مقام اهل بیت در نزد خداوند تبارک و تعالی

حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِيدٍ الْهَاشِمِيُّ الْكُوفِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا فُرَاتُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ الْكُوفِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ قَالَ حَدَّثَنَا إِبْرَاهِيمُ بْنُ الْفَضْلِ بْنِ جَعْفَرِ بْنَ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ بْنِ سُلَيْمَانَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْعَبَّاسِ قَالَ حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ الزَّعْفَرَانِيُّ الْبَصْرِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا سَهْلُ بْنُ بَشَّارٍ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ الطَّالَقَانِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ مَوْلَى بَنِي هَاشِمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْحَاقَ عَنِ الْوَاقِدِيِّ عَنِ الْهُذَيْلِ عَنْ مَكْحُولٍ عَنْ طَاوُسٍ عَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) لِعَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) لَمَّا خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ ذِكْرُهُ آدَمَ(علیه السلام) وَ نَفَخَ فِيهِ مِنْ رُوحِهِ وَ أَسْجَدَ لَهُ مَلَائِكَتَهُ وَ أَسْكَنَهُ جَنَّتَهُ وَ زَوَّجَهُ حَوَّاءَ أَمَتَهُ فَرَفَعَ طَرْفَهُ نَحْوَ الْعَرْشِ فَإِذَا هُوَ بِخَمْسَةِ سُطُورٍ مَكْتُوبَاتٍ قَالَ آدَمُ(علیه السلام) يَا رَبِّ مَنْ هَؤُلَاءِ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ هَؤُلَاءِ الَّذِينَ إِذَا تَشَفَّعَ بِهِمْ إِلَيَّ خَلْقِي شَفَّعْتُهُمْ فَقَالَ آدَمُ(علیه السلام) يَا رَبِّ بِقَدْرِهِمْ عِنْدَكَ مَا اسْمُهُمْ قَالَ تَعَالَى أَمَّا الْأَوَّلُ فَأَنَا الْمَحْمُودُ وَ هُوَ مُحَمَّدٌ(صلی الله علیه و آله) وَ الثَّانِي فَأَنَا الْعَالِي وَ هُوَ عَلِيٌّ(علیه السلام) وَ الثَّالِثُ فَأَنَا الْفَاطِرُ وَ هِيَ فَاطِمَةُ(علیها السلام) وَ الرَّابِعُ فَأَنَا الْمُحْسِنُ وَ هُوَ الْحَسَنُ(علیه السلام) وَ الْخَامِسُ فَأَنَا ذُو الْإِحْسَانِ وَ هُوَ الْحُسَيْنُ(علیه السلام) كُلٌّ يَحْمَدُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ.

پيامبر خدا(صلی الله علیه و آله) به على بن ابى طالب(علیه السلام): وقتى خداوند عزّ و جلّ آدم(علیه السلام) را آفريد، و از روح خود در كالبد او دميد و فرشتگان را فرمان داد تا وى را سجده نمودند، و او را در بهشت مأوى داد، و كنيز خود حوا را همسر او نمود، پس آدم(علیه السلام) سر برداشت و نگاهى به گوشه عرش افكند و در آنجا پنج سطر نوشته ديد، گفت: بار

ص: 1

الها اينان كه نامشان را مى نگرم چه كسانى هستند؟ خداوند عزّ و جلّ فرمود: ايشان شخصيّت هاى برجسته اى هستند كه هر گاه آفريدگانم از آنان درخواست شفاعت كنند، من بى دريغ وساطت آنان را خواهم پذيرفت، آدم(علیه السلام) عرضه داشت: پروردگارا به منزلت و مقامى كه در پيشگاهت دارند تو را سوگند مى دهم، چگونگى نام آنان را برايم بيان فرما؟ خداوندتعالى فرمود: اما نخستين آنان نام من محمود و او محمّد(صلی الله علیه و آله) است، و دوم ايشان من عاليم و او على(علیه السلام) است و سومى، من فاطرم، و او فاطمه(علیها السلام) است، و چهارم من محسنم و او حسن(علیه السلام) است، پنجم من صاحب احسانم و او حسين(علیه السلام) است، همگى آنان مشغول حمد و ستايش من هستند. (1)

حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ الْهَيْثَمِ الْعِجْلِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو الْعَبَّاسِ أَحْمَدُ بْنُ يَحْيَى بْنِ زَكَرِيَّا الْقَطَّانُ قَالَ حَدَّثَنَا بَكْرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَبِيبٍ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو مُحَمَّدٍ تَمِيمُ بْنُ بُهْلُولٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْفَضْلِ الْهَاشِمِيِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) ذَاتَ يَوْمٍ جَالِساً وَ عِنْدَهُ عَلِيٌّ(علیه السلام) وَ فَاطِمَةُ(علیها السلام) وَ الْحَسَنُ(علیه السلام) وَ الْحُسَيْنُ(علیه السلام) فَقَالَ وَ الَّذِي بَعَثَنِي بِالْحَقِّ بَشِيراً مَا عَلَى وَجْهِ الْأَرْضِ خَلْقٌ أَحَبَّ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَا أَكْرَمَ عَلَيْهِ مِنَّا إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى شَقَّ لِي اسْماً مِنْ أَسْمَائِهِ فَهُوَ مَحْمُودٌ وَ أَنَا مُحَمَّدٌ(صلی الله علیه و آله)

وَ شَقَّ لَكَ يَا عَلِيُّ(علیه السلام) اسْماً مِنْ أَسْمَائِهِ فَهُوَ الْعَلِيُّ الْأَعْلَى وَ أَنْتَ عَلِيٌّ(علیه السلام) وَ شَقَّ لَكَ يَا حَسَنُ(علیه السلام)

اسْماً مِنْ أَسْمَائِهِ فَهُوَ الْمُحْسِنُ وَ أَنْتَ حَسَنٌ(علیه السلام) وَ شَقَّ لَكَ يَا حُسَيْنُ(علیه السلام)

اسْماً مِنْ أَسْمَائِهِ فَهُوَ ذُو الْإِحْسَانِ وَ أَنْتَ حُسَيْنٌ(علیه السلام) وَ شَقَ لَكِ

يَا فَاطِمَةُ(علیها السلام)

اسْماً مِنْ أَسْمَائِهِ فَهُوَ الْفَاطِرُ وَ أَنْتِ فَاطِمَةُ(علیها السلام) ثُمَّ قَالَ اللَّهُمَّ إِنِّي أُشْهِدُكَ أَنِّي سِلْمٌ لِمَنْ سَالَمَهُمْ وَ حَرْبٌ لِمَنْ حَارَبَهُمْ وَ مُحِبٌّ لِمَنْ أَحَبَّهُمْ وَ مُبْغِضٌ لِمَنْ أَبْغَضَهُمْ وَ عَدُوٌّ

ص: 2

لِمَنْ عَادَاهُمْ وَ وَلِيٌّ لِمَنْ وَالاهُمْ لِأَنَّهُمْ مِنِّي وَ أَنَا مِنْهُمْ.

عبد اللَّه بن فضل هاشمى گويد: امام صادق(علیه السلام) به نقل از جدّ بزرگوارش چنين فرمود: روزى پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) در حالى كه نشستهبودند و على(علیه السلام) و فاطمه(علیها السلام) و حسن(علیه السلام) و حسين(علیه السلام) در خدمتش بودند فرمود: به خدائى كه مرا مژده دهنده مبعوث نموده سوگند، كه هيچ مخلوقى بر روى زمين نزد او محبوبتر و گرامى تر از ما نيست، زيرا خداوند تبارك و تعالى براى من از اسماء خود نامى اقتباس كرده است. نام او «محمود» و نام من «محمّد(صلی الله علیه و آله)» است، براى تو نيز اى على(علیه السلام)، نامى از نام هاى خود گرفت، يعنى او

«على الاعلى» است و ترا «على(علیه السلام)» ناميد. و اى حسن(علیه السلام) نام تو را هم از يكى از اسماء خود برگرفت زيرا نام او «محسن» است و تو را «حسن(علیه السلام)» نام نهاد. و براى تو نيز اى حسين(علیه السلام)، از نام هاى خود نامى جدا كرد و او «ذو الإحسان» است و نام تو «حسين(علیه السلام)»، و براى تو هم اى «فاطمه(علیها السلام)» از اسامى خود نامى درآورد، نام او «فاطر» است و تو «فاطمه(علیها السلام)» سپس دست به دعا برداشته و گفت: پروردگارا، تو را گواه مى گيرم كه من با كسى كه با اينان موافق باشد موافقم و با هر كه با ايشان به دشمنى برخيزد در ستيزم، دوستدار آنان را دوست مى دارم، و بر دشمنشان خشمگينم. دوستيم با دوستشان به اين جهت است كه اينان از من و من نيز از آنانم. (1)

أُذَيْنَةَ عَنْ أَبَانِ بْنِ أَبِي عَيَّاشٍ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ عُمَرَ الْيَمَانِيِّ عَنْ سُلَيْمِ بْنِ قَيْسٍ الْهِلَالِيِّ قَالَ سَمِعْتُ سَلْمَانَ الْفَارِسِيَّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ يَقُولُ كُنْتُ جَالِساً بَيْنَ يَدَيْ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) فِي مَرْضَتِهِ الَّتِي قُبِضَ فِيهَا فَدَخَلَتْ فَاطِمَةُ(علیها السلام)فَلَمَّا رَأَتْ مَا بِأَبِيهَا مِنَ الضَّعْفِ بَكَتْ حَتَّى جَرَتْ دُمُوعُهَا عَلَى خَدَّيْهَا فَقَالَ لَهَا رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) مَا يُبْكِيكِ يَا فَاطِمَةُ(علیها السلام) قَالَتْ يَا رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) أَخْشَى عَلَى نَفْسِي وَ وُلْدِي الضَّيْعَةَ بَعْدَكَ فَاغْرَوْرَقَتْ عَيْنَا رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) بِالْبُكَاءِ ثُمَّ قَالَ يَا فَاطِمَةُ(علیها السلام) أَ مَا عَلِمْتِ أَنَّا أَهْلُ بَيْتٍ اخْتَارَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَنَا الْآخِرَةَ عَلَى الدُّنْيَا وَ أَنَّهُ حَتَمَ الْفَنَاءَ عَلَى جَمِيعِ خَلْقِهِ وَ أَنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى اطَّلَعَ إِلَى الْأَرْضِ اطِّلَاعَةً فَاخْتَارَنِي مِنْ خَلْقِهِ فَجَعَلَنِي نَبِيّاً ثُمَّ اطَّلَعَ إِلَى الْأَرْضِ اطِّلَاعَةً ثَانِيَةً فَاخْتَارَ مِنْهَا زَوْجَكِ وَ أَوْحَى إِلَيَّ أَنْ أُزَوِّجَكِ إِيَّاهُ وَ أَتَّخِذَهُ وَلِيّاً وَ وَزِيراً وَ أَنْ أَجْعَلَهُ خَلِيفَتِي فِي أُمَّتِي فَأَبُوكِ خَيْرُ أَنْبِيَاءِ اللَّهِ وَ رُسُلِهِ وَ بَعْلُكِ خَيْرُ الْأَوْصِيَاءِ وَ أَنْتِ أَوَّلُ مَنْ يَلْحَقُ بِي مِنْ أَهْلِي ثُمَّ اطَّلَعَ إِلَى الْأَرْضِ اطِّلَاعَةً ثَالِثَةً فَاخْتَارَكِ وَ وَلَدَيْكِ فَأَنْتِ سَيِّدَةُ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ ابْنَاكِ حَسَنٌ(علیه السلام) وَ حُسَيْنٌ(علیه السلام) سَيِّدَا شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ أَبْنَاءُ بَعْلِكِ أَوْصِيَائِي إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ كُلُّهُمْ هَادُونَ مَهْدِيُّونَ وَ أَوَّلُ الْأَوْصِيَاءِ بَعْدِي أَخِي عَلِيٌّ ثُمَّ حَسَنٌ(علیه السلام) ثُمَّ حُسَيْنٌ(علیه السلام) ثُمَّ تِسْعَةٌ مِنْ وُلْدِ الْحُسَيْنِ(علیه السلام) فِي دَرَجَتِي وَ لَيْسَ فِي الْجَنَّةِ دَرَجَةٌ أَقْرَبَ إِلَى اللَّهِ مِنْ دَرَجَتِي وَ دَرَجَةِ أَبِي إِبْرَاهِيمَ أَ مَا تَعْلَمِينَ يَا بُنَيَّةِ أَنَّ مِنْ كَرَامَةِ اللَّهِ إِيَّاكِ أَنَّ زَوْجَكِ خَيْرُ أُمَّتِي وَ خَيْرُ أَهْلِ بَيْتِي أَقْدَمُهُمْ سِلْماً وَ أَعْظَمُهُمْ حِلْماً وَ أَكْثَرُهُمْ عِلْماً فَاسْتَبْشَرَتْ فَاطِمَةُ(علیها السلام) وَ فَرِحَتْ بِمَا قَالَ لَهَا رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) ثُمَّ قَالَ يَا بُنَيَّةِ إِنَّ لِبَعْلِكِ مَنَاقِبَ إِيمَانُهُ بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ(صلی الله علیه و آله) قَبْلَ كُلِّ أَحَدٍ فَلَمْ يَسْبِقْهُ إِلَى

ص: 4

ذَلِكَ أَحَدٌ مِنْ أُمَّتِي وَ عِلْمُهُ بِ كِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ سُنَّتِي وَ لَيْسَ أَحَدٌ مِنْ أُمَّتِي يَعْلَمُ جَمِيعَ عِلْمِي غَيْرَ عَلِيٍّ(علیه السلام) وَ إِنَّ اللَّهَ جَلَّ وَ عَزَّ عَلَّمَنِي عِلْماً لَا يَعْلَمُهُ غَيْرِي وَ عَلَّمَ مَلَائِكَتَهُ وَ رُسُلَهُ عِلْماً فَكُلُّ مَا عَلَّمَهُ مَلَائِكَتَهُ وَ رُسُلَهُ فَأَنَا أَعْلَمُهُ وَ أَمَرَنِيَ اللَّهُ أَنْ أُعَلِّمَهُ إِيَّاهُ فَفَعَلْتُ فَلَيْسَ أَحَدٌ مِنْ أُمَّتِي يَعْلَمُ جَمِيعَ عِلْمِي وَ فَهْمِي وَ حِكْمَتِي غَيْرُهُ وَ إِنَّكِ يَا بُنَيَّةِ زَوْجَتُهُ وَ ابْنَاهُ سِبْطَايَ حَسَنٌ(علیه السلام) وَ حُسَيْنٌ(علیه السلام) وَ هُمَا سِبْطَا أُمَّتِي وَ أَمْرُهُ بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهْيُهُ عَنِ الْمُنْكَرِ فَإِنَّ اللَّهَ جَلَّ وَ عَزَّ آتَاهُ الْحِكْمَةَ وَ فَصْلَ الْخِطَابِ يَا بُنَيَّةِ إِنَّا أَهْلُ بَيْتٍ أَعْطَانَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ سِتَّ خِصَالٍ لَمْ يُعْطِهَا أَحَداً مِنَ الْأَوَّلِينَ كَانَ قَبْلَكُمْ وَ لَمْ يُعْطِهَا أَحَداً مِنَ الْآخِرِينَ غَيْرَنَا نَبِيُّنَا سَيِّدُ الْأَنْبِيَاءِ وَ الْمُرْسَلِينَ وَ هُوَ أَبُوكِ وَ وَصِيُّنَا سَيِّدُ الْأَوْصِيَاءِ وَ هُوَ بَعْلُكِ وَ شَهِيدُنَا سَيِّدُ الشُّهَدَاءِ وَ هُوَ حَمْزَةُ بْنُ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ(علیه السلام) عَمُّ أَبِيكِ قَالَتْ يَارَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) هُوَ سَيِّدُ الشُّهَدَاءِ الَّذِينَ قُتِلُوا مَعَهُ قَالَ لَا بَلْ سَيِّدُ شُهَدَاءِ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ مَا خَلَا الْأَنْبِيَاءَ وَ الْأَوْصِيَاءَ وَ جَعْفَرُ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) ذُو الْجَنَاحَيْنِ الطَّيَّارُ فِي الْجَنَّةِ مَعَ الْمَلَائِكَةِ وَ ابْنَاكِ حَسَنٌ(علیه السلام) وَ حُسَيْنٌ(علیه السلام) سِبْطَا أُمَّتِي وَ سَيِّدَا شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ مِنَّا وَ الَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ مَهْدِيُّ(علیه السلام) هَذِهِ الْأُمَّةِ الَّذِي يَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا كَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً قَالَتْ وَ أَيُّ هَؤُلَاءِ الَّذِينَ سَمَّيْتَهُمْ أَفْضَلُ قَالَ عَلِيٌّ(علیه السلام) بَعْدِي أَفْضَلُ أُمَّتِي وَ حَمْزَةُ(علیه السلام) وَ جَعْفَرٌ(علیه السلام) أَفْضَلُ أَهْلِ بَيْتِي بَعْدَ عَلِيٍّ(علیه السلام) وَ بَعْدَكِ وَ بَعْدَ ابْنَيَّ وَ سِبْطَيَّ حَسَنٍ(علیه السلام) وَ حُسَيْنٍ(علیه السلام) وَ بَعْدَ الْأَوْصِيَاءِ مِنْ وُلْدِ ابْنِي هَذَا وَ أَشَارَ إِلَى الْحُسَيْنِ(علیه السلام) مِنْهُمُ الْمَهْدِيُّ(علیه السلام) إِنَّا أَهْلُ بَيْتٍ اخْتَارَ اللَّهُ لَنَا الْآخِرَةَ عَلَى الدُّنْيَا ثُمَّ نَظَرَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) إِلَيْهَا وَ إِلَى بَعْلِهَا وَ

ص: 5

إِلَى ابْنَيْهَا فَقَالَ يَا سَلْمَانُ أُشْهِدُ اللَّهَ أَنِّي سِلْمٌ لِمَنْ سَالَمَهُمْ وَ حَرْبٌ لِمَنْ حَارَبَهُمْ أَمَا إِنَّهُمْ مَعِي فِي الْجَنَّةِ ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَى عَلِيٍّ(علیه السلام) فَقَالَ يَا أَخِي أَنْتَ سَتَبْقَى بَعْدِي وَ سَتَلْقَى مِنْ قُرَيْشٍ شِدَّةً مِنْ تَظَاهُرِهِمْ عَلَيْكَ وَ ظُلْمِهِمْ لَكَ فَإِنْ وَجَدْتَ عَلَيْهِمْ أَعْوَاناً فَجَاهِدْهُمْ وَ قَاتِلْ مَنْ خَالَفَكَ بِمَنْ وَافَقَكَ وَ إِنْ لَمْ تَجِدْ أَعْوَاناً فَاصْبِرْ وَ كُفَّ يَدَكَ وَ لَا تُلْقِ بِهَا إِلَى التَّهْلُكَةِ فَإِنَّكَ مِنِّي بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ(علیه السلام) مِنْ مُوسَى(علیه السلام) وَ لَكَ بِهَارُونَ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ إِذَا اسْتَضْعَفَهُ قَوْمُهُ وَ كَادُوا يَقْتُلُونَهُ فَاصْبِرْ لِظُلْمِ قُرَيْشٍ إِيَّاكَ وَ تَظَاهُرِهِمْ عَلَيْكَ فَإِنَّكَ بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ(علیه السلام) وَ مَنْ تَبِعَهُ وَ هُمْ بِمَنْزِلَةِ الْعِجْلِ وَ مَنْ تَبِعَهُ يَا عَلِيُّ(علیه السلام) إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى قَدْ قَضَى الْفُرْقَةَ وَ الِاخْتِلَافَ عَلَى هَذِهِ الْأُمَّةِ (وَ لَوْ شاءَ اللَّهُ لَجَمَعَهُمْ عَلَى الْهُدى)(1) حَتَّى لَا يَخْتَلِفَ اثْنَانِ مِنْ هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ لَا يُنَازَعَ فِي شَيْ ءٍ مِنْ أَمْرِهِ وَ لَا يَجْحَدَ الْمَفْضُولُ لِذِي الْفَضْلِ فَضْلَهُ وَ لَوْ شَاءَ لَعَجَّلَ النَّقِمَةَ وَ كَانَ مِنْهُ التَّغْيِيرُ حَتَّى يُكَذَّبَ الظَّالِمُ وَ يُعْلَمَ الْحَقُّ أَيْنَ مَصِيرُهُ وَ لَكِنَّهُ جَعَلَ الدُّنْيَا دَارَ الْأَعْمَالِ وَ جَعَلَ الْآخِرَةَ دَارَ الْقَرَارِ (لِيَجْزِيَ الَّذِينَ أَساؤُا بِماعَمِلُوا وَ يَجْزِيَ الَّذِينَ أَحْسَنُوا بِالْحُسْنَى)(2) فَقَالَ عَلِيٌّ(علیه السلام) الْحَمْدُ لِلَّهِ شُكْراً عَلَى نَعْمَائِهِ وَ صَبْراً عَلَى بَلَائِهِ.

سلمان فارسىّ گويد: من هنگام بيمارى شهادت رسول خدا(صلی الله علیه و آله) در مقابل آن حضرت نشسته بودم كه فاطمه(علیها السلام) وارد شد و چون ضعف پدر را ديد گريست و اشك بر گونه هايش جارى شد، رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود: اى فاطمه! براى چه گريه مى كنى؟ گفت: اى رسول خدا(صلی الله علیه و آله) بر خود و فرزندانم نگرانم كه پس از شما تباه شويم، آنگاه دو چشم رسول خدا(صلی الله علیه و آله) غرق اشك شد، سپس فرمود: اى فاطمه! آيا نمى دانى كه ما اهل بيتى هستيم كه خداى تعالى آخرت را براى ما بر دنيا برگزيده

ص: 6

است و اينكه او نيستى را براى همه خلقش حتم كرده است، و اينكه خداى تعالى بر زمين نظرى افكند و مرا از ميان خلقش برگزيد و مرا پيامبر ساخت، سپس دوباره بر زمين نظرى افكند و از ميان آنها شوهر تو را برگزيد و به من وحى كرد كه تو را به تزويج او در آورم و او را ولىّ و وزير خود ساخته و خليفه خود در امّتم قرار دهم، پس پدر تو بهترين انبياء خدا و رسولان اوست و همسر تو بهترين اوصياء است و تو از ميان اهل من اوّل كسى هستى كه به من ملحق مى شوى، سپس سوم بار بر زمين نظرى افكند و تو و دو فرزندت را برگزيد و تو سرور زنان بهشتى و دو فرزندت حسن(علیه السلام) و حسين(علیه السلام) سرور جوانان بهشتيند و فرزندان شوهر تو تا روز قيامت اوصياى من هستند و همه آنها هادى و مهدى هستند و اوّلين وصىّ پس از من برادرم علي(علیه السلام) است و بعد از او حسن(علیه السلام) و سپس حسين(علیه السلام)، آنگاه نُه تَن از فرزندان حسين(علیه السلام) در درجه من هستند، و در بهشت درجه اى نزديكتر به خدا از درجه من و جدّم ابراهيم نيست. اى دختر جان! آيا نمى دانى كه اين از كرامتخدا بر توست كه شوهرت بهترين امّتم و اهل بيتم و اقدم مسلمانان و حليم ترين و دانشمندترين ايشان است. به دنبال اين سخنان، فاطمه(علیها السلام) شاد شد و به واسطه سخنان رسول خدا(صلی الله علیه و آله) خُرسند گرديد. سپس فرمود: اى دختر جان! براى شوهر تو مناقبى است: ايمان او به خدا و رسولش مقدّم بر ايمان ديگران است و هيچ كس از امّتم در اين منقبت بر او پيشى ندارد. و ديگر علم او به كتاب خداى تعالى و سنّتم است، و در ميان امّتم هيچ كس غير او نيست كه همه علوم مرا بداند و خداى تعالى علمى به من آموخته كه به ديگرى تعليم نداده است و به ملائكه و رسولانش علمى آموخته كه من آن را مى دانم و خداوند فرمان داده است كه آن را به على(علیه السلام) بياموزم و من چنين كرده ام و در ميان امّتم هيچ كس نيست كه جميع علم و فهم و حكمتم را بداند جز على(علیه السلام)، و تو اى دختر جان! همسر اويى و دو فرزند او حسن(علیه السلام) و حسين(علیه السلام) دو سبط منند و آن دو،

ص: 7

دو سبط امّتم مى باشند. و ديگر امر به معروف و نهى از منكر اوست و خداى تعالى به او حكمت و فصل الخطاب ارزانى فرموده است. اى دختر جان! ما اهل بيتى هستيم كه خداى تعالى به ما شش خصلت عطا فرموده است كه به هيچ كس از اوّلين و آخرين ارزانى نفرموده است: پيامبر ما سرور انبيا و مرسلين است و او پدر توست، وصىّ ما سرور اوصياست و او شوهر توست و شهيد ما سرور شهداست و او حمزة بن عبد المطّلب عموى پدر توست، فاطمه(علیها السلام) گفت: اى رسول خدا! آيا او سيد شهدايى است كه همراه او كشته شدند؟ فرمود: خير، بلكه او سرور شهيدان اوّلين و آخرين به غير از انبيا و اوصياست، و جعفر بن ابى طالب(علیه السلام) كه داراى دو بال است و در بهشت همراه ملائكه پرواز مى كند و دو فرزند تو حسن(علیه السلام) و حسين(علیه السلام) كه دو سبط امّتم و سرور جوانان اهل بهشتند و قسم به خدايى كه جانم در دست اوست مهدى(علیه السلام) اين امّت از ماست، كسى كه زمين را پر ازعدل و داد نمايد همان گونه كه پر از ظلم و جور شده باشد. فاطمه(علیها السلام) گفت: از اينان كه نام بردى كدامشان افضل است؟ فرمود: علي(علیه السلام) پس از من افضل امّتم مى باشد و پس از علي(علیه السلام) و تو و دو فرزند و سبطم حسن(علیه السلام) و حسين(علیه السلام) و اوصياى از اولاد اين فرزندم و به حسين(علیه السلام) اشاره كرده و فرمودند مهدى(علیه السلام) از آنهاست افضل اهل بيتم حمزه(علیه السلام) و جعفر(علیه السلام) هستند، ما اهل بيتى هستيم كه خداوند آخرت را بر دنيا براى ما اختيار كرده است، سپس رسول خدا(صلی الله علیه و آله) بر فاطمه(علیها السلام) و شوهر و فرزندانش نگريستند و فرمودند: اى سلمان! خدا را گواه مى گيرم كه من با كسى كه با اينان در آشتى باشد آشتى و با كسى كه با آنان در جنگ باشد در جنگم، آنان در بهشت هم درجه منند، سپس به على(علیه السلام) رو كرده و فرمودند برادرم! تو بعد از من مي مانى و از قريش سختى خواهى ديد، آنها عليه تو متّحد شده و بر تو ستم روا مى دارند، اگر يارانى يافتى با آنها جهاد كن و به همراهى موافقان با مخالفان خود كارزار كن، و اگر يارانى نيافتى صبر پيشه ساز و دست

ص: 8

نگهدار و خود را به هلاكت مينداز كه نسبت تو به من مانند نسبت هارون(علیه السلام) به موسى(علیه السلام) است و براى تو در هارون(علیه السلام) اسوه نيكويى است، زيرا قومش او را ضعيف شمردند و نزديك بود كه او را بكشند، پس بر ستم قريش و همدستى آنها عليه خودت صبر پيشه ساز كه تو به منزله هارون(علیه السلام) و پيروان اويى و آنها به منزله گوساله و پيروان آنند. اى علي! خداى تعالى به فرقت و اختلاف در اين امّت حكم كرده است و اگر مى خواست همه را هدايت مى كرد تا به غايتى كه حتّى دو نفر از اين امّت مختلف نشوند و در هيچ امر او منازعه نكنند و مفضول منكر فضل فاضل نشود و اگر مى خواست در فرستادن عذاب تعجيل مى فرمود و وضع را تغيير مى داد تا ظالم تكذيب شود و معلوم گردد كه گردش حقّ به كجاستو ليكن خداوند دنيا را سراى اعمال قرار داده است و آخرت را دار القرار تا آنان كه بد كردند كيفر كار خود بينند و آنان كه نيكى كردند پاداش خوب بيابند، سپس على(علیه السلام) فرمود: الْحَمْدُ لِلَّهِ شُكْراً عَلَى نَعْمَائِهِ وَ صَبْراً عَلَى بَلَائِهِ. (1)

أَخْبَرَنَا جَمَاعَةٌ، عَنْ أَبِي الْمُفَضَّلِ، قَالَ حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ زَكَرِيَّا أَبُو سَعِيدٍ الْبَصْرِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ صَدَقَةَ الْعَنْبَرِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ، عَنْ أَبِيهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ، عَنْ أَبِيهِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ(علیه السلام) عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِيِّ، قَالَ: صَلَّى بِنَا رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)

يَوْماً صَلَاةَ الْفَجْرِ، ثُمَّ انْفَتَلَ وَ أَقْبَلَ عَلَيْنَا يُحَدِّثُنَا، فَقَالَ: أَيُّهَا النَّاسُ، مَنْ فَقَدَ الشَّمْسَ فَلْيَتَمَسَّكْ بِالْقَمَرِ، وَ مَنْ فَقَدَ الْقَمَرَ فَلْيَتَمَسَّكْ بِالْفَرْقَدَيْنِ. قَالَ: فَقُمْتُ أَنَا وَ أَبُو أَيُّوبَ الْأَنْصَارِيُّ وَ مَعَنَا أَنَسُ بْنُ مَالِكٍ، فَقُلْنَا: يَا رَسُولَ اللَّهِ، مَنِ الشَّمْسُ قَالَ: أَنَا، فَإِذَا هُوَ ضَرَبَ لَنَا مَثَلًا، فَقَالَ: إِنَّ اللَّهَ (تَعَالَى) خَلَقَنَا وَ جَعَلَنَا بِمَنْزِلَةِ نُجُومِ السَّمَاءِ كُلَّمَا غَابَ نَجْمٌ طَلَعَ نَجْمٌ، فَأَنَا الشَّمْسُ فَإِذَا ذَهَبَ بِي فَتَمَسَّكُوا بِالْقَمَرِ. قُلْنَا: فَمَنِ الْقَمَرُ قَالَ: أَخِي وَ وَصِيِّي وَ وَزِيرِي وَ

ص: 9

قَاضِي دِينِي وَ أَبُو وُلْدِي وَ خَلِيفَتِي فِي أَهْلِي عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام).

قُلْنَا: فَمَنِ الْفَرْقَدَانِ قَالَ: الْحَسَنُ(علیه السلام) وَ الْحُسَيْنُ(علیه السلام). ثُمَّ

مَكَثَ مَلِيّاً وَ قَالَ: فَاطِمَةُ هِيَ الزُّهَرَةُ، وَ عِتْرَتِي أَهْلُ بَيْتِي هُمْ مَعَ الْقُرْآنِ وَ الْقُرْآنُ مَعَهُمْ، لَا يَفْتَرِقَانِ حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ.

جابر بن عبدالله انصاری گفت: روزی رسول خدا(صلی الله علیه و آله) نماز بامداد را خواند و سپس برگشت و رو به ما فرمود: ای مردم! هرکه خورشید را گم کند باید به ماه درآویزد و هرکه ماه را گم کند باید به دو ستاره در آویزد. جابر گفت که من و ابو ایّوب انصاری و انس بن مالک برخاستیم و عرضه داشتیم: ای رسول خدا(صلی الله علیه و آله) خورشید کیست؟ فرمود: منم. آن گاه برای ما مثال زد و فرمود: همانا خداوند والا ما را آفرید و به مانند ستارگان آسمان قرارمان داد که هرگاه ستاره ای نهانشود ستاره ای دیگر طلوع کند. و من خورشیدم که وقتی مرا بردند باید به ماه در آویزید. ما عرضه داشتیم: ماه کیست؟ فرمودند: برادرم جانشین و وزیر و ادا کننده بدهی ام و پدر فرزندانم و جانشین خاندانم علی بن ابیطالب(علیه السلام). ما عرضه داشتیم: و آن دو ستاره ی قطبی چه کسانی هستند؟ فرمودند: حسن(علیه السلام) و حسین(علیه السلام) سپس مدت درازی مکث کرده فرمودند: فاطمه(علیها السلام) همان ستاره ی بامداد است و خاندانم به همراه قرآن و قرآن به همراه ایشان است، از هم جدا نمی شوند تا در کنار حوض کوثر بر من وارد شوند. (1)

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ إِسْحَاقَ الطَّالَقَانِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ بُنْدَارَ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ هِلَالٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ أَمِيرِالْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) لَمَّا أُسْرِيَ بِي إِلَى السَّمَاءِ أَوْحَى إِلَيَّ رَبِّي جَلَّ جَلَالُهُ فَقَالَ يَا مُحَمَّدُ(صلی الله علیه و آله) إِنِّي اطَّلَعْتُ إِلَى الْأَرْضِ اطِّلَاعاً فَاخْتَرْتُكَ مِنْهَا فَجَعَلْتُكَ نَبِيّاً وَ شَقَقْتُ لَكَ مِنِ اسْمِي اسْماً فَأَنَا الْمَحْمُودُ وَ أَنْتَ مُحَمَّدٌ(صلی الله علیه و آله)

ثُمَّ اطَّلَعْتُ

ص: 10

الثَّانِيَةَ فَاخْتَرْتُ مِنْهَا عَلِيّاً(علیه السلام) وَ جَعَلْتُهُ وَصِيَّكَ وَ خَلِيفَتَكَ وَ زَوْجَ ابْنَتِكَ وَ أَبَا ذُرِّيَّتِكَ وَ شَقَقْتُ لَهُ اسْماً مِنْ أَسْمَائِي فَأَنَا لعلي [الْعَلِيُ] الْأَعْلَى وَ هُوَ عَلِيٌّ وَ جَعَلْتُ فَاطِمَةَ(علیها السلام) وَ الْحَسَنَ(علیه السلام) وَ الْحُسَيْنَ(علیه السلام) مِنْ نُورِكُمَا ثُمَّ عَرَضْتُ وَلَايَتَهُمْ عَلَى الْمَلَائِكَةِ فَمَنْ قَبِلَهَا كَانَ عِنْدِي مِنَ الْمُقَرَّبِينَ يَا مُحَمَّدُ لَوْ أَنَّ عَبْداً عَبَدَنِي حَتَّى يَنْقَطِعَ وَ يَصِيرَ كَالشَّنِ الْبَالِي ثُمَّ أَتَانِي جَاحِداً لِوَلَايَتِهِمْ مَا أَسْكَنْتُهُ جَنَّتِي وَ لَا أَظْلَلْتُهُ تَحْتَ عَرْشِي يَا مُحَمَّدُ أَ تُحِبُّ أَنْ تَرَاهُمْ قُلْتُ نَعَمْ يَا رَبِّي فَقَالَ عَزَّ وَ جَلَّ ارْفَعْ رَأْسَكَ فَرَفَعْتُ رَأْسِي فَإِذَا أَنَا بِأَنْوَارِ عَلِيٍّ(علیه السلام) وَ فَاطِمَةَ(علیها السلام) وَ الْحَسَنِ(علیه السلام) وَ الْحُسَيْنِ(علیه السلام) وَ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ(علیه السلام) وَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ(علیه السلام) وَ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ(علیه السلام) وَ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ(علیه السلام) وَ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى(علیه السلام) وَ مُحَمَّدِ بْنِعَلِيٍّ(علیه السلام) وَ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ(علیه السلام) وَ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ(علیه السلام)

وَ الْحُجَّةِ بْنِ الْحَسَنِ الْقَائِمِ(علیه السلام) فِي وَسْطِهِمْ كَأَنَّهُ كَوْكَبٌ دُرِّيٌّ قُلْتُ يَا رَبِ مَنْ هَؤُلَاءِ قَالَ هَؤُلَاءِ الْأَئِمَّةُ(علیهم السلام) وَ هَذَا الْقَائِمُ(علیه السلام)

الَّذِي يُحِلُ حَلَالِي وَ يُحَرِّمُ حَرَامِي وَ بِهِ أَنْتَقِمُ مِنْ أَعْدَائِي وَ هُوَ رَاحَةٌ لِأَوْلِيَائِي وَ هُوَ الَّذِي يَشْفِي قُلُوبَ شِيعَتِكَ مِنَ الظَّالِمِينَ وَ الْجَاحِدِينَ وَ الْكَافِرِينَ فَيُخْرِجُ اللَّاتَ وَ الْعُزَّى طَرِيَّيْنِ فَيُحْرِقُهُمَا فَلَفِتْنَةُ النَّاسِ بِهِمَا يَوْمَئِذٍ أَشَدُّ مِنْ فِتْنَةِ الْعِجْلِ وَ السَّامِرِيِّ.

مفضل بن عمر از حضرت صادق جعفر بن محمد(علیه السلام) روايت كرده كه آن جناب از پدر بزرگوارش و او از پدران خود و آنها از حضرت امير المؤمنين(علیه السلام) روايت كرده اند كه فرمود رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود: كه چون كه من به آسمان سير داده شدم جناب رب الارباب جل جلاله وحى فرستاد و فرمود به من اى محمد(صلی الله علیه و آله) چون كه نظر مرحمت به زمين انداختم برگزيدم تو را از اهل زمين پس تو را پيغمبر قرار دادم و مشتق كردم از براى تو از اسم خود اسمى را پس منم محمود و توئى

ص: 11

محمد(صلی الله علیه و آله) پس چون كه ثانيا نظر كردم برگزيدم از اهل زمين على(علیه السلام) را و وى را وصى تو و جانشين تو و شوهر دختر تو و پدر ذريه تو قرار دادم و مشتق گردانيدم از براى او اسمى را از اسماء خودم پس منم على اعلى و او است على(علیه السلام) و فاطمه(علیها السلام) و حسن(علیه السلام) و حسين(علیه السلام) را از نور شما دو نفر قرار دادم پس از آن ولايت و محبت ايشان را بر ملائكه عرضه داشتم هر كه قبول ولايت نمود نزد من از مقربين درگاه شد اى محمد(صلی الله علیه و آله) اگر بنده مرا بندگى كند تا اينكه قطعه قطعه شود پس مثل انبان و مشك كهنه شود پس از آن نزد من انكار كند ولايت و محبت ايشان را او را در بهشت خود جاى ندهم و در سايه عرش خود مكان ندهم اى محمد(صلی الله علیه و آله) آيا دوست مي دارى ايشان را ببينى عرضه داشتم: بلى اى پروردگار من فرمود: بلند كند سر خود را پس چون سر خود را بلند نمودم ديدم انوار على(علیه السلام) و فاطمه(علیها السلام) و حسن(علیه السلام) و حسين(علیهالسلام) و على بن الحسين(علیه السلام) و محمد بن على(علیه السلام) و جعفر بن محمد(علیه السلام) و موسى بن جعفر(علیه السلام) و على بن موسى(علیه السلام) و محمد بن على(علیه السلام) و على بن محمد(علیه السلام) و حسن بن على(علیه السلام) و حجة بن الحسن(علیه السلام) كه در وسط ايشان قائم(علیه السلام) بود مثل ستاره درخشنده، عرض كردم اى پروردگار من كيستند اين ها؟ فرمود: اين ها ائمه(علیهم السلام) هستند و آن كسى كه در وسط ايشان قائم(علیه السلام) است كسى است كه حلال مي كند حلال مرا و حرام مي كند حرام مرا و با او انتقام مي كشم از دشمنان خودم و او راحت دوستان من است و او كسى است كه شفا مي دهد قلوب شيعه تو را از ظلم ظالمان و جاحدان و كافران پس بيرون مى آورد دو بت بزرگ لات و عزى را در حالتى كه هر دو تر و تازه باشند پس مي سوزاند آنها را و فتنه كه مردم در آن وقت به جهت اين دو بت برپا كنند سخت تر است از فتنه گوساله و سامرى. (1)

ص: 12

امام حسین(علیه السلام) فرمودند: آنگاه که ابوبکر و عمر درباره ی بیعت با امیرالمومنین(علیه السلام) سخن گفتند، امیرالمومنین(علیه السلام) به مسجد رفت و خدا را برای برگزیدن اهل بیت از میان آنان سپاس و آفرین گفت، زیرا فرستاده ای از خودشان در میان آنان برانگیخت و پلیدی را از آنان برطرف کرده و به راستی پاکیزه شان کرد. سپس فرمود: فلانی و فلانی به نزد من آمدند و از من بیعت خواستند برای کسی که او باید با من بیعت می کرد. من پسر عموی پیامبر(صلی الله علیه و آله) و پدر فرزندانش و راستگوی بزرگ و برادر رسول خدایم. که اگر کسی جز من این ها را بگوید دروغگو است. من پیش از همه اسلام آوردم و نماز گزاردم. من وصی او و همسر دخترش سرور زنان جهان و پدر حسن(علیه السلام) و حسین(علیه السلام) ودو نوه ی رسول خدایم. ماییم خاندان رحمت به سبب ما شما را هدایت می کند و به سبب ما شما را از گمراهی نجات می دهد. منم صاحب روز دوح یک سوره از قرآن درباره ی من نازل شده. منم وصی پیامبر بر اموات خاندانش. منم بازمانده ی او بر زندگان امتش پس از خدا پروا کنید تا شما را پایدار کند و نعمتش را بر شما تمام سازد. سپس حضرت به خانه اش بازگشت. (1)

فَقَالُوا يَا مُحَمَّد(صلی الله علیه و آله)....فَأَخْبِرْنِي عَنِ السَّادِسِ عَنْ خَمْسَةِ أَشْيَاءَ مَكْتُوبَاتٍ فِي التَّوْرَاةِ أَمَرَ اللَّهُ بَنِي إِسْرَائِيلَ أَنْ يَقْتَدُوا بِمُوسَى فِيهَا مِنْ بَعْدِهِ قَالَ النَّبِيُّ(صلی الله علیه و آله) فَأَنْشَدْتُكَ بِاللَّهِ إِنْ أَنَا أَخْبَرْتُكَ تُقِرُّ لِي قَالَ الْيَهُودِيُّ نَعَمْ يَا مُحَمَّدُ(صلی الله علیه و آله) قَالَ فَقَالَ النَّبِيُّ(صلی الله علیه و آله) أَوَّلُ مَا فِي التَّوْرَاةِ مَكْتُوبٌ مُحَمَّدٌ(صلی الله علیه و آله)

رَسُولُ اللَّهِ وَ هِيَ بِالْعِبْرَانِيَّةِ طاب ثُمَّ تَلَا رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)

هَذِهِ الْآيَةَ (يَجِدُونَهُ

مَكْتُوباً عِنْدَهُمْ فِي التَّوْراةِ وَ الْإِنْجِيلِ )(1)

(وَ

مُبَشِّراً بِرَسُولٍ يَأْتِي مِنْ بَعْدِي اسْمُهُ أَحْمَدُ)(2)

وَ فِي السَّطْرِ الثَّانِياسْمُ وَصِيِّي عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام)

وَ الثَّالِثِ وَ الرَّابِعِ سِبْطَيَّ الْحَسَنِ(علیه السلام) وَ الْحُسَيْنِ(علیه السلام) وَ فِي الْخَامِسِ أُمِّهِمَا فَاطِمَةَ سَيِّدَةِ نِسَاءِ الْعَالَمِينَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهَا وَ فِي التَّوْرَاةِ اسْمُ وَصِيِّي إِلْيَا وَ اسْمُ سِبْطَيَّ شَبَّرُ وَ شَبِيرٌ وَ هُمَا نُورَا فَاطِمَة(علیها السلام)

به من خبر ده از ششمين، در تورات پنج چيز نوشته است كه خدا به بنى اسرائيل دستور داد در آنها از موسى(علیه السلام) پيروى كنند پس از او. فرمود تو را بخدا اگر از آنها به تو اطلاع دادم به من اعتراف كنى؟ يهودى گفت آرى اى محمد(صلی الله علیه و آله) پيغمبر فرمود در تورات نوشته است مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ و به عبرانى طاب ضبط شده و پس از آن اين آيه را (يَجِدُونَهُ مَكْتُوباً عِنْدَهُمْ فِي التَّوْراةِ وَ الْإِنْجِيلِ ) در يابند آن را مكتوب نزد خود در تورات و انجيل مژده بخش به رسولى پس از خود بنام احمد و در سطر دوم نام وصيش على بن ابى طالب(علیه السلام) و در سوم و چهارم دو سبطش حسن(علیه السلام) و حسين(علیه السلام) و در پنجم مادرشان فاطمه(علیها السلام) بانوى زنان جهانيان، در تورات، نام وصيم اليا و نام دو سبطم شبر و شبير و اين دو نور فاطمه(علیها السلام) هستند.... (3)

حَدَّثَنَا الشَّيْخُ الْفَقِيهُ أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ مُوسَى بْنِ بَابَوَيْهِ الْقُمِّيُّ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ مَاجِيلَوَيْهِ عَنْ عَمِّهِ مُحَمَّدِ بْنِ

ص: 15

أَبِي الْقَاسِمِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِيِّ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ الْبَرْقِيِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) قَالَ:...أَوَّلُ مَا فِي التَّوْرَاةِ مَكْتُوبٌ مُحَمَّدٌ(صلی الله علیه و آله) رَسُولُ اللَّهِ وَ هِيَ بِالْعِبْرَانِيَّةِ طاب ثُمَ تَلَا رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) هَذِهِ الْآيَةَ (يَجِدُونَهُ مَكْتُوباً عِنْدَهُمْ فِي التَّوْراةِ وَ الْإِنْجِيلِ )(1) (وَ مُبَشِّراًبِرَسُولٍ يَأْتِي مِنْ بَعْدِي اسْمُهُ أَحْمَدُ)(2)

وَ فِي السَّطْرِ الثَّانِي اسْمُ وَصِيِّي عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) وَ الثَّالِثِ وَ الرَّابِعِ سِبْطَيَّ الْحَسَنِ(علیه السلام) وَ الْحُسَيْنِ(علیه السلام) وَ فِي الْخَامِسِ أُمِّهِمَا فَاطِمَةَ(علیها السلام) سَيِّدَةِ نِسَاءِ الْعَالَمِينَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهَا وَ فِي التَّوْرَاةِ اسْمُ وَصِيِّي إِلْيَا وَ اسْمُ سِبْطَيَّ شَبَّرُ وَ شَبِيرٌ وَ هُمَا نُورَا فَاطِمَةَ(علیها السلام) قَالَ الْيَهُودِيُّ صَدَقْتَ يَا مُحَمَّدُ(صلی الله علیه و آله)

پيغمبر(صلی الله علیه و آله) فرمود: در تورات نوشته است مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ و به عبرانى طاب ضبط شده و پس از آن اين آيه را (يَجِدُونَهُ مَكْتُوباً عِنْدَهُمْ فِي التَّوْراةِ وَ الْإِنْجِيلِ وَ

مُبَشِّراً بِرَسُولٍ يَأْتِي مِنْ بَعْدِي اسْمُهُ أَحْمَدُ) در يابند آن را مكتوب نزد خود در تورات و انجيل مژده بخش به رسولى پس از خود بنام احمد(صلی الله علیه و آله) و در سطر دوم نام وصيش على بن ابى طالب(علیه السلام) و در سوم و چهارم دو سبطش حسن(علیه السلام) و حسين(علیه السلام) و در پنجم مادرشان فاطمه(علیها السلام) بانوى زنان جهانيان، در تورات، نام وصيم اليا و نام دو سبطم شبر و شبير و اين دو نور فاطمه(علیها السلام) هستند، يهودى گفت راست گفتى اى محمد(صلی الله علیه و آله). (3)

ص: 16

عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَمَّارٍ الدَّهَّانِ عَنْ مِسْمَعٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) قَالَ: لَمَّا طَرَحَ إِخْوَةُ يُوسُفَ(علیه السلام) يُوسُفَ(علیه السلام) فِي الْجُبِ أَتَاهُ جَبْرَئِيلُ(علیه السلام) فَدَخَلَ عَلَيْهِ فَقَالَ يَا غُلَامُ مَا تَصْنَعُ هَاهُنَا فَقَالَ إِنَّ إِخْوَتِي أَلْقَوْنِي فِي الْجُبِّ قَالَ فَتُحِبُّ أَنْ تَخْرُجَ مِنْهُ قَالَ ذَاكَ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِنْ شَاءَ أَخْرَجَنِي قَالَ فَقَالَ لَهُ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى يَقُولُ لَكَ ادْعُنِي بِهَذَا الدُّعَاءِ حَتَّى أُخْرِجَكَ مِنَ الْجُبِّ فَقَالَ لَهُ وَ مَا الدُّعَاءُ فَقَالَ قُلِ اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِأَنَّ لَكَ الْحَمْدَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ الْمَنَّانُ (بَدِيعُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ)(1) (ذُو الْجَلالِ وَ الْإِكْرامِ )(2) أَنْ تُصَلِّيَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَجْعَلَ لِي مِمَّا أَنَا فِيهِ فَرَجاً وَ مَخْرَجاً قَالَ ثُمَّ كَانَ مِنْ قِصَّتِهِ مَا ذَكَرَ اللَّهُ فِي كِتَابِهِ.

حضرت صادق(علیه السلام) فرمود: چون برادران يوسف(علیه السلام) او را در چاه افكندند جبرئيل(علیه السلام) نزدش آمد و گفت: اى پسرك در اينجا چه مي كنى؟ گفت: همانا برادران من مرا در اين چاه افكندند جبرئيل(علیه السلام) گفت: مي خواهى كه از اين چاه بيرون آئى؟ يوسف گفت: اين با خداى عز و جل است اگر خواهد مرا بيرون آرد، امام صادق(علیه السلام) فرمود: پس جبرئيل(علیه السلام) به او گفت: همانا خداى تعالى به تو فرمايد: مرا با اين دعا بخوان تا از چاه بيرونت آورم، يوسف(علیه السلام) گفت: آن دعا كدام است؟ گفت: بگو: اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِأَنَّ لَكَ الْحَمْدَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ الْمَنَّانُ (بَدِيعُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ) (ذُو الْجَلالِ وَ الْإِكْرامِ ) أَنْ تُصَلِّيَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَجْعَلَ لِي مِمَّا أَنَا فِيهِ فَرَجاً وَ مَخْرَجاً امام صادق(علیه السلام) فرمود: پس داستانش همان شد كه خداوند در كتابش ياد فرموده است. (3)

حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ الْفَضْلِ بْنِ الْعَبَّاسِ الْبَغْدَادِيُّ قَالَ قَرَأْتُ عَلَى أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَيْمَانَ بْنِ الْحَارِثِ قُلْتُ حَدَّثَكُمْ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ خَلَفٍ الْعَطَّارُ

ص: 18

قَالَ حَدَّثَنَا حُسَيْنٌ الْأَشْقَرُ قَالَ حَدَّثَنَا عَمْرُو بْنُ أَبِي الْمِقْدَامِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ سَعِيدِ بْنِ جُبَيْرٍ عَنِابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: سَأَلْتُ النَّبِيَّ(صلی الله علیه و آله) عَنِ الْكَلِمَاتِ الَّتِي تَلَقَّى آدَمُ(علیه السلام) مِنْ رَبِّهِ (فَتابَ عَلَيْهِ ) قَالَ سَأَلَهُ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله) وَ عَلِيٍّ(علیه السلام) وَ فَاطِمَةَ(علیها السلام) وَ الْحَسَنِ(علیه السلام) وَ الْحُسَيْنِ(علیه السلام) إِلَّا تُبْتَ عَلَيَّ فَتَابَ عَلَيْهِ.

ابن عباس گويد پرسيدم از پيغمبر(صلی الله علیه و آله) كلماتى را كه آدم دريافت از پروردگار خود و توبه او را پذيرفت فرمود به حق محمد(صلی الله علیه و آله) و على(علیه السلام) و فاطمه(علیها السلام) و حسن(علیه السلام) و حسين(علیه السلام) جز آنكه توبه ام بپذيرى و توبه اش را پذيرفت. (1)

الْبَاقِرُ فِي قَوْلِهِ تَعَالَى (وَ لَقَدْ عَهِدْنا إِلى آدَمَ مِنْ قَبْلُ) كَلِمَاتٍ فِي مُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله) وَ عَلِيٍّ(علیه السلام) وَ فَاطِمَةَ(علیها السلام) وَ الْحَسَنِ(علیه السلام) وَ الْحُسَيْنِ(علیه السلام) وَ الْأَئِمَّةِ مِنْ ذُرِّيَّتِهِمْ كَذَا نَزَلَتْ عَلَى مُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله).

نيز حضرت باقر(علیه السلام) در تفسير آيه (وَ لَقَدْ عَهِدْنا إِلى آدَمَ مِنْ قَبْلُ) فرموده: منظور كلماتى است كه در باره حضرت محمّد(صلی الله علیه و آله) و على(علیه السلام) و فاطمه(علیها السلام) و حسن(علیه السلام) و حسين(علیه السلام) و فرزندان آنان نازل شده. (2)

ص: 19

و امّا، فخر کائنات، سیدالعالمین رسول خداست که برای ارشاد این امت سختی ها کشید و رنج ها برد و جسم گرامی اش را در راه هدایت این مردم فرسوده ساخت و مزدی از ایشان نمی خواست جز مودت و دوستی و پیروی از خاندان مکرمش، اکنون به قطره ای از دریای فضائل رسول خدا(صلی الله علیه و آله) و ائمه بزرگوارش اشاره می کنیم که این احادیث می تواند ذره ای از مقامات ایشان را تصویر کند.

شُرْفَةً وَ غَاضَتْ بُحَيْرَةُ سَاوَةَ وَ فَاضَ وَادِي السَّمَاوَةِ وَ خَمَدَتْ نِيرَانُ فَارِسَ وَ لَمْ تَخْمُدْ قَبْلَ ذَلِكَ بِأَلْفِ عَامٍ وَ رَأَى الْمُؤبَدَانُ فِي تِلْكَ اللَّيْلَةِ فِي الْمَنَامِ إِبِلًا صِعَاباً تَقُودُ خَيْلًا عِرَاباً قَدْ قَطَعَتْ دِجْلَةَ وَ انْسَرَبَتْ فِي بِلَادِهِمْ وَ انْقَصَمَ طَاقُ الْمَلِكِ كِسْرَى مِنْ وَسَطِهِ وَ انْخَرَقَتْ عَلَيْهِ دِجْلَةُ الْعَوْرَاءُ وَ انْتَشَرَ فِي تِلْكَ اللَّيْلَةِ نُورٌ مِنْ قِبَلِ الْحِجَازِ ثُمَّ اسْتَطَارَ حَتَّى بَلَغَ الْمَشْرِقَ وَ لَمْ يَبْقَ سَرِيرٌ لِمَلِكٍ مِنْ مملوك [مُلُوكِ] الدُّنْيَا إِلَّا أَصْبَحَ مَنْكُوساً وَ الْمَلِكُ مُخْرِساً لَا يَتَكَلَّمُ يَوْمَهُ ذَلِكَ وَ انْتُزِعَ عِلْمُ الْكَهَنَةِ وَ بَطَلَ سِحْرُ السَّحَرَةِ وَ لَمْ يَبْقَ كَاهِنَةٌ فِي الْعَرَبِ إِلَّا حُجِبَتْ عَنْ صَاحِبِهَا وَ عَظُمَتْ قُرَيْشٌ فِي الْعَرَبِ وَ سُمُّوا آلَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقُ(علیه السلام) إِنَّمَا سُمُّوا آلَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لِأَنَّهُمْ فِي بَيْتِ اللَّهِ الْحَرَامِ وَ قَالَتْ آمِنَةُ إِنَّ ابْنِي وَ اللَّهِ سَقَطَ فَاتَّقَى الْأَرْضَ بِيَدِهِ ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ إِلَى السَّمَاءِ فَنَظَرَ إِلَيْهَا ثُمَّ خَرَجَ مِنِّي نُورٌ أَضَاءَ لَهُ كُلُّ شَيْ ءٍ وَ سَمِعْتُ فِي الضَّوْءِ قَائِلًا يَقُولُ إِنَّكِ قَدْ وَلَدْتِ سَيِّدَ النَّاسِ فَسَمِّيهِ مُحَمَّداً وَ أُتِيَ بِهِ عَبْدُ الْمُطَّلِبِ لِيَنْظُرَ إِلَيْهِ وَ قَدْ بَلَغَهُ مَا قَالَتْ أُمُّهُ فَوَضَعَهُ فِي حَجْرِهِ ثُمَّ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَعْطَانِي هَذَا الْغُلَامَ الطَّيِّبَ الْأَرْدَانِ قَدْ سَادَ فِي الْمَهْدِ عَلَى الْغِلْمَانِ ثُمَّ عَوَّذَهُ بِأَرْكَانِ الْكَعْبَةِ وَ قَالَ فِيهِ أَشْعَاراً قَالَ وَ صَاحَ إِبْلِيسُ لَعَنَهُ اللَّهُ في أَبَالِسَتِهِ فَاجْتَمَعُوا إِلَيْهِ فَقَالُوا مَا الَّذِي أَفْزَعَكَ يَا سَيِّدَنَا فَقَالَ لَهُمْ وَيْلَكُمْ لَقَدْ أَنْكَرْتُ السَّمَاءَ وَ الْأَرْضَ مُنْذُ اللَّيْلَةِ لَقَدْ حَدَثَ فِي الْأَرْضِحَدَثٌ عَظِيمٌ مَا حَدَثَ مِثْلُهُ مُنْذُ وُلِدَ عِيسَى بْنُ مَرْيَمَ(علیه السلام) فَاخْرُجُوا فَانْظُرُوا مَا هَذَا الْحَدَثُ الَّذِي قَدْ حَدَثَ فَافْتَرَقُوا ثُمَّ اجْتَمَعُوا إِلَيْهِ فَقَالُوا مَا وَجَدْنَا شَيْئاً فَقَالَ إِبْلِيسُ لَعَنَهُ اللَّهُ أَنَا لِهَذَا الْأَمْرِ ثُمَّ انْغَمَسَ فِي الدُّنْيَا فَجَالَهَا حَتَّى انْتَهَى إِلَى الْحَرَمِ

ص: 24

فَوَجَدَ الْحَرَمَ مَحْفُوظاً بِالْمَلَائِكَةِ فَذَهَبَ لِيَدْخُلَ فَصَاحُوا بِهِ فَرَجَعَ ثُمَّ صَارَ مِثْلَ الصِّرِّ [الصُّرَدِ] وَ هُوَ الْعُصْفُورُ فَدَخَلَ مِنْ قِبَلِ حِرَاءَ فَقَالَ لَهُ جَبْرَئِيلُ(علیه السلام) وَرَاكَ لَعَنَكَ اللَّهُ فَقَالَ لَهُ حَرْفٌ أَسْأَلُكَ عَنْهُ يَا جَبْرَئِيلُ مَا هَذَا الْحَدَثُ الَّذِي حَدَثَ مُنْذُ اللَّيْلَةِ فِي الْأَرْضِ فَقَالَ لَهُ وُلِدَ مُحَمَّدٌ(صلی الله علیه و آله) فَقَالَ لَهُ هَلْ لِي فِيهِ نَصِيبٌ قَالَ لَا قَالَ فَفِي أُمَّتِهِ قَالَ نَعَمْ قَالَ رَضِيتُ.

امام صادق(علیه السلام) فرمود ابليس تا آسمان هفتم را در مينوشت و چون عيسى(علیه السلام) زاده شد از سه آسمان ممنوع شد و تا چهار ديگر ميرفت و چون رسول خدا(صلی الله علیه و آله) متولد شد از هفت آسمان ممنوع شد و شياطين را با تير مي زدند، قريش گفتند اين قيام همان كسى است كه مي شنيديم اهل كتاب او را نام مي بردند، عمرو بن اميه كه ستاره شناس تر مردم جاهليت بود گفت به ستاره ها توجه كنيد كه راهنما بودند و وقت زمستان و تابستان با آنها شناخته مى شود اگر آنها سقوط كنند همه چيز هلاك شود و اگر آنها برجايند و ستاره هاى ديگرى سقوط مي كنند امر تازه ايست، در صبح روز ولادت پيغمبر(صلی الله علیه و آله) همه بت ها سرنگون شدند و به روی بر خاك افتادند، در آن شب طاق كسرى ترک برداشت و چهارده كنگره از آن فروريخت و درياچه ساوه خشك شد و وادى ساوه پر از آب شد و آتشكده فارس كه از هزار سال فروزان بود خاموش گرديد و مؤبدان در خواب ديدند كه شتران سختى اسبان عربى را يدك دارند و از دجله گذشتند و در بلاد عجم منتشر شدند و طاق كسرى از وسط شكست و رود دجله عريان بر آن مسلط شد و در آن شب نورى از سمت حجاز برآمد و تا مشرق تتق كشيد و تخت همه سلاطين وارونه شد و خودشان لال شدند و در آن روز نتوانستند سخن گويند دانش كاهنان ربوده شد و سحر جادوگران باطل گرديد و كاهنه هاى عرب از همزاد شيطانى خود ممنوع شدند و قريشدر ميان عرب آل اللَّه ناميده شدند. امام صادق(علیه السلام) فرمود آنها را آل اللَّه گفتند براى آنكه در بيت اللَّه بودند آمنه گفت بخدا

ص: 25

چون فرزندم سقوط كرد دست بر زمين نهاد و سر به آسمان برآورد و بدان نگريست و نورى از من تابيد كه همه چيز را روشن كرد و در آن نور شنيدم كه گوينده مي گفت تو سيد عرب را زادى و او را محمد(صلی الله علیه و آله) بنام و عبد المطلب(علیه السلام) آمد كه او را ديدار كند و آنچه مادرش گفته بود شنيده بود او را در دامن گرفت و گفت حمد خدا را كه اين پسر را به من داد كه اندامى خوشبو دارد و در گهواره بر همه پسران آقا است و باركان كعبه او را پناهيد و اشعارى در باره او سرود و ابليس در ميان اعوان خود فرياد كشيد و همه ابليسان گردش را گرفتند و گفتند: آقاى ما تو را چه به هراس افكنده؟ گفت واى بر شما از ديشب وضع آسمان و زمين را ديگرگون بينيم در زمين تازه عجيبى رخ داده كه از زمان ولادت عيسى(علیه السلام) تا كنون سابقه نداشته برويد و خبرى از اين پيش آمد تازه بگيريد همه پراكنده شدند و برگشتند و گفتند ما تازه اى نديديم ابليس گفت من خود بايد خبر گيرم در دنيا به گردش پرداخت تا به ناحيه حرم مكه رسيد ديد فرشتگان گرد آن را گرفتند و خواست وارد آن شود به او بانك زدند و بر گشت و چون گنجشكى گرديد و از طرف غار حرى برآمد كه جبرئيل(علیه السلام) به او نهيب زد برو اى ملعون گفت اى جبرئيل(علیه السلام) از تو سخنى پرسم بگو كه از ديشب تا كنون چه تازه اى رخ داده؟ گفت محمد(صلی الله علیه و آله) متولد شده، گفت مرا در او بهره اى است؟ گفت: نه گفت: در امتش چطور؟ گفت: آرى؟ گفت: خشنودم.(1)

الصَّادِقُ(علیه السلام) أَصْبَحَتِ الْأَصْنَامُ عَلَى وُجُوهِهَا وَ ارْتَجَسَ إِيْوَانُ كِسْرَى وَ سَقَطَ مِنْهُ أَرْبَعَ عَشْرَةَ شُرَافَةً وَ غَاضَتْ بُحَيْرَةُ سَاوَةَ وَ خَمَدَتْ نَارُ فَارِسَ وَ لَمْ تُخْمَدْ قَبْلَ ذَلِكَ بِأَلْفِ عَامٍ وَ لَمْ يَبْقَ سَرِيرٌ لِمَلِكٍ إِلَّا أَصْبَحَ مَنْكُوساً وَالْمَلِكُ مُخْرَساً لَا يَتَكَلَّمُ يَوْمَهِ ذَلِكَ وَ انْتُزِعَ عِلْمُ الْكَهَنَةِ وَ بَطَلَ سِحْرُ السَّحَرَةِ وَ لَمْ تَبْقَ كَاهِنَةٌ فِي الْعَرَبِ إِلَّا حُجِبَتْ عَنْ صَاحِبِهَا

ص: 26

امام صادق(علیه السلام) فرمودند: در هنگام ولادت پیامبر(صلی الله علیه و آله) عظیم الشان، بت ها به صورت، به زمین افتادند. پادشاهی نماند، مگر آن که تاجش واژگون و زبانش در آن روز، بند آمد. کاهنان از دانش خود جدا شدند. در آن شب، نوری از سرزمین حجاز پدید آمد و منتشر شد و تا مشرق، گسترش یافت. (1)

ص: 27

هم و غم فراوان رسول خدا برای هدایت امت

(إِنْ تَحْرِصْ عَلى هُداهُمْ فَإِنَّ اللَّهَ لا يَهْدي مَنْ يُضِلُّ وَ ما لَهُمْ مِنْ ناصِرينَ)

اگر [چه] بر هدايت آنان حرص ورزى، ولى خدا كسى را كه فرو گذاشته است هدايت نمى كند، و براى ايشان يارى كنندگانى نيست. (1)

(إِنَّكَ لا تَهْدي مَنْ أَحْبَبْتَ وَ لكِنَّ اللَّهَ يَهْدي مَنْ يَشاءُ وَ هُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدينَ )

در حقيقت، تو هر كه را دوست دارى نمى توانى راهنمايى كنى، ليكن خداست كه هر كه را بخواهد راهنمايى مى كند، و او به راه يافتگان داناتر است (2)

(لَعَلَّكَ باخِعٌ نَفْسَكَ أَلاَّ يَكُونُوا مُؤْمِنينَ إِنْ نَشَأْ نُنَزِّلْ عَلَيْهِمْ مِنَ السَّماءِ آيَةً فَظَلَّتْ أَعْناقُهُمْ لَها خاضِعينَ)

شايد تو از اينكه [مشركان] ايمان نمى آورند، جان خود را تباه سازى اگر بخواهيم، معجزه اى از آسمان بر آنان فرود مى آوريم، تا در برابر آن، گردنهايشان خاضع گردد(3)

(وَ لا يَحْزُنْكَ قَوْلُهُمْ إِنَّ الْعِزَّةَ لِلَّهِ جَميعاً هُوَ السَّميعُ الْعَليمُ )سخن آنان تو را غمگين نكند، زيرا عزّت، همه از آنِ خداست. او شنواى داناست.(4)

(أَ فَمَنْ زُيِّنَ لَهُ سُوءُ عَمَلِهِ فَرَآهُ حَسَناً فَإِنَّ اللَّهَ يُضِلُّ مَنْ يَشاءُ وَ يَهْدي مَنْ يَشاءُ فَلا تَذْهَبْ نَفْسُكَ عَلَيْهِمْ حَسَراتٍ إِنَّ اللَّهَ عَليمٌ بِما يَصْنَعُونَ)

ص: 29

آيا آن كس كه زشتىِ كردارش براى او آراسته شده و آن را زيبا مى بيند [مانند مؤمن نيكوكار است]؟ خداست كه هر كه را بخواهد بى راه مى گذارد و هر كه را بخواهد هدايت مى كند. پس مبادا به سبب حسرتها[ى گوناگون] بر آنان، جانت [از كف] برود، قطعاً خدا به آنچه مى كنند داناست (1)

(فَلَعَلَّكَ باخِعٌ نَفْسَكَ عَلى آثارِهِمْ إِنْ لَمْ يُؤْمِنُوا بِهذَا الْحَديثِ أَسَفاً)

شايد، اگر به اين سخن ايمان نياورند، تو جان خود را از اندوه، در پيگيرىِ [كار]شان تباه كنى.(2)

(يا أَيُّهَا الرَّسُولُ لا يَحْزُنْكَ الَّذينَ يُسارِعُونَ فِي الْكُفْرِ مِنَ الَّذينَ قالُوا آمَنَّا بِأَفْواهِهِمْ وَ لَمْ تُؤْمِنْ قُلُوبُهُمْ وَ مِنَ الَّذينَ هادُوا سَمَّاعُونَ لِلْكَذِبِ سَمَّاعُونَ لِقَوْمٍ آخَرينَ لَمْ يَأْتُوكَ يُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ مِنْ بَعْدِ مَواضِعِهِ يَقُولُونَ إِنْ أُوتيتُمْ هذا فَخُذُوهُ وَ إِنْ لَمْ تُؤْتَوْهُ فَاحْذَرُوا وَ مَنْ يُرِدِ اللَّهُ فِتْنَتَهُ فَلَنْ تَمْلِكَ لَهُ مِنَ اللَّهِ شَيْئاً أُولئِكَ الَّذينَ لَمْ يُرِدِ اللَّهُ أَنْ يُطَهِّرَ قُلُوبَهُمْ لَهُمْ فِي الدُّنْيا خِزْيٌ وَ لَهُمْ فِي الْآخِرَةِ عَذابٌ عَظيمٌ)

اى پيامبر، كسانى كه در كفر شتاب مى ورزند، تو را غمگين نسازند؛ [چه] از آنانكه با زبان خود گفتند: «ايمان آورديم»، و حال آنكه دلهايشان ايمان نياورده بود.... (3)

(وَ لَقَدْ نَعْلَمُ أَنَّكَ يَضيقُ صَدْرُكَ بِما يَقُولُونَ)

و قطعاً مى دانيم كه سينه تو از آنچه مى گويند تنگ مى شود(4) (لَقَدْ جاءَكُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِكُمْ عَزيزٌ عَلَيْهِ ما عَنِتُّمْ حَريصٌ عَلَيْكُمْ بِالْمُؤْمِنينَ رَؤُفٌ رَحيمٌ)

قطعاً، براى شما پيامبرى از خودتان آمد كه بر او دشوار است شما در رنج بيفتيد، به [هدايت] شما حريص، و نسبت به مؤمنان، دلسوز مهربان است.(5)

ص: 30

( وَ ما أَكْثَرُ النَّاسِ وَ لَوْ حَرَصْتَ بِمُؤْمِنينَ)

و بيشتر مردم هر چند آرزومند باشى ايمان آورنده نيستند. (1)

(قَدْ نَعْلَمُ إِنَّهُ لَيَحْزُنُكَ الَّذي يَقُولُونَ فَإِنَّهُمْ لا يُكَذِّبُونَكَ وَ لكِنَ الظَّالِمينَ بِآياتِ اللَّهِ يَجْحَدُونَ)

به يقين، مى دانيم كه آنچه مى گويند تو را سخت غمگين مى كند. در واقع آنان تو را تكذيب نمى كنند، ولى ستمكاران آيات خدا را انكار مى كنند. (2)

(وَ إِنْ كانَ كَبُرَ عَلَيْكَ إِعْراضُهُمْ فَإِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ تَبْتَغِيَ نَفَقاً فِي الْأَرْضِ أَوْ سُلَّماً فِي السَّماءِ فَتَأْتِيَهُمْ بِآيَةٍ وَ لَوْ شاءَ اللَّهُ لَجَمَعَهُمْ عَلَى الْهُدى فَلا تَكُونَنَ مِنَ الْجاهِلينَ)

و اگر اعراض كردن آنان [از قرآن] بر تو گران است....(3)

(ما أَنْزَلْنا عَلَيْكَ الْقُرْآنَ لِتَشْقى)

قرآن را بر تو نازل نكرديم تا به رنج افتى (4)

(وَ لَوْ شاءَ رَبُّكَ لَآمَنَ مَنْ فِي الْأَرْضِ كُلُّهُمْ جَميعاً أَ فَأَنْتَ تُكْرِهُ النَّاسَ حَتَّى يَكُونُوا مُؤْمِنينَ)

و اگر پروردگار تو مى خواست، قطعاً هر كه در زمين است همه آنها يكسر ايمان مى آوردند. پس آيا تو مردم را ناگزير مى كنى كه بگروند؟(5) (وَ مِنْهُمُ الَّذينَ يُؤْذُونَ النَّبِيَ وَ يَقُولُونَ هُوَ أُذُنٌ قُلْ أُذُنُ خَيْرٍ لَكُمْ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ يُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنينَ وَ رَحْمَةٌ لِلَّذينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ الَّذينَ يُؤْذُونَ رَسُولَ اللَّهِ لَهُمْ عَذابٌ أَليمٌ)

ص: 31

و از ايشان كسانى هستند كه پيامبر را آزار مى دهند و مى گويند: او زودباور است. بگو: گوش خوبى براى شماست، به خدا ايمان دارد و (سخن) مؤمنان را باور مى كند، و براى كسانى از شما كه ايمان آورده اند رحمتى است. و كسانى كه پيامبر خدا را آزار مى رسانند، عذابى پر درد [در پيش] خواهند داشت. (1)

(وَ اصْبِرْ وَ ما صَبْرُكَ إِلاَّ بِاللَّهِ وَ لا تَحْزَنْ عَلَيْهِمْ وَ لا تَكُ في ضَيْقٍ مِمَّا يَمْكُرُونَ )

و صبر كن و صبر تو جز به (توفيق) خدا نيست و بر آنان اندوه مخور و از آنچه نيرنگ مى كنند دل تنگ مدار. (2)

(وَ لا يَحْزُنْكَ الَّذينَ يُسارِعُونَ فِي الْكُفْرِ إِنَّهُمْ لَنْ يَضُرُّوا اللَّهَ شَيْئاً يُريدُ اللَّهُ أَلاَّ يَجْعَلَ لَهُمْ حَظًّا فِي الْآخِرَةِ وَ لَهُمْ عَذابٌ عَظيمٌ)

و كسانى كه در كفر مى كوشند، تو را اندوهگين نسازند كه آنان هرگز به خدا هيچ زيانى نمى رسانند. خداوند مى خواهد در آخرت براى آنان بهره اى قرار ندهد، و براى ايشان عذابى بزرگ است. (3)

(فَإِنْ كَذَّبُوكَ فَقَدْ كُذِّبَ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِكَ جاؤُ بِالْبَيِّناتِ وَ الزُّبُرِ وَ الْكِتابِ الْمُنيرِ)

پس اگر تو را تكذيب كردند، [بدان كه] پيامبرانى [هم] كه پيش از تو، دلايل روشن و نوشته ها و كتاب روشن آورده بودند، تكذيب شدند. (4)

(وَ مَنْ كَفَرَ فَلا يَحْزُنْكَ كُفْرُهُ إِلَيْنا مَرْجِعُهُمْ فَنُنَبِّئُهُمْ بِما عَمِلُوا إِنَ اللَّهَ عَليمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ)

ص: 32

و هر كه كفر ورزد، نبايد كفر او تو را غمگين گرداند. بازگشتشان به سوى ماست، و به آنچه كرده اند آگاهشان خواهيم كرد. در حقيقت، خدا به راز دلها داناست (1)

الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) قَالَ: إِنَّ يَهُودِيّاً كَانَ لَهُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)دَنَانِيرُ فَتَقَاضَاهُ فَقَالَ لَهُ يَا يَهُودِيُّ مَا عِنْدِي مَا أُعْطِيكَ قَالَ فَإِنِّي لَا أُفَارِقُكَ يَا مُحَمَّدُ(صلی الله علیه و آله) حَتَّى تَقْضِيَنِي فَقَالَ إِذاً أَجْلِسَ مَعَكَ فَجَلَسَ مَعَهُ حَتَّى صَلَّى فِي ذَلِكَ الْمَوْضِعِ الظُّهْرَ وَ الْعَصْرَ وَ الْمَغْرِبَ وَ الْعِشَاءَ الْآخِرَةَ وَ الْغَدَاةَ وَ كَانَ أَصْحَابُ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) يَتَهَدَّدُونَهُ وَ يَتَوَاعَدُونَهُ فَنَظَرَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) إِلَيْهِمْ فَقَالَ مَا الَّذِي تَصْنَعُونَ بِهِ فَقَالُوا يَا رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) يَهُودِيٌّ يَحْبِسُكَ فَقَالَ لَمْ يَبْعَثْنِي رَبِّي عَزَّ وَ جَلَّ بِأَنْ أَظْلِمَ مُعَاهَداً وَ لَا غَيْرَهُ فَلَمَّا عَلَا النَّهَارُ قَالَ الْيَهُودِيُّ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً(صلی الله علیه و آله) عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ شَطْرُ مَالِي فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمَا وَ اللَّهِ مَا فَعَلْتُ بِكَ الَّذِي فَعَلْتُ إِلَّا لِأَنْظُرَ إِلَى نَعْتِكَ فِي التَّوْرَاةِ فَإِنِّي قَرَأْتُ فِي التَّوْرَاةِ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) مَوْلِدُهُ بِمَكَّةَ وَ مُهَاجَرُهُ بِطَيْبَةَ وَ لَيْسَ بِفَظٍّ وَ لَا غَلِيظٍ وَ لَا سَخَّابٍ وَ لَا مُتَزَيِّنٍ [مُتَرَيِّنٍ] بِالْفُحْشِ وَ لَا قَوْلِ الْخَنَى وَ أَنَا أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّكَ رَسُولُ اللَّهِ وَ هَذَا مَالِي فَاحْكُمْ فِيهِ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ وَ كَانَ الْيَهُودِيُّ كَثِيرَ الْمَالِ...

امام هفتم نقل از پدرانش فرمود يك يهودى چند اشرفى از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) مى خواست و از او مطالبه كرد فرمود چيزى ندارم به تو بدهم گفت اى محمد(صلی الله علیه و آله) از تو جدا نشوم تا بپردازى فرمود در اين صورت با تو مى نشينم با او نشست تا در آنجا نماز ظهر و عصر و مغرب و عشاء و بامداد را با يارانش خواند، اصحاب او يهودى را تهديد مى كردند و نهيب مى دادند، رسول خدا(صلی الله علیه و آله) به آنها نگاهى كرد و فرمود: با او چه كار مى كنيد؟ عرضه داشتند: يا رسول اللَّه(صلی الله علیه و آله) يك يهودى تو را باز داشت كرده فرمود: خدا مرا نفرستاده كه به كافر هم پيمانى يا ديگرى ستم كنم و چون روز برآمد يهودى گفت اشهد ان لا اله الا اللَّه و گواهم كه تو رسول خدائى و نيمى از مالم را در

ص: 34

راه خدا دادم به خدا اين كار با تو نكردم جز آنكه صفت تو را در تورات بررسى كنم چون صفت تو را در تورات خواندم كه محمد بن عبد اللَّه(صلی الله علیه و آله) مولدش مكه است و به مدينه مهاجرت كند كج خلق و سخت گير نيست بد سخن و هرزه گونيست و من گواهم كه معبود حقى جز خدا نيست و تو رسول خدائى و اين مال من در اختيار تو است و به دستور خدا در آن حكم كن و مال بسيارى داشت. (1)

وَ بَعَثَنِي قَوْمِي إِلَيْكَ رَائِداً أَبْغِي أَنْ أَسْتَحْلِفَكَ وَ أَخْشَى أَنْ تَغْضَبَ قَالَ لَا أَغْضَبُ إِنِّي أَنَا الَّذِي سَمَّانِيَ اللَّهُ فِي التَّوْرَاةِ وَ الْإِنْجِيلِ محمد(صلی الله علیه و آله) [مُحَمَّداً] رَسُولَ اللَّهِ الْمُجْتَبَى الْمُصْطَفَى لَيْسَ بِفَحَّاشٍ وَ لَا سَخَّابٍ فِي الْأَسْوَاقِ وَ لَا يُتْبِعُ السَّيِّئَةَ السَّيِّئَةَ وَ لَكِنْ يُتْبِعُ السَّيِّئَةَ الْحَسَنَةَ فَسَلْنِي عَمَّا شِئْتَ وَ أَنَا الَّذِي سَمَّانِيَ اللَّهُ فِي الْقُرْآنِ (وَ لَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ)(2) فَسَلْ عَمَّا شِئْتَ

پیامبر(صلی الله علیه و آله) یک اعرابی به نزد فردی از بنی عامر آمد و از پیامبر(صلی الله علیه و آله) سراغ گرفت ... به پیامبر(صلی الله علیه و آله) نوشت: قوم من، مرا به عنوان پیشگام به سوی تو فرستادند. می خواهم که تو را قسم دهم ولی می ترسم که عصبانی شوی. فرمود: من خشمگین نمی شوم. من کسی هستم که خداوند در تورات و انجیل، مرا محمّد(صلی الله علیه و آله)، رسول، مجتبی و مصطفی نامیده است، کسی که فحّاش نیست و در بازار عربده نمی کشد، جوابِ بدی را به بدی نمی دهد، بلکه جواب بدی را با خوبی می دهد. پس هرچه می خواهی از من بپرس. من کسی هستم که خدا در قرآن در شأن او گفته است: (وَ لَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ) پس هرچه می خواهی بپرس. (3)

تفسير العياشي عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ خَالِدٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) قَوْلَ النَّاسِ لِعَلِيٍّ(علیه السلام) إِنْ كَانَ لَهُ حَقٌّ فَمَا مَنَعَهُ أَنْ يَقُومَ بِهِ قَالَ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ لَمْ يُكَلِّفْ هَذَا إِلَّا إِنْسَاناً وَاحِداً رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) قَالَ (فَقاتِلْ فِي سَبِيلِاللَّهِ لا تُكَلَّفُ إِلَّا نَفْسَكَ وَ

ص: 35

حَرِّضِ الْمُؤْمِنِينَ)(1) فَلَيْسَ هَذَا إِلَّا لِلرَّسُولِ(صلی الله علیه و آله) وَ قَالَ لِغَيْرِهِ (إِلَّا مُتَحَرِّفاً لِقِتالٍ أَوْ مُتَحَيِّزاً إِلى فِئَةٍ)(2) فَلَمْ يَكُنْ يَوْمَئِذٍ فِئَةٌ يُعِينُونَهُ عَلَى أَمْرِهِ

امام صادق(علیه السلام) هرگز چنین نبود که از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) طلب کمک شود و او بگوید: نه، اگر چیزی داشت، می بخشید و اگر چیزی نداشت می فرمود: «إن شاءالله می یابی» و هرگز با بدی پاسخ نداد. و از زمانی که آیه: (فَقَاتِلْ

فِی سَبِیلِ اللهِ لاَ تُکَلَّفُ إِلاَّ نَفْسَکَ) بر او نازل شد، با هر لشکری روبرو می شد، فرماندهی را خود برعهده می گرفت. (3)

برخی از اسامی پیامبر

قَالَ وَ سَأَلَ بَعْضُ الْيَهُودِ رَسُولَ اللَّهِ لِمَ سُمِّيتَ مُحَمَّداً وَ أَحْمَدَ وَ بَشِيراً وَ نَذِيراً قَالَ: أَمَّا مُحَمَّدٌ فَإِنِّي فِي الْأَرْضِ مَحْمُودٌ وَ أَمَّا أَحْمَدُ فَإِنِّي فِي السَّمَاءِ أَحْمَدُ مِنْهُ، وَ أَمَّا الْبَشِيرُ فَأُبَشِّرُ مَنْ أَطَاعَ اللَّهَ بِالْجَنَّةِ وَ أَمَّا النَّذِيرُ فَأُنْذِرُ مَنْ عَصَى اللَّهَ بِالنَّارفردی یهودی از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) پرسید: چرا نام تو محمّد(صلی الله علیه و آله) و احمد(صلی الله علیه و آله) و بشیر و نذیر است؟ فرمود: محمّد(صلی الله علیه و آله) است، چون من در زمین ستوده شده هستم. احمد(صلی الله علیه و آله) است، چون در آسمان ستوده تر از زمین هستم. بشیر است، چون هرکه خداوند را اطاعت کند، به بهشت بشارت می دهم. و نذیر است، چون هرکه از فرمان خدا سرپیچی کند، به آتش بیم می دهم. (1)

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِيدِ رِضْوَانُ اللَّهِ عَلَيْهِ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الصَّفَّارُ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو طَالِبٍ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ الصَّلْتِ الْقُمِّيُّ قَالَ حَدَّثَنَا يُونُسُ بْنُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَيْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ قَيْسٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ الْبَاقِرِ(علیه السلام) قَالَ: إِنَّ اسْمَ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) فِي صُحُفِ إِبْرَاهِيمَ(علیه السلام) الْمَاحِي وَ فِي تَوْرَاةِ مُوسَى(علیه السلام) الْحَادُّ وَ فِي إِنْجِيلِ عِيسَى(علیه السلام) أَحْمَدُ وَ فِي الْفُرْقَانِ مُحَمَّدٌ(صلی الله علیه و آله) قِيلَ فَمَا تَأْوِيلُ الْمَاحِي فَقَالَ الْمَاحِي صُورَةَ الْأَصْنَامِ وَ مَاحِي الْأَوْثَانِ وَ الْأَزْلَامِ وَ كُلِّ مَعْبُودٍ دُونَ الرَّحْمَنِ قِيلَ فَمَا تَأْوِيلُ الْحَادِّ قِيلَ يُحَادُّ مَنْ حَادَّ اللَّهَ وَ دِينَهُ قَرِيباً كَانَ أَوْ بَعِيداً قِيلَ فَمَا تَأْوِيلُ أَحْمَدَ قَالَ حَسُنَ ثَنَاءُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَيْهِ فِي الْكُتُبِ بِمَا حُمِدَ مِنْ أَفْعَالِهِ قِيلَ فَمَا تَأْوِيلُ مُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله) قَالَ إِنَّ اللَّهَ وَ مَلَائِكَتَهُ وَ جَمِيعَ أَنْبِيَائِهِ وَ رُسُلِهِ وَ جَمِيعَ أُمَمِهِمْ يَحْمَدُونَهُ وَ يُصَلُّونَ عَلَيْهِ وَ إِنَّ

ص: 38

اسْمَهُ لَمَكْتُوبٌ عَلَى الْعَرْشِ مُحَمَّدٌ(صلی الله علیه و آله) رَسُولُ اللَّهِ

امام پنجم فرمود نام رسول خدا(صلی الله علیه و آله) در صحف ابراهيم(علیه السلام) ماحى است و در تورات موسى(علیه السلام) الحاد و در انجيل عيسى(علیه السلام) احمد و در فرقان محمد(صلی الله علیه و آله) است عرض شد ماحى يعنى چه؟ فرمود: نابود كننده بت ها و وثن ها و قمارها و هر معبودى جز خداى رحمان عرض شد معنى الحاد چيست فرمود: مبارزه كند با هر كه با خدا و دينش بستيزد خويشباشد يا بيگانه عرضه داشت: احمد يعنى چه؟ فرمود خداى عز و جل در كتب خود او را نيك ستوده عرضه داشت: محمد(صلی الله علیه و آله) يعنى چه؟ فرمود: براستى خدا و فرشتگانش و همه پيغمبرانش و رسولانش و همه امت هايش او را تمجيد كنند و بر او رحمت فرستند، نامش بر عرش نوشته است مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّه(1)

كَذَلِكَ يَا مُوسَى(علیه السلام) إِلَّا أَنِّي أَرَدْتُ مَنْ مِنْ أَجْلِهِ خَلَقْتُ آدَمَ(علیه السلام) وَ حَوَّاءَ(علیها السلام) وَ مَنْ مِنْ أَجْلِهِ خَلَقْتُ الْجَنَّةَ وَ النَّارَ فَقَالَ مُوسَى(علیه السلام) وَ مَنْ هُوَ يَا رَبِّ فَقَالَ مُحَمَّدٌ أَحْمَدُ شَقَقْتُ اسْمَهُ مِنِ اسْمِي لِأَنِّي أَنَا الْمَحْمُودُ فَقَالَ مُوسَى(علیه السلام) يَا رَبِّ اجْعَلْنِي مِنْ أُمَّتِهِ قَالَ أَنْتَ يَا مُوسَى(علیه السلام) مِنْ أُمَّتِهِ إِذَا عَرَفْتَهُ وَ عَرَفْتَ مَنْزِلَتَهُ وَ مَنْزِلَةَ أَهْلِ بَيْتِهِ إِنَّ مَثَلَهُ وَ مَثَلَ أَهْلِ بَيْتِهِ وَ مَنْ خَلَقْتُ كَمَثَلِ الْفِرْدَوْسِ فِي الْجِنَانِ لَا يَيْبَسُ وَرَقُهَا وَ لَا يَتَغَيَّرُ طَعْمُهَا فَمَنْ عَرَفَهُمْ وَ عَرَفَ حَقَّهُمْ جَعَلْتُ لَهُعِنْدَ الْجَهْلِ حِلْماً وَ عِنْدَ الظُّلَمِ نُوراً وَ أُجِيبُهُ قَبْلَ أَنْ يَدْعُوَنِي وَ أُعْطِيهِ قَبْلَ أَنْ يَسْأَلَنِي.

حفص بن غياث نخعى گويد: امام صادق(علیه السلام) فرمود: موسى بن عمران(علیه السلام) مشغول راز و نياز با پروردگار خويش بود كه ابليس به آنجا آمد يكى از فرشتگان به او گفت: در چنين حال خوشى كه وى سرگرم مناجات با خداى خويش است از او چه مى خواهى؟ شيطان گفت: همان را كه از پدرش «آدم(علیه السلام)» هنگامى كه در بهشت بود اميد داشتم. در ضمن مناجات قسمتى از آنچه را خدا به حضرت موسى(علیه السلام) فرمود اين بود: اى موسى(علیه السلام) من نماز را نمى پذيرم مگر از شخصى كه در برابر عظمتم كرنش نمايد، و همواره در دلش از من ترس باشد، روز خود را به ياد من سپرى سازد، و شب را با آلودگى به گناه به صبح نرساند، و نيز حق دوستان مخلص و ياران وفادار مرا بشناسد. موسى(علیه السلام) عرضه داشت: پروردگارا آيا مقصود از دوستان و اوليائت «ابراهيم(علیه السلام) و اسحاق(علیه السلام) و يعقوب(علیه السلام)» هستند؟ فرمود: اى موسى(علیه السلام) ايشان چنانند، و ليكن مقصود من آن كسى است كه براى وجود او پدر و مادر بشر (آدم(علیه السلام) و حوّا(علیها السلام)) را آفريدم، و به خاطر او بهشت و جهنم را پديد آوردم، حضرت موسى(علیه السلام) عرضه داشت: خداوندا او كيست؟ فرمود: محمّد(صلی الله علیه و آله) احمد كه نامش را از اسم خود مشتق ساخته ام، چون من محمودم. موسى(علیه السلام) در خواست كرد كه خداوندا

ص: 40

مرا از امّت او گردان. فرمود: اى موسى(علیه السلام) اگر او را بشناسى و به مقام وى و خاندانش آگاه شوى از امّت او خواهى بود، زيرا مثل او و خاندان پاكش، مثل باغ بهشت است كه برگش نمى خشكد و مزه اش تغيير نمى كند، و هر كه آنان را شناخت و حقّشان را دانست، هر گاه بر اثر نادانى عمل ناشايسته اى از او سربزند در كيفر او شتاب نمى ورزم، درتاريكي ها برايش فروغى قرار مى دهم، و قبل از آنكه از من سؤالى كند نيازش را برطرف مى كنم و قبل از تقاضاى او عطايش مى دهم. (1)

رسول خدا(صلی الله علیه و آله): اگر ما نبودیم خداوند بهشت و جهنّم و انبیاء و ملائکه را خلق نمی نمود. علی(علیه السلام) عرضه داشت: يا رسول اللَّه! پس ما از ملائكه برتريم. فرمود: يا على! ما بهتر از تمام خلايق خدا در زمين هستيم و بهتريم از ملائک مقرب و چطور از آن ها بهتر نباشيم با اينكه ما بر آن ها در معرفت و شناخت خدا و توحيد سبقت گرفتيم آن ها به وسيله ما خدا را شناختند و پرستش كردند و راه را يافتند به سوى شناخت خدا.(1)حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِيدٍ الْهَاشِمِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا فُرَاتُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ فُرَاتٍ الْكُوفِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ عَلِيٍّ الْهَمْدَانِيُّ قَالَ حَدَّثَنِي أَبُو الْفَضْلِ الْعَبَّاسُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْبُخَارِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْقَاسِمِ بْنِ إِبْرَاهِيمَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي بَكْرٍ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ السَّلَامِ بْنُ صَالِحٍ الْهَرَوِيُّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا(علیه السلام) عَنْ أَبِيهِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ(علیه السلام) عَنْ أَبِيهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ(علیه السلام)

عَنْ أَبِيهِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ(علیه السلام) عَنْ أَبِيهِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ(علیه السلام) عَنْ أَبِيهِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ(علیه السلام)

عَنْ أَبِيهِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) مَا خَلَقَ اللَّهُ خَلْقاً أَفْضَلَ مِنِّي وَ لَا أَكْرَمَ عَلَيْهِ مِنِّي قَالَ عَلِيٌّ(علیه السلام) فَقُلْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)

فَأَنْتَ أَفْضَلُ أَمْ جَبْرَئيلُ(علیه السلام) فَقَالَ يَا عَلِيُّ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى فَضَّلَ أَنْبِيَاءَهُ الْمُرْسَلِينَ عَلَى مَلَائِكَتِهِ الْمُقَرَّبِينَ وَ فَضَّلَنِي عَلَى جَمِيعِ النَّبِيِّينَ وَ الْمُرْسَلِينَ وَ الْفَضْلُ بَعْدِي لَكَ يَا عَلِيُّ وَ لِلْأَئِمَّةِ مِنْ بَعْدِكَ وَ إِنَّ الْمَلَائِكَةَ لَخُدَّامُنَا وَ خُدَّامُ مُحِبِّينَا يَا عَلِيُ الَّذِينَ يَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَ مَنْ حَوْلَهُ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ... وَ يَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِينَ آمَنُوا بِوَلَايَتِنَا يَا عَلِيُّ لَوْ لَا نَحْنُ مَا خَلَقَ اللَّهُ آدَمَ وَ لَا حَوَّاءَ وَ لَا الْجَنَّةَ وَ لَا النَّارَ وَ لَا السَّمَاءَ

ص: 42

وَ لَا الْأَرْضَ فَكَيْفَ لَا نَكُونُ أَفْضَلَ مِنَ الْمَلَائِكَةِ وَ قَدْ سَبَقْنَاهُمْ إِلَى مَعْرِفَةِ رَبِّنَا وَ تَسْبِيحِهِ وَ تَهْلِيلِهِ وَ تَقْدِيسِهِ لِأَنَّ أَوَّلَ مَا خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ خَلْقُ أَرْوَاحِنَا فَأَنْطَقَنَا بِتَوْحِيدِهِ وَ تَحْمِيدِهِ ثُمَّ خَلَقَ الْمَلَائِكَةَ فَلَمَّا شَاهَدُوا أَرْوَاحَنَا نُوراً وَاحِداً اسْتَعْظَمُوا أَمْرَنَا فَسَبَّحْنَا لِتَعْلَمَ الْمَلَائِكَةُ أَنَّا خَلْقٌ مَخْلُوقُونَ وَ أَنَّهُ مُنَزَّهٌ عَنْ صِفَاتِنَا فَسَبَّحَتِ الْمَلَائِكَةُ بِتَسْبِيحِنَا وَ نَزَّهَتْهُ عَنْ صِفَاتِنَا فَلَمَّا شَاهَدُوا عِظَمَ شَأْنِنَا هَلَّلْنَا لِتَعْلَمَ الْمَلَائِكَةُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّا عَبِيدٌ وَ لَسْنَا بِآلِهَةٍ يَجِبُ أَنْ نُعْبَدَ مَعَهُ أَوْ دُونَهُ فَقَالُوا لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ فَلَمَّا شَاهَدُوا كِبَرَ مَحَلِّنَا كَبَّرْنَا لِتَعْلَمَ الْمَلَائِكَةُ أَنَّ اللَّهَ أَكْبَرُ مِنْ أَنْ يُنَالَ عِظَمُ الْمَحَلِّ إِلَّا بِهِ فَلَمَّا شَاهَدُوا مَا جَعَلَهُ اللَّهُ لَنَا مِنَ الْعِزَّةِ وَ الْقُوَّةِ قُلْنَا لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ لِتَعْلَمَ الْمَلَائِكَةُ أَنْ لَا حَوْلَ لَنَا وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ فَلَمَّا شَاهَدُوا مَا أَنْعَمَ اللَّهُ بِهِ عَلَيْنَا وَ أَوْجَبَهُ لَنَا مِنْ فَرْضِ الطَّاعَةِ قُلْنَا الْحَمْدُ لِلَّهِ لِتَعْلَمَ الْمَلَائِكَةُ مَا يَحِقُّ لِلَّهِ تَعَالَى ذِكْرُهُ عَلَيْنَا مِنَ الْحَمْدِ عَلَى نِعْمَتِهِ فَقَالَتِ الْمَلَائِكَةُ الْحَمْدُ لِلَّهِ فَبِنَا اهْتَدَوْا إِلَى مَعْرِفَةِ تَوْحِيدِ اللَّهِ وَ تَسْبِيحِهِ وَ تَهْلِيلِهِ وَ تَحْمِيدِهِ وَ تَمْجِيدِهِ....

از امام رضا(علیه السلام) از آباء كرامش از حضرت اميرالمؤمنين(علیه السلام) از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) كه مي فرمود: خلق نفرموده خداوند كسيرا افضل و گرامى تر از من، على(علیه السلام) عرضه داشت: يا رسول اللَّه! شما افضلید يا جبرئيل(علیه السلام) رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود: يا على! پروردگار فضيلت داده انبياء و مرسلين خود را بر ملائكهﻱ مقربين، و فضيلت داده مرا بر تمامى انبیاء و فضيلت بعد از من براى تو و سپس براى ائمه بعد از تو باشد، و ملائكه خادمان مایند. يا على! ملائكه حملة العرش و ملائكه اطراف آن حمد و ستايش مي نمايند خداوند را و طلب مغفرت مي كنند براى کسانی که ايمان

ص: 43

آورده اند به ولايت ما يا على! اگر ما نبوديم خداى تعالى خلق نمي فرمود آدم(علیه السلام) و حوا و بهشت و جهنّم و آسمان و زمين را و چگونه ما افضل نباشيم از ملائكه و حال آن كه سبقت و پيشى گرفتيم بر ملائكه در خداشناسى و تسبيح و تهليل و تقديس خداوند.....و علّت سبقت ما اين شد كه، اول چیزی که خداوند آفرید ارواح ما بود، پس از آن ما را به یگانگی و شکر خود گویا نمود، بعد از آن ملائکه را آفرید و وقتی آنان ارواح ما را یک نور واحد مشاهده کردند ما را بزرگ شمردند. پس ما شروع به تسبیح پروردگار نمودیم تا ملائکه بدانند ما مخلوق هستیم و خداوند منزه است از این که

دارای صفات ما باشد، و ملائکه نیز پس از ما شروع به تسبیح نموده و او را منزه از صفات ما شمردند. وقتی مشاهدهﻱ عظمت مقام ما نمودند ما خدا را تهلیل گفتیم تا ملائکه بدانند که جز او پروردگاری نیست و ما بنده ایم نه خدا، تا این که هم ردیف با او یا در مقامی پایین تر از او، ما را پرستش نکنند (زیرا تنها خداوند سزاوار پرستش است) آنان نیز گفتند Sلَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُR و بار دیگر چون بزرگی مقام ما را مشاهده کردند. Sاللَّهَ أَكْبَرُR گفتیم تا ملائکه بدانند خداوند بزرگتر از آنست که مقامش درک شود مگر به وسیلهﻱ خودش، ونیز وقتی مشاهده کردند خداوند چقدر عزّت و نیرو به ما داده، گفتیم Sلَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِR تا ملائکه بدانند حرکت و نیروئی نیست. مگر به یاری و مدد خداوند و چون نعمت های خدا را بر ما مشاهده نموده واطاعت از ما را واجب دیدند گفتیم Sالْحَمْدُ لِلَّهِR پس ملائکه الهی به واسطهﻱ ما به شناخت توحید خدا، تهلیل، تحمید و تمجید او هدایت یافتند....(1)

ص: 44

که در اوج آسمان ها با فرشتگان نماز خواند و آنان با شادمانی به او اقتدا کردند، من فرزند آن کسی هستم که خدای فرزانه آنچه را می خواست به او وحی فرمود، من فرزند محمد(صلی الله علیه و آله) آن پیامبر برگزیده بارگاه خدا هستم.... (1)

جَلَّ وَ إِلَى دِينِهِ وَ مَعْرِفَتِهِ وَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى (كُلُّ مَنْ عَلَيْها فانٍ وَ يَبْقى وَجْهُ رَبِّكَ ذُو الْجَلالِ وَ الْإِكْرامِ )(1) وَ قَالَ عَزَّ وَ جَلَ (كُلُّ

شَيْ ءٍ هالِكٌ إِلَّا وَجْهَهُ )(2) فَالنَّظَرُ إِلَى أَنْبِيَاءِ اللَّهِ تَعَالَى وَ رُسُلِهِ وَ حُجَجِهِ فِي دَرَجَاتِهِمْ ثَوَابٌ عَظِيمٌ لِلْمُؤْمِنِينَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَ قَدْ قَالَ النَّبِيُّ(صلی الله علیه و آله)

مَنْ أَبْغَضَ أَهْلَ بَيْتِي وَ عِتْرَتِي لَمْ يَرَنِي وَ لَمْ أَرَهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَ قَالَ إِنَّ فِيكُمْ مَنْ لَا يَرَانِي بَعْدَ أَنْ يُفَارِقَنِي يَا أَبَا الصَّلْتِ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لَا يُوصَفُ بِمَكَانٍ وَ لَا يُدْرَكُ بِالْأَبْصَارِ وَ الْأَوْهَامِ قَالَ قُلْتُ لَهُ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَأَخْبِرْنِي عَنِ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ أَ هُمَا الْيَوْمَ مَخْلُوقَتَانِ فَقَالَ نَعَمْ وَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) قَدْ دَخَلَ الْجَنَّةَ وَ رَأَى النَّارَ لَمَّا عُرِجَ بِهِ إِلَى السَّمَاءِ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ إِنَّ قَوْماً يَقُولُونَ إِنَّهُمَا الْيَوْمَ مُقَدَّرَتَانِ غَيْرُ مَخْلُوقَتَيْنِ فَقَالَ لَا هُمْ مِنَّا وَ لَا نَحْنُ مِنْهُمْ مَنْ أَنْكَرَ خَلْقَ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ فَقَدْ كَذَّبَ النَّبِيَّ(صلی الله علیه و آله) وَ كَذَّبَنَا وَ لَيْسَ مِنْ وَلَايَتِنَا عَلَى شَيْ ءٍ وَ يُخَلَّدُ فِي نَارِ جَهَنَّمَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى (هذِهِ جَهَنَّمُ الَّتِي يُكَذِّبُ بِهَا الْمُجْرِمُونَ يَطُوفُونَ بَيْنَها وَ بَيْنَ حَمِيمٍ آنٍ )(3) وَ قَالَ النَّبِيُّ(صلی الله علیه و آله)

لَمَّاعُرِجَ بِي إِلَى السَّمَاءِ أَخَذَ بِيَدِي جَبْرَئِيلُ فَأَدْخَلَنِي الْجَنَّةَ فَنَاوَلَنِي مِنْ رُطَبِهَا فَأَكَلْتُهُ فَتَحَوَّلَ ذَلِكَ نُطْفَةً فِي صُلْبِي فَلَمَّا هَبَطْتُ إِلَى الْأَرْضِ وَاقَعْتُ خَدِيجَةَ(علیها السلام)

فَحَمَلَتْ بِفَاطِمَةَ(علیها السلام) فَفَاطِمَةُ(علیها السلام) حَوْرَاءُ إِنْسِيَّةٌ فَكُلَّمَا اشْتَقْتُ إِلَى رَائِحَةِ الْجَنَّةِ شَمِمْتُ رَائِحَةَ ابْنَتِي فَاطِمَةَ(علیها السلام).

از عبد اللّه السلام بن صالح الهروى مروى است كه گفت من به على بن موسى الرضا(علیه السلام) عرضه داشتم: يا ابن رسول اللَّه(صلی الله علیه و آله) چه مي فرمائيد در اين حديث كه اهل حديث روايت كرده اند كه مؤمنين در بهشت از منزل هاى خود خداوند را مى بينند فرمود: اى ابا صلت! (اینگونه نیست که گفته اند) خداى تبارك و تعالى تفصيل داد پيغمبر گرامى خود محمد(صلی الله علیه و آله) را بر جميع خلق از پيغمبران و ملائكه و طاعت او

ص: 47

را اطاعت خود قرار داده و پيروى او را پيروى خود قرار داد و زيارت او را در دنيا و آخرت زيارت خود قرار داد و فرمود هر كه رسول(صلی الله علیه و آله) را اطاعت كند خداوند را اطاعت كرده است و فرمود: كسانى كه بيعت كنند تو را اى رسول محترم(صلی الله علیه و آله) خدا را بيعت كرده اند و دست خدا بالاى دست خلق است يعنى چون دست خلق نيست و پيغمبر مكرم(صلی الله علیه و آله) فرمود: هر كه مرا زيارت كند در حيات و زندگى من يا بعد از موت من خداوند را زيارت كرده و درجه پيغمبر(صلی الله علیه و آله) در بهشت بلندترين درجات است و كسى كه از منزل خود در بهشت آن جناب را در درجه او زيارت كند خداوند تبارك و تعالى را زيارت كرده ابا صلت عبد السلام گويد كه عرضه داشتم: يا ابن رسول اللَّه(صلی الله علیه و آله) چه چيز است معنى آن خبرى را كه روايت كرده اند كه ثواب لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ نظر كردن بروى خداوند است فرمود: اى ابا صلت كسى كه وصف كند حقتعالى را بر روى مثل صورت و روهاى مردم به اين معنى كه بگويد خداوند روى دارد كافر است و لكن وجه خداوند، انبياء و رسل و حجج او هستند و ايشانند كسانى كه خلق به سبب اين ها روى به خداوند و دين خداو معرفت او مي نمايند و حق تعالى فرمود. (كُلُّ مَنْ عَلَيْها فانٍ وَ يَبْقى وَجْهُ رَبِّكَ ) يعنى هر كه بر روى زمين است فانى خواهد شد و روى پروردگار باقى و برقرار است و نيز حقتعالى فرموده (كُلُّ شَيْ ءٍ هالِكٌ إِلَّا وَجْهَهُ ) و هر چيز هلاك خواهد شد مگر روى پروردگار پس نظر به سوى انبياء خدا و رسل و حجج او در درجات ايشان در روز قيامت ثواب عظيم دارد از براى مؤمنين و پيغمبر اكرم(صلی الله علیه و آله) فرموده كسى كه دشمن دارد اهل بيت و عترت مرا نخواهد ديد مرا و من هم نخواهم ديد او را در روز قيامت و فرمود: در شما كسى است كه مرا نخواهد ديد بعد از آنكه از من مفارقت كند اى ابا صلت خداوند تبارك و تعالى نه موصوف خواهد شد به مكان و نه ابصار ابا صلت گويد كه عرضه داشتم: يا ابن رسول اللَّه(صلی الله علیه و آله) خبر بده مرا از جهنم و بهشت كه آيا حقتعالى آنها را خلق فرموده است يا بعد از اين

ص: 48

خلق مي كند فرمود: خلق فرموده است و پيغمبر خدا(صلی الله علیه و آله) در شب معراج چون عروج كرد به آسمان داخل بهشت شد و جهنم را هم رؤيت نمود. ابا صلت گويد كه من عرضه داشتم: كه طائفه اى قائلند به اينكه بهشت و جهنم مقدرند و هنوز خلق نشده اند حضرت فرمود: نه اين طائفه از ما هستند و نه ما از ايشان كسى كه انكار كند خلقت بهشت و جهنم را تكذيب نموده است ما را، و چيزى از ولايت ما را ندارد، و مخلد خواهد بود در آتش جهنم. حقتعالى فرموده (هذِهِ جَهَنَّمُ الَّتِي يُكَذِّبُ بِهَا الْمُجْرِمُونَ يَطُوفُونَ بَيْنَها وَ بَيْنَ حَمِيمٍ آنٍ ) اينست دوزخى كه تكذيب كنند آن را گناهكاران طواف كنند ميان آن و ميان آب جوشان بسيار گرم. و پيغمبر معظم(صلی الله علیه و آله) فرمود: كه چون عروج دادند مرا به سوى آسمان جبرئيل(علیه السلام) دست مرا گرفت و مرا داخل بهشت نمود و از رطب بهشتى به من داد من تناول نمودم پس اين تغيير يافت به نطفه در صُلب من چون هُبوط كردم به زمين و با خديجه(علیها السلام) نزديكى كردم حامله شد به فاطمه(علیها السلام) پس فاطمه(علیها السلام) حوراء وانسيه شد و هر زمان كه مشتاق بوى بهشت مي شدم بوى دخترم فاطمه(علیها السلام) را استشمام مي نمودم. (1)

رَضِيَ بِمَا سَاءَكَ وَ لَمْ يَكْرَهْهُ، وَ أَغْمَضَ عَيْنَهُ وَ لَمْ يُنْكِرْهُ، أَوْ أَعَانَ عَلَيْكَ بِيَدٍ أَوْ لِسَانٍ، أَوْ قَعَدَ عَنْ نَصْرِكَ، أَوْ خَذَلَ عَنِ الْجِهَادِ مَعَكَ، أَوْ غَمَطَ فَضْلَكَ، أَوْ جَحَدَ حَقَّكَ، أَوْ عَدَلَ بِكَ مَنْ جَعَلَكَ اللَّهُ أَوْلَى بِهِ مِنْ نَفْسِهِ، وَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْكَ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ وَ سَلَامُهُ وَ تَحِيَّاتُهُ، وَ عَلَى الْأَئِمَّةِ مِنْ آلِكَ الطَّاهِرِينَ، إِنَّهُ حَمِيدٌ مَجِيدٌ. وَ الْأَمْرُ الْأَعْجَبُ وَ الْخَطْبُ الْأَفْظَعُ بَعْدَ جَحْدِكَ حَقَّكَ، غَصْبُ الصِّدِّيقَةِ الزَّهْرَاءِ(علیها السلام) سَيِّدَةِ النِّسَاءِ فَدَكاً، وَ رَدُّ شَهَادَتِكَ وَ شَهَادَةِ السَّيِّدَيْنِ سُلَالَتِكَ وَ عِتْرَةِ أَخِيكَ الْمُصْطَفَى(صلی الله علیه و آله) صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ، وَ قَدْ أَعْلَى اللَّهُ تَعَالَى عَلَى الْأُمَّةِ دَرَجَتَكُمْ، وَ رَفَعَ مَنْزِلَتَكُمْ، وَ أَبَانَ فَضْلَكُمْ، وَ شَرَّفَكُمْ عَلَى الْعَالَمِينَ، فَأَذْهَبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ وَ طَهَّرَكُمْ تَطْهِيراً، قَالَ اللَّهُ جَلَّ وَ عَزَّ: (إِنَ الْإِنْسانَ خُلِقَ هَلُوعاً إِذا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعاً وَ إِذا مَسَّهُ الْخَيْرُ مَنُوعاً إِلَّا الْمُصَلِّينَ)(1) فَاسْتَثْنَى اللَّهُ تَعَالَى نَبِيَّهُ الْمُصْطَفَى(صلی الله علیه و آله) وَ أَنْتَ يَا سَيِّدَ الْأَوْصِيَاءِ مِنْ جَمِيعِ الْخَلْقِ، فَمَا أَعْمَهَ مَنْ ظَلَمَكَ عَنِ الْحَقِّ، ثُمَّ أَفْرَضُوكَ سَهْمَ ذَوِي الْقُرْبَى مَكْراً، أَوْ حَادُوهُ عَنْ أَهْلِهِ جَوْراً.و یکی دیگر از نشانه های حقانیت تو این که عمار در معرکه صفین و در حال جهاد فریاد می زد: کوچ کنید، کوچ کنید به سوی بهشت. و هنگامی که آب طلبید و دید که به جای آب برایش شیر آوردند تکبیر گفته و فرمود: رسول خدا(صلی الله علیه و آله) به من فرمود آخرین توشه ات از این دنیا شیری رقیق است و تو را گروه متجاوز به قتل می رسانند پس ازین ابوالعادیه او را به شهادت رساند. پس لعنت خدا و فرشتگان و تمام انبیاء بر ابوالعادیه و لعنت بر کسی که شمشیر به روی تو کشید و تو به روی او شمشیر کشیدی از مشرکین و منافقین تا روز قیامت. (2)

ص: 50

انبیاء گذشته از آمدن رسول خدا خبر دادند

وَ قَالَ وَ حَدَّثَنِي أَبِي عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِيزٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) قَالَ: نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ فِي الْيَهُودِ وَ النَّصَارَى يَقُولُ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى (الَّذِينَ آتَيْناهُمُ الْكِتابَ يَعْرِفُونَهُ)(1) يَعْنِي رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) (كَما يَعْرِفُونَ أَبْناءَهُمْ)(2) لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ أَنْزَلَ عَلَيْهِمْ فِي التَّوْرَاةِ وَ الْإِنْجِيلِ وَ الزَّبُورِ صِفَةَ مُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله)

وَ صِفَةَ أَصْحَابِهِ وَ مَبْعَثَهُ وَ مُهَاجَرَهُ وَ هُوَ قَوْلُهُ (مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَ الَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَماءُ بَيْنَهُمْ تَراهُمْ رُكَّعاً سُجَّداً يَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنَ اللَّهِ وَ رِضْواناً سِيماهُمْ فِي وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذلِكَ مَثَلُهُمْ فِي التَّوْراةِ وَ مَثَلُهُمْ فِي الْإِنْجِيلِ )(3) فَهَذِهِ صِفَةُ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) فِي التَّوْرَاةِ وَ الْإِنْجِيلِ وَ صِفَةُ أَصْحَابِهِ فَلَمَّا بَعَثَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَرَفَهُ أَهْلُ الْكِتَابِ كَمَا قَالَ جَلَّ جَلَالُهُ (فَلَمَّا جاءَهُمْ ما عَرَفُوا كَفَرُوا بِهِ)(4) وَ

كَانَتِ الْيَهُودُ يَقُولُونَلِلْعَرَبِ قَبْلَ مَجِي ءِ النَّبِيِّ(صلی الله علیه و آله)

أَيُّهَا الْعَرَبُ هَذَا أَوَانُ نَبِيٍّ يَخْرُجُ بِمَكَّةَ وَ يَكُونُ مُهَاجَرُهُ بِالْمَدِينَةِ وَ هُوَ آخِرُ الْأَنْبِيَاءِ وَ أَفْضَلُهُمْ فِي عَيْنَيْهِ حُمْرَةٌ وَ بَيْنَ كَتِفَيْهِ خَاتَمُ النُّبُوَّةِ يَلْبَسُ الشَّمْلَةَ يَجْتَزِئُ بِالْكِسْرَةِ وَ التُّمَيْرَاتِ وَ يَرْكَبُ الْحِمَارَ الْعَرِيَّةَ وَ هُوَ الضَّحُوكُ الْقَتَّالُ يَضَعُ سَيْفَهُ عَلَى عَاتِقِهِ لَا يُبَالِي مَنْ لَاقَى يَبْلُغُ سُلْطَانُهُ مُنْقَطَعَ الْخُفِّ وَ الْحَافِرِ لَنَقْتُلَنَّكُمْ بِهِ يَا مَعْشَرَ الْعَرَبِ قَتْلَ عَادٍ فَلَمَّا بَعَثَ اللَّهُ نَبِيَّهُ بِهَذِهِ الصِّفَةِ حَسَدُوهُ وَ كَفَرُوا بِهِ كَمَا قَالَ اللَّهُ (وَ

كانُوا مِنْ قَبْلُ يَسْتَفْتِحُونَ عَلَى الَّذِينَ كَفَرُوا فَلَمَّا جاءَهُمْ ما عَرَفُوا كَفَرُوا بِهِ )(5)

وَ مِنْهُ كُفْرُ الْبَرَاءَةِ وَ هُوَ قَوْلُهُ (ثُمَّ يَوْمَ الْقِيامَةِ يَكْفُرُ بَعْضُكُمْ بِبَعْضٍ)(6) أَيْ يَتَبَرَّأُ بَعْضُكُمْ مِنْ بَعْضٍ وَ مِنْهُ كُفْرُ

ص: 52

التَّرْكِ لِمَا أَمَرَهُمُ اللَّهُ وَ هُوَ قَوْلُهُ (وَ لِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا وَ مَنْ كَفَرَ)(1)

أَيْ تَرَكَ الْحَجَّ وَ هُوَ مُسْتَطِيعٌ فَقَدْ كَفَرَ وَ مِنْهُ كُفْرُ النِّعَمِ وَ هُوَ قَوْلُهُ (لِيَبْلُوَنِي أَ أَشْكُرُ أَمْ أَكْفُرُ وَ مَنْ شَكَرَ فَإِنَّما يَشْكُرُ لِنَفْسِهِ وَ مَنْ كَفَرَ)(2)

أَيْ وَ مَنْ لَمْ يَشْكُرْ نِعْمَةَ اللَّهِ فَقَدْ كَفَرَ فَهَذِهِ وُجُوهُ الْكُفْرِ فِي كِتَابِ اللَّهِ.

حريز از امام صادق(علیه السلام) روايت مى كند كه آن حضرت فرمودند: هنگامى كه آيه ی شريفه (الَّذِينَ آتَيْناهُمُ الْكِتابَ يَعْرِفُونَهُ) كه در باره يهود و نصارى مى باشد نازل شد و تفسيرش اين است كه آنها رسول خدا(صلی الله علیه و آله) را مى شناسند همان گونه كه فرزندان خود را مى شناسند. خداوند متعال در تورات و انجيل و زبور صفات رسول(صلی الله علیه و آله) را براى آنها بيان كرده بود و از اصحاب و ياران آن جناب و مبعث او و هجرتش به مدينه سخن گفته بود و در اين باره در قرآن مجيد فرمود: (مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَ الَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَماءُ بَيْنَهُمْ تَراهُمْ رُكَّعاً سُجَّداً يَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنَ اللَّهِ وَ رِضْواناً سِيماهُمْ فِي وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذلِكَ مَثَلُهُمْ فِي التَّوْراةِ وَ مَثَلُهُمْ فِي الْإِنْجِيلِ ) محمد(صلی الله علیه و آله) رسول خدا مى باشد وكسانى كه با او هستند بر كفار سخت گيرى مى كنند ولى نسبت به خود مهربان مى باشند، آنها را در حال ركوع و سجود مشاهده مى كنيد كه از خداوند خير و احسان طلب مى نمايند و خوشنودى او را مى خواهند، در سيماى آنها اثر سجده هست و در تورات و انجيل وصف آنها آمده است. اين بود صفت رسول خدا(صلی الله علیه و آله) كه در تورات و انجيل بيان شده است و همچنان صفات اصحاب او هم آمده، ولى بعد از اينكه خداوند او را مبعوث فرمودند اهل كتاب آن حضرت را شناختند ولى بعد از اينكه آمد و آنها را دعوت كرد او را نشناختند و كافر شدند. يهوديان قبل از آمدن رسول خدا(صلی الله علیه و آله) به عرب ها مى گفتند: اكنون نزديك است كه پيامبرى در مكه ظهور كند، و به مدينه مهاجرت نمايد، او بهترين پيامبران و آخرين آنها مى باشند، در

ص: 53

ديدگان او يك سرخى هست و بين دو شانه اش مهر نبوت مشاهده مى شود. او پارچه اى به خود مى پيچد و با نانى مختصر قناعت مى كند، و با چند دانه خرما روز را به سر مى برد، او بر الاغ برهنه سوار مى گردد و خندان و جنگجو مى باشد، شمشيرش را روى شانه اش مى گذارد و باكى ندارد از اينكه با كدام شخص برخورد مى كند، حكومت او به دورترين جاها خواهد رسيد، اى جماعت عرب با او با شما جنگ خواهيم كرد. اما بعد از اينكه آن پيامبر گرامى(صلی الله علیه و آله) مبعوث شد بر او حسد بردند و كافر شدند، همان گونه كه خداوند فرمود: (وَ كانُوا مِنْ قَبْلُ يَسْتَفْتِحُونَ عَلَى الَّذِينَ كَفَرُوا فَلَمَّا جاءَهُمْ ما عَرَفُوا كَفَرُوا بِهِ ) آنها قبل از بعثت مى گفتند ما به وسيله او بر شما پيروز خواهيم شد، اما بعد از اينكه آمد او را نشناختند و به او كافر شدند. (1)

عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِيهِ رَفَعَهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ دَاوُدَ الْغَنَوِيِ عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ قَالَ:... فَأَمَّا أَصْحَابُ الْمَشْأَمَةِ فَهُمُ الْيَهُودُ وَالنَّصَارَى يَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ (الَّذِينَ آتَيْناهُمُ الْكِتابَ يَعْرِفُونَهُ كَما يَعْرِفُونَ أَبْناءَهُمْ)(2) يَعْرِفُونَ مُحَمَّداً(صلی الله علیه و آله) وَ الْوَلَايَةَ فِي التَّوْرَاةِ وَ الْإِنْجِيلِ كَمَا يَعْرِفُونَ أَبْنَاءَهُمْ فِي مَنَازِلِهِمْ (وَ إِنَّ فَرِيقاً مِنْهُمْ لَيَكْتُمُونَ الْحَقَّ وَ هُمْ يَعْلَمُونَ الْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ )(3) أَنَّكَ الرَّسُولُ إِلَيْهِمْ (فَلا تَكُونَنَّ مِنَ الْمُمْتَرِينَ)(4) فَلَمَّا جَحَدُوا مَا عَرَفُوا ابْتَلَاهُمُ اللَّهُ بِذَلِكَ فَسَلَبَهُمْ رُوحَ الْإِيمَانِ وَ أَسْكَنَ أَبْدَانَهُمْ ثَلَاثَةَ أَرْوَاحٍ رُوحَ الْقُوَّةِ وَ رُوحَ الشَّهْوَةِ وَ رُوحَ الْبَدَنِ ثُمَّ أَضَافَهُمْ إِلَى الْأَنْعَامِ فَقَالَ (إِنْ هُمْ إِلَّا كَالْأَنْعامِ)(5) لِأَنَّ الدَّابَّةَ إِنَّمَا تَحْمِلُ بِرُوحِ الْقُوَّةِ وَ تَعْتَلِفُ بِرُوحِ الشَّهْوَةِ وَ تَسِيرُ بِرُوحِ الْبَدَنِ فَقَالَ لَهُ السَّائِلُ أَحْيَيْتَ قَلْبِي بِإِذْنِ اللَّهِ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ.

ص: 54

و اما اصحاب مشأمه يهود و نصارايند كه خداى عز و جل مي فرمايد: كسانى كه خدا كتابشان داد او را مي شناسند چنان كه فرزندان خود را مي شناسند، (يعنى (نبوت) محمد(صلی الله علیه و آله) و ولايت را در تورات و انجيل مي شناسند، چنان كه پسران خود را در خانه هاى خويش مي شناسند و دسته ئى از آنها با آنكه مي دانند حق را مي پوشند حق و درستى از پروردگارا تو است كه تو به سوى آنها فرستاده شده ئى پس مبادا از آنها باشى كه شك و تردد دارند. (1)

عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَيْلِ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ(علیه السلام) قَالَ:...فَلَمَّا نَزَلَتِ التَّوْرَاةُ عَلَى مُوسَى(علیه السلام) بَشَّرَ بِمُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله) وَ كَانَ بَيْنَ يُوسُفَ وَ مُوسَى مِنَ الْأَنْبِيَاءِ وَ كَانَ وَصِيُّ مُوسَى(علیه السلام) يُوشَعَ بْنَ نُونٍ(علیه السلام) وَ هُوَ فَتَاهُ الَّذِي ذَكَرَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِي كِتَابِهِ فَلَمْ تَزَلِ الْأَنْبِيَاءُ تُبَشِّرُ بِمُحَمَّدٍ(صلی الله علیهو آله) حَتَّى بَعَثَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى الْمَسِيحَ عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ(علیه السلام) فَبَشَّرَ بِمُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله) وَ ذَلِكَ قَوْلُهُ تَعَالَى (يَجِدُونَهُ)(2) يَعْنِي الْيَهُودَ وَ النَّصَارَى (مَكْتُوباً)(3) يَعْنِي صِفَةَ مُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله) (عِنْدَهُمْ) يَعْنِي (فِي التَّوْراةِ وَ الْإِنْجِيلِ يَأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهاهُمْ عَنِ الْمُنْكَرِ)(4) وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ يُخْبِرُ عَنْ عِيسَى(علیه السلام) (وَ مُبَشِّراً بِرَسُولٍ يَأْتِي مِنْ بَعْدِي اسْمُهُ أَحْمَدُ)(5) وَ بَشَّرَ مُوسَى(علیه السلام) وَ عِيسَى(علیه السلام) بِمُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله) كَمَا بَشَّرَ الْأَنْبِيَاءُ بَعْضُهُمْ بِبَعْضٍ

امام باقر(علیه السلام) زمانی که تورات بر موسی(علیه السلام) نازل شد، بشارت به محمّد داده شد. میان یوسف(علیه السلام) و موسی(علیه السلام) ده پیامبر بود و جانشین موسی(علیه السلام)، یوشع بن نون(علیه السلام) بود. او همان جوانمردی است که خداوند نام او را در کتابش برده است. انبیاء همواره به محمّد(صلی الله علیه و آله) بشارت می دادند تا اینکه خداوند مسیح

ص: 55

عیسی بن مریم(علیه السلام) را به پیامبری مبعوث کرد و او نیز به پیامبر(صلی الله علیه و آله) بشارت داد. و کلام خداوند تعالی در این زمینه، چنین است: (یَجِدُونَهُ) مقصود، یهود و نصاری است، (مَکْتُوبًا) یعنی، صفت محمّد(صلی الله علیه و آله) و نام او مکتوب است در تورات و انجیلی که نزدشان است، می یابند آن ها را به معروف دستور می دهد، و از منکر باز می دارد. و کلام خداوند عزّوجلّ است که از زبان عیسی خبر می دهد و سخن می گوید: (وَ مُبَشِّرًا بِرَسُول یَأْتِی مِن بَعْدِی اسْمُهُ أَحْمَدُ) و موسی(علیه السلام) و عیسی(علیه السلام) به آمدنمحمّد(صلی الله علیه و آله) بشارت دادند، همان طور که برخی پیامبران به آمدن برخی دیگر بشارت می دادند تا اینکه زمان بعثت محمّد(صلی الله علیه و آله) فرا رسید. (1)

مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَيْنِ وَ غَيْرُهُ عَنْ سَهْلٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى وَ مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَيْنِ جَمِيعاً عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ جَابِرٍ وَ عَبْدِ الْكَرِيمِ بْنِ عَمْرٍو عَنْ عَبْدِ الْحَمِيدِ بْنِ أَبِي الدَّيْلَمِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) قَالَ:...فَلَمَّا

أَنْ بَعَثَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْمَسِيحَ(علیه السلام) قَالَ الْمَسِيحُ لَهُمْ إِنَّهُ سَوْفَ يَأْتِي مِنْ بَعْدِي نَبِيٌّ اسْمُهُ أَحْمَدُ(صلی الله علیه و آله) مِنْ وُلْدِ إِسْمَاعِيلَ(علیه السلام)

يَجِي ءُ بِتَصْدِيقِي وَ تَصْدِيقِكُمْ وَ عُذْرِي وَ عُذْرِكُم

امام صادق(علیه السلام) چون خدای عزّوجلّ مسیح(علیه السلام) را مبعوث ساخت، مسیح(علیه السلام) به مردم گفت: همانا پس از من پیغمبری که نامش احمد(صلی الله علیه و آله) و از اولاد اسماعیل(علیه السلام) است خواهد آمد که مرا و شما را تصدیق می کند و حجّت و عذر مرا و شما را می آورد. (2)

حَدَّثَنَا أَبُو أَحْمَدَ مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرٍ الْبُنْدَارُ الْفَقِيهُ بِأَخْسِيكِثَ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو الْعَبَّاسِ مُحَمَّدُ بْنُ جُمْهُورٍ الْحَمَّادِيُّ قَالَ حَدَّثَنِي أَبُو عَلِيٍّ صَالِحُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْبَغْدَادِيُّ بِبُخَارَا قَالَ حَدَّثَنَا سَعِيدُ بْنُ سُلَيْمَانَ وَ مُحَمَّدُ بْنُ بَكَّارٍ وَ إِسْمَاعِيلُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ قَالَ حَدَّثَنَا الْفَرَجُ بْنُ فَضَالَةَ عَنْ لُقْمَانَ بْنِ عَامِرٍ عَنْ أَبِي أُمَامَةَ قَالَ: قُلْتُ يَا

ص: 56

رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) مَا كَانَ بَدْءُ أَمْرِكَ قَالَ دَعْوَةُ أَبِي إِبْرَاهِيمَ وَ بُشْرَى عِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ(علیه السلام) وَ رَأَتْ أُمِّي أَنَّهُ خَرَجَ مِنْهَا شَيْ ءٌ أَضَاءَتْ مِنْهُ قُصُورُ الشَّامِ.

ابى امامة گويد: به رسول خدا(صلی الله علیه و آله) عرضه داشتم: يا رسول اللَّه(صلی الله علیه و آله) آغاز كار شما از چه شروع شد؟ فرمود: از دعاى پدرم حضرتابراهيم(علیه السلام) و مژده عيسى بن مريم(علیه السلام) و خوابى كه مادرم ديد كه نورى از او بيرون آمد كه بر كاخ هاى شام درخشيدن گرفت. (1)

وَ مِنْهَا: مَا رُوِيَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفَضْلِ الْهَاشِمِيِّ قَالَ لَمَّا تُوُفِّيَ الْإِمَامُ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ(علیه السلام) أَتَيْتُ الْمَدِينَةَ فَدَخَلْتُ عَلَى الرِّضَا(علیه السلام) فَسَلَّمْتُ عَلَيْهِ بِالْأَمْرِ وَ أَوْصَلْتُ إِلَيْهِ مَا كَانَ مَعِي وَ قُلْتُ إِنِّي صَائِرٌ إِلَى الْبَصْرَةِ وَ عَرَفْتُ كَثْرَةَ خِلَافِ النَّاسِ وَ قَدْ نُعِيَ إِلَيْهِمْ مُوسَى(علیه السلام) وَ مَا أَشُكُّ أَنَّهُمْ سَيَسْأَلُونِّي عَنْ بَرَاهِينِ الْإِمَامِ فَلَوْ أَرَيْتَنِي شَيْئاً مِنْ ذَلِكَ فَقَالَ الرِّضَا(علیه السلام) لَمْ يَخْفَ عَلَيَّ هَذَا فَأَبْلِغْ أَوْلِيَاءَنَا بِالْبَصْرَةِ وَ غَيْرِهَا أَنِّي قَادِمٌ عَلَيْهِمْ وَ (لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ )(2) ثُمَّ أَخْرَجَ إِلَيَّ جَمِيعَ مَا كَانَ لِلنَّبِيِّ(صلی الله علیه و آله) عِنْدَ الْأَئِمَّةِ مِنْ بُرْدَتِهِ وَ قَضِيبِهِ وَ سِلَاحِهِ وَ غَيْرِ ذَلِكَ فَقُلْتُ وَ مَتَى تَقْدَمُ عَلَيْهِمْ قَالَ بَعْدَ ثَلَاثَةِ أَيَّامٍ مِنْ وُصُولِكَ وَ دُخُولِكَ الْبَصْرَةَ. فَلَمَّا قَدِمْتُهَا سَأَلُونِي عَنِ الْحَالِ فَقُلْتُ لَهُمْ إِنِّي أَتَيْتُ مُوسَى بْنَ جَعْفَرٍ(علیه السلام) قَبْلَ وَفَاتِهِ بِيَوْمٍ وَاحِدٍ فَقَالَ إِنِّي مَيِّتٌ لَا مَحَالَةَ فَإِذَا وَارَيْتَنِي فِي لَحْدِي فَلَا تُقِيمَنَّ وَ تَوَجَّهْ إِلَى الْمَدِينَةِ بِوَدَائِعِي هَذِهِ وَ أَوْصِلْهَا إِلَى ابْنِي عَلِيِّ بْنِ مُوسَى فَهُوَ وَصِيِّي وَ صَاحِبُ الْأَمْرِ بَعْدِي فَفَعَلْتُ مَا أَمَرَنِي بِهِ وَ أَوْصَلْتُ الْوَدَائِعَ إِلَيْهِ وَ هُوَ يُوَافِيكُمْ إِلَى ثَلَاثَةِ أَيَّامٍ مِنْ يَوْمِي هَذَا فَاسْأَلُوهُ عَمَّا شِئْتُمْ فَابْتَدَرَ لِلْكَلَامِ عَمْرُو بْنُ هذاب [هَدَّابٍ] مِنَ الْقَوْمِ وَ كَانَ نَاصِبِيّاً يَنْحُو نَحْوَ التَّزَيُّدِ وَ الِاعْتِزَالِ فَقَالَ يَا مُحَمَّدُ(صلی الله علیه و آله) إِنَّ الْحَسَنَ بْنَ مُحَمَّدٍ

ص: 57

رَجُلٌ مِنْ أَفَاضِلِ أَهْلِ هَذَا الْبَيْتِ فِي وَرَعِهِ وَ زُهْدِهِ وَ عِلْمِهِ وَ سِنِّهِ وَ لَيْسَ هُوَ كَشَابٍّ مِثْلِ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى(علیه السلام) وَ لَعَلَّهُ لَوْ سُئِلَ عَنْ شَيْ ءٍ مِنْ مُعْضِلَاتِ الْأَحْكَامِ لَحَارَ فِي ذَلِكَ فَقَالَ الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدٍ وَ كَانَ حَاضِراً فِي الْمَجْلِسِ لَا تَقُلْ يَا عَمْرُو ذَلِكَ فَإِنَّ عَلِيّاً(علیه السلام) عَلَى مَا وَصَفَ مِنَ الْفَضْلِ وَ هَذَا مُحَمَّدُ بْنُ الْفَضْلِ يَقُولُ إِنَّهُ يَقْدَمُ إِلَى ثَلَاثَةِ أَيَّامِ فَكَفَاكَ بِهِ دَلِيلًا وَ تَفَرَّقُوا فَلَمَّا كَانَ فِي الْيَوْمِ الثَّالِثِ مِنْ دُخُولِيَ الْبَصْرَةَ إِذَا الرِّضَا(علیه السلام) قَدْ وَافَى فَقَصَدَ مَنْزِلَ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ أَخْلَى لَهُ دَارَهُ وَ قَامَ بَيْنَ يَدَيْهِ يَتَصَرَّفُ بَيْنَ أَمْرِهِ وَ نَهْيِهِ فَقَالَ يَا حَسَنَ بْنَ مُحَمَّدٍ أَحْضِرْ جَمِيعَ الْقَوْمِ الَّذِينَ حَضَرُوا عِنْدَ مُحَمَّدِ بْنِ الْفَضْلِ وَ غَيْرَهُمْ مِنْ شِيعَتِنَا وَ أَحْضِرْجَاثَلِيقَ النَّصَارَى وَ رَأْسَ الْجَالُوتِ وَ مُرِ الْقَوْمَ أَنْ يَسْأَلُوا عَمَّا بَدَا لَهُمْ فَجَمَعَهُمْ كُلَّهُمْ وَ الزَّيْدِيَّةَ وَ الْمُعْتَزِلَةَ وَ هُمْ لَا يَعْلَمُونَ لِمَا يَدْعُوهُمُ الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدٍ فَلَمَّا تَكَامَلُوا ثُنِيَ لِلرِّضَا(علیه السلام) وِسَادَةٌ فَجَلَسَ عَلَيْهَا ثُمَّ قَالَ السَّلَامُ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ هَلْ تَدْرُونَ لِمَ بَدَأْتُكُمْ بِالسَّلَامِ فَقَالُوا لَا قَالَ لِتَطْمَئِنَ أَنْفُسُكُمْ قَالُوا وَ مَنْ أَنْتَ يَرْحَمُكَ اللَّهُ قَالَ أَنَا عَلِيُّ بْنُ مُوسَى بْنِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) وَ ابْنُ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) صَلَّيْتُ الْيَوْمَ الْفَجْرَ فِي مَسْجِدِ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) مَعَ وَالِي الْمَدِينَةِ وَ أَقْرَأَنِي بَعْدَ أَنْ صَلَّيْنَا كِتَابَ صَاحِبِهِ إِلَيْهِ وَ اسْتَشَارَنِي فِي كَثِيرٍ مِنْ أُمُورِهِ فَأَشَرْتُ عَلَيْهِ بِمَا فِيهِ الْحَظُّ لَهُ وَ وَعَدْتُهُ أَنْ يَصِيرَ إِلَيَّ بِالْعَشِيِّ بَعْدَ الْعَصْرِ مِنْ هَذَا الْيَوْمِ لِيَكْتُبَ عِنْدِي جَوَابَ كِتَابِ صَاحِبِهِ وَ أَنَا وَافٍ لَهُ بِمَا وَعَدْتُهُ بِهِ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ فَقَالَ الْجَمَاعَةُ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) مَا نُرِيدُ مَعَ هَذَا الدَّلِيلِ بُرْهَاناً أَكْبَرَ مِنْهُ وَ إِنَّكَ عِنْدَنَا الصَّادِقُ الْقَوْلِ وَ قَامُوا لِيَنْصَرِفُوا فَقَالَ

ص: 58

لَهُمُ الرِّضَا(علیه السلام) لَا تَفَرَّقُوا فَإِنِّي إِنَّمَا جَمَعْتُكُمْ لِتَسْأَلُونِي عَمَّا شِئْتُمْ مِنْ آثَارِ النُّبُوَّةِ وَ عَلَامَاتِ الْإِمَامَةِ الَّتِي لَا تَجِدُونَهَا إِلَّا عِنْدَنَا أَهْلَ الْبَيْتِ فَهَلُمُّوا مَسَائِلَكُمْ فَابْتَدَرَ عَمْرُو بْنُ هذاب [هَدَّابٍ] فَقَالَ إِنَّ مُحَمَّدَ بْنَ الْفَضْلِ الْهَاشِمِيَّ ذَكَرَ عَنْكَ أَشْيَاءَ لَا تَقْبَلُهَا الْقُلُوبُ فَقَالَ الرِّضَا(علیه السلام) وَ مَا تِلْكَ قَالَ أَخْبَرَنَا عَنْكَ أَنَّكَ تَعْرِفُ كُلَّ مَا أَنْزَلَهُ اللَّهُ وَ أَنَّكَ تَعْرِفُ كُلَّ لِسَانٍ وَ لُغَةٍ فَقَالَ الرِّضَا(علیه السلام) صَدَقَ مُحَمَّدُ بْنُ الْفَضْلِ فَأَنَا أَخْبَرْتُهُ بِذَلِكَ فَهَلُمُّوا فَاسْأَلُوا قَالَ فَإِنَّا نَخْتَبِرُكَ قَبْلَ كُلِّ شَيْ ءٍ بِالْأَلْسُنِ وَ اللُّغَاتِ وَ هَذَا رُومِيٌّ وَ هَذَا هِنْدِيٌ وَ هَذَا فَارِسِيٌّ وَ هَذَا تُرْكِيٌّ فَأَحْضَرْنَاهُمْ فَقَالَ فَلْيَتَكَلَّمُوا بِمَا أَحَبُّوا أُجِبْ كُلَّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ بِلِسَانِهِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَسَأَلَ كُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ مَسْأَلَةً بِلِسَانِهِ وَ لُغَتِهِ فَأَجَابَهُمْ عَمَّا سَأَلُوا بِأَلْسِنَتِهِمْ وَ لُغَاتِهِمْ فَتَحَيَّرَ النَّاسُ وَ تَعَجَّبُوا وَ أَقَرُّوا جَمِيعاً بِأَنَّهُ أَفْصَحُ مِنْهُمْ بِلُغَاتِهِمْ ثُمَّ نَظَرَ الرِّضَا(علیه السلام) إِلَى ابْنِ هَذَّابٍ فَقَالَ إِنْ أَنَا أَخْبَرْتُكَ أَنَّكَ سَتُبْتَلَى فِي هَذِهِ الْأَيَّامِ بِدَمِ ذِي رَحِمٍ لَكَ أَ كُنْتَ مُصَدِّقاً لِي قَالَ لَا فَإِنَّ الْغَيْبَ لَا يَعْلَمُهُ إِلَّا اللَّهُ تَعَالَى قَالَ أَ وَ لَيْسَ اللَّهُ يَقُولُ (عالِمُ الْغَيْبِ فَلا يُظْهِرُ عَلى غَيْبِهِ أَحَداً إِلَّا مَنِ ارْتَضى مِنْ رَسُولٍ )(1) فَرَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) عِنْدَ اللَّهِ مُرْتَضَى وَ نَحْنُ وَرَثَةُ ذَلِكَ الرَّسُولِ(صلیالله علیه و آله) الَّذِي أَطْلَعَهُ اللَّهُ عَلَى مَا شَاءَ مِنْ غَيْبِهِ فَعَلِمْنَا مَا كَانَ وَ مَا يَكُونُ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَ إِنَّ الَّذِي أَخْبَرْتُكَ بِهِ يَا ابْنَ هَذَّابٍ لَكَائِنٌ إِلَى خَمْسَةِ أَيَّامٍ فَإِنْ لَمْ يَصِحَّ مَا قُلْتُ لَكَ فِي هَذِهِ الْمُدَّةِ فَإِنِّي كَذَّابٌ مُفْتَرٍ وَ إِنْ صَحَّ فَتَعْلَمُ أَنَّكَ الرَّادُّ عَلَى اللَّهِ وَ عَلَى رَسُولِهِ وَ لَكَ دَلَالَةٌ أُخْرَى أَمَا إِنَّكَ سَتُصَابُ بِبَصَرِكَ وَ تَصِيرُ مَكْفُوفاً فَلَا تُبْصِرُ سَهْلًا وَ لَا جَبَلًا وَ هَذَا كَائِنٌ بَعْدَ أَيَّامٍ وَ لَكَ عِنْدِي دَلَالَةٌ أُخْرَى أَنَّكَ سَتَحْلِفُ يَمِيناً كَاذِبَةً فَتُضْرَبُ بِالْبَرَصِ قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ الْفَضْلِ فَوَ اللَّهِ

ص: 59

لَقَدْ نَزَلَ ذَلِكَ كُلُّهُ بِابْنِ هذاب [هَدَّابٍ] فَقِيلَ لَهُ أَ صَدَقَ الرِّضَا أَمْ كَذَبَ قَالَ لَقَدْ عَلِمْتُ فِي الْوَقْتِ الَّذِي أَخْبَرَنِي بِهِ أَنَّهُ كَائِنٌ وَ لَكِنِّي كُنْتُ أَتَجَلَّدُ ثُمَّ إِنَّ الرِّضَا(علیه السلام) الْتَفَتَ إِلَى الْجَاثَلِيقِ فَقَالَ هَلْ دَلَّ الْإِنْجِيلُ عَلَى نُبُوَّةِ مُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله) قَالَ لَوْ دَلَّ الْإِنْجِيلُ عَلَى ذَلِكَ مَا جَحَدْنَاهُ فَقَالَ أَخْبِرْنِي عَنِ السَّكْتَةِ الَّتِي لَكُمْ فِي السِّفْرِ الثَّالِثِ فَقَالَ الْجَاثَلِيقُ اسْمٌ مِنْ أَسْمَاءِ اللَّهِ تَعَالَى لَا يَجُوزُ لَنَا أَنْ نُظْهِرَهُ قَالَ الرِّضَا(علیه السلام) فَإِنْ قَرَّرْتُكَ أَنَّهُ اسْمُ مُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله) وَ ذِكْرُهُ وَ أَقَرَّ عِيسَى(علیه السلام) بِهِ وَ أَنَّهُ بَشَّرَ بَنِي إِسْرَائِيلَ بِمُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله) أَ تُقِرُّ بِهِ وَ لَا تُنْكِرُهُ قَالَ الْجَاثَلِيقُ إِنْ فَعَلْتَ أَقْرَرْتُ فَإِنِّي لَا أَرُدُّ الْإِنْجِيلَ وَ لَا أَجْحَدُهُ قَالَ الرِّضَا(علیه السلام) فَخُذْ عَلَى السِّفْرِ الثَّالِثِ الَّذِي فِيهِ ذِكْرُ مُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله) وَ بِشَارَةُ عِيسَى(علیه السلام) بِمُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله) قَالَ الْجَاثَلِيقُ هَاتِ فَأَقْبَلَ الرِّضَا(علیه السلام) يَتْلُو ذَلِكَ السِّفْرَ الثَّالِثَ مِنَ الْإِنْجِيلِ حَتَّى بَلَغَ ذِكْرَ مُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله) فَقَالَ يَا جَاثَلِيقُ مَنْ هَذَا النَّبِيُّ(صلی الله علیه و آله) الْمَوْصُوفُ قَالَ الْجَاثَلِيقُ صِفْهُ قَالَ لَا أَصِفُهُ إِلَّا بِمَا وَصَفَهُ اللَّهُ هُوَ صَاحِبُ النَّاقَةِ وَ الْعَصَا وَ الْكِسَاءِ النَّبِيُّ الْأُمِّيُ (الَّذِي يَجِدُونَهُ مَكْتُوباً عِنْدَهُمْ فِي التَّوْراةِ وَ الْإِنْجِيلِ يَأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهاهُمْ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ يُحِلُّ لَهُمُ الطَّيِّباتِ وَ يُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبائِثَ وَ يَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَ الْأَغْلالَ الَّتِي كانَتْ عَلَيْهِمْ)(1) يَهْدِي إِلَى الطَّرِيقِ الْأَقْصَدِ وَ الْمِنْهَاجِ الْأَعْدَلِ وَ الصِّرَاطِ الْأَقْوَمِ سَأَلْتُكَ يَا جَاثَلِيقُ بِحَقِّ عِيسَى(علیه السلام) رُوحِ اللَّهِ وَ كَلِمَتِهِ هَلْ تَجِدُ هَذِهِ الصِّفَةَ فِي الْإِنْجِيلِ لِهَذَا النَّبِيِّ فَأَطْرَقَ الْجَاثَلِيقُ مَلِيّاً وَ عَلِمَ أَنَّهُ إِنْ جَحَدَ الْإِنْجِيلَ كَفَرَ فَقَالَ نَعَمْ هَذِهِ الصِّفَةُ فِي الْإِنْجِيلِ وَ قَدْ ذَكَرَ عِيسَى(علیهالسلام) هَذَا النَّبِيَّ وَ لَمْ يَصِحَّ عِنْدَ النَّصَارَى أَنَّهُ صَاحِبُكُمْ فَقَالَ الرِّضَا(علیه السلام) أَمَّا إِذَا لَمْ تَكْفُرْ بِجُحُودِ الْإِنْجِيلِ وَ أَقْرَرْتَ

ص: 60

بِمَا فِيهِ مِنْ صِفَةِ مُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله) فَخُذْ عَلَيَّ فِي السِّفْرِ الثَّانِي فَإِنِّي أُوجِدُكَ ذِكْرَهُ وَ ذِكْرَ وَصِيِّهِ وَ ذِكْرَ ابْنَتِهِ فَاطِمَةَ(علیها السلام) وَ ذِكْرَ الْحَسَنِ(علیه السلام) وَ الْحُسَيْنِ(علیه السلام) فَلَمَّا سَمِعَ الْجَاثَلِيقُ وَ رَأْسُ الْجَالُوتِ ذَلِكَ عَلِمَا أَنَّ الرِّضَا(علیه السلام) عَالِمٌ بِالتَّوْرَاةِ وَ الْإِنْجِيلِ فَقَالا وَ اللَّهِ قَدْ أَتَى بِمَا لَا يُمْكِنُنَا رَدُّهُ وَ لَا دَفْعُهُ إِلَّا بِجُحُودِ التَّوْرَاةِ وَ الْإِنْجِيلِ وَ الزَّبُورِ وَ قَدْ بَشَّرَ بِهِ مُوسَى(علیه السلام) وَ عِيسَى(علیه السلام) جَمِيعاً وَ لَكِنْ لَمْ يَتَقَرَّرْ عِنْدَنَا بِالصِّحَّةِ أَنَّهُ مُحَمَّدٌ(صلی الله علیه و آله) هَذَا فَأَمَّا اسْمُهُ مُحَمَّدٌ فَلَا يَجُوزُ لَنَا أَنْ نُقِرَّ لَكُمْ بِنُبُوَّتِهِ وَ نَحْنُ شَاكُّونَ أَنَّهُ مُحَمَّدُكُمْ أَوْ غَيْرُهُ فَقَالَ الرِّضَا(علیه السلام) احْتَجَزْتُمْ بِالشَّكِّ فَهَلْ بَعَثَ اللَّهُ قَبْلُ أَوْ بَعْدُ مِنْ وُلْدِ آدَمَ(علیه السلام) إِلَى يَوْمِنَا هَذَا نَبِيّاً اسْمُهُ مُحَمَّدٌ(صلی الله علیه و آله) أَوْ تَجِدُونَهُ فِي شَيْ ءٍ مِنَ الْكُتُبِ الَّتِي أَنْزَلَهَا اللَّهُ عَلَى جَمِيعِ الْأَنْبِيَاءِ غَيْرَ مُحَمَّدِنَا فَأَحْجَمُوا عَنْ جَوَابِهِ وَ قَالُوا لَا يَجُوزُ لَنَا أَنْ نُقِرَّ لَكُمْ بِأَنَّ مُحَمَّداً(صلی الله علیه و آله) هُوَ مُحَمَّدُكُمْ لِأَنَّا إِنْ أَقْرَرْنَا لَكَ بِمُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله) وَ وَصِيِّهِ وَ ابْنَتِهِ وَ ابْنَيْهِ عَلَى مَا ذَكَرْتَ أَدْخَلْتُمُونَا فِي الْإِسْلَامِ كَرْهاً فَقَالَ الرِّضَا(علیه السلام) أَنْتَ يَا جَاثَلِيقُ آمِنْ فِي ذِمَّةِ اللَّهِ وَ ذِمَّةِ رَسُولِهِ(صلی الله علیه و آله) إِنَّهُ لَا يَبْدَؤُكَ مِنَّا شَيْ ءٌ تَكْرَهُ مِمَّا تَخَافُهُ وَ تَحْذَرُهُ قَالَ أَمَّا إِذَا قَدْ آمَنْتَنِي فَإِنَّ هَذَا النَّبِيُّ الَّذِي اسْمُهُ مُحَمَّدٌ(صلی الله علیه و آله) وَ هَذَا الْوَصِيُّ الَّذِي اسْمُهُ عَلِيٌّ(علیه السلام) وَ هَذِهِ الْبِنْتُ الَّتِي اسْمُهَا فَاطِمَةُ(علیها السلام) وَ هَذَانِ السِّبْطَانِ اللَّذَانِ اسْمُهُمَا الْحَسَنُ(علیه السلام) وَ الْحُسَيْنُ(علیه السلام) فِي التَّوْرَاةِ وَ الْإِنْجِيلِ وَ الزَّبُورِ قَالَ الرِّضَا(علیه السلام) فَهَذَا الَّذِي ذَكَرْتَهُ فِي التَّوْرَاةِ وَ الْإِنْجِيلِ وَ الزَّبُورِ مِنِ اسْمِ هَذَا النَّبِيِّ وَ هَذَا الْوَصِيِّ وَ هَذِهِ الْبِنْتِ وَ هَذَيْنِ السِّبْطَيْنِ صِدْقٌ وَ عَدْلٌ أَمْ كَذِبٌ وَ زُورٌ قَالَ بَلْ صِدْقٌ وَ عَدْلٌ وَ مَا قَالَ اللَّهُ إِلَّا الْحَقَّ فَلَمَّا أَخَذَ الرِّضَا(علیه السلام) إِقْرَارَ الْجَاثَلِيقِ بِذَلِكَ قَالَ لِرَأْسِ الْجَالُوتِ فَاسْتَمِعِ الْآنَ يَا رَأْسَ الْجَالُوتِ

ص: 61

السِّفْرَ الْفُلَانِيَّ مِنْ زَبُورِ دَاوُدَ قَالَ هَاتِ بَارَكَ اللَّهُ عَلَيْكَ وَ عَلَى مَنْ وَلَدَكَ فَتَلَا الرِّضَا(علیه السلام) السِّفْرَ الْأَوَّلَ مِنَ الزَّبُورِ حَتَّىانْتَهَى إِلَى ذِكْرِ مُحَمَّدٍ وَ عَلِيٍّ(علیه السلام) وَ فَاطِمَةَ(علیها السلام) وَ الْحَسَنِ(علیه السلام) وَ الْحُسَيْنِ(علیه السلام) فَقَالَ سَأَلْتُكَ يَا رَأْسَ الْجَالُوتِ بِحَقِّ اللَّهِ أَ هَذَا فِي زَبُورِ دَاوُدَ(علیه السلام) وَ لَكَ مِنَ الْأَمَانِ وَ الذِّمَّةِ وَ الْعَهْدِ مَا قَدْ أَعْطَيْتُهُ الْجَاثَلِيقَ فَقَالَ رَأْسُ الْجَالُوتِ نَعَمْ هَذَا بِعَيْنِهِ فِي الزَّبُورِ بِأَسْمَائِهِمْ قَالَ الرِّضَا فَبِحَقِّ الْعَشْرِ الْآيَاتِ الَّتِي أَنْزَلَهَا اللَّهُ عَلَى مُوسَى بْنِ عِمْرَانَ(علیه السلام) فِي التَّوْرَاةِ هَلْ تَجِدُ صِفَةَ مُحَمَّدٍ وَ عَلِيٍّ(علیه السلام) وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ(علیه السلام) وَ الْحُسَيْنِ(علیه السلام) فِي التَّوْرَاةِ مَنْسُوبِينَ إِلَى الْعَدْلِ وَ الْفَضْلِ قَالَ نَعَمْ وَ مَنْ جَحَدَ هَذَا فَهُوَ كَافِرٌ بِرَبِّهِ وَ أَنْبِيَائِهِ قَالَ لَهُ الرِّضَا(علیه السلام) فَخُذِ الْآنَ عَلَى سِفْرِ كَذَا مِنَ التَّوْرَاةِ فَأَقْبَلَ الرِّضَا(علیه السلام) يَتْلُو التَّوْرَاةَ وَ أَقْبَلَ رَأْسُ الْجَالُوتِ يَتَعَجَّبُ مِنْ تِلَاوَتِهِ وَ بَيَانِهِ وَ فَصَاحَتِهِ وَ لِسَانِهِ حَتَّى إِذَا بَلَغَ ذِكْرَ مُحَمَّدٍ قَالَ رَأْسُ الْجَالُوتِ نَعَمْ هَذَا أَحْمَادُ وَ بِنْتُ أَحْمَادَ وَ إِلْيَا وَ شَبَّرُ وَ شَبِيرٌ وَ تَفْسِيرُهُ بِالْعَرَبِيَّةِ مُحَمَّدٌ وَ عَلِيٌّ(علیه السلام) وَ فَاطِمَةُ(علیها السلام) وَ الْحَسَنُ(علیه السلام) وَ الْحُسَيْنُ(علیه السلام) فَتَلَا الرِّضَا(علیه السلام) السِّفْرَ إِلَى تَمَامِهِ فَقَالَ رَأْسُ الْجَالُوتِ لَمَّا فَرَغَ مِنْ تِلَاوَتِهِ وَ اللَّهِ يَا ابْنَ مُحَمَّدٍ لَوْ لَا الرِّئَاسَةُ الَّتِي قَدْ حَصَلَتْ لِي عَلَى جَمِيعِ الْيَهُودِ لَآمَنْتُ بِأَحْمَادَ وَ اتَّبَعْتُ أَمْرَكَ فَوَ اللَّهِ الَّذِي أَنْزَلَ التَّوْرَاةَ عَلَى مُوسَى وَ الزَّبُورَ عَلَى دَاوُدَ وَ الْإِنْجِيلَ عَلَى عِيسَى(علیه السلام) مَا رَأَيْتُ أَقْرَأَ لِلتَّوْرَاةِ وَ الْإِنْجِيلِ وَ الزَّبُورِ مِنْكَ وَ لَا رَأَيْتُ أَحَداً أَحْسَنَ بَيَاناً وَ تَفْسِيراً وَ فَصَاحَةً لِهَذِهِ الْكُتُبِ مِنْكَ فَلَمْ يَزَلِ الرِّضَا(علیه السلام) مَعَهُمْ فِي ذَلِكَ إِلَى وَقْتِ الزَّوَالِ فَقَالَ لَهُمْ حِينَ حَضَرَ وَقْتُ الزَّوَالِ أَنَا أُصَلِّي وَ أَصِيرُ إِلَى الْمَدِينَةِ لِلْوَعْدِ الَّذِي وَعَدْتُ بِهِ وَالِيَ الْمَدِينَةِ لِيَكْتُبَ جَوَابَ كِتَابِهِ وَ أَعُودُ إِلَيْكُمْ بُكْرَةً إِنْ

