سرشناسه:حرعاملی، محمدبن حسن، 1033 - 1104ق.
عنوان و نام پدیدآور: ترجمه وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه
تالیف: محمد بن الحسن الحر العاملی؛ تحقیق: محمدرضا الحسینی الجلالی / ترجمه: گروهی از محققین مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان
مشخصات نشر دیجیتالی: مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان 1400 ه ش
مشخصات ظاهری:30 ج.
موضوع:احادیث شیعه -- قرن 11ق.
موضوع:احادیث احکام
شناسه افزوده: متن عربی موسسه آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث(قم)
رده بندی کنگره:BP135/ح4ت7 ی1300
رده بندی دیویی:297/212
شماره کتابشناسی ملی:1321690
ص: 1
ص: 2
بسم الله الرحمن الرحیم
ص: 3
ص: 4
ص: 5
ص: 6
ص: 7
ص: 8
21843- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ جَمِیلِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ رَبَّنا آتِنا فِی الدُّنْیا حَسَنَةً وَ فِی الْآخِرَةِ حَسَنَةً (3) قَالَ رِضْوَانُ اللَّهِ وَ الْجَنَّةُ فِی الْآخِرَةِ وَ السَّعَةُ فِی الرِّزْقِ وَ الْمَعَاشِ وَ حُسْنُ الْخُلُقِ فِی الدُّنْیَا.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ أَیْضاً بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ (4)
ص: 9
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ مِثْلَهُ (1) وَ رَوَاهُ فِی مَعَانِی الْأَخْبَارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَی بْنِ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ مِثْلَهُ (2).
******
ترجمه:
«جمیل بن صالح از امام صادق (علیه السلام) دربارهٔ گفته خداوند عز و جل "پروردگارا! به ما در دنیا خوبی و در آخرت خوبی عطا کن" پرسید. امام فرمود: "رضایت خدا و بهشت در آخرت و گشایش در روزی و معاش و خوش اخلاقی در دنیا".»
21844- 2- (3) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْمُعَلَّی بْنِ خُنَیْسٍ قَالَ: رَآنِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع وَ قَدْ تَأَخَّرْتُ عَنِ السُّوقِ فَقَالَ اغْدُ إِلَی عِزِّکَ.
******
ترجمه:
«مُعَلّی بن خُنَیس گفت: امام صادق (علیه السلام) مرا دید که از بازار دور مانده ام. فرمود: به سوی عزت خود بشتاب.»
21845- 3- (4) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ رَوْحٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: تِسْعَةُ أَعْشَارِ الرِّزْقِ فِی التِّجَارَةِ.
******
ترجمه:
«روح از امام صادق (علیه السلام) روایت کرده است که فرمود: نُه دهم روزی در تجارت است.»
21846- 4- (5) وَ فِی الْخِصَالِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ یَزِیدَ عَنْ سُفْیَانَ الْجَرِیرِیِّ عَنْ عَبْدِ الْمُؤْمِنِ الْأَنْصَارِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص الْبَرَکَةُ عَشَرَةُ أَجْزَاءٍ تِسْعَةُ أَعْشَارِهَا فِی التِّجَارَةِ وَ الْعُشْرُ الْبَاقِی فِی الْجُلُودِ.
قَالَ الصَّدُوقُ یَعْنِی بِالْجُلُودِ الْغَنَمَ وَ اسْتَدَلَّ بِمَا یَأْتِی (6).
******
ترجمه:
«عبدالمؤمن انصاری از امام باقر (علیه السلام) روایت کرده که پیامبر (صلی الله علیه وآله) فرمود: برکت ده جزء دارد که نُه دهم آن در تجارت و یک دهم باقی در پوست هاست.»
مرحوم شیخ صدوق گفته است که منظور از «پوست ها» همان گوسفند است و برای این معنا به مطلبی که در ادامه می آید استدلال کرده است.
21847- 5- (7) وَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ الْقَطَّانِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی بْنِ زَکَرِیَّا عَنْ بَکْرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَبِیبٍ عَنْ تَمِیمِ بْنِ بُهْلُولٍ عَنْ سَعْدِ بْنِ
ص: 10
عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْمَخْزُومِیِّ (1) عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدٍ عَنْ أَبِیهِ زَیْدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ آبَائِهِ ع عَنِ النَّبِیِّ ص قَالَ: تِسْعَةُ أَعْشَارِ الرِّزْقِ فِی التِّجَارَةِ وَ الْجُزْءُ الْبَاقِی فِی السَّابِیَاءِ یَعْنِی الْغَنَمَ.
******
ترجمه:
«حسین بن زید از پدرش زید بن علی، از پدرانش، از پیامبر (صلی الله علیه وآله) روایت کرده که فرمود: نُه دهم روزی در تجارت است و بخش باقی مانده در سابیا، یعنی گوسفند، است.»
21848- 6- (2) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیٍّ ع فِی حَدِیثِ الْأَرْبَعِمِائَةِ قَالَ: تَعَرَّضُوا لِلتِّجَارَاتِ فَإِنَّ لَکُمْ فِیهَا غِنًی عَمَّا فِی أَیْدِی النَّاسِ وَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یُحِبُّ الْمُحْتَرِفَ الْأَمِینَ الْمَغْبُونُ غَیْرُ مَحْمُودٍ وَ لَا مَأْجُورٍ.
******
ترجمه:
و به سند خود از امام علی (علیه السلام) در حدیث چهارصدگانه نقل کرده که فرمود: به تجارت روی آورید، زیرا برای شما در آن بی نیازی از آنچه در دست مردم است وجود دارد، و همانا خداوند عز و جل حرفه مند امین را دوست دارد. کسی که مغبون شود، نه ستوده است و نه پاداش دارد.»
21849- 7- (3) عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ الْمُرْتَضَی فِی رِسَالَةِ الْمُحْکَمِ وَ الْمُتَشَابِهِ نَقْلًا مِنْ تَفْسِیرِ النُّعْمَانِیِّ بِإِسْنَادِهِ الْآتِی (4) عَنْ عَلِیٍّ ع فِی بَیَانِ مَعَایِشِ الْخَلْقِ إِلَی أَنْ قَالَ وَأَمَّا وَجْهُ التِّجَارَةِ فَقَوْلُهُ تَعَالَی یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا تَدایَنْتُمْ بِدَیْنٍ إِلی أَجَلٍ مُسَمًّی فَاکْتُبُوهُ (5) الْآیَةَ فَعَرَّفَهُمْ سُبْحَانَهُ کَیْفَ یَشْتَرُونَ الْمَتَاعَ فِی الْحَضَرِ وَ السَّفَرِ وَ کَیْفَ یَتَّجِرُونَ إِذْ کَانَ ذَلِکَ مِنْ أَسْبَابِ الْمَعَاشِ.
******
ترجمه:
«از امام علی (علیه السلام) در بیان راه های معیشت مردم روایت شده است. فرمود: و اما درباره تجارت، سخن خداوند تعالی است: "ای کسانی که ایمان آورده اید، هنگامی که به یکدیگر تا سررسیدی معین وام دادید، آن را بنویسید." (آیه 282 سوره بقره) خداوند سبحان به آنان آموخت که چگونه در حال حضر و سفر کالا خریداری کنند و چگونه تجارت کنند، زیرا این از اسباب معیشت است.»
21850- 8- (6) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُحَمَّدٍ الزَّعْفَرَانِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ طَلَبَ التِّجَارَةَ اسْتَغْنَی عَنِ النَّاسِ قُلْتُ وَ إِنْ کَانَ مُعِیلًا قَالَ وَ إِنْ کَانَ مُعِیلًا إِنَّ تِسْعَةَ أَعْشَارِ الرِّزْقِ فِی التِّجَارَةِ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ مِثْلَهُ (7).
******
ترجمه:
«محمد زعفرانی از امام صادق (علیه السلام) روایت کرده است که فرمود: هر کس به دنبال تجارت باشد، از مردم بی نیاز می شود. گفتم: حتی اگر خرج خانواده اش بر عهده او باشد؟ فرمود: حتی اگر خرج خانواده اش بر عهده او باشد؛ همانا نُه دهم روزی در تجارت است.»
ص: 11
21851- 9- (1) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: التِّجَارَةُ تَزِیدُ فِی الْعَقْلِ.
******
ترجمه:
«ابن بُکیر از کسی که برای او روایت کرده، از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده است که فرمود: تجارت عقل را افزایش می دهد.»
21852- 10- (2) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی وَ غَیْرِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَطِیَّةَ عَنْ هِشَامِ بْنِ أَحْمَرَ قَالَ: کَانَ أَبُو الْحَسَنِ ع یَقُولُ لِمُصَادِفٍ اغْدُ إِلَی عِزِّکَ یَعْنِی السُّوقَ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی مِثْلَهُ (3).
******
ترجمه:
«هشام بن احمر گفت: امام کاظم (علیه السلام) به مُصادف می فرمود: به سوی عزت خود بشتاب؛ یعنی بازار.»
21853- 11- (4) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ بُنْدَارَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ یَحْیَی عَنْ جَدِّهِ الْحَسَنِ بْنِ رَاشِدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع تَعَرَّضُوا لِلتِّجَارَةِ فَإِنَّ فِیهَا غِنًی لَکُمْ عَمَّا فِی أَیْدِی النَّاسِ.
******
ترجمه:
«محمد بن مسلم از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده که فرمود: امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: به تجارت روی آورید، زیرا در آن برای شما بی نیازی از آنچه در دست مردم است وجود دارد.»
21854- 12- (5) وَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْعَاصِمِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ النَّهْدِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ شَرِیفِ بْنِ سَابِقٍ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ أَبِی قُرَّةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع قَالَ لِلْمَوَالِی اتَّجِرُوا بَارَکَ اللَّهُ لَکُمْ فَإِنِّی سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ص- یَقُولُ الرِّزْقُ عَشَرَةُ أَجْزَاءٍ تِسْعَةُ أَجْزَاءٍ فِی التِّجَارَةِ وَ وَاحِدٌ فِی غَیْرِهَا.
ص: 12
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (1) وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ.
******
ترجمه:
«فضل بن ابی قره از امام صادق (علیه السلام) در حدیثی نقل کرده که امیرالمؤمنین (علیه السلام) به موالی فرمود: به تجارت روی آورید، خداوند بر شما برکت دهد، زیرا من از رسول خدا (صلی الله علیه وآله) شنیدم که فرمود: روزی ده جزء دارد که نُه جزء آن در تجارت و یک جزء در غیر آن است.»
21855- 13- (2) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ الْحَجَّالِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُقْبَةَ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لِمَوْلًی لَهُ یَا عَبْدَ اللَّهِ احْفَظْ عِزَّکَ قَالَ وَ مَا عِزِّی جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ غُدُوُّکَ إِلَی سُوقِکَ وَ إِکْرَامُکَ نَفْسَکَ وَ قَالَ لآِخَرَ مَوْلًی لَهُ مَا لِی أَرَاکَ تَرَکْتَ غُدُوَّکَ إِلَی عِزِّکَ قَالَ جَنَازَةٌ أَرَدْتُ أَنْ أَحْضُرَهَا قَالَ فَلَا تَدَعِ الرَّوَاحَ إِلَی عِزِّکَ.
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (3).
******
ترجمه:
«علی بن عقبه گفت: امام صادق (علیه السلام) به یکی از موالیان خود فرمود: ای عبد الله! عزت خود را حفظ کن. آن موالی گفت: و عزت من چیست؟ جانم فدای تو! امام فرمود: صبح زود به بازار رفتن و احترام به نفس خودت است. سپس به موالی دیگری فرمود: چرا می بینم که صبح زود به عزت خود نمی روی؟ آن موالی گفت: به خاطر جنازه ای است که می خواستم در آن حاضر شوم. امام فرمود: پس از رفتن به عزت خود دست نکش.»
21856- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ (6) عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: تَرْکُ التِّجَارَةِ یَنْقُصُ الْعَقْلَ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (7).
******
ترجمه:
حماد بن عثمان از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده که فرمود: ترک تجارت عقل را کاهش می دهد.
21857- 2- (8) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ أَبِی إِسْمَاعِیلَ
ص: 13
عَنِ الْفُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع أَیَّ شَیْ ءٍ تُعَالِجُ فَقُلْتُ مَا أُعَالِجُ الْیَوْمَ شَیْئاً فَقَالَ کَذَلِکَ تَذْهَبُ أَمْوَالُکُمْ وَ اشْتَدَّ عَلَیْهِ.
******
ترجمه:
«فضل بن یسار گفت: امام صادق (علیه السلام) فرمود: به چه چیزی مشغولی؟ گفتم: امروز چیزی را معالجه نمی کنم. فرمود: همین طور اموال شما نیز از بین می رود.»
21858- 3- (1) وَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ أَبِی الْجَهْمِ عَنْ فُضَیْلٍ الْأَعْوَرِ قَالَ: شَهِدْتُ مُعَاذَ بْنَ کَثِیرٍ وَ قَالَ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع- إِنِّی قَدْ أَیْسَرْتُ فَأَدَعُ التِّجَارَةَ فَقَالَ إِنَّکَ إِنْ فَعَلْتَ قَلَّ عَقْلُکَ أَوْ نَحْوَهُ.
******
ترجمه:
فضیل اعور گفت: شاهد بودم که معاذ بن کثیر به امام صادق (ع) گفت: من بی نیاز شده ام، آیا تجارت را رها کنم؟ امام فرمود: اگر چنین کنی، عقل تو کم خواهد شد یا چیزی شبیه به آن.
21859- 4- (2) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عِیسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ أَبِی الْقَدَّاحِ (3) عَنْ مُعَاذٍ بَیَّاعِ الْأَکْسِیَةِ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع یَا مُعَاذُ أَ ضَعُفْتَ عَنِ التِّجَارَةِ أَوْ زَهِدْتَ فِیهَا قُلْتُ مَا ضَعُفْتُ عَنْهَا وَ لَا زَهِدْتُ فِیهَا قَالَ فَمَا لَکَ قُلْتُ کُنَّا نَنْتَظِرُ أَمْراً وَ ذَلِکَ حِینَ قُتِلَ الْوَلِیدُ وَ عِنْدِی مَالٌ کَثِیرٌ وَ هُوَ فِی یَدِی وَ لَیْسَ لِأَحَدٍ عَلَیَّ شَیْ ءٌ وَ لَا أَرَانِی آکُلُهُ حَتَّی أَمُوتَ فَقَالَ لَا تَتْرُکْهَا فَإِنَّ تَرْکَهَا مَذْهَبَةٌ لِلْعَقْلِ اسْعَ عَلَی عِیَالِکَ وَ إِیَّاکَ أَنْ یَکُونُوا هُمُ السُّعَاةَ عَلَیْکَ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ (4) وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ.
******
ترجمه:
معاذ، فروشنده پارچه، گفت: امام صادق (ع) به من فرمود: ای معاذ! آیا از تجارت ضعیف شده ای یا از آن زهد ورزیده ای؟ گفتم: نه ضعیف شده ام و نه از آن زهد ورزیده ام. فرمود: پس چه شده است؟ گفتم: ما در انتظار امری بودیم و این در زمانی بود که ولید کشته شد. اکنون مال زیادی دارم و این مال در دست من است و کسی حقی بر من ندارد و گمان نمی کنم که آن را بخورم تا بمیرم. امام فرمود: تجارت را رها مکن، زیرا رها کردن آن موجب نقصان عقل است. برای خانواده ات تلاش کن و مبادا که آنها برای تو تلاش کنند.
21860- 5- (5) وَ بِالْإِسْنَادِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ أَسْبَاطِ بْنِ سَالِمٍ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فَسَأَلَنَا عَنْ عُمَرَ بْنِ مُسْلِمٍ- مَا فَعَلَ فَقُلْتُ صَالِحٌ وَ لَکِنَّهُ قَدْ تَرَکَ التِّجَارَةَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع عَمَلُ الشَّیْطَانِ ثَلَاثاً أَ مَا عَلِمَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص اشْتَرَی
ص: 14
عِیراً أَتَتْ مِنَ الشَّامِ- فَاسْتَفْضَلَ فِیهَا مَا قَضَی دَیْنَهُ وَ قَسَمَ فِی قَرَابَتِهِ یَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ رِجالٌ لا تُلْهِیهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَیْعٌ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ (1) إِلَی آخِرِ الْآیَةِ یَقُولُ الْقُصَّاصُ إِنَّ الْقَوْمَ لَمْ یَکُونُوا یَتَّجِرُونَ کَذَبُوا وَ لَکِنَّهُمْ لَمْ یَکُونُوا یَدَعُونَ الصَّلَاةَ فِی مِیقَاتِهَا وَ هُمْ أَفْضَلُ مِمَّنْ حَضَرَ الصَّلَاةَ وَ لَمْ یَتَّجِرْ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ مِثْلَهُ (2).
******
ترجمه:
اسباط بن سالم گفت: نزد امام صادق (ع) رفتم، ایشان از ما درباره عمر بن مسلم پرسید که او چه می کند. گفتم: حالش خوب است، اما تجارت را رها کرده است. امام صادق (ع) سه بار فرمود: کار شیطان است. آیا نمی داند که پیامبر خدا (ص) شتری از شام خرید و از آن سودی به دست آورد که با آن قرضش را پرداخت و در میان خویشانش تقسیم کرد؟ خداوند، عز و جل، می فرماید: «مردانی که تجارت و خرید و فروش، آنان را از یاد خدا باز نمی دارد» (نور، 24:37) تا آخر آیه. قصه گویان می گویند آن قوم تجارت نمی کردند؛ دروغ می گویند! بلکه آنها نماز را در وقتش ترک نمی کردند و از کسانی که فقط در نماز حاضر می شوند و تجارت نمی کنند، برتر بودند.
21861- 6- (3) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ بُنْدَارَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ شَرِیفِ بْنِ سَابِقٍ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ أَبِی قُرَّةَ (4) قَالَ: سَأَلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ وَ أَنَا حَاضِرٌ فَقَالَ مَا حَبَسَهُ عَنِ الْحَجِّ فَقِیلَ تَرَکَ التِّجَارَةَ وَ قَلَّ شَیْئُهُ قَالَ وَ کَانَ مُتَّکِئاً فَاسْتَوَی جَالِساً ثُمَّ قَالَ لَهُمْ لَا تَدَعُوا التِّجَارَةَ فَتَهُونُوا اتَّجِرُوا بَارَکَ اللَّهُ لَکُمْ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ شَرِیفِ بْنِ سَابِقٍ مِثْلَهُ وَ تَرَکَ صَدْرَهُ وَ قَالَ فَتَمُوتُوا (5)
******
ترجمه:
فضل بن ابی قرة گفت: امام صادق (ع) درباره مردی در حضور من پرسید و فرمود: چه چیزی او را از حج بازداشت؟ گفته شد: تجارت را رها کرده و مالش کم شده است. امام که تکیه داده بود، نشست و به آنها فرمود: تجارت را رها نکنید که خوار می شوید. تجارت کنید؛ خداوند به شما برکت دهد.
21862- 7- (6) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ حُذَیْفَةَ بْنِ مَنْصُورٍ عَنْ مُعَاذِ بْنِ کَثِیرٍ بَیَّاعِ الْأَکْسِیَةِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع إِنِّی قَدْ هَمَمْتُ أَنْ أَدَعَ السُّوقَ وَ فِی یَدِی شَیْ ءٌ فَقَالَ إِذاً یَسْقُطُ رَأْیُکَ وَ لَا یُسْتَعَانُ بِکَ عَلَی شَیْ ءٍ.
ص: 15
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی (1)
وَ رَوَاهُ أَیْضاً بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ (2)
وَ الَّذِی قَبْلَهُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ مِثْلَهُ.
******
ترجمه:
معاذ بن کثیر، فروشنده پارچه، گفت: به امام صادق (ع) گفتم: تصمیم گرفته ام که بازار را رها کنم و چیزی در دست دارم. امام فرمود: در این صورت، رأی و نظر تو ساقط می شود و در هیچ کاری از تو کمک گرفته نخواهد شد.
21863- 8- (3) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَةَ عَنْ فُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع إِنِّی قَدْ کَفَفْتُ عَنِ التِّجَارَةِ وَ أَمْسَکْتُ عَنْهَا قَالَ وَ لِمَ ذَلِکَ أَ عَجْزٌ بِکَ کَذَلِکَ تَذْهَبُ أَمْوَالُکُمْ لَا تَکُفُّوا عَنِ التِّجَارَةِ وَ الْتَمِسُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ.
******
ترجمه:
فضیل بن یسار گفت: به امام صادق (ع) گفتم که از تجارت دست کشیده ام و آن را ترک کرده ام. امام فرمود: چرا این کار را کردی؟ آیا از روی ناتوانی است؟ این گونه اموالتان از بین می رود. از تجارت دست نکشید و از فضل خداوند، عز و جل، طلب کنید.
21864- 9- (4) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ الْحَجَّالِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ وَ کَانَ خَتَنَ بُرَیْدٍ الْعِجْلِیِّ قَالَ بُرَیْدٌ لِمُحَمَّدٍ سَلْ لِی أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ شَیْ ءٍ أُرِیدُ أَنْ أَصْنَعَهُ إِنَّ لِلنَّاسِ فِی یَدِی وَدَائِعَ وَ أَمْوَالًا أَتَقَلَّبُ فِیهَا وَ قَدْ أَرَدْتُ أَنْ أَتَخَلَّی مِنَ الدُّنْیَا وَ أَدْفَعَ إِلَی کُلِّ ذِی حَقٍّ حَقَّهُ قَالَ فَسَأَلَ مُحَمَّدٌ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ ذَلِکَ وَ خَبَّرَهُ بِالْقِصَّةِ وَ قَالَ مَا تَرَی لَهُ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ أَ یَبْدَأُ نَفْسَهُ بِالْحَرَبِ لَا وَ لَکِنْ یَأْخُذُ وَ یُعْطِی عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ.
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ مِثْلَهُ (5).
******
ترجمه:
محمد بن مسلم که داماد برید عجلی بود، گفت: برید به محمد گفت از امام صادق (ع) درباره چیزی که قصد انجام آن را دارم، بپرس. مردم نزد من ودایع و اموالی دارند که با آنها معامله می کنم و تصمیم گرفته ام از دنیا دست بکشم و حق هر صاحب حقی را به او بدهم. محمد این مسئله را از امام صادق (ع) پرسید و داستان را برایش گفت و پرسید نظر شما چیست؟ امام فرمود: ای محمد، آیا خود را در سختی و محرومیت قرار دهد؟ نه، بلکه باید بگیرد و بدهد (معامله کند) و بر خداوند، عز و جل، توکل کند.
21865- 10- (6) وَ عَنْهُ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَسْبَاطِ بْنِ سَالِمٍ بَیَّاعِ
ص: 16
الزُّطِّیِّ قَالَ: سَأَلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع یَوْماً وَ أَنَا عِنْدَهُ عَنْ مُعَاذٍ بَیَّاعِ الْکَرَابِیسِ فَقِیلَ تَرَکَ التِّجَارَةَ فَقَالَ عَمَلُ الشَّیْطَانِ مَنْ تَرَکَ التِّجَارَةَ ذَهَبَ ثُلُثَا عَقْلِهِ أَ مَا عَلِمَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص قَدِمَتْ عِیرٌ مِنَ الشَّامِ- فَاشْتَرَی مِنْهَا وَ اتَّجَرَ فَرَبِحَ فِیهَا مَا قَضَی دَیْنَهُ.
******
ترجمه:
اسباط بن سالم، فروشنده زطی (نوعی پارچه)، گفت: روزی امام صادق (ع) در حالی که نزد او بودم، درباره معاذ، فروشنده کرباس (پارچه)، پرسید. گفته شد که او تجارت را رها کرده است. امام فرمود: این کار شیطان است؛ کسی که تجارت را رها کند، دو سوم عقلش از بین می رود. آیا نمی داند که پیامبر خدا (ص) زمانی که کاروانی از شام آمد، از آن خرید کرد و تجارت نمود و از آن سودی برد که با آن قرضش را پرداخت؟
21866- 11- (1) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْفُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ (2) قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع إِنِّی قَدْ تَرَکْتُ التِّجَارَةَ قَالَ فَلَا تَفْعَلْ افْتَحْ بَابَکَ وَ ابْسُطْ بِسَاطَکَ وَ اسْتَرْزِقِ اللَّهَ رَبَّکَ.
******
ترجمه:
فضیل بن یسار گفت: به امام صادق (ع) گفتم که تجارت را ترک کرده ام. امام فرمود: این کار را نکن. درِ خانه ات را باز کن، فرش خود را پهن کن و از خداوند، پروردگارت، روزی طلب کن.
21867- 12- (3) قَالَ وَ قَالَ الصَّادِقُ ع التِّجَارَةُ تَزِیدُ فِی الْعَقْلِ.
******
ترجمه:
امام صادق (ع) فرمود: تجارت عقل را افزایش می دهد.
21868- 13- (4) قَالَ وَ قَالَ ع تَرْکُ التِّجَارَةِ مَذْهَبَةٌ لِلْعَقْلِ.
******
ترجمه:
امام (ع) فرمود: رها کردن تجارت موجب نقصان عقل است.
21869- 14- (5) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ رَوْحِ بْنِ عَبْدِ الرَّحِیمِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ رِجالٌ لا تُلْهِیهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَیْعٌ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ (6) قَالَ کَانُوا أَصْحَابَ تِجَارَةٍ فَإِذَا حَضَرَتِ الصَّلَاةُ تَرَکُوا التِّجَارَةَ وَ انْطَلَقُوا إِلَی الصَّلَاةِ وَ هُمْ أَعْظَمُ أَجْراً مِمَّنْ لَمْ یَتَّجِرْ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (7) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (8).
******
ترجمه:
روح بن عبد الرحیم از امام صادق (ع) در مورد آیه ای از خداوند، عز و جل، که می فرماید: «مردانی که تجارت و خرید و فروش، آنان را از یاد خدا باز نمی دارد» (نور، 24:37)، پرسید. امام فرمود: آنها صاحبان تجارت بودند و وقتی نماز فرا می رسید، تجارت را رها کرده و به سوی نماز می رفتند و آنان از کسانی که تجارت نمی کنند، پاداش بیشتری دارند.
ص: 17
21870- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُقْبَةَ قَالَ: کَانَ أَبُو الْخَطَّابِ قَبْلَ أَنْ یَفْسُدَ وَ هُوَ یَحْمِلُ الْمَسَائِلَ لِأَصْحَابِنَا وَ یَجِی ءُ بِجَوَابَاتِهَا رَوَی عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ اشْتَرِ وَ إِنْ کَانَ غَالِیاً فَإِنَّ الرِّزْقَ یَنْزِلُ مَعَ الشِّرَاءِ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (3)
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی مِثْلَهُ (4).
******
ترجمه:
علی بن عقبه گفت: قبل از اینکه ابو الخطاب فاسد شود، او مسائل را برای دوستان ما حمل می کرد و پاسخ های آنها را می آورد. او از امام صادق (ع) روایت کرد که فرمود: خرید کن، حتی اگر گران باشد، زیرا روزی همراه با خرید نازل می شود.
21871- 2- (5) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ الْقَصِیرِ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ قَالَ: ذُکِرَ عِنْدَ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ ع غَلَاءُ السِّعْرِ فَقَالَ وَ مَا عَلَیَّ مِنْ غَلَائِهِ إِنْ غَلَا فَهُوَ عَلَیْهِ وَ إِنْ رَخُصَ فَهُوَ عَلَیْهِ.
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (6)
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ (7)
ص: 18
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (1) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (2).
******
ترجمه:
ابو حمزه ثمالی گفت: نزد علی بن حسین (ع) درباره گرانی قیمت ها صحبت شد. او فرمود: چه چیزی برای من از گرانی آن مهم است؟ اگر قیمت ها بالا برود، ضرر آن به او (فروشنده) می رسد و اگر پایین بیاید، باز هم ضرر آن به او می رسد.
21872- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَجَّاجِ (5) عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ مُحَمَّدَ بْنَ الْمُنْکَدِرِ کَانَ یَقُولُ مَا کُنْتُ أَظُنُّ (6) أَنَّ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ ع یَدَعُ خَلَفاً أَفْضَلَ مِنْهُ حَتَّی رَأَیْتُ ابْنَهُ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ فَأَرَدْتُ أَنْ أَعِظَهُ فَوَعَظَنِی فَقَالَ لَهُ أَصْحَابُهُ بِأَیِّ شَیْ ءٍ وَعَظَکَ فَقَالَ خَرَجْتُ إِلَی بَعْضِ نَوَاحِی الْمَدِینَةِ- فِی سَاعَةٍ حَارَّةٍ فَلَقِیَنِی أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ ع- وَ کَانَ رَجُلًا بَادِناً ثَقِیلًا وَ هُوَ مُتَّکِئٌ عَلَی غُلَامَیْنِ أَسْوَدَیْنِ أَوْ مَوْلَیَیْنِ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی سُبْحَانَ اللَّهِ شَیْخٌ مِنْ أَشْیَاخِ قُرَیْشٍ فِی هَذِهِ السَّاعَةِ عَلَی مِثْلِ هَذِهِ الْحَالَةِ فِی طَلَبِ الدُّنْیَا أَمَا (7) لَأَعِظَنَّهُ فَدَنَوْتُ مِنْهُ فَسَلَّمْتُ عَلَیْهِ فَرَدَّ عَلَیَّ بِنَهْرٍ (8) وَ هُوَ یَتَصَابُّ عَرَقاً فَقُلْتُ أَصْلَحَکَ اللَّهُ شَیْخٌ مِنْ أَشْیَاخِ قُرَیْشٍ فِی هَذِهِ السَّاعَةِ عَلَی هَذِهِ الْحَالِ فِی طَلَبِ الدُّنْیَا أَ رَأَیْتَ لَوْ جَاءَ أَجَلُکَ وَ أَنْتَ عَلَی هَذِهِ الْحَالِ فَقَالَ لَوْ جَاءَنِی الْمَوْتُ وَ أَنَا عَلَی هَذِهِ الْحَالِ
ص: 19
- جَاءَنِی وَ أَنَا فِی طَاعَةٍ مِنْ طَاعَةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَکُفُّ بِهَا نَفْسِی وَ عِیَالِی عَنْکَ وَ عَنِ النَّاسِ وَ إِنَّمَا کُنْتُ أَخَافُ لَوْ أَنْ جَاءَنِی الْمَوْتُ وَ أَنَا عَلَی مَعْصِیَةٍ مِنْ (1) مَعَاصِی اللَّهِ فَقُلْتُ صَدَقْتَ یَرْحَمُکَ اللَّهُ أَرَدْتُ أَنْ أَعِظَکَ فَوَعَظْتَنِی.
******
ترجمه:
عبدالله بن حجاج از امام صادق (ع) نقل کرد که فرمود: محمد بن منکدر می گفت: گمان نمی کردم که علی بن حسین (ع) جانشینی بهتر از خود به جا گذارد، تا اینکه پسرش محمد بن علی (ع) را دیدم. قصد داشتم او را نصیحت کنم، اما او مرا نصیحت کرد. اصحابش از او پرسیدند: با چه چیزی تو را پند داد؟ او گفت: در یک روز گرم به یکی از نواحی مدینه رفته بودم که ابوجعفر محمد بن علی (ع) را دیدم. او مردی سنگین و بزرگ جثه بود و بر دو غلام یا دو بنده سیاه تکیه کرده بود. با خود گفتم: سبحان الله، پیرمردی از بزرگان قریش در این ساعت روز و در این حالت به دنبال دنیا است. بی تردید باید او را پند دهم. پس به او نزدیک شدم و سلام کردم. او با خوشرویی پاسخ سلام مرا داد، در حالی که عرق از او جاری بود. به او گفتم: خداوند تو را اصلاح کند، پیرمردی از بزرگان قریش در این ساعت از روز و در این حال در پی دنیا؟ اگر مرگ تو را در این حال فرا گیرد، چه خواهی کرد؟ امام فرمود: اگر مرگ مرا در این حال دریابد، در حالی خواهد بود که در طاعتی از طاعات خداوند عز و جل هستم که با آن، خود و خانواده ام را از تو و مردم بی نیاز می کنم. آنچه از آن ترس دارم این است که مرگ مرا در حال معصیتی از معاصی خدا فرا گیرد. من گفتم: راست گفتی، خدا تو را رحمت کند. قصد داشتم تو را نصیحت کنم، اما تو مرا نصیحت کردی.
21873- 2- (2) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ الدِّهْقَانِ عَنْ دُرُسْتَ عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَی مَوْلَی آلِ سَامٍ قَالَ: اسْتَقْبَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع فِی بَعْضِ طُرُقِ الْمَدِینَةِ- فِی یَوْمٍ صَائِفٍ شَدِیدِ الْحَرِّ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ حَالُکَ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ قَرَابَتُکَ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ ص- وَ أَنْتَ تُجْهِدُ نَفْسَکَ (3) فِی مِثْلِ هَذَا الْیَوْمِ فَقَالَ یَا عَبْدَ الْأَعْلَی خَرَجْتُ فِی طَلَبِ الرِّزْقِ لِأَسْتَغْنِیَ (4) عَنْ مِثْلِکَ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (5) وَ کَذَا الْأَوَّلُ.
******
ترجمه:
عبدالأعلی، بنده آزادشده خاندان آل سام، گفت: روزی بسیار گرم در یکی از راه های مدینه با امام صادق (ع) روبرو شدم. به او گفتم: فدایت شوم! (با توجه به) مقام شما نزد خداوند عز و جل و نزدیکی تان به رسول خدا (ص)، و با این حال خود را در چنین روزی به زحمت می اندازید؟ امام فرمود: ای عبدالأعلی! بیرون آمده ام در طلب روزی تا از نیاز به امثال تو بی نیاز شوم.
21874- 3- (6) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ أَیُّوبَ أَخِی أُدَیْمٍ بَیَّاعِ الْهَرَوِیِّ قَالَ: کُنَّا جُلُوساً عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع إِذْ أَقْبَلَ الْعَلَاءُ بْنُ کَامِلٍ فَجَلَسَ قُدَّامَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فَقَالَ ادْعُ اللَّهَ أَنْ یَرْزُقَنِی فِی دَعَةٍ قَالَ لَا أَدْعُو لَکَ اطْلُبْ کَمَا أَمَرَکَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ مِثْلَهُ (7).
******
ترجمه:
ایوب، برادر ادیم، فروشنده هروی، گفت: نزد امام صادق (ع) نشسته بودیم که علاء بن کامل آمد و جلوی امام صادق (ع) نشست و گفت: دعا کنید که خداوند روزیِ مرا به آرامش و آسودگی برساند. امام فرمود: برایت دعا نمی کنم؛ تلاش کن همان طور که خداوند عز و جل به تو فرمان داده است.
21875- 4- (8) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ
ص: 20
الْحَکَمِ عَنْ مُوسَی بْنِ بَکْرٍ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو الْحَسَنِ مُوسَی ع مَنْ طَلَبَ هَذَا الرِّزْقَ مِنْ حِلِّهِ لِیَعُودَ بِهِ عَلَی نَفْسِهِ وَ عِیَالِهِ کَانَ کَالْمُجَاهِدِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ الْحَدِیثَ.
******
ترجمه:
موسی بن بکر گفت: امام موسی کاظم (ع) به من فرمود: هر کس برای به دست آوردن این روزی از راه حلال تلاش کند تا به خود و خانواده اش بازگردد، مانند کسی است که در راه خدا جهاد می کند.
21876- 5- (1) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنِ ابْنِ فُضَیْلٍ (2) عَنْ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: مَنْ طَلَبَ الدُّنْیَا اسْتِعْفَافاً (3) عَنِ النَّاسِ وَ سَعْیاً (4) عَلَی أَهْلِهِ وَ تَعَطُّفاً عَلَی جَارِهِ لَقِیَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَوْمَ الْقِیَامَةِ- وَ وَجْهُهُ مِثْلُ الْقَمَرِ لَیْلَةَ الْبَدْرِ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ فِی ثَوَابِ الْأَعْمَالِ مُرْسَلًا نَحْوَهُ (5) وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی (6) وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ.
******
ترجمه:
ابوحمزه از امام باقر (ع) نقل کرد که فرمود: کسی که دنیا را برای بی نیازی از مردم، تأمین خانواده اش و مهربانی به همسایه اش طلب کند، روز قیامت خداوند عز و جل را ملاقات می کند در حالی که چهره اش مانند ماه شب چهاردهم است.
21877- 6- (7) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی خَالِدٍ الْکُوفِیِّ رَفَعَهُ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص الْعِبَادَةُ سَبْعُونَ جُزْءاً أَفْضَلُهَا طَلَبُ الْحَلَالِ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ مِثْلَهُ (8).
******
ترجمه:
ابوخالد کوفی به نقل از امام باقر (ع) روایت کرده که رسول خدا (ص) فرمود: عبادت هفتاد بخش دارد که برترین آن طلب روزی حلال است.
ص: 21
21878- 7- (1) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلٍ عَنِ الْهَیْثَمِ بْنِ أَبِی مَسْرُوقٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَرَ بْنِ بَزِیعٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَائِذٍ (2) عَنْ کُلَیْبٍ الصَّیْدَاوِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع ادْعُ اللَّهَ لِی فِی الرِّزْقِ فَقَدِ الْتَاثَتْ (3) عَلَیَّ أُمُورِی فَأَجَابَنِی مُسْرِعاً لَا اخْرُجْ فَاطْلُبْ.
******
ترجمه:
به امام صادق (ع) گفتم: از خدا برایم در مورد روزی دعا کن، زیرا امورم بر من دشوار شده است. امام بلافاصله به من پاسخ داد: «نه، بیرون برو و طلب کن.»
21879- 8- (4) وَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ خَالِدِ بْنِ نَجِیحٍ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع أَقْرِءُوا مَنْ لَقِیتُمْ مِنْ أَصْحَابِکُمُ السَّلَامَ وَ قُولُوا لَهُمْ إِنَّ فُلَانَ بْنَ فُلَانٍ یُقْرِئُکُمُ السَّلَامَ وَ قُولُوا لَهُمْ عَلَیْکُمْ بِتَقْوَی اللَّهِ وَ مَا یُنَالُ بِهِ مَا عِنْدَ اللَّهِ إِنِّی وَ اللَّهِ مَا آمُرُکُمْ إِلَّا بِمَا نَأْمُرُ بِهِ أَنْفُسَنَا فَعَلَیْکُمْ بِالْجِدِّ وَ الِاجْتِهَادِ وَ إِذَا صَلَّیْتُمُ الصُّبْحَ فَانْصَرَفْتُمْ فَبَکِّرُوا فِی طَلَبِ الرِّزْقِ وَ اطْلُبُوا الْحَلَالَ فَإِنَّ اللَّهَ سَیَرْزُقُکُمْ وَ یُعِینُکُمْ عَلَیْهِ.
******
ترجمه:
خالد بن نجیح روایت می کند که امام صادق (ع) فرمودند:
به هر یک از اصحاب خود که ملاقات می کنید، سلام مرا برسانید و به آن ها بگویید: فلان پسر فلان به شما سلام می رساند. به آن ها سفارش کنید که تقوای الهی پیشه کنند و آنچه را که نزد خداست، با تلاش و کوشش طلب کنند. به خدا سوگند، من شما را به چیزی دستور نمی دهم مگر به چیزی که خودمان را نیز به آن امر می کنیم. پس بر شما باد به جدیت و کوشش! وقتی نماز صبح را خواندید و از آن فارغ شدید، زودتر در طلب روزی بروید و به دنبال حلال باشید، زیرا خداوند روزی شما را فراهم خواهد کرد و شما را در کسب آن یاری می دهد.
21880- 9- (5) وَ عَنْ حُمَیْدِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبَانٍ عَنِ الْعَلَاءِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ أَ یَعْجِزُ أَحَدُکُمْ أَنْ یَکُونَ مِثْلَ النَّمْلَةِ فَإِنَّ النَّمْلَةَ تَجُرُّ إِلَی جُحْرِهَا.
******
ترجمه:
علاء روایت می کند که از امام صادق (ع) شنیدم که فرمودند:
آیا یکی از شما ناتوان است از اینکه مانند مورچه باشد؟ زیرا مورچه، رزق خود را به لانه اش می کشد.
21881- 10- (6) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ بُنْدَارَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الثَّقَفِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْمُعَلَّی عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ رَفَعَهُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قِیلَ لَهُ مَا بَالُ
ص: 22
أَصْحَابِ عِیسَی ع کَانُوا یَمْشُونَ عَلَی الْمَاءِ وَ لَیْسَ ذَلِکَ فِی أَصْحَابِ مُحَمَّدٍ ص فَقَالَ إِنَّ أَصْحَابَ عِیسَی کُفُوا الْمَعَاشَ وَ إِنَّ هَؤُلَاءِ ابْتُلُوا بِالْمَعَاشِ.
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ مِثْلَهُ (1).
******
ترجمه:
قاسم بن محمد از امام صادق (ع) روایت می کند که به ایشان گفته شد:
چرا یاران حضرت عیسی (ع) بر روی آب راه می رفتند، اما چنین چیزی در میان یاران پیامبر اسلام (ص) نیست؟
امام (ع) فرمودند: یاران عیسی از تأمین معاش و تلاش برای زندگی معاف بودند، ولی این گروه (یاران پیامبر) به معاش و کسب روزی مبتلا شدند.
21882- 11- (2) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ حَرِیزٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا ضَاقَ أَحَدُکُمْ فَلْیُعْلِمْ أَخَاهُ وَ لَا یُعِنْ عَلَی نَفْسِهِ.
******
ترجمه:
حریز از امام صادق (ع) نقل می کند که ایشان فرمودند:
«اگر کسی دچار تنگدستی و مشکلاتی شد، باید به برادرش اطلاع دهد و خود را سرزنش نکند.»
21883- 12- (3) وَ عَنْهُ عَنْ بُنَانِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ الْمُغِیرَةِ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِذَا أَعْسَرَ أَحَدُکُمْ فَلْیَخْرُجْ وَ لَا یَغُمَّ نَفْسَهُ وَ أَهْلَهُ.
******
ترجمه:
سکونی از امام جعفر صادق (ع) نقل می کند که ایشان فرمودند:
«پیامبر خدا (ص) فرمود: اگر یکی از شما دچار تنگدستی شد، باید خارج شود و خود و خانواده اش را در تنگنا(غم وغصه) قرار ندهد.»
21884- 13- (4) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع یَخْرُجُ فِی الْهَاجِرَةِ فِی الْحَاجَةِ قَدْ کَفَاهَا (5) یُرِیدُ أَنْ یَرَاهُ اللَّهُ یُتْعِبُ نَفْسَهُ فِی طَلَبِ الْحَلَالِ.
******
ترجمه:
محمد بن علی بن حسین نقل می کند که:
«امیرالمؤمنین (ع) در گرمای تابستان برای رفع نیازهایش خارج می شد، در حالی که نیازش برآورده شده بود. او می خواست خداوند اورا ببیند که در جستجوی حلال، خودش را به زحمت می اندازد.»
21885- 14- (6) قَالَ وَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُحْتَرِفَ الْأَمِینَ.
******
ترجمه:
امیرالمؤمنین (ع) می فرماید:
«خداوند، کارگرحرفه ای را دوست دارد.»
21886- 15- (7) وَ فِی مَعَانِی الْأَخْبَارِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ یَزِیدَ النَّوْفَلِیِّ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ جَعْفَرِ
ص: 23
بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص الْعِبَادَةُ سَبْعُونَ جُزْءاً وَ أَفْضَلُهَا جُزْءاً طَلَبُ الْحَلَالِ.
وَ فِی ثَوَابِ الْأَعْمَالِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی بِإِسْنَادِهِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص وَ ذَکَرَ مِثْلَهُ (1).
******
ترجمه:
پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم می فرمایند:
«عبادت هفتاد بخش دارد و برترین آن ها طلب حلال است.»
21887- 16- (2) وَ فِی الْأَمَالِی عَنْ جَعْفَرِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ أَبِیهِ (3) عَنْ جَدِّهِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (4) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (5).
******
ترجمه:
رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند :«هر کس شب را در حالی که خسته از طلب حلال باشد، بگذراند، او (مورد) مغفرت قرار می گیرد.»
21888- 1- (7) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ
ص: 24
ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حُسَیْنِ بْنِ عَطِیَّةَ (1) عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع أَ رَأَیْتَ لَوْ أَنَّ رَجُلًا دَخَلَ بَیْتَهُ وَ أَغْلَقَ بَابَهُ أَ کَانَ یَسْقُطُ عَلَیْهِ شَیْ ءٌ مِنَ السَّمَاءِ.
******
ترجمه:
در این روایت، عمر بن یزید می گوید: ابوعبدالله (امام صادق علیه السلام) فرمودند: آیا دیده ای که اگر مردی به خانه اش وارد شود و درب آن را ببندد، آیا چیزی از آسمان بر او سقوط می کند؟
21889- 2- (2) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع رَجُلٌ قَالَ لَأَقْعُدَنَّ فِی بَیْتِی وَ لَأُصَلِّیَنَّ وَ لَأَصُومَنَّ وَ لَأَعْبُدَنَّ رَبِّی فَأَمَّا رِزْقِی فَسَیَأْتِینِی فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع- هَذَا أَحَدُ الثَّلَاثَةِ الَّذِینَ لَا یُسْتَجَابُ لَهُمْ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی (3)
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (4).
******
ترجمه:
عمر بن یزید می گوید: به ابوعبدالله (امام صادق علیه السلام) گفتم: مردی گفت: «من در خانه ام می نشینم و نماز می خوانم و روزه می گیرم و عبادت می کنم و اما روزی ام به سراغم خواهد آمد.» امام صادق علیه السلام فرمودند: «این یکی از سه گروهی است که دعایشان مستجاب نمی شود.»
21890- 3- (5) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی طَالِبٍ الشَّعْرَانِیِّ (6) عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ مُعَلَّی بْنِ خُنَیْسٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: سَأَلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ وَ أَنَا عِنْدَهُ فَقِیلَ أَصَابَتْهُ الْحَاجَةُ قَالَ فَمَا یَصْنَعُ الْیَوْمَ قِیلَ فِی الْبَیْتِ یَعْبُدُ رَبَّهُ قَالَ فَمِنْ أَیْنَ قُوتُهُ قِیلَ مِنْ عِنْدِ بَعْضِ إِخْوَانِهِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع-
ص: 25
وَ اللَّهِ لَلَّذِی یَقُوتُهُ أَشَدُّ عِبَادَةً مِنْهُ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ مِثْلَهُ (1).
******
ترجمه:
سلیمان بن معلی بن خنیس از پدرش نقل می کند که: ابوعبدالله (امام صادق علیه السلام) درباره مردی سؤال کرد و من در آنجا بودم. گفته شد: «او به نیازمندی مبتلا شده است.» امام فرمودند: «امروز چه می کند؟» گفته شد: «در خانه اش است و خدا را عبادت می کند.» امام فرمودند: «پس روزی اش از کجا می آید؟» گفته شد: «از طرف برخی از برادرانش.» امام صادق علیه السلام فرمودند: «به خدا قسم، کسی که او را روزی می دهد، از او بیشتر عبادت کننده است.»
21891- 4- (2) وَ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْمِنْقَرِیِّ عَنْ هِشَامٍ الصَّیْدَنَانِیِّ (3) قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع یَا هِشَامُ إِنْ رَأَیْتَ الصَّفَّیْنِ قَدِ الْتَقَیَا فَلَا تَدَعْ طَلَبَ الرِّزْقِ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (4).
******
ترجمه:
هشام صیدانی می گوید: ابوعبدالله (امام صادق علیه السلام) به من فرمودند: «ای هشام! اگر دیدی که دو صف به هم برخورد کرده اند(آماده جنگ هستند)، در آن روز، طلب روزی را ترک نکن.»
21892- 5- (5) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ شِهَابِ بْنِ عَبْدِ رَبِّهِ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنْ ظَنَنْتَ أَوْ بَلَغَکَ أَنَّ هَذَا الْأَمْرَ کَائِنٌ فِی غَدٍ فَلَا تَدَعَنَّ طَلَبَ الرِّزْقِ وَ إِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ لَا تَکُونَ کَلًّا (6) فَافْعَلْ.
******
ترجمه:
شهاب بن عبد ربه می گوید: ابوعبدالله (امام صادق علیه السلام) به من فرمودند: «اگر گمان کردی یا به تو رسید که این امر (ظهور) در فردا خواهد بود، پس طلب روزی را ترک نکن و اگر می توانی که بار بر دوش دیگران نباشی، این کار را انجام بده.»
21893- 6- (7) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ قَالَ: وَ فِی غَیْرِ آیَةٍ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ (8) فَنَهَاهُمْ عَنِ الْإِسْرَافِ وَ نَهَاهُمْ عَنِ التَّقْتِیرِ لَکِنْ أَمْرٌ بَیْنَ أَمْرَیْنِ لَا یُعْطِی جَمِیعَ مَا عِنْدَهُ ثُمَّ یَدْعُو اللَّهَ أَنْ یَرْزُقَهُ فَلَا یَسْتَجِیبُ لَهُ-
ص: 26
وَ لِلْحَدِیثِ الَّذِی جَاءَ عَنِ النَّبِیِّ ص إِنَّ أَصْنَافاً مِنْ أُمَّتِی لَا یُسْتَجَابُ لَهُمْ دُعَاؤُهُمْ رَجُلٌ یَدْعُو عَلَی وَالِدَیْهِ وَ رَجُلٌ یَدْعُو عَلَی غَرِیمٍ ذَهَبَ لَهُ بِمَالِهِ فَلَمْ یَکْتُبْ عَلَیْهِ وَ لَمْ یُشْهِدْ عَلَیْهِ وَ رَجُلٌ یَدْعُو عَلَی امْرَأَتِهِ وَ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ تَخْلِیَةَ سَبِیلِهَا بِیَدِهِ وَ رَجُلٌ یَقْعُدُ فِی بَیْتِهِ وَ یَقُولُ یَا رَبِّ ارْزُقْنِی وَ لَا یَخْرُجُ وَ لَا یَطْلُبُ الرِّزْقَ فَیَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ عَبْدِی أَ لَمْ أَجْعَلْ لَکَ السَّبِیلَ إِلَی الطَّلَبِ وَ التَّصَرُّفِ (1) فِی الْأَرْضِ بِجَوَارِحَ صَحِیحَةٍ فَتَکُونَ قَدْ أَعْذَرْتَ فِیمَا بَیْنِی وَ بَیْنَکَ فِی الطَّلَبِ لِاتِّبَاعِ أَمْرِی وَ لِکَیْلَا تَکُونَ کَلًّا عَلَی أَهْلِکَ فَإِنْ شِئْتُ رَزَقْتُکَ وَ إِنْ شِئْتُ قَتَّرْتُ عَلَیْکَ وَ أَنْتَ (2) مَعْذُورٌ عِنْدِی وَ رَجُلٌ رَزَقَهُ اللَّهُ مَالًا کَثِیراً فَأَنْفَقَهُ ثُمَّ أَقْبَلَ یَدْعُو یَا رَبِّ ارْزُقْنِی فَیَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَ لَمْ أَرْزُقْکَ رِزْقاً وَاسِعاً فَهَلَّا اقْتَصَدْتَ فِیهِ کَمَا أَمَرْتُکَ وَ لِمَ تُسْرِفُ وَ قَدْ نَهَیْتُکَ عَنِ الْإِسْرَافِ وَ رَجُلٌ یَدْعُو فِی قَطِیعَةِ رَحِمٍ.
******
ترجمه:
مسعدة بن صدقه از ابوعبدالله (امام صادق علیه السلام) نقل می کند: در حدیثی طولانی فرمودند: "و در غیر آیه ای از کتاب خدا آمده است که خداوند مسرفین را دوست ندارد (الأنعام 6:141، الأعراف 7:31). پس خداوند آنها را از اسراف نهی کرده و از تنگ نظری نیز نهی کرده است. اما این یک مسأله بین دو چیز است؛ کسی که همه آنچه را دارد می دهد و سپس از خداوند می خواهد که او را روزی دهد، خداوند دعاهای او را مستجاب نمی کند."
در ادامه امام (علیه السلام) می فرمایند: "و در حدیثی که از پیامبر (صلى الله عليه وآله) آمده است که برخی از افراد امت من دعاهایشان مستجاب نخواهد شد: مردی که برعلیه والدینش دعا می کند، مردی که بر بستانکار خود دعا می کند در حالی که برای او هیچ چیزی ننوشته و شاهدی بر آن ندارد، مردی که بر همسرش دعا می کند در حالی که خداوند رهایی او را به دست او داده، و مردی که در خانه اش می نشیند و می گوید: 'ای پروردگارم، روزیم را بده' و از خانه بیرون نمی رود و طلب روزی نمی کند. خداوند عز و جل به او می گوید: 'بنده ام، آیا من برای تو راه طلب و تصرف در زمین را با اعضای سالم قرار نداده ام؟ پس تو در طلب خود معذور نیستی. باید از من پیروی کنی تا باری بر دوش خانواده ات نباشی. اگر بخواهم، به تو روزی می دهم و اگر بخواهم، بر تو تنگ می گیرم و تو در نزد من معذور خواهی بود.'
و مردی که خداوند به او مالی زیاد داده است، آن را خرج می کند و سپس دعا می کند: 'ای پروردگارم، روزیم را بده.' خداوند عز و جل به او می گوید: 'آیا من به تو روزی وسیعی نداده ام؟ پس چرا در آن به اندازه ای که به تو امر کرده ام صرفه جویی نکردی و چرا اسراف می کنی در حالی که من تو را از اسراف نهی کرده ام؟' و مردی که در قطع رحم دعا می کند."
21894- 7- (3) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ هَارُونَ بْنِ حَمْزَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَا فَعَلَ عُمَرُ بْنُ مُسْلِمٍ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَقْبَلَ عَلَی الْعِبَادَةِ وَ تَرَکَ التِّجَارَةَ فَقَالَ وَیْحَهُ أَ مَا عَلِمَ أَنَّ تَارِکَ الطَّلَبِ لَا یُسْتَجَابُ لَهُ (4) إِنَّ قَوْماً مِنْ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ ص لَمَّا نَزَلَتْ وَ مَنْ یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ (5) أَغْلَقُوا الْأَبْوَابَ وَ أَقْبَلُوا عَلَی الْعِبَادَةِ وَ قَالُوا قَدْ کُفِینَا فَبَلَغَ ذَلِکَ النَّبِیَّ ص- فَأَرْسَلَ إِلَیْهِمْ فَقَالَ مَا حَمَلَکُمْ عَلَی مَا صَنَعْتُمْ فَقَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ
ص: 27
تُکُفِّلَ (1) لَنَا بِأَرْزَاقِنَا فَأَقْبَلْنَا عَلَی الْعِبَادَةِ فَقَالَ إِنَّهُ مَنْ فَعَلَ ذَلِکَ لَمْ یُسْتَجَبْ لَهُ عَلَیْکُمْ بِالطَّلَبِ.
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ مِثْلَهُ (2).
******
ترجمه:
علی بن عبدالعزیز روایت می کند: ابوعبدالله (امام صادق علیه السلام) فرمودند: "عمر بن مسلم چه کرد؟" گفتم: "فدایت شوم، او به عبادت روی آورد و تجارت را رها کرد." امام (علیه السلام) فرمود: "وای بر او! آیا نمی داند که ترک طلب (رزق) موجب عدم استجابت دعا می شود؟ در میان برخی از صحابه رسول خدا (ص) زمانی که آیه 'و من یتق الله یجعل له مخرجاً و یرزقه من حیث لا یحتسب' (طلاق 65:2-3) نازل شد، آنها درهای خود را بستند و به عبادت روی آوردند و گفتند: 'ما دیگر بی نیاز هستیم.' این موضوع به پیامبر (ص) رسید و ایشان به سوی آنها فرستاد و فرمود: 'چه چیزی شما را به این کار واداشت؟' گفتند: 'ای رسول خدا، (خداوند) ارزاق ما را به عهده گرفته، پس ما به عبادت روی آوردیم.' پیامبر (ص) فرمود: 'هر کس چنین کند، دعاهای او مستجاب نخواهد شد و شما باید به طلب خود ادامه دهید.'
21895- 8- (3) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ هَارُونَ بْنِ حَمْزَةَ مِثْلَهُ وَ قَالَ إِنِّی لَأُبْغِضُ الرَّجُلَ فَاغِراً فَاهُ إِلَی رَبِّهِ فَیَقُولُ ارْزُقْنِی وَ یَتْرُکُ الطَّلَبَ.
******
ترجمه:
از هارون بن حمزه نقل شده است که امام صادق (علیه السلام) فرمودند: "من واقعاً فردی را که دستانش را به سوی پروردگارش دراز می کند و می گوید: 'ای پروردگار، روزیم را بده' و در عین حال تلاش برای کسب روزی را ترک کرده، دشمن می دارم .
21896- 9- (4) أَحْمَدُ بْنُ فَهْدٍ فِی عُدَّةِ الدَّاعِی عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنِّی لَأَرْکَبُ فِی الْحَاجَةِ الَّتِی کَفَانِیهَا اللَّهُ مَا أَرْکَبُ فِیهَا إِلَّا لِالْتِمَاسِ أَنْ یَرَانِیَ اللَّهُ أُضْحِی فِی طَلَبِ الْحَلَالِ أَ مَا تَسْمَعُ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَإِذا قُضِیَتِ الصَّلاةُ فَانْتَشِرُوا فِی الْأَرْضِ وَ ابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ (5) أَ رَأَیْتَ لَوْ أَنَّ رَجُلًا دَخَلَ بَیْتاً وَ طَیَّنَ عَلَیْهِ بَابَهُ وَ قَالَ رِزْقِی یَنْزِلُ عَلَیَّ کَانَ یَکُونُ هَذَا أَمَا إِنَّهُ یَکُونُ أَحَدَ الثَّلَاثَةِ الَّذِینَ لَا یُسْتَجَابُ لَهُمْ دَعْوَةٌ قُلْتُ مَنْ هَؤُلَاءِ قَالَ رَجُلٌ عِنْدَهُ الْمَرْأَةُ فَیَدْعُو عَلَیْهَا فَلَا یُسْتَجَابُ لَهُ لِأَنَّ عِصْمَتَهَا فِی یَدِهِ وَ لَوْ شَاءَ أَنْ یُخَلِّیَ سَبِیلَهَا وَ الرَّجُلُ یَکُونُ لَهُ الْحَقُّ عَلَی الرَّجُلِ فَلَا یُشْهِدُ عَلَیْهِ فَیَجْحَدُهُ حَقَّهُ فَیَدْعُو عَلَیْهِ فَلَا یُسْتَجَابُ لَهُ لِأَنَّهُ تَرَکَ مَا أُمِرَ بِهِ وَ الرَّجُلُ یَکُونُ عِنْدَهُ الشَّیْ ءُ فَیَجْلِسُ فِی بَیْتِهِ فَلَا یَنْتَشِرُ وَ لَا یَطْلُبُ وَ لَا یَلْتَمِسُ الرِّزْقَ حَتَّی یَأْکُلَهُ فَیَدْعُو فَلَا یُسْتَجَابُ لَهُ.
ص: 28
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ هُنَا (1) وَ فِی الدُّعَاءِ (2) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (3).
******
ترجمه:
از عمر بن یزید نقل شده است که امام صادق (علیه السلام) فرمودند: "من تنها برای برآورده کردن نیازی که خداوند آن را کفایت کرده، سوار می شوم تا خداوند مرا در جستجوی حلال ببیند. آیا نمی شنوی که خداوند عزوجل فرموده است: 'و هنگامی که نماز به پایان رسید، در زمین منتشر شوید و از فضل خدا جستجو کنید' (سوره جمعه، آیه 10)؟
آیا می دانی اگر مردی به خانه ای وارد شود، درب آن را ببندد و بگوید: 'رزق من بر من نازل می شود'، آیا این کار او درست است؟ او یکی از سه دسته است که دعایشان مستجاب نمی شود.
گفتم: "این سه دسته چه کسانی هستند؟" فرمودند: "مردی که همسرش را مورد دعا قرار دهد و دعایش مستجاب نشود، زیرا او حق نگهداری او را دارد و اگر بخواهد می تواند او را رها کند؛ و مردی که حقی بر گردن دیگری دارد، اما بر او شهادت نمی دهد و حقش را انکار می کند و در نتیجه بر او دعا می کند و دعایش مستجاب نمی شود، چون او آنچه را که بر عهده اش بود ترک کرده؛ و مردی که چیزی دارد و در خانه اش می نشیند و نه جستجو می کند و نه در پی کسب رزق است، تا زمانی که آن را بخورد، سپس دعا می کند و دعایش مستجاب نمی شود."
21897- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص نِعْمَ الْعَوْنُ عَلَی تَقْوَی اللَّهِ الْغِنَی.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (6).
******
ترجمه:
از سُکونی نقل شده است که امام صادق (علیه السلام) از پدرانشان نقل کردند که رسول خدا (صلی الله علیه وآله) فرمودند: "به راستی که ثروت، بهترین یاری کننده در تقوای خداوند است."
21898- 2- (7) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ ذَرِیحٍ الْمُحَارِبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: نِعْمَ الْعَوْنُ عَلَی الْآخِرَةِ الدُّنْیَا.
******
ترجمه:
از ذریح محاربی نقل شده است که امام صادق (علیه السلام) فرمودند: "به راستی که دنیا، بهترین یاری کننده برای آخرت است."
21899- 3- (8) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ بُنْدَارَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ
ص: 29
أَبِیهِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ ذَرِیحٍ الْمُحَارِبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: نِعْمَ الْعَوْنُ الدُّنْیَا عَلَی الْآخِرَةِ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ ذَرِیحِ بْنِ یَزِیدَ الْمُحَارِبِیِّ مِثْلَهُ (1).
******
ترجمه:
از ذریح محاربی نقل شده است که امام صادق (علیه السلام) فرمودند: "به راستی که دنیا، بهترین یاری کننده برای آخرت است."
21900- 4- (2) قَالَ وَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع إِنِّی أَجِدُنِی أَمْقُتُ الرَّجُلَ مُتَعَذِّرَ (3) الْمَکَاسِبِ فَیَسْتَلْقِی عَلَی قَفَاهُ وَ یَقُولُ اللَّهُمَّ ارْزُقْنِی وَ یَدَعُ أَنْ یَنْتَشِرَ فِی الْأَرْضِ وَ یَلْتَمِسَ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ فَالذَّرَّةُ (4) تَخْرُجُ مِنْ جُحْرِهَا تَلْتَمِسُ رِزْقَهَا.
******
ترجمه:
امام باقر (علیه السلام) فرمودند: "به راستی که من از مردی که در کسب و کار تعلل می کند، بیزارم. او بر پشت خود دراز می کشد و می گوید: خداوند، به من روزی عطا کن، در حالی که از زمین خارج نمی شود و از فضل خدا جست وجو نمی کند. در حالی که حتی ذره ای از زمین نیز از لانه اش خارج می شود تا روزی اش را جست وجو کند."
21901- 5- (5) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ عَلِیٍّ الْأَحْمَسِیِّ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: نِعْمَ الْعَوْنُ الدُّنْیَا عَلَی طَلَبِ الْآخِرَةِ.
وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ ذَرِیحٍ الْمُحَارِبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع مِثْلَهُ (6).
******
ترجمه:
ازعَلِیٍّ الْأَحْمَسِیِّ نقل شده است که امام باقر(علیه السلام) فرمودند: "به راستی که دنیا، بهترین یاری کننده برای آخرت است."
21902- 6- (7) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی الْبَخْتَرِیِّ رَفَعَهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص اللَّهُمَّ بَارِکْ لَنَا فِی
ص: 30
الْخُبْزِ (1) وَ لَا تُفَرِّقْ بَیْنَنَا وَ بَیْنَهُ فَلَوْ لَا الْخُبْزُ (2) مَا صَلَّیْنَا وَ لَا صُمْنَا وَ لَا أَدَّیْنَا فَرَائِضَ رَبِّنَا.
******
ترجمه:
از ابوالبختری روایت شده است که رسول خدا (صلی الله علیه وآله) فرمودند: "خداوندا، بر ما برکت بده در نان و بین ما و آن نان جدایی نینداز، زیرا اگر نان نبود، ما نه نماز می خواندیم و نه روزه می گرفتیم و نه واجبات رب ّ خود را به جا می آوردیم."
21903- 7- (3) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ رَفَعَهُ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع غِنًی یَحْجُزُکَ عَنِ الظُّلْمِ خَیْرٌ مِنْ فَقْرٍ یَحْمِلُکَ عَلَی الْإِثْمِ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (4)
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ مِثْلَهُ (5).
******
ترجمه:
احمد بن محمد بن خالد از امام ابو عبدالله (علیه السلام) روایت کرده است که ایشان فرمودند: "ثروتی که تو را از ظلم بازدارد، بهتر است از فقر و تنگدستی که تو را به گناه وا می دارد."
21904- 8- (6) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص یُصْبِحُ الْمُؤْمِنُ أَوْ یُمْسِی عَلَی ثَکَلٍ خَیْرٌ لَهُ مِنْ أَنْ یُصْبِحَ وَ یُمْسِیَ عَلَی حَرَبٍ (7) فَنَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ الْحَرَبِ.
******
ترجمه:
عبدالله بن سنان از چند نفر از یاران ما از امام ابو عبدالله (علیه السلام) روایت کرده است که ایشان فرمودند: "پیامبر خدا (صلى الله عليه وآله) فرمودند: مؤمن بهتر است که صبح یا شب را با غم و اندوه بگذراند تا اینکه صبح یا شب را با جنگ و درگیری سپری کند. و ما از خداوند به جنگ و درگیری پناه می بردیم."
21905- 9- (8) وَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ الرَّبِیعِ فِی وَصِیَّةِ الْمُفَضَّلِ (9) بْنِ عُمَرَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ اسْتَعِینُوا بِبَعْضِ هَذِهِ عَلَی هَذِهِ وَ لَا تَکُونُوا کُلُولًا عَلَی النَّاسِ.
******
ترجمه:
قاسم بن ربیع در وصیت مفضل بن عمر نقل کرده است که از امام صادق (ع) شنیدم که می فرمود: «در بعضی از این ها [دستاوردها یا توانایی ها] برای رسیدن به بعضی دیگر کمک بگیرید و سنگینی خود را بر دوش مردم نیندازید.»
21906- 10- (10) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ بُنْدَارَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی
ص: 31
عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِی الْخَزْرَجِ الْأَنْصَارِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ غُرَابٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَلْعُونٌ مَنْ أَلْقَی کَلَّهُ عَلَی النَّاسِ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ مِثْلَهُ (1).
******
ترجمه:
علی بن غراب از امام ابو عبدالله (علیه السلام) نقل می کند که رسول خدا (صلی الله علیه وآله) فرمودند: "ملعون است کسی که بار خود را بر دوش مردم بیندازد.
21907- 11- (2) عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنِ الرِّضَا ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ إِنَّ الْکُوفَةَ قَدْ نَبَتْ بِی (3) وَ الْمَعَاشَ بِهَا ضَیِّقٌ وَ إِنَّمَا کَانَ مَعَاشُنَا بِبَغْدَادَ- وَ هَذَا الْجَبَلُ قَدْ فُتِحَ عَلَی النَّاسِ مِنْهُ بَابُ رِزْقٍ فَقَالَ إِنْ أَرَدْتَ الْخُرُوجَ فَاخْرُجْ فَإِنَّهَا سَنَةٌ مُضْطَرِبٌ (4) وَ لَیْسَ لِلنَّاسِ بُدٌّ مِنْ طَلَبِ مَعَاشِهِمْ فَلَا تَدَعِ الطَّلَبَ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (5) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (6).
******
ترجمه:
احمد بن محمد بن ابی نصر از امام رضا (علیه السلام) نقل می کند که گفت: «به ایشان گفتم: کوفه برای من ناآشنا شده و معیشت در آنجا تنگ است و معیشت ما در بغداد بوده است. و این کوه، دریچه ای از رزق بر روی مردم گشوده است.» امام (علیه السلام) فرمودند: «اگر می خواهی خارج شوی، خارج شو. این سالی است پر از تلاطم و برای مردم چاره ای جز طلب معیشت نیست. پس طلب را رها نکن.»
ص: 32
(1) 7 بَابُ اسْتِحْبَابِ جَمْعِ الْمَالِ مِنْ حَلَالٍ لِأَجْلِ النَّفَقَةِ فِی الطَّاعَاتِ وَ کَرَاهَةِ جَمْعِهِ لِغَیْرِ ذَلِکَ
******
ترجمه:
21908- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَارِثِ بْنِ بَهْرَامَ عَنْ عَمْرِو بْنِ جُمَیْعٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ لَا خَیْرَ فِیمَنْ لَا یُحِبُّ جَمْعَ الْمَالِ مِنْ حَلَالٍ یَکُفُّ بِهِ وَجْهَهُ وَ یَقْضِی بِهِ دَیْنَهُ وَ یَصِلُ بِهِ رَحِمَهُ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (3)
وَ رَوَاهُ فِی ثَوَابِ الْأَعْمَالِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ (4) عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ مِثْلَهُ وَ تَرَکَ قَوْلَهُ وَ یَصِلُ بِهِ رَحِمَهُ (5).
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی نَحْوَهُ (6).
******
ترجمه:
عمرو بن جمیع روایت کرده است که از امام صادق (ع) شنیدم که می فرمود: «خیری در کسی نیست که دوست ندارد از راه حلال ثروت جمع کند تا با آن آبروی خود را حفظ کند، قرضش را بپردازد و صله رحم به جا آورد.»
21909- 2- (7) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ ثَعْلَبَةَ بْنِ مَیْمُونٍ عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَی عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: اسْأَلُوا اللَّهَ الْغِنَی فِی الدُّنْیَا وَ الْعَافِیَةَ وَ فِی الْآخِرَةِ الْمَغْفِرَةَ وَ الْجَنَّةَ.
******
ترجمه:
عبدالأعلی از امام صادق (ع) روایت کرده است که فرمود: «از خدا در دنیا بی نیازی و عافیت بخواهید و در آخرت آمرزش و بهشت را.»
ص: 33
21910- 3- (1) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِی یَعْفُورٍ قَالَ: قَالَ رَجُلٌ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع وَ اللَّهِ إِنَّا لَنَطْلُبُ الدُّنْیَا وَ نُحِبُّ أَنْ نُؤْتَاهَا (2) فَقَالَ تُحِبُّ أَنْ تَصْنَعَ بِهَا مَا ذَا قَالَ أَعُودُ بِهَا عَلَی نَفْسِی وَ عِیَالِی وَ أَصِلُ بِهَا وَ أَتَصَدَّقُ بِهَا وَ أَحُجُّ وَ أَعْتَمِرُ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لَیْسَ هَذَا طَلَبَ الدُّنْیَا هَذَا طَلَبُ الْآخِرَةِ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (3).
******
ترجمه:
عبدالله بن ابی یعفور روایت کرده است که مردی به امام صادق (ع) گفت: «به خدا قسم که ما در پی دنیا هستیم و دوست داریم به ما داده شود.» امام (ع) فرمود: «دوست داری با آن چه کنی؟» گفت: «به خود و خانواده ام رسیدگی کنم، صله رحم کنم، صدقه دهم، حج و عمره به جا آورم.» امام صادق (ع) فرمود: «این جستجوی دنیا نیست؛ این جستجوی آخرت است.»
21911- 4- (4) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی الْخِصَالِ وَ فِی عُیُونِ الْأَخْبَارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ هَارُونَ الْفَامِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ بُطَّةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ بَزِیعٍ قَالَ سَمِعْتُ الرِّضَا ع یَقُولُ لَا یَجْتَمِعُ الْمَالُ إِلَّا بِخِصَالٍ خَمْسٍ بِبُخْلٍ شَدِیدٍ وَ أَمَلٍ طَوِیلٍ وَ حِرْصٍ غَالِبٍ وَ قَطِیعَةِ الرَّحِمِ وَ إِیثَارِ الدُّنْیَا عَلَی الْآخِرَةِ.
******
ترجمه:
محمد بن اسماعیل بن بزیع روایت کرده است که از امام رضا (ع) شنیدم که می فرمود: «ثروت جمع نمی شود مگر با پنج خصلت: بخل شدید، آرزوی طولانی، حرص غالب، قطع صله رحم و ترجیح دنیا بر آخرت.»
21912- 5- (5) الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدٍ الطُّوسِیُّ فِی مَجَالِسِهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ أَبِی بَکْرِ بْنِ الْجِعَابِیِّ عَنْ أَبِی الْعَبَّاسِ بْنِ عُقْدَةَ عَنْ یَحْیَی بْنِ زَکَرِیَّا بْنِ شَیْبَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ عُمَرَ بْنِ سَیْفٍ الْأَزْدِیِّ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ ع لَا تَدَعْ طَلَبَ الرِّزْقِ مِنْ حِلِّهِ فَإِنَّهُ عَوْنٌ لَکَ عَلَی دِینِکَ وَ اعْقِلْ رَاحِلَتَکَ وَ تَوَکَّلْ.
ص: 34
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (1) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (2).
******
ترجمه:
عمر بن سیف ازدی روایت کرده است که امام جعفر صادق (ع) به من فرمود: «طلب روزی حلال را رها مکن، زیرا که آن کمکی برای دین توست. مرکب خود را ببند و سپس توکل کن.»
21913- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ مَا الزُّهْدُ فِی الدُّنْیَا قَالَ وَیْحَکَ حَرَامَهَا فَتَنَکَّبْهُ.
******
ترجمه:
سکونی روایت کرده است که به امام صادق (ع) گفتم: «زهد در دنیا چیست؟» فرمود: «وای بر تو! از حرام آن دوری کن.»
21914- 2- (5) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْجَهْمِ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لَیْسَ الزُّهْدُ فِی الدُّنْیَا بِإِضَاعَةِ الْمَالِ وَ لَا تَحْرِیمِ الْحَلَالِ بَلِ الزُّهْدُ فِی الدُّنْیَا أَنْ لَا تَکُونَ بِمَا فِی یَدِکَ أَوْثَقَ مِنْکَ بِمَا عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ نَحْوَهُ (6).
******
ترجمه:
اسماعیل بن مسلم روایت کرده است که امام صادق (ع) فرمود: «زهد در دنیا به تباه کردن مال یا حرام کردن حلال نیست، بلکه زهد آن است که اعتماد تو به آنچه نزد خداوند است بیشتر از آنچه در دست توست باشد.»
21915- 3- (7) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ مَالِکِ بْنِ عَطِیَّةَ عَنْ مَعْرُوفِ بْنِ خَرَّبُوذَ عَنْ أَبِی الطُّفَیْلِ قَالَ سَمِعْتُ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع یَقُولُ الزُّهْدُ فِی الدُّنْیَا قَصْرُ الْأَمَلِ وَ شُکْرُ کُلِّ نِعْمَةٍ وَ الْوَرَعُ عَنْ کُلِّ مَا حَرَّمَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ.
******
ترجمه:
ابوطفیل روایت کرده است که از امیرالمؤمنین (ع) شنیدم که می فرمود: «زهد در دنیا کوتاه کردن آرزو، شکرگزاری بر هر نعمت، و پرهیز از هر چیزی است که خداوند عز و جل حرام کرده است.»
ص: 35
21916- 4- (1) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَةَ عَنْ أَبَانٍ عَنْ سُلَیْمِ بْنِ قَیْسٍ الْهِلَالِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع (2) یَقُولُ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص قَالَ: مَنْهُومَانِ لَا یَشْبَعَانِ مَنْهُومُ دُنْیَا وَ مَنْهُومُ عِلْمٍ فَمَنِ اقْتَصَرَ مِنَ الدُّنْیَا عَلَی مَا أَحَلَّ اللَّهُ لَهُ سَلِمَ وَ مَنْ تَنَاوَلَهَا مِنْ غَیْرِ حِلِّهَا هَلَکَ إِلَّا أَنْ یَتُوبَ وَ یُرَاجِعَ وَ مَنْ أَخَذَ الْعِلْمَ مِنْ أَهْلِهِ وَ عَمِلَ بِهِ نَجَا وَ مَنْ أَرَادَ بِهِ الدُّنْیَا فَهِیَ حَظُّهُ.
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ جَمِیعاً عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی نَحْوَهُ (3).
******
ترجمه:
سلیم بن قیس هلالی روایت کرده است که از امام صادق (ع) شنیدم که فرمود: «رسول خدا (ص) فرمود: دو حریص اند که سیر نمی شوند: حریص به دنیا و حریص به دانش. پس کسی که در دنیا به آنچه خدا برایش حلال کرده اکتفا کند، در امان است و کسی که از غیر راه حلال به آن دست یازد، هلاک می شود مگر اینکه توبه کند و بازگردد. و کسی که علم را از اهل آن بگیرد و به آن عمل کند، نجات می یابد؛ و هر که با آن علم، دنیا را بخواهد، همان نصیب او خواهد بود.»
21917- 5- (4) وَ عَنْهُ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَا أَعْطَی اللَّهُ عَبْداً ثَلَاثِینَ أَلْفاً وَ هُوَ یُرِیدُ بِهِ خَیْراً وَ قَالَ مَا جَمَعَ رَجُلٌ قَطُّ عَشَرَةَ آلَافِ دِرْهَمٍ مِنْ حِلٍّ إِلَّا وَ قَدْ یَجْمَعُهَا لِأَقْوَامٍ إِذَا أُعْطِیَ الْقُوتَ وَ رُزِقَ الْعَمَلَ فَقَدْ جَمَعَ اللَّهُ لَهُ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةَ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی جِهَادِ النَّفْسِ (5) وَ غَیْرِهِ (6) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (7).
******
ترجمه:
ابراهیم بن محمد روایت کرده است که امام صادق (ع) فرمود: «خداوند به بنده ای سی هزار درهم نمی دهد مگر اینکه به خاطر خیر اوست. و هیچ کس تاکنون نتوانسته ده هزار درهم از راه حلال جمع کند، مگر اینکه آن را برای گروهی جمع کرده که وقتی روزی به آنها داده می شود و کار می کنند، خداوند دنیا و آخرت را برای او جمع می کند.»
ص: 36
21918- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ سَیْفِ بْنِ عَمِیرَةَ وَ سَلَمَةَ بَیَّاعِ السَّابِرِیِّ جَمِیعاً عَنْ أَبِی أُسَامَةَ زَیْدٍ الشَّحَّامِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع أَعْتَقَ أَلْفَ مَمْلُوکَةٍ مِنْ کَدِّ یَدِهِ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (3).
******
ترجمه:
ابو اسامه زید شحام از امام صادق (ع) روایت کرده است که امیرالمؤمنین (ع) هزار برده را با دسترنج خود آزاد کرد.
21919- 2- (4) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ شَرِیفِ بْنِ سَابِقٍ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ أَبِی قُرَّةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع یَضْرِبُ بِالْمَرِّ (5) وَ یَسْتَخْرِجُ الْأَرَضِینَ وَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص یَمَصُّ النَّوَی بِفِیهِ وَ یَغْرِسُهُ فَیَطْلُعُ مِنْ سَاعَتِهِ وَ إِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع أَعْتَقَ أَلْفَ مَمْلُوکٍ مِنْ مَالِهِ وَ کَدِّ یَدِهِ.
******
ترجمه:
فضل بن ابی قره از امام صادق (ع) روایت کرده است که امیرالمؤمنین (ع) با بیل کار می کرد و زمین ها را استخراج می کرد، و رسول خدا (ص) هسته خرما را با دهانش می مکید و می کاشت، و بلافاصله رشد می کرد. و به راستی امیرالمؤمنین (ع) هزار برده را از مال خود و با دسترنجش آزاد کرد.
21920- 3- (6) وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع قَالَ: أَوْحَی اللَّهُ إِلَی دَاوُدَ ع إِنَّکَ نِعْمَ الْعَبْدُ لَوْ لَا أَنَّکَ تَأْکُلُ مِنْ بَیْتِ الْمَالِ وَ لَا تَعْمَلُ بِیَدِکَ شَیْئاً قَالَ فَبَکَی دَاوُدُ ع أَرْبَعِینَ صَبَاحاً فَأَوْحَی اللَّهُ
ص: 37
إِلَی الْحَدِیدِ أَنْ لِنْ لِعَبْدِی دَاوُدَ- فَأَلَانَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ الْحَدِیدَ فَکَانَ یَعْمَلُ فِی کُلِّ یَوْمٍ دِرْعاً فَیَبِیعُهَا بِأَلْفِ دِرْهَمٍ فَعَمِلَ ثَلَاثَمِائَةٍ وَ سِتِّینَ دِرْعاً فَبَاعَهَا بِثَلَاثِمِائَةٍ وَ سِتِّینَ أَلْفاً وَ اسْتَغْنَی عَنْ بَیْتِ الْمَالِ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ شَرِیفِ بْنِ سَابِقٍ (1)
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ مِثْلَهُ (2).
******
ترجمه:
و به همین سند، امیرالمؤمنین (ع) فرمود که خداوند به داود (ع) وحی کرد: «تو بنده نیکویی هستی، اگر نه اینکه از بیت المال می خوری و با دست خود چیزی کار نمی کنی.» پس داود (ع) چهل روز گریه کرد و خداوند به آهن وحی کرد: «برای بنده من داود نرم شو.» پس خداوند عز و جل آهن را برای او نرم کرد و او هر روز زره ای می ساخت و آن را به هزار درهم می فروخت. بدین ترتیب سیصد و شصت زره ساخت و آنها را به سیصد و شصت هزار درهم فروخت و از بیت المال بی نیاز شد.
21921- 4- (3) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ أَبِی الْمَغْرَاءِ عَنْ عَمَّارٍ السِّجِسْتَانِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ ع أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص وَضَعَ حَجَراً عَلَی الطَّرِیقِ یَرُدُّ الْمَاءَ عَنْ أَرْضِهِ فَوَ اللَّهِ مَا نَکَبَ بَعِیراً وَ لَا إِنْسَاناً حَتَّی السَّاعَةِ.
******
ترجمه:
عمار سجستانی از امام صادق (ع) از پدرش روایت کرده است که رسول خدا (ص) سنگی را در مسیر قرار داد تا آب را از زمین خود برگرداند. به خدا سوگند، تا این لحظه نه شتری و نه انسانی به آن برخورد نکرده است.
21922- 5- (4) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَةَ عَنْ زُرَارَةَ (5)
إِنَّ رَجُلًا أَتَی أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع فَقَالَ إِنِّی لَا أُحْسِنُ أَنْ أَعْمَلَ عَمَلًا بِیَدِی وَ لَا أُحْسِنُ أَنْ أَتَّجِرَ وَ أَنَا مُحَارَفٌ مُحْتَاجٌ فَقَالَ اعْمَلْ فَاحْمِلْ عَلَی رَأْسِکَ وَ اسْتَغْنِ عَنِ النَّاسِ فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص- قَدْ حَمَلَ حَجَراً عَلَی عُنُقِهِ (6) فَوَضَعَهُ فِی حَائِطٍ مِنْ حِیطَانِهِ وَ إِنَّ الْحَجَرَ لَفِی مَکَانِهِ وَ لَا یُدْرَی کَمْ عُمْقُهُ إِلَّا أَنَّهُ ثَمَّ (7).
******
ترجمه:
زراره روایت کرده است که مردی نزد امام صادق (ع) آمد و گفت: «من نه توانایی کار کردن با دستانم دارم و نه مهارت تجارت، و در عین حال، نیازمند و ناتوان از درآمد هستم.» امام (ع) فرمود: «کار کن، حتی اگر لازم شد بار را بر سرت بگذار و از مردم بی نیاز باش، چراکه رسول خدا (ص) سنگی را بر گردن خود گذاشت و آن را در یکی از باغ هایش قرار داد، و آن سنگ هنوز در جای خود است و نمی دانند عمق آن چقدر است، اما آنجا قرار دارد.»
21923- 6- (8) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ
ص: 38
الْجَامُورَانِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: رَأَیْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع یَعْمَلُ فِی أَرْضٍ لَهُ قَدِ اسْتَنْقَعَتْ قَدَمَاهُ فِی الْعَرَقِ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَیْنَ الرِّجَالُ فَقَالَ یَا عَلِیُّ قَدْ عَمِلَ بِالْیَدِ (1) مَنْ هُوَ خَیْرٌ مِنِّی وَ مِنْ أَبِی فِی أَرْضِهِ فَقُلْتُ وَ مَنْ هُوَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص وَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع- وَ آبَائِی کُلُّهُمْ کَانُوا قَدْ عَمِلُوا بِأَیْدِیهِمْ وَ هُوَ مِنْ عَمَلِ النَّبِیِّینَ وَ الْمُرْسَلِینَ وَ الْأَوْصِیَاءِ وَ الصَّالِحِینَ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ مِثْلَهُ (2).
******
ترجمه:
حسن بن علی بن ابی حمزه از پدرش روایت کرده است که گفت: دیدم امام کاظم (ع) در زمین خود کار می کرد و پاهایش از عرق خیس شده بود. به او گفتم: فدایت شوم، پس مردان کجا هستند (تا به شما کمک کنند)؟ امام فرمود: «ای علی، با دست کار کرده اند کسانی که از من و پدرم بهتر بودند.» گفتم: «آن ها چه کسانی بودند؟» فرمود: «رسول خدا (ص)، امیرالمؤمنین (ع) و همه پدرانم که با دستان خود کار می کردند. و این از کارهای پیامبران، رسولان، اوصیاء و صالحان است.»
21924- 7- (3) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ سُلَیْمٍ (4) عَنْ جَمِیلِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ أَبِی عَمْرٍو الشَّیْبَانِیِّ قَالَ: رَأَیْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع وَ بِیَدِهِ مِسْحَاةٌ وَ عَلَیْهِ إِزَارٌ غَلِیظٌ یَعْمَلُ فِی حَائِطٍ لَهُ وَ الْعَرَقُ یَتَصَابُّ عَنْ ظَهْرِهِ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَعْطِنِی أَکْفِکَ فَقَالَ لِی إِنِّی أُحِبُّ أَنْ یَتَأَذَّی الرَّجُلُ بِحَرِّ الشَّمْسِ فِی طَلَبِ الْمَعِیشَةِ.
******
ترجمه:
ابو عمرو شیبانی روایت کرده است که دیدم امام صادق (ع) بیل در دست داشت و شلواری ضخیم بر تن کرده بود و در باغ خود کار می کرد و عرق از پشتش می ریخت. به او گفتم: فدایت شوم، اجازه دهید من برای شما کار کنم. فرمود: «دوست دارم انسان گرمای آفتاب را در طلب روزی تحمل کند.»
21925- 8- (5) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ إِنِّی لَأَعْمَلُ فِی بَعْضِ ضِیَاعِی حَتَّی أَعْرَقَ وَ إِنَّ لِی مَنْ یَکْفِینِی لِیَعْلَمَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَنِّی أَطْلُبُ الرِّزْقَ الْحَلَالَ.
******
ترجمه:
ابوبصیر روایت کرده است که از امام صادق (ع) شنیدم که می فرمود: «من در برخی از زمین های خود کار می کنم تا عرق کنم، در حالی که کسی را دارم که می تواند این کار را برایم انجام دهد، تا خداوند عز و جل بداند که من روزی حلال طلب می کنم.»
ص: 39
21926- 9- (1) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ جَابِرٍ قَالَ: أَتَیْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع وَ إِذَا هُوَ فِی حَائِطٍ لَهُ بِیَدِهِ مِسْحَاةٌ وَ هُوَ یَفْتَحُ بِهَا الْمَاءَ وَ عَلَیْهِ قَمِیصٌ شِبْهُ الْکَرَابِیسِ کَأَنَّهُ مَخِیطٌ عَلَیْهِ مِنْ ضِیقِهِ.
******
ترجمه:
اسماعیل بن جابر روایت کرده است: نزد امام صادق (ع) رفتم و او را در باغ خود دیدم که بیلی در دست داشت و با آن آب را باز می کرد. لباسی شبیه به پارچه های کرابیسی بر تن داشت که به دلیل تنگی، مانند لباسی بود که دقیقاً بر تن او دوخته شده باشد.
21927- 10- (2) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع یَحْتَطِبُ وَ یَسْتَقِی وَ یَکْنُسُ وَ کَانَتْ فَاطِمَةُ تَطْحَنُ وَ تَعْجِنُ وَ تَخْبِزُ.
******
ترجمه:
هشام بن سالم از امام صادق (ع) روایت کرده است که امیرالمؤمنین (ع) هیزم جمع می کرد، آب می آورد و خانه را جارو می زد، و حضرت فاطمه (س) گندم آسیاب می کرد، خمیر می گرفت و نان می پخت.
21928- 11- (3) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ أَبِی قُرَّةَ قَالَ: دَخَلْنَا عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع (4) فِی حَائِطٍ لَهُ فَقُلْنَا جُعِلْنَا فِدَاکَ دَعْنَا نَعْمَلْهُ لَکَ أَوْ تَعْمَلْهُ الْغِلْمَانُ قَالَ لَا دَعُونِی فَإِنِّی أَشْتَهِی أَنْ یَرَانِی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَعْمَلُ بِیَدِی وَ أَطْلُبُ الْحَلَالَ فِی أَذَی نَفْسِی.
******
ترجمه:
فضل بن ابی قرّه روایت کرده است: وارد بر امام صادق (ع) شدیم و او را در باغی دیدیم. گفتیم: فدایت شوم، اجازه دهید ما برای شما کار کنیم یا غلامان کار کنند. فرمود: «نه، بگذارید من کار کنم، زیرا دوست دارم خداوند عز و جل مرا در حالتی ببیند که با دستان خود کار می کنم و روزی حلال را در طلب خود می طلبم.»
21929- 12- (5) وَ فِی مَعَانِی الْأَخْبَارِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَنَّهُ هُوَ أَغْنی وَ أَقْنی (6) قَالَ أَغْنَی کُلَّ إِنْسَانٍ بِمَعِیشَتِهِ وَ أَرْضَاهُ بِکَسْبِ یَدِهِ.
******
ترجمه:
سکونی از جعفر بن محمد (ع) از پدرانش نقل می کند که امیرالمؤمنین (ع) در مورد آیه «وَ أَنَّهُ هُوَ أَغْنی وَ أَقْنی» (نجم، 48-53) گفت: «خداوند هر انسانی را با معیشتش بی نیاز کرده و او را با کسب دست خود راضی گردانیده است.»
21930- 13- (7) عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ ظَرِیفٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عُلْوَانَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ ع
ص: 40
قَالَ کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع یَقُولُ مَنْ وَجَدَ مَاءً وَ تُرَاباً ثُمَّ افْتَقَرَ فَأَبْعَدَهُ اللَّهُ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ عُمُوماً (1) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (2).
******
ترجمه:
حسین بن علوان از جعفر بن محمد (ع) از پدرش نقل می کند که امیرالمؤمنین (ع) می فرمود: «هر کس آب و خاکی پیدا کند و سپس فقیر شود، خداوند او را دور کند.»
(3) 10 بَابُ اسْتِحْبَابِ الْغَرْسِ وَ الزَّرْعِ وَ سَقْیِ الطَّلْحِ وَ السِّدْرِ
******
ترجمه:
21931- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: لَقِیَ رَجُلٌ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع وَ تَحْتَهُ وَسْقٌ (5) مِنْ نَوًی فَقَالَ لَهُ مَا هَذَا یَا أَبَا الْحَسَنِ تَحْتَکَ فَقَالَ مِائَةُ أَلْفِ عَذْقٍ إِنْ شَاءَ اللَّهُ قَالَ فَغَرَسَهُ فَلَمْ یُغَادِرْ مِنْهُ نَوَاةً وَاحِدَةً.
******
ترجمه:
زراره از ابی جعفر (ع) نقل می کند که مردی امیرالمؤمنین (ع) را دید که زیر درختی که وسق (کیسه ای) از خرما داشت، نشسته بود. مرد پرسید: «این چیست، ای ابا الحسن، که زیر توست؟» او پاسخ داد: «صد هزار نهال است، اگر خدا بخواهد.» سپس او آن را غرس کرد و هیچ هسته ای از آن باقی نگذاشت.
21932- 2- (6) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع کَانَ یَخْرُجُ وَ مَعَهُ أَحْمَالُ النَّوَی فَیُقَالُ لَهُ یَا أَبَا الْحَسَنِ مَا هَذَا مَعَکَ فَیَقُولُ نَخْلٌ إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَیَغْرِسُهُ فَمَا یُغَادِرُ مِنْهُ وَاحِدَةً.
******
ترجمه:
عبدالله بن سنان از ابو عبدالله (ع) نقل می کند که امیرالمؤمنین (ع) خارج می شد و با خود بارهایی از هسته های خرما (نوا) می برد. به او می گفتند: «ای ابا الحسن، این چیست که با خود داری؟» و او پاسخ می داد: «نخل است، اگر خدا بخواهد.» سپس آن را غرس می کرد و هیچ هسته ای از آن باقی نمی گذاشت.
21933- 3- (7) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی
ص: 41
عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ حُسَیْنِ بْنِ أَبِی السَّرِیِّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ (1) عَنْ یَزِیدَ بْنِ هَارُونَ الْوَاسِطِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ ع عَنِ الْفَلَّاحِینَ فَقَالَ هُمُ الزَّارِعُونَ کُنُوزُ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ وَ مَا فِی الْأَعْمَالِ شَیْ ءٌ أَحَبَّ إِلَی اللَّهِ مِنَ الزِّرَاعَةِ وَ مَا بَعَثَ اللَّهُ نَبِیّاً إِلَّا زَرَّاعاً إِلَّا إِدْرِیسَ ع فَإِنَّهُ کَانَ خَیَّاطاً.
******
ترجمه:
یزید بن هارون واسطی نقل می کند که از جعفر بن محمد (ع) درباره کشاورزان پرسید. او پاسخ داد: «کشاورزان گنجینه های خدا در زمین هستند و هیچ کاری در اعمال، محبوب تر از کشاورزی در نظر خداوند نیست. و هیچ پیامبری از سوی خداوند نفرستاده نشده مگر اینکه کشاورز بوده است، به جز ادریس (ع) که او خیاط بود.»
21934- 4- (2) الْعَیَّاشِیُّ فِی تَفْسِیرِهِ عَنْ عَطِیَّةَ الْعَوْفِیِّ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ عَنِ النَّبِیِّ ص فِی حَدِیثٍ قَالَ: مَنْ سَقَی طَلْحَةً أَوْ سِدْرَةً فَکَأَنَّمَا سَقَی مُؤْمِناً مِنْ ظَمَإٍ.
******
ترجمه:
از ابی سعید خدری نقل شده است که پیامبر (ص) در حدیثی فرمود: «هر کس که طلح (درختی از خانواده ی درختان خرما) یا سدرة (درختی معروف به درخت سدر) را سیراب کند، گویی مؤمنی را از تشنگی سیراب کرده است.»
21935- 5- (3) وَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ ظَرِیفٍ عَنْ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی قَوْلِ اللَّهِ وَ عَلَی اللَّهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُتَوَکِّلُونَ (4) قَالَ الزَّارِعُونَ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (5) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (6).
******
ترجمه:
در این روایت، محمد از ابی عبدالله (ع) نقل می کند که در تفسیر آیه «و علی الله فلیتوکل المتوکلون» (ابراهیم 14:12)، اشاره می کند که «الزراعون» (کشاورزان) به عنوان متوکلین بر خداوند معرفی می شوند.
ص: 42
21936- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُذَافِرٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: أَعْطَی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع أَبِی أَلْفاً وَ سَبْعَمِائَةِ دِینَارٍ فَقَالَ لَهُ اتَّجِرْ بِهَا لِی ثُمَّ قَالَ أَمَا إِنَّهُ لَیْسَ لِی رَغْبَةٌ فِی رِبْحِهَا وَ إِنْ کَانَ الرِّبْحُ مَرْغُوباً فِیهِ وَ لَکِنِّی أَحْبَبْتُ أَنْ یَرَانِی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مُتَعَرِّضاً لِفَوَائِدِهِ قَالَ فَرَبِحْتُ لَهُ فِیهِ (3) مِائَةَ دِینَارٍ ثُمَّ لَقِیتُهُ فَقُلْتُ لَهُ قَدْ رَبِحْتُ لَکَ فِیهِ مِائَةَ دِینَارٍ قَالَ فَفَرِحَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع بِذَلِکَ فَرَحاً شَدِیداً ثُمَّ قَالَ أَثْبِتْهَا (4) فِی رَأْسِ مَالِی قَالَ فَمَاتَ أَبِی وَ الْمَالُ عِنْدَهُ فَأَرْسَلَ إِلَیَّ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع وَ کَتَبَ عَافَانَا اللَّهُ وَ إِیَّاکَ إِنَّ لِی عِنْدَ أَبِی مُحَمَّدٍ أَلْفاً وَ ثَمَانَمِائَةِ دِینَارٍ أَعْطَیْتُهُ یَتَّجِرُ بِهَا فَادْفَعْهَا إِلَی عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ- قَالَ فَنَظَرْتُ فِی کِتَابِ أَبِی فَإِذَا فِیهِ لِأَبِی مُوسَی عِنْدِی أَلْفٌ وَ سَبْعُمِائَةِ دِینَارٍ وَ اتُّجِرَ لَهُ فِیهَا مِائَةُ دِینَارٍ وَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ سِنَانٍ وَ عُمَرُ بْنُ یَزِیدَ (5) یَعْرِفَانِهِ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (6).
******
ترجمه:
این روایت از محمد بن عُذافر از پدرش نقل می کند که ابی عبدالله (ع) به او هزار و هفتصد دینار داد و به او گفت که با آن تجارت کند. ابی عبدالله (ع) همچنین اشاره کرد که هرچند در سود این تجارت رغبت ندارد، ولی دوست دارد که خداوند او را در حال تلاش برای کسب روزی ببیند. در ادامه، شخص را با این سرمایه تجارت می کند و در نهایت، سودی معادل صد دینار به دست می آورد.
وقتی محمد این سود را به ابی عبدالله (ع) خبر می دهد، او بسیار خوشحال می شود و می گوید که این سود را در رأس مال خود ثبت کند. پس از فوت پدر محمد، ابی عبدالله (ع) پیامی برای او می فرستد و به او یادآوری می کند که یک هزار و هشتصد دینار نزد پدرش دارد که او به محمد داده بود تا با آن تجارت کند و دستور می دهد که این مبلغ را به عمر بن یزید بدهد.
21937- 2- (7) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ
ص: 43
مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُذَافِرٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: دَفَعَ إِلَیَّ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ سَبْعَمِائَةِ دِینَارٍ وَ قَالَ یَا عُذَافِرُ اصْرِفْهَا فِی شَیْ ءٍ أَمَّا عَلَی ذَلِکَ مَا بِی شَرَهٌ (1) وَ لَکِنِّی أَحْبَبْتُ أَنْ یَرَانِی اللَّهُ مُتَعَرِّضاً لِفَوَائِدِهِ قَالَ عُذَافِرٌ فَرَبِحْتُ فِیهَا مِائَةَ دِینَارٍ فَقُلْتُ لَهُ فِی الطَّوَافِ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَدْ رَزَقَ اللَّهُ فِیهَا مِائَةَ دِینَارٍ فَقَالَ أَثْبِتْهَا فِی رَأْسِ مَالِی.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُذَافِرٍ (2)
أَقُولُ: وَ قَدْ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (3) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (4).
******
ترجمه:
این روایت از محمد بن عُذافر نقل می کند که ابی عبدالله (ع) به او هفتصد دینار داد و از او خواست که این مبلغ را صرف کند. ابی عبدالله (ع) همچنین اشاره کرد که هرچند او به این پول نیازی ندارد، ولی دوست دارد که خداوند او را در حال تلاش برای کسب روزی حلال ببیند.
محمد در تجارت با این مبلغ موفق می شود صد دینار سود به دست آورد. وقتی این موفقیت را درحال طواف به ابی عبدالله (ع) اطلاع می دهد، امام (ع) از این خبر خوشحال می شود و به او دستور می دهد که این سود را در رأس مال خود ثبت کند.
(5) 12 بَابُ اسْتِحْبَابِ الْإِجْمَالِ فِی طَلَبِ الرِّزْقِ وَ وُجُوبِ الِاقْتِصَارِ عَلَی الْحَلَالِ دُونَ الْحَرَامِ
******
ترجمه:
21938- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص فِی حَجَّةِ الْوَدَاعِ- أَلَا إِنَّ الرُّوحَ الْأَمِینَ نَفَثَ فِی رُوعِی (7) أَنَّهُ لَا تَمُوتُ نَفْسٌ حَتَّی تَسْتَکْمِلَ رِزْقَهَا فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ أَجْمِلُوا فِی الطَّلَبِ وَ لَا یَحْمِلَنَّکُمُ اسْتِبْطَاءُ شَیْ ءٍ مِنَ الرِّزْقِ أَنْ تَطْلُبُوهُ بِمَعْصِیَةِ اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی قَسَّمَ الْأَرْزَاقَ بَیْنَ خَلْقِهِ حَلَالًا وَ لَمْ یُقَسِّمْهَا حَرَاماً فَمَنِ اتَّقَی اللَّهَ
ص: 44
وَ صَبَرَ أَتَاهُ اللَّهُ بِرِزْقِهِ مِنْ حِلِّهِ وَ مَنْ هَتَکَ حِجَابَ السَّتْرِ وَ عَجَّلَ فَأَخَذَهُ مِنْ غَیْرِ حِلِّهِ قُصَّ بِهِ مِنْ رِزْقِهِ الْحَلَالِ وَ حُوسِبَ عَلَیْهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ.
وَ رَوَاهُ الْمُفِیدُ فِی الْمُقْنِعَةِ مُرْسَلًا إِلَی قَوْلِهِ فِی الطَّلَبِ (1) وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ إِلَی قَوْلِهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ (2).
******
ترجمه:
این روایت از ابی حمزه ثمالی نقل می کند که امام باقر (ع) به نقل از پیامبر اکرم (ص) در حجة الوداع بیان می کند که روح الأمین (جبرئیل) به او الهام کرده است که هیچ انسانی نمی میرد تا زمانی که روزی اش را به طور کامل دریافت کند. بنابراین، پیامبر (ص) به مردم توصیه می کند که تقوای الهی را رعایت کنند و در طلب روزی خود نیکو و پسندیده عمل کنند.
پیامبر (ص) هشدار می دهد که عدم صبر و شتاب در طلب روزی نباید انسان را به گناه و معصیت خداوند بکشاند، زیرا خداوند روزی ها را به طور حلال تقسیم کرده و کسی که تقوا را پیشه کند و صبر کند، روزی حلالش را خواهد یافت.
در عوض، اگر کسی به دسترسی به روزی حرام اقدام کند و حجاب حلال را بردارد، از روزی حلالش کاسته می شود و در روز قیامت نیز مورد حسابرسی قرار خواهد گرفت.
21939- 2- (3) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَیْدٍ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: خَطَبَ رَسُولُ اللَّهِ ص فِی حَجَّةِ الْوَدَاعِ- فَقَالَ یَا أَیُّهَا النَّاسُ مَا مِنْ شَیْ ءٍ یُقَرِّبُکُمْ مِنَ الْجَنَّةِ- وَ یُبَاعِدُکُمْ مِنَ النَّارِ إِلَّا وَ قَدْ أَمَرْتُکُمْ بِهِ وَ مَا مِنْ شَیْ ءٍ یُقَرِّبُکُمْ مِنَ النَّارِ- وَ یُبَاعِدُکُمْ مِنَ الْجَنَّةِ إِلَّا وَ قَدْ نَهَیْتُکُمْ عَنْهُ أَلَا وَ إِنَّ الرُّوحَ الْأَمِینَ نَفَثَ فِی رُوعِی وَ ذَکَرَ مِثْلَهُ إِلَی أَنْ قَالَ أَنْ تَطْلُبُوهُ مِنْ غَیْرِ حِلِّهِ فَإِنَّهُ لَا یُدْرَکُ مَا عِنْدَ اللَّهِ إِلَّا بِطَاعَتِهِ.
******
ترجمه:
از ابی حمزه ثمالی از ابی جعفر (ع) نقل شده است که فرمود: رسول خدا (ص) در حجة الوداع خطبه ای ایراد فرمود و گفت: ای مردم! هیچ چیزی نیست که شما را به بهشت نزدیک کند و از آتش دور سازد، مگر اینکه من شما را به آن امر کرده ام. و هیچ چیزی نیست که شما را به آتش نزدیک کند و از بهشت دور سازد، مگر اینکه من شما را از آن نهی کرده ام. آگاه باشید که روح الأمین (جبرئیل) در دل من دمیده است و همانند آن را ذکر کرده است تا اینکه گفت: "درخواست روزی از غیر حلال نکنید، زیرا آنچه در نزد خداست، جز با اطاعت او درک نمی شود."
21940- 3- (4) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی الْبِلَادِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: لَیْسَ مِنْ نَفْسٍ إِلَّا وَ قَدْ فَرَضَ اللَّهُ لَهَا رِزْقَهَا حَلَالًا یَأْتِیهَا فِی عَافِیَةٍ وَ عَرَضَ لَهَا بِالْحَرَامِ مِنْ وَجْهٍ آخَرَ فَإِنْ هِیَ تَنَاوَلَتْ شَیْئاً مِنَ الْحَرَامِ قَاصَّهَا مِنَ الْحَلَالِ الَّذِی فَرَضَ لَهَا وَ عِنْدَ اللَّهِ سِوَاهُمَا فَضْلٌ کَثِیرٌ وَ هُوَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ سْئَلُوا اللَّهَ مِنْ فَضْلِهِ (5).
******
ترجمه:
از ابراهیم بن ابی البلاد از پدرش نقل شده که از ابی جعفر (ع) پرسید: «هیچ نفسی نیست، مگر اینکه خداوند برای او روزی حلالی مقرر کرده که در عافیت به او می رسد. و حرامی نیز از جانب دیگر بر او عرضه می شود. اگر او چیزی از حرام تناول کند، آن حرام از حلالی که خداوند برای او مقرر کرده، کاسته می شود. و در نزد خداوند، این دو (حلال و حرام) فضیلتی بسیار بزرگ دارند. و این همان سخن خداوند عز و جل است که می فرماید: "و از فضل خداوند بخواهید."»
21941- 4- (6) وَ بِالْإِسْنَادِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی الْبِلَادِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحَدِهِمَا
ص: 45
ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ قَدْ نَفَثَ فِی رُوعِی رُوحُ الْقُدُسِ- أَنَّهُ لَنْ تَمُوتَ نَفْسٌ حَتَّی تَسْتَوْفِیَ رِزْقَهَا وَ إِنْ أَبْطَأَ عَلَیْهَا فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ أَجْمِلُوا فِی الطَّلَبِ وَ لَا یَحْمِلَنَّکُمُ اسْتِبْطَاءُ شَیْ ءٍ مِمَّا عِنْدَ اللَّهِ أَنْ تُصِیبُوهُ بِمَعْصِیَةِ اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ لَا یُنَالُ مَا عِنْدَهُ إِلَّا بِالطَّاعَةِ.
وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع نَحْوَهُ (1).
******
ترجمه:
از ابراهیم بن ابی البلاد از پدرش نقل شده که از یکی از آنان (امامان معصوم) پرسید: «رسول الله (ص) فرمود: ای مردم! روح القدس در دل من دمیده که هیچ نفسی نخواهد مرد، مگر اینکه روزی خود را به طور کامل دریافت کند، حتی اگر بر او تأخیر بیفتد. پس تقوای الهی را رعایت کنید و در طلب روزی نیکو باشید و نباید تأخیر در چیزی از آنچه که نزد خداوند است، شما را به معصیت خداوند وا دارد؛ زیرا خداوند تنها با اطاعت به آنچه نزد اوست، دست می یابد.»
21942- 5- (2) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی هَاشِمٍ عَنْ أَبِی خَدِیجَةَ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لَوْ کَانَ الْعَبْدُ فِی جُحْرٍ لَأَتَاهُ رِزْقُهُ فَأَجْمِلُوا فِی الطَّلَبِ.
******
ترجمه:
ز ابو خدیجه نقل شده که ابو عبد الله (ع) فرمود: «اگر بنده ای در سوراخی باشد، روزی او به او خواهد رسید. پس در طلب روزی نیکو باشید.»
21943- 6- (3) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ صَالِحِ بْنِ السِّنْدِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِیرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أَبِی زِیَادٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَ الْخَلْقَ وَ خَلَقَ مَعَهُمْ أَرْزَاقَهُمْ حَلَالًا فَمَنْ تَنَاوَلَ شَیْئاً مِنْهَا حَرَاماً قُصَّ بِهِ مِنْ ذَلِکَ الْحَلَالِ.
******
ترجمه:
از اسحاق بن عمار نقل شده که ابو عبد الله (ع) فرمود: «خداوند عز و جل خلایق را آفرید و روزی های حلال آن ها را نیز با آن ها خلق کرد. پس هر کس چیزی از آن ها را به طور حرام تناول کند، از آن روزی حلالی که برای او مقرر شده، کاسته خواهد شد.»
21944- 7- (4) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ شُعَیْبِ بْنِ وَاقِدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدٍ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ ع عَنِ النَّبِیِّ ص فِی حَدِیثِ الْمَنَاهِی قَالَ: مَنْ لَمْ یَرْضَ بِمَا قَسَمَهُ اللَّهُ لَهُ مِنَ الرِّزْقِ وَ بَثَّ شَکْوَاهُ وَ لَمْ یَصْبِرْ وَ لَمْ یَحْتَسِبْ لَمْ تُرْفَعْ لَهُ حَسَنَةٌ وَ یَلْقَی اللَّهَ وَ هُوَ عَلَیْهِ غَضْبَانُ إِلَّا أَنْ یَتُوبَ.
******
ترجمه:
از حسین بن زید نقل شده که صادق (ع) از پدرانش (ع) از پیامبر (ص) در حدیث مناهی فرمود: «هر کس نسبت به آنچه خداوند برایش مقدر کرده از روزی راضی نباشد و شکایت کند و صبر نکند و حسن نیت نداشته باشد، هیچ حسنه ای برای او بالا نخواهد رفت و او در روز قیامت خدا را در حالی ملاقات می کند که بر او خشمگین است، مگر آنکه توبه کند.»
ص: 46
21945- 8- (1) وَ فِی الْمَجَالِسِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُرَازِمِ بْنِ حَکِیمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ ع عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص أَنَّهُ قَالَ: إِنَّ الرُّوحَ الْأَمِینَ جَبْرَئِیلَ أَخْبَرَنِی عَنْ رَبِّی أَنَّهُ لَنْ تَمُوتَ نَفْسٌ حَتَّی تَسْتَکْمِلَ رِزْقَهَا فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ أَجْمِلُوا فِی الطَّلَبِ وَ اعْلَمُوا أَنَّ الرِّزْقَ رِزْقَانِ فَرِزْقٌ تَطْلُبُونَهُ وَ رِزْقٌ یَطْلُبُکُمْ فَاطْلُبُوا أَرْزَاقَکُمْ مِنْ حَلَالٍ فَإِنَّکُمْ إِنْ طَلَبْتُمُوهَا مِنْ وُجُوهِهَا أَکَلْتُمُوهَا حَلَالًا وَ إِنْ طَلَبْتُمُوهَا مِنْ غَیْرِ وُجُوهِهَا أَکَلْتُمُوهَا حَرَاماً وَ هِیَ أَرْزَاقُکُمْ لَا بُدَّ لَکُمْ مِنْ أَکْلِهَا.
******
ترجمه:
از مرزم بن حکیم نقل شده که ابی عبدالله (ع) از پدرانش (ع) از رسول الله (ص) نقل کردند که فرمودند: «روح الامین، جبرئیل، به من خبر داد که هیچ نفسی نمی میرد تا زمانی که روزیش را کامل کند. پس تقوای خدا را رعایت کنید و در طلب روزی خوب عمل کنید و بدانید که روزی دو نوع است: روزی که شما آن را طلب می کنید و روزی که شما را طلب می کند. پس روزی های خود را از حلال طلب کنید؛ زیرا اگر آن ها را از وجوه حلال طلب کنید، حلال خواهید خورد، و اگر از غیر وجوه حلال طلب کنید، حرام خواهید خورد. و این روزی ها متعلق به شماست و شما ناگزیر از خوردن آن ها هستید.»
21946- 9- (2) مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْمُفِیدُ فِی الْمُقْنِعَةِ قَالَ: قَالَ الصَّادِقُ ع الرِّزْقُ مَقْسُومٌ عَلَی ضَرْبَیْنِ أَحَدُهُمَا وَاصِلٌ إِلَی صَاحِبِهِ وَ إِنْ لَمْ یَطْلُبْهُ وَ الْآخَرُ مُعَلَّقٌ بِطَلَبِهِ فَالَّذِی قُسِمَ لِلْعَبْدِ عَلَی کُلِّ حَالٍ آتِیهِ وَ إِنْ لَمْ یَسْعَ لَهُ وَ الَّذِی قُسِمَ لَهُ بِالسَّعْیِ فَیَنْبَغِی أَنْ یَلْتَمِسَهُ مِنْ وُجُوهِهِ وَ هُوَ مَا أَحَلَّهُ اللَّهُ لَهُ دُونَ غَیْرِهِ فَإِنْ طَلَبَهُ مِنْ جِهَةِ الْحَرَامِ فَوَجَدَهُ حُسِبَ عَلَیْهِ بِرِزْقِهِ وَ حُوسِبَ بِهِ.
******
ترجمه:
محمد بن محمد مفید در "المقنعه" می گوید: امام صادق (ع) فرمودند: «روزى به دو نوع تقسیم می شود: یکی روزی ای که به صاحبش می رسد، حتی اگر او آن را طلب نکند، و دیگری روزی ای که به طلب او بستگی دارد. روزی ای که برای بنده مقرر شده است، در هر حال به او می رسد، حتی اگر برای آن تلاش نکند. و آن روزی ای که به تلاش او مربوط است، باید از وجوه حلال آن را طلب کند، یعنی از چیزهایی که خداوند برای او حلال کرده است و نه از غیر آن. اگر او آن را از راه حرام طلب کند و به دست آورد، بر او محاسبه خواهد شد و روزی اش کم خواهد شد.»
21947- 10- (3) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ عُثْمَانَ الْکَرَاجُکِیِّ فِی کَنْزِ الْفَوَائِدِ قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع الدُّنْیَا دُوَلٌ فَاطْلُبْ حَظَّکَ مِنْهَا بِأَجْمَلِ الطَّلَبِ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (4) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (5).
******
ترجمه:
محمد بن علی بن عثمان کراجکی در "کنز الفوائد" می گوید: امام علی (ع) فرمودند: «دنیا برهه هایی از تغییر و تحول است، پس سهم خود را از آن با بهترین و زیباترین طلب جستجو کن.»
ص: 47
21948- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ رَبِیعِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْمُسْلِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سُلَیْمَانَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَسَّعَ فِی أَرْزَاقِ الْحَمْقَی لِیَعْتَبِرَ الْعُقَلَاءُ وَ یَعْلَمُوا أَنَّ الدُّنْیَا لَیْسَ یُنَالُ مَا فِیهَا بِعَمَلٍ وَ لَا حِیلَةٍ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی مِثْلَهُ (3).
******
ترجمه:
عبدالله بن سلیمان می گوید: «از اباعبدالله (ع) شنیدم که می فرمود: خداوند عزّ و جلّ در روزی (رزق) دیوانگان وسعت داده است تا خردمندان عبرت بگیرند و بدانند که در دنیا هیچ چیزی با عمل یا تدبیر به دست نمی آید.»
21949- 2- (4) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ رَفَعَهُ قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع کَمْ مِنْ مُتْعِبٍ نَفْسَهُ مُقْتَرٍ عَلَیْهِ وَ مُقْتَصِدٍ فِی الطَّلَبِ قَدْ سَاعَدَتْهُ الْمَقَادِیرُ.
******
ترجمه:
سهل بن زیاد (با سند خود) روایت می کند که امیرالمؤمنین (ع) فرمود: «چقدر افرادی هستند که خود را خسته می کنند و در طلب روزی خویش صرفه جویی می کنند، در حالی که مقدرات به آنان یاری می رسانند.»
21950- 3- (5) وَ عَنْهُ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لِیَکُنْ طَلَبُکَ لِلْمَعِیشَةِ فَوْقَ کَسْبِ الْمُضَیِّعِ وَ دُونَ طَلَبِ الْحَرِیصِ الرَّاضِی بِدُنْیَاهُ الْمُطْمَئِنِّ إِلَیْهَا وَ لَکِنْ أَنْزِلْ نَفْسَکَ مِنْ ذَلِکَ بِمَنْزِلَةِ الْمُنْصِفِ (6) الْمُتَعَفِّفِ تَرْفَعُ نَفْسَکَ عَنْ مَنْزِلَةِ الْوَاهِنِ الضَّعِیفِ وَ تَکْسِبُ مَا لَا بُدَّ (7) مِنْهُ إِنَّ الَّذِینَ أُعْطُوا الْمَالَ ثُمَّ لَمْ یَشْکُرُوا لَا مَالَ لَهُمْ.
ص: 48
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ مِثْلَهُ (1).
******
ترجمه:
ابن فضل، به نقل از کسی که نامش ذکر نشده، از امام ابی عبدالله (ع) روایت می کند که فرمود: «در طلب معیشت خود، برتر از کسب کسانی که ضایع می کنند و پایین تر از طلب حریصانی که به دنیایشان راضی و آرام هستند، قرار بگیر. اما خود را به منزله شخص منصف و متعفف درآور، تا خود را از مقام ضعیفان و ناتوانان بالا ببری و آنچه را که ناگزیر از آن هستی، به دست آوری. همانا کسانی که مال داده شده را دریافت می کنند و سپس شکر نمی گذارند، مال ندارند.»
21951- 4- (2) وَ عَنْهُ عَنِ ابْنِ جُمْهُورٍ عَنْ أَبِیهِ رَفَعَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع کَثِیراً مَا یَقُولُ اعْلَمُوا عِلْماً یَقِیناً أَنَّ اللَّهَ جَلَّ وَ عَزَّ لَمْ یَجْعَلْ لِلْعَبْدِ وَ إِنِ اشْتَدَّ جَهْدُهُ وَ عَظُمَتْ حِیلَتُهُ وَ کَثُرَتْ مَکَایِدُهُ (3) أَنْ یَسْبِقَ مَا سَمَّی لَهُ فِی الذِّکْرِ الْحَکِیمِ- وَ لَمْ یَخْلُ (4) مِنَ الْعَبْدِ فِی ضَعْفِهِ وَ قِلَّةِ حِیلَتِهِ أَنْ یَبْلُغَ مَا سَمَّی لَهُ فِی الذِّکْرِ الْحَکِیمِ- أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ لَنْ یَزْدَادَ امْرُؤٌ نَقِیراً بِحِذْقِهِ وَ لَنْ (5) یَنْقُصَ امْرُؤٌ نَقِیراً لِحُمْقِهِ فَالْعَالِمُ بِهَذَا الْعَامِلُ بِهِ أَعْظَمُ النَّاسِ رَاحَةً فِی مَنْفَعَتِهِ وَ الْعَالِمُ لِهَذَا التَّارِکُ لَهُ أَعْظَمُ النَّاسِ شُغُلًا فِی مَضَرَّتِهِ وَ رُبَّ مُنْعَمٍ عَلَیْهِ مُسْتَدْرَجٌ بِالْإِحْسَانِ إِلَیْهِ وَ رُبَّ مَغْرُورٍ فِی النَّاسِ مَصْنُوعٌ لَهُ فَأَبْقِ (6) أَیُّهَا السَّاعِی عَنْ سَعْیِکَ وَ قَصِّرْ مِنْ عَجَلَتِکَ وَ انْتَبِهْ مِنْ سِنَةِ غَفْلَتِکَ وَ تَفَکَّرْ فِیمَا جَاءَ عَنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَی لِسَانِ نَبِیِّهِ ص- وَ احْتَفِظُوا بِهَذِهِ الْحُرُوفِ السَّبْعَةِ فَإِنَّهَا مِنْ قَوْلِ أَهْلِ الْحِجَا وَ مِنْ عَزَائِمِ اللَّهِ فِی الذِّکْرِ الْحَکِیمِ- أَنَّهُ لَیْسَ لِأَحَدٍ أَنْ یَلْقَی اللَّهَ بِخَلَّةٍ مِنْ هَذِهِ الْخِلَالِ الشِّرْکِ بِاللَّهِ فِیمَا افْتَرَضَ عَلَیْهِ أَوْ إِشْفَاءِ غَیْظِهِ بِهَلَاکِ نَفْسِهِ أَوْ إِقْرَارٍ بِأَمْرٍ یَفْعَلُ غَیْرُهُ أَوْ یَسْتَنْجِحُ إِلَی مَخْلُوقٍ بِإِظْهَارِ بِدْعَةٍ فِی دِینِهِ أَوْ یَسُرُّهُ أَنْ یَحْمَدَهُ النَّاسُ بِمَا لَمْ یَفْعَلْ وَ الْمُتَجَبِّرِ الْمُخْتَالِ وَ صَاحِبِ الْأُبَّهَةِ وَ الزَّهْوِ أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ السِّبَاعَ هِمَّتُهَا التَّعَدِّی وَ إِنَّ الْبَهَائِمَ هِمَّتُهَا بُطُونُهَا وَ إِنَ
ص: 49
النِّسَاءَ هِمَّتُهُنَّ الرِّجَالُ وَ إِنَّ الْمُؤْمِنِینَ مُشْفِقُونَ خَائِفُونَ وَجِلُونَ جَعَلَنَا اللَّهُ وَ إِیَّاکُمْ مِنْهُمْ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ نَحْوَهُ (1).
******
ترجمه:
ابن جمهور، به نقل از پدرش، از امام ابی عبدالله (ع) روایت می کند که فرمود: «امیر المؤمنین (ع) بسیار می گفت: بدانید به یقین که خداوند عز و جل برای هیچ بنده ای، هرچند تلاش او سخت و چاره جویی اش عظیم و مکرهایش زیاد باشد، مقدر نساخته است که بر آنچه در ذکر حکیم نامیده است، پیشی بگیرد. و بنده ای در ضعف و کم حالی اش نیز نمی تواند به آنچه در ذکر حکیم نامیده است، برسد. ای مردم، هیچ کس به سبب مهارتش، چیزی به روزی اش افزوده نمی شود و هیچ کس به سبب نادانی اش، چیزی از روزی اش کاسته نمی شود. دانا به این نکته و عمل کننده به آن، از همه مردم در بهره برداری اش راحت تر است و دانای به این نکته و ترک کننده اش، از همه مردم در زیانش شغول تر است. چه بسا که فردی در نعمت است، ولی به سبب احسان به او، در مرحله ای از اوج است و چه بسا فردی که در نظر مردم مغرور است و او به آن شکل ساخته شده است.
پس ای کوشش کننده، از کوشش خود آرامش بگیر و از عجله ات بکاه و از خواب غفلتت بیدار شو و در آنچه از جانب خداوند عز و جل بر زبان نبی اش (ص) آمده، تفکر کن. و این هفت خصلت را حفظ کنید که اینها از گفته های اهل خرد و از اراده های خداوند در ذکر حکیم است. هیچ کس حق ندارد که با یکی از این خصلت ها خدا را ملاقات کند: شرک به خدا در آنچه بر او واجب شده، یا تسکین خشم خود با هلاکت نفسش، یا اقرار به چیزی که دیگران آن را انجام می دهند، یا به مخلوقی با اظهار بدعت در دینش، یا خوشحال شدن از اینکه مردم او را به چیزی که انجام نداده است، ستایش کنند. و متکبر و خودپسند و صاحب زرق و برق.
ای مردم، همت درندگان تجاوز به دیگران است و همت دام ها شکم هایشان و همت زنان مردان است و مؤمنان از روی ترس و وحشت و بیم، در انتظارند. خداوند ما و شما را از آنان قرار دهد.»
21952- 5- (2) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع فِی وَصِیَّتِهِ لِمُحَمَّدِ بْنِ الْحَنَفِیَّةِ قَالَ: یَا بُنَیَّ الرِّزْقُ رِزْقَانِ رِزْقٌ تَطْلُبُهُ وَ رِزْقٌ یَطْلُبُکَ فَإِنْ لَمْ تَأْتِهِ أَتَاکَ فَلَا تَحْمِلْ هَمَّ سَنَتِکَ عَلَی هَمِّ یَوْمِکَ وَ کَفَاکَ کُلَّ یَوْمٍ مَا هُوَ فِیهِ فَإِنْ تَکُنِ السَّنَةُ مِنْ عُمُرِکَ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ سَیَأْتِیکَ فِی کُلِّ غَدٍ بِجَدِیدِ مَا قَسَمَ لَکَ وَ إِنْ لَمْ تَکُنِ السَّنَةُ مِنْ عُمُرِکَ فَمَا تَصْنَعُ بِهَمِّ وَ غَمِّ مَا لَیْسَ لَکَ وَ اعْلَمْ أَنَّهُ لَنْ یَسْبِقَکَ إِلَی رِزْقِکَ طَالِبٌ وَ لَنْ یَغْلِبَکَ عَلَیْهِ غَالِبٌ وَ لَنْ یَحْتَجِبَ عَنْکَ مَا قُدِّرَ لَکَ فَکَمْ رَأَیْتَ مِنْ طَالِبٍ مُتْعِبٍ نَفْسَهُ مُقْتَرٍ عَلَیْهِ رِزْقُهُ وَ مُقْتَصِدٍ فِی الطَّلَبِ قَدْ سَاعَدَتْهُ الْمَقَادِیرُ وَ کُلٌّ مَقْرُونٌ بِهِ الْفَنَاءُ.
******
ترجمه:
محمد بن علی بن حسین به نقل از امیر المؤمنین (ع) در وصیتش به محمد بن حنفیه می گوید: «ای پسرم، روزی دو نوع است: روزی ای که تو آن را طلب می کنی و روزی ای که آن تو را طلب می کند. اگر به تو نرسد، نگران سال خود نباش، بلکه همت را بر روز خود بگذار، زیرا برای هر روزت کافی است. اگر سال از عمرت باشد، خداوند عز و جل هر روز به تو چیزی نو از آنچه برایت مقدر کرده می آورد. و اگر سال عمرت نباشد، چه می کنی با هم و غم آنچه که از آن تو نیست؟
بدان که هیچ طلب کننده ای نمی تواند بر روزی ات پیشی بگیرد و هیچ غالبی نمی تواند بر آن تسلط یابد و هیچ چیزی که برای تو مقدر شده، از تو محجوب نمی ماند. چه بسیار طلب کننده هایی را دیدی که خود را خسته کردند، ولی روزی شان به آنها نرسید، و چه بسیار کسانی که در طلب متعادل بودند و مقدرات به آنها یاری رساند. و همه چیز با فنا همراه است.»
21953- 6- (3) الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدٍ الطُّوسِیُّ فِی مَجَالِسِهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ الْوَلِیدِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الْبَرْقِیِّ عَنْ صَالِحِ بْنِ حَمْزَةَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ طَرِیفٍ (4) عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع قَالَ لِأَصْحَابِهِ اعْلَمُوا یَقِیناً أَنَّ اللَّهَ تَعَالَی لَمْ یَجْعَلْ لِلْعَبْدِ وَ إِنْ عَظُمَتْ حِیلَتُهُ وَ اشْتَدَّ طَلَبُهُ وَ قَوِیَتْ مَکَایِدُهُ أَکْثَرَ مِمَّا سَمَّی لَهُ فِی الذِّکْرِ الْحَکِیمِ- فَالْعَارِفُ بِهَذَا الْعَاقِلُ لَهُ أَعْظَمُ النَّاسِ رَاحَةً فِی مَنْفَعَتِهِ وَ التَّارِکُ لَهُ أَعْظَمُ النَّاسِ شُغُلًا فِی مَضَرَّتِهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ رُبَّ مُنْعَمٍ عَلَیْهِ
ص: 50
مُسْتَدْرَجٌ وَ رُبَّ مُبْتَلًی عِنْدَ النَّاسِ مَصْنُوعٌ لَهُ فَأَبْقِ أَیُّهَا الْمُسْتَمِعُ مِنْ سَعْیِکَ وَ قَصِّرْ مِنْ عَجَلَتِکَ وَ اذْکُرْ قَبْرَکَ وَ مَعَادَکَ فَإِنَّ إِلَی اللَّهِ مَصِیرَکَ وَ کَمَا تَدِینُ تُدَانُ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (1) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (2).
******
ترجمه:
اصبغ بن نباته روایت کرده است که امیر المؤمنین (ع) به یارانش فرمود: «بدانید که خداوند متعال برای بنده اش، هرچند که تدبیر او بزرگ باشد و طلبش شدید و مکرهایش قوی، چیزی بیشتر از آنچه در ذکر حکیم نام برده شده، قرار نداده است.
پس دانا و عاقل به این حقیقت، آرامش بیشتری در منفعتش خواهد داشت و ترک کننده اش در مضرتش، بیشتر در زحمت خواهد بود. و حمد خاص خداوند رب العالمین است. چه بسا کسی که مورد نعمت است و به تدریج در خطر افتاده، و چه بسا کسی که در نظر مردم مبتلا است و برای او چیزی فراهم شده است.
پس ای شنونده، از تلاش خود حفظ کن و از شتاب خود بکاه و قبر و معاد خود را به یاد بیاور، زیرا به سوی خداوند بازمی گردی، و همچنان که عمل کنی، به تو جزا داده می شود.»
(3) 14 بَابُ اسْتِحْبَابِ الدُّعَاءِ فِی طَلَبِ الرِّزْقِ وَ الرَّجَاءِ لِلرِّزْقِ مِنْ حَیْثُ لَا یُحْتَسَبُ
******
ترجمه:
21954- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْهَزْهَازِ (5) عَنْ عَلِیِّ بْنِ السَّرِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ إِنَّ اللَّهَ جَلَّ وَ عَزَّ جَعَلَ أَرْزَاقَ الْمُؤْمِنِینَ مِنْ حَیْثُ لَمْ یَحْتَسِبُوا وَ ذَلِکَ أَنَّ الْعَبْدَ إِذَا لَمْ یَعْرِفْ وَجْهَ رِزْقِهِ کَثُرَ دُعَاؤُهُ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (6)
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی مِثْلَهُ (7).
******
ترجمه:
علی بن سری روایت کرده است که ابا عبدالله (ع) فرمودند: «خداوند جَلَّ وَ عَزَّ، روزی مؤمنان را از جایی که انتظار ندارند قرار داده است. و این بدان خاطر است که وقتی بنده نمی داند روزی اش از کجا می آید، دعا و درخواست او بیشتر می شود.»
ص: 51
21955- 2- (1) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْمَسْعُودِیِّ عَنْ حَفْصِ بْنِ عُمَرَ قَالَ: شَکَوْتُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع حَالِی وَ انْتِشَارَ أَمْرِی عَلَیَّ فَقَالَ لِی إِذَا قَدِمْتَ الْکُوفَةَ- فَبِعْ وِسَادَةً مِنْ بَیْتِکَ بِعَشَرَةِ دَرَاهِمَ وَ ادْعُ إِخْوَانَکَ وَ أَعِدَّ لَهُمْ طَعَاماً وَ سَلْهُمْ یَدْعُونَ اللَّهَ لَکَ قَالَ فَفَعَلْتُ وَ مَا أَمْکَنَنِی ذَلِکَ حَتَّی بِعْتُ وِسَادَةً وَ أَعْدَدْتُ طَعَاماً کَمَا أَمَرَنِی وَ سَأَلْتُهُمْ یَدْعُونَ اللَّهَ لِی قَالَ فَوَ اللَّهِ مَا مَکَثْتُ إِلَّا قَلِیلًا حَتَّی أَتَانِی غَرِیمٌ لِی فَدَقَّ الْبَابَ عَلَیَّ وَ صَالَحَنِی عَنْ مَالٍ کَثِیرٍ کُنْتُ أَحْسَبُهُ نَحْواً مِنْ عَشَرَةِ آلَافٍ (2) ثُمَّ أَقْبَلَتِ الْأَشْیَاءُ عَلَیَّ.
******
ترجمه:
حفص بن عمر روایت کرده است که به ابا عبدالله (ع) شکایت کردم از حال خود و مشکلاتی که بر من انباشته شده بود. ایشان به من فرمودند: «وقتی به کوفه رسیدی، یک بالش از خانه ات را به ده درهم بفروش و برادرانت را دعوت کن و غذایی برایشان آماده کن و از آنها بخواه که برای تو دعا کنند.»
حفص می گوید: «من این کار را انجام دادم و با فروش بالش و آماده کردن غذا، از برادرانم خواستم که برای من دعا کنند. به خدا سوگند، خیلی طول نکشید که بدهکارم به من رسید و در زد و با من مصالحه کرد بر مبلغ زیادی که فکر می کردم حدود ده درهم باشد.»
21956- 3- (3) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْقَاسَانِیِّ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ ع قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع کُنْ لِمَا لَا تَرْجُو أَرْجَی مِنْکَ لِمَا تَرْجُو فَإِنَّ مُوسَی بْنَ عِمْرَانَ ع خَرَجَ یَقْتَبِسُ نَاراً لِأَهْلِهِ فَکَلَّمَهُ اللَّهُ وَ رَجَعَ نَبِیّاً وَ خَرَجَتْ مَلِکَةُ سَبَإٍ فَأَسْلَمَتْ مَعَ سُلَیْمَانَ- وَ خَرَجَتْ سَحَرَةُ فِرْعَوْنَ- یَطْلُبُونَ الْعِزَّ لِفِرْعَوْنَ فَرَجَعُوا مُؤْمِنِینَ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (4)
وَ رَوَاهُ أَیْضاً بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ مِثْلَهُ (5).
******
ترجمه:
عبدالله بن قاسم از امام صادق علیه السلام از پدرش از جدش نقل می کند که امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: نسبت به آنچه امید نداری، امیدوارتر باش تا آنچه به آن امید داری؛ زیرا موسی بن عمران علیه السلام بیرون رفت تا برای خانواده اش آتش بیاورد، اما خداوند با او سخن گفت و به عنوان پیامبر بازگشت. و ملکه سبا بیرون رفت و با سلیمان مسلمان شد. و ساحران فرعون بیرون رفتند تا برای فرعون عزت طلب کنند، اما به صورت مؤمنان بازگشتند.
ص: 52
21957- 4- (1) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ أَبِی جَمِیلَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ کُنْ لِمَا لَا تَرْجُو أَرْجَی مِنْکَ لِمَا تَرْجُو فَإِنَّ مُوسَی ع ذَهَبَ یَقْتَبِسُ لِأَهْلِهِ نَاراً فَانْصَرَفَ إِلَیْهِمْ وَ هُوَ نَبِیٌّ مُرْسَلٌ.
******
ترجمه:
ابو جمیله گفت شنیدم که امام صادق علیه السلام می فرمود: نسبت به آنچه امید نداری، امیدوارتر باش تا آنچه به آن امید داری؛ زیرا موسی علیه السلام رفت تا برای خانواده اش آتش بیاورد، اما در حالی نزد آنان بازگشت که پیامبری فرستاده شده بود.
21958- 5- (2) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ الْخَرَّازِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: أَبَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَّا أَنْ یَجْعَلَ أَرْزَاقَ الْمُؤْمِنِینَ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُونَ.
******
ترجمه:
محمد بن مسلم از امام صادق علیه السلام نقل کرده که فرمود: خداوند عز و جل جز این نخواسته است که روزی مؤمنان را از جایی که گمان نمی برند، قرار دهد.
21959- 6- (3) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ الْأَحْمَرِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ قَالَ: أَتَی رَجُلٌ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقْتَضِیهِ وَ أَنَا عِنْدَهُ فَقَالَ لَهُ لَیْسَ عِنْدَنَا الْیَوْمَ شَیْ ءٌ وَ لَکِنَّهُ یَأْتِینَا خِطْرٌ (4) وَ وَسِمَةٌ فَیُبَاعُ وَ نُعْطِیکَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَقَالَ لَهُ الرَّجُلُ عِدْنِی فَقَالَ کَیْفَ أَعِدُکَ وَ أَنَا لِمَا لَا أَرْجُو أَرْجَی مِنِّی لِمَا أَرْجُو.
******
ترجمه:
عمر بن یزید گفت: مردی نزد امام صادق علیه السلام آمد و از ایشان طلبی داشت، و من نزد او بودم. امام به او فرمود: امروز نزد ما چیزی نیست، ولی به زودی کالایی باارزش و دارای نشانه (یا علامت خاصی) به دست ما می رسد که فروخته می شود و ان شاءالله به تو می دهیم. آن مرد گفت: به من وعده بده. امام فرمود: چگونه به تو وعده دهم، در حالی که به چیزی که امید ندارم، امیدوارترم نسبت به آنچه به آن امید دارم؟
21960- 7- (5) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَا سَدَّ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَی مُؤْمِنٍ بَابَ رِزْقٍ إِلَّا فَتَحَ اللَّهُ لَهُ مَا هُوَ خَیْرٌ مِنْهُ.
******
ترجمه:
جمیل بن درّاج از امام صادق علیه السلام نقل می کند که فرمود: خداوند عز و جل هیچ بابی از روزی را بر مؤمنی نمی بندد، مگر آنکه برای او بابی بهتر از آن را می گشاید.
21961- 8- (6) قَالَ: وَ قَالَ رَجُلٌ لِأَبِی الْحَسَنِ مُوسَی ع عِدْنِی فَقَالَ کَیْفَ أَعِدُکَ وَ أَنَا لِمَا لَا أَرْجُو أَرْجَی مِنِّی لِمَا أَرْجُو.
******
ترجمه:
مردی به امام موسی کاظم علیه السلام گفت: به من وعده بده. امام فرمود: چگونه به تو وعده دهم، در حالی که من به چیزی که امید ندارم، امیدوارترم نسبت به آنچه به آن امید دارم؟
21962- 9- (7) عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ
ص: 53
ظَرِیفٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عُلْوَانَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِنَّ الرِّزْقَ یَنْزِلُ مِنَ السَّمَاءِ إِلَی الْأَرْضِ عَلَی عَدَدِ قَطْرِ الْمَطَرِ إِلَی کُلِّ نَفْسٍ بِمَا قُدِّرَ لَهَا وَ لَکِنْ لِلَّهِ فُضُولٌ فَاسْأَلُوا اللَّهَ مِنْ فَضْلِهِ (1).
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی الدُّعَاءِ (2).
******
ترجمه:
حسین بن علوان از امام جعفر بن محمد (امام صادق) علیه السلام از پدرش نقل می کند که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: روزی از آسمان به زمین فرو می آید به تعداد قطرات باران، برای هر نفسی به اندازه ای که برای او مقدر شده است؛ ولی برای خدا فضل هایی (اضافه هایی) است، پس از خداوند از فضل او درخواست کنید.
بخش های بعدی که به نظم آمده، بیانگر مضامین این حدیث و مشابه آن است:
و شعری از حازم:
«کسی که امیدش تنها به خداوند است، همانگونه که باید باشد، تمام روزی اش از جایی که گمان نمی برد، به او می رسد.»
و نیز شعر دیگری:
«چه بسیار حریصی که حرص او را به شعبه های پراکنده و بی نهایت خواسته ها می کشاند، در هر چیزی از دنیا امید دارد و روزی اش تماما از همان جایی است که گمان می برد.»
و شعری منسوب به امیرالمؤمنین (علیه السلام):
«ای بنده، نسبت به آنچه امید نداری، امیدوار باش همانند آنچه به آن امید داری. موسی رفت تا از شعله ای که در تاریکی شب دید، آتشی بگیرد و نزد اهلش بازگردد، در حالی که خداوند با او سخن گفت و مناجات کرد، و چه نیکو مناجاتی بود. همچنین بنده هرگاه دچار اندوه شد، خداوند به او گشایش عطا می کند.»
(3) 15 بَابُ اسْتِحْبَابِ التَّعَرُّضِ لِلرِّزْقِ بِفَتْحِ الْبَابِ وَ الْجُلُوسِ فِی الدُّکَّانِ وَ بَسْطِ الْبِسَاطِ
******
ترجمه:
21963- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ زِیَادٍ الْقَنْدِیِّ عَنْ حُسَیْنٍ الصَّحَّافِ عَنْ سَدِیرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَیُّ شَیْ ءٍ
ص: 54
عَلَی الرَّجُلِ فِی طَلَبِ الرِّزْقِ فَقَالَ إِذَا فَتَحْتَ بَابَکَ وَ بَسَطْتَ بِسَاطَکَ فَقَدْ قَضَیْتَ مَا عَلَیْکَ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ (1)
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَدِیرٍ الصَّیْرَفِیِّ مِثْلَهُ (2).
******
ترجمه:
سدیر گفت: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: چه وظیفه ای بر عهده مرد در طلب روزی است؟ امام فرمود: زمانی که درِ(مغاره ات) را باز کردی و فرشت را گستردی، وظیفه ات را انجام داده ای.
21964- 2- (3) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنِ الطَّیَّارِ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو جَعْفَرٍ ع أَیَّ شَیْ ءٍ تُعَالِجُ أَیَّ شَیْ ءٍ تَصْنَعُ قُلْتُ مَا أَنَا فِی شَیْ ءٍ قَالَ فَخُذْ بَیْتاً وَ اکْنُسْ فِنَاهُ وَ رُشَّهُ وَ ابْسُطْ فِیهِ بِسَاطاً فَإِذَا فَعَلْتَ ذَلِکَ فَقَدْ قَضَیْتَ مَا (4) عَلَیْکَ قَالَ فَقَدِمْتُ فَفَعَلْتُ فَرُزِقْتُ.
******
ترجمه:
21965- 3- (5) وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَبِی عُمَارَةَ الطَّیَّارِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّهُ قَدْ ذَهَبَ مَالِی وَ تَفَرَّقَ مَا فِی یَدِی وَ عِیَالِی کَثِیرٌ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِذَا قَدِمْتَ (6) فَافْتَحْ بَابَ حَانُوتِکَ وَ ابْسُطْ بِسَاطَکَ وَ ضَعْ مِیزَانَکَ وَ تَعَرَّضْ لِرِزْقِ رَبِّکَ الْحَدِیثَ وَ فِیهِ أَنَّهُ فَعَلَ ذَلِکَ فَأَثْرَی وَ صَارَ مَعْرُوفاً.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحَجَّالِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِی عُمَارَةَ بْنِ الطَّیَّارِ مِثْلَهُ (7).
******
ترجمه:
ابو عماره طیار گفت: به امام صادق علیه السلام عرض کردم که ثروتم از دست رفته و آنچه در اختیار داشتم پراکنده شده و عیال زیادی دارم. امام صادق علیه السلام فرمود: وقتی به شهر خود بازگشتی، درِ مغازه ات را باز کن، فرشت را پهن کن، ترازویت را بگذار و برای روزیِ پروردگارت آماده باش. (طیار) می گوید: این کار را انجام دادم و ثروتمند و معروف شدم .
ص: 55
21966- 4- (1) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحُسَیْنِ اللُّؤْلُؤِیِّ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ قَالَ: کَانَ رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِنَا بِالْمَدِینَةِ فَضَاقَ ضَیْقاً شَدِیداً وَ اشْتَدَّتْ حَالُهُ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع- اذْهَبْ فَخُذْ حَانُوتاً فِی السُّوقِ وَ ابْسُطْ بِسَاطاً وَ لْیَکُنْ عِنْدَکَ جَرَّةُ مَاءٍ (2) وَ الْزَمْ بَابَ حَانُوتِکَ ثُمَّ ذَکَرَ أَنَّهُ فَعَلَ ذَلِکَ وَ صَبَرَ فَرَزَقَهُ اللَّهُ وَ کَثُرَ مَالُهُ وَ أَثْرَی.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی أَحَادِیثِ تَرْکِ التِّجَارَةِ (3) وَ غَیْرِ ذَلِکَ (4).
******
ترجمه:
21967- 1- (6) الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدٍ الطُّوسِیُّ فِی مَجَالِسِهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ الْفَحَّامِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی بْنِ هَارُونَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الصَّمَدِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ قَالَ: قَالَ سَیِّدُنَا الصَّادِقُ ع مَنِ اهْتَمَّ لِرِزْقِهِ کُتِبَ عَلَیْهِ خَطِیئَةٌ إِنَّ دَانِیَالَ کَانَ فِی زَمَنِ جَبَّارٍ عَاتٍ أَخَذَهُ فَطَرَحَهُ فِی جُبٍّ وَ طَرَحَ فِیهِ السِّبَاعَ فَلَمْ تَدْنُ مِنْهُ وَ لَمْ تَجْرَحْهُ فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَی نَبِیٍّ مِنْ أَنْبِیَائِهِ أَنِ ائْتِ دَانِیَالَ- بِالطَّعَامِ قَالَ یَا رَبِّ وَ أَیْنَ دَانِیَالُ- قَالَ تَخْرُجُ مِنَ الْقَرْیَةِ فَیَسْتَقْبِلُکَ ضَبُعٌ فَاتْبَعْهُ فَإِنَّهُ یَدُلُّکَ عَلَیْهِ فَأَتَی بِهِ الضَّبُعُ إِلَی ذَلِکَ الْجُبِّ فَإِذَا دَانِیَالُ فَأَدْلَی إِلَیْهِ الطَّعَامَ فَقَالَ دَانِیَالُ- الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی
ص: 56
لَا یَنْسَی مَنْ ذَکَرَهُ (1) الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی یَجْزِی بِالْإِحْسَانِ إِحْسَاناً وَ بِالصَّبْرِ نَجَاةً ثُمَّ قَالَ الصَّادِقُ ع- إِنَّ اللَّهَ أَبَی إِلَّا أَنْ یَجْعَلَ أَرْزَاقَ الْمُتَّقِینَ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُونَ وَ لَا یُقْبَلَ لِأَوْلِیَائِهِ شَهَادَةٌ فِی دَوْلَةِ الظَّالِمِینَ.
******
ترجمه:
ابراهیم بن عبد الصمد از پدرش از جدش نقل می کند که فرمود: سید ما امام صادق علیه السلام فرمود: هر کس برای روزیش نگران باشد، خطایی بر او نوشته می شود. به راستی، دانیال در زمان جبار و ستمگری به اسارت گرفته شد و او را در چاهی انداختند و در آنجا درندگان را نیز انداختند، اما هیچ کدام به او نزدیک نشدند و به او آسیبی نرساندند. سپس خداوند به نبی ای از پیامبرانش وحی کرد که به دانیال بروید با غذایی. دانیال گفت: خدایا، او کجاست؟ خداوند فرمود: از شهر خارج می شوی و یک پلنگ به تو برخورد می کند، از او پیروی کن که او تو را به دانیال راهنمایی می کند. پس پلنگ او را به آن چاه برد و وقتی دانیال را دید، غذایی به او رسانید. دانیال گفت: سپاس خداوندی را که هرگز یادکننده اش را فراموش نمی کند. سپاس خداوندی را که به نیکویی ها، نیکویی می بخشد و با صبر، نجات عطا می کند. سپس امام صادق علیه السلام فرمود: خداوند جز این نخواسته است که روزی های پرهیزکاران را از جایی که گمان نمی برند، قرار دهد و شهادتی از ولی های خود در حکومت ستمگران پذیرفته نمی شود.
21968- 2- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْقُمِّیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ الْقَصِیرِ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ قَالَ: ذُکِرَ عِنْدَ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ ع غَلَاءُ السِّعْرِ فَقَالَ وَ مَا عَلَیَّ مِنْ غَلَائِهِ إِنْ غَلَا فَهُوَ عَلَیْهِ وَ إِنْ رَخُصَ فَهُوَ عَلَیْهِ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ (3)
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (4)
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (5) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (6).
******
ترجمه:
ابو حمزه ثمالی گفت: در حضور امام علی بن الحسین علیه السلام از گرانی قیمت ها سخن به میان آمد. امام فرمود: مرا چه باکی از گرانی آن است؟ اگر گران شود، بر عهده اوست و اگر ارزان شود، بر عهده اوست.
مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْکَانَ وَ صَالِحٍ النِّیلِیِّ جَمِیعاً عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یُبْغِضُ کَثْرَةَ النَّوْمِ وَ کَثْرَةَ الْفَرَاغِ.
******
ترجمه:
ابوبصیر از امام صادق علیه السلام نقل می کند که فرمود: خداوند عز و جل از خواب زیاد و بیکاری زیاد بیزار است.
21970- 2- (1) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: کَثْرَةُ النَّوْمِ مَذْهَبَةٌ لِلدِّینِ وَ الدُّنْیَا.
******
ترجمه:
یونس بن یعقوب از کسی که نامش را ذکر کرد، از امام صادق علیه السلام نقل می کند که فرمود: خواب زیاد دین و دنیا را از بین می برد.
21971- 3- (2) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ بَشِیرٍ الدَّهَّانِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ مُوسَی ع یَقُولُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یُبْغِضُ الْعَبْدَ النَّوَّامَ الْفَارِغَ.
******
ترجمه:
بشیر دهان گفت: از امام موسی کاظم علیه السلام شنیدم که می فرمود: خداوند عز و جل از بنده ای که بسیار می خوابد و بیکار است، بیزار است.
21972- 4- (3) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: قَالَ أَبُو الْحَسَنِ مُوسَی بْنُ جَعْفَرٍ ع إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی لَیُبْغِضُ الْعَبْدَ النَّوَّامَ إِنَّ اللَّهَ لَیُبْغِضُ الْعَبْدَ الْفَارِغَ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی کَرَاهَةِ کَثْرَةِ النَّوْمِ فِی التَّعْقِیبِ (4).
******
ترجمه:
مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ گفت: از امام موسی کاظم علیه السلام شنیدم که می فرمود: خداوند عز و جل از بنده ای که بسیار می خوابد و بیکار است، بیزار است.
21973- 1- (7) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ صَفْوَانَ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ
ص: 58
ع قَالَ: إِنِّی لَأُبْغِضُ الرَّجُلَ أَوْ أُبْغِضُ لِلرَّجُلِ أَنْ یَکُونَ کَسْلَاناً [کَسْلَانَ] عَنْ أَمْرِ دُنْیَاهُ وَ مَنْ کَسِلَ عَنْ أَمْرِ دُنْیَاهُ فَهُوَ عَنْ أَمْرِ آخِرَتِهِ أَکْسَلُ.
******
ترجمه:
محمد بن مسلم از امام باقر علیه السلام نقل می کند که فرمود: من از مردی بیزارم یا برای مرد بیزاری دارم که در کار دنیایش تنبل باشد، و هر کس در کار دنیایش تنبل باشد، در کار آخرتش تنبل تر خواهد بود.
21974- 2- (1) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَةَ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ کَسِلَ عَنْ طَهُورِهِ وَ صَلَاتِهِ فَلَیْسَ فِیهِ خَیْرٌ لِأَمْرِ آخِرَتِهِ وَ مَنْ کَسِلَ عَمَّا یُصْلِحُ بِهِ أَمْرَ مَعِیشَتِهِ فَلَیْسَ فِیهِ خَیْرٌ لِأَمْرِ دُنْیَاهُ.
******
ترجمه:
زراره از امام صادق علیه السلام نقل می کند که فرمود: کسی که در وضو و نمازش تنبلی کند، در کار آخرتش خیری نیست، و کسی که در کاری که به وسیله آن امر معیشت خود را اصلاح می کند تنبلی کند، در کار دنیایش خیری نیست.
21975- 3- (2) وَ عَنْهُ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ قَالَ: کَتَبَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِلَی رَجُلٍ مِنْ أَصْحَابِهِ أَمَّا بَعْدُ فَلَا تُجَادِلِ الْعُلَمَاءَ وَ لَا تُمَارِ السُّفَهَاءَ فَیُبْغِضَکَ الْعُلَمَاءُ وَ یَشْتِمَکَ السُّفَهَاءُ وَ لَا تَکْسَلْ عَنْ مَعِیشَتِکَ فَتَکُونَ کَلًّا عَلَی غَیْرِکَ أَوْ قَالَ عَلَی أَهْلِکَ.
******
ترجمه:
مسعده بن صدقه گفت: امام صادق علیه السلام به یکی از یارانش نوشت: اما بعد، با عالمان جدل مکن و با نادانان مجادله مکن، که عالمان تو را دشمن می دارند و نادانان به تو دشنام می دهند. و در معیشت خود تنبلی مکن تا باری بر دوش دیگران یا بر خانواده ات نباشی.
21976- 4- (3) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ ابْنِ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: عَدُوُّ الْعَمَلِ الْکَسَلُ.
******
ترجمه:
ابن قداح از امام صادق علیه السلام نقل می کند که فرمود: دشمن عمل، تنبلی است.
21977- 5- (4) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ سَعْدِ بْنِ أَبِی خَلَفٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی ع قَالَ: قَالَ أَبِی لِبَعْضِ وُلْدِهِ إِیَّاکَ وَ الْکَسَلَ وَ الضَّجَرَ فَإِنَّهُمَا یَمْنَعَانِکَ مِنْ حَظِّکَ مِنَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ (5)
ص: 59
وَ رَوَاهُ ابْنُ إِدْرِیسَ فِی آخِرِ السَّرَائِرِ نَقْلًا مِنْ کِتَابِ الْمَشِیخَةِ لِلْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ مِثْلَهُ (1).
******
ترجمه:
سعد بن ابی خلف از امام موسی کاظم علیه السلام نقل می کند که فرمود: پدرم به یکی از فرزندانش گفت: از تنبلی و بی حوصلگی بپرهیز، زیرا این دو تو را از بهره ات در دنیا و آخرت باز می دارند.
21978- 6- (2) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ صَالِحِ بْنِ عُمَرَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَا تَسْتَعِنْ بِکَسْلَانَ وَ لَا تَسْتَشِیرَنَّ عَاجِزاً.
******
ترجمه:
حسن بن عبدالله از امام صادق علیه السلام نقل می کند که فرمود: از شخص تنبل کمک مخواه و از فرد ناتوان مشورت نگیر.
21979- 7- (3) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ رَفَعَهُ قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع إِنَّ الْأَشْیَاءَ لَمَّا ازْدَوَجَتْ ازْدَوَجَ الْکَسَلُ وَ الْعَجْزُ فَنُتِجَا بَیْنَهُمَا الْفَقْرَ (4).
******
ترجمه:
علی بن محمد (راوی) می گوید: امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: هنگامی که چیزها به هم پیوستند، تنبلی و ناتوانی هم با یکدیگر پیوند خوردند و بین آن ها فقر به وجود آمد.
سپس معری این معنی را نظم کرده است که:
آیا ندیده ای که ناتوانی دختر تنبلی را به ازدواج پسرش درآورده و مهرش را به او داد؟
سپس به او گفت: بخواب، زیرا شما حتماً فرزندی به نام فقر خواهید داشت.
21980- 8- (5) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حَمَّادٍ اللَّحَّامِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَا تَکْسَلُوا فِی طَلَبِ مَعَایِشِکُمْ فَإِنَّ آبَاءَنَا کَانُوا یَرْکُضُونَ فِیهَا وَ یَطْلُبُونَهَا.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی جِهَادِ النَّفْسِ (6) وَ فِی مُقَدِّمَةِ الْعِبَادَاتِ (7) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (8).
******
ترجمه:
حماد لحام از امام صادق علیه السلام نقل می کند که فرمود: در طلب معیشت خود تنبلی نکنید، زیرا پدران ما در این زمینه می دویدند و آن را طلب می کردند.
ص: 60
21981- 1- (3) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی ع قَالَ: إِیَّاکَ وَ الْکَسَلَ وَ الضَّجَرَ فَإِنَّکَ إِنْ کَسِلْتَ لَمْ تَعْمَلْ وَ إِنْ ضَجِرْتَ لَمْ تُعْطِ الْحَقَّ.
******
ترجمه:
سماعه بن مهران از امام موسی کاظم علیه السلام نقل می کند که فرمود: از تنبلی و بی حوصلگی بپرهیز، زیرا اگر تنبلی کنی، کار نخواهی کرد و اگر بی حوصله باشی، حق را ادا نخواهی کرد.
21982- 2- (4) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ عَنِ الْهَیْثَمِ النَّهْدِیِّ عَنْ عَبْدِ الْعَزِیزِ بْنِ عُمَرَ الْوَاسِطِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عُمَرَ الْحَلَّالِ (5) عَنْ زَیْدٍ الْقَتَّاتِ عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ تَجَنَّبُوا الْمُنَی فَإِنَّهَا تُذْهِبُ بَهْجَةَ مَا خُوِّلْتُمْ (6) وَ تَسْتَصْغِرُونَ بِهَا مَوَاهِبَ اللَّهِ عِنْدَکُمْ وَ تُعْقِبُکُمُ الْحَسَرَاتِ فِیمَا وَهَّمْتُمْ بِهِ أَنْفُسَکُمْ.
******
ترجمه:
ابان بن تغلب می گوید: شنیدم امام صادق علیه السلام می فرمود: از آرزوها بپرهیزید، زیرا آنها به خوشحالی هایی که به شما داده شده آسیب می زنند و شما را به کوچک شمردن نعمت های خداوند در نزد خود وا می دارند و حسرت ها را در آنچه به آن امیدوار بودید برایتان به ارمغان می آورند.
21983- 3- (7) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ: إِیَّاکَ وَ الضَّجَرَ وَ الْکَسَلَ إِنَّهُمَا مِفْتَاحُ کُلِّ سُوءٍ إِنَّهُ مَنْ کَسِلَ لَمْ یُؤَدِّ حَقّاً وَ مَنْ ضَجِرَ لَمْ یَصْبِرْ عَلَی حَقٍّ.
******
ترجمه:
عمر بن یزید از امام صادق علیه السلام نقل می کند که ایشان فرمودند: از بی صبری و کسالت بپرهیز، زیرا آنها کلید هر بدی هستند. کسی که کسالت به خرج دهد، حقّی را ادا نمی کند و کسی که بی صبری کند، بر حقّی صبر نمی کند.
21984- 4- (8) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع فِی وَصِیَّتِهِ لِمُحَمَّدِ بْنِ الْحَنَفِیَّةِ أَنَّهُ قَالَ: یَا بُنَیَّ إِیَّاکَ وَ الِاتِّکَالَ عَلَی الْأَمَانِیِّ فَإِنَّهَا
ص: 61
بَضَائِعُ النَّوْکَی وَ تُثَبِّطُ عَنِ الْآخِرَةِ إِلَی أَنْ قَالَ أَشْرَفُ الْغِنَی تَرْکُ الْمُنَی.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (1).
******
ترجمه:
امیرالمؤمنین علیه السلام در وصیت خود به محمد بن حنفیه فرمودند: پسرم، از اتکاء به آرزوها بپرهیز، زیرا آنها کالاهای بیهوده ای هستند که انسان را از آخرت باز می دارند. ایشان در ادامه فرمودند: شریف ترین غنا، ترک آرزوهاست.
21985- 1- (3) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع یَحْتَطِبُ وَ یَسْتَقِی وَ یَکْنُسُ وَ کَانَتْ فَاطِمَةُ ع تَطْحَنُ وَ تَعْجِنُ وَ تَخْبِزُ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ مِثْلَهُ (4).
******
ترجمه:
هشام بن سالم از امام صادق علیه السلام نقل می کند که امیرالمؤمنین علیه السلام هیزم جمع می کرد، آب می آورد و خانه را جارو می کرد. و فاطمه سلام الله علیها نیز آرد می کرد، خمیر می کرد و نان می پخت.
21986- 2- (5) وَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عَبْدَلِ بْنِ مَالِکٍ عَنْ هَارُونَ بْنِ الْجَهْمِ عَنِ الْکَاهِلِیِّ عَنْ مُعَاذٍ بَیَّاعِ الْأَکْسِیَةِ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص یَحْلُبُ عَنْزَ أَهْلِهِ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی أَحَادِیثِ الْعَمَلِ بِالْیَدِ (6).
******
ترجمه:
معاذ بیاع الأکسية نقل می کند که امام صادق علیه السلام فرمود: رسول خدا صلی الله عليه وآله به خاطر خانواده اش، از بز شیر می دوشید.
ص: 62
21987- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ فِی حِکْمَةِ آلِ دَاوُدَ یَنْبَغِی لِلْمُسْلِمِ الْعَاقِلِ أَنْ لَا یُرَی ظَاعِناً إِلَّا فِی ثَلَاثٍ مَرَمَّةٍ لِمَعَاشٍ أَوْ تَزَوُّدٍ لِمَعَادٍ أَوْ لَذَّةٍ فِی غَیْرِ ذَاتِ مَحْرَمٍ وَ یَنْبَغِی لِلْمُسْلِمِ الْعَاقِلِ أَنْ یَکُونَ لَهُ سَاعَةٌ یُفْضِی بِهَا إِلَی عَمَلِهِ فِیمَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ اللَّهِ جَلَّ وَ عَزَّ وَ سَاعَةٌ یُلَاقِی إِخْوَانَهُ الَّذِینَ یُفَاوِضُهُمْ وَ یُفَاوِضُونَهُ فِی أَمْرِ آخِرَتِهِ وَ سَاعَةٌ یُخَلِّی بَیْنَ نَفْسِهِ وَ لَذَّتِهَا فِی غَیْرِ مُحَرَّمٍ فَإِنَّهَا عَوْنٌ عَلَی تِلْکَ السَّاعَتَیْنِ.
******
ترجمه:
محمد بن مروان نقل می کند که امام صادق علیه السلام فرمود: در حکمت آل داود آمده است که برای مسلمان عاقل لازم است که در هیچ حالی غیر از سه حالت دیده نشود:
مرمت معیشت (بهبود وضعیت اقتصادی).
تجهیز برای معاد (آمادگی برای آخرت).
لذت در غیر ذات محرم (لذت جویی در کارهایی که حرام نیستند).
همچنین برای مسلمان عاقل ضروری است که زمانی برای خود داشته باشد تا به کارهایش با خداوند جلّ وعزّ بپردازد، و زمانی برای ملاقات با برادرانش که درباره امور آخرت گفتگو کنند، و زمانی برای رهایی از فشار زندگی و لذت بردن از چیزهای حلال داشته باشد؛ زیرا اینها به او کمک می کند تا در دو زمان اول موفق تر باشد.
21988- 2- (3) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ ثَعْلَبَةَ وَ غَیْرِهِ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِصْلَاحُ الْمَالِ مِنَ الْإِیمَانِ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (4).
******
ترجمه:
ثعلبه و دیگران از شخصی نقل می کنند که امام صادق علیه السلام فرمود: اصلاح مال، از نشانه های ایمان است.
21989- 3- (5) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ صَالِحِ بْنِ حَمْزَةَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع عَلَیْکَ بِإِصْلَاحِ الْمَالِ فَإِنَّ فِیهِ مَنْبَهَةً لِلْکَرِیمِ
ص: 63
- وَ اسْتِغْنَاءً عَنِ اللَّئِیمِ.
******
ترجمه:
صالح بن حمزه از برخی از اصحابش نقل می کند که امام صادق علیه السلام فرمود: بر توست که مال خود را اصلاح کنی، زیرا در آن نشانه ای برای کریم و بی نیازی از لئیم (شخص پست) است.
21990- 4- (1) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مِنَ الْمُرُوءَةِ اسْتِصْلَاحُ الْمَالِ.
******
ترجمه:
محمد بن علی بن حسین نقل می کند که رسول خدا صلی الله عليه وآله فرمودند: از مروت (جوانمردی) است که مال را اصلاح کنی.
21991- 5- (2) وَ فِی الْخِصَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَمِّهِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی الْقَاسِمِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِیِّ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ صَالِحِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مِنَ الْمُرُوءَةِ اسْتِصْلَاحُ الْمَالِ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (3) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (4).
******
ترجمه:
این روایت از ابان بن تغلب نقل می کند که ابوجعفر (امام باقر علیه السلام) فرمودند: رسول خدا صلی الله عليه وآله فرمودند: از مروت (جوانمردی) است که مال را اصلاح کنی.
21992- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عُبَیْدِ بْنِ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ لَهُ یَا عُبَیْدُ إِنَّ السَّرَفَ یُورِثُ الْفَقْرَ وَ إِنَّ الْقَصْدَ یُورِثُ الْغِنَی.
******
ترجمه:
این روایت از عبید بن زراره نقل می کند که ابی عبدالله (امام صادق علیه السلام) فرمودند: ای عبید! اسراف (افراط در خرج کردن) فقر به بار می آورد و میانه روی (قصد) ثروت و غنا را به دنبال دارد.
21993- 2- (7) قَالَ وَ قَالَ الْعَالِمُ ع ضَمِنْتُ لِمَنِ اقْتَصَدَ أَنْ لَا یَفْتَقِرَ.
******
ترجمه:
این روایت به نقل از عالم (امام کاظم علیه السلام ) بیان می کند: من تضمین کرده ام که هر کس میانه روی کند، فقیر نخواهد شد.
ص: 64
21994- 3- (1) قَالَ وَ قَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ ع إِنَّ الرَّجُلَ لَیُنْفِقُ مَالَهُ فِی حَقٍّ وَ إِنَّهُ لَمُسْرِفٌ.
******
ترجمه:
این روایت از علی بن حسین (علیه السلام) می گوید: "بعضی از مردان ممکن است مال خود را در راه حق خرج کنند، اما در عین حال اسراف کار محسوب شوند."
21995- 4- (2) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع أَنَّهُ قَالَ: لِلْمُسْرِفِ ثَلَاثُ عَلَامَاتٍ یَأْکُلُ مَا لَیْسَ لَهُ وَ یَشْتَرِی بِمَا (3) لَیْسَ لَهُ وَ یَلْبَسُ مَا لَیْسَ لَهُ.
******
ترجمه:
این روایت از امیر المؤمنین علی (علیه السلام) که می گوید: "برای اسراف کار سه علامت وجود دارد: 1. او می خورد چیزی را که مال او نیست. 2. او با پولی که متعلق به او نیست، خرید می کند. 3. او لباس هایی می پوشد که از آن او نیست."
21996- 5- (4) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ دَاوُدَ بْنِ سِرْحَانَ قَالَ: رَأَیْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَکِیلُ تَمْراً بِیَدِهِ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ لَوْ أَمَرْتَ بَعْضَ وُلْدِکَ أَوْ بَعْضَ مَوَالِیکَ فَیَکْفِیکَ قَالَ یَا دَاوُدُ- إِنَّهُ لَا یُصْلِحُ الْمَرْءَ الْمُسْلِمَ إِلَّا ثَلَاثَةٌ التَّفَقُّهُ فِی الدِّینِ وَ الصَّبْرُ عَلَی النَّائِبَةِ وَ حُسْنُ التَّقْدِیرِ فِی الْمَعِیشَةِ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا مِنْ قَوْلِهِ لَا یُصْلِحُ الْمَرْءَ الْمُسْلِمَ إِلَی آخِرِهِ (5)
******
ترجمه:
داوود بن سرحان می گوید: «من امام صادق (علیه السلام) را دیدم که با دست خود خرما می کِند. گفتم: "جانم فدای تو! چرا یکی از فرزندانت یا برخی از غلامانت را نمی فرستی تا این کار را برایت انجام دهد؟" امام (ع) فرمود: "ای داوود! جز سه چیز، اصلاح حال مرد مسلمان را نمی کند:
تفقه در دین: یعنی فهم عمیق و درست از دین.
صبر بر نائبه: صبر در برابر مصائب و مشکلات.
حسن تقدیر در معیشت: یعنی توانایی در تدبیر و مدیریت معیشت و زندگی.»
21997- 6- (6) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ رِبْعِیٍّ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْکَمَالُ کُلُّ الْکَمَالِ فِی ثَلَاثَةٍ فَذَکَرَ فِی الثَّلَاثَةِ التَّقْدِیرَ فِی الْمَعِیشَةِ.
******
ترجمه:
ربعى از مردى نقل می کند که از امام صادق (علیه السلام) شنید: «تمام کمال در سه چیز خلاصه می شود.» و یکی از آن سه چیز «تقدیر در معیشت» ذکر شده است.
21998- 7- (7) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ ذَرِیحٍ الْمُحَارِبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا أَرَادَ اللَّهُ بِأَهْلِ بَیْتٍ خَیْراً رَزَقَهُمُ الرِّفْقَ فِی الْمَعِیشَةِ.
******
ترجمه:
ذریح محاربی از امام صادق (علیه السلام) نقل می کند که فرمود: «هنگامی که خداوند برای اهل خانه ای خیری بخواهد، به آن ها رفقت در معیشت عطا می کند.»
ص: 65
21999- 8- (1) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِیرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: مِنْ عَلَامَاتِ الْمُؤْمِنِ ثَلَاثٌ حُسْنُ التَّقْدِیرِ فِی الْمَعِیشَةِ وَ الصَّبْرُ عَلَی النَّائِبَةِ وَ التَّفَقُّهُ فِی الدِّینِ وَ قَالَ مَا خَیْرٌ فِی رَجُلٍ لَا یَقْتَصِدُ فِی مَعِیشَتِهِ مَا یَصْلُحُ لَا لِدُنْیَاهُ وَ لَا لآِخِرَتِهِ.
******
ترجمه:
حنان بن سدیر از پدرش نقل می کند که امام باقر (علیه السلام) فرمود: «از نشانه های مؤمن، سه چیز است: حسن تدبیر در معیشت، صبر بر مشکلات و بلاها، و فقه در دین. و فرمود: در مردی که در معیشت خود اعتدال ندارد، هیچ خیری نیست؛ نه برای دنیای او و نه برای آخرتش.»
22000- 9- (2) وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لا تَجْعَلْ یَدَکَ مَغْلُولَةً إِلی عُنُقِکَ قَالَ فَضَمَّ یَدَهُ فَقَالَ هَکَذَا وَ لا تَبْسُطْها کُلَّ الْبَسْطِ (3) قَالَ فَبَسَطَ رَاحَتَهُ وَ قَالَ هَکَذَا.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (4) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (5).
******
ترجمه:
عبدالله بن سنان از امام صادق (علیه السلام) نقل می کند که در تفسیر آیه شریفه «و لا تجعل یدک مغلولة الی عنقک» (اسراء، 29) فرمود: «دستت را به گردنت بسته مکن.» سپس دستش را به حالت بسته درآورد و گفت: «این گونه است» و سپس دستش را گسترش داد و گفت: «و دستت را به تمام و کمال باز مگذار.»
22001- 1- (7) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ
ص: 66
ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْکَادُّ عَلَی عِیَالِهِ (1) کَالْمُجَاهِدِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (2).
******
ترجمه:
حلبی از امام صادق (ع) روایت کرده که فرمود: کسی که برای خانواده اش تلاش می کند مانند مجاهد در راه خداست.
22002- 2- (3) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ زَکَرِیَّا بْنِ آدَمَ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا ع قَالَ: الَّذِی یَطْلُبُ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ مَا یَکُفُّ بِهِ عِیَالَهُ أَعْظَمُ أَجْراً مِنَ الْمُجَاهِدِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ.
******
ترجمه:
زکریا بن آدم از امام رضا (ع) روایت کرده که فرمود: کسی که از فضل خداوند چیزی طلب می کند تا با آن نیاز خانواده اش را برطرف سازد، اجرش بزرگ تر از مجاهد در راه خدای عزوجل است.
22003- 3- (4) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ رِبْعِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْفُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا کَانَ الرَّجُلُ مُعْسِراً یَعْمَلُ بِقَدْرِ مَا یَقُوتُ بِهِ نَفْسَهُ وَ أَهْلَهُ لَا یَطْلُبُ حَرَاماً فَهُوَ کَالْمُجَاهِدِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ.
******
ترجمه:
فضیل بن یسار از امام صادق (ع) روایت کرده که فرمود: هنگامی که مردی تنگدست باشد و به اندازه ای کار کند که نیاز خود و خانواده اش را تأمین کند و به دنبال حرام نباشد، او مانند مجاهد در راه خداست.
22004- 4- (5) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ ع إِذَا أَصْبَحَ خَرَجَ غَادِیاً فِی طَلَبِ الرِّزْقِ فَقِیلَ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ أَیْنَ تَذْهَبُ فَقَالَ أَتَصَدَّقُ لِعِیَالِی قِیلَ لَهُ أَ تَتَصَدَّقُ فَقَالَ مَنْ طَلَبَ الْحَلَالَ فَهُوَ مِنَ اللَّهِ صَدَقَةٌ عَلَیْهِ.
******
ترجمه:
عبدالله بن سنان از امام صادق (ع) روایت کرده که فرمود: هنگامی که علی بن حسین (ع) صبح می کرد، برای طلب روزی بیرون می رفت. به او گفته شد: ای پسر رسول خدا، کجا می روی؟ فرمود: صدقه ای برای خانواده ام می برم. به او گفته شد: آیا صدقه می بری؟ فرمود: کسی که حلال طلب کند، این از جانب خدا صدقه ای بر اوست.
أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَحْمَدَ الْمِنْقَرِیِّ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ مِنَ الرِّزْقِ مَا یُیَبِّسُ الْجِلْدَ عَلَی الْعَظْمِ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (1).
******
ترجمه:
زراره از امام صادق (ع) روایت کرده که فرمود: همانا برخی از روزی ها هستند که پوست را بر استخوان خشک می کنند.
22006- 6- (2) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: قَالَ ع مِنْ سَعَادَةِ الْمَرْءِ أَنْ یَکُونَ الْقَیِّمَ عَلَی عِیَالِهِ.
******
ترجمه:
محمد بن علی بن حسین گفت که امام (ع) فرمود: از خوشبختی مرد این است که سرپرست خانواده اش باشد.
22007- 7- (3) قَالَ وَ قَالَ النَّبِیُّ ص مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ یُضَیِّعُ مَنْ یَعُولُ.
******
ترجمه:
و پیامبر (ص) فرمود: ملعون است، ملعون است کسی که افراد تحت سرپرستی خود را ضایع کند.
22008- 8- (4) قَالَ وَ قَالَ ع کَفَی بِالْمَرْءِ إِثْماً أَنْ یُضَیِّعَ مَنْ یَعُولُ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (5) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (6).
******
ترجمه:
و امام (ع) فرمود: برای گناهکار بودن شخص همین بس که افراد تحت سرپرستی اش را ضایع کند.
ص: 68
(1) 24 بَابُ اسْتِحْبَابِ شِرَاءِ الْعَقَارِ وَ کَرَاهَةِ بَیْعِهِ إِلَّا أَنْ یُشْتَرَی بِثَمَنِهِ بَدَلُهُ وَ کَوْنِ الْعَقَارَاتِ مُتَفَرِّقَةً
******
ترجمه:
22009- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَا یُخَلِّفُ الرَّجُلُ بَعْدَهُ شَیْئاً أَشَدَّ عَلَیْهِ مِنَ الْمَالِ الصَّامِتِ قَالَ قُلْتُ: لَهُ کَیْفَ یَصْنَعُ بِهِ قَالَ یَجْعَلُهُ فِی الْحَائِطِ وَ الْبُسْتَانِ وَ الدَّارِ.
مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ زُرَارَةَ نَحْوَهُ (3).
******
ترجمه:
زراره از امام صادق (ع) روایت کرده که فرمود: چیزی که مرد پس از خود به جا می گذارد، سخت تر از مال بی حرکت(پول نقد) نیست. گفتم: با آن چه باید کرد؟ فرمود: آن را تبدیل کند به باغ و خانه .
22010- 2- (4) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ مُعَمَّرِ بْنِ خَلَّادٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع یَقُولُ إِنَّ رَجُلًا أَتَی جَعْفَراً ع شَبِیهاً بِالْمُسْتَنْصِحِ لَهُ فَقَالَ لَهُ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ کَیْفَ صِرْتَ اتَّخَذْتَ الْأَمْوَالَ قِطَعاً مُتَفَرِّقَةً وَ لَوْ کَانَتْ فِی مَوْضِعٍ کَانَ أَیْسَرَ (5) لِمَئُونَتِهَا وَ أَعْظَمَ لِمَنْفَعَتِهَا فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع اتَّخَذْتُهَا مُتَفَرِّقَةً فَإِنْ أَصَابَ هَذَا الْمَالَ شَیْ ءٌ سَلِمَ هَذَا وَ الصُّرَّةُ تَجْمَعُ هَذَا کُلَّهُ.
******
ترجمه:
معمر بن خلاد روایت کرده که شنیدم امام کاظم (ع) فرمود: مردی نزد امام جعفر صادق (ع) آمد، گویی می خواست به ایشان نصیحتی کند، و گفت: ای اباعبدالله، چرا اموالت را به صورت قطعه های پراکنده قرار داده ای؟ اگر همه در یک مکان بود، هزینه نگهداری آن ها آسان تر و منفعت آن ها بیشتر بود. امام صادق (ع) فرمود: من آن ها را پراکنده قرار دادم تا اگر برای بخشی از این اموال اتفاقی افتاد، بقیه سالم بماند، و صرّه همه این ها را در خود جمع نمی کند.
ع لِمُصَادِفٍ مَوْلَاهُ اتَّخِذْ عُقْدَةً أَوْ ضَیْعَةً فَإِنَّ الرَّجُلَ إِذَا نَزَلَتْ بِهِ النَّازِلَةُ أَوِ الْمُصِیبَةُ فَذَکَرَ أَنَّ وَرَاءَ ظَهْرِهِ مَا یُقِیمُ عِیَالَهُ کَانَ أَسْخَی لِنَفْسِهِ.
******
ترجمه:
محمد بن مرزم از پدرش نقل می کند که امام صادق (ع) به مصادف غلام خود فرمود: برای خود یک عقده یا دارایی تهیه کن، زیرا هنگامی که مصیبت یا بلایی بر مردی نازل شود و او به یاد بیاورد که چیزی برای تأمین خانواده اش پشت سر دارد، این برای او سخاوت بیشتری به ارمغان می آورد.
22012- 4- (1) وَ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْکُوفِیِّ عَنْ عُبَیْسِ بْنِ هِشَامٍ عَنْ عَبْدِ الصَّمَدِ بْنِ بَشِیرٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَمَّا دَخَلَ النَّبِیُّ ص الْمَدِینَةَ- خَطَّ دُورَهَا بِرِجْلِهِ ثُمَّ قَالَ- اللَّهُمَّ مَنْ بَاعَ رِبَاعَهُ (2) فَلَا تُبَارِکْ لَهُ.
وَ
رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَبْدِ الصَّمَدِ بْنِ بَشِیرٍ مِثْلَهُ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ مَنْ بَاعَ رُقْعَةً مِنْ أَرْضٍ فَلَا تُبَارِکْ فِیهِ (3)
******
ترجمه:
معاویه بن عمار از امام صادق (ع) روایت کرده که فرمود: هنگامی که پیامبر (ص) به مدینه وارد شد، با پای خود دور آن را خط زد و سپس گفت: خداوندا، هر کس که املاک خود را بفروشد، برایش برکت قرار مده
22013- 5- (4) وَ عَنْ حُمَیْدِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ غَیْرِ وَاحِدٍ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ قَالَ: دَعَانِی أَبُو جَعْفَرٍ ع (5) فَقَالَ بَاعَ فُلَانٌ أَرْضَهُ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ مَکْتُوبٌ فِی التَّوْرَاةِ- أَنَّ مَنْ بَاعَ أَرْضاً أَوْ مَاءً وَ لَمْ یَضَعْ ثَمَنَهُ فِی أَرْضٍ وَ مَاءٍ ذَهَبَ ثَمَنُهُ مَحْقاً.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ (6)
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (7).
******
ترجمه:
أبان بن عثمان روایت کرده که امام باقر (ع) مرا فراخواند و فرمود: فلانی زمینش را فروخته است؟ گفتم: بله. فرمود: در تورات نوشته شده که هر کس زمینی یا آبی را بفروشد و بهای آن را در زمینی یا آبی دیگر نگذارد، بهایش از بین خواهد رفت.
22014- 6- (8) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ صَالِحِ بْنِ أَبِی حَمَّادٍ عَنِ
ص: 70
الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ وَهْبٍ الْحَرِیرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مُشْتَرِی الْعُقْدَةِ مَرْزُوقٌ وَ بَائِعُهَا مَمْحُوقٌ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (1)
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (2).
******
ترجمه:
وهب حریری از امام صادق (ع) روایت کرده که فرمود: خریدار دارایی، روزی داده شده است و فروشنده آن دچار نقصان می شود.
22015- 7- (3) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ بُنْدَارَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ یُوسُفَ عَنْ عَبْدِ السَّلَامِ عَنْ هِشَامِ بْنِ أَحْمَرَ عَنْ أَبِی إِبْرَاهِیمَ ع قَالَ: ثَمَنُ الْعَقَارِ مَمْحُوقٌ إِلَّا أَنْ یُجْعَلَ فِی عَقَارٍ مِثْلِهِ.
******
ترجمه:
هشام بن أحمر از امام کاظم (ع) روایت کرده که فرمود: بهای املاک نابود می شود مگر این که در ملکی مانند آن سرمایه گذاری شود.
22016- 8- (4) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ شَمُّونٍ عَنِ الْأَصَمِّ عَنْ مِسْمَعٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ لِیَ أَرْضاً تُطْلَبُ مِنِّی وَ یُرَغِّبُونِّی فَقَالَ لِی یَا أَبَا سَیَّارٍ- أَمَا عَلِمْتَ أَنَّهُ مَنْ بَاعَ الْمَاءَ وَ الطِّینَ وَ لَمْ یَجْعَلْ مَالَهُ فِی الْمَاءِ وَ الطِّینِ ذَهَبَ مَالُهُ هَبَاءً قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنِّی أَبِیعُ بِالثَّمَنِ الْکَثِیرِ وَ أَشْتَرِی مَا هُوَ أَوْسَعُ رُقْعَةً (5) مِنْهُ فَقَالَ لَا بَأْسَ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ مِثْلَهُ (6).
******
ترجمه:
مسمع روایت کرده که به امام صادق (ع) گفتم: من زمینی دارم که از من می خواهند بفروشم و مرا به فروش آن تشویق می کنند. امام به من فرمود: ای اباسیار، آیا نمی دانی هر کس آب و خاک را بفروشد و پول آن را در آب و خاک دیگری نگذارد، مالش به هدر می رود؟ گفتم: فدایت شوم، من آن را با قیمت زیاد می فروشم و چیزی وسیع تر از آن را می خرم. امام فرمود: ایرادی ندارد.
22017- 9- (7) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ
ص: 71
السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ أَنَّ النَّبِیَّ ص سُئِلَ أَیُّ الْمَالِ بَعْدَ الْبَقَرِ خَیْرٌ فَقَالَ الرَّاسِیَاتُ فِی الْوَحَلِ وَ الْمُطْعِمَاتُ فِی الْمَحْلِ نِعْمَ الشَّیْ ءُ النَّخْلُ مَنْ بَاعَهُ فَإِنَّمَا ثَمَنُهُ بِمَنْزِلَةِ رَمَادٍ عَلَی رَأْسِ شَاهِقٍ (1) فِی یَوْمٍ عَاصِفٍ إِلَّا أَنْ یُخْلِفَ مَکَانَهَا.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (2)
وَ رَوَاهُ فِی الْمَجَالِسِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ (3)
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی بَعْضِ الْمَقْصُودِ (4) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (5).
