سرشناسه:حرعاملی، محمدبن حسن، 1033 - 1104ق.
عنوان و نام پدیدآور: ترجمه وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه
تالیف: محمد بن الحسن الحر العاملی؛ تحقیق: محمدرضا الحسینی الجلالی / ترجمه: گروهی از محققین مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان
مشخصات نشر دیجیتالی: مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان 1400 ه ش
مشخصات ظاهری:30 ج.
موضوع:احادیث شیعه -- قرن 11ق.
موضوع:احادیث احکام
شناسه افزوده: متن عربی موسسه آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث(قم)
رده بندی کنگره:BP135/ح4ت7 ی1300
رده بندی دیویی:297/212
شماره کتابشناسی ملی:1321690
ص: 1
ص: 2
بسم الله الرحمن الرحیم
ص: 3
ص: 4
ص: 5
ص: 6
ص: 7
ص: 8
21843- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ جَمِیلِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ رَبَّنا آتِنا فِی الدُّنْیا حَسَنَةً وَ فِی الْآخِرَةِ حَسَنَةً (3) قَالَ رِضْوَانُ اللَّهِ وَ الْجَنَّةُ فِی الْآخِرَةِ وَ السَّعَةُ فِی الرِّزْقِ وَ الْمَعَاشِ وَ حُسْنُ الْخُلُقِ فِی الدُّنْیَا.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ أَیْضاً بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ (4)
ص: 9
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ مِثْلَهُ (1) وَ رَوَاهُ فِی مَعَانِی الْأَخْبَارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَی بْنِ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ مِثْلَهُ (2).
******
ترجمه:
«جمیل بن صالح از امام صادق (علیه السلام) دربارهٔ گفته خداوند عز و جل "پروردگارا! به ما در دنیا خوبی و در آخرت خوبی عطا کن" پرسید. امام فرمود: "رضایت خدا و بهشت در آخرت و گشایش در روزی و معاش و خوش اخلاقی در دنیا".»
21844- 2- (3) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْمُعَلَّی بْنِ خُنَیْسٍ قَالَ: رَآنِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع وَ قَدْ تَأَخَّرْتُ عَنِ السُّوقِ فَقَالَ اغْدُ إِلَی عِزِّکَ.
******
ترجمه:
«مُعَلّی بن خُنَیس گفت: امام صادق (علیه السلام) مرا دید که از بازار دور مانده ام. فرمود: به سوی عزت خود بشتاب.»
21845- 3- (4) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ رَوْحٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: تِسْعَةُ أَعْشَارِ الرِّزْقِ فِی التِّجَارَةِ.
******
ترجمه:
«روح از امام صادق (علیه السلام) روایت کرده است که فرمود: نُه دهم روزی در تجارت است.»
21846- 4- (5) وَ فِی الْخِصَالِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ یَزِیدَ عَنْ سُفْیَانَ الْجَرِیرِیِّ عَنْ عَبْدِ الْمُؤْمِنِ الْأَنْصَارِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص الْبَرَکَةُ عَشَرَةُ أَجْزَاءٍ تِسْعَةُ أَعْشَارِهَا فِی التِّجَارَةِ وَ الْعُشْرُ الْبَاقِی فِی الْجُلُودِ.
قَالَ الصَّدُوقُ یَعْنِی بِالْجُلُودِ الْغَنَمَ وَ اسْتَدَلَّ بِمَا یَأْتِی (6).
******
ترجمه:
«عبدالمؤمن انصاری از امام باقر (علیه السلام) روایت کرده که پیامبر (صلی الله علیه وآله) فرمود: برکت ده جزء دارد که نُه دهم آن در تجارت و یک دهم باقی در پوست هاست.»
مرحوم شیخ صدوق گفته است که منظور از «پوست ها» همان گوسفند است و برای این معنا به مطلبی که در ادامه می آید استدلال کرده است.
21847- 5- (7) وَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ الْقَطَّانِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی بْنِ زَکَرِیَّا عَنْ بَکْرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَبِیبٍ عَنْ تَمِیمِ بْنِ بُهْلُولٍ عَنْ سَعْدِ بْنِ
ص: 10
عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْمَخْزُومِیِّ (1) عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدٍ عَنْ أَبِیهِ زَیْدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ آبَائِهِ ع عَنِ النَّبِیِّ ص قَالَ: تِسْعَةُ أَعْشَارِ الرِّزْقِ فِی التِّجَارَةِ وَ الْجُزْءُ الْبَاقِی فِی السَّابِیَاءِ یَعْنِی الْغَنَمَ.
******
ترجمه:
«حسین بن زید از پدرش زید بن علی، از پدرانش، از پیامبر (صلی الله علیه وآله) روایت کرده که فرمود: نُه دهم روزی در تجارت است و بخش باقی مانده در سابیا، یعنی گوسفند، است.»
21848- 6- (2) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیٍّ ع فِی حَدِیثِ الْأَرْبَعِمِائَةِ قَالَ: تَعَرَّضُوا لِلتِّجَارَاتِ فَإِنَّ لَکُمْ فِیهَا غِنًی عَمَّا فِی أَیْدِی النَّاسِ وَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یُحِبُّ الْمُحْتَرِفَ الْأَمِینَ الْمَغْبُونُ غَیْرُ مَحْمُودٍ وَ لَا مَأْجُورٍ.
******
ترجمه:
و به سند خود از امام علی (علیه السلام) در حدیث چهارصدگانه نقل کرده که فرمود: به تجارت روی آورید، زیرا برای شما در آن بی نیازی از آنچه در دست مردم است وجود دارد، و همانا خداوند عز و جل حرفه مند امین را دوست دارد. کسی که مغبون شود، نه ستوده است و نه پاداش دارد.»
21849- 7- (3) عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ الْمُرْتَضَی فِی رِسَالَةِ الْمُحْکَمِ وَ الْمُتَشَابِهِ نَقْلًا مِنْ تَفْسِیرِ النُّعْمَانِیِّ بِإِسْنَادِهِ الْآتِی (4) عَنْ عَلِیٍّ ع فِی بَیَانِ مَعَایِشِ الْخَلْقِ إِلَی أَنْ قَالَ وَأَمَّا وَجْهُ التِّجَارَةِ فَقَوْلُهُ تَعَالَی یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا تَدایَنْتُمْ بِدَیْنٍ إِلی أَجَلٍ مُسَمًّی فَاکْتُبُوهُ (5) الْآیَةَ فَعَرَّفَهُمْ سُبْحَانَهُ کَیْفَ یَشْتَرُونَ الْمَتَاعَ فِی الْحَضَرِ وَ السَّفَرِ وَ کَیْفَ یَتَّجِرُونَ إِذْ کَانَ ذَلِکَ مِنْ أَسْبَابِ الْمَعَاشِ.
******
ترجمه:
«از امام علی (علیه السلام) در بیان راه های معیشت مردم روایت شده است. فرمود: و اما درباره تجارت، سخن خداوند تعالی است: "ای کسانی که ایمان آورده اید، هنگامی که به یکدیگر تا سررسیدی معین وام دادید، آن را بنویسید." (آیه 282 سوره بقره) خداوند سبحان به آنان آموخت که چگونه در حال حضر و سفر کالا خریداری کنند و چگونه تجارت کنند، زیرا این از اسباب معیشت است.»
21850- 8- (6) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُحَمَّدٍ الزَّعْفَرَانِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ طَلَبَ التِّجَارَةَ اسْتَغْنَی عَنِ النَّاسِ قُلْتُ وَ إِنْ کَانَ مُعِیلًا قَالَ وَ إِنْ کَانَ مُعِیلًا إِنَّ تِسْعَةَ أَعْشَارِ الرِّزْقِ فِی التِّجَارَةِ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ مِثْلَهُ (7).
******
ترجمه:
«محمد زعفرانی از امام صادق (علیه السلام) روایت کرده است که فرمود: هر کس به دنبال تجارت باشد، از مردم بی نیاز می شود. گفتم: حتی اگر خرج خانواده اش بر عهده او باشد؟ فرمود: حتی اگر خرج خانواده اش بر عهده او باشد؛ همانا نُه دهم روزی در تجارت است.»
ص: 11
21851- 9- (1) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: التِّجَارَةُ تَزِیدُ فِی الْعَقْلِ.
******
ترجمه:
«ابن بُکیر از کسی که برای او روایت کرده، از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده است که فرمود: تجارت عقل را افزایش می دهد.»
21852- 10- (2) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی وَ غَیْرِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَطِیَّةَ عَنْ هِشَامِ بْنِ أَحْمَرَ قَالَ: کَانَ أَبُو الْحَسَنِ ع یَقُولُ لِمُصَادِفٍ اغْدُ إِلَی عِزِّکَ یَعْنِی السُّوقَ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی مِثْلَهُ (3).
******
ترجمه:
«هشام بن احمر گفت: امام کاظم (علیه السلام) به مُصادف می فرمود: به سوی عزت خود بشتاب؛ یعنی بازار.»
21853- 11- (4) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ بُنْدَارَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ یَحْیَی عَنْ جَدِّهِ الْحَسَنِ بْنِ رَاشِدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع تَعَرَّضُوا لِلتِّجَارَةِ فَإِنَّ فِیهَا غِنًی لَکُمْ عَمَّا فِی أَیْدِی النَّاسِ.
******
ترجمه:
«محمد بن مسلم از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده که فرمود: امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: به تجارت روی آورید، زیرا در آن برای شما بی نیازی از آنچه در دست مردم است وجود دارد.»
21854- 12- (5) وَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْعَاصِمِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ النَّهْدِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ شَرِیفِ بْنِ سَابِقٍ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ أَبِی قُرَّةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع قَالَ لِلْمَوَالِی اتَّجِرُوا بَارَکَ اللَّهُ لَکُمْ فَإِنِّی سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ص- یَقُولُ الرِّزْقُ عَشَرَةُ أَجْزَاءٍ تِسْعَةُ أَجْزَاءٍ فِی التِّجَارَةِ وَ وَاحِدٌ فِی غَیْرِهَا.
ص: 12
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (1) وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ.
******
ترجمه:
«فضل بن ابی قره از امام صادق (علیه السلام) در حدیثی نقل کرده که امیرالمؤمنین (علیه السلام) به موالی فرمود: به تجارت روی آورید، خداوند بر شما برکت دهد، زیرا من از رسول خدا (صلی الله علیه وآله) شنیدم که فرمود: روزی ده جزء دارد که نُه جزء آن در تجارت و یک جزء در غیر آن است.»
21855- 13- (2) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ الْحَجَّالِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُقْبَةَ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لِمَوْلًی لَهُ یَا عَبْدَ اللَّهِ احْفَظْ عِزَّکَ قَالَ وَ مَا عِزِّی جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ غُدُوُّکَ إِلَی سُوقِکَ وَ إِکْرَامُکَ نَفْسَکَ وَ قَالَ لآِخَرَ مَوْلًی لَهُ مَا لِی أَرَاکَ تَرَکْتَ غُدُوَّکَ إِلَی عِزِّکَ قَالَ جَنَازَةٌ أَرَدْتُ أَنْ أَحْضُرَهَا قَالَ فَلَا تَدَعِ الرَّوَاحَ إِلَی عِزِّکَ.
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (3).
******
ترجمه:
«علی بن عقبه گفت: امام صادق (علیه السلام) به یکی از موالیان خود فرمود: ای عبد الله! عزت خود را حفظ کن. آن موالی گفت: و عزت من چیست؟ جانم فدای تو! امام فرمود: صبح زود به بازار رفتن و احترام به نفس خودت است. سپس به موالی دیگری فرمود: چرا می بینم که صبح زود به عزت خود نمی روی؟ آن موالی گفت: به خاطر جنازه ای است که می خواستم در آن حاضر شوم. امام فرمود: پس از رفتن به عزت خود دست نکش.»
21856- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ (6) عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: تَرْکُ التِّجَارَةِ یَنْقُصُ الْعَقْلَ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (7).
******
ترجمه:
حماد بن عثمان از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده که فرمود: ترک تجارت عقل را کاهش می دهد.
21857- 2- (8) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ أَبِی إِسْمَاعِیلَ
ص: 13
عَنِ الْفُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع أَیَّ شَیْ ءٍ تُعَالِجُ فَقُلْتُ مَا أُعَالِجُ الْیَوْمَ شَیْئاً فَقَالَ کَذَلِکَ تَذْهَبُ أَمْوَالُکُمْ وَ اشْتَدَّ عَلَیْهِ.
******
ترجمه:
«فضل بن یسار گفت: امام صادق (علیه السلام) فرمود: به چه چیزی مشغولی؟ گفتم: امروز چیزی را معالجه نمی کنم. فرمود: همین طور اموال شما نیز از بین می رود.»
21858- 3- (1) وَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ أَبِی الْجَهْمِ عَنْ فُضَیْلٍ الْأَعْوَرِ قَالَ: شَهِدْتُ مُعَاذَ بْنَ کَثِیرٍ وَ قَالَ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع- إِنِّی قَدْ أَیْسَرْتُ فَأَدَعُ التِّجَارَةَ فَقَالَ إِنَّکَ إِنْ فَعَلْتَ قَلَّ عَقْلُکَ أَوْ نَحْوَهُ.
******
ترجمه:
فضیل اعور گفت: شاهد بودم که معاذ بن کثیر به امام صادق (ع) گفت: من بی نیاز شده ام، آیا تجارت را رها کنم؟ امام فرمود: اگر چنین کنی، عقل تو کم خواهد شد یا چیزی شبیه به آن.
21859- 4- (2) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عِیسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ أَبِی الْقَدَّاحِ (3) عَنْ مُعَاذٍ بَیَّاعِ الْأَکْسِیَةِ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع یَا مُعَاذُ أَ ضَعُفْتَ عَنِ التِّجَارَةِ أَوْ زَهِدْتَ فِیهَا قُلْتُ مَا ضَعُفْتُ عَنْهَا وَ لَا زَهِدْتُ فِیهَا قَالَ فَمَا لَکَ قُلْتُ کُنَّا نَنْتَظِرُ أَمْراً وَ ذَلِکَ حِینَ قُتِلَ الْوَلِیدُ وَ عِنْدِی مَالٌ کَثِیرٌ وَ هُوَ فِی یَدِی وَ لَیْسَ لِأَحَدٍ عَلَیَّ شَیْ ءٌ وَ لَا أَرَانِی آکُلُهُ حَتَّی أَمُوتَ فَقَالَ لَا تَتْرُکْهَا فَإِنَّ تَرْکَهَا مَذْهَبَةٌ لِلْعَقْلِ اسْعَ عَلَی عِیَالِکَ وَ إِیَّاکَ أَنْ یَکُونُوا هُمُ السُّعَاةَ عَلَیْکَ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ (4) وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ.
******
ترجمه:
معاذ، فروشنده پارچه، گفت: امام صادق (ع) به من فرمود: ای معاذ! آیا از تجارت ضعیف شده ای یا از آن زهد ورزیده ای؟ گفتم: نه ضعیف شده ام و نه از آن زهد ورزیده ام. فرمود: پس چه شده است؟ گفتم: ما در انتظار امری بودیم و این در زمانی بود که ولید کشته شد. اکنون مال زیادی دارم و این مال در دست من است و کسی حقی بر من ندارد و گمان نمی کنم که آن را بخورم تا بمیرم. امام فرمود: تجارت را رها مکن، زیرا رها کردن آن موجب نقصان عقل است. برای خانواده ات تلاش کن و مبادا که آنها برای تو تلاش کنند.
21860- 5- (5) وَ بِالْإِسْنَادِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ أَسْبَاطِ بْنِ سَالِمٍ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فَسَأَلَنَا عَنْ عُمَرَ بْنِ مُسْلِمٍ- مَا فَعَلَ فَقُلْتُ صَالِحٌ وَ لَکِنَّهُ قَدْ تَرَکَ التِّجَارَةَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع عَمَلُ الشَّیْطَانِ ثَلَاثاً أَ مَا عَلِمَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص اشْتَرَی
ص: 14
عِیراً أَتَتْ مِنَ الشَّامِ- فَاسْتَفْضَلَ فِیهَا مَا قَضَی دَیْنَهُ وَ قَسَمَ فِی قَرَابَتِهِ یَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ رِجالٌ لا تُلْهِیهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَیْعٌ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ (1) إِلَی آخِرِ الْآیَةِ یَقُولُ الْقُصَّاصُ إِنَّ الْقَوْمَ لَمْ یَکُونُوا یَتَّجِرُونَ کَذَبُوا وَ لَکِنَّهُمْ لَمْ یَکُونُوا یَدَعُونَ الصَّلَاةَ فِی مِیقَاتِهَا وَ هُمْ أَفْضَلُ مِمَّنْ حَضَرَ الصَّلَاةَ وَ لَمْ یَتَّجِرْ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ مِثْلَهُ (2).
******
ترجمه:
اسباط بن سالم گفت: نزد امام صادق (ع) رفتم، ایشان از ما درباره عمر بن مسلم پرسید که او چه می کند. گفتم: حالش خوب است، اما تجارت را رها کرده است. امام صادق (ع) سه بار فرمود: کار شیطان است. آیا نمی داند که پیامبر خدا (ص) شتری از شام خرید و از آن سودی به دست آورد که با آن قرضش را پرداخت و در میان خویشانش تقسیم کرد؟ خداوند، عز و جل، می فرماید: «مردانی که تجارت و خرید و فروش، آنان را از یاد خدا باز نمی دارد» (نور، 24:37) تا آخر آیه. قصه گویان می گویند آن قوم تجارت نمی کردند؛ دروغ می گویند! بلکه آنها نماز را در وقتش ترک نمی کردند و از کسانی که فقط در نماز حاضر می شوند و تجارت نمی کنند، برتر بودند.
21861- 6- (3) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ بُنْدَارَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ شَرِیفِ بْنِ سَابِقٍ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ أَبِی قُرَّةَ (4) قَالَ: سَأَلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ وَ أَنَا حَاضِرٌ فَقَالَ مَا حَبَسَهُ عَنِ الْحَجِّ فَقِیلَ تَرَکَ التِّجَارَةَ وَ قَلَّ شَیْئُهُ قَالَ وَ کَانَ مُتَّکِئاً فَاسْتَوَی جَالِساً ثُمَّ قَالَ لَهُمْ لَا تَدَعُوا التِّجَارَةَ فَتَهُونُوا اتَّجِرُوا بَارَکَ اللَّهُ لَکُمْ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ شَرِیفِ بْنِ سَابِقٍ مِثْلَهُ وَ تَرَکَ صَدْرَهُ وَ قَالَ فَتَمُوتُوا (5)
******
ترجمه:
فضل بن ابی قرة گفت: امام صادق (ع) درباره مردی در حضور من پرسید و فرمود: چه چیزی او را از حج بازداشت؟ گفته شد: تجارت را رها کرده و مالش کم شده است. امام که تکیه داده بود، نشست و به آنها فرمود: تجارت را رها نکنید که خوار می شوید. تجارت کنید؛ خداوند به شما برکت دهد.
21862- 7- (6) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ حُذَیْفَةَ بْنِ مَنْصُورٍ عَنْ مُعَاذِ بْنِ کَثِیرٍ بَیَّاعِ الْأَکْسِیَةِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع إِنِّی قَدْ هَمَمْتُ أَنْ أَدَعَ السُّوقَ وَ فِی یَدِی شَیْ ءٌ فَقَالَ إِذاً یَسْقُطُ رَأْیُکَ وَ لَا یُسْتَعَانُ بِکَ عَلَی شَیْ ءٍ.
ص: 15
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی (1)
وَ رَوَاهُ أَیْضاً بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ (2)
وَ الَّذِی قَبْلَهُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ مِثْلَهُ.
******
ترجمه:
معاذ بن کثیر، فروشنده پارچه، گفت: به امام صادق (ع) گفتم: تصمیم گرفته ام که بازار را رها کنم و چیزی در دست دارم. امام فرمود: در این صورت، رأی و نظر تو ساقط می شود و در هیچ کاری از تو کمک گرفته نخواهد شد.
21863- 8- (3) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَةَ عَنْ فُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع إِنِّی قَدْ کَفَفْتُ عَنِ التِّجَارَةِ وَ أَمْسَکْتُ عَنْهَا قَالَ وَ لِمَ ذَلِکَ أَ عَجْزٌ بِکَ کَذَلِکَ تَذْهَبُ أَمْوَالُکُمْ لَا تَکُفُّوا عَنِ التِّجَارَةِ وَ الْتَمِسُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ.
******
ترجمه:
فضیل بن یسار گفت: به امام صادق (ع) گفتم که از تجارت دست کشیده ام و آن را ترک کرده ام. امام فرمود: چرا این کار را کردی؟ آیا از روی ناتوانی است؟ این گونه اموالتان از بین می رود. از تجارت دست نکشید و از فضل خداوند، عز و جل، طلب کنید.
21864- 9- (4) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ الْحَجَّالِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ وَ کَانَ خَتَنَ بُرَیْدٍ الْعِجْلِیِّ قَالَ بُرَیْدٌ لِمُحَمَّدٍ سَلْ لِی أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ شَیْ ءٍ أُرِیدُ أَنْ أَصْنَعَهُ إِنَّ لِلنَّاسِ فِی یَدِی وَدَائِعَ وَ أَمْوَالًا أَتَقَلَّبُ فِیهَا وَ قَدْ أَرَدْتُ أَنْ أَتَخَلَّی مِنَ الدُّنْیَا وَ أَدْفَعَ إِلَی کُلِّ ذِی حَقٍّ حَقَّهُ قَالَ فَسَأَلَ مُحَمَّدٌ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ ذَلِکَ وَ خَبَّرَهُ بِالْقِصَّةِ وَ قَالَ مَا تَرَی لَهُ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ أَ یَبْدَأُ نَفْسَهُ بِالْحَرَبِ لَا وَ لَکِنْ یَأْخُذُ وَ یُعْطِی عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ.
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ مِثْلَهُ (5).
******
ترجمه:
محمد بن مسلم که داماد برید عجلی بود، گفت: برید به محمد گفت از امام صادق (ع) درباره چیزی که قصد انجام آن را دارم، بپرس. مردم نزد من ودایع و اموالی دارند که با آنها معامله می کنم و تصمیم گرفته ام از دنیا دست بکشم و حق هر صاحب حقی را به او بدهم. محمد این مسئله را از امام صادق (ع) پرسید و داستان را برایش گفت و پرسید نظر شما چیست؟ امام فرمود: ای محمد، آیا خود را در سختی و محرومیت قرار دهد؟ نه، بلکه باید بگیرد و بدهد (معامله کند) و بر خداوند، عز و جل، توکل کند.
21865- 10- (6) وَ عَنْهُ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَسْبَاطِ بْنِ سَالِمٍ بَیَّاعِ
ص: 16
الزُّطِّیِّ قَالَ: سَأَلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع یَوْماً وَ أَنَا عِنْدَهُ عَنْ مُعَاذٍ بَیَّاعِ الْکَرَابِیسِ فَقِیلَ تَرَکَ التِّجَارَةَ فَقَالَ عَمَلُ الشَّیْطَانِ مَنْ تَرَکَ التِّجَارَةَ ذَهَبَ ثُلُثَا عَقْلِهِ أَ مَا عَلِمَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص قَدِمَتْ عِیرٌ مِنَ الشَّامِ- فَاشْتَرَی مِنْهَا وَ اتَّجَرَ فَرَبِحَ فِیهَا مَا قَضَی دَیْنَهُ.
******
ترجمه:
اسباط بن سالم، فروشنده زطی (نوعی پارچه)، گفت: روزی امام صادق (ع) در حالی که نزد او بودم، درباره معاذ، فروشنده کرباس (پارچه)، پرسید. گفته شد که او تجارت را رها کرده است. امام فرمود: این کار شیطان است؛ کسی که تجارت را رها کند، دو سوم عقلش از بین می رود. آیا نمی داند که پیامبر خدا (ص) زمانی که کاروانی از شام آمد، از آن خرید کرد و تجارت نمود و از آن سودی برد که با آن قرضش را پرداخت؟
21866- 11- (1) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْفُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ (2) قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع إِنِّی قَدْ تَرَکْتُ التِّجَارَةَ قَالَ فَلَا تَفْعَلْ افْتَحْ بَابَکَ وَ ابْسُطْ بِسَاطَکَ وَ اسْتَرْزِقِ اللَّهَ رَبَّکَ.
******
ترجمه:
فضیل بن یسار گفت: به امام صادق (ع) گفتم که تجارت را ترک کرده ام. امام فرمود: این کار را نکن. درِ خانه ات را باز کن، فرش خود را پهن کن و از خداوند، پروردگارت، روزی طلب کن.
21867- 12- (3) قَالَ وَ قَالَ الصَّادِقُ ع التِّجَارَةُ تَزِیدُ فِی الْعَقْلِ.
******
ترجمه:
امام صادق (ع) فرمود: تجارت عقل را افزایش می دهد.
21868- 13- (4) قَالَ وَ قَالَ ع تَرْکُ التِّجَارَةِ مَذْهَبَةٌ لِلْعَقْلِ.
******
ترجمه:
امام (ع) فرمود: رها کردن تجارت موجب نقصان عقل است.
21869- 14- (5) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ رَوْحِ بْنِ عَبْدِ الرَّحِیمِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ رِجالٌ لا تُلْهِیهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَیْعٌ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ (6) قَالَ کَانُوا أَصْحَابَ تِجَارَةٍ فَإِذَا حَضَرَتِ الصَّلَاةُ تَرَکُوا التِّجَارَةَ وَ انْطَلَقُوا إِلَی الصَّلَاةِ وَ هُمْ أَعْظَمُ أَجْراً مِمَّنْ لَمْ یَتَّجِرْ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (7) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (8).
******
ترجمه:
روح بن عبد الرحیم از امام صادق (ع) در مورد آیه ای از خداوند، عز و جل، که می فرماید: «مردانی که تجارت و خرید و فروش، آنان را از یاد خدا باز نمی دارد» (نور، 24:37)، پرسید. امام فرمود: آنها صاحبان تجارت بودند و وقتی نماز فرا می رسید، تجارت را رها کرده و به سوی نماز می رفتند و آنان از کسانی که تجارت نمی کنند، پاداش بیشتری دارند.
ص: 17
21870- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُقْبَةَ قَالَ: کَانَ أَبُو الْخَطَّابِ قَبْلَ أَنْ یَفْسُدَ وَ هُوَ یَحْمِلُ الْمَسَائِلَ لِأَصْحَابِنَا وَ یَجِی ءُ بِجَوَابَاتِهَا رَوَی عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ اشْتَرِ وَ إِنْ کَانَ غَالِیاً فَإِنَّ الرِّزْقَ یَنْزِلُ مَعَ الشِّرَاءِ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (3)
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی مِثْلَهُ (4).
******
ترجمه:
علی بن عقبه گفت: قبل از اینکه ابو الخطاب فاسد شود، او مسائل را برای دوستان ما حمل می کرد و پاسخ های آنها را می آورد. او از امام صادق (ع) روایت کرد که فرمود: خرید کن، حتی اگر گران باشد، زیرا روزی همراه با خرید نازل می شود.
21871- 2- (5) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ الْقَصِیرِ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ قَالَ: ذُکِرَ عِنْدَ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ ع غَلَاءُ السِّعْرِ فَقَالَ وَ مَا عَلَیَّ مِنْ غَلَائِهِ إِنْ غَلَا فَهُوَ عَلَیْهِ وَ إِنْ رَخُصَ فَهُوَ عَلَیْهِ.
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (6)
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ (7)
ص: 18
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (1) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (2).
******
ترجمه:
ابو حمزه ثمالی گفت: نزد علی بن حسین (ع) درباره گرانی قیمت ها صحبت شد. او فرمود: چه چیزی برای من از گرانی آن مهم است؟ اگر قیمت ها بالا برود، ضرر آن به او (فروشنده) می رسد و اگر پایین بیاید، باز هم ضرر آن به او می رسد.
21872- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَجَّاجِ (5) عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ مُحَمَّدَ بْنَ الْمُنْکَدِرِ کَانَ یَقُولُ مَا کُنْتُ أَظُنُّ (6) أَنَّ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ ع یَدَعُ خَلَفاً أَفْضَلَ مِنْهُ حَتَّی رَأَیْتُ ابْنَهُ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ فَأَرَدْتُ أَنْ أَعِظَهُ فَوَعَظَنِی فَقَالَ لَهُ أَصْحَابُهُ بِأَیِّ شَیْ ءٍ وَعَظَکَ فَقَالَ خَرَجْتُ إِلَی بَعْضِ نَوَاحِی الْمَدِینَةِ- فِی سَاعَةٍ حَارَّةٍ فَلَقِیَنِی أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ ع- وَ کَانَ رَجُلًا بَادِناً ثَقِیلًا وَ هُوَ مُتَّکِئٌ عَلَی غُلَامَیْنِ أَسْوَدَیْنِ أَوْ مَوْلَیَیْنِ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی سُبْحَانَ اللَّهِ شَیْخٌ مِنْ أَشْیَاخِ قُرَیْشٍ فِی هَذِهِ السَّاعَةِ عَلَی مِثْلِ هَذِهِ الْحَالَةِ فِی طَلَبِ الدُّنْیَا أَمَا (7) لَأَعِظَنَّهُ فَدَنَوْتُ مِنْهُ فَسَلَّمْتُ عَلَیْهِ فَرَدَّ عَلَیَّ بِنَهْرٍ (8) وَ هُوَ یَتَصَابُّ عَرَقاً فَقُلْتُ أَصْلَحَکَ اللَّهُ شَیْخٌ مِنْ أَشْیَاخِ قُرَیْشٍ فِی هَذِهِ السَّاعَةِ عَلَی هَذِهِ الْحَالِ فِی طَلَبِ الدُّنْیَا أَ رَأَیْتَ لَوْ جَاءَ أَجَلُکَ وَ أَنْتَ عَلَی هَذِهِ الْحَالِ فَقَالَ لَوْ جَاءَنِی الْمَوْتُ وَ أَنَا عَلَی هَذِهِ الْحَالِ
ص: 19
- جَاءَنِی وَ أَنَا فِی طَاعَةٍ مِنْ طَاعَةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَکُفُّ بِهَا نَفْسِی وَ عِیَالِی عَنْکَ وَ عَنِ النَّاسِ وَ إِنَّمَا کُنْتُ أَخَافُ لَوْ أَنْ جَاءَنِی الْمَوْتُ وَ أَنَا عَلَی مَعْصِیَةٍ مِنْ (1) مَعَاصِی اللَّهِ فَقُلْتُ صَدَقْتَ یَرْحَمُکَ اللَّهُ أَرَدْتُ أَنْ أَعِظَکَ فَوَعَظْتَنِی.
******
ترجمه:
عبدالله بن حجاج از امام صادق (ع) نقل کرد که فرمود: محمد بن منکدر می گفت: گمان نمی کردم که علی بن حسین (ع) جانشینی بهتر از خود به جا گذارد، تا اینکه پسرش محمد بن علی (ع) را دیدم. قصد داشتم او را نصیحت کنم، اما او مرا نصیحت کرد. اصحابش از او پرسیدند: با چه چیزی تو را پند داد؟ او گفت: در یک روز گرم به یکی از نواحی مدینه رفته بودم که ابوجعفر محمد بن علی (ع) را دیدم. او مردی سنگین و بزرگ جثه بود و بر دو غلام یا دو بنده سیاه تکیه کرده بود. با خود گفتم: سبحان الله، پیرمردی از بزرگان قریش در این ساعت روز و در این حالت به دنبال دنیا است. بی تردید باید او را پند دهم. پس به او نزدیک شدم و سلام کردم. او با خوشرویی پاسخ سلام مرا داد، در حالی که عرق از او جاری بود. به او گفتم: خداوند تو را اصلاح کند، پیرمردی از بزرگان قریش در این ساعت از روز و در این حال در پی دنیا؟ اگر مرگ تو را در این حال فرا گیرد، چه خواهی کرد؟ امام فرمود: اگر مرگ مرا در این حال دریابد، در حالی خواهد بود که در طاعتی از طاعات خداوند عز و جل هستم که با آن، خود و خانواده ام را از تو و مردم بی نیاز می کنم. آنچه از آن ترس دارم این است که مرگ مرا در حال معصیتی از معاصی خدا فرا گیرد. من گفتم: راست گفتی، خدا تو را رحمت کند. قصد داشتم تو را نصیحت کنم، اما تو مرا نصیحت کردی.
21873- 2- (2) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ الدِّهْقَانِ عَنْ دُرُسْتَ عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَی مَوْلَی آلِ سَامٍ قَالَ: اسْتَقْبَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع فِی بَعْضِ طُرُقِ الْمَدِینَةِ- فِی یَوْمٍ صَائِفٍ شَدِیدِ الْحَرِّ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ حَالُکَ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ قَرَابَتُکَ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ ص- وَ أَنْتَ تُجْهِدُ نَفْسَکَ (3) فِی مِثْلِ هَذَا الْیَوْمِ فَقَالَ یَا عَبْدَ الْأَعْلَی خَرَجْتُ فِی طَلَبِ الرِّزْقِ لِأَسْتَغْنِیَ (4) عَنْ مِثْلِکَ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (5) وَ کَذَا الْأَوَّلُ.
******
ترجمه:
عبدالأعلی، بنده آزادشده خاندان آل سام، گفت: روزی بسیار گرم در یکی از راه های مدینه با امام صادق (ع) روبرو شدم. به او گفتم: فدایت شوم! (با توجه به) مقام شما نزد خداوند عز و جل و نزدیکی تان به رسول خدا (ص)، و با این حال خود را در چنین روزی به زحمت می اندازید؟ امام فرمود: ای عبدالأعلی! بیرون آمده ام در طلب روزی تا از نیاز به امثال تو بی نیاز شوم.
21874- 3- (6) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ أَیُّوبَ أَخِی أُدَیْمٍ بَیَّاعِ الْهَرَوِیِّ قَالَ: کُنَّا جُلُوساً عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع إِذْ أَقْبَلَ الْعَلَاءُ بْنُ کَامِلٍ فَجَلَسَ قُدَّامَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فَقَالَ ادْعُ اللَّهَ أَنْ یَرْزُقَنِی فِی دَعَةٍ قَالَ لَا أَدْعُو لَکَ اطْلُبْ کَمَا أَمَرَکَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ مِثْلَهُ (7).
******
ترجمه:
ایوب، برادر ادیم، فروشنده هروی، گفت: نزد امام صادق (ع) نشسته بودیم که علاء بن کامل آمد و جلوی امام صادق (ع) نشست و گفت: دعا کنید که خداوند روزیِ مرا به آرامش و آسودگی برساند. امام فرمود: برایت دعا نمی کنم؛ تلاش کن همان طور که خداوند عز و جل به تو فرمان داده است.
21875- 4- (8) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ
ص: 20
الْحَکَمِ عَنْ مُوسَی بْنِ بَکْرٍ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو الْحَسَنِ مُوسَی ع مَنْ طَلَبَ هَذَا الرِّزْقَ مِنْ حِلِّهِ لِیَعُودَ بِهِ عَلَی نَفْسِهِ وَ عِیَالِهِ کَانَ کَالْمُجَاهِدِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ الْحَدِیثَ.
******
ترجمه:
موسی بن بکر گفت: امام موسی کاظم (ع) به من فرمود: هر کس برای به دست آوردن این روزی از راه حلال تلاش کند تا به خود و خانواده اش بازگردد، مانند کسی است که در راه خدا جهاد می کند.
21876- 5- (1) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنِ ابْنِ فُضَیْلٍ (2) عَنْ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: مَنْ طَلَبَ الدُّنْیَا اسْتِعْفَافاً (3) عَنِ النَّاسِ وَ سَعْیاً (4) عَلَی أَهْلِهِ وَ تَعَطُّفاً عَلَی جَارِهِ لَقِیَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَوْمَ الْقِیَامَةِ- وَ وَجْهُهُ مِثْلُ الْقَمَرِ لَیْلَةَ الْبَدْرِ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ فِی ثَوَابِ الْأَعْمَالِ مُرْسَلًا نَحْوَهُ (5) وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی (6) وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ.
******
ترجمه:
ابوحمزه از امام باقر (ع) نقل کرد که فرمود: کسی که دنیا را برای بی نیازی از مردم، تأمین خانواده اش و مهربانی به همسایه اش طلب کند، روز قیامت خداوند عز و جل را ملاقات می کند در حالی که چهره اش مانند ماه شب چهاردهم است.
21877- 6- (7) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی خَالِدٍ الْکُوفِیِّ رَفَعَهُ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص الْعِبَادَةُ سَبْعُونَ جُزْءاً أَفْضَلُهَا طَلَبُ الْحَلَالِ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ مِثْلَهُ (8).
******
ترجمه:
ابوخالد کوفی به نقل از امام باقر (ع) روایت کرده که رسول خدا (ص) فرمود: عبادت هفتاد بخش دارد که برترین آن طلب روزی حلال است.
ص: 21
21878- 7- (1) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلٍ عَنِ الْهَیْثَمِ بْنِ أَبِی مَسْرُوقٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَرَ بْنِ بَزِیعٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَائِذٍ (2) عَنْ کُلَیْبٍ الصَّیْدَاوِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع ادْعُ اللَّهَ لِی فِی الرِّزْقِ فَقَدِ الْتَاثَتْ (3) عَلَیَّ أُمُورِی فَأَجَابَنِی مُسْرِعاً لَا اخْرُجْ فَاطْلُبْ.
******
ترجمه:
به امام صادق (ع) گفتم: از خدا برایم در مورد روزی دعا کن، زیرا امورم بر من دشوار شده است. امام بلافاصله به من پاسخ داد: «نه، بیرون برو و طلب کن.»
21879- 8- (4) وَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ خَالِدِ بْنِ نَجِیحٍ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع أَقْرِءُوا مَنْ لَقِیتُمْ مِنْ أَصْحَابِکُمُ السَّلَامَ وَ قُولُوا لَهُمْ إِنَّ فُلَانَ بْنَ فُلَانٍ یُقْرِئُکُمُ السَّلَامَ وَ قُولُوا لَهُمْ عَلَیْکُمْ بِتَقْوَی اللَّهِ وَ مَا یُنَالُ بِهِ مَا عِنْدَ اللَّهِ إِنِّی وَ اللَّهِ مَا آمُرُکُمْ إِلَّا بِمَا نَأْمُرُ بِهِ أَنْفُسَنَا فَعَلَیْکُمْ بِالْجِدِّ وَ الِاجْتِهَادِ وَ إِذَا صَلَّیْتُمُ الصُّبْحَ فَانْصَرَفْتُمْ فَبَکِّرُوا فِی طَلَبِ الرِّزْقِ وَ اطْلُبُوا الْحَلَالَ فَإِنَّ اللَّهَ سَیَرْزُقُکُمْ وَ یُعِینُکُمْ عَلَیْهِ.
******
ترجمه:
خالد بن نجیح روایت می کند که امام صادق (ع) فرمودند:
به هر یک از اصحاب خود که ملاقات می کنید، سلام مرا برسانید و به آن ها بگویید: فلان پسر فلان به شما سلام می رساند. به آن ها سفارش کنید که تقوای الهی پیشه کنند و آنچه را که نزد خداست، با تلاش و کوشش طلب کنند. به خدا سوگند، من شما را به چیزی دستور نمی دهم مگر به چیزی که خودمان را نیز به آن امر می کنیم. پس بر شما باد به جدیت و کوشش! وقتی نماز صبح را خواندید و از آن فارغ شدید، زودتر در طلب روزی بروید و به دنبال حلال باشید، زیرا خداوند روزی شما را فراهم خواهد کرد و شما را در کسب آن یاری می دهد.
21880- 9- (5) وَ عَنْ حُمَیْدِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبَانٍ عَنِ الْعَلَاءِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ أَ یَعْجِزُ أَحَدُکُمْ أَنْ یَکُونَ مِثْلَ النَّمْلَةِ فَإِنَّ النَّمْلَةَ تَجُرُّ إِلَی جُحْرِهَا.
******
ترجمه:
علاء روایت می کند که از امام صادق (ع) شنیدم که فرمودند:
آیا یکی از شما ناتوان است از اینکه مانند مورچه باشد؟ زیرا مورچه، رزق خود را به لانه اش می کشد.
21881- 10- (6) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ بُنْدَارَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الثَّقَفِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْمُعَلَّی عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ رَفَعَهُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قِیلَ لَهُ مَا بَالُ
ص: 22
أَصْحَابِ عِیسَی ع کَانُوا یَمْشُونَ عَلَی الْمَاءِ وَ لَیْسَ ذَلِکَ فِی أَصْحَابِ مُحَمَّدٍ ص فَقَالَ إِنَّ أَصْحَابَ عِیسَی کُفُوا الْمَعَاشَ وَ إِنَّ هَؤُلَاءِ ابْتُلُوا بِالْمَعَاشِ.
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ مِثْلَهُ (1).
