده تاست ...310

عبارت [ولا بحراً یجری ولا فلکاً یسری]...314

این ده چیز نقش مهمی در زندگی بشر دارند ...314

چهار مطلب برای حرکت منظم کشتی ها لازم است. ... 320

ادامه حدیث شریف کساء ...322

لغت امین: ...322

امن در قرآن ...322

لغات جبرائیل و جبرئیل و جبرئیل: ...323

جبرئیل در قرآن ...323

لغت نبوه:...323

نبوهدر قرآن ...323

ص: 12

لغت معدن: ...323

لغت رساله: ...324

رسل در قرآن ...324

لغت بعل: ...324

بعل در قرآن ...325

شرح و توضیح: ...325

معصومین علت غائی وجود مخلوقات و موجوداتند. ... 325

روایات ...326

فضائل و مناقب اصحاب کساء از بعد روایات ...335

ادامه حدیث شریف کساء ...371

لغت اهبط، هبوط: ...371

هبوط در قرآن ...371

لغت سادسا: ...371

سادس در قرآن ...372

ادامه حدیث شریف کساء ...373

شرح و توضیح: ...374

لغت قسم: ...374

قسم در فقه: ...379

شرایط قسم خوردن: ...380

قسم در اخلاق و روایات ...381

سوگند به سایر محترمان ...384

سوگندی که همیشه حرام است ...385

توبه از قسم دروغ ...387

اقسام سوگند از دیدگاه روایات ...387

جبرئیل علیه السلام و کیفیت صدور وحی ...388

ص: 13

دستور قرآن در رد امانات ...393

روایت راجع به رد امانات ...393

حکایات ...397

امانت مهم تر ...406

ادامه حدیث شریف کساء ...409

لغت اخبرنی: ...409

خبر در قرآن ...409

لغت جلوس: ...410

جلس در قرآن ...410

لغت فضل: ...410

فضل در قرآن ...410

لغت نبی: ...410

نبی در قرآن ...410

لغت بعثنی: ...411

بعث در قرآن ...411

لغت اصطفانی: ...411

اصطفاء در قرآن ...411

لغت نجیا: ...411

نجینا در قرآن ...411

لغت محفل: ...412

لغت شیعتنا: ...412

شیعه در قرآن ...412

لغت محبینا: ...413

حب در قرآن ...413

لغت نزلت: ...413

ص: 14

نزل در قران ...412

لغت حفت: ...413

حف در قرآن ...413

لغت یتفرقوا:...414

تفرق در قرآن ...414

لغت فاز: ...414

فوز در قرآن ...414

لغت کعبه: ...414

کعب در قرآن ...414

شرح وتوضیح: ...415

اقسام جلوس ...415

با این افراد رفاقت و نشست و برخاست نباید داشت ...416

مجالس خوب ...418

تاکید بر حقانیت این مطلب ...419

عبارت [واصطفانی بالرساله نجیا]...421

پیرامون آیه شریفه 33 سوره آل عمران ...421

پیرامون کلمه نجیا ...425

نمونه هایی از نجوای خداوند با پیامبراکرم صلی الله علیه و اله...426

جمله خبرنا هذا ...427

این هم نشینی موجب شادی ملائکه است ...430

استغفار ملائکه ...431

ملائکه برای چه کسانی طلب مغفرت می کنند ...432

علی علیه السعلیه السلام رستگارند ...437

عقائد شیعه ...439

ص: 15

اعتقاد اهل عامه ...414

پیدایش شیعه به سند قرآن ...443

تأیید تشیع به لسان وحی ...444

فضائل شیعه از دیدگاه روایات ...445

ادامه حدیث شریف کساء ...467

شرح و توضیح: ...467

ثواب رفع هم و غم و کشف کرب و برآوردن حوائج مؤمنین ... 467

موضوع سوم:

توسلات به اصحاب کساء علیهم السلام

توسل به اهل بیت علیهم السلام سند قرآنی دارد ...475

معنای اصطلاح شرعی وسیله ... 475

پاسخ به شبهات وهابیت ...476

آیه توسل و تفسیر آن ...481

عروه الوثقی چه کسانی هستند؟ ...482

حبل الله چه کسانی هستند؟ ...484

دعای توسل ...484

روایات در مورد توسل ...485

1- فرائض دینی ...485

2- به برکت محمد و آل محمد علیهم السلام از آتش نجات می یابد ...486

3- وسیله رسول خدا صلی الله علیه واله در قیامت چیست ؟ ...487

4- توسل انبیاء به پنج تن آل عبا ...491

توسل ملائکه به اهل بیت ...499

حکایات توسل به آل عبا ... 502

یادآوری مصائب اصحاب کساء از لسان رسول خدا صلی الله علیه واله ...521

ص: 16

موضوع چهارم:

اشعار توسل به اصحاب کساء

ذکر حدیث شریف کساء ...531

ترجمه منظومه حدیث شریف کساء ...544

بحر طویل حدیث شریف کساء مرحوم محمد باقرصامت بروجردی ... 554

«بند اول» ...554

«بند دوم » ...555

«بند سوم» ...555

«بند چهارم» ...556

«بند پنجم»...558

«بند ششم»...559

«بند هفتم» ...599

«بند هشتم» ...560

«بند نهم» ...561

«بند دهم» ...562

«بند یازدهم »...563

«بند دوازدهم» ...564

موضوع پنجم:

روایت اصحاب کساء توسط اهل تسنن

روایات ...569

حسن ختام: ...590

فهرست منابع ...591

ص: 17

ص: 18

فاطمه علیها السلام تا روز قیامت هم کفوی نبود. به عبارت دیگر مجموع خلقت بدون رسول خدا صلی الله علیه واله و امیرالمؤمنین و حضرت زهرا علیهما السلام ، ناقص است، و اصلا خدا خلقی را نمی آفرید؛ چون حضرات معصومین علیه السلام علت غایی آفرینش این دنیا هستند و خداوند هیچ چیزی را خلق نمی کند مگر اینکه کامل خلق کند و الا اگر خلقت ناقص باشد لغوو بیهوده است و نقض غرض خداوند از خلقت هستی می شود، پس اگر رسول خدا صلی الله علیه واله نبود کون و مکان هم ناقص بود.

ثانیا: معنای قول رسول خدا صلی الله علیه واله که فرمود:

حسین منی و انا من حسین (1).

به درستی که حسین علیه السلام ولادتاً از رسول خدا صلی الله علیه واله است و رسول خدا صلی الله علیه واله از حسین علیه السلام است. و شاید مقصود این معنا می باشد که بقای دین و سنت رسول خدا صلی الله علیه واله به سبب امام حسین علیه السلام است که شاعراز زبان امام حسین علیه السلام چنین فرمود:

ان کان دین محمد صلی الله علیه واله لم یستقم الا قتلی یا سیوف خذینی(2) .

اگر دین محمد صلی الله علیه واله جز با کشتن من پا برجا نمی ماند پس ای شمشیرها مرا دریابید.

ولذا گفته اند: الاسلام محمدی الوجود، حسینی البقاء(3).

وجود اسلام و پایه ریزی او از وجود رسول خدا صلی الله علیه واله است و اما بقای اسلام از امام حسین علیه السلام است. یعنی اگر امام حسین علیه السلام نبود، از دین و سنت رسول خدا صلی الله علیه واله هم خبری نبود.

ثالثا: احتمال دارد منظور از این جمله شریفه که فرمود: حسین منی وأنا من حسین، وانهم منی وانا منهم ، تسبیب (ایجاد سبب) در اصل خلقت باشد.

ص: 20

رابعا: اعتبار دنیوی و مکان دنیوی در قلوب و افکار و غیره، به خاطر اهل بیت آن حضرت باشد و همچنین است آن چه کرد در دنیا برای نبی مکرم صلی الله علیه واله است از منزلت و هرچه خوب باشد از نتائج زحمات اهل بیت علیهم السلام است که در راه او و دینش قدم برداشتند و در واقع جانشان را فدای دین او کردند.

خامسا: این عبارت عرفیه ای است که دلالت بر شدت علاقه بین آن بزرگوار و اهل بیتش دارد و رمزی است از آنچه که حضرت در دنیا از مصائب و رنج و الم و آزار و اذیت دید به خاطر آنچه که اهل بیتش دیدند و آنچه که به واسطه نفع آنان نفع دید و برعکس. نظیر این جمله که پادشاهی یا حاکمی به زیر دستان خود بگوید: من از شمایم و به سوی شمایم.

پس جمله «انهم منی و انا منهم»جملات سابقه را تأکید می کند. شدت ارتباط و قرب بین رسول خدا صلی الله علیه واله و اهل بیت آن بزرگوار اوضح من الشمس است و آن تجلی می شود در قرب مادی نسبی و قرب روحی و معنوی و فکری و.... وقرب در منشأ، زیرا که کل آنان از یک نورند و خود پیامبر صلی الله علیه واله نیز فرمود:

یا علی خلق الله الناس من أشجار شتی وخلقنی وأنت من شجره واحده(1).

سادسا: اگر خلقت پیامبرصلی الله علیه واله نبود، خلقت خالق کمال و تمام نبود و کلا خلقت خداوند ناقص بود، پس اگر رسول خدا صلی الله علیه واله نبود خداوند خلقی را نمی آفرید(2).

رسول اکرم صلی الله علیه واله فرمودند: چهار گروهند که من در قیامت شفیع آنها هستم اگرچه گناه همه اهل زمین را نزد من بیاورند؛ 1- یاری کننده خانواده و اهل بیتم. 2- برآورنده حاجت آن ها وقتی بیچاره شوند. 3- کسی که با دل و زبان آنها را دوست دارد. 4- کسی که از آن ها به دست خود دفاع کند.

2- عن أمیرالمؤمنین علیه السلام قال: قال رسول الله صلی الله علیه واله: لا تتزول قدما عبد یوم القیامه حتی یسأل عن أربع عن عمره فیما أفناه وعن شبابه فیما أبلاه و عن ماله من أین اکتسبه وفیما أنفقه و عن حبنا أهل البیت (1).

حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: رسول خدا که فرمودند: در روز قیامت هیچ بنده ای قدم برندارد تا اینکه از او، چهار چیز پرسش شود؛ عمر خود را در چه راهی گذرانده ، جوانی خود را صرف چه کرده ، دارایی خود را از کجا آورده و در چه راهی خرج کرده و دوستی ما خاندان را در دل پرورانده یا نه؟

3- عن علی علیه السلام قال: قال رسول الله صلی الله علیه واله: من لم یحب عترتی فهولإحدی ثلاث إما منافق وإما لزنیه وإما امرو حملت به امه فی غیر طهر (2).

حضرت علی علیه السلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه واله فرمودند: کسی که اهل بیت و خانواده مرا دوست نمی دارد، یکی از سه امر است؛ یا منافق است، یا زنا زاده یا مادرش در ناپاکی به او حامله شده. (در حال حیض)

4- عن أبی سعید الخدری قال: قال رسول الله صلی الله علیه واله : من رزقه الله لحب الأمه من أهل بیتی فقد أصاب خیر الدنیا و الآخره فلا یشکن أحد أنه فی الجنه فإن فی حب أهل بیتی عشرون [عشرین] خصله عشرمنها فی الدنیا و عشرمنها فی الأخیره أما التی فی الدنیا فالزهد و الحرص علی العمل و الورع فی الدین و

ص: 22

الرغبه فی العباده و التوبه قبل الموت والنشاط فی قیام اللیل و الیاس ممافی أیدی الناس و الحفظ لامرالله ونهیه عزوجل و التاسعه بغض الدنیا و العاشره السخاء وأما التی فی الآخره فلا ینشرله دیوان و لا ینصب له میزان ویعطی کتابه بیمینه و یکتب له براءه من النار ویبیض وجهه و یکسی من حلل الجنه ویشفع فی مائه من أهل بیته و ینظر الله عزوجل إلیه الرحمه و یتوج من تیجان الجنه و العاشره یدخل الجنه بغیر حساب فطوبی لمحبی أهل بیتی(1).

ابی سعید خدری گوید: رسول خدا صلی الله علیه واله فرمود: هر کس که خداوند دوستی امامان از خاندان من را روزی او کرده است، به خیر دنیا و آخرت رسیده و هیچ کس شک نکند که او در بهشت است. زیرا در دوستی خاندان من بیست خصلت است؛ ده تای آن در دنیا و ده تای آن در آخرت. در دنیا؛ اول زهد، دوم حرص در عمل (عمل خوب)، سوم ورع در دین، چهارم رغبت در عبادت، پنجم توبه پیش از مرگ، ششم نشاط در شب زنده داری، هفتم نومیدی از آنچه در دست مردم است، هشتم حفظ امر و نهی خدای عزوجل، نهم بغض دنیا و دهم سخاوت. وده خصلت در آخرت؛ اول دیوانی برای او نشر داده نشود، دوم میزانی برپا نگردد، سوم نامه عملش به دست راستش باشد، چهارم بیزاری از دوزخ برای او نوشته شود، پنجم رویش سفید باشد، ششم از جامه های بهشت بر او پوشند، هفتم درباره صد کس از خاندانش شفاعت کند، هشتم خدا نظر رحمت به وی فرماید، نهم از تاج های بهشتی بر سر او نهند، دهم آنکه بی حساب وارد بهشت شود . پس خوشا به حال دوستان خاندان من.

5- عن زید الشهید قال: دخل أحمد بن بکر علی زید بن علی علیه السلام : فقال یا ابن رسول الله حدثنی من فضل ما أنعم الله تعالی علیکم قال نعم حدثنی أبی عن أبیه عن جده قال قال رسول الله صلی الله علیه واله: من أحبنا أهل البیت فنحن

ص: 23

شفعاؤه یوم القیامه یا ابن بکرمن أحبنا فی الله حشر معنا و أدخلناه معنایا ابن بکرمن تمسک بنا فهو معنا فی الدرجات العلی یا ابن بکران الله تبارک و تعالی اصطفی محمداً و الختارنا ذریته فلولانا لم یخلق الله الدنیا و الآخره یا ابن بکربنا عرف الله و بنا عبدالله و انحن السبیل إلی الله ومنا المصطفی و المرتضی و منا یکون المهدی قائم هذه الأمه فقلت هذا الذی تقوله عنک أو عن رسول الله قال بل عهد عهده إلینا رسول الله صلی الله علیه واله(1).

از زید شهید روایت شده که ، احمد بن بکر برزید بن علی وارد شد و به او گفت: ای پسر رسول خدا صلی الله علیه واله ! از آنچه خداوند به شما فضیلت داده است برای من روایتی بگو. گفت: پدرم از پدرانش از رسول خدا صلی الله علیه واله روایت کرده که فرمودند: هر کس ما اهل بیت را دوست داشته باشد ما شفیعان او در روز قیامت خواهیم بود. ای پسر بکر! هر کس ما را برای خدا دوست بدارد با ما محشور و وارد بهشت خواهد شد. ای پسر بکر! هر کس به ما تمسک بجوید پس او با ما در درجات عالی بهشت خواهد بود. ای پسر بکر! همانا خدای متعال محمد صلی الله علیه واله را برگزید و ما را ذریه او اختیار کرد. پس اگر ما نبودیم خداوند دنیا و آخرت را نمی آفرید. ای پسر بکر! به واسطه ما، خدا شناخته و عبادت می شود و ما راهی به سوی خدا هستیم و مصطفی و مرتضی و مهدی قائم عجل الله تعالی فرجه الشریف این امت، از ماست. پسر بکر می گوید، من گفتم: اینها که می گویی از خودت است یا از جانب رسول خدا صلی الله علیه واله ؟! او گفت: بلکه عهدی است که رسول خدا صلی الله علیه واله با ما بسته است.

6- عن أنس بن مالک قال: نظر النبی صلی الله علیه واله إلی علی بن أبی طالب علیها السلام فقال: یا علی من أبغضک أماته الله ممیته جاهلیه وحاسبه بما عمل یوم القیامه (2).

ص: 24

انس بن مالک گوید: پیامبراکرم صلی الله علیه واله به علی بن ابی طالب علیهما السلام نظری افکند و فرمود: ای علی! هر کس تو را دشمن دارد خداوند وی را به مرگ جاهلیت (کفر و بی دینی) بمیراند و روز قیامت به حساب اعمالش رسیدگی نماید.

7- عن سدیف المکی قال: حدثنی محمد بن علی علیهما السلام وما رأیت محمدیا قط یعدله قال حدثنی جابر بن عبد الله الأنصاری قال نادی رسول الله صلی الله علیه واله فی المهاجرین والأنصار فحضروا بالښلاح وصعد النبی صلی الله علیه واله المنبر فحمد الله و أثنی علیه ثم قال یا معاشر المسلمین من أبغضنا أهل البیت بعثه الله یوم القیامه یهودیا قال جابرفقمت إلیه فقلت یا رسول الله وإن شهد أن لا إله إلا الله وان محمداً رسول الله فقال وإن شهد أن لا إله إلا الله فإنما احتجزمن سفک دمه أیودی الجزیه عن ید وهو صاغرثم قال صلی الله علیه واله من أبغضنا أهل البیت بعثه الله یوم القیامه یهودیا فإن أدرک الدجال کان معه وإن هولم یدرکه بعث فی قبره فامن به إن ربی عزوجل مثل لی أمتی فی الطین و علمنی أسماءهم کماعلم آدم الأسماء کلها فمربی أصحاب الرایات فاستغفرت الله لعلی و شیعیه(1)...

سدیف مکی گوید: محمد بن علی علیهما السلام که هیچ یک از محمدیان را ندیدم که با وی برابری کند به من خبر داد که جابر بن عبدالله انصاری گفت: رسول خدا صلی الله علیه واله میان مهاجرین و انصار ندایی داد و همگی با اسلحه حاضر شدند. پیامبر صلی الله علیه واله بالای منبر رفت و حمد و ثنای الهی را به جای آورد و فرمود: ای مسلمانان! هر کس ما اهل بیت را دشمن بدارد خداوند روز قیامت او را یهودی برانگیزد.

جابرگوید: من برخاستم و عرض کردم: ای رسول خدا! هرچند به لا اله الا الله و محمد صلی الله علیه واله رسول الله شهادت دهد؟ فرمود: هرچند به لا اله الا الله گواهی دهد، زیرا که بدین سبب از ریختن خون خود یا از اینکه با دست خود با خواری هر چه تمام تر جزیه

ص: 25

بپردازد جلوگیری به عمل می آورد.

سپس فرمود: هر کس ما اهل بیت را دشمن بدارد، خداوند روز قیامت او را یهودی برانگیزد و اگر به زمان دجال برسد با او همراهی کند و اگر به زمان وی نرسد در قبر خود برانگیخته شود و به او ایمان آورد، همانا پروردگارمن در ابتدای خلقت ( عالم ذر) که گل آدمیان را می سرشت امت مرا برایم تصویر نمود، و نام های ایشان را به من یاد داد؛ چنانچه تمام اسماء را به آدم تعلیم فرمود. سپس صاحبان پرچم ها (داعیه داران) از جلوی من گذشتند و من برای علی و شیعیان او آمرزش طلبیدم...

8- عن أبی سعید الخدری قال قال رسول الله صلی الله علیه واله : معاشر الناس احبوا علیا فإن لحمه لحمی ودمه دمی لعن الله أقواما من أمتی ضیعوا فیه عهدی و نسوا فیه وصیتی ما لهم عند الله من خلاق(1).

ابوسعید خدری گوید: رسول خدا صلی الله علیه واله فرمود: ای مردم! علی را دوست بدارید، زیرا گوشت او گوشت من و خون او خون من است. خداوند لعنت کند اقوامی از امت مرا که پیمان مرا درباره او تباه ساختند، و سفارش مرا درباره اش به فراموشی سپردند، به راستی که آنان هیچ بهره ای نزد خدا ندارند.

9- قال رسول الله صلی الله علیه واله : علی منی و أنا من علی قاتل الله من قاتل علیا لعن الله من خالف علیاً علی إمام الخلیقه بعدی من تقدم علی علی فقد تقدم علی و من فارقه فقد فارقنی و من آثر علیه فقد آثر علی أنا سلم لمن سالمه و حرب لمن حاربه و ولی لمن والاه و عدو لمن عاداه (2).

رسول خدا صلی الله علیه واله فرمودند: علی از من است و من از علی، خدا بکشد هر که علی را می کشد و لعنت کند هر که با او مخالفت می کند. علی بعد از من امام خلایق است،

ص: 26

هر کس از علی پیشی بگیرد (در امر خلافت) از من پیشی گرفته است و هر کس از او جدا شود از من جدا شده است و هر کس بر او برتری بجوید بر من برتری جسته است. من در صلحم با هر که با او در صلح است و در جنگم با هر که با او در جنگ است و دوستم با هر که با او دوست است و دشمنم با هر که با او دشمن است.

10۔ حدثنا علی بن عبید الله عن إسماعیل بن أبی خالد عن قیس بن أبی حازم عن جریر بن عبد الله البجلی قال: قال رسول الله صلی الله علیه واله : من مات علی حب آل محمد مات شهیدا ألا ومن مات علی حب آل محمد مات مغفورا له ألا ومن مات علی حب آل محمد مات تائبا ألا ومن مات علی حب آل محمد مات مؤمنا مستکمل الإیمان ألا ومن مات علی حب آل محمد بشره ملک الموت بالجنه ثم منکر و نکیرألا ومن مات علی حب آل محمد إلی الجنه کما تزف العروس إلی بیت زوجها ألا ومن مات علی حب آل محمد جعل الله زوار قبره الملائکه بالرحمه ألا ومن مات علی حب آل محمد مات علی السنه و الجماعه ألا ومن مات علی بغض آل محمد جاء یوم القیامه مکتوبا بین عینیه آیس من رحمه الله ألا ومن مات علی بغض آل محمد لم یشم رائحه الجنه(1).

این روایت از طریق سنی ها در کتب آن ها نقل شده است.

علی بن عبیدالله از اسماعیل بن ابی خالد از قیس بن حازم از جریر بن عبدالله بجلی برای ما نقل کرده است که رسول خدا صلی الله علیه واله فرمودند: کسی که بر حب و دوستی آل محمد علیهم السلام بمیرد شهید مرده است، کسی که بر حب آل محمد علیهم السلام بمیرد در حال توبه از دنیا رفته است، کسی که بر حب آل محمد علیهم السلام بمیرد با ایمان کامل از دنیا رفته است، کسی که بر حب آل محمد علیهم السلام بمیرد ملک الموت و سپس منکر و نکیر او را به

ص: 27

بهشت مژده دهند، کسی که بر دوستی آل محمد علیهم السلام بمیرد مانند عروسی که شب زفاف به خانه داماد می رود در قبرش راحت خواهد بود، کسی که بر دوستی آل محمد علیهم السلام بمیرد دو در از بهشت بر او باز می شود، کسی که بر دوستی آل محمد علیهم السلام بمیرد خداوند قبر او را محل زیارت ملائکه قرار می دهد.

آگاه باشید کسی که بر دشمنی آل محمد علیهم السلام بمیرد روز قیامت می آید در حالی که بین دو چشمش نوشته شده است که این از رحمت خدا به دور و ناامید است، کسی که بر بغض و دشمنی آل محمد علیهم السلام بمیرد در حال کفر از دنیا رفته است، آگاه باشید کسی که بر دشمنی آل محمد بمیرد بوی بهشت به مشامش نخواهد رسید.

11- عین عطا عن ابن عباس قال قال رسول الله صلی الله لیه واله : یا بنی عبد المطلب إنی سألت الله لکم أن یعلم جاهلکم وأن یثبت قائمکم وأن یهدی ضالکم وأن یجعلکم نجداء جوداء رحماء ولوأن رجلاصلی وصف قدمیه بین الرکن و المقام و لقی الله ببغضکم أهل البیت دخل النار(1).

از عطاء از ابن عباس نقل شده که گوید رسول خدا صلی الله علیه واله فرمودند: ای پسران عبدالمطلب ! من از خدا خواستم که نادانان شما را از دانایان قرار دهد و به پا کننده حق شما را پاداش دهد و گمراهان شما را هدایت کند و شما را با سخاوت قرار دهد. اگر مردی بین رکن و مقام نماز بخواند و در حالی خداوند را ملاقات کند که بغض و دشمنی شما اهل بیتم را داشته باشد، داخل جهنم خواهد شد.

12- عن الأزدی قال قال أبو عبید الله علیه السلام : إن حبنا أهل البیت لیحط الذنوب عن العباد کما تحط الریح الشدیده الورق عن الشجر(2).

امام صادق علیه السلام فرمود: حب ما اهل بیت گناهان بندگان را می ریزد همچنان که باد

ص: 28

برگ ها را از درخت می ریزد.

13- قال النبی صلی الله علیه واله : لا یؤمن احدکم حتی أکون أحب إلیه من أهله وماله و الناس أجمعین (1).

رسول اکرم صلی الله علیه واله فرمود: هیچ کدام از شما ایمان نیاورده تا اینکه من در نزد او، ازفرزندان و پدرش و همه مردم محبوب تر باشم.

14- قال رسول الله صلی الله علیه واله : لا یؤمن أحدکم حتی أکون أحب إلیه من نفسه وأهلی أحب إلیه من أهله وعترتی أحب إلیه من عترته، و ذریتی أحب إلیه من ذریته(2).

رسول خدا صلی الله علیه واله فرمود: هیچ کدام از شما ایمان نیاورده مگر اینکه من در نزد او از خودش محبوب تر و اهل بیتم در نزد او از اهل بیتش محبوب تر باشند و عترت من از عترت خودش و ذریه و فرزندان من در نزد او از ذریه و فرزندان خودش محبوب تر باشند.

15- قال رسول الله صلی الله علیه واله: أحبوا الله لما یغدوکم به من نغمه وأحبونی لحب الله و أحبوا أهل بیتی لحبی(3).

رسول خدا صلی الله علیه واله فرمود: خداوند متعال را دوست داشته باشید به خاطر نعمت هایی که به شما ارزانی داشته و مرا به خاطر خدا دوست بدارید و اهل بیتم را به خاطر من دوست بدارید.

16- قال رسول الله صلی الله علیه واله : من أحبنا أهل البیت فلیحمد الله علی أول النعم. قیل: وما أول النعم؟ قال: طیب الولاده و لا یحبنا إلا من طاب ولادته(4) .

پیامبراکرم صلی الله عله واله فرمود: هر کس ما اهل بیت را دوست می دارد پس باید خداوند را بر

ص: 29

اول نعمتی که به او داده است شکر کند. گفته شد: اول نعمت چیست ؟ فرمود: پاکی ولادت و کسی ما را دوست ندارد مگر اینکه ولادت او پاک باشد (یعنی زنا زاده نباشد).

17- قال رسول الله صلی الله علیه و اله : حبی و حب أهل بیتی نافع فی سبعه مواطن أهوالهن عظیمه عند الوفاه و فی القبر وعند النشور وعند الکتاب وعند الحساب و عند المیزان و عند الصراط(1).

رسول خدا صلی الله علیه واله فرمودند: دوستی من و اهل بیتم در هفت جای سخت سودمند است؛ در وقت وفات ، در قبر، در روز قیامت، هنگام دادن نامه ها، هنگام حساب ، هنگام سنجش اعمال و در نزد صراط .

18- قال رسول الله صلی الله علیه واله : من أهل بیتی فیکم کمثل سفینه نوح من رکبها نجاو من تخلف عنها زج فی النار(2).

رسول اکرم صلی الله علیه واله فرمودند: مثل اهل بیت من در میان شما مثل کشتی نوح علیه السلام است .

کسی که بر او سوار شود نجات یابد و کسی که تخلف ورزد در آتش می افتد.

19- قال رسول الله صلی الله علیه واله : اشتد غضب الله وغضب رسوله علی من أهرق دمی و آذانی فی عترتی(3).

رسول اکرم صلی الله علیه واله فرمودند: غضب خدا و رسولش شدت پیدا می کند بر کسی که خون مرا بریزد و مرا در عترتم آزار و اذیت نماید.

20- قال رسول الله صلی الله علیه واله : النجوم أمان لأهل السماء وأهل بیتی امان لامتی(4).

و فرمودند: ستارگان برای اهل آسمان مانند و اهل بیت من برای امتم پناهگاه و امانند.

ص: 30

21- قال رسول الله صلی الله علیه واله : الله تعالی یغضب لغضب فاطمه ویرضی لرضاها(1).

و نیز فرمود: خداوند از غضب فاطمه علیها السلام غضب می کند و برای خشنودی آن حضرت خشنود می شود.

22- قال رسول الله صلی الله علیه واله : الویل لظالمی أهل بیتی کانی بهم غدا مع المنافقین فی الدرک الأسفل من النار(2).

و نیز فرمودند: وای بر احوال ستم کاران براهل بیتم. گویا می بینم که فردای قیامت همراه با منافقان در درک اسفل و پایین جهنم به سر می برند.

23- قال رسول الله صلی الله علیه واله : من أحب أن یتمسک بالعروه الوثقی فلیتمسک بحب علی و أهل بیتی(3).

و نیز فرمودند: کسی که دوست دارد به عروه الوثقی (دست آویزایمان) چنگ بزند پس باید به حب و دوستی علی و اهل بیت من چنگ بزند.

24- قال رسول الله صلی الله علیه واله : الأئمه من ولد الحسین علیه السلام من أطاعهم فقد أطاع الله ومن عصاهم فقد عصی الله عزوجل هم العروه الوثقی و هم الوسیله إلی الله عزوجل(4).

و نیز فرمودند: ائمه و امامان (بعد از من) از نسل حسین علیه السلام هستند. کسی که آنان را اطاعت کند خداوند متعال را اطاعت کرده و کسی که آنان را عصیان کند خداوند عزوجل را عصیان و نافرمانی کرده است. آنان عروه الوثقی و وسیله به سوی خداوند عزوجل هستند.

ص: 31

25- قال رسول الله صلی الله علیه واله : من أحبنا أهل البیت حشره الله تعالی آمنا یوم القیامه(1).

و فرمودند: کسی که ما اهل بیت را دوست داشته باشد خداوند او را روز قیامت محشور گرداند در حالی که از هر عذابی ایمن خواهد بود.

26- قال رسول الله صلی الله علیه واله لعلی: م أحبک کان مع النبیین فی درجتهم یؤم القیامه و من مات وهو یبغضک لا یبالی مات یهودیا أو نصرانیا(2).

حضرت رسول صلی الله علیه واله به حضرت علی علیه السلام فرمودند: کسی که تو را دوست داشته باشد، در روز قیامت با انبیاء و در درجه و رتبه آنان خواهد بود و کسی که بمیرد و تو را دشمن داشته باشد من باکی ندارم که یهودی یا نصرانی بمیرد.

27- قال رسو الله وهو آخذ بید علی علیه السلام : من زعم أنه یحبنی ولا یحب هذا فقد کذب(3).

پیامبرصلی الله علیه واله در حالی که دست علی علیه السلام را گرفته بودند فرمودند: کسی که گمان می کند دوست من است ولی این آقا را دوست ندارد دروغ می گوید.

28- قال رسول الله صلی الله علیه واله خلقت یا علی من شجره خلقت منها أنا أصلها و أنت فرعها و الحسین و الحسن علیهماالسلام أغصانها و محبونا ورقها من تعلق بشیء منها أدخله الله عزوجل الجنه(4).

و فرمودند: یا علی! تو از همان درختی که من آفریده شدم آفریده شدی. من اصل آن درختم و تویا علی فرعش هستی و حسین و حسن علیهما السلام شاخه های آن و دوستان ما برگ های آن هستند. پس کسی که به چیزی از آن درخت چنگ بزند، خداوند عزوجل او را داخل بهشت بنماید.

ص: 32

29- قال النبی صلی الله علیه واله : بغض علی کفرو بغض بنی هاشم نفاق(1) .

و فرمودند: دشمنی با علی کفر و دشمنی با بنی هاشم نفاق است.30

- قال النبی صلی الله علیه واله: أول ما یسأل عنه العبد حبنا أهل البیت(2).

و فرمودند: اول چیزی که در قیامت از بندگان سؤال می شود محبت ما خاندان اهل بیت است.

31- قال النبی صلی الله علیه واله : إنی تارک فیکم الثقلین کتاب الله و عترتی ولن یفترقا حتی یردا علی الحوض(3).

و فرمودند: من در میان شما دو چیز گرانبها را می گذارم (و می روم) کتاب خدا و عترتم را. این دو از هم جدا نمی شوند تا سر حوض (کوثر) بر من وارد شوند.

32 - قال النبی صلی الله علیه واله: ان فاطمه أحصنت فرجها فحرم الله ذریتها علی النار(4).

و فرمودند: به درستی که فاطمه علیها السلام پاک دامن است و خداوند ذریه پروریده از آن دامان را بر آتش حرام ساخت.

33 - و قال صلی الله علیه واله: أنت منی بمنزله هارون بن موسی علیهما السلام(5).

و فرمودند: یا علی تو نسبت به من به منزله هارون نسبت به موسی علیه السلام هستی.

34- عن علی علیه السلام قال: قال النبی صلی الله علیه واله : محبک محبی ومبغضک مبغضی (و مبغضی مبغض الله)(6).

ص: 33

علی علیه السلام فرمودند: رسول اکرم صلی الله علیه واله فرمود: دوست تو دوست من است و دشمن تو

دشمن من و دشمن من دشمن خداوند عزوجل است.

35- عن علی علیه السلام قال: قال النبی صلی الله علیه واله : من تولی غیر موالیه فعلیه لعنه الله و الملائکه والناس أجمعین (1).

و نیز فرمود: رسول اکرم صلی الله علیه واله فرمودند: هر کس غیر از آن کسی را دوست بدارد که خداوند دستور به محبت او داده است پس لعنت خدا و ملائکه و مردم همه بر او باد.

36 - قال النبی صلی الله علیه واله: سدوا الأبواب الشارعه فی المسجد إلا باب علی علیه السلام(2) .

پیامبر فرمودند: درب های مسجد را ببندید مگر درب منزل علی علیه السلام را (که به طرف مسجد است).

37- عین الحسین بن علی علیه السلام قال: ما کنا نعرف المنافقین علی عهد رسول الله صلی الله علیه واله

إلا ببغضهم علیا و ولده(3).

امام حسین علیه السلام فرمودند: ما منافقین را در زمان رسول خدا صلی الله علیه واله نمی شناختیم مگر به

دشمنی آنان و فرزندانشان با امیرالمؤمنین علیه السلام و فرزندانش.

38 - قال النبی صلی الله علیه واله: من سب علیا فقد سبنی و من سبنی فقد سب الله(4) .

رسول خدا صلی الله علیه واله فرمودند: کسی که علی را دشنام دهد مرا دشنام داده و کسی که مرا دشنام دهد، خداوند عزوجل را دشنام داده است .

39 - عن النبی صلی الله علیه واله : عن جبرئیل عن الله تعالی قال من عادی أولیائی فقد بارزنی بالمحاربه ومن حارب أهل بیت نبیی فقد حل علیه عذابی و من تولی

ص: 34

غیرهم فقد حل علیه غضبی ومن أعز غیرهم فقد آذانی ومن آذانی فله النار(1).

رسول اکرم صلی اللله علیه واله از قول جبرئیل علیه السلام و جبرئیل از قول پروردگار متعال نقل کرده است که: کسی که اولیاء مرا دشمن بدارد قطعا به جنگ با من برخاسته است و کسی که با اهل بیت پیامبر من، به جنگ برخیزد در حقیقت عذاب من براو حلال می شود و کسی که غیر از آنان (اهل بیت پیامبر صلی الله علیه واله )را دوست بدارد، در حقیقت غضب من براو حلال است و کسی که غیر از آنان را عزیز بداند در حقیقت مرا اذیت کرده و کسی که مرا اذیت کند پس آتش جهنم برای اوست.

40 - عن الحسین بن علی بن محمد بن موسی بن جعفر بن محمد بن علی بن الحسین بن علی بن أبی طالب عن أبیه عن آبائه علیهم السلام قال قال رسول الله صلی الله علیه واله : لبعض أصحابه ذات یوم یا عبد الله أحب فی الله و أبغض فی الله ووال فی الله و عاد فی الله فإنه لا تنال ولایه الله إلا بذلک ولا یجد رجل طعم الإیمان و إن کثرت صلاته وصیامه حتی یکون ذلک وقذصارت مؤاخاه الناس یؤمکم هذا أکثرها فی الدنیا علیها یتواددون [یتو ادون ]وعلیها یتبا غضون و ذلک لا یغنی عنهم من الله شیئا فقال له وکیف لی أن أعلم أنی قد والیت و عادیت فی الله عزوجل ومن ولی الله تعالی حتی اوالیه و من عدوه حتی أعادیه فأشار له رسول الله صلی الله علیه واله إلی علی علیه السلام فقال أتری هذا فقال بلی قال ولی هذا ولی الله فواله و عدوهذا عدو الله فعاده ثم قال وال ولی هذا و لو أنه قاتل أبیک وولدک وعاد عدو هذا ولوانه أبوک وو لدک(2).

از امام حسن عسکری علیه السلام از آباء گرامشان نقل شده که روزی رسول اکرم صلی الله علیه واله به یکی از اصحابشان فرمودند:ای بنده خدا! به خاطر خدا دوست بدار و به خاطر خدا

ص: 35

دشمن بدارد. زیرا کسی به ولایت خدا نمی رسد مگر با این عمل. و هیچ کس طعم ایمان را نمی چشد، تا چنین شود. اگرچه؛ نماز و روزه اش فراوان باشد. و تحقیقا؛ برادری مردم امروزه، اکثرش درباره دنیا است و بر این اساس، به یکدیگر اظهار دوستی کنند و یا به همدیگر، خشم و کینه ورزند. اما این ها نزد خداوند چندان ارزش ندارد.

به آن حضرت گفته شد: چگونه بفهمیم این حب و بغض امروز ما برای خداست یا غیر خدا؟ رسول خدا صلی الله علیه واله اشاره به حضرت علی علیه السلام کرد و فرمود: آیا این آقا را می بینی؟ گفت: بله. فرمود: دوست این آقا دوست خداوند است پس او را دوست بدار و دشمن این آقا دشمن خداوند است پس او را دشمن بدار. دوست این آقا را دوست بدار اگرچه قاتل پدر و فرزندت باشد و دشمن این آقا را دشمن شمار، اگرچه پدرت و فرزندت باشد.

41- عن أبی جغر علیه السلام قال: من أصبح یجد برد حبنا علی قلبه فلیحمد الله علی بادی النعم قیل و ما بادی النعم قال طیب المولد(1).

از حضرت باقر علیه السلام نقل شده است که فرمودند: کسی که صبح کند و خنکی محبت ما را در قلبش بیابد، باید خدا را بر ابتداء نعمت ها حمد و ستایش کند.

محضرش عرض شد: ابتداء نعمت ها چیست ؟ حضرت فرمودند: پاکی محل ولادت.

42 - قال رسول الله صلی الله علیه واله : یا علی! من أحبنی و أحبک وأحب الأئمه من ولک فلیحمد الله علی طیب مولده فإنه لا یحبنا إلا مومن طابت ولادته و لا یبغضنا إلا من خبثت ولادته (2).

پیامبر خدا صلی الله علیه واله فرمودند: ای علی! هرکس من و تو و ائمه از نسل تو را دوست داشته باشد، خدا را برپا کی ولادتش شکر کند. همانا ما را دوست نمی دارد مگر کسی که خلقتش پاک باشد و با ما دشمن نمی شود مگر کسی که حرام زاده باشد.

43- عن أبی الزبیر المکی قال: رأیت جابراً متوکئا علی عصاه وهو یدور فی

ص: 36

سکک الأنصار و مجالسهم وهو یقول: علی خیر البشرفمن أبی فقد کفریا معشر الأنصار ادبوا أولادکم علی حب علی فمن أبی فانظروا فی شأن أمه(1) .

ابی زبیر مکی گفت: جابر (بن عبدالله انصاری) را دیدم که بر عصا تکیه کرده و در کوچه های مدینه و در مراسم انصار گذر می کرد و می گفت: حضرت علی علیه السلام بهترین بشر است پس کسی که منکر این موضوع شود در حقیقت کافر است. ای گروه انصار! اولاد خودتان را بر دوستی علی تربیت کنید و هر کدام از آن ها که امتناع ورزید، به مادرش رجوع کنید.

44- عن أبی عبد الله علیه السلام: أنه قال من وجد برد حبنا علی قلبه فلیکثر الدعاء لامه فإنها لم تخن أباه(2).

امام صادق علیه السلام فرمودند: هر کس خنکی حب ما اهل بیت را در قلبش احساس می کند، به مادرش بسیار دعا کند چرا که او به پدرش خیانت نکرده است.

45 - عن لیث بن أبی سلیم قال: أتی النبی صلی الله علیه واله علی و فاطمه و الحسن و الحسین علیهم السلام کلهم قول: أنا أحب إلی رسول الله صلی الله علیه واله فأخذ صلی الله علیه واله فاطمه مما یلی بطنه و علیا مما یلی ظفیره و الحسین عن یمینه و الحسین عن یساره ثم قال صلی الله علیه واله : أنتم منی و أنا منکم(3).

لیث بن ابی سلیم گوید: علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام همگی خدمت پیامبر اکرم صلی الله علیه واله آمدند در حالی که هر کدام می گفتند من در نزد رسول خدا صلی الله علیه واله محبوبتر هستم. پیامبر صلی الله علیه واله فاطمه علیها السلام را پیش روی خود و علی علیه السلام را پشت سرو حسن علیه السلام را در طرف راست و حسین علیه السلام را در طرف چپ خود نشانید و سپس فرمود: شما از من هستید و من از شما.

ص: 37

46- عن أبی الحسن علی بن موسی الرضا عن أبیه عن آبائه علیهم السلام قال قال رسول الله صلی الله علیه واله : من أحب أن یرکب سفینه النجاه و یستمسک بالعروه الوثقی و یعتصم بحبل الله المتین فلیوال علیاً بعدی ولیعاد عدوه و لیأتم بالأئمه الهداه من ولده فانهم خلفائی و أوصیائی و حجج الله علی الخلق بعدی و ساده امتی و قاده الأتقیاء إلی الجنه حزبهم حزبی و حزبی حزب الله و حزب أعدائهم حزب الشیطان(1).

امام رضاعلیه السلام از پدرش از پدران بزرگوارشان روایت می فرماید که رسول خدا صلی الله علیه واله فرمودند: کسی که دوست دارد بر کشتی نجات سوار شود و به عروه الوثقی (وسیله دست آویزایمان) چنگ بزند و به ریسمان محکم الهی در آویزد، پس بعد از من علی علیه السلام را دوست داشته باشد. (و از دستوراتش پیروی کند) و دشمن آن حضرت را دشمن بداند و به امامان و ائمه بعد از علی علیه السلام که از فرزندان آن حضرت می باشند اقتدا کند. زیرا آنان جانشینان و اوصیاء من و حجت های خداوند بر خلق، بعد از من هستند و بزرگان امت من و آقایان و سرورانی هستند که به بهشت سوق و حرکت می دهند. گروه و حزب آنان حزب من و حزب من حزب خداوند است و حزب دشمنانشان حزب و دار و دسته شیطانند.

47- عن ابن عباس قال قال رسول الله صلی الله علیه واله : ولایه علی بن أبی طالب علیهما السلام ولایه الله وحبه عباده الله و اتباعه فریضه الله و أولیاؤه أولیاء الله و أعداؤه أعداء الله و به حربه الله و سلمه سلم الله عزوجل (2).

ابن عباس گوید، رسول اکرم صلی الله علیه واله فرمودند: ولایت علی بن ابی طالب علیهما السلام ولایت خدا

است و دوستی او عبادت خداوند است و پیروی از علی فریضه الهی است و دوستان علی دوست خداوند و دشمنان علی دشمنان پروردگارند و جنگ با علی جنگ با خداست و سلم و آشتی با علی سلم و آشتی با خداوند عزوجل می باشد.

ص: 38

48- عن سید العابدین علی بن الحسین عن سید الشهداء الحسین بن علی عن سید الأوصیاء أمیرالمؤمنین علی بن أبی طالب علیهما السلام قال قال رسول الله صلی الله علیه واله : الأئمه من بعدی اثناعشر اولهم أنت یا علی وآخرهم القائم الذی یفتح الله تعالی ذکره علی یدیه مشارق الأرض و مغاربها(1).

از سید العابدین حضرت علی بن الحسین علیهما السلام از سیدالشهداء حسین بن علی علیهما السلام از سیدالاوصیاء امیرمؤمنان علی بن ابی طالب علیهما السلام و آقا امیرمؤمنان علیه السلام از قول رسول اکرم صلی الله علیه واله روایت می فرماید: ائمه و امامان بعد از من دوازده نفرند، یا علی اولین آنان توهستی و آخرین آنان حضرت قائم عجل الله تعالی فرجه الشریف است که خداوند عزوجل به دست آن حضرت، مشرق و مغرب زمین را فتح خواهد نمود.

49 - عن علی بن أبی طالب علیهما السلام قال: بینا أنا و فاطمه و الحسن و الحسین عند رسول الله صلی الله علیه واله إذ التفت إلینا فبکی فقلت مایبکیک یا رسول الله فقال أبکی مما یصنع بکم بعدی فقلت وما ذالک یا رسول الله قال أبکی من ضربتک علی القرن ولطم فاطمه خدها و طعنه الحسین فی الفخذ و السم الذی یسقی وقتل الحسین قال فبکی أهل البیت جمیعاً فقلت یا رسول الله ما خلقنا ربنا إلا للبلاء قال أبشریا علی فإن الله عزوجل قد عهد إلی أنه لا یحبک إلا مومن ولا یبغضک إلا منافق(2).

حضرت علی علیه السلام فرمودند: روزی رسول اکرم صلی الله علیه واله به من و فاطمه و حسن و حسین توجه فرمود و گریه نمود. من عرض کردم: یا رسول الله ! چرا گریه می نمایی؟ فرمود: برای اینکه بعد از من ظلم وستم های بسیاری در حق شما می کنند. من عرض کردم: در حق ما چه می کنند؟ فرمودند: زدن شمشیر بر فرق توو سیلی زدن به صورت فاطمه و نیزه زدن

ص: 39

به ران حسن و زهری که به او می نوشانند وکشتن حسین. پس همه اهل بیت گریه کردند. من عرض کردم: یا رسول الله ! خداوند تبارک وتعالی ما را برای بلاخلق فرموده است. فرمود: بشارت باد تو را ای علی که خداوند عزوجل با من عهد فرموده که تو را دوست ندارد مگر مؤمن و دشمن ندارد مگر منافق.

50- عن علی بن أبی طالب علیهما السلام قال: أخذ رسول الله صلی الله علیه واله بید الحسین و الحسین علیهما السلام فقال: من أحب هذین و أباهما و أمهما کان معی فی درجتی یوم القیامه(1).

علی علیه السلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه واله دست حسن و حسین علیهما السلام را گرفت و فرمود: کسی که این دو نفر( حسن و حسین علیھما السلام) و پدرشان و مادرشان را دوست داشته باشد در روز قیامت با من در بهشت خواهد بود.

51- عن أبی بصیر قال قلت: للصادق جعفر بن محمد علیهما السلام من آل محمد؟ قال:ذریته. فقلت: من أهل بیته ؟ قال: الأئمه الأوصیاء. فقلت: من عترته؟ قال: أصحاب العباء. فقل: من امته؟ قال: المؤمنون. الذین صدقوا بما جاء من عند الله عزوجل المتمسکون (المستمسکون) بالثقلین الذین أمرووا بالنمسک بهما کتاب الله و عترته أهل بیته الذین أذهب الله عنهم الرجس و طهرهم تطهیراً وهما الخلیفتان علی الأمه بعد رسول الله صلی الله علیه واله (2).

ابی بصیر گوید به امام صادق علیه السلام عرض کردم: آل محمد چه کسانی هستند؟ فرمود: ذریه آن حضرت می باشند.

گفتم: اهل بیت رسول الله صلی الله علیه واله چه کسانی هستند؟ فرمود: ائمه و اوصیاء .

گفتم: عترت پیامبر خدا صلی الله علیه واله چه کسانی هستند؟ فرمود اصحاب عباء.

ص: 40

عرض کردم: امت آن حضرت چه کسانی هستند؟ فرمودند: مؤمنانی که آنچه که از جانب خداوند متعال آمده است را تصدیق می کنند و متمسک به دو ثقل گرانبها هستند که مأمور به حفظ و تمسک به آن شده اند یعنی کتاب خدا و عترت و اهل بیت آن حضرت که خداوند رجس و پلیدی را از آن ها دور کرده و آنان را پاک و طاهر قرار داده است. آن دو، خلیفه و جانشین رسول خدا صلی الله علیه واله برامت هستند.

52- قال رسول الله صلی الله علیه اوله : من أراد التوسل إلی أن یکون له عندی ید أشفع له بها یوم القیامه فلیصل أهل بیتی و یدخل السرور علیهم(1).

پیامبراکرم صلی الله علیه واله فرمودند: هر کس می خواهد به من توسل جوید و در نزد من دستی داشته باشد (ذخیره ای) تا او را در روز قیامت شفاعت کنم، پس به اهل بیتم صله و نیکی کند و آنان را خوشحال و خرسند سازد.

53- قال رسول الله صلی الله علیه واله : من وصل أحداً من أهل بیتی فی دار هذه الدنیا بقیراط کافیته یوم القیامه بقنطار(2).

رسول خدا صلی الله علیه واله فرمود: هر که در این دنیا یک قیراط (3)صله به یکی از خاندانم بدهد روز قیامت یک قنطار(4) به او عوض دهم.

54- قال رسول الله صلی الله علیه واله : ولایتی و ولایه أهل بیتی أمان من النار(5).

رسول اکرم صلی الله علیه واله فرمودند: ولایت من و اهل بیتم امان از آتش جهنم است.

55- قال أمیرالمؤمنین علیه السلام :سمعت رسول الله صلی الله علیه واله یقول: أنا سید ولد آدم و

ص: 41

أنت یا علئ و الأئمه من بعدک ساده أمتی من أحبنا فقد أحب الله ومن أبغضنا فقد أبغض الله ومن والانا فقد والی الله ومن عادانا فقد عادی الله و من أطاعا فقد أطاع الله ومن صعانا فقد عصی الله(1).

امیرمؤمنان علیه السلام فرمود: من از رسول اکرم صلی الله علیه واله شنیدم که فرمودند: من سرور فرزندان آدم هستم و تویا علی و ائمه بعد از تو بزرگان امت من می باشند. کسی که ما را دوست داشته باشد خداوند او را دوست دارد و کسی که ما را عصیان و نافرمانی کند خداوند را نافرمانی نموده است.

56- قال رسول الله صلی الله علیه اوله : أحب أهل بیتی إلی أفضل من أترک بعدی علی ابن أبی طالب علیهما السلام(2).

رسول اکرم صلی الله علیه واله فرمودند: محبوب ترین اهل بیتم و برترین کسی که بعد از خود (به عنوان خلیفه) می گذارم، علی بن ابی طالب علیهما السلام است.

57- عن الحسین بن علی بن أبی طالب علیهما السلام قال: سمعت رسول الله صلی الله علیه واله یقول: أنا سید النبیین وعلی بن أبی طالب علیهما السلام سید الوصیین و الحسن و الحسین علیهما السلام سیدا یا شباب أهل الجنه و الأئمظ بعدهما سادات المتقین ولینا ولی الله وعدونا عدو الله وطاعتنا طاعه الله ومعصیتنا معصیه الله

عزوجل وحسبنا الله ونعم الوکیل(3).

امام حسن مجتبی علیه السلام فرمودند: من از رسول خدا صلی الله علیه واله شنیدم که می فرمودند: من سرور انبیا هستم و علی بن ابی طالب علیهما السلام سرور اوصیاء و حسن و حسین علیهما السلام بزرگان و سرور جوانان اهل بهشتند و ائمه و امامان بعد از آنان بزرگان متقین هستند. دوست ما دوست خداست و دشمن ما دشمن خدا و طاعت ما طاعت خداست و معصیت ما

ص: 42

معصیت خدای عزوجل است و خداوند برای ما کافی است و خوب وکیلی می باشد.

58- عن أمه أم سلمه رضوان الله علیها قالت: سمعت رسول الله صلی الله علیه واله یقول: علی بن أبی طالب علیهما السلام و الأئمه من ولده بعدی ساده أهل الأرض وقاده الغر المحجلین یوم القیامه(1).

ام سلمه رضوان الله علیها گفت: شنیدم از رسول خدا صلی الله علیه واله که فرمودند: علی بن ابی طالب علیهما السلام و ائمه از فرزندان او بعد از من بزرگان اهل زمینند و پیشوایان افراد روسفید در روز قیامت هستند.

59- عن علی قال قال رسول الله صلی الله علیه واله : یا علی أنت أخی و وارثی و وصیی وخلیفتی فی أهلی وأمتی فی حیاتی وبعد مماتی محبک محبی ومبغضک مبغضی یا علی أنا وأنت أبوا هذه الأمه یا علی أنا وأنت والأئمه من ولدک ساده فی الدنیا و ملوک و فی الآخره من عرفنا فقد عرف الله و أنکرنا فقد أنکرالله عزوجل (2).

حضرت علی علیه السلام فرمود: پیامبر صلی الله علیه واله فرمودند: ای علی! تو برادر و وارث و وصی و خلیفه من در میان اهل بیت و امتم، در حال زندگانی و بعد از مردنم هستی. دوست تو دوست من، و دشمن تو دشمن من است . ای علی! من و تودو پدر این امتیم. ای علی! من و تو و امامان از فرزندان تو، بزرگان در دنیا و پادشاه در آخرتیم. کسی که ما را شناخت به حقیقت خداوند متعال را شناخته و کسی که ما را انکار کرد به حقیقت خداوند عزوجل را انکار کرده است.

ص: 43

60.فرق بین عترت و امت

عن الریان بن الصلت قال: حضرالرضا لیه السلام مجلس المأمون بمرو و قد اجتمع فی مجلسه جماعه من علماء أهل العراق و خراسان فقال المأمون أخبرونی عن معنی هو الآیه:

«ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتَابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنَا مِنْ عِبَادِنَا ۖ »(1)

فقالت العلماء: أراد الله عزوجل بذلک الامه کلها. فقال المأمون: ما تقول یا با الحسن ؟ قال الرضا علیه السلام : لا أقول کما قالوا و لکنی أقول أراد الله عزوجل بذلک العتره الطاهره. فقال المأمون: و کیف عنی العتره من دون الامه؟ فقال له الرضا علیه السلام: إنه لو أراد الأمه لکانت أجمعها فی الجنه لقول الله عزوجل:

«فَمِنْهُمْ ظَالِمٌ لِنَفْسِهِ وَمِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَمِنْهُمْ سَابِقٌ بِالْخَیْرَاتِ بِإِذْنِ اللَّهِ ۚ ذَلِکَ هُوَ الْفَضْلُ الْکَبِیرُ»(2)

ثم جمعهم کلهم فی الجنه قال عزوجل:

«جَنَّاتُ عَدْنٍ یَدْخُلُونَهَا یُحَلَّوْنَ فِیهَا مِنْ أَسَاوِرَ مِنْ ذَهَبٍ»(3)

فصارت الوراثه للعتره الطایره لا لغیرهم . فقال المأمون: من العتره الطاهره فقال الرضا علیه السلام : الذین وصفهم الله فی کتابه فقال عزوجل:

«إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا»(4)

وهم الذین قال رسول الله صلی الله علیه واله : «إنی مخلف فیکم الثقلین کتاب الله و عترتی أهل بیتی ألا وإنهمالن یفترقا حتی یردا علی الحوض فانظروا کیف

ص: 44

تخلفون فیهما أیها الناس لا تعلموهم فانهم أعلم منکم».

ریان بن صلت گوید: حضرت رضا علیه السلام به مجلس مأمون در مرو حاضر شد. در آن مجلس عده ای از علمای عراق و خراسان حضور داشتند. مأمون گفت: معنی این آیه را برایم بگویید:

«ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتَابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنَا مِنْ عِبَادِنَا ۖ»

«آنگاه [پس از آن پیمبران سلف] ما آن خاندان را که از بندگان خود برگزیدیم، (یعنی رسول خاتم و آلش علیهم السلام را) وارث علم قرآن گردانیدیم».

علما گفتند: منظور خداوند، تمامی امت است. مأمون گفت: یا اباالحسن! نظر شما چیست ؟ حضرت فرمود: با آنان هم عقیده نیستم، بلکه به نظر من مراد خداوند، عترت طاهره پیامبرصلی الله علیه واله بوده است.

مأمون گفت: یا اباالحسن! چطور نظر خداوند فقط عترت بوده نه امت؟ حضرت فرمودند: زیرا اگر منظور تمام امت باشد، باید همگی آنان اهل بهشت باشند. اما خداوند می فرماید:

«فَمِنْهُمْ ظَالِمٌ لِنَفْسِهِ وَمِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَمِنْهُمْ سَابِقٌ بِالْخَیْرَاتِ بِإِذْنِ اللَّهِ ۚ ذَلِکَ هُوَ الْفَضْلُ الْکَبِیرُ»

«بعضی از آنان (امت) به خود ستم می کنند و بعضی میانه رو هستند و بعضی دیگر به اذن خدا در کارهای خیر پیش قدمند و از دیگران سبقت می گیرند این است فضل بزرگ» .

سپس بعد از آن می گوید برگزیدگان من همه اهل بهشت هستند و فرموده:

«جَنَّاتُ عَدْنٍ یَدْخُلُونَهَا یُحَلَّوْنَ فِیهَا مِنْ أَسَاوِرَ مِنْ ذَهَبٍ»

«بهشت های دائمی که به آن وارد می شوند و دست بندهای طلا به آنان می دهند» .

پس وراثت مختص عترت طاهره است نه دیگران. مأمون گفت: عترت طاهره چه کسانی هستند؟ حضرت فرمود: همان کسانی که خداوند آنان را در کتابش اینگونه وصف نموده است:

«إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا»

ص: 45

«همانا خداوند می خواهد رجس و پلیدی را از شما اهل بیت دور کرده و شما را پاک و مطهر نماید».

و آنان همان کسانی هستند که پیامبراکرم صلی الله علیه واله درباره شان فرموده:

«من دو چیز گرانبها در میان شما می گذارم، یکی کتاب خدا و دیگری عترتو اهل بیتم. آن ها از یکدیگر جدا نخواهند شد تا در حوض برمن وارد شوند. بینید بعد از من در مورد آن دو چه می کنید؟ ای مردم! به آن ها چیزی نیاموزید زیرا آنان از شما دانشمندترند».

قالت العلماء: أخبرنا یا أبا الحسن عن العتره اهم الآل أم غیر الآل ؟ فقال الرضا علیه السلام: هم الآل. فقالت العلماء: فهذا رسول الله صلی الله علیه واله یوثر عنه أنه قال: «امتی آلی»وهؤلاء أصحابه یقولون بالخبر المستفاض الذی لا یمکن دفعه آل محمد أمته. فقال أبوالحسن علیه السلام : أخبرونی فهل تحرم الصدقه علی الآل؟ فقالوا: نعم. قال: فتحرم علی الأمه ؟ قالوا: لا. قال: هذا فرق بین الآل والامه ویحکم أین یذهب بکم أضربتم

عن الذکرصفحا أم أنتم قوم مسرفون ؟ أما علمتم أنه وقعت الوراثه و الطهاره علی المصطفین المهتدین دون سائرهم ؟ قالوا: ومن أین یا أبا الحسن ؟ فقال: من قول الله وجل:

«وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا نُوحًا وَإِبْرَاهِیمَ وَجَعَلْنَا فِی ذُرِّیَّتِهِمَا النُّبُوَّهَ وَالْکِتَابَ ۖ فَمِنْهُمْ مُهْتَدٍ ۖ وَکَثِیرٌ مِنْهُمْ فَاسِقُونَ»(1)

فصارت وراثه النبوه و الکتاب للمهتدین دون الفاسقین اما علمتم أن نوحاً حین سال ربه عزوجل:

«فَقَالَ رَبِّ إِنَّ ابْنِی مِنْ أَهْلِی وَإِنَّ وَعْدَکَ الْحَقُّ وَأَنْتَ أَحْکَمُ الْحَاکِمِینَ»(2)

و ذلک أن الله عزوجل وعده أن ینجیه و أهله فقال ربه عزوجل:

ص: 46

«یَا نُوحُ إِنَّهُ لَیْسَ مِنْ أَهْلِکَ ۖ إِنَّهُ عَمَلٌ غَیْرُ صَالِحٍ ۖ فَلَا تَسْأَلْنِ مَا لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ ۖ إِنِّی أَعِظُکَ أَنْ تَکُونَ مِنَ الْجَاهِلِینَ»(1)

علما گفتند: ای اباالحسن! آیا عترت همان آل است یا شامل افراد دیگری می گردد؟ حضرت فرمودند: آنان همان آل هستند.