******
ترجمه:
سکونی از امام صادق (ع) در حدیثی روایت کرده که پیامبر (ص) مورد پرسش قرار گرفت که پس از گاو، بهترین مال چیست؟ فرمود: آنچه که در گل ثابت می ماند و در خشکسالی خوراک می دهد. نخل (خرما) چیز خوبی است؛ اما هر کس آن را بفروشد، بهایش همچون خاکستری است بر قله ای بلند در روزی طوفانی، مگر اینکه جای آن را با چیزی دیگر پر کند.
(6) 25 بَابُ اسْتِحْبَابِ مُبَاشَرَةِ کِبَارِ الْأُمُورِ کَشِرَاءِ الْعَقَارِ وَ الرَّقِیقِ وَ الْإِبِلِ وَ الِاسْتِنَابَةِ فِیمَا سِوَاهَا وَ اخْتِیَارِ مَعَالِی الْأُمُورِ وَ تَرْکِ حَقِیرِهَا
******
ترجمه:
22018- 1- (7) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ یُونُسَ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: بَاشِرْ کِبَارَ أُمُورِکَ وَ کِلْ مَا شُقَّ (8) مِنْهَا إِلَی غَیْرِکَ قُلْتُ ضَرْبَ أَیِّ شَیْ ءٍ قَالَ ضَرْبَ أَشْرِیَةِ الْعَقَارِ وَ مَا أَشْبَهَهَا.
ص: 72
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (1).
******
ترجمه:
یونس از مردی روایت کرده که امام صادق (ع) فرمود: کارهای بزرگ خود را خودت انجام بده و هرچه را که دشوار است به دیگری واگذار کن. گفتم: منظور چه نوع کاری است؟ فرمود: مانند خرید و فروش املاک و کارهای مشابه آن.
22019- 2- (2) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَمْرِو بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ خَلَفِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ هَارُونَ بْنِ الْجَهْمِ عَنِ الْأَرْقَطِ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لَا تَکُونَنَّ دَوَّاراً فِی الْأَسْوَاقِ وَ لَا تَلِ دَقَائِقَ الْأَشْیَاءِ بِنَفْسِکَ فَإِنَّهُ لَا یَنْبَغِی لِلْمَرْءِ الْمُسْلِمِ ذِی الْحَسَبِ وَ الدِّینِ أَنْ یَلِیَ شِرَاءَ دَقَائِقِ الْأَشْیَاءِ بِنَفْسِهِ مَا خَلَا ثَلَاثَةَ أَشْیَاءَ فَإِنَّهُ یَنْبَغِی لِذِی الدِّینِ وَ الْحَسَبِ أَنْ یَلِیَهَا بِنَفْسِهِ الْعَقَارَ وَ الرَّقِیقَ وَ الْإِبِلَ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْأَرْقَطِ مِثْلَهُ (3).
******
ترجمه:
ارقط روایت کرده که امام صادق (ع) فرمود: نباید در بازارها پیوسته بگردی و خودت امور کوچک را انجام دهی، زیرا شایسته نیست که یک مرد مسلمان با حیثیت و دین، خرید امور جزئی را خود انجام دهد، مگر در سه چیز که شایسته است خودش انجام دهد: زمین، غلام، و شتر.
22020- 3- (4) الْکَشِّیُّ فِی کِتَابِ الرِّجَالِ عَنْ نَصْرِ بْنِ الصَّبَّاحِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْبَصْرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جُمْهُورٍ الْعَمِّیِّ عَنْ مُوسَی بْنِ بَشَّارٍ الْوَشَّاءِ عَنْ دَاوُدَ بْنِ النُّعْمَانِ قَالَ: دَخَلَ الْکُمَیْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فَأَنْشَدَهُ
أَخْلَصَ اللَّهُ لِی هَوَایَ فَمَا أُغْرِقُ نَزْعاً وَ لَا تَطِیشُ سِهَامِی
- قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لَا تَقُلْ هَکَذَا وَ لَکِنْ قُلْ قَدْ أُغْرِقُ نَزْعاً وَ مَا تَطِیشُ سِهَامِی ثُمَّ قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یُحِبُّ مَعَالِیَ الْأُمُورِ وَ یَکْرَهُ سَفْسَافَهَا الْحَدِیثَ.
قَالَ صَاحِبُ الصِّحَاحِ السَّفْسَافُ الرَّدِی ءُ مِنْ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ الْأَمْرُ الْحَقِیرُ وَ
فِی الْحَدِیثِ أَنَّ اللَّهَ یُحِبُّ مَعَالِیَ الْأُمُورِ وَ یَکْرَهُ سَفْسَافَهَا وَ یُرْوَی یُبْغِضُ.
انْتَهَی (5)
ص: 73
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی الْمَلَابِسِ (1).
******
ترجمه:
داود بن نعمان روایت کرده که کُمیَت به حضور امام صادق (ع) رسید و این شعر را برای او خواند:
"خداوند عشق مرا خالص گردانید، پس نه تیرم به خطا می رود و نه هدفم را از دست می دهم."
امام صادق (ع) به او فرمود: این گونه نگو، بلکه بگو: "شاید تیرم به خطا رود، اما هدفم از دست نمی رود." سپس فرمود: همانا خداوند عزوجل امور والا را دوست دارد و امور پست و بی ارزش را ناپسند می دارد.
راوی صحاح می گوید: "سفساف" به معنای هر چیز پست و بی ارزش است، و در حدیث آمده است که خداوند امور والا را دوست دارد و امور پست را ناپسند (یا دشمن) می دارد.
22021- 1- (3) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی الْیَقْطِینِیِّ عَنْ زَکَرِیَّا الْمُؤْمِنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ قَالَ: قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع إِنَّمَا مَثَلُ الْحَاجَةِ إِلَی مَنْ أَصَابَ مَالَهُ حَدِیثاً کَمَثَلِ الدِّرْهَمِ فِی فَمِ الْأَفْعَی أَنْتَ إِلَیْهِ مُحْوِجٌ وَ أَنْتَ مِنْهَا عَلَی خَطَرٍ.
******
ترجمه:
ابوحمزه ثمالی روایت کرده که امام باقر (ع) فرمود: مثال نیاز داشتن به کسی که به تازگی به ثروتی دست یافته، مانند درهمی است در دهان مار؛ تو به آن نیاز داری، اما از آن در خطر هستی.
22022- 2- (4) وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ یُوسُفَ بْنِ عَقِیلٍ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْخَرَّازِ عَنْ دَاوُدَ الرَّقِّیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ: یَا دَاوُدُ تُدْخِلُ یَدَکَ فِی فَمِ التِّنِّینِ (5) إِلَی الْمِرْفَقِ خَیْرٌ لَکَ مِنْ طَلَبِ الْحَوَائِجِ إِلَی مَنْ لَمْ یَکُنْ فَکَانَ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عَمْرٍو وَ أَنَسِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ جَمِیعاً عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ ع فِی وَصِیَّةِ النَّبِیِّ ص لِعَلِیٍّ ع مِثْلَهُ (6).
******
ترجمه:
داود رقی روایت کرده که امام صادق (ع) فرمود: ای داود، دستت را تا آرنج در دهان اژدها فرو کنی برایت بهتر است از اینکه نیازهای خود را از کسی بخواهی که (فقیر بوده و) تازه به ثروت رسیده است.
22023- 3- (7) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی
ص: 74
عُمَیْرٍ عَنْ حَفْصِ بْنِ الْبَخْتَرِیِّ قَالَ: اسْتَقْرَضَ قَهْرَمَانٌ (1) لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع- مِنْ رَجُلٍ طَعَاماً لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع- فَأَلَحَّ فِی التَّقَاضِی فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع- أَ لَمْ أَنْهَکَ أَنْ تَسْتَقْرِضَ مِمَّنْ لَمْ یَکُنْ لَهُ ثُمَّ کَانَ.
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ (2)
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (3).
******
ترجمه:
حفص بن بختری روایت کرده که قهرمان(کارگذارحضرت) برای امام صادق (ع) از مردی غذایی قرض کرد و در تقاضای آن اصرار کرد. امام صادق (ع) به او فرمود: آیا به تو نگفتم که از کسی که (به تازگی به ثروت رسیده و) چیزی ندارد، قرض نگیری؟
(4) 27 بَابُ اسْتِحْبَابِ الِاقْتِصَارِ عَلَی مُعَامَلَةِ مَنْ نَشَأَ فِی الْخَیْرِ
******
ترجمه:
22024- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ فَضْلٍ النَّوْفَلِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ الرَّازِیِّ (6) قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لَا تُخَالِطُوا وَ لَا تُعَامِلُوا إِلَّا مَنْ نَشَأَ فِی خَیْرٍ.
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ ظَرِیفِ بْنِ نَاصِحٍ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع وَ ذَکَرَ مِثْلَهُ (7)
ص: 75
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (1)
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ (2)
وَ الَّذِی قَبْلَهُ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ بُنْدَارَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (3) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (4).
******
ترجمه:
ابن ابی نجران رازی روایت کرده که امام صادق (ع) فرمود: معاشرت و معامله نکنید مگربا کسیکه درخیربزرگ شده .
(5) 28 بَابُ عَدَمِ جَوَازِ تَرْکِ الدُّنْیَا الَّتِی لَا بُدَّ مِنْهَا لِلْآخِرَةِ وَ بِالْعَکْسِ
******
ترجمه:
22025- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: قَالَ ع لَیْسَ مِنَّا مَنْ تَرَکَ دُنْیَاهُ لآِخِرَتِهِ وَ لَا آخِرَتَهُ لِدُنْیَاهُ.
أَقُولُ: الْمُرَادُ بِالدُّنْیَا هُنَا الَّذِی یَجِبُ تَحْصِیلُهُ مِنْ کِفَایَةِ وَاجِبِ النَّفَقَةِ وَ نَحْوِهِ.
******
ترجمه:
محمد بن علی بن حسین روایت کرده که امام سجاد (ع) فرمود: کسی از ما نیست که دنیا را برای آخرتش رها کند و یا آخرتش را برای دنیایش.
می گویم: منظور از دنیا در اینجا، آن چیزی است که باید برای تأمین نیازهای ضروری و واجب خود به دست آورد.
22026- 2- (7) قَالَ وَ رُوِیَ عَنِ الْعَالِمِ ع أَنَّهُ قَالَ: اعْمَلْ لِدُنْیَاکَ کَأَنَّکَ تَعِیشُ أَبَداً وَ اعْمَلْ لآِخِرَتِکَ کَأَنَّکَ تَمُوتُ غَداً.
******
ترجمه:
روایت شده از امام کاظم علیه السلام که فرمود: برای دنیایت چنان عمل کن که گویا همیشه زنده خواهی بود، و برای آخرتت چنان عمل کن که گویا فردا خواهی مرد.
22027- 3- (8) قَالَ وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص نِعْمَ الْعَوْنُ عَلَی تَقْوَی اللَّهِ الْغِنَی.
******
ترجمه:
رسول خدا (ص) فرمود: ثروت، کمک خوبی برای تقوای الهی است.
ص: 76
22028- 4- (1) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْقَاسَانِیِّ (2) عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ دَاوُدَ الْمِنْقَرِیِّ عَنْ حَفْصِ بْنِ غِیَاثٍ قَالَ: قَالَ أَبُو الْحَسَنِ الْأَوَّلُ مُوسَی بْنُ جَعْفَرٍ ع اشْتَدَّتْ مَئُونَةُ الدُّنْیَا وَ مَئُونَةُ الْآخِرَةِ أَمَّا مَئُونَةُ الدُّنْیَا فَإِنَّکَ لَا تَمُدُّ یَدَکَ إِلَی شَیْ ءٍ مِنْهَا إِلَّا وَجَدْتَ فَاجِراً قَدْ سَبَقَکَ إِلَیْهِ وَ أَمَّا مَئُونَةُ الْآخِرَةِ فَإِنَّکَ لَا تَجِدُ إِخْوَاناً یُعِینُونَکَ عَلَیْهَا.
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ دَاوُدَ (3)
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (4) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (5).
******
ترجمه:
حفص بن غیاث روایت کرده که امام کاظم (ع) فرمود: هزینه و سختی دنیا و آخرت شدید است. اما هزینه دنیایی این است که به هر چیزی از آن دست دراز می کنی، می بینی پیش از تو فرد ناپرهیزی به آن رسیده است؛ و هزینه آخرت این است که برادرانی نمی یابی که تو را بر آن یاری دهند.
(6) 29 بَابُ اسْتِحْبَابِ الِاغْتِرَابِ فِی طَلَبِ الرِّزْقِ وَ التَّبْکِیرِ إِلَیْهِ وَ الْإِسْرَاعِ فِی الْمَشْیِ
******
ترجمه:
22029- 1- (7) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَةَ عَنِ الصَّادِقِ ع أَنَّهُ قَالَ: إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَیُحِبُّ الِاغْتِرَابَ فِی طَلَبِ الرِّزْقِ.
******
ترجمه:
عمر بن اُذینه از امام صادق (ع) روایت کرده که فرمود: خداوند تبارک و تعالی سفر کردن برای طلب روزی را دوست دارد.
22030- 2- (8) قَالَ وَ قَالَ ع اشْخَصْ یَشْخَصْ لَکَ الرِّزْقُ.
******
ترجمه:
و فرمود: حرکت کن تا روزی به سویت روان شود.
ص: 77
22031- 3- (1) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنِّی لَأُحِبُّ أَنْ أَرَی الرَّجُلَ مُتَحَرِّفاً فِی طَلَبِ الرِّزْقِ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص قَالَ اللَّهُمَّ بَارِکْ لِأُمَّتِی فِی بُکُورِهَا.
******
ترجمه:
از علی بن عبدالعزیز نقل شده که امام صادق علیه السلام فرمود: «من دوست دارم مرد را در حال کار و تلاش برای به دست آوردن روزی ببینم. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: خدایا! به امت من در بامدادان برکت ده.»
22032- 4- (2) قَالَ وَ قَالَ الصَّادِقُ ع تَعَلَّمُوا مِنَ الْغُرَابِ ثَلَاثَ خِصَالٍ اسْتِتَارَهُ بِالسِّفَادِ وَ بُکُورَهُ فِی طَلَبِ الرِّزْقِ وَ حَذَرَهُ.
******
ترجمه:
امام صادق علیه السلام فرمود: «از کلاغ سه خصلت را بیاموزید: پنهان کردن در زمان جفت گیری، بیدار شدن زود هنگام برای طلب روزی، و احتیاط و هوشیاری اش.»
22033- 5- (3) قَالَ وَ قَالَ ع إِذَا أَرَادَ أَحَدُکُمُ الْحَاجَةَ فَلْیُبَکِّرْ إِلَیْهَا فَإِنِّی سَأَلْتُ رَبِّی عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ یُبَارِکَ لِأُمَّتِی فِی بُکُورِهَا.
******
ترجمه:
امام صادق علیه السلام فرمود: «هرگاه یکی از شما حاجتی داشت، باید صبح زود به دنبال آن برود، زیرا من از پروردگارم عز و جل خواستم که در صبح زود برای امتم برکت قرار دهد.»
22034- 6- (4) قَالَ وَ قَالَ ع إِذَا أَرَادَ أَحَدُکُمْ حَاجَةً فَلْیُبَکِّرْ إِلَیْهَا وَ لْیُسْرِعِ الْمَشْیَ إِلَیْهَا.
******
ترجمه:
امام صادق علیه السلام فرمود: «هرگاه یکی از شما حاجتی دارد، باید صبح زود به سراغ آن برود و در راه رفتن به سوی آن شتاب کند.»
22035- 7- (5) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّی بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ لَجُلُوسُ الرَّجُلِ فِی دُبُرِ صَلَاةِ الْفَجْرِ إِلَی طُلُوعِ الشَّمْسِ أَنْفَذُ فِی طَلَبِ الرِّزْقِ مِنْ رُکُوبِ الْبَحْرِ قُلْتُ یَکُونُ لِلرَّجُلِ الْحَاجَةُ یَخَافُ فَوْتَهَا فَقَالَ یُدْلِجُ فِیهَا وَ لْیَذْکُرِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَإِنَّهُ فِی تَعْقِیبٍ مَا دَامَ عَلَی وُضُوئِهِ.
ص: 78
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ هُنَا (1) وَ فِی السَّفَرِ (2) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (3).
******
ترجمه:
حماد بن عثمان روایت کرده که از امام صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: «نشستن مرد بعد از نماز صبح تا طلوع خورشید در طلب روزی، مؤثرتر از سفر دریا برای کسب روزی است.» گفتم: اگر شخصی نیازی داشته باشد و از دست رفتنش بترسد، چه کند؟ فرمود: «سحرگاه برای آن حاجت حرکت کند و خداوند عزّ و جلّ را یاد کند، چراکه تا زمانی که بر وضو باشد، در حالت تعقیب است.»
(4) 30 بَابُ اسْتِحْبَابِ الذَّهَابِ فِی الْحَاجَةِ عَلَی طَهَارَةٍ وَ الْمَشْیِ فِی الظِّلِ
******
ترجمه:
22036- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: قَالَ الصَّادِقُ ع مَنْ ذَهَبَ فِی حَاجَةٍ عَلَی غَیْرِ وُضُوءٍ فَلَمْ تُقْضَ حَاجَتُهُ فَلَا یَلُومَنَّ إِلَّا نَفْسَهُ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی الطَّهَارَةِ (6).
******
ترجمه:
محمد بن علی بن حسین نقل می کند که امام صادق علیه السلام فرمودند: «هر کس در حالی که وضو ندارد برای حاجتی برود و آن حاجت برآورده نشود، تنها باید خود را سرزنش کند.»
22037- 2- (7) قَالَ: وَ أَرْسَلَ رَسُولُ اللَّهِ ص رَجُلًا فِی حَاجَةٍ وَ کَانَ یَمْشِی فِی الشَّمْسِ فَقَالَ لَهُ امْشِ فِی الظِّلِّ فَإِنَّ الظِّلَّ مُبَارَکٌ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی السَّفَرِ (8) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (9).
******
ترجمه:
نقل شده است که رسول الله صلی الله علیه وآله مردی را در حاجتی فرستاد و او در آفتاب می رفت. پیامبر فرمود: «در سایه راه برو، زیرا سایه مبارک است.»
ص: 79
(1) 31 بَابُ کَرَاهَةِ طَلَبِ الْحَوَائِجِ مِنَ النَّاسِ بِاللَّیْلِ وَ اسْتِحْبَابِ التَّزْوِیجِ فِیهِ
******
ترجمه:
22038- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ مَسْعُودٍ الْعَیَّاشِیُّ فِی تَفْسِیرِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: تَزَوَّجُوا بِاللَّیْلِ فَإِنَّ اللَّهَ جَعَلَهُ سَکَناً وَ لَا تَطْلُبُوا الْحَوَائِجَ بِاللَّیْلِ فَإِنَّهُ مُظْلِمٌ.
******
ترجمه:
نقل شده است که ابو عبدالله (علیه السلام) فرمودند: «در شب ازدواج کنید، زیرا خداوند آن را آرامش قرار داده است و در شب ها حاجت ها را طلب نکنید، زیرا شب تاریک است.»
22039- 2- (3) وَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْفَضْلِ عَمَّنْ رَفَعَهُ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: إِذَا طَلَبْتُمُ الْحَوَائِجَ فَاطْلُبُوهَا بِالنَّهَارِ فَإِنَّ اللَّهَ جَعَلَ الْحَیَاءَ فِی الْعَیْنَیْنِ وَ إِذَا تَزَوَّجْتُمْ فَتَزَوَّجُوا بِاللَّیْلِ فَإِنَّ اللَّهَ جَعَلَ اللَّیْلَ سَکَناً.
******
ترجمه:
نقل شده است که ابو جعفر (علیه السلام) فرمودند: «وقتی حاجت ها را طلب می کنید، آنها را در روز طلب کنید؛ زیرا خداوند حیا را در چشم ها قرار داده است. و هنگامی که ازدواج می کنید، در شب ازدواج کنید؛ زیرا خداوند شب را آرامش قرار داده است.»
22040- 3- (4) وَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ بِنْتِ إِلْیَاسَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا ع یَقُولُ إِنَّ اللَّهَ جَعَلَ اللَّیْلَ سَکَناً وَ جَعَلَ النِّسَاءَ سَکَناً وَ مِنَ السُّنَّةِ التَّزْوِیجُ بِاللَّیْلِ وَ إِطْعَامُ الطَّعَامِ.
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (5).
ص: 80
******
ترجمه:
ابو الحسن الرضا (علیه السلام) فرمودند: «خداوند شب را سکونتی قرار داده و زنان را نیز سکونتی قرار داده است. و از سنت است که ازدواج در شب باشد و غذا دادن نیز از موارد مهم است.»
22041- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِنَّ أَخْوَفَ مَا أَخَافُ عَلَی أُمَّتِی هَذِهِ الْمَکَاسِبُ الْحَرَامُ وَ الشَّهْوَةُ الْخَفِیَّةُ وَ الرِّبَا.
******
ترجمه:
ز ابو عبدالله (علیه السلام) نقل شده است که رسول خدا (صلى الله عليه وآله) فرمودند: «بیشترین چیزی که بر امتم می ترسم،این درآمدهای حرام، شهوت های پنهانی و ربا است.»
22042- 2- (3) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ وَ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لَیْسَ بِوَلِیٍّ لِی مَنْ أَکَلَ مَالَ مُؤْمِنٍ حَرَاماً.
******
ترجمه:
از ابی عبدالله (علیه السلام) نقل شده است: «هیچ کس که مال مؤمنی را به طور حرام بخورد، ولی من نیست.»
22043- 3- (4) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ ابْنِ
ص: 81
بُکَیْرٍ عَنْ عُبَیْدِ بْنِ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: کَسْبُ الْحَرَامِ یَبِینُ فِی الذُّرِّیَّةِ.
******
ترجمه:
از ابی عبدالله (علیه السلام) نقل شده است: «کسب حرام در نسل و ذرّیه نمایان می شود.»
22044- 4- (1) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْقَاسَانِیِّ عَنْ رَجُلٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ الْجَعْفَرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: تَشَوَّفَتِ الدُّنْیَا لِقَوْمٍ حَلَالًا مَحْضاً فَلَمْ یُرِیدُوهَا فَدَرَجُوا ثُمَّ تَشَوَّفَتْ لِقَوْمٍ حَلَالًا وَ شُبْهَةً فَقَالُوا لَا حَاجَةَ لَنَا فِی الشُّبْهَةِ وَ تَوَسَّعُوا فِی الْحَلَالِ ثُمَّ تَشَوَّفَتْ لِقَوْمٍ حَرَاماً وَ شُبْهَةً فَقَالُوا لَا حَاجَةَ لَنَا فِی الْحَرَامِ وَ تَوَسَّعُوا فِی الشُّبْهَةِ ثُمَّ تَشَوَّفَتْ لِقَوْمٍ حَرَاماً مَحْضاً فَیَطْلُبُونَهَا فَلَا یَجِدُونَهَا وَ الْمُؤْمِنُ یَأْکُلُ فِی الدُّنْیَا بِمَنْزِلَةِ الْمُضْطَرِّ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (2).
******
ترجمه:
از ابی عبدالله (علیه السلام) نقل شده است: «دنیا به سوی گروهی مشتاق شد که فقط حلال می طلبیدند، اما آنها آن را نخواستند و از آن بالا رفتند. سپس دنیا به سوی گروهی دیگر که حلال و شبهه دار می خواستند، خود را زینت داد و آنها گفتند: ما نیازی به شبهه نداریم و در حلال وسعت گرفتند. سپس دنیا به سمت گروهی که حرام و شبهه دار را می خواستند، خود را زینت داد وآنها گفتند: ما نیازی به حرام نداریم و در شبهه وسعت گرفتند. سپس دنیا به سوی گروهی که فقط حرام را می خواستند،خود را زینت داد و آنها آن را طلبیدند، اما نمی یابند. مؤمن در دنیا مانند مضطرّ است که می خورد.»
22045- 5- (3) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ دَاوُدَ الصَّرْمِیِّ قَالَ: قَالَ أَبُو الْحَسَنِ ع یَا دَاوُدُ إِنَّ الْحَرَامَ لَا یَنْمِی وَ إِنْ نَمَی لَمْ یُبَارَکْ لَهُ فِیهِ وَ مَا أَنْفَقَهُ لَمْ یُؤْجَرْ عَلَیْهِ وَ مَا خَلَّفَهُ کَانَ زَادَهُ إِلَی النَّارِ.
******
ترجمه:
از ابو الحسن (علیه السلام) نقل شده است: «ای داود! حرام رشد نمی کند و اگر هم رشد کند، در آن برکت نیست. و هرچه در آن خرج کنی، بر تو اجری نخواهد داشت و آنچه که باقی می گذارد، زاد و توشه اش برای آتش خواهد بود.»
22046- 6- (4) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ صَالِحِ بْنِ أَبِی حَمَّادٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ قَدِمْنا إِلی ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً (5) قَالَ إِنْ کَانَتْ أَعْمَالُهُمْ لَأَشَدَّ بَیَاضاً مِنَ الْقَبَاطِیِّ (6) فَیَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهَا کُونِی هَبَاءً وَ ذَلِکَ أَنَّهُمْ کَانُوا إِذَا شَرَعَ لَهُمُ الْحَرَامُ أَخَذُوهُ.
ص: 82
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ هُنَا (1) وَ فِی جِهَادِ النَّفْسِ (2) وَ غَیْرِ ذَلِکَ (3) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (4).
******
ترجمه:
از ابی عبد الله (علیه السلام) نقل شده است که در تفسیر آیه «و قدّمنا الی ما عملوا من عمل فجعلناه هباءً منثوراً» (سوره فرقان، آیات 23-25) گفت: «اگر اعمالشان از نظر ظاهر بسیار سفیدتر از لباس های سفید باشد، خداوند به آن می فرماید: "هبا (غبار) شو!" و این به این دلیل است که وقتی برایشان حرامی مقرر شده، آن را پذیرفته اند.»
(5) 2 بَابُ جَوَازِ التَّکَسُّبِ بِالْمُبَاحَاتِ وَ ذِکْرِ جُمْلَةٍ مِنْهَا وَ مِنَ الْمُحَرَّمَاتِ
******
ترجمه:
22047- 1- (6) الْحَسَنُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ شُعْبَةَ فِی تُحَفِ الْعُقُولِ عَنِ الصَّادِقِ ع أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ مَعَایِشِ الْعِبَادِ فَقَالَ جَمِیعُ الْمَعَایِشِ کُلِّهَا مِنْ وُجُوهِ الْمُعَامَلَاتِ فِیمَا بَیْنَهُمْ مِمَّا یَکُونُ لَهُمْ فِیهِ الْمَکَاسِبُ أَرْبَعُ جِهَاتٍ (7) وَ یَکُونُ مِنْهَا حَلَالٌ مِنْ جِهَةٍ حَرَامٌ مِنْ جِهَةٍ فَأَوَّلُ هَذِهِ الْجِهَاتِ الْأَرْبَعَةِ الْوِلَایَةُ ثُمَّ التِّجَارَةُ ثُمَّ الصِّنَاعَاتُ تَکُونُ حَلَالًا مِنْ جِهَةٍ حَرَاماً مِنْ جِهَةٍ ثُمَّ الْإِجَارَاتُ وَ الْفَرْضُ مِنَ اللَّهِ عَلَی الْعِبَادِ فِی هَذِهِ الْمُعَامَلَاتِ الدُّخُولُ فِی جِهَاتِ الْحَلَالِ وَ الْعَمَلُ بِذَلِکَ الْحَلَالِ مِنْهَا وَ اجْتِنَابُ جِهَاتِ الْحَرَامِ مِنْهَا فَإِحْدَی الْجِهَتَیْنِ مِنَ الْوِلَایَةِ وِلَایَةُ وُلَاةِ الْعَدْلِ الَّذِینَ أَمَرَ اللَّهُ بِوِلَایَتِهِمْ عَلَی
ص: 83
النَّاسِ وَ الْجِهَةُ الْأُخْرَی وِلَایَةُ وُلَاةِ الْجَوْرِ فَوَجْهُ الْحَلَالِ مِنَ الْوِلَایَةِ وِلَایَةُ الْوَالِی الْعَادِلِ وَ وِلَایَةُ وُلَاتِهِ بِجِهَةِ مَا أَمَرَ بِهِ الْوَالِی الْعَادِلُ بِلَا زِیَادَةٍ وَ لَا نُقْصَانٍ فَالْوِلَایَةُ لَهُ وَ الْعَمَلُ مَعَهُ وَ مَعُونَتُهُ وَ تَقْوِیَتُهُ حَلَالٌ مُحَلَّلٌ وَ أَمَّا وَجْهُ الْحَرَامِ مِنَ الْوِلَایَةِ فَوِلَایَةُ الْوَالِی الْجَائِرِ وَ وِلَایَةُ وُلَاتِهِ فَالْعَمَلُ لَهُمْ وَ الْکَسْبُ مَعَهُمْ بِجِهَةِ الْوِلَایَةِ لَهُمْ حَرَامٌ مُحَرَّمٌ مُعَذَّبٌ فَاعِلُ ذَلِکَ عَلَی قَلِیلٍ مِنْ فِعْلِهِ أَوْ کَثِیرٍ لِأَنَّ کُلَّ شَیْ ءٍ مِنْ جِهَةِ الْمَئُونَةِ لَهُ مَعْصِیَةٌ کَبِیرَةٌ مِنَ الْکَبَائِرِ وَ ذَلِکَ أَنَّ فِی وِلَایَةِ الْوَالِی الْجَائِرِ دُرُوسَ الْحَقِّ کُلِّهِ فَلِذَلِکَ حَرُمَ الْعَمَلُ مَعَهُمْ وَ مَعُونَتُهُمْ وَ الْکَسْبُ مَعَهُمْ إِلَّا بِجِهَةِ الضَّرُورَةِ نَظِیرِ الضَّرُورَةِ إِلَی الدَّمِ وَ الْمَیْتَةِ وَ أَمَّا تَفْسِیرُ التِّجَارَاتِ فِی جَمِیعِ الْبُیُوعِ وَ وُجُوهِ الْحَلَالِ مِنْ وَجْهِ التِّجَارَاتِ الَّتِی یَجُوزُ لِلْبَائِعِ أَنْ یَبِیعَ مِمَّا لَا یَجُوزُ لَهُ وَ کَذَلِکَ الْمُشْتَرِی الَّذِی یَجُوزُ لَهُ شِرَاؤُهُ مِمَّا لَا یَجُوزُ لَهُ فَکُلُّ مَأْمُورٍ بِهِ مِمَّا هُوَ غِذَاءٌ لِلْعِبَادِ وَ قِوَامُهُمْ بِهِ فِی أُمُورِهِمْ فِی وُجُوهِ الصَّلَاحِ الَّذِی لَا یُقِیمُهُمْ غَیْرُهُ مِمَّا یَأْکُلُونَ وَ یَشْرَبُونَ وَ یَلْبَسُونَ وَ یَنْکِحُونَ وَ یَمْلِکُونَ وَ یَسْتَعْمِلُونَ مِنْ جَمِیعِ الْمَنَافِعِ الَّتِی لَا یُقِیمُهُمْ غَیْرُهَا وَ کُلُّ شَیْ ءٍ یَکُونُ لَهُمْ فِیهِ الصَّلَاحُ مِنْ جِهَةٍ مِنَ الْجِهَاتِ فَهَذَا کُلُّهُ حَلَالٌ بَیْعُهُ وَ شِرَاؤُهُ وَ إِمْسَاکُهُ وَ اسْتِعْمَالُهُ وَ هِبَتُهُ وَ عَارِیَّتُهُ وَ أَمَّا وُجُوهُ الْحَرَامِ مِنَ الْبَیْعِ وَ الشِّرَاءِ فَکُلُّ أَمْرٍ یَکُونُ فِیهِ الْفَسَادُ مِمَّا هُوَ مَنْهِیٌّ عَنْهُ مِنْ جِهَةِ أَکْلِهِ أَوْ شُرْبِهِ أَوْ کَسْبِهِ أَوْ نِکَاحِهِ أَوْ مِلْکِهِ أَوْ إِمْسَاکِهِ أَوْ هِبَتِهِ أَوْ عَارِیَّتِهِ أَوْ شَیْ ءٍ یَکُونُ فِیهِ وَجْهٌ مِنْ وُجُوهِ الْفَسَادِ نَظِیرِ الْبَیْعِ بِالرِّبَا أَوِ الْبَیْعِ لِلْمَیْتَةِ أَوِ الدَّمِ أَوْ لَحْمِ الْخِنْزِیرِ أَوْ لُحُومِ السِّبَاعِ مِنْ صُنُوفِ سِبَاعِ الْوَحْشِ وَ الطَّیْرِ أَوْ جُلُودِهَا أَوِ الْخَمْرِ أَوْ شَیْ ءٍ مِنْ وُجُوهِ النَّجِسِ فَهَذَا کُلُّهُ حَرَامٌ وَ مُحَرَّمٌ لِأَنَّ ذَلِکَ کُلَّهُ مَنْهِیٌّ عَنْ أَکْلِهِ وَ شُرْبِهِ وَ لُبْسِهِ وَ مِلْکِهِ وَ إِمْسَاکِهِ وَ التَّقَلُّبِ فِیهِ فَجَمِیعُ تَقَلُّبِهِ فِی ذَلِکَ حَرَامٌ وَ کَذَلِکَ کُلُّ بَیْعٍ مَلْهُوٍّ بِهِ وَ کُلُّ مَنْهِیٍّ عَنْهُ مِمَّا یُتَقَرَّبُ بِهِ لِغَیْرِ اللَّهِ أَوْ یُقَوَّی بِهِ الْکُفْرُ وَ الشِّرْکُ مِنْ جَمِیعِ وُجُوهِ الْمَعَاصِی أَوْ
ص: 84
بَابٌ یُوهَنُ بِهِ الْحَقُّ فَهُوَ حَرَامٌ مُحَرَّمٌ بَیْعُهُ وَ شِرَاؤُهُ وَ إِمْسَاکُهُ وَ مِلْکُهُ وَ هِبَتُهُ وَ عَارِیَّتُهُ وَ جَمِیعُ التَّقَلُّبِ فِیهِ إِلَّا فِی حَالٍ تَدْعُو الضَّرُورَةُ فِیهِ إِلَی ذَلِکَ وَ أَمَّا تَفْسِیرُ الْإِجَارَاتِ فَإِجَارَةُ الْإِنْسَانِ نَفْسَهُ أَوْ مَا یَمْلِکُ أَوْ یَلِی أَمْرَهُ إِلَی أَنْ قَالَ وَ أَمَّا تَفْسِیرُ الصِّنَاعَاتِ فَکُلُّ مَا یَتَعَلَّمُ الْعِبَادُ أَوْ یُعَلِّمُونَ غَیْرَهُمْ مِنْ أَصْنَافِ الصِّنَاعَاتِ مِثْلِ الْکِتَابَةِ وَ الْحِسَابِ وَ التِّجَارَةِ وَ الصِّیَاغَةِ وَ السِّرَاجَةِ وَ الْبِنَاءِ وَ الْحِیَاکَةِ وَ الْقِصَارَةِ وَ الْخِیَاطَةِ وَ صَنْعَةِ صُنُوفِ التَّصَاوِیرِ مَا لَمْ یَکُنْ مُثُلَ الرُّوحَانِیِّ وَ أَنْوَاعِ صُنُوفِ الْآلَاتِ الَّتِی یَحْتَاجُ إِلَیْهَا الْعِبَادُ مِنْهَا مَنَافِعُهُمْ وَ بِهَا قِوَامُهُمْ وَ فِیهَا بُلْغَةُ جَمِیعِ حَوَائِجِهِمْ فَحَلَالٌ فِعْلُهُ وَ تَعْلِیمُهُ وَ الْعَمَلُ بِهِ وَ فِیهِ لِنَفْسِهِ أَوْ لِغَیْرِهِ وَ إِنْ کَانَتْ تِلْکَ الصِّنَاعَةُ وَ تِلْکَ الْآلَةُ قَدْ یُسْتَعَانُ بِهَا عَلَی وُجُوهِ الْفَسَادِ وَ وُجُوهِ الْمَعَاصِی وَ تَکُونُ مَعُونَةً عَلَی الْحَقِّ وَ الْبَاطِلِ فَلَا بَأْسَ بِصِنَاعَتِهِ وَ تَعْلِیمِهِ نَظِیرِ الْکِتَابَةِ الَّتِی هِیَ عَلَی وَجْهٍ مِنْ وُجُوهِ الْفَسَادِ تَقْوِیَةٌ وَ مَعُونَةٌ لِوُلَاةِ الْجَوْرِ کَذَلِکَ السِّکِّینُ وَ السَّیْفُ وَ الرُّمْحُ وَ الْقَوْسُ وَ غَیْرُ ذَلِکَ مِنْ وُجُوهِ الْآلَةِ الَّتِی تُصْرَفُ إِلَی جِهَاتِ الصَّلَاحِ وَ جِهَاتِ الْفَسَادِ وَ تَکُونُ آلَةً وَ مَعُونَةً عَلَیْهِمَا فَلَا بَأْسَ بِتَعْلِیمِهِ وَ تَعَلُّمِهِ وَ أَخْذِ الْأَجْرِ عَلَیْهِ وَ الْعَمَلِ بِهِ وَ فِیهِ لِمَنْ کَانَ لَهُ فِیهِ جِهَاتُ الصَّلَاحِ مِنْ جَمِیعِ الْخَلَائِقِ وَ مُحَرَّمٌ عَلَیْهِمْ فِیهِ تَصْرِیفُهُ إِلَی جِهَاتِ الْفَسَادِ وَ الْمَضَارِّ فَلَیْسَ عَلَی الْعَالِمِ وَ الْمُتَعَلِّمِ إِثْمٌ وَ لَا وِزْرٌ لِمَا فِیهِ مِنَ الرُّجْحَانِ فِی مَنَافِعِ جِهَاتِ صَلَاحِهِمْ وَ قِوَامِهِمْ وَ بَقَائِهِمْ وَ إِنَّمَا الْإِثْمُ وَ الْوِزْرُ عَلَی الْمُتَصَرِّفِ بِهَا فِی وُجُوهِ الْفَسَادِ وَ الْحَرَامِ وَ ذَلِکَ إِنَّمَا حَرَّمَ اللَّهُ الصِّنَاعَةَ الَّتِی هِیَ حَرَامٌ کُلُّهَا الَّتِی یَجِی ءُ مِنْهَا الْفَسَادُ مَحْضاً نَظِیرَ الْبَرَابِطِ وَ الْمَزَامِیرِ وَ الشِّطْرَنْجِ وَ کُلِّ مَلْهُوٍّ بِهِ وَ الصُّلْبَانِ وَ الْأَصْنَامِ وَ مَا أَشْبَهَ ذَلِکَ مِنْ صِنَاعَاتِ الْأَشْرِبَةِ الْحَرَامِ وَ مَا یَکُونُ مِنْهُ وَ فِیهِ الْفَسَادُ مَحْضاً وَ لَا یَکُونُ مِنْهُ وَ لَا فِیهِ شَیْ ءٌ مِنْ وُجُوهِ الصَّلَاحِ فَحَرَامٌ تَعْلِیمُهُ وَ تَعَلُّمُهُ وَ الْعَمَلُ بِهِ وَ أَخْذُ الْأَجْرِ عَلَیْهِ وَ جَمِیعُ التَّقَلُّبِ فِیهِ مِنْ جَمِیعِ وُجُوهِ الْحَرَکَاتِ کُلِّهَا إِلَّا أَنْ تَکُونَ صِنَاعَةً قَدْ تُتَصَرَّفُ إِلَی جِهَاتِ الصَّنَائِعِ وَ إِنْ کَانَ قَدْ یُتَصَرَّفُ بِهَا وَ یُتَنَاوَلُ بِهَا وَجْهٌ مِنْ وُجُوهِ الْمَعَاصِی فَلِعِلَّةِ مَا فِیهِ مِنَ
ص: 85
الصَّلَاحِ حَلَّ تَعَلُّمُهُ وَ تَعْلِیمُهُ وَ الْعَمَلُ بِهِ وَ یَحْرُمُ عَلَی مَنْ صَرَفَهُ إِلَی غَیْرِ وَجْهِ الْحَقِّ وَ الصَّلَاحِ فَهَذَا تَفْسِیرُ بَیَانِ وَجْهِ اکْتِسَابِ مَعَایِشِ الْعِبَادِ وَ تَعْلِیمِهِمْ فِی جَمِیعِ وُجُوهِ اکْتِسَابِهِمْ إِلَی أَنْ قَالَ وَ أَمَّا مَا یَجُوزُ مِنَ الْمِلْکِ وَ الْخِدْمَةِ فَسِتَّةُ وُجُوهٍ مِلْکُ الْغَنِیمَةِ وَ مِلْکُ الشِّرَاءِ وَ مِلْکُ الْمِیرَاثِ وَ مِلْکُ الْهِبَةِ وَ مِلْکُ الْعَارِیَّةِ وَ مِلْکُ الْأَجْرِ فَهَذِهِ وُجُوهُ مَا یَحِلُّ وَ مَا یَجُوزُ لِلْإِنْسَانِ إِنْفَاقُ مَالِهِ وَ إِخْرَاجُهُ بِجِهَةِ الْحَلَالِ فِی وُجُوهِهِ وَ مَا یَجُوزُ فِیهِ التَّصَرُّفُ وَ التَّقَلُّبُ مِنْ وُجُوهِ الْفَرِیضَةِ وَ النَّافِلَةِ.
وَ رَوَاهُ الْمُرْتَضَی فِی رِسَالَةِ الْمُحْکَمِ وَ الْمُتَشَابِهِ کَمَا مَرَّ فِی الْخُمُسِ (1) وَ غَیْرِهِ (2) أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (3).
******
ترجمه:
حسن بن علی بن شعبة در تحف العقول از امام صادق (ع) نقل کرده که از ایشان درباره ی راه های معیشت بندگان پرسیده شد، فرمود: همه ی معیشت ها از راه معاملات میان آنان است، از آنچه که در آن کسب ها دارند، در چهار نوع. و از آن چهار نوع، برخی حلال است و از جهتی حرام. پس اولین این چهار نوع، ولایت است، سپس تجارت، سپس صنایع که از جهتی حلال و از جهتی حرام است، و سپس اجارات. و وظیفه ی خدا بر بندگان در این معاملات، ورود به جهات حلال و عمل به آن حلال و دوری از جهات حرام آن است. پس یکی از دو جهت در ولایت، ولایتِ حاکمان عدالت است که خداوند به ولایت آنان فرمان داده.و جهت دیگر ولایت، ولایت حاکمان ستمگر است. پس وجه حلال در ولایت، ولایت حاکم عادل و ولایت کارگزاران او است به دلیل آنچه که حاکم عادل به آن فرمان داده، بدون کم و زیاد. پس ولایت برای او، و همکاری و یاری و تقویت او، حلال و حلال شده است. اما وجه حرام در ولایت، ولایت حاکم ستمگر و ولایت کارگزاران اوست؛ پس کار کردن برای آنان و کسب درآمد با ایشان از جهت ولایت آنان، حرام و حرام شده است و انجام دهنده آن بر اندک یا بسیار از کردار او عذاب می بیند، زیرا هر چیزی از جهت یاری آنان گناه بزرگی از گناهان بزرگ است. و این از آن روست که در ولایت حاکم ستمگر، نابودی تمام حق است. از این رو کار کردن با آنان، یاری شان و کسب با آنان حرام است، مگر در صورت ضرورت، همانند ضرورت به خون و مردار.
اما تفسیر تجارت ها در همه ی خرید و فروش ها و وجوه حلال از تجارت ها آن است که برای فروشنده جایز است بفروشد، از آنچه که برای او جایز نیست. و همچنین خریدار که برای او جایز است بخرد از آنچه که برای او جایز نیست. پس هر آنچه که امر شده به آن از چیزی که خوراک بندگان است و قوام امور آنان در راه های صلاح که چیزی جز آن آنان را برپا نمی دارد، از آنچه می خورند، می آشامند، می پوشند، ازدواج می کنند، مالک می شوند و استفاده می کنند از همه ی منافع که چیزی جز آن ها آنان را برپا نمی دارد، و هر چیزی که در آن صلاحی از جهتی باشد، این همه حلال است خرید و فروش، نگاه داشتن، استفاده، بخشیدن و عاریه دادن آن. اما وجوه حرام از خرید و فروش، هر امری است که در آن فساد باشد از آنچه که از خوردن، آشامیدن، کسب، ازدواج، تملک، نگاه داشتن، بخشیدن، عاریه دادن یا چیزی که وجهی از وجوه فساد در آن باشد، نهی شده است؛ مانند فروش با ربا، یا فروش مردار، خون، گوشت خوک، گوشت درندگان از انواع وحوش و پرندگان، یا پوست آن ها، یا شراب، یا هر چیزی از وجوه نجس، این ها همه حرام و حرام شده است، زیرا همه ی این ها از خوردن، آشامیدن، پوشیدن، تملک، نگاه داشتن و تصرف در آن نهی شده است؛ پس تمام تصرف در آن حرام است. همچنین هر فروش وسیله ی لهو و هر چیزی که از آن نهی شده است، از آنچه که برای غیر خدا تقرب جسته شود، یا به وسیله ی آن کفر و شرک تقویت گردد، از تمام وجوه گناه نیز حرام است. در هر راهی که موجب تضعیف حق شود، خرید، فروش، نگاه داشتن، تملک، بخشیدن و عاریه دادن آن حرام و حرام شده است، مگر در صورتی که ضرورت، حکم به آن کند.
اما درباره اجاره ها: اجاره دادن شخص خود یا آنچه را مالک است یا به امورش می پردازد.
و در تفسیر صنایع: هر چه که بندگان یاد بگیرند یا به دیگری بیاموزند از انواع صنایع مانند نویسندگی، حسابداری، تجارت، طلاکاری، چراغ سازی، بنایی، بافندگی، شستشو، خیاطی و ساختن انواع تصاویر، مادامی که تصویر موجودات روح دار نباشد، و نیز انواع ابزارها که بندگان به آن ها نیاز دارند و با آن ها امورشان را برپا می دارند و همه نیازهایشان را برطرف می کنند، انجام و آموزش و کار با آن ها برای خود یا دیگران حلال است. اگرچه ممکن است آن ابزارها در راه های فساد و معصیت یا در خدمت حق و باطل به کار رود. بنابراین ساخت و آموزش و دریافت مزد برای آن ها و کار با آن برای هر کس که از آن ها در جهات صلاح استفاده کند حلال است و استفاده آن ها در راه فساد و ضرر برای دیگران ممنوع است و گناهی بر آموختن و آموزش آن نیست، چرا که منافعی در راستای صلاح و بقای آن ها دارد. اما گناه بر کسانی است که از این ابزارها در راه های فساد و حرام استفاده می کنند.
خداوند تنها صنعت هایی را که سراسر حرام هستند و فساد خالص در آن ها جریان دارد، مانند سازها، نی ها، شطرنج و تمام وسایل لهو، صلیب ها، بت ها و صنایع نوشیدنی های حرام و موارد مشابه آن را حرام کرده است. مگر اینکه صنعتی باشد که بتواند در مسیر صنایع مختلف به کار رود، حتی اگر در جهتی از آن معصیت و نافرمانی نیز دیده شود، به دلیل دارا بودن جنبه ای از صلاح و منفعت، یادگیری، آموزش و کار با آن حلال است. اما استفاده از آن در راه هایی که به صلاح و حق نمی انجامد، حرام می شود. این توضیحی است در مورد کسب معیشت بندگان و آموزش راه های مختلف درآمد آنها.
همچنین درباره انواع ملکی که مجاز است، شش نوع ذکر شده است:
ملک غنیمت
ملک خرید
ملک ارث
ملک هدیه
ملک عاریه
ملک اجرت
این ها مواردی هستند که برای انسان حلال و مجاز است که دارایی خود را صرف آنها کند و آن را در راه های حلال به کار گیرد و در موارد واجب و مستحب از آن بهره برداری کند.
(4) 3 بَابُ أَنَّهُ لَا یَحِلُّ مَا یُشْتَرَی بِالْمَکَاسِبِ الْمُحَرَّمَةِ إِذَا اشْتُرِیَ بِعَیْنِ الْمَالِ وَ إِلَّا حَلَ
******
ترجمه:
22048- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی قَالَ: کَتَبَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ إِلَی أَبِی مُحَمَّدٍ ع رَجُلٌ اشْتَرَی مِنْ رَجُلٍ ضَیْعَةً أَوْ خَادِماً بِمَالٍ أَخَذَهُ مِنْ قَطْعِ الطَّرِیقِ أَوْ مِنْ سَرِقَةٍ هَلْ یَحِلُّ لَهُ مَا یَدْخُلُ عَلَیْهِ
ص: 86
مِنْ ثَمَرَةِ هَذِهِ الضَّیْعَةِ أَوْ یَحِلُّ لَهُ أَنْ یَطَأَ هَذَا الْفَرْجَ الَّذِی اشْتَرَاهُ مِنْ سَرِقَةٍ أَوْ مِنْ قَطْعِ طَرِیقٍ فَوَقَّعَ ع- لَا خَیْرَ فِی شَیْ ءٍ أَصْلُهُ حَرَامٌ وَ لَا یَحِلُّ اسْتِعْمَالُهُ.
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ أَنَّهُ کَتَبَ إِلَی أَبِی مُحَمَّدٍ ع وَ ذَکَرَ الْحَدِیثَ (1).
******
ترجمه:
در این روایت، محمد بن حسن از امام حسن عسکری علیه السلام درباره فردی که ملکی یا خادمی را با مالی که از راه راهزنی یا دزدی به دست آورده، خریداری کرده است، پرسشی مطرح می کند. او می پرسد که آیا بهره برداری از محصول آن زمین یا استفاده از خادمی که به این روش خریداری شده است، حلال است؟ آیا نزدیکی با کنیزی که از چنین مالی خریداری شده، جایز است؟
امام علیه السلام در پاسخ می فرمایند: «خیر و نیکی در چیزی که اصل آن حرام است، وجود ندارد و استفاده از آن جایز نیست.»
22049- 2- (2) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ السَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ: لَوْ أَنَّ رَجُلًا سَرَقَ أَلْفَ دِرْهَمٍ فَاشْتَرَی بِهَا جَارِیَةً أَوْ أَصْدَقَهَا الْمَرْأَةَ فَإِنَّ الْفَرْجَ لَهُ حَلَالٌ وَ عَلَیْهِ تَبِعَةَ الْمَالِ.
أَقُولُ: الْأَوَّلُ مَحْمُولٌ عَلَی الشِّرَاءِ بِعَیْنِ الْمَالِ وَ الثَّانِی عَلَی الشِّرَاءِ فِی الذِّمَّةِ ذَکَرَهُ بَعْضُ فُقَهَائِنَا (3) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی بَعْضِ الْمَقْصُودِ فِی أَحَادِیثِ بَیْعِ وَلَدِ الزِّنَا (4) وَ غَیْرِ ذَلِکَ (5).
******
ترجمه:
از اسماعیل سکونی از جعفر (امام صادق) از پدرش از پدرانش (علیهم السلام) نقل شده است که فرمود: اگر مردی هزار درهم دزدیده باشد و با آن جاریه ای (کنیزی) بخرد یا آن را به عنوان مهر به همسرش بدهد، بهره برداری از فرج (بهره جنسی) برای او حلال است ولی تبعات مال (دزدی بودن آن مال) بر عهده اوست.
می گویم : حکم اول (حلال بودن) مربوط به خرید با عین همان مال (دزدی) است و حکم دوم درباره خرید به ذمه (قرض) است؛ این نکته را برخی از فقیهان ما بیان کرده اند.
(6) 4 بَابُ عَدَمِ جَوَازِ الْإِنْفَاقِ مِنْ کَسْبِ الْحَرَامِ وَ لَا فِی الطَّاعَاتِ وَ حُکْمِ اخْتِلَاطِهِ بِالْحَلَالِ وَ اشْتِبَاهِهِ بِهِ
******
ترجمه:
22050- 1- (7) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ
ص: 87
عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: کُلُّ شَیْ ءٍ (1) فِیهِ حَلَالٌ وَ حَرَامٌ فَهُوَ لَکَ حَلَالٌ أَبَداً حَتَّی تَعْرِفَ الْحَرَامَ مِنْهُ بِعَیْنِهِ فَتَدَعَهُ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ (2)
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ مِثْلَهُ (3) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ وَ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ مِثْلَهُ (4).
******
ترجمه:
از عبدالله بن سنان از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است که فرمود: هر چیزی که در آن حلال و حرامی وجود دارد، برای تو همیشه حلال است تا زمانی که حرام بودن آن را به طور مشخص بشناسی و آن را ترک کنی.
22051- 2- (5) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ أَصَابَ مَالًا مِنْ عَمَلِ بَنِی أُمَیَّةَ وَ هُوَ یَتَصَدَّقُ مِنْهُ وَ یَصِلُ مِنْهُ قَرَابَتَهُ وَ یَحُجُّ لِیُغْفَرَ لَهُ مَا اکْتَسَبَ وَ یَقُولُ إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ (6) فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ الْخَطِیئَةَ لَا تُکَفِّرُ الْخَطِیئَةَ وَ إِنَّ (7) الْحَسَنَةَ تَحُطُّ الْخَطِیئَةَ ثُمَّ قَالَ إِنْ کَانَ خَلَطَ الْحَرَامَ حَلَالًا (8) فَاخْتَلَطَا جَمِیعاً فَلَمْ یَعْرِفِ الْحَرَامَ مِنَ الْحَلَالِ فَلَا بَأْسَ.
وَ رَوَاهُ ابْنُ إِدْرِیسَ فِی آخِرِ السَّرَائِرِ نَقْلًا مِنْ کِتَابِ الْمَشِیخَةِ لِلْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ (9) وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ
ص: 88
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ (1)
أَقُولُ: الْمُرَادُ إِذَا لَمْ یَعْرِفْ قَدْرَ الْحَرَامِ وَ لَا صَاحِبَهُ فَیَجِبُ فِیهِ الْخُمُسُ وَ یَحِلُّ الْبَاقِی وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی الرِّبَا (2) وَ اللُّقَطَةِ (3) وَ غَیْرِهِمَا (4) وَ یَأْتِی هُنَا مَا یَدُلُّ عَلَی وُجُوبِ رَدِّ الْمَظَالِمِ (5).
******
ترجمه:
سماعه گفت: از امام صادق (علیه السلام) درباره مردی که مالی از کار کردن برای بنی امیه به دست آورده و با آن صدقه می دهد، به خویشاوندانش می رسد و حج می رود تا گناهانش بخشیده شود و می گوید: «به درستی که نیکی ها، بدی ها را از بین می برند» (آیه 114، سوره هود) پرسیدم. امام صادق (علیه السلام) فرمودند: به راستی که گناه، گناه را جبران نمی کند، ولی نیکی، گناه را از بین می برد. سپس فرمود: اگر حرام و حلال را به هم مخلوط کرده و در هم آمیخته شده اند به طوری که حرام از حلال شناخته نمی شود، پس اشکالی ندارد.
می گویم: منظور این است که اگر مقدار حرام و صاحب آن شناخته نشود، در این صورت خمس آن واجب است و باقی حلال می شود. و در ادامه به مواردی که دلالت بر این موضوع در ربا، ومالی که پیدا کرده و موارد دیگر دارد، پرداخته خواهد شد و همچنین دراین مورد رد مظالم واجب است .
22052- 3- (6) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا اکْتَسَبَ الرَّجُلُ مَالًا مِنْ غَیْرِ حِلِّهِ ثُمَّ حَجَّ فَلَبَّی نُودِیَ لَا لَبَّیْکَ وَ لَا سَعْدَیْکَ وَ إِنْ کَانَ مِنْ حِلِّهِ فَلَبَّی نُودِیَ لَبَّیْکَ وَ سَعْدَیْکَ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ مِثْلَهُ (7).
******
ترجمه:
ابن بُکیر از فردی که او را ذکر کرد، از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده است که فرمودند: اگر کسی از راهی غیرحلال مالی کسب کند و سپس به حج برود و تلبیه (لبیک) بگوید، به او ندا می رسد که: «نه لبیک تو پذیرفته است و نه خوش آمد گویی به تو!» و اگر آن مال از راه حلال باشد و تلبیه بگوید، به او ندا می رسد که: «لبیک و خوش آمد به تو!»
22053- 4- (8) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ کُلُّ شَیْ ءٍ هُوَ لَکَ حَلَالٌ حَتَّی تَعْلَمَ أَنَّهُ حَرَامٌ بِعَیْنِهِ فَتَدَعَهُ مِنْ قِبَلِ نَفْسِکَ وَ ذَلِکَ مِثْلُ الثَّوْبِ یَکُونُ عَلَیْکَ (9) قَدِ اشْتَرَیْتَهُ وَ هُوَ سَرِقَةٌ أَوِ الْمَمْلُوکِ عِنْدَکَ وَ لَعَلَّهُ حُرٌّ قَدْ بَاعَ نَفْسَهُ أَوْ خُدِعَ فَبِیعَ قَهْراً أَوِ امْرَأَةٍ تَحْتَکَ وَ هِیَ أُخْتُکَ أَوْ رَضِیعَتُکَ وَ الْأَشْیَاءُ کُلُّهَا عَلَی هَذَا حَتَّی یَسْتَبِینَ لَکَ غَیْرُ ذَلِکَ أَوْ تَقُومَ بِهِ الْبَیِّنَةُ.
ص: 89
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ (1)
أَقُولُ: هَذَا مَخْصُوصٌ بِمَا یَشْتَبِهُ فِیهِ مَوْضُوعُ الْحُکْمِ وَ مُتَعَلَّقُهُ کَمَا مُثِّلَ بِهِ فِی هَذَا الْحَدِیثِ وَ غَیْرِهِ بِقَرِینَةِ الْأَمْثِلَةِ وَ ذِکْرِ الْبَیِّنَةِ وَ التَّصْرِیحَاتِ الْآتِیَةِ (2) لَا نَفْسِ الْحُکْمِ الشَّرْعِیِّ کَالتَّحْرِیمِ لِمَا یَأْتِی فِی الْقَضَاءِ (3).
******
ترجمه:
مسعده بن صدقه از امام صادق (علیه السلام) روایت کرده است که ایشان فرمودند: شنیدم که می فرمودند: هر چیزی برای تو حلال است تا زمانی که به طور مشخص بدانی که آن چیز، به طور خاص، حرام است و به این دلیل آن را به خواست خودت ترک کنی. و این مثل لباسی است که بر تن داری و آن را خریده ای و شاید آن سرقتی باشد؛ یا مملوکی که نزد توست و شاید آزاد باشد که خود را فروخته یا فریب خورده و به زور فروخته شده؛ یا زنی که همسر توست و شاید خواهرت یا رضاعی تو باشد. و همه چیز بر همین قیاس است تا زمانی که غیر از این برای تو آشکار شود یا شاهدی (بینه ای) بر آن اقامه شود.
می گویم: این موضوع مختص به مواردی است که موضوع حکم و متعلَّق آن مشکوک باشد، همان طور که در این حدیث و دیگر احادیث با ذکر مثال و ذکر بینه (شاهد) و تصریح هایی که در ادامه می آید بیان شده است، و نه خود حکم شرعی مثل تحریم که در مسائل قضایی مطرح می شود.
22054- 5- (4) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ صَالِحِ بْنِ السِّنْدِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِیرٍ عَنْ عِیسَی الْفَرَّاءِ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: أَرْبَعَةٌ لَا یَجُزْنَ فِی أَرْبَعَةٍ الْخِیَانَةُ وَ الْغُلُولُ وَ السَّرِقَةُ وَ الرِّبَا لَا یَجُزْنَ فِی حَجٍّ وَ لَا عُمْرَةٍ وَ لَا جِهَادٍ وَ لَا صَدَقَةٍ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ (5)
وَ رَوَاهُ فِی الْخِصَالِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ وَ الْبَزَنْطِیِّ جَمِیعاً عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ مِثْلَهُ (6) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (7).
******
ترجمه:
ابان بن عثمان از امام صادق (علیه السلام) روایت کرده است که ایشان فرمودند: چهار چیز در چهار مورد جایز نیستند: خیانت، غلول (تصرف در اموال عمومی به ناحق)، سرقت، و ربا. این ها در حج، عمره، جهاد و صدقه جایز نیستند.
22055- 6- (8) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَحَدَهُمَا ع عَنْ شِرَاءِ الْخِیَانَةِ وَ السَّرِقَةِ قَالَ لَا إِلَّا
ص: 90
أَنْ یَکُونَ قَدِ اخْتَلَطَ مَعَهُ غَیْرُهُ الْحَدِیثَ.
******
ترجمه:
ابوبصیر گفت: از یکی از آن دو امام (علیهما السلام) درباره خرید خیانت و سرقت پرسیدم. فرمودند: نه، مگر اینکه با چیز دیگری مخلوط شده باشد.
22056- 7- (1) وَ فِی الْمَجَالِسِ وَ الْأَخْبَارِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْقَزْوِینِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ وَهْبَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ زَکَرِیَّا عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ (2) عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُقْبَةَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُوسَی الْحَنَّاطِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: إِنَّ الرَّجُلَ إِذَا أَصَابَ مَالًا مِنْ حَرَامٍ لَمْ یُقْبَلْ مِنْهُ حَجٌّ وَ لَا عُمْرَةٌ وَ لَا صِلَةُ رَحِمٍ حَتَّی أَنَّهُ یَفْسُدُ فِیهِ الْفَرْجُ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ هُنَا (3) وَ فِی الْحَجِّ (4) وَ الصَّدَقَةِ (5) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ فِی الرِّبَا (6) وَ جَوَائِزِ الظَّالِمِ (7) وَ الْأَطْعِمَةِ (8) وَ غَیْرِ ذَلِکَ (9).
******
ترجمه:
حسین بن موسی حناط از پدرش از امام باقر (علیه السلام) روایت کرده که فرمودند: به درستی که اگر شخصی مالی از حرام به دست آورد، حج، عمره، و صله رحم از او پذیرفته نمی شود، حتی این که در اثر آن حرام، (استفاده از) زن نیز فاسد می گردد.
ص: 91
(1) 5 بَابُ تَحْرِیمِ أَجْرِ الْفَاجِرَةِ وَ بَیْعِ الْخَمْرِ وَ النَّبِیذِ وَ الْمَیْتَةِ وَ الرِّبَا وَ الرِّشَا وَ الْکِهَانَةِ وَ جُمْلَةٍ مِمَّا یَحْرُمُ التَّکَسُّبُ بِهِ
******
ترجمه:
22057- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ وَ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مَرْوَانَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع عَنِ الْغُلُولِ فَقَالَ کُلُّ شَیْ ءٍ غُلَّ مِنَ الْإِمَامِ فَهُوَ سُحْتٌ وَ أَکْلُ مَالِ الْیَتِیمِ وَ شِبْهُهُ سُحْتٌ وَ السُّحْتُ أَنْوَاعٌ کَثِیرَةٌ مِنْهَا أُجُورُ الْفَوَاجِرِ وَ ثَمَنُ الْخَمْرِ وَ النَّبِیذِ وَ الْمُسْکِرِ وَ الرِّبَا بَعْدَ الْبَیِّنَةِ فَأَمَّا الرِّشَا فِی الْحُکْمِ فَإِنَّ ذَلِکَ الْکُفْرُ بِاللَّهِ الْعَظِیمِ جَلَّ اسْمُهُ وَ بِرَسُولِهِ ص.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ مِثْلَهُ (3).
******
ترجمه:
عمار بن مروان گفت: از امام باقر (علیه السلام) دربارهٔ غلول (خیانت در اموال عمومی) پرسیدم. ایشان فرمودند: هر چیزی که از امام پنهانی برداشته شود، آن سحت (حرام قطعی) است و خوردن مال یتیم و مانند آن نیز سحت است. و سحت انواع زیادی دارد که از جمله آنها مزد فاسقان، قیمت شراب، نبیذ، مسکرات، و ربا پس از اثبات آن است. اما رشوه در حکم، این کفر به خداوند عظیم، که نامش بلند است، و به پیامبر اوست.
22058- 2- (4) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْجَامُورَانِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ زُرْعَةَ عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع السُّحْتُ أَنْوَاعٌ کَثِیرَةٌ مِنْهَا کَسْبُ الْحَجَّامِ إِذَا شَارَطَ وَ أَجْرُ الزَّانِیَةِ وَ ثَمَنُ الْخَمْرِ وَ أَمَّا الرِّشَا فِی الْحُکْمِ فَهُوَ الْکُفْرُ بِاللَّهِ الْعَظِیمِ.
******
ترجمه:
سماعه گفت: امام صادق (علیه السلام) فرمودند: سحت (حرام قطعی) انواع زیادی دارد که از جمله آنها درآمد حجامت کننده است اگر شرط کرده باشد، مزد زن زناکار، و قیمت شراب. اما رشوه در حکم، این کفر به خداوند بزرگ است.
22059- 3- (5) وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ
ص: 92
عِیسَی عَنْ سَمَاعَةَ نَحْوَهُ وَ زَادَ وَ سَأَلْتُهُ عَنِ الْغُلُولِ فَقَالَ الْغُلُولُ کُلُّ شَیْ ءٍ غُلَّ مِنَ الْإِمَامِ وَ أَکْلُ مَالِ الْیَتِیمِ وَ شِبْهُهُ.
******
ترجمه:
سماعه روایتی مشابه نقل کرد و افزود: از امام درباره ی غلول (خیانت در اموال عمومی) پرسیدم. امام فرمودند: غلول هر چیزی است که از امام پنهانی برداشته شود، و همچنین خوردن مال یتیم و موارد مشابه آن.
22060- 4- (1) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ یَزِیدَ بْنِ فَرْقَدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ السُّحْتِ فَقَالَ الرِّشَا فِی الْحُکْمِ.
******
ترجمه:
یزید بن فرقاد از امام صادق (ع) نقل می کند که گفت: از او درباره ی سحت (پول حرام) پرسیدم. امام فرمودند: «رشوه در حکم سحت است.»
22061- 5- (2) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: السُّحْتُ ثَمَنُ الْمَیْتَةِ وَ ثَمَنُ الْکَلْبِ وَ ثَمَنُ الْخَمْرِ وَ مَهْرُ الْبَغِیِّ وَ الرِّشْوَةُ فِی الْحُکْمِ وَ أَجْرُ الْکَاهِنِ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (3)
وَ رَوَاهُ عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ فِی تَفْسِیرِهِ (4)
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ فِی الْخِصَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُوسَی بْنِ عُمَرَ عَنِ ابْنِ الْمُغِیرَةِ عَنِ السَّکُونِیِّ مِثْلَهُ (5).
******
ترجمه:
سکونی از امام صادق (ع) نقل می کند که گفت: «سحت (پول حرام) شامل قیمت مردار، قیمت سگ، قیمت شراب، مهریه زن فاحشه، رشوه در حکم و دستمزد کاهن است.»
22062- 6- (6) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: قَالَ: السُّحْتُ أَنْوَاعٌ کَثِیرَةٌ مِنْهَا کَسْبُ الْحَجَّامِ وَ أَجْرُ الزَّانِیَةِ وَ ثَمَنُ الْخَمْرِ.
******
ترجمه:
سماعه گفت: او (امام صادق علیه السلام) فرمود: «سحت انواع زیادی دارد، از جمله: درآمد حجام، دستمزد زانیه و قیمت شراب.»
ص: 93
22063- 7- (1) وَ عَنْهُ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص قَالَ: ثَمَنُ الْخَمْرِ وَ مَهْرُ الْبَغِیِّ وَ ثَمَنُ الْکَلْبِ الَّذِی لَا یَصْطَادُ مِنَ السُّحْتِ.
******
ترجمه:
از ابی بصیر از امام صادق علیه السلام در حدیثی که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: «بهای شراب، دستمزد زانیه، و بهای سگ غیرشکارکننده از جمله سحت است.»
22064- 8- (2) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: قَالَ ع أَجْرُ الزَّانِیَةِ سُحْتٌ وَ ثَمَنُ الْکَلْبِ الَّذِی لَیْسَ بِکَلْبِ الصَّیْدِ سُحْتٌ وَ ثَمَنُ الْخَمْرِ سُحْتٌ وَ أَجْرُ الْکَاهِنِ سُحْتٌ وَ ثَمَنُ الْمَیْتَةِ سُحْتٌ فَأَمَّا الرِّشَا فِی الْحُکْمِ فَهُوَ الْکُفْرُ بِاللَّهِ الْعَظِیمِ.
******
ترجمه:
محمد بن علی بن حسین گفت: امام علیه السلام فرمود: «دستمزد زانیه سحت است، بهای سگ که سگ شکارکننده نیست سحت است، بهای شراب سحت است، دستمزد کاهن سحت است، و بهای مردار سحت است؛ اما رشوه در قضاوت، کفر به خداوند بزرگ است.»
22065- 9- (3) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عَمْرٍو وَ أَنَسِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ جَمِیعاً عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ فِی وَصِیَّةِ النَّبِیِّ ص لِعَلِیٍّ ع قَالَ: یَا عَلِیُّ مِنَ السُّحْتِ ثَمَنُ الْمَیْتَةِ وَ ثَمَنُ الْکَلْبِ وَ ثَمَنُ الْخَمْرِ وَ مَهْرُ الزَّانِیَةِ وَ الرِّشْوَةُ فِی الْحُکْمِ وَ أَجْرُ الْکَاهِنِ.
******
ترجمه:
انس بن محمد از پدرش، همگی از جعفر بن محمد از پدرانش در وصیت پیامبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام نقل کرده که فرمود: «ای علی، از موارد سحت است: بهای مردار، بهای سگ، بهای شراب، دستمزد زانیه، رشوه در قضاوت، و دستمزد کاهن.»
22066- 10- (4) وَ فِی عِقَابِ الْأَعْمَالِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُوسَی بْنِ عُمَرَ (5) عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ سَعْدٍ الْإِسْکَافِ عَنِ الْأَصْبَغِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع قَالَ: أَیُّمَا وَالٍ احْتَجَبَ عَنْ حَوَائِجِ النَّاسِ احْتَجَبَ اللَّهُ عَنْهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ عَنْ حَوَائِجِهِ وَ إِنْ أَخَذَ هَدِیَّةً کَانَ غُلُولًا وَ إِنْ أَخَذَ الرِّشْوَةَ فَهُوَ مُشْرِکٌ.
******
ترجمه:
اصبغ از امیرالمؤمنین علیه السلام نقل کرده که فرمود: «هر والی که از برآوردن نیازهای مردم کناره گیری کند، خداوند در روز قیامت از او و نیازهایش کناره گیری خواهد کرد. و اگر هدیه ای بگیرد، آن [هدیه] خیانت است و اگر رشوه بگیرد، او مشرک است.»
ص: 94
22067- 11- (1) وَ فِی عُیُونِ الْأَخْبَارِ بِأَسَانِیدَ تَقَدَّمَتْ فِی إِسْبَاغِ الْوُضُوءِ (2) عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ ع فِی قَوْلِهِ تَعَالَی أَکَّالُونَ لِلسُّحْتِ (3) قَالَ هُوَ الرَّجُلُ یَقْضِی لِأَخِیهِ الْحَاجَةَ ثُمَّ یَقْبَلُ هَدِیَّتَهُ.
******
ترجمه:
از امام رضا علیه السلام از پدرانشان نقل شده که از علی علیه السلام در مورد فرمایش خداوند متعال: «اکالون للسحت» (مائده، 42) پرسیده شد. فرمود: «او مردی است که به برادرش نیازی را برآورده می کند، سپس هدیه اش را قبول می کند.»
22068- 12- (4) وَ فِی مَعَانِی الْأَخْبَارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَی بْنِ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ وَ فِی الْخِصَالِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مَرْوَانَ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع (کُلُّ شَیْ ءٍ غُلَّ مِنَ الْإِمَامِ فَهُوَ سُحْتٌ) (5) وَ السُّحْتُ أَنْوَاعٌ کَثِیرَةٌ مِنْهَا مَا أُصِیبَ مِنْ أَعْمَالِ الْوُلَاةِ الظَّلَمَةِ وَ مِنْهَا أُجُورُ الْقُضَاةِ وَ أُجُورُ الْفَوَاجِرِ وَ ثَمَنُ الْخَمْرِ وَ النَّبِیذِ الْمُسْکِرِ وَ الرِّبَا بَعْدَ الْبَیِّنَةِ فَأَمَّا الرِّشَا یَا عَمَّارُ فِی الْأَحْکَامِ فَإِنَّ ذَلِکَ الْکُفْرُ بِاللَّهِ الْعَظِیمِ وَ بِرَسُولِهِ ص.
******
ترجمه:
عمار بن مروان گفت: ابو عبد الله علیه السلام فرمودند: «هر چیزی که از امام غلول (خیانت) شود، سحت است.» و سحت انواع زیادی دارد، از جمله آنچه که از(کارکردن برای) عمال والیان ظالم به دست می آید و همچنین اجرت قضات و اجرت فواحش و ثمن (بهای) شراب و نوشیدنی های مسکر و ربا بعد از بیّنه. سپس فرمودند: «اما رشوه، ای عمار، در احکام، این کفر به خداوند بزرگ و به رسول او است.»
22069- 13- (6) وَ 22070- 14- (7) وَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ حَمْزَةَ عَنْ سَالِمِ بْنِ سَالِمٍ وَ أَبِی عَدَوِیَّةَ (8) عَنْ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ ع فِی حَدِیثٍ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص
ص: 95
نَهَی عَنْ خِصَالٍ تِسْعَةٍ عَنْ مَهْرِ الْبَغِیِّ وَ عَنْ عَسِیبِ (1) الدَّابَّةِ یَعْنِی کَسْبَ الْفَحْلِ وَ عَنْ خَاتَمِ الذَّهَبِ وَ عَنْ ثَمَنِ الْکَلْبِ وَ عَنْ مَیَاثِرِ (2) الْأُرْجُوَانِ.
وَ فِی الْخِصَالِ قَالَ أَبُو عَدَوِیَّةَ (3)
عَنْ مَیَاثِرِ الْحُمْرِ وَ عَنْ ثِیَابِ الْقَسِّیِّ وَ هِیَ ثِیَابٌ تُنْسَجُ بِالشَّامِ- وَ عَنْ أَکْلِ لُحُومِ السِّبَاعِ وَ عَنْ صَرْفِ الذَّهَبِ بِالذَّهَبِ وَ الْفِضَّةِ بِالْفِضَّةِ وَ بَیْنَهُمَا فَضْلٌ وَ عَنِ النَّظَرِ فِی النُّجُومِ
******
ترجمه:
از قاسم بن عبد الرحمن از محمد بن علی و از پدرش از حسین بن علی علیهماالسلام در حدیثی آمده است که رسول خدا صلی الله عليه وآله نهی فرموده اند از نه چیز:
مهریه زانیه (بغی)
عسیب دابه (گرفتن اجاره بابت حیوان نر برای جفتگری )
انگشتر طلا(بابت ساخت)
ثمن (بهای) سگ
میاثر ارجوان (رنگ ارغوانی)
میاثر حمر (نوعی پارچه که در فارس برای مرکبهای خود می بافتند)
لباس قسی (لباس هایی که در شام بافته می شود)
خوردن گوشت درندگان
صرف طلا به طلا و نقره به نقره (بدون اینکه بین آن ها فضلی باشد)
نگاه کردن به ستاره ها
و در خصال گفته است که ابوعَدَوِیَّه نقل کرده حضرت نهی کردند از میاثر حمر (نوعی پارچه که در فارس برای مرکبهای خود می بافتند) /نوعی لباس که در شام بافته می شود./خوردن گوشت درندگان./تبادل طلا با طلا و نقره با نقره (با اینکه بین آن ها فضلی باشد)./نگاه کردن به ستاره ها.
22071- 15- (4) الْفَضْلُ بْنُ الْحَسَنِ الطَّبْرِسِیُّ فِی مَجْمَعِ الْبَیَانِ قَالَ رُوِیَ عَنِ النَّبِیِّ ص أَنَّ السُّحْتَ هُوَ الرِّشْوَةُ فِی الْحُکْمِ.
وَ هُوَ الْمَرْوِیُّ عَنْ عَلِیٍّ ع.
******
ترجمه:
فضیل بن حسن طبریسی در مجمع البیان گفت: روایت شده است از پیامبر که سُحت، یعنی رشوه در حکم است.
و این نیز روایت شده است از علی علیه السلام.
22072- 16- (5) قَالَ وَ رُوِیَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّ السُّحْتَ أَنْوَاعٌ کَثِیرَةٌ فَأَمَّا الرِّشَا فِی الْحُکْمِ فَهُوَ الْکُفْرُ بِاللَّهِ.
******
ترجمه:
گفت: و از ابی عبدالله علیه السلام روایت شده است که سُحت انواع زیادی دارد. اما رشوه در حکم، کفر به خداوند است.
22073- 17- (6) عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ جَدِّهِ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِیهِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْمَاشِیَةِ تَکُونُ لِلرَّجُلِ فَیَمُوتُ بَعْضُهَا یَصْلُحُ لَهُ بَیْعُ جُلُودِهَا وَ دِبَاغُهَا وَ لُبْسُهَا قَالَ لَا وَ لَوْ (7) لَبِسَهَا فَلَا یُصَلِّ فِیهَا.
ص: 96
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی الْقَضَاءِ (1) وَ فِی النِّکَاحِ (2) وَ فِی الْأَشْرِبَةِ (3) وَ غَیْرِ ذَلِکَ (4).
******
ترجمه:
علی بن جعفر از برادرش موسی بن جعفر علیهماالسلام روایت کرده است که گفت: از او درباره ی دام هایی که برای مردی هستند و برخی از آن ها می میرند، پرسیدم. آیا فروش پوست و دباغی و پوشیدن آن ها جایز است؟ فرمود: نه، حتی اگر بپوشد، در آن نباید نماز بخواند.
(5) 6 بَابُ جَوَازِ بَیْعِ الزَّیْتِ وَ السَّمْنِ النَّجِسَیْنِ لِلِاسْتِصْبَاحِ بِهِمَا مَعَ إِعْلَامِ الْمُشْتَرِی دُونَ شَحْمِ الْمَیْتَةِ فَلَا یُبَاعُ وَ لَکِنْ یُسْتَصْبَحُ بِمَا قُطِعَ مِنْ حَیٍ
******
ترجمه:
22074- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ وَهْبٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قُلْتُ جُرَذٌ مَاتَ فِی زَیْتٍ أَوْ سَمْنٍ أَوْ عَسَلٍ فَقَالَ أَمَّا السَّمْنُ وَ الْعَسَلُ فَیُؤْخَذُ الْجُرَذُ وَ مَا حَوْلَهُ وَ الزَّیْتُ یُسْتَصْبَحُ بِهِ.
******
ترجمه:
معاویه بن وهب از ابی عبدالله علیه السلام روایت کرده است که گفت: من پرسیدم: اگر جُرَذی(نوعی موش صحرائی) در روغن یا چربی یا عسل بمیرد، چه باید کرد؟ فرمود: درباره ی چربی و عسل، جُرَذ و آنچه اطرافش است را می توان برداشت. اما درباره ی روغن، آن را برای روشنایی می توان استفاده کرد.
22075- 2- (7) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَةَ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: إِذَا وَقَعَتِ الْفَأْرَةُ فِی السَّمْنِ فَمَاتَتْ فِیهِ فَإِنْ کَانَ جَامِداً فَأَلْقِهَا وَ مَا یَلِیهَا وَ إِنْ کَانَ ذَائِباً فَلَا تَأْکُلْهُ وَ اسْتَصْبِحْ بِهِ وَ الزَّیْتُ مِثْلُ ذَلِکَ.
******
ترجمه:
زراره از امام باقر علیه السلام روایت کرده است که فرمود: اگر موشی در چربی بیفتد و در آن بمیرد، اگر چربی جامد است، موش و اطراف آن را خارج کن؛ اما اگر ذوب شده است، از آن نخور و برای روشنایی از آن استفاده کن. درباره ی روغن نیز همین حکم جاری است.
ص: 97
22076- 3- (1) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنِ ابْنِ رِبَاطٍ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْفَأْرَةِ تَقَعُ فِی السَّمْنِ أَوْ فِی الزَّیْتِ فَتَمُوتُ فِیهِ فَقَالَ إِنْ کَانَ جَامِداً فَتَطْرَحُهَا وَ مَا حَوْلَهَا وَ یُؤْکَلُ مَا بَقِیَ وَ إِنْ کَانَ ذَائِباً فَأَسْرِجْ بِهِ وَ أَعْلِمْهُمْ إِذَا بِعْتَهُ.
******
ترجمه:
ابوبصیر می گوید: از امام صادق علیه السلام درباره ی موشی که در چربی یا روغن می افتد و در آن می میرد، پرسیدم. امام فرمود: اگر چربی جامد باشد، موش و اطراف آن را خارج کن و باقی را بخور. اما اگر ذوب شده باشد، از آن برای روشنایی استفاده کن و هنگام فروش به دیگران آگاهی بده.
22077- 4- (2) وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ الْمِیثَمِیِّ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ وَهْبٍ وَ غَیْرِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی جُرَذٍ مَاتَ فِی زَیْتٍ مَا تَقُولُ فِی بَیْعِ ذَلِکَ فَقَالَ بِعْهُ وَ بَیِّنْهُ لِمَنِ اشْتَرَاهُ لِیَسْتَصْبِحَ بِهِ.
******
ترجمه:
معاویه بن وهب و دیگران از امام صادق علیه السلام درباره موشی که در روغن مرده بود، پرسیدند و حکم فروش آن را جویا شدند. امام فرمود: آن را بفروش، اما به خریدار اعلام کن که فقط برای روشنایی از آن استفاده شود.
22078- 5- (3) عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الطَّیَالِسِیِّ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ عَبْدِ الْخَالِقِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلَهُ سَعِیدٌ الْأَعْرَجُ السَّمَّانُ وَ أَنَا حَاضِرٌ عَنِ الزَّیْتِ وَ السَّمْنِ وَ الْعَسَلِ تَقَعُ فِیهِ الْفَأْرَةُ فَتَمُوتُ کَیْفَ یُصْنَعُ بِهِ قَالَ أَمَّا الزَّیْتُ فَلَا تَبِعْهُ إِلَّا لِمَنْ تُبَیِّنُ لَهُ فَیَبْتَاعُ لِلسِّرَاجِ وَ أَمَّا الْأَکْلُ فَلَا وَ أَمَّا السَّمْنُ فَإِنْ کَانَ ذَائِباً فَهُوَ کَذَلِکَ وَ إِنْ کَانَ جَامِداً وَ الْفَأْرَةُ فِی أَعْلَاهُ فَیُؤْخَذُ مَا تَحْتَهَا وَ مَا حَوْلَهَا ثُمَّ لَا بَأْسَ بِهِ وَ الْعَسَلُ کَذَلِکَ إِنْ کَانَ جَامِداً.
******
ترجمه:
اسماعیل بن عبدالخالق نقل می کند که امام صادق علیه السلام در حضور او و سعید الاعرج، که روغن فروش بود، درباره حکم موشی که در روغن، سمن یا عسل افتاده و مرده است، مورد پرسش قرار گرفتند. امام فرمودند:
برای روغن، آن را فقط به کسی بفروش که بدانی برای روشنایی استفاده خواهد کرد و نه برای خوردن. و اگر در سمن باشد، در صورتی که مایع باشد همان حکم روغن را دارد؛ اما اگر سمن جامد باشد و موش در قسمت بالای آن باشد، قسمت های اطراف و زیر موش برداشته شود، و باقی مانده بدون اشکال است. عسل نیز اگر جامد باشد همین حکم را دارد.
22079- 6- (4) مُحَمَّدُ بْنُ إِدْرِیسَ فِی آخِرِ السَّرَائِرِ نَقْلًا مِنْ جَامِعِ الْبَزَنْطِیِّ صَاحِبِ الرِّضَا ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ تَکُونُ لَهُ الْغَنَمُ یَقْطَعُ مِنْ أَلَیَاتِهَا وَ هِیَ أَحْیَاءٌ أَ یَصْلُحُ لَهُ أَنْ یَنْتَفِعَ بِمَا قَطَعَ قَالَ نَعَمْ یُذِیبُهَا وَ یُسْرِجُ بِهَا وَ لَا یَأْکُلُهَا وَ لَا یَبِیعُهَا.
وَ رَوَاهُ الْحِمْیَرِیُّ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَلِیِ
ص: 98
بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِیهِ (1)
أَقُولُ: هَذَا مَخْصُوصٌ بِالْمَیْتَةِ دُونَ النَّجِسِ وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی الذَّبَائِحِ (2) وَ غَیْرِهَا (3) فَیَأْتِی هُنَاکَ مُعَارِضٌ فِی الِاسْتِصْبَاحِ بِالْأَلَیَاتِ الْمَقْطُوعَةِ مِنْ حَیٍّ غَیْرُ صَرِیحٍ فِی الْمُعَارَضَةِ (4).
******
ترجمه:
بزنطی، که از یاران امام رضا علیه السلام است، نقل می کند که از امام درباره شخصی که گوسفندانی دارد و از دنبه های زنده آن ها قطع می کند، پرسیدم که آیا می تواند از آنچه قطع کرده، بهره مند شود؟ امام فرمودند: بله، می تواند آن را ذوب کند و برای روشنایی استفاده نماید، ولی نباید آن را بخورد یا بفروشد.
می گویم : این حکم مخصوص میته است و نه نجس، و دلایلی که در باب ذبایح و احکام مشابه خواهد آمد، به این موضوع اشاره دارد. همچنین، در باب استصباح (استفاده برای روشنایی) با دنبه های قطع شده از حیوان زنده، دلیلی مخالف وجود دارد که صریح در معارضه نیست.
(5) 7 بَابُ حُکْمِ بَیْعِ الذَّکِیِّ الْمُخْتَلِطِ بِالْمَیِّتِ وَ النَّجِسِ بِالْمَیْتَةِ وَ الْعَجِینِ بِالْمَاءِ النَّجِسِ مِمَّنْ یَسْتَحِلُّ الْمَیْتَةَ
******
ترجمه:
22080- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ أَبِی الْمَغْرَاءِ عَنِ الْحَلَبِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ إِذَا اخْتَلَطَ الذَّکِیُّ وَ الْمَیْتَةُ بَاعَهُ مِمَّنْ یَسْتَحِلُّ الْمَیْتَةَ وَ أَکَلَ (7) ثَمَنَهُ.
******
ترجمه:
حلبی نقل می کند که شنیدم امام صادق علیه السلام می فرمودند: «اگر گوشت ذبح شده حلال با گوشت میته (مردار) مخلوط شود، آن را به کسی که خوردن میته را جایز می داند بفروشد و بهای آن را بخورد.»
22081- 2- (8) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ رَجُلٍ کَانَ لَهُ غَنَمٌ وَ بَقَرٌ وَ کَانَ یُدْرِکُ الذَّکِیَّ مِنْهَا فَیَعْزِلُهُ وَ یَعْزِلُ الْمَیْتَةَ ثُمَّ إِنَّ الْمَیْتَةَ
ص: 99
وَ الذَّکِیَّ اخْتَلَطَا کَیْفَ یَصْنَعُ بِهِ قَالَ یَبِیعُهُ مِمَّنْ یَسْتَحِلُّ الْمَیْتَةَ وَ یَأْکُلُ ثَمَنَهُ فَإِنَّهُ لَا بَأْسَ.
وَ رَوَاهُ عَلِیُّ بْنُ جَعْفَرٍ فِی کِتَابِهِ عَنْ أَخِیهِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ ع مِثْلَهُ (1).
******
ترجمه:
حلبی از امام صادق علیه السلام نقل می کند که از ایشان دربارهٔ مردی که گوسفند و گاو داشت و گوشت ذبح شده حلال را جدا کرده و گوشت میته (مردار) را نیز جدا می کرد، اما این دو با هم مخلوط شدند، پرسیده شد: «چگونه با آن رفتار کند؟» ایشان فرمودند: «آن را به کسی که خوردن میته را جایز می داند بفروشد و بهای آن را بخورد، چرا که این کار اشکالی ندارد.»
22082- 3- (2) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی (3) عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَفْصِ بْنِ الْبَخْتَرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی الْعَجِینِ مِنَ الْمَاءِ النَّجِسِ کَیْفَ یُصْنَعُ بِهِ قَالَ یُبَاعُ مِمَّنْ یَسْتَحِلُّ (4) الْمَیْتَةَ.
******
ترجمه:
حفص بن بختری از امام صادق علیه السلام دربارهٔ خمیر تهیه شده با آب نجس پرسید: «چگونه با آن رفتار شود؟» ایشان فرمودند: «آن را به کسی که استفاده از میته را جایز می داند، بفروشید.»
22083- 4- (5) وَ بِالْإِسْنَادِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: یُدْفَنُ وَ لَا یُبَاعُ.
أَقُولُ: حَمَلَهُ الشَّیْخُ عَلَی الِاسْتِحْبَابِ (6).
******
ترجمه:
ابن ابی عمیر از برخی اصحاب خود از امام صادق علیه السلام نقل می کند که فرمودند: «آن دفن شود و فروخته نشود.»
می گویم: شیخ این حدیث را بر استحباب حمل کرده است.
22084- 5- (7) عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِیهِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ حُبِّ دُهْنٍ مَاتَتْ فِیهِ فَأْرَةٌ قَالَ لَا تَدَّهِنْ بِهِ وَ لَا تَبِعْهُ مِنْ مُسْلِمٍ.
******
ترجمه:
علی بن جعفر از برادرش موسی بن جعفر علیهما السلام نقل می کند که فرمود: از او درباره ظرف روغنی که موشی در آن مرده است، پرسیدم. فرمود: «با آن روغن، بدن را چرب نکن و آن را به مسلمانی نفروش.»
ص: 100
22085- 6- (1) وَ بِالْإِسْنَادِ قَالَ: وَ سَأَلْتُهُ عَنْ فَأْرَةٍ وَقَعَتْ فِی حُبِّ دُهْنٍ فَأُخْرِجَتْ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَمُوتَ أَ یَبِیعُهُ مِنْ مُسْلِمٍ قَالَ نَعَمْ وَ یَدَّهِنُ بِهِ.
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (2).
******
ترجمه:
فرمود: از او درباره موشی که در روغن افتاده و قبل از اینکه بمیرد، بیرون آورده شده است، پرسیدم که آیا می تواند آن را به مسلمانی بفروشد؟ فرمود: «بله، و می تواند با آن بدن را چرب کند.»
(3) 8 بَابُ تَحْرِیمِ بَیْعِ السِّلَاحِ وَ السُّرُوجِ لِأَعْدَاءِ الدِّینِ فِی حَالِ الْحَرْبِ خَاصَّةً وَ جَوَازِ بَیْعِهِمْ مَا عَدَا السِّلَاحَ وَ حَمْلِ التِّجَارَةِ إِلَیْهِمْ
******
ترجمه:
22086- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ سَیْفِ بْنِ عَمِیرَةَ عَنْ أَبِی بَکْرٍ الْحَضْرَمِیِّ قَالَ: دَخَلْنَا عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فَقَالَ لَهُ حَکَمٌ السَّرَّاجُ مَا تَقُولُ فِیمَنْ یَحْمِلُ إِلَی الشَّامِ السُّرُوجَ وَ أَدَاتَهَا فَقَالَ لَا بَأْسَ أَنْتُمُ الْیَوْمَ بِمَنْزِلَةِ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ ص- إِنَّکُمْ فِی هُدْنَةٍ فَإِذَا کَانَتِ الْمُبَایَنَةُ حَرُمَ عَلَیْکُمْ أَنْ تَحْمِلُوا إِلَیْهِمُ السُّرُوجَ وَ السِّلَاحَ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ مِثْلَهُ (5).
******
ترجمه:
از ابوبکر حضرمی نقل شده که گفت: بر ابی عبدالله (ع) وارد شدیم. پس حَکَم سراج از او پرسید: نظر شما درباره کسی که زین اسب و ابزار آن را به شام می برد، چیست؟ ابی عبدالله (ع) فرمود: «هیچ اشکالی ندارد. شما امروز در منزلت اصحاب رسول الله (ص) هستید؛ زیرا شما در حالت صلح هستید. اما اگر در شرایطی باشید که جنگ و دشمنی حاکم باشد، بر شما حرام است که سُرُج و سلاح به سوی آنها ببرید.»
ع أَصْلَحَکَ اللَّهُ إِنِّی کُنْتُ أَحْمِلُ السِّلَاحَ إِلَی أَهْلِ الشَّامِ فَأَبِیعُهُ مِنْهُمْ (1) فَلَمَّا عَرَّفَنِی اللَّهُ هَذَا الْأَمْرَ ضِقْتُ بِذَلِکَ (2) وَ قُلْتُ لَا أَحْمِلُ إِلَی أَعْدَاءِ اللَّهِ فَقَالَ لِیَ احْمِلْ إِلَیْهِمْ فَإِنَّ اللَّهَ یَدْفَعُ بِهِمْ عَدُوَّنَا وَ عَدُوَّکُمْ یَعْنِی الرُّومَ- وَ بِعْهُ (3) فَإِذَا کَانَتِ الْحَرْبُ بَیْنَنَا فَلَا تَحْمِلُوا فَمَنْ حَمَلَ إِلَی عَدُوِّنَا سِلَاحاً یَسْتَعِینُونَ بِهِ عَلَیْنَا فَهُوَ مُشْرِکٌ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ مِثْلَهُ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ احْمِلْ إِلَیْهِمْ وَ بِعْهُمْ (4).
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ أَیْضاً بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ مِثْلَهُ (5).
******
ترجمه:
هند سراج گفت: به امام باقر (علیه السلام) عرض کردم: خدا شما را سلامت بدارد، من سلاح به اهل شام حمل می کردم و به آن ها می فروختم. ولی هنگامی که خداوند مرا به این امر آگاه ساخت، از این کار احساس تنگی کردم و با خود گفتم: دیگر برای دشمنان خدا حمل نمی کنم. پس امام به من فرمودند: به آن ها حمل کن؛ زیرا خداوند به وسیله آن ها دشمن ما و دشمن شما را (روم) دفع می کند و آن را بفروش. اما زمانی که جنگی بین ما (و آن ها) باشد، حمل نکنید. پس هر کسی برای دشمن ما سلاحی حمل کند که در جنگ علیه ما از آن استفاده شود، او مشرک است.
22088- 3- (6) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ قَیْسٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْفِئَتَیْنِ تَلْتَقِیَانِ مِنْ أَهْلِ الْبَاطِلِ أَبِیعُهُمَا (7) السِّلَاحَ فَقَالَ بِعْهُمَا مَا یَکُنُّهُمَا الدِّرْعَ وَ الْخُفَّیْنِ وَ نَحْوَ هَذَا.
******
ترجمه:
محمد بن قیس گفت: از امام صادق (علیه السلام) درباره دو گروه از اهل باطل که با هم درگیر می شوند، پرسیدم که آیا به آن ها سلاح بفروشم؟ امام فرمودند: به آن ها چیزهایی که آن ها را حفاظت می کند، مانند زره و کفش های چرمی و مانند این ها را بفروش.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ مِثْلَهُ (1) وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ.
******
ترجمه:
سراج از امام صادق (علیه السلام) نقل می کند که گفتم: من سلاح می فروشم. امام فرمودند: در زمان فتنه(جنگ) آن را نفروش.
22090- 5- (2) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ أَبِی الْقَاسِمِ الصَّیْقَلِ قَالَ: کَتَبْتُ إِلَیْهِ أَنِّی رَجُلٌ صَیْقَلٌ أَشْتَرِی السُّیُوفَ وَ أَبِیعُهَا مِنَ السُّلْطَانِ أَ جَائِزٌ لِی بَیْعُهَا فَکَتَبَ (3) لَا بَأْسَ بِهِ.
******
ترجمه:
ابوالقاسم صیقل گفت: به امام نوشتم که من آهنگرم و شمشیر می خرم و آن ها را به حکومت می فروشم. آیا فروش آن برای من جایز است؟ امام نوشتند: اشکالی ندارد.
22091- 6- (4) عَلِیُّ بْنُ جَعْفَرٍ فِی کِتَابِهِ عَنْ أَخِیهِ مُوسَی ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ حَمْلِ الْمُسْلِمِینَ إِلَی الْمُشْرِکِینَ التِّجَارَةَ قَالَ إِذَا لَمْ یَحْمِلُوا سِلَاحاً فَلَا بَأْسَ.
وَ رَوَاهُ الْحِمْیَرِیُّ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ مِثْلَهُ (5).
******
ترجمه:
علی بن جعفر در کتابش از برادرش موسی (علیه السلام) نقل می کند که پرسیدم: آیا مسلمانان می توانند کالاهای تجاری به سوی مشرکان حمل کنند؟ امام فرمودند: اگر سلاح حمل نکنند، اشکالی ندارد.
22092- 7- (6) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عَمْرٍو وَ أَنَسِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ جَمِیعاً عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ ع فِی وَصِیَّةِ النَّبِیِّ ص لِعَلِیٍّ ع قَالَ: یَا عَلِیُّ کَفَرَ بِاللَّهِ الْعَظِیمِ مِنْ هَذِهِ الْأُمَّةِ عَشَرَةٌ الْقَتَّاتُ إِلَی أَنْ قَالَ وَ بَائِعُ السِّلَاحِ مِنْ أَهْلِ الْحَرْبِ.
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی تَحْرِیمِ مَعُونَةِ الظَّالِمِ (7).
******
ترجمه:
انس بن محمد از پدرش، از امام صادق (علیه السلام) از پدرانش در وصیت پیامبر (صلی الله علیه وآله) به علی (علیه السلام) نقل می کند که فرمودند: ای علی، از این امت ده گروه به خدای بزرگ کفر ورزیده اند؛ سپس فرمودند: و فروشنده سلاح به اهل جنگ.
ص: 103
(1) 9 بَابُ کَرَاهَةِ کَسْبِ الْحَجَّامِ مَعَ الشَّرْطِ وَ اسْتِحْبَابِ صَرْفِهِ فِی عَلَفِ الدَّوَابِّ وَ کَرَاهَةِ الْمُشَارَطَةِ لَهُ لَا لِلْمَحْجُومِ
******
ترجمه:
22093- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ یَعْنِی الْمُرَادِیَّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ کَسْبِ الْحَجَّامِ فَقَالَ لَا بَأْسَ بِهِ إِذَا لَمْ یُشَارِطْ.
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ مِثْلَهُ (3).
******
ترجمه:
ابوبصیر مرادی از امام باقر (علیه السلام) نقل می کند که گفت: درباره درآمد حجامت کننده پرسیدم. امام فرمودند: اگر شرط (دریافت مبلغ مشخصی) نکند، اشکالی ندارد.
22094- 2- (4) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّ رَجُلًا سَأَلَ رَسُولَ اللَّهِ ص عَنْ کَسْبِ الْحَجَّامِ فَقَالَ لَهُ لَکَ نَاضِحٌ فَقَالَ نَعَمْ فَقَالَ اعْلِفْهُ إِیَّاهُ وَ لَا تَأْکُلْهُ.
******
ترجمه:
حلبی از امام صادق (علیه السلام) نقل می کند که مردی از پیامبر خدا (صلی الله علیه وآله) درباره درآمد حجامت کننده پرسید. پیامبر به او فرمودند: آیا شتر آب کشی داری؟ مرد گفت: بله. پیامبر فرمودند: درآمد حجامت را به او علوفه بده، ولی خودت آن را نخور.
22095- 3- (5) وَ عَنْهُ عَنِ الْقَاسِمِ عَنْ رِفَاعَةَ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ کَسْبِ الْحَجَّامِ فَقَالَ إِنَّ رَجُلًا مِنَ الْأَنْصَارِ کَانَ لَهُ غُلَامٌ حَجَّامٌ فَسَأَلَ رَسُولَ اللَّهِ ص فَقَالَ لَهُ هَلْ لَکَ نَاضِحٌ قَالَ نَعَمْ قَالَ فَاعْلِفْهُ نَاضِحَکَ.
******
ترجمه:
رفاعه گفت: از امام درباره درآمد حجامت کننده پرسیدم. امام فرمودند: مردی از انصار غلامی(پسری) داشت که حجامت می کرد، پس از پیامبر خدا (صلی الله علیه وآله) پرسید. پیامبر به او فرمودند: آیا شتر آب کشی داری؟ مرد گفت: بله. پیامبر فرمودند: درآمد حجامت را به شتر آب کشی خود علوفه بده.
22096- 4- (6) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ
ص: 104
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ کَسْبِ الْحَجَّامِ فَقَالَ لَا بَأْسَ بِهِ.
******
ترجمه:
معاویه بن عمار از امام صادق (علیه السلام) نقل می کند که گفت: درباره درآمد حجامت کننده پرسیدم. امام فرمودند: اشکالی ندارد.
22097- 5- (1) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِیرٍ قَالَ: دَخَلْنَا عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع وَ مَعَنَا فَرْقَدٌ الْحَجَّامُ- فَقَالَ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنِّی أَعْمَلُ عَمَلًا وَ قَدْ سَأَلْتُ عَنْهُ غَیْرَ وَاحِدٍ وَ لَا اثْنَیْنِ فَزَعَمُوا أَنَّهُ عَمَلٌ مَکْرُوهٌ وَ أَنَا أُحِبُّ أَنْ أَسْأَلَکَ فَإِنْ کَانَ مَکْرُوهاً انْتَهَیْتُ عَنْهُ وَ عَمِلْتُ غَیْرَهُ مِنَ الْأَعْمَالِ فَإِنِّی مُنْتَهٍ فِی ذَلِکَ إِلَی قَوْلِکَ قَالَ وَ مَا هُوَ قَالَ حَجَّامٌ- قَالَ کُلْ مِنْ کَسْبِکَ یَا ابْنَ أَخِی وَ تَصَدَّقْ وَ حُجَّ مِنْهُ وَ تَزَوَّجْ فَإِنَّ نَبِیَّ اللَّهِ ص قَدِ احْتَجَمَ وَ أَعْطَی الْأَجْرَ وَ لَوْ کَانَ حَرَاماً مَا أَعْطَاهُ الْحَدِیثَ.
******
ترجمه:
حنان بن سدیر گفت: به همراه فرقد حجامت کننده به خدمت امام صادق (علیه السلام) رفتیم. فرقد گفت: ای مولای من، من کارهایی انجام می دهم و درباره آن ها از چند نفر پرسیدم و آن ها گفتند که این کارها مکروه است. من دوست دارم از شما بپرسم؛ اگر مکروه باشد، از آن دست می کشم و به کارهای دیگر می پردازم، زیرا در این مورد به فرمایش شما مراجعه می کنم. امام پرسیدند: چه کاری؟ فرقد گفت: حجامت. امام فرمودند: ای پسر برادرم، از درآمد خود بخور و صدقه بده و با آن حج به جا بیاور و ازدواج کن؛ زیرا پیامبر خدا (صلی الله علیه وآله) خود حجامت کرده و به حجامت کننده پاداش داده و اگر حرام بود، به او پاداش نمی داد.
22098- 6- (2) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ کَسْبِ الْحَجَّامِ قَالَ لَا بَأْسَ بِهِ الْحَدِیثَ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ مِثْلَهُ (3).
******
ترجمه:
معاویه بن عمار گفت: از امام صادق (علیه السلام) درباره درآمد حجامت کننده پرسیدم. امام فرمودند: اشکالی ندارد.
22099- 7- (4) وَ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ النَّضْرِ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: احْتَجَمَ رَسُولُ اللَّهِ ص حَجَمَهُ مَوْلًی لِبَنِی
ص: 105
بَیَاضَةَ وَ أَعْطَاهُ وَ لَوْ کَانَ حَرَاماً مَا أَعْطَاهُ فَلَمَّا فَرَغَ قَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ ص أَیْنَ الدَّمُ فَقَالَ شَرِبْتُهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ مَا کَانَ یَنْبَغِی لَکَ أَنْ تَفْعَلَ وَ قَدْ جَعَلَهُ اللَّهُ لَکَ حِجَاباً مِنَ النَّارِ فَلَا تَعُدْ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (1) وَ کَذَا حَدِیثُ حَنَانِ بْنِ سَدِیرٍ
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ مِثْلَهُ إِلَی قَوْلِهِ مِنَ النَّارِ (2)
******
ترجمه:
جابر از امام باقر (علیه السلام) نقل می کند که فرمودند: پیامبر خدا (صلی الله علیه وآله) حجامت کرد و حجامت کننده را پاداش داد و اگر این کار حرام بود، به او پاداش نمی داد. سپس پیامبر به حجامت کننده گفت: خون را کجا بردی؟ او پاسخ داد: ای پیامبر خدا، آن را نوشیدم. پیامبر فرمودند: نباید این کار را می کردی؛ زیرا خداوند آن را برای تو حفاظتی از آتش قرار داده است، پس دیگر این کار را تکرار نکن.
22100- 8- (3) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ طَلْحَةَ بْنِ زَیْدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِنِّی أَعْطَیْتُ خَالَتِی غُلَاماً وَ نَهَیْتُهَا أَنْ تَجْعَلَهُ جَزَّاراً أَوْ حَجَّاماً أَوْ صَائِغاً.
******
ترجمه:
طلحه بن زید از امام صادق (علیه السلام) نقل می کند که پیامبر خدا (صلی الله علیه وآله) فرمودند: من به خاله ام غلامی دادم و به او نهی کردم که او را قصاب یا حجامت کننده یا زرگر قرار دهد.
22101- 9- (4) وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع عَنْ کَسْبِ الْحَجَّامِ فَقَالَ مَکْرُوهٌ لَهُ أَنْ یُشَارِطَ وَ لَا بَأْسَ عَلَیْکَ أَنْ تُشَارِطَهُ وَ تُمَاکِسَهُ وَ إِنَّمَا یُکْرَهُ لَهُ وَ لَا بَأْسَ عَلَیْکَ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ مِثْلَهُ (5) وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ.
******
ترجمه:
زراره گفت: از امام باقر (علیه السلام) درباره درآمد حجامت کننده پرسیدم. امام فرمودند: برای او مکروه است که شرط کند، اما برای تو اشکالی ندارد که با او شرط کنی و چانه بزنی. این مکروهی که برای اوست، بر تو نیست.
22102- 10- (6) عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ
ص: 106
ظَرِیفٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عُلْوَانَ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص احْتَجَمَ وَسَطَ رَأْسِهِ حَجَمَهُ أَبُو ظَبْیَةَ بِمِحْجَمَةٍ مِنْ صُفْرٍ وَ أَعْطَاهُ رَسُولُ اللَّهِ ص صَاعاً مِنْ تَمْرٍ وَ قَالَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص یَسْتَعِطُ (1) بِدُهْنِ الْجُلْجُلَانِ (2) إِذَا وَجِعَ رَأْسُهُ.
******
ترجمه:
حسین بن علوان از جعفر، از پدرش نقل می کند که پیامبر خدا (صلی الله علیه وآله) حجامت کرد و وسط سرش، حجامت کننده ای به نام ابو ظبیه با محجمۀ از مس حجامت کرد. سپس پیامبر به او یک صاع خرما داد وگفت : پیامبر (صلی الله علیه وآله) هنگامی که سرش درد می کرد، از روغن جلجلان استفاده می کرد.
22103- 11- (3) عَلِیُّ بْنُ جَعْفَرٍ فِی کِتَابِهِ عَنْ أَخِیهِ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ کَسْبِ الْحَجَّامِ فَقَالَ إِنَّ رَجُلًا أَتَی رَسُولَ اللَّهِ ص یَسْأَلُ عَنْهُ فَقَالَ لَهُ هَلْ لَکَ نَاضِحٌ قَالَ نَعَمْ قَالَ اعْلِفْهُ إِیَّاهُ.
******
ترجمه:
علی بن جعفر در کتابش از برادرش نقل می کند که گفت: از امام درباره درآمد حجامت کننده پرسیدم. امام فرمودند: مردی به پیامبر خدا (صلی الله علیه وآله) آمد و درباره این موضوع پرسید. پیامبر از او پرسید: آیا شتر آب کشی داری؟ مرد گفت: بله. پیامبر فرمودند: درآمد حجامت را به شتر آب کشی خود علوفه بده.
22104- 12- (4) وَ قَدْ تَقَدَّمَ فِی حَدِیثِ سَمَاعَةَ أَنَّ کَسْبَ الْحَجَّامِ مِنَ السُّحْتِ.
أَقُولُ: حَمَلَهُ الشَّیْخُ عَلَی الْکَرَاهَةِ لِکَثْرَةِ الْأَحَادِیثِ الْمُعَارِضَةِ لَهُ وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی الْجَوَازِ أَیْضاً (5).
******
ترجمه:
و در حدیث سماعه آمده است که درآمد حجامت کننده از سحت است.
من می گویم: شیخ این موضوع را به دلیل وجود احادیث متعددی که بر خلاف آن هستند، به مکروهی بودن حمل کرده است، و همچنین احادیثی وجود دارد که بر جواز آن دلالت می کنند.
22105- 1- (7) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الْمَکْفُوفِ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ بَعْضِ
ص: 107
فَصَّادِی الْعَسْکَرِ مِنَ النَّصَارَی أَنَّ أَبَا مُحَمَّدٍ ع بَعَثَ إِلَیْهِ (1) یَوْماً فِی وَقْتِ صَلَاةِ الظُّهْرِ وَ قَالَ لِیَ افْصِدْ هَذَا الْعِرْقَ قَالَ وَ نَاوَلَنِی عِرْقاً لَمْ أَفْهَمْهُ مِنَ الْعُرُوقِ الَّتِی تُفْصَدُ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی مَا رَأَیْتُ أَمْراً أَعْجَبَ مِنْ هَذَا یَأْمُرُنِی أَنْ أَفْصِدَ فِی وَقْتِ الظُّهْرِ وَ لَیْسَ بِوَقْتِ فَصْدٍ وَ الثَّانِیَةُ عِرْقٌ لَا أَفْهَمُهُ ثُمَّ قَالَ لِیَ انْتَظِرْ وَ کُنْ فِی الدَّارِ فَلَمَّا أَمْسَی دَعَانِی وَ قَالَ لِی سَرِّحِ الدَّمَ فَسَرَّحْتُ ثُمَّ قَالَ لِی أَمْسِکْ فَأَمْسَکْتُ ثُمَّ قَالَ لِی کُنْ فِی الدَّارِ فَلَمَّا کَانَ نِصْفُ اللَّیْلِ أَرْسَلَ إِلَیَّ وَ قَالَ لِی سَرِّحِ الدَّمَ قَالَ فَتَعَجَّبْتُ أَکْثَرَ مِنْ عَجَبِیَ الْأَوَّلِ وَ کَرِهْتُ أَنْ أَسْأَلَهُ قَالَ فَسَرَّحْتُ فَخَرَجَ دَمٌ أَبْیَضُ کَأَنَّهُ الْمِلْحُ قَالَ ثُمَّ قَالَ لِیَ احْبِسْ قَالَ فَحَبَسْتُ قَالَ ثُمَّ قَالَ لِی کُنْ فِی الدَّارِ فَلَمَّا أَصْبَحْتُ أَمَرَ قَهْرَمَانَهُ أَنْ یُعْطِیَنِی ثَلَاثَةَ دَنَانِیرَ فَأَخَذْتُهَا وَ خَرَجْتُ الْحَدِیثَ وَ فِیهِ أَنَّهُ سَأَلَ عُلَمَاءَ الطِّبِّ عَنْ ذَلِکَ فَأَخْبَرَهُ بَعْضُهُمْ أَنَّ الْمَسِیحَ ع کَانَ فَعَلَ ذَلِکَ مَرَّةً.
******
ترجمه:
محمد بن حسن مکفوف از برخی از اصحاب ما از برخی از فصادی عسکرکه از نصاری بود نقل می کند که روزی ابو محمد (علیه السلام) به من پیامی فرستاد در وقت نماز ظهر و گفت: «این رگ را بزن.» و رگی به من داد که از رگ های معمولی که زده می شوند، نمی شناختم. در خود گفتم: چه چیزی عجیب تر از این است که به من امر می کند در وقت نماز ظهر که وقت زدن رگ نیست، بزنم و رگی را که نمی شناسم به من می دهد. سپس گفت: «صبر کن و در خانه بمان.»
وقتی شب شد، مرا صدا کرد و گفت: «خون را بریز.» من خون را ریختم. سپس گفت: «نگه دار.» من نگه داشتم. بعد گفت: «در خانه بمان.» وقتی نیمه شب شد، دوباره به من گفت: «خون را بریز.» من بیشتر تعجب کردم و نخواستم از او بپرسم. بنابراین خون را ریختم و خونی سفید رنگ مانند نمک بیرون آمد. سپس به من گفت: «نگه دار.» من نگه داشتم. سپس گفت: «در خانه بمان.»
وقتی صبح شد، او به قهرمان خود دستور داد تا سه دینار به من بدهد. من آن را گرفتم و بیرون آمدم. در این حدیث آمده است که او از دانشمندان پزشکی در مورد این کار سوال کرده بود و برخی از آن ها به او گفته بودند که مسیح (علیه السلام) یک بار این کار را انجام داده است.
22106- 2- (2) سَعِیدُ بْنُ هِبَةِ اللَّهِ الرَّاوَنْدِیُّ فِی الْخَرَائِجِ وَ الْجَرَائِحِ عَنِ الْحَسَنِ الْعَسْکَرِیِّ ع أَنَّهُ طَلَبَ طَبِیباً یَفْصِدُهُ فَجَاءَ فَأَمَرَ بِهِ إِلَی حُجْرَةٍ وَ قَالَ کُنْ هَاهُنَا إِلَی أَنْ أَطْلُبَکَ قَالَ الطَّبِیبُ وَ کَانَ الْوَقْتُ عِنْدِی مَحْمُوداً جَیِّداً لِلْفَصْدِ فَدَعَانِی فِی وَقْتٍ غَیْرِ مَحْمُودٍ وَ أَحْضَرَ طَشْتاً کَبِیراً فَفَصَدْتُ الْأَکْحَلَ فَلَمْ یَزَلِ الدَّمُ یَخْرُجُ حَتَّی امْتَلَأَ الطَّشْتُ ثُمَّ قَالَ لِیَ اقْطَعِ الدَّمَ فَقَطَعْتُهُ إِلَی أَنْ قَالَ وَ تَقَدَّمَ لِی بِتَخْتِ ثِیَابٍ وَ خَمْسِینَ دِینَاراً وَ قَالَ خُذْ هَذِهِ وَ أَعْذِرْنَا الْحَدِیثَ.
أَقُولُ: وَ قَدْ تَقَدَّمَ فِی الْحَجَّامِ قَوْلُهُمْ ع وَ لَوْ کَانَ حَرَاماً
ص: 108
مَا أَعْطَاهُ (1) وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی الْجَوَازِ عُمُوماً أَیْضاً (2).
******
ترجمه:
سعید بن هبه الله راوندی در خرائج و جرائح از حسن عسکری (علیه السلام) نقل می کند که او پزشکی را طلبید تا خونش را بگیرد. پزشک آمد و او را به اتاقی برد و گفت: «اینجا بمان تا من تو را صدا بزنم.» پزشک در آن وقت، زمانی را برای فصد مناسب دانست و در زمانی غیرمناسب مرا صدا کرد.
او تشت بزرگی حاضر کرد و من رگ را زدم و خون به قدری ریخت که تشت پر شد. سپس گفت: «خون را قطع کن.» من خون را قطع کردم و او به من گفت: «برای تو تختی از لباس و پنجاه دینار قرار داده ام. این ها را بگیر و ما را معذر بدار.»
می گویم : قبلا روایات درباب حجامت بیان شد پس اگر این کار حرام بود، ایشان این مقدار را او من نمی داد. همچنین پیش از این، سخنانی آمده است که دلالت بر جواز این کار به طور کلی دارد.
(3) 11 بَابُ کَرَاهَةِ الْحِجَامَةِ یَوْمَ الثَّلَاثَاءِ وَ الْأَرْبِعَاءِ وَ الْجُمُعَةِ عِنْدَ الزَّوَالِ
******
ترجمه:
22107- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّی بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جُمْهُورٍ عَنْ حُمْرَانَ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع فِیمَ یَخْتَلِفُ النَّاسُ قُلْتُ یَزْعُمُونَ أَنَّ الْحِجَامَةَ فِی یَوْمِ الثَّلَاثَاءِ أَصْلَحُ قَالَ فَقَالَ وَ إِلَی مَا یَذْهَبُونَ فِی ذَلِکَ قُلْتُ یَزْعُمُونَ أَنَّهُ یَوْمُ الدَّمِ فَقَالَ صَدَقُوا فَأَحْرَی أَنْ لَا یُهَیِّجُوهُ فِی یَوْمِهِ أَ مَا عَلِمُوا أَنَّ فِی یَوْمِ الثَّلَاثَاءِ سَاعَةً مَنْ وَافَقَهَا لَمْ یَرْقَ دَمُهُ حَتَّی یَمُوتَ أَوْ مَا شَاءَ اللَّهُ.
******
ترجمه:
حمرا ن نقل می کند که ابو عبد الله (علیه السلام) در مورد اختلاف مردم در زمان حجامت گفتم: «مردم گمان می کنند که حجامت در روز سه شنبه بهتر است.»
سپس فرمودند: «به چه دلیل این را می گویند؟» حمرا ن جواب داد: «آن ها معتقدند که این روز، روز خون است.» امام فرمود: «صحیح است، اما سزاوار است که در این روز خون را تحریک نکنند. آیا نمی دانند که در روز سه شنبه ساعتی هست که هر کس با آن زمان موافق باشد، خون او تا زمانی که بمیرد یا خدا بخواهد، نخواهد ایستاد؟»
22108- 2- (5) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عُرْوَةَ أَخِی شُعَیْبٍ أَوْ عَنْ شُعَیْبٍ الْعَقَرْقُوفِیِّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی الْحَسَنِ الْأَوَّلِ ع وَ هُوَ یَحْتَجِمُ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ فِی الْحَبْسِ فَقُلْتُ لَهُ إِنَّ هَذَا یَوْمٌ یَقُولُ النَّاسُ إِنَّ مَنِ احْتَجَمَ فِیهِ أَصَابَهُ الْبَرَصُ قَالَ إِنَّمَا یُخَافُ ذَلِکَ عَلَی مَنْ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ فِی حَیْضِهَا.
أَقُولُ: هَذَا مَحْمُولٌ عَلَی الضَّرُورَةِ أَوْ عَلَی بَیَانِ الْجَوَازِ وَ نَفْیِ التَّحْرِیمِ لِمَا یَأْتِی (6).
******
ترجمه:
شعیب عقرقوفی می گوید: «به خانه ابو الحسن اول (علیه السلام) وارد شدم و او در حال حجامت بود و این کار را در روز چهارشنبه انجام می داد. به او گفتم: "این روز، روزی است که مردم می گویند اگر کسی در این روز حجامت کند، به برص مبتلا می شود."»
امام (علیه السلام) پاسخ داد: «این ترس فقط بر کسی که مادرش او را در حال حیض باردار کرده باشد، صدق می کند.»
می گویم : این روایت حمل می شود یا برضرورت یا برای بیان جوازونفی حرمت بخاطر آنچه خواهد آمد.
ص: 109
22109- 3- (1) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ صَالِحِ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَا تَحْتَجِمُوا فِی یَوْمِ الْجُمُعَةِ مَعَ الزَّوَالِ فَإِنَّ مَنِ احْتَجَمَ مَعَ الزَّوَالِ فِی یَوْمِ الْجُمُعَةِ- فَأَصَابَهُ شَیْ ءٌ فَلَا یَلُومَنَّ إِلَّا نَفْسَهُ.
******
ترجمه:
روایت شده است که اسحاق بن عمار از امام صادق (علیه السلام) نقل می کند که ایشان فرمودند: «درظهر روز جمعه، حجامت نکنید، زیرا هر کسی که در این زمان حجامت کند و دچار مشکلی شود، تنها خود را باید سرزنش کند.»
22110- 4- (2) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ شُعَیْبِ بْنِ وَاقِدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدٍ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ ع عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص فِی حَدِیثِ الْمَنَاهِی أَنَّهُ نَهَی عَنِ الْحِجَامَةِ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ.
******
ترجمه:
در این روایت، حسین بن زید از امام صادق (علیه السلام) نقل می کند که ایشان از پدران بزرگوارشان (امامان معصوم) نقل کرده اند که رسول خدا (صلی الله عليه وآله) در حدیثی که به عنوان حدیث المناهی شناخته می شود، از حجامت در روز چهارشنبه نهی کرده اند.
22111- 5- (3) وَ فِی الْخِصَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ یَحْیَی عَنْ جَدِّهِ الْحَسَنِ بْنِ رَاشِدٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ ع قَالَ: تَوَقَّوُا الْحِجَامَةَ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ وَ النُّورَةَ فَإِنَّ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ یَوْمُ نَحْسٍ مُسْتَمِرٍّ وَ فِیهِ خُلِقَتْ جَهَنَّمُ.
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی الْجَوَازِ بَلِ الرُّجْحَانِ فِی بَعْضِ الصُّوَرِ (4).
******
ترجمه:
در این روایت، ابو بصیر از امام صادق (علیه السلام) نقل می کند که ایشان از آباء بزرگوارشان و همچنین از امام علی (علیه السلام) نقل کرده اند که از حجامت و نوره (نوعی داروی طبیعی که برای اصلاح مو استفاده می شود) در روز چهارشنبه پرهیز کنید.
دلیل این پرهیز، بیان شده که روز چهارشنبه به عنوان روزی نحس و شوم شناخته می شود و در این روز جهنم خلق شده است.
ص: 110
22112- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِیرٍ قَالَ: دَخَلْنَا عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع وَ مَعَنَا فَرْقَدٌ الْحَجَّامُ- إِلَی أَنْ قَالَ فَقَالَ لَهُ جَعَلَنِیَ اللَّهُ فِدَاکَ إِنَّ لِیَ تَیْساً أُکْرِیهِ فَمَا تَقُولُ فِی کَسْبِهِ قَالَ کُلْ کَسْبَهُ فَإِنَّهُ لَکَ حَلَالٌ وَ النَّاسُ یَکْرَهُونَهُ قَالَ حَنَانٌ قُلْتُ لِأَیِّ شَیْ ءٍ یَکْرَهُونَهُ وَ هُوَ حَلَالٌ قَالَ لِتَعْیِیرِ النَّاسِ بَعْضِهِمْ بَعْضاً.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (3).
******
ترجمه:
از حنان بن سدید روایت شده که گفت: «وارد شدیم بر امام صادق (علیه السلام) و با ما فرقد حجام بود. تا اینکه گفت: "جانم فدای شما! به راستی که من تَیْس (دام) دارم که آن را اجاره می دهم، پس درباره کسب او چه می گویی؟" گفت: "هرچه کسب می کنی، حلال است، و مردم آن را مکروه می دانند." حنان گفت: "گفتم: چرا آنها آن را مکروه می دانند در حالی که حلال است؟" گفت: "به خاطر تعییر و تمسخر مردم نسبت به یکدیگر."»
22113- 2- (4) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ قَالَ: قُلْتُ لَهُ أَجْرُ التُّیُوسِ قَالَ إِنْ کَانَتِ الْعَرَبُ لَتَعَایَرُ بِهِ (5) وَ لَا بَأْسَ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ مِثْلَهُ (6).
******
ترجمه:
از معاویه بن عمار روایت شده که از امام صادق (علیه السلام) در حدیثی پرسیدم: «اجرت (دستمزد) تَیْس (دام) چیست؟» گفت: «اگرچه عرب ها به خاطر آن (تِیْس) یکدیگر را سرزنش می کنند، ولی اشکالی ندارد.»
22114- 3- (7) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: نَهَی رَسُولُ اللَّهِ ص
ص: 111
عَنْ عَسِیبِ الْفَحْلِ وَ هُوَ أَجْرُ الضِّرَابِ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (1).
******
ترجمه:
محمد بن علی بن حسین گفت: «پیامبر خدا (صلى الله عليه وآله) از عسیب الفحل نهی فرمود و آن به معنای اجرت و مزد بابت اجاره دادن حیوان نربرای تولید نسل است.»
22115- 1- (3) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: اقْرَأْ آیَةَ الْکُرْسِیِّ وَ احْتَجِمْ أَیَّ یَوْمٍ شِئْتَ وَ تَصَدَّقْ وَ اخْرُجْ أَیَّ یَوْمٍ شِئْتَ.
******
ترجمه:
عبدالرحمن بن حجاج از امام صادق (علیه السلام) نقل می کند که فرمودند: «آیه الکرسی را بخوان و هر روزی که خواستی حجامت کن، و صدقه بده و هر روزی که خواستی بیرون برو.»
22116- 2- (4) وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ عَنِ الْحَجَّالِ عَنْ ثَعْلَبَةَ بْنِ مَیْمُونٍ عَنْ عَمَّارٍ السَّابَاطِیِّ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَا یَقُولُ مَنْ قِبَلَکُمْ فِی الْحِجَامَةِ قُلْتُ یَزْعُمُونَ أَنَّهَا عَلَی الرِّیقِ أَفْضَلُ مِنْهَا عَلَی الطَّعَامِ قَالَ لَا هِیَ عَلَی الطَّعَامِ أَدَرُّ لِلْعُرُوقِ وَ أَقْوَی لِلْبَدَنِ.
******
ترجمه:
عمار ساباطی روایت می کند که امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «اهل منطقه شما درباره حجامت چه می گویند؟» گفتم: «گمان می کنند که حجامت در حالت ناشتا بهتر از حجامت پس از غذا خوردن است.» امام فرمودند: «نه، بلکه حجامت پس از غذا برای جاری شدن خون در رگ ها بهتر است و برای بدن قوی تر است.»
22117- 3- (5) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْحِجَامَةُ فِی الرَّأْسِ هِیَ الْمُغِیثَةُ تَنْفَعُ مِنْ کُلِّ دَاءٍ إِلَّا السَّامَ وَ شَبَرَ مِنَ الْحَاجِبَیْنِ إِلَی حَیْثُ بَلَغَ إِبْهَامُهُ ثُمَّ قَالَ هَاهُنَا.
******
ترجمه:
از امام صادق (ع) روایت شده که فرمودند: «حجامت در سر نجات بخش است و برای هر بیماری مفید است، جز مرگ. و سپس از میان ابروها به اندازه ی یک وجب تا جایی که انگشت شستش رسید اندازه گرفت و فرمود: اینجا است.»
22118- 4- (6) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی مَعَانِی الْأَخْبَارِ عَنْ أَبِیهِ
ص: 112
عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ (عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ) (1) عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ خَلَفِ بْنِ حَمَّادٍ (2) عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا أَرَدْتَ الْحِجَامَةَ وَ خَرَجَ الدَّمُ مِنْ مَحَاجِمِکَ فَقُلْ قَبْلَ أَنْ یَفْرُغَ وَ الدَّمُ یَسِیلُ- بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ أَعُوذُ بِاللَّهِ الْکَرِیمِ فِی حِجَامَتِی هَذِهِ مِنَ الْعَیْنِ فِی الدَّمِ وَ مِنْ کُلِّ سُوءٍ ثُمَّ قَالَ وَ مَا عَلِمْتَ أَنَّکَ إِذَا قُلْتَ هَذَا فَقَدْ جَمَعْتَ الْأَشْیَاءَ إِنَّ اللَّهَ یَقُولُ وَ لَوْ کُنْتُ أَعْلَمُ الْغَیْبَ لَاسْتَکْثَرْتُ مِنَ الْخَیْرِ وَ ما مَسَّنِیَ السُّوءُ (3) یَعْنِی الْفَقْرَ وَ قَالَ کَذلِکَ لِنَصْرِفَ عَنْهُ السُّوءَ وَ الْفَحْشاءَ (4) یَعْنِی أَنْ یَدْخُلَ فِی الزِّنَا وَ قَالَ أَدْخِلْ یَدَکَ فِی جَیْبِکَ تَخْرُجْ بَیْضاءَ مِنْ غَیْرِ سُوءٍ (5) قَالَ مِنْ غَیْرِ بَرَصٍ.
******
ترجمه:
امام صادق (ع) فرمودند: «هرگاه خواستی حجامت کنی و خون از محل های حجامت جاری شد، قبل از اینکه تمام شود و خون در حال جاری شدن است، بگو: «بسم الله الرحمن الرحیم، پناه می برم به خداوند کریم در این حجامتم از چشم زخم در خون و از هرگونه بدی.» سپس فرمودند: «آیا نمی دانی که با گفتن این عبارت همه چیز را شامل می شوی؟ زیرا خداوند می فرماید: اگر غیب می دانستم، خیر زیادی برای خود می خواستم و بدی به من نمی رسید (اعراف: 188) که به معنای دوری از فقر است. و همچنین می فرماید: تا از او بدی و فحشا را بازگردانیم (یوسف: 24) که یعنی از زنا باز داشته شود. و نیز می فرماید: دستت را در گریبان خود کن، سفید و بدون نقص بیرون می آید (نمل: 12)، یعنی بدون برص.»
22119- 5- (6) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ رَفَعَهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص نِعْمَ الْعِیدُ الْحِجَامَةُ یَعْنِی بِالْعِیدِ الْعَادَةَ تَجْلُو الْبَصَرَ وَ تَذْهَبُ بِالدَّاءِ.
******
ترجمه:
رسول خدا (ص) فرمودند: «حجامت، عادت خوبی است؛ یعنی عادتی که باعث روشنایی دیدگان می شود و بیماری را از بین می برد.»
22120- 6- (7) وَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ رَفَعَهُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ ع قَالَ: احْتَجَمَ النَّبِیُّ ص فِی رَأْسِهِ وَ بَیْنَ کَتِفَیْهِ وَ فِی قَفَاهُ ثَلَاثاً سَمَّی وَاحِدَةً النَّافِعَةَ وَ الْأُخْرَی الْمُغِیثَةَ وَ الثَّالِثَةَ الْمُنْقِذَةَ.
******
ترجمه:
امام صادق (ع) از پدرشان امام باقر (ع) روایت کرده اند که پیامبر اکرم (ص) سه بار حجامت کردند؛ در سر، میان دو کتف و پشت گردن. پیامبر این سه حجامت را به ترتیب «نافعه»، «مغیثه» و «منقذه» نامیدند.
ص: 113
22121- 7- (1) وَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَائِذٍ عَنْ أَبِی خَدِیجَةَ سَالِمِ بْنِ مُکْرَمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْحِجَامَةُ عَلَی الرَّأْسِ عَلَی شِبْرٍ مِنْ طَرَفِ الْأَنْفِ وَ فِتْرٍ مَا بَیْنَ الْحَاجِبَیْنِ وَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص یُسَمِّیهَا الْمُنْقِذَةَ.
قَالَ وَ فِی حَدِیثٍ آخَرَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص یَحْتَجِمُ عَلَی رَأْسِهِ وَ یُسَمِّیهَا مُغِیثَةً أَوْ مُنْقِذَةً
******
ترجمه:
امام صادق (ع) فرمودند: حجامت بر سر باید به اندازه یک وجب از نوک بینی و یک فاصله میان دو ابرو انجام شود، و پیامبر اکرم (ص) آن را «منقذه» می نامیدند. همچنین در حدیث دیگری آمده است که پیامبر اکرم (ص) بر سر خود حجامت می کردند و آن را «مغیثه» یا «منقذه» می نامیدند.
22122- 8- (2) وَ فِی الْخِصَالِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَسَدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ خَلَفِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ مَرَّ بِقَوْمٍ یَحْتَجِمُونَ فَقَالَ مَا کَانَ عَلَیْکُمْ لَوْ أَخَّرْتُمُوهُ إِلَی عَشِیَّةِ الْأَحَدِ- فَکَانَ یَکُونُ أَنْزَلَ لِلدَّاءِ.
******
ترجمه:
امام صادق (ع) از کنار گروهی گذشتند که در حال حجامت بودند. ایشان فرمودند: اگر آن را تا عصر یکشنبه به تأخیر می انداختید، تأثیر بیشتری در کاهش بیماری داشت.
22123- 9- (3) وَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ السِّنْدِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَمْرِو بْنِ سَعِیدٍ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ احْتَجَمَ رَسُولُ اللَّهِ ص یَوْمَ الْإِثْنَیْنِ- وَ أَعْطَی الْحَجَّامَ بُرّاً (4).
******
ترجمه:
یونس بن یعقوب روایت می کند که از امام صادق (ع) شنیدم که فرمودند: رسول خدا (ص) در روز دوشنبه حجامت کرد و به حجام مقداری گندم پرداخت.
22124- 10- (5) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحُسَیْنِ اللُّؤْلُؤِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ وَ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ الْمِیثَمِیِّ أَوْ أَحَدِهِمَا عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مِهْزَمٍ
ص: 114
عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص یَحْتَجِمُ یَوْمَ الْإِثْنَیْنِ بَعْدَ الْعَصْرِ.
******
ترجمه:
ابراهیم بن مهزم از مردی نقل می کند که از امام صادق (ع) شنید: رسول خدا (ص) در روز دوشنبه بعد از عصر حجامت می کرد.
22125- 11- (1) وَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْحِجَامَةُ یَوْمَ الْإِثْنَیْنِ مِنْ آخِرِ النَّهَارِ تَسُلُّ الدَّاءَ سَلًّا مِنَ الْبَدَنِ.
******
ترجمه:
حماد بن عیسی از شخصی نقل می کند که از امام صادق (ع) شنید: حجامت در روز دوشنبه، در آخر روز، بیماری را به طور کامل از بدن خارج می کند.
22126- 12- (2) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِی الْخَزْرَجِ عَنْ سُلَیْمَانَ (3) عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنِ احْتَجَمَ یَوْمَ الثَّلَاثَاءِ لِسَبْعَ عَشْرَةَ أَوْ تِسْعَ عَشْرَةَ أَوْ لِإِحْدَی وَ عِشْرِینَ مِنَ الشَّهْرِ کَانَتْ لَهُ شِفَاءً مِنْ أَدْوَاءِ السَّنَةِ کُلِّهَا وَ کَانَتْ لِمَا سِوَی ذَلِکَ شِفَاءً مِنْ وَجَعِ الرَّأْسِ وَ الْأَضْرَاسِ وَ الْجُنُونِ وَ الْبَرَصِ وَ الْجُذَامِ.
******
ترجمه:
ابو سعید خدری نقل می کند که پیامبر اکرم (ص) فرمود: «هر کس در روز سه شنبه، در روزهای هفدهم، نوزدهم، یا بیست ویکم ماه حجامت کند، برای او شفا از تمام بیماری های سال خواهد بود و برای سایر روزها نیز شفا از دردهای سر، دندان، جنون، برص و جذام خواهد بود.»
22127- 13- (4) وَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْعَسْکَرِیِّ ع أَنَّهُ دَخَلَ عَلَیْهِ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ وَ هُوَ یَحْتَجِمُ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ إِنَّ أَهْلَ الْحَرَمَیْنِ یَرْوُونَ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص- أَنَّهُ قَالَ مَنِ احْتَجَمَ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ- فَأَصَابَهُ بَیَاضٌ فَلَا یَلُومَنَّ إِلَّا نَفْسَهُ فَقَالَ کَذَبُوا إِنَّمَا یُصِیبُ ذَلِکَ مَنْ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ فِی طَمْثٍ.
******
ترجمه:
یعقوب بن یزید از برخی از اصحابش نقل می کند که ابو الحسن عسکری (ع) در روز چهارشنبه حجامت می کرد و گفت: «من به او گفتم که اهل حرمین از رسول الله (ص) روایت می کنند که فرمود: هر کس در روز چهارشنبه حجامت کند و سفیدی (برص) به او برسد، جز خود را ملامت نکند.» او در پاسخ گفت: «آن ها دروغ می گویند. این تنها به کسی می رسد که مادرش در زمان قاعدگی او را باردارشده باشد.»
22128- 14- (5) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ
ص: 115
مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ عُمَرَ بْنِ أَسْلَمَ (1) قَالَ: رَأَیْتُ أَبَا الْحَسَنِ مُوسَی بْنَ جَعْفَرٍ ع احْتَجَمَ- یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ وَ هُوَ مَحْمُومٌ فَلَمْ تَتْرُکْهُ الْحُمَّی فَاحْتَجَمَ یَوْمَ الْجُمُعَةِ فَتَرَکَتْهُ الْحُمَّی.
******
ترجمه:
عبد الرحمن بن عمر بن اسلام می گوید: «من دیدم که ابا الحسن موسی بن جعفر (ع) در روز چهارشنبه حجامت کرد، در حالی که تب داشت و تب او قطع نشد. سپس در روز جمعه حجامت کرد و تب او را ترک کرد.»
22129- 15- (2) وَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْأَدَمِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ حُذَیْفَةَ بْنِ مَنْصُورٍ قَالَ: رَأَیْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع احْتَجَمَ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ بَعْدَ الْعَصْرِ.
******
ترجمه:
حذیفه بن منصور می گوید: «من دیدم که ابا عبد الله (ع) در روز چهارشنبه بعد از عصر حجامت کرد.»
22130- 16- (3) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنِ السَّیَّارِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ الدَّقَّاقِ فِی حَدِیثٍ قَالَ: کَتَبْتُ إِلَی أَبِی الْحَسَنِ الثَّانِی ع- أَسْأَلُهُ عَنِ الْخُرُوجِ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ لَا یَدُورُ فَکَتَبَ ع مَنْ خَرَجَ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ- لَا یَدُورُ خِلَافاً عَلَی أَهْلِ الطِّیَرَةِ وُقِیَ مِنْ کُلِّ آفَةٍ وَ عُوفِیَ مِنْ کُلِّ دَاءٍ وَ عَاهَةٍ وَ قَضَی اللَّهُ لَهُ حَاجَتَهُ وَ کَتَبْتُ إِلَیْهِ مَرَّةً أُخْرَی أَسْأَلُهُ عَنِ الْحِجَامَةِ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ لَا یَدُورُ فَکَتَبَ ع مَنِ احْتَجَمَ فِی یَوْمِ الْأَرْبِعَاءِ لَا یَدُورُ خِلَافاً عَلَی أَهْلِ الطِّیَرَةِ وُقِیَ مِنْ کُلِّ آفَةٍ وَ عُوفِیَ مِنْ کُلِّ عَاهَةٍ وَ لَمْ تَخْضَرَّ مَحَاجِمُهُ.
******
ترجمه:
محمد بن احمد دقاق در حدیثی می گوید: «من به ابی حسن دوم (ع) نامه نوشتم و از او درباره خروج در روز چهارشنبه سؤال کردم، و او (ع) نوشت که کسی که در روز چهارشنبه خارج شود، بر خلاف اهل طیرۀ (بدشگونی) نرود و از هر آفتی در امان است و از هر بیماری و عاهتی محفوظ می ماند و خداوند حاجتش را برآورده می کند. سپس یک بار دیگر از او درباره حجامت در روز چهارشنبه سؤال کردم و او (ع) نوشت که کسی که در روز چهارشنبه حجامت کند، بر خلاف اهل طیرۀ نرود و از هر آفتی در امان است و از هر عاهتی محفوظ می ماند و محاجم اوسبز نخواهد شد(از خطر ابتلا به بیماری ها یا عوارضی که ممکن است باعث تغییر رنگ یا عفونت در محل حجامت شود، در امان خواهد بود.).»
22131- 17- (4) وَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ مَرْوَکِ
ص: 116
بْنِ عُبَیْدٍ (1) عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ مُعَتِّبِ بْنِ الْمُبَارَکِ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی یَوْمِ الْخَمِیسِ- وَ هُوَ یَحْتَجِمُ فَقُلْتُ أَ تَحْتَجِمُ یَوْمَ الْخَمِیسِ- فَقَالَ مَنْ کَانَ مُحْتَجِماً فَلْیَحْتَجِمْ فِی یَوْمِ الْخَمِیسِ- فَإِنَّ عَشِیَّةَ کُلِّ جُمُعَةٍ یَبْتَدِرُ الدَّمُ فَرَقاً مِنَ الْقِیَامَةِ وَ لَا یَرْجِعُ إِلَی وَکْرِهِ إِلَی غَدَاةِ الْخَمِیسِ- إِلَی أَنْ قَالَ مَنِ احْتَجَمَ فِی آخِرِ خَمِیسٍ مِنَ الشَّهْرِ فِی أَوَّلِ النَّهَارِ سُلَّ مِنْهُ الدَّاءُ سَلًّا.
******
ترجمه:
معتب بن مبارک گفت: در روز پنج شنبه نزد امام صادق (علیه السلام) رفتم و دیدم که حجامت می کند. به ایشان عرض کردم: آیا در روز پنج شنبه حجامت می کنید؟ امام فرمودند: هر کس بخواهد حجامت کند، باید در روز پنج شنبه حجامت کند، چراکه در عصر روزهای جمعه، خون به دلیل ترس از قیامت، از جایگاه خود به جریان می افتد و تا صبح پنج شنبه بعد به جای خود برنمی گردد. امام در ادامه فرمودند: هرکس در آخرین پنج شنبه ماه و در ابتدای روز حجامت کند، بیماری ها از بدنش خارج خواهد شد.
22132- 18- (2) وَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ زَکَرِیَّا الْمُؤْمِنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ رِیَاحٍ (3) قَالَ: رَأَیْتُ أَبَا إِبْرَاهِیمَ ع یَحْتَجِمُ یَوْمَ الْجُمُعَةِ- فَقُلْتُ تَحْتَجِمُ یَوْمَ الْجُمُعَةِ- فَقَالَ أَقْرَأُ آیَةَ الْکُرْسِیِّ- فَإِذَا هَاجَ الدَّمُ لَیْلًا کَانَ أَوْ نَهَاراً فَأَقْرَأُ آیَةَ الْکُرْسِیِّ وَ أَحْتَجِمُ.
******
ترجمه:
محمد بن ریاح گفت: امام کاظم (علیه السلام) را دیدم که در روز جمعه حجامت می کرد. به ایشان عرض کردم: آیا در روز جمعه حجامت می کنید؟ امام فرمودند: آیه الکرسی می خوانم، و اگر خون در شب یا روز به هیجان آید، آیه الکرسی می خوانم و حجامت می کنم.
22133- 19- (4) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیٍّ ع فِی حَدِیثِ الْأَرْبَعِمِائَةِ قَالَ: الْحِجَامَةُ تُصِحُّ الْبَدَنَ وَ تَشُدُّ الْعَقْلَ تَوَقَّوُا الْحِجَامَةَ وَ النُّورَةَ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ- فَإِنَّ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ یَوْمُ نَحْسٍ مُسْتَمِرٍّ وَ فِیهِ خُلِقَتْ جَهَنَّمُ- وَ فِی یَوْمِ الْجُمُعَةِ سَاعَةٌ لَا یَحْتَجِمُ فِیهَا أَحَدٌ إِلَّا مَاتَ.
******
ترجمه:
امام علی (علیه السلام) در حدیث چهارصدگانه فرمودند: «حجامت بدن را سالم و عقل را تقویت می کند. از حجامت و استفاده از ماده ی موبر در روز چهارشنبه بپرهیزید، چرا که چهارشنبه روزی است که نحسی آن ادامه دار است و در آن، جهنم خلق شده است. همچنین در روز جمعه ساعتی وجود دارد که اگر کسی در آن ساعت حجامت کند، می میرد.»
22134- 20- (5) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَفْصِ بْنِ الْبَخْتَرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الدَّوَاءُ أَرْبَعَةٌ الْحِجَامَةُ وَ السُّعُوطُ وَ الْحُقْنَةُ وَ الْقَیْ ءُ.
ص: 117
أَقُولُ: وَ قَدْ رَوَی الْحُسَیْنُ بْنُ بِسْطَامَ وَ أَخُوهُ فِی طِبِّ الْأَئِمَّةِ کَثِیراً مِنْ هَذِهِ الْأَحَادِیثِ وَ مَا فِی مَعْنَاهَا (1).
******
ترجمه:
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «درمان چهار چیز است: حجامت، استعمال دارو از طریق بینی، تنقیه(زدن رگ)، و قی کردن.»
(2) 14 بَابُ تَحْرِیمِ بَیْعِ الْکِلَابِ إِلَّا کَلْبَ الصَّیْدِ وَ کَلْبَ الْمَاشِیَةِ وَ الْحَائِطِ وَ جَوَازِ بَیْعِ الْهِرِّ وَ الدَّوَابِ
******
ترجمه:
22135- 1- (3) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ بُنْدَارَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی هَاشِمٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ الْوَلِیدِ الْعَمَّارِیِّ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْأَصَمِّ عَنْ مِسْمَعِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِکِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ الْعَامِرِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ ثَمَنِ الْکَلْبِ الَّذِی لَا یَصِیدُ فَقَالَ سُحْتٌ وَ أَمَّا الصَّیُودُ فَلَا بَأْسَ.
******
ترجمه:
عبدالله عامری می گوید از امام صادق (علیه السلام) درباره قیمت سگی که شکار نمی کند پرسیدم. ایشان فرمودند: «(بهای آن) حرام است، اما سگ شکاری اشکالی ندارد.»
22136- 2- (4) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْقَاسَانِیِّ (5) عَنِ الرِّضَا ع فِی حَدِیثٍ قَالَ: وَ ثَمَنُ الْکَلْبِ سُحْتٌ.
******
ترجمه:
حسن بن علی قاسانی از امام رضا (علیه السلام) روایت می کند که فرمودند: «بهای سگ حرام است.»
ص: 118
22137- 3- (1) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ أَبَانٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ وَ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (2) قَالَ: ثَمَنُ الْکَلْبِ الَّذِی لَا یَصِیدُ سُحْتٌ ثُمَّ (3) قَالَ وَ لَا بَأْسَ بِثَمَنِ الْهِرِّ.
******
ترجمه:
محمد بن مسلم و عبدالرحمن بن ابی عبدالله از امام صادق (علیه السلام) روایت کرده اند که فرمودند: «بهای سگی که شکار نمی کند، حرام است.» سپس فرمودند: «اما بهای گربه اشکالی ندارد.»
22138- 4- (4) وَ عَنْهُ عَنِ النَّضْرِ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ جَرَّاحٍ الْمَدَائِنِیِّ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مِنْ أَکْلِ السُّحْتِ ثَمَنُ الْخَمْرِ وَ نَهَی عَنْ ثَمَنِ الْکَلْبِ.
******
ترجمه:
جراح مدائنی از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده است که فرمودند: «از موارد سُحت (مال حرام) بهای شراب است» و از خرید و فروش سگ نهی کردند.
22139- 5- (5) وَ عَنْهُ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ ثَمَنِ کَلْبِ الصَّیْدِ قَالَ لَا بَأْسَ بِثَمَنِهِ وَ الْآخَرُ لَا یَحِلُّ ثَمَنُهُ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ مِثْلَهُ (6).
******
ترجمه:
ابوبصیر می گوید از امام صادق (علیه السلام) درباره بهای سگ شکاری پرسیدم. فرمودند: «بهای آن اشکالی ندارد، اما بهای سگ غیر شکاری حلال نیست.»
22140- 6- (7) وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص قَالَ: ثَمَنُ الْخَمْرِ وَ مَهْرُ الْبَغِیِّ وَ ثَمَنُ الْکَلْبِ الَّذِی لَا یَصْطَادُ مِنَ السُّحْتِ.
******
ترجمه:
از امام صادق (علیه السلام) نقل شده که پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند: «بهای شراب، مزد زنی که خود را در اختیار دیگران قرار می دهد، و بهای سگ غیر شکاری از مصادیق مال حرام هستند.»
22141- 7- (8) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنِ (الْقَاسِمِ بْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الْوَلِیدِ الْعَمَّارِیِّ) (9) قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ ثَمَنِ الْکَلْبِ الَّذِی
ص: 119
لَا یَصِیدُ فَقَالَ سُحْتٌ وَ أَمَّا الصَّیُودُ فَلَا بَأْسَ.
******
ترجمه:
عبد الرحمن بن قاسم نقل می کند که از امام صادق (علیه السلام) درباره بهای سگ غیر شکاری سوال کردم. ایشان فرمودند: «بهای آن حرام است، اما بهای سگ شکاری اشکالی ندارد.»
22142- 8- (1) الْعَیَّاشِیُّ فِی تَفْسِیرِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْوَشَّاءِ عَنِ الرِّضَا ع قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ ثَمَنُ الْکَلْبِ سُحْتٌ وَ السُّحْتُ فِی النَّارِ.
******
ترجمه:
حسن بن علی وِشّاء از امام رضا (علیه السلام) نقل می کند که ایشان فرمودند: «بهای سگ حرام است و هر چیزی که حرام باشد، در آتش است.»
22143- 9- (2) وَ قَالَ الشَّیْخُ فِی الْمَبْسُوطِ یَجُوزُ بَیْعُ کَلْبِ الصَّیْدِ وَ رُوِیَ أَنَّ کَلْبَ الْمَاشِیَةِ وَ الْحَائِطِ مِثْلُ ذَلِکَ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (3) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ هُنَا (4) وَ فِی النِّکَاحِ فِی أَحَادِیثِ الْمُهُورِ فَإِنَّ هُنَاکَ مَا یَدُلُّ عَلَی بَیْعِ الدَّوَابِّ وَ السَّنَانِیرِ (5).
******
ترجمه:
مرحوم شیخ در کتاب «مبسوط» می گوید: «فروش سگ های شکار جایز است و همچنین روایت شده است که فروش سگ های گله و سگ های باغ نیز مانند آن است.»
(6) 15 بَابُ تَحْرِیمِ کَسْبِ الْمُغَنِّیَةِ إِلَّا لِزَفِّ الْعَرَائِسِ إِذَا لَمْ یَدْخُلْ عَلَیْهَا الرِّجَالُ
******
ترجمه:
22144- 1- (7) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ کَسْبِ الْمُغَنِّیَاتِ فَقَالَ الَّتِی یَدْخُلُ عَلَیْهَا الرِّجَالُ حَرَامٌ وَ الَّتِی تُدْعَی إِلَی الْأَعْرَاسِ لَیْسَ بِهِ بَأْسٌ وَ هُوَ قَوْلُ
ص: 120
اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْتَرِی لَهْوَ الْحَدِیثِ لِیُضِلَّ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ (1).
******
ترجمه:
ابو بصیر می گوید: «از ابا عبد الله (علیه السلام) درباره کسب درآمد مغنّی ها پرسیدم. فرمودند: «کسب درآمد از مغنّی که مردان به آنها مراجعه می کنند، حرام است، اما آن مغنّی که به عروسی ها دعوت می شوند، اشکالی ندارد.» و این مطابق با گفته ی خداوند عزّ و جلّ است: «و از مردم کسانی هستند که سخنان بیهوده را می خرند تا (مردم را) از راه خدا گمراه کنند.» (لقمان: 6).
22145- 2- (2) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ (3) عَنْ حَکَمٍ الْخَیَّاطِ (4) عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْمُغَنِّیَةُ الَّتِی تَزُفُّ الْعَرَائِسَ لَا بَأْسَ بِکَسْبِهَا.
******
ترجمه:
ابو بصیر از ابا عبد الله (علیه السلام) نقل می کند که فرمودند: «کسب درآمد از مغنّی گان که عروسی ها را جشن می گیرند، اشکالی ندارد.»
22146- 3- (5) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ عَنِ الْحُسَیْنِ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ عَنْ یَحْیَی الْحَلَبِیِّ عَنْ أَیُّوبَ بْنِ الْحُرِّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع أَجْرُ الْمُغَنِّیَةِ الَّتِی تَزُفُّ الْعَرَائِسَ لَیْسَ بِهِ بَأْسٌ وَ لَیْسَتْ بِالَّتِی یَدْخُلُ عَلَیْهَا الرِّجَالُ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَیُّوبَ بْنِ الْحُرِّ (6)
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ (7)
وَ کَذَا الْحَدِیثَانِ قَبْلَهُ.
******
ترجمه:
ابو بصیر می گوید: ابا عبد الله (علیه السلام) فرمودند: «اجرت مغنّی گان که عروسی ها را جشن می گیرند، اشکالی ندارد و این ها همانند مغنّی گان دیگری نیستند که مردان به آن ها وارد می شوند.»
22147- 4- (8) وَ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ نَضْرِ بْنِ قَابُوسَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ الْمُغَنِّیَةُ مَلْعُونَةٌ مَلْعُونٌ مَنْ أَکَلَ کَسْبَهَا.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (9).
******
ترجمه:
نضر بن قابوس می گوید: شنیدم که ابا عبد الله (علیه السلام) فرمودند: «مغنّی گان ملعون هستند و کسی که از درآمد آن ها استفاده کند نیز ملعون است.»
ص: 121
22148- 5- (1) عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِیهِ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْغِنَاءِ هَلْ یَصْلُحُ فِی الْفِطْرِ وَ الْأَضْحَی وَ الْفَرَحِ قَالَ لَا بَأْسَ بِهِ مَا لَمْ یُعْصَ بِهِ.
وَ رَوَاهُ عَلِیُّ بْنُ جَعْفَرٍ فِی کِتَابِهِ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ: مَا لَمْ یُؤْمَرْ (2) بِهِ (3).
أَقُولُ: هَذَا مَخْصُوصٌ بِزَفِّ الْعَرَائِسِ وَ بِالْفِطْرِ وَ الْأَضْحَی إِذَا اتَّفَقَ مَعَهُ الْعُرْسُ وَ یُمْکِنُ حَمْلُهُ عَلَی التَّقِیَّةِ وَ یَحْتَمِلُ غَیْرُ ذَلِکَ وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (4).
******
ترجمه:
علی بن جعفراز برادرش(علیه السلام) نقل می کند که از او در مورد آواز خوانی پرسیدم که آیا در روزهای فطر، قربانی و شادی مناسب است یا نه. او گفت: «اگر با آن معصیت نشود، ایرادی ندارد.»
نویسنده می گوید: این حکم مختص به زفاف عروس ها و روزهای فطر و قربانی است، زمانی که با جشن عروسی همزمان باشد. همچنین می توان این را به تقیه نیز نسبت داد و احتمال دارد غیر از این هم معنا داشته باشد که در ادامه، دلایل آن مطرح خواهد شد.
(5) 16 بَابُ تَحْرِیمِ بَیْعِ الْمُغَنِّیَةِ وَ شِرَائِهَا وَ سَمَاعِهَا وَ تَعْلِیمِهَا وَ جَوَازِ بَیْعِهَا وَ شِرَائِهَا لِمَنْ لَا یَأْمُرُهَا بِالْغِنَاءِ بَلْ یَمْنَعُهَا مِنْهُ
******
ترجمه:
22149- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ الدِّینَوَرِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ ع جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا تَقُولُ فِی النَّصْرَانِیَّةِ- أَشْتَرِیهَا وَ أَبِیعُهَا مِنَ النَّصْرَانِیِّ- فَقَالَ اشْتَرِ وَ بِعْ قُلْتُ فَأَنْکِحُ فَسَکَتَ عَنْ ذَلِکَ قَلِیلًا ثُمَّ نَظَرَ إِلَیَّ وَ قَالَ شِبْهَ الْإِخْفَاءِ هِیَ لَکَ حَلَالٌ قَالَ قُلْتُ: جُعِلْتُ فِدَاکَ فَأَشْتَرِی الْمُغَنِّیَةَ أَوِ الْجَارِیَةَ تُحْسِنُ أَنْ تُغَنِّیَ أُرِیدُ بِهَا الرِّزْقَ لَا سِوَی ذَلِکَ قَالَ اشْتَرِ وَ بِعْ.
******
ترجمه:
عبدالله بن حسن دینوری می گوید: به ابو الحسن (علیه السلام) گفتم: «جانم فدای شما، در مورد کنیزمسیحی چه می گویی؟ آیا می توانم آن را بخرم و به نصرانی ها بفروشم؟» او گفت: «بخر و بفروش.»
سپس گفتم: «پس آیا می توانم با آنها ازدواج کنم؟» او مدتی در این باره سکوت کرد، سپس به من نگریست و گفت: «شبیه به این مخفی کاری برای تو حلال است.»
گفتم: «جانم فدای شما، آیا می توانم خواننده (مغنیه) یا کنیزی که خوب می خواند بخرم؟ می خواهم از این طریق رزق کسب کنم، نه چیز دیگری.» او گفت: «بخر و بفروش.»
22150- 2- (7) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: سَأَلَ رَجُلٌ عَلِیَّ بْنَ
ص: 122
الْحُسَیْنِ ع عَنْ شِرَاءِ جَارِیَةٍ لَهَا صَوْتٌ فَقَالَ مَا عَلَیْکَ لَوِ اشْتَرَیْتَهَا فَذَکَّرَتْکَ الْجَنَّةَ یَعْنِی بِقِرَاءَةِ الْقُرْآنِ- وَ الزُّهْدِ وَ الْفَضَائِلِ الَّتِی لَیْسَتْ بِغِنَاءٍ فَأَمَّا الْغِنَاءُ فَمَحْظُورٌ.
أَقُولُ: ظَاهِرٌ أَنَّ الْمُرَادَ لَا بَأْسَ بِحُسْنِ الصَّوْتِ الَّذِی لَا یَصِلُ إِلَی حَدِّ الْغِنَاءِ فَإِنَّهُ أَعَمُّ مِنْهُ.
******
ترجمه:
محمد بن علی بن حسین می گوید: مردی از علی بن حسین (علیه السلام) درباره خرید کنیزی که صدای خوبی دارد پرسید. او پاسخ داد: «چرا نخیریدش؟ اگر او تو را به یاد بهشت بیاندازد، یعنی با خواندن قرآن و زهد و فضائلی که غنا محسوب نمی شود.» اما او (علیه السلام) گفت: «اما غناء، حرام است.»
من می گویم: به نظر می رسد مقصود این است که در زیبایی صدا اشکالی نیست، مشروط بر اینکه به حد غناء نرسد؛ زیرا این مفهوم شامل موارد بیشتری از آن می شود.(صدای خوب اعم است ازغنا)
22151- 3- (1) وَ فِی کِتَابِ إِکْمَالِ الدِّینِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِصَامٍ الْکُلَیْنِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ الْکُلَیْنِیِّ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ یَعْقُوبَ فِی التَّوْقِیعَاتِ الَّتِی وَرَدَتْ عَلَیْهِ مِنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُثْمَانَ الْعَمْرِیِّ بِخَطِّ صَاحِبِ الزَّمَانِ ع أَمَّا مَا سَأَلْتَ عَنْهُ أَرْشَدَکَ اللَّهُ وَ ثَبَّتَکَ مِنْ أَمْرِ الْمُنْکِرِینَ لِی إِلَی أَنْ قَالَ وَ أَمَّا مَا وَصَلْتَنَا بِهِ فَلَا قَبُولَ عِنْدَنَا إِلَّا لِمَا طَابَ وَ طَهُرَ وَ ثَمَنُ الْمُغَنِّیَةِ حَرَامٌ.
******
ترجمه:
از اسحاق بن یعقوب در توقیعاتی که از محمد بن عثمان العمری به خط صاحب الزمان (علیه السلام) به او رسیده، آمده است: «اما آنچه درباره اش سؤال کردی، خداوند تو را هدایت و ثابت قدم بدارد در مورد منکرین من. و اما آنچه برای ما ارسال کردی، هیچ گونه قبولی نزد ما ندارد مگر آنچه پاک و پاکیزه باشد و قیمت کنیز (مغنیه) حرام است.»
22152- 4- (2) عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی الْبِلَادِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ الْأَوَّلِ ع جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّ رَجُلًا مِنْ مَوَالِیکَ عِنْدَهُ جَوَارٍ مُغَنِّیَاتٌ قِیمَتُهُنَّ أَرْبَعَةَ عَشَرَ أَلْفَ دِینَارٍ وَ قَدْ جَعَلَ لَکَ ثُلُثَهَا فَقَالَ لَا حَاجَةَ لِی فِیهَا إِنَّ ثَمَنَ الْکَلْبِ وَ الْمُغَنِّیَةِ سُحْتٌ.
******
ترجمه:
ابراهیم بن ابی البلاد نقل می کند که به امام ابوالحسن اول (علیه السلام) گفتم: «جانم فدای شما، مردی از موالی تو کنیزان مغنیه ای دارد که قیمت آنها چهارده هزار دینار است و او یک سوم از آن را برای تو قرار داده است.» امام (علیه السلام) فرمود: «به آن نیازی ندارم، زیرا قیمت سگ و مغنیه حرام است.»
22153- 5- (3) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی الْبِلَادِ قَالَ: أَوْصَی إِسْحَاقُ بْنُ عُمَرَ- بِجَوَارٍ لَهُ مُغَنِّیَاتٍ أَنْ تَبِیعَهُنَّ (4) وَ یُحْمَلَ ثَمَنُهُنَّ إِلَی أَبِی الْحَسَنِ ع قَالَ إِبْرَاهِیمُ- فَبِعْتُ الْجَوَارِیَ بِثَلَاثِمِائَةِ أَلْفِ دِرْهَمٍ وَ حَمَلْتُ الثَّمَنَ إِلَیْهِ فَقُلْتُ لَهُ إِنَّ مَوْلًی لَکَ یُقَالُ لَهُ إِسْحَاقُ بْنُ عُمَرَ أَوْصَی عِنْدَ
ص: 123
وَفَاتِهِ بِبَیْعِ جَوَارٍ لَهُ مُغَنِّیَاتٍ وَ حَمْلِ الثَّمَنِ إِلَیْکَ وَ قَدْ بِعْتُهُنَّ وَ هَذَا الثَّمَنُ ثَلَاثُمِائَةِ أَلْفِ دِرْهَمٍ فَقَالَ لَا حَاجَةَ لِی فِیهِ إِنَّ هَذَا سُحْتٌ وَ تَعْلِیمَهُنَّ کُفْرٌ وَ الِاسْتِمَاعَ مِنْهُنَّ نِفَاقٌ وَ ثَمَنَهُنَّ سُحْتٌ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (1).
******
ترجمه:
ابراهیم بن ابی البلاد می گوید: «اسحاق بن عمر وصیت کرده بود که کنیزان مغنیه اش را بفروشم و ثمن آنها را به ابوالحسن (علیه السلام) برسانم. من کنیزان را به سیصد هزار درهم فروختم و قیمت را به ایشان رساندم و گفتم: «مولا شما، ایسحاق بن عمر، در زمان وفاتش وصیت کرده بود که کنیزان مغنیه اش را بفروشم و ثمن آن را به شما برسانم و این ثمن، سیصد هزار درهم است.» امام (علیه السلام) فرمود: «به آن نیازی ندارم، زیرا این سحت است و آموزش آنها کفر و شنیدن آوازشان نفاق و ثمن آنها سحت است.»
22154- 6- (2) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْوَشَّاءِ قَالَ: سُئِلَ أَبُو الْحَسَنِ الرِّضَا ع عَنْ شِرَاءِ الْمُغَنِّیَةِ قَالَ قَدْ تَکُونُ لِلرَّجُلِ الْجَارِیَةُ تُلْهِیهِ وَ مَا ثَمَنُهَا إِلَّا ثَمَنُ کَلْبٍ وَ ثَمَنُ الْکَلْبِ سُحْتٌ وَ السُّحْتُ فِی النَّارِ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ مِثْلَهُ (3).
******
ترجمه:
حسن بن علی واشاء می گوید: «از ابوالحسن رضا (علیه السلام) درباره خرید مغنیه سؤال شد. ایشان فرمودند: ممکن است که برای مرد، کنیزی باشد که او را سرگرم کند و قیمت او جز قیمت یک سگ نیست و قیمت سگ سحت است و سحت در آتش است.»
22155- 7- (4) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلٍ وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ سَعِیدِ بْنِ مُحَمَّدٍ الطَّاطَرِیِّ (5) عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلَهُ رَجُلٌ عَنْ بَیْعِ الْجَوَارِی الْمُغَنِّیَاتِ فَقَالَ شِرَاؤُهُنَّ وَ بَیْعُهُنَّ حَرَامٌ وَ تَعْلِیمُهُنَّ کُفْرٌ وَ اسْتِمَاعُهُنَّ نِفَاقٌ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (6)
وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (7) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (8).
******
ترجمه:
سعید بن محمد طاطری از پدرش نقل می کند که از ابی عبدالله (علیه السلام) سؤالی درباره فروش کنیزهای مغنیه پرسیدند. ایشان فرمودند: «خرید و فروش آن ها حرام است و آموزش آن ها کفر، و شنیدن صدای آن ها نفاق است.»
ص: 124
(1) 17 بَابُ جَوَازِ کَسْبِ النَّائِحَةِ بِالْحَقِّ لَا بِالْبَاطِلِ وَ اسْتِحْبَابِ تَرْکِهَا لِلْمُشَارَطَةِ وَ أَنَّهَا تَسْتَحِلُّهُ بِضَرْبِ إِحْدَی یَدَیْهَا عَلَی الْأُخْرَی وَ یُکْرَهُ النَّوْحُ لَیْلًا
******
ترجمه:
22156- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ لِی أَبِی یَا جَعْفَرُ أَوْقِفْ لِی مِنْ مَالِی کَذَا وَ کَذَا لِنَوَادِبَ تَنْدُبُنِی عَشْرَ سِنِینَ بِمِنًی أَیَّامَ مِنًی.
******
ترجمه:
یونس بن یعقوب از امام صادق (علیه السلام) نقل می کند که فرمودند: پدرم به من گفت: ای جعفر، از مال من چنین و چنان [مقداری] را وقف کن تا برای من نوحه گرانی باشند که به مدت ده سال در ایام منا برای من نوحه سرایی کنند.
22157- 2- (3) وَ بِالْإِسْنَادِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ مَالِکِ بْنِ عَطِیَّةَ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: مَاتَ الْوَلِیدُ بْنُ الْمُغِیرَةِ- فَقَالَتْ أُمُّ سَلَمَةَ لِلنَّبِیِّ ص إِنَّ آلَ الْمُغِیرَةِ- قَدْ أَقَامُوا مَنَاحَةً فَأَذْهَبُ إِلَیْهِمْ فَأَذِنَ لَهَا (4) فَلَبِسَتْ ثِیَابَهَا وَ تَهَیَّأَتْ وَ کَانَتْ مِنْ حُسْنِهَا کَأَنَّهَا جَانٌّ وَ کَانَتْ إِذَا قَامَتْ فَأَرْخَتْ شَعْرَهَا جَلَّلَ جَسَدَهَا وَ عَقَدَتْ بِطَرَفَیْهِ خَلْخَالَهَا فَنَدَبَتِ ابْنَ عَمِّهَا بَیْنَ یَدَیْ رَسُولِ اللَّهِ ص- فَقَالَتْ
أَنْعَی الْوَلِیدَ بْنَ الْوَلِیدِ أَبَا الْوَلِیدِ فَتَی الْعَشِیرَهْ
حَامِی الْحَقِیقَةِ مَاجِدٌ یَسْمُو إِلَی طَلَبِ الْوَتِیرَهْ
ص: 125
قَدْ کَانَ غَیْثاً فِی السِّنِینَ وَ جَعْفَراً (1) غَدَقاً وَ مِیرَهْ
- فَمَا عَابَ رَسُولُ اللَّهِ ص ذَلِکَ وَ لَا قَالَ شَیْئاً.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ (2)
وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ.
******
ترجمه:
در این روایت از ابوحمزه، از امام باقر (علیه السلام) نقل شده است که وقتی ولید بن مغیره از دنیا رفت، ام سلمه به پیامبر (صلی الله علیه وآله) گفت که خاندان مغیره مجلس عزاداری برپا کرده اند و از پیامبر اجازه گرفت که به آن ها بپیوندد. پیامبر (ص) به او اجازه داد. ام سلمه لباس هایش را پوشید و آماده شد و به علت زیبایی اش گویی مانند جنی بود. او هنگامی که ایستاد، موهایش را آزاد کرد و این موها تمام بدنش را پوشاند و با سرهای موهایش، خلخال هایش را بست و در حضور پیامبر برای پسر عمویش ولید ندبه کرد و گفت:
"فرزند ولید بن ولید، اباالولید را می گریم؛ جوان قبیله، محافظ حقیقی و کریم که به طلب کین و عدالت بلند می شد، و او در خشکسالی ها چونان باران و درخت سخاوت بخشی بود و مایه رزق و روزی."
پس پیامبر (ص) به این ندبه انتقادی نکرد و چیزی نگفت وآنجا را ترک هم نکردند.
22158- 3- (3) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ جَمِیعاً عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِیرٍ قَالَ: کَانَتِ امْرَأَةٌ مَعَنَا فِی الْحَیِّ وَ لَهَا جَارِیَةٌ نَائِحَةٌ فَجَاءَتْ إِلَی أَبِی فَقَالَتْ یَا عَمِّ أَنْتَ تَعْلَمُ أَنَّ مَعِیشَتِی مِنَ اللَّهِ ثُمَّ مِنْ هَذِهِ الْجَارِیَةِ فَأُحِبُّ أَنْ تَسْأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ عَنْ ذَلِکَ فَإِنْ کَانَ حَلَالًا وَ إِلَّا بِعْتُهَا وَ أَکَلْتُ مِنْ ثَمَنِهَا حَتَّی یَأْتِیَ اللَّهُ بِالْفَرَجِ فَقَالَ لَهَا أَبِی وَ اللَّهِ إِنِّی لَأُعْظِمُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع- أَنْ أَسْأَلَهُ عَنْ هَذِهِ الْمَسْأَلَةِ قَالَ فَلَمَّا قَدِمْنَا عَلَیْهِ أَخْبَرْتُهُ أَنَا بِذَلِکَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع أَ تُشَارِطُ فَقُلْتُ وَ اللَّهِ مَا أَدْرِی تُشَارِطُ أَمْ لَا فَقَالَ قُلْ لَهَا لَا تُشَارِطْ وَ تَقْبَلُ مَا أُعْطِیَتْ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ (4)
وَ رَوَاهُ الْحِمْیَرِیُّ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ وَ عَبْدِ الصَّمَدِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِیرٍ نَحْوَهُ (5).
******
ترجمه:
در این روایت، حنان بن سدیر نقل می کند که زنی در میان قبیله آنها زندگی می کرد که منبع درآمد او از طریق ناله و نوحه سرایی یک کنیزش بود. این زن نزد پدر حنان آمد و گفت: "ای عمو، تو می دانی که روزی من از طرف خداوند است و سپس از این کنیز. من دوست دارم که درباره حکم آن از امام صادق (علیه السلام) بپرسی؛ اگر حلال است، به این کار ادامه می دهم و اگر حرام باشد، او را می فروشم و از پولش استفاده می کنم تا خداوند گشایشی برایم فراهم کند."
پدر حنان در پاسخ به او گفت: "به خدا سوگند، من بسیار امام صادق (علیه السلام) را بزرگ می دانم و شرم دارم که چنین سؤالی از ایشان بپرسم." پس وقتی به حضور امام رسیدیم، من خودم موضوع را برای امام مطرح کردم. امام صادق (علیه السلام) پرسید: "آیا زن با مردم برای این کار شرط می بندد؟" من گفتم: "به خدا نمی دانم که شرط می بندد یا خیر." امام فرمود: "به او بگو شرط نبندد و تنها به مقداری که به او می دهند، بسنده کند."
22159- 4- (6) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَطِیَّةَ عَنْ عُذَافِرٍ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع وَ سُئِلَ عَنْ کَسْبِ النَّائِحَةِ فَقَالَ تَسْتَحِلُّهُ بِضَرْبِ إِحْدَی یَدَیْهَا عَلَی الْأُخْرَی.
ص: 126
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (1).
******
ترجمه:
عذافر روایت می کند که از امام صادق (علیه السلام) درباره درآمد ناشی از نوحه سرایی پرسیده شد. امام (ع) در پاسخ فرمودند: "درآمد او با کوبیدن یکی از دست هایش بر دیگری حلال می شود."
22160- 5- (2) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ سَلَمَةَ بْنِ الْخَطَّابِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عُمَرَ الزَّعْفَرَانِیِّ (3) عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِ بِنِعْمَةٍ فَجَاءَ عِنْدَ تِلْکَ النِّعْمَةِ بِمِزْمَارٍ فَقَدْ کَفَرَهَا وَ مَنْ أُصِیبَ بِمُصِیبَةٍ فَجَاءَ عِنْدَ تِلْکَ الْمُصِیبَةِ بِنَائِحَةٍ فَقَدْ کَفَرَهَا.
أَقُولُ: یَأْتِی وَجْهُهُ (4).
******
ترجمه:
عمر زعفرانی روایت می کند که امام صادق (علیه السلام) فرمودند: "هر کس که خداوند نعمتی به او داده باشد و در مقابل آن نعمت از ابزارهای موسیقی (مانند مزمار) استفاده کند، آن نعمت را ناسپاسی کرده است. و هر کس که به مصیبتی دچار شود و در آن مصیبت از نوحه گر بهره ببرد، نیز آن مصیبت را ناسپاسی کرده است."
22161- 6- (5) وَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَسَّانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ زَنْجَوَیْهِ (6) عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْجَعْفَرِیِّ عَنْ خَدِیجَةَ بِنْتِ عُمَرَ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ ع فِی حَدِیثٍ قَالَتْ سَمِعْتُ عَمِّی مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ ع یَقُولُ إِنَّمَا تَحْتَاجُ الْمَرْأَةُ إِلَی النَّوْحِ لِتَسِیلَ دَمْعَتُهَا وَ لَا یَنْبَغِی لَهَا أَنْ تَقُولَ هُجْراً فَإِذَا جَاءَ اللَّیْلُ فَلَا تُؤْذِی الْمَلَائِکَةَ بِالنَّوْحِ.
******
ترجمه:
خدیجه دختر عمر بن علی بن الحسین (علیه السلام) روایت می کند که شنیدم عمویم، امام محمد بن علی (علیه السلام) می فرمودند: "زن به نوحه نیاز دارد تا اشکش جاری شود، ولی نباید سخنان بی جا و ناپسند بگوید. و وقتی شب می شود، نباید با نوحه کردن فرشتگان را آزار دهد."
22162- 7- (7) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ النَّضْرِ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَیُّوبَ بْنِ الْحُرِّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لَا بَأْسَ بِأَجْرِ النَّائِحَةِ الَّتِی تَنُوحُ عَلَی الْمَیِّتِ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَیُّوبَ بْنِ الْحُرِّ مِثْلَهُ (8).
******
ترجمه:
ابوبصیر روایت می کند که امام صادق (علیه السلام) فرمودند: "اشکالی ندارد که زن نوحه گر برای نوحه کردن بر میت، اجرت بگیرد."
ص: 127
22163- 8- (1) وَ عَنْهُ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی (2) عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ کَسْبِ الْمُغَنِّیَةِ وَ النَّائِحَةِ فَکَرِهَهُ.
أَقُولُ: الْکَرَاهَةُ فِی کَسْبِ الْمُغَنِّیَةِ بِمَعْنَی التَّحْرِیمِ لِمَا تَقَدَّمَ (3).
******
ترجمه:
سماعه روایت می کند که از امام درباره کسب و درآمد مغنیه (خواننده) و نائحه (زن نوحه گر) سؤال کرد و امام این کار را ناپسند شمرد.
می گویم : «کراهت» در مورد کسب درآمد از طریق مغنیه به معنای حرمت است، با توجه به شواهدی که در احادیث قبلی آمده است.
22164- 9- (4) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: قَالَ ع لَا بَأْسَ بِکَسْبِ النَّائِحَةِ إِذَا قَالَتْ صِدْقاً.
******
ترجمه:
محمد بن علی بن الحسین (شیخ صدوق) روایت می کند که امام فرموده اند: درآمد نائحه (زن نوحه گر) در صورتی که راست بگوید، اشکالی ندارد.
22165- 10- (5) قَالَ وَ سُئِلَ الصَّادِقُ ع عَنْ أَجْرِ النَّائِحَةِ فَقَالَ لَا بَأْسَ بِهِ قَدْ نِیحَ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ ص.
******
ترجمه:
از امام صادق علیه السلام درباره دستمزد نائحه (زن نوحه گر) سؤال شد. حضرت فرمودند: اشکالی ندارد، زیرا بر رسول خدا صلی الله علیه و آله نیز نوحه سرایی شد.
22166- 11- (6) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ شُعَیْبِ بْنِ وَاقِدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ عَنِ النَّبِیِّ ص فِی حَدِیثِ الْمَنَاهِی نَهَی عَنِ الرَّنَّةِ عِنْدَ الْمُصِیبَةِ وَ نَهَی عَنِ النِّیَاحَةِ وَ الِاسْتِمَاعِ إِلَیْهَا وَ نَهَی عَنْ تَصْفِیقِ الْوَجْهِ.
******
ترجمه:
در این حدیث از امام جعفر صادق علیه السلام نقل شده است که ایشان از نبی اکرم صلی الله علیه و آله روایت می کنند که آن حضرت از چند چیز نهی فرموده اند:
رنّة (صدای ناله) در هنگام مصیبت.
نوحه سرایی و گوش دادن به آن.
تصویق صورت (زدن دست بر صورت).
22167- 12- (7) وَ فِی الْخِصَالِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ أَبِی الْحُسَیْنِ الْفَارِسِیِّ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ جَعْفَرٍ الْبَصْرِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص أَرْبَعَةٌ لَا تَزَالُ فِی أُمَّتِی إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ- الْفَخْرُ بِالْأَحْسَابِ
ص: 128
وَ الطَّعْنُ فِی الْأَنْسَابِ وَ الِاسْتِسْقَاءُ بِالنُّجُومِ وَ النِّیَاحَةُ وَ إِنَّ النَّائِحَةَ إِذَا لَمْ تَتُبْ قَبْلَ مَوْتِهَا تَقُومُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ- وَ عَلَیْهَا سِرْبَالٌ مِنْ قَطِرَانٍ وَ دِرْعٌ مِنْ حَرَبٍ (1).
******
ترجمه:
این حدیث از رسول الله صلی الله علیه و آله به بیان چهار چیز می پردازد که تا روز قیامت در امت اسلامی باقی خواهند ماند:
فخر به نسب ها: به معنای افتخار کردن به اجداد و نسب ها و خود را برتر از دیگران دانستن به این دلیل.
طعنه به نسب ها: اشاره به تحقیر کردن و بی احترامی به نسب و اجداد دیگران.
استسقاء به ستاره ها: یعنی درخواست باران یا کمک از ستاره ها و مخلوقات غیر خدا.
نوحه سرایی: اشاره به شیوه ای که در آن افراد بر مرده ها ناله و نوحه خوانی می کنند.
در پایان، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله هشدار می دهند که اگر کسی به نوحه سرایی ادامه دهد و قبل از مرگش توبه نکند، در روز قیامت با عذاب سختی مواجه خواهد شد؛ به طوری که بر او لباس هایی از قیر و زره ای از آهن خواهد بود.
22168- 13- (2) عَلِیُّ بْنُ جَعْفَرٍ فِی کِتَابِهِ عَنْ أَخِیهِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ النَّوْحِ عَلَی الْمَیِّتِ أَ یَصْلُحُ قَالَ یُکْرَهُ.
******
ترجمه:
این روایت از علی بن جعفر نشان می دهد که او از برادرش، موسی بن جعفر، درباره نوحه سرایی بر میت سؤال کرده و پاسخ دریافت کرده است که نوحه سرایی بر میت "مکروه" است.
22169- 14- (3) عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ جَدِّهِ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِیهِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ النَّوْحِ فَکَرِهَهُ.
أَقُولُ: هَذَا مَحْمُولٌ عَلَی النَّوْحِ بِالْبَاطِلِ أَوْ مَا تَضَمَّنَ الْغِنَاءَ أَوِ اسْتِمَاعَ الْأَجَانِبِ وَ الْکَرَاهَةُ بِمَعْنَی التَّحْرِیمِ وَ کَذَا مَا مَرَّ بِمَعْنَاهُ (4) وَ یُمْکِنُ التَّخْصِیصُ بِاللَّیْلِ لِمَا مَرَّ (5).
******
ترجمه:
علی بن جعفر (علی بن جعفر) از برادرش موسی بن جعفر (علیه السلام) سؤال کرد: آیا نوحه سرایی بر میت خوب است؟ گفت: مکروه است.
می گویم : این روایت حمل می شود برنوحه باطل یا خواندن مثل غنا یا بخاطر شنیدن نا محرم یا نوحه درشب وکراهت در اینجا یعنی حرام .
22170- 1- (8) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنْ هَارُونَ بْنِ الْجَهْمِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَمَّا هَاجَرَتِ النِّسَاءُ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ ص- هَاجَرَتْ فِیهِنَّ امْرَأَةٌ یُقَالُ
ص: 129
لَهَا أُمُّ حَبِیبٍ- وَ کَانَتْ خَافِضَةً تَخْفِضُ الْجَوَارِیَ فَلَمَّا رَآهَا رَسُولُ اللَّهِ ص قَالَ لَهَا یَا أُمَّ حَبِیبٍ الْعَمَلُ الَّذِی کَانَ فِی یَدِکِ هُوَ فِی یَدِکِ الْیَوْمَ قَالَتْ نَعَمْ یَا رَسُولَ اللَّهِ إِلَّا أَنْ یَکُونَ حَرَاماً فَتَنْهَانِی عَنْهُ قَالَ بَلْ (1) حَلَالٌ فَادْنِی مِنِّی حَتَّی أُعَلِّمَکِ قَالَتْ فَدَنَوْتُ (2) مِنْهُ فَقَالَ یَا أُمَّ حَبِیبٍ إِذَا أَنْتِ فَعَلْتِ فَلَا تَنْهَکِی وَ لَا تَسْتَأْصِلِی وَ أَشِمِّی (3) فَإِنَّهُ أَشْرَقُ لِلْوَجْهِ وَ أَحْظَی عِنْدَ الزَّوْجِ الْحَدِیثَ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ مِثْلَهُ (4).
******
ترجمه:
محمد بن مسلم از ابو عبد الله (علیه السلام) نقل می کند که: زمانی که زنان به سوی رسول الله (صلى الله عليه وآله) هجرت کردند، در بین آن ها زنی به نام ام حبیب بود که به کاهش جاذبه های خود می پرداخت. وقتی رسول الله (صلى الله عليه وآله) او را دید، به او گفت: ای ام حبیب، عملی که در دست تو بود، امروز هم در دست توست. او گفت: بله، ای رسول الله، مگر اینکه حرام باشد و تو مرا از آن نهی کنی. او فرمود: نه، حلال است، پس به من نزدیک شو تا تو را تعلیم دهم. او گفت: پس نزدیک شدم. رسول الله (صلى الله عليه وآله) فرمود: ای ام حبیب، اگر تو این کار را کردی، نهی نکن و نه ریشه اش را بکن و عطر بزن، زیرا این کار چهره ات را روشن تر و در نزد شوهر محبوب تر می کند.