******
ترجمه:
قاسم بن محمد از امام صادق (ع) روایت می کند که به ایشان گفته شد:
چرا یاران حضرت عیسی (ع) بر روی آب راه می رفتند، اما چنین چیزی در میان یاران پیامبر اسلام (ص) نیست؟
امام (ع) فرمودند: یاران عیسی از تأمین معاش و تلاش برای زندگی معاف بودند، ولی این گروه (یاران پیامبر) به معاش و کسب روزی مبتلا شدند.
21882- 11- (2) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ حَرِیزٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا ضَاقَ أَحَدُکُمْ فَلْیُعْلِمْ أَخَاهُ وَ لَا یُعِنْ عَلَی نَفْسِهِ.
******
ترجمه:
حریز از امام صادق (ع) نقل می کند که ایشان فرمودند:
«اگر کسی دچار تنگدستی و مشکلاتی شد، باید به برادرش اطلاع دهد و خود را سرزنش نکند.»
21883- 12- (3) وَ عَنْهُ عَنْ بُنَانِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ الْمُغِیرَةِ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِذَا أَعْسَرَ أَحَدُکُمْ فَلْیَخْرُجْ وَ لَا یَغُمَّ نَفْسَهُ وَ أَهْلَهُ.
******
ترجمه:
سکونی از امام جعفر صادق (ع) نقل می کند که ایشان فرمودند:
«پیامبر خدا (ص) فرمود: اگر یکی از شما دچار تنگدستی شد، باید خارج شود و خود و خانواده اش را در تنگنا(غم وغصه) قرار ندهد.»
21884- 13- (4) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع یَخْرُجُ فِی الْهَاجِرَةِ فِی الْحَاجَةِ قَدْ کَفَاهَا (5) یُرِیدُ أَنْ یَرَاهُ اللَّهُ یُتْعِبُ نَفْسَهُ فِی طَلَبِ الْحَلَالِ.
******
ترجمه:
محمد بن علی بن حسین نقل می کند که:
«امیرالمؤمنین (ع) در گرمای تابستان برای رفع نیازهایش خارج می شد، در حالی که نیازش برآورده شده بود. او می خواست خداوند اورا ببیند که در جستجوی حلال، خودش را به زحمت می اندازد.»
21885- 14- (6) قَالَ وَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُحْتَرِفَ الْأَمِینَ.
******
ترجمه:
امیرالمؤمنین (ع) می فرماید:
«خداوند، کارگرحرفه ای را دوست دارد.»
21886- 15- (7) وَ فِی مَعَانِی الْأَخْبَارِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ یَزِیدَ النَّوْفَلِیِّ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ جَعْفَرِ
ص: 23
بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص الْعِبَادَةُ سَبْعُونَ جُزْءاً وَ أَفْضَلُهَا جُزْءاً طَلَبُ الْحَلَالِ.
وَ فِی ثَوَابِ الْأَعْمَالِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی بِإِسْنَادِهِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص وَ ذَکَرَ مِثْلَهُ (1).
******
ترجمه:
پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم می فرمایند:
«عبادت هفتاد بخش دارد و برترین آن ها طلب حلال است.»
21887- 16- (2) وَ فِی الْأَمَالِی عَنْ جَعْفَرِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ أَبِیهِ (3) عَنْ جَدِّهِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (4) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (5).
******
ترجمه:
رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند :«هر کس شب را در حالی که خسته از طلب حلال باشد، بگذراند، او (مورد) مغفرت قرار می گیرد.»
21888- 1- (7) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ
ص: 24
ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حُسَیْنِ بْنِ عَطِیَّةَ (1) عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع أَ رَأَیْتَ لَوْ أَنَّ رَجُلًا دَخَلَ بَیْتَهُ وَ أَغْلَقَ بَابَهُ أَ کَانَ یَسْقُطُ عَلَیْهِ شَیْ ءٌ مِنَ السَّمَاءِ.
******
ترجمه:
در این روایت، عمر بن یزید می گوید: ابوعبدالله (امام صادق علیه السلام) فرمودند: آیا دیده ای که اگر مردی به خانه اش وارد شود و درب آن را ببندد، آیا چیزی از آسمان بر او سقوط می کند؟
21889- 2- (2) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع رَجُلٌ قَالَ لَأَقْعُدَنَّ فِی بَیْتِی وَ لَأُصَلِّیَنَّ وَ لَأَصُومَنَّ وَ لَأَعْبُدَنَّ رَبِّی فَأَمَّا رِزْقِی فَسَیَأْتِینِی فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع- هَذَا أَحَدُ الثَّلَاثَةِ الَّذِینَ لَا یُسْتَجَابُ لَهُمْ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی (3)
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (4).
******
ترجمه:
عمر بن یزید می گوید: به ابوعبدالله (امام صادق علیه السلام) گفتم: مردی گفت: «من در خانه ام می نشینم و نماز می خوانم و روزه می گیرم و عبادت می کنم و اما روزی ام به سراغم خواهد آمد.» امام صادق علیه السلام فرمودند: «این یکی از سه گروهی است که دعایشان مستجاب نمی شود.»
21890- 3- (5) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی طَالِبٍ الشَّعْرَانِیِّ (6) عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ مُعَلَّی بْنِ خُنَیْسٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: سَأَلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ وَ أَنَا عِنْدَهُ فَقِیلَ أَصَابَتْهُ الْحَاجَةُ قَالَ فَمَا یَصْنَعُ الْیَوْمَ قِیلَ فِی الْبَیْتِ یَعْبُدُ رَبَّهُ قَالَ فَمِنْ أَیْنَ قُوتُهُ قِیلَ مِنْ عِنْدِ بَعْضِ إِخْوَانِهِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع-
ص: 25
وَ اللَّهِ لَلَّذِی یَقُوتُهُ أَشَدُّ عِبَادَةً مِنْهُ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ مِثْلَهُ (1).
******
ترجمه:
سلیمان بن معلی بن خنیس از پدرش نقل می کند که: ابوعبدالله (امام صادق علیه السلام) درباره مردی سؤال کرد و من در آنجا بودم. گفته شد: «او به نیازمندی مبتلا شده است.» امام فرمودند: «امروز چه می کند؟» گفته شد: «در خانه اش است و خدا را عبادت می کند.» امام فرمودند: «پس روزی اش از کجا می آید؟» گفته شد: «از طرف برخی از برادرانش.» امام صادق علیه السلام فرمودند: «به خدا قسم، کسی که او را روزی می دهد، از او بیشتر عبادت کننده است.»
21891- 4- (2) وَ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْمِنْقَرِیِّ عَنْ هِشَامٍ الصَّیْدَنَانِیِّ (3) قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع یَا هِشَامُ إِنْ رَأَیْتَ الصَّفَّیْنِ قَدِ الْتَقَیَا فَلَا تَدَعْ طَلَبَ الرِّزْقِ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (4).
******
ترجمه:
هشام صیدانی می گوید: ابوعبدالله (امام صادق علیه السلام) به من فرمودند: «ای هشام! اگر دیدی که دو صف به هم برخورد کرده اند(آماده جنگ هستند)، در آن روز، طلب روزی را ترک نکن.»
21892- 5- (5) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ شِهَابِ بْنِ عَبْدِ رَبِّهِ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنْ ظَنَنْتَ أَوْ بَلَغَکَ أَنَّ هَذَا الْأَمْرَ کَائِنٌ فِی غَدٍ فَلَا تَدَعَنَّ طَلَبَ الرِّزْقِ وَ إِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ لَا تَکُونَ کَلًّا (6) فَافْعَلْ.
******
ترجمه:
شهاب بن عبد ربه می گوید: ابوعبدالله (امام صادق علیه السلام) به من فرمودند: «اگر گمان کردی یا به تو رسید که این امر (ظهور) در فردا خواهد بود، پس طلب روزی را ترک نکن و اگر می توانی که بار بر دوش دیگران نباشی، این کار را انجام بده.»
21893- 6- (7) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ قَالَ: وَ فِی غَیْرِ آیَةٍ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ (8) فَنَهَاهُمْ عَنِ الْإِسْرَافِ وَ نَهَاهُمْ عَنِ التَّقْتِیرِ لَکِنْ أَمْرٌ بَیْنَ أَمْرَیْنِ لَا یُعْطِی جَمِیعَ مَا عِنْدَهُ ثُمَّ یَدْعُو اللَّهَ أَنْ یَرْزُقَهُ فَلَا یَسْتَجِیبُ لَهُ-
ص: 26
وَ لِلْحَدِیثِ الَّذِی جَاءَ عَنِ النَّبِیِّ ص إِنَّ أَصْنَافاً مِنْ أُمَّتِی لَا یُسْتَجَابُ لَهُمْ دُعَاؤُهُمْ رَجُلٌ یَدْعُو عَلَی وَالِدَیْهِ وَ رَجُلٌ یَدْعُو عَلَی غَرِیمٍ ذَهَبَ لَهُ بِمَالِهِ فَلَمْ یَکْتُبْ عَلَیْهِ وَ لَمْ یُشْهِدْ عَلَیْهِ وَ رَجُلٌ یَدْعُو عَلَی امْرَأَتِهِ وَ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ تَخْلِیَةَ سَبِیلِهَا بِیَدِهِ وَ رَجُلٌ یَقْعُدُ فِی بَیْتِهِ وَ یَقُولُ یَا رَبِّ ارْزُقْنِی وَ لَا یَخْرُجُ وَ لَا یَطْلُبُ الرِّزْقَ فَیَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ عَبْدِی أَ لَمْ أَجْعَلْ لَکَ السَّبِیلَ إِلَی الطَّلَبِ وَ التَّصَرُّفِ (1) فِی الْأَرْضِ بِجَوَارِحَ صَحِیحَةٍ فَتَکُونَ قَدْ أَعْذَرْتَ فِیمَا بَیْنِی وَ بَیْنَکَ فِی الطَّلَبِ لِاتِّبَاعِ أَمْرِی وَ لِکَیْلَا تَکُونَ کَلًّا عَلَی أَهْلِکَ فَإِنْ شِئْتُ رَزَقْتُکَ وَ إِنْ شِئْتُ قَتَّرْتُ عَلَیْکَ وَ أَنْتَ (2) مَعْذُورٌ عِنْدِی وَ رَجُلٌ رَزَقَهُ اللَّهُ مَالًا کَثِیراً فَأَنْفَقَهُ ثُمَّ أَقْبَلَ یَدْعُو یَا رَبِّ ارْزُقْنِی فَیَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَ لَمْ أَرْزُقْکَ رِزْقاً وَاسِعاً فَهَلَّا اقْتَصَدْتَ فِیهِ کَمَا أَمَرْتُکَ وَ لِمَ تُسْرِفُ وَ قَدْ نَهَیْتُکَ عَنِ الْإِسْرَافِ وَ رَجُلٌ یَدْعُو فِی قَطِیعَةِ رَحِمٍ.
******
ترجمه:
مسعدة بن صدقه از ابوعبدالله (امام صادق علیه السلام) نقل می کند: در حدیثی طولانی فرمودند: "و در غیر آیه ای از کتاب خدا آمده است که خداوند مسرفین را دوست ندارد (الأنعام 6:141، الأعراف 7:31). پس خداوند آنها را از اسراف نهی کرده و از تنگ نظری نیز نهی کرده است. اما این یک مسأله بین دو چیز است؛ کسی که همه آنچه را دارد می دهد و سپس از خداوند می خواهد که او را روزی دهد، خداوند دعاهای او را مستجاب نمی کند."
در ادامه امام (علیه السلام) می فرمایند: "و در حدیثی که از پیامبر (صلى الله عليه وآله) آمده است که برخی از افراد امت من دعاهایشان مستجاب نخواهد شد: مردی که برعلیه والدینش دعا می کند، مردی که بر بستانکار خود دعا می کند در حالی که برای او هیچ چیزی ننوشته و شاهدی بر آن ندارد، مردی که بر همسرش دعا می کند در حالی که خداوند رهایی او را به دست او داده، و مردی که در خانه اش می نشیند و می گوید: 'ای پروردگارم، روزیم را بده' و از خانه بیرون نمی رود و طلب روزی نمی کند. خداوند عز و جل به او می گوید: 'بنده ام، آیا من برای تو راه طلب و تصرف در زمین را با اعضای سالم قرار نداده ام؟ پس تو در طلب خود معذور نیستی. باید از من پیروی کنی تا باری بر دوش خانواده ات نباشی. اگر بخواهم، به تو روزی می دهم و اگر بخواهم، بر تو تنگ می گیرم و تو در نزد من معذور خواهی بود.'
و مردی که خداوند به او مالی زیاد داده است، آن را خرج می کند و سپس دعا می کند: 'ای پروردگارم، روزیم را بده.' خداوند عز و جل به او می گوید: 'آیا من به تو روزی وسیعی نداده ام؟ پس چرا در آن به اندازه ای که به تو امر کرده ام صرفه جویی نکردی و چرا اسراف می کنی در حالی که من تو را از اسراف نهی کرده ام؟' و مردی که در قطع رحم دعا می کند."
21894- 7- (3) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ هَارُونَ بْنِ حَمْزَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَا فَعَلَ عُمَرُ بْنُ مُسْلِمٍ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَقْبَلَ عَلَی الْعِبَادَةِ وَ تَرَکَ التِّجَارَةَ فَقَالَ وَیْحَهُ أَ مَا عَلِمَ أَنَّ تَارِکَ الطَّلَبِ لَا یُسْتَجَابُ لَهُ (4) إِنَّ قَوْماً مِنْ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ ص لَمَّا نَزَلَتْ وَ مَنْ یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ (5) أَغْلَقُوا الْأَبْوَابَ وَ أَقْبَلُوا عَلَی الْعِبَادَةِ وَ قَالُوا قَدْ کُفِینَا فَبَلَغَ ذَلِکَ النَّبِیَّ ص- فَأَرْسَلَ إِلَیْهِمْ فَقَالَ مَا حَمَلَکُمْ عَلَی مَا صَنَعْتُمْ فَقَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ
ص: 27
تُکُفِّلَ (1) لَنَا بِأَرْزَاقِنَا فَأَقْبَلْنَا عَلَی الْعِبَادَةِ فَقَالَ إِنَّهُ مَنْ فَعَلَ ذَلِکَ لَمْ یُسْتَجَبْ لَهُ عَلَیْکُمْ بِالطَّلَبِ.
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ مِثْلَهُ (2).
******
ترجمه:
علی بن عبدالعزیز روایت می کند: ابوعبدالله (امام صادق علیه السلام) فرمودند: "عمر بن مسلم چه کرد؟" گفتم: "فدایت شوم، او به عبادت روی آورد و تجارت را رها کرد." امام (علیه السلام) فرمود: "وای بر او! آیا نمی داند که ترک طلب (رزق) موجب عدم استجابت دعا می شود؟ در میان برخی از صحابه رسول خدا (ص) زمانی که آیه 'و من یتق الله یجعل له مخرجاً و یرزقه من حیث لا یحتسب' (طلاق 65:2-3) نازل شد، آنها درهای خود را بستند و به عبادت روی آوردند و گفتند: 'ما دیگر بی نیاز هستیم.' این موضوع به پیامبر (ص) رسید و ایشان به سوی آنها فرستاد و فرمود: 'چه چیزی شما را به این کار واداشت؟' گفتند: 'ای رسول خدا، (خداوند) ارزاق ما را به عهده گرفته، پس ما به عبادت روی آوردیم.' پیامبر (ص) فرمود: 'هر کس چنین کند، دعاهای او مستجاب نخواهد شد و شما باید به طلب خود ادامه دهید.'
21895- 8- (3) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ هَارُونَ بْنِ حَمْزَةَ مِثْلَهُ وَ قَالَ إِنِّی لَأُبْغِضُ الرَّجُلَ فَاغِراً فَاهُ إِلَی رَبِّهِ فَیَقُولُ ارْزُقْنِی وَ یَتْرُکُ الطَّلَبَ.
******
ترجمه:
از هارون بن حمزه نقل شده است که امام صادق (علیه السلام) فرمودند: "من واقعاً فردی را که دستانش را به سوی پروردگارش دراز می کند و می گوید: 'ای پروردگار، روزیم را بده' و در عین حال تلاش برای کسب روزی را ترک کرده، دشمن می دارم .
21896- 9- (4) أَحْمَدُ بْنُ فَهْدٍ فِی عُدَّةِ الدَّاعِی عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنِّی لَأَرْکَبُ فِی الْحَاجَةِ الَّتِی کَفَانِیهَا اللَّهُ مَا أَرْکَبُ فِیهَا إِلَّا لِالْتِمَاسِ أَنْ یَرَانِیَ اللَّهُ أُضْحِی فِی طَلَبِ الْحَلَالِ أَ مَا تَسْمَعُ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَإِذا قُضِیَتِ الصَّلاةُ فَانْتَشِرُوا فِی الْأَرْضِ وَ ابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ (5) أَ رَأَیْتَ لَوْ أَنَّ رَجُلًا دَخَلَ بَیْتاً وَ طَیَّنَ عَلَیْهِ بَابَهُ وَ قَالَ رِزْقِی یَنْزِلُ عَلَیَّ کَانَ یَکُونُ هَذَا أَمَا إِنَّهُ یَکُونُ أَحَدَ الثَّلَاثَةِ الَّذِینَ لَا یُسْتَجَابُ لَهُمْ دَعْوَةٌ قُلْتُ مَنْ هَؤُلَاءِ قَالَ رَجُلٌ عِنْدَهُ الْمَرْأَةُ فَیَدْعُو عَلَیْهَا فَلَا یُسْتَجَابُ لَهُ لِأَنَّ عِصْمَتَهَا فِی یَدِهِ وَ لَوْ شَاءَ أَنْ یُخَلِّیَ سَبِیلَهَا وَ الرَّجُلُ یَکُونُ لَهُ الْحَقُّ عَلَی الرَّجُلِ فَلَا یُشْهِدُ عَلَیْهِ فَیَجْحَدُهُ حَقَّهُ فَیَدْعُو عَلَیْهِ فَلَا یُسْتَجَابُ لَهُ لِأَنَّهُ تَرَکَ مَا أُمِرَ بِهِ وَ الرَّجُلُ یَکُونُ عِنْدَهُ الشَّیْ ءُ فَیَجْلِسُ فِی بَیْتِهِ فَلَا یَنْتَشِرُ وَ لَا یَطْلُبُ وَ لَا یَلْتَمِسُ الرِّزْقَ حَتَّی یَأْکُلَهُ فَیَدْعُو فَلَا یُسْتَجَابُ لَهُ.
ص: 28
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ هُنَا (1) وَ فِی الدُّعَاءِ (2) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (3).
******
ترجمه:
از عمر بن یزید نقل شده است که امام صادق (علیه السلام) فرمودند: "من تنها برای برآورده کردن نیازی که خداوند آن را کفایت کرده، سوار می شوم تا خداوند مرا در جستجوی حلال ببیند. آیا نمی شنوی که خداوند عزوجل فرموده است: 'و هنگامی که نماز به پایان رسید، در زمین منتشر شوید و از فضل خدا جستجو کنید' (سوره جمعه، آیه 10)؟
آیا می دانی اگر مردی به خانه ای وارد شود، درب آن را ببندد و بگوید: 'رزق من بر من نازل می شود'، آیا این کار او درست است؟ او یکی از سه دسته است که دعایشان مستجاب نمی شود.
گفتم: "این سه دسته چه کسانی هستند؟" فرمودند: "مردی که همسرش را مورد دعا قرار دهد و دعایش مستجاب نشود، زیرا او حق نگهداری او را دارد و اگر بخواهد می تواند او را رها کند؛ و مردی که حقی بر گردن دیگری دارد، اما بر او شهادت نمی دهد و حقش را انکار می کند و در نتیجه بر او دعا می کند و دعایش مستجاب نمی شود، چون او آنچه را که بر عهده اش بود ترک کرده؛ و مردی که چیزی دارد و در خانه اش می نشیند و نه جستجو می کند و نه در پی کسب رزق است، تا زمانی که آن را بخورد، سپس دعا می کند و دعایش مستجاب نمی شود."
21897- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص نِعْمَ الْعَوْنُ عَلَی تَقْوَی اللَّهِ الْغِنَی.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (6).
******
ترجمه:
از سُکونی نقل شده است که امام صادق (علیه السلام) از پدرانشان نقل کردند که رسول خدا (صلی الله علیه وآله) فرمودند: "به راستی که ثروت، بهترین یاری کننده در تقوای خداوند است."
21898- 2- (7) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ ذَرِیحٍ الْمُحَارِبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: نِعْمَ الْعَوْنُ عَلَی الْآخِرَةِ الدُّنْیَا.
******
ترجمه:
از ذریح محاربی نقل شده است که امام صادق (علیه السلام) فرمودند: "به راستی که دنیا، بهترین یاری کننده برای آخرت است."
21899- 3- (8) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ بُنْدَارَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ
ص: 29
أَبِیهِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ ذَرِیحٍ الْمُحَارِبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: نِعْمَ الْعَوْنُ الدُّنْیَا عَلَی الْآخِرَةِ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ ذَرِیحِ بْنِ یَزِیدَ الْمُحَارِبِیِّ مِثْلَهُ (1).
******
ترجمه:
از ذریح محاربی نقل شده است که امام صادق (علیه السلام) فرمودند: "به راستی که دنیا، بهترین یاری کننده برای آخرت است."
21900- 4- (2) قَالَ وَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع إِنِّی أَجِدُنِی أَمْقُتُ الرَّجُلَ مُتَعَذِّرَ (3) الْمَکَاسِبِ فَیَسْتَلْقِی عَلَی قَفَاهُ وَ یَقُولُ اللَّهُمَّ ارْزُقْنِی وَ یَدَعُ أَنْ یَنْتَشِرَ فِی الْأَرْضِ وَ یَلْتَمِسَ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ فَالذَّرَّةُ (4) تَخْرُجُ مِنْ جُحْرِهَا تَلْتَمِسُ رِزْقَهَا.
******
ترجمه:
امام باقر (علیه السلام) فرمودند: "به راستی که من از مردی که در کسب و کار تعلل می کند، بیزارم. او بر پشت خود دراز می کشد و می گوید: خداوند، به من روزی عطا کن، در حالی که از زمین خارج نمی شود و از فضل خدا جست وجو نمی کند. در حالی که حتی ذره ای از زمین نیز از لانه اش خارج می شود تا روزی اش را جست وجو کند."
21901- 5- (5) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ عَلِیٍّ الْأَحْمَسِیِّ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: نِعْمَ الْعَوْنُ الدُّنْیَا عَلَی طَلَبِ الْآخِرَةِ.
وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ ذَرِیحٍ الْمُحَارِبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع مِثْلَهُ (6).
******
ترجمه:
ازعَلِیٍّ الْأَحْمَسِیِّ نقل شده است که امام باقر(علیه السلام) فرمودند: "به راستی که دنیا، بهترین یاری کننده برای آخرت است."
21902- 6- (7) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی الْبَخْتَرِیِّ رَفَعَهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص اللَّهُمَّ بَارِکْ لَنَا فِی
ص: 30
الْخُبْزِ (1) وَ لَا تُفَرِّقْ بَیْنَنَا وَ بَیْنَهُ فَلَوْ لَا الْخُبْزُ (2) مَا صَلَّیْنَا وَ لَا صُمْنَا وَ لَا أَدَّیْنَا فَرَائِضَ رَبِّنَا.
******
ترجمه:
از ابوالبختری روایت شده است که رسول خدا (صلی الله علیه وآله) فرمودند: "خداوندا، بر ما برکت بده در نان و بین ما و آن نان جدایی نینداز، زیرا اگر نان نبود، ما نه نماز می خواندیم و نه روزه می گرفتیم و نه واجبات رب ّ خود را به جا می آوردیم."
21903- 7- (3) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ رَفَعَهُ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع غِنًی یَحْجُزُکَ عَنِ الظُّلْمِ خَیْرٌ مِنْ فَقْرٍ یَحْمِلُکَ عَلَی الْإِثْمِ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (4)
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ مِثْلَهُ (5).
******
ترجمه:
احمد بن محمد بن خالد از امام ابو عبدالله (علیه السلام) روایت کرده است که ایشان فرمودند: "ثروتی که تو را از ظلم بازدارد، بهتر است از فقر و تنگدستی که تو را به گناه وا می دارد."
21904- 8- (6) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص یُصْبِحُ الْمُؤْمِنُ أَوْ یُمْسِی عَلَی ثَکَلٍ خَیْرٌ لَهُ مِنْ أَنْ یُصْبِحَ وَ یُمْسِیَ عَلَی حَرَبٍ (7) فَنَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ الْحَرَبِ.
******
ترجمه:
عبدالله بن سنان از چند نفر از یاران ما از امام ابو عبدالله (علیه السلام) روایت کرده است که ایشان فرمودند: "پیامبر خدا (صلى الله عليه وآله) فرمودند: مؤمن بهتر است که صبح یا شب را با غم و اندوه بگذراند تا اینکه صبح یا شب را با جنگ و درگیری سپری کند. و ما از خداوند به جنگ و درگیری پناه می بردیم."
21905- 9- (8) وَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ الرَّبِیعِ فِی وَصِیَّةِ الْمُفَضَّلِ (9) بْنِ عُمَرَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ اسْتَعِینُوا بِبَعْضِ هَذِهِ عَلَی هَذِهِ وَ لَا تَکُونُوا کُلُولًا عَلَی النَّاسِ.
******
ترجمه:
قاسم بن ربیع در وصیت مفضل بن عمر نقل کرده است که از امام صادق (ع) شنیدم که می فرمود: «در بعضی از این ها [دستاوردها یا توانایی ها] برای رسیدن به بعضی دیگر کمک بگیرید و سنگینی خود را بر دوش مردم نیندازید.»
21906- 10- (10) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ بُنْدَارَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی
ص: 31
عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِی الْخَزْرَجِ الْأَنْصَارِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ غُرَابٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَلْعُونٌ مَنْ أَلْقَی کَلَّهُ عَلَی النَّاسِ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ مِثْلَهُ (1).
******
ترجمه:
علی بن غراب از امام ابو عبدالله (علیه السلام) نقل می کند که رسول خدا (صلی الله علیه وآله) فرمودند: "ملعون است کسی که بار خود را بر دوش مردم بیندازد.
21907- 11- (2) عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنِ الرِّضَا ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ إِنَّ الْکُوفَةَ قَدْ نَبَتْ بِی (3) وَ الْمَعَاشَ بِهَا ضَیِّقٌ وَ إِنَّمَا کَانَ مَعَاشُنَا بِبَغْدَادَ- وَ هَذَا الْجَبَلُ قَدْ فُتِحَ عَلَی النَّاسِ مِنْهُ بَابُ رِزْقٍ فَقَالَ إِنْ أَرَدْتَ الْخُرُوجَ فَاخْرُجْ فَإِنَّهَا سَنَةٌ مُضْطَرِبٌ (4) وَ لَیْسَ لِلنَّاسِ بُدٌّ مِنْ طَلَبِ مَعَاشِهِمْ فَلَا تَدَعِ الطَّلَبَ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (5) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (6).
******
ترجمه:
احمد بن محمد بن ابی نصر از امام رضا (علیه السلام) نقل می کند که گفت: «به ایشان گفتم: کوفه برای من ناآشنا شده و معیشت در آنجا تنگ است و معیشت ما در بغداد بوده است. و این کوه، دریچه ای از رزق بر روی مردم گشوده است.» امام (علیه السلام) فرمودند: «اگر می خواهی خارج شوی، خارج شو. این سالی است پر از تلاطم و برای مردم چاره ای جز طلب معیشت نیست. پس طلب را رها نکن.»
ص: 32
(1) 7 بَابُ اسْتِحْبَابِ جَمْعِ الْمَالِ مِنْ حَلَالٍ لِأَجْلِ النَّفَقَةِ فِی الطَّاعَاتِ وَ کَرَاهَةِ جَمْعِهِ لِغَیْرِ ذَلِکَ
******
ترجمه:
21908- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَارِثِ بْنِ بَهْرَامَ عَنْ عَمْرِو بْنِ جُمَیْعٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ لَا خَیْرَ فِیمَنْ لَا یُحِبُّ جَمْعَ الْمَالِ مِنْ حَلَالٍ یَکُفُّ بِهِ وَجْهَهُ وَ یَقْضِی بِهِ دَیْنَهُ وَ یَصِلُ بِهِ رَحِمَهُ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (3)
وَ رَوَاهُ فِی ثَوَابِ الْأَعْمَالِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ (4) عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ مِثْلَهُ وَ تَرَکَ قَوْلَهُ وَ یَصِلُ بِهِ رَحِمَهُ (5).
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی نَحْوَهُ (6).
******
ترجمه:
عمرو بن جمیع روایت کرده است که از امام صادق (ع) شنیدم که می فرمود: «خیری در کسی نیست که دوست ندارد از راه حلال ثروت جمع کند تا با آن آبروی خود را حفظ کند، قرضش را بپردازد و صله رحم به جا آورد.»
21909- 2- (7) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ ثَعْلَبَةَ بْنِ مَیْمُونٍ عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَی عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: اسْأَلُوا اللَّهَ الْغِنَی فِی الدُّنْیَا وَ الْعَافِیَةَ وَ فِی الْآخِرَةِ الْمَغْفِرَةَ وَ الْجَنَّةَ.
******
ترجمه:
عبدالأعلی از امام صادق (ع) روایت کرده است که فرمود: «از خدا در دنیا بی نیازی و عافیت بخواهید و در آخرت آمرزش و بهشت را.»
ص: 33
21910- 3- (1) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِی یَعْفُورٍ قَالَ: قَالَ رَجُلٌ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع وَ اللَّهِ إِنَّا لَنَطْلُبُ الدُّنْیَا وَ نُحِبُّ أَنْ نُؤْتَاهَا (2) فَقَالَ تُحِبُّ أَنْ تَصْنَعَ بِهَا مَا ذَا قَالَ أَعُودُ بِهَا عَلَی نَفْسِی وَ عِیَالِی وَ أَصِلُ بِهَا وَ أَتَصَدَّقُ بِهَا وَ أَحُجُّ وَ أَعْتَمِرُ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لَیْسَ هَذَا طَلَبَ الدُّنْیَا هَذَا طَلَبُ الْآخِرَةِ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (3).
******
ترجمه:
عبدالله بن ابی یعفور روایت کرده است که مردی به امام صادق (ع) گفت: «به خدا قسم که ما در پی دنیا هستیم و دوست داریم به ما داده شود.» امام (ع) فرمود: «دوست داری با آن چه کنی؟» گفت: «به خود و خانواده ام رسیدگی کنم، صله رحم کنم، صدقه دهم، حج و عمره به جا آورم.» امام صادق (ع) فرمود: «این جستجوی دنیا نیست؛ این جستجوی آخرت است.»
21911- 4- (4) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی الْخِصَالِ وَ فِی عُیُونِ الْأَخْبَارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ هَارُونَ الْفَامِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ بُطَّةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ بَزِیعٍ قَالَ سَمِعْتُ الرِّضَا ع یَقُولُ لَا یَجْتَمِعُ الْمَالُ إِلَّا بِخِصَالٍ خَمْسٍ بِبُخْلٍ شَدِیدٍ وَ أَمَلٍ طَوِیلٍ وَ حِرْصٍ غَالِبٍ وَ قَطِیعَةِ الرَّحِمِ وَ إِیثَارِ الدُّنْیَا عَلَی الْآخِرَةِ.
******
ترجمه:
محمد بن اسماعیل بن بزیع روایت کرده است که از امام رضا (ع) شنیدم که می فرمود: «ثروت جمع نمی شود مگر با پنج خصلت: بخل شدید، آرزوی طولانی، حرص غالب، قطع صله رحم و ترجیح دنیا بر آخرت.»
21912- 5- (5) الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدٍ الطُّوسِیُّ فِی مَجَالِسِهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ أَبِی بَکْرِ بْنِ الْجِعَابِیِّ عَنْ أَبِی الْعَبَّاسِ بْنِ عُقْدَةَ عَنْ یَحْیَی بْنِ زَکَرِیَّا بْنِ شَیْبَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ عُمَرَ بْنِ سَیْفٍ الْأَزْدِیِّ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ ع لَا تَدَعْ طَلَبَ الرِّزْقِ مِنْ حِلِّهِ فَإِنَّهُ عَوْنٌ لَکَ عَلَی دِینِکَ وَ اعْقِلْ رَاحِلَتَکَ وَ تَوَکَّلْ.
ص: 34
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (1) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (2).
******
ترجمه:
عمر بن سیف ازدی روایت کرده است که امام جعفر صادق (ع) به من فرمود: «طلب روزی حلال را رها مکن، زیرا که آن کمکی برای دین توست. مرکب خود را ببند و سپس توکل کن.»
21913- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ مَا الزُّهْدُ فِی الدُّنْیَا قَالَ وَیْحَکَ حَرَامَهَا فَتَنَکَّبْهُ.
******
ترجمه:
سکونی روایت کرده است که به امام صادق (ع) گفتم: «زهد در دنیا چیست؟» فرمود: «وای بر تو! از حرام آن دوری کن.»
21914- 2- (5) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْجَهْمِ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لَیْسَ الزُّهْدُ فِی الدُّنْیَا بِإِضَاعَةِ الْمَالِ وَ لَا تَحْرِیمِ الْحَلَالِ بَلِ الزُّهْدُ فِی الدُّنْیَا أَنْ لَا تَکُونَ بِمَا فِی یَدِکَ أَوْثَقَ مِنْکَ بِمَا عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ نَحْوَهُ (6).
******
ترجمه:
اسماعیل بن مسلم روایت کرده است که امام صادق (ع) فرمود: «زهد در دنیا به تباه کردن مال یا حرام کردن حلال نیست، بلکه زهد آن است که اعتماد تو به آنچه نزد خداوند است بیشتر از آنچه در دست توست باشد.»
21915- 3- (7) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ مَالِکِ بْنِ عَطِیَّةَ عَنْ مَعْرُوفِ بْنِ خَرَّبُوذَ عَنْ أَبِی الطُّفَیْلِ قَالَ سَمِعْتُ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع یَقُولُ الزُّهْدُ فِی الدُّنْیَا قَصْرُ الْأَمَلِ وَ شُکْرُ کُلِّ نِعْمَةٍ وَ الْوَرَعُ عَنْ کُلِّ مَا حَرَّمَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ.
******
ترجمه:
ابوطفیل روایت کرده است که از امیرالمؤمنین (ع) شنیدم که می فرمود: «زهد در دنیا کوتاه کردن آرزو، شکرگزاری بر هر نعمت، و پرهیز از هر چیزی است که خداوند عز و جل حرام کرده است.»
ص: 35
21916- 4- (1) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَةَ عَنْ أَبَانٍ عَنْ سُلَیْمِ بْنِ قَیْسٍ الْهِلَالِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع (2) یَقُولُ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص قَالَ: مَنْهُومَانِ لَا یَشْبَعَانِ مَنْهُومُ دُنْیَا وَ مَنْهُومُ عِلْمٍ فَمَنِ اقْتَصَرَ مِنَ الدُّنْیَا عَلَی مَا أَحَلَّ اللَّهُ لَهُ سَلِمَ وَ مَنْ تَنَاوَلَهَا مِنْ غَیْرِ حِلِّهَا هَلَکَ إِلَّا أَنْ یَتُوبَ وَ یُرَاجِعَ وَ مَنْ أَخَذَ الْعِلْمَ مِنْ أَهْلِهِ وَ عَمِلَ بِهِ نَجَا وَ مَنْ أَرَادَ بِهِ الدُّنْیَا فَهِیَ حَظُّهُ.
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ جَمِیعاً عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی نَحْوَهُ (3).
******
ترجمه:
سلیم بن قیس هلالی روایت کرده است که از امام صادق (ع) شنیدم که فرمود: «رسول خدا (ص) فرمود: دو حریص اند که سیر نمی شوند: حریص به دنیا و حریص به دانش. پس کسی که در دنیا به آنچه خدا برایش حلال کرده اکتفا کند، در امان است و کسی که از غیر راه حلال به آن دست یازد، هلاک می شود مگر اینکه توبه کند و بازگردد. و کسی که علم را از اهل آن بگیرد و به آن عمل کند، نجات می یابد؛ و هر که با آن علم، دنیا را بخواهد، همان نصیب او خواهد بود.»
21917- 5- (4) وَ عَنْهُ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَا أَعْطَی اللَّهُ عَبْداً ثَلَاثِینَ أَلْفاً وَ هُوَ یُرِیدُ بِهِ خَیْراً وَ قَالَ مَا جَمَعَ رَجُلٌ قَطُّ عَشَرَةَ آلَافِ دِرْهَمٍ مِنْ حِلٍّ إِلَّا وَ قَدْ یَجْمَعُهَا لِأَقْوَامٍ إِذَا أُعْطِیَ الْقُوتَ وَ رُزِقَ الْعَمَلَ فَقَدْ جَمَعَ اللَّهُ لَهُ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةَ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی جِهَادِ النَّفْسِ (5) وَ غَیْرِهِ (6) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (7).
******
ترجمه:
ابراهیم بن محمد روایت کرده است که امام صادق (ع) فرمود: «خداوند به بنده ای سی هزار درهم نمی دهد مگر اینکه به خاطر خیر اوست. و هیچ کس تاکنون نتوانسته ده هزار درهم از راه حلال جمع کند، مگر اینکه آن را برای گروهی جمع کرده که وقتی روزی به آنها داده می شود و کار می کنند، خداوند دنیا و آخرت را برای او جمع می کند.»
ص: 36
21918- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ سَیْفِ بْنِ عَمِیرَةَ وَ سَلَمَةَ بَیَّاعِ السَّابِرِیِّ جَمِیعاً عَنْ أَبِی أُسَامَةَ زَیْدٍ الشَّحَّامِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع أَعْتَقَ أَلْفَ مَمْلُوکَةٍ مِنْ کَدِّ یَدِهِ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (3).
******
ترجمه:
ابو اسامه زید شحام از امام صادق (ع) روایت کرده است که امیرالمؤمنین (ع) هزار برده را با دسترنج خود آزاد کرد.
21919- 2- (4) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ شَرِیفِ بْنِ سَابِقٍ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ أَبِی قُرَّةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع یَضْرِبُ بِالْمَرِّ (5) وَ یَسْتَخْرِجُ الْأَرَضِینَ وَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص یَمَصُّ النَّوَی بِفِیهِ وَ یَغْرِسُهُ فَیَطْلُعُ مِنْ سَاعَتِهِ وَ إِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع أَعْتَقَ أَلْفَ مَمْلُوکٍ مِنْ مَالِهِ وَ کَدِّ یَدِهِ.
******
ترجمه:
فضل بن ابی قره از امام صادق (ع) روایت کرده است که امیرالمؤمنین (ع) با بیل کار می کرد و زمین ها را استخراج می کرد، و رسول خدا (ص) هسته خرما را با دهانش می مکید و می کاشت، و بلافاصله رشد می کرد. و به راستی امیرالمؤمنین (ع) هزار برده را از مال خود و با دسترنجش آزاد کرد.
21920- 3- (6) وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع قَالَ: أَوْحَی اللَّهُ إِلَی دَاوُدَ ع إِنَّکَ نِعْمَ الْعَبْدُ لَوْ لَا أَنَّکَ تَأْکُلُ مِنْ بَیْتِ الْمَالِ وَ لَا تَعْمَلُ بِیَدِکَ شَیْئاً قَالَ فَبَکَی دَاوُدُ ع أَرْبَعِینَ صَبَاحاً فَأَوْحَی اللَّهُ
ص: 37
إِلَی الْحَدِیدِ أَنْ لِنْ لِعَبْدِی دَاوُدَ- فَأَلَانَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ الْحَدِیدَ فَکَانَ یَعْمَلُ فِی کُلِّ یَوْمٍ دِرْعاً فَیَبِیعُهَا بِأَلْفِ دِرْهَمٍ فَعَمِلَ ثَلَاثَمِائَةٍ وَ سِتِّینَ دِرْعاً فَبَاعَهَا بِثَلَاثِمِائَةٍ وَ سِتِّینَ أَلْفاً وَ اسْتَغْنَی عَنْ بَیْتِ الْمَالِ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ شَرِیفِ بْنِ سَابِقٍ (1)
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ مِثْلَهُ (2).
******
ترجمه:
و به همین سند، امیرالمؤمنین (ع) فرمود که خداوند به داود (ع) وحی کرد: «تو بنده نیکویی هستی، اگر نه اینکه از بیت المال می خوری و با دست خود چیزی کار نمی کنی.» پس داود (ع) چهل روز گریه کرد و خداوند به آهن وحی کرد: «برای بنده من داود نرم شو.» پس خداوند عز و جل آهن را برای او نرم کرد و او هر روز زره ای می ساخت و آن را به هزار درهم می فروخت. بدین ترتیب سیصد و شصت زره ساخت و آنها را به سیصد و شصت هزار درهم فروخت و از بیت المال بی نیاز شد.