ص: 62

شَاءَ اللَّهُ قَالَ فَأَذَّنَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ سُلَيْمَانَ وَ أَقَامَ وَ تَقَدَّمَ الرِّضَا(علیه السلام) فَصَلَّى بِالنَّاسِ وَ خَفَّفَ الْقِرَاءَةَ وَ رَكَعَ تَمَامَ السُّنَّةِ وَ انْصَرَفَ فَلَمَّا كَانَ مِنَ الْغَدِ عَادَ إِلَى مَجْلِسِهِ ذَلِكَ فَأَتَوْهُ بِجَارِيَةٍ رُومِيَّةٍ فَكَلَّمَهَا بِالرُّومِيَّةِ وَ الْجَاثَلِيقُ يَسْمَعُ وَ كَانَ فَهِماً بِالرُّومِيَّةِ فَقَالَ الرِّضَا(علیه السلام) بِالرُّومِيَّةِ لَهَا أَيُّمَا أَحَبُّ إِلَيْكِ مُحَمَّدٌ(صلی الله علیه و آله) أَمْ عِيسَى(علیه السلام) فَقَالَتْ كَانَ فِيمَا مَضَى عِيسَى(علیه السلام) أَحَبَّ إِلَيَّ حِينَ لَمْ أَكُنْ عَرَفْتُ مُحَمَّداً(صلی الله علیه و آله) فَأَمَّابَعْدَ أَنْ عَرَفْتُ مُحَمَّداً(صلی الله علیه و آله) فَمُحَمَّدٌ(صلی الله علیه و آله) الْآنَ أَحَبُّ إِلَيَّ مِنْ عِيسَى(علیه السلام) وَ مِنْ كُلِّ نَبِيٍّ فَقَالَ لَهَا الْجَاثَلِيقُ فَإِذَا كُنْتِ دَخَلْتِ فِي دِينِ مُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله) فَتُبْغِضِينَ عِيسَى(علیه السلام) قَالَتْ مَعَاذَ اللَّهِ بَلْ أُحِبُّ عِيسَى(علیه السلام) وَ أُؤْمِنُ بِهِ وَ لَكِنَّ مُحَمَّداً(صلی الله علیه و آله) أَحَبُّ إِلَيَّ فَقَالَ الرِّضَا(علیه السلام) لِلْجَاثَلِيقِ فَسِّرْ لِلْجَمَاعَةِ مَا تَكَلَّمَتْ بِهِ الْجَارِيَةُ وَ مَا قُلْتَ أَنْتَ لَهَا وَ مَا أَجَابَتْكَ بِهِ فَفَسَّرَ لَهُمُ الْجَاثَلِيقُ ذَلِكَ كُلَّهُ ثُمَّ قَالَ الْجَاثَلِيقُ يَا ابْنَ مُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله) هَاهُنَا رَجُلٌ سِنْدِيٌّ وَ هُوَ نَصْرَانِيٌّ صَاحِبُ احْتِجَاجٍ وَ كَلَامٍ بِالسِّنْدِيَّةِ فَقَالَ لَهُ أَحْضِرْنِيهِ فَأَحْضَرَهُ فَتَكَلَّمَ مَعَهُ بِالسِّنْدِيَّةِ ثُمَّ أَقْبَلَ يُحَاجُّهُ وَ يَنْقُلُهُ مِنْ شَيْ ءٍ إِلَى شَيْ ءٍ بِالسِّنْدِيَّةِ فِي النَّصْرَانِيَّةِ فَسَمِعْنَا السِّنْدِيَّ يَقُولُ بِالسِّنْدِيَّةِ بثطى بثطى بثطلة فَقَالَ الرِّضَا(علیه السلام) قَدْ وَحَّدَ اللَّهَ بِالسِّنْدِيَّةِ ثُمَّ كَلَّمَهُ فِي عِيسَى(علیه السلام) وَ مَرْيَمَ فَلَمْ يَزَلْ يُدْرِجُهُ مِنْ حَالٍ إِلَى حَالٍ إِلَى أَنْ قَالَ بِالسِّنْدِيَّةِ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً(صلی الله علیه و آله) رَسُولُ اللَّهِ ثُمَّ رَفَعَ مِنْطَقَةً كَانَتْ عَلَيْهِ فَظَهَرَ مِنْ تَحْتِهَا زُنَّارٌ فِي وَسَطِهِ فَقَالَ اقْطَعْهُ أَنْتَ بِيَدِكَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) فَدَعَا الرِّضَا(علیه السلام) بِسِكِّينٍ فَقَطَعَهُ ثُمَّ قَالَ لِمُحَمَّدِ بْنِ الْفَضْلِ الْهَاشِمِيِّ خُذِ السِّنْدِيَّ إِلَى الْحَمَّامِ فَطَهِّرْهُ وَ اكْسُهُ وَ عِيَالَهُ وَ احْمِلْهُمْ جَمِيعاً إِلَى الْمَدِينَةِ فَلَمَّا فَرَغَ مِنْ مُخَاطَبَةِ الْقَوْمِ قَالَ قَدْ صَحَّ عِنْدَكُمْ صِدْقُ مَا كَانَ مُحَمَّدُ بْنُ

ص: 63

الْفَضْلِ يُلْقِي عَلَيْكُمْ عَنِّي فَقَالُوا بِأَجْمَعِهِمْ نَعَمْ وَ اللَّهِ قَدْ بَانَ لَنَا مِنْكَ فَوْقَ ذَلِكَ أَضْعَافاً مُضَاعَفَةً وَ قَدْ ذَكَرَ لَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْفَضْلِ أَنَّكَ تُحْمَلُ إِلَى خُرَاسَانَ فَقَالَ صَدَقَ مُحَمَّدٌ إِلَّا أَنِّي أُحْمَلُ مُكَرَّماً مُعَظَّماً مُبَجَّلًا قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ الْفَضْلِ فَشَهِدَ لَهُ الْجَمَاعَةُ بِالْإِمَامَةِ وَ بَاتَ عِنْدَنَا تِلْكَ اللَّيْلَةَ فَلَمَّا أَصْبَحَ وَدَّعَ الْجَمَاعَةَ وَ أَوْصَانِي بِمَا أَرَادَ وَ مَضَى وَ تَبِعْتُهُ أُشَيِّعُهُ حَتَّى إِذَا صِرْنَا فِي وَسَطِ الْقَرْيَةِ عَدَلَ عَنِ الطَّرِيقِ فَصَلَّى أَرْبَعَ رَكَعَاتٍ ثُمَّ قَالَ يَا مُحَمَّدُ انْصَرِفْ فِي حِفْظِ اللَّهِ غَمِّضْ طَرْفَكَ فَغَمَّضْتُهُ ثُمَّ قَالَ افْتَحْ عَيْنَيْكَ فَفَتَحْتُهُمَا فَإِذَا أَنَا عَلَى بَابِ مَنْزِلِي بِالْبَصْرَةِ وَ لَمْ أَرَ الرِّضَا(علیه السلام) قَالَ وَ حَمَلْتُ السِّنْدِيَّ وَ عِيَالَهُ إِلَى الْمَدِينَةِ فِي وَقْتِ الْمَوْسِمِ

محمّد بن فضل هاشمى مى گويد: زمانى كه امام موسى بن جعفر(علیه السلام) وفات كرد، به مدينه آمدم و به خدمت امام رضا(علیه السلام) رسيده، به عنوان امام و ولىّ امر، به او سلام كردم. و ودايعى كه نزد من بود، به ايشان رساندم و عرضه داشتم كهمن به بصره برمى گردم. و شما مى دانيد كه خبر فوت امام كاظم(علیه السلام) به اهل آنجا رسيده و اختلاف زيادى بين مردم رخ داده (در باره امامت بعد از آن حضرت) و شك ندارم كه از من از براهين امام(علیه السلام) سؤال خواهند كرد. اگر چيزى از آن براهين به من نشان بدهيد، بى مناسبت نيست. آن حضرت فرمود: اين موضوع براى من مخفى نيست. به دوستداران من بگو كه من به بصره مى آيم. (لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ) و آنچه كه امامان از عبا، چوب دستى و اسلحه با خود بايد داشته باشند را بيرون آورد (و به من نشان داد). راوى مى گويد: عرضه داشتم: چه وقت منتظر مقدم شما باشيم؟ فرمود: سه روز بعد از رسيدن تو به بصره. راوى مى گويد: پس، من از خدمت حضرت مرخص شدم و به بصره رفتم. و در آنجا از جانشين امام موسى بن جعفر(علیه السلام) از من سؤال كردند. گفتم: يك روز قبل از وفات حضرت موسى بن جعفر(علیه السلام) ايشان را ملاقات نمودم، به من فرمود: من از دنيا

ص: 64

مى روم. وقتى مرا دفن نموديد، به مدينه برو و اين امانت ها را به فرزندم رضا برسان. او وصى من و صاحب امر بعد از من است و من به دستور آن حضرت عمل كردم و امانت ها را در مدينه به على بن موسى(علیه السلام) رساندم. و ايشان وعده كردند كه بعد از سه روز از رسيدن من به بصره، به بصره بيايند، و هر سؤالى كه داريد از ايشان بپرسيد. عمرو بن هذّاب كه تمايل به زيديه و معتزله داشت، شروع به سخن كرد و گفت: اى محمّد! حسن بن محمّد از فضلاى اهل بيت است. و در ورع، زهد، علم و سن و سال، در حد بالايى است. و مثل على بن موسى(علیه السلام) جوانى نيست كه اگر از مشكلات احكام از او سؤال كنند، نتواند پاسخ آن را بدهد. حسن بن محمّد كه همان جا حاضر بود گفت: اى عمرو! چنين مگو. با آن فضيلت هايى كه از او گفته شد. و اين محمّد بن فضل است كه مى گويد: سه روز ديگر امام رضا(علیه السلام) به اينجا مى آيد، همين كفايت مى كند كه دليلى بر بزرگى او باشد. و آن جمع متفرق شدند. هنگامى كه روز سوم شد، ناگاه متوجه شديم كه آنحضرت به بصره آمده و در منزل حسن بن محمّد مى باشد. و او از امام(علیه السلام) پذيرايى مى كند. پس حضرت دستور داد و فرمود: اى حسن جماعت شيعه و اشخاصى كه با من كارى دارند حاضر ساز و جاثليق نصرانى و رأس الجالوت را نيز دعوت كن. و به همه بگو از آنچه مى خواهند سؤال كنند. همه اعم از زيديه و معتزله جمع شدند ولى نمى دانستند حسن آنها را براى چه جمع مى كند. وقتى كه همه حاضر شدند، منبرى براى آن حضرت گذاشته شد و حضرت بر فراز آن قرار گرفت و رو به حضار مجلس نموده و فرمود: السلام عليكم و رحمة اللَّه و بركاته. آيا مى دانيد چرا من سخنم را با سلام آغاز نمودم؟ گفتند: خير. فرمود: براى اينكه به شما آرامش بدهم. گفتند: خداوند تو را رحمت كند، تو كيستى؟ فرمود: من على بن موسى بن جعفر بن محمّد بن على بن حسين بن على بن ابى طالب(علیه السلام) و فرزند رسول خدا(صلی الله علیه و آله) هستم. امروز نماز صبح را با والى مدينه در مسجد رسول خدا(صلی الله علیه و آله) خوانده ام بعد از اينكه نماز

ص: 65

را خوانديم، نامه اى را كه از سوى صاحبش به او رسيده بود، نشانم داد و با من مشورت كرد. و من هم او را راهنمايى كردم و وعده دادم كه بعد از نماز عصر، به مدينه بر مى گردم تا جواب نامه را نزد من بنويسد و من به وعده ام عمل خواهم كرد. و لا حول و لا قوّة الّا باللَّه. آنگاه مردم گفتند: يا ابن رسول اللَّه! ما را همين قدر كفايت مى كند و شما نزد ما راستگو هستيد. و براى ثبوت امامت شما دليلى ديگر لازم نيست. سپس برخاستند تا بروند كه حضرت فرمود: بمانيد و متفرق نشويد. من شما را در اينجا جمع نموده ام تا از من سؤال كنيد از هر آنچه مى خواهيد؛ از آثار نبوّت و علامت هاى امامتى تا از من سؤال كنيد از هر آنچه مى خواهيد، از آثار نبوّت و علامت هاى امامتى كه نمى يابيد آنها را مگر نزد ما اهل بيت. پس سؤال هايتان را بياوريد. پس عمرو بن هذّاب شروع كرد و گفت: محمّد بن فضل هاشمى، كلماتى در باره شما مى گويد و مقاماتى براى شما قائل است كه قلب ها آن را قبول نمى كنند.حضرت فرمود: آنها چيست؟ گفت: محمّد بن فضل هاشمى مى گويد: شما هر آنچه را خداوند نازل فرموده، مى دانيد و مى توانيد به هر زبان و لغتى صحبت كنيد. امام(علیه السلام) فرمود: محمّد بن فضل راست مى گويد. من آنها را به او خبر داده ام. پس بشتابيد و سؤال كنيد. عمرو بن هذّاب گفت: ما قبل از هر چيز شما را با زبان امتحان مى كنيم. ما در اين شهر افراد مختلف اعم از رومى، هندى، فارسى و تركى زبان داريم. همه آنها را حاضر مى كنيم. حضرت فرمود: پس تكلم كنيد به هر آنچه دوست داريد. ان شاء اللَّه به هر يك از شما با زبان خودتان پاسخ خواهم گفت. پس هر كدام از آنها با زبان و لغت خودشان مسأله اى را پرسيدند و امام(علیه السلام) هم با لغت خودشان، به آنان پاسخ گفت. مردم بسيار تعجّب كرده و حيران ماندند. و تصديق كردند كه امام(علیه السلام) از خود آنها به زبانشان واردتر و فصيح تر است. سپس حضرت، به عمرو بن هذّاب توجّه نموده و فرمود: اگر به تو خبر دهم كه در همين ايّام به خون يكى از اقوامت، مبتلا مى شوى (يعنى او را مى كشى) مرا تصديق

ص: 66

مى كنى؟ او جواب داد: خير! چون غيب را فقط خدا مى داند. حضرت فرمود: آرى، اما آيا خداوند نمى فرمايد: (عالِمُ الْغَيْبِ فَلا يُظْهِرُ عَلى غَيْبِهِ أَحَداً إِلَّا مَنِ ارْتَضى مِنْ رَسُولٍ) پس رسول خدا(صلی الله علیه و آله) نزد خداوند مرتضى مى باشد و ما ورثه همان رسولى هستيم كه خداوند او را مطلع و آگاه ساخته است از غيب خود از هر آنچه خواسته است. پس ما به آنچه در گذشته رخ داده است و آنچه در آينده تا روز قيامت رخ خواهد داد، آگاه هستيم. اى پسر هذّاب! آنچه به تو خبر دادم در ظرف پنج روز واقع خواهد شد. پس اگر آنچه را كه به تو گفتم در اين مدت صورت نگرفت، پس من دروغگو و افترا زننده هستم. ولى اگر صحيح شد پس بدان كه تو رد كننده خدا و رسول او هستى. سپس امام(علیه السلام) فرمود: چيز ديگرى نيز هست و آن اينكه: آگاه باش كه بزودى نابينا خواهى شد و چيزى را نمى بينى نه زمين و نه كوهى را. بعد از چند روز همان طور شد كهامام(علیه السلام) فرموده بود. مطلب ديگر اينكه: تو به زودى به دروغ قسم خواهى خورد، لذا به مرض پيسى مبتلا مى شوى. محمّد بن فضل مى گويد: به خدا قسم! هر چه حضرت رضا(علیه السلام) فرموده بود، به سر عمرو بن هذّاب آمد. سپس امام رضا(علیه السلام) رو به جاثليق كرده فرمود: آيا در انجيل، دليلى بر پيامبرى حضرت محمّد(صلی الله علیه و آله) هست؟ جاثليق گفت: اگر چنين چيزى باشد، ما آن را انكار نمى كنيم. حضرت فرمود: از «سكينه» كه در سفر سوم از كتاب انجيل است به من بگو. گفت: نامى از نام هاى خداى متعال است كه براى ما اظهار آن جايز نيست. امام(علیه السلام) فرمود: اگر براى تو ثابت كنم كه آن اسم محمّد(صلی الله علیه و آله) و ياد اوست و عيساى پيامبر، به آن اقرار كرده و آن را براى بنى اسرائيل بشارت داده است، اقرار مى كنى، و در صدد انكار آن بر نمى آيى؟ گفت: اگر چنين كنى اقرار مى كنم چون من انجيل را رد نمى كنم و منكر آن نيز نمى شوم. حضرت فرمود: پس بگير براى من سفر سوم را كه در آنجا نام محمّد(صلی الله علیه و آله) ذكر شده و عيسى(علیه السلام) به پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) حضرت محمّد(صلی الله علیه و آله) بشارت داده است. جاثليق گفت: اين هم سفر سوم. حضرت، سفر

ص: 67

سوم از انجيل را گرفته و خواند، تا رسيد به نام پيامبر(صلی الله علیه و آله)، سپس رو به جاثليق نموده، فرمود: اين پيامبرى كه در اينجا توصيف شده است، كيست؟ جاثليق گفت: او را توصيف كن. حضرت فرمود: چيزى از خود نمى گويم بلكه توصيف خدا را ذكر مى كنم؛ او صاحب ناقه و عصا و كسا مى باشد، پيامبر امّى است كه نام مبارك او در تورات و انجيل نوشته شده، امر به معروف و نهى از منكر مى كند و حلال و حرام خدا را بيان مى نمايد. طيّبات و پاكيها را حلال و خبائث و ناپاكي ها را حرام مى نمايد. تكاليف و گناهان سخت را بر مى دارد. و زنجيرهايى كه مانع از پيمودن راه رستگارى و طريق عدل و مستقيم مى شوند، از بين مى برد. اى جاثليق! تو را به حق عيسى(علیه السلام) كه روح خدا و كلمه او بود آيا درانجيل اين توصيفات را براى اين پيامبر نديده اى؟ جاثليق سرش را پايين انداخت و دانست كه اگر انكار كند، كافر خواهد شد. بعد گفت: آرى، اين صفات در انجيل هست و عيسى(علیه السلام) نام اين پيامبر را آورده است. امام(علیه السلام) فرمود: اكنون كه انكار نكردى و به اين مطالب اقرار نمودى، سفر دوم انجيل را نيز بياور كه در آنجا نام آن پيامبر و جانشينش (على(علیه السلام)) و نام دخترش فاطمه و فرزندانش حسن(علیه السلام) و حسين(علیه السلام) ذكر شده است. وقتى جاثليق و رأس الجالوت، مشاهده كردند كه حضرت از آنها به كتاب هايشان عالمتر است عرضه داشتند: قسم به خدا! چيزى فرموديد كه رد و دفع آن براى ما امكان ندارد، مگر اينكه منكر تورات و انجيل و زبور بشويم. و مطالب شما را موسى(علیه السلام) و عيسى(علیه السلام) بشارت داده اند. ولى ما نمى دانستيم او محمّد(صلی الله علیه و آله) است. ولى اكنون چون شك داريم كه آيا اين محمّد(صلی الله علیه و آله)، محمّد(صلی الله علیه و آله) شماست و يا محمّد(صلی الله علیه و آله) ديگر. لذا نمى توانيم به نبوّت او اقرار كنيم! امام(علیه السلام) فرمود: چرا به شك چنگ مى زنيد، مگر از ابتداى خلقت تا به حال، خداوند كسى را مبعوث كرده است كه نامش محمّد باشد؟ و آيا غير از محمّد(صلی الله علیه و آله) ما، در كتاب هاى آسمانى «محمّد» ديگرى ديده ايد؟ آنها از جواب باز ماندند و گفتند: ما نمى توانيم قبول كنيم كه اين محمّد(صلی الله علیه و آله)،

ص: 68

محمّد(صلی الله علیه و آله) شماست؛ چون اگر به پيامبرى او و جانشينى على(علیه السلام) و فرزندان فاطمه اقرار كنيم، به اجبار مسلمان شده ايم. امام فرمود: تو اى جاثليق! در پناه خدا و پيامبرش ايمان بياور و از ناحيه ما، بدى به تو نمى رسد و از چيزى خوف نداشته باش. جاثليق گفت: اكنون كه مرا پناه دادى، نام هايى كه ذكر نمودى، در تورات، انجيل و زبور آمده است. حضرت فرمود: آيا سخنان تورات و انجيل و زبور راست است يا دروغ؟ گفت: بلكه راست است. و خدا جز حق نمى گويد.بعد از اينكه امام(علیه السلام) از جاثليق اقرار گرفت، رو به رأس الجالوت كرده، فرمود: گوش كن اى رأس الجالوت! سفر فلان از زبور داود(علیه السلام) را، رأس الجالوت گفت: بخوان، خدا تو را و پدر و مادرت را مبارك گرداند. امام(علیه السلام) شروع كرد و سفر اول از زبور را خواند. تا اينكه به نام محمّد، على(علیه السلام)، فاطمه(علیها السلام) و حسن(علیه السلام) و حسین(علیه السلام) رسيد. فرمود: اى رأس الجالوت! تو را به خدا! آيا اين ها در زبور داود(علیه السلام) نيست؟ و به تو نيز مثل جاثليق پناه مى دهم. رأس الجالوت گفت: آرى، عين مطالب و نام ها در زبور آمده است. حضرت فرمود: تو را به حق ده معجزه اى كه خداوند بر موسى بن عمران(علیه السلام) اعطا نمود، قسم مى دهم آيا اين پنج تن، در تورات به عدل و فضل توصيف نشده اند؟ گفت: آرى، و كسى كه منكر آن شود به خدا و پيامبرانش كافر گرديده است. امام(علیه السلام) رو به او كرد و فرمود: فلان سفر از تورات را بياور و شروع كرد به خواندن. رأس الجالوت از خواندن و فصاحت و بلاغت حضرت، تعجّب كرد. وقتى امام(علیه السلام) به نام مقدس محمّد(صلی الله علیه و آله) رسيد، رأس الجالوت گفت: آرى، اينها احماد و دختر او، واليا و شبر و شبير هستند كه معناى آن به عربى مى شود: محمّد(صلی الله علیه و آله)، على(علیه السلام)، فاطمه(علیها السلام)، حسن(علیه السلام) و حسين(علیه السلام). امام آن جزء از تورات را تا به آخر خواند. سپس رأس الجالوت گفت: به خدا قسم! اى پسر محمّد! اگر خوف از دست دادن رياستى كه بر تمام يهود پيدا كرده ام، نبود به احماد (محمّد(صلی الله علیه و آله)) ايمان مى آوردم و دستورات شما را اطاعت مى كردم. و قسم به خدايى كه

ص: 69

تورات را بر موسى(علیه السلام) و زبور را بر داود(علیه السلام) و انجيل را بر عيسى(علیه السلام) نازل كرد، تا به حال كسى را نديدم بهتر از شما تورات و انجيل و زبور را بخواند. و به بهترين بيان و فصاحت و بلاغت، آن را تفسير كند. امام رضا(علیه السلام) تا ظهر با آنان بود. وقتى ظهر شدفرمود: من نمازم را مى خوانم و به مدينه بر مى گردم تا به وعده اى كه به والى مدينه داده ام و آن نوشتن جواب نامه صاحبش مى باشد، وفا كنم. و فردا صبح نزد شما برمى گردم، ان شاء اللَّه. راوى مى گويد: بعد از اينكه امام(علیه السلام) نمازش را خواند، روانه مدينه شد. صبح روز بعد، حضرت برگشت و دوباره همان مجلس، برپا شد. پس كنيز رومى آوردند و امام(علیه السلام) با او به زبان رومى سخن گفت. و در اين حال جاثليق كه با زبان رومى آشنا بود، گوش فرا مى داد. حضرت به زبان رومى خطاب به آن كنيز فرمود: محمّد(صلی الله علیه و آله) را بيشتر دوست مى دارى يا عيسى(علیه السلام) را؟ گفت: تا زمانى كه محمّد(صلی الله علیه و آله) را نمى شناختم، عيسى(علیه السلام) را بيشتر دوست داشتم. امّا بعد از اينكه محمّد(صلی الله علیه و آله) را شناختم، او را بيشتر از حضرت عيسى(علیه السلام) و ساير پيامبران، دوست مى دارم. جاثليق به كنيز گفت: اگر مسلمان بشوى، دشمن عيسى(علیه السلام) مى شوى؟! كنيز گفت: به خدا پناه مى برم! عيسى(علیه السلام) را دوست داشته و به او ايمان دارم ولى محمّد(صلی الله علیه و آله) نزد من محبوبتر است. آنگاه امام(علیه السلام) به جاثليق گفت: آنچه را كه اين جاريه گفت، براى مردم تفسير كن و همچنين تفسير كن آنچه را كه تو به او گفتى و او براى تو جواب گفت: پس جاثليق نيز همه اينها را براى مردم تفسير نمود. سپس جاثليق به امام(علیه السلام) عرضه داشت: اى فرزند محمّد(صلی الله علیه و آله) در اينجا مردى سندى مى باشد كه مذهبش نصرانى است و مى خواهد با شما به زبان سندى احتجاج نمايد. حضرت فرمود: او را حاضر كنيد. وقتى كه حاضر شد، امام(علیه السلام) با او به زبان خودش صحبت كرد و بعد سؤال و جواب هايى بين آن دو در مورد نصرانيت رد و بدل شد. راوى مى گويد: شنيديم كه مرد سندى مى گويد: بثطى بثطى بثطلة. حضرت فرمود: او به زبان سندى، به يگانگى خداوند گواهى مى دهد.

ص: 70

سپس امام(علیه السلام) در مورد حضرت عيسى(علیه السلام) و مريم با او صحبت كرد و او راقانع كرد تا اينكه به زبان سندى گفت: أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً(صلی الله علیه و آله)

رَسُولُ اللَّهِ بعد كمربندش را بالا برد و علامتى كه به رسم نصرانيت، مى بستند، آن را به امام(علیه السلام) داد و عرض كرد، يا بن رسول اللَّه! با دست خود، اين را پاره كنيد. و حضرت چاقويى طلب كردند و به وسيله آن، علامت را پاره كردند. سپس حضرت به محمّد بن فضل، دستور داد تا مرد سندى را به حمام ببرد و او را غسل دهد و لباس بپوشاند و با خانواده اش به مدينه بياورد. وقتى كه بحث و گفتگوها تمام شد، حضرت فرمود: آيا متوجّه شديد آنچه را كه محمّد بن فضل در مورد من با شما مطرح كرده بود، درست بود؟ همه گفتند: آرى، بلكه چندين برابر، بيشتر از آن را در شما ديديم. و ديگر اينكه محمّد بن فضل مى گويد: شما را به خراسان مى برند؟ حضرت فرمود: محمّد(صلی الله علیه و آله) راست مى گويد، الّا اينكه مرا با شكوه، عزّت و جلال به آنجا مى برند. محمّد بن فضل مى گويد: در همان جا همگى به امامت حضرت گواهى دادند. و حضرت، شب را نزد ما سپرى كرد و صبح هنگام با مردم خداحافظى كرد و به من سفارشاتى فرمود و قصد عزيمت نمود. و من او را بدرقه كردم تا اينكه ميان دهى رسيديم. حضرت به كنارى رفته و چهار ركعت نماز بجا آورد و بعد به من فرمود: اى محمّد! برگرد و در پناه خدا باش و چشمانت را ببند. من نيز چشمانم را بستم. سپس فرمود: چشمانت را باز كن. وقتى چشمانم را باز كردم، ديدم در بصره نزد درب خانه ام ايستاده ام! و اثرى از امام(علیه السلام) نيست.(1)

ص: 71

أَبِي رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الْبَرْقِيِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الصُّوفِيِّ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِيٍّ الرِّضَا(علیه السلام) فَقُلْتُ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ لِمَ سُمِّيَ النَّبِيُّ الْأُمِّيَّ فَقَالَ مَا يَقُولُ النَّاسُ قُلْتُ يَزْعُمُونَ أَنَّهُ إِنَّمَا سُمِّيَ الْأُمِّيَّ لِأَنَّهُ لَمْ يُحْسِنْ أَنْ يَكْتُبَ فَقَالَ كَذَبُوا عَلَيْهِمْ لَعْنَةُ اللَّهِ أَنَّى ذَلِكَ وَ اللَّهُ يَقُولُ فِي مُحْكَمِ كِتَابِهِ (هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولًا مِنْهُمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ)(1) فَكَيْفَ كَانَ يُعَلِّمُهُمْ مَا لَا يُحْسِنُ وَ اللَّهِ لَقَدْ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) يَقْرَأُ وَ يَكْتُبُ بِاثْنَتَيْنِ وَ سَبْعِينَ أَوْ قَالَ بِثَلَاثَةٍ وَ سَبْعِينَ لِسَاناً وَ إِنَّمَا سُمِّيَ الْأُمِّيَّ لِأَنَّهُ كَانَ مِنْ أَهْلِ مَكَّةَ وَ مَكَّةُ مِنْ أُمَّهَاتِ الْقُرَى وَ ذَلِكَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ (لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُرى وَ مَنْ حَوْلَها)(2) حديث كرد مرا پدرم از ... از جعفر بن محمّد(علیه السلام) كه گفت پرسيدم از حضرت امام محمّد تقى(علیه السلام) كه: چرا نبى اكرم(صلی الله علیه و آله) را امّى مي گفتند؟ فرمود: مردم چه مي گويند در اين موضوع؟ عرضه داشتم: كه مردم گمان مي كنند كه چون آن حضرت نمي توانست بنويسد و بخواند حضرتش را امى گفتند! فرمود: دروغ مي گويند، لعنت خدا بر آنها باد، چگونه چنين چيزى مى شود كه پيغمبر(صلی الله علیه و آله) نمي توانست بخواند و بنويسد! (و هر كه چنين معتقد باشد بر خلاف قول خدا معتقد شده) با اينكه خداوند در كتاب محكم خود قرآن مجيد مي فرمايد: (هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولًا مِنْهُمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ) او است خدائى كه ميان عرب امّى (كه خواندن و نوشتن را نمي دانستند) پيغمبرى بزرگوار از جنس همان مردم مبعوث به رسالت فرمود تا برايشان آيات وحى خدا را تلاوت كند و ايشان را از جهل و صفات

ص: 73

ناپسند و اخلاق زشت پاك سازد و شريعت و كتاب آسمانى و حكمت الهى به آنها بياموزد. پس وقتى كه خدا بفرمايد: پيغمبر(صلی الله علیه و آله) تلاوت آيات مي نمود و مردم را تعليم كتاب مي كرد، آيا چنين پيغمبرى نمي توانست بخواند و بنويسد؟! بخدا قسم رسول خدا(صلی الله علیه و آله) به هفتاد و سه زبان مي خواند و مي نوشت، و علت آنكه آن حضرت را امّى گفتند براى اين بود كه از اهل مكه بود و مكه را ام القرى مي گويند چنان كه خداى تعالى مي فرمايد: (وَ لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُرى وَ مَنْ حَوْلَها) (ام القرى يعنى مادر شهرها، و ام با ياء نسبت امّى مى شود يعنى كسى كه از اهل مكه است). (1)

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ مُوسَى الْخَشَّابُ عَنْ عَلِيِّ بْنِ حَسَّانَ وَ عَلِيِّ بْنِ أَسْبَاطٍ وَ غَيْرِهِ رَفَعَهُ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ(علیه السلام) قَالَ قُلْتُ إِنَّ النَّاسَ يَزْعُمُونَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ(صلیالله علیه و آله) لَمْ يَكْتُبْ وَ لَا يَقْرَأُ فَقَالَ كَذَبُوا لَعَنَهُمُ اللَّهُ أَنَّى يَكُونُ ذَلِكَ وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ (هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولًا مِنْهُمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ إِنْ كانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلالٍ مُبِينٍ )(2) فَكَيْفَ يُعَلِّمَهُمُ الْكِتَابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ لَيْسَ يُحْسِنُ أَنْ يَقْرَأَ وَ يَكْتُبَ قَالَ قُلْتُ فَلِمَ سُمِّيَ النَّبِيُّ الْأُمِّيَّ قَالَ لِأَنَّهُ نُسِبَ إِلَى مَكَّةَ وَ ذَلِكَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ (لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُرى وَ مَنْ حَوْلَها)(3) فَأُمُّ الْقُرَى مَكَّةُ فَقِيلَ أُمِّيٌّ لِذَلِكَ

حديث كردند ما را ... از مردى كه گفت عرضه داشتم: به حضرت باقر(علیه السلام) كه (بعضى از) مردم گمان مي كنند كه رسول خدا(صلی الله علیه و آله) نمي توانست بخواند و بنويسد فرمود دروغ مي گويند خدا آنها را لعنت كند (و از رحمتش دور بگرداند) چگونه آن حضرت نمي توانست بخواند و بنويسد با اينكه خداوند (در حق آن حضرت) ميفرمايد: (هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولًا مِنْهُمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ

ص: 74

وَ إِنْ كانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلالٍ مُبِينٍ ) پس اگر آن حضرت خواندن و نوشتن را نمي دانست چگونه (خداوند فرموده كه) مردم را تعليم كتاب و حكمت الهى مي فرمود مگر نعوذ باللَّه خدا دروغ فرموده؟ راوى گويد عرضه داشتم: پس چرا حضرتش راامّى ناميده اند؟! فرمود: چون نسبت به مكه داشت (و از اهل مكه بود) و مكه را «امّ» مي گويند چنان كه خداى عز و جل فرموده: (لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُرى وَ مَنْ حَوْلَها) (كه مراد از ام القرى مكه است) و هر كه اهل مكه باشد او را به آنجا نسبت مي دهند و به او امّى مي گويند. (1)

حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ هِلَالٍ عَنْ خَلَفِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) إِنَّ النَّبِيَّ(صلی الله علیه و آله) كَانَ يَقْرَأُ وَ يَكْتُبُ وَ يَقْرَأُ مَا لَمْ يُكْتَبْ.امام صادق(علیه السلام) فرمودند: پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) هم می خواندند و هم می نوشتند و حتی چیزهایی را که هنوز نوشته نشده بود، می خواندند. (2)

قَالَ أَخْبَرَنِي أَبُو حَفْصٍ عُمَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ الصَّيْرَفِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو الْحُسَيْنِ الْعَبَّاسُ بْنُ الْمُغِيرَةِ الْجَوْهَرِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو بَكْرٍ أَحْمَدُ بْنُ مَنْصُورٍ الرَّمَادِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ صَالِحٍ قَالَ حَدَّثَنَا عَنْبَسَةُ قَالَ أَخْبَرَنِي يُونُسُ عَنِ ابْنِ شِهَابٍ عَنْ عُبَيْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُتْبَةَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْعَبَّاسِ قَالَ لَمَّا حَضَرَتِ النَّبِيَّ الْوَفَاةُ وَ فِي الْبَيْتِ رِجَالٌ فِيهِمْ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) هَلُمُّوا أَكْتُبْ لَكُمْ كِتَاباً لَنْ تَضِلُّوا بَعْدَهُ أَبَداً فَقَالَ عُمَرُ لَا تَأْتُوهُ بِشَيْ ءٍ فَإِنَّهُ قَدْ غَلَبَهُ الْوَجَعُ وَ عِنْدَكُمُ الْقُرْآنُ حَسْبُنَا كِتَابُ اللَّهِ فَاخْتَلَفَ أَهْلُ الْبَيْتِ وَ اخْتَصَمُوا فَمِنْهُمْ مَنْ يَقُولُ قُومُوا يَكْتُبْ لَكُمْ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) وَ مِنْهُمْ مَنْ يَقُولُ مَا قَالَ عُمَرُ فَلَمَّا كَثُرَ اللَّغَطُ وَ الِاخْتِلَافُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) قُومُوا عَنِّي قَالَ عُبَيْدُ

ص: 75

اللَّهِ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُتْبَةَ وَ كَانَ ابْنُ عَبَّاسٍ رَحِمَهُ اللَّهُ يَقُولُ الرَّزِيَّةُ كُلُّ الرَّزِيَّةِ مَا حَالَ بَيْنَ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) وَ بَيْنَ أَنْ يَكْتُبَ لَنَا ذَلِكَ الْكِتَابَ مِنْ اخْتِلَافِهِمْ وَ لَغَطِهِمْ

عبد اللَّه بن عبّاس گويد: چون زمان رحلت رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرا رسيد گروهى كه عمر بن خطّاب نيز در ميان آنان بود در خانه حضور داشتند، رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود: بيائيد نامه اى براى شما بنويسم تا هرگز پس از آن گمراه نشويد. عمر گفت: چيزى نياوريد كه درد بر او غلبه كرده، و قرآن نزد شما هست، و كتاب خدا ما را كافى است. ميان اهل خانه اختلاف افتاد و به مخاصمه پرداختند، عدّه اى مى گفتند برخيزيد (كاغذ بياوريد) تا رسول خدا(صلی الله علیه و آله) برايتان بنويسد، و عدّه اى ديگر سخن عمر را مى گفتند. چون سر و صدا بلند شد واختلاف بالا گرفت رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود: از نزد من برخيزيد (و مرا تنها بگذاريد). عبيد اللَّه بن عبد اللَّه بن عتبه گويد: ابن عبّاس هميشه مى گفت: تمام مصيبت ها از همان وقتى آغاز شد كه با اختلاف و شلوغ كارى خود مانع از آن شدند كه رسول خدا(صلی الله علیه و آله) آن نوشته را بر ايمان بنويسد. (1)

همگی اتفاق نظر دارند که رسول خدا(صلی الله علیه و آله) در نزد استادی خواندن و نوشتن را نیاموخت اما این مطلب به این معنا نیست که رسول خدا(صلی الله علیه و آله) بی سواد بوده بلکه سواد خواندن و نوشتن را توسط علم لدنی و از ناحیه ی خدای تبارک و تعالی آموخته است.

ص: 76

رَأَیتُ رَسولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) فِی الجاهِلِیَّةِ وَ هُوَ یَقولُ لِلنَّاسِ: قُولُوا لا اِلهَ إِلَّا اللَّهُ تُفْلِحُوا فَمِنْهُمْ مَنْ تَفَلَ فِی وَجْهِهِ، وَ مِنْهُمْ مَن حَثَا عَلَیهِ التُّرَابَ، وَ مِنْهُمْ مَنْ سَبَّهُ، حَتَّی انْتَصَفَ النَّهارُ فَأَقبَلَتْ جارِیَةٌ بِعُسٍّ مِنْ ماءٍ فَغَسَلَ وَجهَهُ أَوْ یَدَیهِ وَ قَالَ: یا بُنَیَّةُ لَا تَخْشَی عَلَی أَبِیکِ عَیلَةً وَ لَا ذِلَّةً

منیب می گوید: در دوران جاهلیت رسول خدا(صلی الله علیه و آله) را دیدم که خطاب به مردم می گفت: بگویید: نیست خدایی جز خدای یکتا تا رستگار شوید. برخی بر چهره اش آب دهان می انداختند و برخی بر او خاک می پاشیدند و برخیدشنامش می دادند تا آنکه روز به نیمه رسید. آنگاه دختری با کاسه بزرگی از آب نزد او آمد و رسول خدا(صلی الله علیه و آله) صورت و دستانش را شست و فرمود: دخترم، از تنهایی و بی کسی پدرت بیمی به خود راه مده.

کَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَی النَّبِیِّ(صلی الله علیه و آله) یَحْکِی نَبِیّاً مِنَ الأَنْبِیاءِ ضَرَبَهُ قَومُهُ وَ هُوَ یَمْسَحُ الدَّمَ عَنْ وَجْهِهِ وَ یَقُولُ: اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِقَوْمِی فَإِنَّهُمْ لَا یَعْلَمُونَ!

عبدالله می گوید: گویی رسول خدا(صلی الله علیه و آله) را می بینم که همچون یکی از پیامبران، از سوی قومش مضروب و خونین شده و در حالی که خون را از چهره اش پاک می کند عرضه می دارد: خدایا قوم مرا ببخش که آنان نمی دانند.

رَأَیتُ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) مَرَّ فِی سُوقِ ذِی الْمَجازِ وَ عَلَیهِ حُلَّةٌ حَمْراءُ، وَ هُوَ یَقُولُ: «یَا أَیُّهَا النَّاسُ، قُولُوا لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ تُفْلِحُوا»، و رَجُلٌ یَرْمِیهِ بِالْحِجارَةِ و قَدْ أَدْمَی کَعْبَیهِ وَ عُرقُوبَیهِ، و َهُوَ یَقُولُ: یَا أَیّها النَّاسُ، لَا تُطِیعُوهُ فَإِنَّهُ کَذَّابٌ! فَقُلْتُ:

ص: 78

مَنْ هَذَا؟ قَالُوا: غُلامُ بَنِی عَبْدِ الْمُطَّلِبِ. فَقُلْتُ: مَنْ هَذَا الَّذی یَتْبَعُهُ یَرْمِیهِ بِالْحِجَارَةِ؟ قَالُوا: هَذَا عَبْدُ الْعُزَّی أَبو لَهَبٍ.

پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله) را در حالی دیدم که جامه ای سرخ فام برتن داشت و از بازار ذو المجاز می گذشت و می فرمود: ای مردم! بگویید: خدایی جز خدای یکتا نیست تا رستگار شوید. در این هنگام، مردی به سوی پیامبر(صلی الله علیه و آله) سنگ پرتاب کرد و استخوان قوزک و پی پاشنه پای ایشان را خونین کرد و در این حال می گفت: ای مردم! از او پیروی نکنید که دروغگوست! من (که تا آن روز، پیامبر(صلی الله علیه و آله) را نمی شناختم) گفتم: این شخص کیست؟ گفتند: جوانی از فرزندان عبد المطّلب است. گفتم: این شخص که او را دنبال کرده است و به او سنگ پرتاپ می کند، کیست؟ گفتند: این، عبد العزّی ابولهب (عموی پیامبر(صلی الله علیه و آله)) است.فَقَدْ رُوِيَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)

كَانَ يَمْشِي وَ مَعَهُ بَعْضُ أَصْحَابِهِ فَأَدْرَكَهُ أَعْرَابِيٌّ

فَجَذَبَهُ جَذْباً شَدِيداً وَ كَانَ عَلَيْهِ بُرْدٌ نَجْرَانِيٌّ غَلِيظُ الْحَاشِيَةِ فَأَثَّرَتِ الْحَاشِيَةُ فِي عُنُقِهِ مِنْ شِدَّةِ جَذْبِهِ ثُمَّ قَالَ يَا مُحَمَّدُ(صلی الله علیه و آله) هَبْ لِي مِنْ مَالِ اللَّهِ الَّذِي عِنْدَكَ فَالْتَفَتَ إِلَيْهِ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) فَضَحِكَ وَ أَمَرَ بِإِعْطَائِهِ وَ لَمَّا أَكْثَرَتْ قُرَيْشٌ أَذَاهُ وَ ضَرْبَهُ قَالَ اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِقَوْمِي فَإِنَّهُمْ لَا يَعْلَمُونَ فَلِذَلِكَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى (وَ إِنَّكَ لَعَلى خُلُقٍ عَظِيم )

نقل كرده اند كه پيامبر خدا(صلی الله علیه و آله) در حال رفتن بود، و بعضى از اصحاب نيز در خدمت آن بزرگوار بودند، مرد عربى با آن حضرت برخورد كرد، چنان به شدّت او را به طرف خود كشيد كه حاشيه درشت عبایی كه بر دوش داشت، گردن مباركش را آزرد، آنگاه گفت: يا محمد! از آن مال هاى خدا كه در نزد تو است، به من هم بده! پيامبر(صلی الله علیه و آله) نگاهى به آن مرد عرب كرد و خنديد، و دستور داد تا به او چيزى دادند.

ص: 79

وقتى هم كه آن بزرگوار را افراد قبيله قريش زياد اذيّت كردند، و صدمه زدند، رو به طرف آسمان كرد و عرضه داشت: بارالها قوم مرا بيامرز كه آنها نادانند! و به همين دليل است كه خداى متعال در کتاب شریفش فرمودند (وَ إِنَّكَ لَعَلى خُلُقٍ عَظِيمٍ) به راستى كه تو به خُلقِ عظيمى آراسته اى (1)

ص: 80

أَخْبَرَنَا جَمَاعَةٌ مِنْهُمْ أَبُو الْحَسَنِ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَيْمَانَ بِقِرَاءَتِي عَلَيْهِ قَالَ: أَخْبَرَنَا أَبُوالْعَبَّاسِ الْمِيكَالِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدَانُ الْأَهْوَازِيُّ قَالَ: حَدَّثَنَا يَحْيَى بْنُ حَاتِمٍ الْعَسْكَرِيُّ قَالَ: حَدَّثَنَا بِشْرُ بْنُ مِهْرَانَ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ دِينَارٍ، قَالَ: حَدَّثَنَا دَاوُدُ بْنُ أَبِي هِنْدٍ عَنِ الشَّعْبِيِّ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ قَدِمَ عَلَى النَّبِيِّ(صلی الله علیه و آله) الْعَاقِبُ وَ السَّيِّدُ، فَدَعَاهُمَا إِلَى الْإِسْلَامِ فَتَلَاحَيَا وَ رَدَّا عَلَيْهِ، فَدَعَاهُمَا إِلَى الْمُلَاعَنَةِ، فَوَاعَدَاهُ عَلَى أَنْ يُغَادِيَاهِ بِالْغَدَاةِ فَغَدَا رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) وَ أَخَذَ بِيَدِ عَلِيٍّ(علیه السلام) وَ فَاطِمَةَ(علیها السلام) وَ الْحَسَنِ(علیه السلام) وَ الْحُسَيْنِ(علیه السلام) ثُمَّ أَرْسَلَ إِلَيْهِمَا فَأَبَيَا أَنْ يَجِيئَا وَ أَقَرَّا لَهُ بِالْخَرَاجِ... (فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَكُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَكُمْ ) قَالَ الشَّعْبِيُّ: قَالَ جَابِرٌ: (أَنْفُسَنا) رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) وَ عَلِيُّ بْنُأَبِي طَالِبٍ(علیه السلام)، وَ (أَبْناءَنا) الْحَسَنُ(علیه السلام) وَ الْحُسَيْنُ(علیه السلام)، وَ (نِساءَنا) فَاطِمَةُ(علیها السلام).

جابر بن عبد اللَّه انصارى نقل كرده است: دو تن از علماى مسيحى به نام هاى عاقب و سيّد در مدينه به خدمت رسول خدا(صلی الله علیه و آله) رسيدند. آن حضرت آنان را به اسلام دعوت كرد، آن دو نپذيرفتند. نبى اکرم(صلی الله علیه و آله) بر طبق فرمان خداى سبحان در آيه (فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَكُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَكُمْ) آنان را به مُباهِله دعوت كرد، و در روز موعود به همراه على(علیه السلام) و فاطمه(علیها السلام) و حسن(علیه السلام) و حسين(علیه السلام) در جايگاه مباهله حاضر شد. امّا آن دو حاضر به مباهله نشدند، بلكه به خراج و جزيه راضى شدند، در اين جا شعبى از جابر بن عبد اللَّه نقل مى كند: منظور از انفسنا، على بن ابى طالب(علیه السلام) و منظور از ابناءنا، حسن(علیه السلام) و حسين(علیه السلام) و منظور از نساءنا، فاطمه(علیها السلام) است. (1)

ص: 82

فَقَالَ أُسْقُفُّ نَجْرَانَ يَا مَعْشَرَ النَّصَارَى:...وَ ارْجِعُوا إِلَى بِلَادِكُمْ وَ ارْتَئُوا لِأَنْفُسِكُمْ يَا مَعْشَرَ النَّصَارَى إِنِّي لَأَرَى وُجُوهاً لَوْ شَاءَ اللَّهُ أَنْ يُزِيلَ جَبَلًا مِنْ مَكَانِهِ لَأَزَالَهُ بِهَا فَلَا تُبَاهِلُوهُ فَتَهْلِكُوا وَ لَا يَبْقَى عَلَى وَجْهِ الْأَرْضِ نَصْرَانِيٌّ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ.... وَ قَالَ النَبی(صلی الله علیه و آله): وَ الَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ إِنَّ الْهَلَاكَ قَدْ بَدَا عَلَى أَهْلِ نَجْرَانَ وَ لَوْ لَاعَنُوا لَمُسِخُوا قِرَدَةً وَ خَنَازِيرَ وَ لَاضْطَرَمَ الْوَادِي عَلَيْهِمْ نَاراً وَ

لَاسْتَأْصَلَ اللَّهُ نَجْرَانَ وَ أَهْلَهُ حَتَّى الطَّيْرَ عَلَى رُءُوسِ الشَّجَرِ وَ لَمَا حَالَ الْحَوْلُ عَلَى النَّصَارَى كُلِّهِمْ حَتَّى هَلَكُوا

سرکرده گروه نَجران خطاب به دوستانش گفت: اكنون براى نجات خويش از مهلكه عذاب بكوشيد و آينده خود را با تيزبينى از خطر برهانيد، اى گروه نصارا! هم اكنون چهره هايى نورانى مى بينم كه اگر كسى براى از جاى كندن كوهى به آنها متوسل شود، هر آينه خداوند به بركت اين صورت هاى نورانى، آن كوه را از جايى به جاىديگر منتقل خواهد نمود. با اين حال اگر بخواهيد با او مباهله نماييد. بى ترديد به نابودى و هلاكت خواهيد رسيد و در پهناى گيتى، يك تن نصرانى تا روز قيامت بر جا نخواهد ماند!! رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمودند: سوگند به خدايى! كه جانم در قبضه قدرت اوست اگر جمعيت نَجران به مباهله اقدام مى كردند، بى گمان نابودى، آنها را فرامى گرفت و همگى به صورت خوكان و بوزينگان مسخ مى شدند. و آتش شعله ور و سوزان آنها را فرا مى گرفت تا آنجا كه پرندگان بر شاخه درختان و در پرواز را طعمه خود مى ساخت و سرزمين آنان را نابود و تمامى اهل نجران را به هلاكت مى كشاند، علاوه بر اين هنوز سال مباهله به پايان نرسيده بود كه جمعيت مسيحيان روى زمين همگى نابود مى شدند.(1)

ص: 83

أَخْبَرَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ الصَّلْتِ، قَالَ أَخْبَرَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِيدٍ، قَالَ: حَدَّثَنَا يَعْقُوبُ بْنُ يُوسُفَ الضَّبِّيُّ، قَالَ حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ الصَّيْرَفِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا هِلَالُ بْنُ أَيُّوبَ الصَّيْرَفِيُّ، عَنْ عَبْدِ الْكَرِيمِ أَبِي أُمَيَّةَ، عَنْ مُجَاهِدٍ، قَالَ قُلْتُ لِابْنِ عَبَّاسٍ مَنِ الَّذِينَ أَرَادَ النَّبِيُّ(صلی الله علیه و آله) أَنْ يُبَاهِلَ بِهِمْ قَالَ عَلِيٌّ وَ فَاطِمَةُ(علیها السلام) وَ الْحَسَنُ(علیه السلام) وَ الْحُسَيْنُ(علیه السلام) وَ الْأَنْفُسُ النَّبِيُّ(صلی الله علیه و آله) وَ عَلِيُّ(علیه السلام)

مجاهد گوید به ابن عباس گفتم: پیامبر(صلی الله علیه و آله) همراه چه کسانی می خواست مباهله کند؟ گفت: علی(علیه السلام) و فاطمه(علیها السلام) حسن(علیه السلام) و حسین(علیه السلام) و مراد از انفس پیامبر(صلی الله علیه و آله) و علی(علیه السلام) بودند. (1)

آیه مباهله(فَمَنْ حَاجَّكَ فيهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَكُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكاذِبينَ)(2)

هرگاه بعد از علم و دانشى كه (در باره مسيح) به تو رسيده، (باز) كسانى با تو به محاجّه و ستيز برخيزند به آنها بگو بياييد ما فرزندان خود را دعوت كنيم شما هم فرزندان خود را ما زنان خويش را دعوت نماييم، شما هم زنان خود را ما از نفوس خود دعوت كنيم شما هم از نفوس خود آن گاه مباهله كنيم و لعنت خدا را بر دروغگويان قرار دهيم.

(فَمَنْ حَاجَّكَ فيهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَكُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكاذِبينَ)(3)

ص: 84

هرگاه بعد از علم و دانشى كه (در باره مسيح) به تو رسيده، (باز) كسانى با تو به محاجّه و ستيز برخيزند به آنها بگو: بياييد ما فرزندان خود را دعوت كنيم شما هم فرزندان خود را ما زنان خويش را دعوت نماييم، شما هم زنان خود را ما از نفوس خود دعوت كنيم شما هم از نفوس خود آن گاه مباهله كنيم و لعنت خدا را بر دروغگويان قرار دهيم.

حدیث20: قَالَ وَ حَدَّثَنِي الشَّيْخُ أَدَامَ اللَّهُ عِزَّهُ أَيْضاً قَالَ: قَالَ الْمَأْمُونُ يَوْماً لِلرِّضَا(علیه السلام) أَخْبِرْنِي بِأَكْبَرِ فَضِيلَةٍ لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) يَدُلُّ عَلَيْهَا الْقُرْآنُ قَالَ فَقَالَ لَهُ الرِّضَا(علیه السلام) فَضِيلَةٌ فِي الْمُبَاهَلَةِ قَالَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَكُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكاذِبِينَ فَدَعَا رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) الْحَسَنَ(علیه السلام) وَ الْحُسَيْنَ(علیه السلام) فَكَانَا ابْنَيْهِ وَ دَعَا فَاطِمَةَ فَكَانَتْ فِي هَذَا الْمَوْضِعِ نِسَاءَهُ وَ دَعَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) فَكَانَ نَفْسَهُ بِحُكْمِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَدْ ثَبَتَ أَنَّهُ لَيْسَ أَحَدٌ مِنْ خَلْقِ اللَّهِ تَعَالَى أَجَلَّ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) وَ أَفْضَلَ فَوَجَبَ أَنْ لَا يَكُونَ أَحَدٌ أَفْضَلَ مِنْ نَفْسِ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) بِحُكْمِ اللَّهِ تَعَالَى....حدیث20: روزی مامون لعنة الله علیه به امام رضا(علیه السلام) عرضه داشت: بزرگ ترین فضیلتی که امیرالمؤمنین(علیه السلام) از قرآن دارد برای من بازگو کنید. حضرت فرمودند: برترین فضیلت آن حضرت در قضیه مُباهِله است. همانا رسول خدا(صلی الله علیه و آله) به وسیلهﻱ علی(علیه السلام)، فاطمه، حسن(علیه السلام)، و حسین(علیه السلام) با نصارای نجران مُباهِله نمود، و علی(علیه السلام) را همانند جان خویش قرار داد... بنابراین، همهﻱ فضائلی که بر رسول خدا(صلی الله علیه و آله) لازم بوده بر علی(علیه السلام) نیز ثابت شده جز نبوّت، پس کدامین فضل و برتری بالاتر از این فضل و شرف؟(1)

تذکر: و از جمله این فضیلت ها عصمت است که امیرالمومنین(علیه السلام) در آن با پیامبر(صلی الله علیه و آله) شریک است پس آیه مباهله یک سند زنده برای

ص: 85

عظمت اهل بیت بوده که بواسطه آن لزوم عصمت امام(علیه السلام) به اثبات می رسد.

حدیث21: فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله): هَذَا الْجَامِعُ لِلْمَكَارِمِ، الْحَاوِي لِلْفَضَائِل

حدیث21:رسول خدا(صلی الله علیه و آله) اشاره به سوی علی(علیه السلام) کرده و فرمودند:...همه مکارم و فضائل در این شخص جمع شده.(1)

أَخْبَرَنَا أَبُو عُمَرَ، قَالَ أَخْبَرَنَا أَحْمَدُ، قَالَ أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ، قَالَ حَدَّثَنَا أَبِي، قَالَ حَدَّثَنَا هَاشِمُ بْنُ الْمُنْذِرِ، عَنِ الْحَارِثِ بْنِ حَصِيرَةَ، عَنْ أَبِي صَادِقٍ، عَنْ رَبِيعَةَ بْنِ نَاجِذٍ، عَنْ عَلِيٍّ(علیه السلام) قَالَ: خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) حِينَ خَرَجَ لِمُبَاهَلَةِ النَّصَارَى بِي وَ بِفَاطِمَةَ(علیها السلام) وَ الْحَسَنِ(علیه السلام) وَ الْحُسَيْنِ(علیه السلام)علی(علیه السلام) می فرماید: هنگامی که رسول خدا(صلی الله علیه و آله) برای مُباهله با مسیحیان خارج شد من و فاطمه(علیها السلام) و حسن(علیه السلام) و حسین(علیه السلام) را همراه برد. (2)

أَخْبَرَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ الصَّلْتِ، قَالَ أَخْبَرَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِيدٍ، قَالَ حَدَّثَنَا يَعْقُوبُ بْنُ يُوسُفَ الضَّبِّيُّ، قَالَ حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ الصَّيْرَفِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا هِلَالُ بْنُ أَيُّوبَ الصَّيْرَفِيُّ، عَنْ عَبْدِ الْكَرِيمِ أَبِي أُمَيَّةَ، عَنْ مُجَاهِدٍ، قَالَ: قُلْتُ لِابْنِ عَبَّاسٍ: مَنِ الَّذِينَ أَرَادَ النَّبِيُّ(صلی الله علیه و آله)

أَنْ يُبَاهِلَ بِهِمْ قَالَ: عَلِيٌّ(علیه السلام)

وَ فَاطِمَةُ(علیها السلام)

وَ الْحَسَنُ(علیه السلام)

وَ الْحُسَيْنُ(علیه السلام)

وَ الْأَنْفُسُ النَّبِيُّ(صلی الله علیه و آله) وَ عَلِيُّ(علیه السلام)

مجاهد می گوید: به این عباس گفتم: پیامبر(صلی الله علیه و آله) همراه چه کسانی می خواست مباهله کند؟ گفت: علی(علیه السلام) و فاطمه(علیها السلام) و حسن(علیه السلام) و حسین(علیه السلام) و مراد از انفس پیامبر(صلی الله علیه و آله) و علی(علیه السلام) بودند. (3)

ص: 86

حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الدَّقَّاقُ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرٍ الْأَسَدِيُّ قَالَ حَدَّثَنِي مُوسَى بْنُ عِمْرَانَ النَّخَعِيُّ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ يَزِيدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ عَنْ ثَابِتِ بْنِ دِينَارٍ عَنْ سَعِيدِ بْنِ جُبَيْرٍ قَالَ قَالَ يَزِيدُ بْنُ قَعْنَبٍ كُنْتُ جَالِساً مَعَ الْعَبَّاسِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ وَ فَرِيقٌ مِنْ عَبْدِ الْعُزَّى بِإِزَاءِ الْبَيْتِ الْحَرَامِ إِذْ أَقْبَلَتْ فَاطِمَةُ(علیها السلام) بِنْتُ أَسَدٍ أُمُّ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) وَ كَانَتْ حَامِلَةً بِهِ تِسْعَةَ أَشْهُرٍ وَ قَدْ أَخَذَهَا الطَّلْقُ فَقَالَتْ رَبِّ إِنِّي مُؤْمِنَةٌ بِكَ وَ بِمَا جَاءَ مِنْ عِنْدِكَ مِنْ رُسُلٍ وَ كُتُبٍ وَ إِنِّي مُصَدِّقَةٌ بِكَلَامِ جَدِّي إِبْرَاهِيمَ الْخَلِيلِ(علیه السلام) وَ إِنَّهُ بَنَى الْبَيْتَ الْعَتِيقَ فَبِحَقِّ الَّذِي بَنَى هَذَا الْبَيْتَ وَ بِحَقِّ الْمَوْلُودِ الَّذِي فِي بَطْنِي لَمَّا يَسَّرْتَ عَلَيَّ وِلَادَتِي قَالَ يَزِيدُ بْنُ قَعْنَبٍ فَرَأَيْنَا الْبَيْتَ وَ قَدِ انْفَتَحَ عَنْ ظَهْرِهِ وَ دَخَلَتْ فَاطِمَةُ(علیها السلام) وَ غَابَتْ عَنْ أَبْصَارِنَا وَ الْتَزَقَ الْحَائِطُ فَرُمْنَا أَنْ يَنْفَتِحَ لَنَا قُفْلُ الْبَابِ فَلَمْ يَنْفَتِحْ فَعَلِمْنَا أَنَّ ذَلِكَ أَمْرٌ مِنَ اللَّهِ تَعَالَى ثُمَّ خَرَجَتْ بَعْدَ الرَّابِعِ وَ بِيَدِهَا أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) ثُمَّ قَالَتْ إِنِّي فُضِّلْتُ عَلَى مَنْ تَقَدَّمَنِي مِنَ النِّسَاءِ لِأَنَّ آسِيَةَ بِنْتَ مُزَاحِمٍ عَبَدَتِ اللَّهَ سِرّاً فِي مَوْضِعٍ لَا يُحِبُّ أَنْ يُعْبَدَ اللَّهُ فِيهِ إِلَّا اضْطِرَاراً وَ أَنَّ مَرْيَمَ بِنْتَ عِمْرَانَ هَزَّتِ النَّخْلَةَ الْيَابِسَةَ بِيَدِهَا حَتَّى أَكَلَتْمِنْهَا (رُطَباً جَنِيًّا)(1) وَ أَنِّي دَخَلْتُ بَيْتَ اللَّهِ الْحَرَامَ وَ أَكَلْتُ مِنْ ثِمَارِ الْجَنَّةِ وَ أَرْزَاقِهَا فَلَمَّا أَرَدْتُ أَنْ أَخْرُجَ هَتَفَ بِي هَاتِفٌ يَا فَاطِمَةُ سَمِّيهِ عَلِيّاً فَهُوَ عَلِيٌّ وَ اللَّهُ الْعَلِيُّ الْأَعْلَى يَقُولُ إِنِّي شَقَقْتُ اسْمَهُ مِنِ اسْمِي وَ أَدَّبْتُهُ بِأَدَبِي وَ وَقَفْتُهُ عَلَى غَامِضِ

ص: 89

عِلْمِي وَ هُوَ الَّذِي يَكْسِرُ الْأَصْنَامَ فِي بَيْتِي وَ هُوَ الَّذِي يُؤَذِّنُ فَوْقَ ظَهْرِ بَيْتِي وَ يُقَدِّسُنِي وَ يُمَجِّدُنِي فَطُوبَى لِمَنْ أَحَبَّهُ وَ أَطَاعَهُ وَ وَيْلٌ لِمَنْ عَصَاهُ وَ أَبْغَضَهُ وَ صَلَّى اللَّهُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِين

حديث كرد ما را ... از يزيد بن قعنب كه گفت: با عباس بن عبد المطلب و جمعى از فرزندان عبد العزّى در گوشه مسجد الحرام نشسته بوديم و مشاهده كرديم كه فاطمه(علیها السلام) بنت اسد وارد شد و به حضرت امير المؤمنين(علیه السلام) نُه ماهه حامله بود و آثار درد مخاض در او ظاهر و نمايان بود و كنار خانه كعبه رفت و گفت: خدايا ايمان به تو آورده ام، و ايمان دارم به پيغمبران تو و آنچه كه از جانب تو آورده اند، و تصديق دارم كتاب هاى آسمانى و كلام جدم حضرت ابراهيم خليل(علیه السلام) را [كه گفت (رَبِّ اجْعَلْ هَذَا الْبَلَدَ آمِناً وَ اجْنُبْنِي وَ بَنِيَّ أَنْ نَعْبُدَ الْأَصْنامَ )(1) پروردگارا اين شهر مكه را محل امن و امان قرار بده و دور بدار مرا و فرزندانم را از بت پرستى] كه اوست بناكننده اين خانه (به دستور تو) پس خدايا به حق آن كسى كه اين خانه را ساخته و به حق اين فرزندى كه در رحم من است وضع حمل را بر من سهل و آسان گردان.

يزيد بن قعنب گفت: همه ديديم ديوار خانه كعبه شكافته شد و فاطمه(علیها السلام) بنت اسد داخل در خانه كعبه شد و از چشم ما پنهان گرديد و شكاف ديوار به هم متصل شد، همگى رفتيم كه قفل خانه كعبه را باز كنيم (يكى بعد از ديگرى هر چه كرديم) باز نشد، دانستيم كه اين امر از طرف خداى تعالى است، و پس از چهار روز بيرون آمد در حالى كه در دست او امير المؤمنين(علیه السلام) بود، و مي گفت: مقام من شامخ تر است بر زنانى كه پيش از من بوده اند، زيرا آسيه دختر مزاحم (زن فرعون) عبادت كرد خدا رامخفيانه در مكانى كه خداوند دوست نمي داشت كه عبادتش كنند در آن مكان مگر در حال اضطرار (چون براى امت حضرت موسى(علیه السلام) جايز نبوده عبادت كنند مگر در معابد و كنيسه ها) و مريم دختر عمران (مادر حضرت عيسى(علیه السلام)) درخت خرماى خشكيده را با دست خود حركت داد

ص: 90

تا از آن درخت خرما افتاد و تناول نمود، و من داخل خانه خدا شدم و از ميوه ها و غذاهاى بهشتى خوردم، و چون خواستم بيرون آيم هاتفى گفت: اى فاطمه! فرزند خود را على نام بگذار، كه خداى علىّ اعلى مي فرمايد اسم او را مشتق از اسم خود نمودم و به ادب خود او را مؤدب گردانيده ام و به غامض و مشكل هاى علم خودم (كه كسى از آنها اطلاع ندارد) او را عالم و واقف نموده ام، و اوست كه مي شكند بت هائى را كه در خانه (كعبه) من گذارده اند (بت پرستان) و اوست كه اذان مي گويد بر بام خانه من و مرا تقديس و تمجيد مي نمايد، پس خوشا به حال كسى كه او را دوست بدارد و اطاعت دستوراتش بنمايد، و واى بر كسى كه نافرمانى او كند و او را دشمن بدارد، و يا (علنى و آشكارا با او) دشمنى نمايد.(1)

ایمان جناب ابوطالب علیه السلام

الْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ وَ مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ بَكْرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَزْدِيِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِيهِ(علیه السلام) قَالَ: قِيلَ لَهُ إِنَّهُمْ يَزْعُمُونَ أَنَّ أَبَا طَالِبٍ كَانَ كَافِراً فَقَالَ كَذَبُوا كَيْفَ يَكُونُ كَافِراً وَ هُوَ يَقُولُ أَ لَمْ تَعْلَمُوا أَنَّا وَجَدْنَا مُحَمَّداً(صلی الله علیه و آله) نَبِيّاً كَمُوسَى(علیه السلام) خُطَّ فِي أَوَّلِ الْكُتُبِ وَ فِي حَدِيثٍ آخَرَ كَيْفَ يَكُونُ أَبُوطَالِبٍ(علیه السلام) كَافِراً وَ هُوَ يَقُولُ لَقَدْ عَلِمُوا أَنَّ ابْنَنَا لَا مُكَذَّبٌ لَدَيْنَا وَ لَا يَعْبَأُ بِقِيلِ الْأَبَاطِلِ وَ أَبْيَضَ يُسْتَسْقَى الْغَمَامُ بِوَجْهِهِ ثِمَالُ الْيَتَامَى عِصْمَةٌ لِلْأَرَامِلِ

اسحاق بن جعفر از پدرش امام صادق(علیه السلام) نقل كند كه به آن حضرت عرض شد: آنها گمان كنند كه ابو طالب(علیه السلام) كافر بوده است، فرمود: دروغ گويند، چگونه او كافر است كه مي گويد مگر نمي دانند كه ما محمد(صلی الله علیه و آله) را مانند موسى(علیه السلام) به پيغمبرى يافته ايم كه در كتاب هاى نخست و سلف نامش نوشته است؟ و در حديث ديگر فرمود: چگونه مى شود كه ابو طالب(علیه السلام) كافر باشد؟ در صورتى كه خود او مي گويد: مردم دانسته اند كه ما فرزند خود را به دروغ نسبت ندهيم و به سخن ياوه سرايان اعتنا نمي کنیم. او رو سفيد و آبرومندى است كه باحترام آبروى او طلب باران مى شود. او فريادرس يتيمان و پناه بيوه زنانست. (1)

عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) قَالَ: إِنَ مَثَلَ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) مَثَلُ أَصْحَابِ الْكَهْفِ أَسَرُّوا الْإِيمَانَ وَ أَظْهَرُوا الشِّرْكَ فَآتَاهُمُ اللَّهُ (أَجْرَهُمْ مَرَّتَيْنِ ).

ص: 92

و فرمود: حكايت ابو طالب(علیه السلام) حكايت اصحاب كهف است كه ايمان را نهان كردند و شرك را اظهار داشتند، پس خدا پاداششان را دو بار به آنها داد. (يك بار به جهت ايمان آوردن و يك بار به جهت تقيه كردن). (1)

أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِيسَ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عُبَيْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْحُسَيْنِ الصَّغِيرِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِيمَ الْجَعْفَرِيِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) وَ مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ يَزِيدَ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ بَعْضِ رِجَالِهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: نَزَلَ جَبْرَئِيلُ(علیه السلام) عَلَى النَّبِيِّ(صلی الله علیه و آله) فَقَالَ يَا مُحَمَّدُ(صلی الله علیه و آله) إِنَّ رَبَّكَ يُقْرِئُكَ السَّلَامَ وَ يَقُولُ إِنِّي قَدْ حَرَّمْتُ النَّارَ عَلَى صُلْبٍ أَنْزَلَكَ وَ بَطْنٍ حَمَلَكَ وَ حَجْرٍ كَفَلَكَ فَالصُّلْبُ صُلْبُ أَبِيكَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ(علیه السلام) وَ الْبَطْنُ الَّذِي حَمَلَكَ فَآمِنَةُ(علیها السلام) بِنْتُ وَهْبٍ وَ

أَمَّا حَجْرٌ كَفَلَكَ فَحَجْرُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) وَ فِي

رِوَايَةِ ابْنِ فَضَّالٍ وَ فَاطِمَةَ(علیها السلام) بِنْتِ أَسَد.

جبرئيل(علیه السلام) بر پيغمبر نازل شد و عرضه داشت: اى محمد(صلی الله علیه و آله) پروردگارت به تو سلام مي رساند و مي فرمايد من آتش دوزخ را حرام كردم بر پشتى كه تو را فرود آورد، و شكمى كه به تو آبستن شد، و دامانى كه تو را پروريد آن پشت، پشت عبداللَّه بن عبد المطلب است، و شكمى كه به تو آبستن شد، آمنه (علیها السلام)بنت وهب، و اما دامانى كه تو را پروريد، دامان ابى طالب

(علیه السلام)و فاطمه (علیها السلام)بنت اسد است. (2)

عَنِ الصَّادِقِ(علیه السلام) عَنْ آبَائِهِ أَنَّ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) كَانَ ذَاتَ يَوْمٍ جَالِساً فِي الرَّحْبَةِ وَ النَّاسُ حَوْلَهُ مُجْتَمِعُونَ فَقَامَ إِلَيْهِ رَجُلٌ فَقَالَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) أَنْتَ بِالْمَكَانِ الَّذِي أَنْزَلَكَ اللَّهُ بِهِ وَ أَبُوكَ مُعَذَّبٌ فِي النَّارِفَقَالَ لَهُ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام)

ص: 93

مَهْ فَضَّ اللَّهُ فَاكَ وَ الَّذِي بَعَثَ مُحَمَّداً(صلی الله علیه و آله) بِالْحَقِّ نَبِيّاً لَوْ شَفَعَ أَبِي فِي كُلِّ مُذْنِبٍ عَلَى وَجْهِ الْأَرْضِ لَشَفَّعَهُ اللَّهُ فِيهِمْ أَبِي مُعَذَّبٌ فِي النَّارِ وَ ابْنُهُ قَسِيمُ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ وَ الَّذِي بَعَثَ مُحَمَّداً(صلی الله علیه و آله) بِالْحَقِّ نَبِيّاً إِنَّ نُورَ أَبِي يَوْمَ الْقِيَامَةِ لَيُطْفِئُ أَنْوَارَ الْخَلَائِقِ كُلِّهِمْ إِلَّا خَمْسَةَ أَنْوَارٍ نُورَ مُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله) وَ نُورِي وَ نُورَ الْحَسَنِ(علیه السلام) وَ نُورَ الْحُسَيْنِ(علیه السلام) وَ نُورَ تِسْعَةٍ مِنْ وُلْدِ الْحُسَيْنِ(علیه السلام) فَإِنَّ نُورَهُ مِنْ نُورِنَا خَلَقَهُ اللَّهُ تَعَالَى قَبْلَ أَنْ يَخْلُقَ آدَمَ(علیه السلام) بِأَلْفَيْ عَامٍ

امام صادق(علیه السلام) فرمود: كه امير مؤمنان(علیه السلام) در رحبه بود و مردم در گرد او بودند و مردى از جا برخاست و عرضه داشت: اى امير مؤمنان تو را چنين مقامى است با اينكه پدرت در دوزخ عذاب مي كشد. فرمودش خاموش باش خداوند دهانت را خُرد كند سوگند بدان كه محمد(صلی الله علیه و آله) را براستى برانگيخته اگر پدرم همه گناهكاران روى زمين را شفاعت كند خدا شفاعتش را بپذيرد و از همه درگذرد، آيا پدرم در دوزخ عذاب مي كشد در حالی که پسرش قسمت كننده بهشت و دوزخ است؟ سوگند بدان كه محمد(صلی الله علیه و آله) را به راستى فرستاده كه نور پدرم در روز رستاخيز نور همه خلائق را به خاموشى كشد جز پنج نور كه از محمد(صلی الله علیه و آله) و فاطمه(علیها السلام) و حسن(علیه السلام) و حسين(علیه السلام) و نور فرزندانش كه امامند، آگاه باش كه نور او از نور ما است و خدا آن را دو هزار سال پيش از آفرينش آدم(علیه السلام) آفريده. (1)

مَا أَخْبَرَنِي بِهِ شَيْخِي أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الْحُسَيْنُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَلِيٍّ الْمَعْرُوفُ بِابْنِ الْوَاسِطِيِّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ أَخْبَرَنِي أَبُو مُحَمَّدٍ هَارُونُ بْنُ مُوسَى التَّلَّعُكْبَرِيُّ قَالَ أَخْبَرَنِي أَبُو عَلِيِّ بْنُ هَمَّامٍ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو الْحَسَنِ عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ الْقُمِّيُّ الْأَشْعَرِيُّ قَالَ حَدَّثَنِي مُنْجِحٌ الْخَادِمُ مَوْلَى بَعْضِ الطَّاهِرِيَّةِ بِطُوسَ قَالَ حَدَّثَنِي أَبَانُ

ص: 94

بْنُ مُحَمَّدٍ قَالَ كَتَبْتُ إِلَى الْإِمَامِ الرِّضَا عَلِيِّ بْنِ مُوسَى(علیه السلام) جُعِلْتُ فِدَاكَ قَدْ شَكَكْتُ فِي إِيمَانِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) قَالَ فَكَتَبَ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ أَمَّا بَعْدُ فَمَنْ (يَتَّبِعْ غَيْرَ سَبِيلِ الْمُؤْمِنِينَ نُوَلِّهِ ما تَوَلَّى)(1) إِنَّكَ إِنْ لَمْ تُقِرَّ بِإِيمَانِ أَبِي طَالِبِ(علیه السلام) كَانَ مَصِيرُكَ إِلَى النَّارِ

به سندش تا ابان بن محمد كه گفت: نوشتم به امام رضا على بن موسى(علیه السلام) قربانت من در باره ايمان ابى طالب(علیه السلام) ترديد دارم و آن حضرت در پاسخم نگارش فرمود: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ اما بعد (يَتَّبِعْ غَيْرَ سَبِيلِ الْمُؤْمِنِينَ نُوَلِّهِ ما تَوَلَّى) هر كه پيرو باشد جز راه مؤمنان را، به دنبال آنَش فرستيم كه دوست داشته، راستش اگر تو به ايمان ابى طالب(علیه السلام) اعتراف نكنى به دوزخ خواهى رفت. (2)

وَ بِإِسْنَادِهِ إِلَى أَبَانِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ يُونُسَ بْنِ نُبَاتَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ أَنَّهُ قَالَ يَا يُونُسُ مَا يَقُولُ النَّاسُ فِي إِيمَانِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ يَقُولُونَ هُوَ فِي ضَحْضَاحٍ مِنْ نَارٍ يَغْلِي مِنْهَا أُمُّ رَأْسِهِ فَقَالَ كَذَبَ أَعْدَاءُ اللَّهِ إِنَّ أَبَا طَالِبٍ(علیه السلام) مِنْ رُفَقَاءِ (النَّبِيِّينَ وَ الصِّدِّيقِينَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِينَ وَ حَسُنَ أُولئِكَ رَفيقًا)(3)

و به سندش از يونس بن نباته از امام صادق(علیه السلام) فرمود: اى يونس مردم در باره ابو طالب(علیه السلام) چه مي گويند؟ گفتم: قربانت مي گويند او در گودالى از دوزخ است كه مغزش از آن به جوش مى آيد فرمود: دروغ گفتند دشمنان خدا، به راستی که ابیطالب(علیه السلام) از رفقاى (النَّبِيِّينَ وَ الصِّدِّيقِينَ وَ الشُّهَداءِ وَالصَّالِحِينَ وَ حَسُنَ أُولئِكَ رَفيقًا) پيغمبران و صديقان و شهيدانست و نيكان شايسته و چه خوب رفيقانى باشند آنان. (4)

ص: 95

خبر دادن جناب ابوطالب علیه السلام به ولادت امیرالمومنین

الْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى الْفَارِسِيِّ عَنْ أَبِي حَنِيفَةَ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنِ الْوَلِيدِ بْنِ أَبَانٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْكَانَ عَنْ أَبِيهِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) إِنَّ فَاطِمَةَ(علیها السلام) بِنْتَ أَسَدٍ جَاءَتْ إِلَى أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) لِتُبَشِّرَهُ بِمَوْلِدِ النَّبِيِّ(صلی الله علیه و آله) فَقَالَ أَبُو طَالِبٍ(علیه السلام) اصْبِرِي سَبْتاً أُبَشِّرْكِ بِمِثْلِهِ إِلَّا النُّبُوَّةَ وَ قَالَ السَّبْتُ ثَلَاثُونَ سَنَةً وَ كَانَ بَيْنَ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) وَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) ثَلَاثُونَ سَنَةً

امام صادق(علیه السلام) فرمود: فاطمه(علیها السلام) بنت اسد نزد ابو طالب(علیه السلام) آمد تا او را به ولادت پيغمبر(صلی الله علیه و آله) مژده دهد، ابو طالب(علیه السلام) گفت يك سبت صبر كن، من هم تو را به شخصى مانند او غير از مقام نبوت مژده خواهم داد، امام صادق(علیه السلام) فرمود: سبت 30 سال است و فاصله ميان پيغمبر(صلی الله علیه و آله) و امير المؤمنين(علیه السلام) سى سال بود. (1)

بَعْضُ أَصْحَابِنَا عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أَبَانٍ الْكَلْبِيِ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) يَقُولُ لَمَّا وُلِدَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) فُتِحَ لآِمِنَةَ بَيَاضُ فَارِسَ وَ قُصُورُ الشَّامِ فَجَاءَتْفَاطِمَةُ(علیها السلام) بِنْتُ أَسَدٍ أُمُّ أَمِيرِالْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) إِلَى أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) ضَاحِكَةً مُسْتَبْشِرَةً فَأَعْلَمَتْهُ مَا قَالَتْ آمِنَةُ فَقَالَ لَهَا أَبُو طَالِبٍ(علیه السلام) وَ تَتَعَجَّبِينَ مِنْ هَذَا إِنَّكِ تَحْبَلِينَ وَ تَلِدِينَ بِوَصِيِّهِ وَ وَزِيرِهِ.

مفضل بن عمر گويد شنيدم: امام صادق(علیه السلام) مى فرمود: چون رسول خدا(صلی الله علیه و آله) متولد شد، سفيدى مملكت فارس و كاخ هاى شام براى (مادرش) آمنه. نمايان شد. فاطمه(علیها السلام) بنت اسد مادر امير المؤمنين(علیه السلام) خندان و شادان نزد ابو طالب(علیه السلام) آمد و آنچه را آمنه گفته بود به او خبر داد: ابوطالب(علیه السلام) فرمود: از اين تعجب مي كنى همانا

ص: 96

تو هم آبستن شوى و وصى و وزير او را بزائى. (1)

حمایت جناب ابوطالب از رسول خدا

عَلِيٌّ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي نَصْرٍ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِيِّ عَنْ عُبَيْدِ بْنِ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: لَمَّا تُوُفِّيَ أَبُو طَالِبٍ(علیه السلام) نَزَلَ جَبْرَئِيلُ(علیه السلام) عَلَى رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) فَقَالَ يَا مُحَمَّدُ(صلی الله علیه و آله) اخْرُجْ مِنْ مَكَّةَ فَلَيْسَ لَكَ فِيهَا نَاصِرٌ وَ ثَارَتْ قُرَيْشٌ بِالنَّبِيِّ(صلی الله علیه و آله) فَخَرَجَ هَارِباً حَتَّى جَاءَ إِلَى جَبَلٍ بِمَكَّةَ يُقَالُ لَهُ الْحَجُونُ فَصَارَ إِلَيْهِ.

و فرمود: چون ابو طالب(علیه السلام) وفات يافت، جبرئيل(علیه السلام) بر پيغمبر(صلی الله علیه و آله) نازل شد و عرض كرد: اى محمد! از مكه بيرون رو، زيرا در اينجا ياورى ندارى و قريش هم بر پيغمبر(صلی الله علیه و آله) هجوم آوردند. حضرت از آنجا فرار كرد تا به يكى از كوه هاى مكه كه حجونش مي گفتند رسيد و درآنجا شد، (گويا مقصود همان كوهى است كه غار مشهور در آن بوده و هجرت در اين زمان واقع شد). (2)

فَقَالَ قَيْسٌ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ بَعَثَ مُحَمَّداً(صلی الله علیه و آله) (رَحْمَةً

لِلْعالَمِينَ )(3)

فَبَعَثَهُ إِلَى النَّاسِ كَافَّةً إِلَى الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ الْأَحْمَرِ وَ الْأَسْوَدِ وَ الْأَبْيَضِ وَ اخْتَارَهُ لِنُبُوَّتِهِ وَ اخْتَصَّهُ بِرِسَالَتِهِ فَكَانَ أَوَّلُ مَنْ صَدَّقَهُ وَ آمَنَ بِهِ ابْنَ عَمِّهِ عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) وَ كَانَ أَبُو طَالِبٍ(علیه السلام) عَمُّهُ يَذُبُّ عَنْهُ وَ يَمْنَعُ مِنْهُ وَ يَحُولُ بَيْنَ كُفَّارِ قُرَيْشٍ وَ بَيْنَهُ أَنْ يُرَوِّعُوهُ أَوْ يُؤْذُوهُ وَ يَأْمُرُهُ بِتَبْلِيغِ رِسَالاتِ رَبِّهِ فَلَمْ يَزَلْ مَمْنُوعاً مِنَ الضَّيْمِ وَ الْأَذَى حَتَّى مَاتَ عَمُّهُ أَبُو طَالِبٍ(علیه السلام) وَ أَمَرَ ابْنَهُ عَلِيّاً(علیه السلام) بِمُؤَازَرَتِهِ [وَ نُصْرَتِهِ] فَوَازَرَهُ

ص: 97

عَلِيٌّ(علیه السلام) وَ نَصَرَهُ وَ جَعَلَ نَفْسَهُ دُونَهُ فِي كُلِّ شَدِيدَةٍ وَ كُلِّ ضَيْقٍ وَ كُلِّ خَوْفٍ وَ اخْتَصَّ اللَّهُ بِذَلِكَ عَلِيّاً(علیه السلام) مِنْ بَيْنِ قُرَيْشٍ وَ أَكْرَمَهُ مِنْ بَيْنِ جَمِيعِ الْعَرَبِ وَ الْعَجَم

قيس گفت: خداوند عز و جل محمّد(صلی الله علیه و آله) را (رَحْمَةً لِلْعالَمِينَ) رحمت بر جهانيان فرستاد و او را بر همه مردم فرستاد بر جن و انس و سرخ و سياه و سفيد. و او را براى نبوّتش انتخاب كرد و به رسالت خويش اختصاص داد. اوّل كسى كه او را تصديق نمود و به او ايمان آورد پسر عمويش على بن ابى طالب(علیه السلام) بود. عمويش ابوطالب(علیه السلام) از او دفاع مى كرد و مانع دشمنان پیامبر(صلی الله علیه و آله) مى شد و بين كفار قريش و او حائل مى شد كه او را نترسانند و اذيت نكنند، و او را به ابلاغ رسالت هاى پروردگار ترغيب مى كرد. پيامبر(صلی الله علیه و آله) همچنان از ظلم و اذيت مانع داشت تا آنكه عمويش ابوطالب(علیه السلام) از دنيا رفت و به پسرش على(علیه السلام) دستور داد تا آن حضرت را تقويت و يارى كند. على(علیه السلام) هم او را تقويت و يارى نمود وجان خود را در هر مسأله شديدى و در هر تنگنا و ترسى فداى او كرد. اين مطلب را خداوند از بين قريش به على(علیه السلام) اختصاص داد و او را از بين همه عرب و عجم مورد اكرام قرار داد. (1)

رُوِيَ أَنَّ النَّبِيَّ(صلی الله علیه و آله) اسْتَعْبَرَ ثُمَّ قَالَ يَا عَمِّ وَ اللَّهِ لَوْ وُضِعَتِ الشَّمْسُ فِي يَمِينِي وَ الْقَمَرُ فِي شِمَالِي مَا تَرَكْتُ هَذَا الْقَوْلَ حَتَّى أُنْفِذَهُ أَوْ أُقْتَلَ دُونَهُ فَقَالَ لَهُ أَبُوطَالِبٍ(علیه السلام) امْضِ لِأَمْرِكَ فَوَ اللَّهِ لَا أَخْذُلُكَ أَبَداً

و روايت شده كه پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) اشك از چشمانش جارى شد بعد فرمود عمو جان، اگر خورشيد را در دست راست و ماه را در دست چپم قرار دهند دست از ماموريت خود بر نمى دارم تا به انجام برسانم يا كشته شوم. حضرت ابو طالب(علیه السلام) گفت دنبال كار خود باش هرگز دست از پشتيبانى تو بر نمى دارم. (2)

ص: 98

مادر بزرگوار ایشان فاطمه بنت اسد

عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ السَّيَّارِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جُمْهُورٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) قَالَ: إِنَّ فَاطِمَةَ(علیها السلام) بِنْتَ أَسَدٍ أُمَّ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) كَانَتْ أَوَّلَ امْرَأَةٍ هَاجَرَتْ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) مِنْ مَكَّةَ إِلَى الْمَدِينَةِ عَلَى قَدَمَيْهَا وَ كَانَتْ مِنْ أَبَرِّ النَّاسِ بِرَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) فَسَمِعَتْ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) وَ هُوَ يَقُولُ إِنَّ النَّاسَ يُحْشَرُونَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ عُرَاةً كَمَا وُلِدُوا فَقَالَتْ وَا سَوْأَتَاهْ فَقَالَ لَهَا رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) فَإِنِّي أَسْأَلُ اللَّهَ أَنْ يَبْعَثَكِ كَاسِيَةً وَ سَمِعَتْهُ يَذْكُرُ ضَغْطَةَ الْقَبْرِ فَقَالَتْ وَا ضَعْفَاهْ فَقَالَ لَهَا رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) فَإِنِّي أَسْأَلُ اللَّهَ أَنْ يَكْفِيَكِ ذَلِكِ وَ قَالَتْ لِرَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) يَوْماً إِنِّي أُرِيدُ أَنْ أُعْتِقَ جَارِيَتِي هَذِهِ فَقَالَ لَهَا إِنْ فَعَلْتِ أَعْتَقَ اللَّهُ بِكُلِّ عُضْوٍ مِنْهَا عُضْواً مِنْكِ مِنَ النَّارِ فَلَمَّا مَرِضَتْ أَوْصَتْ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) وَ أَمَرَتْ أَنْ يُعْتِقَ خَادِمَهَا وَ اعْتُقِلَ لِسَانُهَا فَجَعَلَتْ تُومِي إِلَى رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) إِيمَاءً فَقَبِلَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) وَصِيَّتَهَا فَبَيْنَمَا هُوَ ذَاتَ يَوْمٍ قَاعِدٌ إِذْ أَتَاهُ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) وَ هُوَ يَبْكِي فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) مَا يُبْكِيكَ فَقَالَ مَاتَتْ أُمِّي فَاطِمَةُ(علیها السلام) فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) وَ أُمِّي وَ اللَّهِ وَ قَامَ مُسْرِعاً حَتَّى دَخَلَ فَنَظَرَ إِلَيْهَا وَ بَكَى ثُمَّ أَمَرَ النِّسَاءَ أَنْ يَغْسِلْنَهَا وَ قَالَ إِذَا فَرَغْتُنَّ فَلَا تُحْدِثْنَ شَيْئاً حَتَّى تُعْلِمْنَنِي فَلَمَّا فَرَغْنَ أَعْلَمْنَهُ بِذَلِكَ فَأَعْطَاهُنَّ أَحَدَ قَمِيصَيْهِ الَّذِي يَلِي جَسَدَهُ وَ أَمَرَهُنَّ أَنْ يُكَفِّنَّهَا فِيهِ وَ قَالَ لِلْمُسْلِمِينَ إِذَا رَأَيْتُمُونِي قَدْ فَعَلْتُ شَيْئاً لَمْ أَفْعَلْهُ قَبْلَ ذَلِكَ فَسَلُونِي لِمَ فَعَلْتُهُ فَلَمَّا فَرَغْنَ مِنْ غُسْلِهَا وَ كَفْنِهَا دَخَلَ فَحَمَلَ جَنَازَتَهَا عَلَى عَاتِقِهِ فَلَمْ يَزَلْ تَحْتَ

ص: 100

جَنَازَتِهَا حَتَّى أَوْرَدَهَا قَبْرَهَا ثُمَّ وَضَعَهَا وَ دَخَلَ الْقَبْرَ فَاضْطَجَعَ فِيهِثُمَّ قَامَ فَأَخَذَهَا عَلَى يَدَيْهِ حَتَّى وَضَعَهَا فِي الْقَبْرِ ثُمَّ انْكَبَّ عَلَيْهَا طَوِيلًا يُنَاجِيهَا وَ يَقُولُ لَهَا ابْنُكِ ابْنُكِ [ابْنُكِ] ثُمَّ خَرَجَ وَ سَوَّى عَلَيْهَا ثُمَّ انْكَبَّ عَلَى قَبْرِهَا فَسَمِعُوهُ يَقُولُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْتَوْدِعُهَا إِيَّاكَ ثُمَّ انْصَرَفَ فَقَالَ لَهُ الْمُسْلِمُونَ إِنَّا رَأَيْنَاكَ فَعَلْتَ أَشْيَاءَ لَمْ تَفْعَلْهَا قَبْلَ الْيَوْمِ فَقَالَ الْيَوْمَ فَقَدْتُ بِرَّ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) إِنْ كَانَتْ لَيَكُونُ عِنْدَهَا الشَّيْ ءُ فَتُؤْثِرُنِي بِهِ عَلَى نَفْسِهَا وَ وَلَدِهَا وَ إِنِّي ذَكَرْتُ الْقِيَامَةَ وَ أَنَّ النَّاسَ يُحْشَرُونَ عُرَاةً فَقَالَتْ وَا سَوْأَتَاهْ فَضَمِنْتُ لَهَا أَنْ يَبْعَثَهَا اللَّهُ كَاسِيَةً وَ ذَكَرْتُ ضَغْطَةَ الْقَبْرِ فَقَالَتْ وَا ضَعْفَاهْ فَضَمِنْتُ لَهَا أَنْ يَكْفِيَهَا اللَّهُ ذَلِكَ فَكَفَّنْتُهَا بِقَمِيصِي وَ اضْطَجَعْتُ فِي قَبْرِهَا لِذَلِكَ وَ انْكَبَبْتُ عَلَيْهَا فَلَقَّنْتُهَا مَا تُسْأَلُ عَنْهُ فَإِنَّهَا سُئِلَتْ عَنْ رَبِّهَا فَقَالَتْ وَ سُئِلَتْ عَنْ رَسُولِهَا فَأَجَابَتْ وَ سُئِلَتْ عَنْ وَلِيِّهَا وَ إِمَامِهَا فَأُرْتِجَ عَلَيْهَا فَقُلْتُ ابْنُكِ ابْنُكِ [ابْنُكِ].

امام صادق(علیه السلام) فرمود: فاطمه(علیها السلام) بنت اسد مادر امير المؤمنين(علیه السلام) نخستين زنى بود كه پياده از مكه به مدينه به سوى پيغمبر(صلی الله علیه و آله) مهاجرت كرد و از همه مردم نسبت به پيغمبر مهربانتر بود، از پيغمبر(صلی الله علیه و آله) شنيد كه مي فرمود: مردم روز قيامت عریان محشور شوند، پس گفت: واى از اين رسوائى! پيغمبر(صلی الله علیه و آله) به او فرمود: از خدا مي خواهم كه تو را پوشیده محشور كند، و نيز از آن حضرت شنيد كه فشار قبر را ياد آور مى شد. فاطمه(علیها السلام) گفت: واى از ناتوانى! پيغمبر(صلی الله علیه و آله) به او فرمود: من از خدا مى خواهم كه تو را در آنجا آسوده دارد. روزى به رسول خدا(صلی الله علیه و آله) عرضه داشت: مي خواهم اين كنيز خود را آزاد كنم، حضرت به او فرمود: اگر چنين كنى، خدا در برابر هر عضوى از او يك عضو تو را از آتش دوزخ آزاد كند، پس چون بيمار شد،

ص: 101

به پيغمبر(صلی الله علیه و آله) وصيت كرد و سفارش نمود خادمش را آزاد كند، لذا به پيغمبر(صلی الله علیه و آله) اشاره كرد و پيغمبر(صلی الله علیه و آله) وصيتش را پذيرفت. پس روزى پيغمبر(صلی الله علیه و آله) نشسته بود كه امير المؤمنين(علیه السلام) گريان وارد شد. پيغمبر(صلی الله علیه و آله) به او فرمود: چرا گريه مي كنى؟ عرضه داشت: مادرم فاطمه(علیها السلام) وفات كرد. پيغمبر(صلی الله علیه و آله) فرمود: به خدا مادر من هم بود، پس با شتاببرخاست تا بر او وارد شد و چون به او نگريست گريان شد. آنگاه به زن ها دستور داد غسلش دهند. و فرمود: چون از غسلش فارغ شديد، كارى نكنيد تا به من خبر دهيد، آنها چون فارغ شدند، آن حضرت را آگاه ساختند. رسول خدا(صلی الله علیه و آله) پيراهنى را كه در زير مي پوشيد و به بدنش مى چسبيد به يكى از آنها داد تا در آن كفنش كنند، و به مسلمانان فرمود: هر گاه ديديد من كارى كردم كه پيش از اين نكرده بودم، از من بپرسيد چرا اين كار كردى؟ چون زنان از غسل و كفنش، بپرداختند، پيغمبر(صلی الله علیه و آله) در آمد و جنازه را روى دوش كشيد و همواره زير جنازه بود تا به قبرش رسانيد، سپس جنازه را گذاشت و خود داخل قبر شد و در آن دراز كشيد، آنگاه برخاست و جنازه را با دست خود گرفت و داخل قبر كرد، سپس خم شد و مدتى طولانى با او نجوا کرد و مى فرمود: پسرت، پسرت [پسرت] پس برخاست و روى قبر را هموار كرد، و باز خود را بروى قبر انداخت و مردم مي شنيدند كه مي فرمود: لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ بار خدايا! من او را به تو مي سپارم آنگاه مراجعت فرمود. مسلمين عرضه داشتند: شما را ديديم كارهائى كرديد كه پيش از اين نكرده بوديد فرمود: امروز مهربانى ابو طالب(علیه السلام) را از دست دادم، فاطمه(علیها السلام) اگر چيز خوبى نزدش بود، مرا بر خود و فرزندانش مقدم مي داشت، من از روز قيامت ياد كردم و گفتم: مردم برهنه محشور شوند، او گفت: واى از اين رسوائى، من ضامن شدم كه خدا او را پوشیده محشور كند و از فشار قبر يادآور شدم. او گفت: واى از ناتوانى، من ضمانتش كردم كه خدا كارگزاريش كند، از اين جهت او را در پيراهنم كفن كردم و در قبرش خوابيدم

ص: 102

و سر بگوشش گذاردم و آنچه از او مي پرسيدند تلقينش كردم. چون او را از پروردگارش پرسيدند جواب داد و چون از پيغمبرشپرسيدند جواب داد اما چون از ولى و امامش پرسيدند، من گفتم: پسرت، پسرت [پسرت].(1)

ص: 103

علی را نشناخت احدی جز خدا و رسولش

كَمَا قَالَ النَّبِيُّ(صلی الله علیه و آله): يَا عَلِيُّ(علیه السلام) مَا عَرَفَ اللَّهَ إِلَّا أَنَا وَ أَنْتَ وَ لَا عَرَفَنِي إِلَّا اللَّهُ وَ أَنْتَ وَ لَا عَرَفَكَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَا

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمودند: یا علی! خدا را نشاخت احدی به جز من و تو، و من را نشناخت کسی جز خدا و تو و تو را نشناخت مگر خدا و من.(1)

قَالَ النَّبِيُّ(صلی الله علیه و آله): يَا عَلِيُّ(علیه السلام) مَا عَرَفَ اللَّهَ حَقَّ مَعْرِفَتِهِ غَيْرِي وَ غَيْرُكَ وَ مَا عَرَفَكَ حَقَ مَعْرِفَتِكَ غَيْرُ اللَّهِ وَ غَيْرِي

رسول خدا(صلی الله علیه و آله): ای علی! خداوند متعال را نشناخت به حقیقت شناختش جز من و تو و تورا نشناخت آنگونه که حق شناخت توست جز خدا و من. (2)

کلام خدای عزوجل درباره امیرالمومنین

حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِيدٍ الْهَاشِمِيُّ الْكُوفِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا فُرَاتُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ فُرَاتٍ الْكُوفِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ ظَهِيرٍ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو الْحَسَنِ مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَيْنِ ابْنُ أَخِي يُونُسَ الْبَغْدَادِيُّ بِبَغْدَادَ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ النَّهْشَلِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ مُوسَى الرِّضَا(علیه السلام) عَنْ أَبِيهِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ(علیهالسلام) عَنْ أَبِيهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ(علیه السلام) عَنْ أَبِيهِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ(علیه السلام) عَنْ أَبِيهِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ(علیه السلام) عَنْ أَبِيهِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ(علیه السلام) عَنْ أَبِيهِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام)

ص: 105

عَنِ النَّبِيِّ(صلی الله علیه و آله) عَنْ جَبْرَئِيلَ(علیه السلام) عَنْ مِيكَائِيلَ(علیه السلام) عَنْ إِسْرَافِيلَ(علیه السلام) عَنِ اللَّهِ جَلَّ جَلَالُهُ أَنَّهُ قَالَ: (أَنَا اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا أَنَا)(1) خَلَقْتُ الْخَلْقَ بِقُدْرَتِي فَاخْتَرْتُ مِنْهُمْ مَنْ شِئْتُ مِنْ أَنْبِيَائِي وَ اخْتَرْتُ مِنْ جَمِيعِهِمْ مُحَمَّداً(صلی الله علیه و آله) حَبِيباً وَ خَلِيلًا وَ صَفِيّاً فَبَعَثْتُهُ رَسُولًا إِلَى خَلْقِي وَ اصْطَفَيْتُ لَهُ عَلِيّاً(علیه السلام) فَجَعَلْتُهُ لَهُ أَخاً وَ وَصِيّاً وَ وَزِيراً وَ مُؤَدِّياً عَنْهُ مِنْ بَعْدِهِ إِلَى خَلْقِي وَ خَلِيفَتِي عَلَى عِبَادِي لِيُبَيِّنَ لَهُمْ كِتَابِي وَ يَسِيرَ فِيهِمْ بِحُكْمِي وَ جَعَلْتُهُ الْعَلَمَ الْهَادِيَ مِنَ الضَّلَالَةِ وَ بَابِيَ الَّذِي أُوتِيَ مِنْهُ وَ بَيْتِيَ الَّذِي (مَنْ دَخَلَهُ كانَ آمِناً)(2) مِنْ نَارِي وَ حِصْنِيَ الَّذِي مَنْ لَجَأَ إِلَيْهِ حَصَّنَهُ مِنْ مَكْرُوهِ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ وَ وَجْهِيَ الَّذِي مَنْ تَوَجَّهَ إِلَيْهِ لَمْ أَصْرِفْ وَجْهِي عَنْهُ وَ حُجَّتِي فِي السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِينَ عَلَى جَمِيعِ مَنْ فِيهِنَّ مِنْ خَلْقِي لَا أَقْبَلُ عَمَلَ عَامِلٍ مِنْهُمْ إِلَّا بِالْإِقْرَارِ بِوَلَايَتِهِ مَعَ نُبُوَّةِ أَحْمَدَ رَسُولِي وَ هُوَ يَدِيَ الْمَبْسُوطَةُ عَلَى عِبَادِي وَ هُوَ النِّعْمَةُ الَّتِي أَنْعَمْتُ بِهَا عَلَى مَنْ أَحْبَبْتُهُ مِنْ عِبَادِي فَمَنْ أَحْبَبْتُهُ مِنْ عِبَادِي وَ تَوَلَّيْتُهُ عَرَّفْتُهُ وَلَايَتَهُ وَ مَعْرِفَتَهُ وَ مَنْ أَبْغَضْتُهُ مِنْ عِبَادِي أَبْغَضْتُهُ لِانْصِرَافِهِ عَنْ مَعْرِفَتِهِ وَ وَلَايَتِهِ فَبِعِزَّتِي حَلَفْتُ وَ بِجَلَالِي أَقْسَمْتُ أَنَّهُ لَا يَتَوَلَّى عَلِيّاً عَبْدٌ مِنْ عِبَادِي إِلَّا زَحْزَحْتُهُ عَنِ النَّارِ وَ أَدْخَلْتُهُ الْجَنَّةَ وَ لَا يُبْغِضُهُ عَبْدٌ مِنْ عِبَادِي وَ يَعْدِلُ عَنْ وَلَايَتِهِ إِلَّا أَبْغَضْتُهُ وَ أَدْخَلْتُهُ النَّارَ (وَ بِئْسَ الْمَصِيرُ)(3)

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمودند: خداى جل جلاله فرمود منم خدا معبود حقى جز من نيست به توان خود خلق را آفريدم و هر كه از پيغمبران را خواستم از آنها برگزيدم و از ميان آنها محمد(صلی الله علیه و آله) حبيب و خليل و صفى خود را بر گزيدم و او را به خلق خود مبعوث كردم و على(علیه السلام) را براىاو برگزيدم و برادر و وصى و وزير و ادا كن بعد از او به خلقم ساختم و خليفه خود بر بندگانم نمودم تا قرآن مرا براى آنها

ص: 106

بيان كند و در ميان آنها به حكم من سير كند، او را عَلَم راهبر از گمراهى و باب خود كه از او در آيند و خانه خود كه هر كه وارد شود از دوزخم در امانست نمودم و او است دژ من كه هر كه بدان پناهد از بد دنيا و آخرت محفوظ است و وجه من است كه هر كه بدو رو كند از او رو نگردانم و حجت منست در آسمان ها و زمين بر هر كه در آنها است از خلقم نپذيرم كردار هيچ عاملى را جز با اقرار به ولايت او و نبوت احمد رسولم، اوست دو دست گشاده ام بر بندگانم او است نعمتى كه به هر كه دوست داشتم دادم و او را ولى و شناساى او نمودم و هر كه از بندگانم را دشمن دارم براى آنست كه از شناسائى و ولايتش روگردانست و به عزت خود سوگند خوردم و به جلالم قسم خوردم كه هيچ كدام بندگانم على(علیه السلام) را دوست ندارند جز آنكه آنها را از دوزخ بركنار دارم و به بهشت وارد كنم و دشمن ندارد او را كسى و از ولايتش رو نگرداند جز آنكه او را دشمن دارم و در دوزخ درآرم كه چه بد سرانجامى است. (1)

وَ عَنْ أَسْعَدَ بْنِ زُرَارَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) انْتَهَيْتُ لَيْلَةَ أُسْرِيَ بِي إِلَى سِدْرَةِ الْمُنْتَهَى فَأَوْحَى إِلَيَّ رَبِّي فِي عَلِيٍّ(علیه السلام) ثَلَاثاً أَنَّهُ إِمَامُ الْمُتَّقِينَ وَ سَيِّدُ الْمُسْلِمِينَ وَ قَائِدُ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِينَ إِلَى جَنَّاتِ النَّعِيم

از اسعد بن زرارة نقل كرده است كه گفت: رسول اكرم(صلی الله علیه و آله) فرمود: در آن شبى كه به معراج و سير آسمان ها مى رفتم، به سدرة المنتهى رسيدم، در آنجا خداى متعال، در باره ی على(علیه السلام) به من وحى نمود و سه بار تكرار كردكه على(علیه السلام) پيشواى متقيان و آقاى مسلمانان و راهنماى سپيد رويان به جنات النعيم است. (2)

وَ عَنْ أَخْطَبَ بْنِ مُحَمَّدٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) لَمَّا كَانَ لَيْلَةُ أُسْرِيَ بِي إِلَى السَّمَاءِ إِذَا قَصْرٌ أَحْمَرُ مِنْ يَاقُوتَةٍ تَتَلَأْلَأُ فَأُوحِيَ إِلَيَّ فِي عَلِيٍّ(علیه السلام) أَنَّهُ سَيِّدُ الْمُسْلِمِينَ وَ إِمَامُ الْمُتَّقِينَ وَ قَائِدُ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِين

ص: 107

از اخطب بن محمد، نقل است كه گفت: رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود: در آن شبى كه در آسمان سير مى كردم، ناگهان قصرى كه از ياقوت سرخ ساخته شده بود مشاهده نمودم، در آن هنگام خداى متعال به من وحى نمود كه اين قصر براى على(علیه السلام) است كه آقاى مسلمانان و پيشواى متقيان و رهبر سپيدرويان است. (1)

أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ، قَالَ أَخْبَرَنِي أَبُو الْحَسَنِ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ الْوَلِيدِ، قَالَ حَدَّثَنِي أَبِي، عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى، عَنْ بَكْرِ بْنِ صَالِحٍ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ، عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ إِبْرَاهِيمَ، قَالَ حَدَّثَنِي الْحُسَيْنُ بْنُ زَيْدٍ، عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ، عَنْ أَبِيهِ، عَنْ جَدِّهِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله): لَمَّا أُسْرِيَ بِي إِلَى السَّمَاءِ وَ انْتَهَيْتُ إِلَى سِدْرَةِ الْمُنْتَهَى، نُودِيتُ يَا مُحَمَّدُ(صلی الله علیه و آله) اسْتَوْصِ بِعَلِيٍّ(علیه السلام) خَيْراً، فَإِنَّهُ سَيِّدُ الْمُسْلِمِينَ، وَ إِمَامُ الْمُتَّقِينَ، وَ قَائِدُ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِينَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ.

رسول خدا(صلی الله علیه و آله): هنگامی که در شب معراج به آسمان برده شدم و به سدرة المنتهی رسیدم ندا آمد، ای محمد! بر علی(علیه السلام) خیرخواهی نما و بهنیکی رفتار کن. همانا که او آقای مسلمانان و پیشوای پرهیزکاران و رهبر سپیدرویان در روز قیامت است. (2)

آنچه خداوند درباره ی علی امر فرموده است

أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ، قَالَ أَخْبَرَنَا أَبُو بَكْرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عُمَرَ الْجِعَابِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو الْحَسَنِ عَلِيُ بْنُ سَعِيدٍ الْمُقْرِئُ، قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ

ص: 108

أَبِي هَاشِمٍ، قَالَ حَدَّثَنِي يَحْيَى بْنُ الْحُسَيْنِ، عَنْ سَعْدِ بْنِ طَرِيفٍ، عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ، عَنْ سَلْمَانَ الْفَارِسِيِّ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) يَقُولُ: يَا مَعْشَرَ الْمُهَاجِرِينَ وَ الْأَنْصَارِ، أَ لَا أَدُلُّكُمْ عَلَى مَا إِنْ تَمَسَّكْتُمْ بِهِ لَنْ تَضِلُّوا بَعْدِي أَبَداً قَالُوا: بَلَى، يَا رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله). قَالَ: هَذَا عَلِيٌّ(علیه السلام) أَخِي وَ وَزِيرِي وَ وَارِثِي وَ خَلِيفَتِي إِمَامُكُمْ، فَأَحِبُّوهُ لِحُبِّي، وَ أَكْرِمُوهُ لِكَرَامَتِي، فَإِنَّ جَبْرَئِيلَ(علیه السلام) أَمَرَنِي أَنْ أَقُولَ لَكُمْ مَا قُلْتُ.

سلمان فارسی می گوید: رسول خدا(صلی الله علیه و آله) می فرمود: ای گروه مهاجرین و انصار. آیا شما را به امری راهنمایی نکنم که اگر به آن دست یازید پس از من هرگز گمراه نمی شوید؟ عرضه داشتند بله، ای رسول خدا! پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمودند: علی(علیه السلام) برادر، وزیر، وارث و جانشین من، و امام شماست پس برای دوستی من او را دوست بدارید و برای بزرگداشت من اورا بزرگ دارید پس همانا جبرئیل(علیه السلام) به من فرمان داد که آنچه را گفتم به شما بگویم. (1)

وَ حَدَّثَنَا الشَّيْخُ أَبُو الْحَسَنِ بْنُ شَاذَانَ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مُرَّةَ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ الْعَاصِمِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ الْمَلِكِ بْنِ أَبِي الشَّوَارِبِ قَالَ حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بْنُ سُلَيْمَانَ الضُّبَعِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا سور [سَعْدُ] بْنُ طَرِيفٍ عَنِ الْأَصْبَغِ قَالَ سُئِلَ سَلْمَانُ الْفَارِسِيُّ رَحِمَهُ اللَّهُ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِيطَالِبٍ(علیه السلام) قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) يَقُولُ عَلَيْكُمْ بِعَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) فَإِنَّهُ مَوْلَاكُمْ فَأَحِبُّوهُ وَ كَبِيرُكُمْ فَاتَّبِعُوهُ وَ عَالِمُكُمْ فَأَكْرِمُوهُ وَ قَائِدُكُمْ إِلَى الْجَنَّةِ فَعَزِّرُوهُ وَ إِذَا دَعَاكُمْ فَأَجِيبُوهُ وَ إِذَا أَمَرَكُمْ فَأَطِيعُوهُ وَ أَحِبُّوهُ لِحُبِّي وَ أَكْرِمُوهُ لِكَرَامَتِي مَا قُلْتُ لَكُمْ فِي عَلِيٍّ إِلَّا مَا أَمَرَنِي بِهِ رَبِّي

ص: 109

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) مي فرمود: بر شما باد ملازمت على بن ابى طالب(علیه السلام) كه او مولاى شما است دوستش داريد، و بزرگ شما است از او پيروى كنيد، و داناى شما است او را گرامى داريد، و جلودار شما است به سوى بهشت او را عزيز شماريد، و چون شما را بخواند پذيرا باشيد و چون به شما فرمان دهد فرمانش ببريد و دوستش داريد به دوستى من و گراميش داريد به كرامت من، نگفتم به شما در باره ی على(علیه السلام) جز آنچه را پروردگارم به من امر فرموده. (1)

حجت خدا بر مردم

تَارِيخِ الْخَطِيبِ وَ الْإِحَنِ وَ الْمِحَنِ رَوَى أَنَسٌ أَنَّهُ نَظَرَ النَّبِيُّ(صلی الله علیه و آله) إِلَى عَلِيٍّ(علیه السلام) فَقَالَ أَنَا وَ هَذَا حُجَّةُ اللَّهِ عَلَى خَلْقِهِ

انس می گوید: رسول خدا(صلی الله علیه و آله) نگاهی به علی(علیه السلام) انداخت و فرمود: من و علی(علیه السلام) حجت خدا هستیم بر خلق. (2)

الْفِرْدَوْسِ عَنِ الدَّيْلَمِيِّ قَالَ أَنَا وَ عَلِيٌّ(علیه السلام) حُجَّةُ اللَّهِ عَلَى عِبَادِهِ

رسول الله(صلی الله علیه و آله) فرمودند: من و علی(علیه السلام) حجت خدا بر بندگانش هستیم. (3)فِي الْحِسَابِ كَمَالُ حُجَجِي بِعَلِي(علیه السلام)(4)

خداوند متعال فرموده: کمال حجت های من در قیامت علی(علیه السلام) است.

أَبُو صَالِحٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ فِي قَوْلِهِ تَعَالَى (وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِكْرِي فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنْكاً) أَيْ مَنْ تَرَكَ وَلَايَةَ عَلِيٍّ أَعْمَاهُ اللَّهُ وَ أَصَمَّهُ عَنِ الْهُدَى

ص: 110

امام صادق(علیه السلام) درباره قول خدای عزوجل (وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِكْرِي فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنْكاً) فرمودند: هرکه ترک کند ولایت علی(علیه السلام) را خداوند او را

(از شنیدن حرف حق) کر و از دیدن راه هدایت کور کند. (1)

وَ بِالْإِسْنَادِ يَرْفَعُهُ إِلَى أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ، قَالَ: كُنْتُ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ إِذْ أَقْبَلَ عَلِيٌّ(علیه السلام) قَالَ النَّبِيُّ(صلی الله علیه و آله): أَنَا وَ هَذَا حُجَّةُ اللَّهِ عَلَى عِبَادِهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ

با اسنادی که به انس بن مالک می رسد از او نقل شده است در نزد رسول الله(صلی الله علیه و آله) بودم زمانی که علی(علیه السلام) وارد شد نبی اکرم(صلی الله علیه و آله) فرمودند: من و او حجت خدا بر مردم در روز قیامت هستیم. (2)

وَ رَوَى مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْكُوفِيُّ عَنْ مُوسَى بْنِ عِمْرَانَ النَّخَعِيِّ عَنْ عَمِّهِ الْحُسَيْنِ بْنِ يَزِيدَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ يَحْيَى بْنِ أَبِيالْقَاسِمِ عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)

الْأَئِمَّةُ بَعْدِي اثْنَا عَشَرَ أَوَّلُهُمْ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) وَ آخِرُهُمُ الْقَائِمُ فَهُمْ خُلَفَائِي وَ أَوْصِيَائِي وَ أَوْلِيَائِي وَ حُجَجُ اللَّهِ عَلَى أُمَّتِي بَعْدِي الْمُقِرُّ بِهِمْ مُؤْمِنٌ وَ الْمُنْكِرُ لَهُمْ كَافِرٌ.

رسول خدا(صلی الله علیه و آله): إمامان بعد از من دوازده نفرند، كه اوّلشان على بن ابیطالب(علیه السلام) و آخرشان قائم(علیه السلام) است، ايشان خلفاى من، و اوصياء من، و اولياء من و حجّت هاى خدا بر امّت من بعد از من هستند. (3)

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عِيسَى وَ يَعْقُوبُ بْنُ يَزِيدَ وَ غَيْرُهُمَا عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ إِسْحَاقَ بْنِ غَالِبٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) قَالَ: مَضَى رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) وَ خَلَّفَ فِي أُمَّتِهِ كِتَابَ اللَّهِ وَ وَصِيَّهُ عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) وَ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ وَ إِمَامَ الْمُتَّقِينَ وَ حَبْلَ اللَّهِ الْمَتِينَ وَ العروة [عُرْوَتَهُ] الْوُثْقَى الَّتِي (لَا انْفِصامَ لَها) وَ

ص: 111

عَهْدَهُ الْمُؤَكَّدَ صَاحِبَانِ مُؤْتَلِفَانِ يَشْهَدُ كُلُّ وَاحِدٍ لِصَاحِبِهِ بِتَصْدِيقٍ يَنْطِقُ الْإِمَامُ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِي الْكِتَابِ بِمَا أَوْجَبَ اللَّهُ فِيهِ عَلَى الْعِبَادِ مِنْ طَاعَةِ اللَّهِ وَ طَاعَةِ الْإِمَامِ وَ وَلَايَتِهِ وَ أَوْجَبَ حَقَّهُ الَّذِي أَرَاهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنِ اسْتِكْمَالِ دِينِهِ وَ إِظْهَارِ أَمْرِهِ وَ الِاحْتِجَاجَ بِحُجَّتِهِ وَ الِاسْتِضَاءَةِ بِنُورِهِ فِي مَعَادِنِ أَهْلِ صَفْوَتِهِ وَ مُصْطَفَى أَهْلِ خِيَرَتِهِ قَدْ ذَخَرَ اللَّهُ بِأَئِمَّةِ الْهُدَى مِنْ أَهْلِ بَيْتِ نَبِيِّنَا عَنْ دِينِهِ وَ أَبْلَجَ بِهِمْ عَنْ سَبِيلِ مَنَاهِجِهِ وَ فَتَحَ بِهِمْ عَنْ بَاطِنِ يَنَابِيعِ عِلْمِهِ فَمَنْ عَرَفَ مِنْ أُمَّةِ مُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله) وَاجَبَ حَقِّ إِمَامِهِ وَجَدَ طَعْمَ حَلَاوَةِ إِيمَانِهِ وَ عَلِمَ فَضْلَ طَلَاقَةِ إِسْلَامِهِ لِأَنَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ نَصَبَ الْإِمَامَ عَلَماً لِخَلْقِهِ وَ حُجَّةً عَلَى أَهْلِ عَالَمِهِ أَلْبَسَهُ اللَّهُ تَاجَ الْوَقَارِ وَ غَشَّاهُ مِنْ نُورِ الْجَبَّارِ يَمُدُّ بِسَبَبٍ إِلَى السَّمَاءِ لَا يَنْقَطِعُ عَنْهُ مَوَارِدُهُ وَ لَا يُنَالُ مَا عِنْدَ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى إِلَّا بجهد [بِجِهَةِ] أَسْبَابِ سَبِيلِهِ وَ لَا يَقْبَلُ اللَّهُ أَعْمَالَ الْعِبَادِ إِلَّا بِمَعْرِفَتِهِ فَهُوَ عَالِمٌ بِمَا يَرِدُ مِنْ مُلْتَبِسَاتِ الْوَحْيِ وَ مُصِيبَاتِ السُّنَنِ وَ مُشْتَبِهَاتِ الْفِتَنِ وَ لَمْ يَكُنِ (اللَّهُ لِيُضِلَّ قَوْماً بَعْدَ إِذْ هَداهُمْ حَتَّى يُبَيِّنَ لَهُمْ ما يَتَّقُونَ ) وَ تَكُونُ الْحُجَّةُ مِنَ اللَّهِ عَلَى الْعِبَادِ بَالِغَةً.

اسحاق بن غالب از حضرت صادق(علیه السلام) نقل كرد كه فرمودند: پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) از دنيا رفت در ميان امت خود كتاب خدا و وصى خويش علي بن ابى طالب(علیه السلام) اميرالمؤمنين و پيشواى متقين و حبل اللَّه المتين ودستاويز محكم غير قابل گسستن (لَا انْفِصامَ لَها)(1) را گذارد پيمانى استوار گرفت كه اين دو با هم هستند و هر كدام گواه ديگرى است. و زبان گويا قرآن است كه چه چيز را خدا بر بندگان واجب نموده از قبيل اطاعت خدا و اطاعت امام و ولايت او و حق واجبش كه عبارت است از كامل شدن دين و اظهار امر و احتجاج به دليل و درخشش به نورى از گنجينه برگزيدگان و

ص: 112

ائمه(علیهم السلام) گرام است. خداوند به وسيله ائمه هدى(علیهم السلام) از خاندان نبوت دين خود را روشن نمود و راه رستگارى را واضح كرد و به وسيله آنها گنجينه هاى دانش خود را گشود هر كه از امت محمّد(صلی الله علیه و آله) آشنا به حق واجب امام خود گرديد شيرينى طعم ايمانش را چشيد و ارزش اسلام خويش را درك كرد زيرا خدا امام را رهبر خلق و حجت بر جهانيان قرار داده او را مفتخر به تاج وقار نموده و به نور خويش منور گردانيده با ريسمانى ناگسستنى او را به آسمان پيوند داده نمى توان به مقامات آخرت و آنچه خداوند به بندگان ارزانى مي دارد رسيد مگر از راه پيروى امام و اعمال بندگان پذيرفته نيست مگر با معرفت او. امام عقده هاى مشكل دين و رمزهاى پيچيده سنت و پيش آمدهاى نامعلوم زندگى را حل مى كند هرگز خداوند گمراه نمي كند گروهى را كه هدايت نموده بلكه به آنها راه رستگارى را مى آموزد (اللَّهُ لِيُضِلَّ قَوْماً بَعْدَ إِذْ هَداهُمْ حَتَّى يُبَيِّنَ لَهُمْ ما يَتَّقُونَ)(1) او حجت بالغه پروردگار است ميان مردم. (2)

اللَّهُمَّ أَنْتَ جَعَلْتَهُ حُجَّةً عَلَى مَنْ عَصَاهُ وَ خَالَفَ أَمْرَه خدایا تو قرار دادی حجت بر کسی که معصيت کرده و مخالفت امرت مى كند (و از هواى نفس خود پيروى مى نمايد) (3)

مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ جَابِرٍ وَ عَبْدِ الْكَرِيمِ بْنِ عَمْرٍو وَ عَبْدِ الْحَمِيدِ بْنِ أَبِي الدَّيْلَمِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) قَالَ: عَاشَ نُوحٌ(علیه السلام) بَعْدَ الطُّوفَانِ خَمْسَمِائَةِ سَنَةٍ ثُمَّ أَتَاهُ جَبْرَئِيلُ(علیه السلام) فَقَالَ يَا نُوحُ إِنَّهُ قَدِ انْقَضَتْ نُبُوَّتُكَ وَ اسْتَكْمَلْتَ أَيَّامَكَ فَانْظُرْ إِلَى الِاسْمِ الْأَكْبَرِ وَ مِيرَاثِ الْعِلْمِ وَ آثَارِ عِلْمِ النُّبُوَّةِ الَّتِي مَعَكَ فَادْفَعْهَا إِلَى ابْنِكَ سَامٍ فَإِنِّي لَا أَتْرُكُ الْأَرْضَ إِلَّا وَ فِيهَا عَالِمٌ تُعْرَفُ بِهِ طَاعَتِي وَ يُعْرَفُ بِهِ هُدَايَ وَ يَكُونُ نَجَاةً فِيمَا بَيْنَ مَقْبِضِ النَّبِيِّ وَ مَبْعَثِ النَّبِيِّ الْآخَرِ وَ لَمْ أَكُنْ أَتْرُكُ النَّاسَ بِغَيْرِ حُجَّةٍ لِي وَ

ص: 113

دَاعٍ إِلَيَّ وَ هَادٍ إِلَى سَبِيلِي وَ عَارِفٍ بِأَمْرِي فَإِنِّي قَدْ قَضَيْتُ أَنْ أَجْعَلَ لِكُلِّ قَوْمٍ هَادِياً أَهْدِي بِهِ السُّعَدَاءَ وَ يَكُونُ حُجَّةً لِي عَلَى الْأَشْقِيَاءِ قَالَ فَدَفَعَ نُوحٌ(علیه السلام) الِاسْمَ الْأَكْبَرَ وَ مِيرَاثَ الْعِلْمِ وَ آثَارَ عِلْمِ النُّبُوَّةِ إِلَى سَامٍ وَ أَمَّا حَامٌ وَ يَافِثُ فَلَمْ يَكُنْ عِنْدَهُمَا عِلْمٌ يَنْتَفِعَانِ بِهِ قَالَ وَ بَشَّرَهُمْ نُوحٌ(علیه السلام) بِهُودٍ(علیه السلام) وَ أَمَرَهُمْ بِاتِّبَاعِهِ وَ أَمَرَهُمْ أَنْ يَفْتَحُوا الْوَصِيَّةَ فِي كُلِّ عَامٍ وَ يَنْظُرُوا فِيهَا وَ يَكُونَ عِيداً لَهُمْ

امام صادق(علیه السلام) فرمود: حضرت نوح(علیه السلام) پس از طوفان پانصد سال زندگى كرد سپس جبرئيل(علیه السلام) به نزد او آمده (و از جانب خداى تعالى براى او پيغام آورده) گفت: اى نوح! همانا دوران پيغمبرى تو سپرى شده و روزگارت به سر آمده اكنون در اسم اكبر و ميراث علم و آثار علم نبوت كه همراه تو است نظر كن و آن را به فرزندت سام بسپار، زيرا من زمين را وانگذارم جز آنكه در آن دانشمندى باشد كه طاعت من به وسيله او شناخته شود و راه هدايت من با او دانسته گردد، و او وسيله نجاتى باشد در فاصله مرگ يك پيغمبر و بعثت پيغمبر ديگر، و شيوه من چنان نيست كه مردم را بدون حجتى از جانب خود، و بدون خواننده به سوى خود و راهنمائى به سوى راه من، و كسى كه عارف به فرمان منباشد واگذارم، و مقرر داشته ام كه براى هر قومى راهنمائى منصوب دارم كه سعادتمندان را به او راهنمائى كنم و حجت من باشد و حجّت من باشد براى نگون بختان.(1)

لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ جَعَلَنَا حُجَّةً عَلَى الْمُقَصِّرِينَ وَ الْمُعَانِدِينَ وَ الْمُخَالِفِينَ وَ الْخَائِنِينَ وَ الْآثِمِينَ وَ الظَّالِمِينَ مِنْ جَمِيعِ الْعَالَمِين

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) در بخشی از خطابه غدیر فرمودند: ...ايزد منان مرا و ساير اوصياى من (ائمة الهدى(علیهم السلام)) را حجت بر جميع مقتصران و همگى باغيان و مخالفان و دشمنان همه خاندان طيبين و طاهرين الى يوم الدين گردانيد. (2)

ص: 114

فَفَرَضَ اللَّهُ عَلَيْكُمُ الْإِيمَانَ تَطْهِيراً لَكُمْ مِنَ الشِّرْكِ....وَ طَاعَتَنَا نِظَاماً لِلْمِلَّةِ، وَ إِمَامَتَنَا لَمّاً لِلْفُرْقَةِ، وَ الْجِهَادَ عِزّاً لِلْإِسْلَامِ.... فَاحْمَدُوا اللَّهَ الَّذِي بِعَظَمَتِهِ وَ نُورِهِ ابْتَغَى مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَ مَنْ فِي الْأَرْضِ إِلَيْهِ الْوَسِيلَةَ، فَنَحْنُ وَسِيلَتُهُ فِي خَلْقِهِ، وَ نَحْنُ آلُ رَسُولِهِ(صلی الله علیه و آله) وَ نَحْنُ حُجَّةُ غَيْبِهِ، وَ وَرَثَةُ أَنْبِيَائِهِ

حضرت زهرا(علیها السلام) در قسمتی از خطبه فدکیه فرمودند: و خدا ايمان را سبب تطهير شما از شرك كفر و عصيان...و اطاعت از مارا سبب نظام امت و امامت ما را امانی از تفرقه و اختلاف قرار داده سپاسگزار باشید خدایی را که به عظمت و نورش، اهل آسمان ها و زمین، وسیله ای به سوی او طلب کردند و ما وسیله خدا درمخلوقاتش و آل رسول(صلی الله علیه و آله) و حجّت خدا برای غیبش بوده و ما خاصّان خدا و محل قُدس او و وارثان انبیائیم...(1)

وَ احْمَدوا اللَّهَ الَّذِي لِعَظَمَتِهِ وِ نُورِهِ يَبْتَغَي مَنْ فِي السَّمَوَاتِ وَ الْأَرْضِ إِلَيْه ِالْوَسِيلَةَ وَ نَحْنُ وَسِيلَتُهُ فِي خَلْقِهِ وَ نَحْنُ خَاصَّتُهُ وَ مَحَلُّ قُدْسِهِ وَ نَحْنُ حُجَّتُهُ فی غَيْبِهِ وَ نَحنُ وَرَثَةُ

أَنْبِيَائِهِ

خدایى را حمد و سپاس گویید كه به خاطر عظمت و نورش، هر كه در آسمان ها و زمین است به سوى او وسیله می جوید، و ما وسیله او در میان مخلوقاتش و خاصّان درگاه و جایگاه قدس او و حجّت غیبى و وارث پیامبرانش هستیم. (2)

وَ أَخْبَرَنَا أَيْضاً أَبُو جَعْفَرٍ [عَنْ] مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ الْعَلَوِيِّ عَنْ عَمِّهِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي الْقَاسِمِ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ الْكُوفِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ، عَنِ الْمُفَضَّلِ، عَنْ جَابِرِ بْنِ يَزِيدَ، عَنْ أَبِي الزُّبَيْرِ: عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) إِنَّ اللَّهَ جَعَلَ عَلِيّاً(علیه السلام) وَ زَوْجَتَهُ وَ أَبْنَاءَ [هُ] حُجَجَ اللَّهِ عَلَى خَلْقِهِ وَ هُمْ أَبْوَابُ الْعِلْمِ

ص: 115

فِي أُمَّتِي مَنِ اهْتَدَى بِهِمْ (هُدِيَ إِلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ )

جابر بن عبد اللَّه انصارى مى گويد؛ پيامبر گرامى(صلی الله علیه و آله) فرمود: خداى سبحان، على(علیه السلام) و همسر و فرزندانش را حجّت هاى خود بر مردم قرار داده است و آنان باب هاى علم براى امّت من هستند. هر كه در جست و جوى هدايت توسط آنان باشد. (هُدِيَ إِلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ)(1) به صراط مستقيم هدايت مى يابد. (2)وَ مِنْهُ عَنْ أَنَسٍ قَالَ كُنْتُ عِنْدَ النَّبِيِّ(صلی الله علیه و آله) فَرَأَى عَلِيّاً(علیه السلام) مُقْبِلًا فَقَالَ أَنَا وَ هَذَا حُجَّةُ اللَّهِ عَلَى أُمَّتِي يَوْمَ الْقِيَامَة

مناقب خوارزمى، از انس نقل كرده است كه گفت: نزد رسول خدا(صلی الله علیه و آله) حاضر بودم، ناگهان چشمش به روى على(علیه السلام) افتاد كه به سويش مى آيد: فرمود: من و اين كه مى آيد دو حجت خدا بر امتم در روز قيامت خواهيم بود. (3)

خداوند متعال به وجود علی مُباهات می کند

الْمُسْتَدْرَكُ مِنَ الْفِرْدَوْسِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ جَابِرٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يُبَاهِي بِعَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) كُلَّ يَوْمٍ الْمَلَائِكَةَ الْمُقَرَّبِينَ حَتَّى تَقُولَ بَخْ بَخْ هَنِيئاً لَكَ يَا عَلِيُ(علیه السلام)

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) در حدیث زیبایی فرمودند: خدای عزّوجل هر روز به وجود علی بن ابي طالب(علیه السلام) بر فرشتگان مقرّب مُباهات می کند تا این که فرشتگان می گویند: به به، بر تو گوارا باد یا علی(علیه السلام).(4)

حَدَّثَنَا أَبُو بَكْرٍ مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ الْغِطْرِيفِ الْجُرْجَانِيُ قَالَ حَدَّثَنِي أَبُو خَلِيفَةَ الْفَضْلُ بْنُ صال [حُبَابٍ] الْجُمَحِيُّ قَالَ حَدَّثَنِي عَلِيُّ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ

ص: 116

قَالَ حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ عُبَيْدٍ قَالَ حَدَّثَنِي عَبْدُ اللَّهِ عَنْ نَافِعٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ [عَنْ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ] قَالَ:... قالَ الرَسول(صلی الله علیه و آله): .. وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِيّاً(علیه السلام)

سُمِّيَ أَسِيرَ اللَّهِ فِي الْأَرْضِ وَ بَاهَى اللَّهُ بِهِ مَلَائِكَتَهُ وَ حَمَلَةَ عَرْشِهِ أَلَارسول خدا(صلی الله علیه و آله) در حدیثی بسیار زیبا فرمودند: ...هر كه على(علیه السلام) را دوست بدارد مُطيع خدا ناميده مى شود در زمين و خدا بر ملائكه و حاملين عرش به واسطه علی(علیه السلام) مُباهات مي كند.(1)

محبت شدید خداوند به امیرالمومنین

رَوَى الْمَنْصُورُ عَنْ أَبِيهِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ جَدِّهِ عَلِيِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْعَبَّاسِ قَالَ كُنْتُ أَنَا وَ أَبِي الْعَبَّاسِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ جَالِسَيْنِ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) إِذْ دَخَلَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) فَسَلَّمَ فَرَدَّ عَلَيْهِ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) السَّلَامَ وَ بَشَّ بِهِ وَ قَامَ إِلَيْهِ وَ اعْتَنَقَهُ وَ قَبَّلَ بَيْنَ عَيْنَيْهِ وَ أَجْلَسَهُ عَنْ يَمِينِهِ فَقَالَ الْعَبَّاسُ أَ تُحِبُّ هَذَا يَا رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) قَالَ يَا عَمَّ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) وَ اللَّهِ لَلَّهُ أَشَدُّ حُبّاً لَهُ مِنِّي إِنَّ اللَّهَ جَعَلَ ذُرِّيَّةَ كُلِّ نَبِيٍّ فِي صُلْبِهِ وَ جَعَلَ ذُرِّيَّتِي فِي صُلْبِ هَذَا

عبد اللَّه بن عباس می گوید من و پدر من عباس بن عبد المطلب نشسته بوديم نزد رسول اللَّه(صلی الله علیه و آله) كه على بن ابى طالب(علیه السلام) وارد شد سلام کرد و پيغمبر(صلی الله علیه و آله) سلامش را پاسخ داد سپس برخاست و او را در بغل گرفت و ميان هر دو چشمش را بوسه داد و و در سمت راست خود نشاند عباس عرضه داشت: يا رسول اللَّه(صلی الله علیه و آله) آيا علی(علیه السلام) را دوست می داری؟ حضرت فرمود: كه اى عموی رسول خدا(صلی الله علیه و آله) و اللَّه كه

ص: 117

خداى تعالى علی(علیه السلام) را از من بیشتر دوست دارد، و خدای تعالی ذريه هر نبى را در صُلب او قرار داد اما ذُريّه مرا در صُلب علی(علیه السلام) قرار داده است. (1) امیرالمومنین جنب الله

الصَّادِقُ وَ الْبَاقِرُ وَ السَّجَّادُ وَ زَيْدُ بْنُ عَلِيٍّ(علیه السلام) فِي هَذِهِ الْآيَةِ قَالُوا (جَنْبِ اللَّهِ) عَلِيٌّ(علیه السلام) وَ هُوَ حُجَّةُ اللَّهِ عَلَى الْخَلْقِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ

امام باقر(علیه السلام) درباره (جَنْبِ اللَّهِ)(2) فرمودند: مقصود علی(علیه السلام) است و او حجت خدا بر خلق است تا قیامت. (3)

الرِّضَا(علیه السلام) فِي (جَنْبِ اللَّهِ) قَالَ فِي وَلَايَةِ عَلِيٍ(علیه السلام)

امام رضا(علیه السلام) درباره (جَنْبِ اللَّهِ)(4) فرمودند: یعنی ولایت علی(علیه السلام)(5)

وَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) أَنَا صِرَاطُ اللَّهِ أَنَا جَنْبُ اللَّه

امیرالمومنین(علیه السلام) فرمودند: من صراط خدا و جنب الله هستم.(6)

قَالَ حَدَّثَنَا فُرَاتُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ الْكُوفِيُّ مُعَنْعَناً عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ(علیه السلام) فِي قَوْلِهِ تَعَالَى (يا حَسْرَتى عَلى ما فَرَّطْتُ فِي جَنْبِ اللَّهِ ) قَالَ جَنْبُ اللَّهِ عَلِيٌّ(علیه السلام) وَ هُوَ حُجَّةُ اللَّهِ عَلَى الْخَلْقِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِذَا كَانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ أَمَرَ اللَّهُ [عَلَى] خُزَّانِ جَهَنَّمَ أَنْ يَدْفَعَ مَفَاتِيحَ جَهَنَّمَ إِلَى عَلِيٍّ فَيُدْخِلُ مَنْ يُرِيدُ وَ يُنْجِي مَنْ يُرِيدُ وَ ذَلِكَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) قَالَ مَنْ أَحَبَّكَ فَقَدْ أَحَبَّنِي وَ مَنْأَبْغَضَكَ فَقَدْ أَبْغَضَنِي يَا عَلِيُّ أَنْتَ أَخِي وَ أَنَا أَخُوكَ يَا عَلِيُّ إِنَّ لِوَاءَ الْحَمْدِ مَعَكَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ تَقْدَمُ بِهِ قُدَّامَ أُمَّتِي وَ

ص: 118

الْمُؤَذِّنُونَ عَنْ يَمِينِكَ وَ عَنْ شِمَالِك

فرات بن ابراهیم کوفی به طور معنعن از حضرت علی بن حسین امام سجاد(علیه السلام) نقل می کند در سخن خداوند تعالی (يا حَسْرَتى عَلى ما فَرَّطْتُ فِي جَنْبِ اللَّهِ )(1) فرمودند: جَنْبُ اللَّهِ علی(علیه السلام) است و او حجت خدا بر خلق است در روز قیامت. روز قیامت خداوند بر نگهبانان گماشته بر جهنم امر می فرماید که کلیدهای جهنم را به علی بن ابیطالب(علیه السلام) دهید پس وارد می کند هر که را بخواهد و نجات می بخشد هر که را اراده نماید. به این دلیل رسول الله(صلی الله علیه و آله) فرمودند: هر که تو را دوست بدارد مرا دوست داشته است و هر که تو را دشمن بدارد با من دشمنی نموده. ای علی! تو برادر من هستی و من برادر تو هستم. ای علی! همانا لوا و پرچم حمد و ستایش در روز قیامت با تو است که پیشی جویان امتم بدان پیشی می جویند و اعلان کنندگانی از سمت راست و چپ تو می آیند. (2)

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِيدِ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا الْحُسَيْنُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَبَانٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَيْدٍ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) فِي خُطْبَتِهِ أَنَا الْهَادِي وَ أَنَا الْمُهْتَدِي وَ أَنَا أَبُو الْيَتَامَى وَ الْمَسَاكِينِ وَ زَوْجُ الْأَرَامِلِ وَ أَنَا مَلْجَأُ كُلِ ضَعِيفٍ وَ مَأْمَنُ كُلِّ خَائِفٍ وَ أَنَا قَائِدُ الْمُؤْمِنِينَ إِلَى الْجَنَّةِ وَ أَنَا حَبْلُ اللَّهِ الْمَتِينُ وَ أَنَا عُرْوَةُ اللَّهِ الْوُثْقَى وَ كَلِمَةُ التَّقْوَى وَ أَنَا عَيْنُ اللَّهِ وَ لِسَانُهُ الصَّادِقُ وَ يَدُهُ وَ أَنَا جَنْبُ اللَّهِ الَّذِي يَقُولُ (أَنْ تَقُولَ نَفْسٌ يا حَسْرَتى عَلى ما فَرَّطْتُ فِي جَنْبِ اللَّهِ ) وَ أَنَا يَدُ اللَّهِ الْمَبْسُوطَةُ عَلَى عِبَادِهِ بِالرَّحْمَةِ وَ الْمَغْفِرَةِ وَ أَنَا بَابُ حِطَّةٍ مَنْ عَرَفَنِي وَ عَرَفَ حَقِّي فَقَدْ عَرَفَ رَبَّهُ لِأَنِّي وَصِيُّ نَبِيِّهِ فِي أَرْضِهِ وَ حُجَّتُهُ عَلَى خَلْقِهِ لَا يُنْكِرُ

ص: 119

هَذَا إِلَّا رَادٌّ عَلَى اللَّهِ وَ رَسُولِهِ(صلی الله علیه و آله).ابو بصير از از حضرت صادق(علیه السلام) كه فرمود امير المؤمنين(علیه السلام) در خطبه خويش فرمود: كه منم راه نما و منم راه يافته و منم پدر يتيمان و بيچارگان و شوهر بيوه زنان و منم پناه هر ناتوان و محل ايمنى هر ترسان و منم جلودار مؤمنان به سوى بهشت و منم ريسمان استوار خدا و منم دسته محكم تر خدا و كلمه تقوى و سخن پرهيزگارى خدا و منم چشم خدا و زبان راستگوى او و دست او و منم جنب و پهلوى خدا كه خدا مي فرمايد (أَنْ تَقُولَ نَفْسٌ يا حَسْرَتى عَلى ما فَرَّطْتُ فِي جَنْبِ اللَّهِ )(1) يعنى به جهت كراهت و نخواستن آنكه در نزد ديدن عذاب خدا نفسى بگويد كه اى افسوس و پشيمانى بر كوتاهى كردن من در باب جنب خدا يعنى در جانب و حق او يا در امر يا در طلب قرب جوار او يا طريقه كه موصل برضاى او باشد و منم دست گشوده خدا بر بندگانش به مهربانى و آمرزش و منم درگاه حطه و آن كلمه استغفار بنى اسرائيل بود يعنى گناهان مرا از من بيفكن و مرا بيامرز (و شرح باب حطه در تفاسير مذكور است) هر كه مرا شناخت و حق مرا شناخت به حقيقت اويم پروردگار خود را شناخته زيرا كه من وصى پيغمبر اويم در زمين او و حجت اويم بر خلق او و اين را انكار نمي كند مگر ردكننده بر خدا و رسولش(صلی الله علیه و آله). (2)

مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ بْنِ بَزِيعٍ عَنْ عَمِّهِ حَمْزَةَ بْنِ بَزِيعٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ سُوَيْدٍ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ (يا حَسْرَتى عَلى ما فَرَّطْتُ فِي جَنْبِ اللَّهِ) قَالَ جَنْبُ اللَّهِ أَمِيرُالْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) وَ كَذَلِكَ مَا كَانَ بَعْدَهُ مِنَ الْأَوْصِيَاءِ بِالْمَكَانِ الرَّفِيعِ إِلَى أَنْ يَنْتَهِيَ الْأَمْرُ إِلَى آخِرِهِمْ

ص: 120

موسى بن جعفر(علیه السلام) راجع به قول خداى عزوجل (يا حَسْرَتى عَلى ما فَرَّطْتُ فِي جَنْبِ اللَّهِ)(1) دريغا بر من از آنچه در جنب خدا قصور ورزيدم فرمود: جنب خدا اميرالمؤمنين(علیه السلام) است و همچنين اوصياء بعد از او تا آخرين آنها در مقام بلندى باشند. (2)

علی وَجهُ اللَّه

أَبُو الْمَضَا عَنِ الرِّضَا(علیه السلام) قَالَ فِي قَوْلِهِ (فَأَيْنَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ ) قَالَ عَلِيٌ(علیه السلام)

امام رضا(علیه السلام) درباره قول خدای عزوجل (فَأَيْنَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ)(3) فرمودند: مقصود علی(علیه السلام) است. (4)

سلام خداوند بر ایشان

قَوْلُهُ تَعَالَى (سَلَامٌ عَلَى آلِ يَاسِينَ ) قَالَ ابْنُ السَّائِبِ آلُ يَاسِينَ آلُ مُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله)(سَلامٌ عَلى إِلْ ياسِينَ)(5) ابن سائب گويد مراد آل محمد(صلی الله علیه و آله) است. (6)

ص: 121

دست خدا چشم خدا باب خدا

.....السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ، السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا يَعْسُوبَ الدِّينِ وَ قَائِدَ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِينَ، السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا بَابَ اللَّهِ، السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا عَيْنَ اللَّهِ النَّاظِرَةَ، وَ يَدَهُ الْبَاسِطَةَ، وَ أُذُنَهُ الْوَاعِيَةَ، وَ حِكْمَتَهُ الْبَالِغَةَ، وَ نِعْمَتَهُ السَّابِغَةَ، السَّلَامُ عَلَى قَسِيمِ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ، السَّلَامُ عَلَى نِعْمَةِ اللَّهِ عَلَى الْأَبْرَارِ وَ نِقْمَتِهِ عَلَى الْفُجَّارِ، السَّلَامُ عَلَى سَيِّدِ الْمُتَّقِينَ الْأَخْيَارِ...

صفوان جمال از امام صادق(علیه السلام) نقل می کند که هنگام زیارت امیرالمومنین(علیه السلام) بگویید: السلام علیک یا امیرالمومنین، سلام بر تو ای پیشوای دین و پیشروی آبرو داران، سلام بر تو ای درگاه الهی. سلام بر تو ای دیده ی بینای خداوند، و دست گشوده ی او، گوش شنوا و نگهدارنده ی راز او و حکمت رسا و کامل او، و نعمت وافرش سلام بر تقسیم کننده ی بهشت و دوزخ، سلام بر نعمت خدا بر ابرار و نقمتش بر فجّار سلام بر بهترین نیکان...(1)

حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْحُسَيْنِ قَالَ أَخْبَرَنَا أَحْمَدُ بْنُ بِشْرٍ قَالَ حَدَّثَنَا حَسَّانُ الْجَمَّالِ قَالَ حَدَّثَنَا هَاشِمُ بْنُ أَبِي عَمَّارٍ قَالَ سَمِعْتُ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) يَقُولُ أَنَا عَيْنُ اللَّهِ وَ أَنَا يَدُ اللَّهِ وَ أَنَا جَنْبُ اللَّهِ وَ أَنَا بَابُ اللَّهِ.امیرالمومنین(علیه السلام) فرمودند: من عین الله (چشم خدا)، یدالله (دست خدا) جنب الله (نهایت قرب به خدا را دارم) و باب الله (دربی که باید از آن وارد شد) هستم. (2)

عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ أَبِي نَصْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حُمْرَانَ عَنْ أَسْوَدَ بْنِ سَعِيدٍ قَالَ: كُنْتُ عِنْدَ أَبِي جَعْفَرٍ(علیه السلام) فَأَنْشَأَ يَقُولُ ابْتِدَاءً مِنْهُ

ص: 122

مِنْ غَيْرِ أَنْ أَسْأَلَهُ نَحْنُ حُجَّةُ اللَّهِ وَ نَحْنُ بَابُ اللَّهِ وَ نَحْنُ لِسَانُ اللَّهِ وَ نَحْنُ وَجْهُ اللَّهِ وَ نَحْنُ عَيْنُ اللَّهِ فِي خَلْقِهِ وَ نَحْنُ وُلَاةُ أَمْرِ اللَّهِ فِي عِبَادِهِ.

اسود بن سعيد گويد خدمت امام باقر(علیه السلام) بودم كه خود حضرت بدون آنكه من چيزى بپرسم شروع كرد و فرمود: ما حجت خدائيم ما باب خدائيم، ما زبان خدائيم، ما وجه خدائيم، ما ديده خدا در ميان خلقش باشيم، مائيم سرپرستان امر خدا در ميان بندگانش (امر خدا همان فرمان هاى خداست نسبت به بندگانش و يا به معنى مطلق كار و مطلب خدائى است مانند امر توحيد و معاد و نبوت و عبادات و معاملات از نظر شرع و معانى ساير جملات در دو حديث قبل بيان شد). (1)

حزب علی حزب خداست

قَالَ النَبی(صلی الله علیه و آله):... حِزْبُ عَلِيٍّ(علیه السلام) حِزْبُ اللَّهِ وَ حِزْبُ أَعْدَائِهِ حِزْبُ الشَّيْطَانِرسول خدا(صلی الله علیه و آله): حزب على(علیه السلام) حزب خداست و حزب دشمنانش حزب شيطان.(2)

عهد و

پیمان خدا از پیامبر درباره ی مقام علی

وَ مِنْ كِتَابِ كِفَايَةِ الطَّالِبِ لِلْحَافِظِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الشَّافِعِيِّ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِي بُرْدَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) إِنَّ اللَّهَ عَهِدَ إِلَيَّ عَهْداً فِي عَلِيٍّ(علیه السلام) فَقُلْتُ يَا رَبِّ

ص: 123

بَيِّنْهُ لِي فَقَالَ اسْمَعْ فَقُلْتُ سَمِعْتُ فَقَالَ إِنَّ عَلِيّاً(علیه السلام) رَايَةُ الْهُدَى وَ إِمَامُ الْأَوْلِيَاءِ وَ نُورُ مَنْ أَطَاعَنِي وَ هُوَ الْكَلِمَةُ الَّتِي أَلْزَمْتُهَا الْمُتَّقِينَ مَنْ أَحَبَّهُ أَحَبَّنِي وَ مَنْ أَبْغَضَهُ أَبْغَضَنِي فَبَشِّرْهُ بِذَلِكَ فَجَاءَ عَلِيٌّ فَبَشَّرْتُهُ فَقَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) أَنَا عَبْدُ اللَّهِ وَ فِي قَبْضَتِهِ فَإِنْ يُعَذِّبْنِي فَبِذُنُوبِي وَ إِنْ يُتِمَّ الَّذِي بَشَّرْتَنِي بِهِ فَاللَّهُ أَوْلَى بِي قَالَ فَقُلْتُ اللَّهُمَّ اجْلُ قَلْبَهُ وَ اجْعَلْ رَبِيعَهُ الْإِيمَانَ فَقَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ فَعَلْتُ بِهِ ذَلِكَ ثُمَّ إِنَّهُ رَفَعَ إِلَيَّ أَنَّهُ سَيَخُصُّهُ مِنَ الْبَلَاءِ بِشَيْ ءٍ لَمْ يَخُصَّ بِهِ أَحَداً مِنْ أَصْحَابِي فَقُلْتُ يَا رَبِّ أَخِي وَ صَاحِبِي فَقَالَ إِنَّ هَذَا شَيْ ءٌ قَدْ سَبَقَ أَنَّهُ مُبْتَلًى وَ مُبْتَلًى بِه

رسول اكرم(صلی الله علیه و آله): خداى متعال، در باره ی مقام و منزلت على(علیه السلام) با من عهد و پيمانى موثّق و مؤكد در انجام مأموريتم گرفت، عرضه داشتم: پروردگارا آن مأموريت مهم چيست؟ فرمود: بشنو عرضه داشتم: آماده ام، فرمود: على(علیه السلام) پرچمدار هدايت، رهبر اولياى من و روشنايى فرمانبران من مى باشد. وى آن كلمه اى است كه پرهيزگاران را به آن الزام نموده ام. هر كه محبّ على(علیه السلام) باشد محبّ من است و هر كه دشمن على(علیه السلام) است، دشمن من مى باشد! تو اى پيامبر او را مژده و بشارت به اين عنايت خاص داده و او را آگاه كن در آن حال على(علیه السلام) نزدم حاضر شد و مژده الهى را به او ابلاغ نمودم. پسعلى(علیه السلام) عرضه داشت: يا رسول اللَّه! من بنده خدا و در قبضه اقتدار او هستم، اگر مرا عذاب كند، علت اين عذاب جز گناه و نافرمانى چيزى نيست و اگر اين مژدگانى را محقق سازد از فضل و عظمت اوست. در آن حال دست به دعا برداشته و عرض كردم: پروردگارا! قلب او را نورانى و بهار عمر او را ايمان به خودت قرار ده، خداى عز و جل، دعاى مرا در باره او مستجاب نمود و فرمود: خواسته تو را در باره او انجام خواهم داد، سپس خداوند مرا آگاه نمود كه آزمايش هايى به او اختصاص داده ام، كه اين آزمايش ها و بلاها در باره هيچ يك از اصحابم پيش نخواهد آمد، از اين رو

ص: 124

عرض كردم: پروردگارا او برادر و يار و همگام با من است؟ فرمود: اين رتبه و مقام پيش از علم تو پيش بينى شده بود، چرا كه او مورد امتحان و آزمايش من قرار گرفته و مردم را در باره مقام و منزلتش آزمايش خواهم نمود. (1)

خداوند به علی احتجاج کرد

أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ، قَالَ أَخْبَرَنِي الْمُظَفَّرُ بْنُ مُحَمَّدٍ، قَالَ أَخْبَرَنَا أَبُو بَكْرٍ مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي الثَّلْجِ، قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَى الْهَاشِمِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الزُّرَارِيُّ، عَنْ أَبِيهِ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ، عَنْ أَبِي زَكَرِيَّا الْمَوْصِلِيِّ، عَنْ جَابِرٍ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ، عَنْ أَبِيهِ، عَنْ جَدِّهِ (عَلَيْهِمْ السَّلَامُ)، أَنَ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)

قَالَ لِعَلِيٍّ(علیه السلام)

أَنْتَ الَّذِي احْتَجَّ اللَّهُ بِكَ فِي ابْتِدَائِهِ الْخَلْقَ حَيْثُ أَقَامَهُمْ أَشْبَاحاً، فَقَالَ لَهُمْ أَ لَسْتُ بِرَبِّكُمْ قَالُوا: بَلَى. قَالَ: وَ مُحَمَّدٌ(صلی الله علیه و آله) رَسُولِي قَالُوا: بَلَى. قَالَ: وَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) وَصِيِّي فَأَبَى الْخَلْقُ جَمِيعاً إِلَّا اسْتِكْبَاراً وَ عَتَوْا مِنْ وَلَايَتِكَ إِلَّا نَفَرٌ قَلِيلٌ، وَ هُمْ أَقَلُّ الْقَلِيلِ، وَ هُمْ أَصْحَابُ الْيَمِينِ.رسول خدا(صلی الله علیه و آله) به علی(علیه السلام) فرمود: تو کسی هستی که خداوند در آغاز آفرینش آفریدگان و هنگامی که آنان را به صورت اشباحی برپا داشت به تو احتجاج کرد، پس خداوند به آفریدگان فرمود: آیا من پروردگار شما نیستم؟ عرضه داشتند: بلی هستی خداوند فرمود: و محمد(صلی الله علیه و آله) فرستاده ی من نیست؟ عرضه داشتند: بلی هست، خداوند فرمود: و علی بن ابیطالب(علیه السلام) جانشین من نیست؟ پس جز گروهی

ص: 125

اندک دیگر آفریدگان از روی نخوت و سرکشی از ولایت تو سرباز زدند و آن چند نفر که کمترین افرادند، همان اصحاب یمین می باشند. (1)

خداوند والا با علی سخن گفت

أَخْبَرَنَا أَبُو عُمَرَ، قَالَ أَخْبَرَنَا أَحْمَدُ، قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ يَحْيَى، قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّحْمَنِ، قَالَ حَدَّثَنَا أَبِي، قَالَ حَدَّثَنِي الْأَجْلَحُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْكِنْدِيُّ، عَنْ أَبِي الزُّبَيْرِ، عَنْ جَابِرٍ، قَالَ: نَاجَى رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) يَوْمَ الطَّائِفِ فَأَطَالَ مُنَاجَاتَهُ، فَرَأَى الْكَرَاهَةَ فِي وُجُوهِ رِجَالٍ، فَقَالُوا: قَدْ أَطَالَ مُنَاجَاتَهُ مُنْذُ الْيَوْمِ. فَقَالَ: مَا أَنَا انْتَجَيْتُهُ، وَ لَكِنَّ اللَّهَ (عَزَّ وَ جَلَّ) انْتَجَاهُ.

جابر می گوید: رسول خدا در روز طائف با علی بن ابیطالب(علیه السلام) پنهان سخن می گفت و سخنش را طولانی کرد. پس ناخوشایندی را در چهره ی مردانی، مشاهده نمود. پس گفتند: پیامبر(صلی الله علیه و آله) سخنش را از امروزطولانی ساخته است. پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمود: من با او سخن نگفتم. خداوند والا با او سخن گفت. (2)

أَخْبَرَنَا ابْنُ الصَّلْتِ، قَالَ أَخْبَرَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ، قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ يَحْيَى بْنِ زَكَرِيَّا، قَالَ حَدَّثَنَا إِسْمَاعِيلُ بْنُ أَبَانٍ، قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُسْلِمٍ الْمُلَائِيُّ، عَنِ الْأَجْلَحِ، عَنْ أَبِي الزُّبَيْرِ، عَنْ جَابِرٍ: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) دَعَا عَلِيّاً(علیه السلام) وَ هُوَ مُحَاصِرٌ الطَّائِفَ، فَكَانَ الْقَوْمُ اسْتَشْرَفُوا لِذَلِكَ وَ قَالُوا: لَقَدْ طَالَ نَجْوَاكَ لَهُ مُنْذُ الْيَوْمِ. فَقَالَ: مَا أَنَا انْتَجَيْتُهُ، وَ لَكِنَّ اللَّهَ انْتَجَاهُ.

ص: 126

پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله) در حالی که طائف را محاصره کرده بودند علی(علیه السلام) را فرا خواند و جماعتی به این امر نگریسته و گفتند: از امروز نجوایت با علی(علیه السلام) فزونی یافته. پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمودند: من با او نجوا نکردم. بلکه خدا با او نجوا فرمود. (1)

رحمت پروردگار بر او و دو فرزندش فرود می آید

أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ، قَالَ أَخْبَرَنِي أَبُو نَصْرٍ مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَيْنِ الْمُقْرِئٌ، قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ الْعَبَّاسِ، قَالَ حَدَّثَنَا الْحُسَيْنُ بْنُ بِشْرٍ الْأَسَدِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ سُلَيْمَانَ، قَالَ حَدَّثَنَا حَنَانُ بْنُ سَدِيرٍ الصَّيْرَفِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا أَبِي، قَالَ حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ(علیه السلام) قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ(صلی الله علیه و آله) جَالِساً فِي مَسْجِدِهِ، فَجَاءَ عَلِيٌّ(علیه السلام) فَسَلَّمَ وَ جَلَسَ، ثُمَّ جَاءَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ(علیه السلام) فَأَخَذَهُ النَّبِيُّ(صلی الله علیه و آله) وَ أَجْلَسَهُ فِي حَجْرِهِ وَ ضَمَّهُ إِلَيْهِ وَ قَبَّلَهُ، ثُمَّ قَالَ لَهُ: اذْهَبْ فَاجْلِسْ مَعَ أَبِيكَ، ثُمَّ جَاءَ الْحُسَيْنُ(علیه السلام) فَفَعَلَالنَّبِيُّ(صلی الله علیه و آله) مِثْلَ ذَلِكَ، وَ قَالَ لَهُ اجْلِسْ مَعَ أَبِيكَ، إِذْ دَخَلَ رَجُلٌ الْمَسْجِدَ فَسَلَّمَ عَلَى النَّبِيِّ(صلی الله علیه و آله) خَاصَّةً، وَ أَعْرَضَ عَنْ عَلِيٍّ(علیه السلام) وَ الْحَسَنِ(علیه السلام) وَ الْحُسَيْنِ(علیه السلام) فَقَالَ لَهُ النَّبِيُّ(صلی الله علیه و آله): مَا مَنَعَكَ أَنْ تُسَلِّمَ عَلَى عَلِيٍّ وَ وَلَدَيْهِ، فَوَ الَّذِي بَعَثَنِي بِالْهُدَى وَ دِينِ الْحَقِّ، لَقَدْ رَأَيْتُ الرَّحْمَةَ تَنْزِلُ عَلَيْهِ وَ عَلَى وَلَدَيْهِ.