22171- 2- (5) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ خَلَفِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ ثَابِتٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: کَانَتِ امْرَأَةٌ یُقَالُ لَهَا أُمُّ طَیْبَةَ (6) تَخْفِضُ الْجَوَارِیَ فَدَعَاهَا النَّبِیُّ ص- فَقَالَ لَهَا یَا أُمَّ طَیْبَةَ إِذَا خَفَضْتِ فَأَشِمِّی وَ لَا تُجْحِفِی فَإِنَّهُ أَصْفَی لِلَوْنِ الْوَجْهِ وَ أَحْظَی عِنْدَ الْبَعْلِ.
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (7).
******
ترجمه:
عمرو بن ثابت از ابو عبد الله (علیه السلام) نقل می کند که: زنی به نام ام طیبه وجود داشت که به کاهش جاذبه های خود می پرداخت. رسول الله (صلى الله عليه وآله) او را صدا زد و به او گفت: ای ام طیبه، وقتی که کاهش می دهی، عطر بزن و زیاده روی نکن، زیرا این کار رنگ چهره ات را زیباتر و نزد شوهر محبوب تر می کند.
22172- 3- (8) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ وَهْبٍ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیٍّ ع قَالَ: لَا تُخْفَضُ الْجَارِیَةُ حَتَّی تَبْلُغَ سَبْعَ سِنِینَ.
ص: 130
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی النِّکَاحِ (1).
******
ترجمه:
وهب از جعفر، از پدرش، از علی (علیه السلام) نقل می کند که فرمود: «جاریه نباید کاهش یابد تا به سن هفت سالگی برسد.»(مثل پسرکه اورا ختنه می کنند)
(2) 19 بَابُ أَنَّهُ لَا بَأْسَ بِکَسْبِ الْمَاشِطَةِ وَ حُکْمِ أَعْمَالِهَا وَ تَحْرِیمِ تَدْلِیسِهَا
******
ترجمه:
22173- 1- (3) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنْ هَارُونَ بْنِ الْجَهْمِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثِ أُمِّ حَبِیبٍ الْخَافِضَةِ قَالَ: وَ کَانَتْ لِأُمِّ حَبِیبٍ أُخْتٌ یُقَالُ لَهَا أُمُّ عَطِیَّةَ وَ کَانَتْ مُقَیِّنَةً (4) یَعْنِی مَاشِطَةً فَلَمَّا انْصَرَفَتْ أُمُّ حَبِیبٍ إِلَی أُخْتِهَا فَأَخْبَرَتْهَا بِمَا قَالَ لَهَا رَسُولُ اللَّهِ ص- فَأَقْبَلَتْ أُمُّ عَطِیَّةَ إِلَی النَّبِیِّ ص- فَأَخْبَرَتْهُ بِمَا قَالَتْ لَهَا أُخْتُهَا فَقَالَ لَهَا ادْنِی مِنِّی یَا أُمَّ عَطِیَّةَ- إِذَا أَنْتِ قَیَّنْتِ الْجَارِیَةَ فَلَا تَغْسِلِی وَجْهَهَا بِالْخِرْقَةِ فَإِنَّ الْخِرْقَةَ تَشْرَبُ مَاءَ الْوَجْهِ.
******
ترجمه:
از محمد بن مسلم از امام صادق (علیه السلام) در حدیثی درباره ام حبیب، ختنه گر، نقل شده که فرمودند: ام حبیب خواهری داشت به نام ام عطیه که شغلش آرایشگری بود. پس وقتی ام حبیب نزد خواهرش بازگشت، آنچه را که پیامبر (صلی الله علیه و آله) به او گفته بود، برایش بازگو کرد. ام عطیه به سوی پیامبر آمد و آنچه را خواهرش به او گفته بود، برای پیامبر بیان کرد. پیامبر به او فرمود: «ای ام عطیه، نزد من بیا! هنگامی که دختر را آرایش می کنی، صورت او را با پارچه خشک نکن، چرا که پارچه رطوبت صورت را جذب می کند.»
22174- 2- (5) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ أَشْیَمَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: دَخَلَتْ مَاشِطَةٌ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ ص فَقَالَ لَهَا هَلْ تَرَکْتِ عَمَلَکِ أَوْ أَقَمْتِ عَلَیْهِ فَقَالَتْ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَنَا أَعْمَلُهُ إِلَّا أَنْ تَنْهَانِی عَنْهُ فَأَنْتَهِیَ عَنْهُ فَقَالَ افْعَلِی فَإِذَا مَشَطْتِ فَلَا تَجْلِی (6) الْوَجْهَ بِالْخِرَقِ فَإِنَّهُ
ص: 131
یَذْهَبُ بِمَاءِ الْوَجْهِ وَ لَا تَصِلِی الشَّعْرَ بِالشَّعْرِ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ (1)
وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ.
******
ترجمه:
از ابن ابی عمیر از مردی از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است که فرمود: زنی آرایشگر نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آمد. پیامبر به او فرمود: «آیا شغلت را رها کرده ای یا همچنان به آن مشغولی؟» او گفت: «ای رسول خدا، من به کار خود ادامه می دهم مگر اینکه شما مرا از آن نهی کنید، تا آن را ترک کنم.» پیامبر فرمود: «به کارت ادامه بده؛ اما وقتی آرایش می کنی، صورت را با پارچه تمیز نکن، زیرا این کار رطوبت صورت را از بین می برد، و موها را به مو متصل نکن.»
22175- 3- (2) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی هَاشِمٍ عَنْ سَالِمِ بْنِ مُکْرَمٍ عَنْ سَعْدٍ الْإِسْکَافِ قَالَ: سُئِلَ أَبُو جَعْفَرٍ ع عَنِ الْقَرَامِلِ (3) الَّتِی تَضَعُهَا النِّسَاءُ فِی رُءُوسِهِنَّ یَصِلْنَهُ بِشُعُورِهِنَّ فَقَالَ لَا بَأْسَ عَلَی الْمَرْأَةِ بِمَا تَزَیَّنَتْ بِهِ لِزَوْجِهَا قَالَ فَقُلْتُ بَلَغَنَا أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص- لَعَنَ الْوَاصِلَةَ وَ الْمَوْصُولَةَ فَقَالَ لَیْسَ هُنَالِکَ إِنَّمَا لَعَنَ رَسُولُ اللَّهِ ص- الْوَاصِلَةَ الَّتِی تَزْنِی فِی شَبَابِهَا فَلَمَّا کَبِرَتْ قَادَتِ النِّسَاءَ إِلَی الرِّجَالِ فَتِلْکَ الْوَاصِلَةُ وَ الْمَوْصُولَةُ.
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (4).
******
ترجمه:
سعد اسکاف می گوید: از امام باقر (علیه السلام) درباره موهای مصنوعی که زنان به سر خود می گذارند و آن را به موهایشان وصل می کنند، سؤال شد. امام فرمودند: «برای زنی که این کار را برای زینت و برای همسرش انجام دهد، ایرادی ندارد.» گفتم: «به ما رسیده که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) زنی که مو به مو وصل کند و زنی که برای او این کار را انجام دهد، لعنت کرده است.» امام فرمودند: «نه، آنجا این گونه نیست. رسول خدا تنها زنی را لعنت کرد که در جوانی زنا می کرد و چون پیر شد، زنان را به سوی مردان هدایت می کرد. این است معنای واصله و موصوله.»
22176- 4- (5) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیٍّ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ امْرَأَةٍ مُسْلِمَةٍ تَمْشُطُ الْعَرَائِسَ لَیْسَ لَهَا مَعِیشَةٌ غَیْرُ ذَلِکَ وَ قَدْ دَخَلَهَا ضِیقٌ قَالَ لَا بَأْسَ وَ لَکِنْ لَا تَصِلِ الشَّعْرَ بِالشَّعْرِ.
******
ترجمه:
از امام علی (علیه السلام) نقل شده که فرمود: از ایشان درباره زنی مسلمان پرسیدم که شغلش آرایش عروس ها است و راه دیگری برای گذران زندگی ندارد و در تنگنا قرار گرفته است. امام فرمودند: «اشکالی ندارد، اما نباید مو را به مو وصل کند.»
22177- 5- (6) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ یَحْیَی بْنِ مِهْرَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْقَرَامِلِ قَالَ وَ مَا الْقَرَامِلُ قُلْتُ صُوفٌ تَجْعَلُهُ النِّسَاءُ فِی رُءُوسِهِنَّ قَالَ إِذَا کَانَ صُوفاً فَلَا بَأْسَ وَ إِنْ کَانَ شَعْراً فَلَا خَیْرَ فِیهِ مِنَ الْوَاصِلَةِ وَ الْمَوْصُولَةِ.
******
ترجمه:
یحیی بن مهران از عبدالله بن حسن نقل می کند که گفت: از ایشان درباره «قرامل» پرسیدم. امام فرمودند: «قرامل چیست؟» گفتم: «پشم است که زنان در سر خود قرار می دهند.» امام فرمودند: «اگر پشم باشد، اشکالی ندارد؛ اما اگر مو باشد، برای کسی که آن را به مو وصل می کند و کسی که آن را به خود وصل می کند، خیری در آن نیست.»
ص: 132
22178- 6- (1) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: قَالَ ع لَا بَأْسَ بِکَسْبِ الْمَاشِطَةِ مَا لَمْ تُشَارِطْ وَ قَبِلَتْ مَا تُعْطَی وَ لَا تَصِلُ شَعْرَ الْمَرْأَةِ بِشَعْرِ امْرَأَةٍ غَیْرِهَا وَ أَمَّا شَعْرُ الْمَعْزِ فَلَا بَأْسَ بِأَنْ تُوصِلَهُ بِشَعْرِ الْمَرْأَةِ.
******
ترجمه:
محمد بن علی بن الحسین نقل کرده است که امام (علیه السلام) فرمودند: «در کسب آرایشگر اشکالی نیست، به شرط آنکه شرط و توافقی (درباره دستمزد) نداشته باشد و آنچه را به او داده می شود بپذیرد. همچنین نباید موی زنی را به موی زنی دیگر وصل کند؛ اما وصل کردن موی بز به موی زن، اشکالی ندارد.»
22179- 7- (2) وَ فِی مَعَانِی الْأَخْبَارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْهَیْثَمِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ زَکَرِیَّا عَنْ بَکْرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَبِیبٍ عَنْ تَمِیمِ بْنِ بُهْلُولٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ غُرَابٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ قَالَ: لَعَنَ رَسُولُ اللَّهِ ص النَّامِصَةَ وَ الْمُنْتَمِصَةَ وَ الْوَاشِرَةَ وَ الْمُوتَشِرَةَ وَ الْوَاصِلَةَ وَ الْمُسْتَوْصِلَةَ وَ الْوَاشِمَةَ وَ الْمُسْتَوْشِمَةَ.
قَالَ الصَّدُوقُ قَالَ عَلِیُّ بْنُ غُرَابٍ النَّامِصَةُ الَّتِی تَنْتِفُ الشَّعْرَ وَ الْمُنْتَمِصَةُ الَّتِی یُفْعَلُ ذَلِکَ بِهَا وَ الْوَاشِرَةُ الَّتِی تَشِرُ أَسْنَانَ الْمَرْأَةِ وَ تُفَلِّجُهَا وَ تُحَدِّدُهَا وَ الْمُوتَشِرَةُ الَّتِی یُفْعَلُ ذَلِکَ بِهَا وَ الْوَاصِلَةُ الَّتِی تَصِلُ شَعْرَ الْمَرْأَةِ بِشَعْرِ امْرَأَةٍ غَیْرِهَا وَ الْمُسْتَوْصِلَةُ الَّتِی یُفْعَلُ ذَلِکَ بِهَا وَ الْوَاشِمَةُ الَّتِی تَشِمُ وَشْماً فِی یَدِ الْمَرْأَةِ وَ فِی شَیْ ءٍ مِنْ بَدَنِهَا وَ هُوَ أَنْ تَغْرِزَ یَدَیْهَا أَوْ ظَهْرَ کَفِّهَا أَوْ شَیْئاً مِنْ بَدَنِهَا بِإِبْرَةٍ حَتَّی یُؤَثِّرَ فِیهِ ثُمَّ تَحْشُوَهُ بِالْکُحْلِ أَوْ بِالنُّورَةِ فَتَخْضَرَّ وَ الْمُسْتَوْشِمَةُ الَّتِی یُفْعَلُ ذَلِکَ بِهَا.
******
ترجمه:
از علی بن غراب از امام جعفر صادق (علیه السلام) از پدرانشان نقل شده است که فرمودند: «رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نفرین کرد بر: زنی که موهای صورت خود را می کند (نامصه) و زنی که این کار بر او انجام می شود (منتمصه)، زنی که دندان هایش را تیز و باریک می کند (واشره) و زنی که این کار بر او انجام می شود (موتشره)، زنی که موی زنی را به موی زن دیگری وصل می کند (واصله) و زنی که این کار بر او انجام می شود (مستوصله)، زنی که نقش خالکوبی ایجاد می کند (واشمه) و زنی که بر بدن او این کار انجام می شود (مستوشمه).»
صدوق توضیح می دهد: نامصه زنی است که موهایش را می کند، و منتمصه زنی است که این کار بر او انجام می شود. واشره زنی است که دندان های زنی را می تراشد و باریک می کند، و موتشره زنی است که این کار بر او انجام می شود. واصله زنی است که موی زنی را به موی زن دیگر وصل می کند، و مستوصله زنی است که این کار بر او انجام می شود. واشمه زنی است که خالکوبی می کند، که به این صورت است که با سوزن دست یا بخشی از بدن را سوراخ می کند و سپس آن را با سرمه یا زردچوبه پر می کند تا اثر سبزرنگی بماند؛ و مستوشمه زنی است که بر بدن او این کار انجام می شود.
22180- 8- (3) عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ أَنَّهُ سَأَلَ أَخَاهُ مُوسَی بْنَ جَعْفَرٍ ع عَنِ الْمَرْأَةِ تَحُفُّ الشَّعْرَ مِنْ وَجْهِهَا قَالَ لَا بَأْسَ.
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی النِّکَاحِ (4).
******
ترجمه:
از علی بن جعفر نقل شده که از برادرش امام موسی بن جعفر (علیه السلام) درباره زنی که موهای صورت خود را می زداید، پرسید. امام فرمودند: «اشکالی ندارد.»
ص: 133
(1) 20 بَابُ إِبَاحَةِ الصِّنَاعَاتِ وَ الْحِرَفِ وَ أَسْبَابِ الرِّزْقِ إِلَّا مَا اسْتُثْنِیَ مَعَ الْتِزَامِ الْأَمَانَةِ وَ التَّقْوَی
******
ترجمه:
22181- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ سَعْدِ بْنِ سَعْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ فُضَیْلٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ ع قَالَ: کُلُّ مَا افْتَتَحَ الرَّجُلُ بِهِ رِزْقَهُ فَهُوَ تِجَارَةٌ.
******
ترجمه:
از محمد بن فضیل از امام کاظم (علیه السلام) نقل شده که فرمودند: «هر کاری که مرد به وسیله آن روزی خود را آغاز کند، تجارت است.»
22182- 2- (3) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ یَحْیَی عَنْ جَدِّهِ الْحَسَنِ بْنِ رَاشِدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُحْتَرِفَ الْأَمِینَ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (4).
******
ترجمه:
از محمد بن مسلم از امام صادق (علیه السلام) نقل شده که فرمودند: امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: «خداوند شخص حرفه ای و امانت دار را دوست دارد.»
22183- 3- (5) قَالَ الْکُلَیْنِیُّ وَ فِی رِوَایَةٍ أُخْرَی إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُؤْمِنَ الْمُحْتَرِفَ.
******
ترجمه:
مرحوم کلینی نقل کرده است که در روایت دیگری آمده است: «خداوند مؤمن حرفه ای را دوست دارد.»
22184- 4- (6) وَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّی بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْوَشَّاءِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ حِیلَةُ الرَّجُلِ فِی بَابِ مَکْسَبِهِ.
******
ترجمه:
از وشا نقل شده است که از امام کاظم (علیه السلام) شنیده ام که فرمودند: «حیلت مرد در زمینه کسب و کارش می باشد .»
ص: 134
22185- 5- (1) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ قَالَ: سَمِعْتُ رَجُلًا یَسْأَلُ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا ع- فَقَالَ إِنِّی أُعَالِجُ الرَّقِیقَ فَأَبِیعُهُ وَ النَّاسُ یَقُولُونَ لَا یَنْبَغِی فَقَالَ الرِّضَا ع وَ مَا بَأْسُهُ کُلُّ شَیْ ءٍ مِمَّا یُبَاعُ إِذَا اتَّقَی اللَّهَ فِیهِ الْعَبْدُ فَلَا بَأْسَ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ (2)
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (3) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (4).
******
ترجمه:
از ابن فضال نقل شده است که گفت: شنیدم مردی از امام رضا (علیه السلام) سؤال کرد و گفت: «من برده معالجه کرده و آن را می فروشم و مردم می گویند این کار درست نیست.» امام رضا (علیه السلام) فرمودند: «چه اشکالی دارد؟ هر چیزی که فروخته می شود، اگر بنده تقوای الهی را رعایت کند، اشکالی ندارد.»
(5) 21 بَابُ کَرَاهَةِ الصَّرْفِ وَ بَیْعِ الْأَکْفَانِ وَ الطَّعَامِ وَ الرَّقِیقِ وَ الصِّیَاغَةِ وَ کَثْرَةِ الذَّبْحِ
******
ترجمه:
22186- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ یَحْیَی الْخُزَاعِیِّ عَنْ أَبِیهِ یَحْیَی بْنِ أَبِی الْعَلَاءِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فَخَبَّرْتُهُ أَنَّهُ وُلِدَ لِی غُلَامٌ قَالَ أَ لَا سَمَّیْتَهُ مُحَمَّداً- قُلْتُ قَدْ فَعَلْتُ قَالَ فَلَا تَضْرِبْ مُحَمَّداً- وَ لَا تَشْتِمْهُ جَعَلَهُ اللَّهُ قُرَّةَ عَیْنٍ لَکَ فِی حَیَاتِکَ وَ خَلَفَ صِدْقٍ بَعْدَکَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فِی أَیِّ الْأَعْمَالِ أَضَعُهُ قَالَ إِذَا عَدَلْتَهُ (7) عَنْ خَمْسَةِ أَشْیَاءَ فَضَعْهُ حَیْثُ شِئْتَ لَا تُسْلِمْهُ صَیْرَفِیّاً فَإِنَّ الصَّیْرَفِیَّ لَا یَسْلَمُ مِنَ
ص: 135
الرِّبَا وَ لَا تُسْلِمْهُ بَیَّاعَ أَکْفَانٍ فَإِنَّ صَاحِبَ الْأَکْفَانِ یَسُرُّهُ الْوَبَاءُ إِذَا کَانَ وَ لَا تُسْلِمْهُ بَیَّاعَ طَعَامٍ فَإِنَّهُ لَا یَسْلَمُ مِنَ الِاحْتِکَارِ وَ لَا تُسْلِمْهُ جَزَّاراً فَإِنَّ الْجَزَّارَ تُسْلَبُ مِنْهُ الرَّحْمَةُ وَ لَا تُسْلِمْهُ نَخَّاساً فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص قَالَ شَرُّ النَّاسِ مَنْ بَاعَ النَّاسَ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ فِی الْعِلَلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ مِثْلَهُ (1).
******
ترجمه:
از اسحاق بن عمار نقل شده است که گفت: به امام صادق (علیه السلام) وارد شدم و به ایشان خبر دادم که پسری به دنیا آورده ام. امام فرمودند: «آیا او را محمد نامیده ای؟» گفتم: «بله، نامش را محمد گذاشتم.» امام فرمودند: «پس او را نزن و او را دشنام مده! خداوند او را قرة عین تو در زندگی ات و پس از تو نیکو یادگار قرار داده است.»
سپس گفتم: «فدای تو شوم، او را در کدام کار قرار دهم؟» امام فرمودند: «اگر او را از پنج چیز دور کنی، هر کجا که خواستی قرار بده. او را به صرافی نده، چون صرافی ها از ربا در امان نیستند. او را به فروشنده کفن نده، زیرا صاحب کفن از مرگ خوشحال می شود. او را به فروشنده غذا نده، چون او در امان از احتکار نیست. او را به قصابی نده، زیرا رحمت از قصاب دور است. و او را فروشنده غلام وکنیزقرارنده، زیرا رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمودند: بدترین مردم کسانی هستند که مردم را می فروشند.»
22187- 2- (2) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ طَلْحَةَ بْنِ زَیْدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ع قَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص قَالَ: إِنِّی أَعْطَیْتُ خَالَتِی غُلَاماً وَ نَهَیْتُهَا أَنْ تَجْعَلَهُ قَصَّاباً أَوْ حَجَّاماً أَوْ صَائِغاً.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ فِی الْعِلَلِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ (3)
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ (4)
وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ.
******
ترجمه:
از طلحة بن زید نقل شده است که امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمودند: من به عمه ام پسری دادم و او را از این کارها نهی کردم که او را قصاب، حجام یا طلا فروش قرار دهد.»
22188- 3- (5) وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثِ بَیَّاعِ الزَّیْتِ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص سَأَلَ عَنْهُ فَقَالُوا مَاتَ وَ لَقَدْ کَانَ عِنْدَنَا أَمِیناً صَدُوقاً إِلَّا أَنَّهُ کَانَ فِیهِ خَصْلَةٌ قَالَ وَ مَا هِیَ قَالُوا کَانَ یَرْهَقُ یَعْنُونَ یَتْبَعُ النِّسَاءَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص- لَقَدْ کَانَ یُحِبُّنِی حُبّاً لَوْ کَانَ نَخَّاساً لَغَفَرَ اللَّهُ لَهُ.
******
ترجمه:
از علی بن حکم نقل شده است که از بعضی از اصحاب امام صادق (علیه السلام) در حدیثی درباره فروشنده روغن پرسیدند. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از او سؤال کردند و گفتند: «او مرده است و حقیقتاً در میان ما امانت دار و صادق بود، اما یک ویژگی داشت.» رسول خدا پرسیدند: «آن ویژگی چیست؟» گفتند: «او به دنبال زنان می رفت.» رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمودند: «او مرا با محبت دوست داشت و اگر حتی فروشنده غلام وکنیزهم بود، خداوند او می آمرزید.»
ص: 136
22189- 4- (1) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الطُّوسِیُّ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ عَبْدِ اللَّهِ الدِّهْقَانِ عَنْ دُرُسْتَ بْنِ أَبِی مَنْصُورٍ الْوَاسِطِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ ع قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَی النَّبِیِّ ص فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ- قَدْ عَلَّمْتُ ابْنِی هَذَا الْکِتَابَةَ فَفِی أَیِّ شَیْ ءٍ أُسْلِمُهُ فَقَالَ أَسْلِمْهُ لِلَّهِ أَبُوکَ وَ لَا تُسْلِمْهُ فِی خَمْسٍ لَا تُسْلِمْهُ سَبَّاءً وَ لَا صَائِغاً وَ لَا قَصَّاباً وَ لَا حَنَّاطاً وَ لَا نَخَّاساً قَالَ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا السَّبَّاءُ قَالَ الَّذِی یَبِیعُ الْأَکْفَانَ وَ یَتَمَنَّی مَوْتَ أُمَّتِی وَ لَلْمَوْلُودُ مِنْ أُمَّتِی أَحَبُّ إِلَیَّ مِمَّا طَلَعَتْ عَلَیْهِ الشَّمْسُ وَ أَمَّا الصَّائِغُ فَإِنَّهُ یُعَالِجُ زَیْنَ (2) أُمَّتِی وَ أَمَّا الْقَصَّابُ فَإِنَّهُ یَذْبَحُ حَتَّی تَذْهَبَ الرَّحْمَةُ مِنْ قَلْبِهِ وَ أَمَّا الْحَنَّاطُ فَإِنَّهُ یَحْتَکِرُ الطَّعَامَ عَلَی أُمَّتِی وَ لَأَنْ یَلْقَی اللَّهَ الْعَبْدُ سَارِقاً أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ أَنْ یَلْقَاهُ قَدِ احْتَکَرَ الطَّعَامَ أَرْبَعِینَ یَوْماً وَ أَمَّا النَّخَّاسُ فَإِنَّهُ أَتَانِی جَبْرَئِیلُ- فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ إِنَّ شِرَارَ أُمَّتِکَ الَّذِینَ یَبِیعُونَ النَّاسَ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ (3)
وَ رَوَاهُ فِی مَعَانِی الْأَخْبَارِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْکُوفِیِّ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ الدِّهْقَانِ (4)
وَ رَوَاهُ فِی الْعِلَلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَحْمَدَ
ص: 137
بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (1)
وَ رَوَاهُ فِی الْخِصَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ الدِّهْقَانِ مِثْلَهُ (2).
******
ترجمه:
از ابراهیم بن عبد الحمید نقل شده است که امام موسی بن جعفر (علیه السلام) فرمودند: مردی به پیامبر (صلی الله علیه و آله) آمد و گفت: «ای رسول خدا! من به فرزندم نوشتن یاد دادم، حالا او را به چه چیزی واگذارم؟» پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمودند: «او را به خدا بسپار، و در پنج مورد او را واگذار نکن: نه به سبّاء، نه به صائغ، نه به قصاب، نه به حنّاط و نه به نخّاس.»
سپس آن مرد پرسید: «ای رسول خدا! سبّاء چیست؟» پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمودند: «کسی که کفن می فروشد و آرزوی مرگ امت من را دارد. و برای من، مولود از امت من عزیزتر از هر چیزی است که خورشید بر آن بتابد. اما صائغ، او زینت امت من را درست می کند. و قصاب، او ذبح می کند تا رحمت از دلش برود. و حنّاط، او غذای امت من را احتکار می کند. و برای من، بهتر است که بنده ای به ملاقات خدا برود در حالی که دزد است تا اینکه او به ملاقات خدا برود و غذای امت من را به مدت چهل روز احتکار کرده باشد. و اما نخّاس، او به من گفت: جبرئیل آمد و گفت: «ای محمد! بدترین افراد امت تو کسانی هستند که مردم را می فروشند.»
22190- 5- (3) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَا بَأْسَ أَنْ یَبِیعَ الرَّجُلُ الرَّقِیقَ مِنَ السِّنْدِ وَ السُّودَانِ وَ التَّلِیدَ (4) وَ الْجَلِیبَ وَ الْمَوْلُودَ مِنَ الْأَعْرَابِ الْحَدِیثَ.
أَقُولُ: هَذَا مَحْمُولٌ عَلَی نَفْیِ التَّحْرِیمِ وَ قَدْ تَقَدَّمَ فِی حَدِیثِ ابْنِ فَضَّالٍ (5) وَ غَیْرِهِ (6) مَا یَدُلُّ عَلَی عَدَمِ تَحْرِیمِ الْأَشْیَاءِ الْمَذْکُورَةِ وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (7).
******
ترجمه:
از ابن سنان نقل شده است که امام ابو عبدالله (علیه السلام) فرمودند: « اشکالی ندارد که مرد، برده ای را از هندوستان، سودان، تلید، جلیب و مولود از عرب ها بفروشد.»
می گویم : تحریم فروش این نوع برده ها وجود ندارد و به طور کلی، روایات قبلی مانند حدیث ابن فضّال و دیگران نیز بر عدم تحریم این اشیاء دلالت دارند.
22191- 6- (8) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنِ الْحَسَنِ الصَّبَّاحِ (9) عَنْ حَمَّادِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عَبْدِ الْکَرِیمِ عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ عَنِ الْحَارِثِ عَنْ عَلِیٍّ ع قَالَ: مَنْ بَاعَ الطَّعَامَ نُزِعَتْ مِنْهُ الرَّحْمَةُ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ (10).
******
ترجمه:
این روایت از علی (علیه السلام) بیان می کند که «هر کس غذایی را بفروشد، رحمت از او گرفته می شود.»
ص: 138
22192- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ صَالِحِ بْنِ السِّنْدِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِیرٍ عَنْ خَالِدِ بْنِ عُمَارَةَ عَنْ سَدِیرٍ الصَّیْرَفِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ ع حَدِیثٌ بَلَغَنِی عَنِ الْحَسَنِ الْبَصْرِیِّ- فَإِنْ کَانَ حَقّاً فَإِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ قَالَ وَ مَا هُوَ قُلْتُ بَلَغَنِی أَنَّ الْحَسَنَ کَانَ یَقُولُ لَوْ غَلَی دِمَاغُهُ مِنْ حَرِّ الشَّمْسِ مَا اسْتَظَلَّ بِحَائِطِ صَیْرَفِیٍّ وَ لَوْ تَفَرَّثَتْ کَبِدُهُ عَطَشاً لَمْ یَسْتَقِ (3) مِنْ دَارِ صَیْرَفِیٍّ مَاءً وَ هُوَ عَمَلِی وَ تِجَارَتِی وَ فِیهِ نَبَتَ لَحْمِی وَ دَمِی وَ مِنْهُ حَجِّی وَ عُمْرَتِی قَالَ فَجَلَسَ ثُمَّ قَالَ کَذَبَ الْحَسَنُ خُذْ سَوَاءً وَ أَعْطِ سَوَاءً فَإِذَا حَضَرَتِ الصَّلَاةُ فَدَعْ مَا بِیَدِکَ وَ انْهَضْ إِلَی الصَّلَاةِ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ أَصْحَابَ الْکَهْفِ- کَانُوا صَیَارِفَةً.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (4)
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَدِیرٍ الصَّیْرَفِیِّ مِثْلَهُ وَ زَادَ یُعْنَی صَیَارِفَةُ الْکَلَامِ وَ لَمْ یُعْنَ صَیَارِفَةُ الدَّرَاهِمِ (5).
أَقُولُ: وَجْهُهُ کَمَا ذَکَرَهُ بَعْضُ عُلَمَائِنَا أَنَّ یُعْنَی بِصِیغَةِ الْبِنَاءِ لِلْمَفْعُولِ وَ کَذَا لَمْ یُعْنَ وَ الْمَعْنَی أَنَّ مَا رَوَاهُ الْحَسَنُ مِنَ التَّهْدِیدِ لِلصَّیَارِفَةِ یُرَادُ بِهِ صَیَارِفَةُ الْکَلَامِ أَیْ مَنْ یَصْرِفُهُ عَنِ الْحَقِّ إِلَی الْبَاطِلِ وَ عَنِ الصِّدْقِ إِلَی الْکَذِبِ وَ لَا یُرَادُ بِهِ صَیَارِفَةُ الدَّرَاهِمِ
ص: 139
وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ عُمُوماً (1).
******
ترجمه:
از سدیر صیرفی روایت شده که گفت: به امام باقر (ع) گفتم: حدیثی از حسن بصری به من رسیده است - اگر راست باشد، پس انا لله و انا الیه راجعون. امام فرمود: آن چیست؟ گفتم: به من رسیده که حسن می گفت: اگر مغزش از گرمای خورشید به جوش آید، به دیوار یک صیرفی (صراف) پناه نمی برد و اگر جگرش از تشنگی ترک بردارد، از خانه یک صیرفی آبی نمی نوشد. در حالی که من صرافم و این شغل و تجارت من است، و گوشت و خونم از آن روییده است، و حج و عمره ام از آن بوده است. امام نشست و سپس فرمود: حسن دروغ گفته است. (در تجارت) مساوی بگیر و مساوی بده، و هنگامی که نماز فرا رسید، هر چه در دست داری رها کن و به سوی نماز برخیز. آیا نمی دانی که اصحاب کهف همه صراف بودند؟
می گویم : برخی از علمای ما گفته اند(هردوفعل را باید مجهول خواند) منظور از این عبارت این است که تهدیدی که حسن نقل کرده، در حقیقت به "صیرفه گری" در گفتار اشاره دارد، یعنی کسانی که سخن را از حق به باطل و از صدق به کذب می چرخانند، و منظورش صرافان (کسانی که با پول سر و کار دارند) نیست.
(2) 23 بَابُ أَنَّهُ یُکْرَهُ کَوْنُ الْإِنْسَانِ حَائِکاً وَ یُسْتَحَبُّ کَوْنُهُ صَیْقَلًا
******
ترجمه:
22193- 1- (3) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ بُنْدَارَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ إِسْحَاقَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُوسَی بْنِ زَنْجَوَیْهِ التَّفْلِیسِیِّ عَنْ أَبِی عُمَرَ الْحَنَّاطِ عَنْ أَبِی إِسْمَاعِیلَ الصَّیْقَلِ الرَّازِیِّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع وَ مَعِی ثَوْبَانِ فَقَالَ لِی یَا أَبَا إِسْمَاعِیلَ- یَجِیئُنِی مِنْ قِبَلِکُمْ أَثْوَابٌ کَثِیرَةٌ وَ لَیْسَ یَجِیئُنِی مِثْلُ هَذَیْنِ الثَّوْبَیْنِ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ تَغْزِلُهُمَا أُمُّ إِسْمَاعِیلَ وَ أَنْسِجُهُمَا أَنَا فَقَالَ لِی حَائِکٌ قُلْتُ نَعَمْ فَقَالَ لَا تَکُنْ حَائِکاً فَقُلْتُ فَمَا أَکُونُ قَالَ کُنْ صَیْقَلًا وَ کَانَتْ مَعِی مِائَتَا دِرْهَمٍ فَاشْتَرَیْتُ بِهَا سُیُوفاً وَ مَرَایَا عُتُقاً وَ قَدِمْتُ بِهَا الرَّیَّ فَبِعْتُهَا بِرِبْحٍ کَثِیرٍ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ مِثْلَهُ (4).
******
ترجمه:
از ابو اسماعیل صیقل رازی روایت شده که گفت: با دو لباس نزد امام صادق (ع) وارد شدم. امام به من فرمودند: ای ابو اسماعیل، از جانب شما لباس های زیادی برای من می آید، اما هیچ کدام مانند این دو لباس نیستند. گفتم: فدایت شوم، این دو لباس را مادر اسماعیل می بافد و من آنها را می بافم. امام به من فرمودند: «بافنده ای؟» گفتم: بله. امام فرمودند: «بافنده نباش.» گفتم: پس چه باشم؟ فرمودند: «صیقل گر (سازنده یا صیقل دهنده).» من دویست درهم با خود داشتم، با آنها شمشیرها و آینه های کهنه خریدم و به ری رفتم و آنها را با سود زیادی فروخت
22194- 2- (5) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا رَفَعَهُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: ذُکِرَ الْحَائِکُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ مَلْعُونٌ فَقَالَ إِنَّمَا ذَلِکَ الَّذِی یَحُوکُ الْکَذِبَ عَلَی اللَّهِ وَ عَلَی رَسُولِهِ ص.
******
ترجمه:
از احمد بن محمد از برخی اصحاب ما که آن را به امام صادق (ع) رسانده اند، روایت شده که فرمودند: از بافنده نزد امام صادق (ع) یاد شد که او لعنت شده است. امام فرمودند: این (لعنت) فقط برای کسی است که دروغ را بر خدا و بر پیامبرش (ص) می بافد.
ص: 140
(1) 24 بَابُ عَدَمِ جَوَازِ تَعَلُّمِ النُّجُومِ وَ الْعَمَلِ بِهَا وَ حُکْمِ النَّظَرِ فِیهَا (2)
******
ترجمه:
22195- 1- (3) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ سَیَابَةَ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ النَّاسَ یَقُولُونَ إِنَّ النُّجُومَ لَا یَحِلُّ النَّظَرُ فِیهَا وَ هِیَ تُعْجِبُنِی فَإِنْ کَانَتْ تُضِرُّ بِدِینِی فَلَا حَاجَةَ لِی فِی شَیْ ءٍ یُضِرُّ بِدِینِی وَ إِنْ کَانَتْ لَا تُضِرُّ بِدِینِی فَوَ اللَّهِ إِنِّی لَأَشْتَهِیهَا وَ أَشْتَهِی النَّظَرَ فِیهَا فَقَالَ لَیْسَ کَمَا یَقُولُونَ لَا تُضِرُّ بِدِینِکَ ثُمَّ قَالَ إِنَّکُمْ تَنْظُرُونَ فِی شَیْ ءٍ مِنْهَا کَثِیرُهُ لَا یُدْرَکُ وَ قَلِیلُهُ لَا یُنْتَفَعُ بِهِ الْحَدِیثَ.
أَقُولُ: یَأْتِی وَجْهُهُ (4).
******
ترجمه:
از عبدالرحمن بن سیابة روایت شده که گفت: به امام صادق (ع) گفتم: مردم می گویند که نگاه کردن به ستارگان جایز نیست، اما من به آن علاقه دارم. اگر این کار به دین من ضرر می زند، نیازی به چیزی که به دینم ضرر بزند ندارم، و اگر ضرری ندارد، به خدا قسم که به آن علاقه دارم و دوست دارم به ستارگان نگاه کنم. امام فرمودند: این گونه که می گویند نیست؛ به دینت ضرری نمی زند. سپس فرمودند: شما به چیزی در آن (علم نجوم) نگاه می کنید که بیشترش قابل درک نیست و کم آن هم سودی ندارد.
22196- 2- (5) وَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِیعاً عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ التَّیْمِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْخَطَّابِ الْوَاسِطِیِّ عَنْ یُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عُمَرَ الْحَلَبِیِّ عَنْ حَمَّادٍ الْأَزْدِیِّ عَنْ هِشَامٍ
ص: 141
الْخَفَّافِ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع کَیْفَ بَصَرُکَ بِالنُّجُومِ- قَالَ قُلْتُ: مَا خَلَّفْتُ بِالْعِرَاقِ- أَبْصَرَ بِالنُّجُومِ مِنِّی قَالَ کَیْفَ دَوَرَانُ الْفَلَکِ عِنْدَکُمْ إِلَی أَنْ قَالَ مَا بَالُ الْعَسْکَرَیْنِ یَلْتَقِیَانِ فِی هَذَا حَاسِبٌ وَ فِی هَذَا حَاسِبٌ فَیَحْسُبُ هَذَا لِصَاحِبِهِ بِالظَّفَرِ وَ یَحْسُبُ هَذَا لِصَاحِبِهِ بِالظَّفَرِ ثُمَّ یَلْتَقِیَانِ فَیَهْزِمُ أَحَدُهُمَا الْآخَرَ فَأَیْنَ کَانَتِ النُّجُومُ قَالَ قُلْتُ: لَا وَ اللَّهِ لَا أَعْلَمُ ذَلِکَ قَالَ فَقَالَ صَدَقْتَ إِنَّ أَصْلَ الْحِسَابِ حَقٌّ وَ لَکِنْ لَا یَعْلَمُ ذَلِکَ إِلَّا مَنْ عَلِمَ مَوَالِیدَ الْخَلْقِ کُلِّهِمْ.
******
ترجمه:
از هشام خفاف روایت شده که گفت: امام صادق (ع) به من فرمودند: چقدر به علم نجوم آگاهی داری؟ گفتم: در عراق کسی را آگاه تر از خودم به علم نجوم نمی شناسم. امام فرمودند: چرخش افلاک نزد شما چگونه است؟ تا این که فرمودند: چرا دو لشکر به هم می رسند و در هر دو لشکر منجم وجود دارد که هر کدام پیروزی را برای سپاه خود پیش بینی می کنند، ولی وقتی به هم می رسند، یکی از آن ها دیگری را شکست می دهد. پس ستارگان کجا بودند؟ گفتم: به خدا قسم نمی دانم. امام فرمودند: راست گفتی. اصل محاسبات (نجومی) حق است، اما کسی آن را نمی داند مگر آن که آفرینش همه مخلوقات را بداند.
22197- 3- (1) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ سَلَمَةَ بْنِ الْخَطَّابِ وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ جَمِیعاً عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَسَّانَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَطِیَّةَ الزَّیَّاتِ عَنْ مُعَلَّی بْنِ خُنَیْسٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ النُّجُومِ أَ حَقٌّ هِیَ فَقَالَ نَعَمْ إِنَّ اللَّهَ بَعَثَ الْمُشْتَرِیَ إِلَی الْأَرْضِ فِی صُورَةِ رَجُلٍ فَأَخَذَ رَجُلًا مِنَ الْعَجَمِ فَعَلَّمَهُ إِلَی أَنْ قَالَ ثُمَّ أَخَذَ رَجُلًا مِنَ الْهِنْدِ فَعَلَّمَهُ الْحَدِیثَ.
أَقُولُ: یَأْتِی وَجْهُهُ (2).
******
ترجمه:
از معلی بن خنیس روایت شده که گفت: از امام صادق (ع) درباره علم نجوم پرسیدم که آیا این علم حقیقت دارد؟ امام فرمودند: بله. خداوند مشتری (یکی از سیارات) را به صورت مردی به زمین فرستاد و مردی از عجم را گرفت و به او این علم را آموخت. سپس مردی از هند را گرفت و به او نیز آموزش داد.
22198- 4- (3) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ جَمِیلِ بْنِ صَالِحٍ عَمَّنْ أَخْبَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سُئِلَ عَنِ النُّجُومِ قَالَ مَا یَعْلَمُهَا إِلَّا أَهْلُ بَیْتٍ مِنَ الْعَرَبِ- وَ أَهْلُ بَیْتٍ مِنَ الْهِنْدِ.
******
ترجمه:
از جمیل بن صالح، از کسی که به او خبر داده، از امام صادق (ع) روایت شده که از ایشان درباره علم نجوم پرسیده شد. امام فرمودند: این علم را نمی دانند مگر خاندانی از عرب و خاندانی از هند.
22199- 5- (4) وَ قَدْ تَقَدَّمَ فِی حَدِیثِ الْقَاسِمِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ أَنَّ النَّبِیَّ ص نَهَی عَنْ خِصَالٍ مِنْهَا مَهْرُ الْبَغِیِّ وَ مِنْهَا النَّظَرُ فِی النُّجُومِ.
******
ترجمه:
و در حدیث قاسم بن عبدالرحمن آمده است که پیامبر (ص) از خصلت هایی نهی فرمودند که از جمله آنها مهر زن بدکاره و از جمله آنها نگاه کردن در علم نجوم است.
ص: 142
22200- 6- (1) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی الْخِصَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مَعْرُوفٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ ظَرِیفِ بْنِ نَاصِحٍ عَنْ أَبِی الْحُصَیْنِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ سُئِلَ رَسُولُ اللَّهِ ص عَنِ السَّاعَةِ فَقَالَ عِنْدَ إِیمَانٍ بِالنُّجُومِ وَ تَکْذِیبٍ بِالْقَدَرِ.
******
ترجمه:
از ابو حصین روایت شده که گفت: از امام صادق (ع) شنیدم که می فرمود: از پیامبر (ص) درباره قیامت سؤال شد. پیامبر فرمودند: (قیامت برپا می شود) زمانی که به نجوم ایمان آورده شود و تقدیر تکذیب گردد.
22201- 7- (2) وَ عَنْهُ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْکُوفِیِّ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ نَصْرِ بْنِ قَابُوسَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ الْمُنَجِّمُ مَلْعُونٌ وَ الْکَاهِنُ مَلْعُونٌ وَ السَّاحِرُ مَلْعُونٌ وَ الْمُغَنِّیَةُ مَلْعُونَةٌ وَ مَنْ آوَاهَا مَلْعُونٌ وَ آکِلُ کَسْبِهَا مَلْعُونٌ.
******
ترجمه:
از نصر بن قابوس روایت شده که گفت: از امام صادق (ع) شنیدم که می فرمود: منجم (پیشگوی نجومی) لعنت شده است، کاهن لعنت شده است، ساحر (جادوگر) لعنت شده است، و زن آوازه خوان لعنت شده است، و هر کس که او را پناه دهد نیز لعنت شده است، و هر کس از درآمد او بخورد نیز لعنت شده است.
22202- 8- (3) 2 قَالَ وَ قَالَ ع الْمُنَجِّمُ کَالْکَاهِنِ وَ الْکَاهِنُ کَالسَّاحِرِ وَ السَّاحِرُ کَالْکَافِرِ وَ الْکَافِرُ فِی النَّارِ.
******
ترجمه:
امام (ع) فرمودند: منجم (پیشگوی نجومی) مانند کاهن است، و کاهن مانند ساحر (جادوگر) است، و ساحر مانند کافر است، و کافر در آتش است.
22203- 9- (4) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ عَنِ النَّبِیِّ ص أَنَّهُ نَهَی عَنْ عِدَّةِ خِصَالٍ مِنْهَا النَّظَرُ فِی النُّجُومِ.
******
ترجمه:
با اسنادی که به امام باقر (ع) از پدرانشان نسبت داده می شود، از پیامبر (ص) روایت شده که ایشان از چند خصلت نهی فرموده اند که از جمله آنها نگاه کردن به نجوم است.
22204- 10- (5) أَحْمَدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ الطَّبْرِسِیُّ فِی الْإِحْتِجَاجِ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ أَنَّ زِنْدِیقاً قَالَ لَهُ مَا تَقُولُ فِی عِلْمِ النُّجُومِ- قَالَ هُوَ عِلْمٌ قَلَّتْ مَنَافِعُهُ وَ کَثُرَتْ مَضَارُّهُ لَا یُدْفَعُ بِهِ الْمَقْدُورُ وَ لَا یُتَّقَی بِهِ الْمَحْذُورُ إِنْ خَبَّرَ الْمُنَجِّمُ بِالْبَلَاءِ لَمْ یُنْجِهِ التَّحَرُّزُ مِنَ الْقَضَاءِ وَ إِنْ خَبَّرَ هُوَ بِخَیْرٍ لَمْ یَسْتَطِعْ تَعْجِیلَهُ وَ إِنْ حَدَثَ بِهِ سُوءٌ لَمْ یُمْکِنْهُ صَرْفُهُ وَ الْمُنَجِّمُ یُضَادُّ اللَّهَ فِی عِلْمِهِ بِزَعْمِهِ أَنَّهُ یَرُدُّ
ص: 143
قَضَاءَ اللَّهِ عَنْ خَلْقِهِ.
******
ترجمه:
از هشام بن حکم روایت شده که در حدیثی به امام صادق (ع) گفته شد: زندیق (کافر) از ایشان پرسید: درباره علم نجوم چه می گویی؟ امام فرمودند: این علم، علمی است که منافع آن کم و مضراتش زیاد است؛ با آن نمی توان مقدر را دفع کرد و نمی توان از محذور جلوگیری کرد. اگر منجم از بلایی خبر دهد، تحرز از آن، قضا را دفع نمی کند، و اگر از خیری خبر دهد، نمی تواند آن را تسریع کند، و اگر بدی رخ دهد، نمی توان آن را دفع کرد. همچنین منجم با ادعای خود، با علم خداوند در تضاد است، زیرا می پندارد که می تواند قضا و قدر الهی را از مخلوقاتش دور کند.
22205- 11- (1) جَعْفَرُ بْنُ الْحَسَنِ الْمُحَقِّقُ فِی الْمُعْتَبَرِ وَ الْعَلَّامَةُ فِی التَّذْکِرَةِ وَ الشَّهِیدَانِ قَالُوا قَالَ النَّبِیُّ ص مَنْ صَدَّقَ کَاهِناً أَوْ مُنَجِّماً فَهُوَ کَافِرٌ بِمَا أُنْزِلَ عَلَی مُحَمَّدٍ ص.
******
ترجمه:
جعفر بن حسن محقق در "المعتبر" و علامه در "التذکره" و شهیدان در آثار خود آورده اند که پیامبر (ص) فرمودند: هر کس که کاهنی یا منجمی را تصدیق کند، به آنچه بر محمد (ص) نازل شده است، کافر است.
22206- 12- (2) عَلِیُّ بْنُ مُوسَی بْنِ طَاوُسٍ فِی کِتَابِ الِاسْتِخَارَاتِ نَقْلًا مِنْ کِتَابِ الشَّیْخِ الْفَاضِلِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ فِی دُعَاءِ الِاسْتِخَارَةِ الَّذِی کَانَ یَدْعُو بِهِ الصَّادِقُ ع إِلَی أَنْ قَالَ: اللَّهُمَّ إِنَّکَ خَلَقْتَ أَقْوَاماً یَلْجَئُونَ إِلَی مَطَالِعِ النُّجُومِ لِأَوْقَاتِ حَرَکَاتِهِمْ وَ سُکُونِهِمْ وَ خَلَقْتَنِی أَبْرَأُ إِلَیْکَ مِنَ اللَّجَإِ إِلَیْهِمْ وَ مِنْ طَلَبِ الِاخْتِیَارَاتِ بِهَا وَ أَیْقَنُ أَنَّکَ لَمْ تُطْلِعْ أَحَداً عَلَی غَیْبِکَ فِی مَوَاقِعِهَا وَ لَمْ تُسَهِّلْ لَهُ السَّبِیلَ إِلَی تَحْصِیلِ أَفَاعِیلِهَا وَ أَنَّکَ قَادِرٌ عَلَی نَقْلِهَا فِی مَدَارَاتِهَا عَنِ السُّعُودِ الْعَامَّةِ وَ الْخَاصَّةِ إِلَی النُّحُوسِ وَ عَنِ النُّحُوسِ الشَّامِلَةِ الْمُضِرَّةِ إِلَی السُّعُودِ لِأَنَّکَ تَمْحُو مَا تَشَاءُ وَ تُثْبِتُ وَ عِنْدَکَ أُمُّ الْکِتَابِ- مَا أَسْعَدْتَ مَنِ اعْتَمَدَ عَلَی مَخْلُوقٍ مِثْلِهِ وَ اسْتَبَدَّ الِاخْتِیَارَ لِنَفْسِهِ وَ لَا أَشْقَیْتَ مَنِ اعْتَمَدَ عَلَی الْخَالِقِ الَّذِی أَنْتَ هُوَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ وَحْدَکَ لَا شَرِیکَ لَکَ الدُّعَاءَ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ فِی آدَابِ السَّفَرِ مَا یَدُلُّ عَلَی عَدَمِ جَوَازِ الْعَمَلِ بِالنُّجُومِ وَ الْأَمْرِ بِإِحْرَاقِ کُتُبِهَا وَ عَدَمِ جَوَازِ تَعَلُّمِهَا إِلَّا مَا یُهْتَدَی بِهِ فِی بَرٍّ أَوْ بَحْرٍ (3) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (4) وَ لَا مُعَارِضَ لَهُ صَرِیحٌ فَیُحْمَلُ حَدِیثُ الْمُعَلَّی عَلَی تَعَلُّمِ مَا یُهْتَدَی بِهِ فِی بَرٍّ أَوْ بَحْرٍ أَوْ عَلَی التَّقِیَّةِ عَلَی أَنَّهُ قَدْ رُوِیَ فِی
ص: 144
عِدَّةِ أَحَادِیثَ فِی طِبِّ الْأَئِمَّةِ وَ غَیْرِهِ أَنَّ السِّحْرَ حَقٌّ وَ لَا شَکَّ فِی تَحْرِیمِهِ وَ کَذَا فِی الْکِهَانَةِ وَ الْقِیَافَةِ وَ غَیْرِهِمَا وَ أَمَّا النَّظَرُ فِیهَا لَا لِلْعَمَلِ وَ لَا لِلْحُکْمِ بَلْ لِمَعْرِفَةِ حِکْمَةِ اللَّهِ وَ قُدْرَتِهِ وَ عَجَائِبِ مَخْلُوقَاتِهِ فَلَا بَأْسَ بِهِ لِمَا مَرَّ (1) فِی الْحَدِیثِ الْأَوَّلِ وَ اللَّهُ أَعْلَمُ وَ لَوْ کَانَ الْمُرَادُ بِهِ مَا زَادَ عَلَی ذَلِکَ تَعَیَّنَ حَمْلُهُ عَلَی التَّقِیَّةِ.
******
ترجمه:
علی بن موسی بن طاووس در کتاب "الاستخارات" خود به نقل از شیخ محمد بن علی بن محمد درباره دعای استخاره ای که امام صادق (ع) می خواند، می نویسد:
"خداوندا! تو اقوامی را آفریدی که به ستارگان پناه می برند تا زمان حرکات و سکون خود را بفهمند، و من به تو پناه می برم از این که به آنها پناه ببرم و از آنها درخواست انتخاب کنم. یقین دارم که تو هیچ کس را بر غیب خود در مواقع آن ها مطلع نکرده ای و راهی برای کسب آثار آن ها آسان نکرده ای. و تو قادر به تغییر آن ها هستی از خوشی های عمومی و خاص به نحو و از نحوهای عمومی مضر به خوشی ها، زیرا تو آنچه را بخواهی محو می کنی و آنچه را بخواهی ثابت می کنی. و نزد تو، أم الكتاب است. چه بدبخت است کسی که به مخلوقی مانند خود اعتماد کند و انتخاب را به خود واگذارد و چه خوشبخت است کسی که به خالقی که فقط تویی، بدون شریک، تکیه کند."
می گویم:در آداب سفر نیز مواردی وجود دارد که دلالت بر عدم جواز عمل به ستاره شناسی و دستور به سوزاندن کتاب های آن دارد و یادآوری می کند که تنها یادگیری آنچه که در دریا و خشکی مفید است مجاز است. عدم تعارض با آنچه قبلاً ذکر شده می پردازد.و حدیث معلی باید بر یادگیری چیزهایی که در دریا و خشکی مفید است، حمل شود یا بر تقیه استوار باشد.
احادیث متعدد در زمینه طب ائمه اشاره شده که بیانگر این است که سحر حقیقی است و در مورد حرمت آن شکی وجود ندارد. همچنین در مورد کاهنی، قیافه شناسی و موارد مشابه نیز تأکید می کند.
اما نگاه نباید به عنوان عمل یا حکم در نظر گرفته شود، بلکه برای فهم حکمت و قدرت خداوند و شگفتی های مخلوقات اوست. در نتیجه، اگر این نیت داشته باشد، هیچ منعی ندارد. و اگردراخبار بیشتر از این باشد، باید آن را به تقیه نسبت داد.
(2) 25 بَابُ تَحْرِیمِ تَعَلُّمِ السِّحْرِ وَ أَجْرِهِ (3) وَ اسْتِعْمَالِهِ فِی الْعَقْدِ وَ حُکْمِ الْحَلِ
******
ترجمه:
22207- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ
ص: 145
شَیْخٍ مِنْ أَصْحَابِنَا الْکُوفِیِّینَ قَالَ: دَخَلَ عِیسَی بْنُ شَفَقِیٍّ (1) عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع- وَ کَانَ سَاحِراً یَأْتِیهِ النَّاسُ وَ یَأْخُذُ عَلَی ذَلِکَ الْأَجْرَ فَقَالَ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَنَا رَجُلٌ کَانَتْ صِنَاعَتِیَ السِّحْرَ وَ کُنْتُ آخُذُ عَلَیْهِ الْأَجْرَ وَ کَانَ مَعَاشِی وَ قَدْ حَجَجْتُ مِنْهُ وَ مَنَّ اللَّهُ عَلَیَّ بِلِقَائِکَ وَ قَدْ تُبْتُ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَهَلْ لِی فِی شَیْ ءٍ مِنْ ذَلِکَ مَخْرَجٌ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع حُلَّ وَ لَا تَعْقِدْ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (2)
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عِیسَی بْنِ الثَّقَفِیِّ نَحْوَهُ (3) وَ رَوَاهُ الْحِمْیَرِیُّ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنِ الْهَیْثَمِ بْنِ أَبِی مَسْرُوقٍ النَّهْدِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عِیسَی بْنِ الثَّقَفِیِّ نَحْوَهُ (4) أَقُولُ: خَصَّهُ بَعْضُ عُلَمَائِنَا بِالْحَلِّ بِغَیْرِ السِّحْرِ کَالْقُرْآنِ وَ الذِّکْرِ وَ التَّعْوِیذِ وَ نَحْوِهَا وَ هُوَ حَسَنٌ إِذْ لَا تَصْرِیحَ بِجَوَازِ الْحَلِّ بِالسِّحْرِ (5).
******
ترجمه:
از علی بن ابراهیم، از پدرش، از یکی از مشایخ کوفی ما نقل شده است که:
عیسی بن شفقی به نزد ابی عبدالله (ع) آمد. او ساحر بود و مردم به او مراجعه می کردند و به خاطر کارش، اجرت می گرفت. او گفت: «من مردی هستم که شغل من سحر بوده و من از آن درآمد کسب می کردم و این معیشت من بوده است. من از این کار حذر کرده ام و خداوند بر من منّت نهاد که تو را دیدم و من به سوی خداوند عزّ و جلّ توبه کرده ام. آیا برای من راهی در این مورد وجود دارد؟»
ابو عبدالله (ع) به او فرمود: «فقط سحر دیگران را باز(باطل) کن نه اینکه آنها را سحر(گرفتار) کنی.»
می گویم: برخی از علمای ما، او را به حل مشکلش به جز سحر، مانند قرآن، ذکر، تعویذ و امثال آن، تخصیص داده اند. و این کار خوبی است، زیرا تصریحی بر جواز حَلّ به وسیله سحر وجود ندارد.
22208- 2- (6) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص سَاحِرُ الْمُسْلِمِینَ یُقْتَلُ وَ سَاحِرُ الْکُفَّارِ لَا یُقْتَلُ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ لِمَ لَا یُقْتَلُ سَاحِرُ الْکُفَّارِ قَالَ لِأَنَّ الشِّرْکَ أَعْظَمُ مِنَ السِّحْرِ لِأَنَّ السِّحْرَ وَ الشِّرْکَ مَقْرُونَانِ.
وَ فِی الْعِلَلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی
ص: 146
عَبْدِ اللَّهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ مِثْلَهُ (1).
******
ترجمه:
از سكونی، از جعفر بن محمد (علیه السلام) نقل شده است که گفت: رسول خدا (صلى الله عليه وآله) فرمود: «ساحر مسلمانان کشته می شود، اما ساحر کفار کشته نمی شود.» گفته شد: «ای رسول خدا، چرا ساحر کفار کشته نمی شود؟» فرمود: «زیرا شرک از سحر بزرگتر است، زیرا سحر و شرک به هم پیوسته اند.»
22209- 3- (2) قَالَ وَ رُوِیَ أَنَّ تَوْبَةَ السَّاحِرِ أَنْ یَحُلَّ وَ لَا یَعْقِدَ.
******
ترجمه:
نقل شده است که توبه ساحر این است که سحرافراد را باز کند نه اینکه افراد را سحرکند .
22210- 4- (3) وَ فِی عُیُونِ الْأَخْبَارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْقَاسِمِ الْمُفَسِّرِ عَنْ یُوسُفَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ زِیَادٍ وَ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَیَّارٍ عَنْ أَبَوَیْهِمَا عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْعَسْکَرِیِّ عَنْ آبَائِهِ ع فِی حَدِیثٍ قَالَ: فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ ما أُنْزِلَ عَلَی الْمَلَکَیْنِ بِبابِلَ هارُوتَ وَ مارُوتَ (4) قَالَ کَانَ بَعْدَ نُوحٍ ع- قَدْ کَثُرَتِ السَّحَرَةُ الْمُمَوِّهُونَ فَبَعَثَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مَلَکَیْنِ إِلَی نَبِیِّ ذَلِکَ الزَّمَانِ بِذِکْرِ مَا یَسْحَرُ بِهِ السَّحَرَةُ وَ ذِکْرِ مَا یُبْطِلُ بِهِ سِحْرَهُمْ وَ یَرُدُّ بِهِ کَیْدَهُمْ فَتَلَقَّاهُ النَّبِیُّ عَنِ الْمَلَکَیْنِ وَ أَدَّاهُ إِلَی عِبَادِ اللَّهِ بِأَمْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَمَرَهُمْ أَنْ یَقِفُوا بِهِ عَلَی السِّحْرِ وَ أَنْ یُبْطِلُوهُ وَ نَهَاهُمْ أَنْ یَسْحَرُوا بِهِ النَّاسَ وَ هَذَا کَمَا یُدَلُّ عَلَی السَّمِّ مَا هُوَ وَ عَلَی مَا یُدْفَعُ بِهِ غَائِلَةُ السَّمِّ إِلَی أَنْ قَالَ وَ مَا یُعَلِّمَانِ مِنْ أَحَدٍ ذَلِکَ السِّحْرَ وَ إِبْطَالَهُ حَتَّی یَقُولَا لِلْمُتَعَلِّمِ إِنَّمَا نَحْنُ فِتْنَةٌ وَ امْتِحَانٌ لِلْعِبَادِ لِیُطِیعُوا اللَّهَ فِیمَا یَتَعَلَّمُونَ مِنْ هَذَا وَ یُبْطِلُوا بِهِ کَیْدَ السَّحَرَةِ وَ لَا یَسْحَرُوهُمْ فَلَا تَکْفُرْ بِاسْتِعْمَالِ هَذَا السِّحْرِ وَ طَلَبِ الْإِضْرَارِ بِهِ وَ دُعَاءِ النَّاسِ إِلَی أَنْ یَعْتَقِدُوا أَنَّکَ بِهِ تُحْیِی وَ تُمِیتُ وَ تَفْعَلُ مَا لَا یَقْدِرُ عَلَیْهِ إِلَّا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَإِنَّ ذَلِکَ کُفْرٌ إِلَی أَنْ قَالَ وَ یَتَعَلَّمُونَ مَا یَضُرُّهُمْ وَ لَا یَنْفَعُهُمْ لِأَنَّهُمْ إِذَا تَعَلَّمُوا ذَلِکَ السِّحْرَ لِیَسْحَرُوا بِهِ وَ یَضُرُّوا بِهِ فَقَدْ تَعَلَّمُوا مَا یَضُرُّهُمْ فِی دِینِهِمْ وَ لَا یَنْفَعُهُمْ فِیهِ الْحَدِیثَ.
******
ترجمه:
علی بن محمد بن سیار از پدران خود، از حسن بن علی عسکری (ع) نقل کرده که در حدیثی گفت: در آیه «و ما أنزل علی الملکین ببابل هاروت و ماروت» (سوره بقره، آیه 102) آمده است که این ماجرا بعد از نوح (ع) اتفاق افتاد؛ زیرا ساحران مموه و فریبکار بسیار شدند. در این زمان، خداوند دو ملک به سوی پیامبر آن زمان فرستاد تا به او بگویند چه چیزی ساحران را سحر می کند و چگونه می توان سحر آن ها را باطل کرد و نقشه های آن ها را خنثی کرد. پیامبر این اطلاعات را از آن دو ملک دریافت کرد و به بندگان خدا به فرمان خداوند عزوجل ابلاغ کرد و به آن ها امر کرد که بر سحر آگاهی یابند و آن را باطل کنند و نهی کرد که به وسیله آن سحر، مردم را فریب دهند.
این مانند دانستن سموم است و اینکه چه چیزی می تواند خطر سم را دفع کند. همچنین در ادامه گفت: «و ما یعلمان من أحد ذلک السحر و ابطاله» (و آن دو هیچ کس را از آن سحر و باطل کردن آن نمی آموزند) تا زمانی که به متعلم بگویند ما فقط فتنه و آزمونی برای بندگان هستیم تا در آنچه می آموزند، خدا را اطاعت کنند و به وسیله آن کيد ساحران را باطل کنند و خودشان را سحر نکنند. پس هرکس به کار بردن این سحر را برای ضرر زدن و دعوت مردم به این که باور کنند، با آن زنده می کند و می میرد و کارهایی را انجام می دهد که جز خداوند عزوجل نمی تواند انجام دهد، در حقیقت کافر شده است. و همچنین می گوید: «و یتعلمون ما یضرهم و لا ینفعهم» (و آن ها چیزی را می آموزند که به آن ها ضرر می زند و نفعی ندارد) زیرا وقتی آن ها آن سحر را برای آسیب زدن به دیگران می آموزند، در واقع چیزی را آموخته اند که به دین آن ها ضرر می زند و در آن نفعی ندارند.
22211- 5- (5) وَ عَنْ تَمِیمِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْقُرَشِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیٍّ الْأَنْصَارِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْجَهْمِ عَنِ الرِّضَا ع فِی حَدِیثٍ قَالَ: وَ أَمَّا هَارُوتُ وَ مَارُوتُ- فَکَانَا مَلَکَیْنِ عَلَّمَا النَّاسَ السِّحْرَ لِیَحْتَرِزُوا
ص: 147
بِهِ سِحْرَ السَّحَرَةِ وَ یُبْطِلُوا بِهِ کَیْدَهُمْ وَ مَا عَلَّمَا أَحَداً مِنْ ذَلِکَ شَیْئاً حَتَّی (1) قَالا إِنَّمَا نَحْنُ فِتْنَةٌ فَلَا تَکْفُرْ فَکَفَرَ قَوْمٌ بِاسْتِعْمَالِهِمْ لِمَا أُمِرُوا بِالاحْتِرَازِ مِنْهُ وَ جَعَلُوا یُفَرِّقُونَ بِمَا تَعَلَّمُوهُ بَیْنَ الْمَرْءِ وَ زَوْجِهِ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ ما هُمْ بِضارِّینَ بِهِ مِنْ أَحَدٍ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ (2) یَعْنِی یُعَلِّمُهُ.
******
ترجمه:
علی بن الجهم از امام رضا (ع) نقل کرده که در حدیثی فرمود: «اما هاروت و ماروت» (این دو) دو ملک بودند که به مردم سحر آموختند تا با آن، سحر ساحران را بشناسند و بتوانند نقشه های آن ها را باطل کنند. آن ها هیچ چیزی از این سحر را به کسی نیاموختند تا اینکه گفتند: «ما فقط فتنه ای هستیم، پس کافر نشوید». برخی از مردم به خاطر استفاده از سحر، کافر شدند و به آنچه که به آن ها دستور داده شده بود که از آن پرهیز کنند، عمل کردند و با آنچه آموخته بودند، میان مرد و همسرش جدایی می افکندند. خداوند تعالی فرمود: «و ما هم بضارین به من أحد الا بإذن الله» (و آنان هیچ کس را با آن آسیب نمی زنند مگر با اجازه خدا) که یعنی: (یعنی) خداوند به آن ها می آموزد.
22212- 6- (3) وَ الْخِصَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ الطَّالَقَانِیِّ عَنْ یَحْیَی بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ صَاعِدٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ جَمِیلٍ عَنِ الْمُعْتَمِرِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ فُضَیْلِ بْنِ مَیْسَرَةَ عَنْ أَبِی جَرِیرٍ عَنْ أَبِی بُرْدَةَ عَنْ أَبِی مُوسَی الْأَشْعَرِیِّ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص ثَلَاثَةٌ لَا یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ- مُدْمِنُ خَمْرٍ وَ مُدْمِنُ سِحْرٍ وَ قَاطِعُ رَحِمٍ الْحَدِیثَ.
******
ترجمه:
ابوموسی اشعری نقل می کند که رسول خدا (ص) فرمود: «سه دسته هستند که به بهشت داخل نخواهند شد: 1. کسی که معتاد به شراب است، 2. کسی که معتاد به سحر است، 3. کسی که رابطه اش با خویشاوندانش را قطع کرده است.»
22213- 7- (4) عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنِ السِّنْدِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی الْبَخْتَرِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ أَنَّ عَلِیّاً ع قَالَ: مَنْ تَعَلَّمَ شَیْئاً مِنَ السِّحْرِ قَلِیلًا أَوْ کَثِیراً فَقَدْ کَفَرَ وَ کَانَ آخِرَ عَهْدِهِ بِرَبِّهِ وَ حَدُّهُ أَنْ یُقْتَلَ إِلَّا أَنْ یَتُوبَ.
******
ترجمه:
ابو البختری از جعفر بن محمد (ع) از پدرش نقل می کند که علی (ع) فرمود: «هر کس اندکی یا زیادی از سحر را بیاموزد، کافر شده است و آخرین عهد او با پروردگارش خواهد بود و مجازاتش این است که باید کشته شود، مگر اینکه توبه کند.»
22214- 8- (5) فُرَاتُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ الْکُوفِیُّ فِی تَفْسِیرِهِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَسَنِ التَّمِیمِیِّ مُعَنْعَناً عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ ع فِی حَدِیثٍ قَالَ: نَحْنُ أَهْلُ بَیْتٍ عَصَمَنَا اللَّهُ مِنْ أَنْ نَکُونَ فَتَّانِینَ أَوْ کَذَّابِینَ أَوْ سَاحِرِینَ أَوْ زَنَّاءِینَ (6) فَمَنْ کَانَ فِیهِ شَیْ ءٌ مِنْ هَذِهِ الْخِصَالِ فَلَیْسَ
ص: 148
مِنَّا وَ لَا نَحْنُ مِنْهُ.
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی الْحُدُودِ (1) وَ غَیْرِهَا (2) وَ لَا یَخْفَی أَنَّهُ یَحْتَمِلُ کَوْنُ مَا مَرَّ مِنْ جَوَازِ الْحَلِّ بِالسِّحْرِ مَخْصُوصاً بِتِلْکَ الشَّرِیعَةِ الْمَنْسُوخَةِ.
******
ترجمه:
از ابو عبدالله (ع) از پدرانش از علی (ع) در حدیثی نقل شده است که فرمود: «ما اهل بیتیم که خداوند ما را از اینکه فتنه گران، دروغ گویان، ساحران یا زناکاران باشیم، حفظ کرده است. پس هر کس که در او چیزی از این صفات باشد، از ما نیست و ما نیز از او نیستیم.»
من می گویم: و نشانه هایی دربحث حدود و موارد دیگر وجود دارد که نشان می دهد، آنچه پیش تر در مورد جوازبازکردن سحر با سحر بیان شد، مختص آن شریعت منسوخ است.
(3) 26 بَابُ تَحْرِیمِ إِتْیَانِ الْعَرَّافِ وَ تَصْدِیقِهِ وَ الْکِهَانَةِ وَ الْقِیَافَةِ
******
ترجمه:
22215- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ شُعَیْبِ بْنِ وَاقِدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدٍ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ ع فِی حَدِیثِ الْمَنَاهِی أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص نَهَی عَنْ إِتْیَانِ الْعَرَّافِ وَ قَالَ مَنْ أَتَاهُ وَ صَدَّقَهُ فَقَدْ بَرِئَ مِمَّا أَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَی مُحَمَّدٍ ص.
أَقُولُ: فَسَّرَ بَعْضُ أَهْلِ اللُّغَةِ الْعَرَّافَ بِالْکَاهِنِ وَ بَعْضُهُمْ بِالْمُنَجِّمِ (5).
******
ترجمه:
از حسین بن زید از صادق (ع) از پدرانش در حدیثی درباره ممنوعیت ها نقل شده است که رسول الله (ص) نهی کرد از رفتن به سوی عراف و فرمود: «هر کس به او برود و او را تصدیق کند، از آنچه خداوند عز و جل بر محمد (ص) نازل کرده، بیزار است.»
من می گویم: برخی از اهل زبان عراف را به کاهن تفسیر کرده اند و برخی دیگر به منجم.
22216- 2- (6) وَ فِی الْخِصَالِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ تَکَهَّنَ أَوْ تُکُهِّنَ لَهُ فَقَدْ
ص: 149
بَرِئَ مِنْ دِینِ مُحَمَّدٍ ص- قَالَ قُلْتُ: فَالْقِیَافَةُ (1) قَالَ مَا أُحِبُّ أَنْ تَأْتِیَهُمْ وَ قِیلَ مَا یَقُولُونَ شَیْئاً إِلَّا کَانَ قَرِیباً مِمَّا یَقُولُونَ فَقَالَ الْقِیَافَةُ فَضْلَةٌ مِنَ النُّبُوَّةِ ذَهَبَتْ فِی النَّاسِ حِینَ بُعِثَ النَّبِیُّ ص.
******
ترجمه:
از ابی بصیر از ابی عبدالله (ع) نقل شده است که فرمود: «هر کس که کهانت کند یا کسی برای او کهانت کند، از دین محمد (ص) بیزار است.»
گفتم: پس درباره قیافه (شناسایی با قیافه) چه می فرمایید؟ فرمود: «من دوست ندارم که به آن ها نزدیک شوید.» و گفته شد: «آیا آن ها چیزی می گویند که دور از حقیقت باشد؟» فرمود: «قیافه چیزی است که از نبوت است و دربین مردم رفته است، زمانی که پیامبر (ص) مبعوث شد.»
22217- 3- (2) مُحَمَّدُ بْنُ إِدْرِیسَ فِی آخِرِ السَّرَائِرِ نَقْلًا مِنْ کِتَابِ الْمَشِیخَةِ لِلْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْهَیْثَمِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ عِنْدَنَا بِالْجَزِیرَةِ رَجُلًا رُبَّمَا أَخْبَرَ مَنْ یَأْتِیهِ یَسْأَلُهُ عَنِ الشَّیْ ءِ یُسْرَقُ أَوْ شِبْهِ ذَلِکَ فَنَسْأَلُهُ فَقَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ مَشَی إِلَی سَاحِرٍ أَوْ کَاهِنٍ أَوْ کَذَّابٍ یُصَدِّقُهُ بِمَا یَقُولُ فَقَدْ کَفَرَ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ مِنْ کِتَابٍ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی بَعْضِ الْمَقْصُودِ (3).
******
ترجمه:
از هیثم نقل شده است که گفت: به ابی عبدالله (ع) گفتم: «در جزیره ما مردی وجود دارد که گاهی به کسانی که به او مراجعه می کنند، درباره سرقت یا چیزهایی از این قبیل خبر می دهد. آیا از او بپرسیم؟» فرمود: «پیامبر (ص) فرمود: هر کس به سحرگر یا کاهن یا دروغگویی برود و به آنچه می گوید ایمان بیاورد، به آنچه خداوند از کتاب نازل کرده است، کافر شده است.»
22218- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی الْخِصَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ أَنَّ النَّبِیَّ ص قَالَ: لَا رُقَی إِلَّا فِی ثَلَاثَةٍ فِی حُمَةٍ (6) أَوْ عَیْنٍ أَوْ دَمٍ لَا یَرْقَأُ.
******
ترجمه:
از سكونی نقل شده است که از جعفر بن محمد (ع) از پدرش نقل کرده است که پیامبر (ص) فرمود: «هیچ نوع رقیه ای نیست مگر در سه حالت: در بیماری تب، چشم زدن، یا خون ریزی که بند نیاید.»
ص: 150
22219- 2- (1) وَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ (2) عَنْ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی الْقَطَّانِ عَنْ بَکْرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَبِیبٍ عَنْ تَمِیمِ بْنِ بُهْلُولٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُصْعَبٍ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع یُکْرَهُ النَّفْخُ فِی الرُّقَی وَ الطَّعَامِ وَ مَوْضِعِ السُّجُودِ.
******
ترجمه:
از حسین بن مصعب نقل شده است که ابوعبدالله (ع) فرمود: «نفخ(فوت) کردن در رقیه، غذا، و محل سجده مکروه است.»
22220- 3- (3) مُحَمَّدُ بْنُ عُمَرَ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ الْکَشِّیُّ فِی کِتَابِ الرِّجَالِ قَالَ وَجَدْتُ بِخَطِّ جَبْرَئِیلَ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی الصَّبَّاحِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ خَدَمَ أَبُو خَالِدٍ الْکَابُلِیُّ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ ع- دَهْراً مِنْ عُمُرِهِ ثُمَّ إِنَّهُ أَرَادَ أَنْ یَنْصَرِفَ إِلَی أَهْلِهِ فَأَتَی عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ ع- فَشَکَا إِلَیْهِ شِدَّةَ شَوْقِهِ إِلَی وَالِدَتِهِ فَقَالَ یَا أَبَا خَالِدٍ یَقْدَمُ غَداً رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الشَّامِ- لَهُ قَدْرٌ وَ مَالٌ کَثِیرٌ وَ قَدْ أَصَابَ بِنْتاً لَهُ عَارِضٌ مِنْ أَهْلِ الْأَرْضِ وَ یُرِیدُونَ أَنْ یَطْلُبُوا مُعَالِجاً یُعَالِجُهَا فَإِذَا أَنْتَ سَمِعْتَ قُدُومَهُ فَائْتِهِ وَ قُلْ لَهُ أَنَا أُعَالِجُهَا لَکَ عَلَی أَنِّی أَشْتَرِطُ عَلَیْکَ أَنِّی أُعَالِجُهَا عَلَی دِیَتِهَا عَشَرَةِ (4) آلَافِ دِرْهَمٍ فَلَا تَطْمَئِنَّ إِلَیْهِمْ وَ سَیُعْطُونَکَ مَا تَطْلُبُهُ مِنْهُمْ فَلَمَّا أَصْبَحَ وَ قَدِمَ الرَّجُلُ وَ مَنْ مَعَهُ وَ کَانَ رَجُلًا مِنْ عُظَمَاءِ أَهْلِ الشَّامِ فِی الْمَالِ وَ الْمَقْدُرَةِ فَقَالَ أَ مَا مِنْ مُعَالِجٍ یُعَالِجُ بِنْتَ هَذَا الرَّجُلِ فَقَالَ لَهُ أَبُو خَالِدٍ الْکَابُلِیُّ أَنَا أُعَالِجُهَا عَلَی عَشَرَةِ آلَافٍ فَإِنْ أَنْتُمْ وَفَیْتُمْ وَفَیْتُ لَکُمْ عَلَی أَنْ لَا یَعُودَ إِلَیْهَا أَبَداً فَشَرَطُوا أَنْ یُعْطُوهُ عَشَرَةَ آلَافِ دِرْهَمٍ
ص: 151
ثُمَّ أَقْبَلَ إِلَی عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ ع فَأَخْبَرَهُ بِالْخَبَرِ فَقَالَ إِنِّی لَأَعْلَمُ أَنَّهُمْ سَیَغْدِرُونَ بِکَ وَ لَا یَفُونَ لَکَ فَانْطَلِقْ یَا أَبَا خَالِدٍ فَخُذْ بِأُذُنِ الْجَارِیَةِ الْیُسْرَی ثُمَّ قُلْ یَا خَبِیثُ یَقُولُ لَکَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ ع- اخْرُجْ مِنْ هَذِهِ الْجَارِیَةِ وَ لَا تَعُدْ فَفَعَلَ أَبُو خَالِدٍ مَا أَمَرَهُ وَ خَرَجَ مِنْهَا فَأَفَاقَتِ الْجَارِیَةُ وَ طَلَبَ أَبُو خَالِدٍ الَّذِی اشْتَرَطُوا لَهُ فَلَمْ یُعْطُوهُ فَرَجَعَ أَبُو خَالِدٍ مُغْتَمّاً کَئِیباً فَقَالَ لَهُ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ ع مَا لِی أَرَاکَ کَئِیباً یَا أَبَا خَالِدٍ أَ لَمْ أَقُلْ لَکَ إِنَّهُمْ یَغْدِرُونَ بِکَ دَعْهُمْ فَإِنَّهُمْ سَیَعُودُونَ إِلَیْکَ فَإِذَا لَقُوکَ فَقُلْ لَسْتُ أُعَالِجُهَا حَتَّی تَضَعُوا الْمَالَ عَلَی یَدَیْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ ع- فَعَادُوا إِلَی أَبِی خَالِدٍ یَلْتَمِسُونَ مُدَاوَاتَهَا فَقَالَ لَهُمْ إِنِّی لَا أُعَالِجُهَا حَتَّی تَضَعُوا الْمَالَ عَلَی یَدَیْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ ع- فَإِنَّهُ لِی وَ لَکُمْ ثِقَةٌ فَرَضُوا وَ وَضَعُوا الْمَالَ عَلَی یَدَیْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ ع- فَرَجَعَ إِلَی الْجَارِیَةِ فَأَخَذَ بِأُذُنِهَا الْیُسْرَی فَقَالَ یَا خَبِیثُ یَقُولُ لَکَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ ع- اخْرُجْ مِنْ هَذِهِ الْجَارِیَةِ وَ لَا تَعْرِضْ لَهَا إِلَّا بِسَبِیلِ خَیْرٍ فَإِنَّکَ إِنْ عُدْتَ أَحْرَقْتُکَ بِنَارِ اللَّهِ الْمُوقَدَةِ الَّتِی تَطَّلِعُ عَلَی الْأَفْئِدَةِ فَخَرَجَ مِنْهَا وَ لَمْ یَعُدْ إِلَیْهَا وَ دَفَعَ الْمَالَ إِلَی أَبِی خَالِدٍ فَخَرَجَ إِلَی بِلَادِهِ (1).
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی الِاحْتِضَارِ (2) وَ فِی قِرَاءَةِ الْقُرْآنِ فِی غَیْرِ الصَّلَاةِ (3) وَ غَیْرِ ذَلِکَ (4).
******
ترجمه:
از ابی صباح نقل شده است که ابو جعفر (ع) فرمود: «شنیدم او می گوید: ابو خالد کابلی مدت طولانی خدمت علی بن حسین (ع) بود. سپس او خواست به سوی خانواده اش برود و به علی بن حسین (ع) شکایت کرد که به شدت به مادرش مشتاق است. علی (ع) گفت: "ای ابو خالد، فردا مردی از اهل شام می رسد که هم مقام و هم مال زیادی دارد و دختری از او دچار بیماری شده و می خواهند درمانگری برای او بیابند. وقتی تو از آمدن او باخبر شدی، به او برو و بگو من درمانش می کنم به شرط اینکه من دِیه اش را ده هزار درهم قرار دهم. به آن ها اطمینان نکن و آن ها به تو آنچه را که می خواهی می دهند."
پس از آن، وقتی صبح شد و مرد و همراهانش رسیدند، او گفت: "آیا درمانگری برای درمان دختر این مرد وجود ندارد؟" ابو خالد کابلی گفت: "من او را به ده هزار درهم درمان می کنم و اگر شما وفا کنید، من هم به شرط اینکه به او بازنگردید." پس آن ها پذیرفتند که ده هزار درهم را به او بدهند.
سپس به علی بن حسین (ع) خبر داد و او فرمود: "من می دانم که آن ها به تو خیانت می کنند و به تو وفا نخواهند کرد. ای ابو خالد، برو و به گوش دختر دست راستش بزن و بگو: 'علی بن حسین (ع) می گوید: از این دختر خارج شو و به او باز نگرد، مگر به خیر.' پس ابو خالد همین کار را کرد و دختر از بیماری بهبود یافت و او برای دریافت پولی که به او وعده داده شده بود، تلاش کرد، اما آن ها به او چیزی ندادند.
ابو خالد ناراحت و غمگین برگشت و علی بن حسین (ع) از او پرسید: "چرا ناراحتی، ای ابو خالد؟ مگر نگفتم که آن ها به تو خیانت می کنند؟ آن ها به زودی به تو برمی گردند. و وقتی به تو برخورد کردند، بگو: 'من او را درمان نمی کنم تا پول را به علی بن حسین (ع) بدهید؛ زیرا او برای من و شما قابل اعتماد است.'"
پس آن ها دوباره به ابو خالد بازگشتند و از او درخواست درمان کردند و او پاسخ داد: "من او را درمان نمی کنم تا پول را به علی بن حسین (ع) بدهید، زیرا او برای من و شما قابل اعتماد است." آن ها موافقت کردند و پول را به علی بن حسین (ع) دادند و سپس ابو خالد به دختر برگشت و دوباره به او گفت: "علی بن حسین (ع) می گوید: از این دختر خارج شو و به او باز نگرد، جز برای خیر؛ زیرا اگر بازگردی، تو را با آتش الهی که بر دل ها سرکشیده است، می سوزانم." او از دختر خارج شد و به او بازنگشت و پول را به ابو خالد داد و او به سرزمین خود بازگشت.
من می گویم: این موضوع پیش تر در مورد احتضار و در مورد قرائت قرآن در غیر نماز و سایر موارد آمده است.
ص: 152
22221- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع رَأَی قَاصّاً فِی الْمَسْجِدِ فَضَرَبَهُ وَ طَرَدَهُ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ مِثْلَهُ (3).
******
ترجمه:
هشام بن سالم از امام صادق علیه السلام روایت می کند که فرمود: امیرالمؤمنین علیه السلام کسی را که قصه می گفت در مسجد دید، او را زد و بیرون کرد.
22222- 2- (4) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی الِاعْتِقَادَاتِ قَالَ: ذُکِرَ الْقَصَّاصُونَ عِنْدَ الصَّادِقِ ع فَقَالَ لَعَنَهُمُ اللَّهُ إِنَّهُمْ یُشَنِّعُونَ عَلَیْنَا.
******
ترجمه:
محمد بن علی بن حسین در کتاب الاعتقادات نقل کرده است: وقتی نزد امام صادق علیه السلام از قصه گویان سخن به میان آمد، فرمود: خدا لعنتشان کند، آنان ما را مورد بدگویی قرار می دهند.
22223- 3- (5) قَالَ: وَ سُئِلَ الصَّادِقُ ع عَنِ الْقُصَّاصِ یَحِلُّ الِاسْتِمَاعُ لَهُمْ فَقَالَ لَا.
******
ترجمه:
در کتاب الاعتقادات مرحوم شیخ صدوق آمده است: از امام صادق علیه السلام درباره قصه گویان سؤال شد که آیا شنیدن سخنان آن ها جایز است؟ فرمود: خیر.
22224- 4- (6) قَالَ وَ قَالَ ع مَنْ أَصْغَی إِلَی نَاطِقٍ فَقَدْ عَبَدَهُ فَإِنْ کَانَ النَّاطِقُ عَنِ اللَّهِ فَقَدْ عَبَدَ اللَّهَ وَ إِنْ کَانَ النَّاطِقُ عَنْ إِبْلِیسَ فَقَدْ عَبَدَ إِبْلِیسَ.
وَ یَأْتِی مُسْنَداً فِی الْقَضَاءِ (7).
******
ترجمه:
در کتاب الاعتقادات مرحوم شیخ صدوق آمده است: امام صادق علیه السلام فرمودند : کسی که به سخنگویی گوش فرا دهد، او را پرستیده است؛ اگر آن سخنگو از جانب خدا باشد، خدا را پرستیده است و اگر از جانب ابلیس باشد، ابلیس را پرستیده است.
ص: 153
22225- 5- (1) قَالَ: قَالَ: وَ سُئِلَ الصَّادِقُ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ وَ الشُّعَراءُ یَتَّبِعُهُمُ الْغاوُونَ (2) فَقَالَ ع هُمُ الْقُصَّاصُ.
أَقُولُ: وَ أَحَادِیثُ مَذَمَّةِ الْقُصَّاصِ کَثِیرَةٌ.
******
ترجمه:
در کتاب الاعتقادات مرحوم شیخ صدوق آمده است: از امام صادق علیه السلام درباره سخن خداوند «و شاعران را گمراهان پیروی می کنند» (سوره شعرا، آیه 224) پرسیدند. امام فرمود: مراد از این آیه، قصه گویان هستند.
می گویم : احادیثی که در نکوهش قصه گویان آمده، بسیار است.
(3) 29 بَابُ کَرَاهَةِ الْأُجْرَةِ عَلَی تَعْلِیمِ الْقُرْآنِ مَعَ الشَّرْطِ دُونَ تَعْلِیمِ غَیْرِهِ وَ اسْتِحْبَابِ التَّسْوِیَةِ بَیْنَ الصِّبْیَانِ وَ حُکْمِ أُجْرَةِ الْقِرَاءَةِ
******
ترجمه:
22226- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ بَزِیعٍ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ کَثِیرٍ عَنْ حَسَّانَ الْمُعَلِّمِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ التَّعْلِیمِ فَقَالَ لَا تَأْخُذْ عَلَی التَّعْلِیمِ أَجْراً قُلْتُ فَالشِّعْرُ وَ الرَّسَائِلُ وَ مَا أَشْبَهَ ذَلِکَ أُشَارِطُ عَلَیْهِ قَالَ نَعَمْ بَعْدَ أَنْ یَکُونَ الصِّبْیَانُ عِنْدَکَ سَوَاءً فِی التَّعْلِیمِ لَا تُفَضِّلُ بَعْضَهُمْ عَلَی بَعْضٍ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ مِثْلَهُ (5).
******
ترجمه:
حسان معلم روایت می کند که از امام صادق علیه السلام درباره گرفتن مزد برای آموزش پرسیدم. فرمود: برای آموزش اجرت نگیر. گفتم: درباره شعر، نامه نگاری و اموری مانند آن، آیا می توانم شرط مزد بگذارم؟ فرمود: بله، به شرط آنکه در آموزش، کودکان نزد تو برابر باشند و برخی را بر برخی دیگر ترجیح ندهی.
22227- 2- (6) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ بُنْدَارَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ شَرِیفِ بْنِ سَابِقٍ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ أَبِی قُرَّةَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع هَؤُلَاءِ یَقُولُونَ إِنَّ کَسْبَ الْمُعَلِّمِ سُحْتٌ فَقَالَ کَذَبُوا (7) أَعْدَاءُ
ص: 154
اللَّهِ إِنَّمَا أَرَادُوا أَنْ لَا یُعَلِّمُوا (1) الْقُرْآنَ لَوْ أَنَّ الْمُعَلِّمَ أَعْطَاهُ رَجُلٌ دِیَةَ وَلَدِهِ لَکَانَ (2) لِلْمُعَلِّمِ مُبَاحاً.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ أَبِی قُرَّةَ مِثْلَهُ (3) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ مِثْلَهُ (4).
******
ترجمه:
فضل بن ابی قره روایت می کند که به امام صادق علیه السلام گفتم: این افراد می گویند که درآمد معلم حرام است. امام فرمود: دشمنان خدا دروغ می گویند؛ آنان می خواهند قرآن آموزش داده نشود. اگر مردی به معلم دیه فرزندش را بدهد، برای معلم حلال خواهد بود.
22228- 3- (5) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الرَّازِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ سَیْفِ بْنِ عَمِیرَةَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنِ الْعَبْدِ الصَّالِحِ ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ إِنَّ لَنَا جَاراً یُکَتِّبُ وَ قَدْ سَأَلَنِی أَنْ أَسْأَلَکَ عَنْ عَمَلِهِ قَالَ مُرْهُ إِذَا دُفِعَ إِلَیْهِ الْغُلَامُ أَنْ یَقُولَ لِأَهْلِهِ إِنِّی إِنَّمَا أُعَلِّمُهُ الْکِتَابَ وَ الْحِسَابَ وَ أَتَّجِرُ عَلَیْهِ بِتَعْلِیمِ الْقُرْآنِ حَتَّی یَطِیبَ لَهُ کَسْبُهُ.
******
ترجمه:
اسحاق بن عمار از امام کاظم علیه السلام نقل می کند که گفتم: ما همسایه ای داریم که آموزش می دهد و از من خواسته است که از شما درباره کار او سؤال کنم. امام فرمود: به او بگو وقتی کودکی را نزد او می آورند، به خانواده اش بگوید که من تنها خواندن و نوشتن و حساب را به او آموزش می دهم و برای آموزش قرآن دستمزد می گیرم تا درآمدش حلال شود.
22229- 4- (6) وَ عَنْهُ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ الْحَکَمِ بْنِ مِسْکِینٍ عَنْ قُتَیْبَةَ الْأَعْشَی قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع إِنِّی أُقْرِئُ الْقُرْآنَ- فَتُهْدَی إِلَیَّ الْهَدِیَّةُ فَأَقْبَلُهَا قَالَ لَا قُلْتُ إِنِّی لَمْ أُشَارِطْهُ قَالَ أَ رَأَیْتَ لَوْ لَمْ تُقْرِئْ کَانَ یُهْدَی لَکَ قَالَ قُلْتُ: لَا قَالَ فَلَا تَقْبَلْهُ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَکَمِ بْنِ مِسْکِینٍ (7).
ص: 155
أَقُولُ: حَمَلَهُ الشَّیْخُ عَلَی أَوْلَوِیَّةِ التَّنَزُّهِ لِمَا مَضَی (1) وَ یَأْتِی (2).
******
ترجمه:
قتیبه اعشی روایت می کند که به امام صادق علیه السلام گفتم: من قرآن آموزش می دهم و به من هدیه ای داده می شود؛ آیا آن را بپذیرم؟ امام فرمود: خیر. گفتم: من شرطی با او نگذاشته ام. فرمود: اگر تو قرآن آموزش نمی دادی، آیا این هدیه را به تو می داد؟ گفتم: خیر. فرمود: پس آن را قبول نکن.
می گویم : مرحوم شیخ این روایت را به اولویت ترک این هدایا به منظور پاکدامنی حمل کرده است.
22230- 5- (3) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ النَّضْرِ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ جَرَّاحٍ الْمَدَائِنِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْمُعَلِّمُ لَا یُعَلِّمُ بِالْأَجْرِ وَ یَقْبَلُ الْهَدِیَّةَ إِذَا أُهْدِیَ إِلَیْهِ.
******
ترجمه:
جراح مدائنی از امام صادق علیه السلام روایت می کند که فرمود: معلم نباید در برابر آموزش مزد بگیرد، ولی اگر به او هدیه ای داده شود، آن را بپذیرد.
22231- 6- (4) وَ عَنْهُ عَنِ النَّضْرِ عَنِ الْقَاسِمِ عَنْ جَرَّاحٍ الْمَدَائِنِیِّ قَالَ: نَهَی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ أَجْرِ الْقَارِئِ الَّذِی لَا یَقْرَأُ إِلَّا بِأَجْرٍ مَشْرُوطٍ.
******
ترجمه:
جراح مدائنی روایت می کند که امام صادق علیه السلام از گرفتن مزد برای قرائت (قرآن) توسط کسی که تنها با شرط مزد می خواند، نهی فرمود.
22232- 7- (5) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: نَهَی رَسُولُ اللَّهِ ص عَنْ أُجْرَةِ الْقَارِئِ الَّذِی لَا یَقْرَأُ إِلَّا عَلَی أَجْرٍ مَشْرُوطٍ.
******
ترجمه:
رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم از گرفتن مزد برای قرائت (قرآن) توسط کسی که تنها با شرط مزد می خواند، نهی فرمود.
22233- 8- (6) قَالَ وَ قَالَ عَلِیٌّ ع مَنْ أَخَذَ عَلَی تَعْلِیمِ الْقُرْآنِ أَجْراً کَانَ حَظَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی الْأَذَانِ (7) وَ فِی الْقِرَاءَةِ (8) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (9).
******
ترجمه:
امام علی علیه السلام فرمود: کسی که برای آموزش قرآن اجرت بگیرد، بهره اش در روز قیامت همان (اجرت) خواهد بود.
ص: 156
(1) 30 بَابُ عَدَمِ جَوَازِ أَخْذِ الْأُجْرَةِ عَلَی الْأَذَانِ وَ الصَّلَاةِ بِالنَّاسِ وَ الْقَضَاءِ وَ سَائِرِ الْوَاجِبَاتِ کَتَغْسِیلِ الْأَمْوَاتِ وَ تَکْفِینِهِمْ وَ دَفْنِهِمْ
******
ترجمه:
22234- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُنَبِّهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عُلْوَانَ عَنْ عَمْرِو بْنِ خَالِدٍ عَنْ زَیْدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ ع أَنَّهُ أَتَاهُ رَجُلٌ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ وَ اللَّهِ إِنِّی أُحِبُّکَ لِلَّهِ فَقَالَ لَهُ لَکِنِّی أُبْغِضُکَ لِلَّهِ قَالَ وَ لِمَ قَالَ لِأَنَّکَ تَبْغِی فِی الْأَذَانِ وَ تَأْخُذُ عَلَی تَعْلِیمِ الْقُرْآنِ أَجْراً وَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ص یَقُولُ مَنْ أَخَذَ عَلَی تَعْلِیمِ الْقُرْآنِ أَجْراً کَانَ حَظَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا إِلَّا أَنَّهُ قَالَ تَبْتَغِی فِی الْأَذَانِ کَسْباً وَ لَمْ یَزِدْ عَلَی ذَلِکَ (3).
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی الْأَذَانِ (4) وَ فِی أَحَادِیثِ التَّظَاهُرِ بِالْمُنْکَرَاتِ (5) وَ فِی اخْتِتَالِ الدُّنْیَا بِالدِّینِ فِی جِهَادِ النَّفْسِ (6) وَ غَیْرِ ذَلِکَ (7) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی حُکْمِ الْقَضَاءِ (8).
******
ترجمه:
زید بن علی از پدرش و او از پدرانش از امام علی علیه السلام نقل می کند که مردی نزد امام آمد و گفت: ای امیرالمؤمنین، به خدا سوگند که من تو را برای خدا دوست دارم. امام به او فرمود: ولی من تو را برای خدا دشمن دارم. مرد پرسید: چرا؟ امام پاسخ داد: زیرا در اذان خودنمایی می کنی و برای آموزش قرآن اجرت می گیری. و از رسول خدا صلی الله علیه و آله شنیدم که می فرمود: کسی که برای آموزش قرآن اجرت بگیرد، بهره اش در روز قیامت همان (اجرت) خواهد بود.
ص: 157
(1) 31 بَابُ عَدَمِ جَوَازِ بَیْعِ الْمُصْحَفِ وَ جَوَازِ بَیْعِ الْوَرَقِ وَ الْجِلْدِ وَ نَحْوِهِمَا وَ أَخْذِ الْأُجْرَةِ عَلَی کِتَابَتِهِ
******
ترجمه:
22235- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ أَبَانٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ سَیَابَةَ (3) عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ إِنَّ الْمَصَاحِفَ لَنْ تُشْتَرَی فَإِذَا اشْتَرَیْتَ فَقُلْ إِنَّمَا أَشْتَرِی مِنْکَ الْوَرَقَ وَ مَا فِیهِ مِنَ الْأَدِیمِ (4) وَ حِلْیَتَهُ وَ مَا فِیهِ مِنْ عَمَلِ یَدِکَ بِکَذَا وَ کَذَا.
******
ترجمه:
عبدالرحمن بن سیابة از امام صادق علیه السلام نقل می کند که شنیدم فرمود: مصحف ها (قرآن ها) نباید خریداری شوند. اما اگر خریدی، بگو: من تنها کاغذ، جلد، زینت ها و کار دست تو را با فلان مقدار از تو می خرم.
22236- 2- (5) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ بَیْعِ الْمَصَاحِفِ وَ شِرَائِهَا فَقَالَ لَا تَشْتَرِ کِتَابَ اللَّهِ- وَ لَکِنِ اشْتَرِ الْحَدِیدَ وَ الْوَرَقَ وَ الدَّفَّتَیْنِ وَ قُلْ أَشْتَرِی مِنْکَ هَذَا بِکَذَا وَ کَذَا.
******
ترجمه:
سماعه از امام صادق علیه السلام روایت می کند که از ایشان درباره خرید و فروش مصحف ها (قرآن ها) پرسیدم. امام فرمود: کتاب خدا را نخر، بلکه آهن (گیره ها)، کاغذ و جلدها را بخر و بگو: این ها را با فلان مقدار از تو می خرم.
22237- 3- (6) وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی (7) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ بَیْعِ الْمَصَاحِفِ وَ شِرَائِهَا فَقَالَ لَا تَشْتَرِ کَلَامَ اللَّهِ وَ لَکِنِ اشْتَرِ الْحَدِیدَ وَ الْجُلُودَ وَ الدَّفْتَرَ وَ قُلْ أَشْتَرِی هَذَا مِنْکَ بِکَذَا وَ کَذَا.
******
ترجمه:
عثمان بن عیسی روایت می کند که از امام صادق علیه السلام درباره خرید و فروش مصحف ها (قرآن ها) سؤال کردم. امام فرمود: کلام خدا را نخر، بلکه آهن، پوست و دفترها را بخر و بگو: این ها را با فلان مقدار از تو می خرم.
22238- 4- (8) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ غَالِبِ
ص: 158
بْنِ عُثْمَانَ عَنْ رَوْحِ بْنِ عَبْدِ الرَّحِیمِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ شِرَاءِ الْمَصَاحِفِ وَ بَیْعِهَا فَقَالَ إِنَّمَا کَانَ یُوضَعُ الْوَرَقُ عِنْدَ الْمِنْبَرِ وَ کَانَ مَا بَیْنَ الْمِنْبَرِ وَ الْحَائِطِ قَدْرَ مَا تَمُرُّ الشَّاةُ أَوْ رَجُلٌ مُنْحَرِفٌ قَالَ فَکَانَ الرَّجُلُ یَأْتِی فَیَکْتُبُ مِنْ ذَلِکَ ثُمَّ إِنَّهُمُ اشْتَرَوْا بَعْدُ قُلْتُ فَمَا تَرَی فِی ذَلِکَ فَقَالَ لِی أَشْتَرِی أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ أَنْ أَبِیعَهُ قُلْتُ فَمَا تَرَی أَنْ أُعْطِیَ عَلَی کِتَابَتِهِ أَجْراً قَالَ لَا بَأْسَ وَ لَکِنْ هَکَذَا کَانُوا یَصْنَعُونَ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ نَحْوَهُ (1).
******
ترجمه:
روح بن عبد الرحیم روایت می کند که از امام صادق علیه السلام درباره خرید و فروش مصحف ها سؤال کردم. امام فرمود: تنها کاغذ در کنار منبر قرار می گرفت و فاصله بین منبر و دیوار به اندازه ای بود که یک گوسفند یا مردی که متمایل باشد، می توانست از آن عبور کند. سپس مردی می آمد و از آن می نوشت. بعداً آنان خرید و فروش کردند. گفتم: نظر شما چیست؟ امام فرمود: خریدن برای من محبوب تر است از اینکه بفروشم. گفتم: آیا اشکالی دارد که بر نوشته اش اجرت بدهم؟ فرمود: اشکالی ندارد، اما این گونه عمل می کردند.
22239- 5- (2) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی هَاشِمٍ عَنْ سَابِقٍ السِّنْدِیِّ عَنْ عَنْبَسَةَ الْوَرَّاقِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع فَقُلْتُ أَنَا رَجُلٌ أَبِیعُ الْمَصَاحِفَ فَإِنْ نَهَیْتَنِی لَمْ أَبِعْهَا فَقَالَ أَ لَسْتَ تَشْتَرِی وَرَقاً وَ تَکْتُبُ فِیهِ قُلْتُ بَلَی وَ أُعَالِجُهَا قَالَ لَا بَأْسَ بِهَا.
******
ترجمه:
عنسة ورّاق روایت می کند که از امام صادق علیه السلام پرسیدم: من مردی هستم که مصحف ها را می فروشم. اگر مرا نهی کنی، دیگر نمی فروشم. امام فرمود: آیا تو کاغذ نمی خری و بر آن نمی نویسی؟ گفتم: بله، و با آن کار می کنم. امام فرمود: اشکالی ندارد.
22240- 6- (3) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ أَبَانٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سُلَیْمَانَ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ شِرَاءِ الْمَصَاحِفِ فَقَالَ إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تَشْتَرِیَ فَقُلْ أَشْتَرِی مِنْکَ وَرَقَهُ وَ أَدِیمَهُ وَ عَمَلَ یَدِکَ بِکَذَا وَ کَذَا.
******
ترجمه:
عبدالله بن سلیمان روایت می کند که از امام صادق علیه السلام درباره خرید مصحف ها پرسیدم. امام فرمود: اگر خواستی بخری، بگو: من کاغذ، جلد و کار دست تو را با فلان مقدار می خرم.
22241- 7- (4) وَ عَنْهُ عَنِ النَّضْرِ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ جَرَّاحٍ الْمَدَائِنِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی بَیْعِ الْمَصَاحِفِ قَالَ لَا تَبِعِ الْکِتَابَ وَ لَا تَشْتَرِهِ وَ بِعِ الْوَرَقَ وَ الْأَدِیمَ وَ الْحَدِیدَ.
******
ترجمه:
جراح مدائنی از امام صادق علیه السلام روایت می کند که در مورد فروش مصحف ها فرمود: کتاب (قرآن) را نه بفروش و نه بخر، بلکه کاغذ، جلد و آهن را بفروش.
ص: 159
22242- 8- (1) وَ عَنْهُ عَنِ النَّضْرِ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَیْدٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ بَیْعِ الْمَصَاحِفِ وَ شِرَائِهَا فَقَالَ إِنَّمَا کَانَ یُوضَعُ عِنْدَ الْقَامَةِ (2) وَ الْمِنْبَرِ قَالَ کَانَ بَیْنَ الْحَائِطِ وَ الْمِنْبَرِ قَیْدُ (3) مَمَرِّ شَاةٍ وَ رَجُلٍ وَ هُوَ مُنْحَرِفٌ فَکَانَ الرَّجُلُ یَأْتِی فَیَکْتُبُ الْبَقَرَةَ وَ یَجِی ءُ آخَرُ فَیَکْتُبُ السُّورَةَ کَذَلِکَ کَانُوا ثُمَّ إِنَّهُمُ اشْتَرَوْا بَعْدَ ذَلِکَ فَقُلْتُ فَمَا تَرَی فِی ذَلِکَ فَقَالَ أَشْتَرِیهِ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ أَنْ أَبِیعَهُ.
******
ترجمه:
ابی بصیر روایت می کند که از امام صادق علیه السلام درباره خرید و فروش مصحف ها پرسیدم. امام فرمود: در گذشته، مصحف ها در کنار قامت و منبر قرار می گرفتند، و فاصله بین دیوار و منبر به اندازه ای بود که یک گوسفند یا مردی که متمایل باشد، می توانست از آن عبور کند. مردی می آمد و(سوره) بقره را می نوشت و دیگری می آمد و سوره ای را می نوشت. این گونه عمل می کردند. سپس آنان خرید و فروش کردند. گفتم: نظر شما در این مورد چیست؟ امام فرمود: خریدن آن برای من محبوب تر است از اینکه بفروشم.
22243- 9- (4) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ (5) عَنْ غَالِبِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ رَوْحِ بْنِ عَبْدِ الرَّحِیمِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع مِثْلَهُ وَ زَادَ فِیهِ قَالَ قُلْتُ: مَا تَرَی أَنْ أُعْطِیَ عَلَی کِتَابَتِهِ أَجْراً قَالَ لَا بَأْسَ وَ لَکِنْ هَکَذَا کَانُوا یَصْنَعُونَ.
******
ترجمه:
روح بن عبد الرحیم از امام صادق علیه السلام روایت می کند که مشابه همان روایت قبلی ولی اضافه کرده که گفتم: آیا اشکالی دارد که برای نوشتن آن اجرت بدهم؟ امام فرمود: اشکالی ندارد، اما این گونه عمل می کردند.
22244- 10- (6) وَ عَنْهُ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبَانٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ أُمَّ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَارِثِ أَرَادَتْ أَنْ تَکْتُبَ مُصْحَفاً وَ اشْتَرَتْ وَرَقاً مِنْ عِنْدِهَا وَ دَعَتْ رَجُلًا فَکَتَبَ لَهَا عَلَی غَیْرِ شَرْطٍ فَأَعْطَتْهُ حِینَ فَرَغَ خَمْسِینَ دِینَاراً وَ إِنَّهُ لَمْ تُبَعِ الْمَصَاحِفُ إِلَّا حَدِیثاً.
******
ترجمه:
عبد الرحمن بن ابی عبدالله از امام صادق علیه السلام روایت می کند که فرمود: امّ عبدالله بن الحارث خواست مصحفی بنویسد و از نزد خود کاغذی خرید و مردی را دعوت کرد تا برای او بنویسد، بدون هیچ شرطی. هنگامی که او کارش را تمام کرد، پنجاه دینار به او داد. و مصحف ها به تازگی فروخته شدند.
22245- 11- (7) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ
ص: 160
الرَّازِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ (1) عَنْ زُرْعَةَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ لَا تَبِیعُوا الْمَصَاحِفَ فَإِنَّ بَیْعَهَا حَرَامٌ قُلْتُ فَمَا تَقُولُ فِی شِرَائِهَا قَالَ اشْتَرِ مِنْهُ الدَّفَّتَیْنِ وَ الْحَدِیدَ وَ الْغِلَافَ وَ إِیَّاکَ أَنْ تَشْتَرِیَ مِنْهُ الْوَرَقَ وَ فِیهِ الْقُرْآنُ مَکْتُوبٌ فَیَکُونَ عَلَیْکَ حَرَاماً وَ عَلَی مَنْ بَاعَهُ حَرَاماً.
******
ترجمه:
سماعه بن مهران می گوید: شنیدم امام صادق علیه السلام می فرمودند: مصحف ها را نفروشید، زیرا فروش آن ها حرام است. گفتم: پس در مورد خرید آن ها چه می فرمایید؟ فرمودند: از او فقط دو جلد، آهن و جلد (کاور) را بخر، و از خرید کاغذی که قرآن بر آن نوشته شده است، جداً پرهیز کن، زیرا آن برای تو حرام خواهد بود و بر کسی که آن را بفروشد نیز حرام است.
22246- 12- (2) عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ جَدِّهِ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِیهِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ یَکْتُبُ الْمُصْحَفَ بِالْأَجْرِ قَالَ لَا بَأْسَ.
******
ترجمه:
علی بن جعفر از برادرش موسی بن جعفر نقل می کند که گفت: از او (امام موسی کاظم علیه السلام) پرسیدم: درباره مردی که مصحف را به مزد می نویسد، چه می فرمایید؟ فرمود: ایرادی ندارد.
22247- 13- (3) وَ عَنْهُ عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ قَالَ: وَ سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ هَلْ یَصْلُحُ لَهُ أَنْ یَکْتُبَ الْمُصْحَفَ بِالْأَجْرِ قَالَ لَا بَأْسَ.
وَ رَوَاهُ ابْنُ إِدْرِیسَ فِی آخِرِ السَّرَائِرِ نَقْلًا مِنْ جَامِعِ الْبَزَنْطِیِّ صَاحِبِ الرِّضَا ع قَالَ سَأَلْتُهُ وَ ذَکَرَ مِثْلَهُ (4) وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ.
******
ترجمه:
علی بن جعفر از برادرش موسی بن جعفر نقل می کند که گفت: از او (امام موسی کاظم علیه السلام) پرسیدم: درباره مردی که مصحف را به مزد می نویسد، چه می فرمایید؟ فرمود: ایرادی ندارد.
ص: 161
(1) 32 بَابُ أَنَّهُ یُکْرَهُ أَنْ یُعَشَّرَ الْمُصْحَفُ بِالذَّهَبِ أَوْ یُکْتَبَ بِهِ أَوْ بِالْبُزَاقِ أَوْ بِغَیْرِ السَّوَادِ أَوْ تُمْحَی بِالْبُزَاقِ وَ جَوَازِ کَوْنِهِ مُخَتَّماً بِالذَّهَبِ وَ تَحْلِیَتِهِ بِالذَّهَبِ وَ الْفِضَّةِ
******
ترجمه:
22248- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ یُعَشِّرُ الْمَصَاحِفَ بِالذَّهَبِ فَقَالَ لَا یَصْلُحُ فَقَالَ إِنَّهُ مَعِیشَتِی فَقَالَ إِنَّکَ إِنْ تَرَکْتَهُ لِلَّهِ جَعَلَ اللَّهُ لَکَ مَخْرَجاً.
******
ترجمه:
سماعه (راوی) می گوید: از امام (علیه السلام) پرسیدم درباره مردی که مصحف ها را با طلا زینت می دهد، چه می فرمایید؟ فرمود: این کار مناسب نیست. گفتم: این کار معیشت من است. فرمود: اگر این کار را برای خدا ترک کنی، خداوند برای تو راهی قرارمی دهد .
22249- 2- (3) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ الْخَرَّازِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْوَرَّاقِ قَالَ: عَرَضْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع کِتَاباً فِیهِ قُرْآنٌ- مُخَتَّمٌ مُعَشَّرٌ بِالذَّهَبِ وَ کُتِبَ فِی آخِرِهِ سُورَةٌ بِالذَّهَبِ فَأَرَیْتُهُ إِیَّاهُ فَلَمْ یَعِبْ فِیهِ شَیْئاً إِلَّا کِتَابَةَ الْقُرْآنِ بِالذَّهَبِ فَإِنَّهُ قَالَ لَا یُعْجِبُنِی أَنْ یُکْتَبَ الْقُرْآنُ- إِلَّا بِالسَّوَادِ کَمَا کُتِبَ أَوَّلَ مَرَّةٍ.
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ صَفْوَانَ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْوَرَّاقِ مِثْلَهُ (4).
******
ترجمه:
محمد بن الوراق می گوید: کتابی را که در آن قرآن نوشته شده بود و با طلا زینت داده شده بود، به امام (علیه السلام) نشان دادم. در آخر آن کتاب سوره ای نیز به طلا نوشته شده بود. امام (علیه السلام) به آن کتاب نگاه کرد و هیچ چیزی را نکوهش نکرد به جز نوشتن قرآن به طلا، و فرمود: «نمی پسندم که قرآن جز با سیاه نوشته شود، همان طور که اولین بار نوشته شده است.»
22250- 3- (5) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ شُعَیْبِ بْنِ وَاقِدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدٍ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص فِی حَدِیثِ الْمَنَاهِی قَالَ: وَ نَهَی أَنْ یُمْحَی شَیْ ءٌ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ
ص: 162
الْعَزِیزِ- بِالْبُزَاقِ أَوْ یُکْتَبَ بِهِ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی جَوَازِ تَحْلِیَةِ الْمُصْحَفِ بِالذَّهَبِ وَ الْفِضَّةِ فِی الْمَلَابِسِ (1).
******
ترجمه:
در این روایت، حسین بن زید از امام صادق (علیه السلام) نقل می کند که ایشان از پدرانشان نقل کرده اند که رسول الله (صلى الله عليه وآله) در حدیثی درباره ممنوعات فرموده اند: «و نهی کرد که چیزی از کتاب خداوند عزیز با بزاق محو شود یا با آن نوشته شود.»
می گویم : قبلا دلائلی بیان شد مبنی بر جوازتزین خود قرآن با طلا ونقره وپارچه ای که قرآن در آن قرارمی دهند .
(2) 33 بَابُ کَرَاهَةِ کَسْبِ الصِّبْیَانِ الَّذِینَ لَا یُحْسِنُونَ صِنَاعَةً وَ مَنْ لَا یَجْتَنِبُ الْمَحَارِمَ
******
ترجمه:
22251- 1- (3) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: نَهَی رَسُولُ اللَّهِ ص عَنْ کَسْبِ الْإِمَاءِ فَإِنَّهَا إِنْ لَمْ تَجِدْ زَنَتْ إِلَّا أَمَةً قَدْ عُرِفَتْ بِصَنْعَةِ یَدٍ وَ نَهَی عَنْ کَسْبِ الْغُلَامِ الصَّغِیرِ الَّذِی لَا یُحْسِنُ صِنَاعَةً بِیَدِهِ فَإِنَّهُ إِنْ لَمْ یَجِدْ سَرَقَ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (4)
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی کَرَاهَةِ کَسْبِ مَنْ لَا یَجْتَنِبُ الْمَحَارِمَ (5).
******
ترجمه:
در این روایت از سکونی، امام صادق (علیه السلام) به نقل از رسول الله (صلى الله عليه وآله) می فرماید که ایشان از کسب و کار در زمینهٔ استخدام کنیزان نهی کرده اند. دلیل این نهی این است که اگر فردی که کار می کند (به خصوص اگر کنیز باشد) نتواند کاری پیدا کند، ممکن است به گناه بیفتد. همچنین، ایشان از کسب و کار در مورد غلامان کوچک که توانایی انجام کار فنی ندارند نیز نهی کرده اند، زیرا اگر آن ها نتوانند کار کنند، ممکن است به دزدی روی آورند.
22252- 1- (7) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ شَمُّونٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ
ص: 163
الْأَصَمِّ عَنْ مِسْمَعِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِکِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الصُّنَّاعُ إِذَا سَهِرُوا اللَّیْلَ کُلَّهُ فَهُوَ سُحْتٌ.
******
ترجمه:
در این روایت از مسمع بن عبد الملک، امام صادق (علیه السلام) می فرماید که اگر صنعتگران و کارگران تمام شب را بیدار بمانند و مشغول کار باشند، این عمل به نوعی سحت (درآمد حرام) محسوب می شود.
22253- 2- (1) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ صَالِحِ بْنِ أَبِی حَمَّادٍ عَنْ غَیْرِ وَاحِدٍ عَنِ الشَّعِیرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ بَاتَ سَاهِراً فِی کَسْبٍ وَ لَمْ یُعْطِ الْعَیْنَ حَظَّهَا (2) مِنَ النَّوْمِ فَکَسْبُهُ ذَلِکَ حَرَامٌ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (3)
وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ أَقُولُ: حَمَلَهُ جَمَاعَةٌ مِنَ الْأَصْحَابِ عَلَی الْکَرَاهَةِ (4).
******
ترجمه:
در این روایت امام صادق (ع) می فرمایند:
«کسی که شب زنده داری کند و برای کسب و کار بیدار بماند و به چشمانش سهمی از خواب ندهد، آن کسب او حرام است.»
(5) 35 بَابُ تَحْرِیمِ کَسْبِ الْقِمَارِ حَتَّی الْکِعَابِ وَ الْجَوْزِ وَ الْبَیْضِ وَ إِنْ کَانَ الْفَاعِلُ غَیْرَ مُکَلَّفٍ وَ تَحْرِیمِ فِعْلِ الْقِمَارِ
******
ترجمه:
22254- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ سَیْفِ بْنِ عَمِیرَةَ عَنْ زِیَادِ بْنِ عِیسَی قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِهِ (7) عَزَّ وَ جَلَّ وَ لا تَأْکُلُوا أَمْوالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْباطِلِ (8) فَقَالَ کَانَتْ قُرَیْشٌ تُقَامِرُ الرَّجُلَ بِأَهْلِهِ وَ مَالِهِ فَنَهَاهُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَنْ ذَلِکَ.
******
ترجمه:
زیاد بن عیسی می گوید: از امام صادق (ع) درباره سخن خداوند متعال «و اموال خود را میان خود به باطل نخورید» پرسیدم. امام فرمودند: قریش مردی را با خانواده و مالش قمار می کردند، پس خداوند متعال آنان را از این کار نهی کرد.
ص: 164
22255- 2- (1) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ وَ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ عَبْدِ الْحَمِیدِ بْنِ سَعِیدٍ قَالَ: بَعَثَ أَبُو الْحَسَنِ ع غُلَاماً یَشْتَرِی لَهُ بَیْضاً فَأَخَذَ الْغُلَامُ بَیْضَةً أَوْ بَیْضَتَیْنِ فَقَامَرَ بِهَا فَلَمَّا أَتَی بِهِ أَکَلَهُ فَقَالَ لَهُ مَوْلًی لَهُ إِنَّ فِیهِ مِنَ الْقِمَارِ قَالَ فَدَعَا بِطَشْتٍ فَتَقَیَّأَ فَقَاءَهُ.
******
ترجمه:
عبدالحمید بن سعید می گوید: امام کاظم (ع) غلامی را فرستاد تا برایش تخم مرغ بخرد. غلام یک یا دو تخم مرغ را گرفت و با آن ها قمار کرد. هنگامی که تخم مرغ ها را آورد، امام (ع) آن ها را خورد. یکی از خدمتکاران به ایشان گفت که این تخم مرغ ها از طریق قمار به دست آمده است. امام ظرفی خواست و آن ها را بالا آورد و بیرون ریخت.
22256- 3- (2) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلٍ عَنِ الْوَشَّاءِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ الْمَیْسِرُ هُوَ الْقِمَارُ.
******
ترجمه:
سهل از وشاء از امام کاظم (ع) نقل می کند که فرمود: شنیدم که می فرمود: «میسر همان قمار است.»
22257- 4- (3) وَ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ النَّضْرِ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: لَمَّا أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَی رَسُولِهِ ص إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَیْسِرُ وَ الْأَنْصابُ وَ الْأَزْلامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّیْطانِ فَاجْتَنِبُوهُ (4) قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا الْمَیْسِرُ فَقَالَ کُلُّ مَا تُقُومِرَ بِهِ حَتَّی الْکِعَابُ وَ الْجَوْزُ قِیلَ فَمَا الْأَنْصَابُ قَالَ مَا ذَبَحُوا لآِلِهَتِهِمْ قِیلَ فَمَا الْأَزْلَامُ قَالَ قِدَاحُهُمُ الَّتِی یَسْتَقْسِمُونَ بِهَا.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (5)
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ مِثْلَهُ (6).
******
ترجمه:
جابر از امام باقر (ع) نقل می کند که فرمود: هنگامی که خداوند این آیه را بر پیامبرش (ص) نازل کرد «شراب و قمار و بت ها و تیرهای بخت آزمایی پلیدی هایی از کار شیطان هستند؛ پس از آن ها دوری کنید»، گفته شد: ای رسول خدا، میسر (قمار) چیست؟ پیامبر (ص) فرمود: «هر چیزی که با آن قمار کنند، حتی بازی با مهره ها و گردو.» پرسیده شد: انصاب چیست؟ فرمود: «چیزی که برای خدایانشان قربانی می کردند.» پرسیده شد: ازلام چیست؟ فرمود: «چوب هایی که با آن ها بخت آزمایی می کردند.»
22258- 5- (7) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ
ص: 165
صَفْوَانَ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا ع قَالَ: لَا تَصْلُحُ الْمُقَامَرَةُ وَ لَا النُّهْبَةُ.
******
ترجمه:
محمد بن مسلم از یکی از آن دو امام (علیهما السلام) نقل می کند که فرمود: «قمار و غارت (برداشتن مال دیگران به صورت غیرقانونی) درست نیست.»
22259- 6- (1) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: کَانَ یَنْهَی عَنِ الْجَوْزِ یَجِی ءُ بِهِ الصِّبْیَانُ مِنَ الْقِمَارِ أَنْ یُؤْکَلَ وَ قَالَ هُوَ سُحْتٌ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ السَّکُونِیِّ مِثْلَهُ (2).
******
ترجمه:
سکونی از امام صادق (ع) نقل می کند که فرمود: «نهی می کرد از خوردن گردویی که کودکان از طریق قمار به دست می آورند» و فرمود: «این مال حرام است.»
22260- 7- (3) وَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ النَّهْدِیِّ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع الصِّبْیَانُ یَلْعَبُونَ بِالْجَوْزِ وَ الْبَیْضِ وَ یُقَامِرُونَ فَقَالَ لَا تَأْکُلْ مِنْهُ فَإِنَّهُ حَرَامٌ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (4)
وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ.
******
ترجمه:
اسحاق بن عمار می گوید: به امام صادق (ع) عرض کردم که کودکان با گردو و تخم مرغ بازی می کنند و قمار می کنند. امام فرمود: «از آن نخور، زیرا که حرام است.»
22261- 8- (5) الْعَیَّاشِیُّ فِی تَفْسِیرِهِ عَنْ أَسْبَاطِ بْنِ سَالِمٍ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فَجَاءَ رَجُلٌ فَقَالَ أَخْبِرْنِی عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَأْکُلُوا أَمْوالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْباطِلِ (6) قَالَ یَعْنِی بِذَلِکَ الْقِمَارَ الْحَدِیثَ.
******
ترجمه:
اسباط بن سالم می گوید: نزد امام صادق (ع) بودم که مردی آمد و پرسید: مرا از معنای این سخن خداوند آگاه کن که «ای کسانی که ایمان آورده اید، اموال خود را میان خود به باطل نخورید». امام فرمود: منظور از این، قمار است.
22262- 9- (7) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی
ص: 166
قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَأْکُلُوا أَمْوالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْباطِلِ (1) قَالَ نَهَی عَنِ الْقِمَارِ وَ کَانَتْ قُرَیْشٌ تُقَامِرُ الرَّجُلَ بِأَهْلِهِ وَ مَالِهِ فَنَهَاهُمُ اللَّهُ عَنْ ذَلِکَ.
******
ترجمه:
محمد بن علی از امام صادق (ع) درباره سخن خداوند «ای کسانی که ایمان آورده اید، اموال خود را میان خود به باطل نخورید» نقل می کند. امام فرمود: خداوند از قمار نهی کرده است، زیرا قریش با خانواده و مال مردان قمار می کردند و خداوند آنان را از این کار بازداشت.
22263- 10- (2) وَ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا ع قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ الْمَیْسِرُ هُوَ الْقِمَارُ.
******
ترجمه:
امام رضا (ع) فرمود: «میسر همان قمار است.»
22264- 11- (3) وَ عَنِ الرِّضَا ع قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ إِنَّ الشِّطْرَنْجَ وَ النَّرْدَ وَ أَرْبَعَةَ عَشَرَ (4) وَ کُلَّ مَا قُومِرَ عَلَیْهِ مِنْهَا فَهُوَ مَیْسِرٌ.
******
ترجمه:
امام رضا (ع) فرمود: «شطرنج و نرد و چهارده(نوعی بازی) و هر چیزی که بر آن قمار شود، میسر است.»
22265- 12- (5) وَ عَنْ یَاسِرٍ الْخَادِمِ عَنِ الرِّضَا ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْمَیْسِرِ قَالَ التَّفَلُ (6) مِنْ کُلِّ شَیْ ءٍ قَالَ الْخُبْزُ وَ التَّفَلُ (7) مَا یُخَرَّجُ بَیْنَ الْمُتَرَاهِنَیْنِ مِنَ الدَّرَاهِمِ وَ غَیْرِهِ.
******
ترجمه:
یاسر خادم از امام رضا (ع) نقل می کند که گفت: از ایشان درباره میسر (قمار) پرسیدم. فرمود: «تفل از هر چیزی است؛ مانند نان و تفلی که بین دو قمارباز از درهم ها و چیزهای دیگر خارج می شود.»
22266- 13- (8) وَ عَنْ هِشَامٍ عَنِ الثِّقَةِ رَفَعَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قِیلَ لَهُ رُوِیَ عَنْکُمْ أَنَّ الْخَمْرَ وَ الْمَیْسِرَ وَ الْأَنْصَابَ وَ الْأَزْلَامَ رِجَالٌ فَقَالَ مَا کَانَ اللَّهُ لِیُخَاطِبَ خَلْقَهُ بِمَا لَا یَعْلَمُونَ.
******
ترجمه:
هشام از یک فرد مورد اعتماد نقل می کند که از امام صادق (ع) پرسیده شد: «روایت شده است که درباره شراب، قمار، بت ها و تیرهای بخت آزمایی گفته اید که پلیدی هایی از کار شیطان هستند.» امام (ع) فرمود: «خداوند به خلقش چیزی نمی گوید که ندانند.»
22267- 14- (9) أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی فِی نَوَادِرِهِ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لا تَأْکُلُوا أَمْوالَکُمْ
ص: 167
بَیْنَکُمْ بِالْباطِلِ (1) قَالَ ذَلِکَ الْقِمَارُ.
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (2).
******
ترجمه:
احمد بن محمد بن عیسى در نوادرش از پدرش نقل می کند که امام صادق (ع) درباره سخن خداوند «و اموال خود را میان خود به باطل نخورید» فرمود: «این درباره قمار است.»
(3) 36 بَابُ تَحْرِیمِ أَخْذِ مَا یُنْثَرُ فِی الْأَعْرَاسِ وَ نَحْوِهَا إِلَّا أَنْ یُعْلَمَ إِذْنُ أَرْبَابِهِ
******
ترجمه:
22268- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ صَفْوَانَ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا ع قَالَ: لَا تَصْلُحُ الْمُقَامَرَةُ وَ لَا النُّهْبَةُ.
******
ترجمه:
محمد بن مسلم از یکی از آن دو امام (ع) نقل می کند که فرمود: «قمار و غارت (برداشتن مال دیگران به صورت غیرقانونی) درست نیست.»
22269- 2- (5) وَ عَنْهُ عَنِ الْعَمْرَکِیِّ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِیهِ أَبِی الْحَسَنِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ النُّثَارِ مِنَ السُّکَّرِ وَ اللَّوْزِ وَ أَشْبَاهِهِ أَ یَحِلُّ أَکْلُهُ قَالَ یُکْرَهُ أَکْلُ مَا انْتُهِبَ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ نَحْوَهُ (6) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی مِثْلَهُ (7)
ص: 168
وَ رَوَاهُ عَلِیُّ بْنُ جَعْفَرٍ فِی کِتَابِهِ (1)
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ مِثْلَهُ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ یُکْرَهُ کُلُّ مَا یُنْتَهَبُ (2).
وَ رَوَاهُ الْحِمْیَرِیُّ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ مِثْلَهُ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ یُکْرَهُ أَکْلُ النَّهْبِ (3).
أَقُولُ: الْمُرَادُ بِالْکَرَاهَةِ التَّحْرِیمُ لِمَا یَأْتِی (4) أَوْ هُوَ مَخْصُوصٌ بِحُصُولِ الْإِذْنِ.
******
ترجمه:
علی بن جعفر از برادرش امام کاظم (ع) نقل می کند که گفت: از ایشان درباره نثار (هدیه) از شکر و بادام و اشباه آن پرسیدم که آیا خوردن آن ها جایز است؟ فرمود: «خوردن چیزی که به غارت رفته، مکروه است.»
من می گویم: منظور از این کراهت، تحریم است یا اینکه اجازه ای در کار باشد.
22270- 3- (5) وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی الْجَارُودِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع یَقُولُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لَا یَزْنِی الزَّانِی حِینَ یَزْنِی وَ هُوَ مُؤْمِنٌ وَ لَا یَسْرِقُ حِینَ یَسْرِقُ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ وَ لَا یَنْهَبُ نُهْبَةً ذَاتَ شَرَفٍ حِینَ یَنْهَبُهَا وَ هُوَ مُؤْمِنٌ قَالَ ابْنُ سِنَانٍ قُلْتُ لِأَبِی الْجَارُودِ وَ مَا نُهْبَةٌ ذَاتُ شَرَفٍ قَالَ نَحْوُ مَا صَنَعَ حَاتِمٌ حِینَ قَالَ مَنْ أَخَذَ شَیْئاً فَهُوَ لَهُ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی مِثْلَهُ (6).
******
ترجمه:
ابو الجارود می گوید: از امام باقر (ع) شنیدم که فرمود: رسول خدا (ص) فرمود: «زناکار در حال زنا مؤمن نیست و دزد در حال دزدی مؤمن نیست و کسی که در حال غارت، مال باارزشی را می برد، مؤمن نیست.» ابن سینان گفت: از ابو الجارود پرسیدم: «نهبه که باارزش است چیست؟» او گفت: «نظیر کاری که حاتم انجام داد، وقتی گفت: هر کس چیزی برداشت، آن برای اوست.»
22271- 4- (7) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع الْإِمْلَاکُ یَکُونُ وَ الْعُرْسُ فَیَنْثِرُونَ عَلَی الْقَوْمِ
ص: 169
فَقَالَ حَرَامٌ وَ لَکِنْ مَا أَعْطَوْکَ مِنْهُ فَخُذْ.
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ نَحْوَهُ (1).
******
ترجمه:
اسحاق بن عمار می گوید: به امام صادق (ع) گفتم: «املاکی که در عروسی وجود دارد و به مردم می پاشند، چه حکمی دارد؟» امام فرمود: «حرام است، اما آنچه را که به تو دادند، بگیر.»
22272- 5- (2) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ وَهْبٍ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: قَالَ عَلِیٌّ ع لَا بَأْسَ بِنَثْرِ الْجَوْزِ وَ السُّکَّرِ.
قَالَ الشَّیْخُ تَضَمَّنَ هَذَا جَوَازَ النَّثْرِ لَا الْأَخْذِ فَلَا یُنَافِی الْخَبَرَیْنِ الْأَوَّلَیْنِ.
******
ترجمه:
وهب از جعفر بن محمد (ع) نقل می کند که پدرش گفت: امام علی (ع) فرمود: «نثارکردن گردو و شکر اشکالی ندارد.»
مرحوم شیخ می گوید: این جمله اجازه نثار را شامل می شود، نه اجازه برداشت؛ بنابراین دو خبربا هم تناقضی ندارد.
(3) 37 بَابُ جَوَازِ بَیْعِ الْفَهْدِ وَ سِبَاعِ الطَّیْرِ وَ عِظَامِ الْفِیلِ وَ اسْتِعْمَالِهَا وَ عَدَمِ جَوَازِ بَیْعِ الْقِرْدِ وَ شِرَائِهِ
******
ترجمه:
22273- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ عِیصِ بْنِ الْقَاسِمِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْفُهُودِ وَ سِبَاعِ الطَّیْرِ هَلْ یُلْتَمَسُ التِّجَارَةُ فِیهَا قَالَ نَعَمْ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ (5)
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ صَفْوَانَ مِثْلَهُ (6).
******
ترجمه:
عیسی بن قاسم می گوید: از امام صادق (ع) درباره فهود(پلنگ) و درندگان پرندگان پرسیدم که آیا تجارت در آن ها مجاز است؟ امام فرمود: «بله، مجاز است.»
ص: 170
22274- 2- (1) وَ بِالْإِسْنَادِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ عَبْدِ الْحَمِیدِ بْنِ سَعِیدٍ (2) قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا إِبْرَاهِیمَ ع عَنْ عِظَامِ الْفِیلِ یَحِلُّ بَیْعُهُ أَوْ شِرَاؤُهُ الَّذِی یُجْعَلُ مِنْهُ الْأَمْشَاطُ فَقَالَ لَا بَأْسَ قَدْ کَانَ لِأَبِی مِنْهُ مُشْطٌ أَوْ أَمْشَاطٌ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (3)
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ صَفْوَانَ مِثْلَهُ (4).
******
ترجمه:
عبد الحمید بن سعید می گوید: از امام کاظم (ع) درباره استخوان های فیل پرسیدم که آیا خرید و فروش آن ها که برای ساخت شانه ها استفاده می شود، جایز است؟ امام فرمود: «اشکالی ندارد، زیرا پدرم نیز از آن ها شانه ای یا شانه هایی داشت.»
22275- 3- (5) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ صَالِحِ بْنِ السِّنْدِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِیرٍ عَنْ مُوسَی بْنِ یَزِیدَ قَالَ: رَأَیْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع یَمْتَشِطُ بِمُشْطِ عَاجٍ وَ اشْتَرَیْتُهُ لَهُ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی آدَابِ الْحَمَّامِ (6).
******
ترجمه:
جعفر بن بشیر از موسی بن یزید نقل می کند که گفت: «امام علی بن موسی (ع) را دیدم که با شانه ای از عاج (شانه ی فیل) موهایش را مرتب می کند و من آن را برای او خریده بودم.»
22276- 4- (7) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ شَمُّونٍ عَنِ الْأَصَمِّ عَنْ مِسْمَعٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص نَهَی عَنِ الْقِرْدِ أَنْ یُشْتَرَی وَ أَنْ یُبَاعَ.
ص: 171
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ (1)
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (2)
وَ کَذَا کُلُّ مَا قَبْلَهُ.
******
ترجمه:
مسمع از امام صادق (ع) نقل می کند که فرمود: «رسول خدا (ص) خرید و فروش میمون را نهی کرد.»
22277- 5- (3) عَلِیُّ بْنُ جَعْفَرٍ فِی کِتَابِهِ عَنْ أَخِیهِ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ جُلُودِ السِّبَاعِ وَ بَیْعِهَا وَ رُکُوبِهَا أَ یَصْلُحُ ذَلِکَ قَالَ لَا بَأْسَ مَا لَمْ یُسْجَدْ عَلَیْهَا.
******
ترجمه:
علی بن جعفر در کتابش از برادرش نقل می کند که از امام کاظم (ع) درباره پوست درندگان و خرید و فروش آن ها و استفاده از آن ها پرسیدم. امام فرمود: «اشکالی ندارد، به شرطی که بر آن ها سجده نشود.»
(4) 38 بَابُ جَوَازِ بَیْعِ جِلْدِ غَیْرِ مَأْکُولِ اللَّحْمِ إِذَا کَانَ مُذَکًّی دُونَ الْمَیْتَةِ
******
ترجمه:
22278- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ أَبِی مَخْلَدٍ السَّرَّاجِ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع إِذْ دَخَلَ عَلَیْهِ مُعَتِّبٌ- فَقَالَ بِالْبَابِ رَجُلَانِ فَقَالَ أَدْخِلْهُمَا فَدَخَلَا فَقَالَ أَحَدُهُمَا إِنِّی رَجُلٌ سَرَّاجٌ أَبِیعُ جُلُودَ النَّمِرِ فَقَالَ مَدْبُوغَةٌ هِیَ قَالَ نَعَمْ قَالَ لَیْسَ بِهِ بَأْسٌ.
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ مِثْلَهُ (6).
******
ترجمه:
ابی مخلد سراج می گوید: «من نزد امام صادق (ع) بودم که معتب وارد شد و گفت: دو مرد در درب هستند. امام فرمود: آن ها را وارد کن. آن دو وارد شدند. یکی از آن ها گفت: من مردی سراج هستم و پوست های نمر(میمون) را می فروشم. امام پرسید: آیا آن ها دباغی شده اند؟ او گفت: بله. امام فرمود: اشکالی ندارد.»
22279- 2- (7) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْفِرَاءِ
ص: 172
أَشْتَرِیهِ مِنَ الرَّجُلِ الَّذِی لَعَلِّی لَا أَثِقُ بِهِ فَیَبِیعُنِی عَلَی أَنَّهَا ذَکِیَّةٌ أَبِیعُهَا عَلَی ذَلِکَ فَقَالَ إِنْ کُنْتَ لَا تَثِقُ بِهِ فَلَا تَبِعْهَا عَلَی أَنَّهَا ذَکِیَّةٌ إِلَّا أَنْ تَقُولَ قَدْ قِیلَ لِی إِنَّهَا ذَکِیَّةٌ.
******
ترجمه:
عبد الرحمن بن حجاج می گوید: «از امام صادق (ع) درباره خریدن پوست های حیوانی از کسی که به او اعتماد ندارم پرسیدم، آیا می توانم بر این اساس که او می گوید آن ها حلال است، آن ها را بفروشم؟ امام فرمود: اگر به او اعتماد نداری، نباید آن ها را بر اساس ادعای او که می گوید حلال هستند، بفروشی، مگر اینکه بگویی: به من گفته شده که آن ها حلال هستند.»
22280- 3- (1) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ أَبِی الْقَاسِمِ الصَّیْقَلِ قَالَ: کَتَبْتُ إِلَیْهِ قَوَائِمُ السُّیُوفِ الَّتِی تُسَمَّی السَّفَنَ أَتَّخِذُهَا مِنْ جُلُودِ السَّمَکِ فَهَلْ یَجُوزُ الْعَمَلُ بِهَا وَ لَسْنَا نَأْکُلُ لُحُومَهَا قَالَ فَکَتَبَ لَا بَأْسَ.
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ (2) عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ أَبِی الْقَاسِمِ مِثْلَهُ (3).
******
ترجمه:
ابی القاسم صیقل می گوید: «به امام صادق (ع) نامه ای نوشتم درباره ی قوام های شمشیری که به آن ها "سفن" می گویند و می خواستم از پوست ماهی درست کنم. آیا کار کردن با آن ها جایز است در حالی که ما گوشت آن ها را نمی خوریم؟ امام پاسخ داد: اشکالی ندارد.»
22281- 4- (4) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی بْنِ عُبَیْدٍ عَنْ أَبِی الْقَاسِمِ الصَّیْقَلِ وَ وَلَدِهِ قَالَ: کَتَبُوا إِلَی الرَّجُلِ ع جَعَلَنَا اللَّهُ فِدَاکَ إِنَّا قَوْمٌ نَعْمَلُ السُّیُوفَ لَیْسَتْ لَنَا مَعِیشَةٌ وَ لَا تِجَارَةٌ غَیْرُهَا وَ نَحْنُ مُضْطَرُّونَ إِلَیْهَا وَ إِنَّمَا عِلَاجُنَا جُلُودُ الْمَیْتَةِ وَ الْبِغَالِ وَ الْحَمِیرِ الْأَهْلِیَّةِ لَا یَجُوزُ فِی أَعْمَالِنَا غَیْرُهَا فَیَحِلُّ لَنَا عَمَلُهَا وَ شِرَاؤُهَا وَ بَیْعُهَا وَ مَسُّهَا بِأَیْدِینَا وَ ثِیَابِنَا وَ نَحْنُ نُصَلِّی فِی ثِیَابِنَا وَ نَحْنُ مُحْتَاجُونَ إِلَی جَوَابِکَ فِی هَذِهِ الْمَسْأَلَةِ یَا سَیِّدَنَا لِضَرُورَتِنَا فَکَتَبَ اجْعَلْ ثَوْباً لِلصَّلَاةِ وَ کَتَبَ إِلَیْهِ جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ قَوَائِمُ السُّیُوفِ الَّتِی تُسَمَّی السَّفَنَ نَتَّخِذُهَا مِنْ جُلُودِ السَّمَکِ فَهَلْ یَجُوزُ لِیَ الْعَمَلُ بِهَا وَ لَسْنَا نَأْکُلُ لُحُومَهَا فَکَتَبَ ع لَا بَأْسَ.
ص: 173
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (1) وَ صَدْرُ الْحَدِیثِ غَیْرُ صَرِیحٍ فِی جَوَازِ اسْتِعْمَالِ جُلُودِ الْمَیْتَةِ فِی الضَّرُورَةِ.
******
ترجمه:
ابوالقاسم صیقل و پسرش می گویند: «به امام (ع) نامه ای نوشتیم و گفتیم: خدایا، ما قومی هستیم که شمشیرها می سازیم و زندگی یا تجارتی جز این نداریم و مجبور به این کار هستیم. تنها مواد اولیه ی ما پوست های مردارها و پوست های الاغ ها و الاغ های اهلی است. هیچ چیز دیگری در کارهای ما جایز نیست. بنابراین، آیا کار کردن با آن ها، خرید و فروش و لمس آن ها با دست ها و لباس هایمان برای ما جایز است در حالی که در لباس های خود نماز می خوانیم و به این جواب احتیاج داریم، ای آقا، به خاطر ضرورت ما؟ امام (ع) نوشت: برای نماز، لباسی مخصوص داشته باشید.»
سپس درباره ی قوام های شمشیری که به آن ها "سفن" می گویند و می خواستم از پوست ماهی درست کنم پرسیدم: آیا کار کردن با آن ها جایز است در حالی که ما گوشت آن ها را نمی خوریم؟ امام پاسخ داد: اشکالی ندارد.»
می گویم : اول حدیث صراحت ندارد در خصوص جواز استفاده از پوست های مردارها در شرایط اضطراری .
22282- 1- (3) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ عَبْدِ الْمُؤْمِنِ عَنْ صَابِرٍ (4) قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ یُؤَاجِرُ بَیْتَهُ فَیُبَاعُ فِیهِ (5) الْخَمْرُ قَالَ حَرَامٌ أَجْرُهُ.
مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ مِثْلَهُ (6).
******
ترجمه:
صابر گفت: از ابو عبدالله (ع) پرسیدم درباره ی مردی که خانه اش را اجاره می دهد و در آن خمر فروخته می شود. او گفت: اجاره اش حرام است.»
22283- 2- (7) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ ابْنِ أُذَیْنَةَ قَالَ: کَتَبْتُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَسْأَلُهُ عَنِ الرَّجُلِ یُؤَاجِرُ سَفِینَتَهُ وَ دَابَّتَهُ مِمَّنْ یَحْمِلُ فِیهَا أَوْ عَلَیْهَا الْخَمْرَ وَ الْخَنَازِیرَ قَالَ لَا بَأْسَ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ مِثْلَهُ (8)
ص: 174
أَقُولُ: حَمَلَ الشَّیْخُ الْأَوَّلَ عَلَی مَنْ یَعْلَمُ أَنَّهُ یُبَاعُ فِیهِ الْخَمْرُ وَ الثَّانِیَ عَلَی مَنْ لَا یَعْلَمُ مَا یُحْمَلُ عَلَیْهَا وَ جَوَّزَ حَمْلَ الْخَمْرِ عَلَی مَا یُحْمَلُ لِیُجْعَلَ خَلًّا وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی الْمَقْصُودِ عُمُوماً (1).
******
ترجمه:
«ابن أذینه گفت: من به ابی عبدالله (ع) نوشتم و از او درباره ی مردی که کشتی اش را اجاره می دهد و یا حیوانش را به کسی که در آن خمر و خوک حمل می کند، سؤال کردم. او گفت: هیچ اشکالی ندارد.
می گویم: مرحوم شیخ روایت اول را بر این اساس حمل کرده اند که او می داند که در آن خمر فروخته می شود(پس حرام است) و دومی بر کسی است که نمی داند چه چیزی را حمل می کند ومی توان خمررا حمل بر آنچه که حمل می شود به این منظور که سرکه درست شود، و پیشتر چیزی که نشان دهنده ی مقصود به طور کلی باشد، آمده است.»
(2) 40 بَابُ حُکْمِ بَیْعِ عَذِرَةِ الْإِنْسَانِ وَ غَیْرِهِ وَ حُکْمِ الْأَبْوَالِ
******
ترجمه:
22284- 1- (3) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مِسْکِینٍ (4) عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ وَضَّاحٍ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ شُعَیْبٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: ثَمَنُ الْعَذِرَةِ مِنَ السُّحْتِ.
******
ترجمه:
«یعقوب بن شعیب از ابی عبدالله (ع) نقل کرد که فرمود: قیمت عذره از سحت است.»
22285- 2- (5) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ صَفْوَانَ عَنْ (مِسْمَعٍ عَنْ أَبِی مِسْمَعٍ) (6) عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ قَالَ: سَأَلَ رَجُلٌ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع وَ أَنَا حَاضِرٌ فَقَالَ إِنِّی رَجُلٌ أَبِیعُ الْعَذِرَةَ فَمَا تَقُولُ قَالَ حَرَامٌ بَیْعُهَا وَ ثَمَنُهَا وَ قَالَ لَا بَأْسَ بِبَیْعِ الْعَذِرَةِ.
******
ترجمه:
سماعه بن مهران گفت: مردی از ابی عبدالله (ع) سوال کرد و من حاضر بودم. او گفت: من مردی هستم که عذره می فروشم، نظر شما چیست؟ فرمود: فروش آن حرام است و قیمت آن نیز حرام است. سپس فرمود: اما فروش عذره اشکالی ندارد.»
22286- 3- (7) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَجَّالِ عَنْ ثَعْلَبَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُضَارِبٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَا بَأْسَ بِبَیْعِ الْعَذِرَةِ.
ص: 175
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ (1)
أَقُولُ: حَمَلَهُ الشَّیْخُ عَلَی عَذِرَةِ الدَّوَابِّ وَ کَذَا آخِرُ الْحَدِیثِ الَّذِی قَبْلَهُ لِیَرْتَفِعَ التَّنَاقُضُ وَ التَّنَافِی وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی إِبَاحَةِ أَبْوَالِ مَا یُؤْکَلُ لَحْمُهُ وَ تَحْرِیمِ غَیْرِهَا فِی النَّجَاسَاتِ (2) وَ یَأْتِی أَیْضاً مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ فِی الْأَطْعِمَةِ (3).
******
ترجمه:
در این روایت، امام صادق (ع) می فرماید که فروش "عذره" (مدفوع) مجاز است.
می گویم : مرحوم شیخ این روایت وآخرروایت قبلی را به "عذره" (مدفوع) حیوانات حمل کرده اند، تا تناقض و تضاد از بین برود. او همچنین بر اساس روایت های قبلی، ادرارحیوانات حلال گوشت مجاز به فروش هستیم ، در حالی که در مورد حیوانات حرام گوشت جزء نجاست شمرده شده .ودرباب خوراکیها دلائلش خواهد آمد .
22287- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ ابْنِ أُذَیْنَةَ قَالَ: کَتَبْتُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَسْأَلُهُ عَنْ رَجُلٍ لَهُ خَشَبٌ فَبَاعَهُ مِمَّنْ یَتَّخِذُهُ بَرَابِطَ فَقَالَ لَا بَأْسَ بِهِ وَ عَنْ رَجُلٍ لَهُ خَشَبٌ فَبَاعَهُ مِمَّنْ یَتَّخِذُهُ صُلْبَاناً قَالَ لَا.
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (6) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ مِثْلَهُ (7).
******
ترجمه:
از ابن اذینه روایت شده است: او می گوید به ابی عبدالله (امام صادق) نوشتم و از او درباره مردی پرسیدم که مقداری چوب دارد و آن را به کسی می فروشد که از آن برای ساخت «رباط»(محل نگهداری اسب) استفاده کند. امام فرمود: اشکالی ندارد. و (همچنین) درباره مردی پرسیدم که چوب دارد و آن را به کسی می فروشد که از آن صلیب بسازد. امام فرمود: نه.
22288- 2- (8) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبَانِ بْنِ عِیسَی
ص: 176
الْقُمِّیِّ (1) عَنْ عَمْرِو بْنِ حُرَیْثٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ التُّوتِ أَبِیعُهُ یُصْنَعُ لِلصَّلِیبِ وَ الصَّنَمِ قَالَ لَا.
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ مِثْلَهُ (2) وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ (3)
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ عُمُوماً (4).
******
ترجمه:
از عمرو بن حریث روایت شده است: او می گوید از ابا عبدالله (امام صادق) درباره توت (چوب درخت توت) پرسیدم؛ آیا آن را بفروشم تا برای ساخت صلیب و بت استفاده شود؟ امام فرمود: نه.
(5) 42 بَابُ تَحْرِیمِ مَعُونَةِ الظَّالِمِینَ وَ لَوْ بِمَدَّةِ قَلَمٍ وَ طَلَبِ مَا فِی أَیْدِیهِمْ مِنَ الظُّلْمِ
******
ترجمه:
22289- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ جَمِیعاً عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مَالِکِ بْنِ عَطِیَّةَ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ ع فِی حَدِیثٍ قَالَ: إِیَّاکُمْ وَ صُحْبَةَ الْعَاصِینَ وَ مَعُونَةَ الظَّالِمِینَ.
******
ترجمه:
از ابوحمزه روایت شده است که علی بن الحسین (امام سجاد) در حدیثی فرمود: از همنشینی با گنهکاران و یاری رساندن به ستمکاران بپرهیزید.
22290- 2- (7) وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ
ص: 177
طَلْحَةَ بْنِ زَیْدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْعَامِلُ بِالظُّلْمِ وَ الْمُعِینُ لَهُ وَ الرَّاضِی بِهِ شُرَکَاءُ ثَلَاثَتُهُمْ.
******
ترجمه:
از طلحة بن زید روایت شده است که اباعبدالله (امام صادق) فرمود: کسی که ظلم می کند، کسی که به او در ظلم یاری می رساند، و کسی که به آن راضی است، هر سه در آن شریک اند.
22291- 3- (1) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُذَافِرٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع یَا عُذَافِرُ نُبِّئْتُ أَنَّکَ تُعَامِلُ أَبَا أَیُّوبَ وَ الرَّبِیعَ- فَمَا حَالُکَ إِذَا نُودِیَ بِکَ فِی أَعْوَانِ الظَّلَمَةِ قَالَ فَوَجَمَ أَبِی فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لَمَّا رَأَی مَا أَصَابَهُ أَیْ عُذَافِرُ إِنِّی إِنَّمَا خَوَّفْتُکَ بِمَا خَوَّفَنِی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ قَالَ مُحَمَّدٌ فَقَدِمَ أَبِی فَمَا زَالَ مَغْمُوماً مَکْرُوباً حَتَّی مَاتَ.
******
ترجمه:
از محمد بن عذافر، از پدرش روایت شده است که اباعبدالله (امام صادق) به او گفت: ای عذافر! به من خبر رسیده که تو با ابا ایوب و ربیع معامله می کنی؛ پس حال تو چگونه خواهد بود هنگامی که در شمار یاران ظالمان فرا خوانده شوی؟ پدرم (عذافر) متحیر و نگران شد. اباعبدالله (امام صادق) وقتی حال او را دید، فرمود: ای عذافر! من فقط تو را ترساندم به همان چیزی که خداوند عز و جل مرا از آن ترسانده است. محمد (پسر عذافر) گفت: پس پدرم به وطن بازگشت و پیوسته غمگین و اندوهگین بود تا از دنیا رفت.
22292- 4- (2) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ حَرِیزٍ (3) قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ اتَّقُوا اللَّهَ وَ صُونُوا دِینَکُمْ بِالْوَرَعِ وَ قَوُّوهُ بِالتَّقِیَّةِ وَ الِاسْتِغْنَاءِ بِاللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ (4) إِنَّهُ مَنْ خَضَعَ لِصَاحِبِ سُلْطَانٍ وَ لِمَنْ یُخَالِفُهُ عَلَی دِینِهِ طَلَباً لِمَا فِی یَدَیْهِ مِنْ دُنْیَاهُ أَخْمَلَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَقَّتَهُ عَلَیْهِ وَ وَکَلَهُ إِلَیْهِ فَإِنْ هُوَ غَلَبَ عَلَی شَیْ ءٍ مِنْ دُنْیَاهُ فَصَارَ إِلَیْهِ مِنْهُ شَیْ ءٌ نَزَعَ اللَّهُ جَلَّ اسْمُهُ الْبَرَکَةَ مِنْهُ وَ لَمْ یَأْجُرْهُ عَلَی شَیْ ءٍ مِنْهُ یُنْفِقُهُ فِی حَجٍّ وَ لَا عِتْقٍ وَ لَا بِرٍّ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ فِی عِقَابِ الْأَعْمَالِ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ (5)
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ نَحْوَهُ (6).
******
ترجمه:
از حریز روایت شده است که شنیدم اباعبدالله (امام صادق) می فرماید: از خدا پروا کنید و دین خود را با ورع (پرهیزکاری) حفظ کنید و آن را با تقیه وطلب نیازاز خداوند عز و جل تقویت کنید. همانا کسی که به خاطر دنیا و اموال در دست کسی که دارای مقام یا مخالف دین اوست، به او تواضع کند، خداوند عز و جل او را خوار کرده و مورد خشم خود قرار می دهد و او را به همان فرد واگذار می کند. پس اگر او چیزی از دنیا به دست آورد و از آن بهره ای نصیبش شود، خداوند، برکت را از آن می گیرد و هیچ پاداشی برای چیزی که از آن در راه حج، آزاد کردن برده یا نیکوکاری خرج می کند، به او نمی دهد.
ص: 178
22293- 5- (1) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع عَنْ أَعْمَالِهِمْ فَقَالَ لِی یَا أَبَا مُحَمَّدٍ لَا وَ لَا مَدَّةَ قَلَمٍ إِنَّ أَحَدَهُمْ (2) لَا یُصِیبُ مِنْ دُنْیَاهُمْ شَیْئاً إِلَّا أَصَابُوا مِنْ دِینِهِ مِثْلَهُ أَوْ حَتَّی یُصِیبُوا مِنْ دِینِهِ مِثْلَهُ الْوَهْمُ مِنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (3).
******
ترجمه:
از ابو بصیر روایت شده است که از ابا جعفر (امام باقر) درباره اعمال (و کارهای) آنان پرسیدم. امام به من فرمود: ای ابا محمد، هرگز! حتی به اندازه یک حرکت قلم. هیچ کدام از آنان چیزی از دنیای آنان به دست نمی آورند، مگر اینکه به همان اندازه از دینشان کاسته می شود یا تا جایی که به اندازه آن از دینشان کاسته شود. (این عبارت «الوهم من ابن ابی عمیر» به معنای تردیدی است که ابن ابی عمیر در نقل آن داشته است).
22294- 6- (4) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ بَشِیرٍ عَنِ ابْنِ أَبِی یَعْفُورٍ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع إِذْ دَخَلَ (5) عَلَیْهِ رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِنَا فَقَالَ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ (6) إِنَّهُ رُبَّمَا أَصَابَ الرَّجُلَ مِنَّا الضِّیقُ أَوِ الشِّدَّةُ فَیُدْعَی إِلَی الْبِنَاءِ یَبْنِیهِ أَوِ النَّهَرِ یَکْرِیهِ أَوِ الْمُسَنَّاةِ (7) یُصْلِحُهَا فَمَا تَقُولُ فِی ذَلِکَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَا أُحِبُّ أَنِّی عَقَدْتُ لَهُمْ عُقْدَةً أَوْ وَکَیْتُ لَهُمْ وِکَاءً وَ إِنَّ لِی مَا بَیْنَ لَابَتَیْهَا لَا وَ لَا مَدَّةً بِقَلَمٍ إِنَّ أَعْوَانَ الظَّلَمَةِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فِی سُرَادِقٍ مِنْ نَارٍ حَتَّی یَحْکُمَ اللَّهُ بَیْنَ الْعِبَادِ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ مِثْلَهُ (8).
******
ترجمه:
از ابن ابی یعفور روایت شده است: او می گوید که نزد اباعبدالله (امام صادق) بودم که مردی از اصحاب ما بر او وارد شد و گفت: فدایت شوم، گاهی برای برخی از ما تنگی یا سختی (در زندگی) پیش می آید و به او پیشنهاد می شود که در ساخت وساز کار کند، یا نهری را لایروبی کند، یا دیواری را تعمیر کند؛ نظرتان در این باره چیست؟ اباعبدالله (امام صادق) فرمود: دوست ندارم که حتی یک گره برای آنها بزنم یا درِ ظرفی برایشان ببندم، حتی اگر همه آنچه بین دو لابه (کوه های مدینه) است از آنِ من باشد؛ نه، حتی به اندازه یک حرکت قلم هم (کمکی نخواهم کرد)، زیرا یاران ظالمان در روز قیامت در پرده ای از آتش خواهند بود تا آنکه خداوند میان بندگان داوری کند.
ص: 179
22295- 7- (1) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ جَهْمِ بْنِ حُمَیْدٍ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع أَ مَا تَغْشَی سُلْطَانَ هَؤُلَاءِ قَالَ قُلْتُ: لَا قَالَ وَ لِمَ قُلْتُ فِرَاراً بِدِینِی قَالَ وَ عَزَمْتَ عَلَی ذَلِکَ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ لِیَ الْآنَ سَلِمَ لَکَ دِینُکَ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (2).
******
ترجمه:
از جهم بن حمید روایت شده است که ابا عبدالله (امام صادق) به من فرمود: آیا به نزد این حاکمان می روی؟ گفتم: نه. فرمود: چرا؟ گفتم: برای حفظ دینم. امام فرمود: آیا بر این تصمیم پافشاری داری؟ گفتم: بله. امام فرمود: اکنون دینت برایت سالم ماند.
22296- 8- (3) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لَا تُعِنْهُمْ عَلَی بِنَاءِ مَسْجِدٍ.
******
ترجمه:
از یونس بن یعقوب روایت شده است که ابا عبدالله (امام صادق) به من فرمود: آنان را در ساخت مسجد یاری مکن.
22297- 9- (4) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَنِ ابْنِ بِنْتِ الْوَلِیدِ بْنِ صَبِیحٍ الْکَاهِلِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ سَوَّدَ اسْمَهُ فِی دِیوَانِ وُلْدِ سَابِعٍ- (5) حَشَرَهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ خِنْزِیراً.
******
ترجمه:
از ابن بنت ولید بن صبیح که کاهلی است روایت شده است که ابا عبدالله (امام صادق) فرمود: هر کس نامش را در دیوان (فهرست) فرزندان سابع(یعنی عباس خلفای عباسی) قرار دهد، خداوند او را در روز قیامت به صورت خوک محشور می کند.
22298- 10- (6) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ شُعَیْبِ بْنِ وَاقِدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدٍ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ ع عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص فِی حَدِیثِ الْمَنَاهِی قَالَ: أَلَا وَ مَنْ عَلَّقَ سَوْطاً بَیْنَ یَدَیْ سُلْطَانٍ جَعَلَ اللَّهُ ذَلِکَ السَّوْطَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ- ثُعْبَاناً مِنَ النَّارِ طُولُهُ سَبْعُونَ ذِرَاعاً یُسَلِّطُهُ اللَّهُ عَلَیْهِ فِی نَارِ جَهَنَّمَ وَ بِئْسَ الْمَصِیرُ.
******
ترجمه:
از حسین بن زید، از امام صادق، از پدرانش، از رسول خدا (ص) در حدیث «مناهی» روایت شده است که فرمود: آگاه باشید! هر کس تازیانه ای را در برابر حاکمی بیاویزد (یعنی در خدمت و همراهی او باشد)، خداوند در روز قیامت آن تازیانه را به ماری از آتش به طول هفتاد ذراع تبدیل می کند که خداوند آن را در آتش جهنم بر او مسلط می سازد، و چه بد سرانجامی است.
22299- 11- (7) وَ فِی عِقَابِ الْأَعْمَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ
ص: 180
الصَّفَّارِ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مَعْرُوفٍ عَنِ ابْنِ الْمُغِیرَةِ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ نَادَی مُنَادٍ أَیْنَ أَعْوَانُ الظَّلَمَةِ وَ مَنْ لَاقَ لَهُمْ دَوَاةً أَوْ رَبَطَ کِیساً أَوْ مَدَّ لَهُمْ مَدَّةَ قَلَمٍ فَاحْشُرُوهُمْ مَعَهُمْ.
******
ترجمه:
از سکونی، از جعفر بن محمد (امام صادق)، از پدرانش روایت شده است که رسول خدا (ص) فرمود: هنگامی که روز قیامت فرا رسد، ندا دهنده ای ندا می دهد: کجایند یاران ستمکاران؟ و کسانی که برای آنان دواتی آماده کرده یا کیسه ای بسته اند یا حتی به اندازه حرکت دادن قلمی به آنان کمک کرده اند؛ پس آنان را همراه با ستمکاران محشور کنید.
22300- 12- (1) وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَا اقْتَرَبَ عَبْدٌ مِنْ سُلْطَانٍ جَائِرٍ إِلَّا تَبَاعَدَ مِنَ اللَّهِ وَ لَا کَثُرَ مَالُهُ إِلَّا اشْتَدَّ حِسَابُهُ وَ لَا کَثُرَ تَبَعُهُ إِلَّا کَثُرَتْ شَیَاطِینُهُ.
******
ترجمه:
و به همین سند (سکونی از امام صادق از پدرانش) روایت شده است که رسول خدا (ص) فرمود: هیچ بنده ای به حاکم ستمگری نزدیک نمی شود، مگر آنکه از خدا دور می شود؛ و هیچ گاه مالش زیاد نمی شود، مگر اینکه حسابش سخت تر می گردد؛ و هر چه پیروانش بیشتر شوند، شیاطینش نیز بیشتر خواهند شد.
22301- 13- (2) وَ بِالْإِسْنَادِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِیَّاکُمْ وَ أَبْوَابَ السُّلْطَانِ وَ حَوَاشِیَهَا فَإِنَّ أَقْرَبَکُمْ مِنْ أَبْوَابِ السُّلْطَانِ وَ حَوَاشِیهَا أَبْعَدُکُمْ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَنْ آثَرَ السُّلْطَانَ عَلَی اللَّهِ أَذْهَبَ اللَّهُ عَنْهُ الْوَرَعَ وَ جَعَلَهُ حَیْرَاناً [حَیْرَانَ].
******
ترجمه:
و به همین سند روایت شده است که رسول خدا (ص) فرمود: از دربار حاکمان و نزدیکان آن ها بپرهیزید، زیرا نزدیک ترین شما به دربار حاکمان و نزدیکانشان، دورترین شما از خداوند عز و جل است؛ و هر کس حاکم را بر خدا ترجیح دهد، خداوند ورع (پرهیزکاری) را از او می گیرد و او را سرگردان می کند.
22302- 14- (3) وَ بِإِسْنَادِهِ السَّابِقِ فِی عِیَادَةِ الْمَرِیضِ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص فِی حَدِیثٍ قَالَ: مَنْ تَوَلَّی خُصُومَةَ ظَالِمٍ أَوْ أَعَانَهُ عَلَیْهَا نَزَلَ بِهِ مَلَکُ الْمَوْتِ بِالْبُشْرَی بِلَعْنِهِ وَ نَارِ جَهَنَّمَ وَ بِئْسَ الْمَصِیرُ وَ مَنْ خَفَّ لِسُلْطَانٍ جَائِرٍ فِی حَاجَةٍ کَانَ قَرِینَهُ فِی النَّارِ- وَ مَنْ دَلَّ سُلْطَاناً عَلَی الْجَوْرِ قُرِنَ مَعَ هَامَانَ- وَ کَانَ هُوَ وَ السُّلْطَانُ مِنْ أَشَدِّ أَهْلِ النَّارِ عَذَاباً وَ مَنْ عَظَّمَ صَاحِبَ دُنْیَا وَ أَحَبَّهُ لِطَمَعِ دُنْیَاهُ سَخِطَ اللَّهُ عَلَیْهِ وَ کَانَ فِی دَرَجَتِهِ مَعَ قَارُونَ- فِی التَّابُوتِ الْأَسْفَلِ مِنَ النَّارِ- وَ مَنْ عَلَّقَ سَوْطاً بَیْنَ یَدَیْ سُلْطَانٍ جَائِرٍ جَعَلَهَا اللَّهُ حَیَّةً طُولُهَا سَبْعُونَ أَلْفَ ذِرَاعٍ فَیُسَلِّطُهُ اللَّهُ عَلَیْهِ فِی نَارِ جَهَنَّمَ- خَالِداً فِیهَا مُخَلَّداً وَ مَنْ سَعَی بِأَخِیهِ إِلَی سُلْطَانٍ وَ لَمْ یَنَلْهُ (4) مِنْهُ سُوءٌ وَ لَا مَکْرُوهٌ أَحْبَطَ اللَّهُ عَمَلَهُ وَ إِنْ
ص: 181
وَصَلَ مِنْهُ إِلَیْهِ سُوءٌ أَوْ مَکْرُوهٌ أَوْ أَذًی جَعَلَهُ اللَّهُ فِی طَبَقَةٍ مَعَ هَامَانَ فِی جَهَنَّمَ.
******
ترجمه:
و به همین سند، از رسول خدا (ص) در حدیثی درباره عیادت بیمار روایت شده است که فرمود: هر کس از ستمگری دفاع کند یا او را در ستمکاری اش یاری دهد، فرشته مرگ بر او با مژده لعنت و آتش جهنم فرود می آید، و چه بد سرانجامی است. هر کس به قصد برآورده کردن حاجتی برای حاکم ستمگر تلاش کند، همراه او در آتش خواهد بود. هر کس حاکمی را به ستمکاری راهنمایی کند، با هامان (وزیر فرعون) محشور می شود و او و حاکم از کسانی خواهند بود که در آتش عذابی شدیدتر دارند. هر کس ثروتمندی را به خاطر طمع به دنیایش بزرگ بشمارد و او را دوست بدارد، خداوند بر او خشم می گیرد و او در جهنم در مرتبه ای با قارون خواهد بود، در تابوتی در پایین ترین بخش آتش. هر کس تازیانه ای را در برابر حاکم ستمگر بیاویزد، خداوند آن را ماری به طول هفتاد هزار ذراع می گرداند و در آتش جهنم بر او مسلط می سازد که تا ابد در آنجا بماند. و هر کس علیه برادرش نزد حاکم شکایت برد، حتی اگر آسیبی به او نرسد، خداوند عملش را تباه می کند؛ و اگر بدی یا آزاری به برادرش برسد، خداوند او را در جهنم با هامان در یک طبقه قرار می دهد.
22303- 15- (1) وَرَّامُ بْنُ أَبِی فِرَاسٍ فِی کِتَابِهِ قَالَ: قَالَ ع مَنْ مَشَی إِلَی ظَالِمٍ لِیُعِینَهُ وَ هُوَ یَعْلَمُ أَنَّهُ ظَالِمٌ فَقَدْ خَرَجَ مِنَ الْإِسْلَامِ.
******
ترجمه:
ورّام بن أبی فراس در کتابش روایت کرده است که امام (ع) فرمود: هر کس به سوی ستمگری برود تا او را یاری دهد، در حالی که می داند او ستمگر است، از اسلام خارج شده است.
22304- 16- (2) قَالَ وَ قَالَ ع إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ نَادَی مُنَادٍ أَیْنَ الظَّلَمَةُ وَ أَعْوَانُ الظَّلَمَةِ وَ أَشْبَاهُ الظَّلَمَةِ حَتَّی مَنْ بَرَی لَهُمْ قَلَماً وَ لَاقَ لَهُمْ دَوَاةً قَالَ فَیَجْتَمِعُونَ فِی تَابُوتٍ مِنْ حَدِیدٍ ثُمَّ یُرْمَی بِهِمْ فِی جَهَنَّمَ.
******
ترجمه:
و امام (ع) فرمود: هنگامی که روز قیامت فرا رسد، ندا دهنده ای ندا می دهد: کجایند ستمگران، یاران ستمگران، و کسانی که شبیه ستمگران اند، حتی کسی که برای آنان قلمی تراشیده یا دواتی آماده کرده است. سپس همگی در تابوتی از آهن جمع می شوند و به جهنم افکنده می شوند.
22305- 17- (3) مُحَمَّدُ بْنُ عُمَرَ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ فِی کِتَابِ الرِّجَالِ عَنْ حَمْدَوَیْهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ الرَّازِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ مِهْرَانَ الْجَمَّالِ قَالَ دَخَلْتُ عَلَی أَبِی الْحَسَنِ الْأَوَّلِ ع فَقَالَ لِی یَا صَفْوَانُ کُلُّ شَیْ ءٍ مِنْکَ حَسَنٌ جَمِیلٌ مَا خَلَا شَیْئاً وَاحِداً قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَیُّ شَیْ ءٍ قَالَ إِکْرَاؤُکَ جِمَالَکَ مِنْ هَذَا الرَّجُلِ یَعْنِی هَارُونَ- قُلْتُ وَ اللَّهِ مَا أَکْرَیْتُهُ أَشَراً وَ لَا بَطَراً وَ لَا لِلصَّیْدِ وَ لَا لِلَّهْوِ وَ لَکِنِّی أَکْرَیْتُهُ لِهَذَا الطَّرِیقِ یَعْنِی طَرِیقَ مَکَّةَ- وَ لَا أَتَوَلَّاهُ بِنَفْسِی وَ لَکِنِّی أَبْعَثُ مَعَهُ غِلْمَانِی فَقَالَ لِی یَا صَفْوَانُ أَ یَقَعُ کِرَاؤُکَ عَلَیْهِمْ قُلْتُ نَعَمْ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ فَقَالَ لِی أَ تُحِبُّ بَقَاءَهُمْ حَتَّی یَخْرُجَ کِرَاؤُکَ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ مَنْ أَحَبَّ بَقَاءَهُمْ فَهُوَ مِنْهُمْ وَ مَنْ کَانَ مِنْهُمْ کَانَ وَرَدَ النَّارَ- قَالَ صَفْوَانُ فَذَهَبْتُ فَبِعْتُ جِمَالِی عَنْ آخِرِهَا فَبَلَغَ ذَلِکَ إِلَی هَارُونَ
ص: 182
فَدَعَانِی فَقَالَ لِی یَا صَفْوَانُ بَلَغَنِی أَنَّکَ بِعْتَ جِمَالَکَ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ وَ لِمَ قُلْتُ أَنَا شَیْخٌ کَبِیرٌ وَ إِنَّ الْغِلْمَانَ لَا یَفُونَ بِالْأَعْمَالِ فَقَالَ هَیْهَاتَ هَیْهَاتَ إِنِّی لَأَعْلَمُ مَنْ أَشَارَ عَلَیْکَ بِهَذَا أَشَارَ عَلَیْکَ بِهَذَا مُوسَی بْنُ جَعْفَرٍ- قُلْتُ مَا لِی وَ لِمُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ- فَقَالَ دَعْ هَذَا عَنْکَ فَوَ اللَّهِ لَوْ لَا حُسْنُ صُحْبَتِکَ لَقَتَلْتُکَ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی جِهَادِ النَّفْسِ (1) وَ غَیْرِهِ (2) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (3).
******
ترجمه:
صفوان بن مهران جمل (مالک شترها برای اجاره) نقل می کند که وارد بر امام کاظم (ع) شدم. امام به من فرمودند: «ای صفوان، همه کارهایت نیکو و زیباست جز یک کار.» گفتم: «فدایت شوم، کدام کار؟» فرمودند: «اجاره دادن شترهایت به این مرد، یعنی هارون.» گفتم: «به خدا قسم، آن ها را برای عیش و نوش یا شکار اجاره نداده ام، بلکه برای سفر حج به مکه کرایه داده ام، و خودم نیز همراهشان نمی روم، بلکه غلامانم را می فرستم.» امام فرمودند: «آیا کرایه ات از این سفرها به تو می رسد؟» گفتم: «بله، فدایت شوم.» امام فرمودند: «آیا دوست داری که اینان باقی بمانند تا کرایه ات را بپردازند؟» گفتم: «بله.» امام فرمودند: «کسی که دوست دارد آن ها باقی بمانند، از آنان است، و کسی که از آنان باشد، وارد آتش می شود.»
صفوان می گوید: پس به خانه رفتم و همه شترانم را فروختم. این خبر به هارون رسید، و او مرا فراخواند و گفت: «ای صفوان، شنیده ام که شترانت را فروخته ای.» گفتم: «بله.» گفت: «چرا؟» گفتم: «من پیر شده ام و غلامانم نمی توانند به درستی کارها را انجام دهند.» هارون گفت: «هیهات! می دانم چه کسی این را به تو توصیه کرده؛ این کار به توصیه موسی بن جعفر است.» گفتم: «من چه ارتباطی با موسی بن جعفر دارم؟» هارون گفت: «این حرف ها را رها کن؛ به خدا اگر حسن رابطه ات با ما نبود، تو را می کشتم.»
(4) 43 بَابُ تَحْرِیمِ مَدْحِ الظَّالِمِ دُونَ رِوَایَةِ الشِّعْرِ فِی غَیْرِ ذَلِکَ
******
ترجمه:
22306- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ شُعَیْبِ بْنِ وَاقِدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدٍ عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ ع عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص فِی حَدِیثِ الْمَنَاهِی أَنَّهُ نَهَی عَنِ الْمَدْحِ وَ قَالَ احْثُوا فِی وُجُوهِ الْمَدَّاحِینَ التُّرَابَ قَالَ وَ قَالَ ص مَنْ تَوَلَّی خُصُومَةَ ظَالِمٍ أَوْ أَعَانَ عَلَیْهَا ثُمَّ نَزَلَ بِهِ مَلَکُ الْمَوْتِ- قَالَ لَهُ أَبْشِرْ بِلَعْنَةِ اللَّهِ وَ نَارِ جَهَنَّمَ وَ بِئْسَ الْمَصِیرُ قَالَ وَ قَالَ ص مَنْ مَدَحَ سُلْطَاناً جَائِراً وَ تَحَفَّفَ
ص: 183
وَ تَضَعْضَعَ لَهُ طَمَعاً فِیهِ کَانَ قَرِینَهُ فِی النَّارِ قَالَ وَ قَالَ ص قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لا تَرْکَنُوا إِلَی الَّذِینَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّکُمُ النَّارُ (1) وَ قَالَ ع مَنْ وَلِیَ جَائِراً عَلَی جَوْرٍ کَانَ قَرِینَ هَامَانَ فِی جَهَنَّمَ.
******
ترجمه:
این روایت از امام صادق (ع) از پدرش امام باقر (ع) و از پیامبر اکرم (ص) درباره نهی از مدح و ستایش ناحق نقل شده است. پیامبر (ص) در این حدیث می فرماید:
نهی از مدح: «از مداحی و ستایش بیجا پرهیز کنید و خاک در چهره مداحان بریزید.»
کمک به ظالم: پیامبر (ص) می فرماید، هرکس در خصومت ظالمی یا در یاری رساندن به او شریک شود، زمانی که فرشته مرگ به سراغش می آید، به او می گوید: «بشارت باد بر تو به لعنت خدا و آتش جهنم و چه جایگاه بدی برای تو خواهد بود!»
مدح حاکم ظالم: هرکس حاکم ستمگری را به خاطر طمع در او مدح کرده، فروتنی کند و در برابرش خود را پایین بیاورد، همراه او در آتش جهنم خواهد بود.
نزدیکی به ظالم: خداوند می فرماید: «به کسانی که ظلم می کنند، تمایل پیدا نکنید که آتش به شما خواهد رسید» (هود: 113).
قبول ولایت ستمگر: پیامبر (ص) فرمود، کسی که به ظلم یک حاکم ظالم رضایت دهد یا به او ولایت دهد، در جهنم همراه هامان خواهد بود.
22307- 2- (2) وَ فِی عُیُونِ الْأَخْبَارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَی بْنِ الْمُتَوَکِّلِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِصَامٍ الْکُلَیْنِیِّ وَ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ الْمُؤَدِّبِ وَ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْوَرَّاقِ وَ عَلِیِّ بْنِ أَحْمَدَ الدَّقَّاقِ کُلِّهِمْ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ الْکُلَیْنِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْعَلَوِیِّ الْحُلْوَانِیِّ (3) عَنْ مُوسَی بْنِ مُحَمَّدٍ الْحِجَازِیِّ (4) عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی الرِّضَا ع أَنَّ الْمَأْمُونَ قَالَ لَهُ هَلْ رَوَیْتَ مِنَ الشِّعْرِ شَیْئاً فَقَالَ قَدْ رَوَیْتُ مِنْهُ الْکَثِیرَ فَقَالَ أَنْشِدْنِی ثُمَّ ذَکَرَ أَشْعَاراً کَثِیرَةً أَنْشَدَهَا لَهُ فِی الْحِلْمِ وَ السُّکُوتِ عَنِ الْجَاهِلِ وَ تَرْکِ عِتَابِ الصَّدِیقِ وَ اسْتِجْلَابِ الْعَدُوِّ وَ کِتْمَانِ السِّرِّ وَ غَیْرِ ذَلِکَ مِمَّا کَانَ یَقُولُهُ وَ یَتَمَثَّلُ بِهِ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی الْحُکْمِ الثَّانِی فِی الزِّیَارَاتِ (5) وَ غَیْرِهَا (6).
******
ترجمه:
در این روایت، از موسی بن محمد حِجازی نقل شده است که شخصی از امام علی بن موسی الرضا (ع) روایت کرده است که مأمون از امام پرسید: «آیا از شعر چیزی می دانی؟» امام پاسخ داد که اشعار بسیاری را می داند. سپس مأمون از امام خواست که اشعاری را برایش بخواند.
در این دیدار، امام رضا (ع) اشعار زیادی را در موضوعات مختلف برای مأمون خواند که این موضوعات شامل موارد زیر بود:
حلم و بردباری: امام در اشعار خود به موضوع حلم و صبر اشاره کرد.
سکوت در برابر جاهل: به اهمیت سکوت و عدم درگیری با جاهلان پرداخت.
ترک عتاب و سرزنش دوست: امام به این نکته اشاره کرد که بهتر است از سرزنش دوستان پرهیز کنیم.
استجذاب دشمن: اشعاری در مورد جذب و تسخیر قلب دشمن با اخلاق نیک خواند.
پنهان کردن اسرار: امام در مورد حفظ اسرار و رازداری نیز اشعاری خواند.
ص: 184
22308- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ رَفَعَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لا تَرْکَنُوا إِلَی الَّذِینَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّکُمُ النَّارُ (3) قَالَ هُوَ الرَّجُلُ یَأْتِی السُّلْطَانَ فَیُحِبُّ بَقَاءَهُ إِلَی أَنْ یُدْخِلَ یَدَهُ إِلَی کِیسِهِ فَیُعْطِیَهُ.
******
ترجمه:
در این روایت، سهل بن زیاد به نقل از امام ابو عبدالله (ع) در تفسیر آیه ای از قرآن کریم (آیه 113 سوره هود) اشاره می کند که در آن خداوند متعال می فرماید: «و لا تَرْكَنُوا إِلَى الَّذِينَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّكُمُ النَّارُ». امام (ع) در توضیح این آیه فرموده اند که منظور از «رکون» به ظالمین، آن است که فرد به نزد سلطان (یا حکومتی ظالم) می رود و عشق و تمایل به باقی ماندن در نزد او دارد، به حدی که می خواهد دستش را به کیسه اش برده و چیزی به او بدهد.
22309- 2- (4) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هِشَامٍ عَمَّنْ أَخْبَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ قَوْماً مِمَّنْ آمَنَ بِمُوسَی ع قَالُوا لَوْ أَتَیْنَا عَسْکَرَ فِرْعَوْنَ فَکُنَّا فِیهِ وَ نِلْنَا مِنْ دُنْیَاهُ حَتَّی إِذَا کَانَ الَّذِی نَرْجُوهُ مِنْ ظُهُورِ مُوسَی ع- صِرْنَا إِلَیْهِ فَفَعَلُوا فَلَمَّا تَوَجَّهَ مُوسَی ع- وَ مَنْ مَعَهُ هَارِبِینَ مِنْ فِرْعَوْنَ رَکِبُوا دَوَابَّهُمْ وَ أَسْرَعُوا فِی السَّیْرِ لِیَلْحَقُوا مُوسَی ع- وَ عَسْکَرَهُ فَیَکُونُوا مَعَهُمْ فَبَعَثَ اللَّهُ مَلَکاً فَضَرَبَ وُجُوهَ دَوَابِّهِمْ فَرَدَّهُمْ إِلَی عَسْکَرِ فِرْعَوْنَ- فَکَانُوا فِیمَنْ غَرِقَ مَعَ فِرْعَوْنَ.
******
ترجمه:
این روایت از امام ابو عبدالله (ع) به نقل از محمد بن هشم، به داستان قوم موسى (ع) اشاره دارد که زمانی که او به همراه مؤمنان به سوی فرار از فرعون می رفت، برخی از افراد گفتند که اگر به ارتش فرعون بپیوندند و از دنیای او بهره مند شوند، سپس به موسى (ع) ملحق خواهند شد.
این قوم با نیت پیوستن به فرعون و استفاده از امکانات دنیایی او، به سمت او حرکت کردند، اما زمانی که موسى (ع) و همراهانش از فرعون فرار کردند، آن ها هم به سرعت به سمت موسى (ع) حرکت کردند. اما خداوند فرشته ای را فرستاد که به دام های آن ها ضربه زد و آن ها را به سوی ارتش فرعون برگرداند. در نتیجه، این افراد در زمره ی کسانی قرار گرفتند که به همراه فرعون غرق شدند.
22310- 3- (5) وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: حَقٌّ عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ تَصِیرُوا مَعَ مَنْ عِشْتُمْ مَعَهُ فِی دُنْیَاهُ.
******
ترجمه:
این روایت از امام ابو عبدالله (ع) به نقل از علی بن عقبى، خداوند متعال حق دارد که بندگانش در آخرت با کسانی محشور شوند که در دنیا با آن ها زندگی کرده اند.
ص: 185
22311- 4- (1) وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ مِهْرَانَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ (2) عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ مَا مِنْ جَبَّارٍ إِلَّا وَ مَعَهُ مُؤْمِنٌ یَدْفَعُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ عَنِ الْمُؤْمِنِینَ وَ هُوَ أَقَلُّهُمْ حَظّاً فِی الْآخِرَةِ یَعْنِی أَقَلَّ الْمُؤْمِنِینَ حَظّاً بِصُحْبَةِ الْجَبَّارِ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ مِثْلَهُ (3).