21921- 4- (3) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ أَبِی الْمَغْرَاءِ عَنْ عَمَّارٍ السِّجِسْتَانِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ ع أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص وَضَعَ حَجَراً عَلَی الطَّرِیقِ یَرُدُّ الْمَاءَ عَنْ أَرْضِهِ فَوَ اللَّهِ مَا نَکَبَ بَعِیراً وَ لَا إِنْسَاناً حَتَّی السَّاعَةِ.
******
ترجمه:
عمار سجستانی از امام صادق (ع) از پدرش روایت کرده است که رسول خدا (ص) سنگی را در مسیر قرار داد تا آب را از زمین خود برگرداند. به خدا سوگند، تا این لحظه نه شتری و نه انسانی به آن برخورد نکرده است.
21922- 5- (4) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَةَ عَنْ زُرَارَةَ (5)
إِنَّ رَجُلًا أَتَی أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع فَقَالَ إِنِّی لَا أُحْسِنُ أَنْ أَعْمَلَ عَمَلًا بِیَدِی وَ لَا أُحْسِنُ أَنْ أَتَّجِرَ وَ أَنَا مُحَارَفٌ مُحْتَاجٌ فَقَالَ اعْمَلْ فَاحْمِلْ عَلَی رَأْسِکَ وَ اسْتَغْنِ عَنِ النَّاسِ فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص- قَدْ حَمَلَ حَجَراً عَلَی عُنُقِهِ (6) فَوَضَعَهُ فِی حَائِطٍ مِنْ حِیطَانِهِ وَ إِنَّ الْحَجَرَ لَفِی مَکَانِهِ وَ لَا یُدْرَی کَمْ عُمْقُهُ إِلَّا أَنَّهُ ثَمَّ (7).
******
ترجمه:
زراره روایت کرده است که مردی نزد امام صادق (ع) آمد و گفت: «من نه توانایی کار کردن با دستانم دارم و نه مهارت تجارت، و در عین حال، نیازمند و ناتوان از درآمد هستم.» امام (ع) فرمود: «کار کن، حتی اگر لازم شد بار را بر سرت بگذار و از مردم بی نیاز باش، چراکه رسول خدا (ص) سنگی را بر گردن خود گذاشت و آن را در یکی از باغ هایش قرار داد، و آن سنگ هنوز در جای خود است و نمی دانند عمق آن چقدر است، اما آنجا قرار دارد.»
21923- 6- (8) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ
ص: 38
الْجَامُورَانِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: رَأَیْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع یَعْمَلُ فِی أَرْضٍ لَهُ قَدِ اسْتَنْقَعَتْ قَدَمَاهُ فِی الْعَرَقِ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَیْنَ الرِّجَالُ فَقَالَ یَا عَلِیُّ قَدْ عَمِلَ بِالْیَدِ (1) مَنْ هُوَ خَیْرٌ مِنِّی وَ مِنْ أَبِی فِی أَرْضِهِ فَقُلْتُ وَ مَنْ هُوَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص وَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع- وَ آبَائِی کُلُّهُمْ کَانُوا قَدْ عَمِلُوا بِأَیْدِیهِمْ وَ هُوَ مِنْ عَمَلِ النَّبِیِّینَ وَ الْمُرْسَلِینَ وَ الْأَوْصِیَاءِ وَ الصَّالِحِینَ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ مِثْلَهُ (2).
******
ترجمه:
حسن بن علی بن ابی حمزه از پدرش روایت کرده است که گفت: دیدم امام کاظم (ع) در زمین خود کار می کرد و پاهایش از عرق خیس شده بود. به او گفتم: فدایت شوم، پس مردان کجا هستند (تا به شما کمک کنند)؟ امام فرمود: «ای علی، با دست کار کرده اند کسانی که از من و پدرم بهتر بودند.» گفتم: «آن ها چه کسانی بودند؟» فرمود: «رسول خدا (ص)، امیرالمؤمنین (ع) و همه پدرانم که با دستان خود کار می کردند. و این از کارهای پیامبران، رسولان، اوصیاء و صالحان است.»
21924- 7- (3) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ سُلَیْمٍ (4) عَنْ جَمِیلِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ أَبِی عَمْرٍو الشَّیْبَانِیِّ قَالَ: رَأَیْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع وَ بِیَدِهِ مِسْحَاةٌ وَ عَلَیْهِ إِزَارٌ غَلِیظٌ یَعْمَلُ فِی حَائِطٍ لَهُ وَ الْعَرَقُ یَتَصَابُّ عَنْ ظَهْرِهِ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَعْطِنِی أَکْفِکَ فَقَالَ لِی إِنِّی أُحِبُّ أَنْ یَتَأَذَّی الرَّجُلُ بِحَرِّ الشَّمْسِ فِی طَلَبِ الْمَعِیشَةِ.
******
ترجمه:
ابو عمرو شیبانی روایت کرده است که دیدم امام صادق (ع) بیل در دست داشت و شلواری ضخیم بر تن کرده بود و در باغ خود کار می کرد و عرق از پشتش می ریخت. به او گفتم: فدایت شوم، اجازه دهید من برای شما کار کنم. فرمود: «دوست دارم انسان گرمای آفتاب را در طلب روزی تحمل کند.»
21925- 8- (5) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ إِنِّی لَأَعْمَلُ فِی بَعْضِ ضِیَاعِی حَتَّی أَعْرَقَ وَ إِنَّ لِی مَنْ یَکْفِینِی لِیَعْلَمَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَنِّی أَطْلُبُ الرِّزْقَ الْحَلَالَ.
******
ترجمه:
ابوبصیر روایت کرده است که از امام صادق (ع) شنیدم که می فرمود: «من در برخی از زمین های خود کار می کنم تا عرق کنم، در حالی که کسی را دارم که می تواند این کار را برایم انجام دهد، تا خداوند عز و جل بداند که من روزی حلال طلب می کنم.»
ص: 39
21926- 9- (1) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ جَابِرٍ قَالَ: أَتَیْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع وَ إِذَا هُوَ فِی حَائِطٍ لَهُ بِیَدِهِ مِسْحَاةٌ وَ هُوَ یَفْتَحُ بِهَا الْمَاءَ وَ عَلَیْهِ قَمِیصٌ شِبْهُ الْکَرَابِیسِ کَأَنَّهُ مَخِیطٌ عَلَیْهِ مِنْ ضِیقِهِ.
******
ترجمه:
اسماعیل بن جابر روایت کرده است: نزد امام صادق (ع) رفتم و او را در باغ خود دیدم که بیلی در دست داشت و با آن آب را باز می کرد. لباسی شبیه به پارچه های کرابیسی بر تن داشت که به دلیل تنگی، مانند لباسی بود که دقیقاً بر تن او دوخته شده باشد.
21927- 10- (2) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع یَحْتَطِبُ وَ یَسْتَقِی وَ یَکْنُسُ وَ کَانَتْ فَاطِمَةُ تَطْحَنُ وَ تَعْجِنُ وَ تَخْبِزُ.
******
ترجمه:
هشام بن سالم از امام صادق (ع) روایت کرده است که امیرالمؤمنین (ع) هیزم جمع می کرد، آب می آورد و خانه را جارو می زد، و حضرت فاطمه (س) گندم آسیاب می کرد، خمیر می گرفت و نان می پخت.
21928- 11- (3) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ أَبِی قُرَّةَ قَالَ: دَخَلْنَا عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع (4) فِی حَائِطٍ لَهُ فَقُلْنَا جُعِلْنَا فِدَاکَ دَعْنَا نَعْمَلْهُ لَکَ أَوْ تَعْمَلْهُ الْغِلْمَانُ قَالَ لَا دَعُونِی فَإِنِّی أَشْتَهِی أَنْ یَرَانِی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَعْمَلُ بِیَدِی وَ أَطْلُبُ الْحَلَالَ فِی أَذَی نَفْسِی.
******
ترجمه:
فضل بن ابی قرّه روایت کرده است: وارد بر امام صادق (ع) شدیم و او را در باغی دیدیم. گفتیم: فدایت شوم، اجازه دهید ما برای شما کار کنیم یا غلامان کار کنند. فرمود: «نه، بگذارید من کار کنم، زیرا دوست دارم خداوند عز و جل مرا در حالتی ببیند که با دستان خود کار می کنم و روزی حلال را در طلب خود می طلبم.»
21929- 12- (5) وَ فِی مَعَانِی الْأَخْبَارِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَنَّهُ هُوَ أَغْنی وَ أَقْنی (6) قَالَ أَغْنَی کُلَّ إِنْسَانٍ بِمَعِیشَتِهِ وَ أَرْضَاهُ بِکَسْبِ یَدِهِ.
******
ترجمه:
سکونی از جعفر بن محمد (ع) از پدرانش نقل می کند که امیرالمؤمنین (ع) در مورد آیه «وَ أَنَّهُ هُوَ أَغْنی وَ أَقْنی» (نجم، 48-53) گفت: «خداوند هر انسانی را با معیشتش بی نیاز کرده و او را با کسب دست خود راضی گردانیده است.»
21930- 13- (7) عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ ظَرِیفٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عُلْوَانَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ ع
ص: 40
قَالَ کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع یَقُولُ مَنْ وَجَدَ مَاءً وَ تُرَاباً ثُمَّ افْتَقَرَ فَأَبْعَدَهُ اللَّهُ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ عُمُوماً (1) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (2).
******
ترجمه:
حسین بن علوان از جعفر بن محمد (ع) از پدرش نقل می کند که امیرالمؤمنین (ع) می فرمود: «هر کس آب و خاکی پیدا کند و سپس فقیر شود، خداوند او را دور کند.»
(3) 10 بَابُ اسْتِحْبَابِ الْغَرْسِ وَ الزَّرْعِ وَ سَقْیِ الطَّلْحِ وَ السِّدْرِ
******
ترجمه:
21931- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: لَقِیَ رَجُلٌ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع وَ تَحْتَهُ وَسْقٌ (5) مِنْ نَوًی فَقَالَ لَهُ مَا هَذَا یَا أَبَا الْحَسَنِ تَحْتَکَ فَقَالَ مِائَةُ أَلْفِ عَذْقٍ إِنْ شَاءَ اللَّهُ قَالَ فَغَرَسَهُ فَلَمْ یُغَادِرْ مِنْهُ نَوَاةً وَاحِدَةً.
******
ترجمه:
زراره از ابی جعفر (ع) نقل می کند که مردی امیرالمؤمنین (ع) را دید که زیر درختی که وسق (کیسه ای) از خرما داشت، نشسته بود. مرد پرسید: «این چیست، ای ابا الحسن، که زیر توست؟» او پاسخ داد: «صد هزار نهال است، اگر خدا بخواهد.» سپس او آن را غرس کرد و هیچ هسته ای از آن باقی نگذاشت.
21932- 2- (6) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع کَانَ یَخْرُجُ وَ مَعَهُ أَحْمَالُ النَّوَی فَیُقَالُ لَهُ یَا أَبَا الْحَسَنِ مَا هَذَا مَعَکَ فَیَقُولُ نَخْلٌ إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَیَغْرِسُهُ فَمَا یُغَادِرُ مِنْهُ وَاحِدَةً.
******
ترجمه:
عبدالله بن سنان از ابو عبدالله (ع) نقل می کند که امیرالمؤمنین (ع) خارج می شد و با خود بارهایی از هسته های خرما (نوا) می برد. به او می گفتند: «ای ابا الحسن، این چیست که با خود داری؟» و او پاسخ می داد: «نخل است، اگر خدا بخواهد.» سپس آن را غرس می کرد و هیچ هسته ای از آن باقی نمی گذاشت.
21933- 3- (7) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی
ص: 41
عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ حُسَیْنِ بْنِ أَبِی السَّرِیِّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ (1) عَنْ یَزِیدَ بْنِ هَارُونَ الْوَاسِطِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ ع عَنِ الْفَلَّاحِینَ فَقَالَ هُمُ الزَّارِعُونَ کُنُوزُ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ وَ مَا فِی الْأَعْمَالِ شَیْ ءٌ أَحَبَّ إِلَی اللَّهِ مِنَ الزِّرَاعَةِ وَ مَا بَعَثَ اللَّهُ نَبِیّاً إِلَّا زَرَّاعاً إِلَّا إِدْرِیسَ ع فَإِنَّهُ کَانَ خَیَّاطاً.
******
ترجمه:
یزید بن هارون واسطی نقل می کند که از جعفر بن محمد (ع) درباره کشاورزان پرسید. او پاسخ داد: «کشاورزان گنجینه های خدا در زمین هستند و هیچ کاری در اعمال، محبوب تر از کشاورزی در نظر خداوند نیست. و هیچ پیامبری از سوی خداوند نفرستاده نشده مگر اینکه کشاورز بوده است، به جز ادریس (ع) که او خیاط بود.»
21934- 4- (2) الْعَیَّاشِیُّ فِی تَفْسِیرِهِ عَنْ عَطِیَّةَ الْعَوْفِیِّ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ عَنِ النَّبِیِّ ص فِی حَدِیثٍ قَالَ: مَنْ سَقَی طَلْحَةً أَوْ سِدْرَةً فَکَأَنَّمَا سَقَی مُؤْمِناً مِنْ ظَمَإٍ.
******
ترجمه:
از ابی سعید خدری نقل شده است که پیامبر (ص) در حدیثی فرمود: «هر کس که طلح (درختی از خانواده ی درختان خرما) یا سدرة (درختی معروف به درخت سدر) را سیراب کند، گویی مؤمنی را از تشنگی سیراب کرده است.»
21935- 5- (3) وَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ ظَرِیفٍ عَنْ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی قَوْلِ اللَّهِ وَ عَلَی اللَّهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُتَوَکِّلُونَ (4) قَالَ الزَّارِعُونَ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (5) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (6).
******
ترجمه:
در این روایت، محمد از ابی عبدالله (ع) نقل می کند که در تفسیر آیه «و علی الله فلیتوکل المتوکلون» (ابراهیم 14:12)، اشاره می کند که «الزراعون» (کشاورزان) به عنوان متوکلین بر خداوند معرفی می شوند.
ص: 42
21936- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُذَافِرٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: أَعْطَی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع أَبِی أَلْفاً وَ سَبْعَمِائَةِ دِینَارٍ فَقَالَ لَهُ اتَّجِرْ بِهَا لِی ثُمَّ قَالَ أَمَا إِنَّهُ لَیْسَ لِی رَغْبَةٌ فِی رِبْحِهَا وَ إِنْ کَانَ الرِّبْحُ مَرْغُوباً فِیهِ وَ لَکِنِّی أَحْبَبْتُ أَنْ یَرَانِی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مُتَعَرِّضاً لِفَوَائِدِهِ قَالَ فَرَبِحْتُ لَهُ فِیهِ (3) مِائَةَ دِینَارٍ ثُمَّ لَقِیتُهُ فَقُلْتُ لَهُ قَدْ رَبِحْتُ لَکَ فِیهِ مِائَةَ دِینَارٍ قَالَ فَفَرِحَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع بِذَلِکَ فَرَحاً شَدِیداً ثُمَّ قَالَ أَثْبِتْهَا (4) فِی رَأْسِ مَالِی قَالَ فَمَاتَ أَبِی وَ الْمَالُ عِنْدَهُ فَأَرْسَلَ إِلَیَّ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع وَ کَتَبَ عَافَانَا اللَّهُ وَ إِیَّاکَ إِنَّ لِی عِنْدَ أَبِی مُحَمَّدٍ أَلْفاً وَ ثَمَانَمِائَةِ دِینَارٍ أَعْطَیْتُهُ یَتَّجِرُ بِهَا فَادْفَعْهَا إِلَی عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ- قَالَ فَنَظَرْتُ فِی کِتَابِ أَبِی فَإِذَا فِیهِ لِأَبِی مُوسَی عِنْدِی أَلْفٌ وَ سَبْعُمِائَةِ دِینَارٍ وَ اتُّجِرَ لَهُ فِیهَا مِائَةُ دِینَارٍ وَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ سِنَانٍ وَ عُمَرُ بْنُ یَزِیدَ (5) یَعْرِفَانِهِ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (6).
******
ترجمه:
این روایت از محمد بن عُذافر از پدرش نقل می کند که ابی عبدالله (ع) به او هزار و هفتصد دینار داد و به او گفت که با آن تجارت کند. ابی عبدالله (ع) همچنین اشاره کرد که هرچند در سود این تجارت رغبت ندارد، ولی دوست دارد که خداوند او را در حال تلاش برای کسب روزی ببیند. در ادامه، شخص را با این سرمایه تجارت می کند و در نهایت، سودی معادل صد دینار به دست می آورد.
وقتی محمد این سود را به ابی عبدالله (ع) خبر می دهد، او بسیار خوشحال می شود و می گوید که این سود را در رأس مال خود ثبت کند. پس از فوت پدر محمد، ابی عبدالله (ع) پیامی برای او می فرستد و به او یادآوری می کند که یک هزار و هشتصد دینار نزد پدرش دارد که او به محمد داده بود تا با آن تجارت کند و دستور می دهد که این مبلغ را به عمر بن یزید بدهد.
21937- 2- (7) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ
ص: 43
مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُذَافِرٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: دَفَعَ إِلَیَّ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ سَبْعَمِائَةِ دِینَارٍ وَ قَالَ یَا عُذَافِرُ اصْرِفْهَا فِی شَیْ ءٍ أَمَّا عَلَی ذَلِکَ مَا بِی شَرَهٌ (1) وَ لَکِنِّی أَحْبَبْتُ أَنْ یَرَانِی اللَّهُ مُتَعَرِّضاً لِفَوَائِدِهِ قَالَ عُذَافِرٌ فَرَبِحْتُ فِیهَا مِائَةَ دِینَارٍ فَقُلْتُ لَهُ فِی الطَّوَافِ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَدْ رَزَقَ اللَّهُ فِیهَا مِائَةَ دِینَارٍ فَقَالَ أَثْبِتْهَا فِی رَأْسِ مَالِی.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُذَافِرٍ (2)
أَقُولُ: وَ قَدْ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (3) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (4).
******
ترجمه:
این روایت از محمد بن عُذافر نقل می کند که ابی عبدالله (ع) به او هفتصد دینار داد و از او خواست که این مبلغ را صرف کند. ابی عبدالله (ع) همچنین اشاره کرد که هرچند او به این پول نیازی ندارد، ولی دوست دارد که خداوند او را در حال تلاش برای کسب روزی حلال ببیند.
محمد در تجارت با این مبلغ موفق می شود صد دینار سود به دست آورد. وقتی این موفقیت را درحال طواف به ابی عبدالله (ع) اطلاع می دهد، امام (ع) از این خبر خوشحال می شود و به او دستور می دهد که این سود را در رأس مال خود ثبت کند.
(5) 12 بَابُ اسْتِحْبَابِ الْإِجْمَالِ فِی طَلَبِ الرِّزْقِ وَ وُجُوبِ الِاقْتِصَارِ عَلَی الْحَلَالِ دُونَ الْحَرَامِ
******
ترجمه:
21938- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص فِی حَجَّةِ الْوَدَاعِ- أَلَا إِنَّ الرُّوحَ الْأَمِینَ نَفَثَ فِی رُوعِی (7) أَنَّهُ لَا تَمُوتُ نَفْسٌ حَتَّی تَسْتَکْمِلَ رِزْقَهَا فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ أَجْمِلُوا فِی الطَّلَبِ وَ لَا یَحْمِلَنَّکُمُ اسْتِبْطَاءُ شَیْ ءٍ مِنَ الرِّزْقِ أَنْ تَطْلُبُوهُ بِمَعْصِیَةِ اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی قَسَّمَ الْأَرْزَاقَ بَیْنَ خَلْقِهِ حَلَالًا وَ لَمْ یُقَسِّمْهَا حَرَاماً فَمَنِ اتَّقَی اللَّهَ
ص: 44
وَ صَبَرَ أَتَاهُ اللَّهُ بِرِزْقِهِ مِنْ حِلِّهِ وَ مَنْ هَتَکَ حِجَابَ السَّتْرِ وَ عَجَّلَ فَأَخَذَهُ مِنْ غَیْرِ حِلِّهِ قُصَّ بِهِ مِنْ رِزْقِهِ الْحَلَالِ وَ حُوسِبَ عَلَیْهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ.
وَ رَوَاهُ الْمُفِیدُ فِی الْمُقْنِعَةِ مُرْسَلًا إِلَی قَوْلِهِ فِی الطَّلَبِ (1) وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ إِلَی قَوْلِهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ (2).
******
ترجمه:
این روایت از ابی حمزه ثمالی نقل می کند که امام باقر (ع) به نقل از پیامبر اکرم (ص) در حجة الوداع بیان می کند که روح الأمین (جبرئیل) به او الهام کرده است که هیچ انسانی نمی میرد تا زمانی که روزی اش را به طور کامل دریافت کند. بنابراین، پیامبر (ص) به مردم توصیه می کند که تقوای الهی را رعایت کنند و در طلب روزی خود نیکو و پسندیده عمل کنند.
پیامبر (ص) هشدار می دهد که عدم صبر و شتاب در طلب روزی نباید انسان را به گناه و معصیت خداوند بکشاند، زیرا خداوند روزی ها را به طور حلال تقسیم کرده و کسی که تقوا را پیشه کند و صبر کند، روزی حلالش را خواهد یافت.
در عوض، اگر کسی به دسترسی به روزی حرام اقدام کند و حجاب حلال را بردارد، از روزی حلالش کاسته می شود و در روز قیامت نیز مورد حسابرسی قرار خواهد گرفت.
21939- 2- (3) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَیْدٍ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: خَطَبَ رَسُولُ اللَّهِ ص فِی حَجَّةِ الْوَدَاعِ- فَقَالَ یَا أَیُّهَا النَّاسُ مَا مِنْ شَیْ ءٍ یُقَرِّبُکُمْ مِنَ الْجَنَّةِ- وَ یُبَاعِدُکُمْ مِنَ النَّارِ إِلَّا وَ قَدْ أَمَرْتُکُمْ بِهِ وَ مَا مِنْ شَیْ ءٍ یُقَرِّبُکُمْ مِنَ النَّارِ- وَ یُبَاعِدُکُمْ مِنَ الْجَنَّةِ إِلَّا وَ قَدْ نَهَیْتُکُمْ عَنْهُ أَلَا وَ إِنَّ الرُّوحَ الْأَمِینَ نَفَثَ فِی رُوعِی وَ ذَکَرَ مِثْلَهُ إِلَی أَنْ قَالَ أَنْ تَطْلُبُوهُ مِنْ غَیْرِ حِلِّهِ فَإِنَّهُ لَا یُدْرَکُ مَا عِنْدَ اللَّهِ إِلَّا بِطَاعَتِهِ.
******
ترجمه:
از ابی حمزه ثمالی از ابی جعفر (ع) نقل شده است که فرمود: رسول خدا (ص) در حجة الوداع خطبه ای ایراد فرمود و گفت: ای مردم! هیچ چیزی نیست که شما را به بهشت نزدیک کند و از آتش دور سازد، مگر اینکه من شما را به آن امر کرده ام. و هیچ چیزی نیست که شما را به آتش نزدیک کند و از بهشت دور سازد، مگر اینکه من شما را از آن نهی کرده ام. آگاه باشید که روح الأمین (جبرئیل) در دل من دمیده است و همانند آن را ذکر کرده است تا اینکه گفت: "درخواست روزی از غیر حلال نکنید، زیرا آنچه در نزد خداست، جز با اطاعت او درک نمی شود."
21940- 3- (4) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی الْبِلَادِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: لَیْسَ مِنْ نَفْسٍ إِلَّا وَ قَدْ فَرَضَ اللَّهُ لَهَا رِزْقَهَا حَلَالًا یَأْتِیهَا فِی عَافِیَةٍ وَ عَرَضَ لَهَا بِالْحَرَامِ مِنْ وَجْهٍ آخَرَ فَإِنْ هِیَ تَنَاوَلَتْ شَیْئاً مِنَ الْحَرَامِ قَاصَّهَا مِنَ الْحَلَالِ الَّذِی فَرَضَ لَهَا وَ عِنْدَ اللَّهِ سِوَاهُمَا فَضْلٌ کَثِیرٌ وَ هُوَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ سْئَلُوا اللَّهَ مِنْ فَضْلِهِ (5).
******
ترجمه:
از ابراهیم بن ابی البلاد از پدرش نقل شده که از ابی جعفر (ع) پرسید: «هیچ نفسی نیست، مگر اینکه خداوند برای او روزی حلالی مقرر کرده که در عافیت به او می رسد. و حرامی نیز از جانب دیگر بر او عرضه می شود. اگر او چیزی از حرام تناول کند، آن حرام از حلالی که خداوند برای او مقرر کرده، کاسته می شود. و در نزد خداوند، این دو (حلال و حرام) فضیلتی بسیار بزرگ دارند. و این همان سخن خداوند عز و جل است که می فرماید: "و از فضل خداوند بخواهید."»
21941- 4- (6) وَ بِالْإِسْنَادِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی الْبِلَادِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحَدِهِمَا
ص: 45
ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ قَدْ نَفَثَ فِی رُوعِی رُوحُ الْقُدُسِ- أَنَّهُ لَنْ تَمُوتَ نَفْسٌ حَتَّی تَسْتَوْفِیَ رِزْقَهَا وَ إِنْ أَبْطَأَ عَلَیْهَا فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ أَجْمِلُوا فِی الطَّلَبِ وَ لَا یَحْمِلَنَّکُمُ اسْتِبْطَاءُ شَیْ ءٍ مِمَّا عِنْدَ اللَّهِ أَنْ تُصِیبُوهُ بِمَعْصِیَةِ اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ لَا یُنَالُ مَا عِنْدَهُ إِلَّا بِالطَّاعَةِ.
وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع نَحْوَهُ (1).
******
ترجمه:
از ابراهیم بن ابی البلاد از پدرش نقل شده که از یکی از آنان (امامان معصوم) پرسید: «رسول الله (ص) فرمود: ای مردم! روح القدس در دل من دمیده که هیچ نفسی نخواهد مرد، مگر اینکه روزی خود را به طور کامل دریافت کند، حتی اگر بر او تأخیر بیفتد. پس تقوای الهی را رعایت کنید و در طلب روزی نیکو باشید و نباید تأخیر در چیزی از آنچه که نزد خداوند است، شما را به معصیت خداوند وا دارد؛ زیرا خداوند تنها با اطاعت به آنچه نزد اوست، دست می یابد.»
21942- 5- (2) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی هَاشِمٍ عَنْ أَبِی خَدِیجَةَ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لَوْ کَانَ الْعَبْدُ فِی جُحْرٍ لَأَتَاهُ رِزْقُهُ فَأَجْمِلُوا فِی الطَّلَبِ.
******
ترجمه:
ز ابو خدیجه نقل شده که ابو عبد الله (ع) فرمود: «اگر بنده ای در سوراخی باشد، روزی او به او خواهد رسید. پس در طلب روزی نیکو باشید.»
21943- 6- (3) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ صَالِحِ بْنِ السِّنْدِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِیرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أَبِی زِیَادٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَ الْخَلْقَ وَ خَلَقَ مَعَهُمْ أَرْزَاقَهُمْ حَلَالًا فَمَنْ تَنَاوَلَ شَیْئاً مِنْهَا حَرَاماً قُصَّ بِهِ مِنْ ذَلِکَ الْحَلَالِ.
******
ترجمه:
از اسحاق بن عمار نقل شده که ابو عبد الله (ع) فرمود: «خداوند عز و جل خلایق را آفرید و روزی های حلال آن ها را نیز با آن ها خلق کرد. پس هر کس چیزی از آن ها را به طور حرام تناول کند، از آن روزی حلالی که برای او مقرر شده، کاسته خواهد شد.»
21944- 7- (4) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ شُعَیْبِ بْنِ وَاقِدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدٍ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ ع عَنِ النَّبِیِّ ص فِی حَدِیثِ الْمَنَاهِی قَالَ: مَنْ لَمْ یَرْضَ بِمَا قَسَمَهُ اللَّهُ لَهُ مِنَ الرِّزْقِ وَ بَثَّ شَکْوَاهُ وَ لَمْ یَصْبِرْ وَ لَمْ یَحْتَسِبْ لَمْ تُرْفَعْ لَهُ حَسَنَةٌ وَ یَلْقَی اللَّهَ وَ هُوَ عَلَیْهِ غَضْبَانُ إِلَّا أَنْ یَتُوبَ.
******
ترجمه:
از حسین بن زید نقل شده که صادق (ع) از پدرانش (ع) از پیامبر (ص) در حدیث مناهی فرمود: «هر کس نسبت به آنچه خداوند برایش مقدر کرده از روزی راضی نباشد و شکایت کند و صبر نکند و حسن نیت نداشته باشد، هیچ حسنه ای برای او بالا نخواهد رفت و او در روز قیامت خدا را در حالی ملاقات می کند که بر او خشمگین است، مگر آنکه توبه کند.»
ص: 46
21945- 8- (1) وَ فِی الْمَجَالِسِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُرَازِمِ بْنِ حَکِیمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ ع عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص أَنَّهُ قَالَ: إِنَّ الرُّوحَ الْأَمِینَ جَبْرَئِیلَ أَخْبَرَنِی عَنْ رَبِّی أَنَّهُ لَنْ تَمُوتَ نَفْسٌ حَتَّی تَسْتَکْمِلَ رِزْقَهَا فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ أَجْمِلُوا فِی الطَّلَبِ وَ اعْلَمُوا أَنَّ الرِّزْقَ رِزْقَانِ فَرِزْقٌ تَطْلُبُونَهُ وَ رِزْقٌ یَطْلُبُکُمْ فَاطْلُبُوا أَرْزَاقَکُمْ مِنْ حَلَالٍ فَإِنَّکُمْ إِنْ طَلَبْتُمُوهَا مِنْ وُجُوهِهَا أَکَلْتُمُوهَا حَلَالًا وَ إِنْ طَلَبْتُمُوهَا مِنْ غَیْرِ وُجُوهِهَا أَکَلْتُمُوهَا حَرَاماً وَ هِیَ أَرْزَاقُکُمْ لَا بُدَّ لَکُمْ مِنْ أَکْلِهَا.
******
ترجمه:
از مرزم بن حکیم نقل شده که ابی عبدالله (ع) از پدرانش (ع) از رسول الله (ص) نقل کردند که فرمودند: «روح الامین، جبرئیل، به من خبر داد که هیچ نفسی نمی میرد تا زمانی که روزیش را کامل کند. پس تقوای خدا را رعایت کنید و در طلب روزی خوب عمل کنید و بدانید که روزی دو نوع است: روزی که شما آن را طلب می کنید و روزی که شما را طلب می کند. پس روزی های خود را از حلال طلب کنید؛ زیرا اگر آن ها را از وجوه حلال طلب کنید، حلال خواهید خورد، و اگر از غیر وجوه حلال طلب کنید، حرام خواهید خورد. و این روزی ها متعلق به شماست و شما ناگزیر از خوردن آن ها هستید.»
21946- 9- (2) مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْمُفِیدُ فِی الْمُقْنِعَةِ قَالَ: قَالَ الصَّادِقُ ع الرِّزْقُ مَقْسُومٌ عَلَی ضَرْبَیْنِ أَحَدُهُمَا وَاصِلٌ إِلَی صَاحِبِهِ وَ إِنْ لَمْ یَطْلُبْهُ وَ الْآخَرُ مُعَلَّقٌ بِطَلَبِهِ فَالَّذِی قُسِمَ لِلْعَبْدِ عَلَی کُلِّ حَالٍ آتِیهِ وَ إِنْ لَمْ یَسْعَ لَهُ وَ الَّذِی قُسِمَ لَهُ بِالسَّعْیِ فَیَنْبَغِی أَنْ یَلْتَمِسَهُ مِنْ وُجُوهِهِ وَ هُوَ مَا أَحَلَّهُ اللَّهُ لَهُ دُونَ غَیْرِهِ فَإِنْ طَلَبَهُ مِنْ جِهَةِ الْحَرَامِ فَوَجَدَهُ حُسِبَ عَلَیْهِ بِرِزْقِهِ وَ حُوسِبَ بِهِ.
******
ترجمه:
محمد بن محمد مفید در "المقنعه" می گوید: امام صادق (ع) فرمودند: «روزى به دو نوع تقسیم می شود: یکی روزی ای که به صاحبش می رسد، حتی اگر او آن را طلب نکند، و دیگری روزی ای که به طلب او بستگی دارد. روزی ای که برای بنده مقرر شده است، در هر حال به او می رسد، حتی اگر برای آن تلاش نکند. و آن روزی ای که به تلاش او مربوط است، باید از وجوه حلال آن را طلب کند، یعنی از چیزهایی که خداوند برای او حلال کرده است و نه از غیر آن. اگر او آن را از راه حرام طلب کند و به دست آورد، بر او محاسبه خواهد شد و روزی اش کم خواهد شد.»
21947- 10- (3) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ عُثْمَانَ الْکَرَاجُکِیِّ فِی کَنْزِ الْفَوَائِدِ قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع الدُّنْیَا دُوَلٌ فَاطْلُبْ حَظَّکَ مِنْهَا بِأَجْمَلِ الطَّلَبِ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (4) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (5).
******
ترجمه:
محمد بن علی بن عثمان کراجکی در "کنز الفوائد" می گوید: امام علی (ع) فرمودند: «دنیا برهه هایی از تغییر و تحول است، پس سهم خود را از آن با بهترین و زیباترین طلب جستجو کن.»
ص: 47
21948- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ رَبِیعِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْمُسْلِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سُلَیْمَانَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَسَّعَ فِی أَرْزَاقِ الْحَمْقَی لِیَعْتَبِرَ الْعُقَلَاءُ وَ یَعْلَمُوا أَنَّ الدُّنْیَا لَیْسَ یُنَالُ مَا فِیهَا بِعَمَلٍ وَ لَا حِیلَةٍ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی مِثْلَهُ (3).
******
ترجمه:
عبدالله بن سلیمان می گوید: «از اباعبدالله (ع) شنیدم که می فرمود: خداوند عزّ و جلّ در روزی (رزق) دیوانگان وسعت داده است تا خردمندان عبرت بگیرند و بدانند که در دنیا هیچ چیزی با عمل یا تدبیر به دست نمی آید.»
21949- 2- (4) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ رَفَعَهُ قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع کَمْ مِنْ مُتْعِبٍ نَفْسَهُ مُقْتَرٍ عَلَیْهِ وَ مُقْتَصِدٍ فِی الطَّلَبِ قَدْ سَاعَدَتْهُ الْمَقَادِیرُ.
******
ترجمه:
سهل بن زیاد (با سند خود) روایت می کند که امیرالمؤمنین (ع) فرمود: «چقدر افرادی هستند که خود را خسته می کنند و در طلب روزی خویش صرفه جویی می کنند، در حالی که مقدرات به آنان یاری می رسانند.»
21950- 3- (5) وَ عَنْهُ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لِیَکُنْ طَلَبُکَ لِلْمَعِیشَةِ فَوْقَ کَسْبِ الْمُضَیِّعِ وَ دُونَ طَلَبِ الْحَرِیصِ الرَّاضِی بِدُنْیَاهُ الْمُطْمَئِنِّ إِلَیْهَا وَ لَکِنْ أَنْزِلْ نَفْسَکَ مِنْ ذَلِکَ بِمَنْزِلَةِ الْمُنْصِفِ (6) الْمُتَعَفِّفِ تَرْفَعُ نَفْسَکَ عَنْ مَنْزِلَةِ الْوَاهِنِ الضَّعِیفِ وَ تَکْسِبُ مَا لَا بُدَّ (7) مِنْهُ إِنَّ الَّذِینَ أُعْطُوا الْمَالَ ثُمَّ لَمْ یَشْکُرُوا لَا مَالَ لَهُمْ.
ص: 48
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ مِثْلَهُ (1).
******
ترجمه:
ابن فضل، به نقل از کسی که نامش ذکر نشده، از امام ابی عبدالله (ع) روایت می کند که فرمود: «در طلب معیشت خود، برتر از کسب کسانی که ضایع می کنند و پایین تر از طلب حریصانی که به دنیایشان راضی و آرام هستند، قرار بگیر. اما خود را به منزله شخص منصف و متعفف درآور، تا خود را از مقام ضعیفان و ناتوانان بالا ببری و آنچه را که ناگزیر از آن هستی، به دست آوری. همانا کسانی که مال داده شده را دریافت می کنند و سپس شکر نمی گذارند، مال ندارند.»
21951- 4- (2) وَ عَنْهُ عَنِ ابْنِ جُمْهُورٍ عَنْ أَبِیهِ رَفَعَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع کَثِیراً مَا یَقُولُ اعْلَمُوا عِلْماً یَقِیناً أَنَّ اللَّهَ جَلَّ وَ عَزَّ لَمْ یَجْعَلْ لِلْعَبْدِ وَ إِنِ اشْتَدَّ جَهْدُهُ وَ عَظُمَتْ حِیلَتُهُ وَ کَثُرَتْ مَکَایِدُهُ (3) أَنْ یَسْبِقَ مَا سَمَّی لَهُ فِی الذِّکْرِ الْحَکِیمِ- وَ لَمْ یَخْلُ (4) مِنَ الْعَبْدِ فِی ضَعْفِهِ وَ قِلَّةِ حِیلَتِهِ أَنْ یَبْلُغَ مَا سَمَّی لَهُ فِی الذِّکْرِ الْحَکِیمِ- أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ لَنْ یَزْدَادَ امْرُؤٌ نَقِیراً بِحِذْقِهِ وَ لَنْ (5) یَنْقُصَ امْرُؤٌ نَقِیراً لِحُمْقِهِ فَالْعَالِمُ بِهَذَا الْعَامِلُ بِهِ أَعْظَمُ النَّاسِ رَاحَةً فِی مَنْفَعَتِهِ وَ الْعَالِمُ لِهَذَا التَّارِکُ لَهُ أَعْظَمُ النَّاسِ شُغُلًا فِی مَضَرَّتِهِ وَ رُبَّ مُنْعَمٍ عَلَیْهِ مُسْتَدْرَجٌ بِالْإِحْسَانِ إِلَیْهِ وَ رُبَّ مَغْرُورٍ فِی النَّاسِ مَصْنُوعٌ لَهُ فَأَبْقِ (6) أَیُّهَا السَّاعِی عَنْ سَعْیِکَ وَ قَصِّرْ مِنْ عَجَلَتِکَ وَ انْتَبِهْ مِنْ سِنَةِ غَفْلَتِکَ وَ تَفَکَّرْ فِیمَا جَاءَ عَنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَی لِسَانِ نَبِیِّهِ ص- وَ احْتَفِظُوا بِهَذِهِ الْحُرُوفِ السَّبْعَةِ فَإِنَّهَا مِنْ قَوْلِ أَهْلِ الْحِجَا وَ مِنْ عَزَائِمِ اللَّهِ فِی الذِّکْرِ الْحَکِیمِ- أَنَّهُ لَیْسَ لِأَحَدٍ أَنْ یَلْقَی اللَّهَ بِخَلَّةٍ مِنْ هَذِهِ الْخِلَالِ الشِّرْکِ بِاللَّهِ فِیمَا افْتَرَضَ عَلَیْهِ أَوْ إِشْفَاءِ غَیْظِهِ بِهَلَاکِ نَفْسِهِ أَوْ إِقْرَارٍ بِأَمْرٍ یَفْعَلُ غَیْرُهُ أَوْ یَسْتَنْجِحُ إِلَی مَخْلُوقٍ بِإِظْهَارِ بِدْعَةٍ فِی دِینِهِ أَوْ یَسُرُّهُ أَنْ یَحْمَدَهُ النَّاسُ بِمَا لَمْ یَفْعَلْ وَ الْمُتَجَبِّرِ الْمُخْتَالِ وَ صَاحِبِ الْأُبَّهَةِ وَ الزَّهْوِ أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ السِّبَاعَ هِمَّتُهَا التَّعَدِّی وَ إِنَّ الْبَهَائِمَ هِمَّتُهَا بُطُونُهَا وَ إِنَ
ص: 49
النِّسَاءَ هِمَّتُهُنَّ الرِّجَالُ وَ إِنَّ الْمُؤْمِنِینَ مُشْفِقُونَ خَائِفُونَ وَجِلُونَ جَعَلَنَا اللَّهُ وَ إِیَّاکُمْ مِنْهُمْ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ نَحْوَهُ (1).