علما گفتند: از رسول خدا صلی الله علیه واله روایت شده است که فرمودند: امت من آل من هستند و این حدیث را صحابه به سند مستفیض (2)و غیرقابل انکاری نقل کرده اند: که آل محمد علیهم السلام امت اویند؟ حضرت فرمودند: آیا صدقه (زکات واجب) بر آل، حرام است؟ گفتند: بله. فرمودند: بگویید ببینم آیا صدقه برامت حرام است؟

گفتند: خیر. حضرت فرمودند: این فرق بین آل و امت است. آخرشما را کجا می برند؟ آیا از قرآن روی گردان شده اید؟ یا از حد تجاوز نموده اید؟ آیا نمی دانید که مسأله وراثت و طهارت در مورد برگزیدگان هدایت یافته است نه دیگران؟

گفتند: از کجا این مطلب را می فرمایید ای اباالحسن ؟ حضرت فرمودند: از این آیه:

«ولقد ارسلنا نوحا وابراهیم و جعلنا فی ذریتهما النبوه و الکتاب فمنهم مهتد و کثیر منهم فاسقون »

«نوح و ابراهیم را فرستادیم و در نسل آن دو نبوت و کتاب قرار دادیم. بعضی از آنان هدایت یافته اند و بیشترشان فاسقند».

در نتیجه وراثت پیامبری و کتاب، مختص به هدایت یافتگان است نه فاسقین آیا نمی دانید وقتی نوح از پروردگارش درخواست کرد و گفت:

«وَنَادَی نُوحٌ رَبَّهُ فَقَالَ رَبِّ إِنَّ ابْنِی مِنْ أَهْلِی وَإِنَّ وَعْدَکَ الْحَقُّ وَأَنْتَ أَحْکَمُ الْحَاکِمِینَ»

«خدایا پسرم جزء خانواده من است و وعده تونیز حق است و تو بهترین حکم کنندگانی».

ص: 47

و این بدین جهت بود که خداوند عزوجل به او وعده داده بود که او و خانواده اش را نجات دهد و خداوند در جواب او فرمود:

«قَالَ یَا نُوحُ إِنَّهُ لَیْسَ مِنْ أَهْلِکَ ۖ إِنَّهُ عَمَلٌ غَیْرُ صَالِحٍ ۖ فَلَا تَسْأَلْنِ مَا لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ ۖ إِنِّی أَعِظُکَ أَنْ تَکُونَ مِنَ الْجَاهِلِینَ»

«ای نوح! او از خانواده تونیست زیرا کار او کاری ناپسند است. پس چیزی را که نمی دانی از من درخواست نکن. تو را نصیحت می کنم که از جمله نادانان نباشی».

فقال المأمون: هل فضل الله العتره علی سائر الناس؟ فقال أبوالحسن علیه السلام : إن الله عزوجل أبان فضل العتره علی سائر الناس فی محکم کتابه . فقال له المأمون: و أین لک من کتاب الله ؟ فقال له الرضا علیه السلام فی قول الله عزوجل:

«إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَی آدَمَ وَنُوحًا وَآلَ إِبْرَاهِیمَ وَآلَ عِمْرَانَ عَلَی الْعَالَمِینَ*ذُرِّیَّهً بَعْضُهَا مِنْ بَعْضٍ ۗ وَاللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ»(1)

وقال عزوجل فی موضع آخ:

«مْ یَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلَی مَا آتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ ۖ فَقَدْ آتَیْنَا آلَ إِبْرَاهِیمَ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَهَ وَآتَیْنَاهُمْ مُلْکًا عَظِیمًا»(2)

ثم رد المخاطبه فی أثر هذه إلی سائر المؤمنین فقال :

«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ وَأُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ ۖ »(3)

یعنی الذی قرنهم بالکتاب والحکمه وحسدوا علیهما فقوله عز وجل:

«أَمْ یَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلَی مَا آتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ ۖ فَقَدْ آتَیْنَا آلَ إِبْرَاهِیمَ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَهَ وَآتَیْنَاهُمْ مُلْکًا عَظِیمًا»

یعنی الطاعه للمصطفین الطاهرین فالملک هاهنا هو الطاعه لهم فقالت

ص: 48

العلماء فأخبرنا هل فسرالله عزوجل الاصطفاء فی الکتاب. فقال الرضا علیه السلام :فسر الاصطفاء فی الظاهر سوی الباطن فی اثنی موطنا و موضعا.

مأمون پرسید: آیا خداوند، عترت را بر سایر مردم برتری داده است ؟ حضرت رضا علیه السلام فرمودند: خداوند عزوجل، فضیلت عترت را بر سایر مردم در کتابش شرح داده است. مأمون گفت: درکجای قرآن است؟ حضرت فرمود: در این آیه:

«إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَی آدَمَ وَنُوحًا وَآلَ إِبْرَاهِیمَ وَآلَ عِمْرَانَ عَلَی الْعَالَمِینَ*ذُرِّیَّهً بَعْضُهَا مِنْ بَعْضٍ ۗ وَاللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ»

«خداوند آدم و نوح و آل ابراهیم و آل عمران را بر جهانیان برگزید. آنان نسلی هستند که از یکدیگر می باشند و خداوند شنوا و داناست».

و در جای دیگر می فرماید:

«أَمْ یَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلَی مَا آتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ ۖ فَقَدْ آتَیْنَا آلَ إِبْرَاهِیمَ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَهَ وَآتَیْنَاهُمْ مُلْکًا عَظِیمًا»

«آیا مردم به خاطر فضیلتی که خداوند به آنان داده است حسد می ورزند؟ ما به آل ابراهیم کتاب و حکمت دادیم و به آنان فرمانروائی بزرگ عطا نمودیم» .

سپس بعد از این آیه، به سایر مؤمنین خطاب کرده و می فرماید:

«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ وَأُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ ۖ »

«ای کسانی که ایمان آورده اید! از خدا و رسول و اولی الامر اطاعت نمایید ».

یعنی همان کسانی که آنان را با کتاب و حکمت قرین کرده و به خاطر آن دو مورد حسادت واقع شده اند. پس منظور از آیه شریفه:

«أَمْ یَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلَی مَا آتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ...»

اطاعت از برگزیدگان و پاکان است و فرمانروائی در این آیه همانا اطاعت از ایشان است. علما گفتند: بفرمائید آیا خداوند برگزیدن را در کتاب خویش تفسیر نموده است ؟ حضرت فرمودند: برگزیدن را در ظاهر قرآن در دوازده موضع تفسیر فرموده است

ص: 49

و این غیر از مواردی است که در باطن و تأویل قرآن آمده است.

فأول ذلک قوله عزو جل:

«وَأَنْذِرْ عَشِیرَتَکَ الْأَقْرَبِینَ»(1)(ورطک المخلصین)

هکذا فی قراءه أبی بی کعب وهی ثابته فی مصحف عبد الله بن مسعود و هذه منزله رفیعه و فضل عظیم وشرف عال حین عنی الله عزوجل بذلک الآل فذکره لرسول الله صلی الله علیه واله فهذه واحده والآیه الثانیه فی الاصطفاء قوله عزوجل :

«إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا»(2)

وهذا الفضل الذی لا یجهله أحد إلا معاند ضال لأنه فضل بعد طهاره تنتظر فهذه الثانیه. و أما الثالثه فحین میز الله الطاهرین من خلقه فأمرنبیه بالمباهله بهم فی آیه الابتهال فقال عزوجل: یا محمد!

«فَمَنْ حَاجَّکَ فِیهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَکُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَکُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَی الْکَاذِبِینَ»(3)

فبرز النبی صلی الله علیه واله علیا و الحسن والحسین وفاطمه علیهم السلام وقرن أنفسهم بنفسه فهل تدرون ما معنی قوله :

«أَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَکُمْ »؟

قال العلماء: عنی به نفسه. فقال أبو الحسین علیه السلام : لقد غلطتم إنما عنی بها علی بن أبی طالب علیهما السلام ومما یدل علی ذلک قول النبی صلی الله علیه واله حین قال: لینتهین بنو ولیعه أو لابعثن إلیهم رجلا کنفیسی یعنی علی بن أبی طالب علیهما السلام وعنی بالایناء الحسن و الحسین علیهما السلام وعنی بالنساء فاطمه علیها السلام فهذه

ص: 50

خصوصیه لا یتقدمهم فیها أحد وفضل لا یلحقهم فیه بشرو شرف لا یسبقهم إلیه خلق إذ جعل نفس علی علیه السلام کنفسه هذه الثالثه.

مورد اول: آیه شریفه:

«وَأَنْذِرْ عَشِیرَتَکَ الْأَقْرَبِینَ»(و رهطک المخلصین)

«خویشاندان نزدیک خود (و خویشان مخلص خود را انذار کن» .

این آیه در قرائت ابی بن کعب به این گونه بوده است یعنی با اضافه کردن:

«ورهطک المخلصین »

و نیز در مصحف عبدالله بن مسعود نیز موجود بوده است و این مقامی است رفیع، و فضلی است عظیم، و شرافتی است بلند مرتبه؛ آنگاه که خداوند عزوجل با این کلام آل را مورد خطاب قرار داد و برای رسول خدا صلی الله علیه واله ذکر فرمود. این آیه اول.

آیه دوم در معنی برگزیدن:

«إنما یرید الله لیذهب عنکم الرجس أهل البیت و یطهرکم تطهیرا »

«اراده پروردگار است که هر آلایش را از شما خانواده نبوت ببرد و شما را از هر عیب پاک و منزه گرداند».

واین فضلی است که هیچ کس از آن بی اطلاع نیست و آن را انکار نمی کند مگر معاند و گمراه؛ زیرا فضلی بالاتراز طهارت، متصور نیست. این آیه دوم.

آیه سوم: وقتی خداوند خلق پاک خود را جدا نمود و در آیه مباهله پیامبرش را امرفرمود که به همراه آنان اقدام به مباهله کند و فرمود: ای محمد!

«فمن حاجک فیه من بعد ما جاءک من العلم فقل تعالوا ندع أبناءنا وأبناءکم ونساءنا و نساءکم وأنفسنا و أنفسکم ثم نبتهل فنجعل لعنت الله علی الکاذبین »

«بعد از اینکه (در باب عیسی علیه السلام ) حق را دانستی هر که در این مورد با توبه بحث برخاست به او بگو: بیائید پسران خودمان و پسران خودتان و زنان خودمان و زنان خودتان و نیز نفس خودمان و نفس خودتان را فرا خوانیم سپس دست به دعا برداریم و نفرین خدا را برای دروغگویان طلب کنیم» .

ص: 51

بعد از این دستور الهی حضرت رسول صلی الله علیه واله علی، حسن، حسین و فاطمه علیهم السلام را بیرون آورده، آن ها را با خود همراه ساخت. آیا می دانید معنای این عبارت چیست: «خودمان و خودتان»؟

علماء گفتند: حضرت رسول صلی الله علیه واله خودش را در نظر داشته است.

حضرت رضا علیه السلام فرمودند: اشتباه می کنید، منظور آن جناب ، علی بن ابی طالب علیهما السلام بوده است و دلیل بر این مطلب، جمله ای است از رسول اکرم صلی الله علیه واله که فرمودند: «این بنو ولیعه دست از این کارها بر می دارند یا مردی همانند خودم را به سوی آنان روان می کنم»، که منظور آن جناب، علی بن ابی طالب علیهما السلام بوده است، و مراد از «ابناء» در آیه، حسن و حسین علیهما السلام است و مراد از «نساء» فاطمه علیها السلام. این ویژگی و خصوصیتی است که هیچ کس در آن برایشان مقدم نیست و فضیلتی است که هیچ بشری در آن فضیلت به آنان نمی رسد، و شرفی است که احدی از مردم در آن شرف از آنان نمی تواند سبقت گیرد، زیرا نفس علی علیه السلام را همانند نفس خود قرار داده است، این آیه سوم. وأما الرابعه فإخراجه صلی الله علیه واله الناس من مسجده ما خلا العتره حتی تکلم الناس فی ذلک وتکلم العباس. فقال: یا رسول الله ترکت علیا و أخرجتنا؟ فقال رسول الله صلی الله علیه واله : ما أناترکته وأخرجتکم ولکن الله عزوجل ترکه و أخرجکم وفی هذا تبیان قوله صلی الله علیه واله لعلی علیه السلام : أنت منی بمنزله هارون من موسی. قالت العلماء: و أین هذا القرآن ؟ قال أبو الحسن أوجدکم فی ذلک ترانا و أقرؤه علیکم. قالوا: هات. قال قول الله وجل:

«وَأَوْحَیْنَا إِلَی مُوسَی وَأَخِیهِ أَنْ تَبَوَّآ لِقَوْمِکُمَا بِمِصْرَ بُیُوتًا وَاجْعَلُوا بُیُوتَکُمْ قِبْلَهً »(1)

ففی هذه الآیه منزله هارون من موسی و فیها أیضا منزله علی علیه السلام من رسول الله صلی الله علیه واله ومع هذا دلیل واضح فی قول رسول الله صلی الله علیه واله قال: «ألا إن

ص: 52

هذا المسجد لا یحل لجنب إلا لمحمدو آله».

قال العلماء: یا أبا الحسن ! هذا الشرح هذا البیان لا یوجد إلا عندکم معاشر أهل بیت رسو الله صلی الله علیه واله . فقال: فقال و من لنا ذلک ورسول الله یقول: «أنا مدینه العلم وعلی بابها من أراد المدینه فلیأتیهامن بابها»؟ ففیما أوضحنا و شرحنامن الفضل والشرف و التقدمه والاصطفاء و الطهاره ما لا ینکره إلا معاندو و الله عزوجل و الحمد علی ذلک فهذه الرابعه.

واما آیه چهارم: پیامبر اکرم صلی الله علیه واله همه مردم به جزعترت خود را از مسجد خارج نمود، به گونه ای که مردم و حتی عباس عموی پیامبرصلی الله علیه واله در این موضوع زبان به اعتراض گشوده و گفتند: علی را باقی گذارده ما را خارج کردی. حضرت فرمودند: من نیستم که او را باقی گذارده و شما را خارج کرده ام بلکه خداوند عزوجل چنین کرده است. و این مطلب روشنگر این فرمایش پیغمبر صلی الله علیه واله به علی علیه السلام است که فرمود:

«أنت منی بمنزله هارون بن موسی »

«تو نسبت به من به منزله هارون برای موسی هستی» .

علما گفتند: این موضوع در کجای قرآن است ؟ حضرت فرمودند: در این باره برایتان از قرآن شاهد می آورم و شما می خوانم. گفتند: بیاور. امام رضا علیه السلام فرمودند خداوند می فرماید:

«و أوحینا إلی موسی و أخیه أن تبوءا لقومکما بمصر بیوتاً و اجعلوا بیوتکم قبله»

«و به موسی و برادرش وحی کردیم که برای قوم خود در مصر خانه هایی برگزینید و خانه های خود را قبله قرار دهید».

در این آیه نسبت هارون به موسی و نیز نسبت علی علیه السلام به رسول خدا بصلی الله علیه واله مشخص

شده است و اضافه بر این، در فرمایش حضرت رسول صلی الله علیه واله که فرمود:

«ألا إن هذا المسجد لا یحل لجنب إلا لمحمد و آله»

ص: 53

«این مسجد برای هیچ جنبی جز محمد صلی الله علیه واله آل او حلال نیست» دلیلی روشن و آشکار است(1).

علما گفتند: یا أبا الحسن علیه السلام ! این شرح و بیان در هیچ جایی غیر از شما اهل بیت رسول خدا صلی الله علیه واله یافت نمی شود. حضرت فرمودند: کیست که این موقعیت ما را انکار کند؟ حال آن که حضرت رسول صلی الله علیه واله می فرمود:

«أنا مدینه العلم وعلی بابها فمن أراد المدینه فلیأتها من بابها »

«من شهر علم هستم و علی علیه السلام درب آن شهر. هر کس بخواهد وارد شهر شود باید از درب آن وارد گردد».و در آنچه شرح و توضیح دادیم نمونه هایی از فضل، شرف، برتری، برگزیدن الهی و طهارت و پاکیزگی هست که کسی جز افراد معاند آن را انکار نمی کنند و خدا را بر این منزلت سپاس می گویم. این آیه چهارم .

وایه الخامسه قول الله عز وجل:

«وَآتِ ذَا الْقُرْبَی حَقَّهُ »(2)

خصوصیه خصهم الله العزیز الجبار بها و اصطفاهم علی الامه فلما نزلت هذه الایه علی رسول الله صلی الله علیه واله قال ادعوا إلی فاطمه فدعیت له فقال یا فاطمه قالت لبیک یا رسول الله فقال هذه فدک ممت هی لم یوجف علیه بالخیل و لارکاب وهی لی خاصه و المسلمین و قد جعلتهالک لما أمرنی الله

ص: 54

55تعالی به فخذیها لک و لولدک فهذه الخامسه.

آیه پنجم: آیه شریفه :

«و آت ذالقربی حقه »

«حق خویشاوندانت را بده».

این آیه دلالت دارد برخصوصیتی که خداوند عزیز جبار، آنان را به آن اختصاص داده و بر سایر امت برگزیده است. هنگامی که این آیه نازل شد، پیامبراکرم صلی الله علیه واله فرمود: فاطمه را نزد من فراخوانید. فاطمه را فراخواندند. پیامبر صلی الله علیه واله فرمود: ای فاطمه! حضرت فاطمه علیها السلام عرض کرد: بله یا رسول الله صلی الله علیه واله ! حضرت فرمود: این فدک از جمله غنائمی است که بدون جنگ به دست آمده است و لذا (طبق حکم خدا) مال من است و سایرین در آن سهمی ندارند و حال که خداوند مرا امر فرمود، آن را به تو بخشیدم . آن را بگیر مال تو و فرزندان توست . این هم آیه پنجم.

والایه السادسه قول الله عزوجل:

«قُلْ لَا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّهَ فِی الْقُرْبَی ۗ »(1)

وهذه خصوصیه للنبی صلی الله علیه واله إلی یوم القیامه وخصوصیه للآل دون غیرهم وذلک أن الله عزوجل حکی فی ذکرنوح فی کتابه:

«وَیَا قَوْمِ لَا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ مَالًا ۖ إِنْ أَجْرِیَ إِلَّا عَلَی اللَّهِ ۚ وَمَا أَنَا بِطَارِدِ الَّذِینَ آمَنُوا ۚ إِنَّهُمْ مُلَاقُو رَبِّهِمْ وَلَکِنِّی أَرَاکُمْ قَوْمًا تَجْهَلُونَ»(2)

وحکی عزوجل عن هود أنه قال:

«یَا قَوْمِ لَا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا ۖ إِنْ أَجْرِیَ إِلَّا عَلَی الَّذِی فَطَرَنِی أَفَلَا تَعْقِلُونَ»(3)

ص: 55

وقال عزوجل لنبیه محمد صلی الله علیه واله قل یا محمد!

«قُلْ لَا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّهَ فِی الْقُرْبَی ۗ »

ولم یفرض الله تعالی مودتهم إلا وقد علم أنهم لا یدرتون عن الدین أبدا ولا یرجعون إلی ضلال أبدا و أخری أن یکون الرجل وادا للرجل فیکون بعض أهل بیته عدوا له فلا یسلم له قلب الرجل فأحب الله عزوجل أن لا یکون فی قلب رسول الله صلی الله علیه واله علی المؤمنین شیء ففرض علیهم الله موده ذوی القربی فمن أخذ بها و أحب رسول الله صلی الله علیه واله وأحب أهل بیته لم یستطع رسول الله صلی الله علیه واله أن یبغضه ومن ترکها ولم یأخذبها و بعض أهل بیته فعلی رسول الله صلی الله علیه واله أن یبغضه لأنه قد ترک فریضه من فرائض الله عزوجل فأی فضیله و أی شرف یتقدم هذا أویدانیه فأنزل الله عزوجل هذه الآیه علی نبیه صلی الله علیه واله :

«قُلْ لَا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّهَ فِی الْقُرْبَی ۗ »

فقام رسول الله صلی الله علیه واله فی أصحابه فحمد الله وأثنی علیه وقال: یا أیها الناس إن الله عزوجل قد فرض لی علیکم فرضا فهل أنتم مودوه فلم یجبه أحد فقال: یا أیها الناس إنه لیس من فضه ذهب ولا ماکول ولا مشروب. فقالوا: هات إذا فتلا علیهم هذذه الآیه فقالوا: أما هذه فنعم فما وفی بها أکثرهم وما بعث الله عزوجل نبیا الا أوحی إلیه أن لا یسأل قومه أجراً لان الله عزوجل یوفیه أجر الأنبیاء و محمد صلی الله علیه واله فرض الله عزوجل طاعته وموده قرابته علی أمته و أمره أن یجعل أجره فیهم لیودوه فی قرابته بمعرفه فضلهم الذی أوجب الله عزوجل لهم فی الموده انما تکون علی قدر مغرقه الفضل.

فلما أوجب الله تعالی ذلک ثقل ذلک لثقل وجوب الطاعه فتمسک بها قوم قد أخذ الله میثاقهم علی الوفاء وعاند أهل الشقاق و النفاق و ألحدوا فی ذلک

ص: 56

فصرفوه عن حده الذی حده الله عزوجل فقالوا القرابه هم العرب کلها و أهل دعوته فعلی أی الحالتین کان فقد علمنا أن الموده هی للقرابه فأقربهم من النبی صلی الله علیه واله اولاهم بالموده و کلما قربت القرابه کانت الموده علی قدرها و ما أنصفوا نبی الله صلی الله علیه واله فی حیطته و رافته ومامن الله به علی امته مما تعجز الألسن عن وصف الشکر علیه أن لا یوده فی ذریته وأهل بیته وأن یجعلوهم فیهم بمنزله العین من الرأس حفظا لرسول الله فیهم وحبالهم فکیف و القرآن ینطق به ویدعو إلیه و الأخبار ثابته بأنهم أهل الموده والذین فرض الله تعالی مودتهم ووعد الجزاء علیها فما وفی أحد بها فهذه الموده لا یأتی بها أحد مؤمنا مخلصا إلا استؤجب الجنه لقول الله عزوجل فی هذه الآیه:

«وَالَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فِی رَوْضَاتِ الْجَنَّاتِ ۖ لَهُمْ مَا یَشَاءُونَ عِنْدَ رَبِّهِمْ ۚ ذَلِکَ هُوَ الْفَضْلُ الْکَبِیرُ*ذَلِکَ الَّذِی یُبَشِّرُ اللَّهُ عِبَادَهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ ۗ قُلْ لَا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّهَ فِی الْقُرْبَی ۗ »(1)

مفسراًو مبینا.

آیه ششم: آیه شریفه :

«قُلْ لَا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّهَ فِی الْقُرْبَی»

«بگو به خاطر رسالت اجری از شما نمی خواهم مگر دوستی خویشاوندانم را».

این خصوصیتی است مخصوص پیامبراکرم صلی الله علیه واله و اهل بیت ایشان تا روز قیامت و نه دیگران . زیرا خداوند متعال در قرآن از نوح نقل فرموده که گفت:

«وَیَا قَوْمِ لَا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ مَالًا ۖ إِنْ أَجْرِیَ إِلَّا عَلَی اللَّهِ ۚ وَمَا أَنَا بِطَارِدِ الَّذِینَ آمَنُوا ۚ إِنَّهُمْ مُلَاقُو رَبِّهِمْ وَلَکِنِّی أَرَاکُمْ قَوْمًا تَجْهَلُونَ»

«ای مردم! به خاطر این رسالت و پیامبری مالی از شما نمی خواهم . اجرمن با

ص: 57

خداست و من مؤمنین را از خود طرد نمی کنم. آن ها پروردگار خود را ملاقات خواهند کرد و در نظر من شما مردمی نادان هستید».

و خداوند از هود نیز نقل نموده است که او چنین گفت:

«یَا قَوْمِ لَا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا ۖ إِنْ أَجْرِیَ إِلَّا عَلَی الَّذِی فَطَرَنِی أَفَلَا تَعْقِلُونَ»

«ای مردم! به خاطر رسالت اجری از شما نمی خواهم. اجر من با کسی است که مرا آفریده آیا فکر نمی کنید؟ »

ولی خداوند به پیامبرش محمد صلی الله علیه واله می فرماید بگو:

«قُلْ لَا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّهَ فِی الْقُرْبَی»

«برای پیامبری خود از شما اجری نمی خواهم جز دوستی خویشاوندانم را».

و خداوند مودت آنان را واجب نفرموده مگر به این خاطر که دانست آنان هیچگاه از دین برنمی گردند و به سوی گمراهی نخواهند رفت. نکته دیگر اینکه چه بسا انسان شخصی را دوست بدارد ولی بعضی از خانواده اش با او دشمن باشد؛ لذا قلب انسان نمی تواند او را خالصانه دوست بدارد. خداوند دوست دارد در دل رسول الله صلی الله علیه واله نسبت به مؤمنین چیزی نباشد؛ لذا دوستی خویشان و نزدیکان رسول الله صلی الله علیه واله را بر آنان واجب کرده است و هر کس به این دستور عمل کند و حضرت رسول و اهل بیت آن حضرت را دوست بدارد، رسول خدا صلی الله علیه واله نمی تواند از او بدش بیاید. اما هرکس این دستور را ترک کند و به آن عمل ننماید و اهل بیت را دوست نداشته باشد، بر رسول خدا صلی الله علیه واله واجب است که او را دوست نداشته باشد، زیرا چنین شخصی یکی از واجبات الهی را ترک کرده است. حال چه فضل و شرفی بر این فضیلت تقدم دارد یا با آن برابری می کند؟ خداوند آیه:

«قُلْ لَا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّهَ فِی الْقُرْبَی»

را نازل فرمود. پس پیغمبراکرم صلی الله علیه واله در بین اصحاب خود برخاست و حمد و ثنای الهی را گفته و فرمود: ای مردم! خداوند به خاطر من فریضه ای را بر شما واجب کرده

ص: 58

است، آیا آن را انجام می دهید؟ کسی جواب ایشان را نداد. حضرت فرمود: ای مردم!( این فریضه) طلا و نقره و خوردنی و نوشیدنی نیست. گفتند: خوب حالا بگوآن چیست؟ حضرت این آیه را برایشان تلاوت فرمود. آنان گفتند: این مطلب را می پذیریم ولی بیشترشان به وعده خود عمل نکردند.

و خداوند هیچ پیامبری را مبعوث نفرمود، جز آنکه به او وحی کرد که از مردم اجرو مزد طلب نکند زیرا خداوند پاداش انبیاء را تمام و کمال خواهد داد.

واما درباره محمد صلی الله علیه واله اطاعت و دوستی خویشاوندان نزدیکش را برامت واجب فرموده است و به او دستور داده که اجر و مزد خود را در حق خاندانش قرار دهد، تا مردم آن اجر را نسبت به خاندان پیامبر صلی الله علیه واله ادا نمایند و این کار فقط با شناخت فضل آنان که خداوند برای ایشان مقرر و واجب کرده است امکان پذیر است، زیرا مودت و دوستی به اندازه شناخت و معرفت فضائل است.

و آنگاه که خداوند این محبت را واجب فرمود، از آنجا که وجوب اطاعت سنگین است این امر نیز بر مردم سنگین آمد و بعضی از مردم که خداوند پیمان وفاداری از آنان گرفته بود در عهد خود پایدار ماندند و اهل نفاق و دوری از حق، به عناد و لجبازی پرداختند و در این مورد کافر گشتند و آن را از حد و حدودی که خداوند معین فرموده بود کنار زده و گفتند: منظور از خویشان، تمامی عرب و اهل دعوت حضرت هستند؛ ولی در هر حال آنچه مسلم است این است که دوستی درباره خویشان پیامبرصلی الله علیه واله واجب است . پس هرچه نزدیکی و قرابت بیشتر باشد، اولویت بیشتری برای دوستی وجود دارد و هر چه نسبت اشخاص به پیامبرصلی الله علیه واله نزدیک تر باشد، دوستی به همان مقدار بیشتر است. ولی با پیغمبر خداصلی الله علیه واله در مورد علاقه و مهربانیش نسبت به خاندانش و منتی که خداوند برامتش نهاده که زبان از شکر آن عاجز است، به انصاف رفتار نکردند و این مزد و اجر رسالت را در حق فرزندان و خاندان پیامبرصلی الله علیه واله ندادند و موقعیت آنان را در بین خود، همانند چشم در سرندانستند که این کار در واقع رعایت رسول الله صلی الله علیه واله و نشانه محبت به او بود.

ص: 59

چگونه ؟ و حال آنکه قرآن در این باره سخن می گوید و به آن دعوت می نماید و اخبار و روایات درباره اینکه آنان اهل مودت می باشند و همان کسانی هستند که خداوند مودت آنان را واجب فرموده و در مورد آن، وعده پاداش داده است مسلم و قطعی است. ولی کسی به وعده ای که در این مورد داده عمل نکرده است. کسی این مودت را با حال اخلاص و ایمان ارائه نمی کند مگر اینکه مستوجب بهشت خواهد بود زیرا خداوند در این آیه چنین می فرماید:

«وَالَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فِی رَوْضَاتِ الْجَنَّاتِ ۖ لَهُمْ مَا یَشَاءُونَ عِنْدَ رَبِّهِمْ ۚ ذَلِکَ هُوَ الْفَضْلُ الْکَبِیرُ*ذَلِکَ الَّذِی یُبَشِّرُ اللَّهُ عِبَادَهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ ۗ قُلْ لَا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّهَ فِی الْقُرْبَی»

«آنان که ایمان آوردند و عمل صالح انجام دادند در بهشت های سرسبز و خرم هستند. آنچه بخواهند نزد پروردگار خویش خواهند داشت و این است فضل بزرگ. این همان چیزی است که خداوند بندگان خود را بدان بشارت داده. کسانی که ایمان آوردند و عمل صالح انجام دادند. بگو: در مقابل این رسالت اجر و پاداشی جز مودت خویشاوندانم از شما نمی خواهم.»این دو آیه مفسر و مبین یکدیگرند.

ثم قال أبو الحسن علیه السلام: حدثنی أبی عن جدی عن آبائه عن الحسین بن علی علیهما السلام قال: اجتمع المهاجرون و انصار إلی رسول الله صلی الله علیه واله فقالوا: ان لک یا رسول الله صلی الله علیه واله مئونه فی تفقتک و فیمن یأتیک من الوفود و هذه أموالنا مع دمائنا فالحکم فیها بارا مأجورا أعط ماشئت و أمسک ماشئت من غیرحرج. قال: فانزل الله عزوجل علیه الروح الأمین فقال: یا محمد!

«قُلْ لَا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّهَ فِی الْقُرْبَی»

یعنی أن تودوا قرابتی من بعدی فخرجوا . فقال المنافقون: ما حمل رسول الله صلی الله علیه واله علی ترک ما عرضنا علیه إلا لیحثنا علی قرابته من بعد إن هو إلا شیء افتراه فی مجلسه و کان ذلک من قولهم عظیما فانزل الله عزوجل هذه الآیه:

ص: 60

«أَمْ یَقُولُونَ افْتَرَاهُ ۖ قُلْ إِنِ افْتَرَیْتُهُ فَلَا تَمْلِکُونَ لِی مِنَ اللَّهِ شَیْئًا ۖ هُوَ أَعْلَمُ بِمَا تُفِیضُونَ فِیهِ ۖ کَفَی بِهِ شَهِیدًا بَیْنِی وَبَیْنَکُمْ ۖ وَهُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ»(1)

فبعث علیهم النبی صلی الله علیه واله فقال: هل من حدث ؟ فقالوا: إی والله یا رسول الله لقد قال بعضنا کلاما غلیظا کرهناه فتلا علیهم رسول الله صلی الله علیه واله الآیه فبکوا واشتد بکاؤهم فأنزل عزوجل :

«وَهُوَ الَّذِی یَقْبَلُ التَّوْبَهَ عَنْ عِبَادِهِ وَیَعْفُو عَنِ السَّیِّئَاتِ وَیَعْلَمُ مَا تَفْعَلُونَ»(2)

فهذه السادسه.

سپس حضرت فرمودند: پدرم از جدم از پدرانش از حسین بن علی علیهما السلام روایت فرمود که: مهاجرین و انصار نزد حضرت رسول صلی الله علیه واله گرد آمدند و گفتند: یا رسول الله صلی الله علیه واله ! شما در مخارج خود و افرادی که به خدمت شما می رسند ممکن است به زحمت بیفتید، این اموال ما در اختیار شما باشد همچنان که جانمان در اختیار شماست و هرطور که می خواهید در آن عمل کنید. بدون هیچ مشکلی هر چه می خواهی ببخش و هر چه می خواهی نزد خود نگه دار. خداوند جبرئیل امین را نزد او فرستاد و گفت: ای محمد!

«قُلْ لَا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّهَ فِی الْقُرْبَی»

«بگو: من از شما اجر و مزدی نمی خواهم مگر اینکه خویشانم را بعد از من دوست داشته باشید».

همه خارج شدند و منافقان گفتند: پیشنهاد ما را به خاطر آن رد کرد که ما را به رعایت حال خویشانش بعد از خود ترغیب نماید. این چیزی است که [محمد صلی الله علیه واله ] در آن مجلس به دروغ و افتراء بیان داشت و این سخن بزرگی بود که آنان برزبان

ص: 61

جاری کردند. سپس خداوند این آیه را نازل فرمود:

«أَمْ یَقُولُونَ افْتَرَاهُ ۖ قُلْ إِنِ افْتَرَیْتُهُ فَلَا تَمْلِکُونَ لِی مِنَ اللَّهِ شَیْئًا ۖ هُوَ أَعْلَمُ بِمَا تُفِیضُونَ فِیهِ ۖ کَفَی بِهِ شَهِیدًا بَیْنِی وَبَیْنَکُمْ ۖ وَهُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ»

«آیا می گویند( این حرف ها) ساخته محمد صلی الله علیه واله است ؟! بگو: اگرمن آن سخن را به دروغ و افتراء بیان کرده باشم ضررش متوجه خود من است و شما نمی توانید در مقابل خداوند مرا حفظ کنید. او (خدا) به آنچه درباره آن به بحث و سخن می پردازید آگاه تر است و بین من و شما خداوند بس است که شاهد باشد و او آمرزنده ومهربان است».

پیغمبر اکرم صلی الله علیه واله نیز آنان را احضار نمود و فرمود: آیا اتفاقی افتاده است؟ گفتند: بله یا رسول الله صلی الله علیه واله ! عده ای از ما سخن ناشایستی گفته اند که ما نیز خوشمان نیامد. در این موقع حضرت آیه را بر آنان تلاوت فرمود. آنان بسیار گریستند. خداوند این آیه را نازل فرمود:

«وَهُوَ الَّذِی یَقْبَلُ التَّوْبَهَ عَنْ عِبَادِهِ وَیَعْفُو عَنِ السَّیِّئَاتِ وَیَعْلَمُ مَا تَفْعَلُونَ»

«اوست که از بندگانش توبه می پذیرد و از بدی ها گذشت می کند و آنچه را انجام می دهید می داند».این آیه ششم.

وأما الآیه السابعه فقول الله عزوجل:

«إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ ۚ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِیمًا»(1)

قالوا: یا رسول الله قد عرفنا التسلیم علیک فیکیف الصلاه علیک ؟! فقال: تقولون اللهم صل علی محمد و آل محمد کما صلیت علی إبراهیم وعلی آل إبراهیم إنک حمید مجید فهل بینکم معاشر الناس فی هذا خلاف ؟! فقالوا: لا فقال المامون: هذا مما لا خلاف فیه أصلا وعلیه إجماع الامه فهل عندک فی الآل شیء أوضح من هذا فی القرآن؟ فقال: أبو الحسن: نعم

ص: 62

أخبرونی عن قول الله عزوجل:

«یس*وَالْقُرْآنِ الْحَکِیمِ*إِنَّکَ لَمِنَ الْمُرْسَلِینَ*عَلَی صِرَاطٍ مُسْتَقِیمٍ»(1)

فمن عنی بقوله ؟ قالت العلماء: یس محمدصلی الله علیه واله لم یشک فیه أحد. قال أبو الحسن: فإن الله عزوجل أعطی محمداً و آل محمد من ذلک فضلا لا یبلغ أحد کنه وصفه إلا من عقله وذلک أن الله عزوجل لم یسلم علی أحد إلا علی الأنبیاء عیلهم السللام فقال تبارک وتعالی:

«سَلَامٌ عَلَی نُوحٍ فِی الْعَالَمِینَ»(2)وقال :«سَلَامٌ عَلَی إِبْرَاهِیمَ»(3)وقال:«سَلَامٌ عَلَی مُوسَی وَهَارُونَ»(4)

ولم یقل سلام علی آل نوح ولم یقل سلام علی آل إبراهیم و لا فال سلام علی آل موسی و هارون وقال عزوجل

«سَلَامٌ عَلَی إِلْ یَاسِینَ»(5)

یعنی آل محمد صلی الله علیه واله . فقال المأمون: لقد علمت أن فی معدن النبوه شرح هذا وبیانه فهذه السابعه.

آیه هفتم: آیه شریفه:

«إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ ۚ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِیمًا»

«خداوند و ملائکه اش بر پیامبر درود می فرستند. ای کسانی که ایمان آورده اید بر او درود فرستاده و سلام کنید».

مردم گفتند: یا رسول الله صلی الله علیه واله ! نحوه سلام کردن بر شما را می دانیم ولی نحوه درودفرستادن بر شما را بفرمایید چگونه است ؟ فرمود: این چنین بگویید:

ص: 63

«اللهم صل علی محمد و آل محمد کما صلیت علی إبراهیم و علی آل إبراهیم إنک حمید مجید»

«خدایا بر محمد و آل محمد علیهم السلام درود فرست همان طور که بر ابراهیم وآل ابراهیم درود فرستاده ای تو ستوده و بزرگ هستی».

حال آیا در این مورد سخنی دارید؟ همه گفتند: نه. مأمون گفت: این مطلب از جمله مطالبی است که اختلافی در آن نیست و همه امت بر آن اتفاق نظر دارند، ولی آیا آیه واضح تری از قرآن در مورد آل به یاد دارید؟ حضرت فرمودند: بله.

«یس*وَالْقُرْآنِ الْحَکِیمِ*إِنَّکَ لَمِنَ الْمُرْسَلِینَ*عَلَی صِرَاطٍ مُسْتَقِیمٍ»

«یس* قسم به قرآن حکیم که تو از پیامبران هستی *و در راه مستقیم قرار داری».

بگویید ببینم منظور از یس چیست ؟ علما گفتند: پس محمد صلی الله علیه واله است، کسی در این باره شک ندارد. حضرت فرمودند: خداوند عزوجل به محمد و آل محمد علیهم السلام فضلی عنایت فرموده است که هیچ کس که آن را نمی تواند وصف کند مگر کسی که خوب در آن بیندیشد. زیرا خداوند بر هیچ کس جز بر انبیاء سلام نفرستاده است. خداوند می فرماید:

«سَلَامٌ عَلَی نُوحٍ فِی الْعَالَمِینَ»

«سلام و درود بر نوح باد در بین مردم عالم»و نیز فرموده است:

«سَلَامٌ عَلَی إِبْرَاهِیمَ»

«سلام و درود بر ابراهیم»و نیز می فرماید:

«سَلَامٌ عَلَی مُوسَی وَهَارُونَ»

«سلام و درود بر موسی و هارون».

ولی نفرموده است: سلام بر آل نوح، سلام بر آل ابراهیم، سلام بر آل موسی وهارون .

ولی فرموده است:

«سَلَامٌ عَلَی إِلْ یَاسِ»

ص: 64

سلام بر آل یاسین».یعنی آل محمد علیهم السلام . در این موقع مأمون گفت: دانستم که شرح و بیان این نکته نیز نزد معدن نبوت (اهل بیت علیهم السلام) است . این آیه هفتم.

وأما القامنه فقول الله عزوجل:

«وَاعْلَمُوا أَنَّمَا غَنِمْتُمْ مِنْ شَیْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِی الْقُرْبَی»(1)

فقرن سهم ذی القربی بسهمه و بسهم رسول الله صلی الله علیه واله فهذا فضل أیضا بین الآل و الأمه لأن الله تعالی جعلهم فی حیزو جعل الناس فی حیز دون ذلک ورضی لهم مارضی لنفسه واصطفاهم فیه فبدأ بنفسه ثم ثنی برسوله ثم بذی القربی فی کل ما کان من الفیء والغنیمه و غیرذلک مما رضیه عزوجل لنفسه فرضی لهم فقال و قؤله الحق:

«وَاعْلَمُوا أَنَّمَا غَنِمْتُمْ مِنْ شَیْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِی الْقُرْبَی»

فهذا تأکید موکد و أثر قام لهم إلی یوم القیامه فی کتاب الله الناطق الذی:

«لَا یَأْتِیهِ الْبَاطِلُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَلَا مِنْ خَلْفِهِ ۖ تَنْزِیلٌ مِنْ حَکِیمٍ حَمِیدٍ»(2)

وأما قوله:

«و الیتامی و المساکین»

فان الیتیم إذا انقطع یتمه خرج من الغنائم ولم یکن له فیها نصیب و کذلک المسکین إذا انقطعت مسکنته لم یکن له نصیب من المغنم ولا یحل له أخذه وسهم ذی القربی قائم إلی یوم القیامه فیهم للغنی والفقیر منهم لأنه لا أحد أغنی من الله عزوجل و لا من رسول الله صلی الله علیه واله جعل لنفسه منها سمما و لرسوله صلی الله علیه واله سهما فما رضیه لنفسه و لرسوله صلی الله علیه واله رضیه لهم و کذلک الفی ما رضیه منه لنفسه ولنبیه صلی الله علیه واله رضیه لذی القربی کما

ص: 65

أجراهم فی الغنیمه فبدأ بنفسه جل جلاله ثم برسوله ثم بهم و قرن سهمهم بسهم الله و سهم رسوله صلی الله علیه واله وکذلک فی الطاعه قال:

«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ وَأُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ ۖ»(1)

فبدأ بنفسه ثم برسوله ثم بأهل بیته کذلک آیه الولایه:

«إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلَاهَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَاهَ وَهُمْ رَاکِعُونَ»(2)

فجعل طاعتهم مع طاعه الرسول مقرونه بطاعته کذلک ولایتهم مع ولایه الرسول مقرونه بطاعته کما جعل سهمهم مع سهم الرسول مقروناً بسهمه فی الغنیمه و الفیء فتبارک الله تعالی ما أعظم نعمته علی أهل هذا البیت فلما جاءت فیه الصدقه نزه نفسه و رسوله ونزه أهل بیته فقال:

«إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ وَالْمَسَاکِینِ وَالْعَامِلِینَ عَلَیْهَا وَالْمُؤَلَّفَهِ قُلُوبُهُمْ وَفِی الرِّقَابِ وَالْغَارِمِینَ وَفِی سَبِیلِ اللَّهِ وَابْنِ السَّبِیلِ ۖ فَرِیضَهً مِنَ اللَّهِ»(3)

فهل تجد فی شیء من ذلک أنه سمی لنفسه أو لرسوله أولذی القربی لانه المانزه نفسه عن الصدقه ونزه رسوله و نزه أهل بیته لا بل حرم علیهم لأن الصدقه محرمه علی محمد صلی الله علیه واله و آله وهی أوساخ أیدی الناس لا یحل لهم لانهم طهروا من کل دنس ووسخ فلبنا طهرهم الله عزوجل واصطفاهم رضی لهم ما رضی لنفسه و کره لهم ما کره لنفسه عزوجل فهذه الثامنه .

آیه هشتم: آیه شریفه:

«واعلموا انما غنمتم من شی فان لله خمسه و للرسول و لذی القربی»

«بدانید هر منفعتی که به دست می آورید یک پنجم آن متعلق است به خدا و رسول و خویشاوندان».

ص: 66

و با این بیان سهم خویشاوندان (حضرت رسول صلی الله علیه واله ) را با سهم خود و سهم رسول الله صلی الله علیه واله قرین ساخته است. این نیز یک وجه تمایز بین آل و امت است، زیرا خداوند آنان را در مکانی جای داده و مردم را در مکانی دیگر و برای آنان همان را پسندیده که برای خود پسندیده است و در آن مورد آنان را برگزیده و انتخاب نموده است. اول از خود شروع نموده، سپس پیامبرصلی الله علیه واله را ذکر کرده و بعد از آن خویشاوندان را در هر آنچه با جنگ به دست آمده باشد یا بدون خون ریزی و غیرآن شریک کرده است. همان چیزهایی را که خداوند برای خود پسندیده برای آنان نیز پسندیده است و در این باره فرموده و گفته اش حق است:

«وَاعْلَمُوا أَنَّمَا غَنِمْتُمْ مِنْ شَیْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِی الْقُرْبَی»

این تأکیدی است مؤکد و اثری است که تا قیامت در کتاب خدا برای آنان باقی است. کتابی که ناطق است و

«لَا یَأْتِیهِ الْبَاطِلُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَلَا مِنْ خَلْفِهِ ۖ تَنْزِیلٌ مِنْ حَکِیمٍ حَمِیدٍ»

« باطل از پیش رو و پشت سر در آن راه ندارد، از نزد خداوند حکیم و حمید نازل گشته است». و اما دنباله آیه شریفه سوره انفال که می فرماید:

«و الیتامی و المساکین »

هرگاه یتیم، یتیمی اش تمام شود از حکم غنائم خارج می شود و سهمی از آن نخواهد داشت و همچنین است مسکین. هرگاه فقرش منتفی گردد بهره ای از غنیمت نخواهد داشت و برای او حلال نیست که از آن چیزی برگیرد. ولی سهم «ذی القربی»تا قیامت برپا بوده و در حق آنان جاری است چه غنی باشند چه فقیر. زیرا هیچ کس از خدا و رسولش غنی تر نیست و با این حال سهمی از غنیمت را برای خود ورسولش در نظر گرفته، پس آنچه برای خود و رسولش پسندیده، برای ایشان نیز پسندیده است و همچنین است «فیء»(غنیمت هایی که بدون خون ریزی و جنگ به دست آمده) هر آنچه از آن را برای خود و پیامبرش پسندیده، برای«ذی القربی» نیز پسندیده است؛ کما اینکه در غنیمت برای آنان سهم قرار داده است و از خود آغاز کرده و بعد رسولش

ص: 67

را ذکر نموده و سپس سهم آنان را به سهم خدا و رسولش صلی الله علیه واله قرین کرده است. و همچنین است در اطاعت. در آنجا که خداوند می فرماید:

«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ وَأُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ»

«ای کسانی که ایمان آورده اید! از خدا و رسول صلی الله علیه واله و اولی الأمرتان اطاعت کنید».(یعنی کسانی که کارها به دست آنان است، یعنی ائمه اهل البیت علیهم السلام).

خداوند در این آیه نیز از خود آغاز کرده و سپس رسول و آنگاه اهل بیت او را ذکر نموده است و همچنین است آیه ولایت:

«انَّمَا وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلَاهَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَاهَ وَهُمْ رَاکِعُونَ»

«ولی و سرپرست شما فقط این اشخاص هستند: خدا، پیامبرش و آن مؤمنینی که نماز را به پا داشته و در حال رکوع نماز، زکات میدهند».

پس اطاعت رسول اکرم صلی الله علیه واله را همراه و قرین اطاعت خود گردانید. همچنین ولایت اهل بیت علیهم السلام را همراه ولایت حضرت رسول صلی الله علیه واله و قرین اطاعت (ولایت) خود نموده است. کما اینکه سهم آنان را همراه با سهم رسول اکرم صلی الله علیه واله از غنیمت و «فیء»با سهم خویش قرین گردانید. پاک و منزه است خدا. چه عظیم است نعمت او براهل این خانه! اما در قضیه صدقات هم خود را منزه دانسته و هم رسول اکرم صلی الله علیه واله و اهل بیتش را. در آنجا که خداوند می فرماید:

«إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ وَالْمَسَاکِینِ وَالْعَامِلِینَ عَلَیْهَا وَالْمُؤَلَّفَهِ قُلُوبُهُمْ وَفِی الرِّقَابِ وَالْغَارِمِینَ وَفِی سَبِیلِ اللَّهِ وَابْنِ السَّبِیلِ ۖ فَرِیضَهً مِنَ اللَّهِ»

«صدقات فقط به این افراد متعلق است: فقرا، مساکین، کسانی که در امر جمع آوری صدقه و زکات کار می کنند، آنان که با دادن پول به ایشان به اسلام روی می آورند یا در اسلام خود پایدارتر می مانند، برای آزاد کردن بردگان، بدهکارانی که قادر به پرداخت دیون خود نیستند، [صرف] در راه خدا (از جمله برای جهاد) و نیز کسانی که در راه یا سفر مانده اند و هزینه بازگشت به وطن خود را ندارند. خرج کردن زکات در این راه ها

ص: 68

فریضه ای است از جانب خدا».

آیا در بین این موارد، موردی هست که خود یا رسولش یا خویشان او را نام برده باشد؟ زیرا وقتی خود را از صدقه منزه دانست، پیامبر و اهل بیتش را نیز منزه دانست، بلکه بر آنان حرام نمود. زیرا صدقه (زکات واجب) بر محمد و آل او علیهم السلام حرام است. زکات در واقع چرک های دست مردم است و بر آنان حلال نیست. زیرا آنان از هر کثیف و پلیدی پاک شده اند و آنگاه که خداوند عزوجل آنان را پاک نمود و برگزید برای آنان همان را پسندید که برای خود پسندید و همان چیز را بد دانست که برای خود بد دانست. این آیه هشتم.

وأما التاسعه فنحن أهل الذکر الذین قال الله عزوجل:

« ۚ فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ»(1)

فنحن أهل الذکر فاسألونا إن کنتم لا تعلمون. فقال العلماء: إنما عنی الله بذلک الیهود والنصاری. فقال أبو الحسن علیه السلام: سبحان الله وهل یجوز ذلک إذا یدعونا إلی دینهم یقولون إنه أفضل من دین الإسلام ؟ ! فقال المأمون: فهل عندک فی ذلک شرح بخلاف ما قالوه یا أبا الحسن. قال أبو الحسن: نعم اللذکر رسول الله و نحن أهله وذلک بین فی کتاب الله عزوجل حیث یقول فی سوره الطلاق:

«فَاتَّقُوا اللَّهَ یَا أُولِی الْأَلْبَابِ الَّذِینَ آمَنُوا ۚ قَدْ أَنْزَلَ اللَّهُ إِلَیْکُمْ ذِکْرًا*رَسُولًا یَتْلُو عَلَیْکُمْ آیَاتِ اللَّهِ مُبَیِّنَاتٍ»(2)

فالذکررسول الله صلی الله علیه واله و نحن أهله فهذه التاسعه.

آیه نهم: ما همان «اهل الذکر»هستیم که قرآن می فرماید:

« ۚ فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ»

ص: 69

«پس اگر نمی دانید از اهل ذکر سؤال کنید».

ما اهل ذکر هستیم پس اگر نمی دانید از ما سؤال کنید. علما گفتند: مقصود خدا از اهل الذکر یهود و نصاری هستند. حضرت فرمودند: سبحان الله ! آیا چنین چیزی جایز است؟ در این صورت آنان ما را به دین خود دعوت خواهند کرد و خواهند گفت آن دین، از اسلام بهتر است.

مأمون گفت: ای اباالحسن! آیا در این باره توضیحی برخلاف گفته علما دارید؟ حضرت فرمودند: بله. «ذکر» رسول الله صلی الله علیه واله است و ما نیز اهل (و خانواده) او هستیم این مطلب در قرآن، در سوره طلاق کاملا روشن است آنجا که می فرماید:

«فَاتَّقُوا اللَّهَ یَا أُولِی الْأَلْبَابِ الَّذِینَ آمَنُوا ۚ قَدْ أَنْزَلَ اللَّهُ إِلَیْکُمْ ذِکْرًا*رَسُولًا یَتْلُو عَلَیْکُمْ آیَاتِ اللَّهِ مُبَیِّنَاتٍ»

«پس بترسید از خدا، ای عاقلان! ای کسانی که ایمان آورده اید خداوند بر شما ذکر فرستاده * یعنی رسولی که آیات روشن الهی را بر شما تلاوت می کند».

پس ذکر رسول خدا صلی الله علیه واله است و ما هم اهل (خاندان) او هستیم. این آیه نهم.

وأما العاشره فقول الله عزوجل فی آیه التحریم:

«حُرِّمَتْ عَلَیْکُمْ أُمَّهَاتُکُمْ وَبَنَاتُکُمْ وَأَخَوَاتُکُمْ ...»(1)

فأخبرونی هل تصلح ابنتی وابنه ابنی وما تناسل من صلبی لرسول الله صلی الله علیه واله أن یتزوجها لوکان حیاً؟ قالوا: لا. قال: فأخبرونی هل کانت ابنه أحدکم تصلح له أن یتزوجها لوکان حیا؟ قالوا: نعم. قال: ففی هذا بیان لأنی أنامن آله و لستم من آله ولو کنتم من آله ولحرم علیه بنام کما حرم علیه بناتی لأنی من آله و أنتم من امته فهذا فرق بین الآل و الامه لان الآل منه والامه إذا لم تکن من الأل فلیست منه فهذه العاشره.

ص: 70

آیه دهم: آیه ای از سوره نساء است که می فرماید:

«حُرِّمَتْ عَلَیْکُمْ أُمَّهَاتُکُمْ وَبَنَاتُکُمْ وَأَخَوَاتُکُمْ ...»

«مادران ، دختران و خواهران شما بر شما حرام شد» .

حال بگویید: آیا اگر رسول خدا صلی الله علیه واله الآن در قید حیات بودند، دختر من و دختر پسرم و سایر دخترانی که از نسل من هستند برایشان حلال بودند؟ گفتند:خیر، حضرت فرمودند: حال بگویید: آیا دختران شما- برفرض اینکه رسول الله صلی الله علیه واله در قید حیات باشند. برایشان حلالند؟

گفتند: بله، حضرت فرمودند: این خود دلیل است بر اینکه من از آل آن حضرت هستم و شما از آل او نیستید و اگر شما از آل او بودید، دخترانتان برایشان حرام بود، همان طور که دختران من برایشان حرامند، چون من از آل او هستم و شما از امت او هستید، این هم فرقی دیگر بین آل و امت است، زیرا آل از اوست و امت اگر از آل نباشند از او نیستند. این آیه دهم.

وأما الحادیه عشره فقول الله عزوجل فی سوره المؤمن حکایه عن قول رجل مؤمن من آل فرعون:

«وَقَالَ رَجُلٌ مُؤْمِنٌ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ یَکْتُمُ إِیمَانَهُ أَتَقْتُلُونَ رَجُلًا أَنْ یَقُولَ رَبِّیَ اللَّهُ وَقَدْ جَاءَکُمْ بِالْبَیِّنَاتِ مِنْ رَبِّکُمْ ۖ »(1)

فکان ابن خال فرعون فنسبه إلی فرعون بنسبه و لم یضفه إلیه بدینه و کذلک خصصنا نحن إذا کنا من آل رسول الله صلی الله علیه واله بولادتنامنه وعممناالناس بالدین فهذا فرق بین الآل و الأمه فهذه الحادیه عشره.

آیه یازدهم: آیه ای است در سوره مؤمن که خداوند از قول مردی مؤمن از آل فرعون نقل می فرماید:

ص: 71

«وَقَالَ رَجُلٌ مُؤْمِنٌ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ یَکْتُمُ إِیمَانَهُ أَتَقْتُلُونَ رَجُلًا أَنْ یَقُولَ رَبِّیَ اللَّهُ وَقَدْ جَاءَکُمْ بِالْبَیِّنَاتِ مِنْ رَبِّکُمْ ۖ »

« مردی مؤمن از آل فرعون که ایمان خود را پنهان می کرد گفت: آیا مردی را به خاطر اینکه می گوید پروردگار من الله است می کشید؟ و حال آنکه دلائل روشنی از ناحیه پروردگارتان برایتان آورده است».

این مرد پسر خاله فرعون بود و خداوند او را به فرعون منسوب نمود و نه به دین او. ما نیز چنین هستیم، زیرا ما به خاطر اینکه از رسول خدا صلی الله علیه واله متولد شده ایم از آل آن حضرت هستیم و در دین با بقیه مشترکیم . این است فرق بین آل و امت. این آیه یازدهم.

و أما الثانیه عشره فقوله عزوجل:

«وَأْمُرْ أَهْلَکَ بِالصَّلَاهِ وَاصْطَبِرْ عَلَیْهَا »(1)

فخصصنا الله تبارک وتعالی بهذه الخصوصیه إذ امرنا مع الأمه بإقامه الصلاه ثم خصصنا من دون الأمه فکان رسول الله صلی الله علیه واله یجیء إلی باب علی وفاطمه علیها السلام بعد نزول هذه الآیه تسعه أشهر یؤم عند حضور کل صلاه خمس مرات فیقول الصلاه رحمکم الله وما أکرم الله أحداً من ذراری الأنبیاء بمثل هذه الکرامه التی أکرمنا بها و خصصنامن دون جمیع أهل بیتهم فقال المأمون و العلماء جراکم الله أهل بیت نبیکم عن هذه الأمه خیراً فما نجد الشرح و البیان فیما اشتبه علینا إلا عندکم(2).

آیه دوازدهم: آیه شریفه:

«وَأْمُرْ أَهْلَکَ بِالصَّلَاهِ وَاصْطَبِرْ عَلَیْهَا»

«خاندانت را به نماز امرکن و بر آن پایداری نما» .

ص: 72

این ویژگی، خاص ماست که ما را همراه امت امر به اقامه نماز فرموده، سپس جدای از سایر امت این ویژگی را به ما داده است که حضرت رسول صل یالله علیه واله بعد از نزول این آیه به مدت 9 ماه، هر روز در وقت نماز پنج نوبت به در خانه علی و فاطمه علیهما السلام می آمدند و می فرمودند:

الصلاه رحمکم الله

«نماز، لطف و رحمت خداوند بر شما باد».

و خداوند هیچیک از اولاد انبیاء را به چنین کرامتی که ما را بدان گرامی داشته اکرام نکرده است و تنها ما را از خاندان انبیاء مخصوص نموده.

در اینجا، مأمون و علمای حاضر در مجلس گفتند: خداوند به نیابت از این امت به شما اهل بیت علیهم السلام جزای خیر عنایت فرماید. ما در مطالبی که بر ما مشتبه می شود شرح و بیان را جز نزد شما نمی یابیم .