******
ترجمه:
«از مهران بن محمد بن ابی نصر نقل شده است که از ابی عبدالله (ع) شنیدم که گفت: هیچ جباری نیست مگر اینکه با او مؤمنی است که خداوند عز و جل به وسیله او از مؤمنان دفاع می کند، و او کمترین حظ را در آخرت دارد(بخاطرهمراه بودن با جبار) .
22312- 5- (4) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ (5) عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْمِنْقَرِیِّ عَنْ عِیَاضٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ قَالَ: وَ مَنْ أَحَبَّ بَقَاءَ الظَّالِمِینَ فَقَدْ أَحَبَّ أَنْ یُعْصَی اللَّهُ.
******
ترجمه:
این روایت به نقل از عیاض از ابی عبدالله علیه السلام که فرمودند :
«و هر کس دوست داشته باشد که ظالمین باقی بمانند، به حقیقت دوست داشته است که خداوند متعال نافرمانی شود.»
22313- 6- (6) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی عِقَابِ الْأَعْمَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ (عَنِ ابْنِ بِنْتِ الْوَلِیدِ بْنِ صَبِیحٍ عَنِ الْکَاهِلِیِّ) (7) عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ سَوَّدَ اسْمَهُ فِی دِیوَانِ الْجَبَّارِینَ مِنْ وُلْدِ فُلَانٍ حَشَرَهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ حَیْرَاناً [حَیْرَانَ] (8).
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ کَمَا مَرَّ (9)
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ هُنَا (10) وَ فِی جِهَادِ النَّفْسِ (11) وَ فِی الْأَمْرِ
ص: 186
بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیِ عَنِ الْمُنْکَرِ (1) وَ فِی أَحَادِیثِ الْعِشْرَةِ (2) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (3).
******
ترجمه:
این روایت به نقل از ابی عبدالله علیه السلام که فرمودند :
«هر کس نام خود را در ديوان جبّاران از نسل فلانی ثبت کند، خداوند او را در روز قیامت حیران و سرگردان محشور می کند.»
(4) 45 بَابُ تَحْرِیمِ الْوِلَایَةِ مِنْ قِبَلِ الْجَائِرِ إِلَّا مَا اسْتُثْنِیَ
******
ترجمه:
22314- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ حُمْرَانَ عَنِ الْوَلِیدِ بْنِ صَبِیحٍ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فَاسْتَقْبَلَنِی زُرَارَةُ- خَارِجاً مِنْ عِنْدِهِ فَقَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع- یَا وَلِیدُ أَ مَا تَعْجَبُ مِنْ زُرَارَةَ- سَأَلَنِی عَنْ أَعْمَالِ هَؤُلَاءِ أَیَّ شَیْ ءٍ کَانَ یُرِیدُ أَ یُرِیدُ أَنْ أَقُولَ لَهُ لَا فَیَرْوِیَ ذَاکَ (6) عَلَیَّ ثُمَّ قَالَ یَا وَلِیدُ مَتَی کَانَتِ الشِّیعَةُ- تَسْأَلُ عَنْ أَعْمَالِهِمْ إِنَّمَا کَانَتِ الشِّیعَةُ تَقُولُ یُؤْکَلُ مِنْ طَعَامِهِمْ وَ یُشْرَبُ مِنْ شَرَابِهِمْ وَ یُسْتَظَلُّ بِظِلِّهِمْ مَتَی کَانَتِ الشِّیعَةُ تَسْأَلُ عَنْ هَذَا.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (7)
وَ رَوَاهُ الْکَشِّیُّ فِی کِتَابِ الرِّجَالِ عَنْ حَمْدَوَیْهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ مِثْلَهُ (8).
******
ترجمه:
ولید بن صبیح می گوید: به حضور ابی عبدالله (ع) وارد شدم و زراره را دیدم که از نزد ایشان خارج می شود. ابی عبدالله (ع) به من گفت: "ای ولید! آیا از زراره تعجب نمی کنی؟ او از من درباره ی اعمال این افراد سوال کرده است. آیا او می خواست که من به او بگویم نه، تا آن را به من روایت کند؟" سپس ابی عبدالله (ع) ادامه داد: "ای ولید! چه زمانی شیعه درباره ی اعمال آنها سؤال می کرد؟ شیعه تنها می گفت: از غذای آنها می توان خورد و از نوشیدنی های آنها می توان نوشید و در سایه ی آنها می توان استراحت کرد. چه زمانی شیعه در این باره سؤال می کرد؟"
ص: 187
22315- 2- (1) وَ بِالْإِسْنَادِ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: کُنَّا عِنْدَ أَبِی جَعْفَرٍ ع عَلَی بَابِ دَارِهِ بِالْمَدِینَةِ- فَنَظَرَ إِلَی النَّاسِ یَمُرُّونَ أَفْوَاجاً فَقَالَ لِبَعْضِ مَنْ عِنْدَهُ حَدَثَ بِالْمَدِینَةِ أَمْرٌ فَقَالَ أَصْلَحَکَ اللَّهُ (2) وُلِّیَ الْمَدِینَةَ وَالٍ فَغَدَا النَّاسُ (3) یُهَنِّئُونَهُ فَقَالَ إِنَّ الرَّجُلَ لَیُغْدَی عَلَیْهِ بِالْأَمْرِ یُهَنَّأُ بِهِ وَ إِنَّهُ لَبَابٌ مِنْ أَبْوَابِ النَّارِ.
******
ترجمه:
این روایت به نقل از محمد بن مسلم به این شکل است:
«ما در نزد ابی جعفر (ع) در مقابل درب خانه اش در مدینه بودیم. او به مردم که گروه گروه می گذشتند نگاه کرد و به برخی از کسانی که در آنجا بودند گفت: "آیا در مدینه خبری شده است؟" یکی از آنها پاسخ داد: "خدا تو را اصلاح کند، والی جدیدی برای مدینه منصوب شده است." مردم برای تبریک گفتن به او آمدند. ابی جعفر (ع) گفت: "مردی می آید و به خاطر حکمی که به او داده اند به اوتبریک می گویند و در حالی که این کار، در حقیقت دروازه ای از درهای جهنم است.
22316- 3- (4) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ یَحْیَی بْنِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُهَاجِرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فُلَانٌ یُقْرِئُکَ السَّلَامَ وَ فُلَانٌ وَ فُلَانٌ فَقَالَ وَ عَلَیْهِمُ السَّلَامُ قُلْتُ یَسْأَلُونَکَ الدُّعَاءَ قَالَ وَ مَا لَهُمْ قُلْتُ حَبَسَهُمْ أَبُو جَعْفَرٍ- فَقَالَ وَ مَا لَهُمْ وَ مَا لَهُ فَقُلْتُ اسْتَعْمَلَهُمْ فَحَبَسَهُمْ فَقَالَ وَ مَا لَهُمْ وَ مَا لَهُ أَ لَمْ أَنْهَهُمْ أَ لَمْ أَنْهَهُمْ أَ لَمْ أَنْهَهُمْ هُمُ النَّارُ هُمُ النَّارُ هُمُ النَّارُ ثُمَّ قَالَ اللَّهُمَّ اجْدَعْ (5) عَنْهُمْ سُلْطَانَهُمْ- قَالَ فَانْصَرَفْنَا مِنْ مَکَّةَ فَسَأَلْنَا عَنْهُمْ فَإِذَا هُمْ قَدْ أُخْرِجُوا بَعْدَ الْکَلَامِ بِثَلَاثَةِ أَیَّامٍ.
******
ترجمه:
یَحْیَی بْنِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُهَاجِرٍبه حضرت صادق علیه السلام گفتم فلانی وفلانی به شما سلام رساندند : از شما درخواست دعا دارند.
فرمود: چه شده است؟
گفتم: ابو جعفر آنان را زندانی کرده است.
فرمود: چه شده است؟ و او را چه شده است؟
گفتم: او آنان را به کار گماشته و سپس زندانی کرده است.
فرمود: چه شده است؟ و او را چه شده است؟ مگر آنان را نهی نکردم؟ مگر آنان را نهی نکردم؟ مگر آنان را نهی نکردم؟ آنان آتش اند، آنان آتش اند، آنان آتش اند.
سپس فرمود: خدایا، قدرتش را از آنان قطع کن.
راوی می گوید: از مکه برگشتیم و از حالشان پرسیدیم و فهمیدیم که پس از سه روز آزاد شده اند.
22317- 4- (6) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ دَاوُدَ بْنِ زُرْبِیٍّ قَالَ أَخْبَرَنِی مَوْلًی لِعَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ ع قَالَ: کُنْتُ بِالْکُوفَةِ فَقَدِمَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع الْحِیرَةَ فَأَتَیْتُهُ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ لَوْ کَلَّمْتَ دَاوُدَ بْنَ عَلِیٍّ- أَوْ بَعْضَ هَؤُلَاءِ فَأَدْخُلَ فِی بَعْضِ هَذِهِ الْوِلَایَاتِ فَقَالَ مَا کُنْتُ لِأَفْعَلَ إِلَی أَنْ قَالَ جُعِلْتُ فِدَاکَ ظَنَنْتُ أَنَّکَ إِنَّمَا کَرِهْتَ ذَلِکَ
ص: 188
مَخَافَةَ أَنْ أَجُورَ أَوْ أَظْلِمَ وَ إِنَّ کُلَّ امْرَأَةٍ لِی طَالِقٌ وَ کُلَّ مَمْلُوکٍ لِی حُرٌّ وَ عَلَیَّ وَ عَلَیَّ إِنْ ظَلَمْتُ أَحَداً أَوْ جُرْتُ عَلَیْهِ (1) وَ إِنْ لَمْ أَعْدِلْ قَالَ کَیْفَ قُلْتَ فَأَعَدْتُ عَلَیْهِ الْأَیْمَانَ فَرَفَعَ رَأْسَهُ إِلَی السَّمَاءِ فَقَالَ تَنَاوُلُ السَّمَاءِ أَیْسَرُ عَلَیْکَ مِنْ ذَلِکَ.
******
ترجمه:
داوود بن زربی گفت: غلامی از علی بن حسین (ع) برایم نقل کرد که گفت: در کوفه بودم که ابو عبدالله (ع) به حیره آمد. نزد او رفتم و گفتم: فدایت شوم، ای کاش با داوود بن علی یا یکی از این افراد صحبت می کردید تا وارد برخی از این ولایت ها شوم.
فرمود: چنین کاری نمی کنم.
تا اینکه گفتم: فدایت شوم، گمان کردم که شما از این کار به این دلیل کراهت دارید که مبادا من ظلم کنم یا به کسی ستم روا دارم.
(سپس سوگند خورد که) هر زن من طلاق داده شود و هر برده ام آزاد باشد و بر من و بر من است، اگر به کسی ستم کنم یا عدالت را رعایت نکنم.
(امام) فرمود: چه گفتی؟ و من سوگندها را دوباره برای او تکرار کردم.
سپس سرش را به سوی آسمان بلند کرد و فرمود: رسیدن به آسمان برای تو آسان تر از این است.
22318- 5- (2) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ یُونُسَ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حُمَیْدٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع إِنِّی وُلِّیتُ عَمَلًا فَهَلْ لِی مِنْ ذَلِکَ مَخْرَجٌ فَقَالَ مَا أَکْثَرَ مَنْ طَلَبَ الْمَخْرَجَ مِنْ ذَلِکَ فَعَسُرَ عَلَیْهِ قُلْتُ فَمَا تَرَی قَالَ أَرَی أَنْ تَتَّقِیَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَا تَعُدْ (3).
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (4).
******
ترجمه:
حمید گفت: به ابو عبدالله (ع) گفتم: من به کاری گماشته شده ام. آیا راهی برای خروج از آن دارم؟
فرمود: چه بسیار کسانی که راه خروج از این کار را جستجو کردند، ولی برایشان دشوار شد.
گفتم: چه صلاح می دانید؟
فرمود: می بینم که از خداوند عزیز و جلیل بپرهیز و دوباره آن را (کار مشابه) انجام نده.
22319- 6- (5) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ شُعَیْبِ بْنِ وَاقِدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدٍ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ ع فِی حَدِیثِ الْمَنَاهِی قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ تَوَلَّی عِرَافَةَ قَوْمٍ أُتِیَ بِهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ یَدَاهُ مَغْلُولَتَانِ إِلَی عُنُقِهِ فَإِنْ قَامَ فِیهِمْ بِأَمْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَطْلَقَهُ اللَّهُ وَ إِنْ کَانَ ظَالِماً هُوِیَ بِهِ فِی نَارِ جَهَنَّمَ وَ بِئْسَ الْمَصِیرُ.
******
ترجمه:
از حسین بن زید، از امام صادق (ع) از پدرانش در حدیث مناهی نقل شده است که رسول خدا (ص) فرمودند: هر کس سرپرستی گروهی از مردم را بر عهده بگیرد، روز قیامت در حالی آورده می شود که دستانش به گردنش بسته شده است. پس اگر در میان آنان به فرمان خداوند عز و جل عمل کرده باشد، خداوند او را آزاد می کند، و اگر ستمگر باشد، به درون آتش جهنم فرو انداخته می شود، و چه بد سرانجامی است.
22320- 7- (6) وَ فِی عِقَابِ الْأَعْمَالِ بِسَنَدٍ تَقَدَّمَ فِی عِیَادَةِ الْمَرِیضِ (7) عَنِ النَّبِیِّ ص فِی حَدِیثٍ قَالَ: مَنْ أَکْرَمَ أَخَاهُ فَإِنَّمَا یُکْرِمُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَمَا ظَنُّکُمْ بِمَنْ یُکْرِمُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ یُفْعَلَ بِهِ
ص: 189
- وَ مَنْ تَوَلَّی عِرَافَةَ قَوْمٍ (1) حُبِسَ عَلَی شَفِیرِ جَهَنَّمَ بِکُلِّ یَوْمٍ أَلْفَ سَنَةٍ وَ حُشِرَ وَ یَدُهُ مَغْلُولَةٌ إِلَی عُنُقِهِ فَإِنْ کَانَ قَامَ فِیهِمْ بِأَمْرِ اللَّهِ أَطْلَقَهَا اللَّهُ وَ إِنْ کَانَ ظَالِماً هُوِیَ بِهِ فِی نَارِ جَهَنَّمَ سَبْعِینَ خَرِیفاً.
******
ترجمه:
از پیامبر (ص) در حدیثی نقل شده است که فرمودند: هر کس برادرش را گرامی بدارد، در حقیقت خداوند عز و جل را گرامی داشته است. پس چه گمان می کنید درباره کسی که خداوند عز و جل را گرامی بدارد؟ (که چه پاداشی برای او خواهد بود.)
و هر کس سرپرستی گروهی از مردم را بر عهده بگیرد، هر روز به مدت هزار سال بر لبه جهنم نگه داشته می شود و در حالی محشور می گردد که دستانش به گردنش بسته شده است. پس اگر در میان آنان به فرمان خداوند عمل کرده باشد، خداوند دستانش را آزاد می کند، و اگر ستمگر باشد، به مدت هفتاد پاییز(سال) به درون آتش جهنم فرو می افتد.
22321- 8- (2) وَ فِی التَّوْحِیدِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنِ الْحَضْرَمِیِّ عَنْ مُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَنْ نَظَرَ فِی اللَّهِ کَیْفَ کَانَ هَلَکَ وَ مَنْ طَلَبَ الرِّئَاسَةَ هَلَکَ.
******
ترجمه:
مفضل بن عمر گفت: ابو عبدالله (ع) فرمودند: هر کس در چگونگی ذات خدا بیندیشد، هلاک می شود و هر کس به دنبال ریاست باشد، هلاک می شود.
22322- 9- (3) مُحَمَّدُ بْنُ إِدْرِیسَ فِی آخِرِ السَّرَائِرِ نَقْلًا مِنْ کِتَابِ مَسَائِلِ الرِّجَالِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ ع أَنَّ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیِّ بْنِ عِیسَی کَتَبَ إِلَیْهِ یَسْأَلُهُ عَنِ الْعَمَلِ لِبَنِی الْعَبَّاسِ- وَ أَخْذِ مَا یُتَمَکَّنُ مِنْ أَمْوَالِهِمْ هَلْ فِیهِ رُخْصَةٌ فَقَالَ مَا کَانَ الْمَدْخَلُ فِیهِ بِالْجَبْرِ وَ الْقَهْرِ فَاللَّهُ قَابِلُ الْعُذْرِ وَ مَا خَلَا ذَلِکَ فَمَکْرُوهٌ وَ لَا مَحَالَةَ قَلِیلُهُ خَیْرٌ مِنْ کَثِیرِهِ وَ مَا یُکَفَّرُ بِهِ مَا یَلْزَمُهُ فِیهِ مَنْ یَرْزُقُهُ وَ یُسَبَّبُ عَلَی یَدَیْهِ مَا یَسُرُّکَ فِینَا وَ فِی مَوَالِینَا قَالَ (فَکَتَبْتُ إِلَیْهِ) (4) فِی جَوَابِ ذَلِکَ أُعْلِمُهُ أَنَّ مَذْهَبِی فِی الدُّخُولِ فِی أَمْرِهِمْ وُجُودُ السَّبِیلِ إِلَی إِدْخَالِ الْمَکْرُوهِ عَلَی عَدُوِّهِ وَ انْبِسَاطِ الْیَدِ فِی التَّشَفِّی مِنْهُمْ بِشَیْ ءٍ أَنْ نُقَرَّبَ (5) بِهِ إِلَیْهِمْ فَأَجَابَ مَنْ فَعَلَ ذَلِکَ فَلَیْسَ مَدْخَلُهُ فِی الْعَمَلِ حَرَاماً بَلْ أَجْراً وَ ثَوَاباً.
******
ترجمه:
محمد بن علی بن عیسی به امام (ع) نامه نوشت و درباره کار کردن برای بنی عباس و گرفتن اموال از آنان پرسید که آیا در این مورد رخصتی هست؟ امام (ع) پاسخ دادند: هر چه که ورود به آن با اجبار و قهر باشد، خداوند عذر را می پذیرد؛ اما هر آنچه غیر از این باشد، مکروه است و چاره ای از آن نیست، و اندکی از آن بهتر از زیادی آن است. و آنچه که با آن، اموری که باید در قبال آن کفاره بدهد، پوشیده می شود، بر عهده کسی است که او را روزی می دهد و اسباب اموری که تو را از طرف ما و دوستان ما شاد می سازد، فراهم می آورد.
سپس (محمد بن علی) در جواب آن نامه نوشت و او را آگاه کرد که روش من در ورود به کار آنان، به این دلیل است که بتوانم به دشمنان او ضرر وارد کنم و به وسیله آن ها دستم را در گرفتن انتقام باز کنم و چیزی فراهم آورم که با آن بتوانم نزد آنان تقرب پیدا کنم. امام پاسخ دادند: هر کس چنین کند، ورودش به این کار حرام نیست، بلکه برای او اجر و ثواب خواهد داشت.
22323- 10- (6) عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ فِی تَفْسِیرِهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ قَالَ: سَأَلَ رَجُلٌ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع
ص: 190
عَنْ قَوْمٍ مِنَ الشِّیعَةِ- یَدْخُلُونَ فِی أَعْمَالِ السُّلْطَانِ یَعْمَلُونَ لَهُمْ وَ یُحِبُّونَ لَهُمْ وَ یُوَالُونَهُمْ قَالَ لَیْسَ هُمْ مِنَ الشِّیعَةِ- وَ لَکِنَّهُمْ مِنْ أُولَئِکَ ثُمَّ قَرَأَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع هَذِهِ الْآیَةَ لُعِنَ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ بَنِی إِسْرائِیلَ- عَلی لِسانِ داوُدَ وَ عِیسَی ابْنِ مَرْیَمَ- إِلَی قَوْلِهِ وَ لکِنَّ کَثِیراً مِنْهُمْ فاسِقُونَ (1) قَالَ الْخَنَازِیرُ عَلَی لِسَانِ دَاوُدَ- وَ الْقِرَدَةُ عَلَی لِسَانِ عِیسَی کانُوا لا یَتَناهَوْنَ عَنْ مُنکَرٍ فَعَلُوهُ لَبِئْسَ ما کانُوا یَفْعَلُونَ (2) قَالَ کَانُوا یَأْکُلُونَ لَحْمَ الْخِنْزِیرِ وَ یَشْرَبُونَ الْخُمُورَ وَ یَأْتُونَ النِّسَاءَ أَیَّامَ حَیْضِهِنَّ ثُمَّ احْتَجَّ اللَّهُ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ الْمُوَالِینَ لِلْکُفَّارِ فَقَالَ تَری کَثِیراً مِنْهُمْ یَتَوَلَّوْنَ الَّذِینَ کَفَرُوا لَبِئْسَ ما قَدَّمَتْ لَهُمْ أَنْفُسُهُمْ إِلَی قَوْلِهِ وَ لکِنَّ کَثِیراً مِنْهُمْ فاسِقُونَ (3) فَنَهَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ یُوَالِیَ الْمُؤْمِنُ الْکَافِرَ إِلَّا عِنْدَ التَّقِیَّةِ.
******
ترجمه:
مسعده بن صدقه گفت: مردی از امام صادق (ع) درباره گروهی از شیعیان پرسید که در کارهای حکومتی وارد می شوند، برای آنان کار می کنند، آنان را دوست دارند و از آنان پیروی می کنند. امام (ع) فرمودند: آنان از شیعیان نیستند، بلکه از همان (حکومت و گروه) هستند. سپس امام صادق (ع) این آیه را تلاوت کردند: «کسانی از بنی اسرائیل که کافر شدند، بر زبان داوود و عیسی بن مریم لعنت شدند... اما بسیاری از آنان فاسق اند» (مائده: 78-81).
ایشان فرمودند: تبدیل به خوک بر زبان داوود و تبدیل به میمون بر زبان عیسی شد؛ آنان از منکراتی که انجام می دادند نهی نمی کردند، چه بد است آنچه انجام می دادند (مائده: 79). سپس فرمودند: آنان گوشت خوک می خوردند، شراب می نوشیدند و در ایام حیض با زنان همبستر می شدند. سپس خداوند بر مؤمنانی که با کافران دوستی می ورزند احتجاج کرد و فرمود: «بسیاری از آنان را می بینی که کسانی را که کافر شدند، دوست می دارند، چه بد است آنچه که برای خود پیش فرستادند... اما بسیاری از آنان فاسق اند» (مائده: 80-81).
خداوند عز و جل مؤمنان را از دوستی با کافران نهی کرده است، مگر در موارد تقیه.
22324- 11- (4) مُحَمَّدُ بْنُ عُمَرَ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ الْکَشِّیُّ فِی کِتَابِ الرِّجَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ قُولَوَیْهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ مُعَمَّرِ بْنِ خَلَّادٍ قَالَ: قَالَ أَبُو الْحَسَنِ ع مَا ذِئْبَانِ ضَارِیَانِ فِی غَنَمٍ قَدْ غَابَ عَنْهَا رِعَاؤُهَا بِأَضَرَّ فِی دِینِ الْمُسْلِمِ مِنْ حُبِّ الرِّئَاسَةِ ثُمَّ قَالَ لَکِنْ صَفْوَانُ لَا یُحِبُّ الرِّئَاسَةَ.
******
ترجمه:
معمر بن خلاد گفت: امام کاظم (ع) فرمودند: دو گرگ درنده که به گله گوسفندی حمله کنند، در حالی که چوپانش از آن ها غایب باشد، ضررش برای دین مسلمان کمتر از ضرر حب ریاست نیست. سپس فرمودند: اما صفوان دوستدار ریاست نیست.
22325- 12- (5) مُحَمَّدُ بْنُ مَسْعُودٍ الْعَیَّاشِیُّ فِی تَفْسِیرِهِ عَنْ سُلَیْمَانَ الْجَعْفَرِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا ع مَا تَقُولُ فِی أَعْمَالِ السُّلْطَانِ فَقَالَ یَا سُلَیْمَانُ الدُّخُولُ فِی أَعْمَالِهِمْ وَ الْعَوْنُ لَهُمْ وَ السَّعْیُ فِی
ص: 191
حَوَائِجِهِمْ عَدِیلُ الْکُفْرِ وَ النَّظَرُ إِلَیْهِمْ عَلَی الْعَمْدِ مِنَ الْکَبَائِرِ الَّتِی یُسْتَحَقُّ بِهَا النَّارُ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ هُنَا (1) وَ فِی جِهَادِ النَّفْسِ (2) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (3).
******
ترجمه:
سلیمان جعفری گفت: به امام رضا (ع) گفتم: درباره کار کردن برای حکومت چه می فرمایید؟
امام (ع) فرمودند: ای سلیمان، ورود به کارهای آنان، یاری رساندن به آنان و تلاش برای برآورده کردن نیازهایشان هم سنگ کفر است، و نگاه کردن عمدی به آنان از گناهان کبیره ای است که به خاطر آن آتش دوزخ سزاوار می شود.
(4) 46 بَابُ جَوَازِ الْوِلَایَةِ مِنْ قِبَلِ الْجَائِرِ لِنَفْعِ الْمُؤْمِنِینَ وَ الدَّفْعِ عَنْهُمْ وَ الْعَمَلِ بِالْحَقِّ بِقَدْرِ الْإِمْکَانِ
******
ترجمه:
22326- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ یَقْطِینٍ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو الْحَسَنِ مُوسَی بْنُ جَعْفَرٍ ع إِنَّ لِلَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی مَعَ السُّلْطَانِ أَوْلِیَاءَ یَدْفَعُ بِهِمْ عَنْ أَوْلِیَائِهِ.
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ عَلِیِّ بْنِ یَقْطِینٍ مِثْلَهُ (6).
******
ترجمه:
علی بن یقطین گفت: امام کاظم (ع) به من فرمودند: «برای خداوند تبارک و تعالی با سلطان، دوستانی است که به وسیله آن ها از دوستانش دفاع می کند.»
22327- 2- (7) قَالَ الصَّدُوقُ وَ فِی خَبَرٍ آخَرَ أُولَئِکَ عُتَقَاءُ اللَّهِ مِنَ النَّارِ.
******
ترجمه:
صدوق (ره) فرمود: و در خبر دیگری آمده است: «آن ها آزادشدگان خداوند از آتش هستند.»
22328- 3- (8) قَالَ وَ قَالَ الصَّادِقُ ع کَفَّارَةُ عَمَلِ السُّلْطَانِ قَضَاءُ حَوَائِجِ الْإِخْوَانِ.
******
ترجمه:
امام صادق (ع) فرمودند: «کفارهٔ کار کردن برای حکومت، برآورده کردن نیازهای برادران است.»
ص: 192
22329- 4- (1) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عُبَیْدِ بْنِ زُرَارَةَ أَنَّهُ قَالَ: بَعَثَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع رَجُلًا إِلَی زِیَادِ بْنِ عُبَیْدِ اللَّهِ- فَقَالَ وَ أَدِّ (2) نَقْصَ عَمَلِکَ (3).
******
ترجمه:
عبید بن زراره گفت: امام صادق (ع) مردی را به سوی زیاد بن عبیدالله فرستادند و به او فرمودند: «نقص کار خود را بپرداز.»
22330- 5- (4) وَ فِی الْمُقْنِعِ قَالَ رُوِیَ عَنِ الرِّضَا ع أَنَّهُ قَالَ: إِنَّ لِلَّهِ مَعَ السُّلْطَانِ أَوْلِیَاءَ یَدْفَعُ بِهِمْ عَنْ أَوْلِیَائِهِ.
******
ترجمه:
در "المقنع" آمده است: روایت شده است از امام رضا (ع) که فرمودند: «برای خداوند با سلطان، دوستانی است که به وسیله آن ها از دوستانش دفاع می کند.»
22331- 6- (5) قَالَ: وَ سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ یُحِبُّ آلَ مُحَمَّدٍ ص- وَ هُوَ فِی دِیوَانِ هَؤُلَاءِ فَیُقْتَلُ تَحْتَ رَایَتِهِمْ فَقَالَ یَحْشُرُهُ اللَّهُ عَلَی نِیَّتِهِ.
******
ترجمه:
سوال شد از امام صادق (ع) درباره مردی که آل محمد (ص) را دوست دارد و در دیوان آن ها کار می کند و تحت پرچم آن ها کشته می شود. امام (ع) فرمودند: «خداوند او را بر اساس نیتش محشور می کند.»
22332- 7- (6) وَ فِی الْأَمَالِی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُوسَی الْخَشَّابِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْکَانَ عَنْ زَیْدٍ الشَّحَّامِ قَالَ سَمِعْتُ الصَّادِقَ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ ع یَقُولُ مَنْ تَوَلَّی أَمْراً مِنْ أُمُورِ النَّاسِ فَعَدَلَ وَ فَتَحَ بَابَهُ وَ رَفَعَ سِتْرَهُ وَ نَظَرَ فِی أُمُورِ النَّاسِ کَانَ حَقّاً عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ یُؤْمِنَ رَوْعَتَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ یُدْخِلَهُ الْجَنَّةَ.
******
ترجمه:
زید شحام گفت: شنیدم امام صادق (ع) می فرمودند: «هر کس یکی از امور مردم را به عهده بگیرد و به عدالت رفتار کند، در را به روی مردم بگشاید، پرده را بردارد و به امور مردم رسیدگی کند، حق بر خداوند عزوجل است که او را در روز قیامت از ترس ها ایمن گرداند و وارد بهشتش کند.»
22333- 8- (7) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی مَحْمُودٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ یَقْطِینٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ ع مَا تَقُولُ فِی أَعْمَالِ هَؤُلَاءِ قَالَ إِنْ کُنْتَ لَا بُدَّ فَاعِلًا فَاتَّقِ أَمْوَالَ الشِّیعَةِ
ص: 193
قَالَ فَأَخْبَرَنِی عَلِیٌّ أَنَّهُ کَانَ یَجْبِیهَا مِنَ الشِّیعَةِ عَلَانِیَةً وَ یَرُدُّهَا عَلَیْهِمْ فِی السِّرِّ.
******
ترجمه:
علی بن یقطین گفت: به امام موسی بن جعفر (ع) گفتم: «نظر شما دربارهٔ کارهای این ها چیست؟» امام (ع) فرمودند: «اگر ناچار به انجام کاری هستی، از اموال شیعه بپرهیز.» سپس علی به من خبر داد که او این اموال را از شیعیان علنی جمع آوری می کرد و آن را در خفا به آن ها بازمی گرداند.
22334- 9- (1) وَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْحَسَنِ الْهَاشِمِیِّ عَنْ صَالِحِ بْنِ أَبِی حَمَّادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ زِیَادِ بْنِ أَبِی سَلَمَةَ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی ع فَقَالَ لِی یَا زِیَادُ إِنَّکَ لَتَعْمَلُ عَمَلَ السُّلْطَانِ قَالَ قُلْتُ: أَجَلْ قَالَ لِی وَ لِمَ قُلْتُ أَنَا رَجُلٌ لِی مُرُوءَةٌ وَ عَلَیَّ عِیَالٌ وَ لَیْسَ وَرَاءَ ظَهْرِی شَیْ ءٌ فَقَالَ لِی یَا زِیَادُ لَأَنْ أَسْقُطَ مِنْ حَالِقٍ فَأَتَقَطَّعَ قِطْعَةً قِطْعَةً أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ أَنْ أَتَوَلَّی لِأَحَدٍ مِنْهُمْ عَمَلًا أَوْ أَطَأَ بِسَاطَ رَجُلٍ مِنْهُمْ إِلَّا لِمَا ذَا قُلْتُ لَا أَدْرِی جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ إِلَّا لِتَفْرِیجِ کُرْبَةٍ عَنْ مُؤْمِنٍ أَوْ فَکِّ أَسْرِهِ أَوْ قَضَاءِ دَیْنِهِ یَا زِیَادُ إِنَّ أَهْوَنَ مَا یَصْنَعُ اللَّهُ جَلَّ وَ عَزَّ بِمَنْ تَوَلَّی لَهُمْ عَمَلًا أَنْ یُضْرَبَ عَلَیْهِ سُرَادِقٌ مِنْ نَارٍ إِلَی أَنْ یَفْرُغَ (2) مِنْ حِسَابِ الْخَلَائِقِ (3) یَا زِیَادُ فَإِنْ وُلِّیتَ شَیْئاً مِنْ أَعْمَالِهِمْ فَأَحْسِنْ إِلَی إِخْوَانِکَ فَوَاحِدَةٌ بِوَاحِدَةٍ وَ اللَّهُ مِنْ وَرَاءِ ذَلِکَ یَا زِیَادُ أَیُّمَا رَجُلٍ مِنْکُمْ تَوَلَّی لِأَحَدٍ مِنْهُمْ عَمَلًا ثُمَّ سَاوَی بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَهُ فَقُولُوا لَهُ أَنْتَ مُنْتَحِلٌ کَذَّابٌ یَا زِیَادُ إِذَا ذَکَرْتَ مَقْدُرَتَکَ عَلَی النَّاسِ فَاذْکُرْ مَقْدُرَةَ اللَّهِ عَلَیْکَ غَداً وَ نَفَادَ مَا أَتَیْتَ إِلَیْهِمْ عَنْهُمْ وَ بَقَاءَ مَا أَتَیْتَ (4) إِلَیْهِمْ عَلَیْکَ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (5) وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ.
******
ترجمه:
زیاد بن ابی سلمه گفت: به امام موسی (ع) وارد شدم. او به من گفت: «ای زیاد، تو کار سلطنت را انجام می دهی.» گفتم: «بله.» امام (ع) فرمود: «چرا؟» گفتم: «من مردی هستم با مرؤت و خانواده ام وابسته به من هستند و هیچ چیزی پشت سرم نیست.» امام (ع) فرمود: «ای زیاد، من دوست دارم که از بلندی بیفتم و قطعه قطعه شوم، ولی نمی خواهم که به خاطر یکی از آن ها مسئولیتی بپذیرم یا بر فرش کسی از آن ها پا بگذارم، مگر برای چه؟» گفتم: «نمی دانم، فدای تو شوم.» فرمود: «مگر برای گشایش مشکلی از مؤمنی، یا آزاد کردن اسیر، یا ادای دین او. ای زیاد، کمترین چیزی که خدا (جل جلاله) درباره کسی که کار آن ها را بر عهده می گیرد، انجام می دهد، این است که بر او خیمه ای از آتش برپا می کند تا حساب خلایق تمام شود. ای زیاد، اگر مسئولیتی از کارهای آن ها به تو واگذار شد، به برادرانت نیکی کن. زیرا نیکی یک به یک است و خدا بالاتر از این است. ای زیاد، هر مردی از شما که مسئولیتی از کارهای آن ها را بپذیرد و بین خود و او برابری کند، به او بگویید: «تو مدعی دروغین هستی.» ای زیاد، وقتی قدرت خود را بر مردم یاد کردی، قدرت خدا را بر خود در روز قیامت فراموش نکن و بقا و زوال آنچه را که به آن ها رسانده ای، به یاد داشته باش.»
ص: 194
22335- 10- (1) وَ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنِ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ حَبِیبٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: ذُکِرَ عِنْدَهُ رَجُلٌ مِنْ هَذِهِ الْعِصَابَةِ قَدْ وُلِّیَ وِلَایَةً فَقَالَ کَیْفَ صَنِیعُهُ إِلَی إِخْوَانِهِ قَالَ قُلْتُ: لَیْسَ عِنْدَهُ خَیْرٌ قَالَ أُفٍّ یَدْخُلُونَ فِیمَا لَا یَنْبَغِی لَهُمْ وَ لَا یَصْنَعُونَ إِلَی إِخْوَانِهِمْ خَیْراً.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ مِثْلَهُ (2).
******
ترجمه:
از ابی بصیر نقل شده است که گفت: از امام صادق (ع) درباره مردی از این گروه (عصابه) که به امری منصوب شده بود، سوال شد. امام (ع) پرسید: «نسبت به برادرانش چگونه است؟» گفتم: «خیر و نیکی از او دیده نمی شود.» امام (ع) فرمود: «اف بر آن ها! وارد کارهایی می شوند که نباید وارد شوند و نسبت به برادرانشان نیکی نمی کنند.»
22336- 11- (3) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنِ السَّیَّارِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ زَکَرِیَّا الصَّیْدَلَانِیِّ (4) عَنْ رَجُلٍ مِنْ بَنِی حَنِیفَةَ مِنْ أَهْلِ بُسْتَ وَ سِجِسْتَانَ قَالَ: وَافَقْتُ (5) أَبَا جَعْفَرٍ ع فِی السَّنَةِ الَّتِی حَجَّ فِیهَا فِی أَوَّلِ خِلَافَةِ الْمُعْتَصِمِ- فَقُلْتُ لَهُ وَ أَنَا مَعَهُ عَلَی الْمَائِدَةِ وَ هُنَاکَ جَمَاعَةٌ مِنْ أَوْلِیَاءِ السُّلْطَانِ إِنَّ وَالِیَنَا جُعِلْتُ فِدَاکَ رَجُلٌ یَتَوَالاکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُحِبُّکُمْ وَ عَلَیَّ فِی دِیوَانِهِ خَرَاجٌ فَإِنْ رَأَیْتَ جَعَلَنِیَ اللَّهُ فِدَاکَ أَنْ تَکْتُبَ إِلَیْهِ بِالْإِحْسَانِ إِلَیَّ فَقَالَ لِی لَا أَعْرِفُهُ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّهُ عَلَی مَا قُلْتُ مِنْ مَحَبَّتِکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ- وَ کِتَابُکَ یَنْفَعُنِی عِنْدَهُ فَأَخَذَ الْقِرْطَاسَ فَکَتَبَ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ أَمَّا بَعْدُ فَإِنَّ مُوصِلَ کِتَابِی هَذَا ذَکَرَ عَنْکَ مَذْهَباً جَمِیلًا وَ إِنَّمَا لَکَ مِنْ عَمَلِکَ (6) مَا أَحْسَنْتَ فِیهِ فَأَحْسِنْ إِلَی إِخْوَانِکَ وَ اعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ سَائِلُکَ عَنْ مَثَاقِیلِ الذَّرِّ وَ الْخَرْدَلِ قَالَ فَلَمَّا وَرَدْتُ سِجِسْتَانَ- سَبَقَ الْخَبَرُ إِلَی الْحُسَیْنِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ
ص: 195
النَّیْسَابُورِیِّ وَ هُوَ الْوَالِی فَاسْتَقْبَلَنِی عَلَی فَرْسَخَیْنِ مِنَ الْمَدِینَةِ فَدَفَعْتُ إِلَیْهِ الْکِتَابَ فَقَبَّلَهُ وَ وَضَعَهُ عَلَی عَیْنَیْهِ وَ قَالَ مَا حَاجَتُکَ فَقُلْتُ خَرَاجٌ عَلَیَّ فِی دِیوَانِکَ فَأَمَرَ بِطَرْحِهِ عَنِّی وَ قَالَ لَا تُؤَدِّ خَرَاجاً مَا دَامَ لِی عَمَلٌ ثُمَّ سَأَلَنِی عَنْ عِیَالِی فَأَخْبَرْتُهُ بِمَبْلَغِهِمْ فَأَمَرَ لِی وَ لَهُمْ بِمَا یَقُوتُنَا وَ فَضْلًا فَمَا أَدَّیْتُ فِی عَمَلِهِ خَرَاجاً مَا دَامَ حَیّاً وَ لَا قَطَعَ عَنِّی صِلَتَهُ حَتَّی مَاتَ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ نَحْوَهُ (1).
******
ترجمه:
احمد بن زکریا صیدلانی می گوید: مردی از بنی حنیفه از اهل بُست و سجستان به من گفت: در سالی که امام باقر (ع) در آن حج کرد، با او بودم. در آنجا گروهی از اولیای سلطان حضور داشتند. من به امام گفتم: والی ما، که بر من محبت دارد، مردی است که اهل بیت شما را دوست دارد و بر من در دیوانش خراجی هست. اگر ممکن است، برایم نامه ای بنویس که او را به نیکی با من سفارش کند. امام فرمود: او را نمی شناسم. گفتم: فدای تو شوم، او به محبت شما اهل بیت معروف است و نامه ات نزد او مؤثر خواهد بود. امام کاغذی گرفت و نوشت: «بسم الله الرحمن الرحیم. اما بعد، موصل نامه من، درباره تو مذهبی زیبا ذکر کرد. تنها آنچه از عمل تو هست، همان چیزی است که در آن نیکی کرده ای. پس به برادرانت نیکی کن و بدان که خداوند از تو درباره مثقال ها و خردل ها سؤال خواهد کرد.»
سپس، وقتی من به سجستان رسیدم، خبر به حسین بن عبد الله نیسابوری، والی آنجا، رسید. او به استقبال من آمد و در دو فرسخی شهر مرا دید. نامه را به او دادم. او نامه را بوسید و بر چشمش گذاشت و گفت: «نیاز تو چیست؟» گفتم: «خراجی بر من در دیوان تو هست.» او دستور داد آن خراج را از من برگرداند و گفت: «تا زمانی که برای من کاری وجود دارد، خراجی نپرداز.» سپس درباره خانواده ام از من سؤال کرد و من تعداد آنان را برایش گفتم. او برای من و خانواده ام چیزی فرستاد که ما را تأمین کند و تا زمانی که او زنده بود، هیچ خراجی از من دریافت نکرد و ارتباطش را قطع نکرد.
22337- 12- (2) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْبَارِقِیِّ (3) عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی رَاشِدٍ (4) عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ السِّنْدِیِّ عَنْ یُونُسَ بْنِ عَمَّارٍ (5) قَالَ: وَصَفْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع مَنْ یَقُولُ بِهَذَا الْأَمْرِ مِمَّنْ یَعْمَلُ عَمَلَ (6) السُّلْطَانِ فَقَالَ إِذَا وَلُوکُمْ یُدْخِلُونَ عَلَیْکُمُ الْمِرْفَقَ وَ یَنْفَعُونَکُمْ فِی حَوَائِجِکُمْ قَالَ قُلْتُ: مِنْهُمْ مَنْ یَفْعَلُ (7) وَ مِنْهُمْ مَنْ لَا یَفْعَلُ قَالَ مَنْ لَمْ یَفْعَلْ ذَلِکَ مِنْهُمْ فَابْرَءُوا مِنْهُ بَرِئَ اللَّهُ مِنْهُ.
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (8).
******
ترجمه:
یونس بن عمّار می گوید: من برای امام صادق (ع) توصیف کردم که چه کسانی به این امر (ولایت) می پردازند و کارهای سلطان را انجام می دهند. امام فرمود: «اگر آن ها به شما کمک کنند و در نیازهایتان به شما نفع برسانند، این خوب است.» من گفتم: «برخی از آن ها این کار را انجام می دهند و برخی دیگر این کار را نمی کنند.» امام فرمود: «اگر کسی از آن ها چنین کاری نکرد، از او برائت جویید و خداوند نیز از او برائت می جوید.»
22338- 13- (9) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ النَّهَاوَنْدِیِّ عَنِ السَّیَّارِیِّ عَنِ ابْنِ جُمْهُورٍ وَ غَیْرِهِ مِنْ أَصْحَابِنَا قَالَ: کَانَ
ص: 196
النَّجَاشِیُّ وَ هُوَ رَجُلٌ مِنَ الدَّهَاقِینِ عَامِلًا عَلَی الْأَهْوَازِ وَ فَارِسَ- فَقَالَ بَعْضُ أَهْلِ عَمَلِهِ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع- إِنَّ فِی دِیوَانِ النَّجَاشِیِّ عَلَیَّ خَرَاجاً وَ هُوَ مِمَّنْ یَدِینُ بِطَاعَتِکَ فَإِنْ رَأَیْتَ أَنْ تَکْتُبَ لَهُ کِتَاباً قَالَ فَکَتَبَ إِلَیْهِ کِتَاباً بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ سُرَّ أَخَاکَ یَسُرَّکَ اللَّهُ فَلَمَّا وَرَدَ عَلَیْهِ وَ هُوَ فِی مَجْلِسِهِ فَلَمَّا خَلَا نَاوَلَهُ الْکِتَابَ وَ قَالَ لَهُ هَذَا کِتَابُ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع- فَقَبَّلَهُ وَ وَضَعَهُ عَلَی عَیْنَیْهِ ثُمَّ قَالَ مَا حَاجَتُکَ فَقَالَ عَلَیَّ خَرَاجٌ فِی دِیوَانِکَ قَالَ لَهُ کَمْ هُوَ قُلْتُ هُوَ عَشَرَةُ آلَافِ دِرْهَمٍ قَالَ فَدَعَا کَاتِبَهُ فَأَمَرَهُ بِأَدَائِهَا عَنْهُ ثُمَّ أَخْرَجَ مِثْلَهُ فَأَمَرَهُ أَنْ یُثْبِتَهَا لَهُ لِقَابِلٍ ثُمَّ قَالَ هَلْ سَرَرْتُکَ قَالَ نَعَمْ قَالَ فَأَمَرَ لَهُ بِعَشَرَةِ آلَافِ دِرْهَمٍ أُخْرَی فَقَالَ لَهُ هَلْ سَرَرْتُکَ قَالَ نَعَمْ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَأَمَرَ لَهُ بِمَرْکَبٍ ثُمَّ أَمَرَ لَهُ بِجَارِیَةٍ وَ غُلَامٍ وَ تَخْتِ ثِیَابٍ فِی کُلِّ ذَلِکَ یَقُولُ هَلْ سَرَرْتُکَ فَکُلَّمَا قَالَ نَعَمْ زَادَهُ حَتَّی فَرَغَ قَالَ لَهُ احْمِلْ فَرْشَ هَذَا الْبَیْتِ الَّذِی کُنْتُ جَالِساً فِیهِ حِینَ دَفَعْتَ إِلَیَّ کِتَابَ مَوْلَایَ فِیهِ وَ ارْفَعْ إِلَیَّ جَمِیعَ حَوَائِجِکَ قَالَ فَفَعَلَ وَ خَرَجَ الرَّجُلُ فَصَارَ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع بَعْدَ ذَلِکَ فَحَدَّثَهُ بِالْحَدِیثِ عَلَی وِجْهَتِهِ فَجَعَلَ یَسْتَبْشِرُ بِمَا فَعَلَ فَقَالَ لَهُ الرَّجُلُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ- کَأَنَّهُ قَدْ سَرَّکَ مَا فَعَلَ بِی قَالَ إِی وَ اللَّهِ لَقَدْ سَرَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ.
******
ترجمه:
ابن جُمَهُور و دیگرانی از اصحاب ما نقل کرده اند که النجاشی، که مردی از دهاقین (زمین داران) و کارگزار بر اهواز و فارس بود. برخی از کارگزاران او به امام صادق (ع) گفتند: «در ديوان النجاشی بر من خراجی است و او کسی است که به طاعت شما ایمان دارد. اگر مایل هستید، نامه ای برای او بنویسید.» امام (ع) نامه ای به او نوشت که در آن نوشته بود: «بسم الله الرحمن الرحیم، برادر تو را شاد کند، خدا تو را شاد کند.»
وقتی نامه به او رسید و او در مجلسش بود، وقتی خلوت شد، نامه را به او داد و گفت: «این نامه ابی عبدالله (ع) است.» او آن را بوسید و روی چشمانش گذاشت و سپس گفت: «حاجت تو چیست؟» او گفت: «بر من خراجی در ديوان تو است.» النجاشی از او پرسید: «چقدر است؟» او گفت: «ده هزار درهم.» النجاشی کاتب خود را فراخواند و به او دستور داد تا آن را از طرف او ادا کند. سپس مقدار مشابهی خارج کرد و به او گفت تا برای پرداخت آن در آینده ثبت کند.
سپس پرسید: «آیا تو را شاد کرده ام؟» او گفت: «بله.» النجاشی سپس برای او ده هزار درهم دیگر نیز درخواست کرد و دوباره پرسید: «آیا تو را شاد کرده ام؟» او پاسخ داد: «بله، فدای تو شوم.» سپس النجاشی برای او یک مرکب (حیوان بارکش) و یک کنیز و لباس هایی فرستاد و در هر کدام از این موارد می پرسید: «آیا تو را شاد کرده ام؟» و هر بار که او می گفت: «بله»، به او چیزی اضافه می کرد تا اینکه کار به پایان رسید.
سپس به او گفت: «این فرش را از این خانه که در آن نشسته بودی، بردار و همه نیازهایت را به من برسان.» او چنین کرد و مرد به نزد امام صادق (ع) بازگشت و ماجرا را به او گفت. امام (ع) از آنچه انجام داده بود، خوشحال و خرسند شد. مرد به امام گفت: «ای پسر رسول خدا، گویا آنچه با من کرد، تو را شاد کرده است.» امام (ع) پاسخ داد: «آری، به خدا سوگند، خدا و رسولش را شاد کرده است.»
22339- 14- (1) وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی الْعُبَیْدِیِّ قَالَ: کَتَبَ أَبُو عُمَرَ الْحَذَّاءِ إِلَی أَبِی الْحَسَنِ ع- وَ قَرَأْتُ الْکِتَابَ وَ الْجَوَابَ بِخَطِّهِ یُعْلِمُهُ أَنَّهُ کَانَ یَخْتَلِفُ إِلَی بَعْضِ قُضَاةِ هَؤُلَاءِ وَ أَنَّهُ صَیَّرَ إِلَیْهِ وُقُوفاً وَ مَوَارِیثَ بَعْضِ وُلْدِ الْعَبَّاسِ أَحْیَاءً وَ أَمْوَاتاً وَ أَجْرَی عَلَیْهِ الْأَرْزَاقَ وَ أَنَّهُ کَانَ یُؤَدِّی الْأَمَانَةَ إِلَیْهِمْ ثُمَّ إِنَّهُ بَعْدُ عَاهَدَ اللَّهَ أَنْ لَا یَدْخُلَ لَهُمْ فِی عَمَلٍ وَ عَلَیْهِ مَئُونَةٌ وَ قَدْ تَلِفَ أَکْثَرُ مَا کَانَ فِی یَدِهِ وَ أَخَافُ أَنْ یَنْکَشِفَ عَنْهُ مَا لَا یُحِبُّ أَنْ یَنْکَشِفَ مِنَ
ص: 197
الْحَالِ فَإِنَّهُ مُنْتَظِرٌ أَمْرَکَ فِی ذَلِکَ فَمَا تَأْمُرُ بِهِ فَکَتَبَ ع إِلَیْهِ لَا عَلَیْکَ وَ إِنْ دَخَلْتَ مَعَهُمُ اللَّهُ یَعْلَمُ وَ نَحْنُ مَا أَنْتَ عَلَیْهِ.
******
ترجمه:
محمد بن عیسی العبیدی نقل کرده است که ابوعمر حذّاء نامه ای به امام حسن (ع) نوشت. من نامه و پاسخ امام (ع) را با خط او خواندم. در آن نوشته بود که ابوعمر به برخی از قضات این افراد مراجعه کرده و اموالی و وراثتی از بعضی از فرزندان عباس، چه زنده و چه مرده، به او منتقل شده است و او به آنها ارزاقی پرداخت کرده و امانت ها را به آنها می رسانده است.
سپس ابوعمر پس از آن عهد کرد که به هیچ عنوان در کارهای آنها وارد نشود، حال آنکه او مخارجی دارد و بیشتر آنچه در دستش بوده، از بین رفته است. او می ترسد که چیزی از حال او برملا شود که نمی خواهد نمایان گردد و در این مورد منتظر فرمان شماست.
امام (ع) به او نوشت: «بر تو چیزی نیست، و اگر با آنها در کاری شریک شوی، خدا می داند و ما نیز به آنچه تو در آن هستی، آگاهیم.»
22340- 15- (1) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ سَیْفِ بْنِ عَمِیرَةَ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ مَنْ أَحْلَلْنَا لَهُ شَیْئاً أَصَابَهُ مِنْ أَعْمَالِ الظَّالِمِینَ فَهُوَ لَهُ حَلَالٌ وَ مَا حَرَّمْنَاهُ مِنْ ذَلِکَ فَهُوَ لَهُ حَرَامٌ.
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الصَّفَّارُ فِی بَصَائِرِ الدَّرَجَاتِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ نَحْوَهُ (2).
******
ترجمه:
از ابی حمزه نقل شده است که از امام باقر (ع) شنیده است که فرمود: «هر چیزی که ما برای او حلال کنیم، اگر از اعمال ظالمین به او برسد، برای او حلال است و هر چیزی که ما آن را حرام کنیم، برای او حرام است.»
22341- 16- (3) عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ یَقْطِینٍ أَوْ عَنْ زَیْدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ یَقْطِینٍ أَنَّهُ کَتَبَ إِلَی أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی ع أَنَّ قَلْبِی یَضِیقُ مِمَّا أَنَا عَلَیْهِ مِنْ عَمَلِ السُّلْطَانِ وَ کَانَ وَزِیراً لِهَارُونَ- فَإِنْ أَذِنْتَ جَعَلَنِی اللَّهُ فِدَاکَ هَرَبْتُ مِنْهُ فَرَجَعَ الْجَوَابُ لَا آذَنُ لَکَ بِالْخُرُوجِ مِنْ عَمَلِهِمْ وَ اتَّقِ اللَّهَ أَوْ کَمَا قَالَ.
******
ترجمه:
علی بن یقطین به امام موسی (ع) نوشت که قلبم از کاری که در دستگاه سلطنت انجام می دهم تنگ است و او وزیر هارون بوده است. او درخواست کرد که اگر اجازه بدهی، از این کار فرار کنم. جواب برگشت: «به تو اجازه نمی دهم که از کار آنان خارج شوی و از خدا بترس» یا به عبارتی مشابه.
22342- 17- (4) الْعَیَّاشِیُّ فِی تَفْسِیرِهِ عَنْ مُفَضَّلِ ابْنِ مَرْیَمَ الْکَاتِبِ (5) قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع وَ قَدْ أُمِرْتُ أَنْ أُخْرِجَ لِبَنِی هَاشِمٍ جَوَائِزَ فَلَمْ أَعْلَمْ إِلَّا وَ هُوَ عَلَی رَأْسِی فَوَثَبْتُ إِلَیْهِ فَسَأَلَنِی عَمَّا أُمِرَ لَهُمْ فَنَاوَلْتُهُ الْکِتَابَ فَقَالَ مَا أَرَی لِإِسْمَاعِیلَ هَاهُنَا شَیْئاً فَقُلْتُ هَذَا الَّذِی خَرَجَ
ص: 198
إِلَیْنَا ثُمَّ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَدْ تَرَی مَکَانِی مِنْ هَؤُلَاءِ الْقَوْمِ فَقَالَ انْظُرْ مَا أَصَبْتَ فَعُدْ بِهِ عَلَی أَصْحَابِکَ فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ (1).
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (2) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (3).
******
ترجمه:
مفضل بن مریم، نویسنده، گفت: «به محضر ابی عبد الله (ع) رفتم و به من دستور داده شده بود که جوایزی برای بنی هاشم تهیه کنم. ناگهان دیدم که او بر روی سر من نشسته است. به سمت او پریدم و از من پرسید که چه چیزی برای آنان آمده است. کتاب را به او دادم. او گفت: "برای اسماعیل چیزی نمی بینم." گفتم: "این چیزی است که به ما رسیده است." سپس گفتم: "جانم فدای شما، مقام من را در میان این قوم می دانی." او گفت: "ببین چه به دست آورده ای و آن را به اصحاب خود برگردان؛ زیرا خداوند متعال می فرماید: حسنات، سیئات را می زدایند" (سوره هود، آیه 114).
(4) 47 بَابُ وُجُوبِ رَدِّ الْمَظَالِمِ إِلَی أَهْلِهَا إِنْ عَرَفَهُمْ وَ إِلَّا تَصَدَّقَ بِهَا
******
ترجمه:
22343- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ بُنْدَارَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ قَالَ: کَانَ لِی صَدِیقٌ مِنْ کُتَّابِ بَنِی أُمَیَّةَ فَقَالَ لِیَ اسْتَأْذِنْ لِی عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع- فَاسْتَأْذَنْتُ لَهُ (6) فَأَذِنَ لَهُ فَلَمَّا أَنْ دَخَلَ سَلَّمَ وَ جَلَسَ ثُمَّ قَالَ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنِّی کُنْتُ فِی دِیوَانِ هَؤُلَاءِ الْقَوْمِ فَأَصَبْتُ مِنْ دُنْیَاهُمْ مَالًا کَثِیراً وَ أَغْمَضْتُ فِی مَطَالِبِهِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لَوْ لَا أَنَّ بَنِی أُمَیَّةَ وَجَدُوا لَهُمْ مَنْ یَکْتُبُ وَ یَجْبِی لَهُمُ الْفَیْ ءَ وَ یُقَاتِلُ عَنْهُمْ وَ یَشْهَدُ جَمَاعَتَهُمْ لَمَا سَلَبُونَا حَقَّنَا وَ لَوْ تَرَکَهُمُ النَّاسُ وَ مَا فِی أَیْدِیهِمْ مَا وَجَدُوا شَیْئاً إِلَّا مَا وَقَعَ فِی أَیْدِیهِمْ قَالَ فَقَالَ الْفَتَی جُعِلْتُ فِدَاکَ فَهَلْ لِی مَخْرَجٌ مِنْهُ قَالَ إِنْ قُلْتُ لَکَ تَفْعَلُ قَالَ أَفْعَلُ قَالَ لَهُ فَاخْرُجْ مِنْ جَمِیعِ مَا کَسَبْتَ (7) فِی دِیوَانِهِمْ
ص: 199
- فَمَنْ عَرَفْتَ مِنْهُمْ رَدَدْتَ عَلَیْهِ مَالَهُ وَ مَنْ لَمْ تَعْرِفْ تَصَدَّقْتَ بِهِ وَ أَنَا أَضْمَنُ لَکَ عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ الْجَنَّةَ- فَأَطْرَقَ الْفَتَی طَوِیلًا ثُمَّ قَالَ لَهُ لَقَدْ فَعَلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ ابْنُ أَبِی حَمْزَةَ فَرَجَعَ الْفَتَی مَعَنَا إِلَی الْکُوفَةِ- فَمَا تَرَکَ شَیْئاً عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ إِلَّا خَرَجَ مِنْهُ حَتَّی ثِیَابَهُ الَّتِی کَانَتْ عَلَی بَدَنِهِ قَالَ فَقَسَمْتُ لَهُ قِسْمَةً وَ اشْتَرَیْنَا لَهُ ثِیَاباً وَ بَعَثْنَا إِلَیْهِ بِنَفَقَةٍ قَالَ فَمَا أَتَی عَلَیْهِ إِلَّا أَشْهُرٌ قَلَائِلُ حَتَّی مَرِضَ فَکُنَّا نَعُودُهُ قَالَ فَدَخَلْتُ یَوْماً وَ هُوَ فِی السَّوْقِ (1) قَالَ فَفَتَحَ عَیْنَیْهِ ثُمَّ قَالَ لِی یَا عَلِیُّ وَفَی لِی وَ اللَّهِ صَاحِبُکَ قَالَ ثُمَّ مَاتَ فَتَوَلَّیْنَا أَمْرَهُ فَخَرَجْتُ حَتَّی دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع- فَلَمَّا نَظَرَ إِلَیَّ قَالَ لِی یَا عَلِیُّ وَفَیْنَا وَ اللَّهِ لِصَاحِبِکَ قَالَ فَقُلْتُ صَدَقْتَ جُعِلْتُ فِدَاکَ هَکَذَا وَ اللَّهِ قَالَ لِی عِنْدَ مَوْتِهِ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ نَحْوَهُ (2) أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی جِهَادِ النَّفْسِ (3) وَ غَیْرِ ذَلِکَ (4) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (5).
******
ترجمه:
علی بن ابی حمزه گفت: «دوستی از نویسندگان بنی امیه داشتم. او به من گفت: "اجازه بده تا بروم به محضر ابی عبد الله (ع)." من از او اجازه گرفتم و او اجازه داد. وقتی که وارد شد، سلام کرد و نشست. سپس گفت: "جانم فدای شما، من در دیوان این قوم بودم و از دنیای آنان مال زیادی به دست آوردم و در طلب های آنان چشم پوشی کردم." ابی عبد الله (ع) گفت: "اگر بنی امیه کسانی نداشتند که برای آنها بنویسند، خراج آنان را بگیرند، برایشان بجنگند و در جماعت آنان حاضر شوند، حق ما را از ما نمی گرفتند. اگر مردم آنان را رها می کردند و آنچه در دستشان است، به آنان نمی دادند، چیزی جز آنچه در دستشان بود، نمی یافتند."
سپس آن جوان گفت: "جانم فدای شما، آیا برای من راهی از این کار وجود دارد؟" گفت: "اگر بگویم که تو عمل می کنی، آیا عمل می کنی؟" گفت: "عمل می کنم." گفت: "از تمام آنچه در دیوان آنان به دست آورده ای خارج شو. هر چه از آنان شناخته ای به صاحبش برگردان و آنچه را نمی شناسی، صدقه بده و من برای تو نزد خداوند عز و جل بهشت را ضمانت می کنم."
آن جوان مدتی سر به زیر انداخت، سپس گفت: "من این کار را کردم، جانم فدای شما."
ابن ابی حمزه گفت: «آن جوان به همراه ما به کوفه برگشت و هیچ چیزی بر روی زمین نماند، مگر اینکه از آن خارج شد، حتی لباس هایی که بر تن داشت. من برای او بخشی در نظر گرفتم و برایش لباس هایی خریدیم و به او پولی فرستادیم. پس از مدتی کم، او بیمار شد و ما به عیادتش می رفتیم. روزی وارد شدم و او در بازار بود. چشم هایش را باز کرد و گفت: "ای علی، به من وفا کرد، به خدا سوگند، دوست تو(امام صادق علیه السلام به قملش عمل کرد ." سپس او درگذشت و ما به امور او رسیدگی کردیم. به محضر ابی عبد الله (ع) رفتم و وقتی به من نگاه کرد، گفت: "ای علی، به خدا سوگند، برای دوست تووفا کردیم." من گفتم: "راست می گوئید، جانم فدای شما، به خدا سوگند که او به من همین را گفت در هنگام مرگش."
ص: 200
(1) 48 بَابُ جَوَازِ قَبُولِ الْوِلَایَةِ مِنْ قِبَلِ الْجَائِرِ مَعَ الضَّرُورَةِ وَ الْخَوْفِ وَ جَوَازِ إِنْفَاذِ أَمْرِهِ بِحَسَبِ التَّقِیَّةِ إِلَّا فِی الْقَتْلِ الْمُحَرَّمِ
******
ترجمه:
22344- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحُسَیْنِ الْأَنْبَارِیِّ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا ع قَالَ: کَتَبْتُ إِلَیْهِ أَرْبَعَ عَشْرَةَ سَنَةً أَسْتَأْذِنُهُ فِی عَمَلِ السُّلْطَانِ فَلَمَّا کَانَ فِی آخِرِ کِتَابٍ کَتَبْتُهُ إِلَیْهِ أَذْکُرُ أَنِّی أَخَافُ عَلَی خَیْطِ عُنُقِی وَ أَنَّ السُّلْطَانَ یَقُولُ لِی إِنَّکَ رَافِضِیٌّ- وَ لَسْنَا نَشُکُّ فِی أَنَّکَ تَرَکْتَ الْعَمَلَ لِلسُّلْطَانِ لِلرَّفْضِ- فَکَتَبَ إِلَیَّ أَبُو الْحَسَنِ ع فَهِمْتُ کِتَابَکَ (3) وَ مَا ذَکَرْتَ مِنَ الْخَوْفِ عَلَی نَفْسِکَ فَإِنْ کُنْتَ تَعْلَمُ أَنَّکَ إِذَا وُلِّیتَ عَمِلْتَ فِی عَمَلِکَ بِمَا أَمَرَ بِهِ رَسُولُ اللَّهِ ص ثُمَّ تُصَیِّرُ أَعْوَانَکَ وَ کُتَّابَکَ أَهْلَ مِلَّتِکَ وَ إِذَا صَارَ إِلَیْکَ شَیْ ءٌ وَاسَیْتَ بِهِ فُقَرَاءَ الْمُؤْمِنِینَ حَتَّی تَکُونَ وَاحِداً مِنْهُمْ کَانَ ذَا بِذَا وَ إِلَّا فَلَا.
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ نَحْوَهُ (4).
******
ترجمه:
از حسن بن حسین انباری نقل شده که گفت: به امام رضا (ع) نوشتم و به مدت چهارده سال از ایشان درخواست اجازه برای کار در دستگاه حاکم را داشتم. در آخرین نامه ام نوشتم که از جان خود می ترسم، چون حاکم به من می گوید که تو رافضی هستی و معتقدیم که تو به دلیل رافضی بودن، از کار برای حاکم کناره گیری کرده ای. امام (ع) در پاسخ نوشت: نامه ات و آنچه درباره ترس از جانت گفته ای را فهمیدم. اگر می دانی که در این مسئولیت، به آنچه پیامبر (ص) دستور داده عمل خواهی کرد، و معاونان و کاتبانت از اهل دینت خواهند بود، و اگر مالی به تو رسید آن را بین فقرای مؤمنان تقسیم خواهی کرد تا خود نیز یکی از آنان باشی، در این صورت اجازه داده می شود؛ در غیر این صورت، نه.
22345- 2- (5) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ قَالَ: سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ مُسْلِمٍ وَ هُوَ فِی دِیوَانِ هَؤُلَاءِ وَ هُوَ یُحِبُّ آلَ مُحَمَّدٍ ص- وَ یَخْرُجُ مَعَ هَؤُلَاءِ
ص: 201
فِی بَعْثِهِمْ فَیُقْتَلُ تَحْتَ رَایَتِهِمْ قَالَ یَبْعَثُهُ اللَّهُ عَلَی نِیَّتِهِ قَالَ وَ سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ مِسْکِینٍ خَدَمَهُمْ رَجَاءَ أَنْ یُصِیبَ مَعَهُمْ شَیْئاً فَیُغْنِیَهُ اللَّهُ بِهِ فَمَاتَ فِی بَعْثِهِمْ قَالَ هُوَ بِمَنْزِلَةِ الْأَجِیرِ إِنَّهُ إِنَّمَا یُعْطِی اللَّهُ الْعِبَادَ عَلَی نِیَّاتِهِمْ.
******
ترجمه:
از حلبی نقل شده که گفت: از امام صادق (ع) درباره مرد مسلمانی پرسیدند که در دستگاه حاکمان حضور دارد و اهل بیت پیامبر (ص) را دوست دارد، ولی با آن ها در لشکرکشی هایشان شرکت می کند و در زیر پرچم آن ها کشته می شود. امام (ع) فرمودند: خدا او را بر اساس نیتش محشور خواهد کرد. و از ایشان درباره مرد فقیری پرسیدم که به امید اینکه چیزی از آن ها نصیبش شود و خدا او را بی نیاز کند، خدمت آن ها را کرده و در یکی از لشکرکشی هایشان درگذشته است. امام (ع) فرمودند: او مانند یک اجیر است؛ همانا خدا به بندگانش بر اساس نیتشان پاداش می دهد.
22346- 3- (1) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَمْرِو بْنِ سَعِیدٍ عَنْ مُصَدِّقٍ عَنْ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع سُئِلَ عَنْ أَعْمَالِ السُّلْطَانِ یَخْرُجُ فِیهِ الرَّجُلُ قَالَ لَا إِلَّا أَنْ لَا یَقْدِرَ عَلَی شَیْ ءٍ یَأْکُلُ وَ لَا یَشْرَبُ وَ لَا یَقْدِرُ عَلَی حِیلَةٍ فَإِنْ فَعَلَ فَصَارَ فِی یَدِهِ شَیْ ءٌ فَلْیَبْعَثْ بِخُمُسِهِ إِلَی أَهْلِ الْبَیْتِ.
******
ترجمه:
عمار نقل کرده که از امام صادق (ع) درباره کار کردن برای حاکمان پرسیدند که آیا جایز است مردی به این کار وارد شود. امام (ع) فرمودند: نه، مگر اینکه نتواند چیزی برای خوردن و آشامیدن پیدا کند و هیچ راه چاره ای نداشته باشد. و اگر وارد شد و مالی به دست آورد، باید خمس آن را به اهل بیت بفرستد.
22347- 4- (2) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی الْعِلَلِ وَ فِی عُیُونِ الْأَخْبَارِ عَنِ الْمُظَفَّرِ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ مُظَفَّرٍ الْعَلَوِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مَسْعُودٍ الْعَیَّاشِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ نُصَیْرٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُوسَی قَالَ رَوَی أَصْحَابُنَا عَنِ الرِّضَا ع أَنَّهُ قَالَ لَهُ رَجُلٌ أَصْلَحَکَ اللَّهُ کَیْفَ صِرْتَ إِلَی مَا صِرْتَ إِلَیْهِ مِنَ الْمَأْمُونِ- فَکَأَنَّهُ أَنْکَرَ ذَلِکَ عَلَیْهِ فَقَالَ لَهُ أَبُو الْحَسَنِ الرِّضَا ع یَا هَذَا أَیُّمَا أَفْضَلُ النَّبِیُّ أَوِ الْوَصِیُّ فَقَالَ لَا بَلِ النَّبِیُّ فَقَالَ أَیُّمَا أَفْضَلُ مُسْلِمٌ أَوْ مُشْرِکٌ فَقَالَ لَا بَلْ مُسْلِمٌ قَالَ فَإِنَّ الْعَزِیزَ عَزِیزَ مِصْرَ کَانَ مُشْرِکاً وَ کَانَ یُوسُفُ ع نَبِیّاً وَ إِنَّ الْمَأْمُونَ مُسْلِمٌ وَ أَنَا وَصِیٌّ وَ یُوسُفُ سَأَلَ الْعَزِیزَ أَنْ یُوَلِّیَهُ حِینَ قَالَ اجْعَلْنِی عَلی خَزائِنِ الْأَرْضِ إِنِّی حَفِیظٌ عَلِیمٌ (3) وَ أَنَا أُجْبِرْتُ
ص: 202
عَلَی ذَلِکَ الْحَدِیثَ.
******
ترجمه:
22348- 5- (1) وَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ زِیَادِ بْنِ جَعْفَرٍ الْهَمَذَانِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الرَّیَّانِ بْنِ الصَّلْتِ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی عَلِیِّ بْنِ مُوسَی الرِّضَا ع فَقُلْتُ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ ص إِنَّ النَّاسَ یَقُولُونَ إِنَّکَ قَبِلْتَ وِلَایَةَ الْعَهْدِ مَعَ إِظْهَارِکَ الزُّهْدَ فِی الدُّنْیَا فَقَالَ ع قَدْ عَلِمَ اللَّهُ کَرَاهَتِی لِذَلِکَ فَلَمَّا خُیِّرْتُ بَیْنَ قَبُولِ ذَلِکَ وَ بَیْنَ الْقَتْلِ اخْتَرْتُ الْقَبُولَ عَلَی الْقَتْلِ وَیْحَهُمْ أَ مَا عَلِمُوا أَنَّ یُوسُفَ ع کَانَ نَبِیّاً رَسُولًا فَلَمَّا دَفَعَتْهُ الضَّرُورَةُ إِلَی تَوَلِّی خَزَائِنِ الْعَزِیزِ- قَالَ لَهُ اجْعَلْنِی عَلی خَزائِنِ الْأَرْضِ إِنِّی حَفِیظٌ عَلِیمٌ (2) وَ دَفَعَتْنِی الضَّرُورَةُ إِلَی قَبُولِ ذَلِکَ عَلَی إِکْرَاهٍ وَ إِجْبَارٍ بَعْدَ الْإِشْرَافِ عَلَی الْهَلَاکِ عَلَی أَنِّی مَا دَخَلْتُ فِی هَذَا الْأَمْرِ إِلَّا دُخُولَ خَارِجٍ مِنْهُ فَإِلَی اللَّهِ الْمُشْتَکَی وَ هُوَ الْمُسْتَعَانُ.
******
ترجمه:
ریان بن صلت نقل می کند که بر علی بن موسی الرضا (ع) وارد شدم و به ایشان گفتم: «ای فرزند رسول خدا، مردم می گویند که شما ولایت عهدی را پذیرفته اید، در حالی که زهد خود را از دنیا آشکار کرده اید.» امام (ع) فرمودند: «خداوند به کراهت من از این موضوع آگاه است، اما وقتی میان قبول آن و مرگ مخیر شدم، پذیرش را بر کشته شدن ترجیح دادم. وای بر آن ها! آیا نمی دانند که یوسف (ع) پیامبر و رسول بود و وقتی ضرورت او را وادار کرد تا خزانه داری عزیز را بپذیرد، به عزیز گفت: "مرا بر خزانه های زمین بگمار، من نگهبانی دانا هستم" (یوسف: 55). مرا نیز ضرورت به قبول این امر به اجبار و کراهت واداشت، پس از آنکه بر هلاکت مشرف شدم، و جز با نیت خروج از این امر وارد آن نشدم. شکایت به درگاه خدا است و او یاری دهنده است.»
22349- 6- (3) وَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ تَاتَانَةَ (4) عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی الصَّلْتِ الْهَرَوِیِّ قَالَ: إِنَّ الْمَأْمُونَ قَالَ لِلرِّضَا ع یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ- قَدْ عَرَفْتُ فَضْلَکَ وَ عِلْمَکَ وَ زُهْدَکَ وَ وَرَعَکَ وَ عِبَادَتَکَ وَ أَرَاکَ أَحَقَّ بِالْخِلَافَةِ مِنِّی فَقَالَ الرِّضَا ع بِالْعُبُودِیَّةِ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَفْتَخِرُ وَ بِالزُّهْدِ فِی الدُّنْیَا أَرْجُو النَّجَاةَ مِنْ شَرِّ الدُّنْیَا وَ بِالْوَرَعِ عَنِ الْمَحَارِمِ أَرْجُو الْفَوْزَ بِالْمَغَانِمِ وَ بِالتَّوَاضُعِ فِی الدُّنْیَا أَرْجُو الرِّفْعَةَ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَالَ لَهُ الْمَأْمُونُ فَإِنِّی قَدْ رَأَیْتُ أَنْ أَعْزِلَ نَفْسِی عَنِ الْخِلَافَةِ وَ أَجْعَلَهَا لَکَ وَ أُبَایِعَکَ فَقَالَ لَهُ الرِّضَا ع إِنْ کَانَتْ هَذِهِ الْخِلَافَةُ لَکَ
ص: 203
- وَ جَعَلَهَا اللَّهُ لَکَ فَلَا یَجُوزُ أَنْ تَخْلَعَ لِبَاساً أَلْبَسَکَ اللَّهُ وَ تَجْعَلَهُ لِغَیْرِکَ وَ إِنْ کَانَتِ الْخِلَافَةُ لَیْسَتْ لَکَ فَلَا یَجُوزُ لَکَ أَنْ تَجْعَلَ لِیَ مَا لَیْسَ لَکَ فَقَالَ لَهُ الْمَأْمُونُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ- لَا بُدَّ لَکَ مِنْ قَبُولِ هَذَا الْأَمْرِ فَقَالَ لَسْتُ أَفْعَلُ ذَلِکَ طَائِعاً أَبَداً فَمَا زَالَ یَجْهَدُ بِهِ أَیَّاماً حَتَّی یَئِسَ مِنْ قَبُولِهِ فَقَالَ لَهُ إِنْ لَمْ تَقْبَلِ الْخِلَافَةَ وَ لَمْ تُحِبَّ مُبَایَعَتِی لَکَ فَکُنْ وَلِیَّ عَهْدِی لِتَکُونَ لَکَ الْخِلَافَةُ بَعْدِی فَقَالَ الرِّضَا ع وَ اللَّهِ لَقَدْ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ آبَائِهِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص- أَنِّی أَخْرُجُ مِنَ الدُّنْیَا قَبْلَکَ مَقْتُولًا بِالسَّمِّ مَظْلُوماً تَبْکِی عَلَیَّ مَلَائِکَةُ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ وَ أُدْفَنُ فِی أَرْضِ غُرْبَةٍ إِلَی جَنْبِ هَارُونَ الرَّشِیدِ- فَبَکَی الْمَأْمُونُ وَ قَالَ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ وَ مَنِ الَّذِی یَقْتُلُکَ أَوْ یَقْدِرُ عَلَی الْإِسَاءَةِ إِلَیْکَ وَ أَنَا حَیٌّ فَقَالَ الرِّضَا ع أَمَا إِنِّی لَوْ أَشَاءُ أَنْ أَقُولَ مَنِ الَّذِی یَقْتُلُنِی لَقُلْتُ فَقَالَ الْمَأْمُونُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ- إِنَّمَا تُرِیدُ بِقَوْلِکَ هَذَا التَّخْفِیفَ عَنْ نَفْسِکَ وَ دَفْعَ هَذَا الْأَمْرِ عَنْکَ لِیَقُولَ النَّاسُ إِنَّکَ زَاهِدٌ فِی الدُّنْیَا فَقَالَ لَهُ الرِّضَا ع وَ اللَّهِ مَا کَذَبْتُ مُنْذُ خَلَقَنِیَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَا زَهِدْتُ فِی الدُّنْیَا لِلدُّنْیَا وَ إِنِّی لَأَعْلَمُ مَا تُرِیدُ فَقَالَ الْمَأْمُونُ وَ مَا أُرِیدُ قَالَ الْأَمَانَ عَلَی الصِّدْقِ قَالَ لَکَ الْأَمَانُ قَالَ تُرِیدُ أَنْ یَقُولَ النَّاسُ إِنَّ عَلِیَّ بْنَ مُوسَی الرِّضَا ع لَمْ یَزْهَدْ فِی الدُّنْیَا بَلْ زَهِدَتِ الدُّنْیَا فِیهِ أَ مَا تَرَوْنَ کَیْفَ قَبِلَ وِلَایَةَ الْعَهْدِ طَمَعاً فِی الْخِلَافَةِ قَالَ فَغَضِبَ الْمَأْمُونُ- ثُمَّ قَالَ إِنَّکَ تَتَلَقَّانِی أَبَداً بِمَا أَکْرَهُهُ وَ قَدْ أَمِنْتَ سَطْوَتِی فَبِاللَّهِ أُقْسِمُ لَئِنْ قَبِلْتَ وِلَایَةَ الْعَهْدِ وَ إِلَّا أَجْبَرْتُکَ عَلَی ذَلِکَ فَإِنْ فَعَلْتَ وَ إِلَّا ضَرَبْتُ عُنُقَکَ فَقَالَ الرِّضَا ع قَدْ نَهَانِیَ اللَّهُ أَنْ أُلْقِیَ بِیَدِی إِلَی التَّهْلُکَةِ فَإِنْ کَانَ الْأَمْرُ عَلَی هَذَا فَافْعَلْ مَا بَدَا لَکَ وَ أَنَا أَقْبَلُ ذَلِکَ عَلَی أَنْ لَا أُوَلِّیَ أَحَداً وَ لَا أَعْزِلَ أَحَداً وَ لَا أَنْقُضَ رَسْماً وَ لَا سُنَّةً وَ أَکُونَ فِی الْأَمْرِ مِنْ بَعِیدٍ مُشِیراً فَرَضِیَ بِذَلِکَ مِنْهُ وَ جَعَلَهُ وَلِیَّ عَهْدِهِ عَلَی کَرَاهِیَةٍ مِنْهُ ع لِذَلِکَ.
ص: 204
وَ فِی کِتَابِ الْمَجَالِسِ بِهَذَا السَّنَدِ مِثْلَهُ (1) وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ.
******
ترجمه:
ابوصلت هروی نقل می کند که مأمون به امام رضا (ع) گفت: «ای فرزند رسول خدا، من به فضیلت، علم، زهد، ورع و عبادت تو آگاهی دارم و تو را از خودم برای خلافت شایسته تر می دانم.» امام رضا (ع) فرمودند: «به بندگی خدا افتخار می کنم، و امید دارم با زهد در دنیا از شر آن نجات یابم، و با پرهیز از محرمات به رستگاری برسم، و با فروتنی در دنیا، نزد خداوند متعال رفعت یابم.» مأمون گفت: «من تصمیم گرفته ام خلافت را به تو واگذار کنم و با تو بیعت کنم.» امام (ع) فرمودند: «اگر این خلافت از آن توست و خدا آن را برای تو قرار داده، روا نیست لباسی که خدا بر تن تو پوشانده، از تن درآوری و به دیگری بسپاری. و اگر خلافت از آن تو نیست، جایز نیست چیزی که برای تو نیست به من بدهی.»
مأمون گفت: «ای فرزند رسول خدا، چاره ای نیست جز اینکه این امر را بپذیری.» امام (ع) فرمودند: «هرگز از روی اختیار این را نمی پذیرم.» مأمون چندین روز اصرار کرد و ناامید شد. پس گفت: «اگر خلافت را نمی پذیری، ولیعهدی من را قبول کن تا پس از من به خلافت برسی.» امام (ع) فرمودند: «به خدا قسم، پدرم از پدرانش و آن ها از امیرالمؤمنین علی (ع) و او از رسول خدا (ص) به من خبر دادند که من از دنیا خارج می شوم، در حالی که مظلومانه با سم کشته خواهم شد و فرشتگان آسمان و زمین بر من گریه خواهند کرد و در سرزمین غربت، کنار هارون الرشید دفن خواهم شد.» مأمون گریست و گفت: «ای فرزند رسول خدا، چه کسی تو را خواهد کشت و چه کسی می تواند به تو آسیب برساند در حالی که من زنده ام؟» امام (ع) فرمودند: «اگر بخواهم بگویم چه کسی مرا خواهد کشت، می گویم.» مأمون گفت: «این حرف ها را برای سبک کردن خودت می گویی تا مردم بگویند تو نسبت به دنیا زاهدی.» امام (ع) فرمودند: «به خدا قسم، از وقتی خداوند مرا آفریده، دروغ نگفته ام و از دنیا رویگردان نبوده ام برای دنیا، بلکه می دانم چه منظوری داری.» مأمون گفت: «منظور من چیست؟» امام (ع) فرمودند: «امان می دهی اگر راست بگویم؟» مأمون گفت: «امانت دارم.» امام فرمودند: «می خواهی مردم بگویند علی بن موسی الرضا (ع) زاهد در دنیا نبود، بلکه دنیا از او رو گرداند و ببیند چگونه ولایت عهدی را برای طمع به خلافت پذیرفت.» مأمون خشمگین شد و گفت: «تو همیشه با من برخوردی می کنی که خوشایند من نیست و از خشم من ایمن شده ای. به خدا قسم اگر ولایت عهدی را قبول نکنی، تو را مجبور خواهم کرد و اگر نپذیری، گردنت را خواهم زد.» امام (ع) فرمودند: «خداوند مرا نهی کرده که خود را به هلاکت اندازم، پس اگر چنین است، هرچه می خواهی بکن. من قبول می کنم به شرطی که کسی را منصوب نکنم و کسی را برکنار نکنم و رسم و سنتی را تغییر ندهم و در امور از دور نظر بدهم.» مأمون پذیرفت و امام (ع) را به اکراه ولیعهد خود قرار داد.
22350- 7- (2) وَ فِی عُیُونِ الْأَخْبَارِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَحْمَدَ الدَّقَّاقِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْکُوفِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ الْبَرْمَکِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَرَفَةَ قَالَ: قُلْتُ لِلرِّضَا ع یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ- مَا حَمَلَکَ عَلَی الدُّخُولِ فِی وِلَایَةِ الْعَهْدِ قَالَ مَا حَمَلَ جَدِّی أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع- عَلَی الدُّخُولِ فِی الشُّورَی.
******
ترجمه:
محمد بن عرفه نقل می کند که به امام رضا (ع) گفتم: «ای فرزند رسول خدا، چه چیزی شما را وادار به پذیرش ولایت عهدی کرد؟» امام (ع) فرمودند: «همان چیزی که جدم امیرالمؤمنین علی (ع) را وادار به ورود در شورا کرد.»
22351- 8- (3) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْوَرَّاقِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ السَّلَامِ بْنِ صَالِحٍ الْهَرَوِیِّ قَالَ: وَ اللَّهِ مَا دَخَلَ الرِّضَا ع فِی هَذَا الْأَمْرِ طَائِعاً وَ لَقَدْ حُمِلَ إِلَی الْکُوفَةِ مُکْرَهاً ثُمَّ أُشْخِصَ مِنْهَا عَلَی طَرِیقِ الْبَصْرَةِ إِلَی فَارِسَ ثُمَّ إِلَی مَرْوَ (4).
******
ترجمه:
عبدالسلام بن صالح هروی روایت می کند: «به خدا قسم، امام رضا (ع) با رضایت وارد این امر نشدند، بلکه ایشان به اجبار به کوفه برده شدند و سپس از آنجا از مسیر بصره به فارس و سپس به مرو فرستاده شدند.»
22352- 9- (5) وَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ یَحْیَی الْحُسَیْنِیِّ عَنْ جَدِّهِ یَحْیَی بْنِ الْحَسَنِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ مُوسَی بْنِ سَلَمَةَ أَنَّ ذَا الرِّئَاسَتَیْنِ الْفَضْلَ بْنَ سَهْلٍ خَرَجَ ذَاتَ یَوْمٍ وَ هُوَ یَقُولُ وَا عَجَبَا لَقَدْ رَأَیْتُ عَجَباً سَلُونِی مَا رَأَیْتُ قَالُوا وَ مَا رَأَیْتَ أَصْلَحَکَ اللَّهُ قَالَ رَأَیْتُ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ یَقُولُ لِعَلِیِّ بْنِ مُوسَی- قَدْ رَأَیْتُ أَنْ أُقَلِّدَکَ أَمْرَ الْمُسْلِمِینَ وَ أَفْسَخَ مَا فِی رَقَبَتِی وَ أَجْعَلَهُ فِی رَقَبَتِکَ وَ رَأَیْتُ عَلِیَّ بْنَ مُوسَی یَقُولُ لَهُ اللَّهَ اللَّهَ لَا طَاقَةَ لِی بِذَلِکَ وَ لَا قُوَّةَ فَمَا رَأَیْتُ خِلَافَةً کَانَتْ أَضْیَعَ مِنْهَا أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ یَنْفَضُّ (6) مِنْهَا وَ یَعْرِضُهَا عَلَی
ص: 205
عَلِیِّ بْنِ مُوسَی- وَ عَلِیُّ بْنُ مُوسَی یَرْفُضُهَا وَ یَأْبَی.
******
ترجمه:
موسی بن سلمه روایت کرده که فضل بن سهل، ملقب به «ذو الرئاستین»، یک روز در حال تعجب و با شگفتی می گفت: «به راستی که مطلب عجبی دیدم! از من بپرسید چه دیدم!» به او گفتند: «چه دیدی، خداوند تو را به صلاح آورد!» او گفت: «دیدم که مأمون به علی بن موسی (ع) گفت که من قصد دارم امر مسلمانان را به تو واگذار کنم و مسئولیت خلافت را از گردن خود بردارم و به گردن تو بگذارم. و دیدم که علی بن موسی (ع) به او پاسخ داد: به خدا قسم، من توان و قدرت تحمل چنین مسئولیتی را ندارم. هرگز ندیده ام که خلافتی این گونه بی توجه رها شود؛ امیرالمؤمنین (مأمون) آن را ترک می کند و به علی بن موسی (ع) پیشنهاد می دهد، و علی بن موسی (ع) آن را رد می کند و نمی پذیرد.»
22353- 10- (1) سَعِیدُ بْنُ هِبَةِ اللَّهِ الرَّاوَنْدِیُّ فِی الْخَرَائِجِ وَ الْجَرَائِحِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ زَیْدٍ الرِّزَامِیِّ (2) عَنِ الرِّضَا ع أَنَّ رَجُلًا مِنَ الْخَوَارِجِ قَالَ لَهُ أَخْبِرْنِی عَنْ دُخُولِکَ لِهَذَا الطَّاغِیَةِ فِیمَا دَخَلْتَ لَهُ وَ هُمْ عِنْدَکَ کُفَّارٌ وَ أَنْتَ ابْنُ رَسُولِ اللَّهِ- فَمَا حَمَلَکَ عَلَی هَذَا فَقَالَ لَهُ أَبُو الْحَسَنِ ع أَ رَأَیْتَکَ هَؤُلَاءِ أَکْفَرُ عِنْدَکَ أَمْ عَزِیزُ مِصْرَ وَ أَهْلُ مَمْلَکَتِهِ أَ لَیْسَ هَؤُلَاءِ عَلَی حَالٍ یَزْعُمُونَ أَنَّهُمْ مُوَحِّدُونَ وَ أُولَئِکَ لَمْ یُوَحِّدُوا اللَّهَ وَ لَمْ یَعْرِفُوهُ وَ یُوسُفُ بْنُ یَعْقُوبَ نَبِیٌّ ابْنُ نَبِیٍّ ابْنِ نَبِیٍّ فَسَأَلَ الْعَزِیزَ وَ هُوَ کَافِرٌ فَقَالَ اجْعَلْنِی عَلی خَزائِنِ الْأَرْضِ إِنِّی حَفِیظٌ عَلِیمٌ (3) وَ کَانَ یَجْلِسُ مَجْلِسَ الْفَرَاعِنَةِ- وَ إِنَّمَا أَنَا رَجُلٌ مِنْ وُلْدِ رَسُولِ اللَّهِ- أَجْبَرَنِی عَلَی هَذَا الْأَمْرِ وَ أَکْرَهَنِی عَلَیْهِ مَا الَّذِی أَنْکَرْتَ وَ نَقَمْتَ عَلَیَّ فَقَالَ لَا عَتْبَ عَلَیْکَ أَشْهَدُ أَنَّکَ ابْنُ رَسُولِ اللَّهِ- وَ أَنَّکَ صَادِقٌ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (4) وَ عَلَی وُجُوبِ التَّقِیَّةِ عُمُوماً (5) وَ تَحْرِیمِهَا فِی الْقَتْلِ (6).
******
ترجمه:
محمد بن زید رزامی از امام رضا (ع) نقل می کند که مردی از خوارج به ایشان گفت: «به من بگو که چرا نزد این طاغوت (حاکم ستمگر) می روی، در حالی که آنان را کافر می دانی و تو فرزند پیامبر خدا هستی. چه چیزی تو را به این کار واداشته است؟»
امام رضا (ع) به او فرمودند: «آیا به نظر تو اینها کافرترند یا عزیز مصر و اهل مملکت او؟ مگر نه این است که اینها ادعا می کنند که یگانه پرست اند، در حالی که آنان خدا را یگانه نمی دانستند و او را نمی شناختند؟ یوسف بن یعقوب که پیامبر، فرزند پیامبر، فرزند پیامبر بود، از عزیز که کافر بود خواست و گفت: "مرا بر خزائن زمین بگمار که من نگهدار و دانا هستم." (سوره یوسف، آیه 55) و او بر مسند فرعون ها می نشست. من هم مردی از فرزندان پیامبر خدا هستم. این کار به من تحمیل و مرا به آن مجبور کردند. تو چه چیزی را بر من عیب گرفتی و از من کینه به دل گرفتی؟»
مرد گفت: «هیچ سرزنشی بر تو نیست. شهادت می دهم که تو فرزند پیامبر خدا و راستگویی.»
ص: 206
(1) 49 بَابُ مَا یَنْبَغِی لِلْوَالِی الْعَمَلُ بِهِ فِی نَفْسِهِ وَ مَعَ أَصْحَابِهِ وَ مَعَ رَعِیَّتِهِ
******
ترجمه:
22354- 1- (2) رَوَی الشَّهِیدُ الثَّانِی الشَّیْخُ زَیْنُ الدِّینِ فِی رِسَالَةِ الْغِیبَةِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الشَّیْخِ الطُّوسِیِّ عَنِ الْمُفِیدِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ قُولَوَیْهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ أَبِیهِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی الْأَشْعَرِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سُلَیْمَانَ النَّوْفَلِیِّ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الصَّادِقِ ع فَإِذَا بِمَوْلًی لِعَبْدِ اللَّهِ النَّجَاشِیِّ- قَدْ وَرَدَ عَلَیْهِ فَسَلَّمَ وَ أَوْصَلَ إِلَیْهِ کِتَابَهُ فَفَضَّهُ وَ قَرَأَهُ وَ إِذَا أَوَّلُ سَطْرٍ فِیهِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ إِلَی أَنْ قَالَ إِنِّی بُلِیتُ بِوِلَایَةِ الْأَهْوَازِ- فَإِنْ رَأَی سَیِّدِی وَ مَوْلَایَ أَنْ یَحُدَّ لِیَ حَدّاً أَوْ یُمَثِّلَ لِی مِثَالًا لِأَسْتَدِلَّ بِهِ عَلَی مَا یُقَرِّبُنِی إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ إِلَی رَسُولِهِ- وَ یُلَخِّصَ لِی فِی کِتَابِهِ مَا یَرَی لِیَ الْعَمَلَ بِهِ وَ فِیمَا أَبْتَذِلُهُ وَ أَیْنَ أَضَعُ زَکَاتِی وَ فِیمَنْ أَصْرِفُهَا وَ بِمَنْ آنَسُ وَ إِلَی مَنْ أَسْتَرِیحُ وَ بِمَنْ أَثِقُ وَ آمَنُ وَ أَلْجَأُ إِلَیْهِ فِی سِرِّی فَعَسَی أَنْ یُخَلِّصَنِی اللَّهُ بِهِدَایَتِکَ فَإِنَّکَ حُجَّةُ اللَّهِ عَلَی خَلْقِهِ وَ أَمِینُهُ فِی بِلَادِهِ لَا زَالَتْ نِعْمَتُهُ عَلَیْکَ قَالَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ سُلَیْمَانَ فَأَجَابَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع- بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ حَاطَکَ اللَّهُ بِصُنْعِهِ وَ لَطَفَ بِکَ بِمَنِّهِ وَ کَلَأَکَ بِرِعَایَتِهِ فَإِنَّهُ وَلِیُّ ذَلِکَ أَمَّا بَعْدُ فَقَدْ جَاءَنِی رَسُولُکَ بِکِتَابِکَ فَقَرَأْتُهُ وَ فَهِمْتُ جَمِیعَ مَا ذَکَرْتَ وَ سَأَلْتَهُ (3) عَنْهُ وَ زَعَمْتَ أَنَّکَ بُلِیتَ بِوِلَایَةِ الْأَهْوَازِ- فَسَرَّنِی ذَلِکَ وَ سَاءَنِی وَ سَأُخْبِرُکَ بِمَا سَاءَنِی مِنْ ذَلِکَ وَ مَا سَرَّنِی إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَأَمَّا سُرُورِی
ص: 207
بِوِلَایَتِکَ فَقُلْتُ عَسَی أَنْ یُغِیثَ اللَّهُ بِکَ مَلْهُوفاً خَائِفاً مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ ع- وَ یُعِزَّ بِکَ ذَلِیلَهُمْ وَ یَکْسُوَ بِکَ عَارِیَهُمْ وَ یُقَوِّیَ بِکَ ضَعِیفَهُمْ وَ یُطْفِئَ بِکَ نَارَ الْمُخَالِفِینَ عَنْهُمْ وَ أَمَّا الَّذِی سَاءَنِی مِنْ ذَلِکَ فَإِنَّ أَدْنَی مَا أَخَافُ عَلَیْکَ أَنْ تَعْثُرَ بِوَلِیٍّ لَنَا فَلَا تَشَمَّ حَظِیرَةَ الْقُدْسِ- فَإِنِّی مُلَخِّصٌ لَکَ جَمِیعَ مَا سَأَلْتَ عَنْهُ إِنْ أَنْتَ عَمِلْتَ بِهِ وَ لَمْ تُجَاوِزْهُ رَجَوْتُ أَنْ تَسْلَمَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ أَخْبَرَنِی یَا عَبْدَ اللَّهِ أَبِی عَنْ آبَائِهِ- عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ ع عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص- أَنَّهُ قَالَ مَنِ اسْتَشَارَهُ أَخُوهُ الْمُؤْمِنُ فَلَمْ یَمْحَضْهُ النَّصِیحَةَ سَلَبَهُ اللَّهُ لُبَّهُ وَ اعْلَمْ أَنِّی سَأُشِیرُ عَلَیْکَ بِرَأْیٍ إِنْ أَنْتَ عَمِلْتَ بِهِ تَخَلَّصْتَ مِمَّا أَنْتَ مُتَخَوِّفُهُ وَ اعْلَمْ أَنَّ خَلَاصَکَ مِمَّا بِکَ مِنْ حَقْنِ الدِّمَاءِ وَ کَفِّ الْأَذَی عَنْ أَوْلِیَاءِ اللَّهِ وَ الرِّفْقِ بِالرَّعِیَّةِ وَ التَّأَنِّی وَ حُسْنِ الْمُعَاشَرَةِ مَعَ لِینٍ فِی غَیْرِ ضَعْفٍ وَ شِدَّةٍ فِی غَیْرِ عُنْفٍ وَ مُدَارَاةِ صَاحِبِکَ وَ مَنْ یَرِدُ عَلَیْکَ مِنْ رُسُلِهِ وَ ارْتُقْ فَتْقَ رَعِیَّتِکَ بِأَنْ تُوقِفَهُمْ عَلَی مَا وَافَقَ الْحَقَّ وَ الْعَدْلَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ وَ إِیَّاکَ وَ السُّعَاةَ وَ أَهْلَ النَّمَائِمِ فَلَا یَلْتَزِقَنَّ بِکَ أَحَدٌ مِنْهُمْ وَ لَا یَرَاکَ اللَّهُ یَوْماً وَ لَیْلَةً وَ أَنْتَ تَقْبَلُ مِنْهُمْ صَرْفاً وَ لَا عَدْلًا فَیَسْخَطَ اللَّهُ عَلَیْکَ وَ یَهْتِکَ سِتْرَکَ وَ احْذَرْ مَکْرَ خُوزِ الْأَهْوَازِ فَإِنَّ أَبِی أَخْبَرَنِی عَنْ آبَائِهِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع- أَنَّهُ قَالَ إِنَّ الْإِیمَانَ لَا یَثْبُتُ فِی قَلْبِ یَهُودِیٍّ- وَ لَا خُوزِیٍّ أَبَداً فَأَمَّا مَنْ تَأْنَسُ بِهِ وَ تَسْتَرِیحُ إِلَیْهِ وَ تُلْجِئُ أُمُورَکَ إِلَیْهِ فَذَلِکَ الرَّجُلُ الْمُمْتَحَنُ الْمُسْتَبْصِرُ الْأَمِینُ الْمُوَافِقُ لَکَ عَلَی دِینِکَ وَ مَیِّزْ عَوَامَّکَ وَ جَرِّبِ الْفَرِیقَیْنِ فَإِنْ رَأَیْتَ هُنَاکَ رُشْداً فَشَأْنَکَ وَ إِیَّاهُ وَ إِیَّاکَ أَنْ تُعْطِیَ دِرْهَماً أَوْ تَخْلَعَ ثَوْباً أَوْ تَحْمِلَ عَلَی دَابَّةٍ فِی غَیْرِ ذَاتِ اللَّهِ لِشَاعِرٍ أَوْ مُضْحِکٍ أَوْ مُمْتَزِحٍ إِلَّا أَعْطَیْتَ مِثْلَهُ فِی ذَاتِ اللَّهِ وَ لْتَکُنْ جَوَائِزُکَ وَ عَطَایَاکَ وَ خِلَعُکَ لِلْقُوَّادِ وَ الرُّسُلِ وَ الْأَجْنَادِ وَ أَصْحَابِ الرَّسَائِلِ وَ أَصْحَابِ الشُّرَطِ وَ الْأَخْمَاسِ وَ مَا أَرَدْتَ أَنْ تَصْرِفَهُ فِی وُجُوهِ الْبِرِّ وَ النَّجَاحِ وَ الْفُتُوَّةِ وَ الصَّدَقَةِ وَ الْحَجِّ وَ الْمَشْرَبِ وَ الْکِسْوَةِ الَّتِی تُصَلِّی فِیهَا وَ تَصِلُ بِهَا وَ الْهَدِیَّةِ الَّتِی تُهْدِیهَا إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ إِلَی رَسُولِهِ ص
ص: 208
مِنْ أَطْیَبِ کَسْبِکَ یَا عَبْدَ اللَّهِ اجْهَدْ أَنْ لَا تَکْنِزَ ذَهَباً وَ لَا فِضَّةً فَتَکُونَ مِنْ أَهْلِ هَذِهِ الْآیَةِ الَّذِینَ یَکْنِزُونَ الذَّهَبَ وَ الْفِضَّةَ وَ لا یُنْفِقُونَها فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذابٍ أَلِیمٍ (1) وَ لَا تَسْتَصْغِرَنَّ مِنْ حُلْوٍ وَ لَا مِنْ فَضْلِ طَعَامٍ تَصْرِفُهُ فِی بُطُونٍ خَالِیَةٍ تُسَکِّنُ بِهَا غَضَبَ الرَّبِّ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ اعْلَمْ أَنِّی سَمِعْتُ أَبِی یُحَدِّثُ عَنْ آبَائِهِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع- أَنَّهُ سَمِعَ عَنِ النَّبِیِّ ص- یَقُولُ لِأَصْحَابِهِ یَوْماً مَا آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ مَنْ بَاتَ شَبْعَاناً [شَبْعَانَ] وَ جَارُهُ جَائِعٌ فَقُلْنَا هَلَکْنَا یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ مِنْ فَضْلِ طَعَامِکُمْ وَ مِنْ فَضْلِ تَمْرِکُمْ وَ رِزْقِکُمْ وَ خَلَقِکُمْ وَ خِرَقِکُمْ تُطْفِئُونَ بِهَا غَضَبَ الرَّبِّ وَ سَأُنَبِّئُکَ بِهَوَانِ الدُّنْیَا وَ هَوَانِ شَرَفِهَا عَلَی مَنْ مَضَی مِنَ السَّلَفِ وَ التَّابِعِینَ ثُمَّ ذَکَرَ حَدِیثَ زُهْدِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع فِی الدُّنْیَا وَ طَلَاقِهِ لَهَا إِلَی أَنْ قَالَ وَ قَدْ وَجَّهْتُ إِلَیْکَ بِمَکَارِمِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ عَنِ الصَّادِقِ الْمُصَدَّقِ رَسُولِ اللَّهِ ص- فَإِنْ أَنْتَ عَمِلْتَ بِمَا نَصَحْتُ لَکَ فِی کِتَابِی هَذَا ثُمَّ کَانَتْ عَلَیْکَ مِنَ الذُّنُوبِ وَ الْخَطَایَا کَمِثْلِ أَوْزَانِ الْجِبَالِ وَ أَمْوَاجِ الْبِحَارِ رَجَوْتُ اللَّهَ أَنْ یَتَجَافَی عَنْکَ جَلَّ وَ عَزَّ بِقُدْرَتِهِ- یَا عَبْدَ اللَّهِ إِیَّاکَ أَنْ تُخِیفَ مُؤْمِناً فَإِنَّ أَبِی مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ حَدَّثَنِی عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ ع أَنَّهُ کَانَ یَقُولُ مَنْ نَظَرَ إِلَی مُؤْمِنٍ نَظْرَةً لِیُخِیفَهُ بِهَا أَخَافَهُ اللَّهُ یَوْمَ لَا ظِلِّ إِلَّا ظِلُّهُ وَ حَشَرَهُ فِی صُورَةِ الذَّرِّ لَحْمَهُ وَ جَسَدَهُ وَ جَمِیعَ أَعْضَائِهِ حَتَّی یُورِدَهُ مَوْرِدَهُ وَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ ع عَنِ النَّبِیِّ ص قَالَ مَنْ أَغَاثَ لَهْفَاناً مِنَ الْمُؤْمِنِینَ أَغَاثَهُ اللَّهُ یَوْمَ لَا ظِلَّ إِلَّا ظِلُّهُ-
ص: 209
وَ آمَنَهُ یَوْمَ الْفَزَعِ الْأَکْبَرِ وَ آمَنَهُ مِنْ سُوءِ الْمُنْقَلَبِ وَ مَنْ قَضَی لِأَخِیهِ الْمُؤْمِنِ حَاجَةً قَضَی اللَّهُ لَهُ حَوَائِجَ کَثِیرَةً مِنْ إِحْدَاهَا الْجَنَّةُ- وَ مَنْ کَسَا أَخَاهُ الْمُؤْمِنَ مِنْ عُرْیٍ کَسَاهُ اللَّهُ مِنْ سُنْدُسِ الْجَنَّةِ- وَ إِسْتَبْرَقِهَا وَ حَرِیرِهَا وَ لَمْ یَزَلْ یَخُوضُ فِی رِضْوَانِ اللَّهِ مَا دَامَ عَلَی الْمَکْسُوِّ مِنْهُ سِلْکٌ وَ مَنْ أَطْعَمَ أَخَاهُ مِنْ جُوعٍ أَطْعَمَهُ اللَّهُ مِنْ طَیِّبَاتِ الْجَنَّةِ- وَ مَنْ سَقَاهُ مِنْ ظَمَإٍ سَقَاهُ اللَّهُ مِنَ الرَّحِیقِ الْمَخْتُومِ رَیَّهُ وَ مَنْ أَخْدَمَ أَخَاهُ أَخْدَمَهُ اللَّهُ مِنَ الْوِلْدَانِ الْمُخَلَّدِینَ وَ أَسْکَنَهُ مَعَ أَوْلِیَائِهِ الطَّاهِرِینَ وَ مَنْ حَمَلَ أَخَاهُ الْمُؤْمِنَ مِنْ رُجْلَةٍ حَمَلَهُ اللَّهُ عَلَی نَاقَةٍ مِنْ نُوقِ الْجَنَّةِ- وَ بَاهَی بِهِ الْمَلَائِکَةَ الْمُقَرَّبِینَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ- وَ مَنْ زَوَّجَ أَخَاهُ الْمُؤْمِنَ امْرَأَةً یَأْنَسُ بِهَا وَ تَشُدُّ عَضُدَهُ وَ یَسْتَرِیحُ إِلَیْهَا زَوَّجَهُ اللَّهُ مِنَ الْحُورِ الْعِینِ وَ آنَسَهُ بِمَنْ أَحَبَّهُ مِنَ الصِّدِّیقِینَ مِنْ أَهْلِ بَیْتِ نَبِیِّهِ وَ إِخْوَانِهِ وَ آنَسَهُمْ بِهِ وَ مَنْ أَعَانَ أَخَاهُ الْمُؤْمِنَ عَلَی سُلْطَانٍ جَائِرٍ أَعَانَهُ اللَّهُ عَلَی إِجَازَةِ الصِّرَاطِ عِنْدَ زَلَّةِ الْأَقْدَامِ وَ مَنْ زَارَ أَخَاهُ إِلَی مَنْزِلِهِ لَا لِحَاجَةٍ مِنْهُ إِلَیْهِ کُتِبَ مِنْ زُوَّارِ اللَّهِ وَ کَانَ حَقِیقاً عَلَی اللَّهِ أَنْ یُکْرِمَ زَائِرَهُ یَا عَبْدَ اللَّهِ وَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ ع- أَنَّهُ سَمِعَ رَسُولَ اللَّهِ ص یَقُولُ لِأَصْحَابِهِ یَوْماً مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّهُ لَیْسَ بِمُؤْمِنٍ مَنْ آمَنَ بِلِسَانِهِ وَ لَمْ یُؤْمِنْ بِقَلْبِهِ فَلَا تَتَبَّعُوا عَثَرَاتِ الْمُؤْمِنِینَ فَإِنَّهُ مَنْ تَتَبَّعَ عَثْرَةَ مُؤْمِنٍ اتَّبَّعَ اللَّهُ عَثَرَاتِهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ- وَ فَضَحَهُ فِی جَوْفِ بَیْتِهِ وَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ ع أَنَّهُ قَالَ أَخَذَ اللَّهُ مِیثَاقَ الْمُؤْمِنِ أَنْ لَا یُصَدَّقَ فِی مَقَالَتِهِ وَ لَا یُنْتَصَفَ مِنْ عَدُوِّهِ وَ عَلَی أَنْ لَا یَشْفِیَ غَیْظَهُ إِلَّا بِفَضِیحَةِ نَفْسِهِ لِأَنَّ کُلَّ مُؤْمِنٍ مُلْجَمٌ وَ ذَلِکَ لِغَایَةٍ قَصِیرَةٍ وَ رَاحَةٍ طَوِیلَةٍ وَ أَخَذَ اللَّهُ مِیثَاقَ الْمُؤْمِنِ عَلَی أَشْیَاءَ أَیْسَرُهَا عَلَیْهِ مُؤْمِنٌ مِثْلُهُ یَقُولُ بِمَقَالَتِهِ یَبْغِیهِ وَ یَحْسُدُهُ وَ الشَّیْطَانُ یُغْوِیهِ وَ یُضِلُّهُ وَ السُّلْطَانُ یَقْفُو أَثَرَهُ وَ یَتَّبَّعُ عَثَرَاتِهِ وَ کَافِرٌ بِاللَّهِ الَّذِی هُوَ مُؤْمِنٌ بِهِ یَرَی سَفْکَ دَمِهِ دِیناً وَ إِبَاحَةَ حَرِیمِهِ غُنْماً فَمَا بَقَاءُ الْمُؤْمِنِ بَعْدَ هَذَا-
ص: 210
یَا عَبْدَ اللَّهِ وَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ آبَائِهِ- عَنْ عَلِیٍّ ع عَنِ النَّبِیِّ ص قَالَ نَزَلَ عَلَیَّ جَبْرَئِیلُ ع فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ إِنَّ اللَّهَ یَقْرَأُ عَلَیْکَ السَّلَامَ وَ یَقُولُ اشْتَقَقْتُ لِلْمُؤْمِنِ اسْماً مِنْ أَسْمَائِی سَمَّیْتُهُ مُؤْمِناً فَالْمُؤْمِنُ مِنِّی وَ أَنَا مِنْهُ مَنِ اسْتَهَانَ مُؤْمِناً فَقَدِ اسْتَقْبَلَنِی بِالْمُحَارَبَةِ یَا عَبْدَ اللَّهِ وَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ ع- عَنِ النَّبِیِّ ص قَالَ یَوْماً یَا عَلِیُّ لَا تُنَاظِرْ رَجُلًا حَتَّی تَنْظُرَ فِی سَرِیرَتِهِ فَإِنْ کَانَتْ سَرِیرَتُهُ حَسَنَةً فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمْ یَکُنْ لِیَخْذُلَ وَلِیَّهُ فَإِنْ تَکُنْ سَرِیرَتُهُ رَدِیَّةً فَقَدْ یَکْفِیهِ مَسَاوِیهِ فَلَوْ جَهَدْتَ أَنْ تَعْمَلَ بِهِ أَکْثَرَ مِمَّا عَمِلَ مِنْ مَعَاصِی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَا قَدَرْتَ عَلَیْهِ یَا عَبْدَ اللَّهِ وَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ ع- عَنِ النَّبِیِّ ص أَنَّهُ قَالَ أَدْنَی الْکُفْرِ أَنْ یَسْمَعَ الرَّجُلُ مِنْ أَخِیهِ الْکَلِمَةَ فَیَحْفَظَهَا عَلَیْهِ یُرِیدُ أَنْ یَفْضَحَهُ بِهَا أُولئِکَ لا خَلاقَ لَهُمْ (1) یَا عَبْدَ اللَّهِ وَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ ع أَنَّهُ قَالَ مَنْ قَالَ فِی مُؤْمِنٍ مَا رَأَتْ عَیْنَاهُ وَ سَمِعَتْ أُذُنَاهُ مَا یَشِینُهُ وَ یَهْدِمُ مُرُوءَتَهُ فَهُوَ مِنَ الَّذِینَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِنَّ الَّذِینَ یُحِبُّونَ أَنْ تَشِیعَ الْفاحِشَةُ فِی الَّذِینَ آمَنُوا لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ (2) یَا عَبْدَ اللَّهِ وَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ ع قَالَ مَنْ رَوَی عَنْ أَخِیهِ الْمُؤْمِنِ رِوَایَةً یُرِیدُ بِهَا هَدْمَ مُرُوءَتِهِ وَ ثَلْبَهُ أَوْبَقَهُ اللَّهُ بِخَطِیئَتِهِ حَتَّی یَأْتِیَ بِمَخْرَجٍ مِمَّا قَالَ وَ لَنْ یَأْتِیَ بِالْمَخْرَجِ مِنْهُ أَبَداً وَ مَنْ أَدْخَلَ عَلَی أَخِیهِ الْمُؤْمِنِ سُرُوراً فَقَدْ أَدْخَلَ عَلَی أَهْلِ الْبَیْتِ سُرُوراً وَ مَنْ أَدْخَلَ عَلَی
ص: 211
أَهْلِ الْبَیْتِ سُرُوراً فَقَدْ أَدْخَلَ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ ص سُرُوراً وَ مَنْ أَدْخَلَ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ ص سُرُوراً فَقَدْ سَرَّ اللَّهَ وَ مَنْ سَرَّ اللَّهَ فَحَقِیقٌ عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ یُدْخِلَهُ جَنَّتَهُ- ثُمَّ إِنِّی أُوصِیکَ بِتَقْوَی اللَّهِ وَ إِیثَارِ طَاعَتِهِ وَ الِاعْتِصَامِ بِحَبْلِهِ فَإِنَّهُ مَنِ اعْتَصَمَ بِحَبْلِ اللَّهِ فَقَدْ هُدِیَ إِلَی صِرَاطٍ مُسْتَقِیمٍ فَاتَّقِ اللَّهَ وَ لَا تُؤْثِرْ أَحَداً عَلَی رِضَاهُ وَ هَوَاهُ فَإِنَّهُ وَصِیَّةُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَی خَلْقِهِ لَا یَقْبَلُ مِنْهُمْ غَیْرَهَا وَ لَا یُعَظِّمُ سِوَاهَا وَ اعْلَمْ أَنَّ الْخَلَائِقَ لَمْ یُوَکَّلُوا بِشَیْ ءٍ أَعْظَمَ مِنَ التَّقْوَی فَإِنَّهُ وَصِیَّتُنَا أَهْلَ الْبَیْتِ- فَإِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ لَا تَنَالَ مِنَ الدُّنْیَا شَیْئاً تُسْأَلُ عَنْهُ غَداً فَافْعَلْ- قَالَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ سُلَیْمَانَ فَلَمَّا وَصَلَ کِتَابُ الصَّادِقِ ع- إِلَی النَّجَاشِیِّ نَظَرَ فِیهِ وَ قَالَ صَدَقَ وَ اللَّهِ الَّذِی لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ مَوْلَایَ فَمَا عَمِلَ أَحَدٌ بِمَا فِی هَذَا الْکِتَابِ إِلَّا نَجَا فَلَمْ یَزَلْ عَبْدُ اللَّهِ یَعْمَلُ بِهِ أَیَّامَ حَیَاتِهِ.
******
ترجمه:
عبدالله بن سلیمان نوفلی گفت: نزد جعفر بن محمد صادق (ع) بودم که ناگهان خدمتکاری از طرف عبدالله نجاشی وارد شد و سلام کرد و نامه اش را به او رساند. امام نامه را باز کرد و خواند، و دید که اولین خط آن با عبارت "بسم الله الرحمن الرحیم" آغاز می شود، و تا اینجا که گفت: من به ولایت اهواز گرفتار شده ام. اگر آقایم و مولایم اجازه دهد و برای من حدی تعیین کند یا الگویی نشان دهد که بتوانم به آن استدلال کنم و از آن برای نزدیکی به خداوند عزّ و جلّ و رسولش استفاده کنم. و در نامه اش به طور خلاصه به من بگوید که چه عملی را باید انجام دهم و چه کارهایی را نباید بکنم، و زکاتم را کجا بگذارم، و آن را به چه کسی بدهم، و با چه کسی مأنوس شوم، و به چه کسی اعتماد کنم و در رازهایم به او پناه ببرم؛ شاید خداوند با هدایت شما مرا نجات دهد، زیرا شما حجت خدا بر خلقش هستید و امین او در سرزمین هایش. نعمات خدا بر شما باد.
عبدالله بن سلیمان گفت: امام صادق (ع) در جواب نوشت: بسم الله الرحمن الرحیم، خداوند تو را با تدبیر خود حفظ کند و به لطفش تو را نیکویی بخشد و تو را تحت حمایت خود قرار دهد، زیرا او ولی این کار است. اما بعد، فرستاده ات با نامه ات به نزد من آمد. نامه ات را خواندم و همه آنچه را که در آن ذکر کرده بودی و خواسته بودی، فهمیدم. و بیان کرده بودی که به ولایت اهواز گرفتار شده ای. این موضوع هم مرا خوشحال کرد و هم ناراحت، و درباره آنچه که باعث ناراحتی و خوشحالی من شد به تو خبر خواهم داد، ان شاءالله. «اما آنچه از ولایت تو مرا خوشحال می کند، این است که گفتم: امید است خداوند به وسیله تو، فریادرس ستمدیده ای از آل محمد (ع) باشد و خوار آنان را به دست تو عزت بخشد، برهنه آنان را به تو بپوشاند، و ضعیف آنان را به وسیله تو قوت دهد، و آتش دشمنانشان را به وسیله تو خاموش کند. و اما آنچه که از این کار مرا ناراحت کرد، این است که کوچک ترین چیزی که بر تو می ترسم، آن است که با یکی از دوستان ما برخورد کنی و از این کار محروم شوی که هرگز به حظیره قدس (بهشت) راه پیدا نکنی.
من همه آنچه که خواستی، برایت خلاصه می کنم. اگر به آن عمل کردی و از آن فراتر نرفتی، امید دارم که ان شاءالله سالم بمانی. عبدالله! پدرم از پدرانش و آنان از علی بن ابی طالب (ع) و او از رسول خدا (ص) برایم خبر دادند که ایشان فرمودند: کسی که برادر مؤمنش از او مشورت بخواهد و او از خالصانه دادن نصیحت کوتاهی کند، خدا عقلش را از او می گیرد. بدان که من به تو رایی خواهم داد که اگر به آن عمل کنی، از آنچه که از آن می ترسی، نجات پیدا خواهی کرد. بدان که نجات تو از آنچه که بر تو آمده، با حفظ خون ها و جلوگیری از اذیت به دوستان خدا، و مدارا با رعیت و تأنی و حسن معاشرت همراه با ملایمت بدون ضعف، و سختی بدون خشونت، و مدارا با صاحب امر تو و کسانی که از جانب او نزد تو می آیند، و اینکه کار رعیتت را با آنچه که موافق حق و عدالت است، اصلاح کنی، خواهد بود.
و بپرهیز از جاسوسان و اهل نمامی و خبرچینی، که نباید هیچ یک از آنان به تو نزدیک شوند و خدا تو را هیچ شب و روزی نبیند که از آنان چیزی بپذیری، که اگر چنین کنی، خدا بر تو خشم می گیرد و پرده ات را می درد. از مکر خوزیان اهواز نیز حذر کن؛ زیرا پدرم از پدرانش و آنان از امیرالمؤمنین (ع) روایت کردند که فرمود: ایمان هرگز در قلب یهودی یا خوزی ثابت نمی شود.
اما کسی که باید به او مأنوس شوی و به او اعتماد کنی و کارهایت را به او بسپاری، مردی است که امتحان شده، بینا، امین، و موافق با دین تو باشد. عوام خود را از خاص جدا کن و دو گروه را آزمایش کن؛ اگر در آن رشد و خیر دیدی، با او همراه شو. و بپرهیز از اینکه درهمی بدهی یا جامه ای ببخشی یا کسی را سوار مرکبی کنی برای کسی جز خدا، مانند شاعر یا دلقک یا کسی که برای تفریح می باشد، مگر آنکه هم وزن آن را برای خدا بدهی.
جوایز و عطاها و خلعت هایت باید برای سرداران، سفیران، سپاهیان، و مأموران پیام ها و سرپرستان و اهل خمس باشد و هر چیزی که بخواهی در راه خیر و موفقیت و فتوت و صدقه و حج و نوشیدن و لباسی که در آن نماز می کنی و با آن پیوند می دهی و هدیه ای که به خداوند عز و جل و رسولش (ص) هدیه می کنی، سعی کن که از پاک ترین دارایی خود باشد و بکوش که طلا و نقره ای ذخیره نکنی؛ مبادا از کسانی باشی که خداوند درباره شان فرمود: "کسانی که طلا و نقره را گنجینه می کنند و آن را در راه خدا انفاق نمی کنند، آنان را به عذابی دردناک بشارت بده". (توبه: 34)
از بخشیدن کوچک ترین شیرینی و غذای اضافی به کسانی که شکمشان خالی است، دریغ نکن؛ زیرا با این کار، خشم خداوند تبارک و تعالی را فرو می نشانی. بدان که از پدرم شنیدم که از پدرانش روایت کرد که امیرالمؤمنین (ع) از پیامبر (ص) شنید که روزی به اصحابش فرمود: "کسی که به خدا و روز قیامت ایمان دارد، نمی تواند سیر بخوابد در حالی که همسایه اش گرسنه است." اصحاب گفتند: ای رسول خدا، پس ما هلاک شده ایم. پیامبر فرمود: "از غذای اضافی تان، از خرما و رزق و لباس اضافی خود، به نیازمندان بدهید و با این کار، خشم خدا را فرو بنشانید."
سپس امام صادق (ع) می فرمایند: من حکمت دنیای زودگذر و بی ارزشی شرف آن برای گذشتگان و تابعین را به تو می گویم و اشاره به زهد و ترک دنیا توسط امیرالمؤمنین (ع) و جدایی او از دنیا کرده و این که در پایان نامه اش می فرماید: ای عبدالله، من از تو می خواهم که مؤمنی را نترسانی؛ زیرا پدرم از پدرانش از امیرالمؤمنین (ع) نقل کرده که فرمود: "هر کس مؤمنی را با نگاهش بترساند، خداوند او را در روزی که هیچ سایه ای جز سایه او نیست، می ترساند و او را به شکل مورچه محشور می کند و در همان حال، او را به جایگاه هلاکتش می برد."
همچنین پدرم از پدرانش از امیرالمؤمنین (ع) و او از پیامبر (ص) نقل کرده که فرمود: "هر کس به فریاد مؤمنی که گرفتار و مضطر است، پاسخ دهد، خداوند او را در روزی که هیچ سایه ای جز سایه او نیست، یاری می کند و او را از وحشت بزرگ و از بدی عاقبت در امان می دارد. 2. هر کس برای رفع نیاز برادر مؤمن خود بکوشد، خداوند نیازهای بسیاری از او را برآورده می کند که یکی از آنها بهشت است. 3. کسی که برادر مؤمن خود را از برهنگی بپوشاند، خداوند او را از لباس های بهشتی پوشانده و رضای خود را شامل حال او می کند. 4. کسی که به مؤمنی که گرسنه است غذا دهد، خداوند او را از خوراک های پاکیزه بهشتی اطعام می کند. 5. هر که برادر مؤمنش را از تشنگی نجات دهد، خداوند او را از «رَحِیقِ مختوم» در بهشت سیراب می سازد. 6. کسی که برادر مؤمنش را خدمت رسانی کند، خداوند برای او خدمتگزاران بهشتی فراهم می آورد. 7. اگر برادر مؤمنش را در شرایطی که نیاز به حمل و نقل دارد کمک کند، خداوند او را در قیامت بر شتران بهشتی سوار می گرداند و در حضور ملائکه او را ارجمند می کند. 8. کسی که به برادر مؤمنش کمک کند تا ازدواج کند، خداوند او را به همسران بهشتی می رساند. 9. کسی که برادر مؤمن خود را در برابر ظالمی یاری کند، خداوند او را در عبور از صراط در روز قیامت یاری می کند. 10. اگر مؤمنی بدون هیچ نیازی تنها برای دیدار برادر خود به خانه او برود، گویا از زائران خداوند است و خداوند نیز زائرانش را گرامی می دارد.
امام صادق (ع) سپس از قول پیامبر (ص) نقل می کند که فرموده اند: «ای مردم! کسی که تنها به زبان ایمان دارد و ایمان قلبی ندارد، مؤمن نیست. بنابراین، عیب های مؤمنین را دنبال نکنید؛ زیرا هر که به دنبال عیوب مؤمنی بگردد، خداوند نیز در روز قیامت به عیوب او رسیدگی کرده و او را در خانه اش رسوا می کند.»
همچنین امام علی (ع) در ادامه فرمودند که خداوند از مؤمن پیمان گرفته که سخنش به راحتی پذیرفته نشود، از دشمنش به آسانی انتقام نگیرد، و غیظش را جز با فرو خوردن آن آرام نکند. این پیمان ها برای دوره ای کوتاه و راحتی طولانی به او داده شده است. مؤمن باید صبور باشد، چرا که هر مؤمنی در دنیا به مصائب و آزمون ها مبتلا می شود، ولی در ازای این صبر، پاداش جاودان در آخرت نصیبش می شود. 1. جبرئیل بر پیامبر نازل شد و گفت: ای محمد، خداوند بر تو سلام می فرستد و می گوید من نامی از نام های خود را برای مؤمن برگزیدم و او را مؤمن نامیدم. بنابراین مؤمن از من است و من از اویم. هر کس مؤمنی را خوار کند، به جنگ با من برخاسته است.
2. پیامبر (ص) به علی (ع) فرمود: ای علی، با کسی مناظره مکن مگر آنکه از نیکو بودن باطنش اطمینان یابی. اگر باطن او نیکو باشد، خداوند او را خوار نخواهد کرد. و اگر باطنش بد باشد، خودِ بدی های او برایش کافی است. حتی اگر تو بخواهی بیشتر از او در گناه بکوشی، نمی توانی به اندازه او گناه مرتکب شوی.
3. پیامبر (ص) فرمودند: پایین ترین درجه کفر آن است که شخصی از برادرش کلامی بشنود و آن را نگه دارد تا او را با آن رسوا کند. آنان در روز قیامت هیچ بهره ای نخواهند داشت.
4. امام علی (ع) فرمودند: هر کس درباره برادر مؤمن خود چیزی بگوید که دیده یا شنیده و باعث بدنامی او شود، از کسانی است که خداوند درباره آنان فرموده: «آنان که دوست دارند زشتی ها در میان مؤمنان پخش شود، برایشان عذابی دردناک خواهد بود.»
5. هر کس از برادر مؤمن خود سخنی نقل کند که هدفش تخریب شخصیت او باشد، خداوند او را به سبب آن گناه نابود خواهد کرد و راه گریزی از آن سخن نخواهد یافت.
6. هر کس برادر مؤمن خود را خوشحال کند، گویا اهل بیت را شاد کرده و هر کس اهل بیت را شاد کند، پیامبر را شاد کرده است. و کسی که پیامبر را شاد کند، خدا را شاد کرده و خداوند برای او بهشت را مقرر خواهد کرد.
پس تو را به تقوای الهی، برگزیدن طاعت او، و چنگ زدن به ریسمان او توصیه می کنم. هر که به ریسمان خدا چنگ زند، به راهی راست هدایت شده است. از خدا بترس و هیچ چیز را بر رضای او و خواست او ترجیح مده؛ چرا که این وصیت خداوند به آفریدگانش است و چیزی جز آن را از آنان نمی پذیرد و بزرگ نمی دارد. بدان که بندگان به چیزی بزرگ تر از تقوا مکلف نشده اند، چرا که این وصیت ما اهل بیت است. اگر می توانی کاری کنی که هیچ چیز از دنیا نصیب تو نشود که فردا درباره اش بازخواست شوی، چنین کن.»
عبدالله بن سلیمان گفت: «وقتی نامه امام صادق (ع) به نجاشی رسید، آن را خواند و گفت: "به خدا قسم، سرورم راست گفته است، و هیچ کس به این نامه عمل نکند مگر آنکه نجات یابد." و عبدالله تا پایان عمر به آن عمل می کرد.
(1) 50 بَابُ عَدَمِ جَوَازِ التَّصَدُّقِ بِالْمَالِ الْحَرَامِ إِذَا عُرِفَ أَرْبَابُهُ
******
ترجمه:
22355- 1- (2) الْفَضْلُ بْنُ الْحَسَنِ الطَّبْرِسِیُّ فِی مَجْمَعِ الْبَیَانِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی قَوْلِهِ تَعَالَی وَ لا تَیَمَّمُوا الْخَبِیثَ مِنْهُ تُنْفِقُونَ (3) أَنَّهَا نَزَلَتْ فِی أَقْوَامٍ لَهُمْ أَمْوَالٌ مِنْ رِبَا الْجَاهِلِیَّةِ وَ کَانُوا یَتَصَدَّقُونَ مِنْهَا فَنَهَاهُمُ اللَّهُ عَنْ ذَلِکَ وَ أَمَرَ بِالصَّدَقَةِ مِنَ الْحَلَالِ الطَّیِّبِ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ هُنَا (4) وَ فِی الصَّدَقَةِ (5).
******
ترجمه:
فضل بن حسن طبرسی در کتاب مجمع البیان از امام صادق (ع) نقل می کند که در تفسیر آیه "وَ لا تَیَمَّمُوا الْخَبِیثَ مِنْهُ تُنْفِقُونَ" (بقره، آیه 267) فرموده اند این آیه در مورد گروهی نازل شد که اموالی از ربا در دوران جاهلیت داشتند و از آن اموال صدقه می دادند. خداوند آن ها را از این کار نهی کرد و به صدقه دادن از مال حلال و پاک دستور داد.
ص: 212
(1) 51 بَابُ أَنَّ جَوَائِزَ الظَّالِمِ وَ طَعَامَهُ حَلَالٌ وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ لَهُ مَکْسَبٌ إِلَّا مِنَ الْوِلَایَةِ إِلَّا أَنْ یَعْلَمَ حَرَاماً بِعَیْنِهِ وَ أَنَّهُ یُسْتَحَبُّ الِاجْتِنَابُ وَ حُکْمِ وَکِیلِ الْوَقْفِ الْمُسْتَحِلِّ لَهُ
******
ترجمه:
22356- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی وَلَّادٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع مَا تَرَی فِی رَجُلٍ یَلِی أَعْمَالَ السُّلْطَانِ لَیْسَ لَهُ مَکْسَبٌ إِلَّا مِنْ أَعْمَالِهِمْ وَ أَنَا أَمُرُّ بِهِ فَأَنْزِلُ عَلَیْهِ فَیُضِیفُنِی وَ یُحْسِنُ إِلَیَّ وَ رُبَّمَا أَمَرَ لِی بِالدِّرْهَمِ وَ الْکِسْوَةِ وَ قَدْ ضَاقَ صَدْرِی مِنْ ذَلِکَ فَقَالَ لِی کُلْ وَ خُذْ مِنْهُ فَلَکَ الْمَهْنَأُ (3) وَ عَلَیْهِ الْوِزْرُ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ أَیْضاً بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ مِثْلَهُ (4).
******
ترجمه:
ابوولاد نقل می کند که به امام صادق (ع) گفتم: نظرتان در مورد کسی که مسئولیت هایی از جانب حاکمان را به عهده دارد و درآمدی جز از این مسئولیت ها ندارد، چیست؟ من از نزد او می گذرم و به خانه اش وارد می شوم، او از من پذیرایی می کند و به من نیکی می کند، و گاهی برای من پول و لباسی می فرستد؛ اما این موضوع باعث تنگی خاطر من شده است. امام صادق (ع) فرمودند: از او بخور و بگیر، پس بهره اش برای توست و گناه بر عهده اوست.
22357- 2- (5) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ أَبِی الْمَغْرَاءِ قَالَ: سَأَلَ رَجُلٌ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع وَ أَنَا عِنْدَهُ فَقَالَ أَصْلَحَکَ اللَّهُ أَمُرُّ بِالْعَامِلِ فَیُجِیزُنِی بِالدَّرَاهِمِ آخُذُهَا قَالَ نَعَمْ قُلْتُ وَ أَحُجُّ بِهَا قَالَ نَعَمْ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی الْمَغْرَاءِ مِثْلَهُ وَ زَادَ قَالَ نَعَمْ وَ حُجَّ بِهَا (6)
******
ترجمه:
ابوالمغرا می گوید: مردی در حضور من از امام صادق (ع) پرسید: خدا شما را اصلاح کند، من از نزد مأمور حکومتی می گذرم و او به من درهم هایی می دهد، آیا می توانم آنها را بگیرم؟ امام فرمودند: بله. سپس آن مرد پرسید: آیا می توانم با این پول به حج بروم؟ امام فرمودند: بله.
ص: 213
22358- 3- (1) وَ عَنْهُ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ أَبِی الْمَغْرَاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هِشَامٍ أَوْ غَیْرِهِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَمُرُّ بِالْعَامِلِ فَیَصِلُنِی بِالصِّلَةِ أَقْبَلُهَا قَالَ نَعَمْ قُلْتُ وَ أَحُجُّ مِنْهَا قَالَ نَعَمْ وَ حُجَّ مِنْهَا.
******
ترجمه:
محمد بن هشام یا شخص دیگری نقل می کند: به امام صادق (ع) عرض کردم که از نزد مأمور حکومتی عبور می کنم و او به من هدیه ای می دهد. آیا می توانم آن را بپذیرم؟ امام فرمودند: بله. پرسیدم: آیا می توانم با آن پول به حج بروم؟ امام فرمودند: بله، با آن به حج برو.
22359- 4- (2) وَ عَنْهُ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ أَبَانٍ عَنْ یَحْیَی بْنِ أَبِی الْعَلَاءِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ أَبِیهِ أَنَّ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ ع کَانَا یَقْبَلَانِ جَوَائِزَ مُعَاوِیَةَ.
******
ترجمه:
یحیی بن ابی علاء از امام صادق (ع) از پدرشان نقل می کند که امام حسن و امام حسین (ع) هدایا و جوایزی که از طرف معاویه به آنها داده می شد را می پذیرفتند.
22360- 5- (3) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ السِّنْدِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ وَ زُرَارَةَ قَالا سَمِعْنَاهُ یَقُولُ جَوَائِزُ الْعُمَّالِ لَیْسَ بِهَا بَأْسٌ.
******
ترجمه:
محمد بن مسلم و زراره روایت کرده اند که از امام شنیدند که می فرمود: «پذیرفتن هدایای کارگزاران (حکومت) اشکالی ندارد.»
22361- 6- (4) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَیُّوبَ عَنْ سَیْفِ بْنِ عَمِیرَةَ عَنْ أَبِی بَکْرٍ الْحَضْرَمِیِّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع وَ عِنْدَهُ إِسْمَاعِیلُ ابْنُهُ فَقَالَ مَا یَمْنَعُ ابْنَ أَبِی السَّمَّالِ- (5) أَنْ یُخْرِجَ شَبَابَ الشِّیعَةِ- فَیَکْفُونَهُ مَا یَکْفِیهِ النَّاسُ وَ یُعْطِیهُمْ مَا یُعْطِی النَّاسَ ثُمَّ قَالَ لِی لِمَ تَرَکْتَ عَطَاءَکَ قَالَ مَخَافَةً عَلَی دِینِی قَالَ مَا مَنَعَ ابْنَ أَبِی السَّمَّالِ- (6) أَنْ یَبْعَثَ إِلَیْکَ بِعَطَائِکَ أَ مَا عَلِمَ أَنَّ لَکَ فِی بَیْتِ الْمَالِ نَصِیباً.
******
ترجمه:
ابوبکر حضرمی روایت می کند که وارد بر امام صادق علیه السلام شدم، در حالی که پسرش اسماعیل نیز نزد او بود. امام فرمود: «چه چیزی مانع شده که پسر ابی السمال، جوانان شیعه را به کار گیرد، تا آنان نیز همان کارهایی که دیگران انجام می دهند، برایش انجام دهند و همان حقوقی را که به دیگران می دهد، به آنها نیز بدهد؟» سپس به من فرمود: «چرا از گرفتن سهم خودت (از بیت المال) دست کشیده ای؟» گفتم: «به خاطر نگرانی از دینم.» امام فرمود: «چه چیزی مانع شده که پسر ابی السمال سهم تو را بفرستد؟ آیا نمی داند که در بیت المال، تو نیز سهمی داری؟»
22362- 7- (7) وَ عَنْهُ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ دَاوُدَ بْنِ رَزِینٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی
ص: 214
الْحَسَنِ ع إِنِّی أُخَالِطُ السُّلْطَانَ فَتَکُونُ عِنْدِی الْجَارِیَةُ فَیَأْخُذُونَهَا أَوِ الدَّابَّةُ الْفَارِهَةُ فَیَبْعَثُونَ فَیَأْخُذُونَهَا ثُمَّ یَقَعُ لَهُمْ عِنْدِی الْمَالُ فَلِی أَنْ آخُذَهُ قَالَ خُذْ مِثْلَ ذَلِکَ وَ لَا تَزِدْ عَلَیْهِ.
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ دَاوُدَ بْنِ رَزِینٍ (1)
مِثْلَهُ.
******
ترجمه:
داوود بن رزین می گوید: به امام کاظم علیه السلام عرض کردم: «من با حکومت در ارتباط هستم. گاهی اوقات، کنیزی نزد من است که آنها (افراد حکومت) آن را می گیرند یا حیوان زیبایی دارم که آنها می فرستند و آن را می گیرند. سپس مالی از آنها نزد من می آید. آیا اجازه دارم آن مال را بگیرم؟» امام فرمودند: «به همان اندازه ای که از تو گرفته اند، بگیر و بیشتر از آن نگیری.»
22363- 8- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ عُمَرَ أَخِی عُذَافِرٍ قَالَ: دَفَعَ إِلَیَّ إِنْسَانٌ سِتَّمِائَةِ دِرْهَمٍ أَوْ سَبْعَمِائَةِ دِرْهَمٍ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع- فَکَانَتْ فِی جُوَالِقِی فَلَمَّا انْتَهَیْتُ إِلَی الْحَفِیرَةِ شُقَّ جُوَالِقِی وَ ذُهِبَ بِجَمِیعِ مَا فِیهِ وَ وَافَقْتُ عَامِلَ الْمَدِینَةِ بِهَا فَقَالَ أَنْتَ الَّذِی شُقَّ جُوَالِقُکَ فَذُهِبَ بِمَتَاعِکَ فَقُلْتُ نَعَمْ قَالَ إِذَا قَدِمْنَا الْمَدِینَةَ فَائْتِنَا حَتَّی نُعَوِّضَکَ قَالَ فَلَمَّا انْتَهَیْنَا إِلَی الْمَدِینَةِ- دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فَقَالَ یَا عُمَرُ شُقَّتْ زَامِلَتُکَ وَ ذُهِبَ بِمَتَاعِکَ فَقُلْتُ نَعَمْ فَقَالَ مَا أَعْطَاکَ اللَّهُ خَیْرٌ مِمَّا أُخِذَ مِنْکَ إِلَی أَنْ قَالَ فَائْتِ عَامِلَ الْمَدِینَةِ- فَتَنَجَّزْ مِنْهُ مَا وَعَدَکَ فَإِنَّمَا هُوَ شَیْ ءٌ دَعَاکَ اللَّهُ إِلَیْهِ لَمْ تَطْلُبْهُ مِنْهُ.
******
ترجمه:
عمر، برادر عذافر، می گوید: فردی ششصد یا هفتصد درهم به من سپرد تا به امام صادق علیه السلام برسانم و آن پول ها را در کیسه ام گذاشتم. وقتی به محلی به نام حفیره رسیدم، کیسه ام شکافته شد و تمام پول ها به سرقت رفت. در همانجا با یکی از مسئولان مدینه برخورد کردم. او به من گفت: «آیا تو همان کسی هستی که کیسه ات شکافته شد و اموالت به سرقت رفت؟» گفتم: «بله.» گفت: «وقتی به مدینه رسیدیم، نزد ما بیا تا به تو جبران کنیم.»
وقتی به مدینه رسیدم، نزد امام صادق علیه السلام رفتم. امام به من فرمودند: «ای عمر، کیسه ات شکافته شده و اموالت از دست رفته است؟» گفتم: «بله.» امام فرمودند: «آنچه خداوند به تو خواهد داد، بهتر از چیزی است که از دست داده ای.» سپس فرمودند: «به نزد عامل مدینه برو و آنچه را که وعده داده، از او بگیر؛ چرا که این چیزی است که خداوند تو را به آن دعوت کرده و تو خود به دنبال آن نرفته ای.»
22364- 9- (3) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِیعاً عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الصَّیْرَفِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ قَیْسِ بْنِ رُمَّانَةَ (4) قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فَذَکَرْتُ لَهُ بَعْضَ حَالِی فَقَالَ یَا جَارِیَةُ هَاتِی ذَلِکَ الْکِیسَ هَذِهِ أَرْبَعُمِائَةِ دِینَارٍ وَصَلَنِی بِهَا أَبُو جَعْفَرٍ فَخُذْهَا وَ تَفَرَّجْ بِهَا الْحَدِیثَ.
******
ترجمه:
محمد بن قیس بن رمانه می گوید: به خدمت امام صادق علیه السلام رفتم و برخی از مشکلات خود را با ایشان در میان گذاشتم. امام به خدمتکار خود فرمودند: «ای کنیز، آن کیسه را بیاور.» سپس فرمودند: «این چهارصد دینار است که از سوی ابو جعفر(حاکم مدینه) به من رسیده. آن را بگیر و با آن مشکلاتت را برطرف کن.»
ص: 215
22365- 10- (1) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی عُیُونِ الْأَخْبَارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ زِیَادِ بْنِ جَعْفَرٍ الْهَمَذَانِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ صَاحِبِ الْفَضْلِ بْنِ الرَّبِیعِ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ الرَّبِیعِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ ع فِی حَدِیثٍ أَنَّ الرَّشِیدَ بَعَثَ إِلَیْهِ بِخِلَعٍ وَ حُمْلَانٍ وَ مَالٍ فَقَالَ لَا حَاجَةَ لِی بِالْخِلَعِ وَ الْحُمْلَانِ وَ الْمَالِ إِذَا کَانَ فِیهِ حُقُوقُ الْأُمَّةِ فَقُلْتُ نَاشَدْتُکَ بِاللَّهِ أَنْ لَا تَرُدَّهُ فَیَغْتَاظَ قَالَ اعْمَلْ بِهِ مَا أَحْبَبْتَ.
******
ترجمه:
از فضل بن ربیع روایت شده که امام موسی بن جعفر علیه السلام در گفت وگویی فرمودند: هارون الرشید برای امام خلعت ها، مرکب ها و مالی فرستاد. امام فرمودند: «من به این خلعت ها، مرکب ها و مال نیازی ندارم، چون در آن حقوقی از مردم است.» فضل گفت: «تو را به خدا سوگند می دهم که آن را رد نکنید، چون ممکن است خشمگین شود.» امام فرمودند: «پس خودت با آن عمل کن و از آن بهره ببر.»
22366- 11- (2) وَ عَنْهُ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الْمَدَنِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْفَضْلِ عَنْ أَبِیهِ فِی حَدِیثٍ أَنَّ الرَّشِیدَ أَمَرَ بِإِحْضَارِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ ع یَوْماً فَأَکْرَمَهُ وَ أَتَی بِهَا بِحُقَّةِ الْغَالِیَةِ فَفَتَحَهَا بِیَدِهِ فَغَلَفَهُ بِیَدِهِ ثُمَّ أَمَرَ أَنْ یُحْمَلَ بَیْنَ یَدَیْهِ خِلَعٌ وَ بَدْرَتَانِ دَنَانِیرُ فَقَالَ مُوسَی بْنُ جَعْفَرٍ ع- وَ اللَّهِ لَوْ لَا أَنِّی أَرَی مَنْ أُزَوِّجُهُ بِهَا مِنْ عُزَّابِ بَنِی أَبِی طَالِبٍ لِئَلَّا یَنْقَطِعَ نَسْلُهُ مَا قَبِلْتُهَا أَبَداً.
******
ترجمه:
از عبدالله بن فضل، از پدرش نقل شده که روزی هارون الرشید دستور داد امام موسی بن جعفر علیه السلام را احضار کنند. وقتی امام حضور یافت، هارون با احترام با او برخورد کرد و ظرفی از عطر غالیه را به دست خود باز کرد و به دست امام مالید. سپس دستور داد خلعت هایی و دو کیسه دینار را پیش روی امام بگذارند. امام موسی بن جعفر علیه السلام فرمود: «به خدا سوگند، اگر این نیاز را نمی دیدم که جوانان بی همسر از فرزندان ابوطالب را به وسیله این اموال تزویج کنم تا نسل آنان قطع نشود، هرگز آن را نمی پذیرفتم.»
22367- 12- (3) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْوَرَّاقِ وَ الْحُسَیْنِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْمُکَتِّبِ وَ أَحْمَدَ بْنِ زِیَادِ بْنِ جَعْفَرٍ وَ الْحُسَیْنِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ تَاتَانَةَ وَ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ مَاجِیلَوَیْهِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَی بْنِ الْمُتَوَکِّلِ کُلِّهِمْ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ سُفْیَانَ بْنِ نِزَارٍ فِی حَدِیثٍ أَنَّ الْمَأْمُونَ حَکَی عَنِ الرَّشِیدِ أَنَّ مُوسَی بْنَ جَعْفَرٍ ع دَخَلَ عَلَیْهِ یَوْماً فَأَکْرَمَهُ ثُمَّ ذَکَرَ أَنَّهُ أَرْسَلَ إِلَیْهِ مِائَتَیْ دِینَارٍ.
******
ترجمه:
از سفیان بن نزار نقل شده که مأمون در حدیثی از هارون الرشید حکایت کرد که روزی امام موسی بن جعفر علیه السلام بر او وارد شد. هارون امام را مورد احترام قرار داد و یادآوری کرد که او دویست دینار برای امام فرستاده است.
22368- 13- (4) عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ الْحِمْیَرِیُّ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنِ
ص: 216
الْحَسَنِ بْنِ ظَرِیفٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عُلْوَانَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ ع أَنَّ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ ع کَانَا یَغْمِزَانِ مُعَاوِیَةَ- وَ یَقَعَانِ فِیهِ وَ یَقْبَلَانِ جَوَائِزَهُ.
******
ترجمه:
از حسین بن علوان از امام جعفر صادق علیه السلام از پدرش نقل شده که امام حسن و امام حسین علیهماالسلام به معاویه انتقاد می کردند و از او بدگویی می نمودند، اما هدایا و جوایزی را که او می فرستاد می پذیرفتند.
22369- 14- (1) أَحْمَدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ الطَّبْرِسِیُّ فِی الْإِحْتِجَاجِ عَنِ الْحُسَیْنِ ع أَنَّهُ کَتَبَ کِتَاباً إِلَی مُعَاوِیَةَ- وَ ذَکَرَ الْکِتَابَ وَ فِیهِ تَقْرِیعٌ عَظِیمٌ وَ تَوْبِیخٌ بَلِیغٌ قَالَ فَمَا کَتَبَ إِلَیْهِ مُعَاوِیَةُ بِشَیْ ءٍ یَسُوؤُهُ وَ کَانَ یَبْعَثُ إِلَیْهِ فِی کُلِّ سَنَةٍ أَلْفَ أَلْفِ دِرْهَمٍ سِوَی عُرُوضٍ وَ هَدَایَا مِنْ کُلِّ ضَرْبٍ.
******
ترجمه:
احمد بن علی بن ابی طالب طبرسی در کتاب الاحتجاج از امام حسین علیه السلام نقل کرده که ایشان نامه ای به معاویه نوشتند که حاوی سرزنش و نکوهش شدید بود. اما معاویه هیچ پاسخ ناگواری برای او نفرستاد و هر سال یک میلیون درهم به همراه انواع هدایا و کالاهای گوناگون برای امام حسین علیه السلام ارسال می کرد.
22370- 15- (2) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الْحِمْیَرِیِّ أَنَّهُ کَتَبَ إِلَی صَاحِبِ الزَّمَانِ ع- یَسْأَلُهُ عَنِ الرَّجُلِ مِنْ وُکَلَاءِ الْوَقْفِ مُسْتَحِلٍّ لِمَا فِی یَدِهِ لَا یَرِعُ عَنْ أَخْذِ مَالِهِ رُبَّمَا نَزَلْتُ فِی قَرْیَتِهِ وَ هُوَ فِیهَا أَوْ أَدْخُلُ مَنْزِلَهُ وَ قَدْ حَضَرَ طَعَامُهُ فَیَدْعُونِی إِلَیْهِ فَإِنْ لَمْ آکُلْ مِنْ طَعَامِهِ عَادَانِی عَلَیْهِ فَهَلْ یَجُوزُ لِی أَنْ آکُلَ مِنْ طَعَامِهِ وَ أَتَصَدَّقَ بِصَدَقَةٍ وَ کَمْ مِقْدَارُ الصَّدَقَةِ وَ إِنْ أَهْدَی هَذَا الْوَکِیلُ هَدِیَّةً إِلَی رَجُلٍ آخَرَ فَیَدْعُونِی إِلَی أَنْ أَنَالَ مِنْهَا وَ أَنَا أَعْلَمُ أَنَّ الْوَکِیلَ لَا یَتَوَرَّعُ عَنْ أَخْذِ مَا فِی یَدِهِ فَهَلْ عَلَیَّ فِیهِ شَیْ ءٌ إِنْ أَنَا نِلْتُ مِنْهَا الْجَوَابُ إِنْ کَانَ لِهَذَا الرَّجُلِ مَالٌ أَوْ مَعَاشٌ غَیْرُ مَا فِی یَدِهِ فَکُلْ طَعَامَهُ وَ اقْبَلْ بِرَّهُ وَ إِلَّا فَلَا (3).
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ فِی کِتَابِ الْغَیْبَةِ (4) بِالْإِسْنَادِ الْآتِی (5)
ص: 217
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (1) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (2) وَ لَا یَخْفَی أَنَّ الْمَفْرُوضَ فِی الْأَخِیرِ الْعِلْمُ بِکَوْنِ الْجَمِیعِ حَرَاماً وَ اشْتِرَاطُ احْتِمَالِ الْإِبَاحَةِ لِیُمْکِنَ الْحُکْمُ بِهَا حَیْثُ إِنَّ مَا فِی یَدِهِ وَقْفٌ عَلَی الْغَیْرِ وَ الْمَفْرُوضُ فِی الْأَوَّلِ کَوْنُهُ مِنْ عَمَلِ السُّلْطَانِ وَ مَعْلُومٌ أَنَّ فِیهِ کَثِیراً مِنَ الْأَقْسَامِ الْمُبَاحَةِ مُشْتَرَکٌ بَیْنَ الْمُسْلِمِینَ وَ یَحْتَمِلُ الْکَرَاهَةُ فَلَا مُنَافَاةَ.
******
ترجمه:
در این حدیث، محمد بن عبدالله بن جعفر حمیری از صاحب الزمان (علیه السلام) می پرسد که درباره ی فردی که از وکلای وقف است و از مال وقف سوء استفاده می کند، چه حکمی وجود دارد. او می گوید که اگر وارد خانه یا دهکده ای شوم که این شخص در آنجا زندگی می کند و دعوت به غذا کند، آیا می توانم از غذای او بخورم یا خیر؟ همچنین اگر این شخص هدایایی به دیگران بدهد و من بدانم که او از مال حلال خود استفاده نمی کند، آیا جایز است که از آن هدایا بهره ببرم یا خیر؟
پاسخ امام (علیه السلام) این است که اگر این شخص دارای مال و معیشتی غیر از مال وقف باشد، می توان از غذای او خورد و از مهربانی او بهره برد. اما اگر تنها مال او همان مال وقف باشد که به نفع مردم مصرف نمی شود، در این صورت جایز نیست که از آن استفاده کرد.{ این حدیث با حدیث قبلی که مربوط به حکم استفاده از مال عمومی است، تناقضی ندارد، زیرا حدیث اول به مال عمومی و زمین های مفتوحه اشاره دارد که مربوط به حقوق عمومی مسلمانان است، در حالی که این حدیث مخصوص به مال وقف است که اگر به درستی به افراد نیازمند تعلق نگیرد، استفاده از آن جایز نیست.}
می گویم :
که موضوع پیش گفته و آنچه بعداً خواهد آمد به روشنی نشان می دهد که شرایط و نوع مال در دو حدیث متفاوت است. در حدیث آخر، فرض بر این است که شخص به طور قطعی می داند که تمام مال این فرد حرام است (زیرا مال وقف برای افراد دیگری است و نباید به نفع شخصی استفاده شود). شرط لازم برای امکان حکم به جواز استفاده، این است که احتمال وجود مال حلال نیز مطرح باشد تا بتوان از آن استفاده کرد.
در حدیث اول اما، بحث درباره اموالی است که از طریق کار برای سلطان به دست آمده اند. اموال عمومی و مالی که حاصل از املاک عمومی است، مانند زمین های مفتوحه، شامل انواع زیادی از دارایی هاست که برای عموم مسلمانان مباح است. بنابراین احتمال مشروعیت و یا مکروه بودن وجود دارد و این تفاوت ها سبب می شود که این دو حدیث با یکدیگر تناقضی نداشته باشند.
22371- 16- (3) أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی فِی نَوَادِرِهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: لَا بَأْسَ بِجَوَائِزِ السُّلْطَانِ.
******
ترجمه:
در این روایت، امام باقر (ع) می فرمایند که گرفتن جوایز و هدایای حکومتی اشکالی ندارد.
(4) 52 بَابُ جَوَازِ شِرَاءِ مَا یَأْخُذُهُ الظَّالِمُ مِنَ الْغَلَّاتِ بِاسْمِ الْمُقَاسَمَةِ وَ مِنَ الْأَمْوَالِ بِاسْمِ الْخَرَاجِ وَ مِنَ الْأَنْعَامِ بِاسْمِ الزَّکَاةِ
******
ترجمه:
22372- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ سَعِیدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو الْحَسَنِ مُوسَی ع مَا لَکَ لَا تَدْخُلُ مَعَ عَلِیٍّ فِی شِرَاءِ الطَّعَامِ إِنِّی أَظُنُّکَ ضَیِّقاً قَالَ قُلْتُ: نَعَمْ فَإِنْ شِئْتَ وَسَّعْتَ عَلَیَّ قَالَ اشْتَرِهِ.
******
ترجمه:
امام موسی کاظم (ع) از عبدالرحمن بن حجاج می پرسند که چرا با علی (احتمالاً شریک تجاری او) در خرید طعام همکاری نمی کنی؟ امام می فرمایند که به نظر می رسد تو در تنگنای مالی هستی. عبدالرحمن پاسخ می دهد که بله، و اگرشما بخواهی می توانید وضعیت مرا بهتر کنید. امام به او می گویند که طعام را خریداری کند،
22373- 2- (6) وَ عَنْهُ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَطِیَّةَ عَنْ زُرَارَةَ
ص: 218
قَالَ: اشْتَرَی ضُرَیْسُ بْنُ عَبْدِ الْمَلِکِ وَ أَخُوهُ مِنْ هُبَیْرَةَ أَرُزّاً بِثَلَاثِمِائَةِ أَلْفٍ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ وَیْلَکَ أَوْ وَیْحَکَ انْظُرْ إِلَی خُمُسِ هَذَا الْمَالِ فَابْعَثْ بِهِ إِلَیْهِ وَ احْتَبِسِ الْبَاقِیَ فَأَبَی عَلَیَّ قَالَ فَأَدَّی الْمَالَ وَ قَدِمَ هَؤُلَاءِ فَذَهَبَ أَمْرُ بَنِی أُمَیَّةَ- قَالَ فَقُلْتُ ذَلِکَ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فَقَالَ مُبَادِراً لِلْجَوَابِ هُوَ لَهُ هُوَ لَهُ فَقُلْتُ لَهُ إِنَّهُ قَدْ أَدَّاهَا فَعَضَّ عَلَی إِصْبَعِهِ.
******
ترجمه:
زراره گفت: ضریس بن عبدالملک و برادرش از هبیره برنجی به قیمت سیصد هزار خریدند. به او گفتم: وای بر تو! به خمس این مال نگاه کن و آن را برای او (امام) بفرست و بقیه را نزد خود نگه دار. ولی او از این کار امتناع کرد. سپس کل مبلغ را پرداخت و آنها آمدند و کار بنی امیه تمام شد. این موضوع را به امام صادق علیه السلام گفتم و ایشان با شتاب پاسخ داد: مال برای او (خریدار) است، مال برای اوست. به امام گفتم: او آن (خمس) را پرداخت کرده است. امام انگشتش را به دندان گرفت.
22374- 3- (1) وَ عَنْهُ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ رَجُلٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَشْتَرِی الطَّعَامَ فَیَجِیئُنِی مَنْ یَتَظَلَّمُ وَ یَقُولُ ظَلَمَنِی فَقَالَ اشْتَرِهِ.
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ مِثْلَهُ (2).
******
ترجمه:
از محمد بن ابی حمزه از مردی نقل شده که گفت: به امام صادق علیه السلام گفتم: غذایی می خرم و کسی نزد من می آید و شکایت می کند و می گوید که (ازطرف فروشنده)به من ظلم شده است. امام فرمود: آن را بخر(به ادعای اواعتنا نکن).
22375- 4- (3) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ وَهْبٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَشْتَرِی مِنَ الْعَامِلِ الشَّیْ ءَ وَ أَنَا أَعْلَمُ أَنَّهُ یَظْلِمُ فَقَالَ اشْتَرِ مِنْهُ.
******
ترجمه:
از معاویه بن وهب نقل شده که گفت: به امام صادق علیه السلام گفتم: از کارگزاری چیزی می خرم و می دانم که او ظلم می کند. امام فرمود: از او بخر.
22376- 5- (4) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ وَ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ مِنَّا یَشْتَرِی مِنَ السُّلْطَانِ مِنْ إِبِلِ الصَّدَقَةِ وَ غَنَمِ الصَّدَقَةِ وَ هُوَ یَعْلَمُ أَنَّهُمْ یَأْخُذُونَ مِنْهُمْ أَکْثَرَ مِنَ الْحَقِّ الَّذِی یَجِبُ عَلَیْهِمْ قَالَ فَقَالَ مَا الْإِبِلُ إِلَّا مِثْلُ الْحِنْطَةِ وَ الشَّعِیرِ وَ غَیْرِ ذَلِکَ لَا بَأْسَ بِهِ حَتَّی تَعْرِفَ الْحَرَامَ بِعَیْنِهِ
ص: 219
قِیلَ لَهُ فَمَا تَرَی فِی مُصَدِّقٍ یَجِیئُنَا فَیَأْخُذُ مِنَّا صَدَقَاتِ أَغْنَامِنَا فَنَقُولُ بِعْنَاهَا فَیَبِیعُنَاهَا فَمَا تَقُولُ فِی شِرَائِهَا مِنْهُ فَقَالَ إِنْ کَانَ قَدْ أَخَذَهَا وَ عَزَلَهَا فَلَا بَأْسَ قِیلَ لَهُ فَمَا تَرَی فِی الْحِنْطَةِ وَ الشَّعِیرِ یَجِیئُنَا الْقَاسِمُ فَیَقْسِمُ لَنَا حَظَّنَا وَ یَأْخُذُ حَظَّهُ فَیَعْزِلُهُ بِکَیْلٍ فَمَا تَرَی فِی شِرَاءِ ذَلِکَ الطَّعَامِ مِنْهُ فَقَالَ إِنْ کَانَ قَبَضَهُ بِکَیْلٍ وَ أَنْتُمْ حُضُورُ ذَلِکَ فَلَا بَأْسَ بِشِرَائِهِ مِنْهُ مِنْ غَیْرِ کَیْلٍ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ مِثْلَهُ (1).
******
ترجمه:
از ابو عبیده از امام باقر علیه السلام نقل شده که گفت: از ایشان درباره مردی از ما پرسیدم که از سلطان شترهای زکاتی یا گوسفندان زکاتی می خرد، و می داند که آنها بیش از حق واجب از مردم می گیرند. امام فرمود: این شترها مثل گندم و جو و دیگر چیزها هستند و ایرادی ندارد مگر اینکه حرام را به طور مشخص بشناسی.
به ایشان گفته شد: نظر شما چیست درباره مأمور زکاتی که نزد ما می آید و از ما زکات گوسفندان مان را می گیرد، پس به او می گوییم آنها را بفروش، و او هم به ما می فروشد؟ نظر شما درباره خرید آنها از او چیست؟ امام فرمود: اگر آنها را گرفته و جدا کرده باشد، اشکالی ندارد.
به ایشان گفته شد: نظرتان درباره گندم و جویی که مأمور تقسیم نزد ما می آید و سهم ما را جدا می کند و سهم خودش را می گیرد و آن را با پیمانه جدا می کند، چیست؟ امام فرمود: اگر آن را با پیمانه گرفته باشد و شما در آن حضور داشته اید، خرید آن از او بدون پیمانه ایرادی ندارد.
22377- 6- (2) أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی فِی نَوَادِرِهِ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ شِرَاءِ الْخِیَانَةِ وَ السَّرِقَةِ قَالَ إِذَا عَرَفْتَ ذَلِکَ فَلَا تَشْتَرِهِ إِلَّا مِنَ الْعُمَّالِ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (3) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (4).
******
ترجمه:
احمد بن محمد بن عیسی در کتاب نوادر خود از پدرش نقل می کند که از امام صادق علیه السلام درباره خرید کالای دزدی و خیانت آمیز پرسیده شد. امام فرمود: اگر این را می دانی، آن را نخر مگر از کارگزاران (دولتی).
(5) 53 بَابُ جَوَازِ الشِّرَاءِ مِنْ غَلَّاتِ الظَّالِمِ إِذَا لَمْ تُعْلَمْ بِعَیْنِهَا حَرَاماً وَ جَوَازِ أَکْلِ الْمَارِّ مِنَ الثِّمَارِ مَا لَمْ یَقْصِدْ أَوْ یُفْسِدْ أَوْ یَحْمِلْ
******
ترجمه:
22378- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ جَمِیلِ بْنِ صَالِحٍ قَالَ: أَرَادُوا بَیْعَ تَمْرِ عَیْنِ أَبِی ابْنِ
ص: 220
زِیَادٍ- (1) فَأَرَدْتُ أَنْ أَشْتَرِیَهُ فَقُلْتُ حَتَّی أَسْتَأْذِنَ (2) أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع- فَأَمَرْتُ مُصَادِفاً فَسَأَلَهُ فَقَالَ لَهُ قُلْ لَهُ فَلْیَشْتَرِهِ فَإِنَّهُ إِنْ لَمْ یَشْتَرِهِ اشْتَرَاهُ غَیْرُهُ.
******
ترجمه:
از جمیل بن صالح نقل شده که گفت: تصمیم داشتند خرمای چشمه ابی ابن زیاد را بفروشند و من می خواستم آن را بخرم. پس گفتم باید از امام صادق علیه السلام اجازه بگیرم. به مصادف گفتم که از ایشان بپرسد. امام به او فرمود: به او بگو که آن را بخرد؛ زیرا اگر او نخرد، دیگری آن را می خرد.
22379- 2- (3) وَ عَنْهُ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبَانٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ یَشْتَرِی مِنَ الْعَامِلِ وَ هُوَ یَظْلِمُ قَالَ یَشْتَرِی مِنْهُ مَا لَمْ یَعْلَمْ أَنَّهُ ظَلَمَ فِیهِ أَحَداً.
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ (4)
وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ.
******
ترجمه:
از اسحاق بن عمار نقل شده که گفت: از امام پرسیدم درباره مردی که از کارگزاری خرید می کند و آن کارگزار ظلم می کند. امام فرمود: از او خرید کند مادامی که نداند در آن خرید به کسی ظلم شده است.
22380- 3- (5) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبَانٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ أَ یَشْتَرِی مِنَ الْعَامِلِ وَ هُوَ یَظْلِمُ فَقَالَ یَشْتَرِی مِنْهُ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ هُنَا (6) وَ عَلَی الْحُکْمِ الثَّانِی فِی زَکَاةِ الْغَلَّاتِ (7) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ فِی بَیْعِ الثِّمَارِ (8) وَ الْأَطْعِمَةِ (9).
******
ترجمه:
از عبدالرحمن بن ابی عبدالله نقل شده که گفت: از امام پرسیدم درباره مردی که از کارگزاری خرید می کند و آن کارگزار ظلم می کند. امام فرمود: از او خرید کند.
ص: 221
(1) 54 بَابُ جَوَازِ النُّزُولِ عَلَی أَهْلِ الذِّمَّةِ وَ أَهْلِ الْخَرَاجِ ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ وَ لَا یُنْزَلُ عَلَی الْمُسْلِمِ إِلَّا بِإِذْنِهِ
******
ترجمه:
22381- 1- (2) عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ زِیَادٍ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ ع أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص أَمَرَ بِالنُّزُولِ عَلَی أَهْلِ الذِّمَّةِ ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ وَ قَالَ إِذَا قَامَ قَائِمُنَا- اضْمَحَلَّتِ الْقَطَائِعُ فَلَا قَطَائِعَ (وَ قَالَ إِنَّ لِی أَرْضَ خَرَاجٍ وَ قَدْ ضِقْتُ بِهَا) (3).
******
ترجمه:
از مسعدة بن زیاد از امام جعفر علیه السلام از پدرشان نقل شده که رسول خدا صلی الله علیه وآله دستور داد که به اهل ذمه تا سه روز اجازه میزبانی داده شود و فرمود: هنگامی که قائم ما قیام کند، تقسیم بندی ها (به صورت املاک خاص) از بین می روند و دیگر تقسیم بندی ای نخواهد بود. (و فرمود: «برای من زمینی با خراج است و از آن به تنگ آمده ام.»)
22382- 2- (4) وَ عَنِ السِّنْدِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی الْبَخْتَرِیِّ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ ع قَالَ: یَنْزِلُ الْمُسْلِمُونَ عَلَی أَهْلِ الذِّمَّةِ- وَ لَا یَنْزِلُ الْمُسْلِمُ عَلَی الْمُسْلِمِ إِلَّا بِإِذْنِهِ.
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی الْمُزَارَعَةِ (5) وَ غَیْرِهَا (6).
******
ترجمه:
از ابی البختری از امام جعفر علیه السلام از پدرشان نقل شده که فرمود: مسلمانان می توانند بر اهل ذمه (برای میزبانی) وارد شوند، ولی مسلمان بر مسلمان وارد نمی شود مگر با اجازه او.
ص: 222
(1) 55 بَابُ تَحْرِیمِ بَیْعِ الْخَمْرِ وَ شِرَائِهَا وَ حَمْلِهَا وَ الْمُسَاعَدَةِ عَلَی شُرْبِهَا فَإِنْ بَاعَ تَصَدَّقَ بِالثَّمَنِ
******
ترجمه:
22383- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ حَرِیزٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی رَجُلٍ تَرَکَ غُلَاماً لَهُ فِی کَرْمٍ لَهُ یَبِیعُهُ عِنَباً أَوْ عَصِیراً فَانْطَلَقَ الْغُلَامُ فَعَصَرَ خَمْراً ثُمَّ بَاعَهُ قَالَ لَا یَصْلُحُ ثَمَنُهُ ثُمَّ قَالَ إِنَّ رَجُلًا مِنْ ثَقِیفٍ- أَهْدَی إِلَی رَسُولِ اللَّهِ ص رَاوِیَتَیْنِ مِنْ خَمْرٍ فَأَمَرَ بِهِمَا رَسُولُ اللَّهِ ص فَأُهَرِیقَتَا وَ قَالَ إِنَّ الَّذِی حَرَّمَ شُرْبَهَا حَرَّمَ ثَمَنَهَا ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ أَفْضَلَ خِصَالِ هَذِهِ الَّتِی بَاعَهَا الْغُلَامُ أَنْ یُتَصَدَّقَ بِثَمَنِهَا.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ حَرِیزٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع وَ عَنْ صَفْوَانَ وَ فَضَالَةَ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع مِثْلَهُ (3).
******
ترجمه:
از محمد بن مسلم نقل شده که گفت: از امام صادق علیه السلام درباره مردی که غلامش را در باغ خود برای فروش انگور یا عصیر (آب انگور) گذاشته بود و غلام، شراب درست کرده و آن را فروخته بود، پرسیدم. امام فرمود: ثمن آن (پولش) صحیح نیست. سپس امام افزود: مردی از قبیله ثقیف، دو ظرف شراب را به رسول خدا صلی الله علیه وآله هدیه داده بود و پیامبر صلی الله علیه وآله دستور داد تا آنها را بریزند و فرمود: همان طور که نوشیدن آن را حرام کرده است، قیمت آن هم حرام است. سپس امام صادق علیه السلام فرمود: بهترین راهی که برای قیمت آن (پول) می توان عمل کرد، این است که آن را صدقه بدهند.
22384- 2- (4) وَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّی بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبَانٍ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع
ص: 223
رَجُلٌ أَمَرَ غُلَامَهُ أَنْ یَبِیعَ کَرْمَهُ عَصِیراً فَبَاعَهُ خَمْراً ثُمَّ أَتَاهُ بِثَمَنِهِ فَقَالَ إِنَّ أَحَبَّ الْأَشْیَاءِ إِلَیَّ أَنَّ یُتَصَدَّقَ بِثَمَنِهِ.
******
ترجمه:
از ابی ایوب نقل شده که گفت: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: مردی به غلامش دستور داده بود که انگورش را به صورت عصیر (آب انگور) بفروشد، ولی غلام آن را به صورت شراب فروخته و بهای آن را نزد او آورده است. امام فرمود: محبوب ترین کار برای من این است که آن پول به صدقه داده شود.
22385- 3- (1) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عُلْوَانَ عَنْ عَمْرِو بْنِ خَالِدٍ عَنْ زَیْدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ: لَعَنَ رَسُولُ اللَّهِ ص الْخَمْرَ وَ عَاصِرَهَا وَ مُعْتَصِرَهَا وَ بَائِعَهَا وَ مُشْتَرِیَهَا وَ سَاقِیَهَا وَ آکِلَ ثَمَنِهَا وَ شَارِبَهَا وَ حَامِلَهَا وَ الْمَحْمُولَةَ إِلَیْهِ.
******
ترجمه:
از زید بن علی از پدرانش علیهم السلام نقل شده که فرمود: رسول خدا صلی الله علیه وآله شراب، تولیدکننده آن، کسی که برایش تولید می کند، فروشنده، خریدار، ساقی، کسی که پول آن را می خورد، نوشنده، حمل کننده و کسی که برایش حمل می شود را لعنت کرده است.
22386- 4- (2) وَ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ النَّضْرِ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: لَعَنَ رَسُولُ اللَّهِ ص فِی الْخَمْرِ عَشَرَةً غَارِسَهَا وَ حَارِسَهَا وَ عَاصِرَهَا وَ شَارِبَهَا وَ سَاقِیَهَا وَ حَامِلَهَا وَ الْمَحْمُولَةَ إِلَیْهِ وَ بَائِعَهَا وَ مُشْتَرِیَهَا وَ آکِلَ ثَمَنِهَا.
******
ترجمه:
از جابر از امام باقر علیه السلام نقل شده که فرمود: رسول خدا صلی الله علیه وآله درباره شراب، ده نفر را لعنت کرده است: کسی که درخت انگور آن را می کارد، نگهبان آن، تولیدکننده آن، نوشنده، ساقی، حمل کننده، کسی که برایش حمل می شود، فروشنده، خریدار و کسی که پول آن را می خورد.
22387- 5- (3) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ شُعَیْبِ بْنِ وَاقِدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدٍ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ ع فِی حَدِیثِ الْمَنَاهِی أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص نَهَی أَنْ یُشْتَرَی الْخَمْرُ وَ أَنْ یُسْقَی الْخَمْرُ وَ قَالَ لَعَنَ اللَّهُ الْخَمْرَ وَ غَارِسَهَا وَ عَاصِرَهَا وَ شَارِبَهَا وَ سَاقِیَهَا وَ بَائِعَهَا وَ مُشْتَرِیَهَا وَ آکِلَ ثَمَنِهَا وَ حَامِلَهَا وَ الْمَحْمُولَةَ إِلَیْهِ.
وَ رَوَاهُ أَیْضاً مُرْسَلًا مِثْلَهُ (4).
******
ترجمه:
از حسین بن زید از امام صادق علیه السلام از پدرانشان نقل شده که در حدیثی از نهی ها فرمود: رسول خدا صلی الله علیه وآله نهی کرده است از خرید و نوشاندن شراب، و فرمود: خداوند شراب، کِشت کننده، تولیدکننده، نوشنده، ساقی، فروشنده، خریدار، کسی که پول آن را می خورد، حمل کننده و کسی که برایش حمل می شود را لعنت کرده است.
ص: 224
22388- 6- (1) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ ثَمَنِ الْخَمْرِ قَالَ أُهْدِیَ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ ص رَاوِیَةُ خَمْرٍ بَعْدَ مَا حُرِّمَتِ الْخَمْرُ فَأَمَرَ بِهَا أَنْ تُبَاعَ فَلَمَّا أَنْ مَرَّ بِهَا الَّذِی یَبِیعُهَا نَادَاهُ رَسُولُ اللَّهِ ص مِنْ خَلْفِهِ یَا صَاحِبَ الرَّاوِیَةِ إِنَّ الَّذِی حَرَّمَ شُرْبَهَا فَقَدْ حَرَّمَ ثَمَنَهَا فَأَمَرَ بِهَا فَصُبَّتْ فِی الصَّعِیدِ فَقَالَ ثَمَنُ الْخَمْرِ وَ مَهْرُ الْبَغِیِّ وَ ثَمَنُ الْکَلْبِ الَّذِی لَا یَصْطَادُ مِنَ السُّحْتِ (2).
******
ترجمه:
از ابی بصیر از امام صادق علیه السلام نقل شده که گفت: از ایشان درباره بهای شراب پرسیدم. امام فرمود: ظرفی شراب به پیامبر خدا صلی الله علیه وآله هدیه شد، پس از آنکه شراب حرام شده بود. پیامبر دستور داد آن را بفروشند. هنگامی که فروشنده قصد فروش داشت، پیامبر از پشت سر او را صدا زد و فرمود: «ای صاحب ظرف شراب! همان که نوشیدن آن را حرام کرده است، بهای آن را نیز حرام کرده است.» پس دستور داد آن را بر زمین بریزند. سپس فرمود: بهای شراب، مزد زن بدکار، و بهای سگی که شکار نمی کند، از درآمدهای ناپاک هستند.
22389- 7- (3) وَ عَنْهُ عَنِ النَّضْرِ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ جَرَّاحٍ الْمَدَائِنِیِّ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مِنْ أَکْلِ السُّحْتِ ثَمَنُ الْخَمْرِ وَ نَهَی عَنْ ثَمَنِ الْکَلْبِ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (4) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ هُنَا (5) وَ فِی الْأَطْعِمَةِ وَ الْأَشْرِبَةِ (6) إِنْ شَاءَ اللَّهُ.
******
ترجمه:
از جراح مدائنی نقل شده که امام صادق علیه السلام فرمود: از مصادیق درآمدهای ناپاک (سُحت) بهای شراب است، و از دریافت بهای سگ نهی کردند.
مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ جَعْفَرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا ع مَا تَقُولُ فِی شُرْبِ الْفُقَّاعِ فَقَالَ خَمْرٌ مَجْهُولٌ یَا سُلَیْمَانُ فَلَا تَشْرَبْهُ أَ مَا یَا سُلَیْمَانُ لَوْ کَانَ الْحُکْمُ لِی وَ الدَّارُ لِی لَجَلَدْتُ شَارِبَهُ وَ لَقَتَلْتُ بَائِعَهُ.
وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ نَحْوَهُ (1).
******
ترجمه:
سلیمان بن جعفر نقل کرده که به امام رضا علیه السلام گفتم: نظر شما درباره نوشیدن فقاع چیست؟ امام فرمودند: «ای سلیمان، این شرابی ناشناخته است، پس آن را ننوش. ای سلیمان، اگر حکم و حکومت در دست من بود، نوشنده آن را تازیانه می زدم و فروشنده آن را می کشتم.»
22391- 2- (2) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ سَعِیدٍ عَنْ مُصَدِّقِ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مُوسَی قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْفُقَّاعِ فَقَالَ هُوَ خَمْرٌ.
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی مَحَلِّهِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ (3).
******
ترجمه:
عمار بن موسی نقل کرده که از امام صادق علیه السلام درباره فقاع پرسیدم. امام فرمودند: «این، شراب است.»
(4) 57 بَابُ تَحْرِیمِ بَیْعِ الْخِنْزِیرِ وَ حُکْمِ مَنْ أَسْلَمَ وَ لَهُ خَمْرٌ أَوْ خِنْزِیرٌ فَمَاتَ وَ عَلَیْهِ دَیْنٌ
******
ترجمه:
22392- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ (6) عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنِ الرِّضَا ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ نَصْرَانِیٍّ أَسْلَمَ وَ عِنْدَهُ خَمْرٌ وَ خَنَازِیرُ وَ عَلَیْهِ دَیْنٌ هَلْ
ص: 226
یَبِیعُ خَمْرَهُ وَ خَنَازِیرَهُ وَ یَقْضِی دَیْنَهُ قَالَ لَا.
وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ نَجْرَانَ (1) عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْکَانَ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ سَعِیدٍ (2) عَنِ الرِّضَا ع (3)
مِثْلَهُ.
******
ترجمه:
از ابن ابی نجران از برخی از اصحاب ما نقل شده که از امام رضا علیه السلام پرسیدم: نصرانی ای که اسلام آورده و نزد او شراب و خوک ها است و بدهی دارد، آیا می تواند شراب و خوک هایش را بفروشد و بدهی خود را بپردازد؟ امام فرمودند: «نه».
22393- 2- (4) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مَرَّارٍ عَنْ یُونُسَ فِی مَجُوسِیٍّ بَاعَ خَمْراً أَوْ خَنَازِیرَ إِلَی أَجَلٍ مُسَمًّی ثُمَّ أَسْلَمَ- قَبْلَ أَنْ یَحِلَّ الْمَالُ قَالَ لَهُ دَرَاهِمُهُ وَ قَالَ أَسْلَمَ رَجُلٌ وَ لَهُ خَمْرٌ وَ خَنَازِیرُ ثُمَّ مَاتَ وَ هِیَ فِی مِلْکِهِ وَ عَلَیْهِ دَیْنٌ قَالَ یَبِیعُ دُیَّانُهُ أَوْ وَلِیٌّ لَهُ غَیْرُ مُسْلِمٍ خَمْرَهُ وَ خَنَازِیرَهُ وَ یَقْضِی دَیْنَهُ وَ لَیْسَ لَهُ أَنْ یَبِیعَهُ وَ هُوَ حَیٌّ وَ لَا یُمْسِکَهُ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ (5)
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (6).
******
ترجمه:
از یونس نقل شده درباره مجوسی ای که شراب یا خوک هایی را به مدت مشخصی به فروش رسانده و سپس قبل از سررسید آن موعد، اسلام آورده است. امام فرمودند: «درهم هایش (بهای فروش) برای او حلال است.» و همچنین درباره شخصی که اسلام آورده و مالک شراب و خوک هایی بوده، اما فوت کرده و این اموال در ملک او باقی است و او بدهی دارد، امام فرمودند: «طلبکاران یا ولی غیرمسلمان او می توانند شراب و خوک های او را بفروشند و بدهی او را بپردازند، اما تا زمانی که او زنده است، نه اجازه فروش آن را دارد و نه می تواند آن ها را نگه دارد.»
عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَیُّوبَ بْنِ نُوحٍ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ سَیْفٍ التَّمَّارِ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ إِنَّ رَجُلًا مِنْ مَوَالِیکَ یَعْمَلُ الْحَمَائِلَ (1) بِشَعْرِ الْخِنْزِیرِ قَالَ إِذَا فَرَغَ فَلْیَغْسِلْ یَدَهُ.
******
ترجمه:
از زراره نقل شده که از امام محمد باقر (ع) پرسید: «مردی از موالی شما با موهای خوک حمائل (پیش بند یا کمربند) درست می کند.» امام (ع) پاسخ دادند: «وقتی کارش تمام شد، باید دست هایش را بشوید.»
22395- 2- (2) وَ عَنْهُ عَنْ عِمْرَانَ عَنْ أَیُّوبَ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ بُرْدٍ الْإِسْکَافِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ شَعْرِ الْخِنْزِیرِ یُعْمَلُ بِهِ قَالَ خُذْ مِنْهُ فَاغْسِلْهُ بِالْمَاءِ حَتَّی یَذْهَبَ ثُلُثُ الْمَاءِ وَ یَبْقَی ثُلُثَاهُ ثُمَّ اجْعَلْهُ فِی فَخَّارَةٍ جَدِیدَةٍ لَیْلَةً بَارِدَةً فَإِنْ جَمَدَ فَلَا تَعْمَلْ بِهِ وَ إِنْ لَمْ یَجْمُدْ فَلَیْسَ لَهُ دَسَمٌ فَاعْمَلْ بِهِ وَ اغْسِلْ یَدَکَ إِذَا مَسِسْتَهُ عِنْدَ کُلِّ صَلَاةٍ قُلْتُ وَ وُضُوءٌ قَالَ لَا اغْسِلْ یَدَکَ کَمَا تَمَسُّ الْکَلْبَ.
******
ترجمه:
براء بن اسکاف نقل می کند که از امام صادق (ع) پرسیدم درباره استفاده از موهای خوک. امام (ع) فرمودند: «اگر از آن استفاده می کنی، ابتدا آن را با آب بشوی تا یک سوم آب برود و دو سوم باقی بماند، سپس آن را در یک ظرف سفالی جدید در شب سرد بگذار. اگر مایع داخل آن ظرف جامد شد، دیگر از آن استفاده نکن، اما اگر جامد نشد، به این معناست که دسم (چربی) ندارد و می توانی از آن استفاده کنی. ولی حتماً دست های خود را بعد از هر بار لمس کردن آن، قبل از هر نماز بشوی. گفتم: و آیا باید وضو بگیرم؟ امام (ع) فرمودند: نه، فقط دست هایت را بشوی همانطور که برای لمس کردن سگ باید بشویی.»
22396- 3- (3) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِیرٍ عَنْ بُرْدٍ الْإِسْکَافِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع إِنِّی رَجُلٌ خَرَّازٌ وَ لَا یَسْتَقِیمُ عَمَلُنَا إِلَّا بِشَعْرِ الْخِنْزِیرِ نَخْرُزُ بِهِ قَالَ خُذْ مِنْهُ وَبَرَةً فَاجْعَلْهَا فِی فَخَّارَةٍ ثُمَّ أَوْقِدْ تَحْتَهَا حَتَّی یَذْهَبَ دَسَمُهَا ثُمَّ اعْمَلْ بِهِ.
******
ترجمه:
براء بن اسکاف از امام صادق (ع) نقل می کند که او از امام (ع) پرسید: «من یک خرازی (آماده سازی چرم) هستم و کار ما به موهای خوک نیاز دارد. آیا می توانم از آن استفاده کنم؟» امام (ع) فرمودند: «موهای خوک را بگیر و آن را در یک ظرف سفالی بگذار، سپس زیر آن آتش روشن کن تا چربی آن برود. بعد از این که چربی اش رفت، می توانی از آن استفاده کنی.»