امام باقر(علیه السلام): پیامبر(صلی الله علیه و آله) در مسجد نشسته بودند پس علی(علیه السلام) به نزد او آمده سلام کرد و نشست. آنگاه حسن بن علی(علیه السلام) آمد. پس پیامبر(صلی الله علیه و آله) او را در دامنش نشاند و در آغوش گرفت و بوسید سپس فرمود: برو کنار پدرت بنشین. آنگاه حسین بن علی(علیه السلام) آمد و پیامبر(صلی الله علیه و آله) مانند آن رفتار را انجام داد و به او فرمود: در کنار پدرت

ص: 127

بنشین. آنگاه مردی در مسجد داخل شد و فقط بر رسول خدا(صلی الله علیه و آله) سلام کرد و از علی(علیه السلام) و حسن(علیه السلام) و حسین(علیه السلام) روی گرداند. پیامبر(صلی الله علیه و آله) به او فرمود: چه چیز تورا بازداشت که بر علی(علیه السلام) و دو فرزندش سلام نکنی؟ سوگند به آنکه مرا به هدایت و دین حق برانگیخت مشاهده کردم که رحمت پروردگار بر او و دو فرزندش فرود می آید. (1)

ازدواج علی و فاطمه به امر خدا صورت گرفت

إِنَ اللَّهَ أَمَرَنِي أَنْ أُزَوِّجَ فَاطِمَةَ(علیها السلام) مِنْ عَلِيٍّ(علیه السلام)(2) رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمودند: همانا خدای متعال امر کرد که فاطمه(علیها السلام) را به ازدواج علی(علیه السلام) در بیاورم.

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) مَا زَوَّجْتُ فَاطِمَةَ(علیها السلام) إِلَّا لَمَّا أَمَرَنِي اللَّهُ بِتَزْوِيجِهَا.

و به همين اسناد جعابى روايت كرده كه رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود: من جز به فرمان حق تعالى فاطمه(علیها السلام) دخترم را به شوهر ندادم. (3)

بیوت خدای عزوجل

قَوْلُهُ تَعَالَى (فِي بُيُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَ يُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ ) عَنْ أَنَسٍ وَ بُرَيْدَةَ قَالا قَرَأَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) ( فِي بُيُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ) إِلَى قَوْلِهِ (الْقُلُوبُ وَ

ص: 128

الْأَبْصارُ) فَقَامَ رَجُلٌ فَقَالَ أَيُّ بُيُوتٍ هَذِهِ يَا رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) قَالَ بُيُوتُ الْأَنْبِيَاءِ فَقَالَ أَبُو بَكْرٍ يَا رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) هَذَا الْبَيْتُ مِنْهَا يَعْنِي بَيْتَ عَلِيٍّ(علیه السلام) وَ فَاطِمَةَ(علیها السلام) قَالَ نَعَمْ مِنْ أَفَاضِلِهَا

و ديگر (فِي بُيُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَ يُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ )(1) يعنى تسبيح گويند خداى را در خانه هاى كه دستورى داد خداى تعالى و امر كرد آن كه برداشته شود قدر او به تعظيم، يعنى آن را رفيع قدر و بزرگ مرتبه دانند، يا بردارند در آن آوازها، يا برداشته شود به حق سبحانه حاجت ها در آن بيوت و ياد كرده شود در آن خانه هانام او، مرويست از انس و بريده كه رسول اللَّه(صلی الله علیه و آله) خواند اين آيت را تا (فِيهِ الْقُلُوبُ وَ الْأَبْصارُ)(2) مردى برخاست و گفت: يا رسول اللَّه(صلی الله علیه و آله) كدام خانه هاست اين؟ فرمود: خانه هاى انبيا، ابوبكر گفت خانه على(علیه السلام) و فاطمه(علیها السلام) هر آينه از اين خانه ها است؟ فرمود: بله از افاضل اين خانه ها است. (3)

علی اسم

پسندیده خدا

السَّلَامُ عَلَى اسْمِ اللَّهِ الرَّضِيِّ، وَ وَجْهِهِ الْمُضِي ءِ، وَ جَنْبِهِ الْعَلِيِّ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ

سلام بر نام پسندیده ی خدا و چهره ی تابان او و هم نشین والایش و رحمت و برکات الهی بر او باد. (4)

ص: 129

علی شایسته ی اعطای فضل از ناحیه ی خدا عزوجل باشد

وَ عَنْهُ (وَ يُؤْتِ كُلَّ ذِي فَضْلٍ فَضْلَهُ) قَالَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) (أَنَا وَ مَنِ اتَّبَعَنِي)(1) عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) وَ آلُ مُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله) (أَ فَمَنْ يَعْلَمُ أَنَّما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ الْحَقُ)(2) عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام).و ديگر ابو جعفر(علیه السلام) فرموده كه (وَ يُؤْتِ كُلَّ ذِي فَضْلٍ فَضْلَهُ )(3) على بن ابى طالب(علیه السلام) است. و به هر انسان شايسته نعمتى از كرم خود، عطا كند فرمود: مراد از آن انسان على بن ابى طالب(علیه السلام) است.(4)

برگزیدگان خدای عزوجل

وَ قَالَ عَلِيٌ (ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْكِتابَ الَّذِينَ اصْطَفَيْنا) نَحْنُ أُولَئِك

و ديگر آيت (ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْكِتابَ الَّذِينَ اصْطَفَيْنا مِنْ عِبادِنا)(5)

اميرالمؤمنين(علیه السلام) فرمود: برگزيدگان مائيم. (6)

ص: 130

جایگاه ویژه علی در نزد پیامبر

أَخْبَرَنَا الْحَفَّارُ، قَالَ: حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدٍ، قَالَ: حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي بَكْرٍ الْوَاسِطِيُّ، قَالَ: حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ يَزِيدَ، قَالَ: حَدَّثَنَا حُسَيْنُ بْنُ حَسَنٍ، قَالَ: حَدَّثَنَا قَيْسُ بْنُ الرَّبِيعِ، عَنْ أَبِي هَاشِمٍ الرُّمَّانِيِّ، عَنْ مُجَاهِدٍ، عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله): عَلِيٌّ(علیه السلام) مِنِّي بِمَنْزِلَةِ رَأْسِي مِنْ بَدَنِي.

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمودند: جایگاه علی(علیه السلام) نسبت به من همچون جایگاه سر نسبت به بدنم باشد.(1)

أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ، قَالَ أَخْبَرَنِي أَبُو الْقَاسِمِ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ، قَالَ حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مَسْعُودٍ، عَنْ أَبِيهِ أَبِي النَّضْرِ مُحَمَّدِ بْنِ مَسْعُودٍ الْعَيَّاشِيِّ، قَالَ حَدَّثَنَا الْقَاسِمُ بْنُ مُحَمَّدٍ، قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِيلَ، قَالَ أَخْبَرَنَا عَلِيُّ بْنُ صَالِحٍ، قَالَ حَدَّثَنَا سُفْيَانُ بَيَّاعُ الْحَرِيرِ، قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ الْمُؤْمِنِ الْأَنْصَارِيُّ، عَنْ أَبِيهِ، عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ، قَالَ: سَأَلْتُهُ مَنْ كَانَ آثَرَ النَّاسِ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) فِيمَا رَأَيْتَ قَالَ: مَا رَأَيْتُ أَحَداً بِمَنْزِلَةِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) كَانَ يَبْعَثُنِي فِي جَوْفِ اللَّيْلِ إِلَيْهِ فَيَسْتَخْلِي بِهِ حَتَّى يُصْبِحَ، هَذَا كَانَ لَهُ عِنْدَهُ حَتَّى فَارَقَ الدُّنْيَا. قَالَ: وَ لَقَدْ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) وَ هُوَ يَقُولُ: يَا أَنَسُ،تُحِبُّ عَلِيّاً(علیه السلام) قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)، وَ اللَّهِ إِنِّي لَأُحِبُّهُ لِحُبِّكَ إِيَّاهُ. فَقَالَ: أَمَا إِنَّكَ إِنْ أَحْبَبْتَهُ أَحَبَّكَ اللَّهُ، وَ إِنْ أَبْغَضْتَهُ أَبْغَضَكَ اللَّهُ، وَ إِنْ أَبْغَضَكَ اللَّهُ أَوْلَجَكَ فِي النَّارِ. (2)

از انس بن مالک سوال کردم: رسول خدا(صلی الله علیه و آله) چه کسی را بر سایرین ترجیح می داد؟ انس گفت: هیچ کس را به مرتبه ی علی بن ابی طالب(علیه السلام) مشاهده نکردم. در

ص: 132

دل شب مرا به دنبال او می فرستاد، و تا صبح با او خلوت می نمود و این جایگاه علی(علیه السلام) در نزد پیامبر(صلی الله علیه و آله) بود تا پیامبر(صلی الله علیه و آله) از دنیا رفت. و شنیدم که رسول خدا(صلی الله علیه و آله) می فرمود: ای انس آیا علی(علیه السلام) را دوست می داری؟ عرضه داشتم: ای رسول خدا! به خدا سوگند! من او را دوست می دارم چون تو او را دوست می داری. پس پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمود: آگاه باش که اگر او را دوست بداری خدا تورا دوست می دارد و اگر اورا دشمن بداری خدا تو را دشمن می دارد و اگر خدا تو را دشمن بدارد در دوزخ می افکندت. (1)

أَبُو الْعَبَّاسِ، قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ الْقَطَوَانِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا عَبَّادُ بْنُ ثَابِتٍ، قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ صَالِحٍ، عَنْ أَبِي إِسْحَاقَ الشَّيْبَانِيِّ، قَالَ وَ حَدَّثَنِي يَحْيَى بْنُ عَبْدِ الْمَلِكِ بْنِ أَبِي غُنَيَّةَ، وَ عَبَّادُ بْنُ الرَّبِيعِ، وَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ أَبِي غُنَيَّةَ، عَنْ أَبِي إِسْحَاقَ الشَّيْبَانِيِّ، عَنْ جُمَيْعِ بْنِ عُمَيْرٍ، قَالَ: دَخَلْتُ مَعَ أُمِّي عَلَى عَائِشَةَ فَذَكَرْتُ لَهَا عَلِيّاً(علیه السلام) فَقَالَتْ: مَا رَأَيْتُ رَجُلًا كَانَ أَحَبَّ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) مِنْهُ، وَ مَا رَأَيْتُ امْرَأَةً كَانَتْ أَحَبَّ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) مِنْ امْرَأَتِهِ.جُمَیع بن عُمَیر می گوید به همراه مادرم بر عایشه وارد شدیم، پس مادرم علی(علیه السلام) را نزد عایشه یاد کرد. پس عایشه گفت: هیچ مردی محبوب تر از علی(علیه السلام) و هیچ زنی محبوبتر از فاطمه(علیها السلام) در نزد رسول خدا(صلی الله علیه و آله) مشاهده نکرده ام. (2)

أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ، قَالَ أَخْبَرَنَا الشَّرِيفُ الْفَقِيهُ أَبُو إِبْرَاهِيمَ مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ إِسْحَاقَ بْنِ جَعْفَرٍ الصَّادِقِ(علیه السلام) قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو أُسَامَةَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ أَبِي قَتَادَةَ الْحَرَّانِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو عَرُوبَةَ، قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْمُثَنَّى، عَنِ الْمُعْتَمِرِ بْنِ سُلَيْمَانَ، عَنْ أَبِيهِ، عَنْ أَبِي مِجْلَزٍ، عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ، قَالَ: رَأَيْتُ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) وَ كَفُّهُ فِي كَفِّ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) وَ هُوَ يُقَلِّبُهُ.

ص: 133

فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)، مَا مَنْزِلَةُ عَلِيٍّ(علیه السلام) مِنْكَ فَقَالَ: كَمَنْزِلَتِي مِنَ اللَّهِ.

عبدالله بن مسعود: دیدم که رسول خدا(صلی الله علیه و آله) دست در دست علی بن ابیطالب(علیه السلام) گذاشته و آن را می بوسید. پس عرضه داشتم: ای رسول خدا! علی(علیه السلام) در نزد تو چه جایگاهی دارد؟ پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمودند: همان جایگاهی که من در نزد خداوند دارم. (1)

أَخْبَرَنَا ابْنُ الْحَمَّامِيِّ الْمُقْرِئُ، قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو الْحُسَيْنِ أَحْمَدُ بْنُ عُثْمَانَ الْآدَمِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَيْنِ، قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو غَسَّانَ مَالِكُ بْنُ إِسْمَاعِيلَ، قَالَ حَدَّثَنِي أَبُو بَكْرِ بْنُ عَيَّاشٍ، قَالَ حَدَّثَنَا صَدَقَةُ بْنُ سَعِيدٍ الْحَنَفِيُّ، قَالَ حَدَّثَنِي جُمَيْعُ بْنُ عُمَيْرٍ التَّيْمِيُّ، قَالَ: دَخَلْتُ مَعَ أُمِّي وَ خَالَتِي عَلَى عَائِشَةَ، فَسَأَلْنَاهَا كَيْفَ كَانَ مَنْزِلَةُ عَلِيٍّ(علیه السلام) فِيكُمْ قَالَتْ: سُبْحَانَ اللَّهِ! كَيْفَ تَسْأَلَانِ عَنْ رَجُلٍ لَمَّا مَاتَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) وَ قَالَ النَّاسُ: أَيْنَ تَدْفِنُونَهُ فَقَالَ عَلِيٌّ(علیهالسلام): لَيْسَ فِي أَرْضِكُمْ بُقْعَةٌ أَحَبَّ إِلَى اللَّهِ مِنْ بُقْعَةٍ قُبِضَ فِيهَا رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) وَ كَيْفَ تَسْأَلَانِّي عَنْ رَجُلٍ وَضَعَ يَدَهُ عَلَى مَوْضِعٍ لَمْ يَطْمَعْ فِيهِ أَحَدٌ.

جمیع بن عمیر می گوید: به همراه مادر و خاله ام به نزد عایشه رفتیم و از او پرسیدیم که جایگاه علی(علیه السلام) در میان شما چگونه بود؟ او گفت: سبحان الله! چگونه می پرسید از مردی که چون رسول خدا(صلی الله علیه و آله) درگذشت و مردم گفتند او را کجا دفن می کنید؟ علی(علیه السلام) فرمود: در همه زمین شما هیچ مکانی محبوبتر از مکانی نیست که رسول خدا(صلی الله علیه و آله) در آن جان سپرده است. و چگونه از من درباره ی مردی می پرسید که دست بر جایگاهی گذاشته که طمع هیچکس به آن نمی رسید. (2)

أَخْبَرَنَا جَمَاعَةٌ، عَنْ أَبِي الْمُفَضَّلِ، قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مَحْمُودٍ ابْنُ بِنْتِ الْأَشَجِّ الْكِنْدِيِّ بِأُسْوَانَ، قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ أَبُو جَعْفَرٍ الذُّهْلِيُّ، قَالَ

ص: 134

حَدَّثَنَا عَمَّارُ بْنُ الصَّبَّاحِ، قَالَ حَدَّثَنِي عَبْدُ الْغَفُورِ أَبُو الصَّبَّاحِ الْوَاسِطِيُّ، عَنْ عَبْدِ الْعَزِيزِ بْنِ سَعِيدٍ الْأَنْصَارِيِّ، عَنْ أَبِيهِ، عَنْ جَدِّهِ وَ كَانَتْ لَهُ صُحْبَةٌ عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ زَوْجِ النَّبِيِّ(صلی الله علیه و آله) قَالَتْ: حَجَّ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) حِجَّةَ الْوَدَاعِ بِأَزْوَاجِهِ، فَكَانَ يَأْوِي فِي كُلِّ يَوْمٍ وَ لَيْلَةٍ إِلَى امْرَأَةٍ مِنْهُنَّ وَ هُوَ حَرَامٌ يَبْتَغِي بِذَلِكَ الْعَدْلَ بَيْنَهُنَّ. قَالَتْ: فَلَمَّا أَنْ كَانَتْ لَيْلَةُ عَائِشَةَ وَ يَوْمُهَا خَلَا رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) بِعَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) يُنَاجِيهِ وَ هُمَا يَسِيرَانِ، فَأَطَالَ مُنَاجَاتَهُ، فَشَقَّ ذَلِكَ عَلَى عَائِشَةَ، فَقَالَتْ: إِنِّي أُرِيدُ أَنْ أَذْهَبَ إِلَى عَلِيٍّ فَأَنَالَهُ أَوْ قَالَتْ: أَتَنَاوَلَهُ بِلِسَانِي، فِي حَبْسِهِ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) عَنِّي، فَنَهَيْتُهَا، فَنَصَّتْ نَاقَتَهَا فِي السَّيْرِ، ثُمَّ إِنَّهَا رَجَعَتْ إِلَيَ وَ هِيَ تَبْكِي، فَقُلْتُ: مَا لَكِ قَالَتْ: إِنِّي أَتَيْتُ النَّبِيَّ(صلی الله علیه و آله) فَقُلْتُ: يَا ابْنَ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام)، مَا تَزَالُ تَحْبِسُ عَنِّي رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله): لَا تَحُولِي بَيْنِي وَ بَيْنَ عَلِيٍّ(علیه السلام)، إِنَّهُ لَا يُحَاقُّهُ فِيَّ أَحَدٌ، وَ إِنَّهُ لَا يُبْغِضُهُ وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ مُؤْمِنٌ وَ لَا يُحِبُّهُ كَافِرٌ، أَلَا إِنَّ الْحَقَّ بَعْدِي مَعَ عَلِيٍّ(علیه السلام)، يَمِيلُ مَعَهُ حَيْثُمَا مَالَ، لَا يَفْتَرِقَانِ جَمِيعاً حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ. قَالَتْ أُمُّ سَلَمَةَ: فَقُلْتُ لَهَا قَدْ نَهَيْتُكِ فَأَبَيْتِ إِلَّا مَا صَنَعْتِ.

ام سلمه همسر پیامبر(صلی الله علیه و آله): رسول خدا(صلی الله علیه و آله) حج پایانی را با همسرانش به انجام رساند آن حضرت در هر روز و شب در حالی که محرم بود پیش یکی از همسرانش می رفت تا عدالت را میان آنان برقرار کند. او گفته است: وقتی روز و شب عایشه فرا رسید، رسول خدا(صلی الله علیه و آله) با علی بن ابیطالب(علیه السلام) خلوت کرده بود و در حال قدم زدن با او به نجوا سخن می گفت. چون سخنشان به طول انجامید بر عایشه دشوار آمد و گفت: می خواهم سراغ علی(علیه السلام) بروم و به این جهت که رسول خدا(صلی الله علیه و آله) را از من بازداشته با زبانم او را بنوازم. ام سلمه می گوید: او را از این کار نهی کردم، ولی او ماده شترش را

ص: 135

راند و رفت. سپس گریان به نزد من بازگشت. من گفتم: چه شده است؟ گفت: من به نزد پیامبر گرامی(صلی الله علیه و آله) رفتم و گفتم: ای پسر ابوطالب(علیه السلام) چرا پیوسته رسول خدا(صلی الله علیه و آله) را از من باز می داری؟ رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود: میان من و علی(علیه السلام) فاصله نینداز که هیچ کس نباید درباره ی من با او نِزاع کند، زیرا سوگند به کسی که جانم در دست اوست، مومن با او دشمنی نمی کند و کافر او را دوست نمی دارد. هان که حق پس از من به همراه علی(علیه السلام) است. هرجا که علی(علیه السلام) برود حق نیز می رود از هم جدا نمی شوند تا در آن حوض بر من وارد شوند. ام سلمه گفت: من به او گفتم که من تو را از این کار نهی کردم ولی تو سرباز زدی و کار خودت را کردی. (1)

وَ عَنْهُ، قَالَ أَخْبَرَنَا جَمَاعَةٌ، عَنْ أَبِي الْمُفَضَّلِ، قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَيْمَانَ الْبَاغَنْدِيُّ، قَالَ حَدَّثَنِي هِشَامُ بْنُ نَاجِيَةَ أَبُو ثَوْرٍ الْقُرَشِيُّ بِسَلَمْيَةَ، قَالَحَدَّثَنِي عَطَاءُ بْنُ مُسْلِمٍ الْحَلَبِيُّ، عَنْ أَزْهَرَ بْنِ رَاشِدٍ، عَنْ أَبِي هَارُونَ الْعَبْدِيِّ، عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ: أَنَّهُ ذَكَرُوا عَلِيّاً(علیه السلام) فَقَالَ: إِنَّهُ كَانَ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) بِمَنْزِلَةٍ خَاصَّةٍ، وَ لَقَدْ كَانَتْ لَهُ عَلَيْهِ دَخْلَةٌ لَمْ تَكُنْ لِأَحَدٍ مِنَ النَّاسِ.

ابو هارون عبدی روایت کرده که در نزد ابو سعید خدری از علی(علیه السلام) سخن به میان آمد و او گفت: او نزد رسول خدا(صلی الله علیه و آله) جایگاه ویژه ای داشت و با ایشان رابطه ای داشت که با هیچ یک از مردم نداشت. (2)

فَأَخَذَتْنِي الْحُمَّى لَيْلَةً فَأَسْهَرَتْنِي، فَسَهَرَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) لِسَهَرِي. فَبَاتَ لَيْلَتَهُ بَيْنِي وَ بَيْنَ مُصَلَّاهُ يُصَلِّي مَا قُدِّرَ لَهُ، ثُمَّ يَأْتِينِي فَيَسْأَلُنِي وَ يَنْظُرُ إِلَيَّ. فَلَمْ يَزَلْ دَأْبُهُ ذَلِكَ إِلَى أَنْ أَصْبَحَ. فَلَمَّا أَصْبَحَ صَلَّى بِأَصْحَابِهِ الْغَدَاةَ ثُمَّ قَالَ: «اللَّهُمَّ اشْفِ عَلِيّاً(علیه السلام) وَ عَافِهِ فَإِنَّهُ قَدْ أَسْهَرَنِي اللَّيْلَةَ لِمَا بِهِ مِنَ الْوَجَعِ»، فَكَأَنَّمَا نَشِطْتُ مِنْ عِقَالٍ

ص: 136

مَا بِي قَبْلَهُ. قَالَ: ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله): أَبْشِرْ يَا أَخِي قَالَ ذَلِكَ وَ أَصْحَابُهُ يَسْمَعُونَ قُلْتُ: بَشَّرَكَ اللَّهُ بِخَيْرٍ يَا رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)

وَ جَعَلَنِي فِدَاءَكَ. قَالَ: إِنِّي لَمْ أَسْأَلِ اللَّهَ شَيْئاً إِلَّا أَعْطَانِيهِ، وَ لَمْ أَسْأَلْ لِنَفْسِي شَيْئاً إِلَّا سَأَلْتُ لَكَ مِثْلَهُ، وَ إِنِّي دَعَوْتُ اللَّهَ «أَنْ يُوَاخِيَ بَيْنِي وَ بَيْنَكَ» فَفَعَلَ، وَ سَأَلْتُهُ «أَنْ يَجْعَلَكَ وَلِيَّ كُلِّ مُؤْمِنٍ مِنْ بَعْدِي» فَفَعَلَ.

يك شب مرا تب گرفت و بيدارم نگه داشت. پيامبر(صلی الله علیه و آله) بخاطر بيدارى من بيدار ماند، و آن شب را بين من و محل نماز خود به صبح رساند كه مقدارى نماز مى خواند و سپس نزد من مى آمد و حال مرا مى پرسيد و به من توجّه مى كرد، و تا صبح كارش همين بود. وقتى صبح شد نماز صبح را با اصحابش خواند و سپس فرمود: خدايا، على(علیه السلام) را شفا و عافيت بده او امشب از دردى كه داشت مرا بيدار نگه داشت. با اين دعا از بيمارى كه قبل از آن داشتم خلاص شدم. امير المؤمنين(علیه السلام) فرمود: بعد پيامبر(صلی الله علیه و آله) فرمود: برادرم،بشارت باد تو را و اين سخن را طورى فرمود كه اصحابش مى شنيدند عرضه داشتم: يا رسول اللَّه، خدا تو را بشارت خير دهد و مرا فدايت گرداند. فرمود: من از خداوند چيزى نخواستم مگر آنكه به من عطا كرد، و چيزى براى خود نخواستم مگر آنكه مثل آن را براى تو خواستم. من از خدا خواستم كه بين من و تو برادرى قرار دهد، و چنين كرد، و از او خواستم تو را صاحب اختيار هر مؤمنى بعد از من قرار دهد، و چنين كرد. (1)

الْأَرْبَعِينِ عَنِ الْخَطِيبِ أَنَّ النَّبِيَّ(صلی الله علیه و آله) قَالَ يَوْمَ الْخَنْدَقِ اللَّهُمَّ إِنَّكَ أَخَذْتَ مِنِّي عُبَيْدَةَ بْنَ الْحَارِثِ يَوْمَ بَدْرٍ وَ حَمْزَةَ بْنَ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ(علیه السلام) يَوْمَ أُحُدٍ وَ هَذَا عَلِيٌّ(علیه السلام) فَلَا تَدَعْنِي (فَرْداً وَ أَنْتَ خَيْرُ الْوارِثِين) (2)

ص: 137

در روز خندق رسول خدا(صلی الله علیه و آله) عرضه داشت: خدایا در در بدر عبیدة بن حارث و در روز احد حمزه را از دست دادم، و این علی(علیه السلام) است مرا تنها و بی یاور مگذار (وَ أَنْتَ خَيْرُ الْوارِثِين)(1)

وَ لَمَّا وَرَدَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) الْمَدِينَةَ، نَزَلَ فِي بَنِي عَمْرِو بْنِ عَوْفٍ بِقُبَاءَ، فَأَرَادَهُ أَبُو بَكْرٍ عَلَى دُخُولِهِ الْمَدِينَةَ وَ أَلَاصَهُ فِي ذَلِكَ، فَقَالَ: مَا أَنَا بِدِاخِلِهَا حَتَّى يَقْدَمَ ابْنُ عَمِّي وَ ابْنَتِي، يَعْنِي عَلِيّاً(علیه السلام) وَ فَاطِمَةَ(علیها السلام)

چون رسول خدا(صلی الله علیه و آله) به مدینه نزدیک شدند در منطقه ی قبا و میان قبیله ی بنی عمرو بن عوف فرود آمدند. ابوبکر تلاش می کرد تا ایشان را واردمدینه کند اما حضرت رسول(صلی الله علیه و آله) فرمودند: تا پسر عمویم (علی(علیه السلام)) و دخترم فاطمه(علیها السلام) به من نرسند به مدینه داخل نمی شوم. (2)

فُرَاتٌ قَالَ حَدَّثَنِي جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِيدٍ الْأَحْمَسِيُّ مُعَنْعَناً عَنْ أَبِي ذَرٍّ الْغِفَارِيِّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ [رَحِمَهُ اللَّهِ عَلَيْهِ] قَالَ كُنْتُ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) ذَاتَ يَوْمٍ فِي مَنْزِلِ أُمِّ سَلَمَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهَا وَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) يُحَدِّثُنِي وَ أَنَا لَهُ مُسْتَمِعٌ إِذْ دَخَلَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) فَلَمَّا أَنْ بَصُرَ [أَبْصَرَ] بِهِ النَّبِيُّ(صلی الله علیه و آله) أَشْرَقَ وَجْهُهُ نُوراً

وَ فَرَحاً وَ سُرُوراً بِأَخِيهِ وَ ابْنِ عَمِّهِ ثُمَّ ضَمَّهُ إِلَى صَدْرِهِ وَ قَبَّلَ بَيْنَ عَيْنَيْه....

ابوذر غفاری می گوید: روزی در منزل ام سلمه مشغول گفتگو با رسول خدا(صلی الله علیه و آله) بودم که علی بن ابیطالب(علیه السلام) وارد شد. تا چشمان رسول خدا به علی(علیه السلام) افتاد از شدت شادی چهره اش برافروخته شد سپس او را به سینه چسبانید و میان چشمانش را بوسید.... (3)

ص: 138

اللَّهُمَّ فَرِّجْ هَمِّي وَ بَرِّدْ كَبِدِي بِخَلِيلِي عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام)

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) می فرمودند: خدایا اندوهم را بزدای و جگرم را به دیدن محبوبم علی بن ابیطالب(علیه السلام) خنک ساز(1)

امیرالمومنین صاحب سِرِّ پیامبروَ مِنْ إِفْشَائِهِ الْأَسْرَارَ عَلَيْهِ مَا رَوَى شِيرَوَيْهِ فِي الْفِرْدَوْسِ قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ قَالَ النَّبِيُّ(صلی الله علیه و آله): صَاحِبُ سِرِّي عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام). (2)

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمودند: صاحب سِرِّ من علی بن ابیطالب(علیه السلام) است

علی از آنچه بر رسول خدا نازل میشد مطلع بود

وَ بِإِسْنَادِهِ، عَنْ عَلِيٍّ(علیه السلام) قَالَ: سَلُونِي عَنْ كِتَابِ اللَّهِ (عَزَّ وَ جَلَّ)، فَوَ اللَّهِ مَا نَزَلَتْ آيَةٌ مِنْهُ فِي لَيْلٍ أَوْ نَهَارٍ وَ لَا مَسِيرٍ وَ لَا مَقَامٍ إِلَّا وَ قَدْ أَقْرَأَنِيهَا رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) وَ عَلَّمَنِي تَأْوِيلَهَا. فَقَالَ ابْنُ الْكَوَّاءِ: يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ، فَمَا كَانَ يَنْزِلُ عَلَيْهِ وَ أَنْتَ غَائِبٌ عَنْهُ قَالَ: كَانَ يَحْفَظُ عَلَيَّ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) مَا كَانَ يَنْزِلُ عَلَيْهِ مِنَ الْقُرْآنِ وَ أَنَا عَنْهُ غَائِبٌ حَتَّى أَقْدَمَ عَلَيْهِ فَيُقْرِئُنِيهِ، وَ يَقُولُ لِي: يَا عَلِيُّ(علیه السلام)، أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَيَّ بَعْدَكَ كَذَا وَ كَذَا، وَ تَأْوِيلُهُ كَذَا وَ كَذَا، فَيُعَلِّمُنِي تَنْزِيلَهُ وَ تَأْوِيلَهُ.

امیرالمومنین(علیه السلام) فرمودند: از من درباره ی کتاب خدای عزتمند بپرسید که به خدا سوگند آیه ای از آن در شب یا روز یا بر راه و بر جای فرو نیامده جز آن که

ص: 139

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) خواندن و تاویل آنرا به من آموخت. در این هنگام ابن کوّا عرضه داشت: ای امیر مومنان! پس چیزی نبوده که بر او نازل شود و شما نزدش نباشی؟ حضرت فرمودند: رسول خدا(صلی الله علیه و آله) آنچه از قرآن بر او نازل شد برایم حفظ می کرد و وقتی من نزدش نبودم، آن گاه به نزدش می رفتم،به من می آموخت و می فرمود: ای علی! بعد از تو خداوند چنین و چنان به من نازل کرد و تاویلش چنین و چنان است. و وحی و تاویلش را به من می آموخت. (1)

وَ عَنْهُ، قَالَ أَخْبَرَنَا جَمَاعَةٌ، عَنْ أَبِي الْمُفَضَّلِ، قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَيْنِ بْنِ حَفْصٍ الْخَثْعَمِيُّ بِالْكُوفَةِ، قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ السُّدِّيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْمُفَضَّلِ الْحَفَرِيُّ، عَنْ صَالِحِ بْنِ أَبِي الْأَسْوَدِ، عَنْ أَخِيهِ أَسْنَدَهُ لَهُ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحَسَنِ، قَالَ: كَانَ الْوَحْيُ يَنْزِلُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)

لَيْلًا، فَلَا يُصْبِحُ حَتَّى يُعَلِّمَهُ عَلِيّاً(علیه السلام) وَ يَنْزِلُ الْوَحْيُ نَهَاراً فَلَا يُمْسِي حَتَّى يُعَلِّمَهُ عَلِيّاً(علیه السلام)

عبدالله بن حسن بن حسن گفته است: هرگاه وحی بر رسول خدا(صلی الله علیه و آله) شبانه فرود می آمد آن حضرت صبح علی(علیه السلام) را از آن آگاه می گرد و هرگاه در روز فرود می آمد پیش از شب او را از آن آگاه می کرد. (2)

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ الْحَسَنِ الْأَشْقَرِ عَنْ صَالِحِ بْنِ أَبِي الْأَسْوَدِ عَنْ أَخِيهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ(علیه السلام) عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ(صلی الله علیه و آله) إِذَا نَزَلَ عَلَيْهِ الْوَحْيُ نَهَاراً لَمْ يَمَسَّ حَتَّى يُخْبِرَ بِهِ عَلِيّاً(علیه السلام) وَ إِذَا نَزَلَ عَلَيْهِ لَيْلًا لَمْ يُصْبِحْ حَتَّى يُخْبِرَ بِهِ عَلِيّاً(علیه السلام).

چون در روز وحى به پيغمبر(صلی الله علیه و آله) مي رسيد شب نشده بود كه آن را به على(علیه السلام) گزارش مي داد و اگر شب وحى مي رسيد صبح نمي كرد تا آن را به على(علیه السلام) خبر مي داد. (3)

ص: 140

علی از منست و من از علی هستمقَالَ النَبی(صلی الله علیه و آله):...وَ قَوْلُهُ عَلِيٌّ(علیه السلام) مِنِّي وَ أَنَا مِنْهُ

رسول خدا(صلی الله علیه و آله): على(علیه السلام) از منست و من از اویم.(1)

قَالَ عَلِيٌّ(علیه السلام) قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) أَنْتَ مِنِّي وَ أَنَا مِنْكَ.

و به همين اسناد جعابىّ روايت كرده كه على(علیه السلام) فرمود: مرا رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود: تو از منى و من از تو. (2)

وَ نَقَلْتُ مِنْ مَنَاقِبِ الْخُوَارِزْمِيِّ عَنْ عَبْدِ خَيْرٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) قَالَ أُهْدِيَ إِلَى النَّبِيِّ(صلی الله علیه و آله) قِنْوُ مَوْزٍ فَجَعَلَ يُقَشِّرُ الْمَوْزَةَ وَ يَجْعَلُهَا فِي فَمِي فَقَالَ لَهُ قَائِلٌ يَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّكَ تُحِبُّ عَلِيّاً(علیه السلام) قَالَ أَ وَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ عَلِيّاً(علیه السلام) مِنِّي وَ أَنَا مِنْه

و در مناقب خوارزمى منقولست از عبد خير كه او روايت كند از اميرالمؤمنين على(علیه السلام) كه خوشه ای موز برای پیامبر(صلی الله علیه و آله) هدیه آرودند هديه نزد حضرت رسول(صلی الله علیه و آله) آورد آن حضرت آن موز را از پوست جدا مي كرد و به دهان من مي نهاد، قائلى گفت: يا رسول اللَّه(صلی الله علیه و آله) به درستى كه دوست مي دارى على(علیه السلام) را؟ پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمود: كه واى بر تو هنوز نمي دانى كه على(علیه السلام) از منست و من از على(علیه السلام)(3) أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ، قَالَ أَخْبَرَنِي أَبُو عُبَيْدِ اللَّهِ مُحَمَّدُ بْنُ عِمْرَانَ الْمَرْزُبَانِيُّ، قَالَ حَدَّثَنِي أَبُو بَكْرٍ أَحْمَدَ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى الْمَكِّيُّ، قَالَ حَدَّثَنِي أَبُو عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ حَنْبَلٍ، قَالَ حَدَّثَنَا يَحْيَى بْنُ عِيسَى الرَّمْلِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا الْأَعْمَشُ، عَنْ عَبَايَةَ الْأَسَدِيِّ، عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبَّاسِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ (رَحِمَهُ اللَّهُ)، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) لِأُمِّ سَلَمَةَ: يَا أُمَّ سَلَمَةَ، عَلِيٌّ(علیه السلام) مِنِّي، وَ أَنَا

ص: 141

مِنْ عَلِيٍّ(علیه السلام)، لَحْمُهُ لَحْمِي، وَ دَمُهُ دَمِي، وَ هُوَ مِنِّي بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَى، يَا أُمَّ سَلَمَةَ، اسْمَعِي وَ اشْهَدِي، هَذَا عَلِيٌّ سَيِّدُ الْمُسْلِمِينَ.

پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله): ای ام سلمه! علی(علیه السلام) از منست و من از علی(علیه السلام) هستم. گوشت او گوشت من و خون او خون منست و او نسبت به من در جایگاه هارون(علیه السلام) نسبت به موسی(علیه السلام) است. ای ام سلمه! بشنو و گواه باش. علی(علیه السلام) آقا و سرور مسلمان است. (1)

أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ، قَالَ أَخْبَرَنَا أَبُو الْحَسَنِ عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ الْكَاتِبُ، قَالَ أَخْبَرَنَا الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ الزَّعْفَرَانِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا إِبْرَاهِيمُ بْنُ مُحَمَّدٍ الثَّقَفِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا عُثْمَانُ بْنُ سَعِيدٍ، قَالَ حَدَّثَنَا مَنْصُورُ بْنُ مُهَاجِرٍ، عَنْ عَلِيِّ بْنِ عَبْدِ الْأَعْلَى، عَنْ زِرِّ بْنِ حُبَيْشٍ، قَالَ: كَانَتْ عِصَابَةٌ مِنْ قُرَيْشٍ فِي مَسْجِدِ النَّبِيِّ(صلی الله علیه و آله) فَذَكَرُوا عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) وَ انْتَهَكُوا مِنْهُ، وَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) قَائِلٌ فِي بَيْتِ بَعْضِ نِسَائِهِ، فَأُتِيَ بِقَوْلِهِمْ فَثَارَ مِنْ نَوْمِهِ فِي إِزَارٍ لَيْسَ عَلَيْهِ غَيْرُهُ، فَقَصَدَ نَحْوَهُمْ وَ رَأَوُا الْغَضَبَ فِي وَجْهِهِ، فَقَالُوا: نَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ غَضَبِ اللَّهِ وَ غَضَبِ رَسُولِهِ(صلی الله علیه و آله). فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله): مَا لَكُمْ وَ علي [عَلِيّاً(علیه السلام)]! أَ مَا تَدَعُونَ عَلِيّاً، أَلَا إِنَّ عَلِيّاً(علیه السلام) مِنِّي وَ أَنَا مِنْهُ، مَنْ آذَى عَلِيّاً(علیه السلام) فَقَدْ آذَانِي، مَنْ آذَى عَلِيّاً(علیه السلام) فَقَدْ آذَانِي.زربن جیش می گوید: گروهی از قریش در مسجد پیامبر(صلی الله علیه و آله) بودند پس علی بن ابیطالب(علیه السلام) را یاد کردند و از او بدگویی نمودند. رسول خدا(صلی الله علیه و آله) در خانه یکی از همسرانش در خواب قیلوله به سر می بردند. پس سخن قریش به پیامبر(صلی الله علیه و آله) رسید، به سرعت از جا برخاست. و به سوی آنان رفت. قریش خشم را در چهره ی پیامبر(صلی الله علیه و آله) مشاهده کرد پس عرضه داشتند: از خشم خدا و رسولش به خدا پناه می بریم. پس رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمودند: با علی(علیه السلام) چکار دارید؟ آیا علی(علیه السلام) را رها نمی کنید؟ آگاه

ص: 142

باشید که علی(علیه السلام) از من و من از علی(علیه السلام) هستم. هرکه علی(علیه السلام) را بیازارد مرا آزرده و هرکه علی(علیه السلام) را بیازارد مرا آزرده. (1)

أَخْبَرَنَا أَبُو عُمَرَ، قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ، قَالَ حَدَّثَنِي عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ بْنِ عُبَيْدِ، قَالَ حَدَّثَنَا إِسْمَاعِيلُ بْنُ أَبَانٍ، قَالَ حَدَّثَنَا إِسْحَاقُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ، عَنْ أَبِي هَارُونَ، عَنْ أَبِي سَعِيدٍ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ: عَلِيٌّ(علیه السلام) مِنِّي وَ أَنَا مِنْهُ. فَقَالَ جَبْرَئِيلُ(علیه السلام): يَا مُحَمَّدُ(صلی الله علیه و آله)، وَ أَنَا مِنْكُمَا.

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود: علی(علیه السلام) از من است و من از علی(علیه السلام) هستم. پس جبرئیل(علیه السلام) عرضه داشت: ای محمد! من نیز از شمایم. (2)

أَخْبَرَنَا جَمَاعَةٌ، عَنْ أَبِي الْمُفَضَّلِ، قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرٍ الرَّزَّازُ، قَالَ حَدَّثَنِي جَدِّي مُحَمَّدُ بْنُ عِيسَى الْقَيْسِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا إِسْحَاقُ بْنُ يَزِيدَ الطَّائِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ طَرِيفٍ الْحَنْظَلِيُّ، عَنْ عَطِيَّةَ بْنِ سَعْدٍ الْعَوْفِيِّ، عَنْ مَحْدُوجِ بْنِ زَيْدٍ الذُّهْلِيِّ، وَ كَانَ فِي وَفْدِ قَوْمِهِ إِلَى النَّبِيِّ(صلی الله علیه و آله)

تَلَا هَذِهِ الْآيَةَ (لا يَسْتَوِي أَصْحابُ النَّارِ وَ أَصْحابُ الْجَنَّةِ أَصْحابُ الْجَنَّةِ هُمُ الْفائِزُونَ) قَالَ: فَقُلْتُ: يَارَسُولَ اللَّهِ، مَنْ أَصْحَابِ الْجَنَّةِ قَالَ:

مَنْ أَطَاعَنِي وَ سَلَّمَ لِهَذَا مِنْ بَعْدِي. قَالَ: وَ أَخَذَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)

بِكَفِّ عَلِيٍّ(علیه السلام)

وَ هُوَ يَوْمَئِذٍ إِلَى جَنْبِهِ فَرَفَعَهَا، وَ قَالَ: أَلَا إِنَّ عَلِيّاً(علیه السلام) مِنِّي وَ أَنَا مِنْهُ، فَمَنْ حَادَّهُ فَقَدْ حَادَّنِي، وَ مَنْ حَادَّنِي فَقَدْ أَسْخَطَ اللَّهَ (عَزَّ وَ جَلَّ). ثُمَّ قَالَ: يَا عَلِيُّ، حَرْبُكَ حَرْبِي، وَ سِلْمُكَ سِلْمِي، وَ أَنْتَ الْعَلَمُ بَيْنِي وَ بَيْنَ أُمَّتِي.

از مخدوج ذهلی که در میان هیاتی از قومش به سوی پیامبر(صلی الله علیه و آله) آمده بود روایت شد که آن حضرت این آیه را خواند (لا يَسْتَوِي أَصْحابُ النَّارِ وَ أَصْحابُ الْجَنَّةِ أَصْحابُ الْجَنَّةِ هُمُ الْفائِزُونَ)(3) دوزخیان و بهشتیان برابر نیستند، بهشتیان رستگارانند.

ص: 143

من عرضه داشتم: بهشتیان چه کسانی هستند؟ ایشان فرمودند: کسانی که از من اطاعت کنند و پس از من این مرد را بپذیرند. و دست علی(علیه السلام) را که در کنارش بود بلند کردند و فرمودند: هان که علی(علیه السلام) از من است و من از او هستم. هرکه با او مخالفت کند با من مخالفت کرده و هرکه با من مخالفت کند، خداوند عزتمند را خشمگین کرده است. آنگاه فرمودند: ای علی! جنگ با تو جنگ با من و صلح با تو صلح با من است. و تو نشانه ی میان من و امتم هستی. عطیّه بن سعد کوفی یکی از روایان حدیث گفته است: من به منزل زید ارقم رفتم و حدیث مخدوج بن یزید را برایش گفتم. او گفت گمان نمی کنم کسی جز من مانده باشد که آن را از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) شنیده باشد و روایت کند، من گواهی می دهم که رسول خدا(صلی الله علیه و آله) آن را به ما فرمودند. سپس گفت: کسانی بودند که این سخن را از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) شنیدند و با این همه با علی(علیه السلام) مخالفت کردند. (1) امیرالمومنین

شاهد بر پیامبر

قَوْلُهُ تَعَالَى (أَ فَمَنْ كانَ عَلى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ وَ يَتْلُوهُ شاهِدٌ مِنْهُ) قَالَ عَبَّادُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْأَسَدِيُّ سَمِعْتُ عَلِيّاً(علیه السلام) يَقُولُ وَ هُوَ عَلَى الْمِنْبَرِ مَا مِنْ رَجُلٍ مِنْ قُرَيْشٍ إِلَّا وَ قَدْ نَزَلَتْ فِيهِ آيَةٌ أَوْ آيَتَانِ فَقَالَ رَجُلٌ مِمَّنْ تَحْتَهُ فَمَا نَزَلَ فِيكَ أَنْتَ فَغَضِبَ ثُمَّ قَالَ أَمَا إِنَّكَ لَوْ لَمْ تَسْأَلْنِي عَلَى رُءُوسِ الْقَوْمِ مَا حَدَّثْتُكَ وَيْحَكَ هَلْ تَقْرَأُ سُورَةَ هُودٍ ثُمَّ قَرَأَ عَلِيٌّ(علیه السلام) (أَ فَمَنْ كانَ عَلى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ وَ يَتْلُوهُ شاهِدٌ مِنْهُ) رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) عَلَى بَيِّنَةٍ وَ أَنَا الشَّاهِدُ مِنْهُ.

ص: 144

در باره ی آيه (أَ فَمَنْ كانَ عَلى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ وَ يَتْلُوهُ شاهِدٌ مِنْهُ )(1) عبّاد بن عبد اللَّه اسدى مى گويد: از على(علیه السلام) شنيدم كه بر منبر مى گفت: مردى از قريش نيست كه يك يا دو آيه در حقّ او نازل نشده باشد. مردى كه پاى منبر نشسته بود گفت: در حقّ تو چه نازل شده است؟ حضرت خشمگين شد و فرمود: اگر تو اين را در برابر سران قوم نمى پرسيدى به تو نمى گفتم: واى بر تو، آيا در سوره هود نخوانده اى كه (أَ

فَمَنْ كانَ عَلى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ وَ يَتْلُوهُ شاهِدٌ مِنْهُ ) پيامبر(صلی الله علیه و آله) بر بيّنه است و من شاهد بر او.(2)

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ، عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) أَنَّهُ كَانَ يَوْمُ الْجُمُعَةِ يَخْطُبُ عَلَى الْمِنْبَرِ، فَقَالَ: وَ الَّذِي فَلَقَ الْحَبَّةَ وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ، مَا مِنْ رَجُلٍ مِنْ قُرَيْشٍ جَرَتْ عَلَيْهِ الْمَوَاسِي إِلَّا وَ قَدْ نَزَلَتْ فِيهِ آيَةٌ مِنْ كِتَابِ اللَّهِ (عَزَّ وَ جَلَّ)، أَعْرِفُهَا كَمَا أَعْرِفُهُ. فَقَامَ إِلَيْهِ رَجُلٌ

فَقَالَ:

يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ، مَا آيَتُكَ الَّتِي نَزَلَتْ فِيكَ فَقَالَ: إِذَا سَأَلْتَ فَافْهَمْ وَ لَا عَلَيْكَ أَلَّا تَسْأَلَ عَنْهَا غَيْرِي، أَ قَرَأْتَ سُورَةَ هُودٍ قَالَ:

نَعَمْ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ. قَالَ: فَسَمِعْتَ

اللَّهَ (عَزَّ وَ جَلَّ) يَقُولُ: (أَ

فَمَنْ كانَ عَلى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ وَ يَتْلُوهُ شاهِدٌمِنْهُ) قَالَ: نَعَمْ.

قَالَ: فَالَّذِي عَلَى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ مُحَمَّدٌ(صلی الله علیه و آله) رَسُولُ اللَّهِ وَ الَّذِي يَتْلُوهُ شَاهِدٌ مِنْهُ، وَ هُوَ الشَّاهِدُ وَ هُوَ مِنْهُ، عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام)، وَ أَنَا الشَّاهِدُ، وَ أَنَا مِنْهُ

امیرالمومنین(علیه السلام) در خطبه ی نماز جمعه فرمود: سوگند به کسی که دانه را شکافت و جنبندگان را آفرید، کسی از قریش نیست که بر او ستمی روا شده باشد مگر آن که درباره ی او آیه ای نازل شده. شخصی پرسید: ای امیرالمومنین. آیه ای که درباره ی شما نازل شده کدام است؟ حضرت فرمودند: چون پرسیدی بفهم. و اشکالی ندارد که جز از من نپرسی. آیا سوره ی هود را خوانده ای؟ عرضه داشت: بله. حضرت فرمود: پس شنیده ای که خدای عزوجل می فرماید (أَ فَمَنْ كانَ عَلى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ وَ يَتْلُوهُ

ص: 145

شاهِدٌ مِنْهُ)(1) آیا کسی که دلیل روشنی از جانب پروردگارش داشت و به دنبال آن شاهدی از خود داشت او عرضه داشت: بله. حضرت فرمود: کسی که دلیلی روشن از جانب پروردگار داشت، محمد(صلی الله علیه و آله) رسول خدا بود و کسی که به دنبالش شاهد او بود که گواه اوست و از اوست علی(علیه السلام) پسر ابوطالب است. شاهد منم و من از اویم. (2)

خدایا مرا نمیران تا علی را ببینم

وَ مِنْهُ عَنْ أُمِّ عَطِيَّةَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) بَعَثَ عَلِيّاً(علیه السلام) فِي سَرِيَّةٍ قَالَتْ فَرَأَيْتُهُ رَافِعاً يَدَيْهِ يَقُولُ اللَّهُمَّ لَا تُمِتْنِي حَتَّى تُرِيَنِي عَلِيّاً(علیه السلام) هَذَا حَدِيثٌ صَحِيحٌ أَخْرَجَهُ أَبُو عِيسَى مُحَمَّدُ بْنُ عِيسَى التِّرْمِذِيُّفِي صَحِيحِهِ: وَ مِثْلُهُ مِنْ كِتَابِ الْيَوَاقِيتِ لِأَبِي عُمَرَ الزَّاهِدِ إِلَّا أَنَّ فِيهِ حَتَّى تُرِيَنِي وَجْهَ عَلِي(علیه السلام)

و از ام عطيه روايت است كه رسول اللَّه(صلی الله علیه و آله) امير المؤمنين را(علیه السلام) در سريه به جنگ كفار فرستاده بود من ديدم كه آن حضرت دست هاى مبارك به دعا برداشته بود كه: بار خدايا نمیران مرا تا ببينم على(علیه السلام) را و مثل اين در كتاب يواقيت مذكور است با این تفاوت که فرمود: تا ببينم روى على(علیه السلام) را. (3)

دوری و فراق یکدیگر را تحمل نمیکردند

وَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الصَّادِقِ(علیه السلام) عَنْ أَبِيهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِيٍّ(علیه السلام)

قَالَ كُنْتُ أَنَا وَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) فِي الْمَسْجِدِ بَعْدَ أَنْ صَلَّى الْفَجْرَ ثُمَّ نَهَضَ وَ نَهَضْتُ مَعَهُ وَ كَانَ

ص: 146

رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)

إِذَا أَرَادَ أَنْ يَتَّجِهَ إِلَى مَوْضِعٍ أَعْلَمَنِي بِذَلِكَ وَ كَانَ إِذَا أَبْطَأَ فِي ذَلِكَ الْمَوْضِعِ صِرْتُ إِلَيْهِ لِأَعْرِفَ خَبَرَهُ لِأَنَّهُ لَا يَتَصَابَرُ قَلْبِي عَلَى فِرَاقِهِ سَاعَةً وَاحِدَة...

حضرت صادق(علیه السلام) به واسطه پدران گرامش نقل نموده كه حضرت على(علیه السلام) فرمود: در خدمت رسول خدا(صلی الله علیه و آله) بعد از اداى نماز صبح در مسجد نشسته بودم كه آن حضرت برخاسته و حركت نمودند و من نيز با آن حضرت روانه شدم، و رسم آن حضرت اين بود كه به هر جايى كه مى خواستند بروند مرا مطّلع مى فرمودند، و هر گاه توقّف در آن محلّ طول مى كشيد من به آنجامى رفتم تا ببينم چه خبر شده، زيرا قلب من حتّى براى زمانى كوتاه فراق و دورى آن حضرت را طاقت نمى آورد.... (1)

رسول خدا در آغوش امیرالمومنین از دنیا رفت

أَخْبَرَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ الصَّلْتِ، قَالَ: أَخْبَرَنَا أَحْمَدُ، قَالَ: حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ سُلَيْمَانَ بْنِ بَزِيعٍ، قَالَ: حَدَّثَنَا إِسْمَاعِيلُ بْنُ أَبَانٍ، قَالَ: حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُسْلِمٍ الْمُلَائِيُّ، عَنْ أَبِيهِ، عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ عَلْقَمَةَ وَ الْأَسْوَدِ، عَنْ عَائِشَةَ، قَالَتْ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ لَمَّا حَضَرَهُ الْمَوْتُ: ادْعُوا لِي حَبِيبِي. فَقُلْتُ لَهُمْ: ادْعُوا لَهُ ابْنَ أَبِي طَالِبٍ، فَوَ اللَّهِ مَا يُرِيدُ غَيْرَهُ، فَلَمَّا جَاءَهُ فَرَّجَ الثَّوْبَ الَّذِي كَانَ عَلَيْهِ ثُمَّ أَدْخَلَهُ فِيهِ، فَلَمْ يَزَلْ يَحْتَضِنُهُ حَتَّى قُبِضَ وَ يَدُهُ عَلَيْهِ.

عایشه: هنگامی که زمان رحلت رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرا رسید فرمود: دوستم را نزد من بخوانید. پس به اطرافیان حضرت گفتم: فرزند ابوطالب(علیه السلام) را فرا خوانید به خدا سوگند! جز او را نمی طلبد. پس هنگامی که علی(علیه السلام) به نزد پیامبر آمد پارچه ای

ص: 147

را که بر خود بود بر علی(علیه السلام) گشود و علی(علیه السلام) را داخل آن ساخت پس هم چنان علی(علیه السلام) را در آغوش داشت تا از دنیا رفت در حالی که در آغوش علی(علیه السلام) بود.(1)

رسول خدا را امیرالمومنین غسل کرده و کفن نموده و دفن نمودندقَالَ أَخْبَرَنِي أَبُو نَصْرٍ مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَيْنِ الْمُقْرِي الْبَصِيرُ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ يَحْيَى الْقَطَّانُ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ الْقُرَشِيُ قَالَ حَدَّثَنَا أَبِي قَالَ حَدَّثَنَا الْحُسَيْنُ بْنُ مُخَارِقٍ عَنْ عَبْدِ الصَّمَدِ بْنِ عَلِيٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْعَبَّاسِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ لَمَّا تُوُفِّيَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) تَوَلَّى غُسْلَهُ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) وَ الْعَبَّاسُ مَعَهُ وَ الْفَضْلُ بْنُ الْعَبَّاسِ فَلَمَّا فَرَغَ عَلِيٌّ(علیه السلام) مِنْ غُسْلِهِ كَشَفَ الْإِزَارَ عَنْ وَجْهِهِ ثُمَّ قَالَ بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي طِبْتَ حَيّاً وَ طِبْتَ مَيِّتاً انْقَطَعَ بِمَوْتِكَ مَا لَمْ يَنْقَطِعْ بِمَوْتِ أَحَدٍ مِمَّنْ سِوَاكَ مِنَ النُّبُوَّةِ وَ الْإِنْبَاءِ خَصَّصْتَ حَتَّى صِرْتَ مُسَلِّياً عَمَّنْ سِوَاكَ وَ عَمَّمْتَ حَتَّى صَارَ النَّاسُ فِيكَ سَوَاءً وَ لَوْ لَا أَنَّكَ أَمَرْتَ بِالصَّبْرِ وَ نَهَيْتَ عَنِ الْجَزَعِ لَأَنْفَدْنَا عَلَيْكَ مَاءَ الشُّئُونِ وَ لَكِنْ مَا لَا يُرْفَعُ كَمَدٌ وَ غُصَصٌ مُحَالِفَانِ وَ هُمَا دَاءُ الْأَجَلِ وَ قَلَّا لَكَ بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي اذْكُرْنَا عِنْدَ رَبِّكَ وَ اجْعَلْنَا مِنْ هَمِّكَ ثُمَّ أَكَبَّ عَلَيْهِ فَقَبَّلَ وَجْهَهُ وَ مَدَّ الْإِزَارَ عَلَيْه

عبد اللَّه بن عبّاسگويد: چون رسول خدا(صلی الله علیه و آله) وفات يافت كار غسل او را اميرالمؤمنين علىّ بن ابى طالب(علیه السلام) به دست گرفت و عبّاس و پسرش: فضل نيز با آن حضرت بودند، چون على(علیه السلام) از غسل پيامبر(صلی الله علیه و آله) فراغت يافت كفن از چهره مبارك حضرتش كنار زد و گفت: پدر و مادرم فدايت، پاكيزه زيستى و پاكيزه بدرود حيات

ص: 148

گفتى، با مرگ تو چيزى از ما بريده شد كه با مرگ هيچ يك از انبياء گذشته بريده نشده و آن نبوّت و اخبار آسمانى است، مصيبت تو از طرفى به اندازه اى بزرگ است كه با اين مصيبت ويژه ات تسلّى بخش مصيبت هر كس ديگرى هستى، و از طرفى نيز بر تمامى مردم سايه افكنده است به طورى كه همه در اين غم شريك اند، و اگر به صبر و پايدارى فرمان نداده و از بى تابى و ناشكيبائى نهى نفرموده بودى هر آينه اشك ديده مان را در اين راه با گريه فراوان مى خشكانديم پدر و مادرم فدايت ما را به نزد خدايت ياد آر و مارا وجهه همّت خود دار. سپس خود را به روى بدن آن حضرت انداخت و صورتش را بوسيد و كفن را به رويش كشيد. (1)

دعاهای پیامبر در حق علی

أَخْبَرَنَا أَبُو عُمَرَ، قَالَ أَخْبَرَنَا أَحْمَدُ، قَالَ حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ جَعْفَرِ بْنِ مِدْرَارٍ، قَالَ حَدَّثَنِي عَمِّي طَاهِرُ بْنُ مِدْرَارٍ، قَالَ حَدَّثَنَا مُعَاوِيَةُ بْنُ مَيْسَرَةَ بْنِ شُرَيْحٍ، قَالَ حَدَّثَنِي الْحَكَمُ بْنِ عُتَيْبَةَ، وَ سَلَمَةُ بْنُ كُهَيْلٍ، قَالا: حَدَّثَنَا حَبِيبٌ وَ كَانَ إِسْكَافاً فِي بَنِي بَدِيٍّ، وَ أَثْنَى عَلَيْهِ خَيْراً أَنَّهُ سَمِعَ زَيْدَ بْنَ أَرْقَمَ يَقُولُ: خَطَبَنَا رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) يَوْمَ غَدِيرِ خُمٍّ، فَقَالَ: مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا عَلِيٌّ(علیه السلام) مَوْلَاهُ، اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ.

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) در روز عید غدیر برایمان خطبه خواند و فرمود: هرکه من صاحب اختیار اویم پس علی(علیه السلام) صاحب اختیار اوست، خداوندا هرکه او را یاری کند، یاری کن، و با هرکه با او دشمنی کند، دشمنی کن. (2)

ص: 149

وَ عَنْ عَلِيٍّ(علیه السلام) قَالَ وَجِعْتُ وَجَعاً فَأَتَيْتُ النَّبِيَّ(صلی الله علیه و آله) فَأَنَامَنِي فِي مَكَانِهِ وَ قَامَ يُصَلِّي فَأَلْقَى عَلَيَّ طَرَفَ ثَوْبِهِ فَصَلَّى مَا شَاءَ اللَّهُ ثُمَّ قَالَ يَا ابْنَ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) قَدْ بَرَأْتَ فَلَا بَأْسَ عَلَيْكَ مَا سَأَلْتُ اللَّهَ شَيْئاً إِلَّا وَ سَأَلْتُ لَكَ مِثْلَهُ وَ لَا سَأَلْتُ اللَّهَ شَيْئاً إِلَّا أَعْطَانِيهِ إِلَّا أَنَّهُ لَا نَبِيَّ بَعْدِي

على(علیه السلام) فرمود: به بيمارى شديدى مبتلا گرديدم براى طلب شفا و دعاى آن حضرت به منزل رسول خدا(صلی الله علیه و آله) رفتم. وقتى رسول خدا(صلی الله علیه و آله) رنجورى مرا مشاهده نمود، مرا در جاى خويش خواباند و گوشه اى ازلباس خود را روى من كشيد و خود به نماز مشغول شد، پس از گذشت زمانى كه در عبادت گذرانيد، به من فرمود: اى پسر ابیطالب(علیه السلام) خداوند تو را شفا عنايت نمود و از اين به بعد هيچ نگرانى وجود ندارد، زيرا هر چه براى خودم از خداوند طلب كردم مانند همان نيز، براى تو از خداوند خواستم و همه خواسته هايم برآورده شد، مگر مسأله نبوت كه بعد از من پيامبرى نخواهد آمد. (1)

أَخْبَرَنَا أَبُو عُمَرَ، قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ، قَالَ حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ عَفَّانَ، قَالَ حَدَّثَنَا عُبَيْدُ اللَّهِ بْنُ مُوسَى، قَالَ حَدَّثَنَا هَانِئُ بْنُ أَيُّوبَ، عَنْ طَلْحَةَ بْنِ مُصَرِّفٍ، عَنْ عَمِيرَةَ بْنِ سَعْدٍ: أَنَّهُ سَمِعَ عَلِيّاً(علیه السلام) فِي الرَّحْبَةِ يَنْشُدُ النَّاسَ: مَنْ سَمِعَ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) يَقُولُ: مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ(علیه السلام) مَوْلَاهُ، اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ، وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ فَقَامَ بِضْعَةَ عَشَرَ فَشَهِدُوا.

عمیرة بن سعد: شنیدم که علی(علیه السلام) در میان جمعیت، مردم را سوگند می دهد و می فرماید: چه کسی شنیده که رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود: هرکه من مولا و صاحب اختیار اویم علی(علیه السلام) مولا و صاحب اختیار اوست. خداوندا! گرامی بدار هرکه او را گرامی دارد و دشمن دار هرکه با او دشمنی کند؟ پس چند ده نفری برخاستند و گواهی دادند. (2)

ص: 150

أَخْبَرَنَا ابْنُ الصَّلْتِ، قَالَ أَخْبَرَنَا ابْنُ عُقْدَةَ، قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ، قَالَ: حَدَّثَنَا دَاوُدُ بْنُ سُلَيْمَانَ، قَالَ حَدَّثَنِي عَلِيُّ بْنُ مُوسَى، عَنْ أَبِيهِ، عَنْ جَعْفَرٍ، عَنْ أَبِيهِ، عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ، عَنْ أَبِيهِ، عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله): مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ(علیه السلام) مَوْلَاهُ، اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ، وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ، وَ اخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ، وَ انْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ.

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود: هرکه من مولای اویم علی(علیه السلام) مولای اوست. خداوندا گرامی دار هرکه او را گرامی دارد و دشمن دار هرکهبا او دشمنی کند و خوار ساز هرکه او را خوار نماید و یاری کن هرکه او را یاری کند. (1)

أَخْبَرَنَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ، قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو حَفْصٍ عُمَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْمَعْرُوفُ بِابْنِ الزَّيَّاتِ، قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو عَلِيٍّ مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ الْإِسْكَافِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ الْحِمْيَرِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى، قَالَ حَدَّثَنِي أَبِي، عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِيرَةِ، عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ، عَنْ عَمَّارِ بْنِ يَزِيدَ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ(علیه السلام) قَالَ: لَمَّا نَزَلَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) بَطْنَ قُدَيْدٍ قَالَ لِعَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام): يَا عَلِيُّ، إِنِّي سَأَلْتُ اللَّهَ أَنْ يُوَالِيَ بَيْنِي وَ بَيْنَكَ فَفَعَلَ، وَ سَأَلْتُهُ أَنْ يُؤَاخِيَ بَيْنِي وَ بَيْنَكَ فَفَعَلَ، وَ سَأَلْتُهُ أَنْ يَجْعَلَكَ وَصِيِّي فَفَعَلَ. فَقَالَ رَجُلٌ مِنَ الْقَوْمِ: وَ اللَّهِ لَصَاعٌ مِنْ تَمْرٍ فِي شَنٍ بَالٍ خَيْرٌ مِمَّا سَأَلَ مُحَمَّدٌ(صلی الله علیه و آله) رَبَّهُ، هَلَّا سَأَلَهُ مَلَكاً يَعْضُدُهُ عَلَى عَدُوِّهِ، أَوْ كَنْزاً يَسْتَعِينُ بِهِ عَلَى فَاقَتِهِ فَأَنْزَلَ اللَّهُ (تَعَالَى): (فَلَعَلَّكَ تارِكٌ بَعْضَ ما يُوحى إِلَيْكَ وَ ضائِقٌ بِهِ صَدْرُكَ أَنْ يَقُولُوا لَوْ لا أُنْزِلَ عَلَيْهِ كَنْزٌ أَوْ جاءَ مَعَهُ مَلَكٌ إِنَّما أَنْتَ نَذِيرٌ وَ اللَّهُ عَلى كُلِّ شَيْ ءٍ وَكِيلٌ)(2)

ص: 151

امام صادق(علیه السلام) می فرماید: هنگامی که رسول خدا(صلی الله علیه و آله) در بطن قدید (موضعی در نزدیکی مکه) فرود آمد به علی بن ابیطالب(علیه السلام) فرمود: ای علی! من از خدا خواستم که میان من و تو دوستی برقرار کند و خدا این چنین کرد. و از او خواستم، که میان من و تو برادری برقرار کند و این چنین کرد و از او خواستم تو را جانشین من قرار دهد و این چنین کرد. پس مردی از آن جماعت گفت: به خدا قسم! یک پیمانه از خرما در مشکی کهنه و پوسیده بهتر از آن چیزی است که محمد(صلی الله علیه و آله) از پروردگارش درخواست نمود. چرا فرشته ای را درخواست نکرده که او را بر دشمنش یاری دهد و یا گنجی نطلبیده که برای فقر وبیچارگی خود از او کمک گیرد؟ پس خداوند بلند مرتبه این آیه را فرستاد (فَلَعَلَّكَ تارِكٌ بَعْضَ ما يُوحى إِلَيْكَ وَ ضائِقٌ بِهِ صَدْرُكَ أَنْ يَقُولُوا لَوْ لا أُنْزِلَ عَلَيْهِ كَنْزٌ أَوْ جاءَ مَعَهُ مَلَكٌ إِنَّما أَنْتَ نَذيرٌ وَ اللَّهُ عَلى كُلِّ شَيْ ءٍ وَكيلٌ)(1)

جز درب خانه علی باقی دربها را ببند

وَ بِإِسْنَادِهِ قَالَ قَالَ النَّبِيُّ(صلی الله علیه و آله) سُدُّوا الْأَبْوَابَ الشَّارِعَةَ فِي الْمَسْجِدِ إِلَّا بَابَ عَلِيٍّ(علیه السلام)

جعابىّ به همين اسناد: از امير مؤمنان(علیه السلام) روايت كرده رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود: تمام درب هائى كه از منازل به مسجد باز است ببنديد جز باب على(علیه السلام) را.(2)

ص: 152

امیرالمومنین در معراج

فَرَوَاهُ صَدْرُ الْأَئِمَّةِ مُوَفَّقُ بْنُ أَحْمَدَ الْمَكِّيُّ أَخْطَبُ خُوارِزْمَ عَنِ الْمُهَذَّبِ قَالَ أَخْبَرَنَا أَبُو الْقَاسِمِ نَصْرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ زِيرَكَ الْمُقْرِئُ أَخْبَرَنَا وَالِدِيأَبُو بَكْرٍ مُحَمَّدٌ قَالَ أَخْبَرَنَا أَبُو عَلِيٍّ عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مُحَمَّدٍ النَّيْسَابُورِيُّ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ النَّانَجِيُّ الْبَغْدَادِيُّ مِنْ حِفْظِهِ بِدِينَوَرَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ جَرِيرٍ الطَّبَرِيُّ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ حُمَيْدٍ الرَّازِيُّ حَدَّثَنَا الْعَلَاءُ بْنُ الْحُسَيْنِ الْهَمَدَانِيُّ حَدَّثَنَا أَبُو مِخْنَفٍ لُوطُ بْنُ يَحْيَى الْأَزْدِيُّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) وَ سُئِلَ بِأَيِّ لُغَةٍ خَاطَبَكَ رَبُّكَ لَيْلَةَ الْمِعْرَاجِ قَالَ خَاطَبَنِي بِلُغَةِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) فَأَلْهَمَنِي أَنْ قُلْتُ يَا رَبِّ خَاطَبْتَنِي أَنْتَ أَمْ عَلِيٌّ فَقَالَ يَا أَحْمَدُ أَنَا شَيْ ءٌ لَا كَالْأَشْيَاءِ لَا أُقَاسُ بِالنَّاسِ وَ لَا أُوصَفُ بِالشُّبُهَاتِ خَلَقْتُكَ مِنْ نُورِي وَ خَلَقْتُ عَلِيّاً مِنْ نُورِكَ فَاطَّلَعْتُ عَلَى سَرَائِرِ قَلْبِكَ فَلَمْ أَجِدْ فِي قَلْبِكَ أَحَبَّ إِلَيْكَ مِنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ فَخَاطَبْتُكَ بِلِسَانِهِ كَيْمَا يَطْمَئِنَّ قَلْبُكَ

از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) سؤال شد كه در شب معراج، خداوند با چه زبانى با تو سخن گفت؟ حضرت رسول(صلی الله علیه و آله) فرمود: با زبان على بن ابى طالب(علیه السلام) بعد هم به من الهام فرمود و گفتم: خداوندا! مرا خطاب مى فرمايى يا على(علیه السلام) را؟ خطاب آمد: اى احمد! من مانند ساير اشيا نبوده و با مردم قیاس نشوم تو را از نور خود خلق كرده و على(علیه السلام) را هم از نور تو آفريدم و به اسرار قلبت آگاهم. و در قلب تو كسى را محبوب تر از على(علیه السلام) نيافتم. اين بود كه من با زبان او با تو حرف زدم تا قلبت آرام بگيرد. (1)

ص: 153

حَدَّثَنِي بِهِ مِنْ طَرِيقِ الْعَامَّةِ الشَّيْخُ الْفَقِيهُ أَبُو الْحَسَنِ مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ شَاذَانَ الْقُمِّيُّ وَ نَقَلْتُهُ مِنْ كِتَابِهِ الْمَعْرُوفِ بِإِيضَاحِ دَقَائِقِ النَّوَاصِبِ وَ قَرَأْتُهُ عَلَيْهِ بِمَكَّةَ فِي الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ سَنَةَ اثْنَتَيْ عَشْرَةَ وَ أَرْبَعِمِائَةٍ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو الْقَاسِمِ جَعْفَرُ بْنُ مَسْرُورٍ اللَّجَّامُ قَالَ حَدَّثَنَا الْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ عَلَوِيَّةَ الْمَعْرُوفُ بِابْنِ الْأَسْوَدِ الْكَاتِبِ الْأَصْبَهَانِيِ قَالَ حَدَّثَنِي إِبْرَاهِيمُ بْنُ مُحَمَّدٍ قَالَ حَدَّثَنِي عَبْدُ اللَّهِ بْنُ صَالِحٍ قَالَ حَدَّثَنِي جَرِيرُ بْنُ عَبْدِ الْحَمِيدِ عَنْ مُجَاهِدٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) يَقُولُ لَمَّا أُسْرِيَ بِي إِلَى السَّمَاءِ مَا مَرَرْتُ بِمَلَإٍ مِنَ الْمَلَائِكَةِ إِلَّا سَأَلُونِي عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) حَتَّى ظَنَنْتُ أَنَّ اسْمَ عَلِيٍّ أَشْهَرُ فِي السَّمَاءِ مِنِ اسْمِي فَلَمَّا بَلَغْتُ السَّمَاءَ الرَّابِعَةَ نَظَرْتُ إِلَى مَلَكِ الْمَوْتِ فَقَالَ يَا مُحَمَّدُ(صلی الله علیه و آله) مَا خَلَقَ اللَّهُ خَلْقاًإِلَّا أَقْبِضُ رُوحَهُ بِيَدِي مَا خَلَا أَنْتَ وَ عَلِيٌّ(علیه السلام) فَإِنَّ اللَّهَ جَلَّ جَلَالُهُ يَقْبِضُ أَرْوَاحَكُمَا بِقُدْرَتِهِ فَلَمَّا صِرْتُ تَحْتَ الْعَرْشِ نَظَرْتُ فَإِذَا أَنَا بِعَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) قَالَ لِي يَا مُحَمَّدُ(صلی الله علیه و آله) لَيْسَ هَذَا عَلِيّاً(علیه السلام) وَ لَكِنَّهُ مَلَكٌ مِنْ مَلَائِكَةِ الرَّحْمَنِ خَلَقَهُ اللَّهُ تَعَالَى عَلَى صُورَةِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) فَنَحْنُ الْمَلَائِكَةُ

الْمُقَرَّبُونَ كُلَّمَا اشْتَقْنَا إِلَى وَجْهِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي

طَالِبٍ(علیه السلام) زُرْنَا هَذَا الْمَلَكَ لِكَرَامَةِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) عَلَى اللَّهِ سُبْحَانَه

پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) وقتى به معراج رفت در آسمان فرشته اى را ديد به صورت امير المؤمنين(علیه السلام) اين خبر را دو فريق (سنى و شيعه) اتفاق بر نقلش نموده اند. ابن عباس گفت از پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) شنيدم مي فرمود: وقتى مرا به آسمان بردند به هيچ گروهى از ملائكه گذر نكردم مگر اينكه از من راجع به على بن ابى طالب(علیه السلام) مي پرسيدند به طورى كه من گمان كردم اسم على(علیه السلام) در آسمان مشهورتر از اسم من

ص: 154

است. به آسمان چهارم كه رسيدم چشمم به ملك الموت(علیه السلام) افتاد عرضه داشت: خداوند آفريده اى را نيافريده مگر اينكه روح او را من قبض مي كنم مگر روح شما و على(علیه السلام) زيرا خداوند روح شما را به قدرت خويش قبض مي نمايد. وقتى به زير عرش رسيدم نگاه كردم ديدم على بن ابى طالب(علیه السلام) زير عرش پروردگار ايستاده گفتم يا على(علیه السلام) از من جلوتر آمده اى؟ جبرئيل(علیه السلام) عرضه داشت: يا محمّد! اين چه كسى است كه با تو صحبت مي كند؟ گفتم: برادرم على بن ابى طالب(علیه السلام) است گفت: اين على(علیه السلام) نيست اين يكى از فرشتگان خدا است كه او را به صورت على بن ابى طالب(علیه السلام) آفريده ما ملائكه مقرب هر وقتمشتاق ديدار على بن ابى طالب(علیه السلام) مي شويم اين فرشته را زيارت كنيم به جهت عظمت مقام على بن ابى طالب(علیه السلام).(1)

وَ مِنْهُ عَنْ أَنَسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) مَرَرْتُ لَيْلَةَ أُسْرِيَ بِي إِلَى السَّمَاءِ فَإِذَا أَنَا بِمَلَكٍ جَالِسٌ عَلَى مِنْبَرٍ مِنْ نُورٍ وَ الْمَلَائِكَةُ تُحْدِقُ بِهِ فَقُلْتُ يَا جَبْرَئِيلُ مَنْ هَذَا المَلَكُ قَالَ ادْنُ مِنْهُ وَ سَلِّمْ عَلَيْهِ فَدَنَوْتُ مِنْهُ وَ سَلَّمْتُ عَلَيْهِ فَإِذَا أَخِي وَ ابْنُ عَمِّي عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) فَقُلْتُ يَا جَبْرَئِيلُ سَبَقَنِي عَلِيٌّ إِلَى السَّمَاءِ الرَّابِعَةِ فَقَالَ لِي يَا مُحَمَّدُ لَا وَ لَكِنِ الْمَلَائِكَةُ شَكَتْ حُبَّهَا لِعَلِيٍّ فَخَلَقَ اللَّهُ هَذَا الْمَلَكَ مِنْ نُورٍ عَلَى صُورَةِ عَلِيٍّ فَالْمَلَائِكَةُ تَزُورُهُ فِي كُلِّ لَيْلَةِ جُمُعَةٍ وَ يَوْمِ جُمُعَةٍ

سَبْعِينَ أَلْفَ مَرَّةٍ وَ يُسَبِّحُونَ اللَّهَ وَ يُقَدِّسُونَهُ وَ يَهْدُونَ ثَوَابُهُ لِمُحِبِّ عَلِيٍّ(علیه السلام)

و هم از مناقب ابن مغازلى است كه روايت كرد از انس كه پيغمبر(صلی الله علیه و آله) فرمود: كه آن شب كه مرا به معراج بردند در آنجا فرشته ای ديدم نشسته بر منبر كه از نور است و فرشتگان بسيار بر وى ناظرند پس گفتم: يا جبرئيل! اين چه ملك است؟ جبرئيل(علیه السلام) گفت: نزديك شو به او و بر او سلام كن، من نزديك رفتم و بر او سلام كردم ديدم كه برادر و ابن عم من على بن ابى طالب(علیه السلام) است، گفتم: يا جبرئيل

ص: 155

على(علیه السلام) بر من سبقت كرده است بر آسمان چهارم؟ جبرئيل(علیه السلام) عرضه داشت: يا محمد! سبقت نكرده و ليكن ملائكه ملاء اعلى به واسطه شدت محبتى كه به اميرالمؤمنين(علیه السلام) دارند از حق تعالى التماس نمودند كه مي خواهیم او را ببينيم، حق سبحانه و تعالى اين ملك را خلق كرد از نور به صورت على(علیه السلام) كه ملائكه زيارت مي كنند او را در هر شب جمعه و روزجمعه هفتاد هزار بار، و تسبيح و تقديس حق جل و علا مي نمايند، و ثواب آن را هديت مي كنند بر محبان و دوستان على(علیه السلام).(1)

أَخْبَرَنَا ابْنُ الصَّلْتِ، قَالَ: أَخْبَرَنَا ابْنُ عُقْدَةَ، قَالَ: أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ هَارُونَ الْهَاشِمِيُّ قِرَاءَةً عَلَيْهِ، قَالَ: أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مَالِكِ بْنِ الْأَبْرَدِ النَّخَعِيُّ، قَالَ: حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ فُضَيْلِ بْنِ غَزْوَانَ الضَّبِّيُّ، قَالَ: حَدَّثَنَا غَالِبٌ الْجُهَنِيُّ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ، عَنْ أَبِيهِ، عَنْ جَدِّهِ، عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ: لَمَّا أُسْرِيَ بِي إِلَى السَّمَاءِ، ثُمَّ مِنَ السَّمَاءِ إِلَى السَّمَاءِ، ثُمَّ إِلَى سِدْرَةِ الْمُنْتَهَى، أُوقِفْتُ بَيْنَ يَدَيْ رَبِّي فَقَالَ لِي: يَا مُحَمَّدُ. فَقُلْتُ: لَبَّيْكَ رَبِّي وَ سَعْدَيْكَ. قَالَ: قَدْ بَلَوْتَ خَلْقِي، فَأَيَّهُمْ وَجَدْتَ أَطْوَعَ لَكَ قَالَ: قُلْتُ: رَبِّ عَلِيّاً. قَالَ: صَدَقْتَ يَا مُحَمَّدُ، فَهَلِ اتَّخَذْتَ لِنَفْسِكَ خَلِيفَةَ يُؤَدِّي عَنْكَ، وَ يُعَلِّمُ عِبَادِي مِنْ كِتَابِي مَا لَا يَعْلَمُونَ قَالَ: قُلْتُ: اخْتَرْ لِي، فَإِنَّ خِيَرَتَكَ خَيْرٌ لِي. قَالَ: قَدِ اخْتَرْتُ لَكَ عَلِيّاً، فَاتَّخِذْهُ لِنَفْسِكَ خَلِيفَةً وَ وَصِيّاً، فَإِنِّي قَدْ نَحَلْتُهُ عِلْمِي وَ حِلْمِي وَ هُوَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ حَقّاً، لَمْ يَقُلْهَا أَحَدٌ قَبْلَهُ وَ لَا أَحَدٌ بَعْدَهُ. يَا مُحَمَّدُ، عَلِيٌّ رَايَةُ الْهُدَى، وَ إِمَامُ مَنْ أَطَاعَنِي، وَ نُورُ أَوْلِيَائِي، وَ هُوَ الْكَلِمَةُ الَّتِي أَلْزَمْتُهَا الْمُتَّقِينَ، مَنْ أَحَبَّهُ فَقَدْ أَحَبَّنِي، وَ مَنْ أَبْغَضَهُ فَقَدْ أَبْغَضَنِي، فَبَشِّرْهُ بِذَلِكَ يَا مُحَمَّدُ. فَقَالَ النَّبِيُّ: رَبِّ فَقَدْ بَشَّرْتُهُ. فَقَالَ عَلِيٌّ: أَنَا عَبْدُ اللَّهِ وَ فِي قَبَضْتِهِ إِنْ يُعَذِّبْنِي فَبِذُنُوبِي، لَمْ يَظْلِمْنِي شَيْئاً،

ص: 156

وَ إِنْ يُتِمَّ لِي مَا وَعَدَنِي فَاللَّهُ أَوْلَى بِي. فَقَالَ: اللَّهُمَّ أَجِلَّ قَلْبَهُ وَ اجْعَلْ رَبِيعَهُ الْإِيمَانَ بِكَ. قَالَ: قَدْ فَعَلْتُ ذَلِكَ بِهِ يَا مُحَمَّدُ، غَيْرَ أَنِّي مُخْتَصَّهُ بِشَيْ ءٍ مِنَ الْبَلَاءِ لَمْ أَخْتَصَّ بِهِ أَحَداً مِنْ أَوْلِيَائِي. قَالَ: قُلْتُ: رَبِّ أَخِي وَ صَاحِبِي. قَالَ: إِنَّهُ قَدْ سَبَقَ فِي عِلْمِي

أَنَّهُ مُبْتَلًى وَ مُبْتَلًى بِهِ، لَوْ لَا عَلِيٌّ لَمْ يُعْرَفْ حِزْبِي وَ لَا أَوْلِيَائِي وَ لَا أَوْلِيَاءُ رُسُلِي

پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) فرمود: وقتى مرا به آسمان بردند تا سدرة المنتهى كه رسيدم و در مقابل پروردگار ايستادم. فرمود: يا محمّد! عرضه داشتم: آری. فرمود: تو مردم را آزمايش كرده اى كدام يك بيشتر پيرو تو بودند عرضه داشتم: خداياعلي(علیه السلام)، فرمود: درست است آيا براى خود جانشينى گرفته اى كه دنباله مأموريت تو را بگيرد و كتاب مرا به مردم بياموزد عرضه داشتم: نه، خدايا تو انتخاب كن كه منتخب تو به صلاح من است فرمود: من علي(علیه السلام) را برگزيدم او را جانشين و وصى خود قرار ده من علم و حلم خويش را به او بخشيدم او به حقیقت امير المؤمنين است و اين مقام را كسى قبل از او نداشته و بعد از او نخواهد داشت، يا محمّد! علي(علیه السلام) پرچم هدايت و پيشواى فرمانبرداران و روشنى بخش دل دوستان و او كلمه تقوى است كه بر متقين محبت او را واجب نموده ام هر كه او را دوست بدارد مرا دوست داشته و هر كه او را دشمن بدارد مرا دشمن داشته اين بشارت را به او بده. پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) اين بشارت را به على(علیه السلام) داد علي(علیه السلام) فرمود: من بنده خدا و در اختيار اويم اگر مرا كيفر كند از خطاى من است نه اينكه ستم به من روا داشته باشد و اگر وعده خود را انجام دهد او شايسته چنين كارى است نسبت به من. پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) عرضه داشت: خدايا دل او را بزرگ دار و ايمان به خود را روشنى بخش دلش قرار ده فرمود: اين خواسته تو را مستجاب كردم جز اينكه او را امتياز بخشيدم به گرفتاري هایى كه هيچ يك از اولياء خود را چنين امتيازى نداده ام عرضه داشتم: خدايا برادر و مصاحب من است. فرمود:

ص: 157

در علم من چنين گذشته كه او گرفتار خواهد شد اگر علي(علیه السلام) نبود دوستان من و پيامبرم شناخته نمى شدند. (1)

وَ عَنْهُ، قَالَ: أَخْبَرَنَا جَمَاعَةٌ، عَنْ أَبِي الْمُفَضَّلِ، قَالَ: حَدَّثَنَا أَبُو الْقَاسِمِ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْمُوسَوِيُّ فِي دَارِهِ بِمَكَّةَ سَنَةَ ثَمَانٍ وَ عِشْرِينَ وَ ثَلَاثِمِائَةٍ، قَالَ: حَدَّثَنِي مُؤَدِّبِي عَبْدُ اللَّهِ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ نَهِيكٍ الْكُوفِيُّ، قَالَ: حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ زِيَادِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ، قَالَ: حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ رِئَابٍ، عَنْ أَبِي بَصِيرٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ، عَنْ عَلِيٍّ قَالَ: قَالَ لِي رَسُولُ اللَّهِ: يَا عَلِيُّ، إِنَّهُ لَمَّا أُسْرِيَ بِي إِلَى السَّمَاءِ تَلَقَّتْنِي الْمَلَائِكَةُ بِالْبِشَارَاتِ فِي كُلِّ سَمَاءٍ حَتَّى لَقِيَنِي جَبْرَئِيلُ فِي مَحْفِلٍ مِنَ الْمَلَائِكَةِ، فَقَالَ: يَا مُحَمَّدُ، لَوِ اجْتَمَعَتْ أُمَّتُكَ عَلَى حُبِّ عَلِيٍّ، مَا خَلَقَ اللَّهُ النَّارَ. يَا عَلِيُّ، إِنَّ اللَّهَ أَشْهَدَكَ مَعِي فِي سَبْعَةِ مَوَاطِنَ حَتَّى أَنِسْتُ بِكَ: أَمَّا أَوَّلُ ذَلِكَ: فَلَيْلَةَ أُسْرِيَ بِي إِلَى السَّمَاءِ، قَالَ لِي جَبْرَئِيلُ: أَيْنَ أَخُوكَ يَا مُحَمَّدُ فَقُلْتُ: يَا جَبْرَئِيلُ، خَلَّفْتُهُ وَرَائِي. فَقَالَ: ادْعُ اللَّهَ فَلْيَأْتِكَ بِهِ، فَدَعَوْتُ اللَّهَ فَإِذَا مِثَالُكَ مَعِي، وَ إِذَا الْمَلَائِكَةُ وُقُوفٌ صُفُوفاً، فَقُلْتُ: يَا جَبْرَئِيلُ، مَنْ هَؤُلَاءِ قَالَ: هَؤُلَاءِ الَّذِينَ يُبَاهِي اللَّهُ بِهِمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، فَدَنَوْتُ فَنَطَقْتُ بِمَا كَانَ وَ بِمَا يَكُونُ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ. وَ الثَّانِي: حِينَ أُسْرِيَ بِي إِلَى ذِي الْعَرْشِ فَقَالَ لِي جَبْرَئِيلُ: أَيْنَ أَخُوكَ يَا مُحَمَّدُ فَقُلْتُ: خَلَّفْتُهُ وَرَائِي. قَالَ: ادْعُ اللَّهَ فَلْيَأْتِكَ بِهِ، فَدَعَوْتُ اللَّهَ فَإِذَا مِثَالُكَ مَعِي، وَ كُشِطَ لِي عَنْ سَبْعِ سَمَاوَاتٍ حَتَّى رَأَيْتُ سُكَّانَهَا وَ عُمَّارَهَا وَ مَوْضِعَ كُلِّ مَلَكٍ مِنْهَا.

ص: 158

وَ الثَّالِثُ: حَيْثُ بُعِثْتَ لِلْجِنِّ فَقَالَ لِي جَبْرَئِيلُ أَيْنَ أَخُوكَ فَقُلْتُ: خَلَّفْتُهُ وَرَائِي. فَقَالَ: ادْعُ اللَّهَ فَلْيَأْتِكَ بِهِ، فَدَعَوْتُ اللَّهَ

فَإِذَا أَنْتَ مَعِي، فَمَا قُلْتُ لَهُمْ شَيْئاً وَ لَا رَدُّوا عَلَيَّ شَيْئاً إِلَّا سَمِعْتَهُ وَ وَعَيْتَهُ.

وَ الرَّابِعُ: خُصِّصْنَا بِلَيْلَةِ الْقَدْرِ وَ أَنْتَ مَعِي فِيهَا، وَ لَيْسَتْ لِأَحَدٍ غَيْرِنَا.

وَ الْخَامِسُ: نَاجَيْتُ اللَّهَ وَ مِثَالُكَ مَعِي، فَسَأَلْتُ فِيكَ خِصَالًا أَجَابَنِي إِلَيْهَا إِلَّا النُّبُوَّةَ، فَإِنَّهُ قَالَ: خَصَّصْتُهَا بِكَ، وَ خَتَمْتُهَا بِكَ.

وَ السَّادِسُ: لَمَّا طُفْتُ بِالْبَيْتِ الْمَعْمُورِ، كَانَ مِثَالُكَ مَعِي.

وَ السَّابِعُ: هَلَاكُ الْأَحْزَابِ عَلَى يَدِي، وَ أَنْتَ مَعِي.

يَا عَلِيُّ، إِنَّ اللَّهَ أَشْرَفَ عَلَى الدُّنْيَا فَاخْتَارَنِي عَلَى رِجَالِ الْعَالَمِينَ، ثُمَّ اطَّلَعَ الثَّانِيَةَ فَاخْتَارَكَ عَلَى رِجَالِ الْعَالَمِينَ، ثُمَّ اطَّلَعَ الثَّالِثَةَ فَاخْتَارَ فَاطِمَةَ عَلَى نِسَاءِ الْعَالَمِينَ، ثُمَّ اطَّلَعَ الرَّابِعَةَ فَاخْتَارَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَيْنَ وَ الْأَئِمَّةَ مِنْ وُلْدِهِمَا عَلَى رِجَالِ الْعَالَمِينَ. يَا عَلِيُّ، إِنِّي رَأَيْتُ اسْمَكَ مَقْرُوناً بِاسْمِي فِي أَرْبَعَةِ مَوَاطِنَ، فَأَنِسْتُ بِالنَّظَرِ إِلَيْهِ: إِنِّي

لَمَّا بَلَغْتُ بَيْتَ الْمَقْدِسِ فِي مَعَارِجِي إِلَى السَّمَاءِ، وَجَدْتُ عَلَى صَخْرَتِهَا لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ، مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ، أَيَّدْتُهُ بِوَزِيرِهِ وَ نَصَرْتُهُ بِهِ" فَقُلْتُ: يَا جَبْرَئِيلُ، وَ مَنْ وَزِيرِي قَالَ: عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ فَلَمَّا انْتَهَيْتُ إِلَى سِدْرَةِالْمُنْتَهَى،

وَجَدْتُ مَكْتُوباً عَلَيْهَا لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهِ، أَنَا وَحْدِي، وَ مُحَمَّدٌ صَفْوَتِي مِنْ خَلْقِي، أَيَّدْتُهُ بِوَزِيرِهِ وَ نَصَرْتُهُ بِهِ فَقُلْتُ:

يَا جَبْرَئِيلُ، وَ مَنْ وَزِيرِي فَقَالَ: عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ فَلَمَّا جَاوَزْتُ السِّدْرَةَ وَ انْتَهَيْتُ إِلَى عَرْشِ رَبِّ الْعَالَمِينَ، وَجَدْتُ مَكْتُوباً عَلَى قَائِمَةٍ مِنْ قَوَائِمِ الْعَرْشِ:

أَنَا اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا

ص: 159

وَحْدِي، مُحَمَّدٌ حَبِيبِي وَ صَفْوَتِي مِنْ خَلْقِي، أَيَّدْتُهُ بِوَزِيرِهِ وَ أَخِيهِ وَ نَصَرْتُهُ بِهِ. يَا

عَلِيُّ، إِنَّ اللَّهَ أَعْطَانِي فِيكَ سَبْعَ خِصَالٍ: أَنْتَ أَوَّلُ مَنْ يَنْشَقُّ الْقَبْرُ عَنْهُ مَعِي، وَ أَنْتَ أَوَّلُ مَنْ يَقِفُ مَعِي عَلَى الصِّرَاطِ، فَيَقُولُ لِلنَّارِ:

خُذِي هَذَا فَهُوَ لَكَ وَ ذَرِي هَذَا فَلَيْسَ هُوَ لَكَ، وَ أَنْتَ أَوَّلُ مَنْ يُكْسَى إِذَا كُسِيتُ وَ يُحَيَّا إِذَا حُيِّيتُ، وَ أَنْتَ أَوَّلُ مَنْ يَقِفُ مَعِي عَنْ يَمِينِ الْعَرْشِ، وَ أَوَّلُ مَنْ يَقْرَعُ مَعِي بَابَ الْجَنَّةِ، وَ أَوَّلُ مَنْ يَسْكُنُ مَعِي عِلِّيِّينَ، وَ أَوَّلُ مَنْ يَشْرَبُ مَعِي مِنَ الرَّحِيقِ الْمَخْتُومِ الَّذِي (خِتامُهُ مِسْكٌ، وَ فِي ذلِكَ فَلْيَتَنافَسِ الْمُتَنافِسُونَ )

ابو بصیر از حضرت صادق(علیه السلام) به نقل از پدرانش روایت کرده که علی(علیه السلام) فرمود: رسول خدا(صلی الله علیه و آله) به من فرمودند: ای علی! وقتی مرا در آن سفر شبانه به آسمان بردند در هر آسمان فرشتگانی مرا با مژده هایی استقبال کردند تا جبرئیل(علیه السلام) در انجمنی از فرشتگان مرا دیدار کرد و عرضه داشت: ای محمد! اگر امت تو بر دوستی علی(علیه السلام) گرد می آمدند خداوند عزتمند دوزخ را نمی آفرید، ای علی! همانا خدای والا در هفت جا تورا با من حاضر کرد تا آنکه با تو اُنس گرفتم. نخستین جا شبی که به معراج رفتم جبرئیل(علیه السلام) به من عرضه داشت: برادرت کجاست؟ گفتم: او را ورای خودم جانشین قرار دادم. جبرئیل(علیه السلام) عرضه داشت: از خداوند بخواه تا او را به نزدت بیاورد. من از خدا خواستم و ناگاه دیدم که همسان تو بامنست، در این هنگام دسته ای از ملائکه را دیدم که به صف ایستاده اند، گفتم: ای جبرئیل! اینان کیستند که به صف ایستاده اند؟ عرضه داشت: اینان کسانی هستند که در قیامت خداوند به (واسطه شما) آنان فخر می کند. پس نزدیک آنان شدم و از آنچه بوده و تا روز قیامت خواهد شد با آنان حرف زدم (در حالی که مثال تو همراه من بود) دومین جا: هنگامی که مرا بسویصاحب

عرش عزتمند می بردند، جبرئیل(علیه السلام) عرضه داشت: برادرت کجاست؟ و من

ص: 160

هم گفتم: او را ورای خودم جانشین قرار دادم. جبرئیل(علیه السلام) عرضه داشت: از خداوند عزتمند بخواه تا اورا به نزدت بیاورد. من از خداوند عزتمند خواستم و ناگاه مثال تو همراه من بود. تا اینکه حقیقت آسمان ها برایم مکشوف شد و من در هفت آسمان ساکنین آن، و موضع هر ملکی را در جایگاه خود دیدم. (در حالی که مثال تو همراه من بود و همه چیز را می دید) هنگامی که بر اجّنه مبعوث شدم، جبرئیل(علیه السلام) به من عرضه داشت: علی(علیه السلام) کجاست؟ گفتم: او را ورای خودم جانشین قرار دادم. جبرئیل(علیه السلام) گفت: از خداوند عزتمند بخواه تا اورا به نزدت بیاورد من از خداوند عزتمند خواستم و ناگاه تو با من بودی. و من هیچ کلامی با خدا نگفتم و هیچ جوابی نشنیدم، مگر اینکه تو آن را شنیدی. چهارم: خداوند ما را به شب قدر اختصاص داده و غیر از ما کسی دیگر چنین نیست.

پنجم: در حالی که مثال تو با من بود با خدای عزتمند مناجات کردم و برایت خصلت هایی خواستم جز نبوت، همه را پذیرفت. آنگاه فرمود: تورا به آن اختصاص دادم و با تو آنرا خاتمه دادم.

ششم: آنگاه که خانه آباد شده را طواف کردم، همسان تو با من بود.

هفتم: نابودی احزاب به دست من بود در حالی که تو با من بودی.......(1)

أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ، قَالَ: أَخْبَرَنِي أَبُو الْحَسَنِ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ بْنِ الْحَسَنِ، قَالَ: حَدَّثَنِي أَبِي، عَنْ سَعِيدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَى، قَالَ: حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْعَرْزَمِيُّ، قَالَ: حَدَّثَنِي الْمُعَلَّى بْنُ هِلَالٍ، عَنِ الْكَلْبِيِّ، عَنْ أَبِيصَالِحٍ، عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْعَبَّاسِ، قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) يَقُولُ: أَعْطَانِي اللَّهُ خَمْساً، وَ أَعْطَى عَلِيّاً خَمْساً: أَعْطَانِي جَوَامِعَ الْكَلِمِ، وَ أَعْطَى عَلِيّاً جَوَامِعَ الْعِلْمِ، وَ جَعَلَنِيَ نَبِيّاً وَ جَعَلَهُ وَصِيّاً، وَ أَعْطَانِي الْكَوْثَرَ، وَ أَعْطَاهُ السَّلْسَبِيلَ، وَ أَعْطَانِي الْوَحْيَ، وَ

ص: 161

أَعْطَاهُ الْإِلْهَامَ، وَ أَسْرَى بِي إِلَيْهِ، وَ فَتَحَ لَهُ أَبْوَابَ السَّمَاءِ وَ الْحُجُبِ حَتَّى نَظَرَ إِلَيَّ فَنَظَرْتُ إِلَيْهِ. قَالَ: ثُمَّ بَكَى رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) فَقُلْتُ لَهُ: مَا يُبْكِيكَ فِدَاكَ أُمِّي وَ أَبِي فَقَالَ: يَا ابْنَ عَبَّاسٍ، إِنَّ أَوَّلَ مَا كَلَّمَنِي بِهِ أَنْ قَالَ: يَا مُحَمَّدُ(صلی الله علیه و آله) انْظُرْ تَحْتَكَ، فَنَظَرْتُ إِلَى الْحُجُبِ قَدِ انْخَرَقَتْ، وَ إِلَى أَبْوَابِ السَّمَاءِ قَدْ فُتِحَتْ، وَ نَظَرْتُ إِلَى عَلِيٍّ(علیه السلام) وَ هُوَ رَافِعٌ رَأْسَهُ إِلَيَّ، فَكَلَّمَنِي وَ كَلَّمْتُهُ، وَ كَلَّمَنِي رَبِّي فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)، بِمَ كَلَّمَكَ رَبُّكَ قَالَ: قَالَ لِي: يَا مُحَمَّدُ(صلی الله علیه و آله)، إِنِّي جَعَلْتُ عَلِيّاً(علیه السلام) وَصِيَّكَ وَ وَزِيرَكَ وَ خَلِيفَتَكَ مِنْ بَعْدِكَ فَأَعْلِمْهُ، فَهَا هُوَ يَسْمَعُ كَلَامَكَ، فَأَعْلَمْتُهُ وَ أَنَا بَيْنَ يَدَيْ رَبِّي فَقَالَ لِي: قَدْ قَبِلْتُ وَ أَطَعْتُ. فَأَمَرَ اللَّهُ الْمَلَائِكَةَ أَنْ تُسَلِّمَ عَلَيْهِ، فَفَعَلَتْ، فَرَدَّ عَلَيْهِمُ السَّلَامَ، وَ رَأَيْتُ الْمَلَائِكَةَ يَتَبَاشَرُونَ بِهِ، وَ مَا مَرَرْتُ بِمَلَائِكَةٍ مِنْ مَلَائِكَةِ السَّمَاءِ إِلَّا هَنَّئُونِي وَ قَالُوا: يَا مُحَمَّدُ(صلی الله علیه و آله)، وَ الَّذِي بَعَثَكَ بِالْحَقِّ، لَقَدْ دَخَلَ السُّرُورُ عَلَى جَمِيعِ الْمَلَائِكَةِ بِاسْتِخْلَافِ اللَّهِ لَكَ ابْنَ عَمِّكَ. وَ رَأَيْتُ حَمَلَةَ الْعَرْشِ قَدْ نَكَسُوا رُءُوسَهُمْ إِلَى الْأَرْضِ، فَقُلْتُ: يَا جَبْرَئِيلُ(علیه السلام)، لِمَ نَكَسَ حَمَلَةُ الْعَرْشِ رُءُوسَهُمْ فَقَالَ: يَا مُحَمَّدُ(صلی الله علیه و آله)، مَا مِنْ مَلَكٍ مِنَ الْمَلَائِكَةِ إِلَّا وَ قَدْ نَظَرَ إِلَى وَجْهِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) اسْتِبْشَاراً بِهِ مَا خَلَا حَمَلَةَ الْعَرْشِ، فَإِنَّهُمْ اسْتَأْذَنُوا اللَّهَ فِي هَذِهِ السَّاعَةِ، فَأَذِنَ لَهُمْ أَنْ يَنْظُرُوا إِلَى عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) فَنَظَرُوا إِلَيْهِ، فَلَمَّا هَبَطْتُ جَعَلْتُ أُخْبِرُهُ بِذَلِكَ وَ هُوَ يُخْبِرُنِي بِهِ، فَعَلِمْتُ أَنِّي لَمْ أَطَأْ مَوْطِئاً إِلَّا وَ قَدْ كُشِفَ لِعَلِيٍّ(علیه السلام) عَنْهُ حَتَّى نَظَرَ إِلَيْهِ. قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)، أَوْصِنِي. فَقَالَ: عَلَيْكَ بِمَوَدَّةِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام)، وَ الَّذِي بَعَثَنِي بِالْحَقِّ نَبِيّاً، لَا يَقْبَلُ اللَّهُ مِنْ عَبْدٍ حَسَنَةً حَتَّى يَسْأَلَهُ عَنْ حُبِّ عَلِيِّ بْنِ أَبِي

ص: 162

طَالِبٍ(علیه السلام) وَ هُوَ تَعَالَى أَعْلَمُ، فَإِنْ جَاءَ بِوَلَايَتِهِ قَبْلَ عَمَلِهِ عَلَى مَا كَانَ مِنْهُ، وَ إِنْ لَمْ يَأْتِ بِوَلَايَتِهِ لَمْ يَسْأَلْهُ عَنْ شَيْ ءٍ، ثُمَّ أَمَرَ بِهِ إِلَى النَّارِ. يَا ابْنَ عَبَّاسٍ، وَ الَّذِي بَعَثَنِي بِالْحَقِّ نَبِيّاً، إِنَّ النَّارَ لَأَشَدُّ غَضَباً عَلَى مُبْغِضِ عَلِيٍّ(علیه السلام) مِنْهَا عَلَى مَنْ زَعَمَ أَنَّ لِلَّهِ وَلَداً. يَا ابْنَ عَبَّاسٍ، لَوْ أَنَّ الْمَلَائِكَةَ الْمُقَرَّبِينَ وَ الْأَنْبِيَاءَ الْمُرْسَلِينَ اجْتَمَعُوا عَلَى بُغْضِ عَلِيٍّ(علیه السلام)، وَ لَنْ يَفْعَلُوا، لَعَذَّبَهُمُ اللَّهُ بِالنَّارِ. قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)، وَ هَلْ يُبْغِضُهُ أَحَدٌ قَالَ: يَا ابْنَ عَبَّاسٍ نَعَمْ، يُبْغِضُهُ قَوْمٌ يَذْكُرُونَ أَنَّهُمْ مِنْ أُمَّتِي، لَمْ يَجْعَلِ اللَّهُ لَهُمْ فِي الْإِسْلَامِ نَصِيباً. يَا ابْنَ عَبَّاسٍ، إِنَّ مِنْ عَلَامَةِ بُغْضِهِمْ تَفْضِيلَهُمْ مَنْ هُوَ دُونَهُ عَلَيْهِ، وَ الَّذِي بَعَثَنِي بِالْحَقِّ نَبِيّاً، مَا بَعَثَ اللَّهُ نَبِيّاً أَكْرَمَ عَلَيْهِ مِنِّي، وَ لَا وَصِيّاً أَكْرَمَ عَلَيْهِ مِنْ وَصِيِّي عَلِيٍّ(علیه السلام). قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: فَلَمْ أَزَلْ لَهُ كَمَا أَمَرَنِي رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) وَ وَصَّانِي بِمَوَدَّتِهِ، وَ إِنَّهُ لَأَكْبَرُ عَمَلِي عِنْدِي. قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: فَلَمَّا مَضَى مِنَ الزَّمَانِ مَا مَضَى، وَ حَضَرَتْ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) الْوَفَاةُ حَضَرْتُهُ، فَقُلْتُ لَهُ: فِدَاكَ أَبِي وَ أُمِّي يَا رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)، قَدْ دَنَا أَجَلُكَ، فَمَا تَأْمُرُنِي فَقَالَ: يَا ابْنَ عَبَّاسٍ، خَالِفْ مَنْ خَالَفَ عَلِيّاً(علیه السلام)، وَ لَا تَكُونَنَّ لَهُمْ ظَهِيراً، وَ لَا وَلِيّاً. قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)، فَلِمَ لَا تَأْمُرُ النَّاسَ بِتَرْكِ مُخَالَفَتِهِ قَالَ: فَبَكَى حَتَّى أُغْمِيَ عَلَيْهِ، ثُمَّ قَالَ: يَا ابْنَ عَبَّاسٍ، قَدْ سَبَقَ فِيهِمْ عِلْمُ رَبِّي، وَ الَّذِي بَعَثَنِي بِالْحَقِّ نَبِيّاً لَا يَخْرُجُ أَحَدٌ مِمَّنْ خَالَفَهُ مِنَ الدُّنْيَا وَ أَنْكَرَ حَقَّهُ حَتَّى يُغَيِّرَ اللَّهُ مَا بِهِ مِنْ نِعْمَةٍ. يَا ابْنَ عَبَّاسٍ، إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تَلْقَى اللَّهَ وَ هُوَ عَنْكَ رَاضٍ، فَاسْلُكْ طَرِيقَةَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام)، وَ مِلْ مَعَهُ حَيْثُ مَالَ، وَ ارْضَ بِهِ إِمَاماً، وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ، وَ وَالِ مَنْ وَالاهُ. يَا ابْنَ عَبَّاسٍ، احْذَرْ أَنْ يَدْخُلَكَ شَكٌّ فِيهِ، فَإِنَّ الشَّكَّ فِي عَلِيٍّ(علیه السلام) كُفْرٌ بِاللَّهِ

ص: 163

رسول خدا(صلی الله علیه و آله): خداوند به من پنج چیز و به علی(علیه السلام) نیز پنج چیز ارزانی فرمود: به من سخنی جامع و به علی(علیه السلام) دانشی جامع ارزانی نمود. مرا پیامبر و علی(علیه السلام) را جانشین قرار داد. به من کوثر و به علی(علیه السلام) سلسبیل عطا فرمود. به من وحی و به علی(علیه السلام) الهام بخشید.مرا به سوی خود بالا برد و درب های آسمان و حجاب هارا بر او گشود تا به من نگریست و من به او نگریستم. سپس پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله) گریست. پس خدمت حضرت عرضه داشتم: پدر و مادرم فدایت گردند چه چیز تورا به گریه واداشته است؟ پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمود: ای ابن عباس! همانا اولین سخنی که خدا به من گفت این بود که فرمود: ای محمد(صلی الله علیه و آله) به پایین نگاه کن، و من به حجاب ها نگریستم که شکافته شده بود و دروازه های آسمان که گشوده شده بود و به علی(علیه السلام) نگریستم که سر به سوی من فراز کرده، با من سخن گفت و من با او سخن گفتم و نیز خدای عزوجل با من سخن گفت. عرضه داشتم: ای رسول خدا(صلی الله علیه و آله)، چه سخنی باتو گفت. فرمود: خدا به من فرمود: ای محمد! همانا من علی(علیه السلام) را جانشین و وزیر و خلیفه پس از تو قرار دادم پس به او ابلاغ کن. او سخن تورا می شنود. پس کلام خداوند را به او رساندم. درحالی که در پیشگاه خداوند قرار داشتم. پس خداوند به من فرمود: همانا پذیرفتی و اطاعت کردی. پس خداوند به فرشتگان فرمان داد که بر او سلام کنند پس اینچنین کردند و علی(علیه السلام) سلام ایشان را پاسخ گفت و دیدم که فرشتگان به او بشارت می دهند و بر هیچ فرشته ای از فرشتگان آسمان نگذشتم جز آن که به من تهنیت گفته و عرضه داشتند: ای محمد! سوگند به کسی که به حق تورا برانگیخت، بخاطر اینکه خداوند پسر عمویت را جانشین تو ساخت شادی بر تمام فرشتگان فرود آمد. مشاهده کردم که حاملان عرش سرهایشان را به سوی زمین پایین آورده اند. پس گفتم ای جبرئیل! چرا حاملان عرش سرهایشان را پایین آورده اند؟ جبرئیل(علیه السلام) عرضه داشت: ای محمد! هیچ فرشته ای از فرشتگان نبود مگر آنکه برای برای شادی و سرور به چهره علی بن

ص: 164

ابیطالب(علیه السلام) نگریست و حاملان عرش در این ساعت از خداوند کسب اجازه نموده اند و خداوند به ایشان اجازه داد که به علی بن ابیطالب(علیه السلام) بنگرند پسبه او نگریستند. پس هنگامی که به زمین پایین آمدم او را از آنچه گذشت با خبر کردم در حالی که او نیز مرا به آنچه مشاهده کردم خبر می داد پس دانستم که بر هیچ محلی قدم نگذاشتم مگر آنکه آن جایگاه برای علی(علیه السلام) روشن و آشکار گردید تا به آنجا بنگرد ( و از آنچه می گذرد با خبر شود).... (1)

أَخْبَرَنَا الْحَفَّارُ، قَالَ: حَدَّثَنَا ابْنُ الْجِعَابِيِّ، قَالَ: حَدَّثَنَا أَبُو عُثْمَانَ سَعِيدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَجَبٍ الْأَنْبَارِيُّ، قَالَ: حَدَّثَنَا خَلَفُ بْنُ دُرُسْتَ، قَالَ: حَدَّثَنَا الْقَاسِمُ بْنُ هَارُونَ، قَالَ: حَدَّثَنَا سَهْلُ بْنُ صقين [صُقَيْرٍ]، عَنْ هَمَّامٍ، عَنْ قَتَادَةَ، عَنْ أَنَسٍ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) لَمَّا عُرِجَ بِي إِلَى السَّمَاءِ دَنَوْتُ مِنْ رَبِّي حَتَّى كَانَ بَيْنِي وَ بَيْنَهُ (قابَ قَوْسَيْنِ أَوْ أَدْنى ) فَقَالَ: يَا مُحَمَّدُ، مَنْ تُحِبُّ مِنَ الْخَلْقِ قُلْتُ: يَا رَبِّ عَلِيّاً(علیه السلام). قَالَ: الْتَفِتْ يَا مُحَمَّدُ، فَالْتَفَتَ عَنْ يَسَارِي، فَإِذَا عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام)

رسول خدا(صلی الله علیه و آله): هنگامی که به سوی آسمان بالا برده شدم و در پیشگاه خداوند قرار گرفتم، خداوند متعال فرمود: ای محمد(صلی الله علیه و آله) از میان آفریدگان چه کسی را دوست می داری؟ عرضه داشتم: پروردگارا علی(علیه السلام) را دوست می دارم. فرمودند: ای محمد(صلی الله علیه و آله) روی گردان پس به سمت چپ خود نظر کرده و علی بن ابیطالب(علیه السلام) را دیدم. (2)

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَى بْنِ الْمُتَوَكِّلِ رِضْوَانُ اللَّهِ عَلَيْهِ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْكُوفِيُّ عَنْ مُوسَى بْنِ عِمْرَانَ النَّخَعِيِّ عَنْ عَمِّهِ الْحُسَيْنِ بْنِ يَزِيدَ النَّوْفَلِيِّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ الثُّمَالِيِّ عَنْ سَعْدٍ الْخَفَّافِ عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) لَمَّا عُرِجَ بِي إِلَى

ص: 165

السَّمَاءِ السَّابِعَةِ وَ مِنْهَا إِلَى سِدْرَةِ الْمُنْتَهَى وَ مِنَ السِّدْرَةِ إِلَى حُجُبِ النُّورِ نَادَانِي رَبِّي جَلَّ جَلَالُهُ يَا مُحَمَّدُ أَنْتَ عَبْدِي وَ أَنَا رَبُّكَ فَلِي فَاخْضَعْ وَ إِيَّايَفَاعْبُدْ وَ عَلَيَّ فَتَوَكَّلْ وَ بِي فَثِقْ فَإِنِّي قَدْ رَضِيتُ بِكَ عَبْداً وَ حَبِيباً وَ رَسُولًا وَ نَبِيّاً وَ بِأَخِيكَ عَلِيٍّ خَلِيفَةً وَ بَاباً فَهُوَ حُجَّتِي عَلَى عِبَادِي وَ إِمَامٌ لِخَلْقِي بِهِ يُعْرَفُ أَوْلِيَائِي مِنْ أَعْدَائِي وَ بِهِ يُمَيَّزُ حِزْبُ الشَّيْطَانِ مِنْ حِزْبِي وَ بِهِ يُقَامُ دِينِي وَ تُحْفَظُ حُدُودِي وَ تُنْفَذُ أَحْكَامِي وَ بِكَ وَ بِهِ وَ بِالْأَئِمَّةِ(علیهم السلام) مِنْ وُلْدِهِ أَرْحَمُ عِبَادِي وَ إِمَائِي وَ بِالْقَائِمِ مِنْكُمْ أَعْمُرُ أَرْضِي بِتَسْبِيحِي وَ تَهْلِيلِي وَ تَقْدِيسِي وَ تَكْبِيرِي وَ تَمْجِيدِي وَ بِهِ أُطَهِّرُ الْأَرْضَ مِنْ أَعْدَائِي وَ أُورِثُهَا أَوْلِيَائِي وَ بِهِ أَجْعَلُ (كَلِمَةَ الَّذِينَ كَفَرُوا) بِيَ السُّفْلى وَ كَلِمَتِيَ الْعُلْيَا وَ بِهِ أُحْيِي عِبَادِي وَ بِلَادِي بِعِلْمِي وَ لَهُ [بِهِ] أُظْهِرُ الْكُنُوزَ وَ الذَّخَائِرَ بِمَشِيَّتِي وَ إِيَّاهُ أُظْهِرُ عَلَى الْأَسْرَارِ وَ الضَّمَائِرِ بِإِرَادَتِي وَ أَمُدُّهُ بِمَلَائِكَتِي لِتُؤَيِّدَهُ عَلَى إِنْفَاذِ أَمْرِي وَ إِعْلَانِ دِينِي ذَلِكَ وَلِيِّي حَقّاً وَ مَهْدِيُّ عِبَادِي صِدْقاً.

عبد اللَّه بن عباس: پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) فرمود: وقتى مرا به آسمان هفتم بردند و از آنجا به سدرة المنتهى و از سدرة تا حجب نور، خداوند به من خطاب كرد يا محمد! تو بنده من و من پروردگار توام نسبت به من خضوع داشته و مرا پرستش کرده و بر من توكل كن و به من اعتماد نما من تو را به بندگى و دوستى و رسالت و نبوت برگزيدم، و برادرت علي(علیه السلام) را خليفه و درب به سوى من، او حجت من بر مردم و امام خلق است، به وسيله او دشمنان خود را از دوستان جدا کرده و به واسطه ی او پيروان شيطان از خداپرستان جدا شوند و با او دين پايدار و حدود محفوظ و احكام اجراء شود. به وسيله تو و او و ائمه(علیهم السلام) از فرزندانش به بندگان و كنيزان خود رحم کرده و به واسطه قائم(علیه السلام) از شما خانواده زمين را آباد با تسبيح و تقديس و تهليل و

ص: 166

تمجيد کرده و با او پاك كنم زمين را از دشمنانم و در اختيار دوستان خود گذارم و به واسطه او سخن كافران را در پائين و سخن خود را در بالا قرار دهم و به واسطه او بندگان و بلاد را زنده کرده براى او گنج ها و ذخاير را آشكار کنم به اراده خود او را بر اسرار و راز دل ها آگاه کرده و به اراده خود و با ملائكه مددش کنم در راه اجرا و گسترش دستور خود به واقع ولى من و مهدى(علیه السلام) بندگان منست. (1)امیرالمومنین در تمام فضایل شریک با رسول خدا است

أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ، قَالَ: حَدَّثَنَا الشَّرِيفُ الصَّالِحُ أَبُو مُحَمَّدٍ الْحَسَنُ بْنُ حَمْزَةَ، قَالَ: حَدَّثَنَا أَبُو الْقَاسِمِ نَصْرُ بْنُ الْحَسَنِ الْوَرَامِينِيُّ، قَالَ: حَدَّثَنَا أَبُو سَعِيدٍ سَهْلُ بْنُ زِيَادٍ الْآدَمِيُّ، قَالَ: حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْوَلِيدِ الْمَعْرُوفُ بِشَبَابِ الصَّيْرَفِيِّ مَوْلَى بَنِي هَاشِمٍ، قَالَ: حَدَّثَنَا سَعِيدٌ الْأَعْرَجُ، قَالَ: دَخَلْتُ أَنَا وَ سُلَيْمَانُ بْنُ خَالِدٍ عَلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله) فَابْتَدَأَنِي، فَقَالَ: يَا سُلَيْمَانُ، مَا جَاءَ عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) يُؤْخَذُ بِهِ، وَ مَا نَهَى عَنْهُ يُنْتَهَى عَنْهُ، جَرَى لَهُ مِنَ الْفَضْلِ مَا جَرَى لِرَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) وَ لِرَسُولِهِ الْفَضْلُ عَلَى جَمِيعِ مَنْ خَلَقَ اللَّهُ، الْعَائِبُ عَلَى أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ فِي شَيْ ءٍ كَالْعَائِبِ عَلَى اللَّهِ وَ عَلَى رَسُولِهِ(صلی الله علیه و آله) وَ الرَّادُّ عَلَيْهِ فِي صَغِيرٍ أَوْ كَبِيرٍ عَلَى حَدِّ الشِّرْكِ بِاللَّهِ. كَانَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ بَابَ اللَّهِ لَا يُؤْتَى إِلَّا مِنْهُ، وَ سَبِيلَهُ الَّذِي مَنْ تَمَسَّكَ بِغَيْرِهِ هَلَكَ، كَذَلِكَ جَرَى حُكْمُ

ص: 167

الْأَئِمَّةِ بَعْدَهُ وَاحِداً بَعْدَ وَاحِدٍ، جَعَلَهُمُ اللَّهُ أَرْكَانَ الْأَرْضِ، وَ هُمُ الْحُجَّةُ الْبَالِغَةُ عَلَى مَنْ فَوْقَ الْأَرْضِ وَ مَنْ تَحْتَ الثَّرَى. أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ كَانَ يَقُولُ: أَنَا قَسِيمُ اللَّهِ بَيْنَ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ، وَ أَنَا الْفَارُوقُ الْأَكْبَرُ، وَ أَنَا صَاحِبُ الْعَصَا وَ الْمِيسَمِ، وَ لَقَدْ أَقَرَّ لِي جَمِيعُ الْمَلَائِكَةِ وَ الرُّوحُ بِمِثْلِ مَا أَقَرُّوا لِمُحَمَّدٍ وَ لَقَدْ حَمَلْتُ مِثْلَ حَمُولَةِ مُحَمَّدٍ، وَ هِيَ حَمُولَةُ الرَّبِّ، وَ إِنَّ مُحَمَّداً(صلی الله علیه و آله) يُدْعَى فَيُكْسَى وَ يُسْتَنْطَقُ فَيَنْطِقُ، وَ أُدْعَى فَأُكْسَى وَ أُسْتَنْطَقُ فَأَنْطِقُ، وَ لَقَدْ أُعْطِيتُ خِصَالًا لَمْ يُعْطَهَا أَحَدٌ قَبْلِي: عَلِمْتُ الْبَلَايَا، وَ الْقَضَايَا، (وَ فَصْلَ الْخِطاب )

سعيد اعرج گفت من و سليمان بن خالد خدمت حضرت صادق(علیه السلام) رسيديم ابتدا و بدون سابقه سؤالى به من فرمود سليمان آنچه اميرالمؤمنين علي بن ابىطالب(علیه السلام) دستور داده بايد انجام داد و آنچه نهى كرده بايد خوددارى نمود فضيلت و مقام علي(علیه السلام) همان فضيلت و مقام پيامبر(صلی الله علیه و آله) است پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) برترى بر تمام خلايق دارد. (و علی(علیه السلام) نیز برتری بر تمام مخلوقات دارد) كسى كه عيب جوئى بر اميرالمومنين(علیه السلام) در چيزى نمايد مثل كسى است كه عيب بر خدا و پيامبر(صلی الله علیه و آله) بگيرد و رد كننده علي(علیه السلام) در چيز كوچك يا بزرگ مشرک به خداست. امير المؤمنين(علیه السلام) باب اللَّه است كه نتوان به سوى خدا رفت مگر از آن در و راه به سوى اوست كه هر كه جز اين راه را برود هلاك شده همچنين است حكم سائر ائمه پس از او يكى بعد از ديگرى خداوند آنها را اركان زمين قرار داده و حجت بالغه او هستند بر مردم روى زمين و زير آسمان. مگر نمي دانى كه اميرالمؤمنين(علیه السلام) فرمود: من از جانب خدا تقسيم كننده هستم بين بهشت و جهنم و من فاروق اكبر (تميز دهنده بين حق و باطل) و صاحب عصا منم تمام فرشتگان و روح اقرار كرده اند برايم بمانند آنچه اقرار براى محمد مصطفى(صلی الله علیه و آله) نموده اند و بر من نيز بار تبليغ و ارشاد و علم و دانش گذارده شده همان مقدار كه بر

ص: 168

حضرت محمد(صلی الله علیه و آله) تحميل گرديده و او مأمور از جانب خدا است پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) را خواهند خواست و بر او لباس مي پوشانند و از او مي خواهند صحبت كند شروع به سخن مي نمايد مرا نيز مي خواهند لباس بر قامتم مي پوشانند و از من مي خواهند سخن بگويم شروع به سخن مي كنم به من امتيازاتى بخشيده اند كه به هيچ كس قبل از من نداده اند علم بلايا و وقايع را دارم و داراى فصل الخطاب هستم (1)

حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ حَسَّانَ قَالَ حَدَّثَنِي أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الرِّيَاحِيُّ عَنْ أَبِي الصَّامِتِ الْحُلْوَانِيِّ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ(علیه السلام) قَالَ:

فَضْلُ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) مَا جَاءَآخُذُ بِهِ وَ مَا نَهَى عَنْهُ أَنْتَهِي عَنْهُ وَ جَرَى لَهُ مِنَ الطَّاعَةِ بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ مِثْلَ الَّذِي جَرَى لِرَسُولِ اللَّهِ وَ الْفَضْلُ لِمُحَمَّدٍ الْمُتَقَدِّمُ بَيْنَ يَدَيْهِ كَالْمُتَقَدِّمِ بَيْنَ يَدَيِ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ الْمُتَفَضِّلُ عَلَيْهِ كَالْمُتَفَضِّلِ عَلَى اللَّهِ وَ عَلَى رَسُولِهِ وَ الْمُتَفَضِّلُ عَلَيْهِ فِي صَغِيرَةٍ أَوْ كَبِيرَةٍ عَلَى حَدِّ الشِّرْكِ بِاللَّهِ فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ بَابُ اللَّهِ الَّذِي لَا يُؤْتَى إِلَّا مِنْهُ وَ سَبِيلُهُ الَّذِي مَنْ سَلَكَهُ وَصَلَ إِلَى اللَّهِ وَ كَذَلِكَ كَانَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) مِنْ بَعْدِهِ وَ جَرَى فِي الْأَئِمَّةِ وَاحِداً بَعْدَ وَاحِدٍ جَعَلَهُمُ اللَّهُ أَرْكَانَ الْأَرْضِ أَنْ تَمِيدَ بِأَهْلِهَا وَ عهد [عُمَدَ] الْإِسْلَامِ وَ رَابِطَةً عَلَى سَبِيلِ هُدَاهُ وَ لَا يَهْتَدِي هَادٍ إِلَّا بِهُدَاهُمْ وَ لَا يَضِلُّ خَارِجٌ مِنْ هُدًى إِلَّا بِتَقْصِيرٍ عَنْ حَقِّهِمْ لِأَنَّهُمْ أُمَنَاءُ اللَّهِ عَلَى مَا هَبَطَ مِنْ عِلْمٍ أَوْ عُذْرٍ أَوْ نُذْرٍ وَ الْحُجَّةُ الْبَالِغَةُ عَلَى مَا فِي الْأَرْضِ يَجْرِي لِآخِرِهِمْ مِنَ اللَّهِ مِثْلُ الَّذِي جَرَى لِأَوَّلِهِمْ وَ لَا يَصِلُ أَحَدٌ إِلَى شَيْ ءٍ مِنْ ذَلِكَ إِلَّا بِعَوْنِ اللَّهِ وَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) أَنَا قَسِيمُ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ لَا يَدْخُلُهَا دَاخِلٌ إِلَّا عَلَى أَحَدِ قِسْمَيْنِ وَ أَنَا الْفَارُوقُ الْأَكْبَرُ وَ أَنَا الْإِمَامُ لِمَنْ بَعْدِي وَ الْمُؤَدِّي عَمَّنْ كَانَ قَبْلِي وَ لَا يَتَقَدَّمُنِي أَحَدٌ إِلَّا أَحْمَدُ وَ إِنِّي وَ إِيَّاهُ لَعَلَى سَبِيلٍ وَاحِدٍ إِلَّا أَنَّهُ هُوَ الْمَدْعُوُّ بِاسْمِهِ وَ لَقَدْ أُعْطِيتُ السِّتَّ عِلْمَ الْمَنَايَا وَ

ص: 169

الْبَلَايَا وَ الْوَصَايَا وَ الْأَنْسَابَ وَ فَصْلَ الْخِطَابِ وَ إِنِّي لَصَاحِبُ الْكَرَّاتِ وَ دَوْلَةِ الدُّوَلِ وَ إِنِّي صَاحِبُ الْعَصَا وَ الْمِيسَمِ وَ الدَّابَّةُ الَّتِي تُكَلِّمُ النَّاسَ.

بصائر: ابو صامت حلوانى از حضرت باقر(علیه السلام) نقل مي كند كه فرمود: اميرالمومنين(علیه السلام) بر ساير جهانيان برترى داده شده به اينكه هر چه دستور دهد بايد انجام شود و آنچه نهى كند بايد خوددارى گردد اطاعت و فرمانبردارى از او پس از پيامبر(صلی الله علیه و آله) مانند اطاعت و فرمانبردارى از پيامبر(صلی الله علیه و آله) لازم است و فضيلت و برترى از آن پيامبر(صلی الله علیه و آله) است. كسى كه خود را بر علي(علیه السلام) مقدم بدارد مثل كسى است كه خود را بر خدا و پيامبر(صلی الله علیه و آله) مقدم داشته و كسى كه خود را برتر از علي(علیه السلام) بداند مثل كسى است كه خود را برتر از خدا و پيامبر(صلی الله علیه و آله) بداند هر كسى بر او رد كند چه مسائل كوچك و چه بزرگ باشد در حد شرك به خدا است پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) باب اللَّه است كه جز از آن درب نتوان رفت و راه به سوى خدا است كه هر كه از آن راه برود به خدا مي رسد امير المؤمنين(علیه السلام) نيز چنين است بعد از او و اين مقام براى ائمه يكى پس از ديگرى هست. خداوند آنهارا اركان زمين قرار داده تا موجب تزلزل جهان براى مردم نشود و پايه هاى اسلام و روابط دين هستند كه مانع از دست اندازى به دين مي شوند هيچ كس هدايت نخواهد يافت مگر به وسيله آنها و هيچ كس از هدايت خارج نمي شود مگر اينكه كوتاهى در باره حق آنها كرده باشد و امين خدايند بر آنچه از علم و دانش نازل شده و بر هر نذر و پيمان، و حجت بالغه بر مردم جهانند آنچه از جانب خدا براى اولين آنها است براى آخرى نيز همان جارى است و هيچ كس به يكى از اينها نمي رسد مگر به كمك خدا. اميرالمومنين(علیه السلام) فرمود: من قسمت كننده بهشت و جهنم هستم داخل نمي شود در آن مگر به يكى از دو قسمتى كه من كرده ام من فاروق اكبر و پيشوا براى كسى كه بعد از من است هستم و سفير و مأمورم از جانب كسى كه قبل از من بوده هيچ كس را بر من فضيلت و برترى نيست مگر محمد

ص: 170

مصطفى(صلی الله علیه و آله) من و او در يك راه هستيم جز اينكه او را به نام (پيامبر(صلی الله علیه و آله)) ناميده اند به من شش امتياز بخشيده اند علم منايا و بلايا و وصايا و علم انساب و فصل الخطاب من حمله كننده در جنگ هايم و پيروزشونده بر قدرت هايم من صاحب عصا و ميسم هستم و آن جنبنده اى هستم كه با مردم سخن مي گويد. (1)

امیرالمومنین نفس پیامبرحدیث15: قَالَ وَ حَدَّثَنِي الشَّيْخُ أَدَامَ اللَّهُ عِزَّهُ أَيْضاً قَالَ: قَالَ الْمَأْمُونُ يَوْماً لِلرِّضَا(علیه السلام) أَخْبِرْنِي بِأَكْبَرِ فَضِيلَةٍ لِأَمِيرِالْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) يَدُلُّ عَلَيْهَا الْقُرْآنُ قَالَ فَقَالَ لَهُ الرِّضَا(علیه السلام) فَضِيلَةٌ فِي الْمُبَاهَلَةِ قَالَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَكُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكاذِبِينَ فَدَعَا رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) الْحَسَنَ(علیه السلام) وَ الْحُسَيْنَ(علیه السلام) فَكَانَا ابْنَيْهِ وَ دَعَا فَاطِمَةَ(علیها السلام) فَكَانَتْ فِي هَذَا الْمَوْضِعِ نِسَاءَهُ وَ دَعَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) فَكَانَ نَفْسَهُ بِحُكْمِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَدْ ثَبَتَ أَنَّهُ لَيْسَ أَحَدٌ مِنْ خَلْقِ اللَّهِ تَعَالَى أَجَلَّ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) وَ أَفْضَلَ فَوَجَبَ أَنْ لَا يَكُونَ أَحَدٌ أَفْضَلَ مِنْ نَفْسِ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) بِحُكْمِ اللَّهِ تَعَالَى

حدیث15: روزی مامون لعنة الله علیه به امام رضا(علیه السلام) عرضه داشت: بزرگ ترین فضیلتی که امیرالمؤمنین(علیه السلام) از قرآن دارد برای من بازگو کنید. حضرت فرمودند: برترین فضیلت آن حضرت در قضیه مُباهِله است. همانا رسول خدا(صلی الله علیه و آله) به وسیلهﻱ علی(علیه السلام)، فاطمه(علیها السلام)، حسن(علیه السلام) و حسین(علیه السلام) با نَصارای نجران مُباهِله نمود، و

ص: 171

علی(علیه السلام) را همانند جان خویش قرار داد... در نتيجه ثابت شد كه احدى در عالم از ازل تا ابد افضل از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) وجود نداشته در نتيجه احدى در عالم نيز افضل از نفس رسول خدا(صلی الله علیه و آله) (امیرالمومنین(علیه السلام)) نيست بر طبق حکم خدای متعال.... (1) (بنابراین، همهﻱ فضائلی که بر رسول خدا(صلی الله علیه و آله) لازم بوده بر علی(علیه السلام) نیز ثابت شده جز نبوّت، پس کدامین فضل و برتری بالاتر از این فضل و شرف؟ و شکی نیست که از جملهﻱ صفات پیامبر اکرم(صلی اللهعلیه و آله)، افضلیّت ایشان است بر تمام پیامبران و رسولان الهی، بنابراین با توجّه به نصّ صریح آیهﻱ مباهله که علی(علیه السلام) را نفس پیامبر(صلی الله علیه و آله) معرّفی می کند، پس باید آن حضرت نیز مانند پیامبر(صلی الله علیه و آله) افضل از سایر انبیاء و رسولان باشد)

أَخْبَرَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ الصَّلْتِ، قَالَ أَخْبَرَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِيدٍ، قَالَ حَدَّثَنَا يَعْقُوبُ بْنُ يُوسُفَ الضَّبِّيُّ، قَالَ حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ الصَّيْرَفِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا هِلَالُ بْنُ أَيُّوبَ الصَّيْرَفِيُّ، عَنْ عَبْدِ الْكَرِيمِ أَبِي أُمَيَّةَ، عَنْ مُجَاهِدٍ، قَالَ: قُلْتُ لِابْنِ عَبَّاسٍ:

مَنِ الَّذِينَ أَرَادَ النَّبِيُّ(صلی الله علیه و آله) أَنْ يُبَاهِلَ بِهِمْ قَالَ: عَلِيٌّ(علیه السلام) وَ فَاطِمَةُ (علیها السلام) وَ الْحَسَنُ(علیه السلام) وَ الْحُسَيْنُ(علیه السلام) وَ الْأَنْفُسُ

النَّبِيُّ (صلی الله علیه و آله) وَ عَلِيُّ(علیه السلام)

مجاهد می گوید: به این عباس گفتم: پیامبر(صلی الله علیه و آله) همراه چه کسانی می خواست مباهله کند؟ گفت: علی(علیه السلام) و فاطمه(علیها السلام) و حسن(علیه السلام) و حسین(علیه السلام) و مراد از انفس پیامبر(صلی الله علیه و آله) و علی(علیه السلام) بودند. (2)

ص: 172

پیامبر و علی از شجره واحد

قَوْلُهُ تَعَالَى (وَ جَنَّاتٌ مِنْ أَعْنابٍ وَ زَرْعٌ وَ نَخِيلٌ صِنْوانٌ وَ غَيْرُ صِنْوانٍ يُسْقى بِماءٍ واحِدٍ) عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ أَنَّهُ سَمِعَ النَّبِيَّ(صلی الله علیه و آله) يَقُولُ النَّاسُ مِنْ شَجَرٍ شَتَّى وَ أَنَا وَ أَنْتَ يَا عَلِيُّ(علیه السلام) مِنْ شَجَرَةٍ وَاحِدَةٍ ثُمَّ قَرَأَ النَّبِيُّ(صلی الله علیه و آله).

و ديگر آيت (وَ جَنَّاتٌ مِنْ أَعْنابٍ وَ زَرْعٌ وَ نَخِيلٌ صِنْوانٌ وَ غَيْرُ صِنْوانٍ يُسْقى بِماءٍ واحِدٍ)(1) از جابر بن عبد اللَّه روايت است كه او شنيده از پيغمبر(صلی الله علیه و آله) مي فرمود كه: همه مردمان از اشجار متفرقه اند ولی من و تو اى على(علیه السلام) از يك درختيم بعد از آن اين آيت را خواند.(2)

رسول خدا و امیرالمومنین از نوری واحد خلق شدند

وَ أَخْبَرَنِي مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ شَاذَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِيدٍ الدِّهْقَانِ عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَنْصُورٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عِيسَى الْعَلَوِيِّ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عُلْوَانَ عَنْ عَمْرِو بْنِ خَالِدٍ عَنْ زَيْدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ قَالَ:...قَالَ

النَبی(صلی الله علیه و آله):... يَا عَلِيُّ أَمَا عَلِمْتَ

أَنَّهُ أَبَى خَالِقِي وَ رَازِقِي أَنْ يَكُونَ لِي سِرٌّ دُونَك يَا عَلِيُّ أَنْتَ وَصِيِّي مِنْ بَعْدِي وَ أَنْتَ الْمَظْلُومُ الْمُضْطَهَدُ بَعْدِي يَا عَلِيُّ الثَّابِتُ عَلَيْكَ كَالْمُقِيمِ مَعِي وَ مُفَارِقُكَ مُفَارِقِي يَا عَلِيُّ كَذَبَ مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ يُحِبُّنِي وَ يُبْغِضُكَ لِأَنَّ اللَّهَ تَعَالَى خَلَقَنِي وَ إِيَّاكَ مِنْ نُورٍ وَاحِدٍ

ص: 173

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) در حدیث زیبایی فرمودند: ...يا على! خداوند و خالق و رازق من امتناع ورزيده از اينكه من سرّ و رازى داشته باشم كه تو مطلع نباشى يا على! وصى من هستى پس از من و تو مظلوم و مغلوب هستى پس از من، يا على! كسى كه در راه تو ثابت قدم باشد با من خواهد بود و كسى كه از تو جداشود از من جدا شده يا على! دروغ گفته كسى كه گمان كرده

مرا دوست مي دارد، ولى با تو دشمن باشد چون خدا من و تو را از يك نور آفريده.(1)

وَ بِإِسْنَادِهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) خُلِقْتُ أَنَا وَ عَلِيٌّ مِنْ نُورٍ وَاحِدٍ. (2)

و به همين اسناد جعابى روايت كرده كه رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود: من و على(علیه السلام) از يك نور آفريده شده ايم.

خلقت محمد و علی

أَخْبَرَنَا جَمَاعَةٌ، عَنْ أَبِي الْمُفَضَّلِ، قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ الْحَسَنِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ عَبْدِ الْمُنْعِمِ الصَّيْدَاوِيُّ، قَالَ حَدَّثَنِي عَمْرُو بْنُ شِمْرٍ، عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِيِّ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ. قَالَ أَحْمَدُ بْنُ عَبْدِ الْمُنْعِمِ وَ حَدَّثَنَا عُبَيْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدٍ الْفَزَارِيُّ، عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنُ عَلِيٍّ(علیه السلام) عَنْ أَبِيهِ، عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ، قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) يَقُولُ لِعَلِيٍّ(علیه السلام): يَا عَلِيُّ، أَ لَا أَسُرُّكَ، أَ لَا أَمْنَحُكَ، أَ لَا أُبَشِّرُكَ قَالَ: بَلَى يَا رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله). قَالَ: إِنِّي خُلِقْتُ أَنَا وَ أَنْتَ مِنْ طِينَةِ وَاحِدَةٍ، وَ فَضَلَتْ فَضْلَةٌ فَخَلَقَ اللَّهُ مِنْهَا شِيعَتَنَا، فَإِذَا كَانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ دُعِيَ النَّاسُ بِأَسْمَاءِ أُمَّهَاتِهِمْ سِوَى

ص: 174

شِيعَتِنَا فَإِنَّهُمْ يُدْعَوْنَ بِأَسْمَاءِ آبَائِهِمْ لِطِيبِ مَوْلِدِهِمْ.جابر بن عبدالله گفنه: از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) شنیدم که به علی(علیه السلام) می فرمود: ای علی آیا تو را شاد نکنم. آیا به تو چیزی نبخشم. آیا به تو مژده ندهم؟ او عرضه داشت: چرا ای رسول خدا(صلی الله علیه و آله). حضرت فرمود: همانا من و تو از یک گِل خلق شدیم و زیادی آن باقی ماند. آنگاه خداوند از آن شیعیان ما را آفرید چون قیامت شود مردم به نام مادرانشان خوانده می شوند جز شیعیان ما که آنان به جهت حلال زادگی به نام پدرانشان خوانده می شوند. (1)

امیرالمومنین و ائمه نورند

تفسير القمي (وَ مِنَ الَّذِينَ قالُوا إِنَّا نَصارى أَخَذْنا مِيثاقَهُمْ ) قَالَ عَنَى أَنَّ عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ(علیه السلام) عَبْدٌ مَخْلُوقٌ فَجَعَلُوهُ رَبّاً (فَنَسُوا حَظًّا مِمَّا ذُكِّرُوا بِهِ ) قَوْلُهُ (يا أَهْلَ الْكِتابِ قَدْ جاءَكُمْ رَسُولُنا يُبَيِّنُ لَكُمْ كَثِيراً مِمَّا كُنْتُمْ تُخْفُونَ مِنَ الْكِتابِ وَ يَعْفُوا عَنْ كَثِيرٍ) قَالَ يُبَيِّنُ النَّبِيُّ(صلی الله علیه و آله) مَا أَخْفَيْتُمُوهُ مِمَّا فِي التَّوْرَاةِ مِنْ أَخْبَارِهِ وَ يَدَعُ كَثِيراً لَا يُبَيِّنُهُ (قَدْ جاءَكُمْ مِنَ اللَّهِ نُورٌ وَ كِتابٌ مُبِينٌ ) يَعْنِي بِالنُّورِ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) وَ الْأَئِمَّةَ(علیهم السلام) قَوْلُهُ (قَدْ جاءَكُمْ رَسُولُنا يُبَيِّنُ لَكُمْ ) مُخَاطَبَةٌ لِأَهْلِ الْكِتَابِ (يُبَيِّنُ لَكُمْ عَلى فَتْرَةٍ مِنَ الرُّسُلِ) قَالَ عَلَى انْقِطَاعٍ مِنَ الرُّسُلِ ثُمَّ احْتَجَّ عَلَيْهِمْ فَقَالَ (أَنْ تَقُولُوا) أَيْ لِئَلَّا تَقُولُوا قَوْلُهُ (اذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ جَعَلَ فِيكُمْ أَنْبِياءَ وَ جَعَلَكُمْ مُلُوكاً) يَعْنِي فِي بَنِي إِسْرَائِيلَ لَمْ يَجْمَعِ اللَّهُ

ص: 175

لَهُمُ النُّبُوَّةَ وَ الْمُلْكَ فِي بَيْتٍ وَاحِدٍ ثُمَّ جَمَعَ اللَّهُ لِنَبِيِّهِ(صلی الله علیه و آله)

تفسير قمى (وَ مِنَ الَّذِينَ قالُوا إِنَّا نَصارى أَخَذْنا مِيثاقَهُمْ )(1) نوشته است منظور اينست كه عيسى بن مريم(علیه السلام) بنده و مخلوق است كه او را نصارى خداگرفته اند (وَ نَسُوا حَظًّا مِمَّا ذُكِّرُوا بِهِ )(2) اين و آيه (يا أَهْلَ الْكِتابِ قَدْ جاءَكُمْ رَسُولُنا يُبَيِّنُ لَكُمْ كَثِيراً مِمَّا كُنْتُمْ تُخْفُونَ مِنَ الْكِتابِ وَ يَعْفُوا عَنْ كَثِيرٍ)(3) فرمود: پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) بيان مى كنند كه آنچه شما از تورات مخفى كرده ايد در ارتباط با اخبار مربوطه به پيامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) و بسيارى از آنها را بيان نمى كند. (قَدْ جاءَكُمْ مِنَ اللَّهِ نُورٌ وَ كِتابٌ مُبِينٌ )(4) منظور از نور امير المؤمنين(علیه السلام) و ائمه(علیهم السلام) است.(5)

مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ غَالِبٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ(علیه السلام)

قَالَ قَالَ:

لَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ (يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ ) قَالَ الْمُسْلِمُونَ يَا رَسُولَ اللَّهِ أَ لَسْتَ إِمَامَ النَّاسِ كُلِّهِمْ أَجْمَعِينَ قَالَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ أَنَا رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)

إِلَى النَّاسِ أَجْمَعِينَ وَ لَكِنْ سَيَكُونُ مِنْ بَعْدِي أَئِمَّةٌ عَلَى النَّاسِ مِنَ اللَّهِ مِنْ أَهْلِ بَيْتِي يَقُومُونَ فِي النَّاسِ فَيُكَذَّبُونَ وَ يَظْلِمُهُمْ أَئِمَّةُ الْكُفْرِ وَ الضَّلَالِ وَ أَشْيَاعُهُمْ فَمَنْ وَالاهُمْ وَ اتَّبَعَهُمْ وَ صَدَّقَهُمْ فَهُوَ مِنِّي وَ مَعِي وَ سَيَلْقَانِي أَلَا وَ مَنْ ظَلَمَهُمْ وَ كَذَّبَهُمْ فَلَيْسَ مِنِّي وَ لَا مَعِي وَ أَنَا مِنْهُ بَرِي ءٌ.

امام باقر(علیه السلام): چون آيه (يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ )(6) روزى كه هر دسته از مردم را به امامشان خوانيم نازل شد، عرضه داشتند: اى فرستاده خدا! مگر شما امام همه مردم نيستيد؟ پيغمبر(صلی الله علیه و آله) فرمود: من از جانب خدا بسوى همه مردم فرستاده شده ام ولى بعد از من امامانى از خاندانم بر مردم منصوب شوند، ايشان در ميان مردم قيام كنند و مردم آنها را تكذيب كنند و امامان كفر وگمراهى و پيروانشان بر ايشان ستم كنند، هر كه آنها را دوست دارد و از آنها پيروى كند و تصديقشان نمايد، از من

ص: 176

بوده و با من است و مرا ملاقات خواهد كرد و آگاه باشيد كسى كه به ايشان ستم كند و تكذيبشان نمايد، از من نبوده و با من نيست و من از او بيزارم. (1)

ص: 177

انبیاء بر محبت و ولایت ایشان مبعوث شده اند

وَ نَقَلْتُ مِمَّا خَرَّجَهُ الْعِزُّ الْمُحَدِّثُ قَالَ وَ رُوِيَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ قَالَ قَالَ لِي رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)

أَتَانِي مَلَكٌ فَقَالَ يَا مُحَمَّدُ (وَ سْئَلْ مَنْ أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِكَ مِنْ رُسُلِنا) عَلَى مَا بُعِثُوا قَالَ قُلْتُ عَلَى مَا بُعِثُوا قَالَ عَلَى وَلَايَتِكَ وَ وَلَايَةِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِب(علیه السلام).

پيغمبر(صلی الله علیه و آله) فرمود: در شب معراج ملکی به نزد من آمده و عرضه داشت: (وَ سْئَلْ مَنْ أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِكَ مِنْ رُسُلِنا)(1) يعنى بپرس اى محمد! كسانى را كه پيش از تو فرستاديم از فرستادگان ما بر آنچه مبعوث شده اند، من گفتم بر چه مبعوث شده اند؟ گفت: بر ولایت تو و ولایت على بن ابیطالب(علیه السلام).(2)

أَخْبَرَنَا الْقَاضِي أَبُو الْحَسَنِ عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ السَّبَّاطُ الْبَغْدَادِيُّ قَالَ حَدَّثَنِي أَبُو عَبْدِ اللَّهِ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ أَيُّوبَ الْبَغْدَادِيُّ الْجَوْهَرِيُّ الْحَافِظُ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ لَاحِقِ بْنِ سَابِقٍ قَالَ حَدَّثَنَا هِشَامُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ السَّائِبِ الْكَلْبِيُّ قَالَ حَدَّثَنِي أَبِي عَنِ الشَّرْقِيِّ بْنِ الْقُطَامِيِّ عَنْ تَمِيمِ بْنِ وَهْلَةَ الْمُرِّيِّ قَالَ حَدَّثَنِي الْجَارُودُ بْنُ الْمُنْذِرِ الْعَبْدِي...فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) يَا جَارُودُ لَيْلَةٌ أُسْرِيَ بِي إِلَى السَّمَاءِ أَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَيَّ أَنْ سَلْ مَنْ أَرْسَلْنَا قَبْلَكَ مِنْ رُسُلِنَا عَلَى مَا بُعِثُوا فَقُلْتُ لَهُمْ عَلَى مَا بُعِثْتُمْ فَقَالُوا عَلَى نُبُوَّتِكَ وَ وَلَايَةِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) وَ الْأَئِمَّةِ مِنْكُمَا ثُمَّ أَوْحَى إِلَيَّ أَنِ الْتَفِتْ عَنْ يَمِينِ الْعَرْشِ فَالْتَفَتُّ فَإِذَا عَلِيٌّ(علیه السلام) وَ الْحَسَنُ(علیه السلام) وَ الْحُسَيْنُ(علیه السلام) وَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ(علیهالسلام) وَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ(علیه السلام) وَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ(علیه السلام) وَ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ(علیه السلام) وَ عَلِيُّ بْنُ مُوسَى(علیه السلام) وَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ(علیه السلام) وَ

ص: 179

عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ(علیه السلام) وَ الْحَسَنُ بْنِ عَلِيٍّ(علیه السلام) وَ الْمَهْدِيُّ(علیه السلام) فِي ضَحْضَاحٍ مِنْ نُورٍ يُصَلُّونَ فَقَالَ لِيَ الرَّبُّ تَعَالَى هَؤُلَاءِ الْحُجَجُ لِأَوْلِيَائِي وَ هَذَا الْمُنْتَقِمُ مِنْ أَعْدَائِي...

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود: اى ابو جارود شبى كه مرا به آسمان بالا برند خدا عز و جل به من وحى كرد كه بپرس از رسولان پيش از خودت كه بر چه مبعوث شديد، بدانها گفتم: بر چه مبعوث شديد؟ گفتند بر عقيده به نبوت تو و ولايت على بن ابى طالب(علیه السلام) و امامانى كه از شمایند وانگه به من وحى شد كه رو كن به سمت راست عرش من بدان سو رو كردم و به ناگاه على(علیه السلام)، حسن(علیه السلام)، حسين(علیه السلام)، على بن الحسين(علیه السلام)، محمد بن على(علیه السلام)، جعفر بن محمد(علیه السلام)، موسى بن جعفر(علیه السلام)، على بن موسى(علیه السلام)، محمد بن على(علیه السلام)، على بن محمد(علیه السلام)، حسن بن على(علیه السلام) و مهدى(علیه السلام) در حوضچه اى از نور نماز مي خواندند و پروردگار تعالى به من فرمود: اينانند حجت هایند براى دوستانم و اين است كه انتقام گیرد از دشمنانم... (1)

تفسير العياشي عَنْ خَطَّابِ بْنِ سَلَمَةَ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ مَا بَعَثَ اللَّهُ نَبِيّاً قَطُّ إِلَّا بِوَلَايَتِنَا وَ الْبَرَاءَةِ مِنْ عَدُوِّنَا وَ ذَلِكَ قَوْلُ اللَّهِ فِي كِتَابِهِ (وَ لَقَدْ بَعَثْنا فِي كُلِّ أُمَّةٍ رَسُولًا أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ اجْتَنِبُوا الطَّاغُوتَ فَمِنْهُمْ مَنْ هَدَى اللَّهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ حَقَّتْ عَلَيْهِ الضَّلالَةُ)(2) بِتَكْذِيبِهِمْ آلَ مُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله) ثُمَّ قَالَ (فَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانْظُرُوا كَيْفَ كانَ عاقِبَةُ الْمُكَذِّبِينَ )(3)

ص: 180

تفسير عياشى: خطاب بن سلمه گفت حضرت باقر(علیه السلام) فرمود: خداوند هيچ پيامبرى را بر نيانگيخت مگر با ولايت ما و بيزارى از دشمنانمان اين آيه اشاره به همان است: (وَ لَقَدْ بَعَثْنا فِي كُلِّ أُمَّةٍ رَسُولًا أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ اجْتَنِبُوا الطَّاغُوتَ فَمِنْهُمْ مَنْ هَدَى اللَّهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ حَقَّتْ عَلَيْهِ الضَّلالَةُ) آنها كه گمراه شدند به واسطه تكذيب آل محمّد(صلی الله علیه و آله) بود بعد مي فرمايد: (فَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانْظُرُوا كَيْفَ كانَ عاقِبَةُ الْمُكَذِّبِينَ )(1)

توسل انبیاء بر ذوات مقدس ایشان

رُوِيَ أَنَّ آدَمَ(علیه السلام) لَمّا نَزَلَ إِلَی الدُّنْيا بَكی حَتّی صارَ فِي خَدّيهِ مِنَ الدُّمُوعِ نَهْرانِ ثَجّاجانِ فَنَزَلَ عَلَيْهِ جَبْرَئيلُ(علیه السلام) فَقَالَ: يا آدَمُ، تُحِبُّ أَنْ يَتُوبَ اللَّهُ عَلَيْكَ؟

قَالَ: نَعَمْ. فَقَالَ: قُلِ: اَللّهُمَّ إِنّا نَسْأَلُكَ بِحَقّ ِالأَكْرَمينَ عَلَيْكَ مُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله) وَ عَليٍّ(علیه السلام) وَ فاطِمَةَ(علیها السلام) وَ الْحَسَنِ(علیه السلام) وَ الْحُسَيْنِ(علیه السلام) وَ الأَئِمَّةِ مِنْ وُلْدِه إِلاّ تُبْتَ عَلَيْنا. فَتابَ اللَّهُ عَلَيْهِما، وَنُوحٌ(علیه السلام) لَمّا أَدْرَكَهُ الْغَرَقُ وَ هُوَ فِي السَّفينَةِ، تَوَسَّلَ إِلَى اللَّهِ بِمُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله)

وَ آلِهِ الطّاهِرينَ، فَأَنْجاهُ اللَّهُ وَ مَنْ مَعَهُ مِنَ الْغَرَقِ، وَ إِبْراهيمُ(علیه السلام) لَمّا قُذِفَ بِه فِي النّارِ، تَوَسَّلَ بِمُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله) وَ آلِه الطّاهِرينَ، فَجُعِلَتِ النّارِ عَلَيهِ بَرْداً وَ سَلاماً.

وَ كَذلِكَ سائِرُ الأَنْبياءِ وَ الأَوصياءِ وَ الْحُجَجِ كانُوا يَتَوَسَّلُونَ إِلَى اللَّهِ سُبْحانَهُ فِي مَهامِّهِمْ وَ حَوائِجِهِم بِمُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله)

وَ أَهْلِ بَيْتِه، وَ لَوْ عَرَفُوا أَنَّ أَحَداً أَقْرَبُ مِنْهُمْ إِلَى اللَّهِ لَأَبَرُّوهُ عَلَيْهِم.

و آنگاه که آدم(علیه السلام) هبوط کرد و به دنیا آورده شد آنقدر گریست که اشک هایش بر گونه هایش همچون نهر آب جاری بود و آثار اشک بر چهره اش نمایان شده بود، جبرئیل(علیه السلام) بر او نازل شد و گفت: ای آدم! آیا می خواهی خداوندتوبه تو را پذیرا گردد؟ آدم گفت: آری. جبرئیل(علیه السلام) گفت: بگو خداوندا به حق گرامی ترین بندگانت محمد(صلی الله علیه و آله) و علی(علیه السلام) و فاطمه(علیها السلام) و حسن(علیه السلام) و حسین(علیه السلام) و ائمه از نسل او از تو می خواهم که توبه ما را پذیرا باشی پس توبه ایشان پذیرفته شد، و آنگاه که نوح(علیه السلام) مشرف به غرق شد وسیله قرار داد محمد(صلی الله علیه و آله) و آلش را به درگاه خدا پس از غرق شدن رهایی یافت و آنگاه که ابراهیم(علیه السلام) به آتش پرتاب شد وسیله قرار داد محمد(صلی الله علیه و آله) و آلش را به درگاه خدا پس آتش بر او سرد و سالم شد و همواره انبیاء اوصیاء و حجت های خدا وسیله قرار می دادند محمد(صلی الله علیه و آله) و آلش را به

ص: 181

درگاه خدا در مهمات و حاجت های خود و اگر کسانی بودند که از محمد(صلی الله علیه و آله) و آلش به درگاه خدا نزدیکتر بودند یقینا انبیاء ایشان را وسیله قرار می دادند (حال آنکه هرگز چنین اشخاصی یافت نمی گردند) (1)

امیرالمومنین

نجات دهنده انبیاء از گرفتاری

قَالَ النَّبِیُّ(صلی الله علیه و آله): اِعْلَمْ يَا سَلْمَانُ أَنَّهُ مَاابتُلِیَ أَحَدٌ مِنَ الْأَنْبِيَاءِ وَ الْأَوْلِيَاءِ مُنذُ عَهدِ آدَمَ(علیه السلام) إِلی الآنِ بِبَلاءٍ إِلّا کانَ عَلیٌّ(علیه السلام) هُوَ الَّذیِ نَجّاهُ مِنْ ذلِکَ

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمودند: ای سلمان! بدان هیچ یک از انبیاء اولیاء از زمان حضرت آدم(علیه السلام) تا الان به گرفتاری مبتلا نشدند مگر آنکه علی(علیه السلام) ایشان را از گرفتاری نجات داده است.قَالَ النَّبِیُّ(صلی الله علیه و آله): یا عَليُّ(علیه السلام) كُنْتَ مَعَ الأَنْبیاءِ سِرّاً وَ مَعِیَ جَهْراً.