هدی من اعتصم بکم ومن اتبعکم فالجنه مأواه و من خالفکم فالنار مثواه ومن جحدکم کافرو من حاربکم مشرک و من رد علیکم فهوفی أسفل درک من الجحیم... آمنت بکم وتولیت آخرکم بما تولیت به أولکم وبرئت إلی الله تعالی من أعدائکم و من الجبت و الطاغوت و الشیاطین و حزبهم الظالمین لکم و الجاحدین لحقکم و المارقین من ولایتکم و الغاصبین لارثکم الشاکین فیکم المنحرفین عنکم ومن کل ولیجه دونکم و کل مطاع سواکم ومن الأئمه الذین یدعون إلی النار فثبتنی الله أبدا ما حییت علی موالاتکم و محبتکم و دینکم... وفاز الفائزون بولایتکم بکم یسلک إلی الرضوان و علی من جحد ولایتکم غضب الرحمن...

و بموالاتکم تمت الکلمه وعظمت النعمه وائتلفت الفرقه و بموالاتکم تقبل الطاعه المفترضه و لکم الموده الواجبه والدرجات الرفیعه و المقام المحمود عند الله تعالی و المکان المعلوم و الجاه العظیم و الشان الرفیع و الشفاعه المقبوله... وقرن طاعتکم بطاعته لما استوهبتم ذنوبی و کنتم شفعائی إنی لکم مطیع من أطاعکم فقد أطاع الله و عصاکم فقد عصی الله ومن أحبکم فقد أحب الله ومن أبعضکم قد أبغض الله ...(1)

«آنکه شما را مولای خود شناخت، خدا را مولای خود دانسته و آنکه شما را دشمن داشت، پس قطعا خدا را دشمن داشته و هر که شما را دوست داشت، پس قطعا خدا را دوست داشته و هر که با شما خشم و کینه ورزید با خدا خشم و کینه ورزیده و هر که به دامان شما چنگ زد قطعا به دامان خدا چنگ زده است...

به خدا قسم هر که به ولایت شما گروید به سعادت رسید و آنکه دشمن شماست هلاک شود و آنکه منکرشماست ناامید است و هر که از شما جداست گمراه است و هر که

ص: 74

به شما تمسک جست رستگار است و هر که به شما پناه برد ایمن است و هر که مقام شما را تصدیق کرد سلامت یافت و هر که به دامان طاعت شما دست زد هدایت یافت و هرکه شما را پیروی کرد در بهشت ابد منزل یافت و هر که با شما مخالفت کرد به آتش دوزخ مسکن کرد و هر که شما را انکار کرد کافر است و آنکه با شما جنگ کرد مشرک است و آنکه رد حکم شما کرد در پست ترین درکات جهنم است...

به شما ایمان آوردم و آخرین شما را دوست دارم همان طور که اولین شما را دوست دارم و به سوی خدای عزوجل از دشمنان شما برائت می جویم واز بت جبت و طاغوت و شیاطین و گروه ایشان که به شما ظلم کرده و حق شما را انکار کردند و کسانی که از عهد ولایت شما سرکشی کردند و ارث شما را غصب کردند و در مقام شما شک کردند و از راه شما منحرف گردیدند از همه بیزارم و از هر وسیله و پیشوایی غیر از شما و از پیشوایانی که خلق را به سوی آتش می خوانند، از همه بیزارم. پس خداوند مرا مادامی که زنده ام در ولایت و دوستی و دین و آیین شما ثابت بدارد...

و رستگاران عالم به ولایت و محبت شما رستگار شدند، پیروی شما سلوک راه بهشت و رضوان، وانکار ولایت شما خشم و غضب خدای رحمان است ...

و به واسطه ولایت و دوستی شما کلمه (توحید و معارف الهیه) به حد کمال رسید و نعمت بزرگ دین به خلق عطا گردید و پراکندگی (عقاید و آراء) ملت به الفت و اتحاد گروید. و به ولایت و دوستی شما طاعت فریضه خلق پذیرفته شد و خدا دوستی شما را بر خلق واجب گردانیده و به شما، درجات رفیع و مقام والا و منزلت عالی معلوم نزد خدای عزوجل و مقام شفاعت مقبول اعطا گردید...

وطاعت شما را به طاعت خود مقرون ساخت که شما از خدا برای من بخشش و آمرزش طلبید و شفیع من باشید که من (از دل و جان) مطیع (امر) شمایم. هرکس شما را اطاعت کند خداوند را اطاعت کرده است و هر کس شما را نافرمانی کند خداوند را نافرمانی نموده است و هر کس شما را دوست بدارد در حقیقت خداوند را دوست داشته است و هر کس شما را دشمن بدارد در حقیقت خدا را دشمن داشته است».

ص: 75

قالوا: یا رسول الله من قرابتک الذین وجبت علینا مودتهم قال: علی و فاطمه وابناهما(1).

بعد از نزول آیه شریفه «قل لا اسئلکم...» صحابه پرسیدند: یا رسول الله ! نزدیکان شما چه کسانی هستند که خداوند مودت و محبت آن ها را بر ما واجب فرموده است ؟! فرمود: علی و فاطمه و فرزندانشان میباشند.

2- مستدرک الصحیحین از امام چهارم علیه السلام نقل می کند: وقتی که امیرمؤمنان علیه السلام به شهادت رسید حسن بن علی علیهما السلام در میان مردم خطبه ای خواند:

إنا من أهل البیت الذین افترض الله مودتهم علی کل مسلم فقال تعالی لنبیه قل لا أسئلکم علیه أجرا إلا الموده فی القربی...(2)

امام حسن علیه السلام فرمودند: ای مردم! ما از خانواده ای هستیم که خداوند مودت و محبتشان را بر هر مسلمانی واجب فرموده است. سپس آیه 23 سوره شوری را برای مردم خواندند...

3- سیوطی در الدر المنثور در ذیل آیه شریفه «قل لا اسئلکم ...» از مجاهد از ابن عباس نقل می کند که گفته است:

ان تحفظونی فی اهل بیتی و تودوهم بی(3).

«حق مرا در حق اهل بیتم حفظ کنید و آن ها را به خاطر من دوست بدارید».

4۔ مرحوم طبرسی از شواهد التنزیل از ابی امام باهلی چنین نقل کرده که فرمود:

قال رسول الله صلی الله علیه واله : إن الله خلق الأنبیاء من أشجار شتی، و خلقت أنا و علی من شجره واحده، فأنا أصلها و علی فرعها، و الحسن والحسین ثمارها، و أشیاعنا

ص: 77

أوراقها، فمن تعلق بغضن من أغصانها نجا، ومن زاغ هوی، ولو ان عبداً عبد الله بین الصفا و المروه ألف عام، ثم ألف عام ثم ألف عام حتی یصیر کالشن البالی، ثم لم یدرک محبتنا أکبه الله علی منخریه فی النار ثم تلا:

«قل لا أسئلکم علیه أجرا إلا الموده فی القربی»(1)

«رسول خدا صلی الله علیه واله فرمودند: خداوند متعال انبیاء را از درخت های مختلف خلق کرده و من و علی را از یک درخت خلق فرمود. پس من اصل آن درختم و علی فرع و شاخه آن درخت است و حسن و حسین میوه های آن درختند و شیعیان ما برگ های آن درخت می باشند. پس کسی که به شاخه ای از شاخه های آن درخت (یعنی به ولایت ما) چنگ زند نجات می یابد و کسی که تخلف کند هلاک خواهد شد و اگر بنده ای سه هزار سال خداوند را بین صفا و مروه عبادت کند و مانند مشک پوسیدهای گردد، اما ولایت ما را نداشته باشد خداوند او را در آتش می افکند. سپس آیه شریفه را تلاوت فرمود».

5- زمخشری در کشاف وفخر رازی و قربطی نیز از او نقل کرده اند که او از قول رسول خدا صلی الله علیه واله نقل کرده که فرمود: من مات علی حب آل محمد... تا آخر حدیث فخر رازی بعد از ذکر این حدیث که صاحب کشاف آن را به صورت ارسال مسلم ذکر کرده است می پرسد که آل محمد علیهم السلام چه کسانی هستند؟

در جواب می گوید: آل محمد علیهم السلام کسانی هستند که بازگشت امرشان به سوی پیامبر صلی الله علیه واله است، یعنی از نسل و ذریه حضرت رسول صلی الله علیه واله می باشند و ارتباطشان با ایشان محکم تر و کامل تر می باشد. و شکی نیست که فاطمه و علی و حسن و حسین علیهم السلام محکم ترین پیوند را با رسول خدا صلی الله علیه واله داشتند و این از مسلمات است و احادیث آن در حد تواتر می باشد. بنابراین لازم است که آنها را آل پیامبرصلی الله علیه واله بدانیم . سپس می افزاید: گروهی در مفهوم آل اختلاف کرده اند؛ بعضی آنها را خویشاوندان نزدیک پیامبر صلی الله علیه واله و بعضی گفته اند آنها امت پیامبرند. اگر این واژه را برمعنی اول

ص: 78

حمل کنیم تنها همان اصحاب کساء جزو آل می باشند و اگر به معنی امت باشد که اولین دعوت شدگان به دین اسلام و اولین ایمان آورندگان باز هم خویشاوندان نزدیک پیامبرصلی الله علیه واله محسوب می شوند و به هر تقدیر آن ها آل هستند و اما غیر آنها در لفظ آل داخلند یا نه محل اختلاف است.

سپس فخررازی از صاحب کشاف چنین نقل می کند: وقتی آیه مذکور نازل شد عرض کردند: یا رسول الله ! خویشاوندان شما چه کسانی هستند که خداوند مودت آن ها را بر ما واجب فرموده است؟ فرمود: علی و فاطمه و دو فرزندانشان. فخر رازی گوید: شکی نیست که پیامبر، فاطمه را دوست می داشتند و درباره او فرمودند:

فاطمه بضعه منی یؤذینی ما یؤذیها(1).

«فاطمه پاره تن من است هر کس فاطمه را بیازارد مرا آزرده است».

با احادیث متواتره از رسول خدا صلی الله علیه واله ثابت شده است که پیامبر صلی الله علیه واله فاطمه و علی و حسن و حسین علهیم السلام را دوست می داشت. هنگامی که این معنا ثابت شود محبت آن ها برتمام امت واجب است چون خداوند فرموده:

«...وَاتَّبِعُوهُ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ»---«سوره اعراف آیه 158»

«قُلْ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ ...»---«سوره آل عمران آیه 31»

«...فَلْیَحْذَرِ الَّذِینَ یُخَالِفُونَ عَنْ أَمْرِهِ ...»---«سوره نور آیه 63»

«لَقَدْ کَانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَهٌ حَسَنَهٌ ...»---«سوره احزاب آیه 21»

دعا برای آل پیامبر صلی الله علیه واله افتخار بزرگی است؛ لذا این دعا در تشهد نماز خاتمه قرارداده شده:

اللهم صل علی محمد و آل محمد و ارحم محمداً و آل محمد.

و این چنین تعظیم و احترام در حق هیچ کس غیر از ایشان دیده نشده، بنابراین همه این ادله (که تفسیرش ذکر گردید) نشان می دهد که محبت آل محمد علیهم السلام واجب است.

ص: 79

6- عین عبد الله بن عجلان عن أبی جعفر علیه السلام فی قوله تعالی:

«...قُلْ لَا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّهَ فِی الْقُرْبَی...»(1)

قال: هم الأئمه(2).

عبدالله بن عجلان از امام باقر علیه السلام روایت کرده که در مورد قول خدای تعالی که فرموده: «قل لا اسئلکم» فرمودند: ایشان ائمه علیهم السلام هستند.

7- عن إسماعیل بن عبد الخالق قال: سمعت أبا عبد الله علیه السلام یقول لأبی جعفر الأحول: وأنا أسمع أتیت البصره؟ قال: نعم. قال: کیف رأیت مسارعه الناس إلی هذا الأمرو دخولهم فیه؟ قال: والله إنهم لقلیل ولقد فعلوا و إن ذلک لقلیل. فقال: علیک بالأحداث فانهم أسرع إلی کل خیر. ثم قال: ما یقول أهل البصره فی هذه الآیه:

«قُلْ لَا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّهَ فِی الْقُرْبَی»

قلت: جعلت فداک إنهم یقولون إنها لأقارب رسول الله صلی الله علیه واله: فقال: کذبوا إنما نزلت فینا خاصه فی أهل البیت فی علی وفاطمه والحسن والحسین أصحاب الکساء علیهم السلام(3) .

اسماعیل بن عبدالخالق گوید: از امام صادق علیه السلام شنیدم که به ابی جعفر احول می فرمود: آیا به بصره رفته ای؟ گفت: بله. فرمود: سرعت مردم را در امر مودت و محبت اهل بیت علیهم السلام و امامت آنان چگونه دیدی ؟ عرض کرد: والله بسیار کم دیدم . فرمود: بر تو واجب است که آنان را بر امر مودت و محبت ما اهل بیت دعوت کنی؛ زیرا آنان در هر کار خیری سرعت می گیرند. پس از آن فرمود: اهل بصره درباره آیه مودت

ص: 80

چه نظری دارند؟ اسماعیل بن عبدالخالق گوید، گفتم: من به قربان شما آن ها می گویند منظور این آیه خویشان و نزدیکان حضرت رسول صلی الله علیه واله است. فرمود: دروغ می گویند؛ این آیه مخصوصا در شأن ما اهل بیت ، علی، فاطمه، حسن و حسین علیهم السلام که اصحاب کساء هستند نازل شده است.

8- عن عبد الملک بن عمیر عن الحسین بن علی علیهماالسلام فی قول الله عزوجل :

«قُلْ لَا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّهَ فِی الْقُرْبَی»

قال: إن القرابه التی أمر الله بصلتها و عظم حقها و جعل الخیر فیها قرابتنا أهل البیت الذین أوجب حقنا علی کل مسلم(1).

عبدالملک بن عمیر از حضرت حسین بن علی علیهما السلام روایت می کند که در ذیل آیه مودت فرمودند: قرابتی که خداوند امر به صله و نیکی و محبت آن نموده است و حق آن را بزرگ شمرده است و خیر و خوبی را درباره آن هقرار داده است، قرابت ما اهل بیت است که خداوند حق ما را بر هر مسلمانی واجب فرموده است.

9- عن ابن صدقه قال حدثنا جعفر عن آبائه أنه لما نزلت هذه الآیه علی رسول الله صلی الله علیه واله:

«قُلْ لَا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّهَ فِی الْقُرْبَی»

قام رسول الله صلی الله علیه واله فقال: أیها الناس إن الله تبارک وتعالی قد فرض لی علیکم فرضا فهل أنتم مودوه ؟ قال: فلم یجبه أحد منهم فانصرف فلما کان من الغد قام فیهم. قال: مثل ذلک ثم قام فیهم. فقال: مثل ذلک فی الیوم الثالث فلم یتکلم أحد. فقال: أیها الناس إنه لیس من ذهب ولا فضه ولا مطعم و لامشرب. قالوا:فالقه إذا قال: إن الله تبارک وتعالی أنزل علی:

«قُلْ لَا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّهَ فِی الْقُرْبَی»

ص: 81

فقالوا: اما هذه فنعم فقال: أبو عبدالله علیه السلام فو الله ما وفی بها إلا سبعه نفر سلمان وابوذر وعمار المقداد بن الأسود الکندی وجابر بن عبدالله الأنصاری و مؤلی لرسول الله صلی الله علیه واله یقال له الثبیث و زید بن أرقم(1).

ابن صدقه گفت حضرت صادق علیه السلام از آباء گرام خود نقل می کرد وقتی آیه مودت نازل شد؛ پیامبراکرم صلی الله علیه واله به پای خاست و فرمودند: ای مردم! خداوند فریضه ای را به خاطر من برشما واجب نموده آیا در انجام آن کوشش میکنید؟ کسی جواب نداد. پیامبراکرم صلی الله علیه واله رفت.

فردا دو مرتبه میان آن ها ایستاد و حرف روز قبل را تکرار نمود. روز سوم نیز همین کار را تکرار کرد و هیچ کس جواب نداد. آن گاه فرمود: مردم آنچه بنفع من واجب شد از جنس طلا و نقره و خوراکی و آشامیدنی نیست. گفتند: پس بفرمائید چیست؟

فرمود: خداوند این آیه را بر من نازل نموده: قل لا أسئلکم علیه أجرا إلا الموده فی القزبی. گفتند: این را قبول داریم. حضرت صادق علیه السلام فرمود: به خدا قسم راجع به این تعهد هیچ کدام وفا نکردند مگر هفت نفر سلمان، ابوذر، عمار و مقداد بن اسود کندی و جابر بن عبد الله انصاری و غلام پیغمبر صلی الله علیه واله که ثبیت نام داشت و زید بن ارقم.

10- عن سلام بن المستنیر قال سألت أبا جعفرعلیه السلام عن قول الله :

«قُلْ لَا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّهَ فِی الْقُرْبَی»

فقال: هی و الله فریضه من الله علی العباد لمحمدصلی الله علیه واله فی أهل بیته(2).

سلام بن مستنیر نقل می کند: من از امام باقر علیه السلام درباره این آیه مودت پرسیدم فرمودند: به خدا قسم آن خویشاوندانی که خداوند متعال محبت و مودت آنان را واجب فرموده است اهل بیت پیغمبرش می باشد.

ص: 82

لغت غفرانک: آمرزنده، بخشیدن گناه، آمرزش(1).

خواهیم کرد ان شاء الله تعالی.

صاحب تذکره و منتهی و ذکری و کنز العرفان و حبل المتین و جواهرالکلام همه قائل به وجوب صلوات می باشند.

مرحوم علامه حلی در تذکره ، در بحث تشهد قائل به وجوب صلوات شده. احمد حنبل و بعضی از شافعیه نیز قائل به وجوب می باشند. من جمله، روایتی را از عایشه نقل کرده اند که گوید:

سمعت رسول الله صلی الله علیه واله یقول: لا تقبل صلاه إلا بطهور و بالصلاه علی (1).

رسول خدا صلی الله علیه واله فرمودند: نماز قبول نمی شود مگر با طهارت (وضو) و صلوات بر من.

فقهای شافعی صلوات را در تشهد دوم واجب می دانند و احمد حنبل در یکی از دو روایت که از او نقل شده و جمعی دیگر از فقها صلوات را واجب می دانند ولی بعضی مانند ابوحنیفه آن را واجب نمی شمارد (که این هم به خاطر آن است که پالانش کج و عقائدش منحرف بود).

شافعی نیز وجوب صلوات را در اشعار معروف خود صریحا آورده و حتی صلوات بر اهل بیت علیهم السلام را لازم می داند. در آنجا که می گوید:

یا اهل بیت رسول الله حبکم*** فرض من الله فی القرآن انزله

کفاکم من عظیم القدیر انکم ***من لم یصل علیکم لا صلاه له

«ای اهل بیت رسول الله صلی الله علیه واله محبت شما از سوی خداوند متعال در قرآن واجب شده است * در عظمت مقام شما همین بس که هرکه برشما صلوات نفرستد نمازش باطل است»(2).

احادیث زیادی در کتب معروف و مشهور سنی ها وجود دارد که وجوب صلوات بر

ص: 86

محمد وآل محمد علیهم السلام را نقل کرده اند من جمله از: ابن عباس، طلحه، ابوسعید خدری، ابوهریره ، ابوسعید انصاری، بریده، ابن مسعود، کعب بن عجره و ...

بسیار عجیب این است که مسلم در صحیح خودش، در دو حدیث چند بار محمد و آل محمد علیهم السلام را با هم ذکر کرده است، اما به عنوان انتخاب باب گفته: الصلاه علی النبی، وآل آن حضرت را ذکر نکرده است.

واما روایتی که صحیح مسلم آن را نقل کرده و آل به او اضافه شده این است

«گرچه عنوان انتخاب باب بدون آل است»:

عن الحکم: سمعت ابن ابی لیلی قال: لقینی کعب بن عجره. فقال: الا اهدی لک هدیه؟ خرج علینا رسول الله صلی الله علیه واله فقلنا: قد عرفنا کیف نسلم علیک، فکیف یصل علیک؟ قال: قولوا الله صل علی محمد وعلی آل محمد کما صلیت علی إبراهیم وآل إبراهیم إنک حمید مجید وبارک علی محمد وآل محمد کما بارکت علی إبراهیم وآل إبراهیم إنک حمید مجید(1).

و اما در تشهد آخر، شافعیه و امامیه و حنابله قائل به وجوبند و مالکیه وحنفیه قائل به استحبابند نه وجوب.

نظر سید محمد کاظم یزدی رحمه الله :

اللهم صل علی محمد و آل محمد و بارک علی محمد و آل محمد و سلم علی محمد و آل محمد و ارحم محمدا و آل محمد کما صلیت وبارکت و ترحمت علی إبراهیم وآل إبراهیم إنک حمید مجید.. (1)

و مأخذ و دلیل صلوات در تشهد به خاطر روایات صحیح السند و واضح است که از معصومین علیهم السلام رسیده است.

1- عن أبی عبد لله علیه السلام قال: التشهد فی الرکعتین الأولتین الحمد لله أشهد أن لا إله إلا الله وحده لا شریک له وأشهد أن محمداً عبده ورسوله اللهم صل علی محمد و آل محمد و تقبل شفاعته و ارفع درجته(2).

2- قال ابوعبدالله علیه السلام: ان الصلاه علی النبی صلی الله علیه واله من تمام الصلاه إذا ترکها متعمداً فلا صلاه له إذا ترک الصلاه علی النبی صلی الله علیه واله الحدیث(3).

امام صادق علیه السلام فرمودند: صلوات بر پیامبر معظم صلی الله علیه واله از تمامیت نماز است، پس

اگر عمدا و با توجه و علم ترک شود نماز باطل است.

3- قال أبو عبدالله علیه السلام إن من تمام الصوم إعطاء الزکاه یعنی الفطره کما أن الصلاه علی النبی صلی الله علیه واله من تمام الصلاه لانه من صام ولم یود الزکاه فلا صوم له إذا ترکها کتعمداً ولا صلاه له إذا ترک الصلاه علی النبی صلی الله علیه واله إن الله عزوجل قد بدأ بها قبل الصلاه قال:

«قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَکَّی*وَذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّی»(4)

ص: 90

امام صادق علیه السلام فرمود: همانا که از موجبات کمال روزه زکات یعنی فطره است، همان طور که صلوات بر پیامبرصلی الله علیه واله از موجبات کمال نماز است، زیرا کسی که روزه بگیرد و زکات نپردازد، در صورتی که در این کار متعمد باشد، روزه ای در نامه عملش منظور نمی شود، و در صورتی که صلوات بر پیامبر صلی الله علیه واله را ترک کند نمازی برای او محسوب نمی گردد. و خدای عزوجل زکات را بر نماز مقدم داشته، و فرموده است:

«قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَکَّی*وَذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّی»

«حقا که رستگار شد کسی که خود را (از عقاید فاسد) پاک کرد و رشد بخشید و زکات داد * و نام پروردگار خود را یاد کرد و خضوع نمود و نماز خواند».

4- عن أبی عبدالله علیه السلام قال إذا صلی أحدکم ولم یذکر البنی و آله صلی الله علیه واله فی صلاتی یسلک بصلاته غیر سبیل الجنه وقال رسول الله صلی االه علیه واله من ذکرت عنده فلم یصل علی دخل النار فأبعده الله و قال صلی الله علیه واله و من ذکرت عنده فنسی الصلاه علی خطی به طریق الجنه(1).

امام صادق علیه السلام فرمودند: هنگامی که یکی از شما نماز بخوانید و بر پیامبرصلی الله علیه واله و آل او صلوات نفرستید و ایشان را یاد نکنید، با نمازش، راه غیر بهشت را طی نموده است. و رسول خدا صلی الله علیه واله فرمودند: کسی که من در نزد او یاد شوم و برمن صلوات نفرستد (یادش برود) راه بهشت را خطا رفته است.

1- در مجمع البیان آمده که ابوحمزه ثمالی از سدی و حمید بن سعد انصاری و یزید بن زیاد از عبدالرحمن بن ابی لیلی از کعب بن عجرہ روایت کرده که گفته اند: بعد از نزول این آیه گفتیم: یا رسول الله صلی الله علیه واله ! ما می دانیم چگونه به توسلام دهیم، اما کیفیت صلوات را برای ما بیان فرمائید. پیامبر صلی الله علیه واله فرمود بگویید:

اللهم صل علی محمد وآل محمد کما صلیت علی إبراهیم و آل إبراهیم بارک علی محمد و آل محمد کما بارکت علی إبراهیم و آل إبراهیم إنک حمید مجید.

بعد از آن فرمود: حق تعالی بر من دو فرشته را موکل گردانیده تا هر جا که نام من برده شود و مستمعین برمن صلوات بفرستند آن فرشته ها گویند: غفرالله لک خدا تو را بیامرزد و خدا و فرشتگان آمین گویند و اگر بر من صلوات نفرستند آن دو فرشته گویند: لا غفرالله لک. خدا تو را نیامرزد و خدا و فرشتگان آمین گویند(1).

2- عن أبی مریم الأنصاری عن أبی جعفرعلیه السلام قال قلت له کیف کانت الصلاه علی النبی صلی الله علیه واله قال لما غسله أمیرالمؤمنین علیه السلام وکفنه سجاه ثم أدخل علیه عشره فداوا حوله ثم وقف أمیرالمؤمنین علیه السلام فی وسطهم فقال:

«إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ ۚ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِیمًا»

فیقول القوه ما قول حتی صلی علیه أهل المدینه و أهل العوالی(2).

ابی مریم انصاری گوید: به امام باقر علیه السلام عرض کردم: کیفیت صلوات بر نبی اکرم صلی الله علیه واله چگونه می باشد؟ فرمود: هنگامی که امیرمؤمنان رسول اکرم صلی الله علیه واله را غسل داد و کفن کرد، پس از آن ده نفر بر او وارد شدند و اطراف امام را گرفتند. سپس حضرت در میان آن ها ایستاد و فرمود: خداوند و ملائکه او بر پیغمبر درود می فرستند. ای مؤمنین ! شما هم با تعظیم و اجلال درود و صلوات بر او بفرستید

ص: 92

همچنانکه اهل مدینه و اهل عوالی(1) می فرستند .

3- عن أبی جعفر علیه السلام قال: لما قبض النبی صلی الله علیه واله صلت علیه الملائکه والمهاجرون

و الأنصار فوجا فوجا قال وقال أمیرالمؤمنین علیه السلام :سمعت رسول الله صلی الله علیه واله یقول فی صحته و سلامته إنما أنزلت هذه الآیهعلی فی الصلاه علی بعد قبض الله لی:

«إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ ۚ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِیمًا»(2)

امام باقرعلیه السلام فرمود: هنگامی که خداوند رسول خود را قبض روح فرمود، ملائکه و مهاجرین و انصار دسته دسته براو درود و صلوات می فرستادند(3).

و امیرمؤمنان علیه السلام فرمود: از پیامبر صلی الله علیه واله شنیدم که در حال سلامتی و صحت خود می فرمود: همانا این آیه در مورد صلوات و درود بر من نازل شده بعد از آنکه خداوند مرا قبض روح فرمود و آیه این است:

«إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ ۚ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِیمًا»

و درود ملائکه و مهاجرین و انصار به این معنا بود که حضرت فرمود: همان طوری که خداوند برای اجلال و عظمت پیغمبرش، دستور به درود و صلوات بر او و آل او را داد، در حال حیات و پس از مماتش هم آن دستور را تأکید فرمود که مردم عظمت و جلال رسول الله صلی الله علیه واله و اهل بیت آن بزرگوار را فراموش نکنند.

4- عن أبی عبد الله علیه السلام : أن ملکا من الملائکه سأل الله أن یعطیه سمع العباد فأعطاه الله فذلک الملک قائم حتی تقوم الساعه لیس أحد من المؤمنین یقول صلی الله علی محمد و آله وسلم إلا وقال الملک وعلیک السلام ثم یقول

ص: 93

الملک یا رسول الله إن فلانا یقرئک السلام فیقول رسول الله صلی الله علیه واله وعلیه السلام(1).

امام باقر علیه السلام می فرماید: ملکی از ملائکه خداوند از محضر پروردگار درخواست نمود تا صدای بندگان را (وقت صلوات فرستادن) بشنود. خداوند نیز به او، خواسته اش را عنایت فرمود. پس آن ملک تا روز قیامت ایستاده است و هر کدام از مؤمنین که درود و صلوات و سلام محضر پیامبراکرم صلی الله علیه واله بفرستند، آن ملک گوید: و برتوهم سلام باد و محضر رسول الله صلی الله علیه واله عرض می کند: یا رسول الله صلی الله علیه واله ! فلان کس به شما سلام رسانید. رسول خدا صلی الله علیه واله می فرماید: و بر او سلام باد.

5- عن أنس بن مالک قال: قال رسول الله صلی الله علیه واله : صلت الملائکه علی وعلی علی سبع سنین، وذلک أنه لم یرفع شهاده أن لا إله إلا الله ، إلا منی ومن علی(2).

رسول خدا صلی الله علیه واله فرمودند: ملائکه بر من و علی (تا) هفت سال صلوات می فرستادند و هیچ شهادتی (چه شهادت به یگانگی پروردگار متعال و چه شهادت به رسالت رسول خدا صلی الله علیه واله ) بلند نمیشد مگر از من و علی علیه السلام.

6- فی روضه الکافی خطبه لامیرالمؤمنین علیه السلام وهی خطبه الوسیله فال فیها: اکثروا من الصلوه علی نبیکم

«إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ ۚ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِیمًا»(3)

خطبه ای در کتاب روضه کافی است به نام خطبه وسیله . در یک قسمت آن این مطالب است که امیرمؤمنان علیه السلام فرمودند: بر پیامبرتان زیاد صلوات بفرستید. بعد حضرت آیه 56 سوره احزاب را تلاوت فرمودند.

7- قال رسول الله : من صلی علی ولم یصل علی آلی لم یجد ریح

ص: 94

الجنه وإن ریحها لتوجد من مسیره خمسمائه عام(1).

رسول خدا صلی الله علیه واله فرمودند: کسی که بر من صلوات بفرستد و بر آل من صلوات نفرستد بوی بهشت را نخواهد بویید با اینکه بوی بهشت در مسافت پانصد سال به مشام می رسد.

8- فقال أبو عبدالله علیه السلام : لا یسأل الله عزوجل شیئا إلا بدا بالصلاه علی محمد وآله(2).

امام صادق علیه السلام فرمودند: چیزی از خدای عزوجل درخواست نکنید جز اینکه ابتدا به صلوات بر محمد و آلش علیهم السلام کنید.

ملائکه برای آن شخص از این جمعه تا جمعه دیگر در همین ساعت صلوات می فرستند.

3- در کتاب ثواب الاعمال از حضرت امام صادق علیه السلام روایت شده که به صباح بن سبا به فرمودند: میل داری چیزی به تو یاد دهم که روی تو را از گرمی آتش جهنم نگه دارد؟ عرض کرد: بلی. فرمودند: بعد از نماز صبح صد مرتبه بگو: اللهم صل علی محمد و آل محمد که حق تعالی روی تو را ازگرمی جهنم نگه می دارد(1).

4- از حضرت امام صادق لیه السلام منقول است که هر که در روز جمعه بعد از نماز صبح بگوید:

اللهم اجعل صلوات ملائکتک و حمله عرشک وجمیع خلقک و سمائک و أرضک و أنبیائک و رسلک علی محمد و آل محمد.

تا یک سال هیچ گناهی بر او نوشته نشود ( موفق به گناه نمی شود ان شاء الله)(2).

5- صلواتی که هر مرتبه آن ثواب ده هزار صلوات است

الله صل علی سیدنا محمد وآل محمد ما اختلف الموان وتعاقب العصران و کر الجدیدان واستقبل الفرقدان و بلغ روحه و ارواح اهل بیته منا التحیه والسلام(3).

6- از ابن بابویه از ابوحمزه روایت کرده است که از امام جعفر صادق علیه السلام پرسیدم که چگونه بر محمد و آل محمد علیهم السلام صلوات فرستم فرمود بگویید:

صلوات الله وصلوات ملائکته و أنبیائه و رسله وجمیع خلقه علی محمد و آل محمد و السلام علیه وعلیهم ورحمه الله و برکاته(4).

ص: 96

عرض کردم: ثواب آن چیست؟ فرمودند: به خدا قسم از گناهان بیرون می آیید مانند روزی که از مادر متولد شده باشید.

7- در مصباح المتهجد از حضرت امام صادق علیه السلام روایت کرده است که هرکس بعد از نماز ظهر بگوید:

اللهم اجعل صلواتک صلوات ملائکتک و رسلک علی محمد و آل محمد(1).

تا یکسال هیچ گناهی بر او نوشته نمی شود.

8- این صلوات هم بسیار مهم و با فضیلت است:

اللهم صل علی سیدنا محمد و آله صلاه تنجینا بها من جیمع الأهوال و الآفات و تقضی لنا بها جمیع الحاجات و تطهرنا بها من جمیع السیئات و ترفعنا بها عندک أعلی الدرجات و تبلغنا بها اقصی الغایات من جمیع الخیرات فی الحیاه وبعد الممات إنک علی کل شیء قدیر(2).

9- از امام صادق علیه السلام منقول است که هر کس این صلوات را به رسول خدا صلی الله علیه واله بفرستد گناهانش محو می گردد و بردشمنانش یاری کرده شود و روزی براو گشاده می گردد و در بهشت از رفقای حضرت محمد صلی الله علیه واله خواهد بود.

اللهم صل علی محمد و آل محمد حتی لا یبقی صلواه اللهم بارک علی محمد و آل محمد حتی لا یبقی برکه اللهم وسلم علی محمد و آل محمد حتی لا یبقی سلام و ارحم محمداً و آل محمد حتی لا تبقی رحمه(3) .

ص: 97

برکات خیرات رشد کننده (زیاد شونده) و ثابت الاصل است و مورد اطمینان است.

اما از نظر معنا می گوید: برکات یا خیرات نامیه آسمانی، بارش باران و برکات زمین روییدن نبات و گیاهان و میوه ها می باشد.

وقیل برکات السماء إجابه الدعاء و برکات الأرض آسان بودن حوائج و رسیدن و برآورده شدن آن است.

1- عن الحسین بن علی علیهما السلام فی حدیث طویل فی الرجعه وفیه: ولتنزل البرکه من السماء إلی الأرض حتی إن الشجره لتقصف بما یرید الله فیها من الثمرو لیوکلن ثمره الشتاء فی الصیف و ثمره الصیف فی الشتاء و ذلک قول الله تعالی:

«وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَی آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَیْهِمْ بَرَکَاتٍ مِنَ السَّمَاءِ ...»(1)

امام حسین علیه السلام در حدیث طولانی در مورد رجعت فرمودند: آسمان و زمین برکت خود را فرو می ریزاند؛ حتی درخت هرچه بخواهد میوه می دهد و میوه زمستان در تابستان و میوه تابستان در زمستان خورده می شود و این است معنای سخن خدای متعال: «و اگر اهل شهرها و روستاها ایمان می آوردند و پروا پیشه میکردند مسلما (درهای) برکت هایی از آسمان و زمین را بر روی آن ها میگشودیم، ولکن (آیات ما را) تکذیب کردند، پس آن ها را به سزای آنچه کسب می کردند دچار ساختیم»

.2- قال رسول الله صلی الله علیه واله: کیلوا طعامکم فإن البرکه فی الطعام المکیل(2).

پیامبراکرم صلی الله علیه واله فرمودند: طعام خود را کیل کنید که برکت در طعام کیل شده است.

«شاید منظور کیل کردن نان و پیمانه کردن آن در ترازو است که در بعضی از شهرها هم رسم است نان را پیمانه می کنند» .

ص: 99

3- وعنه صلی الله علیه واله : ثلاث فیهن البرکه: البیع إلی اجل و المقارضه واخلاط البر بالشعیر للبیت لا للبیع .(1)

و هم چنین فرمودند: در 3 چیز برکت است: فروختن چیزی به صورت مدت دار، قرض دادن و مخلوط کردن گندم با جو البته برای منزل، نه برای فروختن به دیگران (که غش در معامله شود).

4- عن الرضا علیه السلام قال: أوحی الله عزوجل إلی نبی من الأنبیاء إذا أطعت رضیت و إذا رضیت بارکت ولیس لبرکتی نهایه(2).

حضرت رضا علیه السلام فرمودند: خداوند سبحان به یکی از انبیاء خود وحی فرمود: هنگامی که من اطاعت شدم (بندگان مرا اطاعت کنند) راضی میشوم، و هنگامی که راضی شوم برکت میدهم و وقتی هم برکت دادم حد و حدودی برای برکت دادنم نیست.

5- قال رسول الله صلی الله علیه واله: البرکه عشره أجزاء تسعه أعشارها فی التجاره و العشر الباقی فی الجلود(3).

رسول اکرم صلی الله علیه واله فرمودند: برکت ده جزء است؛ نه جزء آن در تجارت (شرعی) است و یک جزء باقی مانده در پوست ها (پوست های گوسفند و امثال آن جهت تهیه دوغ و آب و غیره مثل روغن].

6- قال علی علیه السلام : بالعدل تتضاعف البرکات(4).

امیرمؤمنان علیه السلام فرمودند: به واسطه عدالت در کار، برکات دو برابر می شود.

7- قال رسول الله صلی الله علیه واله : أربع لا تذخل بیتا واحده منهن إلا خرب ولم یعمر

ص: 100

بالبرکه الخیانه والسرقه وشرب الخمر و الزنا(1).

رسول خدا صلی الله فرمود: چهار چیزاست که در خانه ای وارد نشود مگر این که آن خانه را خراب کند؛ خیانت، دزدی، نوشیدن شراب و زنا.

8- قال علی علیه السلام : اذا ظهرت الجنایات ارتفعت البرکات (2).

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: هنگامی که جنایات آشکار گردد برکات از بین می رود.

9- عن کاظم علیه السلام لداؤد الصرمی: یا داؤد! إن الحرام لا ینمی و إن نمی لا یبارک له فیه وما أنفقه لم یؤجر علیه وما خلقه کان زاده إلی النار(3).

امام کاظم علیه السلام به داوود صرمی فرمودند: ای داوود! حرام، رشد و نموی ندارد و اگر هم داشته باشد برکت ندارد و آنچه از آن انفاق می شود (صرف امور دینی) پاداش و اجری ندارد و آنچه هم که می ماند زیادی او انسان را به جهنم می کشاند.

بزرگوار شما روح الامین نازل گردید».

لغت رحمه: افاضه، مهربانی و بخشایش و احسان، مهر وشفقت از جانب باری تعالی. رحمت خداوند از غضبش سبقت گرفته است:

یا من سبقت رحمته غضبه(1).

درهای بهشت از باب رحمت او هشت در است و درهای جهنم از غضب او هفت در. در مورد رحمت مطالب فراوان است، ولی ما به چند روایت اکتفاء می کنیم.

1- قال علی علیه السلام: فطر الخلائق بقدرته و نشر الریاح برحمته(2).

علی علیه السلام فرمود: خداوند متعال خلائق را به قدرت خود به وجود آورد و بادها را به رحمت خود انتشار و گسترش داد.

2- عن النبی صلی الله علیه واله : ان الله تعالی خلق مائه رحمه یوم تخلق السماوات و الأرض. کل رحمه منها طباق ما بین السماء والأرض فأهبط رحمه منها إلی الأرض فیها تراحم الخلق و بها تعطف الوالده علی ولدها و بها تشرب الطیر والوحوش من الماء و بها تعیش الخلائق(3).

رسول خدا صلی الله علیه واله فرمودند: خداوند متعال روزی که آسمان ها و زمین را آفرید، صد رحمت آفریده است. هر رحمتی را در میان آسمان ها و زمین قرار داد و یک رحمت به زمین فرستاد که به وسیله آن مخلوقات به هم مهربان می شوند و به وسیله او مادر به فرزندش مهربان است و به وسیله آن طیور و پرندگان و وحوش آب می آشامند و به وسیله آن خلائق زندگی می کنند(4).

- و قال صلی الله علیه واله : لن یدخل الجنه احداً الا برحمه الله . قالوا: ولا انت؟ قال: و

ص: 102

7- لاانا إلا أن یتغمدنی الله(1).

رسول خدا صلی الله علیه واله فرمودند: اگر رحمت خدا نباشد احدی داخل بهشت نمی شود. اصحاب گفتند: حتی شما؟ فرمود: من هم به رحمت خدا وارد بهشت می شوم و رحمت خداوند متعال مرا هم در بر می گیرد. [البته اشتباه نشود این حدیث از طرق عامه (سنی ها) نقل شده و این حرف در مقام و منزلت رسول اکرم صلی الله علیه واله نمی باشد چون اصلا تمام وجود و هستی خلایق به خاطر آن بزرگوار آفریده شده و بهشت برای وجود مقدس پیامبراکرم صلی الله علیه واله است.]

4- قال علی بن الحسین علیهما السلام : لا یهلک مؤمن بین ثلاث خصال شهاده أن لا إله إلا الله وحده لا شریک له و شفاعه رسول الله صلی الله علیه واله وسعه رحمه الله(2) .

امام زین العابدین علیه السلام فرمودند: مؤمنین تا سه چیز است هلاک نخواهند شد، شهادت به یگانگی خداوند و شفاعت حضرت رسول صلی الله علیه واله و رحمت واسعه خداوند

5- قال صلی الله علیه واله :ان الله تعالی خلق مائه رحمه فرحمه بین خلقه یتراحمون بها واد خر لأولیائه تسعه وتسعین (3).

رسول خدا صلی الله علیه واله فرمودند: خداوند صد رحمت آفریده، پس یک رحمتش در میان مخلوقش است که نسبت به هم مهربانی می کنند و 99 رحمت خود را در قیامت ذخیره فرموده است.

6- و قال صلی الله علیه واله : لو تعلمون قدر رحمه الله تعالی لأتکلم علیها(4).

رسول خدا صلی الله علیه واله فرمودند: اگر شما قدر رحمت خداوند را می دانستید هر آینه براو اعتماد (صد در صد) پیدا می کردید.

ص: 103

7- قال زین العابدین علیه السلام فی الدعاء: یا من هو أبربی من الوالد الشفیق و أقرب إلی من الصاحب اللزیق أنت مؤضع أنس فی الخلوه إذا أوحشنی المکان و لفظتنی الأوطان(1) .

امام سجاد علیه السلام در دعای خود چنین می فرماید: ای کسی که از پدر مهربان به من مهربان تری و از رفیق به من نزدیک تری. تو محل و مرجع امید و انس من در خلوتم می باشی هنگامی که مرا ترسی در مکان و جایی فرا می گیرد.

8- قال علی علیه السلام فی وصف آخرالزمان: وذلک زمان لا ینجو فیه إلا کل مؤن نومه ... لیسوا بالمسابیح ولا المذاییع البذر أولئک یفتح الله لهم أبواب رحمته ویکشف عنهم ضراء نقمته(2).

امیرمؤمنان علیه السلام در وصف آخرالزمان می فرمایند: و آن زمانی است که از فتنه نجات نمی یابند مگر مؤمنانی که بی نام و نشانند ...

نه مفسده جو هستند و نه فتنه انگیز. نه در پی اشاعه( فحشایند) و نه مردمی سفیه و لغوگو. اینانند که خداوند درهای رحمتش را به سوی ایشان باز می کند و سختی ها و مشکلات را از آنان برطرف می سازد.

9-قال علی علیه السلام : بذکر الله تستنزل الرحمه(3).

حضرت علی علیه السلام فرمودند: به واسطه ذکر و یاد خداوند رحمت نازل می شود .

10- قال علی علیه السلام : من لم یرحم الناس منعه الله رحمته(4).

و نیز فرمودند: کسی که به مردم رحم نکند خداوند رحمتش را از او دریغ می کند.

ص: 104

11- قال صلی الله علیه واله: سمی شهر رجب شهر الله الأصب، لأن الرحمه علی أمتی تصب صبا فیه. ویقال الأصم لأنه نهی فیه عن قتال المشرکین، و هومن الشهور الحرم(1).

پیامبراکرم صلی الله علیه واله فرمودند: رجب را، «ماه ریزان خدا»نامیده اند ؛ چون در این ماه رحمت برامت من بشدت فرو می بارد . و به آن ماه اصم نیز گفته می شود؛ زیرا در این ماه ، که از ماههای حرام است، از جنگ با مشرکان نهی شده است.

لغت غفران: به معنی ستر است. ستر یعنی پوشش. یکی از صفات باری تعالی است، و به معنای بخشیدن گناه و آمرزنده می باشد.

این کلمات برای معصوم، دال بر بلندی درجات و مقامات و کرامات ایشان است، نه پوشیدن گناهان ایشان. زیرا در معصومین ستر بی معناست. مسلما خداوند از انبیاء و ائمه هدی علیهم صلوات الله راضی و خشنود است و در این مطلب شک و تردیدی وجود ندارد. در روایت دارد که رسول خدا صلی الله علیه واله روزی 70 مرتبه استغفار می کرد و این جهت کمال آن بزرگوار است نه نقص، چون در وجود شریف او و همچنین سایر معصومین علیهم السلام نقص وجود ندارد.

«آمَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنْزِلَ إِلَیْهِ مِنْ رَبِّهِ »(1)

«رسول به آنچه که بر او فرستاده شده بود از جانب پروردگارش ایمان آورد». حضرت فرمود: من از جانب خود و امتم گفتم:

«وَالْمُؤْمِنُونَ ۚ کُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ وَمَلَائِکَتِهِ وَکُتُبِهِ وَرُسُلِهِ لَا نُفَرِّقُ بَیْنَ أَحَدٍ مِنْ رُسُلِهِ ۚ»

«و مؤمنان همه به خدا و فرشتگان و کتاب ها و رسولان او ایمان آوردند و می گویند: ما میان هیچ یک از رسولان او، جدایی نمی اندازیم بلکه به همه ایمان می آوریم».

حضرت فرمود: پس گفتم:

«سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا ۖ غُفْرَانَکَ رَبَّنَا وَإِلَیْکَ الْمَصِیرُ»

«گفته خدا را شنیدیم و اطاعت کردیم. آمرزش تو را می طلبیم ای پروردگار ما و بازگشت همه به سوی توست» .

پس حق تعالی فرمود:

«لَا یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا ۚ لَهَا مَا کَسَبَتْ وَعَلَیْهَا مَا اکْتَسَبَتْ ۗ »(2)

«خدا هیچ نفسی را تکلیف نمی کند، مگر به مقدار طاقت او. هر چه نیکی کرده به سود او و هر چه بدی کرده و بال اوست».

پس من گفتم:

«رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذْنَا إِنْ نَسِینَا أَوْ أَخْطَأْنَا ۚ »

«پروردگارا! بر ما خرده مگیر اگر فراموش کنیم و یا خطا کنیم و از روی فراموشی یا بی قصد گناهی کنیم».

حق تعالی فرمود: شما را مؤاخذه نمی کنم. عرض کردم:

«رَبَّنَا وَلَا تَحْمِلْ عَلَیْنَا إِصْرًا کَمَا حَمَلْتَهُ عَلَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِنَا ۚ »

ص: 106

«ای پروردگار ما، برما تکلیف سخت بار مکن، چنانکه بر آنها که پیش از ما بودند بار کردی».

حق تعالی فرمود: بار نمی کنم. پس عرض کردم:

«»

«ای پروردگار ما! و آنچه تاب آن را نداریم بر دوش ما مگذار و از ما درگذر و ما را بیامرز و بر ما رحم کن که مولای ما تویی. پس ما را برگروه کافرین یاری و پیروزی ده» .

حضرت امام صادق علیه السلام فرمود: خداوند هیچ پیغمبری را چنین گرامی نداشته بود که آن حضرت را گرامی داشت و این خصلت ها را به او عطا فرمود. پس حضرت رسول صلی الله علیه واله عرض کرد: پروردگارا! فضیلت هایی که به پیغمبران خود عطا کردی، به من نیز عطا کن. حق تعالی فرمود: از چیزهایی که به تو عطا کرده ام دو کلمه است که از خزینه های عرش من است:

لا حول و لا قوه إلا بالله ولا منجا منک إلا إلیک (1).

حضرت فرمود: حاملان عرش الهی دعایی مرا تعلیم کرده اند که هر صبح و شام بخوانم و آن دعا این است:

اللهم إن ظلمی أصبح مستجیراً بعفوک و بی أصبح مستجیراً بمغفرتک و فقری أصبح مستجیراً بغناک و وجهی البالی الفانی أصبح مستجیراً بوجهک الدائم الباقی الذی لا یفنی(2).

خدایا! از ظلم و ستم خود به عفو و بخشش تو پناه می آورم و از گناه خود به مغفرت، و از ذلت و پستی خود به عزت تو، و از فقر خود به غنا و بی نیازی تو پناه می آورم و چهره فانی به چهره جاودان و ابدی تو که هیچ فنایی ندارد پناه می آورد.

ص: 107

ثلاث مرات غفرالله عزوجل له ذنوبه ولو کانت مثل زبد البحر(1).

امام باقر علیه السلام فرمودند: هر که بعد از نماز واجب پیش از آنکه پاهای خود را تا کند و برخیزد (پیش از آنکه از حالت و هیئت تشهد زانوهای خود را تغییر دهد) سه بار بگوید:

أستغفر الله الذی لا إله إلا هو الحی القیوم و الجلال والإکرام و أثوب إلیه.

خدای عزوجل گناهانش را بیامرزد گرچه مانند کف دریا باشد.

4- عن أبی عبدالله علیه السلام قال: ما مؤمن یقارف فی یؤمه ولیلته أربعین کبیره فیقول و هو نادم استغفر الله الذی لا إله إلا هو الحی القوم بدیع السماوات و الأرض ذا الجلال والإکرام و أسأله أن یصلی علی محمد و آله وأن یتوب علی إلاغفرها الله له ولا خیرفیمن یقارف فی یومه أکثرمن أربعین کبیره(2) .

امام صادق علیه السلام فرمود: هیچ مؤمنی نیست که در شبانه روز چهل گناه کبیره کند و با پشیمانی بگوید:

أستغفر الله الذی لا إله إلا هو الحی القیوم بدیع السماوات و الأرض ذا الجلال والإکرام و أسأله أن یصلی علی محمد و آله و أن یتوب علی.

جز اینکه خدای عزوجل گناهانش را بیامرزد و کسی که بیش از چهل گناه کبیره در روز انجام دهد خیری در او نیست.[یعنی ایمان ندارد، البته این روایت دلالت بر رحمت واسعه پروردگار دارد تا گناهکاران از رحمت او ناامید نشوند و الا کسی که بخواهد هر روز هم گناه و هم استغفار کند خودش را مسخره کرده است و معلوم است تصمیم ترک گناه را ندارد].

ص: 109

5- قال أبو عبدالله علیه السلام : من قال أستغفر الله مائه مره فی کل یوم غفر الله عزوجل له سبعمائه ذنب ولا خیرفی عبد یذیب فی کل یوم سبعمائه ذنب(1).

امام صادق علیه السلام فرمود: هر کس روزی صد بار بگوید «استغفرالله»-خداوند عزوجل برای او هفتصد گناه بیامرزد و خیری در آن بنده ای که روزی هفتصد گناه کند نیست. [یعنی گناهانی که آن روز انجام داده با توبه آمرزیده می شود و اینکه فرمود کسی که هفتصد گناه کند خیری در او نیست برای این است که بنده مغرور نشود و روزی هفتصد گناه کند زیرا چنین کسی خیری در او نیست و چه بسا موفق به استغفار و توبه نگردد و منظور از گناه در این جا اعم از صغیره وکبیره است].

6- قال علی علیه السلام : الإستغفاریمحو الاوزار(2).

آقا امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: استغفار گناهان را محو می کند.

7- وقال علیه السلام: عجبت لمن یفنط و معه الإستغفار(3).

آقا امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: من تعجب می کنم از کسی که حالت یأس و ناامیدی به خود گرفته، در حالی که همراه او استغفار است.

8- قال رسول الله صلی الله علیه واله : ادفعوا نوائب البلایا بالاستغفار(4).

رسول خدا صلی الله علیه واله فرمود: بلاها را با استغفار دفع کنید.

- قال علی علیه السلام : سلاح المذنب الاستغفار(5).

امیرمؤمنان علیه السلام فرمودند: سلاح گناهکار استغفار است.

ص: 110

10- قال رسول الله صلی الله علیه واله : من کثرت همومه فعلیه بالاستغفار(1).

رسول خدا صلی الله علیه واله فرمود:کسی که زیاد هم و اندوه دارد استغفار کند.

11- وقال صلی الله علیه واله : الا ادلکم علی دائکم و دوائکم؟ الا ان دائکم الذنوب و دواؤکم الإستغفار (2).

رسول خدا صلی الله علیه واله فرمود: می خواهید شما را بردارد و دوایتان راهنمایی کنم؟ درد شما

گناهان است و دوای شما استغفار.

12- قال علی علیه السلام : من أعطی الإستغفار لم یحرم المغفره(3) .

حضرت علی علیه السلام فرمودند: کسی که توفیق استغفار بیابد از آمرزش محروم نمی گردد.

13- قال علی علیه السلام : کان فی الأرض أمانان من عذاب الله وقد رفع أحدهما فدونکم الآخرفتمسکوا به أما الأمان الذی رفع فهو رسول الله صلی الله علیه واله وأما الأمان الباقی قالاستغفار قال الله تعالی:

«وَمَا کَانَ اللَّهُ لِیُعَذِّبَهُمْ وَأَنْتَ فِیهِمْ ۚ وَمَا کَانَ اللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَهُمْ یَسْتَغْفِرُونَ»(4)

حضرت علی علیه السلام فرمودند: در زمین در امان از عذاب الهی است که یکی از آن دو امان رفته و دیگری مانده است؛ پس به آن چنگ بزنید. اما آن امانی که رفت (به حسب ظاهر) وجود رسول الله صلی الله علیه واله است و اما آنکه باقی مانده است، استغفار و طلب آمرزش از خداوند است برای گناهان؛ چرا که خداوند فرموده است:

«(ای پیامبر) تا تو در میان آنان هستی آنان را عذاب نخواهم کرد و تا مادامی که در میانشان استغفار است باز آن ها را عذاب نکنم» .

14- قال رسول الله صلی الله علیه واله: ان الله تعالی یحب ثلاثه اصوات: صوت الدیک و

ص: 111

صوت قارئ القرآن و الذین یستغفرون بالأسحار(1).

رسول خدا صلی الله علیه واله فرمودند: خداوند سه صدا را دوست دارد؛ صدای خروس و صدای قاری قرآن و صدای کسانی که در سحرها استغفار کنند.

15- قال علی علیه السلام : إن الله عزوجل إذا أراد أن یصیب أهل الأرض بعذاب قال لولا الذین یتحابون بجلالی و یعمرون مساجدی ویستغفرون بالأسحار لانزلت عذابی(2).

حضرت علی علیه السلام فرمودند: هنگامی که اهل زمین نافرمانی و معصیت مرا انجام دهند، خداوند اراده می کند که به آنان عذاب برساند؛ اما وقتی می بیند افرادی به خاطر خداوند با هم دوستی می کنند و مساجد را به نماز خواندن در آن ها عمران و آباد می کنند و در سحرگاهان استغفار می کنند، به خاطر این سه دسته عذاب نازل نمی کند.

16- عن أبی عبدالله علیه السلام : کان رسول الله صلی الله علیه واله یتوب إلی الله فی کل یؤم سبعین مره من غیر ذنب(3).

امام صادق علیه السلام فرمودند: پیامبراکرم صلی الله علیه واله بدون اینکه گناهی انجام داده باشد روزی هفتاد مرتبه طلب توبه می کرد (به همان نحو که گذشت)

17- قال الرضا علیه السلام : المستغفر بلسانه ولم یندم بقلبه فقد استهزا بنفسه(4).

امام رضا علیه السلام فرمودند: کسی که با زبانش استغفار می کند و در قلب خود پشیمان نیست، خودش را مسخره کرده است.

18- قال علی علیه السلام: الاستغفار مع الاصرار ذنوب مجدده (5).

ص: 112

حضرت علی علیه السلام فرمود: استغفار با اصرار گناه، خود گناه تازه ای است.

19- قال رسول الله صلی الله علیه واله: خیر الاستغفار عند الله الإقلاع والندم(1).

رسول خدا صلی الله علیه واله فرمود: بهترین استغفار در نزد خداوند ریشه کن کردن گناهان و پشیمانی و گناه نکردن است.

لغت رضوان: عبارت است از خشنودی و خرسندی خداوند سبحان از انبیاء و ائمه؛ زیرا فرامین و دستورات حق سبحانه را به نحواکمل و اجمل و اصدق انجام دادند و بندگان را به سوی راه و مقصد او سوق دادند و خودشان هم به نحواعلاء از عبادت و بندگی گرفته و خداشناسی و اخلاق و توجه به خدا و غافل نبودن، همه را تماماً و کمالا و صداقتاً انجام دادند و اگر گاهی هم برای بعضی از انبیاء تنبیه یا توضیحی به حسب ظاهر بوده است از باب ترک اولی یا بهتر بگوییم از باب عبرت و درس دادن به مردم و نشان دادن راه خداشناسی به آنان بوده است. گرچه خود انبیاء و ائمه هدی علیهم السلام طبق قاعده کلی و سنت الهی:

«الم*أَحَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لَا یُفْتَنُونَ»(2)

امتحان خود را به نحو بال انجام دادند، با اینکه اشرف و افضل مخلوقات و موجودات بودند. خصوصاً رسول اکرم صلی الله علیه واله و آل بیت آن حضرت که از جمیع انبیاء و ملائکه و عباد و جن و ماسوی الله افضل و اشرف اند.

ابوسعید خدری از قول رسول خدا صلی الله علیه واله روایت کرده که فرمود: خداوند به اهل بهشت می فرماید: ای اصحاب بهشت! ایشان گویند: لبیک ربنا وسعدیک و الخیر فی یدیک.

پس گوید: هل رضیتم ؟ آیا از من راضی شدید؟ گویند: بار خدایا چه چیز بهتر از این نعمت بهشت می باشد که به ما کرامت فرموده ای؟ خطاب رسد: خشنودی من، به جهت اینکه، خشنودی من هرگز به خشم مبدل نشود. و گویند: در بهشت چند چیز بهترین است؛ یکی رضای خدا و دیگری نعمت های بهشت و سوم همجواری محمد و آل محمد علیهم السلام(1).

2- در ذیل آیه 72 سوره توبه:

«وَعَدَ اللَّهُ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا وَمَسَاکِنَ طَیِّبَهً فِی جَنَّاتِ عَدْنٍ ۚ وَرِضْوَانٌ مِنَ اللَّهِ أَکْبَرُ ۚ ذَلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ»

رسول خداصلی الله علیه واله در رابطه با جنات عدن می فرمایند:

عدن دار الله التی لم ترها عین ولا یخطر علی قلب بشر ولا یسکنها غیر ثلاثه النبیین و الصدقین والشهداء یقول الله طوبی لمن دخلک(2).

جنات عدن سرای خداست که هیچ چشمی او را ندیده و برخاطر هیچ بشری نگذشته؛ و در آن ساکن نشود مگر سه گروه؛ پیغمبران و صدیقان وشهیدان. حق تعالی به او (بهشت) خطاب فرماید: خوشا به حال کسی که در تو ساکن شود.

وابوهریره گوید: از رسول خدا صلی الله علیه واله شنیدم که فرمود: در بهشت کوشکی (قصر) از لؤلؤ است و در هر یک از آن هفتاد سرا از یاقوت سرخ و در هر سرایی هفتاد خانه از زمرد سبز و در هر خانه هفتاد سریرو برهر سریری هفتاد بستر از رنگ های متنوعه و برهر بستری جفتی از حورالعین نشسته و در هر خانه هفتاد خوان سفره نهاده و بر هر خوانی

ص: 114

هفتاد نوع طعام است. حق تعالی بنده مؤمن خود را چندان قوت شهوت (اشتها) دهد که در یک بامداد از همه طعام ها و حورالعین بهره مند شود و آن کوشک براین صفت در بهشت های عدن باشد.