******
ترجمه:
ابن جمهور، به نقل از پدرش، از امام ابی عبدالله (ع) روایت می کند که فرمود: «امیر المؤمنین (ع) بسیار می گفت: بدانید به یقین که خداوند عز و جل برای هیچ بنده ای، هرچند تلاش او سخت و چاره جویی اش عظیم و مکرهایش زیاد باشد، مقدر نساخته است که بر آنچه در ذکر حکیم نامیده است، پیشی بگیرد. و بنده ای در ضعف و کم حالی اش نیز نمی تواند به آنچه در ذکر حکیم نامیده است، برسد. ای مردم، هیچ کس به سبب مهارتش، چیزی به روزی اش افزوده نمی شود و هیچ کس به سبب نادانی اش، چیزی از روزی اش کاسته نمی شود. دانا به این نکته و عمل کننده به آن، از همه مردم در بهره برداری اش راحت تر است و دانای به این نکته و ترک کننده اش، از همه مردم در زیانش شغول تر است. چه بسا که فردی در نعمت است، ولی به سبب احسان به او، در مرحله ای از اوج است و چه بسا فردی که در نظر مردم مغرور است و او به آن شکل ساخته شده است.
پس ای کوشش کننده، از کوشش خود آرامش بگیر و از عجله ات بکاه و از خواب غفلتت بیدار شو و در آنچه از جانب خداوند عز و جل بر زبان نبی اش (ص) آمده، تفکر کن. و این هفت خصلت را حفظ کنید که اینها از گفته های اهل خرد و از اراده های خداوند در ذکر حکیم است. هیچ کس حق ندارد که با یکی از این خصلت ها خدا را ملاقات کند: شرک به خدا در آنچه بر او واجب شده، یا تسکین خشم خود با هلاکت نفسش، یا اقرار به چیزی که دیگران آن را انجام می دهند، یا به مخلوقی با اظهار بدعت در دینش، یا خوشحال شدن از اینکه مردم او را به چیزی که انجام نداده است، ستایش کنند. و متکبر و خودپسند و صاحب زرق و برق.
ای مردم، همت درندگان تجاوز به دیگران است و همت دام ها شکم هایشان و همت زنان مردان است و مؤمنان از روی ترس و وحشت و بیم، در انتظارند. خداوند ما و شما را از آنان قرار دهد.»
21952- 5- (2) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع فِی وَصِیَّتِهِ لِمُحَمَّدِ بْنِ الْحَنَفِیَّةِ قَالَ: یَا بُنَیَّ الرِّزْقُ رِزْقَانِ رِزْقٌ تَطْلُبُهُ وَ رِزْقٌ یَطْلُبُکَ فَإِنْ لَمْ تَأْتِهِ أَتَاکَ فَلَا تَحْمِلْ هَمَّ سَنَتِکَ عَلَی هَمِّ یَوْمِکَ وَ کَفَاکَ کُلَّ یَوْمٍ مَا هُوَ فِیهِ فَإِنْ تَکُنِ السَّنَةُ مِنْ عُمُرِکَ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ سَیَأْتِیکَ فِی کُلِّ غَدٍ بِجَدِیدِ مَا قَسَمَ لَکَ وَ إِنْ لَمْ تَکُنِ السَّنَةُ مِنْ عُمُرِکَ فَمَا تَصْنَعُ بِهَمِّ وَ غَمِّ مَا لَیْسَ لَکَ وَ اعْلَمْ أَنَّهُ لَنْ یَسْبِقَکَ إِلَی رِزْقِکَ طَالِبٌ وَ لَنْ یَغْلِبَکَ عَلَیْهِ غَالِبٌ وَ لَنْ یَحْتَجِبَ عَنْکَ مَا قُدِّرَ لَکَ فَکَمْ رَأَیْتَ مِنْ طَالِبٍ مُتْعِبٍ نَفْسَهُ مُقْتَرٍ عَلَیْهِ رِزْقُهُ وَ مُقْتَصِدٍ فِی الطَّلَبِ قَدْ سَاعَدَتْهُ الْمَقَادِیرُ وَ کُلٌّ مَقْرُونٌ بِهِ الْفَنَاءُ.
******
ترجمه:
محمد بن علی بن حسین به نقل از امیر المؤمنین (ع) در وصیتش به محمد بن حنفیه می گوید: «ای پسرم، روزی دو نوع است: روزی ای که تو آن را طلب می کنی و روزی ای که آن تو را طلب می کند. اگر به تو نرسد، نگران سال خود نباش، بلکه همت را بر روز خود بگذار، زیرا برای هر روزت کافی است. اگر سال از عمرت باشد، خداوند عز و جل هر روز به تو چیزی نو از آنچه برایت مقدر کرده می آورد. و اگر سال عمرت نباشد، چه می کنی با هم و غم آنچه که از آن تو نیست؟
بدان که هیچ طلب کننده ای نمی تواند بر روزی ات پیشی بگیرد و هیچ غالبی نمی تواند بر آن تسلط یابد و هیچ چیزی که برای تو مقدر شده، از تو محجوب نمی ماند. چه بسیار طلب کننده هایی را دیدی که خود را خسته کردند، ولی روزی شان به آنها نرسید، و چه بسیار کسانی که در طلب متعادل بودند و مقدرات به آنها یاری رساند. و همه چیز با فنا همراه است.»
21953- 6- (3) الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدٍ الطُّوسِیُّ فِی مَجَالِسِهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ الْوَلِیدِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الْبَرْقِیِّ عَنْ صَالِحِ بْنِ حَمْزَةَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ طَرِیفٍ (4) عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع قَالَ لِأَصْحَابِهِ اعْلَمُوا یَقِیناً أَنَّ اللَّهَ تَعَالَی لَمْ یَجْعَلْ لِلْعَبْدِ وَ إِنْ عَظُمَتْ حِیلَتُهُ وَ اشْتَدَّ طَلَبُهُ وَ قَوِیَتْ مَکَایِدُهُ أَکْثَرَ مِمَّا سَمَّی لَهُ فِی الذِّکْرِ الْحَکِیمِ- فَالْعَارِفُ بِهَذَا الْعَاقِلُ لَهُ أَعْظَمُ النَّاسِ رَاحَةً فِی مَنْفَعَتِهِ وَ التَّارِکُ لَهُ أَعْظَمُ النَّاسِ شُغُلًا فِی مَضَرَّتِهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ رُبَّ مُنْعَمٍ عَلَیْهِ
ص: 50
مُسْتَدْرَجٌ وَ رُبَّ مُبْتَلًی عِنْدَ النَّاسِ مَصْنُوعٌ لَهُ فَأَبْقِ أَیُّهَا الْمُسْتَمِعُ مِنْ سَعْیِکَ وَ قَصِّرْ مِنْ عَجَلَتِکَ وَ اذْکُرْ قَبْرَکَ وَ مَعَادَکَ فَإِنَّ إِلَی اللَّهِ مَصِیرَکَ وَ کَمَا تَدِینُ تُدَانُ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (1) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (2).
******
ترجمه:
اصبغ بن نباته روایت کرده است که امیر المؤمنین (ع) به یارانش فرمود: «بدانید که خداوند متعال برای بنده اش، هرچند که تدبیر او بزرگ باشد و طلبش شدید و مکرهایش قوی، چیزی بیشتر از آنچه در ذکر حکیم نام برده شده، قرار نداده است.
پس دانا و عاقل به این حقیقت، آرامش بیشتری در منفعتش خواهد داشت و ترک کننده اش در مضرتش، بیشتر در زحمت خواهد بود. و حمد خاص خداوند رب العالمین است. چه بسا کسی که مورد نعمت است و به تدریج در خطر افتاده، و چه بسا کسی که در نظر مردم مبتلا است و برای او چیزی فراهم شده است.
پس ای شنونده، از تلاش خود حفظ کن و از شتاب خود بکاه و قبر و معاد خود را به یاد بیاور، زیرا به سوی خداوند بازمی گردی، و همچنان که عمل کنی، به تو جزا داده می شود.»
(3) 14 بَابُ اسْتِحْبَابِ الدُّعَاءِ فِی طَلَبِ الرِّزْقِ وَ الرَّجَاءِ لِلرِّزْقِ مِنْ حَیْثُ لَا یُحْتَسَبُ
******
ترجمه:
21954- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْهَزْهَازِ (5) عَنْ عَلِیِّ بْنِ السَّرِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ إِنَّ اللَّهَ جَلَّ وَ عَزَّ جَعَلَ أَرْزَاقَ الْمُؤْمِنِینَ مِنْ حَیْثُ لَمْ یَحْتَسِبُوا وَ ذَلِکَ أَنَّ الْعَبْدَ إِذَا لَمْ یَعْرِفْ وَجْهَ رِزْقِهِ کَثُرَ دُعَاؤُهُ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (6)
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی مِثْلَهُ (7).
******
ترجمه:
علی بن سری روایت کرده است که ابا عبدالله (ع) فرمودند: «خداوند جَلَّ وَ عَزَّ، روزی مؤمنان را از جایی که انتظار ندارند قرار داده است. و این بدان خاطر است که وقتی بنده نمی داند روزی اش از کجا می آید، دعا و درخواست او بیشتر می شود.»
ص: 51
21955- 2- (1) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْمَسْعُودِیِّ عَنْ حَفْصِ بْنِ عُمَرَ قَالَ: شَکَوْتُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع حَالِی وَ انْتِشَارَ أَمْرِی عَلَیَّ فَقَالَ لِی إِذَا قَدِمْتَ الْکُوفَةَ- فَبِعْ وِسَادَةً مِنْ بَیْتِکَ بِعَشَرَةِ دَرَاهِمَ وَ ادْعُ إِخْوَانَکَ وَ أَعِدَّ لَهُمْ طَعَاماً وَ سَلْهُمْ یَدْعُونَ اللَّهَ لَکَ قَالَ فَفَعَلْتُ وَ مَا أَمْکَنَنِی ذَلِکَ حَتَّی بِعْتُ وِسَادَةً وَ أَعْدَدْتُ طَعَاماً کَمَا أَمَرَنِی وَ سَأَلْتُهُمْ یَدْعُونَ اللَّهَ لِی قَالَ فَوَ اللَّهِ مَا مَکَثْتُ إِلَّا قَلِیلًا حَتَّی أَتَانِی غَرِیمٌ لِی فَدَقَّ الْبَابَ عَلَیَّ وَ صَالَحَنِی عَنْ مَالٍ کَثِیرٍ کُنْتُ أَحْسَبُهُ نَحْواً مِنْ عَشَرَةِ آلَافٍ (2) ثُمَّ أَقْبَلَتِ الْأَشْیَاءُ عَلَیَّ.
******
ترجمه:
حفص بن عمر روایت کرده است که به ابا عبدالله (ع) شکایت کردم از حال خود و مشکلاتی که بر من انباشته شده بود. ایشان به من فرمودند: «وقتی به کوفه رسیدی، یک بالش از خانه ات را به ده درهم بفروش و برادرانت را دعوت کن و غذایی برایشان آماده کن و از آنها بخواه که برای تو دعا کنند.»
حفص می گوید: «من این کار را انجام دادم و با فروش بالش و آماده کردن غذا، از برادرانم خواستم که برای من دعا کنند. به خدا سوگند، خیلی طول نکشید که بدهکارم به من رسید و در زد و با من مصالحه کرد بر مبلغ زیادی که فکر می کردم حدود ده درهم باشد.»
21956- 3- (3) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْقَاسَانِیِّ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ ع قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع کُنْ لِمَا لَا تَرْجُو أَرْجَی مِنْکَ لِمَا تَرْجُو فَإِنَّ مُوسَی بْنَ عِمْرَانَ ع خَرَجَ یَقْتَبِسُ نَاراً لِأَهْلِهِ فَکَلَّمَهُ اللَّهُ وَ رَجَعَ نَبِیّاً وَ خَرَجَتْ مَلِکَةُ سَبَإٍ فَأَسْلَمَتْ مَعَ سُلَیْمَانَ- وَ خَرَجَتْ سَحَرَةُ فِرْعَوْنَ- یَطْلُبُونَ الْعِزَّ لِفِرْعَوْنَ فَرَجَعُوا مُؤْمِنِینَ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (4)
وَ رَوَاهُ أَیْضاً بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ مِثْلَهُ (5).
******
ترجمه:
عبدالله بن قاسم از امام صادق علیه السلام از پدرش از جدش نقل می کند که امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: نسبت به آنچه امید نداری، امیدوارتر باش تا آنچه به آن امید داری؛ زیرا موسی بن عمران علیه السلام بیرون رفت تا برای خانواده اش آتش بیاورد، اما خداوند با او سخن گفت و به عنوان پیامبر بازگشت. و ملکه سبا بیرون رفت و با سلیمان مسلمان شد. و ساحران فرعون بیرون رفتند تا برای فرعون عزت طلب کنند، اما به صورت مؤمنان بازگشتند.
ص: 52
21957- 4- (1) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ أَبِی جَمِیلَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ کُنْ لِمَا لَا تَرْجُو أَرْجَی مِنْکَ لِمَا تَرْجُو فَإِنَّ مُوسَی ع ذَهَبَ یَقْتَبِسُ لِأَهْلِهِ نَاراً فَانْصَرَفَ إِلَیْهِمْ وَ هُوَ نَبِیٌّ مُرْسَلٌ.
******
ترجمه:
ابو جمیله گفت شنیدم که امام صادق علیه السلام می فرمود: نسبت به آنچه امید نداری، امیدوارتر باش تا آنچه به آن امید داری؛ زیرا موسی علیه السلام رفت تا برای خانواده اش آتش بیاورد، اما در حالی نزد آنان بازگشت که پیامبری فرستاده شده بود.
21958- 5- (2) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ الْخَرَّازِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: أَبَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَّا أَنْ یَجْعَلَ أَرْزَاقَ الْمُؤْمِنِینَ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُونَ.
******
ترجمه:
محمد بن مسلم از امام صادق علیه السلام نقل کرده که فرمود: خداوند عز و جل جز این نخواسته است که روزی مؤمنان را از جایی که گمان نمی برند، قرار دهد.
21959- 6- (3) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ الْأَحْمَرِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ قَالَ: أَتَی رَجُلٌ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقْتَضِیهِ وَ أَنَا عِنْدَهُ فَقَالَ لَهُ لَیْسَ عِنْدَنَا الْیَوْمَ شَیْ ءٌ وَ لَکِنَّهُ یَأْتِینَا خِطْرٌ (4) وَ وَسِمَةٌ فَیُبَاعُ وَ نُعْطِیکَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ فَقَالَ لَهُ الرَّجُلُ عِدْنِی فَقَالَ کَیْفَ أَعِدُکَ وَ أَنَا لِمَا لَا أَرْجُو أَرْجَی مِنِّی لِمَا أَرْجُو.
******
ترجمه:
عمر بن یزید گفت: مردی نزد امام صادق علیه السلام آمد و از ایشان طلبی داشت، و من نزد او بودم. امام به او فرمود: امروز نزد ما چیزی نیست، ولی به زودی کالایی باارزش و دارای نشانه (یا علامت خاصی) به دست ما می رسد که فروخته می شود و ان شاءالله به تو می دهیم. آن مرد گفت: به من وعده بده. امام فرمود: چگونه به تو وعده دهم، در حالی که به چیزی که امید ندارم، امیدوارترم نسبت به آنچه به آن امید دارم؟
21960- 7- (5) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَا سَدَّ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَی مُؤْمِنٍ بَابَ رِزْقٍ إِلَّا فَتَحَ اللَّهُ لَهُ مَا هُوَ خَیْرٌ مِنْهُ.
******
ترجمه:
جمیل بن درّاج از امام صادق علیه السلام نقل می کند که فرمود: خداوند عز و جل هیچ بابی از روزی را بر مؤمنی نمی بندد، مگر آنکه برای او بابی بهتر از آن را می گشاید.
21961- 8- (6) قَالَ: وَ قَالَ رَجُلٌ لِأَبِی الْحَسَنِ مُوسَی ع عِدْنِی فَقَالَ کَیْفَ أَعِدُکَ وَ أَنَا لِمَا لَا أَرْجُو أَرْجَی مِنِّی لِمَا أَرْجُو.
******
ترجمه:
مردی به امام موسی کاظم علیه السلام گفت: به من وعده بده. امام فرمود: چگونه به تو وعده دهم، در حالی که من به چیزی که امید ندارم، امیدوارترم نسبت به آنچه به آن امید دارم؟
21962- 9- (7) عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ
ص: 53
ظَرِیفٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عُلْوَانَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِنَّ الرِّزْقَ یَنْزِلُ مِنَ السَّمَاءِ إِلَی الْأَرْضِ عَلَی عَدَدِ قَطْرِ الْمَطَرِ إِلَی کُلِّ نَفْسٍ بِمَا قُدِّرَ لَهَا وَ لَکِنْ لِلَّهِ فُضُولٌ فَاسْأَلُوا اللَّهَ مِنْ فَضْلِهِ (1).
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی الدُّعَاءِ (2).
******
ترجمه:
حسین بن علوان از امام جعفر بن محمد (امام صادق) علیه السلام از پدرش نقل می کند که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: روزی از آسمان به زمین فرو می آید به تعداد قطرات باران، برای هر نفسی به اندازه ای که برای او مقدر شده است؛ ولی برای خدا فضل هایی (اضافه هایی) است، پس از خداوند از فضل او درخواست کنید.
بخش های بعدی که به نظم آمده، بیانگر مضامین این حدیث و مشابه آن است:
و شعری از حازم:
«کسی که امیدش تنها به خداوند است، همانگونه که باید باشد، تمام روزی اش از جایی که گمان نمی برد، به او می رسد.»
و نیز شعر دیگری:
«چه بسیار حریصی که حرص او را به شعبه های پراکنده و بی نهایت خواسته ها می کشاند، در هر چیزی از دنیا امید دارد و روزی اش تماما از همان جایی است که گمان می برد.»
و شعری منسوب به امیرالمؤمنین (علیه السلام):
«ای بنده، نسبت به آنچه امید نداری، امیدوار باش همانند آنچه به آن امید داری. موسی رفت تا از شعله ای که در تاریکی شب دید، آتشی بگیرد و نزد اهلش بازگردد، در حالی که خداوند با او سخن گفت و مناجات کرد، و چه نیکو مناجاتی بود. همچنین بنده هرگاه دچار اندوه شد، خداوند به او گشایش عطا می کند.»
(3) 15 بَابُ اسْتِحْبَابِ التَّعَرُّضِ لِلرِّزْقِ بِفَتْحِ الْبَابِ وَ الْجُلُوسِ فِی الدُّکَّانِ وَ بَسْطِ الْبِسَاطِ
******
ترجمه:
21963- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ زِیَادٍ الْقَنْدِیِّ عَنْ حُسَیْنٍ الصَّحَّافِ عَنْ سَدِیرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَیُّ شَیْ ءٍ
ص: 54
عَلَی الرَّجُلِ فِی طَلَبِ الرِّزْقِ فَقَالَ إِذَا فَتَحْتَ بَابَکَ وَ بَسَطْتَ بِسَاطَکَ فَقَدْ قَضَیْتَ مَا عَلَیْکَ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ (1)
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَدِیرٍ الصَّیْرَفِیِّ مِثْلَهُ (2).
******
ترجمه:
سدیر گفت: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: چه وظیفه ای بر عهده مرد در طلب روزی است؟ امام فرمود: زمانی که درِ(مغاره ات) را باز کردی و فرشت را گستردی، وظیفه ات را انجام داده ای.
21964- 2- (3) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنِ الطَّیَّارِ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو جَعْفَرٍ ع أَیَّ شَیْ ءٍ تُعَالِجُ أَیَّ شَیْ ءٍ تَصْنَعُ قُلْتُ مَا أَنَا فِی شَیْ ءٍ قَالَ فَخُذْ بَیْتاً وَ اکْنُسْ فِنَاهُ وَ رُشَّهُ وَ ابْسُطْ فِیهِ بِسَاطاً فَإِذَا فَعَلْتَ ذَلِکَ فَقَدْ قَضَیْتَ مَا (4) عَلَیْکَ قَالَ فَقَدِمْتُ فَفَعَلْتُ فَرُزِقْتُ.
******
ترجمه:
21965- 3- (5) وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَبِی عُمَارَةَ الطَّیَّارِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّهُ قَدْ ذَهَبَ مَالِی وَ تَفَرَّقَ مَا فِی یَدِی وَ عِیَالِی کَثِیرٌ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِذَا قَدِمْتَ (6) فَافْتَحْ بَابَ حَانُوتِکَ وَ ابْسُطْ بِسَاطَکَ وَ ضَعْ مِیزَانَکَ وَ تَعَرَّضْ لِرِزْقِ رَبِّکَ الْحَدِیثَ وَ فِیهِ أَنَّهُ فَعَلَ ذَلِکَ فَأَثْرَی وَ صَارَ مَعْرُوفاً.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحَجَّالِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِی عُمَارَةَ بْنِ الطَّیَّارِ مِثْلَهُ (7).
******
ترجمه:
ابو عماره طیار گفت: به امام صادق علیه السلام عرض کردم که ثروتم از دست رفته و آنچه در اختیار داشتم پراکنده شده و عیال زیادی دارم. امام صادق علیه السلام فرمود: وقتی به شهر خود بازگشتی، درِ مغازه ات را باز کن، فرشت را پهن کن، ترازویت را بگذار و برای روزیِ پروردگارت آماده باش. (طیار) می گوید: این کار را انجام دادم و ثروتمند و معروف شدم .
ص: 55
21966- 4- (1) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحُسَیْنِ اللُّؤْلُؤِیِّ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ قَالَ: کَانَ رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِنَا بِالْمَدِینَةِ فَضَاقَ ضَیْقاً شَدِیداً وَ اشْتَدَّتْ حَالُهُ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع- اذْهَبْ فَخُذْ حَانُوتاً فِی السُّوقِ وَ ابْسُطْ بِسَاطاً وَ لْیَکُنْ عِنْدَکَ جَرَّةُ مَاءٍ (2) وَ الْزَمْ بَابَ حَانُوتِکَ ثُمَّ ذَکَرَ أَنَّهُ فَعَلَ ذَلِکَ وَ صَبَرَ فَرَزَقَهُ اللَّهُ وَ کَثُرَ مَالُهُ وَ أَثْرَی.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی أَحَادِیثِ تَرْکِ التِّجَارَةِ (3) وَ غَیْرِ ذَلِکَ (4).
******
ترجمه:
21967- 1- (6) الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدٍ الطُّوسِیُّ فِی مَجَالِسِهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ الْفَحَّامِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی بْنِ هَارُونَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الصَّمَدِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ قَالَ: قَالَ سَیِّدُنَا الصَّادِقُ ع مَنِ اهْتَمَّ لِرِزْقِهِ کُتِبَ عَلَیْهِ خَطِیئَةٌ إِنَّ دَانِیَالَ کَانَ فِی زَمَنِ جَبَّارٍ عَاتٍ أَخَذَهُ فَطَرَحَهُ فِی جُبٍّ وَ طَرَحَ فِیهِ السِّبَاعَ فَلَمْ تَدْنُ مِنْهُ وَ لَمْ تَجْرَحْهُ فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَی نَبِیٍّ مِنْ أَنْبِیَائِهِ أَنِ ائْتِ دَانِیَالَ- بِالطَّعَامِ قَالَ یَا رَبِّ وَ أَیْنَ دَانِیَالُ- قَالَ تَخْرُجُ مِنَ الْقَرْیَةِ فَیَسْتَقْبِلُکَ ضَبُعٌ فَاتْبَعْهُ فَإِنَّهُ یَدُلُّکَ عَلَیْهِ فَأَتَی بِهِ الضَّبُعُ إِلَی ذَلِکَ الْجُبِّ فَإِذَا دَانِیَالُ فَأَدْلَی إِلَیْهِ الطَّعَامَ فَقَالَ دَانِیَالُ- الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی
ص: 56
لَا یَنْسَی مَنْ ذَکَرَهُ (1) الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی یَجْزِی بِالْإِحْسَانِ إِحْسَاناً وَ بِالصَّبْرِ نَجَاةً ثُمَّ قَالَ الصَّادِقُ ع- إِنَّ اللَّهَ أَبَی إِلَّا أَنْ یَجْعَلَ أَرْزَاقَ الْمُتَّقِینَ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُونَ وَ لَا یُقْبَلَ لِأَوْلِیَائِهِ شَهَادَةٌ فِی دَوْلَةِ الظَّالِمِینَ.
******
ترجمه:
ابراهیم بن عبد الصمد از پدرش از جدش نقل می کند که فرمود: سید ما امام صادق علیه السلام فرمود: هر کس برای روزیش نگران باشد، خطایی بر او نوشته می شود. به راستی، دانیال در زمان جبار و ستمگری به اسارت گرفته شد و او را در چاهی انداختند و در آنجا درندگان را نیز انداختند، اما هیچ کدام به او نزدیک نشدند و به او آسیبی نرساندند. سپس خداوند به نبی ای از پیامبرانش وحی کرد که به دانیال بروید با غذایی. دانیال گفت: خدایا، او کجاست؟ خداوند فرمود: از شهر خارج می شوی و یک پلنگ به تو برخورد می کند، از او پیروی کن که او تو را به دانیال راهنمایی می کند. پس پلنگ او را به آن چاه برد و وقتی دانیال را دید، غذایی به او رسانید. دانیال گفت: سپاس خداوندی را که هرگز یادکننده اش را فراموش نمی کند. سپاس خداوندی را که به نیکویی ها، نیکویی می بخشد و با صبر، نجات عطا می کند. سپس امام صادق علیه السلام فرمود: خداوند جز این نخواسته است که روزی های پرهیزکاران را از جایی که گمان نمی برند، قرار دهد و شهادتی از ولی های خود در حکومت ستمگران پذیرفته نمی شود.
21968- 2- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْقُمِّیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ الْقَصِیرِ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ قَالَ: ذُکِرَ عِنْدَ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ ع غَلَاءُ السِّعْرِ فَقَالَ وَ مَا عَلَیَّ مِنْ غَلَائِهِ إِنْ غَلَا فَهُوَ عَلَیْهِ وَ إِنْ رَخُصَ فَهُوَ عَلَیْهِ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ (3)
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (4)
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (5) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (6).
******
ترجمه:
ابو حمزه ثمالی گفت: در حضور امام علی بن الحسین علیه السلام از گرانی قیمت ها سخن به میان آمد. امام فرمود: مرا چه باکی از گرانی آن است؟ اگر گران شود، بر عهده اوست و اگر ارزان شود، بر عهده اوست.
مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْکَانَ وَ صَالِحٍ النِّیلِیِّ جَمِیعاً عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یُبْغِضُ کَثْرَةَ النَّوْمِ وَ کَثْرَةَ الْفَرَاغِ.
******
ترجمه:
ابوبصیر از امام صادق علیه السلام نقل می کند که فرمود: خداوند عز و جل از خواب زیاد و بیکاری زیاد بیزار است.
21970- 2- (1) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: کَثْرَةُ النَّوْمِ مَذْهَبَةٌ لِلدِّینِ وَ الدُّنْیَا.
******
ترجمه:
یونس بن یعقوب از کسی که نامش را ذکر کرد، از امام صادق علیه السلام نقل می کند که فرمود: خواب زیاد دین و دنیا را از بین می برد.
21971- 3- (2) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ بَشِیرٍ الدَّهَّانِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ مُوسَی ع یَقُولُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یُبْغِضُ الْعَبْدَ النَّوَّامَ الْفَارِغَ.
******
ترجمه:
بشیر دهان گفت: از امام موسی کاظم علیه السلام شنیدم که می فرمود: خداوند عز و جل از بنده ای که بسیار می خوابد و بیکار است، بیزار است.
21972- 4- (3) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: قَالَ أَبُو الْحَسَنِ مُوسَی بْنُ جَعْفَرٍ ع إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی لَیُبْغِضُ الْعَبْدَ النَّوَّامَ إِنَّ اللَّهَ لَیُبْغِضُ الْعَبْدَ الْفَارِغَ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی کَرَاهَةِ کَثْرَةِ النَّوْمِ فِی التَّعْقِیبِ (4).
******
ترجمه:
مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ گفت: از امام موسی کاظم علیه السلام شنیدم که می فرمود: خداوند عز و جل از بنده ای که بسیار می خوابد و بیکار است، بیزار است.
21973- 1- (7) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ صَفْوَانَ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ
ص: 58
ع قَالَ: إِنِّی لَأُبْغِضُ الرَّجُلَ أَوْ أُبْغِضُ لِلرَّجُلِ أَنْ یَکُونَ کَسْلَاناً [کَسْلَانَ] عَنْ أَمْرِ دُنْیَاهُ وَ مَنْ کَسِلَ عَنْ أَمْرِ دُنْیَاهُ فَهُوَ عَنْ أَمْرِ آخِرَتِهِ أَکْسَلُ.
******
ترجمه:
محمد بن مسلم از امام باقر علیه السلام نقل می کند که فرمود: من از مردی بیزارم یا برای مرد بیزاری دارم که در کار دنیایش تنبل باشد، و هر کس در کار دنیایش تنبل باشد، در کار آخرتش تنبل تر خواهد بود.
21974- 2- (1) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَةَ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ کَسِلَ عَنْ طَهُورِهِ وَ صَلَاتِهِ فَلَیْسَ فِیهِ خَیْرٌ لِأَمْرِ آخِرَتِهِ وَ مَنْ کَسِلَ عَمَّا یُصْلِحُ بِهِ أَمْرَ مَعِیشَتِهِ فَلَیْسَ فِیهِ خَیْرٌ لِأَمْرِ دُنْیَاهُ.
******
ترجمه:
زراره از امام صادق علیه السلام نقل می کند که فرمود: کسی که در وضو و نمازش تنبلی کند، در کار آخرتش خیری نیست، و کسی که در کاری که به وسیله آن امر معیشت خود را اصلاح می کند تنبلی کند، در کار دنیایش خیری نیست.
21975- 3- (2) وَ عَنْهُ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ قَالَ: کَتَبَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِلَی رَجُلٍ مِنْ أَصْحَابِهِ أَمَّا بَعْدُ فَلَا تُجَادِلِ الْعُلَمَاءَ وَ لَا تُمَارِ السُّفَهَاءَ فَیُبْغِضَکَ الْعُلَمَاءُ وَ یَشْتِمَکَ السُّفَهَاءُ وَ لَا تَکْسَلْ عَنْ مَعِیشَتِکَ فَتَکُونَ کَلًّا عَلَی غَیْرِکَ أَوْ قَالَ عَلَی أَهْلِکَ.
******
ترجمه:
مسعده بن صدقه گفت: امام صادق علیه السلام به یکی از یارانش نوشت: اما بعد، با عالمان جدل مکن و با نادانان مجادله مکن، که عالمان تو را دشمن می دارند و نادانان به تو دشنام می دهند. و در معیشت خود تنبلی مکن تا باری بر دوش دیگران یا بر خانواده ات نباشی.
21976- 4- (3) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ ابْنِ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: عَدُوُّ الْعَمَلِ الْکَسَلُ.
******
ترجمه:
ابن قداح از امام صادق علیه السلام نقل می کند که فرمود: دشمن عمل، تنبلی است.
21977- 5- (4) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ سَعْدِ بْنِ أَبِی خَلَفٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی ع قَالَ: قَالَ أَبِی لِبَعْضِ وُلْدِهِ إِیَّاکَ وَ الْکَسَلَ وَ الضَّجَرَ فَإِنَّهُمَا یَمْنَعَانِکَ مِنْ حَظِّکَ مِنَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ (5)
ص: 59
وَ رَوَاهُ ابْنُ إِدْرِیسَ فِی آخِرِ السَّرَائِرِ نَقْلًا مِنْ کِتَابِ الْمَشِیخَةِ لِلْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ مِثْلَهُ (1).
******
ترجمه:
سعد بن ابی خلف از امام موسی کاظم علیه السلام نقل می کند که فرمود: پدرم به یکی از فرزندانش گفت: از تنبلی و بی حوصلگی بپرهیز، زیرا این دو تو را از بهره ات در دنیا و آخرت باز می دارند.
21978- 6- (2) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ صَالِحِ بْنِ عُمَرَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَا تَسْتَعِنْ بِکَسْلَانَ وَ لَا تَسْتَشِیرَنَّ عَاجِزاً.
******
ترجمه:
حسن بن عبدالله از امام صادق علیه السلام نقل می کند که فرمود: از شخص تنبل کمک مخواه و از فرد ناتوان مشورت نگیر.
21979- 7- (3) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ رَفَعَهُ قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع إِنَّ الْأَشْیَاءَ لَمَّا ازْدَوَجَتْ ازْدَوَجَ الْکَسَلُ وَ الْعَجْزُ فَنُتِجَا بَیْنَهُمَا الْفَقْرَ (4).
******
ترجمه:
علی بن محمد (راوی) می گوید: امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: هنگامی که چیزها به هم پیوستند، تنبلی و ناتوانی هم با یکدیگر پیوند خوردند و بین آن ها فقر به وجود آمد.
سپس معری این معنی را نظم کرده است که:
آیا ندیده ای که ناتوانی دختر تنبلی را به ازدواج پسرش درآورده و مهرش را به او داد؟
سپس به او گفت: بخواب، زیرا شما حتماً فرزندی به نام فقر خواهید داشت.
21980- 8- (5) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حَمَّادٍ اللَّحَّامِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَا تَکْسَلُوا فِی طَلَبِ مَعَایِشِکُمْ فَإِنَّ آبَاءَنَا کَانُوا یَرْکُضُونَ فِیهَا وَ یَطْلُبُونَهَا.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی جِهَادِ النَّفْسِ (6) وَ فِی مُقَدِّمَةِ الْعِبَادَاتِ (7) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (8).
******
ترجمه:
حماد لحام از امام صادق علیه السلام نقل می کند که فرمود: در طلب معیشت خود تنبلی نکنید، زیرا پدران ما در این زمینه می دویدند و آن را طلب می کردند.
ص: 60
21981- 1- (3) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی ع قَالَ: إِیَّاکَ وَ الْکَسَلَ وَ الضَّجَرَ فَإِنَّکَ إِنْ کَسِلْتَ لَمْ تَعْمَلْ وَ إِنْ ضَجِرْتَ لَمْ تُعْطِ الْحَقَّ.
******
ترجمه:
سماعه بن مهران از امام موسی کاظم علیه السلام نقل می کند که فرمود: از تنبلی و بی حوصلگی بپرهیز، زیرا اگر تنبلی کنی، کار نخواهی کرد و اگر بی حوصله باشی، حق را ادا نخواهی کرد.
21982- 2- (4) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ عَنِ الْهَیْثَمِ النَّهْدِیِّ عَنْ عَبْدِ الْعَزِیزِ بْنِ عُمَرَ الْوَاسِطِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عُمَرَ الْحَلَّالِ (5) عَنْ زَیْدٍ الْقَتَّاتِ عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ تَجَنَّبُوا الْمُنَی فَإِنَّهَا تُذْهِبُ بَهْجَةَ مَا خُوِّلْتُمْ (6) وَ تَسْتَصْغِرُونَ بِهَا مَوَاهِبَ اللَّهِ عِنْدَکُمْ وَ تُعْقِبُکُمُ الْحَسَرَاتِ فِیمَا وَهَّمْتُمْ بِهِ أَنْفُسَکُمْ.
******
ترجمه:
ابان بن تغلب می گوید: شنیدم امام صادق علیه السلام می فرمود: از آرزوها بپرهیزید، زیرا آنها به خوشحالی هایی که به شما داده شده آسیب می زنند و شما را به کوچک شمردن نعمت های خداوند در نزد خود وا می دارند و حسرت ها را در آنچه به آن امیدوار بودید برایتان به ارمغان می آورند.
21983- 3- (7) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ: إِیَّاکَ وَ الضَّجَرَ وَ الْکَسَلَ إِنَّهُمَا مِفْتَاحُ کُلِّ سُوءٍ إِنَّهُ مَنْ کَسِلَ لَمْ یُؤَدِّ حَقّاً وَ مَنْ ضَجِرَ لَمْ یَصْبِرْ عَلَی حَقٍّ.
******
ترجمه:
عمر بن یزید از امام صادق علیه السلام نقل می کند که ایشان فرمودند: از بی صبری و کسالت بپرهیز، زیرا آنها کلید هر بدی هستند. کسی که کسالت به خرج دهد، حقّی را ادا نمی کند و کسی که بی صبری کند، بر حقّی صبر نمی کند.
21984- 4- (8) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع فِی وَصِیَّتِهِ لِمُحَمَّدِ بْنِ الْحَنَفِیَّةِ أَنَّهُ قَالَ: یَا بُنَیَّ إِیَّاکَ وَ الِاتِّکَالَ عَلَی الْأَمَانِیِّ فَإِنَّهَا
ص: 61
بَضَائِعُ النَّوْکَی وَ تُثَبِّطُ عَنِ الْآخِرَةِ إِلَی أَنْ قَالَ أَشْرَفُ الْغِنَی تَرْکُ الْمُنَی.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (1).
******
ترجمه:
امیرالمؤمنین علیه السلام در وصیت خود به محمد بن حنفیه فرمودند: پسرم، از اتکاء به آرزوها بپرهیز، زیرا آنها کالاهای بیهوده ای هستند که انسان را از آخرت باز می دارند. ایشان در ادامه فرمودند: شریف ترین غنا، ترک آرزوهاست.
21985- 1- (3) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع یَحْتَطِبُ وَ یَسْتَقِی وَ یَکْنُسُ وَ کَانَتْ فَاطِمَةُ ع تَطْحَنُ وَ تَعْجِنُ وَ تَخْبِزُ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ مِثْلَهُ (4).
******
ترجمه:
هشام بن سالم از امام صادق علیه السلام نقل می کند که امیرالمؤمنین علیه السلام هیزم جمع می کرد، آب می آورد و خانه را جارو می کرد. و فاطمه سلام الله علیها نیز آرد می کرد، خمیر می کرد و نان می پخت.
21986- 2- (5) وَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عَبْدَلِ بْنِ مَالِکٍ عَنْ هَارُونَ بْنِ الْجَهْمِ عَنِ الْکَاهِلِیِّ عَنْ مُعَاذٍ بَیَّاعِ الْأَکْسِیَةِ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص یَحْلُبُ عَنْزَ أَهْلِهِ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی أَحَادِیثِ الْعَمَلِ بِالْیَدِ (6).
******
ترجمه:
معاذ بیاع الأکسية نقل می کند که امام صادق علیه السلام فرمود: رسول خدا صلی الله عليه وآله به خاطر خانواده اش، از بز شیر می دوشید.
ص: 62
21987- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ فِی حِکْمَةِ آلِ دَاوُدَ یَنْبَغِی لِلْمُسْلِمِ الْعَاقِلِ أَنْ لَا یُرَی ظَاعِناً إِلَّا فِی ثَلَاثٍ مَرَمَّةٍ لِمَعَاشٍ أَوْ تَزَوُّدٍ لِمَعَادٍ أَوْ لَذَّةٍ فِی غَیْرِ ذَاتِ مَحْرَمٍ وَ یَنْبَغِی لِلْمُسْلِمِ الْعَاقِلِ أَنْ یَکُونَ لَهُ سَاعَةٌ یُفْضِی بِهَا إِلَی عَمَلِهِ فِیمَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ اللَّهِ جَلَّ وَ عَزَّ وَ سَاعَةٌ یُلَاقِی إِخْوَانَهُ الَّذِینَ یُفَاوِضُهُمْ وَ یُفَاوِضُونَهُ فِی أَمْرِ آخِرَتِهِ وَ سَاعَةٌ یُخَلِّی بَیْنَ نَفْسِهِ وَ لَذَّتِهَا فِی غَیْرِ مُحَرَّمٍ فَإِنَّهَا عَوْنٌ عَلَی تِلْکَ السَّاعَتَیْنِ.
******
ترجمه:
محمد بن مروان نقل می کند که امام صادق علیه السلام فرمود: در حکمت آل داود آمده است که برای مسلمان عاقل لازم است که در هیچ حالی غیر از سه حالت دیده نشود:
مرمت معیشت (بهبود وضعیت اقتصادی).
تجهیز برای معاد (آمادگی برای آخرت).
لذت در غیر ذات محرم (لذت جویی در کارهایی که حرام نیستند).
همچنین برای مسلمان عاقل ضروری است که زمانی برای خود داشته باشد تا به کارهایش با خداوند جلّ وعزّ بپردازد، و زمانی برای ملاقات با برادرانش که درباره امور آخرت گفتگو کنند، و زمانی برای رهایی از فشار زندگی و لذت بردن از چیزهای حلال داشته باشد؛ زیرا اینها به او کمک می کند تا در دو زمان اول موفق تر باشد.
21988- 2- (3) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ ثَعْلَبَةَ وَ غَیْرِهِ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِصْلَاحُ الْمَالِ مِنَ الْإِیمَانِ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (4).
******
ترجمه:
ثعلبه و دیگران از شخصی نقل می کنند که امام صادق علیه السلام فرمود: اصلاح مال، از نشانه های ایمان است.
21989- 3- (5) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ صَالِحِ بْنِ حَمْزَةَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع عَلَیْکَ بِإِصْلَاحِ الْمَالِ فَإِنَّ فِیهِ مَنْبَهَةً لِلْکَرِیمِ
ص: 63
- وَ اسْتِغْنَاءً عَنِ اللَّئِیمِ.