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمودند: ای علی جان! تو با همه پیامبران گذشته به صورت پنهان همراه بودی، ولی با من آشکارا همراه شده ای.

قَالَ النَّبِیُّ(صلی الله علیه و آله): بَعَثَ اللَّهُ عَليّاً(علیه السلام) مَعَ كُلِّ نَبِىٍّ سِرّاً، وَ مَعِىَ جَهْراً

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمودند: علی(علیه السلام) با همه انبیاء در باطن و با من در ظاهر برانگیخته شده

قَالَ النَّبِیُّ(صلی الله علیه و آله): بُعِثَ عَلیٌ(علیه السلام) مَعَ الأَنْبِیاءِ باطِنَاٍ وَ مَعَکَ ظَاهِراً

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمودند: مبعوث شد علی(علیه السلام) با انبیاء بطور پنهان و با من بطور آشکار

ص: 182

قَالَ النَّبِیُّ(صلی الله علیه و آله): اِنَّ اللَّهَ تَعَالی قَالَ یَا مُحَّمَدُ بَعَثْتُ عَلیّاً(علیه السلام) مَعَ الأَنْبیاءِ باطِناً وَ مَعَکَ ظاهِراً

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمودند: خدای تبارک و تعالی به من فرمود: ای محمد! من علی(علیه السلام) را با پیامبران در باطن فرستادم و با تو در ظاهر.

قَالَ النَّبِیُّ(صلی الله علیه و آله): إِنَّ اللَّهَ بَعَثَ عَلِیّاً(علیه السلام) مَعَ الأَنْبِیاءِ بَاطِناً وَ بَعَثَهُ مَعَکَ ظَاهِراً

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمودند: همانا خداوند علی(علیه السلام) را با انبیاء در باطن و با تو در ظاهر بر انگیخته.

علم ایشان در قیاس با علم سایر انبیاءقَالَ اَمیر المُومِنین(علیه السلام):...عِلْمُ الْأَنْبِيَاءِ فِي عِلْمِهِمْ وَ سِرُّ الْأَوْصِيَاءِ فِي سِرِّهِمْ وَ عِزُّ الْأَوْلِيَاءِ فِي عِزِّهِمْ كَالْقَطْرَةِ فِي الْبَحْرِ وَ الذَّرَّةِ فِي الْقَفْرِ وَ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضُ عِنْدَ الْإِمَامِ كَيَدِهِ مِنْ رَاحَتِهِ يَعْرِفُ ظَاهِرَهَا مِنْ بَاطِنِهَا وَ يَعْلَمُ بَرَّهَا مِنْ فَاجِرِهَا وَ رَطْبَهَا وَ يَابِسَهَا لِأَنَّ اللَّهَ عَلَّمَ نَبِيَّهُ عِلْمَ مَا كَانَ وَ مَا يَكُونُ وَ وَرِثَ ذَلِكَ السِّرَّ الْمَصُونَ

الْأَوْصِيَاءُ الْمُنْتَجَبُونَ وَ مَنْ أَنْكَرَتْ ذَلِكَ فَهُوَ شَقِيٌّ

مَلْعُونٌ يَلْعَنُهُ اللَّهُ وَ يَلْعَنُهُ اللَّاعِنُونَ وَ كَيْفَ يَفْرِضُ اللَّهُ عَلَى عِبَادِهِ طَاعَةَ مَنْ يُحْجَبُ عَنْهُ مَلَكُوتُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْض

امیرمؤمنان علی(علیه السلام): ...علم و دانش همهﻱ پیامبران(1) در برابر علم و دانش اهل بیت(علیهم السلام) و سِرّ همهﻱ اوصیا در برابر سِرّشان و اقتدار همهﻱ اولیاﻱ در برابر اقتدار آن ها، همانند قطره ای در دریا و ذره ای در بیابان و سیع است.(2)

ص: 183

عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ الْكُوفِيِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْوَلِيدِ السَّمَّانِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ: مَا يَقُولُ النَّاسُ فِي أُولِي الْعَزْمِ وَ صَاحِبِكُمْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ قَالَ قُلْتُ مَا يُقَدِّمُونَ عَلَى أُولِي الْعَزْمِ أَحَداً قَالَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى قَالَ لِمُوسَى(علیه السلام) (وَ كَتَبْنا لَهُ فِي الْأَلْواحِ مِنْ كُلِّ شَيْ ءٍ مَوْعِظَةً) وَ لَمْ يَقُلْ كُلَّ شَيْ ءٍ مَوْعِظَةً وَ قَالَ لِعِيسَى(علیه السلام) (وَ لِأُبَيِّنَ لَكُمْ بَعْضَ الَّذِي تَخْتَلِفُونَ فِيهِ ) وَ لَمْ يَقُلْ كُلَّ شَيْ ءٍ وَ قَالَ لِصَاحِبِكُمْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) (قُلْ كَفى بِاللَّهِ شَهِيداً بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ ) وَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ (وَ لا رَطْبٍ وَ لا يابِسٍ إِلَّا فِي كِتابٍ مُبِينٍ) وَ عِلْمُ هَذَا الْكِتَابِ عِنْدَه

امام صادق(علیه السلام): نظر مردم در باره اولو العزم و امامتان اميرالمومنين(علیه السلام) چيست؟ گفتم: هيچ كسى را بر اولو العزم مقدّم نمى دارند. حضرت فرمود: خداوند تبارك و تعالى در باره موسى(علیه السلام) فرموده (وَ كَتَبْنا لَهُفِي الْأَلْواحِ مِنْ كُلِّ شَيْ ءٍ مَوْعِظَةً)(1) و براى او در آن لوح ها از هر گونه پندى چيزى نوشتيم و نفرمود: هر موعظه اى را و از قول عيسى(علیه السلام) فرموده (وَ لِأُبَيِّنَ لَكُمْ بَعْضَ الَّذِي تَخْتَلِفُونَ فِيهِ)(2) و تا برخى از آنچه را كه در باره آن اختلاف مى كنيد برايتان بيان كنم و در باره امامتان امير المؤمنين(علیه السلام) فرموده (قُلْ كَفى بِاللَّهِ شَهِيداً بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ)(3) بگو: ميان من و شما خدا گواهى بسنده است و آن كه دانش كتاب نزد اوست و خداوند [در باره آن كتاب] فرموده (وَ لا رَطْبٍ وَ لا يابِسٍ إِلَّا فِي كِتابٍ مُبِينٍ)(4) و نه هيچ ترى و نه هيچ خشكى مگر آنكه در كتابى است و علم و دانش آن كتاب نزد او است.(5)

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عِيسَى بْنِ عُبَيْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَرَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ وَلِيدٍ السَّمَّانِ قَالَ: قَالَ لِي أَبُو جَعْفَرٍ(علیه السلام) يَا عَبْدَ اللَّهِ مَا تَقُولُ الشِّيعَةُ فِي عَلِيٍّ(علیه السلام) وَ مُوسَى(علیه السلام)

ص: 184

وَ عِيسَى(علیه السلام)

قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ وَ مِنْ أَيِّ حَالاتٍ تَسْأَلُنِي قَالَ أَسْأَلُكَ عَنِ الْعِلْمِ فَأَمَّا الْفَضْلُ فَهُمْ سَوَاءٌ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ فَمَا عَسَى أَقُولُ فِيهِمْ فَقَالَ هُوَ وَ اللَّهِ أَعْلَمُ مِنْهُمَا ثُمَّ قَالَ يَا عَبْدَ اللَّهِ أَ لَيْسَ يَقُولُونَ إِنَّ لِعَلِيٍّ(علیه السلام) مَا لِلرَّسُولِ(صلی الله علیه و آله)

مِنَ الْعِلْمِ قَالَ قُلْتُ بَلَى قَالَ فَخَاصِمْهُمْ فِيهِ قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى قَالَ لِمُوسَى(علیه السلام) (وَ

كَتَبْنا لَهُ فِي الْأَلْواحِ مِنْ كُلِّ شَيْ ءٍ) فَأَعْلَمَنَا أَنَّهُ لَمْ يُبَيِّنْ لَهُ الْأَمْرَ كُلَّهُ وَ قَالَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لِمُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله) (وَ جِئْنَا بِكَ شَهِيداً عَلَى هَؤُلاءِ وَ نَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ تِبْيَاناً لِّكُلِّ شَيْ ءٍ)بصائر: وليد سمان گفت: حضرت باقر(علیه السلام) به من فرمود: يا عبد اللَّه شيعه در باره على(علیه السلام) و موسى(علیه السلام) و عيسى(علیه السلام) چه مي گويند عرضه داشتم: در چه مورد مي فرمائيد؟ فرمود: از علم مي پرسم اما فضيلت كه آنها مساوى هستند عرضه داشتم: فدايت شوم چطور صحيح است بگويم در باره آنها فرمود به خدا قسم على(علیه السلام) از آنها عالمتر است. سپس فرمود: مگر نمي گويند على(علیه السلام) داراى علم پيامبر(صلی الله علیه و آله) است عرضه داشتم: چرا فرمود پس با آنها در اين مورد استدلال كن خداوند در باره موسى(علیه السلام) مي فرمايد: (وَ كَتَبْنا لَهُ فِي الْأَلْواحِ مِنْ كُلِّ شَيْ ءٍ)(1) معلوم مى شود كه تمام مسائل را به او نياموخته. خداوند در باره محمّد(صلی الله علیه و آله) مي فرمايد (وَ جِئْنَا بِكَ شَهِيداً عَلَى هَؤُلاءِ وَ نَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ تِبْيَاناً لِّكُلِّ شَيْ ءٍ)(2) در صفحه بعد همين روايت نقل مى شود از اين آيه مي پرسند مي فرمايد على(علیه السلام) اول ما و افضل ما و بهترين ما پس از پيامبر(صلی الله علیه و آله) است دنباله روايت نيز تكرار شده است. (3)

قَالَ سَعْدٌ وَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عِيسَى بْنِ عُبَيْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَمْرٍو عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْوَلِيدِ السَّمَّانِ قَالَ قَالَ الْبَاقِرُ (علیه السلام) يَا عَبْدَ اللَّهِ مَا تَقُولُ فِي عَلِيٍّ(علیه السلام) وَ مُوسَى(علیه السلام) وَ عِيسَى(علیه السلام) قُلْتُ مَا عَسَى أَنْ أَقُولَ فِيهِمْ قَالَ هُوَ وَ اللَّهِ أَعْلَمُ مِنْهُمَا ثُمَّ قَالَ أَ لَسْتُمْ

ص: 185

تَقُولُونَ إِنَّ لِعَلِيٍّ(علیه السلام) مَا لِرَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) مِنَ الْعِلْمِ قُلْتُ نَعَمْ وَ النَّاسُ يُنْكِرُونَ قَالَ فَخَاصِمْهُمْ فِيهِ بِقَوْلِهِ تَعَالَى لِمُوسَى(علیهالسلام) (وَ كَتَبْنا لَهُ فِي الْأَلْواحِ مِنْ كُلِّ شَيْ ءٍ) فَعَلِمْنَا أَنَّهُ لَمْ يَكْتُبْ لَهُ الشَّيْ ءَ كُلَّهُ وَ قَالَ لِعِيسَى(علیه السلام) (وَ لِأُبَيِّنَ لَكُمْ بَعْضَ الَّذِي تَخْتَلِفُونَ فِيهِ) فَعَلِمْنَا أَنَّهُ لَمْ يُبَيِّنِ الْأَمْرَ كُلَّهُ وَ قَالَ مُحَمَّدٌ(صلی الله علیه و آله) (وَ

جِئْنَا بِكَ شَهِيداً عَلَى هَؤُلاءِ وَ نَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ تِبْيَاناً لِّكُلِّ شَيْ ءٍ) قَالَ فَسُئِلَ عَنْ قَوْلِهِ (قُلْ كَفى بِاللَّهِ شَهِيداً بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ) قَالَ وَ اللَّهِ إِيَّانَا عَنَى وَ عَلِيٌّ(علیه السلام) أَوَّلُنَا وَ أَفْضَلُنَا وَ خَيْرُنَا بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) وَ قَالَ إِنَّ الْعِلْمَ الَّذِي نَزَلَ بِهِ آدَمُ(علیه السلام) عَلَى حَالِهِ عِنْدَنَا وَ لَيْسَ يَمْضِي مِنَّا عَالِمٌ إِلَّا خَلَفَهُ مَنْ يَعْلَمُ عِلْمَهُ وَ الْعِلْمُ يُتَوَارَثُ

عبد اللَّه بن وليد سمّان مى گويد: امام باقر(علیه السلام) از من پرسيد: اى عبد اللَّه! در باره على(علیه السلام) و موسى(علیه السلام) و عيسى(علیه السلام) چه مى گويى؟ گفتم: در باره آنان چه مى توانم بگويم؟ فرمود: او به خدا سوگند! از آن دو اعلم بود. سپس فرمود: مگر شما نمى گوييد آنچه را كه پيامبر دارد على(علیه السلام) هم دارد؟ گفتم: آرى، ولى مردم انكار مى كنند. فرمود: با اين فرمايش خداوند به موسى(علیه السلام) با آنان مباحثه كن كه مى فرمايد: (وَ كَتَبْنا لَهُ فِي الْأَلْواحِ مِنْ كُلِّ شَيْ ءٍ)(1) در اين آيه خداوند به ما فهمانده است كه همه چيز را براى او ننوشته است. و به عيسى(علیه السلام) فرموده است (وَ لِأُبَيِّنَ لَكُمْ بَعْضَ الَّذِي تَخْتَلِفُونَ فِيهِ )(2) و اينجا هم به ما فهمانده كه تمام چيزها را براى عيسى(علیه السلام) بيان نكرده است. و به محمّد(صلی الله علیه و آله) فرموده است (وَ جِئْنَا بِكَ شَهِيداً عَلَى هَؤُلاءِ وَ نَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ تِبْيَاناً لِّكُلِّ شَيْ ءٍ)(3) و فرمود در باره آيه (قُلْ كَفى بِاللَّهِ شَهِيداً بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ وَ مَنْعِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ )(4) پرسيده شد، فرمود: به خدا سوگند! ما را قصد كرده است و على(علیه السلام) نخستين ما و افضل ما و بهترين ما بعد از پيامبر(صلی الله علیه و آله) مى باشد. باز فرمود: آن علمى كه خداوند براى آدم(علیه السلام) فرستاده است به همان حال نزد ماست و از ميان ما

ص: 186

عالمى از دنيا نمى رود مگر اينكه كسى را كه علم او را بداند، جانشين خويش بگذارد و علم همين طور به ارث مى رسد.(1)

حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْبَرْقِيِّ عَنْ رَجُلٍ مِنَ الْكُوفِيِّينَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَرَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْوَلِيدِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) مَا يَقُولُ أَصْحَابُكَ فِي أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) وَ عِيسَى وَ مُوسَى أَنَّهُمْ أَعْلَمُ قَالَ قُلْتُ مَا يُقَدِّمُونَ عَلَى أُولِي الْعَزْمِ أَحَداً قَالَ أَمَا إِنَّكَ لَوْ حَاجَجْتَهُمْ بِكِتَابِ اللَّهِ لَحَجَجْتَهُمْ قَالَ قُلْتُ وَ أَيْنَ هَذَا فِي كِتَابِ اللَّهِ قَالَ إِنَّ اللَّهَ قَالَ فِي مُوسَى(علیه السلام) (وَ كَتَبْنا لَهُ فِي الْأَلْواحِ مِنْ كُلِّ شَيْ ءٍ مَوْعِظَةً) وَ لَمْ يَقُلْ كُلَّ شَيْ ءٍ وَ قَالَ فِي عِيسَى(علیه السلام) (وَ لِأُبَيِّنَ لَكُمْ بَعْضَ الَّذِي تَخْتَلِفُونَ فِيهِ ) وَ لَمْ يَقُلْ كُلَّ شَيْ ءٍ وَ قَالَ فِي صَاحِبِكُمْ (كَفى بِاللَّهِ شَهِيداً بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ )

بصائر با استناد به ابو عبد اللَّه بن وليد مى گويد: امام صادق(علیه السلام) از من پرسيد: پيروان تو در باره امير المؤمنين(علیه السلام) و عيسى(علیه السلام) و موسى(علیه السلام) چه مى گويند و كداميك را داناتر مى شمارند؟ گفتم: ما مى گوئيم هيچ كس بر پيامبران اولى العزم برترى و تقدّم ندارد حضرت صادق(علیه السلام) فرمود: اگر من با شما بر اساس كتاب خدا استدلال كنم، چه خواهيد گفت؟ گفتم: در كجاى كتاب خدا چنين مطلبى آمده است؟ حضرت صادق(علیه السلام) فرمود: خداى تعالى به موسى(علیه السلام) فرمود (وَ كَتَبْنا لَهُ فِي الْأَلْواحِ مِنْ كُلِّ شَيْ ءٍ مَوْعِظَةً)(2)يعنى ما در الواح تورات براى موسى(علیه السلام) از پند هر چيزى نوشتيم) امّا نفرمود: علم همه چيز را نوشتيم. عيسى(علیه السلام) به مردم فرمود (وَ لِأُبَيِّنَ لَكُمْ بَعْضَ الَّذِي تَخْتَلِفُونَ فِيهِ) (3)

(يعنى من آمده ام تا بعضى از موارد اختلافتان را برايتان توضيح دهم) و نفرمود: همه چيز را برايتان بيان كنم و توضيح دهم. امّا در باره صاحب شما فرمود (كَفى بِاللَّهِ شَهِيداً بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ )(4)

يعنى

ص: 187

ميان من و شما شهادت خدا و كسى كه علم همه كتاب نزد اوست كفايت مى كند. (1)

امیرالمومنین سید الاوصیاء

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَى بْنِ الْمُتَوَكِّلِ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ الْحِمْيَرِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مُقَاتِلِ بْنِ سُلَيْمَانَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقِ(علیه السلام) قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) ...أَنَا سَيِّدُ النَّبِيِّينَ وَ وَصِيِّي سَيِّدُ الْوَصِيِّينَ وَ أَوْصِيَائِي سَادَةُ الْأَوْصِيَاءِ ..وَ لَتَكْفُرَنَّ بِكَ

الْأُمَّةُ وَ لَتَخْتَلِفَنَّ عَلَيْكَ اخْتِلَافاً شَدِيداً الثَّابِتُ عَلَيْكَ كَالْمُقِيمِ

مَعِي وَ الشَّاذُّ عَنْكَ فِي النَّارِ وَ النَّارُ مَثْوًى لِلْكَافِرِينَ.

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود: من سيد پيغمبرانم و وصيم سيد اوصياء و اوصيائم، سادات اوصیائند...پس از من (اکثر) امت به تو کافر شده واختلافى شديد خواهند نمود آنکه تو را رها نکند همچون کسی است که با من بوده و آنان كه از تو برگشته و منحرف شوند در آتشند، و آتش جايگاه كافران است. (2)

امیرالمومنین

برتر از تمام انبیاء

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ يُوسُفَ الْبَغْدَادِيُّ الْوَرَّاقُ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَنْبَسَةَ مَوْلَى الرَّشِيدِ قَالَ حَدَّثَنَا دَارِمُ بْنُ قَبِيصَةَ بْنِ

ص: 188

نَهْشَلِ بْنِ مُجَمِّعٍ الصَّنْعَانِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ مُوسَى الرِّضَا(علیه السلام) قَالَ حَدَّثَنِي أَبِي مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ(علیه السلام) عَنْ أَبِيهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ(علیه السلام) عَنْ أَبِيهِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ(علیه السلام) عَنْ أَبِيهِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ(علیه السلام) عَنْ أَبِيهِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ(علیه السلام) عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) عَنِ النَّبِيِّ(صلی الله علیه و آله) قَالَ: خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِائَةَ أَلْفِ نَبِيٍّ وَ أَرْبَعَةً وَ عِشْرِينَ أَلْفَ نَبِيٍّ أَنَا أَكْرَمُهُمْ عَلَى اللَّهِ وَ لَا فَخْرَ وَ خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِائَةَ أَلْفِ وَصِيٍّ وَ أَرْبَعَةً وَ عِشْرِينَ أَلْفَ وَصِيٍّ فَعَلِيٌّ أَكْرَمُهُمْ عَلَى اللَّهِ وَ أَفْضَلُهُم

پيغمبر(صلی الله علیه و آله) فرمود: خداى عز و جل يك صد و بيست و چهار هزار پيغمبر آفريد و من گرامى ترين آنهايم نزد خدا و نبالم و آفريد يك صد و بيست و چهار

هزار وصى و على(علیه السلام) گرامى تر و برتر آنها است نزد خدا. (1)

خَبَرٌ مِمَّا رُوِيَ عَنْ جَمَاعَةٍ ثِقَاتٍ، أَنَّهُ لَمَّا وَرَدَتْ حُرَّةُ بِنْتُ حَلِيمَةَ السَّعْدِيَّةُ (رض) عَلَى الْحَجَّاجِ بْنِ يُوسُفَ الثَّقَفِيِّ وَ أَنَّهَا مُثِّلَتْ بَيْنَ يَدَيْهِ. فَقَالَ لَهَا: يَا حُرَّةُ ابْنَةُ حَلِيمَةَ السَّعْدِيَّةِ، قَالَتْ لَهُ: فِرَاسَةٌ مِنْ غَيْرِ مُؤْمِنٍ. فَقَالَ لَهَا: اللَّهُ جَاءَ بِكِ، وَ قَدْ قِيلَ لِي عَنْكِ: إِنَّكِ تُفَضِّلِينَ عَلِيّاً(علیه السلام) عَلَى أَبِي بَكْرٍ وَ عُمَرَ وَ عُثْمَانَ؟قَالَتْ: لَقَدْ كَذَبَ الَّذِي قَالَ إِنِّي أُفَضِّلُهُ عَلَى هَؤُلَاءِ خَاصَّةً، قَالَ وَ عَلَى غَيْرِ هَؤُلَاءِ؟ قَالَتْ أُفَضِّلُهُ عَلَى آدَمَ(علیه السلام) وَ نُوحٍ(علیه السلام) وَ لُوطٍ(علیه السلام) وَ إِبْرَاهِيمَ(علیه السلام) وَ مُوسَى(علیه السلام) وَ دَاوُدَ(علیه السلام) وَ سُلَيْمَانَ(علیه السلام) وَ عِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ(علیه السلام) فَقَالَ لَهَا: يَا وَيْلَكِ! أَقُولُ لَكِ إِنَّكِ تُفَضِلِّينَهُ عَلَى الصَّحَابَةِ، وَ تَزِيدِينَ عَلَيْهِمْ سَبْعَةً مِنَ الْأَنْبِيَاءِ مِنْ أُولِي الْعَزْمِ، مِنَ الرُّسُلِ. وَ إِذَا لَمْ تَأْتِي بِبَيَانِ مَا قُلْتِ وَ إِلَّا لَأَضْرِبَنَّ عُنُقِكِ. قَالَتْ: مَا أَنَا فَضَّلْتُهُ عَلَى هَؤُلَاءِ الْأَنْبِيَاءِ، بَلِ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَضَّلَهُ. بِقَوْلِهِ تَعَالَى فِي الْقُرْآنِ

ص: 189

فِي حَقِّ آدَمَ (وَ عَصى آدَمُ رَبَّهُ فَغَوى) وَ قَالَ فِي عَلِيٍّ (وَ كانَ سَعْيُكُمْ مَشْكُوراً) قَالَ: أَحْسَنْتِ يَا حُرَّةُ فما [فَبِمَا] تُفَضِّلِينَهُ عَلَى نُوحٍ وَ لُوطٍ عَلَيْهِمَا السَّلَامُ؟ قَالَتِ: اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَضَّلَهُ، بِقَوْلِهِ تَعَالَى: (ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِلَّذِينَ كَفَرُوا امْرَأَتَ نُوحٍ وَ امْرَأَتَ لُوطٍ كانَتا تَحْتَ عَبْدَيْنِ مِنْ عِبادِنا صالِحَيْنِ فَخانَتاهُما فَلَمْ يُغْنِيا عَنْهُما مِنَ اللَّهِ شَيْئاً وَ قِيلَ ادْخُلَا النَّارَ مَعَ الدَّاخِلِينَ) وَ عَلِيٌّ(علیه السلام) زَوْجَتُهُ فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ الْمُصْطَفَى(صلی الله علیه و آله) الَّتِي يَرْضَى اللَّهُ لِرِضَاهَا، وَ يَسْخَطُ لِسَخَطِهَا. قَالَ الْحَجَّاجُ: أَحْسَنْتِ يَا حُرَّةُ، فَبِمَا تُفَضِّلِينَهُ عَلَى أَبِي الْأَنْبِيَاءِ إِبْرَاهِيمَ خَلِيلِ اللَّهِ؟ قَالَتِ: اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَضَّلَهُ بِقَوْلِهِ تَعَالَى (رَبِّ أَرِنِي كَيْفَ تُحْيِ الْمَوْتى قالَ أَ وَ لَمْ تُؤْمِنْ قالَ بَلى وَ لكِنْ لِيَطْمَئِنَّ قَلْبِي) عَلِيٌّ(علیه السلام) قَالَ قَوْلًا لَا يَخْتَلِفُ فِيهِ أَحَدٌ مِنَ الْمُسْلِمِينَ: لَوْ كُشِفَ (لِيَ) الْغِطَاءُ مَا ازْدَدْتُ يَقِيناً فَهَذِهِ كَلِمَةٌ مَا قَالَهَا أَحَدٌ قَبْلَهُ وَ لَا بَعْدَهُ. قَالَ: أَحْسَنْتِ يَا حُرَّةُ، فَبِمَا تُفَضِّلِينَهُ عَلَى مُوسَى كَلِيمِ اللَّهِ؟ قَالَتْ: قَوْلُ اللَّهِ تَعَالَى عَزَّ وَ جَلَّ (وَ أَنْ أَلْقِ عَصاكَ فَلَمَّا رَآها تَهْتَزُّ كَأَنَّها جَانٌّ وَلَّى مُدْبِراً وَ لَمْ يُعَقِّبْ ) وَ عَلِيٌّ عَلَيْهِ السَّلَامُ نَزَلَ عَلَى الْجِنِّ يُقَاتِلُهُمْ فِي مَنَازِلِهِمْ، مَعَ أَنَّهُمْ يَتَصَوَّرُونَ عَلَى صُوَرٍ شَتَّى. فَهَلْ يَسْتَوِي مَنْ يَخَافُ عَصَاهُ إِذَا انْقَلَبَتْ حَيَّةً، مَعَ مَنْ يُقَاتِلُ الْجِنَّ فِي مَنَازِلِهِمْ قَالَ: أَحْسَنْتِ يَا حُرَّةُ. وَ فِي خَبَرٍ آخَرَ: أَنَّهَا قَالَتْ: أُفَضِّلُهُ بِقَوْلِهِ تَعَالَى (فَخَرَجَ مِنْها خائِفاً يَتَرَقَّبُ ) وَ عَلِيٌّ(علیه السلام) بَاتَ عَلَى فِرَاشِ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ يَقِيَهُ بِنَفْسِهِ حَتَّى أَنْزَلَ اللَّهُ فِي حَقِّهِ (وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ) قَالَ: أَحْسَنْتِ يَا حُرَّةُ، فَبِمَا تُفَضِّلِينَهُ عَلَى دَاوُدَ وَ سُلَيْمَانَ؟قَالَتِ: اللَّهُ فَضَّلَهُ بِقَوْلِهِ تَعَالَى (يا داوُدُ إِنَّا جَعَلْناكَ خَلِيفَةً فِي الْأَرْضِ فَاحْكُمْ بَيْنَ

ص: 190

النَّاسِ بِالْحَقِّ وَ لا تَتَّبِعِ الْهَوى فَيُضِلَّكَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ ) قَالَ لَهَا: فِي أَيِّ شَيْ ءٍ كَانَتْ حُكُومَتُهُ؟ قَالَتْ: فِي رَجُلَيْنِ وَاحِدٌ لَهُ غَنَمٌ، وَ الْآخَرُ لَهُ كَرْمٌ، فَبَعَثَ الْغَنَمَ فِي الْكَرْمِ فَرَعَتْهُ، فَتَحَاكَمَا إِلَى دَاوُدَ عَلَيْهِ السَّلَامُ فَقَالَ: تُبَاعُ الْغَنَمُ وَ يُنْفَقُ ثَمَنُهَا عَلَى الْكَرْمِ، حَتَّى تَعُودَ إِلَى مَا كَانَ عَلَيْهِ، فَقَالَ لَهُ سُلَيْمَانُ: لَا يَا أَبَتِ، يُؤْخَذُ لَبَنُهَا وَ صُوفُهَا، وَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: (فَفَهَّمْناها سُلَيْمانَ ) مَوْلَانَا عَلِيٌّ(علیه السلام) قَالَ: سَلُونِي قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِي سَلُونِي عَمَّا تَحْتَ الْعَرْشِ، وَ عَمَّا فَوْقَهُ، إِنَّهُ عَلَيْهِ السَّلَامُ دَخَلَ يَوْماً عَلَى رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ .. فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ. لِلْحَاضِرِينَ: أَفْضَلُكُمْ وَ أَعْلَمُكُمْ وَ أَقْضَاكُمْ عَلِيٌّ. فَقَالَ لَهَا: أَحْسَنْتِ يَا حُرَّةُ، فَبِمَا تُفَضِّلِينَهُ عَلَى سُلَيْمَانَ؟ فَقَالَتْ: اللَّهُ فَضَّلَهُ عَلَيْهِ بِقَوْلِهِ تَعَالَى: رَبِ (هَبْ لِي مُلْكاً لا يَنْبَغِي لِأَحَدٍ مِنْ بَعْدِي إِنَّكَ أَنْتَ الْوَهَّابُ) مَوْلَانَا عَلِيٌّ(علیه السلام) قَالَ: طَلَّقْتُكِ يَا دُنْيَا ثَلَاثاً، لَا رَجْعَةَ لِي فِيكِ، فَعِنْدَ ذَلِكَ أَنْزَلَ اللَّهُ فِي حَقِّهِ عَلَى رَسُولِهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ (تِلْكَ الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُها لِلَّذِينَ لا يُرِيدُونَ عُلُوًّا فِي الْأَرْضِ وَ لا فَساداً وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ) قَالَ: أَحْسَنْتِ يَا حُرَّةُ، فَبِمَا تُفَضِّلِينَهُ عَلَى عِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ(علیه السلام). قَالَتِ: اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَضَّلَهُ بِقَوْلِهِ تَعَالَى (وَ إِذْ قالَ اللَّهُ يا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ أَ أَنْتَ قُلْتَ لِلنَّاسِ اتَّخِذُونِي وَ أُمِّي إِلهَيْنِ مِنْ دُونِ اللَّهِ قالَ سُبْحانَكَ ما يَكُونُ لِي أَنْ أَقُولَ ما لَيْسَ لِي بِحَقٍّ إِنْ كُنْتُ قُلْتُهُ فَقَدْ عَلِمْتَهُ تَعْلَمُ ما فِي نَفْسِي وَ لا أَعْلَمُ ما فِي نَفْسِكَ إِنَّكَ أَنْتَ عَلَّامُ الْغُيُوبِ ما قُلْتُ لَهُمْ إِلَّا ما أَمَرْتَنِي بِهِ أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ رَبِّي وَ رَبَّكُمْ وَ كُنْتُ عَلَيْهِمْ شَهِيداً ما دُمْتُ فِيهِمْ فَلَمَّا تَوَفَّيْتَنِي كُنْتَ أَنْتَ الرَّقِيبَ عَلَيْهِمْ وَ أَنْتَ عَلى كُلِّ شَيْ ءٍ شَهِيدٌ) فَأَخَّرَ

ص: 191

الْحُكُومَةَ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ، وَ عَلِيٌّ(علیه السلام) لَمَّا ادَّعَى فِيهِ النُّصَيْرِيَّةُ مَا ادَّعَوْا، وَ هُمْ أَهْلُ النَّهْرَوَانِ، قَاتَلَهُمْ وَ لَمْ يُؤَخِّرْ حُكُومَتَهُمْ. فَهَذِهِ كَانَتْ فَضَائِلَهُ لَا تُعَدُّ بِفَضَائِلِ غَيْرِهِ. قَالَ: أَحْسَنْتِ يَا حُرَّةُ، خَرَجْتِ مِنْ جَوَابِكِ وَ لَوْ لَا ذَلِكَ لَكَانَ ذَلِكَ ثُمَّ أَجَازَهَا، أَعْطَاهَا، وَ سَرَّحَهَا سَرَاحاً حَسَناً رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَيْهَا

در فضائل ابن شاذان از گروهى مورد اعتماد نقل مي كند كه چون حره دختر حليمه سعديه وارد بر حجاج بن يوسف شد حجاج به او گفت تو حره دختر حليمهسعديه هستى در پاسخ او گفت: خوب تشخيص دادى ولى حسن تشخيص از امتيازات مؤمن است نه تو. حجاج گفت: خدا تو را به اينجا آورد مي گويند تو على(علیه السلام) را بر ابى بكر و عمر و عثمان برترى مي دهى گفت: هر كه چنين نسبتى داده دروغ گفته من او را بر ديگران نيز فضيلت مي دهم آدم(علیه السلام) نوح(علیه السلام) لوط(علیه السلام) ابراهيم(علیه السلام) و سليمان(علیه السلام) و عيسى ابن مريم(علیه السلام) گفت: واى بر تو علاوه بر اينكه او را از صحابه بهتر مي دانى بر هفت نفر از پيامبران مقدم مي دارى كه اولو العزم پيامبرانند اگر دليل اين مطلب را نياورى گردنت را مي زنم. گفت: من او را بر اين پيامبران مقدم مي شمارم خداوند در قرآن او را برتر دانسته زيرا در باره آدم(علیه السلام) مي فرمايد (وَ عَصى آدَمُ رَبَّهُ فَغَوى)(1) ولى در باره على(علیه السلام) مي فرمايد (وَ كانَ سَعْيُكُمْ مَشْكُوراً)(2) حجاج گفت: احسن حره به چه دليل او را بر نوح(علیه السلام) و لوط(علیه السلام) مقدم مي دارى. حره گفت: خداوند او را برتر دانسته چنانچه در باره آن دو مي فرمايد (ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِلَّذِينَ كَفَرُوا امْرَأَتَ نُوحٍ وَ امْرَأَتَ لُوطٍ كانَتا تَحْتَ عَبْدَيْنِ مِنْ عِبادِنا صالِحَيْنِ فَخانَتاهُما فَلَمْ يُغْنِيا عَنْهُما مِنَ اللَّهِ شَيْئاً وَ قِيلَ ادْخُلَا النَّارَ مَعَ الدَّاخِلِينَ)(3) اما على بن ابى طالب(علیه السلام) پايگاهش زير سدرة المنتهى است و همسرش فاطمه(علیها السلام) دختر پيامبر(صلی الله علیه و آله) بود كه از رضاى او خدا راضى و از خشمش خشمگين مى شود. حجاج گفت: بسيار عالى، به

ص: 192

چه دليل او را بر پدر انبياء ابراهيم خليل(علیه السلام) مقدم مي دارى؟ جواب داد خداوند او را در اين آيه مقدم داشته (وَ إِذْ قالَ إِبْراهِيمُ رَبِّ أَرِنِي كَيْفَ تُحْيِ الْمَوْتى قالَ أَ وَ لَمْ تُؤْمِنْ قالَ بَلى وَ لكِنْلِيَطْمَئِنَ قَلْبِي)(1) ولى مولاى من امير المؤمنين(علیه السلام) سخنى فرموده كه هيچ يك از فرق مسلمان در آن سخن اختلاف ندارند فرمود: لَوْ كُشِفَ (لِيَ) الْغِطَاءُ مَا ازْدَدْتُ يَقِيناً اگر پرده ها برداشته شود بر يقين من افزوده نمي شود اين سخن را كسى قبل از على(علیه السلام) و بعد از او نگفته. حجاج گفت: احسن چگونه او را برتر از موسى كليم الله مي دانى؟ گفت: خداوند مي فرمايد (فَخَرَجَ مِنْها خائِفاً يَتَرَقَّبُ)(2) ولى على(علیه السلام) در رختخواب پيغمبر(صلی الله علیه و آله) خوابيد بى آنكه ترس و بيمى داشته باشد تا خداوند اين آيه را در باره اش نازل نمود (وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ )(3) حجاج گفت: احسن چگونه او را بر داود(علیه السلام) و سليمان(علیه السلام) فضيلت مي دهى گفت: خداوند به اين آيه او را بر اين دو فضيلت داده (يا داوُدُ إِنَّا جَعَلْناكَ خَلِيفَةً فِي الْأَرْضِ فَاحْكُمْ بَيْنَ النَّاسِ بِالْحَقِّ وَ لا تَتَّبِعِ الْهَوى فَيُضِلَّكَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ)(4) حجاج پرسيد: حكومت داود(علیه السلام) در چه موضوع بود گفت: دو نفر آمدند كه يكى باغستانى از انگور داشت و ديگرى گله اى گوسفند صاحب باغ مدعى بود كه اين مرد گوسفندانش را در باغ من رها كرده و انگورم را چرانده شكايت پيش داود(علیه السلام) برد. داود(علیه السلام) گفت: گوسفندها را مي فروشند معادل زيانى كه به باغ وارد شده مي دهند تا باغ به صورت اول برگردد، سليمان(علیه السلام) پسر داود گفت: نه پدر از منافع گوسفند از قبيل شير و پشم استفاده مي كنند خداوند در اين آيه مي فرمايد (فَفَهَّمْناها سُلَيْمانَ )(5) ما حكم آن جريان را به سليمان(علیه السلام) آموختيم. ولى مولاى ما على(علیه السلام) فرمود از من سؤال كنيد از بالاى عرش واز زير عرش سؤال كنيد قبل از اينكه مرا از دست دهيد. در روز فتح خيبر خدمت پيامبر(صلی الله علیه و آله) رسيد پيغمبر(صلی الله علیه و آله) روى به حاضرين نموده فرمود:

ص: 193

از همه شما گرامى تر و داناتر و واردتر به فنون قضاوت على(علیه السلام) است. حجاج گفت: احسن به چه دليل او را بر سليمان(علیه السلام) فضيلت مي دهى گفت: خداوند در اين آيه فضيلت داده (قالَ رَبِّ اغْفِرْ لِي وَ هَبْ لِي مُلْكاً لا يَنْبَغِي لِأَحَدٍ مِنْ بَعْدِي )(1) ولى مولاى ما امير المؤمنين(علیه السلام) فرمود: دنيا من تو را سه طلاقه كرده ام مرا حاجتى به تو نيست در اين موقع اين آيه را نازل نمود (تِلْكَ الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُها لِلَّذِينَ لا يُرِيدُونَ عُلُوًّا فِي الْأَرْضِ وَ لا فَساداً)(2) حجاج گفت: احسن به چه دليل او را از عيسى(علیه السلام) برتر مي دانى؟ گفت: خداوند در اين آيه به او برترى داده (إِذْ قالَ اللَّهُ يا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ أَ أَنْتَ قُلْتَ لِلنَّاسِ اتَّخِذُونِي وَ أُمِّي إِلهَيْنِ مِنْ دُونِ اللَّهِ قالَ سُبْحانَكَ ما يَكُونُ لِي أَنْ أَقُولَ ما لَيْسَ لِي بِحَقٍّ إِنْ كُنْتُ قُلْتُهُ فَقَدْ عَلِمْتَهُ تَعْلَمُ ما فِي نَفْسِي وَ لا أَعْلَمُ ما فِي نَفْسِكَ إِنَّكَ أَنْتَ عَلَّامُ الْغُيُوبِ ما قُلْتُ لَهُمْ إِلَّا ما أَمَرْتَنِي بِهِ)(3)

حكومت را به تاخير انداخت تا روز قيامت اما على بن ابى طالب(علیه السلام) وقتى نصيريه ادعاى خود را نمودند آنها را كشت و به قيامت نيانداخت اين فضائل على(علیه السلام) است كه قابل مقايسه با فضائل ديگران نيست حجاج گفت: احسن از عهده جواب برآمدى اگر چنين جوابى نمي دادى تو را مي كشتم جايزه اى به او داد و با احترام او را به منزل خود برگرداند. (4) أَنَّهُ دَخَلَ أَميرُ الْمُؤْمِنينَ(علیه السلام) لَمّا ضُرِبَ، فَقَالَ: يا أَميرَ الْمُؤْمِنينَ(علیه السلام) اَنْتَ اَفْضَلُ اَمْ آدَمُ أَبُو الْبَشَرِ؟ قَالَ عَليٌّ(علیه السلام): تَزْكِيَةُ الْمَرْءِ نَفْسَهُ قَبيحٌ لكِنْ قَالَ اللَّهُ تَعالی: (يا آدَمُ اسْكُنْ أَنْتَ وَ زَوْجُكَ الْجَنَّةَ وَ كُلَا مِنْهَا رَغَداً حَيْثُ شِئْتُمَا وَ لَا تَقْرَبَا هَ-ٰذِهِ الشَّجَرَةَ فَتَكُونا مِنَ الظَّالِمينَ)(5) وَ اِنَّ اَكْثَرَ الْأَشْياءِ أَبَاحَهَا لِي قَدْ تَرَكْتُها وَ مَا قَارَبْتُها ثُمَّ قَالَ: اَنْتَ اَفْضَلُ يا أَميرَ الْمُؤْمِنينَ اَمْ نُوحٌ؟ قَالَ عَليٌّ عليه السلام: اِنَّ نُوحاً دَعَا عَلی قَوْمِه وَ اَمّا اَنَا ما دَعَوْتُ عَلی ظَالِمي حَقّي وَ ابْنُ نُوحٍ

ص: 194

كانَ كافِراً وَ ابْنايَ سَيِدا شَبابِ أَهلِ الْجَنَّةِ. قَالَ: اَنْتَ اَفْضَلُ اَمْ مُوسی قَالَ: إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی أَرْسَلَ مُوسَی إِلَی فِرْعَوْنَ فَقَالَ: إِنّي أَخَافُ اَنْ يَقْتُلُونِ، حَتَّی قَالَ اللَّهُ: (لَا تَخَفْ إِنِّي لَا يَخَافُ لَدَيَّ الْمُرْسَلُونَ)(1) وَ قَالَ: (رَبِّ إِنّي قَتَلْتُ مِنْهُمْ نَفْسَاً فَاَخافُ اَنْ يَقْتُلُونِ)(2) وَ اَنَا ما خِفْتُ حينَ اَرْسَلَني رَسولُ اللَّهِ بِتَبْليغِ سُورَةِ بَراءَةٍ أَنْ اَقْرَأَهَا عَلَی قُرَيْشٍ فِي الْمُوسِمِ مَعَ أَنّي كُنْتُ قَدْ قَتَلْتُ كَثيراً مِن صَنادِيدِهِمْ فَذَهَبْتُ بِها إِلَيْهِمْ وَ قَرأْتُها عَلَيْهِمْ وَمَا خِفْتُهُم. ثُمَّ قَالَ: أَنْتَ اَفْضَلُ اَمْ عِيسَی ابْنُ مَرْيَمَ؟ قَالَ: كَانَتْ أُمُّهُ فِي الْبَيْتِ الْمُقَدَّسِ، فَلَمّا جَاءَ وَقْتُ وِلادَتِهَا سَمِعَتْ قَائِلاً يَقُولُ: اُخْرُجي هذَا بَيْتُ الْعِبادَةِ لَا بَيْتُ الوِلادَةِ وَ أَنَا اُمِّي فاطِمَةُ بِنْتُ اَسَدٍ لَمّا قَرَبَ وَضْعُ حَمْلِها كانَتْ فِي الْحَرَم فَانْشَقَّ حائِطُ الْكَعْبَةِ وَسَمِعَتْ قائِلاً يَقُولُ لَهَا: اُدْخُلِي فَدَخَلَتْ فِي وَسَطِ الْبَيْتِ وَأَنَا وُلِدْتُ بِهِ وَلَيْسَ لِأَحَدٍ هذِهِ الْفَضيلَةُ لا قَبْلي وَ لا بَعْدي. ثُمَّ قَالَ: أَنْتَ اَفْضَلُ اَمْ إِبْراهیم؟ فَقاَل: أَنَا أَفْضَلُ، لِأَنَّ إِبْراهِيمَ قَالَ: (وَ إِذْ قالَ إِبْراهيمُ رَبِ أَرِني كَيْفَ تُحْيِ الْمَوْتى قالَ أَ وَ لَمْ تُؤْمِنْ قالَ بَلى وَ لكِنْ لِيَطْمَئِنَّ قَلْبی)(3) وَلِكنّي قُلْتُ وَ أَقُولُ: لَوْ كُشِفَ (لِيَ) الْغِطَاءُ مَا ازْدَدْتُ يَقِيناً (فَهَذِهِ كَلِمَةٌ مَا قَالَهَا أَحَدٌ قَبْلَهُ وَ لَا بَعْدَهُ)از صعصعة بن صوحان روايت است كه وى هنگامى كه على(علیه السلام) به حكومت رسيد بر آن حضرت وارد شده وعرضه داشتم: اى اميرمؤمنان(علیه السلام) شما برتريد يا آدم ابوالبشر؟ فرمود: خودستايى زشت است، (ولى بدان كه) خداوند به آدم(علیه السلام) فرمود: (تو وهمسرت در بهشت جاى گزينيد واز همه چيز بخوريد جز اين درخت ولى آدم(علیه السلام) از آن درخت خورد) اما با آن كه خداوند بيشتر چيزها را براى من مباح كرده بود من از آنها دست كشيدم و پيرامون آنها نگشتم. عرضه داشت: شما برتريد يا نوح(علیه السلام) فرمود:

ص: 195

نوح(علیه السلام) قوم خود را نفرين كرد ومن هيچ گاه بر ظالمان وغاصبان به حق خودم نفرين نكردم، و فرزند نوح(علیه السلام) كافر بود ولى دو فرزند من سرور جوانان اهل بهشتند. عرضه داشت: شما برتريد يا موسى(علیه السلام) فرمود: خداوند موسى(علیه السلام) را به نزد فرعون فرستاد و موسى(علیه السلام) عرضه داشت:گفت: اى پروردگار من، يكى از ايشان را كشته ام، و مى ترسم مرا بكشند. ولى من هنگامى كه رسول خدا(صلی الله علیه و آله) مرا براى تبليغ سوره برائت فرستاد كه آن را در موسم حج بر قريش قرائت كنم هيچ نترسيدم با آن كه بسيارى از سران و بزرگان آنها را كشته بودم، رفتم و آن سوره را بر آنان قرائت كرده و از آنان نترسيدم. عرضه داشت: شما برتريد يا عيسى بن مريم(علیه السلام) فرمود: مادر عيسى(علیه السلام) در بيت المقدس بود، چون هنگام زايمان او فرا رسيد شنيد كه كسى می گفت: بيرون رو كه اينجا پرستشگاه است نه زايشگاه، اما مادر من فاطمه(علیها السلام) بنت اسد چون هنگام زايمانش فرا رسيد در حرم بود، پس ديوار كعبه شكافت و شنيد كه كسى می گويد: داخل شو، و او داخل در وسط خانه شد و من در آنجا به دنيا آمدم، و اين فضيلت را هيچ كس پيش از من و پس از من دارا نبوده و نيست.(1) عرضه داشت: شما برترید یا ابراهیم(علیه السلام) حضرت فرمودند: من برترم وچون ابراهیم(علیه السلام) به خدای تبارک و تعالی عرضه داشت: خدایا به من نشان ده که چگونه مردگان را زنده می کنی؟ خداوند فرمود: آیا باور نداری؟ ابراهیم(علیه السلام) عرضه داشت: آری باور دارم، اما می خواهم قلبم مطمئن گردد. اما من گفتم و می گویم: اگر تمامی پرده ها کنار روند ذره ای بر یقینم افزوده نمی گردد.

ص: 196

امیرالمومنین خیر البریة

قَوْلُهُ تَعَالَى (إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ) قَالُوا نَزَلَتْ فِي عَلِيٍّ(علیه السلام).

درباره قول خدای عزوجل (إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ)(1) این آیه درباره علی(علیه السلام) نازل شده(2)

وَ مِنْهُ عَنْ جَابِرٍ قَالَ كُنَّا عِنْدَ النَّبِيِّ(صلی الله علیه و آله) فَأَقْبَلَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) قَدْ أَتَاكُمْ أَخِي ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَى الْكَعْبَةِ فَضَرَبَهَا بِيَدِهِ ثُمَّ قَالَ وَ الَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ إِنَّ هَذَا وَ شِيعَتَهُ هُمُ الْفَائِزُونَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ ثُمَّ قَالَ إِنَّهُ أَوَّلُكُمْ إِيمَاناً مَعِي وَ أَوْفَاكُمْ بِعَهْدِ اللَّهِ تَعَالَى وَ أَقْوَمُكُمْ بِأَمْرِ اللَّهِ وَ أَعْدَلُكُمْ فِي الرَّعِيَّةِ وَ أَقْسَمُكُمْ بِالسَّوِيَّةِ وَ أَعْظَمُكُمْ عِنْدَ اللَّهِ مَزِيَّةً قَالَ وَ نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ (إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ) قَالَ وَ كَانَ أَصْحَابُ مُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله) إِذَا أَقْبَلَ عَلِيٌّ(علیه السلام) قَالُوا قَدْ جَاءَ خَيْرُ الْبَرِيَّةِهم در مناقب از جابر روايت مي كند كه ما نزد پيغمبر(صلی الله علیه و آله) بوديم كه على بن ابى طالب(علیه السلام) آمد آن حضرت فرمود كه: برادر من آمد و بعد از آن ملتفت شد به جانب كعبه و دست مبارك بر آن زد و فرمود: به آن خدائى كه جان من به يد قدرت اوست كه اين و شيعه اين رستگارانند در روز قيامت، و ديگر فرمود كه: او اول شماست در ايمان به من، و اوفى شماست به عهد الهى، و اقوم شماست به امر پادشاهى، و اعدل شماست در رعيت، و اقسم شماست به سويت، و اعظم شماست نزد حضرت عزت به مزيت، گفت كه: بعد از اين اين آيت نازل شد كه (إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ

ص: 197

عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ) يعنى به درستى آنان كه گرويده اند و كرده اند عمل هاى پاك و ستوده آن گروه ايشانند بهترين همه آفريدگان. و بعد از آنكه اصحاب محمد(صلی الله علیه و آله) او را مي ديدند مى گفتند كه خير البريه آمد. (1)

حَدَّثَنَا أَبِي رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ الْحَسَنِ الْمُؤَدِّبُ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ عَلِيٍّ الْأَصْبَهَانِيُّ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الثَّقَفِيِّ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو رَجَاءٍ قُتَيْبَةُ بْنُ سَعِيدٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ زَيْدٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ السَّرَّاجِ عَنْ نَافِعٍ عَنِ ابْنِ عُمَرَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) مَنْ فَضَّلَ أَحَداً مِنْ أَصْحَابِي عَلَى عَلِيٍّ(علیه السلام) فَقَدْ كَفَرَ.

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمودند: هرکه برتری داد کسی را از اصحاب و یاران من بر علی(علیه السلام) به تحقیق کافر شده است. (2)

أَخْبَرَنَا أَبُو عُمَرَ، قَالَ أَخْبَرَنَا أَحْمَدُ، قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ الْقَطَوَانِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا إِبْرَاهِيمُ بْنُ أَنَسٍ الْأَنْصَارِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا إِبْرَاهِيمُ بْنُ جَعْفَرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَلَمَةَ، عَنْ أَبِي الزُّبَيْرِ، عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ، قَالَ: كُنَّا عِنْدَ النَّبِيِّ(صلی الله علیه و آله) فَأَقْبَلَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) فَقَالَ النَّبِيُّ(صلیالله علیه و آله): قَدْ أَتَاكُمْ أَخِي، ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَى الْكَعْبَةِ فَضَرَبَهَا بِيَدِهِ، ثُمَّ قَالَ: وَ الَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ، إِنَّ هَذَا وَ شِيعَتَهُ لَهُمُ الْفَائِزُونَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، ثُمَّ قَالَ: إِنَّهُ أَوَّلُكُمْ إِيمَاناً مَعِي، وَ أَوْفَاكُمْ بِعَهْدِ اللَّهِ، وَ أَقْوَمُكُمْ بِأَمْرِ اللَّهِ، وَ أَعْدَلُكُمْ فِي الرَّعِيَّةِ، وَ أَقْسَمُكُمْ بِالسَّوِيَّةِ، وَ أَعْظَمُكُمْ عِنْدَ اللَّهِ مَزِيَّةً، قَالَ: فَنَزَلَتْ (إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ) قَالَ: وَ كَانَ أَصْحَابُ مُحَمَّدٍ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) إِذَا أَقْبَلَ عَلِيٌّ(علیه السلام) قَالُوا: قَدْ جَاءَ خَيْرٌ الْبَرِيَّةِ.

جابر بن عبد الله: نزد پیامبر(صلی الله علیه و آله) بودیم که علی بن ابیطالب(علیه السلام) پیش آمد، پس پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمود: برادرم به نزد شما آمد، آنگاه پیامبر(صلی الله علیه و آله) رو به جانب کعبه کرد، و با

ص: 198

دست به دیوار آن زد، آنگاه فرمود: سوگند به کسی که جانم در دست اوست، او و شیعیانش در روز قیامت رستگارانند، سپس فرمود: او اولین کسی است که با من ایمان آورد، و وفادار ترین شما به پیمان خدا و پایدارترین شما به امر اوست و او نسبت به زیر دستان از همه شما عدالتمندتر و به هنگام تقسیم در رعایت مساوات و برابری دقیق تر است، و در نزد خداوند بیش از تمامی شما برتری دارد، راوی گوید: پس این آیه فرو فرستاده شد (إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ)(1) و یاران

پیامبر(صلی الله علیه و آله) هرگاه که علی(علیه السلام) می آمد می گفتند: بهترین آفریدگان آمد. (2)

علی خیرالبشر

أَخْبَرَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِيدٍ، قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِيلَ، عَنْ عُمَرَ التَّمَّارِ، قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ هِلْقَامَ، قَالَ حَدَّثَنَا شُعْبَةُ،عَنِ الْأَعْمَشِ وَ عُبَيْدِ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ عَطِيَّةَ الْعَوْفِيِّ، قَالَ: سَأَلْتُ جَابِرَ بْنَ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) فَقَالَ: ذَاكَ خَيْرُ الْبَشَرِ.

عطیه کوفی می گوید: از جابر بن عبدالله درباره ی علی بن ابیطالب(علیه السلام) پرسیدم گفت: او بهترین انسان هاست. (3)

ص: 199

بهترینِ امت

وَ مِنْ كِتَابِ الْمُسْتَرْشِدِ عَنْ سَلْمَانَ الْفَارِسِيِّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) خَيْرُ هَذِهِ الْأُمَّةِ بَعْدِي أَوَّلُهَا إِسْلَاماً عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام)

و در كتاب مسترشد روايت مي كند از سلمان فارسى كه پيغمبر(صلی الله علیه و آله) فرمود كه: بهترينِ امت بعد از من على بن ابى طالب(علیه السلام) است. (1)

علی صالح مومنینقَوْلُهُ تَعَالَى (فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ مَوْلاهُ وَ جِبْرِيلُ وَ صالِحُ الْمُؤْمِنِينَ) قَالَ مُجَاهِدٌ هُوَ عَلِيٌّ(علیه السلام).

و ديگر آیه (فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ مَوْلاهُ وَ جِبْرِيلُ وَ صالِحُ الْمُؤْمِنِينَ)(2)

مجاهد گويد كه صالح المؤمنين على بن ابى طالب است(علیه السلام). (3)

قَوْلُهُ تَعَالَى (يَوْمَ لا يُخْزِي اللَّهُ النَّبِيَّ وَ الَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ نُورُهُمْ يَسْعى بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَ بِأَيْمانِهِمْ ) نَزَلَتْ فِي عَلِيٍّ(علیه السلام) وَ أَصْحَابِهِ.

قَوْلُهُ تَعَالَى (إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ) قَالَ عَلِيٌّ(علیه السلام) حَدَّثَنِي رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) وَ أَنَا مُسْنِدُهُ إِلَى صَدْرِي قَالَ أَيْ عَلِيُّ أَ لَمْ تَسْمَعْ قَوْلَ اللَّهِ تَعَالَى (إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا) الْآيَةَ أَنْتَ وَ شِيعَتُكَ وَ مَوْعِدِي وَ مَوْعِدُكُمُ الْحَوْضُ إِذَا جَثَتِ الْأُمَمُ لِلْحِسَابِ تُدْعَوْنَ غُرّاً مُحَجَّلِينَ

ص: 200

در باره آيه مباركه (إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ)(1) تحقيقا كسانى كه ايمان آورده و اعمال نيكو انجام مى دهند بهترين مردمانند، على(علیه السلام) فرمود: رسول خدا(صلی الله علیه و آله) در حالى كه او را بر سينه ام تكيه داده بودم، به اين آيه اشاره نمود و فرمود: يا على! مراد از اين آيه، تو و شيعيانت مى باشيد، ميعاد تو و شيعيانت با من در روز قيامت كنار حوض [كوثر] است، آن گاه كه مردم براى حساب روز قيامت به زانو نشسته اند، اما پيروان تو با چهره هاى نورانى وارد بهشت مى شوند.(2)

قَوْلُهُ تَعَالَى (وَ صالِحُ الْمُؤْمِنِينَ ) عَنْ أَسْمَاءَ بِنْتِ عُمَيْسٍ قَالَتْ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) يَقُولُ صَالِحُ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) وَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ مِثْلَهُ از اسماء بنت عميس و ابن عباس روايت شده است كه از پيامبر(صلی الله علیه و آله) شنيديم كه مى فرمود: مراد از (وَ صالِحُ الْمُؤْمِنِينَ)(3) على بن ابى طالب(علیه السلام) است. (4)

برترین خلق خدا بعد از رسول گرامی

قَالَ النَبی(صلی الله علیه و آله): وَ الَّذِي بَعَثَنِي بِالنُّبُوَّةِ وَ جَعَلَنِي خَيْرَ الْبَرِيَّةِ إِنَّ وَصِيِّي لَأَفْضَلُ الْأَوْصِيَاءِ وَ إِنَّهُ لَحُجَّةُ اللَّهِ عَلَى عِبَادِهِ وَ خَلِيفَتُهُ عَلَى خَلْقِهِ وَ مِنْ وُلْدِهِ الْأَئِمَّةُ الْهُدَاةُ بَعْدِي بِهِمْ يَحْبِسُ اللَّهُ الْعَذَابَ عَنْ أَهْلِ الْأَرْضِ وَ بِهِمْ يُمْسِكُ السَّماءَ أَنْ تَقَعَ عَلَى الْأَرْضِ إِلَّا بِإِذْنِهِ وَ بِهِمْ يُمْسِكُ الْجِبَالَ أَنْ تَمِيدَ بِهِمْ وَ بِهِمْ يَسْقِي خَلْقَهُ الْغَيْثَ وَ بِهِمْ يُخْرِجُ النَّبَات

ص: 201

پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله): به حقّ کسی که مرا به رسالت برانگیخت و بهترین خَلق خود قرار داد، وصی و جانشین من برترین اوصیاست، او حجت خدا بر بندگان و جانشین او در میان مخلوقات بوده، و فرزندان او پیشوایان هدایت کننده اند. به واسطهﻱ ایشان از اهل زمین عذاب را منع کرده، و به سبب آن ها آسمان ها را حفظ کند، و به خاطر ایشان کوه ها را نگاه دارد، و بندگان را از باران رحمت خود سیراب کند، و به برکت ایشان گیاهان را از زمین خارج کرده و می رویاند.(1)

حَدَّثَنَا يَعْقُوبُ بْنُ يُوسُفَ بْنِ يَعْقُوبَ الْفَقِيهُ شَيْخٌ لِأَهْلِ الرَّيِّ قَالَ حَدَّثَنَا إِسْمَاعِيلُ بْنُ مُحَمَّدٍ الصَّفَّارُ الْبَغْدَادِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عُبَيْدِ بْنِ عُتْبَةَ الْكِنْدِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ شَرِيكٍ قَالَ حَدَّثَنَا أَبِي عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ عَطَاءٍ قَالَ:سَأَلْتُ عَائِشَةَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) فَقَالَتْ ذَاكَ [ذَلِكَ] خَيْرُ الْبَشَرِ وَ لَا يَشُكُّ فِيهِ إِلَّا كَافِرٌ.

عطاء گويد: از عايشه پرسيدم راجع به على بن ابى طالب(علیه السلام)، گفت: آن حضرت خير البشر است و شك نكند در آن جز كافر.(2)

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ الصَّيْرَفِيُّ وَ كَانَ مِنْ أَصْحَابِ الْحَدِيثِ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ الْعَبَّاسِ بْنِ بَسَّامٍ مَوْلَى بَنِي هَاشِمٍ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو الْخَيْرِ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يُونُسَ الْبَصْرِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ يُونُسَ وَ أَبُو الْخَيْرِ قَالا حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُوسَى قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو بُكَيْرٍ النَّخَعِيُّ عَنْ شَرِيكٍ عَنْ أَبِي إِسْحَاقَ عَنْ أَبِي وَائِلٍ عَنْ حُذَيْفَةَ بْنِ الْيَمَانِيِّ عَنِ النَّبِيِّ(صلی الله علیه و آله) أَنَّهُ قَالَ: عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) خَيْرُ الْبَشَرِ وَ مَنْ أَبَى فَقَدْ كَفَرَ.

ص: 202

حذيقة بن يمان از پيغمبر(صلی الله علیه و آله) روايت كرده كه فرمود: على بن ابى طالب(علیه السلام) خير البشر است و هركه اِبا كند كافر بوده.(1)

حَدَّثَنَا يَعْقُوبُ بْنُ يُوسُفَ بْنِ يَعْقُوبَ قَالَ أَخْبَرَنَا عَبْدُ الرَّحْمَنِ الْخَيْطِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ يَحْيَى الْأَزْدِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا حَسَنُ بْنُ حُسَيْنٍ الْعُرَنِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا إِبْرَاهِيمُ بْنُ يُوسُفَ عَنْ شَرِيكٍ عَنْ مَنْصُورٍ عَنْ رِبْعِيٍّ عَنْ حُذَيْفَةَ أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ عَلِيٍّ(علیه السلام) فَقَالَ ذَاكَ [ذَلِكَ] خَيْرُ الْبَشَرِ وَ لَا يَشُكُّ فِيهِ إِلَّا مُنَافِقٌ.

از حذيفه سؤال شد راجع به على(علیه السلام) گفت: آن حضرت خير البشر است و شك ندارد در آن جز منافق.(2)

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عُمَرَ الْحَافِظُ الْبَغْدَادِيُّ قَالَ حَدَّثَنِي أَبُو مُحَمَّدٍ الْحَسَنُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ الْعَبَّاسِ الرَّازِيُّ قَالَ حَدَّثَنِي أَبِي عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ الْعَبَّاسِ بْنِ هَارُونَ التَّمِيمِيُّ قَالَ حَدَّثَنِي سَيِّدِي عَلِيُّ بْنُ مُوسَى الرِّضَا(علیه السلام) قَالَ حَدَّثَنِي أَبِي مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ(علیه السلام) قَالَ حَدَّثَنِي أَبِي جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ(علیه السلام) قَالَ حَدَّثَنِي أَبِي مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ(علیه السلام) قَالَحَدَّثَنِي أَبِي عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ(علیه السلام) قَالَ حَدَّثَنِي أَبِي الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيٍّ(علیه السلام) قَالَ حَدَّثَنِي أَخِي الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ(علیه السلام) قَالَ حَدَّثَنِي أَبِي عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) قَالَ قَالَ النَّبِيُّ(صلی الله علیه و آله) أَنْتَ خَيْرُ الْبَشَرِ وَ لَا يَشُكُّ فِيكَ إِلَّا كَافِرٌ.

به روايت امام رضا(علیه السلام) از جدّش على بن ابى طالب(علیه السلام) فرمود: كه پيغمبر(صلی الله علیه و آله) به من فرموده توئى خير البشر و شك نكند در بارهﻱ تو جز كافر.(3)

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) يَا عَلِيُّ أَنْتَ خَيْرُ الْبَشَرِ لَا يَشُكُّ فِيكَ إِلَّا كَافِرٌ.

ص: 203

و به همين اسناد جعابىّ روايت كرده كه رسول خدا(صلی الله علیه و آله) به على(علیه السلام) فرمود: تو بهترين افراد بشر هستى و كسى درباره ات شك نكند جز كافر. (1)

قَالَ

وَ حَدَّثَنَا أَبُو الْحَسَنِ مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ شَاذَانَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ زِيَادِ بْنِ الْمُنْذِرِ عَنِ ابْنِ جُبَيْرٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) مَا أَظَلَّتِ الْخَضْرَاءُ وَ مَا أَقَلَّتِ الْغَبْرَاءُ بَعْدِي أَفْضَلَ مِنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) وَ إِنَّهُ إِمَامُ أُمَّتِي وَ أَمِيرُهَا وَ إِنَّهُ وَصِيِّي وَ خَلِيفَتِي عَلَيْهَا مَنِ اقْتَدَى بِهِ بَعْدِي اهْتَدَى وَ مَنِ اهْتَدَى بِغَيْرِهِ ضَلَّ وَ غَوَى إِنِّي أَنَا النَّبِيُّ الْمُصْطَفَى(صلی الله علیه و آله) مَا أَنْطِقُ بِفَضْلِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) عَنِ الْهَوَى إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحى نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْمُجْتَبَى عَنِ الَّذِي لَهُ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ وَ ما بَيْنَهُما وَ ما تَحْتَ الثَّرى ابن عباس گفت: پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) فرمود: آسمان سايه نيافكنده و زمين برنداشته پس از من كسى را كه افضل از علي بن ابى طالب(علیه السلام) باشد او امام امت من و رهبر آنها و وصى و جانشين من است بر امت هركه پس از من به او اقتدا كند هدايت يافته و هركه ديگرى رهبرش شود گمراه و بيچاره است من پيامبر برگزيده ام از روى هواى نفس سخن از فضل علي(علیه السلام) نمي گويم اين وحى خدا است که روح الامين آورده از جانب خداى جهان آفرين كه هرچه در آسمان ها و زمين و بين آن دو و زير آسمان باشد متعلق به اوست.(2)

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْحَافِظُ قَالَ حَدَّثَنِي جَعْفَرُ بْنُ عَلِيٍّ الدَّقَّاقُ قَالَ حَدَّثَنِي عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدٍ الْكَاتِبُ قَالَ حَدَّثَنِي سُلَيْمَانُ بْنُ الرَّبِيعِ قَالَ حَدَّثَنِي نَصْرُ بْنُ مُزَاحِمٍ قَالَ حَدَّثَنِي عَلِيُّ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ حَدَّثَنِي الْأَشْعَثُ عَنْ

ص: 204

ضَمْرَةَ عَنْ أَبِي ذَرٍّ قَالَ: نَظَرَ النَّبِيُّ(صلی الله علیه و آله) إِلَى عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) فَقَالَ هَذَا خَيْرُ الْأَوَّلِينَ [وَ خَيْرُ الْآخِرِينَ] مِنْ أَهْلِ السَّمَاوَاتِ وَ أَهْلِ الْأَرَضِينَ هَذَا سَيِّدُ الصِّدِّيقِينَ وَ زَيْنُ الْوَصِيِّينَ وَ إِمَامُ الْمُتَّقِينَ وَ قَائِدُ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِين

ابى ذر رضى اللَّه عنه گفت پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) نگاهى به على بن ابى طالب(علیه السلام) كرده و گفت: اين بهترين شخص از پيشينيان و آيندگان از اهل آسمان ها و اهل زمين ها است اين سرور صديقين و سيد وصيين است. (1)

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ زُرَارَةَ عَنْ عِيسَى بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْهَاشِمِيِّ عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ عُمَرَ بْنِ أَبِي سَلَمَةَ عَنْ أُمِّهِ أُمِّ سَلَمَةَ رِضْوَانُ اللَّهِ عَلَيْهِ قَالَتْ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) يَقُولُ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) وَ الْأَئِمَّةُ مِنْ وُلْدِهِ بَعْدِي سَادَةُ أَهْلِ الْأَرْضِ

وَ قَادَةُ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِينَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ.ام سلمه گفت از پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) شنيدم مى فرمود: علي بن ابى طالب(علیه السلام) و پيشوايان از نژاد او بهترين شخصيت هاى روى زمين و رهبر سفيد چهرگان در روز قيامت هستند. (2)

أَبُو نُعَيْمٍ الْأَصْفَهَانِيُّ فِي مَا نَزَلَ مِنَ الْقُرْآنِ فِي عَلِيٍّ بِالْإِسْنَادِ عَنْ شَرِيكِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِي إِسْحَاقَ عَنِ الْحَرْثِ قَالَ عَلِيٌّ(علیه السلام) نَحْنُ أَهْلُ بَيْتٍ لَا نُقَاسُ بِالنَّاسِ فَقَامَ رَجُلٌ فَأَتَى ابْنُ عَبَّاسٍ فَأَخْبَرَهُ بِذَلِكَ فَقَالَ صَدَقَ عَلِيٌّ(علیه السلام) أَ وَ لَيْسَ النَّبِيُّ لَا يُقَاسُ بِالنَّاسِ وَ قَدْ نَزَلَ فِي عَلِيٍ (إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّة)

ص: 205

حارث گفت: علي(علیه السلام) فرمود: ما اهل بيت را با مردم نمي توان قياس كرد مردى از جاى حركت كرد و پيش عبد اللَّه بن عباس رفت و اين جريان را به او گفت. او جواب داد علي(علیه السلام) راست مي گويد مگر نه اين بود كه پيامبر(صلی الله علیه و آله) با مردم مقايسه نمي شد بعد ابن عباس گفت اين آيه در باره علي(علیه السلام) نازل شد (إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ)(1)

حَدَّثَنِي أَبُو زَكَرِيَّا طَلْحَةُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ طَلْحَةَ بْنِ مُحَمَّدٍ الصَّرَّامُ قَدِمَ عَلَيْنَا الْكُوفَةَ حَاجّاً قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو مُعَادٍ شَاهُ بْنُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بِهَرَاةَ قَالَ: حَدَّثَنِي عَلِيُّ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ الْحَمِيدِ الْقَتَّادُ قَالَ حَدَّثَنِي هُشَيْمُ بْنُ بَشِيرٍ قَالَ حَدَّثَنَا شُعْبَةُ بْنُ الْحَجَّاجِ قَالَ حَدَّثَنَا عَدِيُّ بْنُ ثَابِتٍ قَالَ حَدَّثَنَا سَعِيدُ بْنُ جُبَيْرٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) إِنَّ عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) أَفْضَلُ خَلْقِ اللَّهِ تَعَالَى غَيْرِي وَ الْحَسَنُ(علیه السلام) وَ الْحُسَيْنُ(علیه السلام) سَيِّدَا شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ أَبُوهُمَا خَيْرٌ مِنْهُمَا وَ إِنَّ فَاطِمَةَ(علیها السلام) سَيِّدَةُ نِسَاءِ الْعَالَمِينَ وَ إِنَّ عَلِيّاً(علیه السلام) خَطَبَنِي وَ لَوْ وَجَدْتُ لِفَاطِمَةَ(علیها السلام) خَيْراً مِنْ عَلِيٍّ لَمْ أُزَوِّجْهَا مِنْهُ ابن عباس گفت: پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) فرمود: علي بن ابى طالب(علیه السلام) بهترين خلق خدا است بعد از من و حسن(علیه السلام) و حسين(علیه السلام) سرور جوانان اهل بهشتند و پدرشان بهتر از آنها است فاطمه(علیها السلام) بهترين زنان جهان است و علي(علیه السلام) داماد من است اگر بهتر از علي(علیه السلام) دامادى مى يافتم فاطمه(علیها السلام) را به ازدواج او در نمى آوردم. (2)

قَالَ وَ حَدَّثَنَا أَبُو الْحَسَنِ مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ شَاذَانَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ زِيَادِ بْنِ الْمُنْذِرِ عَنِ ابْنِ جُبَيْرٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) مَا أَظَلَّتِ الْخَضْرَاءُ وَ

ص: 206

مَا أَقَلَّتِ الْغَبْرَاءُ بَعْدِي أَفْضَلَ مِنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) وَ إِنَّهُ إِمَامُ أُمَّتِي وَ أَمِيرُهَا وَ إِنَّهُ وَصِيِّي وَ خَلِيفَتِي عَلَيْهَا مَنِ اقْتَدَى بِهِ بَعْدِي اهْتَدَى وَ مَنِ اهْتَدَى بِغَيْرِهِ ضَلَّ وَ غَوَى إِنِّي أَنَا النَّبِيُّ الْمُصْطَفَى مَا أَنْطِقُ بِفَضْلِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) عَنِ الْهَوَى (إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحى ) نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْمُجْتَبَى عَنِ الَّذِي (لَهُ

ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ وَ ما بَيْنَهُما وَ ما تَحْتَ الثَّرى) وَ قَالَ رَحِمَهُ اللَّهُ فِيمَا عَدَّ مِنْ عَقَائِدِ الشِّيعَةِ الْإِمَامِيَّةِ وَ يَجِبُ أَنْ يُعْتَقَدَ أَنَّ أَفْضَلَ الْأَئِمَّةِ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) وَ أَنَّهُ لَا يَجُوزُ أَنْ يُسَمَّى بِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ أَحَدٌ سِوَاهُ وَ أَنَّ بَقِيَّةَ الْأَئِمَّةِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ يُقَالُ لَهُمُ الْأَئِمَّةُ وَ الْخُلَفَاءُ وَ الْأَوْصِيَاءُ وَ الْحُجَجُ وَ أَنَّهُمْ كَانُوا فِي الْحَقِيقَةِ أُمَرَاءَ الْمُؤْمِنِينَ فَإِنَّهُمْ لَمْ يَمْنَعُوا مِنْ هَذَا الِاسْمِ لِأَجْلِ مَعْنَاهُ لِأَنَّهُ حَاصِلٌ عَلَى الِاسْتِحْقَاقِ وَ إِنَّمَا مَنَعُوا مِنْ لَفْظِهِ سِمَةً لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) وَ أَنَّ أَفْضَلَ الْأَئِمَّةِ بَعْدَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) وَلَدُهُ الْحَسَنُ(علیه السلام) ثُمَّ الْحُسَيْنُ(علیه السلام) وَ أَفْضَلُ الْبَاقِينَ بَعْدَ الْحُسَيْنِ(علیه السلام) إِمَامُ الزَّمَانِ الْمَهْدِيُّ(علیه السلام) ثُمَّ بَقِيَّةُ الْأَئِمَّةِ مِنْ بَعْدِهِ عَلَى مَا جَاءَ بِهِ الْأَثَرُ وَ ثَبَتَ فِي النَّظَرِ وَ أَنَّهُ لَا يَتِمُّ الْإِيمَانُ إِلَّا بِمُوَالاةِ أَوْلِيَاءِ اللَّهِ وَ مُعَادَاةِ أَعْدَائِهِ وَ أَنَّ أَعْدَاءَ الْأَئِمَّةِ كُفَّارٌ مُخَلَّدُونَ فِي النَّارِ وَ إِنْ أَظْهَرُوا الْإِسْلَامَ فَمَنْ عَرَفَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ الْأَئِمَّةَ تَوَلَّاهُمْ وَ تَبَرَّأَ مِنْ أَعْدَائِهِمْ فَهُوَ مُؤْمِنٌ وَ مَنْ أَنْكَرَهُمْ أَوْ شَكَّ فِيهِمْ أَوْ أَنْكَرَ أَحَدَهُمْ أَوْ شَكَّ فِيهِ أَوْ تَوَلَّى أَعْدَاءَهُمْ أَوْ أَحَدَ أَعْدَائِهِمْ فَهُوَ ضَالٌّ هَالِكٌ بَلْ كَافِرٌلَا يَنْفَعُهُ عَمَلٌ وَ لَا اجْتِهَادٌ وَ لَا تُقْبَلُ لَهُ طَاعَةٌ وَ لَا تَصِحُّ لَهُ حَسَنَاتٌ وَ أَنْ يُعْتَقَدَ أَنَّ الْمُؤْمِنِينَ الَّذِينَ مَضَوْا مِنَ الدُّنْيَا وَ هُمْ غَيْرُ عَاصِينَ يُؤْمَرُ بِهِمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِلَى الْجَنَّةِ بِغَيْرِ حِسَابٍ وَ أَنَّ جَمِيعَ الْكُفَّارِ وَ الْمُشْرِكِينَ وَ مَنْ لَمْ تَصِحَّ لَهُ الْأُصُولُ مِنَ

ص: 207

الْمُؤْمِنِينَ يُؤْمَرُ بِهِمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِلَى الْجَحِيمِ بِغَيْرِ حِسَابٍ وَ إِنَّمَا يُحَاسَبُ مَنْ خَلَطَ (عَمَلًا صالِحاً وَ آخَرَ سَيِّئاً) وَ هُمُ الْعَارِفُونَ الْعُصَاةُ

ابن عباس گفت: پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) فرمود: آسمان سايه نيافكنده و زمين بر نداشته پس از من كسى را كه افضل از علي بن ابى طالب(علیه السلام) باشد او امام امت من و رهبر آنها است و او وصى و جانشين من است بر امت هر كه پس از من به او اقتدا كند هدايت يافته و هر كه ديگرى رهبرش شود گمراه و بيچاره است من پيامبر برگزيده ام از روى هواى نفس سخن از فضل علي(علیه السلام) نمي گويم (إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحى )(1) اين وحى خدا است روح الامين آورده از جانب خداى جهان آفرين (لَهُ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ وَ ما بَيْنَهُما وَ ما تَحْتَ الثَّرى) (2) كه هر چه در آسمان ها و زمين و بين آن دو و زير آسمان است متعلق به اوست. (3)

صدوق رحمة اللَّه گفته از جمله عقايد شيعه امامى اين مطلب شمرده شده: واجب است كه معتقد شويم افضل از تمام ائمه(علیهم السلام) امير المؤمنين علي بن ابى طالب(علیه السلام) است و اينكه جايز نيست هيچ كس را جز او به نام امير المؤمنين ناميد و بقيه را ائمه(علیهم السلام) مي گوئيم ائمه(علیهم السلام) جانشينان پيامبر، اوصياء رسول خدا(صلی الله علیه و آله)، و حُجَج خدایند با اينكه آنها نيز امير بر مؤمنين هستند و از ناميدن به اين اسم جلوگيرى نكرده اند به واسطه معنى آن چوناين معنى در تمام ائمه(علیهم السلام) وجود دارد اما از ناميدن به اين لفظ (اميرالمؤمنين) منع كرده اند تا علامت براى اميرالمؤمنين(علیه السلام) باشد.

ص: 208

علی برادر رسول خدا

وَ عَنْهُ، قَالَ أَخْبَرَنَا جَمَاعَةٌ، عَنْ أَبِي الْمُفَضَّلِ، قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو حَامِدٍ مُحَمَّدُ بْنُ هَارُونَ، وَ أَحْمَدُ بْنُ عُبَيْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَمَّارٍ الثَّقَفِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَيْمَانَ النَّوْفَلِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا أَبِي، عَنْ أَبِيهِ، عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَارِثِ، عَنْ أَبِيهِ، عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْعَبَّاسِ، قَالَ: لَمَّا نَزَلَتْ (إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ) آخَى رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) بَيْنَ الْمُسْلِمِينَ، فَآخَى بَيْنَ أَبِي بَكْرٍ وَ عُمَرَ، وَ بَيْنَ عُثْمَانَ وَ عَبْدِ الرَّحْمَنِ، وَ بَيْنَ فُلَانٍ وَ فُلَانٍ حَتَّى آخَى بَيْنَ أَصْحَابِهِ أَجْمَعِهِمْ عَلَى قَدْرِ مَنَازِلِهِمْ، ثُمَّ قَالَ لِعَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام): أَنْتَ أَخِي، وَ أَنَا أَخُوكَ.

عبدالله بن عباس گفته: وقتی این آیه ناز شد (إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ)(1) مومنان برادرند رسول خدا(صلی الله علیه و آله) میان مسلمانان عقد برادری خواند، میان ابوبکر با عمر، عثمان با عبد الرحمن، فلانی با فلانی و میان اصحابش بنا بر جایگاهشان برادری خواند. سپس به علی بن ابیطالب(علیه السلام) فرمود. تو برادر منی و من برادر توام. (2) وَ عَنْهُ، قَالَ أَخْبَرَنَا جَمَاعَةٌ، عَنْ أَبِي الْمُفَضَّلِ، قَالَ حَدَّثَنَا أَبِي عَبْدُ اللَّهِ بْنُ الْمُطَّلِبِ الشَّيْبَانِيُّ سَنَةَ سِتَّ عَشْرَةَ وَ ثَلَاثِمِائَةٍ وَ فِيهَا مَاتَ، قَالَ حَدَّثَنَا إِبْرَاهِيمُ بْنُ بِشْرٍ بِالْكُوفَةِ، قَالَ حَدَّثَنَا مَنْصُورُ بْنُ أَبِي نُوَيْرَةَ الْأَسَدِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا عَمْرُو بْنُ شَمِرٍ، عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ عَبْدِ الْأَعْلَى، عَنْ سَعْدِ بْنِ حُذَيْفَةَ بْنِ الْيَمَانِ، عَنْ أَبِيهِ، قَالَ: آخَى رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) بَيْنَ الْأَنْصَارِ وَ الْمُهَاجِرِينَ أُخُوَّةَ الدِّينِ، وَ كَانَ يُؤَاخِي بَيْنَ الرَّجُلِ وَ نَظِيرِهِ، ثُمَّ أَخَذَ بِيَدِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) فَقَالَ: هَذَا أَخِي. قَالَ: حُذَيْفَةُ

ص: 209

فَرَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) سَيِّدُ الْمُرْسَلِينَ، وَ إِمَامُ الْمُتَّقِينَ، وَ رَسُولُ رَبِّ الْعَالَمِينَ، الَّذِي لَيْسَ لَهُ فِي الْأَنَامِ شِبْهٌ وَ لَا نَظِيرٌ، وَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ أَخُوهُ.

حذیفة بن یمان گفت: رسول خدا(صلی الله علیه و آله) میان انصار و مهاجرین برادری دینی برقرار کرد. حضرت هرکه را با همانندش برادر می کرد. سپس دست علی بن ابیطالب(علیه السلام) را گرفت و فرمود: این برادر من است. حذیفة گفت: پس رسول خدا(صلی الله علیه و آله) سرور فرستادگان و پیشوای پرهیزکاران و فرستاده ی پروردگار جهانیان است. کسی که در میان آدمیان مثل و مانندی ندارد و علی بن ابیطالب(علیه السلام) برادر اوست. (1)

وَ بِإِسْنَادِهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) إِذَا كَانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ نُودِيتُ مِنْ بُطْنَانِ الْعَرْشِ نِعْمَ الْأَبُ أَبُوكَ إِبْرَاهِيمُ(علیه السلام) وَ نِعْمَ الْأَخُ أَخُوكَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام)

رسول خدا(صلی الله علیه و آله): روز قیامت منادی ندا می دهد: ای محمد! چه خوب پدری است پدرت ابراهیم(علیه السلام) و چه خوب برادری است برادرت علی بن ابیطالب(علیه السلام). (2) مِنْ كِتَابِ مُسْنَدِ أَحْمَدَ بْنِ حَنْبَلٍ عَنْ زَيْدِ بْنِ أَبِي آدَمِيٍّ قَالَ دَخَلْتُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) فَذَكَرَ عَلِيٌّ(علیه السلام) قِصَّةَ مُؤَاخَاةِ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) بَيْنَ الصَّحَابَةِ فَقَالَ قَالَ عَلِيٌّ(علیه السلام) لَقَدْ ذَهَبَتْ رُوحِي وَ انْقَطَعَ ظَهْرِي حِينَ رَأَيْتُكَ فَعَلْتَ بِأَصْحَابِكَ مَا فَعَلْتَ فَإِنْ كَانَ هَذَا مِنْ سَخَطِكَ عَلَيَّ فَلَكَ الْعُتْبَى وَ الْكَرَامَةُ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) وَ الَّذِي بَعَثَنِي بِالْحَقِّ نَبِيّاً مَا اخْتَرْتُكَ إِلَّا لِنَفْسِي فَأَنْتَ مِنِّي بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ(علیه السلام) مِنْ مُوسَى(علیه السلام) إِلَّا أَنَّهُ لَا نَبِيَ بَعْدِي وَ أَنْتَ أَخِي وَ وَارِثِي.... وَ أَنْتَ مَعِي فِي قَصْرِي فِي الْجَنَّةِ مَعَ ابْنَتِي فَاطِمَةَ وَ أَنْتَ أَخِي وَ رَفِيقِي ثُمَّ تَلَا رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) (إِخْواناً عَلى سُرُرٍ مُتَقابِلِينَ) الْمُتَحَابُّونَ فِي اللَّهِ يَنْظُرُ بَعْضُهُمْ إِلَى بَعْضٍ

ص: 210

در كتاب مسند احمد بن حنبل به نقل از زيد بن ابى آدميّ آمده است كه گفته: بر پيامبر(صلی الله علیه و آله) وارد شدم پس على(علیه السلام) داستان برادرى با پيامبر(صلی الله علیه و آله) را در ميان صحابه باز گفت. راوى مى گويد: على(علیه السلام) گفت: روحم برفت و پشتم بشكست آن گاه كه ديدم تو با اصحاب خود چنان مى كنى كه كردى. اگر اين از خشم تو بر من بود، كه خشنودى و كرامت از آن توست. پيامبر(صلی الله علیه و آله) فرمود: سوگند به خدايى كه مرا به حق به پيامبرى برگزيد من تو را برنگزيدم مگر براى خود. پس تو براى من همچون هارون(علیه السلام) هستى براى موسى(علیه السلام)، جز آن كه پس از من پيامبرى نيست و تو برادر و وارث من هستى........ و تو به همراه فاطمه(علیها السلام) در بهشت در كوشك من خواهى بود در حالى كه برادر و دوست من هستى. پيامبر(صلی الله علیه و آله) سپس آيه (إِخْواناً عَلى سُرُرٍ مُتَقابِلِينَ )(1) را تلاوت كرد كه يك ديگر را در راه خدا دوست دارند و به يك ديگر مى نگرند. (2)

ص: 211

معلم ملائکه مقرب

إِنَّ النَّبِيَّ(صلی الله علیه و آله)

كَانَ جَالِساً وَعِنْدَهُ جَبْرَئيلُ(علیه السلام)

فَدَخَلَ عَلِيٌّ، فَقَامَ لَهُ جَبْرَئيلُ(علیه السلام): فَقَالَ النَّبيُّ(صلی الله علیه و آله)

اَتَقومُ لِهَذَا الْفَتَی. فَقَالَ: نَعَمْ اِنَّ لَهُ عَلَيَّ حَقُّ التَّعْليمِ. فَقَالَ

النَّبيُّ(صلی الله علیه و آله): كَيْفَ ذَلِكَ التَّعْليمُ يا جَبْرَئيلُ.

قَالَ: لَمَّا خَلَقَنِي اللَّهُ تَعَالَی سَأَلَني مَنْ اَنْتَ وَ ما اسْمُكَ وَ ما أَنَا وَ مَا اسْمي؟ فَتَحَيَّرْتُ فِي الْجَوابِ وَ بَقيتُ ساكِتاً ثُمَّ حَضَرَ هذَا الشَّابُ في عالَمِ الْاَنْوارِ وَ عَلَّمَنِي الْجَوابَ.

فَقالَ: قُلْ: أَنْتَ رَبِّيَ الْجَليلُ وَ اسْمُكَ الْجَليلُ وَ أَنَا الْعَبْدُ الذَّليلُ وَاسْمِي جَبْرَئيلُ وَ لِهَذَا قُمْتُ لَهُ وَعَظَّمْتُهُ. فَقَالَ

النَّبيُّ(صلی الله علیه و آله): كَمْ عُمْرُكَ يا جَبْرَئيلُ؟ فَقَالَ: يا رَسولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)، يَطْلُعُ نَجْمٌ مِنَ الْعَرشِ في كُلِّ ثَلاثينَ اَلْفَ سَنَةٍ مَرَّةً وَ قَدْ شاهَدْتُهُ طالِعاً ثَلاثينَ اَلْفَ مَرَّةٍ.

قَالَ النَّبيُّ(صلی الله علیه و آله) لِجَبْرَئيلُ(علیه السلام): هَلْ مَنْ كانَ يَزيدُ عُمْرُهُ مِنْكَ؟ قَالَ جَبْرَئيلُ(علیه السلام): بَلَی، ميكائيلُ(علیه السلام) اَزْيَدُ عُمْرُهُ مِنّي. فَنَزَلَ

ميكائيلُ(علیه السلام)، قَالَ النَّبيُّ(صلی الله علیه و آله): يا ميكائيلُ! كَمْ مُدَّةَ عُمْرِكَ؟ قَالَ ميكائيلُ(علیه السلام): يا حَبيبَ اللَّهِ لا أَعْلَمُ مُدَّةَ عُمْري لكِنْ كوكَبٌ يَطْلُعُ فِي كُلِّ سِتّينَ اَلْفَ عامٍ مَرَّةً وَ أَنَا رَأَيْتُهُ سِتّينَ اَلْفَ مَرَّةٍ. قَالَ النَّبيُّ(صلی الله علیه و آله): هَلْ مَنْ كانَ عُمْرُهُ أَزْيَدَ مِنْكَ؟ قَالَ: بَلَی يَا رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)،

إِسْرَافيلُ(علیه السلام) عُمْرُهُ أَزْيَدُ مِنِّي. فَنَزَلَ إسْرَافيلُ(علیه السلام)، فَقَالَ: يا إسْرَافيلُ كَمْ عُمْرُكَ؟ قَالَ: يَا حَبيبَ اللَّهِ، أَنَا لا أَعْلَمُ مُدَّةَ عُمْرِي وَ لَكِنْ كَوْکَبٌ يَطْلُعُ فِي كُلِّ تِسْعينَ أَلْفَ عَامٍ مَرَّةً أَنَا رَأَيْتُهُ تِسْعينَ أَلْفَ مَرَّةً. قَالَ النَّبيُّ(صلی الله علیه و آله): هَلْ مَنْ كَانَ عُمْرُهُ أَزْيَدَ مِنْكَ؟ قَالَ: بَلَی يَا رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)،

عِزْرَائيلُ(علیه السلام). فَنَزَلَ عِزْرَائيلُ(علیه السلام)،

قَالَ: يَا عِزْرَائيلُ، كَمْ مُدَّةَ عُمْرِكَ؟

قَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)، أَنَا لا أَعْلَمُ مُدَّةَ عُمْري لَكِنْ كُوكَبٌ يَطْلُعُ فِي كُلِّ مِائَةٍ وَعِشْرينَ أَلْفَ عامٍ مَرَّةً، أَنَا رَأَيْتُهُ مِائَةً وَعِشْرينَ أَلْفَ مَرَّةٍ.

قَالَ: هَلْ مَنْ كانَ عُمْرُهُ أَزْيَدَ مِنْكَ؟ قَالَ:

بَلَی يا رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)، رُوحٌ(علیه السلام). فَنَزَلَ رُوحٌ(علیه السلام) قَالَ: يا رُوحُ(علیه السلام)، كَمْ مُدَّةَ عُمْرِكَ؟ قَالَ: يا رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)،

أَنَا لا أَعْلَمُ

ص: 213

مُدَّةَ عُمْري لَكِنْ كُوْكَبٌ يَطْلُعُ فِي كُلِّ مِائَتَي أَلْفِ عامٍ مَرَّةً وَ أَنَا رَأَيْتُهُ مِأَتَيْنِ وَ أَلْفَ مَرَّةٍ. قَالَ: يا عَليُّ، اِرْفَعْ عِمَامَتَكَ. فَرَفَعَ

أَميرُ الْمُؤْمِنينَ(علیه السلام) عِمَامَتَهُ فَرَأَوْا تِلْكَ الْمَلائِكَةُ أَنْ طَلَعَ كُوْكَبٌ، عَنْ جَبينِهِ الْمُبينِ وَ نُوَّرَتْ بِنُورِهِ الاَرضُونَ صَلَواتُ اللَّهِ عَلَيْهِ وَ عَلی النَبيِّ(صلی الله علیه و آله)

وَ آلِهِ وَ سَلامُهُ عَلَيْهِمْ أَجْمَعينَ مِنَ الآنَ إِلی يَومِ الدينِ.

روزی جبرئیل(علیه السلام) در خدمت پیامبر(صلی الله علیه و آله) بود که حضرت علی(علیه السلام) وارد شد. جبرئیل(علیه السلام) چون آن حضرت را دید برخاست وشرائط تعظیم بجای آورد. پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمودند: ای جبرئیل! از چه جهت به این جوان تعظیم می کنی؟ جبرئیل(علیه السلام) عرضه داشت: چگونه تعظیم نکنم که او را بر من حق تعلیم است. پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمودند: چگونه؟ جبرئیل(علیه السلام) عرضه داشت: در وقتی که حق تعالی مرا خلق کرد، از من پرسید: تو کیستی و من کیستم؟ من در جواب متحیر ماندم و مدتی در مقام جواب ساکت بودم، که این جوان در عالم نور به من ظاهر گردید و این طور به من تعلیم داد که بگو: تو پروردگار جلیل و جمیلی و من بنده ذلیل، جبرئیلم از این جهت او را که دیدم تعظیمش کردم. پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمودند: مدت عمر تو چند سال است؟ جبرئیل(علیه السلام) عرضه داشت: یا رسول الله! در آسمان، ستاره ای هست ک-ه هر 30 هزار سال یکبار طلوع می کند، من آن را 30 هزار بار دیده ام حضرت فرمود: آیا مخلوقی می شناسی که عمرش از تو بیشتر بوده باشد؟ جبرئیل عرضه داشت: آری میکائیل(علیه السلام) پس میکائیل(علیه السلام) پایین آمد و رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمودند: مدت عمر تو چقدر است؟ میکائیل(علیه السلام) عرضه داشت: ای حبیب خدا نمی دانم اما ستاره ای هست که هر شصت

ص: 214

هزار سال یکبار طلوع می کند و من آنرا شصت هزار بار دیده ام، حضرت فرمود: آیا مخلوقی می شناسی که عمرش از تو بیشتر بوده باشد؟ میکائیل(علیه السلام) عرضه داشت: آری اسرافیل(علیه السلام) پس اسرافیل(علیه السلام) پایین آمد و رسول خدا(صلی الله علیه و آله) به او فرمود: مدت عمر تو چقدر است؟ عرضه داشت: ای حبیب خدا نمی دانم اما ستاره ای هست که هر نود هزار سال یکبار طلوع می کند و من آنرا نود هزار بار دیده ام، حضرت فرمود: آیا مخلوقی می شناسی که عمرش از تو بیشتر بوده باشد؟ اسرافیل(علیه السلام) عرضه داشت: آری عزرائیل(علیه السلام) پس عزرائیل(علیه السلام) پایین آمد و رسول خدا(صلی الله علیه و آله) به او فرمود: مدتعمر تو چقدر است؟ عزرائیل(علیه السلام) عرضه داشت: ای حبیب خدا نمی دانم اما ستاره ای هست که هر 120 هزار سال یکبار طلوع کرده و من آنرا 120 هزار بار دیده ام حضرت فرمود: آیا مخلوقی می شناسی که عمرش از تو بیشتر بوده باشد؟ عزرائیل(علیه السلام) عرضه داشت: آری روح(علیه السلام) پس روح(علیه السلام) پایین آمد و رسول خدا(صلی الله علیه و آله) به او فرمود: مدت عمر تو چقدر است؟ روح(علیه السلام) عرضه داشت: ای حبیب خدا من نمی دانم چه میزان است، اما ستاره ای هست که هر دویست هزار سال یکبار طلوع می کند و من آنرا دویست هزار بار دیده ام. رسول خدا(صلی الله علیه و آله) به علی(علیه السلام) فرمود: عمامه ات را بالا بزن، پس امیرالمومنین(علیه السلام) عمامه اش را بالا زد و ملائکه دیدند آن ستاره را در پیشانی امیرالمومنین(علیه السلام) و به نور آن زمین ها روشن گردید و صلوات

خداوند بر او و بر پیامبر و آلش و سلام خداوند بر تمام ایشان تا روز قیامت.(1)

ص: 215

تفاخر فرشتگان بر یکدیگر

رُوِیَ أَنَّ الْمَلائِكَةَ الْمُقَرَّبينَ اخْتَصَمُوا فِي الْمَلَأِ الْأَعْلی وَتَفاخَرُوا فِيما بَيْنَهُمْ وَذلِكَ قَوْلُه تَعالی (ما كانَ لِي مِنْ عِلْمٍ بِالْمَلَإِ الْأَعْلى إِذْ يَخْتَصِمُون)(1) فَتَفاخَرَ بَعْضُهُمْ عَلی بَعْضٍ، فَقالَ جَبْرَئيلُ(علیه السلام): أَنَا أَكْبَرُ وَأَعْظَمُ مِنْكُمْ لِأَجْلِ أَنّي مُتَعَلِّمُ مِنْ عَلِيٍّ(علیه السلام) حَيْثُ إِنَّ اللَّهَ تَعَالی خَلَقَني فَقَالَ لي: مَنْ أَنَا وَمَنْ أَنْتَ؟فَقُلْتُ فِي جَوابٍ: أَنَا أَنَا وَأَنْتَ أَنْتَ، فَحينَئِذٍ انْكَسَرَ بالي فَهَبَطْتُ وَبَقيتُ وَحيداً وَ مُتَحَيِّراً فَإِذا ظَهَرَ عَليُّ بْنُ أَبي طالِبٍ أَميرُ الْمُؤمِنينَ(علیه السلام) فَعَلَّمَني فَقَالَ لي: قُلْ يا جَبْرَئيلُ(علیه السلام) فِي الْجَوابِ: أَنْتَ الرَّبُّ الْجَليلُ و َأَنَا الْعَبْدُ الذَّليلُ وَاسْمي جَبْرَئيلُ، فَحينَئِذٍ عَادَ لي رِيشي، فَعَدْتُ إِلی مَكاني، وَقالَ مِيكائيل(علیه السلام): أَنَا أَعْظَمُ مِنْكُمْ لِأَجْلِ أَنّي خادِمُ عَليٍّ كُنْتُ أُحَرِّكُ مَهْدَهُ فِي الطُفُولِيَّةِ، وَقال إِسْرافيلُ(علیه السلام): أَنَا أَعْظَمُ وَأَكْبَرُ مِنْكُمْ لِأَجْلِ أَنَّهُ لَمّا رَقَی الْمَنْبَرَ فِي الْكُوفَةِ وَقَالَ: سَلُوني قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُوني فَأَمَرَنِي اللَّهُ تَعَالی أَنْ أَنْزِلْ وَ قَبِّلْ مِنْ فَمِ عَلِيٍّ فَأَنَا قَدْ قَبَّلْتُ مِنْ فَمِه فَلَيْسَ لَكُمْ ذلِكَ، وَ قَالَ عِزْرائيلُ(علیه السلام): أَنَا أَكْبَرُ وَ أَعْظَمُ لِأَجْلِ أَنّي إِذا أُمِرْتُ بِقَبْضِ رُوحِ شِيعَةٍ مِنْ أَشْياعِه [لا] أَقْبِضُ رُوحَهُ حَتّی يَظْهَرَ عَليٌّ(علیه السلام) فَيَأمُرَني ما هُوَ أَمَرَهُ مِنَ الرِّفْقِ عَلَيْهِمْ.

فرشتگان مقرب الهی در ملکوت اعلاء هر کدام جهت برتری خویش را از دیگران بیان می نمودند. جبرئیل(علیه السلام) گفت: من از شما بزرگتر و با عظمت ترم. زیرا من دانش آموخته علی(علیه السلام) هستم. زمانی که خداوند متعال مرا خلق کرد از من سوال نمود که من کیستم و تو کیستی؟ من در جواب عرضه داشتم: أَنَا

أَنَا وَأَنْتَ أَنْتَ خداوند قول مرا نپسندید و من شکسته بال به زمین هبوط کردم و تنها و متحیر ماندم. در آن زمان بود که

ص: 216

حضرت امیرالمومنین علی ابن ابی طالب(علیه السلام) آشکار شد و فرمود که در جواب خداوند متعال اینگونه بگویم أَنْتَ الرَّبُّ الْجَليلُ و َأَنَا الْعَبْدُ الذَّليلُ وَاسْمي جَبْرَئيلُ تو پروردگار بزرگ و با عظمتی و من بنده کوچک تو و اسمم جبرئیل(علیه السلام) است. در آن زمان بود که پر و بال سوخته ام به من برگشت و من به جایگاه خود صعود کردم. میکائیل(علیه السلام) گفت من از شما برترم. زیرا من خادم علی(علیه السلام) هستم. من در زمان طفولیت علی(علیه السلام) گهواره جنبانی حضرت را عهده دار بودم. اسرافیل(علیه السلام) گفت من از شما باعظمت تر و بزرگترم زیرا زمانی که امیرالمومنین(علیه السلام) بر فراز منبر کوفه فرمود: سَلُوني

قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُوني خداوند متعال بهمن امر فرمود که به زمین فرود آیم و دهان علی(علیه السلام) را ببوسم و من اینچنین کردم و چنین فضیلتی برای شما نیست. عزراییل(علیه السلام) گفت من بزرگتر و با عظمت ترم زیرا هنگامی که مامور می شوم روح شیعه ای از شیعیان علی(علیه السلام) را قبض کنم تا امیرالمومنین(علیه السلام) ظاهر نشود قبض نمی کنم. پس حضرت تشریف می آورند و مرا به رفق و مدارای با او سفارش می کنند و من امر ایشان را اطاعت می کنم.(1)

ص: 217

گنجینه علوم الهی

قَوْلُهُ تَعَالَى (وَ تَعِيَها أُذُنٌ واعِيَةٌ) عَنْ بُرَيْدَةَ قَالَ قَالَ النَّبِيُّ(صلی الله علیه و آله)

لِعَلِيٍّ إِنَّ اللَّهَ أَمَرَنِي أَنْ أُدْنِيَكَ وَ لَا أُقْصِيَكَ وَ أَنْ أُعْلِمَكَ وَ أَنْ تَعِيَ فَنَزَلَتْ وَ حَقٌّ عَلَى اللَّهِ أَنْ تَعِيَ فَنَزَلَتْ وَ عَنْ مَكْحُولٍ قَالَ قَرَأَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) هَذِهِ الْآيَةَ ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَى عَلِيٍّ فَقَالَ إِنِّي سَأَلْتُ اللَّهَ أَنْ يَجْعَلَهَا أُذُنَكَ:

وَ بِالْإِسْنَادِ قَالَ فَسَأَلْتُ رَبِّي فَقُلْتُ اللَّهُمَّاجْعَلْهَا أُذُنَ عَلِيٍّ فَكَانَ عَلِيٌّ(علیه السلام) يَقُولُ مَا سَمِعْتُ مِنْ نَبِيِّ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) كَلَاماً إِلَّا وَعَيْتُهُ وَ حَفِظْتُهُ فَلَمْ أَنْسَه

خداوند متعال مى فرمايد: (وَ تَعِيَها أُذُنٌ واعِيَةٌ)(1) گوش شنواى هوشمندان اين پند و تذكر را تواند شنيد. بريده گويد: رسول خدا(صلی الله علیه و آله) به على(علیه السلام) فرمود: خداوند به من امر نمود، تا تو را به خود نزديك ساخته و از خود دور ننمايم و علوم غامض را به تو بياموزم زيرا جز تو كسى قادر به حفظ و نگهدارى آنها نيست و بر خداوند است كه علوم خويش را در جايى استقرار بخشد كه از گزند و نابودى، محفوظ بماند، آن گاه اين آيه نازل گرديد. از مكحول روايت شده است كه رسول خدا(صلی الله علیه و آله) اين آيه را قرائت نمود سپس رو به على(علیه السلام) نمود و فرمود: از خداى متعال خواستم، آن گوش شنوايى كه علوم الهى و آيات قرآنى را خوب مى شنود، همانا گوش شنواى تو باشد.(2)

وَ عَنْ مَكْحُولٍ قَالَ قَرَأَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) هَذِهِ الْآيَةَ (وَ تَعِيَها أُذُنٌ واعِيَةٌ) ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَى عَلِيٍّ فَقَالَ إِنِّي سَأَلْتُ اللَّهَ أَنْ يَجْعَلَهَا أُذُنَكَ

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) اين آيه (وَ تَعِيَها أُذُنٌ واعِيَةٌ) را قرائت نمود سپس رو به على(علیه السلام) نمود و فرمود: از خداى متعال خواستم، آن گوش شنوايى كه علوم الهى و آيات قرآنى را خوب مى شنود، همانا گوش شنواى تو باشد.(3)

ص: 219

امیرالمومنین

طعام دانش میدهدالْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْوَشَّاءِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عُمَرَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ(علیه السلام) لِمَ سُمِّيَ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) قَالَ لِأَنَّهُ يَمِيرُهُمْ الْعِلْمَ أَ مَا سَمِعْتَ فِي كِتَابِ اللَّهِ (وَ نَمِيرُ أَهْلَنا)

از حضرت ابو الحسن(علیه السلام) سوال شد چرا آن حضرت اميرالمؤمنين(علیه السلام) ناميده شد؟ فرمود: زيرا او مؤمنين را طعام علمى مي دهد. مگر نشنيده ئى كه خدا در كتابش مي فرمايد (وَ نَمِيرُ أَهْلَنا)(1) و ما خانواده خود را طعام مي دهيم. (2)

وَ فِي رِوَايَةٍ أُخْرَى قَالَ: لِأَنَّ مِيرَةَ الْمُؤْمِنِينَ مِنْ عِنْدِهِ يَمِيرُهُمُ الْعِلْم

و در روايت ديگر است كه فرمود: زيرا خوراك مؤمنين از جانب اوست، او به آنها خوراك دانش مي دهد. (3)

امیرالمومنین تمام علم رسول خدا را دارا می باشد

عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنِ ابْنِ أُذَيْنَةَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سُلَيْمَانَ عَنْ حُمْرَانَ بْنِ أَعْيَنَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) قَالَ: إِنَّ جَبْرَئِيلَ(علیه السلام) أَتَى رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) بِرُمَّانَتَيْنِ فَأَكَلَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) إِحْدَاهُمَا وَ كَسَرَ الْأُخْرَى بِنِصْفَيْنِ فَأَكَلَ نِصْفاً وَ أَطْعَمَ عَلِيّاً(علیه السلام) نِصْفاً ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) يَا أَخِي هَلْ تَدْرِي مَا هَاتَانِ الرُّمَّانَتَانِ قَالَ لَا قَالَ أَمَّا الْأُولَى فَالنُّبُوَّةُ لَيْسَ لَكَ فِيهَا نَصِيبٌ وَ أَمَّا الْأُخْرَى فَالْعِلْمُ

ص: 220

أَنْتَ شَرِيكِي فِيهِ فَقُلْتُ أَصْلَحَكَ اللَّهُ كَيْفَ كَانَ يَكُونُ شَرِيكَهُ فِيهِ قَالَ لَمْ يُعَلِّمِ اللَّهُ مُحَمَّداً(صلی الله علیه و آله) عِلْماً إِلَّا وَ أَمَرَهُ أَنْ يُعَلِّمَهُ عَلِيّاً(علیه السلام).

حمران گويد: امام صادق(علیه السلام) فرمود: جبرئيل(علیه السلام) دو انار براى پيغمبر(صلی الله علیه و آله)، آورد، رسول خدا(صلی الله علیه و آله) يكى را خورد و ديگرى را دو نيمه كرد، نيمى را هم خورد و نيمى را به على(علیه السلام) خورانيد. پس پيغمبر(صلی الله علیه و آله) فرمود: برادرم! مى دانى اين دو انار چه بود؟ عرضه داشت: نه، فرمود: اما اولى نبوت بود كه (مخصوص منست و) تو را از آن بهره ئى نيست و اما ديگرى علم و دانش بود كه تو در آن با من شريك هستى. من گفتم: چگونه على(علیه السلام) در علم شريك پيغمبر بود؟ فرمود: خدا هيچ علمى را به محمد(صلی الله علیه و آله) نياموخت جز آنكه به او دستور داد كه آن را به على(علیه السلام) بياموزد. (1)

عَلِيٌّ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنِ ابْنِ أُذَيْنَةَ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ قَالَ: نَزَلَ جَبْرَئِيلُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ بِرُمَّانَتَيْنِ مِنَ الْجَنَّةِ فَأَعْطَاهُ إِيَّاهُمَا فَأَكَلَ وَاحِدَةً وَ كَسَرَ الْأُخْرَى بِنِصْفَيْنِ فَأَعْطَى عَلِيّاً نِصْفَهَا فَأَكَلَهَا فَقَالَ يَا عَلِيُّ أَمَّا الرُّمَّانَةُ الْأُولَى الَّتِي أَكَلْتُهَا فَالنُّبُوَّةُ لَيْسَ لَكَ فِيهَا شَيْ ءٌ وَ أَمَّا الْأُخْرَى فَهُوَ الْعِلْمُ فَأَنْتَ شَرِيكِي فِيهِ.

امام باقر(علیه السلام): جبرئيل(علیه السلام) دو انار بهشتى آورد و هر دو را به آن حضرت داد، پيغمبر(صلی الله علیه و آله) يكى را خورد و ديگرى را از ميان دو نيمه كرد، سپس نيمى را به على(علیه السلام) داد تا بخورد، آنگاه فرمود: اى على! انار اولى را كه من خوردم نبوت بود كه تو را در آن بهره ئى نيست و ديگرى علم و دانش بود كه تو با من در آن شريك هستى. (2) مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْحَمِيدِ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ يُونُسَ عَنِ ابْنِ أُذَيْنَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ(علیه السلام) يَقُولُ نَزَلَ جَبْرَئِيلُ(علیه السلام) عَلَى مُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله) بِرُمَّانَتَيْنِ مِنَ الْجَنَّةِ فَلَقِيَهُ عَلِيٌّ(علیه السلام) فَقَالَ مَا هَاتَانِ الرُّمَّانَتَانِ اللَّتَانِ فِي يَدِكَ فَقَالَ أَمَّا هَذِهِ فَالنُّبُوَّةُ لَيْسَ لَكَ فِيهَا نَصِيبٌ وَ أَمَّا

ص: 221

هَذِهِ فَالْعِلْمُ ثُمَّ فَلَقَهَا رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) بِنِصْفَيْنِ فَأَعْطَاهُ نِصْفَهَا وَ أَخَذَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) نِصْفَهَا ثُمَّ قَالَ أَنْتَ شَرِيكِي فِيهِ وَ أَنَا شَرِيكُكَ فِيهِ قَالَ فَلَمْ يَعْلَمْ وَ اللَّهِ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) حَرْفاً مِمَّا عَلَّمَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَّا وَ قَدْ عَلَّمَهُ عَلِيّاً(علیه السلام) ثُمَّ انْتَهَى الْعِلْمُ إِلَيْنَا ثُمَّ وَضَعَ يَدَهُ عَلَى صَدْرِهِ.

امام باقر(علیه السلام) مي فرمود: جبرئيل(علیه السلام) براى محمد(صلی الله علیه و آله) دو انار بهشتى آورد، على(علیه السلام) او را ملاقات كرد و گفت: اين دو انار كه در دست دارى چيست؟ فرمود: اما اين يكى نبوت است كه تو از آن بهره ئى ندارى و اما اين يكى علمست، سپس رسول خدا(صلی الله علیه و آله) آن را دو نيمه كرد، نيمى را به على(علیه السلام) داد و نيمى را خود گرفت، سپس فرمود: در اين تو با من شريك هستى و من با تو. پس امام باقر(علیه السلام) فرمود: به خدا كه پيغمبر(صلی الله علیه و آله) از آنچه خدايش تعليم داد حرفى نياموخت جز آنكه آن را به على(علیه السلام) تعليم داد، سپس آن علم به ما رسيد، آنگاه دست بر سينه خود نهاد. (1)

عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ عُمَرَ الْيَمَانِيِّ عَنْ أَبَانِ بْنِ أَبِي عَيَّاشٍ عَنْ سُلَيْمِ بْنِ قَيْسٍ الْهِلَالِيِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) إِنِّي سَمِعْتُ مِنْ سَلْمَانَ وَ الْمِقْدَادِ وَ أَبِي ذَرٍّ شَيْئاً مِنْ تَفْسِيرِالْقُرْآنِ وَ أَحَادِيثَ عَنْ نَبِيِّ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) غَيْرَ مَا فِي أَيْدِي النَّاسِ ثُمَّ سَمِعْتُ مِنْكَ تَصْدِيقَ مَا سَمِعْتُ مِنْهُمْ وَ رَأَيْتُ فِي أَيْدِي النَّاسِ أَشْيَاءَ كَثِيرَةً مِنْ تَفْسِيرِ الْقُرْآنِ وَ مِنَ الْأَحَادِيثِ عَنْ نَبِيِّ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) أَنْتُمْ تُخَالِفُونَهُمْ فِيهَا وَ تَزْعُمُونَ أَنَّ ذَلِكَ كُلَّهُ بَاطِلٌ أَ فَتَرَى النَّاسَ يَكْذِبُونَ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) مُتَعَمِّدِينَ وَ يُفَسِّرُونَ الْقُرْآنَ بِآرَائِهِمْ قَالَ فَأَقْبَلَ عَلَيَّ فَقَالَ قَدْ سَأَلْتَ فَافْهَمِ الْجَوَابَ إِنَّ فِي أَيْدِي النَّاسِ حَقّاً وَ بَاطِلًا وَ صِدْقاً وَ كَذِباً وَ نَاسِخاً وَ مَنْسُوخاً وَ عَامّاً وَ خَاصّاً وَ مُحْكَماً وَ مُتَشَابِهاً وَ حِفْظاً وَ

ص: 222

وَهَماً وَ قَدْ كُذِبَ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) عَلَى عَهْدِهِ حَتَّى قَامَ خَطِيباً فَقَالَ أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ كَثُرَتْ عَلَيَّ الْكَذَّابَةُ فَمَنْ كَذَبَ عَلَيَّ مُتَعَمِّداً فَلْيَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ ثُمَّ كُذِبَ عَلَيْهِ مِنْ بَعْدِهِ وَ إِنَّمَا أَتَاكُمُ الْحَدِيثُ مِنْ أَرْبَعَةٍ لَيْسَ لَهُمْ خَامِسٌ رَجُلٍ مُنَافِقٍ يُظْهِرُ الْإِيمَانَ مُتَصَنِّعٍ بِالْإِسْلَامِ لَا يَتَأَثَّمُ وَ لَا يَتَحَرَّجُ أَنْ يَكْذِبَ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) مُتَعَمِّداً فَلَوْ عَلِمَ النَّاسُ أَنَّهُ مُنَافِقٌ كَذَّابٌ لَمْ يَقْبَلُوا مِنْهُ وَ لَمْ يُصَدِّقُوهُ وَ لَكِنَّهُمْ قَالُوا هَذَا قَدْ صَحِبَ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) وَ رَآهُ وَ سَمِعَ مِنْهُ وَ أَخَذُوا عَنْهُ وَ هُمْ لَا يَعْرِفُونَ حَالَهُ وَ قَدْ أَخْبَرَهُ اللَّهُ عَنِ الْمُنَافِقِينَ بِمَا أَخْبَرَهُ وَ وَصَفَهُمْ بِمَا وَصَفَهُمْ فَقَالَ عَزَّ وَ جَلَ (وَ إِذا رَأَيْتَهُمْ تُعْجِبُكَ أَجْسامُهُمْ وَ إِنْ يَقُولُوا تَسْمَعْ لِقَوْلِهِمْ ) ثُمَّ بَقُوا بَعْدَهُ فَتَقَرَّبُوا إِلَى أَئِمَّةِ الضَّلَالَةِ وَ الدُّعَاةِ إِلَى النَّارِ بِالزُّورِ وَ الْكَذِبِ وَ الْبُهْتَانِ فَوَلَّوْهُمُ الْأَعْمَالَ وَ حَمَلُوهُمْ عَلَى رِقَابِ النَّاسِ وَ أَكَلُوا بِهِمُ الدُّنْيَا وَ إِنَّمَا النَّاسُ مَعَ الْمُلُوكِ وَ الدُّنْيَا إِلَّا مَنْ عَصَمَ اللَّهُ فَهَذَا أَحَدُ الْأَرْبَعَةِ وَ رَجُلٍ سَمِعَ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) شَيْئاً لَمْ يَحْمِلْهُ عَلَى وَجْهِهِ وَ وَهِمَ فِيهِ وَ لَمْ يَتَعَمَّدْ كَذِباً فَهُوَ فِي يَدِهِ يَقُولُ بِهِ وَ يَعْمَلُ بِهِ وَ يَرْوِيهِ فَيَقُولُ أَنَا سَمِعْتُهُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) فَلَوْ عَلِمَ الْمُسْلِمُونَ أَنَّهُ وَهَمٌ لَمْ يَقْبَلُوهُ وَ لَوْ عَلِمَ هُوَ أَنَّهُ وَهَمٌ لَرَفَضَهُ وَ رَجُلٍ ثَالِثٍ سَمِعَ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) شَيْئاً أَمَرَ بِهِ ثُمَّ نَهَى عَنْهُ وَ هُوَ لَا يَعْلَمُ أَوْ سَمِعَهُ يَنْهَى عَنْ شَيْ ءٍ ثُمَّ أَمَرَ بِهِ وَ هُوَ لَا يَعْلَمُ فَحَفِظَ مَنْسُوخَهُ وَ لَمْ يَحْفَظِ النَّاسِخَ وَ لَوْ عَلِمَ أَنَّهُ مَنْسُوخٌ لَرَفَضَهُ وَ لَوْ عَلِمَ الْمُسْلِمُونَ إِذْ سَمِعُوهُ مِنْهُ أَنَّهُ مَنْسُوخٌ لَرَفَضُوهُ وَ آخَرَ رَابِعٍ لَمْ يَكْذِبْ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) مُبْغِضٍ لِلْكَذِبِ خَوْفاً مِنَ اللَّهِ وَ تَعْظِيماً لِرَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) لَمْ يَنْسَهُ بَلْ حَفِظَ مَا سَمِعَ عَلَى وَجْهِهِ فَجَاءَ بِهِ كَمَا سَمِعَ لَمْ يَزِدْ

ص: 223

فِيهِ وَ لَمْ يَنْقُصْ مِنْهُ وَ عَلِمَ النَّاسِخَ مِنَ الْمَنْسُوخِ فَعَمِلَ بِالنَّاسِخِ وَ رَفَضَ الْمَنْسُوخَ فَإِنَّ أَمْرَ النَّبِيِّ(صلی الله علیهو آله) مِثْلُ الْقُرْآنِ نَاسِخٌ وَ مَنْسُوخٌ وَ خَاصٌّ وَ عَامٌّ وَ مُحْكَمٌ وَ مُتَشَابِهٌ قَدْ كَانَ يَكُونُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) الْكَلَامُ لَهُ وَجْهَانِ كَلَامٌ عَامٌّ وَ كَلَامٌ خَاصٌّ مِثْلُ الْقُرْآنِ وَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِي كِتَابِهِ (ما آتاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا) فَيَشْتَبِهُ عَلَى مَنْ لَمْ يَعْرِفْ وَ لَمْ يَدْرِ مَا عَنَى اللَّهُ بِهِ وَ رَسُولُهُ(صلی الله علیه و آله) وَ لَيْسَ كُلُّ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) كَانَ يَسْأَلُهُ عَنِ الشَّيْ ءِ فَيَفْهَمُ وَ كَانَ مِنْهُمْ مَنْ يَسْأَلُهُ وَ لَا يَسْتَفْهِمُهُ حَتَّى إِنْ كَانُوا لَيُحِبُّونَ أَنْ يَجِي ءَ الْأَعْرَابِيُّ وَ الطَّارِئُ فَيَسْأَلَ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) حَتَّى يَسْمَعُوا وَ قَدْ كُنْتُ أَدْخُلُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) كُلَّ يَوْمٍ دَخْلَةً وَ كُلَّ لَيْلَةٍ دَخْلَةً فَيُخْلِينِي فِيهَا أَدُورُ مَعَهُ حَيْثُ دَارَ وَ قَدْ عَلِمَ أَصْحَابُ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) أَنَّهُ لَمْ يَصْنَعْ ذَلِكَ بِأَحَدٍ مِنَ النَّاسِ غَيْرِي فَرُبَّمَا كَانَ فِي بَيْتِي يَأْتِينِي رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) أَكْثَرُ ذَلِكَ فِي بَيْتِي وَ كُنْتُ إِذَا دَخَلْتُ عَلَيْهِ بَعْضَ مَنَازِلِهِ أَخْلَانِي وَ أَقَامَ عَنِّي نِسَاءَهُ فَلَا يَبْقَى عِنْدَهُ غَيْرِي وَ إِذَا أَتَانِي لِلْخَلْوَةِ مَعِي فِي مَنْزِلِي لَمْ تَقُمْ عَنِّي فَاطِمَةُ وَ لَا أَحَدٌ مِنْ بَنِيَّ وَ كُنْتُ إِذَا سَأَلْتُهُ أَجَابَنِي وَ إِذَا سَكَتُّ عَنْهُ وَ فَنِيَتْ مَسَائِلِي ابْتَدَأَنِي فَمَا نَزَلَتْ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) آيَةٌ مِنَ الْقُرْآنِ إِلَّا أَقْرَأَنِيهَا وَ أَمْلَاهَا عَلَيَّ فَكَتَبْتُهَا بِخَطِّي وَ عَلَّمَنِي تَأْوِيلَهَا وَ تَفْسِيرَهَا وَ نَاسِخَهَا وَ مَنْسُوخَهَا وَ مُحْكَمَهَا وَ مُتَشَابِهَهَا وَ خَاصَّهَا وَ عَامَّهَا وَ دَعَا اللَّهَ أَنْ يُعْطِيَنِي فَهْمَهَا وَ حِفْظَهَا فَمَا نَسِيتُ آيَةً مِنْ كِتَابِ اللَّهِ وَ لَا عِلْماً أَمْلَاهُ عَلَيَّ وَ كَتَبْتُهُ مُنْذُ دَعَا اللَّهَ لِي بِمَا دَعَا وَ مَا تَرَكَ شَيْئاً عَلَّمَهُ اللَّهُ مِنْ حَلَالٍ وَ لَا حَرَامٍ وَ لَا أَمْرٍ وَ لَا نَهْيٍ كَانَ أَوْ يَكُونُ وَ لَا كِتَابٍ مُنْزَلٍ عَلَى أَحَدٍ قَبْلَهُ مِنْ طَاعَةٍ أَوْ مَعْصِيَةٍ إِلَّا عَلَّمَنِيهِ وَ حَفِظْتُهُ فَلَمْ

ص: 224

أَنْسَ حَرْفاً وَاحِداً ثُمَّ وَضَعَ يَدَهُ عَلَى صَدْرِي وَ دَعَا اللَّهَ لِي أَنْ يَمْلَأَ قَلْبِي عِلْماً وَ فَهْماً وَ حُكْماً وَ نُوراً فَقُلْتُ يَا نَبِيَّ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي مُنْذُ دَعَوْتَ اللَّهَ لِي بِمَا دَعَوْتَ لَمْ أَنْسَ

شَيْئاً وَ لَمْ يَفُتْنِي شَيْ ءٌ لَمْ أَكْتُبْهُ أَ فَتَتَخَوَّفُ عَلَيَّ النِّسْيَانَ فِيمَا

بَعْدُ فَقَالَ لَا لَسْتُ أَتَخَوَّفُ عَلَيْكَ النِّسْيَانَ وَ الْجَهْلَ.

سليم بن قيس گويد: به امير المؤمنين(علیه السلام) عرضه داشتم: من از سلمان و مقداد و ابى ذر چيزى از تفسير قرآن و هم احاديثى از پيغمبر(صلی الله علیه و آله) شنيده ام كه با آنچه در نزد مردم است مخالفست و باز از شما مي شنوم چيزى كه آنچه را شنيده ام تصديق مي كند، و در دست مردم مطالبى از تفسير قرآن و احاديثپيغمبر(صلی الله علیه و آله) مى بينم كه شما با آنها مخالفيد و همه را باطل مي دانيد، آيا عقيده داريد كه مردم عمدا به رسول خدا(صلی الله علیه و آله) دروغ مى بندند و قرآن را برأى خود تفسير مي كنند؟ سليم گويد: حضرت به من توجه كرد و فرمود: سؤالى كردى اكنون پاسخش را بفهم. همانا نزد مردم حق و باطل و راست و دروغ و ناسخ و منسوخ و عام و خاص و محكم و متشابه و خاطره درست و نادرست همه هست و در زمان پيغمبر(صلی الله علیه و آله) مردم بر حضرتش دروغ بستند تا آنكه ميان مردم به سخنرانى ايستاد و فرمود: اى مردم همانا دروغ بندان بر من زياد شده اند هر كه عمدا به من دروغ بندد بايد جاى نشستن خود را دوزخ داند. سپس بعد از او هم بر او دروغ بستند همانا حديث از چهار طريقى كه پنجمى ندارد به شما مي رسد.

اول: شخص منافقى كه تظاهر به ايمان مي كند و اسلام ساختگى دارد و از عمدا دروغ بستن به پيغمبر(صلی الله علیه و آله) پروا ندارد و آن را گناه نمي شمارد، اگر مردم بدانند كه او منافق و دروغگو است از او نمي پذيرند و تصديقش نمي كنند ليكن مردم مي گويند اين شخص همدم پيغمبر(صلی الله علیه و آله) بوده و او را ديده و از او شنيده است مردم از او اخذ كنند و از حالش آگهى ندارند در صورتى كه خداوند پيغمبرش را از حال منافقين خبر داده و ايشان را توصيف نموده و فرموده است (وَ إِذا رَأَيْتَهُمْ تُعْجِبُكَ

ص: 225

أَجْسامُهُمْ وَ إِنْ يَقُولُوا تَسْمَعْ لِقَوْلِهِمْ)(1) چون ايشان را ببينى از ظاهرشان خوشت آيد و اگر سخن گويند به گفتارشان گوش دهى منافقين پس از پيغمبر(صلی الله علیه و آله) زنده ماندند و به رهبران گمراهى و كسانى كه با باطل و دروغ و تهمت مردم را به دوزخ خوانند پيوستند و آنها پست هاى حساسشان دادند و بر گردن مردمشان سوار كردند و به وسيله آنها دنيا را بدست آوردند زيرا مردم همراه زمامداران و دنبال دنيا مي روند مگر آن را كه خدا نگهدارد اين بود يكى از چهار نفر.دوم: كسى كه چيزى از پيغمبر(صلی الله علیه و آله) شنيده و آن را درست نفهميده و به غلط رفته ولى قصد دروغ نداشته آن حديث در دست او است، به آن معتقد است و عمل مي كند و به ديگران مي رساند و مي گويد من اين را از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) شنيدم. اگر مسلمين بدانند كه او به غلط رفته نمى پذيرندش و اگر هم خودش بداند اشتباه كرده آن را رها مي كند.

سوم: شخصى كه چيزى از پيغمبر(صلی الله علیه و آله) شنيده كه به آن امر مي فرمود سپس پيغمبر(صلی الله علیه و آله) از آن نهى فرموده و او آگاه نگشته يا نهى چيزى را از پيغمبر(صلی الله علیه و آله) شنيده و سپس آن حضرت به آن امر فرموده و او اطلاع نيافته پس او منسوخ را حفظ كرده و ناسخ را حفظ نكرده اگر او بداند منسوخست تركش كند و اگر مسلمين هنگامى كه از او مي شنوند بدانند منسوخست تركش كنند.

چهارم: شخصى كه بر پيغمبر(صلی الله علیه و آله) دروغ نبسته و دروغ را از ترس خدا و احترام پيغمبر(صلی الله علیه و آله) مبغوض دارد و حديث را هم فراموش نكرده بلكه آنچه شنيده چنان كه بوده حفظ كرده و همچنان كه شنيده نقل كرده، به آن نيفزوده و از آن كم نكرده و ناسخ را از منسوخ شناخته، به ناسخ عمل كرده و منسوخ را رها كرده، زيرا امر پيغمبر(صلی الله علیه و آله) هم مانند قرآن ناسخ و منسوخ [و خاص و عام] و محكم و متشابه دارد، گاهى رسول خدا(صلی الله علیه و آله) به دو طريق سخن مي فرمود: سخنى عام و سخنى خاص مثل

ص: 226

قرآن. و خداى عز و جل در كتابش فرموده (ما آتاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا)(1) آنچه را پيغمبر(صلی الله علیه و آله) برايتان آورده اخذ كنيد و از آنچه نهيتان كرده باز ايستيد، كسى كه مقصود خدا و رسولش را نفهمد و درك نكند بر او مشتبه شود، اصحاب پيغمبر(صلی الله علیه وآله) كه چيزى از او مي پرسيدند همگى كه نمي فهميدند، بعضى از آنها از پيغمبر(صلی الله علیه و آله) مي پرسيدند ولى (به علت شرم يا احترام يا بى قيدى) فهم جوئى نمي كردند و دوست داشتند كه بيابانى و رهگذرى بيايد و از پيغمبر(صلی الله علیه و آله) بپرسد تا آنها بشنوند. اما من هر روز يك نوبت و هر شب يك نوبت بر پيغمبر(صلی الله علیه و آله) وارد مي شدم با من خلوت مي كرد و در هر موضوعى با او بودم (محرم رازش بودم و چيزى از من پوشيده نداشت) اصحاب پيغمبر(صلی الله علیه و آله) مي دانند كه جز من با هيچ كس چنين رفتار نمي كرد، بسا بود كه در خانه خودم بودم و پيغمبر(صلی الله علیه و آله) نزدم مى آمد، و اين همنشينى در خانه من بيشتر واقع مي شد از خانه پيغمبر(صلی الله علیه و آله) و چون در بعضى از منازل بر آن حضرت وارد مي شدم، زنان خود را بيرون مي كرد و تنها با من بود و چون براى خلوت به منزل من مى آمد فاطمه و هيچ يك از پسرانم را بيرون نمي كرد، چون از او مي پرسيدم جواب مي داد و چون پرسشم تمام مي شد و خاموش مي شدم او شروع مي فرمود، هيچ آيه ئى از قرآن بر رسول خدا(صلی الله علیه و آله) نازل نشد جز اينكه براى من خواند و املا فرمود و من به خط خود نوشتم و تأويل و تفسير و ناسخ و منسوخ و محكم و متشابه و خاص و عام آن را به من آموخت و از خدا خواست كه فهم و حفظ آن را به من عطا فرمايد، و از زمانى كه آن دعا را در باره من كرد هيچ آيه ئى از قرآن و هيچ علمى را كه املا فرمود و من نوشتم فراموش نكردم و آنچه را كه خدا تعليمش فرمود از حلال و حرام و امر و نهى گذشته و آينده و نوشته اى كه بر هر پيغمبر پيش از او نازل شده بود از طاعت و معصيت به من تعليم فرمود و من حفظش كردم و حتى يك حرف آن را فراموش نكردم، سپس دستش را بر سينه ام گذاشت و از خدا خواست دلم را از علم و فهم و

ص: 227

حكم و نور پركند، عرضه داشتم: اى رسول خدا(صلی الله علیه و آله) پدر و مادرم قربانت از زمانى كه آن دعا را درباره من كردى چيزى را فراموش نكردم و آنچهرا هم ننوشتم از يادم نرفت، آيا بيم فراموشى بر من دارى؟ فرمود: نه بر تو بيم فراموش و نادانى ندارم. (1)

فَلَمَّا كَانَ مِنَ الْغَدِ حُجِبَ النَّاسُ عَنْهُ وَ ثَقُلَ فِي مَرَضِهِ وَ كَانَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) لَا يُفَارِقُهُ إِلَّا لِضَرُورَةٍ فَقَامَ فِي بَعْضِ شُئُونِهِ فَأَفَاقَ إِفَاقَةً فَافْتَقَدَ عَلِيّاً(علیه السلام) فَقَالَ وَ أَزْوَاجُهُ حَوْلَهُ ادْعُوا لِي أَخِي وَ صَاحِبِي وَ عَاوَدَهُ الضَّعْفَ فَأَصْمَتَ فَقَالَتْ عَائِشَةُ ادْعُوا لَهُ أَبَا بَكْرٍ فَدُعِيَ فَدَخَلَ عَلَيْهِ فَقَعَدَ عِنْدَ رَأْسِهِ فَلَمَّا فَتَحَ عَيْنَهُ نَظَرَ إِلَيْهِ وَ أَعْرَضَ عَنْهُ بِوَجْهِهِ فَقَامَ أَبُو بَكْرٍ فَقَالَ لَوْ كَانَ لَهُ إِلَيَّ حَاجَةٌ لَأَفْضَى بِهَا إِلَيَّ فَلَمَّا خَرَجَ أَعَادَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) الْقَوْلَ ثَانِيَةً وَ قَالَ ادْعُوا لِي أَخِي وَ صَاحِبِي فَقَالَتْ حَفْصَةُ ادْعُوا لَهُ عُمَرَ فَدُعِيَ فَلَمَّا حَضَرَ رَآهُ النَّبِيُّ(صلی الله علیه و آله) فَأَعْرَضَ عَنْهُ فَانْصَرَفَ. ثُمَّ قَالَ ادْعُوا لِي أَخِي وَ صَاحِبِي فَقَالَتْ أُمُّ سَلَمَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهَا ادْعُوا لَهُ عَلِيّاً فَإِنَّهُ لَا يُرِيدُ غَيْرَهُ فَدُعِيَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) فَلَمَّا دَنَا مِنْهُ أَوْمَأَ إِلَيْهِ فَأَكَبَّ عَلَيْهِ فَنَاجَاهُ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) طَوِيلًا ثُمَّ قَامَ فَجَلَسَ نَاحِيَةً حَتَّى أَغْفَى رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) فَقَالَ لَهُ النَّاسُ مَا الَّذِي أَوْعَزَ إِلَيْكَ يَا أَبَا الْحَسَنِ فَقَالَ عَلَّمَنِي أَلْفَ بَابٍ فَتَحَ لِي كُلُّ بَابٍ أَلْفَ بَابٍ وَ وَصَّانِي بِمَا أَنَا قَائِمٌ بِهِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ. ثُمَّ ثَقُلَ وَ حَضَرَهُ الْمَوْتُ وَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ حَاضِرٌ عِنْدَهُ فَلَمَّا قَرُبَ خُرُوجُ نَفْسِهِ قَالَ لَهُ ضَعْ رَأْسِي يَا عَلِيُّ فِي حَجْرِكَ فَقَدْ جَاءَ أَمْرُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَإِذَا فَاضَتْ نَفْسِي فَتَنَاوَلْهَا بِيَدِكَ وَ امْسَحْ بِهَا وَجْهَكَ ثُمَّ وَجِّهْنِي إِلَى الْقِبْلَةِ وَ تَوَلَّ أَمْرِي وَ صَلِّ عَلَيَّ أَوَّلَ النَّاسِ وَ لَا تُفَارِقْنِي حَتَّى تُوَارِيَنِي فِي

رَمْسِي وَ اسْتَعِنْ بِاللَّهِ تَعَالَى فَأَخَذَ عَلِيٌّ(علیه السلام) رَأْسَهُ فَوَضَعَهُ

ص: 228

فِي حَجْرِهِ فَأُغْمِيَ عَلَيْهِ فَأَكَبَّتْ فَاطِمَةُ تَنْظُرُ فِي وَجْهِهِ وَ تَنْدُبُهُ وَ تَبْكِي...

....على(علیه السلام) در تمام اين مدت از پيغمبر(صلی الله علیه و آله) كناره نمى گرفت و پيوسته منتظر اجراى دستورات آن جناب بود فرداى آن روز كه درب خانه اش بروى مردم بسته بود و كسى از احوال آن جناب اطلاعى نداشت و بيمارىآن حضرت شدت يافته على(علیه السلام) براى انجام پاره از امور ضرورى خود رفته بود رسول خدا(صلی الله علیه و آله) اندكى افاقه يافت على(علیه السلام) را نديد زن هاى رسول خدا(صلی الله علیه و آله) اطراف او را گرفته بودند فرمود: برادر و رفيق مرا بخوانيد پس از اين جمله دوباره ضعف بر آن حضرت مستولى گرديد، ساکت شد عائشه گفت: ابو بكر را بگوئيد بيايد وى داخل شده بالين آن حضرت نشست چون رسول خدا(صلی الله علیه و آله) ديده گشود چشمش به ابو بكر افتاد صورت برگردانيد ابوبكر دانست اشتباه كرده از جاى برخاست و گفت اگر او به من نيازمند بود صورت برنمى گردانيد و حاجتش را مي فرمود چون بيرون رفت دوباره رسول خدا(صلی الله علیه و آله) همان جمله را تكرار كرد حفصه گفت عمر را حاضر كنيد چون حضور يافت و چشم رسول خدا(صلی الله علیه و آله) به او افتاد صورت برگردانيد و او هم خارج شد بار سوم رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود برادر و صاحب مرا بخوانيد ام سلمه كه حق از او خوشنود باد گفت على(علیه السلام) را بگوئيد حاضر شود كه پيغمبر اكرم(صلی الله علیه و آله) جز او به ديگرى عنايتى ندارد على(علیه السلام) را به حضور خواندند چون او وارد شد گوئيد روح روانى به رسول خدا دميدند شاد و خندان گرديده او را نزديك خواند مدتى با وى به راز پرداخت سپس على(علیه السلام) از جا برخاست و به گوشه آرام گرفت تا پيغمبر(صلی الله علیه و آله) به خواب رود چون او خوابيد از خانه بيرون رفت مردم پرسيدند رسول خدا(صلی الله علیه و آله) با تو چه نجوائى داشت و چه فرمود؟ پاسخ داد هزار باب علم به من آموخت كه از هر بابى هزار باب ديگر گشوده مى شود و مرا به كارهائى مأموريت داد كه به خواست خدا بدان ها قيام خواهم كرد. بيمارى رسول خدا(صلی الله علیه و آله) شدت كرد و آثار ارتحال ظاهر شد و على(علیه السلام) در آن هنگام حضور

ص: 229

داشت چون نزديك شد روح مقدسش به آشيان جنان پرواز نمايدبه على فرمود: يا على! سرم را در ميان دامان خود بگذار كه امر خدا دررسيده چون جان من از كالبد بيرون خرامد آن را به دست خود بگير و به صورت بكش سپس مرا رو به قبله قرار داده و به كار غسل من بپرداز و نخستين كس بر من نماز بگزار و تا مرا در ميان قبر پنهان ننموده از من جدا مشو و در تمام امور خود از خدا كمك بخواه. على(علیه السلام) حسب الامر سر مبارك پيغمبر اكرم(صلی الله علیه و آله) را در ميان دامن خود گذارد رسول خدا(صلی الله علیه و آله) در آن هنگام از هوش رفت زهراى مرضيه كه حضور داشت به صورت پدر بزرگوارش خيره شده گريه و ندبه مى كرد. (1)

تمام علوم در نزد ایشان

أَخْبَرَنِي أَبُو بَكْرٍ مُحَمَّدُ بْنُ الْمُظَفَّرِ الْبَزَّازُ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو مَالِكٍ كَثِيرُ بْنُ يَحْيَى قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي السَّرِيِّ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ يُونُسَ عَنْ سَعْدٍ الْكِنَانِيِّ عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ قَالَ لَمَّا بُويِعَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) بِالْخِلَافَةِ خَرَجَ إِلَى الْمَسْجِدِ مُعْتَمّاً بِعِمَامَةِ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) لَابِساً بُرْدَيْهِ فَصَعِدَ الْمِنْبَرَ فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَى عَلَيْهِ وَ وَعَظَ وَ أَنْذَرَ ثُمَّ جَلَسَ مُتَمَكِّناً وَ شَبَّكَ بَيْنَ أَصَابِعِهِ وَ وَضَعَهَا أَسْفَلَ سُرَّتِهِ ثُمَّ قَالَ يَا مَعْشَرَ النَّاسِ سَلُونِي قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِي سَلُونِي فَإِنَّ عِنْدِي عِلْمَ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ أَمَا وَ اللَّهِ لَوْ ثُنِيَ لِيَ الْوِسَادُ لَحَكَمْتُ بَيْنَ أَهْلِ التَّوْرَاةِ بِتَوْرَاتِهِمْ وَ بَيْنَ أَهْلِ الْإِنْجِيلِ بِإِنْجِيلِهِمْ وَ أَهْلِ الزَّبُورِ بِزَبُورِهِمْ وَ أَهْلِ الْقُرْآنِ بِقُرْآنِهِمْ حَتَّى يَزْهَرَ كُلُّ كِتَابٍ مِنْ هَذِهِ الْكُتُبِ وَ يَقُولُ يَا

ص: 230

رَبِّ إِنَّ عَلِيّاً قَضَى بِقَضَائِكَ وَ اللَّهِ إِنِّي أَعْلَمُ بِالْقُرْآنِ وَ تَأْوِيلِهِ مِنْ كُلِّ مُدَّعٍ عِلْمَهُ وَ لَوْ لَا آيَةٌ فِي كِتَابِ اللَّهِ لَأَخْبَرْتُكُمْ بِمَا يَكُونُ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ ثُمَّ قَالَ سَلُونِي قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِي فَوَ الَّذِي فَلَقَ الْحَبَّةَ وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ لَوْ سَأَلْتُمُونِي عَنْ آيَةٍ آيَةٍلَأَخْبَرْتُكُمْ بِوَقْتِ نُزُولِهَا وَ فِي مَنْ نَزَلَتْ وَ أَنْبَأْتُكُمْ بِنَاسِخِهَا مِنْ مَنْسُوخِهَا وَ خَاصِّهَا مِنْ عَامِّهَا وَ مُحْكَمِهَا مِنْ مُتَشَابِهِهَا وَ مَكِّيِّهَا مِنْ مَدَنِيِّهَا وَ اللَّهِ مَا فِئَةٌ تَضِلُّ أَوْ تُهْدَى إِلَّا وَ أَنَا أَعْرِفُ قَائِدَهَا وَ سَائِقَهَا وَ نَاعِقَهَا إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ.

و خبر داد مرا محّمد بن مظفر بزاز (بسند خود) از اصبغ بن نُباته كه گفت: هنگامى كه مردمان با على(علیه السلام) در باره خلافت بيعت كردند، آن حضرت در حالى كه عمامه رسول خدا(صلی الله علیه و آله) را به سر بسته بود، و جامه او را بر تن داشت به مسجد آمد و بر منبر بالا رفت، پس خداى را ستايش و ثنا كرد، و مردمان را پند و اندرز داد، سپس به منبر تكيه زد و جاي گير كه شد انگشتان دو دست خود را درهم فرو برد و مشبك ساخته بر شکم نهاد و فرمود: اى گروه مردم! از من بپرسيد پيش از آنكه (من از دست شما بروم، و) مرا نيابيد، از من بپرسيد زيرا علم اولين و آخرين نزد من است، آگاه باشيد به خدا سوگند! اگر (بر بالين خلافت تكيه زنم و) بستر حكومت برايم گسترده شود ميان اهل توراة (و يهود) با توراتشان، و ميان اهل انجيل (و نصارى) با انجيلشان، و ميان اهل زبور با زبور آنها، و ميانه اهل قرآن با قرآن داورى كنم، بدانسان كه هر كتابى از اين كتاب ها به سخن آيد و بگويد بار پروردگارا همانا على(علیه السلام) به داورى تو داورى كرد، به خدا سوگند! من به قرآن و شرح و تفسير آن داناترم از هر كه ادعاى دانستن آن را مي كند، و اگر يك آيه در قرآن نبود هر آينه شما را به آنچه تا روز قيامت خواهد شد آگاه مي كردم، سپس (دوباره فرمود) از من بپرسيد پيش از آنكه مرا نيابيد، سوگند به آن كه دانه را (در دل زمين) شكافت، و انسان را آفريد، اگر از يك به يك

ص: 231

آيه هاى قرآن از من بپرسيد شما را آگاه سازم از هنگام فرود آمدنش، و از آنچه (آن آيه) در باره آن فرود آمده، و از ناسخ و منسوخ آن، و خاص و عامش، و محكم و متشابهش، و اينكه در مكه نازل شده يا در مدينه (از همهاين ها) شما را آگاه كنم، به خدا، هيچ گروهى نيست كه گمراه شود يا رستگار گردد تا روز قيامت جز اينكه من پيشوا و جلودار آنها و خواننده به آن گروه را مى شناسم. (1)

احاطه ی امیرالمومنین به قرآن

أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ، قَالَ أَخْبَرَنِي الْقَاضِي أَبُو بَكْرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عُمَرَ الْجِعَابِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو الْعَبَّاسِ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِيدٍ، قَالَ حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ الْقَاسِمِ، عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ بْنِ يَعْلَى التَّيْمِيُّ، قَالَ حَدَّثَنِي عَلِيُّ بْنُ سَيْفِ بْنِ عَمِيرَةَ، عَنْ أَبِيهِ، عَنْ أَبِي حَمْزَةَ الثُّمَالِيِّ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ(علیه السلام) قَالَ: قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام): مَا نَزَلَتْ آيَةٌ إِلَّا وَ أَنَا عَالِمٌ مَتَى نَزَلَتْ، وَ فِيمَنْ أُنْزِلَتْ، وَ لَوْ سَأَلْتُمُونِي عَمَّا بَيْنَ اللَّوْحَيْنِ لَحَدَّثْتُكُمْ.

امیرمومنان علی بن ابیطالب(علیه السلام) فرمود: هیچ آیه ای فرو فرستاده نشد مگر آنکه می دانم چه هنگام و درباره ی چه کسی فرو فرستاده شده. و اگر از من درباره ی آنچه میان دو لوح محفوظ و لوح محو و اثبات بپرسید برایتان بازگو می کنم. (2)

ص: 232

صاحب علم الکتاب

(وَ يَقُولُ الَّذينَ كَفَرُوا لَسْتَ مُرْسَلاً قُلْ كَفى بِاللَّهِ شَهيداً بَيْني وَ بَيْنَكُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ)و كسانى كه كافر شدند مى گويند: تو فرستاده شده نیستی از سوی خدا به آنان بگو: بس است خداوند و آن كه نزد اوست علم كتاب، برای گواهی میان من و شما.(1)

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ عَنِ النَّضْرِ بْنِ شُعَيْبٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَيْلِ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ الثُّمَالِيِّ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ(علیه السلام)

قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ فِي قَوْلِ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى (وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ) قَالَ الَّذِي عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ هُوَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام)

امام باقر(علیه السلام) درباره قول خدای عزوجل (وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ)(2) فرمودند: آنکه در نزد او علم تمام کتاب بوده امیرالمومنین(علیه السلام) است.(3)

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَى بْنِ الْمُتَوَكِّلِ رِضْوَانُ اللَّهِ عَلَيْهِ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى الْعَطَّارُ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ يَحْيَى عَنْ جَدِّهِ الْحَسَنِ بْنِ رَاشِدٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ مُغَلِّسٍ عَنْ خَلَفٍ عَنْ عَطِيَّةَ الْعَوْفِيِّ عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ قَالَ: سَأَلْتُ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ جَلَّ شَأْنُهُ (قالَ الَّذِي عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْكِتابِ) قَالَ ذَاكَ وَصِيُّ أَخِي سُلَيْمَانَ بْنِ دَاوُدَ(علیه السلام) فَقُلْتُ لَهُ يَا رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) فَقَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ (قُلْ كَفى

بِاللَّهِ شَهِيداً بَيْنِي وَ

بَيْنَكُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ) قَالَ ذَاكَ أَخِي عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام)

ابى سعيد خدرى گويد از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) راجع به آيه (قالَ الَّذِي عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْكِتابِ)(4) گفت آنكه نزد او علمی از كتاب بود، پرسيدم، فرمود: او وصى برادرم سليمان بن داود بود گفتم يا رسول اللَّه(صلی الله علیه و آله) در گفتارديگر خداى عز و جل

ص: 233

(قُلْ كَفى بِاللَّهِ شَهِيداً بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ)(1) بگو بس است به خدا گواه ميان من و شما و كسى كه نزد او است علم كتاب فرمود مقصود از آن برادرم على بن ابى طالب(علیه السلام) است.(2)

حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدٍ عَمَّنْ رَوَاهُ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ فُضَيْلِ بْنِ يَسَارٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ(علیه السلام) فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ (قُلْ كَفى بِاللَّهِ شَهِيداً بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ) قَالَ نَزَلَتْ فِي عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) إِنَّهُ عَالِمُ هَذِهِ الْأُمَّةِ بَعْدَ النَّبِيِّ(صلی الله علیه و آله)

از امام صادق(علیه السلام) درباره آیه (قُلْ كَفى بِاللَّهِ شَهِيداً بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ)(3) سوال شد حضرت فرمودند: این آیه درباره علی بن ابی طالب(علیه السلام) نازل شده و اوست عالم این امت بعد از پیامبر(صلی الله علیه و آله).(4)

عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ وَ مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَمَّنْ ذَكَرَهُ جَمِيعاً عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنِ ابْنِ أُذَيْنَةَ عَنْ بُرَيْدِ بْنِ مُعَاوِيَةَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ (قُلْ كَفى بِاللَّهِ شَهِيداً بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ ) قَالَ إِيَّانَا عَنَى وَ عَلِيٌّ(علیه السلام) أَوَّلُنَا وَ أَفْضَلُنَا وَ خَيْرُنَا بَعْدَ النَّبِيِّ(صلی الله علیه و آله)

بريد بن معاويه گويد به امام باقر(علیه السلام) آيه شريفه (قُلْ كَفى بِاللَّهِ شَهِيداً بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ)(5) بگو خدا و كسى كه علم كتاب نزد اوست، براى گواهى ميان من و شما كافى است را عرضه داشتم حضرت فرمود: خدا ما راقصد كرده و على(علیه السلام) بعد از پيغمبر(صلی الله علیه و آله) اول ما و افضل ما و بهتر ما خاندانست. (6)

ص: 234

وَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَجْلَانَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ(علیه السلام) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَى (قُلْ كَفى بِاللَّهِ) فَقَالَ نَزَلَتْ فِي عَلِيٍّ(علیه السلام) بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) وَ فِي الْأَئِمَّةِ بَعْدَهُ وَ عَلِيٌ(علیه السلام) (عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتاب )

از امام باقر(علیه السلام) درباره آیه شریفه (قُلْ كَفى بِاللَّهِ شَهِيداً بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ)(1) سوال شد فرمودند: نازل شده درباره علی(علیه السلام) و ائمه بعد از او و مقصود از کسی که (عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتاب) امیرالمومنین(علیه السلام) است. (2)

وَ عَنْ مُرَازِمٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) يَقُولُ: إِنَّا أَهْلُ بَيْتٍ لَمْ يَزَلِ اللَّهُ يَبْعَثُ فِينَا مَنْ يَعْلَمُ كِتَابَهُ مِنْ أَوَّلِهِ إِلَى آخِرِه

امام صادق(علیه السلام) فرمودند: پیوسته در میان ما اهلبیت پیامبر(صلی الله علیه و آله) کسانی برانگیخته می شوند که عالم به کتاب از آغاز تا پایان آنند.(3)

مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ سَيْفِ بْنِ عَمِيرَةَ عَنْ أَبِي الصَّبَّاحِ قَالَ وَ اللَّهِ لَقَدْ قَالَ لِي جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ(علیه السلام) إِنَّ اللَّهَ عَلَّمَ نَبِيَّهُ التَّنْزِيلَ وَ التَّأْوِيلَ فَعَلَّمَهُ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) عَلِيّاً(علیه السلام) قَالَ وَ عَلَّمَنَا وَ اللَّهِ ثُمَّ قَالَ مَا صَنَعْتُمْ مِنْ شَيْ ءٍ أَوْ حَلَفْتُمْ عَلَيْهِ مِنْ يَمِينٍ فِي تَقِيَّةٍ فَأَنْتُمْ مِنْهُ فِي سَعَةٍ.

خداوند به پیامبرش تنزیل و تاویل را آموخت پیامبر(صلی الله علیه و آله) هم آنرا به علی(علیه السلام) آموخت و به خدا سوگند به ما هم یاد داد... (4)وَ عَنْ عَبَّادِ بْنِ سُلَيْمَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَيْمَانَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ سَدِيرٍ قَالَ: كُنْتُ أَنَا وَ أَبُو بَصِيرٍ وَ يَحْيَى الْبَزَّازُ وَ دَاوُدُ بْنُ كَثِيرٍ الرَّقِّيُّ فِي مَجْلِسِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام)

إِلَى أَنْ قَالَ قَالَ يَا سَدِيرُ فَهَلْ وَجَدْتَ فِيمَا قَرَأْتَ مِنْ كِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ (قُلْ كَفى بِاللَّهِ شَهِيداً بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ ) قَالَ قُلْتُ قَدْ قَرَأْتُهُ جُعِلْتُ

ص: 235

فِدَاكَ قَالَ فَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْكِتابِ ) أَفْهَمُ أَمْ (مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ ) كُلِّهِ ثُمَّ أَوْمَأَ بِيَدِهِ إِلَى صَدْرِهِ وَ قَالَ وَ اللَّهِ عِلْمُ الْكِتَابِ كُلِّهِ عِنْدَنَا عِلْمُ الْكِتَابِ وَ اللَّهِ كُلِّهِ عِنْدَنَا

أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَبَّادِ بْنِ سُلَيْمَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَيْمَانَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ سَدِيرٍ قَالَ:

كُنْتُ أَنَا وَ أَبُو بَصِيرٍ وَ يَحْيَى الْبَزَّازُ وَ دَاوُدُ بْنُ كَثِيرٍ فِي مَجْلِسِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) إِذْ خَرَجَ إِلَيْنَا وَ هُوَ مُغْضَبٌ فَلَمَّا أَخَذَ مَجْلِسَهُ قَالَ يَا عَجَباً لِأَقْوَامٍ يَزْعُمُونَ أَنَّا نَعْلَمُ الْغَيْبَ مَا يَعْلَمُ الْغَيْبَ إِلَّا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَقَدْ هَمَمْتُ بِضَرْبِ جَارِيَتِي فُلَانَةَ فَهَرَبَتْ مِنِّي فَمَا عَلِمْتُ فِي أَيِّ بُيُوتِ الدَّارِ هِيَ قَالَ سَدِيرٌ فَلَمَّا أَنْ قَامَ مِنْ مَجْلِسِهِ وَ صَارَ فِي مَنْزِلِهِ دَخَلْتُ أَنَا وَ أَبُو بَصِيرٍ وَ مُيَسِّرٌ وَ قُلْنَا لَهُ جُعِلْنَا فِدَاكَ سَمِعْنَاكَ وَ أَنْتَ تَقُولُ كَذَا وَ كَذَا فِي أَمْرِ جَارِيَتِكَ وَ نَحْنُ نَعْلَمُ أَنَّكَ تَعْلَمُ عِلْماً كَثِيراً وَ لَا نَنْسُبُكَ إِلَى عِلْمِ الْغَيْبِ قَالَ فَقَالَ يَا سَدِيرُ أَ لَمْ تَقْرَأِ الْقُرْآنَ قُلْتُ بَلَى قَالَ فَهَلْ وَجَدْتَ فِيمَا قَرَأْتَ مِنْ كِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ (قالَ

الَّذِي عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْكِتابِ أَنَا آتِيكَ بِهِ قَبْلَ أَنْ يَرْتَدَّ إِلَيْكَ طَرْفُكَ ) قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ قَدْ قَرَأْتُهُ قَالَ فَهَلْ عَرَفْتَ الرَّجُلَ وَ هَلْ عَلِمْتَ مَا كَانَ عِنْدَهُ مِنْ عِلْمِ الْكِتَابِ قَالَ قُلْتُ أَخْبِرْنِي بِهِ قَالَ قَدْرُ قَطْرَةٍ مِنَ الْمَاءِ فِي الْبَحْرِ الْأَخْضَرِ فَمَا يَكُونُ ذَلِكَ مِنْ عِلْمِ الْكِتَابِ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ مَا أَقَلَّ هَذَا فَقَالَ يَا سَدِيرُ مَا أَكْثَرَ هَذَا أَنْ يَنْسُبَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ إِلَى الْعِلْمِ الَّذِي أُخْبِرُكَ بِهِ يَا سَدِيرُ فَهَلْ وَجَدْتَ فِيمَا قَرَأْتَ مِنْ كِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَيْضاً (قُلْ

كَفى بِاللَّهِ شَهِيداً بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ ) قَالَ قُلْتُ قَدْ قَرَأْتُهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ قَالَ أَ فَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ كُلُّهُ أَفْهَمُ أَمْ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ بَعْضُهُ

قُلْتُ لَا بَلْ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ كُلُّهُ قَالَ فَأَوْمَأَ بِيَدِهِ إِلَى صَدْرِهِ وَ

ص: 236

قَالَ

عِلْمُ الْكِتَابِ وَ اللَّهِ كُلُّهُ عِنْدَنَا عِلْمُ الْكِتَابِ وَ اللَّهِ كُلُّهُ عِنْدَنَا.