و از ابن مسعود روایت شده است که: جنات عدن در دل بهشت است و چشمه تسنیم از میان آن می گذرد و بهشت ها در حوالی آن است و از آن وقت که حق تعالی آن را آفریده از نظر خلائق پوشیده است و کسی آن را کشف نمی کند تا آن که اهل آن، در آن درآیند که انبیاء وصدیقان و صالحان باشند و در آن کوشک هایی است از زرو یاقوت و در، و باد خوش از زیر عرش می وزد و بر پشته های مشک سفید می گذرد و آن باد، بوی این مشک ها را در آن کوشک ها می آورد و آن بوپانصد سال راه می رود. ولی با همین حال که نعمت های فراوانی در آنجا وجود دارد که فقط خدا میداند و بس؛ اما خشنودی خدا از تمام این ها به مراتب بالاتر است و اصلا قابل قیاس با این نعمت ها نمی باشد.

3- عن علی بن الحسین علیهما السلام قال: إذا صار أهل الجنه فی الجنه و دخل ولی الله إلی جنانه و مساکنه و اتکا کل مؤمن منهم علی أریکته حفته خدامه ونهدلت علیه الثمار و تفجرت حؤله العیون و جرت من تحته الأنهار و

بسطت له الزرابی وصففت له النمارق و أتته الخدام ماشاءت شهوته من قبل أن یسألهم ذلک قال ویخرج علیهم الحور العین من الجنان فیمکثون بذلک ماشاء الله ثم ان الجبار یشرف علیهم فیقول لهم أولیائی و أهل طاعتی و سکان جنتی فی جواری ألا هل أنبئکم بخیر مما أنتم فیه یقولون ربنا و أی شیء خیر مما نحن فیه نحن فیما اشتهت أنفسنا ولذت أعیننا من النعم فی جوار الکریم قال فیعود علیهم بالقول فیقولون ربنا نعم فأتنا بخیر مما نحن فیه فیقول لهم تبارک و تعالی رضای عنکم ومحبتی لکم خیرو أعظم مما أنتم فیه قال فیقولون نعم یا ربنا رضاک عنا

ومحبتک لا خیر لنا و أطیب لأنفسنا ثم قرأ علی بن الحسین علیهما السلام هذه الآیه:

ص: 115

«وَعَدَ اللَّهُ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا وَمَسَاکِنَ طَیِّبَهً فِی جَنَّاتِ عَدْنٍ ۚ وَرِضْوَانٌ مِنَ اللَّهِ أَکْبَرُ ۚ ذَلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ»(1)

حضرت زین العابدین علیه السلام فرمودند: هنگامی که اهل بهشت داخل بهشت شدند و دوست و ولی خداوند متعال وارد باغ های بهشت و مساکن بهشت شد و مؤمن بر متکای خود تکیه زد، خدام اطراف او را احاطه می کنند و شاخه های درختان میوه دار برای او مهیا می شود و چشمه های بهشتی در اطراف او به جریان می افتد و برای او بالش بهشتی گسترانده می شود و مسند و بالش های مرتب برای او قرار می دهند و خدام نزد او می آیند قبل از آنکه چیزی بخواهد، هر چه خواهش داشته باشد برای او می آورند و حورالعین از بهشت بیرون می آیند و نزد او می مانند تا وقتی که خداوند می خواهد. سپس خداوند جبار مشرف برایشان شود (نظررحمت کند) و می فرماید: ای دوستان و اولیای من واهل طاعت من و همسایگان من در بهشت! آیا می خواهید شما را به بهترین چیزی که در آن هستید خبر دهم؟ گویند: ای پروردگار ما! آن بهترین چیست که ما در همسایگی کریمی مثل تو هر چه از نعمت های الهی بخواهیم آماده است [رحمت و لطف تو بر سر ما باشد ]دوباره خداوند به آنان همان سخن اول را می فرماید. پس می گویند: پروردگارا! برای ما بیاور اگر چیزی بهتر از این است، خطاب می فرماید: رضا و خرسندی من از شما و محبتی که من به شما دارم بزرگتر از آن چیزهایی است که برای شما در بهشت فراهم شده است. گویند: خداوندا! بلی ما رضا و محبت تو را می خواهیم او برای ما بهتر و برای ما اطیب وپاک تر است. بعد از آن امام زین العابدین علیه السلام آیه 72 سوره توبه را تلاوت فرمود که می فرماید:

«خداوند به مردان و زنان با ایمان بهشت هایی را که از زیر درختانش نهرها روان است که جاودانه در آن باشند و نیز عمارت های پاکیزه ای را در بهشت های ابدی وعده داده است؛ و خشنودی خداوند (از همه نعمت ها) بزرگتر و برتر، و آن کامیابی بزرگ است».

ص: 116

4- در ذیل آیات 162 و 174 سوره آل عمران

سألت أبا عبد الله علیه السلام عن قول الله عزوجل:

«أَفَمَنِ اتَّبَعَ رِضْوَانَ اللَّهِ کَمَنْ بَاءَ بِسَخَطٍ مِنَ اللَّهِ وَمَأْوَاهُ جَهَنَّمُ ۚ وَبِئْسَ الْمَصِیرُدَرَجَاتٌ عِنْدَ اللَّهِ»

فقال الذین اتبعوا رضوان الله هم الأئمه وهم والله یا عمار درجات للمؤمنین و بولایتهم ومعرفتهم إیانا یضاعف الله لهم أعمالهم ویرفع الله لهم الدرجات العلی وأما قوله یا عمار کمن باء بسخط من الله إلی قوله المصیرفهم والله الذین جحدوا حق علی بن أبی طالب علیهما السلام و حق و الأئمه منا أهل البیت فباءوا لذلک بسخط من الله(1).

امام صادق علیه السلام در ذیل آیه 162 سوره آل عمران به عمار فرمودند: این که قرآن می فرماید: «پس آیا کسی که[ به اطاعت و عبادت] از خشنودی خدا پیروی کرده، همانند کسی است که[ براثر گناه] به خشمی از سوی خدا سزاوار شده؟ و جایگاه او دوزخ است و آن بد بازگشت گاهی است. همه آنان را [چه مؤمن، چه کافر]نزد خدا درجات و منزلت هایی[ متفاوت] است» آنان که رضوان خداوند را دنبال می کنند علی بن ابی طالب علیهما السلام و ائمه هدی علیهم السلام هستند. والله ای عمار درجات مؤمنین به اندازه محبت و ولایتشان به ما سنجیده می شود و حسنات و اعمال آن ها را خداوند زیاد می کند ودرجات آن ها را بالا می برد. ای عمار، گفتار خداوند درباره کسانی است که حق علی علیه السلام وائمه هدی علیهم السلام را انکار کردند و حق آن ها را نشناختند، و برای همین جهت، مورد خشم و غضب خداوند متعال قرار گرفتند.

5- عن الجابر اذا دخل أهل الجنه الجنه قال الله تعالی تشتهون شیئا

ص: 117

فازیدکم قالوا یاربنا ؤ خیرمما أعطیتنا قال رضوانی اکبر(1).

جناب جابرگوید: هنگامی که اهل بهشت داخل بهشت شوند خداوند متعال به آنان می فرماید: چیز دیگری می خواهید تا زیاد کنم؟ گویند: پروردگارا بهتر از نعمت های بهشتی چیست که به ما عطا کنی ؟ می فرماید: مقام رضا و خرسندی من والاتر است.

را از خودش خرسند نموده و کسی که بدن خود را برای به دست آوردن رضایت خداوند و در مسیر او رنج ندهد خداوند را عصیان کرده است.

4- قال زین العابدین علیه السلام : وان أرضاکم عند الله أسبغکم علی عیاله(1) .

امام زین العابدین علیه السلام فرمودند: به درستی که گرامی ترین شما در نزد خداوند کسی است که ریزان نعمت باشد بر عیالش. (یعنی در نفقه و خرجی و انفاق عیالش فراخی دهد البته اگر داشته باشد).

5- عن أمیرالمؤینین علیه السلام قال: إن الله تبارک وتعالی أخفی أربعه فی أربعه أخفی رضاه فی طاعته فلا تستصغرن شیئا من طاعته فربما وافق رضاه وأنت لا تعلم و أخفی سخطه فی معصیته فلا تستصغرن شیئا من معصیته فربما وافق سخطه وأنت لا تعلم و أخفی إجابته فی دعوته فلا تستصغر شیئا من دعائه فربما وافق إجابته وأنت لا تعلم و أخفی ولیه فی عباده فلا تستضغرن عبداً من عبید الله فربما یکون ولیه وأنت لا تعلم(2).

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: خدای تعالی چهار چیز را در چهار چیز مخفی ساخته است؛ رضای خود را در طاعتش نهان ساخته است و مبادا چیزی از طاعتش را کوچک شمارید که بسا آن طاعت موافق رضای او باشد و توندانی. و خشم خود را در معصیتش نهان ساخته است، و مبادا چیزی از معصیتش را کوچک شمارید که بسا آن معصیت موافق با خشم او باشد و تو ندانی. و اجابت خود را در دعایش نهان ساخته است و مبادا چیزی از دعایش را کوچک شمارید که بسا آن دعا موافق با اجابت او باشد و تو ندانی. و ولی خود را در میان بندگانش نهان ساخته است و مبادا که بنده ای از بندگانش را، کوچکشمارید که بسا آن بنده، ولی او باشد و تو ندانی.

ص: 119

6- و قال علیه السلام : رضی الله سبحانه مقرون بطاعته(1).

و نیز فرمودند: خشنودی خداوندمقرون با طاعتش است.

7- أن موسی علیه السلام قال: یا رب دلنی علی أمر فیه رضاک عنی أعمله ؟ فأوحی الله تعالی إلیه أن رضای فی کرهک و أنت ما تصبر علی ما تکره. قال: یا رب دلنی علیه؟ قال: فإن رضای فی رضاک بقضائی (2).

از حضرت موسی علیه السلام روایت شده که عرض کرد: پروردگارا مرا بر امری راهنمایی کن که رضای تو در آن باشد. خداوند به او وحی فرستاد، رضای من در چیزی است که توآن را مکروه می شمری و آن را دوست نداری و برآن صبر نمی کنی. عرض کرد: بار خدایا تو مرا بدان راهنمائی کن. خطاب شد: رضای من در راضی بودن توست به قضای من.

8- قال موسی علیه السلام: یا رب أخبرنی عن آیه رضاک عن عبدک ؟ فأوحی الله تعالی إلیه: إذا رأیتنی أهیی عبدی لطاعتی و أصرفه عن معصیتی فذلک آیه رضای(3).

جناب موسی علیه السلام عرض کرد: پروردگارا نشانه خرسندیت از بنده ات را، به من خبر بده ؟ پس خدا به جناب موسی علیه السلام وحی فرمود که: هنگامی که بنده من برای طاعتم مهیا و از نافرمانیم منصرف شد همان نشانه رضایت من است.

9- قال رسول الله صلی الله علیه واله: علامه رضا الله عن خلقه رخص أسعارهم وعدل سلطانهم و علامه غضب الله علی خلقه جور سلطانهم وغلاء أسعارهم(4).

رسول خدا صلی الله علیه واله فرمودند: علامت رضایت خداوند از خلقش، ارزان بودن نرخ کالا و

ص: 120

متاعش و عدالت پادشاهانشان است و علامت غضب خداوند ظلم پادشاهان و گرانی نرخ هایشان باشد.

10- قال رسول الله صلی الله علیه واله : من طلب مرضاه الناس بما یسخط الله کان حامده من الناس ذاما و من آثر طاعه الله بغضب الناس کفاه الله عداوه کل عدو و حسد کل حاسد و بغی کل باغ و کان الله عزوجل له ناصرا و ظهیرا(1).

رسول خدا صلی الله علیه واله فرمودند: کسی که رضایت مردم را بر خشم خداوند ترجیح دهد مردمی که او را ستایش می کنند مورد مذمت هستند ( یا آن ستایش گر روزی او را مذمت خواهد کرد) و کسی که طاعت خداوند را به خشم مردم ترجیح دهد خداوند او را از شر هردشمن و حسود و ستم کاری حفظ خواهد نمود و خداوند یار و پشتیبان او است.

11۔ قال الحسین علیه السلام : من طلب رضی الله بسخط الناس کفاه الله امور الناس و طلب رضی الناس بسخط الله وکله الله إلی الناس و السلام (2).

امام حسین علیه السلام در جواب نامه شخصی که از آن حضرت درخواست موعظه کرده بود فرمود: کسی که رضایت خداوند را به خشم مردم ترجیح دهد خداوند متعال امور او را از مردم کفایت فرماید و کسی که خشم خداوند را به رضایت مردم ترجیح دهد خداوند او را به مردم واگذارد.

12- قال رسول الله صلی الله علیه واله: رضا الله فی رضا الوالد وسخط الله فی سخط الوالد(3).

پیامبراکرم صلی الله علیه واله فرمودند: رضایت خداوند در رضایت پدر است و خشم خداوند در خشم پدر است.

ص: 121

8- سیر کردن گرسنه

9 - شب را به سحرآوردن با خستگی به خاطر کسب روزی

10- صلوات فرستادن بر محمد و آل محمد علیهم السلام

11- عیادت مریض

12- مصافحه و دست دادن با مؤمن

13- مریض شدن

14- تب کردن

15- گریه بر سیدالشهداء علیه السلام

16- صدقه دادن در شب

17- استغفار کردن

18- زیارت حضرت رضا علیه السلام

19- دائم سلام نمودن

20- احترام به والدین...

10- جمع کردن ریزه های غذا که در کنار سفره افتاده است

11- خوردن غذا بعد از سرد شدن

12- خوردن نان جو

13- خوردن غذای حلال

14- خوردن سرکه

15- خلال کردن دندان ها بعد از غذا خوردن

16- خوردن عدس

17- خوردن زیتون و روغن آن

18- خوردن عسل یا انگبین تازه

19- خوردن شکر سلیمانی (یعنی نی شکر)

20- خوردن خربزه

21- خوردن خیار از انتهای آن

22- خوردن خرفه

23۔ سحری خوردن (یعنی در ماه مبارک رمضان قبل از طلوع فجر غذا خوردن)

24- خشنود کردن خداوند

25- خاک قبرامام حسین علیه السلام

26 - تلاوت قرآن در خانه

27 - دادن طعام در خانه

28- خوش کرداری در طول عمر

29- گرامی داشتن و محترم شمردن نان

30- ترید خوردن (نان را در آبگوشت خورد کردن)

31- مرغ قطا (نام مرغی است که در فارسی به آن سنگخوار گویند)

32 - قدر و منزلت خویشاوندی را نگه داشتن

33 - خفیف المؤنه بودن زن و آسان زائیدن او (زنی که توانایی مادی همسرش را در

ص: 124

نظر گرفته و کم هزینه باشد) قناعت گر باشد.

34 - ایمان و تقوی داشتن

35 - سکونت در کعبه

36 - سکونت در زمین کوفه

37 - توقف در مسجد کوفه

38 - سکونت در زمین کربلا

39 - سکونت در شهر قم

40 - سکونت در زمین

41 - تلاوت سوره بقره و آل عمران

42- تلاوت آیه الکرسی

43- تلاوت سوره یس

44- خواندن سوره اخلاص

45 - هنگام طلوع صبح بیدار بودن

46- خواندن سوره قدر

47- تجارت و داد و ستد حلال

48 - زیاد انفاق کردن و هنگام فروختن، ترازو را سنگین کشیدن

49- نام گذاری فرزند به نام های ابراهیم و اسحاق علیهما السلام

50- نام گذاری فرزندان به نام موسی بن عمران علیه السلام

51- نام گذاری فرزندان به نام عیسی بن مریم علیه السلام

52- نام گذاری فرزندان به نام فاطمه زهراء عیلها السلام

53- نام گذاری فرزندان به نام امام جواد علیه السلام

54- شیعه ائمه علیهم السلام بودن

55- روز جمعه

56- راستگویی

ص: 125

57- رفق و فتق (رسیدگی) امور مردم کردن

58- زیارت مؤمن و عیادت او

59- زیارت قبور ائمه علیهم السلام

60- زیارت قبر امام حسین علیه السلام

61- تلاوت سوره مؤمن

62- سلام کردن بر اهل خانه

63- شستن دست ها قبل و بعد از غذا خوردن

64- شیر مادر

65- شب پانزدهم ماه ذی القعده الحرام

66- صدقه دادن

67۔ غذایی که به اندازه کیل و پیمانه طبخ شود (اسراف نکردن در غذا).

68- غذا خوردن با جماعت

69- عیادت از بیمار

70- فروختن کالا و متاع خوب

71- قناعت کردن

72 - زیارت کردن قبر امام رضا علیه السلام در طوس

73 - داشتن گوسفند ماده (برای شیراو)

74- خوردن گوشت با شیر

75 - لیسیدن ظرف خالی شده از غذا

76- تأمین معیشت اهل علم و دانشمندان

77 - مکیدن انگشتان بعد از غذا خوردن

78 - مصرف سیاه دانه

79 - همنشینی با بزرگان و فضلاء

80- مشاوره با خردمندان و دانایان

ص: 126

81- مخالفت با زنان و مشورت نکردن با آن ها

82- مالی که زکوه آن داده شود

83- ماه مبارک رمضان

84- نماز شب خواندن

85- نفع رساندن مؤمن به مؤمن

86- نام گذاری فرزندان به نام حضرت محمد صلی الله علیه واله

88- نامیدن فرزندان خود به نام پیغمبران و فرزندان آن ها

89- وجود تنور در خانه

90 - وجود خروس در خانه

91- وجود گربه در خانه

92 - وجود زن مهربان و زاینده در خانه

93 - بسم الله گفتن هنگام داخل شدن در خانه (1).

ص: 127

لاه ابن عمک لا أفضلت فی نسب*** عنی ولا أنت دیانی فتخزونی (1)

ای پسر عمو! به خدا قسم تودر نسب از من بهتر نیستی، و بر من حکومتی نداری که مرا خوار کنی. (یعنی برتری به دست خداوند است. به هر کس که از هر جهت لایق و شایسته باشد می دهد، و نام او را بالا می برد).

و به معنی اسم است که در این حال قبل از آن من جاره قرار می گیرد مانندجلست من عن یمینک نشستم از طرف راست تو.

لغت رجس: پلید: ناپاک، نجس، آلوده، چرکین، رجس: گناه، کاربد، وسوسه شیطان (2).

فرموده است آن جا که می فرماید:

السلام علیکم یا أهل بیت النبوه و موضع الرساله و مختلف الملائکه و مهبط الوحی ومعدن الرحمه و خزان العلم و منتهی الحلم...

سلام بر شما ای خاندان نبوت و موضع ودایع رسالت و محل نزول ملائک و هبوط انواروحی خدا و معدن رحمت حق. و گنج های علم و معرفت الهی و صاحبان منتهای مقام حلم و بردباری ...

.. ورضیکم خلفاء فی أرضه وحججا علی بریه وأنصاراً لدینه و حفظه لسره و خزنه لعلمه و مستودعاً لحکمته و تراجمه لوحیه و أرکانالتوحیده و شهداء علی خلقه و اعلاما لعباده و منارا فی بلاده و أدلاء علی صراطه ...

و شما را به خلافت الهیه در زمین پسندیده و حجت و یاوران دین حق و حافظان سر و گنج علم لدنی و محل ودایع حکمت و مفسران وحی و ارکان علم توحید خود مقرر فرمود و گواه خلق و نماینده خود برای بندگان و علامت روشن در بلاد عالم و راهنمایان صراط مستقیم خود گردانید...

این قسمت از جملات امام هادی علیه السلام که با بحث ما مرتبط است:

...عصمکم الله من الزلل و آمنکم من الفتن وطهرکم من الدنس و أذهب عنکم الرجس و طهرکم تطهیرا...

شما خانواده را معصوم از لغزش و ایمن از فتنه و پاک و منزه از هر خلق ناشایسته گردانید و از شما به کلی رجس و پلیدی را زائل فرمود و پاک و پاکیزه گردانید.

در دعای ندبه هم می خوانیم:

وجعلت له ولهم أول بیت وضع للناس للذی ببکه ممبارک و تمدی العالمیین فی آیات بینات مقام إبراهیم و م ځله گان آنا و قلت إنما یرید الله لیذهب عنکم الرجس أهل البیت و یطهرکم تطهیرا...

ص: 131

و برای او و اهل بیتش آن خانه مکه را اول بیت و نخستین خانه برای عبادت بندگان مقرر فرمودی ... و درباره خاندان رسول فرمودی البته خدا از شما اهل بیت رسول هر رجس و ناپاکی را دور می سازد و کاملا پاک و مبرا می گرداند.

دنباله زیارت جامعه می خوانیم:

سعد من والأکم وهلک من عاداکم و خاب من جحدکم وضل من فارقکم و فاز من تمسک بکم و أمن من لجأ إلیکم و سلم من صدقکم وهدی من اعتصم بکم من اتبعکم فالجنه مأواه من خالفکم فالنار مثواه ومن جحدکم کافر ومن حاربکم مشرک و من رد علیکم فی أسفل درک من الجحیم ... أشهدکم أنی مومن بکم و بما آمنتم به کافر بعدوکم و بما کفرتم به مستبصربشأنکم و بضلاله من خالفکم موال لکم و لأولیائکم مبغض لأعدائکم و معاد لهم سلم لمن سالمکم وحرب لمن حاربکم...

هر که به ولایت شما گروید به سعادت رسید و آنکه با شما دشمنی کند، هلاک شود و هر که منکر شما است، نومید است و هر که از شما جدا است، گمراه است و هر که به شما تمسک جست، پیروزمند گردید و هر که به شما پناه آورد، ایمن گردید و هر که مقام شما را تصدیق کرد، سلامت یافت و هر که به دامان طاعت شما دست زد، هدایت یافت و هر که منکر شما گردید، کافر است و هر که با شما به جنگ برخاست، مشرک است و هر که رد حکم شما کرد، در پست ترین درکات جهنم است ... خدای متعال و شما را گواه می گیرم که من به ولایت الهیه شما و هر چه شما به آن ایمان دارید، ایمان دارم و به دشمنان شما و به هر چه شما کافر و منکر آن هستید، من هم کافر و منکر هستم و من به جلالت شأن شما و به گمراهی مخالفان شما بصیر و معتقدم. شما و دوستداران شما را دوست دارم و دشمنان شما را دشمن داشته و با آنها عداوت میکنم. هر که تسلیم امر شما است با او تسلیم و با هر کس که با شما بجنگد جنگ خواهم کرد.

ص: 132

حال شاک و جاهل و معاند و کافر جواب این مطالب را چه بگوید و حال آنکه جوابی ندارد جز تسلیم و اطاعت و یا سرافکنده در قعر جهنم.

پس از این باید گفته شود که کسی که در عصمت حضرات معصومین علیهم السلام شک داشته باشد و از ایشان به خصوص حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام اطاعت نکند و در امامت ایشان شک داشته باشد، کافر است چنانچه در روایتی که در منقبت امیرالمؤمنین علیه السلام آوردیم این مطالب بیان شد.

«...وَعَصَی آدَمُ رَبَّهُ فَغَوَی»(1)

«و آدم نافرمانی خدا را کرد و گمراه شد»(2).

منظور معنای مجازی است و گاهی منظور اوامر امتحانیه و یا منظور صوری است و گاهی هم مراد مقتضیات مخفیه است. لذا حقیقی نیست، چون انبیاء گناه نمی کنند. پس این عصیان نیست به این بیانی که گفته شد؛ نه به معنای لغوی و نه به معنای ترک اولی. و اصلا مقدر خداوند بوده که این عمل را انجام دهد (از آن گندم بخورد) تا به سوی زمین بیاید و حکمت خداوند از دار تکلیف و بندگی و امتحان بندگان و زاد و ولد و... پیاده شود چون آدم علیه السلام از زمین خلق شده. در این باره روایتی از امام رضا علیه السلام است که می فرمایند:

فان الله عزوجل خلق آدم حجه فی أرضه وخلیفه فی بلاده لم یخلقه للجنه(3).

امام رضا علیه السلام فرمودند: خداوند عزوجل آدم را خلق کرد تا در روی زمین حجت و خلیفه او بر بندگانش باشد و او را برای بهشت خلق نکرده بود. (علت خلقتش برای حجت بودن و خلیفه بودن اوست ، بهشت که یک وسیله است نه هدف).

همچنان که خداوند می فرماید:

«وَإِذْ قَالَ رَبُّکَ لِلْمَلَائِکَهِ إِنِّی جَاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَهً ۖ »(4)

ص: 134

پس انسان در هر لحظه ای نیاز به هدایت از جانب خداوند دارد و مطلب در بعضی موارد ابتدایی و در بعضی موارد استمراری است چه به طرف طهارت و پاکی برود، چه به طرف نجاست. جمله اولی که مراتب اعلی و ارفع و استمراری باشد در معصومین علیهم السلام است و مؤمنین و جمله دوم که انزل و میل به طرف نجاست باشد در کفار و منافقین و فساق است.

مانند صورت های ذهنیه است نسبت به ما. پس در هر لحظه انسان نیاز به عنایت و افاضه از جانب خداوند متعال دارد و گرنه منهدم و مضمحل خواهد شد. یعنی نسبت کون و بودن نسبت به خداوند ذاتی و ابدی است ولی نسبت به همه مخلوقات عنایت و افاضه است، که اگر یک لحظه لطف و عنایت پروردگار قطع شود همه موجودات من جمله انسان نابود خواهد شد، چون بقاء موجودات و انسان حدوثی است. (یعنی به وجود آمده از نیستی) نه ذاتی.

به هرحال انسان متعبد و مؤمن باید معتقد باشد، که اهل بیت پیامبرصلی الله علیه واله به جمیع فضائل و کمالات و اعلی مراتب طهارت متصفند و الا در اعتقاد او خدشه است.

ص: 136

لغت برید: اراده مصدر باب افعال است از اراد یرید و ثلاثی مجرد آن راد یرود است. راغب در مفردات القرآن گوید: «اراده از راد، یرود گرفته شده و به معنای کوشش و پویش در جستجوی چیزی است. اراده در اصل نیرویی است مرکب از خواسته و نیاز و آرزو و آن نامی است برای گرایش نفس به چیزی، همراه با حکم درباره آن که باید انجام بگیرد یا انجام نگیرد. سپس گاهی فقط در معنای مبدأ، یعنی گرایش نفس به چیزی به کار می رود و گاه در منتهی، یعنی حکم درباره انجام گرفتن یا نگرفتن آن. و هرگاه اراده درباره خدا به کار رود منظور معنای دوم است یعنی منتهی است نه مبدأ زیرا خداوند از صفت گرایش داشتن به چیزی منزه و برتر است»

مرحوم شیخ طوسی می فرماید: اراده خداوند برای از میان بردن پلیدی ها از اهل بیت علیهم السلام از دو حال بیرون نیست، یا منظور آن است که از آنان خواسته، خدا را اطاعت کنند و از گناهان بپرهیزند یا مراد آن است که پلیدی ها را از آنان برده است بدین گونه که عنایت خاصی به آنان نموده و بدین وسیله از زشتی ها امتناع می ورزند. روا نیست که معنای اول مراد باشد زیرا این اراده را با همه مکلفان داشته و اختصاصی به اهل بیت علیهم السلام ندارد، در حالی که خلافی در این نیست که خداوند با این آیه، اهل بیت علیهم السلام را به چیزی مخصوص داشته که دیگران را با آنان شریک نساخته است. پس چگونه می توان آن را بر معنایی حمل کرد که بین جمیع مردم عمومیت دارد و آیه را از این که در آن فضیلت و مزیتی بر دیگران نهفته است بیرون می برد(1).

مرحوم طباطبایی در المیزان خود گوید: معنای آن این است که خدای سبحان اراده مداوم و مستمر یافته که شما اهل بیت را به موهبت عصمتمخصوص بدارد بدان گونه که اعتقاد باطل و اثر زشت را از شما خاندان بزداید(2).

ص: 138

لغت لیذهب: اذهاب به دو معنا به کار می رود:

اول: برطرف ساختن چیزی از محل خود پس از ثبوتش در آنجا چنانچه شخص فقیه گوید: «آب نجاست را از بین می برد»یا «توبه وانابه گناهان را از بین می برد».

دوم: دور ساختن چیزی از محلی پیش از آنکه بدانجا برسد. گرچه ممکن است که آن چیز در آنجا وارد شود چنانکه به دوست خود گویی: «دوستی و شوق وصول به تو، سختی راه را از من می برد»یا«خداوند بدی و بلا را از تو ببرد»یا به چاه کن می گویی: «دهان چاه را تنگ نساز»و نحویان گویند: «مبتدا را از عوامل لفظی مجرد ساز»یا: «مصیبت فلان کس خواب را از چشمم ربود».

معنای این جملات این است که: دوستی تو مانع از وارد شدن سختی برمن شد و خداوند مانع از ورود بدی و بلا بر تو شود و چاه کن از آغاز دهان چاه را گشاد گیرد و تنگ نسازد و مبتدا از اول مجرد از عوامل لفظی آید. همه این مثال ها خلاف مثال های اول بود یعنی بردن یک چیز پیش از وارد شدن آن هاست. زیرا آب نجاست را پس از وارد شدن بر محل از بین می برد و توبه و انابه، گناه را پس از انجام دادن و ورودش برنفس می زداید.

لغت رجس: راغب در مفردات گوید:

«رجس چیزناپاک و نجس است و بر چهار وجه آمده است:

1) منفور طبع .

2) منفور عقل مانند کافر؛ از آن رو که شرک از نظر عقل زشت ترین چیزهاست.

3) منفور شرع مانند شراب، قمار.

4) یا منفور همه جهات مانند مردار. زیرا مردار از نظر طبع و عقل و شرع منفوراست».

ابن منظور در لسان العرب رجس را به این معانی آورده است: هر کار منفور، چیز نجس، گناه، اضطراب و لرزه و وسوسه شیطان، شک و کفر.

مرحوم طباطبائی می گوید: رجس صفتی است از رجاست و قذارت (پلیدی) و

ص: 139

حالت و چگونگی در چیزی است که موجب پرهیز و نفرت از آن می شود.این حالت گاه در ظاهر آن چیز است مانند رجاست خوک و گاه به حسب باطن آن است و آن رجاست و قذارت معنوی است مانند شرک و کفرو هر چه باشد رجس یک ادراک نفسانی و اثری ادراکی و شعوری است که از تعلق قلب به اعتقاد باطل یا عمل زشت بر می خیزد.

رجسی که در این آیه است و با الف و لام، معرفه شده است گرچه ذاتا افاده عموم نمی کند زیرا در سیاق اثبات به کار رفته (نه سیاق نفی) اما از آن روافاده عموم می کند که مفعول اذهاب قرار گرفته است. زیرا اذهاب در معنای سلب و نفی رجس است و سلب مطلق آن مصداق نمی یابد مگر به انتفاء هر فردی از رجس بویژه که در این آیه به ضمیمه ویطهرکم تطهیراً آمده است. زیرا معلوم است که تطهیر به بردن بخشی از پلیدی ها حاصل نمی شود. بنابراین آیه کریمه دلالت دارد برپاکی اهل بیت علیهم السلام از هر رجسی که عنوان رجس برآن صدق کند و بتوان آن را رجس نامید خواه گناه باشد یا غیرگناه بلکه هر گونه پیروی از هوای نفس گرچه در مباح باشد رجس نامیده می شود و اهل بیت علیهم السلام از آن مبرا هستند.

لغت اهل البیت: راغب اصفهانی در مفردات خود گوید: اهل مرد کسانی هستند که در نسب یا دین و مانند آن مثل حرفه و خانه و شهر، با او گرد آیند. پس اهل مرد در اصل کسانی هستند که در یک خانه با او جمع شوند. آن گاه در معنای مجازی به کار رفته و به کسانی که در نسب با وی یکی باشند گفته شده است و «اهل بیت»هرگاه به طور مطلق گفته شود درباره خاندان پیامبر صلی الله علیه واله معروف است به دلیل آیه تطهیر.

و نیز در ماده «بیت»گوید:

«اصل بیت جایی است که انسان هنگام شب در آن مأوی می گزیند»چنانکه «بات»درباره ماندن در شب و «ظل»درباره ماندن در روز به کار می رود. سپس کلمه بیت درباره مسکن گفته می شود بدون در نظر گرفتن آنکه شب در آنجا باشد... و تعبیر اهل البیت درباره خاندان پیامبرصلی الله علیه واله متعارف شده است.

ص: 140

ابن منظور در لسان العرب گوید: «بیت شعر، از بیت به معنای خیمه گرفته شده است. زیرا بیت شعر، کلام را پیوسته می سازد چنانکه بیت ، اهل خود را».

مرحوم طباطبایی می گوید: با توجه به بیانات گذشته معلوم می شود که لفظ اهل بیت»درعرف قرآن، برای آن پنج نفر اسم خاصی است، یعنی پیامبر، امیرالمؤمنین، فاطمه زهرا، امام حسن و امام حسین علیهم السلام و به غیر آنان اطلاق نمی گردد؛ گرچه از خویشان نزدیک آن حضرت باشند هر چند به حسب عرف عام برخویشان آن حضرت اطلاق گردد(1).

قوی ترین دلیل برآنکه مراد از اهل بیت، خمسه طیبه و سایر امامان معصوم علیهم السلام هستند عملی است که رسول خدا صلی الله علیه واله پس از نزول آیه :

«وَأْمُرْ أَهْلَکَ بِالصَّلَاهِ وَاصْطَبِرْ عَلَیْهَا»(2)

«اهل بیت خود را به نماز امرکن و خود نیز بر نماز و ذکر حق صبور باش».

انجام می داد؛ زیرا آن حضرت پس از نزول این آیه بر خانه امیرمؤمنان و فاطمه علیها السلام می گذشت و می فرمود: نماز، خدا شما را رحمت کند:

«إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا»(3)

این آیه دهان مخالفانی را که می گویند آیه مربوط به زنان پیغمبر صلی الله علیه واله است و منظور از آل، زنان اوست؛ می بندد و می شکند و اگر چشم بصیرت داشته باشند (که ندارند)، و مقید به دین و مکتب حقه باشند (که نیستند)، و نص و دستورات قرآن و پیامبر صلی الله علیه واله را نادیده نگیرند (که می گیرند)، و لجاجت به خرج ندهند (که میدهند)، و معاند هم نباشند (که هستند) باید قبول کنند (که نمی کنند)، و رهرو اهل بیت علیهم السلام شوند (که نمیشوند).

پس اما که معمولا برای حصر است دلیل بر این است که این موهبت، ویژه

ص: 141

خاندان پیامبرصلی الله علیه واله است و یک توجه است برای مخالفین که اعتراض کرده اند، چرا ضمیر مذکر به اتما برگشته با اینکه سخن خدا با زنان پیامبرصلی الله علیه واله بود؟

همچنان که در اهل بیت گفته شد، بالاتفاق همه علمای اسلام و مفسرین گفته اند که، اشاره به اهل بیت پیامبر صلی الله علیه واله دارد و این چیزی است که از ظاهرخود آیه نیز فهمیده می شود چرا که «بیت»گرچه به صورت مطلق در اینجا ذکر شده اما به قرینه آیات قبل و بعد منظور از آن، خانه پیامبرصلی الله علیه واله است. اما اینکه مقصود از اهل بیت پیامبرصلی الله علیه واله در اینجا چه اشخاصی می باشد، در میان مفسران گفتگو است. (البته میان علمای عامه و مفسرینشان والا در میان علما و مفسرین خاصه و شیعه اختلافی نیست که مقصود همان پنج تن اصحاب کساء است و این مسئله اجماعی است )و سایر معصومین علیهم السلام هم که قهرا در آن داخلند و هیچ شک و تردیدی در آن نیست.

بعضی آن را زنان پیامبر صلی الله علیه واله در نظر گرفته اند و قائلند که مخصوص زنان آن حضرت است و آیات قبل و بعد را که درباره ازواج رسول خدا صلی الله علیه واله سخن می گوید، قرینه این معنی شمرده اند همانند زمخشری که در کشاف گفته است:

وفی هذا دلیل بین علی ان نساء النبی صلی الله علیه واله من أهل بیته(1).

اما فخر رازی در تفسیرش چنین گوید:

ثم ان الله تعالی ترک خطاب المونثات و خاطب بخطاب المذکرین یقوله: لیذهب عنکم الرجس اهل البیت ویطهرکم تطهیراً. لیدخل فیه نساء اهل بیته و رجالهم واختلف الاقوال فی اهل البیت و الاولی ان یقال هم اولاده و ازواجه و الحسن و الحسین منهم و علی منهم لانه کان من أهل بیته معاشرته بنت النبی و ملازمته للنبی(2).

ص: 142

ولی با یک توجه، سبک مطلب عوض می شود و این عقیده مخالف نفی می گردد. چرا که ضمیرهایی که در آیات قبل و بعد آمده عموما به صورت ضمیر جمع مؤنث است در حالی که ضمائر این قسمت از آیه: إنما یرید الله همه به صورت جمع مذکر است و این نشان می دهد معنی دیگری در نظر بوده است.

لذا بعضی دیگر از مفسران از این مرحله گام را فراترنهاده و آیه را شامل همه خاندان پیامبر صلی الله علیه واله اعم از مردان و همسران آن حضرت دانسته اند که کاملا غلط و اشتباه است.

و از سوی دیگر روایات بسیاری که در منابع اهل عامه و خاصه وارد شده، معنی دوم یعنی شمول (همه) خاندان پیامبرصلی الله علیه واله را نیز نفی می کند و تعجب است این عده قلیل چطور با این همه روایات در کتب خودشان، از حق عدول کرده اند و روی دنده لجاجت افتاده اند و تفسیر به رأی نموده اند.

لذا روایات عموما می گوید: مخاطب در آیه، منحصراً پنج نفرند؛ پیامبر و علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام . با وجود این نصوص فراوان که قرینه روشنی بر تفسیر مفهوم آیه است، تنها تفسیر قابل قبول برای آیه همان معنی سوم یعنی اختصاص به خمسه طیبه است. .

و تنها سؤالی که در اینجا باقی می ماند این است که چگونه در لابلای بحث از وظایف زنان پیامبر صلی الله علیه واله، مطلبی گفته شده است که شامل زنان پیامبر نمی شود؟ تمام اشکالات همین است که این را هم پاسخ داده اند و آن اینکه مفسران بزرگ از قبیل مرحوم طبرسی در مجمع البیان می فرماید: این اولین مرتبه نیست که در آیات قرآن به آیاتی برخورد می کنیم که در کنار هم قرار دارند ولیکن از موضوعات مختلفی سخن می گویند. قرآن پر است از این گونه بحث ها، همچنین در کلام و قصه های عرب و اشعار آنان نیز نمونه های فراوانی برای این موضوع موجود است.

خلاصه که این اشکال، خیلی مضحک است چرا که ما می بینیم در بسیاری از مطالب و گفتگوها و محاورات عرب و عجم مخاطب از کلام اول خود برمی گردد و عنوان خطاب را عوض می کند و مطلب جدیدی را عنوان می کند.

ص: 143

مرحوم طباطبائی در المیزان خود پاسخ دیگری بر آن افزوده که خلاصه اش این است: ما هیچ دلیلی در دست نداریم که جمله انما یرید الله همراه این آیات نازل شده باشد، بلکه از روایات به خوبی استفاده می شود که این قسمت جداگانه نازل گردیده اما به هنگام جمع آوری آیات قرآن در عصرپیامبرصلی الله علیه واله یا بعد از آن در کنار این آیات قرار داده شده است.

پاسخ سومی که می توان به این سؤال داد این است که قرآن می خواهد به همسران رسول خود بفرماید: شما در میان خاندان و خانواده ای قرار دارید که گروهی از آنان معصومند. کسی که در زیر سایه درخت عصمت و در کانون معصومان قرار گرفته، سزاوار است که بیش از دیگران مراقب خود باشد و فراموش نکند که انتساب او به خانواده ای که پنج معصوم پاک در آن است مسئولیت های سنگینی برای او ایجاد می کند و خدا و خلق انتظار فراوانی از او دارد.

همان طور که در گذشته به این مطلب اشاره کردیم منظور از اراده الهی در این آیه، دستورات و احکام خداوند در مورد حلال و حرام نیست چرا که این دستورات شامل همگان می شود و اختصاص به اهل بیت علیهم ندارد. و با مفهوم جمله انما یرید الله سازگار نیست. پس این اراده مستمر اشاره به یک نوع امداد الهی است که اهل بیت علیهم السلام را بر عصمت و ادامه آن یاری می دهد و در عین حال منافات با اختیار ندارد(1).

ص: 144

در حقیقت مفهوم آیه همان چیزی است که در زیارت جامعه آمده است:

عصمکم الله من الزلل و آمنکم من الفتن وطهرکم من الدنس و أذهب عنکم الرجس وطهرکم تطهیرا.

«و شما خانواده را معصوم از لغزش و ایمن از فتنه و پاک و منزه از هر خلق ناشایسته گردانید و از شما به کلی رجس و ناپاکی را زائل فرمود و شما را پاک و پاکیزه گردانید» .

با این بیان در دلالت آیه تطهیر بر مقام عصمت اهل بیت پیامبراکرم علیهم السلام تردیدی نیست و اگر کسی تردیدی کند باید یرجع إلی أمه.

فاطمه علیها السلام می گذشت و می فرمود: نماز! ای (صاحب) بیت إنما یرید الله ...

3) شهر بن حوشب از ام سلمه نقل کرده که گفت: پیامبر صلی الله علیه واله و علی و فاطمه و حسن و حسین نزد من بودند. برای آنان حلوایی درست کردم و همگی خوردند و خوابیدند و پیامبرصلی الله علیه واله عبایا قطیفه ای بر روی آنان کشید و گفت: خدایا اینان اهل بیت من هستند هر گونه پلیدی را از آنان ببر و به تمام معنا پاکشان ساز.

4) ابوالحمراء گوید: در زمان پیامبر صلی الله علیه واله هفت ماه، به مدینه سر می زدم و در این مدت دیدم که پیامبرصلی الله علیه واله هنگام سپیده صبح به در خانه علی و فاطمه می آمد و می فرمود: نماز؛ نماز انما یرید الله ...

5) یونس بن اسحاق با سند خود از پیامبر صلی الله علیه واله مانند همین را نقل کرده است.

6) ابوعمارگوید: من نزد واثله بن اسقع نشسته بودم که عده ای از علی علیه السلام یاد کردند و به او ناسزا گفتند. چون برخاستند اسقع به من گفت: بنشین تا تو را از این مردی که این ها ناسزایش گفتند خبر دهم. من نزد رسول خدا صلی الله علیه واله بودم که علی و فاطمه و حسن و حسین آمدند پیامبر صلی الله علیه واله عبایی بر روی آنان افکند و گفت:

«خداوندا! اینان اهل بیت من هستند خداوندا هرگونه پلیدی را از آنان ببر و به تمام معنا پاکشان ساز».

7) ابوسعید خدری از ام سلمه نقل کرده است: چون این آیه نازل شد رسول خدا صلی الله علیه واله علی و فاطمه و حسن و حسین را فراخواند و عبای خیبری را بر روی آنان افکند و گفت: خداوندا اینان اهل بیت من هستند. خداوندا هر گونه پلیدی را از آنان ببر و به تمام معنا پاکشان ساز. ام سلمه گفت: آیا من از ایشان نیستم؟ فرمود: تو به راه خیر هستی.

8) عطیه از ابوسعید از ام سلمه همسر پیامبر صلی الله علیه واله روایت کرده است: این آیه در خانه او نازل شده است. وی گوید: من بردر خانه نشسته بودم و گفتم: ای رسول خدا! آیا من از اهل بیت نیستم؟ فرمود: توبه راه خیرهستی. تو از همسران من هستی و در خانه،

ص: 146

رسول خدا صلی الله علیه واله و علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم و السلام بودند.

9) ابو دیلم گوید: امام سجاد علیه السلام به یکی از شامیان فرمود: آیا این آیه را در سوره احزاب آیه 56 نخوانده اید: إنما یرید الله ... گفت: مگر شما آن هایید؟ فرمود: آری.

10) جلال الدین سیوطی در تفسیر الدر المنثور (198/5 ) بیست روایت از طرق گوناگون آورده است که منظور از اهل بیت همان پنج نفرند. وی گوید: طبرانی از ام سلمه روایت کرده است که رسول خدا صلی الله علیه واله به فاطمه علیها السلام فرمود: شوهر و دو فرزندت را نزد من بیاور، فاطمه آنان را آورد. رسول خدا صلی الله علیه واله عبای فدکی را بر روی آنان افکند و دست خود را بر آنان گذارد و گفت:

«خداوندا! اینان اهل محمدند و در لفظ دیگری فرمود: آل محمدند. پس صلوات و برکات خود را بر آل محمد علیهم السلام قرار ده چنانکه بر آل ابراهیم قرار دادی که تو ستوده و با عظمتی».

من عبا را کنار زدم تا با آنان زیر عبا روم. پیامبرصلی الله علیه واله آن را از دست من کشید و فرمود: توبه راه خیر هستی.

این حدیث را نیز احمد حنبل در مسند خود جلد6 صفحه 323 آورده است و حافظ کبیر ابوالقاسم حسکانی حنفی نیشابوری که از دانشمندان قرن پنجم است در کتاب خود شواهد التنزیل لقواعد التفضیل جلد2 صفحه 10-92 بیش از دویست طریق آورده است که این آیه درباره این پنج نفر نازل شده است.

مرحوم سید شرف الدین موسوی عاملی لبنانی در کتاب خود (1)می فرماید: ای کسانی که از مقام رسول خدا صلی الله علیه واله آگاهید و به پایه حکمت و عصمت او آشناییدو قدر کارها و گفتارهای او را به خوبی می شناسید آیا برای قرار دادن انحصاری آنان در زیرعبا توسط آن حضرت هنگام تبلیغ این آیه از سوی خداوند دلیلی جزاین نهفته است که می خواهد مبالغه بی حد در توضیح این آیه که ویژه آن هاست و مایه امتیاز آنان از سایر

ص: 147

جهانیان است داشته باشد؟ و آیا چیز دیگری می فهمید؟ و آیا برای کشیدن عبا از دست ام سلمه و منع او از آمدن در زیر عبا با آن جلالت قدر و عظمت شأن دلیلی جز آنچه گفتیم می دانید؟

پس به کجا می روید؟ و شما را به کجا می گردانند؟ این گفتار فرستاده ای گرامی و نیرومند است که نزد پروردگار صاحب عرش از مقام ارجمندی برخوردار است و در عالم بالا فرمانروا و امین است و این یار شما دیوانه نیست.

آیا او بیهوده آنان را در زیر عبا پوشانیده ؟ آیا به شوخی گفت: «پروردگارا اینان اهل بیت من هستند» ؟ آیا بیهوده و به گزاف عبا را از دست ام سلمه کشید؟ هرگز! که این جزوحی نبود و فرشته ای نیرومند او را آموخته بود. این کار چندین بار از آن حضرت سرزد تا آنجا که برخی از عالمان احتمال داده اند که این آیه مکرر نازل شده است، اما حکمت پیامبر راستگو و امین در نصیحت مردمان برای ابلاغ آشکاراین مطلب ، اقتضای آن داشت که این قضیه را تکرار نماید. یک بار در خانه ام سلمه هنگام نزول آیه و تبلیغ آن به اهلش که مخاطب آن بودند و بار دیگر در خانه فاطمه علیها السلام و در هر بار آیه را بر آنان می خواند و آنان را مورد خطاب قرار می داد، در حالی که آنان در زیر آن عبا، جدای از مردم بودند تا تیرهر شبهه ای را به گلوی کج اندیشان بازگردانند.

آن حضرت ، که پدر و مادرم فدای او باد در توضیح اختصاص این آیه به آن چند نفر به نهایت کوشید و در اعلان این مطلب راه هایی را پویید که جدال در این مورد معنایی ندارد و پس از نزول این آیه هرگاه به نماز صبح می رفت از خانه فاطمه علیها السلام می گذشت و می فرمود: «نماز! ای اهل بیت انما یرید الله ...»و بنا به روایت انس(1) ماه و به روایت ابن عباس 7 ماه این کار را ادامه داد تا آنکه حق کاملا آشکار گشت و مانند صبح برای بینایان نمودار شد.

ص: 148

مرحوم شیخ زین الدین نباطی بیاضی در کتاب خود(1) گوید: ابن قرطه در کتاب مراصد العرفان از ابن عباس آورده است که گفت: ما شاهد بودیم که مدت 9 ماه پیامبراکرم صلی الله علیه واله هر روز به هنگام هر نماز به در خانه علی علیه السلام می آمد و برآنان سلام می کرد و این آیه را می خواند و آنان را به نماز دعوت می کرد.

4- ثعلبی در تفسیر خود از ام سلمه نقل کرده که پیامبر خدا صلی الله علیه واله در خانه خود بود که فاطمه علیها السلام حریره ای (نوعی غذا) نزد آن حضرت آورد پیامبر صلی الله علیه واله فرمود:

«همسر و دو فرزندانت (حسن و حسین) را صدا کن. فاطمه آن ها را آورد. سپس غذا خوردند بعد پیامبرصلی الله علیه واله عبایی بر روی آنها افکند و گفت:

اللهم هؤلاء أهل بیتی و عترتی فأذهب عنهم الرجس وطهرهم تطهیرا.

خداوندا! اینها خاندان من هستند، پلیدی را از آن ها دور کن و از هر آلودگی پاکشان گردان و در اینجا آیه «انما یرید الله»نازل شد. من گفتم: آیا من هم با شما هستم ای رسول خدا؟ فرمود: انک إلی خیر تو بر خیرونیکی هستی (اما در زمره این گروه نیستی)(2).

اللهم هؤلاء أهل بیتی و خاصتی اللهم أذهب عنهم الرجس وطهرهم تطهیراً.

چون من این دعا را از آن حضرت شنیدم گفتم: یا رسول الله صلی الله علیه واله انا (معکم)؟ من با شما هستم؟ پیغمبراکرم صلی الله علیه واله فرمود: «انک علی خیر»یعنی تو رتبه اهل بیت مرا نداری اما زنی نیکو کرداری و مضمون این خبر را ابوالحسن اندلسی که جامع صحاح است در جامع آورده است.

ابوعبدالله محمد بن عمران مرزبانی که از عامه است از ابوالحمراء روایت می کند که: من ده ماه ملازم حضرت رسول صلی الله علیه واله بودم. هر روز می دیدم که آن سرور در وقت صبح دم می آمد و دست مبارک بردر سرای شاه اولیا امیرالمؤمنین و فاطمه زهراء علیهما السلام می نهاد و می فرمود: السلام علیکم و رحمه الله و برکاته و ایشان در جواب می فرمودند: و علیک السلام یا رسول الله و رحمه الله و برکاته.

چون رسول اکرم صلی الله علیه واله جواب ایشان را می شنید می فرمود:

«إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا»

و بعد از تلاوت این آیه شریفه مراجعت می فرمود و به مصلای خود می رفت و مشغول نماز می شد.(1)

ص: 150

«إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا»

فأخذه فضل الکساء فغشاهم به ، ثم أخرج یده فألوی بها إلی السماء، ثم قال: اللهم هؤلاء أهل بیتی و حامتی،فأذهب عنهم الرجس وطهرهم تطهیراً. قالت: فادخلت رأسی [فی] البیت، وقلت: أنا معکم یا رسول الله قال:انک إلی خیر، انک إلی خیر(1).

ام سلمه گفت: پیامبرصلی الله علیه واله در خانه من برنامه بود و عبایی خیبری بر تن داشت، پس فاطمه علیها السلام با دیگی که در آن حریره بود آمد و او آن را درست کرده بود. پیامبر صلی الله علیه واله به او گفت: شوهرت را نزد من بخوان و او علی علیه السلام را خواند و پیامبر و علی و حسن و حسین و فاطمه علیهم السلام در آنجا جمع شدند و از این طعام خوردند، ام سلمه می گوید: و من در حجره بودم و نماز می خواندم، پس این آیه نازل شد: «إنما یرید الله »پیامبر اضافه عبا را گرفت و همه آنها را با عبا پوشانید و خود او هم با آنان بود، سپس یکی از دست های خود را بیرون آورد و به آسمان اشاره کرد، آنگاه گفت: اینان اهل بیت من و خاندان من هستند، پس پلیدی را از آنان ببر و آنان را پاکیزه کن. گفتم: یا رسول الله صلی الله علیه واله آیا من هم با شما هستم؟ فرمود: تو بر خیر هستی، تو بر خیر هستی.

4- عن أبی سعید قال: قال رسول الله نزلت هذه الآیه فی خمسه: فی وفی علی و حسین و حسین و فاطمه(2).

از ابی سعید خدری نقل شده است که رسول خدا فرمودند: این آیه در حق من و علی و فاطمه و حسن و حسین نازل شده است.

روایات در این باب به قدری زیاد است که بعضی از محققین آن را متواتر می دانند. در مجموع از آنچه ذکر شد نتیجه می گیریم که منابع و راویان احادیثی که دلالت بر انحصار آیه به پنج تن می کنند به قدری فراوان است که جای تردید در آن برای احدی

ص: 152

خصوصا مخالفین باقی نمی گذارد تا آنجا که مرحوم سید شهید، قاضی نور الله شوشتری اعلی الله مقامه در کتاب پر ارج و مفید خود «احقاق الحق»بیش از هفتاد منبع از منابع معروف عامه گردآوری کرده و منابع شیعه در این زمینه از هزار میگذرد(1).

5- فی روایه أبی الجارود عن أبی جعفرعلیه السلام فی قوله تعالی:

«إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا»

قال: نزلث هذه الأیه فی رسول الله صلی الله علیه واله و علی بن أبی طالب و فاطمه و الحسن و الحسین

علیهم السلام وذلک فی بیت أم سلمه و زوجه النبی صلی الله علیه واله ، دعا رسول الله صلی الله علیه واله علیا وفاطمه والحسن و الحسین علیهم السلام ، ثم ألبسهم کساء له خیبریا، ودخل معهم فیه ثم قال: اللهم هؤلاء أهل بیتی الذین وعدتنی فیهم ما وعدتنی، اللهم أذهب عنهم الرجس وطهرهم تطهیراً،فنزلت هذه الآیه. فقالت أم سلمه: وأنا معهم یا رسول الله؟ قال: أبشری یاام سلمه فانک إلی خیر.

قال أبو الجارود و قال زید بن علی بن الحسین: إن جهالا من الناس یزعمون ما أراد الله بهذه الآیه زواج النبی صلی الله علیه واله و قد کذبوا و أثموا و ایم الله و عنی بها أزواج النبی صلی الله علیه واله لقال لیذهب عنکن الرجس و یطهرکن تطهیراً و لکان الکلام موثنا کما قال:

«واذون ما یتلی فی بیوتکن ولا تبرجن» و«لیستن کاحد من النساء »(2).

ابوالجارود از امام باقرعلیه السلام نقل کرده است که ایشان درباره آیه تطهیر فرموده اند: این آیه برای رسول خدا صلی الله علیه واله و امیرالمؤمنین و فاطمه و امام حسن و امام حسین علیهم السلام و درمنزل ام سلمه همسر پیامبر صلی الله علیه واله نازل شده است. پیامبر، امیرالمؤمنین، فاطمه، حسن و

ص: 153

حسین علیهم السلام را صدا کردند و در زیر کساء خیبری ایشان را قرار دادند و خودشان هم وارد شدند، سپس فرمودند: پروردگارا اینها اهل بیت من هستند، همان کسانی که راجع به ایشان به من وعده دادی آنچه را که وعده دادی. پروردگارا رجس و پلیدی را از ایشان ببر و آنان را پاکیزه گردان.

در همین حال این آیه نازل شد. پس ام سلمه گفت: آیا من با شما هستم؟پیامبر صلی الله علیه واله فرمودند: به تو بشارت باد که تو بر سبیل خیر و نیکی هستی.

سپس ابوالجارود گوید که زید بن علی بن حسین علیهما السلام فرمود: عده ای از جهال و نادانان این مردم (اهل سنت) قائلند که این آیه مربوط به زنان پیامبرصلی الله علیه واله می باشد. این ها دروغ می گویند و از راه مستقیم منحرف شده اند. زیرا اگر خداوند زنان پیامبر صلی الله علیه واله را اراده داشت، باید می فرمود: لیذهب عنکن الرجس ویطهرکن تطهیراً یعنی باید کلام به صورت مؤنث بیان می شد همان طور که در آیات بعدی فرموده است:

«واذکرن ما یتلی فی بیوتکن ولا تبرجن»و «لستن کاحد من النساء» .

6- عن شهربن حوشب قال اتیت أم سلمه زوج النبی لاسلم علیها فقلت لها: أرأیت یا أم المؤمنین - هذه الآیه إنما یرید الله قال: نزلت وأنا و رسول الله علی منامه لنا وتحتنا کساء خیبرئ، فجاءت فاطمه و معها وحسن و حسین فخار فیه حریره. أین ابن عمک قالت: هو فی البیت. قال اذهبی فادعیه . قالت فدعته. فاخذ الکساء من تحتنا فعطفه فأخذ جمیعه بیده و فقال: هؤلاء أهل بیتی، فأذهب عنهم الرجس وطهرهم تطهیراً، وأنا جالسه خلف رسول الله صلی الله علیه واله فقلت : یا رسول الله بأبی أنت وأمی فأنا؟ قال إنک علی خیر. و نزلت هذه الآیه فی النبی وعلی وفاطمه والحسن والحسین علیهم الصلاه والسلام والتحیه والإکرام ورحمه الله وبرکاته(1).

ص: 154

از شهر بن حوشب روایت شده که نزد ام سلمه همسر پیامبر آمدم تا بر او سلام کنم. پس به او گفتم: ای ام المؤمنین! از

«إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا»

برایم بگو. گفت: من و رسول خدا صلی الله علیه واله بر روی عبایی خیبری بودیم که فاطمه علیها السلام با

ظرفی سفالی که در آن حریره بود به همراه حسن و حسین علیهما السلام وارد شد.پیامبر صلی الله علیه واله فرمود: پسر عمویت کجاست ؟ فرمود: در خانه است. رسول خداصلی الله علیه واله فرمود: برو و او را نیز فراخوان. ام سلمه گفت: چون فاطمه، علی را فراخواند. رسول خدا عبا را از زیرما برداشت و آن را تا کرد و اطرافش را در دست گرفت و سپس فرمود: پروردگارا! این ها اهل بیت من هستند. پلیدی را از آنان بزدای و پاکشان گردان. من که پشت رسول خدا صلی الله علیه واله نشسته بودم، عرض کردم: ای رسول خدا! پدر و مادرم به فدایت! پس من چه؟ فرمود: تو به راه خیر هستی. و این آیه در شأن پیامبر و علی و فاطمه و حسن و حسین که صلوات و سلام و تحیت و درود و رحمت و برکات خدا بر آنان باد نازل شده است.

7- عن أم سلمه قالت کنت مع النبی صلی الله علیه واله فی البیت فقالت الخادم هذا علی وفاطمه و الحسن و الحسین قائمین بالسده فقال قومی تنحی لی عن أهل بنیتی فقمت فجلست فی ناحیه فأذن لهم فدخلوا فقبل فاطمه واعتنقها و قبل علیا و اعتنقه وضم إلیه الحسن و الحسین صبیین صغیرین ثم اغدف علیهم خمیصه سوداء ثم قال الله إلیک لا إلی النارفقلت أنا یا رسول الله قال وأنت علی خیر(1).

ام سلمه نقل کرده که روزی رسول خدا صلی الله علیه واله در خانه من بود، که خادم گفت: علی و فاطمه علیهما السلام بردر خانه اند. رسول خدا صلی الله علیه واله به من فرمود: ای ام سلمه ! دور شوو اهل بیت مرا با من تنها بگذار. ام سلمه گفت: من برخاستم و از آن خانه اندکی دور

ص: 155

شدم. پس علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام وارد شدند.