22397- 4- (4) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ بُرْدٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّا نَعْمَلُ بِشَعْرِ الْخِنْزِیرِ فَرُبَّمَا نَسِیَ الرَّجُلُ فَصَلَّی وَ فِی یَدِهِ مِنْهُ شَیْ ءٌ فَقَالَ لَا یَنْبَغِی أَنْ یُصَلِّیَ وَ فِی یَدِهِ مِنْهُ شَیْ ءٌ فَقَالَ خُذُوهُ فَاغْسِلُوهُ فَمَا کَانَ لَهُ دَسَمٌ فَلَا تَعْمَلُوا بِهِ وَ مَا لَمْ یَکُنْ
ص: 228
لَهُ دَسَمٌ فَاعْمَلُوا بِهِ وَ اغْسِلُوا أَیْدِیَکُمْ مِنْهُ.
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (1).
******
ترجمه:
در این روایت، براء بن اسکاف از امام صادق (ع) نقل می کند که از ایشان درباره استفاده از موهای خوک پرسید. امام (ع) فرمودند که اگر کسی در حین نماز موهایی از خوک در دستش باشد، نباید نماز بخواند. سپس فرمودند که باید آن را بردارند و بشویند. اگر موها چربی نداشته باشند، می توانند از آن استفاده کنند، اما اگر چربی داشته باشند، نباید از آن استفاده کرد و باید دست ها را از آن شست.
(2) 59 بَابُ جَوَازِ بَیْعِ الْعَصِیرِ وَ الْعِنَبِ وَ التَّمْرِ مِمَّنْ یَعْمَلُ خَمْراً وَ کَرَاهَةِ بَیْعِ الْعَصِیرِ نَسِیئَةً وَ تَحْرِیمِ بَیْعِهِ بَعْدَ أَنْ یَغْلِیَ قَبْلَ ذَهَابِ ثُلُثَیْهِ
******
ترجمه:
22398- 1- (3) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ وَ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی جَمِیعاً عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع عَنْ بَیْعِ الْعَصِیرِ فَیَصِیرُ خَمْراً قَبْلَ أَنْ یُقْبَضَ الثَّمَنُ فَقَالَ لَوْ بَاعَ ثَمَرَتَهُ مِمَّنْ یَعْلَمُ أَنَّهُ یَجْعَلُهُ حَرَاماً لَمْ یَکُنْ بِذَلِکَ بَأْسٌ فَأَمَّا إِذَا کَانَ عَصِیراً فَلَا یُبَاعُ إِلَّا بِالنَّقْدِ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی مِثْلَهُ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ یَعْلَمُ أَنَّهُ یَجْعَلُهُ خَمْراً حَرَاماً (4)
******
ترجمه:
در این روایت، احمد بن محمد بن ابی نصربه امام علی بن موسی الرضا (ع) درباره فروش عصیر (آب میوه) که ممکن است تبدیل به شراب شود، سوال کرده است. امام (ع) فرمودند که اگر فروشنده عصیر، میوه خود را به کسی بفروشد که می داند آن شخص عصیر را به شراب تبدیل خواهد کرد، در این صورت فروش آن مشکلی ندارد. اما اگر عصیر هنوز به شراب تبدیل نشده باشد، نباید آن را به صورت قرض یا تعویق به فروش رساند و باید فقط به نقد فروخته شود.
22399- 2- (5) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ ثَمَنِ الْعَصِیرِ قَبْلَ أَنْ یَغْلِیَ لِمَنْ یَبْتَاعُهُ لِیَطْبُخَهُ أَوْ یَجْعَلَهُ خَمْراً قَالَ إِذَا بِعْتَهُ قَبْلَ أَنْ یَکُونَ خَمْراً وَ هُوَ حَلَالٌ فَلَا بَأْسَ.
ص: 229
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ مِثْلَهُ (1).
******
ترجمه:
ابوبصیر گفت: از امام صادق (ع) درباره قیمت عصیر (آب انگور) قبل از آنکه بجوشد، برای کسی که آن را خریداری می کند تا بپزد یا شراب کند، پرسیدم.
فرمودند: «هنگامی که آن را قبل از آنکه شراب شود و در حال حلال بودن بفروشی، اشکالی ندارد.»
22400- 3- (2) وَ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ یَزِیدَ بْنِ خَلِیفَةَ قَالَ: کَرِهَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع بَیْعَ الْعَصِیرِ بِتَأْخِیرٍ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ یَزِیدَ بْنِ خَلِیفَةَ مِثْلَهُ (3).
******
ترجمه:
ابن مسکان از یزید بن خلیفه نقل کرده است که امام صادق (ع) از فروش عصیر (آب انگور) به صورت نسیه کراهت داشتند.
22401- 4- (4) وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ مُحَمَّدٍ الْحَلَبِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ بَیْعِ عَصِیرِ الْعِنَبِ مِمَّنْ یَجْعَلُهُ حَرَاماً فَقَالَ لَا بَأْسَ بِهِ تَبِیعُهُ حَلَالًا لِیَجْعَلَهُ حَرَاماً فَأَبْعَدَهُ اللَّهُ وَ أَسْحَقَهُ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ صَفْوَانَ مِثْلَهُ (5).
******
ترجمه:
محمد حلبی گفت: از امام صادق (ع) درباره فروش عصیر انگور به کسی که آن را حرام می کند (شراب می سازد) پرسیدم.
فرمودند: «اشکالی ندارد که آن را در حالت حلال بفروشی، اگر او آن را حرام کند، خدا او را دور و نابود گرداند.»
22402- 5- (6) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَةَ قَالَ: کَتَبْتُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَسْأَلُهُ عَنْ رَجُلٍ لَهُ کَرْمٌ أَ یَبِیعُ الْعِنَبَ وَ التَّمْرَ مِمَّنْ یَعْلَمُ أَنَّهُ یَجْعَلُهُ خَمْراً أَوْ سَکَراً فَقَالَ إِنَّمَا بَاعَهُ حَلَالًا فِی الْإِبَّانِ الَّذِی یَحِلُّ شُرْبُهُ أَوْ أَکْلُهُ فَلَا بَأْسَ بِبَیْعِهِ.
******
ترجمه:
عمر بن اُذَینه گفت: به امام صادق (ع) نامه نوشتم و از ایشان درباره مردی پرسیدم که تاکستانی دارد؛ آیا می تواند انگور و خرما را به کسی بفروشد که می داند آن ها را شراب یا مسکر می کند؟
فرمودند: «او آن را در حالتی که حلال است و در زمانی که خوردن یا نوشیدن آن حلال است، فروخته است؛ پس فروش آن اشکالی ندارد.»
بَزِیعٍ عَنْ حَنَانٍ عَنْ أَبِی کَهْمَسٍ قَالَ: سَأَلَ رَجُلٌ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْعَصِیرِ فَقَالَ لِی کَرْمٌ وَ أَنَا أَعْصِرُهُ کُلَّ سَنَةٍ وَ أَجْعَلُهُ فِی الدِّنَانِ (1) وَ أَبِیعُهُ قَبْلَ أَنْ یَغْلِیَ قَالَ لَا بَأْسَ بِهِ وَ إِنْ غَلَی فَلَا یَحِلُّ بَیْعُهُ ثُمَّ قَالَ هُوَ ذَا نَحْنُ نَبِیعُ تَمْرَنَا مِمَّنْ نَعْلَمُ أَنَّهُ یَصْنَعُهُ خَمْراً.
******
ترجمه:
ابو کهمس گفت: مردی از امام صادق (ع) درباره عصیر (آب انگور) پرسید. گفت: «تاکستانی دارم و هر سال آن را می فشارم و در خمره ها می ریزم و قبل از آنکه بجوشد، می فروشم.»
فرمودند: «اشکالی ندارد، اما اگر جوشید، فروش آن حلال نیست.» سپس فرمودند: «ما نیز خرمای خود را به کسانی می فروشیم که می دانیم از آن شراب می سازند.»
22404- 7- (2) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ أَبِی الْمَغْرَاءِ قَالَ: سَأَلَ یَعْقُوبُ الْأَحْمَرُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع وَ أَنَا حَاضِرٌ فَقَالَ إِنَّهُ کَانَ لِی أَخٌ وَ هَلَکَ وَ تَرَکَ فِی حَجْرِی یَتِیماً وَ لِی أَخٌ یَلِی ضَیْعَةً لَنَا هُوَ یَبِیعُ الْعَصِیرَ مِمَّنْ یَصْنَعُهُ خَمْراً وَ یُؤَاجِرُ الْأَرْضَ بِالطَّعَامِ إِلَی أَنْ قَالَ فَقَالَ أَمَّا بَیْعُ الْعَصِیرِ مِمَّنْ یَصْنَعُهُ خَمْراً فَلَا بَأْسَ خُذْ نَصِیبَ الْیَتِیمِ مِنْهُ.
******
ترجمه:
ابوالمغراء گفت: یعقوب احمر در حضور من از امام صادق (ع) پرسید و گفت: «برادری داشتم که از دنیا رفت و کودکی یتیم را نزد من گذاشت. برادری هم دارم که زمین ما را اداره می کند و عصیر (آب انگور) را به کسی می فروشد که از آن شراب می سازد، و زمین را با شرط گرفتن غذا اجاره می دهد.»
سپس امام (ع) فرمودند: «اما فروش عصیر به کسی که از آن شراب می سازد، اشکالی ندارد؛ سهم یتیم را از آن بگیر.»
22405- 8- (3) وَ عَنْهُ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ رِفَاعَةَ بْنِ مُوسَی قَالَ: سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع وَ أَنَا حَاضِرٌ عَنْ بَیْعِ الْعَصِیرِ مِمَّنْ یُخَمِّرُهُ قَالَ حَلَالٌ أَ لَسْنَا نَبِیعُ تَمْرَنَا مِمَّنْ یَجْعَلُهُ شَرَاباً خَبِیثاً.
******
ترجمه:
رِفَاعَةَ بْنِ مُوسَی می گوید ازحضرت صادق علیه السلام سوال شد ومنهم حاضربودم درمودرفروش آب انگوربه کسیکه آنرا تبدیل به مشروب می کند فرمودند : حلال است مگرما خرماهای خودرا نمی فروشیم به کسیکه آنرا به مشروب پلید تبدیل می کند .
22406- 9- (4) وَ عَنْهُ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ بَیْعِ الْعَصِیرِ مِمَّنْ یَصْنَعُهُ خَمْراً فَقَالَ بِعْهُ مِمَّنْ یَطْبُخُهُ أَوْ یَصْنَعُهُ خَلًّا أَحَبُّ إِلَیَّ وَ لَا أَرَی بِالْأَوَّلِ بَأْساً.
******
ترجمه:
حلبی از امام صادق (ع) نقل کرده است که از ایشان درباره فروش عصیر (آب انگور) به کسی که از آن شراب می سازد، سؤال شد.
فرمودند: «فروش آن به کسی که آن را می پزد یا سرکه می سازد، نزد من محبوب تر است، اما در اولی (فروش به کسی که شراب می سازد) نیز اشکالی نمی بینم.»
22407- 10- (5) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ یَزِیدَ بْنِ خَلِیفَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلَهُ رَجُلٌ وَ أَنَا حَاضِرٌ قَالَ إِنَّ لِیَ الْکَرْمَ قَالَ تَبِیعُهُ عِنَباً قَالَ فَإِنَّهُ یَشْتَرِیهِ مَنْ یَجْعَلُهُ خَمْراً قَالَ فَبِعْهُ إِذاً عَصِیراً قَالَ فَإِنَّهُ یَشْتَرِیهِ مِنِّی عَصِیراً فَیَجْعَلُهُ خَمْراً فِی
ص: 231
قِرْبَتِی قَالَ بِعْتَهُ حَلَالًا فَجَعَلَهُ حَرَاماً فَأَبْعَدَهُ اللَّهُ ثُمَّ سَکَتَ هُنَیْهَةً ثُمَّ قَالَ لَا تَذَرَنَّ ثَمَنَهُ عَلَیْهِ حَتَّی یَصِیرَ خَمْراً فَتَکُونَ تَأْخُذُ ثَمَنَ الْخَمْرِ.
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (1).
******
ترجمه:
یزید بن خلیفه از امام صادق (ع) نقل کرده است که مردی در حضور من از ایشان پرسید و گفت: «تاکستانی دارم.» امام فرمودند: «آن را به صورت انگور بفروش.»
گفت: «اما آن را کسی می خرد که از آن شراب می سازد.»
امام فرمودند: «پس به صورت عصیر (آب انگور) بفروش.»
مرد گفت: «او آن را از من به صورت عصیر می خرد و سپس در خمره ام شراب می کند.»
امام فرمودند: «تو آن را در حال حلال فروختی و او آن را حرام کرد؛ خدا او را دور گرداند.» سپس اندکی سکوت کردند و فرمودند: «مبادا قیمتش را به او بدهی تا زمانی که شراب شود و پول شراب را گرفته باشی.»
(2) 60 بَابُ أَنَّ الذِّمِّیَّ إِذَا بَاعَ خَمْراً وَ خِنْزِیراً جَازَ لِلْمُسْلِمِ قَبْضُ ثَمَنِهِ مِنْهُ مِنْ دَیْنٍ وَ نَحْوِهِ
******
ترجمه:
22408- 1- (3) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ مَنْصُورٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع لِی عَلَی رَجُلٍ ذِمِّیٍّ دَرَاهِمُ فَیَبِیعُ الْخَمْرَ وَ الْخِنْزِیرَ وَ أَنَا حَاضِرٌ فَیَحِلُّ لِی أَخْذُهَا فَقَالَ إِنَّمَا لَکَ عَلَیْهِ دَرَاهِمُ فَقَضَاکَ دَرَاهِمَکَ.
******
ترجمه:
منصور گفت: به امام صادق (ع) عرض کردم که از مردی ذمی (غیرمسلمان) مقداری درهم طلب دارم. او شراب و خوک می فروشد و من در هنگام فروش حاضر هستم؛ آیا برای من گرفتن آن درهم ها حلال است؟
امام فرمودند: «آنچه تو بر او طلب داری درهم است، و او درهم هایت را به تو می پردازد.»
22409- 2- (4) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِیزٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع فِی رَجُلٍ کَانَ لَهُ عَلَی رَجُلٍ دَرَاهِمُ فَبَاعَ خَمْراً وَ خَنَازِیرَ وَ هُوَ یَنْظُرُ فَقَضَاهُ فَقَالَ لَا بَأْسَ بِهِ أَمَّا لِلْمُقْتَضِی فَحَلَالٌ وَ أَمَّا لِلْبَائِعِ فَحَرَامٌ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ صَفْوَانَ وَ فَضَالَةَ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ وَ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِیزٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ (5)
ص: 232
أَقُولُ: هَذَا مَحْمُولٌ عَلَی أَنَّ الْبَائِعَ ذِمِّیٌّ لِمَا مَرَّ (1).
******
ترجمه:
در این روایت، محمد بن مسلم از امام باقر (ع) دربارهٔ شخصی که از کسی طلبکار است و آن فرد، بدهی خود را از طریق فروش شراب و خوک تأمین کرده و پرداخت می کند، پرسشی مطرح می کند. امام (ع) در پاسخ می فرمایند که برای طلبکار ایرادی ندارد (حلال است)، اما برای فروشنده (بدهکار) حرام است.
می گویم :
این حکم در صورتی است که فروشنده، فردی غیرمسلمان (ذمی) باشد؛
22410- 3- (2) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ ابْنِ أُذَیْنَةَ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی الرَّجُلِ یَکُونُ لِی عَلَیْهِ الدَّرَاهِمُ فَیَبِیعُ بِهَا خَمْراً وَ خِنْزِیراً ثُمَّ یَقْضِی مِنْهَا قَالَ لَا بَأْسَ أَوْ قَالَ خُذْهَا.
أَقُولُ: تَقَدَّمَ وَجْهُهُ وَ یَحْتَمِلُ الْحَمْلُ عَلَی عَدَمِ الْعِلْمِ (3).
******
ترجمه:
در این روایت، زراره از امام صادق (ع) می پرسد که اگر شخصی که به دیگری بدهکار است، بدهی خود را با پولی که از فروش شراب و خوک به دست آورده بپردازد، آیا دریافت آن برای طلبکار جایز است؟ امام (ع) در پاسخ می فرمایند که ایرادی ندارد یا به او می گویند که آن را بگیرد.
می گویم : قبلاً توضیح داده شده و این حکم می تواند بر عدم علم (ندانستن) طلبکار از نحوه کسب پول توسط بدهکار حمل شود.
22411- 4- (4) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی الْخَثْعَمِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ یَکُونُ لَنَا عَلَیْهِ الدَّیْنُ فَیَبِیعُ الْخَمْرَ وَ الْخَنَازِیرَ فَیَقْضِینَا فَقَالَ لَا بَأْسَ بِهِ لَیْسَ عَلَیْکَ مِنْ ذَلِکَ شَیْ ءٌ.
******
ترجمه:
از محمد بن یحیی خثعمی نقل شده است که گفت: از اباعبدالله (علیه السلام) درباره مردی پرسیدم که بر ما دین دارد و شراب و خوک می فروشد تا بدهی اش را پرداخت کند. حضرت فرمودند: "مشکلی ندارد، بر تو چیزی از این بابت نیست.
22412- 5- (5) وَ عَنْهُ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بَحْرٍ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ یَکُونُ لَهُ عَلَی الرَّجُلِ مَالٌ فَیَبِیعُ بَیْنَ یَدَیْهِ خَمْراً وَ خَنَازِیرَ یَأْخُذُ ثَمَنَهُ قَالَ لَا بَأْسَ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی أَحَادِیثِ الْجِزْیَةِ (6) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ فِی الدَّیْنِ (7).
******
ترجمه:
از ابوبصیر نقل شده است که گفت: از اباعبدالله (علیه السلام) درباره مردی پرسیدم که بر مرد دیگری مالی دارد و او در برابرش شراب و خوک می فروشد و بهای آن را می گیرد. حضرت فرمودند: "مشکلی ندارد."
ص: 233
(1) 61 بَابُ أَنَّ الذِّمِّیَّ إِذَا بَاعَ خَمْراً أَوْ خِنْزِیراً فَأَسْلَمَ جَازَ لَهُ قَبْضُ الثَّمَنِ
******
ترجمه:
22413- 1- (2) عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ جَدِّهِ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِیهِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلَیْنِ نَصْرَانِیَّیْنِ- بَاعَ أَحَدُهُمَا خَمْراً أَوْ خِنْزِیراً إِلَی أَجَلٍ- فَأَسْلَمَا قَبْلَ أَنْ یَقْبِضَا الثَّمَنَ هَلْ یَحِلُّ لَهُمَا ثَمَنُهُ بَعْدَ الْإِسْلَامِ- قَالَ إِنَّمَا لَهُ الثَّمَنُ فَلَا بَأْسَ أَنْ یَأْخُذَهُ.
وَ رَوَاهُ عَلِیُّ بْنُ جَعْفَرٍ فِی کِتَابِهِ (3)
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (4).
******
ترجمه:
از علی بن جعفر از برادرش موسی بن جعفر (علیه السلام) نقل شده است که گفت: از ایشان درباره دو مرد نصرانی پرسیدم که یکی از آنها شراب یا خوک را به مدت معینی فروخته است و پیش از دریافت بهای آن، مسلمان شده اند. آیا پس از اسلام، دریافت بهای آن برایشان جایز است؟ حضرت فرمودند: "تنها بهای آن به او تعلق دارد؛ بنابراین، اشکالی ندارد که آن را بگیرد."
22414- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ یَحْیَی الْحَلَبِیِّ عَنِ الثُّمَالِیِّ قَالَ: مَرَرْتُ مَعَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی سُوقِ النُّحَاسِ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ هَذَا النُّحَاسُ أَیْشٍ (7) أَصْلُهُ فَقَالَ فِضَّةٌ إِلَّا أَنَّ الْأَرْضَ أَفْسَدَتْهَا فَمَنْ قَدَرَ عَلَی أَنْ یُخْرِجَ الْفَسَادَ مِنْهَا انْتَفَعَ بِهَا.
******
ترجمه:
از ثمالی نقل شده است که گفت: همراه با اباعبدالله (علیه السلام) از بازار مس فروشان عبور می کردیم. به ایشان عرض کردم: فدایت شوم، اصل این مس چیست؟ حضرت فرمودند: "نقره است، جز اینکه زمین آن را فاسد کرده است. پس هرکس بتواند فساد را از آن خارج کند، از آن بهره مند می شود."
ص: 234
(1) 63 بَابُ أَنَّهُ یُکْرَهُ أَنْ یُنْزَی حِمَارٌ عَلَی عَتِیقَةٍ وَ لَا یَحْرُمُ ذَلِکَ وَ یُکْرَهُ أَنْ تُضْرَبَ النَّاقَةُ وَ وَلَدُهَا طِفْلٌ إِلَّا أَنْ یُتَصَدَّقَ بِهِ أَوْ یُذْبَحَ وَ حُکْمِ إِخْصَاءِ الْحَیَوَانِ
******
ترجمه:
22415- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: نَهَی رَسُولُ اللَّهِ ص عَنِ الْکُشُوفِ وَ هُوَ أَنْ تُضْرَبَ (3) النَّاقَةُ وَ وَلَدُهَا طِفْلٌ إِلَّا أَنْ یُتَصَدَّقَ بِوَلَدِهَا أَوْ یُذْبَحَ وَ نَهَی أَنْ یُنْزَی حِمَارٌ عَلَی عَتِیقَةٍ.
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ یَزِیدَ النَّوْفَلِیِّ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ أَبِی زِیَادٍ السَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیٍّ ع مِثْلَهُ (4).
******
ترجمه:
از سکونی از اباعبدالله (علیه السلام) نقل شده است که فرمود: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از «کشف» نهی فرمودند و آن این است که شتردر حالی که بچه اش شیرخوار است برای جفتگیری آماده کنند، مگر آنکه بچه اش صدقه داده شود یا ذبح گردد. همچنین از جفت گیری الاغ با ماده ی پیر نهی فرمودند.
22416- 2- (5) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ عَبَّادِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ سَعْدِ بْنِ سَعْدٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنِ الرِّضَا ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْحَمِیرِ نُنْزِیهَا عَلَی الرَّمَکِ (6) لِتُنْتَجَ الْبِغَالَ أَ یَحِلُّ ذَلِکَ قَالَ نَعَمْ أَنْزِهَا.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی إِسْبَاغِ الْوُضُوءِ (7) وَ عَلَی إِخْصَاءِ
ص: 235
الْحَیَوَانِ فِی أَحْکَامِ الدَّوَابِّ (1).
******
ترجمه:
از هشام بن ابراهیم نقل شده است که گفت: از امام رضا (علیه السلام) درباره جفت گیری الاغ ها با مادیان ها برای تولید قاطر پرسیدم. آیا این کار جایز است؟ حضرت فرمودند: "بله، جفت گیری کن."
22417- 1- (3) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ أَبِی زُهْرَةَ عَنْ أُمِّ الْحَسَنِ النَّخَعِیَّةِ قَالَتْ مَرَّ بِی أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ ع فَقَالَ أَیَّ شَیْ ءٍ تَصْنَعِینَ یَا أُمَّ الْحَسَنِ- قُلْتُ أَغْزِلُ قَالَتْ فَقَالَ أَمَا إِنَّهُ أَحَلُّ الْکَسْبِ.
مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی نَحْوَهُ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ أَمَا إِنَّهُ أَحَلُّ الْکَسْبِ أَوْ مِنْ أَحَلِّ الْکَسْبِ (4)
******
ترجمه:
از ام الحسن نخعی نقل شده است که گفت: امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (علیه السلام) از کنار من گذشت و فرمود: "ای ام الحسن، چه کاری انجام می دهی؟" گفتم: "نخ می ریسم." ایشان فرمودند: "بدان که این حلال ترین کسب هاست."
22418- 2- (5) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی الْعِلَلِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ رَجُلٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ عَمِّهِ یَعْقُوبَ رَفَعَ الْحَدِیثَ إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص فِی کَلَامٍ
ص: 236
کَثِیرٍ وَ نِعْمَ اللَّهْوُ الْمِغْزَلُ لِلْمَرْأَةِ الصَّالِحَةِ.
******
ترجمه:
از علی بن اسباط از عمویش یعقوب نقل شده که حدیث را به علی بن ابی طالب (علیه السلام) رسانده است که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در سخنان بسیاری فرمودند: "و چه نیکو سرگرمی است ریسندگی برای زن صالح."
22419- 3- (1) الْعَیَّاشِیُّ فِی تَفْسِیرِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الضَّبِّیِّ قَالَ: مَرَّ إِبْرَاهِیمُ النَّخَعِیُّ عَلَی امْرَأَةٍ وَ هِیَ جَالِسَةٌ عَلَی بَابِ دَارِهَا بُکْرَةً وَ کَانَ یُقَالُ لَهَا أُمُّ بَکْرٍ- وَ فِی یَدِهَا مِغْزَلٌ تَغْزِلُ بِهِ فَقَالَ لَهَا یَا أُمَّ بَکْرٍ- أَ مَا کَبِرْتِ أَ مَا آنَ لَکِ أَنْ تَضَعِی هَذَا الْمِغْزَلَ فَقَالَتْ وَ کَیْفَ أَضَعُهُ وَ قَدْ سَمِعْتُ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ ع- یَقُولُ هُوَ مِنْ طَیِّبَاتِ الْکَسْبِ.
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی النِّکَاحِ (2).
******
ترجمه:
از محمد بن خالد ضبی نقل شده است که گفت: ابراهیم نخعی صبحگاهی از کنار زنی گذشت که جلوی در خانه اش نشسته بود. او را ام بکر می نامیدند و در دستش دوک بود که با آن نخ می ریسید. ابراهیم به او گفت: "ای ام بکر، آیا پیر نشده ای؟ آیا وقت آن نرسیده که این دوک را کنار بگذاری؟" ام بکر پاسخ داد: "چگونه آن را کنار بگذارم، در حالی که از علی بن ابی طالب (علیه السلام) شنیدم که می فرمود این از کسب های پاک و حلال است."
(3) 65 بَابُ أَنَّ الرَّجُلَ إِذَا صَادَقَتْهُ امْرَأَةٌ وَ دَفَعَتْ إِلَیْهِ مَالًا یَأْکُلُ رِبْحَهُ مَا دَامَ صَدِیقَهَا ثُمَّ تَابَ رَدَّ الْمَالَ وَ کَانَ الرِّبْحُ لَهُ حَلَالًا
******
ترجمه:
22420- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الرِّبَاطِیِّ عَنْ أَبِی الصَّبَّاحِ مَوْلَی بَسَّامٍ (5) عَنْ صَابِرٍ (6) قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ صَادَقَتْهُ امْرَأَةٌ فَأَعْطَتْهُ مَالًا فَمَکَثَ فِی یَدِهِ مَا شَاءَ اللَّهُ ثُمَّ إِنَّهُ بَعْدُ خَرَجَ مِنْهُ قَالَ یَرُدُّ عَلَیْهَا مَا أَخَذَ مِنْهَا وَ إِنْ کَانَ لَهُ فَضْلٌ فَلَهُ.
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ
ص: 237
مَحْبُوبٍ (1)
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی الْمُضَارَبَةِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ (2).
******
ترجمه:
از صابر نقل شده است که گفت: از امام صادق (علیه السلام) درباره مردی پرسیدم که با زنی دوستی کرده و او به او مالی داده است. این مال مدتی نزد او باقی مانده و سپس از آن استفاده کرده است. حضرت فرمودند: "آنچه را از او گرفته، باید به او بازگرداند؛ و اگر چیزی اضافه باقی مانده باشد، آن برای او (مرد) است."
(3) 66 بَابُ کَرَاهَةِ إِجَارَةِ الْإِنْسَانِ نَفْسَهُ وَ عَدَمِ تَحْرِیمِهَا وَ أَنَّ لِلْأَجِیرِ أَنْ یَعْمَلَ لِغَیْرِ مَنِ اسْتَأْجَرَهُ بِإِذْنِهِ
******
ترجمه:
22421- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ بَزِیعٍ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ یُونُسَ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ مَنْ آجَرَ نَفْسَهُ فَقَدْ حَظَرَ نَفْسَهُ الرِّزْقَ.
قَالَ وَ فِی رِوَایَةٍ أُخْرَی وَ کَیْفَ لَا یَحْظُرُهُ وَ مَا أَصَابَ فِیهِ فَهُوَ لِرَبِّهِ الَّذِی آجَرَهُ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (5).
******
ترجمه:
از مفضل بن عمر نقل شده است که گفت: از اباعبدالله (علیه السلام) شنیدم که فرمودند: "هرکس خود را اجیر کند، رزق خود را از خود محروم کرده است." در روایت دیگری فرمودند: "چگونه رزق خود را محروم کند، در حالی که هر چیزی که در آن به دست می آورد، متعلق به پروردگار اوست که او را اجیر کرده است."
22422- 2- (6) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ بُنْدَارَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْإِجَارَةِ فَقَالَ صَالِحٌ لَا بَأْسَ بِهِ (7) إِذَا نَصَحَ قَدْرَ طَاقَتِهِ فَقَدْ آجَرَ مُوسَی ع نَفْسَهُ وَ اشْتَرَطَ فَقَالَ إِنْ شِئْتُ ثَمَانِیَ (8) وَ إِنْ شِئْتُ عَشْراً
ص: 238
فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِیهِ أَنْ تَأْجُرَنِی ثَمانِیَ حِجَجٍ فَإِنْ أَتْمَمْتَ عَشْراً فَمِنْ عِنْدِکَ (1).
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الْبَرْقِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْأَوَّلِ ع مِثْلَهُ (2).
******
ترجمه:
از ابن سنان از امام کاظم (علیه السلام) نقل شده است که گفت: درباره اجاره (اجیر شدن) از ایشان پرسیدم. حضرت فرمودند: "کار خوبی است، مشکلی ندارد، به شرط آنکه تا حد توان خود در آن خیرخواهی کند. موسی (علیه السلام) خود را اجیر کرد و شرط کرد که اگر بخواهد، هشت سال باشد و اگر بخواهد، ده سال. خداوند متعال درباره آن فرمود: «هشت سال مرا اجیر کن، و اگر ده سال را کامل کنی، این از جانب توست.» (قصص، 28:27)."
22423- 3- (3) وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَمْرٍو عَنْ عَمَّارٍ السَّابَاطِیِّ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع الرَّجُلُ یَتَّجِرُ فَإِنْ هُوَ آجَرَ نَفْسَهُ أُعْطِیَ مَا یُصِیبُ فِی تِجَارَتِهِ فَقَالَ لَا یُؤَاجِرْ نَفْسَهُ وَ لَکِنْ یَسْتَرْزِقُ اللَّهَ جَلَّ وَ عَزَّ وَ یَتَّجِرُ فَإِنَّهُ إِذَا آجَرَ نَفْسَهُ فَقَدْ (4) حَظَرَ عَلَی نَفْسِهِ الرِّزْقَ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَمْرِو بْنِ أَبِی الْمِقْدَامِ عَنْ عَمَّارٍ السَّابَاطِیِّ (5)
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ (6)
وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ.
******
ترجمه:
از عمار ساباطی نقل شده است که گفت: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: مردی تجارت می کند، اما اگر خود را اجیر کند، به همان اندازه که در تجارت به دست می آورد، به او پرداخت می شود. حضرت فرمودند: "نباید خود را اجیر کند، بلکه باید از خداوند جل و عز روزی بخواهد و تجارت کند؛ زیرا اگر خود را اجیر کند، رزق را بر خود محدود کرده است."
22424- 4- (7) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْجُعْفِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: مَنْ آجَرَ نَفْسَهُ فَقَدْ حَظَرَ عَلَیْهَا الرِّزْقَ وَ کَیْفَ لَا یَحْظُرُ عَلَیْهَا الرِّزْقَ وَ مَا أَصَابَهُ فَهُوَ لِرَبٍّ آجَرَهُ.
******
ترجمه:
از عبدالله بن محمد جعفی از امام باقر (علیه السلام) نقل شده است که فرمودند: "هرکس خود را اجیر کند، رزق را بر خود محدود کرده است. و چگونه رزق را بر خود محدود نکند، در حالی که هر چیزی که به دست می آورد، متعلق به صاحب کاری است که او را اجیر کرده است."
22425- 5- (8) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ
ص: 239
عَنِ ابْنِ رِبَاطٍ وَ ابْنِ جَبَلَةَ وَ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی جَمِیعاً عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنِ الْعَبْدِ الصَّالِحِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ یَسْتَأْجِرُ الرَّجُلَ بِأَجْرٍ مَعْلُومٍ فَیَبْعَثُهُ فِی ضَیْعَتِهِ فَیُعْطِیهِ رَجُلٌ آخَرُ دَرَاهِمَ فَیَقُولُ اشْتَرِ لِی کَذَا وَ کَذَا وَ مَا رَبِحْتَ فَبَیْنِی وَ بَیْنَکَ قَالَ إِذَا أَذِنَ لَهُ الَّذِی اسْتَأْجَرَهُ فَلَیْسَ بِهِ بَأْسٌ.
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی بَعْضِ الْمَقْصُودِ (1).
******
ترجمه:
از اسحاق بن عمار از امام کاظم (علیه السلام) نقل شده است که گفت: از ایشان درباره مردی پرسیدم که شخصی را با اجرت معینی اجیر می کند و او را به زمین زراعی خود می فرستد. در این میان، فرد دیگری به او درهم هایی می دهد و می گوید: "برای من فلان چیز را بخر و هرچه سود کردی، بین من و تو تقسیم شود." امام فرمودند: "اگر کسی که او را اجیر کرده به او اجازه دهد، اشکالی ندارد."
22426- 1- (3) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ خَالِدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ وَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُمَا کَرِهَا رُکُوبَ الْبَحْرِ لِلتِّجَارَةِ.
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ مِثْلَهُ (4).
******
ترجمه:
از محمد بن مسلم از امام باقر و امام صادق (علیهما السلام) نقل شده است که هر دو، سفر دریایی برای تجارت را ناخوش داشتند.
22427- 2- (5) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِیزٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع أَنَّهُ قَالَ فِی رُکُوبِ الْبَحْرِ لِلتِّجَارَةِ یُغَرِّرُ الرَّجُلُ بِدِینِهِ.
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادٍ مِثْلَهُ (6).
******
ترجمه:
از محمد بن مسلم از امام باقر (علیه السلام) نقل شده است که فرمودند: "در سفر دریایی برای تجارت، انسان دین خود را به خطر می اندازد."
ص: 240
22428- 3- (1) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ مُعَلَّی أَبِی عُثْمَانَ عَنْ مُعَلَّی بْنِ خُنَیْسٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ یُسَافِرُ فَیَرْکَبُ الْبَحْرَ فَقَالَ إِنَّ أَبِی کَانَ یَقُولُ إِنَّهُ یُضِرُّ بِدِینِکَ هُوَ ذَا النَّاسُ یُصِیبُونَ أَرْزَاقَهُمْ وَ مَعِیشَتَهُمْ.
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی نَحْوَهُ (2) وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ صَفْوَانَ مِثْلَهُ (3).
******
ترجمه:
از معلی بن خنیس نقل شده است که گفت: از امام صادق (علیه السلام) درباره مردی که برای سفر، سوار بر کشتی می شود، پرسیدم. حضرت فرمودند: "پدرم می فرمود که این کار به دینت آسیب می زند، در حالی که مردم (در خشکی) رزق و معاش خود را به دست می آورند."
22429- 4- (4) وَ عَنْهُ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَنْ عُبَیْدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: کَانَ أَبِی یَکْرَهُ رُکُوبَ الْبَحْرِ لِلتِّجَارَةِ.
******
ترجمه:
از عبید نقل شده است که امام صادق (علیه السلام) فرمودند: "پدرم سفر دریایی برای تجارت را ناخوش می داشت."
22430- 5- (5) وَ عَنْهُ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ وَ مُحَمَّدِ بْنِ الْعَبَّاسِ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع أَنَّهُ کَرِهَ رُکُوبَ الْبَحْرِ لِلتِّجَارَةِ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ مِثْلَهُ (6).
******
ترجمه:
از محمد بن مسلم از امام باقر (علیه السلام) نقل شده است که ایشان سفر دریایی برای تجارت را ناخوش داشتند.
22431- 6- (7) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ رَفَعَهُ قَالَ: قَالَ عَلِیٌّ ع مَا أَجْمَلَ فِی الطَّلَبِ مَنْ رَکِبَ الْبَحْرَ لِلتِّجَارَةِ.
******
ترجمه:
از علی بن ابراهیم نقل شده که امام علی (علیه السلام) فرمودند: "چه نیکوست در طلب [روزی] کسی که برای تجارت، سفر دریایی می کند."
ص: 241
22432- 7- (1) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ قَالَ: حَمَلْتُ مَعِی مَتَاعاً إِلَی مَکَّةَ فَبَارَ عَلَیَّ فَدَخَلْتُ بِهِ الْمَدِینَةَ عَلَی أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا ع- وَ قُلْتُ لَهُ إِنِّی حَمَلْتُ مَتَاعاً قَدْ بَارَ عَلَیَّ وَ قَدْ عَزَمْتُ أَنْ أَصِیرَ إِلَی مِصْرَ- فَأَرْکَبَ بَرّاً أَوْ بَحْراً فَقَالَ مِصْرُ الْحُتُوفِ یُقَیَّضُ لَهَا أَقْصَرُ النَّاسِ أَعْمَاراً.
وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَا أَجْمَلَ فِی الطَّلَبِ مَنْ رَکِبَ الْبَحْرَ الْحَدِیثَ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی آدَابِ السَّفَرِ (2).
******
ترجمه:
از علی بن اسباط نقل شده است که گفت: "من متاعی را به مکه بردم و در راه متاع بر من سنگینی کرد. بنابراین وارد مدینه شدم و به دیدار امام علی بن موسی الرضا (علیه السلام) رفتم. به او گفتم: 'متاعی را حمل کرده ام که بر من سنگین شده است و تصمیم دارم به مصر بروم و از طریق دریا یا خشکی سفر کنم.' امام فرمودند: 'مصر، سرزمین بلا است و کسانی که به آنجا می روند، معمولاً کم عمرتر هستند.' سپس پیامبر اکرم (صلى الله عليه وآله) فرمودند: 'چه خوب است که کسی که برای طلب روزی به دریا می رود.'
(3) 68 بَابُ کَرَاهَةِ التِّجَارَةِ فِی أَرْضٍ لَا یُصَلَّی فِیهَا إِلَّا عَلَی الثَّلْجِ
******
ترجمه:
22433- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْعَلَاءِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّ رَجُلًا أَتَی أَبَا جَعْفَرٍ ع فَقَالَ أَصْلَحَکَ اللَّهُ إِنَّا نَتَّجِرُ إِلَی هَذِهِ الْجِبَالِ فَنَأْتِی مِنْهَا عَلَی أَمْکِنَةٍ لَا نَقْدِرُ أَنْ نُصَلِّیَ إِلَّا عَلَی الثَّلْجِ فَقَالَ أَ فَلَا تَرْضَی أَنْ تَکُونَ مِثْلَ فُلَانٍ یَرْضَی بِالدُّونِ ثُمَّ قَالَ لَا تَطْلُبِ التِّجَارَةَ فِی أَرْضٍ لَا تَسْتَطِیعُ أَنْ تُصَلِّیَ إِلَّا عَلَی الثَّلْجِ.
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ
ص: 242
عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی هَاشِمٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْعَلَاءِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع نَحْوَهُ (1).
******
ترجمه:
از حسین بن ابی العلاء نقل شده است که گفت: "مردی به امام محمد باقر (علیه السلام) آمد و گفت: 'خداوند تو را اصلاح کند، ما برای تجارت به این کوه ها می رویم و در آنجا به مکان هایی می رسیم که جز بر برف نمی توانیم نماز بخوانیم.' امام فرمودند: 'آیا راضی نیستی که مانند فلانی باشی که با کمترین چیز راضی است؟' سپس امام فرمودند: 'در جایی که نتوانی نماز را جز بر برف بخوانی، تجارت نکن.'"
(2) 69 بَابُ اسْتِحْبَابِ اخْتِیَارِ الْإِنْسَانِ التِّجَارَةَ وَ طَلَبَ الْمَعِیشَةِ فِی بَلَدِهِ إِنْ أَمْکَنَ
******
ترجمه:
22434- 1- (3) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ قَالَ: قَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ ع إِنَّ مِنْ سَعَادَةِ الْمَرْءِ أَنْ یَکُونَ مَتْجَرُهُ فِی بِلَادِهِ وَ یَکُونَ خُلَطَاؤُهُ صَالِحِینَ وَ یَکُونَ لَهُ وُلْدٌ یَسْتَعِینُ بِهِمْ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (4).
******
ترجمه:
از ابن مسکان نقل شده است که یکی از اصحابش گفت: امام علی بن حسین (علیه السلام) فرمودند: "از سعادت انسان این است که تجارت او در سرزمین خود باشد، و هم نشینان او صالح باشند، و فرزندانی داشته باشد که با آنها کمک گیرد."
22435- 2- (5) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی مِثْلَهُ وَ زَادَ وَ مِنْ شَقَاءِ الْمَرْءِ أَنْ یَکُونَ عِنْدَهُ امْرَأَةٌ هُوَ مُعْجَبٌ بِهَا وَ هِیَ تَخُونُهُ.
******
ترجمه:
ز عثمان بن عیسی نقل شده است که گفت: "از شقاوت انسان این است که همسر خوبی داشته باشد که او را مجذوب خود کرده، ولی او خیانت کند."
22436- 3- (6) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ
ص: 243
التَّیْمِیِّ (1) عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَکْرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِی سَهْلٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ الْکَرِیمِ (2) قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع ثَلَاثَةٌ مِنَ السَّعَادَةِ الزَّوْجَةُ الْمُوَاتِیَةُ وَ الْأَوْلَادُ الْبَارُّونَ وَ الرَّجُلُ یُرْزَقُ مَعِیشَتَهُ بِبَلَدِهِ یَغْدُو إِلَی أَهْلِهِ وَ یَرُوحُ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ نَحْوَهُ (3).
******
ترجمه:
از عبدالله بن عبدالعزیز نقل شده است که گفت: امام ابو عبدالله (علیه السلام) فرمودند: "سه چیز از سعادت انسان است: همسر موافق و مطیع، فرزندانی نیکوکار، و مردی که رزق خود را در سرزمین خود به دست آورد و صبح و عصر به نزد خانواده اش برگردد."
22437- 4- (4) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ ثَعْلَبَةَ عَنْ عَبْدِ الْحَمِیدِ بْنِ عَوَّاضٍ الطَّائِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع إِنِّی اتَّخَذْتُ رَحًی فِیهَا مَجْلِسِی وَ یَجْلِسُ إِلَیَّ فِیهَا أَصْحَابِی فَقَالَ ذَاکَ رِفْقُ اللَّهِ.
******
ترجمه:
عبدالحَمید بن عواض طائی نقل کرده است که گفت: به امام ابو عبدالله (علیه السلام) گفتم: "من یک آسیا برای خودم ساخته ام که در آنجا می نشینم و دوستانم به نزد من می آیند و در آنجا می نشینند." امام (علیه السلام) فرمودند: "این رفق و مهربانی خداوند است."
22438- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ عَجْلَانَ أَبِی صَالِحٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ أَکْلِ مَالِ الْیَتِیمِ فَقَالَ هُوَ کَمَا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوالَ الْیَتامی ظُلْماً إِنَّما یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ ناراً وَ سَیَصْلَوْنَ سَعِیراً (7) ثُمَّ قَالَ مِنْ غَیْرِ أَنْ أَسْأَلَهُ مَنْ عَالَ یَتِیماً حَتَّی یَنْقَطِعَ یُتْمُهُ أَوْ یَسْتَغْنِیَ بِنَفْسِهِ أَوْجَبَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ الْجَنَّةَ- کَمَا أَوْجَبَ النَّارَ لِمَنْ أَکَلَ
ص: 244
مَالَ الْیَتِیمِ.
******
ترجمه:
عَجلان ابی صالح نقل کرده است که از امام ابو عبدالله (علیه السلام) پرسیدم درباره خوردن مال یتیم. امام فرمودند: "آنچه که خداوند عز و جل در قرآن می فرماید، حقیقت دارد: 'آنهایی که اموال یتیمان را به ظلم می خورند، تنها آتش می خورند و به زودی در جهنم خواهند سوخت.' (نساء، 4:10). سپس امام (علیه السلام) ادامه داد: 'و کسی که یتیمی را نگه داری کند تا زمانی که یتیم از یتیمی خارج شود یا مستقل شود، خداوند عز و جل به او بهشت را واجب می کند، همان طور که برای کسانی که مال یتیم را می خورند، آتش را واجب کرده است.'
22439- 2- (1) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع أَوْعَدَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی أَکْلِ مَالِ الْیَتِیمِ بِعُقُوبَتَیْنِ إِحْدَاهُمَا عُقُوبَةُ الْآخِرَةِ النَّارُ- وَ أَمَّا عُقُوبَةُ الدُّنْیَا فَقَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لْیَخْشَ الَّذِینَ لَوْ تَرَکُوا مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِّیَّةً ضِعافاً خافُوا عَلَیْهِمْ (2) الْآیَةَ یَعْنِی لِیَخْشَ أَنْ أَخْلُفَهُ فِی ذُرِّیَّتِهِ کَمَا صَنَعَ بِهَؤُلَاءِ الْیَتَامَی.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ زُرْعَةَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْحَضْرَمِیِّ عَنْ سَمَاعَةَ (3)
وَ رَوَاهُ فِی عِقَابِ الْأَعْمَالِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ أَخِیهِ الْحَسَنِ عَنْ زُرْعَةَ (4)
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (5).
******
ترجمه:
سَمَاعَة نقل کرده است که امام ابو عبدالله (علیه السلام) فرمودند: "خداوند عز و جل برای خوردن مال یتیم دو نوع عذاب وعده داده است. یکی عذاب آخرت است که آتش جهنم است، و دیگری عذاب دنیوی که در آیه قرآن آمده است: 'و باید کسانی که اگر از خود فرزندانی ضعیف به جا می گذاشتند، از آنها می ترسیدند، خود را بترسانند' (نساء، 4:9). امام (علیه السلام) فرمود: این یعنی باید بترسند که همانطور که نسبت به یتیمان ظلم کرده اند، در آینده درباره فرزندان خود چنین ظلمی را نبینند."
22440- 3- (6) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ مِنْ أَلْفَاظِ رَسُولِ اللَّهِ ص شَرُّ الْمَآکِلِ أَکْلُ مَالِ الْیَتِیمِ ظُلْماً.
******
ترجمه:
مُحَمَّد بن عَلِی بن الحُسَین (علیه السلام) نقل کرده اند که از جمله ی سخنان رسول الله (صلى الله عليه وآله) این است: "بدترین نوع خوراک، خوردن مال یتیم به ظلم است.
وَ لْیَخْشَ الَّذِینَ لَوْ تَرَکُوا مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِّیَّةً ضِعافاً خافُوا عَلَیْهِمْ فَلْیَتَّقُوا اللَّهَ (1) وَ أَمَّا فِی الْآخِرَةِ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوالَ الْیَتامی ظُلْماً إِنَّما یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ ناراً وَ سَیَصْلَوْنَ سَعِیراً (2).
******
ترجمه:
امام جعفر صادق (علیه السلام) فرموده اند: "آکِل مَالِ یَتِیمِ به ظلم، عواقب و پیامدهای سنگینی در دنیا و آخرت خواهد داشت. اما در دنیا، خداوند تبارک و تعالی می فرماید: وَلْيَخْشَ الَّذِينَ لَوْ تَرَكُوا مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِّيَّةً ضِعَافًا خَافُوا عَلَيْهِمْ فَلْيَتَّقُوا اللَّهَ (نساء 4:9). و در آخرت نیز خداوند می فرماید: إِنَّ الَّذِينَ يَأْكُلُونَ أَمْوَالَ الْيَتَامَى ظُلْمًا إِنَّمَا يَأْكُلُونَ فِي بُطُونِهِمْ نَارًا وَسَيَصْلَوْنَ سَعِيرًا (نساء 4:10)."
22442- 5- (3) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا ع فِیمَا کَتَبَ إِلَیْهِ مِنْ جَوَابِ مَسَائِلِهِ وَ حَرَّمَ اللَّهُ أَکْلَ مَالِ الْیَتِیمِ ظُلْماً لِعِلَلٍ کَثِیرَةٍ مِنْ وُجُوهِ الْفَسَادِ أَوَّلُ ذَلِکَ أَنَّهُ إِذَا أَکَلَ الْإِنْسَانُ مَالَ الْیَتِیمِ ظُلْماً فَقَدْ أَعَانَ عَلَی قَتْلِهِ إِذِ الْیَتِیمُ غَیْرُ مُسْتَغْنٍ وَ لَا مُحْتَمِلٍ لِنَفْسِهِ وَ لَا قَائِمٍ (4) بِشَأْنِهِ وَ لَا لَهُ مَنْ یَقُومُ عَلَیْهِ وَ یَکْفِیهِ کَقِیَامِ وَالِدَیْهِ فَإِذَا أَکَلَ مَالَهُ فَکَأَنَّهُ قَتَلَهُ وَ صَیَّرَهُ إِلَی الْفَقْرِ وَ الْفَاقَةِ مَعَ مَا حَرَّمَ (5) اللَّهُ عَلَیْهِ وَ جَعَلَ لَهُ مِنَ الْعُقُوبَةِ فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لْیَخْشَ الَّذِینَ لَوْ تَرَکُوا مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِّیَّةً ضِعافاً خافُوا عَلَیْهِمْ فَلْیَتَّقُوا اللَّهَ (6) وَ لِقَوْلِ أَبِی جَعْفَرٍ ع إِنَّ اللَّهَ أَوْعَدَ فِی أَکْلِ مَالِ الْیَتِیمِ عُقُوبَتَیْنِ عُقُوبَةً فِی الدُّنْیَا وَ عُقُوبَةً فِی الْآخِرَةِ فَفِی تَحْرِیمِ مَالِ الْیَتِیمِ اسْتِبْقَاءُ (7) الْیَتِیمِ وَ اسْتِقْلَالُهُ بِنَفْسِهِ وَ السَّلَامَةُ لِلْعَقِبِ أَنْ یُصِیبَهُمْ مَا أَصَابَهُ لِمَا أَوْعَدَ اللَّهُ مِنَ الْعُقُوبَةِ مَعَ مَا فِی ذَلِکَ مِنْ طَلَبِ الْیَتِیمِ بِثَأْرِهِ إِذَا أَدْرَکَ وَ وُقُوعِ الشَّحْنَاءِ وَ الْعَدَاوَةِ وَ الْبَغْضَاءِ حَتَّی یَتَفَانَوْا.
وَ رَوَاهُ فِی الْعِلَلِ وَ عُیُونِ الْأَخْبَارِ بِأَسَانِیدَ تَأْتِی فِی آخِرِ
ص: 246
الْکِتَابِ (1).
******
ترجمه:
امام رضا علیه السلام در پاسخ به سوالات محمد بن سنان نوشتند: خداوند خوردن مال یتیم را به ناحق به علت های فراوانی از وجوه فساد حرام کرده است. اولین دلیل این است که اگر انسانی مال یتیم را به ظلم بخورد، گویا در قتل او دست داشته است، زیرا یتیم به خودی خود توانایی و استقلال ندارد و نمی تواند امور زندگی اش را انجام دهد و کسی هم ندارد که مانند والدینش از او مراقبت و کفایت کند. پس وقتی مال او را می خورد، گویی او را به سوی فقر و نیازمندی سوق داده است، همراه با این که خداوند نیز چنین کاری را بر او حرام کرده و برایش عقوبت قرار داده است. خداوند می فرماید: «کسانی که اگر فرزندانی ضعیف و ناتوان از خود باقی بگذارند، از آینده ی آن ها می ترسند، باید از خدا بترسند» (نساء: 9).
امام باقر علیه السلام نیز فرمودند که خداوند برای خوردن مال یتیم دو عقوبت وعده داده است: یکی در دنیا و دیگری در آخرت. پس در حرام کردن مال یتیم، هدف حفظ و استقلال یتیم و همچنین سلامت نسل های آینده است تا آن ها دچار آن عقوبتی که خداوند وعده داده نشوند. این کار همچنین برای جلوگیری از آن است که یتیم وقتی به سن بلوغ برسد، به خونخواهی و انتقام برنخیزد و باعث بروز دشمنی و کینه و نفرت نشود تا آنجا که به نابودی یکدیگرمنجرنشود .
22443- 6- (2) وَ فِی عِقَابِ الْأَعْمَالِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ رِئَابٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ فِی کِتَابِ عَلِیٍّ ع أَنَّ آکِلَ مَالِ الْیَتِیمِ سَیُدْرِکُهُ (3) ذَلِکَ فِی عَقِبِهِ مِنْ بَعْدِهِ فِی الدُّنْیَا وَ یَلْحَقُهُ وَبَالُ ذَلِکَ فِی الْآخِرَةِ أَمَّا فِی الدُّنْیَا فَإِنَّ اللَّهَ یَقُولُ وَ لْیَخْشَ الَّذِینَ لَوْ تَرَکُوا مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِّیَّةً ضِعافاً خافُوا عَلَیْهِمْ فَلْیَتَّقُوا اللَّهَ وَ لْیَقُولُوا قَوْلًا سَدِیداً (4) وَ أَمَّا فِی الْآخِرَةِ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوالَ الْیَتامی ظُلْماً إِنَّما یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ ناراً وَ سَیَصْلَوْنَ سَعِیراً (5).
******
ترجمه:
امام صادق علیه السلام فرمودند: در کتاب علی علیه السلام آمده است که کسی که مال یتیم را بخورد، این کار در نسل های بعد از او در دنیا به او خواهد رسید و اثر آن در آخرت نیز دامن گیرش خواهد شد. اما در دنیا، خداوند می فرماید: «کسانی که اگر فرزندانی ضعیف و ناتوان از خود باقی بگذارند، از آینده ی آن ها می ترسند، باید از خدا بترسند و سخنی درست بگویند» (نساء: 9). و اما در آخرت، خداوند عزیز و جلیل می فرماید: «کسانی که اموال یتیمان را به ظلم می خورند، در حقیقت، آتشی در شکم خود می ریزند و به زودی در آتش فرو خواهند رفت» (نساء: 10).
22444- 7- (6) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ عَامِرِ بْنِ حَکِیمٍ عَنْ مُعَلَّی بْنِ خُنَیْسٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ أَکَلَ مَالَ الْیَتِیمِ سَلَّطَ اللَّهُ عَلَیْهِ مَنْ یَظْلِمُهُ أَوْ عَلَی عَقِبِهِ فَإِنَّ اللَّهَ یَقُولُ فِی کِتَابِهِ وَ لْیَخْشَ الَّذِینَ لَوْ تَرَکُوا مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِّیَّةً ضِعافاً خافُوا عَلَیْهِمْ فَلْیَتَّقُوا اللَّهَ وَ لْیَقُولُوا قَوْلًا سَدِیداً (7).
******
ترجمه:
امام صادق علیه السلام فرمودند: کسی که مال یتیم را بخورد، خداوند کسی را بر او یا بر نسل او مسلط می سازد که به او ظلم کند؛ زیرا خداوند در کتاب خود می فرماید: «کسانی که اگر فرزندانی ضعیف و ناتوان از خود باقی بگذارند، از آینده ی آن ها می ترسند، باید از خدا بترسند و سخنی درست بگویند» (نساء: 9).
ص: 247
22445- 8- (1) عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ فِی تَفْسِیرِهِ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لَمَّا أُسْرِیَ بِی إِلَی السَّمَاءِ رَأَیْتُ قَوْماً تُقْذَفُ فِی أَجْوَافِهِمُ النَّارُ- وَ تَخْرُجُ مِنْ أَدْبَارِهِمْ فَقُلْتُ مَنْ هَؤُلَاءِ یَا جَبْرَئِیلُ فَقَالَ هَؤُلَاءِ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوَالَ الْیَتَامَی ظُلْماً.
وَ رَوَی الْعَیَّاشِیُّ أَحَادِیثَ کَثِیرَةً فِی هَذَا الْمَعْنَی (2) أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (3) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (4).
******
ترجمه:
امام صادق علیه السلام فرمودند: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: هنگامی که به آسمان برده شدم، گروهی را دیدم که آتش درون شکم هایشان ریخته می شد و از پشت آن ها خارج می گشت. گفتم: ای جبرئیل، اینان چه کسانی هستند؟ جبرئیل پاسخ داد: این ها کسانی هستند که به ناحق اموال یتیمان را می خورند.
(5) 71 بَابُ جَوَازِ الْأَکْلِ مِنْ طَعَامِ الْیَتِیمِ إِذَا کَانَ فِی مُقَابِلِهِ نَفْعٌ لَهُ بِقَدْرِهِ أَوْ یُطْعِمُهُ عِوَضَهُ کَذَلِکَ
******
ترجمه:
22446- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ یَحْیَی الْکَاهِلِیِّ قَالَ: قِیلَ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّا نَدْخُلُ عَلَی أَخٍ لَنَا فِی بَیْتِ أَیْتَامٍ
ص: 248
وَ مَعَهُ (1) خَادِمٌ لَهُمْ فَنَقْعُدُ عَلَی بِسَاطِهِمْ وَ نَشْرَبُ مِنْ مَائِهِمْ وَ یَخْدُمُنَا خَادِمُهُمْ وَ رُبَّمَا طَعِمْنَا فِیهِ الطَّعَامَ مِنْ عِنْدِ صَاحِبِنَا وَ فِیهِ مِنْ طَعَامِهِمْ فَمَا تَرَی فِی ذَلِکَ فَقَالَ إِنْ کَانَ فِی دُخُولِکُمْ عَلَیْهِمْ مَنْفَعَةٌ لَهُمْ فَلَا بَأْسَ وَ إِنْ کَانَ فِیهِ ضَرَرٌ فَلَا وَ قَالَ ع بَلِ الْإِنْسانُ عَلی نَفْسِهِ بَصِیرَةٌ (2) فَأَنْتُمْ لَا یَخْفَی عَلَیْکُمْ وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ اللَّهُ یَعْلَمُ الْمُفْسِدَ مِنَ الْمُصْلِحِ (3).
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ مِثْلَهُ (4).
******
ترجمه:
عبدالله بن یحیی کاهلی گفت: به امام صادق علیه السلام عرض شد که ما نزد برادری از خود وارد می شویم که در خانه ای متعلق به یتیمان زندگی می کند، و همراه او خادمی است که به این یتیمان خدمت می کند. ما روی فرش آن ها می نشینیم، از آب آن ها می نوشیم، خادمشان به ما خدمت می کند، و گاهی از غذایی که نزد برادرمان هست می خوریم که در آن مقداری از غذای یتیمان نیز هست. نظر شما در این باره چیست؟
امام فرمودند: اگر ورود شما به نفع یتیمان باشد، اشکالی ندارد، ولی اگر در آن ضرری برای آن ها باشد، جایز نیست. سپس فرمودند: «بلکه انسان بر خود آگاه است» (قیامت: 14)، و شما بر خود پوشیده ندارید (که آیا به نفع یا ضرر آن هاست). همچنین خداوند عز و جل فرموده است: «و خداوند مفسد را از مصلح بازمی شناسد» (بقره: 220).
22447- 2- (5) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ ذُبْیَانَ بْنِ حَکِیمٍ الْأَوْدِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْمُغِیرَةِ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ لِیَ ابْنَةَ أَخٍ یَتِیمَةً فَرُبَّمَا أُهْدِیَ لَهَا الشَّیْ ءُ فَآکُلُ مِنْهُ ثُمَّ أُطْعِمُهَا بَعْدَ ذَلِکَ الشَّیْ ءَ مِنْ مَالِی فَأَقُولُ یَا رَبِّ هَذَا بِذَا فَقَالَ ع لَا بَأْسَ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (6) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (7).
******
ترجمه:
علی بن مغیره گفت: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: دختری یتیم، دختر برادرم، نزد من است. گاهی چیزی به او هدیه داده می شود و من از آن می خورم، سپس از مال خودم چیزی به او می دهم و می گویم: «خدایا، این به جای آن است.» امام فرمودند: اشکالی ندارد.
ص: 249
(1) 72 بَابُ أَنَّهُ یَجُوزُ لِقَیِّمِ مَالِ الْیَتِیمِ وَ الْوَصِیِّ أَنْ یَتَنَاوَلَ مِنْهُ أُجْرَةَ مِثْلِهِ مَعَ الْحَاجَةِ
******
ترجمه:
22448- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ وَ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَلْیَأْکُلْ بِالْمَعْرُوفِ (3) قَالَ الْمَعْرُوفُ هُوَ الْقُوتُ وَ إِنَّمَا عَنَی الْوَصِیَّ أَوِ الْقَیِّمَ فِی أَمْوَالِهِمْ وَ مَا یُصْلِحُهُمْ.
******
ترجمه:
عبدالله بن سنان از امام صادق علیه السلام در مورد آیه «پس [ولیّ یتیم] به طور شایسته بخورد» (نساء: 6) روایت کرده است. امام فرمودند: «معروف» در اینجا به معنای خوراک به اندازه نیاز است، و منظور از آن، وصی یا سرپرست یتیمان است که باید از اموال آن ها به اندازه ای استفاده کند که نیازهایشان را تأمین و کارشان را اصلاح کند.
22449- 2- (4) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِیرٍ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع سَأَلَنِی عِیسَی بْنُ مُوسَی عَنِ الْقَیِّمِ لِلْأَیْتَامِ فِی الْإِبِلِ وَ مَا یَحِلُّ لَهُ مِنْهَا فَقُلْتُ لَهُ إِذَا لَاطَ حَوْضَهَا وَ طَلَبَ ضَالَّتَهَا وَ هَنَأَ (5) جَرْبَاهَا فَلَهُ أَنْ یُصِیبَ مِنْ لَبَنِهَا فِی غَیْرِ نَهْکٍ لِضَرْعٍ وَ لَا فَسَادٍ لِنَسْلٍ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ (6)
وَ الَّذِی قَبْلَهُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ مِثْلَهُ وَ رَوَاهُ الْحِمْیَرِیُّ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ وَ عَبْدِ الصَّمَدِ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِیعاً عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِیرٍ نَحْوَهُ إِلَّا أَنَّهُ نَقَلَ
ص: 250
الْجَوَابَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ (1).
******
ترجمه:
حنان بن سدیر گفت: امام صادق علیه السلام فرمودند: عیسی بن موسی از من درباره سرپرست یتیمان نسبت به شترهای آنان و آنچه که برای او حلال است، سوال کرد. من به او گفتم: اگر سرپرست آبشخور شترها را آماده کند، شترهای گمشده را جستجو نماید و شترهای بیمار را درمان کند، او می تواند از شیر آن ها بهره ببرد؛ به شرطی که به پستان شترها آسیبی نزند و نسل آن ها را فاسد نکند.
22450- 3- (2) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی الصَّبَّاحِ الْکِنَانِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَنْ کانَ فَقِیراً فَلْیَأْکُلْ بِالْمَعْرُوفِ (3) فَقَالَ ذَلِکَ رَجُلٌ یَحْبِسُ نَفْسَهُ عَنِ الْمَعِیشَةِ فَلَا بَأْسَ أَنْ یَأْکُلَ بِالْمَعْرُوفِ إِذَا کَانَ یُصْلِحُ لَهُمْ أَمْوَالَهُمْ فَإِنْ کَانَ الْمَالُ قَلِیلًا فَلَا یَأْکُلْ مِنْهُ شَیْئاً الْحَدِیثَ.
******
ترجمه:
ابوصباح کنانی از امام صادق علیه السلام در مورد آیه «و هر کس که نیازمند است، به طور شایسته از آن [مال] بخورد» (نساء: 6) روایت کرده است. امام فرمودند: این آیه درباره کسی است که به خاطر رسیدگی به اموال یتیمان خود را از کسب و کار باز می دارد؛ بنابراین، اگر اموال یتیمان را اصلاح و حفظ کند، اشکالی ندارد که به اندازه ی معقول از آن بهره مند شود. اما اگر مال یتیمان اندک باشد، نباید چیزی از آن بخورد.
22451- 4- (4) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَنْ کانَ فَقِیراً فَلْیَأْکُلْ بِالْمَعْرُوفِ (5) قَالَ مَنْ کَانَ یَلِی شَیْئاً لِلْیَتَامَی وَ هُوَ مُحْتَاجٌ لَیْسَ لَهُ مَا یُقِیمُهُ فَهُوَ یَتَقَاضَی أَمْوَالَهُمْ وَ یَقُومُ فِی ضَیْعَتِهِمْ فَلْیَأْکُلْ بِقَدَرٍ وَ لَا یُسْرِفْ فَإِنْ کَانَتْ ضَیْعَتُهُمْ لَا تَشْغَلُهُ عَمَّا یُعَالِجُ بِنَفْسِهِ فَلَا یَرْزَأَنَّ مِنْ أَمْوَالِهِمْ شَیْئاً.
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ مِثْلَهُ (6) وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ.
******
ترجمه:
سماعه از امام صادق علیه السلام درباره آیه «و هر کس که نیازمند است، به طور شایسته از آن [مال] بخورد» (نساء: 6) روایت کرده است. امام فرمودند: کسی که سرپرستی اموال یتیمان را بر عهده دارد و خود نیازمند است و چیزی ندارد که زندگی اش را تامین کند، و در عین حال به اموال یتیمان رسیدگی می کند، می تواند به اندازه ی لازم از آن بخورد، اما نباید زیاده روی کند. اما اگر رسیدگی به اموال یتیمان او را از کاری که خودش می تواند انجام دهد و معاشش را تامین کند باز ندارد، نباید چیزی از اموال یتیمان مصرف کند.
22452- 5- (7) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ السِّنْدِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَمَّنْ تَوَلَّی مَالَ الْیَتِیمِ مَا لَهُ أَنْ یَأْکُلَ مِنْهُ فَقَالَ یَنْظُرُ إِلَی مَا کَانَ غَیْرُهُ یَقُومُ بِهِ مِنَ الْأَجْرِ لَهُمْ فَلْیَأْکُلْ بِقَدْرِ ذَلِکَ.
******
ترجمه:
هشام بن حکم گفت: از امام صادق علیه السلام در مورد کسی که مسئولیت اموال یتیمان را به عهده دارد پرسیدم که آیا می تواند از آن بخورد. امام فرمودند: باید توجه کند که چه کسی دیگر می تواند به جای او مسئولیت رسیدگی به این اموال را انجام دهد. او می تواند به اندازه ی آنچه که دیگران انجام می دهند و در برابر آن مسئولیت پذیر هستند، از آن بخورد.
ص: 251
22453- 6- (1) الْفَضْلُ بْنُ الْحَسَنِ الطَّبْرِسِیُّ فِی مَجْمَعِ الْبَیَانِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ بِیَدِهِ مَاشِیَةٌ لِابْنِ أَخٍ لَهُ یَتِیمٍ فِی حَجْرِهِ أَ یَخْلِطُ أَمْرَهَا بِأَمْرِ مَاشِیَتِهِ قَالَ إِنْ کَانَ یَلِیطُ حَوْضَهَا وَ یَقُومُ عَلَی مِهْنَتِهَا وَ یَرُدُّ نَادَّتَهَا (2) فَیَشْرَبُ مِنْ أَلْبَانِهَا غَیْرَ مُنْهِکٍ لِلْحِلَابِ وَ لَا مُضِرٍّ بِالْوَلَدِ.
******
ترجمه:
محمد بن مسلم از یکی از امامان علیهما السلام پرسید: درباره مردی که شترهای یتیمی از برادرزاده اش در اختیار دارد، آیا می تواند امور آن ها را با امور شترهای خود مخلوط کند؟ امام فرمودند: اگر او آبشخور شترها را آماده می کند، از آن ها مراقبت می کند و شترهای گمشده را جستجو می کند، می تواند از شیر آن ها بنوشد، به شرطی که به پستان ها آسیبی نزند و به بچه های شتر آسیب نرساند.
22454- 7- (3) قَالَ الطَّبْرِسِیُّ وَ مَنْ کانَ فَقِیراً فَلْیَأْکُلْ بِالْمَعْرُوفِ (4) مَعْنَاهُ مَنْ کَانَ فَقِیراً فَلْیَأْخُذْ مِنْ مَالِ الْیَتِیمِ قَدْرَ الْحَاجَةِ مِنَ الْکِفَایَةِ عَلَی جِهَةِ الْقَرْضِ ثُمَّ یَرُدُّ عَلَیْهِ مَا أَخَذَ إِذَا وَجَدَ وَ هُوَ الْمَرْوِیُّ عَنِ الْبَاقِرِ ع.
******
ترجمه:
طبرسی در تفسیر آیه «و هر کس که نیازمند است، به طور شایسته از آن [مال] بخورد» (نساء: 6) می فرماید: منظور این است که فرد فقیر می تواند به اندازه ی نیاز ضروری خود از مال یتیم بگیرد، به عنوان قرض. سپس باید آنچه را که گرفته است، زمانی که توانست، به یتیم بازگرداند. این معنا از امام محمد بن علی باقر علیه السلام نقل شده است.
22455- 8- (5) وَ الظَّاهِرُ مِنْ رِوَایَاتِ أَصْحَابِنَا أَنَّ لَهُ أُجْرَةَ الْمِثْلِ سَوَاءٌ کَانَ قَدْرَ الْکِفَایَةِ أَوْ لَمْ یَکُنْ.
مُحَمَّدُ بْنُ مَسْعُودٍ الْعَیَّاشِیُّ فِی تَفْسِیرِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ نَحْوَهُ (6) وَ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع نَحْوَهُ (7).
******
ترجمه:
ظاهر از روایات اصحاب ما این است که [سرپرست یتیم] اجرت المثل دارد، چه مقدار آن به اندازه نیاز باشد و چه نباشد.
22456- 9- (8) وَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی قَوْلِ اللَّهِ وَ مَنْ کانَ غَنِیًّا فَلْیَسْتَعْفِفْ وَ مَنْ کانَ فَقِیراً
ص: 252
فَلْیَأْکُلْ بِالْمَعْرُوفِ (1) فَقَالَ هَذَا رَجُلٌ یَحْبِسُ نَفْسَهُ لِلْیَتِیمِ عَلَی حَرْثٍ أَوْ مَاشِیَةٍ وَ یَشْغَلُ فِیهَا نَفْسَهُ فَلْیَأْکُلْ مِنْهُ بِالْمَعْرُوفِ وَ لَیْسَ لَهُ ذَلِکَ فِی الدَّنَانِیرِ وَ الدَّرَاهِمِ الَّتِی عِنْدَهُ مَوْضُوعَةٌ.
******
ترجمه:
از ابو بصیر از امام صادق (علیه السلام) درباره ی سخن خداوند «و هر کس که بی نیاز است، خودداری کند و هر کس که نیازمند است، به طور شایسته از آن بخورد» (نساء: 6) نقل شده که فرمودند: این درباره ی کسی است که خود را برای سرپرستی یتیم در کار کشاورزی یا نگهداری دام وقف کرده و خود را در این کارها مشغول می سازد، پس او می تواند به طور شایسته از آن مال استفاده کند؛ اما این اجازه را در دنانیر و دراهمی که نزد او به صورت نقد قرار دارد، ندارد.
22457- 10- (2) وَ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ وَ مَنْ کانَ فَقِیراً فَلْیَأْکُلْ بِالْمَعْرُوفِ (3) قَالَ ذَلِکَ إِذَا حَبَسَ نَفْسَهُ فِی أَمْوَالِهِمْ فَلَا یَحْتَرِفُ لِنَفْسِهِ فَلْیَأْکُلْ بِالْمَعْرُوفِ مِنْ مَالِهِمْ.
******
ترجمه:
از زراره از امام باقر (علیه السلام) نقل شده که پرسیدم از سخن خداوند «و هر کس که نیازمند است، به طور شایسته از آن بخورد» (نساء: 6). فرمودند: این درباره ی کسی است که خود را در اموال یتیمان مشغول کرده و برای خود کاری انجام نمی دهد، پس او می تواند به طور شایسته از اموال آن ها مصرف کند.
22458- 11- (4) وَ عَنْ رِفَاعَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی قَوْلِهِ فَلْیَأْکُلْ بِالْمَعْرُوفِ (5) قَالَ کَانَ أَبِی یَقُولُ إِنَّهَا مَنْسُوخَةٌ.
أَقُولُ: النَّسْخُ هُنَا بِمَعْنَی التَّخْصِیصِ وَ لَهُ نَظَائِرُ کَثِیرَةٌ فِی الْأَحَادِیثِ (6) یَعْنِی أَنَّهَا مَخْصُوصَةٌ بِمَا إِذَا عَمِلَ لَهُمْ عَمَلًا فَیَأْخُذُ أُجْرَتَهُ لِمَا مَرَّ (7) أَوِ الْإِبَاحَةُ مَنْسُوخَةٌ بِمَا دَلَّ عَلَی الْکَرَاهَةِ دُونَ التَّحْرِیمِ وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (8).
******
ترجمه:
از رفاعة از امام صادق (علیه السلام) در مورد سخن خداوند «پس به طور شایسته از آن بخورد» (نساء: 6) نقل شده است که پدرم (امام باقر) می فرمود این آیه نسخ شده است.
می گویم : نسخ در اینجا به معنای تخصیص است و موارد مشابه زیادی در احادیث دارد. یعنی اینکه آیه اختصاص دارد به مواردی که شخص برای یتیمان کاری انجام دهد و به اندازه ی آن کار، اجرت بگیرد، یا اینکه اباحه (اجازه) در این مورد به دلیل کراهت (و نه تحریم) نسخ شده است. و قبلاً هم به شواهدی که این را نشان می دهد، اشاره شده است.
ص: 253
(1) 73 بَابُ جَوَازِ مُخَالَطَةِ الْیَتِیمِ وَ مُؤَاکَلَتِهِ إِذَا لَمْ تَسْتَلْزِمْ أَکْلَ مَالِهِ بِغَیْرِ عِوَضٍ
******
ترجمه:
22459- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی الصَّبَّاحِ الْکِنَانِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ قَالَ: قُلْتُ أَ رَأَیْتَ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ إِنْ تُخالِطُوهُمْ فَإِخْوانُکُمْ (3) قَالَ تُخْرِجُ مِنْ أَمْوَالِهِمْ قَدْرَ مَا یَکْفِیهِمْ وَ تُخْرِجُ مِنْ مَالِکَ قَدْرَ مَا یَکْفِیکَ ثُمَّ تُنْفِقُهُ قُلْتُ أَ رَأَیْتَ إِنْ کَانُوا یَتَامَی صِغَاراً وَ کِبَاراً وَ بَعْضُهُمْ أَعْلَی کِسْوَةً مِنْ بَعْضٍ وَ بَعْضُهُمْ آکَلُ مِنْ بَعْضٍ وَ مَالُهُمْ جَمِیعاً فَقَالَ أَمَّا الْکِسْوَةُ فَعَلَی کُلِّ إِنْسَانٍ مِنْهُمْ ثَمَنُ کِسْوَتِهِ وَ أَمَّا الطَّعَامُ فَاجْعَلُوهُ جَمِیعاً فَإِنَّ الصَّغِیرَ یُوشِکُ أَنْ یَأْکُلَ مِثْلَ الْکَبِیرِ.
وَ رَوَاهُ الْعَیَّاشِیُّ فِی تَفْسِیرِهِ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع مِثْلَهُ (4) وَ عَنْ مُحَمَّدٍ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع
وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع مِثْلَهُ إِلَی قَوْلِهِ ع ثُمَّ تُنْفِقُهُ (5)
******
ترجمه:
از ابی صباح کِنانی نقل شده که به امام صادق (علیه السلام) گفتم: نظرتان درباره ی سخن خداوند «و اگر با آنها (یتیمان) آمیزش کنید، پس آنان برادران شما هستند» (بقره: 220) چیست؟ امام فرمودند: از اموال یتیمان به اندازه ای که کفایتشان کند، و از مال خودت به اندازه ای که برایت کافی باشد، بردار و سپس همه را برای مخارجشان هزینه کن.
گفتم: اگر برخی از یتیمان کوچک و برخی بزرگسال باشند و برخی نیاز به لباس بیشتری داشته و برخی غذا بیشتر بخورند، در حالی که مال آنها یکجا باشد، چه باید کرد؟ امام فرمودند: اما در مورد لباس، به هر کس به اندازه هزینه لباسش بده، ولی برای غذا آن را به صورت مشترک قرار دهید، زیرا کوچک گاهی به اندازه بزرگتر خواهد خورد.
22460- 2- (6) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ
ص: 254
سَمَاعَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ إِنْ تُخالِطُوهُمْ فَإِخْوانُکُمْ (1) فَقَالَ یَعْنِی الْیَتَامَی إِذَا کَانَ الرَّجُلُ یَلِی لِأَیْتَامٍ فِی حَجْرِهِ فَلْیُخْرِجْ مِنْ مَالِهِ عَلَی قَدْرِ مَا یَحْتَاجُ إِلَیْهِ عَلَی قَدْرِ مَا یُخْرِجُهُ لِکُلِّ إِنْسَانٍ مِنْهُمْ فَیُخَالِطُهُمْ وَ یَأْکُلُونَ جَمِیعاً وَ لَا یَرْزَأَنَّ مِنْ أَمْوَالِهِمْ شَیْئاً إِنَّمَا هِیَ النَّارُ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ نَحْوَهُ (2) وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ.
******
ترجمه:
سماعه می گوید از امام صادق (علیه السلام) درباره ی آیه ی «و اگر با آنها (یتیمان) آمیزش کنید، پس آنان برادران شما هستند» (بقره: 220) پرسیدم. امام فرمودند: منظور یتیمانی است که مرد سرپرستی آنها را بر عهده دارد. پس او باید به اندازه نیازش از مال خود هزینه کند، به همان اندازه که برای هر یک از آنها خرج می کند، تا در کنار آنها باشد و همه با هم غذا بخورند، ولی نباید از اموال آنها چیزی برای خود بردارد، زیرا این کار تنها موجب عذاب آتش است.
22461- 3- (3) مُحَمَّدُ بْنُ مَسْعُودٍ الْعَیَّاشِیُّ فِی تَفْسِیرِهِ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ فِی الْیَتَامَی وَ إِنْ تُخالِطُوهُمْ فَإِخْوانُکُمْ (4) قَالَ یَکُونُ لَهُمُ التَّمْرُ وَ اللَّبَنُ وَ یَکُونُ لَکَ مِثْلُهُ عَلَی قَدْرِ مَا یَکْفِیکَ وَ یَکْفِیهِمْ وَ لَا یَخْفَی عَلَی اللَّهِ الْمُفْسِدُ مِنَ الْمُصْلِحِ.
******
ترجمه:
علی از امام صادق (علیه السلام) درباره ی آیه ی «و اگر با آنها (یتیمان) آمیزش کنید، پس آنان برادران شما هستند» (بقره: 220) پرسید. امام فرمودند: برای آنها خرما و شیر باشد، و برای تو نیز همانند آن به اندازه ای که نیاز تو و آنها را برآورده کند. و بر خدا پوشیده نیست که چه کسی فسادگر است و چه کسی اصلاح گر.
22462- 4- (5) وَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ یَکُونُ لِلْیَتِیمِ عِنْدِیَ الشَّیْ ءُ وَ هُوَ فِی حَجْرِی أُنْفِقُ عَلَیْهِ مِنْهُ وَ رُبَّمَا أُصِیبُ مِمَّا یَکُونُ لَهُ مِنَ الطَّعَامِ وَ مَا یَکُونُ مِنِّی إِلَیْهِ أَکْثَرُ قَالَ لَا بَأْسَ بِذَلِکَ (6).
******
ترجمه:
عبدالرحمن بن حجاج از امام موسی کاظم (علیه السلام) نقل می کند که به ایشان گفتم: گاهی مالی از یتیم نزد من است و او تحت سرپرستی من می باشد؛ از همان مال برای او خرج می کنم و گاهی از غذای او می خورم، در حالی که آنچه از من برای او صرف می شود بیشتر است. امام فرمودند: در این کار ایرادی نیست.
22463- 5- (7) عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ فِی التَّفْسِیرِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ صَفْوَانَ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَمَّا نَزَلَتْ إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوالَ الْیَتامی ظُلْماً إِنَّما یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ ناراً وَ سَیَصْلَوْنَ سَعِیراً (8)
ص: 255
أَخْرَجَ کُلُّ مَنْ کَانَ عِنْدَهُ یَتِیمٌ وَ سَأَلُوا رَسُولَ اللَّهِ ص فِی إِخْرَاجِهِمْ فَأَنْزَلَ اللَّهُ وَ یَسْئَلُونَکَ عَنِ الْیَتامی قُلْ إِصْلاحٌ لَهُمْ خَیْرٌ وَ إِنْ تُخالِطُوهُمْ فَإِخْوانُکُمْ وَ اللَّهُ یَعْلَمُ الْمُفْسِدَ مِنَ الْمُصْلِحِ (1).
******
ترجمه:
ابن مسکان از امام صادق (علیه السلام) نقل می کند که فرمودند: وقتی آیه «إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوالَ الْیَتامی ظُلْماً إِنَّما یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ ناراً وَ سَیَصْلَوْنَ سَعِیراً» (نساء 4:10) نازل شد، همه کسانی که نزدشان یتیمی داشتند [اموال آنها را] بیرون آوردند و از پیامبر خدا (ص) درباره خارج کردن آنها پرسیدند. پس خداوند این آیه را نازل کرد: «و یَسْئَلُونَکَ عَنِ الْیَتامی قُلْ إِصْلاحٌ لَهُمْ خَیْرٌ وَ إِنْ تُخالِطُوهُمْ فَإِخْوانُکُمْ وَ اللَّهُ یَعْلَمُ الْمُفْسِدَ مِنَ الْمُصْلِحِ» (بقره 2:220).
22464- 6- (2) قَالَ وَ قَالَ الصَّادِقُ ع لَا بَأْسَ بِأَنْ تَخْلِطَ طَعَامَکَ بِطَعَامِ الْیَتِیمِ فَإِنَّ الصَّغِیرَ یُوشِکُ أَنْ یَأْکُلَ کَمَا یَأْکُلُ الْکَبِیرُ وَ أَمَّا الْکِسْوَةُ وَ غَیْرُهَا فَیُحْسَبُ عَلَی کُلِّ رَأْسٍ صَغِیرٍ وَ کَبِیرٍ کَمَا یَحْتَاجُ إِلَیْهِ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (3) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (4).
******
ترجمه:
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: ایرادی ندارد که غذای خود را با غذای یتیم مخلوط کنی، چرا که کوچک ممکن است به زودی مانند بزرگ بخورد. اما لباس و موارد دیگر، باید بر اساس نیاز هر فرد، چه کوچک و چه بزرگ، محاسبه شود.
(5) 74 بَابُ أَنَّهُ لَا یَلْزَمُ التَّقْتِیرُ فِی الْإِنْفَاقِ عَلَی الْیَتِیمِ مِنْ مَالِهِ بَلْ تَجُوزُ التَّوْسِعَةُ عَلَیْهِ وَ اسْتِحْبَابِ التَّبَرُّعِ بِنَفَقَتِهِ
******
ترجمه:
22465- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ عِیصِ بْنِ الْقَاسِمِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْیَتِیمِ تَکُونُ غَلَّتُهُ فِی الشَّهْرِ عِشْرِینَ دِرْهَماً کَیْفَ یُنْفَقُ عَلَیْهِ مِنْهَا قَالَ قُوتَهُ مِنَ الطَّعَامِ وَ التَّمْرِ وَ سَأَلْتُهُ أُنْفِقُ عَلَیْهِ ثُلُثَهَا قَالَ نَعَمْ وَ نِصْفَهَا.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی بَعْضِ الْمَقْصُودِ هُنَا (7) وَ فِی فِعْلِ الْمَعْرُوفِ (8).
******
ترجمه:
عیسی بن قاسم نقل می کند که از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم درباره یتیمی که درآمدش در ماه بیست درهم است، چگونه باید از آن برای او هزینه کرد؟ امام فرمودند: غذای او از خرما و مواد غذایی معمولی باید تأمین شود. سپس از ایشان پرسیدم که آیا می توانم یک سوم از آن را برای او خرج کنم؟ امام پاسخ دادند: بله، حتی می توانی نیمی از آن را نیز خرج کنی.
ص: 256
(1) 75 بَابُ جَوَازِ التِّجَارَةِ بِمَالِ الْیَتِیمِ مَعَ کَوْنِ التَّاجِرِ وَلِیّاً مَلِیّاً وَ وُجُودِ الْمَصْلَحَةِ وَ حُکْمِ الرِّبْحِ وَ الزَّکَاةِ
******
ترجمه:
22466- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ أَسْبَاطِ بْنِ سَالِمٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع کَانَ لِی أَخٌ هَلَکَ فَأَوْصَی (3) إِلَی أَخٍ أَکْبَرَ مِنِّی وَ أَدْخَلَنِی مَعَهُ فِی الْوَصِیَّةِ وَ تَرَکَ ابْناً لَهُ صَغِیراً وَ لَهُ مَالٌ أَ فَیَضْرِبُ بِهِ أَخِی فَمَا کَانَ مِنْ فَضْلٍ سَلَّمَهُ لِلْیَتِیمِ وَ ضَمِنَ لَهُ مَالَهُ فَقَالَ إِنْ کَانَ لِأَخِیکَ مَالٌ یُحِیطُ بِمَالِ الْیَتِیمِ إِنْ تَلِفَ فَلَا بَأْسَ بِهِ وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ لَهُ مَالٌ فَلَا یَعْرِضْ لِمَالِ الْیَتِیمِ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ مِثْلَهُ (4).
******
ترجمه:
اسباط بن سالم نقل می کند که به امام صادق (علیه السلام) گفتم: برادری داشتم که درگذشت و وصیت کرد که من با برادر بزرگترم از خودم در وصیت شریک شوم، و او پسری یتیم به جا گذاشت و مالی داشت. آیا من می توانم از مال او استفاده کنم و آن را به یتیم بدهم؟ امام فرمودند: اگر مال برادرت به اندازه ای است که می تواند خسارت احتمالی یتیم را جبران کند، اشکالی ندارد. اما اگر مال او کافی نیست، نباید از مال یتیم برای جبران استفاده کنید.
22467- 2- (5) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ حَرِیزٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی مَالِ الْیَتِیمِ قَالَ الْعَامِلُ بِهِ ضَامِنٌ وَ لِلْیَتِیمِ الرِّبْحُ إِذَا لَمْ یَکُنْ لِلْعَامِلِ مَالٌ وَ قَالَ إِنْ عَطِبَ أَدَّاهُ.
******
ترجمه:
محمد بن مسلم نقل می کند که از امام صادق (علیه السلام) در مورد مال یتیم پرسیدم. ایشان فرمودند: کسی که از مال یتیم استفاده می کند (عامل بر آن)، مسئول است و باید در صورت بروز خسارت، مال یتیم را جبران کند. اما اگر به مال یتیم سودی برسد، این سود برای یتیم است، به شرط اینکه عامل مال خود را نداشته باشد. امام همچنین فرمودند که اگر مال یتیم آسیب ببیند یا نابود شود، عامل باید آن را جبران کند.
22468- 3- (6) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ (7) عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ رِبْعِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: فِی رَجُلٍ عِنْدَهُ مَالُ الْیَتِیمِ فَقَالَ إِنْ کَانَ مُحْتَاجاً وَ لَیْسَ لَهُ مَالٌ فَلَا
ص: 257
یَمَسَّ مَالَهُ وَ إِنْ هُوَ اتَّجَرَ بِهِ فَالرِّبْحُ لِلْیَتِیمِ وَ هُوَ ضَامِنٌ.
******
ترجمه:
ربعی بن عبد الله از امام صادق (علیه السلام) نقل می کند که درباره مردی که مال یتیم در دستش است، پرسیدم. امام فرمودند: اگر او نیازمند باشد و مال خود را نداشته باشد، نباید به مال یتیم دست بزند. اما اگر با آن مال تجارت کند، سود آن برای یتیم است و او مسئول است که در صورت ضرر یا خسارت، مال یتیم را جبران کند.
22469- 4- (1) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ أَسْبَاطِ بْنِ سَالِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع فَقُلْتُ أَخِی أَمَرَنِی أَنْ أَسْأَلَکَ عَنْ مَالِ الْیَتِیمِ فِی حَجْرِهِ یَتَّجِرُ بِهِ فَقَالَ إِنْ کَانَ لِأَخِیکَ مَالٌ یُحِیطُ بِمَالِ الْیَتِیمِ إِنْ تَلِفَ أَوْ أَصَابَهُ شَیْ ءٌ غَرِمَهُ لَهُ وَ إِلَّا فَلَا یَتَعَرَّضْ لِمَالِ الْیَتِیمِ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (2)
وَ کَذَا الْحَدِیثَانِ قَبْلَهُ.
******
ترجمه:
از اسباط بن سالم نقل شده که از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم برادرم ازمن خواسته ازشما درباره مال یتیم که در دست اوست که می خواهد با آن تجارت کند بپرسم . امام (علیه السلام) فرمودند: اگر برای برادر تو مالی وجود داشته باشد که بتواند تمام مال یتیم را در بر گیرد و اگر آسیبی به آن مال رسید یا خسارتی به بار آورد، او آن را جبران کند. در غیر این صورت، نباید به مال یتیم دست بزند.
22470- 5- (3) الْعَیَّاشِیُّ فِی تَفْسِیرِهِ عَنْ زُرَارَةَ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَالُ الْیَتِیمِ إِنْ عَمِلَ بِهِ الَّذِی وُضِعَ عَلَی یَدَیْهِ ضَمِنَ وَ لِلْیَتِیمِ رِبْحُهُ قَالا قُلْنَا لَهُ قَوْلُهُ وَ مَنْ کانَ فَقِیراً فَلْیَأْکُلْ بِالْمَعْرُوفِ (4) قَالَ إِنَّمَا ذَلِکَ إِذَا حَبَسَ نَفْسَهُ عَلَیْهِمْ فِی أَمْوَالِهِمْ فَلَمْ یَجِدْ لِنَفْسِهِ فَلْیَأْکُلْ بِالْمَعْرُوفِ مِنْ مَالِهِمْ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی الزَّکَاةِ (5).
******
ترجمه:
محمد بن مسلم از امام صادق (علیه السلام) نقل می کند که فرمودند: مال یتیم، اگر کسی با آن کار کند و آن را اداره نماید، ضامن است و سود آن مال برای یتیم خواهد بود. سپس از امام (علیه السلام) در مورد آیه "وَ مَنْ کانَ فَقِیرًا فَلْیَأْکُلْ بِالْمَعْرُوفِ" (نساء 4:6) سوال شد. امام پاسخ دادند که این حکم زمانی است که کسی خود را مشغول به کار در اموال یتیم کند و نتواند برای خود درآمدی پیدا کند، در این صورت می تواند به مقدار نیاز از مال یتیم به طور شایسته استفاده کند.
(6) 76 بَابُ جَوَازِ الْقَرْضِ مِنْ مَالِ الْیَتِیمِ بِنِیَّةِ الْأَدَاءِ مَعَ ضَرُورَةِ الْمُقْتَرِضِ أَوْ مَصْلَحَةِ الْیَتِیمِ
******
ترجمه:
22471- 1- (7) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ
ص: 258
عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ مَنْصُورِ بْنِ حَازِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی رَجُلٍ وُلِّیَ مَالَ یَتِیمٍ أَ یَسْتَقْرِضُ مِنْهُ فَقَالَ إِنَّ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ ع قَدْ کَانَ یَسْتَقْرِضُ مِنْ مَالِ أَیْتَامٍ کَانُوا فِی حَجْرِهِ فَلَا بَأْسَ بِذَلِکَ.
وَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّی بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ حَازِمٍ نَحْوَهُ (1) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ خَالِدِ بْنِ جَرِیرٍ عَنْ أَبِی الرَّبِیعِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع نَحْوَهُ (2) وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ مِثْلَهُ (3).
******
ترجمه:
منصور بن حازم از امام صادق (علیه السلام) نقل می کند که در مورد مردی که مسئولیت مال یتیمی را بر عهده دارد و از مال یتیم قرض می گیرد، امام (علیه السلام) فرمودند: "علی بن حسین (علیه السلام) از مال یتیمانی که در حضانت ایشان بودند قرض می گرفتند و هیچ اشکالی در این کار وجود ندارد."
22472- 2- (4) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع عَنِ الرَّجُلِ یَکُونُ فِی یَدِهِ مَالٌ لِأَیْتَامٍ فَیَحْتَاجُ إِلَیْهِ فَیَمُدُّ یَدَهُ فَیَأْخُذُهُ وَ یَنْوِی أَنْ یَرُدَّهُ فَقَالَ لَا یَنْبَغِی لَهُ أَنْ یَأْکُلَ إِلَّا الْقَصْدَ وَ لَا یُسْرِفُ فَإِنْ کَانَ مِنْ نِیَّتِهِ أَنْ لَا یَرُدَّهُ عَلَیْهِمْ فَهُوَ بِالْمَنْزِلِ الَّذِی قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوالَ الْیَتامی ظُلْماً (5).
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (6).
******
ترجمه:
احمد بن محمد بن ابی نصر نقل می کند که از امام علی بن موسی الرضا (علیه السلام) پرسیدم که اگر کسی مسئولیت مال یتیم را بر عهده دارد و به آن نیاز دارد، آیا می تواند از آن مال بردارد و نیت کند که آن را پس بدهد؟ امام (علیه السلام) فرمودند: "نباید او چیزی بیش از نیاز خود بردارد و نباید اسراف کند. اگر نیت او این باشد که مال را باز نخواهد گرداند، در این صورت او در همان موقعیتی قرار دارد که خداوند در قرآن می فرماید: 'کسانی که اموال یتیمان را به ظلم می خورند...'" (آیه 10 سوره النساء).
ص: 259
22473- 3- (1) الْعَیَّاشِیُّ فِی تَفْسِیرِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ مِثْلَهُ وَ زَادَ قَالَ قُلْتُ: لَهُ کَمْ أَدْنَی مَا یَکُونُ مِنْ مَالِ الْیَتِیمِ إِذَا هُوَ أَکَلَهُ وَ هُوَ لَا یَنْوِی رَدَّهُ حَتَّی یَکُونَ یَأْکُلُ فِی بَطْنِهِ نَاراً قَالَ قَلِیلُهُ وَ کَثِیرُهُ وَاحِدٌ إِذَا کَانَ مِنْ نِیَّتِهِ أَنْ لَا یَرُدَّهُ إِلَیْهِمْ.
******
ترجمه:
أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ مثل همین روایت را نقل کرده واضافه کرده که پرسیدم: حداقل میزان از مال یتیم که اگر کسی آن را بخورد و قصد بازگرداندن آن را نداشته باشد تا اینکه در شکم او آتش بخورد، چقدر است؟ فرمود: مقدار کم و زیاد آن یکسان است اگر نیتش این باشد که آن را به آنان بازنگرداند.
22474- 4- (2) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ فِی کَمْ یَجِبُ لِأَکْلِ مَالِ الْیَتِیمِ النَّارُ قَالَ فِی دِرْهَمَیْنِ.
أَقُولُ: هَذَا کِنَایَةٌ عَنِ الْقِلَّةِ وَ مَفْهُومُهُ غَیْرُ مُرَادٍ لِمَا مَرَّ (3) أَوْ تَحْدِیدٌ لِمَا یُوجِبُ النَّارَ وَ یَکُونُ مِنَ الْکَبَائِرِ فَلَعَلَّ مَا دُونَهُ مِنَ الصَّغَائِرِ.
******
ترجمه:
از محمد بن مسلم از یکی از آن دو (امام باقر یا امام صادق علیهما السلام) روایت شده که گفت: از او پرسیدم: در چه مقدار از مال یتیم، آتش (عذاب) واجب می شود؟ فرمود: در دو درهم.
می گویم:
این (دو درهم) کنایه از مقدار کم است و مفهوم مخالف آن (یعنی کمتر از دو درهم موجب عذاب نمی شود) مورد نظر نیست، به دلیل آنچه پیشتر گفته شد. یا ممکن است مقصود تعیین حدی برای آن چیزی باشد که موجب آتش و از گناهان کبیره است، و شاید کمتر از این مقدار از گناهان صغیره باشد.
22475- 5- (4) وَ عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَوْ أَبِی الْحَسَنِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ أَکَلَ مِنْ مَالِ الْیَتِیمِ هَلْ لَهُ تَوْبَةٌ قَالَ یَرُدُّ إِلَی أَهْلِهِ ذَلِکَ بِأَنَّ اللَّهَ یَقُولُ إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوالَ الْیَتامی ظُلْماً (5) الْآیَةَ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (6) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ عُمُوماً فِی الْوَدِیعَةِ (7).
******
ترجمه:
از سماعه از امام صادق یا امام کاظم (علیهما السلام) روایت شده که گفت: از ایشان پرسیدم درباره مردی که از مال یتیم خورده است؛ آیا برای او توبه ای هست؟ فرمود: آن مال را به صاحبانش بازگرداند، زیرا خداوند می فرماید: «کسانی که اموال یتیمان را به ستم می خورند...» (سوره نساء، آیه 10).
ص: 260
(1) 77 بَابُ أَنَّ مَنْ أَخَذَ مِنْ مَالِ الْیَتِیمِ شَیْئاً ثُمَّ أَدْرَکَ الْیَتِیمُ جَازَ لَهُ دَفْعُهُ إِلَیْهِ وَ إِلَی الْوَلِیِّ وَ یُجْزِیهِ إِیصَالُهُ إِلَی الْیَتِیمِ عَلَی وَجْهِ الصِّلَةِ وَ عَلَی أَیِّ وَجْهٍ کَانَ فَإِنْ مَاتَ أَوْصَلَهُ إِلَی وَارِثِهِ أَوْ وَکِیلِهِ أَوْ صَالَحَهُ عَلَیْهِ
******
ترجمه:
22476- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ وَ صَفْوَانَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ ع فِی الرَّجُلِ یَکُونُ عِنْدَ بَعْضِ أَهْلِ بَیْتِهِ الْمَالُ لِأَیْتَامٍ فَیَدْفَعُهُ إِلَیْهِ فَیَأْخُذُ مِنْهُ دَرَاهِمَ یَحْتَاجُ إِلَیْهَا وَ لَا یَعْلَمُ الَّذِی کَانَ عِنْدَهُ الْمَالُ لِلْأَیْتَامِ أَنَّهُ أَخَذَ مِنْ أَمْوَالِهِمْ شَیْئاً ثُمَّ یُیَسَّرُ بَعْدَ ذَلِکَ أَیُّ ذَلِکَ خَیْرٌ لَهُ أَ یُعْطِیهِ الَّذِی کَانَ فِی یَدِهِ أَمْ یَدْفَعُ إِلَی الْیَتِیمِ وَ قَدْ بَلَغَ وَ هَلْ یُجْزِیهِ أَنْ یَدْفَعَهُ إِلَی صَاحِبِهِ عَلَی وَجْهِ الصِّلَةِ وَ لَا یُعْلِمَهُ أَنَّهُ أَخَذَ لَهُ مَالًا فَقَالَ یُجْزِیهِ أَیُّ ذَلِکَ فَعَلَ إِذَا أَوْصَلَهُ إِلَی صَاحِبِهِ فَإِنَّ هَذَا مِنَ السَّرَائِرِ إِذَا کَانَ مِنْ نِیَّتِهِ إِنْ شَاءَ رَدَّهُ إِلَی الْیَتِیمِ إِنْ کَانَ قَدْ بَلَغَ عَلَی أَیِّ وَجْهٍ شَاءَ وَ إِنْ لَمْ یُعْلِمْهُ أَنَّهُ کَانَ قَبَضَ لَهُ شَیْئاً وَ إِنْ شَاءَ رَدَّهُ إِلَی الَّذِی کَانَ فِی یَدِهِ وَ قَالَ إِذَا کَانَ صَاحِبُ الْمَالِ غَائِباً فَلْیَدْفَعْهُ إِلَی الَّذِی کَانَ الْمَالُ فِی یَدِهِ.
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (3).
******
ترجمه:
این روایت از امام کاظم (علیه السلام) درباره شخصی است که از مال یتیمان، که نزد برخی از اعضای خانواده اش بوده، مقداری پول برداشته و به آن نیاز داشته است. آن فردی که مال یتیمان نزد او بوده، از این برداشت آگاهی ندارد. سپس وقتی شرایط مالی فرد بهتر می شود و توانایی بازپرداخت دارد، پرسیده می شود که آیا بهتر است آن پول را به همان فردی که نزد او بوده بازگرداند یا آن را به خود یتیم، که اکنون بالغ شده است، بدهد؟ و آیا این بازپرداخت می تواند به صورت هدیه باشد، بدون آنکه به آن ها اطلاع دهد که این پول متعلق به یتیمان بوده است؟
امام (علیه السلام) پاسخ می دهند که هر کدام از این روش ها را که انجام دهد (یعنی چه به آن فردی که پول در ابتدا نزد او بوده برگرداند، و چه به خود یتیم بالغ) کافی است، به شرط اینکه پول به صاحب اصلی اش برسد. همچنین، امام تأکید می کنند که این موضوع از مسائل مخفی است و می تواند بدون اطلاع دادن به اینکه در ابتدا مقداری از مال آن ها را برداشته، آن را بازگرداند. اگر صاحب مال (یتیم) غایب باشد، باید آن را به فردی که در ابتدا مال نزد او بوده تحویل دهد.
22477- 2- (4) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الرَّازِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ مَنْدَلٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ
ص: 261
بْنِ الْحَجَّاجِ وَ دَاوُدَ بْنِ فَرْقَدٍ جَمِیعاً عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالا سَأَلْنَاهُ عَنِ الرَّجُلِ یَکُونُ عِنْدَهُ الْمَالُ لِأَیْتَامٍ فَلَا یُعْطِیهِمْ حَتَّی یَهْلِکُوا فَیَأْتِیهِ وَارِثُهُمْ أَوْ وَکِیلُهُمْ فَیُصَالِحُهُ عَلَی أَنْ یَأْخُذَ بَعْضاً وَ یَدَعَ بَعْضاً وَ یُبْرِئُهُ مِمَّا کَانَ أَ یَبْرَأُ مِنْهُ قَالَ نَعَمْ.
******
ترجمه:
این روایت از امام صادق (علیه السلام) است که در آن داوود بن فرقد و دیگران از ایشان سوال می کنند: اگر شخصی مالی از یتیمان نزد او باشد ولی آن را به یتیمان ندهد تا آن ها فوت کنند، سپس وارث یا وکیل یتیمان بیاید و با او مصالحه کند که بخشی از مال را بگیرد و بخشی را باقی بگذارد و او را از بقیه بدهی مبری سازد، آیا این مصالحه، موجب برائت او می شود؟
امام (علیه السلام) پاسخ می دهند: بله، برائت حاصل می شود.
22478- 3- (1) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ ظَرِیفٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع مِثْلَهُ وَ زَادَ وَ عَنِ الرَّجُلِ یَکُونُ لِلرَّجُلِ عِنْدَهُ الْمَالُ إِمَّا بَیْعٌ وَ إِمَّا قَرْضٌ فَیَمُوتُ وَ لَمْ یَقْضِهِ إِیَّاهُ فَیَتْرُکُ أَیْتَاماً صِغَاراً فَیَبْقَی لَهُمْ عَلَیْهِ لَا یَقْضِیهِمْ أَ یَکُونُ مِمَّنْ یَأْکُلُ أَمْوَالَ الْیَتَامَی قَالَ لَا إِذَا کَانَ نَوَی أَنْ یُؤَدِّیَ إِلَیْهِمْ.
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی بَعْضِ الْمَقْصُودِ (2).
******
ترجمه:
این روایت از امام صادق (علیه السلام) است که عبدالرحمن بن حجاج نقل می کند. در این روایت آمده است که اگر شخصی مالی (به صورت معامله یا قرض) نزد فردی داشته باشد و آن شخص فوت کند بدون اینکه بدهی خود را بپردازد و یتیمانی خردسال از خود به جا بگذارد، آیا آن فرد که هنوز بدهی را به یتیمان نپرداخته، از کسانی است که مال یتیمان را می خورد؟
امام (علیه السلام) پاسخ می دهند: خیر، به شرط اینکه نیت داشته باشد مال را به آن ها بازگرداند.
22479- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ رَزِینٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ یَحْتَاجُ إِلَی مَالِ ابْنِهِ قَالَ یَأْکُلُ مِنْهُ مَا شَاءَ مِنْ غَیْرِ سَرَفٍ وَ قَالَ فِی کِتَابِ عَلِیٍّ ع أَنَّ الْوَلَدَ لَا یَأْخُذُ مِنْ مَالِ وَالِدِهِ شَیْئاً إِلَّا بِإِذْنِهِ وَ الْوَالِدَ یَأْخُذُ مِنْ مَالِ ابْنِهِ مَا شَاءَ وَ لَهُ أَنْ یَقَعَ عَلَی جَارِیَةِ ابْنِهِ إِذَا لَمْ یَکُنِ الِابْنُ وَقَعَ عَلَیْهَا وَ ذَکَرَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص قَالَ
ص: 262
لِرَجُلٍ أَنْتَ وَ مَالُکَ لِأَبِیکَ.
******
ترجمه:
محمد بن مسلم از امام صادق (علیه السلام) روایت می کند که از ایشان پرسیدم درباره مردی که به مال فرزندش نیاز دارد. امام فرمودند: می تواند به اندازه نیاز از آن مال بردارد، به شرطی که اسراف نکند. سپس فرمودند در کتاب علی (علیه السلام) آمده است که فرزند نمی تواند از مال پدرش چیزی بردارد مگر با اجازه او، اما پدر می تواند به هر اندازه که بخواهد از مال فرزندش بردارد. همچنین پدر می تواند با کنیز فرزندش رابطه داشته باشد، به شرطی که فرزند با او رابطه نداشته باشد. و ذکر کردند که پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) فرمودند: تو و مالت متعلق به پدرت هستید.
22480- 2- (1) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص قَالَ لِرَجُلٍ أَنْتَ وَ مَالُکَ لِأَبِیکَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع مَا أُحِبُّ (2) أَنْ یَأْخُذَ مِنْ مَالِ ابْنِهِ إِلَّا مَا احْتَاجَ إِلَیْهِ مِمَّا لَا بُدَّ مِنْهُ إِنَّ اللَّهَ لا یُحِبُّ الْفَسادَ (3).
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ (4)
وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ.
******
ترجمه:
ابوحمزه ثمالی از امام باقر (علیه السلام) روایت می کند که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به مردی فرمودند: «تو و مالت متعلق به پدرت هستید.» سپس امام باقر (علیه السلام) فرمودند: من دوست ندارم که پدر از مال فرزندش بردارد مگر به اندازه نیازش، آنچه که ناگزیر به آن نیاز دارد؛ چرا که خداوند فساد را دوست ندارد.
22481- 3- (5) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ (الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ حَمَّادٍ) (6) عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ قَالَ: سَأَلْتُهُ یَعْنِی أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع مَا ذَا یَحِلُّ لِلْوَالِدِ مِنْ مَالِ وَلَدِهِ قَالَ أَمَّا إِذَا أَنْفَقَ عَلَیْهِ وَلَدُهُ بِأَحْسَنِ النَّفَقَةِ فَلَیْسَ لَهُ أَنْ یَأْخُذَ مِنْ مَالِهِ شَیْئاً وَ إِنْ کَانَ لِوَالِدِهِ جَارِیَةٌ لِلْوَلَدِ فِیهَا نَصِیبٌ فَلَیْسَ لَهُ أَنْ یَطَأَهَا إِلَّا أَنْ یُقَوِّمَهَا قِیمَةً تَصِیرُ لِوَلَدِهِ قِیمَتُهَا عَلَیْهِ قَالَ وَ یُعْلِنُ ذَلِکَ قَالَ وَ سَأَلْتُهُ عَنِ الْوَالِدِ أَ یَرْزَأُ (7) مِنْ مَالِ وَلَدِهِ شَیْئاً قَالَ نَعَمْ وَ لَا یَرْزَأُ الْوَلَدُ مِنْ مَالِ وَالِدِهِ شَیْئاً إِلَّا بِإِذْنِهِ فَإِنْ کَانَ لِلرَّجُلِ وُلْدٌ صِغَارٌ لَهُمْ جَارِیَةٌ فَأَحَبَّ أَنْ
ص: 263
یَقْتَضِیَهَا (1) فَلْیُقَوِّمْهَا عَلَی نَفْسِهِ قِیمَةً ثُمَّ لْیَصْنَعْ بِهَا مَا شَاءَ إِنْ شَاءَ وَطِئَ وَ إِنْ شَاءَ بَاعَ.
******
ترجمه:
ابن سنان می گوید که از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم: پدر تا چه حد مجاز است از مال فرزندش استفاده کند؟ امام فرمودند: اگر فرزند به بهترین شکل خرج پدر را بپردازد، پدر نمی تواند چیزی از مال او بردارد. اگر پدر کنیزی داشته باشد که فرزند نیز در آن سهمی دارد، نمی تواند با او نزدیکی کند، مگر آنکه آن کنیز را به قیمتی مشخص برای خود بردارد و قیمت آن را به فرزند بپردازد و باید این موضوع را به طور علنی اعلام کند.
ابن سنان ادامه می دهد که از امام پرسیدم آیا پدر می تواند از مال فرزندش چیزی بردارد؟ امام فرمودند: بله، اما فرزند نمی تواند از مال پدر چیزی بردارد مگر با اجازه او. اگر مردی فرزندان خردسال داشته باشد که مالک کنیزی باشند و بخواهد از آن استفاده کند، باید کنیز را به قیمت مشخص برای خود بردارد و سپس با او هر چه می خواهد انجام دهد؛ اگر بخواهد می تواند با او نزدیکی کند و یا او را بفروشد.
22482- 4- (2) وَ عَنْهُ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ سَعِیدِ بْنِ یَسَارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ أَ یَحُجُّ الرَّجُلُ مِنْ مَالِ ابْنِهِ وَ هُوَ صَغِیرٌ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ یَحُجُّ حَجَّةَ الْإِسْلَامِ وَ یُنْفِقُ مِنْهُ قَالَ نَعَمْ بِالْمَعْرُوفِ ثُمَّ قَالَ نَعَمْ یَحُجُّ مِنْهُ وَ یُنْفِقُ مِنْهُ إِنَّ مَالَ الْوَلَدِ لِلْوَالِدِ وَ لَیْسَ لِلْوَلَدِ أَنْ یَأْخُذَ مِنْ مَالِ وَالِدِهِ إِلَّا بِإِذْنِهِ.
أَقُولُ: تَجْوِیزُ أَخْذِ نَفَقَةِ الْحَجِّ مَحْمُولٌ عَلَی أَخْذِهَا قَرْضاً أَوْ تَسَاوِی نَفَقَةِ السَّفَرِ وَ الْحَضَرِ مَعَ وُجُوبِ نَفَقَتِهِ عَلَی الْوَلَدِ وَ اسْتِقْرَارِ الْحَجِّ فِی ذِمَّتِهِ.
******
ترجمه:
سعید بن یسار می گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: آیا پدر می تواند از مال فرزند خردسالش برای حج استفاده کند؟ امام فرمودند: بله. عرض کردم: آیا می تواند حج واجب اسلام را انجام دهد و از مال او خرج کند؟ امام فرمودند: بله، به اندازه متعارف. سپس امام تأکید کردند: بله، می تواند از مال فرزندش حج کند و از آن خرج کند؛ زیرا مال فرزند متعلق به پدر است، ولی فرزند نمی تواند از مال پدرش چیزی بردارد مگر با اجازه او.
می گویم : مجاز بودن برداشت هزینه حج از مال فرزند، یا به عنوان قرض در نظر گرفته شده یا در صورتی است که مخارج سفر با مخارج معمولی تفاوت نداشته باشد، با توجه به اینکه تأمین هزینه های پدر بر فرزند واجب است و فریضه حج بر ذمه او قرار دارد.
22483- 5- (3) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِیزٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ لِابْنِهِ مَالٌ فَیَحْتَاجُ الْأَبُ إِلَیْهِ قَالَ یَأْکُلُ مِنْهُ فَأَمَّا الْأُمُّ فَلَا تَأْکُلُ مِنْهُ إِلَّا قَرْضاً عَلَی نَفْسِهَا.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حَرِیزٍ (4)
أَقُولُ: حُکْمُ الْأُمِّ مَحْمُولٌ عَلَی وُجُودِ زَوْجِهَا فَتَجِبُ نَفَقَتُهَا عَلَیْهِ لَا عَلَی وَلَدِهَا.
******
ترجمه:
محمد بن مسلم از امام صادق (علیه السلام) روایت می کند که از ایشان پرسیدم: مردی که فرزندش مالی دارد و پدر به آن نیازمند می شود، آیا می تواند از آن استفاده کند؟ امام فرمودند: بله، پدر می تواند از آن استفاده کند، اما مادر نمی تواند مگر به صورت قرض بر عهده خود.
می گویم : حکم مادر به این شرط است که همسرش (پدر فرزند) زنده باشد چون مخارج او بر عهده شوهرش می باشد، نه بر عهده فرزندش.
22484- 6- (5) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِی إِبْرَاهِیمَ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ
ص: 264
عَنِ الرَّجُلِ یَأْکُلُ مِنْ مَالِ وَلَدِهِ قَالَ لَا إِلَّا أَنْ یُضْطَرَّ إِلَیْهِ فَیَأْکُلَ مِنْهُ بِالْمَعْرُوفِ وَ لَا یَصْلُحُ لِلْوَلَدِ أَنْ یَأْخُذَ مِنْ مَالِ وَالِدِهِ شَیْئاً إِلَّا بِإِذْنِ وَالِدِهِ.
وَ رَوَاهُ الْحِمْیَرِیُّ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ جَدِّهِ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ: لَا إِلَّا بِإِذْنِهِ أَوْ یُضْطَرُّ فَیَأْکُلُ بِالْمَعْرُوفِ أَوْ یَسْتَقْرِضُ مِنْهُ حَتَّی یُعْطِیَهُ إِذَا أَیْسَرَ (1)
******
ترجمه:
علی بن جعفر از امام کاظم (علیه السلام) نقل می کند که پرسیدم: آیا مرد می تواند از مال فرزندش استفاده کند؟ امام فرمودند: خیر، مگر در صورت اضطرار که می تواند به مقدار متعارف از آن استفاده کند. همچنین فرمودند که فرزند نیز نمی تواند از مال پدرش چیزی بردارد، مگر با اجازه او.
این روایت را حمیری در کتاب «قرب الاسناد» از عبدالله بن حسن از جدش علی بن جعفر نقل کرده است، با این تفاوت که آمده است: «خیر، مگر با اجازه او یا در صورت اضطرار، که می تواند به مقدار متعارف از آن استفاده کند، یا به عنوان قرض بردارد تا زمانی که توان مالی پیدا کند، آن را بازگرداند.»
22485- 7- (2) وَ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْکُوفِیِّ عَنْ عُبَیْسِ بْنِ هِشَامٍ عَنْ عَبْدِ الْکَرِیمِ عَنِ ابْنِ أَبِی یَعْفُورٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی الرَّجُلِ یَکُونُ لِوَلَدِهِ مَالٌ فَأَحَبَّ أَنْ یَأْخُذَ مِنْهُ قَالَ فَلْیَأْخُذْ وَ إِنْ کَانَتْ أُمُّهُ حَیَّةً فَمَا أُحِبُّ أَنْ تَأْخُذَ مِنْهُ شَیْئاً إِلَّا قَرْضاً عَلَی نَفْسِهَا.
******
ترجمه:
ابن ابی یعفور از امام صادق (علیه السلام) نقل می کند که درباره مردی که فرزندش مالی دارد و او می خواهد از آن استفاده کند، فرمودند: می تواند از آن مال بردارد. اما اگر مادر او زنده باشد، دوست ندارم که او چیزی از آن مال بردارد، مگر به عنوان قرض بر عهده خودش.
22486- 8- (3) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْعَلَاءِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع مَا یَحِلُّ لِلرَّجُلِ مِنْ مَالِ وَلَدِهِ قَالَ قُوتُهُ (4) بِغَیْرِ سَرَفٍ إِذَا اضْطُرَّ إِلَیْهِ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ فَقَوْلُ رَسُولِ اللَّهِ ص لِلرَّجُلِ الَّذِی أَتَاهُ فَقَدَّمَ أَبَاهُ فَقَالَ لَهُ أَنْتَ وَ مَالُکَ لِأَبِیکَ فَقَالَ إِنَّمَا جَاءَ بِأَبِیهِ إِلَی النَّبِیِّ ص فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ هَذَا أَبِی وَ قَدْ ظَلَمَنِی مِیرَاثِی مِنْ أُمِّی فَأَخْبَرَهُ الْأَبُ أَنَّهُ قَدْ أَنْفَقَهُ عَلَیْهِ وَ عَلَی نَفْسِهِ وَ قَالَ أَنْتَ وَ مَالُکَ لِأَبِیکَ وَ لَمْ یَکُنْ عِنْدَ الرَّجُلِ شَیْ ءٌ أَ وَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص یَحْبِسُ الْأَبَ لِلِابْنِ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْعَلَاءِ (5)
ص: 265
وَ رَوَاهُ فِی مَعَانِی الْأَخْبَارِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ (1)
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (2)
وَ کَذَا کُلُّ مَا قَبْلَهُ.
******
ترجمه:
حسین بن ابی علاء می گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: چه چیزی از مال فرزند برای پدر حلال است؟ فرمودند: خوراکش به مقدار متعارف و بدون اسراف، در صورتی که به آن نیازمند باشد. گفتم: پس معنای سخن پیامبر (ص) چیست که به مردی فرمود «تو و مالت برای پدرت هستید»؟ امام فرمودند: آن مرد، پدرش را نزد پیامبر (ص) آورد و گفت: ای رسول خدا، این پدر من است و میراثم از مادرم را از من گرفته است. پدرش به پیامبر (ص) خبر داد که آن مال را برای هزینه خود و فرزندش خرج کرده است. پس پیامبر (ص) فرمودند: «تو و مالت برای پدرت هستید»، و در آن زمان آن مرد مالی نداشت. و پیامبر (ص) پدری را به خاطر فرزند، در بند نمی کرد.
22487- 9- (3) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی عُیُونِ الْأَخْبَارِ وَ فِی الْعِلَلِ بِأَسَانِیدَ تَأْتِی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ (4) أَنَّ الرِّضَا ع کَتَبَ إِلَیْهِ فِیمَا کَتَبَ مِنْ جَوَابِ مَسَائِلِهِ وَ عِلَّةُ تَحْلِیلِ مَالِ الْوَلَدِ لِوَالِدِهِ بِغَیْرِ إِذْنِهِ وَ لَیْسَ ذَلِکَ لِلْوَلَدِ لِأَنَّ الْوَلَدَ مَوْهُوبٌ لِلْوَالِدِ فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ یَهَبُ لِمَنْ یَشاءُ إِناثاً وَ یَهَبُ لِمَنْ یَشاءُ الذُّکُورَ (5) مَعَ أَنَّهُ الْمَأْخُوذُ بِمَئُونَتِهِ صَغِیراً وَ کَبِیراً وَ الْمَنْسُوبُ إِلَیْهِ وَ الْمَدْعُوُّ لَهُ لِقَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ ادْعُوهُمْ لِآبائِهِمْ هُوَ أَقْسَطُ عِنْدَ اللَّهِ (6) وَ لِقَوْلِ النَّبِیِّ ص- أَنْتَ وَ مَالُکَ لِأَبِیکَ وَ لَیْسَ لِلْوَالِدَةِ مِثْلُ ذَلِکَ لَا تَأْخُذُ مِنْ مَالِهِ شَیْئاً إِلَّا بِإِذْنِهِ أَوْ بِإِذْنِ الْأَبِ وَ لِأَنَّ الْوَالِدَ مَأْخُوذٌ بِنَفَقَةِ الْوَلَدِ وَ لَا تُؤْخَذُ الْمَرْأَةُ بِنَفَقَةِ وَلَدِهَا.
******
ترجمه:
محمد بن سنان روایت می کند که امام رضا (علیه السلام) در پاسخ به پرسش های او نوشتند: علت حلال بودن مال فرزند برای پدرش بدون اجازه فرزند، و اینکه چنین حقی برای فرزند نسبت به مال پدر وجود ندارد، این است که فرزند از جانب خداوند به پدر بخشیده شده است، همان طور که خداوند فرموده است: «برای هر کس بخواهد، دختران می بخشد و برای هر کس بخواهد، پسران» (شوری، 49).
علاوه بر این، پدر موظف به تأمین هزینه های فرزند خود در کودکی و بزرگسالی است و فرزند به او منسوب می شود و با نام او شناخته می شود، چنان که خداوند فرموده است: «آن ها را به نام پدرانشان بخوانید؛ این در نزد خدا عادلانه تر است» (احزاب، 5). همچنین پیامبر (ص) فرمودند: «تو و مالت برای پدرت هستید.»
اما مادر چنین حقی ندارد و نمی تواند از مال فرزند چیزی بدون اجازه فرزند یا پدر او بگیرد، زیرا پدر موظف به تأمین هزینه فرزند است، در حالی که این مسئولیت بر عهده مادر نیست.
22488- 10- (7) عَلِیُّ بْنُ جَعْفَرٍ فِی کِتَابِهِ عَنْ أَخِیهِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ یَکُونُ لِوَلَدِهِ الْجَارِیَةُ أَ یَطَؤُهَا قَالَ إِنْ أَحَبَّ وَ إِنْ کَانَ لِوَلَدِهِ مَالٌ وَ أَحَبَّ أَنْ یَأْخُذَ مِنْهُ فَلْیَأْخُذْ وَ إِنْ کَانَتِ الْأُمُّ حَیَّةً فَلَا أُحِبُّ أَنْ تَأْخُذَ مِنْهُ شَیْئاً إِلَّا قَرْضاً.
ص: 266
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ هُنَا (1) وَ فِی النِّکَاحِ (2) ثُمَّ إِنَّ مَا تَضَمَّنَ جَوَازَ أَخْذِ الْأَبِ مِنْ مَالِ الْوَلَدِ مَحْمُولٌ إِمَّا عَلَی قَدْرِ النَّفَقَةِ الْوَاجِبَةِ عَلَیْهِ مَعَ الْحَاجَةِ أَوْ عَلَی الْأَخْذِ عَلَی وَجْهِ الْقَرْضِ أَوْ عَلَی الِاسْتِحْبَابِ بِالنِّسْبَةِ إِلَی الْوَلَدِ وَ مَا تَضَمَّنَ مَنْعَ الْوَلَدِ مَحْمُولٌ عَلَی عَدَمِ الْحَاجَةِ أَوْ عَلَی کَوْنِ الْأَخْذِ لِغَیْرِ النَّفَقَةِ الْوَاجِبَةِ وَ کَذَا مَا تَضَمَّنَ مَنْعَ الْأُمِّ ذَکَرَ ذَلِکَ بَعْضُ الْأَصْحَابِ (3) لِمَا مَرَّ (4) وَ لِمَا یَأْتِی فِی النَّفَقَاتِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ (5).
******
ترجمه:
علی بن جعفر در کتابش از برادرش موسی بن جعفر (علیهما السلام) روایت کرده که ایشان فرمودند: از او درباره مردی پرسیدم که فرزندش دارای کنیز است، آیا می تواند با او همبستر شود؟ حضرت فرمودند: اگر بخواهد، می تواند. و اگر فرزندش مالی داشته باشد و او بخواهد از آن مالی بردارد، می تواند بردارد. اما اگر مادر زنده باشد، دوست ندارم چیزی از آن بگیرد مگر به عنوان قرض.
می گویم: شواهدی که این حکم را تأیید می کنند در همین بخش و بخش نکاح آمده است. همچنین، جواز برداشتن پدر از مال فرزند یا به اندازه ی هزینه های واجب با وجود نیاز او تفسیر شده است، یا به عنوان قرض، یا با در نظر گرفتن مستحب بودن آن نسبت به فرزند. و در مواردی که مانع گرفتن مال توسط فرزند شده، تفسیر آن به نبود نیاز یا گرفتن مال برای غیر هزینه های واجب بازمی گردد. همچنین، منع مادر از گرفتن مال نیز به همین صورت است. برخی از اصحاب این موارد را بیان کرده اند.
(6) 79 بَابُ جَوَازِ تَقْوِیمِ الْأَبِ جَارِیَةَ الْبِنْتِ وَ الِابْنِ الصَّغِیرَیْنِ وَ وَطْئِهَا بِالْمِلْکِ إِذَا لَمْ یَکُنْ وَطِئَهَا الِابْنُ
******
ترجمه:
22489- 1- (7) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ قَالَ: کَتَبْتُ إِلَی أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا ع- إِنِّی کُنْتُ وَهَبْتُ لِابْنَةٍ لِی جَارِیَةً حَیْثُ زَوَّجْتُهَا فَلَمْ تَزَلْ عِنْدَهَا وَ فِی بَیْتِ زَوْجِهَا حَتَّی مَاتَ زَوْجُهَا فَرَجَعَتْ إِلَیَّ هِیَ وَ الْجَارِیَةُ أَ فَیَحِلُّ لِی أَنْ أَطَأَ الْجَارِیَةَ قَالَ قَوِّمْهَا قِیمَةً عَادِلَةً وَ أَشْهِدْ عَلَی ذَلِکَ ثُمَّ إِنْ شِئْتَ فَطَأْهَا.
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ
ص: 267
عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ مِثْلَهُ (1).
******
ترجمه:
حسن بن محبوب می گوید: به امام رضا (علیه السلام) نوشتم که دختری دارم که هنگام ازدواجش به او کنیزی بخشیدم. آن کنیز همچنان نزد او و در خانه ی شوهرش بود تا زمانی که شوهرش فوت کرد و سپس دخترم و آن کنیز نزد من بازگشتند. آیا برای من جایز است که با آن کنیز همبستر شوم؟ امام فرمودند: کنیز را به قیمتی عادلانه ارزیابی کن و شاهد بر آن بگیر، سپس اگر خواستی می توانی با او همبستر شوی.
22490- 2- (2) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ (3) عَنْ فَضَالَةَ عَنْ أَبَانٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْوَالِدِ یَحِلُّ لَهُ مِنْ مَالِ وَلَدِهِ إِذَا احْتَاجَ إِلَیْهِ قَالَ نَعَمْ وَ إِنْ کَانَ لَهُ جَارِیَةٌ فَأَرَادَ أَنْ یَنْکِحَهَا قَوَّمَهَا عَلَی نَفْسِهِ وَ یُعْلِنُ ذَلِکَ قَالَ وَ إِنْ کَانَ لِلرَّجُلِ جَارِیَةٌ فَأَبُوهُ أَمْلَکُ بِهَا أَنْ یَقَعَ عَلَیْهَا مَا لَمْ یَمَسَّهَا الِابْنُ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (4) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ فِی النِّکَاحِ (5) ثُمَّ إِنَّ بَعْضَ الْأَصْحَابِ حَمَلَ حَدِیثَ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَلَی حُصُولِ الرِّضَا مِنَ الْبِنْتِ وَ بَقِیَّةَ الْأَحَادِیثِ عَلَی عَدَمِ بُلُوغِ الْوَلَدِ فَإِنَّ الْوَالِدَ وَلِیُّهُ وَ وَکِیلُهُ وَ هُوَ الْأَحْوَطُ (6).
******
ترجمه:
اسحاق بن عمار روایت می کند که از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم: آیا برای پدر جایز است که در صورت نیاز از مال فرزند خود استفاده کند؟ امام فرمودند: بله، و اگر پدر بخواهد با کنیز پسرش ازدواج کند، باید ابتدا آن کنیز را بر خود قیمت گذاری کند و این موضوع را به طور آشکار اعلام نماید. همچنین اگر مردی کنیزی داشته باشد، پدرش مالک تر از اوست که با آن کنیز همبستر شود، مشروط بر اینکه پسر با او همبستر نشده باشد.
می گویم : برخی از اصحاب، حدیث ابن محبوب را به رضایت دختر نسبت داده اند و دیگر احادیث را به عدم بلوغ فرزند مرتبط کرده اند، چراکه پدر ولی و نماینده فرزند است و رعایت این احتیاط بهتر است.
(7) 80 بَابُ جَوَازِ إِنْفَاقِ الزَّوْجِ مِنْ مَالِ زَوْجَتِهِ بِإِذْنِهَا وَ طِیبَةِ نَفْسِهَا
******
ترجمه:
22491- 1- (8) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ سَعِیدِ بْنِ یَسَارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع جُعِلْتُ فِدَاکَ امْرَأَةٌ دَفَعَتْ إِلَی
ص: 268
زَوْجِهَا مَالًا مِنْ مَالِهَا لِیَعْمَلَ بِهِ وَ قَالَتْ لَهُ حِینَ دَفَعَتْهُ إِلَیْهِ أَنْفِقْ مِنْهُ فَإِنْ حَدَثَ بِکَ حَدَثٌ فَمَا أَنْفَقْتَ مِنْهُ حَلَالًا طَیِّباً وَ إِنْ حَدَثَ بِی حَدَثٌ فَمَا أَنْفَقْتَ مِنْهُ فَهُوَ حَلَالٌ طَیِّبٌ فَقَالَ أَعِدْ عَلَیَّ یَا سَعِیدُ الْمَسْأَلَةَ فَلَمَّا ذَهَبْتُ أُعِیدُ عَلَیْهِ الْمَسْأَلَةَ عَرَضَ فِیهَا صَاحِبُهَا وَ کَانَ مَعِی حَاضِراً فَأَعَادَ عَلَیْهِ مِثْلَ ذَلِکَ فَلَمَّا فَرَغَ أَشَارَ بِإِصْبَعِهِ إِلَی صَاحِبِ الْمَسْأَلَةِ فَقَالَ یَا هَذَا إِنْ کُنْتَ تَعْلَمُ أَنَّهَا قَدْ أَفْضَتْ بِذَلِکَ إِلَیْکَ فِیمَا بَیْنَکَ وَ بَیْنَهَا وَ بَیْنَ اللَّهِ فَحَلَالٌ طَیِّبٌ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ ثُمَّ قَالَ یَقُولُ اللَّهُ جَلَّ اسْمُهُ فِی کِتَابِهِ فَإِنْ طِبْنَ لَکُمْ عَنْ شَیْ ءٍ مِنْهُ نَفْساً فَکُلُوهُ هَنِیئاً مَرِیئاً (1).
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ مِثْلَهُ (2).
******
ترجمه:
سعید بن یسار روایت می کند که به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: فدایت شوم! زنی مقداری از مال خود را به همسرش داده تا با آن کار کند و هنگام دادن مال به او گفت: «از آن خرج کن؛ اگر برای تو اتفاقی افتاد، هرچه از آن خرج کرده ای حلال و پاک است، و اگر برای من اتفاقی افتاد، هرچه از آن خرج کرده ای حلال و پاک است.» امام (علیه السلام) فرمودند: «ای سعید، مسئله را دوباره بگو.» وقتی خواستم مسئله را تکرار کنم، صاحب مسئله که همراه من بود، خودش مسئله را به همان شکل تکرار کرد. وقتی او مسئله را به پایان رساند، امام با انگشت به صاحب مسئله اشاره کرده و فرمودند: «ای مرد، اگر یقین داری که او در حضور خداوند این را به تو واگذار کرده، پس حلال و پاک است.» این جمله را سه بار تکرار کردند و سپس فرمودند: «خداوند متعال در کتابش می فرماید: اگر با رضایت کامل چیزی از مال شان به شما بخشیدند، پس آن را با آسودگی و لذت بخورید.»
22492- 2- (3) وَ عَنْهُ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَإِنْ طِبْنَ لَکُمْ عَنْ شَیْ ءٍ مِنْهُ نَفْساً فَکُلُوهُ هَنِیئاً مَرِیئاً (4) قَالَ یَعْنِی بِذَلِکَ أَمْوَالَهُنَّ الَّتِی فِی أَیْدِیهِنَّ مِمَّا یَمْلِکْنَ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ عُمُوماً (5) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (6).
******
ترجمه:
سماعه روایت می کند که از امام دربارهٔ آیهٔ «فَإِنْ طِبْنَ لَكُمْ عَنْ شَيْءٍ مِنْهُ نَفْسًا فَكُلُوهُ هَنِيئًا مَرِيئًا» (سورهٔ نساء، آیهٔ 4) پرسیدم. امام فرمودند: منظور از این آیه، اموالی است که زنان در اختیار دارند و مالک آن هستند.
(7) 81 بَابُ أَنَّ الْمَرْأَةَ إِذَا أَذِنَتْ لِزَوْجِهَا فِی الْإِنْفَاقِ مِنْ مَالِهَا لَمْ یَجُزْ لَهُ أَنْ یَشْتَرِیَ مِنْهُ جَارِیَةً یَطَؤُهَا
******
ترجمه:
22493- 1- (8) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ
ص: 269
ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامٍ وَ غَیْرِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی الرَّجُلِ تَدْفَعُ إِلَیْهِ امْرَأَتُهُ الْمَالَ فَتَقُولُ لَهُ اعْمَلْ بِهِ وَ اصْنَعْ بِهِ مَا شِئْتَ أَ لَهُ أَنْ یَشْتَرِیَ الْجَارِیَةَ یَطَؤُهَا قَالَ لَا لَیْسَ لَهُ ذَلِکَ.
******
ترجمه:
هشام و دیگران از امام صادق (ع) روایت کرده اند که از ایشان دربارهٔ مردی پرسیدند که همسرش به او مالی می دهد و می گوید با آن هر کاری که می خواهی انجام بده. آیا او اجازه دارد که با آن پول کنیزی بخرد و با او همبستر شود؟ امام (ع) فرمودند: خیر، چنین حقی ندارد.
22494- 2- (1) وَ عَنْهُ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَفْصِ بْنِ الْبَخْتَرِیِّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْمُنْذِرِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع دَفَعَتْ إِلَیَّ امْرَأَتِی مَالًا أَعْمَلُ بِهِ فَأَشْتَرِی مِنْ مَالِهَا الْجَارِیَةَ أَطَؤُهَا قَالَ فَقَالَ أَرَادَتْ أَنْ تُقِرَّ عَیْنَکَ وَ تُسْخِنُ عَیْنَهَا.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حَفْصِ بْنِ الْبَخْتَرِیِّ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ: اعْمَلْ بِهِ مَا شِئْتَ إِلَی أَنْ قَالَ فَقَالَ لَا إِنَّهَا دَفَعَتْ إِلَیْکَ لِتُقِرَّ عَیْنَهَا وَ أَنْتَ تُرِیدُ أَنْ تُسْخِنَ عَیْنَهَا (2)
******
ترجمه:
حسین بن منذر از امام صادق (ع) نقل می کند که به ایشان گفتم: همسرم مالی به من داده است تا با آن کار کنم. آیا می توانم از مال او کنیزی بخرم و با او همبستر شوم؟ امام (ع) فرمودند: او (همسر) می خواهد چشم تو را روشن کند و چشم خود را در این باره سرد کند (یعنی تو را خوشحال کند اما خود ناراحت شود).
(3) 82 بَابُ عَدَمِ جَوَازِ صَدَقَةِ الْمَرْأَةِ مِنْ بَیْتِ زَوْجِهَا إِلَّا بِإِذْنِهِ وَ کَذَا الْمَمْلُوکُ مِنْ مَالِ سَیِّدِهِ
******
ترجمه:
22495- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ أَنَّهُ سَأَلَ أَخَاهُ مُوسَی بْنَ جَعْفَرٍ ع عَنِ الْمَرْأَةِ لَهَا أَنْ تُعْطِیَ مِنْ بَیْتِ زَوْجِهَا بِغَیْرِ إِذْنِهِ قَالَ لَا إِلَّا أَنْ یُحَلِّلَهَا.
وَ رَوَاهُ عَلِیُّ بْنُ جَعْفَرٍ فِی کِتَابِهِ (5).
******
ترجمه:
علی بن جعفر از برادرش موسی بن جعفر (ع) سؤال کرد که آیا یک زن می تواند از مال شوهرش بدون اجازه او چیزی بدهد؟ امام موسی بن جعفر (ع) پاسخ دادند: نه، مگر اینکه شوهر او را حلال کند (اجازه دهد).
22496- 2- (6) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ ابْنِ
ص: 270
بُکَیْرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع مَا یَحِلُّ لِلْمَرْأَةِ أَنْ تَصَدَّقَ مِنْ مَالِ (1) زَوْجِهَا بِغَیْرِ إِذْنِهِ قَالَ الْمَأْدُومُ.
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ (2)
أَقُولُ: هَذَا مَحْمُولٌ عَلَی حُصُولِ الرِّضَا وَ إِنْ لَمْ یُصَرِّحْ بِالْإِذْنِ لِمَا مَرَّ (3).
******
ترجمه:
ابن بکری از امام صادق (ع) پرسید که چه چیزی برای زن جایز است که از مال شوهرش بدون اجازه او صدقه دهد؟ امام صادق (ع) پاسخ دادند: «مأدوم» (یعنی غذای روزمره یا نیازهای ابتدایی).
22497- 3- (4) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عَمْرٍو وَ أَنَسِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ جَمِیعاً عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ ع فِی وَصِیَّةِ النَّبِیِّ ص لِعَلِیٍّ ع قَالَ: یَا عَلِیُّ لَیْسَ عَلَی النِّسَاءِ جُمُعَةٌ إِلَی أَنْ قَالَ وَ لَا تُعْطِی مِنْ بَیْتِ زَوْجِهَا شَیْئاً بِغَیْرِ إِذْنِهِ.
******
ترجمه:
از انس بن محمد، از پدرش، از جعفر بن محمد، از پدرانش (علیهم السلام) در وصیت پیامبر (صلی الله علیه و آله) به علی (علیه السلام) آمده است که فرمود: ای علی، بر زنان نماز جمعه واجب نیست... تا اینکه فرمود: و نباید از خانه شوهرش چیزی بدون اجازه او بدهد.
22498- 4- (5) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ عَنِ الْحَجَّالِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحُسَیْنِ اللُّؤْلُؤِیِّ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْکَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْبُسْتَانِ یَکُونُ عَلَیْهِ الْمَمْلُوکُ أَوْ أَجِیرٌ لَیْسَ لَهُ مِنَ الْبُسْتَانِ شَیْ ءٌ فَتَنَاوَلَ الرَّجُلُ مِنْ بُسْتَانِهِ فَقَالَ إِنْ کَانَ بِهَذِهِ الْمَنْزِلَةِ لَا یَمْلِکُ مِنَ الْبُسْتَانِ شَیْئاً فَمَا أُحِبُّ أَنْ یَأْخُذَ مِنْهُ شَیْئاً.
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی الْأَطْعِمَةِ (6).
******
ترجمه:
از محمد بن علی حلبی، از امام صادق (علیه السلام) که فرمود: از او درباره باغی که بر آن یک بنده یا کارگر باشد، پرسیدم که هیچ بهره ای از باغ ندارد و مردی از آن باغ چیزی برمی دارد. حضرت فرمود: اگر در چنین حالتی باشد که مالک هیچ چیز از باغ نیست، دوست ندارم که چیزی از آن بردارد.
ص: 271
(1) 83 بَابُ جَوَازِ اسْتِیفَاءِ الدَّیْنِ مِنْ مَالِ الْغَرِیمِ الْمُمْتَنِعِ مِنَ الْأَدَاءِ بِغَیْرِ إِذْنِهِ وَ لَوْ مِنَ الْوَدِیعَةِ إِذَا لَمْ یَسْتَحْلِفْهُ
******
ترجمه:
22499- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ (3) عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ دَاوُدَ بْنِ رَزِینٍ (4) قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ مُوسَی ع إِنِّی أُخَالِطُ السُّلْطَانَ فَتَکُونُ عِنْدِیَ الْجَارِیَةُ فَیَأْخُذُونَهَا وَ الدَّابَّةُ الْفَارِهَةُ فَیَبْعَثُونَ فَیَأْخُذُونَهَا ثُمَّ یَقَعُ لَهُمْ عِنْدِیَ الْمَالُ فَلِی أَنْ آخُذَهُ قَالَ خُذْ مِثْلَ ذَلِکَ وَ لَا تَزِدْ عَلَیْهِ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ نَحْوَهُ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ إِنِّی أُعَامِلُ قَوْماً (5).
وَ عَنْهُ عَنْ دَاوُدَ بْنِ زُرْبِیٍّ مِثْلَهُ (6).
******
ترجمه:
از داوود بن رزین روایت شده است که گفت: به امام کاظم (علیه السلام) عرض کردم: من با سلطان ارتباط دارم، و کنیز نزد من است که آنان (سلطان) آن را می گیرند و چهارپای زیبایی که آنان می فرستند و آن را می گیرند. سپس مالی ازآنها نزد من به دستم می رسد؛ آیا من می توانم آن را بگیرم؟ فرمود: مانند آن را بگیر و بیشتر از آن نگیر.
22500- 2- (7) وَ عَنْهُ عَنْ صَفْوَانَ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ أَبِی الْعَبَّاسِ الْبَقْبَاقِ أَنَّ شِهَاباً مَارَاهُ فِی رَجُلٍ ذَهَبَ لَهُ بِأَلْفِ دِرْهَمٍ وَ اسْتَوْدَعَهُ بَعْدَ ذَلِکَ أَلْفَ دِرْهَمٍ قَالَ أَبُو الْعَبَّاسِ فَقُلْتُ لَهُ خُذْهَا مَکَانَ الْأَلْفِ الَّتِی أَخَذَ مِنْکَ فَأَبَی شِهَابٌ قَالَ فَدَخَلَ شِهَابٌ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع- فَذَکَرَ لَهُ
ص: 272
ذَلِکَ فَقَالَ أَمَّا أَنَا فَأُحِبُّ أَنْ تَأْخُذَ وَ تَحْلِفَ.
******
ترجمه:
از ابن مسکان، از ابوالعباس بقباق نقل شده است که شهاب با او در مورد مردی که هزار درهم از او برده بود و پس از آن هزار درهم نزد او به امانت گذاشت، بحث می کرد. ابوالعباس گفت: به او گفتم آن را به جای هزار درهمی که از تو گرفته بود، بردار. اما شهاب نپذیرفت. سپس شهاب نزد امام صادق (علیه السلام) رفت و موضوع را برای ایشان ذکر کرد. حضرت فرمود: من دوست دارم که آن را بگیری و سوگند بخوری.(که همان مقداربدهکاربوده )
22501- 3- (1) وَ عَنْهُ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ ابْنِ أَخِی الْفُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع وَ دَخَلَتِ امْرَأَةٌ وَ کُنْتُ أَقْرَبَ الْقَوْمِ إِلَیْهَا فَقَالَتْ لِیَ اسْأَلْهُ فَقُلْتُ عَمَّا ذَا فَقَالَتْ إِنَّ ابْنِی مَاتَ وَ تَرَکَ مَالًا کَانَ فِی یَدِ أَخِی فَأَتْلَفَهُ ثُمَّ أَفَادَ مَالًا فَأَوْدَعَنِیهِ فَلِی أَنْ آخُذَ مِنْهُ بِقَدْرِ مَا أَتْلَفَ مِنْ شَیْ ءٍ فَأَخْبَرْتُهُ بِذَلِکَ فَقَالَ لَا قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص- أَدِّ الْأَمَانَةَ إِلَی مَنِ ائْتَمَنَکَ وَ لَا تَخُنْ مَنْ خَانَکَ.
أَقُولُ: حَمَلَهُ الشَّیْخُ عَلَی مَنِ اسْتَحْلَفَ الْمُنْکِرَ قَالَ لِمَا
رُوِیَ عَنِ النَّبِیِّ ص أَنَّهُ قَالَ: مَنْ حَلَفَ فَلْیَصْدُقْ وَ مَنْ حُلِفَ لَهُ فَلْیَرْضَ وَ مَنْ لَمْ یَرْضَ فَلَیْسَ مِنَ اللَّهِ فِی شَیْ ءٍ.
وَ حَمَلَ بَقِیَّةَ الْأَحَادِیثِ عَلَی مَنْ لَمْ یَسْتَحْلِفْ غَرِیمَهُ وَ حَمَلَ الْمَنْعَ مِنْ أَخْذِ الْوَدِیعَةِ عَلَی الْکَرَاهَةِ (2) وَ نَحْوَهُ قَالَ الصَّدُوقُ (3).
******
ترجمه:
از برادرزاده فضل بن یسار روایت شده که گفت: نزد امام صادق (علیه السلام) بودم و زنی وارد شد و من از همه به او نزدیک تر بودم. زن به من گفت: از او بپرس. گفتم: درباره چه چیزی؟ گفت: پسرم فوت کرد و مالی از خود به جا گذاشت که در دست برادرم بود و او آن را تلف کرد. سپس مالی به دست آورد و به من سپرد؛ آیا می توانم به اندازه آنچه تلف کرده، از او بردارم؟ این موضوع را به امام صادق (علیه السلام) گفتم. فرمود: نه. پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: امانت را به کسی که به تو اعتماد کرده بازگردان و به کسی که به تو خیانت کرده، خیانت نکن.
می گویم:مرحوم شیخ این را درباره کسی حمل کرده که طرف مقابل را به قسم واداشته باشد، و این به سبب روایت پیامبر (صلی الله علیه و آله) است که فرمود: هر که قسم خورد، باید راست بگوید؛ و هر که به نفعش قسم خوردند، باید بپذیرد؛ و هر که نپذیرد، بهره ای از جانب خدا ندارد. و دیگر احادیث را حمل کرده بر کسی که طلبکارش را به قسم وادار نکرده و منع از گرفتن امانت را بر کراهت حمل کرده است؛ و صدوق نیز چنین گفته است.
22502- 4- (4) وَ عَنْهُ عَنْ صَفْوَانَ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ أَبِی بَکْرٍ قَالَ: قُلْتُ لَهُ رَجُلٌ لِی عَلَیْهِ دَرَاهِمُ فَجَحَدَنِی وَ حَلَفَ عَلَیْهَا أَ یَجُوزُ لِی إِنْ وَقَعَ لَهُ قِبَلِی دَرَاهِمُ أَنْ آخُذَ مِنْهُ بِقَدْرِ حَقِّی قَالَ فَقَالَ نَعَمْ وَ لَکِنْ لِهَذَا کَلَامٌ قُلْتُ وَ مَا هُوَ قَالَ تَقُولُ اللَّهُمَّ إِنِّی لَا آخُذُهُ (5) ظُلْماً وَ لَا خِیَانَةً وَ إِنَّمَا أَخَذْتُهُ مَکَانَ مَالِیَ الَّذِی أَخَذَ مِنِّی لَمْ أَزْدَدْ عَلَیْهِ شَیْئاً.
أَقُولُ: هَذَا مَحْمُولٌ عَلَی مَنْ حَلَفَ مِنْ غَیْرِ أَنْ یُسْتَحْلَفَ.
******
ترجمه:
از ابوبکر روایت شده که گفت: به او (امام) عرض کردم: مردی از من درهم هایی طلبکار است، اما آن را انکار کرد و برای آن قسم خورد. آیا برای من جایز است که اگر درهم هایی نزد من داشت، به اندازه حقم از او بگیرم؟ فرمود: بله، اما برای این کار سخنی لازم است. گفتم: آن چیست؟ فرمود: بگو: «خدایا، من آن را نه به ظلم و نه به خیانت می گیرم؛ بلکه آن را به جای مال خود که او از من گرفته است، برمی دارم و چیزی بیش از حقم برنمی دارم.»
می گویم: این حکم برای کسی است که بدون واداشتن طرف مقابل به قسم، قسم خورده باشد.
ص: 273
22503- 5- (1) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ سَیْفِ بْنِ عَمِیرَةَ عَنْ أَبِی بَکْرٍ الْحَضْرَمِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ رَجُلٌ کَانَ لَهُ عَلَی رَجُلٍ مَالٌ فَجَحَدَهُ إِیَّاهُ وَ ذَهَبَ بِهِ ثُمَّ صَارَ بَعْدَ ذَلِکَ لِلرَّجُلِ الَّذِی ذَهَبَ بِمَالِهِ مَالٌ قِبَلَهُ أَ یَأْخُذُهُ مَکَانَ مَالِهِ الَّذِی ذَهَبَ بِهِ مِنْهُ ذَلِکَ الرَّجُلُ قَالَ نَعَمْ وَ لَکِنْ لِهَذَا کَلَامٌ یَقُولُ اللَّهُمَّ إِنِّی آخُذُ هَذَا الْمَالَ مَکَانَ مَالِیَ الَّذِی أَخَذَهُ مِنِّی وَ إِنِّی لَمْ آخُذِ الَّذِی أَخَذْتُهُ خِیَانَةً وَ لَا ظُلْماً.
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ (2)
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ یُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ أَبِی بَکْرٍ الْحَضْرَمِیِّ نَحْوَهُ (3) وَ الَّذِی قَبْلَهُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ سَیْفِ بْنِ عَمِیرَةَ عَنْ أَبِی بَکْرٍ الْحَضْرَمِیِّ نَحْوَهُ.
******
ترجمه:
از ابوبکر حضرمی، از امام صادق (علیه السلام) روایت شده که گفت: به او عرض کردم: مردی مالی نزد مردی دیگر داشت و او آن را انکار کرد و برد. سپس پس از آن، مالی نزد آن مردی که مال او را برده بود، به دست آمد. آیا می تواند آن مال را به جای مال خود که آن مرد برده، بگیرد؟ فرمود: بله، اما برای این کار سخنی لازم است؛ بگوید: «خدایا، این مال را به جای مال خود که او از من گرفته است، می گیرم و آنچه را که گرفتم، نه به خیانت و نه به ظلم برمی دارم.»
22504- 6- (4) وَ زَادَ وَ فِی خَبَرٍ آخَرَ إِنِ اسْتَحْلَفَهُ عَلَی مَا أَخَذَ مِنْهُ فَجَائِزٌ أَنْ یَحْلِفَ إِذَا قَالَ هَذِهِ الْکَلِمَةَ.
******
ترجمه:
و در خبر دیگری اضافه شده است: اگر او را (طرف مقابل را) بر آنچه از او گرفته، به قسم وادارد، جایز است که سوگند یاد کند، به شرط اینکه این عبارت را بگوید.
22505- 7- (5) وَ عَنْهُ عَنْ عَلِیِّ بْنِ رِئَابٍ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ خَالِدٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ وَقَعَ لِی عِنْدَهُ مَالٌ فَکَابَرَنِی عَلَیْهِ وَ حَلَفَ ثُمَّ وَقَعَ لَهُ عِنْدِی مَالٌ آخُذُهُ (6) لِمَکَانِ مَالِیَ الَّذِی أَخَذَهُ وَ أَجْحَدُهُ وَ أَحْلِفُ عَلَیْهِ کَمَا صَنَعَ قَالَ إِنْ خَانَکَ فَلَا تَخُنْهُ وَ لَا تَدْخُلْ فِیمَا عِبْتَهُ عَلَیْهِ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ رِئَابٍ (7)
ص: 274
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ (1).
******
ترجمه:
از سلیمان بن خالد روایت شده که گفت: از امام صادق (علیه السلام) درباره مردی که مالی نزد او دارم، پرسیدم. او به زور آن را از من انکار کرد و قسم خورد. سپس مالی ازاو نزد من به دستم آمد؛ آیا می توانم آن را به جای مال خود که او گرفته، بگیرم و آن را انکار کنم و مانند او سوگند بخورم؟ فرمود: اگر او به تو خیانت کرد، تو به او خیانت نکن و وارد کاری که او را به خاطرش نکوهش می کنی، نشو.
22506- 8- (2) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ أَنَّ مُوسَی بْنَ عَبْدِ الْمَلِکِ کَتَبَ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ ع- یَسْأَلُهُ عَنْ رَجُلٍ دَفَعَ إِلَیْهِ رَجُلٌ مَالًا لِیَصْرِفَهُ فِی بَعْضِ وُجُوهِ الْبِرِّ فَلَمْ یُمْکِنْهُ صَرْفُ الْمَالِ فِی الْوَجْهِ الَّذِی أَمَرَهُ بِهِ وَ قَدْ کَانَ لَهُ عَلَیْهِ مَالٌ بِقَدْرِ هَذَا الْمَالِ فَسَأَلَ هَلْ یَجُوزُ لِی أَنْ أَقْبِضَ مَالِی أَوْ أَرُدَّهُ عَلَیْهِ فَکَتَبَ اقْبِضْ مَالَکَ مِمَّا فِی یَدِکَ.
******
ترجمه:
از اسحاق بن ابراهیم روایت شده که موسی بن عبدالملک به امام باقر (علیه السلام) نامه ای نوشت و از او پرسید: مردی مالی به او داده تا آن را در برخی از امور خیر صرف کند، اما امکان صرف آن مال در همان موردی که به او دستور داده شده بود، برایش فراهم نشد. و او به همان اندازه طلبی از آن شخص دارد. پرسید: آیا جایز است که طلب خود را از آن مال بگیرد یا آن را به او بازگرداند؟ امام (علیه السلام) نوشت: طلبت را از آنچه در دست داری، بگیر.
22507- 9- (3) وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی (4) عَنْ عَلِیِّ بْنِ سُلَیْمَانَ قَالَ: کَتَبْتُ إِلَیْهِ رَجُلٌ غُصِبَ مَالًا أَوْ جَارِیَةً ثُمَّ وَقَعَ عِنْدَهُ مَالٌ بِسَبَبِ وَدِیعَةٍ أَوْ قَرْضٍ مِثْلُ خِیَانَةٍ أَوْ غَصْبٍ (5) أَ یَحِلُّ لَهُ حَبْسُهُ عَلَیْهِ أَمْ لَا فَکَتَبَ نَعَمْ یَحِلُّ لَهُ ذَلِکَ إِنْ کَانَ بِقَدْرِ حَقِّهِ وَ إِنْ کَانَ أَکْثَرَ فَیَأْخُذُ مِنْهُ مَا کَانَ عَلَیْهِ وَ یُسَلِّمُ الْبَاقِیَ إِلَیْهِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ.
******
ترجمه:
از علی بن سلیمان روایت شده که گفت: من به امام (علیه السلام) نوشتم: مردی مالی یا کنیزی از او غصب شده بود، سپس مالی به دستش آمد به دلیل وام یا امانتی، آیا برای او جایز است که این مال را نزد خود نگه دارد یا نه؟ امام (علیه السلام) نوشت: بله، برای او جایز است که مال را نگه دارد اگر به اندازه حق خود باشد، و اگر بیشتر از حقش باشد، باید آنچه را که به او تعلق دارد بردارد و باقی مانده را به صاحبش برگرداند، ان شاءالله.
22508- 10- (6) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَدِیدٍ عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ یَکُونُ لَهُ عَلَی الرَّجُلِ الدَّیْنُ فَیَجْحَدُهُ فَیَظْفَرُ مِنْ مَالِهِ بِقَدْرِ الَّذِی جَحَدَهُ أَ یَأْخُذُهُ وَ إِنْ لَمْ یَعْلَمِ الْجَاحِدُ بِذَلِکَ قَالَ نَعَمْ.
******
ترجمه:
از جمیل بن دراج روایت شده که گفت: از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم درباره مردی که بر دیگری دینی دارد، اما آن را انکار می کند و سپس از مال او به اندازه همان مقداری که انکار کرده، به دست می آورد. آیا می تواند آن را بگیرد، حتی اگر شخص انکارکننده از آن آگاه نباشد؟ امام (علیه السلام) فرمود: بله، می تواند آن را بگیرد.
22509- 11- (7) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ
ص: 275
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ الرَّجُلُ یَکُونُ لِی عَلَیْهِ حَقٌّ فَیَجْحَدُنِیهِ ثُمَّ یَسْتَوْدِعُنِی مَالًا أَ لِیَ أَنْ آخُذَ مَا لِیَ عِنْدَهُ قَالَ لَا هَذِهِ الْخِیَانَةُ.
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ (1)
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ (2)
أَقُولُ: تَقَدَّمَ وَجْهُهُ (3).
******
ترجمه:
از معاویه بن عمار روایت شده که گفت: از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم: مردی حق بر گردن من دارد، اما آن را انکار می کند، سپس مالی را به امانت به من می سپارد. آیا جایز است که مال خود را از آنچه به امانت نزد من دارد، بگیرم؟ امام (علیه السلام) فرمود: نه، این خیانت است.
22510- 12- (4) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ زَیْدٍ الشَّحَّامِ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَنِ ائْتَمَنَکَ بِأَمَانَةٍ فَأَدِّهَا إِلَیْهِ وَ مَنْ خَانَکَ فَلَا تَخُنْهُ.
******
ترجمه:
از زید شحّام روایت شده که گفت: امام صادق (علیه السلام) به من فرمود: هر کسی که تو را به امانتی امین دانست، آن امانت را به او بازگردان و هر کسی که به تو خیانت کرد، تو به او خیانت نکن.
22511- 13- (5) عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ جَدِّهِ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِیهِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ الْجَحُودِ أَ یَحِلُّ أَنْ أَجْحَدَهُ مِثْلَ مَا جَحَدَ قَالَ نَعَمْ وَ لَا تَزْدَادُ.
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی الْأَیْمَانِ (6) وَ فِی الْقَضَاءِ (7) وَ فِی الشِّرْکَةِ (8).
******
ترجمه:
از علی بن جعفر روایت شده که گفت: از برادرم امام موسی بن جعفر (علیه السلام) پرسیدم درباره مردی که انکار کرده است، آیا جایز است که همان طور که او انکار کرده، من هم انکار کنم؟ امام (علیه السلام) فرمود: بله، ولی نباید بیشتر از آنچه او انکار کرده، انکار کنی.
ص: 276
(1) 84 بَابُ أَنَّ مَنْ دُفِعَ إِلَیْهِ مَالٌ یُفَرِّقُهُ فِی الْمَحَاوِیجِ وَ کَانَ مِنْهُمْ جَازَ أَنْ یَأْخُذَ لِنَفْسِهِ کَأَحَدِهِمْ وَ أَنْ یُعْطِیَ عِیَالَهُ إِنْ کَانُوا مِنْهُمْ إِلَّا أَنْ یُعَیِّنَ لَهُ أَشْخَاصاً
******
ترجمه:
22512- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ سَعِیدِ بْنِ یَسَارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع الرَّجُلُ یُعْطَی الزَّکَاةَ فَیَقْسِمُهَا فِی أَصْحَابِهِ أَ یَأْخُذُ مِنْهَا شَیْئاً قَالَ نَعَمْ.
******
ترجمه:
از سعید بن یسار نقل شده که گفت: به امام صادق (ع) عرض کردم: مردی که زکات را دریافت می کند و آن را میان یارانش تقسیم می نماید، آیا او می تواند چیزی از آن را برای خود بردارد؟ امام فرمودند: بله.
22513- 2- (3) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ یَعْنِی ابْنَ الْحَجَّاجِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی رَجُلٍ أَعْطَاهُ رَجُلٌ مَالًا لِیَقْسِمَهُ فِی الْمَسَاکِینِ وَ لَهُ عِیَالٌ مُحْتَاجُونَ أَ یُعْطِیهِمْ مِنْهُ مِنْ غَیْرِ أَنْ یَسْتَأْذِنَ (4) صَاحِبَهُ قَالَ نَعَمْ.
******
ترجمه:
از عبدالرحمن، یعنی ابن حجاج، روایت شده که از امام صادق (علیه السلام) درباره مردی پرسید که شخصی به او مالی داده تا آن را بین نیازمندان تقسیم کند و خود او نیز خانواده نیازمندی دارد؛ آیا می تواند بدون اجازه صاحب مال، به خانواده خود از آن مال بدهد؟ امام (علیه السلام) فرمود: بله.
22514- 3- (5) وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ أَعْطَاهُ رَجُلٌ مَالًا لِیَقْسِمَهُ فِی مَحَاوِیجَ أَوْ فِی مَسَاکِینَ وَ هُوَ مُحْتَاجٌ أَ یَأْخُذُ مِنْهُ لِنَفْسِهِ وَ لَا یُعْلِمُهُ قَالَ لَا یَأْخُذُ مِنْهُ شَیْئاً حَتَّی یَأْذَنَ لَهُ صَاحِبُهُ.
أَقُولُ: جَوَّزَ الشَّیْخُ حَمْلَهُ عَلَی الْکَرَاهَةِ وَ عَلَی أَخْذِ أَکْثَرَ مِمَّا یُعْطِی غَیْرَهُ وَ یُمْکِنُ الْحَمْلُ عَلَی مَنْ عُیِّنَ لَهُ أَشْخَاصٌ فَلَا یَجُوزُ أَنْ یَتَعَدَّاهُمْ وَ قَدْ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی الزَّکَاةِ (6).
******
ترجمه:
از عبدالرحمن بن حجاج روایت شده که گفت: از امام (علیه السلام) پرسیدم درباره مردی که مالی به او داده شده تا آن را بین نیازمندان یا مساکین تقسیم کند، و خودش نیز نیازمند است؛ آیا می تواند بدون اطلاع صاحب مال، چیزی از آن را برای خود بردارد؟ امام (علیه السلام) فرمود: نباید چیزی از آن را بردارد، مگر اینکه صاحب مال به او اجازه دهد.
می گویم : مرحوم شیخ اجازه داده که این روایت بر کراهت حمل شود یا بر این حمل شود که اگر بیشتر از آنچه به دیگران می دهد برای خود بردارد. همچنین ممکن است این روایت بر موردی حمل شود که افراد خاصی برای دریافت تعیین شده اند و نباید از آن ها تجاوز کند.
ص: 277
(1) 85 بَابُ جَوَازِ أَخْذِ الْجُعْلِ عَلَی مُعَالَجَةِ الدَّوَاءِ وَ عَلَی التَّحَوُّلِ مِنَ الْمَسْکَنِ لِیَسْکُنَهُ غَیْرُهُ وَ عَلَی شِرَاءِ الْأَشْیَاءِ
******
ترجمه:
22515- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ حَرِیزٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ یُعَالِجُ الدَّوَاءَ لِلنَّاسِ فَیَأْخُذُ عَلَیْهِ جُعْلًا فَقَالَ لَا بَأْسَ بِهِ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ مِثْلَهُ (3).
******
ترجمه:
از محمد بن مسلم از امام باقر (علیه السلام) روایت شده که گفت: از امام درباره مردی که به درمان دارویی مردم می پردازد و در ازای آن مزدی تعین می کند، پرسیدم. امام فرمود: اشکالی ندارد.
22516- 2- (4) وَ بِالْإِسْنَادِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ یَرْشُو الرَّجُلَ الرِّشْوَةَ عَلَی أَنْ یَتَحَوَّلَ مِنْ مَنْزِلِهِ فَیَسْکُنَهُ قَالَ لَا بَأْسَ بِهِ.
أَقُولُ: الظَّاهِرُ أَنَّ الْمُرَادَ الْمَنْزِلُ الْمُشْتَرَکُ بَیْنَ الْمُسْلِمِینَ کَالْأَرْضِ الْمَفْتُوحَةِ عَنْوَةً أَوِ الْمَوْقُوفَةِ عَلَی قَبِیلٍ وَ هُمَا مِنْهُ.
******
ترجمه:
از محمد بن مسلم روایت شده که گفت: از امام صادق (علیه السلام) درباره مردی که به مرد دیگری رشوه می دهد تا او از منزلش منتقل شود و خودش در آن ساکن شود، پرسیدم. امام فرمود: اشکالی ندارد.
می گویم : ظاهراً مقصود خانه ای است که در مالکیت عمومی مسلمانان یا مانند آن باشد، مانند زمینی که با فتح جنگی به دست آمده یا وقفی که برای قبیله ای خاص اختصاص یافته و در نتیجه شامل آن می شود.
22517- 3- (5) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنِ الْعَمْرَکِیِّ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَطَرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ یُرِیدُ أَنْ یَشْتَرِیَ دَاراً أَوْ أَرْضاً أَوْ خَادِماً وَ یَجْعَلُ لَهُ جُعْلًا قَالَ لَا بَأْسَ بِهِ.
******
ترجمه:
از عبدالله بن سنان روایت شده که گفت: از امام صادق (علیه السلام) درباره مردی که می خواهد خانه، زمین یا خادمی بخرد و برای این کار، مزدی (به عنوان اجرت) تعین می کند، پرسیدم. امام فرمودند: اشکالی ندارد.
ص: 278
22518- 4- (1) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ أَوْ غَیْرِهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ: سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع وَ أَنَا أَسْمَعُ فَقِیلَ لَهُ إِنَّا نَأْمُرُ الرَّجُلَ فَیَشْتَرِی لَنَا الْأَرْضَ وَ الْغُلَامَ وَ الْجَارِیَةَ وَ نَجْعَلُ لَهُ جُعْلًا قَالَ لَا بَأْسَ بِذَلِکَ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ (2)
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی أَحْکَامِ الْعُقُودِ (3) وَ غَیْرِهَا إِنْ شَاءَ اللَّهُ (4).
******
ترجمه:
عبدالله بن سنان روایت می کند که گفت: امام صادق (علیه السلام) در حالی که من حضور داشتم، مورد سؤال قرار گرفت. به ایشان گفته شد: ما به مردی دستور می دهیم که برای ما زمین، غلام یا کنیزی بخرد و برای او مزدی قرار می دهیم. امام فرمودند: اشکالی ندارد.
22519- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَیْسَ مِنَّا مَنْ غَشَّنَا.
******
ترجمه:
هشام بن سالم از امام صادق (علیه السلام) روایت می کند که فرمودند: «هر کس به ما (اهل بیت) خیانت کند، از ما نیست.»
22520- 2- (7) وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لِرَجُلٍ یَبِیعُ التَّمْرَ یَا فُلَانُ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّهُ لَیْسَ مِنَ الْمُسْلِمِینَ مَنْ غَشَّهُمْ.
ص: 279
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ (1)
وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ.
******
ترجمه:
و به همین اسناد از امام صادق (علیه السلام) روایت شده است که رسول خدا (صلی الله علیه وآله) به مردی که خرما می فروخت، فرمودند: «ای فلانی، آیا نمی دانی کسی که به مسلمانان خیانت کند از آنان نیست؟»
22521- 3- (2) وَ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ قَالَ: کُنْتُ أَبِیعُ السَّابِرِیَّ (3) فِی الظِّلَالِ فَمَرَّ بِی أَبُو الْحَسَنِ الْأَوَّلُ مُوسَی ع (4) فَقَالَ لِی یَا هِشَامُ إِنَّ الْبَیْعَ فِی الظِّلَالِ غِشٌّ وَ الْغِشُّ لَا یَحِلُّ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ مِثْلَهُ (5).
******
ترجمه:
هشام بن حکم روایت می کند که من پارچه سابری را در سایه می فروختم. امام موسی کاظم (علیه السلام) از کنار من عبور کردند و به من فرمودند: «ای هشام! فروش در سایه، نوعی غش (فریب) است و غش حلال نیست.»
22522- 4- (6) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ (7) عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: نَهَی النَّبِیُّ (8) ص أَنْ یُشَابَ اللَّبَنُ بِالْمَاءِ لِلْبَیْعِ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مُسْلِمٍ (9)
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ (10)
وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ.
******
ترجمه:
پیامبر اکرم (ص) فرمودند که نباید شیر را برای فروش با آب مخلوط کرد،
22523- 5- (11) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ سِجَادَةَ
ص: 280
عَنْ مُوسَی بْنِ بَکْرٍ قَالَ: کُنَّا عِنْدَ أَبِی الْحَسَنِ ع وَ إِذَا دَنَانِیرُ مَصْبُوبَةٌ بَیْنَ یَدَیْهِ فَنَظَرَ إِلَی دِینَارٍ فَأَخَذَهُ بِیَدِهِ ثُمَّ قَطَعَهُ بِنِصْفَیْنِ ثُمَّ قَالَ لِی أَلْقِهِ فِی الْبَالُوعَةِ حَتَّی لَا یُبَاعَ شَیْ ءٌ فِیهِ غِشٌّ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ بَکْرٍ مِثْلَهُ (1).
******
ترجمه:
موسى بن بكر گفت: ما در نزد امام علی بن موسی الرضا (علیه السلام) بودیم و در آنجا دینارهایی (سکه های طلا) در مقابل ایشان قرار داشت. امام به یکی از دینارها نگاه کرد و آن را به دست گرفت، سپس آن را به دو نیم تقسیم کرد و به من گفت: «این را در فاضلاب بینداز تا هیچ چیزی که در آن غش باشد، فروخته نشود.»
22524- 6- (2) وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ خَلَفِ بْنِ حَمَّادٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدٍ الْهَاشِمِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: جَاءَتْ زَیْنَبُ الْعَطَّارَةُ الْحَوْلَاءُ إِلَی نِسَاءِ النَّبِیِّ ص- وَ بَنَاتِهِ وَ کَانَتْ تَبِیعُ مِنْهُنَّ الْعِطْرَ فَجَاءَ النَّبِیُّ ص وَ هِیَ عِنْدَهُنَّ فَقَالَ إِذَا أَتَیْتِنَا طَابَتْ بُیُوتُنَا فَقَالَتْ بُیُوتُکَ بِرِیحِکَ أَطْیَبُ یَا رَسُولَ اللَّهِ- قَالَ إِذَا بِعْتِ فَأَحْسِنِی وَ لَا تَغُشِّی فَإِنَّهُ أَتْقَی وَ أَبْقَی لِلْمَالِ الْحَدِیثَ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا وَ اقْتَصَرَ عَلَی آخِرِهِ (3).
******
ترجمه:
حسین بن زید هاشمی از امام جعفر صادق (علیه السلام) نقل کرده که:
زینب عطار، که زن حولا بود، به خانه های زنان پیامبر (صلى الله علیه وآله) و دختران ایشان آمد وبه آنها عطر می فروخت. هنگامی که پیامبر (صلى الله علیه وآله) به خانه آنها آمد و او در آنجا بود، فرمود: «وقتی شما به خانه های ما می آیید، خانه هایمان خوشبو می شود.» زینب گفت: «خانه های شما با بوی شما خوشبوتر است، ای پیامبر خدا.» پیامبر (صلى الله علیه وآله) سپس فرمود: «اگر عطر می فروشی، باید به درستی آن را بفروشی و در آن تقلب نکنی، زیرا این کار تقوا را بیشتر می کند و مال تو باقی تر خواهد ماند.»
22525- 7- (4) وَ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عُبَیْسِ بْنِ هِشَامٍ عَنْ رَجُلٍ مِنْ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: دَخَلَ عَلَیْهِ رَجُلٌ یَبِیعُ الدَّقِیقَ فَقَالَ إِیَّاکَ وَ الْغِشَّ فَإِنَّهُ مَنْ غَشَّ غُشَّ فِی مَالِهِ فَإِنْ لَمْ یَکُنْ لَهُ مَالٌ غُشَّ فِی أَهْلِهِ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عُبَیْسِ بْنِ هِشَامٍ (5) عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع (6).
******
ترجمه:
عبیس بن هشام از یکی از یارانش نقل کرده که از امام جعفر صادق (علیه السلام) شنیده است که فرمودند:
«مردی که آرد می فروخت به حضور امام (علیه السلام) آمد، امام به او فرمود: مراقب باش که تقلب نکنی، زیرا هر کسی که تقلب کند، در مال خود دچار تقلب خواهد شد، و اگر مال نداشته باشد، در خانواده اش دچار تقلب خواهد شد.»
ص: 281
22526- 8- (1) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ (2) عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی جَمِیلَةَ عَنْ سَعْدٍ الْإِسْکَافِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: مَرَّ النَّبِیُّ ص فِی سُوقِ الْمَدِینَةِ بِطَعَامٍ فَقَالَ لِصَاحِبِهِ مَا أَرَی طَعَامَکَ إِلَّا طَیِّباً وَ سَأَلَهُ عَنْ سِعْرِهِ فَأَوْحَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیْهِ أَنْ یَدُسَّ (3) یَدَهُ فِی الطَّعَامِ فَفَعَلَ فَأَخْرَجَ طَعَاماً رَدِیئاً فَقَالَ لِصَاحِبِهِ مَا أَرَاکَ إِلَّا وَ قَدْ جَمَعْتَ خِیَانَةً وَ غِشّاً لِلْمُسْلِمِینَ.
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ مِثْلَهُ (4).
******
ترجمه:
سعد اسکاف از امام ابو جعفر (علیه السلام) نقل کرده که فرمودند:
«پیامبر (صلى الله عليه وآله) در بازار مدینه عبور می کردند و به غذایی برخوردند. به صاحب غذا فرمودند: "من غذایت را خیلی خوشمزه می بینم." سپس از قیمت آن پرسیدند. خداوند عز و جل به پیامبر وحی فرمود که دست خود را در غذا فرو ببرند. پیامبر (صلى الله عليه وآله) این کار را انجام داد و غذایی بد پیدا کرد. سپس به صاحب غذا فرمودند: "چگونه است که توهمزمان خیانت و تقلب در حق مسلمانان می کنی؟"»
22527- 9- (5) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْمُخْتَارِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّا نَعْمَلُ الْقَلَانِسَ فَنَجْعَلُ فِیهَا الْقُطْنَ الْعَتِیقَ فَنَبِیعُهَا وَ لَا نُبَیِّنُ لَهُمْ مَا فِیهَا قَالَ أُحِبُّ لَکَ أَنْ تُبَیِّنَ لَهُمْ مَا فِیهَا.
مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْمُخْتَارِ الْقَلَانِسِیِّ مِثْلَهُ (6).
******
ترجمه:
حسین بن مختار نقل کرده است که گفت:
«من به امام ابو عبدالله (علیه السلام) گفتم: "ما کلاه هایی می سازیم و در آنها پنبه کهنه می گذاریم، سپس آنها را می فروشیم، اما به خریداران نمی گوییم که در داخل آنها چه چیزی است." امام (علیه السلام) فرمودند: "من دوست دارم که شما آنچه در داخل کلاه ها است را برای آنها مشخص کنید."»
22528- 10- (7) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ شُعَیْبِ بْنِ وَاقِدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدٍ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ ع فِی حَدِیثِ الْمَنَاهِی عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص أَنَّهُ قَالَ: وَ مَنْ غَشَّ مُسْلِماً فِی شِرَاءٍ أَوْ بَیْعٍ فَلَیْسَ مِنَّا وَ یُحْشَرُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مَعَ الْیَهُودِ لِأَنَّهُمْ أَغَشُّ الْخَلْقِ.
ص: 282
قَالَ وَ قَالَ ع لَیْسَ مِنَّا مَنْ غَشَّ مُسْلِماً.
وَ قَالَ: وَ مَنْ بَاتَ وَ فِی قَلْبِهِ غِشٌّ لِأَخِیهِ الْمُسْلِمِ بَاتَ فِی سَخَطِ اللَّهِ وَ أَصْبَحَ کَذَلِکَ حَتَّی یَتُوبَ.
وَ رَوَاهُ أَیْضاً مُرْسَلًا (1).
******
ترجمه:
در حدیثی از امام صادق (علیه السلام) آمده است که رسول الله (صلى الله عليه وآله) فرمودند:
«و هر کس که در خرید و فروش به مسلمانان فریب دهد، از ما نیست و در روز قیامت با یهودیان محشور می شود، زیرا آنان فریب کارترین خلق هستند.»
همچنین امام (علیه السلام) فرمودند: «هر کس که به مسلمان دیگری فریب بزند، از ما نیست.»
و نیز فرمودند: «کسی که شب را بگذراند و در قلبش نسبت به برادر مسلمانش فریب باشد، در خشم خداوند شب را به صبح می رساند و صبح نیز به همین حال خواهد بود تا آنکه توبه کند.»
22529- 11- (2) وَ فِی عِقَابِ الْأَعْمَالِ بِسَنَدٍ تَقَدَّمَ فِی عِیَادَةِ الْمَرِیضِ (3) عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص قَالَ فِی حَدِیثٍ وَ مَنْ غَشَّ مُسْلِماً فِی بَیْعٍ أَوْ فِی شِرَاءٍ فَلَیْسَ مِنَّا وَ یُحْشَرُ مَعَ الْیَهُودِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ- لِأَنَّهُ مَنْ غَشَّ النَّاسَ فَلَیْسَ بِمُسْلِمٍ وَ مَنْ لَطَمَ خَدَّ مُسْلِمٍ لَطْمَةً بَدَّدَ اللَّهُ عِظَامَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ- ثُمَّ سَلَّطَ اللَّهُ عَلَیْهِ النَّارَ وَ حُشِرَ مَغْلُولًا حَتَّی یَدْخُلَ النَّارَ- وَ مَنْ بَاتَ وَ فِی قَلْبِهِ غِشٌّ لِأَخِیهِ الْمُسْلِمِ بَاتَ فِی سَخَطِ اللَّهِ وَ أَصْبَحَ کَذَلِکَ وَ هُوَ فِی سَخَطِ اللَّهِ حَتَّی یَتُوبَ وَ یُرَاجِعَ (4) وَ إِنْ مَاتَ کَذَلِکَ مَاتَ عَلَی غَیْرِ دِینِ الْإِسْلَامِ- ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص أَلَا وَ مَنْ غَشَّنَا فَلَیْسَ مِنَّا قَالَهَا ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ مَنْ غَشَّ أَخَاهُ الْمُسْلِمَ نَزَعَ اللَّهُ بَرَکَةَ رِزْقِهِ وَ أَفْسَدَ عَلَیْهِ مَعِیشَتَهُ وَ وَکَلَهُ إِلَی نَفْسِهِ وَ مَنْ سَمِعَ فَاحِشَةً فَأَفْشَاهَا فَهُوَ کَمَنْ أَتَاهَا وَ مَنْ سَمِعَ خَیْراً فَأَفْشَاهُ فَهُوَ کَمَنْ عَمِلَهُ.
******
ترجمه:
در حدیثی از رسول الله (صلى الله عليه وآله) آمده است که:
«هر کس در خرید و فروش به مسلمانان فریب دهد، از ما نیست و در روز قیامت با یهودیان محشور خواهد شد، زیرا کسی که مردم را فریب دهد، مسلمان نیست. و هر کس که به مسلمان دیگری سیلی بزند، در روز قیامت خداوند استخوان های او را متلاشی می کند و سپس او را به آتش می فرستد و در قیامت دست بسته محشور می شود تا به جهنم وارد گردد.»
سپس رسول الله (صلى الله عليه وآله) افزودند: «هر کس که شب را بگذراند و در قلبش نسبت به برادر مسلمانش فریب باشد، در خشم خداوند شب را به صبح می رساند و صبح نیز در خشم خداوند خواهد بود تا زمانی که توبه کند و به سوی خدا بازگردد. و اگر او در چنین حالتی بمیرد، به مرگ غیر اسلامی می میرد.»
رسول الله (صلى الله عليه وآله) همچنین فرمودند: «آگاه باشید، کسی که ما را فریب دهد، از ما نیست»، و این را سه بار تکرار کردند. و افزودند: «کسی که برادر مسلمان خود را فریب دهد، خداوند برکت رزقش را از او می گیرد، معیشت او را فاسد می کند و او را به خودش واگذار می کند.»
در ادامه فرمودند: «هر کس که شنیده ای از فحشای کسی را منتشر کند، مانند کسی است که آن عمل زشت را انجام داده است، و هر کس که شنیده ای از خوبی ها را منتشر کند، مانند کسی است که آن عمل خوب را انجام داده است.»
22530- 12- (5) وَ فِی عُیُونِ الْأَخْبَارِ بِأَسَانِیدَ تَقَدَّمَتْ فِی إِسْبَاغِ
ص: 283
الْوُضُوءِ (1) عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لَیْسَ مِنَّا مَنْ غَشَّ مُسْلِماً أَوْ ضَرَّهُ أَوْ مَاکَرَهُ.
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی الْعُیُوبِ (2).
******
ترجمه:
در این حدیث، امام علی بن موسی الرضا (علیه السلام) از رسول الله (صلى الله عليه وآله) نقل می کنند که:
«از ما نیست کسی که مسلمان را فریب دهد، به اوضرر برساند یا با او دشمنی کند.»
(3) 87 بَابُ تَحْرِیمِ تَشَبُّهِ الرِّجَالِ بِالنِّسَاءِ وَ النِّسَاءِ بِالرِّجَالِ
******
ترجمه:
22531- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَالِمٍ وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ جَمِیعاً عَنْ أَحْمَدَ بْنِ النَّضْرِ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی الْقَاسِمِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی قَتَادَةَ جَمِیعاً عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص فِی حَدِیثٍ لَعَنَ اللَّهُ الْمُحَلِّلَ وَ الْمُحَلَّلَ لَهُ وَ مَنْ تَوَلَّی غَیْرَ مَوَالِیهِ وَ مَنِ ادَّعَی نَسَباً لَا یُعْرَفُ وَ الْمُتَشَبِّهِینَ مِنَ الرِّجَالِ بِالنِّسَاءِ وَ الْمُتَشَبِّهَاتِ مِنَ النِّسَاءِ بِالرِّجَالِ وَ مَنْ أَحْدَثَ حَدَثاً فِی الْإِسْلَامِ أَوْ آوَی مُحْدِثاً وَ مَنْ قَتَلَ غَیْرَ قَاتِلِهِ أَوْ ضَرَبَ غَیْرَ ضَارِبِهِ.
******
ترجمه:
در این حدیث که از امام ابو جعفر (علیه السلام) نقل شده است، رسول الله (صلى الله عليه وآله) فرمودند :لعنت خدا بر محِلّ و محَلَّل له و بر کسی که ولایت غیر از ولی خود را بپذیرد و بر کسی که نسبی را ادعا کند که شناخته نشده باشد و بر مردانی که خود را به زنان شبیه کنند و بر زنانی که خود را به مردان شبیه کنند و بر کسی که در اسلام بدعتی ایجاد کند یا بدعت گذار را پناه دهد و بر کسی که غیر از قاتل خود را بکشد یا غیر از ضرب کننده خود را بزند.
22532- 2- (5) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی الْعِلَلِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِی الْجَوْزَاءِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عُلْوَانَ عَنْ عَمْرِو بْنِ خَالِدٍ عَنْ زَیْدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ ع أَنَّهُ رَأَی رَجُلًا بِهِ تَأْنِیثٌ فِی مَسْجِدِ رَسُولِ اللَّهِ ص- فَقَالَ لَهُ اخْرُجْ مِنْ مَسْجِدِ رَسُولِ اللَّهِ
ص: 284
ص- یَا مَنْ لَعَنَهُ رَسُولُ اللَّهِ ص- ثُمَّ قَالَ عَلِیٌّ ع سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ص یَقُولُ لَعَنَ اللَّهُ الْمُتَشَبِّهِینَ مِنَ الرِّجَالِ بِالنِّسَاءِ وَ الْمُتَشَبِّهَاتِ مِنَ النِّسَاءِ بِالرِّجَالِ.