فرمود: اى سدير! مگر تو قرآن را نمي خوانى؟ عرضه داشتم: چرا، فرمود: در آنچه از كتاب خداى عز و جل خوانده ئى؟ اين آيه (قالَ

الَّذِي عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْكِتابِ أَنَا آتِيكَبِهِ قَبْلَ أَنْ يَرْتَدَّ إِلَيْكَ طَرْفُكَ)(1) را ديده اى؟ کسی که علمی از کتاب را داشت گفت: من آن را پيش از آنكه چشم برهم زنى نزد تو آورم عرضه داشتم: قربانت گردم، اين آيه را خوانده ام. فرمود: آن مرد را شناختى و فهميدى چه اندازه از علم كتاب نزد او بود؟ عرضه داشتم: شما به من خبر دهيد. فرمود: به اندازه يك قطره آب نسبت به درياى اخضر (بحر محيط) عرضه داشتم: قربانت گردم، چه كم!! فرمود: اى سدير! چه بسيار است آن مقدارى كه خداى عز و جل نسبت داده است به علمى كه اكنون به تو خبر مي دهم [چه بسيار است آن مقدار براى كسى كه خداى عز و جل او را به علمى كه اكنون به تو خبر مي دهم نسبت نداده است]. اى سدير! باز در آنچه از كتاب خداى عز و جل خوانده ئى اين آيه (قُلْ كَفى بِاللَّهِ شَهِيداً بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ)(2) را ديده ئى؟ بگو (اى محمد) گواه بودن خدا و كسى كه علم كتاب نزد اوست ميان من و شما بس است (كسى كه علم كتاب نزد اوست على و امامان از فرزندان او مي باشند چنانچه عرضه داشتم: قربانت، اين آيه را هم خوانده ام. فرمود: آيا كسى كه تمام علم كتاب را مي داند بافهمتر است يا كسى كه بعضى از آن را مي داند؟ عرضه داشتم: نه، بلكه كسى كه تمام علم كتاب را مي داند آنگاه حضرت با دست اشاره به سينه اش نمود و فرمود: به خدا تمام علم كتاب نزد ماست، به خدا تمام علم كتاب نزد ماست.(3)

وَ قَالَ الْبَاقِرُ(علیه السلام) (وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ ) قَالَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ الْأَوَّلِ وَ الْآخِر

ص: 237

امام باقر(علیه السلام) در باره آيه (وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ)(1) و كسى كه پيش او علم كتاب است فرمود: منظور على(علیه السلام) است كه علم همه كتاب هاى اول و آخر پيش اوست. (2)

حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُكَيْرٍ عَنْ نَجْمٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ(علیه السلام) فِي قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى (قُلْ كَفى بِاللَّهِ شَهِيداً بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ) قَالَ عَلِيٌّ(علیه السلام) عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ.

امام باقر(علیه السلام) درباره قول خدا (قُلْ كَفى بِاللَّهِ شَهِيداً بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ)(3) فرمود: مقصود علی(علیه السلام) است و در نزد اوست علم کتاب. (4)

حَدَّثَنَا أَبُو الْقَاسِمِ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى الْعَطَّارُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الصَّفَّارُ قَالَ حَدَّثَنِي يَعْقُوبُ بْنُ يَزِيدَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُكَيْرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) قَالَ: كُنْتُ عِنْدَهُ فَذَكَرُوا سُلَيْمَانَ وَ مَا أُعْطِيَ مِنَ الْعِلْمِ وَ مَا أُوتِيَ مِنَ الْمُلْكِ فَقَالَ لِي وَ مَا أُعْطِيَ سُلَيْمَانُ بْنُ دَاوُدَ(علیه السلام) إِنَّمَا كَانَ عِنْدَهُ حَرْفٌ وَاحِدٌ مِنَ الِاسْمِ الْأَعْظَمِ وَ صَاحِبُكُمُ الَّذِي قَالَ اللَّهُ (قُلْ كَفى بِاللَّهِ شَهِيداً بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ) وَ كَانَ وَ اللَّهِ عِنْدَ عَلِيٍّ(علیه السلام) عِلْمُ الْكِتَابِ فَقُلْتُ صَدَقْتَ وَ اللَّهِ جُعِلْتُ فِدَاكَ.

بصائر: ابن بكير از حضرت صادق(علیه السلام) نقل كرد كه فرمود: من خدمت آن جناب بودم سخن علم سليمان(علیه السلام) شد و قدرتى كه به او دادهشده بود فرمود: به سليمان بن داود(علیه السلام) چه چيز داده شده به او يك حرف از اسم اعظم داده بودند ولى صاحب شما كه خداوند در اين آيه مي فرمايد (قُلْ كَفى بِاللَّهِ شَهِيداً بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ )(5) به خدا قسم نزد على(علیه السلام) علم كتاب بود عرضه داشتم:

ص: 238

صحيح مى فرمائيد فدايتان بشوم. (1)

قَالَ سُلَيْمُ بْنُ قَيْسٍ: سَأَلَ رَجُلٌ عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) فَقَالَ وَ أَنَا أَسْمَعُ أَخْبِرْنِي بِأَفْضَلِ مَنْقَبَةٍ لَكَ قَالَ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ فِي كِتَابِهِ قَالَ وَ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ فِيكَ قَالَ (أَ فَمَنْ كانَ عَلى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ وَ يَتْلُوهُ شاهِدٌ مِنْهُ) أَنَا الشَّاهِدُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) وَ قَوْلُهُ (وَ يَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَسْتَ مُرْسَلًا قُلْ كَفى بِاللَّهِ شَهِيداً بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ ) إِيَّايَ عَنَى بِ (مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ ) فَلَمْ يَدَعْ شَيْئاً أَنْزَلَهُ اللَّهُ فِيهِ إِلَّا ذَكَرَهُ مِثْلَ قَوْلِهِ (إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُونَ) وَ قَوْلِهِ (أَطِيعُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ ) وَ غَيْرِ ذَلِكَ

سليم بن قيس الهلالى گفت: كه من روزى در خدمت حضرت امير على(علیه السلام) حاضر بودم و مى شنيدم كه مردى از آن حضرت سؤال نمود يا امير المؤمنين(علیه السلام) مرا خبر ده بافضل منقبت خود كه حضرت رب العزت بواسطه شما مقرر گردانيد كدامست؟ امير المؤمنين(علیه السلام) فرمود: كه آنچه حضرت ايزد معبود در كتاب خود كه به حضرت نبى المحمود ارسال و انزال نموده بيان فرموده. گفت: يا على ايزد تبارك و تعالى در شأن شما در قرآن كدام آيه منزل گردانيد؟ ولى خداى عز و جل در جواب سائل گفت: كه آيه مباركه (أَ فَمَنْ كانَ عَلى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ وَيَتْلُوهُ شاهِدٌ مِنْهُ )(2) من شاهدم از رسول بر جميع مردم، و نيز قول حضرت رب العزت است كه (وَ يَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَسْتَ مُرْسَلًا قُلْ كَفى بِاللَّهِ شَهِيداً بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ )(3) علم كتاب ايزد وهاب در نزد منست و حضرت قادر واحد در اين آيه مرا قصد كرد، هيچ چيز رب العزيز نفرستاد در قرآن الا اينكه مرا نيز ذكر كرد، مثل قول عز و جل كه در قرآن مذكور و بيان فرمود كه (إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ

ص: 239

الصَّلاةَ، وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ، وَ هُمْ راكِعُونَ)(1) و قوله تعالى (أَطِيعُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ )(2) و غير از اين آيات در بيان هست. (3)

وَ رُوِيَ عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) أَنَّهُ قَالَ: إِنَّ الْعِلْمَ الَّذِي هَبَطَ بِهِ آدَمُ مِنَ الْجَنَّةِ وَ مَا فُضِّلَتْ بِهِ النَّبِيُّونَ فِي عِتْرَةِ نَبِيِّكُمْ فَأَيْنَ يُتَاهُ بِكُم

روايت است از حضرت امير المؤمنين على(علیه السلام) كه آنچه باعث نجات حضرت آدم(علیه السلام) صفى اللَّه بلكه آن كسى كه او را از جنت رب العالمين بر زمين آورد و آنچه باعث فضيلت تمامى پيغمبران ايزد منان شده غير از پيغمبر شماحضرت محمد مصطفى(صلی الله علیه و آله) ائمة الهدى است، پس كسى كه توسل به آن اعيان نمود و نمايد كى حيران و سرگردان ماند. (4)

أَبِي عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنِ ابْنِ أُذَيْنَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) قَالَ:

الَّذِي (عِنْدَهُ

عِلْمُ الْكِتابِ) هُوَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) وَ سُئِلَ عَنِ (الَّذِي عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْكِتابِ ) أَعْلَمُ أَمِ الَّذِي (عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ ) فَقَالَ مَا كَانَ عِلْمُ (الَّذِي عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْكِتابِ ) عِنْدَ الَّذِي (عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ) إِلَّا بِقَدْرِ مَا يَأْخُذُ بَعُوضَةٌ بِجَنَاحِهَا مِنْ مَاءِ الْبَحْرِ

تفسير قمى: ابن اذينه از حضرت صادق(علیه السلام) نقل كرد كه فرمود: كسى كه داراى علم كتاب است امير المؤمنين(علیه السلام) است از آن جناب سؤال كردند كسى كه داراى علم كتاب است داناتر است يا كسى كه مقدارى از علم كتاب را دارد فرمود: نسبت علم كسى كه مقدارى از علم كتاب دارد به كسى كه علم كتاب دارد به نسبت فكر به اندازه اى كه يك پشه از آب دريا با بال خود بر مي دارد امير المؤمنين(علیه السلام) فرمود: تمام دانشى را كه آدم از آسمان به زمين فرود آورد و همه امتيازات علمى پيامبران تا خاتم انبياء در اختيار عترت پيامبر خاتم(صلی الله علیه و آله) است. (5)

ص: 240

أَخْبَرَنَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الْفَارِسِيُّ قَالَ: أَخْبَرَنَا أَبُو بَكْرٍ الْمُفِيدُ، قَالَ: حَدَّثَنَا أَبُو أَحْمَدَ الْجَلُودِيُّ قَالَ: حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ سَهْلٍ قَالَ: حَدَّثَنَا زَيْدُ بْنُ إِسْمَاعِيلَ قَالَ:

حَدَّثَنَا دَاوُدُ بْنُ الْمُحَبَّرِ قَالَ: حَدَّثَنَا أَبُو عَوَانَةَ، عَنْ أَبِي بِشْرٍ، عَنْ سَعِيدِ بْنِ جُبَيْرٍ: عَنِ

ابْنِ عَبَّاسٍ فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: (وَ

مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ ) قَالَ [هُوَ] عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام)سعيد بن جبير نقل كرده است: ابن عباس مفسّر قرآن و صحابى پيامبر(صلی الله علیه و آله) در باره قول خداوند (وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ) (1)

بيان كرد، كه منظور، على(علیه السلام) است كه علم الكتاب در نزد اوست. (2)

وَ أَخْبَرُونَا عَنْ أَبِي بَكْرٍ [السَّبِيعِيِ] قَالَ: حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مَنْصُورِ بْنِ الْجُنَيْدِ الرَّازِيُّ قَالَ: حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَيْنِ بْنِ إِشْكَابَ قَالَ: حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُفَضَّلٍ قَالَ: حَدَّثَنَا مَنْدَلُ بْنُ عَلِيٍّ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ سُلَيْمَانَ عَنْ أَبِي عُمَرَ زَاذَانَ، عَنِ ابْنِ الْحَنَفِيَّةِ فِي قَوْلِهِ تَعَالَى (وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ ) قَالَ:

هُوَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام)

ابى عمر زاذان از ابن حنفيّة در توضيح كلام خدا (وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ) (3)

نقل كرد كه مصداق آيه على بن ابى طالب(علیه السلام) است. (4)

أَخْبَرُونَا عَنْ أَبِي بَكْرٍ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ صَالِحٍ السَّبِيعِيِّ قَالَ: حَدَّثَنِي الْحُسَيْنُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ الْحُسَيْنِ الْجَصَّاصُ قَالَ: أَخْبَرَنَا حُسَيْنُ بْنُ حَكَمٍ الْحِبَرِيُّ قَالَ: حَدَّثَنَا سَعِيدُ بْنُ عُثْمَانَ، عَنْ أَبِي مَرْيَمَ قَالَ: حَدَّثَنِي عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عَطَاءٍ قَالَ كُنْتُ جَالِساً مَعَ أَبِي جَعْفَرٍ فِي الْمَسْجِدِ فَرَأَيْتُ ابْناً لِعَبْدِ اللَّهِ بْنِ سَلَامٍ جَالِساً فِي نَاحِيَةٍ فَقُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ: زَعَمُوا أَنَّ أَبَا هَذَا (عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ) (يَعْنِي) عَبْدَ اللَّهِ

بْنَ سَلَامٍ.قَالَ: لَا إِنَّمَا ذَاكَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام)

ص: 241

عبد اللَّه بن عطاء حكايت كرد: روزى در خدمت ابى جعفر(علیه السلام) در مسجد نشسته بوديم، ديدم فرزندان و نواده گان عبد اللَّه بن سلام در قسمت ديگر مسجد نشسته اند. به ابى جعفر(علیه السلام) گفتم، يا ابن رسول اللَّه! اينان گمانمى كنند در نزد پدرشان عبد اللَّه بن سلام (عِلْمُ الْكِتابِ )(1)

موجود بود. ابى جعفر(علیه السلام) فرمود: خير، اين گونه نيست (عِلْمُ الْكِتابِ) (2)

در نزد على(علیه السلام) جدّ ماست. (3)

حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ إِبْرَاهِيمَ الْأَشْعَرِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ نَجْمٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ(علیه السلام) فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ (قُلْ كَفى بِاللَّهِ شَهِيداً بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ ) قَالَ صَاحِبُ عِلْمِ الْكِتَابِ عَلِيٌّ(علیه السلام)

امام باقر(علیه السلام) در باره (قُلْ كَفى بِاللَّهِ شَهِيداً بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ )(4) عزوجل فرمودند: صاحب علم الکتاب امیرالمومنین(علیه السلام) است. (5)

حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْبَرْقِيِّ عَنْ نَضْرِ بْنِ سُوَيْدٍ عَنْ يَحْيَى الْحَلَبِيِّ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا قَالَ: كُنْتُ مَعَ أَبِي جَعْفَرٍ(علیه السلام) فِي الْمَسْجِدِ أُحَدِّثُهُ إِذْ مَرَّ بَعْضُ وُلْدِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سَلَّامٍ وَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ هَذَا ابْنُ الَّذِي يَقُولُ النَّاسُ (عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ) قَالَ لَا إِنَّمَا ذَلِكَ عَلِيٌّ(علیه السلام) نَزَلَتْ فِيهِ خَمْسُ آيَاتٍ أَحَدُهَا (قُلْ كَفى بِاللَّهِ شَهِيداً بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ )

با امام باقر(علیه السلام) در مسجد بودم صحبت در باره برخی از فرزندان عبدالله بن سلیم بود عرضه داشتم: فدایت شوم او کسی است که گمان می کند این آیه(عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ)(6) اشاره به پدرش دارد حضرت فرمودند: خیر بلکه این آیه درباره

علی(علیه السلام) نازل شده... (7)

ص: 242

حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ (قُلْ كَفى بِاللَّهِ شَهِيداً بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ) قُلْتُ هُوَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) قَالَ فَمَنْ عَسَى أَنْ يَكُونَ غَيْرَهُ.

از امام صادق(علیه السلام) پرسیدم درباره آیه (قُلْ كَفى بِاللَّهِ شَهِيداً بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ)(1) فرمود: او علی بن ابی طالب(علیه السلام) است.(2)

حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ حَمْزَةَ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ أَبِي مَرْيَمَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ(علیه السلام) هَذَا ابْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سَلَّامٍ يَزْعُمُ أَنَّ أَبَاهُ الَّذِي يَقُولُ اللَّهُ (قُلْ كَفى بِاللَّهِ شَهِيداً بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ ) قَالَ كَذَبَ ذَاكَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام)

به امام صادق(علیه السلام) گفتم: پسر عبدالله بن سلام ادعا می کند که خداوند در این آیه (قُلْ كَفى بِاللَّهِ شَهِيداً بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ )(3) پدر او را قصدکرده حضرت فرمود: دروغ می گوید این آیه درباره امیرالمومنین(علیه السلام) نازل شد. (4)

حَدَّثَنَا أَبُو الْفَضْلِ الْعَلَوِيُّ قَالَ حَدَّثَنِي سَعِيدُ بْنُ عِيسَى الكربزي [الْكُزْبُرِيُ] الْبَصْرِيُّ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ الْحَكَمِ بْنِ ظُهَيْرٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ شَرِيكِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَى الثَّعْلَبِيِّ عَنْ أَبِي تَمَامٍ عَنْ سَلْمَانَ الْفَارِسِيِّ ره عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) فِي قَوْلِ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى (قُلْ كَفى بِاللَّهِ شَهِيداً بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ ) فَقَالَ أَنَا هُوَ الَّذِي عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ وَ قَدْ صَدَّقَهُ اللَّهُ وَ أَعْطَاهُ الْوَسِيلَةَ فِي الْوَصِيَّةِ وَ لَا تخلى أمة [يُخَلِّي أُمَّتَهُ] مِنْ وَسِيلَتِهِ إِلَيْهِ وَ إِلَى اللَّهِ

ص: 243

قَالَ (يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسِيلَةَ)(1)

امیرالمومنین(علیه السلام) درباره قول خدای عزوجل (قُلْ كَفى بِاللَّهِ شَهِيداً بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ)(2) فرمودند: من آن کسی هستم که علم تمام کتاب در نزد اوست... (3)

وَ مِنْ رِوَايَاتِ الشَّافِعِيِّ ابْنِ الْمَغَازِلِيِّ فِي الْمَعْنَى يَرْفَعُهُ إِلَى عَلِيِّ بْنِ عَابِسٍ قَالَ دَخَلْتُ أَنَا وَ أَبُو مَرْيَمَ عَلَى عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَطَاءٍ قَالَ أَبُو مَرْيَمَ حَدِّثْ عَلَيْنَا بِالْحَدِيثِ الَّذِي حَدَّثْتَنِي عَنِ أَبِي جَعْفَرٍ(علیه السلام) قَالَ كُنْتُ عِنْدَ أَبِي جَعْفَرٍ جَالِساً إِذْ مَرَّ ابْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سَلَامٍ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ هَذَا ابْنُ الَّذِي (عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ) قَالَ لَا وَ لَكِنَّهُ صَاحِبُكُمْ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) الَّذِي نَزَلَتْ فِيهِ آيَاتٌ مِنْ كِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ (وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ ) أَ فَمَنْ كانَ عَلى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ وَيَتْلُوهُ شاهِدٌ مِنْهُ ) (إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ )(4)

الْآيَةَ وَ ذَكَرَ السُّدِّيُّ فِي تَفْسِيرِهِ أَنَّ هَذِهِ الْآيَةَ نَزَلَتْ فِي عَلِيٍّ(علیه السلام)

از روايات شافعى ابن مغازلى در همين معنى روايتى كه آن را از على بن عابس نقل كرده است وى گفت: من و ابو مريم، بر عبد اللَّه ابن عطا وارد شديم ابو مريم به ابن عطا گفت: براى ما روايت كن همان روايتى را كه به من از ابو جعفر(علیه السلام) نقل كردى گفت: من نزد ابو جعفر(علیه السلام) نشسته بودم كه گذر عبد اللَّه سلام به آنجا افتاد به او گفتم فداى تو شوم، اين است پسر كسى كه نزد او است علم الكتاب؟! گفت: نه و لكن آن شخص صاحب شما على بن ابى طالب(علیه السلام) است كه آياتى از قرآن در باره او نازل شده است مثل آيه (وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ )(5)

(أَ فَمَنْ كانَ عَلى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ وَ يَتْلُوهُ شاهِدٌ مِنْهُ)(6) (إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ )(7)

ص: 244

قَوْلُهُ تَعَالَى (كَفى بِاللَّهِ شَهِيداً بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ) قَالَ مُحَمَّدُ ابْنُ الْحَنَفِيَّةِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ هُوَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام)

و ديگر درباره آيت (كَفى بِاللَّهِ شَهِيداً بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ)(1)

محمد بن حنفيه گفت: كه آن كس على بن ابى طالب(علیه السلام) است. (2) داناترین مردم به سنت پیامبر

وَ عَنْ عَائِشَةَ قَالَتْ عَلِيٌّ(علیه السلام) أَعْلَمُ النَّاسِ بِالسُّنَّة

و عایشه گفت: علی(علیه السلام) داناترین مردم است به سنت رسول خدا(صلی الله علیه و آله).(3)

قضاوتهای علی ریشه در سنت نبوی دارد

أَخْبَرَنَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ، قَالَ أَخْبَرَنَا أَبُو بَكْرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عُمَرَ الْجِعَابِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو الْعَبَّاسِ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِيدٍ، قَالَ حَدَّثَنَا عُبَيْدُ بْنُ حُمْدُونَ الرَّوَّاسِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ طَرِيفٍ، قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله) يَقُولُ:

لَا تَجِدُ عَلِيّاً(علیه السلام) يَقْضِي بِقَضَاءٍ إِلَّا وَجَدْتَ لَهُ أَصْلًا فِي السُّنَّةِ. قَالَ: وَ كَانَ عَلِيٌّ(علیه السلام) يَقُولُ: لَوِ اخْتَصَمَ إِلَيَّ رَجُلَانِ فَقَضَيْتُ بَيْنَهُمَا، ثُمَّ مَكَثَا أَحْوَالًا كَثِيرَةً، ثُمَّ أَتَيَانِي فِي ذَلِكَ الْأَمْرِ، لَقَضَيْتُ بَيْنَهُمَا قَضَاءً وَاحِداً، لِأَنَّ الْقَضَاءَ لَا يَحُولُ وَ لَا يَزُولُ.

ص: 245

حسن بن طریف می گوید: شنیدم که امام صادق(علیه السلام) می فرماید: علی(علیه السلام) را در حال قضاوت نمی یابی جز آنکه برایش اصلی در سنت می یابی. امام(علیه السلام) فرمود: علی می فرمود: اگر دو مرد قضاوت خود را به نزد من بیاورند و میانشان قضاوت کنم، سپس مدتی طولانی صبر کنند، و در آن امر بهنزد من بازگردند در میانشان به یک نحو قضاوت می کنم زیرا قضاوت تغییر نمی یابد و متفاوت نمی گردد. (1)

به این مرد پناه ببرید

أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ، قَالَ أَخْبَرَنَا أَبُو الْحَسَنِ عَلِيُّ بْنُ خَالِدٍ الْمَرَاغِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا الْقَاسِمُ بْنُ مُحَمَّدٍ الدَّلَّالُ، قَالَ حَدَّثَنَا إِسْمَاعِيلُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْمُزَنِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا عُثْمَانُ بْنُ سَعِيدٍ، قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ غُرَابٍ، عَنْ مُوسَى بْنِ قَيْسٍ الْحَضْرَمِيِّ، عَنْ سَلَمَةَ بْنِ كُهَيْلٍ، عَنْ عِيَاضٍ، عَنْ أَبِيهِ، قَالَ: مَرَّ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) بِمَلَإٍ فِيهِ سَلْمَانُ فَقَالَ لَهُمْ سَلْمَانُ: قُومُوا فَخُذُوا بِحُجْزَةِ هَذَا، فَوَ اللَّهِ لَا يُخْبِرُكُمْ بِسِرِّ نَبِيِّكُمْ(صلی الله علیه و آله) أَحَدٌ غَيْرُهُ.

عیاض از پدرش روایت می کند که علی بن ابیطالب(علیه السلام) بر جماعتی گذشت که سلمان در میان آنها بود. پس سلمان به آن گروه گفت برخیزید و به این مرد پناه ببرید. پس به خدا سوگند هیچکس جز او شما را از اسرار پیامبرتان آگاه نمی گرداند. (2)

ص: 246

علم صحیح

عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ أَبِي نَصْرٍ عَنْ مُثَنًّى عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: كُنْتُ عِنْدَ أَبِي جَعْفَرٍ(علیه السلام) فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْكُوفَةِ يَسْأَلُهُعَنْ قَوْلِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) سَلُونِي عَمَّا شِئْتُمْ فَلَا تَسْأَلُونِّي عَنْ شَيْ ءٍ إِلَّا أَنْبَأْتُكُمْ بِهِ قَالَ إِنَّهُ لَيْسَ أَحَدٌ عِنْدَهُ عِلْمُ شَيْ ءٍ إِلَّا خَرَجَ مِنْ عِنْدِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) فَلْيَذْهَبِ النَّاسُ حَيْثُ شَاءُوا فَوَ اللَّهِ لَيْسَ الْأَمْرُ إِلَّا مِنْ هَاهُنَا وَ أَشَارَ بِيَدِهِ إِلَى بَيْتِهِ.

زراره گويد: خدمت امام باقر(علیه السلام) بودم كه مردى از اهل كوفه از آن حضرت راجع به قول امير المؤمنين(علیه السلام): هر چه خواهيد از من بپرسيد هر چه از من بپرسيد به شما خبر دهم سؤال كرد، حضرت فرمود: هيچ كس علمى ندارد جز آنچه از اميرالمؤمنين(علیه السلام) استفاده شده، مردم هر كجا خواهند بروند، به خدا علم درست جز اينجا نيست و با دست اشاره به خانه خود كرد. (1)

ص: 247

خداوند علی را نشانه ای برای مردم قرار داده

أَخْبَرَنَا الْحُسَيْنُ بْنُ عُبَيْدِ اللَّهِ، قَالَ أَخْبَرَنَا أَبُو مُحَمَّدٍ، قَالَ حَدَّثَنَا ابْنُ هَمَّامٍ،

قَالَ حَدَّثَنَا الْحُسَيْنُ بْنُ أَحْمَدَ الْمَالِكِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عِيسَى بْنِ عُبَيْدِ بْنِ يَقْطِينٍ، قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو أَيُّوبَ يَحْيَى بْنُ زَكَرِيَّا، قَالَ حَدَّثَنَا دَاوُدُ بْنُ كَثِيرِ بْنِ أَبِي خَالِدٍ الرَّقِّيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله): قَالَ اللَّهُ (عَزَّ وَ جَلَّ): لَوْ لَا أَنِّي أَسْتَحْيِي مِنْ عَبْدِيَ الْمُؤْمِنِ، مَا تَرَكْتُ عَلَيْهِ خِرْقَةًيَتَوَارَى بِهَا، وَ إِذَا أَكْمَلْتُ لَهُ الْإِيمَانَ ابْتَلَيْتُهُ بِضَعْفٍ فِي قُوَّتِهِ وَ قِلَّةٍ فِي رِزْقِهِ، فَإِنْ هُوَ جَزِعَ أَعَدْتُ عَلَيْهِ، وَ إِنْ صَبَرَ بَاهَيْتُ بِهِ مَلَائِكَتِي، أَلَا وَ قَدْ جَعَلْتُ عَلِيّاً عَلَماً لِلنَّاسِ، فَمَنْ تَبِعَهُ كَانَ هَادِياً، وَ مَنْ تَرَكَهُ كَانَ ضَالًّا، لَا يُحِبُّهُ إِلَّا مُؤْمِنٌ وَ لَا يُبْغِضُهُ إِلَّا مُنَافِقٌ.

پیامبر(صلی الله علیه و آله): خداوند بلند مرتبه می فرماید: آگاه باشید علی(علیه السلام) را نشانه ای برای مردم قرار داده ام پس هرکه از او پیروی کند هدایت یافته و هرکه او را رها کند گمراه گشته جز مومن او را دوست نمی دارد و جز منافق او را دشمن نمی دارد. (1)

علی نشانه ای برای آفریدگان

إِبْرَاهِيمُ الْأَحْمَرِيُّ، قَالَ حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَيْنِ، عَنِ الْأَصَمِّ، عَنْ زُرْعَةَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْحَضْرَمِيِّ، عَنِ الْمُفَضَّلِ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) قَالَ: إِنَّ اللَّهَ (تَعَالَى) جَعَلَ عَلِيّاً(علیه السلام) عَلَماً بَيْنَهُ وَ بَيْنَ خَلْقِهِ، لَيْسَ بَيْنَهُمْ عَلَمٌ غَيْرُهُ، فَمَنْ أَقَرَّ بِوَلَايَتِهِ كَانَ مُؤْمِناً،

ص: 249

وَ مَنْ جَحَدَهُ كَانَ كَافِراً، وَ مَنْ جَهِلَهُ كَانَ ضَالًّا، وَ مَنْ نَصَبَ مَعَهُ كَانَ مُشْرِكاً، وَ مَنْ جَاءَ بِوَلَايَتِهِ دَخَلَ الْجَنَّةَ، وَ مَنْ أَنْكَرَهَا دَخَلَ النَّارَ.

امام صادق(علیه السلام) فرمودند: همانا خداوند والا علی(علیه السلام) را نشانه ای میان خود و آفریدگانش نهاد و جز او نشانه ای میانشان نیست. هرکه به ولایت او اقرار کند مومن است و هرکه او را انکار کند کافر می گردد هرکه او را نشناسد گمراه است و هرکه با او دیگری را برافرازد مشرک است. هرکه با ولایت او بیاید وارد بهشت می شود و هرکه اورا انکار کند به دوزخ می رود. (1)

أَخْبَرَنَا جَمَاعَةٌ، عَنْ أَبِي الْمُفَضَّلِ، قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرٍ الرَّزَّازُ الْقُرَشِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ مُوسَى الْخَشَّابُ، قَالَ حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ الْمُثَنَّىالْحَضْرَمِيُّ، عَنْ زُرْعَةَ، يَعْنِي ابْنَ مُحَمَّدٍ الْحَضْرَمِيِّ، عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ الْجُعْفِيِّ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ، عَنْ آبَائِهِ رَفَعَهُ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله): إِنَّ اللَّهَ (عَزَّ وَ جَلَّ) نَصَبَ عَلِيّاً(علیه السلام) عَلَماً بَيْنَهُ وَ بَيْنَ خَلْقِهِ، فَمَنْ عَرَفَهُ كَانَ مُؤْمِناً، وَ مَنْ أَنْكَرَهُ كَانَ كَافِراً، وَ مَنْ جَهِلَهُ كَانَ ضَالًّا، وَ مَنْ عَدَلَ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ غَيْرِهِ كَانَ مُشْرِكاً، وَ مَنْ جَاءَ بِوَلَايَتِهِ دَخَلَ الْجَنَّةَ، وَ مَنْ جَاءَ بِعَدَاوَتِهِ دَخَلَ النَّارَ.

مفضل بن عمر جعفی از حضرت صادق(علیه السلام) به نقل از پدرانشان روایت کرده که رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمودند: همانا خدای عزوجل علی(علیه السلام) را چون نشانه ای میان خود و آفریدگانش قرار داد که هرکه او را بشناسد، مومن است و هرکه او را انکار کند کافر است. هرکه او را نشناسد گمراه شده و هرکه او را با دیگری همسان بداند شرک ورزیده است. هرکه به دوستی او در آید به بهشت می رود و هرکه به دشمنی با او بپردازد به دوزخ روانه می شود. (2)

ص: 250

تو نشانه ی میان من و امت هستی

وَ مِنْ ذَلِكَ مَا رَوَاهُ أَيْضاً الشَّافِعِيُّ ابْنُ الْمَغَازِلِيِّ بِإِسْنَادِهِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) أَتَانِي جَبْرَئِيلُ(علیه السلام) بِدُرْنُوكٍ مِنْ دَرَانِيكِ الْجَنَّةِ فَجَلَسْتُ عَلَيْهِ فَلَمَّا صِرْتُ بَيْنَ يَدَيْ رَبِّي كَلَّمَنِي وَ نَاجَانِي فَمَا عَلَّمَنِي شَيْئاً إِلَّا وَ عَلَّمْتُ عَلِيّاً(علیه السلام) فَهُوَ بَابُ مَدِينَةِ عِلْمِي ثُمَّ دَعَاهُ إِلَيْهِ فَقَالَ يَا عَلِيُّ(علیه السلام) سِلْمُكَ سِلْمِي وَ حَرْبُكَ حَرْبِي وَ أَنْتَ الْعَلَمُ بَيْنِي وَ بَيْنَ أُمَّتِي بَعْدِي

ابن عباس از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) روایت می کند که فرمود: جبرئیل(علیه السلام) فرشی از فرش های بهشت برایم آورد و بر آن نشستم و چون نزد پروردگارم رسیدم با من سخن گفت. و هیچ چیز به من نیاموخت مگر آنکهعلي(علیه السلام) نیز آن را دانست، بنا بر این او درب شهر علم من است سپس پیامبر(صلی الله علیه و آله) علی(علیه السلام) را نزد خود فراخواند و به وی فرمود: ای علی! دوستی تو دوستی من است و جنگ با تو جنگ با من است و تو نشانه ی میان من و امت من پس از من هستی. (1)

ص: 251

خداوند متعال به اطاعت از علی امر فرمودهوَ حَدَّثَنَا الشَّيْخُ أَبُو الْحَسَنِ بْنُ شَاذَانَ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مُرَّةَ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ الْعَاصِمِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ الْمَلِكِ بْنِ أَبِي الشَّوَارِبِ قَالَ حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بْنُ سُلَيْمَانَ الضُّبَعِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا سور [سَعْدُ] بْنُ طَرِيفٍ عَنِ الْأَصْبَغِ قَالَ سُئِلَ سَلْمَانُ الْفَارِسِيُّ رَحِمَهُ اللَّهُ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) يَقُولُ عَلَيْكُمْ بِعَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) فَإِنَّهُ مَوْلَاكُمْ فَأَحِبُّوهُ وَ كَبِيرُكُمْ فَاتَّبِعُوهُ وَ عَالِمُكُمْ فَأَكْرِمُوهُ وَ قَائِدُكُمْ إِلَى الْجَنَّةِ فَعَزِّرُوهُ وَ إِذَا دَعَاكُمْ فَأَجِيبُوهُ وَ إِذَا أَمَرَكُمْ فَأَطِيعُوهُ وَ أَحِبُّوهُ لِحُبِّي وَ أَكْرِمُوهُ لِكَرَامَتِي مَا قُلْتُ لَكُمْ فِي عَلِيٍّ(علیه السلام) إِلَّا مَا أَمَرَنِي بِهِ رَبِّي

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) مي فرمود: بر شما باد ملازمت على بن ابى طالب(علیه السلام) كه او مولاى شما است دوستش داريد، و بزرگ شما است از او پيروى كنيد، و داناى شما است او را گرامى داريد، و جلودار شما است به سوى بهشت او را عزيز شماريد، و چون شما را بخواند پذيرا باشيد و چون به شما فرمان دهد فرمانش ببريد و دوستش داريد به دوستى من و گراميش داريد به كرامت من، نگفتم به شما درباره على(علیه السلام) جز آنچه را پروردگارم به من فرموده. (1)

ص: 253

بعد از من از علی اطاعت کنیدأَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ، قَالَ أَخْبَرَنِي أَبُو نَصْرٍ مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَيْنِ الْبَصِيرُ، قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِيلَ الْحَاسِبُ، قَالَ حَدَّثَنَا سُلَيْمَانُ بْنُ أَحْمَدَ الْوَاسِطِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِيسَ، قَالَ حَدَّثَنَا نَصْرُ بْنُ نُصَيْرٍ الْبَحْرَانِيُّ، عَنْ أَبِيهِ، عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِيِّ، قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله): يَا أَيُّهَا النَّاسُ، (اتَّقُوا اللَّهَ وَ اسْمَعُوا) قَالُوا: لِمَنِ السَّمْعُ وَ الطَّاعَةُ بَعْدَكَ يَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ: لِأَخِي وَ ابْنِ عَمِّي وَ وَصِيِّي عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام). قَالَ جَابِرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ: فَعَصَوْهُ وَ اللَّهِ، وَ خَالَفُوا أَمْرَهُ، وَ حَمَلُوا عَلَيْهِ السُّيُوفَ.

رسول خدا(صلی الله علیه و آله): ای مردم! پرهیزکار باشید و سخن مرا بشنوید. عرضه داشتند: ای رسول خدا! پس از تو سخن چه کسی را بشنویم و از چه کسی اطاعت کنیم؟ فرمود: از برادر و پسر عمو و جانشینم علی بن ابیطالب(علیه السلام). جابر بن عبدالله انصاری می گوید: به خدا قسم! از او سرپیچی کردند و نافرمانی اش نمودند و بر او شمشیر کشیدند. (1)

پیروی از علی پیروی از رسول خداست

قَالَ النَبی(صلی الله علیه و آله):... عَلِيٌّ(علیه السلام) مِنِّي كَنَفْسِي طَاعَتُهُ طَاعَتِي وَ مَعْصِيَتُهُ مَعْصِيَتِي

ص: 254

رسول خدا(صلی الله علیه و آله): على(علیه السلام) نسبت به من چون خود من است طاعتش طاعت من و نافرمانيش نافرمانى منست.(1)

أَخْبَرَنَا أَبُو شُكْرٍ مُحَمَّدُ بْنُ حَمْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْمُسْتَوْفِي الْأَصْبَهَانِيُّ، بِقِرَاءَتِي عَلَيْهِ فِي دَارِهِ أَخْبَرَنَا أَبُو عَمْرٍو عَبْدُ الْوَهَّابِ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْحَاقَ بْنِ مَنْدَةَ حَدَّثَنَا إِبْرَاهِيمُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ خُرْشِيذَ، قَوْلَهُ «حَيْلُولَةً» وَ أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بُنِالْهَيْثَمِ بْنِ مُحَمَّدٍ بِقِرَاءَتِي عَلَيْهِ أَخْبَرَنَا أَبُو مَنْصُورٍ مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ عَلِيِّ بْنِ شُكْرَوَيْهِ حَدَّثَنَا إِبْرَاهِيمُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ خُرْشِيذَ، قَوْلَهُ حَدَّثَنَا أَبُو الْعَبَّاسِ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِيدٍ ابْنُ عُقْدَةَ الْحَافِظُ، حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عُبَيْدٍ وَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ بَزِيعٍ قَالا حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عِمْرَانَ بْنِ أَبِي لَيْلَى حَدَّثَنَا شُعَيْبُ بْنُ رَاشِدٍ، عَنِ الْأَعْمَشِ، عَنْ أَبِي وَائِلٍ عَنْ حُذَيْفَةَ بْنِ الْيَمَانِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) عَلِيٌّ(علیه السلام) طَاعَتُهُ طَاعَتِي، وَ مَعْصِيَتُهُ مَعْصِيَتِي.

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمودند: اطاعت از علی(علیه السلام) اطاعت از من و نافرمانی او نافرمانی از منست. (2)

علی مطیع و پیرو پیامبر

وَ فِي رِوَايَةِ أَبِي الْجَارُودِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ(علیه السلام) فِي قَوْلِهِ (قُلْ هذِهِ سَبِيلِي أَدْعُوا إِلَى اللَّهِ عَلى بَصِيرَةٍ أَنَا وَ مَنِ اتَّبَعَنِي) يَعْنِي نَفْسَهُ وَ مَنْ تَبِعَهُ يَعْنِي عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) وَ آلَ مُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله)

ص: 255

و در روايت ابى الجارود از حضرت ابى جعفر(علیه السلام) در آيه (قُلْ هذِهِ سَبِيلِي أَدْعُوا إِلَى اللَّهِ عَلى بَصِيرَةٍ أَنَا وَ مَنِ اتَّبَعَنِي)(1)

منظور پيامبر(صلی الله علیه و آله) بوده (وَ مَنِ اتَّبَعَنِي ) كسى كه پيرو من است منظور على بن ابى طالب(علیه السلام) و آل محمد(صلی الله علیه و آله) است. (2)

پیروی از علی پیروی از خدا و رسولأَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ، قَالَ حَدَّثَنَا الشَّرِيفُ أَبُو مُحَمَّدٍ الْحَسَنُ بْنُ حَمْزَةَ الْعَلَوِيُّ الطَّبَرِيُّ، قَالَ حَدَّثَنِي أَبُو الْقَاسِمِ نَصْرُ بْنُ أَحْمَدَ الرَّازِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو سَعِيدٍ سَهْلُ بْنُ زِيَادٍ الْآدَمِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْوَلِيدِ الْمَعْرُوفُ بِشَبَابِ الصَّيْرَفِيِّ، قَالَ حَدَّثَنَا سُفْيَانُ بْنُ عُيَيْنَةَ، قَالَ حَدَّثَنَا الرُّكَيْنُ بْنُ الرَّبِيعِ الْفَزَارِيُّ، عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ قَبِيصَةَ، عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِيِّ، قَالَ خَطَبَنَا النَّبِيُّ(صلی الله علیه و آله) فَقَالَ فِي خُطْبَتِهِ: مَنْ آمَنَ بِي وَ صَدَّقَنِي فَلْيَتَوَلَّ عَلِيّاً(علیه السلام) مِنْ بَعْدِي، فَإِنَّ وَلَايَتَهُ وَلَايَتِي، وَ وَلَايَتِي وَلَايَةُ اللَّهِ، أَمَرَ عَهْدَهُ إِلَيَّ رَبِّي وَ أَمَرَنِي أَنْ أُبَلِّغَكُمُوهُ، أَلَا هَلْ بَلَّغْتُ فَقَالُوا: نَشْهَدُ أَنَّكَ قَدْ بَلَّغْتَ. قَالَ: أَمَا إِنَّكُمْ تَقُولُونَ نَشْهَدُ أَنَّكَ قَدْ بَلَّغْتَ، وَ إِنَّ مِنْكُمْ لَمْنْ يُنَازِعُهُ حَقَّهُ، وَ يَحْمِلُ النَّاسَ عَلَى كَتِفِهِ. قَالُوا: يَا رَسُولَ اللَّهِ، سَمِّهِمْ لَنَا. قَالَ: أُمِرْتُ بِالْإِعْرَاضِ عَنْهُمْ، وَ كَفَى بِالْمَرْءِ مِنْكُمْ مَا يَجِدُ لِعَلِيٍّ فِي نَفْسِهِ.

جابر بن عبدالله انصاری: پیامبر گرامی(صلی الله علیه و آله) برای ما خطبه خواند و از جمله فرمود: هرکه به من ایمان آورده و مرا پذیرفته باید پس از من از علی(علیه السلام) پیروی کند زیرا پیروی از او پیروی از منست و پیروی از من پیروی از خداست. پروردگارم پیمان

ص: 256

با او را به من فرمان داد فرمود که آن را به شما برسانم، آیا به شما رساندم؟ آنان گفتند: گواهی می دهیم که تو رساندی. حضرت فرمودند: هان شما اکنون می گویید ما گواهیم که تو آن را رساندی ولی برخی از شما درباره ی این حق با او ستیزه کرده و مردم را بر او می شورانید. حضرت فرمودند: من به رویگردان شدن از ایشان فرمان داده شده ام. و برای هریک از شما آنچه در دل نسبت به علی(علیه السلام) دارد بس است. (1)

اطاعت از علی اطاعت از خداستوَ نَظَرَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) إِلَيْهِمَا يَوْماً [وَ] قَدْ أَقْبَلَا فَقَالَ هَذَانِ وَ اللَّهِ سَيِّدَا شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ أَبُوهُمَا خَيْرٌ مِنْهُمَا إِنَّ خَيْرَ النَّاسِ عِنْدِي وَ أَحَبَّهُمْ إِلَيَّ وَ أَكْرَمَهُمْ عَلَيَّ أَبُوكُمَا ثُمَّ أُمُّكُمَا وَ لَيْسَ عِنْدَ اللَّهِ أَحَدٌ أَفْضَلَ مِنِّي وَ أَخِي وَ وَزِيرِي وَ خَلِيفَتِي فِي أُمَّتِي وَ وَلِيُّ كُلِّ مُؤْمِنٍ بَعْدِي عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) أَلَا إِنَّ أَخِي وَ خَلِيلِي وَ وَزِيرِي وَ صَفِيِّي وَ خَلِيفَتِي مِنْ بَعْدِي وَ وَلِيَّ كُلِّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ بَعْدِي عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) فَإِذَا هَلَكَ فَابْنِيَ الْحَسَنُ(علیه السلام) مِنْ بَعْدِهِ فَإِذَا هَلَكَ فَابْنِيَ الْحُسَيْنُ(علیه السلام) مِنْ بَعْدِهِ ثُمَّ الْأَئِمَّةُ [التِّسْعَةُ] مِنْ عَقِبِ الْحُسَيْنِ(علیه السلام) [هُمُ] الْهُدَاةُ الْمُهْتَدُونَ هُمْ مَعَ الْحَقِ وَ الْحَقُّ مَعَهُمْ لَا يُفَارِقُونَهُ وَ لَا يُفَارِقُهُمْ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ هُمْ زِرُّ الْأَرْضِ الَّذِينَ تَسْكُنُ إِلَيْهِمُ الْأَرْضُ وَ هُمْ حَبْلُ اللَّهِ الْمَتِينُ وَ هُمْ عُرْوَةُ اللَّهِ الْوُثْقَى الَّتِي (لَا انْفِصامَ لَها) وَ هُمْ حُجَجُ اللَّهِ فِي أَرْضِهِ وَ شُهَدَاؤُهُ عَلَى خَلْقِهِ وَ خَزَنَةُ عِلْمِهِ وَ مَعَادِنُ حِكْمَتِهِ وَ هُمْ بِمَنْزِلَةِ سَفِينَةِ نُوحٍ مَنْ رَكِبَهَا نَجَا وَ مَنْ تَرَكَهَا

ص: 257

غَرِقَ وَ هُمْ بِمَنْزِلَةِ بَابِ حِطَّةٍ فِي بَنِي إِسْرَائِيلَ مَنْ دَخَلَهُ كَانَ مُؤْمِناً وَ مَنْ خَرَجَ مِنْهُ كَانَ كَافِراً فَرَضَ اللَّهُ فِي الْكِتَابِ طَاعَتَهُمْ وَ أَمَرَ فِيهِ بِوَلَايَتِهِمْ مَنْ أَطَاعَهُمْ (أَطاعَ اللَّهَ ) وَ مَنْ عَصَاهُمْ عَصَى اللَّهَ ....

روزى رسول خدا(صلی الله علیه و آله) نظر به آن دو (حسن(علیه السلام) و حسین(علیه السلام)) نمود در حالى كه با هم پيش مى آمدند، و فرمود: به خدا قسم، اينان دو آقاى جوانان اهل بهشتند و پدرشان از ايشان بهتر است. بهترين مردم نزد من و محبوبترين آنان در قلب من و محترم ترين ايشان در پيشگاه من پدر شما و سپس مادرتان است. احدى نزد خداوند افضل از من و برادرم و وزيرم و جانشينم در امّتم و صاحب اختيار هر مؤمنى بعد از من على بن ابى طالب(علیه السلام) نيست. بدانيد كه برادرم و دوستم و وزيرم و انتخاب شده ام و خليفه بعد از خودم و صاحب اختيار هر مؤمنى بعد از من على بن ابى طالب(علیه السلام) است. وقتى او از دنيا رفت پسرم حسن(علیه السلام) بعد از اوست. وقتى او از دنيا رفت پسرم حسين(علیه السلام) بعد از اوست. سپس امامان نُه گانه از نسل حسين(علیه السلام) خواهند بود. آنان هدايت كنندگان هدايت شده اند. آنان با حقّ و حقّ با آنان است. تا روز قيامت ايشان ازحق جدا نمى شوند و حق از ايشان جدا نمى شود. آنان مايه قوام زمين هستند كه بخاطر آنان آرام گرفته است. آنان ريسمان محكم خداوند و دستاويز مستحكم خدايند (لَا

انْفِصامَ لَها)(1) كه از هم گسیختن نخواهد داشت. آنان حجّت هاى الهى در زمين و شاهدان او بر مردم و خزانه داران علمش و معادن حكمت اويند. آنان به منزله كشتى نوح اند كه هر كه بر آن سوار شد نجات يافت و هر كه آن را رها كرد غرق شد. آنان به منزله باب حطّه در بنى اسرائيلند كه هر كه از آن داخل شد مؤمن و هر كه از آن خارج شد كافر بود. خداوند در قرآن اطاعت ايشان را واجب كرده و در آن دستور ولايت آنان را داده است. هر كه آنان را اطاعت كند خدا را اطاعت كرده (أَطاعَ اللَّهَ)(2) و هر كه از آنان سرپيچى كند از خدا سرپيچى كرده است. (3)

ص: 258

يَا مَوْلَايَ يَا حُجَّةَ اللَّهِ، يَا أَمِينَ اللَّهِ، يَا وَلِيَّ اللَّهِ، أَنَّ بَيْنِي وَ بَيْنَ اللَّهِ ذُنُوباً قَدْ أَثْقَلَتْ ظَهْرِي وَ مَنَعَتْنِي مِنَ الرُّقَادِ، وَ ذِكْرُهَا يُقَلْقِلُ أَحْشَائِي، وَ قَدْ هَرَبْتُ مِنْهَا إِلَى اللَّهِ وَ إِلَيْكَ، فَبِحَقِّ مَنِ ائْتَمَنَكَ عَلَى سِرِّهِ، وَ اسْتَرْعَاكَ أَمْرَ خَلْقِهِ، وَ قَرَنَ طَاعَتَكَ بِطَاعَتِهِ، وَ مُوَالاتَكَ بِمُوَالاتِهِ، كُنْ لِي إِلَى اللَّهِ شَفِيعاً، وَ مِنَ النَّارِ مُجِيراً، وَ عَلَى الدَّهْرِ ظَهِيراً.

ای مولای من و ای حجت پروردگار، ای امین سر الهی و ای ولی خدا میان من و خدا گناهانی است که بر دوشم سنگینی می کند، خواب را از چشمانم ربوده و درونم را مضطرب کرده است. پس از آنها فرار کرده و به سوی خدا و به سوی تو پناه می آورم. به آبروی کسی که تو را امین سرش و نگهبان امور خلقش قرار داده، و اطاعت و پیروی از تو را هم طراز اطاعت و پیروی از خویش نموده، واسطه ی من به بارگاهی الهی و نجات بخش من از آتش و یاور من بر سختی های روزگار باش. (1)

ص: 259

هرکه از تو روی گرداند گمراه شود

أَخْبَرَنَا جَمَاعَةٌ، عَنْ أَبِي الْمُفَضَّلِ، قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ شَاذَانَ بْنِ حُبَابٍ الْأَزْدِيُّ الْخَلَّالُ بِالْكُوفَةِ، قَالَ حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْوَاحِدِ الْمُزَنِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا حَسَنُ بْنُ حُسَيْنٍ الْعُرَنِيُّ، عَنْ يَحْيَى بْنِ يَعْلَى، عَنْ عُمَرَ بْنِ مُوسَى يَعْنِي الْوَجِيهِيَّ، عَنْ زَيْدِ بْنِ عَلِيٍّ، عَنْ آبَائِهِ، عَنْ عَلِيٍّ(علیه السلام)، عَنِ النَّبِيِّ(صلی الله علیه و آله) أَنَّهُ قَالَ: أَلَا إِنَّكَ الْمُبْتَلَى وَ الْمُبْتَلَي بِكَ، أَمَا إِنَّكَ الْهَادِي لِمَنِ اتَّبَعَكَ، وَ مَنْ خَالَفَ طَرِيقَتَكَ ضَلَّ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِرسول خدا(صلی الله علیه و آله) خطاب به علی(علیه السلام) فرمود: بدان که تو آزموده ای و به تو آزموده می شود. هان که تو برای کسی که از تو پیروی کند هدایتگری و هرکه از تو روی گرداند تا قیامت گمراه است. (1)

امیرالمومنین هدایت گر امت

وَ قَوْلُهُ تَعَالَى (إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِكُلِّ قَوْمٍ هادٍ) قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ لَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ وَضَعَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) يَدَهُ عَلَى صَدْرِهِ فَقَالَ أَنَا الْمُنْذِرُ وَ أَوْمَأَ بِيَدِهِ إِلَى مَنْكِبِ عَلِيٍّ(علیه السلام) وَ قَالَ أَنْتَ الْهَادِي يَا عَلِيُّ يَهْتَدِي بِكَ الْمُهْتَدُونَ مِنْ بَعْدِي.

و ديگر آيت (إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِكُلِّ قَوْمٍ هادٍ)(2) يعنى جز اين نيست كه تو بيم كننده و از براى هر گروهى راه نماينده، ابن عباس گويد كه: چون اين آيت نازل

ص: 261

شد، رسول اللَّه(صلی الله علیه و آله) دست خود را بر سينه مبارك نهاد و فرمود كه: من منذرم، و اشارت كرد به دست خود بر دوش امير المؤمنين(علیه السلام) و گفت: توئى هادى اى على! راه يافتگان به تو راه يافته اند. (1)

وَ عَنْهُ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ حَازِمٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْقَصِيرِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ(علیه السلام) فِي قَوْلِ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى (إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِكُلِّ قَوْمٍ هادٍ) فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) الْمُنْذِرُ وَ عَلِيٌّ(علیه السلام) الْهَادِي وَ اللَّهِ مَا ذَهَبَتْ مِنَّا وَ مَا زَالَتْ فِينَا إِلَى السَّاعَةِ.حضرت باقر(علیه السلام) در باره آيه (إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِكُلِّ قَوْمٍ هادٍ)(2) نقل كرد كه فرمود: پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) منذر است و علي(علیه السلام) هادى است به خدا قسم اين آيه در باره ما خانواده است و تا قيامت راهنمايان از ما خانواده خواهند بود.(3)

أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ الثُّمَالِيِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ(علیه السلام) يَقُولُ دَعَا رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) بِطَهُورٍ فَلَمَّا فَرَغَ أَخَذَ بِيَدِ عَلِيٍ(علیه السلام) فَأَلْزَمَهَا يَدَهُ ثُمَّ قَالَ (إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ)(4) ثُمَّ ضَمَّ يَدَهُ إِلَى صَدْرِهِ قَالَ وَ (لِكُلِّ قَوْمٍ هادٍ)(5) ثُمَّ قَالَ يَا عَلِيُّ(علیه السلام) أَنْتَ أَصْلُ الدِّينِ وَ مَنَارُ الْإِيمَانِ وَ غَايَةُ الْهُدَى وَ قَائِدُ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِينَ أَشْهَدُ لَكَ بِذَلِكَ.

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) برای وضو گرفتن خود آب طلب کردند و چون از وضوء فارغ شدند دست امیرالمومنین(علیه السلام) را گرفته و به دست خود محکم چسبانیدند و گفتند (إِنَّما

أَنْتَ مُنْذِرٌ) و سپس آن دست را به سینه ی امیرالمومنین(علیه السلام) برگردانند و فرمودند (لِكُلِّ

قَوْمٍ هادٍ) سپس فرمودند: ای علی! تو اصل دین خدا و منار ایمان و نهایت هدایت و پیشوای مردمان مومن و سپید پیشانی هستی من به این مطلب درباره ی تو گواهی دهم. (6)

ص: 262

صراط مستقیم صراط علی

قَوْلِهِ تَعَالَى (إِنَّ الَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ عَنِ الصِّراطِ لَناكِبُونَ ) يَعْنِي صِرَاطَ مُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله) وَ آلِهِ

و ديگر آيت (إِنَّ الَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ عَنِ الصِّراطِ لَناكِبُونَ )(1) يعنى به درستى آنان كه نمي گروند به سراى آخرت از راه راست گردندگان و ميل كنندگان اند به بيابان گمراهى، راه راست مراد طريق محمد(صلی الله علیه و آله) است و آل محمد(صلی الله علیه و آله).(2)

أَخْبَرَنَا أَبُو الْحَسَنِ الْمُعَاذِيُ بِقِرَاءَتِي عَلَيْهِ مِنْ أَصْلِهِ، قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ الْفَقِيهُ قَالَ: حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ الْقَطَّانُ قَالَ: حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ أَبِي حَاتِمٍ قَالَ: حَدَّثَنَا هَارُونُ بْنُ إِسْحَاقَ قَالَ: حَدَّثَنِي عَبْدَةُ بْنُ سُلَيْمَانَ قَالَ: حَدَّثَنَا كَامِلُ بْنُ الْعَلَاءِ قَالَ: حَدَّثَنَا حَبِيبُ بْنُ أَبِي ثَابِتٍ، عَنْ سَعِيدِ بْنِ جُبَيْرٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) لِعَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام): أَنْتَ الطَّرِيقُ الْوَاضِحُ وَ أَنْتَ الصِّرَاطُ الْمُسْتَقِيمُ، وَ أَنْتَ يَعْسُوبُ الْمُؤْمِنِينَ.

سعيد بن جبير از ابن عباس نقل كرده كه رسول اللَّه(صلی الله علیه و آله) فرمود: يا على! تو طريق آشكار و صراط مستقيم و سركرده مؤمنان هستى(3)

أَخْبَرَنِي أَبُو بَكْرٍ مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ عَلِيٍّ الْمَعْمَرِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ الْفَقِيهُ قَالَ: حَدَّثَنَا أَبِي، قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى، عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مَعْرُوفٍ، عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ زَيْدٍ، عَنِ الْيَعْقُوبِيِّ، عَنْ عِيسَى بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْعَلَوِيِّ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ الْبَاقِرِ، عَنْ أَبِيهِ، عَنْ جَدِّهِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) مَنْ سَرَّهُ [مَنْ أَرَادَ] أَنْ يَجُوزَ عَلَى الصِّرَاطِ

ص: 263

كَالرِّيحِ الْعَاصِفِ وَ يَلِجَ الْجَنَّةَ بِغَيْرِ حِسَابٍ فَلْيَتَوَلَّ وَلِيِّي وَ وَصِيِّي وَصَاحِبِي وَ خَلِيفَتِي عَلَى أَهْلِي عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) وَ مَنْ سَرَّهُ [وَ مَنْ أَرَادَ] أَنْ يَلِجَ النَّارَ فَلْيَتْرُكْ وَلَايَتَهُ فَوَ عِزَّةِ رَبِّي وَ جَلَالِهِ إِنَّهُ لَبَابُ اللَّهِ الَّذِي لَا يُؤْتَى إِلَّا مِنْهُ، وَ إِنَّهُ الصِّرَاطُ الْمُسْتَقِيمُ وَ إِنَّهُ الَّذِي يَسْأَلُ اللَّهُ عَنْ وَلَايَتِهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ.

ابى جعفر الباقر(علیه السلام): رسول اللَّه(صلی الله علیه و آله) فرمود: هر كه مشتاق است كه از پل صراط مثل باد تند پاييزى بگذرد و خود را بدون حساب به بهشت جاويدان برساند، ولايت ولىّ و وصىّ و مصاحب و خليفه من، على بن ابى طالب(علیه السلام) را پذیرفته و بر دل بسپارد. و هر كه مى خواهد در آتش جهنّم سرنگون شود، ولايت على بن ابى طالب(علیه السلام) را رها كند. به عزّت و جلال پروردگارم سوگند، على(علیه السلام) باب اللَّه است، هيچ كسى وارد نمى شود، مگر از آن باب، و او صراط مستقيم است، على(علیه السلام) آن كسى است كه خداوند، در روز قيامت از ولايت او سؤال خواهد كرد. (1)

قَوْلُهُ تَعَالَى (أَ فَمَنْ وَعَدْناهُ وَعْداً حَسَناً فَهُوَ لاقِيهِ) هُوَ عَلِيٌّ(علیه السلام).

و ديگر آيت (أَ فَمَنْ وَعَدْناهُ وَعْداً حَسَناً فَهُوَ لاقِيهِ )(2) يعنى كسى كه وعده نيك به او داده ايم و حتماً به آن خواهد رسيد، و آن على بن ابى طالب(علیه السلام) است. (3)

قَوْلُهُ تَعَالَى (أَ فَمَنْ كانَ مُؤْمِناً كَمَنْ كانَ فاسِقاً لا يَسْتَوُونَ) الْمُؤْمِنُ عَلِيٌّ(علیه السلام) وَ الْفَاسِقُ الْوَلِيد

درباره قول خدای عزوجل (أَ فَمَنْ كانَ مُؤْمِناً كَمَنْ كانَ فاسِقاً لا يَسْتَوُونَ)(4) مقصود از مومن علی(علیه السلام) و منظور از فاسق ولید بن عقبه باشد.(5)

ص: 264

امیرالمومنین باب حطة و هدایت

أَنَسٌ عَنْهُ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) بَابُ حِطَّةٍ مَنْ دَخَلَ مِنْهُ كَانَ مُؤْمِناً وَ مَنْ خَرَجَ مِنْهُ كَانَ كَافِراً.

علی بن ابیطالب(علیه السلام) باب حطه است هرکه در آن وارد شود مومن و هرکه از آن خارج شود کافر است. (1)

ثُمَّ صَعِدَ الْحَسَنُ(علیه السلام) الْمِنْبَرَ فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَى عَلَيْهِ وَ ذَكَرَ جَدَّهُ فَصَلَّى عَلَيْهِ ثُمَّ قَال أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ عَلِيّاً(علیه السلام) أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ بَابُ هُدًى فَمَنْ دَخَلَهُ اهْتَدَى وَ مَنْ خَالَفَهُ تَرَدَّى

سپس امام مجتبی(علیه السلام) به منبر رفته پس از حمد الهی و یاد جدش رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمودند: ای مردم! امیرالمومنین(علیه السلام) باب هدایت است پس هرکه در آن وارد شود هدایت شده و هرکه مخالفت کند هلاک گردد. (2)

نور هدایت گر در قیامت

قَوْلُهُ تَعَالَى (يَوْمَ لا يُخْزِي اللَّهُ النَّبِيَّ وَ الَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ ) قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ عَلِيٌّ(علیه السلام) وَ أَصْحَابُه آیه (يَوْمَ لا يُخْزِي اللَّهُ النَّبِيَّ وَ الَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ نُورُهُمْ يَسْعى بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَ بِأَيْمانِهِمْ )(3)

يعنى روزى كه خوار نسازد خداى تعالى پيغمبر(صلی الله علیه و آله) را و آنان كه گرويده اند با او نور ايشان شتابد در پيش ايشان و به اطراف ايشان بر پل صراط و به

ص: 265

آن نور مردم راه برند، اين دوستان على بن ابى طالب(علیه السلام) و اصحاب او است.(1)

و ديگر آیه (يَوْمَ لا يُخْزِي اللَّهُ النَّبِيَّ وَ الَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ نُورُهُمْ يَسْعى بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَ بِأَيْمانِهِمْ)(2) يعنى روزى كه خوار نسازد خداى تعالى پيغمبر(صلی الله علیه و آله) را و آنان كه گرويده اند با او نور ايشان شتابد در پيش ايشان و به اطراف ايشان بر پل صراط و به آن نور مردم راه برند، اينان دوستان على بن ابى طالب(علیه السلام) و اصحاب او هستند. (3)

ص: 266

چرا علی را تنها گذاشتند

حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ يَحْيَى الْمُكَتِّبُ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو الطَّيِّبِ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْوَرَّاقُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ دُرَيْدٍ الْأَزْدِيُّ الْعَمَّانِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا الْعَبَّاسُ بْنُ الْفَرَجِ الرِّيَاشِيُّ قَالَ حَدَّثَنِي أَبُو زَيْدٍ النَّحْوِيُّ الْأَنْصَارِيُّ قَالَ سَأَلْتُ الْخَلِيلَ بْنَ أَحْمَدَ الْعَرُوضِيُّ فَقُلْتُ لَهُ لِمَ هَجَرَ النَّاسُ عَلِيّاً(علیه السلام)

وَ قُرْبَاهُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) قُرْبَاهُ وَ مَوْضِعُهُ مِنَ الْمُسْلِمِينَ مَوْضِعُهُ وَ عَنَاهُ فِي الْإِسْلَامِ عَنَاهُ فَقَالَ بَهَرَ وَ اللَّهِ نُورُهُ أَنْوَارَهُمْ وَ غَلَبَهُمْ عَلَى صَفْوِ كُلِّ مَنْهَلٍ وَ النَّاسُ إِلَى أَشْكَالِهِمْ أَمْيَلُ أَ مَا سَمِعْتَ قَوْلَ الْأَوَّلِ يَقُولُ...

ابو زيد نحوى انصارى وى مى گويد: از خليل بن احمد عروضى سؤال كرده و به او گفتم: چرا مردم از على(علیه السلام) بريده و از حضرتش جدا شدند در حالى كه نزديكيش به رسول خدا(صلی الله علیه و آله) نزديكى غير قابل انكار و موقعيّتش نزد مسلمين موقعيّت درخشان و رنج ها و زحماتش در اسلام بر همگان روشن و واضح بود؟ خليل گفت: به خدا سوگند نور على(علیه السلام) بر درخشندگى همه مسلمين فائق بوده و بر هر مرد سخىّ و جوانمردى غالب بود و اين معنا را همگانمى دانستند و براى احدى قابل انكار نبود ولى مردم به هم تركيب ها و هم شكل هاى خويش مايلند. (1)

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ إِسْحَاقَ الطَّالَقَانِيُّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِيدٍ الْكُوفِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ(علیه السلام) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) كَيْفَ مَالَ النَّاسُ عَنْهُ إِلَى غَيْرِهِ وَ قَدْ عَرَفُوا فَضْلَهُ وَ سَابِقَتَهُ وَ مَكَانَهُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) فَقَالَ إِنَّمَا مَالُوا عَنْهُ إِلَى غَيْرِهِ لِأَنَّهُ كَانَ قَدْ قَتَلَ آبَاءَهُمْ وَ أَجْدَادَهُمْ وَ أَعْمَامَهُمْ وَ أَخْوَالَهُمْ وَ أَقْرِبَاءَهُمْ

ص: 268

الْمُحَارِبِينَ لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ عَدَداً كَثِيراً فَكَانَ حِقْدُهُمْ عَلَيْهِ لِذَلِكَ فِي قُلُوبِهِمْ فَلَمْ يُحِبُّوا أَنْ يَتَوَلَّى عَلَيْهِمْ وَ لَمْ يَكُنْ فِي قُلُوبِهِمْ عَلَى غَيْرِهِ مِثْلُ ذَلِكَ لِأَنَّهُ لَمْ يَكُنْ لَهُ فِي الْجِهَادِ بَيْنَ يَدَيْ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) مِثْلُ مَا كَانَ لَهُ فَلِذَلِكَ عَدَلُوا عَنْهُ وَ مَالُوا إِلَى غَيْرِهِ

از حضرت ابى الحسن(علیه السلام) راوى مى گويد: راجع به امير المؤمنين على(علیه السلام) از آن حضرت پرسيده و عرضه داشتم: چگونه مردم از آن حضرت روى گردانده و مايل به ديگرى شده با اين كه فضل و سابقه آن حضرت و موقعيّتش نزد رسول خدا(صلی الله علیه و آله) را مى دانستند؟ حضرت فرمودند: جهت روى گردانيدن مردم از آن حضرت و مايل شدن به ديگرى اين بود كه آن جناب پدران و اجداد و عموها و دايى ها و نزديكانشان را كه تعداد زيادى بوده و با خدا و رسول خدا(صلی الله علیه و آله) به مُحارِبه برخاسته بودند كشت لذا كينه آن حضرت در دل ايشان جاى گرفت از اين رو دوست نداشتند كه حضرتش بر آنها ولايت و سرورى داشته باشد امّا نسبت به غيرش چنين كينه اى نداشتند لا جرم

از آن حضرت عدول كرده و متمايل به غير او گرديدند. (1) همراهی با علی در زمان فتنه ها

أَبُو الْعَبَّاسِ، قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ الْقَطَوَانِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا مَخْلَدُ بْنُ شَدَّادٍ، قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عُبَيْدِ اللَّهِ، عَنْ أَبِي سُخَيْلَةَ، قَالَ: حَجَجْتُ أَنَا وَ سَلْمَانُ فَنَزَلْنَا بِأَبِي ذَرٍّ، فَكُنَّا عِنْدَهُ مَا شَاءَ اللَّهُ، فَلَمَّا حَانَ مِنَّا خُفُوفٌ قُلْتُ: يَا أَبَا ذَرٍّ، إِنِّي أَرَى أُمُوراً قَدْ حَدَّثْتَ، وَ أَنَا خَائِفٌ أَنْ يَكُونَ فِي النَّاسِ اخْتِلَافٌ، فَإِنْ كَانَ ذَلِكَ، فَمَا تَأْمُرُنِي قَالَ: الْزَمْ كِتَابَ اللَّهِ وَ عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) وَ اشْهَدْ أَنِّي

ص: 269

سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) يَقُولُ: عَلِيٌّ(علیه السلام) أَوَّلُ مَنْ آمَنَ بِي، وَ أَوَّلُ مَنْ يُصَافِحُنِي يَوْمَ الْقِيَامَةِ، وَ هُوَ الصَّدِيقُ الْأَكْبَرُ، وَ هُوَ الْفَارُوقُ يُفَرِّقُ بَيْنَ الْحَقِّ وَ الْبَاطِلِ.

ابو سخیله می گوید: من و سلمان باهم حج گذاردیم، سپس به نزد ابوذر آمدیم، پس هر آنقدر که خدا خواست در نزد او بودیم. پس هنگامی که زمان رفتن فرا رسید عرضه داشتم: ای اباذر! به درستی که من مشاهده می کنم اموری به وقوع پیوسته، و من در هراسم که در میان مردم اختلاف افتد، پس اگر این چنین شد، مرا به چه فرمان می دهی؟ اباذر گفت: همراه کتاب خدا و علی بن ابیطالب(علیه السلام) باش، گواهی می دهم که شنیدم رسول خدا(صلی الله علیه و آله) می فرمود: علی(علیه السلام) اولین کسی است که به من ایمان آورد و اولین کسی است که در قیامت دست در دست من می نهد، و او راستگوی بزرگ و جدا کننده ای است که میان حق و باطل جدایی می افکند. (1) الْحَسَنُ عَنْ أَبِي لَيْلَى الْغِفَارِيِّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) سَتَكُونُ مِنْ بَعْدِي فِتْنَةٌ فَإِذَا كَانَ كَذَلِكَ فَالْزَمُوا عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) فَإِنَّهُ الْفَارُوقُ بَيْنَ الْحَقِّ وَ الْبَاطِل

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمودند: به زودی بعد از من فتنه ها پیدا می شود پس همراه علی بن ابیطالب(علیه السلام) باشید زیرا او جدا کننده ی بین حق و باطل است. (2)

هرکه از علی کناره گیرد گمراه شود

أَخْبَرَنَا جَمَاعَةٌ، عَنْ أَبِي الْمُفَضَّلِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الشَّيْبَانِيِّ، قَالَ: حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ شَاذَانَ بْنِ حُبَابٍ الْأَزْدِيُّ الْخَلَّالُ بِالْكُوفَةِ، قَالَ: حَدَّثَنَا الْحَسَنُ

ص: 270

بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْوَاحِدِ، قَالَ: حَدَّثَنَا حَسَنُ بْنُ حُسَيْنٍ الْعُرَنِيُّ، قَالَ: حَدَّثَنَا يَحْيَى بْنُ يَعْلَى الْأَسْلَمِيُّ، عَنْ عُمَرَ بْنِ مُوسَى، يَعْنِي الْوَجِيهِيَّ، عَنْ زَيْدِ بْنِ عَلِيٍّ، عَنْ آبَائِهِ، عَنْ عَلِيٍّ(علیه السلام) عَنِ النَّبِيِّ(صلی الله علیه و آله) أَنَّهُ قَالَ لَهُ: يَا عَلِيُّ أَمَا إِنَّكَ الْمُبْتَلَى وَ الْمُبْتَلَى بِكَ، أَمَا إِنَّكَ الْهَادِي مَنِ اتَّبَعَكَ، وَ مَنْ خَالَفَ طَرِيقَتَكَ فَقَدْ ضَلَّ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ

پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمود: ای علی! تو آزموده ای و به تو آزموده شود، تو هدایتگر کسی هستی که از تو پیروی کند و هرکه از تو کناره گیرد تا قیامت گمراه شده. (1) همواره با علی باش

أَخْبَرَنَا جَمَاعَةٌ، عَنْ أَبِي الْمُفَضَّلِ، قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي شَبَحٍ أَبُو الْحَسَنِ الرَّافِقِيُّ الصُّوفِيُّ بِحَرَّانَ، قَالَ حَدَّثَنِي أَبُو الْمُعْتَمِرِ عَبْدُ الْعَزِيزِ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُعَاذٍ الْعَامِرِيُّ بِالرَّقَّةِ، قَالَ حَدَّثَنِي أَبِي، قَالَ حَدَّثَنِي جَدِّي عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُعَاذٍ، عَنْ أَبِيهِ وَ عَمِّهِ مُعَاذٌ وَ عُبَيْدُ اللَّهِ ابْنِي عَبْدِ اللَّهِ، عَنْ عَمِّهِمَا يَزِيدَ بْنِ الْأَصَمِّ، قَالَ: قَدِمَ شُقَيْرُ بْنُ شَجَرَةَ الْعَامِرِيُّ الْمَدِينَةَ، فَاسْتَأْذَنَ عَلَى خَالَتِي مَيْمُونَةَ بِنْتِ الْحَارِثِ زَوْجِ النَّبِيِّ(صلی الله علیه و آله) وَ كُنْتُ عِنْدَهَا، فَقَالَتْ: ائْذَنْ لِلرَّجُلِ، فَدَخَلَ فَقَالَتْ:

مِنْ أَيْنَ أَقْبَلَ الرَّجُلُ قَالَ: مِنَ الْكُوفَةِ. قَالَتْ: فَمِنْ أَيِّ القَبَائِلِ أَنْتَ قَالَ: مِنْ بَنِي عَامِرٍ. قَالَتْ: حَيِيتَ ازْدَدْ قُرْباً، فَمَا أَقْدَمَكَ قَالَ:

يَا أُمَّ الْمُؤْمِنِينَ، رَهِبْتُ أَنْ تَكْبِسَنِي الْفِتْنَةُ لَمَّا رَأَيْتُ مِنْ اخْتِلَافِ النَّاسِ فَخَرَجْتُ. قَالَتْ: فَهَلْ كُنْتَ بَايَعْتَ عَلِيّاً(علیه السلام) قَالَ: نَعَمْ. قَالَتْ: فَارْجِعْ فَلَا تَزُولَنَّ عَنْ صَفِّهِ، فَوَ اللَّهِ مَا ضَلَّ وَ لَا ضُلَّ بِهِ. قَالَ: يَا أُمَّاهْ فَهَلْ أَنْتِ

ص: 271

مُحَدِّثَتِي فِي عَلِيٍّ(علیه السلام) بِحَدِيثٍ سَمِعْتِهِ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) قَالَتْ: اللَّهُمَّ نَعَمْ، سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) يَقُولُ:

عَلِيٌّ(علیه السلام)

آيَةُ الْحَقِّ، وَ رَايَةُ الْهُدَى، عَلِيٌّ(علیه السلام) سَيْفُ اللَّهِ يَسُلُّهُ عَلَى الْكُفَّارِ وَ الْمُنَافِقِينَ، فَمَنْ أَحَبَّهُ فَبِحُبِّي أَحَبَّهُ، وَ مَنْ أَبْغَضَهُ فَبِبُغْضِي أَبْغَضَهُ، وَ مَنْ أَبْغَضَنِي أَوْ أَبْغَضَ عَلِيّاً(علیه السلام) لَقِيَ اللَّهَ (عَزَّ وَ جَلَّ) وَ لَا حُجَّةَ لَهُ.

یزید بن اصم گفت: سفیر بن شجره عامری به مدینه آمد و از خاله من میمونة بن حارث همسر پیامبر(صلی الله علیه و آله) در وقتی که من در نزدش بودم، اجازه ی ورود خواست. خاله ام گفت: به این مرد اجازه بده. او وارد شد و خاله ام گفت: این مرد از کجا آمده است؟ او گفت: از کوفه آمده ام. خاله ام گفت: از کدام قبیله ای؟ او گفت: از بنی عامر. خاله ام گفت: شرم نکن نزدیکتر بیا. چه چیزی تورا به اینجا کشانده است؟ او گفت: ای مادر مومنان از دیدن اختلاف میان مردم ترسیدم که در فتنه بیوفتم و برایهمین از کوفه بیرون آمدم. خاله ام گفت: آیا با علی(علیه السلام) بیعت کرده ای؟ گفت: بله. خاله ام گفت: پس بازگرد و از صف او بیرون نیا. به خدا سوگند او گمراه نمی شود و گمراه نمی کند. او گفت: مادر جان آیا حدیثی درباره ی علی(علیه السلام) می گویی؟ که از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) شنیده باشی؟ خاله ام گفت: البته. از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) شنیدم که فرمودند: علی(علیه السلام) نشانه ی حق و پرچم هدایت است. علی(علیه السلام) شمشیر خداست که آن را برای کافران و منافقان بیرون می آورد. پس هرکه او را دوست بدارد با محبتش به من او را دوست داشته و هرکه او را دشنمی کند با کینه اش به من علی(علیه السلام) را دشمنی کرده است و هرکه به من یا علی(علیه السلام) کینه ورزد در حالی خداوند را دیدار می کند که هیچ برهانی برای خود ندارد؟(1)

أَخْبَرَنَا جَمَاعَةٌ، عَنْ أَبِي الْمُفَضَّلِ، قَالَ أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ جَرِيرٍ أَبُو جَعْفَرٍ الطَّبَرِيُّ قِرَاءَةً، قَالَ حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ عُمَارَةَ الْأَسَدِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا عَمْرُو بْنُ حَمَّادِ بْنِ طَلْحَةَ الْقَنَّادُ، قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ هَاشِمِ بْنِ الْبَرِيدِ، عَنْ أَبِيهِ، قَالَ حَدَّثَنِي أَبُو

ص: 272

سَعِيدٍ التَّيْمِيُّ، عَنْ أَبِي ثَابِتٍ مَوْلَى أَبِي ذَرٍّ، قَالَ: شَهِدْتُ مَعَ عَلِيٍّ(علیه السلام) يَوْمَ الْجَمَلِ، فَلَمَّا رَأَيْتُ عَائِشَةَ وَاقِفَةً دَخَلَنِي بَعْضُ مَا يَدْخُلُ النَّاسَ حَتَّى إِذَا كَانَ عِنْدَ الظُّهْرِ فَكَشَفَ اللَّهُ ذَلِكَ عَنِّي فَقَاتَلْتُ قِتَالًا شَدِيداً. قَالَ: ثُمَّ بَعْدَ ذَلِكَ أَتَيْتُ الْمَدِينَةَ، فَأَتَيْتُ أُمَّ سَلَمَةَ زَوْجَ النَّبِيِّ(صلی الله علیه و آله)

فَسَلَّمْتُ وَ اسْتَأْذَنْتُ، فَقِيلَ: مَنْ ذَا فَقُلْتُ: سَائِلٌ. فَقَالَتْ: أَطْعِمُوا السَّائِلَ. فَقُلْتُ: إِنِّي وَ اللَّهِ لَا أَسْأَلُ طَعَاماً وَ لَا شَرَاباً، وَ لَكِنِّي أَبُو ثَابِتٍ مَوْلَى أَبِي ذَرٍّ. فَقَالَتْ: مَرْحَباً، فَقَصَصْتُ عَلَيْهَا قِصَّتِي، قَالَتْ: فَأَيْنَ كُنْتَ حِينَ طَارَتِ الْقُلُوبُ مَطَائِرَهَا قَالَ: فَقُلْتُ إِلَى أَحْسَنِ ذَلِكَ، كَشَفَ اللَّهُ ذَلِكَ عَنِّي حِينَ زَوَالِ الشَّمْسِ فَقَاتَلْتُ قِتَالًا شَدِيداً مَعَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) حَتَّى فَرَغَ، قَالَتْ: أَحْسَنْتَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) يَقُولُ: إِنَّ عَلِيّاً(علیه السلام) مَعَ الْقُرْآنِ، وَ الْقُرْآنَ مَعَ عَلِيٍّ(علیه السلام)، لَا يَفْتَرِقَانِ حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ ابو ثابت غلام ابوذر گفت: در جنگ جمل با علی(علیه السلام) حاضر بودم. چون عایشه را به پا خواسته دیدم برخی از آن چه به ذهن مردم می آمد به ذهنم آمد تا آن که به هنگام ظهر خداوند آن (تردید) را از من برداشت و آنگاه جنگ سختی کردم. سپس به مدینه آمدم و به خدمت ام سلمه همسر پیامبر(صلی الله علیه و آله) رفتم و سلام کرده اجازه خواستم. گفتند: کیست؟ من گفتم: سائل ام سلمه گفت: به این سائل غذا دهید. من گفتم به خدا سوگند من غذا و آشامیدنی نمی خواهم من ابو ثابت غلام ابوذرم. ام سلمه! گفت: خوش آمدی. آنگاه من حکایتم را برایش بازگو کردم. او گفت: هنگامی که قلب ها به جایگاهشان پرگشودند توجه کردی؟ من گفتم: به نیکوترین جایگاه پر گشودم. خداوند آن تردید را به هنگام ظهر برداشت و من به همراه امیرالمومنین(علیه السلام) به سختی جنگ کردم تا پایان یافت. ام سلمه گفت: آفرین از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) شنیدم که

ص: 273

فرمودند: همانا علی(علیه السلام) همراه قرآن و قرآن همراه علی(علیه السلام) است از هم جدا نمی شوند تا در کنار حوض کوثر بر من وارد شوند. (1)

رسول خدا این گروه را نفرین کردند

أَخْبَرَنِي مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ، قَالَ أَخْبَرَنِي أَبُو عَلِيٍّ الْحَسَنُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْقَطَّانُ، قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو عَمْرٍو عُثْمَانُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ السَّمَّالِ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْحُسَيْنِ، قَالَ حَدَّثَنَا إِبْرَاهِيمُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ بَسَّامٍ، عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ، عَنْ لَيْثِ بْنِ سَعْدٍ، عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله): أَحِبُّوا عَلِيّاً(علیه السلام)، فَإِنَّ لَحْمَهُ لَحْمِي وَ دَمَهُ دَمِي، لَعَنَ اللَّهُ أَقْوَاماً مِنْ أُمَّتِي ضَيَّعُوا فِيهِ عَهْدِي، وَ نَسُوا فِيهِ وَصِيَّتِي، مَا لَهُمْ عِنْدَ اللَّهِ مِنْ خَلَاقٍ رسول خدا(صلی الله علیه و آله): علی(علیه السلام) را دوست بدارید. همانا گوشت او گوشت من و خون او خون منست. خداوند جماعتی از امت مرا که پیمان مرا درباره ی علی(علیه السلام) تباه ساختند و سفارش مرا فراموش کردند لعنت کند آنان در نزد خدا هیچ بهره ای ندارند. (2)

ص: 274

کسی را بر علی برتری نجویید

أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ، قَالَ حَدَّثَنَا الشَّرِيفُ الصَّالِحُ أَبُو مُحَمَّدٍ الْحَسَنُ بْنُ حَمْزَةَ الْعَلَوِيُّ الطَّبَرِيُّ الْحُسَيْنِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْفَضْلِ بْنِ حَاتِمٍ، الْمَعْرُوفُ بِأَبِي بَكْرٍ النَّجَّارِ الطَّبَرِيُّ الْفَقِيهُ، قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ الْحَمِيدِ، قَالَ حَدَّثَنَا دَاهِرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى الْأَحْمَرِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا الْمُنْذِرُ بْنُ الزُّبَيْرِ، عَنْ أَبِي ذَرٍّ الْغِفَارِيِّ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله): لَا تُضَادُّوا بِعَلِيٍّ(علیه السلام) أَحَداً فَتَكْفُرُوا، وَ لَا تُفَضِّلُوا عَلَيْهِ أَحَداً فَتَرْتَدُّوا.

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود: هیچ یک از شما با علی(علیه السلام) مخالفت نورزید که کافر می شوید و هیچ کس را بر او برتری نبخشید که مرتد می گردید. (1) هرکه از علی جدا شود از خدا و پیامبر جدا گردیده

قَالَ النَبی(صلی الله علیه و آله):... مَنْ فَارَقَ عَلِيّاً(علیه السلام) فَقَدْ فَارَقَنِي وَ مَنْ فَارَقَنِي فَقَدْ فَارَقَ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ

رسول خدا(صلی الله علیه و آله): هرکه از علی(علیه السلام) جدا شود، از من جدا گردیده و هرکه از من جدا شود، از خدا جدا گردیده.(2)

أَخْبَرَنَا أَبُو عُمَرَ، قَالَ أَخْبَرَنَا أَحْمَدُ، قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ يَحْيَى، قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّحْمَنِ، قَالَ حَدَّثَنَا أَبِي، قَالَ حَدَّثَنِي حَبِيبُ بْنُ أَبِي الْعَالِيَةِ، عَنْ مُجَاهِدٍ، عَنْ نَبِيِّ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) قَالَ: مَنْ فَارَقَنِي فَقَدْ فَارَقَ اللَّهَ، وَ مَنْ فَارَقَ عَلِيّاً(علیه السلام) فَقَدْ فَارَقَنِي.

ص: 275

پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله) فرمودند: هرکه از من جدا گردد از خدا جدا شده و هرکه از علی(علیه السلام) جدا شود از من جدا شده است. (1)

به وسیله علی امت آزمایش می شوند

وَ قَوْلُهُ تَعَالَى (الم أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا أَنْ يَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا يُفْتَنُونَ ) قَالَ عَلِيٌّ(علیه السلام) قُلْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) مَا هَذِهِ الْفِتْنَةُ قَالَ يَا عَلِيُّ(علیه السلام) بِكَ وَ إِنَّكَ تُخَاصَمُ فَأَعِدَّ لِلْخُصُومَةِو ديگر آيت (الم أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا أَنْ يَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا يُفْتَنُونَ )(2) يعنى آيا مي دانند مردمان كه گذاشته شوند به آن كه مي گويند كه گرويديم ما و ايشان مفتون نگردند و به فتنه نيفتند، و اين آيت كه نازل شد امير المؤمنين(علیه السلام) پرسيد كه: يا رسول اللَّه(صلی الله علیه و آله) اين چه فتنه است؟ فرمود كه: به سبب تو به آن كه با تو خصومت خواهند كرد، تو آماده شود براى خصومت. (3)

قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله): عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) مِحْنَةٌ لِلْعَالَمِ، بِهِ يَمِيزُ اللَّهُ الْمُنَافِقِينَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ.

امیرالمومنین(علیه السلام) روایت کرده که رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمودند: علی(علیه السلام) آزمون سختی است برای کسی که او را می شناسد که خداوند به وسیله ی او منافقان را از مومنان باز می نماید. (4)

ص: 276

کثرت فضائل امیرالمومنین

حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَى قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو الْعَبَّاسِ أَحْمَدُ بْنُ زَكَرِيَّا الْقَطَّانُ قَالَ حَدَّثَنَا بَكْرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَبِيبٍ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّحِيمِ بْنُ عَلِيِّ بْنِ سَعِيدٍ الْجَبَلِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ نَضْرٍ [نَصْرٍ] الْخَزَّازُ قَالَ حَدَّثَنَا عُمَرُ بْنُ طَلْحَةَ عَنْ أَسْبَاطِ بْنِ نَضْرٍ عَنْ سِمَاكِ بْنِ حَرْبٍ عَنْ سَعِيدِ بْنِ جُبَيْرٍ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله): ...لَوْ كَانَتْ بِحَارُ الدُّنْيَا مِدَاداً وَ الْأَشْجَارُ أَقْلَاماً وَ أَهْلُهَا كُتَّاباً فَكَتَبُوا مَنَاقِبَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) وَ فَضَائِلِهِ مِنْ يَوْمَ خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الدُّنْيَا إِلَى أَنْ يَفْنِيَهَا مَا بَلَغُوا مِعْشَارَ مَا آتَاهُ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى

رسول خدا(صلی الله علیه و آله): اگر دریاها مرکب، و درختان عالم قلم گردند، و تمامي مردم نویسنده شوند و فضائل و مناقب امیرالمؤمنین علی بن ابى طالب(علیه السلام) را از روزی که خداوند عزّوجل جهان را آفریده تا روزی کهآن را فانی و نابود می کند، بنویسند نمی توانند یک دهم از فضائل و مناقبی را که خدای تبارک و تعالی به او کرامت کرده بنویسند.(1)

عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) لَوْ أَنَّ الرِّيَاضَ أَقْلَامٌ وَ الْبَحْرَ مِدَادٌ وَ الْجِنَّ حُسَّابٌ وَ الْإِنْسَ كُتَّابٌ مَا أَحْصَوْا فَضَائِلَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام).

پيامبر اکرم(صلی الله علیه و آله): اگر درختان قلم، درياها مركب و جن و انس حساب گر و نويسنده شوند، نتوانند فضائل علي بن ابي طالب(علیه السلام) را برشمارند.(2)

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) لَمَّا أُسْرِیَ بی إِلی السَّمَاءِ رَأَیتُ تَحْتَ الْعَرْشِ فَضاءً وَسیِعاً مَمْلُوّاً مِنْ نِیاقِ الْجَنَّةِ لا یرُی اَوَّلُهَا وَ لا آخِرُهَا وَ عَلَیهَا أَحْمَالٌ وَ عَلی کُلِّ

ص: 278

نَاقَةٍ جَاریةٌ وَ زِمَامُ کُلِّ نَاقَةٍ بِیدِ غُلامٍ مِنْ غِلْمَانِ الْجَنَّةِ

وَ سَئَلْتُ عَنْ جَبْرَئیلَ(علیه السلام)

عَنْ هَذِهِ النُّوقِ وَ أَحْمَالِهَا، قَالَ: هَذه جَهَازُ إِبْنَتِکَ فَاطِمَةَ(علیها السلام) إِلی دَارِ عَلیٍّ(علیه السلام) وَ قُلْتُ لَهُ مَا هَذهِ الْأَحْمَالُ فَقَالَ لاَ أَدْرِی فَقُلْتُ لَهُ أَنِخْ واحِدَةً مِنْهَا، وَ فَعَلَ وَ رَأَیتُ حِمْلَهَا مَمْلُوّاً مِنَ الْکُتُبِ کُلُّ حِمْلٍ مُشْتَمِلٌ عَلی أَلْفِ کِتَابٍ، وَ کُلُّ کِتَابٍ فِیهِ أَلْفُ فَضِیلَةٍ مِنْ فَضَائِلِ أَمِیرِالْمُؤمِنِینَ(علیه السلام) وَ قَرَأْتُ فَضِیلَةً مِنْ فَضَائِلِهِ، وَ إِذَا کُتِبَ فِیهَا إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ خَلَقَ سَبْعِینَ أَلْفَ عَالَمٍ وَ فِی کُلِّ عَالَمِ سَبْعِینَ أَلْفَ بَلَدٍ وَ فِی کُلِّ بَلَدٍ سَبْعِینَ أَلْفَ مَسْجِدٍ وَ فِی کُلِّ مَسْجِدٍ سَبْعیِنَ أَلْفَ مِحْرابٍ وَ فِی کُلِّ مِحْرابٍ یُصَلّی أَمیِرُالْمُؤمِنِینَ صَلَوةَ الْجُمْعَةِ

پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمود: در شب معراج در زیر عرش پروردگار دیدم مکان بزرگی را که مملو از شتران بهشتی بود و اول و آخر آنها دیده نمی شد درحالی که حمل می کردند بارهایی را و افسار هرشتری در دست یکی از پسران بهشتی بود. از جبرئیل(علیه السلام) پرسیدم: این شترها و بارهایشان چیست؟ او گفت: اینها جهیزیه دخترت فاطمه(علیها السلام) برای خانه علی(علیه السلام) است. پرسیدم: این بارها چیست؟ جبرئیل(علیه السلام) عرضه داشت: نمی دانم. به او گفتم: یکی از اینها را باز کن. یکی را باز کرد و دیدم بار آن مملو از کتاب است هر بار شتری، شامل هزار کتاب و در هر کتابی هزار فضیلت از فضایل امیرالمومنین(علیه السلام) بود.... (1)

قَالَ سَلْمَانُ وَ الَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لَوْ أَخْبَرْتُكُمْ بِفَضْلِ عَلِيٍّ(علیه السلام) فِي التَّوْرَاةِ لَقَالَتْ

طَائِفَةٌ مِنْكُمْ إِنَّهُ لَمَجْنُونٌ وَ لَقَالَتْ طَائِفَةٌ أُخْرَى اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِقَاتِلِ سَلْمَانَ.

ص: 279

سلمان گوید: قسم به آن که جانم در دست قدرت اوست اگر شما را خبر دهم به آن فضائل علی(علیه السلام) که در تورات است هرآینه گروهی از شما گویند: البته سلمان دیوانه است، و گروهی دیگر گویند: خدایا بیامرز کشنده سلمان را.(1)

قَالَ عِكْرِمَةُ: إِنِّي لَأَعْلَمُ أَنَّ لِعَلِيٍّ(علیه السلام) مَنْقَبَةً لَوْ حَدَّثْتُ بِهَا لَنَفِدَتْ أَقْطَارُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ.

عكرمه می گفت: در مناقب جليله و فضايل كثيرهﻱ على(علیه السلام) چيزهايى مى دانم، كه اقطار زمين و آسمان تاب و تحمّل شنيدن آن ها را ندارند.(2)پاداش انتشار دهندگان فضائل امیرالمومنین

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ إِسْحَاقَ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ الْعَزِيزِ بْنُ يَحْيَى الْبَصْرِيُّ عَنْ يَحْيَى الْبَصْرِيِّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ زَكَرِيَّا الْجَوْهَرِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَارَةَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ(علیه السلام) عَنْ أَبِيهِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ(علیه السلام) عَنْ آبَائِهِ الصَّادِقِينَ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى جَعَلَ لِأَخِي عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) فَضَائِلَ لَا يُحْصِي عَدَدَهَا غَيْرُهُ فَمَنْ ذَكَرَ فَضِيلَةً مِنْ فَضَائِلِهِ مُقِرّاً بِهَا غَفَرَ اللَّهُ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَ مَا تَأَخَّرَ... وَ مَنْ كَتَبَ فَضِيلَةً مِنْ فَضَائِلِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) لَمْ تَزَلِ الْمَلَائِكَةُ تَسْتَغْفِرُ لَهُ مَا بَقِيَ لِتِلْكَ الْكِتَابَةِ رَسْمٌ وَ مَنِ اسْتَمَعَ إِلَى فَضِيلَةٍ مِنْ فَضَائِلِهِ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ الذُّنُوبَ الَّتِي اكْتَسَبَهَا بِالاسْتِمَاعِ وَ مَنْ نَظَرَ إِلَى كِتَابَةٍ فِي فَضَائِلِهِ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ الذُّنُوبَ الَّتِي

ص: 280

اكْتَسَبَهَا بِالنَّظَرِ ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) النَّظَرُ إِلَى عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) عِبَادَةٌ وَ ذِكْرُهُ عِبَادَةٌ وَ لَا يُقْبَلُ إِيمَانُ عَبْدٍ إِلَّا بِوَلَايَتِهِ وَ الْبَرَاءَةِ مِنْ أَعْدَائِهِ.

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود: خداى متعال براى برادرم على بن ابى طالب(علیه السلام) فضائل بي شمارى مقرر كرده، پس هرکه یکی از فضائل او را ذکر کند، با اعتراف بدان خدا گناهان گذشته و آينده اش را بيامرزد... و هركه يك فضيلت از او بنويسد تا آن نوشته بماند فرشتگان برايش آمرزش جويند و هركه به فضيلتى از او گوش دهد خدا گناهانى كه به گوش كرده بيامرزد و هركه به يك فضيلتش نگاه كند خدا گناهانى كه با چشم كرده بيامرزد سپس رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود: نگاه بر على بن ابى طالب(علیه السلام) عبادت، يادآوريش

عبادت و ايمان بنده پذيرفته نيست جز به ولايت او و برائت از دشمنانش و صلى اللَّه على نبينا محمّد و آله اجمعين.(1)توضیح: این که می فرمایند: خدا گناهانی که در گذشته و آینده مرتکب شده می آمرزد معنایش این است که توفیق توبه به او مرحمت می کند و عاقبتش را نیکو می گرداند، از این حدیث اجازه در معصیت داده نشده زیرا معاصی، فرد گنهکار را به جایی می کشاند که از دایره

ولایت ائمه معصومین(علیهم السلام) خارج شده و نهایتا او را وارد دوزخ می کند و دلیل سخن ما این حدیث از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) باشد.

قَالَ الرَسول(صلی الله علیه و آله): يَا عِبَادَ اللَّهِ احْذَرُوا الِانْهِمَاكَ فِي الْمَعَاصِي وَ التَّهَاوُنَ بِهَا فَإِنَّ الْمَعَاصِيَ تَسْتَوْلِي الْخِذْلَانَ عَلَى صَاحِبِهَا حَتَّى تُوقِعَهُ فِي

رَدِّ وَلَايَةِ وَصِيِّ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) وَ دَفْعِ نُبُوَّةِ نَبِيِّ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) وَ لَا تَزَالُ أَيْضاً بِذَلِكَ حَتَّى تُوقِعَهُ فِي دَفْعِ تَوْحِيدِ اللَّهِ وَ الْإِلْحَادِ فِي دِينِ اللَّهِ.

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمودند: ای بندگان خدا! از فرو رفتن در گناهان و سبک شمردن آنان بپرهیزید، زیرا گناهان خواری و پستی را بر گنه کار چیره می سازد تا

ص: 281

آن که او را به ارتکاب گناهان بزرگتر مبتلا می کند، پس پیوسته نافرمانی می کند و آن را سبک می شمارد و خود را ذلیل می کند و به انجام گناهان بزرگ مبتلا می شود تا این که به مرحله انکار ولایت جانشین رسول خدا(صلی الله علیه و آله) می رسد، و نبوت پیغمبر خدا(صلی الله علیه و آله) را رد می کند، و کم کم در شقاوتش ادامه می دهد تا توحید پروردگارش را هم منکر می گردد و مُلحِدی در دین خدا می شود.(1)

عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْمُسْتَوْرِدِ النَّخَعِيِ عَمَّنْ رَوَاهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: إِنَّ مِنَ الْمَلَائِكَةِ الَّذِينَ فِي سَمَاءِ الدُّنْيَا لَيَطَّلِعُونَ عَلَى الْوَاحِدِ وَ الِاثْنَيْنِ وَالثَّلَاثَةِ وَ هُمْ يَذْكُرُونَ فَضْلَ آلِ مُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله) فَيَقُولُونَ أَ مَا تَرَوْنَ هَؤُلَاءِ فِي قِلَّتِهِمْ، وَ كَثْرَةِ عَدُوِّهِمْ يَصِفُونَ فَضْلَ آلِ مُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله) فَتَقُولُ الطَّائِفَةُ الْأُخْرَى مِنَ الْمَلَائِكَةِ ذلِكَ فَضْلُ اللَّهِ يُؤْتِيهِ مَنْ يَشاءُ وَ اللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ.

امام صادق(علیه السلام) در حدیثی زیبا فرمودند: همانا فرشتگانی در آسمان دنیا هستند به كساني كه فضائل و مناقب آل محمد(صلی الله علیه و آله) را یادآور شده و مذاکره می نمایند، سرکشی نموده و با هم می گویند: آیا نمی بینید اینان با این که افرادشان کم است و دشمنانشان زیاد فضائل آل محمد(صلی الله علیه و آله) را بیان می نمایند. دسته ای دیگر از فرشتگان به آن ها گویند این فضل و کرم خداست که آن را به هرکه خواهد می دهد و کرم خداوند زیاد است (و این توفیقی است از ناحیه خداوند تبارک و تعالی که به بندگان خود عطا می فرماید).(2)

بِالْإِسْنَادِ يَرْفَعُهُ عَنْ أُمِّ الْمُؤْمِنِينَ أُمِّ سَلَمَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهَا أَنَّهَا قَالَتْ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) يَقُولُ مَا قَوْمٌ اجْتَمَعُوا يَذْكُرُونَ فَضْلَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) إِلَّا هَبَطَتْ عَلَيْهِمْ مَلَائِكَةُ السَّمَاءِ حَتَّى تَحُفَّ بِهِم...

ص: 282

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) در حدیث زیبایی فرمودند: هیچ گروهی گرد هم جمع نشوند که فضائل علی بن ابیطالب(علیه السلام) را یاد کنند مگر آن که فرشتگان آسمان بر آنان فرود آمده و اطراف آنان پیچیده می شوند....(1)برخی از فضائل علی از زبان رسول خدا

أَبَانُ بْنُ أَبِي عَيَّاشٍ عَنْ سُلَيْمِ بْنِ قَيْسٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي ذَرٍّ حَدِّثْنِي رَحِمَكَ اللَّهُ بِأَعْجَبِ مَا سَمِعْتَهُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) يَقُولُ فِي عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) يَقُولُ:... وَ هُوَ عَيْنُ اللَّهِ النَّاظِرَةُ وَ أُذُنُهُ السَّامِعَةُ وَ لِسَانُهُ النَّاطِقُ فِي خَلْقِهِ وَ يَدُهُ الْمَبْسُوطَةُ عَلَى عِبَادِهِ بِالرَّحْمَةِ وَ وَجْهُهُ فِي السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ جَنْبُهُ الظَّاهِرُ الْيَمِينُ وَ حَبْلُهُ الْقَوِيُّ الْمَتِينُ وَ عُرْوَتُهُ الْوُثْقَى الَّتِي لَا انْفِصامَ لَها وَ بَابُهُ الَّذِي يُؤْتَى مِنْهُ وَ بَيْتُهُ الَّذِي مَنْ دَخَلَهُ كانَ آمِناً وَ عَلَمُهُ عَلَى الصِّرَاطِ فِي بَعْثِهِ مَنْ عَرَفَهُ نَجَا إِلَى الْجَنَّةِ وَ مَنْ أَنْكَرَهُ هَوَى إِلَى النَّار

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) در ضمن حدیثی طولانی که خلاصه ای از آن در این جا آورده شده می فرماید: علی(علیه السلام) حاکم و مدبر این امّت و گواه بر ایشان و متصدی حساب آنانست. او صاحب مقامی والاست و همان راه حق و روشن و صراط مستقیم خداوند است. مردم پس از من به وسیلهﻱ او از گمراهی هدایت شده و از کوردلی بینش و بصیرت پیدا کنند، و به وسیلهﻱ او نجات یافتگان، نجات می یابند، و به وسیلهﻱ او

از مرگ پناه برده می شوند و از ترس امان می یابند، و به وسیلهﻱ او

ص: 283

گناهان محو و ظلم و ستم دفع، و رحمت الهی نازل می گردد. او چشم بینای خداوند و گوش شنوای اوست، او زبان گویای خدا در خلقش و دست باز او به رحمت، بر بندگانست، او وجه خدا در آسمان ها و زمین و جَنب راست و آشکار اوست. او ریسمان قدرتمند خدا و دستگیره محکم اوست که هرگز از هم گسیختگی ندارد او باب خداوند است که بایستی از آن وارد شد، و خانهﻱ خداست که هر که واردش شود در امان خواهد بود. او عَلَم و پرچم خداوند بر صراط در قیامت خواهدبود، هر که او را بشناسد به سوی بهشت و هر که انکار کند به دوزخ روانه خواهد شد.(1)

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ مَاجِيلَوَيْهِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مَعْبَدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا(علیه السلام) عَنْ أَبِيهِ عَنْ آبَائِهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) مَنْ أَحَبَّ أَنْ يَتَمَسَّكَ بِدِينِي وَ يَرْكَبَ سَفِينَةَ النَّجَاةِ بَعْدِي فَلْيَقْتَدِ بِعَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) وَ لْيُعَادِ عَدُوَّهُ وَ لْيُوَالِ وَلِيَّهُ فَإِنَّهُ وَصِيِّي وَ خَلِيفَتِي عَلَى أُمَّتِي فِي حَيَاتِي وَ بَعْدَ وَفَاتِي وَ هُوَ إِمَامُ كُلِّ مُسْلِمٍ وَ أَمِيرُ كُلِّ مُؤْمِنٍ بَعْدِي قَوْلُهُ قَوْلِي وَ أَمْرُهُ أَمْرِي وَ نَهْيُهُ نَهْيِي وَ تَابِعُهُ تَابِعِي وَ نَاصِرُهُ نَاصِرِي وَ خَاذِلُهُ خَاذِلِي ثُمَّ قَالَ مَنْ فَارَقَ عَلِيّاً(علیه السلام) بَعْدِي لَمْ يَرَنِي وَ لَمْ أَرَهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَ مَنْ خَالَفَ عَلِيّاً(علیه السلام) حَرَّمَ اللَّهُ عَلَيْهِ الْجَنَّةَ وَ جَعَلَ مَأْوَاهُ النَّارَ وَ بِئْسَ الْمَصِيرُ وَ مَنْ خَذَلَ عَلِيّاً(علیه السلام) خَذَلَهُ اللَّهُ يَوْمَ يُعْرَضُ عَلَيْهِ وَ مَنْ نَصَرَ عَلِيّاً(علیه السلام) نَصَرَهُ اللَّهُ يَوْمَ يَلْقَاهُ وَ لَقَّنَهُ حُجَّتَهُ عِنْدَ الْمُسَاءَلَةِ ثُمَّ قَالَ الْحَسَنُ(علیه السلام) وَ الْحُسَيْنُ(علیه السلام) إِمَامَا أُمَّتِي بَعْدَ أَبِيهِمَا وَ سَيِّدَا شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ أُمُّهُمَا سَيِّدَةُ نِسَاءِ الْعَالَمِينَ وَ أَبُوهُمَا سَيِّدُ الْوَصِيِّينَ وَ مِنْ وُلْدِ الْحُسَيْنِ(علیه السلام) تِسْعَةُ أَئِمَّةٍ تَاسِعُهُمُ الْقَائِمُ(علیه السلام) مِنْ وُلْدِي طَاعَتُهُمْ طَاعَتِي وَ مَعْصِيَتُهُمْ مَعْصِيَتِي إِلَى اللَّهِ أَشْكُو الْمُنْكِرِينَ لِفَضْلِهِمْ

ص: 284

وَ الْمُضِيعِينَ لِحُرْمَتِهِمْ بَعْدِي (وَ كَفى بِاللَّهِ وَلِيًّا) وَ نَاصِراً لِعِتْرَتِي وَ أَئِمَّةِ أُمَّتِي وَ مُنْتَقِماً مِنَ الْجَاحِدِينَ لِحَقِّهِمْ (وَ سَيَعْلَمُ الَّذِينَ ظَلَمُوا أَيَّ مُنْقَلَبٍ يَنْقَلِبُون )

امام رضا(علیه السلام) از پدران بزرگوارشان از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) روايت كند كه فرمودند: هر كه دوست دارد كه به دين من متمسّك شود و پس از من در كشتى نجات سوار شود بايد كه به علي بن ابى طالب(علیه السلام) اقتدا كند و دشمنش را دشمن بدارد و دوستش را دوست بدارد كه او وصىّ من و جانشينمن بر امّتم در حيات و ممات من است، و او امام هر مسلمان و امير هر مؤمن پس از من است قول او قول من و امر او امر من و نهى او نهى من است، و پيرو او پيرو من و ياور او ياور من و فروگزار او فروگزار (واگذار و رها کننده او رها کننده) من است. سپس فرمود: هر كه از علی(علیه السلام) جدا گردد مرا نخواهد ديد و من نيز در قيامت او را نخواهم ديد، و هر كه با علي(علیه السلام) مخالفت كند خداوند بهشت را بر او حرام كرده و جايگاه او را آتش قرار داده است و آن بد جايگاهى است، و كسى كه علي(علیه السلام) را فروگزارد خداوند او را در روزى كه بر وى در آيد فرو خواهد گذاشت، و هر كه على(علیه السلام) را نصرت كند خداوند او را در روز قيامت نصرت نمايد و حجّتش را هنگام بازخواست تلقين وى فرمايد، سپس فرمود: حسن(علیه السلام) و حسين(علیه السلام) دو امام امّت من پس از پدرشان و سيّد جوانان اهل بهشت هستند و مادرشان سرور زنان عالم و پدرشان سرور اوصياء هستند، و از فرزندان حسين(علیه السلام) نُه تن امامند كه نهمين آنها قائم(علیه السلام) از فرزندان من است طاعت آنان طاعت من و معصيت ايشان معصيت من است، از منكرين فضل و ضايع كنندگان حرمت او به خدا شكايت مى كنم و خداوند بهترين ولى و ناصر براى عترتم و ائمّه امّتم مى باشد و بهترين منتقم از منكرين ايشان است (وَ سَيَعْلَمُ الَّذِينَ ظَلَمُوا أَيَّ مُنْقَلَبٍ يَنْقَلِبُونَ ).(1)

ص: 285

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ وَ أَعِنْ مَنْ أَعَانَهُ وَ انْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ وَ اخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ وَ اخْذُلْ عَدُوَّهُ وَ كُنْ لَهُ وَ لِوُلْدِهِ وَ اخْلُفْهُ فِيهِمْ بِخَيْرٍ وَ بَارِكْ لَهُمْ فِيمَا تُعْطِيهِمْ وَ أَيِّدْهُمْ بِرُوحِ الْقُدُسِ وَ احْفَظْهُمْ حَيْثُ تَوَجَّهُوا مِنَ الْأَرْضِ وَ اجْعَلِ الْإِمَامَةَ فِيهِمْ وَ اشْكُرْ مَنْ أَطَاعَهُمْ وَ أَهْلِكْ مَنْ عَصَاهُمْ إِنَّكَ قَرِيبٌ مُجِيبٌ.و به همين اسناد جعابىّ روايت كرده كه رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود: هر كه من ولى امر او هستم على(علیه السلام) پس از من ولى امر او خواهد بود، پروردگارا! دوست بدار هر كه على(علیه السلام) را دوست داشته و ولى خود مي شمارد، و دشمن بدار هر كه با على(علیه السلام) دشمنى كرده و در ستيز است، و يارى نما كسى را كه او را يارى كرد، و كمك نما هر كه او را مدد نمود، و خوار و بي مقدار گردان دشمن على(علیه السلام) را، و كفايت كن او و فرزندان او را، و عاقبت امرشان را ختم به خير بفرما، و در آنچه بديشان ارزانى داشتى بركت ده، و آنان را به روح القدس مؤيّد فرما، و به هر كجاى زمين كه رو كنند نگهدارشان باش، و منصب پيشوائى را در آنان قرارده، و كسانى را كه

از ايشان پيروى مى كنند جزاى نيكو عطا كن، و مخالفان و نافرمانان آنان را هلاك

گردان، به راستى كه تو نزديك و اجابت كننده اى. (1)

قَالَ النَبی(صلی الله علیه و آله):...عَلِيٌّ دَيَّانُ هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ الشَّاهِدُ عَلَيْهَا وَ الْمُتَوَلِّي لِحِسَابِهَا وَ هُوَ صَاحِبُ السَّنَامِ الْأَعْظَمِ وَ طَرِيقُ الْحَقِّ الْأَبْهَجِ وَ السَّبِيلُ وَ صِرَاطُ اللَّهِ الْمُسْتَقِيمُ بِهِ يُهْتَدَى

بَعْدِي مِنَ الضَّلَالَةِ وَ يُبْصَرُ بِهِ مِنَ الْعَمَى بِهِ يَنْجُو النَّاجُونَ وَ يُجَارُ مِنَ الْمَوْتِ وَ يُؤْمَنُ مِنَ الْخَوْفِ وَ يُمْحَى بِهِ السَّيِّئَاتُ وَ يُدْفَعُ الضَّيْمُ وَ يُنْزَلُ الرَّحْمَةُ وَ هُوَ عَيْنُ اللَّهِ النَّاظِرَةُ وَ أُذُنُهُ السَّامِعَةُ وَ لِسَانُهُ

ص: 286

النَّاطِقُ فِي خَلْقِهِ وَ يَدُهُ الْمَبْسُوطَةُ عَلَى عِبَادِهِ بِالرَّحْمَةِ وَ وَجْهُهُ فِي السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ جَنْبُهُ الظَّاهِرُ الْيَمِينُ وَ حَبْلُهُ الْقَوِيُّ الْمَتِينُ وَ عُرْوَتُهُ الْوُثْقَى الَّتِي لَا انْفِصامَ لَها وَ

بَابُهُ الَّذِي يُؤْتَى مِنْهُ وَ بَيْتُهُ الَّذِي مَنْ دَخَلَهُ كَانَ آمِناً وَ عَلَمُهُ عَلَى

الصِّرَاطِ فِي بَعْثِهِ مَنْ عَرَفَهُ نَجَا إِلَى الْجَنَّةِ وَ مَنْ أَنْكَرَهُ هَوَى إِلَى النَّارِ.

پيامبر(صلی الله علیه و آله) مى فرمود: على حاكم و مدبّر اين امت و شاهد بر آنها و متصدّى حساب آنان است. اوست صاحب مقام اعظم و راه حقّ روشن است، و او صراط مستقيم خداوند است. به وسيله او بعد از من از ضلالت هدايت مى يابند و ازكوردلى ها به بينش دست مى يابند. به وسيله او نجات يابندگان نجات مى يابند، و از مرگ به او پناه برده مى شود و به وسيله او امان از ترس مى آيد. با او گناهان محو و ظلم دفع مى گردد و رحمت نازل مى شود. او چشم بيننده خداوند و گوش شنواى او و زبان گوياى او در خلقش، و دست باز او به رحمت بر بندگانش، و وجه او در آسمان ها و زمين و جنب راست و آشكار او است او طناب محكم، و ريسمان قابل اعتماد بوده كه از هم گسيختگى ندارد، و باب خداوند است كه از آن بايد وارد شد و خانه خداست كه هر كه داخل آن شود در امان خواهد بود. او عَلَم خداوند بر صراط در روز برانگيختن مردم خواهد بود. هر كه او را بشناسد به سوى بهشت نجات خواهد يافت، و هر كه او را انكار كند به سوى آتش سقوط خواهد كرد.(1)

أَخْبَرَنَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ أَحْمَدُ بْنُ [أَبِي عَبْدِ اللَّهِ أَحْمَدُ بْنُ] مُحَمَّدِ

بْنِ عُبَيْدِ اللَّهِ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو طَالِبٍ عُبَيْدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ يَعْقُوبَ بْنِ نَصْرٍ الْأَنْبَارِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مَسْرُوقٍ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ شَبِيبٍ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ زِيَادٍ الْهَاشِمِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا سُفْيَانُ بْنُ عُتْبَةَ قَالَ حَدَّثَنَا عِمْرَانُ بْنُ دَاوُدَ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَنَفِيَّةِ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)

ص: 287

يَقُولُ قَالَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لَأُعَذِّبَنَّ كُلَّ رَعِيَّةٍ دَانَتْ بِطَاعَةِ إِمَامٍ لَيْسَ مِنِّي وَ إِنْ كَانَتِ الرَّعِيَّةُ فِي نَفْسِهَا بَرَّةً وَ لَأَرْحَمَنَّ كُلَّ رَعِيَّةٍ دَانَتْ بِإِمَامٍ عَادِلٍ مِنِّي وَ إِنْ كَانَتِ الرَّعِيَّةُ فِي نَفْسِهَا غَيْرَ بَرَّةٍ وَ لَا تَقِيَّةٍ ثُمَّ قَالَ لِي يَا عَلِيُّ أَنْتَ الْإِمَامُ وَ الْخَلِيفَةُ مِنْ بَعْدِي حَرْبُكَ حَرْبِي وَ سِلْمُكَ سِلْمِي وَ أَنْتَ أَبُو سِبْطَيَّ وَ زَوْجُ ابْنَتِي مِنْ ذُرِّيَّتِكَ الْأَئِمَّةُ الْمُطَهَّرُونَ فَأَنَا سَيِّدُ الْأَنْبِيَاءِ وَ أَنْتَ سَيِّدُ الْأَوْصِيَاءِ وَ أَنَا

وَ أَنْتَ مِنْ شَجَرَةٍ وَاحِدَةٍ وَ لَوْلَانَا لَمْ يُخْلَقِ الْجَنَّةُ وَ النَّارُ وَ لَا الْأَنْبِيَاءُ وَ لَا الْمَلَائِكَةُ قَالَ قُلْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ فَنَحْنُ أَفْضَلُ مِنَ الْمَلَائِكَةِ فَقَالَ يَا عَلِيُّ نَحْنُ خَيْرُ خَلِيقَةِ اللَّهِ عَلَى بَسِيطِ الْأَرْضِ وَ خَيْرٌ [مِنَ] الْمَلَائِكَةِ الْمُقَرَّبِينَ وَ كَيْفَ لَا نَكُونُ خَيْراً مِنْهُمْ وَ قَدْ سَبَقْنَاهُمْ إِلَى مَعْرِفَةِ اللَّهِ وَ تَوْحِيدِهِ فَبِنَا عَرَفُوا اللَّهَ وَ بِنَا عَبَدُوا اللَّهَ وَ بِنَا اهْتَدَوُا السَّبِيلَ إِلَى مَعْرِفَةِ اللَّه

كتاب محتضر: محمّد بن حنيفه گفت امير المؤمنين(علیه السلام) فرمود: از پيغمبر(صلی الله علیه و آله) شنيدم كه مى فرمود: خداوند فرموده است هر آينه عذابخواهم كرد هر پيروى كه معتقد به رهبرى امامى باشد كه از جانب من تعيين نشده گر چه آن رعيت در واقع خودشان اشخاص خوبى باشند و مورد محبت قرار خواهم داد هر رعيتى را كه معتقد به امامت امام عادلى كه از جانب من تعيين شده باشد...سپس به من فرمود: يا على! تو امام هستى و جانشين بعد از من جنگ تو جنگ من و صلح و سازش تو سازش من و تو پدر دو نواده من و همسر دختر من و از نژاد تو است ائمه طاهرين من سرور انبياء و تو سيد اوصيائى و من و تو از يك درختيم اگر ما نبوديم خداوند بهشت و جهنم و انبياء و ملائكه را نمى آفريد. عرضه داشتم: يا رسول اللَّه! پس ما از ملائكه برتريم. فرمود: يا على! ما بهتر از تمام خلايق خدا در زمين هستيم و بهترين فرشتگان مقرب چطور از آن ها بهتر نباشيم با اينكه ما بر آن ها در معرفت و شناخت خدا و

ص: 288

توحيد سبقت گرفتيم آن ها به وسيله ما خدا را شناختند و پرستش كردند و راه را يافتند به سوى شناخت خدا. (1)

أَخْبَرَنَا الشَّيْخُ أَبُو مُحَمَّدٍ الْحَسَنُ بْنُ الْحُسَيْنِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ بَابَوَيْهِ عَنْ عَمِّهِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ أَبِيهِ الْحَسَنِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ عَمِّهِ أَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ رَحِمَهُمُ اللَّهُ قَالَ: حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ مَاجِيلَوَيْهِ قَالَ:

حَدَّثَنِي عَمِّي مُحَمَّدُ بْنُ الْقَاسِمِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ الْكُوفِيِّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُرَاتِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ الْبَاقِرِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله): إِنَّ عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) خَلِيفَةُ اللَّهِ وَ خَلِيفَتِي وَ حُجَّةُ اللَّهِ وَ حُجَّتِي وَ بَابُ اللَّهِ وَ بَابِي وَ صَفِيُّ اللَّهِ وَ صَفِيِّي وَ حَبِيبُ اللَّهِ وَ حَبِيبِي وَ خَلِيلُ اللَّهِ وَ خَلِيلِي وَ سَيْفُ اللَّهِ وَ سَيْفِي وَ هُوَ أَخِي وَ صَاحِبِي وَ وَزِيرِي وَ وَصِيِّي مُحِبُّهُ مُحِبِّي وَ مُبْغِضُهُ مُبْغِضِي وَ وَلِيُّهُ وَلِيِّي وَ عَدُوُّهُ عَدُوِّي وَ حَرْبُهُ حَرْبِي وَ سِلْمُهُ سِلْمِي وَ قَوْلُهُ قَوْلِي وَ أَمْرُهُ أَمْرِي وَ زَوْجَتُهُ ابْنَتِي وَ وُلْدُهُ وُلْدِي وَ هُوَ سَيِّدُ الْوَصِيِّينَ وَ خَيْرُ أُمَّتِي أَجْمَعِين رسول الله(صلی الله علیه و آله) فرمودند: همانا على بن ابى طالب(علیه السلام) خليفه خدا و خليفه من و حجت خدا و حجت من و باب خدا و باب من و برگزیده خدا و برگزیده من و حبيب خدا و حبيب من و خليل خدا و خليل من و شمشير خدا و شمشير من است. او برادر من و دوست و وزير و وصى من است دوستدار او دوست من و دشمنی با او دشمنی با من است. ولىّ او ولى من دشمن او دشمن من جنگ با او جنگ با من و صلح با او صلح با من و سخن او سخن من امر او، امر من است همسرش دختر من و فرزندش فرزند من و او سيد الوصيين و بهترين فرد امت من است. (2)

ص: 289

حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ الصَّائِغُ الْعَدْلُ قَالَ حَدَّثَنَا عِيسَى بْنُ مُحَمَّدٍ الْعَلَوِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو عَوَانَةَ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ سُلَيْمَانَ بْنِ بَزِيعٍ الْخَزَّازُ قَالَ حَدَّثَنَا إِسْمَاعِيلُ بْنُ أَبَانٍ عَنْ سَلَّامِ بْنِ أَبِي عَمْرَةَ الْخُرَاسَانِيِّ عَنْ مَعْرُوفِ بْنِ خَرَّبُوذَ الْمَكِّيِّ عَنْ أَبِي الطُّفَيْلِ عَامِرِ بْنِ وَاثِلَةَ عَنْ حُذَيْفَةَ بْنِ أَسِيدٍ الْغِفَارِيِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) يَا حُذَيْفَةُ إِنَّ حُجَّةَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ [عَلَيْكَ] بَعْدِي عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) الْكُفْرُ بِهِ كُفْرٌ بِاللَّهِ وَ الشِّرْكُ بِهِ شِرْكٌ بِاللَّهِ وَ الشَّكُّ فِيهِ شَكٌّ فِي اللَّهِ وَ الْإِلْحَادُ فِيهِ إِلْحَادٌ فِي اللَّهِ وَ الْإِنْكَارُ لَهُ إِنْكَارٌ لِلَّهِ وَ الْإِيمَانُ بِهِ إِيمَانٌ بِاللَّهِ لِأَنَّهُ أَخُو رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) وَ وَصِيُّهُ وَ إِمَامُ أُمَّتِهِ وَ مَوْلَاهُمْ وَ هُوَ حَبْلُ اللَّهِ الْمَتِينُ وَ عُرْوَتُهُ الْوُثْقَى الَّتِي (لَا انْفِصامَ لَها) وَ سَيَهْلِكُ فِيهِ اثْنَانِ وَ لَا ذَنْبَ لَهُ مُحِبٌّ غَالٍ وَ مُقَصِّرٌ يَا حُذَيْفَةُ لَا تُفَارِقَنَّ عَلِيّاً(علیه السلام) فَتُفَارِقَنِي وَ لَا تُخَالِفَنَّ عَلِيّاً فَتُخَالِفَنِي إِنَّ عَلِيّاً مِنِّي وَ أَنَا

مِنْهُ مَنْ أَسْخَطَهُ فَقَدْ أَسْخَطَنِي وَ مَنْ أَرْضَاهُ فَقَدْ أَرْضَانِي.

از حذيفة بن اسيد غفارى كه رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود اى حذيفه! براستى حجت خدا بعد از من بر شما على بن ابى طالب(علیه السلام) است كفر به او كفر به خداست، شرك به او شرك به خداست، شك در او شك در خداست و الحاد در او الحاد در خداست، انكار او انكار خداست ايمان به او ايمان به خداستزيرا او برادر رسول خدا(صلی الله علیه و آله) و وصى او و امام امت او و سرور آنها است و او است حبل اللَّه المتين و عروة الوثقائى كه از هم گسیختگی ندارد و دو كس در باره او هلاك شوند و او تقصير ندارد دوست غلوّكننده و مقصر، اى حذيفه از على(علیه السلام) جدا مشو كه از من جدا شوى و با او مخالفت مكن كه مخالف من باشى على(علیه السلام) از منست و من از على(علیه السلام) هر كه خشمش آرد مرا به خشم آرد و هر كه خشنودش كند مرا خشنود كرده. (1)

ص: 290

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ مَاجِيلَوَيْهِ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنِي عَمِّي مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي الْقَاسِمِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ الْكُوفِيِّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُرَاتِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ الْبَاقِرِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)

إِنَّ عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) خَلِيفَةُ اللَّهِ وَ خَلِيفَتِي وَ حُجَّةُ اللَّهِ وَ حُجَّتِي وَ بَابُ اللَّهِ وَ بَابِي وَ صَفِيُّ اللَّهِ وَ صَفِيِّي وَ حَبِيبُ اللَّهِ وَ حَبِيبِي وَ خَلِيلُ اللَّهِ وَ خَلِيلِي وَ سَيْفُ اللَّهِ وَ سَيْفِي وَ هُوَ أَخِي وَ صَاحِبِي وَ وَزِيرِي وَ وَصِيِّي مُحِبُّهُ مُحِبِّي وَ مُبْغِضُهُ مُبْغِضِي وَ وَلِيُّهُ وَلِيِّي وَ عَدُوُّهُ عَدُوِّي وَ حَرْبُهُ حَرْبِي وَ سِلْمُهُ سِلْمِي وَ قَوْلُهُ قَوْلِي وَ أَمْرُهُ أَمْرِي وَ زَوْجَتُهُ ابْنَتِي وَ وُلْدُهُ وُلْدِي وَ هُوَ سَيِّدُ الْوَصِيِّينَ وَ خَيْرُ أُمَّتِي أَجْمَعِينَ.

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود كه على بن ابى طالب(علیه السلام) خليفه خدا و خليفه من و حجت خدا و حجت من و باب خدا و باب من و صفى خدا و صفى من و حبيب خدا و حبيب من و خليل خدا و خليل من و شمشير خدا و شمشير منست و رفيق و وزير و وصى منست، دوستش دوست من و دشمنش دشمن من و جنگ با او جنگ با من و سازش با او سازش با من و گفته او گفته من و فرمانش فرمان من و همسرش دختر من و فرزندش فرزند منست و او سيد اوصياء و بهترين امت منست. (1)

وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ، قَالَ حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَى بْنِ الْمُتَوَكِّلِ، قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ السَّعْدَآبَادِيُّ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِيِّ، عَنْ أَبِيهِ، عَنْ مُحَمَّدِبْنِ سِنَانٍ، عَنْ أَبِي الْجَارُودِ زِيَادِ بْنِ الْمُنْذِرِ، عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ الْوَلِيدِ، عَنْ شَيْخٍ مِنْ ثُمَالَةَ، قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى امْرَأَةٍ مِنْ تَمِيمٍ عَجُوزٍ كَبِيرَةٍ، وَ هِيَ تُحَدِّثُ النَّاسَ، قُلْتُ لَهَا: يَرْحَمُكِ اللَّهُ حَدِّثِينِي عَنْ بَعْضِ فَضَائِلِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) قَالَتْ: أُحَدِّثُكَ وَ هَذَا شَيْخٌ كَمَا تَرَى بَيْنَ يَدَيَّ قَائِمٌ. فَقُلْتُ لَهَا وَ مَنْ هَذَا فَقَالَتْ: أَبُو

ص: 291

الْحَمْرَاءِ خَادِمُ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) فَجَلَسْتُ إِلَيْهِ، فَلَمَّا سَمِعَ حَدِيثِي اسْتَوَى جَالِساً فَقَالَ: مَهْ. فَقُلْتُ: رَحِمَكَ اللَّهُ، حَدِّثْنِي بِمَا رَأَيْتَ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) يَصْنَعُهُ بِعَلِيٍّ(علیه السلام) وَ إِنَّ اللَّهَ يَسْأَلُكَ عَنْهُ. فَقَالَ: عَلَى الْخَبِيرِ سَقَطْتَ، خَرَجَ عَلَيْنَا رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) يَوْمَ عَرَفَةَ وَ هُوَ آخِذٌ بِيَدِ عَلِيٍّ(علیه السلام) فَقَالَ: يَا مَعْشَرَ الْخَلَائِقِ، إِنَّ اللَّهَ بَاهَى بِكُمْ فِي هَذَا الْيَوْمِ لِيَغْفِرَ لَكُمْ عَامَّةً، ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَى عَلِيٍّ(علیه السلام) وَ قَالَ لَهُ: وَ غَفَرَ لَكَ يَا عَلِيُّ خَاصَّةً. ثُمَّ قَالَ لَهُ: يَا عَلِيُّ ادْنُ مِنِّي، فَدَنَا مِنْهُ فَقَالَ: إِنَّ السَّعِيدَ حَقَّ السَّعِيدِ مَنْ أَحَبَّكَ وَ أَطَاعَكَ، وَ إِنَّ الشَّقِيَّ كُلَّ الشَّقِيِّ مَنْ عَادَاكَ وَ أَبْغَضَكَ وَ نَصَبَ لَكَ، يَا عَلِيُّ، كَذَبَ مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ يُحِبُّنِي وَ يُبْغِضُكَ، يَا عَلِيُّ، مَنْ حَارَبَكَ فَقَدْ حَارَبَنِي، وَ مَنْ حَارَبَنِي فَقَدْ حَارَبَ اللَّهَ، يَا عَلِيُّ، مَنْ أَبْغَضَكَ فَقَدْ أَبْغَضَنِي، وَ مَنْ أَبْغَضَنِي فَقَدْ أَبْغَضَ اللَّهَ، وَ مَنْ أَبْغَضَ اللَّهَ فَقَدْ أَتْعَسَ اللَّهُ جَدَّهُ وَ أَدْخَلَهُ نَارَ جَهَنَّمَ.

پیرمرد ثمالی گفت: من به نزد زنی از تمیمیان که بسیار پیر بود رفتم. او برای من حدیث می گفت. من به او گفتم خدا تورا بیامرزد درباره ی یکی از فضیلت های امیرالمومنین(علیه السلام) برایم حدیثی بگو. او گفت: من به تو حدیث بگوبم در حالی که این پیرمرد در برابر من ایستاده است. من گفتم: او کیست؟ گفت او ابو حمراء خدمتکار رسول خداست(صلی الله علیه و آله). من نزد او رفتم و چون سخنم را شنید، نشست و گفت: چه می گویی؟ من گفتم: خدا تو را بیامرزد از رفتار رسول خدا(صلی الله علیه و آله) با علی(علیه السلام) حدیث بگوکه خداوند در این مورد از تو خواهد پرسید. او گفت: به نزد شخصی آگاه آمده ای. رسول خدا(صلی الله علیه و آله) در روز عرفه در حالی که دست علی(علیه السلام) را گرفته بود به سوی ما آمد و فرمود: ایگروه آفریدگان همانا خداوند پاک و والا در این روز به شما مُباهات کرد تا شما را به صورت همگانی بیامرزد. سپس به علی(علیه السلام) رو کرد و به او فرمود: و تو را ای علی(علیه السلام) تنهایی آمرزید. سپس به او فرمود: علی(علیه السلام) جان نزدیکتر بیا. او نزدیک

ص: 292

رفت و حضرت فرمود: سعادتمند حقیقی کسی است که تو را دوست بدارد و از تو فرمان ببرد. و بدبخت و شقی به تمام معنا کسی است که با تو دشمنی کند، کینه ی تورا به دل گیرد و با تو جنگ کند. دروغ می گوید کسی که می پندارد مرا دوست می دارد در حالی که با تو دشمنی می کند. ای علی! هرکه با تو جنگ کند با من جنگ کرده است و هرکه با من جنگ کند با خدا جنگیده است. ای علی! هرکه با تو کینه ورزی و دشمنی کند، با من دشمنی کرده و هرکه با من دشمنی کند با خدا دشمنی کرده و هرکه با خدا دشمنی کند خدا نیک بختی او را از بین برده و او را به دوزخ می اندازد. (1)

حَدَّثَنَا الشَّيْخُ الْفَقِيهُ أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ مُوسَى بْنِ بَابَوَيْهِ الْقُمِّيُّ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا أَبِي رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ الْحَسَنِ الْمُؤَدِّبُ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ عَلِيٍّ الْأَصْبَهَانِيُّ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الثَّقَفِيِّ قَالَ حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بْنُ الْحَسَنِ عَنْ عُبَيْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَى الْعَبْسِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ السُّلَمِيِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَقِيلٍ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِيِّ أَنَّهُ قَالَ لَقَدْ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) يَقُولُ إِنَّ فِي عَلِيٍّ(علیه السلام) خِصَالًا لَوْ كَانَتْ وَاحِدَةٌ مِنْهَا فِي جَمِيعِ النَّاسِ لَاكْتَفَوْا بِهَا فَضْلًا قَوْلُهُ مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ(علیه السلام) مَوْلَاهُ وَ قَوْلُهُ عَلِيٌّ(علیه السلام) مِنِّي كَهَارُونَ مِنْ مُوسَى وَ قَوْلُهُ عَلِيٌّ(علیه السلام) مِنِّي وَ أَنَا مِنْهُ وَ قَوْلُهُ عَلِيٌّ(علیه السلام) مِنِّي كَنَفْسِي طَاعَتُهُ طَاعَتِي وَ مَعْصِيَتُهُ مَعْصِيَتِي وَ قَوْلُهُ حَرْبُ عَلِيٍّ(علیه السلام) حَرْبُ اللَّهِ وَ سِلْمُ عَلِيٍّ(علیه السلام) سِلْمُ اللَّهِ وَ قَوْلُهُ وَلِيُّ عَلِيٍّ(علیه السلام) وَلِيُّ اللَّهِ وَ عَدُوُّ عَلِيٍّ(علیه السلام) عَدُوُّ اللَّهِ وَ قَوْلُهُ عَلِيٌّ(علیه السلام) حُجَّةُ اللَّهِ وَ خَلِيفَتُهُ عَلَى عِبَادِهِ وَ قَوْلُهُحُبُّ عَلِيٍّ(علیه السلام) إِيمَانٌ وَ بُغْضُهُ كُفْرٌ وَ قَوْلُهُ حِزْبُ عَلِيٍّ(علیه السلام) حِزْبُ اللَّهِ وَ حِزْبُ أَعْدَائِهِ حِزْبُ الشَّيْطَانِ وَ قَوْلُهُ عَلِيٌّ(علیه السلام) مَعَ الْحَقِّ وَ الْحَقُّ مَعَهُ لَا يَفْتَرِقَانِ حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ وَ قَوْلُهُ

ص: 293

عَلِيٌّ(علیه السلام) قَسِيمُ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ وَ قَوْلُهُ مَنْ فَارَقَ عَلِيّاً(علیه السلام) فَقَدْ فَارَقَنِي وَ مَنْ فَارَقَنِي فَقَدْ فَارَقَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ قَوْلُهُ شِيعَةُ عَلِيٍّ(علیه السلام) هُمُ الْفَائِزُونَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ.

رسول خدا(صلی الله علیه و آله): به راستى در على(علیه السلام) چند خصلت است كه اگر يكى از آنها در همه مردم بود در فضل آنها بس بود گفته او هر كه من مولاى اويم على(علیه السلام) مولاى من است و گفته او على(علیه السلام) از من چون هارونست از موسى(علیه السلام) و گفته او على(علیه السلام) از منست و من از او و گفته او على(علیه السلام) نسبت به من چون خود من است طاعتش طاعت منست و نافرمانيش نافرمانى من و گفته او جنگ با على(علیه السلام) جنگ با خداست و سازش با على(علیه السلام) سازش با خداست و گفته او دوست على(علیه السلام) دوست خداست و دشمن او دشمن خدا و گفته او على(علیه السلام) حجت خدا و خليفه او است بر بندگانش و گفته او دوستى على(علیه السلام) ايمانست و بُغض او كفر است و گفته او حزب على(علیه السلام) حزب خداست و حزب دشمنانش حزب شيطان و گفته او على(علیه السلام) با حق است و حق با او است از هم جدا نشوند تا سر حوض بر من در آيند و گفته او على(علیه السلام) قسيم بهشت و دوزخ است و گفته او هر كه از على(علیه السلام) جدا شود از من جدا شده و هر كه از من جدا شود از خداى عز و جل جداست و گفته او شيعيان على(علیه السلام) همان كامجويان روز قيامتند. (1)

وَ مِنَ الْمَنَاقِبِ عَنْ أَنَسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) يَا أَنَسُ اسْكُبْ لِي وَضُوءاً ثُمَ قَامَ فَصَلَّى رَكْعَتَيْنِ ثُمَّ قَالَ يَا أَنَسُ أَوَّلُ مَنْ يَدْخُلُ عَلَيْكَ مِنْهَذَا الْبَابِ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ وَ سَيِّدُ الْمُسْلِمِينَ وَ قَائِدُ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِينَ وَ خَاتَمُ الْوَصِيِّينَ قَالَ قُلْتُ اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ رَجُلًا مِنَ الْأَنْصَارِ وَ كَتَمْتُهُ إِذْ جَاءَ عَلِيٌّ(علیه السلام) فَقَالَ مَنْ هَذَا يَا أَنَسُ فَقُلْتُ عَلِيٌّ(علیه السلام) فَقَامَ مُسْتَبْشِراً فَاعْتَنَقَهُ ثُمَّ جَعَلَ يَمْسَحُ عَرَقَ وَجْهِهِ وَ يَمْسَحُ عَرَقَ وَجْهِ عَلِيٍّ(علیه السلام) عَلَى وَجْهِهِ فَقَالَ عَلِيٌّ(علیه السلام) يَا رَسُولَ اللَّهِ لَقَدْ رَأَيْتُكَ صَنَعْتَ شَيْئاً مَا صَنَعْتَهُ بِي قَبْلُ قَالَ وَ مَا يَمْنَعُنِي وَ أَنْتَ تُؤَدِّي عَنِّي وَ تُسْمِعُهُمْ صَوْتِي وَ

ص: 294

تُبَيِّنُ لَهُمْ مَا اخْتَلَفُوا فِيهِ مِنْ بَعْدِي وَ قَدْ رَوَاهُ الْحَافِظُ أَبُو نُعَيْمٍ فِي حِلْيَتِهِ ثُمَّ جَعَلَ يَمْسَحُ عَرَقَ وَجْهِهِ بِوَجْهِهِ وَ عَرَقَ وَجْهِ عَلِيٍّ بِوَجْهِه

و نيز در مناقب از انس روايت كند كه پيغمبر(صلی الله علیه و آله) فرمود كه: يا انس از چاه آب بكش از براى وضوى من، من كشيدم و آن حضرت وضو گرفته و دو ركعت نماز گذارد و فرمود كه: اى انس اول كسى كه بر تو درآيد از اين در او امير المؤمنين و سيد المسلمين و قايد الغر المحجلين و خاتم الوصيين است، انس گويد: كه من با خود گفتم بار خدايا چنان ساز كه از انصار يكى از اين در درآيد و اين را پنهان مي داشتم، ناگاه ديدم كه على بن ابى طالب(علیه السلام) از در درآمد آن حضرت فرمود كه: چه كس بود اى أنس؟ گفتم: على(علیه السلام) بود. پس آن حضرت برخاست چنانچه اثر استبشار از او ظاهر بود و امير المؤمنين(علیه السلام) را در بغل گرفت بعد از آن عرق جبين خود را بر جبين او ماليد و از عرق جبين او بر جبين خود رسانيد، امير المؤمنين(علیه السلام) عرضه داشت: يا رسول اللَّه(صلی الله علیه و آله) ديدم كارى را به جاى آوردى كه پيش از اين نمي كردى، فرمود كه: چه چيز مرا مانع آيد كه از اين قبيل نسبت به تو بجاى نياورم، چون تو حق تبليغ رسالت مرا به مردم خواهى رسانيد، و صوت مرا به ايشان خواهى شنوانيد، و مبين خواهى كرد اختلافى كه در ميان ايشان باشد بعد از من. (1) حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ الْقَطَّانُ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ أَبِي حَاتِمٍ قَالَ حَدَّثَنِي هَارُونُ بْنُ إِسْحَاقَ الْهَمْدَانِيُّ قَالَ حَدَّثَنِي عَبَدَةُ بْنُ سُلَيْمَانَ قَالَ حَدَّثَنَا كَامِلُ بْنُ الْعَلَاءِ قَالَ حَدَّثَنَا حَبِيبُ بْنُ أَبِي ثَابِتٍ عَنْ سَعِيدِ بْنِ جُبَيْرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) لِعَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) يَا عَلِيُّ(علیه السلام) أَنْتَ صَاحِبُ حَوْضِي وَ صَاحِبُ لِوَائِي وَ مُنْجِزُ عِدَاتِي وَ حَبِيبُ قَلْبِي وَ وَارِثُ عِلْمِي وَ أَنْتَ مُسْتَوْدَعُ مَوَارِيثِ الْأَنْبِيَاءِ وَ أَنْتَ أَمِينُ اللَّهِ فِي أَرْضِهِ وَ أَنْتَ حُجَّةُ اللَّهِ

ص: 295

عَلَى بَرِيَّتِهِ وَ أَنْتَ رُكْنُ الْإِيمَانِ وَ أَنْتَ مِصْبَاحُ الدُّجَى وَ أَنْتَ مَنَارُ الْهُدَى وَ أَنْتَ الْعَلَمُ الْمَرْفُوعُ لِأَهْلِ الدُّنْيَا مَنْ تَبِعَكَ نَجَا وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْكَ هَلَكَ وَ أَنْتَ الطَّرِيقُ الْوَاضِحُ وَ أَنْتَ الصِّرَاطُ الْمُسْتَقِيمُ وَ أَنْتَ قَائِدُ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِينَ وَ أَنْتَ يَعْسُوبُ الْمُؤْمِنِينَ وَ أَنْتَ مَوْلَى مَنْ أَنَا مَوْلَاهُ وَ أَنَا مَوْلَى كُلِّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ لَا يُحِبُّكَ إِلَّا طَاهِرُ الْوِلَادَةِ وَ لَا يُبْغِضُكَ إِلَّا خَبِيثُ الْوِلَادَةِ وَ مَا عَرَجَ بِي رَبِّي عَزَّ وَ جَلَّ إِلَى السَّمَاءِ قَطُّ وَ كَلَّمَنِي رَبِّي إِلَّا قَالَ لِي يَا مُحَمَّدُ(صلی الله علیه و آله) أَقْرِئْ عَلِيّاً(علیه السلام) مِنِّي السَّلَامَ وَ عَرِّفْهُ أَنَّهُ إِمَامُ أَوْلِيَائِي وَ نُورُ أَهْلِ طَاعَتِي فَهَنِيئاً لَكَ يَا عَلِيُّ هَذِهِ الْكَرَامَةُ.

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) به على بن ابى طالب(علیه السلام) فرمود: اى على(علیه السلام) تو صاحب حوض منى پرچمدار منى و بر آورنده وعده هاى منى دوست دل منى وارث علم منى و امانت دار مواريث پيغمبرانى توئى امين اللَّه در زمينش و حجت بر خلقش توئى ركن ايمان و چراغ هدايت و منار شب تار توئى علمى كه براى اهل دنيا برافراشتند هر كه تو را پيروى كند نجات يافته و هر كه از تو تخلف كند هلاك است توئى راه روشن توئى راه راست، توئى قائد الغر المحجلين، توئى سرور هر كه منش سرورم و من سرور هر مؤمن و مؤمنه ام دوستت ندارد جز پاكزاد و دشمنت ندارد جز بدزاد و پروردگارم هيچ گاه مرا به آسمان بالا نبرد و با من سخن نگفت جز اينكه فرمود: اى محمد(صلی الله علیه و آله) سلام مرا به على(علیه السلام) برسان و به او اعلام كن كه امام اولياء و نور اهل طاعت منست گوارا باد تو را اى على(علیه السلام) اين كرامت. (1)

ص: 296

برخی از سخنان رسول خدا خطاب به امیرالمومنین

قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو بَكْرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عُمَرَ الْجِعَابِيُّ يَوْمَ الْإِثْنَيْنِ لِخَمْسٍ بَقِينَ مِنْ شَعْبَانَ سَنَةَ ثَلَاثٍ وَ خَمْسِينَ وَ ثَلَاثِمِائَةٍ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ زَيْدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) قَالَ حَدَّثَنِي الرِّضَا عَلِيُّ بْنُ مُوسَى عَنْ أَبِيهِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِيهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ أَبِيهِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) قَالَ قَالَ لِي رَسُولُ اللَّهِ يَا عَلِيُّ بِكُمْ يُفْتَحُ هَذَا الْأَمْرُ وَ بِكُمْ يُخْتَمُ عَلَيْكُمْ بِالصَّبْرِ فَ (إِنَّ الْعاقِبَةَ لِلْمُتَّقِينَ) أَنْتُمْ حِزْبُ اللَّهِ وَ أَعْدَاؤُكُمْ حِزْبُ الشَّيْطَانِ طُوبَى لِمَنْ أَطَاعَكُمْ وَ وَيْلٌ لِمَنْ عَصَاكُمْ أَنْتُمْ حُجَّةُ اللَّهِ عَلَى خَلْقِهِ وَ الْعُرْوَةُ الْوُثْقَى مَنْ تَمَسَّكَ بِهَا اهْتَدَى وَ مَنْ تَرَكَهَا ضَلَّ أَسْأَلُ اللَّهَ لَكُمُ الْجَنَّةَ لَا يَسْبِقُكُمْ أَحَدٌ إِلَى طَاعَةِ اللَّهِ فَأَنْتُمْ أَوْلَى بِهَا

عبد اللَّه علوى از پدر خود از حضرت رضا(علیه السلام) و آن جناب از آباء گرام خويش از امير المؤمنين(علیه السلام) از پيغمبر اكرم(صلی الله علیه و آله) نقل كرد كه فرمود: يا على! به وسيله شما اين امر افتتاح مى شود و به شما ختم مى گردد صبر و شكيبائى را پيشه گيريد عاقبت پسنديده اختصاص به پرهيزگاران دارد شما حزب خدائيد و دشمنانتان حزب شيطان خوشا به حال هرکه مطيع شما است و واى بر آنکه مخالفت با شما كند شما حجت خدا بر خلقيد و دست آويز محكم هر كه چنگ به دامن شما زند هدايت شده و هرکه شما را ترك كند گمراه شود. (1)

ص: 297

حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ عِيسَى الْقُمِّيُّ رِضْوَانُ اللَّهِ عَلَيْهِ قَالَ حَدَّثَنِي عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مَاجِيلَوَيْهِ رِضْوَانُ اللَّهِ عَلَيْهِ قَالَ حَدَّثَنِي أَحْمَدُ بْنُ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِيُّ عَنْ أَبِيهِ عَنْ خَلَفِ بْنِ حَمَّادٍ الْأَسَدِيِّ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الْعَبْدِيِّ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ مِهْرَانَ عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِيٍّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ يَا عَلِيُّ أَنْتَ أَخِي وَ وَارِثِي وَ وَصِيِّي وَ خَلِيفَتِي فِي أَهْلِي وَ أُمَّتِي فِي حَيَاتِي وَ بَعْدَ مَمَاتِي مُحِبُّكَ مُحِبِّي وَ مُبْغِضُكَ مُبْغِضِي يَا عَلِيُّ أَنَا وَ أَنْتَ أَبَوَا هَذِهِ الْأُمَّةِ يَا عَلِيُّ أَنَا وَ أَنْتَ وَ الْأَئِمَّةُ مِنْ وُلْدِكَ سَادَةٌ فِي

الدُّنْيَا وَ مُلُوكٌ فِي الْآخِرَةِ مَنْ عَرَفَنَا فَقَدْ عَرَفَ اللَّهَ وَ مَنْ أَنْكَرَنَا فَقَدْ أَنْكَرَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ.

سليمان بن مهران از حضرت صادق(علیه السلام) نقل كرد كه علي بن ابى طالب(علیه السلام) فرمود: پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) چنين بيان كرد: يا علي! تو برادر و وارث و وصى و خليفه منى در ميان خانواده و امت من در زمان حيات و بعد از مرگم دوست دار تو دوست دار من و دشمن تو دشمن من است يا على! من و تو دو پدر اين امتيم، يا على! من و تو و ائمه از فرزندانت در دنيا سرور و در آخرت فرمانروائيم هر كه ما را بشناسد خدا را شناخته و هر كه منكر ما باشد خدا را انكار نموده. (1)

حَدَّثَنَا الشَّيْخُ الْفَقِيهُ أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ مُوسَى بْنِ بَابَوَيْهِ الْقُمِّيُّ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عُمَرَ الْبَغْدَادِيُّ الْحَافِظُ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ يَزِيدَ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ ثَوَابٍ قَالَ حَدَّثَنَا إِسْحَاقُ بْنُ مَنْصُورٍ عَنْ كَادِحٍ يَعْنِي أبي [أَبَا] جَعْفَرٍ الْبَجَلِيَّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ لَهِيعَةَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ يَعْنِي ابْنَ زِيَادٍ عَنْ سَلَمَةَ بْنِ يَسَارٍ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: لَمَّا قَدِمَ عَلِيٌّ(علیه السلام) عَلَى رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) بِفَتْحِ خَيْبَرَ قَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) لَوْ لَا أَنْ تَقُولَ فِيكَ طَوَائِفُ مِنْ

ص: 298

أُمَّتِي مَا قَالَتِ النَّصَارَى لِلْمَسِيحِ عِيسَى بْنِ مَرْيَمَ(علیه السلام) لَقُلْتُ فِيكَ الْيَوْمَ قَوْلًا لَا تَمُرُّ بِمَلَإٍ إِلَّا أَخَذُوا التُّرَابَ مِنْ تَحْتِ رِجْلَيْكَ وَ مِنْ فَضْلِ طَهُورِكَ يَسْتَشْفُوا بِه...