حسن و حسین در آن زمان طفل بودند. پس رسول خدا صلی الله علیه واله هر دو را در دامن خود نشاند و پیوسته علی علیه السلام را با یک دست در برخود می گرفت و با دست دیگر فاطمه علیها السلام را. پس هریک از ایشان را می بوسید و گلیم سیاه علمدار را به ایشان پوشانید و فرمود: بار خدایا مرا و اهل بیت مرا به رحمت خود رسان که آن بهشت است و از آتش دوزخ دور کن. من گفتم: یارسول الله ! مرا نیز داخل ساز. فرمود: تو از اهل بیت من نیستی، اما برراه خیری.

8- فی کتاب الخصال فی احتجاج علی علیه السلام علی ابی بکر قال:

قال: فأنشدک بالله الی و لأهلی و ولدی آیه التطهیر من الرجس أم لک ولأهل بیتک ؟ قال بل لک ولأهل بیتیک قال فأنشدک بالله أنا صاحب دعوه رسول الله صلی الله علیه واله و أهلی و ولدی یوم الکساء اللهم هؤلاء اهلی إلیک لا إلی النار أم أنت ؟ قال: بل أنت وأهل بیتک(1).

در کتاب خصال راجع به احتجاج امیرالمؤمنین علیه السلام با ابوبکر آمده است:

علی گفت: تو را به خدا سوگند، آیه تطهیراز آلودگی ها در باره من و خانواده و فرزندان من فرود آمد یا برای تو و خاندان تو؟ ابو بکر گفت: برای تو و خاندان تو. علی گفت: در روز اجتماع کساء پیامبر برای من و خانواده من و فرزندان من دعا کرد و گفت: خدایا ایشان خاندان منند، از آتش دور باشند یا برای تو؟ ابو بکر گفت: برای تو و خانواده و فرزندان تو.

9- فی کتاب کمال الدین و تمام النعمه باسناده الی سلیم بن قیس الهلالی عن امیرالمؤمنین علیه السلام انه قال فی اثناء کلام له فی جمع من المهاجرین و الانصار فی المسجد ایام خلافه عثمان: أیها الناس أتعلمون أن الله عزوجل

ص: 156

انزل فی کتابه:

«إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا»

فجمعی و فاطمه و ابنی حسنا و حسینا ثم ألقی علینا کساء وقال اللهم إن هؤلاء أهل بیتی ولحمتی یؤلمنی مایؤلمهم و یجرحنی ما یجرحهم فأذهب عنهم الرجس و طهرهم تطهیرا فقالت أم سلمه و أنا یا رسول الله فقال أنت علی خیر إنما أنزلت فی وفی أخی علی وفی ابنی الحسن و الحسین و فی تسعه من ولد ابنی الحسین خاصه لیس معنا فیها أحد غیرنا فقالوا لهم نشهد أن أم سلمه حدثتنا بذلک فسألنا رسول الله صلی الله علیه واله فحدثنا کما حدثتنا أم سلمه رضی الله عنها(1).

سلیم بن قیس از امیرالمؤمنین روایت می کند که حضرت در میان جمعی از مهاجرو انصار در زمان خلافت عثمان فرمودند: ای مردم می دانید که خداوند در کتابش می فرماید: همانا خداوند اراده فرموده که از شما اهل بیت رجس و پلیدی را دور کند و شما را پاک و پاکیزه گرداند یک نوع پاکیزگی. پس فاطمه و دو فرزند خود حسن و حسین علیهم السلام را در زیر کساء جمع کرد و گفت: خداوندا این افراد اهل بیت من هستند و گوشت آنان گوشت من است. خشنود می کند مرا هر که آنان را خشنود کنند و ناراحت می کند مرا کسی که آنان را ناراحت کند. پس رجس و پلیدی را از آنان دور کن و آنان را پاک و پاکیزه گردان یک نوع پاکیزگی. پس ام سلمه گفت: یا رسول الله ! من هم با آنان هستم؟ فرمودند: توزن نیکویی هستی اما با اهل بیت من نیستی و همانا این آیه در حق من و برادرم علی و دو فرزندم حسن و حسین و 9فرزند از فرزندان حسین می باشد. و غیر از ما اهل بیت (14 معصوم )کس دیگری را شامل نمی شود. همه آنان گویند ما شهادت می دهیم که ام سلمه برای ما روایت کرد و ما از رسول خدا سؤال کردیم حضرت

ص: 157

همچنانکه ام سلمه خبر داد ما را به آن آگاهی داد.

10- فی کتاب علل الشرائع باسناده إلی ابن أبی عمیر عمن ذکره عن أبی عبد الله علیه السلام قال لما منع أبو بکر فاطمه علیها السلام فدکا و أخرج وکیلها جاء أمیرالمؤمنین علیه السلام إلی المسجد و أبوبکر جالس و حوله المهاجرون و الأنصار فقال یا أبابکرلم منعت فاطمه علیها السلام ما جعله رسول الله صلی الله علیه واله لها و وکیلها فیه منذ سنین فقال أبو بکر هذا فیء للمسلمین فإن أتت بشهود عدول وإلا فلا حق لها فیه قال یا أبا بکرتحکم فینا بخلاف ما تحکم فی المسلمین قال لا قال أخبرنی لو کان فی ید المسلمین شیء فادعیت أنا فیه من کنت تسأل البینه قال إیاک أسأل قال فإذا کان فی یدی شیء فادعی فیه المسلمون تسألنی فی البینه قال فسکت أبو بکر فقال عمرهذا فی للمسلمین ولسنامن خصومتک فی شئ فقال أمیرالمؤمنین علیه السلام لأبی بکر یا أبا بکرتقر بالقرآن قال بلی قال فأخبرنی عن قول الله عزوجل:

«إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا»

أفیتا أو فی غیرنا نزلت قال فیکم قال فاخبرنی لو ان شاهدین و المسلمین شهدا علی فاطمه علیها السلام بفاحشه ماکنت صانعاً قال کنت أقیم علیها الحد کما أقیم علی نساء المسلمین قال کنت إذن عند الله من الکافرین قال ولم قال لانک کنت ترد شهاده الله و تقبل شهاده غیره لان الله عزوجل قد شهد لها بالطهاره فإذا رددت شهاده الله و قبلت شهاده غیره کنت عند الله من الکافرین قال فبکی الناس و تفرقوا و دمدموا(1).

ص: 158

از ابن ابی عمیر از کسی که ذکرش نموده، از حضرت ابی عبد الله علیه السلام نقل کرده که آن جناب فرمودند: وقتی ابوبکرفاطمه علیها السلام را از فدک منع نمود و وکیل آن حضرت را بیرون کرد امیرالمؤمنین علیه السلام به مسجد آمدند در حالی که ابوبکر نشسته و مهاجرین و انصار گردش بودند، حضرت فرمودند: ای ابا بکر برای چه فاطمه علیها السلام را از آنچه رسول خدا صلی الله علیه واله برایش قرار داده بود منع کرده و وکیلش را که سال ها در آنجا بود بیرون کردی ؟ ابوبکر جواب داد: این ملک فیء و غنیمت بوده و تعلق به همه مسلمانان دارد حال اگر شما شهود عادل دارید که مال فاطمه علیها السلام است که هیچ والا ایشان در این ملک حق ندارد.

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: آیا درباره ما به خلاف آنچه درباره مسلمین حکم کرده ای، حکم می نمایی؟ ابو بکر جواب داد: خیر.

حضرت فرمودند: اگر در دست مسلمین مالی باشد و من ادعا کنم آن مال تعلق به من دارد از چه کسی بینه و شاهد می خواهی؟ ابو بکر جواب داد: از شما بینه می خواهم.

حضرت فرمودند: حال اگر در دست من مالی باشد و مسلمانان ادعای آن را بنمایند، از من بینه و شاهد می خواهی؟ ابوبکر سکوت کرد و جوابی نداشت که بگوید، عمر گفت: این ملک فیء وغنیمت مسلمانان بوده و ما با شما خصومتی نداریم.

امیرالمؤمنین علیه السلام به ابی بکر فرمودند: ای ابو بکر به قرآن اقرار داری ؟ ابو بکر جواب داد: آری اقرار دارم.

حضرت فرمودند: آیا این آیه شریفه:

«إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا»

«خدا چنین می خواهد که هر آلودگی را از شما خانواده نبوت ببرد شما را از هر عیبی پاک و منزه گرداند»در شأن ما بوده یا در شأن غیر ما نازل شده است؟

ابوبکر جواب داد: در شأن شماست. حضرت فرمودند: اگر دو شاهد از مسلمین شهادت دهند که ( العیاذبالله) فاطمه علیها السلام مرتکب فحشا شده چه خواهی کرد؟

ابوبکر جواب داد: حد بر او جاری می کنم همان طوری که بر دیگر زنان از مسلمین حد اقامه خواهم نمود. حضرت فرمودند: در این صورت تونزد خداوند از کافرین

ص: 159

محسوب می شوی.

ابوبکر پرسید: چرا؟ حضرت فرمودند: برای این که تو شهادت خدا را رد کرده و شهادت غیرش را پذیرفته ای زیرا حق عزوجل شهادت به طهارت این بانو داده و وقتی تو شهادت خدا را رد نموده و شهادت غیرش را بپذیری نزد حق تعالی کافر هستی. امام صادق علیه السلام فرمودند: مردم گریسته و متفرق شده و محزون گشتند. .

11- و باسناده الی عبد الرحمن بن کثیر قال قلت لأبی عبد الله علیه السلام ما عنی الله عزوجل بقوله :

«إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا»

قال نزلت فی النبی و أمیرالمؤمنین و الحسن و الحسین و فاطمه علیها السلام فلما قبض الله عزوجل نبیه کان أمیرالمؤمنین ثم الحس ثم الحسین علیهم السلام ثم وقع تأویل هذه الآیه:

«وأولوا الأرحام بعضهم أولی ببغض فی کتاب الله »

وکان علی بن الحسین علیهما السلام إماما ثم جرت فی الأئمه من ولده الأوصیاء فطاعتهم طاعه الله و معصیتهم معصیه الله عزوجل(1).

عبد الرحمن بن کثیر نقل کرده که وی گفت: محضرابا عبد الله علیه السلام عرضه داشتم: مقصود خداوند از این آیه چیست؟

«إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا»

حضرت فرمودند: این آیه در شأن نبی اکرم و امیرالمؤمنین و حسن و حسین و فاطمه علیهم السلام نازل شده پس از آن که خداوند عزوجل نبی مکرمش را از این دنیا برد امیرالمؤمنین و سپس امام حسن و پس از آن امام حسین علیهم السلام را به جای آن حضرت قرار داد سپس تأویل این آیه بوقوع پیوست:

ص: 160

«وأولوا الأرحام بعضهم أولی ببغض فی کتاب الله»

«در کتاب خدا بعضی از ارحام اولی و سزاوارتر از برخی دیگر قرار داده شده اند»یعنی حضرت علی بن الحسین امام بعد از پدر گردید و سپس امامت در فرزندان ایشان( امام سجاد علیه السلام ) جاری شد، پس اطاعت ایشان اطاعت خدا و نافرمانی آنها نافرمانی خدای عزوجل است.

12- فی کتاب معانی الاخبار ... عن أبی عبدالله علیه السلام فی قول الله عزوجل:

«إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا»

قال: الرجس هو الشک(1).

در کتاب معانی الاخبار آمده است که امام صادق علیه السلام در ذیل آیه 33 سوره احزاب

فرمودند: منظور از آن پلیدی شک و دودلی است.

13- عن أبی عبد الله علیه السلام فی قوله:

«إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا»

یعنی الأئمه علیهم السلام من ولایتهم من دخل فیها دخل فی بیت النبی صلی الله علیه واله (2).

از امام صادق علیه السلام روایت شده که: «همانا خداوند رجس و پلیدی را از شما دور کرده و شما را پاک و پاکیزه قرار داده»منظور ائمه هدی علیهم السلام و ولایت آنان است. کسی که در ولایت آنان وارد شد در خانه پیامبرصلی الله علیه واله وارد شده.

14- عن الحسین بن علی عن أبیه علی علیه السلام قال دخلت علی رسول الله صلی الله علیه واله فی بیت أم سلمه- و قد نزل علیه هو الآیه:

«إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا»

فقال رسول الله صلی الله علیه واله : یا علی هذه الآیه نزلت فیک وفی سبطی و الأئمه من

ص: 161

ولدک،قلت: یا رسول الله وکم الأئمه بعدک. قال: أنت یا علی ثم ابناک الحسن و الحسین وبعد الحسین علی ابنه وبعد علی محمد ابنه وبعد محمد جعفرابنه وبعد جعفر موسی ابنه وبعد موسی علئ ابنه وبعد علی محمد ابنه وبعد محمد علی ابنه و بعد علی الحسن ابنه وبعد الحسن ابنه الحجه من ولد الحسین هکذا وجدت أسامیهم مکتوبه علی ساق العرش فسألت الله عزوجل عن ذلک. فقال: یا محمد هم الأئمه بعدک مطهرون معصومون و أعداؤهم ملعونون(1).

امام حسین علیه السلام می فرماید: من در خانه ام سلمه رضی الله عنها بر پیامبر خدا صلی الله علیه واله وارد شدم و آیه تطهیر نازل شد. پس رسول خدا صلی الله علیه واله فرمودند: ای علی! این آیه در حق تو و دو فرزندت حسن و حسین و در حق ائمه دیگر از نسل فرزندت حسین نازل شده . عرض کردم : یا رسول الله ! ائمه بعد از شما چند نفرند؟ فرمود: تویا علی، سپس فرزندت حسن، پس فرزندت حسین و بعد از او علی بن حسین و بعد از او محمد بن علی یعنی امام باقر و بعد از محمد پسرش جعفر و بعد از جعفر پسرش موسی و بعد از موسی فرزندش علی و بعد از علی فرزندش محمد و بعد از محمد فرزندش علی و بعد از علی فرزندش حسن و بعد از حسن فرزندش حجت از فرزندان حسین می باشد.

من اسامی آنان را برساق عرش دیدم که به همین صورت نوشته شده بود. پس از خداوند پرسیدم، آنان کیستند؟ جواب آمد که: ای محمد! آنان ائمه هدی علیهم السلام بعد از تو هستند که پاک و معصومند و دشمنانشان ملعونند.

15- عن مکحول قال قال أمیرالمؤمنین علی بن أبی طالب علیها السلام لقد علم المستحفظون من أصحاب النبی محمد صلی الله علیه واله أنه لیس فیهم رجل له منقبه الا وقد شرکته فیها وفضلته ولی سبعون منقبه لم یشرکنی فیها أحد

ص: 162

منهم. قل یا أمیرالمؤمنین فأخبرنی بهن. فذکر امیرالمؤمنین علیه السلام المناقب، الی ان قال علیه السلام : وأما السبعون فإن رسول الله صلی الله علیه واله نام و نومتی و زوجتی فاطمه وابنی الحسن والحسین و ألقی علینا عباءه قطوانیه فأنزل الله تبارک وتعالی فیینا:

«إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا»

وقال جبرئیل علیه السلام: أنا منکم یا محمد فکان سادسنا جبرئیل علیه السلام(1) .

مکحول گوید: أمیرالمؤمنین علی بن أبی طالب علیهما السلام فرمود: از اصحاب پیغمبر آنان که مطالب را نیکو بخاطر می سپارند می دانند که در میان آنان کسی نیست که دارای منقبتی باشد مگر اینکه من شریک او بوده ام و براو برتری داشتم ولی هفتاد منقبت مرا است که هیچ یک از آنان را در آن شرکتی نیست. عرض کردم: یا أمیرالمؤمنین! مرا از آن منقبت ها آگاه گردان. امیرالمؤمنین آن فضایل را برشمردند تا اینکه فرمودند: و اما هفتادم اینکه رسول خدا خود خوابید و مرا و همسرم فاطمه و دو فرزندم حسن و حسین را خوابانید و عبای قطوانی خود را بروی همگی کشید پس درباره ما این آیه 33 سوره احزاب نازل شد:

«همانا خداوند خواسته است که پلیدی را فقط از شما خاندان ببرد و شما را کاملا پاک گرداند»جبرئیل عرض کرد: یا محمد! من هم از شما هستم پس نفر ششم ما جبرئیل گردید.

16- قال علی بن أبی طالب علیهما السلام ان الله عزوجل فضلنا أهل البیت و کیف لا یکون کذلک و الله عزوجل یقول فی کتابه:

«إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا»

فقد طهرنا الله من الفواحش ما ظهر منهاوما بطن فنحن علی منهاج الحق(2).

ص: 163

حضرت علی بن ابی طالب علیهما السلام فرمود: خداوند ما اهل بیت را فضیلت بخشیده چگونه چنین نباشد با اینکه در این آیه می فرماید:

«إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا»

تظهیره خداوند ما را تطهیر نموده از زشتی ها چه آشکارا و چه پنهان ما بر طریقه حق هستیم.

17- عن أم سلمه رضوان الله علیها قالت: نزلت هذه الآیه فی بیتی و فی البیت سبعه؛ جبرئیل و میکائیل ورسول الله وعلی وفاطمه والحسن و الحسن علیهم السلام . قالت: وکنت علی الباب فقلت: یا رسول الله الست من أهل

البیت. قال: إنک من أزواج النبی وما قال إنک من أهل البیت(1).

ام سلمه گوید: آیه 33 احزاب در خانه من نازل شد در خانه هفت کس بودند، رسول خدا صلی الله علیه واله و جبرئیل و میکائیل و علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام ، و من هم بردر خانه بودم. گفتم: یا رسول الله من از اهل بیت نیستم؟ فرمود: تواز ازواج پیغمبری و نفرمود تو از اهل بیتی.

18- عن علی بن أبی طالب علیهما السلام قال: کان رسول الله صلی الله علیه واله یأتینا کل غداه فیقول الصلاه

یرحمکم الله الصلاه إنما یرید الله لیذهب عنکم الرجس أهل البیت و یطهرکم تطهیرا(2).

19- عن أبی الحمراء قال شهد النبی صلی الله علیه واله أربعین صباحاً یجیء إلی باب علی وفاطمه علیهما السلام فیاخذ بعضادتی الباب ثم یقول: السلام علیکم أهل البیت و رحمه الله و برکاته. الصلاه یرحمکم الله ، إنما یرید الله لیذهب عنکم الرجس أهل البیت و یطهرکم تطهیرا(3).

ص: 164

20- عن أبی سعید الخدری أن رسول الله صلی الله علیه واله جاء إلی باب علی أربعین صباحا بعد ما دخل علی فاطمه قال: السلام علیکم أهل البیت ورحمه الله وبرکاته الصلاه یرحمکم الله انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس أهل البیت و یطهرکم تطهیرا (1).

21- عن أنس أن رسول الله صلی الله علیه واله کان یمر بباب فاطمه إذا خرج إلی صلاه الفجر حین نزلت هذه الآیه قریبا من سته أشهر یقول الصلاه یا أهل البیت إنما یرید الله لیذهب عنکم الرجس أهل البیت و یطهرکم تطهیرا (2).

22- وعن أبی سعید الخدری أنه قال: لما نزل قوله و أمر اهلک بالصلاه کان رسول الله صلی الله علیه واله یأتی باب فاطمه علی تسعه أشهر فی کل صلاه فیقول الصلاه یرحمکم الله انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس ... و یطهرکم تطهیرا(3).

در مجموع این روایات چنین بیان می دارد که امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: پیامبر هر روز هنگام نماز بر در خانه ما می آمد و آیه تطهیر را برای ما قرائت می فرمود. ابی الحمراء وابی سعید خدری می گویند: 40 روز و البته در روایتی دیگرابی سعید خدری می گوید: 9 ماه و انس بن مالک گوید 6 ماه.

23- عن أم سلمه زوج النبی صلی الله علیه واله أنها قالت: نزلت هذه الایه فی بیتها إنما یرید الله لیذهب عنکم الرجس أهل البیت و یطهرکم تطهیراً. أمرنی رسول الله أن أرسل إلی علی وفاطمه والحسن و الحسین. فلما أتوه اعتنق علیاً بیمینه والحسن بشماله، و الحسین علی بطنه و فاطمه عند رجلیه . ثم قال: اللهم هؤلاء أهلی وعترتی فأذهب عنهم الرجس وطهرهم تطهیراً. قالها ثلاث

ص: 165

مرات، قلت:فأنا یا رسول الله. قال: إنک الی خیران شاء الله (1).

ام سلمه بیان می کند: هنگامی که آیه 33 سوره احزاب نازل شد، رسول الله صلی الله علیه واله به من امر فرمودعلی، فاطمه، حسن و حسین علیهم السلام را دعوت کنم تا حاضر شوند. چون همگی به حضور نبی صلی الله علیه واله رسیدند، علی علیه السلام را در سمت راست خویش قرار داد و حسن علیه السلام را در سمت چپ و حسین علیه السلام را روی سینه و در بغل خود گرفت و فاطمه علیها السلام را روی پایش نشانید. آن گاه دست به آسمان بلند کرد و فرمود:

«اللهم هؤلاء أهلی و عترتی، فاذهب عنهم الرجس و طهرهم تطهیراً».

خدایا ! اینها اهل و عترت من هستند، ناپاکی و پلیدی را از آنان زایل و آنان را مطهر ساز.

پیامبرصلی الله علیه واله سه مرتبه این دعا را تکرار کرد. ام سلمه می گوید؛ عرض کردم: یا رسول الله ! آیا من هم از اهل بیت هستم؟ پیامبر صلی الله علیه واله فرمود: تو از زنان خوب و خیراندیش هستی، ولی از اهل بیت نیستی.

24- عن أم سلمه قالت نزلت هذه الآیه فی بیتی وفی یومی و کان رسول الله صلی الله علیه واله عندی. فدعا علیا وفاطمه والحسن و الحسین علیهم السلام وجاء جبرئیل فمد علیهم کساء فدکیا. ثم قال اللهم هؤلاء أهل بیتی اللهم أذهب عنهم الرجس وطهرهم تطهیراً. قال جبرئیل وأنا منکم یا محمدو فقال النبی صلی الله علیه واله و أنت منا یا جبرئیل و قالت أم سلمه فقل: یا رسول الله و أنا من أهل بیتک، و جئت لأدخل معهم . فقال: کونی مکانک یا أم سلمه إنک إلی خیر. أنت من أزواج نبی الله . فقال جبریل اقرأ یا محمدا

«ِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا»

فی النبی، وعلی وفاطمه والحسین و الحسین علیهم السلام(2).

ص: 166

از ام سلمه روایت شده است که: این آیه در خانه من و در روزی که نوبت من بود و رسول خدا نزد من حضور داشت نازل شد. پس رسول خدا، علی و فاطمه و حسن و حسین را به حضور خواست و جبرئیل عبای فدکی را بر روی آنان انداخت و سپس رسول خدا فرمود: اینها اهل بیت من هستند. خدایا ! پلیدی و گناه را از آنان بزدای و آنان را مطهر ساز. جبرئیل گفت: ای محمد! آیا من یکی از شما هستم؟ رسول خدا پاسخ داد: ای جبرئیل! تو یکی از ما هستی. ام سلمه می گوید: عرض کردم: ای رسول خدا! آیا من هم یکی از اهل بیت تو هستم؟ پس آمدم تا در میان آنان قرار گیرم که رسول خدا فرمود: ای ام سلمه در جای خود باقی بمان. تو در مسیر خیرونیکی هستی و از همسران رسول خدا می باشی. جبرئیل گفت: ای محمد! بخوان:

«ِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا»

که در شأن رسول خدا، علی، فاطمه، حسن و حسین می باشد.

25- ومن طریق المخالفین عن ابی عبدالرحمن عبدالله بن احمد بن حنبل، عن والده احمد قال: حدثنا محمد بن مصعب وهو القرقسائی قال: حدثنا الأوزاعی عن شداد بنی عمار قال: دخلت علی واثله بن الأسقع وعنده قوم فذکروا علیا فشتموه فشتمته معهم. فقال: ألا أخبرک بما رایته من رسول الله صلی الله علیه واله ؟ قلت: بلی. قال: أتیت فاطمه اسالها عن علی علیه السلام . فقالت: توجه إلی رسول الله فجلست أنتظر حتی جاء رسول الله فجلس ومعه علی و الحسن و الحسین علیهم السلام أخذ واحد منهما بیده حتی دخل فأدنی علیا و فاطمه فاجلسهما بین یدیه وأجلس حسنا و حسینا کل واحد منهما علی فخذه ثم لف علیهم ثوبه أو قال کساء ثم تلاهذه الآیه:

«ِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا»

ص: 167

ثم قال اللهم هؤلاء أهل بیتی و أل بیتی أحق(1).

شداد بن عمار گفت: نزد واثله رفتم و نزد او گروهی بودند که علی را دشنام میدادند، من نیز دشنام دادم، پس چون آنان رفتند به من گفت: توهم این مرد را دشنام دادی؟ گفتم: دیدم که اینان دشنام می دهند من نیز چنین کردم. گفت: آیا به تو خبر ندهم آنچه را که از رسول الله دیدم ؟ گفتم: آری. گفت: نزد فاطمه رفتم و از او از علی پرسیدم، گفت: او نزد پیامبر خدا رفته است. پس نشستم و منتظر شدم تا اینکه پیامبر خدا آمد و علی و حسن و حسین با او بودند و هر کدام، یک دست پیامبر را گرفته بودند تا اینکه وارد شد و علی و فاطمه را نزدیک خود آورد و آن دو را رو به روی خود نشاند و حسن و حسین را روی زانوی خود قرار داد، سپس لباس یا عبای خود را به آنان پوشانید آنگاه این آیه را خواند: «ِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا» سپس گفت: خدایا اینان اهل بیت من هستند و اهل بیت من شایسته ترند.

26- عن أم سلمه حدثته قالت ما رسول الله صلی الله علیه واله فی بیتی یوما اذ قال الخادم إن علیا و فاطمه فی السده قالت فقال لی قومی فتنحی لی عن أهل بیتی قالت فقمت فتنحیت فی البیت قریبا فدخل علی و فاطمه و الحسن و الحسین علیهم السلام وهما صبیان صغیران قالث قاد الصبین فوضعهما فی حجره و قبلهما و اعتنق علیا بإحدی یدیه و فاطمه بالید الأخری وقبل فاطمه وأغدف(2) علیهم خمیصه سوداء ثم قال اللهم إلیک لا إلی النار أنا و أهل بیتی قال فقلت فأنا یا رسول الله قال وأنت(3).

از ام سلمه روایت شده که گفت: روزی که پیامبراکرم در خانه من بود در این موقع

ص: 168

خادم گفت: علی و فاطمه و حسن و حسین بر در خانه هستند. پیامبراکرم رو به من نموده و فرمود: از جای خود حرکت کن و از من و اهل بیتم فاصله بگیر. من از جای حرکت کرده از خانه مختصری فاصله گرفتم. حضرت علی و فاطمه و حسن و حسین که دو کودک کوچک بودند آن دو را پیامبر در دامن خود قرار داد و هر دو را بوسیدند، ام سلمه گفت: علی را در یک بغل و فاطمه را در بغل دیگر گرفت و هر دو را بوسید و لباس سیاهی بر آن ها انداخت و گفت: خدایا به سوی تو، نه به سوی آتش من و خانواده ام، ام سلمه گفت: عرض کردم: آیا من هم؟ فرمود: و تونیز.

27- عن أم سلمه أن رسول الله صلی الله علیه واله قال: لفاطمه یا بنیه ائتینی بزوجک و ابنیه فجاءت بهم فألقی رسول الله علیهم کساء فدکیاً ثم وضع یده علیهم ثم قال: اللهم إن هؤلاء آل محمد فاجعل صلواتک علی محمد وآل محمد، فإنک حمید مجید قالث أم سلمه: فرفعت الکساء لأدخل معهم فجذبه من یدی فقال: إنک علی خیر(1).

از ام سلمه حکایت شده است که، رسول الله صلی الله علیه واله به فاطمه علیها السلام فرمود: همسرت علی و فرزندانت حسن و حسین را به نزد من فرابخوان. فاطمه علیها السلام به منزل خود رفت و آنان را فراخواند و همگی به خدمت رسول الله صلی الله علیه واله رسیدند.

پیامبرصلی الله علیه واله کساء فدکی را برداشته بر شانه آنان انداخت و زیر دستان خود را جمع کرد و فرمود:

«اللهم إن هؤلاء آل محمد فاجعل صلواتک علی محمد و آل محمد فإنک حمید مجید»

خدایا ! اینها آل محمد هستند، صلوات خود را بر آنان قرار ده. به درستی که تو حمید و مجید هستی.

ص: 169

ام سلمه می افزاید؛ من گوشه کساء را کنار زدم تا در زیر آن جای گیرم؛ اما رسول خدا صلی الله علیه واله بر من نهیبی زد و گوشه کساء را از دستم گرفت و فرمود: تو از اهل بیت و آل محمد نیستی اما از زنان خوب هستی.

28- ابو اسحاق بن اسماعیل احمد بن محمد بن ابراهیم الثعلبی صاحب التفسیر، فی تفسیر قوله تعالی: «طه»طهاره أهل البیت محمد صلوات الله علیهم. ثم قرأ:

«اِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا»(1)

در تفسیر ثعلبی است که حضرت صادق علیه السلام فرمود: (طه) یعنی طهارت اهل بیت صلوات الله علیهم از ناپاکی ها بعد آیه 33 سوره احزاب را خواند.

29- عن إسماعیل بن عبد الله بن جعفر الطیار، عن أبیه قال: لما نظر رسول الله صلی الله علیه واله إلی الرحمه هابطه من السماء قال: من یدعومرتین ؟ قالت زینب: أنا یا رسول الله . فقال ادعی لی علیا وفاطمه والحسن والحسین. قال: فجعل حسنأ عن یمینه وحسینا عن شمالی و علیا وفاطمه تجاهه ثم غشاهم کساء خیبریا ثم قال: اللهم إن لکل نبی أهلا وهؤلاء أهل بیتی. فانزل الله عزوجل: «اِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا»فقالت زینب :یا رسول الله ألا أدخل معکم ؟ فقال رسول الله: مکانک فإنک إلی خیر إن شاء الله تعالی(2).

از اسماعیل بن عبدالله بن جعفر طیار از پدرش نقل می کند که گفت: چون نگاه رسول خدا به رحمت که از آسمان نازل می شد، افتاد، دو بار فرمود: چه کسی فرا می خواند؟ زینب پاسخ داد: من ای رسول خدا! پس رسول خدا صلی الله علیه واله فرمود: علی، فاطمه،

ص: 170

حسن و حسین علیهم السلام را فرا بخوان. راوی می گوید: رسول خدا صلی الله علیه واله حسن را در طرف راست خود، حسین را در طرف چپ خود و علی و فاطمه را در مقابل خود نشاند و سپس عبای خیبری را به روی آنان انداخت و سپس فرمود: خدایا ! برای هر پیامبری، اهل بیتی است و اینان اهل بیت من هستند. پس خداوند آیه 33 سوره احزاب را نازل فرمود. زینب عرض کرد: ای رسول خدا! آیا می توانم با شما به زیر عبا بیایم؟ رسول خدا صلی الله علیه واله پاسخ داد: در جای خود بمان؛ چرا که توان شاء الله در مسیر خیرونیکی هستی.

30 - ابوعبدالله بن ابی نصر الحمیدی قال: الحدیث الرابع و الستین من المتفق علیه فی الصحیحین من البخاری و مسلم من مسند عائشه عن مصعب بن شیبه عن صفیه بنت شیبه، عن عائشه قالت: خرج النبی صلی الله علیه واله ذات غداه و علیه مرط مرحل من شعرا أسود فجاء الحسن بن علی فأدخله ثم جاء الحسین فدخل معه ثم جاءت فاطمه فادخلها ثم جاء علی فادخله ثم قال:«ِانَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا»

ولیس المصعب بن شیبه عن صفیه فی مسند عائشه من الصحیح غیر هذا(1).

ابوعبدالله بن ابی نصر حمیدی در شصت و چهارمین حدیثی که هردو کتاب صحیح بخاری و مسلم بر آن اتفاق نظر دارند، از مسند عایشه، از مصعب بن شیبه، از صفیه بنت شیبه، از عایشه نقل کرده است که گفت: یک روز صبح، رسول الله صلی الله علیه واله در حالی که بر دوش خود عبایی داشت که بر آن نقش و نگار جهاز سفرکشیده شده بود و از موی سیاه بافته شده بود، بیرون رفت. پس حسن بن علی علیهما السلام آمد و رسول خدا او را به زیر عبای خود برد. سپس حسین علیه السلام آمد و او نیز به همراه حسن به زیر عبا رفت. سپس فاطمه علیها السلام آمد و رسول خدا او را به زیر عبای خود برد و سپس علی علیه السلام آمد و رسول خدا او را به زیر عبای خود برد و پس از آن آیه 33 سوره احزاب را تلاوت فرمود.

ص: 171

آنها حدیث صحیحی که از مصعب بن شیبه، از صفیه در مسند عایشه نقل شده همین حدیث است.

31- ابن شهر آشوب: نزلت فی علی علیه السلام بالاجماع:

»ِانَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا»(1)

ابن شهر آشوب گفته است: اجماع علما می گویند: این آیه در حق امیرالمؤمنین علی علیه السلام نازل شده است.

تمام این روایات بالاتفاق یک معنای واحد دارند و آن اینکه ام سلمه می گوید: آیه تطهیر در حق پنج تن آل عبا نازل شده و نه تنها شامل من که همسر پیامبر هستم نمی شود، شامل احدی از مردم دیگر نیز نمی شود چه از خویشان پیغمبر صلی الله علیه واله و چه زنان آن بزرگوار و چه غیر آنها و فقط شامل پیغمبر و علی و فاطمه و حسن و حسین (و سایر معصومین علیهم السلام که در روایات گذشت) می شود.

این روایات در تمام کتب شیعه و سنی آمده است و در اینجا ما به صورت اختصار مبحث آیه تطهیر را با روایات ذکر کردیم.

باب احوال پیغمبران و امامان ذکر شده است که مقداری از آن در اینجا ذکر می شود.

مرحوم مجلسی رحمه الله در حیوه القلوب و دیگر کتب خود مانند بحار راجع به پیامبران و امامان علیهم السلام و در بحث امامت خصوصا در کتاب حق الیقین خود مطالبی را بیان فرموده است که ما این چند مطلب را از حیوه القلوب ایشان ذکر می کنیم.

اول آنکه: چون غرض از بعثت ایشان این است که مردم از آنان اطاعت نمایند و به اوامر و نواهی ایشان گوش فرا دهند، اگر خداوند ایشان را معصوم نگرداند منافی غرض از بعثت خواهد بود و بر حکیم روا نیست فعلی انجام دهد که منافی غرض او باشد. و اما منافی غرض بودن این است که اگر شخصی مردم را امر به نیکی ها و نهی از بدی ها کند ولی خود خلاف آن را به عمل آورد، مواعظ او در مردم تأثیر نمی کند، بلکه اگر شخصی منصب پیش نمازی و وعظ داشته باشد که نسبت به امامت و خلافت بر مردم جایگاه مهمی ندارد و بعضی از گناهان صغیره بلکه بعضی از مکروهات از او صادر شود، اکثر مردم رغبت نمی کنند به او اقتدا کنند و موعظه او را بشنوند، چه رسد به اینکه گناه کبیره از قبیل زنا، لواط ، شرب خمر، قتل نفس و غیر اینها از او صادر شود. در حالی که بعضی از عامه مرتکب شدن گناهان صغیره را جایز می دانند، اما گناهان کبیره را جایز نمی دانند. عده ای از ایشان هفت چیز را جزو گناهان کبیره میدانند و عده ای نه چیز و عده ای ده چیز را جزء گناهان کبیره می دانند. بنابر مذهب این جماعت (سنی ها) کسی که ترک نماز و روزه کند و دزدی و انواع فواحش را به عمل آورد و همیشه مشغول شنیدن ساز و لهو و لعب باشد قابلیت خلافت کبری و ریاست دین و دنیا را دارد در حالی که عقل هیچ عاقلی اگر خود را از تعصب خالی کند این مطلب را جایز نمی داند.

دوم آنکه: اگر از پیغمبر گناه صادر شود اجتماع نقیضین به وجود می آید، زیرا هم باید از او تبعیت کرد چرا که پیغمبر خداست همان طور که خداوند می فرماید:

ص: 173

«قُلْ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ وَیَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ ۗ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ»(1)

«بگوای محمد: اگر خدا را دوست می دارید، از من پیروی کنید! تا خدا (نیز) شما را دوست بدارد؛ و گناهانتان را ببخشد؛ و خداوند آمرزنده مهربان است».

و چون این مطلب در حق پیغمبر ما ثابت شده است، در حق همه پیغمبران نیز ثابت خواهد بود زیرا کسی قائل به فرق میان پیامبران نیست. (یعنی این آیه برای تمام پیغمبران صدق می کند)(2).

و هم باید با او مخالفت کرد زیرا مرتکب گناه شده است.

سوم آنکه: اگر گناهی از او صادر شود واجب است او را امر به معروف و نهی از منکر کرد زیرا امر به معروف و نهی از منکر برای همه است ولیکن حرام است زیرا که متضمن اذیت و آزار پیغمبر است و اذیت او حرام است چنانکه خداوند می فرماید:

«إِنَّ الَّذِینَ یُؤْذُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَهِ وَأَعَدَّ لَهُمْ عَذَابًا مُهِینًا»(3)

«آن ها که خدا و پیامبرش را آزار می دهند، خداوند آنان را در دنیا و آخرت مورد لعن خویش قرار داده، و برای آنها عذاب خوارکننده ای آماده کرده است».

چهارم آنکه: اگر پیغمبر اقدام بر گناه کند واجب است که شهادت او را قبول نکنند زیرا که حق تعالی می فرماید:

«إِنْ جَاءَکُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَیَّنُوا »(4)

وایضا اجماع مسلمانان است که شهادت هیچ فاسقی مقبول نیست پس در این صورت حالش از آحاد امت پست تر است. اما این درست نیست چرا که شهادتش در دین خدا قبول است و در روز قیامت او گواه بر خلق خواهد بود. چنانچه خدا در قرآن

ص: 174

فرموده است:

«لِتَکُونُوا شُهَدَاءَ عَلَی النَّاسِ وَیَکُونَ الرَّسُولُ عَلَیْکُمْ شَهِیدًا ۗ»(1)

پنجم آنکه: اگر پیغمبر گناهکار باشد لازم می آید که حالش از عاصیان امت بدترو درجه اش از ایشان پایین تر باشد. اما درجات ایشان در نهایت رفعت و جلالت است و نعمت های خدا برایشان تمام تر از دیگران است به سبب اینکه خداوند ایشان را بر مردم برگزیده و ایشان را امینان بروحی خود و خلیفه های خود در زمین قرار داده است. پس مرتکب شدن ایشان به معاصی و اعراض نمودن از اوامر و نواهی الهی برای لذت فانی دنیا فاحش ترو شنیع تر است از معصیت سایر مردم. و هیچ عاقلی التزام این را نمی کند که درجه ایشان از سایر مردم پست تر باشد.

ششم آنکه: لازم می آید که مستحق عذاب و لعنت و مستوجب سرزنش و ملامت باشد، زیرا که حق تعالی می فرماید:

«وَمَنْ یَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَیَتَعَدَّ حُدُودَهُ یُدْخِلْهُ نَارًا خَالِدًا فِیهَا وَلَهُ عَذَابٌ مُهِینٌ»(2)

«و آن کس که نافرمانی خدا و پیامبرش را کند و از مرزهای او تجاوز نماید، او را در آتشی وارد می کند که جاودانه در آن خواهد ماند؛ و برای او مجازات خوار کننده ای است».

و نیز فرموده:

«أَلَا لَعْنَهُ اللَّهِ عَلَی الظَّالِمِینَ»(3)

و مستحق بودن پیغمبران خدا به عذاب خداوند از امور باطل است.

هفتم آنکه: ایشان مردم را به اطاعت از خدا امر می کنند، پس اگر خودشان خدا را اطاعت نکنند داخل این آیه خواهند بود:

ص: 175

«أَتَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَتَنْسَوْنَ أَنْفُسَکُمْ وَأَنْتُمْ تَتْلُونَ الْکِتَابَ ۚ أَفَلَا تَعْقِلُونَ»(1)

«آیامردم را به نیکی امر می کنید و نفس های خود را فراموش می کنید و حال آنکه شما کتاب خدا را، تلاوت می نمایید آیا تعقل نمی کنید؟»

هشتم آنکه: خدا از شیطان حکایت کرده است که گفت:

«قَالَ فَبِعِزَّتِکَ لَأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ*إِلَّا عِبَادَکَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِینَ»(2)

گفت: «به عزتت سوگند، همه آنان را گمراه خواهم کرد، مگر بندگان خالص تو را، از میان آن ها !».

نهم آنکه: اگر عاصی باشند از ظالمان خواهند بود و حق تعالی فرموده است:

«قَالَ لَا یَنَالُ عَهْدِی الظَّالِمِینَ»(3)

«عهد امامت و پیغمبری من به ستم کاران نمی رسد».

و بزرگ ترین دلیل بر عصمت امامان و پیامبران همین آیه ای است که علامه مجلسی رحمه الله ذکر کرده که انتخاب امام دست خداوند است نه مردم. و سنی هایی که قائل به عدم عصمت امامند در پاسخ به خداوند چه جوابی دارند که قائلند می توان شورای مردمی تشکیل داد و خودشان، امام را انتخاب کنند.

البته در اکثر کتب خودشان دلائل زیادی در رابطه با عصمت انبیاء و ائمه علیهم السلام به چشم می خورد که مجالی برای ذکر کردن آنها در اینجا نیست.

خلاصه هر که از کتاب الله و عترت النبی صلی الله علیه واله کناره گرفت در گرداب های لجن زایی گیر

می کند که راه نجاتی ندارد. همان طور که رسول خدا صلی الله علیه واله فرمودند:

إنی تارک فیکم الثقلین کتاب الله وعترتی أهل بیتی وإنهما لم یفترقا حتی یردا علی الحوض.

ص: 176

در روایتی از امام صادق علیه السلام، شرایع دین از اصول و فروع برای اعمش بیان شده من جمله فرمودند: پیغمبران و اوصیای ایشان را گناه نمی باشد زیرا که ایشان معصوم و مطهرند(1).

و در کتاب سلیم بن قیس مذکور است که حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند:

حق تعالی برای این به اطاعت اولوالامر امر فرموده است زیرا که ایشان معصوم و مطهرند از گناهان و امر به معصیت نمی کنند(2).

و به سند معتبر از حضرت امام باقرعلیه السلام منقول است که در تفسیر قول خداوند عالمیان که فرموده است:

«لَا یَنَالُ عَهْدِی الظَّالِمِینَ»

فرمود: یعنی امام، ظالم و ستم کار نمی تواند بود(3).

و در حدیث معتبر از حضرت صادق علیه السلام است که در تفسیر این آیه کریمه فرمود: یعنی سفیه و نادان، پیشوای متقی و پرهیز نمی تواند بود.

بنابراین از علامات انبیاء معصوم بودن ایشان است از خطا و لغزش، حتی از سهوو نسیان . زیرا پیغمبران هادی و مرشد مردمند و اگر عصمت ایشان نباشد این امور انجام نمی گیرد و در تعریف عصمت، شیخ مفید رحمه الله گفته است:

قال الشیخ المفیدرحمه الله العصمه من الله تعالی لحججه هی التوفیق و اللطف و الاعتصام من الحجج بها عن الذنوب والغلط فی دین الله تعالی و العصمه [تفضل من الله] تعالی علی من علم أنه یتمسک بعصمته والاعتصام فعل المعتصم ولیست العصمه مانعه من القدره علی القبیح ولا مضطره للمعصوم إلی الحسن ولا ملجئه له إلیه بل هی الشیء الذی یعلم الله تعالی

ص: 177

أنه إذا فعله بعبد من عبیده لم یؤثر معه معصیه له ولیس کل الخلق یعلم هذا من حاله بل المعلوم منهم ذلک هم الصفوه و الأخیار. قال الله تعالی«إِنَّ الَّذِینَ سَبَقَتْ لَهُمْ مِنَّا الْحُسْنَی»(1) الآیه وقال سبحانه «وَلَقَدِ اخْتَرْنَاهُمْ عَلَی عِلْمٍ عَلَی الْعَالَمِینَ»(2)وقال سبحانه «وَإِنَّهُمْ عِنْدَنَا لَمِنَ الْمُصْطَفَیْنَ الْأَخْیَارِ»(3)

والأنبیاء و الأئمه علیهم السلام من بعدهم معصومون فی حال نبوتهم وإمامتهم من الکبائر کلها و الصغائر و العقل یجوز علیهم ترک مندوب إلیه علی غیر التعمد للتقصیر و العصیان ولا یجوز علیهم ترک مفترض إلا أن نبینا صلی الله علیه واله و الأئمه علیهم السلام من بعده کانوا سالمین من ترک المندوب و المفترض قبل حال إمامتهم و بعدها (فصل) فأما الوصف لهم بالکمال فی کل أحوالهم فإن المقطوع به کمالهم فی جمیع أحوالهم التی کانوا فیها حججا لله تعالی علی خلقه. و قد جاء الخبر بأن رسول الله صلی الله علیه واله و الأئمه علیهم السلام من ذریته کانوا حججا الله تعالی منذ أکمل عقولهم إلی أن قبضهم ولم یکن لهم قبل أحوال التکلیف أحوال نقص و جهل فإنهم یجرون مجری عیسی و یحیی علیهما السلام فی حصول الکمال لهم مع صغر السن و قبل بلوغ الحلم. وهذا أمرتجوزه العقول و لا تنکره ولیس إلی تکذیب الأخبار سبیل و الوجه أن نقطع علی کمالهم فی العلم و العصمه فی أحوال النبوه و الإمامه و نتوقف فیما قبل ذلک وهل کانت أحوال نبوه وإمامه أم لا و نقطع علی أن العصمه الازمه لهم منذ أکمل الله تعالی عقولهم إلی أن قبضهم(4).

ص: 178

شیخ مفید به گفته است که عصمت قرار دادن خداوند تعالی برای حجت خود، آن توفیق و لطف است و چنگ( زدن) حجت های خدا به آن توفیق ولطف، خلاصی از گناهان وغلط نمودن (اشتباه کردن) در دین خداوند و عصمت تفضلی است از جانب خداوند تعالی بر کسی که بداند که چنگ خواهد زد به عصمت او، و اعتصام، کار آن شخص چنگ زننده است و عصمت مانع از قدرت بر قبیح نیست، و نه مضطر کننده آن شخص معصوم به سوی حسن و نه ملجأ کننده او به سوی حسن. بلکه آن عصمت چیزیست که خداوند می داند که هرگاه آن را به بنده ای از بندگانش بدهد، با آن نافرمانی او را اختیار نمی نماید ، و همه خلق این چنین نیستند که دانسته شود این از حال ایشان، بلکه دانسته شده افرادی که به این وصفند، ایشانند ( آن کسانی که برگزیدگان و نیکان از خلق اند) فرموده است خداوند تعالی:

«إِنَّ الَّذِینَ سَبَقَتْ لَهُمْ مِنَّا الْحُسْنَی»(1)

«والبته (مؤمنان) آنان که توفیق و وعده نیکوی ما (در سرنوشت ازلی) برآن ها سبقت یافته»

و فرموده است که:

«وَلَقَدِ اخْتَرْنَاهُمْ عَلَی عِلْمٍ عَلَی الْعَالَمِینَ»(2)

«و همانا ما آن ها را از روی علم (به استحقاق و صلاحیتشان) بر جهانیان (مردم زمانشان) برگزیدیم».

و فرموده است:

«وَإِنَّهُمْ عِنْدَنَا لَمِنَ الْمُصْطَفَیْنَ الْأَخْیَارِ»(3)

«و البته آنها در نزد ما از برگزیدگان و نیکانند» .

ص: 179

و پیغمبران و امامان بعد از ایشان صلوات الله وسلامه علیهم در حالت پیغمبری خود از جمیع کبائر و صغائر معصوم می باشند و عقل تجویز می نمایند برایشان ترک مستحبی را بدون قصد تقصیر و معصیت و تجویز نمی کند برایشان ترک واجبی از واجبات را، مگر پیغمبر ما و امامان بعد از اوصلوات الله علیهم که از ترک مستحب و واجب پیش از حالت امامت و بعد از آن سالم بودند، و اما وصف نمودن ایشان به کمال درهمه احوال ایشان؛ پس آنچه جزم به آن حاصل می باشد کمال ایشان است در همه احوال ایشان که حجت های خداوند تعالی بر خلقش بودند و به تحقیق که خبر آن آمده است که رسول خدا و امامان از ذریه او صلوات الله وسلامه علیهم حجت های

خداوند بودند از ابتدائی که خداوند عقل های ایشان را کامل نمود تا وقتی که ایشان را قبض روح نمود، و از برای ایشان پیش از حال تکلیف حال نقص و جهلی نبود پس به درستی که ایشان جاری مجرای عیسی و یحیی علیهما السلام بودند در حصول کمال باصغر سن، پیش از رسیدن به حد احتلام و این امری است که آن را عقول تجویز می نماید و آن را انکار نمی نمایند ، و نمی توان اخبار را تکذیب نمود و وجه آن است که جزم نمائیم بر کمال ایشان در علم و عصمت در حال نبوت و امامت و در مورد پیش از آن توقف نمائیم (یعنی پیش از پیغمبری و پیش از امامت) که آیا حال ایشان، حال نبوت و امامت بود یا نه و جزم نمائیم که عصمت، از اولی که خداوند تعالی عقل های ایشان را کامل گردانید تا وقتی که ایشان را قبض روح نمود لازمه ایشان است.

هشام از امام صادق علیه السلام در معنای عصمت نقل کرده است که فرمود:

المعصوم هو الممتنع بالله من جمیع محارم الله (1).

معصوم کسی است که با تأیید خدا از تمام حرام های خدا بازداشت باشد. و خدای عزوجل فرموده:

ص: 180

«وَمَنْ یَعْتَصِمْ بِاللَّهِ فَقَدْ هُدِیَ إِلَی صِرَاطٍ مُسْتَقِیمٍ»(1)

«هر کس به خدا چنگ زند پس به حقیقت به راه راست هدایت شده است».

و امام زین العابدین علیه السلام فرمودند:

الإمام منا لا یکون إلا معصوما ولیست العصمه فی ظاهر الخلقه فیعرف بها ولذلک لا یکون إلا منصوصا فقیل له یا ابن رسول الله فما معنی المعصوم فقال هو المعتصم بحبل الله و حبل الله هو القرآن لا یفترقان إلی یوم القیامه و الإمام یهدی إلی القرآن و القرآن یهدی إلی الإمام وذلک قول الله عزوجل:

«إِنَّ هَذَا الْقُرْآنَ یَهْدِی لِلَّتِی هِیَ أَقْوَمُ »(2)

امام از ما خانواده باید معصوم باشد و عصمت صفتی نیست که در ظاهر بدن باشد تا شناخته شود. به همین جهت نمی توان تشخیص داد مگر اینکه تصریح به امامت او شود (و منصوص از جانب حجت قبل باشد).

عرض کردند: آقا معنی معصوم چیست؟ فرمود: او چنگ زده به ریسمان خدا و آن قرآن است که از یکدیگر جدا نمی شوند، تا قیامت. امام راهنما به سوی قرآن و قرآن راهنمای به سوی امام است. این است معنی این آیه: «إِنَّ هَذَا الْقُرْآنَ یَهْدِی لِلَّتِی هِیَ أَقْوَمُ »«بی تردید این قرآن (خلق را) به پایدارترین طریقه و آیین، هدایت میکند».

نماز، خواب ربود. خدا به او فرمود:

أنا أنیمک و أنا أوقظک فاذهب فصل لیعلموا إذا أصابهم ذلک کیف یصنعون .

من تو را به خواب می برم و من تو را بیدار می کنم. هر وقت از خواب برخاستی نماز بخوان تا مردم بدانند اگر از نماز خوابشان برد باید چه کنند، چنان نیست که ایشان گویند: چون پیغمبر خوابید و نمازش قضا شد؛ هلاک گشت و هم چنین است موضوع روزه . (خدای تعالی فرماید) من مریضت می کنم و من بهبودت می دهم. چون شفایت بخشیدم روزه را قضا کن.

سپس امام صادق علیه السلام فرمود: همچنین در هر چیز (از اوامر خدا) که بنگری هیچ کس را در تنگی و فشار نمی بینی، کسی را نمی بینی جز اینکه خدا بر او حجت دارد و خدا را نسبت به کار او مشیت است. من نمی گویم مردم هر چه خواهند بکنند (چنان که تفویضی مذهب ها گویند). سپس فرمود: خداست که راه را نشان دهد و نشان ندهد (پس کار مردم به دست اوست و ایشان را به خودشان واگذار نکرده است) و باز فرمود: مردم به کمتر از طاقتشان مأمورند و نسبت به هر چه مأمورند توانایی دارند و هر چه از طاقتشان خارجست از عهده ایشان ساقط است. ولی در مردم خیری نیست (زیرا ایشان پس از چنین منت و اتمام حجت و توسعه و سهولت ، ناسپاسی خدا کنند و در پرستش و طاعتش کوتاهی ورزند) سپس آیه 92 و 93 سوره توبه را که درباره جهاد است تلاوت فرمود:

«»

«بر ناتوانان و بیماران و کسانی که مالی ندارند تا انفاق کنند تکلیفی نیست».پس جهاد را از ایشان برداشت (و بعد یک جمله فرمود):

«بر نیکوکاران راه اعتراضی نیست و خدا آمرزنده و مهربانست و تکلیفی نیست بر

ص: 182

کسانی که چون پیش تو آمدند که مرکب به ایشان دهی، گفتی چیزی ندارم که شما را بر آن سوار کنم».

پس از اینها هم که مرکب نداشتند جهاد را برداشت. پس اگر سهوی از پیغمبران سر بزند برای مصالح امت است و ایشان از خطا و اشتباه مصون هستند.

«وَتُخْفِی فِی نَفْسِکَ مَا اللَّهُ مُبْدِیهِ وَتَخْشَی النَّاسَ وَاللَّهُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشَاهُ ۖ »(1)

فقال مولانا الرضا علیه السلام ویحک یا علی اتق الله و لا تنسب إلی أنبیاء الله الفواحش ولا تتأول کتاب الله عزوجل برأیک فان الله عزوجل یقول:

«وَمَا یَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلَّا اللَّهُ ۗ وَالرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ »(2)

أما قوله عزوجل فی آدم علیه السلام: «وعصی آدم ربه فغوی »

فان الله عزوجل خلق آدم حجه فی أرضه وخلیفه فی بلاده لم یخلقه للجنه و کانت المعصیه من آدم فی الجنه لا فی الأرض لتتم مقادیرامر الله عزوجل فلما أهبط إلی الأرض وجعل حجه و خلیفه عصم بقوله عزوجل:

« إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَی آدَمَ وَنُوحًا وَآلَ إِبْرَاهِیمَ وَآلَ عِمْرَانَ عَلَی الْعَالَمِینَ»(3)

وأما قوله عزوجل: «وذا النون اذ ذهب مغاضباً فظن ان لن نقدر علیه »

إنما أن الله عزوجل لا یضیق علیه رزقه ألا تسمع قول الله عزوجل :

«وَأَمَّا إِذَا مَا ابْتَلَاهُ فَقَدَرَ عَلَیْهِ رِزْقَهُ »(4)

أی ضیق علیه ولوظن أن الله لا یقدر علیه لکان قد کفرو الله عزوجل فی یوسف:

«وَلَقَدْ هَمَّتْ بِهِ ۖ وَهَمَّ بِهَا »

فإنها همت بالمعصیه وهم یوسف بقتلها إن أجبرته لعظم ما داخله فصرف الله عنه قتلها و الفاحشه وهو قوله:

«کذلک لنصرف عنه السوء »

ص: 184

یغنی القتل«و الفحشاء »

یعنی الزنا و ما داؤد فما یقول من قبلکم فیه فقال علی بن الجهم یقولون إن داؤد کان فی محرابه یصلی إذ تصورله إبلیس علی صوره طیر أحسن ما یکون من الطیور فقطع صلاته وقام لیاخذ الطیر فخرج الطیر إلی الدار فخرج

فی أثره فطار الطیر إلی السطح فصعد فی طلبه فسقط الطیرفی دار أوریاء بن حتان [حنان]فا طلع داؤد فی أثر الطیر فإذا بامراه أوریاء تغتسل فلما نظر إلیها هواها و کان أوریاء قد أخرجه فی بعض غزواته فکتب إلی صاحبه أن قدم أوریاء أمام الحرب فقد م فظفر أوریاء بالمشیرکین فصعب ذلک علی داؤد فکتب الثانیه أن قدمه أمام التابوت فقتل أوریاء رحمه الله و تزوج داود بامرأته .

قال قضب الرضا علیه السلام بیده علی جبهته وقال: «إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ»(1) لقد نسبتم نبیا من أنبیاء الله إلی التهاون بصلاته حتی خرج فی أثر الطیرثم بالفاحشه ثم بالقتل فقال: یا ابن رسول الله:فما کان خطیئه؟ فقال: ویحک إن داؤد إنما أن ما خلق الله عزوجل خلقا هو أعلم منه فبعث الله عزوجل إلیه الملکین فتسورا المحراب فقالا:

«خَصْمَانِ بَغَی بَعْضُنَا عَلَی بَعْضٍ فَاحْکُمْ بَیْنَنَا بِالْحَقِّ وَلَا تُشْطِطْ وَاهْدِنَا إِلَی سَوَاءِ الصِّرَاطِ*إِنَّ هَذَا أَخِی لَهُ تِسْعٌ وَتِسْعُونَ نَعْجَهً وَلِیَ نَعْجَهٌ وَاحِدَهٌ فَقَالَ أَکْفِلْنِیهَا وَعَزَّنِی فِی الْخِطَابِ»(2)

فعجل داود علیه السلام علی المدعی علیه فقال:«قَالَ لَقَدْ ظَلَمَکَ بِسُؤَالِ نَعْجَتِکَ إِلَی نِعَاجِهِ ۖ »(3)

ص: 185

ولم یسأل المدعی البینه علی ذلک ولم یقبل علی المدعی علیه فیقول ما تقول فکان هذا خطیئه حکمه لا ما ذهبتم إلیه ألا تسمع قول الله عزوجل یقول:

«یَا دَاوُودُ إِنَّا جَعَلْنَاکَ خَلِیفَهً فِی الْأَرْضِ فَاحْکُمْ بَیْنَ النَّاسِ بِالْحَقِّ»(1)

فقلت: یا ابن رسول الله !فما قصته مع أوریاء ؟ فقال الرضاعلیه السلام : إن المرأه فی أیام داؤد إذا مات بعلها أو قتل لا تتزوج بعده أبداً و أول من أباح الله عزوجل له أن یتزوج بامرأه قتل بعلها داود علیه السلام فذلک الذی شق علی أوریاء. وأما محمد نبیه صلی الله علیه واله و قول الله عزوجل له:

« وَتُخْفِی فِی نَفْسِکَ مَا اللَّهُ مُبْدِیهِ وَتَخْشَی النَّاسَ وَاللَّهُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشَاهُ ۖ»(2)

فان الله عزوجل عرف نبیه صلی الله عل یه واله أسماء أزواجه فی دار الدنیأ و أسماء أزواجه فی الآخره- و أنهن أمهاتا المؤمنین و أحد من سمی له زینب بنت جحش وهی یومئذ تحت زید بن حارثه فأخفی اسمها فی نفسه ولم یبده له لکیلا یقول أحد من المنافقین إنه قال فی المرأه فی بیت رجل أنها أحد ازواجه من أمهاتالمؤمنین و خشی قول المنافقین. فقال الله عزوجل:

«وتخشی الناس والله احق ان تخشاه فی نفسک»

وان الله عزوجل ما تولی تزویج أحد من خلقه إلا تزویج حواء من آدم و زینب من رسول الله صلی الله علیه واله بقوله:

«فَلَمَّا قَضَی زَیْدٌ مِنْهَا وَطَرًا زَوَّجْنَاکَهَا »(3)

وفاطمه من علی علیه السلام قال فبکی علی بن الجهم وقال یا ابن رسول الله أنا تائب إلی الله عزوجل من أن أنطق فی أبیاء الله بعد یومی هذا إلا بما ذکرته (4).