******
ترجمه:
صالح بن حمزه از برخی از اصحابش نقل می کند که امام صادق علیه السلام فرمود: بر توست که مال خود را اصلاح کنی، زیرا در آن نشانه ای برای کریم و بی نیازی از لئیم (شخص پست) است.
21990- 4- (1) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مِنَ الْمُرُوءَةِ اسْتِصْلَاحُ الْمَالِ.
******
ترجمه:
محمد بن علی بن حسین نقل می کند که رسول خدا صلی الله عليه وآله فرمودند: از مروت (جوانمردی) است که مال را اصلاح کنی.
21991- 5- (2) وَ فِی الْخِصَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَمِّهِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی الْقَاسِمِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِیِّ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ صَالِحِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مِنَ الْمُرُوءَةِ اسْتِصْلَاحُ الْمَالِ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (3) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (4).
******
ترجمه:
این روایت از ابان بن تغلب نقل می کند که ابوجعفر (امام باقر علیه السلام) فرمودند: رسول خدا صلی الله عليه وآله فرمودند: از مروت (جوانمردی) است که مال را اصلاح کنی.
21992- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عُبَیْدِ بْنِ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ لَهُ یَا عُبَیْدُ إِنَّ السَّرَفَ یُورِثُ الْفَقْرَ وَ إِنَّ الْقَصْدَ یُورِثُ الْغِنَی.
******
ترجمه:
این روایت از عبید بن زراره نقل می کند که ابی عبدالله (امام صادق علیه السلام) فرمودند: ای عبید! اسراف (افراط در خرج کردن) فقر به بار می آورد و میانه روی (قصد) ثروت و غنا را به دنبال دارد.
21993- 2- (7) قَالَ وَ قَالَ الْعَالِمُ ع ضَمِنْتُ لِمَنِ اقْتَصَدَ أَنْ لَا یَفْتَقِرَ.
******
ترجمه:
این روایت به نقل از عالم (امام کاظم علیه السلام ) بیان می کند: من تضمین کرده ام که هر کس میانه روی کند، فقیر نخواهد شد.
ص: 64
21994- 3- (1) قَالَ وَ قَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ ع إِنَّ الرَّجُلَ لَیُنْفِقُ مَالَهُ فِی حَقٍّ وَ إِنَّهُ لَمُسْرِفٌ.
******
ترجمه:
این روایت از علی بن حسین (علیه السلام) می گوید: "بعضی از مردان ممکن است مال خود را در راه حق خرج کنند، اما در عین حال اسراف کار محسوب شوند."
21995- 4- (2) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع أَنَّهُ قَالَ: لِلْمُسْرِفِ ثَلَاثُ عَلَامَاتٍ یَأْکُلُ مَا لَیْسَ لَهُ وَ یَشْتَرِی بِمَا (3) لَیْسَ لَهُ وَ یَلْبَسُ مَا لَیْسَ لَهُ.
******
ترجمه:
این روایت از امیر المؤمنین علی (علیه السلام) که می گوید: "برای اسراف کار سه علامت وجود دارد: 1. او می خورد چیزی را که مال او نیست. 2. او با پولی که متعلق به او نیست، خرید می کند. 3. او لباس هایی می پوشد که از آن او نیست."
21996- 5- (4) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ دَاوُدَ بْنِ سِرْحَانَ قَالَ: رَأَیْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَکِیلُ تَمْراً بِیَدِهِ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ لَوْ أَمَرْتَ بَعْضَ وُلْدِکَ أَوْ بَعْضَ مَوَالِیکَ فَیَکْفِیکَ قَالَ یَا دَاوُدُ- إِنَّهُ لَا یُصْلِحُ الْمَرْءَ الْمُسْلِمَ إِلَّا ثَلَاثَةٌ التَّفَقُّهُ فِی الدِّینِ وَ الصَّبْرُ عَلَی النَّائِبَةِ وَ حُسْنُ التَّقْدِیرِ فِی الْمَعِیشَةِ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا مِنْ قَوْلِهِ لَا یُصْلِحُ الْمَرْءَ الْمُسْلِمَ إِلَی آخِرِهِ (5)
******
ترجمه:
داوود بن سرحان می گوید: «من امام صادق (علیه السلام) را دیدم که با دست خود خرما می کِند. گفتم: "جانم فدای تو! چرا یکی از فرزندانت یا برخی از غلامانت را نمی فرستی تا این کار را برایت انجام دهد؟" امام (ع) فرمود: "ای داوود! جز سه چیز، اصلاح حال مرد مسلمان را نمی کند:
تفقه در دین: یعنی فهم عمیق و درست از دین.
صبر بر نائبه: صبر در برابر مصائب و مشکلات.
حسن تقدیر در معیشت: یعنی توانایی در تدبیر و مدیریت معیشت و زندگی.»
21997- 6- (6) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ رِبْعِیٍّ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْکَمَالُ کُلُّ الْکَمَالِ فِی ثَلَاثَةٍ فَذَکَرَ فِی الثَّلَاثَةِ التَّقْدِیرَ فِی الْمَعِیشَةِ.
******
ترجمه:
ربعى از مردى نقل می کند که از امام صادق (علیه السلام) شنید: «تمام کمال در سه چیز خلاصه می شود.» و یکی از آن سه چیز «تقدیر در معیشت» ذکر شده است.
21998- 7- (7) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ ذَرِیحٍ الْمُحَارِبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا أَرَادَ اللَّهُ بِأَهْلِ بَیْتٍ خَیْراً رَزَقَهُمُ الرِّفْقَ فِی الْمَعِیشَةِ.
******
ترجمه:
ذریح محاربی از امام صادق (علیه السلام) نقل می کند که فرمود: «هنگامی که خداوند برای اهل خانه ای خیری بخواهد، به آن ها رفقت در معیشت عطا می کند.»
ص: 65
21999- 8- (1) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِیرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: مِنْ عَلَامَاتِ الْمُؤْمِنِ ثَلَاثٌ حُسْنُ التَّقْدِیرِ فِی الْمَعِیشَةِ وَ الصَّبْرُ عَلَی النَّائِبَةِ وَ التَّفَقُّهُ فِی الدِّینِ وَ قَالَ مَا خَیْرٌ فِی رَجُلٍ لَا یَقْتَصِدُ فِی مَعِیشَتِهِ مَا یَصْلُحُ لَا لِدُنْیَاهُ وَ لَا لآِخِرَتِهِ.
******
ترجمه:
حنان بن سدیر از پدرش نقل می کند که امام باقر (علیه السلام) فرمود: «از نشانه های مؤمن، سه چیز است: حسن تدبیر در معیشت، صبر بر مشکلات و بلاها، و فقه در دین. و فرمود: در مردی که در معیشت خود اعتدال ندارد، هیچ خیری نیست؛ نه برای دنیای او و نه برای آخرتش.»
22000- 9- (2) وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لا تَجْعَلْ یَدَکَ مَغْلُولَةً إِلی عُنُقِکَ قَالَ فَضَمَّ یَدَهُ فَقَالَ هَکَذَا وَ لا تَبْسُطْها کُلَّ الْبَسْطِ (3) قَالَ فَبَسَطَ رَاحَتَهُ وَ قَالَ هَکَذَا.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (4) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (5).
******
ترجمه:
عبدالله بن سنان از امام صادق (علیه السلام) نقل می کند که در تفسیر آیه شریفه «و لا تجعل یدک مغلولة الی عنقک» (اسراء، 29) فرمود: «دستت را به گردنت بسته مکن.» سپس دستش را به حالت بسته درآورد و گفت: «این گونه است» و سپس دستش را گسترش داد و گفت: «و دستت را به تمام و کمال باز مگذار.»
22001- 1- (7) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ
ص: 66
ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْکَادُّ عَلَی عِیَالِهِ (1) کَالْمُجَاهِدِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (2).
******
ترجمه:
حلبی از امام صادق (ع) روایت کرده که فرمود: کسی که برای خانواده اش تلاش می کند مانند مجاهد در راه خداست.
22002- 2- (3) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ زَکَرِیَّا بْنِ آدَمَ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا ع قَالَ: الَّذِی یَطْلُبُ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ مَا یَکُفُّ بِهِ عِیَالَهُ أَعْظَمُ أَجْراً مِنَ الْمُجَاهِدِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ.
******
ترجمه:
زکریا بن آدم از امام رضا (ع) روایت کرده که فرمود: کسی که از فضل خداوند چیزی طلب می کند تا با آن نیاز خانواده اش را برطرف سازد، اجرش بزرگ تر از مجاهد در راه خدای عزوجل است.
22003- 3- (4) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ رِبْعِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْفُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا کَانَ الرَّجُلُ مُعْسِراً یَعْمَلُ بِقَدْرِ مَا یَقُوتُ بِهِ نَفْسَهُ وَ أَهْلَهُ لَا یَطْلُبُ حَرَاماً فَهُوَ کَالْمُجَاهِدِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ.
******
ترجمه:
فضیل بن یسار از امام صادق (ع) روایت کرده که فرمود: هنگامی که مردی تنگدست باشد و به اندازه ای کار کند که نیاز خود و خانواده اش را تأمین کند و به دنبال حرام نباشد، او مانند مجاهد در راه خداست.
22004- 4- (5) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ ع إِذَا أَصْبَحَ خَرَجَ غَادِیاً فِی طَلَبِ الرِّزْقِ فَقِیلَ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ أَیْنَ تَذْهَبُ فَقَالَ أَتَصَدَّقُ لِعِیَالِی قِیلَ لَهُ أَ تَتَصَدَّقُ فَقَالَ مَنْ طَلَبَ الْحَلَالَ فَهُوَ مِنَ اللَّهِ صَدَقَةٌ عَلَیْهِ.
******
ترجمه:
عبدالله بن سنان از امام صادق (ع) روایت کرده که فرمود: هنگامی که علی بن حسین (ع) صبح می کرد، برای طلب روزی بیرون می رفت. به او گفته شد: ای پسر رسول خدا، کجا می روی؟ فرمود: صدقه ای برای خانواده ام می برم. به او گفته شد: آیا صدقه می بری؟ فرمود: کسی که حلال طلب کند، این از جانب خدا صدقه ای بر اوست.
أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَحْمَدَ الْمِنْقَرِیِّ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ مِنَ الرِّزْقِ مَا یُیَبِّسُ الْجِلْدَ عَلَی الْعَظْمِ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (1).
******
ترجمه:
زراره از امام صادق (ع) روایت کرده که فرمود: همانا برخی از روزی ها هستند که پوست را بر استخوان خشک می کنند.
22006- 6- (2) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: قَالَ ع مِنْ سَعَادَةِ الْمَرْءِ أَنْ یَکُونَ الْقَیِّمَ عَلَی عِیَالِهِ.
******
ترجمه:
محمد بن علی بن حسین گفت که امام (ع) فرمود: از خوشبختی مرد این است که سرپرست خانواده اش باشد.
22007- 7- (3) قَالَ وَ قَالَ النَّبِیُّ ص مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ یُضَیِّعُ مَنْ یَعُولُ.
******
ترجمه:
و پیامبر (ص) فرمود: ملعون است، ملعون است کسی که افراد تحت سرپرستی خود را ضایع کند.
22008- 8- (4) قَالَ وَ قَالَ ع کَفَی بِالْمَرْءِ إِثْماً أَنْ یُضَیِّعَ مَنْ یَعُولُ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (5) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (6).
******
ترجمه:
و امام (ع) فرمود: برای گناهکار بودن شخص همین بس که افراد تحت سرپرستی اش را ضایع کند.
ص: 68
(1) 24 بَابُ اسْتِحْبَابِ شِرَاءِ الْعَقَارِ وَ کَرَاهَةِ بَیْعِهِ إِلَّا أَنْ یُشْتَرَی بِثَمَنِهِ بَدَلُهُ وَ کَوْنِ الْعَقَارَاتِ مُتَفَرِّقَةً
******
ترجمه:
22009- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَا یُخَلِّفُ الرَّجُلُ بَعْدَهُ شَیْئاً أَشَدَّ عَلَیْهِ مِنَ الْمَالِ الصَّامِتِ قَالَ قُلْتُ: لَهُ کَیْفَ یَصْنَعُ بِهِ قَالَ یَجْعَلُهُ فِی الْحَائِطِ وَ الْبُسْتَانِ وَ الدَّارِ.
مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ زُرَارَةَ نَحْوَهُ (3).
******
ترجمه:
زراره از امام صادق (ع) روایت کرده که فرمود: چیزی که مرد پس از خود به جا می گذارد، سخت تر از مال بی حرکت(پول نقد) نیست. گفتم: با آن چه باید کرد؟ فرمود: آن را تبدیل کند به باغ و خانه .
22010- 2- (4) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ مُعَمَّرِ بْنِ خَلَّادٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع یَقُولُ إِنَّ رَجُلًا أَتَی جَعْفَراً ع شَبِیهاً بِالْمُسْتَنْصِحِ لَهُ فَقَالَ لَهُ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ کَیْفَ صِرْتَ اتَّخَذْتَ الْأَمْوَالَ قِطَعاً مُتَفَرِّقَةً وَ لَوْ کَانَتْ فِی مَوْضِعٍ کَانَ أَیْسَرَ (5) لِمَئُونَتِهَا وَ أَعْظَمَ لِمَنْفَعَتِهَا فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع اتَّخَذْتُهَا مُتَفَرِّقَةً فَإِنْ أَصَابَ هَذَا الْمَالَ شَیْ ءٌ سَلِمَ هَذَا وَ الصُّرَّةُ تَجْمَعُ هَذَا کُلَّهُ.
******
ترجمه:
معمر بن خلاد روایت کرده که شنیدم امام کاظم (ع) فرمود: مردی نزد امام جعفر صادق (ع) آمد، گویی می خواست به ایشان نصیحتی کند، و گفت: ای اباعبدالله، چرا اموالت را به صورت قطعه های پراکنده قرار داده ای؟ اگر همه در یک مکان بود، هزینه نگهداری آن ها آسان تر و منفعت آن ها بیشتر بود. امام صادق (ع) فرمود: من آن ها را پراکنده قرار دادم تا اگر برای بخشی از این اموال اتفاقی افتاد، بقیه سالم بماند، و صرّه همه این ها را در خود جمع نمی کند.
ع لِمُصَادِفٍ مَوْلَاهُ اتَّخِذْ عُقْدَةً أَوْ ضَیْعَةً فَإِنَّ الرَّجُلَ إِذَا نَزَلَتْ بِهِ النَّازِلَةُ أَوِ الْمُصِیبَةُ فَذَکَرَ أَنَّ وَرَاءَ ظَهْرِهِ مَا یُقِیمُ عِیَالَهُ کَانَ أَسْخَی لِنَفْسِهِ.
******
ترجمه:
محمد بن مرزم از پدرش نقل می کند که امام صادق (ع) به مصادف غلام خود فرمود: برای خود یک عقده یا دارایی تهیه کن، زیرا هنگامی که مصیبت یا بلایی بر مردی نازل شود و او به یاد بیاورد که چیزی برای تأمین خانواده اش پشت سر دارد، این برای او سخاوت بیشتری به ارمغان می آورد.
22012- 4- (1) وَ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْکُوفِیِّ عَنْ عُبَیْسِ بْنِ هِشَامٍ عَنْ عَبْدِ الصَّمَدِ بْنِ بَشِیرٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَمَّا دَخَلَ النَّبِیُّ ص الْمَدِینَةَ- خَطَّ دُورَهَا بِرِجْلِهِ ثُمَّ قَالَ- اللَّهُمَّ مَنْ بَاعَ رِبَاعَهُ (2) فَلَا تُبَارِکْ لَهُ.
وَ
رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَبْدِ الصَّمَدِ بْنِ بَشِیرٍ مِثْلَهُ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ مَنْ بَاعَ رُقْعَةً مِنْ أَرْضٍ فَلَا تُبَارِکْ فِیهِ (3)
******
ترجمه:
معاویه بن عمار از امام صادق (ع) روایت کرده که فرمود: هنگامی که پیامبر (ص) به مدینه وارد شد، با پای خود دور آن را خط زد و سپس گفت: خداوندا، هر کس که املاک خود را بفروشد، برایش برکت قرار مده
22013- 5- (4) وَ عَنْ حُمَیْدِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ غَیْرِ وَاحِدٍ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ قَالَ: دَعَانِی أَبُو جَعْفَرٍ ع (5) فَقَالَ بَاعَ فُلَانٌ أَرْضَهُ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ مَکْتُوبٌ فِی التَّوْرَاةِ- أَنَّ مَنْ بَاعَ أَرْضاً أَوْ مَاءً وَ لَمْ یَضَعْ ثَمَنَهُ فِی أَرْضٍ وَ مَاءٍ ذَهَبَ ثَمَنُهُ مَحْقاً.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ (6)
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (7).
******
ترجمه:
أبان بن عثمان روایت کرده که امام باقر (ع) مرا فراخواند و فرمود: فلانی زمینش را فروخته است؟ گفتم: بله. فرمود: در تورات نوشته شده که هر کس زمینی یا آبی را بفروشد و بهای آن را در زمینی یا آبی دیگر نگذارد، بهایش از بین خواهد رفت.
22014- 6- (8) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ صَالِحِ بْنِ أَبِی حَمَّادٍ عَنِ
ص: 70
الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ وَهْبٍ الْحَرِیرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مُشْتَرِی الْعُقْدَةِ مَرْزُوقٌ وَ بَائِعُهَا مَمْحُوقٌ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (1)
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (2).
******
ترجمه:
وهب حریری از امام صادق (ع) روایت کرده که فرمود: خریدار دارایی، روزی داده شده است و فروشنده آن دچار نقصان می شود.
22015- 7- (3) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ بُنْدَارَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ یُوسُفَ عَنْ عَبْدِ السَّلَامِ عَنْ هِشَامِ بْنِ أَحْمَرَ عَنْ أَبِی إِبْرَاهِیمَ ع قَالَ: ثَمَنُ الْعَقَارِ مَمْحُوقٌ إِلَّا أَنْ یُجْعَلَ فِی عَقَارٍ مِثْلِهِ.
******
ترجمه:
هشام بن أحمر از امام کاظم (ع) روایت کرده که فرمود: بهای املاک نابود می شود مگر این که در ملکی مانند آن سرمایه گذاری شود.
22016- 8- (4) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ شَمُّونٍ عَنِ الْأَصَمِّ عَنْ مِسْمَعٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ لِیَ أَرْضاً تُطْلَبُ مِنِّی وَ یُرَغِّبُونِّی فَقَالَ لِی یَا أَبَا سَیَّارٍ- أَمَا عَلِمْتَ أَنَّهُ مَنْ بَاعَ الْمَاءَ وَ الطِّینَ وَ لَمْ یَجْعَلْ مَالَهُ فِی الْمَاءِ وَ الطِّینِ ذَهَبَ مَالُهُ هَبَاءً قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنِّی أَبِیعُ بِالثَّمَنِ الْکَثِیرِ وَ أَشْتَرِی مَا هُوَ أَوْسَعُ رُقْعَةً (5) مِنْهُ فَقَالَ لَا بَأْسَ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ مِثْلَهُ (6).
******
ترجمه:
مسمع روایت کرده که به امام صادق (ع) گفتم: من زمینی دارم که از من می خواهند بفروشم و مرا به فروش آن تشویق می کنند. امام به من فرمود: ای اباسیار، آیا نمی دانی هر کس آب و خاک را بفروشد و پول آن را در آب و خاک دیگری نگذارد، مالش به هدر می رود؟ گفتم: فدایت شوم، من آن را با قیمت زیاد می فروشم و چیزی وسیع تر از آن را می خرم. امام فرمود: ایرادی ندارد.
22017- 9- (7) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ
ص: 71
السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ أَنَّ النَّبِیَّ ص سُئِلَ أَیُّ الْمَالِ بَعْدَ الْبَقَرِ خَیْرٌ فَقَالَ الرَّاسِیَاتُ فِی الْوَحَلِ وَ الْمُطْعِمَاتُ فِی الْمَحْلِ نِعْمَ الشَّیْ ءُ النَّخْلُ مَنْ بَاعَهُ فَإِنَّمَا ثَمَنُهُ بِمَنْزِلَةِ رَمَادٍ عَلَی رَأْسِ شَاهِقٍ (1) فِی یَوْمٍ عَاصِفٍ إِلَّا أَنْ یُخْلِفَ مَکَانَهَا.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (2)
وَ رَوَاهُ فِی الْمَجَالِسِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ (3)
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی بَعْضِ الْمَقْصُودِ (4) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (5).
******
ترجمه:
سکونی از امام صادق (ع) در حدیثی روایت کرده که پیامبر (ص) مورد پرسش قرار گرفت که پس از گاو، بهترین مال چیست؟ فرمود: آنچه که در گل ثابت می ماند و در خشکسالی خوراک می دهد. نخل (خرما) چیز خوبی است؛ اما هر کس آن را بفروشد، بهایش همچون خاکستری است بر قله ای بلند در روزی طوفانی، مگر اینکه جای آن را با چیزی دیگر پر کند.
(6) 25 بَابُ اسْتِحْبَابِ مُبَاشَرَةِ کِبَارِ الْأُمُورِ کَشِرَاءِ الْعَقَارِ وَ الرَّقِیقِ وَ الْإِبِلِ وَ الِاسْتِنَابَةِ فِیمَا سِوَاهَا وَ اخْتِیَارِ مَعَالِی الْأُمُورِ وَ تَرْکِ حَقِیرِهَا
******
ترجمه:
22018- 1- (7) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ یُونُسَ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: بَاشِرْ کِبَارَ أُمُورِکَ وَ کِلْ مَا شُقَّ (8) مِنْهَا إِلَی غَیْرِکَ قُلْتُ ضَرْبَ أَیِّ شَیْ ءٍ قَالَ ضَرْبَ أَشْرِیَةِ الْعَقَارِ وَ مَا أَشْبَهَهَا.
ص: 72
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (1).
******
ترجمه:
یونس از مردی روایت کرده که امام صادق (ع) فرمود: کارهای بزرگ خود را خودت انجام بده و هرچه را که دشوار است به دیگری واگذار کن. گفتم: منظور چه نوع کاری است؟ فرمود: مانند خرید و فروش املاک و کارهای مشابه آن.
22019- 2- (2) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَمْرِو بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ خَلَفِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ هَارُونَ بْنِ الْجَهْمِ عَنِ الْأَرْقَطِ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لَا تَکُونَنَّ دَوَّاراً فِی الْأَسْوَاقِ وَ لَا تَلِ دَقَائِقَ الْأَشْیَاءِ بِنَفْسِکَ فَإِنَّهُ لَا یَنْبَغِی لِلْمَرْءِ الْمُسْلِمِ ذِی الْحَسَبِ وَ الدِّینِ أَنْ یَلِیَ شِرَاءَ دَقَائِقِ الْأَشْیَاءِ بِنَفْسِهِ مَا خَلَا ثَلَاثَةَ أَشْیَاءَ فَإِنَّهُ یَنْبَغِی لِذِی الدِّینِ وَ الْحَسَبِ أَنْ یَلِیَهَا بِنَفْسِهِ الْعَقَارَ وَ الرَّقِیقَ وَ الْإِبِلَ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْأَرْقَطِ مِثْلَهُ (3).
******
ترجمه:
ارقط روایت کرده که امام صادق (ع) فرمود: نباید در بازارها پیوسته بگردی و خودت امور کوچک را انجام دهی، زیرا شایسته نیست که یک مرد مسلمان با حیثیت و دین، خرید امور جزئی را خود انجام دهد، مگر در سه چیز که شایسته است خودش انجام دهد: زمین، غلام، و شتر.
22020- 3- (4) الْکَشِّیُّ فِی کِتَابِ الرِّجَالِ عَنْ نَصْرِ بْنِ الصَّبَّاحِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْبَصْرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جُمْهُورٍ الْعَمِّیِّ عَنْ مُوسَی بْنِ بَشَّارٍ الْوَشَّاءِ عَنْ دَاوُدَ بْنِ النُّعْمَانِ قَالَ: دَخَلَ الْکُمَیْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فَأَنْشَدَهُ
أَخْلَصَ اللَّهُ لِی هَوَایَ فَمَا أُغْرِقُ نَزْعاً وَ لَا تَطِیشُ سِهَامِی
- قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لَا تَقُلْ هَکَذَا وَ لَکِنْ قُلْ قَدْ أُغْرِقُ نَزْعاً وَ مَا تَطِیشُ سِهَامِی ثُمَّ قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یُحِبُّ مَعَالِیَ الْأُمُورِ وَ یَکْرَهُ سَفْسَافَهَا الْحَدِیثَ.
قَالَ صَاحِبُ الصِّحَاحِ السَّفْسَافُ الرَّدِی ءُ مِنْ کُلِّ شَیْ ءٍ وَ الْأَمْرُ الْحَقِیرُ وَ
فِی الْحَدِیثِ أَنَّ اللَّهَ یُحِبُّ مَعَالِیَ الْأُمُورِ وَ یَکْرَهُ سَفْسَافَهَا وَ یُرْوَی یُبْغِضُ.
انْتَهَی (5)
ص: 73
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی الْمَلَابِسِ (1).
******
ترجمه:
داود بن نعمان روایت کرده که کُمیَت به حضور امام صادق (ع) رسید و این شعر را برای او خواند:
"خداوند عشق مرا خالص گردانید، پس نه تیرم به خطا می رود و نه هدفم را از دست می دهم."
امام صادق (ع) به او فرمود: این گونه نگو، بلکه بگو: "شاید تیرم به خطا رود، اما هدفم از دست نمی رود." سپس فرمود: همانا خداوند عزوجل امور والا را دوست دارد و امور پست و بی ارزش را ناپسند می دارد.
راوی صحاح می گوید: "سفساف" به معنای هر چیز پست و بی ارزش است، و در حدیث آمده است که خداوند امور والا را دوست دارد و امور پست را ناپسند (یا دشمن) می دارد.
22021- 1- (3) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی الْیَقْطِینِیِّ عَنْ زَکَرِیَّا الْمُؤْمِنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ قَالَ: قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع إِنَّمَا مَثَلُ الْحَاجَةِ إِلَی مَنْ أَصَابَ مَالَهُ حَدِیثاً کَمَثَلِ الدِّرْهَمِ فِی فَمِ الْأَفْعَی أَنْتَ إِلَیْهِ مُحْوِجٌ وَ أَنْتَ مِنْهَا عَلَی خَطَرٍ.
******
ترجمه:
ابوحمزه ثمالی روایت کرده که امام باقر (ع) فرمود: مثال نیاز داشتن به کسی که به تازگی به ثروتی دست یافته، مانند درهمی است در دهان مار؛ تو به آن نیاز داری، اما از آن در خطر هستی.
22022- 2- (4) وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ یُوسُفَ بْنِ عَقِیلٍ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْخَرَّازِ عَنْ دَاوُدَ الرَّقِّیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ: یَا دَاوُدُ تُدْخِلُ یَدَکَ فِی فَمِ التِّنِّینِ (5) إِلَی الْمِرْفَقِ خَیْرٌ لَکَ مِنْ طَلَبِ الْحَوَائِجِ إِلَی مَنْ لَمْ یَکُنْ فَکَانَ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عَمْرٍو وَ أَنَسِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ جَمِیعاً عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ ع فِی وَصِیَّةِ النَّبِیِّ ص لِعَلِیٍّ ع مِثْلَهُ (6).
******
ترجمه:
داود رقی روایت کرده که امام صادق (ع) فرمود: ای داود، دستت را تا آرنج در دهان اژدها فرو کنی برایت بهتر است از اینکه نیازهای خود را از کسی بخواهی که (فقیر بوده و) تازه به ثروت رسیده است.
22023- 3- (7) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی
ص: 74
عُمَیْرٍ عَنْ حَفْصِ بْنِ الْبَخْتَرِیِّ قَالَ: اسْتَقْرَضَ قَهْرَمَانٌ (1) لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع- مِنْ رَجُلٍ طَعَاماً لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع- فَأَلَحَّ فِی التَّقَاضِی فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع- أَ لَمْ أَنْهَکَ أَنْ تَسْتَقْرِضَ مِمَّنْ لَمْ یَکُنْ لَهُ ثُمَّ کَانَ.
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ (2)
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (3).
******
ترجمه:
حفص بن بختری روایت کرده که قهرمان(کارگذارحضرت) برای امام صادق (ع) از مردی غذایی قرض کرد و در تقاضای آن اصرار کرد. امام صادق (ع) به او فرمود: آیا به تو نگفتم که از کسی که (به تازگی به ثروت رسیده و) چیزی ندارد، قرض نگیری؟
(4) 27 بَابُ اسْتِحْبَابِ الِاقْتِصَارِ عَلَی مُعَامَلَةِ مَنْ نَشَأَ فِی الْخَیْرِ
******
ترجمه:
22024- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ فَضْلٍ النَّوْفَلِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ الرَّازِیِّ (6) قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لَا تُخَالِطُوا وَ لَا تُعَامِلُوا إِلَّا مَنْ نَشَأَ فِی خَیْرٍ.
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ ظَرِیفِ بْنِ نَاصِحٍ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع وَ ذَکَرَ مِثْلَهُ (7)
ص: 75
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (1)
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ (2)
وَ الَّذِی قَبْلَهُ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ بُنْدَارَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (3) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (4).
******
ترجمه:
ابن ابی نجران رازی روایت کرده که امام صادق (ع) فرمود: معاشرت و معامله نکنید مگربا کسیکه درخیربزرگ شده .
(5) 28 بَابُ عَدَمِ جَوَازِ تَرْکِ الدُّنْیَا الَّتِی لَا بُدَّ مِنْهَا لِلْآخِرَةِ وَ بِالْعَکْسِ
******
ترجمه:
22025- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: قَالَ ع لَیْسَ مِنَّا مَنْ تَرَکَ دُنْیَاهُ لآِخِرَتِهِ وَ لَا آخِرَتَهُ لِدُنْیَاهُ.
أَقُولُ: الْمُرَادُ بِالدُّنْیَا هُنَا الَّذِی یَجِبُ تَحْصِیلُهُ مِنْ کِفَایَةِ وَاجِبِ النَّفَقَةِ وَ نَحْوِهِ.
******
ترجمه:
محمد بن علی بن حسین روایت کرده که امام سجاد (ع) فرمود: کسی از ما نیست که دنیا را برای آخرتش رها کند و یا آخرتش را برای دنیایش.
می گویم: منظور از دنیا در اینجا، آن چیزی است که باید برای تأمین نیازهای ضروری و واجب خود به دست آورد.
22026- 2- (7) قَالَ وَ رُوِیَ عَنِ الْعَالِمِ ع أَنَّهُ قَالَ: اعْمَلْ لِدُنْیَاکَ کَأَنَّکَ تَعِیشُ أَبَداً وَ اعْمَلْ لآِخِرَتِکَ کَأَنَّکَ تَمُوتُ غَداً.
******
ترجمه:
روایت شده از امام کاظم علیه السلام که فرمود: برای دنیایت چنان عمل کن که گویا همیشه زنده خواهی بود، و برای آخرتت چنان عمل کن که گویا فردا خواهی مرد.
22027- 3- (8) قَالَ وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص نِعْمَ الْعَوْنُ عَلَی تَقْوَی اللَّهِ الْغِنَی.
******
ترجمه:
رسول خدا (ص) فرمود: ثروت، کمک خوبی برای تقوای الهی است.
ص: 76
22028- 4- (1) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْقَاسَانِیِّ (2) عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ دَاوُدَ الْمِنْقَرِیِّ عَنْ حَفْصِ بْنِ غِیَاثٍ قَالَ: قَالَ أَبُو الْحَسَنِ الْأَوَّلُ مُوسَی بْنُ جَعْفَرٍ ع اشْتَدَّتْ مَئُونَةُ الدُّنْیَا وَ مَئُونَةُ الْآخِرَةِ أَمَّا مَئُونَةُ الدُّنْیَا فَإِنَّکَ لَا تَمُدُّ یَدَکَ إِلَی شَیْ ءٍ مِنْهَا إِلَّا وَجَدْتَ فَاجِراً قَدْ سَبَقَکَ إِلَیْهِ وَ أَمَّا مَئُونَةُ الْآخِرَةِ فَإِنَّکَ لَا تَجِدُ إِخْوَاناً یُعِینُونَکَ عَلَیْهَا.
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ دَاوُدَ (3)
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (4) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (5).
******
ترجمه:
حفص بن غیاث روایت کرده که امام کاظم (ع) فرمود: هزینه و سختی دنیا و آخرت شدید است. اما هزینه دنیایی این است که به هر چیزی از آن دست دراز می کنی، می بینی پیش از تو فرد ناپرهیزی به آن رسیده است؛ و هزینه آخرت این است که برادرانی نمی یابی که تو را بر آن یاری دهند.
(6) 29 بَابُ اسْتِحْبَابِ الِاغْتِرَابِ فِی طَلَبِ الرِّزْقِ وَ التَّبْکِیرِ إِلَیْهِ وَ الْإِسْرَاعِ فِی الْمَشْیِ
******
ترجمه:
22029- 1- (7) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَةَ عَنِ الصَّادِقِ ع أَنَّهُ قَالَ: إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَیُحِبُّ الِاغْتِرَابَ فِی طَلَبِ الرِّزْقِ.
******
ترجمه:
عمر بن اُذینه از امام صادق (ع) روایت کرده که فرمود: خداوند تبارک و تعالی سفر کردن برای طلب روزی را دوست دارد.
22030- 2- (8) قَالَ وَ قَالَ ع اشْخَصْ یَشْخَصْ لَکَ الرِّزْقُ.
******
ترجمه:
و فرمود: حرکت کن تا روزی به سویت روان شود.
ص: 77
22031- 3- (1) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنِّی لَأُحِبُّ أَنْ أَرَی الرَّجُلَ مُتَحَرِّفاً فِی طَلَبِ الرِّزْقِ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص قَالَ اللَّهُمَّ بَارِکْ لِأُمَّتِی فِی بُکُورِهَا.
******
ترجمه:
از علی بن عبدالعزیز نقل شده که امام صادق علیه السلام فرمود: «من دوست دارم مرد را در حال کار و تلاش برای به دست آوردن روزی ببینم. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: خدایا! به امت من در بامدادان برکت ده.»
22032- 4- (2) قَالَ وَ قَالَ الصَّادِقُ ع تَعَلَّمُوا مِنَ الْغُرَابِ ثَلَاثَ خِصَالٍ اسْتِتَارَهُ بِالسِّفَادِ وَ بُکُورَهُ فِی طَلَبِ الرِّزْقِ وَ حَذَرَهُ.
******
ترجمه:
امام صادق علیه السلام فرمود: «از کلاغ سه خصلت را بیاموزید: پنهان کردن در زمان جفت گیری، بیدار شدن زود هنگام برای طلب روزی، و احتیاط و هوشیاری اش.»
22033- 5- (3) قَالَ وَ قَالَ ع إِذَا أَرَادَ أَحَدُکُمُ الْحَاجَةَ فَلْیُبَکِّرْ إِلَیْهَا فَإِنِّی سَأَلْتُ رَبِّی عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ یُبَارِکَ لِأُمَّتِی فِی بُکُورِهَا.
******
ترجمه:
امام صادق علیه السلام فرمود: «هرگاه یکی از شما حاجتی داشت، باید صبح زود به دنبال آن برود، زیرا من از پروردگارم عز و جل خواستم که در صبح زود برای امتم برکت قرار دهد.»
22034- 6- (4) قَالَ وَ قَالَ ع إِذَا أَرَادَ أَحَدُکُمْ حَاجَةً فَلْیُبَکِّرْ إِلَیْهَا وَ لْیُسْرِعِ الْمَشْیَ إِلَیْهَا.
******
ترجمه:
امام صادق علیه السلام فرمود: «هرگاه یکی از شما حاجتی دارد، باید صبح زود به سراغ آن برود و در راه رفتن به سوی آن شتاب کند.»
22035- 7- (5) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّی بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ لَجُلُوسُ الرَّجُلِ فِی دُبُرِ صَلَاةِ الْفَجْرِ إِلَی طُلُوعِ الشَّمْسِ أَنْفَذُ فِی طَلَبِ الرِّزْقِ مِنْ رُکُوبِ الْبَحْرِ قُلْتُ یَکُونُ لِلرَّجُلِ الْحَاجَةُ یَخَافُ فَوْتَهَا فَقَالَ یُدْلِجُ فِیهَا وَ لْیَذْکُرِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَإِنَّهُ فِی تَعْقِیبٍ مَا دَامَ عَلَی وُضُوئِهِ.
ص: 78
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ هُنَا (1) وَ فِی السَّفَرِ (2) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (3).
******
ترجمه:
حماد بن عثمان روایت کرده که از امام صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: «نشستن مرد بعد از نماز صبح تا طلوع خورشید در طلب روزی، مؤثرتر از سفر دریا برای کسب روزی است.» گفتم: اگر شخصی نیازی داشته باشد و از دست رفتنش بترسد، چه کند؟ فرمود: «سحرگاه برای آن حاجت حرکت کند و خداوند عزّ و جلّ را یاد کند، چراکه تا زمانی که بر وضو باشد، در حالت تعقیب است.»
(4) 30 بَابُ اسْتِحْبَابِ الذَّهَابِ فِی الْحَاجَةِ عَلَی طَهَارَةٍ وَ الْمَشْیِ فِی الظِّلِ
******
ترجمه:
22036- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: قَالَ الصَّادِقُ ع مَنْ ذَهَبَ فِی حَاجَةٍ عَلَی غَیْرِ وُضُوءٍ فَلَمْ تُقْضَ حَاجَتُهُ فَلَا یَلُومَنَّ إِلَّا نَفْسَهُ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی الطَّهَارَةِ (6).
******
ترجمه:
محمد بن علی بن حسین نقل می کند که امام صادق علیه السلام فرمودند: «هر کس در حالی که وضو ندارد برای حاجتی برود و آن حاجت برآورده نشود، تنها باید خود را سرزنش کند.»
22037- 2- (7) قَالَ: وَ أَرْسَلَ رَسُولُ اللَّهِ ص رَجُلًا فِی حَاجَةٍ وَ کَانَ یَمْشِی فِی الشَّمْسِ فَقَالَ لَهُ امْشِ فِی الظِّلِّ فَإِنَّ الظِّلَّ مُبَارَکٌ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی السَّفَرِ (8) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (9).
******
ترجمه:
نقل شده است که رسول الله صلی الله علیه وآله مردی را در حاجتی فرستاد و او در آفتاب می رفت. پیامبر فرمود: «در سایه راه برو، زیرا سایه مبارک است.»
ص: 79
(1) 31 بَابُ کَرَاهَةِ طَلَبِ الْحَوَائِجِ مِنَ النَّاسِ بِاللَّیْلِ وَ اسْتِحْبَابِ التَّزْوِیجِ فِیهِ
******
ترجمه:
22038- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ مَسْعُودٍ الْعَیَّاشِیُّ فِی تَفْسِیرِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: تَزَوَّجُوا بِاللَّیْلِ فَإِنَّ اللَّهَ جَعَلَهُ سَکَناً وَ لَا تَطْلُبُوا الْحَوَائِجَ بِاللَّیْلِ فَإِنَّهُ مُظْلِمٌ.
******
ترجمه:
نقل شده است که ابو عبدالله (علیه السلام) فرمودند: «در شب ازدواج کنید، زیرا خداوند آن را آرامش قرار داده است و در شب ها حاجت ها را طلب نکنید، زیرا شب تاریک است.»
22039- 2- (3) وَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْفَضْلِ عَمَّنْ رَفَعَهُ إِلَی أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: إِذَا طَلَبْتُمُ الْحَوَائِجَ فَاطْلُبُوهَا بِالنَّهَارِ فَإِنَّ اللَّهَ جَعَلَ الْحَیَاءَ فِی الْعَیْنَیْنِ وَ إِذَا تَزَوَّجْتُمْ فَتَزَوَّجُوا بِاللَّیْلِ فَإِنَّ اللَّهَ جَعَلَ اللَّیْلَ سَکَناً.
******
ترجمه:
نقل شده است که ابو جعفر (علیه السلام) فرمودند: «وقتی حاجت ها را طلب می کنید، آنها را در روز طلب کنید؛ زیرا خداوند حیا را در چشم ها قرار داده است. و هنگامی که ازدواج می کنید، در شب ازدواج کنید؛ زیرا خداوند شب را آرامش قرار داده است.»
22040- 3- (4) وَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ بِنْتِ إِلْیَاسَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا ع یَقُولُ إِنَّ اللَّهَ جَعَلَ اللَّیْلَ سَکَناً وَ جَعَلَ النِّسَاءَ سَکَناً وَ مِنَ السُّنَّةِ التَّزْوِیجُ بِاللَّیْلِ وَ إِطْعَامُ الطَّعَامِ.
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (5).
ص: 80
******
ترجمه:
ابو الحسن الرضا (علیه السلام) فرمودند: «خداوند شب را سکونتی قرار داده و زنان را نیز سکونتی قرار داده است. و از سنت است که ازدواج در شب باشد و غذا دادن نیز از موارد مهم است.»