پس از فتح خیبر، به دست امیرمؤمنان علی(علیه السلام)، پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) روی سخن به او نمود و فرمود: ای علی! اگر نبود که گروهی از امّتمدربارهﻯ تو سخنان نصاری در حقّ عیسی بن مریم(علیه السلام) را گویند: (یعنی او را فرزند خدا خواندند و شریک او دانستند) امروز سخنی می گفتم: که بر احدی از مسلمانان نمی گذشتی مگر این که خاک پایت را به تبرّک برگیرند و با قطره های آب وضویت استشفاء جویند.(1)

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ السِّنَانِيُّ رِضْوَانُ اللَّهِ عَلَيْهِ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرٍ الْكُوفِيُّ الْأَسَدِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِيلَ الْبَرْمَكِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ أَحْمَدَ قَالَ حَدَّثَنَا الْقَاسِمُ بْنُ سُلَيْمَانَ عَنْ ثَابِتِ بْنِ أَبِي صَفِيَّةَ عَنْ سَعِيدِ بْنِ عِلَاقَةَ عَنْ أَبِي سَعِيدٍ عَقِيصَا عَنْ سَيِّدِ الشُّهَدَاءِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) عَنْ سَيِّدِ الْأَوْصِيَاءِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) يَا عَلِيُّ(علیه السلام) أَنْتَ أَخِي وَ أَنَا أَخُوكَ أَنَا الْمُصْطَفَى لِلنُّبُوَّةِ وَ أَنْتَ الْمُجْتَبَى لِلْإِمَامَةِ وَ أَنَا صَاحِبُ التَّنْزِيلِ وَ أَنْتَ صَاحِبُ التَّأْوِيلِ وَ أَنَا وَ أَنْتَ أَبَوَا هَذِهِ الْأُمَّةِ يَا عَلِيُّ أَنْتَ وَصِيِّي وَ خَلِيفَتِي وَ وَزِيرِي وَ وَارِثِي وَ أَبُو وُلْدِي شِيعَتُكَ شِيعَتِي وَ أَنْصَارُكَ أَنْصَارِي وَ أَوْلِيَاؤُكَ أَوْلِيَائِي وَ أَعْدَاؤُكَ أَعْدَائِي يَا عَلِيُّ أَنْتَ صَاحِبِي عَلَى الْحَوْضِ غَداً وَ أَنْتَ صَاحِبِي فِي الْمَقَامِ الْمَحْمُودِ وَ أَنْتَ صَاحِبُ لِوَائِي فِي الْآخِرَةِ كَمَا أَنْتَ صَاحِبُ لِوَائِي فِي الدُّنْيَا لَقَدْ سَعِدَ مَنْ تَوَلَّاكَ وَ شَقِيَ مَنْ عَادَاكَ وَ إِنَّ الْمَلَائِكَةَ لَتَقَرَّبُ إِلَى اللَّهِ تَقَدَّسَ ذِكْرُهُ بِمَحَبَّتِكَ وَ وَلَايَتِكَ وَ اللَّهِ إِنَّ أَهْلَ مَوَدَّتِكَ فِي السَّمَاءِ لَأَكْثَرُ مِنْهُمْ فِي الْأَرْضِ يَا عَلِيُّ أَنْتَ أَمِينُ أُمَّتِي وَ حُجَّةُ اللَّهِ عَلَيْهَا

ص: 299

بَعْدِي قَوْلُكَ قَوْلِي وَ أَمْرُكَ أَمْرِي وَ طَاعَتُكَ طَاعَتِي وَ زَجْرُكَ زَجْرِي وَ نَهْيُكَ نَهْيِي وَ مَعْصِيَتُكَ مَعْصِيَتِي وَ حِزْبُكَ حِزْبِي وَ حِزْبِي حِزْبُ اللَّهِ (وَ مَنْ يَتَوَلَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغالِبُون )

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمودند: يا على! تو برادر منى و من برادر تو، من براى نبوت برگزيده شده ام و تو براى امامت. من صاحب تنزيل هستم و تو صاحب تاويل. من و تو دو پدر اين امت هستیم. اى على! تو وصى و خليفه و وزير و وارث من و پدر دو فرزندم هستى. پیروان تو پیروان من هستند و ياران تو ياران من هستند. دوستان تو دوستان من و دشمنان تو دشمنان من هستند. اى على! در فرداى قيامت تو رفيق من بر سر حوض هستی. تو همراه من در مقام محمود هستی. توپرچمدار من در آخرت هستی همچنان که پرچمدار من در دنيا هستی. خوشبخت است هر كه تو را دوست گيرد و بدبخت است هر كه تو را دشمن دارد. به خداوندی که ذکرش مقدس است فرشتگان در آسمان به واسطه محبت و ولایت تو تقرب می جويند. به خدا دوستداران تو در آسمان بيشتر از زمين هستند. اى على! تو امين امت من و حجت خدا بر آنها بعد از من هستی. گفتار تو گفتار من است و امر تو امر من و اطاعت از تو اطاعت از من است. نکوهش تو نکوهش و سرزنش من است و نهي تو [از امری] نهى من است و نافرماني از تو نافرمانى از من است و حزب تو حزب من و حزب من حزب خدا است. (وَ مَنْ يَتَوَلَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغالِبُون)(1) و كسانى كه خدا و رسول(صلی الله علیه و آله) و اهل ايمان امير المؤمنين(علیه السلام) را ولی خود بدانند پس به تحقیق حزب و لشکر خدا غالب و چيره خواهند بود. (2)

حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ الْقَطَّانُ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ أَبِي حَاتِمٍ قَالَ حَدَّثَنِي هَارُونُ بْنُ إِسْحَاقَ الْهَمْدَانِيُّ قَالَ حَدَّثَنِي عَبَدَةُ بْنُ سُلَيْمَانَ قَالَ حَدَّثَنَا

ص: 300

كَامِلُ بْنُ الْعَلَاءِ قَالَ حَدَّثَنَا حَبِيبُ بْنُ أَبِي ثَابِتٍ عَنْ سَعِيدِ بْنِ جُبَيْرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) لِعَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) يَا عَلِيُّ أَنْتَ صَاحِبُ حَوْضِي وَ صَاحِبُ لِوَائِي وَ مُنْجِزُ عِدَاتِي وَ حَبِيبُ قَلْبِي وَ وَارِثُ عِلْمِي وَ أَنْتَ مُسْتَوْدَعُ مَوَارِيثِ الْأَنْبِيَاءِ وَ أَنْتَ أَمِينُ اللَّهِ فِي أَرْضِهِ وَ أَنْتَ حُجَّةُ اللَّهِ عَلَى بَرِيَّتِهِ وَ أَنْتَ رُكْنُ الْإِيمَانِ وَ أَنْتَ مِصْبَاحُ الدُّجَى وَ أَنْتَ مَنَارُ الْهُدَى وَ أَنْتَ الْعَلَمُ الْمَرْفُوعُ لِأَهْلِ الدُّنْيَا مَنْ تَبِعَكَ نَجَا وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْكَ هَلَكَ وَ أَنْتَ الطَّرِيقُ الْوَاضِحُ وَ أَنْتَ الصِّرَاطُ الْمُسْتَقِيمُ وَ أَنْتَ قَائِدُ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِينَ وَ أَنْتَ يَعْسُوبُ الْمُؤْمِنِينَ وَ أَنْتَ مَوْلَى مَنْ أَنَا مَوْلَاهُ وَ أَنَا مَوْلَى كُلِّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ لَا يُحِبُّكَ إِلَّا طَاهِرُ الْوِلَادَةِ وَ لَا يُبْغِضُكَ إِلَّا خَبِيثُ الْوِلَادَةِ وَ مَا عَرَجَ بِي رَبِّي عَزَّ وَ جَلَّ إِلَى السَّمَاءِ قَطُّ وَ كَلَّمَنِي رَبِّي إِلَّا قَالَ لِي يَا مُحَمَّدُ أَقْرِئْ عَلِيّاً(علیه السلام) مِنِّي السَّلَامَ وَ عَرِّفْهُ أَنَّهُ إِمَامُ أَوْلِيَائِي وَ نُورُ أَهْلِ طَاعَتِي فَهَنِيئاً لَكَ يَا عَلِيُّ هَذِهِ الْكَرَامَةُ.رسول خدا(صلی الله علیه و آله) به على بن ابى طالب(علیه السلام) فرمود اى على! تو صاحب حوض منى پرچمدار منى و بر آورنده وعده هاى منى دوست دل منى وارث علم منى و امانت دار مواريث پيغمبرانى توئى امين اللَّه در زمينش و حجت بر خلقش توئى ركن ايمان و چراغ هدايت و منار شب تار توئى عَلَمى كه براى اهل دنيا برافراشتند هر كه تو را پيروى كند نجات يافته و هر كه از تو تخلف كند هلاك است توئى راه روشن توئى راه راست، توئى قائد الغر المحجلين، توئى سرور هر كه منش سرورم و من سرور هر مؤمن و مؤمنه ام دوستت ندارد جز پاكزاد و دشمنت ندارد جز بدزاد و پروردگارم هيچ گاه مرا به آسمان بالا نبرد و با من سخن نگفت جز اينكه فرمود: اى محمد(صلی الله علیه و آله) سلام مرا به على(علیه السلام) برسان و به او اعلام كن كه امام اولياء و نور اهل طاعت منست گوارا

ص: 301

باد تو را اى على! اين كرامت. (1)

حَدَّثَنَا حَمْزَةُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ زَيْدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) بِقُمَّ فِي رَجَبٍ سَنَةَ تِسْعٍ وَ ثَلَاثِينَ وَ ثَلَاثِمِائَةٍ قَالَ حَدَّثَنِي أَبِي عَنْ يَاسِرٍ الْخَادِمِ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا(علیه السلام) عَنْ أَبِيهِ عَنْ آبَائِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ(علیه السلام) قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) لِعَلِيٍّ(علیه السلام) يَا عَلِيُّ أَنْتَ حُجَّةُ اللَّهِ وَ أَنْتَ بَابُ اللَّهِ وَ أَنْتَ الطَّرِيقُ إِلَى اللَّهِ وَ أَنْتَ النَّبَأُ الْعَظِيمُ وَ أَنْتَ الصِّرَاطُ الْمُسْتَقِيمُ وَ أَنْتَ الْمَثَلُ الْأَعْلَى يَا عَلِيُّ أَنْتَ إِمَامُ الْمُسْلِمِينَ وَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ وَ خَيْرُ الْوَصِيِّينَ وَ سَيِّدُ الصِّدِّيقِينَ يَا عَلِيُّ أَنْتَ الْفَارُوقُ الْأَعْظَمُ وَ أَنْتَ الصِّدِّيقُ الْأَكْبَرُ يَا عَلِيُّ أَنْتَ خَلِيفَتِي عَلَى أُمَّتِي وَ أَنْتَ قَاضِي دَيْنِي وَ أَنْتَ مُنْجِزُ عِدَاتِي يَا عَلِيُّ أَنْتَ الْمَظْلُومُ بَعْدِي يَا عَلِيُّ أَنْتَ الْمُفَارِقُ بَعْدِي يَا عَلِيُّ أَنْتَ الْمَحْجُورُ بَعْدِي أُشْهِدُ اللَّهَ تَعَالَى وَ مَنْ حَضَرَ مِنْ أُمَّتِي أَنَّ حِزْبَكَ حِزْبِي وَ حِزْبِي حِزْبُ اللَّهِ وَ أَنَّ حِزْبَ أَعْدَائِكِ حِزْبُ الشَّيْطَانِ.رسول خدا(صلی الله علیه و آله) به على بن ابى طالب(علیه السلام) فرمود: يا على! تو حجت خدائى و تو باب (تقرّب) به خدائى، و تو راه به سوى خدائى، و توئى نبأ عظيم، و توئى صراط مستقيم حقّ، و توئى مثل اعلاى الهى، يا على! توئى امام مسلمين و امير مؤمنين، و بهترين وصيّين، و اشرف صدّيقين، يا علىّ توئى فاروق اعظم، (جداكننده حقّ از باطل) و توئى صدّيق اكبر، يا على توئى جانشين من بر امتم، و توئى اداكننده ديون من و توئى انجام دهنده وعده هاى من، يا على تو هستى كه پس از من مظلوم خواهى شد و مورد ستم قرار خواهى گرفت، يا على توئى كه پس از من از تو كناره جويند، يا على توئى كه پس از من محجور و خانه نشين گردى، خدا را گواه مي گيرم و هر كه را كه

ص: 302

حضور دارد از امّت من كه حزب تو حزب من است و حزب من حزب خداست، و حزب دشمنان تو حزب شيطان است. (1)

حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) الْبَرْقِيُّ رِضْوَانُ اللَّهِ عَلَيْهِ قَالَ حَدَّثَنَا أَبِي عَنْ جَدِّهِ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) الْبَرْقِيِّ عَنْ أَبِيهِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ قَالَ حَدَّثَنَا سَهْلُ بْنُ الْمَرْزُبَانِ الْفَارِسِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مَنْصُورٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفَيْضِ بْنِ الْمُخْتَارِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ الْبَاقِرِ(علیه السلام) عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ قَالَ: خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)

ذَاتَ يَوْمٍ وَ هُوَ رَاكِبٌ وَ خَرَجَ عَلِيٌّ(علیه السلام) وَ هُوَ يَمْشِي فَقَالَ لَهُ يَا أَبَا الْحَسَن:

إِمَّا أَنْ تَرْكَبَ وَ إِمَّا أَنْ تَنْصَرِفَ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَمَرَنِي أَنْ تَرْكَبَ إِذَا رَكِبْتُ وَ تَمْشِيَ إِذَا مَشَيْتُ وَ تَجْلِسَ إِذَا جَلَسْتُ إِلَّا أَنْ يَكُونَ حَدٌّ مِنْ حُدُودِ اللَّهِ لَا بُدَّ لَكَ مِنَ الْقِيَامِ وَ الْقُعُودِ فِيهِ وَ مَا أَكْرَمَنِيَ اللَّهُ بِكَرَامَةٍ إِلَّا وَ قَدْ أَكْرَمَكَ بِمِثْلِهَا وَ خَصَّنِي بِالنُّبُوَّةِ وَ الرِّسَالَةِ وَ جَعَلَكَ وَلِيِّي فِي ذَلِكَ تَقُومُ فِي حُدُودِهِ وَ فِي صَعْبِ أُمُورِهِ وَ الَّذِي بَعَثَ مُحَمَّداً بِالْحَقِّ نَبِيّاً مَا آمَنَ بِي مَنْ أَنْكَرَكَ وَ لَا أَقَرَّ بِي مَنْ جَحَدَكَ وَ لَا آمَنَ بِاللَّهِ مَنْ كَفَرَ بِكَ وَ إِنَّ فَضْلَكَ لَمِنْ فَضْلِي وَ إِنَّ فَضْلِي لَكَ لَفَضْلُ اللَّهِ وَ هُوَ قَوْلُ رَبِّي عَزَّ وَ جَلَ (قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَ بِرَحْمَتِهِ فَبِذلِكَ فَلْيَفْرَحُوا هُوَخَيْرٌ مِمَّا يَجْمَعُونَ) فَفَضْلُ اللَّهِ نُبُوَّةُ نَبِيِّكُمْ وَ رَحْمَتُهُ وَلَايَةُ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ فَبِذَلِكَ قَالَ بِالنُّبُوَّةِ وَ الْوَلَايَةِ فَلْيَفْرَحُوا يَعْنِي الشِّيعَةَ هُوَ خَيْرٌ مِمَّا يَجْمَعُونَ يَعْنِي مُخَالِفِيهِمْ مِنَ الْأَهْلِ وَ الْمَالِ وَ الْوَلَدِ فِي دَارِ الدُّنْيَا وَ اللَّهِ يَا عَلِيُّ مَا خُلِقْتَ إِلَّا لِيُعْبَدَ بِكَ وَ لِتُعْرَفَ بِكَ مَعَالِمُ الدِّينِ وَ يُصْلَحَ بِكَ دَارِسُ السَّبِيلِ وَ لَقَدْ ضَلَّ مَنْ ضَلَّ عَنْكَ وَ لَنْ يَهْتَدِيَ إِلَى اللَّهِ مَنْ لَمْ

ص: 303

يَهْتَدِ إِلَيْكَ وَ إِلَى وَلَايَتِكَ وَ هُوَ قَوْلُ رَبِّي عَزَّ وَ جَلَ (وَ إِنِّي لَغَفَّارٌ لِمَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدى) يَعْنِي إِلَى وَلَايَتِكَ وَ لَقَدْ أَمَرَنِي رَبِّي تَبَارَكَ وَ تَعَالَى أَنْ أَفْتَرِضَ مِنْ حَقِّكَ مَا أَفْتَرَضَ مِنْ حَقِّي وَ إِنَّ حَقَّكَ لَمَفْرُوضٌ عَلَى مَنْ آمَنَ بِي وَ لَوْلَاكَ لَمْ يُعْرَفْ عَدُوُّ اللَّهِ وَ مَنْ لَمْ يَلْقَهُ بِوَلَايَتِكَ لَمْ يَلْقَهُ بِشَيْ ءٍ وَ لَقَدْ أَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَيَ (يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ ) يَعْنِي فِي وَلَايَتِكَ يَا عَلِيُ (وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ )

وَ لَوْ لَمْ أُبَلِّغْ مَا أُمِرْتُ بِهِ مِنْ وَلَايَتِكَ لَحَبِطَ عَمَلِي وَ مَنْ لَقِيَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ بِغَيْرِ وَلَايَتِكَ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ وَ غَدَا سُحْقاً لَهُ وَ مَا أَقُولُ إِلَّا قَوْلَ رَبِّي تَبَارَكَ وَ تَعَالَى وَ إِنَّ الَّذِي أَقُولُ لَمِنَ اللَّهِ أَنْزَلَهُ فِيكَ.

روزى رسول خدا(صلی الله علیه و آله) سواره بيرون شد و على(علیه السلام) همراهش پياده مي رفت فرمود: اى ابا الحسن(علیه السلام) يا سوار شو يا برگرد زيرا خدا به من دستور داده كه سوار شوى چون سوارم و پياده باشى چون پياده ام و بنشينى چون نشسته ام جز در اقامه حد الهى كه بايد در آن نشست و برخاست كنى خدا به من كرامتى نداده جز آنكه مانندش را به تو داده مرا به نبوت و رسالت مخصوص كرده و تو را در آن ولى من ساخته كه حدودش را به پا دارى و در مشكلاتش قيام كنى، بدان كه مرا به راستى مبعوث به نبوت كرده به من ايمان ندارد كسى كه منكر تو بوده و به خدا ايمان ندارد كسى كه كافر به تو باشد فضل تو از فضل منست و فضل من از خداست و آنست معنى قول خداى عز و جل (قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَ بِرَحْمَتِهِ فَبِذلِكَ فَلْيَفْرَحُوا هُوَ خَيْرٌ مِمَّا يَجْمَعُونَ) بدان بايد شاد باشند آن بهتر است از آنچه فراهم كنند فضل خدا نبوت پيغمبر شما و رحمتش ولايت على بن ابى طالب(علیه السلام) است فرمود به نبوت و ولايت بايد شاد باشند يعنى شيعه، آن بهتر است از آنچه جمع كنند يعنى مخالفين جمع كنند از اهل و مال و فرزند در دار دنيا، به خدا! يا على! تو آفريده نشدى مگر براى آنكه خدا پرستيده شود و به وسيله تو مَعالِم

ص: 304

دين شناخته شود و راه كهنه اصلاح گردد، گمراهاست هركه تو را به رهبرى نپذيرفته و راه به خدا نخواهد يافت هركه تو راهنمايش نبوده و به ولايت تو اقرار نداشته و اين آيه شاهد همين معنى است (وَ

إِنِّي لَغَفَّارٌ لِمَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدى ) يعنى من مى آمرزم كسى را كه توبه كند و ايمان آورد و عمل صالح انجام دهد و اقرار به ولايت تو داشته باشد. خداوند مرا مأمور كرده كه آن حقى كه براى خودم واجب است براى تو نيز واجب بگردانم حق تو لازم است بر هرکه ايمان به من آورده باشد اگر تو نبودى دشمن خدا شناخته نمى شد هر كه خدا را بدون ولايت تو ملاقات كند با دست خالى به پيشگاه او رفته خداوند اين آيه را بر من نازل كرد (يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ) يعنى برسان آن دستورى كه به تو داده ايم در مورد ولايت علي(علیه السلام) (وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ) اگر تبليغ آن دستور را در مورد ولايت تو نمى رساندم عملم از ميان مي رفت و هر كه خدا را بدون ولايت تو ملاقات كند عملش از ميان رفته و عملش موجب فاصله او از خدا مى شود من آن چه مى گويم از جانب خدا است و آنچه مي گويم خدا در باره تو نازل كرده.(1)

حَدَّثَنَا أَبِي رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا الْحُسَيْنُ بْنُ أَحْمَدَ الْمَالِكِيُّ عَنْ أَبِيهِ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ أَبِي مَحْمُودٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا عَنْ أَبِيهِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِيهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ أَبِيهِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ(علیه السلام) قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) يَا عَلِيُّ(علیه السلام) أَنْتَ الْمَظْلُومُ مِنْ بَعْدِي فَوَيْلٌ لِمَنْ ظَلَمَكَ وَ اعْتَدَى عَلَيْكَ وَ طُوبَى لِمَنْ تَبِعَكَ وَ لَمْ يَخْتَرْ عَلَيْكَ يَا عَلِيُّ(علیه السلام) أَنْتَ الْمُقَاتِلُ بَعْدِي فَوَيْلٌ لِمَنْ قَاتَلَكَ وَ طُوبَى لِمَنْ قَاتَلَ مَعَكَ يَا عَلِيُّ(علیه السلام) أَنْتَ الَّذِي تَنْطِقُ بِكَلَامِي وَ تَتَكَلَّمُ بِلِسَانِي بَعْدِي فَوَيْلٌ لِمَنْ رَدَّ عَلَيْكَ وَ طُوبَى لِمَنْ قَبِلَ كَلَامَكَ يَا عَلِيُّ أَنْتَ سَيِّدُ هَذِهِ الْأُمَّةِ بَعْدِي وَ أَنْتَ إِمَامُهَا وَ خَلِيفَتِي عَلَيْهَا

ص: 305

مَنْ فَارَقَكَ فَارَقَنِي يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَ مَنْ كَانَ مَعَكَ كَانَ مَعِي يَوْمَ الْقِيَامَةِ يَا عَلِيُّ(علیه السلام) أَنْتَ أَوَّلُ مَنْ آمَنَ بِي وَصَدَّقَنِي وَ أَنْتَ أَوَّلُ مَنْ أَعَانَنِي عَلَى أَمْرِي وَ جَاهَدَ مَعِي عَدُوِّي وَ أَنْتَ أَوَّلُ مَنْ صَلَّى مَعِي وَ النَّاسُ يَوْمَئِذٍ فِي غَفْلَةِ الْجَهَالَةِ يَا عَلِيُّ(علیه السلام) أَنْتَ أَوَّلُ مَنْ تَنْشَقُّ عَنْهُ الْأَرْضُ مَعِي وَ أَنْتَ أَوَّلُ مَنْ يَجُوزُ الصِّرَاطَ مَعِي وَ إِنَّ رَبِّي عَزَّ وَ جَلَّ أَقْسَمَ بِعِزَّتِهِ أَنَّهُ لَا يَجُوزُ عَقَبَةَ الصِّرَاطِ إِلَّا مَنْ مَعَهُ بَرَاءَةٌ بِوَلَايَتِكَ وَ وَلَايَةِ الْأَئِمَّةِ مِنْ وُلْدِكَ وَ أَنْتَ أَوَّلُ مَنْ يَرِدُ حَوْضِي تَسْقِي مِنْهُ أَوْلِيَاءَكَ وَ تَذُودُ عَنْهُ أَعْدَاءَكَ وَ أَنْتَ صَاحِبِي إِذَا قُمْتُ الْمَقَامَ الْمَحْمُودَ تُشَفِّعُ لِمُحِبِّينَا فَتُشَفَّعُ فِيهِمْ وَ أَنْتَ أَوَّلُ مَنْ يَدْخُلُ الْجَنَّةَ وَ بِيَدِكَ لِوَائِي وَ هُوَ لِوَاءُ الْحَمْدِ وَ هُوَ سَبْعُونَ شِقَّةً الشِّقَّةُ مِنْهُ أَوْسَعُ مِنَ الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ وَ أَنْتَ صَاحِبُ شَجَرَةِ طُوبَى فِي الْجَنَّةِ أَصْلُهَا فِي دَارِكَ وَ أَغْصَانُهَا فِي دُورِ شِيعَتِكَ وَ مُحِبِّيكَ قَالَ إِبْرَاهِيمُ بْنُ أَبِي مَحْمُودٍ فَقُلْتُ لِلرِّضَا(علیه السلام) يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) إِنَّ عِنْدَنَا أَخْبَاراً فِي فَضَائِلِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) وَ فَضْلِكُمْ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ هِيَ مِنْ رِوَايَةِ مُخَالِفِيكُمْ وَ لَا نَعْرِفُ مِثْلَهَا عِنْدَكُمْ أَ فَنَدِينُ بِهَا فَقَالَ يَا ابْنَ أَبِي مَحْمُودٍ لَقَدْ أَخْبَرَنِي أَبِي عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ قَالَ مَنْ أَصْغَى إِلَى نَاطِقٍ فَقَدْ عَبَدَهُ فَإِنْ كَانَ النَّاطِقُ عَنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَدْ عَبَدَ اللَّهَ وَ إِنْ كَانَ النَّاطِقُ عَنْ إِبْلِيسَ فَقَدْ عَبَدَ إِبْلِيسَ ثُمَّ قَالَ الرِّضَا يَا ابْنَ أَبِي مَحْمُودٍ إِنَّ مُخَالِفِينَا وَضَعُوا أَخْبَاراً فِي فَضَائِلِنَا وَ جَعَلُوهَا عَلَى ثَلَاثَةِ أَقْسَامٍ أَحَدُهَا الْغُلُوُّ وَ ثَانِيهَا التَّقْصِيرُ فِي أَمْرِنَا وَ ثَالِثُهَا التَّصْرِيحُ بِمَثَالِبِ

أَعْدَائِنَا فَإِذَا سَمِعَ النَّاسُ الْغُلُوَّ فِينَا كَفَّرُوا شِيعَتَنَا وَ نَسَبُوهُمْ إِلَى الْقَوْلِ بِرُبُوبِيَّتِنَا وَ إِذَا سَمِعُوا التَّقْصِيرَ اعْتَقَدُوهُ فِينَا وَ إِذَا سَمِعُوا مَثَالِبَ أَعْدَائِنَا بِأَسْمَائِهِمْ ثَلَبُونَا بِأَسْمَائِنَا وَ قَدْ

ص: 306

قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ (وَ لا تَسُبُّوا الَّذِينَ يَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ فَيَسُبُّوا اللَّهَ عَدْواً بِغَيْرِ عِلْمٍ) يَا ابْنَ أَبِي مَحْمُودٍ إِذَا أَخَذَ النَّاسُ يَمِيناً وَ شِمَالًا فَالْزَمْ طَرِيقَتَنَا فَإِنَّهُ مَنْ لَزِمَنَا لَزِمْنَاهُ وَ مَنْ فَارَقَنَا فَارَقْنَاهُ إِنَّ أَدْنَى مَا يَخْرُجُ بِهِ الرَّجُلُ مِنَ الْإِيمَانِ أَنْ يَقُولَ لِلْحَصَاةِ هَذِهِ نَوَاةٌ ثُمَّ يَدِينَ بِذَلِكَ وَ يَبْرَأَ مِمَّنْ خَالَفَهُ يَا ابْنَ أَبِي مَحْمُودٍ احْفَظْ مَا حَدَّثْتُكَ بِهِ فَقَدْ جَمَعْتُ لَكَ خَيْرَ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ.

از ابراهيم بن ابى محمود از حضرت رضا(علیه السلام) به توسط آباء امجاد خود از حضرت امير المؤمنين(علیه السلام) مروى است كه آن جناب فرمود رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود: يا على(علیه السلام) توئى مظلوم بعد از من. پس واى بر كسى كه ستم كند تو را و عداوت كند مر تو را و خوشا به حال كسى كه متابعت كند تو را و ديگرى را بر تو اختيار نكند و بر نگزيند يا على(علیه السلام) توئى كه بعد از من با تو مقاتله و مجاهده كنند. پس واى بر كسى كه مقاتله و منازعه كند با تو و خوش به حال كسى كه در ركاب ظفر انتساب تو با اعداء تو مقاتله كند. ياعلى(علیه السلام) توئى كه سخن گوئى به سخن من و تكلم كنى به زبان من بعد از من پس واى بر كسى كه بر تو رد كند و خوشا به حال كسى كه سخن تو را قبول كند يا على(علیه السلام) توئى آقاى اين امت بعد از من و توئى امام اين امت و توئى خليفه من بر اين امت هر كه از تو مفارقت كند از من كناره جويد در روز قيامت و هر كه با تو باشد با من است در روز قيامت. يا على(علیه السلام) توئى اول كسى كه به من ايمان آورد و تصديق نمود مرا و توئى اول كسى كه يارى كرد مرا بر امر من و منازعه كرد با دشمنان من و توئى اول كسى كه با من نماز كرد و مردم در آن هنگام در غفلت جهالت بودند. يا على(علیه السلام) توئى اول كسى كه سر از قبر بر آورد با من و توئى اول كسى كه مبعوث شود با من در روز قيامت و توئى اول كسى كه از صراط بگذرد با من و پروردگار به عزت خود قسم ياد كرده كه احدى از آستانه صراط نگذرد مگر آنكه به سبب دوستى تو و دوستى ائمه(علیهم السلام) و اولاد تو برائت از آتش جهنم حاصل

ص: 307

كرده باشد و توئى اول كسى كه وارد شود بر حوض من و سيراب گردانى دوستداران خود را و منع كنى از آب دشمنان خود را و آب ندهى آنها را و توئى مصاحب من چون در مقام بلند و پسنديده بايستم تو شفاعت كنى دوستداران ما را و شفاعت تو در حق ايشان قبول شود و توئى اول كسى كه داخل بهشت شود و در دست تو لواء من باشد و آن لواء حمد است و هفتاد شقه دارد و هر شقه از آن وسيعتر است از آفتاب و ماه و توئى صاحب درخت طوبى در بهشت كه ريشه آن در خانه تست و شاخ هاى آن در خانه هاى شيعيان و دوستان تست. ابراهيم بن ابى محمود گويد كه به حضرت رضا(علیه السلام) عرضه داشتم: يا ابن رسول اللَّه(صلی الله علیه و آله) نزد ما اخبارى از فضايل امير المؤمنين(علیه السلام) و فضل شما اهل بيت است و اين اخبار از روايت مخالفين شما است و ما امثال اين اخبار را از شما نشناختيم آيا به اين اخبار متدين شويم و قبول كنيم آنها را. فرمود: اى پسرابى محمود خبر داد مرا پدر بزرگوارم از پدر بزرگوارش از جد بزرگوارش كه رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود: هر كه گوش فرا دارد به سوى سخن گوينده يعنى روايتى كه او مي كند قبول كند اطاعت او را كرده است. پس اگر آن روايت كننده از خدا روايت كند اين كسى كه از براى او روايت كنند اطاعت و بندگى خدا كند و اگر از شيطان روايت كند اين شخص بندگى شيطان نموده است. پس از آن حضرت رضا(علیه السلام) فرمود اى پسر ابى محمود مخالفان ما اخبارى در فضايل ما جعل كرده اند و آن اخبار بر سه قسم باشد. يك قسم از آن اخبار اينست كه در حق ما غلو كرده اند و زياده از اندازه رفته اند (ما را نعوذ بالله خدا دانستند)

قسم دوم آنست كه در حق ما كوتاه انداخته اند و كم از اندازه رفته اند.

و قسم سوم آنست كه به عيب هاى دشمنان ما تصريح كرده اند.

پس مردم چون اخبارى كه در غلو ما جعل شده است بشنوند شيعيان ما را تكفير كنند و قول به خدا بودن ما نسبت به آنها دهند و چون بشنوند آن اخبارى كه

ص: 308

كوتاه انداخته شده به مضامين آنها در حق ما معتقد شوند و چون بشنوند آن اخبارى كه در معايب دشمنان ما جعل شده با اينكه در آن اخبار تصريح شده است به اسماء دشمنان ما اسماء ما را آورند و معايب را به اسماء ما زنند چه حقتعالى فرموده (وَ لا تَسُبُّوا الَّذِينَ يَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ فَيَسُبُّوا اللَّهَ عَدْواً بِغَيْرِ عِلْمٍ )(1) و دشنام ندهيد آنان را كه مى پرستند غير خدا را و به قبايح ايشان را ياد مكنيد پس ايشان نيز در مقابل آن ناسزا گويند خداى را از روى ظلم و تجاوز از حق بيدانشى يعنى خداى را ناسزا گويند از روى جهل و نادانى پس نسبت به ما هم چنين كنند و آن معايب را به ما نسبت دهند. اى پسر ابى محمود چون ببينى كه هر طايفه از مردم به راهى روند تو با طريقه ما ملازم باش زيرا كه هر كه از ما دست بر ندارد و با ما ملازم باشد ما با او ملازم باشيم و هركه از ما مفارقت كند ما از او مفارقت كنيم و كمتر چيزى كه مرد را از دين او بيرون كند اينست كه سنگريزه را گويد دانه خرما است پس از آن متدين و معتقد شود به آن و بيزارى جويد از كسى كه او را مخالفت كند اى پسر ابى محمود حفظ كن آنچه من از براى تو حديث كردم زيرا كه جمع كردم از براى تو خير دنيا و آخرت را. (2)

بیان فضائل امیرالمومنین توسط امام مجتبی در مجلس معاویه

رُوِيَ عَنِ الشَّعْبِيِّ وَ أَبِي مِخْنَفٍ وَ يَزِيدَ بْنِ أَبِي حَبِيبٍ الْمِصْرِيِ أَنَّهُمْ قَالُوا:... أَنْشُدُكُمْ بِاللَّهِ أَ تَعْلَمُونَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) اسْتَخْلَفَهُ عَلَى الْمَدِينَةِ فِي غَزَاةِ تَبُوكَ وَ لَا سَخِطَ ذَلِكَ وَ لَا كَرَاهَةَ وَ تَكَلَّمَ فِيهِ الْمُنَافِقُونَ فَقَالَ لَا تُخْلِفْنِي يَا رَسُولَ اللَّهِ فَإِنِّي لَمْ أَتَخَلَّفْ عَنْكَ فِي غَزْوَةٍ قَطُّ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)

أَنْتَ وَصِيِّي وَ خَلِيفَتِي

ص: 309

فِي أَهْلِي بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَى ثُمَّ أَخَذَ بِيَدِ عَلِيٍّ(علیه السلام) فَقَالَ أَيُّهَا النَّاسُ مَنْ تَوَلَّانِي فَقَدْ تَوَلَّى اللَّهَ وَ مَنْ تَوَلَّى عَلِيّاً(علیه السلام) فَقَدْ تَوَلَّانِي وَ مَنْ أَطَاعَنِي (فَقَدْ أَطاعَ اللَّهَ ) وَ مَنْ أَطَاعَ عَلِيّاً(علیه السلام) فَقَدْ أَطَاعَنِي وَ مَنْ أَحَبَّنِي فَقَدْ أَحَبَّ اللَّهَ وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِيّاً(علیه السلام)

فَقَدْ أَحَبَّنِي ثُمَّ قَالَ أَنْشُدُكُمْ بِاللَّهِ أَ تَعْلَمُونَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) قَالَ فِي حَجَّةِ الْوَدَاعِ أَيُّهَا النَّاسُ إِنِّي قَدْ تَرَكْتُ فِيكُمْ مَا لَمْ تَضِلُّوا بَعْدَهُ كِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِي أَهْلَ بَيْتِي فَأَحِلُّوا حَلَالَهُ وَ حَرِّمُوا حَرَامَهُ وَ اعْمَلُوا بِمُحْكَمِهِ وَ آمِنُوا بِمُتَشَابِهِهِ وَ قُولُوا آمَنَّا بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ الْكِتَابِ وَ أَحِبُّوا أَهْلَ بَيْتِي وَ عِتْرَتِي وَ وَالُوا مَنْ وَالاهُمْ وَ انْصُرُوهُمْ عَلَى مَنْ عَادَاهُمْ وَ إِنَّهُمَا لَنْ يَزَالا فِيكُمْ حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ ثُمَّ دَعَا وَ هُوَ عَلَى الْمِنْبَرِ عَلِيّاً فَاجْتَذَبَهُ بِيَدِهِ فَقَالَ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ اللَّهُمَّ مَنْ عَادَى عَلِيّاً(علیه السلام) فَلَا تَجْعَلْ لَهُ فِي الْأَرْضِ مَقْعَداً وَ لَا فِي السَّمَاءِ مَصْعَداً وَ اجْعَلْهُ فِي أَسْفَلِ دَرْكٍ مِنَ النَّارِ؟ وَ أَنْشُدُكُمْ بِاللَّهِ أَ تَعْلَمُونَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیهو آله)

قَالَ لَهُ أَنْتَ الذَّائِذُ عَنْ حَوْضِي يَوْمَ الْقِيَامَةِ تَذُودُ عَنْهُ كَمَا يَذُودُ أَحَدُكُمُ الْغَرِيبَةَ مِنْ وَسْطِ إِبِلِهِ؟ أَنْشُدُكُمْ بِاللَّهِ أَ تَعْلَمُونَ أَنَّهُ دَخَلَ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)

فِي مَرَضِهِ الَّذِي تُوُفِّيَ فِيهِ فَبَكَى رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)

فَقَالَ عَلِيٌّ مَا يُبْكِيكَ يَا رَسُولَ اللَّهِ؟ فَقَالَ يُبْكِينِي أَنِّي أَعْلَمُ أَنَّ لَكَ فِي قُلُوبِ رِجَالٍ مِنْ أُمَّتِي ضَغَائِنَ لَا يُبْدُونَهَا لَكَ حَتَّى أَتَوَلَّى عَنْكَ؟ أَنْشُدُكُمْ بِاللَّهِ أَ تَعْلَمُونَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) حِينَ حَضَرَتْهُ الْوَفَاةُ وَ اجْتَمَعَ عَلَيْهِ أَهْلُ بَيْتِهِ قَالَ اللَّهُمَّ هَؤُلَاءِ أَهْلُ بَيْتِي وَ عِتْرَتِي اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُمْ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُمْ وَ قَالَ إِنَّمَا مَثَلُ أَهْلِ بَيْتِي فِيكُمْ كَسَفِينَةِ نُوحٍ مَنْ دَخَلَ فِيهَا نَجَا وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهَا غَرِقَ؟ وَ أَنْشُدُكُمْ بِاللَّهِ أَ تَعْلَمُونَ أَنَّ أَصْحَابَ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) قَدْ سَلَّمُوا عَلَيْهِ بِالْوَلَايَةِ فِي عَهْدِ

ص: 310

رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) وَ حَيَاتِهِ؟ وَ أَنْشُدُكُمْ بِاللَّهِ أَ تَعْلَمُونَ أَنَّ عَلِيّاً(علیه السلام) أَوَّلُ مَنْ حَرَّمَ الشَّهَوَاتِ كُلَّهَا عَلَى نَفْسِهِ مِنْ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)

فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ (يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تُحَرِّمُوا طَيِّباتِ ما أَحَلَّ اللَّهُ لَكُمْ وَ لا تَعْتَدُوا إِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ وَ كُلُوا مِمَّا رَزَقَكُمُ اللَّهُ حَلالًا طَيِّباً وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي أَنْتُمْ بِهِ مُؤْمِنُونَ) وَ كَانَ عِنْدَهُ عِلْمُ الْمَنَايَا وَ عِلْمُ الْقَضَايَا وَ فَصْلُ الْكِتَابِ وَ رُسُوخُ الْعِلْمِ وَ مَنْزِلُ الْقُرْآنِ وَ كَانَ [فِي] رَهْطٍ لَا نَعْلَمُهُمْ يُتَمِّمُونَ عَشَرَةً نَبَّأَهُمُ اللَّهُ أَنَّهُمْ مُؤْمِنُونَ وَ أَنْتُمْ فِي رَهْطٍ قَرِيبٍ مِنْ عِدَّةِ أُولَئِكَ لُعِنُوا عَلَى لِسَانِ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) فَأَشْهَدُ لَكُمْ وَ أَشْهَدُ عَلَيْكُمْ أَنَّكُمْ لُعَنَاءُ اللَّهِ عَلَى لِسَانِ نَبِيِّهِ كُلَّكُمْ؟

در ضمن خبری طولانی امام حسن مجتبی(علیه السلام) در مجلس معاویه و در دفاع از امیرالمومنین(علیه السلام) فرمودند: شما را به خدا قسم مي دهم: آيا مي دانيد هنگامى كه پيغمبر خدا(صلی الله علیه و آله) متوجه جنگ تبوك شد حضرت امير را در مدينه خليفه خويشتن قرار داد، بدون اينكه غضب و كراهتى داشته باشد، آنگاه منافقين حضرت امير(علیه السلام) را براى اين موضوع سرزنش نمودند و آن بزرگوار به رسول خدا(صلی الله علیه و آله) گفت: مرا در مدينه مگذار، زيرا من هرگز از تو تخلف نكرده ام. پيامبر خدا(صلی الله علیه و آله) در جوابش فرمود: تو وصى و خليفه منى همان طور كه هارون(علیه السلام) براى موسى(علیه السلام) بود، سپسپيغمبر خدا(صلی الله علیه و آله) دست حضرت امير(علیه السلام) را گرفت و فرمود: ايها الناس! هر كه مرا دوست داشته باشد حقا كه خدا را دوست داشته است، هر كه على(علیه السلام) را دوست داشته باشد حقا كه مرا دوست داشته، كسى كه مرا اطاعت كند (فَقَدْ أَطاعَ اللَّهَ)(1)

حقا كه خدا را اطاعت نموده، هر كه على(علیه السلام) را اطاعت كند حقا كه مرا اطاعت كرده هر كه محبت مرا داشته باشد حقا كه محبت خدا را داشته و هر كه محبت على(علیه السلام) را داشته باشد حقا كه محبت مرا داشته است. سپس فرمود: شما را به

ص: 311

خدا قسم مي دهم آيا مي دانيد كه پيغمبر خدا(صلی الله علیه و آله) در حجّة الوداع فرمود: ايها الناس! من قرآن خدا را در ميان شما نهادم كه بعد از آن هرگز گمراه نشويد، پس حلال آن را حلال و حرام آن را حرام بدانيد، به حكم آن عمل كنيد، به آيات متشابه آن ايمان داشته باشيد و بگوئيد: به قرآنى كه خدا بر ما نازل كرده ايمان داريم، نسبت به اهل بيت و عترت من محبت داشته باشيد! دوست بداريد كسى را كه ايشان را دوست داشته باشد، آنان را در مقابل دشمنانشان يارى نمائيد. اين قرآن و عترت من دائما در ميان شما مي باشند تا روز قيامت نزد حوض بر من وارد شوند. آنگاه در حالى كه بالاى منبر بود على بن ابى طالب(علیه السلام) را خواست و دست آن حضرت را گرفت و فرمود: بار خدايا! دوست بدار كسى را كه على(علیه السلام) را دوست دارد و دشمن بدار شخصى را كه على(علیه السلام) را دشمن بدارد، پروردگارا! كسى كه با على(علیه السلام) دشمنى كند در زمين جايگاهى برايش قرار مده و در آسمان محل بالا رفتنى به وى عطا مكن و او را در درك اسفل جهنم قرار بده!! شما را به خدا قسم مي دهم، آيا مي دانيد كه پيغمبر خدا(صلی الله علیه و آله) به حضرت امير(علیه السلام) مي فرمود: تو فرداى قيامت نااهل ها را از نزدحوض من دور مي كنى آن طور كه يكى از شما شتر غريب را از ميان شتران خود دور نمايد.

شما را به خدا قسم مي دهم: آيا مي دانيد حضرت امير(علیه السلام) در آن بیماری كه پيامبر خدا(صلی الله علیه و آله) از دنيا رحلت كرد بر آن حضرت وارد شد و رسول خدا(صلی الله علیه و آله) گريست، على(علیه السلام) به پيغمبر اعظم(صلی الله علیه و آله) گفت: براى چه گريه مي كنى يا رسول اللَّه! فرمود: براى اين گريه مي كنم كه مي دانم بغض و كينه هائى از تو در دل امت من است: آنها را ظاهر نمي كنند تا موقعى كه از دست بروم.

شما را بخدا قسم مي دهم: آيا مي دانيد هنگامى كه اجل پيغمبر معظم(صلی الله علیه و آله) اسلام فرا رسيد و اهل بيت آن بزرگوار اجتماع كردند فرمود: پروردگارا! اينان اهل بيت و عترت منند، بار خدايا! دوست بدار هر كه ايشان را دوست مي دارد، آنان را بر

ص: 312

دشمنانشان نصرت بده، آنگاه فرمود: مثل اهل بيت من در ميان شما نظير كشتى نوح است، كسى كه داخل آن شود نجات پيدا مي كند و كسى كه از آن تخلف نمايد غرق خواهد شد. شما را به خدا قسم مي دهم، آيا مي دانيد اصحاب پيامبر خدا(صلی الله علیه و آله) در زمان حيات آن حضرت بر حضرت امير سلام و تبريك ولايت گفتند، شما را به خدا قسم مي دهم، آيا مي دانيد على بن ابى طالب(علیه السلام) در ميان اصحاب پيغمبر اكرم(صلی الله علیه و آله) اول كسى بود كه كليه خواستنى ها را بر خود حرام كرد، بعد از آن آيه سوره مائده نازل شد كه مي فرمايد: (يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تُحَرِّمُوا طَيِّباتِ ما أَحَلَّ اللَّهُ لَكُمْ وَ لا تَعْتَدُوا إِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ وَ كُلُوا مِمَّا رَزَقَكُمُ اللَّهُ حَلالًا طَيِّباً وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي أَنْتُمْ بِهِ مُؤْمِنُونَ)(1) اى افرادى كه ايمان آورده ايد اشياء طيب و نيكوئى كه خدا براى شما نازل كرده حرام نكنيد و سركشى هم منمائيد، زيراخدا افراد سركش را دوست ندارد. بخوريد از آن چيزهاى حلال و پاكيزه اى كه خدا براى شما مقدر نموده و از آن خدائى كه به او ايمان آورده ايد بترسيد و نزد او بود علم منايا و علم قضايا و فصل خطاب و رسوخ به علوم فراوان و همو عارف به محلّ نزول قرآن بود. على(علیه السلام) از گروهى بود كه گمان ندارم تعدادشان به ده برسد كه خدا پيامبر(صلی الله علیه و آله) را بر ايمانشان با خبر ساخت، و شما در گروهى به شمار اينان؛ ولى ملعون از زبان خود پيامبريد، پس من بر له و عليه شما شهادت مى دهم كه شما همگى از زبان خود پيامبر(صلی الله علیه و آله) لعن شده ايد.... (2)

خطبه ی امام حسن بعد از شهادت امیرالمومنین

أَخْبَرَنَا أَبُو عُمَرَ عَبْدُ الْوَاحِدِ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مَهْدِيٍّ، فِي مَنْزِلِهِ بِدَرْبِ الزَّعْفَرَانِيِّ بِبَغْدَادَ فِي الْكَرْخِ، سَنَةَ عَشْرٍ وَ أَرْبَعِمِائَةٍ، قَالَ أَخْبَرَنَا أَبُو الْعَبَّاسِ أَحْمَدُ

ص: 313

بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِيدِ بْنِ عُقْدَةَ، فِي يَوْمِ الْجُمُعَةِ بَعْدَ صَلَاةِ الْجُمُعَةِ إِمْلَاءً، فِي مَسْجِدِ بَرَاثَا، لِثَمَانٍ بَقِينَ مِنْ جُمَادَى الْأُولَى سَنَةَ ثَلَاثِينَ وَ ثَلَاثِمِائَةٍ، قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ بْنِ عُبَيْدٍ، قَالَ حَدَّثَنَا إِسْمَاعِيلُ بْنُ أَبَانٍ، عَنْ سَلَّامِ بْنِ أَبِي عَمْرَةَ، عَنْ مَعْرُوفٍ، عَنْ أَبِي الطُّفَيْلِ، قَالَ: خَطَبَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ(علیه السلام) بَعْدَ وَفَاةِ عَلِيٍّ(علیه السلام) وَ ذَكَرَ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) فَقَالَ: خَاتَمُ الْوَصِيِّينَ، وَصِيُّ خَاتَمِ الْأَنْبِيَاءِ، وَ أَمِيرُ الصِّدِّيقِينَ وَ الشُّهَدَاءِ وَ الصَّالِحِينَ. ثُمَّ قَالَ: يَا أَيُّهَا النَّاسُ، لَقَدْ فَارَقَكُمْ رَجُلٌ مَا سَبَقَهُ الْأَوَّلُونَ، وَ لَا يُدْرِكُهُ الْآخَرُونَ، لَقَدْ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) يُعْطِيهِ الرَّايَةَ فَيُقَاتِلُ جَبْرَئِيلُ(علیه السلام) عَنْ يَمِينِهِ، وَ مِيكَائِيلُ(علیه السلام) عَنْ يَسَارِهِ، فَمَا يَرْجِعُ حَتَّى يَفْتَحَ اللَّهُ عَلَيْهِ، مَا تَرَكَ ذَهَباً وَ لَا فِضَّةً إِلَّا شَيْئاً عَلَى صَبِيٍّ لَهُ، وَ مَا تَرَكَ فِي بَيْتِ الْمَالِ إِلَّا سَبْعَمِائَةِ دِرْهَمٍ، فَضَلَتْ مِنْ عَطَائِهِ،أَرَادَ أَنْ يَشْتَرِيَ بِهَا خَادِماً لِأُمِّ كُلْثُومٍ. ثُمَّ قَالَ: مَنْ عَرَفَنِي فَقَدْ عَرَفَنِي، وَ مَنْ لَمْ يَعْرِفْنِي فَأَنَا الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدٍ النَّبِيِّ(صلی الله علیه و آله) ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآيَةَ، قَوْلَ يُوسُفَ(علیه السلام): (وَ اتَّبَعْتُ مِلَّةَ آبائِي إِبْراهِيمَ وَ إِسْحاقَ وَ يَعْقُوبَ) أَنَا ابْنُ الْبَشِيرِ، أَنَا ابْنُ النَّذِيرِ، وَ أَنَا ابْنُ الدَّاعِي إِلَى اللَّهِ، وَ أَنَا ابْنُ السِّرَاجِ الْمُنِيرِ، وَ أَنَا ابْنُ الَّذِي أُرْسِلَ (رَحْمَةً لِلْعالَمِينَ )(1) وَ أَنَا مِنْ أَهْلِ الْبَيْتِ الَّذِينَ أَذْهَبَ اللَّهُ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ طَهَّرَهُمْ تَطْهِيراً، وَ أَنَا مِنْ أَهْلِ الْبَيْتِ الَّذِينَ كَانَ جَبْرَئِيلُ(علیه السلام) يَنْزِلُ عَلَيْهِمْ وَ مِنْهُمْ كَانَ يَعْرُجُ، وَ أَنَا مِنْ أَهْلِ الْبَيْتِ الَّذِينَ افْتَرَضَ اللَّهُ مَوَدَّتَهُمْ وَ وَلَايَتَهُمْ، فَقَالَ فِيمَا أُنْزِلَ عَلَى مُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله): (قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبى وَ مَنْ يَقْتَرِفْ حَسَنَةً) وَ اقْتِرَافُ الْحَسَنَةِ: مَوَدَّتُنَا.

ص: 314

حسین بن علی(علیه السلام) پس از وفات علی(علیه السلام) خطبه خواند و امیرالمومنین(علیه السلام) را یاد کرد و فرمود: او ختم کننده جانشینان، جانشین ختم کننده پیامبران و امیر راستگویان و شهدا و نیکوکاران بود. سپس فرمود: ای مردم! به درستی که مردی از شما جدا گردید که پیشینیان بر او برتری نیافتند و آیندگان به (جایگاه) او دست نیابند. رسول خدا(صلی الله علیه و آله) پرچم جهاد را به او می سپرد و جبرئیل(علیه السلام) در سمت راست و میکائیل(علیه السلام) در سمت چپش قرار داشتند و باز نمی گشت تا خداوند او را پیروز گرداند. هیچ طلا و نقره ای به جای نگذاشت جز مقداری برای فرزندانش و در بیت المال نیز جز هفتصد درهم که از بخشش او افزون آمده بود، چیزی باقی نگذاشت و می خواست با آن خدمتکاری برای ام کلثوم تهیه کند. سپس فرمود: هرکه مرا شناخت که می شناسد و هرکه مرا نشناخت من حسن(علیه السلام) فرزند محمد(صلی الله علیه و آله) پیامبرم. سپس این آیه را از قول حضرت یوسف(علیه السلام) تلاوت نمود (وَ اتَّبَعْتُ مِلَّةَ آبائي إِبْراهيمَ وَ إِسْحاقَ وَيَعْقُوبَ)(1) من از کیش نیاکانم ابراهیم(علیه السلام)، اسحاق(علیه السلام) و یعقوب(علیه السلام) پیروی کرده ام من فرزند بشارت دهنده و بیم دهنده و دعوت کننده به سوی خدا و چراغ روشنی بخش و فرزند کسی هستم که برای هدایت جهانیان فرستاده شد. من از اهل بیتی هستم که خداوند پلیدی را از آنان دور ساخت و به نیکی پاکشان گردانید. من از اهل بیتی هستم که جبرئیل(علیه السلام) بر آنان فرود آمده و از آنان عروج می یافت. من از اهل بیتی هستم که خداوند محبت و ولایتشان را واجب ساخت. پس در آنچه بر محمد(صلی الله علیه و آله) فرو فرستاده فرمود: (قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبى وَ مَنْ يَقْتَرِفْ حَسَنَةً)(2) بگو من در ازای رسالتم پاداشی جز محبت خویشاوندانم از شما طلب نکنم و هرکه کار نیکی انجام دهد و انجام کار نیک دوستی ما اهل بیت(علیهم السلام) است. (3)

ص: 315

امیرالمومنین از زبان خودش

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَى بْنِ الْمُتَوَكِّلِ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ الْحِمْيَرِيُّ وَ سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عِمْرَانَ بْنِ مُوسَى عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ فُضَيْلٍ عَنْ غروان [غَزْوَانَ] الضَّبِّيِّ قَالَ أَخْبَرَنِي عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ إِسْحَاقَ عَنِ النُّعْمَانِ بْنِ سَعْدٍ عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) قَالَ: أَنَا حُجَّةُ اللَّهِ وَ أَنَا خَلِيفَةُ اللَّهِ وَ أَنَا صِرَاطُ اللَّهِ وَ أَنَا بَابُ اللَّهِ وَ أَنَا خَازِنُ عِلْمِ اللَّهِ وَ أَنَا الْمُؤْتَمَنُ عَلَى سِرِّ اللَّهِ وَ أَنَا إِمَامُ الْبَرِّيَّةِ بَعْدَ خَيْرِ الْخَلِيقَةِ مُحَمَّدٍ نَبِيِّ الرَّحْمَةِ(صلی الله علیه و آله).امير المؤمنين(علیه السلام): منم حجت اللَّه خليفة اللَّه باب اللَّه منم خزانه دار علم خدا و امين سر خدا منم امام خلق پس از بهترين مردم محمد(صلی الله علیه و آله) نبى رحمت. (1)

وَ بِالْإِسْنَادِ قَالَ: حَدَّثَنَا أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ قَالَ: حَدَّثَنِي أَبِي حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْهَيْثَمِ بْنِ أَبِي مَسْرُوقٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عُلْوَانَ عَنْ عُمَرَ بْنِ ثَابِتٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ طَرِيفٍ عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ قَالَ: قَالَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) ذَاتَ يَوْمٍ عَلَى مِنْبَرِ الْكُوفَةِ أَنَا سَيِّدُ الْوَصِيِّينَ وَ وَصِيُّ سَيِّدِ الْمُرْسَلِينَ وَ أَنَا إِمَامُ الْمُتَّقِينَ وَ مَوْلَى الْمُؤْمِنِينَ وَ قَائِدُ الْمُتَّقِينَ وَ زَوْجُ سَيِّدَةِ نِسَاءِ الْعَالَمِينَ أَنَا الْمُتَخَتِّمُ بِالْيَمِينِ وَ الْمُعَفِّرُ لِلْجَبِينِ أَنَا الَّذِي هَاجَرْتُ الْهِجْرَتَيْنِ وَ بَايَعْتُ الْبَيْعَتَيْنِ أَنَا صَاحِبُ بَدْرٍ وَ حُنَيْنٍ وَ أَنَا الضَّارِبُ بِالسَّيْفَيْنِ وَ الْحَامِلُ عَلَى فَرَسَيْنِ وَ أَنَا وَارِثُ عِلْمِ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ وَ حُجَّةُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى الْعَالَمِينَ بَعْدَ الْأَنْبِيَاءِ وَ الْمُرْسَلِينَ وَ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) خَاتَمِ النَّبِيِّينَ أَهْلُ مُوَالاتِي مَرْحُومُونَ وَ أَهْلُ عَدَاوَتِي مَلْعُونُونَ وَ لَقَدْ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) كَثِيراً مَا يَقُولُ لِي يَا

ص: 316

عَلِيُّ حُبُّكَ تَقْوَى وَ بُغْضُكَ كُفْرٌ وَ نِفَاقٌ وَ أَنَا بَيْتُ الْحِكْمَةِ وَ أَنْتَ مِفْتَاحُهُ وَ كَذَبَ مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ يُحِبُّنِي وَ يُبْغِضُك

ابوجعفر محمد بن علی بن حسین با اسنادی از اصبغ بن نباته نقل می کند که حضرت علی بن ابی طالب(علیه السلام)

روزی بر منبر کوفه فرمودند: من بهترین جانشین پیامبران و وصی برترین پیامبر خدا هستم. من امام متقیان و مولای مومنان و رهبر باتقوایان و همسر برترین بانوی عالمیان هستم. من آن کسی هستم که انگشتر را در دست راست می کنم و از خاک سجده بر پیشانی ام نشان دارم. من آن کسی هستم که دو بار هجرت کردم و دو بار بیعت نمودم. من فاتح بدر و حنین هستم و من جنگنده با دو شمشیر هستم و در جنگ ها بر مرکب ها، یکی پس از دیگری سوار می شدم و من وارث علم اولین و آخرین هستم و من حجت خداوند عزّوجلّ بر عالمیانبعد از انبیاء و پیامبران مرسل و محمد بن عبدالله(صلی الله علیه و آله) خاتم پیامبران هستم. پذیرندگان ولایت من مورد رحمت هستند و دشمنان و کینه جویان با من ملعون و از رحمت به دور هستند. بسیار پیش آمده بود که رسول خدا(صلی الله علیه و آله) به من فرمودند: ای علی! دوست داشتن تو از تقوا و بغض و دشمنی با تو از کفر و نفاق است و من سرای حکمت و فرزانگی هستم و تو کلید آن و دروغ می گوید کسی که گمان می کند که مرا دوست دارد در حالی که با تو دشمن است. (1)

مقام

امیرالمومنین در زبان امام سجاد

أَنَا ابْنُ عَلِيٍّ الْمُرْتَضَى(علیه السلام) أَنَا ابْنُ مَنْ ضَرَبَ خَرَاطِيمَ الْخَلْقِ حَتَّى قَالُوا لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ أَنَا ابْنُ مَنْ ضَرَبَ بَيْنَ يَدَيْ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) بِسَيْفَيْنِ وَ طَعَنَ بِرُمْحَيْنِ وَ

ص: 317

هَاجَرَ الْهِجْرَتَيْنِ وَ بَايَعَ الْبَيْعَتَيْنِ وَ قَاتَلَ بِبَدْرٍ وَ حُنَيْنٍ وَ لَمْ يَكْفُرْ بِاللَّهِ طَرْفَةَ عَيْنٍ أَنَا ابْنُ صَالِحِ الْمُؤْمِنِينَ وَ وَارِثِ النَّبِيِّينَ وَ قَامِعِ الْمُلْحِدِينَ وَ يَعْسُوبِ الْمُسْلِمِينَ وَ نُورِ الْمُجَاهِدِينَ وَ زَيْنِ الْعَابِدِينَ وَ تَاجِ الْبَكَّائِينَ وَ أَصْبَرِ الصَّابِرِينَ وَ أَفْضَلِ الْقَائِمِينَ مِنْ آلِ يَاسِينَ رَسُولِ رَبِّ الْعَالَمِينَ(صلی الله علیه و آله) أَنَا ابْنُ الْمُؤَيَّدِ بِجَبْرَئِيلَ(علیه السلام) الْمَنْصُورِ بِمِيكَائِيلَ(علیه السلام) أَنَا ابْنُ الْمُحَامِي عَنْ حَرَمِ الْمُسْلِمِينَ وَ قَاتِلِ الْمَارِقِينَ وَ النَّاكِثِينَ وَ الْقَاسِطِينَ وَ الْمُجَاهِدِ أَعْدَاءَهُ النَّاصِبِينَ وَ أَفْخَرِ مَنْ مَشَى مِنْ قُرَيْشٍ أَجْمَعِينَ وَ أَوَّلِ مَنْ أَجَابَ وَ اسْتَجَابَ لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ(صلی الله علیه و آله) مِن الْمُؤْمِنِينَ وَ أَوَّلِ السَّابِقِينَ وَ قَاصِمِ الْمُعْتَدِينَ وَ مُبِيدِ الْمُشْرِكِينَ وَ سَهْمٍ مِنْ مَرَامِي اللَّهِ عَلَى الْمُنَافِقِينَ وَ لِسَانِ حِكْمَةِ الْعَابِدِينَ وَ نَاصِرِ دِينِ اللَّهِ وَ وَلِيِّ أَمْرِ اللَّهِ وَ بُسْتَانِ حِكْمَةِ اللَّهِ وَ عَيْبَةِ عِلْمِهِ سَمِحٌ سَخِيٌّ بَهِيٌّ بُهْلُولٌ زَكِيٌّ أَبْطَحِيٌّ رَضِيٌّ مِقْدَامٌ هُمَامٌ صَابِرٌ صَوَّامٌ مُهَذَّبٌ قَوَّامٌ قَاطِعُ الْأَصْلَابِ وَ مُفَرِّقُ الْأَحْزَابِ أَرْبَطُهُمْ عِنَاناً وَ أَثْبَتُهُمْ جَنَاناً وَ أَمْضَاهُمْ عَزِيمَةً وَأَشَدُّهُمْ شَكِيمَةً أَسَدٌ بَاسِلٌ يَطْحَنُهُمْ فِي الْحُرُوبِ إِذَا ازْدَلَفَتِ الْأَسِنَّةُ وَ قَرُبَتِ الْأَعِنَّةُ طَحْنَ الرَّحَى وَ يَذْرُوهُمْ فِيهَا ذَرْوَ الرِّيحِ الْهَشِيمَ لَيْثُ الْحِجَازِ وَ كَبْشُ الْعِرَاقِ مَكِّيٌّ مَدَنِيٌّ خَيْفِيٌّ عَقَبِيٌّ بَدْرِيٌّ أُحُدِيٌّ شَجَرِيٌّ مُهَاجِرِيٌّ مِنَ الْعَرَبِ سَيِّدُهَا وَ مِنَ الْوَغَى لَيْثُهَا وَارِثُ الْمَشْعَرَيْنِ وَ أَبُو السِّبْطَيْنِ الْحَسَنِ(علیه السلام) وَ الْحُسَيْنِ(علیه السلام) ذَاكَ جَدِّي عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام)....

من فرزند علی(علیه السلام) مرتضایم. من فرزند آن بزرگ مردی هستم که با شهامت و اخلاصی وصف ناپذیرش، بینی گردنکشان شرک و بیداد را، پس از روشنگری و خیرخواهی بسیار و پس از ستیزه جویی و حق ناپذیری و زورمداری از سوی آنها به خاک مالید تا در برابر حق سر فرود آوردند و زبان به یکتایی خدا گشودند و به

ص: 318

برابری بندگان و به حقوق و آزادی و امنیت آنان اعتراف نمودند. من فرزند آن کسی هستم که در سخت ترین میدان ها و بحرانی ترین شرایط، پیشاپیش پیامبر(صلی الله علیه و آله) با دشمن تجاوز کار و مغرور، قهرمانانه می رزمید، و با دو سلاح و نیزه پیکار می کرد و دوبار در راه خدا بار هجرت بست و دوبار در اوج تنهاییِ پیامبر، با او بیعت کرد و در روزهای سرنوشت ساز بدر و حنین با کفار و بیداد پیکار نمود و در همه ی این فراز و نشیب ها، لحظه ای به خدای توانا کفر نورزید و در راه حق و عدالت و آزادی و حقوق انسان ها از پا ننشست. من فرزند شایسته کردارترین ایمان آوردندگان، فرزند جانشینی راستین پیام آوران، فرزند نابود کننده ی حق ستیزان و تجاوز کاران، فرزند پیشوای حقیقی ایمان آورندگان، فرزند مایه ی روشنی دیدگان مجاهدان، فرزند زینت و زیور و آراستگی پرستشگران خدا، فرزند سالار و سرور نیایشگران با خدا، فرزند بسیار گریه کنندگان بارگاه دوست فرزند شکیباترین شکیبایان، و فرزند برترین نماز گزاران، از خاندان پیام آور پروردگار جهانیان هستم. من فرزند آن کسی هستم که جبرئیل(علیه السلام) و میکائیل(علیه السلام) او را یاری کردند، من فرزند آن کسی هستم که از حریم حرمت مردم و حقوق، امنیت و آزادی آنان دلیرانه دفاع کرد و با خشونت کیشان و بیرون رفتگان ازمرزهای دین خدا، با بیعت شکنان و قانون ستیزان و برتری جویان به پیکار برخاست. من فرزند بهترین و سرافرازترین چهره ی قریش فرزند نخستین ایمان آورنده به خدا و پیامبر(صلی الله علیه و آله)، فرزند نخستین پیشتاز در اسلام و ایمان، و فرزند شکننده کمر تجاوز کاران و نابود کننده شرک گرایان و بیداد پیشگان و زورمداران هستم. من فرزند آن بزرگمردی هستم که به سان تیری از تیرهای خدا بر نفاقگرایان و حق ستیزان بود و زبان حکمت و فرزانگی عبادت کنندگان راستین و پر اخلاص بارگاه خدا، یاری رسان دلیر دین و مقررات او بود، و سررشته دار دین و دولت حق، بوستان پر گل و لاله حکمت خدا بود و گنجینه ی بیکران و پایان ناپذیر علوم و

ص: 319

دانش های او. من فرزند همان پیشوای گرانقدری هستم که جوانمرد بود و بسیار سخاوتمند و بخشنده، بسیار زیبا بود و دارای سیمایی نور افشان، هوشمند بود و دنیای نیکی ها و خوبی ها، از همه ی پلیدی ها و ناپسندی ها پاک و پاکیزه بود و به همه ی ارزش ها آراسته، از سرزمین حجاز بود و خشنود به خواست خدا و مورد پسند حق. پیشگام در والایی ها و شایستگی ها بود و پیشتاز در نیکی ها، پیشوای بلند همت بود و دارای اراده ی آهنین در راه خدا، سمبل شکیبایان بود و نمونه ی پایداری در راه حق بسیار روزه دار و روزه گیر بود و پاکیزه از هر آلودگی، شب زنده دار بود و بسیار نمازگزار بارگاه خدا. من فرزند آن قهرمان بزرگی هستم که از هم پاشنده ی شیرازه ی دشمنان حق و عدالت بود و پراکنده ساز گروه ها و احزاب سرکش و حق ستیز و خود کامه. از همگان پر شهامت تر و قوی دل تر بود، و از همه ی شجاعان نامدارتر و پر صولت تر و پر صلابت تر، در برابر حق ستیزان از همه تزلزل ناپذیرتر بود و از همه پایدارتر. شیر غرنده ای بود که در گرماگرم پیکار و آن گاه که چکاچک شمشیرها و نیزه ها به هم می آمیخت، تجاوز کاران را به سان آسیاب در هم می نوردید و به سان تند باد و طوفانی که خار و خاشاک را بپراکند آنان را از هم پراکندهمی ساخت. شیر حجاز بود و شهسوار عراق سردار نامدار مکه، مدینه، خیف، منی، عقبه، بدر، و احد بود و پیشتاز بیعت رضوان و هجرت در راه خدا و در جهت خشنودی او، سالار عرب بود و شیر ژیان میدان نبرد وارث مشعر و عرفات بود و پدر گرانمایه ی دو نواده ارجمند پیامبر، حسن، حسین.... آری این بزرگمردی که پرتویی از سیمای نورافشان و سبک و سیره انسان پرور و عادلانه اش ترسیم گردید، نیای گرانقدر من امیر مومنان علی(علیه السلام)، فرزند رشید ابوطالب است. (1)

ص: 320

برخی از فضائل امیرالمومنین از زبان امام باقر

وَ رَوَى الْحَسَنُ بْنُ مُعَاذٍ الرَّضَوِيُّ، قَالَ: حَدَّثَنَا لُوطُ بْنُ يَحْيَى الْأَزْدِيُّ، عَنْ عُمَارَةَ بْنِ زَيْدٍ الْوَاقِدِيِّ، قَالَ: حَجَّ هِشَامُ بْنُ عَبْدِ الْمَلِكِ بْنِ مَرْوَانَ سَنَةً مِنَ السِّنِينَ، وَ كَانَ قَدْ حَجَّ فِي تِلْكَ السَّنَةِ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ الْبَاقِرُ(علیه السلام) وَ ابْنُهُ جَعْفَرٌ فَقَالَ جَعْفَرٌ(علیه السلام) فِي بَعْضِ كَلَامِهِ: الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي بَعَثَ مُحَمَّداً(صلی الله علیه و آله) بِالْحَقِّ نَبِيّاً، وَ أَكْرَمَنَا بِهِ، فَنَحْنُ صَفْوَةُ اللَّهِ عَلَى خَلْقِهِ، وَ خِيَرَتُهُ مِنْ عِبَادِهِ، فَالسَّعِيدُ مَنِ اتَّبَعَنَا، وَ الشَّقِيُّ مَنْ عَادَانَا وَ خَالَفَنَا وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَقُولُ إِنَّهُ يَتَوَلَّانَا وَ هُوَ يُوَالِي أَعْدَاءَنَا وَ مَنْ يَلِيهِمْ مِنْ جُلَسَائِهِمْ وَ أَصْحَابِهِمْ، فَهُوَ لَمْ يَسْمَعْ كَلَامَ رَبِّنَا وَ لَمْ يَعْمَلْ بِهِ. قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ(علیه السلام) فَأَخْبَرَ مُسَيْلَمَةُ أَخَاهُ بِمَا سَمِعَ فَلَمْ يَعْرِضْ لَنَا حَتَّى انْصَرَفَ إِلَى دِمَشْقَ، وَ انْصَرَفْنَا إِلَى الْمَدِينَةِ، فَأَنْفَذَ بَرِيداً إِلَى عَامِلِ الْمَدِينَةِ بِإِشْخَاصِ أَبِي وَ إِشْخَاصِي مَعَهُ، فَأُشْخِصْنَا، فَلَمَّا وَرَدْنَا دِمَشْقَ حَجَبَنَا ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ، ثُمَّ أَذِنَ لَنَا فِي الْيَوْمِ الرَّابِعِ، فَدَخَلْنَا وَ إِذَا هُوَ قَدْ قَعَدَ عَلَى سَرِيرِ الْمُلْكِ، وَ جُنْدُهُ وَ خَاصَّتُهُ وُقُوفٌ عَلَى أَرْجُلِهِمْ سِمَاطَيْنِ مُتَسَلِّحِينَ، وَ قَدْ نَصَبَ الْبِرْجَاسَ حِذَاءَهُ، وَ أَشْيَاخُ قَوْمِهِ يَرْمُونَ. فَلَمَّا دَخَلَ أَبِي وَ أَنَا خَلْفَهُ مَازَالَ يَسْتَدْنِينَا مِنْهُ حَتَّى حَاذَيْنَاهُ وَ جَلَسْنَا قَلِيلًا، فَقَالَ لِأَبِي: يَا أَبَا جَعْفَرٍ، لَوْ رَمَيْتَ مَعَ أَشْيَاخِ قَوْمِكَ الْغَرَضَ. وَ إِنَّمَا أَرَادَ أَنْ يَهْتِكَ بِأَبِي ظَنّاً مِنْهُ أَنَّهُ يُقَصِّرُ وَ يُخْطِئُ وَ لَا يُصِيبُ إِذَا رَمَى، فَيَشْتَفِي مِنْهُ بِذَلِكَ، فَقَالَ لَهُ: إِنِّي قَدْ كَبِرْتُ عَنِ الرَّمْيِ، فَإِنْ رَأَيْتَ أَنْ تُعْفِيَنِي. فَقَالَ: وَ حَقِّ مَنْ أَعَزَّنَا بِدِينِهِ وَ نَبِيِّهِ مُحَمَّدٍ لَا أُعْفِيكَ. ثُمَّ أَوْمَأَ إِلَى شَيْخٍ مِنْ بَنِي

ص: 321

أُمَيَّةَ أَنْ أَعْطِهِ قَوْسَكَ.

رضه داشت آیا فزرند جعفر نیز میتواند اینگونه تیر اندازی کند؟ی را که میزد درفَتَنَاوَلَ أَبِي عِنْدَ ذَلِكَ قَوْسَ الشَّيْخِ، ثُمَّ تَنَاوَلَ مِنْهُ سَهْماً فَوَضَعَهُ فِي كَبِدِ الْقَوْسِ ثُمَّ انْتَزَعَ وَ رَمَى وَسَطَ الْغَرَضِ فَنَصَبَهُ فِيهِ، ثُمَّ رَمَى فِيهِ الثَّانِيَةَ فَشَقَّ فَوْقَ سَهْمِهِ إِلَى نَصْلِهِ، ثُمَّ تَابَعَ الرَّمْيَ حَتَّى شَقَّ تِسْعَةَ أَسْهُمٍ بَعْضُهَا فِي جَوْفِ بَعْضٍ، وَ هِشَامٌ يَضْطَرِبُ فِي مَجْلِسِهِ، فَلَمْ يَتَمَالَكْ أَنْ قَالَ: أَجَدْتَ يَا أَبَا جَعْفَرٍ(علیه السلام) وَ أَنْتَ أَرْمَى الْعَرَبِ وَ الْعَجَمِ، كَلَّا زَعَمْتَ أَنَّكَ قَدْ كَبِرْتَ عَنِ الرَّمْيِ. ثُمَّ أَدْرَكَتْهُ نَدَامَةٌ عَلَى مَا قَالَ. وَ كَانَ هِشَامِ لَا يُكَنِّي أَحَداً قَبْلَ أَبِي وَ لَا بَعْدَهُ فِي خِلَافَتِهِ، فَهَمَّ بِهِ وَ أَطْرَقَ إِطْرَاقَةً يَرْتَئِيُ فِيهِ رَأْياً، وَ أَبِي وَاقِفٌ بِحِذَائِهِ مُوَاجِهاً لَهُ، وَ أَنَا وَرَاءَ أَبِي. فَلَمَّا طَالَ وُقُوفُنَا بَيْنَ يَدَيْهِ غَضِبَ أَبِي فَهَمَّ بِهِ، وَ كَانَ أَبِي إِذَا غَضِبَ نَظَرَ إِلَى السَّمَاءِ نَظَرَ غَضْبَانٍ يَتَبَيَّنَ لِلنَّاظِرِ الْغَضَبُ فِي وَجْهِهِ، فَلَمَّا نَظَرَ هِشَامٌ ذَلِكَ مِنْ أَبِي قَالَ لَهُ: يَا مُحَمَّدُ، اصْعَدْ، فَصَعِدَ أَبِي إِلَى سَرِيرِهِ وَ أَنَا أَتْبَعُهُ، فَلَمَّا دَنَا مِنْ هِشَامٍ قَامَ إِلَيْهِ فَاعْتَنَقَهُ وَ أَقْعَدَهُ عَنْ يَمِينِهِ، ثُمَّ اعْتَنَقَنِي وَ أَقْعَدَنِي عَنْ يَمِينِ أَبِي، ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَى أَبِي بِوَجْهِهِ فَقَالَ لَهُ: يَا مُحَمَّدُ، لَا تَزَالُ الْعَرَبُ وَ الْعَجَمُ تَسُودُهَا قُرَيْشٌ مَا دَامَ فِيهِمْ مِثْلُكَ، وَ لِلَّهِ دَرُّكَ، مَنْ عَلَّمَكَ هَذَا الرَّمْيَ؟ وَ فِي كَمْ تَعَلَّمْتَهُ؟ فَقَالَ لَهُ أَبِي: قَدْ عَلِمْتُ أَنَّ أَهْلَ الْمَدِينَةِ يَتَعَاطَوْنَهُ، فَتَعَاطَيْتُهُ أَيَّامَ حَدَاثَتِي، ثُمَّ تَرَكْتُهُ، فَلَمَّا أَرَادَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ مِنِّي ذَلِكَ عُدْتُ إِلَيْهِ فَقَالَ لَهُ: مَا رَأَيْتُ مِثْلَ هَذَا الرَّمْيِ قَطُّ مُذْ عَقَلْتُ، وَ مَا ظَنَنْتُ أَنَّ فِي الْأَرْضِ أَحَداً يَرْمِي مِثْلَ هَذَا الرَّمْيِ، أَيْنَ رَمْيُ جَعْفَرٍ مِنْ رَمْيِكَ؟ فَقَالَ: إِنَّا نَحْنُ نَتَوَارَثُ الْكَمَالَ وَ التَّمَامَ اللَّذَيْنِ أَنْزَلَهُمَا اللَّهُ عَلَى نَبِيِّهِ فِي قَوْلِهِ (الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَ رَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِيناً) وَ الْأَرْضُ لَا تَخْلُو مِمَّنْ يَكْمُلُ هَذِهِ الْأُمُورَ الَّتِي يُقَصِّرُ عَنْهَا غَيْرُنَا.

ص: 322

قَالَ: فَلَمَّا سَمِعَ ذَلِكَ مِنْ أَبِي انْقَلَبَتْ عَيْنُهُ الْيُمْنَى فَاحْوَلَّتْ وَ احْمَرَّ وَجْهُهُ، وَ كَانَ ذَلِكَ عَلَامَةُ غَضَبِهِ إِذَا غَضِبَ، ثُمَّ أَطْرَقَ هُنَيْئَةً، ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ فَقَالَ لِأَبِي: أَ لَسْنَا بَنُو عَبْدِ مَنَافٍ نَسَبُنَا وَ نَسَبُكُمْ وَاحِدٌ؟ فَقَالَ أَبِي: نَحْنُ كَذَلِكَ، وَ لَكِنَّ اللَّهَ (جَلَّ ثَنَاؤُهُ) اخْتَصَّنَا مِنْ مَكْنُونِ سِرِّهِ وَ خَالِصِ عِلْمِهِ، بِمَا لَمْ يَخْتَصَّ أَحَداً بِهِ غَيْرَنَا. فَقَالَ: أَلَيْسَ اللَّهُ (جَلَّ ثَنَاؤُهُ) بَعَثَ مُحَمَّداً(صلی الله علیه و آله) مِنْ شَجَرَةِ عَبْدِ مَنَافٍ إِلَى النَّاسِ كَافَّةً، أَبْيَضِهَا وَ أَسْوَدِهَا وَ أَحْمَرِهَا، مِنْ أَيْنَ وَرِثْتُمْ مَا لَيْسَ لِغَيْرِكُمْ؟ وَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) مَبْعُوثٌ إِلَى النَّاسِ كَافَّةً، وَ ذَلِكَ قَوْلُ اللَّهِ (تَبَارَكَ وَ تَعَالَى) (وَ لِلَّهِ مِيراثُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ) إِلَى آخِرِ الْآيَةِ، فَمَنْ أَيْنَ وَرِثْتُمْ هَذَا الْعِلْمَ وَ لَيْسَ بَعْدَ مُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله) نَبِيٌّ وَ لَا أَنْتُمْ أَنْبِيَاءُ؟ فَقَالَ: مِنْ قَوْلِهِ (تَعَالَى) لِنَبِيِّهِ(صلی الله علیه و آله) (لا تُحَرِّكْ بِهِ لِسانَكَ لِتَعْجَلَ بِهِ) فَالَّذِي أَبْدَاهُ فَهُوَ لِلنَّاسِ كَافَّةً، وَ الَّذِي لَمْ يُحَرِّكُ بِهِ لِسَانَهُ، أَمَرَ اللَّهُ (تَعَالَى) أَنْ يَخُصَّنَا بِهِ مِنْ دُونِ غَيْرِنَا. فَلِذَلِكَ كَانَ يُنَاجِي أَخَاهُ عَلِيّاً مِنْ دُونِ أَصْحَابِهِ، وَ أَنْزَلَ اللَّهُ بِذَلِكَ قُرْآناً فِي قَوْلِهِ (تَعَالَى) (وَ تَعِيَها أُذُنٌ واعِيَةٌ) فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) لِأَصْحَابِهِ: سَأَلْتُ اللَّهَ (تَعَالَى) أَنْ يَجْعَلَهَا أُذُنَكَ يَا عَلِيُّ فَلِذَلِكَ قَالَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) بِالْكُوفَةِ: عَلَّمَنِي رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) أَلْفَ بَابٍ مِنَ الْعِلْمِ يَفْتَحُ مِنْ كُلِّ بَابٍ أَلْفَ بَابٍ، خَصَّهُ بِهِ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) مِنْ مَكْنُونِ عِلْمِهِ مَا خَصَّهُ اللَّهُ بِهِ، فَصَارَ إِلَيْنَا وَ تَوَارَثْنَاهُ مِنْ دُونِ قَوْمِنَا. فَقَالَ لَهُ هِشَامٌ: إِنَّ عَلِيّاً كَانَ يَدَّعِي عِلْمَ الْغَيْبِ، وَ اللَّهُ لَمْ يُطْلِعْ عَلَى غَيْبِهِ أَحَداً فَمِنْ أَيْنَ ادَّعَى ذَلِكَ؟ فَقَالَ أَبِي: إِنَّ اللَّهَ (جَلَّ ذِكْرُهُ) أَنْزَلَ عَلَى نَبِيِّهِ كِتَاباً بَيَّنَ فِيهِ مَا كَانَ وَ مَا يَكُونُ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ، فِي قَوْلِهِ (وَ نَزَّلْنا عَلَيْكَ الْكِتابَ تِبْياناً لِكُلِّ شَيْ ءٍ وَ هُدىً وَ رَحْمَةً وَ بُشْرى

ص: 323

لِلْمُسْلِمِينَ ) وَ فِي قَوْلِهِ (كُلَّ شَيْ ءٍ أَحْصَيْناهُ فِي إِمامٍ مُبِينٍ ) وَ فِي قَوْلِهِ (ما فَرَّطْنا فِي الْكِتابِ مِنْ شَيْ ءٍ) وَ فِي قَوْلِهِ (وَ ما مِنْ غائِبَةٍ فِي السَّماءِ وَ الْأَرْضِ إِلَّا فِي كِتابٍ مُبِينٍ ) وَ أَوْحَى اللَّهُ (تَعَالَى) إِلَى نَبِيِّهِ(صلی الله علیه و آله) أَنْ لَا يُبْقِيَ فِي غَيْبِهِ وَ سِرِّهِ وَ مَكْنُونِ عِلْمِهِ شَيْئاً إِلَّا يُنَاجِي بِهِ عَلِيّاً(علیه السلام) فَأَمَرَهُ أَنْ يُؤَلِّفَ الْقُرْآنَ مِنْ بَعْدِهِ، وَ يَتَوَلَّى غُسْلَهُ وَ تَكْفِينَهُ وَ تَحْنِيطَهُ مِنْ دُونِ قَوْمِهِ، وَ قَالَ لِأَصْحَابِهِ: حَرَامٌ عَلَى أَصْحَابِي وَ أَهْلِي أَنْ يَنْظُرُوا إِلَى عَوْرَتِي غَيْرَ أَخِي عَلِيٍّ(علیه السلام) فَإِنَّهُ مِنِّي وَ أَنَا مِنْهُ، لَهُ مَا لِي وَ عَلَيْهِ مَا عَلَيَّ، وَ هُوَ قَاضِي دَيْنِي وَ مُنْجِزٌ مَوْعِدِي. ثُمَّ قَالَ لِأَصْحَابِهِ: عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) يُقَاتِلُ عَلَى تَأْوِيلِ الْقُرْآنِ كَمَا قَاتَلْتُ عَلَى تَنْزِيلِهِ. وَ لَمْ يَكُنْ عِنْدَ أَحَدٍ تَأْوِيلُ الْقُرْآنِ بِكَمَالِهِوَ تَمَامِهِ إِلَّا عِنْدَ عَلِيٍّ وَ لِذَلِكَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) لِأَصْحَابِهِ: أَقْضَاكُمْ عَلِيٌّ، أَيْ هُوَ قَاضِيكُمْ. وَ قَالَ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ: لَوْ لَا عَلِيٌّ(علیه السلام) لَهَلَكَ

عُمَرُ أَ فَيَشْهَدُ لَهُ عُمَرُ وَ يَجْحَدُ غَيْرُهُ؟!

عمارة بن زيد واقدى گويد: هشام بن عبد الملك در يكى از سال ها براى حج به مكه آمد و در آن سال محمد بن على باقر(علیه السلام) و فرزندش جعفر بن محمد(علیه السلام) هم به حج آمده بودند، جعفر بن محمد(علیه السلام) در يكى از سخنانش فرموده بودند. ستايش خداوندى را سزاست كه محمد(صلی الله علیه و آله) را به حق خلعت نبوت داد و ما را به وسيله او گرامى نمود، ما برگزيدگان مخلوقات و بهترين بندگان او مى باشيم، خوشبخت كسى است كه از ما پيروى كند و بدبخت و شقى آن است كه از ما دورى نمايد و با ما به مخالفت برخيزد. در ميان مردم كسانى هستند كه مى گويند ما را دوست مى دارند و محبت ما را در دل خود دارند، در حالى كه همين گونه مردمان مدعى محبت ما با دشمنان ما هم ارتباط دارند و آنها را دوست مى دارند، آنها با كسانى كه با ما دشمن

ص: 324

مى باشند هم نشينى مى كنند و با ياران دشمنان ما رفت و آمد دارند، آنها هرگز كلام خدا را نشنيده اند و به آن عمل نكرده اند. امام صادق(علیه السلام) فرمودند: مسلمة بن عبد الملك جريان را به برادرش گفت او هم چيزى به ما نگفت و به طرف شام رفت و ما هم به طرف مدينه برگشتيم، چندى نگذشت كه پيامى به عامل مدينه رسيد و هشام دستور داده بود كه من و پدرم را به طرف شام روانه كنند. عامل مدينه هم ما را روانه شام كرد و من همراه پدرم وارد دمشق شديم، هشام سه روز ما را معطل كرد و به ما اذن ورود نداد، روز چهارم ما را نزد هشام بردند، مشاهده كرديم او روى تخت سلطنت نشسته و سربازان و نزديكانش پيرامون او را گرفته اند و همگان مسلح و در حال قيام مى باشند، در وسط تالار هدفىگذاشته بودند كه بزرگان قومش به سوی آن تيراندازى مى كردند. ما به اتفاق پدر وارد بر هشام شديم، پدرم قبل از من حركت مى كرد و من هم دنبالش مى رفتم، تا آن گاه كه در مقابلش قرار گرفتيم هشام متوجه پدرم شد و عرضه داشت: اى محمد! تو هم تيراندازى كن و با پيرمردان قومت همراهى نما. او گمان مى كرد پدرم نخواهد توانست هدف گيرى كند و بدين وسيله او را تحقير کرده و استهزاء نمايد و انتقام خود را بگيرد و دلش را آرام كند، پدرم فرمود: من پير شده ام و از تيراندازى باز مانده ام بهتر است از من درگذريد، هشام عرضه داشت: به حق آن كسى كه ما را به دين او عزت داد و به حق محمد(صلی الله علیه و آله) شما را آزاد نخواهم گذاشت بايد تيراندازى كنى. بعد از آن به يكى از شيوخ بنى اميه گفت: کمان خود را به او بدهيد تا تيراندازى كند، پدرم كمان را از او گرفت و تيرى برداشت در كمان نهاد و آن را رها كرد و تير درست در وسط هدف نشست، سپس تير دوم را زد که به انتهای چوب تير اول برخورد کرد و آن را شكافت تا به نوک پیکان آن رسید به همین شکل نُه تير پشت سر هم به هدف زد كه هریک تير قبلى را می شكافت و در يك ديگر داخل می شد. هشام حالش دگرگون شد و مضطرب گرديد و گفت: يا ابا

ص: 325

جعفر نيكو هدف گيرى كردى و تو امروز تيراندازترين عرب و عجم مى باشى، تو گفتى من پير شده ام و توانائى ندارم تيراندازى كنم، بعد از آن از گفته اش پشيمان شد، هشام در خلافت خود كسى را با كنيه خطاب نمى كرد و فقط پدرم را با كنيه صدا زد. هشام مدتى سر بر زمين دوخت و ما هم در مقابل او قرار داشتيم، پدرم جلو و من هم دنبالش بودم....سپس هشام خطاب به پدرم عرضه داشت: اى محمد! بالا بيا، پدرم بالاى تخت او رفت و من هم دنبالش رفتم، وقتى كه نزديك هشام رسيد از جايش برخاست و او را در آغوش گرفت و در جانب راست خود نشانيد و بعد هم مرا در آغوش گرفت و در طرف راست پدرم نشانيد. بعد از آن متوجه پدرم شد و عرضهداشت: اى محمد! قرشيان بر عرب و عجم حكومت خواهند كرد مادامى كه مانند شما در ميان آنها باشند، خداوند تو را سلامتى بدهد اين تيراندازى را از كه آموختى و در چه مدت آن را فرا گرفتى. حضرت فرمود: خودت مى دانى كه اهل مدينه به تيراندازى عادت دارند و من هم در جوانى به اين كار مشغول بودم و بعد آن را ترك كردم اينك كه از من خواستى من هم بار ديگر تيراندازى كردم هشام گفت: من از هنگامى كه به سن رشد رسيده ام چنين تيراندازى نديده ام و گمان نمى كنم در روى زمين چنين تيراندازى باشد. هشام گفت: جعفر هم مانند شما تيراندازى مى كنند فرمودند: ما از اجدادمان كمال و تمام امتيازاتى كه در اين آيه خدا نازل نموده (الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَ رَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِيناً)(1) به ارث برده ايم جهان خالى از حجتى كه قدرت بر انجام امور شگفت انگيز داشته باشد نيست چنان قدرتى به غير ما خانواده داده نشده. حضرت صادق(علیه السلام) فرمود: هشام وقتى اين سخنان را از پدرم شنيد چشم راست او برگشت و صورتش قرمز شد. اين برگشتن چشم و قرمزى صورت علامت خشم او بود قدرى سر به زير انداخت. سپس سر بلند نموده عرضه داشت: مگر من و شما هر دو از فرزندان عبد مناف نيستيم مگر داراى يك نژاد

ص: 326

نيستيم؟ پدرم فرمود: چرا ما نيز از همان نژاديم ولى خداوند از خزانه غيب خود به ما امتيازهايى داده كه به هيچ كس نداده. هشام عرضه داشت: مگر خداوند محمد(صلی الله علیه و آله) را از نژاد عبد مناف براى همه مردم سياه و سفيد و قرمز نفرستاد. از كجا شما بارث مقامى را برديد كه به ديگرى داده نشد پيامبر(صلی الله علیه و آله) براى همه مردم فرستاده شده اين آيه قرآن نيز مي فرمايد ميراث آسمان و زمين از خداست (وَ لِلَّهِ مِيراثُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ )(1) از كجا به شما اين علم رسيد با اينكهبعد از محّمد(صلی الله علیه و آله) پيامبرى نيست و شما نیز پیامبر نمی باشید؟ پدرم فرمود: از فرموده اى خداى بزرگ به پيامبرش در اين آيه (لا تُحَرِّكْ بِهِ لِسانَكَ لِتَعْجَلَ بِهِ)(2) آن كسى كه نبايد براى ديگران زبان بگشايد خدا به او امر مي كند كه به ما اين امتياز را بدهد و ديگران محروم باشند به همين جهت تنها با على(علیه السلام) به گفتگوى سرى پرداخت و خداوند اين آيه را نازل نمود (وَ تَعِيَها أُذُنٌ واعِيَةٌ)(3) پيامبر(صلی الله علیه و آله) در ميان اصحاب فرمود: از خدا درخواست كردم كه آن گوش تو باشد على جان. به همين جهت على بن ابى طالب(علیه السلام) در كوفه گفت برايم پيامبر(صلی الله علیه و آله) هزار در از علم گشود كه از هر در هزار در ديگر باز مي شد امتيازاتى پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) به على(علیه السلام) داد از خزانه اسرار همان طور كه شما به محبوبترين شخص در نزد خود امتيازى مي دهيد. آنچنان كه خدا پيامبر(صلی الله علیه و آله) را ممتاز گردانيد پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) نيز برادر خود على(علیه السلام) را امتياز بخشيد آن نيرو و قدرت ها از را راه ارث به ما رسيد بدون اينكه حتى ساير بستگان ما شريك باشند. هشام گفت على(علیه السلام) ادعاى علم غيب مي كرد با اينكه خداوند هيچ كس را بر غيب مطلع نكرده از كجا چنين ادعائى مي كرد. حضرت فرمود: خداوند بزرگ نوشته اى براى پيامبر(صلی الله علیه و آله) فرستاد كه در آن تمام اسرار گذشته و آينده تا روز قيامت بود چنانچه اين آيه شاهد است (وَ نَزَّلْنا عَلَيْكَ الْكِتابَ تِبْياناً لِكُلِّ شَيْ ءٍ وَ هُدىً وَ رَحْمَةً وَ بُشْرى لِلْمُسْلِمِينَ )(4) و در اين آيه ديگر (وَ كُلَّ شَيْ ءٍ أَحْصَيْناهُ فِي إِمامٍ مُبِينٍ )(5) ودر اين آيه (ما فَرَّطْنا فِي

ص: 327

الْكِتابِ مِنْ شَيْ ءٍ)(1)

خداوند به پيامبرش وحى كرد كه تمام اسرار را با على(علیه السلام) در ميان گذارد دستور داد بعد از او قرآن را جمع كند غسل و كفن و ساير كارهاى دفن او را خودش انجام دهد. به اصحاب خود فرمود:...على(علیه السلام) از من و من از اويم سود من از او و سود او از من و زيان او و من همين طور است او پرداخت كننده قرض من و انجام دهنده ى تعهدات من است. و فرمود به اصحاب كه على بن ابى طالب(علیه السلام) بر تاويل قرآن جنگ خواهد كرد همان طورى كه من در تنزيل آن جنگ نمودم هيچ كس جز على(علیه السلام) عالم بر تمام تاويل قرآن نبود به همين جهت پيامبر(صلی الله علیه و آله) فرمود بهترين داور شما على(علیه السلام) است منظورش اين بود كه او فقط داور است و عمر بن خطاب گفت: لَوْ لَا عَلِيٌّ لَهَلَكَ عُمَرُ اگر على(علیه السلام) نبود عمر هلاك مي شد عجیب اينجاست كه عمر این مطلب را قبول دارد اما ديگران انكار مي كنند.(2)

امیرالمومنین از زبان امام صادق

أَخْبَرَنِي أَبُو مُحَمَّدٍ الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى قَالَ حَدَّثَنِي جَدِّي قَالَ حَدَّثَنِي أَبُو مُحَمَّدٍ الْأَنْصَارِيُّ قَالَ حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ مَيْمُونٍ الْبَزَّازُ قَالَ حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ عُلْوَانَ عَنْ أَبِي عَلِيٍّ زِيَادِ بْنِ رُسْتَمَ عَنْ سَعِيدِ بْنِ كُلْثُومٍ قَالَ كُنْتُ عِنْدَ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ(علیه السلام) فَذَكَرَ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) فَأَطْرَاهُ وَ مَدَحَهُ بِمَا هُوَ أَهْلُهُ ثُمَّ قَالَ وَ اللَّهِ مَا أَكَلَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام)مِنَ الدُّنْيَا حَرَاماً قَطُّ حَتَّى مَضَى لِسَبِيلِهِ وَ مَا عُرِضَ لَهُ أَمْرَانِ قَطُّ هُمَا لِلَّهِ رِضًى إِلَّا أَخَذَ بِأَشَدِّهِمَا عَلَيْهِ فِي دِينِهِ وَ مَا نَزَلَتْ بِرَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) نَازِلَةٌ قَطُّ إِلَّا دَعَاهُ فَقَدَّمَهُ ثِقَةً بِهِ وَ مَا

ص: 328

أَطَاقَ عَمَلَ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) مِنْ هَذِهِ الْأُمَّةِ غَيْرُهُ وَ إِنْ كَانَ لَيَعْمَلُ عَمَلَ رَجُلٍ كَانَ وَجْهُهُ بَيْنَ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ يَرْجُو ثَوَابَ هَذِهِ وَ يَخَافُ عِقَابَ هَذِهِ وَ لَقَدْ أَعْتَقَ مِنْ مَالِهِ أَلْفَ مَمْلُوكٍ فِي طَلَبِ وَجْهِ اللَّهِ وَ النَّجَاةِ مِنَ النَّارِ مِمَّا كَدَّ بِيَدَيْهِ وَ رَشَحَ مِنْهُ جَبِينُهُ وَ إِنْ كَانَ لَيَقُوتُ أَهْلَهُ بِالزَّيْتِ وَ الْخَلِّ وَ الْعَجْوَةِ وَ مَا كَانَ لِبَاسُهُ إِلَّا الْكَرَابِيسَ إِذَا فَضَلَ شَيْ ءٌ عَنْ يَدِهِ مِنْ كُمِّهِ دَعَا بِالْجَلَمِ فَقَصَّهُ وَ مَا أَشْبَهَهُ مِنْ وُلْدِهِ وَ لَا أَهْلِ بَيْتِهِ أَحَدٌ أَقْرَبُ شَبَهاً بِهِ فِي لِبَاسِهِ وَ فِقْهِهِ مِنْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ(علیه السلام) وَ لَقَدْ دَخَلَ أَبُو جَعْفَرٍ ابْنُهُ(علیه السلام) عَلَيْهِ فَإِذَا هُوَ قَدْ بَلَغَ مِنَ الْعِبَادَةِ مَا لَمْ يَبْلُغْهُ أَحَدٌ فَرَآهُ قَدِ اصْفَرَّ لَوْنُهُ مِنَ السَّهَرِ وَ رَمِصَتْ عَيْنَاهُ مِنَ الْبُكَاءِ وَ دَبِرَتْ جَبْهَتُهُ وَ انْخَرَمَ أَنْفُهُ مِنَ السُّجُودِ وَ وَرِمَتْ سَاقَاهُ وَ قَدَمَاهُ مِنَ الْقِيَامِ فِي الصَّلَاةِ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ(علیه السلام) فَلَمْ أَمْلِكْ حِينَ رَأَيْتُهُ بِتِلْكَ الْحَالِ الْبُكَاءَ فَبَكَيْتُ رَحْمَةً لَهُ وَ إِذَا هُوَ يُفَكِّرُ فَالْتَفَتَ إِلَيَّ بَعْدَ هُنَيْهَةٍ مِنْ دُخُولِي فَقَالَ يَا بُنَيَّ أَعْطِنِي بَعْضَ تِلْكَ الصُّحُفِ الَّتِي فِيهَا عِبَادَةُ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) فَأَعْطَيْتُهُ فَقَرَأَ فِيهَا شَيْئاً يَسِيراً ثُمَّ تَرَكَهَا مِنْ يَدِهِ تَضَجُّراً وَ قَالَ مَنْ يَقْوَى عَلَى عِبَادَةِ عَلِيٍّ(علیه السلام)

حسن بن محمد بن يحيى (به سند خود) از سعيد بن كلثوم روايت كند كه گفت: شرفياب محضر امام صادق(علیه السلام) بودم، پس نام امير المؤمنين على بن ابیطالب(علیه السلام) به ميان آمد، امام صادق(علیه السلام) او را ستود، و آنچه شايسته آن بزرگوار بود مدحش كرد آنگاه فرمود: به خدا على بن ابى طالب(علیه السلام) هرگز چيز حرامى از دنيا نخورد تا از دنيا رفت، و هرگز به او پيشنهاد انجام دو كارى كه مورد خوشنودى خدا بود نشد جز اينكه انجام هر كدام سخت تر و دشوارتر بود بر عهده گرفت، و هيچ پيش آمد ناگوار و اندوهناكى براى رسول خدا(صلی الله علیه و آله) پيش نيامد جز اينكه براى برطرف كردن آن على(علیه السلام) را مي طلبيد، و

ص: 329

اين بخاطر آن اعتمادى بود كه به او داشت، و كسى از اين امت تاب انجام عمل رسول خدا(صلی الله علیه و آله) را جز آن جناب نداشت، و عمل او عمل مردى بود كه خود را گويا ميانبهشت و دوزخ مي ديد، كه اميدوار در ثواب اين و ترسناك از عقاب آن بود، و همانا از دارائى خويش هزار بنده خريد و در راه خدا و براى رهائى از دوزخ آزاد كرد، كه بهاى آن را از دسترنج خود و عرق پيشانى داد و با اين حال خوراك خانواده و زن و بچه خود را از زيتون و سركه و خرما ترتيب داده بود (يعنى با خوراكى بسيار ساده آنان را اداره مي كرد و زيادى آن را باين راه مصرف مي نمود) و جامه اش جز كرباس نبود كه هر گاه آستين آن بلندتر از دستش بود مقراض را مي خواست و آن را قيچى مي كرد، و كسى در ميان فرزندان و خانواده او از على بن الحسين(علیه السلام) به او در جامه و دانش شبيه تر نبود، و همانا پسرش أبو جعفر باقر(علیه السلام) بر او درآمد و پدر را ديد در عبادت بدان جا رسيده كه أحدى بدان حال در نيامده، ديد به واسطه بيدارى شب رنگش زرد شده، و از بسيارى گريه چشمانش مجروح گشته، پيشانى و بينى او از بسيارى سجده پينه بسته، و از بس براى نماز روى پا ايستاده پاها و ساق آن ورم كرده، ابو جعفر باقر(علیه السلام) فرمايد: چون او را باين حال ديدم نتوانستم خوددارى كنم و از روى دلسوزى براى او گريستم، و او در آن حال سر به جيب تفكر فرو برده بود، پس از لختى كه از رفتن من بدان جا گذشت به من رو كرده فرمود: اى پسرم من برخى از كتاب هائى كه عبادت على بن ابى طالب(علیه السلام) در آن نوشته شده به من بده، من آن را به دستش دادم، اندكى از آن را خواند آنگاه با اندوه آن را به زمين نهاده فرمود: كيست كه تاب و نيروى عبادت علی بن ابیطالب(علیه السلام) امیرالمومنین را داشته باشد. (1)

مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَيْنِ وَ غَيْرُهُ عَنْ سَهْلٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى وَ مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَيْنِ جَمِيعاً عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ جَابِرٍ وَ عَبْدِ الْكَرِيمِ بْنِ عَمْرٍو عَنْ عَبْدِ الْحَمِيدِ بْنِ أَبِي الدَّيْلَمِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: أَوْصَى

ص: 330

مُوسَى(علیه السلام) إِلَى يُوشَعَ بْنِ نُونٍ وَ أَوْصَى يُوشَعُ بْنُ نُونٍ إِلَى وَلَدِ هَارُونَ وَ لَمْ يُوصِ إِلَى وَلَدِهِ وَ لَا إِلَى وَلَدِ مُوسَى(علیه السلام) إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى لَهُ الْخِيَرَةُ يَخْتَارُ مَنْ يَشَاءُ مِمَّنْ يَشَاءُ وَ بَشَّرَ مُوسَى(علیه السلام) وَ يُوشَعُ بِالْمَسِيحِ(علیه السلام) فَلَمَّا أَنْ بَعَثَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْمَسِيحَ(علیه السلام) قَالَ الْمَسِيحُ لَهُمْ إِنَّهُ سَوْفَ يَأْتِي مِنْ بَعْدِي نَبِيٌّ اسْمُهُ أَحْمَدُ(صلی الله علیه و آله) مِنْ وُلْدِ إِسْمَاعِيلَ(علیه السلام) يَجِي ءُ بِتَصْدِيقِي وَ تَصْدِيقِكُمْ وَ عُذْرِي وَ عُذْرِكُمْ....فَلَمَّا بَعَثَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مُحَمَّداً(صلی الله علیه و آله) أَسْلَمَ لَهُ الْعَقِبُ مِنَ الْمُسْتَحْفِظِينَ وَ كَذَّبَهُ بَنُو إِسْرَائِيلَ وَ دَعَا إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ جَاهَدَ فِي سَبِيلِهِ ثُمَّ أَنْزَلَ اللَّهُ جَلَّ ذِكْرُهُ عَلَيْهِ أَنْ أَعْلِنْ فَضْلَ وَصِيِّكَ فَقَالَ رَبِّ إِنَّ الْعَرَبَ قَوْمٌ جُفَاةٌ لَمْ يَكُنْ فِيهِمْ كِتَابٌ وَ لَمْ يُبْعَثْ إِلَيْهِمْ نَبِيٌّ وَ لَا يَعْرِفُونَ فَضْلَ نُبُوَّاتِ الْأَنْبِيَاءِ وَ لَا شَرَفَهُمْ وَ لَا يُؤْمِنُونَ بِي إِنْ أَنَا أَخْبَرْتُهُمْ بِفَضْلِ أَهْلِ بَيْتِي فَقَالَ اللَّهُ جَلَّ ذِكْرُهُ (وَ لا تَحْزَنْ عَلَيْهِمْ)(1) (وَ قُلْ سَلامٌ فَسَوْفَ يَعْلَمُونَ)(2) فَذَكَرَ مِنْ فَضْلِ وَصِيِّهِ ذِكْراً فَوَقَعَ النِّفَاقُ فِي قُلُوبِهِمْ فَعَلِمَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) ذَلِكَ وَ مَا يَقُولُونَ فَقَالَ اللَّهُ جَلَّ ذِكْرُهُ يَا مُحَمَّدُ(صلی الله علیه و آله) (وَ لَقَدْ نَعْلَمُ أَنَّكَ يَضِيقُ صَدْرُكَ بِما يَقُولُونَ)(3) (فَإِنَّهُمْ لا يُكَذِّبُونَكَ وَ لكِنَّ الظَّالِمِينَ بِآياتِ اللَّهِ يَجْحَدُونَ )(4) وَ لَكِنَّهُمْ يَجْحَدُونَ بِغَيْرِ حُجَّةٍ لَهُمْ وَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) يَتَأَلَّفُهُمْ وَ يَسْتَعِينُ بِبَعْضِهِمْ عَلَى بَعْضٍ وَ لَا يَزَالُ يُخْرِجُ لَهُمْ شَيْئاً فِي فَضْلِ وَصِيِّهِ حَتَّى نَزَلَتْ هَذِهِ السُّورَةُ فَاحْتَجَّ عَلَيْهِمْ حِينَ أُعْلِمَ بِمَوْتِهِ وَ نُعِيَتْ إِلَيْهِ نَفْسُهُ فَقَالَ اللَّهُ جَلَّ ذِكْرُهُ (فَإِذا فَرَغْتَ فَانْصَبْ وَ إِلى رَبِّكَ فَارْغَبْ)(5) يَقُولُ إِذَا فَرَغْتَ فَانْصَبْ عَلَمَكَ وَ أَعْلِنْ وَصِيَّكَ فَأَعْلِمْهُمْ فَضْلَهُ عَلَانِيَةً فَقَالَ مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ ثُمَّ قَالَ لَأَبْعَثَنَّ رَجُلًا يُحِبُّ اللَّهَ وَ

ص: 331

رَسُولَهُ(صلی الله علیه و آله) وَ يُحِبُّهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ(صلی الله علیه و آله) لَيْسَ بِفَرَّارٍ يُعَرِّضُ بِمَنْ رَجَعَ يُجَبِّنُ أَصْحَابَهُ وَ يُجَبِّنُونَهُ وَ قَالَ عَلِيٌّ(علیه السلام) سَيِّدُ الْمُؤْمِنِينَ وَ قَالَ عَلِيٌّ(علیه السلام) عَمُودُ الدِّينِ وَ قَالَ هَذَا هُوَ الَّذِي يَضْرِبُ النَّاسَ بِالسَّيْفِ عَلَى الْحَقِّ بَعْدِي وَ قَالَ الْحَقُّ مَعَ عَلِيٍ(علیه السلام) أَيْنَمَا مَالَ وَ قَالَ إِنِّي تَارِكٌ فِيكُمْ أَمْرَيْنِ إِنْ أَخَذْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا كِتَابَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَهْلَ بَيْتِي عِتْرَتِي أَيُّهَا النَّاسُ اسْمَعُوا وَ قَدْ بَلَّغْتُ إِنَّكُمْ سَتَرِدُونَ عَلَيَّ الْحَوْضَ فَأَسْأَلُكُمْ عَمَّا فَعَلْتُمْ فِي الثَّقَلَيْنِ وَ الثَّقَلَانِ كِتَابُ اللَّهِ جَلَّ ذِكْرُهُ وَ أَهْلُ بَيْتِي فَلَا تَسْبِقُوهُمْ فَتَهْلِكُوا وَ لَا تُعَلِّمُوهُمْ فَإِنَّهُمْ أَعْلَمُ مِنْكُمْ فَوَقَعَتِ الْحُجَّةُ بِقَوْلِ النَّبِيِّ(صلی الله علیه و آله) وَ بِالْكِتَابِ الَّذِي يَقْرَأُهُ النَّاسُ فَلَمْ يَزَلْ يُلْقِي فَضْلَ أَهْلِ بَيْتِهِ بِالْكَلَامِ وَ يُبَيِّنُ لَهُمْ بِالْقُرْآنِ (إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً)(1) وَ قَالَ عَزَّ ذِكْرُهُ (وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْ ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبى)(2) ثُمَّ قَالَ (وَ آتِ ذَا الْقُرْبى حَقَّهُ )(3) فَكَانَ عَلِيٌّ(علیه السلام) وَ كَانَ حَقُّهُ الْوَصِيَّةَ الَّتِي جُعِلَتْ لَهُ وَ الِاسْمَ الْأَكْبَرَ وَ مِيرَاثَ الْعِلْمِ وَ آثَارَ عِلْمِ النُّبُوَّةِ فَقَالَ (قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبى)(4) ثُمَّ قَالَ (وَ إِذَا الْمَوْؤُدَةُ سُئِلَتْ بِأَيِّ ذَنْبٍ قُتِلَتْ )(5) يَقُولُ أَسْأَلُكُمْ عَنِ الْمَوَدَّةِ الَّتِي أَنْزَلْتُ عَلَيْكُمْ فَضْلَهَا مَوَدَّةِ الْقُرْبَى بِأَيِّ ذَنْبٍ قَتَلْتُمُوهُمْ وَ قَالَ جَلَّ ذِكْرُهُ (فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ)(6) قَالَ الْكِتَابُ هُوَ الذِّكْرُ وَ أَهْلُهُ آلُ مُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله) أَمَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِسُؤَالِهِمْ وَ لَمْ يُؤْمَرُوا بِسُؤَالِ الْجُهَّالِ وَ سَمَّى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْقُرْآنَ ذِكْراً فَقَالَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى (وَ أَنْزَلْنا إِلَيْكَالذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ ما نُزِّلَ إِلَيْهِمْ وَ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ )(7) وَ قَالَ عَزَّ وَ جَلَّ (وَ إِنَّهُ لَذِكْرٌ لَكَ وَ لِقَوْمِكَ وَ سَوْفَ تُسْئَلُونَ)(8) وَ قَالَ عَزَّ وَ جَلَّ

ص: 332

(أَطِيعُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ )(1) وَ قَالَ عَزَّ وَ جَلَّ (وَ لَوْ رَدُّوهُ إِلَى)(2) اللَّهِ وَ إِلَى (الرَّسُولِ وَ إِلى أُولِي الْأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِينَ يَسْتَنْبِطُونَهُ مِنْهُمْ )(3) فَرَدَّ الْأَمْرَ أَمْرَ النَّاسِ إِلَى أُولِي الْأَمْرِ مِنْهُمُ الَّذِينَ أَمَرَ بِطَاعَتِهِمْ وَ بِالرَّدِّ إِلَيْهِمْ فَلَمَّا رَجَعَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) مِنْ حَجَّةِ الْوَدَاعِ نَزَلَ عَلَيْهِ جَبْرَئِيلُ(علیه السلام) فَقَالَ (يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكافِرِينَ)(4) فَنَادَى النَّاسَ فَاجْتَمَعُوا وَ أَمَرَ بِسَمُرَاتٍ فَقُمَّ شَوْكُهُنَ ثُمَّ قَالَ يَا أَيُّهَا النَّاسُ مَنْ وَلِيُّكُمْ وَ أَوْلَى بِكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ فَقَالُوا اللَّهُ وَ رَسُولُهُ فَقَالَ مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ(علیه السلام) مَوْلَاهُ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ فَوَقَعَتْ حَسَكَةُ النِّفَاقِ فِي قُلُوبِ الْقَوْمِ وَ قَالُوا مَا أَنْزَلَ اللَّهُ جَلَّ ذِكْرُهُ هَذَا عَلَى مُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله) قَطُّ وَ مَا يُرِيدُ إِلَّا أَنْ يَرْفَعَ بِضَبْعِ ابْنِ عَمِّهِ فَلَمَّا قَدِمَ الْمَدِينَةَ أَتَتْهُ الْأَنْصَارُ فَقَالُوا يَا رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) إِنَّ اللَّهَ جَلَّ ذِكْرُهُ قَدْ أَحْسَنَ إِلَيْنَا وَ شَرَّفَنَا بِكَ وَ بِنُزُولِكَ بَيْنَ ظَهْرَانَيْنَا فَقَدْ فَرَّحَ اللَّهُ صَدِيقَنَا وَ كَبَتَ عَدُوَّنَا وَ قَدْ يَأْتِيكَ وُفُودٌ فَلَا تَجِدُ مَا تُعْطِيهِمْ فَيَشْمَتُ بِكَ الْعَدُوُّ فَنُحِبُّ أَنْ تَأْخُذَ ثُلُثَ أَمْوَالِنَا حَتَّى إِذَا قَدِمَ عَلَيْكَ وَفْدُ مَكَّةَ وَجَدْتَ مَا تُعْطِيهِمْ فَلَمْ يَرُدَّ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) عَلَيْهِمْ شَيْئاً وَ كَانَ يَنْتَظِرُ مَا يَأْتِيهِ مِنْ رَبِّهِ فَنَزَلَ جَبْرَئِيلُ(علیه السلام) وَقَالَ (قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبى)(5) وَ لَمْ يَقْبَلْ أَمْوَالَهُمْ فَقَالَ الْمُنَافِقُونَ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ هَذَا عَلَى مُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله) وَ مَا يُرِيدُ إِلَّا أَنْ يَرْفَعَ بِضَبْعِ ابْنِ عَمِّهِ وَ يَحْمِلَ عَلَيْنَا أَهْلَ بَيْتِهِ يَقُولُ أَمْسِ مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ(علیه السلام) مَوْلَاهُ وَ الْيَوْمَ (قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبى ) ثُمَّ نَزَلَ عَلَيْهِ آيَةُ الْخُمُسِ فَقَالُوا يُرِيدُ أَنْ

ص: 333

يُعْطِيَهُمْ أَمْوَالَنَا وَ فَيْئَنَا ثُمَّ أَتَاهُ جَبْرَئِيلُ(علیه السلام) فَقَالَ يَا مُحَمَّدُ(صلی الله علیه و آله) إِنَّكَ قَدْ قَضَيْتَ نُبُوَّتَكَ وَ اسْتَكْمَلْتَ أَيَّامَكَ فَاجْعَلِ الِاسْمَ الْأَكْبَرَ وَ مِيرَاثَ الْعِلْمِ وَ آثَارَ عِلْمِ النُّبُوَّةِ عِنْدَ عَلِيٍّ(علیه السلام) فَإِنِّي لَمْ أَتْرُكِ الْأَرْضَ إِلَّا وَ لِيَ فِيهَا عَالِمٌ تُعْرَفُ بِهِ طَاعَتِي وَ تُعْرَفُ بِهِ وَلَايَتِي وَ يَكُونُ حُجَّةً لِمَنْ يُولَدُ بَيْنَ قَبْضِ النَّبِيِّ إِلَى خُرُوجِ النَّبِيِّ(صلی الله علیه و آله) الْآخَرِ قَالَ فَأَوْصَى إِلَيْهِ بِالاسْمِ الْأَكْبَرِ وَ مِيرَاثِ الْعِلْمِ وَ آثَارِ عِلْمِ النُّبُوَّةِ وَ أَوْصَى إِلَيْهِ بِأَلْفِ كَلِمَةٍ وَ أَلْفِ بَابٍ يَفْتَحُ كُلُّ كَلِمَةٍ وَ كُلُّ بَابٍ أَلْفَ كَلِمَةٍ وَ أَلْفَ بَابٍ.

امام صادق(علیه السلام) فرمود: ....و چون خداى عز و جل مسيح(علیه السلام) را مبعوث ساخت، مسيح(علیه السلام) به مردم گفت: همانا پس از من پيغمبرى كه نامش احمد(صلی الله علیه و آله) و از اولاد اسماعيل(علیه السلام) است خواهد آمد كه مرا و شما را تصديق مي كند (به نبوت من و پيروى شما باور دارد) و حجت و عذر مرا و شما را مى آورد مانند من و شما احتجاج مي كند و قول بالوهيت مرا از من و شما نفى مي كند) ....و چون خداى عز و جل محمد(صلی الله علیه و آله) مبعوث كرد، مستحفظين پسين به او اسلام آوردند و بنى اسرائيل تكذيبش نمودند، او به سوى خداى عز و جل دعوت كرد و در راهش جهاد نمود تا آنكه خداى جل ذكره به او امر فرستاد كه فضيلت وصيت را آشكار كن، پيغمبر(صلی الله علیه و آله) عرضه داشت: پروردگارا! عرب مردمى خشنند، در ميان ايشان كتابى نبوده و براى آنها پيغمبرى مبعوث نگشته و به فضيلت و شرف پيغمبران آگاه نيستند، اگر من فضيلتاهل بيتم را به آنها بگويم، ايمان نمى آورند، پس پس خداى جل ذكره فرمود: (وَ لا تَحْزَنْ عَلَيْهِمْ وَ قُلْ سَلامٌ فَسَوْفَ يَعْلَمُونَ) غم آنها را مخور و بگو سلام شما در آينده مي دانيد پيغمبر اندكى از فضيلت وصيش تذكر داد، و در دل ها نفاق افتاد رسول خدا(صلی الله علیه و آله) آن نفاق و گفتار ايشان بدانست، خداى جل ذكره فرمود: اى محمد! (وَ لَقَدْ نَعْلَمُ أَنَّكَ يَضِيقُ صَدْرُكَ بِما يَقُولُونَ) (فَإِنَّهُمْ لا يُكَذِّبُونَكَ وَ لكِنَّ الظَّالِمِينَ بِآياتِ اللَّهِ

ص: 334

يَجْحَدُونَ ) محققا ما مي دانيم كه تو سينه ات از آنچه مي گويند تنگ مى شود ايشان تو را تكذيب نمي كنند بلكه ستمگران آيات خدا را انكار مي كنند يعنى بلكه بدون اينكه دليلى داشته باشند انكار مي كنند. رسول خدا ايشان را الفت مي داد و بعضى را ياور بعضى ديگر مي ساخت و هميشه چيزى از فضيلت وصيش را به آنها گوشزد مي كرد، تا آنكه اين سوره (انشراح) نازل شد و پيغمبر(صلی الله علیه و آله) زمانى كه از شهادت خود آگاه شد و گزارش آن را شنيد، بر آنها احتجاج كرد، و خداى فرموده: (فَإِذا فَرَغْتَ فَانْصَبْ وَ إِلى رَبِّكَ فَارْغَبْ ) چون فراغ يافتى در عبادت كوش [نصب كن] و به سوى پروردگارت راغب شو مي فرمايد: چون (از تبليغ رسالت) فراغ يافتى پرچم و نشانه ات يعنى على(علیه السلام) را نصب كن و وصيتت را آشكار نما پيغمبر(صلی الله علیه و آله) هم (در روز غدير) فضيلت على(علیه السلام) را آشكارا اعلام كرد. و فرمود: هر كه من مولاى او هستم على(علیه السلام) مولاى او است، خدايا دوست او را دوست بدار و دشمن او را دشمن تا سه مرتبه و باز در جنگ خيبر بعد از آنكه چند تن را پرچمدار كرد و نتوانستند فتح كنند فرمود: همانا مردى را اعزام كنم كه او خدا و رسولش را دوست دارد و خدا و رسولش او را، او فراركننده نيست با اين جمله پيغمبر گوشه مي زند به كسى كه از در قلعه خيبر برگشت، او اصحابش را ترسو مي شمرد و اصحابش او را و باز پيغمبر(صلی الله علیه و آله) فرمود: على(علیه السلام) آقاى مؤمنين است و فرمود: على(علیه السلام) ستوندين است و فرمود: اينست همان كسى كه پس از من از روى حق با شمشير گردن مردم را مى زند، و فرمود: به هر جانب كه على(علیه السلام) رود، حق همراه اوست، و فرمود: همانا من دو امر در ميان شما مي گذارم، اگر آنها را بپذيريد، هرگز گمراه نشويد كتاب خداى عز و جل اهل بيت و عترت من، اى مردم گوش كنيد كه من تبليغ كردم، شما در قيامت سر حوض بر من وارد مي شويد و من از آنچه نسبت به ثقلين انجام داده ايد از شما بازخواست مي كنم، و ثقلين، كتاب خدا جل ذكره و اهل بيت منند، برايشان پيشى

ص: 335

نگيريد كه هلاك شويد، و به ايشان چيزى نياموزيد كه آنها از شما داناترند. بنا بر اين حجت (خدا براى مردم) با قول پيغمبر(صلی الله علیه و آله) و قرآنى كه خود مردم آن را مي خوانند ثابت شد، زيرا پيغمبر(صلی الله علیه و آله) همواره فضيلت اهل بيتش را به وسيله بيان القا مي فرمود و به وسيله قرآن براى مردم روشن مي ساخت. (إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً ) خدا مي خواهد ناپاكى را از شما اهل اين خانه ببرد و پاكيزتان كند، پاكيزه كامل خداى عز ذكره فرمود: (وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْ ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبى ) بدانيد كه هر چه غنيمت بدست آريد، پنج يك آن از آن خدا و پيغمبر او و خويشان او .... است و سپس فرمود: (وَ آتِ ذَا الْقُرْبى حَقَّهُ ) حق خويشاوندان را بده مقصود از خويشاوندان على(علیه السلام) است و حق او وصيتى است كه براى او قرار داده و اسم اكبر و ميراث علم و آثار علم نبوتست. و فرمود: (قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبى ) بگو من از شما براى پيغمبرى مزدى جز دوستى خويشاوندان نمى خواهم سپس فرمود: (وَ إِذَا الْمَوْؤُدَةُ سُئِلَتْ بِأَيِّ ذَنْبٍ قُتِلَتْ ) و زمانى كه در باره دختر زنده بگور رفته بازخواست شود كه بچه گناهى كشته شد؟ خدا مي فرمايد در باره مودت و دوستى كه فضيلت آن را بر شما نازل كردم از شما بازخواست ميكنم و آن مودت خويشاوندان پيغمبر است كه ايشان را به چه گناه كشتيد؟ و باز خدا جلذكره فرمود: (فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ ) اگر نمي دانيد از اهل ذكر بپرسيد، فرمايد قرآن ذكر است و اهل قرآن آل محمدند كه خداى عز و جل مردم را به سؤال از ايشان امر كرده است، و مردم به سؤال از جهال و نادانان دستور ندارند، و خداى عز و جل قرآن را ذكر ناميده، در آنجا كه فرمايد: (وَ أَنْزَلْنا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ ما نُزِّلَ إِلَيْهِمْ وَ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ ) ما ذكر را به تو نازل كرديم تا براى مردم آنچه نازل شده بيان كنى شايد انديشه كنند و باز فرمود، (وَ إِنَّهُ

ص: 336

لَذِكْرٌ لَكَ وَ لِقَوْمِكَ وَ سَوْفَ تُسْئَلُونَ ) قرآن براى تو و قوم تو ذكر است و در آينده باز خواست شويد و خداى فرمود: (أَطِيعُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ ) خدا را فرمان بريد و پيغمبر و صاحبان امر از خودتان را فرمان بريد و فرمود: (وَ لَوْ رَدُّوهُ إِلَى الرَّسُولِ وَ إِلى أُولِي الْأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِينَ يَسْتَنْبِطُونَهُ مِنْهُمْ ) و اگر آن را (بخدا و) رسول و صاحبان امر از خود ارجاع دهند، كسانى كه از آنها اهل استنباطند، بدانند، پس مقصود از ارجاع امر، ارجاع امر مردم است به صاحبان امر از آنها كه خدا مردم را به اطاعت از ايشان و رجوع به ايشان دستور داده است. و چون رسول خدا(صلی الله علیه و آله) از حجة الوداع بازگشت، جبرئيل(علیه السلام) بر او نازل شد و گفت: (يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكافِرِينَ) اى پيغمبر! آنچه از پروردگارت به تو نازل شده ابلاغ كن، و اگر نكنى رسالت او را نرسانيده ئى، خدا تو را از شر مردم نگه مى دارد، همانا خدا كافران را هدايت نمي كند پيغمبر(صلی الله علیه و آله) مردم را فرياد زد، تا گرد آمدند و دستور داد تا خارهاى بوته هاى خار را تراشيدند (تا بتوان روى آنها نشست و ايستاد). سپس آن حضرت فرمود: اى مردم ولى شما و سزاوارتر از خود به شما كيست؟ گفتند: خدا و رسولش، پس فرمود: هر كه من مولاى او هستم على(علیه السلام) مولاى اوست، خدايا دوست او را دوست بدار و دشمن او را دشمن پس خار نفاق در دل آن مردم افتاد و گفتند: خدا جل ذكره هرگز چنين امرى بر محمد(صلی الله علیه و آله) نازلنكرده بلكه او مي خواهد بازوى پسر عمويش را بلند كند (او را بر ما رئيس كند) چون پيغمبر(صلی الله علیه و آله) به مدينه وارد شد، انصار نزد او آمدند و گفتند: اى رسول خدا(صلی الله علیه و آله) خداى جل ذكره به ما احسان فرمود و از بركت تشريف فرمائى شما در ميان ما، به ما شرافت بخشيد، و دوست ما را شاد و دشمن ما را سركوب كرد، اكنون واردين نزد شما مى آيند و بسا چيزى ندارى كه به آنها عطا كنى و موجب شماتت دشمن مى شود، ما دوست داريم كه شما يك سوم

ص: 337

اموال ما را قبول فرمائى تا اگر از مكه اشخاصى بر شما وارد شدند، براى عطاء به آنها چيزى داشته باشى، رسول خدا(صلی الله علیه و آله) جوابى به ايشان نداد و منتظر بود كه از پروردگارش چه دستور برسد. تا آنكه جبرئيل(علیه السلام) اين آيه آورد: (قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبى) بگو من براى پيغمبرى از شما مزدى جز دوستى خويشاوندان نمي خواهم و پيغمبر(صلی الله علیه و آله) اموال ايشان را نپذيرفت: باز منافقان گفتند: خدا اين را بر محمد(صلی الله علیه و آله) نازل نكرده و او مقصودى جز بلند كردن بازوى پسر عمويش و تحميل خاندان خود را بر ما ندارد، ديروز مي گفت: هر كه من مولاى او هستم، على مولاى اوست، و امروز مي گويد: (قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبى) بگو من براى پيغمبرى از شما مزدى جز دوستى خويشان نمي خواهم. سپس آيه خمس بر پيغمبر(صلی الله علیه و آله) نازل گشت و باز آنها گفتند: مى خواهد اموال و غنيمت ما را به آنها دهد. سپس جبرئيل(علیه السلام) نزد آن حضرت آمد و گفت: اى محمد! وظيفه پيغمبريت را انجام دادى و عمرت به آخر رسيد اكنون اسم اكبر و ميراث علم و آثار علم نبوت را به على(علیه السلام) بسپار، زيرا من هرگز زمين را خالى نگذارم، از دانشمندى كه اطاعت و ولايت من به وسيله او شناخته شود و او براى كسانى كه در ميان وفات رسول گذشته تا آمدن رسول آينده متولد مي شوند حجت باشد، پس پيغمبر(صلی الله علیه و آله) اسم اكبر و ميراثعلم و آثار علم نبوت را به عنوان وصيت به على(علیه السلام) سپرد و او را به هزار كلمه و هزار باب وصيت فرمود كه از هر كلمه و بابى هزار كلمه و باب گشوده مي شد. (1)

ص: 338

فضائل علی

أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ، قَالَ حَدَّثَنَا الْقَاضِي أَبُو بَكْرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عُمَرَ، قَالَ حَدَّثَنِي أَحْمَدُ بْنُ عِيسَى أَبُو جَعْفَرٍ الْعِجْلِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا مِسْعَرُ بْنُ يَحْيَى الْمُهَلَّبِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا شَرِيكٌ، عَنْ أَبِيهِ، عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ، قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) جَالِساً فِي جَمَاعَةٍ مِنْ أَصْحَابِهِ إِذْ أَقْبَلَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) مَنْ أَرَادَ أَنْ يَنْظُرَ إِلَى آدَمَ(علیه السلام) فِي عِلْمِهِ، وَ إِلَى نُوحٍ(علیه السلام) فِي حِكْمَتِهِ، وَ إِلَى إِبْرَاهِيمَ(علیه السلام) فِي حِلْمِهِ، فَلْيَنْظُرْ إِلَى عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام).

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) در میان گروهی از اصحابشان نشسته بودند که علی بن ابیطالب(علیه السلام) پیش رو آمد و رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمودند: هرکه می خواهد دانش آدم(علیه السلام)، حکمت نوح(علیه السلام)، و شکیبایی ابراهیم(علیه السلام) را ببیند به علی بن ابیطالب(علیه السلام) بنگرد. (1) حَدَّثَنَا أَبِي رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا إِبْرَاهِيمُ بْنُ عُمْرُوسٍ الْهَمَدَانِيُّ بِهَمَدَانَ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو عَلِيٍّ الْحَسَنُ بْنُ إِسْمَاعِيلَ الْقَحْطَبِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا سَعِيدُ بْنُ الْحَكَمِ بْنِ أَبِي مَرْيَمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ الْأَوْزَاعِيِّ عَنْ يَحْيَى بْنِ أَبِي كَثِيرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُرَّةَ عَنْ سَلَمَةَ بْنِ قَيْسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)

عَلِيٌّ(علیه السلام)

فِي السَّمَاءِ السَّابِعَةِ كَالشَّمْسِ بِالنَّهَارِ فِي الْأَرْضِ وَ فِي السَّمَاءِ الدُّنْيَا كَالْقَمَرِ بِاللَّيْلِ فِي الْأَرْضِ أَعْطَى اللَّهُ عَلِيّاً مِنَ الْفَضْلِ جُزْءاً لَوْ قُسِمَ عَلَى أَهْلِ الْأَرْضِ لَوَسِعَهُمْ وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ مِنَ الْفَهْمِ جُزْءاً لَوْ قُسِمَ عَلَى أَهْلِ الْأَرْضِ لَوَسِعَهُمْ شَبَّهْتُ لِينَهُ بِلِينِ لُوطٍ(علیه السلام) وَ خُلُقَهُ بِخُلُقِ يَحْيَى(علیه السلام) وَ زُهْدَهُ بِزُهْدِ أَيُّوبَ(علیه السلام)

وَ سَخَاهُ بِسَخَاءِ إِبْرَاهِيمَ(علیه السلام) وَ بَهْجَتَهُ بِبَهْجَةِ سُلَيْمَانَ بْنِ دَاوُدَ(علیه السلام) وَ قُوَّتَهُ بِقُوَّةِ دَاوُدَ(علیه السلام) لَهُ اسْمٌ مَكْتُوبٌ عَلَى كُلِّ حِجَابٍ فِي الْجَنَّةِ بَشَّرَنِي بِهِ رَبِّي وَ كَانَتْ لَهُ

ص: 339

الْبِشَارَةُ عِنْدِي عَلِيٌّ مَحْمُودٌ عِنْدَ الْحَقِّ مُزَكًّى عِنْدَ الْمَلَائِكَةِ وَ خَاصَّتِي وَ خَالِصَتِي وَ ظَاهِرَتِي وَ مِصْبَاحِي وَ جَنَّتِي وَ رَفِيقِي آنَسَنِي بِهِ رَبِّي فَسَأَلْتُ رَبِّي أَنْ لَا يَقْبِضَهُ قَبْلِي وَ سَأَلْتُهُ أَنْ يَقْبِضَهُ شَهِيداً بَعْدِي أُدْخِلْتُ الْجَنَّةَ فَرَأَيْتُ حُورَ عَلِيٍّ أَكْثَرَ مِنْ وَرَقِ الشَّجَرِ وَ قُصُورَ عَلِيٍّ كَعَدَدِ الْبَشَرِ عَلِيٌّ(علیه السلام) مِنِّي وَ أَنَا مِنْ عَلِيٍّ(علیه السلام) مَنْ تَوَلَّى عَلِيّاً(علیه السلام) فَقَدْ تَوَلَّانِي حُبُّ عَلِيٍّ(علیه السلام) نِعْمَةٌ وَ اتِّبَاعُهُ فَضِيلَةٌ دَانَ بِهِ الْمَلَائِكَةُ وَ حَفَّتْ بِهِ الْجِنُّ الصَّالِحُونَ لَمْ يَمْشِ عَلَى الْأَرْضِ مَاشٍ بَعْدِي إِلَّا كَانَ هُوَ أَكْرَمَ مِنْهُ عِزّاً وَ فَخْراً وَ مِنْهَاجاً لَمْ يَكُ فَظّاً عَجُولًا وَ لَا مُسْتَرْسِلًا لِفَسَادٍ وَ لَا مُتَعَنِّداً حَمَلَتْهُ الْأَرْضُ فَأَكْرَمَتْهُ لَمْ يَخْرُجْ مِنْ بَطْنِ أُنْثَى بَعْدِي أَحَدٌ كَانَ أَكْرَمَ خُرُوجاً مِنْهُ وَ لَمْ يَنْزِلْ مَنْزِلًا إِلَّا كَانَ مَيْمُوناً أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَيْهِ الْحِكْمَةَ وَ رَدَّاهُ بِالْفَهْمِ تُجَالِسُهُ الْمَلَائِكَةُ وَ لَا يَرَاهَا وَ لَوْ أُوحِيَ إِلَى أَحَدٍ بَعْدِي لَأُوحِيَ إِلَيْهِ فَزَيَّنَ اللَّهُ بِهِ الْمَحَافِلَ وَ أَكْرَمَ بِهِ الْعَسَاكِرَ وَ أَخْصَبَ بِهِ الْبِلَادَ وَ أَعَزَّ بِهِ الْأَجْنَادَ مَثَلُهُ كَمَثَلِ بَيْتِ اللَّهِ الْحَرَامِ يُزَارُ وَ لَا يَزُورُ وَ مَثَلُهُ كَمَثَلِ الْقَمَرِ إِذَا طَلَعَ أَضَاءَ الظُّلْمَةَ وَ مَثَلُهُ كَمَثَلِ الشَّمْسِ إِذَا طَلَعَتْ أَنَارَتْ وَصَفَهُ اللَّهُ فِي كِتَابِهِ وَ مَدَحَهُ بِآيَاتِهِ وَ وَصَفَ فِيهِ آثَارَهُ وَ أَجْرَى مَنَازِلَهُ فَهُوَ الْكَرِيمُ حَيّاً وَ الشَّهِيدُ مَيِّتاً ..

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود: على(علیه السلام) در آسمان هفتم چون خورشيد درخشان روز است در زمين و در آسمان دنيا چون ماه تابان شب است در زمين خدا به على(علیه السلام) سهمى از فضيلت داده كه اگر بر اهل زمين پخش شود همه را فرا گيرد و سهمى از فهم داده كه اگر بر اهل زمين پخش شود همه را فرا گيرد نرمش لوط(علیه السلام) دارد و خلق يحيى(علیه السلام) و زهدايوب(علیه السلام) و در سخاوت به ابراهيم(علیه السلام) مانَد، خرمى او چون خرمى سليمان بن داود(علیه السلام) است و توانائى او چون توان داود(علیه السلام) نامش بر همه

ص: 340

پرده هاى بهشت نگاشته است پروردگارم مرا به وجودش مژده داد اين مژده از آن او بود در نزد من على(علیه السلام) نزد حق ستوده است و نزد فرشتگان تزكيه شده خاص منست و اعلان من و چراغ منست و بهشت من و يارم پروردگارم مرا بدو مأنوس كرد و از او در خواستم كه پيش از من جانش نستاند و درخواستم كه پس از من به فيض شهادت جانش را ربايد، من در بهشت در آمدم و ديدم حوريان على(علیه السلام) بيش از برگ درختانست و كاخ هاى على(علیه السلام) به شماره افراد انسان على(علیه السلام) از منست و من از على(علیه السلام) هر كه او را دوست دارد مرا دوست داشته دوستى على(علیه السلام) نعمت است و پيروى او فضيلتى است كه فرشتگان بدان معتقدند و صالحان جن گرد اويند پس از من كسى بر زمين گام ننهاده جز آنكه على(علیه السلام) بهتر از او است عزت است و افتخار و دليل راه نه سخت است و نه شتابكار و نه سهل انكار بر تباهى و نه عناد ورز، زمين او را برداشته و گرامى داشته. پس از من گرامى تر از وى از شكم مادرى بر نيامده و به هر جا فرود آمده است ميمنت داشته، خدا بروى حكمت فرو فرستاده و فهمش در بر كرده فرشتگان با او همنشين باشند و آنها را ببيند و اگر پس از من به كسى وحى شدى به او وحى رسيدى خدا به وجود او محفل ها را زيور كرده و قُشون ها را گرامى داشته و بِلاد را ارزانى عطا كرده و لشكرها را عزيز ساخته مَثَلَش مثل خانه محترم خداست به ديدنش روند و به ديد كسى نرود و همانند ماه است كه چون برآيد بر هر تاريكى پرتو افكند و چون خورشيد كه چون طلوع كند روشن سازد، خدايش در كتاب خودستوده و به آيات خويش مدح نموده و وصف آثارش كرده و در منازلش روان ساخته او تا زنده است گرامى است و در مردن به شهادت سعادتمند است. (1)

ص: 341

ویژگی های فوق العاده ی علی

أَخْبَرَنَا ابْنُ مَخْلَدٍ، قَالَ أَخْبَرَنَا الرَّزَّازُ، قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ الْمَلِكِ الدَّقِيقِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا يَزِيدُ بْنُ هَارُونَ، قَالَ أَخْبَرَنَا فِطْرٌ، قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الطُّفَيْلِ يَقُولُ قَالَ بَعْضُ أَصْحَابِ النَّبِيِّ(صلی الله علیه و آله): لَقَدْ كَانَ لِعَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) مِنَ السَّوَابِقِ مَا لَوْ أَنَّ سَابِقَةً مِنْهَا بَيْنَ الْخَلَائِقِ لَوَسِعَتْهُمْ خَيْراً

یکی از اصحاب پیامبر(صلی الله علیه و آله) گفت: اگر یکی از ویژگی های علی بن ابیطالب(علیه السلام) را آفریدگان دیگر داشتند، نیکی آنان را فرا می گرفت. (1)

خداوند به من و علی پنج چیز داده

أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ، قَالَ أَخْبَرَنِي أَبُو الْحَسَنِ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ، قَالَ حَدَّثَنِي أَبِي، عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ، قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ هَارُونَ، قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْعَرْزَمِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا الْمُعَلَّى بْنُ هِلَالٍ، عَنِ الْكَلْبِيِّ، عَنْ أَبِي صَالِحٍ، عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) يَقُولُ: أَعْطَانِي اللَّهُ خَمْساً، وَ أَعْطَى عَلِيّاً خَمْساً أَعْطَانِي جَوَامِعَ الْكَلِمِ، وَ أَعْطَى عَلِيّاً جَوَامِعَ الْعِلْمِ، وَ جَعَلَنِي نَبِيّاً، وَ جَعَلَ عَلِيّاً وَصِيّاً، أَعْطَانِي الْكَوْثَرَ، وَ أَعْطَى عَلِيّاً السَّلْسَبِيلَ، وَ أَعْطَانِي الْوَحْيَ، وَ أَعْطَى عَلِيّاً الْإِلْهَامَ، وَ أَسْرَى بِي إِلَيْهِ، وَ فُتِحَتْلَهُ أَبْوَابُ السَّمَاءِ حَتَّى رَأَى مَا رَأَيْتُ وَ نَظَرَ إِلَى مَا نَظَرْتُ إِلَيْهِ. ثُمَّ قَالَ: يَا ابْنَ عَبَّاسٍ، مَنْ خَالَفَ

ص: 342

عَلِيّاً فَلَا تَكُونَنَّ ظَهِيراً لَهُ وَ لَا وَلِيّاً، فَوَ الَّذِي بَعَثَنِي بِالْحَقِّ مَا يُخَالِفُهُ أَحَدٌ إِلَّا غَيَّرَ اللَّهُ مَا بِهِ مِنْ نِعْمَةٍ وَ شَوَّهَ خَلْقَهُ قَبْلَ إِدْخَالِهِ النَّارَ. يَا ابْنَ عَبَّاسٍ، لَا تَشُكَّ فِي عَلِيٍّ، فَإِنَّ الشَّكَّ فِيهِ يُخْرِجُ عَنِ الْإِيمَانِ، وَ يُوجِبُ الْخُلُودَ فِي النَّارِ.

رسول خدا(صلی الله علیه و آله): خداوند پنج چیز به من و پنج چیز به علی(علیه السلام) عطا نمود. به من سخنی جامع و به علی(علیه السلام) علمی کامل عطا فرمود. من را پیامبر و علی(علیه السلام) را جانشین من قرار داد. به من کوثر و به علی(علیه السلام) سلسبیل عطا کرد. به من وحی را و به علی(علیه السلام) الهام را بخشید. مرا به سوی خود بالا برد و در همان حال درهای آسمان به روی علی(علیه السلام) گشوده شد تا آنجا که هرچه من دیدم او هم دید و به آنچه من نظر کردم نگریست. آنگاه فرمود: ای ابن عباس! هرگز پشتیبان و دوست مخالفان علی(علیه السلام) مباش سوگند به کسی که مرا به حق برانگیخت هیچ کس با او به مخالفت بر نمی خیزد مگر آن که خداوند تمام نعمت های او را تغییر داده و پیش از داخل کردنش در دوزخ او را زشت روی می گرداند. ای ابن عباس! در علی(علیه السلام) شک مکن. پس به درستی که شک در او انسان را از ایمان بیرون کرده و موجب جاودانگی در آتش می شود. (1)

نُه چیز به علی عطا شده

أَخْبَرَنَا الشَّيْخُ السَّعِيدُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ النُّعْمَانِ قَالَ أَخْبَرَنَا أَبُو الْحَسَنِ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ الْوَلِيدِ، قَالَ حَدَّثَنَا أَبِي، قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُالْحَسَنِ الصَّفَّارُ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِيِّ، عَنْ أَبِيهِ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ، عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ، عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ (عَلَيْهِمَا السَّلَامُ)، قَالَ:

ص: 343

قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام): أُعطِيتُ تِسْعاً لَمْ يُعْطَ أَحَدٌ قَبْلِي سِوَى النَّبِيِّ(صلی الله علیه و آله): لَقَدْ فُتِحَتْ لِي السُّبُلُ، وَ عَلِمْتُ الْمَنَايَا، وَ الْبَلَايَا، وَ الْأَنْسَابَ، (وَ فَصْلَ الْخِطابِ )(1)

وَ لَقَدْ نَظَرْتُ فِي الْمَلَكُوتِ بِإِذْنِ رَبِّي، فَمَا غَابَ عَنِّي مَا كَانَ قَبْلِي وَ لَا مَا يَأْتِي بَعْدِي، وَ أَنَّ بِوَلَايَتِي أَكْمَلَ اللَّهُ لِهَذِهِ الْأُمَّةِ دِينَهُمْ، وَ أَتَمَّ عَلَيْهِمُ النِّعَمَ، وَ رَضِيَ لَهُمْ إِسْلَامَهُمْ، إِذْ يَقُولُ يَوْمَ الْوَلَايَةِ لِمُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله): يَا مُحَمَّدُ، أَخْبِرْهُمْ أَنِّي أَكْمَلْتُ لَهُمُ الْيَوْمَ دِينَهُمْ، وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْهِمُ النِّعَمَ، وَ رَضِيتُ إِسْلَامَهُمْ، كُلَّ ذَلِكَ مَنَّ اللَّهُ بِهِ عَلَيَّ فَلَهُ الْحَمْدُ.

امیرالمومنین(علیه السلام) فرمودند: نُه چیز به من عطا گردید که پیش از من به هیچ کس جز پیامبر(صلی الله علیه و آله) عطا نشده بود، راه ها برایم گشاده شد و علم زمان های مرگ و بلاهای جهان و نسب شناسی اشخاص و قضاوت به من عطا گردید و با اذن پروردگارم در ملکوت آسمان ها و زمین نگریستم و هیچ چیز از آنچه پیش از من بود و پس از من خواهد بود از نظرم دور نماند. و خداوند به ولایت من دین این امت را کامل کرد و نعمت را بر آنان تمام ساخت و اسلام را به عنوان دینشان پذیرفت. زیرا در روز عید غدیر خم به محمد(صلی الله علیه و آله) فرمود: ای محمد! این جماعت را آگاه کن که من امروز دینشان را کامل کردم و نعمتم را برایشان تمام ساختم و از اسلامشان خشنود گردیدم. و تمامی این ها را خداوند بر من منت نهاد پس ستایش از آن اوست. (2)

أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ، قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو عَلِيٍّ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ الصَّوْلِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَيْنِ الطَّائِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ سُلَيْمَانَ الضُّبَعِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا أَبِي، عَنْ أَبِيهِ، قَالَ حَدَّثَنِي يَعْقُوبُ بْنُ الْفَضْلِ، قَالَ حَدَّثَنِي شَرِيكُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِي نَمِرٍ، عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِالْأَنْصَارِيِّ، عَنْ أَبِيهِ، قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ: أُعطِيتُ فِي عَلِيٍّ تِسْعاً، ثَلَاثاً فِي الدُّنْيَا، وَ

ص: 344

ثَلَاثاً فِي الْآخِرَةِ، وَ اثْنَيْنِ أَرْجُوهُمَا لَهُ، وَ وَاحِدَةً أَخَافُهَا عَلَيْهِ فَأَمَّا الثَّلَاثَةُ الَّتِي فِي الدُّنْيَا فَسَاتِرٌ عَوْرَتِي، وَ الْقَائِمُ بِأَمْرِ أَهْلِي، وَ وَصِيِّي فِيهِمْ. وَ أَمَّا الثَّلَاثَةُ الَّتِي فِي الْآخِرَةِ فَإِنِّي أُعْطَى يَوْمَ الْقِيَامَةِ لِوَاءَ الْحَمْدِ فَأَرْفَعُهُ إِلَى عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) يَحْمِلُهُ عَنِّي، وَ أَعْتَمِدُ عَلَيْهِ فِي مَقَامِ الشَّفَاعَةِ، وَ يُعِينُنِي عَلَى حَمْلِ مَفَاتِيحِ الْجَنَّةِ. وَ أَمَّا اللَّتَانِ أَرْجُوهُمَا لَهُ: فَإِنَّهُ لَا يَرْجِعُ مِنْ بَعْدِي ضَالًّا، وَ لَا كَافِراً. وَ أَمَّا الَّتِي أَخَافُهَا عَلَيْهِ فَغَدْرُ قُرَيْشٍ بِهِ مِنْ بَعْدِي.

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود: درباره ی علی(علیه السلام) نُه خصوصیت به من عطا گردید که سه خصوصیت در دنیا و سه خصوصیت در آخرت است. بر دو امر به او امید دارم و از یک امر بر او در هراسم. اما سه خصوصیت او در دنیا این که عیب های (دین) مرا در کاستی های آن را می پوشاند و جبران می کند (مقصود اینست که تحریف هایی که متوجه دین خدا توسط دشمنان خدا می گردد توسط امیرالمومنین(علیه السلام) برطرف می شود) و امر خانواده ی مرا به پا می دارد و جانشین من در میان آنهاست. و اما سه خصوصیت در آخرت این که پرچم حمد در قیامت به دست من داده می شود پس آن را به علی بن ابیطالب(علیه السلام) می سپارم و او آن را از جانب من بر دوش می گیرد و در مقام شفاعت بر او تکیه می کنم و بر حمل کلیدهای بهشت مرا یاری می کند. و اما دو امری که در آن دو به او امید دارم این که پس از من گمراه و کافر نمی گردد و اما امری که در آن بر او هراسانم خیانت قریش به او پس از من است. (1)

ص: 345

خصلتهای سه گانه ی علی

حَدَّثَنَا أَبُو الْفَتْحِ مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي الْفَوَارِسِ، قَالَ أَخْبَرَنَا أَبُو حَامِدٍ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ الصَّائِغُ، قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ إِسْحَاقَ السَّرَّاجُ، قَالَ حَدَّثَنَا قُتَيْبَةُ بْنُ سَعِيدٍ، قَالَ حَدَّثَنَا حَاتِمٌ عَنْ بُكَيْرِ بْنِ مِسْمَارٍ، عَنْ عَامِرِ بْنِ سَعْدٍ، عَنْ أَبِيهِ، قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)

يَقُولُ لِعَلِيٍّ(علیه السلام)

ثَلَاثاً، فَلَأَنْ تَكُونَ لِي وَاحِدَةٌ مِنْهُنَّ أَحَبُّ إِلَيَّ مِنْ حُمْرِ النِّعَمِ، سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) يَقُولُ لِعَلِيٍّ(علیه السلام)، وَ خَلَّفَهُ فِي بَعْضِ مَغَازِيهِ، فَقَالَ:

يَا رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)، تُخَلِّفُنِي مَعَ النِّسَاءِ وَ الصِّبْيَانِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله): أَ مَا تَرْضَى أَنْ تَكُونَ مِنِّي بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ(علیه السلام) مِنْ مُوسَى(علیه السلام) إِلَّا أَنَّهُ لَا نَبِيَّ بَعْدِي وَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ يَوْمَ خَيْبَرَ:

لَأُعْطِيَنَّ الرَّايَةَ رَجُلًا يُحِبُّ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ، وَ يُحِبُّهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ. قَالَ: فَتَطَاوَلْنَا لَهَا، قَالَ: ادْعُوا لِي عَلِيّاً(علیه السلام)، فَأَتَى عَلِيٌّ أَرْمَدَ الْعَيْنَيْنِ، فَبَصَقَ فِي عَيْنَيْهِ، وَ دَفَعَ إِلَيْهِ الرَّايَةَ فَفُتِحَ عَلَيْهِ، وَ لَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ (نَدْعُ

أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ) دَعَا رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) عَلِيّاً(علیه السلام) وَ فَاطِمَةَ(صلی الله علیه و آله) وَ حَسَناً(علیه السلام) وَ حُسَيْناً(علیه السلام) وَ قَالَ: اللَّهُمَّ هَؤُلَاءِ أَهْلِي.

عامر بن سعد از پدرش روایت می کند: شنیدم رسول خدا(صلی الله علیه و آله) سه خصوصیت از علی(علیه السلام) ذکر کرد که اگر یکی از آنها برای من بود از شتران سرخ مو در نزد من محبوبتر بود. در حالی که پیامبر(صلی الله علیه و آله) علی(علیه السلام) را در یکی از جنگ هایش جانشین خود ساخته بود شنیدم که علی(علیه السلام) عرضه داشت: ای رسول خدا! مرا در میان زنان و کودکان باقی می گذاری؟ رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمودند: آیا خشنود نمی گردی که جایگاه تو نسبت به من همچون جایگاه هارون نسبت به موسی(علیه السلام) باشد جز آنکه هیچ پیامبری پس از من نیست. و همچنین شنیدم که پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله)در روز جنگ خیبر

ص: 346

فرمودند: پرچم را فردا به کسی می سپارم که خدا و رسولش را دوست می دارد و خدا و رسولش نیز او را دوست می دارند. پس ما گردن بر افراشتیم تا رسول خدا(صلی الله علیه و آله) پرچم را به ما بدهد. ولی پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمود: علی(علیه السلام) را نزد من بخوانید. پس علی(علیه السلام) آمد در حالی که چشمانش را از شدت درد بسته بود. آنگاه پیامبر(صلی الله علیه و آله) از آب دهان خود بر دو چشمش گذارد و پرچم را به او سپرد و به وسیله ی او بر دشمن پیروز شد. و دیگر بار هنگامی بود که این آیه فرو فرستاده شد (نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ)(1) که رسول خدا(صلی الله علیه و آله) علی(علیه السلام) فاطمه و حسن(علیه السلام) و حسین(علیه السلام) را فرا خواند و فرمود: خداوندا این ها خانواده ی من هستند. (2)

نگاه به علی عبادت است

أَخْبَرَنَا الْحَفَّارُ، قَالَ حَدَّثَنِي أَبُو الْفَضْلِ عِيسَى بْنُ مُوسَى بْنِ أَبِي مُحَمَّدِ بْنِ الْمُتَوَكِّلِ عَلَى اللَّهِ، قَالَ حَدَّثَنِي أَبُو بَكْرِ بْنُ الْمَرْزُبَانِ، قَالَ حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَى الْقُرَشِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا إِبْرَاهِيمُ بْنُ سَعِيدٍ الْجُعْفِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْبَجَلِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا شُعْبَةُ، عَنْ قَتَادَةَ، عَنْ حُمَيْدِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ، عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ، عَنْ عِمْرَانَ بْنِ حُصَيْنٍ، قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله): النَّظَرُ إِلَى وَجْهِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) عِبَادَةٌ.رسول خدا(صلی الله علیه و آله): نگاه به چهره ی علی بن ابیطالب(علیه السلام) عبادت است. (3)

ص: 347

أَخْبَرَنَا جَمَاعَةٌ، عَنْ أَبِي الْمُفَضَّلِ، قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو اللَّيْثِ مُحَمَّدُ بْنُ مُعَاذِ

بْنِ سَعِيدٍ الْحَضْرَمِيُّ بِالْجَارِ، قَالَ أَخْبَرَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْمُنْذِرِ أَبُو بَكْرٍ الصَّنْعَانِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا

عَبْدُ الْوَهَّابِ بْنُ هَمَّامٍ، عَنْ أَبِيهِ هَمَّامِ بْنِ نَافِعٍ، عَنْ هَمَّامِ بْنِ مُنَبِّهٍ، عَنْ حُجْرٍ، يَعْنِي الْمَدَرِيَّ، قَالَ: قَدِمْتُ مَكَّةَ وَ بِهَا أَبُو ذَرٍّ جُنْدَبُ بْنُ جُنَادَةَ، وَ قَدِمَ فِي ذَلِكَ الْعَامِ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ حَاجّاً، وَ مَعَهُ طَائِفَةٌ مِنَ الْمُهَاجِرِينَ وَ الْأَنْصَارِ فِيهِمْ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) فَبَيْنَا أَنَا فِي الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ مَعَ أَبِي ذَرٍّ جَالِسٌ إِذْ مَرَّ بِنَا عَلِيٌّ(علیه السلام) وَ وَقَفَ يُصَلِّي بِإِزَائِنَا، فَرَمَاهُ أَبُو ذَرٍّ بِبَصَرِهِ، فَقُلْتُ:

يَرْحَمُكَ اللَّهُ يَا أَبَا ذَرٍّ، إِنَّكَ لَتَنْظُرُ إِلَى عَلِيٍّ(علیه السلام) فَمَا تَقْلَعُ عَنْهُ قَالَ: إِنِّي أَفْعَلُ ذَلِكَ وَ قَدْ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) يَقُولُ: النَّظَرُ

إِلَى عَلِيٍّ(علیه السلام)

عِبَادَةٌ، وَ النَّظَرُ إِلَى الْوَالِدَيْنِ بِرَأْفَةٍ وَ رَحْمَةٍ عِبَادَةٌ،

وَ النَّظَرُ فِي الصَّحِيفَةِ يَعْنِي صَحِيفَةَ الْقُرْآنِ عِبَادَةٌ، وَ النَّظَرُ إِلَى الْكَعْبَةِ عِبَادَةٌ.

حجر مذری گفت: من به مکه رسیدم هنگامی که ابوذر جندب بن جناده در آنجا بود و در آن سال عمر خطاب به همراه گروهی از مهاجران و انصار که علی بن ابیطالب(علیه السلام) نیز در میانشان بود به حج رفته بود هنگامی که در مسجد الحرام به همراه ابوذر نشسته بودم ناگاه علی(علیه السلام) از ما عبور کرد و در کنار ما به نماز ایستاد ابوذر به او چشم دوخت و من گفتم: ای ابوذر خدا تورا بیامرزد تو به علی(علیه السلام) می نگری و از او چشم برنمی داری؟ او گفت چنین می کنم، زیرا از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) شنیدم که می فرمود: نگاه به علی بن ابیطالب(علیه السلام) عبادت است و نگاه به پدر و مادر با مهربانی و دلسوزی عبادت است و نگاه به قرآن عبادت است و نگاه به کعبه عبادت است. (1)

ص: 348

هرکه میخواهد زندگی اش زندگی من و مرگش مرگ من باشد

وَ عَنْهُ، قَالَ أَخْبَرَنَا جَمَاعَةٌ، عَنْ أَبِي الْمُفَضَّلِ، قَالَ حَدَّثَنِي أَحْمَدُ بْنُ إِسْحَاقَ بْنِ الْعَبَّاسِ بْنِ إِسْحَاقَ بْنِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْعَلَوِيُّ بِدَيْبُلَ، قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ بَيَانٍ، عَنْ حُمْرَانَ الْمَدَائِنِيِّ قَاضِي تَفْلِيسَ، قَالَ حَدَّثَنِي جَدِّي لِأُمِّي شَرِيفُ بْنُ سَابِقٍ التَّفْلِيسِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا الْفَضْلُ بْنُ أَبِي قُرَّةَ التَّمِيمِيُّ، عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِيِّ، عَنْ أَبِي الطُّفَيْلِ عَامِرِ بْنِ وَاثِلَةَ، عَنْ أَبِي ذَرٍّ، قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله): مَنْ سَرَّهُ أَنْ يَحْيَا حَيَاتِي وَ يَمُوتَ مَمَاتِي وَ يَسْكُنَ جَنَّةَ عَدْنٍ الَّتِي غَرَسَهَا رَبِّي، فَلْيَتَوَلَّ عَلِيّاً(علیه السلام) بَعْدِي، وَ لْيُوَالِ وَلِيَّهُ، وَ لْيَقْتَدِ بِالْأَئِمَّةِ مِنْ بَعْدِهِ، فَإِنَّهُمْ عِتْرَتِي، خَلَقَهُمْ اللَّهُ مِنْ لَحْمِي وَ دَمِي، وَ حَبَاهُمْ فَهْمِي وَ عِلْمِي، وَيْلٌ لِلْمُكَذِّبِينَ بِفَضْلِهِمْ مِنْ أُمَّتِي، لَا أَنَالَهُمُ اللَّهُ شَفَاعَتِي.

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمودند: هرکه دوست دارد که همچون من زندگی کند و همچون من بمیرد و در بهشت عدن که پروردگارم آنرا آماده ساخته، ساکن شود باید پس از من ولایت علی(علیه السلام) را بپذیرد و با یاوران او دوست باشد و از امامان او پیروی کند، زیرا آنان خاندان منند و خاندان ایشان را از گوشت و خون من آفریده شده و فهم و علم مرا به ایشان بخشیده است. وای بر کسانی از امت من که فضیلت ایشان را تکذیب کنند که خداوند شفاعت مرا به آنان نمی رساند. (1)

ص: 349

امیرالمومنین امام مبین هستند

حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ الصَّائِغُ الْعَدْلُ قَالَ حَدَّثَنَا عِيسَى بْنُ مُحَمَّدٍ الْعَلَوِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ سَلَّامٍ الْكُوفِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا الْحُسَيْنُ بْنُ عَبْدِ الْوَاحِدِ قَالَ حَدَّثَنَا حَرْبُ بْنُ الْحَسَنِ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ إِسْمَاعِيلَ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ أَبِي الْجَارُودِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ الْبَاقِرِ(علیه السلام) قَالَ لَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) (وَ كُلَّ شَيْ ءٍ أَحْصَيْناهُ فِي إِمامٍ مُبِينٍ) قَامَ رَجُلَانِ مِنْ مَجْلِسِهِمَا فَقَالا يَا رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) هُوَ التَّوْرَاةُ قَالَ لَا قَالا فَهُوَ الْإِنْجِيلُ قَالَ لَا قَالا فَهُوَ الْقُرْآنُ قَالَ لَا قَالَ فَأَقْبَلَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) هُوَ هَذَا إِنَّهُ الْإِمَامُ الَّذِي

أَحْصَى اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى فِيهِ عِلْمَ كُلِّ شَيْ ءٍ (يَعْنِي عِلْمَ مَا كَانَ وَ مَا

يَكُونُ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَة)

امام باقر(علیه السلام) فرمود: چون اين آيه نازل شد (يس) هر چيز را در امام مبين آمار كرديم (وَ كُلَّ شَيْ ءٍ أَحْصَيْناهُ فِي إِمامٍ مُبِينٍ)(1) دو مرد في المجلس برخاستند و عرضه داشتند: يا رسول اللَّه(صلی الله علیه و آله) آن توراتست؟ فرمود: نه عرضه داشتند: انجيل است؟ فرمود: نه، عرضه داشتند: عرضه داشتند: قرآنست؟ فرمود: نه، امير المؤمنين على بن ابى طالب(علیه السلام) آمد رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود: (امام مبین) اين است به راستى او است امامى كه خداى تبارك و تعالى علم هر چيز را بر او شمرده (یعنی هر چه بوده و هر چه می باشد مى دانند) (2)

قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ الْعَبَّاسِ رَحِمَهُ اللَّهُ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ أَبِي الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ شَمُّونٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْأَصَمِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ

ص: 350

عَنْ صَالِحِ بْنِ سَهْلٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) يَقْرَأُ (وَ كُلَّ شَيْ ءٍ أَحْصَيْناهُ فِي إِمامٍ مُبِينٍ) قَالَ فِي أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام)

كنز جامع الفوائد: صالح بن سهل گفت: از حضرت صادق(علیه السلام) شنيدم مي خواند (وَ كُلَّ شَيْ ءٍ أَحْصَيْناهُ فِي إِمامٍ مُبِينٍ) (1) هر چيزى را بر شمرديم در امامى آشكار. فرمود: يعنى در امير المؤمنين(علیه السلام)(2)

خَبَرٌ آخَرُ عَنْ عَمَّارِ بْنِ يَاسِرٍ قَالَ كُنْتُ عِنْدَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) فِي بَعْضِ غَزَوَاتِهِ فَمَرَرْنَا بِوَادٍ مَمْلُوءٍ نَمْلًا فَقُلْتُ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) تَرَى يَكُونُ أَحَدٌ مِنْ خَلْقِ اللَّهِ تَعَالَى يَعْلَمُ كَمْ عَدَدُ هَذَا قَالَ نَعَمْ يَا عَمَّارُ أَنَا أَعْرِفُ رَجُلًا يَعْلَمُ عَدَدَهُ وَ كَمْ فِيهِ ذَكَرٌ وَ كَمْ فِيهِ أُنْثَى فَقُلْتُ مَنْ ذَلِكَ الرَّجُلُ يَا مَوْلَايَ فَقَالَ يَا عَمَّارُ أَ مَا قَرَأْتَ فِي سُورَةِ يس (وَ كُلَّ شَيْ ءٍ أَحْصَيْناهُ فِي إِمامٍ مُبِينٍ ) فَقُلْتُ

بَلَى يَا مَوْلَايَ فَقَالَ أَنَا ذَلِكَ الْإِمَامُ الْمُبِين

عمار یاسر می گوید: در یکی از جنگ های حضرت در حضور او بودم به بیابانی رسیدیم که پر از مورچه بود به حضرت عرضه داشتم: ای امیرالمؤمنین(علیه السلام) آیا کسی از مخلوقات خداوند را می شناسی که تعداد این مورچه ها را بداند حضرت فرمود: بله ای عمار! من مردی را می شناسم که تعداد این مورچه ها و تعداد نر و ماده آن ها را نیز می داند عرضه داشتم: ای مولای من آن مرد کیست؟ فرمود: ای عمار! آیا در سوره یس نخوانده ای؟ (وَ كُلَّ شَيْ ءٍ أَحْصَيْناهُ فِي إِمامٍ مُبِينٍ) (3) هر چیزی را ما در امام مبین به شماره آورده ایم عرضه داشتم: آری ای مولای من این آیه را خوانده ام حضرت فرمود: من آن Sامام مبینR هستم. (4)

ص: 351

قَالَ عَلِيٌ(علیه السلام): أَنَا وَاللَّهِ الإمَامُ المُبينُ أُبِينُ الحَقَّ مِنَ البَاطِلِ وَرِثْتُهُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ.