ص: 186

از ابا صلت هروی روایت شده است: زمانی که مأمون دانشمندان اهل اسلام و سایر مذاهب مانند یهود و نصاری و مجوس و صابئین (1)را در نزد امام رضا علیه السلام حاضر نمود، هیچ یک از آنان سخنی نمی گفتند جز آنکه امام علیه السلام با حجتی قاطع آن ها را چون سنگی بر جای خود میخکوب می نمود، من جمله علی بن جهم در برابر امام علیه السلام ایستاد و گفت: ای پسر رسول خدا صلی الله علیه واله آیا توبه عصمت انبیاء اعتقاد داری ؟ فرمود: آری، گفت: پس درباره گفتار خدای متعال چه می گویی که فرمود:

«و عصی آدم ربه فغوی»

«و آدم پروردگارش را نافرمانی کرد و گمراه شد».

یافرمود:

«وذا النون إذ ذهب مغاضبا فظن أن لن نقدر علیه»

«و صاحب ماهی آن زمان که با حالت عصبانی قوم خود را ترک کرد و پنداشت که ما بر او سخت نمی گیریم».

و یا درباره یوسف فرمود:

«ولقد همت به و هم بها »

«همانا آن زن به یوسف اهتمام نمود و او نیز به وی متمایل شد».

و یا درباره داود فرمود:

«وظن داود انما فتناه»

«داود فهمید که ما او را آزمایش کرده ایم».

و یا درباره محمد صلی الله علیه واله فرمود:

«وَتُخْفِی فِی نَفْسِکَ مَا اللَّهُ مُبْدِیهِ وَتَخْشَی النَّاسَ وَاللَّهُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشَاهُ»

ص: 187

«و در نفس خود آنچه را خدا آشکار می سازد از ترس مردم مخفی می سازی در حالی که خدا شایسته تر است به اینکه از او بترسی».

پس مولای ما امام رضا علیه السلام فرمود: وای بر توای علی! از خدا بترس و گناهان زشت را به انبیاء الهی نسبت مده و کتاب خدا را به رأی خود تأویل مکن که همانا خدای متعال می فرماید:

«و ما یعلم تأویله إلا الله و الراسخون فی العلم»

«و نمی داند تأویل آن را جز خدا و راسخون در علم» .

واما آیه اول که درباره آدم بود، همانا خدای عزوجل آدم را به جهت این خلق نمود که حجت خدا در زمین و خلیفه او در بلادش باشد و او را برای بهشت نیافریده بود و معصیت و نافرمانی آدم در بهشت واقع شد(1)، نه در زمین و علت وقوع آن تکمیل مقدرات الهی بود و اما زمانی که به زمین هبوط کرد خدا او را حجت و خلیفه معصوم خود قرار داد، همچنان که فرمود:

«إن الله اصطفی آدم و نوحا و آل إبراهیم و آل عمران علی العالمین»

«همانا خدا آدم و نوح و آل ابراهیم وآل عمران را بر همه عالمیان برگزید».

و اما گفتار خداوند درباره یونس علیه السلام تأویلش این است که او پنداشت که اگر گفتار خدا را نشنود خدا بر او سخت نمی گیرد، همچنان که در جای دیگر می فرماید:

«و أما إذا ما ابتلاه فقدر علیه رزقه» «تا زمانی که خدا او را مبتلا به آزمایش نمود و روزی او را سخت گرفت» .

و اگر حقیقتا می پنداشت که خدا بر او قادر نیست کافر شده بود.

و اما گفتار خداوند درباره یوسف به این معناست که زلیخا عزم معصیت نمود و یوسف عزم به قتل او کرد، به جهت بزرگی گناهی که او می خواست یوسف را به آن

ص: 188

مجبور کند، اما خدای متعال قتل آن زن و ارتکاب فاحشه را از یوسف دور کرد، همچنان گرداندیم از او بدی را یعنی کشتن و فحشاء را یعنی زنا.

و اما داود، قبل از این شما درباره او چه میگفتید؟ پس علی بن جهم گفت:

می گویند، داود در محراب ، نماز می خواند، ابلیس به صورت پرنده ای زیبا براو ظاهر شد، پس او نمازش را قطع کرد و برخاست تا پرنده را بگیرد، پس پرنده از خانه خارج شد و به بام پرید، داود در طلب او از خانه بیرون رفته و به بام صعود کرد، آنگاه پرنده در خانه اوریاء پسر حنان به زمین نشست .

پس داود به دنبال پرنده به آنجا رفت، در این زمان همسر اوریاء در حال غسل و حمام کردن بود، در آن هنگام داود دلباخته او شد و چون داود اوریاء را برای جنگ اعزام کرده بود، به فرمانده لشگر نامه نوشت که اوریا را پیشاپیش لشکر بفرستد، پس او مقدم شد و دشمن را شکست داد و برمشرکان غلبه یافت و این امر برداود دشوار آمد، پس برای بار دوم نوشت که او را پیشاپیش صندوق و تابوت(1) قرار دهند، آنگاه اوریاء به قتل رسید و سپس داود همسر او را به عقد خود در آورد.

اباصلت گوید: اینجا امام رضا علیه السلام با دست خود بر پیشانی مبارک زد و فرمود:

«إنا لله وإنا إلیه راجعون »

به تحقیق شما به پیامبری از سلسله پیامبران نسبت سستی در نماز و هوسبازی به دنبال پرنده و به جا آوردن عمل شنیع و قتل، میدهید؟! پس او گفت: ای پسر رسول خدا صلی الله علیه واله خطای داود چه بود؟ حضرت فرمود:

ص: 189

وای بر تو! داود می پنداشت که خداوند هیچ مخلوقی داناتر از او نیافریده است، پس خداوند براو دو ملک را مبعوث نمود که آنها در محراب بر او ظاهر شدند و گفتند:

«خَصْمَانِ بَغَی بَعْضُنَا عَلَی بَعْضٍ فَاحْکُمْ بَیْنَنَا بِالْحَقِّ وَلَا تُشْطِطْ وَاهْدِنَا إِلَی سَوَاءِ الصِّرَاطِ*إِنَّ هَذَا أَخِی لَهُ تِسْعٌ وَتِسْعُونَ نَعْجَهً وَلِیَ نَعْجَهٌ وَاحِدَهٌ فَقَالَ أَکْفِلْنِیهَا وَعَزَّنِی فِی الْخِطَابِ»

«ما دو نفر متخاصم هستیم که بعضی از ما بر بعض دیگر ستم کرده اند، پس توبه حق میان ما حکم کن و بر ما ستم روا مدار و ما را به راه میانه و معتدل راهنمایی کن * همانا این برادر من نود و نه گوسفند دارد و من فقط یک گوسفند دارم و او می گوید این یک گوسفند را هم تحت تکفل من قرار بده و مرا در خطاب محکوم می کند».

پس داود در حکم خود عجله کرد و گفت:

«قال لقد ظلمک بسؤال نعجتک إلی نعاجه»

«او با درخواست این یک گوسفند به تو ستم کرده است».

بدون اینکه از مدعی بینه و شاهد بخواهد، یا از طرف مقابل بخواهد که از خود دفاع کند، پس خطیئه داود این بود که حکم عجولانه صادر کرد، نه آنچه که شما پنداشته اید. مگر قول خدای متعال را نشنیده اید که فرمود:

«یا داؤد إنا جعلناک خلیفه فی الأرض فاحکم بین الناس بالحق ...»

«برای داود ما تو را جانشین در زمین قرار دادیم، پس میان مردم به حق حکم نما» .

سپس من گفتم: ای پسر رسول خدا صلی الله علیه واله! پس قصه داود با اوریاء چه بوده؟ آنگاه امام رضا عیله السلام فرمود: در زمان داود رسم بر این بود که وقتی همسرزنی از دنیا می رفت آن زن بعد از او ابدا ازدواج نمیکرد و اولین کسی که خداوند حکم فرمود و مباح نمود که با زنی که همسرش فوت شده یا به قتل رسیده ازدواج کند، داود علیه السلام بود و همین ماجرا درباره اوریاء رخ داد (یعنی اوریاء کشته شد و به حکم خدا داود با همسرش ازدواج کرد).

واما آیه ای که درباره رسول الله اصلی الله علیه واله گفتی، همانا خدای عزوجل همسران پیامبرش را در این دنیا و آخرت به پیامبرش شناسانده و آن ها ام المؤمنین هستند و یکی از این زنان

ص: 190

زینب دختر جحش بوده که قبل از ازدواج با پیامبرصلی الله علیه واله، همسر زید بن حارثه بود و پیامبر صلی الله علیه واله در نفس خود می دانست که زینب همسر او خواهد شد، اما از بیم اینکه منافقان بگویند او زنی را که در تزویج مرد دیگر است همسر خود می خواند، این مطلب را مخفی نمود و این آیه در مورد این امر نازل شد و خدای متعال عهده دار و متولی ازدواج هیچ یک از مخلوقات خود نشد مگر تزویج آدم و حوا و زینب برای رسول خدا صلی الله علیه واله و فاطمه علیها السلام برای علی علیه السلام.

اباصلت گفت: در این هنگام علی بن جهم گریه کرد و گفت: ای پسر رسول خدا صلی الله علیه واله ! من به جانب خدای عزوجل توبه میکنم که بعد از این جز آنچه شما درباره انبیاء الهی گفتید چیز دیگری بگویم.

2- عن علی بن محمد بن الجهم قال حضر مجلس المأمون و عنده الرضا علی بن موسی علیهما السلام فقال له المأمون یا ابن رسول الله ألیس من قولک أن الأنبیاء معصومون قال بلی قال فما معنی قول الله عزوجل:

«وَعَصَی آدَمُ رَبَّهُ فَغَوَی»(1)

فقال علیه السلام إن الله تبارک وتعالی قال لادم:

«اسْکُنْ أَنْتَ وَزَوْجُکَ الْجَنَّهَ وَکُلَا مِنْهَا رَغَدًا حَیْثُ شِئْتُمَا وَلَا تَقْرَبَا هَذِهِ الشَّجَرَهَ فَتَکُونَا مِنَ الظَّالِمِینَ»(2)

وأشار لهما إلی شجره الحنطه

«فتکونا من الظالمین »

ولم یقل لهما لا تأکلا من هذه الشجره و لا مما کان من جنسها فلم یقربا تلک الشجره ولم یاکلامنها وإنما أکلا من غیرها لما أن وسوس الشیطان إلیهما و قال:

ص: 191

«مَا نَهَاکُمَا رَبُّکُمَا عَنْ هَذِهِ الشَّجَرَهِ »(1)

وإنما ینهاکما أن تقربا غیرها ولم ینهکما عن الأکل منها:

«إِلَّا أَنْ تَکُونَا مَلَکَیْنِ أَوْ تَکُونَا مِنَ الْخَالِدِینَ وَقَاسَمَهُمَا إِنِّی لَکُمَا لَمِنَ النَّاصِحِینَ»(2)

ولم یک آدم و حواء شاهدا قبل ذلک من یحلف بالله کاذبا

«فَدَلَّاهُمَا بِغُرُورٍ»(3)فأکلا منها ثقه بیمینه بالله وکان ذلک من آدم قبل النبوه ولم یکن ذلک بذنب کبیراستحق به دخول النار وإنما کان من الصغار الموهوبه التی تجوز علی الأنبیاء قبل نزول الوحی علیهم فلما اجتباه الله تعالی و جعله نبیا کان معصوما لا یذیب صغیره ولا کبیره قال الله عزوجل:

«وَعَصَی آدَمُ رَبَّهُ فَغَوَی*ثُمَّ اجْتَبَاهُ رَبُّهُ فَتَابَ عَلَیْهِ وَهَدَی»(4)

وقال عزوجل:

«إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَی آدَمَ وَنُوحًا وَآلَ إِبْرَاهِیمَ وَآلَ عِمْرَانَ عَلَی الْعَالَمِینَ»(5)

فقال له المأموین ما معنی قول الله عزوجل

«فَلَمَّا آتَاهُمَا صَالِحًا جَعَلَا لَهُ شُرَکَاءَ فِیمَا آتَاهُمَا ۚ »(6)

فقال له الرضا علیه السلام : إن حواء ولدت لآدم خمسمائه بطن ذکرا وأنثی وإن آدم علیه السلام وحواء عاهدا الله عزوجل ودعواه وقالا:

«لئن آتیتنا صالحل لنکونن من الشاکرین »

فلما آتاهما صالحا بین النسل خلقا سویا بریئا من الزمانه و العاهه وکان ما آتاهما صنفین صفا ذکرانا و صنفا إناثا فجعل الصنفان لله تعالی ذکره

ص: 192

«شرکاء فیما آتاهما »

ولم یشکراه کشکر أبویهماله عزوجل قال الله تبارک وتعالی:

«فتعالی الله عما یشرکون»

فقال المأمون أشهد أنک ابن رسول الله صلی الله علیه واله حقا فأخبرنی عن قول الله عزوجل فی حق إبراهیم علیه السلام :

«فَلَمَّا جَنَّ عَلَیْهِ اللَّیْلُ رَأَی کَوْکَبًا ۖ قَالَ هَذَا رَبِّی ۖ »(1)

فقال الرضا علیه السلام إن إبراهیم علیه السلام وقع إلی ثلاثه أصناف صنف یعبد الزهره و صنف یعبد القمر وصنف یعبد الشمس و ذلک حین خرج من السرب الذی أخفی فیه «فلما جین علیه للیل»فرأی الزهره «قال هذا ربی» علی الإنکار و الإستخبار «فلما أفل»الکوکب «قال لا أحب الأفلین »لان الأفول من صفات المحدث لا من صفات القدم

«فلما رأی القمر بازغا قال هذا ربی»

علی الإنکار و الإستخبار

«فلما أقل قال لئن لم یهدنی ربی لا کونن من القوم الضالین »

یقول لو لم یهدنی ربی لکنت من القوم الضالین فلما أصبح و

«رأی الشمس بازغه قال هذا ربی هذا اکبر»

من الزهره و القمر علی الإنکار و الإستخبار لا علی الإخبار و الإقرار

«فلما أقلت قال »

للاصناف الثلاثه من عبده الزهره و القمر والشمس

«یَا قَوْمِ إِنِّی بَرِیءٌ مِمَّا تُشْرِکُونَ*إِنِّی وَجَّهْتُ وَجْهِیَ لِلَّذِی فَطَرَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ حَنِیفًا ۖ وَمَا أَنَا مِنَ الْمُشْرِکِینَ»(2)

ص: 193

وإنما أراد إبراهیم علیه السلام بما قال أن یبین لهم بطلان دینهم ویثبت عندهم أن العباده لا تحق لما کان بصفه

الزهره و القمر و المشمس و إنما تحق العباده لخا لقهاو خالق السماوات و الأرض و کان ما احتج به علی قومه

مما ألهمه الله تعالی و آتاه کما قال الله عزوجل :

«وَتِلْکَ حُجَّتُنَا آتَیْنَاهَا إِبْرَاهِیمَ عَلَی قَوْمِهِ ۚ»(1)

فقال المأمون: لله درک یا ابن رسول الله فأخبرنی عن قول إبراهیم علیه السلام :

«رَبِّ أَرِنِی کَیْفَ تُحْیِی الْمَوْتَی ۖ قَالَ أَوَلَمْ تُؤْمِنْ ۖ قَالَ بَلَی وَلَکِنْ لِیَطْمَئِنَّ قَلْبِی ۖ »(2)

قال الرضا علیه السلام: إن الله تبارک و تعالی کان أوحی إلی إبراهیم علیه السلام أنی متخذ من عبادی خلیلا إن سألنی إحیاء الموتی أجبته فوقع فی نفس إبراهیم أنه ذلک الخلیل فقال

«رَبِّ أَرِنِی کَیْفَ تُحْیِی الْمَوْتَی ۖ قَالَ أَوَلَمْ تُؤْمِنْ ۖ قَالَ بَلَی وَلَکِنْ لِیَطْمَئِنَّ قَلْبِی ۖ »

علی الخله

«قَالَ فَخُذْ أَرْبَعَهً مِنَ الطَّیْرِ فَصُرْهُنَّ إِلَیْکَ ثُمَّ اجْعَلْ عَلَی کُلِّ جَبَلٍ مِنْهُنَّ جُزْءًا ثُمَّ ادْعُهُنَّ یَأْتِینَکَ سَعْیًا ۚ وَاعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ»(3)

فأخذ إبراهیم علیه السلام نسرا و طاؤسا و بطا ودیکا فقطعهن و خلطهن ثم جعل علی کل جبل من الجبل التی حوله وکانت عشره منهن جزءا وجعل مناقیرهن بین أصابعه ثم دعاهن بأسمائهن و وضع عنده حبا وماء فتطایرث تلک الأجزاء بعضها إلی بعض حتی استوت الأبدان وجاء کل بدن حتی انضم إلی رقبته ورأسه فی إبراهیم علیه السلامعن مناقیرهن فطرن ثم وقعن فشربن من ذلک الماء و

ص: 194

التقطن من ذلک الحب و قلن یا نبی الله أحییتنا أحیاک الله فقال إبراهیم بل الله یحیی ویمیت

«وَهُوَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ»(1)

علی بن محمد بن جهم گوید: به مجلس مأمون وارد شدم، حضرت رضا علیه السلام نیز آنجا بودند، مأمون از حضرت سؤال کرد: یابن رسول الله ! آیا شما نمی گویید که انبیاء معصوم هستند؟ حضرت فرمودند: بلی. گفت: پس معنی این آیه چیست:

«و عصی آدم به فغوی»

«و آدم پروردگار خود را در نهی ارشادی که مخالفتش ضرر زندگی داشت نه عصیان تکلیفی) نافرمانی کرد پس به راه خطا افتاد».

حضرت فرمودند: خداوند تبارک و تعالی به آدم فرمود:

«اسکن أنت وزوجک الجنه و کلا منها رغدا حیث سئتما ولا تقربا هذه الشجره »

«خود و همسرت در بهشت ساکن شوید و از رزق و روزی فراوان آن و از هر جای آن که خواستید بخورید و به این درخت نزدیک نشوید».

و به درخت گندم اشاره فرمود.

«وفتکونا من الظالمین »

«که از ظالمین خواهید شد».

و خداوند به آنان نفرمود: از این درخت و سایر درخت های از این نوع نخورید، آن دو نیز به آن درخت نزدیک نشدند و از آن نخوردند، بلکه بعد از وسوسه شیطان از درخت دیگری خوردند، و شیطان به آنان چنین گفت:

«ما نهاکما ربکما عن هذه الشجره »

« پروردگار شما، شما را از این درخت نهی نکرده است» .

ص: 195

و فقط شما را از نزدیک شدن به غیر آن نهی کرده، و شما را از خوردن آن نهی نکرده است مگر به این خاطر که فرشته نشوید یا جاودانه و همیشگی نگردید و برای آنان قسم خورد که من خیرخواه شما هستم، و آدم و حواء تا قبل از آن کسی را ندیده بودند که به دروغ به خدا قسم یاد کند.

«فد لاهما بغور»

«آن ها را فریب داد».

آن ها نیز با اطمینان به قسم او از درخت خوردند، و این قضیه، قبل از نبوت آدم اتفاق افتاد، و این گناه هم گناه کبیره نبود که آدم مستحق عذاب جهنم شود، بلکه از جمله گناهان صغیره ای بود که خدا آن ها را می بخشد(1). و این قبیل گناهان، بر سایر انبیاء نیز- قبل از زمان نبوتشان - جائز است، ولی وقتی خداوند او را برگزید و پیغمبر نمود، معصوم شد و هیچ گناهی، چه صغیره ، و چه کبیره، مرتکب نشد، خداوند می فرماید:

«و عصی آدم ربه وفغوی *ثم اجتباه ربه فتاب علیه و هدی »

«آدم پروردگارش را نافرمانی کرد و به بیراهه رفت، سپس خداوند او را برگزید و توبه اش را پذیرفت و او را هدایت نمود».

و نیز می فرماید:

«إن الله اصطفی آدم و نوحا و آل إبراهیم وآل عمران علی العالمین »

مأمون گفت: پس معنی این آیه چیست؟

«فلما آتاهما صالحا جعلا له شرکاء فیما آتاهما »

«وقتی خداوند فرزند صالح (یا سالم) به آنان داد، ایشان شرکایی برای خدا، در مورد این فرزند قائل شدند».

حضرت فرمودند: حواء برای آدم پانصد شکم زایید به هر مرتبه، یک پسر و یک

ص: 196

دختر، و آدم علیه السلام و حواء با خداوند عهد کردند که اگر فرزند سالمی خداوند به آنان بدهد، شاکر باشند. خداوند نسلی صحیح و سالم، بدون هیچ گونه مریضی و آفت به آنان داد، و آنچه برایشان عطا کرد دو قسم فرزند بود یک قسم پسر و یک قسم دختر. فجعل الصنفان الله شرکاء پس این دو قسم فرزند در آنچه خدا به آنان داده بود، شریک قرار دادند، (یعنی آن فرزندان را عبد الحارث وعبد الشمس وعبد العزی و امثال آن نام نهادند )و خدا را مانند پدر و مادرشان شکر نکردند و خداوند می فرماید:

«فتعالی الله عما یشرکون»

« خداوند برتر و بیزار از شرک آن هاست».

مأمون گفت: گواهی میدهم که شما حقا فرزند رسول خدا صلی الله علیه واله هستید، حال این آیه را توضیح دهید:

«فلما جن علیه اللیل رأی کوکبا قال هذا ربی»

«وقتی شب او را فرا گرفت، ستاره ای دید گفت: این پروردگار من است».

حضرت فرمودند: ابراهیم علیه السلام در میان سه گروه واقع شده بود، گروهی که (ستاره) زهره را می پرستیدند، گروهی که ماه را ستایش می کردند و گروهی نیز خورشید را، و این در زمانی بود که از مخفیگاهش در زیرزمین که او را نهان داشته بود خارج شد، وقتی شب او را فرا گرفت. و زهره را دید از روی انکار گفت: آیا این پروردگار من است؟ وقتی ستاره غروب کرد، گفت: من غروب کننده ها را دوست ندارم، زیرا افول و غروب از صفات پدیده هاست نه از صفات موجود قدیم وازلی، و وقتی ماه را در آسمان دید.

با حالت انکار گفت: آیا این پروردگار من است؟ وقتی غروب کرد، گفت: اگر پروردگارم مرا هدایت نکند گمراه خواهم شد، منظورش این بود که اگر پروردگارم هدایتم نمی کرد گمراه شده بودم، فردا صبح خورشید را دید و باز از روی انکار گفت: آیا این پروردگار من است؟ این از ماه و زهره بزرگ تر است، وقتی خورشید هم غروب کرد به آن سه گروه رو کرده و گفت:

ص: 197

«یا قوم إنی بریء مما تشرکون * إنی وجهت وجهی للذی فطر السماوات و الأرض حنیفاً وما أنا من المشرکین»

«گفت: ای قوم من از شریک هایی که شما (برای خدا )می سازید، بیزارم!

من روی خود را به سوی کسی کردم که آسمان ها و زمین را آفریده؟ من در ایمان خود خالصم؛ و از مشرکان نیستم !».

و ابراهیم علیه السلام با این گفته های خود، خواست برای آنان بطلان دینشان را روشن کند و برایشان ثابت کند که عبادت کردن چیزهایی که مثل زهره و ماه و خورشید هستند صحیح نیست ، بلکه شایسته عبادت، خالق آن ها و خالق آسمان و زمین است و آن دلیل هایی که برای قوم خود می آورد الهام خدا و از داده های او بود، همان طور که خداوند می فرماید:

«و تلک حجتنا آتیناها إبراهیم علی قؤمه »

«وآن ها ادله و حجت های ما بود که به ابراهیم دادیم تا در مقابل قوم خود به آن ها استدلال کند».

مأمون گفت: آفرین بر شما !در مورد این آیه توضیح بفرمائید:

«رب أرنی کیف تحی المؤتی قال أو لم تؤمن قال بلی و لکن لیطمئن قلبی »

«[ابراهیم گفت: خدایا به من نشان بده که چگونه مرده ها را زنده میکنی، خداوند فرمود: آیا ایمان نداری ؟ گفت: چرا، ولی به خاطر اینکه قلبم آرام گیرد».

حضرت فرمود: خداوند به ابراهیم علیه السلام وحی فرمود که: من از میان بندگانم برای خود دوستی انتخاب خواهم کرد که حتی اگر از من بخواهد مرده ها را زنده کنم، این کار را برای او خواهم کرد، ابراهیم به دلش الهام شد که آن دوست و خلیل، خودش است، لذا گفت: خدایا به من نشان بده که چگونه مرده ها را زنده میکنی، خداوند فرمود: آیا ایمان نداری ؟ گفت: چرا، ولی به خاطر اینکه قلبم آرام گیرد، یعنی نسبت به خلیل بودن. خداوند فرمود:

«قَالَ فَخُذْ أَرْبَعَهً مِنَ الطَّیْرِ فَصُرْهُنَّ إِلَیْکَ ثُمَّ اجْعَلْ عَلَی کُلِّ جَبَلٍ مِنْهُنَّ جُزْءًا ثُمَّ ادْعُهُنَّ

ص: 198

یَأْتِینَکَ سَعْیًا ۚ وَاعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ»(1)

«چهار پرنده بگیر، آن ها را تکه تکه کن، سپس برهر کوهی، بخشی از آن ها را قرار ده . آنگاه آن ها را بخوان فوری خود را به تو می رسانند و بدان خداوند مقتدر، شکست ناپذیر و حکیم است».

ابراهیم نیز، یک کرکس، یک طاووس، یک مرغابی و یک خروس گرفته، آن ها را تکه تکه کرد و اجزاء آن ها را با هم در آمیخت. سپس هر بخشی از این اجزاء مخلوط شده را بر هر کوهی از ده کوه اطراف قرار داد و آنگاه منقار آن را به دست گرفت و آنها را با نامشان صدا زد و مقداری دانه و آب نزد خود قرار داد، آن اجزاء به سوی یکدیگر پرواز کردند و بدن ها کامل شد و هر بدنی به سراغ گردن و سر خود رفت و به آن ها پیوست، سپس ابراهیم منقار آن ها را آزاد کرد و آنها پرواز کردند و سپس فرود آمدند و از آن آب نوشیدند و از آن دانه ها خوردند و گفتند: ای پیامبر خدا! تو ما را زنده کردی، خدا تو را زنده بدارد. ابراهیم فرمود: بلکه خداوند زنده می کند و می میراند و اوست که بر همه کار تواناست.

روایت طولانی است علاقمندان ، به کتاب عیون اخبار الرضا علیه السلام رجوع کنند(2).

3- عن ابن عباس قال: إن رسول الله صلی الله علیه واله کان جالسا ذات یوم و عنده علی و فاطمه والحسن و الحسین علیهم السلام . فقال: اللهم إنک تعلم أن هؤلاء أهل بیتی و أکرم الناس علی فأحب من أحبهم و أبغض من أبغضهم و وال من والاهم و عاد من عاداهم و أعن من أعانهم واجعلهم مطهرین من کل رجس معصومین من کل ذنب وأیدهم بروح القدس منک ثم قال صلی الله علیه واله : یا علی! أنت إمام أمتی وخلیفتی علیها بعدی و أنت قائد المؤمنین إلی الجنهوکأنی أنظر إلی ابنتی فاطمه قد أقبلت یوم القیامه علی نجیب من نور عن یمینها سبعون ألف ملک وعن یسارها سبعون ألف ملک و بین یدیها سبعون ألف

ص: 199

ملک و خلفها سبعون ألف ملک تقود مؤمنات أمتی إلی الجنه فایما امرأه صلت فی الیوم واللیله خمس صلوات وصامت شهر رمضان و حجت بیت الله الحرام وزکت مالها وأطاعت زوجها و والت علیا بعدی دخلت الجنه بشفاعه ابنتی فاطمه وإنهالسیده نساء العالمین فقیل: یا رسول الله صلی الله علیه واله ! أهی سیده لنساء عالمها؟ فقال صلی الله علیه واله:ذاک لمریم بنت عمران فأما ابنتی فاطمه فهی سیده نساء العالمین من الأولین والآخرین وإنها لتقوم فی محرابها فیسلم علیها سبعون ألف ملک من الملائکه المقربین و ینادونها بما نادت به الملائکه مریم فیقولون یا فاطمه إن الله اصطفاک و طهرک و اصطفاک علی نساء العالمین ثم التقت إلی علی علیه السلام فقال: یا علی!ان فاطمه بضعه منی و هی نور عینی و ثمره فوادی یسوؤنی ماساءها و یسرنی ما سرها و إنها أول من یلحقنی من أهل بیتی فاحسن إلیها بعدی وأما الحسن و الحسین فهما ابنای وریحانتای وهما سیدا شباب أهل الجنه فلیکرما علیک کسمعک و بصرک ثم رفع صلی الله علیه اوله یده إلی السماء فقال: اللهم إنی أشهدک أنی محب لمن أحبهم و مبغض لمن أبغضهم وسلم لمن سالمهم وحرب لمن حاربهم وعدو لمن عاداهم وولی لمن والاهم(1).

ابن عباس گوید: یک روز رسول خدا صلی الله علیه واله نشسته بود و علی و فاطمه و حسنین علیهم السلام نزد او بودند. گفت: خدایا تو میدانی این ها اهل بیت من و گرامی ترین مردم نزد من هستند. دوست ایشان را دوست دار و دشمنانشان را دشمن بدار. با کسانی که به ایشان مهربانی می کنند مهربانی کن و کسانی که به آنان بدی می کنند را بد بدار. هر کس به آنها کمک می کند را کمک کن و آنان را از پلیدی پاک کن و آنان را از هر گناهی معصوم بدار و به روح القدس مؤید داره ای علی! تو امام امت من و پس از من بر آن ها خلیفه هستی و تو

ص: 200

پیشرو اهل بهشت می باشی. و گویا دخترم فاطمه علیها السلام را می نگرم که روز قیامت براسبی از نور سوار است و از طرف راستش هفتاد هزار فرشته و از طرف چپش هفتاد هزار فرشته و جلو روو دنبالش هر کدام هفتاد هزار فرشته باشد. زنان امتم را به بهشت رهبری کند، هرزنی که در شبانه روز پنج نماز بخواند و ماه رمضان را روزه بدارد و حج خانه خدا کند و زکات مالش را بپردازد و شوهرش را اطاعت کند و پس از من پیرو علی علیه السلام باشد، به شفاعت دخترم فاطمه علیها السلام به بهشت رود و او سیده زنان عالمیان است.

عرض شد: یا رسول الله صلی الله علیه واله ! او سیده زنان عالم خود است ؟ فرمود: این مقام مریم دختر عمران بود اما دخترم فاطمه علیها السلام بانوی زنان عالم است از اولین و آخرین و اوست که چون در محرابش بایستد هفتاد هزار فرشته مقرب بر او سلام دهند و ندایی که به مریم کردند به او کنند و بگویند: ای فاطمه! به راستی که خدا تو را برگزید و پاک کرد و بر زنان جهانیان برگزید.

سپس رو به حضرت علی علیه السلام کرد و فرمود: ای علی! فاطمه پاره تن من و نور دیده من و میوه دلم است ، آنچه او را ناراحت کند مرا ناراحت می کند وآنچه او را شاد می کند مرا نیز شاد می کند و او اول کسی است ازخاندانم که به من رسد، پس از من با او خوبی کن. حسن و حسین دو پسر من و دو ریحان من هستند و هردو سید جوانان اهل بهشتند. باید نزد تو چون گوش و چشمت عزیز باشند، سپس دست به آسمان برداشت و گفت: بار خدایا گواه باش که من دوستدار دوست آن ها و دشمن دشمن آن ها و سازش کار باسازش کننده آنها و در نبرد با نبرد کننده آن هایم و دشمنم با هر که بد خواه آن هاست و دوستم با هر که آن ها را دوست دارد.

4- عن محمد بن أبی عمیر قال ماسمعت و لا استفدت من هشام بن الحکم فی طول صحبتی إیاه شیئا أحسن من هذا الکلام فی صفه عصمه الامام فإنی سالته یوما عن الإمام أهومعصوم قال نعم قلت له فماصفه العصمه فیه وبأی شی تعرف قال إن جمیع الذنوب لها أربعه أوجه لا

ص: 201

خامس لها الحرص و الحسد و الغضب والشهوه فهذه منفیه عنه لا یجوزأن یکون حریصا علی هذه الدنیا و هی تحت خاتمه لانه خازن المسلمین فعلی ماذا یحرص ولا یجوز أن یکون حسودا لان الإنسان إنما یحسد من هو فوقه ولیس فوقه أحد فکیف یحسد من هو دونه ولا یجوز أن یغضب لشیء من أمور الدنیا إلا أن یکون غضبه لله عزوجل فإن الله عزوجل قد فرض علیه إقامه الحدود و أن لا تأخذه فی الله لومه لائم ولا رأفه فی دینه حتی یقیم حدود الله عزوجل ولا یجوز أن یتبع الشهوات ویؤثر الدنیا علی الآخره لان لله عزوجل حبب إلیه الآخره کما حبب إلینا الدنیافهوینظر إلی الآخره کما ننظر إلی الدنیا فهل رأیت أحدا ترک وجها حسنا لوجه قبیح و طعاما طیبا لطعام مر وثوباً لینا لثوب خشن و نعمه دائمه باقیه لدنیا زائله فانیه(1).

محمد بن ابی عمیر گوید: در این مدت طولانی که با هشام بن حکم در صحبت بودم بهترین استفاده من از وی سخنی بود که در صفت عصمت امام گفت.

روزی از او پرسیدم آیا امام معصوم است؟ فرمو د :آری.

گفتم: حقیقت صفت عصمت در او چیست و چگونه شناخته می شود؟ گفت: همه گناهان چهار سبب دارد که پنجمی برای آن ها نیست؛ حرص و حسد و خشم و شهوت ، که اینها از امام نفی می شود.

اول: روا نیست که او حریص بر این دنیا باشد چرا که این دنیا تحت سلطه اوست، واو خزینه دار مسلمانانست، دیگر چه حرصی به دنیا دارد.

دوم: حسود نمی تواند باشد زیرا انسان بر مافوق خود حسد می برد و احدی مافوق او نیست و چطور بر زیر دست خود حسد ورزد.

سوم: روا نیست برای هیچ امری از امور دنیا به خشم آید مگر آنکه برای خدا غضب

ص: 202

کند چون که خدای عزوجل براو فرض کرده حدود را اقامه کند و در زمینه خدا تحت تأثیر سرزنش و رقت قرار نگیرد تا حدود خدای عزوجل را اقامه کند.

چهارم: نمی تواند پیرو شهوت باشد و دنیا را به آخرت ترجیح دهد زیرا خدای عزوجل آخرت را برای او محبوب کرده چنانچه دنیا را برای ما؛ و او به آخرت به همان چشمی می نگرد که به دنیا می نگرد. و آیا کسی را دیده ای که به خاطر روی زشتی، روی زیبا را ترک کند و خوراک خوشمزه رابرای خوراک تلخ از دست بدهد و جامه نرم را برای جامه زبر وانهد و نعمت پاینده و باقی را برای دنیای زائل فانی ترک کند؟

5- قال علی علیه السلام : من ألهم العصمه أمن الزلل(1).

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: کسی که متصفت به پاکدامنی است ، از لغزشها مصون می ماند.

6- و قال علی علیه السلام: کیف یصبر عن الشهوه من لم تعنه العصمه(2). امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: چگونه از شهوت خودداری کند کسی که عصمت یاریش نکرده باشد؟!

7- و قال علی علیه السلام : فی صفه الملائکه: وعصمهم من ریب الشبهات فما منهم زائغ عن سبیل مرضاته (3).

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: و آنان را از تردید حاصل از شبهات نگه داشت؛ از این رو، هیچ کدام از آن ها از راه خشنودی خدا منحرف نمی شود.

ص: 203

8- وقال علی علیه السلام : من اعتصم بالله نجاه(1).

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: هرکه به خدا پناه برد، خداوند او را نجات دهد.

9- و قال علی علیه السلام: مین اعتصم بالله لم یضره شیطان(2). امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: هر که به پناه خدا در آید، هیچ شیطانی به او آسیب نرساند.

10- و قال علی علیه السلام : من اعتصم بالله عز مطلبه (3).

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: هرکه به خدا دست درزند، مطلوبش ارجمند شود.

البته عصمت، در این روایت با آن عصمت فرق دارد. این عصمت به معنای این است که هرکه به خدا چنگ زند او را حفظ می کند و در امور دنیا و دین به او کمک می دهد. مع الوصف کاری به معنای عصمت معصوم ندارد.

11- عن الصادق علیه السلام: فی صفه الأئمه: معصوما بین الزلات مصوناً عن الفواحش کلها(4).

حضرت صادق علیه السلام فرمودند: از لغزشها محفوظند و از هر گونه زشتی و زشت کاری مصون.

12- و قال علی علیه السلام: نحن تراجمه أمرالله نحن قوم معصومون(5). امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: ما ترجمان و مفسر أمر خدائیم، ما مردمی معصوم و پاکیم .

13- عن الرضا علیه السلام: الإمام المطهرین الذنوب و المبرا عن العیوب(6).

ص: 204

حضرت رضا علیه السلام فرمودند: امام از گناهان پاک و از عیب ها بر کنار است.

14- ... و هومعصوم مؤید وموفق مسدد قد أو الخطایا و الزلل و العثار فخصه الله بذلک لیکون حجته علی عباده و شاهده علی خلقه(1).

حضرت رضا علیه السلام فرمودند: ... پس او همواره معصوم، مؤید، موفق، مسدد است، از هر خطا و لغزشی در امان است، و این خصوصیت را خداوند به او ارزانی داشته تا وی حجت بر خلق و گواه بر بندگانش باشد.

15- قال علی علیه السلام: من العصمه تعذر المعاصی(2).

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: معذور بودن از ارتکاب گناه، مایه عصمت و پاکدامنی است.

16- وقال علی علیه السلام : وإنما ینبغی لأهل العصمه والمصنوع إلیهم فی السلامه أن یرحموا أهل الذنوب و المعصیه(3).

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: و همانا برای کسانی که از معصیت و نافرمانی (خداوند بسبب توفیقی که به ایشان عطا فرموده) محفوظ مانده اند و در سلامتی (از عیوب) به آنان احسان شده سزاوار است که بر اهل گناهان ترحم نمایند.

ص: 205

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: وا داشتن خود به صبر در برابر ناملایمات ، دل را مصون می دارد.

5- وقال علی علیه السلام: ان التقوی عصمه لک فی حیاتک وزلفی لک بعد مماتک(1). امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: پرهیزگاری، در زمان حیاتت مایه عصمت و نگهداری تو [از گناه] است و بعد از مرگ موجب قرب منزلت تو می شود.

6- وقال علی علیه السلام : أوصیکم عباد الله بتقوی الله فإنها الزمام و القوام فتمسکوا بوثائقها و اعتصموا بحقا ئقها تؤل بکم إلی أکنان الدعه و أوطان السعه(2). امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: ای بندگان خدا! شما را به تقوای الهی سفارش می کنم؛ زیرا که تقوا همان مهار و ستون است. پس به بندهای آن بیاویزید و به حقایقش چنگ در زنید، تا شما را به نهانگاه های آسایش و جایگاه های رفاه برساند.

7- فاعتصموا بتقوی الله فان لها حبلا وثیقا عروته و معقلاً منیعا ذروته(3). امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: به تقوای الهی چنگ زنید؛ که تقوا ریسمانی دارد که دستگیره اش استوار است و پناهگاهی است که بلندایش تسخیر ناپذیر است.

8- وقال عمن کتابه الی اهل مصر عصمکم الله بالهدی وثبتکم بالتقوی(4).

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: خداوند شما را به هدایت نگهدارد، و بر لزوم تقوی پایدارتان بدارد.

9- و قال علی علیه السلام : التقوی قرنت العصمه(5).

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: عصمت با تقوا قرین شده است .

ص: 207

10۔ وقال علی علیه السلام: لا حکمه إلا بعصمه(1).

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند:هیچ حکمتی نباشد، مگر به سبب عصمتی.

11- و قال علی علیه السلام : الحکمه عصمه، العصمه نعمه(2). امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: حکمت [مایه] عصمت است و عصمت یک نعمت.

12- قال رسول الله صلی الله علیه واله :إن الله عز ذکره یعصم من أطاعه ولا یعتصمم به من عصاه(3).

رسول خدا صلی الله علیه واله فرمودند: به راستی که خدای عزوجل نگاه دارد هر کس را که از او فرمانبرداری کند، و نگاهداری نکند از کسی که نافرمانیش کند.

13- قال علی علیه السلام: وعلیکم بکتاب الله فإنه الحبل المتین و النور المبین و الشفاء النافع و الری الناقع و العصمه للمتمسک(4).

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: بر شما باد به کتاب خدا که ریسمان استوار و نور آشکار، و درمانی سود دهنده، و برطرف کننده تشنگی و نگهدارنده متمسک به اوست.

14- وقال علی علیه السلام: فعصم السعداء بالإیمان، وخذل الأشقیاء

بالعصیان، من بعد اتجاه الحجه علیهم بالبیان(5).

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: [خداوندا] بعد از آن که حجت را برآنان آشکار کرد، نیک بختان را به سبب ایمان حفظ کرد و شوربختان را به سبب نافرمانی، به خودشان واگذاشت.

ص: 208

15- قال الباقر علیه السلام: إذا علم الله تعالی حسن نیه من أحد اکتنقه بالعصمه(1). حضرت باقرعلیه السلام فرمودند: هرگاه خداوند تعالی حسن نیت را در کسی ببیند او را در پناه عصمت قرار می دهد.

16- قال علی علیه السلام فی مناجاته: إلهی لا سبیل إلی الاحتراس من الذنب إلا بعصمتک ولا وصول إلی عمل الخیرات إلا بمشیتک فکیف لی بافاده ما أسلفتنی فیه مشیتک و بالاختراس من الذنب ما لم تدرکنی فیه عصمتک(2).

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: خدایا! برای خویشتنداری از گناه راهی جز، نگه داشت تو نیست و رسیدن به کارهای نیک، جز با خواست تو میسر نمی باشد. پس، چگونه توانم به بهره ای دست یابم که خواست تو بر آن نیست و چگونه خود را از گناه نگه دارم اگر نگه داشت توبه دادم نرسد؟

17- و قال زین العابدین علیه السلام : إلهی لا حول لی و لا قوه إلا بقدرتک ولا نجاه لی من مکاره الدنیا إلا بعصمتک فأسألک ببلاغه حکمتک و نفاذ مشیتک أن لا تجعلنی لغیر جودک متعرضا ولا تصیرنی للفتن غرضا وکن لی علی الأعداء ناصرا وعلی المخازی و العیوب ساترا و من البلایا واقیا وعن المعاصی عاصما(3).

حضرت سجاد علیه السلام فرمودند: خدای من! مرا هیچ نیرو و توانی نیست، مگربه نیروی تو و از ناخوشی ها و زشتی های دنیا نجات نیابم جز با نگه داشت تو. پس، به حکمت رسایت و به خواست و مشیت روانت [سوگندت میدهم و] از تو مسألت دارم

ص: 209

که دست مرا جز به دامن جود و بخشندگی خودت حوالت مده و از بلاها نگهم دار و از گناهان حفظم کن.

18- اللهم صل علی محمد و آله [وآل محمد ](1) و احفظنا من بین أیدینا من خلفنا وعن أیماننا وعن شمائلنا و من جمیع نواحینا، حفظا عاصما من معصیتک، هادیا إلی طاعتک، مستعملا لمحبتک(2).

حضرت سجاد علیه السلام فرمودند: بار خدایا! بر محمد و خاندان او درود فرست و ما را از پیش رو و از پشت سر و از راست و از چپ و از همه سویمان چنان محافظت فرما که ما را از نافرمانی تونگاه دارد و به فرمان بردن از تو رهنمون شود و در راه محبت توبه کارمان گیرد.

19- وهب لی عصمه تدنینی من خشیتک، وتقطعنی عن رکوب محارمک، و تفکنی من أسر العظائم. وهب لی التطهیرمن دنس العصیان(3).

حضرت سجاد علیه السلام فرمودند: مرا نگهداری و مصونیتی بخش که به ترس از تو نزدیکم گرداند و از ارتکاب حرامهای تو بازم دارد و از بند گناهان بزرگ آزادم سازد و از پلشتی گناه و نافرمانی، پاکیزه ام گردان.

بحث عصمت انبیاء و ائمه هدی علیهم السلام بسیار مفصل است و مطالب زیادی دارد که خود چندین کتاب می شود و در اینجا به همین مقدار اکتفا می کنیم. و در مورد مباحث عصمت حضرت فاطمه زهرا علیها السلام رجوع شود به کتاب عصمت کبری فاطمه زهرا علیها السلام که توسط این حقیر نوشته شده است.

ص: 210

فما ظنک باهل البیت فی نفوسهم فهم المطهرون بل هم عین الطهاره (1).

و در صحیح مسلم از عایشه روایت کرده که رسول اکرم صلی الله علیه واله بیرون آمد و عبایی مرحل(2) بر قامت ایشان بود که از موی سیاه بود. پس حسن علیه السلام آمد او را داخل عبا کرد و بعد حسین علیه السلام آمد او را نیز داخل عبا کرد و بعد فاطمه علیها السلام وارد شد او را نیز داخل در عباء نمود و بعد علی علیه السلام آمد پس او را نیز داخل در زیر عبا نمود. پس از آن فرمود:

«إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذهِبَ عَنکُمُ الرِّجسَ أَهلَ البَیتِ وَیُطَهِّرَکُم تَطهِیرًا»

وحاکم (سنی) در مستدرک به همین طریق حدیث را از عایشه روایت کرده و ترمذی در سنن که از صحاح سته عامه است (به زعم خودشان) روایت کرده که این آیه در خانه ام سلمه رضی الله تعالی عنها نازل شد.

و رسول اکرم صلی الله علیه واله ، علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام را جمع کرد و به ایشان کسایی پوشانید و علی در پشت سر آن حضرت بود عرض کرد:

اللهم هؤلاء أهل بیتی فأذهب عنهم الرجس وطهرهم تطهیرا.

ام سلمه گفت: وأنا معهم یا رسول الله صلی الله علیه واله. آیا من نیز از اهل بیت تو می باشم. فرمود: أنت علی مکانک وأنت علی خیر. و این حدیث را از ام سلمه و انس بن مالک و عمر بن ابی مسلمه و ابی الحمراء و معقل بن یسار از اصحاب روایت کرده و در موضع دیگر آن را از سنن ترمذی روایت کرده و گفته:

هذا حدیث صحیح حسن وهو أحسن شیء روی فی هذا وفی الباب(3) .

ترمذی گفته است که این حدیث خوبی است و بهترین روایت در این زمینه است.

محمد بن سمعانی در کتاب انساب، مبارک بن محمد الجرزی ابن الأثیر در جامع اصول، و ابوالعباس احمد بن ابراهیم معروف به ابن خلکان در وفیات الأعیان،

ص: 212

ابن حجر عسقلانی در تذهیب التهذیب ، ابن خلدون در العبر وابن وردی در تتمه المختصر، یافعی در مرآت الجنان، عبدالرحیم بن حسن اسنوی در طبقات فقهای شافعیه، عبدالرحمن سیوطی در طبقات الحفاظ، ملا علی قادری در شرح شمائل، عبد الحق دهلوی در رجال مشکاه، محمد بن عبدالباقی در شرح مواهب، عیسی بن محمد مغربی در مقالید الاسانید، صاحب بستان المحدثین و اتحاف النبلاء و مصطفی بن عبدالله قسطنطنی در کشف الظنون عن اسامی و الفنون گفته است:

الجامع الصحیح الحافظ ابن عیسی الترمذی المتوفی سنه تسع و سبعین و مأتین و هو ثالث الکتب السته فی الحدیث نقل الترمذی انه قال صنف هذا الکتاب فعرضته علی علماء الحجاز فرضوا به، وعرضته علی علماء العراق فرضوا به، وعرضته علی علماء خراسان فرضوا به، ومن کان فی بیته هذا الکتاب فکأنما فی بیته نبی صلی الله علیه واله یتکلم(1).

پس صحیح آن را ثالث صحیحین قرار داده و در جای دیگر گفته که سلف و خلف اتفاق کرده اند که اصح کتب بعد از کتاب خدای عزوجل، صحیح بخاری است، سپس صحیح مسلم و بقیه صحاح.

الغرض که کتب معتبر و معروف و مشهور عامه (سنی ها) مهر صحت روی حدیث شریف کساء گذاشته اند.

واحمد حنبل رئیس یکی از چهار مذهب نیز حدیث شریف کساء را در مسند و کتاب فضائل به نقل از سمعانی در شرح کبریت احمرو شیخ سلیمان حنفیدر ینابیع الموده و شیخ بهایی در مبحث اجماع از زبده الأصول و سید علی همدانی و غیره ذکر کرده اند که رسول اکرم صلی الله علیه واله به خانه فاطمه علیها السلام آمد و علی و حسن و حسین علیهم السلام با او بودند. پس علی و فاطمه علیهما السلام را نزدیک به خود و پیش روی خودش و حسن و حسین علیهما السلام را بردو زانوی خود نشانید. پس جامه خود را برایشان کشید و فرمود:

ص: 213

اللهم هؤلاء أهل بیتی فأذهب عنهم الرجس وطهرهم تطهیرا.

و در روایتی بعد از آن فرمود:

أنا حرب لمن محاربتم و سلم لمن سالمتم.

پس جبرئیل این آیه را آورد و با ایشان داخل عباء شد و احمد حنبل و ابن شیبه که استاد بخاری است از انس بن مالک روایت کرده اند که بعد از آن تا 6 ماه رسول خدا صلی الله علیه واله به خانه فاطمه علیها السلام رفت و آمد می کرد و چون برای نماز صبح بیرون می آمد می فرمود:

الصلاه یا أهل البیت یرحمکم الله.

و در صحیح ابی داوود و موطای مالک و تفسیر ثعلبی آمده است که بعد از آن، آیه را تلاوت می فرمود.

واحمد در مناقب و ثعلبی و طبری و دیگران از ابی سعید خدری روایت کرده اند که:

نزلت هذه الایه فی خمسه: فی النبی و علی و حسن و حسین وفاطمه علیهم السلام.

و در بعضی از احادیث احمد حنبل است که در خانه ام سلمه بود و از این جهت محب طبری گوید: کما فی ینابیع الموده که این فعل از آن حضرت مکرر واقع شده:

مره فی بیت ام سلمه و مره فی بیت فاطمه رضی الله عنها کما جاء الحدیث.

شریف سمهودی مصری گوید:

انما للحصر تدل علی ان ارادته تعالی منحصره علی تطهرهم و تاکیده بالمفعول المطلق دلیل علی ان طهارتهم طهاره کامله فی اعلی مراتب الطهاره

و حافظ جمال الدین زرندی و ابن مردویه از ام سلمه روایت کرده اند که جبرئیل با ایشان در کساء داخل بود چنان چه حسین رضی الله عنه فرمود:

نحن جبرئیل غدا سادسنا ولنا الکعبه ثم الحرمین.

ص: 214

و احمد بن حنبل که نزد اهل سنت در اعلی درجه عدالت و جلالت و علم و بصیرت است و یکی از اربعه ایشان می باشد که اتفاق کردند که تقلید از او و مذهب او را اخذ کردن جایز است و خروج از آن ها جایز نیست این روایت را به طریق عدیده در دو کتاب خود آورده است.

او کسی است که ابن خلکان و دیگران آورده اند که از اصحاب شافعی بوده و هزار هزار حدیث را با سند از برداشت (حفظ بود) و امام المحدثین (نزد سنیان) بوده و سی هزار حدیث با سند از فضایل امیرالمؤمنین علیه السلام را از برداشت ... و مع ذلک از ولایت

امیرالمؤمنین علیه السلام منحرف و منکر بود.

ابن شهر آشوب مازندرانی در مناقب خود از کتاب معرفه الرجال روایت کرده که سبب عداوت احمد بن حنبل با امیرالمؤمنین علیه السلام آن بود که آن حضرت جدش ذوالثدیه را که رئیس خوارج بود در جنگ نهروان به درک واصل کرد.

خلاصه اگر بخواهیم مفسرین و محدثین و فقهای عامه را که نزول آیه مبارکه تطهیر را در شأن خمسه طاهرین آل عبا ذکر کرده اند، بیان کنیم و از اوصاف و جلالت آن ها در نزد اهل سنت سخن بگوییم کتاب کبیری می شود که ما به همین مختصر اکتفا می کنیم.

و سید بحرانی در تفسیر برهان و علامه مجلسی در بحار، جمله تمامی آن را روایت کرده اند و سید بن طاووس در طرائف و ابن طریق در عمده نیز بسیاری از اخبار آن را آورده اند و در تفسیر ثعلبی مسندا از جعفر بن ابی طالب علیهما السلام آورده که چون رسول خدا صلی الله علیه واله دید که رحمت از آسمان می آید آواز کرد که اینجا کیست؟ زینب عرض کرد: منم یا رسول الله.

فرمود: علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام را صدا کن. پس حسنین علیهما السلام را در یمین و یسار خود قرار داد و علی و فاطمه علیهما السلام را پیش روی خود. پس عبای خیبری بر روی ایشان کشید و عرض کرد:

اللهم إن لکل نبی أهلا و هؤلاء أهل بیتی.

ص: 215

پس خداوند آیه :

«إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذهِبَ عَنکُمُ الرِّجسَ أَهلَ البَیتِ وَیُطَهِّرَکُم تَطهِیرًا»

را نازل فرمود. پس زینب(1) گفت: آیا من هم با شما داخل شوم. پیغمبرصلی الله علیه واله فرمودند:

مکانک فانک إلی خیر إن شاء الله(2).

در این حدیث ثعلبی دلالت دارد بر آنکه این آیه شریفه رحمت خاصه و فضیلت تامه می باشد که فوق همه کمالات ممکنات است به حدی که غیر این وجودهای مقدس و ذوات با برکات قابل وصول به آن نیست ولهذا هروقت رحمتی و تحفه ای برای ایشان نازل می شد در ابری می آید مثل آمدن جام و انار و عنب و رطب که در احادیث بسیار از طرق عامه و خاصه وارد است و درکتب بحار ومدینه العلم شیخ صدوق وامالی، نیز بسیار آمده است.

مرحوم سید مرتضی (علم الهدی)، که ایشان نیز از اعاظم علمای مذهب به شمار می رود، نقل می کند که روزی قنبر، غلام امیرالمؤمنین علیه السلام ، به در خانه امام آمد و آن حضرت را در خانه ندید. از فضه، جویای امام شد.گفت:

إن المؤلی عرج إلی السماء ذات البروج لتقسیم ارزاق العباد

«مولا برای تقسیم ارزاق بندگان به آسمان رفته است».

این سخن بر قنبر سنگین آمد و آن را حمل بر مزاح یا اشتباه کرد و به سمت نخلستان رفت. آنجا امام را زیارت کرد و ضمنا گفتار فضه را برای امام به عنوان شکایت از او نقل کرد. امام فرمود:

مه یا قنبرو لعلک لم تومن بولایتنا حق الأیمان

«ساکت باش ای قنبر، تو گویی هنوز آن چنان که باید، به ولایت ما ایمان نیاورده ای».

ص: 216

آنگاه دستی بر چشم های قنبر کشید و فرمود: «چه می بینی»؟

قنبر می گوید:

رایت السموات و الأرض کجوزه فی ید المولی(1)

«آسمان ها و زمین را مانند یک دانه گردو در دست مولا مشاهده کردم».

و شیخ طبرسی رحمه الله در تفسیر مجمع البیان از تفسیر ابوحمزه ثمالی روایت کرده که گفت: شهر بن حوشب از ام سلمه برایم نقل کرد که فاطمه علیها السلام نزد پدرش رسول خدا صلی الله علیه واله آمد و حریره ای (2)برای آن حضرت آورد پس آن حضرت فرمود: همسر و دو فرزند خود را حاضر کن. چون حاضر شدند و از آن طعام تناول نمودند، بر روی ایشان کساء خیبری را کشید و فرمود:

اللهم هؤلاء أهل بیتی و عترتی فأذهب عنهم الرجس وطهرهم تطهیرا.

پس گفتم: یا رسول الله و أنا معهم. فرمود: أنت إلی خیر.

تفسیر ثعلبی نیز این را به عینه روایت کرده . پس بحمد الله واضح شد که شیعه و سنی اتفاق نظر دارند و از اوضح بدیهیات است که نزول آیه شریفه، درباره حضرات خمسه النجبا اصحاب الکساء و سایر ائمه هدی علیهم السلام بالتبع است و این روایت یعنی حدیث شریف کساء در اکثر کتب معتبر، چه سنی و چه شیعه از بحار و سایر کتب علامه مجلسی رحمه الله گرفته تا منتخب المراثی شیخ طریحی، ارشاد القلوب دیلمی، انوار النعمانیه، غرر الاخبار و در کتب رجالیه از روضات الجنات، اعلام الدین فی صفات المؤمنین و رساله صلوه جمعه مرحوم فیض کاشانی موجود است(3).

ص: 217

و کلمه ملائکته 5 بار آمده است.

1)«مَنْ کَانَ عَدُوًّا لِلَّهِ وَمَلَائِکَتِهِ وَرُسُلِهِ ...»---«سوره بقره آیه 98»

2)«آمَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنْزِلَ إِلَیْهِ مِنْ رَبِّهِ وَالْمُؤْمِنُونَ ۚ کُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ وَمَلَائِکَتِهِ ...»---«سوره بقره آیه 285»

3)«...وَمَنْ یَکْفُرْ بِاللَّهِ وَمَلَائِکَتِهِ وَکُتُبِهِ وَرُسُلِهِ...»---«سوره نساء آیه 136»

4)«هُوَ الَّذِی یُصَلِّی عَلَیْکُمْ وَمَلَائِکَتُهُ ...»---«سوره احزاب آیه 43 »

5)«إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ ۚ ...»---«سوره احزاب آیه 56»

و کلمه ملکوت 4 بار آمده.

1)«وَکَذَلِکَ نُرِی إِبْرَاهِیمَ مَلَکُوتَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ...»---«سوره انعام آیه 75»

2)«أَوَلَمْ یَنْظُرُوا فِی مَلَکُوتِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ»---«سوره اعراف آیه 185»

3)«قُلْ مَنْ بِیَدِهِ مَلَکُوتُ کُلِّ شَیْءٍ...»---«سوره مؤمنون آیه 88 »

4)«فَسُبْحَانَ الَّذِی بِیَدِهِ مَلَکُوتُ کُلِّ شَیْءٍ وَإِلَیْهِ تُرْجَعُونَ»---«سوره یس آیه 83 »

لغت سکان: سکون آرمیدن، قرارگرفتن، آرامش، ضدحرکت(1)

3)«اللَّهُ الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ قَرَارًا وَالسَّمَاءَ بِنَاءً »---«سوره غافر آیه 64»

لغت ارض: زمین(1).

2)«اقْتَرَبَتِ السَّاعَهُ وَانْشَقَّ الْقَمَرُ»---«سوره قمر آیه 1»

3)«وَالْقَمَرِ إِذَا تَلَاهَا»---«سوره شمس آیه 2»

لغت منیرا: نور دهنده ، درخشنده ، درخشان، نیکو رنگ، نورانی(1).