22041- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِنَّ أَخْوَفَ مَا أَخَافُ عَلَی أُمَّتِی هَذِهِ الْمَکَاسِبُ الْحَرَامُ وَ الشَّهْوَةُ الْخَفِیَّةُ وَ الرِّبَا.
******
ترجمه:
ز ابو عبدالله (علیه السلام) نقل شده است که رسول خدا (صلى الله عليه وآله) فرمودند: «بیشترین چیزی که بر امتم می ترسم،این درآمدهای حرام، شهوت های پنهانی و ربا است.»
22042- 2- (3) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ وَ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لَیْسَ بِوَلِیٍّ لِی مَنْ أَکَلَ مَالَ مُؤْمِنٍ حَرَاماً.
******
ترجمه:
از ابی عبدالله (علیه السلام) نقل شده است: «هیچ کس که مال مؤمنی را به طور حرام بخورد، ولی من نیست.»
22043- 3- (4) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ ابْنِ
ص: 81
بُکَیْرٍ عَنْ عُبَیْدِ بْنِ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: کَسْبُ الْحَرَامِ یَبِینُ فِی الذُّرِّیَّةِ.
******
ترجمه:
از ابی عبدالله (علیه السلام) نقل شده است: «کسب حرام در نسل و ذرّیه نمایان می شود.»
22044- 4- (1) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْقَاسَانِیِّ عَنْ رَجُلٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ الْجَعْفَرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: تَشَوَّفَتِ الدُّنْیَا لِقَوْمٍ حَلَالًا مَحْضاً فَلَمْ یُرِیدُوهَا فَدَرَجُوا ثُمَّ تَشَوَّفَتْ لِقَوْمٍ حَلَالًا وَ شُبْهَةً فَقَالُوا لَا حَاجَةَ لَنَا فِی الشُّبْهَةِ وَ تَوَسَّعُوا فِی الْحَلَالِ ثُمَّ تَشَوَّفَتْ لِقَوْمٍ حَرَاماً وَ شُبْهَةً فَقَالُوا لَا حَاجَةَ لَنَا فِی الْحَرَامِ وَ تَوَسَّعُوا فِی الشُّبْهَةِ ثُمَّ تَشَوَّفَتْ لِقَوْمٍ حَرَاماً مَحْضاً فَیَطْلُبُونَهَا فَلَا یَجِدُونَهَا وَ الْمُؤْمِنُ یَأْکُلُ فِی الدُّنْیَا بِمَنْزِلَةِ الْمُضْطَرِّ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (2).
******
ترجمه:
از ابی عبدالله (علیه السلام) نقل شده است: «دنیا به سوی گروهی مشتاق شد که فقط حلال می طلبیدند، اما آنها آن را نخواستند و از آن بالا رفتند. سپس دنیا به سوی گروهی دیگر که حلال و شبهه دار می خواستند، خود را زینت داد و آنها گفتند: ما نیازی به شبهه نداریم و در حلال وسعت گرفتند. سپس دنیا به سمت گروهی که حرام و شبهه دار را می خواستند، خود را زینت داد وآنها گفتند: ما نیازی به حرام نداریم و در شبهه وسعت گرفتند. سپس دنیا به سوی گروهی که فقط حرام را می خواستند،خود را زینت داد و آنها آن را طلبیدند، اما نمی یابند. مؤمن در دنیا مانند مضطرّ است که می خورد.»
22045- 5- (3) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ دَاوُدَ الصَّرْمِیِّ قَالَ: قَالَ أَبُو الْحَسَنِ ع یَا دَاوُدُ إِنَّ الْحَرَامَ لَا یَنْمِی وَ إِنْ نَمَی لَمْ یُبَارَکْ لَهُ فِیهِ وَ مَا أَنْفَقَهُ لَمْ یُؤْجَرْ عَلَیْهِ وَ مَا خَلَّفَهُ کَانَ زَادَهُ إِلَی النَّارِ.
******
ترجمه:
از ابو الحسن (علیه السلام) نقل شده است: «ای داود! حرام رشد نمی کند و اگر هم رشد کند، در آن برکت نیست. و هرچه در آن خرج کنی، بر تو اجری نخواهد داشت و آنچه که باقی می گذارد، زاد و توشه اش برای آتش خواهد بود.»
22046- 6- (4) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ صَالِحِ بْنِ أَبِی حَمَّادٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ قَدِمْنا إِلی ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً (5) قَالَ إِنْ کَانَتْ أَعْمَالُهُمْ لَأَشَدَّ بَیَاضاً مِنَ الْقَبَاطِیِّ (6) فَیَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهَا کُونِی هَبَاءً وَ ذَلِکَ أَنَّهُمْ کَانُوا إِذَا شَرَعَ لَهُمُ الْحَرَامُ أَخَذُوهُ.
ص: 82
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ هُنَا (1) وَ فِی جِهَادِ النَّفْسِ (2) وَ غَیْرِ ذَلِکَ (3) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (4).
******
ترجمه:
از ابی عبد الله (علیه السلام) نقل شده است که در تفسیر آیه «و قدّمنا الی ما عملوا من عمل فجعلناه هباءً منثوراً» (سوره فرقان، آیات 23-25) گفت: «اگر اعمالشان از نظر ظاهر بسیار سفیدتر از لباس های سفید باشد، خداوند به آن می فرماید: "هبا (غبار) شو!" و این به این دلیل است که وقتی برایشان حرامی مقرر شده، آن را پذیرفته اند.»
(5) 2 بَابُ جَوَازِ التَّکَسُّبِ بِالْمُبَاحَاتِ وَ ذِکْرِ جُمْلَةٍ مِنْهَا وَ مِنَ الْمُحَرَّمَاتِ
******
ترجمه:
22047- 1- (6) الْحَسَنُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ شُعْبَةَ فِی تُحَفِ الْعُقُولِ عَنِ الصَّادِقِ ع أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ مَعَایِشِ الْعِبَادِ فَقَالَ جَمِیعُ الْمَعَایِشِ کُلِّهَا مِنْ وُجُوهِ الْمُعَامَلَاتِ فِیمَا بَیْنَهُمْ مِمَّا یَکُونُ لَهُمْ فِیهِ الْمَکَاسِبُ أَرْبَعُ جِهَاتٍ (7) وَ یَکُونُ مِنْهَا حَلَالٌ مِنْ جِهَةٍ حَرَامٌ مِنْ جِهَةٍ فَأَوَّلُ هَذِهِ الْجِهَاتِ الْأَرْبَعَةِ الْوِلَایَةُ ثُمَّ التِّجَارَةُ ثُمَّ الصِّنَاعَاتُ تَکُونُ حَلَالًا مِنْ جِهَةٍ حَرَاماً مِنْ جِهَةٍ ثُمَّ الْإِجَارَاتُ وَ الْفَرْضُ مِنَ اللَّهِ عَلَی الْعِبَادِ فِی هَذِهِ الْمُعَامَلَاتِ الدُّخُولُ فِی جِهَاتِ الْحَلَالِ وَ الْعَمَلُ بِذَلِکَ الْحَلَالِ مِنْهَا وَ اجْتِنَابُ جِهَاتِ الْحَرَامِ مِنْهَا فَإِحْدَی الْجِهَتَیْنِ مِنَ الْوِلَایَةِ وِلَایَةُ وُلَاةِ الْعَدْلِ الَّذِینَ أَمَرَ اللَّهُ بِوِلَایَتِهِمْ عَلَی
ص: 83
النَّاسِ وَ الْجِهَةُ الْأُخْرَی وِلَایَةُ وُلَاةِ الْجَوْرِ فَوَجْهُ الْحَلَالِ مِنَ الْوِلَایَةِ وِلَایَةُ الْوَالِی الْعَادِلِ وَ وِلَایَةُ وُلَاتِهِ بِجِهَةِ مَا أَمَرَ بِهِ الْوَالِی الْعَادِلُ بِلَا زِیَادَةٍ وَ لَا نُقْصَانٍ فَالْوِلَایَةُ لَهُ وَ الْعَمَلُ مَعَهُ وَ مَعُونَتُهُ وَ تَقْوِیَتُهُ حَلَالٌ مُحَلَّلٌ وَ أَمَّا وَجْهُ الْحَرَامِ مِنَ الْوِلَایَةِ فَوِلَایَةُ الْوَالِی الْجَائِرِ وَ وِلَایَةُ وُلَاتِهِ فَالْعَمَلُ لَهُمْ وَ الْکَسْبُ مَعَهُمْ بِجِهَةِ الْوِلَایَةِ لَهُمْ حَرَامٌ مُحَرَّمٌ مُعَذَّبٌ فَاعِلُ ذَلِکَ عَلَی قَلِیلٍ مِنْ فِعْلِهِ أَوْ کَثِیرٍ لِأَنَّ کُلَّ شَیْ ءٍ مِنْ جِهَةِ الْمَئُونَةِ لَهُ مَعْصِیَةٌ کَبِیرَةٌ مِنَ الْکَبَائِرِ وَ ذَلِکَ أَنَّ فِی وِلَایَةِ الْوَالِی الْجَائِرِ دُرُوسَ الْحَقِّ کُلِّهِ فَلِذَلِکَ حَرُمَ الْعَمَلُ مَعَهُمْ وَ مَعُونَتُهُمْ وَ الْکَسْبُ مَعَهُمْ إِلَّا بِجِهَةِ الضَّرُورَةِ نَظِیرِ الضَّرُورَةِ إِلَی الدَّمِ وَ الْمَیْتَةِ وَ أَمَّا تَفْسِیرُ التِّجَارَاتِ فِی جَمِیعِ الْبُیُوعِ وَ وُجُوهِ الْحَلَالِ مِنْ وَجْهِ التِّجَارَاتِ الَّتِی یَجُوزُ لِلْبَائِعِ أَنْ یَبِیعَ مِمَّا لَا یَجُوزُ لَهُ وَ کَذَلِکَ الْمُشْتَرِی الَّذِی یَجُوزُ لَهُ شِرَاؤُهُ مِمَّا لَا یَجُوزُ لَهُ فَکُلُّ مَأْمُورٍ بِهِ مِمَّا هُوَ غِذَاءٌ لِلْعِبَادِ وَ قِوَامُهُمْ بِهِ فِی أُمُورِهِمْ فِی وُجُوهِ الصَّلَاحِ الَّذِی لَا یُقِیمُهُمْ غَیْرُهُ مِمَّا یَأْکُلُونَ وَ یَشْرَبُونَ وَ یَلْبَسُونَ وَ یَنْکِحُونَ وَ یَمْلِکُونَ وَ یَسْتَعْمِلُونَ مِنْ جَمِیعِ الْمَنَافِعِ الَّتِی لَا یُقِیمُهُمْ غَیْرُهَا وَ کُلُّ شَیْ ءٍ یَکُونُ لَهُمْ فِیهِ الصَّلَاحُ مِنْ جِهَةٍ مِنَ الْجِهَاتِ فَهَذَا کُلُّهُ حَلَالٌ بَیْعُهُ وَ شِرَاؤُهُ وَ إِمْسَاکُهُ وَ اسْتِعْمَالُهُ وَ هِبَتُهُ وَ عَارِیَّتُهُ وَ أَمَّا وُجُوهُ الْحَرَامِ مِنَ الْبَیْعِ وَ الشِّرَاءِ فَکُلُّ أَمْرٍ یَکُونُ فِیهِ الْفَسَادُ مِمَّا هُوَ مَنْهِیٌّ عَنْهُ مِنْ جِهَةِ أَکْلِهِ أَوْ شُرْبِهِ أَوْ کَسْبِهِ أَوْ نِکَاحِهِ أَوْ مِلْکِهِ أَوْ إِمْسَاکِهِ أَوْ هِبَتِهِ أَوْ عَارِیَّتِهِ أَوْ شَیْ ءٍ یَکُونُ فِیهِ وَجْهٌ مِنْ وُجُوهِ الْفَسَادِ نَظِیرِ الْبَیْعِ بِالرِّبَا أَوِ الْبَیْعِ لِلْمَیْتَةِ أَوِ الدَّمِ أَوْ لَحْمِ الْخِنْزِیرِ أَوْ لُحُومِ السِّبَاعِ مِنْ صُنُوفِ سِبَاعِ الْوَحْشِ وَ الطَّیْرِ أَوْ جُلُودِهَا أَوِ الْخَمْرِ أَوْ شَیْ ءٍ مِنْ وُجُوهِ النَّجِسِ فَهَذَا کُلُّهُ حَرَامٌ وَ مُحَرَّمٌ لِأَنَّ ذَلِکَ کُلَّهُ مَنْهِیٌّ عَنْ أَکْلِهِ وَ شُرْبِهِ وَ لُبْسِهِ وَ مِلْکِهِ وَ إِمْسَاکِهِ وَ التَّقَلُّبِ فِیهِ فَجَمِیعُ تَقَلُّبِهِ فِی ذَلِکَ حَرَامٌ وَ کَذَلِکَ کُلُّ بَیْعٍ مَلْهُوٍّ بِهِ وَ کُلُّ مَنْهِیٍّ عَنْهُ مِمَّا یُتَقَرَّبُ بِهِ لِغَیْرِ اللَّهِ أَوْ یُقَوَّی بِهِ الْکُفْرُ وَ الشِّرْکُ مِنْ جَمِیعِ وُجُوهِ الْمَعَاصِی أَوْ
ص: 84
بَابٌ یُوهَنُ بِهِ الْحَقُّ فَهُوَ حَرَامٌ مُحَرَّمٌ بَیْعُهُ وَ شِرَاؤُهُ وَ إِمْسَاکُهُ وَ مِلْکُهُ وَ هِبَتُهُ وَ عَارِیَّتُهُ وَ جَمِیعُ التَّقَلُّبِ فِیهِ إِلَّا فِی حَالٍ تَدْعُو الضَّرُورَةُ فِیهِ إِلَی ذَلِکَ وَ أَمَّا تَفْسِیرُ الْإِجَارَاتِ فَإِجَارَةُ الْإِنْسَانِ نَفْسَهُ أَوْ مَا یَمْلِکُ أَوْ یَلِی أَمْرَهُ إِلَی أَنْ قَالَ وَ أَمَّا تَفْسِیرُ الصِّنَاعَاتِ فَکُلُّ مَا یَتَعَلَّمُ الْعِبَادُ أَوْ یُعَلِّمُونَ غَیْرَهُمْ مِنْ أَصْنَافِ الصِّنَاعَاتِ مِثْلِ الْکِتَابَةِ وَ الْحِسَابِ وَ التِّجَارَةِ وَ الصِّیَاغَةِ وَ السِّرَاجَةِ وَ الْبِنَاءِ وَ الْحِیَاکَةِ وَ الْقِصَارَةِ وَ الْخِیَاطَةِ وَ صَنْعَةِ صُنُوفِ التَّصَاوِیرِ مَا لَمْ یَکُنْ مُثُلَ الرُّوحَانِیِّ وَ أَنْوَاعِ صُنُوفِ الْآلَاتِ الَّتِی یَحْتَاجُ إِلَیْهَا الْعِبَادُ مِنْهَا مَنَافِعُهُمْ وَ بِهَا قِوَامُهُمْ وَ فِیهَا بُلْغَةُ جَمِیعِ حَوَائِجِهِمْ فَحَلَالٌ فِعْلُهُ وَ تَعْلِیمُهُ وَ الْعَمَلُ بِهِ وَ فِیهِ لِنَفْسِهِ أَوْ لِغَیْرِهِ وَ إِنْ کَانَتْ تِلْکَ الصِّنَاعَةُ وَ تِلْکَ الْآلَةُ قَدْ یُسْتَعَانُ بِهَا عَلَی وُجُوهِ الْفَسَادِ وَ وُجُوهِ الْمَعَاصِی وَ تَکُونُ مَعُونَةً عَلَی الْحَقِّ وَ الْبَاطِلِ فَلَا بَأْسَ بِصِنَاعَتِهِ وَ تَعْلِیمِهِ نَظِیرِ الْکِتَابَةِ الَّتِی هِیَ عَلَی وَجْهٍ مِنْ وُجُوهِ الْفَسَادِ تَقْوِیَةٌ وَ مَعُونَةٌ لِوُلَاةِ الْجَوْرِ کَذَلِکَ السِّکِّینُ وَ السَّیْفُ وَ الرُّمْحُ وَ الْقَوْسُ وَ غَیْرُ ذَلِکَ مِنْ وُجُوهِ الْآلَةِ الَّتِی تُصْرَفُ إِلَی جِهَاتِ الصَّلَاحِ وَ جِهَاتِ الْفَسَادِ وَ تَکُونُ آلَةً وَ مَعُونَةً عَلَیْهِمَا فَلَا بَأْسَ بِتَعْلِیمِهِ وَ تَعَلُّمِهِ وَ أَخْذِ الْأَجْرِ عَلَیْهِ وَ الْعَمَلِ بِهِ وَ فِیهِ لِمَنْ کَانَ لَهُ فِیهِ جِهَاتُ الصَّلَاحِ مِنْ جَمِیعِ الْخَلَائِقِ وَ مُحَرَّمٌ عَلَیْهِمْ فِیهِ تَصْرِیفُهُ إِلَی جِهَاتِ الْفَسَادِ وَ الْمَضَارِّ فَلَیْسَ عَلَی الْعَالِمِ وَ الْمُتَعَلِّمِ إِثْمٌ وَ لَا وِزْرٌ لِمَا فِیهِ مِنَ الرُّجْحَانِ فِی مَنَافِعِ جِهَاتِ صَلَاحِهِمْ وَ قِوَامِهِمْ وَ بَقَائِهِمْ وَ إِنَّمَا الْإِثْمُ وَ الْوِزْرُ عَلَی الْمُتَصَرِّفِ بِهَا فِی وُجُوهِ الْفَسَادِ وَ الْحَرَامِ وَ ذَلِکَ إِنَّمَا حَرَّمَ اللَّهُ الصِّنَاعَةَ الَّتِی هِیَ حَرَامٌ کُلُّهَا الَّتِی یَجِی ءُ مِنْهَا الْفَسَادُ مَحْضاً نَظِیرَ الْبَرَابِطِ وَ الْمَزَامِیرِ وَ الشِّطْرَنْجِ وَ کُلِّ مَلْهُوٍّ بِهِ وَ الصُّلْبَانِ وَ الْأَصْنَامِ وَ مَا أَشْبَهَ ذَلِکَ مِنْ صِنَاعَاتِ الْأَشْرِبَةِ الْحَرَامِ وَ مَا یَکُونُ مِنْهُ وَ فِیهِ الْفَسَادُ مَحْضاً وَ لَا یَکُونُ مِنْهُ وَ لَا فِیهِ شَیْ ءٌ مِنْ وُجُوهِ الصَّلَاحِ فَحَرَامٌ تَعْلِیمُهُ وَ تَعَلُّمُهُ وَ الْعَمَلُ بِهِ وَ أَخْذُ الْأَجْرِ عَلَیْهِ وَ جَمِیعُ التَّقَلُّبِ فِیهِ مِنْ جَمِیعِ وُجُوهِ الْحَرَکَاتِ کُلِّهَا إِلَّا أَنْ تَکُونَ صِنَاعَةً قَدْ تُتَصَرَّفُ إِلَی جِهَاتِ الصَّنَائِعِ وَ إِنْ کَانَ قَدْ یُتَصَرَّفُ بِهَا وَ یُتَنَاوَلُ بِهَا وَجْهٌ مِنْ وُجُوهِ الْمَعَاصِی فَلِعِلَّةِ مَا فِیهِ مِنَ
ص: 85
الصَّلَاحِ حَلَّ تَعَلُّمُهُ وَ تَعْلِیمُهُ وَ الْعَمَلُ بِهِ وَ یَحْرُمُ عَلَی مَنْ صَرَفَهُ إِلَی غَیْرِ وَجْهِ الْحَقِّ وَ الصَّلَاحِ فَهَذَا تَفْسِیرُ بَیَانِ وَجْهِ اکْتِسَابِ مَعَایِشِ الْعِبَادِ وَ تَعْلِیمِهِمْ فِی جَمِیعِ وُجُوهِ اکْتِسَابِهِمْ إِلَی أَنْ قَالَ وَ أَمَّا مَا یَجُوزُ مِنَ الْمِلْکِ وَ الْخِدْمَةِ فَسِتَّةُ وُجُوهٍ مِلْکُ الْغَنِیمَةِ وَ مِلْکُ الشِّرَاءِ وَ مِلْکُ الْمِیرَاثِ وَ مِلْکُ الْهِبَةِ وَ مِلْکُ الْعَارِیَّةِ وَ مِلْکُ الْأَجْرِ فَهَذِهِ وُجُوهُ مَا یَحِلُّ وَ مَا یَجُوزُ لِلْإِنْسَانِ إِنْفَاقُ مَالِهِ وَ إِخْرَاجُهُ بِجِهَةِ الْحَلَالِ فِی وُجُوهِهِ وَ مَا یَجُوزُ فِیهِ التَّصَرُّفُ وَ التَّقَلُّبُ مِنْ وُجُوهِ الْفَرِیضَةِ وَ النَّافِلَةِ.
وَ رَوَاهُ الْمُرْتَضَی فِی رِسَالَةِ الْمُحْکَمِ وَ الْمُتَشَابِهِ کَمَا مَرَّ فِی الْخُمُسِ (1) وَ غَیْرِهِ (2) أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (3).
******
ترجمه:
حسن بن علی بن شعبة در تحف العقول از امام صادق (ع) نقل کرده که از ایشان درباره ی راه های معیشت بندگان پرسیده شد، فرمود: همه ی معیشت ها از راه معاملات میان آنان است، از آنچه که در آن کسب ها دارند، در چهار نوع. و از آن چهار نوع، برخی حلال است و از جهتی حرام. پس اولین این چهار نوع، ولایت است، سپس تجارت، سپس صنایع که از جهتی حلال و از جهتی حرام است، و سپس اجارات. و وظیفه ی خدا بر بندگان در این معاملات، ورود به جهات حلال و عمل به آن حلال و دوری از جهات حرام آن است. پس یکی از دو جهت در ولایت، ولایتِ حاکمان عدالت است که خداوند به ولایت آنان فرمان داده.و جهت دیگر ولایت، ولایت حاکمان ستمگر است. پس وجه حلال در ولایت، ولایت حاکم عادل و ولایت کارگزاران او است به دلیل آنچه که حاکم عادل به آن فرمان داده، بدون کم و زیاد. پس ولایت برای او، و همکاری و یاری و تقویت او، حلال و حلال شده است. اما وجه حرام در ولایت، ولایت حاکم ستمگر و ولایت کارگزاران اوست؛ پس کار کردن برای آنان و کسب درآمد با ایشان از جهت ولایت آنان، حرام و حرام شده است و انجام دهنده آن بر اندک یا بسیار از کردار او عذاب می بیند، زیرا هر چیزی از جهت یاری آنان گناه بزرگی از گناهان بزرگ است. و این از آن روست که در ولایت حاکم ستمگر، نابودی تمام حق است. از این رو کار کردن با آنان، یاری شان و کسب با آنان حرام است، مگر در صورت ضرورت، همانند ضرورت به خون و مردار.
اما تفسیر تجارت ها در همه ی خرید و فروش ها و وجوه حلال از تجارت ها آن است که برای فروشنده جایز است بفروشد، از آنچه که برای او جایز نیست. و همچنین خریدار که برای او جایز است بخرد از آنچه که برای او جایز نیست. پس هر آنچه که امر شده به آن از چیزی که خوراک بندگان است و قوام امور آنان در راه های صلاح که چیزی جز آن آنان را برپا نمی دارد، از آنچه می خورند، می آشامند، می پوشند، ازدواج می کنند، مالک می شوند و استفاده می کنند از همه ی منافع که چیزی جز آن ها آنان را برپا نمی دارد، و هر چیزی که در آن صلاحی از جهتی باشد، این همه حلال است خرید و فروش، نگاه داشتن، استفاده، بخشیدن و عاریه دادن آن. اما وجوه حرام از خرید و فروش، هر امری است که در آن فساد باشد از آنچه که از خوردن، آشامیدن، کسب، ازدواج، تملک، نگاه داشتن، بخشیدن، عاریه دادن یا چیزی که وجهی از وجوه فساد در آن باشد، نهی شده است؛ مانند فروش با ربا، یا فروش مردار، خون، گوشت خوک، گوشت درندگان از انواع وحوش و پرندگان، یا پوست آن ها، یا شراب، یا هر چیزی از وجوه نجس، این ها همه حرام و حرام شده است، زیرا همه ی این ها از خوردن، آشامیدن، پوشیدن، تملک، نگاه داشتن و تصرف در آن نهی شده است؛ پس تمام تصرف در آن حرام است. همچنین هر فروش وسیله ی لهو و هر چیزی که از آن نهی شده است، از آنچه که برای غیر خدا تقرب جسته شود، یا به وسیله ی آن کفر و شرک تقویت گردد، از تمام وجوه گناه نیز حرام است. در هر راهی که موجب تضعیف حق شود، خرید، فروش، نگاه داشتن، تملک، بخشیدن و عاریه دادن آن حرام و حرام شده است، مگر در صورتی که ضرورت، حکم به آن کند.
اما درباره اجاره ها: اجاره دادن شخص خود یا آنچه را مالک است یا به امورش می پردازد.
و در تفسیر صنایع: هر چه که بندگان یاد بگیرند یا به دیگری بیاموزند از انواع صنایع مانند نویسندگی، حسابداری، تجارت، طلاکاری، چراغ سازی، بنایی، بافندگی، شستشو، خیاطی و ساختن انواع تصاویر، مادامی که تصویر موجودات روح دار نباشد، و نیز انواع ابزارها که بندگان به آن ها نیاز دارند و با آن ها امورشان را برپا می دارند و همه نیازهایشان را برطرف می کنند، انجام و آموزش و کار با آن ها برای خود یا دیگران حلال است. اگرچه ممکن است آن ابزارها در راه های فساد و معصیت یا در خدمت حق و باطل به کار رود. بنابراین ساخت و آموزش و دریافت مزد برای آن ها و کار با آن برای هر کس که از آن ها در جهات صلاح استفاده کند حلال است و استفاده آن ها در راه فساد و ضرر برای دیگران ممنوع است و گناهی بر آموختن و آموزش آن نیست، چرا که منافعی در راستای صلاح و بقای آن ها دارد. اما گناه بر کسانی است که از این ابزارها در راه های فساد و حرام استفاده می کنند.
خداوند تنها صنعت هایی را که سراسر حرام هستند و فساد خالص در آن ها جریان دارد، مانند سازها، نی ها، شطرنج و تمام وسایل لهو، صلیب ها، بت ها و صنایع نوشیدنی های حرام و موارد مشابه آن را حرام کرده است. مگر اینکه صنعتی باشد که بتواند در مسیر صنایع مختلف به کار رود، حتی اگر در جهتی از آن معصیت و نافرمانی نیز دیده شود، به دلیل دارا بودن جنبه ای از صلاح و منفعت، یادگیری، آموزش و کار با آن حلال است. اما استفاده از آن در راه هایی که به صلاح و حق نمی انجامد، حرام می شود. این توضیحی است در مورد کسب معیشت بندگان و آموزش راه های مختلف درآمد آنها.
همچنین درباره انواع ملکی که مجاز است، شش نوع ذکر شده است:
ملک غنیمت
ملک خرید
ملک ارث
ملک هدیه
ملک عاریه
ملک اجرت
این ها مواردی هستند که برای انسان حلال و مجاز است که دارایی خود را صرف آنها کند و آن را در راه های حلال به کار گیرد و در موارد واجب و مستحب از آن بهره برداری کند.
(4) 3 بَابُ أَنَّهُ لَا یَحِلُّ مَا یُشْتَرَی بِالْمَکَاسِبِ الْمُحَرَّمَةِ إِذَا اشْتُرِیَ بِعَیْنِ الْمَالِ وَ إِلَّا حَلَ
******
ترجمه:
22048- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی قَالَ: کَتَبَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ إِلَی أَبِی مُحَمَّدٍ ع رَجُلٌ اشْتَرَی مِنْ رَجُلٍ ضَیْعَةً أَوْ خَادِماً بِمَالٍ أَخَذَهُ مِنْ قَطْعِ الطَّرِیقِ أَوْ مِنْ سَرِقَةٍ هَلْ یَحِلُّ لَهُ مَا یَدْخُلُ عَلَیْهِ
ص: 86
مِنْ ثَمَرَةِ هَذِهِ الضَّیْعَةِ أَوْ یَحِلُّ لَهُ أَنْ یَطَأَ هَذَا الْفَرْجَ الَّذِی اشْتَرَاهُ مِنْ سَرِقَةٍ أَوْ مِنْ قَطْعِ طَرِیقٍ فَوَقَّعَ ع- لَا خَیْرَ فِی شَیْ ءٍ أَصْلُهُ حَرَامٌ وَ لَا یَحِلُّ اسْتِعْمَالُهُ.
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ أَنَّهُ کَتَبَ إِلَی أَبِی مُحَمَّدٍ ع وَ ذَکَرَ الْحَدِیثَ (1).
******
ترجمه:
در این روایت، محمد بن حسن از امام حسن عسکری علیه السلام درباره فردی که ملکی یا خادمی را با مالی که از راه راهزنی یا دزدی به دست آورده، خریداری کرده است، پرسشی مطرح می کند. او می پرسد که آیا بهره برداری از محصول آن زمین یا استفاده از خادمی که به این روش خریداری شده است، حلال است؟ آیا نزدیکی با کنیزی که از چنین مالی خریداری شده، جایز است؟
امام علیه السلام در پاسخ می فرمایند: «خیر و نیکی در چیزی که اصل آن حرام است، وجود ندارد و استفاده از آن جایز نیست.»
22049- 2- (2) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ السَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ: لَوْ أَنَّ رَجُلًا سَرَقَ أَلْفَ دِرْهَمٍ فَاشْتَرَی بِهَا جَارِیَةً أَوْ أَصْدَقَهَا الْمَرْأَةَ فَإِنَّ الْفَرْجَ لَهُ حَلَالٌ وَ عَلَیْهِ تَبِعَةَ الْمَالِ.
أَقُولُ: الْأَوَّلُ مَحْمُولٌ عَلَی الشِّرَاءِ بِعَیْنِ الْمَالِ وَ الثَّانِی عَلَی الشِّرَاءِ فِی الذِّمَّةِ ذَکَرَهُ بَعْضُ فُقَهَائِنَا (3) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی بَعْضِ الْمَقْصُودِ فِی أَحَادِیثِ بَیْعِ وَلَدِ الزِّنَا (4) وَ غَیْرِ ذَلِکَ (5).
******
ترجمه:
از اسماعیل سکونی از جعفر (امام صادق) از پدرش از پدرانش (علیهم السلام) نقل شده است که فرمود: اگر مردی هزار درهم دزدیده باشد و با آن جاریه ای (کنیزی) بخرد یا آن را به عنوان مهر به همسرش بدهد، بهره برداری از فرج (بهره جنسی) برای او حلال است ولی تبعات مال (دزدی بودن آن مال) بر عهده اوست.
می گویم : حکم اول (حلال بودن) مربوط به خرید با عین همان مال (دزدی) است و حکم دوم درباره خرید به ذمه (قرض) است؛ این نکته را برخی از فقیهان ما بیان کرده اند.
(6) 4 بَابُ عَدَمِ جَوَازِ الْإِنْفَاقِ مِنْ کَسْبِ الْحَرَامِ وَ لَا فِی الطَّاعَاتِ وَ حُکْمِ اخْتِلَاطِهِ بِالْحَلَالِ وَ اشْتِبَاهِهِ بِهِ
******
ترجمه:
22050- 1- (7) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ
ص: 87
عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: کُلُّ شَیْ ءٍ (1) فِیهِ حَلَالٌ وَ حَرَامٌ فَهُوَ لَکَ حَلَالٌ أَبَداً حَتَّی تَعْرِفَ الْحَرَامَ مِنْهُ بِعَیْنِهِ فَتَدَعَهُ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ (2)
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ مِثْلَهُ (3) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ وَ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ مِثْلَهُ (4).
******
ترجمه:
از عبدالله بن سنان از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است که فرمود: هر چیزی که در آن حلال و حرامی وجود دارد، برای تو همیشه حلال است تا زمانی که حرام بودن آن را به طور مشخص بشناسی و آن را ترک کنی.
22051- 2- (5) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ أَصَابَ مَالًا مِنْ عَمَلِ بَنِی أُمَیَّةَ وَ هُوَ یَتَصَدَّقُ مِنْهُ وَ یَصِلُ مِنْهُ قَرَابَتَهُ وَ یَحُجُّ لِیُغْفَرَ لَهُ مَا اکْتَسَبَ وَ یَقُولُ إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ (6) فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ الْخَطِیئَةَ لَا تُکَفِّرُ الْخَطِیئَةَ وَ إِنَّ (7) الْحَسَنَةَ تَحُطُّ الْخَطِیئَةَ ثُمَّ قَالَ إِنْ کَانَ خَلَطَ الْحَرَامَ حَلَالًا (8) فَاخْتَلَطَا جَمِیعاً فَلَمْ یَعْرِفِ الْحَرَامَ مِنَ الْحَلَالِ فَلَا بَأْسَ.
وَ رَوَاهُ ابْنُ إِدْرِیسَ فِی آخِرِ السَّرَائِرِ نَقْلًا مِنْ کِتَابِ الْمَشِیخَةِ لِلْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ (9) وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ
ص: 88
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ (1)
أَقُولُ: الْمُرَادُ إِذَا لَمْ یَعْرِفْ قَدْرَ الْحَرَامِ وَ لَا صَاحِبَهُ فَیَجِبُ فِیهِ الْخُمُسُ وَ یَحِلُّ الْبَاقِی وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی الرِّبَا (2) وَ اللُّقَطَةِ (3) وَ غَیْرِهِمَا (4) وَ یَأْتِی هُنَا مَا یَدُلُّ عَلَی وُجُوبِ رَدِّ الْمَظَالِمِ (5).
******
ترجمه:
سماعه گفت: از امام صادق (علیه السلام) درباره مردی که مالی از کار کردن برای بنی امیه به دست آورده و با آن صدقه می دهد، به خویشاوندانش می رسد و حج می رود تا گناهانش بخشیده شود و می گوید: «به درستی که نیکی ها، بدی ها را از بین می برند» (آیه 114، سوره هود) پرسیدم. امام صادق (علیه السلام) فرمودند: به راستی که گناه، گناه را جبران نمی کند، ولی نیکی، گناه را از بین می برد. سپس فرمود: اگر حرام و حلال را به هم مخلوط کرده و در هم آمیخته شده اند به طوری که حرام از حلال شناخته نمی شود، پس اشکالی ندارد.
می گویم: منظور این است که اگر مقدار حرام و صاحب آن شناخته نشود، در این صورت خمس آن واجب است و باقی حلال می شود. و در ادامه به مواردی که دلالت بر این موضوع در ربا، ومالی که پیدا کرده و موارد دیگر دارد، پرداخته خواهد شد و همچنین دراین مورد رد مظالم واجب است .
22052- 3- (6) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا اکْتَسَبَ الرَّجُلُ مَالًا مِنْ غَیْرِ حِلِّهِ ثُمَّ حَجَّ فَلَبَّی نُودِیَ لَا لَبَّیْکَ وَ لَا سَعْدَیْکَ وَ إِنْ کَانَ مِنْ حِلِّهِ فَلَبَّی نُودِیَ لَبَّیْکَ وَ سَعْدَیْکَ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ مِثْلَهُ (7).
******
ترجمه:
ابن بُکیر از فردی که او را ذکر کرد، از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده است که فرمودند: اگر کسی از راهی غیرحلال مالی کسب کند و سپس به حج برود و تلبیه (لبیک) بگوید، به او ندا می رسد که: «نه لبیک تو پذیرفته است و نه خوش آمد گویی به تو!» و اگر آن مال از راه حلال باشد و تلبیه بگوید، به او ندا می رسد که: «لبیک و خوش آمد به تو!»
22053- 4- (8) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ کُلُّ شَیْ ءٍ هُوَ لَکَ حَلَالٌ حَتَّی تَعْلَمَ أَنَّهُ حَرَامٌ بِعَیْنِهِ فَتَدَعَهُ مِنْ قِبَلِ نَفْسِکَ وَ ذَلِکَ مِثْلُ الثَّوْبِ یَکُونُ عَلَیْکَ (9) قَدِ اشْتَرَیْتَهُ وَ هُوَ سَرِقَةٌ أَوِ الْمَمْلُوکِ عِنْدَکَ وَ لَعَلَّهُ حُرٌّ قَدْ بَاعَ نَفْسَهُ أَوْ خُدِعَ فَبِیعَ قَهْراً أَوِ امْرَأَةٍ تَحْتَکَ وَ هِیَ أُخْتُکَ أَوْ رَضِیعَتُکَ وَ الْأَشْیَاءُ کُلُّهَا عَلَی هَذَا حَتَّی یَسْتَبِینَ لَکَ غَیْرُ ذَلِکَ أَوْ تَقُومَ بِهِ الْبَیِّنَةُ.
ص: 89
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ (1)
أَقُولُ: هَذَا مَخْصُوصٌ بِمَا یَشْتَبِهُ فِیهِ مَوْضُوعُ الْحُکْمِ وَ مُتَعَلَّقُهُ کَمَا مُثِّلَ بِهِ فِی هَذَا الْحَدِیثِ وَ غَیْرِهِ بِقَرِینَةِ الْأَمْثِلَةِ وَ ذِکْرِ الْبَیِّنَةِ وَ التَّصْرِیحَاتِ الْآتِیَةِ (2) لَا نَفْسِ الْحُکْمِ الشَّرْعِیِّ کَالتَّحْرِیمِ لِمَا یَأْتِی فِی الْقَضَاءِ (3).
******
ترجمه:
مسعده بن صدقه از امام صادق (علیه السلام) روایت کرده است که ایشان فرمودند: شنیدم که می فرمودند: هر چیزی برای تو حلال است تا زمانی که به طور مشخص بدانی که آن چیز، به طور خاص، حرام است و به این دلیل آن را به خواست خودت ترک کنی. و این مثل لباسی است که بر تن داری و آن را خریده ای و شاید آن سرقتی باشد؛ یا مملوکی که نزد توست و شاید آزاد باشد که خود را فروخته یا فریب خورده و به زور فروخته شده؛ یا زنی که همسر توست و شاید خواهرت یا رضاعی تو باشد. و همه چیز بر همین قیاس است تا زمانی که غیر از این برای تو آشکار شود یا شاهدی (بینه ای) بر آن اقامه شود.
می گویم: این موضوع مختص به مواردی است که موضوع حکم و متعلَّق آن مشکوک باشد، همان طور که در این حدیث و دیگر احادیث با ذکر مثال و ذکر بینه (شاهد) و تصریح هایی که در ادامه می آید بیان شده است، و نه خود حکم شرعی مثل تحریم که در مسائل قضایی مطرح می شود.
22054- 5- (4) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ صَالِحِ بْنِ السِّنْدِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِیرٍ عَنْ عِیسَی الْفَرَّاءِ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: أَرْبَعَةٌ لَا یَجُزْنَ فِی أَرْبَعَةٍ الْخِیَانَةُ وَ الْغُلُولُ وَ السَّرِقَةُ وَ الرِّبَا لَا یَجُزْنَ فِی حَجٍّ وَ لَا عُمْرَةٍ وَ لَا جِهَادٍ وَ لَا صَدَقَةٍ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ (5)
وَ رَوَاهُ فِی الْخِصَالِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ وَ الْبَزَنْطِیِّ جَمِیعاً عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ مِثْلَهُ (6) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (7).
******
ترجمه:
ابان بن عثمان از امام صادق (علیه السلام) روایت کرده است که ایشان فرمودند: چهار چیز در چهار مورد جایز نیستند: خیانت، غلول (تصرف در اموال عمومی به ناحق)، سرقت، و ربا. این ها در حج، عمره، جهاد و صدقه جایز نیستند.
22055- 6- (8) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَحَدَهُمَا ع عَنْ شِرَاءِ الْخِیَانَةِ وَ السَّرِقَةِ قَالَ لَا إِلَّا
ص: 90
أَنْ یَکُونَ قَدِ اخْتَلَطَ مَعَهُ غَیْرُهُ الْحَدِیثَ.
******
ترجمه:
ابوبصیر گفت: از یکی از آن دو امام (علیهما السلام) درباره خرید خیانت و سرقت پرسیدم. فرمودند: نه، مگر اینکه با چیز دیگری مخلوط شده باشد.
22056- 7- (1) وَ فِی الْمَجَالِسِ وَ الْأَخْبَارِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْقَزْوِینِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ وَهْبَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ زَکَرِیَّا عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ (2) عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُقْبَةَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُوسَی الْحَنَّاطِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: إِنَّ الرَّجُلَ إِذَا أَصَابَ مَالًا مِنْ حَرَامٍ لَمْ یُقْبَلْ مِنْهُ حَجٌّ وَ لَا عُمْرَةٌ وَ لَا صِلَةُ رَحِمٍ حَتَّی أَنَّهُ یَفْسُدُ فِیهِ الْفَرْجُ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ هُنَا (3) وَ فِی الْحَجِّ (4) وَ الصَّدَقَةِ (5) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ فِی الرِّبَا (6) وَ جَوَائِزِ الظَّالِمِ (7) وَ الْأَطْعِمَةِ (8) وَ غَیْرِ ذَلِکَ (9).