امیرالمومنین(علیه السلام): به خدا سوگند منم امام مبین که آشکار می کنم حق را از باطل و آن را از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) به ارث برده ام. (1)

قَالَ النَّبِیُّ(صلی الله علیه و آله): مَعَاشِرَ النَّاسِ مَا مِنْ عِلْمٍ إِلَّا وَ قَدْ أَحْصَاهُ اللَّهُ فِيَّ وَ كُلُّ عِلْمٍ عَلِمْتُ فَقَدْ أَحْصَيْتُهُ فِي إِمَامِ الْمُتَّقِينَ وَ مَا مِنْ عِلْمٍ إِلَّا عَلَّمْتُهُ عَلِيّاً(علیه السلام) وَ هُوَ الْإِمَامُ الْمُبِين.

اى گروه مردم! بدانيد هيچ علمى نيست مگر آنكه خداوند آن را در من احصاء فرموده است و من آن را در امام پرهيزگاران احصاء كردم. هيچ علمى نيست مگر آنكه آن را به على(علیه السلام) تعليم دادم و او امام آشكاركننده و آشكار است. (2)

قَالَ عَلِيٌ(علیه السلام): (وَ نَكْتُبُ مَا قَدَّمُوا وَ آثَارَهُمْ وَ كُلَّ شَيْ ءٍ أَحْصَيْناهُ فِي إِمَامٍ مُبِينٍ)(3) قَالَ: هُوَ الإِمامُ، إِمامُ الْحَقُّ الَّذِي إِنَّهُ يَعْلَمُ الْقُرْآنَ مِنْ أَوَّلِهِ إِلَى آخِرِهِ، وَ

مَا قَدَّموا من أَعْمَالِهِم و آثارُهُمْ "سُنَنُهُمُ الّتي سَنُّوها".

امیرالمومنین(علیه السلام): او آن امام مبین است امام برحقی که می داند (حقایق قرآن) را از ابتدا تا انتها و آنچه را از پیش فرستاده اند با اعمال و آثارشان... (4)

ص: 352

امیرالمومنین کتاب مبین هستند

مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ وَ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ جَمِيعاً عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَيْدٍ عَنْ يَحْيَى الْحَلَبِيِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْكَانَ عَنْ زَيْدِ بْنِ الْوَلِيدِ الْخَثْعَمِيِ عَنْ أَبِي الرَّبِيعِ الشَّامِيِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ (يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَجِيبُوا لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا دَعاكُمْ لِما يُحْيِيكُمْ) قَالَ نَزَلَتْ فِي وَلَايَةِ عَلِيٍّ(علیه السلام) قَالَ وَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ (وَ ما تَسْقُطُ مِنْ وَرَقَةٍ إِلَّا يَعْلَمُها وَ لا حَبَّةٍ فِي ظُلُماتِ

الْأَرْضِ وَ لا رَطْبٍ وَ لا يابِسٍ إِلَّا فِي كِتابٍ مُبِينٍ ) قَالَ فَقَالَ الْوَرَقَةُ السِّقْطُ وَ الْحَبَّةُ الْوَلَدُ وَ ظُلُمَاتُ الْأَرْضِ الْأَرْحَامُ وَ الرَّطْبُ مَا يَحْيَى مِنَ النَّاسِ وَ الْيَابِسُ مَا يُقْبَضُ وَ كُلُّ ذَلِكَ فِي إِمَامٍ مُبِينٍ...

ابو الربيع شامى گويد: از امام صادق(علیه السلام) از گفتار خداى عز و جل پرسيدم اى كسانى كه ايمان آورده ايد خدا را اجابت كنيد و پيغمبر(صلی الله علیه و آله) را نيز اجابت كنيد زيرا شما را به چيزى كه زندگيتان مي دهد دعوت كند (يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَجِيبُوا لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا دَعاكُمْ لِما يُحْيِيكُمْ )(1) حضرت فرمود: اين آيه در باره ولايت على(علیه السلام) نازل شده، (زيرا ولايت على(علیه السلام) است كه مايه زندگى جان و دل و خرد است). گويد: و از آن حضرت از گفتار خداى عز و جل پرسيدم: (وَ ما تَسْقُطُ مِنْ وَرَقَةٍ إِلَّا يَعْلَمُها وَ لا حَبَّةٍ فِي ظُلُماتِ الْأَرْضِ وَ لا رَطْبٍ وَ لايابِسٍ إِلَّا فِي كِتابٍ مُبِينٍ)(2) و هيچ برگى نيفتد مگر آنكه آن را (خدا) بداند، و نه دانه اى در تاريكي هاى زمين و نه تر و نه خشكى هست جز آنكه در نامه بيان كننده هست ...مقصود از SوَرَقَةٍR (جنين) سقط (شده) است، و مقصود از SحَبَّةٍR فرزند است، Sظُلُماتِ الْأَرْضِR رحم ها است، SرَطْبٍR

ص: 353

مردمان زنده است و SيابِسٍR آنان كه جانشان گرفته شده (و مرده اند). و همه اين ها در نزد امامى بيان كننده (محفوظ) است (و آنها را مي داند). (1)

امیرالمومنین

نقطه تحت باء

قَالَ عَلِيٌ(علیه السلام): إِنَّ قَلْبَ الْقُرآنِ يس وَ قَلْبَ يس الْفاتِحَةُ وَ قَلبَ الفاتِحَةِ (بِسْمِ اللَّهِ الرَحْمنِ الرَّحِيمِ) وَقَلْبَ (بِسْمِ اللَّهِ) الْباءُ وَ قَلْبَ الْباءِ النُّقْطَةُ تَحْتَ الْباءِ وَ أَنَا النُّقْطَةُ الْكُبْرَی

امیرالمومنین(علیه السلام): همانا قلب قرآن یس و قلب یس فاتحة الکتاب و قلب فاتحة الکتاب (بِسْمِ اللَّهِ الرَحْمنِ الرَّحِيمِ)

و قلب (بِسْمِ اللَّهِ) و قلب باء نقطه زیر آن

بوده و من آن نقطه کبری هستم. (2)

قَالَ عَلِيٌ(علیه السلام): أَسْرارُ کَلَامِ اللَّهِ فِی الْقُرْآنِ، وَ أَسْرارُ الْقُرْآنِ فِی الْفَاتِحَةِ، وَ أَسْرارُ الْفَاتِحَةِ فِی (بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ) وَ أَسْرارُ (بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ) فِی بَاءِ (بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ) وَ أَسْرارُ الْباءِ فِی النُّقْطَةِ الَّتِی تَحْتَ الْباءِ وَ أَنَا النُّقْطَةُ الَّتِی تَحْتَ الْباءِ

امیرالمومنین(علیه السلام): اسرار کلام خدا در قرآن جمع شده و اسرار قرآن در فاتحة الکتاب جمع گردیده و اسرار فاتحة الکتاب در (بِسْمِ اللَّهِ الرَحْمنِ الرَّحِيمِ) آن جمع شده و اسرار (بِسْمِ اللَّهِ الرَحْمنِ الرَّحِيمِ) در باء (بِسْمِ اللَّهِ الرَحْمنِ الرَّحِيمِ) جمع گردیده و اسرار باء در نقطه زیر باء جمع گشته و من نقطه تحت باء هستم.

ص: 354

قَالَ عَلِيٌ(علیه السلام): جَمیعُ مَا فِی الْقُرْآنِ فِی باءِ (بِسْمِ اللَّهِ) وَ أَنَا النُّقْطَةُ تَحْتَ الْباءِ

امیرالمومنین(علیه السلام): جمیع قرآن در باء (بِسْمِ اللَّهِ) بوده و من نقطه تحت باء هستم.

قَالَ عَلِيٌ(علیه السلام): أَنَا النُّقْطَةُ الَّتِي تَحْتَ الْباءِ الْمَبْسُوطَةِ

امیرالمومنین(علیه السلام): من نقطه تحت باء مبسوطه هستم.

قَالَ عَلِيٌ(علیه السلام): جَمیعُ مَا فِی الْقُرآنِ فِی بَاءِ (بِسْمِ اللَّهِ) وَ أَنَا النُّقْطَةُ تَحْتَ الْباءِ

امیرالمومنین(علیه السلام): هرچه در قرآن است در باء (بِسْمِ اللَّهِ) جمع شده و من نقطه تحت باء هستم

قَالَ عَلِيٌ(علیه السلام): ظَهَرَ الْمَوْجُوداتُ عَنْ بَاءِ (بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ) وَ أَنَا النُّقْطَةُ الَّتِی تَحْتَ الْباءِ

امیرالمومنین(علیه السلام): به وجود آمدند موجودات از باء (بِسْمِ اللَّهِ الرَحْمنِ الرَّحِيمِ) و من نقطه تحت باء هستم.

قَالَ عَلِيٌ(علیه السلام): سِرُّ الْکُتُبِ الْمُنْزَلَةِ فِی الْقُرآنِ وَ سِرُّ الْقُرآنِ فِی فاتِحَةِ الْکِتابِ وَ سِرُّ الْفَاتِحَةِ الْکِتابِ فِی (بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ) وِ سِرُّ (بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ) فِی نُقْطَةِ تَحْتِ الْباءِ وَ أَنَا نُقْطَةُ تَحْتِ الْباءِامیرالمومنین(علیه السلام): سِرِّ کتب نازل شده در قرآن بوده و سِرِّ قرآن در فاتحة الکتاب است و سِرِّ فاتحة الکتاب در (بِسْمِ اللَّهِ الرَحْمنِ الرَّحِيمِ) بوده و سِرِّ (بِسْمِ اللَّهِ

ص: 355

الرَحْمنِ الرَّحِيمِ)

در نقطه تحت باء بوده و من نقطه تحت باء هستم.

قَالَ عَلِيٌ(علیه السلام): جَمیعُ مَا فِی الْکُتُبِ السَّماویَّةِ فِی الْقُرآنِ وَ جَمیعُ مَا فِی الْقُرآنِ فِی فاتِحَةِ الْکِتابِ وَ جَمیعُ مَا فِی فاتِحَةِ الْکِتابِ فِی (بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ) وَ جَمیعُ مَا فِی (بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ) فِی باءِ (بِسْمِ اللَّهِ) وَ جَمیعُ مَا فِی باءِ (بِسْمِ اللَّهِ) فِی النُّقْطَةِ تَحْتَ الْباءِ وَ أَنَا نُقْطَةُ تَحْتِ الْباءِ

امیرالمومنین(علیه السلام): تمام کتب آسمانی در قرآن بوده و جمیع قرآن در سوره حمد باشد و جمیع فاتحة الکتاب در (بِسْمِ اللَّهِ الرَحْمنِ الرَّحِيمِ)

و جمیع (بِسْمِ اللَّهِ الرَحْمنِ الرَّحِيمِ)

در باء (بِسْمِ اللَّهِ) و جمیع آنچه در باء (بِسْمِ اللَّهِ) بوده در نقطه تحت باء جمع شده و من تقطه تحت باء هستم.

قَالَ عَلِيٌ(علیه السلام): اِنَّ كُلُّ مَا فِي الْعالَمِ فِي الْقُرآنِ وَ كُلُّ مَا فِي الْقُرآنِ بِأَجْمَعِهِ فِي فَاتِحَةِ الْكِتابِ، وِ كُلُّ مَا فِي الْفاتِحَةِ فِي الْبَسْمَلَةِ، وَ كُّلُ مَا فِي الْبَسْمَلَةِ فِي الْباءِ، وَ أَنَا النُّقْطَةِ تَحْتَ الْباءِ

ص: 356

امیرالمومنین(علیه السلام): تمام آنچه در عالم بوده در قرآن جمع شده و تمام آنچه در قرآن بوده در فاتحة الکتاب جمع گردیده و آنچه در فاتحة الکتاب بوده در (بِسْمِ اللَّهِ الرَحْمنِ الرَّحِيمِ) جمع شده، و آنچه در (بِسْمِ اللَّهِ الرَحْمنِ الرَّحِيمِ) بوده در باء آن جمع گردیده و من نقطه تحت باء هستم.

قَالَ عَلِيٌ(علیه السلام): کُلُّ مَا فِی الْقُرآنِ فِي الْحَمْدِ، وَ کُلُّ مَا کُلُّ مَا فِی الْحَمْدِ فِی الْبَسْمَلَةِ وَ کُلُّ مَا فِي الْبَسْمَلَةِ فِي الْباءِ وَ کُلُّ مَا فِي الْباءِ فِی النُّقْطَةِ، أَنَا النُّقْطَةُ الَّتِي تَحْتَ الْباءِ.

امیرالمومنین(علیه السلام): تمام آنچه در قرآن است در سوره حمد جمع گردیده و آنچه در سوره حمد است در (بِسْمِ اللَّهِ الرَحْمنِ الرَّحِيمِ) آن جمع گشته وآنچه در (بِسْمِ اللَّهِ) بوده در باء آن جمع گردیده و آنچه در باء (بِسْمِ اللَّهِ) بوده در نقطه آن جمع گردیده و من نقطه تحت باء هستم.

قَالَ عَلِيٌ(علیه السلام): أَنَا نُقْطَةُ باءِ (بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ) أَنَا جَنْبُ اللَّهِ الَّذِی فَرَّطْتُمْ فِیهِ وَ أَنَا اللَّوْحُ الْمَحْفُوظُ وَ أَنَا الْقَلَمُ، وَ أَنَا الْعَرْشُ، وَ أَنَا الْکُرسیُّ، و أَنَا السَّمواتُ وَ الْأَرَضُونَ

امیرالمومنین(علیه السلام): من نقطه باء (بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ) هستم من جنب الله هستم... من لوح محفوظ و قلم هستم من عرش و کرسی هستم من آسمان ها و زمین هایم

قَالَ عَلِيٌ(علیه السلام): أَنَا النُّقْطَةُ الَّتِی تَحْتَ الْباءِ وَ سِرُّ الْباءِ

امیرالمومنین(علیه السلام): من نقطه تحت باء و سِرِّ باء هستم.

قَالَ عَلِيٌ(علیه السلام): مَا فِی کَلامِ اللَّهِ فِی السَبْعِ الْمَثانی وَ مَا فِیهِ فِی الْبَسْمَلَةِ وَ مَا فِیهِ فِی الْباءِ و مَا فِیهِ فِی النُّقْطَةِ وَ أَنَا نُقْطَةُ تَحْتِ باءِ (بِسْمِ اللَّهِ)

امیرالمومنین(علیه السلام): يعني آنچه در كلام الهي (قرآن) بوده در سبع المثاني (سوره حمد) است و آن چه در سبع المثاني بوده، در (بِسْمِ اللَّهِ الرَحْمنِ الرَّحِيمِ) است و آنچه در (بِسْمِ اللَّهِ) بوده، در باء (بِسْمِ اللَّهِ) است و آنچه در باء (بِسْمِ اللَّهِ) بوده در نقطه آن است و من نقطه زيرين باء (بِسْمِ اللَّهِ) هستم.

قَالَ عَلِيٌ(علیه السلام): لَوْ شِئْتُ لَأوْقَرْتُ لَکُمْ ثَمَانينَ بَعيراً مِنْ عُلُومِ الْنُّقْطَةِ الَّتي تَحْتَ الْباءِ

ص: 357

امیرالمومنین(علیه السلام): اگر بخواهم از علوم نقطه تحت باء هشتاد شتر را بار خواهم کرد.

قَالَ عَلِيٌ(علیه السلام): لَوْ شِئْتُ لَأوْقَرْتُ سَبعينَ بَعيراً مِن شَرْحِ باءِ (بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ)امیرالمومنین(علیه السلام): اگر بخواهم از شرح باء (بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ) هفتاد شتر را بار می کنم.

سخن گفتن خورشید با امیرالمومنین

حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ الْقَطَّانُ قَالَ حَدَّثَنَا الْقَاسِمُ بْنُ عَبَّاسٍ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ يَحْيَى الْكُوفِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو قَتَادَةَ الْحَرَّانِيُّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بُرْقَانَ عَنْ مَيْمُونِ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ زَاذَانَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: لَمَّا فَتَحَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مَكَّةَ خَرَجْنَا وَ نَحْنُ ثَمَانِيَةُ آلَافِ رَجُلٍ فَلَمَّا أَمْسَيْنَا صِرْنَا عَشَرَةَ آلَافٍ مِنَ الْمُسْلِمِينَ فَرَفَعَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) الْهِجْرَةَ فَقَالَ لَا هِجْرَةَ بَعْدَ فَتْحِ مَكَّةَ قَالَ ثُمَّ انْتَهَيْنَا إِلَى هَوَازِنَ فَقَالَ النَّبِيُّ(صلی الله علیه و آله) لِعَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) يَا عَلِيُّ قُمْ فَانْظُرْ كَرَامَتَكَ عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ كَلِّمِ الشَّمْسَ إِذَا طَلَعَتْ قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ وَ اللَّهِ مَا حَسَدْتُ أَحَداً إِلَّا عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) فِي ذَلِكَ الْيَوْمِ وَ قُلْتُ لِلْفَضْلِ قُمْ نَنْظُرْ كَيْفَ يُكَلِّمُ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) الشَّمْسَ فَلَمَّا طَلَعَتْ قَامَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) فَقَالَ السَّلَامُ عَلَيْكَ

ص: 358

أَيُّهَا الْعَبْدُ الصَّالِحُ الْمُطِيعُ الدَّائِبُ فِي طَاعَةِ اللَّهِ رَبِّهِ فَأَجَابَتْهُ الشَّمْسُ وَ هِيَ تَقُولُ عَلَيْكَ السَّلَامُ يَا أَخَا رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) وَ وَصِيَّهُ وَ حُجَّةَ اللَّهِ عَلَى خَلْقِهِ قَالَ فَانْكَبَّ عَلِيٌّ(علیه السلام) سَاجِداً شُكْراً لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ فَوَ اللَّهِ لَقَدْ رَأَيْتُ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) قَامَ فَأَخَذَ بِرَأْسِ عَلِيٍّ(علیه السلام) يُقِيمُهُ وَ يَمْسَحُ وَجْهَهُ وَ يَقُولُ قُمْ حَبِيبِي فَقَدْ أَبْكَيْتَ أَهْلَ السَّمَاءِ مِنْ بُكَائِكَ وَ بَاهَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِكَ حَمَلَةَ عَرْشِهِ.

ابن عباس گفت چون خداى عز و جل مكه را فتح كرد ما هشت هزار مرد مسلمان بوديم و شب كه شد ده هزار مسلمان شديم و رسول خدا(صلی الله علیه و آله)قانون هجرت را لغو كرد و فرمود پس از فتح مكه هجرتى نيست گويد سپس به هوازن رسيدم و پيغمبر(صلی الله علیه و آله) به على بن ابى طالب(علیه السلام) فرمود: اى على برخيز و كرامت خداى عز و جل را نسبت به خود ملاحظه كن و چون خورشید برآيد با او سخن كن ابن عباس گويد به خدا به احدى رشك نبردم جز در آن روز به على بن ابى طالب(علیه السلام) و به فضل گفتم برويم و ببينيم چطور على بن ابى طالب(علیه السلام) با خورشید سخن مى گويد. چون خورشید برآمد على بن ابى طالب(علیه السلام) برخاست و فرمود: درود بر تو اى بنده خوب و فرمانبر و ادامه ده طاعت خدا پروردگارت، خورشید در پاسخش عرضه داشت: درود بر تو اى برادر رسول خدا(صلی الله علیه و آله) و وصى او و حجت خدا بر خلقش گويد على(علیه السلام) به سجده افتاد و شكر خداى عز و جل كرد، گويد به خدا ديدم رسول خدا(صلی الله علیه و آله) برخاست و سر على(علیه السلام) را گرفت و او را بلند كرد و دست به رويش كشيد و مى گفت حبيبم برخيز و كه اهل آسمان را از گريه خود گرياندى و خدا به وجود تو به حاملان عرش مُباهات كرد. (1)

ص: 359

آیات نازله در حق امیرالمومنین

وَ عَنِ الْبَاقِرِ(علیه السلام) (الَّذِي جاءَ بِالصِّدْقِ) مُحَمَّدٌ(صلی الله علیه و آله) وَ الَّذِي (صَدَّقَ بِهِ ) عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) قَوْلُهُ تَعَالَى (وَ إِنَّ الَّذِينَ لايُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ عَنِ الصِّراطِ لَناكِبُونَ ) عَنْ عَلِيٍّ(علیه السلام) قَالَ نَاكِبُونَ عَنْ وَلَايَتِنَا قَوْلُهُ تَعَالَى (مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَيْرٌ مِنْها وَ هُمْ مِنْ فَزَعٍ يَوْمَئِذٍ آمِنُونَ وَ مَنْ جاءَ بِالسَّيِّئَةِ فَكُبَّتْ وُجُوهُهُمْ فِي النَّارِ) قَالَ عَلِيٌ(علیه السلام) الْحَسَنَةُ حُبُّنَا وَ السَّيِّئَةُ بُغْضُنَا قَوْلُهُ تَعَالَى (وَ نادى أَصْحابُ الْأَعْرافِ رِجالًا يَعْرِفُونَهُمْ بِسِيماهُمْ ) عَنْ عَلِيٍّ(علیه السلام) قَالَ نَحْنُ أَصْحَابُ الْأَعْرَافِ مَنْ عَرَفْنَاهُ بِسِيمَاهُ أَدْخَلْنَاهُ الْجَنَّةَ قَوْلُهُ تَعَالَى (هَلْ

يَسْتَوِي هُوَ وَ مَنْ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ هُوَ عَلى

صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ ) وَ قَوْلُهُ (سَلامٌ عَلى إِلْ ياسِينَ) وَ قَوْلُهُ (وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ وَ قَوْلُهُ (فَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتابَهُ بِيَمِينِهِ) عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ آلُ يس آلُ مُحَمَّدٍ وَ نَحْنُ كَبَابِ حِطَّةِ بَنِي إِسْرَائِيلَ (وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ) عَلِيٌّ وَ (فَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتابَهُ بِيَمِينِهِ ) عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) (وَ مَنْ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ هُوَ عَلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ) قِيلَ هُوَ عَلِيٌّ(علیه السلام) قَوْلُهُ تَعَالَى (إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً) الْآيَةَ أَوْرَدَ الْحَافِظُ ابْنُ مَرْدَوَيْهِ مِنْ أَزْيَدَ مِنْ مِائَةِ طَرِيقٍ أَنَّهَا فِي مُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله)

وَ عَلِيٍّ(علیه السلام)

وَ فَاطِمَةَ(علیها السلام)

وَ الْحَسَنِ(علیه السلام)

وَ الْحُسَيْنِ(علیه السلام)

صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ أَجْمَعِينَ

امام باقر(علیه السلام) مى فرمايد: مقصود از (الَّذِي جاءَ بِالصِّدْقِ) محمّد و منظور از (صَدَّقَ بِهِ ) على بن ابى طالب(علیه السلام) مى باشد. على(علیه السلام) در باره آيه (وَ إِنَّ الَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ عَنِ الصِّراطِ لَناكِبُونَ) مى فرمايد: مقصود، منحرفان از ولايت ما هستند. على(علیه السلام) در باره آيه (مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَيْرٌ مِنْها وَ هُمْ مِنْ فَزَعٍ يَوْمَئِذٍ آمِنُونَ وَ مَنْ

ص: 360

جاءَ بِالسَّيِّئَةِ فَكُبَّتْ وُجُوهُهُمْ فِي النَّارِ) مى فرمايد: مقصود از حسنه دوستى ما و منظور از سيئة دشمنى با ماست. على(علیه السلام) در باره آيه (وَ نادى أَصْحابُ الْأَعْرافِ رِجالًا يَعْرِفُونَهُمْ بِسِيماهُمْ) مى فرمايد: ما اصحاب اعراف هستيم و هر كه را به چهره بشناسيم به بهشت در مى آوريم. در باره آيه (هَلْ يَسْتَوِي هُوَ وَ مَنْ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ هُوَ عَلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ )

و (سَلامٌ عَلى إِلْ ياسِينَ) و (وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ و فَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتابَهُ بِيَمِينِهِ ) ابن عبّاس مى گويد (إِلْ ياسِينَ) آل محمد(صلی الله علیه و آله) هستند. و ما همچون باب حطّه بنى اسرائيل هستيم، و (وَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ ) على(علیه السلام) است. و منظور از (فَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتابَهُ بِيَمِينِهِ) على بن ابى طالب(علیه السلام) است. و گفته شده است كه مراد از آيه (وَ مَنْ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ هُوَ عَلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ) على بن ابى طالب(علیه السلام) است در باره آيه (إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً) ابن مردويه حافظ، در بيش تر از صد طريق آورده است كه آيه پيشگفته در حق محمّد(صلی الله علیه و آله) على(علیه السلام) فاطمه(علیها السلام) حسن(علیه السلام) و حسين(علیه السلام) نازل شده است. (1)

وَ رَوَى أَبُو عَبْدِ اللَّهِ مُحَمَّدُ بْنُ عِمْرَانَ الْمَرْزُبَانِيُّ عَنْ أَبِي الْحَمْرَاءِ قَالَ خَدَمْتُ النَّبِيَّ(صلی الله علیه و آله)

نَحْواً مِنْ تِسْعَةِ أَشْهُرٍ أَوْ عَشَرَةٍ عِنْدَ كُلِّ صَلَاةِ فَجْرٍ لَا يَخْرُجُ مِنْ بَيْتِهِ حَتَّى يَأْخُذَ بِعِضَادَتَيْ بَابِ عَلِيٍّ(علیه السلام) ثُمَّ يَقُولَ السَّلَامُ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ فَيَقُولَ فَاطِمَةُ(علیها السلام) وَ عَلِيٌّ(علیه السلام) وَ الْحَسَنُ(علیه السلام) وَ الْحُسَيْنُ(علیه السلام) وَ عَلَيْكَ السَّلَامُ يَا نَبِيَّ اللَّهِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ ثُمَّ يَقُولَ الصَّلَاةَ رَحِمَكُمُ اللَّهُ (إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً) قَالَ ثُمَّ يَنْصَرِفُ إِلَى مُصَلَّاه

ابو عبد اللَّه، محمّد بن عمران مرزبانى به نقل از ابوالحمراء روايت كرده است كه مى گويد: حدود نه يا ده ماه خدمت پيامبر(صلی الله علیه و آله) مى كردم. هر بامداد به هنگام نماز صبح، از خانه بيرون نمى رفت مگر آن كه دو لنگه در خانه على(علیه السلام) مى گرفت و

ص: 361

مى فرمود السَّلَامُ

عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ و فاطمه(علیها السلام) و على(علیه السلام) و حسن(علیه السلام) و حسين(علیه السلام) در پاسخ مى گفتند: وَ عَلَيْكَ السَّلَامُ يَا نَبِيَّ اللَّهِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ سپس پيامبر(صلی الله علیه و آله) مى فرمود: هنگام نماز است رحمت خدا بر شما باد (إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً) راوى مى گويد: به دنبال اين سخن، پيامبر(صلی الله علیه و آله) راهى مصلاى خود مى شد. (1)

قَوْلُهُ تَعَالَى (هَلْ يَسْتَوِي هُوَ وَ مَنْ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ هُوَ عَلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ ) وَ قَوْلُهُ (سَلامٌ عَلى إِلْ ياسِينَ ) وَ قَوْلُهُ وَ (مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ ) وَ قَوْلُهُ (فَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتابَهُ بِيَمِينِهِ) عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ آلُ يس آلُ مُحَمَّدٍ وَ نَحْنُ كَبَابِ حِطَّةِ بَنِي إِسْرَائِيلَ (وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ) عَلِيٌّ(علیه السلام) وَ (فَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتابَهُ )

درباره آیه (هَلْ يَسْتَوِي هُوَ وَ مَنْ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ هُوَ عَلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ )(2)

آيا [آن بنده كه كلّ بر ديگران است] با آزاد مردى كه به عدالت فرمان مى دهد و خود بر راه مستقيم است، يكسان هستند؟ (سَلامٌ عَلى إِلْ ياسِينَ)(3)

درود بر آل يس.

(وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ)(4) و آن كه در نزد او علم حقيقى به كتاب خداست. خداوند مى فرمايد: (فَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتابَهُ بِيَمِينِهِ )(5)

اما آن كسى كه نامه عمل او به دست راستش سپرده مى شود. در توضيح و تفسير اين چند آيه و در مورد هر يك حديثى از ابن عباس رسيده است كه مى فرمايد: آل يس آل محمد(صلی الله علیه و آله) هستند و فرموده اند كه ما آن كتاب سرنوشت ساز بنى اسرائيل هستيم و آن كس كه علم كتاب نزد اوست، على بن ابى طالب(علیه السلام) است و آن كس كه كتاب اوبه دست راستش سپرده مى شود و به بهشت مى رود على(علیه السلام) است و مراد از آيه (وَ مَنْ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ )(6)

على(علیه السلام) مى باشد.(7)

ص: 362

قَوْلُهُ تَعَالَى (وَ نَزَعْنا ما فِي صُدُورِهِمْ مِنْ غِلٍّ إِخْواناً عَلى سُرُرٍ مُتَقابِلِينَ ) عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ قَالَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) يَا رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) أَيُّمَا أَحَبُّ إِلَيْكَ أَنَا أَمْ فَاطِمَةُ قَالَ فَاطِمَةُ أَحَبُّ إِلَيَّ مِنْكَ وَ أَنْتَ أَعَزُّ عَلَيَّ مِنْهَا وَ كَأَنِّي بِكَ وَ أَنْتَ عَلَى حَوْضِي تَذُودُ عَنْهُ النَّاسَ وَ إِنَّ عَلَيْهِ لَأَبَارِيقَ مِثْلَ عَدَدِ نُجُومِ السَّمَاءِ وَ أَنْتَ وَ الْحَسَنُ(علیه السلام) وَ الْحُسَيْنُ(علیه السلام) وَ فَاطِمَةُ وَ عَقِيلٌ وَ جَعْفَرٌ فِي الْجَنَّةِ (إِخْواناً عَلى سُرُرٍ مُتَقابِلِينَ ) أَنْتَ مَعِي وَ شِيعَتُكَ فِي الْجَنَّةِ ثُمَّ قَرَأَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) (إِخْواناً عَلى سُرُرٍ مُتَقابِلِينَ ) لَا يَنْظُرُ أَحَدُهُمْ فِي قَفَاءِ صَاحِبِهِ

خداوند مى فرمايد: (وَ نَزَعْنا ما فِي صُدُورِهِمْ مِنْ غِلٍّ إِخْواناً عَلى سُرُرٍ مُتَقابِلِينَ) (1) و آنچه كينه [و شائبه هاى نفسانى] در سينه هاى آنان است بركنيم، برادرانه بر تخت هايى روبروى يك ديگر نشسته اند.

ابو هريرة گويد: على بن ابى طالب(علیه السلام) به رسول خدا(صلی الله علیه و آله) عرضه داشت: اى پيامبر خدا! كداميك از ما نزد تو محبوب تريم من يا فاطمه(علیها السلام)؟ پيامبر(صلی الله علیه و آله) فرمود: فاطمه(علیها السلام) را بيش از تو دوست دارم ولى تو نزدم عزيزتر از فاطمه(علیها السلام) هستى! گويى مى بينم كه تو بر حوض من (كوثر) اشراف دارى و در حالى كه بر آن حوض جام هاى آب به شماره ستارگان وجود دارد، گروهى كه از خط ولايت تو منحرفند از ورود به آن دور نموده و طرد مى شوند و براى علوّ منزلت تو همين بسكه در آن روز تو، حسن(علیه السلام) حسين(علیه السلام) فاطمه(علیها السلام) عقيل(علیه السلام) و جعفر(علیه السلام) در برابر هم، بر تخت ها و سريرهاى بهشتى نشسته و شادمانيد و منزلت ديگر تو اين است كه همراه با شيعيانت در بهشت با من و در كنار من جاى داريد. سپس آيه كريمه را تلاوت نمود و فرمود: آنچنان از ديدن چهره يك ديگر، شادمانيد كه هيچ كس چشم از رخسار ديگرى برنمى دارد و به پشت سر، نگاه نمى كند. (2)

ص: 363

پنهان نمودن فضائل اهل بیت

ثُمَّ قَالَ قِيلَ لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) مَنْ خَيْرُ خَلْقِ اللَّهِ بَعْدَ أَئِمَّةِ الْهُدَى وَ مَصَابِيحِ الدُّجَى قَالَ الْعُلَمَاءُ إِذَا صَلَحُوا قِيلَ وَ مَنْ شَرُّ خَلْقِ اللَّهِ بَعْدَ إِبْلِيسَ وَ فِرْعَوْنَ وَ نُمْرُودَ وَ بَعْدَ الْمُتَسَمِّينَ بِأَسْمَائِكُمْ وَ بَعْدَ الْمُتَلَقِّبِينَ بِأَلْقَابِكُمْ وَ الْآخِذِينَ لِأَمْكِنَتِكُمْ وَ الْمُتَأَمِّرِينَ فِي مَمَالِكِكُمْ قَالَ الْعُلَمَاءُ إِذَا فَسَدُوا هُمُ الْمُظْهِرُونَ لِلْأَبَاطِيلِ الْكَاتِمُونَ لِلْحَقَائِقِ وَ فِيهِمْ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ (أُولئِكَ يَلْعَنُهُمُ اللَّهُ وَ يَلْعَنُهُمُ اللَّاعِنُونَ إِلَّا الَّذِينَ تابُوا)(1) الْآيَةَ.

به امیرالمؤمنین عرض شد: پس از امامان هدایت و چراغ های تاریکی، بهترین مخلوقات چه کسانی هستند؟ حضرت فرمود: «علمای صالح» دوباره پرسیدند: بدترین مخلوقات پس از ابلیس، فرعون، نمرود و کسانی که نام و لقب شما را بر دوش کشیده، جایگاه شما را غصب نموده و در سرزمین های شما حکم می رانند، چه کسانی هستند؟ حضرت فرمود: «علمای فاسد» و آنان کسانی هستند که امورباطل را اظهار کرده و حقایق را می پوشانند و خداوند در شأن آنان فرموده است: (أُولَئِکَ یلعَنُهمُ اللَّهُ وَیلْعَنُهمُ اللَّاعِنُونَ)(2)

تفسير العياشي عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُكَيْرٍ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) فِي قَوْلِهِ (أُولئِكَ يَلْعَنُهُمُ اللَّهُ وَ يَلْعَنُهُمُ اللَّاعِنُونَ) قَالَ نَحْنُ هُمْ وَ قَدْ قَالُوا هَوَامُّ الْأَرْضِ.

امام صادق(علیه السلام) (أُولَئِکَ یلعَنُهمُ اللَّهُ وَ یلْعَنُهمُ اللَّاعِنُونَ)(3) منظور از آن ها (لعن کنندگان) ما هستیم. (4)

ص: 364

عَیَاشِی عَن بَعضِ اَصحَابِنَا عَن أَبِی عَبدِاللَّه(علیه السلام) قُلْتُ لَهُ أَخْبِرْنِی عَنْ قَوْلِهِ (إِنَّ الَّذِینَ یَکْتُمُونَ ما أَنْزَلْنا مِنَ الْبَیِّناتِ وَ الْهُدی مِنْ بَعْدِ ما بَیَّنَّاهُ لِلنَّاسِ فِی الْکِتابِ)(1) قَالَ: نَحْنُ یَعْنِی بِهَا وَ اللَّهُ الْمُسْتَعانُ إِنَّ الرَّجُلَ مِنَّا إِذَا صَارَتْ إِلَیْهِ لَمْ یَکُنْ لَهُ أَوْ لَمْ یَسَعْهُ إِلَّا أَنْ یُبَیِّنَ لِلنَّاسِ مَنْ یَکُونُ بَعْدَهُ.

امام صادق(علیه السلام) در تفسیر عیاشی آمده است: عرضه داشتم: در مورد کلام خدا که می فرماید: (إِنَّ الَّذِینَ یَکْتُمُونَ ما أَنْزَلْنا مِنَ الْبَیِّناتِ وَ الْهُدی مِنْ بَعْدِ ما بَیَّنَّاهُ لِلنَّاسِ فِی الْکِتابِ)(2) برایم توضیح دهید. فرمود: مقصود از (بیّنات و هدی) ما هستیم و خدا کمک کار ماست. (گویا سنّت شده) هرگاه مقام امامت به هریک از ما می رسد(مردم) به او رو نمی کنند و به سمت او نمی روند مگر آنکه (امام(علیه السلام)) بعدی بیاید و آن را برای مردم تبیین کند. (3)

تفسير العياشي عَنْ زَيْدٍ الشَّحَّامِ قَالَ: سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) عَنْ عَذَابِ الْقَبْرِ قَالَ إِنَّ أَبَا جَعْفَرٍ(علیه السلام) حَدَّثَنَا أَنَّ رَجُلًا أَتَى سَلْمَانَ الْفَارِسِيَّ فَقَالَ حَدِّثْنِي فَسَكَتَ عَنْهُ ثُمَ عَادَ فَسَكَتَ فَأَدْبَرَ الرَّجُلُ وَ هُوَ يَقُولُ وَ يَتْلُو هَذِهِ الْآيَةَ (إِنَّ الَّذِينَ يَكْتُمُونَ ما أَنْزَلْنا مِنَ الْبَيِّناتِ وَ الْهُدى مِنْ بَعْدِ ما بَيَّنَّاهُ لِلنَّاسِ فِي الْكِتابِ) فَقَالَ لَهُ أَقْبِلْ إِنَّا لَوْ وَجَدْنَا أَمِيناً لَحَدَّثْنَاه

امام باقر(علیه السلام) مردی نزد سلمان فارسی آمد و گفت: برایم حدیث و سخن بگو! سلمان سکوت کرد. او دوباره تکرار کرد. سلمان ساکت ماند. پس مرد بازگشت در حالی که این آیه را تلاوت می کرد: (إِنَّ الَّذِینَ یَکْتُمُونَ ما أَنْزَلْنا مِنَ الْبَیِّناتِ وَ الْهُدی مِنْ بَعْدِ ما بَیَّنَّاهُ لِلنَّاسِ فِی الْکِتابِ)(4) پس سلمان گفت: پیش بیا! ما اگر فرد امینی را بیابیم حتماً برای او روایت می کنیم. (5)

ص: 365

نوری که با رسول خدا نازل شد امیرالمومنین است

عَنْ أَبِي بَصِيرٍ فِي قَوْلِ اللَّهِ (فَالَّذِينَ آمَنُوا بِهِ وَ عَزَّرُوهُ وَ نَصَرُوهُ وَ اتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِي أُنْزِلَ مَعَهُ )(1) قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ(علیه السلام) النُّورُ هُوَ عَلِيٌّ(علیه السلام)

از امام باقر(علیه السلام) درباره ی قول خدای عزوجل (فَالَّذِينَ آمَنُوا بِهِ وَ عَزَّرُوهُ وَ نَصَرُوهُ وَ اتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِي أُنْزِلَ مَعَهُ) سوال شد ایشان فرمودند: نوری که با پیامبر(صلی الله علیه و آله) نازل شده علی(علیه السلام) است. (2) عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) فِي قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى (الَّذِينَ يَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِيَّ الْأُمِّيَ الَّذِي يَجِدُونَهُ مَكْتُوباً عِنْدَهُمْ فِي التَّوْراةِ وَ الْإِنْجِيلِ يَأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهاهُمْ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ يُحِلُّ لَهُمُ الطَّيِّباتِ وَ يُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبائِثَ)(3) إِلَى قَوْلِهِ (وَ اتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِي أُنْزِلَ مَعَهُ أُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ)(4) قَالَ النُّورُ فِي هَذَا الْمَوْضِعِ عَلِيٌّ(علیه السلام) أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْأَئِمَّةُ.

امام صادق(علیه السلام) راجع به قول خداى تعالى (الَّذِينَ يَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِيَّ الْأُمِّيَ الَّذِي يَجِدُونَهُ مَكْتُوباً عِنْدَهُمْ فِي التَّوْراةِ وَ الْإِنْجِيلِ يَأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهاهُمْ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ يُحِلُّ لَهُمُ الطَّيِّباتِ وَ يُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبائِثَ)(5) كسانى كه پيروى مي كنند از رسول و پيغمبر امی ست و اوصافش را در توراة و انجيل نزدشان نوشته مي يابند، ايشان را به كار نيك وامي دارد و از كار زشت نهى مي كند و پاكيزه ها را براى ايشان حلال و پليدى ها را برايشان حرام مي سازد تا آنجا كه فرمايد (وَ اتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِي أُنْزِلَ مَعَهُ أُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ)(6) و پيروى كنند از نورى كه با او نازل شده، تنها ايشان رستگارند فرمود: مقصود از نور در اينجا امير مؤمنان(علیه السلام) و ائمه(علیهم السلام) مي باشند. (7)

ص: 366

تفسير القمي (وَ كَذلِكَ أَوْحَيْنا إِلَيْكَ رُوحاً مِنْ أَمْرِنا ما كُنْتَ تَدْرِي مَا الْكِتابُ وَ لَا الْإِيمانُ)(1)

قَالَ رُوحُ الْقُدُسِ هِيَ الَّتِي قَالَ الصَّادِقُ(علیه السلام) فِي قَوْلِهِ (وَيَسْئَلُونَكَ عَنِ الرُّوحِ

قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّي)(2)

قَالَ هُوَ مَلَكٌ أَعْظَمُ مِنْ جَبْرَئِيلَ(علیه السلام) وَ مِيكَائِيلَ(علیه السلام) كَانَ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)

وَ هُوَ مَعَ الْأَئِمَّةِ ثُمَّ كَنَى عَنْ أَمِيرِالْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) فَقَالَ (وَ لكِنْ جَعَلْناهُ نُوراً نَهْدِي بِهِ مَنْ نَشاءُ مِنْ عِبادِنا)(3)

وَ الدَّلِيلُ عَلَى أَنَّ النُّورَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) قَوْلُهُ (وَ اتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِي أُنْزِلَ مَعَهُ )(4)

الْآيَةَ.

تفسير قمى (وَ كَذلِكَ أَوْحَيْنا إِلَيْكَ رُوحاً مِنْ أَمْرِنا ما كُنْتَ تَدْرِي مَا الْكِتابُ وَ لَا الْإِيمانُ) فرمود روح القدس است اين همان است كه حضرت صادق(علیه السلام) فرمود در باره آيه ی (وَ يَسْئَلُونَكَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّي) فرمود او فرشته ايست بزرگتر از جبرئيل(علیه السلام) و ميكائيل(علیه السلام) كه با پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) بود و يا آنچه نيز هست سپس به كنايه از امير المؤمنين(علیه السلام) ياد كرده (وَ لكِنْ جَعَلْناهُ نُوراً نَهْدِي بِهِ مَنْ نَشاءُ مِنْ عِبادِنا) دليل بر اينكه نور در اين آيه امير المؤمنين(علیه السلام) است اين آيه است (وَ اتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِي أُنْزِلَ مَعَهُ) پيروى كنيد از نورى كه به همراه او فرستاده شده در بخش جهات علوم ائمه خواهد آمد كه حضرت صادق(علیه السلام) مي فرمايد از ما خانواده كسانى هستند كه بر آنها صورتى بزرگتر از جبرئيل(علیه السلام) و ميكائيل(علیه السلام) وارد مى شود. (5) (فَالَّذِينَ آمَنُوا بِهِ )(6) يَعْنِي بِرَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) (وَ عَزَّرُوهُ وَ نَصَرُوهُ وَ اتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِي أُنْزِلَ مَعَهُ)(7) يَعْنِي أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) (أُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ) (8) فَأَخَذَ اللَّهُ مِيثَاقَ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) عَلَى الْأَنْبِيَاءِ أَنْ يُخْبِرُوا أُمَمَهُمْ وَ يَنْصُرُوهُ فَقَدْ نَصَرُوهُ بِالْقَوْلِ وَ أَمَرُوا أُمَمَهُمْ بِذَلِكَ وَ سَيَرْجِعُ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) وَ يَرْجِعُونَ وَ يَنْصُرُونَهُ فِي الدُّنْيَا.

ص: 367

تفسير قمى: (فَالَّذِينَ آمَنُوا بِهِ) كسانى كه ايمان به پيامبر آورند (وَ عَزَّرُوهُ وَ نَصَرُوهُ وَ اتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِي أُنْزِلَ مَعَهُ ) يعنى پيرو اميرالمؤمنين(علیه السلام) باشند (أُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ ) آن ها رستگارند. خداوند از پيامبران پيمان گرفت كه به امت هاى خود خبر دهند از ظهور پيامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) و او را يارى كنند. ايشان نيز به گفتار يارى نمودند و به امت خود اين دستور را دادند. (1)

أَقُولُ رَوَى الْحَافِظُ أَبُو نُعَيْمٍ فِي كِتَابِ مَا نَزَلَ مِنَ الْقُرْآنِ فِي عَلِيٍّ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ عَطِيَّةَ قَالَ: نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) فِي عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) (يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّك )

این آیه بر رسول خدا(صلی الله علیه و آله) و در شان امیرالمومنین(علیه السلام) نازل شد

(يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّك)(2) الْأَنْزَعِ الْبَطِينِ

حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ الْقَطَّانُ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ يَحْيَى بْنِ زَكَرِيَّا الْقَطَّانُ قَالَ حَدَّثَنَا بَكْرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَبِيبٍ عَنْ تَمِيمِ بْنِ بُهْلُولٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الْعَبْدِيِّ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ عَبَايَةَ بْنِ رِبْعِيٍّ قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَى ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ فَقَالَ لَهُ أَخْبِرْنِي عَنِ الْأَنْزَعِ الْبَطِينِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) فَقَدِ اخْتَلَفَ النَّاسُ فِيهِ فَقَالَ لَهُ ابْنُ عَبَّاسٍ أَيُّهَا الرَّجُلُ وَ اللَّهِ لَقَدْ سَأَلْتَ عَنْ رَجُلٍ مَا وَطِئَ الْحَصَى بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) أَفْضَلُ مِنْهُ وَ إِنَّهُ لَأَخُو رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) وَ ابْنُ عَمِّهِ

ص: 368

وَ وَصِيُّهُ وَ خَلِيفَتُهُ عَلَى أُمَّتِهِ وَ إِنَّهُ لَأَنْزَعُ مِنَ الشِّرْكِ بَطِينٌ مِنَ الْعِلْمِ وَ لَقَدْ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) يَقُولُ مَنْ أَرَادَ النَّجَاةَ غَداً فَلْيَأْخُذْ بِحُجْزَةِ هَذَا الْأَنْزَعِ يَعْنِي عَلِيّاً(علیه السلام)

عباية بن ربعى گويد: مردى به نزد ابن عبّاس آمد و پرسيد: معناى «الْأَنْزَعِ

الْبَطِينِ» چيست؟ زيرا مردم در اين مورد نظرات گوناگونى دارند. وى چنين پاسخ داد: اى مرد به خدا سوگند كه از شأن و مقام كسى سؤال كردى كه بعد از پيغمبر اكرم(صلی الله علیه و آله) هيچ كس بر روى ريگ هاى زمين پا ننهاده، كه در فضيلت برتر از او باشد، و بى شكّ او برادر رسول خدا(صلی الله علیه و آله) و پسر عموى او، و خليفه او بر امّتش مى باشد، او شرك را از خود دور ساخت، شرك ستيز و سينه اش از دانش پر بود، و از پيامبر خدا(صلی الله علیه و آله) شنيدم كه فرمود: هر كه مى خواهد فرداى قيامت نجات يابد چنگ بر دامن اين «انزع» بزند يعنى على(علیه السلام)(1)

ص: 369

خداوند علی را برای جانشینی پیامبر برگزید

أَخْبَرَنَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ، قَالَ أَخْبَرَنِي أَبُو الْقَاسِمِ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ، قَالَ حَدَّثَنِي أَبِي، عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ، عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مَعْرُوفٍ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ، عَنْ طَلْحَةَ بْنِ زَيْدٍ، عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الصَّادِقِ، عَنْ أَبِيهِ، عَنْ جَدِّهِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله): مَا قَبَضَ اللَّهُ نَبِيّاً حَتَّى أَمَرَهُ أَنْ يُوصِيَ إِلَى أَفْضَلِ عَشِيرَتِهِ مِنْ عَصَبَتِهِ، وَ أَمَرَنِي أَنْ أُوصِيَ. فَقُلْتُ: إِلَى مَنْ يَا رَبِّ فَقَالَ: أَوْصِ يَا مُحَمَّدُ إِلَى ابْنِ عَمِّكَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام)، فَإِنِّي قَدْ أَثْبَتُّهُ فِي الْكُتُبِ السَّالِفَةِ، وَ كَتَبْتُ فِيهَا أَنَّهُ وَصِيُّكَ، وَ عَلَى ذَلِكَ أَخَذْتُ مِيثَاقَ الْخَلَائِقِ وَ مَوَاثِيقَ أَنْبِيَائِي وَ رُسُلِي، أَخَذْتُ مَوَاثِيقَهُمْ لِي بِالرُّبُوبِيَّةِ، وَ لَكَ يَا مُحَمَّدُ(صلی الله علیه و آله)

بِالنُّبُوَّةِ، وَ لِعَلِيٍّ(علیه السلام) بِالْوَلَايَةِ.

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمودند: خداوند هیچ پیامبری را قبض روح نکرد تا این که به او فرمان داد به بهترین خاندان و نزدیکانش وصیت کند و به من نیز امر کرد که وصیت کنم. پس عرضه داشتم: پروردگارا به چه کسی وصیت کنم؟ فرمود: ای محمد! به پسر عمویت علی بن ابیطالب(علیه السلام) وصیت کن پس همانا من او را در کتب پیشین پابرجا ساخته ام و در آنها نگاشته ام که او جانشین توست و بر آن، پیمان از آفریدگان و پیامبران و فرستادگانم گرفتم. و پیمان آنان برای من اقرار بهربوبیت و برای تو ای محمد(صلی الله علیه و آله) اقرار به نبوت و برای علی(علیه السلام) اقرار به ولایت است. (1)

أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ، قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو نَصْرٍ مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَيْنِ الْمُقْرِي، قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيٍّ الرَّازِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْحَنَفِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا يَحْيَى بْنُ هَاشِمٍ السِّمْسَارُ، قَالَ حَدَّثَنَا عَمْرُو بْنُ شِمْرٍ، قَالَ

ص: 371

حَدَّثَنَا حَمَّادٌ، عَنْ أَبِي الزُّبَيْرِ، عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حزام [حَرَامٍ]، قَالَ:

أَتَيْتُ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)، مَنْ وَصِيُّكَ قَالَ: فَأَمْسَكَ عَنِّي عَشْراً لَا يُجِيبُنِي، ثُمَّ قَالَ:

يَا جَابِرُ، أَ لَا أُخْبِرُكَ عَمَّا سَأَلْتَنِي فَقُلْتُ: بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي، أَمَا وَ اللَّهِ لَقَدْ سَكَتَّ عَنِّي حَتَّى ظَنَنْتُ أَنَّكَ وَجَدْتَ عَلَيَّ. فَقَالَ: مَا وَجَدْتُ عَلَيْكَ يَا جَابِرُ، وَ لَكِنْ كُنْتُ أَنْتَظِرُ مَا يَأْتِينِي مِنَ السَّمَاءِ، فَأَتَانِي جَبْرَئِيلُ(علیه السلام) فَقَالَ:

يَا مُحَمَّدُ، رَبُّكَ يَقُولُ: إِنَّ عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) وَصِيُّكَ، وَ خَلِيفَتُكَ عَلَى أَهْلِكَ وَ أُمَّتِكَ، وَ الذَّائِدُ عَنْ حَوْضِكَ، وَ هُوَ صَاحِبُ لِوَائِكَ يَقْدُمُكَ إِلَى الْجَنَّةِ. فَقُلْتُ: يَا نَبِيَّ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)،

أَ رَأَيْتَ مَنْ لَا يُؤْمِنُ بِهَذَا أَقْتُلُهُ قَالَ: نَعَمْ يَا جَابِرُ، مَا وُضِعَ هَذَا الْمَوْضِعَ إِلَّا لِيُتَابَعَ عَلَيْهِ، فَمَنْ تَابَعَهُ كَانَ مَعِي غَداً، وَ مَنْ خَالَفَهُ لَمْ يَرِدْ عَلَيَّ الْحَوْضَ أَبَداً.

جابر بن عبدالله حزام می گوید: به نزد رسول خدا(صلی الله علیه و آله) آمده و عرضه داشتم: ای رسول خدا! جانشین تو کیست؟ جابر می گوید: پس دقایقی سخن نگفت و پاسخ مرا نداد آنگاه فرمود: آیا تورا به آنچه از من پرسیدی آگاه نگردانم؟ پس عرضه داشتم: پدر و مادرم به فدایت. به خدا سوگند خاموش ماندی و پاسخم را ندادی تا جایی که گمان کردم بر من خشمناک گشته ای. پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمود: ای جابر! بر تو خشمناک نگشتم بلکه در انتظار آن چه که از بالا به سویم می آید، بودم پس جبرئیل(علیه السلام) به نزد من آمد و گفت: ای محمد! پروردگارت می فرماید: همانا علی بن ابیطالب(علیه السلام) جانشین و خلیفه تو بر خانواده و امتتوست و او کسی است که از حوض تو دفاع می کند (و نمی گذارد دشمنانت از آن سیراب شوند) و او صاحب پرچم توست که در برابر تو به سوی بهشت حرکت می کند. پس عرضه داشتم: ای پیامبر خدا! به من خبر ده که آیا با هر آن کس که به او ایمان نیاورد جهاد کنم. پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمود: بله، ای جابر! این جایگاه امامت قرار داده نشده مگر این که از آن

ص: 372

پیروی شود. پس هرکه از او پیروی کند فردا با من است و هرکه با مخالفت با او به مخالفت برخیزد هرگز در حوض کوثر بر من وارد نمی شود. (1)

حدیث یوم الدار

فَجَمَعَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) جَمِيعَ بَنِي عَبْدِ الْمُطَّلِبِ(علیه السلام) (فِيهِمْ أَبُو طَالِبٍ(علیه السلام) وَ أَبُولَهَبٍ) وَ هُمْ يَوْمَئِذٍ أَرْبَعُونَ رَجُلًا فَدَعَاهُمْ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) وَ خَادِمُهُ (يَوْمَئِذٍ) عَلِيٌّ(علیه السلام) وَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) (يَوْمَئِذٍ) فِي حَجْرِ عَمِّهِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) فَقَالَ أَيُّكُمْ يَنْتَدِبُ أَنْ يَكُونَ أَخِي وَ وَزِيرِي وَ وَارِثِي وَ خَلِيفَتِي فِي أُمَّتِي وَ وَلِيَّ كُلِّ مُؤْمِنٍ بَعْدِي فَسَكَتَ الْقَوْمُ حَتَّى أَعَادَهَا رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) ثَلَاثَ مَرَّاتٍ فَقَالَ عَلِيٌّ(علیه السلام) أَنَا يَا رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) صَلَّى اللَّهُ عَلَيْكَ فَوَضَعَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) رَأْسَ عَلِيٍّ(علیه السلام) فِي حَجْرِهِ وَ تَفَلَ فِي فِيهِ وَ قَالَ اللَّهُمَّ امْلَأْ جَوْفَهُ عِلْماً وَ فَهْماً وَ حُكْمَا ثُمَّ قَالَ لِأَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) يَا أَبَا طَالِبٍ(علیه السلام) اسْمَعِ الْآنَ لِابْنِكَ عَلِيٍّ(علیه السلام) وَ أَطِعْ فَقَدْ جَعَلَهُ اللَّهُ مِنْنَبِيِّهِ بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ(علیه السلام) مِنْ مُوسَى(علیه السلام) (وَ آخَى بَيْنَ النَّاسِ) وَ آخَى بَيْنَ عَلِيٍّ(علیه السلام) وَ بَيْنَ نَفْسِه

پيامبر(صلی الله علیه و آله) همه فرزندان عبد المطلب(علیه السلام) را كه از جمله آنان ابو طالب(علیه السلام) و ابو لهب بودند جمع كرد، و آنان در آن روز چهل نفر بودند. حضرت آنان را دعوت كرد، و خادمش در آن روز على(علیه السلام) بود و آن حضرت تحت تكفّل عمويش ابو طالب بود. پيامبر(صلی الله علیه و آله) فرمود: كداميك از شما خود را برادر و وزير و وارث و خليفه من در امّتم و صاحب اختيار هر مؤمنى بعد از من معرّفى مى كند؟ افراد حاضر ساكت ماندند تا آنكه حضرت سه مرتبه سخن خود را تكرار كردند. على(علیه السلام) عرضه داشت: من يا

ص: 373

رسول اللَّه(صلی الله علیه و آله)، خدا بر تو درود فرستد. پيامبر(صلی الله علیه و آله) سر على(علیه السلام) را بر زانوى خود گذاشت و آب دهان مبارك را در دهانش ريخت و فرمود: خدايا، باطن على را از علم و فهم و حكمت پر كن. سپس به ابو طالب(علیه السلام) فرمود: اى ابو طالب(علیه السلام) اكنون سخن پسرت را گوش كن و از او اطاعت نما، چرا كه خدا او را نسبت به پيامبرش به منزله هارون(علیه السلام) نسبت به موسى(علیه السلام) قرار داده است. ديگر اينكه بين مردم برادرى قرار داد، و بين على(علیه السلام) و خودش برادرى قرار داد. (1)

وَ رُوِيَ عَنْ أَبِي رَافِعٍ هَذِهِ الْقِصَّةُ وَ أَنَّهُ جَمَعَهُمْ فِي الشِّعْبِ فَصَنَعَ لَهُمْ رِجْلَ شَاةٍ فَأَكَلُوا حَتَّى تَضَلَّعُوا وَ سَقَاهُمْ عُسّاً فَشَرِبُوا كُلُّهُمْ حَتَّى رَوُوا ثُمَّ قَالَ إِنَّ اللَّهَ أَمَرَنِي أَنْ (أَنْذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ) وَ أَنْتُمْ عَشِيرَتِي وَ رَهْطِي وَ إِنَّ اللَّهَ لَمْ يَبْعَثْ نَبِيّاً إِلَّا وَ جَعَلَ لَهُ مِنْ أَهْلِهِ أَخاً وَ وَزِيراً وَ وَارِثاً وَ وَصِيّاً وَ خَلِيفَةً فِي أَهْلِهِ فَأَيُّكُمْ يَقُومُ فَيُبَايِعُنِي عَلَى أَنَّهُ أَخِي وَ وَارِثِي وَ وَزِيرِي وَ وَصِيِّي وَ يَكُونُ مِنِّي بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ(علیه السلام) مِنْ مُوسَى(علیه السلام) إِلَّا أَنَّهُ لَا نَبِيَّ بَعْدِي فَسَكَتَ الْقَوْمُ فَقَالَ لَيَقُومَنَ قَائِمُكُمْ أَوْ لَيَكُونَنَّ مِنْ غَيْرِكُمْ ثُمَّ لَتَنْدَمُنَّ ثُمَّ أَعَادَ الْكَلَامَ ثَلَاثَمَرَّاتٍ فَقَامَ عَلِيٌّ(علیه السلام) فَبَايَعَهُ فَأَجَابَهُ ثُمَّ قَالَ ادْنُ مِنِّي فَدَنَا مِنْهُ فَفَتَحَ فَاهُ وَ مَجَّ فِي فِيهِ مِنْ رِيقِهِ وَ تَفَلَ بَيْنَ كَتِفَيْهِ وَ ثَدْيَيْهِ فَقَالَ أَبُو لَهَبٍ بِئْسَ مَا حَبَوْتَ بِهِ ابْنَ عَمِّكَ أَنْ أَجَابَكَ فَمَلَأْتَ فَاهُ وَ وَجْهَهُ بُزَاقاً فَقَالَ النَّبِيُّ(صلی الله علیه و آله) مَلَأْتُهُ حُكْماً وَ عِلْماً.

به راستی خداوند، هیچ پیامبری را مبعوث نكرد. مگر این كه برای او از اهلش برادر و وزیر و وارث و وصی و خلیفه در اهلش قرار داد. پس كدام یك از شما برمی خیزد تا با من بیعت كند كه برادر، وارث، وزیر و وصی من باشد و برای من به منزله هارون(علیه السلام) برای موسی(علیه السلام) باشد، جز این كه بعد از من نبی نیست، پس قوم

ص: 374

ساكت شدند. وی سه بار جمله را تكرار كرد فَقَامَ عَلِی فَبَایعَهُ وَ أَجَابَه پس علی(علیه السلام) برخاست و بیعت و اجابت كرد.... (1)

حِينَ جَمَعَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)

بَنِي عَبْدِ الْمُطَّلِبِ(علیه السلام) فِي دَارِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) وَ هُمْ أَرْبَعُونَ رَجُلًا يَوْمَئِذٍ يَزِيدُونَ رَجُلًا أَوْ يَنْقُصُونَ رَجُلًا فِيمَا ذَكَرَهُ الرُّوَاةُ وَ أَمَرَ أَنْ يُصْنَعَ لَهُمْ فَخِذُ شَاةٍ مَعَ مُدٍّ مِنَ الْبُرِّ وَ يُعَدَّ لَهُمْ صَاعٌ مِنَ اللَّبَنِ وَ قَدْ كَانَ الرَّجُلُ مِنْهُمْ مَعْرُوفاً بِأَكْلِ الْجَذَعَةِ فِي مَقَامٍ وَاحِدٍ وَ يَشْرَبُ الْفَرَقَ مِنَ الشَّرَابِ فِي ذَلِكَ الْمَقَامِ وَ أَرَادَ بِإِعْدَادِ قَلِيلِ الطَّعَامِ وَ الشَّرَابِ لِجَمَاعَتِهِمْ إِظْهَارَ الْآيَةِ لَهُمْ فِي شِبَعِهِمْ وَ رِيِّهِمْ مِمَّا كَانَ لَا يُشْبِعُ الْوَاحِدَ مِنْهُمْ وَ لَا يُرْوِيهِ ثُمَّ أَمَرَ بِتَقْدِيمِهِ لَهُمْ فَأَكَلَتِ الْجَمَاعَةُ كُلُّهَا مِنْ ذَلِكَ الْيَسِيرِ حَتَّى تَمَلَّئُوا مِنْهُ وَ لَمْ يَبِنْ مَا أَكَلُوهُ مِنْهُ وَ شَرِبُوهُ فِيهِ فَبَهَرَهُمْ بِذَلِكَ وَ بَيَّنَ لَهُمْ آيَةَ نُبُوَّتِهِ وَ عَلَامَةَ صِدْقِهِ بِبُرْهَانِ اللَّهِ تَعَالَى فِيهِ ثُمَّ قَالَ لَهُمْ بَعْدَ أَنْ شَبِعُوا مِنَ الطَّعَامِ وَ رَوُوا مِنَ الشَّرَابِ يَا بَنِي عَبْدِ الْمُطَّلِبِ(علیه السلام) إِنَّ اللَّهَ بَعَثَنِي إِلَى الْخَلْقِ كَافَّةً وَ بَعَثَنِي إِلَيْكُمْ خَاصَّةً فَقَالَ عَزَّ وَ جَلَ (وَ أَنْذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ) وَ أَنَا أَدْعُوكُمْ إِلَى كَلِمَتَيْنِ خَفِيفَتَيْنِ عَلَى اللِّسَانِ ثَقِيلَتَيْنِ فِي الْمِيزَانِ تَمْلِكُونَ بِهِمَا الْعَرَبَ وَ الْعَجَمَ وَ تَنْقَادُ لَكُمْ بِهِمَا الْأُمَمُ وَ تَدْخُلُونَ بِهِمَا الْجَنَّةَ وَ تَنْجُونَ بِهِمَا مِنَ النَّارِ شَهَادَةِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنِّي رَسُولُ اللَّهِ(صلی اللهعلیه و آله)

فَمَنْ يُجِبْنِي إِلَى هَذَا الْأَمْرِ وَ يُؤَازِرْنِي عَلَيْهِ وَ عَلَى الْقِيَامِ بِهِ يَكُنْ أَخِي وَ وَصِيِّي وَ وَزِيرِي وَ وَارِثِي وَ خَلِيفَتِي مِنْ بَعْدِي فَلَمْ يُجِبْ أَحَدٌ مِنْهُمْ فَقَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) فَقُمْتُ بَيْنَ يَدَيْهِ مِنْ بَيْنِهِمْ وَ أَنَا إِذْ ذَاكَ أَصْغَرُهُمْ سِنّاً وَ أَحْمَشُهُمْ سَاقاً وَ أَرْمَصُهُمْ عَيْناً فَقُلْتُ أَنَا يَا رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)

أُؤَازِرُكَ عَلَى هَذَا الْأَمْرِ فَقَالَ اجْلِسْ ثُمَّ أَعَادَ الْقَوْلَ عَلَى الْقَوْمِ ثَانِيَةً

ص: 375

فَأَصْمَتُوا وَ قُمْتُ فَقُلْتُ مِثْلَ مَقَالَتِيَ الْأُولَى فَقَالَ اجْلِسْ ثُمَّ أَعَادَ عَلَى الْقَوْمِ مَقَالَتَهُ ثَالِثَةً فَلَمْ يَنْطِقْ أَحَدٌ مِنْهُمْ بِحَرْفٍ فَقُلْتُ أَنَا أُؤَازِرُكَ يَا رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)

عَلَى هَذَا الْأَمْرِ فَقَالَ اجْلِسْ فَأَنْتَ أَخِي وَ وَصِيِّي وَ وَزِيرِي وَ وَارِثِي وَ خَلِيفَتِي مِنْ بَعْدِي فَنَهَضَ الْقَوْمُ وَ هُمْ يَقُولُونَ لِأَبِي طَالِبٍ(علیه السلام)

يَا أَبَا طَالِبٍ(علیه السلام)

لِيَهْنِكَ الْيَوْمَ إِنْ دَخَلْتَ فِي دِينِ ابْنِ أَخِيكَ فَقَدْ جَعَلَ ابْنَكَ أَمِيراً عَلَيْكَ

در آغازى كه پيغمبر اكرم(صلی الله علیه و آله) مردم را به دين اسلام دعوت مي كرد نزديكان خود را گرد آورد و آنان را به يكتاپرستى و ايمان به خدا هدايت نمود و اضافه كرد كه اگر به من بگرويد شما را يارى كنم و بر كفار و دشمنانتان پيروزى دهم و شرافت دنيا و آخرت و نعمت جاويد بهشت را براى شما ضمانت نمايم هيچ يك از آنان به غير از امير المؤمنين(علیه السلام) دعوت آن جناب را اجابت نكرد به همين جهت رسول خدا(صلی الله علیه و آله) وي را برادر و وزير و و جانشين و خليفه خود قرار داد و بهشت را براى او واجب گردانيد. اين پيش آمد در ذيل حديث الدار كه همه ناقلين آثار به صحت آن اتفاق كرده اند چنين آورده شده. رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرزندان عبد المطلب(علیه السلام) را كه چهل مرد يا بيشتر و يا كمتر بودند در خانه ابو طالب گرد آورد و دستور غذائى كه عبارت بوده از يك ران گوسفند و يك پيمانه گندم و چهار پيمانه شير براى آنان مهيا كرد با آنكه در ميان آنها كسى بود كه در يك نشست يك گوسفند ميخورد و نوزده جام مى آشاميد. حضرت خواست با اين غذاى اندك و نوشیدنی مختصر معجزه كرده باشد و به آنها بفهماند كه او مي تواند با اين غذاى مختصر كه خوراك يك نفر آنها نيست عده اى راسير كند. رسول خدا(صلی الله علیه و آله) دستور داد نخست آنها را از همان غذا سير كردند و همه از آن استفاده كردند و چيزى از آن كاسته نشد، اين عمل آنان را مبهوت ساخته و بدين وسيله از معجزه او باخبر شده و براستى و صداقت او پى بردند. ميهمان ها چون از خوردن غذا و شير فارغ شدند فرمود فرزندان عبد المطلب(علیه السلام)

ص: 376

خداى متعال مرا به سوى همه جمعيت عموما و به سوى شما خصوصا مبعوث داشته و فرموده: (وَ أَنْذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ ) نخست نزديكان خود را بترسان اينك حسب الامر شما را به گفتن دو كلمه كه بر زبان آسانست و ميزان روز رستاخيز شما را گرانبار مي سازد و بدين وسيله بر همه چيره مي شويد و همه مردم را منقاد خود قرار مي دهيد و وارد بهشت مي گرديد و از عذاب خدا رهائى مي يابيد امر مي كنم و آن دو كلمه شهادت به وحدانيت خدا و رسالت منست اينك كسى كه مرا اجابت كند و به دين و آئين من بگرود و به خواسته ی من قيام نمايد برادر و وصى و جانشين و وزير منست و كارهاى پس از من بدو متوجه است. ليكن متاسفانه كسى پاسخ نداده و اجابت نكرد. على(علیه السلام) فرموده: من كه در آن روز از همه كوچكتر و لاغراندام تر و چشمم پرآب تر بود از جاى برخاستم عرضه داشتم: من در اين راه با شما هم گامم فرمود بنشين بار ديگر رسول خدا(صلی الله علیه و آله) همان سخن را اعاده كرد كسى پاسخ نداد اين بار هم من پيشقدم شدم باز پيغمبر(صلی الله علیه و آله) نپذيرفت بار سوم سخن را اعاده كرد. كسى اجابت نكرد من از جاى برخاسته براى سومين بار فرموده آن جناب را پاسخ دادم فرمود: بنشين كه تو برادر و وصى و وزير و جانشين پس از منى. (1)

وَ عَنْهُ، قَالَ أَخْبَرَنَا جَمَاعَةٌ، عَنْ أَبِي الْمُفَضَّلِ، قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ جَرِيرٍ الطَّبَرِيُّ سَنَةَ ثَمَانٍ وَ ثَلَاثِمِائَةٍ، قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ حُمَيْدٍ الرَّازِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا سَلَمَةُ بْنُ الْفَضْلِ الْأَبْرَشُ، قَالَ حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ إِسْحَاقَ، عَنْ عَبْدِ الْغَفَّارِ بْنِالْقَاسِمِ. قَالَ أَبُو الْمُفَضَّلِ وَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَيْمَانَ الْبَاغَنْدِيُ وَ اللَّفْظُ لَهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الصَّبَّاحِ الْجَرْجَرَائِيُّ، قَالَ حَدَّثَنِي سَلَمَةُ بْنُ صَالِحٍ الْجُعْفِيُّ، عَنْ سُلَيْمَانَ الْأَعْمَشِ وَ أَبِي مَرْيَمَ جَمِيعاً، عَنِ الْمِنْهَالِ بْنِ عَمْرٍو، عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَارِثِ بْنِ نَوْفَلٍ، عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ، عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام)

ص: 377

قَالَ: لَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) (وَ أَنْذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ) دَعَانِي رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) فَقَالَ لِي: يَا عَلِيُّ(علیه السلام)، إِنَّ اللَّهَ (تَعَالَى) أَمَرَنِي أَنْ أُنْذِرَ عَشِيرَتِيَ الْأَقْرَبِينَ، قَالَ: فَضِقْتُ بِذَلِكَ ذَرْعاً، وَ عَرَفْتُ أَنِّي مَتَى أُنَادِيهِمْ بِهَذَا الْأَمْرِ أَرَى مِنْهُمْ مَا أَكْرَهُ، فَصُمْتُ عَلَى ذَلِكَ، وَ جَاءَنِي جَبْرَئِيلُ(علیه السلام) فَقَالَ: يَا مُحَمَّدُ(صلی الله علیه و آله)، إِنَّكَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ مَا أُمِرْتَ بِهِ عَذَّبَكَ رَبُّكَ فَاصْنَعْ لَنَا يَا عَلِيُّ صَاعاً مِنْ طَعَامٍ، وَ اجْعَلْ عَلَيْهِ رِجْلَ شَاةٍ، وَ امْلَأْ لَنَا عُسّاً مِنْ لَبَنٍ، ثُمَّ اجْمَعْ بَنِي عَبْدِ الْمُطَّلِبِ(علیه السلام) حَتَّى أُكَلِّمَهُمْ، وَ أَبْلِغْهُمْ مَا أُمِرْتُ بِهِ. فَفَعَلْتُ مَا أَمَرَنِي بِهِ، ثُمَّ دَعَوْتُهُمْ أَجْمَعَ، وَ هُمْ يَوْمَئِذٍ أَرْبَعُونَ رَجُلًا يَزِيدُونَ رَجُلًا أَوْ يُنْقَصُونَ رَجُلًا، فِيهِمْ أَعْمَامُهُ أَبُو طَالِبٍ(علیه السلام) وَ حَمْزَةُ(علیه السلام) وَ الْعَبَّاسُ(علیه السلام) وَ أَبُو لَهَبٍ. فَلَمَّا اجْتَمَعُوا لَهُ دَعَانِي بِالطَّعَامِ الَّذِي صَنَعْتُ لَهُمْ، فَجِئْتُ بِهِ، فَلَمَّا وَضَعْتُهُ تَنَاوَلَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) جِذْمَةً مِنَ اللَّحْمِ، فَشَقَّهَا بِأَسْنَانِهِ، ثُمَّ أَلْقَاهَا فِي نَوَاحِي الصَّحْفَةِ، ثُمَّ قَالَ: خُذُوا بِسْمِ اللَّهِ، فَأَكَلَ الْقَوْمُ حَتَّى صَدَرُوا، مَا لَهُمْ بِشَيْ ءٍ مِنَ الطَّعَامِ حَاجَةٌ، وَ مَا أَرَى إِلَّا مَوَاضِعَ أَيْدِيهِمْ، وَ ايْمُ اللَّهِ الَّذِي نَفْسُ عَلِيٍّ بِيَدِهِ إِنْ كَانَ الرَّجُلُ الْوَاحِدُ مِنْهُمْ لَيَأْكُلُ مَا قَدَّمْتُ لِجَمِيعِهِمْ، ثُمَّ جِئْتُهُمْ بِذَلِكَ الْعُسِّ فَشَرِبُوا حَتَّى رَوَوْا جَمِيعاً، وَ ايْمُ اللَّهِ إِنْ كَانَ الرَّجُلُ الْوَاحِدُ مِنْهُمْ لَيَشْرَبُ مِثْلَهُ، فَلَمَّا أَرَادَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) أَنْ يُكَلِّمَهُمْ بَدَرَهُ أَبُو لَهَبٍ إِلَى الْكَلَامِ فَقَالَ: لَشَدَّ مَا سَحَرَكُمْ صَاحِبُكُمْ! فَتَفَرَّقَ الْقَوْمُ، وَ لَمْ يُكَلِّمْهُمْ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) فَقَالَ لِي مِنَ الْغَدِ: يَا عَلِيُّ(علیه السلام)، إِنَّ هَذَا الرَّجُلَ قَدْ سَبَقَنِي إِلَى مَا سَمِعْتَ مِنَ الْقَوْلِ، فَتَفَرَّقَ الْقَوْمُ قَبْلَ أَنْ أُكَلِّمَهُمْ، فَعُدَّ لَنَا مِنَ الطَّعَامِ بِمِثْلِ مَا صَنَعْتَ ثُمَّ اجْمَعْهُمْ لِي. قَالَ: فَفَعَلْتُ ثُمَّ جَمَعْتُهُمْ، فَدَعَانِي بِالطَّعَامِ فَقَرَّبْتُهُ لَهُمْ، فَفَعَلَ كَمَا فَعَلَ بِالْأَمْسِ، وَ

ص: 378

أَكَلُوا حَتَّى مَا لَهُمْ بِهِ مِنْ حَاجَةٍ، ثُمَّ قَالَ: اسْقِهِمْ، فَجِئْتُهُمْ بِذَلِكَ الْعُسِّ فَشَرِبُوا حَتَّى رَوَوْا مِنْهُ جَمِيعاً. ثُمَّ تَكَلَّمَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) فَقَالَ: يَا بَنِي عَبْدِ الْمُطَّلِبِ(علیه السلام)، إِنِّي وَ اللَّهِ مَا أَعْلَمُشَابّاً فِي الْعَرَبِ جَاءَ قَوْمَهُ بِأَفْضَلَ مِمَّا جِئْتُكُمْ بِهِ، إِنِّي قَدْ جِئْتُكُمْ بِخَيْرِ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ، وَ قَدْ أَمَرَنِي اللَّهُ (عَزَّ وَ جَلَّ) أَنْ أَدْعُوَكُمْ إِلَيْهِ، فَأَيُّكُمْ يُؤْمِنُ بِي وَ يُؤَازِرُنِي عَلَى أَمْرِي، فَيَكُونَ أَخِي وَ وَصِيِّي وَ وَزِيرِي وَ خَلِيفَتِي فِي أَهْلِي مِنْ بَعْدِي قَالَ: فَأَمْسَكَ الْقَوْمُ، وَ أَحْجَمُوا عَنْهَا جَمِيعاً. قَالَ: فَقُمْتُ وَ إِنِّي لَأَحْدَثُهُمْ سِنّاً، وَ أَرْمَصُهُمْ عَيْناً، وَ أَعْظَمُهُمْ بَطْناً، وَ أَحْمَشُهُمْ سَاقَا. فَقُلْتُ: أَنَا يَا نَبِيَّ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) أَكُونُ وَزِيرَكَ عَلَى مَا بَعَثَكَ اللَّهُ بِهِ. قَالَ: فَأَخَذَ بِيَدِي ثُمَّ قَالَ: إِنَّ هَذَا أَخِي وَ وَصِيِّي وَ وَزِيرِي وَ خَلِيفَتِي فِيكُمْ، فَاسْمَعُوا لَهُ وَ أَطِيعُوا. قَالَ: فَقَامَ الْقَوْمُ يَضْحَكُونَ، وَ يَقُولُونَ لِأَبِي طَالِبٍ(علیه السلام): قَدْ أَمَرَكَ أَنْ تَسْمَعَ لِابْنِكَ وَ تُطِيعَ.

عبد الله بن عباس روایت کرده که علی بن ابیطالب(علیه السلام) فرمودند: وقتی آیه (وَ أَنْذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ)(1) فرود آمد پیامبر(صلی الله علیه و آله) مرا خواند و فرمود: ای علی(علیه السلام) خداوند فرازمند به من فرمان داده تا خویشان نزدیک خود را بیم دهم. من تاب این کار را ندارم و می دانم که هرگاه آنان را برای کار فرا بخوانم سخن ناپسندی از برخی از ایشان می شنوم و ناپسندی می بینم. پس خاموش ماندم ولی جبرئیل(علیه السلام) آمد و عرضه داشت: ای محمد! اگر آنچه را که به آن فرمان داده شده ای انجام ندهی پروردگارت تو را معذب کند. پس ای علی(علیه السلام) برایمان یک پیمانه غذا درست کن و یک پای گوسفند به آن اضافه کن و قدحی پر از شیر درست کن سپس فرزندان عبدالمطلب(علیه السلام) را جمع کن تا با آنان سخن بگویم و به آنچه را به آن فرمان داده شده ام برسانم. من آنچه را به من فرموده بود، انجام دادم و سپس همه را دعوت کردم. آنان در آن روز چهل مرد بودند و عموهای

ص: 379

حضرت، ابوطالب(علیه السلام)، حمزه(علیه السلام)، عباس(علیه السلام) و ابولهب نیز در میانشان بودند. وقتی آنان در خدمت حضرت گرد آمدند، غذایی را که من برایشان درست کرده بودم خواستندمن آن را آوردم و چون بر سر سفره نهادم، رسول خدا(صلی الله علیه و آله) تکه ای گوشت برداشت و با دندان هایش پاره کرد و در گوشه های دیس گذاشت و فرمود: بسم الله بخورید. مهمانان خوردند سیر شدند و از غذا دست کشیدند و دیگر میلی به خوردن نداشتند. در حالی که جز جای دستشان چیزی از غذا نخورده بودند. و به خدایی که جان علی(علیه السلام) در دست اوست یک مرد از آنان هم می توانست. همه آنچه را که من آورده بودم بخورد. سپس قدح شیر را آوردم و آنان خوردند و سیراب شدندو به خدا سوگند یک مرد از ایشان هم می توانست آن را بخورد. وقتی رسول خدا(صلی الله علیه و آله) خواست سخن بگوید ابولهب پیشی گرفت و گفت: رفیقتان سخت شما را جادو کرده است. در این هنگام و با این سخن مردم پراکنده شدند و رسول خدا(صلی الله علیه و آله) با ایشان سخن نگفت. فردای آن روز به من فرمودند: ای علی! ابولهب با سخنی که از او شنیدی بر من پیشی گرفت و مردم پیش از آن که با آنان سخن بگویم پراکنده شدند، پس دوباره چنان غذایی را برایمان درست کن و آنان را نزد من گرد آور. من نیز چنان کردم. سپس آنان را گرد آوردم آنگاه حضرت غذا خواست و من پیش آوردم و ایشان چنان کرد که دیروز کرده بود و آنان خوردند و سیر شدند. سپس حضرت فرمود: آنان را سیراب کن. من آن قدح را برایشان آوردم همگی خوردند و سیراب شدند. سپس رسول خدا(صلی الله علیه و آله) سخن را آغاز کرد و فرمود: ای فرزندان عبدالمطلب(علیه السلام) به خدا من در میان عرب جوانی را نمی شناسم که چیزی برای مردمش بیاورد برتر از آنچه من برای شما آورده ام. همانا خیر دنیا و آخرت را برایتان آورده ام. و خداوند عزتمند به من فرمان داده تا شما را به سوی آن بخوانم. هرکه از شما که به من ایمان آورد و مرا در کارم یاری کند او پس از من برادر وصی وزیر و جانشین من در میان خاندانم خواهد بود. در حالی که مهمانان ساکت بوده و حرفی نمی زدند. پس من

ص: 380

جوانترین شان، بودم از ایشان سبقت گرفته برخاستم و عرضه داشتم: ای پیامبرخدا(صلی الله علیه و آله) من تورا یاری می کنم، در آنچه خداوند تورا به آن برانگیخته است. ایشان دست مرا گرفت و فرمود: این برادر وصی و جانشین من در میان شماست. سخنن او را بشنوید و فرمان برید. عده ای در حالی که می خندیدند به ابوطالب(علیه السلام) گفتند: به تو فرمان داد که از پسرت حرف شنوی داشته باشی. (1)

جایگاه هارون نسبت به موسی

أَخْبَرَنَا ابْنُ الصَّلْتِ، قَالَ أَخْبَرَنَا ابْنُ عُقْدَةَ، قَالَ أَخْبَرَنِي عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ قِرَاءَةً عَلَيْهِ، قَالَ حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى، قَالَ حَدَّثَنَا عُبَيْدُ اللَّهِ بْنُ عَلِيٍّ، قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ مُوسَى، عَنْ أَبِيهِ، عَنْ جَدِّهِ، عَنْ آبَائِهِ، عَنْ عَلِيٍّ(علیه السلام) قَالَ: خَلَّفَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)

عَلِيّاً(علیه السلام)

فِي غَزْوَةِ تَبُوكَ، فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ، تُخَلِّفُنِي بَعْدَكَ قَالَ: أَ لَا تَرْضَى أَنْ تَكُونَ مِنِّي بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ(علیه السلام) مِنْ مُوسَى(علیه السلام) إِلَّا أَنَّهُ لَا نَبِيَّ بَعْدِي.

علی بن موسی الرضا(علیه السلام) از اجداد خود روایت می کند: رسول خدا(صلی الله علیه و آله) علی(علیه السلام) را در جنگ تبوک جانشین خود ساخت. پس عرضه داشت: ای رسول خدا! پس از خود مرا به جای می گذاری؟ (و با خود به جنگ نمی بری؟) پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمود: آیا خشنود نمی گردی که جایگاه تو نسبت به من چون جایگاه هارون(علیه السلام) نسبت به موسی(علیه السلام) باشد جز آن که پیامبری بعد از من نیست. (2)

ص: 381

برادر وزیر و جانشین پیامبر

أَخْبَرَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ الصَّلْتِ، قَالَ أَخْبَرَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ، قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ يَحْيَى بْنِ زَكَرِيَّا، قَالَ حَدَّثَنَا عُبَيْدُ اللَّهِ بْنُ مُوسَى، قَالَ حَدَّثَنَا فِطْرٌ، عَنْ أَنَسٍ، قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله): إِنَّ أَخِي وَ وَزِيرِي وَ وَصِيِّي فِي أَهْلِي عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام).

رسول خدا(صلی الله علیه و آله): همانا برادر و وزیر و جانشین من در میان خانواده ام علی بن ابیطالب(علیه السلام) است. (1)

أَخْبَرَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ الصَّلْتِ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ، قَالَ حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ عَفَّانَ، قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ الْعَزِيزِ بْنُ الْخَطَّابِ، قَالَ حَدَّثَنَا نَاصِحٌ، عَنْ زَكَرِيَّا، عَنْ أَنَسٍ، قَالَ: اتَّكَأَ النَّبِيُّ(صلی الله علیه و آله) عَلَى عَلِيٍّ(علیه السلام) فَقَالَ: يَا عَلِيُّ، أَ مَا تَرْضَى أَنْ تَكُونَ أَخِي وَ أَكُونَ أَخَاكَ، وَ تَكُونَ وَلِيِّي وَ وَصِيِّي وَ وَارِثِي تَدْخُلُ رَابِعَ أَرْبَعَةٍ الْجَنَّةَ أَنَا وَ أَنْتَ وَ الْحَسَنُ(علیه السلام) وَ الْحُسَيْنُ(علیه السلام) وَ ذُرِّيَّتُنَا خَلْفَ ظُهُورِنَا، وَ مَنْ تَبِعَنَا

مِنْ أُمَّتِنَا عَنْ أَيْمَانِهِمْ وَ شَمَائِلِهِمْ قَالَ: بَلَى يَا رَسُولَ اللَّهِ.

پیامبر(صلی الله علیه و آله) بر علی(علیه السلام) تکیه داد و فرمود: آیا خشنود نمی گردی که برادرم باشی و من نیز برادرت باشم و سرپرست و جانشین و ارث پس از من باشی؟ و جزء چهار نفری باشی که در بهشت داخل می شوند، من و تو و حسن(علیه السلام) و حسین(علیه السلام) و فرزندان ما که پس از ما خواهند آمد وهرکه از امت ما که در چپ و راست خود (و در تمامی موارد) از ما پیروی کنند؟ عرضه داشتم: بله ای رسول خدا! (2)

ص: 382

أَخْبَرَنَا أَبُو عُمَرَ، قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِيدٍ، قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ يَحْيَى بْنِ زَكَرِيَّا، قَالَ حَدَّثَنَا عُبَيْدُ اللَّهِ بْنُ مُوسَى، قَالَ حَدَّثَنَا مَطَرٌ، عَنْ أَنَسٍ، قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله): إِنَّ أَخِي وَ وَزِيرِي وَ وَصِيِّي عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام).

رسول خدا(صلی الله علیه و آله): همانا برادر و وزیر و جانشین من، علی بن ابیطالب(علیه السلام) است. (1)

حَدَّثَنَا أَبِي رِضْوَانُ اللَّهِ عَلَيْهِ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ الْحَسَنِ الْمُؤَدِّبُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِيٍّ الْأَصْبَهَانِيِّ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الثَّقَفِيِّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ الْكُوفِيُّ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْهَاشِمِيِّ عَنْ أَبِي مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِيِّ قَالَ سَمِعْتُ جَابِرَ بْنَ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِيَّ يَقُولُ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) يَقُولُ لِعَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) يَا عَلِيُّ أَنْتَ أَخِي وَ وَصِيِّي وَ وَارِثِي وَ خَلِيفَتِي عَلَى أُمَّتِي فِي حَيَاتِي وَ بَعْدَ وَفَاتِي مُحِبُّكَ مُحِبِّي وَ مُبْغِضُكَ مُبْغِضِي وَ عَدُوُّكَ عَدُوِّي وَ وَلِيُّكَ وَلِيِّي.

جابر بن عبد اللَّه انصارى گويد شنيدم رسول خدا(صلی الله علیه و آله) مي فرمود به على بن ابى طالب(علیه السلام) اى على! تو برادر من و وصى من و وارث من و خليفه من بر امت منى در زندگى من و پس از فوت من دوستت دوست من دشمنت دشمن من و بدخواهت بدخواه من و پيروت پيرو من است. (2)

أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ، قَالَ أَخْبَرَنَا الشَّرِيفُ أَبُو مُحَمَّدٍ الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى، قَالَ حَدَّثَنِي جَدِّي، قَالَ حَدَّثَنَا إِبْرَاهِيمُ بْنُ عَلِيٍّ وَ الْحَسَنُ بْنُ يَحْيَى، جَمِيعاً، قَالا حَدَّثَنَا نَصْرُ بْنُ مُزَاحِمٍ، عَنْ أَبِي خَالِدٍ الْوَاسِطِيِّ، عَنْ زَيْدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ، عَنْ أَبِيهِ، عَنْ جَدِّهِ، عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) قَالَ: كَانَ لِي مِنْ رَسُولِاللَّهِ(صلی الله علیه و آله)

ص: 383

عَشْرٌ لَمْ يُعْطَهُنَّ أَحَدٌ قَبْلِي، وَ لَا يُعْطَاهُنَّ أَحَدٌ بَعْدِي. قَالَ لِي: أَنْتَ يَا عَلِيُّ(علیه السلام) أَخِي فِي الدُّنْيَا وَ أَخِي فِي الْآخِرَةِ، وَ أَنْتَ أَقْرَبُ النَّاسِ مِنِّي مَوْقِفاً يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَ مَنْزِلِي وَ مَنْزِلُكَ فِي الْجَنَّةِ مُتَوَاجِهَانِ كَمَنْزِلٍ الْأَخَوَيْنِ، وَ أَنْتَ الْوَصِيُّ، وَ أَنْتَ الْوَلِيُّ، وَ أَنْتَ الْوَزِيرُ، عَدُوُّكَ عَدُوِّي وَ عَدُوِّي عَدُوُّ اللَّهِ، وَ وَلِيُّكَ وَلِيِّيِ وَ وَلِيِّي وَلِيُّ اللَّهِ.

امیرمومنان(علیه السلام): برای من از جانب رسول خدا(صلی الله علیه و آله) ده موهبت بود که پیش از من به کسی عطا نشده بود و پس از من نیز به کسی عطا نگردید. پیامبر(صلی الله علیه و آله) به من فرمود: ای علی! تو برادر من در دنیا و آخرت هستی و در قیامت جایگاه تو نزدیکترین جایگاه به من است و منزل من و تو در بهشت همانند منزل دو برادر رو به روی هم است و تو جانشین و سرپرست و وزیر من هستی. دشمن تو دشمن من و دشمن من دشمن خداست و سرپرست تو دوست من و دوست من دوست خداست.(1)

جانشین پیامبر

حَدَّثَنَا أَبُو مَنْصُورٍ السُّكَّرِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا جَدِّي عَلِيُّ بْنُ عُمَرَ، قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو الْفَضْلِ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ الْعَبَّاسِ، قَالَ حَدَّثَنَا مُهَنَّا بْنُ يَحْيَى، قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّزَّاقِ، عَنْ أَبِيهِ، عَنْ مِينَا، عَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ، قَالَ لَيْلَةَ الْجِنِّ قَالَ لِي رَسُولُ اللَّهِ: يَا ابْنَ مَسْعُودٍ، نُعِيَتْ إِلَيَّ نَفْسِي. فَقُلْتُ: اسْتَخْلِفْ، يَا رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله). قَالَ: مَنْ قُلْتُ: أَبَا بَكْرٍ. فَأَعْرَضَ عَنِّي ثُمَّ قَالَ: يَا ابْنَ مَسْعُودٍ، نُعِيَتْ إِلَيَّ نَفْسِي. قُلْتُ: اسْتَخْلِفْ. قَالَ: مَنْ قُلْتُ: عُمَرَ. فَأَعْرَضَ عَنِّي، ثُمَّ قَالَ: يَا ابْنَ مَسْعُودٍ، نُعِيَتْإِلَيَّ

ص: 384

نَفْسِي. قُلْتُ: اسْتَخْلِفْ. قَالَ: مَنْ قُلْتُ عَلِيّاً(علیه السلام). قَالَ: أَمَا إِنَّهُمْ إِنْ أَطَاعُوهُ دَخَلُوا الْجَنَّةَ أَجْمَعُونَ أَكْتَعُونَ.

ابن مسعود می گوید: در شبی تاریک رسول خدا(صلی الله علیه و آله) به من فرمود: ای ابن مسعود. به گوش جانم، خبر مرگم خوانده شد. پس عرضه داشتم: ای رسول خدا(صلی الله علیه و آله) جانشینی قرار ده. فرمود: چه کسی؟ عرضه داشتم: ابوبکر. پیامبر(صلی الله علیه و آله) از من روی گردانید. دگر باره فرمود: ای ابن مسعود! به گوش جانم خبر مرگم داده شده. گفتم جانشینی برگزین. فرمود: چه کسی را؟ عرضه داشتم: عمر. پس بار دیگر از من روی گردانید. آنگاه فرمود: ای ابن مسعود. به گوش دلم خبر از وفاتم داده شد. عرضه داشتم جانشینی قرار ده. فرمود: چه کسی را؟ عرضه داشتم: علی(علیه السلام) را. فرمود: آگاه باش چنان چه آنان از او پیروی کنند همگی در بهشت داخل می گردند. (1)

علی وزیر و خلیفه ی منست

أَخْبَرَنَا أَبُو بَكْرٍ الْبَغْدَادِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو سَعِيدٍ الْقُرَشِيُّ الرَّازِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا يُوسُفُ بْنُ عَاصِمٍ قَالَ حَدَّثَنَا سُوَيْدُ بْنُ سَعِيدٍ، [قَالَ] حَدَّثَنَا عَمْرُو بْنُ ثَابِتٍ، عَنْ مَطَرٍ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) إِنَّ خَلِيلِي وَ وَزِيرِي وَ خَلِيفَتِي فِي أَهْلِي وَ خَيْرَ مَنْ أَتْرُكَ بَعْدِي يُنْجِزُ مَوْعِدِي وَ يَقْضِي دَيْنِي عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام).

ص: 385

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمودند: اوست خلیل، وزير و خليفه در ميان اهل بيتم و بدانيد بهترين كسى كه وعده هاى مرا وفا كند و قرض و دينم را ادا نمايد على بن ابى طالب(علیه السلام) است. (1)

اشارات مختلف پیامبر به وصایت علی

حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ الْقَطَّانُ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ يَحْيَى بْنِ زَكَرِيَّا الْقَطَّانُ قَالَ حَدَّثَنَا بَكْرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَبِيبٍ قَالَ حَدَّثَنَا تَمِيمُ بْنُ بُهْلُولٍ قَالَ حَدَّثَنِي عَبْدُ اللَّهِ بْنُ أَبِي الْهُذَيْلِ وَ سَأَلْتُهُ عَنِ الْإِمَامَةِ فِيمَنْ تَجِبُ وَ مَا عَلَامَةُ مَنْ تَجِبُ لَهُ الْإِمَامَةُ فَقَالَ إِنَّ الدَّلِيلَ عَلَى ذَلِكَ وَ الْحُجَّةَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ وَ الْقَائِمَ بِأُمُورِ الْمُسْلِمِينَ وَ النَّاطِقَ بِالْقُرْآنِ وَ الْعَالِمَ بِالْأَحْكَامِ أَخُو نَبِيِّ اللَّهِ وَ خَلِيفَتُهُ عَلَى أُمَّتِهِ وَ وَصِيُّهُ عَلَيْهِمْ وَ وَلِيُّهُ الَّذِي كَانَ مِنْهُ بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ(علیه السلام) مِنْ مُوسَى(علیه السلام) الْمَفْرُوضُ الطَّاعَةِ بِقَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ (يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ) الْمَوْصُوفُ بِقَوْلِهِ (إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُونَ ) الْمَدْعُوُّ إِلَيْهِ بِالْوَلَايَةِ الْمُثْبَتُ لَهُ الْإِمَامَةُ يَوْمَ غَدِيرِ خُمٍّ بِقَوْلِ الرَّسُولِ(صلی الله علیه و آله) عَنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَ لَسْتُ أَوْلَى بِكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ قَالُوا بَلَى قَالَ فَمَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ(علیه السلام) مَوْلَاهُ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ وَ انْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ وَ اخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ وَ أَعِنْ مَنْ أَعَانَهُ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ وَ إِمَامُ الْمُتَّقِينَ وَ قَائِدُ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِينَ وَ أَفْضَلُ الْوَصِيِّينَ وَ خَيْرُ الْخَلْقِ أَجْمَعِينَ بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) وَ بَعْدَهُ الْحَسَنُ بْنُ

ص: 386

عَلِيٍّ(علیه السلام) ثُمَّ الْحُسَيْنُ(علیه السلام) سِبْطَا رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) وَ ابْنَا خَيْرِ النِّسْوَانِ أَجْمَعِينَ ثُمَّ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ(علیه السلام) ثُمَّ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ(علیه السلام) ثُمَّ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ(علیه السلام) ثُمَّ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ(علیه السلام) ثُمَّ عَلِيُّ بْنُ مُوسَى(علیه السلام) ثُمَّ مُحَمَّدُبْنُ عَلِيٍّ(علیه السلام) ثُمَّ عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ(علیه السلام) ثُمَّ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ(علیه السلام) ثُمَّ ابْنُ الْحَسَنِ(علیه السلام) إِلَى يَوْمِنَا هَذَا وَاحِداً بَعْدَ وَاحِدٍ وَ هُمْ عِتْرَةُ الرَّسُولِ(صلی الله علیه و آله) الْمَعْرُوفُونَ بِالْوَصِيَّةِ وَ الْإِمَامَةِ وَ لَا تَخْلُو الْأَرْضُ مِنْ حُجَّةٍ مِنْهُمْ فِي كُلِّ عَصْرٍ وَ زَمَانٍ وَ فِي كُلِّ وَقْتٍ وَ أَوَانٍ وَ هُمُ الْعُرْوَةُ الْوُثْقَى وَ أَئِمَّةُ الْهُدَى وَ الْحُجَّةُ عَلَى أَهْلِ الدُّنْيَا إِلَى أَنْ يَرِثَ اللَّهُ (الْأَرْضَ وَ مَنْ عَلَيْها)(1) وَ كُلُّ مَنْ خَالَفَهُمْ ضَالٌّ مُضِلٌّ تَارِكٌ لِلْحَقِّ وَ الْهُدَى وَ هُمُ الْمُعَبِّرُونَ عَنِ الْقُرْآنِ وَ النَّاطِقُونَ عَنِ الرَّسُولِ(صلی الله علیه و آله) وَ مَنْ مَاتَ لَا يَعْرِفُهُمْ مَاتَ مِيتَةً جَاهِلِيَّةً وَ دِينُهُمُ الْوَرَعُ وَ الْعِفَّةُ وَ الصِّدْقُ وَ الصَّلَاحُ وَ الِاجْتِهَادُ وَ أَدَاءُ الْأَمَانَةِ إِلَى الْبَرِّ وَ الْفَاجِرِ وَ طُولُ السُّجُودِ وَ قِيَامُ اللَّيْلِ وَ اجْتِنَابُ الْمَحَارِمِ وَ انْتِظَارُ الْفَرَجِ بِالصَّبْرِ وَ حُسْنُ الصُّحْبَةِ وَ حُسْنُ الْجِوَارِ ثُمَّ قَالَ تَمِيمُ بْنُ بُهْلُولٍ حَدَّثَنِي أَبُو مُعَاوِيَةَ عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ(علیه السلام) فِي الْإِمَامَةِ مِثْلَهُ سَوَاءً.

تميم بن بهلول مى گويد: از عبد اللَّه بن ابى الهذيل از امامت پرسيدم و اينكه امامت در چه كسى است و علامت كسى كه مقام امامت را دارد چيست؟ گفت: راهنماى اين امر و حجّت بر مؤمنان و قائم به امور مسلمانان و ناطق به قرآن و عالم به احكام، همان برادر پيامبر خدا(صلی الله علیه و آله) و جانشين او بر امتش و وصىّ او بر آنان و ولىّ اوست كه نسبت به او به منزله هارون(علیه السلام) از موسى(علیه السلام) بود و كسى كه پيروى از او به گفته خداوند:

(يا

أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ)(2)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، خداى را فرمان بردارى كنيد و پيامبر(صلی الله علیه و آله) و خداوندان امر

ص: 387

خود را فرمان بردارى كنيد، آنكه خدا وى را در قرآن چنين وصف كرده (إِنَّما

وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُونَ)(1) ولى شما خدا و پيامبر(صلی الله علیه و آله)اوست و كسانى كه نماز مى گزارند و زكات مى دهند، در حالى كه در ركوع هستند، و آنكه در روز غدير خم مولاى گروندگان خوانده شده و پيشواى او ثابت گرديده به دستور پيامبر(صلی الله علیه و آله) از سوى خدا چنان كه گفته: آيا من به شما از شما اولى نيستم؟ گفتند آرى اولى هستى، پس گفت: هر كه را من مولاى او هستم على(علیه السلام) مولاى اوست، بار خدايا دوست او را دوست بدار و دشمن او را دشمن دار و يار او را يار باش، و آنكه وى را واگذارد او را واگذار و يارى گروى را يارى فرما. او على بن ابى طالب(علیه السلام) سرور گروندگان و پيشواى پرهيزكاران است، پس از پيامبر(صلی الله علیه و آله) فرمان بردارى از وى واجب است و بعد از او حسن بن على(علیه السلام) بعدا حسين بن على(علیه السلام) كه دو سبط پيامبرند(صلی الله علیه و آله)، سپس على بن الحسين(علیه السلام) و محمد بن على(علیه السلام) و جعفر بن محمد(علیه السلام) و موسى بن جعفر(علیه السلام) و على بن موسى(علیه السلام) و محمد بن على(علیه السلام) و على بن محمد(علیه السلام) و حسن بن على(علیه السلام) و محمد بن الحسن(علیه السلام) مى باشند. تا امروز هر كدام يكى پس از ديگرى پيشواى اند. ايشان خاندان پيامبراند كه به وصايت و پيشوايى شناخته شده اند، زمين در هر دوره يى از يكى از ايشان تهى نيست، مخالف ايشان گمراه و گمراه كننده و رها دهنده ايشان رهايى دهنده حق و هدايت است. ايشان مفسر قرآن و گويندگان از سوى پيامبراند. آنكه مى ميرد و ايشان را به پيشوايى نشناسد مرگ وى مرگ زمان جاهليت باشد. راه و رسم ايشان پارسايى و راستى و كوشش و امانت بود، دستور ايشان شب زنده دارى و پرهيز از محرمات و انتظار گشايش و نيكى اخلاق و خوشى و خوبى همسايگى ست. بعدا تميم بن بهلول گفته: كه ابو معاويه از اعمش از امام صادق(علیه السلام) مانند اين حديث را براى من نقل كرده است.(2)

ص: 388

وَ رَوَى ابْنُ الْمَغَازِلِيِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُرَيْدَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) لِكُلِّ نَبِيٍّ وَصِيٌّ وَ وَارِثٌ وَ إِنَّ وَصِيِّي وَ وَارِثِي عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِب(علیه السلام)

ابن مغازلى از عبد اللَّه بن بريده روايت كرده است كه گفت: پيامبر(صلی الله علیه و آله) فرمود: هر پيغمبرى وصى و وارثى دارد، وصى و وارث من على بن ابى طالب(علیه السلام) است.(1)

هرکه با علی بر سر خلافت نزاع کند

مِنْ كِتَابِ مَنَاقِبِ الْخُوارِزْمِيِ عَنْ أَبِي ذَرٍّ الْغِفَارِيِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) مَنْ نَاصَبَ عَلِيّاً(علیه السلام) الْخِلَافَةَ بَعْدِي فَهُوَ كَافِرٌ وَ قَدْ حَارَبَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ(صلی الله علیه و آله) وَ مَنْ شَكَّ فِي عَلِيٍّ(علیه السلام) فَهُوَ كَافِر

ابوذر رضوان الله علیه از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) روایت می کند که فرمود: هر که پس از من بر سر خلافت با علی(علیه السلام) نزاع کند کافر است و با خدا و رسولش جنگیده است، و هر آنکه در علی(علیه السلام) شک کند کافر است(2)

بیعت با علی بیعت با رسول خدا

وَ بِإِسْنَادِهِ قَالَ قَالَ النَّبِيُّ(صلی الله علیه و آله) كَفُّ عَلِيٍّ(علیه السلام) كَفِّي جعابى به همين اسناد از امير مؤمنان(علیه السلام) روايت كرده كه رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود: دست على(علیه السلام) دست من است. (يعنى بيعت با على(علیه السلام) بيعت با من است).(3)

ص: 389

بیعت با علی بیعت با خداست

وَ رَوَتْ أُمُّ رَاشِدٍ مَوْلَاةُ أُمِّ هَانِئٍ أَنَّ طَلْحَةَ وَ الزُّبَيْرَ دَخَلَا عَلَى عَلِيٍّ(علیه السلام) فَاسْتَأْذَنَاهُ فِي الْعُمْرَةِ فَأَذِنَ لَهُمَا فَلَمَّا وَلَّيَا مِنْ عِنْدِهِ سَمِعَتْهُمَا يَقُولَانِ: مَا بَايَعْنَاهُ بِقُلُوبِنَا وَ إِنَّمَا بَايَعْنَاهُ بِأَيْدِينَا فَأَخْبَرَتْ عَلِيّاً(علیه السلام) بِمَقَالَتِهِمَا فَقَالَ (إِنَّ الَّذِينَ يُبايِعُونَكَ إِنَّما يُبايِعُونَ اللَّهَ يَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَيْدِيهِمْ فَمَنْ نَكَثَ فَإِنَّما يَنْكُثُ عَلى نَفْسِهِ وَ مَنْ أَوْفى بِما عاهَدَ عَلَيْهُ اللَّهَ فَسَيُؤْتِيهِ أَجْراً عَظِيماً)...

طلحه و زبير پيش على(علیه السلام) آمدند و از او براى عمره اجازه خواستند، و چون از پيش او بيرون آمدند، شنيدم مى گويند ما با دل هاى خود بيعت نكرديم بلكه فقط با دست هاى خود بيعت كرديم. من اين سخن ايشان را به على(علیه السلام) گفتم، اين آيه را تلاوت فرمود: (إِنَّ الَّذِينَ يُبايِعُونَكَ إِنَّما يُبايِعُونَ اللَّهَ يَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَيْدِيهِمْ فَمَنْ نَكَثَ فَإِنَّما يَنْكُثُ عَلى نَفْسِهِ وَ مَنْ أَوْفى بِما عاهَدَ عَلَيْهُ اللَّهَ فَسَيُؤْتِيهِ أَجْراً عَظِيماً)(1) آنان كه با تو بيعت كردند به حقيقت با خدا بيعت كردند، دست خدا بر فراز دست آنهاست. و هر كه بيعت شكنى كند بر زيان خود كرده است و هر كه به عهدى كه با خدا بسته است وفا كند به زودى خداوند به او پاداشى بزرگ عطا خواهد کرد....(2) یار و مددکار رسول خدا در دنیا و آخرت

وَ قَالَ لِبَنِي عَمِّهِ أَيُّكُمْ يُوَالِينِي فِي الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ قَالَ وَ عَلِيٌّ(علیه السلام) جَالِسٌ مَعَهُمْ فَأَبَوْا فَقَالَ عَلِيٌّ(علیه السلام) أَنَا أُوَالِيكَ فِي الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ فَقَالَ (أَنْتَ وَلِيِّي فِي الدُّنْيا

ص: 390

وَ الْآخِرَةِ) قَالَ فَتَرَكَهُ ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَى رَجُلٍ مِنْهُمْ وَ قَالَ أَيُّكُمْ يُوَالِينِي فِي الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ فَأَبَوْا قَالَ فَقَالَ عَلِيٌّ(علیه السلام) أَنَا أُوَالِيكَ فِي الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ فَقَالَ (أَنْتَ وَلِيِّي فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ) فَقَالَ كَانَ أَوَّلَ مَنْ أَسْلَمَ مِنَ النَّاسِ بَعْدَ خَدِيجَة

و ديگر رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود بنى اعمام خود را، كه كدام يك يار و مددكار منست از شما در دنيا و آخرت؟ ايشان اِبا كرده، اميرالمؤمنين(علیه السلام) در آن ميان فرمود (أَنْتَ وَلِيِّي فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ)(1) كه من يار و مددكار توام در دنيا و آخرت، باز اين كلام را اِعاده فرمود و ايشان اِبا كرده اميرالمؤمنين(علیه السلام) تلقى فرمود، بعد از آن حضرت گفت (أَنْتَ وَلِيِّي فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ) كه تو ولى و ناصر منى در دنيا و آخرت و ديگر اول كسى از مردان كه تصديق پيغمبر(صلی الله علیه و آله) فرمود بعد از خديجه او بود. (2)

خلیفه رسول خداوَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ النَّبِيُّ(صلی الله علیه و آله) يَا عَلِيُّ(علیه السلام) أَنْتَ تُبْرِئُ ذِمَّتِي وَ أَنْتَ خَلِيفَتِي عَلَى أُمَّتِي.

و به همين اسناد جعابىّ روايت كرده كه رسول خدا(صلی الله علیه و آله) به على(علیه السلام) فرمود: يا على! تو ذمّه مرا برى خواهى كرد، و توئى خليفه و جانشين من بر امّتم. (3)

قَالَ النَبی(صلی الله علیه و آله):... عَلِيٌّ(علیه السلام) حُجَّةُ اللَّهِ وَ خَلِيفَتُهُ عَلَى عِبَادِهِ

رسول خدا(صلی الله علیه و آله): على(علیه السلام) حجت خدا و خليفه اوست بر بندگانش.(4)

ص: 391

علی ولی شماست

أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ، قَالَ حَدَّثَنِي أَبُو الْحَسَنِ عَلِيُّ بْنُ أَحْمَدَ الْقَلَانِسِيُّ الْمَرَاغِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدٍ، قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ صَالِحٍ، قَالَ حَدَّثَنَا مُوسَى بْنُ عُثْمَانَ الْحَضْرَمِيُّ، عَنْ أَبِي إِسْحَاقَ السَّبِيعِيِّ، عَنْ زَيْدِ بْنِ أَرْقَمَ، قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) بِغَدِيرِ خُمٍّ يَقُولُ: إِنَّ الصَّدَقَةَ لَا تَحِلُّ لِي وَ لَا لِأَهْلِ بَيْتِي، لَعَنَ اللَّهُ مَنِ ادَّعَى إِلَى غَيْرِ أَبِيهِ، لَعَنَ اللَّهُ مَنْ تَوَلَّى غَيْرَ مَوَالِيهِ، الْوَلَدُ لِصَاحِبِ الْفِرَاشِ وَ لِلْعَاهِرِ الْحَجَرُ، وَ لَيْسَ لِوَارِثٍ وَصِيَّةٌ، أَلَا وَ قَدْ سَمِعْتُمْ مِنِّي وَ رَأَيْتُمُونِي، أَلَا مَنْ كَذَبَ عَلَيَّ مُتَعَمِّداً فَلْيَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ، أَلَا وَ إِنِّي فَرَطٌ لَكُمْ عَلَى الْحَوْضِ، وَ مُكَاثِرٌ بِكُمُ الْأُمَمَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، فَلَا تُسَوِّدُوا وَجْهِي، أَلَا لَأَسْتَنْقِذَنَّ رِجَالًا مِنَ النَّارِ، وَ لَيَسْتَنْقِذَنَّ مِنْ يَدِي أَقْوَامٌ، إِنَّ اللَّهَ مَوْلَايَ، وَ أَنَا مَوْلَى كُلِّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ، أَلَا فَمَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا عَلِيٌّ(علیه السلام) مَوْلَاهُ.

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) در روز غدیر فرمودند: صدقه بر من و اهل بیتم روا نیست. خداوند لعنت کند کسی را که خود را به غیر پدرش منسوب کند وسرپرستی غیر مولای خود را بپذیرد. فرزند برای صاحب بستر است و برای زنا کار سنگ است و وارث و وصیتی ندارد. آگاه باشید که شما سخن مرا شنیدید و مرا مشاهده کردید. هرکه از روی عمد بر من دروغ ببندد بررسی شود. آگاه باشید که من در کنار حوض کوثر چشم به راه شمایم و به فراوانی شما امت مُباهات می کنم. پس مرا رو سیاه نکنید. آگاه باشید که من گروهی را از دوزخ رهایی می بخشم، همانا خداوند سرپرست من و من نیز صاحب اختیار هر مرد و زن با ایمان هستم. آگاه باشد که هرکه من سرپرست و صاحب اختیار او هستم علی(علیه السلام) سرپرست و صاحب اختیار اوست. (1)

ص: 392

أَخْبَرَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ الصَّلْتِ، قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ، قَالَ حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ عَفَّانَ، قَالَ حَدَّثَنَا عُبَيْدُ اللَّهِ بْنُ مُوسَى، قَالَ حَدَّثَنَا هَانِئُ بْنُ أَيُّوبَ، عَنْ طَلْحَةَ بْنِ مُصَرِّفٍ، عَنْ عَمِيرَةَ بْنِ سَعْدٍ، أَنَّهُ سَمِعَ عَلِيّاً(علیه السلام) فِي الرَّحْبَةِ وَ هُوَ يَنْشُدُ النَّاسَ: مَنْ سَمِعَ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) يَقُولُ: مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ(علیه السلام) مَوْلَاهُ، اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ، وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ فَقَامَ بِضْعَةَ عَشَرَ فَشَهِدُوا.

عمیرة بن سعد می گوید: شنیدم که علی(علیه السلام) در میدانگاه شهر مردم را سوگند می دهد و می فرماید: چه کسی شنید که رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود: هرکه من مولای اویم من علی(علیه السلام) مولای اوست. خداوندا گرامی بدار هرکه او را گرامی بدارد و دشمن دار هرکه او را دشمن بدارد. پس چند ده نفر گواهی دادند. (1)

حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بْنُ الْحُسَيْنِ الْمُؤْمِنُ وَ جَمَاعَةٌ مِنْ مَشَايِخِنَا عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الْحِمْيَرِيِّ عَنْ أَبِيهِ عَنْ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ الْبَغْدَادِيِّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مَعْبَدٍ عَنْ عُبَيْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الدِّهْقَانِ عَنْ وَاصِلِ بْنِ سُلَيْمَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْأَبِي عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) قَالَ لَمَّا صُرِعَ زَيْدُ بْنُ صُوحَانَ يَوْمَ الْجَمَلِ جَاءَ أَمِيرُالْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) حَتَّى جَلَسَ عِنْدَ رَأْسِهِ فَقَالَ يَرْحَمُكَ اللَّهُ يَا زَيْدُ فَقَدْ كُنْتَ خَفِيفَ الْمَئُونَةِ عَظِيمَ الْمَعُونَةِ قَالَ فَرَفَعَ زَيْدٌ رَأْسَهُ إِلَيْهِ ثُمَّ قَالَ وَ أَنْتَ فَجَزَاكَ اللَّهُ خَيْراً يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) مَا عَلِمْتُكَ إِلَّا بِاللَّهِ عَلِيماً وَ فِي أُمِّ الْكِتَابِ عَلِيّاً(علیه السلام) حَكِيماً وَ إِنَّ اللَّهَ فِي صَدْرِكَ لَعَظِيمٌ وَ اللَّهِ مَا قَاتَلْتُ مَعَكَ عَلَى جَهَالَةٍ وَ لَكِنِّي سَمِعْتُ أُمَّ سَلَمَةَ زَوْجَةَ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) تَقُولُ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) يَقُولُ مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ(علیه السلام) مَوْلَاهُ

اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ وَ انْصُرْ مَنْ

ص: 393

نَصَرَهُ وَ اخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ وَ كَرِهْتُ وَ اللَّهِ أَنْ أَخْذُلَكَ فَيَخْذُلَنِي اللَّه

در جنگ جمل چون زید بن صوحان به زمین افتاد امیرالمومنین(علیه السلام) بر سر بالین او حاضر شد و فرمود: رحمت خدا بر تو ای زید چه یاور کم خرج و پر ثمری بودی. پس زید سرش را بلند کرد و عرضه داشت: خداوند جزای خیر به شما دهد یا امیرالمومنین به خدا سوگند من شما را عالم به توحید و کتاب الهی می دانم. خداوند در قلب شما جایگاهی بزرگ دارد. به خدا سوگند از روی بصیرت و آگاهی همراه شما شدم، زیرا از جناب ام سلمه شنیدم که رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود: هرکه من مولی و ولی او هستم، پس علی(علیه السلام) ولی اوست. خدایا دوستش را دوست بدار و دشمنش را دشمن بدار. یاوران علی(علیه السلام) را یاری کن و مخالفینش را خوار و ذلیل فرما. (1)

هرکه من مولای اویم پس علی مولای اوست

قَالَ وَ قَالَ مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَإِنَ مَوْلَاهُ عَلِي(علیه السلام)رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمودند: هرکه را من مولای اویم پس علی(علیه السلام) مولای اوست(2)

امام متقین

وَ بِإِسْنَادِهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) يَا عَلِيُّ(علیه السلام) إِنَّكَ سَيِّدُ الْمُسْلِمِينَ وَ يَعْسُوبُ الْمُؤْمِنِينَ وَ إِمَامُ الْمُتَّقِينَ وَ قَائِدُ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِين

ص: 394

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمودند: اى على! به درستى كه تو آقاى مسلمانان و سرور و نگهبان مؤمنان و پيشواى پرهيزگاران و زمامدار شهرت يافتگانى.(1)

درباره روز غدیر

مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ سُلَيْمَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْيَمَانِيِّ عَنْ مِسْمَعِ بْنِ الْحَجَّاجِ عَنْ صَبَّاحٍ الْحَذَّاءِ عَنْ صَبَّاحٍ الْمُزَنِيِ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ(علیه السلام) قَالَ: لَمَّا أَخَذَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)

بِيَدِ عَلِيٍّ(علیه السلام)

يَوْمَ الْغَدِيرِ صَرَخَ إِبْلِيسُ فِي جُنُودِهِ صَرْخَةً فَلَمْ يَبْقَ مِنْهُمْ أَحَدٌ فِي بَرٍّ وَ لَا بَحْرٍ إِلَّا أَتَاهُ فَقَالُوا يَا سَيِّدَهُمْ وَ مَوْلَاهُمْ مَا ذَا دَهَاكَ فَمَا سَمِعْنَا لَكَ صَرْخَةً أَوْحَشَ مِنْ صَرْخَتِكَ هَذِهِ فَقَالَ لَهُمْ فَعَلَ هَذَا النَّبِيُّ فِعْلًا إِنْ تَمَّ لَمْ يُعْصَ اللَّهُ أَبَداً فَقَالُوا يَا سَيِّدَهُمْ أَنْتَ كُنْتَ لآِدَمَ فَلَمَّا قَالَ الْمُنَافِقُونَ إِنَّهُ يَنْطِقُ عَنِ الْهَوَى وَ قَالَ أَحَدُهُمَا لِصَاحِبِهِ أَ مَا تَرَى عَيْنَيْهِ تَدُورَانِ فِي رَأْسِهِ كَأَنَّهُ مَجْنُونٌ يَعْنُونَ رَسُولَاللَّهِ(صلی الله علیه و آله) صَرَخَ إِبْلِيسُ صَرْخَةً بِطَرَبٍ فَجَمَعَ أَوْلِيَاءَهُ فَقَالَ أَ مَا عَلِمْتُمْ أَنِّي كُنْتُ لآِدَمَ مِنْ قَبْلُ قَالُوا نَعَمْ قَالَ آدَمُ نَقَضَ الْعَهْدَ وَ لَمْ يَكْفُرْ بِالرَّبِ وَ هَؤُلَاءِ نَقَضُوا الْعَهْدَ وَ كَفَرُوا بِالرَّسُولِ(صلی الله علیه و آله)

فَلَمَّا قُبِضَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) وَ أَقَامَ النَّاسُ غَيْرَ عَلِيٍّ لَبِسَ إِبْلِيسُ تَاجَ الْمُلْكِ وَ نَصَبَ مِنْبَراً وَ قَعَدَ فِي الْوَثْبَةِ وَ جَمَعَ خَيْلَهُ وَ رَجْلَهُ ثُمَّ قَالَ لَهُمْ اطْرَبُوا لَا يُطَاعُ اللَّهُ حَتَّى يَقُومَ الْإِمَامُ وَ تَلَا أَبُو جَعْفَرٍ(علیه السلام)

(وَ

لَقَدْ صَدَّقَ عَلَيْهِمْ إِبْلِيسُ ظَنَّهُ فَاتَّبَعُوهُ إِلَّا فَرِيقاً مِنَ الْمُؤْمِنِينَ)

قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ(علیه السلام) كَانَ تَأْوِيلُ هَذِهِ الْآيَةِ لَمَّا

ص: 395

قُبِضَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)

وَ الظَّنُّ مِنْ إِبْلِيسَ حِينَ قَالُوا لِرَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) إِنَّهُ يَنْطِقُ عَنِ الْهَوَى فَظَنَّ بِهِمْ إِبْلِيسُ ظَنّاً فَصَدَّقُوا ظَنَّهُ.

جابر از امام باقر(علیه السلام) روايت كند كه چون رسول خدا(صلی الله علیه و آله) در روز غدير خم دست على(علیه السلام) را به دست گرفت (و آن حضرت را براى جانشينى خويش منصوب فرمود) شيطان در ميان لشكريانش فرياد زد، و هيچ يك از آنها چه در خشكى و چه دريا به جاى نماند جز آنكه به دنبال فرياد او به نزدش دويدند، و گفتند: اى آقا! و سرور ما چه بر سرت آمده كه ما تاكنون از تو فريادى وحشتناكتر از اين نشنيده بوديم؟ بدان ها گفت: اين پيغمبر(صلی الله علیه و آله) كارى كرد كه اگر به راستى اين كار سرانجامى بگيرد هرگز كسى خداى را معصيت و نافرمانى نكند، در پاسخ گفتند: اى آقاى ما! تو همانى كه با آدم ابو البشر چنان كردى، و چون منافقان (كه در آن انجمن در غديرخم حاضر بودند) گفتند: اين مرد (يعنى رسول خدا(صلی الله علیه و آله)) از روى هواى نفس و دلخواه خود سخن مي گويد، و يكى از آن دو نفر به رفيقش گفت: مگر نمى بينى كه چشمانش چگونه در كاسه سرش مي چرخد؟ گويا ديوانه شده و مقصودشان رسول خدا(صلی الله علیه و آله) بود در اين موقع شيطان فريادى از روى خوشحالى زد، و دوستانش دوباره گردش را گرفتند، بدان ها گفت: آيا دانسته ايد كه من پيش از اين باآدم ابو البشر چه كردم؟ گفتند: آرى، گفت: آدم پيمان خود را شكست ولى به خدا كافر نشد، و اينان هم پيمان شكستند و هم به رسول خدا(صلی الله علیه و آله) كافر شدند. و هنگامى كه رسول خدا(صلی الله علیه و آله) از اين جهان رحلت فرمود و مردم به جاى على(علیه السلام) ديگرى را به خلافت نصب كردند شيطان تاج شاهى بر سر نهاد و پيادگان و سوارگان خود را جمع كرد و بدان ها گفت: شادى كنيد تا روز ظهور امام (آن طور كه بايد) خداى فرمانبردارى نشود. امام باقر(علیه السلام) اين آيه را خواند (وَ لَقَدْ صَدَّقَ عَلَيْهِمْ إِبْلِيسُ ظَنَّهُ فَاتَّبَعُوهُ إِلَّا فَرِيقاً مِنَ الْمُؤْمِنِينَ ) و به راستى شيطان گمان خويش را در باره آنها صادق و پابرجا

ص: 396

ديد، و به جز گروهى از مؤمنان (همگى) پيروى او را كردند امام باقر(علیه السلام) فرمود: تأويل اين آيه هنگامى بود كه رسول خدا(صلی الله علیه و آله) از اين جهان رفت، و گمان ابليس همان وقتى بود كه در باره رسول خدا(صلی الله علیه و آله) گفتند: او از روى هواى نفس و دلخواه خود سخن مي گويد، و شيطان در اين موقع گمانى در باره ايشان برد و آنها گمان شيطان را ثابت و درست كردند. (1)

قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ الْعَبَّاسِ حَدَّثَنَا الْحُسَيْنُ بْنُ أَحْمَدَ الْمَالِكِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى بْنِ عُبَيْدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَبْدِ الصَّمَدِ بْنِ بَشِيرٍ عَنْ عَطِيَّةَ الْعَوْفِيِّ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ(علیه السلام) قَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) لَمَّا أَخَذَ بِيَدِ عَلِيِّ بِغَدِيرِ خُمٍّ فَقَالَ مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ كَانَ إِبْلِيسَ لَعَنَهُ اللَّهُ حَاضِراً بِعَفَارِيتِهِ فَقَالَتْ لَهُ حَيْثُ قَالَ مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ وَ اللَّهِ مَا هَكَذَا قُلْتَ لَنَا لَقَدْ أَخْبَرْتَنَا أَنَّ هَذَا إِذَا مَضَى افْتَرَقَتْ أَصْحَابُهُ وَ هَذَا أَمْرٌ مُسْتَقَرٌّ كُلَّمَا أَرَادَ أَنْ يَذْهَبَ وَاحِدٌ بَدَرَ آخَرُ فَقَالَ افْتَرَقُوا فَإِنَّ أَصْحَابَهُ قَدْ وَعَدُونِي أَنْ لَا يُقِرُّوا لَهُ بِشَيْ ءٍ مِمَّا قَالَ وَ هُوَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَ (وَ لَقَدْ صَدَّقَ عَلَيْهِمْ إِبْلِيسُ ظَنَّهُ فَاتَّبَعُوهُ إِلَّا فَرِيقاً مِنَ الْمُؤْمِنِين )

در آن هنگام رسول خدا(صلی الله علیه و آله) دست علی(علیه السلام) را در غدیرخم گرفت و فرمود : کسی که من مولای او هستم، علی(علیه السلام) مولایاوست. [در آن هنگام] شیاطین خاک بر سر خود ریختند. شیطان بزرگ که لعنت خدا بر او باد گفت: شما را چه می شود؟ گفتند: این مرد امروز گرهی بست که تا روز قیامت هیچ انسانی نمی تواند آن را بگشاید. شیطان به آنها گفت: هرگز! کسانی که پیرامون او هستند به من وعده ای داده اند که هیچ گاه از آن تخلف نمی ورزند. در آن هنگام خدای سبحان این آیه را فرو فرستاد (وَ لَقَدْ صَدَّقَ عَلَيْهِمْ إِبْلِيسُ ظَنَّهُ فَاتَّبَعُوهُ إِلَّا فَرِيقاً مِنَ الْمُؤْمِنِينَ ) و به یقین ابلیس گمان خود را درباره آنان محقق یافت که همگی از او پیروی کردند، جز گروه

ص: 397

اندکی از مؤمنان که مقصود [از مؤمنان] شیعیان امیرالمؤمنین(علیه السلام) است. (1)

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مَعْرُوفٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِيرٍ عَنْ سَالِمٍ عَنْ أَبِي مُحَمَّدٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ(علیه السلام) أَخْبِرْنِي عَنِ الْوَلَايَةِ أَ نَزَلَ بِهَا جَبْرَئِيلُ(علیه السلام) مِنْ عِنْدِ رَبِ الْعَالَمِينَ يَوْمَ الْغَدِيرِ فَقَالَ (نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِينُ عَلى قَلْبِكَ لِتَكُونَ مِنَ الْمُنْذِرِينَ بِلِسانٍ عَرَبِيٍّ مُبِينٍ وَ إِنَّهُ لَفِي زُبُرِ الْأَوَّلِينَ ) قَالَ هِيَ الْوَلَايَةُ لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام).

به امام باقر(علیه السلام) عرضه داشتم: مرا از ولایت [امیرالمؤمنین(علیه السلام)] که جبرئیل(علیه السلام) از جانب پروردگار جهانیان در روز غدیر فرود آورده آگاه سازید امام باقر(علیه السلام) فرمود (نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِينُ عَلى قَلْبِكَ لِتَكُونَ مِنَ الْمُنْذِرِينَ بِلِسانٍ عَرَبِيٍّ مُبِينٍ وَ إِنَّهُ لَفِي زُبُرِ الْأَوَّلِينَ) روح الامین آن را فرود آورد، بر قلب تو، تا از بیم دهندگان باشی، به زبان عربی آشکار، و به تحقیق توصیف آن در کتاب های پیشینیان نیز آمده است آن گاه فرمود: آن، ولایت امیرالمؤمنین(علیه السلام) است.(2)فَكَمَّلَ اللَّهُ دِينَهُ وَ أَقَرَّ عَيْنَ نَبِيِّهِ وَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُتَابِعِينَ وَ كَانَ مَا قَدْ شَهِدَهُ بَعْضُكُمْ وَ بَلَغَ بَعْضَكُمْ وَ تَمَّتْ كَلِمَةُ اللَّهِ الْحُسْنَى عَلَى الصَّابِرِينَ وَ دَمَّرَ اللَّهُ مَا صَنَعَ فِرْعَوْنُ وَ هَامَانُ وَ قَارُونُ وَ جُنُودُهُ وَ مَا كَانُوا يَعْرِشُونَ وَ بَقِيَتْ حُثَالَةٌ مِنَ الضُّلَّالِ لَا يَأْلُونَ النَّاسَ خَبَالًا يَقْصِدُهُمُ اللَّهُ فِي دِيَارِهِمْ وَ يَمْحُو آثَارَهُمْ وَ يُبِيدُ مَعَالِمَهُمْ وَ يُعْقِبُهُمْ عَنْ قُرْبِ الْحَسَرَاتِ وَ يُلْحِقُهُمْ بِمَنْ بَسَطَ أَكُفَّهُمْ وَ مَدَّ أَعْنَاقَهُمْ وَ مَكَّنَهُمْ مِنْ دِينِ اللَّهِ حَتَّى بَدَّلُوهُ وَ مِنْ حُكْمِهِ حَتَّى غَيَّرُوهُ وَ سَيَأْتِي نَصْرُ اللَّهِ عَلَى عَدُوِّهِ لِحِينِهِ وَ اللَّهُ لَطِيفٌ خَبِيرٌ وَ فِي دُونِ مَا سَمِعْتُمْ كِفَايَةٌ وَ بَلَاغٌ فَتَأَمَّلُوا رَحِمَكُمُ اللَّهُ مَا نَدَبَكُمُ اللَّهُ إِلَيْهِ وَ حَثَّكُمْ عَلَيْهِ وَ اقْصِدُوا شَرْعَهُ وَ

ص: 398

اسْلُكُوا نَهْجَهُ (وَ لا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبِيلِهِ )

خداوند دين خود را كامل نمود و چشم پيغمبر(صلی الله علیه و آله) و مؤمنين و پيروان پيغمبر(صلی الله علیه و آله) را روشن فرمود چنانچه بعضى از شما حاضر بوده و ديديد و به بعضى از شما هم رسيده و شنيديد و تمام گرديد حجت نيكوى خدا بر صبركنندگان و هلاك نمود و نابود ساخت آنچه را كه فرعون و هامان قارون صفتان و لشكرشان برپا داشتند و باقى مانده نخاله از گمراهان كه از فساد در ميان مردم كوتاهى ندارند و خداوند ايشان را در خانه ها و ديارشان نابود خواهد كرد و آثارشان را محو خواهد نمود و نشانه هاى ايشان را برطرف خواهد كرد و هر چه زودتر آنها را به حسرت گرفتار مي نمايد و ملحق مي كند آنها را به كسانى كه دست درازى كردند و گردن كشى نمودند و بر دين خدا دست يافتند و تبديل و تغيير در دين خدا دادند و به زودى يارى خدا خواهد آمد و حبيب خود را بر دشمن غلبه خواهد داد و خدا مهربان و دانا است و به كمتر چيزى كه به شما رساندم و شما شنيديد از جهت اتمام حجت شما را كافى بود خدا شما را رحمت كند تأمل و تفكر نمائيد در آنچه خداوند شما را به سوى آن خوانده و بر آن وادار نموده به شريعت او روى آوريد و راهى را كه او خواسته برويد و از راه هائى كه شما را از راه خدا باز دارد مرويد و پيروى نكنيد..(1)نزول آیه ی غدیر

وَ عَنْهُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْكَلْبِيِ نَزَلَ أَنْ يُبَلِّغَ فِيهِ فَأَخَذَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) بِيَدِ عَلِيٍّ(علیه السلام) فَقَالَ مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ(علیه السلام) مَوْلَاهُ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ فَقَوْلُهُ (يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ) (2) فِيهِ خَمْسَةُ أَشْيَاءَ

ص: 399

كَرَامَةٌ وَ أَمْرٌ وَ حِكَايَةٌ وَ عَزْلٌ وَ عِصْمَةٌ أَمَرَ اللَّهُ نَبِيَّهُ أَنْ يَنْصِبَ عَلِيّاً إِمَاماً فَتَوَقَّفَ فِيهِ لِكَرَاهَتِهِ تَكْذِيبَ الْقَوْمِ فَنَزَلَتْ (فَلَعَلَّكَ باخِعٌ نَفْسَكَ )(1) الْآيَةَ فَأَمَرَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) أَنْ يُسَلِّمُوا عَلَى عَلِيٍّ(علیه السلام) بِالْإِمْرَةِ ثُمَّ نَزَلَ بَعْدَ أَيَّامٍ (يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ)(2) وَ جَاءَ فِي تَفْسِيرِ قَوْلِهِ تَعَالَى (فَأَوْحى إِلى عَبْدِهِ ما أَوْحى)(3) لَيْلَةَ الْمِعْرَاجِ فِي عَلِيٍّ(علیه السلام) فَلَمَّا دَخَلَ وَقْتُهُ قَالَ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَ مَا أَوْحَى أَيْ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ فِي عَلِيٍّ(علیه السلام) لَيْلَةَ الْمِعْرَاجِ.

کلبی گوید: رسول خدا(صلی الله علیه و آله) دست علی(علیه السلام) را گرفت و فرمود: هرکه من سرپرست و صاحب اختیار او هستم، پس علی(علیه السلام) سرپرست و صاحب اختیار او است. خداوندا! دوست بدار کسی را که با او دوستی کند و دشمن باش با کسی که با او دشمنی کند پس در این سخن خداوند ای پیامبر! آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است. پنج چیز است: کرامت، دستور،حکایت، عزل و حفظ؛ خداوند به پیامبرش دستور داد که علی(علیه السلام) را به عنوان امام نصب کند. پیامبر(علیه السلام) به خاطر اینکه از تکذیب قوم کراهت داشت، در انجام این کار توقّف کرد در نتیجه این آیه (فَلَعَلَّکَ باخِعٌ نَفْسَکَ عَلی آثارِهِمْ إِنْ لَمْ یُؤْمِنُوا بِهذَا الحَدیثِ أَسَفاً) نازل شد. سپس رسول خدا(صلی الله علیه و آله) به آن ها دستور داد که بر علی(علیه السلام) به عنوان امیر سلام کنند. (4)

آیه ای در شان روز غدیر و انتصاب امیرالمومنین به ولایت

وَ مِنْ ذَلِكَ بِإِسْنَادِ الثَّعْلَبِيِّ عَنْ أَبِي صَالِحٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ فِي قَوْلِهِ تَعَالَى (يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ ) الْآيَةَ قَالَ نَزَلَتْ فِي عَلِيِّ بْنِ

ص: 400

أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) أُمِرَ النَّبِيُّ(صلی الله علیه و آله) أَنْ يُبَلِّغَ فِيهِ فَأَخَذَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) بِيَدِ عَلِيٍّ(علیه السلام) فَقَالَ مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ(علیه السلام) مَوْلَاهُ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ

و همچنين «ثعلبى» در ذيل آيه (يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ ) به سند خود از «ابو صالح» از «ابن عباس» روايت كرده كه گفت: نَزَلَتْ فِي عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ درباره ی على بن ابى طالب(علیه السلام) نازل شده است، خداوند امر كرد به پيغمبر(صلی الله علیه و آله) به مردم برساند آنچه در باره على(علیه السلام) است اين بود كه دست على(علیه السلام) را گرفت و فرمود: مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ (1) وَ مِنْ رِوَايَاتِ الثَّعْلَبِيِّ فِي تَفْسِيرِهِ لِخَبَرِ يَوْمِ الْغَدِيرِ غَيْرُ مَا تَقَدَّمَتِ الْإِشَارَةُ إِلَيْهِ فِي تَأْوِيلِ قَوْلِهِ تَعَالَى (يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ) الْآيَةَ قَالَ قَالَ أَبُوجَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ(علیه السلام)

مَعْنَاهُ (بَلِّغْ

مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ) فِي فَضْلِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) وَ فِي رِوَايَةٍ أُخْرَى مَعْنَاهُ (بَلِّغْ

مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ) فِي عَلِيٍّ(علیه السلام)

باز «ثعلبى» در تفسير خود ضمن اخبار غدير در ذيل آيه ی (يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ)(2) به سند خود روايت كرده ابو جعفر محمد بن على فرمود كه: معنى آيه ی (بَلِّغْ

ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ) اين است (بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ ) يعنى آنچه در باره فضائل على(علیه السلام) به تو نازل شده است به مردم برسان. و در روايت ديگر آمده است كه معنى آيه اين است كه يعنى آنچه درباره ی على(علیه السلام) به تو نازل شده است، به مردم برسان(3)

ص: 401

شما از عبادت طاغوت اجتناب کردید

مَا رُوِيَ بِحَذْفِ الْإِسْنَادِ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ(علیه السلام) أَنَّهُ قَالَ أَنْتُمْ (الَّذِينَ اجْتَنَبُوا الطَّاغُوتَ أَنْ يَعْبُدُوها)(1) وَ مَنْ أَطَاعَ جَبَّاراً فَقَدْ عَبَدَهُ.امام باقر(علیه السلام): شما کسانی هستید که از عبادت طاغوت اجتناب ورزیدند، و کسی که از [فرد] سرکش و جبّاری اطاعت کند در واقع او را عبادت کرده است. (2)

عهد و پیمان رسول خدا از مردم برای ولایت علی

مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّكُمْ أَكْثَرُ مِنْ أَنْ تُصَافِقُونِي بِكَفٍّ وَاحِدَةٍ فِي وَقْتٍ وَاحِدٍ وَ أَمَرَنِيَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ آخُذَ مِنْ أَلْسِنَتِكُمُ الْإِقْرَارَ بِمَا عَقَدْتُ لِعَلِيٍّ مِنْ إِمْرَةِ الْمُؤْمِنِينَ وَ مَنْ جَاءَ بَعْدَهُ مِنَ الْأَئِمَّةِ مِنِّي وَ مِنْهُ عَلَى مَا أَعْلَمْتُكُمْ أَنَّ ذُرِّيَّتِي مِنْ صُلْبِهِ فَقُولُوا بِأَجْمَعِكُمْ إِنَّا سَامِعُونَ

مُطِيعُونَ رَاضُونَ مُنْقَادُونَ لِمَا بَلَّغْتَ عَنْ رَبِّنَا وَ رَبِّكَ فِي أَمْرِ عَلِيٍّ وَ أَمْرِ وُلْدِهِ مِنْ صُلْبِهِ مِنَ الْأَئِمَّةِ نُبَايِعُكَ عَلَى ذَلِكَ بِقُلُوبِنَا وَ أَنْفُسِنَا وَ أَلْسِنَتِنَا وَ أَيْدِينَا عَلَى ذَلِكَ نَحْيَا وَ نَمُوتُ وَ نُبْعَثُ لَا نُغَيِّرُ وَ لَا نُبَدِّلُ وَ لَا نَشُكُّ وَ لَا نَرْتَابُ وَ لَا نَرْجِعُ عَنْ عَهْدٍ وَ لَا نَنْقُضُ الْمِيثَاقَ وَ نُطِيعُ اللَّهَ وَ عَلِيّاً أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ وَ وُلْدَهُ الْأَئِمَّةَ الَّذِينَ ذَكَرْتَهُمْ مِنْ ذُرِّيَّتِكَ مِنْ صُلْبِهِ بَعْدَ الْحَسَنِ وَ

ص: 402

الْحُسَيْنِ الَّذِينَ قَدْ عَرَّفْتُكُمْ مَكَانَهُمَا مِنِّي وَ مَحَلَّهُمَا عِنْدِي وَ مَنْزِلَتَهُمَا مِنْ رَبِّي فَقَدْ أَدَّيْتُ ذَلِكَ إِلَيْكُمْ فَإِنَّهُمَا سَيِّدَا شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ إِنَّهُمَا الْإِمَامَانِ بَعْدَ أَبِيهِمَا عَلِيٍّ(علیه السلام) وَ أَنَا أَبُوهُمَا قَبْلَهُ فَقُولُوا أَطَعْنَا اللَّهَ بِذَلِكَ وَ إِيَّاكَ وَ عَلِيّاً(علیه السلام) وَ الْحَسَنَ(علیه السلام) وَ الْحُسَيْنَ(علیه السلام) وَ الْأَئِمَّةَ الَّذِينَ ذَكَرْتَ عَهْداً وَ مِيثَاقاً مَأْخُوذاً لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) مِنْ قُلُوبِنَا وَ أَنْفُسِنَا وَ أَلْسِنَتِنَا وَ مُصَافَقَةِ أَيْدِينَا مَنْ أَدْرَكَهُمَا بِيَدِهِ وَ أَقَرَّ بِهِمَا بِلِسَانِهِ لَا نَبْتَغِي بِذَلِكَ بَدَلًا وَ لَا نَرَى مِنْ أَنْفُسِنَا عَنْهُ حِوَلًا أَبَداً نَحْنُ نُؤَدِّي ذَلِكَ عَنْكَ الدَّانِيَ وَ الْقَاصِيَ مِنْ أَوْلَادِنَا وَ أَهَالِينَا أَشْهَدْنَا اللَّهَ (وَ كَفى بِاللَّهِ شَهِيداً)(1) وَ أَنْتَ عَلَيْنَا بِهِ شَهِيدٌ وَ كُلُّ مَنْ أَطَاعَ مِمَّنْ ظَهَرَ وَ اسْتَتَرَ وَ مَلَائِكَةُ اللَّهِ وَ جُنُودُهُ وَ عَبِيدُهُ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ مِنْ كُلِّ شَهِيدٍ مَعَاشِرَ النَّاسِ مَا تَقُولُونَ فَإِنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ كُلَّصَوْتٍ وَ خَافِيَةَ كُلِّ نَفْسٍ (فَمَنِ اهْتَدى فَلِنَفْسِهِ وَ مَنْ ضَلَّ فَإِنَّما يَضِلُّ عَلَيْها)(2) وَ مَنْ بَايَعَ فَإِنَّمَا يُبَايِعُ اللَّهَ (يَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَيْدِيهِمْ) (3)

پیامبر(صلی الله علیه و آله) (در خطبه ی غدیر فرمود) ای مردم! تعداد شما بیش از آن است که در یک جلسه بتوانید با من دست دهید و بیعت کنید و خدای عزّوجلّ فرمان داده است که نخست از شما اقرار زبانی بگیرم که در مورد امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) و رهبر بودن او و امامانی که پس از او می آیند و از نسل من و اویند اقرار کنید و به شما گفتم و اعلام کردم که ذرّیّه ی من از صلب اویند. اکنون همگان بگویید: ما شنوا و فرمانبردار و پذیرا و خشنود به آن چیزی هستیم که از سوی پروردگارمان که پروردگار تو نیز هست در مورد علی(علیه السلام) و فرزندانش ابلاغ کردی و در این مورد با دل و جان و دست و زبان بیعت می کنیم و بر این بیعت زندگی می کنیم و می میریم و برانگیخته می شویم. آن را تغییر و تبدیل نمی کنیم و در آن شکّ و تردید روا نمی داریم

ص: 403

و از این عهد بر نمی گردیم و پیمان نمی شکنیم و از خداوند و امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) و فرزندانش حسن(علیه السلام) و حسین(علیه السلام) که امامند و از صُلب علی(علیه السلام) و ذرّیّه ی تو می باشند، اطاعت می کنیم. و من منزلت و مقام حسن(علیه السلام) و حسین(علیه السلام) را در پیشگاه خدایم و خودم به شما اعلام کردم و رساندم و آن دو سرور جوانان بهشتند و آن دو پس از پدرشان امامند و پیش از آنکه علی(علیه السلام) پدر آن دو باشد، من پدر ایشانم. اکنون بگویید: از خدای فرمانبرداریم و در این مورد با تو و علی و حسن و حسین و دیگر امامان که گفتی عهد و پیمان می بندیم و این پیمان که برای علی(علیه السلام) می گیری از دل و جان و دست و زبان رضایتمی دهیم و اگر بتوانیم دست بیعت هم می دهیم (دست در دست او می گذاریم)، وگرنه با زبان اقرار می کنیم و هرگز به فکر تغییر آن نخواهیم بود و در دل خود خیال بازگشت از آن را نخواهیم داشت و ما این عهد را به فرزندان خود و فرزندان دور خود (یعنی نوه ها و نتیجه ها و خانواده ی خود می رسانیم) و خدا را دراین باره گواه می گیریم و خداوند بهترین گواه است و تو و همه ی کسانی را که باید از ایشان اطاعت کرد، چه آشکار باشند و چه نهان و فرشتگان و لشکرهای خدا را گواه می گیریم و خداوند از هر گواهی بزرگتر است. ای مردم! چه می گویید؟ خداوند داننده ی هر سخن و اندیشه نهانی همگان است. هرکه رهنمون شده است به سود خویش رهنمون شده و هر آن که گمراه شود به زیان خود گمراه شده است و هرکه بیعت کند با خدا بیعت کرده است. (1)

فرمان الهی برای اعلام ولایت علی

حَدَّثَنِي السَّيِّدُ الْعَالِمُ الْعَابِدُ أَبُو جَعْفَرٍ مَهْدِيُّ بْنُ أَبِي حَرْبٍ الْحُسَيْنِيُّ الْمَرْعَشِيُّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ أَخْبَرَنَا الشَّيْخُ أَبُو عَلِيٍّ الْحَسَنُ بْنُ الشَّيْخِ السَّعِيدِ أَبِي

ص: 404

جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الطُّوسِيِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ أَخْبَرَنِي الشَّيْخُ السَّعِيدُ الْوَالِدُ أَبُو جَعْفَرٍ قَدَّسَ اللَّهُ رُوحَهُ قَالَ أَخْبَرَنِي جَمَاعَةٌ عَن أَبِي مُحَمَّدٍ هَارُونَ بْنِ مُوسَى التَّلَّعُكْبَرِيِ قَالَ أَخْبَرَنَا أَبُو عَلِيٍّ مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ قَالَ أَخْبَرَنَا عَلِيٌّ السُّورِيُ قَالَ أَخْبَرَنَا أَبُو مُحَمَّدٍ الْعَلَوِيُ مِنْ وُلْدِ الْأَفْطَسِ وَ كَانَ مِنْ عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِينَ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَى الْهَمْدَانِيُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ خَالِدٍ الطَّيَالِسِيُ قَالَ حَدَّثَنَا سَيْفُ بْنُ عَمِيرَةَ وَ صَالِحُ بْنُ عُقْبَةَ جَمِيعاً عَنْ قَيْسِ بْنِ سِمْعَانَ عَنْ عَلْقَمَةَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْحَضْرَمِيِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ(علیه السلام) أَنَّهُ قَالَ: حَجَّ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) مِنَ الْمَدِينَةِ وَ قَدْ بَلَّغَ جَمِيعَ الشَّرَائِعِ قَوْمَهُ غَيْرَ الْحَجِّ وَالْوَلَايَةِ فَأَتَاهُ جَبْرَئِيلُ(علیه السلام) فَقَالَ لَهُ يَا مُحَمَّدُ(صلی الله علیه و آله) إِنَّ اللَّهَ جَلَّ اسْمُهُ يُقْرِؤُكَ السَّلَامَ وَ يَقُولُ لَكَ إِنِّي لَمْ أَقْبِضْ نَبِيّاً مِنْ أَنْبِيَائِي وَ لَا رَسُولًا مِنْ رُسُلِي إِلَّا بَعْدَ إِكْمَالِ دِينِي وَ تَأْكِيدِ حُجَّتِي وَ قَدْ بَقِيَ عَلَيْكَ مِنْ ذَاكَ فَرِيضَتَانِ مِمَّا تَحْتَاجُ أَنْ تُبَلِّغَهُمَا قَوْمَكَ فَرِيضَةُ الْحَجِّ وَ فَرِيضَةُ الْوَلَايَةِ وَ الْخِلَافَةِ مِنْ بَعْدِكَ فَإِنِّي لَمْ أُخَلِّ أَرْضِي مِنْ حُجَّةٍ وَ لَنْ أُخَلِّيَهَا أَبَداً فَإِنَّ اللَّهَ جَلَّ ثَنَاؤُهُ يَأْمُرُكَ أَنْ تُبَلِّغَ قَوْمَكَ الْحَجَّ وَ تَحُجَّ وَ يَحُجَّ مَعَكَ (مَنِ اسْتَطاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا)(1) مِنْ أَهْلِ الْحَضَرِ وَ الْأَطْرَافِ وَ الْأَعْرَابِ وَ تُعَلِّمَهُمْ مِنْ مَعَالِمِ حَجِّهِمْ مِثْلَ مَا عَلَّمْتَهُمْ مِنْ صَلَاتِهِمْ وَ زَكَاتِهِمْ وَ صِيَامِهِمْ وَ تُوقِفَهُمْ مِنْ ذَلِكَ عَلَى مِثَالِ الَّذِي أَوْقَفْتَهُمْ عَلَيْهِ مِنْ جَمِيعِ مَا بَلَّغْتَهُمْ مِنَ الشَّرَائِعِ فَنَادَى مُنَادِي رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) فِي النَّاسِ أَلَا إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) يُرِيدُ الْحَجَّ وَ أَنْ يُعَلِّمَكُمْ مِنْ ذَلِكَ مِثْلَ الَّذِي عَلَّمَكُمْ مِنْ شَرَائِعِ دِينِكُمْ وَ يُوقِفَكُمْ مِنْ ذَاكَ عَلَى مَا أَوْقَفَكُمْ عَلَيْهِ مِنْ غَيْرِهِ فَخَرَجَ وَ خَرَجَ مَعَهُ النَّاسُ وَ أَصْغَوْا إِلَيْهِ لِيَنْظُرُوا مَا يَصْنَعُ فَيَصْنَعُوا مِثْلَهُ فَحَجَّ بِهِمْ

ص: 405

وَ بَلَّغَ مَنْ حَجَّ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) مِنْ أَهْلِ الْمَدِينَةِ وَ أَهْلِ الْأَطْرَافِ وَ الْأَعْرَابِ سَبْعِينَ أَلْفَ إِنْسَانٍ أَوْ يَزِيدُونَ عَلَى نَحْوِ عَدَدِ أَصْحَابِ مُوسَى(علیه السلام) السَّبْعِينَ أَلْفَ الَّذِينَ أَخَذَ عَلَيْهِمْ بَيْعَةَ هَارُونَ فَنَكَثُوا وَ اتَّبَعُوا الْعِجْلَ وَ السَّامِرِيَّ وَ كَذَلِكَ أَخَذَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) الْبَيْعَةَ لِعَلِيٍّ(علیه السلام) بِالْخِلَافَةِ عَلَى عَدَدِ أَصْحَابِ مُوسَى(علیه السلام) فَنَكَثُوا الْبَيْعَةَ وَ اتَّبَعُوا الْعِجْلَ وَ السَّامِرِيَّ سُنَّةً بِسُنَّةٍ وَ مِثْلًا بِمِثْلٍ وَ اتَّصَلَتِ التَّلْبِيَةُ مَا بَيْنَ مَكَّةَ وَ الْمَدِينَةِ فَلَمَّا وَقَفَ بِالْمَوْقِفِ أَتَاهُ جَبْرَئِيلُ(علیه السلام) عَنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَالَ يَا مُحَمَّدُ(صلی الله علیه و آله) إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يُقْرِؤُكَ السَّلَامَ وَ يَقُولُ لَكَ إِنَّهُ قَدْ دَنَا أَجَلُكَ وَ مُدَّتُكَ وَ أَنَا مُسْتَقْدِمُكَ عَلَى مَا لَا بُدَّ مِنْهُ وَ لَا عَنْهُ مَحِيصٌ فَاعْهَدْ عَهْدَكَ وَ قَدِّمْ وَصِيَّتَكَ وَ اعْمِدْ إِلَى مَا عِنْدَكَ مِنَ الْعِلْمِ وَ مِيرَاثِ عُلُومِ الْأَنْبِيَاءِ مِنْ قَبْلِكَ وَ السِّلَاحِ وَ التَّابُوتِ وَ جَمِيعِ مَا عِنْدَكَ مِنْ آيَاتِ الْأَنْبِيَاءِ فَسَلِّمْهُ إِلَى وَصِيِّكَ وَ خَلِيفَتِكَ مِنْ بَعْدِكَ حُجَّتِيَ الْبَالِغَةِ عَلَى خَلْقِي عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) فَأَقِمْهُ لِلنَّاسِ عَلَماً وَ جَدِّدْ عَهْدَهُ وَ مِيثَاقَهُ وَ بَيْعَتَهُ وَ ذَكِّرْهُمْ مَا أَخَذْتُ عَلَيْهِمْ مِنْ بَيْعَتِي وَ مِيثَاقِيَ الَّذِي وَاثَقْتُهُمْ وَ عَهْدِيَ الَّذِي عَهِدْتُ إِلَيْهِمْ مِنْ وَلَايَةِ وَلِيِّي وَ مَوْلَاهُمْ وَ مَوْلَى كُلِّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) فَإِنِّي لَمْ أَقْبِضْ نَبِيّاً مِنَ الْأَنْبِيَاءِ إِلَّا مِنْ بَعْدِ إِكْمَالِ دِينِي وَ حُجَّتِيوَ إِتْمَامِ نِعْمَتِي بِوَلَايَةِ أَوْلِيَائِي وَ مُعَادَاةِ أَعْدَائِي وَ ذَلِكَ كَمَالُ تَوْحِيدِي وَ دِينِي وَ إِتْمَامُ نِعْمَتِي عَلَى خَلْقِي بِاتِّبَاعِ وَلِيِّي وَ طَاعَتِهِ وَ ذَلِكَ أَنِّي لَا أَتْرُكُ أَرْضِي بِغَيْرِ وَلِيٍّ وَ لَا قَيِّمٍ لِيَكُونَ حُجَّةً لِي عَلَى خَلْقِي فَ (الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَ رَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِيناً)(1) بِوَلَايَةِ وَلِيِّي وَ مَوْلَى كُلِّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ عَلِيٍّ(علیه السلام) عَبْدِي وَ وَصِيِّ نَبِيِّي وَ

ص: 406

الْخَلِيفَةِ مِنْ بَعْدِهِ وَ حُجَّتِيَ الْبَالِغَةِ عَلَى خَلْقِي مَقْرُونٌ طَاعَتُهُ بِطَاعَةِ مُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله) نَبِيِّي وَ مَقْرُونٌ طَاعَتُهُ مَعَ طَاعَةِ مُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله) بِطَاعَتِي مَنْ أَطَاعَهُ فَقَدْ أَطَاعَنِي وَ مَنْ عَصَاهُ فَقَدْ عَصَانِي جَعَلْتُهُ عَلَماً بَيْنِي وَ بَيْنَ خَلْقِي مَنْ عَرَفَهُ كَانَ مُؤْمِناً وَ مَنْ أَنْكَرَهُ كَانَ كَافِراً وَ مَنْ أَشْرَكَ بَيْعَتَهُ كَانَ مُشْرِكاً وَ مَنْ لَقِيَنِي بِوَلَايَتِهِ دَخَلَ الْجَنَّةَ وَ مَنْ لَقِيَنِي بِعَدَاوَتِهِ دَخَلَ النَّارَ فَأَقِمْ يَا مُحَمَّدُ(صلی الله علیه و آله) عَلِيّاً(علیه السلام) عَلَماً وَ خُذْ عَلَيْهِمُ الْبَيْعَةَ وَ جَدِّدْ عَهْدِي وَ مِيثَاقِي لَهُمُ الَّذِي وَاثَقْتُهُمْ عَلَيْهِ فَإِنِّي قَابِضُكَ إِلَيَّ وَ مُسْتَقْدِمُكَ عَلَيَّ فَخَشِيَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) مِنْ قَوْمِهِ وَ أَهْلِ النِّفَاقِ وَ الشِّقَاقِ أَنْ يَتَفَرَّقُوا وَ يَرْجِعُوا إِلَى الْجَاهِلِيَّةِ لِمَا عَرَفَ مِنْ عَدَاوَتِهِمْ وَ لِمَا يَنْطَوِي عَلَيْهِ أَنْفُسُهُمْ لِعَلِيٍّ مِنَ الْعَدَاوَةِ وَ الْبَغْضَاءِ وَ سَأَلَ جَبْرَئِيلَ(علیه السلام) أَنْ يَسْأَلَ رَبَّهُ الْعِصْمَةَ مِنَ النَّاسِ وَ انْتَظَرَ أَنْ يَأْتِيَهُ جَبْرَئِيلُ(علیه السلام) بِالْعِصْمَةِ مِنَ النَّاسِ عَنِ اللَّهِ جَلَّ اسْمُهُ فَأَخَّرَ ذَلِكَ إِلَى أَنْ بَلَغَ مَسْجِدَ الْخَيْفِ فَأَتَاهُ جَبْرَئِيلُ(علیه السلام) فِي مَسْجِدِ الْخَيْفِ فَأَمَرَهُ بِأَنْ يَعْهَدَ عَهْدَهُ وَ يُقِيمَ عَلِيّاً(علیه السلام) عَلَماً لِلنَّاسِ يَهْتَدُونَ بِهِ وَ لَمْ يَأْتِهِ بِالْعِصْمَةِ مِنَ اللَّهِ جَلَّ جَلَالُهُ بِالَّذِي أَرَادَ حَتَّى بَلَغَ كُرَاعَ الْغَمِيمِ بَيْنَ مَكَّةَ وَ الْمَدِينَةِ فَأَتَاهُ جَبْرَئِيلُ(علیه السلام) وَ أَمَرَهُ بِالَّذِي أَتَاهُ فِيهِ مِنْ قِبَلِ اللَّهِ وَ لَمْ يَأْتِهِ بِالْعِصْمَةِ فَقَالَ يَا جَبْرَئِيلُ(علیه السلام) إِنِّي أَخْشَى قَوْمِي أَنْ يُكَذِّبُونِي وَ لَا يَقْبَلُوا قَوْلِي فِي عَلِيٍّ(علیه السلام) فَرَحَلَ فَلَمَّا بَلَغَ غَدِيرَ خُمٍ قَبْلَ الْجُحْفَةِ بِثَلَاثَةِ أَمْيَالٍ أَتَاهُ جَبْرَئِيلُ(علیه السلام) عَلَى خَمْسِ سَاعَاتٍ مَضَتْ مِنَ النَّهَارِ بِالزَّجْرِ وَ الِانْتِهَارِ وَ الْعِصْمَةِ مِنَ النَّاسِ فَقَالَ يَا مُحَمَّدُ(صلی الله علیه و آله) إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّيُقْرِؤُكَ السَّلَامَ وَ يَقُولُ لَكَ (يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ)(1) فِي عَلِيٍ(علیه السلام) (وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ )(2)

ص: 407

به اسناد مذكور در متن از امام باقر(علیه السلام) نقل است كه پيامبر(صلی الله علیه و آله) در موسم حجّ عازم مكّه بود در حالى كه تمام شرايع و قوانين را به جز حجّ و ولايت ابلاغ فرموده بودند كه فرشته وحى جبرئيل(علیه السلام) نازل شده و از جانب پروردگار متعال ابلاغ سلام نموده و گفت: اى محمّد! خداوند مى فرمايد من هيچ پيامبرى از پيامبران گذشته را قبض روح نكردم مگر پس از كمال دين و اتمام حجّتم، و براى تو تنها دو موضوع باقى مانده كه بايد آن دو را به مردم ابلاغ نمايى، يكى حكم حجّ و ديگرى موضوع ولايت و خلافت است. زيرا من تا بحال زمين را خالى از حجّت قرار نداده ام و هرگز هم خالى نخواهم گذاشت، زيرا خداوند عزّ و جلّ تو را مأمور فرموده تا خود و ساير مردمان از اقصى نقاط مدينه و اطراف آن كه تمكّن و استطاعت لازم براى انجام حجّ دارند را به مكّه سوق دهى و تمام اصول و قوانين آن را همچون نماز و زكات و روزه به ايشان آموزش دهى. پس منادى را فرمود تا اعلام كند كه رسول خدا(صلی الله علیه و آله) آهنگ سفر حجّ دارد و مأمور به تعليم اين عبادت بزرگ همچون ساير شرايع و مقرّرات سابق است. بارى رسول خدا(صلی الله علیه و آله) همراه هفتاد هزار نفر از اهالى مدينه و اطراف آن عازم مكّه شده و از مدينه خارج شدند مانند همان تعداد كه حضرت موسى(علیه السلام) از آنان براى هارون(علیه السلام) بيعت گرفت و عهدشكنى كردند و در آخر از گاو و سامرى تبعيّت نمودند و همه جماعت مسلمين در طول اين سفر قدم به قدم از تمام اعمال آن حضرت پيروى مى كردند. بارى عاقبت اين بيعتى كه رسول خدا(صلی الله علیه و آله)براى خلافت على(علیه السلام) از مسلمانان گرفت در نهايت نعل بالنّعل شبيه به عهدشكنى قوم موسى در بيعت با هارون و تبعيّت از گاو و سامرى گرديد. جماعتى كه مسافت مدينه تا مكّه را طى مى كردند فضاى كوه و درّه و بيابان را مشحون از نداى لبّيك لبّيك خويش ساخته و به آنجا حال و هواى باشكوهى دادند. و چون مسافتى را طى كردند جبرئيل نازل شده و خطاب به پيامبر(صلی الله علیه و آله) گفت: خداوند پس از ابلاغ سلام مى فرمايد: زمان

ص: 408

وفات تو نزديك شده و مدّت رسالتت رو به پايان است، و بدان كه من تو را بى هيچ چاره و گريزى فرا مى خوانم، پس عهد خود بنما و سفارشت را ايراد كن، و آنچه علم دارى از خود و ميراث علوم انبياى پيش، و سلاح و تابوت و آثار و آيات رسالتت را به وصى و خليفه ات، و حجّت بالغه بر خلقم، على بن ابى طالب(علیه السلام) بسپار، و او را همچون نشانه اى براى مردم برپا كن و عهد و ميثاق او را تجديد نما، و به ايشان تمام عهود، و نيز پيمانى را كه از ولايت على بن ابى طالب(علیه السلام) ولى خود و مولاى آنان و همه مرد و زن مؤمن بسته ام به ايشان يادآورى كن. زيرا همه انبيايم را پس از اكمال دين و حجّتم و اتمام نعمتم به ولايت دوستانم و دشمنى دشمنانم قبض روح نمودم، و اين همان كمال توحيد و دين و اتمام نعمت من است كه مقرون پيروى و طاعت ولىّ من مى باشد. و بايد مردم بدانند كه من هيچ گاه زمين را خالى از ولى و سرپرست قرار نمى دهم تا حجّت بر مردم و خلقم باشد، پس امروز دين شما را به كمال رساندم و نعمت خود را بر شما تمام كردم و اسلام را به واسطه ولايت ولى خود و سرپرست مردان و زنان مؤمن على(علیه السلام) بنده ام و وصىّ پيامبرم و خليفه پس از او و حجّت بالغه بر خلقم دين شما پسنديدم. و طاعت و امتثال امر او مقرون طاعت من است. اطاعت او امتثال امر من، و عصيان او مستلزم مخالفت من است، او را علم و نشانه اى ميان خود و مردم قرار دادم، هر كه مقام او را شناخت مؤمن، و منكر او كافر است. و هر كه دربيعت او كسى را شريكش سازد مشرك مى باشد، و هر كه با ولايت او بميرد به بهشت رود و دشمنان او به جهنّم روند. پس اى محمّد، علىّ را عَلَم و راهنمايم قرارده، و از آنان برايش بيعت بگير، و عهد و پيمانى كه با آنان بسته ام را تجديد كن، زيرا من جانت را ستانده و نزد خود فرا مى خوانم. و از اين سو چون پيامبر نسبت به قوم خود و مخصوصا از منافقين امّت خائف و ترسان بود كه مبادا پراكنده شده و به جاهليّت و كفرى ديگر بازگردند، و همچنين از عداوت و بغض درونى آنان نسبت به على(علیه السلام)

ص: 409

آگاه بود، به همين خاطر توسّط جبرئيل(علیه السلام) از خداوند درخواست نمود كه او را از شرّ و كيد و مكر منافقين حفظ فرمايد. بنا بر اين رسول خدا(صلی الله علیه و آله) انجام اين امر را تا مسجد خيف در مراجعت از مكّه به تأخير انداخت. پس در آن منزل بار ديگر جبرئيل(علیه السلام) نازل شده و تكليف سابق را راجع به معرّفى على ابن ابى طالب(علیه السلام) تجديد نمود ولى راجع به درخواست آخر پيامبر(صلی الله علیه و آله) مبنى بر عصمت و نگهدارى او از شرّ منافقين هيچ پيامى را نياورد تا اينكه به كراع الغميم در بين راه مكّه و مدينه رسيد. در همين منزل جبرئيل(علیه السلام) براى بار سوم نازل شده و موضوع معرّفى على بن ابى طالب(علیه السلام) را متذكّر شد، ولى بازهم خبرى از جواب درخواست پيامبر(صلی الله علیه و آله) در حفظ و عصمت پيامبر نبود. پس پيامبر(صلی الله علیه و آله) خطاب به جبرئيل(علیه السلام) فرمود: از آن مى ترسم كه مردم مرا تكذيب نموده و سخنم را در باره على بن ابى طالب(علیه السلام) نپذيرند. بارى از آنجا نيز حركت كرده تا به غدير خم؛ سه ميلى «جحفه» رسيدند، جبرئيل(علیه السلام) نازل شده و پيامى حاوى منع و سرزنش و عصمت و حفظ از مردم بدين مضمون آورد كه: اى محمّد(صلی الله علیه و آله) خداوند متعال سلامت رسانده و مى فرمايد اى پيامبر(صلی الله علیه و آله)،آنچه را از سوى پروردگارت بر تو فرو آمده برسان و اگر اين نكنى پيام او را نرسانده باشى و خدا تو را از [فتنه و گزند] مردم نگاه مى دارد. (1)

دستور نصب امیرالمومنین

الْبَاقِرُ(علیه السلام) وَ الصَّادِقُ(علیه السلام) فِي قَوْلِهِ تَعَالَى (أَ لَمْ نَشْرَحْ لَكَ صَدْرَكَ )(2) أَ لَمْ نُعْلِمْكَ مَنْ وَصِيُّكَ فَجَعَلْنَاهُ نَاصِرَكَ وَ مُذِلَّ عَدُوِّكَ (الَّذِي أَنْقَضَ ظَهْرَكَ)(3) وَ

ص: 410

أَخْرَجَ مِنْهُ سُلَالَةَ الْأَنْبِيَاءِ الَّذِينَ يَهْتَدُونَ (وَ رَفَعْنا لَكَ ذِكْرَكَ )(1) فَلَا أُذْكَرُ إِلَّا ذُكِرْتَ مَعِي (فَإِذا فَرَغْتَ) مِنْ دُنْيَاكَ (فَانْصَبْ ) عَلِيّاً لِلْوَلَايَةِ تَهْتَدِي بِهِ الْفِرْقَةُ

امام باقر(علیه السلام) (أَ لَمْ نَشْرَحْ لَكَ صَدْرَكَ)(2) آیا تو را آگاه نکردیم که وصیّ تو کیست؟ پس او را یاری گر تو و خوارکننده ی دشمنت قرار دادیم.... (3)

عَبْدُ السَّلَامِ بْنُ صَالِحٍ عَنِ الرِّضَا(علیه السلام) (أَ لَمْ نَشْرَحْ لَكَ صَدْرَكَ) يَا مُحَمَّدُ أَ لَمْ نَجْعَلْ عَلِيّاً(علیه السلام) وَصِيَّكَ (وَ وَضَعْنا عَنْكَ وِزْرَكَ )(4) بِقَتْلِمُقَاتِلَةِ الْكُفَّارِ وَ أَهْلِ التَّأْوِيلِ بِعَلِيٍ (وَ رَفَعْنا لَكَ) (5) بِذَلِكَ (ذِكْرَكَ ) أَيْ رَفَعْنَا مَعَ ذِكْرِكَ يَا مُحَمَّدُ لَه

امام رضا(علیه السلام) (أَ لَمْ نَشْرَحْ لَکَ صَدْرَکَ) ای محمّد(صلی الله علیه و آله) آیا علی(علیه السلام) را وصیّ تو قرار ندادم؟....(6)

زِينَةِ أَبِي حَاتِمٍ الرَّازِيِ إِنَّ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ قَرَأَ (فَإِذا فَرَغْتَ فَانْصَبْ)(7) قَالَ فَإِذَا فَرَغْتَ مِنْ إِكْمَالِ الشَّرِيعَةِ فَانْصَبْ لَهُمْ عَلِيّاً(علیه السلام) إِمَاماً

امام صادق(علیه السلام) چنین قرائت کرد ( فَإِذَا فَرَغْتَ فَانْصِبْ) و چنین معرفی کرد که هرگاه از تکمیل شریعت فراغت یافتی علی(علیه السلام) را به عنوان امام آنان منصوب فرما(8)

حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ جَمِيلٍ وَ الْحَسَنِ بْنِ رَاشِدٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) فِي قَوْلِ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى (أَ لَمْ نَشْرَحْ لَكَ صَدْرَكَ)(9) قَالَ فَقَالَ بِوَلَايَةِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيٍّ(علیه السلام).