******
ترجمه:
از زید بن علی، از پدرانش، از علی (علیه السلام) نقل شده که او مردی را در مسجد رسول خدا (صلى الله عليه وآله) دید که ظاهری زنانه داشت، پس به او گفت: «از مسجد رسول خدا بیرون برو، ای کسی که رسول خدا (صلى الله عليه وآله) او را لعنت کرده است.» سپس علی (علیه السلام) گفت: «من از رسول خدا (صلى الله عليه وآله) شنیدم که فرمود: "لعنت خدا بر مردانی که خود را به زنان شبیه می کنند و بر زنانی که خود را به مردان شبیه می کنند."»
22533- 3- (1) قَالَ وَ فِی حَدِیثٍ آخَرَ أَخْرِجُوهُمْ مِنْ بُیُوتِکُمْ فَإِنَّهُمْ أَقْذَرُ شَیْ ءٍ.
******
ترجمه:
در حدیث دیگری آمده است: «آن ها را از خانه های خود بیرون کنید، زیرا آن ها کثیف ترین چیزها هستند.»
22534- 4- (2) وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ عَلِیٍّ ع قَالَ: کُنْتُ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ ص جَالِساً فِی الْمَسْجِدِ حَتَّی أَتَاهُ رَجُلٌ بِهِ تَأْنِیثٌ فَسَلَّمَ عَلَیْهِ فَرَدَّ عَلَیْهِ السَّلَامَ ثُمَّ أَکَبَّ رَسُولُ اللَّهِ ص إِلَی الْأَرْضِ یَسْتَرْجِعُ ثُمَّ قَالَ مِثْلُ هَؤُلَاءِ فِی أُمَّتِی إِنَّهُ لَمْ یَکُنْ مِثْلُ هَؤُلَاءِ فِی أُمَّةٍ إِلَّا عُذِّبَتْ قَبْلَ السَّاعَةِ.
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (3).
******
ترجمه:
با این سند، از علی علیه السلام روایت شده است که فرمود: «من همراه رسول خدا صلی الله علیه وآله در مسجد نشسته بودم تا اینکه مردی که ظاهری زنانه داشت به نزد او آمد و سلام کرد. رسول خدا صلی الله علیه وآله سلام او را پاسخ داد، سپس به زمین افتاد و گفت: شبیه این افراد در امت من، هیچگاه در امتی نبوده است جز اینکه قبل از قیامت عذاب شده اند.»
(4) 88 بَابُ اسْتِحْبَابِ الْإِهْدَاءِ إِلَی الْمُسْلِمِ وَ لَوْ نَبِقاً (5) وَ قَبُولِ هَدِیَّتِهِ
******
ترجمه:
22535- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ
ص: 285
رَسُولُ اللَّهِ ص الْهَدِیَّةُ عَلَی ثَلَاثَةِ وُجُوهٍ هَدِیَّةٌ مُکَافَأَةً وَ هَدِیَّةٌ مُصَانَعَةً وَ هَدِیَّةٌ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (1)
وَ رَوَاهُ فِی الْخِصَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَمِّهِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی الْقَاسِمِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ الْعَبَّاسِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع (2)
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (3).
******
ترجمه:
از سکونی نقل شده است که از امام صادق علیه السلام روایت کرده است که رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمود: «هدیه به سه صورت است: هدیه ای که به عنوان پاداش داده می شود، هدیه ای برای جلب دوستی و رفاقت، و هدیه ای برای خداوند عزّوجلّ.»
22536- 2- (4) وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ: مِنْ تَکْرِمَةِ الرَّجُلِ لِأَخِیهِ الْمُسْلِمِ أَنْ یَقْبَلَ تُحْفَتَهُ وَ یُتْحِفَهُ بِمَا عِنْدَهُ وَ لَا یَتَکَلَّفَ لَهُ شَیْئاً.
******
ترجمه:
با همین سند نقل شده است که امام علیه السلام فرمودند: «از نشانه های احترام مرد به برادر مسلمانش این است که هدیه او را بپذیرد و او را با آنچه در اختیار دارد مهمان کند و برای او کاری اضافی و زحمت زا نکند.»
22537- 3- (5) وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ: لَوْ أُهْدِیَ إِلَیَّ کُرَاعٌ لَقَبِلْتُهُ.
******
ترجمه:
با همین سند نقل شده است که امام علیه السلام فرمودند: «اگر به من پای جانوری هدیه داده شود، آن را قبول می کنم.»
22538- 4- (6) وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع لَأَنْ أُهْدِیَ لِأَخِی الْمُسْلِمِ هَدِیَّةً تَنْفَعُهُ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ أَنْ أَتَصَدَّقَ بِمِثْلِهَا.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ مِثْلَهُ (7).
******
ترجمه:
با همین سند نقل شده است که امیرالمؤمنین علی علیه السلام فرمودند: «هدیه ای که برای برادر مسلمانم ارسال کنم و برای او مفید باشد، برای من محبوب تر از این است که همان مقدار را صدقه دهم.»
22539- 5- (8) وَ بِالْإِسْنَادِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص
ص: 286
تَهَادَوْا تَحَابُّوا تَهَادَوْا فَإِنَّهَا تَذْهَبُ بِالضَّغَائِنِ.
******
ترجمه:
با همین سند نقل شده است که رسول الله صلی الله علیه وآله فرمودند: «هدیه بدهید تا محبت کنید، هدیه بدهید که در دل ها دشمنی ها را می برد.»
22540- 6- (1) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ سَیْفِ بْنِ عَمِیرَةَ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص یَأْکُلُ الْهَدِیَّةَ وَ لَا یَأْکُلُ الصَّدَقَةَ وَ یَقُولُ تَهَادَوْا فَإِنَّ الْهَدِیَّةَ تَسُلُّ السَّخَائِمَ وَ تُجْلِی ضَغَائِنَ الْعَدَاوَةِ وَ الْأَحْقَادَ.
******
ترجمه:
از جابر روایت شده که ابو جعفر علیه السلام فرمودند: «رسول الله صلی الله علیه وآله هدیه می خوردند و صدقه نمی خوردند و می فرمودند: هدیه بدهید، زیرا هدیه کینه ها را می برد و دشمنی ها و حسادت ها را از دل ها پاک می کند.»
22541- 7- (2) وَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْکُوفِیِّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدٍ (3) عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص تَهَادَوْا بِالنَّبِقِ تَحْیَا الْمَوَدَّةُ وَ الْمُوَالاةُ.
******
ترجمه:
از حسین بن زید نقل شده که از امام ابو عبدالله علیه السلام روایت کرده است: «رسول الله صلی الله علیه وآله فرمودند: با خرما (نبق) هدیه دهید، زیرا این عمل مودت و دوستی را زنده می کند و روابط محبت آمیز را تقویت می کند.»
22542- 8- (4) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ مُصْعَبِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ النَّوْفَلِیِّ عَمَّنْ رَفَعَهُ قَالَ: قَدِمَ أَعْرَابِیٌّ بِإِبِلٍ لَهُ عَلَی عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ ص- إِلَی أَنْ قَالَ فَقَالَ اسْتَهْدِنِی یَا رَسُولَ اللَّهِ- قَالَ لَا قَالَ بَلَی یَا رَسُولَ اللَّهِ فَلَمْ یَزَلْ یُکَلِّمُهُ حَتَّی قَالَ أَهْدِ لَنَا نَاقَةً وَ لَا تَجْعَلْهَا وَلِهاً (5).
******
ترجمه:
از مصعب بن عبدالله نوفلی نقل شده که از کسی که روایت را به او رسانده است نقل کرده: «یک بدوی با شترهایش در زمان پیامبر صلی الله علیه وآله به حضور رسول الله آمد و گفت: ای رسول الله، از من هدیه بخواه. پیامبر صلی الله علیه وآله فرمود: نه، او گفت: بله، ای رسول الله. او همچنان ادامه داد تا اینکه پیامبر صلی الله علیه وآله به او فرمود:ازطرف ما یک شتر هدیه بده ولی شیفته آن مشو.
22543- 9- (6) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: قَالَ الصَّادِقُ ع الْهَدِیَّةُ فِی التَّوْرَاةِ عَاقِرٌ عَیْناً (7).
******
ترجمه:
محمد بن علی بن الحسین روایت کرده که امام صادق علیه السلام فرمود: «هدیه در تورات "عاقر چشم" نامیده شده است.»
ص: 287
22544- 10- (1) قَالَ وَ قَالَ ع تَهَادَوْا تَحَابُّوا.
******
ترجمه:
و فرمود: «به یکدیگر هدیه بدهید تا با هم دوست شوید.»
22545- 11- (2) قَالَ وَ قَالَ ع الْهَدِیَّةُ تَسُلُّ السَّخَا (3).
******
ترجمه:
و فرمود: «هدیه، کینه ها را از دل می زداید.»
22546- 12- (4) قَالَ وَ قَالَ ع نِعْمَ الشَّیْ ءُ الْهَدِیَّةُ أَمَامَ الْحَاجَةِ.
******
ترجمه:
و فرمود: «هدیه پیش از درخواست، چیز خوبی است.»
22547- 13- (5) قَالَ وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لَوْ دُعِیتُ إِلَی کُرَاعٍ لَأَجَبْتُ وَ لَوْ أُهْدِیَ إِلَیَّ کُرَاعٌ لَقَبِلْتُ.
******
ترجمه:
و رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «اگر به خوردن دست و پاچه حیوان دعوت شوم، اجابت می کنم و اگر این قسمت به من هدیه شود، آن را می پذیرم.»
22548- 14- (6) قَالَ: وَ أُتِیَ عَلِیٌّ ع بِهَدِیَّةِ النَّیْرُوزِ- فَقَالَ ع مَا هَذَا فَقَالُوا یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ الْیَوْمُ النَّیْرُوزُ- فَقَالَ ع اصْنَعُوا لَنَا کُلَّ یَوْمٍ نَیْرُوزاً.
******
ترجمه:
گفت: هدیه نوروز برای علی علیه السلام آورده شد. آن حضرت پرسید: «این چیست؟» گفتند: «ای امیرالمؤمنین، امروز نوروز است.» پس علی علیه السلام(به شوخی) فرمود: «هر روز را برای ما نوروز قرار دهید.»
22549- 15- (7) قَالَ وَ رُوِیَ أَنَّهُ ع قَالَ: نَوْرُوزُنَا کُلُّ یَوْمٍ.
******
ترجمه:
گفت و روایت شده که او علیه السلام فرمود: «نوروز ما هر روز است.»(تبادل هدیه همه روزه است)
22550- 16- (8) قَالَ وَ قَالَ ع عُدْ مَنْ لَا یَعُودُکَ وَ أَهْدِ إِلَی مَنْ لَا یُهْدِی إِلَیْکَ.
******
ترجمه:
گفت و او علیه السلام فرمود: «عیادت کن کسی را که از تو عیادت نمی کند، و هدیه بده به کسی که به تو هدیه نمی دهد.»
22551- 17- (9) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عَمْرٍو وَ أَنَسِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ ع فِی وَصِیَّةِ النَّبِیِّ ص
ص: 288
لِعَلِیٍّ ع قَالَ: یَا عَلِیُّ لَوْ أُهْدِیَ إِلَیَّ کُرَاعٌ لَقَبِلْتُ وَ لَوْ دُعِیتُ إِلَی ذِرَاعٍ (1) لَأَجَبْتُ.
******
ترجمه:
از انس بن محمد از پدرش از جعفر بن محمد از پدرانش علیهم السلام در وصیت پیامبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام نقل شده که فرمود: «ای علی! اگر حتی پای گوسفندی به من هدیه داده شود، آن را می پذیرم و اگر به میهمانی دست گوسفندی دعوت شوم، آن را اجابت می کنم.»
22552- 18- (2) وَ فِی الْخِصَالِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: نِعْمَ الشَّیْ ءُ الْهَدِیَّةُ أَمَامَ الْحَاجَةِ وَ قَالَ تَهَادَوْا تَحَابُّوا فَإِنَّ الْهَدِیَّةَ تَذْهَبُ بِالضَّغَائِنِ.
وَ قَدْ تَقَدَّمَ فِی مَوَاقِیتِ الصَّلَاةِ بِعِدَّةِ طُرُقٍ عَنْهُمْ ع إِنَّمَا النَّافِلَةُ بِمَنْزِلَةِ الْهَدِیَّةِ مَتَی مَا أُتِیَ بِهَا قُبِلَتْ فَقَدِّمْ مِنْهَا مَا شِئْتَ وَ أَخِّرْ مِنْهَا مَا شِئْتَ (3) أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (4).
******
ترجمه:
از سکونی از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمودند: «هدیه چیزی خوبی است که قبل از نیاز داده شود.» و فرمودند: «به یکدیگر هدیه دهید تا به یکدیگر محبت ورزید، زیرا هدیه، کینه ها را از بین می برد.»
و پیش تر در موضوع اوقات نماز از چند طریق از ایشان علیهم السلام نقل شده است: «نماز نافله مانند هدیه است، هر زمان که آورده شود، پذیرفته می شود؛ پس از آن هر چه خواستی مقدم یا مؤخر کن.»
(5) 89 بَابُ اسْتِحْبَابِ تَعْجِیلِ رَدِّ ظُرُوفِ الْهَدَایَا وَ کَرَاهَةِ رَدِّ هَدِیَّةِ الطِّیبِ وَ الْحَلْوَاءِ
******
ترجمه:
22553- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: قَالَ ع عَجِّلُوا رَدَّ ظُرُوفِ الْهَدَایَا فَإِنَّهُ أَسْرَعُ لِتَوَاتُرِهَا.
******
ترجمه:
محمد بن علی بن حسین نقل کرده که امام علی علیه السلام فرمودند: «در بازگرداندن ظرف های هدایا عجله کنید، زیرا این کار باعث تسریع در انتشار آنها می شود.»
22554- 2- (7) قَالَ: وَ کَانَ ع لَا یَرُدُّ الطِّیبَ وَ الْحَلْوَاءَ.
ص: 289
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی الطَّهَارَةِ (1).
******
ترجمه:
محمد بن علی بن حسین نقل کرده که امام علی علیه السلام فرمودند: «او (امام علی علیه السلام) عطر و شیرینی را رد نمی کرد.»
(2) 90 بَابُ جَوَازِ قَبُولِ هَدِیَّةِ الْکَافِرِ وَ الْمُنَافِقِ وَ عَدَمِ تَحْرِیمِهَا وَ جَوَازِ أَخْذِ أَرْبَابِ الْقُرَی مَا یُهْدِیهِ الْمَجُوسُ إِلَی بُیُوتِ النِّیرَانِ
******
ترجمه:
22555- 1- (3) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ وَ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ الْکَرْخِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ تَکُونُ لَهُ الضَّیْعَةُ الْکَبِیرَةُ فَإِذَا کَانَ یَوْمُ الْمِهْرَجَانِ أَوِ النَّوْرُوزِ- (4) أَهْدَوْا إِلَیْهِ الشَّیْ ءَ لَیْسَ هُوَ عَلَیْهِمْ یَتَقَرَّبُونَ بِذَلِکَ إِلَیْهِ فَقَالَ أَ لَیْسَ هُمْ مُصَلِّینَ قُلْتُ بَلَی قَالَ فَلْیَقْبَلْ هَدِیَّتَهُمْ وَ لْیُکَافِهِمْ فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص قَالَ لَوْ أُهْدِیَ إِلَیَّ کُرَاعٌ لَقَبِلْتُهُ وَ کَانَ ذَلِکَ مِنَ الدِّینِ وَ لَوْ أَنَّ کَافِراً أَوْ مُنَافِقاً أَهْدَی إِلَیَّ وَسْقاً مَا قَبِلْتُ وَ کَانَ ذَلِکَ مِنَ الدِّینِ أَبَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِی زَبْدَ الْمُشْرِکِینَ وَ الْمُنَافِقِینَ وَ طَعَامَهُمْ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ (5)
وَ کَذَا الصَّدُوقُ إِلَی قَوْلِهِ وَ لْیُکَافِهِمْ (6)
******
ترجمه:
ابراهیم کرخی نقل کرده که از امام جعفر صادق علیه السلام سوال کردم درباره مردی که دارای ملک و اموال زیادی است، و زمانی که روز مهرجان یا نوروز می شود، هدیه ای برای او ارسال می شود که این هدیه برای نزدیک شدن به او نیست . امام علیه السلام پاسخ دادند: «آیا آن ها نماز می خوانند؟» گفتم بله، امام فرمودند: «پس باید هدیه شان را بپذیرد و از آن ها قدردانی کند. زیرا رسول الله صلی الله علیه وآله فرمود: اگر به من یک پاچه (کراع) هم هدیه داده شود، آن را می پذیرم، و این جزئی از دین است. اما اگر کافری یا منافقی هدیه ای به من بدهد، حتی اگر یک مقدار شکر (وسق) باشد، من آن را نخواهم پذیرفت، چرا که خداوند عزوجل از من می خواهد که از هدیه های مشرکان و منافقان و طعام آن ها دوری کنم.»
22556- 2- (7) وَ بِالْإِسْنَادِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ سَیْفِ بْنِ عَمِیرَةَ عَنْ أَبِی بَکْرٍ الْحَضْرَمِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ قَالَ: لَمَّا
ص: 290
ظَهَرَ رَسُولُ اللَّهِ ص أَتَاهُ عِیَاضٌ بِهَدِیَّةٍ فَأَبَی رَسُولُ اللَّهِ ص أَنْ یَقْبَلَهَا وَ قَالَ یَا عِیَاضُ لَوْ أَسْلَمْتَ لَقَبِلْتُ هَدِیَّتَکَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَبَی لِی زَبْدَ الْمُشْرِکِینَ ثُمَّ إِنَّ عِیَاضاً بَعْدَ ذَلِکَ أَسْلَمَ وَ حَسُنَ إِسْلَامُهُ- فَأَهْدَی إِلَی رَسُولِ اللَّهِ ص هَدِیَّةً فَقَبِلَهَا مِنْهُ.
******
ترجمه:
ابو بکر حضرمی از امام جعفر صادق علیه السلام نقل کرده که در حدیثی فرمود: زمانی که پیامبر صلی الله علیه وآله ظهور کرد، عیاض هدیه ای به ایشان فرستاد، ولی پیامبر صلی الله علیه وآله از پذیرش آن خودداری کرد و فرمود: «عیاض! اگر مسلمان شده بودی، هدیه ات را می پذیرفتم. زیرا خداوند عزوجل از من می خواهد که هدیه مشرکان را نپذیرم.» سپس عیاض بعد از این واقعه اسلام آورد و اسلام او نیز نیکو شد، و پس از آن، دوباره هدیه ای به پیامبر صلی الله علیه وآله فرستاد و این بار پیامبر هدیه او را پذیرفت.
22557- 3- (1) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ ع قَالَ: قَالَ لَهُ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْقُمِّیُّ إِنَّ لَنَا ضِیَاعاً فِیهَا بُیُوتُ النِّیرَانِ یُهْدِی إِلَیْهَا الْمَجُوسُ الْبَقَرَ وَ الْغَنَمَ وَ الدَّرَاهِمَ فَهَلْ (2) لِأَرْبَابِ الْقُرَی أَنْ یَأْخُذُوا ذَلِکَ وَ لِبُیُوتِ نِیرَانِهِمْ قُوَّامٌ یَقُومُونَ عَلَیْهَا قَالَ لِیَأْخُذْهُ صَاحِبُ الْقُرَی لَیْسَ بِهِ بَأْسٌ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (3).
******
ترجمه:
عبدالله بن مغیره از امام علی بن موسی الرضا علیه السلام نقل کرده است که محمد بن عبدالله قمی به امام گفت: "ما دارای دیاری هستیم که در آن خانه هایی از آتش وجود دارد و مجوس گاوها، گوسفندان و درهم ها را به آنجا هدیه می فرستند. آیا صاحبان روستاها می توانند این هدایا را بگیرند و برای خانه های آتشینی که در آنجا هستند، سرپرستانی هم وجود دارند که بر آن ها نظارت می کنند؟" امام علیه السلام پاسخ داد: "صاحب روستا می تواند آن هدایا را بگیرد و در این کار هیچ اشکالی نیست."
22558- 4- (4) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ بَزِیعٍ عَنِ الرِّضَا ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ مَسْأَلَةٍ کَتَبَ بِهَا إِلَیَّ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْقُمِّیُّ- فَقَالَ لَنَا ضِیَاعٌ وَ ذَکَرَ نَحْوَهُ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ لِیَأْخُذْ أَصْحَابُ الْقُرَی مِنْ ذَلِکَ فَلَا بَأْسَ.
******
ترجمه:
محمد بن اسماعیل بن بزیع از امام علی بن موسی الرضا علیه السلام نقل کرده است که: "من از امام علیه السلام در مورد مسأله ای که محمد بن عبدالله قمی به من نوشت، سؤال کردم. امام علیه السلام پاسخ داد: 'ما دارای دیاری هستیم' و سپس مشابه آنچه که محمد بن عبدالله قمی گفته بود، اما فرمود: 'صاحبان روستاها می توانند از آن چیزی که گفته شد بگیرند و در این کار هیچ اشکالی نیست.'
22559- 5- (5) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ ثُوَیْرِ بْنِ أَبِی فَاخِتَةَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیٍّ ع قَالَ: أَهْدَی کِسْرَی لِلنَّبِیِّ ص فَقَبِلَ مِنْهُ وَ أَهْدَی قَیْصَرُ لِلنَّبِیِّ ص فَقَبِلَ مِنْهُ وَ أَهْدَتْ لَهُ الْمُلُوکُ فَقَبِلَ مِنْهُمْ.
******
ترجمه:
ثویر بن ابی فاخه از پدرش نقل می کند که امام علی علیه السلام فرمود: "کسری برای پیامبر صلی الله علیه وآله هدیه ای فرستاد و پیامبر آن را پذیرفت. همچنین قیصر برای پیامبر صلی الله علیه وآله هدیه ای فرستاد و پیامبر آن را پذیرفت. همچنین پادشاهان دیگر هدیه هایی برای او فرستادند و پیامبر صلی الله علیه وآله آن ها را پذیرفت."
22560- 6- (6) مُحَمَّدُ بْنُ عُمَرَ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ الْکَشِّیُّ فِی کِتَابِ الرِّجَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَسْعُودٍ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ حَفْصٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ
ص: 291
الْقَنْدِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مَهْزِیَارَ قَالَ: کَتَبَ إِلَیْهِ خَیْرَانُ- (1) قَدْ وَجَّهْتُ إِلَیْکَ ثَمَانِیَةَ دَرَاهِمَ کَانَتْ أُهْدِیَتْ إِلَیَّ مِنْ طَرَسُوسَ- دَرَاهِمَ فِیهِمْ (2) وَ کَرِهْتُ أَنَّ أَرُدَّهَا عَلَی صَاحِبِهَا أَوْ أُحْدِثَ فِیهَا حَدَثاً دُونَ أَمْرِکَ فَهَلْ تَأْمُرُنِی فِی قَبُولِ مِثْلِهَا أَمْ لَا لِأَعْرِفَهُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ وَ أَنْتَهِیَ إِلَی أَمْرِکَ فَکَتَبَ وَ قَرَأْتُهُ اقْبَلْ مِنْهُمْ إِذَا أُهْدِیَ إِلَیْکَ دَرَاهِمُ أَوْ غَیْرُهَا فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص- لَمْ یَرُدَّ هَدِیَّةً عَلَی یَهُودِیٍّ وَ لَا نَصْرَانِیٍّ.
وَ عَنْ حَمْدَوَیْهِ وَ إِبْرَاهِیمَ ابْنَیْ نُصَیْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ خَیْرَانَ الْخَادِمِ قَالَ: وَجَّهْتُ إِلَی سَیِّدِی ثَمَانِیَةَ دَرَاهِمَ وَ ذَکَرَ مِثْلَهُ (3)
******
ترجمه:
ابراهیم بن مهزیار نقل می کند که خیران به او نوشت: "من هشت درهم برای شما فرستادم که از طرسوس به من هدیه شده است. در آن درهم ها چیزی است که نمی خواستم آن را به صاحبش بازگردانم یا بدون دستور شما در آن تغییراتی ایجاد کنم. آیا من باید این درهم ها را قبول کنم یا خیر تا از شما دستور بگیرم؟ ان شاءالله، پس از دریافت دستور شما، عمل خواهم کرد."
و در پاسخ به او نوشته شد: "از آنها درهم ها یا هر چیزی که به شما هدیه می شود، بپذیرید. زیرا پیامبر صلی الله علیه وآله هیچ گاه هدیه ای از یهودی ها و مسیحی ها را رد نمی کرد."
(4) 91 بَابُ جَوَازِ قَبُولِ الْهَدِیَّةِ الَّتِی یُرَادُ بِهَا الْعِوَضُ وَ أَنَّهُ یُسْتَحَبُّ التَّعْوِیضُ عَنْهَا وَ لَا یَجِبُ فَإِنْ مَاتَ قَبْلَهُ جَازَ لِصَاحِبِهَا الرُّجُوعُ فِیهَا
******
ترجمه:
22561- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ أَبِی جَرِیرٍ الْقُمِّیِّ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ ع فِی الرَّجُلِ یُهْدِی الْهَدِیَّةَ إِلَی ذِی قَرَابَتِهِ یُرِیدُ الثَّوَابَ وَ هُوَ سُلْطَانٌ فَقَالَ مَا کَانَ لِلَّهِ وَ لِصِلَةِ الرَّحِمِ فَهُوَ جَائِزٌ وَ لَهُ أَنْ یَقْبِضَهَا إِذَا کَانَ لِلثَّوَابِ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ مِثْلَهُ (6).
******
ترجمه:
از ابوجریر قمی نقل شده که از امام کاظم (ع) درباره مردی پرسید که به خویشاوندش هدیه ای می دهد و قصد پاداش دارد، و آن خویشاوند صاحب قدرت (حاکم) است. امام فرمودند: آنچه برای خدا و پیوند خویشاوندی باشد، جایز است و او می تواند آن را بپذیرد، به شرط آنکه برای پاداش باشد.
ص: 292
22562- 2- (1) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ یَحْیَی بْنِ الْمُبَارَکِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: قُلْتُ لَهُ الرَّجُلُ الْفَقِیرُ یُهْدِی إِلَیَّ الْهَدِیَّةَ یَتَعَرَّضُ لِمَا عِنْدِی فَآخُذُهَا وَ لَا أُعْطِیهِ شَیْئاً أَ یَحِلُّ لِی قَالَ نَعَمْ هِیَ لَکَ حَلَالٌ وَ لَکِنْ لَا تَدَعْ أَنْ تُعْطِیَهُ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ مِثْلَهُ (2) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (3).
******
ترجمه:
از اسحاق بن عمار نقل شده که گفت: به امام عرض کردم: مرد فقیری به من هدیه ای می دهد و به آنچه نزد من است امید دارد؛ آیا می توانم هدیه او را بپذیرم و چیزی به او ندهم؟ آیا برای من حلال است؟ امام فرمودند: بله، آن برای تو حلال است، اما سعی کن چیزی به او بدهی.
22563- 3- (4) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ آدَمَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ رَجُلٍ عَنْ عِیسَی بْنِ أَعْیَنَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ أَهْدَی إِلَی رَجُلٍ هَدِیَّةً وَ هُوَ یَرْجُو ثَوَابَهَا فَلَمْ یُثِبْهُ صَاحِبُهَا حَتَّی هَلَکَ وَ أَصَابَ الرَّجُلُ هَدِیَّتَهُ بِعَیْنِهَا أَ لَهُ أَنْ یَرْتَجِعَهَا إِنْ قَدَرَ عَلَی ذَلِکَ قَالَ لَا بَأْسَ أَنْ یَأْخُذَهُ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عِیسَی بْنِ أَعْیَنَ (5)
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی بَعْضِ الْمَقْصُودِ (6).
******
ترجمه:
از عیسی بن أعین نقل شده که گفت: از امام صادق (ع) درباره مردی پرسیدم که به فرد دیگری هدیه ای داد، به امید آنکه پاداشی از او بگیرد؛ ولی آن شخص تا زمان مرگش به او پاداشی نداد و مرد همان هدیه را یافت. آیا می تواند اگر توانست، هدیه اش را پس بگیرد؟ امام فرمودند: اشکالی ندارد که آن را بگیرد.
(7) 92 بَابُ أَنَّ مَنْ أُهْدِیَ إِلَیْهِ طَعَامٌ أَوْ فَاکِهَةٌ وَ عِنْدَهُ قَوْمٌ اسْتُحِبَّ لَهُ مُشَارَکَتُهُمْ فِی ذَلِکَ وَ إِطْعَامُهُمْ
******
ترجمه:
22564- 1- (8) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ
ص: 293
مُحَمَّدٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبَانٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عُمَرَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: قَالَ: جُلَسَاءُ الرَّجُلِ شُرَکَاؤُهُ فِی الْهَدِیَّةِ.
******
ترجمه:
از محمد بن مسلم نقل شده که گفت: (امام) فرمودند: هم نشینان فرد، در هدیه با او شریک هستند.
22565- 2- (1) وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی رَفَعَهُ قَالَ: إِذَا أُهْدِیَ إِلَی الرَّجُلِ هَدِیَّةُ طَعَامٍ وَ عِنْدَهُ قَوْمٌ فَهُمْ شُرَکَاؤُهُ فِیهَا (2) الْفَاکِهَةُ وَ غَیْرُهَا.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ (3)
وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا نَحْوَهُ (4).
******
ترجمه:
از عثمان بن عیسی به صورت مرسل نقل شده که گفت: هنگامی که به فردی هدیه ای از خوراکی داده شود و گروهی نزد او باشند، آنان در آن (خوراکی و) میوه و غیره با او شریک هستند.
(5) 93 بَابُ أَنَّهُ لَا یَجُوزُ أَنْ یُصَالِحَ السُّلْطَانُ بِشَیْ ءٍ عَمَّا یَأْخُذُهُ مِنَ الْجِزْیَةِ وَ یَأْخُذَ مِنْهُمْ أَکْثَرَ مِنْ ذَلِکَ
******
ترجمه:
22566- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ الْکَرْخِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ لَهُ قَرْیَةٌ عَظِیمَةٌ وَ لَهُ فِیهَا عُلُوجٌ یَأْخُذُ مِنْهُمُ السُّلْطَانُ خَمْسِینَ دِرْهَماً وَ بَعْضِهِمْ ثَلَاثِینَ وَ أَقَلَّ وَ أَکْثَرَ مَا تَقُولُ إِنْ صَالَحَ عَنْهُمُ السُّلْطَانَ أَعْنِی صَاحِبَ الْقَرْیَةِ بِشَیْ ءٍ وَ یَأْخُذُ هُوَ مِنْهُمْ أَکْثَرَ مِمَّا یُعْطِی السُّلْطَانَ قَالَ قَالَ هَذَا حَرَامٌ.
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ مِثْلَهُ (7) وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ وَ أَحْمَدَ بْنِ
ص: 294
مُحَمَّدٍ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ مِثْلَهُ (1).
******
ترجمه:
از ابراهیم کرخی نقل شده که گفت: از امام صادق (ع) درباره مردی پرسیدم که روستای بزرگی دارد و در آن روستا افراد غیرمسلمانی هستند که حاکم از برخی از آن ها پنجاه درهم و از برخی دیگر سی درهم و کمتر یا بیشتر می گیرد. نظرتان چیست اگر صاحب روستا ازطرف آنها با حاکم مصالحه کند و مبلغی بپردازد، ولی خودش از آن ها بیش از آنچه به حاکم می دهند بگیرد؟ امام فرمودند: این کار حرام است.
22567- 2- (2) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ: فِی الْقَبَالَةِ أَنْ یَأْتِیَ الرَّجُلُ الْأَرْضَ الْخَرِبَةَ فَیَتَقَبَّلَهَا مِنْ أَهْلِهَا وَ لَا یُدْخِلَ الْعُلُوجَ فِی شَیْ ءٍ مِنَ الْقَبَالَةِ فَإِنَّ ذَلِکَ لَا یَحِلُّ الْحَدِیثَ.
******
ترجمه:
از حلبی از امام صادق (ع) نقل شده که فرمودند: در مورد اجاره گرفتن زمین مخروبه، این گونه است که مردی به سراغ زمین مخروبه می رود و آن را از صاحبانش اجاره می گیرد، اما نباید افراد غیرمسلمان را در بخشی از این اجاره شریک کند؛ زیرا این کار حلال نیست.
22568- 3- (3) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَا بَأْسَ بِقَبَالَةِ الْأَرْضِ مِنْ أَهْلِهَا عِشْرِینَ سَنَةً أَوْ أَقَلَّ مِنْ ذَلِکَ أَوْ أَکْثَرَ فَیَعْمُرُهَا وَ یُؤَدِّی مَا خُرِّجَ عَلَیْهَا وَ لَا یُدْخِلُ الْعُلُوجَ فِی شَیْ ءٍ مِنَ الْقَبَالَةِ لِأَنَّهُ لَا یَحِلُّ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ (4)
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی الْمُزَارَعَةِ (5).
******
ترجمه:
از حلبی از امام صادق (ع) نقل شده که فرمودند: اشکالی ندارد که کسی زمین را از صاحبانش به مدت بیست سال یا کمتر یا بیشتر اجاره کند، آن را آباد سازد و مالیاتی را که بر آن قرار داده شده بپردازد؛ اما نباید افراد غیرمسلمان را در بخشی از این اجاره شریک کند، زیرا این کار حلال نیست.
(6) 94 بَابُ تَحْرِیمِ عَمَلِ الصُّوَرِ الْمُجَسَّمَةِ وَ التَّمَاثِیلِ ذَوَاتِ الْأَرْوَاحِ خَاصَّةً وَ اللَّعِبِ بِهَا وَ جَوَازِ افْتِرَاشِهَا
******
ترجمه:
22569- 1- (7) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ
ص: 295
مُحَمَّدٍ (1) عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ أَبِی الْعَبَّاسِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ یَعْمَلُونَ لَهُ ما یَشاءُ مِنْ مَحارِیبَ وَ تَماثِیلَ (2) فَقَالَ وَ اللَّهِ مَا هِیَ تَمَاثِیلَ الرِّجَالِ وَ النِّسَاءِ وَ لَکِنَّهَا الشَّجَرُ وَ شِبْهُهُ.
أَحْمَدُ بْنُ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِیُّ فِی الْمَحَاسِنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ مِثْلَهُ (3).
******
ترجمه:
از ابو العباس از امام صادق (ع) نقل شده که درباره آیه ی «برای او هر چه می خواست می ساختند، از محراب ها و تماثیل» (سبأ: 13) فرمودند: به خدا سوگند، آن ها مجسمه های مردان و زنان نبودند، بلکه (مجسمه هایی از) درخت و مانند آن بودند.
22570- 2- (4) وَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: لَا بَأْسَ بِتَمَاثِیلِ الشَّجَرِ.
******
ترجمه:
از زراره از امام باقر (ع) نقل شده که فرمودند: مجسمه های درخت اشکالی ندارد.
22571- 3- (5) وَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ حَرِیزٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ تَمَاثِیلِ الشَّجَرِ وَ الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ فَقَالَ لَا بَأْسَ مَا لَمْ یَکُنْ شَیْئاً مِنَ الْحَیَوَانِ.
******
ترجمه:
از محمد بن مسلم نقل شده که گفت: از امام صادق (ع) درباره مجسمه های درختان و خورشید و ماه پرسیدم. امام فرمودند: اشکالی ندارد، به شرطی که چیزی از حیوانات نباشد.
22572- 4- (6) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّا نَبْسُطُ عِنْدَنَا الْوَسَائِدَ فِیهَا التَّمَاثِیلُ وَ نَفْتَرِشُهَا فَقَالَ لَا بَأْسَ بِمَا یُبْسَطُ مِنْهَا وَ یُفْتَرَشُ وَ یُوطَأُ إِنَّمَا یُکْرَهُ مِنْهَا مَا نُصِبَ عَلَی الْحَائِطِ وَ السَّرِیرِ.
******
ترجمه:
از ابی بصیر نقل شده که گفت: به امام صادق (ع) گفتم: ما در نزد خود بالش هایی می گسترانیم که در آن ها تصاویری وجود دارد و آن ها را می فرشیم. امام فرمودند: اشکالی ندارد که از آن ها برای فرش کردن و قدم گذاشتن استفاده کنید، بلکه آنچه که از آن ها در کنار دیوار یا بر تخت قرار داده شده، مکروه است.
حَمْزَةَ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ ع وَ هُوَ جَالِسٌ عَلَی نُمْرُقَةٍ (1) فَقَالَ یَا جَارِیَةُ هَاتِی النُّمْرُقَةَ.
******
ترجمه:
از حمزه نقل شده که گفت: وارد شدم بر علی بن حسین (ع) در حالی که بر بالشتی نشسته بود. امام فرمودند: ای کنیز، آن بالشت را بیاور.
22574- 6- (2) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ شُعَیْبِ بْنِ وَاقِدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدٍ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ ع فِی حَدِیثِ الْمَنَاهِی قَالَ: نَهَی رَسُولُ اللَّهِ ص عَنِ التَّصَاوِیرِ وَ قَالَ مَنْ صَوَّرَ صُورَةً کَلَّفَهُ اللَّهُ تَعَالَی یَوْمَ الْقِیَامَةِ- أَنْ یَنْفُخَ فِیهَا وَ لَیْسَ بِنَافِخٍ وَ نَهَی أَنْ یُحْرَقَ شَیْ ءٌ مِنَ الْحَیَوَانِ بِالنَّارِ وَ نَهَی عَنِ التَّخَتُّمِ بِخَاتَمِ صُفْرٍ أَوْ حَدِیدٍ وَ نَهَی أَنْ یُنْقَشَ شَیْ ءٌ مِنَ الْحَیَوَانِ عَلَی الْخَاتَمِ.
******
ترجمه:
از حسین بن زید نقل شده که از امام صادق (ع) از پدرانشان در حدیث مناهی فرمودند: پیامبر اکرم (ص) از تصاویر کشیدن نهی فرمودند و گفتند: هر کسی که تصویری بکشد، خداوند در روز قیامت او را موظف می کند که در آن تصویر نفخ کند، در حالی که قادر به نفخ نخواهد بود. همچنین ایشان نهی فرمودند که چیزی از حیوانات با آتش سوزانده شود، نهی فرمودند از استفاده از انگشتر از جنس طلا یا آهن، و نهی فرمودند که تصویری از حیوانات بر انگشتر نقش شود.
22575- 7- (3) وَ فِی الْخِصَالِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الْمِیثَمِیِّ عَنْ هِشَامِ بْنِ أَحْمَرَ وَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْکَانَ جَمِیعاً عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ ثَلَاثَةٌ یُعَذَّبُونَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ- مَنْ صَوَّرَ صُورَةً مِنَ الْحَیَوَانِ یُعَذَّبُ حَتَّی یَنْفُخَ فِیهَا وَ لَیْسَ بِنَافِخٍ فِیهَا وَ الْمُکَذَّبُ فِی مَنَامِهِ یُعَذَّبُ حَتَّی یَعْقِدَ بَیْنَ شَعِیرَتَیْنِ وَ لَیْسَ بِعَاقِدٍ بَیْنَهُمَا وَ الْمُسْتَمِعُ إِلَی حَدِیثِ قَوْمٍ وَ هُمْ لَهُ کَارِهُونَ یُصَبُّ فِی أُذُنِهِ الْآنُکُ وَ هُوَ الْأُسْرُبُّ (4).
******
ترجمه:
از محمد بن مروان نقل شده که از امام صادق (ع) شنیدم که فرمودند: سه نفر هستند که در روز قیامت عذاب خواهند شد:
کسی که تصویری از حیوانات بکشد، عذاب خواهد شد تا اینکه در آن تصویر نفخ کند، در حالی که قادر به نفخ نخواهد بود.
کسی که در خواب خود دروغ بگوید، عذاب خواهد شد تا اینکه بتواند میان دو رشته موی سر خود گره بزند، در حالی که قادر به این کار نخواهد بود.
کسی که به سخنان گروهی گوش دهد، در حالی که آن ها از شنیدن سخنان او ناراضی هستند، در گوش او ماده ای بسیار آزاردهنده ریخته خواهد شد که به آن "الآنک" یا "الأسربّ" گفته می شود.
22576- 8- (5) وَ فِی عِقَابِ الْأَعْمَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ مِثْلَهُ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ وَ الْمُسْتَمِعُ مِنْ (6) قَوْمٍ.
******
ترجمه:
از یعقوب بن یزید نقل شده که به مشابه آنچه پیش تر آمده است، ولی در آن به جای عبارت "به سخنان گروهی گوش دهد"، به این شکل آمده است: "و کسی که از قومی بشنود".
22577- 9- (7) وَ فِی الْخِصَالِ عَنِ الْخَلِیلِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ
ص: 297
الدُّبَیْلِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ سُفْیَانَ عَنْ أَیُّوبَ السَّخْتِیَانِیِّ عَنْ عِکْرِمَةَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ صَوَّرَ صُورَةً عُذِّبَ وَ کُلِّفَ أَنْ یَنْفُخَ فِیهَا وَ لَیْسَ بِفَاعِلٍ وَ مَنْ کَذَبَ فِی حُلُمِهِ عُذِّبَ وَ کُلِّفَ أَنْ یَعْقِدَ بَیْنَ شَعِیرَتَیْنِ وَ لَیْسَ بِفَاعِلٍ وَ مَنِ اسْتَمَعَ إِلَی حَدِیثِ قَوْمٍ وَ هُمْ لَهُ کَارِهُونَ یُصَبُّ فِی أُذُنَیْهِ الْآنُکُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ قَالَ سُفْیَانُ الْآنُکُ الرَّصَاصُ.
******
ترجمه:
از ابن عباس نقل شده که گفت: رسول الله (ص) فرمودند:
کسی که تصویری بکشد، عذاب خواهد شد و موظف خواهد بود که در آن نفخ کند، در حالی که قادر به این کار نخواهد بود.
کسی که در خواب خود دروغ بگوید، عذاب خواهد شد و موظف خواهد بود که میان دو رشته موی سر خود گره بزند، در حالی که قادر به این کار نخواهد بود.
کسی که به سخنان گروهی گوش دهد، در حالی که آن ها از شنیدن سخنان او ناراضی هستند، در روز قیامت در گوش او ماده ای به نام "الآنک" ریخته خواهد شد.
سفیان گفته است که "الآنک" همان سرب است.
22578- 10- (1) عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ جَدِّهِ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِیهِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ التَّمَاثِیلِ هَلْ یَصْلُحُ أَنْ یُلْعَبَ بِهَا قَالَ لَا.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی الْمَسَاکِنِ (2) وَ فِی لِبَاسِ الْمُصَلِّی (3) وَ فِی مَکَانِ الْمُصَلِّی (4).
******
ترجمه:
از علی بن جعفر نقل شده که از برادرش موسی بن جعفر (ع) پرسیدم: آیا مجسمه ها مناسب هستند که با آن ها بازی کنند؟ امام (ع) فرمودند: نه.
22579- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ سَیْفٍ عَنْ أَبِی بَکْرٍ عَنِ الْمُعَلَّی بْنِ خُنَیْسٍ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع خُذْ مَالَ النَّاصِبِ حَیْثُ مَا وَجَدْتَ
ص: 298
وَ ادْفَعْ إِلَیْنَا الْخُمُسَ.
******
ترجمه:
از معلّی بن خنیس نقل شده که گفت: امام صادق (ع) فرمودند: مال دشمنان اهل بیت (ناصبیها) را از هر کجا که پیدا کردی بگیر و خمس آن را به ما بده.
22580- 2- (1) وَ عَنْهُ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ یَحْیَی بْنِ الْمُبَارَکِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَالُ النَّاصِبِ وَ کُلُّ شَیْ ءٍ یَمْلِکُهُ حَلَالٌ لَکَ إِلَّا امْرَأَتَهُ فَإِنَّ نِکَاحَ أَهْلِ الشِّرْکِ جَائِزٌ وَ ذَلِکَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص قَالَ لَا تَسُبُّوا أَهْلَ الشِّرْکِ فَإِنَّ لِکُلِّ قَوْمٍ نِکَاحاً وَ لَوْ لَا أَنَّا نَخَافُ عَلَیْکُمْ أَنْ یُقْتَلَ رَجُلٌ مِنْکُمْ بِرَجُلٍ مِنْهُمْ وَ رَجُلٌ مِنْکُمْ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ رَجُلٍ مِنْهُمْ وَ مِائَةِ أَلْفٍ مِنْهُمْ لَأَمَرْنَاکُمْ بِالْقَتْلِ لَهُمْ وَ لَکِنْ ذَلِکَ إِلَی الْإِمَامِ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی بَعْضِ الْمَقْصُودِ فِی الْخُمُسِ (2) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ فِی الْحُدُودِ (3) وَ الدِّیَاتِ (4) وَ غَیْرِ ذَلِکَ (5).
******
ترجمه:
از اسحاق بن عمار نقل شده که گفت: امام صادق (ع) فرمودند: مال ناصب و هر چیزی که او مالک است، برای شما حلال است، جز همسرش، چرا که نکاح اهل شرک جایز است. همچنین امام (ع) فرمودند: رسول الله (ص) فرمودند: به اهل شرک سب نزنید(نگوئید زنا زاده)، زیرا هر قومی نکاح خاص خود را دارند. اگر ما نگران نبودیم که ممکن است یکی از شما به دست یکی از آن ها کشته شود، و یکی از شما بهتر از هزار نفر از آن ها و بهتر از صد هزار نفر از آن ها است، به شما دستور می دادیم که آن ها را بکشید، اما این موضوع به امام مربوط است.
(6) 96 بَابَ جَوَازِ بَیْعِ الْمَمْلُوکِ الْمَوْلُودِ مِنَ الزِّنَا وَ شِرَائِهِ وَ اسْتِرْقَاقِهِ عَلَی کَرَاهِیَةٍ وَ عَدَمِ جَوَازِ بَیْعِ اللَّقِیطِ فِی دَارِ الْإِسْلَامِ
******
ترجمه:
22581- 1- (7) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع وَلَدُ الزِّنَا یُبَاعُ وَ یُشْتَرَی وَ یُسْتَخْدَمُ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ فَیُسْتَنْکَحُ قَالَ نَعَمْ وَ لَا تَطْلُبْ وَلَدَهَا.
******
ترجمه:
از عبدالله بن سنان نقل شده که گفت: از امام صادق (ع) پرسیدم: آیا فرزند زنا قابل خرید و فروش است و می توان از او استفاده کرد؟ امام (ع) فرمودند: بله. گفتم: آیا می توان با او ازدواج کرد؟ امام (ع) فرمودند: بله، اما نباید فرزند او را طلب کنی.
ص: 299
22582- 2- (1) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَحَدِهِمَا ع قَالَ: فِی لَقِیطَةٍ وُجِدَتْ قَالَ حُرَّةٌ لَا تُبَاعُ وَ لَا تُشْتَرَی وَ إِنْ کَانَ وُلِدَ مَمْلُوکٌ لَکَ مِنَ الزِّنَا فَأَمْسِکْ أَوْ بِعْ إِنْ أَحْبَبْتَ هُوَ مَمْلُوکٌ لَکَ.
******
ترجمه:
از زراره نقل شده که یکی از امامان (ع) فرمود: در مورد لقیطه ای(شخصی) که پیدا شده، گفته شد که او آزاد است و نه فروخته می شود و نه خریداری می شود. اما اگر فرزند زنا از یک کنیزت باشد، می توان او را نگه داشت یا اگر خواستی، او را فروخت؛ زیرا او مملوک (برده) شماست.
22583- 3- (2) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ قَالَ: سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ وَلَدِ الزِّنَا أَ یُبَاعُ أَوْ یُسْتَخْدَمُ قَالَ نَعَمْ إِلَّا جَارِیَةً لَقِیطَةً فَإِنَّهَا لَا تُشْتَرَی.
******
ترجمه:
از حماد از حلبی نقل شده که گفت: از امام صادق (ع) درباره فرزند زنا پرسیده شد که آیا او قابل خرید و فروش یا استفاده است؟ امام (ع) فرمودند: بله، جز در مورد کنیزی که لقیطه باشد؛ زیرا او قابل خریداری نیست.
22584- 4- (3) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَنْبَسَةَ بْنِ مُصْعَبٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ جَارِیَةٌ لِی زَنَتْ أَبِیعُ وَلَدَهَا قَالَ نَعَمْ قُلْتُ أَحُجُّ بِثَمَنِهَا (4) قَالَ نَعَمْ.
******
ترجمه:
از عنبسه بن مصعب نقل شده که گفت: از امام صادق (ع) پرسیدم: اگر کنیزی از من زنا کند، آیا می توانم فرزند او را بفروشم؟ امام (ع) فرمودند: بله. گفتم: آیا می توانم با پول به دست آمده از فروش او حج کنم؟ امام (ع) فرمودند: بله.
22585- 5- (5) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا ع فِی الرَّجُلِ یَشْتَرِی الْجَارِیَةَ أَوْ یَتَزَوَّجُهَا لِغَیْرِ رِشْدَةٍ وَ یَتَّخِذُهَا لِنَفْسِهِ قَالَ إِنْ لَمْ یَخَفِ الْعَیْبَ عَلَی وُلْدِهِ فَلَا بَأْسَ.
******
ترجمه:
از محمد بن مسلم نقل شده که یکی ازدو امام علیهما السلام درمورد مردی کنیزی بخرد یا با او ازدواج کند به نیت غیر از صلاح و اصلاح، و او را برای خود استفاده کند فرمودند: اگر ترسی از عیب و نقص بر نسل خود نداشته باشد، اشکالی ندارد.
22586- 6- (6) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ صَفْوَانَ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ یَعْنِی عَبْدَ اللَّهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ وَلَدِ الزِّنَا أَ یُشْتَرَی وَ یُسْتَخْدَمُ وَ یُبَاعُ فَقَالَ نَعَمْ.
******
ترجمه:
از ابن سنان (عبدالله) نقل شده که از امام صادق (ع) پرسید: آیا فرزند زنا می تواند خرید و فروش شود و به کار گرفته شود؟ امام (ع) فرمودند: بله.
22587- 7- (7) وَ عَنْهُ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ أَبَانٍ عَمَّنْ أَخْبَرَهُ عَنْ أَبِی
ص: 300
عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ وَلَدِ الزِّنَا أَشْتَرِیهِ أَوْ أَبِیعُهُ أَوْ أَسْتَخْدِمُهُ فَقَالَ اشْتَرِهِ وَ اسْتَرِقَّهُ وَ اسْتَخْدِمْهُ وَ بِعْهُ فَأَمَّا اللُّقَطَةُ فَلَا تَشْتَرِهِ.
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّی بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبَانٍ مِثْلَهُ (1).
******
ترجمه:
از ابان نقل شده که از امام صادق (ع) سوال شد: آیا می توانم فرزند زنا را بخرم، بفروشم یا از او استفاده کنم؟ امام (ع) پاسخ دادند: آن را بخر، به کار گیر و بفروش، اما در مورد لقطة (شخص پیدا شده)، آن را نخر.
22588- 8- (2) وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِی الْجَهْمِ عَنْ أَبِی خَدِیجَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ لَا یَطِیبُ وَلَدُ الزِّنَا أَبَداً وَ لَا یَطِیبُ ثَمَنُهُ أَبَداً.
أَقُولُ: حَمَلَهُ الشَّیْخُ عَلَی الْکَرَاهَةِ لِمَا تَقَدَّمَ (3).
******
ترجمه:
از ابو خدیجه نقل شده که امام صادق (ع) فرمودند: "فرزند زنا هرگز طیب (پاک) نمی شود و نه قیمت آن (ثمن) هرگز طیب خواهد بود."
می گویم : مرحوم شیخ این سخن را بر اساس کراهت حمل کرده است که به واسطه مطالب پیشین در این زمینه، این نظر صادر شده است.
22589- 9- (4) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی الْجَهْمِ عَنْ أَبِی خَدِیجَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ لَا یَطِیبُ وَلَدُ الزِّنَا أَبَداً وَ لَا یَطِیبُ ثَمَنُهُ وَ الْمِمْزِیزُ (5) لَا یَطِیبُ إِلَی سَبْعَةِ آبَاءٍ فَقِیلَ أَیُّ شَیْ ءٍ الْمِمْزِیزُ قَالَ الَّذِی یَکْتَسِبُ مَالًا مِنْ غَیْرِ حِلِّهِ فَیَتَزَوَّجُ أَوْ یَتَسَرَّی فَیُولَدُ لَهُ فَذَاکَ الْوَلَدُ هُوَ الْمِمْزِیزُ (6).
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ مِثْلَهُ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ الْمِمْزَارُ (7) بَدَلَ الْمِمْزِیزِ (8)
******
ترجمه:
در روایت ابو خدیجه آمده است که امام صادق (ع) فرمودند: "فرزند زنا هرگز طیب (پاک) نمی شود وقیمت آن (ثمن) هرگز طیب نخواهد بود. و مَمْزِیز (فرد ممزوج) هم طیب نمی شود تا هفت نسل. سپس پرسیده شد: مَمْزِیز یعنی چه؟ امام فرمودند: کسی که مال را از راه حلال کسب نکرده و سپس ازدواج می کند یا به برده داری می پردازد و از او فرزندی به دنیا می آید، آن فرزند مَمْزِیز است."
22590- 10- (9) وَ عَنْهُ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ مُثَنًّی الْحَنَّاطِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ تَکُونُ لِیَ الْمَمْلُوکَةُ
ص: 301
مِنَ الزِّنَا أَحُجُّ مِنْ ثَمَنِهَا وَ أَتَزَوَّجُ فَقَالَ لَا تَحُجَّ مِنْ ثَمَنِهَا وَ لَا تَزَوَّجْ مِنْهُ.
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ مِثْلَ الَّذِی قَبْلَهُ (1) أَقُولُ: حَمَلَهُ الشَّیْخُ عَلَی الْکَرَاهَةِ أَیْضاً لِمَا مَرَّ (2) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی النِّکَاحِ (3) وَ اللُّقَطَةِ (4).
******
ترجمه:
در این روایت از ابو بصیر از امام صادق (ع) آمده است که او از امام پرسید: "آیا می توانم از پول فروش یک کنیز زنازاده برای انجام حج استفاده کنم و یا از او ازدواج کنم؟" امام صادق (ع) پاسخ دادند: "نه، از پول او برای حج استفاده نکن و نه با او ازدواج کن."
می گویم : مرحوم شیخ آنرا برکراهت حمل کرده اند .
22591- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَا یَصْلُحُ لِبَاسُ الْحَرِیرِ وَ الدِّیبَاجِ فَأَمَّا بَیْعُهُ فَلَا بَأْسَ بِهِ.
******
ترجمه:
در این روایت از سماعة بن مهران از امام صادق (ع) آمده است که امام فرمودند: "پوشیدن لباس حرير و ديباج (پارچه های نرم و با ارزش) برای مردان مناسب نیست، اما فروش آن اشکالی ندارد."
22592- 2- (7) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ حُمَیْدِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ غَیْرِ وَاحِدٍ عَنْ أَبَانٍ الْأَحْمَرِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنِ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: لَا یَصْلُحُ لِبَاسُ الْحَرِیرِ وَ الدِّیبَاجِ فَأَمَّا بَیْعُهُمَا فَلَا بَأْسَ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (8).
******
ترجمه:
در این روایت از محمد بن مسلم از امام محمد باقر (ع) آمده است که امام فرمودند: "پوشیدن لباس حرير و ديباج برای مردان مناسب نیست، اما فروش آن ها اشکالی ندارد."
ص: 302
22593- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَی عَنْ أَیُّوبَ بْنِ نُوحٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: نَهَی رَسُولُ اللَّهِ ص أَنْ یُؤْکَلَ مَا تَحْمِلُهُ النَّمْلَةُ بِفِیهَا وَ قَوَائِمِهَا.
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ (3).
******
ترجمه:
در این روایت از عبیدالله حلبی از امام جعفر صادق (ع) آمده است که رسول الله (ص) نهی کرده اند از خوردن چیزی که مورچه ها آن را با دهان و پاهای خود حمل کرده اند.
(4) 99 بَابُ تَحْرِیمِ الْغِنَاءِ حَتَّی فِی الْقُرْآنِ وَ تَعْلِیمِهِ وَ أُجْرَتِهِ وَ الْغِیبَةِ وَ النَّمِیمَةِ
******
ترجمه:
22594- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی الْبِلَادِ عَنْ زَیْدٍ الشَّحَّامِ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع بَیْتُ الْغِنَاءِ لَا تُؤْمَنُ فِیهِ الْفَجِیعَةُ وَ لَا تُجَابُ فِیهِ الدَّعْوَةُ وَ لَا یَدْخُلُهُ الْمَلَکُ.
******
ترجمه:
این روایت از زید شحام نقل شده که امام جعفر صادق (ع) فرموده اند: "خانه ای که در آن موسیقی باشد، در آن فاجعه ها پیش می آید، دعاها در آن اجابت نمی شود و ملک (فرشته) به آن وارد نمی شود."
22595- 2- (6) وَ بِالْإِسْنَادِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ جَمِیعاً عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ عَنْ دُرُسْتَ عَنْ زَیْدٍ الشَّحَّامِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ اجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ (7) قَالَ قَوْلُ
ص: 303
الزُّورِ الْغِنَاءُ.
******
ترجمه:
این روایت از زید شحام نقل شده که از امام جعفر صادق (ع) پرسیده اند درباره آیه قرآن: "و اجتنبوا قول الزور" (سوره حج، آیه 30) که در آن خداوند از اجتناب از سخن دروغ و فریب می فرماید. امام صادق (ع) در پاسخ فرمودند که "قول الزور" به معنای "غناء" (موسیقی و آواز خوانی) است.
22596- 3- (1) وَ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ الْخَرَّازِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی الصَّبَّاحِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ لا یَشْهَدُونَ الزُّورَ (2) قَالَ الْغِنَاءُ.
******
ترجمه:
این روایت که از ابی صباح نقل شده، از امام جعفر صادق (ع) درباره تفسیر آیه قرآن در سوره فرقان، آیه 72 نقل می کند که در آن خداوند می فرماید: "لا یَشْهَدُونَ الزُّورَ" (یعنی آنها که دروغ و فریب را شهادت نمی دهند). امام صادق (ع) در پاسخ به این سوال که منظور از "الزور" چیست، فرمودند: "الْغِنَاءُ" (غناء یا موسیقی).
22597- 4- (3) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَمَّرِ بْنِ خَلَّادٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا ع قَالَ: خَرَجْتُ وَ أَنَا أُرِیدُ دَاوُدَ بْنَ عِیسَی بْنِ عَلِیٍّ- وَ کَانَ یَنْزِلُ بِئْرَ مَیْمُونٍ وَ عَلَیَّ ثَوْبَانِ غَلِیظَانِ فَلَقِیتُ امْرَأَةً عَجُوزاً وَ مَعَهَا جَارِیَتَانِ فَقُلْتُ یَا عَجُوزُ أَ تُبَاعُ هَاتَانِ الْجَارِیَتَانِ فَقَالَتْ نَعَمْ وَ لَکِنْ لَا یَشْتَرِیهِمَا مِثْلُکَ قُلْتُ وَ لِمَ قَالَتْ لِأَنَّ إِحْدَاهُمَا مُغَنِّیَةٌ وَ الْأُخْرَی زَامِرَةٌ الْحَدِیثَ.
******
ترجمه:
این روایت از معمر بن خلاّد، از امام علی بن موسی الرضا (ع) نقل می کند که ایشان به قصد ملاقات با داوود بن عیسی بن علی به بیرِ میمون رفتند و در مسیر با یک زن مسن و دو کنیز روبه رو شدند. امام از آن زن پرسیدند که آیا این دو کنیز فروخته می شوند؟ او پاسخ داد که بله، اما افرادی مانند امام نمی توانند آنها را بخرند. وقتی امام علت را پرسید، زن توضیح داد که یکی از این کنیزان خواننده (مغنّیه) است و دیگری نوازنده (زامره) است.
22598- 5- (4) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ وَ أَبِی الصَّبَّاحِ الْکِنَانِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ الَّذِینَ لا یَشْهَدُونَ الزُّورَ (5) قَالَ (6) الْغِنَاءُ.
******
ترجمه:
این روایت از ابو الصباح کِنانی، از امام ابو عبد الله جعفر صادق (ع) نقل شده است که در تفسیر آیه ی قرآن کریم:
"وَالَّذِينَ لَا يَشْهَدُونَ الزُّورَ" (الفرقان، آیه 72)
حضرت امام (ع) فرموده اند که "الزُّور" به معنای غناء (موسیقی و آواز) است.
22599- 6- (7) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع
ص: 304
قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ الْغِنَاءُ مِمَّا وَعَدَ اللَّهُ عَلَیْهِ النَّارَ وَ تَلَا هَذِهِ الْآیَةَ وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْتَرِی لَهْوَ الْحَدِیثِ لِیُضِلَّ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَ یَتَّخِذَها هُزُواً أُولئِکَ لَهُمْ عَذابٌ مُهِینٌ (1).
******
ترجمه:
در این روایت که از محمد بن مسلم نقل شده است، امام ابو جعفر (ع) بیان می دارند که غناء (موسیقی و آواز) از جمله کارهایی است که خداوند برای آن عذاب آتش را وعده داده است. سپس امام (ع) این آیه از قرآن را می خوانند:
"وَمِنَ النَّاسِ مَن يَشْتَرِي لَهْوَ الْحَدِيثِ لِيُضِلَّ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَيَتَّخِذَهَا هُزُؤًا أُو۟لَ_ٰٓئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ مُّهِينٌ" (لقمان، آیه 6)
22600- 7- (2) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مِهْرَانَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ الْغِنَاءُ مِمَّا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْتَرِی لَهْوَ الْحَدِیثِ لِیُضِلَّ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ (3).
******
ترجمه:
از مهران بن محمد از امام ابو عبد الله (ع) نقل شده است که گفت: «من ازایشان شنیدم که می فرمود: آواز (غناء) از آن چیزی است که خداوند عزّ و جلّ درباره اش گفته است: "و از مردم کسی است که [موسیقی و] لهو الحدیث را می خرد تا مردم را از راه خدا گمراه کند."»
22601- 8- (4) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی وَ اجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ (5) قَالَ قَوْلُ الزُّورِ الْغِنَاءُ.
******
ترجمه:
از ابن ابی عمیر از برخی از یارانش از امام ابو عبدالله (ع) نقل شده است که در تفسیر آیه شریفه «و اجتنبوا قول الزور» (آیه 30 سوره حج) فرمودند: «قول الزور، همان غناء است.»
22602- 9- (6) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ یَحْیَی بْنِ الْمُبَارَکِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثانِ وَ اجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ (7) قَالَ الْغِنَاءُ.
******
ترجمه:
ابو بصیر گفت: از امام ابو عبدالله (ع) پرسیدم درباره آیه شریفه «فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثَانِ وَ اجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ» (آیه 30 سوره حج). امام (ع) فرمودند: «قول الزور همان غناء است.»
النِّفَاقِ (1).
******
ترجمه:
ابو اسامه از امام ابو عبدالله (ع) نقل می کند که ایشان فرمودند: «غناء، فریب و تقلب نفاق است.»
22604- 11- (2) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلٍ عَنِ الْوَشَّاءِ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا ع (3) یُسْأَلُ عَنِ الْغِنَاءِ فَقَالَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْتَرِی لَهْوَ الْحَدِیثِ لِیُضِلَّ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ (4).
******
ترجمه:
الوشاء می گوید: شنیدم که امام علی بن موسی الرضا (ع) از او درباره غناء سؤال شد، و ایشان فرمودند: «غناء همان سخن خداوند متعال است که می فرماید: و از میان مردم کسانی هستند که خریداری می کنند [برای خود] لَهْوَ الْحَدِیثِ، به گونه ای که از راه خدا گمراه شوند.»
22605- 12- (5) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْمَدَنِیِّ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سُئِلَ عَنِ الْغِنَاءِ وَ أَنَا حَاضِرٌ فَقَالَ لَا تَدْخُلُوا بُیُوتاً اللَّهُ مُعْرِضٌ عَنْ أَهْلِهَا.
******
ترجمه:
ابراهیم بن محمد مدنی از کسی نقل کرده که امام جعفر صادق (ع) در حالی که ایشان حاضر بودند، از غناء سؤال شد. امام (ع) فرمودند: «به خانه هایی که خداوند از اهل آن ها روی گردانده، وارد نشوید.»
22606- 13- (6) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الرَّیَّانِ عَنْ یُونُسَ قَالَ: سَأَلْتُ الْخُرَاسَانِیَّ ع عَنِ الْغِنَاءِ وَ قُلْتُ إِنَّ الْعَبَّاسِیَّ ذَکَرَ عَنْکَ أَنَّکَ تُرَخِّصُ فِی الْغِنَاءِ فَقَالَ کَذَبَ الزِّنْدِیقُ مَا هَکَذَا قُلْتُ لَهُ سَأَلَنِی عَنِ الْغِنَاءِ فَقُلْتُ إِنَّ رَجُلًا أَتَی أَبَا جَعْفَرٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ فَسَأَلَهُ عَنِ الْغِنَاءِ فَقَالَ یَا فُلَانُ إِذَا مَیَّزَ اللَّهُ بَیْنَ الْحَقِّ وَ الْبَاطِلِ فَأَیْنَ یَکُونُ الْغِنَاءُ فَقَالَ مَعَ الْبَاطِلِ فَقَالَ قَدْ حَکَمْتَ.
******
ترجمه:
یونس گفت: از خرسانی(حضرت رضا علیه السلام درباره غناء سؤال کردم و گفتم: «عباسی (مأمون) از قول شما گفته است که شما در مورد غناء رخصت می دهید.» خرسانی پاسخ داد: «آن ملحد دروغ گفته است، من چنین چیزی نگفتم. او از من در مورد غناء سؤال کرد و من به او گفتم:کسی ازحضرت باقر صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ درمورد غناء سوال کرد ایشان درجواب فرمودند : وقتی خداوند بین حق و باطل تمایز قائل شود، غناء در کجا قرار دارد؟ او جواب داد: «در کنار باطل.» ایشان گفتند : «حکم کردی!»
22607- 14- (7) وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ فِی عُیُونِ الْأَخْبَارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ زِیَادِ بْنِ جَعْفَرٍ الْهَمَذَانِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنِ الرَّیَّانِ بْنِ الصَّلْتِ قَالَ: سَأَلْتُ الرِّضَا ع یَوْماً بِخُرَاسَانَ وَ ذَکَرَ نَحْوَهُ.
وَ رَوَاهُ الْحِمْیَرِیُّ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنِ الرَّیَّانِ بْنِ الصَّلْتِ (8)
ص: 306
وَ رَوَاهُ الْکَشِّیُّ فِی کِتَابِ الرِّجَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ نَحْوَهُ (1).
******
ترجمه:
ریان بن صلت گفت: یک روز در خراسان از امام علی بن موسی الرضا (ع) سؤال کردم و او مشابه آنچه که پیشتر ذکر شده بود را فرمود
22608- 15- (2) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَی قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْغِنَاءِ وَ قُلْتُ إِنَّهُمْ یَزْعُمُونَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص رَخَّصَ فِی أَنْ یُقَالَ جِئْنَاکُمْ جِئْنَاکُمْ حَیُّونَا حَیُّونَا نُحَیِّکُمْ فَقَالَ کَذَبُوا إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ وَ ما خَلَقْنَا السَّماءَ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما لاعِبِینَ لَوْ أَرَدْنا أَنْ نَتَّخِذَ لَهْواً لَاتَّخَذْناهُ مِنْ لَدُنَّا إِنْ کُنَّا فاعِلِینَ بَلْ نَقْذِفُ بِالْحَقِّ عَلَی الْباطِلِ فَیَدْمَغُهُ فَإِذا هُوَ زاهِقٌ وَ لَکُمُ الْوَیْلُ مِمَّا تَصِفُونَ (3) ثُمَّ قَالَ وَیْلٌ لِفُلَانٍ مِمَّا یَصِفُ رَجُلٌ لَمْ یَحْضُرِ الْمَجْلِسَ.
******
ترجمه:
عبد الاعلی گفت: از امام صادق (ع) در مورد غنا پرسیدم و گفتم که برخی می گویند رسول الله (ص) اجازه داده اند که گفته شود "جئناکم، جئناکم، حیّونا، حیّونا، نُحیّکم". امام (ع) فرمودند: دروغ می گویند. خداوند عز و جل می فرماید: "و ما آسمان و زمین و آنچه که در بین آنها است را برای بازی نیافریدیم. اگر می خواستیم چیزی برای بازی بگیریم، از جانب خودمان می گرفتیم اگر قصد داشتیم. بلکه ما حق را بر باطل پرتاب می کنیم تا آن را نابود کند. پس ناگهان باطل نابود می شود. و برای شماست وای از آنچه که توصیف می کنید." (الأنبیاء 21:16-18) سپس امام (ع) فرمودند: وای بر فلانی به خاطر آنچه که مردی می گوید که در مجلس حضور نداشته است.
22609- 16- (4) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مِهْرَانَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ هَارُونَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ الْغِنَاءُ مَجْلِسٌ لَا یَنْظُرُ اللَّهُ إِلَی أَهْلِهِ وَ هُوَ مِمَّا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْتَرِی لَهْوَ الْحَدِیثِ لِیُضِلَّ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ (5).
******
ترجمه:
حسن بن هارون گفت: از امام صادق (ع) شنیدم که فرمودند: "غناء مجلسی است که خداوند به اهل آن نگاه نمی کند، و این همان چیزی است که خداوند عز و جل در قرآن فرموده: 'و از میان مردم، کسانی هستند که خریداری می کنند لهو (بیهوده) سخن را تا مردم را از راه خدا گمراه کنند.'" (لقمان 31:6).
22610- 17- (6) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ رُوِیَ أَنَّ أَجْرَ الْمُغَنِّی وَ الْمُغَنِّیَةِ سُحْتٌ.
******
ترجمه:
محمد بن علی بن حسین گفت: روایت شده است که اجر (پاداش) خواننده مرد و زن حرام است.
عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ ع قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ص یَقُولُ أَخَافُ عَلَیْکُمُ اسْتِخْفَافاً بِالدِّینِ وَ بَیْعَ الْحُکْمِ وَ قَطِیعَةَ الرَّحِمِ وَ أَنْ تَتَّخِذُوا الْقُرْآنَ مَزَامِیرَ تُقَدِّمُونَ أَحَدَکُمْ وَ لَیْسَ بِأَفْضَلِکُمْ فِی الدِّینِ.
******
ترجمه:
از امام رضا از پدرانش از علی (ع) روایت شده که فرمود شنیدم پیامبر خدا (ص) می فرمود: «بر شما می ترسم از سبک شمردن دین، فروختن حکم، قطع پیوند خویشاوندی و این که قرآن را به آوازه خوانی تبدیل کنید، به گونه ای که یکی از شما را پیشوای خود قرار دهید در حالی که از نظر دینی برترین شما نیست.»
22612- 19- (1) وَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَحْمَدَ الْبَیْهَقِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی الصَّوْلِیِّ عَنْ عَوْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْکَاتِبِ (2) عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عَبَّادٍ وَ کَانَ مُسْتَهْتَراً (3) بِالسَّمَاعِ وَ یَشْرَبُ النَّبِیذَ قَالَ: سَأَلْتُ الرِّضَا ع عَنِ السَّمَاعِ فَقَالَ لِأَهْلِ الْحِجَازِ (4) فِیهِ رَأْیٌ وَ هُوَ فِی حَیِّزِ الْبَاطِلِ وَ اللَّهْوِ أَ مَا سَمِعْتَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ وَ إِذا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا کِراماً (5).
******
ترجمه:
از محمد بن ابی عباد (که به شنیدن موسیقی علاقه مند بود و نبیذ می نوشید) روایت شده است که گفت: از امام رضا (ع) درباره شنیدن موسیقی پرسیدم. ایشان فرمودند: «برای اهل حجاز در این باره نظری است، ولی این کار در دایره باطل و سرگرمی بیهوده قرار می گیرد. آیا نشنیده ای که خداوند عز و جل می فرماید: "و هرگاه به کار بیهوده بگذرند، بزرگوارانه عبور می کنند" (سوره فرقان، آیه 72)؟»
22613- 20- (6) وَ فِی مَعَانِی الْأَخْبَارِ عَنِ الْمُظَفَّرِ بْنِ جَعْفَرٍ الْعَلَوِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مَسْعُودٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ إِشْکِیبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ السَّرِیِّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ أَبِی أَحْمَدَ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَی قَالَ: سَأَلْتُ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثانِ وَ اجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ (7) قَالَ الرِّجْسُ مِنَ الْأَوْثَانِ الشِّطْرَنْجُ وَ قَوْلُ الزُّورِ الْغِنَاءُ
ص: 308
قُلْتُ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْتَرِی لَهْوَ الْحَدِیثِ (1) قَالَ مِنْهُ الْغِنَاءُ.
******
ترجمه:
عبدالأعلی روایت کرده است که گفت: از امام جعفر بن محمد (ع) درباره سخن خداوند عز و جل «از پلیدی بت ها دوری کنید و از سخن باطل بپرهیزید» (سوره حج، آیه 30) پرسیدم. ایشان فرمودند: «پلیدی از بت ها، همان شطرنج است و سخن باطل، همان آوازخوانی (غناء) است.» گفتم: درباره سخن خداوند عز و جل «و برخی از مردم هستند که سخنان بیهوده می خرند» (سوره لقمان، آیه 6) چه می فرمایید؟ ایشان فرمودند: «از جمله آن، غناء است.»
22614- 21- (2) وَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی الْخَزَّازِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ الزُّورِ قَالَ مِنْهُ قَوْلُ الرَّجُلِ لِلَّذِی یُغَنِّی أَحْسَنْتَ.
******
ترجمه:
حماد بن عثمان از امام صادق (ع) روایت کرده که گفت: از ایشان درباره سخن باطل پرسیدم. فرمودند: «از جمله آن، سخن مردی است که به آوازخوان می گوید: آفرین.»
22615- 22- (3) وَ فِی الْمُقْنِعِ قَالَ الصَّادِقُ ع شَرُّ الْأَصْوَاتِ الْغِنَاءُ.
******
ترجمه:
و در کتاب «المقنع» آمده که امام صادق (ع) فرمودند: «بدترین صداها، آوازخوانی (غناء) است.»
22616- 23- (4) وَ فِی الْخِصَالِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مِهْرَانَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ هَارُونَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ الْغِنَاءُ یُورِثُ النِّفَاقَ وَ یُعْقِبُ الْفَقْرَ.
******
ترجمه:
حسن بن هارون روایت کرده که گفت: از امام صادق (ع) شنیدم که می فرمودند: «آوازخوانی (غناء) نفاق به بار می آورد و به فقر می انجامد.»
22617- 24- (5) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ فِی الْمَجَالِسِ وَ الْأَخْبَارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الصَّلْتِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِیدِ بْنِ عُقْدَةَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْعَلَوِیِّ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْعَلَوِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِی بَکْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَمْرِو بْنِ حَزْمٍ فِی حَدِیثٍ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فَقَالَ الْغِنَاءَ اجْتَنِبُوا الْغِنَاءَ اجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ فَمَا زَالَ یَقُولُ اجْتَنِبُوا الْغِنَاءَ اجْتَنِبُوا فَضَاقَ بِیَ الْمَجْلِسُ وَ عَلِمْتُ أَنَّهُ یَعْنِینِی.
******
ترجمه:
محمد بن عمرو بن حزم در حدیثی روایت کرده که گفت: بر امام صادق (ع) وارد شدم و ایشان فرمودند: «از آوازخوانی (غناء) بپرهیزید، از آوازخوانی بپرهیزید، از سخن باطل دوری کنید.» و همچنان می فرمودند: «از آوازخوانی بپرهیزید، از آن دوری کنید.» تا جایی که مجلس بر من تنگ شد و دانستم که منظور ایشان من هستم.
ص: 309
22618- 25- (1) الْفَضْلُ بْنُ الْحَسَنِ الطَّبْرِسِیُّ فِی مَجْمَعِ الْبَیَانِ قَالَ رُوِیَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ وَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ وَ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا ع فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْتَرِی لَهْوَ الْحَدِیثِ لِیُضِلَّ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَ یَتَّخِذَها هُزُواً أُولئِکَ لَهُمْ عَذابٌ مُهِینٌ (2) أَنَّهُمْ قَالُوا مِنْهُ الْغِنَاءُ.
******
ترجمه:
فضل بن حسن طبرسی در تفسیر «مجمع البیان» نقل کرده که از امام باقر، امام صادق و امام رضا (علیهم السلام) درباره سخن خداوند عز و جل «و برخی از مردم هستند که سخنان بیهوده می خرند تا مردم را بدون علم از راه خدا گمراه کنند و آن را به تمسخر گیرند؛ برای آنان عذابی خوارکننده است» (سوره لقمان، آیه 6) روایت شده که فرمودند: «از جمله آن، غناء است.»
22619- 26- (3) عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ فِی تَفْسِیرِهِ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی قَوْلِهِ تَعَالَی فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثانِ وَ اجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ (4) قَالَ الرِّجْسُ مِنَ الْأَوْثَانِ الشِّطْرَنْجُ وَ قَوْلُ الزُّورِ الْغِنَاءُ.
******
ترجمه:
هشام روایت کرده است از امام صادق (ع) درباره سخن خداوند تعالی «از پلیدی بت ها دوری کنید و از سخن باطل بپرهیزید» (سوره حج، آیه 30) که فرمودند: «پلیدی از بت ها، شطرنج است و سخن باطل، غناء (آوازخوانی) است.»
22620- 27- (5) وَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ مُسْلِمٍ الْخَشَّابِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَرِیحٍ الْمَکِّیِّ عَنْ عَطَاءِ بْنِ أَبِی رِیَاحٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص فِی حَدِیثٍ قَالَ: إِنَّ مِنْ أَشْرَاطِ السَّاعَةِ إِضَاعَةَ الصَّلَوَاتِ وَ اتِّبَاعَ الشَّهَوَاتِ وَ الْمَیْلَ إِلَی الْأَهْوَاءِ إِلَی أَنْ قَالَ فَعِنْدَهَا یَکُونُ أَقْوَامٌ یَتَعَلَّمُونَ الْقُرْآنَ لِغَیْرِ اللَّهِ وَ یَتَّخِذُونَهُ مَزَامِیرَ وَ یَکُونُ أَقْوَامٌ یَتَفَقَّهُونَ لِغَیْرِ اللَّهِ وَ تَکْثُرُ أَوْلَادُ الزِّنَا وَ یَتَغَنَّوْنَ بِالْقُرْآنِ إِلَی أَنْ قَالَ وَ یَسْتَحْسِنُونَ الْکُوبَةَ وَ الْمَعَازِفَ وَ یُنْکِرُونَ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیَ عَنِ الْمُنْکَرِ إِلَی أَنْ قَالَ فَأُولَئِکَ یُدْعَوْنَ فِی مَلَکُوتِ السَّمَاوَاتِ الْأَرْجَاسَ الْأَنْجَاسَ.
******
ترجمه:
عبدالله بن عباس از رسول خدا (ص) روایت کرده که در حدیثی فرمودند: «از نشانه های قیامت ضایع کردن نمازها، پیروی از شهوات و گرایش به هواهای نفسانی است...» تا آنجا که فرمودند: «در آن زمان، گروهی خواهند بود که قرآن را برای غیر خدا می آموزند و آن را به آوازه خوانی تبدیل می کنند. گروهی نیز فقه را برای غیر خدا یاد می گیرند. فرزندان نامشروع زیاد می شوند و با قرآن آواز می خوانند...» تا آنجا که فرمودند: «و طبل و آلات موسیقی را نیکو می شمارند و امر به معروف و نهی از منکر را انکار می کنند...» تا آنکه فرمودند: «آنان در ملکوت آسمان ها به پلیدترین و ناپاک ترین افراد نامیده می شوند.»
22621- 28- (6) مُحَمَّدُ بْنُ مَسْعُودٍ الْعَیَّاشِیُّ فِی تَفْسِیرِهِ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ النَّبِیِّ ص قَالَ: کَانَ إِبْلِیسُ أَوَّلَ مَنْ تَغَنَّی
ص: 310
وَ أَوَّلَ مَنْ نَاحَ لَمَّا أَکَلَ آدَمُ مِنَ الشَّجَرَةِ تَغَنَّی فَلَمَّا هَبَطَتْ حَوَّاءُ إِلَی الْأَرْضِ نَاحَ لِذِکْرِهِ مَا فِی الْجَنَّةِ.
******
ترجمه:
جابر بن عبدالله از پیامبر خدا (ص) نقل کرده که فرمودند: «ابلیس نخستین کسی بود که آواز خواند و نخستین کسی بود که نوحه خوانی کرد. وقتی آدم از درخت (ممنوعه) خورد، ابلیس آواز خواند و پس از آن که حوا به زمین فرود آمد، او برای یادآوری به یاد زندگی در بهشت نوحه خوانی کرد.»
22622- 29- (1) وَ عَنِ الْحَسَنِ قَالَ: کُنْتُ أُطِیلُ الْقُعُودَ فِی الْمَخْرَجِ لِأَسْمَعَ غِنَاءَ بَعْضِ الْجِیرَانِ قَالَ فَدَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فَقَالَ لِی یَا حَسَنُ إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ کُلُّ أُولئِکَ کانَ عَنْهُ مَسْؤُلًا (2) السَّمْعُ وَ مَا وَعَی وَ الْبَصَرُ وَ مَا رَأَی وَ الْفُؤَادُ وَ مَا عُقِدَ عَلَیْهِ.
******
ترجمه:
حسن روایت کرده است که گفت: «من مدت زیادی در مکان خود می نشستم تا آوازخوانی برخی از همسایگان را بشنوم.» سپس وارد بر امام صادق (ع) شدم و ایشان به من فرمودند: «ای حسن! همانا گوش، چشم و دل، همه از او (خداوند) مورد سؤال قرار خواهند گرفت.(سوره اسرا، آیه 36).
گوش از آنچه که شنیده است، چشم از آنچه که دیده است، و دل از آنچه که بر آن تصمیم گرفته است.»
22623- 30- (3) الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدٍ الدَّیْلَمِیُّ فِی الْإِرْشَادِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص یَظْهَرُ فِی أُمَّتِی الْخَسْفُ وَ الْقَذْفُ قَالُوا مَتَی ذَلِکَ قَالَ إِذَا ظَهَرَتِ الْمَعَازِفُ وَ الْقَیْنَاتُ وَ شُرِبَتِ الْخُمُورُ وَ اللَّهِ لَیَبِیتَنَّ أُنَاسٌ مِنْ أُمَّتِی عَلَی أَشَرٍ وَ بَطَرٍ وَ لَعِبٍ فَیُصْبِحُونَ قِرَدَةً وَ خَنَازِیرَ لِاسْتِحْلَالِهِمُ الْحَرَامَ وَ اتِّخَاذِهِمُ الْقَیْنَاتِ وَ شُرْبِهِمُ الْخُمُورَ وَ أَکْلِهِمُ الرِّبَا وَ لُبْسِهِمُ الْحَرِیرَ.
******
ترجمه:
حسن بن محمد دیلمی در کتاب «الإرشاد» نقل کرده که پیامبر خدا (ص) فرمودند: «در امت من خسف (فرورفتن زمین) و قذف (سنگسار کردن) پدیدار خواهد شد.» پرسیدند: «این زمان کی خواهد بود؟» فرمودند: «زمانی که آلات موسیقی و آوازخوان ها ظاهر شوند، شراب نوشیده شود، و به خدا سوگند، شب هایی خواهند بود که افرادی از امت من به خوش گذرانی، غرور و بازی مشغول خواهند شد، سپس صبحگاهان به شکل میمون ها و خوک ها درخواهند آمد به دلیل حلال شمردن حرام ها، اتخاذ آوازخوان ها، نوشیدن شراب، خوردن ربا و پوشیدن پارچه های ابریشمی.»
22624- 31- (4) قَالَ وَ قَالَ ص إِذَا عَمِلَتْ أُمَّتِی خَمْسَ عَشْرَةَ خَصْلَةً حَلَّ بِهِمُ الْبَلَاءُ إِذَا کَانَ الْفَیْ ءُ دُوَلًا وَ الْأَمَانَةُ مَغْنَماً وَ الصَّدَقَةُ مَغْرَماً وَ أَطَاعَ الرَّجُلُ امْرَأَتَهُ وَ عَصَی أُمَّهُ وَ بَرَّ صَدِیقَهُ وَ جَفَا أَبَاهُ وَ ارْتَفَعَتِ الْأَصْوَاتُ فِی الْمَسَاجِدِ وَ أُکْرِمَ الرَّجُلُ مَخَافَةَ شَرِّهِ وَ کَانَ زَعِیمُ الْقَوْمِ أَرْذَلَهُمْ وَ لَبِسُوا الْحَرِیرَ وَ اتَّخَذُوا الْقَیْنَاتِ وَ الْمَعَازِفَ وَ شَرِبُوا الْخُمُورَ وَ کَثُرَ الزِّنَا فَارْتَقِبُوا عِنْدَ ذَلِکَ رِیحاً حَمْرَاءَ وَ خَسْفاً أَوْ مَسْخاً وَ ظُهُورَ الْعَدُوِّ عَلَیْکُمْ ثُمَّ لَا تُنْصَرُونَ.
******
ترجمه:
پیامبر خدا (ص) فرمودند: «وقتی امت من پانزده خصلت را انجام دهد، بلایای مختلف بر آن ها نازل خواهد شد. وقتی که غنایم به صورت تقسیم های سیاسی درآید، امانت به مال تبدیل شود، صدقه به بار سنگین مالی تبدیل شود، مرد به زن خود فرمانبردار شود و مادر خود را نافرمانی کند، به دوست خود نیکی کند وبه پدر خود ظلم کند، صداها در مساجد بلند شود، انسان ها از ترس شرّ دیگری به همدیگر احترام بگذارند، رئیس قوم از پست ترین افراد باشد، ابریشم بپوشند، آوازخوان ها و آلات موسیقی را بگیرند، شراب بنوشند و زنا زیاد شود، در این هنگام انتظار داشته باشید که طوفان سرخ، زمین لغزش، مسخ و ظهور دشمنان بر شما بیفتد، سپس در آن زمان دیگر پیروز نخواهید شد.»
ص: 311
22625- 32- (1) عَلِیُّ بْنُ جَعْفَرٍ فِی کِتَابِهِ عَنْ أَخِیهِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ یَتَعَمَّدُ الْغِنَاءَ یُجْلَسُ إِلَیْهِ قَالَ لَا.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ هُنَا فِی عِدَّةِ أَبْوَابٍ (2) وَ فِی الْقِرَاءَةِ فِی غَیْرِ الصَّلَاةِ (3) وَ غَیْرِ ذَلِکَ (4) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (5) وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی حُکْمِ الْغِیبَةِ وَ النَّمِیمَةِ فِی أَحَادِیثِ الْعِشْرَةِ (6).
******
ترجمه:
علی بن جعفر در کتاب خود از برادرش امام موسی بن جعفر (ع) نقل کرده که گفت: «از ایشان درباره مردی که عمدًا آوازخوانی می کند و به آن گوش می دهد پرسیدم. ایشان فرمودند: نه، چنین کاری جایز نیست.»
(7) 100 بَابُ تَحْرِیمِ اسْتِعْمَالِ الْمَلَاهِی بِجَمِیعِ أَصْنَافِهَا وَ بَیْعِهَا وَ شِرَائِهَا
******
ترجمه:
22626- 1- (8) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ جَرِیرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ إِنَّ شَیْطَاناً یُقَالُ لَهُ الْقَفَنْدَرُ- إِذَا ضُرِبَ فِی مَنْزِلِ الرَّجُلِ أَرْبَعِینَ صَبَاحاً بِالْبَرْبَطِ (9) وَ دَخَلَ عَلَیْهِ الرِّجَالُ وَضَعَ ذَلِکَ الشَّیْطَانُ کُلَّ عُضْوٍ مِنْهُ عَلَی مِثْلِهِ مِنْ صَاحِبِ الْبَیْتِ ثُمَّ نَفَخَ فِیهِ نَفْخَةً فَلَا یَغَارُ بَعْدَهَا حَتَّی تُؤْتَی نِسَاؤُهُ فَلَا یَغَارُ.
******
ترجمه:
اسحاق بن جریر نقل کرده که گفت: «از امام صادق (ع) شنیدم که فرمودند: شیطانی به نام قفندَر وجود دارد که وقتی در خانه مردی به مدت چهل روز با بربط (آلت موسیقی) ضربه زده شود و مردان وارد خانه او شوند، آن شیطان هر عضوی از بدن صاحب خانه را به اندازه مشابه آن عضو خود شیطان می گذارد، سپس در آن نفخه ای می دمد، به طوری که صاحب خانه دیگر غیرت نمی ورزد و حتی نسبت به همسرانش غیرت نخواهد داشت.»
ص: 312
22627- 2- (1) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی أَوْ غَیْرِهِ عَنْ أَبِی دَاوُدَ الْمُسْتَرِقِّ قَالَ: مَنْ ضُرِبَ فِی بَیْتِهِ بَرْبَطٌ أَرْبَعِینَ یَوْماً سَلَّطَ اللَّهُ عَلَیْهِ شَیْطَاناً یُقَالُ لَهُ الْقَفَنْدَرُ- فَلَا یَبْقَی عُضْوٌ مِنْ أَعْضَائِهِ إِلَّا قَعَدَ عَلَیْهِ فَإِذَا کَانَ کَذَلِکَ نُزِعَ مِنْهُ الْحَیَاءُ وَ لَمْ یُبَالِ مَا قَالَ وَ لَا مَا قِیلَ فِیهِ.
******
ترجمه:
ابو داود مسترق نقل کرده که گفت: «هر کسی که در خانه اش به مدت چهل روز بربط (آلت موسیقی) زده شود، خداوند شیطانی به نام قفندَر را بر او مسلط می کند. پس از این که این حالت برقرار شد، هیچ عضوی از اعضای او نمی ماند که شیطان بر آن سلطه نداشته باشد، و وقتی این اتفاق افتاد، حیا از او رخت برمی بندد و دیگر اهمیتی به سخنان خود و سخنان دیگران نمی دهد.»
22628- 3- (2) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَعْبَدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْجَزَّارِ (3) عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ- عَنْ کُلَیْبٍ الصَّیْدَاوِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ ضَرْبُ الْعِیدَانِ یُنْبِتُ النِّفَاقَ فِی الْقَلْبِ کَمَا یُنْبِتُ الْمَاءُ الْخُضْرَةَ.
******
ترجمه:
کُلَیب صیادوی نقل کرده که گفت: «از امام صادق (ع) شنیدم که فرمودند: ضرب موسیقی های عید (آلات موسیقی که در مراسم های شاد پخش می شود) نفاق را در دل می کارد، همان طور که آب، گیاه سبز را می رویاند.»
22629- 4- (4) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ یُوسُفَ بْنِ عَقِیلٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُوسَی بْنِ حَبِیبٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ ع قَالَ: لَا یُقَدِّسُ اللَّهُ أُمَّةً فِیهَا بَرْبَطٌ یُقَعْقِعُ وَ نَایَةٌ (5) تُفَجِّعُ.
******
ترجمه:
موسی بن حبیب نقل کرده که از علی بن حسین (ع) شنیدم که فرمودند: «خداوند امتی را که در آنجا بربطی صدا کند و نی ای برای آوای حزن و سوگواری بنوازد، مقدس نخواهد کرد.»
22630- 5- (6) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلٍ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لَمَّا مَاتَ آدَمُ شَمِتَ بِهِ إِبْلِیسُ وَ قَابِیلُ- فَاجْتَمَعَا فِی الْأَرْضِ فَجَعَلَ إِبْلِیسُ وَ قَابِیلُ- الْمَعَازِفَ وَ الْمَلَاهِیَ شَمَاتَةً بِآدَمَ ع- فَکُلُّ مَا کَانَ فِی الْأَرْضِ مِنْ هَذَا الضَّرْبِ الَّذِی یَتَلَذَّذُ بِهِ النَّاسُ فَإِنَّمَا هُوَ مِنْ ذَلِکَ.
******
ترجمه:
سَمَاعَه نقل کرده که از امام صادق (ع) شنیدم که فرمودند: «زمانی که آدم (ع) فوت کرد، إبلیس و قابیل از مرگ او شاد شدند. آنها در زمین جمع شدند و إبلیس و قابیل موسیقی ها و سرگرمی ها را به عنوان شادی و شامت از آدم به راه انداختند. بنابراین هر چیزی که در زمین از این نوع لذت ها وجود دارد که مردم از آن لذت می برند، همه از آن زمان به وجود آمده است.»
22631- 6- (7) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص
ص: 313
أَنْهَاکُمْ عَنِ الزَّفْنِ (1) وَ الْمِزْمَارِ وَ عَنِ الْکُوبَاتِ وَ الْکَبَرَاتِ.
******
ترجمه:
از سَکُونِی نقل شده که از امام صادق (ع) شنیدم که فرمودند: «پیامبر خدا (ص) ما را از زفن (رقص)، مزمار (آلت موسیقی)، کوبه ها و طبل ها (آلات موسیقی) نهی کرده اند.»
22632- 7- (2) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ سَلَمَةَ بْنِ الْخَطَّابِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عِمْرَانَ الزَّعْفَرَانِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِ بِنِعْمَةٍ فَجَاءَ عِنْدَ تِلْکَ النِّعْمَةِ بِمِزْمَارٍ فَقَدْ کَفَرَهَا الْحَدِیثَ.
******
ترجمه:
عمران زعفرانی نقل کرده که از امام صادق (ع) شنیدم که فرمودند: «هر کسی که خداوند نعمتی به او بدهد و در کنار آن نعمت، با مزمار (آلت موسیقی) آن را شکر کند، حقیقتاً آن نعمت را کفران کرده است.»
22633- 8- (3) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عَمْرٍو وَ أَنَسِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ ع فِی وَصِیَّةِ النَّبِیِّ ص لِعَلِیٍّ ع قَالَ: یَا عَلِیُّ ثَلَاثَةٌ یُقَسِّینَ الْقَلْبَ اسْتِمَاعُ اللَّهْوِ وَ طَلَبُ الصَّیْدِ وَ إِتْیَانُ بَابِ السُّلْطَانِ.
******
ترجمه:
از انس بن محمد نقل شده که از پدرش شنید که از جعفر بن محمد (ع) نقل کرده است که او از اجداد خود روایت کرده اند که در وصیت پیامبر خدا (ص) به حضرت علی (ع) آمده است: «ای علی! سه چیز قلب را سخت می کند: گوش دادن به لهو (موسیقی و سرگرمی های بی فایده)، جستجوی شکار، و رفتن به درب سلطنت (دنبال قدرت و مقام بودن).»
22634- 9- (4) وَ فِی الْمُقْنِعِ قَالَ: وَ اجْتَنِبِ الْمَلَاهِیَ وَ اللَّعِبَ بِالْخَوَاتِیمِ وَ الْأَرْبَعَةَ عَشَرَ وَ کُلَّ قِمَارٍ فَإِنَّ الصَّادِقِینَ ع نَهَوْا عَنْ ذَلِکَ.
******
ترجمه:
در کتاب "المقنع" آمده است که: «از لهو و بازی با انگشترها و چهارده (در اینجا اشاره به عدد یا نوعی خاص از انگشترهاست) و هر قمار باید اجتناب کرد، زیرا امامان صادق (ع) از این موارد نهی کرده اند.»
22635- 10- (5) وَ فِی عُیُونِ الْأَخْبَارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَرَ الْبَصْرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْوَاعِظِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ عَامِرٍ الطَّائِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الرِّضَا ع فِی حَدِیثِ الشَّامِیِّ أَنَّهُ سَأَلَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع عَنْ مَعْنَی هَدِیرِ الْحَمَامِ الرَّاعِبِیَّةِ (6) قَالَ تَدْعُو عَلَی أَهْلِ الْمَعَازِفِ وَ الْمَزَامِیرِ وَ الْعِیدَانِ.
******
ترجمه:
این روایت از امام علی (ع) نقل می کند که در پاسخ به سؤال در مورد "هدیر الحمام الرّاعبیّة" (صدای مرغان وحشی) بیان کردند که این صدا به معنای دعا علیه اهل معازف (آلات موسیقی)، مزامیر (آلات موسیقی مانند فلوت) و عیدان (آلات موسیقی دیگر) است.
22636- 11- (7) وَ فِی الْخِصَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنِ السَّیَّارِیِّ رَفَعَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ
ص: 314
ع أَنَّهُ سُئِلَ عَنِ السَّفِلَةِ فَقَالَ مَنْ یَشْرَبُ الْخَمْرَ وَ یَضْرِبُ بِالطُّنْبُورِ.
******
ترجمه:
در این روایت، امام جعفر صادق (ع) به پرسشی در مورد "السَّفِلَة" پاسخ می دهند و می فرمایند: "سَفِلَة" به کسانی اطلاق می شود که هم زمان اقدام به کارهای ناپسند می کنند، مانند نوشیدن شراب و نواختن آلات موسیقی مانند طنبور (یک نوع ساز تار یا عود).
22637- 12- (1) وَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَیُّوبَ بْنِ نُوحٍ عَنِ الرَّبِیعِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْمُسْلِیِّ عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَی عَنْ نَوْفٍ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع فِی حَدِیثٍ قَالَ: یَا نَوْفُ إِیَّاکَ أَنْ تَکُونَ عَشَّاراً أَوْ شَاعِراً (2) أَوْ شُرْطِیّاً أَوْ عَرِیفاً أَوْ صَاحِبَ عَرْطَبَةٍ وَ هِیَ الطُّنْبُورُ أَوْ صَاحِبَ کُوبَةٍ وَ هُوَ الطَّبْلُ فَإِنَّ نَبِیَّ اللَّهِ خَرَجَ ذَاتَ لَیْلَةٍ فَنَظَرَ إِلَی السَّمَاءِ فَقَالَ أَمَا إِنَّهَا السَّاعَةُ الَّتِی لَا تُرَدُّ فِیهَا دَعْوَةٌ إِلَّا دَعْوَةُ عَرِیفٍ أَوْ دَعْوَةُ شَاعِرٍ أَوْ دَعْوَةُ عَاشِرٍ أَوْ شُرْطِیٍّ أَوْ صَاحِبِ عَرْطَبَةٍ أَوْ صَاحِبِ کُوبَةٍ.
******
ترجمه:
این روایت نقل از امام علی (ع) است که در آن به نوف هشدار می دهند که از شغل هایی مانند "عشّار" (گمرک چی)، "شاعر"، "شرطی" (پلیس)، "عریف" (رییس محله یا مسئول محله در زمان های گذشته)، "صاحب عَرتَبَة" (نوازنده طنبور)، و "صاحب کوبه" (نوازنده طبل) دوری کند. در ادامه روایت، اشاره به حدیثی از پیامبر اسلام (ص) است که در آن حضرت می فرمایند در ساعتی خاص، دعاها و درخواست ها رد نمی شوند، مگر دعاهای کسانی که در مشاغل یاد شده باشند.
22638- 13- (3) وَرَّامُ بْنُ أَبِی فِرَاسٍ فِی کِتَابِهِ قَالَ: قَالَ ع لَا تَدْخُلُ الْمَلَائِکَةُ بَیْتاً فِیهِ خَمْرٌ أَوْ دَفٌّ أَوْ طُنْبُورٌ أَوْ نَرْدٌ وَ لَا یُسْتَجَابُ دُعَاؤُهُمْ وَ تُرْفَعُ عَنْهُمُ الْبَرَکَةُ.
******
ترجمه:
این روایت از امام علی (ع) نقل می کند که فرمودند: "ملائکه وارد خانه ای که در آن خمر (الکل)، دف (طبل)، طنبور (ساز موسیقی) یا نرد (بازی قمار) باشد نمی شوند. همچنین دعای اهل آن خانه مستجاب نمی شود و برکت از آنها رفع می گردد."
22639- 14- (4) عَلِیُّ بْنُ جَعْفَرٍ فِی کِتَابِهِ عَنْ أَخِیهِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ اللَّعِبِ بِأَرْبَعَةَ عَشَرَ وَ شِبْهِهَا قَالَ لَا نَسْتَحِبُّ شَیْئاً مِنَ اللَّعِبِ غَیْرَ الرِّهَانِ وَ الرَّمْیِ.
******
ترجمه:
این روایت از امام موسی بن جعفر (ع) نقل می کند که در پاسخ به سؤال از بازی با چهارده (که معمولاً به بازی های قمار اشاره دارد) و مشابه آن، فرمودند: "ما هیچ نوع بازی را غیر از رهان و رمی (تیراندازی) دوست نداریم."
جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ ع قَالَ: کُلُّ مَا أَلْهَی عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ فَهُوَ مِنَ الْمَیْسِرِ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی أَحَادِیثِ الْمُغَنِّیَةِ (1) وَ غَیْرِ ذَلِکَ (2) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (3).
******
ترجمه:
این روایت از امام علی علیه السلام نقل شده است که فرمودند: "هر چیزی که انسان را از ذکر خداوند باز دارد، از میسر (قمار) است."
22641- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَنْبَسَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: اسْتِمَاعُ اللَّهْوِ وَ الْغِنَاءِ یُنْبِتُ النِّفَاقَ کَمَا یُنْبِتُ الْمَاءُ الزَّرْعَ.
******
ترجمه:
این روایت از امام جعفر صادق (ع) نقل شده است که فرمودند: "استماع لهو و غنا (موسیقی و آوازهای بی فایده) نفاق را در دل می رویاند همان طور که آب، گیاه را می رویاند."
22642- 2- (6) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ سَعِیدِ بْنِ جَنَاحٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ الْخَرَّازِ قَالَ: نَزَلْنَا بِالْمَدِینَةِ فَأَتَیْنَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع فَقَالَ لَنَا أَیْنَ نَزَلْتُمْ فَقُلْنَا عَلَی فُلَانٍ صَاحِبِ الْقِیَانِ فَقَالَ کُونُوا کِرَاماً فَوَ اللَّهِ مَا عَلِمْنَا مَا أَرَادَ بِهِ وَ ظَنَنَّا أَنَّهُ یَقُولُ تَفَضَّلُوا عَلَیْهِ فَعُدْنَا إِلَیْهِ فَقُلْنَا لَا نَدْرِی مَا أَرَدْتَ بِقَوْلِکَ کُونُوا کِرَاماً فَقَالَ أَ مَا سَمِعْتُمُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ وَ إِذا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا کِراماً (7).
******
ترجمه:
در این روایت، ابو ایوب خراز نقل می کند که وقتی به مدینه آمدند و به دیدار امام جعفر صادق (ع) رفتند، امام از آن ها پرسید که کجا اقامت کرده اند. آنان پاسخ دادند که نزد شخصی که صاحب قِیان (خواننده و نوازنده) است، اقامت کرده اند. امام به آن ها فرمود: "کِراماً باشید". آن ها ابتدا فکر کردند که امام می خواهد به آن ها بگوید که با صاحب خانه محترمانه رفتار کنند و از او پذیرایی کنند. اما وقتی دوباره نزد امام برگشتند و گفتند که نمی دانند منظور ایشان از "کِراماً باشید" چیست، امام فرمودند: "آیا آیه قرآن را نشنیدید که می فرماید: 'و هنگامی که از چیزی لغو می گذرند، با بزرگواری از آن می گذرند؟'"
ص: 316
22643- 3- (1) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلٍ عَنْ یَاسِرٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ ع قَالَ: مَنْ نَزَّهَ نَفْسَهُ عَنِ الْغِنَاءِ فَإِنَّ فِی الْجَنَّةِ شَجَرَةً یَأْمُرُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الرِّیَاحَ أَنْ تُحَرِّکَهَا فَیَسْمَعُ مِنْهَا صَوْتاً لَمْ یَسْمَعْ مِثْلَهُ وَ مَنْ لَمْ یَتَنَزَّهْ عَنْهُ لَمْ یَسْمَعْهُ.
******
ترجمه:
یاسر نقل می کند که امام ابوالحسن (ع) فرمودند: هر کس خود را از غنا (آواز و موسیقی لهوی) دور نگه دارد، در بهشت درختی هست که خداوند عز و جل به بادها فرمان می دهد که آن را به حرکت درآورند و صدایی از آن شنیده می شود که هیچ گاه مانند آن شنیده نشده است. اما کسی که خود را از غنا دور نگه ندارد، این صدا را نخواهد شنید.
22644- 4- (2) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَیْدٍ (3) قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّی کُنْتَ فَظَنَنْتُ أَنَّهُ قَدْ عَرَفَ الْمَوْضِعَ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنِّی کُنْتُ مَرَرْتُ بِفُلَانٍ (4) فَدَخَلْتُ إِلَی دَارِهِ وَ نَظَرْتُ إِلَی جَوَارِیهِ فَقَالَ ذَاکَ مَجْلِسٌ لَا یَنْظُرُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَی أَهْلِهِ أَمِنْتَ اللَّهَ عَلَی أَهْلِکَ وَ مَالِکَ (5).
******
ترجمه:
عاصم بن حمید نقل می کند که امام ابوعبدالله (ع) به من فرمودند: «کجا بودی؟» و من گمان کردم که ایشان محل را می دانند. عرض کردم: «فدایت شوم، من از نزد فلان شخص گذشتم و به خانه او داخل شدم و به کنیزان او نگاه کردم.» امام (ع) فرمودند: «آن مجلسی است که خداوند عز و جل به اهل آن نظر نمی کند. آیا از خداوند در مورد اهل خانه و مالت امنیت یافته ای؟»
(در این روایت مستقیماً به غنا اشاره نشده است، اما کلینی آن را در باب غنا آورده است، چون ظاهراً تهدید موجود در این روایت، به دلیل حضور در مجلس غنا است. چراکه نگاه کردن به کنیزان با اجازه صاحب آنها جایز است و صاحب خانه به راوی اجازه داده بود.)
22645- 5- (6) وَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّی بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْأَرْمَنِیِّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ یَقْطِینٍ (7) عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: مَنْ أَصْغَی إِلَی نَاطِقٍ فَقَدْ عَبَدَهُ فَإِنْ کَانَ النَّاطِقُ یُؤَدِّی عَنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَدْ عَبَدَ اللَّهَ وَ إِنْ کَانَ النَّاطِقُ یُؤَدِّی عَنِ الشَّیْطَانِ فَقَدْ عَبَدَ الشَّیْطَانَ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ هُنَا فِی عِدَّةِ أَبْوَابٍ (8) وَ فِی الْأَغْسَالِ
ص: 317
الْمَسْنُونَةِ فِی حَدِیثِ غُسْلِ التَّوْبَةِ (1) وَ غَیْرِ ذَلِکَ (2) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (3).
******
ترجمه:
علی بن یقطین از امام باقر (ع) روایت کرده است که فرمودند: «هر کس به سخن گوینده ای گوش فرا دهد، او را عبادت کرده است. پس اگر آن گوینده از جانب خداوند عز و جل سخن می گوید، خداوند را عبادت کرده، و اگر از جانب شیطان سخن می گوید، شیطان را عبادت کرده است.»
22646- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ وَ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ جَمِیعاً عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ عَنْ دُرُسْتَ عَنْ زَیْدٍ الشَّحَّامِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثانِ وَ اجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ (6) قَالَ الرِّجْسُ مِنَ الْأَوْثَانِ الشِّطْرَنْجُ وَ قَوْلُ الزُّورِ الْغِنَاءُ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (7).
******
ترجمه:
زید شحام گفت: از امام صادق (ع) درباره ی سخن خداوند عز و جل پرسیدم که فرموده است: «پس از پلیدی بت ها دوری کنید و از سخن دروغ اجتناب کنید» (حج، آیه 30). ایشان فرمودند: «پلیدی از بت ها، شطرنج است و سخن دروغ، آوازه خوانی (غناء) است.»
22647- 2- (8) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَفْصِ بْنِ الْبَخْتَرِیِّ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الشِّطْرَنْجُ مِنَ الْبَاطِلِ.
******
ترجمه:
حفص بن بختری از کسی که نام برده است، از امام صادق (ع) نقل می کند که فرمودند: «شطرنج از باطل است.»
22648- 3- (9) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثانِ وَ اجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ (10) قَالَ الرِّجْسُ مِنَ الْأَوْثَانِ هُوَ الشِّطْرَنْجُ
ص: 318
وَ قَوْلُ الزُّورِ الْغِنَاءُ.
******
ترجمه:
ابن ابی عمیر از برخی از اصحابش از امام صادق (ع) دربارهٔ سخن خداوند عز و جل: «پس از پلیدیِ بت ها و از گفتار باطل دوری کنید» (حج 22:30) روایت می کند که فرمودند: «پلیدی از بت ها، شطرنج است و گفتار باطل، غنا (آواز) است.»
22649- 4- (1) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَکَمِ أَخِی هِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی کُلِّ لَیْلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ- عُتَقَاءَ مِنَ النَّارِ إِلَّا مَنْ أَفْطَرَ عَلَی مُسْکِرٍ أَوْ مشاحن [مُشَاحِناً] أَوْ صَاحِبَ شَاهَیْنِ قُلْتُ وَ أَیُّ شَیْ ءٍ صَاحِبُ الشَّاهَیْنِ قَالَ الشِّطْرَنْجُ.
******
ترجمه:
عمر بن یزید از امام صادق (ع) روایت می کند که فرمودند: «همانا خداوند عز و جل در هر شب از ماه رمضان، گروهی را از آتش آزاد می کند، مگر کسی که با نوشیدنی مست کننده افطار کند، یا کینه توز باشد، یا همراه "شاهین" باشد.» پرسیدم: «صاحب شاهین چیست؟» فرمودند: «شطرنج.»
22650- 5- (2) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُقْبَةَ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ سُئِلَ عَنِ الشِّطْرَنْجِ وَ عَنْ لُعْبَةِ شَبِیبٍ الَّتِی یُقَالُ لَهَا لُعْبَةُ الْأَمِیرِ وَ عَنْ لُعْبَةِ الثَّلَاثِ فَقَالَ أَ رَأَیْتَکَ إِذَا مَیَّزَ اللَّهُ الْحَقَّ وَ الْبَاطِلَ مَعَ أَیِّهِمَا تَکُونُ قَالَ مَعَ الْبَاطِلِ قَالَ فَلَا خَیْرَ فِیهِ.
******
ترجمه:
زراره از امام صادق (ع) نقل می کند که از ایشان درباره شطرنج و بازی شبیب که به آن "بازی امیر" گفته می شود و بازی سه تایی پرسیدند. امام فرمودند: «آیا دیده ای هنگامی که خداوند حق و باطل را جدا کند،آنها با کدام یک خواهند بود؟» او پاسخ داد: «با باطل.» امام فرمودند: «پس خیری در آن نیست.»
22651- 6- (3) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ یُونُسَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: یَغْفِرُ اللَّهُ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ إِلَّا لِثَلَاثَةٍ صَاحِبِ مُسْکِرٍ أَوْ صَاحِبِ شَاهَیْنِ أَوْ مُشَاحِنٍ.
******
ترجمه:
حسین بن عمر بن یزید از امام صادق (ع) نقل می کند که فرمودند: «خداوند در ماه رمضان همه را می بخشد، مگر سه گروه را: کسی که نوشیدنی مست کننده مصرف کند، کسی که به شطرنج مشغول باشد، و کسی که با دیگری دشمنی و کینه ورزی داشته باشد.»
22652- 7- (4) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ زِیَادٍ (5) عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ سُئِلَ عَنِ الشِّطْرَنْجِ فَقَالَ دَعُوا الْمَجُوسِیَّةَ لِأَهْلِهَا لَعَنَهَا اللَّهُ.
******
ترجمه:
مسعده بن صدقه از امام صادق (ع) روایت کرده که از ایشان درباره شطرنج پرسیده شد. امام فرمودند: «آیین مجوسی را برای اهلش رها کنید؛ خداوند آن را لعنت کند.»
ص: 319
22653- 8- (1) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ مُوسَی بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنِ الرِّضَا ع قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ ع فَقَالَ یَا أَبَا جَعْفَرٍ- مَا تَقُولُ فِی الشِّطْرَنْجِ الَّتِی یُلْعَبُ بِهَا فَقَالَ أَخْبَرَنِی أَبِی عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ- عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ- عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص- مَنْ کَانَ نَاطِقاً فَکَانَ مَنْطِقُهُ بِغَیْرِ ذِکْرِ اللَّهِ کَانَ لَاغِیاً وَ مَنْ کَانَ صَامِتاً فَکَانَ صَمْتُهُ لِغَیْرِ ذِکْرِ اللَّهِ کَانَ سَاهِیاً ثُمَّ سَکَتَ فَقَامَ الرَّجُلُ وَ انْصَرَفَ.
******
ترجمه:
محمد بن علی بن جعفر از امام رضا (ع) نقل می کند که مردی نزد امام باقر (ع) آمد و گفت: «ای ابا جعفر، درباره شطرنجی که با آن بازی می شود، چه می فرمایید؟» امام پاسخ دادند: «پدرم، علی بن حسین، از حسین بن علی، از امیرالمؤمنین (ع) نقل کرده که رسول خدا (ص) فرمودند: هر کس سخن بگوید و سخنش بدون یاد خدا باشد، بیهوده گو خواهد بود، و هر کس خاموش باشد و خاموشی اش بدون یاد خدا باشد، بی توجه خواهد بود.» سپس امام سکوت کردند و مرد برخواست و بازگشت.
22654- 9- (2) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: نَهَی رَسُولُ اللَّهِ ص عَنِ اللَّعِبِ بِالشِّطْرَنْجِ وَ النَّرْدِ.
******
ترجمه:
سکونی از امام صادق (ع) نقل کرده است که فرمودند: رسول خدا (ص) از بازی کردن با شطرنج و نرد نهی فرمودند.
22655- 10- (3) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی مَعَانِی الْأَخْبَارِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَی بْنِ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ خَالِدِ بْنِ جَرِیرٍ عَنْ أَبِی الرَّبِیعِ الشَّامِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سُئِلَ عَنِ الشِّطْرَنْجِ وَ النَّرْدِ فَقَالَ لَا تَقْرَبُوهُمَا قُلْتُ فَالْغِنَاءُ قَالَ لَا خَیْرَ فِیهِ لَا تَقْرَبْهُ الْحَدِیثَ.
******
ترجمه:
ابو ربیع شامی از امام صادق (ع) نقل کرده است که از ایشان درباره شطرنج و نرد سؤال شد. امام فرمودند: به آن ها نزدیک نشو. گفتم: پس درباره غنا (آوازخوانی) چه می فرمایید؟ فرمودند: خیری در آن نیست، به آن نزدیک نشو.
22656- 11- (4) وَ فِی الْخِصَالِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ عُقْبَةَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ
ص: 320
مُحَمَّدٍ ابْنِ أُخْتِ أَبِی مَالِکٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ عَبْدِ الْوَاحِدِ بْنِ الْمُخْتَارِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ اللَّعِبِ بِالشِّطْرَنْجِ فَقَالَ إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَمَشْغُولٌ عَنِ اللَّعِبِ.
وَ رَوَاهُ الْحِمْیَرِیُّ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْوَلِیدِ الْخَرَّازِ عَنْ بُکَیْرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع مِثْلَهُ (1).
******
ترجمه:
عبد الواحد بن مختار می گوید: از امام صادق (ع) درباره بازی با شطرنج پرسیدم. ایشان فرمودند: مؤمن از بازی کردن مشغول و دور است.
22657- 12- (2) عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ فِی تَفْسِیرِهِ عَنْ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع فِی قَوْلِهِ تَعَالَی إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَیْسِرُ وَ الْأَنْصابُ وَ الْأَزْلامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّیْطانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ (3) قَالَ أَمَّا الْخَمْرُ فَکُلُّ مُسْکِرٍ مِنَ الشَّرَابِ إِلَی أَنْ قَالَ وَ أَمَّا الْمَیْسِرُ فَالنَّرْدُ وَ الشِّطْرَنْجُ وَ کُلُّ قِمَارٍ مَیْسِرٌ وَ أَمَّا الْأَنْصَابُ فَالْأَوْثَانُ الَّتِی کَانَتْ تَعْبُدُهَا الْمُشْرِکُونَ وَ أَمَّا الْأَزْلَامُ فَالْأَقْدَاحُ الَّتِی کَانَتْ تَسْتَقْسِمُ بِهَا الْمُشْرِکُونَ مِنَ الْعَرَبِ فِی الْجَاهِلِیَّةِ- کُلُّ هَذَا بَیْعُهُ وَ شِرَاؤُهُ وَ الِانْتِفَاعُ بِشَیْ ءٍ مِنْ هَذَا حَرَامٌ مِنَ اللَّهِ مُحَرَّمٌ وَ هُوَ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّیْطَانِ وَ قَرَنَ اللَّهُ الْخَمْرَ وَ الْمَیْسِرَ مَعَ الْأَوْثَانِ.
******
ترجمه:
از ابو جعفر (ع) نقل شده است که در تفسیر آیه ی «إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَیْسِرُ وَ الْأَنْصَابُ وَ الْأَزْلَامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّیْطانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ» (مائده: 90) فرمودند:
خمر هر نوشیدنی مست کننده است.
میسّر شامل نرد، شطرنج و هر نوع قمار است.
أنصاب همان بت هایی است که مشرکین پرستش می کردند.
أزلام تیره هایی بودند که مشرکین عرب در جاهلیت از آنها برای مشورت استفاده می کردند.
امام (ع) افزودند که خرید و فروش یا استفاده از هر کدام از این موارد حرام و از کارهای شیطانی است، و خداوند خمر و میسّر را با بت ها همراه کرده است.
22658- 13- (4) مُحَمَّدُ بْنُ مَسْعُودٍ الْعَیَّاشِیُّ فِی تَفْسِیرِهِ عَنْ حَمْدَوَیْهِ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ اللَّعِبِ بِالشِّطْرَنْجِ فَقَالَ الشِّطْرَنْجُ مِنَ الْبَاطِلِ.
******
ترجمه:
از یعقوب بن یزید نقل شده است که از یکی از اصحابش شنید که از امام صادق (ع) درباره بازی با شطرنج سوال کرد. امام (ع) فرمودند: «شطرنج از باطل است».
22659- 14- (5) وَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جُنْدَبٍ (6) عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الشِّطْرَنْجُ مَیْسِرٌ وَ النَّرْدُ مَیْسِرٌ.
******
ترجمه:
از عبدالله بن جندب نقل شده است که از امام صادق (ع) درباره شطرنج و نرد سوال کرد و امام (ع) فرمودند: «شطرنج قمار است و نرد نیز قمار است».
ص: 321
22660- 15- (1) وَ عَنْ إِسْمَاعِیلَ الْجُعْفِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: الشِّطْرَنْجُ وَ النَّرْدُ مَیْسِرٌ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (2) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (3).
******
ترجمه:
از اسماعیل جعفی نقل شده است که از امام محمد باقر (ع) سوال کرده و امام (ع) فرمودند: «شطرنج و نرد قمار هستند».
(4) 103 بَابُ تَحْرِیمِ الْحُضُورِ عِنْدَ اللَّاعِبِ بِالشِّطْرَنْجِ وَ السَّلَامِ عَلَیْهِ وَ بَیْعِهِ وَ شِرَائِهِ وَ أَکْلِ ثَمَنِهِ وَ اتِّخَاذِهِ وَ النَّظَرِ إِلَیْهِ وَ تَقْلِیبِهِ وَ أَنَّ مَنْ قَلَّبَهُ یَنْبَغِی أَنْ یَغْسِلَ یَدَهُ قَبْلَ أَنْ یُصَلِّیَ
******
ترجمه:
22661- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی قَالَ: دَخَلَ رَجُلٌ مِنَ الْبَصْرِیِّینَ عَلَی أَبِی الْحَسَنِ الْأَوَّلِ ع فَقَالَ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنِّی أَقْعُدُ مَعَ قَوْمٍ یَلْعَبُونَ بِالشِّطْرَنْجِ وَ لَسْتُ أَلْعَبُ بِهَا وَ لَکِنْ أَنْظُرُ فَقَالَ مَا لَکَ وَ لِمَجْلِسٍ لَا یَنْظُرُ اللَّهُ إِلَی أَهْلِهِ.
******
ترجمه:
حماد بن عیسی نقل کرده است که مردی از بصره به امام علی بن موسی الرضا (ع) گفت: «جانم فدایت، من در مجلسی می نشینم که افراد در آن شطرنج بازی می کنند و من خود بازی نمی کنم، فقط نگاه می کنم». امام (ع) پاسخ داد: «چه ارتباطی داری با مجلسی که خداوند نگاه نمی کند به اهل آن؟»
22662- 2- (6) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ سُلَیْمَانَ الْجَعْفَرِیِّ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا ع قَالَ: الْمُطَّلِعُ فِی الشِّطْرَنْجِ کَالْمُطَّلِعِ فِی النَّارِ.
******
ترجمه:
سلیمان جعفری نقل کرده است که امام علی بن موسی الرضا (ع) فرمودند: «کسی که به شطرنج نگاه می کند، مانند کسی است که به آتش نگاه می کند».
22663- 3- (7) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا تَقُولُ فِی
ص: 322
الشِّطْرَنْجِ فَقَالَ الْمُقَلِّبُ لَهَا کَالْمُقَلِّبِ لَحْمَ الْخِنْزِیرِ قَالَ فَقُلْتُ مَا عَلَی مَنْ قَلَّبَ لَحْمَ الْخِنْزِیرِ قَالَ یَغْسِلُ یَدَهُ.
******
ترجمه:
ابن ریاب نقل کرده است که گفت: «به حضور امام جعفر صادق (ع) رفتم و از ایشان پرسیدم: "جُعِلْتُ فِدَاکَ، درباره شطرنج چه می فرمایید؟" امام (ع) پاسخ داد: "کسی که شطرنج را برگرداند (یعنی بازی کند)، مانند کسی است که گوشت خوک را برمی گرداند." پرسیدم: "پس بر کسی که گوشت خوک را برمی گرداند چه باید کرد؟" امام فرمود: "دست خود را بشوید."»
22664- 4- (1) مُحَمَّدُ بْنُ إِدْرِیسَ فِی آخِرِ السَّرَائِرِ نَقْلًا مِنْ کِتَابِ جَامِعِ الْبَزَنْطِیِّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: بَیْعُ الشِّطْرَنْجِ حَرَامٌ وَ أَکْلُ ثَمَنِهِ سُحْتٌ وَ اتِّخَاذُهَا کُفْرٌ وَ اللَّعِبُ بِهَا شِرْکٌ وَ السَّلَامُ عَلَی اللَّاهِی بِهَا مَعْصِیَةٌ وَ کَبِیرَةٌ مُوبِقَةٌ وَ الْخَائِضُ فِیهَا یَدَهُ کَالْخَائِضِ یَدَهُ فِی لَحْمِ الْخِنْزِیرِ لَا صَلَاةَ لَهُ حَتَّی یَغْسِلَ یَدَهُ کَمَا یَغْسِلُهَا مِنْ مَسِّ لَحْمِ الْخِنْزِیرِ وَ النَّاظِرُ إِلَیْهَا کَالنَّاظِرِ فِی فَرْجِ أُمِّهِ وَ اللَّاهِی بِهَا وَ النَّاظِرُ إِلَیْهَا فِی حَالِ مَا یُلْهَی بِهَا وَ السَّلَامُ عَلَی اللَّاهِی بِهَا فِی حَالَتِهِ تِلْکَ فِی الْإِثْمِ سَوَاءٌ وَ مَنْ جَلَسَ عَلَی اللَّعِبِ بِهَا فَقَدْ تَبَوَّأَ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ وَ کَانَ عَیْشُهُ ذَلِکَ حَسْرَةً عَلَیْهِ فِی الْقِیَامَةِ- وَ إِیَّاکَ وَ مُجَالَسَةَ اللَّاهِی وَ الْمَغْرُورِ بِلَعِبِهَا فَإِنَّهَا مِنَ الْمَجَالِسِ الَّتِی بَاءَ أَهْلُهَا بِسَخَطٍ مِنَ اللَّهِ یَتَوَقَّعُونَهُ فِی کُلِّ سَاعَةٍ فَیَعُمُّکَ مَعَهُمْ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ عُمُوماً فِی أَحَادِیثِ مُجَالَسَةِ أَهْلِ الْمَعَاصِی (2) وَ غَیْرِ ذَلِکَ (3).
******
ترجمه:
این حدیث از امام جعفر صادق (ع) است که می فرمایند :
بیع شطرنج حرام است و خرید و فروش آن موجب کسب سحت (درآمد حرام) می شود.
اتخاذ شطرنج به عنوان یک وسیله بازی یا سرگرمی، کفر است.
بازی با شطرنج به عنوان عملی که شرک محسوب می شود، شدیداً نکوهش شده است.
سلام گفتن به کسانی که مشغول بازی شطرنج هستند نیز عملی است که در آن معصیت و گناه و گناهان بزرگ وجود دارد.
کسی که دست خود را در شطرنج می زند همانند کسی است که دست خود را در گوشت خوک فرو می برد، و بنابراین نماز او مقبول نخواهد بود مگر آنکه دستش را مانند دست از گوشت خوک شسته باشد.
نگاه کردن به شطرنج، به ویژه در حال بازی یا زمانی که فرد مشغول به آن است، همانند نگاه کردن به فرج مادر است و این نوع نگاه ها موجب گناه و فساد است.
کسی که در مجلسی که شطرنج بازی می شود شرکت می کند، مقعدش را از آتش جهنم خواهد داشت و زندگی اش در قیامت حسرت خواهد بود.
امام (ع) در پایان تأکید می کنند که باید از مجاورت با کسانی که به شطرنج مشغول اند پرهیز کرد، زیرا این مجالس مجالس غضب خدا است و خشم الهی بر اهل آن مجلس نازل می شود و هر کسی در آنجا باشد، در این غضب شریک خواهد شد.
(4) 104 بَابُ تَحْرِیمِ اللَّعِبِ بِالنَّرْدِ وَ غَیْرِهِ مِنْ أَنْوَاعِ الْقِمَارِ
******
ترجمه:
22665- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَمَّرِ بْنِ خَلَّادٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ ع قَالَ: النَّرْدُ وَ الشِّطْرَنْجُ وَ الْأَرْبَعَةَ عَشَرَ بِمَنْزِلَةٍ وَاحِدَةٍ وَ کُلُّ مَا قُومِرَ عَلَیْهِ فَهُوَ مَیْسِرٌ.
******
ترجمه:
معمر بن خلاد از امام ابی الحسن (ع) روایت کرده که فرمودند: نرد و شطرنج و چهارده (نوعی بازی) در یک جایگاه قرار دارند و هر چیزی که بر آن شرط بندی شود، قمار است.
ص: 323
22666- 2- (1) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ مُثَنًّی الْحَنَّاطِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع النَّرْدُ وَ الشِّطْرَنْجُ هُمَا الْمَیْسِرُ.
******
ترجمه:
ابوبصیر از امام صادق (ع) روایت کرده که فرمودند: امیرالمؤمنین (ع) فرمودند: نرد و شطرنج همان قمار هستند.
22667- 3- (2) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَاصِمٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِسْمَاعِیلَ الْمِیثَمِیِّ عَنْ رِبْعِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْفُضَیْلِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع عَنْ هَذِهِ الْأَشْیَاءِ الَّتِی یَلْعَبُ بِهَا النَّاسُ النَّرْدِ وَ الشِّطْرَنْجِ حَتَّی انْتَهَیْتُ إِلَی السُّدَّرِ (3) فَقَالَ إِذَا مَیَّزَ اللَّهُ الْحَقَّ مِنَ الْبَاطِلِ مَعَ أَیِّهِمَا یَکُونُ قُلْتُ مَعَ الْبَاطِلِ قَالَ فَمَا لَکَ وَ لِلْبَاطِلِ.
******
ترجمه:
فضیل می گوید: از امام باقر (ع) درباره این چیزهایی که مردم با آنها بازی می کنند، پرسیدم، از نرد و شطرنج تا به سدّر (نوعی بازی) رسیدم. امام فرمودند: «هنگامی که خداوند حق را از باطل جدا کند، اینها با کدام یک خواهند بود؟» گفتم: «با باطل.» فرمودند: «پس تو را با باطل چه کار؟»
22668- 4- (4) وَ بِالْإِسْنَادِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ یُونُسَ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جُنْدَبٍ عَمَّنْ أَخْبَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الشِّطْرَنْجُ مَیْسِرٌ وَ النَّرْدُ مَیْسِرٌ.
******
ترجمه:
عبدالله بن جندب از کسی که به او خبر داده، از امام صادق (ع) روایت کرده که فرمودند: شطرنج قمار است و نرد قمار است.
22669- 5- (5) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ عَبْدِ الْمَلِکِ الْقُمِّیِّ قَالَ: کُنْتُ أَنَا وَ إِدْرِیسُ أَخِی عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع- فَقَالَ إِدْرِیسُ جُعِلْنَا فِدَاکَ مَا الْمَیْسِرُ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ هِیَ الشِّطْرَنْجُ قَالَ قُلْتُ إِنَّهُمْ یَقُولُونَ إِنَّهَا النَّرْدُ قَالَ وَ النَّرْدُ أَیْضاً.
******
ترجمه:
عبدالملک قمی می گوید: من و برادرم ادریس نزد امام صادق (ع) بودیم. ادریس گفت: فدایت شویم، میسر چیست؟ امام صادق فرمودند: «میسر شطرنج است.» گفتم: «آنها می گویند که میسر نرد است.» فرمودند: «نرد هم هست.»
ص: 324
22670- 6- (1) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ شُعَیْبِ بْنِ وَاقِدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدٍ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ ع فِی حَدِیثِ الْمَنَاهِی قَالَ: نَهَی رَسُولُ اللَّهِ ص عَنِ اللَّعِبِ بِالنَّرْدِ وَ الشِّطْرَنْجِ وَ الْکُوبَةِ وَ الْعَرْطَبَةِ وَ هِیَ الطُّنْبُورُ وَ الْعُودُ وَ نَهَی عَنْ بَیْعِ النَّرْدِ.
******
ترجمه:
حسین بن زید از امام صادق (ع) از پدرانشان (ع) روایت کرده که در حدیثی از مناهی فرمودند: رسول خدا (ص) از بازی با نرد، شطرنج، کوبه، عرطبه (که همان تنبور است) و عود نهی کرد و از فروش نرد نیز نهی نمود.
22671- 7- (2) وَ فِی الْمُقْنِعِ قَالَ: اتَّقِ النَّرْدَ فَإِنَّ الصَّادِقَ ع نَهَی عَنْ ذَلِکَ.
******
ترجمه:
و در کتاب «المقنع» آمده است: «از نرد بپرهیز، زیرا امام صادق (ع) از آن نهی کرده است.»
22672- 8- (3) مُحَمَّدُ بْنُ مَسْعُودٍ الْعَیَّاشِیُّ فِی تَفْسِیرِهِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ الْجُعْفِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: الشِّطْرَنْجُ مَیْسِرٌ وَ النَّرْدُ مَیْسِرٌ.
******
ترجمه:
اسماعیل جعفی از امام باقر (ع) روایت کرده که فرمودند: شطرنج قمار است و نرد قمار است.
22673- 9- (4) وَ عَنْ یَاسِرٍ الْخَادِمِ عَنِ الرِّضَا ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْمَیْسِرِ قَالَ الثَّقَلُ مِنْ کُلِّ شَیْ ءٍ قَالَ وَ الثَّقَلُ مَا یُخْرَجُ بَیْنَ الْمُتَرَاهِنَیْنِ مِنَ الدَّرَاهِمِ.
******
ترجمه:
یاسر خادم از امام رضا (ع) روایت کرده که گفت: از ایشان درباره میسر پرسیدم. فرمودند: «میسر، چیزی است که از هر چیز سنگین و مهم باشد.» سپس فرمودند: «و آن سنگینی چیزی است که بین شرط بندان از درهم ها خارج می شود (یا گذاشته می شود).»
22674- 10- (5) وَ عَنْ هِشَامٍ عَنِ الثِّقَةِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قِیلَ لَهُ رُوِیَ عَنْکُمْ أَنَّ الْخَمْرَ وَ الْمَیْسِرَ وَ الْأَنْصَابَ وَ الْأَزْلَامَ رِجَالٌ فَقَالَ مَا کَانَ اللَّهُ لِیُخَاطِبَ خَلْقَهُ بِمَا لَا یَعْقِلُونَ.
******
ترجمه:
هِشَامٍ از فرد مورد اعتماد از امام صادق (ع) روایت کرده که به ایشان گفته شد: «از شما نقل شده که شراب، قمار، بت ها و تیرهای بخت آزمایی (در آیه) به معنای مردانی هستند.» امام فرمودند: «خداوند بندگانش را با چیزی که درک نکنند، خطاب نمی کند.»
22675- 11- (6) وَ عَنْ حَمْدَوَیْهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی قَالَ: کَتَبَ إِبْرَاهِیمُ بْنُ عَنْبَسَةَ یَعْنِی إِلَی عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ ع- إِنْ رَأَی سَیِّدِی وَ مَوْلَایَ أَنْ یُخْبِرَنِی عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ یَسْئَلُونَکَ عَنِ الْخَمْرِ
ص: 325
وَ الْمَیْسِرِ (1) الْآیَةَ فَمَا الْمَیْسِرُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَکَتَبَ کُلُّ مَا قُومِرَ بِهِ فَهُوَ الْمَیْسِرُ وَ کُلُّ مُسْکِرٍ حَرَامٌ.
******
ترجمه:
محمد بن عیسى روایت کرده که ابراهیم بن عنبسه نامه ای به علی بن محمد (ع) نوشت و از ایشان خواست که در مورد آیه شریفه «یَسْئَلُونَکَ عَنِ الْخَمْرِ وَ الْمَیْسِرِ» (سوره بقره، آیه 219) توضیح دهند. امام (ع) در پاسخ نوشتند: «هر چیزی که بر آن قمار گذاشته شود، میسر است و هر نوشیدنی مسکری حرام است.»
22676- 12- (2) وَ عَنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُوسَی بْنِ عُمَرَ (3) عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَخِیهِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ع قَالَ: النَّرْدُ وَ الشِّطْرَنْجُ مِنَ الْمَیْسِرِ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (4).
******
ترجمه:
علی بن جعفر بن محمد از پدرش، از برادرش موسی بن جعفر، از پدرش امام جعفر صادق (ع) روایت کرده که فرمودند: نرد و شطرنج از میسر (قمار) هستند.
(5) 105 بَابُ مَا یَنْبَغِی تَعَلُّمُهُ وَ تَعْلِیمُهُ مِنَ الْعُلُومِ وَ مَا لَا یَنْبَغِی
******
ترجمه:
22677- 1- (6) قَدْ تَقَدَّمَ فِی کِتَابِ الصَّلَاةِ حَدِیثُ سَعْدٍ الْخَفَّافِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: تَعَلَّمُوا الْقُرْآنَ- فَإِنَّ الْقُرْآنَ یَأْتِی یَوْمَ الْقِیَامَةِ فِی أَحْسَنِ صُورَةٍ إِلَی أَنْ قَالَ فَیَقُولُ اللَّهُ لَأُثِیبَنَّ الْیَوْمَ عَلَیْکَ أَحْسَنَ الثَّوَابِ وَ لَأُعَاقِبَنَّ عَلَیْکَ الْیَوْمَ أَلِیمَ الْعِقَابِ الْحَدِیثَ.
******
ترجمه:
سعد خفاف از امام باقر (ع) روایت کرده که فرمودند: «قرآن را بیاموزید، زیرا قرآن در روز قیامت به زیباترین صورت می آید.» تا آنکه فرمود: «خداوند می گوید: امروز بر تو بهترین پاداش را خواهم داد و به خاطر تو امروز عذاب دردناک خواهم داد.»
22678- 2- (7) وَ عَنْ عَلِیٍّ ع قَالَ: تَعَلَّمُوا الْقُرْآنَ فَإِنَّهُ رَبِیعُ
ص: 326
الْقُلُوبِ الْحَدِیثَ.
******
ترجمه:
و از امام علی (ع) روایت شده که فرمودند: «قرآن را بیاموزید، زیرا آن بهار دل هاست.»
22679- 3- (1) وَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: یَنْبَغِی لِلْمُؤْمِنِ أَنْ لَا یَمُوتَ حَتَّی یَتَعَلَّمَ الْقُرْآنَ- أَوْ أَنْ یَکُونَ فِی تَعْلِیمِهِ.
******
ترجمه:
و از امام صادق (ع) روایت شده که فرمودند: «سزاوار است که مؤمن نمیرد مگر آنکه قرآن را بیاموزد یا در حال یادگیری آن باشد.»
22680- 4- (2) وَ حَدِیثُ السُّلَمِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: تَعَلَّمُوا الْعَرَبِیَّةَ فَإِنَّهَا کَلَامُ اللَّهِ الَّذِی کَلَّمَ بِهِ خَلْقَهُ الْحَدِیثَ.
******
ترجمه:
سلمی از پدرش، از امام صادق (ع) روایت کرده که فرمودند: «عربی را بیاموزید، زیرا آن زبان خداوند است که با آن بندگانش را مخاطب قرار داده است.»
22681- 5- (3) وَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الْجَوَادِ ع قَالَ: مَا اسْتَوَی رَجُلَانِ فِی حَسَبٍ وَ دِینٍ إِلَّا کَانَ أَفْضَلُهُمَا عِنْدَ اللَّهِ آدَبَهُمَا إِلَی أَنْ قَالَ بِقِرَاءَةِ الْقُرْآنِ کَمَا أُنْزِلَ وَ دُعَائِهِ اللَّهَ مِنْ حَیْثُ لَا یَلْحَنُ فَإِنَّ الدُّعَاءَ الْمَلْحُونَ لَا یَصْعَدُ إِلَی اللَّهِ.
******
ترجمه:
و از امام جواد (ع) روایت شده که فرمودند: «هیچ دو مردی از نظر حسب و دین برابر نیستند، مگر آنکه نزد خداوند، برترین آنها کسی است که آداب بیشتری دارد.» تا آنجا که فرمود: «و قرآن را همان گونه که نازل شده بخواند و خدا را بدون اشتباه (لحنی) بخواند، زیرا دعایی که اشتباه خوانده شود، به سوی خدا بالا نمی رود.»
22682- 6- (4) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ وَ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الدِّهْقَانِ عَنْ دُرُسْتَ الْوَاسِطِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی ع قَالَ: دَخَلَ رَسُولُ اللَّهِ ص الْمَسْجِدَ فَإِذَا جَمَاعَةٌ قَدْ أَطَافُوا بِرَجُلٍ فَقَالَ مَا هَذَا فَقِیلَ عَلَّامَةٌ فَقَالَ وَ مَا الْعَلَّامَةُ فَقَالُوا لَهُ أَعْلَمُ النَّاسِ بِأَنْسَابِ الْعَرَبِ وَ وَقَائِعِهَا وَ أَیَّامِ الْجَاهِلِیَّةِ وَ الْأَشْعَارِ وَ الْعَرَبِیَّةِ قَالَ فَقَالَ النَّبِیُّ ص ذَاکَ عِلْمٌ لَا یَضُرُّ مَنْ جَهِلَهُ وَ لَا یَنْفَعُ مَنْ عَلِمَهُ ثُمَّ قَالَ النَّبِیُّ ص إِنَّمَا الْعِلْمُ ثَلَاثٌ آیَةٌ مُحْکَمَةٌ أَوْ فَرِیضَةٌ عَادِلَةٌ أَوْ سُنَّةٌ قَائِمَةٌ وَ مَا خَلَاهُنَّ فَهُوَ فَضْلٌ.
ص: 327
أَقُولُ: هَذَا مَحْمُولٌ عَلَی الْإِفْرَاطِ فِی تَعَلُّمِ الْعَرَبِیَّةِ وَ الزِّیَادَةِ عَلَی قَدْرِ الْحَاجَةِ بَلْ هُوَ ظَاهِرٌ فِی ذَلِکَ لِقَوْلِهِمْ عَلَّامَةٌ وَ قَوْلِهِمْ أَعْلَمُ النَّاسِ بِالْعَرَبِیَّةِ فَلَا یُنَافِی الْأَمْرَ بِتَعَلُّمِهَا.
******
ترجمه:
ابراهیم بن عبدالحمید از امام موسی کاظم (ع) روایت کرده که فرمودند: رسول خدا (ص) وارد مسجد شد و گروهی را دید که اطراف مردی جمع شده بودند. پرسید: «این چیست؟» گفتند: «او علامه است.» پیامبر فرمود: «علامه چیست؟» پاسخ دادند: «داناترین مردم به نسب های عرب، وقایع و ایام جاهلیت، اشعار و زبان عربی.» پیامبر (ص) فرمود: «این دانشی است که نادان بودن به آن ضرری نمی رساند و دانستن آن سودی ندارد.» سپس فرمود: «علم تنها سه چیز است: آیه ای محکم، واجبی عادلانه، یا سنتی پابرجا، و غیر از اینها فضیلت است.»
می گویم : این روایت ناظر به زیاده روی در یادگیری عربی و فراتر رفتن از حد نیاز است؛ بلکه ظهوردراین معنا دارد بخاطراینکه گفتند اوعلامه یا داناترین مردم به زبان عربی است پس منافات ندارد با امر به یادگرد گرفتن آن .
22683- 7- (1) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ (2) عَنْ رَجُلٍ عَنْ جَمِیلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ مَنَّ اللَّهُ عَلَی النَّاسِ بَرِّهِمْ وَ فَاجِرِهِمْ بِالْکِتَابِ وَ الْحِسَابِ وَ لَوْ لَا ذَلِکَ لَتَغَالَطُوا.
******
ترجمه:
جمیل از امام صادق (ع) روایت کرده که فرمودند: از ایشان شنیدم که می فرمودند: «خداوند بر مردم، نیکوکار و بدکار، با کتابت و حساب منت گذاشت، و اگر چنین نبود، در کارها دچار اشتباه و سردرگمی می شدند.»
22684- 8- (3) وَ قَدْ تَقَدَّمَ حَدِیثُ حَسَّانَ الْمُعَلِّمِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ التَّعْلِیمِ فَقَالَ لَا تَأْخُذْ عَلَی التَّعْلِیمِ أَجْراً قُلْتُ فَالشِّعْرُ وَ الرَّسَائِلُ وَ مَا أَشْبَهَ ذَلِکَ أُشَارِطُ عَلَیْهِ قَالَ نَعَمْ الْحَدِیثَ.
******
ترجمه:
و پیشتر حدیثی از حسان معلم آمده است که گفت: از امام صادق (ع) درباره آموزش پرسیدم. امام فرمودند: «برای آموزش (قرآن) اجرتی نگیر.» گفتم: «آیا برای شعر، نامه نگاری و امثال آن می توانم شرط (دریافت اجرت) بگذارم؟» فرمودند: «بله.»
22685- 9- (4) وَ حَدِیثُ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنِ الْعَبْدِ الصَّالِحِ ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ إِنَّ لَنَا جَاراً یُکَتِّبُ وَ قَدْ سَأَلَنِی أَنْ أَسْأَلَکَ عَنْ عَمَلِهِ قَالَ مُرْهُ إِذَا دُفِعَ إِلَیْهِ الْغُلَامُ أَنْ یَقُولَ لِأَهْلِهِ إِنِّی إِنَّمَا أُعَلِّمُهُ الْکِتَابَ وَ الْحِسَابَ وَ أَتَّجِرُ عَلَیْهِ بِتَعَلُّمِ الْقُرْآنِ لِیَطِیبَ لَهُ کَسْبُهُ.
أَقُولُ: وَ النُّصُوصُ عَلَی وُجُوبِ تَعَلُّمِ الْحَدِیثِ وَ تَعْلِیمِهِ وَ رِوَایَتِهِ وَ الْعَمَلِ بِهِ کَثِیرَةٌ یَأْتِی بَعْضُهَا فِی الْقَضَاءِ (5) وَ تَقَدَّمَ هُنَا جُمْلَةٌ مِنَ الْعُلُومِ الْمَنْهِیِّ عَنْهَا (6) وَ تَقَدَّمَ فِی النَّهْیِ عَنِ الْمُنْکَرِ مَا تَضَمَّنَ النَّهْیَ عَنْ عِلْمِ الْکَلَامِ غَیْرِ الْمَأْخُوذِ عَنْهُمْ ع (7).
******
ترجمه:
اسحاق بن عمار از امام کاظم (ع) روایت کرده که گفت: به ایشان گفتم: «ما همسایه ای داریم که (کودکان را) آموزش می دهد، و از من خواسته تا درباره کارش از شما سؤال کنم.» امام فرمودند: «به او بگو هنگامی که کودک را به او سپردند، به خانواده اش بگوید که من به او کتابت و حساب می آموزم، و آموزش قرآن را برای تجارت و درآمد انجام می دهم تا کسب او پاکیزه باشد.»
می گویم : احادیث زیادی بر وجوب یادگیری و آموزش حدیث، روایت و عمل به آن تأکید دارند که برخی از آنها در باب قضاوت و نهی از برخی علوم ذکر شده است، و پیشتر به نهی از علم کلام که از اهل بیت (ع) اخذ نشده، اشاره شده است.
ص: 328
22686- 10- (1) مُحَمَّدُ بْنُ إِدْرِیسَ فِی آخِرِ السَّرَائِرِ نَقْلًا مِنْ کِتَابِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ الدِّهْقَانِ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ (2) عَنْ دُرُسْتَ عَنْ عَبْدِ الْحَمِیدِ بْنِ أَبِی الْعَلَاءِ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنِ انْهَمَکَ فِی طَلَبِ النَّحْوِ سُلِبَ الْخُشُوعَ.
أَقُولُ: هَذَا لَیْسَ فِیهِ ذَمٌّ لِلنَّحْوِ بَلْ لِلِانْهِمَاکِ فِیهِ أَعْنِی الْإِفْرَاطَ وَ الزِّیَادَةَ عَلَی قَدْرِ الْحَاجَةِ وَ قَدْ وَرَدَ النَّهْیُ عَنِ الْإِفْرَاطِ فِی الْعِبَادَةِ (3) وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی أَنَّ الْأَقْرَأَ مُقَدَّمٌ عَلَی غَیْرِهِ فِی صَلَاةِ الْجَمَاعَةِ لِلْإِمَامَةِ (4).
******
ترجمه:
عبدالحمید بن ابی علاء از امام موسی کاظم (ع) از پدرانشان روایت کرده که رسول خدا (ص) فرمودند: «کسی که در طلب نحو (قواعد زبان عربی) فرو رود، از خشوع بی بهره می شود.»
می گویم : این حدیث نکوهشی برای علم نحو نیست، بلکه در فرو رفتن بیش از حد در آن و افراط و زیاده روی فراتر از نیاز هشدار می دهد. همچنین در احادیث، از افراط در عبادت نیز نهی شده و در جایی دیگر اشاره شده است که در نماز جماعت، کسی که قرائتش بهتر است، برای امامت مقدم بر دیگران است.
22687- 11- (5) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی مَعَانِی الْأَخْبَارِ وَ فِی الْأَمَالِی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ وَ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ جَمِیعاً عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ زَیْدٍ (6) عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَلَّامٍ (7) عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع سَأَلَ عُثْمَانُ رَسُولَ اللَّهِ ص عَنْ تَفْسِیرِ أَبْجَدْ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص تَعَلَّمُوا تَفْسِیرَ أَبْجَدْ فَإِنَّ فِیهَا الْأَعَاجِیبَ وَیْلٌ لِعَالِمٍ جَهِلَ تَفْسِیرَهُ فَسُئِلَ رَسُولُ اللَّهِ ص عَنْ تَفْسِیرِ أَبْجَدْ فَقَالَ أَمَّا الْأَلِفُ فَآلَاءُ اللَّهِ حَرْفٌ بِحَرْفٍ مِنْ أَسْمَائِهِ وَ أَمَّا الْبَاءُ فَبَهْجَةُ اللَّهِ وَ أَمَّا الْجِیمُ فَجَنَّةُ اللَّهِ وَ جَلَالُ اللَّهِ وَ جَمَالُهُ وَ أَمَّا الدَّالُ فَدِینُ اللَّهِ
ص: 329
وَ أَمَّا هَوَّزْ فَالْهَاءُ هَاءُ الْهَاوِیَةِ فَوَیْلٌ لِمَنْ هَوَی فِی النَّارِ- وَ أَمَّا الْوَاوُ فَوَیْلٌ لِأَهْلِ النَّارِ- وَ أَمَّا الزَّاءُ فَزَاوِیَةٌ فِی النَّارِ- فَنَعُوذُ بِاللَّهِ مِمَّا فِی الزَّاوِیَةِ یَعْنِی زَوَایَا جَهَنَّمَ- وَ أَمَّا حُطِّی فَالْحَاءُ حُطُوطُ الْخَطَایَا عَنِ الْمُسْتَغْفِرِینَ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ- وَ مَا نَزَلَ بِهِ جَبْرَئِیلُ مَعَ الْمَلَائِکَةِ إِلَی مَطْلَعِ الْفَجْرِ وَ أَمَّا الطَّاءُ فَطُوبَی لَهُمْ وَ حُسْنُ مَآبٍ وَ هِیَ شَجَرَةٌ غَرَسَهَا اللَّهُ وَ نَفَخَ فِیهَا مِنْ رُوحِهِ وَ إِنَّ أَغْصَانَهَا لَتُرَی مِنْ وَرَاءِ سُورِ الْجَنَّةِ تَنْبُتُ بِالْحُلِیِّ وَ الْحُلَلِ مُتَدَلِّیَةً عَلَی أَفْوَاهِهِمْ وَ أَمَّا الْیَاءُ فَیَدُ اللَّهِ فَوْقَ خَلْقِهِ بَاسِطَةً سُبْحانَهُ وَ تَعالی عَمَّا یُشْرِکُونَ وَأَمَّا کَلَمَنْ فَالْکَافُ مِنْ کَلَامِ اللَّهِ لا تَبْدِیلَ لِکَلِماتِ اللَّهِ (1) وَ لَنْ تَجِدَ مِنْ دُونِهِ مُلْتَحَداً (2) وَ أَمَّا اللَّامُ فَإِلْمَامُ أَهْلِ الْجَنَّةِ بَیْنَهُمْ فِی الزِّیَارَةِ وَ التَّحِیَّةِ وَ السَّلَامِ وَ تَلَاوُمُ أَهْلِ النَّارِ فِیمَا بَیْنَهُمْ وَ أَمَّا الْمِیمُ فَمُلْکُ اللَّهِ الَّذِی لَا یَزُولُ وَ دَوَامُهُ الَّذِی لَا یَفْنَی وَأَمَّا النُّونُ فَ ن وَ الْقَلَمِ وَ ما یَسْطُرُونَ (3) وَ الْقَلَمُ قَلَمٌ مِنْ نُورٍ وَ کِتَابٌ مِنْ نُورٍ فِی لَوْحٍ مَحْفُوظٍ یَشْهَدُهُ الْمُقَرَّبُونَ وَ کَفَی بِاللَّهِ شَهِیداً- وَ أَمَّا سَعْفَصْ فَالصَّادُ صَاعٌ بِصَاعٍ وَ فَصٌّ بِفَصٍّ یَعْنِی الْجَزَاءَ بِالْجَزَاءِ کَمَا تَدِینُ تُدَانُ إِنَّ اللَّهَ لَا یُرِیدُ ظُلْماً لِلْعِبَادِ وَ أَمَّا قَرَشَتْ یَعْنِی قَرَشَهُمْ فَحَشَرَهُمْ وَ نَشَرَهُمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ- فَقَضَی بَیْنَهُمْ بِالْحَقِّ وَ هُمْ لَا یُظْلَمُونَ.
وَ رَوَاهُ فِی مَعَانِی الْأَخْبَارِ بِإِسْنَادٍ آخَرَ (4).
******
ترجمه:
در این حدیث از اصبغ بن نباته نقل شده که امیرالمؤمنین علی (ع) در پاسخ به سوال عثمان بن عفان از رسول خدا (ص) فرمودند :تفسیر "أبجد" را یاد بگیرید که مطالب عجیبی دارد وای بحال عالمی که آنرا نداند ایشان تفسیر آن را چنین بیان کرده اند:
آلف: آلاء خداوند و اسماء الهی.
باء: بهجت خداوند.
جیم: جنت الله، جلال و جمال خداوند.
دال: دین خدا.
هاء: هاء جهنم و وای بر کسی که در آن بیافتد.
واؤ: وای بر اهل جهنم.
زاء: زوایا جهنم و پناه بر خدا از آن.
حطی: حط کردن گناهان از مستغفرین در شب قدر.
طاء: طوبی (درخت بهشت).
یاء: ید خداوند که گسترده است.
کاف: کلام خداوند که تغییر نمی کند.
لام: امام اهل بهشت و ملاقات اهل جهنم.
میم: ملک خداوند که پایدار و باقی است.
نون: قلم خداوند و کتاب نورانی در لوح محفوظ.
صاد: جزا به ازای عمل، همان طور که عمل می کنید پاداش خواهید گرفت.
قاف: جمع کردن مردم در قیامت.
ص: 330
22688- 12- (1) وَ یَأْتِی فِی کِتَابِ النِّکَاحِ فِی أَحْکَامِ الْأَوْلَادِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْغُلَامُ یَلْعَبُ سَبْعَ سِنِینَ وَ یَتَعَلَّمُ الْکِتَابَ سَبْعَ سِنِینَ وَ یَتَعَلَّمُ الْحَلَالَ وَ الْحَرَامَ سَبْعَ سِنِینَ.
******
ترجمه:
در این حدیث که از امام جعفر صادق (ع) نقل شده، ایشان بیان می کنند که آموزش های کودک باید در مراحل مختلفی صورت گیرد. طبق این روایت:
در هفت سال اول زندگی: کودک باید بازی کند و از تجربه های طبیعی دوران کودکی بهره مند شود.
در هفت سال دوم (بین سنین 7 تا 14): کودک باید به یادگیری کتابت (نوشتن و خواندن) پرداخته و مهارت های اولیه آموزش داده شود.
در هفت سال سوم (بین سنین 14 تا 21): باید به آموزش حلال و حرام پرداخته شود، یعنی کودک باید با اصول دینی و اخلاقی آشنا شود و آموزش های مربوط به رفتار درست و غلط را دریافت کند.
22689- 13- (2) وَ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص قَالَ: عَلِّمُوا أَوْلَادَکُمُ السِّبَاحَةَ وَ الرِّمَایَةَ.
******
ترجمه:
رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم : به کودکان خود شنا وتبراندازی یاد بدهید .
22690- 14- (3) وَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: بَادِرُوا أَحْدَاثَکُمْ بِالْحَدِیثِ قَبْلَ أَنْ تَسْبِقَکُمْ إِلَیْهِمُ الْمُرْجِئَةُ.
******
ترجمه:
حضرت صادق علیه السلام «قبل از آنکه مرجئه بر شما پیشی بگیرند، با حدیث ها و روایاتتان فرزندانتان را آموزش دهید
22691- 15- (4) فَخَارُ بْنُ مَعَدٍّ الْمُوسَوِیُّ فِی کِتَابِ الْحُجَّةِ عَلَی الذَّاهِبِ إِلَی تَکْفِیرِ أَبِی طَالِبٍ بِإِسْنَادِهِ إِلَی أَبِی الْفَرَجِ الْأَصْبَهَانِیِّ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُوسَی التَّلَّعُکْبَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مَعْمَرٍ الْکُوفِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ عَمِّهِ عَنِ الصَّادِقِ ع قَالَ: کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع یُعْجِبُهُ أَنْ یُرْوَی شِعْرُ أَبِی طَالِبٍ وَ أَنْ یُدَوَّنَ وَ قَالَ تَعَلَّمُوهُ وَ عَلِّمُوهُ أَوْلَادَکُمْ فَإِنَّهُ کَانَ عَلَی دِینِ اللَّهِ وَ فِیهِ عِلْمٌ کَثِیرٌ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی بَعْضِ الْمَقْصُودِ (5) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (6).
ص: 331
ص: 332
******
ترجمه:
«امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) خوششان می آمد که شعر ابوطالب (علیه السلام) نقل شود و نوشته شود. و گفت: آن را یاد بگیرید و به فرزندانتان بیاموزید، زیرا او بر دین خدا بود و در آن علم زیادی نهفته است.»
(1) 1 بَابُ اشْتِرَاطِ کَوْنِ الْمَبِیعِ مَمْلُوکاً أَوْ مَأْذُوناً فِی بَیْعِهِ وَ عَدَمِ جَوَازِ بَیْعِ مَا لَا یَمْلِکُهُ وَ عَدَمِ وُجُوبِ أَدَاءِ الثَّمَنِ وَ حُکْمِ بَیْعِ الْخَمْرِ وَ الْخِنْزِیرِ
******
ترجمه:
22692- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ شُعَیْبِ بْنِ وَاقِدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدٍ عَنِ الصَّادِقِ ع عَنْ آبَائِهِ ع عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص فِی حَدِیثِ الْمَنَاهِی قَالَ: وَ مَنِ اشْتَرَی خِیَانَةً وَ هُوَ یَعْلَمُ فَهُوَ کَالَّذِی خَانَهَا.
******
ترجمه:
از حسین بن زید از امام صادق (ع)، از پدرانش (ع) از رسول خدا (ص) در حدیث المناهی (نهی ها)، که فرمود: «و هر کس خیانتی را بخرد در حالی که می داند، مانند کسی است که همان خیانت را انجام داده است.»
الْأَوَّلَ ع عَنْ رَجُلٍ اشْتَرَی مِنِ امْرَأَةٍ مِنْ آلِ فُلَانٍ بَعْضَ قَطَائِعِهِمْ وَ کَتَبَ عَلَیْهَا کِتَاباً بِأَنَّهَا قَدْ قَبَضَتِ الْمَالَ وَ لَمْ تَقْبِضْهُ فَیُعْطِیهَا الْمَالَ أَمْ یَمْنَعُهَا قَالَ قُلْ (1) لَهُ لِیَمْنَعْهَا أَشَدَّ الْمَنْعِ فَإِنَّهَا بَاعَتْهُ مَا لَمْ تَمْلِکْهُ.
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْقَاسِمِ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ مُوسَی ع وَ ذَکَرَ مِثْلَهُ (2).
******
ترجمه:
محمد بن القاسم بن الفضیل گفت: از امام علی بن حسین (ع) پرسیدم در مورد مردی که از زنی از خاندان فلان بخشی از املاک او را خرید و برای او نوشت که او پول را دریافت کرده است در حالی که آن را دریافت نکرده است، آیا باید پول را به او بدهد یا آن را از او بگیرد؟ امام (ع) فرمود: «باید از او پول را نگیرند، بلکه باید او را به شدت از گرفتن آن منع کند زیرا او چیزی را فروخته که مالک آن نبوده است.»
22694- 3- (3) وَ عَنْهُ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع فِی حَدِیثٍ قَالَ: سَأَلَهُ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ النِّیلِ (4) عَنْ أَرْضٍ اشْتَرَاهَا بِفَمِ النِّیلِ- وَ أَهْلُ الْأَرْضِ یَقُولُونَ هِیَ أَرْضُهُمْ وَ أَهْلُ الْأُسْتَانِ یَقُولُونَ هِیَ مِنْ أَرْضِنَا فَقَالَ لَا تَشْتَرِهَا إِلَّا بِرِضَا أَهْلِهَا.
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ وَ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ مِثْلَهُ (5).
******
ترجمه:
از محمد بن مسلم، از امام باقر (ع) در حدیثی آمده است که مردی از اهل نیل درباره زمینی که در دهانۀ نیل خریده بود، از ایشان پرسید. (این زمین مورد اختلاف بود) و مردم آن زمین می گفتند که زمین از آنِ ایشان است، و مردم قصر(استان) می گفتند که زمین از زمین های ماست. امام فرمودند: آن را نخر مگر با رضایت اهلش.
ص: 334
22695- 4- (1) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ (2) عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَحَدَهُمَا ع عَنْ شِرَاءِ الْخِیَانَةِ وَ السَّرِقَةِ قَالَ لَا إِلَّا أَنْ یَکُونَ قَدِ اخْتَلَطَ مَعَهُ غَیْرُهُ فَأَمَّا السَّرِقَةُ بِعَیْنِهَا فَلَا إِلَّا أَنْ یَکُونَ مِنْ مَتَاعِ السُّلْطَانِ فَلَا بَأْسَ بِذَلِکَ.
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ بِالسَّنَدِ الَّذِی قَبْلَهُ (3)
وَ رَوَاهُ بْنُ إِدْرِیسَ فِی آخِرِ السَّرَائِرِ نَقْلًا مِنْ کِتَابِ الْمَشِیخَةِ لِلْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ (4)
أَقُولُ: هَذَا مَحْمُولٌ عَلَی مَا کَانَ مِنْ مَتَاعِ السُّلْطَانِ وَ عُلِمَ أَنَّهُ مَأْخُوذٌ مِنْ أَمْوَالِ الْمُسْلِمِینَ جَمِیعاً مِثْلُ حَاصِلِ الْأَرْضِ الْمَفْتُوحَةِ عَنْوَةً أَوْ مِنْ مَالِ الْإِمَامِ کَالْأَنْفَالِ أَوْ نَحْوِهِمَا مِمَّا فِیهِ رُخْصَةٌ لِلشِّیعَةِ کَمَا مَضَی (5) وَ یَأْتِی (6).
******
ترجمه:
ابوبصیر گفت: از یکی از آن دو (امام باقر یا امام صادق علیهما السلام درباره خرید مال خیانت و دزدی پرسیدم. امام فرمودند: «نه، مگر اینکه با اموال دیگری مخلوط شده باشد. اما در مورد دزدی خاص، (خرید آن) جایز نیست، مگر اینکه از اموال سلطان باشد؛ در این صورت اشکالی ندارد.»
می گویم : در صورتی است که معلوم باشد اموال سلطان از اموال عمومی مسلمانان (مانند محصولات زمین هایی که بدون جنگ گشوده شده اند) یا از اموال امام، مانند انفال، و موارد مشابه باشد؛ که در این موارد برای شیعیان رخصت و اجازه ای داده شده است.
22696- 5- (7) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ رِئَابٍ وَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ عَبْدٍ صَالِحٍ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ فِی یَدِهِ دَارٌ لَیْسَتْ لَهُ وَ لَمْ تَزَلْ فِی یَدِهِ وَ یَدِ آبَائِهِ مِنْ قَبْلِهِ
ص: 335
قَدْ أَعْلَمَهُ مَنْ مَضَی مِنْ آبَائِهِ أَنَّهَا لَیْسَتْ لَهُمْ وَ لَا یَدْرُونَ لِمَنْ هِیَ فَیَبِیعُهَا وَ یَأْخُذُ ثَمَنَهَا قَالَ مَا أُحِبُّ أَنْ یَبِیعَ مَا لَیْسَ لَهُ قُلْتُ فَإِنَّهُ لَیْسَ یَعْرِفُ صَاحِبَهَا وَ لَا یَدْرِی لِمَنْ هِیَ وَ لَا أَظُنُّهُ یَجِی ءُ لَهَا رَبٌّ أَبَداً قَالَ مَا أُحِبُّ أَنْ یَبِیعَ مَا لَیْسَ لَهُ قُلْتُ فَیَبِیعُ سُکْنَاهَا أَوْ مَکَانَهَا فِی یَدِهِ فَیَقُولُ أَبِیعُکَ سُکْنَایَ وَ تَکُونُ فِی یَدِکَ کَمَا هِیَ فِی یَدِی قَالَ نَعَمْ یَبِیعُهَا عَلَی هَذَا.
******
ترجمه:
از اسحاق بن عمار از عبد صالح (علیه السلام) روایت شده که گفت: از او درباره مردی پرسیدم که خانه ای در دستش است که مال او نیست و پیوسته در دست او و پدرانش پیش از او بوده است.
پدرانش که در گذشته اند، به او گفته اند که آن خانه از آنِ آنان نیست و نمی دانند برای چه کسی است. پس آن مرد، خانه را بفروشد و بهای آن را بگیرد؟
فرمود: دوست ندارم که چیزی را که مال او نیست بفروشد.
گفتم: او صاحب خانه را نمی شناسد و نمی داند برای چه کسی است و گمان نمی کنم که هیچ گاه مالکی برای آن پیدا شود.
فرمود: دوست ندارم که چیزی را که مال او نیست بفروشد.
گفتم: پس سکونت یا مکانش را در دست خود بفروشد و بگوید: سکونتم را به تو می فروشم و خانه همچنان در دست تو باشد همان طور که در دست من است؟
فرمود: بله، آن را به این شکل بفروشد.
22697- 6- (1) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْعَبَّاسِ عَنِ الْحَسَنِ (2) عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ شِرَاءِ الْخِیَانَةِ وَ السَّرِقَةِ فَقَالَ إِذَا عَرَفْتَ أَنَّهُ کَذَلِکَ فَلَا إِلَّا أَنْ یَکُونَ شَیْئاً اشْتَرَیْتَهُ مِنَ الْعَامِلِ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَمَاعَةَ نَحْوَهُ (3) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ الْحَسَنِ عَنْ زُرْعَةَ عَنْ سَمَاعَةَ مِثْلَهُ (4).
******
ترجمه:
سماعه روایت کرده که گفت: از او درباره خریدن مال خیانت و دزدی پرسیدم.
فرمود: اگر می دانی که این گونه است، نه [نخر]، مگر آنکه چیزی باشد که از عامل خریده باشی.
22698- 7- (5) وَ عَنْهُ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ جَرَّاحٍ الْمَدَائِنِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَا یَصْلُحُ شِرَاءُ السَّرِقَةِ وَ الْخِیَانَةِ إِذَا عُرِفَتْ.
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ مِثْلَهُ (6).
******
ترجمه:
جرّاح مدائنی از امام صادق (علیه السلام) روایت کرده است که فرمود: خریدن مال دزدی و خیانت صحیح نیست، اگر شناخته شود.
ص: 336
22699- 8- (1) أَحْمَدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ الطَّبْرِسِیُّ فِی کِتَابِ الْإِحْتِجَاجِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الْحِمْیَرِیِّ أَنَّهُ کَتَبَ إِلَی صَاحِبِ الزَّمَانِ ع- أَنَّ بَعْضَ أَصْحَابِنَا لَهُ ضَیْعَةٌ جَدِیدَةٌ بِجَنْبِ ضَیْعَةٍ خَرَابٍ لِلسُّلْطَانِ فِیهَا حِصَّةٌ وَ أَکَرَتُهُ (2) رُبَّمَا زَرَعُوا وَ تَنَازَعُوا فِی حُدُودِهَا وَ تُؤْذِیهِمْ عُمَّالُ السُّلْطَانِ وَ تَتَعَرَّضُ فِی الْکُلِّ مِنْ غَلَّاتِ ضَیْعَتِهِ وَ لَیْسَ لَهَا قِیمَةٌ لِخَرَابِهَا وَ إِنَّمَا هِیَ بَائِرَةٌ مُنْذُ عِشْرِینَ سَنَةً وَ هُوَ یَتَحَرَّجُ مِنْ شِرَائِهَا لِأَنَّهُ یُقَالُ إِنَّ هَذِهِ الْحِصَّةَ مِنْ هَذِهِ الضَّیْعَةِ کَانَتْ قُبِضَتْ مِنَ الْوَقْفِ قَدِیماً لِلسُّلْطَانِ فَإِنْ جَازَ شِرَاؤُهَا مِنَ السُّلْطَانِ کَانَ ذَلِکَ صَوْناً (3) وَ صَلَاحاً لَهُ وَ عِمَارَةً لِضَیْعَتِهِ وَ أَنَّهُ یَزْرَعُ هَذِهِ الْحِصَّةَ مِنَ الْقَرْیَةِ الْبَائِرَةِ بِفَضْلِ مَاءِ ضَیْعَتِهِ الْعَامِرَةِ وَ یَنْحَسِمُ عَنْ طَمَعِ أَوْلِیَاءِ السُّلْطَانِ وَ إِنْ لَمْ یَجُزْ ذَلِکَ عَمِلَ بِمَا تَأْمُرُهُ بِهِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَأَجَابَهُ ع الضَّیْعَةُ لَا یَجُوزُ ابْتِیَاعُهَا إِلَّا مِنْ مَالِکِهَا أَوْ بِأَمْرِهِ أَوْ رِضًی مِنْهُ.
******
ترجمه:
از محمد بن عبدالله بن جعفر حميری نقل شده که به امام زمان (علیه السلام) نوشت: یکی از دوستان ما ملکی جدید در کنار ملکی مخروبه دارد که سهمی از آن متعلق به سلطان است. کارگران او گاهی در حدود این زمین ها اختلاف پیدا می کنند و از سوی کارگزاران سلطان اذیت می شوند و این امر باعث می شود که در همه محصولات زمین او مداخله شود. این ملک مخروبه ارزشی ندارد و بیست سال است که بایر مانده، و او در خرید آن تردید دارد زیرا گفته می شود که این سهم از این زمین در گذشته از وقفی گرفته شده که به سلطان داده شده است. اگر خرید آن از سلطان جایز باشد، این کار به نفع او خواهد بود و سبب آبادی ملک او می شود و او می تواند این سهم از روستای بایر را با آب اضافی زمین آباد خود کشت کند و طمع کارگزاران سلطان از بین می رود. اگر جایز نباشد، او به دستوری که می فرمایید عمل می کند. امام (علیه السلام) در پاسخ نوشت: خرید این ملک جایز نیست مگر از مالک آن، یا با اجازه و رضایت او.
22700- 9- (4) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ النَّهْدِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنِ اشْتَرَی سَرِقَةً وَ هُوَ یَعْلَمُ فَقَدْ شَرِکَ فِی عَارِهَا وَ إِثْمِهَا.
******
ترجمه:
از ابن ابی نجران از برخی اصحابش از امام صادق (علیه السلام) روایت شده که فرمود: کسی که مال دزدی بخرد و بداند که دزدی است، در ننگ و گناه آن شریک شده است.
22701- 10- (5) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ صَالِحِ بْنِ السِّنْدِیِّ عَنْ جَعْفَرِ
ص: 337
بْنِ بَشِیرٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْعَلَاءِ عَنْ أَبِی عُمَرَ السَّرَّاجِ (1) عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی الَّذِی تُوجَدُ عِنْدَهُ السَّرِقَةُ قَالَ هُوَ غَارِمٌ إِذَا لَمْ یَأْتِ عَلَی بَائِعِهَا شُهُودٌ (2).
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ (3)
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (4)
وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ وَ رَوَاهُ أَیْضاً بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِیرٍ مِثْلَهُ (5).
******
ترجمه:
از ابو عمر سراج نقل شده که امام صادق (علیه السلام) درباره کسی که مال دزدی نزد او پیدا شود، فرمود: او ضامن است، اگر فروشنده آن شاهدانی نیاورد.
22702- 11- (6) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُقْبَةَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُوسَی عَنْ بُرَیْدٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنِ اشْتَرَی طَعَامَ قَوْمٍ وَ هُمْ لَهُ کَارِهُونَ قُصَّ لَهُمْ مِنْ لَحْمِهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ مِثْلَهُ (7).
******
ترجمه:
از محمد بن مسلم از امام صادق (علیه السلام) روایت شده که فرمود: هر کس غذایی را از گروهی بخرد در حالی که آنان از آن ناخشنود باشند، روز قیامت از گوشت او برای آنان قصاص می شود.
22703- 12- (8) عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ جَدِّهِ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِیهِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ سَرَقَ جَارِیَةً ثُمَّ بَاعَهَا یَحِلُّ فَرْجُهَا لِمَنِ اشْتَرَاهَا قَالَ إِذَا أَنْبَأَهُمْ أَنَّهَا سَرِقَةٌ فَلَا یَحِلُّ وَ إِنْ لَمْ یُعْلِمْ فَلَا بَأْسَ.
ص: 338
وَ رَوَاهُ عَلِیُّ بْنُ جَعْفَرٍ فِی کِتَابِهِ (1)
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (2) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (3) وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی حُکْمِ بَیْعِ الْخَمْرِ وَ الْخِنْزِیرِ فِیمَا یُکْتَسَبُ بِهِ (4).
******
ترجمه:
علی بن جعفر از برادرش موسی بن جعفر (علیه السلام) روایت کرده که گفت: از او پرسیدم درباره مردی که کنیزی را دزدیده و سپس او را فروخته است؛ آیا بر خریدار او حلال است که از او بهره مند شود؟
فرمود: اگر به آنان خبر داده که او دزدی است، حلال نیست؛ و اگر آگاه نکرده، اشکالی ندارد.
(5) 2 بَابُ أَنَّ مَنْ بَاعَ مَا یَمْلِکُ وَ مَا لَا یَمْلِکُ صَحَّ الْبَیْعُ فِیمَا یَمْلِکُ خَاصَّةً
******
ترجمه:
22704- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الطُّوسِیُّ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ أَنَّهُ کَتَبَ إِلَی أَبِی مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْعَسْکَرِیِّ ع- فِی رَجُلٍ بَاعَ (7) قِطَاعَ أَرَضِینَ (8) فَیَحْضُرُهُ الْخُرُوجُ إِلَی مَکَّةَ- وَ الْقَرْیَةُ عَلَی مَرَاحِلَ مِنْ مَنْزِلِهِ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ مِنَ الْمُقَامِ مَا یَأْتِی بِحُدُودِ أَرْضِهِ وَ عَرَّفَ حُدُودَ الْقَرْیَةِ الْأَرْبَعَةَ فَقَالَ لِلشُّهُودِ اشْهَدُوا أَنِّی قَدْ بِعْتُ فُلَاناً یَعْنِی الْمُشْتَرِیَ جَمِیعَ الْقَرْیَةِ الَّتِی حَدٌّ مِنْهَا کَذَا وَ الثَّانِی وَ الثَّالِثُ وَ الرَّابِعُ وَ إِنَّمَا لَهُ فِی هَذِهِ الْقَرْیَةِ قِطَاعُ أَرَضِینَ فَهَلْ یَصْلُحُ لِلْمُشْتَرِی ذَلِکَ وَ إِنَّمَا لَهُ بَعْضُ هَذِهِ الْقَرْیَةِ وَ قَدْ أَقَرَّ لَهُ بِکُلِّهَا فَوَقَّعَ ع لَا یَجُوزُ بَیْعُ مَا لَیْسَ یَمْلِکُ وَ قَدْ وَجَبَ الشِّرَاءُ مِنَ الْبَائِعِ عَلَی مَا یَمْلِکُ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ (9)
ص: 339
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ (1)
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (2).
******
ترجمه:
از محمد بن حسن صفار نقل شده که به امام حسن عسکری (علیه السلام) نوشت و پرسید: مردی بخشی از زمین های خود را فروخته و قصد خروج به مکه دارد. این روستا چند منزل از محل سکونتش فاصله دارد و فرصت ندارد تا حدود زمین خود را مشخص کند، پس حدود چهارگانه روستا را به شهود معرفی کرده و به آنان گفت: «شهادت دهید که من تمام این روستا را که حدود آن چنین و چنان است، به فلانی (خریدار) فروختم.» در حالی که تنها بخشی از این روستا متعلق به اوست. آیا این برای خریدار صحیح است در حالی که او به کل روستا اقرار کرده است؟ امام (علیه السلام) در پاسخ نوشتند: فروش چیزی که مالک آن نیست، جایز نیست و خرید فقط بر آنچه فروشنده مالک آن است، واجب است.
22705- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ فِی الْمَجَالِسِ وَ الْأَخْبَارِ بِإِسْنَادِهِ الْآتِی (5) عَنْ رُزَیْقٍ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع یَوْماً إِذْ دَخَلَ عَلَیْهِ رَجُلَانِ إِلَی أَنْ قَالَ فَقَالَ أَحَدُهُمَا إِنَّهُ کَانَ عَلَیَّ مَالٌ لِرَجُلٍ مِنْ بَنِی عَمَّارٍ- وَ لَهُ بِذَلِکَ ذِکْرُ حَقٍّ وَ شُهُودٌ فَأَخَذَ الْمَالَ وَ لَمْ أَسْتَرْجِعْ مِنْهُ الذِّکْرَ بِالْحَقِّ وَ لَا کَتَبْتُ عَلَیْهِ کِتَاباً وَ لَا أَخَذْتُ مِنْهُ بَرَاءَةً وَ ذَلِکَ لِأَنِّی وَثِقْتُ بِهِ وَ قُلْتُ لَهُ مَزِّقِ الذِّکْرَ بِالْحَقِّ الَّذِی عِنْدَکَ فَمَاتَ وَ تَهَاوَنَ بِذَلِکَ وَ لَمْ یُمَزِّقْهَا وَ عَقَّبَ هَذَا أَنْ طَالَبَنِی بِالْمَالِ وُرَّاثُهُ وَ حَاکَمُونِی وَ أَخْرَجُوا بِذَلِکَ الذِّکْرَ بِالْحَقِّ وَ أَقَامُوا الْعُدُولَ فَشَهِدُوا عِنْدَ الْحَاکِمِ فَأُخِذْتُ بِالْمَالِ وَ کَانَ الْمَالُ کَثِیراً فَتَوَارَثْتُ (6) مِنَ الْحَاکِمِ فَبَاعَ عَلَیَّ قَاضِی الْکُوفَةِ مَعِیشَةً لِی وَ قَبَضَ الْقَوْمُ الْمَالَ وَ هَذَا رَجُلٌ مِنْ إِخْوَانِنَا ابْتُلِیَ بِشِرَاءِ مَعِیشَتِی مِنَ الْقَاضِی ثُمَّ إِنَّ وَرَثَةَ الْمَیِّتِ أَقَرُّوا أَنَّ الْمَالَ کَانَ أَبُوهُمْ قَدْ قَبَضَهُ وَ قَدْ سَأَلُوهُ أَنْ یَرُدَّ عَلَیَّ مَعِیشَتِی وَ یُعْطُونَهُ فِی أَنْجُمٍ مَعْلُومَةٍ فَقَالَ إِنِّی أُحِبُّ أَنْ تَسْأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ هَذَا فَقَالَ الرَّجُلُ یَعْنِی الْمُشْتَرِیَ جَعَلَنِیَ اللَّهُ فِدَاکَ کَیْفَ أَصْنَعُ فَقَالَ تَصْنَعُ أَنْ
ص: 340
تَرْجِعَ بِمَالِکَ عَلَی الْوَرَثَةِ وَ تَرُدَّ الْمَعِیشَةَ إِلَی صَاحِبِهَا وَ تُخْرِجَ یَدَکَ عَنْهَا قَالَ فَإِذَا أَنَا فَعَلْتُ ذَلِکَ لَهُ أَنْ یُطَالِبَنِی بِغَیْرِ هَذَا قَالَ نَعَمْ لَهُ أَنْ یَأْخُذَ مِنْکَ مَا أَخَذْتَ مِنَ الْغَلَّةِ ثَمَنَ الثِّمَارِ وَ کُلَّ مَا کَانَ مَرْسُوماً فِی الْمَعِیشَةِ یَوْمَ اشْتَرَیْتَهَا یَجِبُ أَنْ تَرُدَّ ذَلِکَ إِلَّا مَا کَانَ مِنْ زَرْعٍ زَرَعْتَهُ أَنْتَ فَإِنَّ لِلزَّارِعِ إِمَّا قِیمَةَ الزَّرْعِ وَ إِمَّا أَنْ یَصْبِرَ عَلَیْکَ إِلَی وَقْتِ حَصَادِ الزَّرْعِ فَإِنْ لَمْ یَفْعَلْ کَانَ ذَلِکَ لَهُ وَ رَدَّ عَلَیْکَ الْقِیمَةَ وَ کَانَ الزَّرْعُ لَهُ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَإِنْ کَانَ هَذَا قَدْ أَحْدَثَ فِیهَا بِنَاءً وَ غَرَسَ قَالَ لَهُ قِیمَةُ ذَلِکَ أَوْ یَکُونَ ذَلِکَ الْمُحْدِثُ بِعَیْنِهِ یَقْلَعُهُ وَ یَأْخُذُهُ قُلْتُ أَ رَأَیْتَ إِنْ کَانَ فِیهَا غَرْسٌ أَوْ بِنَاءٌ فَقَلَعَ الْغَرْسَ وَ هَدَمَ الْبِنَاءَ فَقَالَ یَرُدُّ ذَلِکَ إِلَی مَا کَانَ أَوْ یَغْرَمُ الْقِیمَةَ لِصَاحِبِ الْأَرْضِ فَإِذَا رَدَّ جَمِیعَ مَا أَخَذَ مِنْ غَلَّاتِهَا إِلَی صَاحِبِهَا وَ رَدَّ الْبِنَاءَ وَ الْغَرْسَ وَ کُلَّ مُحْدَثٍ إِلَی مَا کَانَ أَوْ رَدَّ الْقِیمَةَ کَذَلِکَ یَجِبُ عَلَی صَاحِبِ الْأَرْضِ أَنْ یَرُدَّ عَلَیْهِ کُلَّ مَا خَرَجَ عَنْهُ فِی إِصْلَاحِ الْمَعِیشَةِ مِنْ قِیمَةِ غَرْسٍ أَوْ بِنَاءٍ أَوْ نَفَقَةٍ فِی مَصْلَحَةِ الْمَعِیشَةِ وَ دَفْعِ النَّوَائِبِ عَنْهَا کُلُّ ذَلِکَ فَهُوَ مَرْدُودٌ إِلَیْهِ.
******
ترجمه:
از رُزیق نقل شده که گفت: روزی نزد امام صادق (علیه السلام) بودم که دو مرد وارد شدند. یکی از آنها گفت: «مالی را که به یکی از مردان بنی عمار بدهکار بودم، به او پرداختم و به او گفتم سند طلب را پاره کند، اما او به دلیل اعتماد من به آن اهمیتی نداد و پاره نکرد. پس از وفات او، وارثانش نزد من آمدند و طلب خود را مطالبه کردند و نزد قاضی رفتند و شاهدانی آوردند که گواهی دادند. قاضی مرا به پرداخت آن محکوم کرد و دارایی ام را فروخت. سپس یکی از برادرانمان، که به خرید دارایی ام از قاضی مبتلا شده بود، با من توافق کرد تا آن را بازگرداند. اکنون وارثان فرد فوت شده اقرار کرده اند که پدرشان آن مال را دریافت کرده بود و آماده اند که دارایی مرا بازگردانند، اما خریدار گفت: از امام صادق (ع) بپرسید که چه باید کرد.»
امام صادق (علیه السلام) فرمود: «مال خود را از وارثان پس بگیر و دارایی را به صاحبش بازگردان و خود را از آن کنار بکش.» خریدار پرسید: «اگر چنین کنم، آیا حق دارند غیر از آن نیز از من طلب کنند؟» امام فرمود: «بله، هرچه از محصول و درآمد آن دارایی داشته ای، باید بازگردانی، مگر زراعتی که خود کاشته ای که یا قیمت آن را بگیرند یا تا زمان برداشت صبر کنند.»