******
ترجمه:
حسین بن موسی حناط از پدرش از امام باقر (علیه السلام) روایت کرده که فرمودند: به درستی که اگر شخصی مالی از حرام به دست آورد، حج، عمره، و صله رحم از او پذیرفته نمی شود، حتی این که در اثر آن حرام، (استفاده از) زن نیز فاسد می گردد.
ص: 91
(1) 5 بَابُ تَحْرِیمِ أَجْرِ الْفَاجِرَةِ وَ بَیْعِ الْخَمْرِ وَ النَّبِیذِ وَ الْمَیْتَةِ وَ الرِّبَا وَ الرِّشَا وَ الْکِهَانَةِ وَ جُمْلَةٍ مِمَّا یَحْرُمُ التَّکَسُّبُ بِهِ
******
ترجمه:
22057- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ وَ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مَرْوَانَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع عَنِ الْغُلُولِ فَقَالَ کُلُّ شَیْ ءٍ غُلَّ مِنَ الْإِمَامِ فَهُوَ سُحْتٌ وَ أَکْلُ مَالِ الْیَتِیمِ وَ شِبْهُهُ سُحْتٌ وَ السُّحْتُ أَنْوَاعٌ کَثِیرَةٌ مِنْهَا أُجُورُ الْفَوَاجِرِ وَ ثَمَنُ الْخَمْرِ وَ النَّبِیذِ وَ الْمُسْکِرِ وَ الرِّبَا بَعْدَ الْبَیِّنَةِ فَأَمَّا الرِّشَا فِی الْحُکْمِ فَإِنَّ ذَلِکَ الْکُفْرُ بِاللَّهِ الْعَظِیمِ جَلَّ اسْمُهُ وَ بِرَسُولِهِ ص.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ مِثْلَهُ (3).
******
ترجمه:
عمار بن مروان گفت: از امام باقر (علیه السلام) دربارهٔ غلول (خیانت در اموال عمومی) پرسیدم. ایشان فرمودند: هر چیزی که از امام پنهانی برداشته شود، آن سحت (حرام قطعی) است و خوردن مال یتیم و مانند آن نیز سحت است. و سحت انواع زیادی دارد که از جمله آنها مزد فاسقان، قیمت شراب، نبیذ، مسکرات، و ربا پس از اثبات آن است. اما رشوه در حکم، این کفر به خداوند عظیم، که نامش بلند است، و به پیامبر اوست.
22058- 2- (4) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْجَامُورَانِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ زُرْعَةَ عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع السُّحْتُ أَنْوَاعٌ کَثِیرَةٌ مِنْهَا کَسْبُ الْحَجَّامِ إِذَا شَارَطَ وَ أَجْرُ الزَّانِیَةِ وَ ثَمَنُ الْخَمْرِ وَ أَمَّا الرِّشَا فِی الْحُکْمِ فَهُوَ الْکُفْرُ بِاللَّهِ الْعَظِیمِ.
******
ترجمه:
سماعه گفت: امام صادق (علیه السلام) فرمودند: سحت (حرام قطعی) انواع زیادی دارد که از جمله آنها درآمد حجامت کننده است اگر شرط کرده باشد، مزد زن زناکار، و قیمت شراب. اما رشوه در حکم، این کفر به خداوند بزرگ است.
22059- 3- (5) وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ
ص: 92
عِیسَی عَنْ سَمَاعَةَ نَحْوَهُ وَ زَادَ وَ سَأَلْتُهُ عَنِ الْغُلُولِ فَقَالَ الْغُلُولُ کُلُّ شَیْ ءٍ غُلَّ مِنَ الْإِمَامِ وَ أَکْلُ مَالِ الْیَتِیمِ وَ شِبْهُهُ.
******
ترجمه:
سماعه روایتی مشابه نقل کرد و افزود: از امام درباره ی غلول (خیانت در اموال عمومی) پرسیدم. امام فرمودند: غلول هر چیزی است که از امام پنهانی برداشته شود، و همچنین خوردن مال یتیم و موارد مشابه آن.
22060- 4- (1) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ یَزِیدَ بْنِ فَرْقَدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ السُّحْتِ فَقَالَ الرِّشَا فِی الْحُکْمِ.
******
ترجمه:
یزید بن فرقاد از امام صادق (ع) نقل می کند که گفت: از او درباره ی سحت (پول حرام) پرسیدم. امام فرمودند: «رشوه در حکم سحت است.»
22061- 5- (2) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: السُّحْتُ ثَمَنُ الْمَیْتَةِ وَ ثَمَنُ الْکَلْبِ وَ ثَمَنُ الْخَمْرِ وَ مَهْرُ الْبَغِیِّ وَ الرِّشْوَةُ فِی الْحُکْمِ وَ أَجْرُ الْکَاهِنِ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (3)
وَ رَوَاهُ عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ فِی تَفْسِیرِهِ (4)
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ فِی الْخِصَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُوسَی بْنِ عُمَرَ عَنِ ابْنِ الْمُغِیرَةِ عَنِ السَّکُونِیِّ مِثْلَهُ (5).
******
ترجمه:
سکونی از امام صادق (ع) نقل می کند که گفت: «سحت (پول حرام) شامل قیمت مردار، قیمت سگ، قیمت شراب، مهریه زن فاحشه، رشوه در حکم و دستمزد کاهن است.»
22062- 6- (6) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: قَالَ: السُّحْتُ أَنْوَاعٌ کَثِیرَةٌ مِنْهَا کَسْبُ الْحَجَّامِ وَ أَجْرُ الزَّانِیَةِ وَ ثَمَنُ الْخَمْرِ.
******
ترجمه:
سماعه گفت: او (امام صادق علیه السلام) فرمود: «سحت انواع زیادی دارد، از جمله: درآمد حجام، دستمزد زانیه و قیمت شراب.»
ص: 93
22063- 7- (1) وَ عَنْهُ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص قَالَ: ثَمَنُ الْخَمْرِ وَ مَهْرُ الْبَغِیِّ وَ ثَمَنُ الْکَلْبِ الَّذِی لَا یَصْطَادُ مِنَ السُّحْتِ.
******
ترجمه:
از ابی بصیر از امام صادق علیه السلام در حدیثی که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: «بهای شراب، دستمزد زانیه، و بهای سگ غیرشکارکننده از جمله سحت است.»
22064- 8- (2) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: قَالَ ع أَجْرُ الزَّانِیَةِ سُحْتٌ وَ ثَمَنُ الْکَلْبِ الَّذِی لَیْسَ بِکَلْبِ الصَّیْدِ سُحْتٌ وَ ثَمَنُ الْخَمْرِ سُحْتٌ وَ أَجْرُ الْکَاهِنِ سُحْتٌ وَ ثَمَنُ الْمَیْتَةِ سُحْتٌ فَأَمَّا الرِّشَا فِی الْحُکْمِ فَهُوَ الْکُفْرُ بِاللَّهِ الْعَظِیمِ.
******
ترجمه:
محمد بن علی بن حسین گفت: امام علیه السلام فرمود: «دستمزد زانیه سحت است، بهای سگ که سگ شکارکننده نیست سحت است، بهای شراب سحت است، دستمزد کاهن سحت است، و بهای مردار سحت است؛ اما رشوه در قضاوت، کفر به خداوند بزرگ است.»
22065- 9- (3) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عَمْرٍو وَ أَنَسِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ جَمِیعاً عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ فِی وَصِیَّةِ النَّبِیِّ ص لِعَلِیٍّ ع قَالَ: یَا عَلِیُّ مِنَ السُّحْتِ ثَمَنُ الْمَیْتَةِ وَ ثَمَنُ الْکَلْبِ وَ ثَمَنُ الْخَمْرِ وَ مَهْرُ الزَّانِیَةِ وَ الرِّشْوَةُ فِی الْحُکْمِ وَ أَجْرُ الْکَاهِنِ.
******
ترجمه:
انس بن محمد از پدرش، همگی از جعفر بن محمد از پدرانش در وصیت پیامبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام نقل کرده که فرمود: «ای علی، از موارد سحت است: بهای مردار، بهای سگ، بهای شراب، دستمزد زانیه، رشوه در قضاوت، و دستمزد کاهن.»
22066- 10- (4) وَ فِی عِقَابِ الْأَعْمَالِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُوسَی بْنِ عُمَرَ (5) عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ سَعْدٍ الْإِسْکَافِ عَنِ الْأَصْبَغِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع قَالَ: أَیُّمَا وَالٍ احْتَجَبَ عَنْ حَوَائِجِ النَّاسِ احْتَجَبَ اللَّهُ عَنْهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ عَنْ حَوَائِجِهِ وَ إِنْ أَخَذَ هَدِیَّةً کَانَ غُلُولًا وَ إِنْ أَخَذَ الرِّشْوَةَ فَهُوَ مُشْرِکٌ.
******
ترجمه:
اصبغ از امیرالمؤمنین علیه السلام نقل کرده که فرمود: «هر والی که از برآوردن نیازهای مردم کناره گیری کند، خداوند در روز قیامت از او و نیازهایش کناره گیری خواهد کرد. و اگر هدیه ای بگیرد، آن [هدیه] خیانت است و اگر رشوه بگیرد، او مشرک است.»
ص: 94
22067- 11- (1) وَ فِی عُیُونِ الْأَخْبَارِ بِأَسَانِیدَ تَقَدَّمَتْ فِی إِسْبَاغِ الْوُضُوءِ (2) عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ ع فِی قَوْلِهِ تَعَالَی أَکَّالُونَ لِلسُّحْتِ (3) قَالَ هُوَ الرَّجُلُ یَقْضِی لِأَخِیهِ الْحَاجَةَ ثُمَّ یَقْبَلُ هَدِیَّتَهُ.
******
ترجمه:
از امام رضا علیه السلام از پدرانشان نقل شده که از علی علیه السلام در مورد فرمایش خداوند متعال: «اکالون للسحت» (مائده، 42) پرسیده شد. فرمود: «او مردی است که به برادرش نیازی را برآورده می کند، سپس هدیه اش را قبول می کند.»
22068- 12- (4) وَ فِی مَعَانِی الْأَخْبَارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَی بْنِ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ وَ فِی الْخِصَالِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مَرْوَانَ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع (کُلُّ شَیْ ءٍ غُلَّ مِنَ الْإِمَامِ فَهُوَ سُحْتٌ) (5) وَ السُّحْتُ أَنْوَاعٌ کَثِیرَةٌ مِنْهَا مَا أُصِیبَ مِنْ أَعْمَالِ الْوُلَاةِ الظَّلَمَةِ وَ مِنْهَا أُجُورُ الْقُضَاةِ وَ أُجُورُ الْفَوَاجِرِ وَ ثَمَنُ الْخَمْرِ وَ النَّبِیذِ الْمُسْکِرِ وَ الرِّبَا بَعْدَ الْبَیِّنَةِ فَأَمَّا الرِّشَا یَا عَمَّارُ فِی الْأَحْکَامِ فَإِنَّ ذَلِکَ الْکُفْرُ بِاللَّهِ الْعَظِیمِ وَ بِرَسُولِهِ ص.
******
ترجمه:
عمار بن مروان گفت: ابو عبد الله علیه السلام فرمودند: «هر چیزی که از امام غلول (خیانت) شود، سحت است.» و سحت انواع زیادی دارد، از جمله آنچه که از(کارکردن برای) عمال والیان ظالم به دست می آید و همچنین اجرت قضات و اجرت فواحش و ثمن (بهای) شراب و نوشیدنی های مسکر و ربا بعد از بیّنه. سپس فرمودند: «اما رشوه، ای عمار، در احکام، این کفر به خداوند بزرگ و به رسول او است.»
22069- 13- (6) وَ 22070- 14- (7) وَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ حَمْزَةَ عَنْ سَالِمِ بْنِ سَالِمٍ وَ أَبِی عَدَوِیَّةَ (8) عَنْ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ ع فِی حَدِیثٍ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص
ص: 95
نَهَی عَنْ خِصَالٍ تِسْعَةٍ عَنْ مَهْرِ الْبَغِیِّ وَ عَنْ عَسِیبِ (1) الدَّابَّةِ یَعْنِی کَسْبَ الْفَحْلِ وَ عَنْ خَاتَمِ الذَّهَبِ وَ عَنْ ثَمَنِ الْکَلْبِ وَ عَنْ مَیَاثِرِ (2) الْأُرْجُوَانِ.
وَ فِی الْخِصَالِ قَالَ أَبُو عَدَوِیَّةَ (3)
عَنْ مَیَاثِرِ الْحُمْرِ وَ عَنْ ثِیَابِ الْقَسِّیِّ وَ هِیَ ثِیَابٌ تُنْسَجُ بِالشَّامِ- وَ عَنْ أَکْلِ لُحُومِ السِّبَاعِ وَ عَنْ صَرْفِ الذَّهَبِ بِالذَّهَبِ وَ الْفِضَّةِ بِالْفِضَّةِ وَ بَیْنَهُمَا فَضْلٌ وَ عَنِ النَّظَرِ فِی النُّجُومِ
******
ترجمه:
از قاسم بن عبد الرحمن از محمد بن علی و از پدرش از حسین بن علی علیهماالسلام در حدیثی آمده است که رسول خدا صلی الله عليه وآله نهی فرموده اند از نه چیز:
مهریه زانیه (بغی)
عسیب دابه (گرفتن اجاره بابت حیوان نر برای جفتگری )
انگشتر طلا(بابت ساخت)
ثمن (بهای) سگ
میاثر ارجوان (رنگ ارغوانی)
میاثر حمر (نوعی پارچه که در فارس برای مرکبهای خود می بافتند)
لباس قسی (لباس هایی که در شام بافته می شود)
خوردن گوشت درندگان
صرف طلا به طلا و نقره به نقره (بدون اینکه بین آن ها فضلی باشد)
نگاه کردن به ستاره ها
و در خصال گفته است که ابوعَدَوِیَّه نقل کرده حضرت نهی کردند از میاثر حمر (نوعی پارچه که در فارس برای مرکبهای خود می بافتند) /نوعی لباس که در شام بافته می شود./خوردن گوشت درندگان./تبادل طلا با طلا و نقره با نقره (با اینکه بین آن ها فضلی باشد)./نگاه کردن به ستاره ها.
22071- 15- (4) الْفَضْلُ بْنُ الْحَسَنِ الطَّبْرِسِیُّ فِی مَجْمَعِ الْبَیَانِ قَالَ رُوِیَ عَنِ النَّبِیِّ ص أَنَّ السُّحْتَ هُوَ الرِّشْوَةُ فِی الْحُکْمِ.
وَ هُوَ الْمَرْوِیُّ عَنْ عَلِیٍّ ع.
******
ترجمه:
فضیل بن حسن طبریسی در مجمع البیان گفت: روایت شده است از پیامبر که سُحت، یعنی رشوه در حکم است.
و این نیز روایت شده است از علی علیه السلام.
22072- 16- (5) قَالَ وَ رُوِیَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّ السُّحْتَ أَنْوَاعٌ کَثِیرَةٌ فَأَمَّا الرِّشَا فِی الْحُکْمِ فَهُوَ الْکُفْرُ بِاللَّهِ.
******
ترجمه:
گفت: و از ابی عبدالله علیه السلام روایت شده است که سُحت انواع زیادی دارد. اما رشوه در حکم، کفر به خداوند است.
22073- 17- (6) عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ جَدِّهِ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِیهِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْمَاشِیَةِ تَکُونُ لِلرَّجُلِ فَیَمُوتُ بَعْضُهَا یَصْلُحُ لَهُ بَیْعُ جُلُودِهَا وَ دِبَاغُهَا وَ لُبْسُهَا قَالَ لَا وَ لَوْ (7) لَبِسَهَا فَلَا یُصَلِّ فِیهَا.
ص: 96
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی الْقَضَاءِ (1) وَ فِی النِّکَاحِ (2) وَ فِی الْأَشْرِبَةِ (3) وَ غَیْرِ ذَلِکَ (4).
******
ترجمه:
علی بن جعفر از برادرش موسی بن جعفر علیهماالسلام روایت کرده است که گفت: از او درباره ی دام هایی که برای مردی هستند و برخی از آن ها می میرند، پرسیدم. آیا فروش پوست و دباغی و پوشیدن آن ها جایز است؟ فرمود: نه، حتی اگر بپوشد، در آن نباید نماز بخواند.
(5) 6 بَابُ جَوَازِ بَیْعِ الزَّیْتِ وَ السَّمْنِ النَّجِسَیْنِ لِلِاسْتِصْبَاحِ بِهِمَا مَعَ إِعْلَامِ الْمُشْتَرِی دُونَ شَحْمِ الْمَیْتَةِ فَلَا یُبَاعُ وَ لَکِنْ یُسْتَصْبَحُ بِمَا قُطِعَ مِنْ حَیٍ
******
ترجمه:
22074- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ وَهْبٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قُلْتُ جُرَذٌ مَاتَ فِی زَیْتٍ أَوْ سَمْنٍ أَوْ عَسَلٍ فَقَالَ أَمَّا السَّمْنُ وَ الْعَسَلُ فَیُؤْخَذُ الْجُرَذُ وَ مَا حَوْلَهُ وَ الزَّیْتُ یُسْتَصْبَحُ بِهِ.
******
ترجمه:
معاویه بن وهب از ابی عبدالله علیه السلام روایت کرده است که گفت: من پرسیدم: اگر جُرَذی(نوعی موش صحرائی) در روغن یا چربی یا عسل بمیرد، چه باید کرد؟ فرمود: درباره ی چربی و عسل، جُرَذ و آنچه اطرافش است را می توان برداشت. اما درباره ی روغن، آن را برای روشنایی می توان استفاده کرد.
22075- 2- (7) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَةَ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: إِذَا وَقَعَتِ الْفَأْرَةُ فِی السَّمْنِ فَمَاتَتْ فِیهِ فَإِنْ کَانَ جَامِداً فَأَلْقِهَا وَ مَا یَلِیهَا وَ إِنْ کَانَ ذَائِباً فَلَا تَأْکُلْهُ وَ اسْتَصْبِحْ بِهِ وَ الزَّیْتُ مِثْلُ ذَلِکَ.
******
ترجمه:
زراره از امام باقر علیه السلام روایت کرده است که فرمود: اگر موشی در چربی بیفتد و در آن بمیرد، اگر چربی جامد است، موش و اطراف آن را خارج کن؛ اما اگر ذوب شده است، از آن نخور و برای روشنایی از آن استفاده کن. درباره ی روغن نیز همین حکم جاری است.
ص: 97
22076- 3- (1) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنِ ابْنِ رِبَاطٍ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْفَأْرَةِ تَقَعُ فِی السَّمْنِ أَوْ فِی الزَّیْتِ فَتَمُوتُ فِیهِ فَقَالَ إِنْ کَانَ جَامِداً فَتَطْرَحُهَا وَ مَا حَوْلَهَا وَ یُؤْکَلُ مَا بَقِیَ وَ إِنْ کَانَ ذَائِباً فَأَسْرِجْ بِهِ وَ أَعْلِمْهُمْ إِذَا بِعْتَهُ.
******
ترجمه:
ابوبصیر می گوید: از امام صادق علیه السلام درباره ی موشی که در چربی یا روغن می افتد و در آن می میرد، پرسیدم. امام فرمود: اگر چربی جامد باشد، موش و اطراف آن را خارج کن و باقی را بخور. اما اگر ذوب شده باشد، از آن برای روشنایی استفاده کن و هنگام فروش به دیگران آگاهی بده.
22077- 4- (2) وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ الْمِیثَمِیِّ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ وَهْبٍ وَ غَیْرِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی جُرَذٍ مَاتَ فِی زَیْتٍ مَا تَقُولُ فِی بَیْعِ ذَلِکَ فَقَالَ بِعْهُ وَ بَیِّنْهُ لِمَنِ اشْتَرَاهُ لِیَسْتَصْبِحَ بِهِ.
******
ترجمه:
معاویه بن وهب و دیگران از امام صادق علیه السلام درباره موشی که در روغن مرده بود، پرسیدند و حکم فروش آن را جویا شدند. امام فرمود: آن را بفروش، اما به خریدار اعلام کن که فقط برای روشنایی از آن استفاده شود.
22078- 5- (3) عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الطَّیَالِسِیِّ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ عَبْدِ الْخَالِقِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلَهُ سَعِیدٌ الْأَعْرَجُ السَّمَّانُ وَ أَنَا حَاضِرٌ عَنِ الزَّیْتِ وَ السَّمْنِ وَ الْعَسَلِ تَقَعُ فِیهِ الْفَأْرَةُ فَتَمُوتُ کَیْفَ یُصْنَعُ بِهِ قَالَ أَمَّا الزَّیْتُ فَلَا تَبِعْهُ إِلَّا لِمَنْ تُبَیِّنُ لَهُ فَیَبْتَاعُ لِلسِّرَاجِ وَ أَمَّا الْأَکْلُ فَلَا وَ أَمَّا السَّمْنُ فَإِنْ کَانَ ذَائِباً فَهُوَ کَذَلِکَ وَ إِنْ کَانَ جَامِداً وَ الْفَأْرَةُ فِی أَعْلَاهُ فَیُؤْخَذُ مَا تَحْتَهَا وَ مَا حَوْلَهَا ثُمَّ لَا بَأْسَ بِهِ وَ الْعَسَلُ کَذَلِکَ إِنْ کَانَ جَامِداً.
******
ترجمه:
اسماعیل بن عبدالخالق نقل می کند که امام صادق علیه السلام در حضور او و سعید الاعرج، که روغن فروش بود، درباره حکم موشی که در روغن، سمن یا عسل افتاده و مرده است، مورد پرسش قرار گرفتند. امام فرمودند:
برای روغن، آن را فقط به کسی بفروش که بدانی برای روشنایی استفاده خواهد کرد و نه برای خوردن. و اگر در سمن باشد، در صورتی که مایع باشد همان حکم روغن را دارد؛ اما اگر سمن جامد باشد و موش در قسمت بالای آن باشد، قسمت های اطراف و زیر موش برداشته شود، و باقی مانده بدون اشکال است. عسل نیز اگر جامد باشد همین حکم را دارد.
22079- 6- (4) مُحَمَّدُ بْنُ إِدْرِیسَ فِی آخِرِ السَّرَائِرِ نَقْلًا مِنْ جَامِعِ الْبَزَنْطِیِّ صَاحِبِ الرِّضَا ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ تَکُونُ لَهُ الْغَنَمُ یَقْطَعُ مِنْ أَلَیَاتِهَا وَ هِیَ أَحْیَاءٌ أَ یَصْلُحُ لَهُ أَنْ یَنْتَفِعَ بِمَا قَطَعَ قَالَ نَعَمْ یُذِیبُهَا وَ یُسْرِجُ بِهَا وَ لَا یَأْکُلُهَا وَ لَا یَبِیعُهَا.
وَ رَوَاهُ الْحِمْیَرِیُّ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَلِیِ
ص: 98
بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِیهِ (1)
أَقُولُ: هَذَا مَخْصُوصٌ بِالْمَیْتَةِ دُونَ النَّجِسِ وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی الذَّبَائِحِ (2) وَ غَیْرِهَا (3) فَیَأْتِی هُنَاکَ مُعَارِضٌ فِی الِاسْتِصْبَاحِ بِالْأَلَیَاتِ الْمَقْطُوعَةِ مِنْ حَیٍّ غَیْرُ صَرِیحٍ فِی الْمُعَارَضَةِ (4).
******
ترجمه:
بزنطی، که از یاران امام رضا علیه السلام است، نقل می کند که از امام درباره شخصی که گوسفندانی دارد و از دنبه های زنده آن ها قطع می کند، پرسیدم که آیا می تواند از آنچه قطع کرده، بهره مند شود؟ امام فرمودند: بله، می تواند آن را ذوب کند و برای روشنایی استفاده نماید، ولی نباید آن را بخورد یا بفروشد.
می گویم : این حکم مخصوص میته است و نه نجس، و دلایلی که در باب ذبایح و احکام مشابه خواهد آمد، به این موضوع اشاره دارد. همچنین، در باب استصباح (استفاده برای روشنایی) با دنبه های قطع شده از حیوان زنده، دلیلی مخالف وجود دارد که صریح در معارضه نیست.
(5) 7 بَابُ حُکْمِ بَیْعِ الذَّکِیِّ الْمُخْتَلِطِ بِالْمَیِّتِ وَ النَّجِسِ بِالْمَیْتَةِ وَ الْعَجِینِ بِالْمَاءِ النَّجِسِ مِمَّنْ یَسْتَحِلُّ الْمَیْتَةَ
******
ترجمه:
22080- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ أَبِی الْمَغْرَاءِ عَنِ الْحَلَبِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ إِذَا اخْتَلَطَ الذَّکِیُّ وَ الْمَیْتَةُ بَاعَهُ مِمَّنْ یَسْتَحِلُّ الْمَیْتَةَ وَ أَکَلَ (7) ثَمَنَهُ.
******
ترجمه:
حلبی نقل می کند که شنیدم امام صادق علیه السلام می فرمودند: «اگر گوشت ذبح شده حلال با گوشت میته (مردار) مخلوط شود، آن را به کسی که خوردن میته را جایز می داند بفروشد و بهای آن را بخورد.»
22081- 2- (8) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ رَجُلٍ کَانَ لَهُ غَنَمٌ وَ بَقَرٌ وَ کَانَ یُدْرِکُ الذَّکِیَّ مِنْهَا فَیَعْزِلُهُ وَ یَعْزِلُ الْمَیْتَةَ ثُمَّ إِنَّ الْمَیْتَةَ
ص: 99
وَ الذَّکِیَّ اخْتَلَطَا کَیْفَ یَصْنَعُ بِهِ قَالَ یَبِیعُهُ مِمَّنْ یَسْتَحِلُّ الْمَیْتَةَ وَ یَأْکُلُ ثَمَنَهُ فَإِنَّهُ لَا بَأْسَ.
وَ رَوَاهُ عَلِیُّ بْنُ جَعْفَرٍ فِی کِتَابِهِ عَنْ أَخِیهِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ ع مِثْلَهُ (1).
******
ترجمه:
حلبی از امام صادق علیه السلام نقل می کند که از ایشان دربارهٔ مردی که گوسفند و گاو داشت و گوشت ذبح شده حلال را جدا کرده و گوشت میته (مردار) را نیز جدا می کرد، اما این دو با هم مخلوط شدند، پرسیده شد: «چگونه با آن رفتار کند؟» ایشان فرمودند: «آن را به کسی که خوردن میته را جایز می داند بفروشد و بهای آن را بخورد، چرا که این کار اشکالی ندارد.»
22082- 3- (2) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی (3) عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَفْصِ بْنِ الْبَخْتَرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی الْعَجِینِ مِنَ الْمَاءِ النَّجِسِ کَیْفَ یُصْنَعُ بِهِ قَالَ یُبَاعُ مِمَّنْ یَسْتَحِلُّ (4) الْمَیْتَةَ.
******
ترجمه:
حفص بن بختری از امام صادق علیه السلام دربارهٔ خمیر تهیه شده با آب نجس پرسید: «چگونه با آن رفتار شود؟» ایشان فرمودند: «آن را به کسی که استفاده از میته را جایز می داند، بفروشید.»
22083- 4- (5) وَ بِالْإِسْنَادِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: یُدْفَنُ وَ لَا یُبَاعُ.
أَقُولُ: حَمَلَهُ الشَّیْخُ عَلَی الِاسْتِحْبَابِ (6).
******
ترجمه:
ابن ابی عمیر از برخی اصحاب خود از امام صادق علیه السلام نقل می کند که فرمودند: «آن دفن شود و فروخته نشود.»
می گویم: شیخ این حدیث را بر استحباب حمل کرده است.
22084- 5- (7) عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِیهِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ حُبِّ دُهْنٍ مَاتَتْ فِیهِ فَأْرَةٌ قَالَ لَا تَدَّهِنْ بِهِ وَ لَا تَبِعْهُ مِنْ مُسْلِمٍ.
******
ترجمه:
علی بن جعفر از برادرش موسی بن جعفر علیهما السلام نقل می کند که فرمود: از او درباره ظرف روغنی که موشی در آن مرده است، پرسیدم. فرمود: «با آن روغن، بدن را چرب نکن و آن را به مسلمانی نفروش.»
ص: 100
22085- 6- (1) وَ بِالْإِسْنَادِ قَالَ: وَ سَأَلْتُهُ عَنْ فَأْرَةٍ وَقَعَتْ فِی حُبِّ دُهْنٍ فَأُخْرِجَتْ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَمُوتَ أَ یَبِیعُهُ مِنْ مُسْلِمٍ قَالَ نَعَمْ وَ یَدَّهِنُ بِهِ.
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (2).
******
ترجمه:
فرمود: از او درباره موشی که در روغن افتاده و قبل از اینکه بمیرد، بیرون آورده شده است، پرسیدم که آیا می تواند آن را به مسلمانی بفروشد؟ فرمود: «بله، و می تواند با آن بدن را چرب کند.»
(3) 8 بَابُ تَحْرِیمِ بَیْعِ السِّلَاحِ وَ السُّرُوجِ لِأَعْدَاءِ الدِّینِ فِی حَالِ الْحَرْبِ خَاصَّةً وَ جَوَازِ بَیْعِهِمْ مَا عَدَا السِّلَاحَ وَ حَمْلِ التِّجَارَةِ إِلَیْهِمْ
******
ترجمه:
22086- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ سَیْفِ بْنِ عَمِیرَةَ عَنْ أَبِی بَکْرٍ الْحَضْرَمِیِّ قَالَ: دَخَلْنَا عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فَقَالَ لَهُ حَکَمٌ السَّرَّاجُ مَا تَقُولُ فِیمَنْ یَحْمِلُ إِلَی الشَّامِ السُّرُوجَ وَ أَدَاتَهَا فَقَالَ لَا بَأْسَ أَنْتُمُ الْیَوْمَ بِمَنْزِلَةِ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ ص- إِنَّکُمْ فِی هُدْنَةٍ فَإِذَا کَانَتِ الْمُبَایَنَةُ حَرُمَ عَلَیْکُمْ أَنْ تَحْمِلُوا إِلَیْهِمُ السُّرُوجَ وَ السِّلَاحَ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ مِثْلَهُ (5).
******
ترجمه:
از ابوبکر حضرمی نقل شده که گفت: بر ابی عبدالله (ع) وارد شدیم. پس حَکَم سراج از او پرسید: نظر شما درباره کسی که زین اسب و ابزار آن را به شام می برد، چیست؟ ابی عبدالله (ع) فرمود: «هیچ اشکالی ندارد. شما امروز در منزلت اصحاب رسول الله (ص) هستید؛ زیرا شما در حالت صلح هستید. اما اگر در شرایطی باشید که جنگ و دشمنی حاکم باشد، بر شما حرام است که سُرُج و سلاح به سوی آنها ببرید.»
ع أَصْلَحَکَ اللَّهُ إِنِّی کُنْتُ أَحْمِلُ السِّلَاحَ إِلَی أَهْلِ الشَّامِ فَأَبِیعُهُ مِنْهُمْ (1) فَلَمَّا عَرَّفَنِی اللَّهُ هَذَا الْأَمْرَ ضِقْتُ بِذَلِکَ (2) وَ قُلْتُ لَا أَحْمِلُ إِلَی أَعْدَاءِ اللَّهِ فَقَالَ لِیَ احْمِلْ إِلَیْهِمْ فَإِنَّ اللَّهَ یَدْفَعُ بِهِمْ عَدُوَّنَا وَ عَدُوَّکُمْ یَعْنِی الرُّومَ- وَ بِعْهُ (3) فَإِذَا کَانَتِ الْحَرْبُ بَیْنَنَا فَلَا تَحْمِلُوا فَمَنْ حَمَلَ إِلَی عَدُوِّنَا سِلَاحاً یَسْتَعِینُونَ بِهِ عَلَیْنَا فَهُوَ مُشْرِکٌ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ مِثْلَهُ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ احْمِلْ إِلَیْهِمْ وَ بِعْهُمْ (4).
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ أَیْضاً بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ مِثْلَهُ (5).
******
ترجمه:
هند سراج گفت: به امام باقر (علیه السلام) عرض کردم: خدا شما را سلامت بدارد، من سلاح به اهل شام حمل می کردم و به آن ها می فروختم. ولی هنگامی که خداوند مرا به این امر آگاه ساخت، از این کار احساس تنگی کردم و با خود گفتم: دیگر برای دشمنان خدا حمل نمی کنم. پس امام به من فرمودند: به آن ها حمل کن؛ زیرا خداوند به وسیله آن ها دشمن ما و دشمن شما را (روم) دفع می کند و آن را بفروش. اما زمانی که جنگی بین ما (و آن ها) باشد، حمل نکنید. پس هر کسی برای دشمن ما سلاحی حمل کند که در جنگ علیه ما از آن استفاده شود، او مشرک است.
22088- 3- (6) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ قَیْسٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْفِئَتَیْنِ تَلْتَقِیَانِ مِنْ أَهْلِ الْبَاطِلِ أَبِیعُهُمَا (7) السِّلَاحَ فَقَالَ بِعْهُمَا مَا یَکُنُّهُمَا الدِّرْعَ وَ الْخُفَّیْنِ وَ نَحْوَ هَذَا.
******
ترجمه:
محمد بن قیس گفت: از امام صادق (علیه السلام) درباره دو گروه از اهل باطل که با هم درگیر می شوند، پرسیدم که آیا به آن ها سلاح بفروشم؟ امام فرمودند: به آن ها چیزهایی که آن ها را حفاظت می کند، مانند زره و کفش های چرمی و مانند این ها را بفروش.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ مِثْلَهُ (1) وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ.
******
ترجمه:
سراج از امام صادق (علیه السلام) نقل می کند که گفتم: من سلاح می فروشم. امام فرمودند: در زمان فتنه(جنگ) آن را نفروش.
22090- 5- (2) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ أَبِی الْقَاسِمِ الصَّیْقَلِ قَالَ: کَتَبْتُ إِلَیْهِ أَنِّی رَجُلٌ صَیْقَلٌ أَشْتَرِی السُّیُوفَ وَ أَبِیعُهَا مِنَ السُّلْطَانِ أَ جَائِزٌ لِی بَیْعُهَا فَکَتَبَ (3) لَا بَأْسَ بِهِ.
******
ترجمه:
ابوالقاسم صیقل گفت: به امام نوشتم که من آهنگرم و شمشیر می خرم و آن ها را به حکومت می فروشم. آیا فروش آن برای من جایز است؟ امام نوشتند: اشکالی ندارد.
22091- 6- (4) عَلِیُّ بْنُ جَعْفَرٍ فِی کِتَابِهِ عَنْ أَخِیهِ مُوسَی ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ حَمْلِ الْمُسْلِمِینَ إِلَی الْمُشْرِکِینَ التِّجَارَةَ قَالَ إِذَا لَمْ یَحْمِلُوا سِلَاحاً فَلَا بَأْسَ.
وَ رَوَاهُ الْحِمْیَرِیُّ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ مِثْلَهُ (5).
******
ترجمه:
علی بن جعفر در کتابش از برادرش موسی (علیه السلام) نقل می کند که پرسیدم: آیا مسلمانان می توانند کالاهای تجاری به سوی مشرکان حمل کنند؟ امام فرمودند: اگر سلاح حمل نکنند، اشکالی ندارد.
22092- 7- (6) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عَمْرٍو وَ أَنَسِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ جَمِیعاً عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ ع فِی وَصِیَّةِ النَّبِیِّ ص لِعَلِیٍّ ع قَالَ: یَا عَلِیُّ کَفَرَ بِاللَّهِ الْعَظِیمِ مِنْ هَذِهِ الْأُمَّةِ عَشَرَةٌ الْقَتَّاتُ إِلَی أَنْ قَالَ وَ بَائِعُ السِّلَاحِ مِنْ أَهْلِ الْحَرْبِ.
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی تَحْرِیمِ مَعُونَةِ الظَّالِمِ (7).
******
ترجمه:
انس بن محمد از پدرش، از امام صادق (علیه السلام) از پدرانش در وصیت پیامبر (صلی الله علیه وآله) به علی (علیه السلام) نقل می کند که فرمودند: ای علی، از این امت ده گروه به خدای بزرگ کفر ورزیده اند؛ سپس فرمودند: و فروشنده سلاح به اهل جنگ.
ص: 103
(1) 9 بَابُ کَرَاهَةِ کَسْبِ الْحَجَّامِ مَعَ الشَّرْطِ وَ اسْتِحْبَابِ صَرْفِهِ فِی عَلَفِ الدَّوَابِّ وَ کَرَاهَةِ الْمُشَارَطَةِ لَهُ لَا لِلْمَحْجُومِ
******
ترجمه:
22093- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ یَعْنِی الْمُرَادِیَّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ کَسْبِ الْحَجَّامِ فَقَالَ لَا بَأْسَ بِهِ إِذَا لَمْ یُشَارِطْ.
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ مِثْلَهُ (3).
******
ترجمه:
ابوبصیر مرادی از امام باقر (علیه السلام) نقل می کند که گفت: درباره درآمد حجامت کننده پرسیدم. امام فرمودند: اگر شرط (دریافت مبلغ مشخصی) نکند، اشکالی ندارد.
22094- 2- (4) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّ رَجُلًا سَأَلَ رَسُولَ اللَّهِ ص عَنْ کَسْبِ الْحَجَّامِ فَقَالَ لَهُ لَکَ نَاضِحٌ فَقَالَ نَعَمْ فَقَالَ اعْلِفْهُ إِیَّاهُ وَ لَا تَأْکُلْهُ.
******
ترجمه:
حلبی از امام صادق (علیه السلام) نقل می کند که مردی از پیامبر خدا (صلی الله علیه وآله) درباره درآمد حجامت کننده پرسید. پیامبر به او فرمودند: آیا شتر آب کشی داری؟ مرد گفت: بله. پیامبر فرمودند: درآمد حجامت را به او علوفه بده، ولی خودت آن را نخور.
22095- 3- (5) وَ عَنْهُ عَنِ الْقَاسِمِ عَنْ رِفَاعَةَ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ کَسْبِ الْحَجَّامِ فَقَالَ إِنَّ رَجُلًا مِنَ الْأَنْصَارِ کَانَ لَهُ غُلَامٌ حَجَّامٌ فَسَأَلَ رَسُولَ اللَّهِ ص فَقَالَ لَهُ هَلْ لَکَ نَاضِحٌ قَالَ نَعَمْ قَالَ فَاعْلِفْهُ نَاضِحَکَ.
******
ترجمه:
رفاعه گفت: از امام درباره درآمد حجامت کننده پرسیدم. امام فرمودند: مردی از انصار غلامی(پسری) داشت که حجامت می کرد، پس از پیامبر خدا (صلی الله علیه وآله) پرسید. پیامبر به او فرمودند: آیا شتر آب کشی داری؟ مرد گفت: بله. پیامبر فرمودند: درآمد حجامت را به شتر آب کشی خود علوفه بده.
22096- 4- (6) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ
ص: 104
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ کَسْبِ الْحَجَّامِ فَقَالَ لَا بَأْسَ بِهِ.
******
ترجمه:
معاویه بن عمار از امام صادق (علیه السلام) نقل می کند که گفت: درباره درآمد حجامت کننده پرسیدم. امام فرمودند: اشکالی ندارد.
22097- 5- (1) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِیرٍ قَالَ: دَخَلْنَا عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع وَ مَعَنَا فَرْقَدٌ الْحَجَّامُ- فَقَالَ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنِّی أَعْمَلُ عَمَلًا وَ قَدْ سَأَلْتُ عَنْهُ غَیْرَ وَاحِدٍ وَ لَا اثْنَیْنِ فَزَعَمُوا أَنَّهُ عَمَلٌ مَکْرُوهٌ وَ أَنَا أُحِبُّ أَنْ أَسْأَلَکَ فَإِنْ کَانَ مَکْرُوهاً انْتَهَیْتُ عَنْهُ وَ عَمِلْتُ غَیْرَهُ مِنَ الْأَعْمَالِ فَإِنِّی مُنْتَهٍ فِی ذَلِکَ إِلَی قَوْلِکَ قَالَ وَ مَا هُوَ قَالَ حَجَّامٌ- قَالَ کُلْ مِنْ کَسْبِکَ یَا ابْنَ أَخِی وَ تَصَدَّقْ وَ حُجَّ مِنْهُ وَ تَزَوَّجْ فَإِنَّ نَبِیَّ اللَّهِ ص قَدِ احْتَجَمَ وَ أَعْطَی الْأَجْرَ وَ لَوْ کَانَ حَرَاماً مَا أَعْطَاهُ الْحَدِیثَ.