3)«اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۚ مَثَلُ نُورِهِ کَمِشْکَاهٍ فِیهَا مِصْبَاحٌ ۖ الْمِصْبَاحُ فِی زُجَاجَهٍ ۖ الزُّجَاجَهُ کَأَنَّهَا کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ یُوقَدُ مِنْ شَجَرَهٍ مُبَارَکَهٍ زَیْتُونَهٍ لَا شَرْقِیَّهٍ وَلَا غَرْبِیَّهٍ یَکَادُ زَیْتُهَا یُضِیءُ وَلَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نَارٌ ۚ نُورٌ عَلَی نُورٍ ۗ یَهْدِی اللَّهُ لِنُورِهِ مَنْ یَشَاءُ ۚ وَیَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثَالَ لِلنَّاسِ ۗ وَاللَّهُ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ»---«سوره نور آیه 35»

لغت فلکا: سپهر، گردون ، مدار ستارگان . افلاک: جمع فلک الافلاک، در اصطلاح قدماء فلک نهم که بالای همه افلاک عرش است(1).

لغت بحرا:دریا(1)

2)«...وَسَخَّرَ لَکُمُ الْفُلْکَ لِتَجْرِیَ فِی الْبَحْرِ...»---«سوره ابراهیم آیه 32»

لغت یسری: همان معنای جریان را دارد(1).

ولکه است که شامل ملائکه رسل و فرستاده شدگان باشد.

کلمه سکان سماواتی از باب عطف خاص بر عام، به اعتبار این است که سکان سماوات از ملائکه یک خصوصیت خاص است. و ممکن است که از باب عطف مباین باشد. یعنی منظور از سکان آسمان ها، سایر سکنه آسمانی از مخلوقات غیر ملائکه می باشد چون خداوند سبحان مخلوقات زیادی دارد که ما حتی اسامی آن ها را هم نمی دانیم. همچنان که اسامی بسیاری از مخلوقات زمین را هم نمی دانیم. یکی از آیات قرآن راجع به ملائکه، آیه اول سوره فاطر است که خداوند می فرماید:

«الْحَمْدُ لِلَّهِ فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ جَاعِلِ الْمَلَائِکَهِ رُسُلًا أُولِی أَجْنِحَهٍ مَثْنَی وَثُلَاثَ وَرُبَاعَ ۚ یَزِیدُ فِی الْخَلْقِ مَا یَشَاءُ ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ»

«ستایش از آن خدای یکتاست که آفریننده آسمان ها و زمین است، خدایی که فرشتگان را رسولانی دارای بال های دوگانه و سه گانه و چهارگانه قرار داده و او هر چه را بخواهد در آفرینش می افزاید، و در جهان هستی توسعه می دهد زیرا خداوند بر همه چیز تواناست (1)»

ص: 226

«یزید فی الخلق ما یشاء »

«در آن ها هر چه خواهد بیفزاید »

یعنی در آفرینش هر چه خواهد بیفزاید، ابن عباس گوید: رسول خدا صلی الله علیه واله در شب معراج جبرئیل را دید که 600 بال و پر دارد، و همچنین گفته اند منظور از فزودن در خلق ، آواز خوش است و دیگری گفته: نمک داشتن چشمان است و از ابوهریره نقل شده که رسول خدا صلی الله علیه واله فرمودند:

هو الوجه الحس و الصوت الحسن و الشعر الحسن(1).

چهره زیبا، آواز خوب، و موی نیکو است.

ابن شهاب از رسول خدا صلی الله علیه واله روایت کرده که فرمود: به جبرئیل گفتم می خواهم تو را به صورت حقیقی که خلق شده ای ببینم. جبرئیل در شب مهتاب پربگشاد و تمام روی زمین را فرا گرفت. من از آن حال بیهوش شدم. چون به هوش آمدم از عظمت او متعجب شدم. گفت: ای محمد! از خلقت من تعجب می کنی و بیهوش میشوی؟ اگر خلقت اسرافیل را ببینی که 12 بال دارد یکی در مشرق و دیگری در مغرب و عرش بردوش او است و پاهای او بر روی زمین هفتم و سر او از عرش بالاتر است چه حالتی به تو دست خواهد داد؟! و با وجود این عظمت، گاهی از عظمت و هیبت حق تعالی مانند گنجشگی می شود!!(2)

و هم چنین از آن حضرت راویت شده است که خداوند فرشته ای دارد که هزار هزار سر دارد. بر هرسری هزار هزار روی، برهرروی هزار هزار دهان و در هر دهان هزار هزار زبان، و به هر زبانی خدا را به هزار هزار لغت می خواند. روزی بر خاطر وی گذشت که

ص: 227

همانا برای خدا بنده ای نباشد که همانند من تسبیح کند. حق سبحانه به او خطاب کرد که مرا بنده ایست که تسبیح و تهلیل او بیش از این است. گفت: بار خدایا او چه می گوید؟ فرمود: او می گوید:

سبحان الله کلما سبح الله شیء وکما یحب الله أن یسبح و کما هو أهله و کما ینبغی لکرم وجهه وعز جلاله و الحمد لله کلما حمد الله شیء و کما یحب الله أن یحمد و ما هو أهله وکما ینبغی لکرم وجهه وعز جلاله ولا إله إلا الله کلما هلل الله شیء وکما یجب الله أن یهلل وکما هو أهله وکما ینبغی لکرم وجهه و جلاله والله أکبر کلما کبر الله شیء وما یجب الله أن یکبرو کما هو أله و کما ینبغی لکرم وجهه و عز جلاله سبحان الله و الحمد الله ولا إله إلا الله والله أکبر علی کل نعمه أنعم بها علی و علی کل أحد من خلقه من کان أو یکون إلی یوم القیامه اللهم إنی أسألک أن تصلی علی محمد و آل محمد أسالک من خیر ما أرجوو خیرما لا أرجووأعوذ بک من شرما احذر و من شرما لا أحذر(1).

«سبحان الله »گویم هر زمان که چیزی تسبیح خدا را گوید، و همان گونه که خدادوست دارد تسبیح شود، و همان طور که او اهل آن است، و آن گونه که شایسته کرامت وجه و عز جلال اوست. و «الحمد لله »گویم هرزمان که چیزی حمد خدا را گوید، و همان گونه که خدا دوست دارد ستایش شود، و همان طور که او اهل آن است، و همان گونه که شایسته کرامت وجه و عزجلال اوست. و «لا اله الا الله » گویم هرزمان که چیزی «لا اله الا الله » گوید، و همان گونه که خدا دوست دارد او را به یگانگی یاد کنند، و همان طور که او اهل آن است، و همان گونه که شایسته کرامت وجه و عز جلال اوست. و «الله اکبر» گویم هر زمان که چیزی خدا را به بزرگی یاد کند، و همان گونه که

ص: 228

خدا دوست دارد به بزرگی یاد شود، و همان طور که او اهل آن است، و همان گونه که شایسته کرامت وجه و عز جلال اوست.

«سبحان الله و الحمد الله ولا اله الا الله و الله اکبر» بر هر نعمتی که خداوند به من و به هریک از آفریدگانش چه آن هایی که در گذشته بوده و چه آنانی که در آینده تا روز قیامت خواهند آمد ارزانی داشته است. خداوندا از تومی خواهم که بر محمد و آل محمد درود فرستی، و خیر آنچه را که امید دارم، و خیر آنچه را که امید ندارم از تو خواهانم، و از شر آنچه که از آن بیم دارم، و از شر آنچه که از آن بیم ندارم، به تو پناه می آورم].

فرشتگان به غذا می خورند و نه آب می آشامند و نه ازدواج می کنند، و آن ها به نسیم عرش زنده اند(1).

البته بعید نیست که منظور همان ظاهر باشد که صاحبان جناح باشند.

*گروهی مأمور عذاب و مجازات اقوام سرکش می باشند.

«وَلَمَّا جَاءَتْ رُسُلُنَا لُوطًا سِیءَ بِهِمْ وَضَاقَ بِهِمْ ذَرْعًا وَقَالَ هَذَا یَوْمٌ عَصِیبٌ*وَجَاءَهُ قَوْمُهُ یُهْرَعُونَ إِلَیْهِ وَمِنْ قَبْلُ کَانُوا یَعْمَلُونَ السَّیِّئَاتِ ۚ قَالَ یَا قَوْمِ هَؤُلَاءِ بَنَاتِی هُنَّ أَطْهَرُ لَکُمْ ۖ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَلَا تُخْزُونِ فِی ضَیْفِی ۖ أَلَیْسَ مِنْکُمْ رَجُلٌ رَشِیدٌ*قَالُوا لَقَدْ عَلِمْتَ مَا لَنَا فِی بَنَاتِکَ مِنْ حَقٍّ وَإِنَّکَ لَتَعْلَمُ مَا نُرِیدُ*قَالَ لَوْ أَنَّ لِی بِکُمْ قُوَّهً أَوْ آوِی إِلَی رُکْنٍ شَدِیدٍ*قَالُوا یَا لُوطُ إِنَّا رُسُلُ رَبِّکَ لَنْ یَصِلُوا إِلَیْکَ ۖ فَأَسْرِ بِأَهْلِکَ بِقِطْعٍ مِنَ اللَّیْلِ وَلَا یَلْتَفِتْ مِنْکُمْ أَحَدٌ إِلَّا امْرَأَتَکَ ۖ إِنَّهُ مُصِیبُهَا مَا أَصَابَهُمْ ۚ إِنَّ مَوْعِدَهُمُ الصُّبْحُ ۚ أَلَیْسَ الصُّبْحُ بِقَرِیبٍ*فَلَمَّا جَاءَ أَمْرُنَا جَعَلْنَا عَالِیَهَا سَافِلَهَا وَأَمْطَرْنَا عَلَیْهَا حِجَارَهً مِنْ سِجِّیلٍ مَنْضُودٍ*مُسَوَّمَهً عِنْدَ رَبِّکَ ۖ وَمَا هِیَ مِنَ الظَّالِمِینَ بِبَعِیدٍ»---«سوره هود آیات 77-83»

*گروهی در جنگ ها از جانب خداوند امدادگر مؤمنانند.

«إِذْ جَاءَتْکُمْ جُنُودٌ فَأَرْسَلْنَا عَلَیْهِمْ رِیحًا وَجُنُودًا لَمْ تَرَوْهَا ۚ »---«سوره احزاب آیه 9»

*گروهی پیوسته مشغول تسبیح و تقدیس پروردگارند.

«وَتَرَی الْمَلَائِکَهَ حَافِّینَ مِنْ حَوْلِ الْعَرْشِ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ ...»---«سوره زمر آیه 75»

ولی با همین حال مقامشان از مؤمنین پایین تر و بلکه خادمان انبیاء و ائمه علیهم السلام و مؤمنانند.

4- با این حال انسان به حسب استعداد تکامل از آن ها برتر است تا آنجا که همه ملائکه بدون استثناء به خاطر آفرینش آدم علیه السلام به سجده افتادند و آدم معلم آنها بود.

«وَإِذْ قَالَ رَبُّکَ لِلْمَلَائِکَهِ إِنِّی جَاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَهً ۖ قَالُوا أَتَجْعَلُ فِیهَا مَنْ یُفْسِدُ فِیهَا وَیَسْفِکُ الدِّمَاءَ وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِکَ وَنُقَدِّسُ لَکَ ۖ قَالَ إِنِّی أَعْلَمُ مَا لَا تَعْلَمُونَ*وَعَلَّمَ آدَمَ الْأَسْمَاءَ کُلَّهَا ثُمَّ عَرَضَهُمْ عَلَی الْمَلَائِکَهِ فَقَالَ أَنْبِئُونِی بِأَسْمَاءِ هَؤُلَاءِ إِنْ کُنْتُمْ صَادِقِینَ*قَالُوا سُبْحَانَکَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِیمُ الْحَکِیمُ*قَالَ یَا آدَمُ أَنْبِئْهُمْ بِأَسْمَائِهِمْ ۖ فَلَمَّا أَنْبَأَهُمْ بِأَسْمَائِهِمْ قَالَ أَلَمْ أَقُلْ لَکُمْ إِنِّی أَعْلَمُ غَیْبَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَأَعْلَمُ مَا تُبْدُونَ وَمَا کُنْتُمْ تَکْتُمُونَ*وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِکَهِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِیسَ أَبَی وَاسْتَکْبَرَ وَکَانَ مِنَ الْکَافِرِینَ»---«سوره بقره آیات 30-34»

5- آن ها گاهی به صورت انسان در می آیند و بر انبیاء و حتی غیر انبیاء هم ظاهر می شوند. چنانچه خداوند در قرآن در سوره مریم آیه 17 فرموده است:

ص: 231

«فَاتَّخَذَتْ مِنْ دُونِهِمْ حِجَابًا فَأَرْسَلْنَا إِلَیْهَا رُوحَنَا فَتَمَثَّلَ لَهَا بَشَرًا سَوِیًّا»

6- از روایات استفاده می شود تعداد آن ها به قدری زیاد است که به هیچ وجه قابل مقایسه با انسان نیست. و در روایتی از امام صادق علیه السلام آمده است که فرمود:

سوگند به آن خدایی که جانم به دست اوست، فرشتگان خدا در آسمان ها از عدد ذرات خاک های زمین بیشترند و در آسمان جای پایی نیست مگر اینکه در آنجا فرشته ای تسبیح و تقدیس خدا می کند(1).

7. آن ها نه غذا می خورند، نه آب می آشامند و نه ازدواج می کنند(2).

8- آن ها نه خواب دارند، نه سستی و نه غفلت؛ چنانچه امیرالمؤمنین علیه السلام در این باره می فرماید:

فلیس فیهم فتره ولا عندهم غفله(3).

9- آن ها مقامات مختلف و مراتب متفاوت دارند، بعضی در سجودند و بعضی برای همیشه و تا ابد در رکوعند. (تا وقتی که خدا بخواهد) روایتی از امام صادق علیه السلام وارد شده است که فرمودند:

إن لله ملائکه رکعا إلی یوم القیامه وإن لله ملائکه سجدا إلی یوم القیامه(4).

خداوند ملائکه و فرشتگانی دارد که تا قیامت در حال رکوعند و خداوند متعال فرشتگانی دارد که تا روز قیامت در حال سجده اند.

ص: 232

نمی تواند آن را در خود جای دهد. بعضی از ملائکه به اندازه ای تنومند و زیبا هستند که اگر همه جن و انس همدست شوند، نمی توانند آن را وصف کنند. بعضی از ملائکه هفتصد سال راه، مسافت میان دو شانه و پره گوششان است. بعضی از آن ها با یکی از بال های خود می تواند همه افق را علاوه بر بزرگی جسمش بپوشاند. بعضی از آن ها به اندازه ای بلند قامتند که آسمان ها تا زیرناف آن هاست. بعضی از آن ها بدون اینکه پایش را در عمق هوای زیرین زمین گذارد، همه زمین ها تا زانوی او است. بعضی از آنها هستند که اگر همه دریاها را پشت ناخن بزرگش بریزند جا می دهد.بعضی از آن ها هستند که اگر کشتی ها را در اشک چشمش بیندازند تا ابد سیر می کند. تبارک الله احسن الخالقین... (1)

2- ثم فتق ما بین السماوات العلی فملا هن أطوارا من ملائکته منهم سجود لا یرکعود و رکوع لا یتبصبون و صافون لا یتزایلون و مسبحون لا یسأمون لا یغشاهم نوم العیون ولا سهو العقول و فتره الأبدان و لا غفله النسیان و منهم أمناء علی وحیه و السنه إلی رسله و مختلفون بقضائه و أمره ومنهم الحفظه لعباده والسدنه لابواب جنانه و منهم الثابته فی الأرضین السفلی أقدامهم و المارقه من السماء العلیا أعناقهم و الخارجه من الأقطار ارکانهم والمناسبه لقوائم العرش أکتافهم ناکسه دونهم أبصارهم متلفعون تحته بأجنحتهم مضروبه بینهم وبین من دونهم حجب العزه و أستار القدره لا یتوهمون ربهم بالتصویر ولا یجرون علیه صفات المصنوعین ولا یحدونه

بالأماکن ولا یشیرون إلیه بالنظائر(2).

پس آنگاه آسمان های بالا را از هم گشود و مملو از فرشتگان مختلف ساخت،

ص: 234

گروهی از آنان همیشه به سجده اند و رکوع ندارند، و یا به رکوعند و قیام نمی کنند و یا در صفوفی قرار دارند که هرگز از هم پراکنده نمی گردد.

و یا همواره تسبیح می گویند و هرگز خسته نمی شوند. هیچگاه خواب، چشمان آن ها را نمی پوشاند، و عقول آن ها گرفتار نسیان و سهونمی گردد. بدن آن ها به سستی نمی گراید، و غفلت و نسیان برآنان عارض نمی شود. و گروهی دیگر امینان وحی او و زبان او به سوی پیامبرانند و پیوسته برای رساندن حکم و فرمانش در رفت و آمدند و جمعی دیگر حافظان بندگان او و دربانان بهشت او هستند. بعضی از آن ها پایشان در طبقات پایین زمین ثابت و گردن هایشان از آسمان بالا گذشته و ارکان وجودشان از اقطار جهان بیرون رفته و کتف های آن ها برای حفظ پایه های عرش خدا آماده است و در برابر عرش او سر را پایین افکنده اند و در زیر آن بال ها را به خود پیچیده اند. در میان آن ها با کسانی که در مراتب پایین تر قرار دارند حجاب عترت و پرده های قدرت فاصله انداخته. هرگز پروردگار خود را با نیروی وهم تصور نکنند و صفات مخلوقات را برای او قائل نشوند. هرگزوی را در مکانی محدود نمی سازند و با چشم به او اشاره نمی کنند.

3- ومنها: من ملائکه أسکنتهم سماواتک ورفعتهم عن أرضک هم أعلم خلقک بک وأخوفهم لک وأقربهم منک لم یسکنوا الأصلاب ولم یضمنوا الأرحام ولم یخلقوا من ماء مهین ولم یتشعبهم ریب المنون و انهم علی مکانهم منک و منزلتهم عندک و استجماع أهوائهم فیک و کثره طاعتهم لک و قله غفلتهم عن أمرک لوعاینوا کنه ما خفی علیهم منک لحقروا أعمالهم و لزروا علی أنفسهم ولعرفوا أنهم لم یعبدوک حق عبادتک ولم یطیعوک حق طاعتک (1) .

قسمتی از این خطبه مربوط به خلقت و عبادت ملائکه است.

ص: 235

گروهی از فرشتگان که آن ها را در آسمان های خود سکونت بخشیده ای و از زمینت بالا برده ای، آن ها از همه مخلوقاتت نسبت به توآگاهترند، و بیشتر از تو می ترسند و به تو نزدیک ترند. (آن ها) در صلب پدران قرار نگرفته اند و رحم مادران آن ها را در خود جای نداده و از آبی پست خلق نشده اند. ناراحتی ها و مشکلات زندگی آنان را متفرق نساخته. با این مقام و قربی که با تو دارند و منزلتی که نزد تو یافته اند و تمایلاتی که در توخلاصه کرده اند و طاعت های فراوانی که برای توانجام می دهند، با اینکه از فرمان تو کمتر غفلت می ورزند، اگر کنه آنچه از تو بر آن ها پوشیده است مشاهده می کردند، اعمال خویش را حقیر می شمردند و بر خویشتن عیب می گرفتند و خوب می فهمیدند که حق عبادت تو را انجام نداده اند و آن طور که سزاوار مقام تواست اطاعت ننموده اند.

4- عن أبی عبد الله علیه السلام قال: لیس خلق أکثرمن الملائکه إنه لینزل کل لیله من السماء سبعون ألف ملک فیطوفون بالبیت الحرام لیلتهم وکذلک فی کل یوم(1).

امام صادق علیه السلام می فرماید: خداوند خلقی بیشتر از ملائکه نیافریده است. در هر شب هفتاد هزار ملک از آسمان پایین می آیند و خانه خدا را طواف می کنند و در هر روز نیز به همین نحو.

5- قال النبی صلی الله علیه واله : الملائکه علی ثلاثه أجزاء فجزء لهم جناحان وجزء لهم ثلاثه أجنحه و جزء لهم أربعه أجنحه(2).

رسول اکرم صلی الله علیه واله فرمودند: ملائکه بر چند قسمند یک قسم دو بال دارند و قسم دیگر سه بال و نوع دیگر چهار بال.

6- عن أبی جعفرعلیه السلام قال: ان فی الجنه نهرا یغتمس فیه جبرئیل کل غداه ثم

ص: 236

یخرج منه فینفض فیخلق الله عزوجل من کل قطره منه تقطرملکا (1).

امام باقر علیه السلام فرمودند: در بهشت نهری است که جبرئیل علیه السلام در هر صبح خود را در آن فرو می برد و خداوند از هر قطره آبی که از او می چکد فرشته ای می آفریند.

7- عن أبی عبد الله علیه السلام قال: إن لله تبارک وتعالی ملکا بعد ما بین شحمه أذنه إلی عنقه مسیره خمسمائه عام خفقان الطیر(2).

امام صادق علیه اللسام فرمودند:خداوند ملکی دارد که از کنار گوشش تا گردنش به اندازه سرعت پرواز پرنده ، پانصد سال راه است.

8- عن أبی جعفر علیه السلام قال: إن لله عزوجل دیکا رجلاه فی الأرض السابعه وعنقه مثنیه تحت العرش و جناحاه فی الهواء إذا کان فی نصف اللیل أو الثلث الثانی من آخر اللیل ضرب بجناحه وصاح سبوح قدوس ربنا الله الملک الحق المبین فلا إله غیره رب الملائکه والروح فتضرب الدیکه بأجنحتها وتصیح(3).

امام باقرعلیه السلام فرموده اند: برای خداوند عزوجل خروسی (ملکی به شکل خروس) است که دو پای او در زیر زمین هفتم و گردن او در زیر عرش و بال های او در هواست. هنگامی که نصف شب می شود یا یک سوم از شب بگذرد بال می زند و فریاد می کشد و ذکرش این است: «منزه و پاک و مقدس است پروردگار ما، آن خدایی که مالک حق مبین و دارنده ملکیت حقیقی (نه اعتباری) روشن و آشکار است ، پس خدایی به غیر از او وجود ندارد، پروردگار ملائکه و روح (که خود ملک عظیمی است) است».پس بال های خود را به هم می زند و فریاد می زند و در نتیجه خروس های زمین بال های خود

ص: 237

را به هم می زنند و فریاد می کشند و به اصطلاح عرف مردم اذان می گویند.

9- فی کتاب التوحید عن النبی صلی الله علیه واله قال: إن لله تبارک و تعالی ملکا من الملائکه نصف جسده الأعلی نار ونصفه الأسفل ثلج فلا النار تذیب الثلج ولا الثلج یطفئ النار و هوقائم ینادی بصوت له رفیع سبحان الله الذی کف حر هذه النار فلا تذیب هذا الثلج و کف برد هذا الثلج فلا یطفئ حر هذه النار اللهم یا مؤلفا بین الثلج و النار ألف بین قلوب عبادک المؤمنین علی طاعتک(1).

رسول خدا صلی الله علیه واله فرمودند: برای خداوند تبارک و تعالی فرشته ای از فرشتگان است که نصف بالای بدنش آتش است و نصف پایین بدنش برف می باشد. نه آتش برف را آب می کند و نه برف آتش را خاموش. و در حالی که ایستاده است با صدای بلند ندا می زند: « منزه است آن خدایی که بازدارنده حرارت این آتش است ، پس برف را ذوب و آب نمی کند و بازدارنده این برف است، پس آتش را خاموش می کند. ای خدایی که بین برف و آتش الفت و انس دادی، بین دل های مؤمنین از بندگانت را بر طاعت و بندگیت الفت و انس بده».

10- عن أبی عبد الله علیه السلام قال: سمعته یقول إن الملائکه لتنزل علینا فی رحالنا وتتقلب علی فرشنا و تحضر موائدنا و تأتینا من کل نبات فی زمانه رطب و یابس و تقلب علینا أجنحتها و تقلب أجنحتها علی صبیاننا(2).

امام صادق علیه السلام فرموده است: ملائکه بر ما نازل می شوند و روی فرش ما می نشینند و بر سر سفره ما حاضر می شوند و هر نوع روییدنی در زمان خودش تریا خشک برای ما می آورند و پر و بال برما و بچه هایمان می گشایند.

ص: 238

11- عن النبی صلی الله علیه واله : إن الله عزوجل خلق الملائکه من نور و خلق الجان من مارج من نار و خلق آدم مما وصف لکم (1).

رسول خدا صلی الله علیه واله فرمودند: ملائکه ازنور خلق شده اند و جن از شعله آتش و آدم از آنچه که خداوند برای شما توصیف فرموده ، خلق شده است.

12- وعنه صلی الله علیه واله: خلق الله الملائکه من نور وان منهم لملائکه أصغرمن الذباب(2).

رسول خداصلی الله علیه واله فرمودند: خداوند ملائکه را از نور آفرید و گروهی از ملائکه هستند که از پشه هم کوچکترند.

13- قال الصادق علیه السلام : خلق الله الملائکه مختلفه وقد رأی رسول الله صلی الله علیه واله جبرئیل و له ستمائه جناح علی ساقه الدر مثل القطر علی البقل قدم ملا ما بین السماء والأرض وقال إذا أمر الله میکائیل بالهبوط إلی الدنیا صارت رجله الیمنی فی السماء السابعه والأخری فی الأرض السابعه(3).

امام صادق علیه السلام فرمودند: خداوند فرشتگان را مختلف آفریده است و رسول خدا صلی الله علیه واله جبرئیل علیه السلام را دید که 600 بال دارد. برساق پای او دری بود، مانند قطره آبی بربرگ سبزی که میان آسمان و زمین را پر کرده بود و فرمودند: هنگامی که خداوند میکائیل را امر فرموده بود که به زمین دنیا بیاید پای راستش را در آسمان هفتم گذاشت و پای دیگرش را در زمین هفتم.

14- قال رسول اللهصلی الله علیه واله: إن جبرئیل أتانی فقال إنا معشر الملائکه لا ندخل بیتا فیه کلب ولا تمثال جسد و لا إناء یبال فیه(4).

ص: 239

رسول خدا صلی الله علیه واله فرمودند: جبرئیل علیه السلام نزد من آمد و گفت ما گروه فرشتگان در خانه ای که سگ و تمثال جسدی (مجسمه) و ظرفی که در او بول باشد وارد نمیشویم.

15- قال أمیر المؤمنین علیه السلام : إن لله ملکا فی صوره الدیک الأملح الأشهب براثنه فی الأرض السابعه و عرفه تحت العرش له جناحان جناح بالمشرق وجناح بالمغرب فأما الجناح الذی فی المشرق فمن ثلج وأما الجناح الذی فی المغرب فی نار وکلما حضروقت الصلاه قام علی براثنه و رفع عرفه من تحت العرش ثم أمال أحد جناحیه علی الآخریصفق بهما کما یصفق الدیکه فی منازلکم فلا الذی من الثلج یطفئ النار ولا الذی من النار یذیب الثلج ثم ینادی بأعلی صوته أشهد أن لا إله إلا الله و أشهد أن محمدا عبده و رسوله خاتم النبیین و أن وصیه خیر الوصیین سبوح قدوس رب الملائکه و الروح فلا یبقی فی الأرض دیک إلا أجابه وذلک قوله:

«وَالطَّیْرُ صَافَّاتٍ ۖ کُلٌّ قَدْ عَلِمَ صَلَاتَهُ وَتَسْبِیحَهُ ۗ »(1)

امیرمؤمنان علیه السلام فرمودند: خداوند متعال ملکی دارد که مانند خروس زیبای خاکستری رنگ (یا به رنگ سفید و سیاه) است و پنجه و پای او در زیر زمین هفتم است و تاج و سر او در زیر عرش است. دو بال دارد، یک بال در مشرق و بال دیگر در مغرب. اما بالی که به طرف مشرق کشیده شده است از برف است و بالی که به طرف مغرب دراز است از آتش است و هنگام نماز بر پای خود می ایستد و سر خود را از زیر عرش بلند می کند، پس یکی از بال های خود را روی بال دیگر خود می آورد و آن ها را همانند یک خروس به هم می زند [و صدایی از خود ندا میدهد و به اصطلاح عرف اذان می گوید.] نه آن بالی که از برف است آتش را خاموش می کند و نه آن بالی که از آتش است برف را آب می نماید. پس از آن با صدای بلند می گوید:

ص: 240

أشهد أن لا إله إلا الله وأشهد أن محمدا عبده و روله خاتم النبیین وأن

وصیه خیر الوصیین سبوح قدوس رب الملائکه و الروح

«گواهی میدهم که غیر از خداوند یگانه خدایی وجود ندارد. و گواهی میدهم به اینکه محمد صلی الله علیه واله رسول و بنده اوست و خاتم پیامبران است و شهادت و گواهی می دهم که وصی و جانشین آن حضرت بهترین اوصیاء می باشد، منزه و پاک است خداوند ملائکه و رؤح. [روح مرکب از روح۔ جبرئیل امین یا فرشته ای که بزرگ ترو

عظیم تراز جبرئیل است]».

پس در زمین خروسی باقی نمی ماند مگر اینکه صدای او را جواب می دهد و از او صدایی برمی آید (یعنی شروع به خواندن می کند.)و این گفتار پروردگار است که می فرماید: «پرندگانی که در پروازند تسبیح خدا را می گویند، همگی دعا و نیایش خود را می دانند).

16- عن النبی صلی الله علیه واله : قال ان لله تبارک وتعالی ملائکه لیس شیء من أطباق أجسادهم إلا وهو یسبح الله تعالی ویحمده من ناحیته بأصوات مختلفه لا یرفعون رءوسهم إلی السماء و لا یخفضونها إلی أقدامهم من البکاء و الخشیه الله عزوجل(1).

رسول اکرم صلی الله علیه واله فرمودند: خداوند تبارک و تعالی ملائکه و فرشتگانی دارد که هیچ عضوی از بدن های آن ها نیست، مگر اینکه آن عضو خداوند را ستایش می نماید و منزه می دارد و او را با صداهای مختلف حمد می نماید و سر خود را به طرف آسمان بلند نمی کند و به پایین پای خود هم نمی نگرد و دائما کارشان گریه و خشیت و خوف خداوند قهار می باشد.

17- عن جمیل بن دراج قال سألت أبا عبد الله علیه السلام: هل فی السماء بحار؟

ص: 241

قال: نعم أخبرنی أبی عن أبیه عن جده علیهم السلام قال قال رسول الله صلی الله علیه واله : إن فی السماوات السبع لبحارا عمق أحدها مسیره خمسمائه عام فیها ملائکه قیام منذ خلقهم الله عزجل و الماء إلی رکبهم لیس منهم ملک إلا وله ألف و اربعمائه جناح فی کل جناح أربعه وجوه فی کل وجه أربعه السن لیس فیها جناح ولا وجه ولا لسان و لا فم إلا وهویسلح الله تعالی بتسبیح لا یشبه نوع منه صاحبه(1).

جمیل بن دراج گوید: از امام صادق علیه السلام پرسیدم: در آسمان دریا هست؟ فرمود: آری، پدرانم از جدم به من خبر دادند که رسول خدا صلی الله علیه واله فرمود: در هفت آسمان دریاهایی است که عمق آن 500 سال راه است. درآن ها فرشته هایی است که از آغاز آفرینش خود ایستادند و آب تا زانوی آن ها است، هر کدام 1400 بال دارند و در هربالی چهار چهره و در هر چهره چهار زبان، با همه بال و چهره و زبان و دهان، خدا را تسبیح گویند به گونه ای که هیچ کدام از آن تسبیحات مانند دیگری نیست. (یعنی تسبیح و تقدیس هر عضوی با دیگری فرق می کند).

18- قال ابن عباس سمعت رسول الله صلی اله علیه واله یقول: إن لله تبارک وتعالی ملکاً یقال له دردائیل کان له سته عشر ألف جناح ما بین الجناح إلی الجناح هوا و الهواء ما بین السماء و الأرض فجعل یؤما یقول فی نفسه أفوق ربنا جل جلاله شیء علم الله تبارک وتعالی ما قال فزاده أجنحه مثلها فصارله اثنان وثلاثون ألف جناح ثم أوحی الله عزوجل إلیه أن طرفطار مقدار خمسمائه عام فلم ینل راسه قائمه من قوائم العرش فلما علم الله عزوجل إتعابه أوحی إلیه أیها الملک عد إلی مکانک فأنا عظیم فوق کل عظیم ولیس فوقی شیء و أوصف بمکان فسلبه الله أجنحته ومقامه بین صفوف الملائکه

ص: 242

فلما ولد الحسین علیه السلام هبط جبرئیل فی ألف قبیل من الملائکه لتهنئه النبی صلی الله علیه واله فمر بدردائیل فقاله [فقال له] سل النبی صلی الله علیه واله به حق مؤلوده أن یشفع لی عند ربی فدعا له النبی صلی الله علیه واله به حق الحسین فاستجاب الله دعاءه و رد علیه أجنحته ورده إلی مکانه(1).

ابن عباس گوید: من از رسول خدا صلی الله علیه واله شنیدم که فرمودند: خداوند تبارک و تعالی ملکی به نام دردائیل دارد که 16 هزار بال دارد. میان یک بال تا بال دیگرش هوا (جو) است و این هوا همانند هوای بین آسمان و زمین است. روزی به دلش خطور کرد که افق های خداوند ما تا کجاست؟!

پس خداوند متعال آگاه بود که چه چیزی در قلب و فکراوخطور کرده. لذا بال های او را زیاد گردانید و سی هزار بال به او افزود . سپس خداوند عزوجل به او وحی فرمود که 500 سال پرواز کند. او پرواز کرد اما به سر ستونی از ستون های عرش نرسید. پس هنگامی که خداوند قادر، عجزو ناتوانی و خستگی او را دید، به او وحی فرمود که: ای ملک! به جایگاه خود برگرد، پس من بزرگ تر از هر بزرگی هستم[ که بزرگی او قابل توصیف نیست ]و بالا تر از من هیچ چیزی نیست و به مکانی توصیف نمی شوم [از مکان منزهم]. پس خداوند بال ها و مقام و شأنی که به آن فرشته داده بود را از او گرفت و او را از صف ملائکه بیرون کرد. پس هنگامی که امام حسین علیه السلام، به دنیا آمد، جبرئیل با هزار ملک برای تهنیت و مبارک گویی به مناسبت میلاد وجود مقدس امام حسین علیه السلام خدمت پیامبر اکرم صلی الله علیه واله رسید. در بین راه با دردائیل برخورد کرد. دردائیل به جبرئیل علیه السلام گفت: حکایت مرا به پیامبر خدا صلی الله علیه واله بگو تا به حق مولودش خداوند از من بگذرد و شفاعت امام حسین علیه السلام را در حق من مستجاب گرداند. پس پیغمبرخدا صلی الله علیه واله برای او دعا کرد و خداوند را به حق امام حسین علیه السلام قسم داد. خداوند دعای آن جناب را پذیرفت و بال ها و مقام دردائیل را به او برگردانید و او به مکان خود برگشت.

ص: 243

19- قال رسول الله صلی الله علیه واله حدثنی جبرئیل: أن الله عزوجل أهبط إلی الأرض ملکا فأقبل ذلک الملک یمشی حتی وقع إلی باب علیه رجل یستأذن علی رب الدار فقال له: الملک ما حاجتک إلی رب هذه الدار. قال: أخ لی مسلم زرته فی الله تبارک وتعالی. قال له: الملک ما جاء بک إلا ذاک. فقال: ما جاء بی إلا ذاک. قال: فإنی رسول الله إلیک و هو یقرئک السلام ویقول وجبت لک الجنه و قال الملک إن الله عزوجل یقول أیمامسلم زار مسلما فلیس إیاه زار إیای زار و

ثوابه علی الجنه(1).

رسول خدا صلی الله علیه واله فرمودند: جبرئیل به من خبر داد که خداوند عزوجل ملکی را به سوی زمین هبوط داد (پائین آمد). آن ملک آمد تا به در خانه ای رسید. دید مردی در آن خانه را می کوبد تا اذن دخول بگیرد. آن فرشته از آن مرد پرسید: تو با صاحب این خانه چه کار داری ؟ آن مرد گفت: برادرم [برادر دینی ام] می باشد. آمدم او را در راه خداوند تبارک وتعالی زیارت کنم. آن فرشته گفت: حاجت دیگری غیر از این نداری ؟ گفت: نه. گفت: بدان که من از جانب خداوند آمده ام تا به تو بگویم اهل بهشتی. و آن ملک گفت: خداوند عزوجل می فرماید هر مسلمانی که مسلمان دیگری را به خاطر من زیارت کند ثواب زیارت او بر من است.

20- عن ابن عباس قال: کان رسول الله صلی الله علیه واله یغدو إلیه علی علیه السلام فی الغداه و کان یحب أن لا یسبقه إلیه أحد فإذا النبی صلی الله علیه واله فی صحن الدار وإذا رأسه فی حجرد حیه بن خلیفه الکلبی. قال: السلام علیک کیف أصبح رسول الله صلی الله علیه واله.قال: بخیریا أخا رسول الله صلی الله علیه واله. فقال علی علیه السلام جزاک الله عنا أهل البیت خیرا. قال له دحیه: إنی أحبک وإن عندی مدیحه اهدیها إلیک أنت أمیرالمؤمنین وقائد الغرالمحجلین و سید ولد آدم إلی یوم القیامه ما

ص: 244

خلا النبیین و المرسلین و لواء الحمد بیدک یوم القیامه تزف أنت و شیعتک مع محمد و حزبه إلی الجنان فقد أفلح من والاک وخاب و خسر من خلاک بحب محمد أحبوک وببغضبه أبغضوک لا تنالهم شفاعه محمد صلی الله علیه واله ادن من صفوه الله فأخذ رأس النبی صلی الله علیه واله فوضعه فی حجره فاتبه النبی صلی الله علیه واله فقال: ما هذا الهمهمه ؟ فأخبره الحدیث. فقال: لم یکن دحیه کان جبرئیل سماک باسم سماک الله تعالی به و هو الذی ألقی محبتک فی قلوب المؤمنین و رهبتک فی صدور الکافرین(1).

ابن عباس گوید: یک روزصبح زود، حضرت علی علیه السلام بر رسول خدا صلی الله علیه واله وارد شد ولی آن حضرت را نیافت. یک دفعه دید که رسول خدا صلی الله علیه واله در صحن خانه است و سر آن حضرت در دامن دحیه کلبی است[گاهی جبرئیل به شکل این شخص که دحیه کلبی نام داشت بر پیامبراکرم صلی الله علیه واله وارد می شد ]امیرمؤمنان علیه السلام فرمود: سلام برتو، رسول خدا صلی الله علیه واله چگونه شب را به صبح رسانده است ؟ گفت: ای برادر رسول خدا صلی الله علیه واله ! به خیر و نیکی صبح کرده است.

پس حضرت علی علیه السلام فرمودند: خداوند از ناحیه ما اهل بیت به توجزای خیر دهد. دحیه کلبی گفت: من تو را دوست دارم و نزد من برای تو یک هدیه ای موجود است که از جانب خداوند برای تو آورده ام (و آن این است)؛ تو امیرمؤمنان و جلودار سفید رویان و سرور وآقای فرزندان آدم تا روز قیامت هستی. لواء و پرچم حمد روز قیامت به دست تو می باشد. علی جان تو و شیعیانت با محمد صلی الله علیه واله و گروه آن بزرگوار در حال زینت کردن، به بهشت می روید. حقیقتا کسانی که تو را دوست داشته باشندرستگارند و کسی که تو را رها کند زیان و خسارت دیده [در هر دو جهان ]. به دوستی محمد صلی الله علیه واله تورا دوست داریم، و به دشمنی پیامبر صلی الله علیه واله دشمنان تو را دشمن داریم [یعنی هر که را به خاطر دشمنی با تو دشمن بدارد ما نیز او را دشمن می داریم].

ص: 245

[یعنی همان جمله ای که رسول خدا صلی الله علیه واله فرمود: یا علی! حبک ایمان و بغضک کفر.

حب تو از ایمان و دشمنی تو کفر است] شفاعت محمد صلی الله علیه واله به آنان نخواهد رسید. حال نزدیک بیا و سر برگزیده خداوند متعال را بگیر. پس امیرمؤمنان علیه السلام سرمقدس رسول اکرم صلی الله علیه واله را به دامن گرفت (و آن ملک رفت). پس رسول خدا صلی الله علیه واله از خواب بیدار شدند و فرمودند: یا علی! این همهمه و سرو صدا چه بود؟ پس امیرالمؤمنین علیه السلام تا آخر

حکایت را بازگو نمود.

رسول خداصلی الله علیه واله فرمود: یا علی! این دحیه کلبی نبود، بلکه جبرئیل امین علیه السلام بوده و تو را به نامی خطاب کرد [ امیرالمؤمنین] که خداوند سبحان تو را به آن نام خطاب فرموده است و آن خدایی است که محبت تو را در دل های مؤمنین جای داده است و ترس از تو را در دل های کافران قرار داده است.

21 - العلل،لمحمد بن علی بن إبراهیم سئل أبو عبد الله علیه السلام عن الملائکه یأکلون و یشربون و ینکحون؟ فقال: لا إنهم یعیشون بنسیم العرش. فقیل له: ما العله فی نومهم ؟ قال: فرقا بینهم وبین الله عزوجل لأن الذی لا تأخذه سنه ولا نوم هو الله (1).

محمد بن علی بن ابراهیم گوید: از امام صادق علیه السلام در مورد ملائکه سؤال شد که آیا( در عالم خودشان) می خورند و می آشامند و یا نکاح و ازدواج دارند؟ فرمود: نه زیرا آن ها به نسیم عرش زندگی می کنند. بعضی سوال کردند که: علت خوابشان چیست؟ فرمود: باید بین ملائکه و خداوند عزوجل فرق باشد؛ زیرا خداوند عزوجل هرگز خواب وچرت ندارد. [در سوره بقره آیه 255 می فرماید:«اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ ۚ لَا تَأْخُذُهُ سِنَهٌ وَلَا نَوْمٌ ۚ ...» خدایی یکتاست که جز او خدایی نیست ، زنده و پاینده است هرگز او را کسالت و چرت فرا نگیرد تا چه رسد که به خواب رود].

ص: 246

22- عن أبی بصیر قال:قال أبو عبد الله علیه السلام : یا أبا محمد! إن لله عز ذکره ملائکه یسقطون الذنوب عن ظهورشیعتنا کماتسقط الریح الورق من الشجر فی أوان سقوطه و ذلک قوله عزوجل :

«یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَیُؤْمِنُونَ بِهِ وَیَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِینَ آمَنُوا »(1)

و الله ما أراد بهذا غیرکم(2).

امام صادق علیه السلام فرمودند: ای ابامحمد (ابابصیر)! خداوند عزوجل فرشتگانی دارد که گناهان را از پشت شیعیان ما می ریزند، همچنان که برگ های درخت می ریزند. و این گفتار خداوند عزوجل است که می فرماید:

« آنان که پیرامون عرشند (ملائکه) به تسبیح و ستایش حق مشغولند (هم خود به خدا ایمان دارند) و هم برای اهل ایمان از خداوند آمرزش و مغفرت می طلبند».فرمودند: به خدا قسم غیر از شما شیعه را منظور نکرده است.

23 - وعن ابن جبیر ان عمر سال النبی صلی الله علیه واله

عن صلاه الملائکه فلم یرد علیه شیئا فأتاه جبرئیل فقال: إن أهل السماء الدنیا سجود إلی یوم القیامه یقولون سبحان ذی الملک و الملکوت و أهل السماء الثانیه رکوع إلی یوم القیامه یقولون سبحان ذی الملک والملکوت و أهل السماء الثانیه رکوع إلی یوم القیامه یقولون سبحان ذی العزه و الجبروت و اهل السماء الثالثه قیام الی یوم القیامه یقولون سبحان الحی الذی لا یموت(3).

ابن جبیرگوید: عمربن الخطاب از رسول خدا صلی الله علیه واله درباره نماز خواندن ملائکه سؤال کرد. حضرت جوابی به او ندادند. پس جبرئیل خدمت رسول اکرم صلی الله علیه واله آمد و عرض کرد: ملائکه آسمان دنیا (آسمان اول) تا روز قیامت سجده می کنند و می گویند: منزه

ص: 247

است صاحب ملک و ملکوت؛ و اهل آسمان دوم تا قیامت به رکوعند و می گویند: منزه و پاک است صاحب عزت و جبروت؛ و اهل آسمان سوم تا روز قیامت در حال قیامند و می گویند: منزه و پاک است خداوند حی و زنده که هرگز برای او مرگی نیست و نمی میرد.

24- و عن سعید بن جبیر

«وما منا إلا له مقام معلوم»

قال: الملائکه ما فی السماءموضع إلا علیه ملک إما ساجد وإما قائم

حتی تقوم الساعه(1).

سعید بن جبیر در ذیل آیه 164 سوره صافات که می فرماید:

«هیچ کس از ما فرشتگان نیست جز آنکه او را در بندگی حق (تعالی) مقامی معین است».گفته است: ملائکه ای در آسمان نیست مگر اینکه یا در حال سجده و یا در حال قیام است تا روز قیامت (یعنی تا روز قیامت در این دو حال به سر می برند).

25- عن عبد الله بن عباس قال إن رسول الله لما أسری به إلی السماء انتهی به جبرئیل إلی نهر یقال له النور وهو قول الله عزوجل: «جعل الظلمات و النور» فلما انتهی به إلی ذلک النهرقال له جبرئیل علیه السلام یا محمد اعبر علی برکه الله فقد نور الله لک بصرک ومد لک أمامک فإن هذا النهرلم یعبره أحد لا ملک مقرب و لا نبی مرسل غیر ان لی فی کل یوم اغتماشه فیه ثم أخرج منه فانقض أجنحتی فلیس من تقطر من أجنحتی إلا خلق الله تبارک و تعالی منها ملکاً مقربا له عشرون ألف وجه و أربعون ألف لسان کل لسان یلفظ بلغه لا یفقهها اللسان الأخر(2).

عبدالله بن عباس گوید: رسول اکرم صلی الله علیه واله هنگامی که به آسمان رفت به نهری رسید که

ص: 248

به او نهر نور می گفتند که خداوند عزوجل در کتاب کریمش فرموده است:

«جعل الظلمات و النور»

«... و روشنی و تاریکی را مقرر داشت».

پس وقتی که به آن نهر رسید، جبرئیل علیه السلام به آن حضرت عرض کرد: ای محمد صلی الله علیه واله ! عبور کن و به برکت خداوند (و قدرتش) بالا برو که خداوند چشم تو را منور کرده و جلوی تو باز است و این مقام را احدی از ملک مقرب ونه رسول فرستاده شده ندارند، غیر از من که در هر روز در این نهرمی روم و شنا می کنم. پس از خروج از آن بال های خود را به هم می زنم، پس هر قطره ای که از بال هایم می چکد خداوند تبارک و تعالی ملک مقربی خلق می فرماید که بیست هزار صورت دارد و چهل هزار زبان. هر زبان لغتی را تلفظ می کند که آن زبان دیگر، آن را نمی فهمد.

26- عن أبی عبد الله علیه السلام قال: قال رسول الله صلی الله علیه واله : لما أسری بی إلی السماء رأیت ملکاً بین الملائکه بیده لوح من نور لا یلتفت یمینا ولا شمالا مقبلا علیه ثبه کهیئه الحریر فقلت من هذا یا جبرئیل قال هذا ملک الموت مشغول فی قبض الأرواح فقلت أدننی منه یا جبرئیل لاکلمه فأدنانی منه فقلت له یا ملک الموت أکل من هومات أو هویت فیما بعد أن تقبض روحه قال نعم قلت و تحضرهم بنفسک قال نعم ما الدنیا کلها عندی فیما سخره الله لی ومکننی منها إلا کدرهم فی کف الرجل یقلبه کیف بشاء وما من دار فی الدنیا وأدخلها فی کل یوم خمس مرات و أقول إذا بکی أهل البیت علی میتهم لا تبکوا علیه فإن لی إلیکم عوده و عوده حتی لا یبقی منکم أحد قال رسول الله صلی الله علیه واله کفی بالموت طامه یا جبرئیل فقال جبرئیل ما بعد الموت أطم وأعظم من الموت (1).

ص: 249

از امام صادق علیه السلام روایت شده است که رسول خدا صلی الله علیه واله فرمودند: هنگامی که مرا به آسمان بردند ملک و فرشته ای را دیدم که در دست او لوحی از نور بود و ابداً به طرف راست و چپ متوجه نمی شد و بر او جامه و دستمالی به شکل حریر بود.

به جبرئیل گفتم: این شخص کیست؟ عرض کرد: او ملک الموت است که مشغول قبض روح ارواح می باشد.

گفتم: مرا نزدیک او ببرتا با او سخن بگویم. مرا نزد آن ملک برد. به آن ملک گفتم: ای ملک قبض روح! آیا هر شخصی را خودت جانش را می گیری؟ عرض کرد: بله. گفتم: خودت برای گرفتن روح او حاضر می شوی ؟ گفت: بلی. دنیا تمامش نزد من در برابر چیزی که خداوند برایم مسخر کرده و به من مکنت و قدرت داده است مانند یک درهم پول است در کف دست مردی که آن را هرطورکه بخواهد زیرو رو کند و خانه ای نیست مگر اینکه من در هر روز پنج نوبت داخل آن خانه می شوم و هنگامی که برای قبض روح فردی از افراد، اهل خانه گریه می کنند می گویم: گریه نکنید به درستی که من این قدر باید به سوی شما بیایم تا یک نفر از اهل بیت و خانه شما را باقی نگذارم. رسول خدا صلی الله علیه واله فرمود: ای جبرئیل! مرگ برای کوبندگی بس است ؟ جبرئیل گفت: چه چیزی پس از مرگ، کوبنده تر و بزرگتر است؟!

27- قال رسول الله صلی الله علیه واله : إن الله تبارک وتعالی اختارمن کل شیء أربعه اختار من الملائکه جبرئیل و میکائیل وإسرافیل وملک الموت الخبر(1).

رسول خدا صلی الله علیه واله فرمودند: خداوند تبارک و تعالی از هر چیزی، چهار چیزاختیار فرموده؛ و از میان ملائکه جبرئیل و میکائیل و اسرافیل و ملک الموت (عزرائیل) را اختیار فرموده است.

28- عن أبی جعفری علیه السلام: إن الله خلق الملائکه وحانیین لهم أجنحه

ص: 250

یطیرون بها حیث یشاء الله فأسکنهم فیما بین أطباق السماوات یقدسونه اللیل والنهار و اصطفی منهم إسرافیل و میکائیل و جبرئیل(1).

امام باقر علیه السلام فرمودند: خداوند متعال، ملائکه روحانیین را آفریده است و برای آن ها بال هایی قرار داده که با آن ها هر کجا بخواهند پرواز کنند. پس خداوند متعال آن ها را بین طبقه های آسمان قرار داده است و آن ها در هر شبانه روز خداوند سبحان را تقدیس و تنزیه می کنند و از میان آن ها سه ملک، اسرافیل و میکائیل و جبرئیل برگزیده شده اند.

29- عن عکرمه قال: سأل رسول الله صلی الله علیه واله جبرئیل عن أکرم الخلق علی الله فعرج ثم هبط فقال: أکرم الخلق علی الله جبرئیل و میکائیل وإسرافیل و ملک الموت فأما جبرئیل فصاحب الحرب وصاحب المرسلین و أما میکائیل فصاحب کل قطره تسقط و کل ورقه تنبت و کل ورقه تسقظ و أما ملک الموت فهو موکل بقبض روح بن عبد فی بر او بحرو أما إسرافیل فامین الله بینه وبینهم(2).

عکرمه گوید: رسول خدا صلی الله علیه واله از جبرئیل پرسید که گرامی ترین خلق نزد خداوند متعال چه کسی است؟ جبرئیل بالا رفت. پس از آن پایین آمد و عرض کرد: گرامی ترین خلق نزد خداوند جبرئیل و میکائیل و اسرافیل وعزرائیل است و اما جبرئیل صاحب جنگ و صاحب مرسلین است یعنی به انبیاء وحی می رساند. و اما میکائیل صاحب هر قطره ای است که از آسمان فرو می ریزد و هربرگی که از زمین می روید و هر برگی که می افتد. و اما ملک الموت ، پس آن موکل به گرفتن روح هر بنده ای است، چه در بیابان یا در دریا باشد. و اما اسرافیل امین بین خداوند سبحان و مخلوقات است.

30- وعن کعب قال إسرافیل له أربعه أجنحه جناحان فی الهواء وجناح قد

ص: 251

تسرول به و جناح علی کاهله و القلم علی أذنه فإذانزل الوحی کتب القلم و درست الملائکه وملک الصور أسفل منه جاث علی إحدی رکبتیه وقد نصب الأخری فالتقم الصور حتی ظهره و طرفه إلی إسرافیل وقد أمر إذا رأی إسرافیل قد ضم جناحه أن ینفخ فی الصور(1).

از کعب (بن احبار ظاهر) نقل شده است که اسرافیل چهار بال دارد. دو بال او در هواست و یک بال آن بالای بازو و بال دیگر بر کتف و شانه اش می باشد و قلم بر گوشش است، هنگامی که وحی نازل می شود قلم می نویسد و ملائکه با هم می نویسند. و فرشته صور از آن پایین تر است که یکی از پاهای خود را تا کرده و بر یکی از دو زانویش قرار داده، و دیگری را بلند کرده است. پس فرشته صور پای خود را کشیده و کمر خود را خم و تا کرده، چشمش به طرف اسرافیل است و فرمان داده شده است هنگامی که اسرافیل بالش را جمع کند در صور بدمد.

31- عن ابن عباس قال وکل ملک الموت بقبض أرواح الآدمیین فهو الذی یلی قبض أرواحهم وملک فی الجن و ملک فی الشیاطین و ملک فی الطیرو الوحش والسباع و الحیتان و النمل فهم أربعه أملاک و الملائکه یموتون فی الصعقه الأولی وان ملک المؤت یلی قبض أرواحهم ثم یموت و أما الشهداء فی البحر فإن الله یلی قبض أرواحهم لا یکل ذلک إلی ملک المؤت لکرامتهم علیه(2).

ابن عباس گوید: ملک الموت موکل به قبض روح آدمیان شده. پس اوست مسئول قبض روحشان و ملکی موکل قبض روح جنیان است و ملکی دیگر موکل قبض روح طیور ووحوش و درندگان و ماهیان و مورچگان است و این ها چهار میکند. ملائکه در صاعقه

ص: 252

اول می میرند و ملک الموت روح آنان را قبض می کند. پس از آن خود می میرد (باذن الله وامره) و اما شهیدانی که در دریا شهید می شوند خداوند سبحان، خود مسئول قبض روحشان است به خاطر کرامتشان آنان را به ملک الموت واگذار نمی کند، بلکه خودش عهده دار کارشان است.

32- عن زین العابدین علیه السلامفی دعا عرفه اللهم إن ملائکتک مشفقون من خشیتک سامعون مطیعون لک وهم بامرک یعملون لا یفترون اللیل والنهار یسبحون(1).

امام سجاد علیه السلام در دعای عرفه چنین می فرماید: خداوندا! ملائکه تو، از خوف و خشیت تو ترسناکند، گوش به فرمان و مطیع تواند و آن ها به امرتو کارهایی که مربوط به آنان است انجام می دهند نه در شب ونه در روز، سستی و کاهلی از آنان سر نمی زند و تو را تسبیح و تقدیس می کنند.

33۔ عن حماد عن أبی عبد الله علیه السلام : أنه سئل هل الملائکه أکثرام بنوآدم ؟ فقال: والذی نفسی بیده لملائکه الله فی السماوات أکثر من عدد التراب فی الأرض وما فی السماء موضع قدم إلا وفیها ملک یسبحه و یقدسه ولا فی ارض شجرو لا مدر إلا وفیها ملک موکل بها یأتی الله کل یوم بعملها والله أعلم بها وما بینهم أحد إلا ویتقرب کل یوم إلی الله بولایتنا أهل البیت و یستغفر لمحبینا و یلعن أعداءنا ویسأل الله أن یرسل علیهم العذاب إرسالا(2).

از وجود مقدس امام صادق علیه السلام سؤال شد: آیا تعداد ملائکه از فرزندان آدم علیه السلام بیشتر است ؟ حضرت فرمودند: به آن خدایی که جانم به دست قدرت اوست ، به مراتب ملائکه جمعشان و عددشان از تعداد ذره های خاک در زمین بیشتر است.

ص: 253

و در آسمان جایی نیست، مگر اینکه در آن محل ملک و فرشته ای است که خدا را تسبیح و تقدیس می کند و در زمین، درخت و کلوخ و سنگی نیست، جز اینکه فرشته ای موکل بر آن هاست و برای خداوند هر روز کارهایی انجام می دهد که فقط خدا به آن عالم است و هیچ کدام از آنان نیست، به جز اینکه هر روز به ولایت ما اهل بیت اقرار و اعتراف می کنند و تقرب می جویند و برای شیعیان ما طلب مغفرت و استغفار می کنند و دشمنان ما را لعنت می کنند و از خداوند می خواهند که عذاب بر آنان نازل و ارسال نماید.

34- عن هشام بن الحکم قا سال الزندیق فیما سأل أبا عبد الله علیه السلام قال ما عله الملائکه الموکلین بعباده یکتبون علیهم ولهم و الله الله السر ما هو أخفی قال استعبدهم بذلک وجعلهم شهوداً علی خلقه لیکون العباد لملازمتهم إیاهم أشد علی طاعه الله مواطبه أو عن معصیته أشد انقباضا و کم من یهم یهم بمعصیته فذکر مکانها فارعوی و کف فیقول ربی یرانی و حفظتی علی بذلک تشهد والله ان برافته ولطفه أیضا وکلهم بعباده یذبون عنهم مرده الشیاطین وهوام الأرض و آفات کثیره من حیث لا یرون باذن الله إلی أن یجیء أمر الله عزوجل(1).

از هشام بن حکم منقول است که زندیقی از امام صادق علیه السلام پرسید: علت اینکه ملائکه موکل بر بندگانند و اعمالشان را می نویسند چیست، و حال آنکه خدا عالم سرو خفیات است و خودش به امور بندگانش آگاه است؟ این خدا دیگر چه نیازی به وکیل کردن ملائکه بر آنان دارد؟ حضرت فرمودند: آنان را متعبد آنان قرار داده (یعنی وکالت آنان بر بندگان تعبدی است) و ملائکه را شاهد بر خلقش قرار داده تا بندگان در طاعت و بندگی خداوند محکم باشند و مواظبت بیشتری داشته باشند. یا اینکه آنان را از نافرمانی خداوند نگهدارند. و آنان را چه بسا از معصیت خدا تذکر می دهند و

ص: 254

می ترسانند. در نتیجه از گناه و نافرمانی او دست بر می دارد و می گوید: خدای من مرا می بیند و حفظ می کند و این ها (ملائکه) بر علیه من شهادت می دهند و خداوند هم در حق او لطیف و مهربان است و بدی او را می بخشد (وقتی که برگشت و متذکر شد). و هم چنین ملائکه شیاطین سرکش را از بندگان او دور می کنند و همچنین خطر حیوانات موذی را از آنان دفع می کنند و نیز آفات زیادی را به اذن پروردگار از آنان دورمی گردانند تا فرمان خداوند عزوجل برسد.

35- عن امیرالمؤمنین علیه السلام قال: لیس أحد من الناس إلا ومعه ملائکه حفظه یحفظونه من أن یتردی فی بئر أو یقع علی حائط أو یصیبه سوء فإذاحان أجله خلوا بینه وبین ما یصیبه الخبر(1).