پرسیدم: «اگر خریدار بنایی در آن ایجاد کرده یا درختی کاشته باشد، تکلیف چیست؟» امام فرمود: «می تواند هزینه آن را بگیرد یا خود بنا و درختان را بردارد.»
پرسیدم: «اگر درختان و بنای دیگری باشد و آنها را تخریب یا برداشت کند، چه؟» امام فرمود: «آن را به حالت اولیه بازگرداند یا قیمت آن را بپردازد. همچنین مالک اصلی باید هر هزینه ای که خریدار برای بهبود آن دارایی کرده، به او برگرداند.»
(1) 4 بَابُ وُجُوبِ الْعِلْمِ بِقَدْرِ الْمَبِیعِ فَلَا یَصِحُّ بَیْعُ الْمَکِیلِ وَ الْمَوْزُونِ وَ الْمَعْدُودِ مُجَازَفَةً وَ حُکْمِ الْأَخْرَسِ وَ الْأَعْجَمِ فِی الْعُقُودِ
******
ترجمه:
22706- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَا کَانَ مِنْ طَعَامٍ سَمَّیْتَ فِیهِ کَیْلًا فَلَا یَصْلُحُ بَیْعُهُ مُجَازَفَةً وَ هَذَا مِمَّا یُکْرَهُ مِنْ بَیْعِ الطَّعَامِ.
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ
ص: 341
عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ مِثْلَهُ (1) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ مِثْلَهُ (2).
******
ترجمه:
از حلبی نقل شده که امام صادق (علیه السلام) فرمود: «هر نوع غذایی که در آن مقدار مشخصی برای فروش ذکر کرده ای، فروش آن به صورت مجازفه (بدون تعیین و تشخیص دقیق مقدار) جایز نیست و این نوع فروش از مواردی است که در خرید و فروش غذاها مکروه است.»
22707- 2- (3) وَ عَنْهُ عَنْ صَفْوَانَ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ: فِی رَجُلٍ اشْتَرَی مِنْ رَجُلٍ طَعَاماً عِدْلًا بِکَیْلٍ مَعْلُومٍ وَ أَنَّ صَاحِبَهُ قَالَ لِلْمُشْتَرِی ابْتَعْ مِنِّی مِنْ هَذَا الْعِدْلَ الْآخَرَ بِغَیْرِ کَیْلٍ فَإِنَّ فِیهِ مِثْلَ مَا فِی الْآخَرِ الَّذِی ابْتَعْتَ قَالَ لَا یَصْلُحُ إِلَّا بِکَیْلٍ وَ قَالَ وَ مَا کَانَ مِنْ طَعَامٍ سَمَّیْتَ فِیهِ کَیْلًا فَإِنَّهُ لَا یَصْلُحُ مُجَازَفَةً هَذَا مِمَّا (4) یُکْرَهُ مِنْ بَیْعِ الطَّعَامِ.
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ وَ الصَّدُوقُ کَالَّذِی قَبْلَهُ (5).
******
ترجمه:
در این حدیث که از حلبی نقل شده، امام صادق (علیه السلام) به مسئله معاملات غذایی و چگونگی انجام آن اشاره می کند. حضرت می فرماید: اگر فردی از دیگری غذایی خرید که مقدار آن مشخص و معین بوده است، و سپس فروشنده به خریدار پیشنهاد دهد که از همان نوع غذا را بدون تعیین مقدار خریداری کند (مثلاً با همان کیفیت و مشابهت، اما بدون اندازه گیری دقیق)، این معامله جایز نیست و فروش آن به صورت مجازفه (بدون مشخص کردن مقدار) صحیح نمی باشد. همچنین حضرت تأکید می کند که هر نوع غذایی که مقدار آن مشخص باشد، نمی تواند به صورت مجازفه (یعنی به طور غیرقابل پیش بینی) فروخته شود، و این نوع معامله از مواردی است که در خرید و فروش غذاها مکروه است.
22708- 3- (6) وَ عَنْهُ عَنْ صَفْوَانَ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنِ الْحَلَبِیِّ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَا کَانَ مِنْ طَعَامٍ سَمَّیْتَ فِیهِ کَیْلًا فَلَا یَصْلُحُ مُجَازَفَةً.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ مِثْلَهُ (7).
******
ترجمه:
در این روایت از حلبی، امام صادق (علیه السلام) می فرماید: "هر غذایی که مقدار آن به وسیله ی پیمانه یا کیلی تعیین شده باشد، نمی تواند به صورت مجازفه (بدون تعیین مقدار) فروخته شود."
22709- 4- (8) وَ عَنْهُ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبَانٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ یَشْتَرِی
ص: 342
بَیْعاً فِیهِ کَیْلٌ أَوْ وَزْنٌ بِغَیْرِهِ (1) ثُمَّ یَأْخُذُ عَلَی نَحْوِ مَا فِیهِ قَالَ لَا بَأْسَ بِهِ.
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ مِثْلَهُ (2) وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ حُمَیْدِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ (3)
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (4) وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی حُکْمِ الْأَخْرَسِ وَ الْأَعْجَمِ عُمُوماً فِی الْقِرَاءَةِ فِی الصَّلَاةِ (5).
******
ترجمه:
در این روایت از ابان، نقل شده است که عبد الرحمن بن ابی عبدالله از امام صادق (علیه السلام) سؤال کرد درباره خرید و فروش هایی که در آن از پیمانه یا وزن خاصی استفاده می شود، اما معامله به صورت دیگری انجام می شود (یعنی برای خرید و فروش یک جنس از واحد اندازه گیری متفاوتی استفاده می شود) ولی درزمان تحویل به همان صورت متعارف تویل می دهد . امام صادق (علیه السلام) پاسخ داد: "در این صورت هیچ اشکالی ندارد."
(6) 5 بَابُ جَوَازِ الشِّرَاءِ عَلَی تَصْدِیقِ الْبَائِعِ فِی الْکَیْلِ مِنْ دُونِ إِعَادَتِهِ وَ کَذَا إِذَا حَضَرَ الْمُشْتَرِی الِاعْتِبَارَ وَ لَا یَبِیعُهُ بِغَیْرِ کَیْلٍ بِمُجَرَّدِ تَصْدِیقِ الْبَائِعِ
******
ترجمه:
22710- 1- (7) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ عَنْ عَبْدِ الْمَلِکِ بْنِ عَمْرٍو قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَشْتَرِی مِائَةَ رَاوِیَةٍ (8) مِنْ زَیْتٍ فَأَعْتَرِضُ رَاوِیَةً أَوِ اثْنَتَیْنِ فَأَتَّزِنُهُمَا ثُمَّ آخُذُ سَائِرَهُ عَلَی قَدْرِ ذَلِکَ قَالَ لَا بَأْسَ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَبْدِ الْمَلِکِ بْنِ عَمْرٍو نَحْوَهُ (9)
ص: 343
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ سَوَّارٍ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْمُکَارِی مِثْلَهُ (1).
******
ترجمه:
در این روایت از عبد الملک بن عمرو، نقل شده که او از امام صادق (علیه السلام) سؤال کرد درباره خرید 100 رويه از روغن (که در اینجا منظور از "راویه" احتمالاً به مقدار مشخصی از روغن است) و اینکه اگر دو عدد از این روایات را وزن کند و بعد باقی مانده را به همان مقدار خریداری کند. امام صادق (علیه السلام) پاسخ داد: "هیچ اشکالی ندارد."
22711- 2- (2) وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ عَبْدِ الْکَرِیمِ بْنِ عَمْرٍو (3) قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَشْتَرِی الطَّعَامَ فَأَکْتَالُهُ وَ مَعِی مَنْ قَدْ شَهِدَ الْکَیْلَ وَ إِنَّمَا أَکِیلُهُ لِنَفْسِی فَیَقُولُ بِعْنِیهِ فَأَبِیعُهُ إِیَّاهُ عَلَی ذَلِکَ الْکَیْلِ الَّذِی اکْتَلْتُهُ قَالَ لَا بَأْسَ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی مِثْلَهُ (4) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی الْعُطَارِدِ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع وَ ذَکَرَ مِثْلَهُ (5).
******
ترجمه:
در این روایت، عبد الکریم بن عمرو از امام صادق (علیه السلام) سوال می کند که آیا می تواند غذایی را خریداری کند و آن را به مقدار معینی که خودش آن را اندازه گیری کرده است وشاهدی هم حضورداشته ، به شخص دیگری بفروشد؟ در این مورد، امام (علیه السلام) پاسخ می دهند که "هیچ اشکالی ندارد."
22712- 3- (6) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ (7) عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَنْ رَجُلٍ مِنْ أَصْحَابِنَا قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ یَشْتَرِی الْجِصَّ فَیَکِیلُ بَعْضَهُ یَأْخُذُ الْبَقِیَّةَ بِغَیْرِ کَیْلٍ فَقَالَ إِمَّا أَنْ یَأْخُذَ کُلَّهُ بِتَصْدِیقِهِ وَ إِمَّا أَنْ یَکِیلَهُ کُلَّهُ.
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ مِثْلَهُ (8).
******
ترجمه:
در این روایت، فردی از اصحاب امام صادق (علیه السلام) از ایشان سوال می کند که آیا جایز است که شخصی مقداری از جص (گچ) را اندازه گیری کند و بقیه را بدون اندازه گیری به فروش برساند؟ امام صادق (علیه السلام) در پاسخ می فرمایند: "یا باید همه ی آن را به تصدیق بگیرد، یا باید همه ی آن را اندازه گیری کند."
ص: 344
22713- 4- (1) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ أَبَانٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حُمْرَانَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع اشْتَرَیْنَا طَعَاماً فَزَعَمَ صَاحِبُهُ أَنَّهُ کَالَهُ فَصَدَّقْنَاهُ وَ أَخَذْنَاهُ بِکَیْلِهِ فَقَالَ لَا بَأْسَ فَقُلْتُ أَ یَجُوزُ أَنْ أَبِیعَهُ کَمَا اشْتَرَیْتُهُ بِغَیْرِ کَیْلٍ قَالَ لَا أَمَّا أَنْتَ فَلَا تَبِعْهُ حَتَّی تَکِیلَهُ.
******
ترجمه:
در این روایت، محمد بن حمران از امام صادق (علیه السلام) می پرسد که اگر شخصی غذایی را خریداری کند و فروشنده ادعا کند که آن را اندازه گیری کرده، و خریدار به این ادعا اعتماد کرده و غذا را با همان اندازه گیری پذیرفته است، آیا می تواند همان کالا را بدون اندازه گیری دوباره به فروش برساند؟ امام صادق (علیه السلام) در پاسخ می فرمایند: "اگر خودت قصد فروش آن را داری، نباید آن را تا زمانی که مجدداً اندازه گیری نکرده ای بفروشی."
22714- 5- (2) وَ عَنْهُ عَنْ صَفْوَانَ وَ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ شُعَیْبٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ یَکُونُ لِی عَلَیْهِ أَحْمَالُ کَیْلٍ مُسَمًّی فَیَبْعَثُ إِلَیَّ بِأَحْمَالٍ فِیهَا أَقَلُّ مِنَ الْکَیْلِ الَّذِی لِی عَلَیْهِ وَ آخُذُ مُجَازَفَةً فَقَالَ لَا بَأْسَ الْحَدِیثَ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ شُعَیْبٍ (3)
أَقُولُ: هَذَا مَحْمُولٌ عَلَی تَصْدِیقِ صَاحِبِ الْمَتَاعِ أَوْ مَخْصُوصٌ بِاسْتِیفَاءِ الدَّیْنِ.
******
ترجمه:
در این روایت، یعقوب بن شعیب از امام صادق (علیه السلام) می پرسد که اگر من مبلغی از کالا را به کسی بدهکار باشم و او به من کالاهایی بفرستد که مقدار آن کمتر از مقدار بدهی ام باشد، و من آن را بپذیرم و مقدار کم تر را قبول کنم، وآنرا بدون کیل یا وزن تحویل بگیرم آیا این عمل جایز است؟ امام صادق (علیه السلام) در پاسخ می فرمایند: "هیچ اشکالی ندارد."
22715- 6- (4) وَ عَنْهُ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی الْعُطَارِدِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَشْتَرِی الطَّعَامَ فَأَضَعُ فِی أَوَّلِهِ وَ أَرْبَحُ فِی آخِرِهِ فَأَسْأَلُ صَاحِبِی أَنْ یَحُطَّ عَنِّی فِی کُلِّ کُرٍّ کَذَا وَ کَذَا قَالَ هَذَا لَا خَیْرَ فِیهِ وَ لَکِنْ یَحُطُّ عَنْکَ حَمْلَهُ قُلْتُ إِنْ حَطَّ عَنِّی أَکْثَرَ مِمَّا وَضِعْتُ قَالَ لَا بَأْسَ بِهِ قُلْتُ فَأُخْرِجُ الْکُرَّ وَ الْکُرَّیْنِ فَیَقُولُ الرَّجُلُ أَعْطِنِیهِ بِکَیْلِکَ قَالَ إِذَا ائْتَمَنَکَ فَلَا بَأْسَ.
******
ترجمه:
ابوالعطارد می گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: غذایی می خرم، مقداری در ابتدای آن می گذارم و در انتهای آن سود می برم. از شریکم می خواهم که در هر کرّ، فلان مقدار را از من کم کند. حضرت فرمود: این کار خیر ندارد؛ اما اگر وزن بار را از تو کم کند، اشکالی ندارد. گفتم: اگر بیشتر از آنچه من گذاشته ام از من کم کند، چطور؟ فرمود: اشکالی ندارد. گفتم: کرّ یا دو کرّ را بیرون می آورم، و آن مرد می گوید با پیمانه خودت به من بده. فرمود: اگر به تو اعتماد دارد، اشکالی ندارد.
22716- 7- (5) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ زُرْعَةَ بْنِ مُحَمَّدٍ
ص: 345
عَنْ سَمَاعَةَ (1) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ شِرَاءِ الطَّعَامِ وَ مَا یُکَالُ وَ یُوزَنُ هَلْ یَصْلُحُ شِرَاؤُهُ بِغَیْرِ کَیْلٍ وَ لَا وَزْنٍ فَقَالَ أَمَّا أَنْ تَأْتِیَ رَجُلًا فِی طَعَامٍ قَدْ کِیلَ وَ وُزِنَ تَشْتَرِی مِنْهُ مُرَابَحَةً فَلَا بَأْسَ إِنِ اشْتَرَیْتَهُ مِنْهُ وَ لَمْ تَکِلْهُ وَ لَمْ تَزِنْهُ إِذَا کَانَ الْمُشْتَرِی الْأَوَّلُ قَدْ أَخَذَهُ بِکَیْلٍ أَوْ وَزْنٍ وَ قُلْتَ لَهُ عِنْدَ الْبَیْعِ إِنِّی أُرْبِحُکَ کَذَا وَ کَذَا وَ قَدْ رَضِیتُ بِکَیْلِکَ وَ وَزْنِکَ فَلَا بَأْسَ.
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ سَمَاعَةَ (2)
وَ الَّذِی قَبْلَهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی مِثْلَهُ.
******
ترجمه:
محمد بن سماعة گفت: از امام پرسیدم درباره خریدن غذا و چیزهایی که پیمانه یا وزن می شود، آیا خریدن آن بدون پیمانه و وزن صحیح است؟ فرمود: اگر نزد مردی بروی که غذایی دارد که پیمانه یا وزن شده، و آن را به صورت مرابحه (با افزودن سود) از او بخری، اشکالی ندارد، به شرط آنکه آن را از او بخری بدون اینکه خودت پیمانه یا وزن کنی، اگر خریدار اول آن را با پیمانه یا وزن گرفته باشد. و در هنگام معامله به او بگویی که من به تو فلان مقدار سود می دهم و به پیمانه و وزن تو راضی هستم، اشکالی ندارد.
22717- 8- (3) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ أَنَّهُ سَأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ یَشْتَرِی الطَّعَامَ أَشْتَرِیهِ مِنْهُ بِکَیْلِهِ وَ أُصَدِّقُهُ فَقَالَ لَا بَأْسَ وَ لَکِنْ لَا تَبِعْهُ حَتَّی تَکِیلَهُ.
******
ترجمه:
عبدالرحمن بن ابی عبدالله روایت می کند که از امام صادق (علیه السلام) درباره مردی پرسید که غذایی را می خرد و با پیمانه ی فروشنده آن را می پذیرد و به او اعتماد می کند. حضرت فرمودند: اشکالی ندارد، اما تا زمانی که خودت آن را پیمانه نکرده ای، آن را نفروش.
22718- 9- (4) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ خَالِدِ بْنِ حَجَّاجٍ الْکَرْخِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَشْتَرِی الطَّعَامَ مِنَ الرَّجُلِ ثُمَّ أَبِیعُهُ مِنْ رَجُلٍ آخَرَ قَبْلَ أَنْ أَکْتَالَهُ فَأَقُولُ ابْعَثْ وَکِیلَکَ حَتَّی یَشْهَدَ کَیْلَهُ إِذَا قَبَضْتُهُ قَالَ لَا بَأْسَ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی شِرَاءِ مَا یَأْخُذُهُ الظَّالِمُ مِنَ الْغَلَّاتِ (5) وَ غَیْرِ ذَلِکَ (6) وَ تَقَدَّمَ مَا ظَاهِرُهُ الْمُنَافَاةُ وَ هُوَ مَحْمُولٌ عَلَی
ص: 346
الِاسْتِحْبَابِ (1).
******
ترجمه:
خالد بن حجاج کرخی می گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: غذایی را از مردی می خرم و قبل از آنکه آن را پیمانه کنم، به مرد دیگری می فروشم و می گویم: وکیل خود را بفرست تا هنگام تحویل گرفتن، پیمانه کردن آن را شاهد باشد. حضرت فرمودند: اشکالی ندارد.
می گویم: پیش تر در مورد خرید محصولاتی که ظالم از غلات و غیر آن می گیرد، و مواردی که ظاهر آن ها مخالف این حکم است، بیان شد، و آن مخالفات حمل بر استحباب می شود.
(2) 6 بَابُ تَحْرِیمِ بَخْسِ الْمِکْیَالِ وَ الْمِیزَانِ وَ الْبَیْعِ بِمِکْیَالٍ مَجْهُولٍ
******
ترجمه:
22719- 1- (3) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الْبَرْقِیِّ عَنْ سَعْدِ بْنِ سَعْدٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْمٍ یُصَغِّرُونَ الْقُفْزَانَ (4) یَبِیعُونَ بِهَا قَالَ أُولَئِکَ الَّذِینَ یَبْخَسُونَ النَّاسَ أَشْیَاءَهُمْ.
******
ترجمه:
سعد بن سعد از امام کاظم (علیه السلام) روایت می کند: از ایشان درباره گروهی پرسیدم که پیمانه ها (قُفزان) را کوچک می کنند و با آن ها معامله می کنند. امام فرمودند: اینان کسانی هستند که از مردم در حقشان کم می گذارند.
22720- 2- (5) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَا یَصْلُحُ لِلرَّجُلِ أَنْ یَبِیعَ بِصَاعٍ غَیْرِ صَاعِ الْمِصْرِ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ (6)
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (7).
******
ترجمه:
حلبی از امام صادق (علیه السلام) روایت می کند: شایسته نیست که کسی با پیمانه ای غیر از پیمانه رسمی شهر (مِصر) معامله کند.
ص: 347
(1) 7 بَابُ أَنَّهُ إِذَا لَمْ یُمْکِنْ عَدُّ الْجَوْزِ جَازَ أَنْ یُعْتَبَرَ مِکْیَالٌ وَ یُؤْخَذَ بِحِسَابِهِ
******
ترجمه:
22721- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ سُفْیَانَ بْنِ صَالِحٍ وَ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ وَ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ جَمِیعاً عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ سُئِلَ عَنِ الْجَوْزِ لَا نَسْتَطِیعُ أَنْ نَعُدَّهُ فَیُکَالُ بِمِکْیَالٍ ثُمَّ یُعَدُّ مَا فِیهِ ثُمَّ یُکَالُ مَا بَقِیَ عَلَی حِسَابِ ذَلِکَ الْعَدَدِ قَالَ لَا بَأْسَ بِهِ.
مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع مِثْلَهُ (3) وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حَمَّادٍ (4).
******
ترجمه:
ابن مسکان از امام صادق (علیه السلام) روایت می کند که درباره گردو از ایشان پرسیده شد: نمی توانیم آن را بشماریم، پس با پیمانه اندازه گیری می شود، سپس مقدار داخل پیمانه شمارش می شود و بقیه بر اساس همان تعداد پیمانه می شود. حضرت فرمودند: اشکالی ندارد.
(5) 8 بَابُ جَوَازِ بَیْعِ اللَّبَنِ فِی الضَّرْعِ إِذَا ضُمَّ إِلَیْهِ شَیْ ءٌ مَعْلُومٌ
******
ترجمه:
22722- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ عِیصِ بْنِ الْقَاسِمِ قَالَ: سَأَلْتُ
ص: 348
أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ لَهُ نَعَمٌ یَبِیعُ أَلْبَانَهَا بِغَیْرِ کَیْلٍ قَالَ نَعَمْ حَتَّی تَنْقَطِعَ أَوْ شَیْ ءٌ مِنْهَا (1).
أَقُولُ: هَذَا مَخْصُوصٌ بِوُجُودِ الضَّمِیمَةِ لِمَا یَأْتِی (2).
******
ترجمه:
عیص بن قاسم می گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره مردی پرسیدم که دام هایی دارد و شیر آن ها را بدون پیمانه می فروشد. امام فرمودند: بله، تا زمانی که [شیردهی] قطع نشود یا مقداری از آن باقی بماند.
می گویم: این حکم مخصوص به حالتی است که ضمیمه ای (چیزی اضافی همراه شیر) وجود داشته باشد، همان طور که در ادامه خواهد آمد.
22723- 2- (3) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ أَخِیهِ الْحَسَنِ عَنْ زُرْعَةَ عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ اللَّبَنِ یُشْتَرَی وَ هُوَ فِی الضَّرْعِ فَقَالَ لَا إِلَّا أَنْ یَحْلُبَ لَکَ مِنْهُ سُکُرُّجَةً فَیَقُولَ اشْتَرِ مِنِّی هَذَا اللَّبَنَ الَّذِی فِی السُّکُرُّجَةِ (4) وَ مَا فِی ضُرُوعِهَا بِثَمَنٍ مُسَمًّی فَإِنْ لَمْ یَکُنْ فِی الضَّرْعِ شَیْ ءٌ کَانَ مَا فِی السُّکُرُّجَةِ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَمَاعَةَ أَنَّهُ سَأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع وَ ذَکَرَ مِثْلَهُ (5) وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ (6)
وَ الَّذِی قَبْلَهُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (7).
******
ترجمه:
سماعه روایت می کند که از امام پرسیدم درباره خرید شیر وقتی هنوز در پستان حیوان است. امام فرمودند: نه، مگر اینکه مقداری از آن را برایت بدوشد و در ظرفی (مثل کاسه ای) بگذارد و بگوید: این شیری که در ظرف است و آنچه در پستان های حیوان است را به قیمتی معین از من بخر. اگر در پستان چیزی نباشد، فقط همان مقداری که در ظرف است، معامله شده است.
ص: 349
22724- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی الرَّجُلِ یَکُونُ لَهُ الْغَنَمُ یُعْطِیهَا بِضَرِیبَةِ سَنَةٍ شَیْئاً مَعْلُوماً أَوْ دَرَاهِمَ مَعْلُومَةً مِنْ کُلِّ شَاةٍ کَذَا وَ کَذَا قَالَ لَا بَأْسَ بِالدَّرَاهِمِ وَ لَسْتُ أُحِبُّ أَنْ یَکُونَ بِالسَّمْنِ.
******
ترجمه:
حلبی از امام صادق (علیه السلام) روایت می کند که درباره مردی پرسیده شد که گوسفندانی دارد و به آن ها چیزی معین (مثل مقدار مشخصی از شیر یا درهم) می دهد، یا از هر گوسفند مبلغ معینی می گیرد. امام فرمودند: گرفتن درهم ها اشکالی ندارد، ولی من دوست ندارم که این کار با کره (شیر) باشد.
22725- 2- (3) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ أَبِی الْمَغْرَاءِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مَیْمُونٍ أَنَّهُ سَأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع فَقَالَ نُعْطِی الرَّاعِیَ الْغَنَمَ بِالْجَبَلِ یَرْعَاهَا وَ لَهُ أَصْوَافُهَا وَ أَلْبَانُهَا وَ یُعْطِینَا لِکُلِّ شَاةٍ دَرَاهِمَ فَقَالَ لَیْسَ بِذَلِکَ بَأْسٌ فَقُلْتُ إِنَّ أَهْلَ الْمَسْجِدِ یَقُولُونَ لَا یَجُوزُ لِأَنَّ مِنْهَا مَا لَیْسَ لَهُ صُوفٌ وَ لَا لَبَنٌ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع وَ هَلْ یُطِیبُهُ إِلَّا ذَاکَ یَذْهَبُ بَعْضُهُ وَ یَبْقَی بَعْضٌ.
******
ترجمه:
ابراهیم بن میمون روایت می کند که از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم: ما گوسفندها را به چوپان می دهیم تا در کوه ها بچراند و در عوض، پشم و شیر آن ها مال او باشد و او به ما برای هر گوسفند درهم هایی بدهد. امام فرمودند: اشکالی ندارد. گفتم: اهل مسجد می گویند این کار جایز نیست، چون بعضی از گوسفندها نه پشم دارند و نه شیر. امام صادق (علیه السلام) فرمودند: آیا این امر را جز همین پسندیده وعادلانه نمی کند؟ برخی از آن ها می روند (مصرف می شوند) و برخی باقی می مانند.
22726- 3- (4) وَ عَنْ حُمَیْدِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبَانٍ (5) عَنْ مُدْرِکِ بْنِ الْهَزْهَازِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی الرَّجُلِ تَکُونُ لَهُ الْغَنَمُ فَیُعْطِیهَا بِضَرِیبَةٍ شَیْئاً مَعْلُوماً مِنَ الصُّوفِ أَوِ السَّمْنِ أَوِ الدَّرَاهِمِ قَالَ لَا بَأْسَ بِالدَّرَاهِمِ وَ کَرِهَ السَّمْنَ.
******
ترجمه:
مدرک بن الهزهاز از امام صادق (علیه السلام) روایت می کند که درباره مردی پرسیده شد که گوسفندانی دارد و آن ها را به عنوان قرارداد برای مقدار معینی از پشم، کره یا درهم به دیگری می دهد. امام فرمودند: درهم اشکالی ندارد، اما کره را ناپسند دانستند.
22727- 4- (6) وَ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ
ص: 350
سِنَانٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ دَفَعَ إِلَی رَجُلٍ غَنَمَهُ بِسَمْنٍ وَ دَرَاهِمَ مَعْلُومَةٍ لِکُلِّ شَاةٍ کَذَا وَ کَذَا فِی کُلِّ شَهْرٍ قَالَ لَا بَأْسَ بِالدَّرَاهِمِ فَأَمَّا السَّمْنُ فَلَا أُحِبُّ ذَلِکَ إِلَّا أَنْ تَکُونَ حَوَالِبَ فَلَا بَأْسَ بِذَلِکَ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ (1)
وَ الَّذِی قَبْلَهُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ وَ الْأَوَّلَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ مِثْلَهُ.
******
ترجمه:
عبدالله بن سنان روایت می کند که از امام صادق (علیه السلام) درباره مردی پرسیدم که گوسفندانش را به دیگری می سپارد و در مقابل، کره و مبلغ معینی در هر ماه برای هر گوسفند دریافت می کند. امام فرمودند: درهم ها اشکالی ندارد، اما کره را دوست ندارم مگر اینکه گوسفندان شیرده باشند؛ در این صورت، اشکالی ندارد.
22728- 5- (2) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی وَلَّادٍ الْحَنَّاطِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ کَانَتْ لَهُ غَنَمٌ یَحْتَلِبُهَا فَیَأْتِیهِ الرَّجُلُ فَیَشْتَرِی الْخَمْسَمِائَةِ رِطْلٍ وَ أَکْثَرَ مِنْ ذَلِکَ الْمِائَةَ رِطْلٍ بِکَذَا وَ کَذَا فَیَأْخُذُ مِنْهُ فِی کُلِّ یَوْمٍ مِائَةَ رِطْلٍ حَتَّی یَسْتَوْفِیَ مَا اشْتَرَاهُ مِنْهُ قَالَ لَا بَأْسَ بِهَذَا.
******
ترجمه:
ابوولاد حناط از امام صادق (علیه السلام) روایت می کند: از ایشان درباره مردی پرسیدم که گوسفندانی دارد و آن ها را می دوشد. مرد دیگری نزد او می آید و پانصد رطل یا بیشتر از آن، مثلاً صد رطل به مبلغ معینی از او می خرد و هر روز صد رطل از او می گیرد تا مقدار خریداری شده را کامل دریافت کند. امام فرمودند: این کار اشکالی ندارد.
22729- 6- (3) وَ عَنْهُ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ الْفَضْلِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ یَدْفَعُ إِلَی الرَّجُلِ بَقَراً أَوْ غَنَماً عَلَی أَنْ یَدْفَعَ إِلَیْهِ کُلَّ سَنَةٍ مِنْ أَلْبَانِهَا وَ أَوْلَادِهَا کَذَا وَ کَذَا قَالَ مَکْرُوهٌ.
******
ترجمه:
اسماعیل بن فضل روایت می کند که از امام صادق (علیه السلام) درباره مردی پرسیدم که گاو یا گوسفندانی را به فرد دیگری می سپارد به این شرط که هر سال مقداری از شیر و زاد و ولد آن ها را به او بدهد. امام فرمودند: این کار مکروه است.
(4) 10 بَابُ جَوَازِ بَیْعِ مَا فِی بُطُونِ الْأَنْعَامِ مَعَ ضَمِیمَةٍ لَا مُنْفَرِداً وَ أَنَّهُ لَا یَجُوزُ جَعْلُهُ ثَمَناً
******
ترجمه:
22730- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ
ص: 351
مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ الْکَرْخِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع مَا تَقُولُ فِی رَجُلٍ اشْتَرَی مِنْ رَجُلٍ أَصْوَافَ مِائَةِ نَعْجَةٍ وَ مَا فِی بُطُونِهَا مِنْ حَمْلٍ بِکَذَا وَ کَذَا دِرْهَماً قَالَ لَا بَأْسَ بِذَلِکَ إِنْ لَمْ یَکُنْ فِی بُطُونِهَا حَمْلٌ کَانَ رَأْسُ مَالِهِ فِی الصُّوفِ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ مِثْلَهُ (1) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ مِثْلَهُ (2).
******
ترجمه:
ابراهیم کرخی روایت می کند که به امام صادق (علیه السلام) گفتم: نظرتان درباره مردی چیست که از دیگری پشم صد گوسفند و آنچه در شکم های آن ها از جنین است را به مبلغ معینی از او می خرد؟ امام فرمودند: اشکالی ندارد. اگر در شکم آن ها جنینی نبود، سرمایه او در پشم خواهد بود.
22731- 2- (3) وَ فِی مَعَانِی الْأَخْبَارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هَارُونَ الزَّنْجَانِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ سَلَّامٍ بِإِسْنَادٍ مُتَّصِلٍ إِلَی النَّبِیِّ ص أَنَّهُ نَهَی عَنِ الْمَجْرِ وَ هُوَ أَنْ یُبَاعَ الْبَعِیرُ أَوْ غَیْرُهُ بِمَا فِی بَطْنِ النَّاقَةِ وَ نَهَی ص عَنِ الْمَلَاقِیحِ وَ الْمَضَامِینِ فَالْمَلَاقِیحُ مَا فِی الْبُطُونِ وَ هِیَ الْأَجِنَّةُ وَ الْمَضَامِینُ مَا فِی أَصْلَابِ الْفُحُولِ وَ کَانُوا یَبِیعُونَ الْجَنِینَ فِی بَطْنِ النَّاقَةِ وَ مَا یَضْرِبُ الْفَحْلُ فِی عَامِهِ وَ فِی أَعْوَامٍ وَ نَهَی ص عَنْ بَیْعِ حَبَلِ الْحَبَلَةِ وَ مَعْنَاهُ وَلَدُ ذَلِکَ الْجَنِینِ الَّذِی فِی بَطْنِ النَّاقَةِ أَوْ هُوَ نِتَاجُ النِّتَاجِ وَ ذَلِکَ غَرَرٌ.
******
ترجمه:
قاسم بن سلام با اسنادی متصل از پیامبر (صلی الله علیه و آله) روایت می کند که ایشان از معامله "مجر" نهی کردند؛ یعنی فروش شتر یا غیر آن بر اساس آنچه در شکم شتر ماده است. همچنین از "ملاقیح" و "مضامین" نهی فرمودند. ملاقیح یعنی آنچه در شکم حیوان است، یعنی جنین ها، و مضامین یعنی آنچه در پشت نرها است. آن ها جنین در شکم شتر ماده و آنچه را که نر در آن سال یا در سال های بعد باردار می کند، می فروختند. پیامبر (صلی الله علیه و آله) همچنین از فروش "حبل الحَبَلَة" نهی کردند، که به معنای فرزند آن جنین در شکم شتر ماده یا فرزند فرزند آن است و این معامله نوعی غرر است.
22732- 3- (4) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَیْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ قَیْسٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: لَا تَبِعْ مِنْ آجِلَةٍ (5) عَاجِلَةً بِعَشْرِ مَلَاقِیحَ مِنْ أَوْلَادِ حَمَلٍ فِی قَابِلٍ.
ص: 352
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ (1).
******
ترجمه:
محمد بن قیس از امام باقر (علیه السلام) روایت می کند که فرمودند: از فروش چیزی که در آینده به دست می آید (مانند محصول آینده)، به چیزی که اکنون موجود است (به عنوان مثال به ازای ده جنین حاصل از جفت گیری در آینده) خودداری کن.
(2) 11 بَابُ عَدَمِ جَوَازِ بَیْعِ الْآبِقِ مُنْفَرِداً وَ جَوَازِ بَیْعِهِ مُنْضَمّاً إِلَی مَعْلُومٍ
******
ترجمه:
22733- 1- (3) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ رِفَاعَةَ النَّخَّاسِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ مُوسَی ع قُلْتُ لَهُ أَ یَصْلُحُ لِی أَنْ أَشْتَرِیَ مِنَ الْقَوْمِ الْجَارِیَةَ الْآبِقَةَ وَ أُعْطِیَهُمُ الثَّمَنَ وَ أَطْلُبَهَا أَنَا قَالَ لَا یَصْلُحُ شِرَاؤُهَا إِلَّا أَنْ تَشْتَرِیَ مِنْهُمْ مَعَهَا ثَوْباً أَوْ مَتَاعاً فَتَقُولَ لَهُمْ أَشْتَرِی مِنْکُمْ جَارِیَتَکُمْ فُلَانَةَ وَ هَذَا الْمَتَاعَ بِکَذَا وَ کَذَا دِرْهَماً فَإِنَّ ذَلِکَ جَائِزٌ.
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ مِثْلَهُ (4).
******
ترجمه:
رفاعه نخاس روایت می کند که از امام موسی کاظم (علیه السلام) پرسیدم: آیا برای من جایز است که از گروهی کنیز فراری را خریداری کنم و پول آن را بدهم و خودم به دنبال او بگردم؟ امام فرمودند: خرید او جایز نیست، مگر اینکه همراه با او پارچه یا کالایی هم بخری و به آن ها بگویی: «کنیز شما فلان کس و این کالا را به فلان مقدار درهم می خرم.» در این صورت، معامله جایز است.
22734- 2- (5) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ الْحَسَنِ عَنْ زُرْعَةَ عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی الرَّجُلِ یَشْتَرِی الْعَبْدَ وَ هُوَ آبِقٌ عَنْ أَهْلِهِ قَالَ لَا یَصْلُحُ إِلَّا أَنْ یَشْتَرِیَ مَعَهُ شَیْئاً آخَرَ وَ یَقُولَ أَشْتَرِی مِنْکَ هَذَا الشَّیْ ءَ وَ عَبْدَکَ بِکَذَا وَ کَذَا فَإِنْ لَمْ یَقْدِرْ عَلَی الْعَبْدِ کَانَ الَّذِی نَقَدَهُ فِیمَا اشْتَرَی مِنْهُ.
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ سَمَاعَةَ مِثْلَهُ (6)
ص: 353
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَمَاعَةَ (1)
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ نَحْوَهُ (2).
******
ترجمه:
سماعه از امام جعفر صادق (علیه السلام) روایت می کند که پرسیدم: آیا جایز است که شخصی غلامی را که از اهل خود فرار کرده است، خریداری کند؟ امام فرمودند: خرید این غلام تنها در صورتی جایز است که همراه با او کالای دیگری نیز خریداری کند و بگوید: «این کالا و غلامت را به این مقدار پول می خرم.» در صورتی که نتواند قیمت غلام را بپردازد، باید مبلغی که به ازای کالای دیگر پرداخت کرده، به عنوان قیمت غلام در نظر گرفته شود.
(3) 12 بَابُ أَنَّهُ لَا یَجُوزُ بَیْعُ مَا یَضْرِبُ الصَّیَّادُ بِشَبَکَتِهِ وَ لَا مَا فِی الْآجَامِ مِنَ الْقَصَبِ وَ السَّمَکِ وَ الطَّیْرِ مَعَ الْجَهَالَةِ إِلَّا أَنْ یُضَمَّ إِلَی مَعْلُومٍ وَ حُکْمِ بَیْعِ الْمَجْهُولَاتِ وَ مَا لَا یُقْدَرُ عَلَیْهِ
******
ترجمه:
22735- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ شَمُّونٍ عَنِ الْأَصَمِّ عَنْ مِسْمَعٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع نَهَی أَنْ یَشْتَرِیَ شَبَکَةَ الصَّیَّادِ یَقُولُ اضْرِبْ بِشَبَکَتِکَ فَمَا خَرَجَ فَهُوَ مِنْ مَالِی بِکَذَا وَ کَذَا.
******
ترجمه:
مسمع از امام جعفر صادق (علیه السلام) نقل می کند که امام فرمود: «امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) نهی کردند از خریدن شبکه صیاد. او می گفت: "شبکه ات را بزن و آنچه از آن بیرون آمد، مال من است به فلان مقدار."»
22736- 2- (5) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا کَانَتْ أَجَمَةٌ لَیْسَ فِیهَا قَصَبٌ أُخْرِجَ شَیْ ءٌ مِنَ السَّمَکِ فَیُبَاعُ وَ مَا فِی الْأَجَمَةِ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ (6)
وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ.
******
ترجمه:
در این حدیث که از امام جعفر صادق (علیه السلام) نقل شده است، آمده است که اگر در یک باتلاق یا منطقه ای که گیاهان خاصی در آن وجود دارند (مانند "آجمه" که به معنی مکانی است که در آن گیاهان شبیه نی و بامبو رشد می کنند) چیزی از ماهی خارج شود، می توان آن را به فروش رساند، حتی اگر در خود منطقه به جز گیاهان، چیزی وجود نداشته باشد.
22737- 3- (7) وَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ أَبِی مَخْلَدٍ السَّرَّاجِ قَالَ: کُنَّا عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فَدَخَلَ مُعَتِّبٌ- فَقَالَ بِالْبَابِ
ص: 354
رَجُلَانِ فَقَالَ أَدْخِلْهُمَا فَدَخَلَا فَقَالَ أَحَدُهُمَا إِنِّی رَجُلٌ قَصَّابٌ وَ إِنِّی أَبِیعُ الْمُسُوکَ (1) قَبْلَ أَنْ أَذْبَحَ الْغَنَمَ قَالَ لَیْسَ بِهِ بَأْسٌ وَ لَکِنِ انْسُبْهَا غَنَمَ أَرْضِ کَذَا وَ کَذَا.
******
ترجمه:
در این حدیث، از امام جعفر صادق (علیه السلام) نقل شده است که یک قصاب به حضور ایشان می آید و می گوید که پوست را قبل از ذبح گوسفند به فروش می رساند. امام صادق (علیه السلام) در پاسخ فرمودند که این کار مشکلی ندارد، اما به او توصیه کردند که این پوست را به نام گوسفندهای فلان منطقه به فروش برساند.
22738- 4- (2) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ وَ عَنْ حُمَیْدِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ غَیْرِ وَاحِدٍ جَمِیعاً عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ الْفَضْلِ الْهَاشِمِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی الرَّجُلِ یَتَقَبَّلُ بِجِزْیَةِ رُءُوسِ الرِّجَالِ وَ بِخَرَاجِ النَّخْلِ وَ الْآجَامِ وَ الطَّیْرِ وَ هُوَ لَا یَدْرِی لَعَلَّهُ لَا یَکُونُ مِنْ هَذَا شَیْ ءٌ أَبَداً أَوْ یَکُونُ أَ یَشْتَرِیهِ وَ فِی أَیِّ زَمَانٍ یَشْتَرِیهِ وَ یَتَقَبَّلُ مِنْهُ قَالَ إِذَا عَلِمْتَ أَنَّ مِنْ ذَلِکَ شَیْئاً وَاحِداً أَنَّهُ قَدْ أَدْرَکَ فَاشْتَرِهِ وَ تَقَبَّلْ بِهِ (3).
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبَانٍ نَحْوَهُ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ بِخَرَاجِ الرِّجَالِ وَ جِزْیَةِ رُءُوسِهِمْ وَ خَرَاجِ النَّخْلِ وَ الشَّجَرِ وَ الْآجَامِ وَ الْمَصَائِدِ وَ السَّمَکِ وَ الطَّیْرِ (4).
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ مِثْلَهُ (5).
******
ترجمه:
این حدیث نقل از امام جعفر صادق (علیه السلام) است که در آن در مورد معامله با چیزی که هنوز به طور قطعی مشخص نیست که آیا وجود خواهد داشت یا خیر، پرسیده شده است. سوال به این صورت است که اگر کسی برای خرید محصولاتی مثل خرما، نخل یا پرنده ها معامله کند، در حالی که نمی داند آیا آن محصولات وجود خواهند داشت یا خیر، چه حکمی دارد.
پاسخ امام صادق (علیه السلام) این است که اگر فرد مطمئن باشد که حداقل یک جزء از آن محصول وجود خواهد داشت و به دست خواهد آمد، می تواند معامله را انجام دهد و از آن استفاده کند.
22739- 5- (6) وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَا بَأْسَ أَنْ یَشْتَرِیَ الْآجَامَ إِذَا کَانَتْ فِیهَا قَصَبٌ.
******
ترجمه:
از معاویه بن عمار روایت شده است که گفت: از ابی عبدالله (علیه السلام) فرمود: "هیچ اشکالی ندارد که آدمی آجام نیزار را بخرد، اگر در آن ها قصب (نی) وجود داشته باشد."
22740- 6- (7) وَ عَنْهُ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ زَکَرِیَّا عَنْ رَجُلٍ عَنْ
ص: 355
أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی شِرَاءِ الْأَجَمَةِ لَیْسَ فِیهَا قَصَبٌ إِنَّمَا هِیَ مَاءٌ قَالَ یَصِیدُ کَفّاً مِنْ سَمَکٍ تَقُولُ أَشْتَرِی مِنْکَ هَذَا السَّمَکَ وَ مَا فِی هَذِهِ الْأَجَمَةِ بِکَذَا وَ کَذَا.
******
ترجمه:
از ابی بصیر نقل شده است که گفت: از ابی عبدالله (علیه السلام) در مورد خرید آجامه ای که در آن قصب (نی) نباشد، بلکه تنها آب باشد، پرسیدم. فرمود: "یک مشت ماهی می گیرد و می گوید: از تو این ماهی را و آنچه در این آجامه است به مبلغ معین می خرم."
22741- 7- (1) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ غِیَاثِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیٍّ ع أَنَّهُ کَرِهَ بَیْعَ صَکِّ الْوَرِقِ حَتَّی یُقْبَضَ.
******
ترجمه:
از غیاث بن ابراهیم نقل شده است که گفت: از جعفر (علیه السلام) از پدرش، از علی (علیه السلام) شنیدم که فرمود: "بیع صک (سکه) نقره (ورق) تا زمانی که قبض (دریافت) نشده باشد، مکروه است."
22742- 8- (2) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ عَنْ مِنْهَالٍ الْقَصَّابِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَشْتَرِی الْغَنَمَ أَوْ یَشْتَرِی الْغَنَمَ جَمَاعَةٌ ثُمَّ یُدْخَلُ دَاراً ثُمَّ یَقُومُ (3) عَلَی الْبَابِ فَیَعُدُّ وَاحِداً وَ اثْنَیْنِ وَ ثَلَاثَةً وَ أَرْبَعاً وَ خَمْساً ثُمَّ یُخْرِجُ السَّهْمَ قَالَ لَا یَصْلُحُ هَذَا إِنَّمَا تَصْلُحُ السِّهَامُ إِذَا عُدِلَتِ الْقِسْمَةُ.
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ مِثْلَهُ (4).
******
ترجمه:
منهال قصاب گفت: به ابی عبدالله (علیه السلام) گفتم: آیا من می توانم گوسفند بخرم یا گروهی گوسفند می خرند و سپس آن ها را وارد خانه ای می کنند و بر درب خانه می ایستند و یکی، دو، سه، چهار و پنج می شمارند و سپس قرعه می زنند؟ حضرت فرمود: این درست نیست. فقط زمانی قرعه صحیح است که ازتقسیم عادلانه عدول شود.
22743- 9- (5) وَ عَنْهُ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ زَیْدٍ الشَّحَّامِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ اشْتَرَی سِهَامَ الْقَصَّابِینَ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَخْرُجَ السَّهْمُ فَقَالَ لَا تَشْتَرِ شَیْئاً حَتَّی تَعْلَمَ أَیْنَ یَخْرُجُ السَّهْمُ فَإِنِ اشْتَرَی شَیْئاً فَهُوَ بِالْخِیَارِ إِذَا خَرَجَ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ (6)
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ وَ أَحْمَدَ بْنِ
ص: 356
مُحَمَّدٍ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ مِثْلَهُ (1).
******
ترجمه:
زید شحام گفت: از ابی عبدالله (علیه السلام) پرسیدم درباره ی مردی که پیش از آنکه قرعه زده شود، سهم های قصابان را خریداری کرده است. حضرت فرمود: چیزی نخر مگر اینکه بدانی قرعه کجا می افتد. اگر چیزی خریداری کرد، او مخیر است وقتی که قرعه زده شد.
22744- 10- (2) وَ عَنْهُ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَی بْنِ أَعْیَنَ قَالَ: قَالَ: نُبِّئْتُ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع أَنَّهُ یَکْرَهُ شِرَاءَ مَا لَمْ یَرَهُ.
******
ترجمه:
عبدالأعلى بن اعین گفت: گفته شد به من از ابی جعفر (علیه السلام) که او خرید چیزی که ندیده باشد را مکروه می داند.
22745- 11- (3) وَ عَنْهُ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ حُکَیْمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَنَانٍ الْجَلَّابِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ یَشْتَرِی مِائَةَ شَاةٍ عَلَی أَنْ یُبْدِلَ (4) مِنْهَا کَذَا وَ کَذَا قَالَ لَا یَجُوزُ.
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ حُکَیْمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حُبَابٍ الْخَارِقِ (5) عَنْ أَبِی الْحَسَنِ ع مِثْلَهُ (6).
******
ترجمه:
محمد بن حنان جلّاب از ابی الحسن (علیه السلام) نقل کرده است که گفت: از او درباره مردی که صد گوسفند می خرد به این شرط که آنها با فلان چیزعوض کند، پرسیدم. فرمود: این درست نیست.
22746- 12- (7) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ شُعَیْبِ بْنِ وَاقِدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدٍ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ ع عَنِ النَّبِیِّ ص فِی حَدِیثِ الْمَنَاهِی قَالَ: وَ نَهَی عَنْ بَیْعٍ وَ سَلَفٍ وَ نَهَی عَنْ بَیْعَیْنِ فِی بَیْعٍ وَ نَهَی عَنْ بَیْعِ مَا لَیْسَ عِنْدَکَ وَ نَهَی عَنْ بَیْعِ مَا لَمْ یُضْمَنْ.
******
ترجمه:
حسین بن زید از صادق (علیه السلام) از پدرانش نقل کرده است که از پیامبر (صلى الله عليه وآله) در حدیث مناهی (نهی ها) فرمود: و نهی کرد از فروش سلف، و نهی کرد از دو فروش در یک فروش، و نهی کرد از فروش آنچه که در دست نداری، و نهی کرد از فروش آنچه که (تحویلش) ضمانت نشده باشد .
ص: 357
22747- 13- (1) وَ فِی مَعَانِی الْأَخْبَارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هَارُونَ الزَّنْجَانِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ سَلَّامٍ بِإِسْنَادٍ مُتَّصِلٍ إِلَی النَّبِیِّ ص أَنَّهُ نَهَی عَنِ الْمُنَابَذَةِ وَ الْمُلَامَسَةِ وَ بَیْعِ الْحَصَاةِ الْمُنَابَذَةُ یُقَالُ إِنَّهَا أَنْ یَقُولَ لِصَاحِبِهِ انْبِذْ إِلَیَّ الثَّوْبَ أَوْ غَیْرَهُ مِنَ الْمَتَاعِ أَوْ أَنْبِذَهُ إِلَیْکَ وَ قَدْ وَجَبَ الْبَیْعُ بِکَذَا وَ یُقَالُ إِنَّمَا هُوَ أَنْ یَقُولَ الرَّجُلُ إِذَا نَبَذْتُ الْحَصَاةَ فَقَدْ وَجَبَ الْبَیْعُ وَ هُوَ مَعْنَی قَوْلِهِ إِنَّهُ نَهَی عَنْ بَیْعِ الْحَصَاةِ وَ الْمُلَامَسَةُ أَنْ یَقُولَ إِذَا لَمَسْتَ ثَوْبِی أَوْ لَمَسْتُ ثَوْبَکَ فَقَدْ وَجَبَ الْبَیْعُ بِکَذَا وَ یُقَالُ بَلْ هُوَ أَنْ یَلْمِسَ الْمَتَاعَ مِنْ وَرَاءِ الثَّوْبِ وَ لَا یَنْظُرَ إِلَیْهِ فَیَقَعُ الْبَیْعُ عَلَی ذَلِکَ وَ هَذِهِ بُیُوعٌ کَانَ أَهْلُ الْجَاهِلِیَّةِ یَتَبَایَعُونَهَا فَنَهَی رَسُولُ اللَّهِ ص عَنْهَا لِأَنَّهَا غَرَرٌ کُلَّهَا.
******
ترجمه:
قاسم بن سلام با سندی متصل به پیامبر (صلى الله عليه وآله) نقل کرده است که ایشان نهی کردند از منابذة، ملامسة، و بیع حصاة. منابذة گفته می شود که به شخصی بگویند: "پوشاک یا غیره را به من پرتاب کن" یا "آن را به سوی تو پرتاب می کنم" که در این حالت معامله انجام شده است. گفته می شود که این یعنی وقتی فرد سنگی پرتاب کند، معامله انجام می شود. این همان معنای نهی از بیع حصاة است. ملامسة به این معنی است که وقتی شخصی بگوید: "اگر لباس من را لمس کردی یا اگر لباس تو را لمس کردم، معامله انجام می شود." گفته می شود که این یعنی وقتی کالایی را از پشت پارچه لمس کند بدون اینکه به آن نگاه کند، معامله به صورت خودکار صورت می گیرد. این نوع معاملات از سوی اهل جاهلیت رایج بود و رسول خدا (صلى الله عليه وآله) از آن نهی فرمودند زیرا این نوع معاملات تماماً حاوی غررهستند.
22748- 14- (2) وَ فِی الْخِصَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ مُسْنَداً إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ ع أَنَّهُ کَرِهَ بَیْعَیْنِ اطْرَحْ وَ خُذْ مِنْ غَیْرِ تَقْلِیبٍ وَ شِرَاءَ مَا لَمْ تَرَ.
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ حَمَّادٍ نَحْوَهُ (3).
******
ترجمه:
محمد بن سنان به اسناد خود از امام ابو جعفر (علیه السلام) نقل کرده است که ایشان بیعین اطراح و خذ من غیر تقلب را مکروه می دانستند و همچنین خرید چیزی که آن را ندیده ای، نهی می کردند.
(در اینجا، بیعین اطراح به معنای خرید و فروش چیزی است که بدون بررسی و دقت، تنها بر اساس اعتماد به طرف مقابل انجام شود. خذ من غیر تقلب نیز به معنای خرید چیزی است که در آن هیچ گونه تغییر یا بررسی و دقتی از طرف خریدار صورت نگرفته باشد، که در این حالت به خریدار اجازه نمی دهد از صحت و کیفیت آن کالا مطمئن شود.)
22749- 15- (4) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ سِنَانٍ
ص: 358
عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَی بْنِ أَعْیَنَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع نَحْوَهُ.
******
ترجمه:
عَبْدِ الْأَعْلَی بْنِ أَعْیَنَ مثل همین روایت را ازحضرت باقر علیه السلام نقل کرده است .
22750- 1- (3) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ جَمِیلٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (4) ع عَنْ رَجُلٍ اشْتَرَی تِبْنَ بَیْدَرٍ قَبْلَ أَنْ یُدَاسَ تِبْنَ کُلِّ بَیْدَرٍ بِشَیْ ءٍ مَعْلُومٍ یَأْخُذُ التِّبْنَ وَ یَبِیعُهُ قَبْلَ أَنْ یُکَالَ الطَّعَامُ قَالَ لَا بَأْسَ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ جَمِیلٍ أَنَّهُ سَأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع وَ ذَکَرَ مِثْلَهُ (5) وَ رَوَاهُ أَیْضاً بِإِسْنَادِهِ عَنْ جَمِیلٍ عَنْ زُرَارَةَ أَنَّهُ سَأَلَ أَبَا جَعْفَرٍ ع وَ ذَکَرَ الْحَدِیثَ (6)
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ جَمِیلٍ نَحْوَهُ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ تِبْنَ کُلِّ کُرٍّ بِشَیْ ءٍ مَعْلُومٍ (7).
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ أَیْضاً بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ (8).
******
ترجمه:
زراره گفت: از امام ابی عبدالله (علیه السلام) پرسیدم درباره مردی که تبنِ(کاه) بیدر را پیش از آنکه داس(چیده) شود می خرد. آیا خریدن تبنِ بیدر که هنوز قابل اندازه گیری نشده است، جایز است؟ امام (علیه السلام) فرمودند: "هیچ اشکالی ندارد."
ص: 359
(1) 14 بَابُ اشْتِرَاطِ الْبُلُوغِ وَ الْعَقْلِ وَ الرُّشْدِ فِی جَوَازِ الْبَیْعِ وَ الشِّرَاءِ
******
ترجمه:
22751- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ الْعَزِیزِ الْعَبْدِیِّ عَنْ حَمْزَةَ بْنِ حُمْرَانَ (3) عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع فِی حَدِیثٍ أَنَّهُ قَالَ: الْجَارِیَةُ إِذَا تَزَوَّجَتْ وَ دُخِلَ بِهَا وَ لَهَا تِسْعُ سِنِینَ ذَهَبَ عَنْهَا الْیُتْمُ وَ دُفِعَ إِلَیْهَا مَالُهَا وَ جَازَ أَمْرُهَا فِی الشِّرَاءِ وَ الْبَیْعِ قَالَ وَ الْغُلَامُ لَا یَجُوزُ أَمْرُهُ فِی الشِّرَاءِ وَ الْبَیْعِ وَ لَا یَخْرُجُ مِنَ الْیُتْمِ حَتَّی یَبْلُغَ خَمْسَ عَشْرَةَ سَنَةً أَوْ یَحْتَلِمَ أَوْ یُشْعِرَ أَوْ یُنْبِتَ قَبْلَ ذَلِکَ.
وَ رَوَاهُ ابْنُ إِدْرِیسَ فِی آخِرِ السَّرَائِرِ نَقْلًا مِنْ کِتَابِ الْمَشِیخَةِ لِلْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ مِثْلَهُ (4).
******
ترجمه:
حمزه بن حمران از امام ابی جعفر (علیه السلام) نقل می کند که در حدیثی فرمودند: "وقتی که کنیزی ازدواج کرد و با او دخول صورت گرفت و او نه ساله شد، یتیمی از او برداشته می شود و مالش به او داده می شود و در معاملات خرید و فروش او آزاد می شود. اما غلام تا زمانی که پانزده ساله نشود یا بالغ نشود یا در بدن او نشانه های بلوغ نمایان نشود مثل محتلم شدن یا روئیدن مودرزیرناف، از یتیمی خارج نمی شود و نمی تواند در خرید و فروش تصرف کند."
22752- 2- (5) وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ مَنْصُورٍ عَنْ هِشَامٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: انْقِطَاعُ یُتْمِ الْیَتِیمِ بِالاحْتِلَامِ وَ هُوَ أَشُدُّهُ وَ إِنِ احْتَلَمَ وَ لَمْ یُؤْنَسْ مِنْهُ رُشْدُهُ وَ کَانَ سَفِیهاً أَوْ ضَعِیفاً فَلْیُمْسِکْ عَنْهُ وَلِیُّهُ مَالَهُ.
******
ترجمه:
هشام از امام ابی عبدالله (علیه السلام) نقل می کند که فرمودند: "انقطاع یتیمی (پایان یافتن وضعیت یتیم بودن) با بلوغ است و این بلوغ، مرحله ی کمال اوست. اما اگر بالغ شد و از او رشدی دیده نشد و در عقل و تدبیر ناتوان بود یا رفتارهای نادرستی از خود نشان داد ولومحتلم هم بشود چون سفیه یا ضعیف است، ولی او باید مالش را نگهدارد و ولیّ او باید از تصرف در مال او جلوگیری کند."
ص: 360
22753- 3- (1) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْوَشَّاءِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا بَلَغَ أَشُدَّهُ ثَلَاثَ عَشْرَةَ سَنَةً وَ دَخَلَ فِی الْأَرْبَعَ عَشْرَةَ وَجَبَ عَلَیْهِ مَا وَجَبَ عَلَی الْمُسْلِمِینَ احْتَلَمَ أَمْ لَمْ یَحْتَلِمْ وَ کُتِبَتْ عَلَیْهِ السَّیِّئَاتُ وَ کُتِبَتْ لَهُ الْحَسَنَاتُ وَ جَازَ لَهُ کُلُّ شَیْ ءٍ إِلَّا أَنْ یَکُونَ ضَعِیفاً أَوْ سَفِیهاً.
أَقُولُ: هَذَا مَحْمُولٌ عَلَی الْبُلُوغِ بِالْإِنْبَاتِ وَ قَدْ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی مُقَدِّمَةِ الْعِبَادَاتِ (2) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ فِی الطَّلَاقِ (3) وَ الْعِتْقِ (4) وَ الْحَجْرِ (5) وَ غَیْرِ ذَلِکَ (6).
******
ترجمه:
عبدالله بن سنان از امام ابی عبدالله (علیه السلام) نقل می کند که فرمودند: "هنگامی که (یک شخص) به سن بلوغ رسید و به سن سیزده سالگی رسید و وارد چهاردهمین سال شد، بر او همان چیزی واجب می شود که بر مسلمانان واجب است، خواه بالغ شده باشد یا نه. گناهانش نوشته می شود و حسناتش ثبت می شود و برای او همه چیز ممکن می شود مگر اینکه ضعیف یا سفیه باشد."
می گویم : "این به بلوغ به واسطه رشد جسمی حمل می شود و به آنچه که پیشتر در ابتدای عبادات آمده اشاره دارد."
(7) 15 بَابُ جَوَازِ بَیْعِ الْوَلِیِّ کَالْأَبِ وَ الْجَدِّ لِلْأَبِ مَالَ الْیَتِیمِ وَ جَوَارِیَهُ مَعَ الْمَصْلَحَةِ وَ إِنْ لَمْ یُوصَ إِلَیْهِ وَ جَوَازِ الشِّرَاءِ مِنْهُ
******
ترجمه:
22754- 1- (8) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ مُوسَی ع عَنْ رَجُلٍ بَیْنِی وَ بَیْنَهُ قَرَابَةٌ مَاتَ وَ تَرَکَ أَوْلَاداً صِغَاراً وَ تَرَکَ مَمَالِیکَ غِلْمَاناً وَ جَوَارِیَ وَ لَمْ یُوصِ فَمَا تَرَی فِیمَنْ یَشْتَرِی مِنْهُمُ الْجَارِیَةَ فَیَتَّخِذُهَا أُمَ
ص: 361
وَلَدٍ وَ مَا تَرَی فِی بَیْعِهِمْ قَالَ فَقَالَ إِنْ کَانَ لَهُمْ وَلِیٌّ یَقُومُ بِأَمْرِهِمْ بَاعَ عَلَیْهِمْ وَ نَظَرَ لَهُمْ وَ کَانَ مَأْجُوراً فِیهِمْ قُلْتُ فَمَا تَرَی فِیمَنْ یَشْتَرِی مِنْهُمُ الْجَارِیَةَ فَیَتَّخِذُهَا أُمَّ وَلَدٍ فَقَالَ لَا بَأْسَ بِذَلِکَ إِذَا بَاعَ عَلَیْهِمُ الْقَیِّمُ لَهُمُ النَّاظِرُ فِیمَا یُصْلِحُهُمْ فَلَیْسَ لَهُمْ أَنْ یَرْجِعُوا فِیمَا صَنَعَ الْقَیِّمُ لَهُمُ النَّاظِرُ فِیمَا یُصْلِحُهُمْ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ نَحْوَهُ (1) وَ کَذَا الصَّدُوقُ (2)
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (3).
******
ترجمه:
ابن رئاب می گوید: "از امام موسی بن جعفر (علیه السلام) پرسیدم در مورد مردی که بین من و او قرابت است و فوت کرده و فرزندان خردسال و غلامان و کنیزانی به جای گذاشته و هیچ وصیتی نکرده است، پس نظر شما چیست در مورد خریداری که از این غلامان کنیزی را می خرد و او را به عنوان 'ام ولد' (کنیز مادر فرزند) می گیرد؟ و همچنین در مورد فروش آنها چیست؟"
امام (علیه السلام) فرمودند: "اگر برای آنها ولی ای باشد که مسئولیت امور آنها را به عهده بگیرد، می تواند آنها را بفروشد و به آنها رسیدگی کند و در این زمینه اجرت بگیرد."
ابن رئاب می گوید: "گفتم پس نظر شما در مورد خریداری که از این غلامان کنیزی را خریداری کرده و او را به عنوان 'ام ولد' می گیرد، چیست؟"
امام (علیه السلام) پاسخ دادند: "هیچ اشکالی در این کار نیست، اگر کسی که مسئولیت آنان را به عهده دارد و امور آنها را اداره می کند، آنها را بفروشد. در این صورت، آنها حق ندارند در مورد اقداماتی که ولی آنها انجام داده است، بازگشتی داشته باشند."
(4) 16 بَابُ أَنَّ الْأَیْتَامَ إِذَا لَمْ یَکُنْ لَهُمْ وَصِیٌّ وَ لَا وَلِیٌّ جَازَ أَنْ یَبِیعَ مَالَهُمْ وَ رَقِیقَهُمْ بَعْضُ الْعُدُولِ مَعَ الْمَصْلَحَةِ وَ جَازَ الشِّرَاءُ مِنْهُ
******
ترجمه:
22755- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی وَ غَیْرِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ سَعْدٍ الْأَشْعَرِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ الرِّضَا ع عَنْ رَجُلٍ مَاتَ بِغَیْرِ وَصِیَّةٍ وَ تَرَکَ أَوْلَاداً ذُکْرَاناً وَ غِلْمَاناً صِغَاراً وَ تَرَکَ جَوَارِیَ وَ مَمَالِیکَ هَلْ یَسْتَقِیمُ أَنْ تُبَاعَ الْجَوَارِی قَالَ نَعَمْ وَ عَنِ الرَّجُلِ یَمُوتُ بِغَیْرِ وَصِیَّةٍ وَ لَهُ وُلْدٌ صِغَارٌ وَ کِبَارٌ أَ یَحِلُّ شِرَاءُ شَیْ ءٍ مِنْ
ص: 362
خَدَمِهِ وَ مَتَاعِهِ مِنْ غَیْرِ أَنْ یَتَوَلَّی الْقَاضِی بَیْعَ ذَلِکَ فَإِنْ تَوَلَّاهُ قَاضٍ قَدْ تَرَاضَوْا بِهِ وَ لَمْ یَسْتَعْمِلْهُ الْخَلِیفَةُ أَ یَطِیبُ الشِّرَاءُ مِنْهُ أَمْ لَا فَقَالَ إِذَا کَانَ الْأَکَابِرُ مِنْ وُلْدِهِ مَعَهُ فِی الْبَیْعِ فَلَا بَأْسَ إِذَا رَضِیَ الْوَرَثَةُ بِالْبَیْعِ وَ قَامَ عَدْلٌ فِی ذَلِکَ.
******
ترجمه:
اسماعیل بن سعد اشعری می گوید: "از امام علی بن موسی الرضا (علیه السلام) پرسیدم در مورد مردی که بدون وصیت فوت کرده و فرزندان ذکور کوچک و غلامان و کنیزان به جای گذاشته است، آیا صحیح است که کنیزان فروخته شوند؟"
امام (علیه السلام) فرمودند: "بله، این درست است."
سپس از امام (علیه السلام) در مورد مردی که بدون وصیت فوت کرده و فرزندان کوچک و بزرگ دارد و سوال کردم که آیا خریداری از اموال و خدمتکاران او قبل از آنکه قاضی مسئول فروش آنها باشد، جایز است؟**
امام (علیه السلام) فرمودند: "اگر بزرگترهای فرزندان او در این معامله حضور داشته باشند و وراث از فروش راضی شوند و در این کار عدلی حضور داشته باشد، اشکالی ندارد."
22756- 2- (1) وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بَزِیعٍ (2) قَالَ: مَاتَ رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِنَا وَ لَمْ یُوصِ فَرُفِعَ أَمْرُهُ إِلَی قَاضِی الْکُوفَةِ- فَصَیَّرَ عَبْدَ الْحَمِیدِ الْقَیِّمَ بِمَالِهِ وَ کَانَ الرَّجُلُ خَلَّفَ وَرَثَةً صِغَاراً وَ مَتَاعاً وَ جَوَارِیَ فَبَاعَ عَبْدُ الْحَمِیدِ الْمَتَاعَ فَلَمَّا أَرَادَ بَیْعَ الْجَوَارِی ضَعُفَ قَلْبُهُ عَنْ بَیْعِهِنَّ إِذْ لَمْ یَکُنِ الْمَیِّتُ صَیَّرَ إِلَیْهِ وَصِیَّتَهُ وَ کَانَ قِیَامُهُ فِیهَا بِأَمْرِ الْقَاضِی لِأَنَّهُنَّ فُرُوجٌ قَالَ فَذَکَرْتُ ذَلِکَ لِأَبِی جَعْفَرٍ ع وَ قُلْتُ لَهُ یَمُوتُ الرَّجُلُ مِنْ أَصْحَابِنَا وَ لَا یُوصِی إِلَی أَحَدٍ وَ یُخَلِّفُ جَوَارِیَ فَیُقِیمُ الْقَاضِی رَجُلًا مِنَّا فَیَبِیعُهُنَّ أَوْ قَالَ یَقُومُ بِذَلِکَ رَجُلٌ مِنَّا فَیَضْعُفُ قَلْبُهُ لِأَنَّهُنَّ فُرُوجٌ فَمَا تَرَی فِی ذَلِکَ قَالَ فَقَالَ إِذَا کَانَ الْقَیِّمُ بِهِ مِثْلَکَ وَ (3) مِثْلَ عَبْدِ الْحَمِیدِ فَلَا بَأْسَ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ (4)
وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (5) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (6).
******
ترجمه:
محمد بن اسماعیل بزیع می گوید: "مردی از دوستان ما فوت کرد و وصیتی نکرد. امر او به قاضی کوفه ارجاع داده شد. قاضی، عبد الحمید را به عنوان قیّم مال او منصوب کرد. آن مرد فرزندان کوچک و اموال و کنیزانی به جا گذاشته بود. عبد الحمید اموال را فروخت و وقتی قصد فروش کنیزان را داشت، قلبش برای فروش آنها ضعیف شد چرا که متوفی وصیتی به او نکرده بود و مسئولیت او در این امر از جانب قاضی بود، زیرا کنیزان دارای فرج هستند."
محمد بن اسماعیل ادامه می دهد: "این موضوع را برای امام محمد بن علی (علیه السلام) مطرح کردم و گفتم: مردی از دوستان ما فوت می کند و هیچ وصیتی به کسی نمی کند، ولی کنیزان به جا می گذارد. قاضی یک نفر از ما را به عنوان قیّم منصوب می کند تا کنیزان را بفروشد، یا فردی از ما این کار را انجام می دهد و دلش برای فروش آنها ضعیف می شود، چون آنها دارای فرج هستند. نظر شما در این باره چیست؟"
امام (علیه السلام) فرمودند: "اگر قیّم کسی مانند تو یا مانند عبد الحمید باشد، هیچ اشکالی ندارد."
ص: 363
22757- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ الرَّزَّازِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ أَبِی عَلِیِّ بْنِ رَاشِدٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ اشْتَرَیْتُ أَرْضاً إِلَی جَنْبِ ضَیْعَتِی بِأَلْفَیْ دِرْهَمٍ فَلَمَّا وَفَّیْتُ الْمَالَ خُبِّرْتُ أَنَّ الْأَرْضَ وَقْفٌ فَقَالَ لَا یَجُوزُ شِرَاءُ الْوَقْفِ وَ لَا تُدْخِلِ الْغَلَّةَ فِی مَالِکَ وَ ادْفَعْهَا إِلَی مَنْ وُقِفَتْ عَلَیْهِ قُلْتُ لَا أَعْرِفُ لَهَا رَبّاً قَالَ تَصَدَّقْ بِغَلَّتِهَا.
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی الْوَقْفِ (3).
******
ترجمه:
این حدیث از ابو علی بن راشد نقل شده است که از امام علی بن موسی الرضا (علیه السلام) سوال کرده: "من زمینی خریدم که در کنار ملک خودم بود و مبلغ دو هزار درهم پرداخت کردم، اما وقتی پول را تمام کردم، به من اطلاع داده شد که این زمین وقف است. نظر شما در این باره چیست؟"
امام (علیه السلام) پاسخ دادند: "خرید زمین وقف جایز نیست و شما نباید درآمد آن را به مال خودتان اضافه کنید. باید آن را به صاحب وقف بدهید."
ابو علی بن راشد می گوید: "گفتم: اما من صاحب آن را نمی شناسم."
امام (علیه السلام) فرمودند: "در این صورت، باید درآمد آن را صدقه بدهی."
(4) 18 بَابُ اشْتِرَاطِ تَقْدِیرِ الثَّمَنِ وَ حُکْمِ مَنِ اشْتَرَی جَارِیَةً بِحُکْمِهِ فَوَطِئَهَا
******
ترجمه:
22758- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ رِفَاعَةَ النَّخَّاسِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع سَاوَمْتُ رَجُلًا بِجَارِیَةٍ فَبَاعَنِیهَا بِحُکْمِی فَقَبَضْتُهَا مِنْهُ عَلَی ذَلِکَ ثُمَّ بَعَثْتُ إِلَیْهِ بِأَلْفِ دِرْهَمٍ فَقُلْتُ هَذِهِ أَلْفُ دِرْهَمٍ حُکْمِی عَلَیْکَ أَنْ تَقْبَلَهَا فَأَبَی أَنْ یَقْبَلَهَا مِنِّی وَ قَدْ کُنْتُ مَسِسْتُهَا قَبْلَ أَنْ أَبْعَثَ إِلَیْهِ بِالثَّمَنِ فَقَالَ أَرَی أَنْ تُقَوِّمَ الْجَارِیَةَ قِیمَةً
ص: 364
عَادِلَةً فَإِنْ کَانَ قِیمَتُهَا أَکْثَرَ مِمَّا بَعَثْتَ إِلَیْهِ کَانَ عَلَیْکَ أَنْ تَرُدَّ عَلَیْهِ (1) مَا نَقَصَ مِنَ الْقِیمَةِ وَ إِنْ کَانَ ثَمَنُهَا أَقَلَّ مِمَّا بَعَثْتَ إِلَیْهِ فَهُوَ لَهُ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنْ وَجَدْتُ بِهَا عَیْباً بَعْدَ مَا مَسِسْتُهَا قَالَ لَیْسَ لَکَ أَنْ تَرُدَّهَا وَ لَکَ أَنْ تَأْخُذَ قِیمَةَ مَا بَیْنَ الصِّحَّةِ وَ الْعَیْبِ مِنْهُ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ (2)
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ وَ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِیعاً عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ نَحْوَهُ (3) أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ هُنَا (4) وَ فِی بَیْعِ الثِّمَارِ (5) وَ غَیْرِ ذَلِکَ (6).
******
ترجمه:
این حدیث از رفاعه نخّاس نقل شده است که می گوید:
"من با یک مرد در مورد خرید و فروش یک کنیز معامله کردم و او آن را با حکم من فروخت. سپس کنیز را از او گرفتم. بعد از آن، هزار درهم برای او فرستادم و گفتم: این هزار درهم حکم من است و شما باید آن را بپذیرید. اما او از قبول آن امتناع کرد، به این دلیل که من قبلاً کنیز را لمس کرده بودم قبل از اینکه هزار درهم را بفرستم. ایشان گفتند: من پیشنهاد می کنم که شما قیمت واقعی کنیز را ارزیابی کنید. اگر قیمت آن بیشتر از مبلغی که من فرستاده ام بود، شما باید ما به التفاوت آن را به او بپردازید، و اگر قیمت آن کمتر از مبلغی بود که من فرستادی، پس آن برای اوست."
سپس پرسیدم: "اگر بعد از لمس کنیز، عیبی در آن پیدا کنم، چه باید بکنم؟"
امام جعفر صادق (علیه السلام) پاسخ دادند: "شما نمی توانید آن را بازپس دهید، اما شما می توانید قیمت تفاوت بین وضعیت سالم و معیوب آن را از او بگیرید."
(7) 19 بَابُ جَوَازِ بَیْعِ شَیْ ءٍ مُقَدَّرٍ مِنْ جُمْلَةٍ مَعْلُومَةٍ مُتَسَاوِیَةِ الْأَجْزَاءِ وَ حُکْمِ تَلَفِ بَعْضِهَا وَ صِیغَةِ الْإِیجَابِ وَ الْقَبُولِ
******
ترجمه:
22759- 1- (8) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ رِئَابٍ عَنْ بُرَیْدِ بْنِ مُعَاوِیَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی رَجُلٍ اشْتَرَی مِنْ رَجُلٍ عَشَرَةَ آلَافِ طُنِّ قَصَبٍ فِی أَنْبَارٍ بَعْضُهُ عَلَی بَعْضٍ مِنْ أَجَمَةٍ وَاحِدَةٍ وَ الْأَنْبَارُ فِیهِ ثَلَاثُونَ أَلْفَ طُنٍّ فَقَالَ الْبَائِعُ قَدْ بِعْتُکَ مِنْ هَذَا
ص: 365
الْقَصَبِ عَشَرَةَ آلَافِ طُنٍّ فَقَالَ الْمُشْتَرِی قَدْ قَبِلْتُ وَ اشْتَرَیْتُ وَ رَضِیتُ فَأَعْطَاهُ مِنْ ثَمَنِهِ أَلْفَ دِرْهَمٍ وَ وَکَّلَ الْمُشْتَرِی مَنْ یَقْبِضُهُ فَأَصْبَحُوا وَ قَدْ وَقَعَ النَّارُ فِی الْقَصَبِ فَاحْتَرَقَ مِنْهُ عِشْرُونَ أَلْفَ طُنٍّ وَ بَقِیَ عَشَرَةُ آلَافِ طُنٍّ فَقَالَ الْعَشَرَةُ آلَافِ طُنٍّ الَّتِی بَقِیَتْ هِیَ لِلْمُشْتَرِی وَ الْعِشْرُونَ الَّتِی احْتَرَقَتْ مِنْ مَالِ الْبَائِعِ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی بَعْضِ الْمَقْصُودِ (1) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (2) وَ هَذَا صَرِیحٌ فِی وُقُوعِ الْإِیجَابِ وَ الْقَبُولِ بِلَفْظِ الْمَاضِی وَ قَدْ مَرَّ فِی بَیْعِ الْمُصْحَفِ (3) وَ غَیْرِهِ مَا یَتَضَمَّنُ صِیغَةَ الْمُضَارِعِ (4) وَ یَأْتِی مِثْلُهُ (5) وَ لَیْسَ بِصَرِیحٍ لِاحْتِمَالِ کَوْنِهِ قَبْلَ الْإِیجَابِ.
******
ترجمه:
از برید بن معاویه روایت شده است که امام صادق (علیه السلام) در مورد مردی که از دیگری ده هزار دسته نی در انبارهایی که روی هم از یک نیزار قرار داشتند و تعداد نی های درون انبارها سی هزار دسته بود، خرید، فروشنده گفت: «از این نی ها ده هزار دسته را به تو فروختم». خریدار پاسخ داد: «پذیرفتم و خریدم و راضی شدم»، و از بهای آن هزار درهم به او داد و کسی را گماشت که آن را تحویل بگیرد. صبح شد و آتش به نی ها افتاد و بیست هزار دسته از آن سوخت و ده هزار دسته باقی ماند. امام فرمودند: «ده هزار دسته ای که باقی مانده است، متعلق به خریدار است و بیست هزار دسته ای که سوخته است از مال فروشنده است».
(6) 20 بَابُ أَنَّهُ یَجُوزُ أَنْ یُنْدَرَ (7) لِظُرُوفِ السَّمْنِ وَ الزَّیْتِ مَا یَحْتَمِلُ الزِّیَادَةَ وَ النُّقْصَانَ لَا مَا یَزِیدُ إِلَّا مَعَ التَّرَاضِی
******
ترجمه:
22760- 1- (8) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ قَالَ: سَمِعْتُ مَعْمَرَ الزَّیَّاتِ یَسْأَلُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع- فَقَالَ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنِّی رَجُلٌ أَبِیعُ الزَّیْتَ إِلَی أَنْ قَالَ قُلْتُ فَإِنَّهُ یُطْرَحُ لِظُرُوفِ السَّمْنِ وَ الزَّیْتِ لِکُلِّ ظَرْفٍ کَذَا وَ کَذَا
ص: 366
رِطْلًا فَرُبَّمَا زَادَ وَ رُبَّمَا نَقَصَ فَقَالَ إِذَا کَانَ ذَلِکَ عَنْ تَرَاضٍ مِنْکُمْ فَلَا بَأْسَ.
******
ترجمه:
علی بن ابی حمزه روایت می کند که شنیدم معمر زیات از امام صادق (علیه السلام) پرسید و گفت: «فدایت شوم! من مردی هستم که روغن می فروشم.» تا اینکه گفت: «گاهی برای ظروف روغن و چربی، برای هر ظرف این قدر و این قدر رطل (وزن) کم می شود که گاهی بیشتر و گاهی کمتر می شود.» امام فرمودند: «اگر این امر با رضایت طرفین باشد، اشکالی ندارد.»
22761- 2- (1) وَ عَنْهُ عَنْ صَالِحِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عَبْدِ الْحَمِیدِ بْنِ الْمُفَضَّلِ السَّمَّانِ قَالَ: سَأَلْتُ عَبْداً صَالِحاً ع عَنْ سَمْنِ الْجَوَامِیسِ فَقَالَ لَا تَشْتَرِهِ وَ لَا تَبِعْهُ.
قَالَ الشَّیْخُ هَذَا مُوَافِقٌ لِمَذْهَبِ الْوَاقِفِیَّةِ وَ هُوَ بَاطِلٌ عِنْدَنَا أَقُولُ: وَ یَحْتَمِلُ الْکَرَاهَةَ وَ الْإِنْکَارَ وَ التَّخْصِیصَ بِالنَّجِسِ وَ بِالْحَرَامِ وَ نَفْیَ الرُّجْحَانِ وَ غَیْرَ ذَلِکَ لِمَا مَضَی (2) وَ یَأْتِی (3).
******
ترجمه:
عبدالحمید بن مفضل سمان می گوید: از عبد صالح (حضرت کاظم علیه السلام) درباره خرید و فروش روغن گاومیش ها پرسیدم. امام فرمودند: «نه آن را بخر و نه بفروش.»
شیخ (طوسی) می گوید: این نظر موافق با مذهب واقفیه است و نزد ما باطل است.
می گویم: احتمال دارد که این کراهت باشد یا انکار و مخصوص موارد نجس و حرام باشد، یا به جهت نبودن رجحان و دلایل دیگر باشد، همان طور که پیشتر بیان شد.
22762- 3- (4) عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ جَدِّهِ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِیهِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ یَشْتَرِی الْمَتَاعَ وَزْناً فِی النَّاسِیَةِ وَ الْجُوَالِقِ فَیَقُولُ ادْفَعْ لِلنَّاسِیَةِ رِطْلًا أَوْ أَقَلَّ أَوْ أَکْثَرَ مِنْ ذَلِکَ أَ یَحِلُّ ذَلِکَ الْبَیْعُ قَالَ إِذَا لَمْ یُعْلَمْ وَزْنُ النَّاسِیَةِ وَ الْجُوَالِقِ فَلَا بَأْسَ إِذَا تَرَاضَیَا.
******
ترجمه:
علی بن جعفر از برادرش موسی بن جعفر (علیه السلام) روایت می کند که پرسیدم: «اگر مردی کالایی را به صورت وزنی بخرد و از فروشنده بخواهد مقداری از وزن آن را بخاطرظرفش (ناسیه وجوالق) کم کند، و بگوید یک رطل (یا کمتر یا بیشتر از آن) را برایظرف اختصاص بدهد، آیا این معامله جایز است؟» امام فرمودند: «اگر وزن دقیق ناسیه و جوالق (کیسه) مشخص نباشد و طرفین با رضایت توافق کنند، اشکالی ندارد.»
22763- 4- (5) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ حَنَانٍ قَالَ: کُنْتُ جَالِساً عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع- فَقَالَ لَهُ مَعْمَرٌ الزَّیَّاتُ إِنَّا نَشْتَرِی الزَّیْتَ فِی زِقَاقِهِ وَ یُحْسَبُ لَنَا فِیهِ نُقْصَانٌ لِمَکَانِ الزِّقَاقِ فَقَالَ إِنْ کَانَ یَزِیدُ وَ یَنْقُصُ فَلَا بَأْسَ وَ إِنْ کَانَ یَزِیدُ وَ لَا یَنْقُصُ فَلَا تَقْرَبْهُ.
ص: 367
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ (1)
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ حَنَانٍ (2).
******
ترجمه:
حنان روایت می کند که نزد امام صادق (علیه السلام) نشسته بودم. معمر زیات به ایشان گفت: «ما روغن را در مشک می خریم و به خاطر وجود مشک، مقداری کمبود در وزن برایمان حساب می شود.» امام فرمودند: «اگر وزن مشک گاهی بیشتر و گاهی کمتر شود، اشکالی ندارد؛ اما اگر همیشه بیشتر است و کاهش ندارد، به آن نزدیک نشوید (از چنین معامله ای اجتناب کنید).»
(3) 21 بَابُ اشْتِرَاطِ اخْتِصَاصِ الْبَائِعِ بِمِلْکِ الْمَبِیعِ وَ حُکْمِ بَیْعِ الْأَرْضِ الْمَفْتُوحَةِ عَنْوَةً وَ الشِّرَاءِ مِنْ أَرْضِ أَهْلِ الذِّمَّةِ
******
ترجمه:
22764- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ حَرِیزٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع وَ عَنِ السَّابَاطِیِّ وَ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُمْ سَأَلُوهُمَا عَنْ شِرَاءِ أَرْضِ الدَّهَاقِینِ مِنْ أَرْضِ الْجِزْیَةِ فَقَالَ إِنَّهُ إِذَا کَانَ ذَلِکَ انْتُزِعَتْ مِنْکَ أَوْ تُؤَدِّیَ عَنْهَا مَا عَلَیْهَا مِنَ الْخَرَاجِ قَالَ عَمَّارٌ ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَیَّ فَقَالَ اشْتَرِهَا فَإِنَّ لَکَ مِنَ الْحَقِّ مَا هُوَ أَکْثَرُ مِنْ ذَلِکَ.
******
ترجمه:
محمد بن مسلم از امام باقر (علیه السلام) و ساباطی و زراره از امام صادق (علیه السلام) روایت می کنند که از ایشان درباره خرید زمین های دهقانان (کسانی که زمین های جزیه دار دارند) سؤال شد. امام فرمودند: «اگر چنین کاری انجام شود، ممکن است زمین از تو گرفته شود، یا اینکه باید خراجی که بر آن است، پرداخت کنی.» سپس عمار رو به من کرد و گفت: «آن را بخر، زیرا حقی داری که از آن بیشتر است.»
22765- 2- (5) وَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلًّی عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبَانٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: قَالَ: لَا بَأْسَ بِأَنْ یُشْتَرَی أَرْضُ أَهْلِ الذِّمَّةِ- إِذَا عَمِلُوهَا (6) وَ أَحْیَوْهَا فَهِیَ لَهُمْ.
******
ترجمه:
زراره روایت می کند که امام فرمودند: «اشکالی ندارد که زمین اهل ذمه (غیرمسلمانانی که تحت حمایت حکومت اسلامی زندگی می کنند) خریداری شود، اگر آنان آن را آباد کرده و زنده کرده باشند، زمین برای آنان است.»
22766- 3- (7) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدِ
ص: 368
بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الشِّرَاءِ مِنْ أَرْضِ الْیَهُودِ وَ النَّصْرَانِیِّ قَالَ لَیْسَ بِهِ بَأْسٌ.
******
ترجمه:
محمد بن مسلم : ازحضرت سئال کردم درمورد خریدن زمینهای شخص یهودی ونصرانی فرمودند : اشکالی ندارد .
22767- 4- (1) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ مُحَمَّدٍ الْحَلَبِیِّ قَالَ: سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ السَّوَادِ مَا مَنْزِلَتُهُ فَقَالَ هُوَ لِجَمِیعِ الْمُسْلِمِینَ لِمَنْ هُوَ الْیَوْمَ وَ لِمَنْ یَدْخُلُ فِی الْإِسْلَامِ بَعْدَ الْیَوْمِ وَ لِمَنْ لَمْ یُخْلَقْ بَعْدُ فَقُلْتُ الشِّرَاءُ مِنَ الدَّهَاقِینِ قَالَ لَا یَصْلُحُ إِلَّا أَنْ تُشْتَرَی مِنْهُمْ عَلَی أَنْ یُصَیِّرَهَا لِلْمُسْلِمِینَ فَإِذَا شَاءَ وَلِیُّ الْأَمْرِ أَنْ یَأْخُذَهَا أَخَذَهَا قُلْتُ فَإِنْ أَخَذَهَا مِنْهُ قَالَ یَرُدُّ عَلَیْهِ رَأْسَ مَالِهِ وَ لَهُ مَا أَکَلَ مِنْ غَلَّتِهَا بِمَا عَمِلَ.
******
ترجمه:
محمد حلبی روایت می کند که از امام صادق (علیه السلام) درباره وضعیت سرزمین سواد (زمین های کشاورزی در عراق) سؤال شد. امام فرمودند: «این سرزمین برای همه مسلمانان است؛ هم برای کسانی که امروز در اسلام اند، هم برای کسانی که بعداً وارد اسلام می شوند، و هم برای کسانی که هنوز آفریده نشده اند.»
سپس پرسیدم: «خرید زمین از دهقانان چگونه است؟» امام فرمودند: «این خرید جایز نیست، مگر اینکه به شرطی خریداری شود که زمین برای همه مسلمانان باشد. و هرگاه ولی امر بخواهد آن را بگیرد، می تواند آن را بگیرد.»
پرسیدم: «اگر ولی امر آن زمین را از او بگیرد، چه می شود؟» امام فرمودند: «اصل سرمایه اش به او بازگردانده می شود و آنچه از محصول زمین به دست آورده، به عنوان مزد کار خود محسوب می شود.
22768- 5- (2) وَ عَنْهُ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ خَالِدِ بْنِ جَرِیرٍ عَنْ أَبِی الرَّبِیعِ الشَّامِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَا تَشْتَرِ مِنْ أَرْضِ السَّوَادِ (3) شَیْئاً إِلَّا مَنْ کَانَتْ لَهُ ذِمَّةٌ فَإِنَّمَا هُوَ فَیْ ءٌ لِلْمُسْلِمِینَ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی الرَّبِیعِ الشَّامِیِّ نَحْوَهُ (4).
******
ترجمه:
ابوالربیع شامی از امام صادق (علیه السلام) روایت می کند که فرمودند: «از زمین های سواد چیزی نخر، مگر از کسی که اهل ذمه باشد (غیرمسلمانی که تحت حمایت حکومت اسلامی زندگی می کند)، زیرا این زمین ها فیء (غنیمت) برای مسلمانان است.»
22769- 6- (5) وَ عَنْهُ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ أَبَانٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ مَنِ اشْتَرَی شَیْئاً مِنَ الْخُمُسِ لَمْ یَعْذِرْهُ اللَّهُ اشْتَرَی مَا لَا یَحِلُّ لَهُ.
******
ترجمه:
ابو بصیر از امام محمد باقر (علیه السلام) روایت می کند که فرمودند: «شنیدم که فرمودند: هر کسی چیزی از خمس خریداری کند، خداوند او را نخواهد بخشید. او چیزی را خریده که برایش جایز نبوده است.»
22770- 7- (6) وَ عَنْهُ عَنْ فَضَالَةَ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ:
ص: 369
سَأَلْتُهُ عَنْ شِرَاءِ أَرْضِهِمْ فَقَالَ لَا بَأْسَ أَنْ تَشْتَرِیَهَا فَتَکُونَ إِذَا کَانَ ذَلِکَ بِمَنْزِلَتِهِمْ تُؤَدِّی فِیهَا کَمَا یُؤَدُّونَ فِیهَا.
******
ترجمه:
محمد بن مسلم روایت می کند که از امام (علیه السلام) درباره خرید زمین های آنان (اهل ذمه) پرسیدم. امام فرمودند: «اشکالی ندارد که آن زمین ها را بخری، مشروط بر اینکه در آن زمین ها مانند آنان عمل کنی و همانطور که آنان مالیات آن را می پردازند، تو نیز همان مالیات را پرداخت کنی.»
22771- 8- (1) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ شِرَاءِ أَرْضِ أَهْلِ الذِّمَّةِ- فَقَالَ لَا بَأْسَ بِهَا فَتَکُونُ إِذَا کَانَ ذَلِکَ بِمَنْزِلَتِهِمْ تُؤَدِّی عَنْهَا کَمَا یُؤَدُّونَ الْحَدِیثَ.
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ وَ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ مِثْلَهُ (2).
******
ترجمه:
محمد بن مسلم روایت می کند که از امام (علیه السلام) درباره خرید زمین های آنان (اهل ذمه) پرسیدم. امام فرمودند: «اشکالی ندارد که آن زمین ها را بخری، مشروط بر اینکه در آن زمین ها مانند آنان عمل کنی و همانطور که آنان مالیات آن را می پردازند، تو نیز همان مالیات را پرداخت کنی.»
22772- 9- (3) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَارِثِ عَنْ بَکَّارِ بْنِ أَبِی بَکْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ شُرَیْحٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ شِرَاءِ الْأَرْضِ مِنْ أَرْضِ الْخَرَاجِ فَکَرِهَهُ وَ قَالَ إِنَّمَا أَرْضُ الْخَرَاجِ لِلْمُسْلِمِینَ فَقَالُوا لَهُ فَإِنَّهُ یَشْتَرِیهَا الرَّجُلُ وَ عَلَیْهِ خَرَاجُهَا فَقَالَ لَا بَأْسَ إِلَّا أَنْ یَسْتَحْیِیَ مِنْ عَیْبِ ذَلِکَ.
******
ترجمه:
محمد بن شریح روایت می کند که از امام صادق (علیه السلام) درباره خرید زمین های خراجی سؤال کردم. امام فرمودند: «این کار را نمی پسندم، زیرا زمین های خراجی برای مسلمانان است.» سپس گفتند: «اگر کسی آن زمین ها را خریداری کند و بر آن زمین مالیات (خراج) بدهد، اشکالی ندارد، مگر اینکه از عیب این کار شرم کند.»
22773- 10- (4) وَ عَنْهُ عَنْ غَیْرِ وَاحِدٍ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ الْفَضْلِ الْهَاشِمِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ اشْتَرَی أَرْضاً مِنْ أَرْضِ أَهْلِ الذِّمَّةِ مِنَ الْخَرَاجِ وَ أَهْلُهَا کَارِهُونَ وَ إِنَّمَا یَقْبَلُهَا مِنَ السُّلْطَانِ لِعَجْزِ أَهْلِهَا عَنْهَا أَوْ غَیْرِ عَجْزٍ فَقَالَ إِذَا عَجَزَ أَرْبَابُهَا عَنْهَا فَلَکَ أَنْ تَأْخُذَهَا إِلَّا أَنْ یُضَارُّوا وَ إِنْ أَعْطَیْتَهُمْ شَیْئاً فَسَخَتْ أَنْفُسُ أَهْلِهَا لَکُمْ فَخُذُوهَا قَالَ وَ سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ اشْتَرَی أَرْضاً مِنْ أَرْضِ الْخَرَاجِ فَبَنَی بِهَا أَوْ لَمْ
ص: 370
یَبْنِ غَیْرَ أَنَّ أُنَاساً مِنْ أَهْلِ الذِّمَّةِ نَزَلُوهَا لَهُ أَنْ یَأْخُذَ مِنْهُمْ أُجْرَةَ الْبُیُوتِ إِذَا أَدَّوْا جِزْیَةَ رُءُوسِهِمْ قَالَ یُشَارِطُهُمْ فَمَا أَخَذَ بَعْدَ الشَّرْطِ فَهُوَ حَلَالٌ.
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبَانٍ مِثْلَهُ (1) وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ وَ عَنْ حُمَیْدِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ (2)
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی الْجِهَادِ (3) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ فِی إِحْیَاءِ الْمَوَاتِ (4) وَ غَیْرِهِ (5).
******
ترجمه:
اسماعیل بن فضل هاشمی روایت می کند که از امام صادق (علیه السلام) درباره مردی پرسیدم که زمین هایی از اراضی خراجی اهل ذمه خریده است، در حالی که اهل آن زمین ها از فروش آن راضی نیستند، اما سلطان آن را به دلیل ناتوانی یا دلایل دیگر می فروشد. امام فرمودند: «اگر اهل آن زمین ها قادر به اداره آن نباشند، می توانی آن زمین ها را بخری، مشروط بر اینکه به آنان ضرری نرسانی. و اگر چیزی به آنان بدهی و آنان از آن راضی شوند، آن را بپذیر.»
سپس از امام درباره مردی که زمین های خراجی خریداری کرده و آن را بنا کرده یا نکرده است، پرسیدم. امام فرمودند: «اگر از اهل ذمه کسانی در آن زمین سکونت کنند و مالیات سرانه خود را بپردازند، می توانی از آنان اجاره خانه ها را بگیری. شرط این است که این مبلغ پس از توافق و قرارداد مشخص شود، و آنچه پس از این شرط گرفته شود، حلال است.»
(6) 22 بَابُ أَنَّهُ یَجُوزُ لِلْإِنْسَانِ أَنْ یَحْمِیَ الْمَرْعَی النَّابِتَ فِی مِلْکِهِ وَ أَنْ یَبِیعَهُ وَ لَا یَجُوزُ ذَلِکَ فِی الْمُشْتَرَکِ بَیْنَ الْمُسْلِمِینَ
******
ترجمه:
22774- 1- (7) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ جَمِیعاً عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنْ إِدْرِیسَ بْنِ زَیْدٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ وَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّ لَنَا ضِیَاعاً وَ لَهَا حُدُودٌ وَ لَنَا الدَّوَابُّ وَ فِیهَا مَرَاعِی وَ لِلرَّجُلِ مِنَّا غَنَمٌ وَ إِبِلٌ وَ یَحْتَاجُ إِلَی تِلْکَ الْمَرَاعِی لِإِبِلِهِ وَ غَنَمِهِ أَ یَحِلُّ لَهُ أَنْ یَحْمِیَ الْمَرَاعِیَ لِحَاجَتِهِ
ص: 371
إِلَیْهَا فَقَالَ إِذَا کَانَتِ الْأَرْضُ أَرْضَهُ فَلَهُ أَنْ یَحْمِیَ وَ یُصَیِّرَ ذَلِکَ إِلَی مَا یَحْتَاجُ إِلَیْهِ قَالَ وَ قُلْتُ لَهُ الرَّجُلُ یَبِیعُ الْمَرَاعِیَ فَقَالَ إِذَا کَانَتِ الْأَرْضُ أَرْضَهُ فَلَا بَأْسَ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ إِدْرِیسَ بْنِ زَیْدٍ (1)
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ مِثْلَهُ (2).
******
ترجمه:
ادریس بن زید روایت می کند که از امام موسی کاظم (علیه السلام) پرسیدم: «جعلت فداک، ما زمین هایی داریم که دارای حدود مشخصی هستند و ما دارای دام هایی همچون گوسفند و شتر هستیم که نیاز به چراگاه دارند. وکسی ازما هست برای چرای دمهایش به این زمینها احتیاج دارد آیا برای مردی از ما جایز است که چراگاه ها را برای نیاز خود محافظت کند؟» امام فرمودند: «اگر زمین از آن خود او باشد، می تواند چراگاه ها را محافظت کرده و آن را برای نیاز خود اختصاص دهد.»
سپس پرسیدم: «اگر مردی چراگاه ها را بفروشد، چه حکمی دارد؟» امام فرمودند: «اگر زمین از آن خود او باشد، اشکالی ندارد که چراگاه ها را بفروشد.»
22775- 2- (3) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مَرَّارٍ عَنْ یُونُسَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ الْمُسْلِمِ تَکُونُ لَهُ الضَّیْعَةُ فِیهَا جَبَلٌ مِمَّا یُبَاعُ یَأْتِیهِ أَخُوهُ الْمُسْلِمُ وَ لَهُ غَنَمٌ قَدِ احْتَاجَ إِلَی جَبَلٍ یَحِلُّ لَهُ أَنْ یَبِیعَهُ الْجَبَلَ کَمَا یَبِیعُ مِنْ غَیْرِهِ أَوْ یَمْنَعُهُ مِنَ الْجَبَلِ إِنْ طَلَبَهُ بِغَیْرِ ثَمَنٍ وَ کَیْفَ حَالُهُ فِیهِ وَ مَا یَأْخُذُ فَقَالَ لَا یَجُوزُ لَهُ بَیْعُ جَبَلِهِ مِنْ أَخِیهِ لِأَنَّ الْجَبَلَ لَیْسَ جَبَلَهُ إِنَّمَا یَجُوزُ لَهُ الْبَیْعُ مِنْ غَیْرِ الْمُسْلِمِ.
******
ترجمه:
یونس از برخی از اصحابش نقل می کند که از امام جعفر صادق (علیه السلام) پرسیدم: «اگر مرد مسلمانی زمینی داشته باشد که در آن کوهی است که قابل فروش است، و برادر مسلمانش با گوسفند به آنجا می آید و به کوه نیاز دارد، آیا برادرش می تواند کوه را از او بخرد یا باید آن را از او مطالبه کند بدون پرداخت پول؟ چگونه باید در این مورد عمل کند؟» امام فرمودند: «او نمی تواند کوه خود را به برادر مسلمانش بفروشد، زیرا کوه جزء اموال او نیست. تنها در صورتی که از غیر مسلمان باشد، او می تواند آن را بفروشد.»
22776- 3- (4) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: قَضَی ع فِی أَهْلِ الْبَوَادِی أَنْ لَا یَمْنَعُوا فَضْلَ مَاءٍ وَ لَا یَبِیعُوا فَضْلَ الْکَلَإِ.
أَقُولُ: هَذَا مَحْمُولٌ عَلَی عَدَمِ الْمِلْکِ أَوْ عَلَی الِاسْتِحْبَابِ وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی إِحْیَاءِ الْمَوَاتِ (5) وَ غَیْرِهِ (6).
******
ترجمه:
محمد بن علی بن حسین نقل می کند که امام علی (علیه السلام) در مورد اهل بادیه حکم فرمودند که نباید آنها از آب مازاد دیگران را منع کنند یا علف مازاد را بفروشند.
من می گویم: این حکم به این معناست که چنین تصرفاتی در صورتی جایز نیست که مالکیت بر آن ها اثبات نشده باشد، یا این که حکم به عنوان یک توصیه و نه الزام شرعی باشد. همچنین در احیای اراضی مرده (موات) نشانه هایی وجود دارد که این معنا را تایید می کند.
ص: 372
(1) 23 بَابُ جَوَازِ بَیْعِ الْمَعْدِنِ الْمَوْجُودِ فِی الْأَرْضِ الْمَمْلُوکَةِ
******
ترجمه:
22777- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَمْرِو بْنِ سَعِیدٍ عَنْ مُصَدِّقٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع عَنْ شِرَاءِ الذَّهَبِ بِتُرَابِهِ مِنَ الْمَعْدِنِ قَالَ لَا بَأْسَ بِهِ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی الْخُمُسِ (3).
******
ترجمه:
مصدق نقل می کند که از امام علی بن موسى الرضا (علیه السلام) درباره خرید طلا به صورت خاک از معدن پرسیدم. امام فرمودند: «هیچ اشکالی ندارد.»
(4) 24 بَابُ جَوَازِ بَیْعِ الْمَاءِ إِذَا کَانَ مِلْکاً لِلْبَائِعِ وَ اسْتِحْبَابِ بَذْلِهِ لِلْمُسْلِمِ تَبَرُّعاً
******
ترجمه:
22778- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ سَعِیدٍ الْأَعْرَجِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ یَکُونُ لَهُ الشِّرْبُ مَعَ قَوْمٍ فِی قَنَاةٍ فِیهَا شُرَکَاءُ فَیَسْتَغْنِی بَعْضُهُمْ عَنْ شِرْبِهِ أَ یَبِیعُ شِرْبَهُ قَالَ نَعَمْ إِنْ شَاءَ بَاعَهُ بِوَرِقٍ وَ إِنْ شَاءَ بَاعَهُ بِحِنْطَةٍ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعِیدِ بْنِ یَسَارٍ نَحْوَهُ (6)
ص: 373
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (1).
******
ترجمه:
سعید الأعراج نقل می کند که از امام جعفر صادق (علیه السلام) پرسیدم درباره مردی که با گروهی در قنات آب می نوشند و برخی از آنها دیگر نیازی به آب ندارند. آیا می تواند آب خود را بفروشد؟ امام فرمودند: «بله، اگر بخواهد، می تواند آن را با نقره (ورق) بفروشد و اگر بخواهد، می تواند آن را با گندم (حنطه) بفروشد.»
22779- 2- (2) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ وَ عَنْ حُمَیْدِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ جَمِیعاً (3) عَنْ أَبَانٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ (4) عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: نَهَی رَسُولُ اللَّهِ ص عَنِ النِّطَافِ [وَ الْأَرْبِعَاءِ قَالَ] (5) وَ الْأَرْبِعَاءُ أَنْ یُسَنِّیَ مُسَنَّاةً فَیَحْمِلَ الْمَاءَ فَیَسْقِیَ بِهِ الْأَرْضَ ثُمَّ یَسْتَغْنِیَ عَنْهُ قَالَ فَلَا تَبِعْهُ وَ لَکِنْ أَعِرْهُ جَارَکَ وَ النِّطَافُ أَنْ یَکُونَ لَهُ الشِّرْبُ فَیَسْتَغْنِیَ عَنْهُ یَقُولُ لَا تَبِعْهُ أَعِرْهُ أَخَاکَ أَوْ جَارَکَ.
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی مِثْلَهُ (6) أَقُولُ: هَذَا مَحْمُولٌ عَلَی الِاسْتِحْبَابِ أَوْ عَلَی عَدَمِ مِلْکِ الْمَاءِ بِأَنْ یَکُونَ مُشْتَرَکاً بَیْنَ الْمُسْلِمِینَ لِمَا مَضَی (7) وَ یَأْتِی (8).
******
ترجمه:
در این روایت، ابو بصیر از امام جعفر صادق (علیه السلام) نقل می کند که رسول الله (صلى الله عليه وآله) از خرید و فروش "نطاف" و "اربعاء" نهی کرده است. نطاف به آب هایی اطلاق می شود که شخص برای استفاده از آنها آب برمی دارد و سپس از آن بی نیاز می شود. اربعاء نیز به گونه ای از آب برداری گفته می شود که فرد آب را به قصد استفاده برای کشاورزی می برد و پس از آن دیگر به آن نیاز ندارد. پیامبر اسلام (ص) فرموده اند که چنین آب هایی نباید فروخته شوند، بلکه باید به همسایه یا برادر مسلمان قرض داده شوند.
می گویم : یا توصیه ای است که بیشتر جنبه ی استحباب (ترجیح) دارد و یا به این دلیل است که آب در چنین مواردی ملک مشترک میان مسلمانان است و نباید به فروش برسد.
22780- 3- (9) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ فَضَالَةَ وَ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ الْکَاهِلِیِّ قَالَ: سَأَلَ رَجُلٌ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع وَ أَنَا عِنْدَهُ عَنْ قَنَاةٍ بَیْنَ قَوْمٍ لِکُلِّ رَجُلٍ مِنْهُمْ شِرْبٌ مَعْلُومٌ فَاسْتَغْنَی رَجُلٌ
ص: 374
مِنْهُمْ عَنْ شِرْبِهِ أَ یَبِیعُهُ بِحِنْطَةٍ أَوْ شَعِیرٍ قَالَ یَبِیعُهُ بِمَا شَاءَ هَذَا مِمَّا لَیْسَ فِیهِ شَیْ ءٌ.
******
ترجمه:
این روایت از عبد الله کاهلی نقل شده است که مردی از امام جعفر صادق (علیه السلام) سؤال کرده است در مورد قنات (چاه آبی) که بین گروهی از مردم مشترک است و هرکدام از آنان سهم معینی از آب دارند. سپس یکی از آن ها از سهم خود بی نیاز می شود. سؤال این بوده که آیا او می تواند سهم خود را به دیگران بفروشد، به گندم یا جو؟ امام صادق (علیه السلام) پاسخ داده اند که چنین فروش و معامله ای ایرادی ندارد و می تواند آب خود را به هرچیزی که بخواهد بفروشد، زیرا در این مورد هیچ محدودیتی از نظر شرعی وجود ندارد.
22781- 4- (1) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ أَبَانٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْبَصْرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ قَالَ: وَ النِّطَافُ شِرْبُ الْمَاءِ لَیْسَ لَکَ إِذَا اسْتَغْنَیْتَ عَنْهُ أَنْ تَبِیعَهُ جَارَکَ تَدَعُهُ لَهُ وَ الْأَرْبِعَاءُ الْمُسَنَّاةُ تَکُونُ بَیْنَ الْقَوْمِ فَیَسْتَغْنِی عَنْهَا صَاحِبُهَا قَالَ یَدَعُهَا لِجَارِهِ وَ لَا یَبِیعُهَا إِیَّاهُ.
******
ترجمه:
عبدالرحمن بصری از امام جعفر صادق (علیه السلام) نقل کرده که در یک حدیث فرمودند: «نطاف (آب شرب) برای کسی که از آن بی نیاز شده است، نمی تواند آن را بفروشد. بلکه باید آن را به همسایه اش بدهد و نگذارد که او از آن محروم شود. و ارباعاء (آب های مشترک میان قوم ها که به صورت سنتی در اختیارشان است) باید بین افراد تقسیم شود، وقتی که صاحب آن از آن بی نیاز شود، نباید آن را بفروشد بلکه باید آن را به همسایه خود بدهد.»
22782- 5- (2) عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ جَدِّهِ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِیهِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْمٍ کَانَتْ بَیْنَهُمْ قَنَاةُ مَاءٍ لِکُلِّ إِنْسَانٍ مِنْهُمْ شِرْبٌ مَعْلُومٌ فَبَاعَ أَحَدُهُمْ شِرْبَهُ بِدَرَاهِمَ أَوْ بِطَعَامٍ هَلْ یَصْلُحُ ذَلِکَ قَالَ نَعَمْ لَا بَأْسَ.
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (3).
******
ترجمه:
در این روایت، علی بن جعفر از برادرش موسی بن جعفر (علیه السلام) نقل کرده که پرسید: «در مورد گروهی که بین آن ها یک قنات آب وجود دارد و هر یک از آن ها سهم معینی از آب دارند، اگر یکی از آن ها سهم خود را به درهم یا غذایی بفروشد، آیا این کار جایز است؟»
موسی بن جعفر (علیه السلام) پاسخ داد: «بله، اشکالی ندارد و جایز است.»
(4) 25 بَابُ أَنَّهُ یَنْبَغِی اخْتِبَارُ مَا یُرَادُ طَعْمُهُ بِالذَّوْقِ قَبْلَ الشِّرَاءِ وَ کَرَاهَةِ الشِّرَاءِ مِنْ غَیْرِ رُؤْیَةٍ وَ ذَوْقِ مَا لَا یُرِیدُ شِرَاءَهُ
******
ترجمه:
22783- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَنْ دَاوُدَ بْنِ إِسْحَاقَ الْحَذَّاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْعِیصِ قَالَ:
ص: 375
سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ اشْتَرَی مَا یُذَاقُ یَذُوقُهُ قَبْلَ أَنْ یَشْتَرِیَ قَالَ نَعَمْ فَلْیَذُقْهُ وَ لَا یَذُوقَنَّ مَا لَا یَشْتَرِی.
وَ رَوَاهُ الْبَرْقِیُّ فِی الْمَحَاسِنِ عَنْ أَبِی سَلْمَانَ الْحَذَّاءِ (1) عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفَیْضِ مِثْلَهُ (2).
******
ترجمه:
در این روایت، محمد بن عیص از امام صادق (علیه السلام) سوال می کند که: «اگر فردی چیزی را بخرد که باید قبل از خرید آن طعمش را بچشد، آیا این کار جایز است؟»
امام صادق (علیه السلام) پاسخ می دهد: «بله، جایز است که طعم آن را بچشد، اما نباید چیزی را که قصد خرید آن را ندارد، بچشد.»
22784- 2- (3) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَی بْنِ أَعْیَنَ قَالَ: نُبِّئْتُ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع أَنَّهُ کَرِهَ شِرَاءَ مَا لَمْ تَرَهُ.
******
ترجمه:
در این روایت، عبد الاعلی بن اعین می گوید: «به من خبر داده شد که امام محمد باقر (علیه السلام) از خرید چیزی که آن را ندیده ایم، ناخوشنود بوده اند.»
22785- 3- (4) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ: نُبِّئْتُ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع أَنَّهُ کَرِهَ بَیْعَیْنِ اطْرَحْ وَ خُذْ عَلَی غَیْرِ تَقَلُّبٍ (5) وَ شِرَاءَ مَا لَمْ تَرَ.
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی بَعْضِ الْمَقْصُودِ فِی الْخِیَارِ (6).
******
ترجمه:
«محمد بن سنان گفت: به من خبر داده شد که ابو جعفر (علیه السلام) از خریدن چیزی که فروشنده آنرا بطرف خریدارپرت می کند ومشتری آنرا می گیرد بدون اینکه تقلبی درکارباشد وخرید جنسی که مشتری ندیده اکراه داشتند .
ص: 376
(1) 26 بَابُ أَنَّهُ لَا یَجُوزُ الْکَیْلُ بِمِکْیَالٍ مَجْهُولٍ وَ لَا بِغَیْرِ مِکْیَالِ الْبَلَدِ إِلَّا مَعَ التَّرَاضِی بِهِ
******
ترجمه:
22786- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَا یَصْلُحُ لِلرَّجُلِ أَنْ یَبِیعَ بِصَاعٍ غَیْرِ صَاعِ الْمِصْرِ.
مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ مِثْلَهُ (3) وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ مِثْلَهُ (4).
******
ترجمه:
«از حلبی از ابو عبدالله (علیه السلام) روایت شده که فرمود: برای مرد مناسب نیست که با صاعی غیر از صاع مصر فروشندگی کند.»
22787- 2- (5) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبَانٍ عَنْ مُحَمَّدٍ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَا یَحِلُّ لِأَحَدٍ أَنْ یَبِیعَ بِصَاعٍ سِوَی صَاعِ الْمِصْرِ فَإِنَّ الرَّجُلَ یَسْتَأْجِرُ الْحَمَّالَ فَیَکِیلُ لَهُ بِمُدِّ بَیْتِهِ لَعَلَّهُ یَکُونُ أَصْغَرَ مِنْ مُدِّ السُّوقِ وَ لَوْ قَالَ هَذَا أَصْغَرُ مِنْ مُدِّ السُّوقِ لَمْ یَأْخُذْ بِهِ وَ لَکِنَّهُ یُحَمِّلُهُ ذَلِکَ وَ یَجْعَلُهُ فِی أَمَانَتِهِ وَ قَالَ لَا یَصْلُحُ إِلَّا مُدٌّ وَاحِدٌ وَ الْأَمْنَاءُ (6) بِهَذِهِ الْمَنْزِلَةِ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ (7)
ص: 377
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (1).
******
ترجمه:
«از محمد حلبی از ابو عبدالله (علیه السلام) روایت شده که فرمود: برای هیچ کس جایز نیست که با صاعی غیر از صاع مصر معامله کند. زیرا مردی ممکن است باربر را اجاره کند و برای او با مد خانه اش میزان کند، شاید آن مد کوچکتر از مد بازار باشد. اگر او بگوید که این مد کوچکتر از مد بازار است، کسی آن را قبول نمی کند. اما او آن را به باربر می سپارد و در امانت قرار می دهد. و فرمود: تنها یک مد صحیح است ومن(واحد اندازه گیری وزن) هم همینطوراست »
(2) 27 بَابُ تَحْرِیمِ بَیْعِ الطَّرِیقِ وَ تَمَلُّکِهِ إِلَّا أَنْ یَکُونَ مِلْکاً لِلْبَائِعِ خَاصَّةً
******
ترجمه:
22788- 1- (3) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنِ ابْنِ رِبَاطٍ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ أَبِی الْعَبَّاسِ الْبَقْبَاقِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ الطَّرِیقُ الْوَاسِعُ هَلْ یُؤْخَذُ مِنْهُ شَیْ ءٌ إِذَا لَمْ یُضِرَّ بِالطَّرِیقِ قَالَ لَا.
******
ترجمه:
«از ابو العباس بقباك از ابو عبدالله (علیه السلام) روایت شده که فرمود: گفتم به ایشان: آیا چیزی از راه وسیع گرفته می شود اگر به راه آسیب نزند؟ فرمود: نه.»
22789- 2- (4) وَ عَنْهُ عَنِ الْمِیثَمِیِّ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ وَهْبٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْأَحْمَرِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ إِنَّ إِلَی جَانِبِ دَارِی عَرْصَةً بَیْنَ حِیطَانٍ لَسْتُ أَعْرِفُهَا لِأَحَدٍ فَأُدْخِلُهَا فِی دَارِی فَقَالَ أَمَا إِنَّهُ مَنْ أَخَذَ شِبْراً مِنَ الْأَرْضِ بِغَیْرِ حَقٍّ أُتِیَ بِهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فِی عُنُقِهِ مِنْ سَبْعِ أَرَضِینَ.
******
ترجمه:
از حسن بن علی احمری از ابو جعفر (علیه السلام) نقل شده که فرمود: گفتم به ایشان: کنار خانه ام زمینی است که مرزهای آن را نمی شناسم و برای کسی نیست، آیا می توانم آن را وارد خانه ام کنم؟ فرمود: آگاه باش که کسی که یک وجب از زمین را بدون حق بگیرد، در روز قیامت او را می آورند درحالیکه هفت زمین بگردن اوست .
22790- 3- (5) وَ عَنْهُ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ وَ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبَّاسٍ جَمِیعاً عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ اشْتَرَی دَاراً فِیهَا زِیَادَةٌ مِنَ الطَّرِیقِ قَالَ إِنْ کَانَ ذَلِکَ فِیمَا اشْتَرَی فَلَا بَأْسَ.
ص: 378
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع مِثْلَهُ (1) أَقُولُ: هَذَا مَحْمُولٌ عَلَی کَوْنِ الطَّرِیقِ مِلْکاً لِلْبَائِعِ أَوْ عَلَی کَوْنِ الدَّارِ وَاسِعَةً مَحْفُوفَةً بِالطَّرِیقِ وَ اشْتِبَاهِ الزِّیَادَةِ فِیهَا بِحَیْثُ لَا تَتَمَیَّزُ فِی مَحَلٍّ بِعَیْنِهِ لِمَا مَرَّ (2).
******
ترجمه:
«از محمد بن مسلم از یکی از آن ها (امام ها) نقل شده که گفت: از او درباره مردی که خانه ای خرید که قسمتی از آن شامل راهی اضافی بود، پرسیدم. فرمود: اگر این قسمت اضافی بخشی از چیزی است که خریداری کرده، اشکالی ندارد.»
«من می گویم: این به این معنا حمل می شود که راه ملک فروشنده باشد یا این که خانه وسیع باشد و به طور طبیعی با راه احاطه شده باشد، و اضافی بودن قسمتی از آن به گونه ای باشد که در مکان مشخصی قابل تمایز نباشد، همان طور که در موارد گذشته ذکر شده است.»
22791- 4- (3) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ جَعْفَرٍ وَ صَالِحِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِی جَمِیلَةَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِی أُمَیَّةَ أَنَّهُ سَأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ دَارٍ یَشْتَرِیهَا یَکُونُ فِیهَا زِیَادَةٌ مِنَ الطَّرِیقِ فَقَالَ إِنْ کَانَ ذَلِکَ دَخَلَ عَلَیْهِ فِیمَا حُدِّدَ لَهُ فَلَا بَأْسَ بِهِ.
أَقُولُ: تَقَدَّمَ وَجْهُهُ (4).
******
ترجمه:
«از ابو جمیله از عبدالله بن ابی امیه نقل شده که از امام جعفر صادق (ع) سوال کرد که اگر کسی خانه ای بخرد که قسمتی از آن بیشتر از حد معین به راه تعلق داشته باشد، چه حکمی دارد؟ امام (ع) فرمودند: اگر این قسمت اضافی به آن چیزی که برای او تعیین شده وارد شود، هیچ اشکالی ندارد.»
22792- 5- (5) وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ الْکَاهِلِیِّ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ حَازِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ دَارٌ بَیْنَ قَوْمٍ اقْتَسَمُوهَا وَ تَرَکُوا بَیْنَهُمْ سَاحَةً فِیهَا مَمَرُّهُمْ فَجَاءَ رَجُلٌ فَاشْتَرَی نَصِیبَ بَعْضِهِمْ أَ لَهُ ذَلِکَ قَالَ نَعَمْ وَ لَکِنْ یَسُدُّ بَابَهُ وَ یَفْتَحُ بَاباً إِلَی الطَّرِیقِ أَوْ یَنْزِلُ مِنْ فَوْقِ الْبَیْتِ فَإِنْ أَرَادَ شَرِیکُهُمْ أَنْ یَبِیعَ مَنْقَلَ قَدَمَیْهِ فَإِنَّهُ (6) أَحَقُّ بِهِ وَ إِنْ أَرَادَ یَجِی ءُ حَتَّی یَقْعُدَ عَلَی الْبَابِ الْمَسْدُودِ الَّذِی بَاعَهُ لَمْ یَکُنْ لَهُمْ أَنْ یَمْنَعُوهُ.
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (7).
******
ترجمه:
«منصور بن حازم از امام صادق (ع) نقل کرده که گفت: از ایشان پرسیدم، خانه ای بین قومی است که آن را تقسیم کرده اند و در میان آن ها قسمتی برای عبور و مرور باقی گذاشته اند. حال مردی آمد و بخشی از آن را خرید. آیا برای او جایز است؟ امام (ع) فرمودند: بله، اما باید درب خانه اش را ببندد و دربی به سمت خیابان باز کند یا از بالا وارد خانه شود. اگر شریک او بخواهد قدمگاه خود را بفروشد، او اولویت دارد. و اگر بخواهد بیاید و بر درب بسته ای که فروخته بنشیند، حق ندارند او را از این کار بازدارند.»
ص: 379
22793- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ فِی النِّهَایَةِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع أُتِیَ بِعَبْدِ ذِمِّیٍّ (3) قَدْ أَسْلَمَ- فَقَالَ اذْهَبُوا فَبِیعُوهُ مِنَ الْمُسْلِمِینَ- وَ ادْفَعُوا ثَمَنَهُ إِلَی صَاحِبِهِ وَ لَا تُقِرُّوهُ عِنْدَهُ.
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی رَفَعَهُ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی (4)
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی (5).
ص: 380
«حماد بن عیسی از امام صادق (ع) نقل کرده که گفت: امیرالمؤمنین (ع) به برده ای که ذمی بوده و اسلام آورده بود، دستور داد: بروید و او را به مسلمانان بفروشید و قیمت آن را به صاحبش بدهید و او را در نزد صاحبش باقی نگذارید.»
(1) 1 بَابُ اسْتِحْبَابِ التَّفَقُّهِ فِیمَا یَتَوَلَّاهُ وَ زِیَادَةِ التَّحَفُّظِ مِنَ الرِّبَا
******
ترجمه:
22794- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع یَقُولُ عَلَی الْمِنْبَرِ یَا مَعْشَرَ التُّجَّارِ الْفِقْهَ ثُمَّ الْمَتْجَرَ الْفِقْهَ ثُمَّ الْمَتْجَرَ الْفِقْهَ ثُمَّ الْمَتْجَرَ وَ اللَّهِ لَلرِّبَا فِی هَذِهِ الْأُمَّةِ أَخْفَی مِنْ دَبِیبِ النَّمْلِ عَلَی الصَّفَا شُوبُوا أَیْمَانَکُمْ بِالصِّدْقِ التَّاجِرُ فَاجِرٌ وَ الْفَاجِرُ فِی النَّارِ- إِلَّا مَنْ أَخَذَ الْحَقَّ وَ أَعْطَی الْحَقَّ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ مِثْلَهُ (3).
******
ترجمه:
«اصبغ بن نباته گفت: شنیدم که امیرالمؤمنین (ع) بر منبر می فرمود: ای گروه تجار! فقه را بیاموزید، سپس تجارت را، فقه سپس تجارت سپس تجارت. به خدا قسم، ربا در این امت از حرکت مورچه بر سنگ صاف پنهان تر است. سوگندهای خود را با صدق آمیخته کنید. تاجر فاجر است و فاجر در آتش است، مگر کسی که حق را بگیرد و حق را بدهد.»
ص: 381
22795- 2- (1) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ طَلْحَةَ بْنِ زَیْدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع- مَنِ اتَّجَرَ بِغَیْرِ عِلْمٍ ارْتَطَمَ فِی الرِّبَا ثُمَّ ارْتَطَمَ.
وَ رَوَاهُ الْمُفِیدُ فِی الْمُقْنِعَةِ مُرْسَلًا (2).
******
ترجمه:
امام صادق علیه السلام فرمود: امیرالمؤمنین علیه السلام گفت: هر که بدون علم تجارت کند، به ربا افتد، سپس باز هم به ربا افتد.
22796- 3- (3) قَالَ وَ کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع یَقُولُ لَا یَقْعُدَنَّ فِی السُّوقِ إِلَّا مَنْ یَعْقِلُ الشِّرَاءَ وَ الْبَیْعَ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (4)
وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی (5)
وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ.
******
ترجمه:
و امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمود: نباید در بازار بنشیند مگر کسی که خرید و فروش را بفهمد.
22797- 4- (6) مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْمُفِیدُ فِی الْمُقْنِعَةِ قَالَ: قَالَ الصَّادِقُ ع مَنْ أَرَادَ التِّجَارَةَ فَلْیَتَفَقَّهْ فِی دِینِهِ لِیَعْلَمَ بِذَلِکَ مَا یَحِلُّ لَهُ مِمَّا یَحْرُمُ عَلَیْهِ وَ مَنْ لَمْ یَتَفَقَّهْ فِی دِینِهِ ثُمَّ اتَّجَرَ تَوَرَّطَ (7) الشُّبُهَاتِ.
******
ترجمه:
محمد بن محمد مفید در کتاب «المقنعة» گفت: امام صادق علیه السلام فرمود: هر که بخواهد تجارت کند، باید در دینش فقیه شود تا بداند با آنچه بر او حلال است از آنچه بر او حرام است. و هر که در دینش فقیه نشود و سپس تجارت کند، در شبهات گرفتار شود.
زِیَادٍ وَ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ أَبِی الْمِقْدَامِ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع عِنْدَکُمْ بِالْکُوفَةِ- یَغْتَدِی کُلَّ یَوْمٍ بُکْرَةً مِنَ الْقَصْرِ فَیَطُوفُ فِی أَسْوَاقِ الْکُوفَةِ سُوقاً سُوقاً وَ مَعَهُ الدِّرَّةُ عَلَی عَاتِقِهِ وَ کَانَ لَهَا طَرَفَانِ وَ کَانَتْ تُسَمَّی السَّبِینَةَ (1) فَیَقِفُ عَلَی أَهْلِ کُلِّ سُوقٍ فَیُنَادِی یَا مَعْشَرَ التُّجَّارِ اتَّقُوا اللَّهَ فَإِذَا سَمِعُوا صَوْتَهُ أَلْقَوْا مَا بِأَیْدِیهِمْ وَ أَرْعَوْا إِلَیْهِ بِقُلُوبِهِمْ وَ سَمِعُوا بِآذَانِهِمْ فَیَقُولُ قَدِّمُوا الِاسْتِخَارَةَ وَ تَبَرَّکُوا بِالسُّهُولَةِ وَ اقْتَرِبُوا مِنَ الْمُبْتَاعِینَ وَ تَزَیَّنُوا بِالْحِلْمِ وَ تَنَاهَوْا عَنِ الْیَمِینِ وَ جَانِبُوا الْکَذِبَ وَ تَجَافَوْا عَنِ الظُّلْمِ وَ أَنْصِفُوا الْمَظْلُومِینَ وَ لَا تَقْرَبُوا الرِّبَا وَ أَوْفُوا الْکَیْلَ وَ الْمِیزانَ وَ لا تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْیاءَهُمْ* وَ لا تَعْثَوْا فِی الْأَرْضِ مُفْسِدِینَ* فَیَطُوفُ فِی جَمِیعِ أَسْوَاقِ الْکُوفَةِ ثُمَّ یَرْجِعُ فَیَقْعُدُ لِلنَّاسِ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا نَحْوَهُ (2) وَ رَوَاهُ فِی الْمَجَالِسِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَیْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ قَیْسٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع نَحْوَهُ (3) وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ مِثْلَهُ (4).
******
ترجمه:
جابر از امام باقر علیه السلام نقل کرد که فرمود: امیرالمؤمنین علیه السلام در کوفه نزد شما بود و هر روز صبح از قصر بیرون می آمد و در بازارهای کوفه یکی یکی می گشت. در دستش تازیانه ای بود که دو سر داشت و به آن «سبینه» گفته می شد. نزد هر بازاری می ایستاد و ندا می داد: ای گروه تاجران! از خدا بترسید. چون صدایش را می شنیدند، آنچه در دست داشتند رها می کردند، دل هایشان به او متوجه می شد و با گوش هایشان می شنیدند. می فرمود:
پیش از کار، استخاره کنید، از آسانی برکت بجویید، به خریداران نزدیک شوید، به بردباری آراسته شوید، از قسم خوردن پرهیز کنید، دروغ نگویید، از ستم دوری کنید، به مظلومان انصاف دهید، به ربا نزدیک نشوید، پیمانه و ترازو را تمام و کمال بدهید، از ارزش چیزهای مردم نکاهید، و در زمین فساد نکنید.
سپس در همه بازارهای کوفه می گشت و برمی گشت و برای مردم می نشست.
22799- 2- (5) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ بَاعَ وَ اشْتَرَی فَلْیَحْفَظْ خَمْسَ خِصَالٍ وَ إِلَّا فَلَا یَشْتَرِیَنَّ وَ لَا یَبِیعَنَّ الرِّبَا وَ الْحَلْفَ وَ کِتْمَانَ الْعَیْبِ وَ الْحَمْدَ إِذَا بَاعَ وَ الذَّمَّ إِذَا اشْتَرَی.
ص: 383
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ (1)
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (2)
وَ رَوَاهُ فِی الْخِصَالِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ (3)
وَ رَوَاهُ الْمُفِیدُ فِی الْمُقْنِعَةِ مُرْسَلًا (4).
******
ترجمه:
سکونی از امام صادق علیه السلام نقل کرد که رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمود: هر کس خرید و فروش می کند، باید پنج خصلت را رعایت کند، وگرنه نباید بخرد و نفروشد: ربا، قسم خوردن، پنهان کردن عیب، ستایش (بیجا) هنگام فروش، و نکوهش (بیجا) هنگام خرید.
22800- 3- (5) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی رَفَعَ الْحَدِیثَ قَالَ کَانَ أَبُو أُمَامَةَ صَاحِبُ رَسُولِ اللَّهِ ص یَقُولُ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ص یَقُولُ أَرْبَعٌ مَنْ کُنَّ فِیهِ طَابَ مَکْسَبُهُ إِذَا اشْتَرَی لَمْ یَعِبْ وَ إِذَا بَاعَ لَمْ یَحْمَدْ وَ لَا یُدَلِّسُ وَ فِیمَا بَیْنَ ذَلِکَ لَا یَحْلِفُ.
******
ترجمه:
احمد بن محمد بن عیسی حدیث را به صورت مرفوع نقل کرده است که ابو امامه، از یاران رسول خدا صلی الله علیه وآله، می گفت: شنیدم رسول خدا صلی الله علیه وآله می فرمود: چهار خصلت است که هر کس در او باشد، کسبش پاکیزه است: وقتی خرید می کند، عیب جویی نمی کند؛ وقتی می فروشد، ستایش نمی کند؛ دغل کاری نمی کند؛ و در میان این ها، قسم نمی خورد.
22801- 4- (6) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص یَا مَعْشَرَ التُّجَّارِ ارْفَعُوا رُءُوسَکُمْ فَقَدْ وَضَحَ لَکُمُ الطَّرِیقُ تُبْعَثُونَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فُجَّاراً إِلَّا مَنْ صَدَقَ حَدِیثُهُ.
******
ترجمه:
محمد بن علی بن حسین نقل کرده است که رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمود: ای گروه تاجران! سرهایتان را بلند کنید، که راه برای شما روشن شده است. در روز قیامت به عنوان فاجر برانگیخته می شوید، مگر کسی که سخنش راست باشد.
22802- 5- (7) قَالَ وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص التَّاجِرُ فَاجِرٌ وَ الْفَاجِرُ فِی النَّارِ- إِلَّا مَنْ أَخَذَ الْحَقَّ وَ أَعْطَی الْحَقَّ.
******
ترجمه:
رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمود: تاجر، فاجر است و فاجر در آتش است، مگر کسی که حق را بگیرد و حق را بدهد.
22803- 6- (8) قَالَ وَ قَالَ ع یَا مَعْشَرَ التُّجَّارِ صُونُوا
ص: 384
أَمْوَالَکُمْ بِالصَّدَقَةِ تُکَفَّرْ عَنْکُمْ ذُنُوبُکُمْ وَ أَیْمَانَکُمُ الَّتِی تَحْلِفُونَ فِیهَا تُطَیَّبْ لَکُمْ تِجَارَتُکُمْ.
******
ترجمه:
و فرمود: ای گروه تاجران! اموال خود را با صدقه حفظ کنید، گناهانتان بخشیده شود، و سوگندهایی که در آنها قسم می خورید جبران گردد، و تجارتتان برایتان پاکیزه شود.
22804- 7- (1) عَلِیُّ بْنُ مُوسَی بْنِ طَاوُسٍ فِی کِتَابِ الِاسْتِخَارَاتِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی قَالَ: أَرَادَ بَعْضُ أَوْلِیَائِنَا الْخُرُوجَ لِلتِّجَارَةِ فَقَالَ لَا أَخْرُجُ حَتَّی آتِیَ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ ع- فَأُسَلِّمَ عَلَیْهِ وَ أَسْتَشِیرَهُ فِی أَمْرِی هَذَا وَ أَسْأَلَهُ الدُّعَاءَ لِی قَالَ فَأَتَاهُ فَقَالَ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ- إِنِّی عَزَمْتُ عَلَی الْخُرُوجِ إِلَی التِّجَارَةِ وَ إِنِّی آلَیْتُ عَلَی نَفْسِی أَنْ لَا أَخْرُجَ حَتَّی أَلْقَاکَ وَ أَسْتَشِیرَکَ وَ أَسْأَلَکَ الدُّعَاءَ لِی قَالَ فَدَعَا لَهُ وَ قَالَ ع عَلَیْکَ بِصِدْقِ اللِّسَانِ فِی حَدِیثِکَ وَ لَا تَکْتُمْ عَیْباً یَکُونُ فِی تِجَارَتِکَ وَ لَا تَغْبِنِ الْمُسْتَرْسِلَ فَإِنَّ غَبْنَهُ لَا یَحِلُّ وَ لَا تَرْضَ لِلنَّاسِ إِلَّا مَا تَرْضَی لِنَفْسِکَ وَ أَعْطِ الْحَقَّ وَ خُذْهُ وَ لَا تَخَفْ وَ لَا تَخُنْ فَإِنَّ التَّاجِرَ الصَّدُوقَ مَعَ السَّفَرَةِ الْکِرَامِ الْبَرَرَةِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ- وَ اجْتَنِبِ الْحَلْفَ فَإِنَّ الْیَمِینَ الْفَاجِرَةَ تُورِثُ صَاحِبَهَا النَّارَ وَ التَّاجِرُ فَاجِرٌ إِلَّا مَنْ أَعْطَی الْحَقَّ وَ أَخَذَهُ وَ إِذَا عَزَمْتَ عَلَی السَّفَرِ أَوْ حَاجَةٍ مُهِمَّةٍ فَأَکْثِرِ الدُّعَاءَ وَ الِاسْتِخَارَةَ فَإِنَّ أَبِی حَدَّثَنِی عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص- کَانَ یُعَلِّمُ أَصْحَابَهُ الِاسْتِخَارَةَ کَمَا یُعَلِّمُ السُّورَةَ مِنَ الْقُرْآنِ الْحَدِیثَ.
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی بَعْضِ الْمَقْصُودِ (2).
******
ترجمه:
جعفر بن محمد علیه السلام بروم، به ایشان سلام کنم، در این کار با او مشورت نمایم، و از او درخواست دعا کنم.
نزد ایشان رفت و گفت: ای پسر رسول خدا! تصمیم گرفته ام برای تجارت خارج شوم و با خود عهد کرده ام که تا شما را ملاقات نکنم و با شما مشورت و دعا نطلبم، خارج نشوم.
امام برای او دعا کرد و فرمود:
بر تو باد که در گفتارت راستگو باشی، عیبی را که در تجارتت هست پنهان نکنی، مشتری ساده دل را نفریبی، چرا که فریب او حلال نیست، برای مردم چیزی را نپسند که برای خود نمی پسندی، حق را بده و بگیر، نترس و خیانت مکن؛ زیرا تاجر راستگو در روز قیامت همراه سفیران بزرگوار و نیکوکار است.
از قسم خوردن بپرهیز؛ زیرا سوگند دروغ صاحبش را به آتش می کشاند، و تاجر، فاجر است مگر کسی که حق را بدهد و بگیرد.
و هرگاه قصد سفر یا کار مهمی کردی، بسیار دعا کن و استخاره نما؛ زیرا پدرم از پدرش و او از جدش نقل کرد که رسول خدا صلی الله علیه وآله به یارانش استخاره را آموزش می داد، همان گونه که سوره ای از قرآن را می آموخت.
مُحَمَّدٍ الْقَاسَانِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ الْجَعْفَرِیِّ عَنْ بَعْضِ أَهْلِ بَیْتِهِ قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص لَمْ یَأْذَنْ لِحَکِیمِ بْنِ حِزَامٍ فِی تِجَارَتِهِ حَتَّی ضَمِنَ لَهُ إِقَالَةَ النَّادِمِ وَ إِنْظَارَ الْمُعْسِرِ وَ أَخْذَ الْحَقِّ وَافِیاً أَوْ غَیْرَ وَافٍ.
******
ترجمه:
عبدالله بن قاسم جعفری از برخی اهل بیت خود نقل کرده است که رسول خدا صلی الله علیه وآله اجازه تجارت به حکیم بن حزام نداد تا زمانی که برای او ضمانت کرد که در صورتی که مشتری پشیمان شود، کالا را پس بگیرد، و نیز در صورت ناتوانی خریدار از پرداخت، مهلت دهد، و حق را به طور کامل یا ناقص بگیرد.
22806- 2- (1) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ (مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ زَیْدِ بْنِ إِسْحَاقَ) (2) عَنْ هَارُونَ بْنِ حَمْزَةَ (3) عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: أَیُّمَا عَبْدٍ أَقَالَ مُسْلِماً فِی بَیْعٍ أَقَالَهُ اللَّهُ عَثْرَتَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا إِلَّا أَنَّهُ قَالَ أَیُّمَا مُسْلِمٍ أَقَالَ مُسْلِماً نَدَامَةً فِی الْبَیْعِ (4).
وَ رَوَاهُ فِی کِتَابِ الْإِخْوَانِ بِسَنَدِهِ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ مِثْلَهُ (5) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی مِثْلَهُ (6) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَ الَّذِی قَبْلَهُ.
******
ترجمه:
هارون بن حمزه از امام صادق علیه السلام نقل کرده است که فرمود: هرکس بنده مسلمانی که در معامله اش پشیمان شده است را اقاله کند (جنسش را پس بگیرد)، خداوند در روز قیامت، لغزش او را خواهد پوشاند.
22807- 3- (7) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ صَفْوَانَ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ هُذَیْلِ بْنِ صَدَقَةَ الطَّحَّانِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ یَشْتَرِی الْمَتَاعَ أَوِ الثَّوْبَ فَیَنْطَلِقُ بِهِ إِلَی مَنْزِلِهِ وَ لَمْ یُنْفِذْ
ص: 386
شَیْئاً فَیَبْدُو لَهُ فَیَرُدُّهُ هَلْ یَنْبَغِی ذَلِکَ لَهُ قَالَ لَا إِلَّا أَنْ تَطِیبَ نَفْسُ صَاحِبِهِ.
******
ترجمه:
هذیل بن صدقه طحان گفت: از امام صادق علیه السلام درباره مردی پرسیدم که کالای مورد نظر یا لباسی می خرد و آن را به خانه می برد ولی چیزی از آن را به کار نمی برد، سپس پشیمان می شود و می خواهد آن را پس بدهد. آیا این کار برای او جایز است؟ امام فرمود: نه، مگر اینکه نفس صاحب کالا راضی باشد.
22808- 4- (1) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی الْمُقْنِعِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: أَیُّمَا مُسْلِمٍ أَقَالَ مُسْلِماً بَیْعَ نَدَامَةٍ أَقَالَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَثْرَتَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ.
******
ترجمه:
محمد بن علی بن حسین در المقنعه از امام صادق علیه السلام نقل کرده است که فرمود: هر مسلمانی که در معامله با مسلمان دیگری پشیمان شده باشد عذراو را قبول کند ، خداوند عزوجل لغزش او را در روز قیامت می پوشاند.
22809- 5- (2) وَ فِی الْخِصَالِ عَنْ حَمْزَةَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْعَلَوِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: أَرْبَعَةٌ یَنْظُرُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیْهِمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ- مَنْ أَقَالَ نَادِماً أَوْ أَغَاثَ لَهْفَانَ أَوْ أَعْتَقَ نَسَمَةً أَوْ زَوَّجَ عَزَباً.أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (3) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (4).
******
ترجمه:
سماعۀ بن مهران از امام صادق علیه السلام نقل کرده است که فرمود: چهار نفر در روز قیامت خداوند عزوجل به آن ها نگاه می کند: کسی که جنس پشیمانی را پس می گیرد، کسی که به فریاد نیازمند می رسد، کسی که نفس انسانی را آزاد می کند، و کسی که فردی تنها را همسر می دهد.
22810- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ خَلَفِ بْنِ حَمَّادٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ یَزِیدَ
ص: 387
الْهَاشِمِیِّ (1) عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: جَاءَتْ زَیْنَبُ الْعَطَّارَةُ إِلَی نِسَاءِ النَّبِیِّ ص فَجَاءَ النَّبِیُّ ص فَإِذَا هِیَ عِنْدَهُنَّ فَقَالَ النَّبِیُّ ص إِذَا أَتَیْتِنَا طَابَتْ بُیُوتُنَا قَالَتْ بُیُوتُکَ بِرِیحِکَ أَطْیَبُ یَا رَسُولَ اللَّهِ- فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِذَا بِعْتِ فَأَحْسِنِی وَ لَا تَغُشِّی (2) فَإِنَّهُ أَتْقَی لِلَّهِ وَ أَبْقَی لِلْمَالِ الْحَدِیثَ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا وَ اقْتَصَرَ عَلَی آخِرِهِ (3) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ خَلَفِ بْنِ حَمَّادٍ مِثْلَهُ (4).
******
ترجمه:
حسین بن یزید هاشمی از امام صادق علیه السلام نقل کرده است که فرمود: زینب عطارۀ به دیدار زنان پیامبر صلی الله علیه وآله آمد و پیامبر صلی الله علیه وآله وارد شد و هنگامی که او در میان زنان بود، فرمود: وقتی به ما می آیی، خانه های ما خوشبو می شود. زینب گفت: خانه های شما با بوی شما خوشبوتر است، ای رسول خدا!
پیامبر صلی الله علیه وآله فرمود: وقتی که خرید و فروش کردی، احسان کن و فریب نده؛ زیرا این کار برای تقوی خدا بهتر است و برای مال شما نیز باقی مانده تر است.
22811- 2- (5) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص السَّمَاحَةُ مِنَ الرَّبَاحِ قَالَ ذَلِکَ لِرَجُلٍ یُوصِیهِ وَ مَعَهُ سِلْعَةٌ یَبِیعُهَا.
******
ترجمه:
سکونی از امام صادق علیه السلام نقل کرده است که فرمود: رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمود: "سماحت (سهولت و بخشش) از ربح است." سپس امام توضیح داد که این سخن برای فردی است که به دیگری توصیه می کند و همراه خود کالایی دارد که می خواهد آن را بفروشد.
22812- 3- (6) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ أَبِیهِ ع قَالَ: أَوْحَی (7) اللَّهُ تَعَالَی إِلَی بَعْضِ أَنْبِیَائِهِ ع لِلْکَرِیمِ فَکَارِمْ وَ لِلسَّمْحِ فَسَامِحْ وَ عِنْدَ الشَّکِسِ فَالْتَوِ.
******
ترجمه:
اسماعیل بن مسلم از امام صادق علیه السلام نقل کرده است که از پدر بزرگوارش نقل کرد: خداوند متعال به برخی از پیامبران خود وحی فرستاد که: "برای انسان های کریم، کرامت نشان بده، برای کسانی که اهل بخشش هستند، بخشش کن، و در زمان شک و تردید، انعطاف پذیر باش."
22813- 4- (8) قَالَ وَ قَالَ عَلِیٌّ ع سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ص یَقُولُ السَّمَاحُ وَجْهٌ مِنَ الرَّبَاحِ قَالَ عَلِیٌّ ع ذَلِکَ لِرَجُلٍ یُوصِیهِ وَ مَعَهُ سِلْعَةٌ یَبِیعُهَا.
ص: 388
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (1) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (2).
******
ترجمه:
علی علیه السلام نقل می کند که شنیدم رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمود: "سماحت، یکی از جنبه های سود و ربح است." علی علیه السلام سپس توضیح داد که این سخن برای فردی است که به دیگری توصیه می کند و همراه خود کالایی دارد که می خواهد آن را بفروشد.
(3) 5 بَابُ أَنَّ مَنْ أَمَرَ الْغَیْرَ أَنْ یَشْتَرِیَ لَهُ لَمْ یَجُزْ لَهُ أَنْ یُعْطِیَهُ مِنْ عِنْدِهِ وَ إِنْ کَانَ مَا عِنْدَهُ خَیْراً مِمَّا فِی السُّوقِ إِلَّا أَنْ لَا یَخَافَ أَنْ یَتَّهِمَهُ
******
ترجمه:
22814- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا قَالَ لَکَ الرَّجُلُ اشْتَرِ لِی فَلَا تُعْطِهِ مِنْ عِنْدَکَ وَ إِنْ کَانَ الَّذِی عِنْدَکَ خَیْراً مِنْهُ.
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ مِثْلَهُ (5) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ دَاوُدَ بْنِ رَزِینٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ مِثْلَهُ (6).
******
ترجمه:
هشام بن حکم از امام صادق علیه السلام نقل کرده است که فرمود: اگر فردی به تو گفت: "برای من خرید کن"، نباید از کالای خود به او بدهی، حتی اگر آنچه که نزد توست بهتر از آنچه که او می خواهد باشد.
22815- 2- (7) وَ عَنْهُ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ وَ أَبِی الْمَغْرَاءِ وَ الْوَلِیدِ بْنِ مُدْرِکٍ جَمِیعاً عَنْ إِسْحَاقَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ یَبْعَثُ إِلَی الرَّجُلِ یَقُولُ لَهُ ابْتَعْ لِی ثَوْباً فَیَطْلُبُ لَهُ فِی
ص: 389
السُّوقِ فَیَکُونُ عِنْدَهُ مِثْلُ مَا یَجِدُ لَهُ فِی السُّوقِ فَیُعْطِیهِ مِنْ عِنْدِهِ فَقَالَ لَا یَقْرَبَنَّ هَذَا وَ لَا یُدَنِّسْ نَفْسَهُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ عَلَی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْجِبالِ فَأَبَیْنَ أَنْ یَحْمِلْنَها وَ أَشْفَقْنَ مِنْها وَ حَمَلَهَا الْإِنْسانُ إِنَّهُ کانَ ظَلُوماً جَهُولًا (1) وَ إِنْ کَانَ عِنْدَهُ خَیْرٌ مِمَّا یَجِدُ لَهُ فِی السُّوقِ فَلَا یُعْطِیهِ مِنْ عِنْدِهِ.
******
ترجمه:
اسحاق از امام صادق علیه السلام نقل کرده است که پرسید: اگر فردی به دیگری بگوید که برای او لباسی بخرد و شخصی که در بازار جستجو می کند، همان چیزی که در بازار پیدا می کند، در خانه خود داشته باشد، آیا می تواند از کالای خود به او بدهد؟ امام علیه السلام فرمود: "نباید به این کار نزدیک شود و نباید خود را آلوده کند. خداوند عزّ وجلّ در قرآن می فرماید: 'ما امانت را به آسمان ها، زمین و کوه ها عرضه کردیم، اما آنها از حمل آن سر باز زدند و از آن ترسیدند، و انسان آن را پذیرفت، در حالی که او ظالم و نادان بود' (احزاب 33:72). بنابراین، حتی اگر او کالای بهتری از آنچه که در بازار می یابد داشته باشد، نباید از آن برای او بدهد."
22816- 3- (2) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ زَکَرِیَّا بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع یَجِی ءُ الرَّجُلُ بِدِینَارٍ یُرِیدُ مِنِّی دَرَاهِمَ فَأُعْطِیهِ أَرْخَصَ مِمَّا أَبِیعُ فَقَالَ أَعْطِهِ أَرْخَصَ مِمَّا تَجِدُ لَهُ.
أَقُولُ: هَذَا مَحْمُولٌ عَلَی إِعْلَامِهِ أَوْ عَدَمِ التُّهَمَةِ لِمَا یَأْتِی (3).
******
ترجمه:
اسحاق بن عمار از امام صادق علیه السلام نقل کرده است که پرسید: اگر مردی دیناری بیاورد و بخواهد از من درهم بگیرد، آیا باید به او درهمی ارزان تر از آنچه که خودم می فروشم بدهم؟ امام علیه السلام فرمود: "به او ارزان تر از آنچه که برایش پیدا می کنی بده."
می گویم : این روایت حمل می شود به اینکه به اواعلام کند یا مورد تهمت قرارنگیرد .
22817- 4- (4) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ مُیَسِّرٍ قَالَ: قُلْتُ لَهُ یَجِیئُنِی الرَّجُلُ فَیَقُولُ تَشْتَرِی لِی وَ یَکُونُ مَا عِنْدِی خَیْراً مِنْ مَتَاعِ السُّوقِ قَالَ إِنْ أَمِنْتَ أَنْ لَا یَتَّهِمَکَ فَأَعْطِهِ مِنْ عِنْدِکَ وَ إِنْ خِفْتَ أَنْ یَتَّهِمَکَ فَاشْتَرِ لَهُ مِنَ السُّوقِ.
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی أَحْکَامِ الْعُقُودِ (5).
******
ترجمه:
مُیَسِّر از امام صادق علیه السلام نقل می کند که گفته است: "اگر مردی نزد تو بیاید و از تو بخواهد که چیزی برایش بخری و آنچه که در دست توست از جنس بهتر از آنچه که در بازار هست، باشد، اگر مطمئن هستی که مردم به تو تهمت نخواهند زد، آن کالا را از نزد خود به او بده. ولی اگر می ترسی که متهم شوی، بهتر است که از بازار همان کالا را برای او بخری."
ص: 390
(1) 6 بَابُ أَنَّ مَنْ أَمَرَ الْغَیْرَ أَنْ یَبِیعَ لَهُ لَمْ یَجُزْ لَهُ أَنْ یَشْتَرِیَ لِنَفْسِهِ
******
ترجمه:
22818- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ عَبَّاسِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَعْمَرٍ عَنْ خَالِدٍ الْقَلَانِسِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع الرَّجُلُ یَجِیئُنِی بِالثَّوْبِ فَأَعْرِضُهُ فَإِذَا أُعْطِیتُ بِهِ الشَّیْ ءَ زِدْتُ فِیهِ وَ أَخَذْتُهُ قَالَ لَا تَزِدْهُ قُلْتُ وَ لِمَ ذَاکَ قَالَ أَ لَیْسَ أَنْتَ إِذَا عُرِضْتَهُ أَحْبَبْتَ أَنْ تُعْطِیَ بِهِ أَوْکَسَ مِنْ ثَمَنِهِ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ لَا تَزِدْهُ.
******
ترجمه:
خالد قلانسی از امام صادق علیه السلام نقل می کند که گفته است: "مردی نزد من می آید با پارچه ای و من آن را می بینم، و وقتی که من چیزی برای آن می دهم، قیمت آن را بیشتر از ارزش واقعی اش می گیرم. امام علیه السلام به من فرمودند: 'این کار را انجام نده. چرا که وقتی پارچه را نشان دادی، آیا نمی خواهی که قیمت آن کمتر از قیمت واقعی اش باشد؟' من پاسخ دادم: 'بله.' امام علیه السلام فرمودند: 'پس نباید قیمت آن را زیاد کنی.'"
22819- 2- (3) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ قَالَ: سَمِعْتُ مَعْمَرَ الزَّیَّاتِ یَسْأَلُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع فَقَالَ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنِّی رَجُلٌ أَبِیعُ الزَّیْتَ یَأْتِینِی مِنَ الشَّامِ فَآخُذُ لِنَفْسِی مِمَّا أَبِیعُ قَالَ مَا أُحِبُّ لَکَ ذَلِکَ قَالَ إِنِّی لَسْتُ أَنْقُصُ لِنَفْسِی شَیْئاً مِمَّا أَبِیعُ قَالَ بِعْهُ مِنْ غَیْرِکَ وَ لَا تَأْخُذْ مِنْهُ شَیْئاً أَ رَأَیْتَ لَوْ أَنَّ رَجُلًا قَالَ لَکَ لَا أَنْقُصُکَ رِطْلًا مِنْ دِینَارٍ کَیْفَ کُنْتَ تَصْنَعُ لَا تَقْرَبْهُ الْحَدِیثَ.
******
ترجمه:
علی بن ابی حمزه نقل می کند که معمر زیات از امام صادق علیه السلام پرسید: "جعلت فداک، من فروشنده روغن هستم و روغن از شام به من می آید. آیا جایز است که از این روغن برای خودم بردارم؟" امام علیه السلام پاسخ دادند: "من این کار را برای تو دوست ندارم." معمر گفت: "اما من چیزی از آنچه می فروشم برای خود کم نمی کنم." امام علیه السلام فرمودند: "پس آن را از کسی غیر از خودت بخر و هیچ چیزی از آن روغن برای خودت برندار. آیا اگر مردی به تو بگوید که من هیچ رطلی از دینار را برایت کم نمی کنم، چه می کنی؟" معمر جواب داد: "آن را نخواهم گرفت." امام علیه السلام فرمودند: "پس همین طور باید رفتار کنی."
ص: 391
(1) 7 بَابُ أَنَّهُ یُسْتَحَبُّ أَنْ یَأْخُذَ نَاقِصاً وَ یُعْطِیَ رَاجِحاً وَ یَجِبُ عَلَیْهِ الْوَفَاءُ فِی الْکَیْلِ وَ الْوَزْنِ
******
ترجمه:
22820- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَرَّ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع عَلَی جَارِیَةٍ قَدِ اشْتَرَتْ لَحْماً مِنْ قَصَّابٍ وَ هِیَ تَقُولُ زِدْنِی فَقَالَ لَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع زِدْهَا فَإِنَّهُ أَعْظَمُ لِلْبَرَکَةِ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (3).
******
ترجمه:
از سَکونی، از ابو عبدالله (علیه السلام) نقل شده است که فرمود: امیرالمؤمنین (علیه السلام) از کنار کنیزی که گوشتی از قصاب خریداری کرده بود، عبور کرد و او گفت: «بیشتر بده». امیرالمؤمنین (علیه السلام) به او فرمود: «بیشتر بدهید، زیرا این عمل باعث برکت بیشتر خواهد شد.»
22821- 2- (4) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ غَیْرِ وَاحِدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَا یَکُونُ الْوَفَاءُ حَتَّی یَرْجَحَ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ (5)
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ (6)
وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ.
******
ترجمه:
از او، از پدرش، از ابن ابی عمیر، از غیر یکی از افراد نقل شده که ابو عبدالله (علیه السلام) فرمود: «وفا نخواهد بود تا زمانی که رجحان پیدا کند.»
22822- 3- (7) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ بَشِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَا یَکُونُ الْوَفَاءُ حَتَّی یَمِیلَ الْمِیزَانُ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ (8)
ص: 392
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ بَشِیرٍ مِثْلَهُ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ حَتَّی یَمِیلَ اللِّسَانُ (1)
******
ترجمه:
از حماد بن بشیر، از ابو عبدالله (علیه السلام) نقل شده که فرمود: «وفا نخواهد بود تا زمانی که میزان(کفه ترازو) مایل شود.»
22823- 4- (2) ثُمَّ قَالَ: وَ فِی خَبَرٍ آخَرَ لَا یَکُونُ الْوَفَاءُ حَتَّی یَرْجَحَ.
******
ترجمه:
سپس فرمود: و در خبر دیگری آمده است که «وفا نخواهد بود تا زمانی که رجحان پیدا کند.»
22824- 5- (3) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُرَازِمٍ عَنْ رَجُلٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: قَالَ: مَنْ أَخَذَ الْمِیزَانَ بِیَدِهِ فَنَوَی أَنْ یَأْخُذَ لِنَفْسِهِ وَافِیاً لَمْ یَأْخُذْ (4) إِلَّا رَاجِحاً وَ مَنْ أَعْطَی فَنَوَی أَنْ یُعْطِیَ سَوَاءً لَمْ یُعْطِ إِلَّا نَاقِصاً.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ (5)
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ مِثْلَهُ (6).
******
ترجمه:
از اسحاق بن عمار نقل شده که گفت: فرمود: «کسی که میزان را به دست گیرد و نیت کند که برای خود وفا بگیرد، جز رجحان نمی گیرد، و کسی که بدهد و نیت کند که به طور مساوی بدهد، جز ناقص نمی دهد.»
22825- 6- (7) وَ عَنْهُ عَنِ الْحَجَّالِ عَنْ عُبَیْدِ بْنِ إِسْحَاقَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع إِنِّی صَاحِبُ نَخْلٍ فَخَبِّرْنِی بِحَدٍّ أَنْتَهِی إِلَیْهِ فِیهِ مِنَ الْوَفَاءِ فَقَالَ (8) انْوِ الْوَفَاءَ فَإِنْ أَتَی عَلَی یَدِکَ وَ قَدْ نَوَیْتَ الْوَفَاءَ نُقْصَانٌ کُنْتَ مِنْ أَهْلِ الْوَفَاءِ وَ إِنْ نَوَیْتَ النُّقْصَانَ ثُمَّ أَوْفَیْتَ کُنْتَ مِنْ أَهْلِ النُّقْصَانِ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ مِثْلَهُ (9).
******
ترجمه:
از عبید بن اسحاق نقل شده که گفت: به ابو عبدالله (علیه السلام) گفتم: «من صاحب نخل هستم، پس مرا به حدی از وفا که باید در آن حد توقف کنم، آگاه ساز.» فرمود: «نیت وفا کن، زیرا اگر در دست تو وفا آمد و تو نیت وفا داشته باشی، حتی اگر چیزی کم باشد، تو از اهل وفا خواهی بود، و اگر نیت نقصان کردی سپس وفا کردی، تو از اهل نقصان خواهی بود.»
22826- 7- (10) عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ الْحِمْیَرِیُّ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنِ السِّنْدِیِ
ص: 393
بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ مِهْرَانَ الْجَمَّالِ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ فِیکُمْ خَصْلَتَیْنِ هَلَکَ بِهِمَا مَنْ قَبْلَکُمْ مِنَ الْأُمَمِ قَالُوا وَ مَا هُمَا یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ الْمِکْیَالُ وَ الْمِیزَانُ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (1).
******
ترجمه:
از صفوان بن مهران جمالی نقل شده که گفت: ابو عبدالله (علیه السلام) فرمود: «در شما دو خصلت است که به واسطه آن دو، اقوام پیشین هلاک شدند.» پرسیدند: «آن دو چه هستند، ای فرزند رسول خدا؟» فرمود: «مکیال و میزان.»
22827- 1- (3) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ مُثَنًّی الْحَنَّاطِ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ رَجُلٌ مِنْ نِیَّتِهِ الْوَفَاءُ وَ هُوَ إِذَا کَانَ لَمْ یُحْسِنْ أَنْ یَکِیلَ قَالَ فَمَا یَقُولُ الَّذِینَ حَوْلَهُ قُلْتُ یَقُولُونَ لَا یُوفِی قَالَ هَذَا (4) لَا یَنْبَغِی لَهُ أَنْ یَکِیلَ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی (5)
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُیَسِّرٍ (6) عَنْ حَفْصٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع (7).
******
ترجمه:
از مثنّی حناطی، از برخی از اصحاب ما، از ابو عبدالله (علیه السلام) نقل شده که گفت: «گفتم: مردی نیت وفا دارد، ولی وقتی که نمی تواند به درستی کیل کند، چه می گویند کسانی که اطراف او هستند؟» گفت: «می گویند وفا نمی کند.» فرمود: «این فرد نباید کیل کند.»
ص: 394
(1) 9 بَابُ حُکْمِ رِبْحِ الْإِنْسَانِ عَلَی مَنْ یَعِدُهُ بِالْإِحْسَانِ وَ عَدَمِ جَوَازِ غَبْنِ الْمُؤْمِنِ وَ الْمُسْتَرْسِلِ
******
ترجمه:
22828- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ الرَّحِیمِ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ إِذَا قَالَ الرَّجُلُ لِلرَّجُلِ هَلُمَّ أُحْسِنْ بَیْعَکَ یَحْرُمُ عَلَیْهِ الرِّبْحُ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی (3)
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا إِلَّا أَنَّهُ قَالَ: فَقَدْ حَرُمَ عَلَیْهِ الرِّبْحُ (4).
أَقُولُ: حَمَلَهُ بَعْضُ الْأَصْحَابِ عَلَی الْکَرَاهَةِ (5) لِمَا یَأْتِی (6).
******
ترجمه:
از علی بن عبد الرحیم، از مردی، از ابو عبدالله (علیه السلام) نقل شده که فرمود: «شنیدم که فرمود: وقتی مردی به مرد دیگری بگوید: 'بیا تا فروش تو را خوب کنم'، سود (ربا) بر او حرام می شود.»
می گویم : بعضی ازعلما آنرا برکراهت حمل کرده اند .
22829- 2- (7) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِی جَمِیلَةَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: غَبْنُ الْمُسْتَرْسِلِ (8) سُحْتٌ.
******
ترجمه:
از اسحاق بن عمار نقل شده که گفت: ابو عبدالله (علیه السلام) فرمود: «غبنِ مسترسل (فریب دادن شخصی که بی خبر است) حرام است.»
22830- 3- (9) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ مُیَسِّرٍ
ص: 395
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: غَبْنُ الْمُؤْمِنِ حَرَامٌ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ کَالْأَوَّلِ (1).
******
ترجمه:
از میسر، از ابو عبدالله (علیه السلام) نقل شده که فرمود: «غبنِ(گول زدن) مؤمن حرام است.»
22831- 4- (2) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: قَالَ الصَّادِقُ ع غَبْنُ الْمُسْتَرْسِلِ سُحْتٌ وَ غَبْنُ الْمُؤْمِنِ حَرَامٌ.
******
ترجمه:
محمد بن علی بن حسین نقل کرده است که امام صادق (علیه السلام) فرمود: «غبنِ مسترسل (فریب دادن شخصی که بی خبر است) سحت است و غبنِ مؤمن حرام است.»
22832- 5- (3) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَمْرِو بْنِ جُمَیْعٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: غَبْنُ الْمُسْتَرْسِلِ رِبًا.
******
ترجمه:
از عمرو بن جمیع نقل شده که گفت: ابو عبدالله (علیه السلام) فرمود: «غبنِ مسترسل (فریب دادن شخصی که بی خبر است) ربا است.»
(5) 10 بَابُ کَرَاهَةِ الرِّبْحِ عَلَی الْمُؤْمِنِ إِلَّا أَنْ یَشْتَرِیَ لِلتِّجَارَةِ أَوْ بِأَکْثَرَ مِنْ مِائَةِ دِرْهَمٍ وَ اسْتِحْبَابِ تَقْلِیلِ الرِّبْحِ وَ الِاقْتِصَارِ عَلَی قُوتِ یَوْمٍ وَ عَدَمِ تَحْرِیمِ الرِّبْحِ وَ لَوْ عَلَی الْمُضْطَرِّ
******
ترجمه:
22833- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ بَزِیعٍ عَنْ صَالِحِ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ صَالِحٍ وَ أَبِی شِبْلٍ جَمِیعاً عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: رِبْحُ الْمُؤْمِنِ عَلَی الْمُؤْمِنِ رِبًا إِلَّا أَنْ یَشْتَرِیَ بِأَکْثَرَ مِنْ مِائَةِ دِرْهَمٍ فَارْبَحْ عَلَیْهِ قُوتَ یَوْمِکَ أَوْ یَشْتَرِیَهُ لِلتِّجَارَةِ فَارْبَحُوا عَلَیْهِمْ وَ ارْفُقُوا بِهِمْ.
******
ترجمه:
از سلیمان بن صالح و ابو شبل نقل شده که گفتند: ابو عبدالله (علیه السلام) فرمود: «سود گرفتن از مؤمن بر مؤمن ربا است، مگر اینکه چیزی را با بیش از صد درهم خریداری کند، در این صورت می تواند از او سود بگیرد برای تأمین نیاز روزانه اش، یا آن را برای تجارت خریداری کند، پس می توانید از آنها سود بگیرید و با آنها مدارا کنید.»
ص: 396
22834- 2- (1) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ (2) عَنْ صَالِحِ بْنِ أَبِی حَمَّادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ حُذَیْفَةَ بْنِ مَنْصُورٍ عَنْ مُیَسِّرٍ (3) قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ ع (4) إِنَّ عَامَّةَ مَنْ یَأْتِینِی إِخْوَانِی فَحُدَّ لِی مِنْ مُعَامَلَتِهِمْ مَا لَا أَجُوزُهُ إِلَی غَیْرِهِ فَقَالَ إِنْ وَلَّیْتَ أَخَاکَ فَحَسَنٌ وَ إِلَّا فَبِعْهُ بَیْعَ الْبَصِیرِ (5) الْمُدَاقِّ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (6)
وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ.
******
ترجمه:
از میسر نقل شده که گفت: به ابو جعفر (علیه السلام) گفتم: «اکثر کسانی که به من مراجعه می کنند، برادران من هستند، پس حد و مرز تعامل با آنها را مشخص کن که چیزی را که نباید به غیر آنها بدهم، به آنها ندهم.» فرمود: «اگر به برادرت ارادت داری، این خوب است، ولی اگر اینطور نیست، او را همانطور که یک فروشنده ماهر می فروشد، معامله کن.»
22835- 3- (7) أَحْمَدُ بْنُ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِیُّ فِی الْمَحَاسِنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ فُرَاتِ بْنِ أَحْنَفَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: رِبْحُ الْمُؤْمِنِ عَلَی الْمُؤْمِنِ رِبًا.
******
ترجمه:
از فرات بن احنف نقل شده که گفت: ابو عبدالله (علیه السلام) فرمود: «سود گرفتن از مؤمن بر مؤمن ربا است.»
22836- 4- (8) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی الْحُسَیْنِ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ الْأَسَدِیِّ عَنْ مُوسَی بْنِ عِمْرَانَ النَّخَعِیِّ عَنْ عَمِّهِ الْحُسَیْنِ بْنِ یَزِیدَ النَّوْفَلِیِّ (9) عَنْ عَلِیِّ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِیهِ فِی حَدِیثٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْخَبَرِ الَّذِی رُوِیَ أَنَّ رِبْحَ الْمُؤْمِنِ عَلَی الْمُؤْمِنِ
ص: 397
رِبًا مَا هُوَ فَقَالَ ذَاکَ إِذَا ظَهَرَ الْحَقُّ وَ قَامَ قَائِمُنَا أَهْلَ الْبَیْتِ- فَأَمَّا الْیَوْمَ فَلَا بَأْسَ بِأَنْ تَبِیعَ مِنَ الْأَخِ الْمُؤْمِنِ وَ تَرْبَحَ عَلَیْهِ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ أَیْضاً کَذَلِکَ (1).
******
ترجمه:
از علی بن سالم، از پدرش نقل شده که در حدیثی گفت: «از ابو عبدالله (علیه السلام) در مورد حدیثی که روایت شده بود که "سود گرفتن از مؤمن بر مؤمن ربا است"، پرسیدم. فرمود: "این گفته زمانی است که حق ظاهر شود و قائم ما از اهل بیت قیام کند. اما امروز، اشکالی ندارد که از برادر مؤمن خود خرید و فروش کنی و از او سود بگیری."»
22837- 5- (2) وَ فِی عِقَابِ الْأَعْمَالِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی الْقَاسِمِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْکُوفِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ فُرَاتِ بْنِ الْأَحْنَفِ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع رِبْحُ الْمُؤْمِنِ رِبًا (3).
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی کَرَاهَةِ کَثْرَةِ الرِّبْحِ فِی حَدِیثِ رِبْحِ الدِّینَارِ دِینَاراً (4) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی الْحُکْمِ الْأَخِیرِ فِی بَابِهِ (5) وَ غَیْرِهِ (6).
******
ترجمه:
از فرات بن احنف نقل شده که گفت: ابو عبدالله (علیه السلام) فرمود: «سود گرفتن از مؤمن ربا است.»
می گویم : در حدیثی دیگر نیز آمده که زیاد بودن سود در دینارها (سود زیاد در مبادلات مالی) مکروه است،
(7) 11 بَابُ اسْتِحْبَابِ التَّسْوِیَةِ بَیْنَ الْمُبْتَاعِینَ وَ کَرَاهَةِ التَّفْرِقَةِ بَیْنَ الْمُمَاکِسِ وَ غَیْرِهِ
******
ترجمه:
22838- 1- (8) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّی بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبَانٍ عَنْ عَامِرِ بْنِ جُذَاعَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ: فِی رَجُلٍ عِنْدَهُ بَیْعٌ فَسَعَّرَهُ سِعْراً مَعْلُوماً فَمَنْ سَکَتَ عَنْهُ مِمَّنْ یَشْتَرِی مِنْهُ بَاعَهُ بِذَلِکَ السِّعْرِ وَ مَنْ مَاکَسَهُ وَ أَبَی أَنْ یَبْتَاعَ مِنْهُ زَادَهُ قَالَ لَوْ کَانَ یَزِیدُ الرَّجُلَیْنِ وَ الثَّلَاثَةَ لَمْ یَکُنْ بِذَلِکَ بَأْسٌ فَأَمَّا أَنْ یَفْعَلَهُ
ص: 398
بِمَنْ أَبَی عَلَیْهِ وَ کَایَسَهُ وَ یَمْنَعَهُ مَنْ لَمْ یَفْعَلْ فَلَا یُعْجِبُنِی إِلَّا أَنْ یَبِیعَهُ بَیْعاً وَاحِداً.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (1).
******
ترجمه:
از عامر بن جذاعه نقل شده که گفت: ابو عبدالله (علیه السلام) «در مورد مردی که کالایی دارد و قیمت آن را به قیمت معینی تعیین کرده است، اگر کسی که از او خریداری می کند، سکوت کند، او را به همان قیمت می فروشد. اما اگر کسی با او چانه بزند و نخواهد به همان قیمت بخرد، او قیمت را افزایش می دهد. فرمودند : اگر این کار تنها برای دو یا سه نفر باشد، اشکالی ندارد. اما اگر او این کار را با کسی که نمی خواهد خرید کند و به او فشار آورد که خرید کند، این عمل را نمی پسندم، مگر اینکه یک بار معامله کند.»
(2) 12 بَابُ اسْتِحْبَابِ ابْتِدَاءِ صَاحِبِ السِّلْعَةِ بِالسَّوْمِ وَ کَرَاهَةِ السَّوْمِ مَا بَیْنَ طُلُوعِ الْفَجْرِ إِلَی طُلُوعِ الشَّمْسِ
******
ترجمه:
22839- 1- (3) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص صَاحِبُ السِّلْعَةِ أَحَقُّ بِالسَّوْمِ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ (4)
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (5).
******
ترجمه:
از سکونی، از ابو عبدالله (علیه السلام) نقل شده که فرمود: «پیامبر خدا (صلى الله عليه وآله) فرمود: صاحب کالا حق بیشتری دارد در تعیین قیمت کالا.»
22840- 2- (6) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ رَفَعَهُ قَالَ: نَهَی رَسُولُ اللَّهِ ص عَنِ السَّوْمِ مَا بَیْنَ طُلُوعِ الْفَجْرِ إِلَی طُلُوعِ الشَّمْسِ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (7)
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ (8).
******
ترجمه:
از علی بن اسباط نقل شده که گفت: «رسول خدا (صلى الله عليه وآله) از تعیین قیمت (سوم) بین طلوع فجر تا طلوع آفتاب نهی کردند.»
ص: 399
(1) 13 بَابُ اسْتِحْبَابِ الْبَیْعِ عِنْدَ حُصُولِ الرِّبْحِ وَ کَرَاهَةِ تَرْکِهِ
******
ترجمه:
22841- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ إِسْحَاقَ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سَعِیدٍ الدَّغْشِیِّ قَالَ: کُنْتُ عَلَی بَابِ شِهَابِ بْنِ عَبْدِ رَبِّهِ- فَخَرَجَ غُلَامُ شِهَابٍ فَقَالَ إِنِّی أُرِیدُ أَنَّ أَسْأَلَ هَاشِمَ الصَّیْدَنَانِیَّ- (3) عَنْ حَدِیثِ السِّلْعَةِ وَ الْبِضَاعَةِ قَالَ فَأَتَیْتُ هَاشِماً فَسَأَلْتُهُ عَنِ الْحَدِیثِ فَقَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْبِضَاعَةِ وَ السِّلْعَةِ فَقَالَ نَعَمْ مَا مِنْ أَحَدٍ یَکُونُ عِنْدَهُ سِلْعَةٌ أَوْ بِضَاعَةٌ إِلَّا قَیَّضَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ مَنْ یُرْبِحُهُ فَإِنْ قَبِلَ وَ إِلَّا صَرَفَهُ إِلَی غَیْرِهِ وَ ذَلِکَ أَنَّهُ رَدَّ عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَحْمَدَ (4) عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ سَعِیدٍ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سَعِیدٍ مِثْلَهُ (5).
******
ترجمه:
از عبدالله بن سعید الدغشی نقل شده که گفت: «من در درب خانه شهاب بن عبد ربه بودم. غلام شهاب بیرون آمد و گفت: 'من می خواهم از هاشم صیدنانی در مورد حدیث کالا و جنس بپرسم.' سپس من به سراغ هاشم رفتم و از او سوال کردم. هاشم گفت: 'از ابو عبدالله (علیه السلام) در مورد کالا و جنس پرسیدم و فرمود: هیچ کس نیست که کالا یا جنسی داشته باشد مگر اینکه خداوند متعال برای او کسی را می فرستد که سودی برای او بیاورد. اگر او قبول کند، که هیچ؛ وگرنه آن مشتری را به جای دیگری می برد، زیرا رد حکم خداوند متعال است.'»
22842- 2- (6) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ الْبَغْدَادِیِّ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ وَاصِلِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ فِی حَدِیثٍ أَنَّ النَّبِیَّ ص قَالَ لِخَلِیطٍ
ص: 400
لَهُ جَزَاکَ اللَّهُ مِنْ خَلِیطٍ خَیْراً فَإِنَّکَ لَمْ تَکُنْ تَرُدُّ رِبْحاً وَ لَا تُمْسِکُ ضِرْساً (1).
******
ترجمه:
از عبدالله بن سنان، از ابو عبدالله (علیه السلام) در حدیثی نقل شده که پیامبر (صلى الله عليه وآله) به یکی از شریکانش فرمود: «خداوند تو را از بهترین شریکان پاداش دهد، زیرا تو نه سودی را رد می کردی و نه کالایی را انبار می کردی (و احتکار نمی کردی).»
22843- 3- (2) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: قَالَ عَلِیٌّ ع مَرَّ النَّبِیُّ ص عَلَی رَجُلٍ مَعَهُ سِلْعَةٌ یُرِیدُ بَیْعَهَا فَقَالَ عَلَیْکَ بِأَوَّلِ السُّوقِ.
******
ترجمه:
محمد بن علی بن حسین نقل کرده است که علی (علیه السلام) فرمود: «پیامبر (صلى الله عليه وآله) از کنار مردی گذشت که کالایی همراه داشت و می خواست آن را بفروشد. پیامبر فرمود: "در ابتدای بازار (آن را بفروش)."»
(3) 14 بَابُ اسْتِحْبَابِ مُبَادَرَةِ التَّاجِرِ إِلَی الصَّلَاةِ فِی أَوَّلِ وَقْتِهَا وَ کَرَاهَةِ اشْتِغَالِهِ بِالتِّجَارَةِ عَنْهَا
******
ترجمه:
22844- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ یَسَارٍ (5) عَنْ رَجُلٍ رَفَعَهُ فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ رِجالٌ لا تُلْهِیهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَیْعٌ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ (6) قَالَ هُمُ التُّجَّارُ الَّذِینَ لَا تُلْهِیهِمْ تِجَارَةٌ وَ لَا بَیْعٌ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِذَا دَخَلَ مَوَاقِیتُ الصَّلَاةِ أَدَّوْا إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ حَقَّهُ فِیهَا.
******
ترجمه:
از حسین بن یسار، از مردی که حدیث را به صورت مرفوع نقل کرده، آمده است که در تفسیر سخن خداوند متعال: «مردانی که تجارت و خرید و فروش، آنان را از یاد خدا باز نمی دارد» (نور: 37)، فرمود: «آن ها تاجران هستند که تجارت و خرید و فروش، آنان را از یاد خداوند متعال باز نمی دارد. هنگامی که وقت های نماز فرا می رسد، حق خداوند را در آن به جا می آورند.»
22845- 2- (7) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع یَقُولُ کَانَ عَلَی عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ ص مُؤْمِنٌ فَقِیرٌ شَدِیدُ الْحَاجَةِ مِنْ أَهْلِ الصُّفَّةِ- وَ کَانَ لَازِماً لِرَسُولِ اللَّهِ ص-
ص: 401
عِنْدَ مَوَاقِیتِ الصَّلَاةِ کُلِّهَا لَا یَفْقِدُهُ فِی شَیْ ءٍ مِنْهَا وَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص یَرِقُّ لَهُ وَ یَنْظُرُ إِلَی حَاجَتِهِ وَ غُرْبَتِهِ فَیَقُولُ یَا سَعْدُ لَوْ قَدْ جَاءَنِی شَیْ ءٌ لَأَغْنَیْتُکَ قَالَ فَأَبْطَأَ ذَلِکَ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ ص- فَاشْتَدَّ غَمُّ رَسُولِ اللَّهِ ص بِسَعْدٍ فَعَلِمَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ مَا دَخَلَ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ ص- مِنْ غَمِّهِ بِسَعْدٍ فَأَهْبَطَ عَلَیْهِ جَبْرَئِیلَ ع وَ مَعَهُ دِرْهَمَانِ فَقَالَ لَهُ یَا مُحَمَّدُ إِنَّ اللَّهَ قَدْ عَلِمَ مَا قَدْ دَخَلَکَ مِنَ الْغَمِّ بِسَعْدٍ- أَ فَتُحِبُّ أَنْ تُغْنِیَهُ فَقَالَ لَهُ نَعَمْ فَقَالَ لَهُ فَهَاکَ هَذَیْنِ الدِّرْهَمَیْنِ فَأَعْطِهِمَا إِیَّاهُ وَ مُرْهُ أَنْ یَتَّجِرَ بِهِمَا قَالَ فَأَخَذَهُمَا رَسُولُ اللَّهِ ص- ثُمَّ خَرَجَ إِلَی صَلَاةِ الظُّهْرِ وَ سَعْدٌ قَائِمٌ عَلَی بَابِ حُجُرَاتِ رَسُولِ اللَّهِ ص یَنْتَظِرُهُ فَلَمَّا رَآهُ رَسُولُ اللَّهِ ص قَالَ یَا سَعْدُ أَ تُحْسِنُ التِّجَارَةَ فَقَالَ لَهُ سَعْدٌ- وَ اللَّهِ مَا أَصْبَحْتُ أَمْلِکُ مَا أَتَّجِرُ بِهِ فَأَعْطَاهُ النَّبِیُّ ص الدِّرْهَمَیْنِ فَقَالَ لَهُ اتَّجِرْ بِهِمَا وَ تَصَرَّفْ لِرِزْقِ اللَّهِ فَأَخَذَهُمَا سَعْدٌ وَ مَضَی مَعَ رَسُولِ اللَّهِ ص- حَتَّی صَلَّی مَعَهُ الظُّهْرَ وَ الْعَصْرَ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ ص- قُمْ فَاطْلُبِ الرِّزْقَ فَقَدْ کُنْتُ بِحَالِکَ مُغْتَمّاً یَا سَعْدُ- قَالَ فَأَقْبَلَ سَعْدٌ لَا یَشْتَرِی بِالدِّرْهَمِ (1) إِلَّا بَاعَهُ بِدِرْهَمَیْنِ وَ لَا یَشْتَرِی شَیْئاً بِدِرْهَمَیْنِ إِلَّا بَاعَهُ بِأَرْبَعَةِ دَرَاهِمَ وَ أَقْبَلَتِ الدُّنْیَا عَلَی سَعْدٍ- فَکَثُرَ مَتَاعُهُ وَ مَالُهُ وَ عَظُمَتْ تِجَارَتُهُ فَاتَّخَذَ عَلَی بَابِ الْمَسْجِدِ مَوْضِعاً جَلَسَ فِیهِ وَ جَمَعَ تِجَارَتَهُ إِلَیْهِ وَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِذَا أَقَامَ بِلَالٌ الصَّلَاةَ یَخْرُجُ وَ سَعْدٌ مَشْغُولٌ بِالدُّنْیَا لَمْ یَتَطَهَّرْ وَ لَمْ یَتَهَیَّأْ کَمَا کَانَ یَفْعَلُ قَبْلَ أَنْ یَتَشَاغَلَ بِالدُّنْیَا فَکَانَ النَّبِیُّ ص یَقُولُ یَا سَعْدُ- شَغَلَتْکَ الدُّنْیَا
ص: 402
عَنِ الصَّلَاةِ فَیَقُولُ مَا أَصْنَعُ أُضِیعُ مَالِی هَذَا رَجُلٌ قَدْ بِعْتُهُ فَأُرِیدُ أَنْ أَسْتَوْفِیَ مِنْهُ وَ هَذَا رَجُلٌ قَدِ اشْتَرَیْتُ مِنْهُ فَأُرِیدُ أَنْ أُوفِیَهُ قَالَ فَدَخَلَ رَسُولَ اللَّهِ ص مِنْ أَمْرِ سَعْدٍ غَمٌّ أَشَدُّ مِنْ غَمِّهِ بِفَقْرِهِ فَهَبَطَ عَلَیْهِ جَبْرَئِیلُ ع فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ- إِنَّ اللَّهَ قَدْ عَلِمَ بِغَمِّکَ بِسَعْدٍ- فَأَیُّمَا أَحَبُّ إِلَیْکَ حَالُهُ الْأُولَی أَوْ حَالُهُ هَذِهِ فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ ص یَا جَبْرَئِیلُ بَلْ حَالُهُ الْأُولَی قَدْ أَذْهَبَتْ دُنْیَاهُ بِآخِرَتِهِ فَقَالَ لَهُ جَبْرَئِیلُ ع- إِنَّ حُبَّ الدُّنْیَا وَ الْأَمْوَالِ فِتْنَةٌ وَ مَشْغَلَةٌ عَنِ الْآخِرَةِ قَالَ قُلْ لِسَعْدٍ یَرُدَّ عَلَیْکَ الدِّرْهَمَیْنِ اللَّذَیْنِ دَفَعْتَهُمَا إِلَیْهِ فَإِنَّ أَمْرَهُ سَیَصِیرُ إِلَی الْحَالَةِ الَّتِی کَانَ عَلَیْهَا أَوَّلًا قَالَ فَخَرَجَ النَّبِیُّ ص فَمَرَّ بِسَعْدٍ- فَقَالَ لَهُ یَا سَعْدُ أَ مَا تُرِیدُ أَنْ تَرُدَّ عَلَیَّ الدِّرْهَمَیْنِ اللَّذَیْنِ أَعْطَیْتُکَهُمَا فَقَالَ سَعْدٌ بَلَی وَ مِائَتَیْنِ فَقَالَ لَهُ لَسْتُ أُرِیدُ مِنْکَ یَا سَعْدُ إِلَّا دِرْهَمَیْنِ فَأَعْطَاهُ سَعْدٌ دِرْهَمَیْنِ قَالَ وَ أَدْبَرَتِ الدُّنْیَا عَلَی سَعْدٍ- حَتَّی ذَهَبَ مَا کَانَ جَمَعَ وَ عَادَ إِلَی حَالِهِ الَّتِی کَانَ عَلَیْهَا.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (1).