امام صادق(علیه السلام) جمیل و حسن بن راشد از امام صادق(علیه السلام) درباره ی کلام خداوند عزّوجلّ (أَلَمْ نَشْرَحْ لَکَ صَدْرَکَ) نقل کرده اند که فرمود: با ولایت امیرمؤمنان(علیه السلام) حضرت علی(علیه السلام)(10)

ص: 411

وَ رَوَى أَيْضاً مُحَمَّدُ بْنُ الْعَبَّاسِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هَمَّامٍ بِإِسْنَادِهِ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنِ الْمُهَلَّبِيِّ عَنْ سُلَيْمَانَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ(علیهالسلام)

قَوْلُهُ تَعَالَى (أَ لَمْ نَشْرَحْ لَكَ صَدْرَكَ)(1)

قَالَ بِعَلِيٍّ(علیه السلام)

فَاجْعَلْهُ وَصِيّاً قُلْتُ وَ قَوْلُهُ (فَإِذا فَرَغْتَ فَانْصَبْ )(2)

قَالَ إِنَّ اللَّهَ أَمَرَهُ إِذَا فَعَلَ ذَلِكَ أَنْ يَنْصِبَ عَلِيّاً(علیه السلام) وَصِيَّه

امام صادق(علیه السلام) سلیمان گوید: از امام صادق(علیه السلام) درباره کلام خداوند متعال: (أَلَمْ نَشْرَحْ لَکَ صَدْرَکَ) پرسیدم. ایشان فرمود: با حضرت علی(علیه السلام) پس او را وصیّ خود قرار داده است. (3)

(بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ) (أَ لَمْ نَشْرَحْ لَكَ صَدْرَكَ) قَالَ بِعَلِيٍّ(علیه السلام) فَجَعَلْنَاهُ وَصِيَّكَ قَالَ وَ حِينَ فُتِحَ مَكَّةُ وَ دَخَلَتْ قُرَيْشٌ فِي الْإِسْلَامِ شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ وَ يَسَّرَهُ (وَ وَضَعْنا عَنْكَ وِزْرَكَ ) قَالَ بِعَلِيٍّ(علیه السلام) الْحَرْبَ (الَّذِي أَنْقَضَ ظَهْرَكَ) أَيْ أثَقْلَ ظَهْرَكَ (وَ رَفَعْنا لَكَ ذِكْرَكَ) قَالَ تُذْكَرُ إِذَا ذُكِرْتُ وَ هُوَ قَوْلُ النَّاسِ: أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً(صلی الله علیه و آله) رَسُولُ اللَّهِ ثُمَّ قَالَ (إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْراً)(4) قَالَ مَا كُنْتَ فِيهِ مِنَ الْعُسْرِ أَتَاكَ الْيُسْرُ (فَإِذا فَرَغْتَ فَانْصَبْ) قَالَ إِذَا فَرَغْتَ مِنْ حَجَّةِ الْوَدَاعِ فَانْصِبْ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) (وَ إِلى رَبِّكَ فَارْغَبْ)(5) علی بن ابراهیم (أَلَمْ نَشْرَحْ لَکَ صَدْرَکَ) با حضرت علی(علیه السلام) و او را وصیّ تو قرار دادیم هنگامی که مکّه فتح شد و قریشیان به اسلام گرویدند، خداوند سینه ی پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) را گشود و کارها را برایش آسان نمود.... (6)

ص: 412

وَ قَالَ أَيْضاً حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْقَاسِمِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِي جَمِيلَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) قَالَ قَوْلُهُ تَعَالَى (فَإِذا فَرَغْتَ فَانْصَبْ) كَانَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله)

حَاجّاً فَنَزَلَتْ (فَإِذا فَرَغْتَ ) مِنْ حِجَّتِكَ فَانْصَبْ عَلِيّاً(علیه السلام) لِلنَّاس

امام صادق(علیه السلام) فرمود: گفته ی خداوند (فَإِذا فَرَغْتَ فَانْصَبْ) آن گاه که فراغت یافتی منصوب کن پیامبر(صلی الله علیه و آله) در سفر حج بود که چنین نازل شد وقتی از حج خود فراغت یافتی علی(علیه السلام) را به عنوان عَلَمی برای مردم نصب کن. (1)

(فَإِذا فَرَغْتَ فَانْصَبْ ) قَالَ فَإِذَا فَرَغْتَ مِنْ حَجَّةِ الْوَدَاعِ فَانْصِبْ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) (وَ إِلى رَبِّكَ فَارْغَبْ)

در معنای آیه ی (فَإِذا فَرَغْتَ فَانْصَبْ) فرمود: وقتی از حجة الوداع فراغت یافتی، امیرالمؤمنین(علیه السلام) را منصوب کن و به سوی پروردگارت رغبت نما. (2)

مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَيْنِ وَ غَيْرُهُ عَنْ سَهْلٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى وَ مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَيْنِ جَمِيعاً عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ جَابِرٍ وَ عَبْدِ الْكَرِيمِ بْنِ عَمْرٍو عَنْ عَبْدِ الْحَمِيدِ بْنِ أَبِي الدَّيْلَمِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) قَالَ:....فَقَالَ اللَّهُ جَلَّ ذِكْرُهُ (فَإِذا فَرَغْتَ فَانْصَبْ وَ إِلى رَبِّكَ فَارْغَبْ ) يَقُولُ إِذَا فَرَغْتَ فَانْصَبْ عَلَمَكَ وَ أَعْلِنْ وَصِيَّكَ فَأَعْلِمْهُمْ فَضْلَهُ عَلَانِيَةً فَقَالَ مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ(علیه السلام) مَوْلَاهُ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ.......امام صادق(علیه السلام): خداوند فرمود: (فَإِذا فَرَغْتَ فَانْصَبْ وَ إِلى رَبِّكَ فَارْغَبْ) آنگاه که فراغت یافتی منصوب کن و به سوی پروردگارت رغبت نما می فرماید: وقتی فراغت یافتی علامت خود را منصوب کن و جانشین خود را اعلان نما و فضیلت او را علناً بیان کن. این بود که پیامبر(صلی الله علیه و آله) سه مرتبه فرمود: هر که من صاحب اختیار اویم،

ص: 413

علی(علیه السلام) صاحب اختیار اوست خدایا، دوست بدار هر که او را دوست بدارد و دشمن بدار هر که او را دشمن بدارد. (1)

خِطابه ی غدیر

حَدَّثَنِي السَّيِّدُ الْعَالِمُ الْعَابِدُ أَبُو جَعْفَرٍ مَهْدِيُّ بْنُ أَبِي حَرْبٍ الْحُسَيْنِيُّ الْمَرْعَشِيُّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ أَخْبَرَنَا الشَّيْخُ أَبُو عَلِيٍّ الْحَسَنُ بْنُ الشَّيْخِ السَّعِيدِ أَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الطُّوسِيِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ أَخْبَرَنِي الشَّيْخُ السَّعِيدُ الْوَالِدُ أَبُو جَعْفَرٍ قَدَّسَ اللَّهُ رُوحَهُ قَالَ أَخْبَرَنِي جَمَاعَةٌ عَن أَبِي مُحَمَّدٍ هَارُونَ بْنِ مُوسَى التَّلَّعُكْبَرِيِ قَالَ أَخْبَرَنَا أَبُو عَلِيٍّ مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ قَالَ أَخْبَرَنَا عَلِيٌّ السُّورِيُ قَالَ أَخْبَرَنَا أَبُو مُحَمَّدٍ الْعَلَوِيُ مِنْ وُلْدِ الْأَفْطَسِ وَ كَانَ مِنْ عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِينَ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَى الْهَمْدَانِيُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ خَالِدٍ الطَّيَالِسِيُ قَالَ حَدَّثَنَا سَيْفُ بْنُ عَمِيرَةَ وَ صَالِحُ بْنُ عُقْبَةَ جَمِيعاً عَنْ قَيْسِ بْنِ سِمْعَانَ عَنْ عَلْقَمَةَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْحَضْرَمِيِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ(علیه السلام) أَنَّهُ قَالَ: حَجَّ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) مِنَ الْمَدِينَةِ وَ قَدْ بَلَّغَ جَمِيعَ الشَّرَائِعِ قَوْمَهُ غَيْرَ الْحَجِّ وَ الْوَلَايَةِ فَأَتَاهُ جَبْرَئِيلُ(علیه السلام) فَقَالَ لَهُ يَا مُحَمَّدُ(صلی الله علیه و آله) إِنَّ اللَّهَ جَلَّ اسْمُهُ يُقْرِؤُكَ السَّلَامَ وَ يَقُولُ لَكَ إِنِّي لَمْ أَقْبِضْ نَبِيّاً مِنْ أَنْبِيَائِي وَ لَا رَسُولًا مِنْ رُسُلِي إِلَّا بَعْدَ إِكْمَالِ دِينِي وَ تَأْكِيدِ حُجَّتِي وَ قَدْ بَقِيَ عَلَيْكَ مِنْ ذَاكَ فَرِيضَتَانِ مِمَّا تَحْتَاجُ أَنْ تُبَلِّغَهُمَا قَوْمَكَ فَرِيضَةُ الْحَجِّ وَ فَرِيضَةُ الْوَلَايَةِ وَ الْخِلَافَةِ مِنْ بَعْدِكَ فَإِنِّي لَمْ أُخَلِّ أَرْضِي مِنْ حُجَّةٍ وَ لَنْ أُخَلِّيَهَا أَبَداً

ص: 414

فَإِنَّ اللَّهَ جَلَّ ثَنَاؤُهُ يَأْمُرُكَ أَنْ تُبَلِّغَ قَوْمَكَ الْحَجَّ وَ تَحُجَّ وَ يَحُجَّ مَعَكَ (مَنِ اسْتَطاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا)(1) مِنْ أَهْلِ الْحَضَرِ وَالْأَطْرَافِ وَ الْأَعْرَابِ وَ تُعَلِّمَهُمْ مِنْ مَعَالِمِ حَجِّهِمْ مِثْلَ مَا عَلَّمْتَهُمْ مِنْ صَلَاتِهِمْ وَ زَكَاتِهِمْ وَ صِيَامِهِمْ وَ تُوقِفَهُمْ مِنْ ذَلِكَ عَلَى مِثَالِ الَّذِي أَوْقَفْتَهُمْ عَلَيْهِ مِنْ جَمِيعِ مَا بَلَّغْتَهُمْ مِنَ الشَّرَائِعِ فَنَادَى مُنَادِي رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) فِي النَّاسِ أَلَا إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) يُرِيدُ الْحَجَّ وَ أَنْ يُعَلِّمَكُمْ مِنْ ذَلِكَ مِثْلَ الَّذِي عَلَّمَكُمْ مِنْ شَرَائِعِ دِينِكُمْ وَ يُوقِفَكُمْ مِنْ ذَاكَ عَلَى مَا أَوْقَفَكُمْ عَلَيْهِ مِنْ غَيْرِهِ فَخَرَجَ وَ خَرَجَ مَعَهُ النَّاسُ وَ أَصْغَوْا إِلَيْهِ لِيَنْظُرُوا مَا يَصْنَعُ فَيَصْنَعُوا مِثْلَهُ فَحَجَّ بِهِمْ وَ بَلَّغَ مَنْ حَجَّ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) مِنْ أَهْلِ الْمَدِينَةِ وَ أَهْلِ الْأَطْرَافِ وَ الْأَعْرَابِ سَبْعِينَ أَلْفَ إِنْسَانٍ أَوْ يَزِيدُونَ عَلَى نَحْوِ عَدَدِ أَصْحَابِ مُوسَى السَّبْعِينَ أَلْفَ الَّذِينَ أَخَذَ عَلَيْهِمْ بَيْعَةَ هَارُونَ فَنَكَثُوا وَ اتَّبَعُوا الْعِجْلَ وَ السَّامِرِيَ وَ كَذَلِكَ أَخَذَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) الْبَيْعَةَ لِعَلِيٍّ(علیه السلام) بِالْخِلَافَةِ عَلَى عَدَدِ أَصْحَابِ مُوسَى(علیه السلام) فَنَكَثُوا الْبَيْعَةَ وَ اتَّبَعُوا الْعِجْلَ وَ السَّامِرِيَّ سُنَّةً بِسُنَّةٍ وَ مِثْلًا بِمِثْلٍ وَ اتَّصَلَتِ التَّلْبِيَةُ مَا بَيْنَ مَكَّةَ وَ الْمَدِينَةِ فَلَمَّا وَقَفَ بِالْمَوْقِفِ أَتَاهُ جَبْرَئِيلُ(علیه السلام) عَنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَالَ يَا مُحَمَّدُ(صلی الله علیه و آله) إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يُقْرِؤُكَ السَّلَامَ وَ يَقُولُ لَكَ إِنَّهُ قَدْ دَنَا أَجَلُكَ وَ مُدَّتُكَ وَ أَنَا مُسْتَقْدِمُكَ عَلَى مَا لَا بُدَّ مِنْهُ وَ لَا عَنْهُ مَحِيصٌ فَاعْهَدْ عَهْدَكَ وَ قَدِّمْ وَصِيَّتَكَ وَ اعْمِدْ إِلَى مَا عِنْدَكَ مِنَ الْعِلْمِ وَ مِيرَاثِ عُلُومِ الْأَنْبِيَاءِ مِنْ قَبْلِكَ وَ السِّلَاحِ وَ التَّابُوتِ وَ جَمِيعِ مَا عِنْدَكَ مِنْ آيَاتِ الْأَنْبِيَاءِ فَسَلِّمْهُ إِلَى وَصِيِّكَ وَ خَلِيفَتِكَ مِنْ بَعْدِكَ حُجَّتِيَ الْبَالِغَةِ عَلَى خَلْقِي عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) فَأَقِمْهُ لِلنَّاسِ عَلَماً وَ جَدِّدْ عَهْدَهُ وَ مِيثَاقَهُ وَ بَيْعَتَهُ وَ ذَكِّرْهُمْ مَا أَخَذْتُ عَلَيْهِمْ مِنْ

ص: 415

بَيْعَتِي وَ مِيثَاقِيَ الَّذِي وَاثَقْتُهُمْ وَ عَهْدِيَ الَّذِي عَهِدْتُ إِلَيْهِمْ مِنْ وَلَايَةِ وَلِيِّي وَ مَوْلَاهُمْ وَ مَوْلَى كُلِّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) فَإِنِّي لَمْ أَقْبِضْ نَبِيّاً مِنَ الْأَنْبِيَاءِ إِلَّا مِنْ بَعْدِ إِكْمَالِ دِينِي وَ حُجَّتِي وَ إِتْمَامِ نِعْمَتِي بِوَلَايَةِ أَوْلِيَائِي وَ مُعَادَاةِ أَعْدَائِي وَ ذَلِكَ كَمَالُ تَوْحِيدِي وَ دِينِي وَ إِتْمَامُ نِعْمَتِي عَلَى خَلْقِي بِاتِّبَاعِ وَلِيِّي وَ طَاعَتِهِ وَ ذَلِكَ أَنِّي لَا أَتْرُكُ أَرْضِي بِغَيْرِ وَلِيٍّ وَ لَا قَيِّمٍ لِيَكُونَ حُجَّةً لِي عَلَى خَلْقِي فَ (الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَ رَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِيناً)(1)

بِوَلَايَةِ وَلِيِّي وَ مَوْلَى كُلِّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ عَلِيٍّ عَبْدِي وَ وَصِيِّ نَبِيِّي وَ الْخَلِيفَةِ مِنْ بَعْدِهِ وَ حُجَّتِيَ الْبَالِغَةِ عَلَى خَلْقِي مَقْرُونٌ طَاعَتُهُ بِطَاعَةِ مُحَمَّدٍ نَبِيِّي وَ مَقْرُونٌ طَاعَتُهُ مَعَ طَاعَةِ مُحَمَّدٍ(صلی الله علیه و آله) بِطَاعَتِي مَنْ أَطَاعَهُ فَقَدْأَطَاعَنِي وَ مَنْ عَصَاهُ فَقَدْ عَصَانِي جَعَلْتُهُ عَلَماً بَيْنِي وَ بَيْنَ خَلْقِي مَنْ عَرَفَهُ كَانَ مُؤْمِناً وَ مَنْ أَنْكَرَهُ كَانَ كَافِراً وَ مَنْ أَشْرَكَ بَيْعَتَهُ كَانَ مُشْرِكاً وَ مَنْ لَقِيَنِي بِوَلَايَتِهِ دَخَلَ الْجَنَّةَ وَ مَنْ لَقِيَنِي بِعَدَاوَتِهِ دَخَلَ النَّارَ فَأَقِمْ يَا مُحَمَّدُ(صلی الله علیه و آله) عَلِيّاً(علیه السلام) عَلَماً وَ خُذْ عَلَيْهِمُ الْبَيْعَةَ وَ جَدِّدْ عَهْدِي وَ مِيثَاقِي لَهُمُ الَّذِي وَاثَقْتُهُمْ عَلَيْهِ فَإِنِّي قَابِضُكَ إِلَيَّ وَ مُسْتَقْدِمُكَ عَلَيَّ فَخَشِيَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) مِنْ قَوْمِهِ وَ أَهْلِ النِّفَاقِ وَ الشِّقَاقِ أَنْ يَتَفَرَّقُوا وَ يَرْجِعُوا إِلَى الْجَاهِلِيَّةِ لِمَا عَرَفَ مِنْ عَدَاوَتِهِمْ وَ لِمَا يَنْطَوِي عَلَيْهِ أَنْفُسُهُمْ لِعَلِيٍّ(علیه السلام) مِنَ الْعَدَاوَةِ وَ الْبَغْضَاءِ وَ سَأَلَ جَبْرَئِيلَ(علیه السلام) أَنْ يَسْأَلَ رَبَّهُ الْعِصْمَةَ مِنَ النَّاسِ وَ انْتَظَرَ أَنْ يَأْتِيَهُ جَبْرَئِيلُ(علیه السلام) بِالْعِصْمَةِ مِنَ النَّاسِ عَنِ اللَّهِ جَلَّ اسْمُهُ فَأَخَّرَ ذَلِكَ إِلَى أَنْ بَلَغَ مَسْجِدَ الْخَيْفِ فَأَتَاهُ جَبْرَئِيلُ(علیه السلام) فِي مَسْجِدِ الْخَيْفِ فَأَمَرَهُ بِأَنْ يَعْهَدَ عَهْدَهُ وَ يُقِيمَ عَلِيّاً(علیه السلام) عَلَماً لِلنَّاسِ يَهْتَدُونَ بِهِ وَ لَمْ يَأْتِهِ بِالْعِصْمَةِ مِنَ اللَّهِ جَلَّ جَلَالُهُ بِالَّذِي أَرَادَ

ص: 416

حَتَّى بَلَغَ كُرَاعَ الْغَمِيمِ بَيْنَ مَكَّةَ وَ الْمَدِينَةِ فَأَتَاهُ جَبْرَئِيلُ(علیه السلام) وَ أَمَرَهُ بِالَّذِي أَتَاهُ فِيهِ مِنْ قِبَلِ اللَّهِ وَ لَمْ يَأْتِهِ بِالْعِصْمَةِ فَقَالَ يَا جَبْرَئِيلُ(علیه السلام) إِنِّي أَخْشَى قَوْمِي أَنْ يُكَذِّبُونِي وَ لَا يَقْبَلُوا قَوْلِي فِي عَلِيٍّ(علیه السلام) فَرَحَلَ فَلَمَّا بَلَغَ غَدِيرَ خُمٍ قَبْلَ الْجُحْفَةِ بِثَلَاثَةِ أَمْيَالٍ أَتَاهُ جَبْرَئِيلُ(علیه السلام) عَلَى خَمْسِ سَاعَاتٍ مَضَتْ مِنَ النَّهَارِ بِالزَّجْرِ وَ الِانْتِهَارِ وَ الْعِصْمَةِ مِنَ النَّاسِ فَقَالَ يَا مُحَمَّدُ(صلی الله علیه و آله) إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يُقْرِؤُكَ السَّلَامَ وَ يَقُولُ لَكَ (يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ )(1) فِي عَلِيٍ (وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ)(2) وَ كَانَ أَوَائِلُهُمْ قَرِيبٌ مِنَ الْجُحْفَةِ فَأَمَرَ بِأَنْ يُرَدَّ مَنْ تَقَدَّمَ مِنْهُمْ وَ يُحْبَسَ مَنْ تَأَخَّرَ عَنْهُمْ فِي ذَلِكَ الْمَكَانِ لِيُقِيمَ عَلِيّاً(علیه السلام) عَلَماً لِلنَّاسِ وَ يُبَلِّغَهُمْ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَى فِي عَلِيٍّ(علیه السلام) وَ أَخْبَرَهُ بِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ قَدْ عَصَمَهُ مِنَ النَّاسِ فَأَمَرَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) عِنْدَ مَا جَاءَتْهُ الْعِصْمَةُ مُنَادِياً يُنَادِي فِي النَّاسِ بِالصَّلَاةَ جَامِعَةً وَ يُرَدُّ مَنْ تَقَدَّمَ مِنْهُمْ وَ يُحْبَسُ مَنْ تَأَخَّرَ وَ تَنَحَّى عَنْ يَمِينِ الطَّرِيقِ إِلَى جَنْبِ مَسْجِدِ الْغَدِيرِ أَمَرَهُ بِذَلِكَ جَبْرَئِيلُ(علیه السلام) عَنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ كَانَ فِي الْمَوْضِعِ سَلَمَاتٌ فَأَمَرَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) أَنْ يُقَمَّ مَا تَحْتَهُنَ وَ يُنْصَبَ لَهُ حِجَارَةٌ كَهَيْئَةِ الْمِنْبَرِ لِيُشْرِفَ عَلَى النَّاسِ فَتَرَاجَعَ النَّاسُ وَ احْتُبِسَ أَوَاخِرُهُمْ فِي ذَلِكَ الْمَكَانِ لَا يَزَالُونَ فَقَامَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) فَوْقَ تِلْكَ الْأَحْجَارِ ثُمَّ حَمِدَ اللَّهَ تَعَالَى وَ أَثْنَى عَلَيْهِ فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي عَلَا فِي تَوَحُّدِهِ وَ دَنَا فِي تَفَرُّدِهِ وَ جَلَّ فِي سُلْطَانِهِ وَ عَظُمَ فِي أَرْكَانِهِ وَ (أَحاطَ بِكُلِّ شَيْ ءٍ عِلْماً)(3) وَ هُوَ فِي مَكَانِهِ وَ قَهَرَ جَمِيعَ الْخَلْقِ بِقُدْرَتِهِ وَ بُرْهَانِهِ مَجِيداً لَمْ يَزَلْ مَحْمُوداً لَا يَزَالُ بَارِئَ الْمَسْمُوكَاتِ وَ دَاحِيَ الْمَدْحُوَّاتِ وَ جَبَّارَ الْأَرَضِينَ وَ السَّمَاوَاتِ قُدُّوسٌ سُبُّوحٌ رَبُّ الْمَلَائِكَةِ وَ الرُّوحِ

ص: 417

مُتَفَضِّلٌ عَلَى جَمِيعِ مَنْ بَرَأَهُ مُتَطَوِّلٌ عَلَى جَمِيعِ مَنْ أَنْشَأَهُ يَلْحَظُ كُلَّ عَيْنٍ وَ الْعُيُونُ لَا تَرَاهُ كَرِيمٌ حَلِيمٌ ذُو أَنَاةٍ قَدْ وَسِعَ كُلَّ شَيْ ءٍ رَحْمَتُهُ وَ مَنَّ عَلَيْهِمْ بِنِعْمَتِهِ لَا يُعَجِّلُ بِانْتِقَامِهِ وَ لَا يُبَادِرُ إِلَيْهِمْ بِمَا اسْتَحَقُّوا مِنْ عَذَابِهِ قَدْ فَهِمَ السَّرَائِرَ وَ عَلِمَ الضَّمَائِرَ وَ لَمْ تَخْفَ عَلَيْهِ الْمَكْنُونَاتُ وَ لَا اشْتَبَهَتْ عَلَيْهِ الْخَفِيَّاتُ لَهُ الْإِحَاطَةُ بِكُلِّ شَيْ ءٍ وَ الْغَلَبَةُ عَلَى كُلِّ شَيْ ءٍ وَ الْقُوَّةُ فِي كُلِّ شَيْ ءٍ وَ الْقُدْرَةُ عَلَى كُلِّ شَيْ ءٍ وَ لَيْسَ مِثْلَهُ شَيْ ءٌ وَ هُوَ مُنْشِئُ الشَّيْ ءِ حِينَ لَا شَيْ ءَ دَائِمٌ قَائِمٌ (بِالْقِسْطِ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ )(1) جَلَّ عَنْ أَنْ تُدْرِكَهُ (الْأَبْصارُ وَ هُوَ يُدْرِكُ الْأَبْصارَ وَ هُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ)(2) لَا يَلْحَقُ أَحَدٌ وَصْفَهُ مِنْ مُعَايَنَةٍ وَ لَا يَجِدُ أَحَدٌ كَيْفَ هُوَ مِنْ سِرٍّ وَ عَلَانِيَةٍ إِلَّا بِمَا دَلَّ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى نَفْسِهِ وَ أَشْهَدُ أَنَّهُ اللَّهُ الَّذِي مَلَأَ الدَّهْرَ قُدْسُهُ وَ الَّذِي يُغَشِّي الْأَبَدَ نُورُهُ وَ الَّذِي يُنْفِذُ أَمْرَهُ بِلَا مُشَاوَرَةِ مُشِيرٍ وَ لَا مَعَهُ شَرِيكٌ فِي تَقْدِيرٍ وَ لَا تَفَاوُتٌ فِي تَدْبِيرٍ صَوَّرَ مَا أَبْدَعَ عَلَى غَيْرِ مِثَالٍ وَ خَلَقَ مَا خَلَقَ بِلَا مَعُونَةٍ مِنْ أَحَدٍ وَ لَا تَكَلُّفٍ وَ لَا احْتِيَالٍ أَنْشَأَهَا فَكَانَتْ وَ بَرَأَهَا فَبَانَتْ فَ (هُوَ اللَّهُ الَّذِي لا إِلهَ إِلَّا هُوَ)(3)

الْمُتْقِنُالصَّنْعَةِ الْحَسَنُ الصَّنِيعَةِ الْعَدْلُ الَّذِي لَا يَجُورُ وَ الْأَكْرَمُ الَّذِي تَرْجِعُ إِلَيْهِ الْأُمُورُ وَ أَشْهَدُ أَنَّهُ الَّذِي تَوَاضَعَ كُلُّ شَيْ ءٍ لِقُدْرَتِهِ وَ خَضَعَ كُلُّ شَيْ ءٍ لِهَيْبَتِهِ مَلِكُ الْأَمْلَاكِ وَ مُفْلِكُ الْأَفْلَاكِ وَ مُسَخِّرُ الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ (كُلٌّ يَجْرِي لِأَجَلٍ مُسَمًّى)(4) (يُكَوِّرُ اللَّيْلَ عَلَى النَّهارِ وَ يُكَوِّرُ النَّهارَ عَلَى اللَّيْلِ)(5) (يَطْلُبُهُ حَثِيثاً)(6) قَاصِمُ كُلِّ جَبَّارٍ عَنِيدٍ وَ مُهْلِكُ كُلِّ شَيْطَانٍ مَرِيدٍ لَمْ يَكُنْ مَعَهُ ضِدٌّ وَ لَا نِدٌّ أَحَدٌ صَمَدٌ (لَمْ يَلِدْ وَ لَمْ يُولَدْ وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُواً أَحَدٌ)(7) إِلَهٌ وَاحِدٌ وَ رَبٌّ مَاجِدٌ يَشَاءُ فَيُمْضِي وَ يُرِيدُ فَيَقْضِي وَ يَعْلَمُ فَيُحْصِي وَ

ص: 418

يُمِيتُ وَ يُحْيِي وَ يُفْقِرُ وَ يُغْنِي وَ يُضْحِكُ وَ يُبْكِي وَ يَمْنَعُ وَ يُعْطِي (لَهُ الْمُلْكُ وَ لَهُ الْحَمْدُ)(1) بِيَدِهِ الْخَيْرُ (وَ هُوَ عَلى كُلِّ شَيْ ءٍ قَدِيرٌ)(2) (يُولِجُ اللَّيْلَ فِي النَّهارِ وَ يُولِجُ النَّهارَ فِي اللَّيْلِ)(3) لَا إِلَهَ إِلَّا (هُوَ الْعَزِيزُ الْغَفَّارُ)(4) مُجِيبُ الدُّعَاءِ وَ مُجْزِلُ الْعَطَاءِ مُحْصِي الْأَنْفَاسِ وَ رَبُّ الْجِنَّةِ وَ النَّاسِ لَا يُشْكِلُ عَلَيْهِ شَيْ ءٌ وَ لَا يُضْجِرُهُ صُرَاخُ الْمُسْتَصْرِخِينَ وَ لَا يُبْرِمُهُ إِلْحَاحُ الْمُلِحِّينَ الْعَاصِمُ لِلصَّالِحِينَ وَ الْمُوَفِّقُ لِلْمُفْلِحِينَ وَ مَوْلَى الْعَالَمِينَ الَّذِي اسْتَحَقَّ مِنْ كُلِّ مَنْ خَلَقَ أَنْ يَشْكُرَهُ وَ يَحْمَدَهُ أَحْمَدُهُ عَلَى السَّرَّاءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ الشِدَّةِ وَ الرَّخَاءِ وَ أُومِنُ بِهِ وَ بِمَلَائِكَتِهِ وَ كُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ أَسْمَعُ أَمْرَهُ وَ أُطِيعُ وَ أُبَادِرُ إِلَى كُلِّ مَا يَرْضَاهُ وَ أَسْتَسْلِمُ لِقَضَائِهِ رَغْبَةً فِي طَاعَتِهِ وَ خَوْفاً مِنْ عُقُوبَتِهِ لِأَنَّهُ اللَّهُ الَّذِي لَا يُؤْمَنُ مَكْرُهُ وَ لَا يُخَافُ جَوْرُهُ وَ أُقِرُّ لَهُ عَلَى نَفْسِي بِالْعُبُودِيَّةِ وَ أَشْهَدُ لَهُ بِالرُّبُوبِيَّةِ وَ أُؤَدِّي مَا أَوْحَى إِلَيَّ حَذَراً مِنْ أَنْ لَا أَفْعَلَ فَتَحُلَّ بِي مِنْهُ قَارِعَةٌ لَا يَدْفَعُهَا عَنِّي أَحَدٌ وَ إِنْ عَظُمَتْ حِيلَتُهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ لِأَنَّهُ قَدْ أَعْلَمَنِي أَنِّي إِنْ لَمْ أُبَلِّغْ مَا أَنْزَلَ إِلَيَّ فَمَا بَلَّغْتُ رِسَالَتَهُ وَ قَدْ ضَمِنَ لِي تَبَارَكَ وَ تَعَالَى الْعِصْمَةَ وَ هُوَ اللَّهُ الْكَافِي الْكَرِيمُ فَأَوْحَى إِلَيَ (بِسْمِ اللَّهِالرَّحْمنِ الرَّحِيمِ) (يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ)(5) فِي عَلِيٍّ يَعْنِي فِي الْخِلَافَةِ لِعَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) (وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ)(6)

مَعَاشِرَ النَّاسِ مَا قَصَّرْتُ فِي تَبْلِيغِ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَى إِلَيَّ وَ أَنَا مُبَيِّنٌ لَكُمْ سَبَبَ نُزُولِ هَذِهِ الْآيَةِ إِنَّ جَبْرَئِيلَ(علیه السلام) هَبَطَ إِلَيَّ مِرَاراً ثَلَاثاً يَأْمُرُنِي عَنِ السَّلَامِ رَبِّي وَ هُوَ السَّلَامُ أَنْ أَقُومَ فِي هَذَا الْمَشْهَدِ فَأُعْلِمَ كُلَّ أَبْيَضَ وَ أَسْوَدَ أَنَّ عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) أَخِي وَ وَصِيِّي وَ خَلِيفَتِي وَ الْإِمَامُ مِنْ بَعْدِي الَّذِي مَحَلُّهُ مِنِّي مَحَلُّ

ص: 419

هَارُونَ(علیه السلام) مِنْ مُوسَى(علیه السلام) إِلَّا أَنَّهُ لَا نَبِيَّ بَعْدِي وَ هُوَ وَلِيُّكُمْ مِنْ بَعْدِ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ قَدْ أَنْزَلَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى عَلَيَّ بِذَلِكَ آيَةً مِنْ كِتَابِهِ (إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُونَ )(1) وَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) أَقَامَ الصَّلَاةَ وَ آتَى الزَّكَاةَ وَ هُوَ رَاكِعٌ يُرِيدُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فِي كُلِّ حَالٍ وَ سَأَلْتُ جَبْرَئِيلَ(علیه السلام) أَنْ يَسْتَعْفِيَ لِي عَنْ تَبْلِيغِ ذَلِكَ إِلَيْكُمْ أَيُّهَا النَّاسُ لِعِلْمِي بِقِلَّةِ الْمُتَّقِينَ وَ كَثْرَةِ الْمُنَافِقِينَ وَ إِدْغَالِ الْآثِمِينَ وَ خَتْلِ الْمُسْتَهْزِءِينَ بِالْإِسْلَامِ الَّذِينَ وَصَفَهُمُ اللَّهُ فِي كِتَابِهِ بِأَنَّهُمْ (يَقُولُونَ بِأَلْسِنَتِهِمْ ما لَيْسَ فِي قُلُوبِهِمْ )(2) وَ يَحْسَبُونَهُ (هَيِّناً وَ هُوَ عِنْدَ اللَّهِ عَظِيمٌ)(3) وَ كَثْرَةِ أَذَاهُمْ لِي فِي غَيْرِ مَرَّةٍ حَتَّى سَمَّوْنِي أُذُناً وَ زَعَمُوا أَنِّي كَذَلِكَ لِكَثْرَةِ مُلَازَمَتِهِ إِيَّايَ وَ إِقْبَالِي عَلَيْهِ حَتَّى أَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِي ذَلِكَ قُرْآناً (وَ مِنْهُمُ الَّذِينَ يُؤْذُونَ النَّبِيَّ وَ يَقُولُونَ هُوَ أُذُنٌ قُلْ أُذُنُ )(4) عَلَى الَّذِينَيَزْعُمُونَ أَنَّهُ أُذُنٌ (خَيْرٍ لَكُمْ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ يُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنِينَ)(5)

الْآيَةَ وَ لَوْ شِئْتُ أَنْ أُسَمِّيَ بِأَسْمَائِهِمْ لَسَمَّيْتُ وَ أَنْ أُومِيَ إِلَيْهِمْ بِأَعْيَانِهِمْ لَأَوْمَأْتُ وَ أَنْ أَدُلَّ عَلَيْهِمْ لَدَلَلْتُ وَ لَكِنِّي وَ اللَّهِ فِي أُمُورِهِمْ قَدْ تَكَرَّمْتُ وَ كُلَّ ذَلِكَ لَا يَرْضَى اللَّهُ مِنِّي إِلَّا أَنْ أُبَلِّغَ مَا أَنْزَلَ إِلَيَّ ثُمَّ تَلَا (يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ )(6) فِي عَلِيٍ (وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ)(7)

فَاعْلَمُوا مَعَاشِرَ النَّاسِ أَنَّ اللَّهَ قَدْ نَصَبَهُ لَكُمْ وَلِيّاً وَ إِمَاماً مُفْتَرَضاً طَاعَتُهُ عَلَى الْمُهَاجِرِينَ وَ الْأَنْصَارِ وَ عَلَى التَّابِعِينَ لَهُمْ بِإِحْسَانٍ وَ عَلَى الْبَادِي وَ الْحَاضِرِ وَ عَلَى الْأَعْجَمِيِّ وَ الْعَرَبِيِّ وَ الْحُرِّ وَ الْمَمْلُوكِ وَ الصَّغِيرِ وَ الْكَبِيرِ وَ عَلَى الْأَبْيَضِ وَ الْأَسْوَدِ وَ عَلَى كُلِّ مُوَحِّدٍ مَاضٍ حُكْمُهُ جَائِزٍ قَوْلُهُ نَافِذٍ أَمْرُهُ مَلْعُونٌ مَنْ خَالَفَهُ

ص: 420

مَرْحُومٌ مَنْ تَبِعَهُ مُؤْمِنٌ مَنْ صَدَّقَهُ فَقَدْ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ وَ لِمَنْ سَمِعَ مِنْهُ وَ أَطَاعَ لَهُ مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّهُ آخِرُ مَقَامٍ أَقُومُهُ فِي هَذَا الْمَشْهَدِ فَاسْمَعُوا وَ أَطِيعُوا وَ انْقَادُوا لِأَمْرِ رَبِّكُمْ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ هُوَ مَوْلَاكُمْ وَ إِلَهُكُمْ ثُمَّ مِنْ دُونِهِ مُحَمَّدٌ(صلی الله علیه و آله) وَلِيُّكُمُ الْقَائِمُ الْمُخَاطِبُ لَكُمْ ثُمَّ مِنْ بَعْدِي عَلِيٌّ(علیه السلام) وَلِيُّكُمْ وَ إِمَامُكُمْ بِأَمْرِ رَبِّكُمْ ثُمَّ الْإِمَامَةُ فِي ذُرِّيَّتِي مِنْ وُلْدِهِ إِلَى يَوْمِ تَلْقَوْنَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ(صلی الله علیه و آله) لَا حَلَالَ إِلَّا مَا أَحَلَّهُ اللَّهُ وَ لَا حَرَامَ إِلَّا مَا حَرَّمَهُ اللَّهُ عَرَّفَنِي الْحَلَالَ وَ الْحَرَامَ وَ أَنَا أَفْضَيْتُ لِمَا عَلَّمَنِي رَبِّي مِنْ كِتَابِهِ وَ حَلَالِهِ وَ حَرَامِهِ إِلَيْهِ مَعَاشِرَ النَّاسِ مَا مِنْ عِلْمٍ إِلَّا وَ قَدْ أَحْصَاهُ اللَّهُ فِيَّ وَ كُلُّ عِلْمٍ عَلِمْتُ فَقَدْ أَحْصَيْتُهُ فِي إِمَامِ الْمُتَّقِينَ وَ مَا مِنْ عِلْمٍ إِلَّا عَلَّمْتُهُ عَلِيّاً وَ هُوَ الْإِمَامُ الْمُبِينُ مَعَاشِرَ النَّاسِ لَا تَضِلُّوا عَنْهُ وَ لَا تَنْفِرُوا مِنْهُ وَ لَا تَسْتَكْبِرُوا [وَ لَا تَسْتَنْكِفُوا] مِنْ وَلَايَتِهِ فَهُوَ الَّذِي (يَهْدِي إِلَى الْحَقِ)(1) وَ يَعْمَلُ بِهِ وَ يُزْهِقُ الْبَاطِلَ وَ يَنْهَى عَنْهُ وَ لَا تَأْخُذُهُ فِي اللَّهِ لَوْمَةُ لَائِمٍ ثُمَّ إِنَّهُ أَوَّلُ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ هُوَ الَّذِي فَدَى رَسُولَهُ بِنَفْسِهِ وَ هُوَ الَّذِي كَانَ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) وَ لَا أَحَدَ يَعْبُدُ اللَّهَ مَعَ رَسُولِهِ(صلی الله علیه و آله) مِنَ الرِّجَالِ غَيْرُهُ مَعَاشِرَ النَّاسِ فَضِّلُوهُ فَقَدْ فَضَّلَهُ اللَّهُ وَ اقْبَلُوهُ فَقَدْ نَصَبَهُ اللَّهُ مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّهُ إِمَامٌ مِنَ اللَّهِ وَ لَنْيَتُوبَ اللَّهُ عَلَى أَحَدٍ أَنْكَرَ وَلَايَتَهُ وَ لَنْ يَغْفِرَ اللَّهُ لَهُ حَتْماً عَلَى اللَّهِ أَنْ يَفْعَلَ ذَلِكَ بِمَنْ خَالَفَ أَمْرَهُ فِيهِ وَ أَنْ يُعَذِّبَهُ عَذَاباً شَدِيداً نُكْراً أَبَدَ الْآبَادِ وَ دَهْرَ الدُّهُورِ فَاحْذَرُوا أَنْ تُخَالِفُوهُ فَتَصْلَوْا نَاراً (وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجارَةُ أُعِدَّتْ لِلْكافِرِينَ)(2)

أَيُّهَا النَّاسُ بِي وَ اللَّهِ بُشِّرَ الْأَوَّلُونَ مِنَ النَّبِيِّينَ وَ الْمُرْسَلِينَ وَ أَنَا خَاتَمُ الْأَنْبِيَاءِ وَ الْمُرْسَلِينَ وَ الْحُجَّةُ عَلَى جَمِيعِ الْمَخْلُوقِينَ مِنْ أَهْلِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِينَ فَمَنْ

ص: 421

شَكَّ فِي ذَلِكَ فَهُوَ كَافِرٌ كُفْرَ [الْجَاهِلِيَّةِ] الْأُولَى وَ مَنْ شَكَّ فِي شَيْ ءٍ مِنْ قَوْلِي هَذَا فَقَدْ شَكَّ فِي الْكُلِّ مِنْهُ وَ الشَّاكُّ فِي ذَلِكَ فَلَهُ النَّارُ مَعَاشِرَ النَّاسِ حَبَانِي اللَّهُ بِهَذِهِ الْفَضِيلَةِ مَنّاً مِنْهُ عَلَيَّ وَ إِحْسَاناً مِنْهُ إِلَيَّ وَ (لا إِلهَ إِلَّا هُوَ لَهُ الْحَمْدُ)(1)

مِنِّي أَبَدَ الْآبِدِينَ وَ دَهْرَ الدَّاهِرِينَ عَلَى كُلِّ حَالٍ مَعَاشِرَ النَّاسِ فَضِّلُوا عَلِيّاً(علیه السلام) فَإِنَّهُ أَفْضَلُ النَّاسِ بَعْدِي مِنْ ذَكَرٍ وَ أُنْثَى بِنَا أَنْزَلَ اللَّهُ الرِّزْقَ وَ بَقِيَ الْخَلْقُ مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَغْضُوبٌ مَغْضُوبٌ مَنْ رَدَّ عَلَيَّ قَوْلِي هَذَا وَ لَمْ يُوَافِقْهُ أَلَا إِنَّ جَبْرَئِيلَ(علیه السلام) خَبَّرَنِي عَنِ اللَّهِ تَعَالَى بِذَلِكَ وَ يَقُولُ مَنْ عَادَى عَلِيّاً(علیه السلام) وَ لَمْ يَتَوَلَّهُ فَعَلَيْهِ لَعْنَتِي وَ غَضَبِي فَ (لْتَنْظُرْ نَفْسٌ ما قَدَّمَتْ لِغَدٍ وَ اتَّقُوا اللَّهَ)(2)

أَنْ تُخَالِفُوهُ (فَتَزِلَّ قَدَمٌ بَعْدَ ثُبُوتِها)(3) (إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِما تَعْمَلُونَ)(4)

مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّهُ جَنْبُ اللَّهِ الَّذِي ذَكَرَ فِي كِتَابِهِ فَقَالَ تَعَالَى (أَنْ تَقُولَ نَفْسٌ يا حَسْرَتى عَلى ما فَرَّطْتُ فِي جَنْبِ اللَّهِ)(5)

مَعَاشِرَ النَّاسِ تَدَبَّرُوا الْقُرْآنَ وَ افْهَمُوا آيَاتِهِ وَ انْظُرُوا إِلَى مُحْكَمَاتِهِ وَ لَا تَتَّبِعُوا مُتَشَابِهَهُ فَوَ اللَّهِ لَنْ يُبَيِّنَ لَكُمْ زَوَاجِرَهُ وَ لَا يُوَضِّحُ لَكُمْ تَفْسِيرَهُ إِلَّا الَّذِي أَنَا آخِذٌ بِيَدِهِ وَ مُصْعِدُهُ إِلَيَّ وَ شَائِلٌ بِعَضُدِهِ وَ مُعْلِمُكُمْ أَنَ مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا عَلِيٌّ(علیه السلام) مَوْلَاهُ وَ هُوَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) أَخِي وَ وَصِيِّي وَ مُوَالاتُهُ مِنَ اللَّهِ عَزَّوَ جَلَّ أَنْزَلَهَا عَلَيَ مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّ عَلِيّاً(علیه السلام) وَ الطَّيِّبِينَ مِنْ وُلْدِي هُمُ الثَّقَلُ الْأَصْغَرُ وَ الْقُرْآنُ الثَّقَلُ الْأَكْبَرُ فَكُلُّ وَاحِدٍ مُنْبِئٌ عَنْ صَاحِبِهِ وَ مُوَافِقٌ لَهُ لَنْ يَفْتَرِقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ هُمْ أُمَنَاءُ اللَّهِ فِي خَلْقِهِ وَ حُكَمَاؤُهُ فِي أَرْضِهِ أَلَا وَ قَدْ أَدَّيْتُ أَلَا وَ قَدْ بَلَّغْتُ أَلَا وَ قَدْ أَسْمَعْتُ أَلَا وَ قَدْ أَوْضَحْتُ أَلَا وَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ وَ أَنَا قُلْتُ عَنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَلَا إِنَّهُ لَيْسَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام)

ص: 422

غَيْرَ أَخِي هَذَا وَ لَا تَحِلُّ إِمْرَةُ الْمُؤْمِنِينَ بَعْدِي لِأَحَدٍ غَيْرِهِ ثُمَّ ضَرَبَ بِيَدِهِ إِلَى عَضُدِهِ فَرَفَعَهُ وَ كَانَ مُنْذُ أَوَّلِ مَا صَعِدَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) شَالَ عَلِيّاً(علیه السلام) حَتَّى صَارَتْ رِجْلُهُ مَعَ رُكْبَةِ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) ثُمَّ قَالَ مَعَاشِرَ النَّاسِ هَذَا عَلِيٌّ(علیه السلام) أَخِي وَ وَصِيِّي وَ وَاعِي عِلْمِي وَ خَلِيفَتِي عَلَى أُمَّتِي وَ عَلَى تَفْسِيرِ كِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ الدَّاعِي إِلَيْهِ وَ الْعَامِلُ بِمَا يَرْضَاهُ وَ الْمُحَارِبُ لِأَعْدَائِهِ وَ الْمُوَالِي عَلَى طَاعَتِهِ وَ النَّاهِي عَنْ مَعْصِيَتِهِ خَلِيفَةُ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) وَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) وَ الْإِمَامُ الْهَادِي وَ قَاتِلُ النَّاكِثِينَ وَ الْقَاسِطِينَ وَ الْمَارِقِينَ بِأَمْرِ اللَّهِ أَقُولُ وَ (ما يُبَدَّلُ الْقَوْلُ لَدَيَ)(1)

بِأَمْرِ رَبِّي أَقُولُ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ وَ الْعَنْ مَنْ أَنْكَرَهُ وَ اغْضَبْ عَلَى مَنْ جَحَدَ حَقَّهُ اللَّهُمَّ إِنَّكَ أَنْزَلْتَ عَلَيَّ أَنَّ الْإِمَامَةَ بَعْدِي لِعَلِيٍّ(علیه السلام) وَلِيِّكَ عِنْدَ تِبْيَانِي ذَلِكَ وَ نَصْبِي إِيَّاهُ بِمَا أَكْمَلْتَ لِعِبَادِكَ مِنْ دِينِهِمْ وَ أَتْمَمْتَ عَلَيْهِمْ بِنِعْمَتِكَ وَ رَضِيتَ لَهُمُ الْإِسْلَامَ دِيناً فَقُلْتَ (وَ مَنْ يَبْتَغِ غَيْرَ الْإِسْلامِ دِيناً فَلَنْ يُقْبَلَ مِنْهُ وَ هُوَ فِي الْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرِينَ)(2)

اللَّهُمَّ إِنِّي أُشْهِدُكَ وَ كَفَى بِكَ شَهِيداً أَنِّي قَدْ بَلَّغْتُ مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّمَا أَكْمَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ دِينَكُمْ بِإِمَامَتِهِ فَمَنْ لَمْ يَأْتَمَّ بِهِ وَ بِمَنْ يَقُومُ مَقَامَهُ مِنْ وُلْدِي مِنْ صُلْبِهِ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَ الْعَرْضِ عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَ (أُولئِكَ الَّذِينَ حَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ)(3)

وَ فِي (النَّارِ هُمْ فِيها خالِدُونَ)(4)

(لا يُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذابُ وَلا هُمْ يُنْظَرُونَ)(5) مَعَاشِرَ النَّاسِ هَذَا عَلِيٌ أَنْصَرُكُمْ لِي وَ أَحَقُّكُمْ بِي وَ أَقْرَبُكُمْ إِلَيَّ وَ أَعَزُّكُمْ عَلَيَّ وَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَنَا عَنْهُ رَاضِيَانِ وَ مَا نَزَلَتْ آيَةُ رِضًى إِلَّا فِيهِ وَ مَا خَاطَبَ اللَّهُ (الَّذِينَ آمَنُوا)(6)

إِلَّا بَدَأَ بِهِ وَ لَا نَزَلَتْ آيَةُ مَدْحٍ فِي الْقُرْآنِ إِلَّا فِيهِ وَ لَا شَهِدَ بِالْجَنَّةِ فِي (هَلْ أَتى عَلَى الْإِنْسانِ )(7)

ص: 423

إِلَّا لَهُ وَ لَا أَنْزَلَهَا فِي سِوَاهُ وَ لَا مَدَحَ بِهَا غَيْرَهُ مَعَاشِرَ النَّاسِ هُوَ نَاصِرُ دِينِ اللَّهِ وَ الْمُجَادِلُ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) وَ هُوَ التَّقِيُّ النَّقِيُّ الْهَادِي الْمَهْدِيُّ نَبِيُّكُمْ خَيْرُ نَبِيٍ وَ وَصِيُّكُمْ خَيْرُ وَصِيٍّ وَ بَنُوهُ خَيْرُ الْأَوْصِيَاءِ مَعَاشِرَ النَّاسِ ذُرِّيَّةُ كُلِّ نَبِيٍّ مِنْ صُلْبِهِ وَ ذُرِّيَّتِي مِنْ صُلْبِ عَلِيٍّ(علیه السلام) مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّ إِبْلِيسَ أَخْرَجَ آدَمَ مِنَ الْجَنَّةِ بِالْحَسَدِ فَلَا تَحْسُدُوهُ فَتَحْبَطَ أَعْمَالُكُمْ وَ تَزِلَّ أَقْدَامُكُمْ فَإِنَّ آدَمَ أُهْبِطَ إِلَى الْأَرْضِ لِخَطِيئَةٍ وَاحِدَةٍ وَ هُوَ صَفْوَةُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ كَيْفَ بِكُمْ وَ أَنْتُمْ أَنْتُمْ وَ مِنْكُمْ أَعْدَاءُ اللَّهِ إِنَّهُ لَا يُبْغِضُ عَلِيّاً(علیه السلام) إِلَّا شَقِيٌّ وَ لَا يَتَوَالَى عَلِيّاً إِلَّا تَقِيٌّ وَ لَا يُؤْمِنُ بِهِ إِلَّا مُؤْمِنٌ مُخْلِصٌ وَ فِي عَلِيٍّ(علیه السلام) وَ اللَّهِ نَزَلَتْ سُورَةُ وَ الْعَصْرِ (بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ وَ الْعَصْرِ إِنَّ الْإِنْسانَ لَفِي خُسْرٍ)(1)

إِلَى آخِرِهَا مَعَاشِرَ النَّاسِ قَدِ اسْتَشْهَدْتُ اللَّهَ وَ بَلَّغْتُكُمْ رِسَالَتِي (وَ ما عَلَى الرَّسُولِ إِلَّا الْبَلاغُ الْمُبِينُ)(2)

مَعَاشِرَ النَّاسِ (اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقاتِهِ وَ لا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ)(3)

مَعَاشِرَ النَّاسِ آمِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ النُّورِ الَّذِي أُنْزِلَ مَعَهُ (مِنْ قَبْلِ أَنْ نَطْمِسَ وُجُوهاً فَنَرُدَّها عَلى أَدْبارِها)(4)

مَعَاشِرَ النَّاسِ النُّورُ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِيَّ مَسْلُوكٌ ثُمَّ فِي عَلِيٍّ ثُمَّ فِيالنَّسْلِ مِنْهُ إِلَى الْقَائِمِ الْمَهْدِيِّ الَّذِي يَأْخُذُ بِحَقِ اللَّهِ وَ بِكُلِّ حَقٍّ هُوَ لَنَا لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ جَعَلَنَا حُجَّةً عَلَى الْمُقَصِّرِينَ وَ الْمُعَانِدِينَ وَ الْمُخَالِفِينَ وَ الْخَائِنِينَ وَ الْآثِمِينَ وَ الظَّالِمِينَ مِنْ جَمِيعِ الْعَالَمِينَ مَعَاشِرَ النَّاسِ أُنْذِرُكُمْ أَنِّي رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِيَ الرُّسُلُ أَ فَإِنْ مِتُّ أَوْ قُتِلْتُ (انْقَلَبْتُمْ عَلى أَعْقابِكُمْ وَ مَنْ يَنْقَلِبْ عَلى عَقِبَيْهِ فَلَنْ يَضُرَّ اللَّهَ شَيْئاً وَ سَيَجْزِي اللَّهُ الشَّاكِرِينَ )(5)

أَلَا وَ إِنَّ عَلِيّاً(علیه السلام) هُوَ الْمَوْصُوفُ بِالصَّبْرِ وَ الشُّكْرِ ثُمَّ مِنْ بَعْدِهِ

ص: 424

وُلْدِي مِنْ صُلْبِهِ مَعَاشِرَ النَّاسِ لَا تَمُنُّوا عَلَى اللَّهِ إِسْلَامَكُمْ فَيَسْخَطَ عَلَيْكُمْ وَ يُصِيبَكُمْ (بِعَذابٍ مِنْ عِنْدِهِ )(1)

إِنَّهُ لَبِالْمِرْصَادِ مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّهُ سَيَكُونُ مِنْ بَعْدِي أَئِمَّةٌ (يَدْعُونَ إِلَى النَّارِ وَ يَوْمَ الْقِيامَةِ لا يُنْصَرُونَ )(2) مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ وَ أَنَا بَرِيئَانِ مِنْهُمْ مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّهُمْ وَ أَنْصَارُهُمْ وَ أَتْبَاعُهُمْ وَ أَشْيَاعُهُمْ (فِي الدَّرْكِ الْأَسْفَلِ مِنَ النَّارِ)(3)

وَ لَبِئْسَ (مَثْوَى الْمُتَكَبِّرِينَ )(4)

أَلَا إِنَّهُمْ أَصْحَابُ الصَّحِيفَةِ فَلْيَنْظُرْ أَحَدُكُمْ فِي صَحِيفَتِهِ قَالَ فَذَهَبَ عَلَى النَّاسِ إِلَّا شِرْذِمَةً مِنْهُمْ أَمْرُ الصَّحِيفَةِ مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنِّي أَدَعُهَا إِمَامَةً وَ وِرَاثَةً فِي عَقِبِي إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَ قَدْ بَلَّغْتُ مَا أُمِرْتُ بِتَبْلِيغِهِ حُجَّةً عَلَى كُلِّ حَاضِرٍ وَ غَائِبٍ وَ عَلَى كُلِّ أَحَدٍ مِمَّنْ شَهِدَ أَوْ لَمْ يَشْهَدْ وُلِدَ أَوْ لَمْ يُولَدْ فَلْيُبَلِّغِ الْحَاضِرُ الْغَائِبَ وَ الْوَالِدُ الْوَلَدَ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَ سَيَجْعَلُونَهَا مُلْكاً وَ اغْتِصَاباً أَلَا لَعَنَ اللَّهُ الْغَاصِبِينَ وَ الْمُغْتَصِبِينَ وَ عِنْدَهَا (سَنَفْرُغُ لَكُمْ أَيُّهَ الثَّقَلانِ )(5)

فَ (يُرْسَلُ عَلَيْكُما شُواظٌ مِنْ نارٍ وَ نُحاسٌ فَلا تَنْتَصِرانِ)(6)

مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمْ يَكُنْ يَذَرُكُمْ (عَلى ما أَنْتُمْ عَلَيْهِ حَتَّى يَمِيزَ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ وَ ماكانَ اللَّهُ لِيُطْلِعَكُمْ عَلَى الْغَيْبِ )(7)

مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّهُ مَا مِنْ قَرْيَةٍ إِلَّا وَ اللَّهُ مُهْلِكُهَا بِتَكْذِيبِهَا وَ كَذَلِكَ يُهْلِكُ الْقُرَى (وَ هِيَ ظالِمَةٌ)(8)

كَمَا ذَكَرَ اللَّهُ تَعَالَى وَ هَذَا عَلِيٌّ إِمَامُكُمْ وَ وَلِيُّكُمْ وَ هُوَ مَوَاعِيدُ اللَّهِ وَ اللَّهُ يُصَدِّقُ مَا وَعَدَهُ مَعَاشِرَ النَّاسِ قَدْ ضَلَّ قَبْلَكُمْ (أَكْثَرُ الْأَوَّلِينَ)(9)

وَ اللَّهُ لَقَدْ أَهْلَكَ الْأَوَّلِينَ وَ هُوَ مُهْلِكُ الْآخِرِينَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى (أَ لَمْ نُهْلِكِ الْأَوَّلِينَ ثُمَّ نُتْبِعُهُمُ الْآخِرِينَ كَذلِكَ نَفْعَلُ بِالْمُجْرِمِينَ وَيْلٌ يَوْمَئِذٍ لِلْمُكَذِّبِينَ)(10)

مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ قَدْ أَمَرَنِي وَ نَهَانِي وَ قَدْ أَمَرْتُ

ص: 425

عَلِيّاً(علیه السلام) وَ نَهَيْتُهُ فَعَلِمَ الْأَمْرَ وَ النَّهْيَ مِنْ رَبِّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَاسْمَعُوا لِأَمْرِهِ تَسْلَمُوا وَ أَطِيعُوا تَهْتَدُوا وَ انْتَهُوا لِنَهْيِهِ تَرْشُدُوا وَ صَيِّرُوا إِلَى مُرَادِهِ وَ لَا تَتَفَرَّقُ بِكُمُ السُّبُلُ عَنْ سَبِيلِهِ مَعَاشِرَ النَّاسِ أَنَا صِرَاطُ اللَّهِ الْمُسْتَقِيمُ الَّذِي أَمَرَكُمْ بِاتِّبَاعِهِ ثُمَّ عَلِيٌّ مِنْ بَعْدِي ثُمَّ وُلْدِي مِنْ صُلْبِهِ أَئِمَّةٌ يَهْدُونَ إِلَى الْحَقِ (وَ بِهِ يَعْدِلُونَ )(1)

ثُمَّ قَرَأَ (الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ )(2)

إِلَى آخِرِهَا وَ قَالَ فِيَّ نَزَلَتْ وَ فِيهِمْ نَزَلَتْ وَ لَهُمْ عَمَّتْ وَ إِيَّاهُمْ خُصَّتْ أُولَئِكَ أَوْلِيَاءُ (اللَّهِ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ )(3)

أَلَا إِنَ (حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغالِبُونَ )(4)

أَلَا إِنَّ أَعْدَاءَ عَلِيٍّ(علیه السلام) هُمْ أَهْلُ الشِّقَاقِ وَ النِّفَاقِ وَ الْحَادُّونَ وَ هُمُ الْعَادُّونَ وَ إِخْوَانُ الشَّيَاطِينِ الَّذِينَ (يُوحِي بَعْضُهُمْ إِلى بَعْضٍ زُخْرُفَ الْقَوْلِ غُرُوراً)(5)

أَلَا إِنَّ أَوْلِيَاءَهُمُ الَّذِينَ ذَكَرَهُمُ اللَّهُ فِي كِتَابِهِ فَقَالَ عَزَّ وَجَلَّ (لا تَجِدُ قَوْماً يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ يُوادُّونَ مَنْ حَادَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ )(6)

إِلَى آخِرِ الْآيَةِ أَلَا إِنَّ أَوْلِيَاءَهُمُ الَّذِينَ وَصَفَهُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَالَ (الَّذِينَ آمَنُوا وَ لَمْ يَلْبِسُوا إِيمانَهُمْ بِظُلْمٍ أُولئِكَ لَهُمُ الْأَمْنُ وَ هُمْ مُهْتَدُونَ)(7)

أَلَا إِنَّ أَوْلِيَاءَهُمُ الَّذِينَ وَصَفَهُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَالَ الَّذِينَ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ آمِنِينَ تَتَلَقَّاهُمُ الْمَلَائِكَةُ بِالتَّسْلِيمِ أَنْ (طِبْتُمْ فَادْخُلُوها خالِدِينَ)(8)

أَلَا إِنَّ أَوْلِيَاءَهُمُ الَّذِينَ قَالَ لَهُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ ( يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ يُرْزَقُونَ فيها بِغَيْرِ حِسابٍ )(9)

أَلَا إِنَّ أَعْدَاءَهُمْ يَصْلَوْنَ سَعِيراً أَلَا إِنَّ أَعْدَاءَهُمُ الَّذِينَ يَسْمَعُونَ لِجَهَنَّمَ (شَهِيقاً وَ هِيَ تَفُورُ)(10)

وَ لَهَا زَفِيرٌ أَلَا إِنَّ أَعْدَاءَهُمُ الَّذِينَ قَالَ فِيهِمْ (كُلَّما دَخَلَتْ أُمَّةٌ لَعَنَتْ أُخْتَها)(11)

الْآيَةَ أَلَا إِنَّ أَعْدَاءَهُمُ الَّذِينَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ (كُلَّما أُلْقِيَ فِيها فَوْجٌ سَأَلَهُمْ خَزَنَتُها أَ لَمْ يَأْتِكُمْ نَذِيرٌ قالُوا بَلى قَدْ جاءَنا نَذِيرٌ فَكَذَّبْنا وَ قُلْنا ما نَزَّلَ

ص: 426

اللَّهُ مِنْ شَيْ ءٍ إِنْ أَنْتُمْ إِلَّا فِي ضَلالٍ كَبِيرٍ)(1)

أَلَا إِنَّ أَوْلِيَاءَهُمُ (الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ بِالْغَيْبِ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَ أَجْرٌ كَبِيرٌ)(2)

مَعَاشِرَ النَّاسِ شَتَّانَ مَا بَيْنَ السَّعِيرِ وَ الْجَنَّةِ عَدُوُّنَا مَنْ ذَمَّهُ اللَّهُ وَ لَعَنَهُ وَ وَلِيُّنَا مَنْ مَدَحَهُ اللَّهُ وَ أَحَبَّهُ مَعَاشِرَ النَّاسِ أَلَا وَ إِنِّي (مُنْذِرٌ)(3)

وَ عَلِيٌ (هادٍ)(4)

مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنِّي نَبِيٌّ(صلی الله علیه و آله) وَ عَلِيٌّ(علیه السلام) وَصِيِّي أَلَا إِنَّ خَاتَمَ الْأَئِمَّةِ مِنَّاالْقَائِمُ الْمَهْدِيُّ(علیه السلام) أَلَا إِنَّهُ الظَّاهِرُ عَلَى الدِّينِ أَلَا إِنَّهُ الْمُنْتَقِمُ مِنَ الظَّالِمِينَ أَلَا إِنَّهُ فَاتِحُ الْحُصُونِ وَ هَادِمُهَا أَلَا إِنَّهُ قَاتِلُ كُلِّ قَبِيلَةٍ مِنْ أَهْلِ الشِّرْكِ أَلَا إِنَّهُ مُدْرِكٌ بِكُلِّ ثَارٍ لِأَوْلِيَاءِ اللَّهِ أَلَا إِنَّهُ النَّاصِرُ لِدِينِ اللَّهِ أَلَا إِنَّهُ الْغَرَّافُ فِي بَحْرٍ عَمِيقٍ أَلَا إِنَّهُ يَسِمُ كُلَّ ذِي فَضْلٍ بِفَضْلِهِ وَ كُلَّ ذِي جَهْلٍ بِجَهْلِهِ أَلَا إِنَّهُ خِيَرَةُ اللَّهِ وَ مُخْتَارُهُ أَلَا إِنَّهُ وَارِثُ كُلِّ عِلْمٍ وَ الْمُحِيطُ بِهِ أَلَا إِنَّهُ الْمُخْبِرُ عَنْ رَبِّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ الْمُنَبِّهُ بِأَمْرِ إِيمَانِهِ أَلَا إِنَّهُ الرَّشِيدُ السَّدِيدُ أَلَا إِنَّهُ الْمُفَوَّضُ إِلَيْهِ أَلَا إِنَّهُ قَدْ بُشِّرَ بِهِ مَنْ سَلَفَ بَيْنَ يَدَيْهِ أَلَا إِنَّهُ الْبَاقِي حُجَّةً وَ لَا حُجَّةَ بَعْدَهُ وَ لَا حَقَّ إِلَّا مَعَهُ وَ لَا نُورَ إِلَّا عِنْدَهُ أَلَا إِنَّهُ لَا غَالِبَ لَهُ وَ لَا مَنْصُورَ عَلَيْهِ أَلَا وَ إِنَّهُ وَلِيُّ اللَّهِ فِي أَرْضِهِ وَ حَكَمُهُ فِي خَلْقِهِ وَ أَمِينُهُ فِي سِرِّهِ وَ عَلَانِيَتِهِ مَعَاشِرَ النَّاسِ قَدْ بَيَّنْتُ لَكُمْ وَ أَفْهَمْتُكُمْ وَ هَذَا عَلِيٌّ يُفْهِمُكُمْ بَعْدِي أَلَا وَ إِنِّي عِنْدَ انْقِضَاءِ خُطْبَتِي أَدْعُوكُمْ إِلَى مُصَافَقَتِي عَلَى بَيْعَتِهِ وَ الْإِقْرَارِ بِهِ ثُمَّ مُصَافَقَتِهِ بَعْدِي أَلَا وَ إِنِّي قَدْ بَايَعْتُ اللَّهَ وَ عَلِيٌّ(علیه السلام) قَدْ بَايَعَنِي وَ أَنَا آخِذُكُمْ بِالْبَيْعَةِ لَهُ عَنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ (فَمَنْ نَكَثَ فَإِنَّما يَنْكُثُ عَلى نَفْسِهِ)(5)

الْآيَةَ مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّ الْحَجَّ وَ (الصَّفا وَ الْمَرْوَةَ)(6)

وَ الْعُمْرَةَ (مِنْ شَعائِرِ اللَّهِ فَمَنْ حَجَّ الْبَيْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلا جُناحَ عَلَيْهِ أَنْ يَطَّوَّفَ بِهِما)(7)

الْآيَةَ مَعَاشِرَ النَّاسِ حُجُّوا الْبَيْتَ فَمَا وَرَدَهُ أَهْلُ بَيْتٍ إِلَّا

ص: 427

اسْتَغْنَوْا وَ لَا تَخَلَّفُوا عَنْهُ إِلَّا افْتَقَرُوا مَعَاشِرَ النَّاسِ مَا وَقَفَ بِالْمَوْقِفِ مُؤْمِنٌ إِلَّا غَفَرَ اللَّهُ لَهُ مَا سَلَفَ مِنْ ذَنْبِهِ إِلَى وَقْتِهِ ذَلِكَ فَإِذَا انْقَضَتْ حَجَّتُهُ اسْتُؤْنِفَ عَمَلُهُ مَعَاشِرَ النَّاسِ الْحُجَّاجُ مُعَاوِنُونَ وَ نَفَقَاتُهُمْ مُخَلَّفَةٌ وَ اللَّهُ (لا يُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ)(1)

مَعَاشِرَ النَّاسِ حُجُّوا الْبَيْتَ بِكَمَالِ الدِّينِ وَ التَّفَقُّهِ وَ لَا تَنْصَرِفُوا عَنِ الْمَشَاهِدِ إِلَّا بِتَوْبَةٍ وَ إِقْلَاعٍ مَعَاشِرَ النَّاسِ (أَقِيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ)(2)

كَمَا أَمَرَكُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَئِنْ طَالَ عَلَيْكُمُ الْأَمَدُ فَقَصَرْتُمْ أَوْ نَسِيتُمْ فَعَلِيٌّ وَلِيُّكُمْ وَ مُبَيِّنٌ لَكُمُ الَّذِي نَصَبَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بَعْدِي وَ مَنْ خَلَّفَهُ اللَّهُ مِنِّي وَ مِنْهُ يُخْبِرُكُمْ بِمَا تَسْأَلُونَ عَنْهُ وَ يُبَيِّنُ لَكُمْ مَا لَا تَعْلَمُونَ أَلَا إِنَّ الْحَلَالَ وَ الْحَرَامَ أَكْثَرُ مِنْ أَنْ أُحْصِيَهُمَا وَ أُعَرِّفَهُمَا فَآمُرَ بِالْحَلَالِ وَ أَنْهَى عَنِ الْحَرَامِ فِي مَقَامٍ وَاحِدٍ فَأُمِرْتُ أَنْ آخُذَ الْبَيْعَةَ مِنْكُمْ وَ الصَّفْقَةَ لَكُمْ بِقَبُولِ مَا جِئْتُ بِهِعَنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِي عَلِيٍّ(علیه السلام) أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْأَئِمَّةِ مِنْ بَعْدِهِ الَّذِينَ هُمْ مِنِّي وَ مِنْهُ أَئِمَّةٌ قَائِمَةٌ مِنْهُمُ الْمَهْدِيُّ(علیه السلام) إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ الَّذِي يَقْضِي بِالْحَقِّ مَعَاشِرَ النَّاسِ وَ كُلُّ حَلَالٍ دَلَلْتُكُمْ عَلَيْهِ أَوْ حَرَامٍ نَهَيْتُكُمْ عَنْهُ فَإِنِّي لَمْ أَرْجِعْ عَنْ ذَلِكَ وَ لَمْ أُبَدِّلْ أَلَا فَاذْكُرُوا ذَلِكَ وَ احْفَظُوهُ وَ تَوَاصَوْا بِهِ وَ لَا تُبَدِّلُوهُ وَ لَا تُغَيِّرُوهُ أَلَا وَ إِنِّي أُجَدِّدُ الْقَوْلَ أَلَا (فَأَقِيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ)(3)

وَ أْمُرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ انْهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ أَلَا وَ إِنَّ رَأْسَ الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْيِ عَنِ الْمُنْكَرِ أَنْ تَنْتَهُوا إِلَى قَوْلِي وَ تُبَلِّغُوهُ مَنْ لَمْ يَحْضُرْ وَ تَأْمُرُوهُ بِقَبُولِهِ وَ تَنْهَوْهُ عَنْ مُخَالَفَتِهِ فَإِنَّهُ أَمْرٌ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مِنِّي وَ لَا أَمْرٌ بِمَعْرُوفٍ وَ لَا نَهْيٌ عَنْ مُنْكَرٍ إِلَّا مَعَ إِمَامٍ مَعْصُومٍ مَعَاشِرَ النَّاسِ الْقُرْآنُ يُعَرِّفُكُمْ أَنَّ الْأَئِمَّةَ مِنْ بَعْدِهِ وُلْدُهُ وَ عَرَّفْتُكُمْ أَنَّهُ مِنِّي وَ أَنَا مِنْهُ حَيْثُ يَقُولُ اللَّهُ فِي كِتَابِهِ

ص: 428

(وَ جَعَلَها كَلِمَةً باقِيَةً فِي عَقِبِهِ)(1)

وَ قُلْتُ لَنْ تَضِلُّوا مَا إِنْ تَمَسَّكْتُمْ بِهِمَا مَعَاشِرَ النَّاسِ التَّقْوَى التَّقْوَى احْذَرُوا السَّاعَةَ كَمَا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ (إِنَّ زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ شَيْ ءٌ عَظِيمٌ)(2)

اذْكُرُوا الْمَمَاتَ وَ الْحِسَابَ وَ الْمَوَازِينَ وَ الْمُحَاسَبَةَ بَيْنَ يَدَيْ رَبِّ الْعَالَمِينَ وَ الثَّوَابَ وَ الْعِقَابَ فَ (مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ)(3)

أُثِيبُ عَلَيْهَا (وَ مَنْ جاءَ بِالسَّيِّئَةِ)(4)

فَلَيْسَ لَهُ فِي الْجِنَانِ نَصِيبٌ مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّكُمْ أَكْثَرُ مِنْ أَنْ تُصَافِقُونِي بِكَفٍّ وَاحِدَةٍ وَ قَدْ أَمَرَنِيَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ آخُذَ مِنْ أَلْسِنَتِكُمُ الْإِقْرَارَ بِمَا عَقَدْتُ لِعَلِيٍّ(علیه السلام) مِنْ إِمْرَةِ الْمُؤْمِنِينَ وَ مَنْ جَاءَ بَعْدَهُ مِنَ الْأَئِمَّةِ مِنِّي وَ مِنْهُ عَلَى مَا أَعْلَمْتُكُمْ أَنَّ ذُرِّيَّتِي مِنْ صُلْبِهِ فَقُولُوا بِأَجْمَعِكُمْ إِنَّا سَامِعُونَ مُطِيعُونَ رَاضُونَ مُنْقَادُونَ لِمَا بَلَّغْتَ عَنْ رَبِّنَا وَ رَبِّكَ فِي أَمْرِ عَلِيٍّ وَ أَمْرِ وُلْدِهِ مِنْ صُلْبِهِ مِنَ الْأَئِمَّةِ نُبَايِعُكَ عَلَى ذَلِكَ بِقُلُوبِنَا وَ أَنْفُسِنَا وَ أَلْسِنَتِنَا وَ أَيْدِينَا عَلَى ذَلِكَ نَحْيَا وَ نَمُوتُ وَ نُبْعَثُ وَ لَا نُغَيِّرُ وَ لَا نُبَدِّلُ وَ لَا نَشُكُّ وَ لَا نَرْتَابُ وَ لَا نَرْجِعُ عَنْ عَهْدٍ وَ لَا نَنْقُضُ الْمِيثَاقَ نُطِيعُ اللَّهَ وَ نُطِيعُكَ وَ عَلِيّاً أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) وَ وُلْدَهُ الْأَئِمَّةَ الَّذِينَ ذَكَرْتَهُمْ مِنْ ذُرِّيَّتِكَ مِنْ صُلْبِهِبَعْدَ الْحَسَنِ(علیه السلام) وَ الْحُسَيْنِ(علیه السلام) اللَّذَيْنِ قَدْ عَرَّفْتُكُمْ مَكَانَهُمَا مِنِّي وَ مَحَلَّهُمَا عِنْدِي وَ مَنْزِلَتَهُمَا مِنْ رَبِّي عَزَّ وَ جَلَّ فَقَدْ أَدَّيْتُ ذَلِكَ إِلَيْكُمْ وَ إِنَّهُمَا سَيِّدَا شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ إِنَّهُمَا الْإِمَامَانِ بَعْدَ أَبِيهِمَا عَلِيٍ وَ أَنَا أَبُوهُمَا قَبْلَهُ وَ قُولُوا أَطَعْنَا اللَّهَ بِذَلِكَ وَ إِيَّاكَ وَ عَلِيّاً(علیه السلام) وَ الْحَسَنَ(علیه السلام) وَ الْحُسَيْنَ(علیه السلام) وَ الْأَئِمَّةَ الَّذِينَ ذَكَرْتَ عَهْداً وَ مِيثَاقاً مَأْخُوذاً لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) مِنْ قُلُوبِنَا وَ أَنْفُسِنَا وَ أَلْسِنَتِنَا وَ مُصَافَقَةِ أَيْدِينَا مَنْ أَدْرَكَهُمَا بِيَدِهِ وَ أَقَرَّ بِهِمَا بِلِسَانِهِ وَ لَا نَبْغِي بِذَلِكَ بَدَلًا وَ لَا نَرَى مِنْ أَنْفُسِنَا عَنْهُ حِوَلًا أَبَداً أَشْهَدْنَا اللَّهَ (وَ

ص: 429

كَفى بِاللَّهِ شَهِيداً)(1)

وَ أَنْتَ عَلَيْنَا بِهِ شَهِيدٌ وَ كُلُّ مَنْ أَطَاعَ مِمَّنْ ظَهَرَ وَ اسْتَتَرَ وَ مَلَائِكَةُ اللَّهِ وَ جُنُودُهُ وَ عَبِيدُهُ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ مِنْ كُلِّ شَهِيدٍ مَعَاشِرَ النَّاسِ مَا تَقُولُونَ فَإِنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ كُلَّ صَوْتٍ وَ خَافِيَةَ كُلِّ نَفْسٍ فَمَنِ اهْتَدَى فَ (لِنَفْسِهِ وَ مَنْ ضَلَّ فَإِنَّما يَضِلُّ عَلَيْها)(2)

وَ مَنْ بَايَعَ فَإِنَّمَا يُبَايِعُ (اللَّهَ يَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَيْدِيهِمْ)(3)

مَعَاشِرَ النَّاسِ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ بَايِعُوا عَلِيّاً(علیه السلام) أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْحَسَنَ(علیه السلام) وَ الْحُسَيْنَ(علیه السلام) وَ الْأَئِمَّةَ كَلِمَةً طَيِّبَةً بَاقِيَةً يُهْلِكُ اللَّهُ مَنْ غَدَرَ وَ يَرْحَمُ اللَّهُ مَنْ وَفَى وَ (فَمَنْ نَكَثَ فَإِنَّما يَنْكُثُ عَلى نَفْسِهِ )(4)

الْآيَةَ مَعَاشِرَ النَّاسِ قُولُوا الَّذِي قُلْتُ لَكُمْ وَ سَلِّمُوا عَلَى عَلِيٍّ(علیه السلام) بِإِمْرَةِ الْمُؤْمِنِينَ وَ قُولُوا (سَمِعْنا وَ أَطَعْنا غُفْرانَكَ رَبَّنا وَ إِلَيْكَ الْمَصِيرُ)(5)

وَ قُولُوا (الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي هَدانا لِهذا وَ ما كُنَّا لِنَهْتَدِيَ لَوْ لا أَنْ هَدانَا اللَّهُ)(6)

الْآيَةَ مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّ فَضَائِلَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(علیه السلام) عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ قَدْ أَنْزَلَهَا فِي الْقُرْآنِ أَكْثَرَ مِنْ أَنْ أُحْصِيَهَا فِي مَقَامٍ وَاحِدٍ فَمَنْ أَنْبَأَكُمْ بِهَا وَ عَرَّفَهَا فَصَدِّقُوهُ مَعَاشِرَ النَّاسِ (مَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ )(7)

وَ عَلِيّاً(علیه السلام) وَ الْأَئِمَّةَ الَّذِينَ ذَكَرْتُهُمْ (فَقَدْ فازَ فَوْزاً عَظِيماً)(8)

مَعَاشِرَ النَّاسِ (السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ)(9)

إِلَى مُبَايَعَتِهِ وَ مُوَالاتِهِ وَ التَّسْلِيمِ عَلَيْهِ بِإِمْرَةِ الْمُؤْمِنِينَ (أُولئِكَ هُمُ الْفائِزُونَ)(10)

(فِي جَنَّاتِ النَّعِيمِ)(11) مَعَاشِرَ النَّاسِ قُولُوا مَا يَرْضَى اللَّهُ بِهِ عَنْكُمْ مِنَ الْقَوْلِ فَ (إِنْ تَكْفُرُوا أَنْتُمْ وَ مَنْ فِي الْأَرْضِ جَمِيعاً)(12)

(فَلَنْ يَضُرَّ اللَّهَ شَيْئاً)(13)

اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنِينَ وَ اغْضَبْ عَلَى الْكَافِرِينَ (وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ)(14)

فَنَادَاهُ الْقَوْمُ سَمِعْنَا وَ أَطَعْنَا عَلَى أَمْرِ اللَّهِ وَ أَمْرِ رَسُولِهِ(صلی الله علیه و آله) بِقُلُوبِنَا وَ أَلْسِنَتِنَا وَ أَيْدِينَا وَ تَدَاكُّوا عَلَى رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) وَ عَلَى عَلِيٍّ(علیه السلام) فَصَافَقُوا بِأَيْدِيهِمْ

ص: 430

فَكَانَ أَوَّلُ مَنْ صَافَقَ رَسُولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) الْأَوَّلُ وَ الثَّانِي وَ الثَّالِثُ وَ الرَّابِعُ وَ الْخَامِسُ وَ بَاقِي الْمُهَاجِرِينَ وَ الْأَنْصَارِ وَ بَاقِي النَّاسِ عَلَى طَبَقَاتِهِمْ وَ قَدْرِ مَنَازِلِهِمْ إِلَى أَنْ صَلَّيْتُ الْمَغْرِبَ وَ الْعَتَمَةَ فِي وَقْتٍ وَاحِدٍ وَ وَصَلُوا الْبَيْعَةَ وَ الْمُصَافَقَةَ ثَلَاثاً وَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) يَقُولُ كُلَّمَا بَايَعَ قَوْمٌ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي فَضَّلَنَا عَلَى جَمِيعِ الْعَالَمِينَ وَ صَارَتِ الْمُصَافَقَةُ سُنَّةً وَ رَسْماً وَ رُبَّمَا يَسْتَعْمِلُهَا مَنْ لَيْسَ لَهُ حَقٌّ فِيهَا

به اسناد مذكور در متن از امام باقر(علیه السلام) نقل است كه: پيامبر(صلی الله علیه و آله) در موسم حجّ عازم مكّه بود در حالى كه تمام شرايع و قوانين را به جز حجّ و ولايت ابلاغ فرموده بودند كه فرشته وحى جبرئيل(علیه السلام) نازل شده و ازجانب پروردگار متعال ابلاغ سلام نموده و گفت: اى محمّد(صلی الله علیه و آله) خداوند مى فرمايد: من هيچ پيامبرى از پيامبران گذشته را قبض روح نكردم مگر پس از كمال دين و اتمام حجّتم، و براى تو تنها دو موضوع باقى مانده كه بايد آن دو را به مردم ابلاغ نمايى، يكى حكم حجّ و ديگرى موضوع ولايت و خلافت است. زيرا من تا به حال زمين را خالى از حجّت قرار نداده ام و هرگز هم خالى نخواهم گذاشت، زيرا خداوند عزّ و جلّ تو را مأمور فرموده تا خود و ساير مردمان از اقصى نقاط مدينه و اطراف آن كه تمكّن و استطاعت لازم براى انجام حجّ دارند را به مكّه سوق دهى و تمام اصول و قوانين آن را همچون نماز و زكات و روزه به ايشان آموزش دهى. پس منادى را فرمود تا اعلام كند كه رسول خدا(صلی الله علیه و آله) آهنگ سفر حجّ دارد و مأمور به تعليم اين عبادت بزرگ همچون ساير شرايع و مقرّرات سابق است. بارى رسول خدا(صلی الله علیه و آله) همراه هفتاد هزار نفر از اهالى مدينه و اطراف آن عازم مكّه شده و از مدينه خارج شدند مانند همان تعداد كه حضرت موسى(علیه السلام) از آنان براى هارون(علیه السلام) بيعت گرفت و عهدشكنى كردند و در آخر از گاو و سامرى تبعيّت نمودند و همه جماعت مسلمين در طول اين سفر قدم به قدم از تمام اعمال آن حضرت پيروى مى كردند. بارى عاقبت اين بيعتى كه رسول خدا(صلی الله علیه و آله)

ص: 431

براى خلافت على(علیه السلام) از مسلمانان گرفت در نهايت نعل بالنّعل شبيه به عهدشكنى قوم موسى در بيعت با هارون و تبعيّت از گاو و سامرى گرديد. جماعتى كه مسافت مدينه تا مكّه را طى مى كردند فضاى كوه و درّه و بيابان را مشحون از نداى لبّيك لبّيك خويش ساخته و به آنجا حال و هواى باشكوهى دادند. و چون مسافتى را طى كردند جبرئيل(علیه السلام) نازل شده و خطاب به پيامبر(صلی الله علیه و آله) عرضه داشت: خداوند پس از ابلاغ سلام مى فرمايد: زمان وفات تو نزديك شده و مدّت رسالتت رو به پايان است، و بدان كهمن تو را بى هيچ چاره و گريزى فرا مى خوانم، پس عهد خود بنما و سفارشت را ايراد كن، و آنچه علم دارى از خود و ميراث علوم انبياى پيش، و سلاح و تابوت و آثار و آيات رسالتت را به وصى و خليفه ات و حجّت بالغه بر خلقم على بن ابى طالب(علیه السلام) بسپار، و او را همچون نشانه اى براى مردم برپا كن و عهد و ميثاق او را تجديد نما، و به ايشان تمام عهود، و نيز پيمانى را كه از ولايت على بن ابى طالب(علیه السلام) ولى خود و مولاى آنان و همه مرد و زن مؤمن بسته ام به ايشان يادآورى كن. زيرا همه انبيايم را پس از اكمال دين و حجّتم و اتمام نعمتم به ولايت دوستانم و دشمنى دشمنانم قبض روح نمودم، و اين همان كمال توحيد و دين و اتمام نعمت من است كه مقرون پيروى و طاعت ولىّ من مى باشد. و بايد مردم بدانند كه من هيچ گاه زمين را خالى از ولى و سرپرست قرار نمى دهم تا حجّت بر مردم و خلقم باشد، پس امروز دين شما را به كمال رساندم و نعمت خود را بر شما تمام كردم و اسلام را به واسطه ولايت ولى خود و سرپرست مردان و زنان مؤمن على(علیه السلام) بنده ام و وصىّ پيامبرم و خليفه پس از او و حجّت بالغه بر خلقم دين شما پسنديدم. و طاعت و امتثال امر او مقرون طاعت من است. اطاعت او امتثال امر من، و عصيان او مستلزم مخالفت من است، او را عَلَم و نشانه اى ميان خود و مردم قرار دادم، هر كه مقام او را شناخت مؤمن، و منكر او كافر است. و هر كه در بيعت او كسى را شريكش سازد مشرك

ص: 432

مى باشد، و هر كه با ولايت او بميرد به بهشت رود و دشمنان او به جهنّم روند. پس اى محمّد، علىّ(علیه السلام) را علم و راهنمايم قرارده، و از آنان برايش بيعت بگير، و عهد و پيمانى كه با آنان بسته ام را تجديد كن، زيرا من جانت را ستانده و نزد خود فرا مى خوانم. و از اين سو چون پيامبر(صلی الله علیه و آله) نسبت به قوم خود و مخصوصا از منافقين امّت خائف و ترسان بود كه مبادا پراكنده شده و به جاهليّت و كفرى ديگر بازگردند، و همچنين از عداوت و بغضدرونى آنان نسبت به على(علیه السلام) آگاه بود، به همين خاطر توسّط جبرئيل(علیه السلام) از خداوند درخواست نمود كه او را از شرّ و كيد و مكر منافقين حفظ فرمايد. بنا بر اين رسول خدا(صلی الله علیه و آله) انجام اين امر را تا مسجد خيف در مراجعت از مكّه به تأخير انداخت. پس در آن منزل بار ديگر جبرئيل(علیه السلام) نازل شده و تكليف سابق را راجع به معرّفى على ابن ابى طالب(علیه السلام) تجديد نمود ولى راجع به درخواست آخر پيامبر(صلی الله علیه و آله) مبنى بر عصمت و نگهدارى او از شرّ منافقين هيچ پيامى را نياورد تا اينكه به كراع الغميم در بين راه مكّه و مدينه رسيد. در همين منزل جبرئيل(علیه السلام) براى بار سوم نازل شده و موضوع معرّفى على بن ابى طالب(علیه السلام) را متذكّر شد، ولى بازهم خبرى از جواب درخواست پيامبر در حفظ و عصمت پيامبر نبود. پس پيامبر(صلی الله علیه و آله) خطاب به جبرئيل(علیه السلام) فرمود: از آن مى ترسم كه مردم مرا تكذيب نموده و سخنم را در باره على بن ابى طالب(علیه السلام) نپذيرند. بارى از آنجا نيز حركت كرده تا به غدير خم، سه ميلى جحفه رسيدند، جبرئيل(علیه السلام) در همان جا ساعت پنج پس از آفتاب نازل شده و پيامى حاوى منع و سرزنش و عصمت و حفظ از مردم بدين مضمون آورد كه (يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكافِرينَ)(1)

خداوند متعال سلامت رسانده و مى فرمايد: اى پيامبر، آنچه را از سوى پروردگارت بر تو فرو آمده برسان و اگر اين نكنى پيام او را نرسانده باشى و خدا تو را از [فتنه و گزند] مردم نگاه مى دارد بارى پيش رفتگان

ص: 433

در نزديكي هاى جحفه بودند، و گروهى نيز هنوز به غدير خمّ نرسيده بودند، پس با فرمان پيامبر همه آنان را برگرداندند و عقب ماندگان را جمع نمودند و همه را در منزل غدير خمّ دور هم گرد آورده و مقدّمات تعريف و توصيه و خطابهخود را فراهم آورد. و در آن مكان درخت هايى بود كه به دستور رسول خدا(صلی الله علیه و آله) زير آنجا جاروب شده و از سنگ ها به شكل منبر استفاده گرديد تا آن حضرت بر روى آن رفته و بر همه مشرف باشد. و تمام مسلمين از پيش و روى راه در آن مكان اجتماع كرده و سر تا پا گوش شدند تا پيامبر(صلی الله علیه و آله) به بالاى منبر رفته و پيام آسمانى و الهى و سخن شيرين خود را آغاز نمايد. پس رسول خدا(صلی الله علیه و آله) پس از حمد و ثناى الهى فرمود: حمد و ستايش درخور پروردگارى است كه شريك و نظيرى نداشته و بى همتا و يگانه است، و حكومت او سراسر هستى را فرا گرفته، و علم و توجّه به او همه موجودات را احاطه نموده است، و همه در پيشگاه قدرت و توانايى او خاضع و خاشعند. و پيوسته محبوب و محمود عالميان است، خالق آسمان ها و زمين و پروردگار روح و ملائكه و جهان هستى، همه و همه غرق احسان و نيكويى و رحمت و فضل بى منتهاى اويند، كريم و حليم و صبور و شكيبا و بردبار است، براى انتقام و عذاب گنه كاران شتاب نمى كند، سرائر و ضمائر بندگان بر او پوشيده نمى شود، افكار و نيّات و خاطره هاى مردم پيش او روشن و آشكار است، هيچ عجز و كوتاهى و نياز و ناتوانى به مقام عظمت او راه نيابد، ادراك و عقول مردم از درك و شناخت كنه ذات و صفات كبرايى او عاجز و قاصرند، برپا دارنده قسط و عدل است، هيچ معبودى جز او نيست، عزيز و حكيم است، بالاتر از آن است كه چشم ها او را دريابند، و او چشم ها را دريابد، و اوست لطيف و آگاه به آشكار و نهان، هيچ كس با ديدن پى به وصف او نبرد، و نه سرّ و آشكار او را دريابد مگر خود خداوند راهنمايى فرمايد. و شهادت مى دهم كه قدس و پاكى خداوند متعال همه طبقات دهر را پر كرده است. و نور

ص: 434

مقدّس او ابديّت را پوشانيده است، خدايى كه بى هيچ يار و ياورى و شريك و مشاورى تقدير و امر خود را ايجاد مى فرمايد، آنچه را كه بخواهد لباس هستى مى پوشاند و كوچكترين زحمت و تكلّفى در كارهاى او درمقام خلق و تكوين كائنات ديده نمى شود، كارهاى او محكم و منظّم و متقن است، كمترين خلل و سستى و جور و تجاوز و ظلمى در او نيست، خداوند كريم است و مهربان، و برگشت همه به سوى او خواهد بود. و شهادت مى دهم همه چيز در پيشگاه با عظمت و قدرت او خاضع و متواضعند، خورشيد و ماه و ملك همه در تحت تسخير و نفوذ او هستند، اوراق و صفحات تكوين بدست تواناى او پيوسته در تغيير و تبدّل بوده، و روز و شب و زندگى و مرگ و فقر و غنى و خوشى و گرفتارى و گرما و سرما و رنگ هاى گوناگون پديدار مى شود، درهم كوبنده هر مخالف و معاندى است، و نابودكننده هر شيطان نافرمان و سركشى است، عارى از هر حريف و همتايى است، (ضدّ و ندّى ندارد) يكتا و يگانه است، تنها بى نيازى است كه نيازها بدو برند، نزاده و زاده نشده است، و هيچ كس مر او را همتا و همانند نبوده و نباشد، معبودى واحد و پروردگارى بزرگوار است، هر چه مى خواهد اجرا مى كند و آنچه اراده مى كند انجام مى دهد، مى داند پس به شمار آورد، و مى ميراند و زنده مى كند، و فقر و غنى، شادى و حزن، و منع و عطاء، همه و همه بدست با عظمت اوست، پادشاهى از آن اوست، نيكي ها به دست او، و او بر هر چيزى توانا است. با افزودن و كاستن شب را در روز در مى آورد و روز را در شب، هيچ معبودى جز او نيست، عزيز است و غفّار، همو كه دعاى بندگان اجابت و با سخاوت عطا مى كند، شمارنده نفسها، و پروردگار جنّ و انس، هيچ چيزى براى او مبهم و پيچيده نيست، و ناله دردمندان او را به ستوه نياورد، و پافشارى اصراركنندگان طاقتش را طاق نكند، حافظ صالحان، و توفيق دهنده رستگاران، و آقا و سرور جهانيان است، همو كه شايسته شكر و حمد همه خلائق

ص: 435

است. حمد و ستايش مى كنم او را در همه حال، در حال وسعت و تنگدستى، و در حال عافيت و شدّت، و ايمان دارم به او و به ملائكه و كتاب ها و پيغمبران او، مطيع اوامر او بوده و در هر چه موجب رضاى اوست شتاب مى كنم، و از سر ميل دراطاعتش و خوف از مجازاتش تسليم حكم و قضاى او هستم، چرا كه اللَّه همان خدايى است كه از نيرنگش ايمنى نيست و در نهايت عدالت و دادگرى است، معترف به بندگى او مى باشم، و به خدائيش شهادت مى دهم، و هر آنچه وحى شده ام را مى رسانم، تا مبادا مشمول قهر و عذاب و غضب او شوم كه در اين صورت هيچ كس نتواند جلوى اراده او را بگيرد. هيچ معبودى جز او نيست، همو مرا آگاه فرموده كه در صورت عدم ابلاغ دستورات او مأموريتم ناتمام و ابتر بماند، و نيز خداوند متعال متعهّد شده مرا در اين تبليغ محافظت فرمايد، زيرا خداوند كفايت كننده اى كريم است. از جانب خداوند به من وحى رسيده است كه (بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ ) (يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكافِرينَ)(1) اى پيامبر، آنچه را از سوى پروردگارت به تو فرو آمده در باره خلافت على بن ابى طالب(علیه السلام) برسان و اگر اين نكنى پيام او را نرسانده باشى، و خدا تو را از [فتنه و گزند] مردم نگاه مى دارد. اى گروه مردم! شاهد باشيد كه من در رساندن فرمان خداوند هيچ كوتاهى نكردم، بدانيد كه جبرئيل(علیه السلام) در اين سفر سه مرتبه از جانب خداوند بر من نازل شده و پس از ابلاغ سلام الهى مرا مأمور كرده است كه در مقابل همگان سفارش او را ابلاغ نموده و بگويم: على بن ابى طالب(علیه السلام) برادر و وصى، و خليفه و امام بعد از من است، و او در نزد من همان جايگاه هارون(علیه السلام) در نزد موسى(علیه السلام) را داراست، جز اينكه پس از من پيامبرى نخواهد بود. و او پس از خدا و رسول(صلی الله علیه و آله) ولى و سرپرست شماست و خداوند متعال در اين خصوص آيه اى بدين مضمون بر من نازل فرموده كه (إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذينَ

ص: 436

آمَنُوا الَّذينَ يُقيمُونَ الصَّلاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُونَ)(1)

همانا دوست و سرپرست شما خدا است و پيامبرش و كسانى كه ايمان آورده اند، آنان كه نماز را برپا مى دارند و زكات مى دهند در حالى كه در ركوعند و آن همان على بن ابى طالب(علیه السلام) است كه نماز به پاى داشته و زكات پرداخته در حالت ركوع، و اوست كه پيوسته و در همه حال متوجّه خداوند بوده و در تمام امور او را در نظر مى گيرد. و نيز بدانيد كه من در ابتداى امر از جبرئيل(علیه السلام) خواستم مرا از ابلاغ اين مطلب به شما معذور بدارد زيرا به اين نكته واقف بودم كه تعداد اهل نفاق و دغل و دورويى بر پرهيزگاران امّتم غالبند، و مسخره كنندگان اسلام را مى شناختم، همان ها كه در كتاب خدا اين گونه وصف شده اند كه: چيزى با دهان هايشان مى گويند كه در دل هايشان نيست، و آن را [سخنى كوچك و آسان] مى پنداشتند و حال آنكه در نزد خداوند، بزرگ و عظيم است، و شدّت آزارم را بدان جا رساندند كه مرا اُذُن (سراپا گوش) ناميدند، و دليل اين نامگذارى اين بود كه مى پنداشتند من شنواى هر سخنى مى باشم، تا اينكه خداوند اين آيه را نازل فرمود (وَ مِنْهُمُ الَّذينَ يُؤْذُونَ النَّبِيَّ وَ يَقُولُونَ هُوَ أُذُنٌ قُلْ أُذُنُ خَيْرٍ لَكُمْ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ يُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنينَ وَ رَحْمَةٌ لِلَّذينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ الَّذينَ يُؤْذُونَ رَسُولَ اللَّهِ لَهُمْ عَذابٌ أَليمٌ)(2) كه و از آنان كسانى اند كه پيامبر را مى آزارند و مى گويند: او (سراپا) گوش است (شنواى سخن هر كسى است) بگو: گوش نيكوست براى شما، يعنى براى كسانى كه مى پنداشتند او اُذُن است به خدا ايمان دارد و مؤمنان را باور دارد و اگر بخواهم مى توانم نام هاى يكايك آنان را بشمارم، و خصوصيات كامل و تفصيل امورشان را ذكر بكنم، ولى بخدا قسم كه اين كار نه شايسته حال من و نه مورد پسند خداست كه جز آنچه وحى شده ام را نگويم، سپس اين آيه را خواند (يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَرِسالَتَهُ وَ اللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكافِرينَ)(3) اى پيامبر آنچه را از سوى پروردگارت به تو فرو آمده (در باره

ص: 437

علىّ بن ابى طالب(علیه السلام)) برسان و اگر اين نكنى پيام او را نرسانده باشى، و خدا تو را از [فتنه و گزند] مردم نگاه مى دارد. پس اى گروه مردم بدانيد كه: خداوند متعال على بن ابى طالب(علیه السلام) را بر شما ولى و امام قرار داده، و اطاعت او را به نيكويى بر تمام گروههاى مهاجر و انصار و تابعين آنان، و بر حاضر و غائب و عرب و عجم و كوچك و بزرگ و عبد و آزاد و بر هر خداپرست واجب فرموده است، او فرمانش قابل اجرا، و سخنش مقبول، و امرش نافذ است، مخالف او ملعون، و پيرو او مشمول رحمت خداوند است، و هر كه او را تصديق كند و بدو گوش بسپارد و از او اطاعت كند مشمول غفران خداوند گردد. اى گروه مردم! اينجا آخرين محلّ گردهمايى و گفتگوى من با شما است، پس امر پروردگارتان را نيك بشنويد و اطاعت كنيد و امتثال نماييد، زيرا خداوند مولى و معبود شما است، و پس از او فرستاده اش محمّد(صلی الله علیه و آله) در برابرتان ايستاده و شما را خطاب مى كند، و پس از من به امر پروردگار متعال على(علیه السلام) ولىّ خدا و سرپرست شماست و پس از او تا پايان عمرتان اولاد و ذرّيّه او مولى و امامند. حلال همان است كه خدا فرموده، و حرام همان كه ممنوع داشته، حلال و حرام را به من آموخت، و من تمام علوم افاضه شده از خداوند از قرآن و حلال و حرام را به على(علیه السلام) دادم. اى گروه مردم! خداوند متعال تمام علوم را به من عطاء فرمود، و من هم تمام آنها را به على بن ابى طالب(علیه السلام) پيشواى پرهيزگاران و امام مبين تعليم نمودم. اى گروه مردم! از على(علیه السلام) غافل نشويد و او را ترك مكنيد، و از ولايتش خوددارى مكنيد، او راهنماى به حقّ و راستى و عامل به آن است، باطل و پوچ را نابود و از آن منع مى كند، و در راه خدا ازملامت ديگران متزلزل نمى شود، او اوّلين مؤمن به خدا و رسول و فدايى پيامبر(صلی الله علیه و آله) است، او در حالى با رسول خدا(صلی الله علیه و آله) به عبادت خداوند پرداخت كه همه شما بت پرست بوديد. اى گروه مردم! على(علیه السلام) را بزرگ و محترم شماريد كه خداوند او را تفضيل و تكريم

ص: 438

فرموده است و بدو روى آوريد كه خداوند او را به اين مقام منصوب فرموده است. اى گروه مردم! او از جانب خداوند امام و رهبر است، و منكر ولايت او از پذيرش و غفران الهى بدور، و بطور قطع و يقين مشمول عذاب الهى و آتش سوزان است. از مخالفت با او برحذر باشيد و گر نه به آتشى رويد كه سوخت و هيمه اش آدميان و سنگ هايند، و براى كافران مهيّا شده است. اى گروه مردم! همه انبياء و مرسلين گذشته به نبوّت من بشارت داده شده اند، و من خاتم انبياء و مرسلين، و حجّت خدا بر اهل آسمان و زمين هستم، پس هر كه در اين مورد ترديد كند همچون كفر دوران جاهليّت كافر است. و هر كه در باره قسمتى از گفتار من شك نمايد به همه گفتارم ترديد نموده است و مستحقّ آتش خواهد بود. اى گروه مردم! اين فضيلت و نعمتى است كه خداوند متعال مرا اعطا فرموده، هيچ معبودى جز او نيست، او را پيوسته حمد و سپاس گفته و از انعام و احسان خداوند براى هميشه تشكّر مى كنم. اى گروه مردم! على(علیه السلام) را تفضيل دهيد كه او پس از من افضل همه مردم است، بوسيله ما است كه مردم مشمول نعمت و رحمت خداوند قرار مى گيرند، و جبرئيل(علیه السلام) مرا خبر داده است كه خداوند متعال مى فرمايد: هر كه با على(علیه السلام) مخالفت و دشمنى كند ملعون و مغضوب بوده و از رحمت من دور مى شود. و هر كسى بايد بنگرد كه براى فرداى قيامت چه پيش فرستاده است، و بترسيد از اينكه دوباره دچار لغزش شويد كه خداوند بدان چه مى كنيد آگاه است. اى گروه مردم! بدانيد كه على بن ابى طالب(علیه السلام) جَنب پروردگار است، و او مصداق اين آيه است (أَنْ تَقُولَ نَفْسٌ يا حَسْرَتى عَلى ما فَرَّطْتُ في جَنْبِ اللَّهِ وَ إِنْ كُنْتُ لَمِنَ السَّاخِرينَ)(1) تا كسى نگويد دريغا بر آن كوتاهى كه در باره خدا كردم اى گروه مردم! درباره قرآن بيانديشيد، و از آياتش سر درآوريد، و هميشه به محكمات آن ناظر باشيد، و نبايد از آيات متشابه پيروى كنيد، و قسم بخدا كه كسى نمى تواند حقائق و دقائق قرآن را تفسير و بيان كند مگر على بن

ص: 439

ابى طالب(علیه السلام) كه برادر و وصىّ من است و همزمان دست على(علیه السلام) را گرفته و بالا برد، به حدّى كه زير بازوى آن حضرت هويدا شد و من به شما اعلام مى كنم: هرکه من مولاى اويم على(علیه السلام) مولاى او است، و موالات او از جانب خداوند با عزّت و جلال بر من نازل شده است. اى گروه مردم! على(علیه السلام) و اولاد پاكش ثقل اصغرند، و قرآن مجيد ثقل اكبر است. و هر كدام از آن دو مؤيّد و موافق ديگرى خواهد بود، و هرگز از همديگر جدا نخواهند شد تا روزى كه در جانب حوض به من رسند، آنان امنا و حكماى خداوند در روى زمينند. اى گروه مردم! آگاه باشيد، همه و همه آگاه باشيد كه من تمام اين مطالب را ادا نمودم و ابلاغ كردم و به گوش همه رساندم، همه و همه كلام خدا بود و من از جانب او گفتم، كه به جز برادرم على بن ابى طالب(علیه السلام) كسى سزاوار منصب امارت و امامت نيست، و پس از من كسيرا نشايد كه عنوان امير المؤمنين را بجز او به ديگرى نسبت دهد. سپس دست مبارك خود را دراز كرده و از بازوى على بن ابى طالب(علیه السلام) گرفته و بلند نمود تا آنجا كه پاهاى آن حضرت در موازات زانوى پيامبر(صلی الله علیه و آله) قرار گرفت و فرمود: اى گروه مردم! اين على(علیه السلام) است، كه برادر و وصىّ، و حافظ علم من، و جانشينم بر امّت است، او مفسّر قرآن و داعى به سوى خدا و عامل به مَرضات الهى است، با دشمنان خدا در جنگ و طرفدار طاعت، و نهى كننده از نافرمانى او است، او جانشين پيامبر و امير مؤمنان و پيشواى هدايتگر است، و باعهدشكنان و ستمكاران و خارج شدگان از حقّ به اذن و فرمان خدا مى جنگد، حال گفتارى به زبان آورم كه به امر پروردگارم هر سخنى را تغيير دهد پروردگارا، دوستدارانش را دوست بدار، و با دشمنانش عداوت كن، و منكر او را لعن، و به هر كه حقّش را پايمال كند غضب فرما. پروردگارا، بنا بر همانچه خود فرمودى اعلام داشتم كه امامت پس از من براى على ابن ابى طالب(علیه السلام) است و او را به اين مقام منصوب نمودم، تا شريعت خود را براى بندگانت به كمال رسانى، و نعمت خود

ص: 440

را بر ايشان تمام كنى، و اسلام را دين آنان بپسندى، كه خود در قرآن فرموده اى (وَ مَنْ يَبْتَغِ غَيْرَ الْإِسْلامِ ديناً فَلَنْ يُقْبَلَ مِنْهُ وَ هُوَ فِي الْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرينَ)(1) و هر كه جز اسلام دينى بجويد هرگز از او پذيرفته نشود و او در آخرت از زيانكاران است پروردگارا! تو را به گواهى مى گيرم و تو را در اين شهادت بس كه تبليغ خود را انجام دادم. اى گروه مردم! بى شكّ خداوند دين خود را با امامت او به كمال رساند، پس كسى كه از او پيروى نكند و به خلفاى پس از او كه همه تا روز قيامت از فرزندان صُلبى منند اقتدا ننمايد، كارها و اعمالشان تباه و نابود شود و براى هميشه در آتش بماند، و عذابشان سبك نشود و مهلت نيابند. اى گروه مردم! اين على(علیه السلام) است، كه در همه موارد از شما بالاتر است، در يارى رساندن و شايستگى، و نزديكى و قرب، و عزّت در نزد من برترى دارد، و خدا و رسولش از او راضى و خشنودند، و تمام آيات رضايت و خشنودى در باره او نازل شده است، و خداوند تمام خطاب هاى (يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا) در قرآن را به او آغاز نموده است، و تمام آيات مدح در كتاب خدا قرآن كريم در باره اوست، و سوره هل أتى براى اوست، كه اعتراف به بهشت نموده، و جز در شأن او نازل نشده، و هيچ كس جز او به واسطه اين سوره مدح نشده است. اى مردم! او كمك كار دين خدا، و مدافع رسول(صلی الله علیه و آله) است، او تقى، نقى،هادى و مهدى است، پيامبر شما بهترين پيامبران، و وصىّ او بهترين اوصيا و فرزندانش بهترين جانشينانند. اى گروه مردم! نسل هر پيامبرى از پشت اوست، و نسل من از پشت على(علیه السلام) است. اى گروه مردم! براستى، ابليس به واسطه حسادت بود كه آدم(علیه السلام) را از بهشت بيرون فرستاد، پس حسد نورزيد كه اعمالتان تباه شده و در نهايت منحرف گرديد، زيرا تنها يك خطا موجب شد آدم(علیه السلام) صفوة اللَّه از بهشت به زمين هبوط نمايد، در حالى كه او برگزيده خداوند بود، تا چه رسد به شما كه گروهى عباد اللَّه و گروهى اعداء اللَّه هستيد، بدانيد كه مُبغِض على(علیه السلام) تيره بخت و دوستدار او تَقىّ

ص: 441

و خدا ترس است. و جز اهل ايمان به او اعتماد ندارد، و قسم بخدا كه سوره و العصر در باره على(علیه السلام) نازل شده، (بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ وَ الْعَصْرِ إِنَّ الْانسَانَ لَفِى خُسْرٍ إِلَّا الَّذِينَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ وَ تَوَاصَوْاْ بِالْحَقِّ وَ تَوَاصَوْاْ بِالصَّبرِ)(1) كه به نام خداى بخشاينده مهربان سوگند به روزگار (پيروزى حقّ بر باطل) كه هر آينه آدمى در زيانكارى است. مگر كسانى كه ايمان آوردند و كارهاى نيك و شايسته كردند و يك ديگر را به راستى و درستى اندرز دادند و يك ديگر را به شكيبايى سفارش كردند. اى گروه مردم! نقل قول خداوند نمودم و پيام خود را به شما رساندم، و بر پيامبر جز رساندن آشكار پيام نيست. اى گروه مردم! ترس از خداى را چنان كه شايسته ترس از اوست پيشه كنيد، و نميريد مگر در حالى كه مسلمان باشيد. اى گروه مردم! به خدا و پيامبرش و نورى كه با او نازل شده (قرآن) ايمان بياوريد پيش از آنكه چهره هايى را محو و ناپديد كنيم آن گونه كه آنها را به پشت سرشان بگردانيم. اى گروه مردم! نور خداوند در من راه يافته، سپس در على(علیه السلام) و پس از آن در نسل او تا قائم مهدى(علیه السلام) جارى خواهد بود، مهدى، همو كه حقّ خدا و هر حقّى را مى گيرد از ماست، زيراخداوند ما را حجّتى بر اهل تقصير و عناد و خلاف و خيانت و گناه و ستم و خلاصه بر همه جهانيان قرار داده است. اى گروه مردم! شما را انذار مى كنم كه من فقط پيامبر(صلی الله علیه و آله) و رسول خدا هستم، كه پيش از او پيامبران و فرستادگان گذشتند، پس اگر من بميرم يا كشته شوم آيا شما به دوران جاهليّت پيش از اسلام برخواهيد گشت؟ و هر كه عقبگرد كند هرگز به خدا گزند و زيانى نرساند، و به زودی كه خدا سپاسگزاران را پاداش دهد. بدانيد در اين سوره على(علیه السلام) موصوف به صبر و شكر شده، و پس از او فرزندانش كه از صُلب منند. اى گروه مردم! بواسطه اسلامتان بر خداوند منّت مگذاريد كه مشمول خشم خدا گرديد و شما را عذاب كند زيرا او در كمين گاه است. اى گروه مردم! پس از درگذشت من پيشوايانى ظهور كنند كه شما را

ص: 442

به سوى آتش جهنّم مى خوانند، و در روز رستاخيز هيچ يارى و كمكى نشوند. اى گروه مردم! براستى كه خداوند و من از آنان بيزارم. اى گروه مردم! آنان و تمام انصار و اعوان و پيروانشان در فُروترين طبقه دوزخند و براستى بد است جايگاه گردنكشان! بدانيد كه آنان اصحاب صحيفه اند، پس بايد هر يك از شما در صحيفه اش نظر كند. راوى حديث، امام باقر(علیه السلام) فرمود: جز گروهى اندك بقيّه مردم؛ ماجراى صحيفه را فراموش كردند. اى گروه مردم! من امامت را در ذرّيّه خودم تا روز قيامت باقى گذاشتم، و من هر آنچه گفتنى بود گفتم و مأموريتم را كاملا به انجام رساندم، تا آنجا كه براى هيچ كس، چه حاضر و چه غايب، چه آنان كه متولّد شده اند و چه آيندگان جاى عذر و بهانه اى باقى نماند، پس سفارشات مرا به ديگران ابلاغ كنيد، حاضر به غايب، و پدر به فرزند خود تا روز قيامت برسانند. امامت را ظالمانه غصب كرده و بصورت سلطنت در خواهند آورد، الا لعنت خدا بر آن دو گروهى كه اين مقام را به زور ستانده و غصب نمودند، اى پريان و آدميان، به زودی كه به حساب شما پردازيم و بر شما پاره اى از آتش و دودى يا مسى گداخته فرستاده شودكه نتوانيد از يك ديگر دفاع كنيد! اى گروه مردم! براستى خداوند پيوسته شما را غربال مى كند تا پاكدلان و خوبان را از بدكرداران جدا نمايد، و خداوند شما را از غيب با خبر نمى سازد. اى گروه مردم! هيچ قريه و شهرى را خداوند جز به جهت تكذيبشان نابود نكرد، و همچنين شهرهائى را كه ظلم و ستم در آن رسوخ نمايد، ويران و خراب مى كند، و اين فرد على(علیه السلام) است كه امام و سرپرست شماست، او از وعده هاى الهى است، و البتّه خداوند متعال به عهد و وعده هاى خود عمل خواهد كرد. اى گروه مردم! بسيارى از گذشتگان شما گمراه شدند، و به همين خاطر بدست خداوند هلاك شدند، پس پسينيان نيز مشمول آن هلاك گردند، خداوند متعال فرموده (أَ لَمْ نُهْلِكِ الْأَوَّلينَ ثُمَّ نُتْبِعُهُمُ الْآخِرينَ كَذلِكَ نَفْعَلُ بِالْمُجْرِمينَ وَيْلٌ يَوْمَئِذٍ لِلْمُكَذِّبينَ)(1) آيا پيشينيان را

ص: 443

هلاك نكرد. سپس پسينيان مانند كفّار مكّه را از پى آنها درآريم. با بزهكاران چنين مى كنيم. در آن روز واى بر دروغ انگاران اى گروه مردم! خداوند مرا امر و نهى فرموده، و من نيز على(علیه السلام) را، پس او امر و نهى را از پروردگارش دريافته، بنا بر اين به سخنانش گوش دهيد تا سالم بمانيد، و او را اطاعت كنيد تا هدايت شويد، و از نواهيش دست برداريد تا براه راست افتيد، و مطابق ميل او حركت كنيد تا مبادا راه هاى مختلف شما را از راه او بازداشته و متفرّق و پراكنده شويد. اى گروه مردم! من همان صراط مستقيم و راه راستى هستم كه خداوند به شما امر فرموده از آن پيروى كنيد. و بعد از من على بن ابى طالب(علیه السلام) سپس فرزندان من از صُلب او صراط مستقيم اند. همان پيشوايانى كه مردم را به راه حقّ هدايت مى نمايند، و بدان وسيله دادگرى مى كنند. سپس آيات مباركه سوره حمد را تلاوت نمود (الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمينَ الرَّحْمنِ الرَّحيمِ مالِكِ يَوْمِ الدِّينِ إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَ إِيَّاكَ نَسْتَعينُ اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقيمَ صِراطَ الَّذينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَ لاَالضَّالِّينَ) سپاس و ستايش خداى راست. پروردگار جهانيان. آن بخشاينده مهربان. خداوند و فرمانرواى روز پاداش. تو را مى پرستيم و بس، و از تو يارى مى خواهيم و بس. ما را به راه راست راه بنماى. راه كسانى كه به آنان نعمت دادى نيكويى كردى نه راه خشم گرفتگان بر آنها و نه راه گمراهان و اشاره فرمود به اينكه اين آيات شريفه در حقّ من و در باره آنان نازل شده است، (أَلا إِنَّ أَوْلِياءَ اللَّهِ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ)(1) آنان دوستان خدايند، نه بيمى بر آنهاست و نه اندوهگين مى شوند (حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغالِبُونَ)(2) بدانيد كه به راستى گروه خدا پيروزند، بدانيد كه دشمنان على(علیه السلام) همان اهل شقاق و نفاقند، آنان دشمن و مخالف و از حدّ گذشتگانند، آنان برادران شيطانند، همان هايى كه برخى شان به برخى ديگر با گفتار آراسته و فريبنده پيام نهانى مى فرستند تا فريب دهند. بدانيد كه دوستان آنان در قرآن مذكورند، آنجا كه فرمايد (لا تَجِدُ قَوْماً يُؤْمِنُونَ

ص: 444

بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ يُوادُّونَ مَنْ حَادَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ لَوْ كانُوا آباءَهُمْ أَوْ أَبْناءَهُمْ أَوْ إِخْوانَهُمْ أَوْ عَشيرَتَهُمْ أُولئِكَ كَتَبَ في قُلُوبِهِمُ الْإيمانَ وَ أَيَّدَهُمْ بِرُوحٍ مِنْهُ وَ يُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْري مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدينَ فيها رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ أُولئِكَ حِزْبُ اللَّهِ أَلا إِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ)(1)

مردمى را نيابى كه به خداى و روز واپسين ايمان آورند در حالى كه با كسانى كه با خداى و پيامبرش دشمنى و مخالفت كرده اند دوستى بدارند، اگر پدران با پسران يا برادران يا خويشانشان باشند، اينانند كه [خداوند] ايمان را در دل هاشان نوشته پايدار ساخته است و ايشان را به روحى از نزد خويش نيرومند گردانيده و به بهشت هايى در آورد كه از زير آنها جوي ها روان است، در آنجا جاويدانند، خدا از آنها خشنود است و ايشان از خدا خشنودند، ايشانند گروه خدا؛ آگاه باشيد كه گروه خدا رستگارانند بدانيد، دوستان آنان در اين آيه نيز مذكورندكه فرموده (الَّذينَ آمَنُوا وَ لَمْ يَلْبِسُوا إيمانَهُمْ بِظُلْمٍ أُولئِكَ لَهُمُ الْأَمْنُ وَ هُمْ مُهْتَدُونَ)(2) كسانى كه ايمان آوردند و ايمانشان را به ستمى نياميختند، ايشانند كه ايمنى دارند و آنان راه يافتگانند بدانيد، دوستان آنان به سلامت در بهشت در آيند، و ملائكه با سلام به پيشبازشان آيند و گويند (سَلامٌ عَلَيْكُمْ طِبْتُمْ فَادْخُلُوها خالِدينَ)(3) خوش باشيد پس به بهشت در آييد [و در آن] جاودانه باشيد بدانيد، دوستان آنان همان گروهى هستند كه خداوند در باره اشان فرموده (يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ يُرْزَقُونَ فيها بِغَيْرِ حِسابٍ)(4) به بهشت در آيند و در آن بى حساب روزى داده شوند بدانيد، دشمنان آنان به آتش افروخته دوزخ درآيند. بدانيد، دشمنان آنان در حالى كه جهنّم مى جوشد، آوازى دلخراش مانند صداى خران از آن بشنوند. بدانيد، دشمنان آنان در اين آيه مذكورند (قالَ ادْخُلُوا في أُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِكُمْ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ فِي النَّارِ كُلَّما دَخَلَتْ أُمَّةٌ لَعَنَتْ أُخْتَها حَتَّى إِذَا ادَّارَكُوا فيها جَميعاً قالَتْ أُخْراهُمْ لِأُولاهُمْ رَبَّنا هؤُلاءِ أَضَلُّونا فَآتِهِمْ عَذاباً

ص: 445

ضِعْفاً مِنَ النَّارِ قالَ لِكُلٍّ ضِعْفٌ وَ لكِنْ لا تَعْلَمُونَ)(1) هر گاه كه گروهى [بر جهنّم] در آيد گروهى همكيش خود را نفرين كند، تا چون همگى در آن به هم رسند گروه پسين (پيروان) در باره گروه پيشين (رهبران) خود گويند: خداوندا! اينان ما را گمراه كردند، پس آنها را دو چندان عذاب آتش بده، خداى فرمايد: هر كدام را [عذاب] دو چندان است و ليكن نمى دانيد بدانيد، دشمنان آنان در اين آيه مذكورند كه (تَكادُ تَمَيَّزُ مِنَ الْغَيْظِ كُلَّما أُلْقِيَ فيها فَوْجٌ سَأَلَهُمْ خَزَنَتُها أَ لَمْ يَأْتِكُمْ نَذيرٌ قالُوا بَلى قَدْ جاءَنا نَذيرٌ فَكَذَّبْنا وَ قُلْنا ما نَزَّلَ اللَّهُ مِنْ شَيْ ءٍ إِنْ أَنْتُمْ إِلاَّ في ضَلالٍ كَبيرٍ)(2) هر گاه گروهى در دوزخ افكنده شوند، نگهبانانش [به نكوهش و سرزنش] از آنها پرسند: مگر شما را بيم كننده اى نيامد؟. گويند چرا، هماناما را بيم كننده آمد، ولى تكذيب كرديم و گفتيم: خدا هيچ چيز فرو نفرستاده است، شما جز در گمراهى بزرگ نيستيد بدانيد، دوستانشان آنانند كه از پروردگارشان در نهان مى ترسند، آمرزش و مزد بزرگ دارند. اى گروه مردم! چقدر فاصله زيادى است ميان جهنّم و بهشت، دشمنان ما مشمول ذَمّ و لعن خدايند و دوستانمان مورد مَدح و دوستى پروردگارند. اى گروه مردم! بدانيد كه من انذاركننده و على(علیه السلام) هدايت كننده است، اى گروه مردم! من نبى و على(علیه السلام) وصى است. بدانيد كه خاتم امامان قائم مهدى(علیه السلام) از ما است، بدانيد كه او مسلّط و قاهر در دين است. بدانيد، او از ستمكاران انتقام خواهد گرفت. بدانيد، او فاتح قلعه ها و شهرها است. بدانيد او مشركان و دشمنان دين را نابود مى كند. بدانيد، او خون بهاى اولياى خدا را مى گيرد، بدانيد، او يارى رسان دين خدا است، بدانيد، او از درياى وسيع حقيقت و معرفت مى نوشد، بدانيد، كه او هر كه را به فراخور حال و استعداد و كردارش مقام و رتبه مى دهد، بدانيد، او برگزيده و منتخب خداوند است. بدانيد، او وارث علوم [انبياء] و محيط بر [حقائق] آن است. بدانيد، او مخبر پروردگار و معرّف ايمان به او است، بدانيد، او صاحب عقل سليم و ثبات در رأى و عمل است. بدانيد،

ص: 446

امور دين الهى به او واگذار مى شود، بدانيد، كه پيامبران گذشته به وجود او بشارت داده اند. بدانيد، او حجّت باقى خدا است و پس از او حجّتى نيست، و حقّ تنها با اوست، و نور تنها نزد او مى باشد. بدانيد، او هميشه پيروز است و شكست در او راهى ندارد.بدانيد، او ولىّ خدا در زمين، و حاكم او در ميان بندگان، و امين به اسرار و ظواهر خدا است. اى گروه مردم! من مطالبى را بيان نموده و به شما فهماندم، و پس از من وظيفه على بن ابى طالب(علیه السلام) است. بدانيد، پس از پايان خطبه ام شما را دعوت مى كنم با من بيعت نموده و با من دست دهيد، سپس همه با على(علیه السلام) دست داده و بيعت نماييد، (إِنَّ الَّذِينَ يُبَايِعُونَكَ إِنَّمَا يُبَايِعُونَ اللَّهَ يَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَيْدِيهِمْفَمَن نَّكَثَ فَإِنَّمَا يَنكُثُ عَلىَ نَفْسِهِ وَ مَنْ أَوْفىَ بِمَا عَاهَدَ عَلَيْهُ اللَّهَ فَسَيُؤْتِيهِ أَجْرًا عَظِيمًا)(1) پس هر كه پيمان بشكند، بى شك به زيان خود قدم برداشته، و هر كه بدان چه بر آن با خداى پيمان بسته است وفا كند پس او را مزدى بزرگ خواهد بود اى گروه مردم! (إِنَ الصَّفا وَ الْمَرْوَةَ مِنْ شَعائِرِ اللَّهِ فَمَنْ حَجَ الْبَيْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلا جُناحَ عَلَيْهِ أَنْ يَطَّوَّفَ بِهِما وَ مَنْ تَطَوَّعَ خَيْراً فَإِنَ اللَّهَ شاكِرٌ عَليمٌ)(2) صفا و مروه از نشانه هاى خداست، پس هر كه قصد حجّ كند يا عمره گزارد، بر او ناروا و گناه نيست كه به گرد آن دو بگردد، و هر كه كار نيكى به خواست خويش كند خداوند سپاسدار و داناست اى گروه مردم! آهنگ خانه كنيد [حجّ را بجا آوريد]، هر كه حجّ رود ثروتمند شده، و هر فرد با استطاعتى كه از آن تخلّف كند فقير و بى چيز شود. اى گروه مردم! هيچ كس در موقف حجّ نمى ايستد جز آنكه خداوند گناهان گذشته اش را تا آن موقع مى آمرزد، و در پايان مراسم حجّ حساب اعمالش مجدّدا آغاز مى گردد. اى گروه مردم! حاجيان در اين راه مساعدت شوند، و هزينه هايشان پس داده شود، و خداوند پاداش نيكوكاران را تباه و ضايع نمى كند. اى گروه مردم! حجّ خانه خدا را با رعايت آداب دينى و شرايط لازمه بجاى آوريد، و بازگشت از آنجا حتما با توبه خالص و ترك شهوات و

ص: 447

تمايلات مادّى همراه باشد. اى گروه مردم! همان گونه كه خداوند فرموده نماز را بپاى داريد و زكات را بپردازيد، پس چنانچه زمان بر شما دراز گشت و كوتاهى نموده يا فراموش كرديد، على بن ابى طالب(علیه السلام) پاسخگوى شما مى باشد، او سرپرست شما، و پس از من شارحى منصوب از طرف خدا براى شما است، و منتخب الهى از من است و من از اويم. بدانيد! كه حلال و حرام بيش از آن است كه به شمار آيد و آنها را بشناسم، پس در يك مكان امر به حلال نمودم و از حرام بازداشتم، و به همينترتيب از طرف خداوند مأمور شده ام كه از شما براى على بن ابى طالب(علیه السلام) و امامان پس از او كه از من و اويند از شما بيعت بگيريد، آنان تا روز قيامت امام و پيشوايند، و مهدى امّت من كه به حقّ داورى مى كند از آنان است. اى گروه مردم! هر آنچه از حلال و حرام كه تا امروز برايتان گفتم براى هميشه برقرار و ثابت خواهد بود. و من از آنها برنگشته و هيچ تغيير و تبديلى در آنها ندادم. پس بايد آنها را خوب حفظ كرده و در رعايت آن كوشيده و به يك ديگر سفارش كنيد. بدانيد كه من بار ديگر شما را به اقامه نماز و پرداخت زكات و امر به معروف و نهى از منكر سفارش مى كنم. بدانيد كه در رأس امر به معروف و نهى از منكر اين است كه سخنانم را در نظر بگريد و سفارشاتم را رعايت كنيد، و به ديگران رسانده و از مخالفت با آنها پرهيز كنيد، زيرا آن فرمان خداوند و دستور من است، و هيچ امر به معروف و نهى از منكرى جز با حضور امام معصوم تحقّق نمى يابد. اى گروه مردم! قرآن معيّن نموده كه امام پس از على(علیه السلام) و فرزندان اويند، و من نيز به شما خبر دادم كه آنان از صُلب من و اويند، آنجا كه فرموده (وَ جَعَلَها كَلِمَةً باقِيَةً في عَقِبِهِ لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ)(1) و آن را در فرزندان خود سخنى پاينده كرد و من نيز گفتم: و تا زمانى كه دست به دامن قرآن و عترت باشيد گمراه نخواهيد شد. اى گروه مردم! رعايت تقوا! رعايت تقوا! از روز جزا پروا كنيد، همان گونه كه خداوند فرموده (يا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمْ إِنَّ زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ شَيْ ءٌ

ص: 448

عَظيمٌ)(1) كه زلزله رستاخيز چيزى است بزرگ پيوسته و هميشه مرگ و حساب و ميزان و حساب كشى در برابر پروردگار جهانيان و ثواب و عقاب را به ياد آوريد و متذكّر باشيد، كه هر كه كار نيك آورد پاداش برد، و هر كه بدى آورد هيچ نصيبى از بهشت نخواهد داشت. اى گروه مردم! تعداد شما بيش از آن است كه با مندست بيعت دهيد، و خداوند مرا مأمور فرموده تا از شما در باره امارت على بن ابى طالب(علیه السلام) و امامان پس از او كه همه از صُلب من و اويند اقرار زبانى بگيرم، پس همگى بگوييد: گفته هايت را شنيديم و به نصب على بن ابى طالب(علیه السلام) و فرزندان صلبى او به امارت مسلمين راضى و فرمانبرداريم، و با تو در اين باره با قلب ها و جان و زبان و دست هايمان بيعت مى كنيم، بر اين عهد زندگى مى كنيم و مى ميريم و برانگيخته خواهيم شد، و نه تغيير و تبديلى در آن دهيم، و نه هيچ شكّ و ترديدى در آن كنيم. و از عهد خود باز نگرديم و زير پيمان خود نزنيم، و تا آخر مطيع خداوند بوده و گوش بفرمان شما و على(علیه السلام) امير المؤمنين و امامان از نسل تو و صُلب على(علیه السلام) پس از حسن(علیه السلام) و حسين(علیه السلام) خواهيم بود. همان دو شخصيتى كه شما را از جايگاهشان در نزد خود با خبر نمودم و از منزلتى كه در نزد خدا دارند آگاه ساختم، پس همه آنها را به شما رساندم، و آن دو آقا و سرور جوانان بهشتى مى باشند، و آن دو پس از پدرشان على(علیه السلام) امام و پيشوايند، و پيش از على(علیه السلام) من پدر آن دو مى باشم. و نيز بگوييد: در تمام مواردى كه گفتى خدا را اطاعت مى كنيم و گوش به فرمان تو و على(علیه السلام) و حسن(علیه السلام) و حسين(علیه السلام) و ائمه هستيم، اين عهد و پيمانى است كه براى امارت مسلمين با قلب و جان و زبانمان نموديم و با دست بيعت كرديم، هر كه آن دو را درك نمود با دست و زبان به مقامشان اعتراف نمايد. و جوياى هيچ تبديلى در آن نبوده و از جانب خود تا قيامت به جاى آن قائل به نيرو و قدرتى نخواهيم بود، خدا را به گواهى گيريم و خدا گواهى بسنده و كافى است، و تو در اين

ص: 449

موضوع بر ما گواه باشى، و نيز همه مطيعان، و فرشتگان و لشكرها و بندگان خداوند، همه و همه گواهى مى دهند، و گواهى خداوند از همه بزرگتر است اى گروه مردم! چه مى گوييد؟ خداوند از هر صدايى با خبر است و از ضمائر قلوب آگاهى دارد، (إِنَّا أَنْزَلْنا عَلَيْكَ الْكِتابَ لِلنَّاسِ بِالْحَقِّ فَمَنِ اهْتَدى فَلِنَفْسِهِ وَ مَنْ ضَلَّ فَإِنَّما يَضِلُّ عَلَيْها وَ ما أَنْتَعَلَيْهِمْ بِوَكيل)(1)

پس هر كه راه يافت به سود خود اوست، و هر كه گمراه شد جز اين نيست كه به زيان خود گمراه مى شود (إِنَّ الَّذِينَ يُبَايِعُونَكَ إِنَّمَا يُبَايِعُونَ اللَّهَ يَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَيْدِيهِمْ )(2) و هر كه بيعت كند مانند آن است كه با خدا بيعت مى كند، دست خدا بالاى دست هاشان است اى گروه مردم! از خدا پروا كنيد، و با على(عليه السلام) امير المؤمنين و حسن(عليه السلام) و حسين(عليه السلام) و امامان كه مانند سخن پاكيزه و پايدارند بيعت كنيد، و بدانيد خداوند پيمان شكنان را هلاك مى كند، وفاداران را مشمول رحمتش قرار مى دهد، (فَمَن نَّكَثَ فَإِنَّمَا يَنكُثُ عَلىَ نَفْسِهِ)(3) پس هر كه پيمان بشكند جز اين نيست كه به زيان خويش مى شكند اى گروه مردم! همان كه به شما گفتم بگوييد، و به على(عليه السلام) با كلمه امير المؤمنين سلام كنيد و بگوييد (آمَنَ الرَّسُولُ بِما أُنْزِلَ إِلَيْهِ مِنْ رَبِّهِ وَ الْمُؤْمِنُونَ كُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ وَ مَلائِكَتِهِ وَ كُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ لا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِنْ رُسُلِهِ وَ قالُوا سَمِعْنا وَ أَطَعْنا غُفْرانَكَ رَبَّنا وَ إِلَيْكَ الْمَصيرُ)(4)

شنيديم و فرمان برديم، پروردگارا، آمرزش تو را خواهانيم و بازگشت [ما] به سوى توست و بگوييد: (وَ قالُوا الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذي هَدانا لِهذا وَ ما كُنَّا لِنَهْتَدِيَ لَوْ لا أَنْ هَدانَا اللَّهُ)(5) سپاس و ستايش خداى راست كه ما را بدين جايگاه راه نمود و اگر خدا ما را راه ننموده بود راه نمى يافتيم اى گروه مردم! براستى فضائل على بن ابى طالب(عليه السلام) نزد خداوند است و آنها را در قرآن نازل فرموده، و از شمار خارج است، پس هر كه شما را بدانها خبر داد و آگاه ساخت او را باور نموده و تصديق كنيد. اى گروه مردم! هر كه خداوند را

ص: 450

اطاعت نموده و پيامبر و على(عليه السلام) و امامانى كه ذكر نمودم فرمانبرد براستى به كاميابى و پيروزى بزرگى دست يافته است. اى گروه مردم! پيشى گيرندگان! پيشى گيرندگان به بيعت و دوستى او و سلام كنندگان به او به كلمه امير المؤمنين، آنان رستگارانند، در بهشت هاى پر نعمت. اى گروه مردم! آنچه موجب خشنودى خدا از شماست بگوييد، كه اگر شما و همه عالم كافر شويد، خدا را هيچ گزند و زيانى نرساند، پروردگارا گناهان مؤمنان را ببخشاى، و بر كافران غضب نما، و حمد و ستايش خداى راست، پروردگار جهانيان. پس ندا از جماعت برخاست: با قلب و زبان و دست هايمان فرمان خدا و رسول(صلي الله عليه و آله) او را شنيديم و اطاعت نموديم، سپس به سوى پيامبر(صلي الله عليه و آله) و على(عليه السلام) هجوم آورده و با زدن دست به دست پيامبر(صلي الله عليه و آله) با او بيعت نمودند، و نخست اوّلى و دومى و سومى و چهارمى و پنجمى و پس از آنان ديگران بنا بر مقام و منزلتشان بيعت كردند. و اين كار تا اقامه نماز مغرب و عشاء كه با هم خوانده شد تا سه بار ادامه يافت، و رسول خدا(صلي الله عليه و آله) در اثناى هر بيعت مى فرمود الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي فَضَّلَنَا عَلَى جَمِيعِ الْعَالَمِين حمد و ستايش مخصوص خداوندى است كه ما را بر همه مردم برترى داد و از همين جا زدن دست هنگام بيعت سنّت و رسم شد، و چه بسا اين سنّت را بعدها كسى انجام داد (غاصب ولايت اميرالمومنين(عليه السلام)) كه در

آن بيعت هيچ حقّى نداشت. (1)

وَ رُوِيَ عَنِ الصَّادِقِ(عليه السلام) أَنَّهُ قَالَ: لَمَّا فَرَغَ رَسُولُ اللَّهِ(صلي الله عليه و آله) مِنْ هَذِهِ الْخُطْبَةِ رَأَى النَّاسُ رَجُلًا جَمِيلًا بَهِيّاً طَيِّبَ الرِّيحِ فَقَالَ تَاللَّهِ مَارَأَيْتُ مُحَمَّداً(صلي الله عليه و آله) كَالْيَوْمِ قَطُّ مَا أَشَدَّ مَا يُؤَكِّدُ لِابْنِ عَمِّهِ وَ إِنَّهُ يَعْقِدُ عَقْداً لَا يَحِلُّهُ إِلَّا كَافِرٌ بِاللَّهِ الْعَظِيمِ وَ بِرَسُولِهِ وَيْلٌ طَوِيلٌ لِمَنْ حَلَّ عَقْدَهُ قَالَ وَ الْتَفَتَ إِلَيْهِ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ حِينَ سَمِعَ كَلَامَهُ فَأَعْجَبَتْهُ هَيْئَتُهُ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَى النَّبِيِّ(صلي الله عليه و آله) وَ قَالَ أَ مَا سَمِعْتَ مَا قَالَ هَذَا

ص: 451

الرَّجُلُ قَالَ كَذَا وَ كَذَا؟ فَقَالَ النَّبِيُّ(صلي الله عليه و آله) يَا عُمَرُ أَ تَدْرِي مَنْ ذَاكَ الرَّجُلُ؟ قَالَ لَا قَالَ ذَلِكَ الرُّوحُ الْأَمِينُ جَبْرَئِيلُ(عليه السلام) فَإِيَّاكَ أَنْ تَحُلَّهُ فَإِنَّكَ إِنْ فَعَلْتَ فَاللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ مَلَائِكَتُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ مِنْكَ بِرَاء

و از امام صادق(عليه السلام) روايت است كه فرموده: وقتى پيامبر(صلي الله عليه و آله) اين خطبه را بپايان رسانيد در ميان جماعت مردى خوش سيما و معطّر ظاهر شده و گفت: بخدا سوگند هيچ وقت محمّد(صلي الله عليه و آله) را مانند امروز نديده بودم كه تا اين اندازه در معرّفى پسر عمويش على بن ابى طالب(عليه السلام) و براى تثبيت وصايت و ولايت او اصرار و تأكيد و پافشارى نمايد، و به راستى جز كافر به خداى عظيم و پيامبرش هيچ كس قادر به مخالفت با آن قرارداد نيست، غم و اندوه طولانى و بي پايان بر كسى كه پيمانش بگسلد! امام صادق(عليه السلام) فرمود: عمر بن الخطّاب از هيئت و طرز سخن آن شخص شگفت زده گشته و رو به رسول خدا(صلي الله عليه و آله) كرده گفت: آيا شنيدى آن مرد چه گفت؟ چنين و چنان گفت، پيامبر(صلي الله عليه و آله) فرمود: اى عمر! آيا فهميدى او كه بود؟ گفت: خير، فرمود: او روح الأمين جبرئيل(عليه السلام) بود، پس مبادا ولايت على(عليه السلام) را نقض كنى كه در اين صورت خداوند و پيامبر و فرشتگان خدا و همه مؤمنان از تو بيزار شوند! (1) اعلام برتري علي بر ديگران

أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ، قَالَ أَخْبَرَنِي أَبُو بَكْرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عُمَرَ الْجِعَابِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو مُحَمَّدٍ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِيدِ بْنِ زِيَادٍ مِنْ كِتَابَةٍ، قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ عِيسَى بْنِ الْحَسَنِ الْجَرْمِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا نَصْرُ بْنُ حَمَّادٍ، قَالَ حَدَّثَنَا عَمْرُو بْنُ شِمْرٍ،

ص: 452

عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِيِّ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ الْبَاقِرِ(عليه السلام) عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِيِّ، قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلي الله عليه و آله): إِنَّ جَبْرَئِيلَ(عليه السلام) نَزَلَ عَلَيَّ وَ قَالَ: إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكَ أَنْ تَقُومَ بِتَفْضِيلِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(عليه السلام) خَطِيباً عَلَى أَصْحَابِكَ لِيُبَلِّغُوا مَنْ بَعْدَهُمْ ذَلِكَ عَنْكَ، وَ يَأْمُرُ جَمِيعَ الْمَلَائِكَةِ أَنْ تَسْمَعَ مَا تَذْكُرُهُ، وَ اللَّهُ يُوحِي إِلَيْكَ يَا مُحَمَّدُ أَنَّ مَنْ خَالَفَكَ فِي أَمْرِهِ دَخَلَ النَّارَ، وَ مَنْ أَطَاعَكَ فَلَهُ الْجَنَّةُ. فَأَمَرَ النَّبِيُّ(صلي الله عليه و آله) مُنَادِياً فَنَادَى بِ الصَّلَاةَ جَامِعَةً، فَاجْتَمَعَ النَّاسُ وَ خَرَجَ حَتَّى رَقِيَ الْمِنْبَرَ، وَ كَانَ أَوَّلُ مَا تَكَلَّمَ بِهِ أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ، (بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ ) ثُمَّ قَالَ: أَيُّهَا النَّاسُ، أَنَا الْبَشِيرُ، وَ أَنَا النَّذِيرُ، وَ أَنَا النَّبِيُّ الْأُمِّيُّ، إِنِّي مُبَلِّغُكُمْ عَنِ اللَّهِ (عَزَّ وَ جَلَّ) فِي أَمْرِ رَجُلٍ لَحْمُهُ مِنْ لَحْمِي، وَ دَمُهُ مِنْ دَمِي، وَ هُوَ عَيْبَةُ الْعِلْمِ، وَ هُوَ الَّذِي انْتَخَبَهُ اللَّهُ مِنْ هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ اصْطَفَاهُ وَ هَدَاهُ وَ تَوَلَّاهُ، وَ خَلَقَنِي وَ إِيَّاهُ، وَ فَضَّلَنِي بِالرِّسَالَةِ، وَ فَضَّلَهُ بِالتَّبْلِيغِ عَنِّي، وَ جَعَلَنِي مَدِينَةَ الْعِلْمِ وَ جَعَلَهُ الْبَابَ، وَ جَعَلَهُ خَازِنَ الْعِلْمِ وَ الْمُقْتَبَسَ مِنْهُ الْأَحْكَامُ، وَ خَصَّهُ بِالْوَصِيَّةِ، وَ أَبَانَ أَمْرَهُ، وَ خَوَّفَ مِنْ عَدَاوَتِهِ، وَ أَزْلَفَ مَنْ وَالاهُ، وَ غَفَرَ لِشِيعَتِهِ، وَ أَمَرَ النَّاسَ جَمِيعاً بِطَاعَتِهِ. وَ إِنَّهُ (عَزَّ وَ جَلَّ) يَقُولُ:

مَنْ عَادَاهُ عَادَانِي، وَ مَنْ وَالاهُ وَالانِي، وَ مَنْ نَاصَبَهُ نَاصَبَنِي، وَ مَنْ خَالَفَهُ خَالَفَنِي، وَ مَنْ عَصَاهُ عَصَانِي، وَ مَنْ آذَاهُ آذَانِي، وَ مَنْ أَبْغَضَهُ أَبْغَضَنِي، وَ مَنْ أَحَبَّهُ أَحَبَّنِي، وَ مَنْ أَرْدَاهُ أَرْدَانِي، وَ مَنْ كَادَهُ كَادَنِي، وَ مَنْ نَصَرَهُ نَصَرَنِي. يَا أَيُّهَا النَّاسُ، اسْمَعُوا مَا آمُرُكُمْ بِهِ وَ أَطِيعُوهُ، فَإِنِّي أُخَوِّفُكُمْ عِقَابَ اللَّهِ (يَوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ مِنْ خَيْرٍ مُحْضَراً وَ ما عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَيْنَها وَ بَيْنَهُ أَمَداً بَعِيداً) (وَ يُحَذِّرُكُمُ اللَّهُ نَفْسَهُ وَ إِلَى اللَّهِ الْمَصِيرُ) ثُمَّ أَخَذَ بِيَدِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ

ص: 453