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: احدی از مردم نیست مگر اینکه ملائکه حفظه با اوست و او را از اینکه در چاه بیفتد، یا دیواری برسراو خراب شود، یا مصیبت بدی به او برسد حفظ می کنند و تا آن موقعی که اجلش برسد، ملائکه بین او و آن مصیبتی که می خواهد به او برسد حائل می شوند.

36- فی تعقیبات نوافل شهر رمضان و غیرها و صل علی جبرئیل و میکائیل وإسرافیل و ملک الموت و مالک خازن النار و رضوان خازن الجنه و روح القدس و الروح الأمین و حمله عرشک المقتربین و علی منکر و نکیرو علی الملکیین الحافظین و علی الکرام الکاتیین(2).

در تعقیبات نوافل ماه مبارک رمضان و غیر آن چنین می خوانیم: و درود بفرست بر جبرئیل و میکائیل و اسرافیل و ملک الموت و مالک خازن جهنم و رضوان خازن بهشت و روح القدس و روح الامین و حمل کنندگان عرشت از مقربین و بر منکر و نکیر و

ص: 255

بردو ملک حافظ (اعمال انسان ها) و بر کرام کاتبین.

37- عن ابن عباس قال جلس رسول الله صلی الله علیه واله مجلسا فأتاه جبرئیل فجلس بین یدی رسول الله صلی الله علیه واله واضعاً کفیه علی رکبتی رسول الله صلی الله علیه واله فقال یا رسول الله حدثنی عن الإسلام قال الإسلام أن تسلم وجهک لله عزوجل وأن تشهد أن لا إله إلا الله وحده لا شریک له و أن محمد عبده ورسوله قال فإذا فعلت ذلک فقد أسلمت فقال یا رسول الله حدثنی عن الإیمان قال الإیمان أن تؤین بالله و الیوم الآخر والملائکه و الکتاب و النبیین و الموت والحیاه بعد الموت و تؤین بالجنه والنار و الحساب و المیزان و تؤین بالقدر کله خیره وشره قال فإذا فعلت ذلک فقد آمنت قال یا رسول الله حدثنی ما الإحسان قال الإحسان أن تعمل لله کأنک تراه فإن لم یکن تراه فإنه یراک(1).

ابن عباس گوید: رسول خدا صلی الله علیه واله نشسته بود که جبرئیل به محضر ایشان رسید. پس در مقابل رسول خدا صلی الله علیه واله نشست. دست خود را روی زانوی او گذاشت (روی زانوی پیامبر صلی الله علیه واله )و عرض کرد: یا رسول الله ! مرا از اسلام خبر بده؟

فرمودند: اسلام این است که خود را برای خدا تسلیم کنی و شهادت دهی که او یگانه است و شریکی ندارد و اینکه گواهی دهی که محمد صلی الله علیه واله رسول و بنده اوست. هنگامی که اقرار به این دو نمودی اسلام آوردی. عرض کرد: یا رسول الله ! مرا از ایمان خبرده؟ رسول گرامی صلی الله علیه واله فرمودند: ایمان این است که به خدا ایمان بیاوری و به روز آخرو ملائکه، و کتاب و انبیاء، و مرگ و حیات بعد از مرگ ایمان داشته باشی و به بهشت و جهنم، وحساب و میزان مؤمن باشی و به قضا و قدر الهی ایمان آوری پس هنگامی که چنین کردی به حقیقت ایمان داری.

عرض کرد: یا رسول الله مرا از احسان خبر بده ؟ فرمود: که برای خدا چنان کار کنی

ص: 256

که گویا او را می بینی، و اگر نبینی او تو را می بیند.

38- عن النبی صلی الله علیه واله قال: وما من صباح إلا وملکان موکلان بالصورینتظران متی یؤمران أن ینفخا فی الصور فینفخا(1).

رسول خداصلی الله علیه واله فرمودند: هیچ صبحی نمی آید مگر اینکه دو ملک موکل صور منتظرند تا هر وقت امر داده شدند در صور قیامت بدمند.

39- وعن أبی جعفر بن علی علیهما السلام قال: دخل النبی صلی الله علیه واله علی رجل من الأنصار یعوده إذا ملک الموت عند رأسه فقال رسول الله صلی الله علیه واله یا ملک الموت ارفق بصاحبی فإنه مؤمن فقال أبشریا محمد فإنی بکل مؤمن رفیق واعلم یا محمد إنی لأقبض روح ابنی آدم فیصرخ أهله فأقوم فی جانب من الدار فأقول والله ما لی ذنب و إن لی لعوده وعوده الحذر الحذر ما خلق الله من أهل بیت مدر ولا شعر لا وبرفی برو لا بحرالا وأنا أتصفحهم فیه فی کل یوم ولیله خمس مرات حتی إنی لأعرف بضغیرهم و کبیرهم منهم بانفسهم والله یا محمد إنی لا أقدر أن أقبض روح بعوضه حتی یکون الله تبارک وتعالی الذی یأمر بقبضه(2).

از امام باقر علیه السلام راویت شده است که: رسول خدا صلی الله علیه واله بر عیادت مردی از انصار وارد شد. در آن هنگام ملک الموت عزرائیل علیه السلام بالین سرش بود. رسول خدا صلی الله علیه واله فرمودند: ای ملک الموت! به این رفیق ما ارفاق کن. پس گفت: بشارت باد تو را ای محمد که من در حق هر مؤمنی ارفاق می کنم و بدان ای محمد! که من روح بنی آدم را می گیرم و اهل بیت آن مرد فریاد می زنند. من در طرف خانه می ایستم و می گویم به خدا قسم من گناهی ندارم. برای من برگشت است برحذر باشید. و خداوند هیچ خلقی را از اهل بیتی نیافریده،

ص: 257

نه کلوخی و نه مویی و نه کرکی، نه در خشکی و نه در دریا مگر اینکه من در هر شبانه روز پنج نوبت آنان را مشاهده می کنم. حتی صغیر و کبیرشان را می شناسم (از خودشان عارف ترم). به خدا قسم ای محمد! من قادر بر قبض روح یک پشه هم نیستم تا اینکه خداوند تبارک و تعالی، امربه قبض روح او می کند.

40 - قال رسول الله صلی الله علیه واله ما طرف صاحب الصورمذ وکل به مستعدا ینظر نحو العرش مخافه أن یؤمر بالصیحه قبل أن یرتد إلی طرفه کان عنیه کوکبان دریان(1).

رسول خدا صلی الله علیه واله فرمود: از روزی که اسرافیل بر صورگماشته شده دیده اش را به عرش بالا نینداخته مبادا پیش از آنکه دیده برگرداند، فرمان فریاد به او داده شود، دو چشمش چون دو اختردرخشانند.

41 - فال رسول الله صلی الله علیه واله : لیله أسری بی إلی السماء رأیت فی السماء السابعه میادین کمیادین أرضکم هذه و ورأیت أفواجا من الملائکه یطیرون لا یقف هؤلاء لهؤلاء ولا هؤلاء لهؤلاء قال فقلت لجبرئیل من هؤلاء فقال لا أعلم فقلت من أین جاءوا فقال لا أعلم فقلت و أین یمضون قال لاأعلم فقلت سلهم فقال لا أقدر و لکن سلهم أنت یا حبیب الله قال فاعترضت ملکا منهم فقلت له ما اسمک فقال کیکائیل فقلت من أین أتیت فقال لا أعلم فقلت وأین تمضی قال لا أعلم فقلت و کم لک فی السیرفقال لا أعلم غیر أنی یا حبیب الله أعلم أین الله سبحانه یخلق فی کل ألف سنه کوکبا وقد رأیت سته آلاف کوکب خلقن وأنا فی السیر(2).

رسول خدا صلی الله علیه واله فرمودند: شبی که مرا به معراج بردند در آسمان هفتم میدان هایی

ص: 258

دیدم مانند میدان های زمین شما و دسته هایی از ملائکه را دیدم که پرواز می کردند، نه این دسته برای آن دسته توقف می کردند و نه آن دسته برای این دسته . به جبرئیل گفتم: این افراد چه کسانی هستند؟ جبرئیل گفت: نمی دانم. گفتم: این ها به کجا می آیند؟ گفت: نمی دانم. گفتم: به کجا می روند؟ گفت: نمی دانم. گفتم: از ایشان بپرس گفت: قدرت سؤال ندارم،اما توای حبیب خدا سؤال کن. پس با یک فرشته ای از ایشان برخورد کردم و گفتم: اسمت چیست؟ گفت: کیکائیل، گفتم: از کجا آمده ای ؟ گفت: نمی دانم. پرسیدم: به کجا می روی؟ گفت: نمی دانم. گفتم: چقدر در راه بودی و چقدر حرکت کرده ای ؟ گفت: نمی دانم ای حبیب خدا! فقط می دانم که خداوند سبحان در هر سال هزار ستاره آفریده و تا به حال 6 هزار ستاره دیده ام که آفریده شده و من هنوز در سیر و حرکتم.

سبقناهم إلی معرفه ربناو تسبیحه و تهلیله وتقدیسه لأن أول ما خلق الله عزوجل خلق أرواحنا فأنطقنا بتوحیده وتحمیده ثم خلق الملائکه فلما شاهدوا أرواحنا نورا واحدا استعظموا أمرنا فسبحنا لتعلم الملائکه أنا خلق مخلوقون وانه منزه عن صفاتنا فسبحت الملائکه بتسبیحا ونزهته عن صفاتیا فلما شاهدوا عظم شأننا هللنا لتعلم الملائکه أن لا إله إلا الله وأنا عبید ولسنا بآلهه یجب أن نعبد معه أو دونه فقالوا لا إله إلا الله لما شاهدوا کبر محلنا کبرنا لتعلم الملائکه أن الله أکبرمن أن ینال عظم المحل إلا به فلما شاهدوا ما جعله لنا من العزه و القوه قلنالا حول ولا قوه إلا بالله لتعلم الملائکه أن لا حول لنا و لا قوه إلا بالله فلما شاهدوا ما أنعم الله به علیناو أوجبه لنا من فرض الطاعه قلنا الحمد لله لتعلم الملائکه ما یحق لله تعالی ذکره علینا من الحمد علی نعمته فقالت الملائکه الحمد لله فبنا اهتدوا إلی معرفه توحید الله و تسبیحه و تهلیله وتحمید و تمجیدن ه ثم إن الله تبارک و تعالی خلق آدم فأودعنا صلبه و أمر الملائکه بالسجود له تعظیما لنا وإکراما و کان سجودهم لله عزوجل عبودیه و لادم إکراما و طاعه لیکوننا فی صلبه فکیف لانکون أفضل من الملائکه و قد سجدوا لآدم کلهم أجمعون (1).

ابو صلت هروی به سند معتبر از امام رضا علیه السلام روایت کرده است که امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: حضرت رسول صلی الله علیه واله فرمودند: حق تعالی خلقی را افضل و گرامی تراز من نیافریده است. عرض کردم: یا رسول الله ! شما بهترید (و برترید) یا جبرئیل؟

رسول خدا صلی الله علیه واله فرمودند: یا علی! به درستی که حق تعالی پیغمبران مرسل را برملائکه مقربان تفضیل داده است و مرا فضیلت داده است بر جمیع پیغمبران و بعد از من، توو امامان بعد از تو را بر (جمیع) ملائکه وجمیعخلق فضیلت داده است و به درستی که

ص: 260

ملائکه خدمتکاران ما و محبان ما هستند. یا علی! آن ها که حامل عرشند و آنان که در دور عرشند، تسبیح و تحمید پروردگار خود می گویند و طلب آمرزش برای آنان که به ولایت ما ایمان آورده اند می نمایند. یا علی! اگر ما نمی بودیم خدا آدم و حوا، بهشت و جهنم، آسمان و زمین را نمی آفرید. چگونه بهتر نباشیم از ملائکه و حال آنکه ما برایشان به سوی معرفت پروردگار خود و تسبیح و تهلیل و تقدیس او پیشی گرفتیم. زیرا اول چیزی که حق تعالی خلق کرد ارواح ما بود، پس گویا ما را به توحید و تحمید خود گماشت. پس ملائکه را خلق کرد و چون ایشان ارواح ما را یک نور دیدند و عظمت نور ما را مشاهده کردند و نور ما را بسیار عظیم شمردند، ما « سبحان الله» گفتیم تا ملائکه بدانند که ما خلق مربوب خداییم و حق تعالی منزه است از صفات ما و سایر مخلوقات. پس ملائکه به تسبیح ما تسبیح گفتند و حق تعالی را از صفات ما [و سایر مخلوقات] منزه دانستند و چون عظمت شان ما را مشاهده نمودند، ما «لا اله الا الله» گفتیم تا ملائکه بدانند که ما بنده های خداییم و ما را از خدایی بهره ای نیست و به غیر از خدا، دیگری مستحق پرستیدن نیست. و چون ملائکه بزرگی ما را مشاهده کردند، ما «الله اکبر» گفتیم تا ملائکه دانستند خدا از آن بزرگ تر است که کسی بزرگواری تواند یافت مگر به بندگی او، و چون عزت و قوت ما را در ملکوت اعلی مشاهده کردند، ما گفتیم: «لا حول ولا قوه الا بالله» ملائکه دانستند که حول و قوت مخصوص خدا است.

و چون ملائکه نعمت های خدا را بر ما مشاهده کردند و دانستند که حق تعالی اطاعت ما را بر همه خلق واجب گردانیده است، گفتیم: «الحمدلله» تا ملائکه بدانند که خدا مستحق شکروثنا است به سبب نعمت هایی که به ما کرامت فرموده است. پس ملائکه گفتند: «الحمدلله» و به برکت ما به سوی تحمید و توحید و تسبیح و تهلیل و تمجید حق تعالی هدایت یافتند. پس حق تعالی آدم علیه السلام را خلق کرد و نور ما را در صلب او سپرد و امر کرد ملائکه را که به آدم سجده کنند برای تعظیم و اکرام ما، پس سجده ایشان بندگی خدا و اکرام و اطاعت آدم علیه السلام بود برای آنکه ما در صلب او بودیم (و چگونه ما افضل از ملائکه نباشیم و حال آنکه همه آنان به آدم سجده کردند ؟...)

ص: 261

یک شنبه آفرید و نمی شد که شر را پیش از خیر بیافریند و در روز یک شنبه و دوشنبه زمین ها را آفرید و در روز سه شنبه روزی های آن ها را خلق کرد و در روز چهارشنبه و پنجشنبه آسمان ها را پدید آورد، و در روز جمعه قوت هایشان را آفرید، و اینست فرموده خدا عزوجل که فرمود: «آسمان ها و زمین و آنچه میان آن هاست را در شش روز آفرید»(1).

و در آیه 2 سوره رعد و 10 سوره لقمان که فرموده:

«اللَّهُ الَّذِی رَفَعَ السَّمَاوَاتِ بِغَیْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهَا ۖ »

«خدا همان کسی است که آسمان ها را، بدون ستون هایی که برای شما قابل دیدن باشد، برافراشت».

در اینجا جمعی از مفسرین این آیه را به دو وجه تفسیر کرده اند. یکی آنکه ترونها جمله مستأنفه است و تعلق به ما قبل ندارد که معنی آیه چنین می شود: «خدای تعالی آن کسی است که آسمان ها را بدون ستون بالا برد و شما هم آن آسمان ها را بدون ستون می بینید».و وجه دیگرآن، این است که: ترونها صفت عمد باشد یعنی: «آسمان ها را بدون ستون هایی که شما آن ها را ببینید برافراشت».

پس بنابر تفسیر اول مطلقا نفی ستون می نماید و تفسیر دوم دیدن ستون ها را نفی می کند. یعنی ستون دارد ولی شما آن ها را نمی بینید و مرحوم طبرسی هردو تفسیر را در مجمع و در جوامع نقل نموده . اما در مجمع البیان وجه اول را ترجیح داده ولی وجه دوم مناسب تر به نظر می رسد، زیرا روایت امام رضا علیه السلام موافق آن است. قوای جاذبه ای که دانشمندان عصر جدید راجع به ستارگان اثبات کرده و می گویند: تمام اجرام سماوی و کرات معلقه در این فضای پهناور در مکان های مناسب و مدارهای مقدر خود، روی قانونی منظم و نظامی کامل قرار نگرفته، جز به واسطه همان قوای جاذبه ای که میان بعضی اجرام سماوی نسبت به بعض دیگر موجود است و احتمال دارد ستون های نامرئی، همان جاذبه ای باشد که از آثار قدرت و مظاهر حکمت پروردگار حکیم است.

ص: 264

و غریزه مخصوص به خودشان را آفرید و آن غرائز را ملازم و همراه آن ها گردانید. او پیش از آنکه آن ها را بیافریند از تمام جزئیات و جوانب آن ها آگاه بود و به حدود و پایان آن ها احاطه داشت و به اسرار درون و برون آن ها آشنا بود. پس از آن خداوند طبقات جورا از هم گشود و اطراف آن را باز کرد و فضاهای خالی ایجاد نمود و در آن آبی که امواج متلاطم آن، روی هم می غلطید، جاری ساخت و آن را بر پشت بادی شدید و طوفانی کوبنده حمل نمود، پس از آن باد را به بازگردان آن فرمان داد و بر نگهداریش آنرا مسلط ساخت و به حدی که باید مقرون نمود، فضای خالی در زیر آن گشوده و آب در بالای آن در حرکت بود. سپس خداوند طوفانی برانگیخت که جز متلاطم ساختن آن آب، کار دیگری نداشت و به طور مداوم امواج آب را در هم می کوبید، طوفان به شدت می وزید و از نقطه ای دور سرچشمه می گرفت. سپس به او فرمان داد تا آب های متراکم و امواج عظیم آب را بر هم زند و امواج این دریاها را به هر سو بفرستد. پس آن را همانند مشکی به هم زد و با همان شدت که در فضا می وزید برامواج آب نیز حمله ور شد؛ از اولش برمی داشت و به آخرش فرو می ریخت و قسمت های ساکن آب به امواج متحرک می پیوست. آب ها روی هم انباشته شدند و همچون قله کوه بالا آمدند و امواج روی آب، کف هایی بیرون فرستاد و آن را در هوای باز و جوی وسیع بالا برد و از آن هفت آسمان را پدید آورد. آسمان پایین را همچون موج مهار شده و آسمان برترین را همچون سقفی محفوظ و بلند قرار داد، بدون اینکه نیاز به ستونی برای نگهداری آن باشد و نه میخ هایی که آن را ببندد. سپس آسمان پایین را به وسیله کواکب ونور ستارگان درخشان، زینت بخشید و در آن چراغی روشن بخش و ماهی نور افشان به جریان انداخت که در مداری متحرک و صفحه ای جنبنده بگردند.

و در خطبه دیگر چنین می فرمایند:

و نظم بلا تعلیق رهوات فرجها و لاحم صدوع انفراجها وشج بینها وبین أزواجها وذلل للهابطین بأمره و الصاعدین بأعمال خلقه حزونه معراجها و

ص: 266

ناداها بعد إذ هی دخان فالتحمت عری أشراجها و فتق بعد الإرتتاق

صموات أبوابها و أقام رصدا من الشهب الثواقب علی نقابها و أمسکها من أن تمور فی خرق الهواء بائده و أمرها أن تقف مستسلمه لأمره وجعل شمسها آیه مبصره لنهارها و قمرها آیه ممحوه من لیلها و أجراهما فی مناقل مجراهما و قدر مسیرهما فی مدارج درجهما لیمیزبین اللیل والنهار بهما و لیعلم عدد السنین و الحساب بمقادیرها ثم علق فی جوها فلکها و ناط بها زینتها من خفیات داریها و مصابیح کواکبها و رمی مسترقی السمع بثواقب شهبها و أجراها علی إذلال تسخیرها من ثبات ثابتها و مسیر سائرها و هبوطها و صعودها و نحوسها وسعودها(1).

پستی و بلندی و فاصله های وسیع (آسمان ها) را بدون اینکه به چیزی تکیه داشته باشند نظام بخشید و فاصله ها و شکاف های آن را به هم پیوند داد. آسمان ها را با پیوندهای خاصی به یکدیگر مربوط ساخت و مشکل بالا و پایین رفتن فرشتگان را برای بردن اعمال مخلوقات آسان نمود. و در حالی که به صورت دود و بخار بود به آن فرمان داد. پس رابطه های آن ها را برقرار ساخت (و با نیروی جاذبه هر کدام یکدیگر را جذب کردند) سپس (آسمان ها) را از هم جدا نمود (و با نیروی گریز از مرکز) بین آن ها فاصله انداخت و بر هر راهی از آن ها نگهبانی از شهاب ها گماشت و با دست قدرتش آن ها را از حرکات ناموزون در میان فضا نگاه داشت.

به آن ها دستور داد که در برابر فرمانش تسلیم باشند. خورشید را نشانه روشنی بخش روز، در تمام ایام و ماه را نوری کمرنگ برای (زدودن شدت تیرگی) شب ها قرار داد. و آن دو را در مجرای خودشان به جریان انداخت و مراحلی را که باید بپیمایند مقدر نمود، تا میان شب و روز تفاوت حاصل شود و با رفت و آمد آن ها شماره سال ها و

ص: 267

حساب آن را بتوان فهمید.

سپس در جوآسمان فلکش را آفرید و آنچه زینت بخش آن بودند، از ستارگان مخفی و کم نور و اقمار و ستارگان پرفروغ در آن جایگزین ساخت و آنان را که استراق سمع کردند، با شهاب های ثاقب تیرباران نمود.ستارگان ثوابت و سیارات هبوط کننده و صعودکننده، سعد و نحس همه را به امر و اراده خود مسخر ساخت.

و در خطبه دیگر چنین فرموده است:

کذلک السماء والهواء و الریح و الماء فانظر إلی الشمس و القمر و النبات و الشجر والماء و الحجرو اختلاف هذا اللیل والنهار و تفجر هذه البحار و الأنهار و کثره هذه الجبال وطول هذه القلال و تفرق هذه اللغات و الألسن المختلفات فالویل لمن أنکر المقدر أو جحد المدبر و زعموا أنهم کالنبات ما لهم زارع و لا لإختلاف صورهم صانع لم یلجئوا إلی حجه فیما ادعوا و لا تحقیق فیما أوعوا و هل یکون بناء من غیر بان أو جنایه من غیر جان (1).

همین گونه است آفرینش آسمان و هوا و باد و آب. اکنون به خورشید و ماه ، گیاه و درخت، آب و سنگ، اختلاف این شب و روز، جریان دریاها، کوه های فراوان، بلندی قله ها و تفرق و جدایی این لغات و زبان های گوناگون بنگر، (تا خدا را بشناسی). وای برآن کس که ناظم و مدبر این ها را انکار کند.

گروهی می پندارند که آن ها همچون گیاهانند و زراعی ندارند و برای اشکال گوناگون آن ها آفریننده ای نیست؛ اینها برای ادعای خود دلیلی اقامه نکرده اند و برای آنچه در مغز خود پرورانده اند، تحقیقی به عمل نیاورده اند. آیا ممکن است ساختمانی بدون سازنده و یا حتی جنایتی بدون جنایتگر پدید آید؟ اینها کلام مولایمان امیرمؤمنان علیه السلام راجع به آفرینش آسمان ها بود.

ص: 268

آن ها پدید نیاید» .

بنابراین ملاحظه کردیم که خداوند در این چند آیه با صراحت بیان کرده که آسمان ها هفت طبقه است. پس منظور از سماء مبنیه دراین حدیث شریف فقط آسمان اول نیست.

2- عن أبی جعفر علیه السلام قال: لما أراد الله عزوجل أن یخلق الارض أمر الریاح فضربن وجه الماء حتی صار مؤجا ثم أزبد فصار زبدا واحداً فجمعه فی موضع البیت ثم جعله جبلا من زبد ثم دحا الارض من تحته وهو قول الله عزوجل:

«إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّهَ مُبَارَکًا وَهُدًی لِلْعَالَمِینَ»(1)

از امام باقر علیه السلام فرمود: چون خدا خواست زمین را بیافریند، بادها را امر فرمود تا بر آب وزیدند و موج شد، سپس کف کرد و یک پارچه کف شد، و آن را در اطراف خانه کعبه گرد آورد و کوه هایی از کف ساخت و زمین را از زیر آن کشید و اینست معنی قول خدای عزوجل:

«اول خانه که برای مکان عبادت خلق بنا شد همان خانه مکه است که در آن برکت و هدایت خلایق است».

3- در دعای روز 25 ذی القعده الحرام چنین می خوانیم:

اللهم داحی الکعبه و فالق الحبه و صارف اللزبه و کاشف کل کربه...(2)

ای خدایی که کشاننده خانه کعبه ای و شکافنده دانه ای و گرداننده سختی و برطرف کننده هر گرفتاری هستی...

4- زمین را فرش قرار داده و کوه ها را میخ کوب بر زمین نهاده .

«الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ فِرَاشًا وَالسَّمَاءَ بِنَاءً ...»(3)

«یعنی آن خدایی که زمین را برای شما گسترد و آسمانرا برافراشت...»

ص: 271

«أَلَمْ نَجْعَلِ الْأَرْضَ مِهَادًا*وَالْجِبَالَ أَوْتَادًا»(1)

«آیا این زمین را مهد آرامش و بستر شما قرار ندادیم؟ * وکوهها را مانند میخ ها ؟ »

حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام در این زمینه می فرماید:

فطر الخلائق بقدرته ونشر الریاح برحمته ووتد بالصخور میدان أرضه(2).

مخلوقات را با قدرتش آفرید. بادها را با رحمتش به حرکت آورد و اضطراب و لرزش زمین را به وسیله کوه ها آرامش بخشید.

این یکی از نعمت های عجیب پروردگار است. در میان نعمت های بی کران،زمین را طوری آفرید که مایه آرامش و استراحت بشر باشد.

لذا قرآن می فرماید:

«الْأَرْضَ فِرَاشًا »(3)

«زمین را بستر آسایش شما قرار دادیم» .

راستی این هم خود نعمت بزرگی است، زیرا اگر زمین لرزان و متزلزل بود نمی توانست مورد استراحت و آسایش و استفاده انسان قرار گیرد. و می فرماید:

«هُوَ الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ ذَلُولًا فَامْشُوا فِی مَنَاکِبِهَا وَکُلُوا مِنْ رِزْقِهِ ۖ وَإِلَیْهِ النُّشُورُ»(4)

«این مرکب را راهواری قرار داده که شما را در پشت خود سوار کرده و آرام حرکت می کند خداوند با قدرت خویش آن را برای شما خلق نموده تا روی آن حرکت نمایید واحتیاجات و نیازهای خویش را برطرف سازید»

امام سجاد علیه السلام می فرماید: زمین را مناسب و ملایم با طبع شما قرار داد و موافق و مناسب با بدن ها و اجسام شما آفرید. آن را گرم شدید قرار نداد تا بسوزید و آن را بسیار

ص: 272

سرد نیافرید که منجمد گردید. بوی آن را بسیار خوشبو قرار نداد، تا در مغزها و اعصاب بینی شما لطمه وارد کند و آن را بسیار بدبو نیز خلقت نکرد، تا در اثر بوی بد آن هلاک گردید. آن را همانند آب، نرم قرار نداد که در آن غرق گردید. و آن را بسیار سفت و محکم نیز نیافرید تا نتوانیدبرای خویش خانه و مسکن تهیه کنید؛ بلکه آن را به وضع و شرایط مناسب و متین آفرید تا شما بتوانید از آن برای حیات خویش بهره گیرید(1).

از رسول خدا صلی الله علیه واله پرسیدند: یا رسول الله ! این هفت زمین که خدای تعالی آفریده است هر کدام چه نام دارد؟

فرمود: بدانید و آگاه باشید که زمین اول، مسکن آدمیان است. زمین دوم جایگاه باد است که حق تعالی بادهای روی زمین و بادهای مخالف را در آنجا بازداشته و بدان مقداری از آن را که بخواهد و صلاح خلق در آن باشد به دنیا می فرستد و برای قوم عاد به مقدار سوراخ سوزنی باد را فرمان داد تا همه را هلاک نمود.

در زمین سوم مخلوقی آفرید که صورت های ایشان مانند صورت آدمیان است و گوش های ایشان مانند گوسفندان و هرگز ایشان یک طرفه العین برخدا عاصی نگشته اند و خلاف امرخدا کاری انجام نداده اند تا روز قیامت و ایشان نه ثوابی داشته باشند و نه عذاب و هرگاه برای ما روز باشد، برای آن ها شب است از جهت آنکه فلک گردان است و آفتاب را می گرداند.

زمین چهارم جایگاه سنگ است از کبریت که آن را نفط خوانند و حق تعالی آن را برای روشن کردن و استفاده آفریده، زیرا که زودتر روشن می شود و بوی آن بد است.

«...فَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِی وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَهُ ۖ أُعِدَّتْ لِلْکَافِرِینَ»(2)

«از آتشی بترسید که هیزم آن، بدن های مردم (گنهکار) و سنگ ها [بتها] است، و برای کافران، آماده شده است!»

ص: 273

«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَأَهْلِیکُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَهُ ...»(1)

«ای کسانی که ایمان آورده اید، خود و کسان خود را از آتشی که هیزم آن مردم و سنگ هاست نگه دارید...».

روایت است از حضرت رسول که فرمود: بدان خدایی که جان من در قبضه قدرت اوست، در دوزخ وادی است از کبریت و نفت و حرارت و بخار. اگربه مقدار سر سوزنی از این وادی باز شود و در مشرق مردی ایستاده باشد از حرارت وی در جا بسوزد و خاکستر شود و اگر کوه های روی زمین در وی انداخته شود در جا مانند موم شود.

آورده اند که منصورعمار گوید: من وقتی خواستم حج بروم به کوفه رسیدم شب تاریک بود از خانه آوازی شنیدم که شخصی می گریست و می گفت: پادشاها! معبودا! پروردگارا! این بدی ها که کرده ام و بدین نافرمانی ها که به جا آورده ام مرادم این بود که چون تو خداوندی را بیازارم ولیکن از روی نادانی کردم و خطائی از من به وجود آمد. اکنون که مرا به فریاد رسد و از عذاب تو چه کسی مرا باز دارد؟ اگر مرا برانی به کجا روم که ملک و مملکت تو نباشد؟ چون این سخنان را شنیدم این آیه را خواندم:

«فَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِی وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَهُ ۖ أُعِدَّتْ لِلْکَافِرِینَ»

آن مرد چون این آیه را شنید ناله ای کرد و بیهوش شد. چون به هوش آمد دیگرباره ناله بسیار کرد پس از آن خاموش شد؛ من در آن خانه را نشان کردم و رفتم. بامداد چون از نماز فارغ شدم برخاستم و بر در آن خانه آمدم. جنازه را دیدم که بر خانه نهاده و پیرزنی می نالید و می گریست و می گفت: وا ولداه! گفتم: ای مادر چه شده؟

گفت: دیشب فرزند مرا حالتی دست داد و از دار دنیا برفت ، گفتم: ای زن فرزند تو چه کسی بود و چرا مرد؟ گفت: فرزند من پارسا بود و روزه دار و سید زاده و از خاندان نبوت بود. ناگاه شخصی به در خانه آمد و آیه ای از تهدید و وعده و وعیدهای قرآن را خواند و معنی آیه را فهمید و در مناجات با قاضی الحاجات بر سر خویش می زد و

ص: 274

چندان اضطراب و زاری می نمود که در سحرگاه جان به جان آفرین تسلیم نمود.

منصورگوید: بر خویشتن لرزیدم و با خود گفتم این سید زاده را من کشتم و خودم را از آن بیداری حاصل نشد.

یا رب نظر لطف عطا کن همه را ***داریم دل خسته دوا کن همه را هرچند گنه کار و پریشان حالیم ***زوار شهید کربلا کن همه را

برگردیم برسرحدیث : در زمین پنجم کژد مانند هریک مانند شتری و دم های ایشان چنان تیزو حق تعالی دردم هریک سیصد قدر زهر نهاده که اگر از آن زهر قطره ای در دریا بریزند جانوران روی زمین از گند آن بمیرند و نیز در این زمین مارهایی هستند که هریک چون کوهی روان هستند و این مارها را برای عقوبت دوزخیان آفرید. چون مارها را در دوزخ ببیند همه اندام های ایشان جدا شود.

زمین ششم جای دوزخیان است پس هرکه از دوزخیان در دنیا بمیرد جان های ایشان را به آنجا برند که به آن سجین گویند:

«کَلَّا إِنَّ کِتَابَ الْفُجَّارِ لَفِی سِجِّینٍ*وَمَا أَدْرَاکَ مَا سِجِّینٌ*کِتَابٌ مَرْقُومٌ»(1)

زمین هفتم جایگاه ابلیس علیه اللعنه است و لشگر وی، برای آن ملعون تختی نهاده و بر آن تخت نشسته و همه لشکروی دیوند و در پهلوی او سموم دوزخ است و سمت دیگرش زمهریر دوزخ است و هر که از لشکروی شرانگیزتر و فسادش بیشتر است نزد ابلیس مقبول تر است.

انس بن مالک گوید: نام زمین اول (اودیعا) است و دوم (نسبطا)، سوم (ثمصحا)، چهارم ( عریبا)، پنجم (ماسکه) و زمین ششم (اولیا) و زمین هفتم (ثری) است (2).

ص: 275

أرضین ثم خلق حوتا و هو الذی أقسم الله قال:

«ن ۚ وَالْقَلَمِ »(1)

و النون الحوت و امرتعالی بوضع تلک الصخره علی ظهرذلک الحوت و جعل ذلک الحوت فی الماء و أمسک الماء علی الریح و یحفظ الله الریح بقدرته(2).

در خبر چنین وارد شده است که هنگامی که خداوند متعال اراده فرمود آسمان و زمین را بیافریند جوهر سبزی خلق کرد، پس از آن او را گداخت و آبی گردید. در حالی که در حال جوشش بود از آن بخاری بیرون آورد مانند دخان و دود. پس آسمان ها را خلق نمود. کما اینکه خداوند در قرآنش فرموده است:

«ثُمَّ اسْتَوَی إِلَی السَّمَاءِ وَهِیَ دُخَانٌ »

پس از آن آسمان را شکافت و هفت قسمت کرده، سپس آن آب را کفی قرار داد و از او زمین را خلق کرد و او را از زیر کعبه گسترش داد. لذا او مکه را ام القری نامید، زیرا که او اصل و ریشه همه زمین است. سپس آن زمین را هفت پاره قرار داد و مسیر بین هر آسمانی تا آسمان دیگرو هر زمینی تا زمین دیگر پانصد سال (فاصله) است. پس از آن فرشته و ملکی را از زیر عرش فرستاد تا سنگینی زمین را روی دوش و گردنش بکشد و دو دست را دراز کرد که یکی از آن دو دست به مشرق و دیگری به مغرب رسید. سپس برای ثابت ماندن قدم آن ملک، گاوی از بهشت فرستاد که چهل هزار شاخ و چهل هزار دست و پا داشت و یاقوتی از فردوس برین فرستاد تا بین سنام (کوهان) آن گاو وگوشش قرار گیرد. پس دو قدم آن ملک روی سنام و یاقوت ثابت شد و شاخ های آن گاو از زیر زمین (هفتم) تا عرش مرتفع است و سوراخ بینی آن گاو تا روی زمین است. پس وقتی که آن گاو نفس می کشد، آب دریا بالا می آید وهنگامی که نفسش را قطع

ص: 277

می شود، آب دریا جزر و پایین می آید. پس از آن صخره ای برای قرار گرفتن شاخ های آن گاو خلق فرمود و این حکایتی است از زبان لقمان به فرزندش، که خداوند از او حکایت فرموده است:

«فَتَکُن فِی صَخرُهٍ»

«ای فرزند عزیزم بدانکه خدا اعمال بد و خوب خلق را اگر چه به مقدار خردلی درمیان سنگی یا در طبقات آسمان ها یا زمین پنهان باشد همه را می آورد».

و وسعت مقدار آن صخره، هفت مرتبه از مقدار هفت آسمان و هفت زمین بیشتر است. پس از آن حوت و ماهی را آفرید و این همان ماهی است که خداوند به آن قسم یاد فرموده است و فرموده:

«ن ۚ وَالْقَلَمِ »

«نون و قسم به قلم» .

و نون به معنی ماهی است و خداوند امر فرموده به قرار دادن آن صخره ، بر پشت و گرده آن ماهی و آن ماهی را در آب قرار داد و آن آب را بر باد و خداوند آن باد را به قدرت و عظمت خود حفظ می کند. در این روایت باید تأمل و تدبر کرد.

2- تفسیر علی بن إبراهیم،

«وَهُوَ الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ فِی سِتَّهِ أَیَّامٍ وَکَانَ عَرْشُهُ عَلَی الْمَاءِ »(1)

وذلک فی مبدا الخلق أن الرب تبارک وتعالی خلق الهواء ثم خلق القلم فأمره أن یجری فقال یا رب بما أجری فقال ما هو کائن ثم خلق الظلمه من الهواء وخلق النورمن الهواء وتخلق الماء من الهواء وخلق العرش من الهواء و خلق العقیم من الهواء و هو الریح الشدید وخلق النارمن الهواء و خلق الخلق کلهم من هذه السته التی خلقت من الهواء فسلط العقیم

ص: 278

علی الماء فضربته فاکثرت المؤج و الزبد وجعل یثور خانه فی الهواء فلما بلغ الوقت الذی أراد قال للزبد اجمد فجمد فقال للموج اجمد فجمد فجعل الزبد أرضا و جعل المؤج جبالا رواسی للأرض فلما أجمدهما قال للروح و القدره سویا عرشی علی السماء فسویا عرشه علی السماء و قال للدخان اجمد فجمد ثم قال له ازفر فزفر فناداها و الأرض جمیعا ائتیا طوعاً او کرها قالتا اتینا طائعین فقضاهن سبع سماواتی فی یومین و من الأرض مثلهن فلما أخذ فی رزق خلقه خلق السماء و جناتها والملائکه یوم الخمیس و خلق الأرض یوم الأحد و خلق دواب البرو البحریوم الإثنین و هما الیومان اللذان یقول الله عزوجل:

«أَئِنَّکُمْ لَتَکْفُرُونَ بِالَّذِی خَلَقَ الْأَرْضَ فِی یَوْمَیْنِ»(1)

وخلق الشجرونبات الأرض و أنهارها وما فیها و الهوام فی یوم الثلاثاء و خلق الجان و هو أبو الجن یؤم السبت و خلق الطیر فی یوم الأربعاء وخلق آدم فی ست ساعات من یوم الجمعه فی هذه السته أیام خلق الله السماوات والأرض وما بینهما(2).

علی بن ابراهیم قمی رحمه الله در ذیل این آیه شریفه:

«وَ هُوَ الَّذِی خَلَقَ السَّماواتِ وَ الأَرضَ فِی سِتَّهِ أَیَّامٍ وَ کانَ عَرشُهُ عَلَی الماءِ »

گوید: این آیه مربوط به مبدأ خلق است. زیرا که خداوند تبارک و تعالی هوا را خلق کرد، سپس قلم را. پس به قلم امر کرد که جاری کند. گفت: به چه چیزی جاری کنم؟ فرمود: به آنچه که خواهد شد و به وجود آید. سپس ظلمت و تاریکی را خلق کرد و نور را از هوا آفرید و آب را از هوا به وجود آورد و عرش را از هوا پدید آورد و عقیم را از هوا نمودار کرد.

ص: 279

که عقیم باد شدید سخت است و آتش را هم از هوا آفرید و تمام مخلوقات را از این شش چیز که از هوا آفریده بود خلق نمود، پس عقیم را برآب مسلط کرد و او را به هم زد. پس موج و کف زیادی از آن به وجود آمد و او را گرد و خاک و دود در هوا قرار داد. پس وقتی آن زمانی که اراده فرموده بود رسید، به کف فرمود منجمد شو، پس منجمد شد. سپس به موج فرمود منجمد شو منجمد شد، پس آن کف را زمین و موج را کوه و میخ کوب زمین قرار داد. پس وقتی که هر دو منجمد شدند به روح و قدرت، فرمود:عرشم را بر آسمان استوار کنید. پس آن دو به فرمان پروردگار عرش او را بر آسمان استوار کردند.

و به دخان (دود) فرمود: منجمد و یخ شو، پس منجمد و یخ شد. پس به او فرمود: بر افروز، پس برافروخت. پس هردو را با زمین خطاب کرد: با میل یا بی میل بیائید. گفتند: با میل خواهیم آمد. آنگاه نظم هفت آسمان را در دو روز استوار فرمود. و زمین را هم مانند آسمان ها به همین صورت قرار داد. پس هنگامی که رزق و روزی خلق را آسمان و باغ های آن قرار داد، ملائکه را روز پنج شنبه خلق کرد و زمین را روز یکشنبه و جنبندگان خشکی و دریا را روز دوشنبه و این همان دو روزی است که خداوند فرموده است:

«أَئِنَّکُمْ لَتَکْفُرُونَ بِالَّذِی خَلَقَ الْأَرْضَ فِی یَوْمَیْنِ»

«آیا شما به آن کس که زمین را در دو روز آفرید کافر هستید».

و درخت و گیاه زمین و نهرهای آن و آنچه که در او هست از حیوانات و حشرات زهردار و موذی را در روز سه شنبه خلق کرد و جن که ابوجن (پدر جن است) روز شنبه و پرندگان هوایی را روز چهارشنبه بیافرید و آدم را در 6 ساعت از روز جمعه آفرید. پس در این 6 روز خداوند آسمان ها و زمین (ها) و آنچه که مابین این ها می باشد بیافرید.

3- قال أمیرالمؤمنین علیه السلام : إن الله لما خلق الأرضین خلقها قبل السماوات (1).

امیرمؤمنان علیه السلام فرمودند: هنگامی که خداوند زمین ها را خلق کرد آن ها را قبل از آسمان ها به وجود آورد.

ص: 280

4- عن أبی عبد الله علیه السلام فی دعاء یوم عرفه أنت الکائن قبل کل شیء و المکون کل شیء إلی قوله الحمد لله الذی کان عرشه علی الماء حین لا شمس تضی ولا قمریسری ولا بحریجری ولا ریاح تذری ولا سماء مبنیه ولا أرض مدحیه و لا لیل یجن و لا نهار یکن ولا عین تنبغ ولا صوت یسمع و لا جبل مرسی و لا سحاب منشا ولا إنس مبروء ولا جن مذروه ولا ملک کریم و لا شیطان رجیم ولا ظل ممدود ولا شی معدود(1).

امام حسین علیه السلام در دعای روز عرفه می فرمایند: خدایا تو قبل از هر چیزی بوده ای[ هر چه بود و هر چه هست همه مخلوق اوست] و به وجود آورنده هر چیزی اوست. تابدینجا می رسد که حضرت می فرماید: حمد و ستایش آن خدایی را که عرش او برآب است در هنگامی که نه خورشید روشنی بود و نه ماه منوری، نه دریای جاری و نه بادی که بوزد، نه آسمان رفیعی و نه زمین پهناوری، نه شب تاریکی و نه روز روشنی، نه چشمه جوشانی و نه صدای شنیدنی، نه کوه ثابت و استواری و نه ابر پدیده ای ، نه انسان مخلوقی و نه جن موجودی، نه فرشته کریمی و نه شیطان رجیمی، نه سایه ممتدی و نه شی معدودی .

5- وعن عکرمه أن الیهود قالوا للنبی صلی الله علیه واله : ما یؤم الأحد؟ قال: فی خلق الله الأرض و کبسها. قالوا: الإثنین ؟ قال: خلق فیه وفی اللاثاء الجبال والماء و کذاو کذا وماشاء الله. قالوا:فیوم الأربعاء؟ قال: الأقوات. قالوا: فیؤم الخمیس؟ قال: فیه خلق الله السماوات . قالوا: یوم الجمعه ؟ قال: خلق فی ساعتین الملائکه وفی ساعتین الجنه و النار وفی ساعتین الشمس و القمرو الکواکب وفی ساعتین اللیل والنهار. قالوا: السبت و ذکروا الراحه؟ فقال:سبحان الله فانزل الله:

ص: 281

«وَلَقَدْ خَلَقْنَا السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَیْنَهُمَا فِی سِتَّهِ أَیَّامٍ وَمَا مَسَّنَا مِنْ لُغُوبٍ»(1)

عکرمه گوید: یهود به نبی اکرم صلی الله علیه واله گفتند: روز یکشنبه چه روزی است؟

رسول خدا صلی الله علیه واله فرمودند: روزیست که خداوند زمین را فشرد و آفرید.

گفتند: دوشنبه ؟ پیامبر صلی الله علیه واله فرمود: روزیست که در این روز و روز سه شنبه کوه ها و آب و... و آنچه را خدا خواست آفرید.

گفتند: پس روز چهارشنبه چه روزیست ؟ پیامبرصلی الله علیه واله فرمود: قوت ها را در این روز خلق فرمود.

گفتند: پنج شنبه چه روزیست ؟ پیامبرصلی الله علیه واله فرمودند: روزیست که خداوند آسمان ها را آفرید.

گفتند: روز جمعه چه روزیست ؟ پیامبرصلی الله علیه واله فرمودند: در دو ساعت ملائکه را خلق کرد و در دو ساعت بهشت و جهنم را و در دو ساعت خورشید و ماه و کواکب را و در دو ساعت دیگر شب و روز را.

گفتند: روز شنبه و راحت چه روزیست ؟ فرمودند: خداوند سبحان فرموده است:

«و آسمان ها و آنچه بین آن هاست و زمین و آنچه بین آن هاست همه را در شش روز آفریدیم و هیچ رنج و خستگی به مانرسید».

6- عن ابن عباس فی قوله تعالی:

«وَالْأَرْضَ وَضَعَهَا لِلْأَنَامِ»(2)

قال الأنام الخلق وهم ألف و امه ستمائه فی البحرو أربعمائه فی البر(3).

ابن عباس گوید: در گفتار خداوند که می فرماید:

«و زمین را برای خلق مقرر فرمود»

ص: 282

فرمود: مراد از انام (مردم) خلق هستند که آنها 1000 امتند که 600 نفردر دریا و چهارصد نفر در خشکی زندگی می کنند.

7- فی خبر الشامی عن أمیر المؤمنین علیه السلام أنه سأله مم خلق السماوات قال من بخار الماء وسأله عن سماء الدنیا مما هی قال من موج مکفوف و سأله کم طول الکواکب و عرضه قال اثنا عشر فرسخا فی اثنی عشر فرسخا وسأله عن ألوان السماوات السبع و أسمائها فقال له اسم السماء الدنیا رفیع وهی من ماء و دخان و اسم السماء الثانیه قیدوم وهی علی لؤن النحاس و السماء الثالثه اسمها الماروم وهی علی لون الشبه و السماء الرابعه اسمها أرفلون وهی علی لون الفضه و السماء الخامسه اسمها هیعون وهی علی لؤن الذهب و السماء السادسه اسمها عروس و هی یاقوته خضراء و السماء

السابعه اسمها عجماء وهی دره بیضاء الخبر(1).

در خبر است که مردی شامی محضر امیرالمؤمنین علیه السلام از خلقت آسمان ها پرسید؟ حضرت فرمودند: از بخار آب. پرسید: آسمان دنیا (اول) از چه چیزی خلق شده ؟ فرمودند: از موج مکفوف (یعنی از جسم مواج که در حال سیلان و جریان است به قدرت خداوند سبحان منجمد شده باشد) سؤال کرد: از طول و عرض ستارگان ؟ فرمودند: 12 فرسخ در 12 فرسخ.

رنگ های آسمان های هفتگانه و اسامی آن ها را پرسید. فرمودند: نام آسمان اول (دنیا) «رفیع»است که از آب و دود است. و اسم آسمان دوم «قیدوم»و به رنگ مس است. و اسم آسمان سوم «ماروم» و به رنگ مس زرد است. و آسمان چهارم«أرفلون»و به رنگ نقره است. وآسمان پنجم «هیعون»و به رنگ طلا است. و آسمان ششم «عروس»و به رنگ یاقوت سبز است. و آسمان هفتم «عجماء»و به رنگ در سفید است...

ص: 283

8- عن الضحاک بن مزاحم قال: سئل علی علیه السلام عن الطارق قال: هوأحسن نجم فی السماء ولیس یعرفه الناس و انماسمی الطارق لأنه یطرق نوره سماء سماء إلی سبع سماوات ثم یطرق راجعا حتی یرجع إلی مکانه (1).

از امیرمؤمنان علیه السلام در مورد طارق:

«وَالسَّمَاءِ وَالطَّارِقِ»(2)

« قسم به آسمان و طارق آن»

حضرت فرمود: او بهترین ستاره ایست که در آسمان است و مردم او را نمی شناسند و بدین جهت طارق نامیده شده است که نور خود را به یک یک آسمان ها تا آسمان هفتم می رساند و پس از آن به مکان خود برمی گردد.

[و فی تفسیر علی بن إبراهیم: و السماء و الطارق قال الطارق النجم الثاقب و هونجم العذاب و نجم القیامه و هو زحل فی أعلی المنازل(3).

ذیل آیه والسماء و الطارق فرمودند: طارق همان «نجم ثاقب»است؛ یعنی ستاره عذاب ، و ستاره قیامت، همان زحل در بالاترین مکان خود است.

حدثنا جعفر بن أحمد عن عبید الله بن موسی عن الحسن بن علی بن أبی حمزه عن أبیه عن أبی بصیر عن أبی عبد الله علیه السلام فی قوله و السماء و الطارق قال السماء فی هذا الموضع امیرالمؤمنین علیه السلام والطارق الذی یطرق بالأئمه علیهم السلام من عند ربهم مما یحدث باللیل والنهار وهو الروح الذی مع الأئمه یسددهم قل النجم الثاقب قال ذاک رسول الله صلی الله علیه واله ](4).

ص: 284

ابوبصیر از حضرت صادق علیه السلام درباره آیه والسماء و الطارق فرمودند: منظور از سماء در این آیه امیرالمؤمنین علیه السلام است و طارق و مراد آن ملک و فرشته ایست که از جانب پروردگار نیزو ائمه علیهم السلام می آید و حوادث شبانه روز را می آورد و کمک برای آن ها است. گفتم: و النجم الثاقب چیست؟ فرمود: پیامبراکرم صلی الله علیه واله است.

- قال أمیر المؤمنین علیه السلام هذه النجوم التی فی السماء مدائن مثل المدائن التیی الأرض مربوطه کل مدینه إلی عمود من نور طول ذلک العمود فی السماء مسیره مائتین و خمسین سنه(1).

حضرت امیرمؤمنان علیه السلام فرمودند: این ستارگان در آسمان (که شما می بینید هر کدامشان) شهری است همانند شهرهای روی زمین که هر مدینه و شهری مربوط است به عمودی از نور. طول آن عمود در آسمان ، مسیر 250 سال است.

10- عن عبید الله بن عبد الله الدهقان عن أبی الحسن الرضاعلیه السلام قال سمعته یقول: إن لله خلف هذه النطاق زبرجده خضراء منها اخضر السماء قلت وما النطاق قال الحجاب و لله عزوجل وراء ذلک سبعون ألف عالم أکثر من عدد الجن و الإنس و کلهم یلعن فلانا وفلانا(2).

عبید الله بن عبد الله دهقان گوید: از حضرت امام رضا علیه السلام شنیدم که فرمودند: به درستی که برای خداوند پشت این نطاق، زبرجد سبزی است که آسمان را سبز می کند و سبز نشان می دهد. عرض کردم: نطاق چیست ؟

فرمود: حجابی است برای خداوند عزوجل. پشت آن نطاق و حجاب، هفتاد عالم و جهان است که عدد آن ها از تعداد جن و انس به مراتب بیشتر است که کل آن عوالم فلانی و فلانی را لعنت می کنند(3).

ص: 285

11- عن ابن عباس قال:دخل علیا رسول الله صلی الله علیه واله ونحن فی المسجد حلق حلق فقال: لنا انتم قلنا نتفکر فی الشمس کیف طلعت و کیف غربت قال أحسنتم کونوا هکذا تفکروا فی المخلوق ولا تفکروا فی الخالق فان الله خلق ما شاء لما شاء وتعجبون من ذلک إن من وراء قاف سبع بحار کل بحار خمسمائه عام ومن وراء ذلک سبع أرضین یضی نورها لأهلها و من وراء ذلک سبعین ألف أمه خلقوا علی أمثال الطیر هو و فرخه فی الهواء لا یفترون عن تسبیحه واحده و من وراء ذلک سبعین ألف أمه خلقوا من ریح فطعامهم ریح وشرابهم ریح وثیابهم من ریح و آنیتهم من ریح و دوابهم من ریح لا تستقر حوافر دوابهم إلی الأرض إلی قیام الساعه أعینهم فی صدورهم ینام أحدهم نومه واحده ینبته ورزقه عند رأسه ومن وراء ذلک ظل العرش و فی ظل العرش سبعون ألف أمه ما یعلمون أن الله خلق آدم ولا ولد آدم ولا إبلیس ولا ولد إبلیس وهو قوله:

«وَیَخْلُقُ مَا لَا تَعْلَمُونَ»(1)

ابن عباس گوید: ما در مسجد حلقه وار نشسته بودیم که رسول خدا صلی الله علیه واله برما وارد شدند و فرمودند: شما در چه حالی هستید؟ گفتیم: ما در خورشید می اندیشیم که چگونه طلوع می کند و چگونه غروب.

پیامبر صلی الله علیه واله فرمودند: احسنتم. این چنین در آثار خلقت پروردگار فکر کنید و در خالق فکر نکنید «که مات و مبهوت خواهید شد و فکرتان به جایی نخواهید رسید و در نتیجه گمراه خواهید شد».

به درستی که خداوند می آفریند هر چه را بخواهد، برای آنچه بخواهد و شما از آن تعجب می کنید، به درستی که از پشت قاف (کوهی اطراف زمین یا مکه) هفت

ص: 286

دریاست که هردریایی پانصد سال است (فاصله اش پانصد سال است) و پشت سرآن هفت زمین است که روشنی آن برای اهل زمین است و از پشت آن هفتاد هزارامت است که مثل پرنده خلق شده اند که او و جوجه اش در هوا پرواز می کنند و از یک تسبیح (گفتن) سست نمی شوند و پشت سر آن هفتاد هزار گروه از باد خلق شده اند که غذاشان و آشامیدنشان، لباسشان، ظرف هایشان، حیواناتشان همه از باد هستند و سم های حیواناتشان برروی زمین قرار نمی گیرد تا روز قیامت و چشم هایشان در سینه شان است. یکی از آنان یک مرتبه می خوابد و بیدار می شود و روزیش نزد سرش است. و پشت سر آن سایه عرش است و در سایه عرش هفتاد هزار امت است که نمی دانند خداوند آدم علیه السلام را و فرزند آدم و ابلیس و فرزند ابلیس را آفریده است و این است گفتار خداوند سبحان که می فرماید:

«و می آفریند چیزی را که نمیدانید».

مردی شامی برابرش ایستاده و پرسش هایی کرد. در ضمن آنچه می پرسید عرض کرد: یا امیرالمؤمنین! مرا از رنگ و نام آسمان ها آگاه کن؟ پدرم در پاسخ او فرمود:

نام نزدیک ترین آسمان ها به ما «رفیع» است و آن از آب و دود است. و نام آسمان دوم «قیدوم» است و به رنگ مس است و نام آسمان سوم «ماروم»است و به رنگ برنز است و نام آسمان چهارم «ارقلون»است و به رنگ نقره است و نام آسمان پنجم «هیفون» است و به رنگ طلا است و نام آسمان ششم «عروس»است و آن یاقوت سبزی است و نام آسمان هفتم «عجما»است و آن در سفیدی است ...

سماء در زبان عرب یعنی بالا، چنانچه آسمان در زبان فارسی یعنی چرخنده و بنابراین در فارسی مرکب از دو کلمه «آس»و«مان» است. واژه «آس»مخفف آسیا است این دو لفظ در فارسی و عربی معنی وصفی دارند و نام مخصوصی نیست. وضع این لفظ همین است که عرب بالای سر خود را نگریسته و حس کرده در آنجا موجودیست و این وصف را به او داده است. ایرانیان که باهوش تر بوده اند رابطه میان بالای سرو زیر پا را سنجیده و فهمیده اند، گردشی در میان هست و موجود بالا را به وصف چرخندگی ستوده اند. حال در شرح این حدیث باید سه موضوع را توضیح داد.

شده؛ چون در اینگونه سؤالات باید سؤال کننده را روی تمرکزات خودش قانع کرد. داعی بر کشف حقیقت این امور نیست که اگر آسمان ها نه یاده باشد. امام بگوید: فلانی چند آسمان دیگر هم داریم؛ زیرا هدف دین، تربیت روحی و تکمیل اخلاق و تصحیح عقائد است و تعلیمات آن راجع به این موضوعات است.

دین در این مقام نیست که همه خلایق را برای بشر اظهار کند، مگر در موردی که فردی متنبه شود و برای امتحان و در مقام کسب عقیده به امام و پیغمبر باشد؛ زیرا در این صورت جواب او در طریق ارشاد به حق واقع می شود و لازم است.

مثلا امام یا پیغمبر هیچگاه در صدد نبوده که حقیقت الکتریسیته یا اتم را برای مردم بیان کند، یا طریق ساختن کشتی بخار و اتومبیل و غیره را توضیح دهد، یا فرمول های جبرو هندسه و فیزیک را حل کند؛ زیرا این امور در طریق تکمیل نفس و اخلاق نیستند و معلوم نیست، راحت و آسایش زندگانی بشر اتمی، بیشتر از انسان حجری باشد. یا اگر هم باشد، این تفاوت راحت و لذت زندگانی فانی به نظر پیغمبر و امام و به نظر خداوند موضوعیتی داشته باشد که بخواهد مردم را به آن هدایت کند. ولی امروزه بر ما مسلمانان لازم است که علوم و صناعات جدیده را یاد بگیریم و تکمیل کنیم، برای اینکه بر بیگانگان از اسلام برتری داشته باشیم، زیرا امروزه دانستن این علوم و صنایع در طریق هدایت و ارشاد مردم واقع شده و از طرفی برای نیروی دفاع و حفظ کشورهای اسلامی و در مورد مقتضی برای جهاد و دعوت به اسلام لازم است و عموم آیه :

«وَجَادِلْهُمْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ ۚ »(1)

و آیه:«وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّهٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَیْلِ »(2)

شامل این امور می شود. زیرا امروزه جوانان ما از راه اهمیت این مطالب در زندگانی، تحت تأثیر آن ها واقع شده و چون ملاحظه می کنند که در جامعه اسلامی وجود ندارد،

ص: 289

دست به طرف بیگانگان دراز می کنند و آن ها هم با زبردستی به همین امور برآنها احتجاج می نمایند و آن را یک دلیل پوچ، برای ضعف و کهنگی اسلام تلقی می کنند. به علاوه از نظر صنعت و اقتصاد، کشورهای اسلامی را مغلوب می نمایند و از همین راه، رخنه در عقاید و آداب دینی می کنند و مردم را از دین بیرون می برند.

به علاوه عدد هفت در طبقات جوی نظربه تحقیقات عمیق رصد شناسان و فلکیون امروزه هم مورد تصدیق است، زیرا آنچه تاکنون نسبت به طبقات جوی کشف شد به طور خلاصه از این قرار است:

1- منظومه شمسی ما که دارای یک خورشید و آنچه تاکنون کشف شده از سیارات ، که دورترین آن ها به خورشید پلاتو است و ماه های بسیاری می باشد که یکی از آن ها متعلق به زمین ماست.

2- منظومه های شمسی دیگری که در فضا برقرارند و در انتظامات مربوط به جاذبه خورشید خود در کارند.

3- ستاره های تمام و پخته که هنوز تشکیل منظومه ای نداده و در فضا می چرخند تا در جای خود برقرار شوند و منظومه تشکیل دهند.

4- ستاره های نرسیده و ناتمام که از حالت سدیمی خارج شده ولی به شکل ستاره در نیامده و می توان از آن ها به ستاره نور تعبیر کرد.