******
ترجمه:
این روایت از ابوبصیر نقل شده است که از امام باقر (ع) شنیده که داستان مردی از اهل صفه را نقل می کند که بسیار فقیر و نیازمند بود و همیشه در اوقات نماز در خدمت رسول خدا (ص) حضور داشت. رسول خدا (ص) به حال او توجه داشت و آرزو می کرد که بتواند او را بی نیاز کند.
روزی جبرئیل نازل شد و دو درهم به پیامبر داد و فرمود: خداوند می داند که شما به خاطر این مرد ناراحت هستید؛ این دو درهم را به او بدهید و به او بگویید که با آن تجارت کند. پیامبر (ص) آن دو درهم را به مرد داد و به او دستور داد با آن تجارت کند و از رزق خدا بهره ببرد.
آن مرد به کمک همان دو درهم تجارت را آغاز کرد و توانست به سرعت سود زیادی کسب کند. به تدریج دنیا به روی او باز شد، ثروت او زیاد شد و تجارتش رونق گرفت. او حتی در کنار مسجد مکانی برای تجارت خود ایجاد کرد. اما کم کم این مشغولیت به دنیا باعث شد که او دیگر مانند گذشته به عبادت و آماده شدن برای نماز اهمیت ندهد.
پیامبر (ص) که این تغییر را مشاهده کرد، به او فرمود: ای سعد، دنیا تو را از نماز بازداشته است! سعد عرض چه کنم اموالم ازدست می رود یکی جنس خریده می خواهم پولش را بگیرم ودیگری قصد خرید دارد می خواهم جنسش را تحویل بدهم پیامبر اکرم (ص) از تغییرات سعد بسیار ناراحت شد، به خصوص که دنیای او آخرتش را تحت تأثیر قرار داده بود. این غم به قدری شدید شد که جبرئیل (ع) نازل شد و از پیامبر پرسید که کدام حال سعد را بیشتر می پسندد، حالتی که فقیر ولی متوجه خدا بود یا حالت کنونی او که ثروتمند اما غافل از عبادت شده بود. پیامبر (ص) حال اول او را ترجیح داد و اظهار داشت که دنیا و ثروت او را از آخرتش دور کرده است.
جبرئیل (ع) به پیامبر گفت که حب دنیا و مال، فتنه و مشغله ای است که انسان را از آخرت بازمی دارد. سپس به پیامبر دستور داد تا از سعد بخواهد دو درهمی که به او داده شده بود را بازگرداند. پیامبر به سعد مراجعه کرد و از او خواست تا درهم ها را برگرداند. سعد با اشتیاق پذیرفت و حتی پیشنهاد داد که بیشتر از آنچه گرفته بود بازگرداند. اما پیامبر تنها دو درهم را طلب کرد.
پس از بازگرداندن درهم ها، دنیا از سعد روی گرداند و تمام آنچه جمع کرده بود از بین رفت. او دوباره به حالت اول خود بازگشت، همان حالتی که با فقر اما نزدیکی به خداوند و ارتباط معنوی قوی همراه بود.
(2) 15 بَابُ اسْتِحْبَابِ تَعَلُّمِ الْکِتَابَةِ وَ الْحِسَابِ وَ آدَابِ الْکِتَابَةِ
******
ترجمه:
22846- 1- (3) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ
ص: 403
مُحَمَّدٍ عَنْ رَجُلٍ عَنْ جَمِیلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ مَنَّ اللَّهُ عَلَی النَّاسِ بَرِّهِمْ وَ فَاجِرِهِمْ بِالْکِتَابِ وَ الْحِسَابِ وَ لَوْ لَا ذَلِکَ لَتَغَالَطُوا.
******
ترجمه:
این روایت از امام صادق (ع) تأکید می کند که خداوند با دادن کتاب و حساب بر همه مردم، چه نیکوکار و چه گنهکار، منت نهاده است.درغیراینصورت مردم دچارهرج ومرج می شدند .
22847- 2- (1) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی الْخِصَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ النَّوْفَلِیِّ رَفَعَهُ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ ع أَنَّهُ کَتَبَ إِلَی عُمَّالِهِ أَدِقُّوا أَقْلَامَکُمْ وَ قَارِبُوا بَیْنَ سُطُورِکُمْ وَ احْذِفُوا عَنِّی فُضُولَکُمْ وَ اقْصِدُوا قَصْدَ الْمَعَانِی وَ إِیَّاکُمْ وَ الْإِکْثَارَ فَإِنَّ أَمْوَالَ الْمُسْلِمِینَ لَا تَحْتَمِلُ الْإِضْرَارَ.
******
ترجمه:
از محمد بن ابراهیم نوفلی، از امام جعفر بن محمد، از پدرانش، از امام علی (ع) نقل شده است که ایشان به کارگزاران خود نوشت:
نوک قلم های خود را تیز کنید، میان سطرهای خود فاصله کم بگذارید، اضافات را از نوشتارهای خود حذف کنید، به معنای سخن توجه کنید و از زیاده گویی بپرهیزید، زیرا اموال مسلمانان تحمل ضرر را ندارند.
22848- 3- (2) مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ الرَّضِیُّ فِی نَهْجِ الْبَلَاغَةِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع أَنَّهُ قَالَ لِکَاتِبِهِ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِی رَافِعٍ- أَلِقْ دَوَاتَکَ (3) وَ أَطِلْ جِلْفَةَ قَلَمِکَ (4) وَ فَرِّجْ بَیْنَ السُّطُورِ وَ قَرْمِطْ بَیْنَ الْحُرُوفِ فَإِنَّهُ لَکَ أَجْدَرُ بِصَبَاحَةِ الْخَطِّ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی بَعْضِ الْمَقْصُودِ (5) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (6).
******
ترجمه:
محمد بن حسین رضی در نهج البلاغه از امیرالمؤمنین (ع) نقل کرده است که ایشان به کاتب خود، عبیدالله بن ابی رافع، فرمودند:
دوات خود را آماده کن، نوک قلمت را بلند بگیر، میان سطرها فاصله بگذار، و حروف را به هم نزدیک بنویس، زیرا این کار خط را زیباتر می کند.
ص: 404
22849- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی الْعِلَلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَی بْنِ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مَالِکِ بْنِ عَطِیَّةَ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الْبَاقِرِ ع وَ ذَکَرَ حَدِیثَ آدَمَ وَ دَاوُدَ إِلَی أَنْ قَالَ فَمِنْ أَجْلِ ذَلِکَ أَمَرَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی الْعِبَادَ أَنْ یَکْتُبُوا بَیْنَهُمْ إِذَا تَدَایَنُوا أَوْ تَعَامَلُوا إِلَی أَجَلٍ مُسَمًّی.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (3) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (4).
******
ترجمه:
از ابی حمزه ثمالی از ابی جعفر باقر (علیه السلام) روایت شده است، و حدیث آدم و داوود را ذکر کرد تا آنکه فرمود: به همین دلیل خداوند تبارک و تعالی بندگان را امر کرده است که وقتی با یکدیگر قرض می دهند یا معامله می کنند تا زمانی معین، بین خودشان بنویسند.
(5) 17 بَابُ أَنَّ مَنْ سَبَقَ إِلَی مَکَانٍ مِنَ السُّوقِ فَهُوَ أَحَقُّ بِهِ إِلَی اللَّیْلِ وَ أَنَّهُ لَا یَجُوزُ أَخْذُ کِرَاءِ السُّوقِ غَیْرِ الْمَمْلُوکِ
******
ترجمه:
22850- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع سُوقُ الْمُسْلِمِینَ کَمَسْجِدِهِمْ فَمَنْ سَبَقَ إِلَی مَکَانٍ فَهُوَ أَحَقُّ بِهِ إِلَی اللَّیْلِ (وَ کَانَ لَا یَأْخُذُ عَلَی بُیُوتِ السُّوقِ کِرَاءً) (7).
ص: 405
مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ طَلْحَةَ بْنِ زَیْدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع وَ ذَکَرَ مِثْلَهُ (1) وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ مِثْلَهُ (2).
******
ترجمه:
محمد بن علی بن الحسین گفت: امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: بازار مسلمانان مانند مسجد آنان است، پس هر کس به مکانی پیشی گیرد، تا شب به آن سزاوارتر است (و اجاره ای ازآن مکان بازار گرفته نمی شود).
22851- 2- (3) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سُوقُ الْمُسْلِمِینَ (4) کَمَسْجِدِهِمْ یَعْنِی إِذَا سَبَقَ إِلَی السُّوقِ کَانَ لَهُ مِثْلَ الْمَسْجِدِ.
******
ترجمه:
از ابن ابی عمیر، از برخی اصحابش، از امام صادق (علیه السلام) روایت شده که فرمود: بازار مسلمانان مانند مسجد آنان است، یعنی اگر کسی به بازار پیشی گیرد، همانند مسجد برای اوست.
22852- 3- (5) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ وَهْبٍ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیٍّ ع أَنَّهُ کَرِهَ أَنْ یَأْخُذَ مِنْ سُوقِ الْمُسْلِمِینَ أَجْراً.
******
ترجمه:
از وهب، از جعفر، از پدرش، از علی (علیه السلام) روایت شده که او کراهت داشت از بازار مسلمانان اجرتی بگیرد.
22853- 1- (8) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ حَنَانٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع یَا أَبَا الْفَضْلِ أَ مَا لَکَ (9) مَکَانٌ تَقْعُدُ فِیهِ فَتُعَامِلُ النَّاسَ
ص: 406
قَالَ قُلْتُ: بَلَی قَالَ (1) مَا مِنْ رَجُلٍ یَرُوحُ أَوْ یَغْدُو إِلَی مَجْلِسِهِ وَ سُوقِهِ فَیَقُولُ حِینَ یَضَعُ رِجْلَهُ فِی السُّوقِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ مِنْ خَیْرِهَا وَ خَیْرِ أَهْلِهَا (2) إِلَّا وَکَّلَ اللَّهُ بِهِ مَنْ یَحْفَظُهُ وَ یَحْفَظُ عَلَیْهِ حَتَّی یَرْجِعَ إِلَی مَنْزِلِهِ فَیَقُولُ لَهُ قَدْ أُجِرْتَ (3) مِنْ شَرِّهَا وَ شَرِّ أَهْلِهَا یَوْمَکَ هَذَا (بِإِذْنِ اللَّهِ وَ قَدْ رُزِقْتَ خَیْرَهَا وَ خَیْرَ أَهْلِهَا فِی یَوْمِکَ هَذَا) (4) فَإِذَا جَلَسَ مَجْلِسَهُ (5) فَقَالَ حِینَ یَجْلِسُ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ ص اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ مِنْ فَضْلِکَ (6) حَلَالًا طَیِّباً وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ أَنْ أَظْلِمَ أَوْ أُظْلَمَ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ صَفْقَةٍ خَاسِرَةٍ وَ یَمِینٍ کَاذِبَةٍ- فَإِذَا قَالَ ذَلِکَ قَالَ لَهُ الْمَلَکُ الْمُوَکَّلُ بِهِ أَبْشِرْ فَمَا فِی سُوقِکَ الْیَوْمَ أَحَدٌ أَوْفَرَ حَظّاً (7) مِنْکَ (قَدْ تَعَجَّلْتَ الْحَسَنَاتِ وَ مُحِیَتْ عَنْکَ السَّیِّئَاتُ) (8) وَ سَیَأْتِیکَ مَا قَسَمَ اللَّهُ لَکَ مُوَفَّراً حَلَالًا مُبَارَکاً فِیهِ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ الْأَنْصَارِیِّ عَنْ سَدِیرٍ قَالَ: قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع وَ ذَکَرَ نَحْوَهُ (9).
******
ترجمه:
از حنان، از پدرش روایت شده که امام باقر (علیه السلام) فرمود: ای اباالفضل، آیا مکانی نداری که در آن بنشینی و با مردم معامله کنی؟
گفتم: بله، دارم.
فرمود: هر مردی که به مجلس یا بازارش می رود و هنگام گذاشتن پا در بازار بگوید: «خدایا، از خیر این بازار و خیر اهل آن از تو درخواست می کنم»، خداوند فرشته ای بر او می گمارد که او را محافظت کند و از او حفاظت نماید تا به خانه اش بازگردد، و به او گفته می شود: «از شر این بازار و شر اهل آن در این روز در امان ماندی (به اذن خدا)، و از خیر آن و خیر اهلش در این روز بهره مند شدی.»
پس وقتی در جایگاه خود نشست و گفت: «گواهی می دهم که معبودی جز خداوند یکتا نیست و او شریکی ندارد، و گواهی می دهم که محمد بنده و فرستاده اوست. خدایا، از فضل حلال و پاکیزه ات درخواست می کنم و به تو پناه می برم از اینکه ظلم کنم یا مورد ظلم قرار گیرم، و به تو پناه می برم از معامله ای زیان بار و قسم دروغ»، فرشته ای که بر او گماشته شده، به او می گوید: «بشارت باد! هیچ کس در بازار امروز خوش بخت تر از تو نیست (هم اکنون حسنات برایت نوشته شده و سیئات از تو پاک شده)، و آنچه خداوند برای تو مقدر کرده است، به طور کامل، حلال و مبارک به تو خواهد رسید.»
22854- 2- (10) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا
ص: 407
دَخَلْتَ سُوقَکَ فَقُلِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ مِنْ خَیْرِهَا وَ خَیْرِ أَهْلِهَا وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّهَا وَ شَرِّ أَهْلِهَا اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنْ أَنْ أَظْلِمَ أَوْ أُظْلَمَ أَوْ أَبْغِیَ أَوْ یُبْغَی عَلَیَّ أَوْ أَعْتَدِی أَوْ یُعْتَدَی عَلَیَّ اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ إِبْلِیسَ وَ جُنُودِهِ وَ شَرِّ فَسَقَةِ الْعَرَبِ وَ الْعَجَمِ- وَ حَسْبِیَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ مِثْلَهُ (1).
******
ترجمه:
از معاویه بن عمار، از امام صادق (علیه السلام) روایت شده که فرمود:
هرگاه وارد بازارت شدی، بگو:
«خدایا، از خیر این بازار و خیر اهلش از تو درخواست می کنم، و از شر آن و شر اهلش به تو پناه می آورم. خدایا، به تو پناه می آورم از اینکه ظلم کنم یا بر من ظلم شود، یا ستم روا دارم یا بر من ستم شود، یا تعدی کنم یا بر من تعدی شود. خدایا، به تو پناه می آورم از شر ابلیس و لشکریانش و از شر فاسقان عرب و عجم. خداوند برای من کافی است؛ معبودی جز او نیست. بر او توکل کرده ام و او پروردگار عرش بزرگ است.»
22855- 3- (2) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَیْدٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ یَعْنِی الْمُرَادِیَّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ دَخَلَ سُوقاً أَوْ مَسْجِدَ جَمَاعَةٍ فَقَالَ مَرَّةً وَاحِدَةً أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ کَبِیراً وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ کَثِیراً وَ سُبْحَانَ اللَّهِ بُکْرَةً وَ أَصِیلًا وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ عَدَلَتْ (3) حَجَّةً مَبْرُورَةً.
أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْبَرْقِیُّ فِی الْمَحَاسِنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَیْدٍ مِثْلَهُ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ مَنْ دَخَلَ سُوقَ جَمَاعَةٍ أَوْ مَسْجِدَ أَهْلِ نَصْبٍ (4)
******
ترجمه:
از ابی بصیر مرادی، از امام صادق (علیه السلام) روایت شده که فرمود:
هر کس وارد بازاری یا مسجد جماعتی شود و یک بار بگوید:
«گواهی می دهم که معبودی جز خدای یکتا نیست، او شریکی ندارد. خدا بسیار بزرگ تر است، سپاس بسیار برای خداست، و خداوند را صبح و شام پاک و منزه می دانم. هیچ نیرو و توانی جز به خداوند بلندمرتبه و عظیم نیست. درود خدا بر محمد و آل او باد»،
این کار برابر با یک حج مقبول است.
22856- 4- (5) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ وَ عَلِیِّ بْنِ حَدِیدٍ جَمِیعاً عَنْ سَیْفِ بْنِ عَمِیرَةَ عَنْ سَعْدٍ الْخَفَّافِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: مَنْ دَخَلَ السُّوقَ فَنَظَرَ إِلَی حُلْوِهَا وَ مُرِّهَا وَ حَامِضِهَا فَلْیَقُلْ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ مِنْ فَضْلِکَ
ص: 408
- وَ أَسْتَجِیرُکَ (1) مِنَ الظُّلْمِ وَ الْغُرْمِ وَ الْمَأْثَمِ.
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (2).
******
ترجمه:
از سعد خفاف، از امام باقر (علیه السلام) روایت شده که فرمود:
هر کس وارد بازار شود و به چیزهای شیرین، تلخ و ترش آن نگاه کند، بگوید:
«گواهی می دهم که معبودی جز خدای یکتا نیست، او شریکی ندارد، و محمد بنده و فرستاده اوست. خدایا، از فضل تو درخواست می کنم و از ظلم، زیان و گناه به تو پناه می برم.»
(3) 19 بَابُ اسْتِحْبَابِ ذِکْرِ اللَّهِ فِی الْأَسْوَاقِ وَ خُصُوصاً التَّسْبِیحُ وَ الشَّهَادَتَانِ
******
ترجمه:
22857- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: قَالَ الصَّادِقُ ع مَنْ ذَکَرَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فِی الْأَسْوَاقِ غَفَرَ (5) لَهُ بِعَدَدِ أَهْلِهَا.
******
ترجمه:
محمد بن علی بن الحسین گفت: امام صادق (علیه السلام) فرمود: هر کس خداوند عز و جل را در بازارها یاد کند، به تعداد اهل آن بازارها برای او آمرزش خواهد بود.
22858- 2- (6) قَالَ وَ رُوِیَ أَنَّ مَنْ ذَکَرَ اللَّهَ فِی الْأَسْوَاقِ غَفَرَ لَهُ بِعَدَدِ مَا بِهَا مِنْ فَصِیحٍ وَ أَعْجَمَ وَ الْفَصِیحُ مَا یَتَکَلَّمُ وَ الْأَعْجَمُ مَا لَا یَتَکَلَّمُ.
******
ترجمه:
روایت شده که هر کس خدا را در بازارها یاد کند، به تعداد هر آنچه در آنجاست، از فصیح و اعجم آمرزیده می شود. فصیح، آن چیزی است که سخن می گوید و اعجم، آن چیزی است که سخن نمی گوید.
22859- 3- (7) وَ فِی عُیُونِ الْأَخْبَارِ بِأَسَانِیدَ تَقَدَّمَتْ فِی إِسْبَاغِ الْوُضُوءِ (8) عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ قَالَ حِینَ یَدْخُلُ السُّوقَ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ یُحْیِی وَ یُمِیتُ وَ هُوَ حَیٌّ لَا یَمُوتُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ أُعْطِیَ مِنَ الْأَجْرِ بِعَدَدِ مَا خَلَقَ اللَّهُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ.
******
ترجمه:
از امام علی بن موسی الرضا (علیه السلام) از پدرانش روایت شده که رسول الله (صلى الله عليه وآله) فرمود:
هر کس هنگامی که وارد بازار می شود، بگوید:
«سبحان الله، الحمدلله، لا اله الا الله وحده لا شریک له، له الملک و له الحمد، یحیی و یمیت و هو حی لا یموت بیده الخیر و هو علی کل شیء قدیر»،
به تعداد تمام مخلوقاتی که خدا تا روز قیامت آفریده، از پاداش برخوردار خواهد شد.
ص: 409
22860- 4- (1) وَ فِی الْمَجَالِسِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (عَنْ أَبِی أَیُّوبَ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ مُقْبِلٍ) (2) عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ سَعْدِ بْنِ أَبِی خَلَفٍ عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ قَالَ: قَالَ الصَّادِقُ ع مَنْ قَالَ فِی السُّوقِ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ أَلْفَ حَسَنَةٍ.
وَ رَوَاهُ الْبَرْقِیُّ فِی الْمَحَاسِنِ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ الْمَدَائِنِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ أَلْفَ أَلْفِ حَسَنَةٍ (3).
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (4) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (5).
******
ترجمه:
از ابی عبیده روایت شده که امام صادق (علیه السلام) فرمود:
هر کس در بازار بگوید: «گواهی می دهم که معبودی جز خداوند یکتا نیست و محمد بنده و فرستاده اوست»، خداوند برای او هزار حسنه می نویسد.
(6) 20 بَابُ اسْتِحْبَابِ التَّکْبِیرِ ثَلَاثاً عِنْدَ الشِّرَاءِ وَ الدُّعَاءِ بِالْمَأْثُورِ
******
ترجمه:
22861- 1- (7) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِیزٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا اشْتَرَیْتَ شَیْئاً مِنْ مَتَاعٍ أَوْ غَیْرِهِ فَکَبِّرْ ثُمَّ قُلِ اللَّهُمَّ إِنِّی اشْتَرَیْتُهُ أَلْتَمِسُ فِیهِ مِنْ فَضْلِکَ فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْ لِی فِیهِ فَضْلًا اللَّهُمَّ إِنِّی اشْتَرَیْتُهُ أَلْتَمِسُ فِیهِ مِنْ رِزْقِکَ فَاجْعَلْ لِی فِیهِ رِزْقاً ثُمَّ أَعِدْ کُلَّ وَاحِدَةٍ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ.
ص: 410
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ مِثْلَهُ (1).
******
ترجمه:
از حریز، از امام صادق (علیه السلام) روایت شده که فرمود:
هنگامی که چیزی از متاع یا غیر آن خریدی، تکبیر بگو سپس بگو:
«خدایا، من این را خریده ام و در آن از فضل تو می طلبم. پس درود بفرست بر محمد و آل محمد و در آن برای من فضلی قرار بده. خدایا، من این را خریده ام و در آن از رزق تو می طلبم. پس در آن برای من رزق قرار بده.»
این دعا را سه بار تکرار کن.
22862- 2- (2) وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا ع قَالَ: إِذَا اشْتَرَیْتَ مَتَاعاً فَکَبِّرِ اللَّهَ ثَلَاثاً ثُمَّ قُلِ اللَّهُمَّ إِنِّی اشْتَرَیْتُهُ أَلْتَمِسُ فِیهِ مِنْ خَیْرِکَ فَاجْعَلْ لِی فِیهِ خَیْراً اللَّهُمَّ إِنِّی اشْتَرَیْتُهُ أَلْتَمِسُ فِیهِ مِنْ فَضْلِکَ وَ ذَکَرَ الْحَدِیثَ ثُمَّ قَالَ وَ کَانَ الرِّضَا ع یَکْتُبُ عَلَی الْمَتَاعِ بَرَکَةٌ لَنَا (3).
******
ترجمه:
از محمد بن مسلم، از یکی از امامان (علیهم السلام) روایت شده که فرمود:
هنگامی که متاعی خریدی، خدا را سه بار تکبیر بگو سپس بگو:
«خدایا، من این را خریده ام و در آن از خیر خود می طلبم، پس در آن برای من خیر قرار بده. خدایا، من این را خریده ام و در آن از فضل خود می طلبم.»
سپس گفت: امام رضا (علیه السلام) برمتاع می نوشت برای ما مبارک باشد.
22863- 3- (4) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا اشْتَرَیْتَ دَابَّةً فَقُلِ اللَّهُمَّ إِنْ کَانَتْ عَظِیمَةَ الْبَرَکَةِ فَاضِلَةَ الْمَنْفَعَةِ مَیْمُونَةَ النَّاصِیَةِ فَیَسِّرْ لِی شِرَاءَهَا وَ إِنْ کَانَ (5) غَیْرَ ذَلِکَ فَاصْرِفْنِی عَنْهَا إِلَی الَّذِی هُوَ خَیْرٌ لِی مِنْهَا فَإِنَّکَ تَعْلَمُ وَ لَا أَعْلَمُ وَ تَقْدِرُ وَ لَا أَقْدِرُ وَ أَنْتَ عَلَّامُ الْغُیُوبِ تَقُولُ ذَلِکَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ.
******
ترجمه:
از معاویه بن عمّار، از امام صادق (علیه السلام) روایت شده که فرمود:
هنگامی که چهارپا ای خریدی، بگو:
«خدایا، اگر این حیوان از نظر برکت عظیم، فایده مند و خوش یمن است، خرید آن را برای من آسان کن. و اگر غیر از این است، مرا از آن بازدار و به چیزی که برای من بهتر است هدایت کن، زیرا تو می دانی و من نمی دانم، و تو قادر هستی و من توانایی ندارم، و تو عالم به غیب ها هستی.»
این دعا را سه بار بگو.
22864- 4- (6) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ وَ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تَشْتَرِیَ شَیْئاً فَقُلْ یَا حَیُّ یَا قَیُّومُ یَا دَائِمُ یَا رَءُوفُ یَا رَحِیمُ أَسْأَلُکَ بِعِزَّتِکَ وَ قُدْرَتِکَ وَ مَا أَحَاطَ بِهِ عِلْمُکَ أَنْ تَقْسِمَ لِی مِنَ التِّجَارَةِ الْیَوْمَ أَعْظَمَهَا رِزْقاً وَ أَوْسَعَهَا فَضْلًا وَ خَیْرَهَا عَاقِبَةً فَإِنَّهُ لَا خَیْرَ فِیمَا لَا عَاقِبَةَ لَهُ.
******
ترجمه:
از معاویه بن عمّار، از امام صادق (علیه السلام) روایت شده که فرمود:
هنگامی که بخواهی چیزی بخری، بگو:
«ای حی، ای قیوم، ای دائم، ای رؤوف، ای رحیم، از تو می خواهم به عزت و قدرتت و آنچه که علمت آن را در بر گرفته، که بهترین تجارت را برای من امروز نصیب کنی، پر برکت ترین رزق، وسیع ترین فضل و بهترین عاقبت. زیرا در چیزی که عاقبتی نیکو ندارد، خیر نیست.»
ص: 411
22865- 5- (1) قَالَ وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِذَا اشْتَرَیْتَ دَابَّةً أَوْ رَأْساً فَقُلِ اللَّهُمَّ اقْدِرْ لِی أَطْوَلَهَا حَیَاةً وَ أَکْثَرَهَا مَنْفَعَةً وَ خَیْرَهَا عَاقِبَةً.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ مِثْلَهُ (2).
******
ترجمه:
هنگامی که حیوانی یا رأس (گوسفند) خریدی، بگو:
«خدایا، برای من طولانی ترین عمر، بیشترین فایده و بهترین عاقبت را برای آن مقدر کن.»
22866- 6- (3) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ ثَعْلَبَةَ بْنِ مَیْمُونٍ عَنْ هُذَیْلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا اشْتَرَیْتَ جَارِیَةً فَقُلِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْتَشِیرُکَ وَ أَسْتَخِیرُکَ.
******
ترجمه:
از هذیل، از امام صادق (علیه السلام) روایت شده که فرمود:
هنگامی که کنیزی خریدی، بگو:
«خدایا، من از تو مشورت می خواهم و از تو خیر می طلبم.»
22867- 7- (4) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عُمَرَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ ع قَالَ: مَنِ اشْتَرَی دَابَّةً فَلْیَقُمْ مِنْ جَانِبِهَا الْأَیْسَرِ وَ یَأْخُذُ نَاصِیَتَهَا بِیَدِهِ الْیُمْنَی وَ یَقْرَأُ عَلَی رَأْسِهَا فَاتِحَةَ الْکِتَابِ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ وَ الْمُعَوِّذَتَیْنِ وَ آخِرَ الْحَشْرِ وَ آخِرَ بَنِی إِسْرَائِیلَ قُلِ ادْعُوا اللَّهَ أَوِ ادْعُوا الرَّحْمنَ (5) وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ فَإِنَّ ذَلِکَ أَمَانُ تِلْکَ الدَّابَّةِ مِنَ الْآفَاتِ.
******
ترجمه:
از عمر بن ابراهیم، از امام علی بن موسی الرضا (علیه السلام) روایت شده که فرمود:
هرگاه حیوانی خریدی، از طرف چپ ایستاده و با دست راستش از پیشانی آن بگیر و بر سر آن سوره فاتحه، سوره توحید، معوذتین، آخر سوره حشر، آخر بنی اسرائیل (سوره 17، آیه 110) و آیه الکرسی را بخوان؛ زیرا اینها برای آن حیوان از آفات محافظت خواهند کرد.
22868- 8- (6) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ ثَعْلَبَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا اشْتَرَیْتَ جَارِیَةً فَقُلِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْتَخِیرُکَ وَ أَسْتَشِیرُکَ وَ إِذَا اشْتَرَیْتَ دَابَّةً أَوْ رَأْساً فَقُلِ اللَّهُمَّ قَدِّرْ لِی أَطْوَلَهُنَّ حَیَاةً وَ أَکْثَرَهُنَّ مَنْفَعَةً وَ خَیْرَهُنَّ عَاقِبَةً.
******
ترجمه:
از ثعلبه، از امام جعفر صادق (علیه السلام) روایت شده که فرمود:
وقتی که جاریه ای خریدی، بگو: «اللهم إنی أستخیرك و أستشیرك.» و وقتی که دابه ای یا حیوانی خریدی، بگو: «اللهم قدّر لي أطولهن حياةً و أكثرهن منفعةً و خيرهن عاقبةً.»
ص: 412
(1) 21 بَابُ کَرَاهَةِ مُعَامَلَةِ الْمُحَارَفِ وَ مَنْ لَمْ یَنْشَأْ فِی الْخَیْرِ وَ الْقَرْضِ مِنْ مُسْتَحْدِثِ النِّعْمَةِ
******
ترجمه:
22869- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ الْوَلِیدِ بْنِ صَبِیحٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لَا تَشْتَرِ مِنْ مُحَارَفٍ فَإِنَّ صَفْقَتَهُ لَا بَرَکَةَ فِیهَا.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ مِثْلَهُ (3).
******
ترجمه:
از عباس بن ولید بن صبیح، از پدرش روایت شده که گفت: امام جعفر صادق (علیه السلام) به من فرمود: «از محارف(افراد حراف) خرید نکن، زیرا معامله او برکت ندارد.»
22870- 2- (4) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَفْصِ بْنِ الْبَخْتَرِیِّ قَالَ: اسْتَقْرَضَ قَهْرَمَانٌ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع- مِنْ رَجُلٍ طَعَاماً لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع- فَأَلَحَّ فِی التَّقَاضِی فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع- أَ لَمْ أَنْهَکَ أَنْ تَسْتَقْرِضَ لِی مِمَّنْ لَمْ یَکُنْ لَهُ فَکَانَ.
******
ترجمه:
از حفص بن بختری روایت شده که گفت: یک قهرمان (صاحب کار) از مردی برای امام جعفر صادق (علیه السلام) قرضی طلب کرد. اما این شخص در تقاضای خود مصر شد و به شدت پیگیر بود. امام جعفر صادق (علیه السلام) به او فرمود: «آیا به تو نگفتم که از کسی که توانایی پرداخت ندارد قرض نگیری؟»
22871- 3- (5) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْوَلِیدِ بْنِ صَبِیحٍ قَالَ: قَالَ الصَّادِقُ ع لَا تَشْتَرِ لِی مِنْ مُحَارَفٍ شَیْئاً فَإِنَّ خُلْطَتَهُ لَا بَرَکَةَ فِیهَا.
وَ رَوَاهُ فِی الْعِلَلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَی بْنِ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ مِثْلَهُ (6).
******
ترجمه:
«از ولید بن صبیح نقل شده است که گفت: امام صادق (علیه السلام) فرمودند: برای من از "محارف" چیزی نخر، زیرا آمیخته (خلطه) آن هیچ برکتی ندارد.»
ص: 413
22872- 4- (1) قَالَ وَ قَالَ ع لَا تُخَالِطُوا وَ لَا تُعَامِلُوا إِلَّا مَنْ نَشَأَ فِی الْخَیْرِ.
******
ترجمه:
«امام صادق (علیه السلام) فرمودند: با هیچ کس جز کسی که در خیر و خوبی رشد کرده است، اختلاط و معامله نکنید.»
22873- 5- (2) وَ فِی کِتَابِ صِفَاتِ الشِّیعَةِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَمِّهِ (3) عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ سَعِیدِ بْنِ غَزْوَانَ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع الْمُؤْمِنُ لَا یَکُونُ مُحَارَفاً.
******
ترجمه:
«از سعید بن غزووان نقل شده است که گفت: امام ابو عبدالله (علیه السلام) فرمودند: مؤمن محارف نمی شود .
22874- 6- (4) وَ فِی الْعِلَلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مَعْرُوفٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ ظَرِیفِ بْنِ نَاصِحٍ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لَا تُخَالِطُوا وَ لَا تُعَامِلُوا إِلَّا مَنْ نَشَأَ فِی الْخَیْرِ.
******
ترجمه:
«از ظریف بن ناصح نقل شده است که گفت: امام ابو عبدالله (علیه السلام) فرمودند: با هیچ کس جز کسی که در خیر و نیکویی پرورش یافته است، اختلاط و معامله نکنید.»
22875- 7- (5) مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ الرَّضِیُّ فِی نَهْجِ الْبَلَاغَةِ قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع شَارِکُوا الَّذِی قَدْ أَقْبَلَ عَلَیْهِ الرِّزْقُ فَإِنَّهُ أَخْلَقُ لِلْغِنَی وَ أَجْدَرُ بِإِقْبَالِ الْحَظِّ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (6) وَ عَلَی جُمْلَةٍ مِنَ الْآدَابِ فِی الْمُقَدِّمَاتِ (7).
******
ترجمه:
«محمد بن حسین رضی در نهج البلاغه نقل کرده است که امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمودند: با کسی که روزی به سوی او می آید شریک شوید، زیرا او شایسته تر برای غنا (ثروت) و مستحق تر برای پذیرش قسمت خوشبختی است.»
ص: 414
22876- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ غَیْرِ وَاحِدٍ مِنْ أَصْحَابِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ حُسَیْنِ بْنِ خَارِجَةَ عَنْ مُیَسِّرِ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لَا تُعَامِلْ ذَا عَاهَةٍ فَإِنَّهُمْ أَظْلَمُ شَیْ ءٍ.
******
ترجمه:
«از میسر بن عبدالعزیز نقل شده است که گفت: امام ابو عبدالله (علیه السلام) فرمودند: با کسی که دارای عاهت است (مشکلی یا نقصی دارد) معامله نکنید، زیرا آنها ظالم ترین افراد هستند.»
22877- 2- (3) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ رَفَعَهُ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع احْذَرُوا مُعَامَلَةَ ذَوِی الْعَاهَاتِ فَإِنَّهُمْ أَظْلَمُ شَیْ ءٍ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (4)
وَ رَوَاهُ فِی الْعِلَلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ مِثْلَهُ (5).
******
ترجمه:
«ازأَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ نقل شده است که گفت: امام ابو عبدالله (علیه السلام) فرمودند: با کسی که دارای عاهت است (مشکلی یا نقصی دارد) معامله نکنید، زیرا آنها ظالم ترین افراد هستند.»
22878- 3- (6) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ حُسَیْنِ بْنِ خَارِجَةَ عَنْ مُیَسِّرِ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لَا تُعَامِلُوا ذَا عَاهَةٍ فَإِنَّهُمْ أَظْلَمُ شَیْ ءٍ.
ص: 415
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ (1)
وَ کَذَا الْحَدِیثُ الْأَوَّلُ.
******
ترجمه:
«از میسر بن عبدالعزیز نقل شده است که گفت: امام ابو عبدالله (علیه السلام) فرمودند: با کسی که دارای عاهت است (مشکلی یا نقصی دارد) معامله نکنید، زیرا آنها ظالم ترین افراد هستند.»
22879- 1- (3) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی وَ غَیْرِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ أَبِی الرَّبِیعِ الشَّامِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع فَقُلْتُ إِنَّ عِنْدَنَا قَوْماً مِنَ الْأَکْرَادِ- وَ إِنَّهُمْ لَا یَزَالُونَ یَجِیئُونَ بِالْبَیْعِ فَنُخَالِطُهُمْ وَ نُبَایِعُهُمْ فَقَالَ یَا أَبَا الرَّبِیعِ لَا تُخَالِطُوهُمْ فَإِنَّ الْأَکْرَادَ حَیٌّ مِنْ أَحْیَاءِ الْجِنِّ کَشَفَ اللَّهُ عَنْهُمُ الْغِطَاءَ فَلَا تُخَالِطُوهُمْ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی مِثْلَهُ (4).
******
ترجمه:
«از ابو الربیع شامی نقل شده است که گفت: از امام ابو عبدالله (علیه السلام) پرسیدم و گفتم: در نزد ما گروهی از اکراد (یک قوم) هستند و آنها همیشه با خرید و فروش به نزد ما می آیند، پس ما با آنها اختلاط کرده و با آنها معامله می کنیم. امام (ع) فرمودند: ای ابو الربیع، با آنها اختلاط نکنید، زیرا اکراد از موجودات زنده جن هستند که خداوند پوشش از آنها برداشته است، پس با آنها اختلاط نکنید.»
22880- 2- (5) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی الرَّبِیعِ الشَّامِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ: لَا تُخَالِطِ الْأَکْرَادَ- فَإِنَّ الْأَکْرَادَ حَیٌّ مِنَ الْجِنِّ کَشَفَ اللَّهُ عَنْهُمُ الْغِطَاءَ.
وَ فِی الْعِلَلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَتِّیلٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ (6) عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِیرٍ عَنْ حَفْصٍ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ
ص: 416
أَبِی الرَّبِیعِ نَحْوَهُ (1) وَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ أَبِی الرَّبِیعِ نَحْوَهُ (2) أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی النِّکَاحِ (3).
******
ترجمه:
امام صادق علیه السلام فرمودند: ای ابو الربیع، با آنها(اکراد) اختلاط نکنید، زیرا اکراد از موجودات زنده جن هستند که خداوند پوشش از آنها برداشته است، پس با آنها اختلاط نکنید.»
(4) 24 بَابُ کَرَاهَةِ مُخَالَطَةِ السَّفِلَةِ وَ الِاسْتِعَانَةِ بِالْمَجُوسِ وَ لَوْ عَلَی ذَبْحِ شَاةٍ
******
ترجمه:
22881- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: قَالَ ع لَا تَسْتَعِنْ بِمَجُوسِیٍّ وَ لَوْ عَلَی أَخْذِ قَوَائِمِ شَاتِکَ وَ أَنْتَ تُرِیدُ أَنْ تَذْبَحَهَا (6).
******
ترجمه:
«محمد بن علی بن حسین نقل کرده است که امام (علیه السلام) فرمودند: از مجوسی (کافر) کمک نخواهید، حتی اگر برای گرفتن چهار پای گوسفندتان که می خواهید آن را ذبح کنید باشد.»
22882- 2- (7) قَالَ وَ قَالَ ع إِیَّاکَ وَ مُخَالَطَةَ السَّفِلَةِ فَإِنَّ السَّفِلَةَ لَا یَئُولُ إِلَی خَیْرٍ.
وَ رَوَاهُ فِی الْعِلَلِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ یَقْطِینٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَیَّاحٍ عَنْ عِیسَی قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع وَ ذَکَرَ مِثْلَهُ (8) وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ (9)
ص: 417
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ یَقْطِینٍ (1).
******
ترجمه:
عیسی ازحضرت صادق علیه السلام مثل همین روایت را نقل کرده .
22883- 3- (2) قَالَ الصَّدُوقُ جَاءَتِ الْأَخْبَارُ فِی مَعْنَی السَّفِلَةِ عَلَی وُجُوهٍ مِنْهَا أَنَّ السَّفِلَةَ هُوَ الَّذِی لَا یُبَالِی بِمَا قَالَ وَ لَا مَا قِیلَ فِیهِ.
******
ترجمه:
«شیخ صدوق (رحمت الله علیه) نقل کرده است که اخبار مختلفی در مورد معنای "سفلة" (پایین مرتبه) آمده است، از جمله اینکه "سفلة" کسی است که به آنچه می گوید اهمیت نمی دهد و نیز به آنچه در مورد او گفته شده توجهی ندارد.»
22884- 4- (3) وَ مِنْهَا أَنَّ السَّفِلَةَ مَنْ یَضْرِبُ بِالطُّنْبُورِ.
******
ترجمه:
«و از جمله معانی سفله اینکه "سفلة" کسی است که با طنبور (ساز موسیقی) می نوازد.»
22885- 5- (4) وَ مِنْهَا أَنَّ السَّفِلَةَ مَنْ لَمْ یَسُرَّهُ الْإِحْسَانُ وَ لَمْ تَسُؤْهُ الْإِسَاءَةُ.
******
ترجمه:
«و از جمله معانی سفله این است که "سفلة" کسی است که از احسان خوشحال نمی شود و از بدی ناراحت نمی شود.»
22886- 6- (5) وَ السَّفِلَةُ مَنِ ادَّعَی الْإِمَامَةَ (6) وَ لَیْسَ لَهَا بِأَهْلٍ.
وَ هَذِهِ کُلُّهَا أَوْصَافُ السَّفِلَةِ مَنِ اجْتَمَعَ فِیهِ بَعْضُهَا أَوْ جَمِیعُهَا وَجَبَ اجْتِنَابُ مُخَالَطَتِهِ.
******
ترجمه:
«و "سفلة" کسی است که ادعای امامت می کند در حالی که شایسته آن نیست.
و این همه ویژگی ها، صفات "سفلة" است که اگر برخی از آنها یا همه آنها در فردی جمع شود، باید از اختلاط و ارتباط با او پرهیز کرد.»
22887- 7- (7) الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدٍ الطُّوسِیُّ فِی مَجَالِسِهِ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عُبَیْدِ اللَّهِ عَنِ التَّلَّعُکْبَرِیِّ عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ قُتَیْبَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الْبَرْقِیِّ عَنْ زَکَرِیَّا بْنِ آدَمَ الْقُمِّیِّ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَشْعَرِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ لَا تَسْتَعِنْ بِالْمَجُوسِ- وَ لَا (8) عَلَی أَخْذِ قَوَائِمِ شَاتِکَ وَ أَنْتَ تُرِیدُ ذَبْحَهَا.
******
ترجمه:
عَبْدِ اللَّهِ الْأَشْعَرِیِّ نقل کرده است که امام (علیه السلام) فرمودند: از مجوسی (کافر) کمک نخواهید، حتی اگر برای گرفتن چهار پای گوسفندتان که می خواهید آن را ذبح کنید باشد.»
ص: 418
(1) 25 بَابُ کَرَاهَةِ الْحَلْفِ عَلَی الْبَیْعِ وَ الشِّرَاءِ صَادِقاً وَ تَحْرِیمِ الْحَلْفِ کَاذِباً
******
ترجمه:
22888- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْکُوفِیِّ عَنْ عُبَیْسِ بْنِ هِشَامٍ عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ رَفَعَهُ قَالَ: قَامَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع عَلَی دَارِ ابْنِ أَبِی مُعَیْطٍ- وَ کَانَ تُقَامُ فِیهَا الْإِبِلُ فَقَالَ یَا مَعَاشِرَ السَّمَاسِرَةِ أَقِلُّوا الْأَیْمَانَ فَإِنَّهَا مَنْفَقَةٌ لِلسِّلْعَةِ مَمْحَقَةٌ لِلرِّبْحِ.
******
ترجمه:
«از ابو حمزه نقل شده است که گفت: امیرالمؤمنین (علیه السلام) بر فراز خانه ی ابن ابی معیط ایستاده بودند – و در آنجا شتران نگهداری می شدند – و فرمودند: ای گروه سمسارها، از قسم های زیاد پرهیز کنید، زیرا قسم ها باعث کاهش سود کالا و نابودی بهره (ربح) می شود.»
22889- 2- (3) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ الدِّهْقَانِ عَنْ دُرُسْتَ بْنِ أَبِی مَنْصُورٍ (4) عَنْ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی ع قَالَ: ثَلَاثَةٌ لَا یَنْظُرُ اللَّهُ إِلَیْهِمْ (5) أَحَدُهُمْ رَجُلٌ اتَّخَذَ اللَّهَ بِضَاعَةً لَا یَشْتَرِی إِلَّا بِیَمِینٍ وَ لَا یَبِیعُ إِلَّا بِیَمِینٍ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ مِثْلَهُ (6).
******
ترجمه:
«از درست بن ابی منصور نقل شده است که گفت: امام موسی بن جعفر (علیه السلام) فرمودند: سه نفر هستند که خداوند به آنها نگاه نمی کند. یکی از آنها مردی است که خدا را به عنوان کالا (بضاعة الله) گرفته است، که فقط با قسم راست خریداری می کند و فقط با قسم راست می فروشد.»
22890- 3- (7) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ زَعْلَانَ عَنْ أَبِی إِسْمَاعِیلَ رَفَعَهُ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ
ص: 419
ع أَنَّهُ کَانَ یَقُولُ إِیَّاکُمْ وَ الْحَلْفَ فَإِنَّهُ یُنَفِّقُ السِّلْعَةَ وَ یَمْحَقُ الْبَرَکَةَ.
******
ترجمه:
«از ابو اسماعیل نقل شده است که گفت: امیرالمؤمنین (علیه السلام) می فرمودند: از قسم (حلف) پرهیز کنید، زیرا قسم ها باعث کاهش فروش کالا و نابودی برکت می شود.»
22891- 4- (1) وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ مُرْسَلًا عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع.
******
ترجمه:
مرحوم شیخ بصورت مرسل این روایت را ازحضرت صادق علیه السلام نقل کرده اند .
22892- 5- (2) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص وَیْلٌ لِتُجَّارِ أُمَّتِی مِنْ لَا وَ اللَّهِ وَ بَلَی وَ اللَّهِ وَ وَیْلٌ لِصُنَّاعِ أُمَّتِی مِنَ الْیَوْمَ وَ غَداً.
******
ترجمه:
«محمد بن علی بن حسین نقل کرده است که گفت: رسول الله (صلى الله عليه وآله) فرمودند: وای بر تجار امتم از کسانی که می گویند "نه، به خدا" و "بله، به خدا"، و وای بر صنعتگران امتم از امروز و فردا.»
22893- 6- (3) وَ فِی الْأَمَالِی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْمُخْتَارِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الصَّادِقِ ع قَالَ: إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یُبْغِضُ الْمُنَفِّقَ سِلْعَتَهُ بِالْأَیْمَانِ.
******
ترجمه:
«از حسین بن مختار نقل شده است که گفت: امام ابو عبدالله جعفر بن محمد صادق (علیه السلام) فرمودند: همانا خداوند متعال و بزرگ، کسی را که کالای خود را با قسم های دروغین می فروشد(نابود می کند)، دشمن می دارد.»
22894- 7- (4) الْحَسَنُ الطَّبْرِسِیُّ فِی مَکَارِمِ الْأَخْلَاقِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ اللَّهَ یُبْغِضُ الثَّانِیَ عِطْفَهُ وَ الْمُسْبِلَ إِزَارَهُ وَ الْمُنَفِّقَ سِلْعَتَهُ بِالْأَیْمَانِ.
******
ترجمه:
«حسن طبرسی در مکارم الاخلاق از ابو عبدالله (علیه السلام) نقل کرده است که فرمودند: همانا خداوند دشمن دارد کسانی را که(ازروی تکبر) پشت خود را به طرف دیگران می چرخانند ، کسانی که شلوار خود را تا پایین می آورند (لباس خود را به طور نادرست می پوشند)، و کسانی که کالای خود را با قسم های دروغین می فروشند.»
22895- 8- (5) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص ثَلَاثَةٌ لَا یُکَلِّمُهُمُ اللَّهُ وَ لَا یُزَکِّیهِمْ وَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ الْمُرْخِی ذَیْلَهُ مِنَ الْعَظَمَةِ وَ الْمُزَکِّی سِلْعَتَهُ بِالْکَذِبِ وَ رَجُلٌ اسْتَقْبَلَکَ بِنُورِ صَدْرِهِ فَتَوَارَی وَ قَلْبُهُ مُمْتَلِئٌ غِشّاً.
الْعَیَّاشِیُّ فِی تَفْسِیرِهِ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ
ص: 420
ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص وَ ذَکَرَ مِثْلَهُ (1).
******
ترجمه:
«و از او (امام صادق علیه السلام) از پدرش نقل شده است که گفت: رسول الله (صلى الله عليه وآله) فرمودند: سه نفر هستند که خداوند با آنها سخن نمی گوید، آنها را پاک نمی کند و عذاب دردناکی برای آنهاست:
کسی که لباس خود را از بزرگی (در خودبینی و تکبر) آویزان می کند.
کسی که کالای خود را با دروغ (کذب) خوب جلوه می دهد .
کسی که به سوی تو می آید و با نور صورتش (در ظاهر مهربانی می کند) اما قلبش پر از فریب و دغل است.»
22896- 9- (2) وَ عَنْ أَبِی ذَرٍّ عَنِ النَّبِیِّ ص أَنَّهُ قَالَ: ثَلَاثَةٌ لَا یَنْظُرُ اللَّهُ إِلَیْهِمْ (3) یَوْمَ الْقِیَامَةِ- وَ لَا یُزَکِّیهِمْ وَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ قُلْتُ مَنْ هُمْ خَابُوا وَ خَسِرُوا قَالَ الْمُسْبِلُ إِزَارَهُ خُیَلَاءَ وَ الْمَنَّانُ وَ الْمُنَفِّقُ سِلْعَتَهُ بِالْحَلْفِ الْکَاذِبِ أَعَادَهَا ثَلَاثاً.
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ هُنَا (4) وَ فِی الْأَیْمَانِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ (5).
******
ترجمه:
«و از او (امام صادق علیه السلام) از پدرش نقل شده است که گفت: رسول خدا (صلى الله علیه وآله) فرمودند: سه نفر هستند که خداوند با آنان سخن نمی گوید، آنها را پاک نمی کند و برایشان عذابی دردناک است:
کسی که لباس خود را از روی تکبر و خودبزرگ بینی (به زمین) می کشد.
کسی که کالای خود را با دروغ ستایش می کند (تا بفروشد).
کسی که در ظاهر با روی گشاده و محبت نزد تو می آید، اما در دلش پر از فریب و دغل است.»
(6) 26 بَابُ کَرَاهَةِ الْبَیْعِ بِرِبْحِ الدِّینَارِ دِینَاراً فَصَاعِداً وَ الْحَلْفِ عَلَیْهِ وَ عَدَمِ تَحْرِیمِهِ
******
ترجمه:
22897- 1- (7) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ النَّضْرِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الْفَزَارِیِّ قَالَ: دَعَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَوْلًی یُقَالُ لَهُ مُصَادِفٌ- فَأَعْطَاهُ أَلْفَ دِینَارٍ وَ قَالَ لَهُ تَجَهَّزْ حَتَّی تَخْرُجَ إِلَی مِصْرَ- فَإِنَّ عِیَالِی قَدْ کَثُرُوا قَالَ فَتَجَهَّزَ بِمَتَاعٍ وَ خَرَجَ مَعَ التُّجَّارِ إِلَی مِصْرَ- فَلَمَّا دَنَوْا مِنْ مِصْرَ- اسْتَقْبَلَتْهُمْ قَافِلَةٌ خَارِجَةٌ مِنْ مِصْرَ- فَسَأَلُوهُمْ عَنِ الْمَتَاعِ الَّذِی مَعَهُمْ مَا حَالُهُ فِی الْمَدِینَةِ وَ کَانَ مَتَاعَ الْعَامَّةِ فَأَخْبَرُوهُمْ أَنَّهُ لَیْسَ بِمِصْرَ مِنْهُ شَیْ ءٌ فَتَحَالَفُوا وَ تَعَاقَدُوا عَلَی أَنْ لَا یَنْقُصُوا
ص: 421
مَتَاعَهُمْ مِنْ رِبْحِ الدِّینَارِ دِینَاراً فَلَمَّا قَبَضُوا أَمْوَالَهُمُ انْصَرَفُوا إِلَی الْمَدِینَةِ- فَدَخَلَ مُصَادِفٌ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع- وَ مَعَهُ کِیسَانِ کُلَّ وَاحِدٍ أَلْفُ دِینَارٍ فَقَالَ جُعِلْتُ فِدَاکَ هَذَا رَأْسُ الْمَالِ وَ هَذَا الْآخَرُ رِبْحٌ فَقَالَ إِنَّ هَذَا الرِّبْحَ کَثِیرٌ وَ لَکِنْ مَا صَنَعْتُمْ فِی الْمَتَاعِ فَحَدَّثَهُ کَیْفَ صَنَعُوا وَ کَیْفَ تَحَالَفُوا فَقَالَ سُبْحَانَ اللَّهِ تَحْلِفُونَ عَلَی قَوْمٍ مُسْلِمِینَ أَنْ لَا تَبِیعُوهُمْ إِلَّا بِرِبْحِ الدِّینَارِ دِینَاراً ثُمَّ أَخَذَ أَحَدَ الْکِیسَیْنِ وَ قَالَ هَذَا رَأْسُ مَالِی وَ لَا حَاجَةَ لَنَا فِی هَذَا الرِّبْحِ ثُمَّ قَالَ یَا مُصَادِفُ- مُجَالَدَةُ السُّیُوفِ أَهْوَنُ مِنْ طَلَبِ الْحَلَالِ.
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (1).
******
ترجمه:
ابوجعفر فزاری می گوید: امام صادق (علیه السلام) غلامی داشت که او را مصادف می نامیدند. امام (علیه السلام) او را فراخواند و هزار دینار به او داد و فرمود: «آماده شو تا به مصر بروی، زیرا عیال من زیاد شده اند.»
مصادف با کالاهایی خود را مجهز کرد و همراه با تاجران به سوی مصر حرکت کرد. هنگامی که به نزدیکی مصر رسیدند، قافله ای که از مصر بازمی گشت به استقبالشان آمد. از آن ها درباره کالایی که همراه داشتند و وضعیت آن در شهر مصر پرسیدند. آن ها گفتند: «در مصر از این کالا چیزی نیست.»
تاجران با هم توافق کردند و سوگند یاد کردند که قیمت کالاهای خود را از سود هر دینار، یک دینار کمتر نفروشند. پس از آنکه پول خود را گرفتند، به مدینه بازگشتند.
مصادف نزد امام صادق (علیه السلام) رفت و دو کیسه به همراه داشت که در هر کدام هزار دینار بود. او گفت: «فدایت شوم، این یکی اصل سرمایه است و این دیگری سود است.» امام فرمود: «این سود بسیار زیاد است. اما درباره کالایتان چه کردید؟» مصادف ماجرا را برای امام تعریف کرد و توضیح داد که چگونه سوگند یاد کرده و توافق کرده اند.
امام صادق (علیه السلام) فرمود: «سبحان الله! آیا بر مسلمانان سوگند یاد می کنید که چیزی به آنان نفروشید مگر با سود یک دینار به ازای هر دینار؟» سپس یکی از کیسه ها را گرفت و فرمود: «این سرمایه من است و ما نیازی به این سود نداریم.»
سپس فرمود: «ای مصادف! جنگیدن با شمشیرها آسان تر از طلب حلال است.»
22898- 2- (2) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ: فِی تُجَّارٍ قَدِمُوا أَرْضاً (فَاشْتَرَکُوا فِی الْبَیْعِ) (3) عَلَی أَنْ لَا یَبِیعُوا بَیْعَهُمْ إِلَّا بِمَا أَحَبُّوا قَالَ لَا بَأْسَ بِذَلِکَ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ النَّضْرِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع نَحْوَهُ (4).
******
ترجمه:
از عبدالله بن سلیمان از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است که فرمود: درباره گروهی از تاجران که وارد سرزمینی شدند و در فروش مشارکت کردند (و توافق نمودند) که کالای خود را تنها به قیمتی که می پسندند بفروشند، امام (علیه السلام) فرمود: «در این کار اشکالی نیست.»
22899- 3- (5) الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ الْعَسْکَرِیُّ ع فِی تَفْسِیرِهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ ع أَنَّ رَجُلًا سَأَلَهُ مِائَتَیْ دِرْهَمٍ یَجْعَلُهَا فِی بِضَاعَةٍ یَتَعَیَّشُ بِهَا إِلَی أَنْ قَالَ فَقَالَ ع أَعْطُوهُ أَلْفَیْ دِرْهَمٍ وَ قَالَ اصْرِفْهَا فِی کَذَا یَعْنِی الْعَفْصَ فَإِنَّهُ مَتَاعٌ یَابِسٌ
ص: 422
وَ یَسْتَقْبِلُ بَعْدَ مَا أَدْبَرَ فَانْتَظِرْ بِهِ سَنَةً وَ اخْتَلِفْ إِلَی دَارِنَا وَ خُذِ الْأُجَرَاءَ فِی کُلِّ یَوْمٍ فَلَمَّا تَمَّتْ لَهُ سَنَةٌ وَ إِذَا قَدْ زَادَ فِی ثَمَنِ الْعَفْصِ لِلْوَاحِدِ خَمْسَةَ عَشَرَ فَبَاعَ مَا کَانَ اشْتَرَی بِأَلْفَیْ دِرْهَمٍ بِثَلَاثِینَ أَلْفَ دِرْهَمٍ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی رِبْحِ الدِّرْهَمِ عَشَرَةً فِی الزَّکَاةِ فِی حَدِیثِ الصَّدَقَةِ بِشَیْ ءٍ مِنَ الْمَالِ عِنْدَ الْخَوْفِ عَلَیْهِ (1) وَ عَلَی رِبْحِ الدِّرْهَمِ دِرْهَماً فِی حَدِیثِ مُبَادَرَةِ التَّاجِرِ إِلَی الصَّلَاةِ (2) وَ غَیْرِ ذَلِکَ (3) وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی اسْتِحْبَابِ الرِّفْقِ بِالْمُؤْمِنِ فِی الرِّبْحِ وَ تَرْکِهِ بِالْکُلِّیَّةِ (4).
******
ترجمه:
حسن بن علی عسکری (علیه السلام) در تفسیر خود از پدرانش، از موسی بن جعفر (علیه السلام) نقل کرده است که فرمود: مردی از امام درخواست 200 درهم کرد تا آن را در خریدوفروش سرمایه گذاری کند و از آن زندگی بگذراند. امام فرمود: «به او 2000 درهم بدهید» و فرمود: «آن را در فلان کالا (عفص) صرف کن؛ زیرا این کالا خشک و ماندگار است و پس از کسادی بازارش، دوباره تقاضا خواهد داشت. پس یک سال منتظر بمان و در این مدت به خانه ما رفت وآمد کن و کارگرانی برای انجام امور استخدام نما.»
پس از اینکه یک سال گذشت، قیمت هر واحد از آن کالا 15 برابر شد. او کالایی را که با 2000 درهم خریده بود، به قیمت 30,000 درهم فروخت.
می گویم:
و پیش تر آنچه دلالت می کند بر سود درهمی ده برابر در زکات، در حدیث صدقه با چیزی از مال هنگام ترس بر آن ذکر شده است، و همچنین بر سود درهمی یک درهم در حدیث شتاب تاجر به نماز و غیر آن اشاره شد. و پیش تر آنچه دلالت می کند بر استحباب مدارا با مؤمن در سود و ترک سود به طور کامل آمده است.
(5) 27 بَابُ تَحْرِیمِ الِاحْتِکَارِ عِنْدَ ضَرُورَةِ الْمُسْلِمِینَ وَ مَا یَثْبُتُ فِیهِ وَحْدَهُ
******
ترجمه:
22900- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْحُکْرَةُ فِی الْخِصْبِ أَرْبَعُونَ یَوْماً وَ فِی الشِّدَّةِ وَ الْبَلَاءِ ثَلَاثَةُ أَیَّامٍ فَمَا زَادَ عَلَی الْأَرْبَعِینَ یَوْماً فِی الْخِصْبِ فَصَاحِبُهُ مَلْعُونٌ وَ مَا زَادَ عَلَی ثَلَاثَةِ أَیَّامٍ فِی الْعُسْرَةِ فَصَاحِبُهُ مَلْعُونٌ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ السَّکُونِیِّ (7)
ص: 423
أَقُولُ: هَذَا التَّحْدِیدُ مَحْمُولٌ عَلَی عَدَمِ حُصُولِ الضَّرُورَةِ فِی أَقَلَّ مِنَ الْمُدَّةِ الْمَذْکُورَةِ لِمَا یَأْتِی (1).
******
ترجمه:
از سکونی از امام صادق (علیه السلام) روایت شده است که فرمودند:
احتکار (کالای مورد نیاز) در زمان فراوانی (نعمت) چهل روز است، و در سختی و بلا سه روز. پس هر چه بیش از چهل روز در زمان فراوانی باشد، صاحب آن ملعون است و هر چه بیش از سه روز در زمان سختی باشد، صاحب آن ملعون است
(می گویم):
این تعیین مدت زمانی بر اساس حالتی است که نیازی ضروری (به آن کالا) در مدتی کمتر از مدت ذکر شده پیش نیاید.
22901- 2- (2) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ یَحْتَکِرُ الطَّعَامَ وَ یَتَرَبَّصُ بِهِ هَلْ یَصْلُحُ (3) ذَلِکَ قَالَ إِنْ کَانَ الطَّعَامُ کَثِیراً یَسَعُ النَّاسَ فَلَا بَأْسَ بِهِ وَ إِنْ کَانَ الطَّعَامُ قَلِیلًا لَا یَسَعُ النَّاسَ فَإِنَّهُ یُکْرَهُ أَنْ یَحْتَکِرَ الطَّعَامَ وَ یَتْرُکَ النَّاسَ لَیْسَ لَهُمْ طَعَامٌ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ (4)
وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ أَقُولُ: الْکَرَاهَةُ هُنَا مَحْمُولَةٌ عَلَی التَّحْرِیمِ لِمَا مَضَی (5) وَ یَأْتِی (6).
******
ترجمه:
از حلبی از امام صادق (ع) نقل شده است: از ایشان درباره مردی که غذا را احتکار کرده و منتظر گران شدن آن می ماند، پرسیدم، آیا این کار شایسته است؟ فرمودند: اگر غذا به قدری زیاد باشد که مردم را کفایت کند، اشکالی ندارد؛ اما اگر غذا کم باشد و مردم را کفایت نکند، ناپسند است که غذا را احتکار کرده و مردم را بدون غذا بگذارد.
22902- 3- (7) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ ابْنِ الْقَدَّاحِ (8) عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص الْجَالِبُ مَرْزُوقٌ وَ الْمُحْتَکِرُ مَلْعُونٌ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (9) وَ کَذَا فِی التَّوْحِیدِ (10)
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ مِثْلَهُ (11).
******
ترجمه:
از ابن قداح از امام صادق (ع) نقل شده است که پیامبر خدا (ص) فرمودند: کسی که کالا بیاورد، روزی داده می شود و کسی که احتکار کند، لعنت شده است.
ص: 424
22903- 4- (1) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ غِیَاثٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَیْسَ الْحُکْرَةُ إِلَّا فِی الْحِنْطَةِ وَ الشَّعِیرِ وَ التَّمْرِ وَ الزَّبِیبِ وَ السَّمْنِ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ غِیَاثِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ ع مِثْلَهُ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ وَ الزَّبِیبِ وَ السَّمْنِ وَ الزَّیْتِ (2).
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ مِثْلَهُ (3).
******
ترجمه:
از غیاث از امام صادق (ع) نقل شده است: احتکار فقط در گندم، جو، خرما، کشمش و روغن است.
22904- 5- (4) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ ثُوَیْرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا أَصَابَتْکُمْ مَجَاعَةٌ فَاعْتَنُوا بِالزَّبِیبِ.
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ بَزِیعٍ عَنِ الْخَیْبَرِیِّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ ثُوَیْرٍ مِثْلَهُ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ فَاعْتَنُوا (5) بِالزَّبِیبِ (6)
******
ترجمه:
از حسین بن ثویر از امام صادق (ع) نقل شده است: هنگامی که دچار قحطی شدید، به کشمش توجه کنید.
22905- 6- (7) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ فِی الْمَجَالِسِ وَ الْأَخْبَارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عُبْدُونٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الزُّبَیْرِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ رِزْقٍ عَنْ أَبِی مَرْیَمَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص أَیُّمَا رَجُلٍ اشْتَرَی طَعَاماً فَکَبَسَهُ أَرْبَعِینَ صَبَاحاً یُرِیدُ بِهِ غَلَاءَ الْمُسْلِمِینَ ثُمَّ بَاعَهُ فَتَصَدَّقَ بِثَمَنِهِ لَمْ یَکُنْ کَفَّارَةً لِمَا صَنَعَ.
******
ترجمه:
از ابومریم از امام باقر (ع) نقل شده است که پیامبر خدا (ص) فرمودند: هر مردی که غذایی بخرد و آن را چهل روز نگه دارد به قصد گران شدن بر مسلمانان، سپس آن را بفروشد و پولش را هم صدقه دهد، این کار کفاره آنچه انجام داده است نخواهد بود.
ص: 425
22906- 7- (1) عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنِ السِّنْدِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی الْبَخْتَرِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ أَنَّ عَلِیّاً ع کَانَ یَنْهَی عَنِ الْحُکْرَةِ فِی الْأَمْصَارِ فَقَالَ لَیْسَ الْحُکْرَةُ إِلَّا فِی الْحِنْطَةِ وَ الشَّعِیرِ وَ التَّمْرِ وَ الزَّبِیبِ وَ السَّمْنِ.
******
ترجمه:
از ابی البختری از امام صادق (ع) از پدرشان نقل شده است که علی (ع) از احتکار در شهرها نهی می کردند و فرمودند: احتکار فقط در گندم، جو، خرما، کشمش و روغن است.
22907- 8- (2) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لَا یَحْتَکِرُ الطَّعَامَ إِلَّا خَاطِئٌ.
******
ترجمه:
محمد بن علی بن حسین نقل کرده است که پیامبر خدا (ص) فرمودند: هیچ کس غذا را احتکار نمی کند مگر آنکه خطاکار باشد.
22908- 9- (3) قَالَ: وَ نَهَی أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع عَنِ الْحُکْرَةِ فِی الْأَمْصَارِ.
******
ترجمه:
علی (ع) از احتکار در شهرها نهی می کردند
22909- 10- (4) وَ فِی الْخِصَالِ عَنْ حَمْزَةَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْعَلَوِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ عَنِ النَّبِیِّ ص قَالَ: الْحُکْرَةُ فِی سِتَّةِ أَشْیَاءَ فِی الْحِنْطَةِ وَ الشَّعِیرِ وَ التَّمْرِ وَ الزَّیْتِ وَ السَّمْنِ وَ الزَّبِیبِ.
******
ترجمه:
از سکونی از امام صادق (ع) از پدرانشان از پیامبر (ص) نقل شده است که فرمودند: احتکار در شش چیز است: گندم، جو، خرما، روغن، روغن حیوانی و کشمش.
22910- 11- (5) وَرَّامُ بْنُ أَبِی فِرَاسٍ فِی کِتَابِهِ عَنِ النَّبِیِّ ص عَنْ جَبْرَئِیلَ ع قَالَ اطَّلَعْتُ فِی النَّارِ- فَرَأَیْتُ وَادِیاً فِی جَهَنَّمَ یَغْلِی فَقُلْتُ یَا مَالِکُ لِمَنْ هَذَا فَقَالَ لِثَلَاثَةٍ الْمُحْتَکِرِینَ وَ الْمُدْمِنِینَ الْخَمْرَ وَ الْقَوَّادِینَ.
******
ترجمه:
ورام بن أبی فراس در کتاب خود از پیامبر (ص) از جبرئیل (ع) نقل کرده است که فرمود: به دوزخ نگاهی انداختم و در آن دره ای دیدم که می جوشید. گفتم: ای مالک، این برای چه کسانی است؟ گفت: برای سه گروه: احتکارکنندگان، شراب خواران همیشگی، و دلالان فساد.
22911- 12- (6) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَیُّوبَ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ أَبِی زِیَادٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ
ص: 426
ع عَنْ أَبِیهِ قَالَ (1)
لَا یَحْتَکِرُ الطَّعَامَ إِلَّا خَاطِئٌ.
******
ترجمه:
از اسماعیل بن ابی زیاد از امام صادق (ع) از پدرشان نقل شده است که فرمودند: هیچ کس غذا را احتکار نمی کند مگر آنکه خطاکار باشد.
22912- 13- (2) مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ الرَّضِیُّ فِی نَهْجِ الْبَلَاغَةِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع فِی کِتَابِهِ إِلَی مَالِکٍ الْأَشْتَرِ قَالَ فَامْنَعْ مِنَ الِاحْتِکَارِ فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص مَنَعَ مِنْهُ وَ لْیَکُنِ الْبَیْعُ بَیْعاً سَمْحاً بِمَوَازِینِ عَدْلٍ وَاسِعاً (3) لَا یُجْحَفُ بِالْفَرِیقَیْنِ مِنَ الْبَائِعِ وَ الْمُبْتَاعِ فَمَنْ قَارَفَ حُکْرَةً بَعْدَ نَهْیِکَ إِیَّاهُ فَنَکِّلْ وَ عَاقِبْ (4) فِی غَیْرِ إِسْرَافٍ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (5) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (6).
******
ترجمه:
محمد بن حسین رضی در نهج البلاغه از امیرالمؤمنین (ع) در نامه ای به مالک اشتر نقل کرده است که فرمودند: از احتکار جلوگیری کن، زیرا رسول خدا (ص) از آن نهی کرده اند. و باید فروش به صورت آسان و با ترازوهای عادلانه انجام شود که به هیچ کدام از طرفین فروشنده و خریدار ظلم نشود. پس هر کس بعد از نهی تو از احتکار، به آن اقدام کند، او را تنبیه و مجازات کن بدون افراط.
22913- 1- (8) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سُئِلَ عَنِ الْحُکْرَةِ فَقَالَ إِنَّمَا الْحُکْرَةُ أَنْ تَشْتَرِیَ طَعَاماً وَ لَیْسَ فِی الْمِصْرِ غَیْرُهُ فَتَحْتَکِرَهُ فَإِنْ کَانَ فِی الْمِصْرِ طَعَامٌ أَوْ مَتَاعٌ (9) غَیْرُهُ فَلَا بَأْسَ أَنْ تَلْتَمِسَ بِسِلْعَتِکَ الْفَضْلَ.
وَ فِی کِتَابِ التَّوْحِیدِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ وَ عَبْدِ اللَّهِ ابْنَیْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ
ص: 427
عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ عَلِیٍّ الْحَلَبِیِّ (1) عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع مِثْلَهُ (2).
******
ترجمه:
از حلبی از امام صادق (ع) نقل شده است که از ایشان درباره احتکار سوال شد. فرمودند: احتکار زمانی است که غذایی بخری و در شهری جز آن غذا نباشد، سپس آن را احتکار کنی. اما اگر در آن شهر غذای دیگری یا کالای دیگری باشد، هیچ اشکالی ندارد که با کالای خود سود بیشتری جلب کنی.
22914- 2- (3) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ نَحْوَهُ وَ زَادَ قَالَ وَ سَأَلْتُهُ عَنِ الزَّیْتِ (4) فَقَالَ إِذَا کَانَ عِنْدَ غَیْرِکَ فَلَا بَأْسَ بِإِمْسَاکِهِ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ مِثْلَهُ مَعَ الزِّیَادَةِ (5).
******
ترجمه:
از حماد نقل شده است که مشابه روایت قبلی را نقل کرد، و اضافه کرد که از امام صادق (ع) درباره روغن سوال کردم، فرمودند: اگر روغن در دست دیگران باشد، هیچ اشکالی ندارد که آن را نگه داری.
22915- 3- (6) وَ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ أَبِی الْفَضْلِ سَالِمٍ الْحَنَّاطِ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَا عَمَلُکَ قُلْتُ حَنَّاطٌ وَ رُبَّمَا قَدِمْتُ عَلَی نَفَاقٍ وَ رُبَّمَا قَدِمْتُ عَلَی کَسَادٍ فَحَبَسْتُ قَالَ فَمَا یَقُولُ مَنْ قِبَلَکَ فِیهِ قُلْتُ یَقُولُونَ مُحْتَکِرٌ فَقَالَ یَبِیعُهُ أَحَدٌ غَیْرُکَ قُلْتُ مَا أَبِیعُ أَنَا مِنْ أَلْفِ جُزْءٍ جُزْءاً قَالَ لَا بَأْسَ إِنَّمَا کَانَ ذَلِکَ رَجُلٌ مِنْ قُرَیْشٍ- یُقَالُ لَهُ حَکِیمُ بْنُ حِزَامٍ- وَ کَانَ إِذَا دَخَلَ الطَّعَامُ الْمَدِینَةَ اشْتَرَاهُ کُلَّهُ فَمَرَّ عَلَیْهِ النَّبِیُّ ص فَقَالَ یَا حَکِیمَ بْنَ حِزَامٍ إِیَّاکَ أَنْ تَحْتَکِرَ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ (7)
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ سَلَمَةَ الْحَنَّاطِ (8)
ص: 428
وَ رَوَاهُ فِی التَّوْحِیدِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی نَحْوَهُ (1) أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (2).
******
ترجمه:
از ابو الفضلم سالم حنّاط نقل شده است که به امام صادق (ع) گفت: «چه کار می کنی؟» گفتم: «حنّاط هستم و گاهی به نفع خودم کالا می آورم و گاهی دچار کسادی می شوم و کالا را نگه می دارم.» امام (ع) پرسیدند: «چه می گویند کسانی که از طرف تو خبر دارند؟» گفتم: «می گویند احتکار می کنم.» حضرت پرسیدند: «آیا کسی غیر از تو آن کالا را می فروشد؟» گفتم: «من نمی توانم از هزار قسمت، یک قسمت را بفروشم.» حضرت فرمودند: «هیچ اشکالی ندارد. این کار در گذشته توسط مردی از قریش به نام حکیم بن حزام انجام می شد. او وقتی که غذا وارد مدینه می شد، تمام آن را می خرید. روزی پیامبر (ص) از کنار او گذشت و فرمود: ای حکیم بن حزام، از احتکار پرهیز کن.»
(3) 29 بَابُ وُجُوبِ الْبَیْعِ عَلَی الْمُحْتَکِرِ عِنْدَ ضَرُورَةِ النَّاسِ وَ أَنَّهُ یُلْزَمُ بِهِ
******
ترجمه:
22916- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ حُذَیْفَةَ بْنِ مَنْصُورٍ (5) عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: نَفِدَ (6) الطَّعَامُ عَلَی عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ ص- فَأَتَاهُ الْمُسْلِمُونَ فَقَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ قَدْ نَفِدَ الطَّعَامُ وَ لَمْ یَبْقَ مِنْهُ شَیْ ءٌ إِلَّا عِنْدَ فُلَانٍ فَمُرْهُ بِبَیْعِهِ قَالَ فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَی عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ یَا فُلَانُ إِنَّ الْمُسْلِمِینَ ذَکَرُوا أَنَّ الطَّعَامَ قَدْ نَفِدَ إِلَّا شَیْ ءٌ (7) عِنْدَکَ فَأَخْرِجْهُ وَ بِعْهُ کَیْفَ شِئْتَ وَ لَا تَحْبِسْهُ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ فُقِدَ مَکَانَ نَفِدَ فِی الْمَوَاضِعِ (8).
ص: 429
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (1) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (2).
******
ترجمه:
از حذیفه بن منصور از امام صادق (ع) نقل شده است: در زمان رسول خدا (ص) غذا کمیاب شد. مسلمانان نزد ایشان آمدند و گفتند: «ای رسول خدا، غذا تمام شده و چیزی از آن باقی نمانده مگر نزد فلانی. او را امر کنید که آن را بفروشد.» پس پیامبر (ص) حمد و ثنای الهی را به جا آوردند و سپس فرمودند: «ای فلانی، مسلمانان گفتند که غذا تمام شده و تنها چیزی نزد تو باقی مانده است. پس آن را بیرون آور و به هر شکلی که می خواهی بفروش، اما آن را نگه مدار.»
(3) 30 بَابُ أَنَّ الْمُحْتَکِرَ إِذَا أُلْزِمَ بِالْبَیْعِ لَا یَجُوزُ أَنْ یُسَعَّرَ عَلَیْهِ
******
ترجمه:
22917- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ وُهَیْبٍ (5) عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ ضَمْرَةَ (6) عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ ع أَنَّهُ قَالَ: رَفَعَ الْحَدِیثَ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ ص أَنَّهُ مَرَّ بِالْمُحْتَکِرِینَ فَأَمَرَ بِحُکْرَتِهِمْ أَنْ تُخْرَجَ إِلَی بُطُونِ الْأَسْوَاقِ وَ حَیْثُ تَنْظُرُ الْأَبْصَارُ إِلَیْهَا فَقِیلَ لِرَسُولِ اللَّهِ ص لَوْ قَوَّمْتَ عَلَیْهِمْ فَغَضِبَ رَسُولُ اللَّهِ ص- حَتَّی عُرِفَ الْغَضَبُ فِی وَجْهِهِ فَقَالَ أَنَا أُقَوِّمُ عَلَیْهِمْ إِنَّمَا السِّعْرُ إِلَی اللَّهِ یَرْفَعُهُ إِذَا شَاءَ وَ یَخْفِضُهُ إِذَا شَاءَ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (7)
وَ رَوَاهُ فِی کِتَابِ التَّوْحِیدِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ زِیَادِ بْنِ جَعْفَرٍ الْهَمَذَانِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ غِیَاثِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ مِثْلَهُ (8).
******
ترجمه:
از حسین بن عبیدالله بن ضمره از پدرش از جدش از علی بن ابی طالب (ع) نقل شده است که فرمود: حدیث به پیامبر (ص) رسید که از کنار محتکران گذشتند و دستور دادند که احتکارشان را به بازارها آورده و در معرض دید مردم قرار دهند. به پیامبر (ص) گفته شد: «ای کاش قیمت گذاری می کردید.» پیامبر (ص) خشمگین شدند تا جایی که خشم در چهره ایشان نمایان شد و فرمودند: «آیا من قیمت گذاری کنم؟ قیمت به دست خداست؛ هرگاه بخواهد آن را بالا می برد و هرگاه بخواهد آن را پایین می آورد.»
ص: 430
22918- 2- (1) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: قِیلَ لِلنَّبِیِّ ص لَوْ سَعَّرْتَ لَنَا سِعْراً فَإِنَّ الْأَسْعَارَ تَزِیدُ وَ تَنْقُصُ فَقَالَ ص مَا کُنْتُ لِأَلْقَی اللَّهَ بِبِدْعَةٍ لَمْ یُحَدِّثْ إِلَیَّ فِیهَا شَیْئاً فَدَعُوا عِبَادَ اللَّهِ یَأْکُلْ بَعْضُهُمْ مِنْ بَعْضٍ وَ إِذَا اسْتُنْصِحْتُمْ فَانْصَحُوا.
وَ رَوَاهُ فِی التَّوْحِیدِ مُرْسَلًا إِلَی قَوْلِهِ مِنْ بَعْضٍ (2).
******
ترجمه:
محمد بن علی بن حسین نقل کرده است: به پیامبر (ص) گفته شد: «ای کاش برای ما قیمت گذاری می کردید، زیرا قیمت ها افزایش و کاهش می یابد.» پیامبر (ص) فرمودند: «من نمی توانم با بدعتی که خداوند درباره آن چیزی به من نفرموده است، خدا را ملاقات کنم. بندگان خدا را به حال خود بگذارید تا برخی از آنان از برخی دیگر [در بازار] سود ببرند. و اگر از شما درخواست مشورت شد، خیرخواهی کنید.»
22919- 3- (3) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ ع قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَکَّلَ بِالسِّعْرِ مَلَکاً یُدَبِّرُهُ بِأَمْرِهِ.
وَ رَوَاهُ فِی التَّوْحِیدِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ (4) عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَیُّوبَ بْنِ نُوحٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ مِثْلَهُ.
******
ترجمه:
از ابوحمزه ثمالی از امام علی بن الحسین (ع) نقل شده است که فرمودند: خداوند عزوجل فرشته ای را مأمور قیمت گذاری کرده است که آن را به فرمان او تدبیر می کند.
22920- 4- (5) وَ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ قَالَ: ذُکِرَ عِنْدَ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ ع غَلَاءُ السِّعْرِ فَقَالَ وَ مَا عَلَیَّ مِنْ غَلَائِهِ إِنْ غَلَا فَهُوَ عَلَیْهِ وَ إِنْ رَخُصَ فَهُوَ عَلَیْهِ.
وَ رَوَاهُ فِی التَّوْحِیدِ (6)
کَالَّذِی قَبْلَهُ.
******
ترجمه:
از ابوحمزه ثمالی نقل شده است که نزد امام علی بن الحسین (ع) از گران شدن قیمت ها سخن به میان آمد. حضرت فرمودند: «چه ارتباطی به من دارد که قیمت ها گران شود؟ اگر گران شود، به عهده اوست و اگر ارزان شود، باز هم به عهده اوست.»
22921- 5- (7) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَسْلَمَ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَکَّلَ بِالسِّعْرِ مَلَکاً فَلَنْ یَغْلُوَ مِنْ
ص: 431
قِلَّةٍ وَ لَنْ (1) یَرْخُصَ مِنْ کَثْرَةٍ.
******
ترجمه:
از محمد بن اسلم از فردی که او نام برده، از امام صادق (ع) نقل شده است که فرمودند: «خداوند عزوجل فرشته ای را مأمور قیمت گذاری کرده است؛ بنابراین، قیمت به علت کمیابی گران نمی شود و به علت فراوانی ارزان نمی گردد.»
22922- 6- (2) وَ بِالْإِسْنَادِ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ اللَّهَ وَکَّلَ بِالْأَسْعَارِ مَلَکاً یُدَبِّرُهَا.
******
ترجمه:
از یعقوب بن یزید از فردی که او ذکر کرده است، از امام صادق (ع) نقل شده که فرمودند: «خداوند فرشته ای را مأمور قیمت گذاری کرده است که آن را تدبیر می کند.»
22923- 7- (3) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ سَعْدٍ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَمَّا صَارَتِ الْأَشْیَاءُ لِیُوسُفَ بْنِ یَعْقُوبَ ع- جَعَلَ الطَّعَامَ فِی بُیُوتٍ وَ أَمَرَ بَعْضَ وُکَلَائِهِ یَبِیعُ فَکَانَ یَقُولُ بِعْ بِکَذَا وَ کَذَا وَ السِّعْرُ قَائِمٌ فَلَمَّا عَلِمَ أَنَّهُ یَزِیدُ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ کَرِهَ أَنْ یَجْرِیَ الْغَلَاءُ عَلَی لِسَانِهِ فَقَالَ لَهُ اذْهَبْ فَبِعْ وَ لَمْ یُسَمِّ لَهُ سِعْراً فَذَهَبَ الْوَکِیلُ غَیْرَ بَعِیدٍ ثُمَّ رَجَعَ إِلَیْهِ فَقَالَ لَهُ اذْهَبْ فَبِعْ وَ کَرِهَ أَنْ یَجْرِیَ الْغَلَاءُ عَلَی لِسَانِهِ فَذَهَبَ الْوَکِیلُ فَجَاءَ أَوَّلُ مَنِ اکْتَالَ فَلَمَّا بَلَغَ دُونَ مَا کَانَ بِالْأَمْسِ بِمِکْیَالٍ قَالَ الْمُشْتَرِی حَسْبُکَ إِنَّمَا أَرَدْتُ بِکَذَا وَ کَذَا فَعَلِمَ الْوَکِیلُ أَنَّهُ قَدْ غَلَا بِمِکْیَالٍ ثُمَّ جَاءَ آخَرُ فَقَالَ لَهُ کِلْ لِی فَکَالَ فَلَمَّا بَلَغَ دُونَ الَّذِی کَالَ لِلْأَوَّلِ بِمِکْیَالٍ قَالَ لَهُ الْمُشْتَرِی حَسْبُکَ إِنَّمَا أَرَدْتُ بِکَذَا وَ کَذَا فَعَلِمَ الْوَکِیلُ أَنَّهُ قَدْ غَلَا بِمِکْیَالٍ حَتَّی صَارَ إِلَی وَاحِدٍ بِوَاحِدٍ.
******
ترجمه:
از سعد از مردی از امام صادق (ع) نقل شده که فرمودند:
هنگامی که امور به دست یوسف بن یعقوب (ع) افتاد، او غذا را در انبارهایی ذخیره کرد و به برخی از نمایندگان خود دستور داد که آن را بفروشند. او به آنها می گفت: «به فلان قیمت بفروشید» درحالی که قیمت ثابت بود. وقتی متوجه شد که قیمت در آن روز افزایش می یابد، خوش نداشت که گران شدن قیمت به نام او تمام شود. پس به نماینده خود گفت: «برو و بفروش» بدون اینکه قیمتی مشخص کند.
نماینده رفت و پس از مدت کوتاهی بازگشت. یوسف دوباره به او گفت: «برو و بفروش» و از تعیین قیمت خودداری کرد. نماینده رفت و نخستین خریدار آمد. وقتی اندازه گیری به مقداری کمتر از روز قبل رسید، خریدار گفت: «کافی است، من فقط به این مقدار نیاز دارم.» نماینده فهمید که قیمت به اندازه ای افزایش یافته که خریداران فقط مقداری کمتر از روز قبل می خرند.
سپس خریدار دیگری آمد و درخواست اندازه گیری کرد. این بار نیز وقتی اندازه به کمتر از مقدار قبلی رسید، خریدار گفت: «کافی است، من فقط این مقدار می خواستم.» نماینده دریافت که قیمت به مرور به قدری افزایش یافته که سرانجام به نقطه ای رسید که معادل یک واحد با یک واحد مبادله می شد.
22924- 8- (4) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مَعْرُوفٍ عَنِ الْحَجَّالِ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ ع قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَکَّلَ بِالسِّعْرِ مَلَکاً یُدَبِّرُهُ بِأَمْرِهِ.
******
ترجمه:
این روایت از ابوحمزه ثمالی از امام زین العابدین (ع) نقل شده است که فرمودند:
«همانا خداوند عز و جل فرشته ای را به قیمت ها گماشته است که آن ها را به فرمان او تدبیر می کند.»
ص: 432
22925- 9- (1) الْعَیَّاشِیُّ فِی تَفْسِیرِهِ عَنْ حَفْصِ بْنِ غِیَاثٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: کَانَ سِنِینُ یُوسُفَ الْغَلَاءَ الَّذِی أَصَابَ النَّاسَ وَ لَمْ یَتَمَنَّ الْغَلَاءَ لِأَحَدٍ قَطُّ قَالَ فَأَتَاهُ التُّجَّارُ فَقَالُوا بِعْنَا فَقَالَ اشْتَرُوا فَقَالُوا نَأْخُذُ کَذَا بِکَذَا فَقَالَ خُذُوا وَ أَمَرَ فَکَالُوهُمْ فَحَمَلُوا وَ مَضَوْا حَتَّی دَخَلُوا الْمَدِینَةَ فَلَقِیَهُمْ قَوْمٌ تُجَّارٌ فَقَالُوا کَیْفَ أَخَذْتُمْ قَالُوا کَذَا بِکَذَا وَ أَضْعَفُوا الثَّمَنَ قَالَ فَقَدِمَ أُولَئِکَ عَلَی یُوسُفَ- فَقَالُوا بِعْنَا قَالَ اشْتَرُوا (2) قَالُوا بِعْنَا کَمَا بِعْتَ کَذَا بِکَذَا فَقَالَ مَا هُوَ کَمَا یَقُولُونَ وَ لَکِنْ خُذُوا فَأَخَذُوا ثُمَّ مَضَوْا حَتَّی دَخَلُوا الْمَدِینَةَ فَلَقِیَهُمْ آخَرُونَ فَقَالُوا کَیْفَ أَخَذْتُمْ قَالُوا کَذَا بِکَذَا وَ أَضْعَفُوا الثَّمَنَ قَالَ فَعَظَّمَ النَّاسُ ذَلِکَ الْغَلَاءَ وَ قَالُوا اذْهَبُوا بِنَا حَتَّی نَشْتَرِیَ قَالَ فَذَهَبُوا إِلَی یُوسُفَ فَقَالُوا بِعْنَا فَقَالَ اشْتَرُوا فَقَالُوا بِعْنَا کَمَا بِعْتَ فَقَالَ وَ کَیْفَ بِعْتُ فَقَالُوا کَذَا بِکَذَا فَقَالَ مَا هُوَ کَذَلِکَ وَ لَکِنْ خُذُوا قَالَ فَأَخَذُوا وَ رَجَعُوا إِلَی الْمَدِینَةِ فَأَخْبَرُوا النَّاسَ فَقَالُوا تَعَالَوْا فِیمَا بَیْنَهُمْ حَتَّی نَکْذِبَ فِی الرُّخْصِ کَمَا کَذَبْنَا فِی الْغَلَاءِ الْحَدِیثَ وَ فِیهِ أَنَّهُمْ فَعَلُوا عَکْسَ مَا مَرَّ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (3).
******
ترجمه:
حضرت صادق علیه السلام : سنین یوسف (ع) سال هایی بودند که گرانی بر مردم وارد شد و او هرگز گرانی را برای هیچ کس آرزو نکرد. سپس تجار به نزد او آمدند و گفتند: 'برای ما بخرید'. حضرت یوسف (ع) گفت: 'بخرید'. آنها گفتند: 'ما این کالا را با این قیمت می خریم'. حضرت یوسف (ع) گفت: 'بخرید'. سپس دستور داد که آنها کالا را اندازه گیری کنند و بار را ببرند. آنها رفتند تا وارد شهر شوند. در آنجا با گروه دیگری از تجار برخورد کردند که از آنها پرسیدند: 'چگونه خریدید؟' آنها گفتند: 'این کالا را با این قیمت خریدیم' و قیمت را دو برابر کردند. سپس آنها به نزد یوسف (ع) آمدند و گفتند: 'برای ما بخرید'. حضرت یوسف (ع) گفت: 'بخرید'. آنها گفتند: 'برای ما همانند قیمت قبلی بخرید'. حضرت یوسف (ع) گفت: 'اینطور نیست که می گویید، ولی بخرید'. سپس آنها کالا را خریدند و به شهر برگشتند. به مردم اطلاع دادند و گفتند: 'بیایید تا آنچه در مورد قیمت گفته ایم، همانطور که در گرانی دروغ گفتیم، در ارزانی هم دروغ بگوییم'."
ص: 433
(1) 31 بَابُ اسْتِحْبَابِ ادِّخَارِ قُوتِ السَّنَةِ وَ تَقْدِیمِهِ عَلَی شِرَاءِ الْعُقْدَةِ (2)
******
ترجمه:
22926- 1- (3) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُعَمَّرِ بْنِ خَلَّادٍ أَنَّهُ سَأَلَ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا ع عَنْ حَبْسِ الطَّعَامِ سَنَةً فَقَالَ أَنَا أَفْعَلُهُ یَعْنِی بِذَلِکَ إِحْرَازَ الْقُوتِ.
******
ترجمه:
در این روایت، معمر بن خالد از امام علی بن موسی الرضا (ع) سؤال می کند که آیا حبس کردن غذا برای مدت یک سال جایز است؟ امام رضا (ع) در پاسخ می فرماید: "من این کار را انجام می دهم، یعنی ذخیره سازی غذا."
22927- 2- (4) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْجَهْمِ قَالَ سَمِعْتُ الرِّضَا ع یَقُولُ إِنَّ الْإِنْسَانَ إِذَا أَدْخَلَ طَعَامَ سَنَةٍ (5) خَفَّ ظَهْرُهُ وَ اسْتَرَاحَ وَ کَانَ أَبُو جَعْفَرٍ وَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لَا یَشْتَرِیَانِ عُقْدَةً حَتَّی یُدْخِلَا (6) طَعَامَ سَنَةٍ (7).
******
ترجمه:
این جمله به روایت حسن بن جهم از امام رضا (ع) است که فرموده اند:
"انسان هنگامی که غذای یک سال خود را ذخیره کند، پشتش سبک می شود و آسوده می شود. همچنین امام محمد باقر (ع) و امام صادق (ع) چیزی نمی خریدند تا زمانی که غذای یک سال خود را تأمین کنند.
22928- 3- (8) وَ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ الذُّهْلِیِّ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ الْمَدِینِیِّ (9) عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِنَّ النَّفْسَ إِذَا أَحْرَزَتْ قُوتَهَا اسْتَقَرَّتْ.
ص: 434
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (1).
******
ترجمه:
این جمله از ابن بکیر، از امام کاظم (ع)، که فرموده اند:
"رسول خدا (ص) گفته اند: هنگامی که انسان قوت (غذای) خود را به دست می آورد، نفس او آرام می ش
22929- 4- (2) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ع فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ قَالَ: ثُمَّ مَنْ قَدْ عَلِمْتُمْ فِی فَضْلِهِ وَ زُهْدِهِ سَلْمَانُ وَ أَبُو ذَرٍّ رَحِمَهُمَا اللَّهُ فَأَمَّا سَلْمَانُ فَکَانَ إِذَا أَخَذَ عَطَاءَهُ رَفَعَ مِنْهُ قُوتَهُ لِسَنَتِهِ حَتَّی یَحْضُرَ عَطَاؤُهُ مِنْ قَابِلٍ فَقِیلَ لَهُ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ أَنْتَ فِی زُهْدِکَ تَصْنَعُ هَذَا وَ أَنْتَ لَا تَدْرِی لَعَلَّکَ تَمُوتُ الْیَوْمَ أَوْ غَداً فَکَانَ جَوَابَهُ أَنْ قَالَ مَا لَکُمْ لَا تَرْجُونَ لِیَ الْبَقَاءَ کَمَا خِفْتُمْ عَلَیَّ الْفَنَاءَ أَ مَا عَلِمْتُمْ یَا جَهَلَةُ أَنَّ النَّفْسَ قَدْ تَلْتَاثُ عَلَی صَاحِبِهَا إِذَا لَمْ یَکُنْ لَهَا مِنَ الْعَیْشِ مَا تَعْتَمِدُ عَلَیْهِ فَإِذَا هِیَ أَحْرَزَتْ مَعِیشَتَهَا اطْمَأَنَّتْ.
******
ترجمه:
.
این حدیث از مسعدة بن صدقه، از امام جعفر صادق (ع)، درباره سلمان و ابوذر نقل شده است:
"سلمان و ابوذر از جمله افرادی بودند که به زهد و فضیلت شان آگاه بودید. سلمان هنگامی که عطایش را دریافت می کرد، غذای یک سال خود را ذخیره می کرد تا زمانی که دوباره عطایش فرا برسد. به او گفته شد، ای ابو عبدالله، تو با وجود زهدت، این کار را می کنی و نمی دانی شاید امروز یا فردا بمیری. پاسخ او این بود: چرا به بقای من امیدوار نیستید همانطور که از فناء من ترسیدید؟ آیا نمی دانید ای جاهلان که نفس انسان هنگامی که مایحتاج زندگی خود را به دست نیاورد، آشفته می شود، اما اگر معیشت خود را تأمین کند، آرامش می یابد."
22930- 5- (3) عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ الْحِمْیَرِیُّ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا ع أَنَّهُ سَمِعَهُ یَقُولُ کَانَ أَبُو جَعْفَرٍ وَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لَا یَشْتَرِیَانِ عُقْدَةً حَتَّی یُدْخِلَا طَعَامَ السَّنَةِ وَ قَالا إِنَّ الْإِنْسَانَ إِذَا أَدْخَلَ طَعَامَ سَنَةٍ خَفَّ ظَهْرُهُ وَ اسْتَرَاحَ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (4).
******
ترجمه:
این روایت از احمد بن محمد بن ابی نصر از امام رضا (ع) نقل شده است که فرموده اند:
"امام محمد باقر (ع) و امام جعفر صادق (ع) هیچ قراردادی نمی بستند تا زمانی که غذای یک سال خود را تأمین کنند و گفته اند هنگامی که انسان غذای یک سال خود را تهیه کند، پشتش سبک می شود و آسوده می شود."
ص: 435
(1) 32 بَابُ اسْتِحْبَابِ مُوَاسَاةِ النَّاسِ عِنْدَ شِدَّةِ ضَرُورَتِهِمْ بِأَنْ یَبِیعَ قُوتَ السَّنَةِ ثُمَّ یَشْتَرِیَ کُلَّ یَوْمٍ وَ یَخْلِطَ الْحِنْطَةَ بِالشَّعِیرِ إِذَا فَعَلُوا ذَلِکَ
******
ترجمه:
22931- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ قَالَ: أَصَابَ أَهْلَ الْمَدِینَةِ قَحْطٌ حَتَّی أَقْبَلَ الرَّجُلُ الْمُوسِرُ یَخْلِطُ الْحِنْطَةَ بِالشَّعِیرِ وَ یَأْکُلُهُ وَ یَشْتَرِی (3) بِبَعْضِ الطَّعَامِ وَ کَانَ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع طَعَامٌ جَیِّدٌ قَدِ اشْتَرَاهُ أَوَّلَ السَّنَةِ فَقَالَ لِبَعْضِ مَوَالِیهِ اشْتَرِ لَنَا شَعِیراً فَاخْلِطْهُ بِهَذَا الطَّعَامِ أَوْ بِعْهُ فَإِنَّا نَکْرَهُ أَنْ نَأْکُلَ جَیِّداً وَ یَأْکُلَ النَّاسُ رَدِیئاً.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ مِثْلَهُ (4).
******
ترجمه:
این روایت از حماد بن عثمان نقل شده است:
"اهالی مدینه به قحطی دچار شدند، تا جایی که افراد ثروتمند گندم را با جو مخلوط کرده و آن را می خوردند و بخشی از غذا را می خریدند. در این هنگام، نزد امام صادق (ع) غذایی خوب وجود داشت که در ابتدای سال خریده بودند. امام به برخی از خادمان خود فرمودند: برای ما جو بخر و آن را با این غذا مخلوط کن یا آن را بفروش؛ زیرا ما نمی خواهیم غذای خوبی بخوریم در حالی که مردم غذای بدی می خورند."
22932- 2- (5) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ جَهْمِ بْنِ أَبِی جُهَیْمَةَ (6) عَنْ مُعَتِّبٍ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع وَ قَدْ یَزِیدُ (7) السِّعْرُ بِالْمَدِینَةِ کَمْ عِنْدَنَا مِنْ طَعَامٍ قَالَ قُلْتُ: عِنْدَنَا مَا یَکْفِینَا أَشْهُراً کَثِیرَةً قَالَ أَخْرِجْهُ وَ بِعْهُ قَالَ قُلْتُ: لَهُ وَ لَیْسَ بِالْمَدِینَةِ طَعَامٌ قَالَ بِعْهُ فَلَمَّا بِعْتُهُ قَالَ اشْتَرِ مَعَ النَّاسِ یَوْماً بِیَوْمٍ
ص: 436
وَ قَالَ یَا مُعَتِّبُ اجْعَلْ قُوتَ عِیَالِی نِصْفاً شَعِیراً وَ نِصْفاً حِنْطَةً فَإِنَّ اللَّهَ یَعْلَمُ أَنِّی وَاجِدٌ أَنْ أُطْعِمَهُمُ الْحِنْطَةَ عَلَی وَجْهِهَا وَ لَکِنَّنِی أَحْبَبْتُ أَنْ یَرَانِیَ اللَّهُ قَدْ أَحْسَنْتُ تَقْدِیرَ الْمَعِیشَةِ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی الْعَطَّارِ مِثْلَهُ (1).
******
ترجمه:
این روایت از معتب نقل شده است که امام صادق (ع) فرمودند:
"زمانی که قیمت ها در مدینه افزایش یافت، امام صادق (ع) پرسیدند: چقدر غذا داریم؟ گفتم: غذایی داریم که ما را برای ماه های زیادی کافی است. فرمودند: همه را خارج کن و بفروش. گفتم: در مدینه غذایی نیست. فرمودند: بفروش. وقتی فروختم، فرمودند: روزانه به همراه مردم خرید کن. سپس امام (ع) به معتب فرمودند: خوراک خانواده ام را نصف جو و نصف گندم قرار بده، زیرا خداوند می داند که من می توانستم آنها را با گندم خالص تغذیه کنم، اما دوست دارم خدا مرا در حال برنامه ریزی معیشتی به بهترین نحو ببیند."
22933- 3- (2) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ بُنْدَارَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَسِّنِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ مُعَتِّبٍ قَالَ: کَانَ أَبُو الْحَسَنِ ع یَأْمُرُنَا إِذَا أَدْرَکَتِ الثَّمَرَةُ أَنْ نُخْرِجَهَا فَنَبِیعَهَا وَ نَشْتَرِیَ مَعَ الْمُسْلِمِینَ یَوْماً بِیَوْمٍ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ (3)
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ هُنَا (4) وَ فِی الْمُقَدِّمَاتِ (5).
******
ترجمه:
این حدیث از معتب نقل شده است که فرموده:
"امام کاظم (ع) به ما دستور می دادند که وقتی میوه ها رسیده می شدند، آن ها را خارج کنیم و بفروشیم و روزانه با مسلمانان خرید کنیم.
(6) 33 بَابُ اسْتِحْبَابِ شِرَاءِ الْحِنْطَةِ وَ کَرَاهَةِ اخْتِیَارِ شِرَاءِ الدَّقِیقِ وَ تَأَکُّدِ کَرَاهَةِ شِرَاءِ الْخُبْزِ مَعَ إِمْکَانِ شِرَاءِ الْحِنْطَةِ
******
ترجمه:
22934- 1- (7) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ
ص: 437
مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ نَصْرِ بْنِ إِسْحَاقَ الْکُوفِیِّ عَنْ عَبَّادِ بْنِ حَبِیبٍ (1) قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ شِرَاءُ الْحِنْطَةِ یَنْفِی الْفَقْرَ وَ شِرَاءُ الدَّقِیقِ یُنْشِئُ الْفَقْرَ وَ شِرَاءُ الْخُبْزِ مَحْقٌ قَالَ قُلْتُ: لَهُ أَبْقَاکَ اللَّهُ فَمَنْ لَمْ یَقْدِرْ عَلَی شِرَاءِ الْحِنْطَةِ قَالَ ذَلِکَ لِمَنْ یَقْدِرُ وَ لَا یَفْعَلُ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ نَصْرِ بْنِ إِسْحَاقَ مِثْلَهُ (2).
******
ترجمه:
.
این حدیث از عباد بن حبیب از امام صادق (ع) نقل شده است:
"خرید گندم فقر را از بین می برد و خرید آرد فقر را ایجاد می کند و خرید نان باعث محو شدن مال می شود. پرسیدم: خداوند شما را حفظ کند، پس کسی که قادر به خرید گندم نیست چه کند؟ امام فرمودند: این برای کسی است که توانایی دارد و انجام نمی دهد."
22935- 2- (3) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ أَبِی الصَّبَّاحِ الْکِنَانِیِّ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع یَا أَبَا الصَّبَّاحِ شِرَاءُ الدَّقِیقِ ذُلٌّ وَ شِرَاءُ الْحِنْطَةِ عِزٌّ وَ شِرَاءُ الْخُبْزِ فَقْرٌ فَنَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ الْفَقْرِ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ (4)
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی الصَّبَّاحِ الْکِنَانِیِّ مِثْلَهُ (5).
******
ترجمه:
این روایت از ابو صباح کنانی نقل شده است که امام صادق (ع) فرموده اند:
"ای ابو صباح، خرید آرد ذلت است و خرید گندم عزت و خرید نان فقر است. ما به خدا پناه می بریم از فقر.
22936- 3- (6) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ السَّیَّارِیِّ عَنْ شَیْخٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مِنْ مُرِّ الْعَیْشِ النُّقْلَةُ مِنْ دَارٍ إِلَی دَارٍ وَ أَکْلُ خُبْزِ الشِّرَاءِ (7).
******
ترجمه:
این روایت از سیاری، از شیخی از اصحاب ما، نقل شده است که امام صادق (ع) فرموده اند:
"از تلخی های زندگی، نقل مکان از خانه ای به خانه دیگر و خوردن نان خریداری شده است."
ص: 438
22937- 4- (1) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ سَلَمَةَ بْنِ الْخَطَّابِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْمُنْذِرِ الزَّبَّالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا کَانَ عِنْدَکَ دِرْهَمٌ فَاشْتَرِ بِهِ الْحِنْطَةَ فَإِنَّ الْمَحْقَ فِی الدَّقِیقِ.
******
ترجمه:
این روایت از محمد بن فضیل از امام صادق (ع) نقل شده است:
"هنگامی که یک درهم داری، با آن گندم بخر، زیرا نقص و محو در آرد است."
22938- 5- (2) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ دُرُسْتَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ ع قَالَ: مَنِ اشْتَرَی الْحِنْطَةَ زَادَ مَالُهُ وَ مَنِ اشْتَرَی الدَّقِیقَ ذَهَبَ نِصْفُ مَالِهِ وَ مَنِ اشْتَرَی الْخُبْزَ ذَهَبَ مَالُهُ.
******
ترجمه:
این روایت از ابراهیم بن عبد الحمید از امام کاظم (ع) نقل شده است:
"کسی که گندم بخرد، مالش افزایش می یابد و کسی که آرد بخرد، نصف مالش از دست می رود و کسی که نان بخرد، مالش تمام می شود.
(3) 34 بَابُ اسْتِحْبَابِ الْأَخْذِ مِنَ الطَّعَامِ بِالْکَیْلِ وَ کَرَاهَةِ الْأَخْذِ جِزَافاً
******
ترجمه:
22939- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: شَکَا قَوْمٌ إِلَی النَّبِیِّ ص سُرْعَةَ نَفَادِ طَعَامِهِمْ فَقَالَ تَکِیلُونَ أَوْ تَهِیلُونَ قَالُوا نَهِیلُ یَا رَسُولَ اللَّهِ یَعْنِی الْجِزَافَ قَالَ کِیلُوا فَإِنَّهُ أَعْظَمُ لِلْبَرَکَةِ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الدِّهْقَانِ عَنْ دُرُسْتَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ ع مِثْلَهُ (5).
******
ترجمه:
این روایت از یونس بن یعقوب از امام صادق (ع) نقل شده است:
"گروهی از مردم به پیامبر (ص) شکایت کردند که غذایشان سریع تمام می شود. پیامبر (ص) پرسید: آیا غذا را می کشید یا بدون اندازه گیری مصرف می کنید؟ آن ها پاسخ دادند: بدون اندازه گیری، ای رسول خدا. پیامبر (ص) فرمود: اندازه گیری کنید، زیرا این کار باعث برکت بیشتری می شود.
ص: 439
22940- 2- (1) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ شَمُّونٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ مِسْمَعٍ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع یَا أَبَا سَیَّارٍ إِذَا أَرَادَتِ الْخَادِمُ أَنْ تَعْمَلَ الطَّعَامَ فَمُرْهَا فَلْتَکِلْهُ فَإِنَّ الْبَرَکَةَ فِیمَا کِیلَ.
******
ترجمه:
این روایت از مسمع نقل شده است که امام صادق (ع) فرموده اند:
"ای ابو سیار، زمانی که کنیزت بخواهد غذا بپزد، به او دستور بده که آن را وزن کند، زیرا برکت در چیزی است که وزن شده است
22941- 3- (2) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ بُنْدَارَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ هَارُونَ بْنِ الْجَهْمِ عَنْ حَفْصِ بْنِ عُمَرَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص کِیلُوا طَعَامَکُمْ فَإِنَّ الْبَرَکَةَ فِی الطَّعَامِ الْمَکِیلِ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (3)
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (4).
******
ترجمه:
این روایت از حفص بن عمر از امام صادق (ع) نقل شده است که رسول خدا (ص) فرموده اند:
"غذای خود را اندازه گیری کنید، زیرا برکت در غذایی است که اندازه گیری شده باشد."
(5) 35 بَابُ اسْتِحْبَابِ تَجْرِبَةِ الْأَشْیَاءِ وَ مُلَازَمَةِ مَا یَنْفَعُ مِنَ الْمُعَامَلَاتِ وَ مَا یَنْبَغِی أَنْ یَکْتُبَ مَنْ عَلَیْهِ حَقٌ
******
ترجمه:
22942- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عَمْرِو بْنِ عُثْمَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُذَافِرٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: شَکَا رَجُلٌ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ ص الْحُرْفَةَ فَقَالَ انْظُرْ بُیُوعاً فَاشْتَرِهَا ثُمَّ بِعْهَا فَمَا رَبِحْتَ فِیهِ فَالْزَمْهُ.
ص: 440
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ مِثْلَهُ (1).
******
ترجمه:
این روایت از اسحاق بن عمار از امام صادق (ع) نقل شده است که پیامبر اکرم (ص) فرموده اند:
"مردی از تجارت خود به رسول خدا (ص) شکایت کرد. پیامبر (ص) فرمودند: نگاهی به فروش ها(چیزی که دیگران می خرند) بینداز و آن ها را بخر، سپس بفروش و هر چه در آن سود کردی، آن را ادامه بده.
22943- 2- (2) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ شَجَرَةَ عَنْ بَشِیرٍ النَّبَّالِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا رُزِقْتَ فِی (3) شَیْ ءٍ فَالْزَمْهُ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ بَشِیرٍ النَّبَّالِ (4)
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ مِثْلَهُ (5).
******
ترجمه:
این روایت از بشیر نبال از امام صادق (ع) نقل شده است که فرموده اند:
"اگر در چیزی به تو رزق داده شد، آن را ادامه بده.
22944- 3- (6) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ زَکَرِیَّا الْخَرَّازِ عَنْ یَحْیَی الْحَذَّاءِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ ع رُبَّمَا اشْتَرَیْتُ الشَّیْ ءَ بِحَضْرَةِ أَبِی فَأَرَی مِنْهُ مَا أَغْتَمُّ بِهِ فَقَالَ تَنَکَّبْهُ وَ لَا تَشْتَرِ بِحَضْرَتِهِ فَإِذَا کَانَ لَکَ عَلَی رَجُلٍ حَقٌّ فَقُلْ لَهُ فَلْیَکْتُبْ وَ کَتَبَ فُلَانُ بْنُ فُلَانٍ بِخَطِّهِ وَ أَشْهَدَ اللَّهَ عَلَی نَفْسِهِ وَ کَفَی بِاللَّهِ شَهِیداً فَإِنَّهُ یُقْضَی فِی حَیَاتِهِ أَوْ بَعْدَ وَفَاتِهِ.
******
ترجمه:
این روایت از یحیی حذاء نقل شده است که گفت:
"به امام کاظم (ع) گفتم: گاهی اوقات چیزی را در حضور پدرم می خرم و از این کار غمگین می شوم. امام فرمودند: از خرید در حضور او اجتناب کن. و اگر حقی به گردن کسی داری، به او بگو تا آن را بنویسد. فلان پسر فلان به خط خود نوشت و خدا را بر خود شاهد گرفت و کافی است که خدا شاهد باشد. پس این حق در زمان حیات او یا پس از مرگش ادا می شود
22945- 4- (7) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا نَظَرَ الرَّجُلُ فِی تِجَارَةٍ فَلَمْ یَرَ فِیهَا شَیْئاً فَلْیَتَحَوَّلْ إِلَی غَیْرِهَا.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ مِثْلَهُ (8).
******
ترجمه:
این روایت از سکونی نقل شده است که امام صادق (ع) فرموده اند:
"وقتی مردی به تجارتی نگاه می کند و چیزی در آن نمی بیند (سودی نمی بیند)، باید به تجارت دیگری بپردازد
ص: 441
22946- 5- (1) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ سَعْدِ بْنِ سَعْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ فُضَیْلٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ ع قَالَ: کُلُّ مَا افْتَتَحَ الرَّجُلُ بِهِ رِزْقَهُ فَهُوَ تِجَارَةٌ.
******
ترجمه:
این روایت از محمد بن فضیل از امام کاظم (ع) نقل شده است:
"هر چیزی که انسان با آن رزق خود را آغاز کند، تجارت است
22947- 6- (2) وَ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنِ الْوَلِیدِ بْنِ صَبِیحٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ مِنَ النَّاسِ مَنْ رِزْقُهُ فِی التِّجَارَةِ وَ مِنْهُمْ مَنْ رِزْقُهُ فِی السَّیْفِ وَ مِنْهُمْ مَنْ رِزْقُهُ فِی لِسَانِهِ.
وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَنِ ابْنِ أُخْتِ الْوَلِیدِ بْنِ صَبِیحٍ عَنْ خَالِهِ الْوَلِیدِ نَحْوَهُ (3).
******
ترجمه:
این روایت از ولید بن صبیح نقل شده است که امام صادق (ع) فرموده اند:
"از مردم کسانی هستند که رزقشان در تجارت است و از آن ها کسانی هستند که رزقشان در شمشیر (جنگ) است و از آن ها کسانی هستند که رزقشان در زبان (سخنوری) است."
22948- 7- (4) وَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّی بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْوَشَّاءِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ حِیلَةُ الرَّجُلِ فِی بَابِ مَکْسَبِهِ.
******
ترجمه:
این روایت از وشاء از امام کاظم (ع) نقل شده است که فرموده اند:
"مهارت و تدبیر مرد در زمینه کسب و کارش است.
(5) 36 بَابُ کَرَاهَةِ تَلَقِّی الرُّکْبَانِ وَ حَدُّهُ مَا دُونَ أَرْبَعَةِ فَرَاسِخَ وَ یَجُوزُ مَا زَادَ وَ کَرَاهَةِ شِرَاءِ مَا تُلُقِّیَ وَ الْأَکْلِ مِنْهُ
******
ترجمه:
22949- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ عَنْ مِنْهَالٍ الْقَصَّابِ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لَا تَلَقَّ فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص
ص: 442
نَهَی عَنِ التَّلَقِّی قَالَ وَ مَا حَدُّ التَّلَقِّی قَالَ مَا دُونَ غَدْوَةٍ أَوْ رَوْحَةٍ قُلْتُ وَ کَمِ الْغَدْوَةُ وَ الرَّوْحَةُ قَالَ أَرْبَعَةُ فَرَاسِخَ قَالَ ابْنُ أَبِی عُمَیْرٍ وَ مَا فَوْقَ ذَلِکَ فَلَیْسَ بِتَلَقٍّ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ مِثْلَهُ (1).
******
ترجمه:
از منهل قصاب نقل شده است که امام صادق (ع) فرمودند: "تلقی (استقبال یا خرید از مسیر راه) نکنید؛ زیرا رسول خدا (ص) از تلقی نهی کرده اند. پرسیدم: حد تلقی چیست؟ فرمودند: کمتر از یک غدوة یا روحة. پرسیدم: غدوة و روحة چقدر است؟ فرمودند: چهار فرسخ."
22950- 2- (2) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ وَ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مُثَنًّی الْحَنَّاطِ عَنْ مِنْهَالٍ الْقَصَّابِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ: لَا تَلَقَّ وَ لَا تَشْتَرِ مَا تُلُقِّیَ وَ لَا تَأْکُلْ مِنْهُ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ (3).
******
ترجمه:
ازمنهل قصاب نقل شده است که امام صادق (ع) فرمودند:
"تلقی (استقبال یا خرید از مسیر راه) نکنید و چیزی که تلقی شده را نخرید و از آن نخورید .
22951- 3- (4) وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مِنْهَالٍ الْقَصَّابِ أَنَّهُ سَأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ تَلَقِّی الْغَنَمِ فَقَالَ لَا تَلَقَّ وَ لَا تَشْتَرِ مَا تُلُقِّیَ وَ لَا تَأْکُلْ مِنْ لَحْمِ مَا تُلُقِّیَ.
******
ترجمه:
از منهل قصاب نقل شده است که از امام صادق (ع) درباره تلقی گوسفندان پرسید و امام فرمودند:
"تلقی (استقبال یا خرید از مسیر راه) نکن و چیزی که تلقی شده را نخر و از گوشت آن نیز نخور.
22952- 4- (5) وَ بِالْإِسْنَادِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ یَحْیَی الْکَاهِلِیِّ عَنْ مِنْهَالٍ الْقَصَّابِ قَالَ: قُلْتُ لَهُ مَا حَدُّ التَّلَقِّی قَالَ رَوْحَةٌ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ مِثْلَهُ (6).
******
ترجمه:
از منهل قصاب نقل شده است که گفت:
"به امام صادق (ع) گفتم: حد تلقی چیست؟ امام فرمودند: یک روحه."
22953- 5- (7) وَ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ النَّضْرِ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ عُرْوَةَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ
ص: 443
ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لَا یَتَلَقَّی (1) أَحَدُکُمْ تِجَارَةً خَارِجاً مِنَ الْمِصْرِ الْحَدِیثَ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا إِلَّا أَنَّهُ قَالَ: أَحَدُکُمْ طَعَاماً (2).
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ مِثْلَهُ (3).
******
ترجمه:
این روایت از عروه بن عبدالله از امام محمد باقر (ع) نقل شده است که پیامبر اکرم (ص) فرموده اند:
"هیچ یک از شما نباید تجارتی را در خارج از شهر (مصر) بپذیرد
22954- 6- (4) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ رُوِیَ أَنَّ حَدَّ التَّلَقِّی رَوْحَةٌ فَإِذَا صَارَ إِلَی أَرْبَعِ فَرَاسِخَ فَهُوَ جَلَبٌ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی اسْتِحْبَابِ الْجَلَبِ فِی أَحَادِیثِ الِاحْتِکَارِ (5) وَ غَیْرِهَا (6).
******
ترجمه:
.
این روایت از محمد بن علی بن حسین نقل شده است که:
"حد تلقی یک روحه است. زمانی که به چهار فرسخ رسید، آن را جلب می نامند .
22955- 1- (8) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ النَّضْرِ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ عُرْوَةَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص فِی حَدِیثٍ لَا یَبِیعُ حَاضِرٌ لِبَادٍ وَ الْمُسْلِمُونَ یَرْزُقُ اللَّهُ بَعْضَهُمْ مِنْ بَعْضٍ.
ص: 444
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی عَلِیِّ الْأَشْعَرِیِّ (1)
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا إِلَّا أَنَّهُ قَالَ: ذَرُوا الْمُسْلِمِینَ (2)
******
ترجمه:
این روایت از عروه بن عبدالله از امام محمد باقر (ع) نقل شده است که پیامبر اکرم (ص) فرموده اند:
"حاضری برای بادیه نشین نفروشد و مسلمانان از یکدیگر بهره مند می شوند."
22956- 2- (3) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مَرَّارٍ عَنْ یُونُسَ قَالَ: تَفْسِیرُ قَوْلِ النَّبِیِّ ص لَا یَبِیعَنَّ حَاضِرٌ لِبَادٍ أَنَّ الْفَوَاکِهَ وَ جَمِیعَ أَصْنَافِ الْغَلَّاتِ إِذَا حُمِلَتْ مِنَ الْقُرَی إِلَی السُّوقِ فَلَا یَجُوزُ أَنْ یَبِیعَ أَهْلُ السُّوقِ لَهُمْ مِنَ النَّاسِ یَنْبَغِی أَنْ یَبِیعَهُ حَامِلُوهُ مِنَ الْقُرَی وَ السَّوَادِ فَأَمَّا مَنْ یَحْمِلُ مِنْ مَدِینَةٍ إِلَی مَدِینَةٍ فَإِنَّهُ یَجُوزُ وَ یَجْرِی مَجْرَی التِّجَارَةِ.
******
ترجمه:
این روایت از یونس نقل شده است که پیامبر اکرم (ص) فرمودند: "هیچ یک از شما نباید تجارتی را خارج از شهر انجام دهد." تفسیر این حدیث به شرح زیر است:
"فواکه و تمامی انواع محصولات زراعی که از روستاها به بازار حمل می شود، نباید توسط مردم بازار برای دیگران فروخته شود. بلکه باید حمل کنندگان آن از روستاها و مناطق حومه آن را بفروشند. اما کسی که از شهری به شهر دیگر حمل می کند، اجازه دارد و این تجارت محسوب می شود."
22957- 3- (4) الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدٍ الطُّوسِیُّ فِی مَجَالِسِهِ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ بُشْرَانَ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مُحَمَّدٍ الصَّفَّارِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْوَرَّاقِ عَنْ عَاصِمٍ عَنْ قَیْسِ بْنِ الرَّبِیعِ عَنْ سُفْیَانَ بْنِ عُیَیْنَةَ عَنْ أَبِی الزُّبَیْرِ عَنْ جَابِرٍ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لَا یَبِیعُ حَاضِرٌ لِبَادٍ دَعُوا النَّاسَ یَرْزُقُ اللَّهُ بَعْضَهُمْ مِنْ بَعْضٍ.
******
ترجمه:
این روایت از جابر نقل شده است که پیامبر اکرم (ص) فرمودند:
"هیچ یک از شما نباید برای بادیه نشین (روستایی) بفروشد. مردم را بگذارید که خداوند به یکدیگر رزق بدهد .
(5) 38 بَابُ کَرَاهَةِ مَنْعِ قَرْضِ الْخَمِیرِ وَ الْخُبْزِ وَ الْمِلْحِ وَ مَنْعِ النَّارِ
******
ترجمه:
22958- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ بُنَانِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ الْمُغِیرَةِ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ
ص: 445
جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ ع قَالَ: لَا تُمَانِعُوا قَرْضَ الْخَمِیرِ وَ الْخُبْزِ فَإِنَّ مَنْعَهُ یُورِثُ الْفَقْرَ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ السَّکُونِیِّ مِثْلَهُ (1).
******
ترجمه:
این روایت از سکونی از امام جعفر صادق (ع) نقل شده است که از پدرش (ع) نقل می کنند:
"قرص نان و خمیر را منع نکنید، زیرا منع آن فقر می آورد."
22959- 2- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنِ السِّنْدِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی الْبَخْتَرِیِّ (3) عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع لَا یَحِلُّ مَنْعُ الْمِلْحِ وَ النَّارِ.
******
ترجمه:
این روایت از ابی البختری از امام صادق (ع) نقل شده است که ایشان از امیرالمؤمنین علی (ع) نقل می کنند:
"منع کردن نمک و آتش حلال نیست."
22960- 3- (4) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ سَعْدَانَ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لَا تُمَانِعُوا قَرْضَ الْخَمِیرِ وَ اقْتِبَاسَ النَّارِ فَإِنَّهُ یَجْلِبُ الرِّزْقَ عَلَی أَهْلِ الْبَیْتِ مَعَ مَا فِیهِ مِنْ مَکَارِمِ الْأَخْلَاقِ.
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (5).
******
ترجمه:
این روایت از معاویه بن عمار نقل شده است که امام صادق (ع) فرمودند:
"قرص خمیر و گرفتن آتش را منع نکنید، زیرا این کار رزق را برای اهل خانه می آورد و دارای مکارم اخلاقی اس
(6) 39 بَابُ کَرَاهَةِ إِحْصَاءِ الْخُبْزِ مَعَ الْغِنَی عَنْ ذَلِکَ وَ جَوَازِ اقْتِرَاضِهِ عَدَداً وَ إِنْ رُدَّ أَصْغَرَ أَوْ أَکْبَرَ مَعَ التَّرَاضِی
******
ترجمه:
22961- 1- (7) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی
ص: 446
عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنِ الْکِنَانِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ أَنَّهُ قَالَ: دَخَلَ رَسُولُ اللَّهِ ص عَلَی عَائِشَةَ وَ هِیَ تُحْصِی الْخُبْزَ فَقَالَ یَا عَائِشَةُ لَا تُحْصِی الْخُبْزَ فَیُحْصَی عَلَیْکِ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا إِلَّا أَنَّهُ قَالَ: یَا حُمَیْرَاءُ لَا تُحْصِینَ فَیُحْصَی عَلَیْکِ (1)
******
ترجمه:
این روایت از الکنانی از امام صادق (ع) نقل شده است که در حدیثی فرمودن"پیامبر اکرم (ص) وارد خانه عایشه شد و دید که او در حال شمردن نان هاست. پیامبر (ص) فرمودند: ای عایشه، نان ها را نشمار، زیرا اگر تو آن ها را بشماری، بر تو نیز شمارش خواهند شد."
22962- 2- (2) وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنِ الْحَکَمِ بْنِ مِسْکِینٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَسْتَقْرِضُ الرَّغِیفَ مِنَ الْجِیرَانِ فَنَأْخُذُ کَبِیراً وَ نُعْطِی صَغِیراً أَوْ نَأْخُذُ صَغِیراً وَ نُعْطِی کَبِیراً قَالَ لَا بَأْسَ.
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی الْحُکْمِ الثَّانِی (3).
******
ترجمه:
این روایت از اسحاق بن عمار نقل شده است که گفت:
"به امام صادق (ع) گفتم: از همسایگانمان قرص نان قرض می گیریم، گاهی بزرگ می گیریم و کوچک پس می دهیم، یا کوچک می گیریم و بزرگ پس می دهیم. امام فرمودند: اشکالی ندارد."
(4) 40 بَابُ جَوَازِ مُبَایَعَةِ الْمُضْطَرِّ وَ الرِّبْحِ عَلَیْهِ عَلَی کَرَاهِیَةٍ
******
ترجمه:
22963- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّ النَّاسَ یَزْعُمُونَ أَنَّ الرِّبْحَ عَلَی الْمُضْطَرِّ حَرَامٌ وَ هُوَ مِنَ الرِّبَا قَالَ وَ هَلْ رَأَیْتَ أَحَداً یَشْتَرِی غَنِیّاً أَوْ فَقِیراً إِلَّا مِنْ ضَرُورَةٍ یَا عُمَرُ قَدْ أَحَلَّ اللَّهُ الْبَیْعَ وَ حَرَّمَ الرِّبَا فَارْبَحْ وَ لَا تُرْبِهْ (6) قُلْتُ وَ مَا الرِّبَا قَالَ دَرَاهِمَ بِدَرَاهِمَ مِثْلَیْنِ بِمِثْلٍ.
ص: 447
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَیُّوبَ عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ مِثْلَهُ (1).
******
ترجمه:
این روایت از عمر بن یزید نقل شده است که گفت:
به امام صادق (ع) گفتم: مردم معتقدند که سود گرفتن از کسی که به اضطرار افتاده حرام است و این از ربای حرام است. امام فرمودند: آیا دیده ای کسی ثروتمند یا فقیر به جز از روی ضرورت خرید کند؟ ای عمر، خداوند فروش را حلال و ربا را حرام کرده است. بنابراین، سود ببر ولی ربا نده. پرسیدم: ربا چیست؟ امام فرمودند: پول در برابر پول مثل به دوبرابر مثل
22964- 2- (2) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ الْمِیثَمِیِّ (3) عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ وَهْبٍ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ (4) عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: یَأْتِی عَلَی النَّاسِ زَمَانٌ عَضُوضٌ یَعَضُّ کُلُّ امْرِئٍ عَلَی مَا فِی یَدِهِ (5) وَ یَنْسَی الْفَضْلَ وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ وَ لا تَنْسَوُا الْفَضْلَ بَیْنَکُمْ (6) ثُمَّ یَنْبَرِی (7) فِی ذَلِکَ الزَّمَانِ أَقْوَامٌ یُبَایِعُونَ الْمُضْطَرِّینَ أُولَئِکَ هُمْ شِرَارُ النَّاسِ.
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ وَ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ وَهْبٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع نَحْوَهُ (8).
******
ترجمه:
این روایت از ابی ایوب از امام صادق (ع) نقل شده است که فرمودند:
"زمانی بر مردم خواهد آمد که هر کس بر آنچه در دست دارد محکم چنگ می زند و فضل را فراموش می کند. خداوند فرمود: فضل را بین خود فراموش نکنید(سوره بقره آیه 237 ). در آن زمان، کسانی پیدا می شوند که با مضطران (افراد نیازمند و مستأصل) معامله می کنند؛ آنها بدترین مردم هستند."
22965- 3- (9) وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ فِی عُیُونِ الْأَخْبَارِ بِأَسَانِیدَ تَقَدَّمَتْ فِی إِسْبَاغِ الْوُضُوءِ (10) عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ ع نَحْوَهُ وَ زَادَ وَ قَدْ نَهَی رَسُولُ اللَّهِ ص عَنْ بَیْعِ الْمُضْطَرِّ وَ عَنْ بَیْعِ الْغَرَرِ.
******
ترجمه:
این روایت از امام رضا (ع) از پدرانش از امام علی (ع) نقل شده است که فرمودند:
"و پیامبر اکرم (ص) از فروش به مضطر (فرد نیازمند و مستأصل) و از فروش غرری نهی کرده اند."
ص: 448
22966- 4- (1) مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ الرَّضِیُّ فِی نَهْجِ الْبَلَاغَةِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع أَنَّهُ قَالَ: یَأْتِی عَلَی النَّاسِ زَمَانٌ عَضُوضٌ یَعَضُّ الْمُوسِرُ فِیهِ عَلَی مَا فِی یَدَیْهِ وَ لَمْ یُؤْمَرْ بِذَلِکَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لا تَنْسَوُا الْفَضْلَ بَیْنَکُمْ (2) تَنْهَدُ فِیهِ الْأَشْرَارُ وَ تُسْتَذَلُّ الْأَخْیَارُ وَ یُبَایَعُ الْمُضْطَرُّونَ وَ قَدْ نَهَی رَسُولُ اللَّهِ ص عَنْ بَیْعِ الْمُضْطَرِّینَ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی بَعْضِ الْمَقْصُودِ (3) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (4).
******
ترجمه:
این روایت از محمد بن حسین رضی در نهج البلاغه از امیرالمؤمنین علی (ع) نقل شده است که فرمودند:
"زمانی بر مردم خواهد آمد که هر کس به آنچه در دست دارد محکم چنگ می زند و این امر به او امر نشده است. خداوند عز و جل فرمود: فضل را بین خود فراموش نکنید (آیه 237 از سوره بقره). در آن زمان، اشرار بر سر کار می آیند و اخیار تحت فشار قرار می گیرند و معاملات با مضطران صورت می گیرد، در حالی که پیامبر اکرم (ص) از فروش به مضطران نهی کرده اند
22967- 1- (7) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْقُرَشِیِّ أَنَّ رَجُلًا قَالَ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع رَأَیْتُ فِی مَنَامِی کَأَنَّ شَبَحاً مِنْ خَشَبٍ أَوْ رَجُلًا مَنْحُوتاً مِنْ خَشَبٍ عَلَی فَرَسٍ مِنْ خَشَبٍ یُلَوِّحُ بِسَیْفِهِ وَ أَنَا شَاهِدُهُ فَزِعاً مَرْعُوباً فَقَالَ ع أَنْتَ رَجُلٌ تُرِیدُ اغْتِیَالَ رَجُلٍ فِی مَعِیشَتِهِ فَاتَّقِ اللَّهَ الَّذِی خَلَقَکَ ثُمَّ یُمِیتُکَ فَقَالَ الرَّجُلُ أَشْهَدُ أَنَّکَ قَدْ أُوتِیتَ عِلْماً وَ اسْتَنْبَطْتَهُ مِنْ مَعْدِنِهِ إِنَّ رَجُلًا مِنْ جِیرَانِی عَرَضَ ضَیْعَتَهُ عَلَیَّ فَهَمَمْتُ أَنْ أَمْلِکَهَا بِوَکْسٍ کَثِیرٍ لِمَا عَلِمْتُ أَنَّهُ لَیْسَ لَهَا طَالِبٌ غَیْرِی.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (8).
******
ترجمه:
این روایت از اسماعیل بن عبدالله قرشی نقل شده است که مردی به امام صادق (ع) گفت: "در خواب دیدم شبحی از چوب یا مردی تراشیده شده از چوب بر روی اسبی چوبین بود و با شمشیرش به این سو و آن سو می زد و من از ترس و وحشت نظاره گرش بودم." امام فرمود: "تو مردی هستی که قصد داری رزق مردی را به مخاطره بیندازی. پس از خدایی که تو را آفرید و سپس تو را می میراند، پروا کن." مرد گفت: "شهادت می دهم که تو دانش داری و از جایگاهش به آن دست یافته ای. یکی از همسایگانم زمین خود را به من پیشنهاد داد و من قصد داشتم آن را با قیمت خیلی کم بخرم، زیرا می دانستم کسی جز من خواهان آن نیست."
ص: 449
(1) 42 بَابُ اسْتِحْبَابِ کَوْنِ الْإِنْسَانِ سَهْلَ الْبَیْعِ وَ الشِّرَاءِ وَ الْقَضَاءِ وَ الِاقْتِضَاءِ
******
ترجمه:
22968- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ جَعْفَرٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ أَیُّوبَ عَنْ حَنَانٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص بَارَکَ اللَّهُ عَلَی سَهْلِ الْبَیْعِ سَهْلِ الشِّرَاءِ سَهْلِ الْقَضَاءِ سَهْلِ الِاقْتِضَاءِ.
******
ترجمه:
این روایت از حنان بن سدیر از امام صادق (ع) نقل شده است که فرمودند:
"شنیدم که پیامبر اکرم (ص) می فرمود: خداوند بر فروش آسان، خرید آسان، قضاوت آسان و طلب آسان، برکت دهد."
این حدیث به اهمیت سادگی و سهولت در معاملات و تعاملات اجتماعی اشاره دارد. فروش، خرید، قضاوت و طلب آسان نه تنها به تعاملات بهتر و سالم تر بین افراد کمک می کند، بلکه موجب برکت و رضایت الهی نیز می شود .
22969- 2- (3) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یُحِبُّ الْعَبْدَ یَکُونُ سَهْلَ الْبَیْعِ سَهْلَ الشِّرَاءِ سَهْلَ الْقَضَاءِ سَهْلَ الِاقْتِضَاءِ.
******
ترجمه:
محمد بن علی بن حسین (ع) نقل می کند که پیامبر اکرم (ص) فرمودند:
"خداوند تبارک و تعالی بنده ای را دوست دارد که آسان فروش، آسان خریدار، آسان قاضی و آسان طلب باشد."
22970- 3- (4) وَ فِی الْخِصَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ تَمِیمٍ عَنْ مُحَمَّدَ بْنِ إِدْرِیسَ الشَّامِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ الزَّعْفَرَانِیِّ عَنْ عَبْدِ الْوَهَّابِ بْنِ عَطَاءٍ عَنْ إِسْرَائِیلَ بْنِ یُونُسَ عَنْ زَیْدِ بْنِ عَطَاءٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْمُنْکَدِرِ عَنْ جَابِرٍ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص غَفَرَ اللَّهُ لِرَجُلٍ کَانَ قَبْلَکُمْ کَانَ سَهْلًا إِذَا بَاعَ سَهْلًا إِذَا اشْتَرَی سَهْلًا إِذَا قَضَی سَهْلًا إِذَا اسْتَقْضَی (5).
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (6).
******
ترجمه:
این روایت از جابر نقل شده است که پیامبر اکرم (ص) فرمودند:
"خداوند مردی از امت های پیشین را بخشید، زیرا او در فروش، خرید، قضاوت و طلب آسان گیر بود .
ص: 450
(1) 43 بَابُ اسْتِحْبَابِ اخْتِیَارِ شِرَاءِ الْجَیِّدِ وَ بَیْعِهِ وَ کَرَاهَةِ اخْتِیَارِ الرَّدِی ءِ
******
ترجمه:
22971- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ (3) عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ عَنْتَرٍ الْوَشَّاءِ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَیْدٍ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع أَیَّ شَیْ ءٍ تُعَالِجُ قُلْتُ أَبِیعُ الطَّعَامَ فَقَالَ لِی اشْتَرِ الْجَیِّدَ وَ بِعِ الْجَیِّدَ فَإِنَّ الْجَیِّدَ إِذَا بِعْتَهُ قِیلَ لَهُ بَارَکَ اللَّهُ فِیکَ وَ فِیمَنْ بَاعَکَ.
******
ترجمه:
این روایت از عاصم بن حمید نقل شده است که گفت:
امام صادق (ع) به من فرمود: "چه چیزی را معالجه می کنی؟" گفتم: "غذا می فروشم." امام فرمود: "خوب بخر و خوب بفروش، زیرا وقتی خوب می فروشی، به آن گفته می شود: خداوند در تو و در کسی که تو را فروخت، برکت دهد .
22972- 2- (4) وَ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ (5) عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ مَرْوَکِ بْنِ عُبَیْدٍ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ: فِی الْجَیِّدِ دَعْوَتَانِ وَ فِی الرَّدِی ءِ دَعْوَتَانِ یُقَالُ لِصَاحِبِ الْجَیِّدِ بَارَکَ اللَّهُ فِیکَ وَ فِیمَنْ بَاعَکَ وَ یُقَالُ لِصَاحِبِ الرَّدِی ءِ لَا بَارَکَ اللَّهُ فِیکَ وَ لَا فِیمَنْ بَاعَکَ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ فِی الْخِصَالِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ مَرْوَکِ بْنِ عُبَیْدٍ (6).
******
ترجمه:
این روایت از مروک بن عبید از کسی که او را ذکر کرده، از امام صادق (ع) نقل شده است که فرمودند:
"در خوب دو دعا است و در بد نیز دو دعا است. به صاحب خوب گفته می شود: خداوند در تو و کسی که تو را فروخت، برکت دهد. و به صاحب بد گفته می شود: خداوند در تو و کسی که تو را فروخت، برکت ندهد."
ص: 451
(1) 44 بَابُ کَرَاهَةِ الِاسْتِحْطَاطِ بَعْدَ الصَّفْقَةِ وَ قَبُولِ الْوَضِیعَةِ وَ عَدَمِ تَحْرِیمِ ذَلِکَ فِی الْبَیْعِ وَ لَا فِی الْإِجَارَةِ
******
ترجمه:
22973- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ الْکَرْخِیِّ (3) قَالَ: اشْتَرَیْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع جَارِیَةً فَلَمَّا ذَهَبْتُ أَنْقُدُهُمْ قُلْتُ أَسْتَحِطُّهُمْ قَالَ لَا إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص- نَهَی عَنِ الِاسْتِحْطَاطِ بَعْدَ الصَّفْقَةِ (4).
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ (5)
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ نَحْوَهُ (6) وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی زِیَادٍ الْکَرْخِیِّ مِثْلَهُ (7).
******
ترجمه:
این روایت از ابراهیم کرخی نقل شده است که گفت:
"برای امام صادق (ع) کنیزی خریدم. وقتی خواستم پول را به فروشنده بدهم، گفتم که تخفیف بگیرم. امام فرمودند: خیر، زیرا پیامبر اکرم (ص) از درخواست تخفیف بعد از معامله منع کرده اند .
22974- 2- (8) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ أَبِی بَکْرٍ عَنْ عَلِیٍّ أَبِی الْأَکْرَادِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ
ص: 452
ع إِنِّی أَتَقَبَّلُ الْعَمَلَ فِیهِ الصِّنَاعَةُ (1) وَ فِیهِ النَّقْشُ فَأُشَارِطُ عَلَیْهِ النَّقَّاشَ عَلَی شَیْ ءٍ فِیمَا بَیْنِی وَ بَیْنَهُ الْعَشَرَةِ أَزْوَاجٍ بِخَمْسَةِ دَرَاهِمَ وَ الْعِشْرِینَ بِعَشَرَةٍ فَإِذَا بَلَغَ الْحِسَابُ قُلْتُ لَهُ أَحْسِنْ فَأَسْتَوْضِعُهُ مِنَ الشَّرْطِ الَّذِی شَارَطْتُهُ عَلَیْهِ قَالَ تَطِیبُ (2) نَفْسُهُ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ لَا بَأْسَ.
******
ترجمه:
این روایت از علی ابی الأکراد نقل شده است که گفت:
"به امام صادق (ع) گفتم: کارهایی که شامل صنعت و نقاشی می شود را قبول می کنم و با نقاش بر سر مبلغی توافق می کنم، به طوری که ده جفت را به پنج درهم و بیست جفت را به ده درهم بفروشم. وقتی حساب به پایان می رسد، به او می گویم که احسان کند و از شرطی که با او توافق کرده ام، کم کنم. امام فرمودند: آیا او راضی است؟ گفتم: بله. امام فرمودند: اشکالی ندارد .
22975- 3- (3) وَ عَنْهُ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُعَلًّی أَبِی عُثْمَانَ عَنْ مُعَلَّی بْنِ خُنَیْسٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ یَشْتَرِی الْمَتَاعَ ثُمَّ یَسْتَوْضِعُ قَالَ لَا بَأْسَ وَ أَمَرَنِی فَکَلَّمْتُ لَهُ رَجُلًا فِی ذَلِکَ.
******
ترجمه:
این روایت از معلی بن خنیس نقل شده است که گفت:
"از امام صادق (ع) درباره مردی که کالا می خرد و سپس درخواست تخفیف می کند، پرسیدم. امام فرمودند: اشکالی ندارد و به من دستور دادند که برای او با مردی در این باره صحبت کنم .
22976- 4- (4) وَ عَنْهُ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ الرَّجُلُ یَسْتَوْهِبُ مِنَ الرَّجُلِ الشَّیْ ءَ بَعْدَ مَا یَشْتَرِی فَیَهَبُ لَهُ أَ یَصْلُحُ لَهُ قَالَ نَعَمْ.
******
ترجمه:
این روایت از یونس بن یعقوب از امام صادق (ع) نقل شده است که گفت:
به امام (ع) گفتم: "مردی پس از خریدن چیزی از آن از او درخواست هدیه می کند و او نیز آن را به او هدیه می دهد. آیا این کار درست است؟" امام فرمودند: "بله .
22977- 5- (5) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی الْعُطَارِدِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَشْتَرِی الطَّعَامَ فَأَضَعُ فِی أَوَّلِهِ وَ أَرْبَحُ فِی آخِرِهِ فَأَسْأَلُ صَاحِبَهُ أَنْ یَحُطَّ عَنِّی فِی کُلِّ کُرٍّ کَذَا وَ کَذَا قَالَ هَذَا لَا خَیْرَ فِیهِ وَ لَکِنْ یَحُطُّ عَنْکَ جُمْلَةً قُلْتُ فَإِنْ حَطَّ عَنِّی أَکْثَرَ مِمَّا وَضَعْتُ قَالَ لَا بَأْسَ الْحَدِیثَ.
******
ترجمه:
این روایت از ابی العطارد نقل شده است که گفت:
به امام صادق (ع) گفتم: "من غذا می خرم و در ابتدا قیمت پایین تری می گذارم و سپس در انتها سود می برم. از صاحبش می خواهم که در هر واحد وزن (کرّ) از من تخفیف بدهد." امام فرمود: "این کار خیری ندارد، اما می توانی تخفیف را به صورت کلی درخواست کنی." گفتم: "اگر بیشتر از مقدار تخفیفی که در ابتدا قرار داده ام، تخفیف بدهد، چه؟" امام فرمودند: "اشکالی ندارد .
22978- 6- (6) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ زَیْدٍ الشَّحَّامِ قَالَ: أَتَیْتُ أَبَا جَعْفَرٍ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ ع بِجَارِیَةٍ أَعْرِضُهَا عَلَیْهِ فَجَعَلَ یُسَاوِمُنِی وَ أَنَا أُسَاوِمُهُ ثُمَّ بِعْتُهَا إِیَّاهُ فَضَمِنَ عَلَی یَدِی فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّمَا سَاوَمْتُکَ لِأَنْظُرَ الْمُسَاوَمَةَ تَنْبَغِی أَوْ لَا تَنْبَغِی وَ قُلْتُ قَدْ حَطَطْتُ عَنْکَ
ص: 453
عَشَرَةَ دَنَانِیرَ فَقَالَ هَیْهَاتَ أَلَّا کَانَ هَذَا قَبْلَ الضَّمِنَةِ أَ مَا بَلَغَکَ قَوْلُ رَسُولِ اللَّهِ ص- الْوَضِیعَةُ بَعْدَ الضَّمِنَةِ حَرَامٌ.
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ زَیْدٍ الشَّحَّامِ مِثْلَهُ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ فَضَمَّ عَلَی یَدِی وَ قَالَ الْوَضِیعَةُ بَعْدَ الضَّمَّةِ (1).
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ مِثْلَهُ (2).
******
ترجمه:
این روایت از زید شحام نقل شده است که گفت:
"با جارية ای به نزد ابا جعفر محمد بن علی (ع) رفتم و او شروع به چانه زدن با من کرد و من هم چانه زدم. سپس آن را به او فروختم و ضمانت را بر عهده من گذاشت. گفتم: فدایت شوم، فقط با تو چانه زدم تا ببینم چانه زدن مناسب است یا خیر و گفتم که ده دینار از تو کم می کنم. امام فرمود: هیهات، این باید قبل از ضمانت انجام می شد. آیا نشنیده ای که پیامبر اکرم (ص) فرمود: تخفیف پس از ضمانت حرام است؟ .
22979- 7- (3) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ یُوسُفَ بْنِ یَعْقُوبَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع الرَّجُلُ یَشْتَرِی مِنَ الرَّجُلِ الْبَیْعَ فَیَسْتَوْهِبُهُ بَعْدَ الشِّرَاءِ مِنْ غَیْرِ أَنْ یَحْمِلَهُ عَلَی الْکُرْهِ قَالَ لَا بَأْسَ بِهِ.
******
ترجمه:
این روایت از یوسف بن یعقوب نقل شده است که گفت:
"به امام صادق (ع) گفتم: مردی از مرد دیگری چیزی می خرد و پس از خرید، آن را بدون اینکه او را تحت فشار قرار دهد، از او درخواست تخفیف می کند. امام فرمود: اشکالی ندارد .
22980- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ (6) عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ یَزِیدَ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع وَ قَدْ قَالَ لَهُ أَبُو حَنِیفَةَ عَجِبَ النَّاسُ مِنْکَ أَمْسِ وَ أَنْتَ بِعَرَفَةَ تُمَاکِسُ بِبُدْنِکَ أَشَدَّ مِکَاسٍ قَالَ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع وَ مَا لِلَّهِ مِنَ الرِّضَا أَنْ أُغْبَنَ فِی مَالِی.
******
ترجمه:
این روایت از حسین بن یزید نقل شده است که گفت:
"شنیدم ابوحنیفه به امام صادق علیه السلام عرض می کرد مردم دیروز از تو در عرفه تعجب کردند که تو به شدت در حال چانه زدن بودی. امام فرمودند: برای خداوند رضایتی نیست که من در مالم مغبون (ناراضی) باشم .
ص: 454
22981- 2- (1) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع مَاکِسِ الْمُشْتَرِیَ فَإِنَّهُ أَطْیَبُ لِلنَّفْسِ وَ إِنْ أَعْطَی الْجَزِیلَ فَإِنَّ الْمَغْبُونَ فِی بَیْعِهِ وَ شِرَائِهِ غَیْرُ مَحْمُودٍ وَ لَا مَأْجُورٍ.
******
ترجمه:
محمد بن علی بن حسین نقل می کند که امام باقر (ع) فرمودند:
"با خریدار چانه بزن، زیرا این کار برای نفس خوشایندتر است. حتی اگر مبلغ زیادی داده شود، کسی که در فروش و خرید مغبون (متضرر) شود، نه مورد ستایش است و نه مأجور
22982- 3- (2) وَ فِی عُیُونِ الْأَخْبَارِ بِأَسَانِیدَ تَقَدَّمَتْ فِی إِسْبَاغِ الْوُضُوءِ (3) عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ: الْمَغْبُونُ لَا مَحْمُودٌ وَ لَا مَأْجُورٌ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ هُنَا (4) وَ فِی الْحَجِّ فِی أَبْوَابِ الذَّبْحِ (5).
******
ترجمه:
حضرت رضا علیه السلام : مغبون (متضرر) نه مورد ستایش است و نه مأجور
22983- 1- (7) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ زِیَادٍ الْقَنْدِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ ع یَقُولُ لِقَهْرَمَانِهِ إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تَشْتَرِیَ لِی مِنْ حَوَائِجِ الْحَجِّ شَیْئاً فَاشْتَرِ وَ لَا تُمَاکِسْ.
وَ رَوَاهُ أَیْضاً مُرْسَلًا.
******
ترجمه:
این روایت از عبدالله بن سنان از امام صادق (ع) نقل شده است که فرمودند:
"علی بن حسین (ع) به قهرمان (کارگزار) خود می گفت: هرگاه خواستی برایم از نیازهای حج چیزی بخری، بخر و چانه نزن .
ص: 455
22984- 2- (1) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عَمْرٍو وَ أَنَسِ بْنِ مُحَمَّدٍ (2) عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ فِی وَصِیَّةِ النَّبِیِّ ص لِعَلِیٍّ ع قَالَ: یَا عَلِیُّ لَا تُمَاکِسْ فِی أَرْبَعَةِ أَشْیَاءَ فِی شِرَاءِ الْأُضْحِیَّةِ وَ الْکَفَنِ وَ النَّسَمَةِ وَ الْکِرَاءِ إِلَی مَکَّةَ.
وَ رَوَاهُ أَیْضاً مُرْسَلًا (3)
وَ فِی الْخِصَالِ بِإِسْنَادِهِ الْآتِی (4) عَنْ حَمَّادِ بْنِ عَمْرٍو مِثْلَهُ (5).
******
ترجمه:
این روایت از جعفر بن محمد (ع) از پدرش و از پدرانش (ع) در وصیت پیامبر اکرم (ص) به امام علی (ع) نقل شده است که فرمود:
"ای علی، در چهار چیز چانه نزن: خرید قربانی، کفن، نَسَمه ( برده) و کرایه سفر به مکه."
22985- 3- (6) وَ عَنْ أَبِیهِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی وَ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی رَفَعَهُ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: لَا تُمَاکِسْ فِی أَرْبَعَةِ أَشْیَاءَ فِی الْأُضْحِیَّةِ وَ الْکَفَنِ وَ ثَمَنِ النَّسَمَةِ وَ الْکِرَاءِ إِلَی مَکَّةَ.
******
ترجمه:
این روایت از محمد باقر علیه السلام است که فرمود:
"ای علی، در چهار چیز چانه نزن: خرید قربانی، کفن، نَسَمه (آزادی برده) و کرایه سفر به مکه."
22986- 1- (8) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ صَالِحِ بْنِ أَبِی حَمَّادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الْأَحْوَلِ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع أَیُّ شَیْ ءٍ مَعَاشُکَ قَالَ قُلْتُ: غُلَامَانِ لِی
ص: 456
وَ جَمَلَانِ قَالَ فَقَالَ اسْتَتِرْ بِذَلِکَ مِنْ إِخْوَانِکَ فَإِنَّهُمْ إِنْ لَمْ یَضُرُّوکَ لَمْ یَنْفَعُوکَ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (1).
******
ترجمه:
این روایت از ابو جعفر احول نقل شده است که گفت:
"امام صادق (ع) به من فرمود: 'زندگی تو چگونه می گذرد؟' گفتم: 'دو غلام و دو شتر دارم.' امام فرمود: 'این موضوع را از برادرانت پنهان کن؛ زیرا اگر به تو ضرر نرسانند، به تو نفع هم نمی رسانند.'"
(2) 48 بَابُ اسْتِحْبَابِ شِرَاءِ الصِّغَارِ وَ بَیْعِهَا کِبَاراً عِنْدَ ضِیقِ الرِّزْقِ وَ مُعَالَجَةِ الْکُرْسُفِ
******
ترجمه:
22987- 1- (3) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامٍ الْمُثَنَّی عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ ضَاقَ عَلَیْهِ الْمَعَاشُ أَوْ قَالَ الرِّزْقُ فَلْیَشْتَرِ صِغَاراً وَ لْیَبِعْ کِبَاراً.
******
ترجمه:
این روایت از هشام مثنی نقل شده است که امام صادق (ع) فرمودند:
"کسی که معیشت یا رزق بر او تنگ شده است، باید کوچک ها را بخرد و بزرگ ها را بفروشد."
22988- 2- (4) قَالَ وَ رُوِیَ عَنْهُ أَنَّهُ قَالَ: مَنْ أَعْیَتْهُ الْحِیلَةُ فَلْیُعَالِجِ الْکُرْسُفَ.
******
ترجمه:
این روایت نقل شده است که امام صادق (ع) فرمودند:
"کسی که چاره ای ندارد (یا به بن بست رسیده است)، باید به کرصف (پنبه) بپردازد."
22989- 3- (5) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ الْغِفَارِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ أَعْیَتْهُ الْقُدْرَةُ فَلْیُرَبِّ صَغِیراً.
زَعَمَ مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی أَنَّ الْغِفَارِیَّ مِنْ وُلْدِ أَبِی ذَرٍّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ.
******
ترجمه:
این روایت از عبدالله بن ابراهیم از کسی که او را نقل کرده، از امام صادق (ع) نقل شده است که فرمود:
"پیامبر اکرم (ص) فرمودند: کسی که در قدرت (یا توانایی) به بن بست رسیده است، باید کوچک ترها را تربیت کند."
ص: 457
(1) 49 بَابُ الزِّیَادَةِ وَقْتَ النِّدَاءِ وَ الدُّخُولِ فِی سَوْمِ الْمُسْلِمِ وَ النَّجْشِ
******
ترجمه:
22990- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ مَنْصُورِ بْنِ الْعَبَّاسِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ یَقْطِینٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مَیَّاحٍ (3) عَنْ أُمَیَّةَ بْنِ عَمْرٍو الشَّعِیرِیِّ (4) عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ یَقُولُ إِذَا نَادَی الْمُنَادِی فَلَیْسَ لَکَ أَنْ تَزِیدَ (5) وَ إِنَّمَا یُحَرِّمُ الزِّیَادَةَ النِّدَاءُ (6) وَ یُحِلُّهَا السُّکُوتُ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی مِثْلَهُ (7).
******
ترجمه:
این روایت از امیه بن عمرو شعیری از امام صادق (ع) نقل شده است که فرمودند:
"امیرالمؤمنین (ع) می فرمود: وقتی منادی فریاد می زند، تو اجازه نداری چیزی اضافه کنی. تنها چیزی که اضافه کردن را حرام می کند، ندای منادی است و سکوت آن را حلال می کند."
22991- 2- (8) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (9) عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص الْوَاشِمَةُ وَ الْمُتَوَشِّمَةُ وَ النَّاجِشُ وَ الْمَنْجُوشُ مَلْعُونُونَ عَلَی لِسَانِ مُحَمَّدٍ ص.
******
ترجمه:
این روایت از عبدالله بن سنان از امام صادق (ع) نقل شده است که فرمودند:
"پیامبر اکرم (ص) فرمودند: واشمه (زن تتوکار) و متوشمه (کسی که تتو می گیرد) و ناجش (کسی که در معاملات قیمت ها را بالا می برد بدون قصد خرید) و منجوش (کسی که مورد فریب قرار می گیرد) بر زبان محمد (ص) لعنت شده اند."
22992- 3- (10) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ شُعَیْبِ بْنِ وَاقِدٍ
ص: 458
عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدٍ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ ع فِی حَدِیثِ الْمَنَاهِی قَالَ: وَ نَهَی رَسُولُ اللَّهِ ص أَنْ یَدْخُلَ الرَّجُلُ فِی سَوْمِ أَخِیهِ الْمُسْلِمِ.
******
ترجمه:
این روایت از حسین بن زید از امام صادق (ع) از پدرانش (ع) در حدیث المناهی نقل شده است که پیامبر اکرم (ص) فرمودند:
"پیامبر خدا (ص) از این که مردی در معامله و قیمت گذاری برادر مسلمانش دخالت کند، نهی کرده اند."
22993- 4- (1) وَ فِی مَعَانِی الْأَخْبَارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هَارُونَ الزَّنْجَانِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ سَلَّامٍ بِإِسْنَادٍ مُتَّصِلٍ إِلَی النَّبِیِّ ص أَنَّهُ قَالَ: لَا تَنَاجَشُوا وَ لَا تَدَابَرُوا.
مَعْنَاهُ أَنْ یَزِیدَ الرَّجُلُ فِی ثَمَنِ السِّلْعَةِ وَ هُوَ لَا یُرِیدُ شِرَاءَهَا لِیَسْمَعَهُ غَیْرُهُ فَیَزِیدَ بِزِیَادَتِهِ وَ النَّاجِشُ خَائِنٌ وَ التَّدَابُرُ الْهِجْرَانُ (2).
******
ترجمه:
این روایت از قاسم بن سلام با سند متصل به پیامبر اکرم (ص) نقل شده است که فرمودند:
"لا تناجشوا و لا تدابروا."
به این معنا است که مردی نباید قیمت کالا را بالا ببرد در حالی که قصد خرید آن را ندارد، فقط به این منظور که دیگری صدایش را بشنود و قیمت را با افزایش او بالا ببرد. ناجش (کسی که این کار را می کند) خائن است و تدابر نیز به معنای دوری و نادیده گرفتن یکدیگر است.
(3) 50 بَابُ اسْتِحْبَابِ طَلَبِ قَلِیلِ الرِّزْقِ وَ کَرَاهَةِ اسْتِقْلَالِهِ وَ تَرْکِهِ
******
ترجمه:
22994- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُرَازِمٍ عَنْ رَجُلٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ مَنْ طَلَبَ قَلِیلَ الرِّزْقِ کَانَ ذَلِکَ دَاعِیَةً إِلَی اجْتِلَابِ کَثِیرٍ مِنَ الرِّزْقِ.
******
ترجمه:
این روایت از اسحاق بن عمار نقل شده است که گفت:
"شنیدم امام صادق (ع) می فرمودند: کسی که کمترین رزق را طلب کند، این کار موجب جذب رزق زیادی می شود."
22995- 2- (5) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ بِلَالٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ
ص: 459
بَسَّامٍ الْجَمَّالِ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ الصَّیْرَفِیِّ- فَجَاءَ رَجُلٌ یَطْلُبُ غَلَّةً بِدِینَارٍ وَ کَانَ قَدْ أَغْلَقَ بَابَ الْحَانُوتِ وَ خَتَمَ الْکِیسَ فَأَعْطَاهُ غَلَّةً بِدِینَارٍ فَقُلْتُ لَهُ وَیْحَکَ یَا إِسْحَاقُ- رُبَّمَا حُمِلَتْ لَکَ مِنَ السَّفِینَةِ أَلْفُ أَلْفِ دِرْهَمٍ فَقَالَ تَرَی کَانَ بِی هَذَا لَکِنِّی سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ مَنِ اسْتَقَلَّ قَلِیلَ الرِّزْقِ حُرِمَ کَثِیرَهُ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَیَّ فَقَالَ یَا إِسْحَاقُ- لَا تَسْتَقِلَّ قَلِیلَ الرِّزْقِ فَتُحْرَمَ کَثِیرَهُ.
******
ترجمه:
از حسن بن بسام الجمال: هنگامی که نزد اسحاق بن عمار صیرفی بودم، مردی آمد که برای دیناری غله می خواست و او در را بسته و کیسه را مهر کرده بود. اسحاق به او غله ای به دیناری داد. به او گفتم: ای اسحاق، شاید از کشتی برایت هزار هزار درهم آورده اند. اسحاق پاسخ داد: به این فکر نکردم، اما شنیدم ابا عبدالله می گفت: هر کس که رزق کم را کم بشمارد، از رزق زیاد محروم می شود. سپس به من گفت: ای اسحاق، رزق کم را کم مشمار تا از رزق زیاد محروم نشوی.
22996- 3- (1) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ بُنْدَارَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ رَجُلٍ سَمَّاهُ عَنْ حُسَیْنٍ الْجَمَّالِ (2) قَالَ: شَهِدْتُ إِسْحَاقَ بْنَ عَمَّارٍ یَوْماً وَ قَدْ شَدَّ کِیسَهُ وَ هُوَ یُرِیدُ أَنْ یَقُومَ فَجَاءَ إِنْسَانٌ یَطْلُبُ دَرَاهِمَ بِدِینَارٍ فَحَلَّ الْکِیسَ فَأَعْطَاهُ دَرَاهِمَ بِدِینَارٍ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ سُبْحَانَ اللَّهِ مَا کَانَ فَضْلُ هَذَا الدِّینَارِ فَقَالَ إِسْحَاقُ مَا فَعَلْتُ هَذَا رَغْبَةً فِی فَضْلِ الدِّینَارِ وَ لَکِنْ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ مَنِ اسْتَقَلَّ قَلِیلَ الرِّزْقِ حُرِمَ الْکَثِیرَ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ بِلَالٍ عَنِ الْحُسَیْنِ الْجَمَّالِ نَحْوَهُ (3).
******
ترجمه:
از حسین الجمال: روزی شاهد اسحاق بن عمار بودم که کیسه خود را بسته بود و قصد برخاستن داشت. شخصی آمد و درخواست دراهم به دینار کرد. او کیسه را باز کرد و به او دراهم به دینار داد. به او گفتم: سبحان الله! چه فضیلتی در این دینار بود؟ اسحاق پاسخ داد: این کار را به خاطر فضیلت دینار نکردم، بلکه شنیدم ابا عبدالله می گفت: هر کس که رزق کم را کم بشمارد، از رزق زیاد محروم می شود.
(4) 51 بَابُ اسْتِحْبَابِ اجْتِنَابِ مُعَامَلَةِ مَنْ یُنْفِقُ مَالَهُ فِی مَعْصِیَةِ اللَّهِ
******
ترجمه:
22997- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ
ص: 460
مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ جَهْمِ بْنِ حُمَیْدٍ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِذَا رَأَیْتَ الرَّجُلَ یُخْرِجُ مِنْ مَالِهِ فِی طَاعَةِ اللَّهِ فَاعْلَمْ أَنَّهُ أَصَابَهُ مِنْ حَلَالٍ وَ إِذَا أَخْرَجَهُ فِی مَعْصِیَةِ اللَّهِ فَاعْلَمْ أَنَّهُ أَصَابَ (1) مِنْ حَرَامٍ.
******
ترجمه:
از جهم بن حمید: ابوعبدالله گفت: وقتی مردی را می بینی که از مال خود در طاعت خدا خرج می کند، بدان که آن را از حلال به دست آورده است. و وقتی آن را در معصیت خدا خرج می کند، بدان که آن را از حرام به دست آورده است.
22998- 2- (2) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ الرَّجُلُ یَخْرُجُ ثُمَّ یَقْدَمُ عَلَیْنَا وَ قَدْ أَفَادَ الْمَالَ الْکَثِیرَ فَلَا نَدْرِی اکْتَسَبَهُ مِنْ حَلَالٍ أَوْ حَرَامٍ فَقَالَ إِذَا کَانَ ذَلِکَ فَانْظُرْ فِی أَیِّ وَجْهٍ یُخْرِجُ نَفَقَاتِهِ فَإِنْ کَانَ یُنْفِقُ فِیمَا لَا یَنْبَغِی مِمَّا یَأْثَمُ عَلَیْهِ فَهُوَ حَرَامٌ.
******
ترجمه:
از احمد بن محمد بن عیسی: از کسی که او را روایت کرده از ابوعبدالله پرسیدم: مردی که بیرون می رود و سپس با مال زیاد نزد ما می آید، نمی دانیم آیا آن را از حلال کسب کرده یا حرام. ابوعبدالله پاسخ داد: اگر این چنین است، نگاه کن در چه راهی آن را خرج می کند؛ اگر در چیزی که نباید و گناه دارد خرج کند، آن مال حرام است.
(3) 52 بَابُ اسْتِحْبَابِ جُلُوسِ بَائِعِ الثَّوْبِ الْقَصِیرِ وَ کَرَاهَةِ الْحَمْلِ فِی الْکُمِّ وَ عَدَمِ تَحْرِیمِهِ
******
ترجمه:
22999- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَرَّ النَّبِیُّ ص عَلَی رَجُلٍ وَ مَعَهُ ثَوْبٌ یَبِیعُهُ وَ کَانَ الرَّجُلُ طَوِیلًا وَ الثَّوْبُ قَصِیراً فَقَالَ لَهُ اجْلِسْ فَإِنَّهُ أَنْفَقُ لِسِلْعَتِکَ.
******
ترجمه:
از سکونی از ابوعبدالله: پیامبر (ص) بر مردی گذشت که لباسی برای فروش داشت. مرد بلند قد بود و لباس کوتاه. پیامبر (ص) به او گفت: بنشین زیرا که این برای فروش کالای تو بهتر است.
23000- 2- (5) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ ابْنِ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: جِئْتُ بِکِتَابٍ إِلَی أَبِی أَعْطَانِیهِ إِنْسَانٌ فَأَخْرَجْتُهُ مِنْ کُمِّی فَقَالَ
ص: 461
لِی یَا بُنَیَّ لَا تَحْمِلْ فِی کُمِّکَ شَیْئاً فَإِنَّ الْکُمَّ مِضْیَاعٌ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ (1)
وَ الَّذِی قَبْلَهُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ فِی الْعِلَلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ (2) عَنِ ابْنِ الْقَدَّاحِ (3).
******
ترجمه:
از ابن القداح از ابوعبدالله: کتابی برای پدرم آوردم که شخصی به من داده بود. آن را از آستینم بیرون آوردم. او گفت: ای پسرم، چیزی را در آستینت حمل نکن، زیرا که آستین، جای امنی نیست
(4) 53 بَابُ کَرَاهَةِ الشَّکْوَی مِنْ عَدَمِ الرِّبْحِ وَ مِنَ الْإِنْفَاقِ مِنْ رَأْسِ الْمَالِ
******
ترجمه:
23001- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ النَّضْرِ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص یَأْتِی عَلَی النَّاسِ زَمَانٌ یَشْکُونَ فِیهِ رَبَّهُمْ قُلْتُ وَ کَیْفَ یَشْکُونَ فِیهِ رَبَّهُمْ قَالَ یَقُولُ الرَّجُلُ وَ اللَّهِ مَا رَبِحْتُ شَیْئاً مُنْذُ کَذَا وَ کَذَا وَ لَا آکُلُ وَ لَا أَشْرَبُ إِلَّا مِنْ رَأْسِ مَالِی وَیْحَکَ وَ هَلْ أَصْلُ مَالِکَ وَ ذِرْوَتُهُ إِلَّا مِنْ رَبِّکَ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ (6)
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (7).
******
ترجمه:
از جابر از ابی جعفر: رسول الله (ص) گفت: بر مردم زمانی خواهد آمد که به پروردگارشان شکایت می کنند. گفتم: چگونه به پروردگارشان شکایت می کنند؟ گفت: مرد خواهد گفت: به خدا قسم، از فلان زمان تاکنون هیچ چیز سود نکرده ام و نمی خورم و نمی نوشم مگر از سرمایه ام. وای بر تو! آیا اصل و رأس مال تو از پروردگارت نیست؟
ص: 462
23002- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ الْهَیْثَمِ بْنِ أَبِی مَسْرُوقٍ النَّهْدِیِّ عَنْ مُوسَی بْنِ عُمَرَ بْنِ بَزِیعٍ قَالَ: قُلْتُ لِلرِّضَا ع جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّ النَّاسَ رَوَوْا أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص کَانَ إِذَا أَخَذَ فِی طَرِیقٍ رَجَعَ فِی غَیْرِهِ فَکَذَا کَانَ یَفْعَلُ قَالَ فَقَالَ نَعَمْ وَ أَنَا أَفْعَلُهُ کَثِیراً فَافْعَلْهُ ثُمَّ قَالَ لِی أَمَا إِنَّهُ أَرْزَقُ لَکَ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ (3)
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی صَلَاةِ الْعِیدِ (4) وَ غَیْرِهَا (5).
******
ترجمه:
از موسی بن عمر بن بزیع: به رضا (ع) گفتم: فدایت شوم، مردم روایت کرده اند که رسول الله (ص) هرگاه در مسیری می رفت، در مسیری دیگر برمی گشت؛ آیا اینطور بود؟ گفت: بله، و من هم این کار را زیاد می کنم، پس تو هم این کار را بکن. سپس به من گفت: بدان که این برایت ارزاق بیشتری خواهد داشت.
(6) 55 بَابُ مَا یُسْتَحَبُّ أَنْ یُعْمَلَ لِقَضَاءِ الدَّیْنِ وَ سُوءِ الْحَالِ
******
ترجمه:
23003- 1- (7) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ الْعَبَّاسِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ سَهْلٍ قَالَ: کَتَبْتُ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ ع إِنِّی قَدْ لَزِمَنِی دَیْنٌ فَادِحٌ فَکَتَبَ أَکْثِرْ مِنَ الِاسْتِغْفَارِ وَ رَطِّبْ لِسَانَکَ بِقِرَاءَةِ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ.
******
ترجمه:
از اسماعیل بن سهل: به ابی جعفر (ع) نوشتم که به بدهی سنگینی گرفتار شده ام. او نوشت: بسیار استغفار کن و زبانت را به خواندن سوره «انا انزلناه» تر کن.
ص: 463
23004- 2- (1) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْفَضْلِ عَنْ أَبِی عَمْرٍو الْحَذَّاءِ قَالَ: سَاءَ حَالِی فَکَتَبْتُ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ ع فَکَتَبَ إِلَیَّ أَدِمْ قِرَاءَةَ إِنَّا أَرْسَلْنَا نُوحاً إِلَی قَوْمِهِ (2) قَالَ فَقَرَأْتُهَا حَوْلًا فَلَمْ أَرَ شَیْئاً فَکَتَبْتُ إِلَیْهِ أُخْبِرُهُ بِسُوءِ حَالِی وَ إِنِّی قَدْ قَرَأْتُ إِنَّا أَرْسَلْنَا نُوحاً إِلَی قَوْمِهِ حَوْلًا کَمَا أَمَرْتَنِی وَ لَمْ أَرَ شَیْئاً قَالَ فَکَتَبَ إِلَیَّ قَدْ وَفَی لَکَ الْحَوْلُ فَانْتَقِلْ مِنْهَا إِلَی قِرَاءَةِ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ قَالَ فَفَعَلْتُ فَمَا کَانَ إِلَّا یَسِیراً حَتَّی بَعَثَ إِلَیَّ ابْنُ أَبِی دَاوُدَ فَقَضَی عَنِّی دَیْنِی وَ أَجْرَی عَلَیَّ وَ عَلَی عِیَالِی وَ وَجَّهَنِی إِلَی الْبَصْرَةِ فِی وَکَالَتِهِ بِبَابِ کِلْتَا (3) وَ أَجْرَی عَلَیَّ خَمْسَمِائَةِ دِرْهَمٍ وَ کَتَبْتُ مِنَ الْبَصْرَةِ عَلَی یَدَیْ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ إِلَی أَبِی الْحَسَنِ ع أَنِّی کُنْتُ سَأَلْتُ أَبَاکَ عَنْ کَذَا وَ شَکَوْتُ إِلَیْهِ کَذَا وَ أَنِّی قَدْ قُلْتُ الَّذِی أَحْبَبْتُ فَأَحْبَبْتُ أَنْ تُخْبِرَنِی مَوْلَایَ کَیْفَ أَصْنَعُ فِی قِرَاءَةِ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ أَقْتَصِرُ عَلَیْهَا وَحْدَهَا فِی فَرَائِضِی وَ غَیْرِهَا أَمْ أَقْرَأُ مَعَهَا غَیْرَهَا أَمْ لَهَا حَدٌّ أَعْمَلُ بِهِ فَوَقَّعَ ع وَ قَرَأْتُ التَّوْقِیعَ لَا تَدَعْ مِنَ الْقُرْآنِ قَصِیرَهُ وَ طَوِیلَهُ وَ یُجْزِیکَ مِنْ قِرَاءَةِ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ یَوْمَکَ وَ لَیْلَتَکَ مِائَةُ مَرَّةٍ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی التَّعْقِیبِ (4) وَ الدُّعَاءِ (5).
******
ترجمه:
> از ابی عمرو الحذاء: حال من بد شد و به ابی جعفر (ع) نوشتم. او به من نوشت: خواندن سوره «انا ارسلنا نوحاً» را ادامه بده (نوح 71-1). آن را یک سال خواندم و چیزی ندیدم. به او نوشتم و خبر از بدی حالم دادم و گفتم که یک سال «انا ارسلنا نوحاً» را همان طور که امر کردی، خواندم و چیزی ندیدم. او به من نوشت: سال تو تمام شده است، حالا به خواندن سوره «انا انزلناه» برو. این کار را انجام دادم و چیزی نگذشت که ابن ابی داود برایم فرستاد و بدهی ام را پرداخت و به من و خانواده ام کمک کرد و مرا به بصره در کارگزاری خود در باب کلتها فرستاد و برایم پانصد درهم مقرری تعیین کرد. از بصره به دست علی بن مهزیار به ابی الحسن (ع) نوشتم که از پدرت درباره این مسئله سوال کردم و شکایت نمودم و گفته ام آنچه را که دوست داشتی. اکنون می خواهم بدانم مولای من، در خواندن سوره «انا انزلناه» چگونه عمل کنم؟ آیا فقط آن را در فرائض و غیر آن بخوانم یا چیز دیگری هم با آن بخوانم یا حد مشخصی دارد؟ او نوشت: هیچ قسمت کوتاه یا طولانی از قرآن را ترک نکن و برایت کافی است که در روز و شب صد مرتبه سوره «انا انزلناه» را بخوانی.
ص: 464
(1) 56 بَابُ اسْتِحْبَابِ طَلَبِ الرِّزْقِ بِمِصْرَ وَ کَرَاهَةِ الْمَکْثِ بِهَا
******
ترجمه:
23005- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْعَاصِمِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ التَّمِیمِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: ذَکَرْتُ لَهُ مِصْرَ فَقَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص اطْلُبُوا بِهَا الرِّزْقَ وَ لَا تَطْلُبُوا (3) بِهَا الْمَکْثَ ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مِصْرُ الْحُتُوفِ یُقَیَّضُ لَهَا قَصِیرَةُ الْأَعْمَارِ.
******
ترجمه:
از علی بن اسباط از مردی از ابوعبدالله: به او درباره مصر گفتم. او گفت: رسول الله (ص) گفت: در آنجا رزق بجویید ولی در آنجا نمانید. سپس ابوعبدالله گفت: مصر مکان مرگ است؛ برایش عمرهای کوتاه مقرر شده است.
(5) 57 بَابُ اسْتِحْبَابِ بَیْعِ التِّجَارَةِ قَبْلَ دُخُولِ مَکَّةَ وَ کَرَاهَةِ الِاشْتِغَالِ بِهَا فِیهَا عَنِ الْعِبَادَةِ
******
ترجمه:
23006- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنِ الْهَیْثَمِ النَّهْدِیِّ (7) عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ خَالِدِ بْنِ نَجِیحٍ الْجَوَّانِ (8) قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ مُوسَی ع إِنَّا نَجْلِبُ الْمَتَاعَ مِنْ صَنْعَاءَ-
ص: 465
نَبِیعُهُ بِمَکَّةَ الْعَشَرَةَ ثَلَاثَةَ عَشَرَ وَ اثْنَیْ عَشَرَ وَ نَجِی ءُ بِهِ (1) فَیَخْرُجُ إِلَیْنَا تُجَّارٌ مِنْ تُجَّارِ مَکَّةَ- فَیُعْطُونَنَا بِدُونِ ذَلِکَ الْأَحَدَ عَشَرَ وَ الْعَشَرَةِ وَ نِصْفٍ وَ دُونَ ذَلِکَ فَأَبِیعُهُ أَوْ أَقْدَمُ مَکَّةَ- فَقَالَ لِی بِعْهُ فِی الطَّرِیقِ وَ لَا تَقْدَمْ بِهِ مَکَّةَ- فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَی أَبَی أَنْ یَجْعَلَ مَتْجَرَ الْمُؤْمِنِ بِمَکَّةَ.
******
ترجمه:
از خالد بن نجیح الجوان: به ابی الحسن موسی (ع) گفتم: ما کالاهایی از صنعاء می آوریم و در مکه به قیمت ده، سیزده، و دوازده می فروشیم و سپس با آن برمی گردیم. تاجران مکه به ما با قیمت کمتر یعنی یازده و ده و نیم و کمتر از آن می دهند. آیا آن را بفروشیم یا به مکه برگردیم؟ او گفت: در راه بفروش و به مکه نرو، زیرا که خداوند تعالی نخواسته است که تجارت مؤمن در مکه باشد.
23007- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ قَالَ: کُنْتُ أَبِیعُ السَّابِرِیَّ فِی الظِّلَالِ فَمَرَّ بِی أَبُو الْحَسَنِ الْأَوَّلُ ع رَاکِباً فَقَالَ لِی یَا هِشَامُ إِنَّ الْبَیْعَ فِی الظِّلَالِ غِشٌّ وَ الْغِشُّ لَا یَحِلُّ.
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ (5)
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ (6)
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی تَحْرِیمِ الْغِشِّ بِمَا یَخْفَی فِیمَا یُکْتَسَبُ بِهِ (7) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (8).
******
ترجمه:
از هشام بن حکم: من سابری (نوعی کالا) را در سایه می فروختم. ابوالحسن اول (ع) سواره بر من گذشت و گفت: ای هشام، فروش در سایه نوعی تقلب است و تقلب حلال نیست.
می گویم: و قبلاً آنچه دلالت بر حرام بودن تقلب دارد، ذکر شده است.
ص: 466
(1) 59 بَابُ اسْتِحْبَابِ تِجَارَةِ الْإِنْسَانِ فِی بِلَادِهِ وَ مُخَالَطَةِ الصُّلَحَاءِ
******
ترجمه:
23008- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: قَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ ع مِنْ سَعَادَةِ الْمَرْءِ أَنْ یَکُونَ مَتْجَرُهُ فِی بِلَادِهِ وَ یَکُونَ خُلَطَاؤُهُ صَالِحِینَ وَ یَکُونَ لَهُ أَوْلَادٌ یَسْتَعِینُ بِهِمْ.
وَ فِی الْخِصَالِ عَنْ أَبِیهِ عَنِ السَّعْدَآبَادِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْکَانَ یَرْفَعُهُ إِلَی عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ ع مِثْلَهُ (3) أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (4).
******
ترجمه:
از محمد بن علی بن حسین: علی بن حسین (ع) گفت: از خوشبختی مرد این است که کسب و کارش در کشور خودش باشد، دوستانش صالح باشند و فرزندانی داشته باشد که به او کمک کنند.
ص: 467
(1) 60 بَابُ کَرَاهَةِ دُخُولِ السُّوقِ أَوَّلًا وَ الْخُرُوجِ أَخِیراً وَ اسْتِحْبَابِهِمَا فِی الْمَسَاجِدِ (2)
******
ترجمه:
23009- 1- (3) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع جَاءَ أَعْرَابِیٌّ مِنْ بَنِی عَامِرٍ إِلَی النَّبِیِّ ص- فَسَأَلَهُ عَنْ شَرِّ بِقَاعِ الْأَرْضِ وَ خَیْرِ بِقَاعِ الْأَرْضِ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ ص شَرُّ بِقَاعِ الْأَرْضِ الْأَسْوَاقُ وَ هِیَ مَیْدَانُ إِبْلِیسَ- یَغْدُو بِرَایَتِهِ وَ یَضَعُ کُرْسِیَّهُ وَ یَبُثُّ ذُرِّیَّتَهُ فَبَیْنَ مُطَفِّفٍ فِی قَفِیزٍ (4) أَوْ سَارِقٍ فِی ذِرَاعٍ أَوْ کَاذِبٍ فِی سِلْعَةٍ فَیَقُولُ عَلَیْکُمْ بِرَجُلٍ مَاتَ أَبُوهُ وَ أَبُوکُمْ حَیٌّ فَلَا یَزَالُ مَعَ ذَلِکَ أَوَّلَ دَاخِلٍ وَ آخِرَ خَارِجٍ ثُمَّ قَالَ ع وَ خَیْرُ الْبِقَاعِ الْمَسَاجِدُ وَ أَحَبُّهُمْ إِلَی اللَّهِ أَوَّلُهُمْ دُخُولًا وَ آخِرُهُمْ خُرُوجاً مِنْهَا.
وَ رَوَاهُ فِی مَعَانِی الْأَخْبَارِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ
ص: 468
بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ (عَنْ مُفَضَّلٍ عَنْ سَعِیدٍ) (1) عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: جَاءَ أَعْرَابِیٌّ إِلَی النَّبِیِّ ص وَ ذَکَرَ نَحْوَهُ (2).
******
ترجمه:
از محمد بن علی بن حسین: علی بن حسین (ع) گفت: اعرابی ای از بنی عامر نزد پیامبر (ص) آمد و درباره بدترین و بهترین مکان های زمین پرسید. پیامبر (ص) گفت: بدترین مکان های زمین بازارها هستند که میدان ابلیس اند؛ او با پرچم خود می آید و صندلی اش را می گذارد و نسلش را منتشر می کند. میان ناقص فروشان، دزدان در ذراع و دروغگویان در کالاها. او می گوید: به شما سفارش می کنم مردی را که پدرش مرده و پدر شما زنده است، بپذیرید، و همیشه از اولین ورودی و آخرین خروجی خواهد بود. سپس گفت: بهترین مکان ها مساجد هستند و محبوب ترین ها نزد خداوند، اولین واردشوندگان و آخرین خارج شوندگان از آن ها هستند.
23010- 2- (3) الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدٍ الطُّوسِیُّ فِی مَجَالِسِهِ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْمُفِیدِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ قُولَوَیْهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ سَیْفِ بْنِ عَمِیرَةَ عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْبَاقِرِ ع عَنْ آبَائِهِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لِجَبْرَئِیلَ- أَیُّ الْبِقَاعِ أَحَبُّ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی قَالَ الْمَسَاجِدُ وَ أَحَبُّ أَهْلِهَا إِلَی اللَّهِ أَوَّلُهُمْ دُخُولًا إِلَیْهَا وَ آخِرُهُمْ خُرُوجاً مِنْهَا قَالَ فَأَیُّ الْبِقَاعِ أَبْغَضُ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی قَالَ الْأَسْوَاقُ وَ أَبْغَضُ أَهْلِهَا إِلَیْهِ أَوَّلُهُمْ دُخُولًا إِلَیْهَا وَ آخِرُهُمْ خُرُوجاً مِنْهَا.
وَ رَوَی صَدْرَهُ الْکُلَیْنِیُّ کَمَا مَرَّ (4).
ص: 469
******
ترجمه:
> از جابر الجعفی از ابی جعفر محمد بن علی الباقر (ع) از آبای خود: رسول الله (ص) به جبرئیل گفت: کدام مکان ها نزد خداوند تعالی محبوب تر هستند؟ او گفت: مساجد و محبوب ترین مردم نزد خدا، اولین واردشوندگان و آخرین خارج شوندگان از آنها هستند. سپس گفت: کدام مکان ها نزد خداوند تعالی منفورتر هستند؟ او گفت: بازارها و منفورترین مردم نزد خدا، اولین واردشوندگان و آخرین خارج شوندگان از آنها هستند.