******
ترجمه:
حنان بن سدیر گفت: به همراه فرقد حجامت کننده به خدمت امام صادق (علیه السلام) رفتیم. فرقد گفت: ای مولای من، من کارهایی انجام می دهم و درباره آن ها از چند نفر پرسیدم و آن ها گفتند که این کارها مکروه است. من دوست دارم از شما بپرسم؛ اگر مکروه باشد، از آن دست می کشم و به کارهای دیگر می پردازم، زیرا در این مورد به فرمایش شما مراجعه می کنم. امام پرسیدند: چه کاری؟ فرقد گفت: حجامت. امام فرمودند: ای پسر برادرم، از درآمد خود بخور و صدقه بده و با آن حج به جا بیاور و ازدواج کن؛ زیرا پیامبر خدا (صلی الله علیه وآله) خود حجامت کرده و به حجامت کننده پاداش داده و اگر حرام بود، به او پاداش نمی داد.
22098- 6- (2) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ کَسْبِ الْحَجَّامِ قَالَ لَا بَأْسَ بِهِ الْحَدِیثَ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ مِثْلَهُ (3).
******
ترجمه:
معاویه بن عمار گفت: از امام صادق (علیه السلام) درباره درآمد حجامت کننده پرسیدم. امام فرمودند: اشکالی ندارد.
22099- 7- (4) وَ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ النَّضْرِ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: احْتَجَمَ رَسُولُ اللَّهِ ص حَجَمَهُ مَوْلًی لِبَنِی
ص: 105
بَیَاضَةَ وَ أَعْطَاهُ وَ لَوْ کَانَ حَرَاماً مَا أَعْطَاهُ فَلَمَّا فَرَغَ قَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ ص أَیْنَ الدَّمُ فَقَالَ شَرِبْتُهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ مَا کَانَ یَنْبَغِی لَکَ أَنْ تَفْعَلَ وَ قَدْ جَعَلَهُ اللَّهُ لَکَ حِجَاباً مِنَ النَّارِ فَلَا تَعُدْ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (1) وَ کَذَا حَدِیثُ حَنَانِ بْنِ سَدِیرٍ
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ مِثْلَهُ إِلَی قَوْلِهِ مِنَ النَّارِ (2)
******
ترجمه:
جابر از امام باقر (علیه السلام) نقل می کند که فرمودند: پیامبر خدا (صلی الله علیه وآله) حجامت کرد و حجامت کننده را پاداش داد و اگر این کار حرام بود، به او پاداش نمی داد. سپس پیامبر به حجامت کننده گفت: خون را کجا بردی؟ او پاسخ داد: ای پیامبر خدا، آن را نوشیدم. پیامبر فرمودند: نباید این کار را می کردی؛ زیرا خداوند آن را برای تو حفاظتی از آتش قرار داده است، پس دیگر این کار را تکرار نکن.
22100- 8- (3) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ طَلْحَةَ بْنِ زَیْدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِنِّی أَعْطَیْتُ خَالَتِی غُلَاماً وَ نَهَیْتُهَا أَنْ تَجْعَلَهُ جَزَّاراً أَوْ حَجَّاماً أَوْ صَائِغاً.
******
ترجمه:
طلحه بن زید از امام صادق (علیه السلام) نقل می کند که پیامبر خدا (صلی الله علیه وآله) فرمودند: من به خاله ام غلامی دادم و به او نهی کردم که او را قصاب یا حجامت کننده یا زرگر قرار دهد.
22101- 9- (4) وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع عَنْ کَسْبِ الْحَجَّامِ فَقَالَ مَکْرُوهٌ لَهُ أَنْ یُشَارِطَ وَ لَا بَأْسَ عَلَیْکَ أَنْ تُشَارِطَهُ وَ تُمَاکِسَهُ وَ إِنَّمَا یُکْرَهُ لَهُ وَ لَا بَأْسَ عَلَیْکَ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ مِثْلَهُ (5) وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ.
******
ترجمه:
زراره گفت: از امام باقر (علیه السلام) درباره درآمد حجامت کننده پرسیدم. امام فرمودند: برای او مکروه است که شرط کند، اما برای تو اشکالی ندارد که با او شرط کنی و چانه بزنی. این مکروهی که برای اوست، بر تو نیست.
22102- 10- (6) عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ
ص: 106
ظَرِیفٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عُلْوَانَ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص احْتَجَمَ وَسَطَ رَأْسِهِ حَجَمَهُ أَبُو ظَبْیَةَ بِمِحْجَمَةٍ مِنْ صُفْرٍ وَ أَعْطَاهُ رَسُولُ اللَّهِ ص صَاعاً مِنْ تَمْرٍ وَ قَالَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص یَسْتَعِطُ (1) بِدُهْنِ الْجُلْجُلَانِ (2) إِذَا وَجِعَ رَأْسُهُ.
******
ترجمه:
حسین بن علوان از جعفر، از پدرش نقل می کند که پیامبر خدا (صلی الله علیه وآله) حجامت کرد و وسط سرش، حجامت کننده ای به نام ابو ظبیه با محجمۀ از مس حجامت کرد. سپس پیامبر به او یک صاع خرما داد وگفت : پیامبر (صلی الله علیه وآله) هنگامی که سرش درد می کرد، از روغن جلجلان استفاده می کرد.
22103- 11- (3) عَلِیُّ بْنُ جَعْفَرٍ فِی کِتَابِهِ عَنْ أَخِیهِ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ کَسْبِ الْحَجَّامِ فَقَالَ إِنَّ رَجُلًا أَتَی رَسُولَ اللَّهِ ص یَسْأَلُ عَنْهُ فَقَالَ لَهُ هَلْ لَکَ نَاضِحٌ قَالَ نَعَمْ قَالَ اعْلِفْهُ إِیَّاهُ.
******
ترجمه:
علی بن جعفر در کتابش از برادرش نقل می کند که گفت: از امام درباره درآمد حجامت کننده پرسیدم. امام فرمودند: مردی به پیامبر خدا (صلی الله علیه وآله) آمد و درباره این موضوع پرسید. پیامبر از او پرسید: آیا شتر آب کشی داری؟ مرد گفت: بله. پیامبر فرمودند: درآمد حجامت را به شتر آب کشی خود علوفه بده.
22104- 12- (4) وَ قَدْ تَقَدَّمَ فِی حَدِیثِ سَمَاعَةَ أَنَّ کَسْبَ الْحَجَّامِ مِنَ السُّحْتِ.
أَقُولُ: حَمَلَهُ الشَّیْخُ عَلَی الْکَرَاهَةِ لِکَثْرَةِ الْأَحَادِیثِ الْمُعَارِضَةِ لَهُ وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی الْجَوَازِ أَیْضاً (5).
******
ترجمه:
و در حدیث سماعه آمده است که درآمد حجامت کننده از سحت است.
من می گویم: شیخ این موضوع را به دلیل وجود احادیث متعددی که بر خلاف آن هستند، به مکروهی بودن حمل کرده است، و همچنین احادیثی وجود دارد که بر جواز آن دلالت می کنند.
22105- 1- (7) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الْمَکْفُوفِ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ بَعْضِ
ص: 107
فَصَّادِی الْعَسْکَرِ مِنَ النَّصَارَی أَنَّ أَبَا مُحَمَّدٍ ع بَعَثَ إِلَیْهِ (1) یَوْماً فِی وَقْتِ صَلَاةِ الظُّهْرِ وَ قَالَ لِیَ افْصِدْ هَذَا الْعِرْقَ قَالَ وَ نَاوَلَنِی عِرْقاً لَمْ أَفْهَمْهُ مِنَ الْعُرُوقِ الَّتِی تُفْصَدُ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی مَا رَأَیْتُ أَمْراً أَعْجَبَ مِنْ هَذَا یَأْمُرُنِی أَنْ أَفْصِدَ فِی وَقْتِ الظُّهْرِ وَ لَیْسَ بِوَقْتِ فَصْدٍ وَ الثَّانِیَةُ عِرْقٌ لَا أَفْهَمُهُ ثُمَّ قَالَ لِیَ انْتَظِرْ وَ کُنْ فِی الدَّارِ فَلَمَّا أَمْسَی دَعَانِی وَ قَالَ لِی سَرِّحِ الدَّمَ فَسَرَّحْتُ ثُمَّ قَالَ لِی أَمْسِکْ فَأَمْسَکْتُ ثُمَّ قَالَ لِی کُنْ فِی الدَّارِ فَلَمَّا کَانَ نِصْفُ اللَّیْلِ أَرْسَلَ إِلَیَّ وَ قَالَ لِی سَرِّحِ الدَّمَ قَالَ فَتَعَجَّبْتُ أَکْثَرَ مِنْ عَجَبِیَ الْأَوَّلِ وَ کَرِهْتُ أَنْ أَسْأَلَهُ قَالَ فَسَرَّحْتُ فَخَرَجَ دَمٌ أَبْیَضُ کَأَنَّهُ الْمِلْحُ قَالَ ثُمَّ قَالَ لِیَ احْبِسْ قَالَ فَحَبَسْتُ قَالَ ثُمَّ قَالَ لِی کُنْ فِی الدَّارِ فَلَمَّا أَصْبَحْتُ أَمَرَ قَهْرَمَانَهُ أَنْ یُعْطِیَنِی ثَلَاثَةَ دَنَانِیرَ فَأَخَذْتُهَا وَ خَرَجْتُ الْحَدِیثَ وَ فِیهِ أَنَّهُ سَأَلَ عُلَمَاءَ الطِّبِّ عَنْ ذَلِکَ فَأَخْبَرَهُ بَعْضُهُمْ أَنَّ الْمَسِیحَ ع کَانَ فَعَلَ ذَلِکَ مَرَّةً.
******
ترجمه:
محمد بن حسن مکفوف از برخی از اصحاب ما از برخی از فصادی عسکرکه از نصاری بود نقل می کند که روزی ابو محمد (علیه السلام) به من پیامی فرستاد در وقت نماز ظهر و گفت: «این رگ را بزن.» و رگی به من داد که از رگ های معمولی که زده می شوند، نمی شناختم. در خود گفتم: چه چیزی عجیب تر از این است که به من امر می کند در وقت نماز ظهر که وقت زدن رگ نیست، بزنم و رگی را که نمی شناسم به من می دهد. سپس گفت: «صبر کن و در خانه بمان.»
وقتی شب شد، مرا صدا کرد و گفت: «خون را بریز.» من خون را ریختم. سپس گفت: «نگه دار.» من نگه داشتم. بعد گفت: «در خانه بمان.» وقتی نیمه شب شد، دوباره به من گفت: «خون را بریز.» من بیشتر تعجب کردم و نخواستم از او بپرسم. بنابراین خون را ریختم و خونی سفید رنگ مانند نمک بیرون آمد. سپس به من گفت: «نگه دار.» من نگه داشتم. سپس گفت: «در خانه بمان.»
وقتی صبح شد، او به قهرمان خود دستور داد تا سه دینار به من بدهد. من آن را گرفتم و بیرون آمدم. در این حدیث آمده است که او از دانشمندان پزشکی در مورد این کار سوال کرده بود و برخی از آن ها به او گفته بودند که مسیح (علیه السلام) یک بار این کار را انجام داده است.
22106- 2- (2) سَعِیدُ بْنُ هِبَةِ اللَّهِ الرَّاوَنْدِیُّ فِی الْخَرَائِجِ وَ الْجَرَائِحِ عَنِ الْحَسَنِ الْعَسْکَرِیِّ ع أَنَّهُ طَلَبَ طَبِیباً یَفْصِدُهُ فَجَاءَ فَأَمَرَ بِهِ إِلَی حُجْرَةٍ وَ قَالَ کُنْ هَاهُنَا إِلَی أَنْ أَطْلُبَکَ قَالَ الطَّبِیبُ وَ کَانَ الْوَقْتُ عِنْدِی مَحْمُوداً جَیِّداً لِلْفَصْدِ فَدَعَانِی فِی وَقْتٍ غَیْرِ مَحْمُودٍ وَ أَحْضَرَ طَشْتاً کَبِیراً فَفَصَدْتُ الْأَکْحَلَ فَلَمْ یَزَلِ الدَّمُ یَخْرُجُ حَتَّی امْتَلَأَ الطَّشْتُ ثُمَّ قَالَ لِیَ اقْطَعِ الدَّمَ فَقَطَعْتُهُ إِلَی أَنْ قَالَ وَ تَقَدَّمَ لِی بِتَخْتِ ثِیَابٍ وَ خَمْسِینَ دِینَاراً وَ قَالَ خُذْ هَذِهِ وَ أَعْذِرْنَا الْحَدِیثَ.
أَقُولُ: وَ قَدْ تَقَدَّمَ فِی الْحَجَّامِ قَوْلُهُمْ ع وَ لَوْ کَانَ حَرَاماً
ص: 108
مَا أَعْطَاهُ (1) وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی الْجَوَازِ عُمُوماً أَیْضاً (2).
******
ترجمه:
سعید بن هبه الله راوندی در خرائج و جرائح از حسن عسکری (علیه السلام) نقل می کند که او پزشکی را طلبید تا خونش را بگیرد. پزشک آمد و او را به اتاقی برد و گفت: «اینجا بمان تا من تو را صدا بزنم.» پزشک در آن وقت، زمانی را برای فصد مناسب دانست و در زمانی غیرمناسب مرا صدا کرد.
او تشت بزرگی حاضر کرد و من رگ را زدم و خون به قدری ریخت که تشت پر شد. سپس گفت: «خون را قطع کن.» من خون را قطع کردم و او به من گفت: «برای تو تختی از لباس و پنجاه دینار قرار داده ام. این ها را بگیر و ما را معذر بدار.»
می گویم : قبلا روایات درباب حجامت بیان شد پس اگر این کار حرام بود، ایشان این مقدار را او من نمی داد. همچنین پیش از این، سخنانی آمده است که دلالت بر جواز این کار به طور کلی دارد.
(3) 11 بَابُ کَرَاهَةِ الْحِجَامَةِ یَوْمَ الثَّلَاثَاءِ وَ الْأَرْبِعَاءِ وَ الْجُمُعَةِ عِنْدَ الزَّوَالِ
******
ترجمه:
22107- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّی بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جُمْهُورٍ عَنْ حُمْرَانَ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع فِیمَ یَخْتَلِفُ النَّاسُ قُلْتُ یَزْعُمُونَ أَنَّ الْحِجَامَةَ فِی یَوْمِ الثَّلَاثَاءِ أَصْلَحُ قَالَ فَقَالَ وَ إِلَی مَا یَذْهَبُونَ فِی ذَلِکَ قُلْتُ یَزْعُمُونَ أَنَّهُ یَوْمُ الدَّمِ فَقَالَ صَدَقُوا فَأَحْرَی أَنْ لَا یُهَیِّجُوهُ فِی یَوْمِهِ أَ مَا عَلِمُوا أَنَّ فِی یَوْمِ الثَّلَاثَاءِ سَاعَةً مَنْ وَافَقَهَا لَمْ یَرْقَ دَمُهُ حَتَّی یَمُوتَ أَوْ مَا شَاءَ اللَّهُ.
******
ترجمه:
حمرا ن نقل می کند که ابو عبد الله (علیه السلام) در مورد اختلاف مردم در زمان حجامت گفتم: «مردم گمان می کنند که حجامت در روز سه شنبه بهتر است.»
سپس فرمودند: «به چه دلیل این را می گویند؟» حمرا ن جواب داد: «آن ها معتقدند که این روز، روز خون است.» امام فرمود: «صحیح است، اما سزاوار است که در این روز خون را تحریک نکنند. آیا نمی دانند که در روز سه شنبه ساعتی هست که هر کس با آن زمان موافق باشد، خون او تا زمانی که بمیرد یا خدا بخواهد، نخواهد ایستاد؟»
22108- 2- (5) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عُرْوَةَ أَخِی شُعَیْبٍ أَوْ عَنْ شُعَیْبٍ الْعَقَرْقُوفِیِّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی الْحَسَنِ الْأَوَّلِ ع وَ هُوَ یَحْتَجِمُ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ فِی الْحَبْسِ فَقُلْتُ لَهُ إِنَّ هَذَا یَوْمٌ یَقُولُ النَّاسُ إِنَّ مَنِ احْتَجَمَ فِیهِ أَصَابَهُ الْبَرَصُ قَالَ إِنَّمَا یُخَافُ ذَلِکَ عَلَی مَنْ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ فِی حَیْضِهَا.
أَقُولُ: هَذَا مَحْمُولٌ عَلَی الضَّرُورَةِ أَوْ عَلَی بَیَانِ الْجَوَازِ وَ نَفْیِ التَّحْرِیمِ لِمَا یَأْتِی (6).
******
ترجمه:
شعیب عقرقوفی می گوید: «به خانه ابو الحسن اول (علیه السلام) وارد شدم و او در حال حجامت بود و این کار را در روز چهارشنبه انجام می داد. به او گفتم: "این روز، روزی است که مردم می گویند اگر کسی در این روز حجامت کند، به برص مبتلا می شود."»
امام (علیه السلام) پاسخ داد: «این ترس فقط بر کسی که مادرش او را در حال حیض باردار کرده باشد، صدق می کند.»
می گویم : این روایت حمل می شود یا برضرورت یا برای بیان جوازونفی حرمت بخاطر آنچه خواهد آمد.
ص: 109
22109- 3- (1) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ صَالِحِ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَا تَحْتَجِمُوا فِی یَوْمِ الْجُمُعَةِ مَعَ الزَّوَالِ فَإِنَّ مَنِ احْتَجَمَ مَعَ الزَّوَالِ فِی یَوْمِ الْجُمُعَةِ- فَأَصَابَهُ شَیْ ءٌ فَلَا یَلُومَنَّ إِلَّا نَفْسَهُ.
******
ترجمه:
روایت شده است که اسحاق بن عمار از امام صادق (علیه السلام) نقل می کند که ایشان فرمودند: «درظهر روز جمعه، حجامت نکنید، زیرا هر کسی که در این زمان حجامت کند و دچار مشکلی شود، تنها خود را باید سرزنش کند.»
22110- 4- (2) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ شُعَیْبِ بْنِ وَاقِدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدٍ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ ع عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص فِی حَدِیثِ الْمَنَاهِی أَنَّهُ نَهَی عَنِ الْحِجَامَةِ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ.
******
ترجمه:
در این روایت، حسین بن زید از امام صادق (علیه السلام) نقل می کند که ایشان از پدران بزرگوارشان (امامان معصوم) نقل کرده اند که رسول خدا (صلی الله عليه وآله) در حدیثی که به عنوان حدیث المناهی شناخته می شود، از حجامت در روز چهارشنبه نهی کرده اند.
22111- 5- (3) وَ فِی الْخِصَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ یَحْیَی عَنْ جَدِّهِ الْحَسَنِ بْنِ رَاشِدٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ ع قَالَ: تَوَقَّوُا الْحِجَامَةَ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ وَ النُّورَةَ فَإِنَّ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ یَوْمُ نَحْسٍ مُسْتَمِرٍّ وَ فِیهِ خُلِقَتْ جَهَنَّمُ.
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی الْجَوَازِ بَلِ الرُّجْحَانِ فِی بَعْضِ الصُّوَرِ (4).
******
ترجمه:
در این روایت، ابو بصیر از امام صادق (علیه السلام) نقل می کند که ایشان از آباء بزرگوارشان و همچنین از امام علی (علیه السلام) نقل کرده اند که از حجامت و نوره (نوعی داروی طبیعی که برای اصلاح مو استفاده می شود) در روز چهارشنبه پرهیز کنید.
دلیل این پرهیز، بیان شده که روز چهارشنبه به عنوان روزی نحس و شوم شناخته می شود و در این روز جهنم خلق شده است.
ص: 110
22112- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِیرٍ قَالَ: دَخَلْنَا عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع وَ مَعَنَا فَرْقَدٌ الْحَجَّامُ- إِلَی أَنْ قَالَ فَقَالَ لَهُ جَعَلَنِیَ اللَّهُ فِدَاکَ إِنَّ لِیَ تَیْساً أُکْرِیهِ فَمَا تَقُولُ فِی کَسْبِهِ قَالَ کُلْ کَسْبَهُ فَإِنَّهُ لَکَ حَلَالٌ وَ النَّاسُ یَکْرَهُونَهُ قَالَ حَنَانٌ قُلْتُ لِأَیِّ شَیْ ءٍ یَکْرَهُونَهُ وَ هُوَ حَلَالٌ قَالَ لِتَعْیِیرِ النَّاسِ بَعْضِهِمْ بَعْضاً.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (3).
******
ترجمه:
از حنان بن سدید روایت شده که گفت: «وارد شدیم بر امام صادق (علیه السلام) و با ما فرقد حجام بود. تا اینکه گفت: "جانم فدای شما! به راستی که من تَیْس (دام) دارم که آن را اجاره می دهم، پس درباره کسب او چه می گویی؟" گفت: "هرچه کسب می کنی، حلال است، و مردم آن را مکروه می دانند." حنان گفت: "گفتم: چرا آنها آن را مکروه می دانند در حالی که حلال است؟" گفت: "به خاطر تعییر و تمسخر مردم نسبت به یکدیگر."»
22113- 2- (4) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ قَالَ: قُلْتُ لَهُ أَجْرُ التُّیُوسِ قَالَ إِنْ کَانَتِ الْعَرَبُ لَتَعَایَرُ بِهِ (5) وَ لَا بَأْسَ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ مِثْلَهُ (6).
******
ترجمه:
از معاویه بن عمار روایت شده که از امام صادق (علیه السلام) در حدیثی پرسیدم: «اجرت (دستمزد) تَیْس (دام) چیست؟» گفت: «اگرچه عرب ها به خاطر آن (تِیْس) یکدیگر را سرزنش می کنند، ولی اشکالی ندارد.»
22114- 3- (7) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: نَهَی رَسُولُ اللَّهِ ص
ص: 111
عَنْ عَسِیبِ الْفَحْلِ وَ هُوَ أَجْرُ الضِّرَابِ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (1).
******
ترجمه:
محمد بن علی بن حسین گفت: «پیامبر خدا (صلى الله عليه وآله) از عسیب الفحل نهی فرمود و آن به معنای اجرت و مزد بابت اجاره دادن حیوان نربرای تولید نسل است.»
22115- 1- (3) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: اقْرَأْ آیَةَ الْکُرْسِیِّ وَ احْتَجِمْ أَیَّ یَوْمٍ شِئْتَ وَ تَصَدَّقْ وَ اخْرُجْ أَیَّ یَوْمٍ شِئْتَ.
******
ترجمه:
عبدالرحمن بن حجاج از امام صادق (علیه السلام) نقل می کند که فرمودند: «آیه الکرسی را بخوان و هر روزی که خواستی حجامت کن، و صدقه بده و هر روزی که خواستی بیرون برو.»
22116- 2- (4) وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ عَنِ الْحَجَّالِ عَنْ ثَعْلَبَةَ بْنِ مَیْمُونٍ عَنْ عَمَّارٍ السَّابَاطِیِّ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَا یَقُولُ مَنْ قِبَلَکُمْ فِی الْحِجَامَةِ قُلْتُ یَزْعُمُونَ أَنَّهَا عَلَی الرِّیقِ أَفْضَلُ مِنْهَا عَلَی الطَّعَامِ قَالَ لَا هِیَ عَلَی الطَّعَامِ أَدَرُّ لِلْعُرُوقِ وَ أَقْوَی لِلْبَدَنِ.
******
ترجمه:
عمار ساباطی روایت می کند که امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «اهل منطقه شما درباره حجامت چه می گویند؟» گفتم: «گمان می کنند که حجامت در حالت ناشتا بهتر از حجامت پس از غذا خوردن است.» امام فرمودند: «نه، بلکه حجامت پس از غذا برای جاری شدن خون در رگ ها بهتر است و برای بدن قوی تر است.»
22117- 3- (5) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْحِجَامَةُ فِی الرَّأْسِ هِیَ الْمُغِیثَةُ تَنْفَعُ مِنْ کُلِّ دَاءٍ إِلَّا السَّامَ وَ شَبَرَ مِنَ الْحَاجِبَیْنِ إِلَی حَیْثُ بَلَغَ إِبْهَامُهُ ثُمَّ قَالَ هَاهُنَا.
******
ترجمه:
از امام صادق (ع) روایت شده که فرمودند: «حجامت در سر نجات بخش است و برای هر بیماری مفید است، جز مرگ. و سپس از میان ابروها به اندازه ی یک وجب تا جایی که انگشت شستش رسید اندازه گرفت و فرمود: اینجا است.»
22118- 4- (6) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی مَعَانِی الْأَخْبَارِ عَنْ أَبِیهِ
ص: 112
عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ (عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ) (1) عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ خَلَفِ بْنِ حَمَّادٍ (2) عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا أَرَدْتَ الْحِجَامَةَ وَ خَرَجَ الدَّمُ مِنْ مَحَاجِمِکَ فَقُلْ قَبْلَ أَنْ یَفْرُغَ وَ الدَّمُ یَسِیلُ- بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ أَعُوذُ بِاللَّهِ الْکَرِیمِ فِی حِجَامَتِی هَذِهِ مِنَ الْعَیْنِ فِی الدَّمِ وَ مِنْ کُلِّ سُوءٍ ثُمَّ قَالَ وَ مَا عَلِمْتَ أَنَّکَ إِذَا قُلْتَ هَذَا فَقَدْ جَمَعْتَ الْأَشْیَاءَ إِنَّ اللَّهَ یَقُولُ وَ لَوْ کُنْتُ أَعْلَمُ الْغَیْبَ لَاسْتَکْثَرْتُ مِنَ الْخَیْرِ وَ ما مَسَّنِیَ السُّوءُ (3) یَعْنِی الْفَقْرَ وَ قَالَ کَذلِکَ لِنَصْرِفَ عَنْهُ السُّوءَ وَ الْفَحْشاءَ (4) یَعْنِی أَنْ یَدْخُلَ فِی الزِّنَا وَ قَالَ أَدْخِلْ یَدَکَ فِی جَیْبِکَ تَخْرُجْ بَیْضاءَ مِنْ غَیْرِ سُوءٍ (5) قَالَ مِنْ غَیْرِ بَرَصٍ.
******
ترجمه:
امام صادق (ع) فرمودند: «هرگاه خواستی حجامت کنی و خون از محل های حجامت جاری شد، قبل از اینکه تمام شود و خون در حال جاری شدن است، بگو: «بسم الله الرحمن الرحیم، پناه می برم به خداوند کریم در این حجامتم از چشم زخم در خون و از هرگونه بدی.» سپس فرمودند: «آیا نمی دانی که با گفتن این عبارت همه چیز را شامل می شوی؟ زیرا خداوند می فرماید: اگر غیب می دانستم، خیر زیادی برای خود می خواستم و بدی به من نمی رسید (اعراف: 188) که به معنای دوری از فقر است. و همچنین می فرماید: تا از او بدی و فحشا را بازگردانیم (یوسف: 24) که یعنی از زنا باز داشته شود. و نیز می فرماید: دستت را در گریبان خود کن، سفید و بدون نقص بیرون می آید (نمل: 12)، یعنی بدون برص.»
22119- 5- (6) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ رَفَعَهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص نِعْمَ الْعِیدُ الْحِجَامَةُ یَعْنِی بِالْعِیدِ الْعَادَةَ تَجْلُو الْبَصَرَ وَ تَذْهَبُ بِالدَّاءِ.
******
ترجمه:
رسول خدا (ص) فرمودند: «حجامت، عادت خوبی است؛ یعنی عادتی که باعث روشنایی دیدگان می شود و بیماری را از بین می برد.»
22120- 6- (7) وَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ رَفَعَهُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ ع قَالَ: احْتَجَمَ النَّبِیُّ ص فِی رَأْسِهِ وَ بَیْنَ کَتِفَیْهِ وَ فِی قَفَاهُ ثَلَاثاً سَمَّی وَاحِدَةً النَّافِعَةَ وَ الْأُخْرَی الْمُغِیثَةَ وَ الثَّالِثَةَ الْمُنْقِذَةَ.
******
ترجمه:
امام صادق (ع) از پدرشان امام باقر (ع) روایت کرده اند که پیامبر اکرم (ص) سه بار حجامت کردند؛ در سر، میان دو کتف و پشت گردن. پیامبر این سه حجامت را به ترتیب «نافعه»، «مغیثه» و «منقذه» نامیدند.
ص: 113
22121- 7- (1) وَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَائِذٍ عَنْ أَبِی خَدِیجَةَ سَالِمِ بْنِ مُکْرَمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْحِجَامَةُ عَلَی الرَّأْسِ عَلَی شِبْرٍ مِنْ طَرَفِ الْأَنْفِ وَ فِتْرٍ مَا بَیْنَ الْحَاجِبَیْنِ وَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص یُسَمِّیهَا الْمُنْقِذَةَ.
قَالَ وَ فِی حَدِیثٍ آخَرَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص یَحْتَجِمُ عَلَی رَأْسِهِ وَ یُسَمِّیهَا مُغِیثَةً أَوْ مُنْقِذَةً
******
ترجمه:
امام صادق (ع) فرمودند: حجامت بر سر باید به اندازه یک وجب از نوک بینی و یک فاصله میان دو ابرو انجام شود، و پیامبر اکرم (ص) آن را «منقذه» می نامیدند. همچنین در حدیث دیگری آمده است که پیامبر اکرم (ص) بر سر خود حجامت می کردند و آن را «مغیثه» یا «منقذه» می نامیدند.
22122- 8- (2) وَ فِی الْخِصَالِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَسَدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ خَلَفِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ مَرَّ بِقَوْمٍ یَحْتَجِمُونَ فَقَالَ مَا کَانَ عَلَیْکُمْ لَوْ أَخَّرْتُمُوهُ إِلَی عَشِیَّةِ الْأَحَدِ- فَکَانَ یَکُونُ أَنْزَلَ لِلدَّاءِ.
******
ترجمه:
امام صادق (ع) از کنار گروهی گذشتند که در حال حجامت بودند. ایشان فرمودند: اگر آن را تا عصر یکشنبه به تأخیر می انداختید، تأثیر بیشتری در کاهش بیماری داشت.
22123- 9- (3) وَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ السِّنْدِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَمْرِو بْنِ سَعِیدٍ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ احْتَجَمَ رَسُولُ اللَّهِ ص یَوْمَ الْإِثْنَیْنِ- وَ أَعْطَی الْحَجَّامَ بُرّاً (4).
******
ترجمه:
یونس بن یعقوب روایت می کند که از امام صادق (ع) شنیدم که فرمودند: رسول خدا (ص) در روز دوشنبه حجامت کرد و به حجام مقداری گندم پرداخت.
22124- 10- (5) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحُسَیْنِ اللُّؤْلُؤِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ وَ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ الْمِیثَمِیِّ أَوْ أَحَدِهِمَا عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مِهْزَمٍ
ص: 114
عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص یَحْتَجِمُ یَوْمَ الْإِثْنَیْنِ بَعْدَ الْعَصْرِ.
******
ترجمه:
ابراهیم بن مهزم از مردی نقل می کند که از امام صادق (ع) شنید: رسول خدا (ص) در روز دوشنبه بعد از عصر حجامت می کرد.
22125- 11- (1) وَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْحِجَامَةُ یَوْمَ الْإِثْنَیْنِ مِنْ آخِرِ النَّهَارِ تَسُلُّ الدَّاءَ سَلًّا مِنَ الْبَدَنِ.
******
ترجمه:
حماد بن عیسی از شخصی نقل می کند که از امام صادق (ع) شنید: حجامت در روز دوشنبه، در آخر روز، بیماری را به طور کامل از بدن خارج می کند.
22126- 12- (2) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِی الْخَزْرَجِ عَنْ سُلَیْمَانَ (3) عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنِ احْتَجَمَ یَوْمَ الثَّلَاثَاءِ لِسَبْعَ عَشْرَةَ أَوْ تِسْعَ عَشْرَةَ أَوْ لِإِحْدَی وَ عِشْرِینَ مِنَ الشَّهْرِ کَانَتْ لَهُ شِفَاءً مِنْ أَدْوَاءِ السَّنَةِ کُلِّهَا وَ کَانَتْ لِمَا سِوَی ذَلِکَ شِفَاءً مِنْ وَجَعِ الرَّأْسِ وَ الْأَضْرَاسِ وَ الْجُنُونِ وَ الْبَرَصِ وَ الْجُذَامِ.
******
ترجمه:
ابو سعید خدری نقل می کند که پیامبر اکرم (ص) فرمود: «هر کس در روز سه شنبه، در روزهای هفدهم، نوزدهم، یا بیست ویکم ماه حجامت کند، برای او شفا از تمام بیماری های سال خواهد بود و برای سایر روزها نیز شفا از دردهای سر، دندان، جنون، برص و جذام خواهد بود.»
22127- 13- (4) وَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْعَسْکَرِیِّ ع أَنَّهُ دَخَلَ عَلَیْهِ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ وَ هُوَ یَحْتَجِمُ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ إِنَّ أَهْلَ الْحَرَمَیْنِ یَرْوُونَ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص- أَنَّهُ قَالَ مَنِ احْتَجَمَ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ- فَأَصَابَهُ بَیَاضٌ فَلَا یَلُومَنَّ إِلَّا نَفْسَهُ فَقَالَ کَذَبُوا إِنَّمَا یُصِیبُ ذَلِکَ مَنْ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ فِی طَمْثٍ.
******
ترجمه:
یعقوب بن یزید از برخی از اصحابش نقل می کند که ابو الحسن عسکری (ع) در روز چهارشنبه حجامت می کرد و گفت: «من به او گفتم که اهل حرمین از رسول الله (ص) روایت می کنند که فرمود: هر کس در روز چهارشنبه حجامت کند و سفیدی (برص) به او برسد، جز خود را ملامت نکند.» او در پاسخ گفت: «آن ها دروغ می گویند. این تنها به کسی می رسد که مادرش در زمان قاعدگی او را باردارشده باشد.»
22128- 14- (5) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ
ص: 115
مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ عُمَرَ بْنِ أَسْلَمَ (1) قَالَ: رَأَیْتُ أَبَا الْحَسَنِ مُوسَی بْنَ جَعْفَرٍ ع احْتَجَمَ- یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ وَ هُوَ مَحْمُومٌ فَلَمْ تَتْرُکْهُ الْحُمَّی فَاحْتَجَمَ یَوْمَ الْجُمُعَةِ فَتَرَکَتْهُ الْحُمَّی.
******
ترجمه:
عبد الرحمن بن عمر بن اسلام می گوید: «من دیدم که ابا الحسن موسی بن جعفر (ع) در روز چهارشنبه حجامت کرد، در حالی که تب داشت و تب او قطع نشد. سپس در روز جمعه حجامت کرد و تب او را ترک کرد.»
22129- 15- (2) وَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْأَدَمِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ حُذَیْفَةَ بْنِ مَنْصُورٍ قَالَ: رَأَیْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع احْتَجَمَ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ بَعْدَ الْعَصْرِ.
******
ترجمه:
حذیفه بن منصور می گوید: «من دیدم که ابا عبد الله (ع) در روز چهارشنبه بعد از عصر حجامت کرد.»
22130- 16- (3) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنِ السَّیَّارِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ الدَّقَّاقِ فِی حَدِیثٍ قَالَ: کَتَبْتُ إِلَی أَبِی الْحَسَنِ الثَّانِی ع- أَسْأَلُهُ عَنِ الْخُرُوجِ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ لَا یَدُورُ فَکَتَبَ ع مَنْ خَرَجَ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ- لَا یَدُورُ خِلَافاً عَلَی أَهْلِ الطِّیَرَةِ وُقِیَ مِنْ کُلِّ آفَةٍ وَ عُوفِیَ مِنْ کُلِّ دَاءٍ وَ عَاهَةٍ وَ قَضَی اللَّهُ لَهُ حَاجَتَهُ وَ کَتَبْتُ إِلَیْهِ مَرَّةً أُخْرَی أَسْأَلُهُ عَنِ الْحِجَامَةِ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ لَا یَدُورُ فَکَتَبَ ع مَنِ احْتَجَمَ فِی یَوْمِ الْأَرْبِعَاءِ لَا یَدُورُ خِلَافاً عَلَی أَهْلِ الطِّیَرَةِ وُقِیَ مِنْ کُلِّ آفَةٍ وَ عُوفِیَ مِنْ کُلِّ عَاهَةٍ وَ لَمْ تَخْضَرَّ مَحَاجِمُهُ.
******
ترجمه:
محمد بن احمد دقاق در حدیثی می گوید: «من به ابی حسن دوم (ع) نامه نوشتم و از او درباره خروج در روز چهارشنبه سؤال کردم، و او (ع) نوشت که کسی که در روز چهارشنبه خارج شود، بر خلاف اهل طیرۀ (بدشگونی) نرود و از هر آفتی در امان است و از هر بیماری و عاهتی محفوظ می ماند و خداوند حاجتش را برآورده می کند. سپس یک بار دیگر از او درباره حجامت در روز چهارشنبه سؤال کردم و او (ع) نوشت که کسی که در روز چهارشنبه حجامت کند، بر خلاف اهل طیرۀ نرود و از هر آفتی در امان است و از هر عاهتی محفوظ می ماند و محاجم اوسبز نخواهد شد(از خطر ابتلا به بیماری ها یا عوارضی که ممکن است باعث تغییر رنگ یا عفونت در محل حجامت شود، در امان خواهد بود.).»
22131- 17- (4) وَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ مَرْوَکِ
ص: 116
بْنِ عُبَیْدٍ (1) عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ مُعَتِّبِ بْنِ الْمُبَارَکِ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی یَوْمِ الْخَمِیسِ- وَ هُوَ یَحْتَجِمُ فَقُلْتُ أَ تَحْتَجِمُ یَوْمَ الْخَمِیسِ- فَقَالَ مَنْ کَانَ مُحْتَجِماً فَلْیَحْتَجِمْ فِی یَوْمِ الْخَمِیسِ- فَإِنَّ عَشِیَّةَ کُلِّ جُمُعَةٍ یَبْتَدِرُ الدَّمُ فَرَقاً مِنَ الْقِیَامَةِ وَ لَا یَرْجِعُ إِلَی وَکْرِهِ إِلَی غَدَاةِ الْخَمِیسِ- إِلَی أَنْ قَالَ مَنِ احْتَجَمَ فِی آخِرِ خَمِیسٍ مِنَ الشَّهْرِ فِی أَوَّلِ النَّهَارِ سُلَّ مِنْهُ الدَّاءُ سَلًّا.
******
ترجمه:
معتب بن مبارک گفت: در روز پنج شنبه نزد امام صادق (علیه السلام) رفتم و دیدم که حجامت می کند. به ایشان عرض کردم: آیا در روز پنج شنبه حجامت می کنید؟ امام فرمودند: هر کس بخواهد حجامت کند، باید در روز پنج شنبه حجامت کند، چراکه در عصر روزهای جمعه، خون به دلیل ترس از قیامت، از جایگاه خود به جریان می افتد و تا صبح پنج شنبه بعد به جای خود برنمی گردد. امام در ادامه فرمودند: هرکس در آخرین پنج شنبه ماه و در ابتدای روز حجامت کند، بیماری ها از بدنش خارج خواهد شد.
22132- 18- (2) وَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ زَکَرِیَّا الْمُؤْمِنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ رِیَاحٍ (3) قَالَ: رَأَیْتُ أَبَا إِبْرَاهِیمَ ع یَحْتَجِمُ یَوْمَ الْجُمُعَةِ- فَقُلْتُ تَحْتَجِمُ یَوْمَ الْجُمُعَةِ- فَقَالَ أَقْرَأُ آیَةَ الْکُرْسِیِّ- فَإِذَا هَاجَ الدَّمُ لَیْلًا کَانَ أَوْ نَهَاراً فَأَقْرَأُ آیَةَ الْکُرْسِیِّ وَ أَحْتَجِمُ.
******
ترجمه:
محمد بن ریاح گفت: امام کاظم (علیه السلام) را دیدم که در روز جمعه حجامت می کرد. به ایشان عرض کردم: آیا در روز جمعه حجامت می کنید؟ امام فرمودند: آیه الکرسی می خوانم، و اگر خون در شب یا روز به هیجان آید، آیه الکرسی می خوانم و حجامت می کنم.
22133- 19- (4) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیٍّ ع فِی حَدِیثِ الْأَرْبَعِمِائَةِ قَالَ: الْحِجَامَةُ تُصِحُّ الْبَدَنَ وَ تَشُدُّ الْعَقْلَ تَوَقَّوُا الْحِجَامَةَ وَ النُّورَةَ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ- فَإِنَّ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ یَوْمُ نَحْسٍ مُسْتَمِرٍّ وَ فِیهِ خُلِقَتْ جَهَنَّمُ- وَ فِی یَوْمِ الْجُمُعَةِ سَاعَةٌ لَا یَحْتَجِمُ فِیهَا أَحَدٌ إِلَّا مَاتَ.
******
ترجمه:
امام علی (علیه السلام) در حدیث چهارصدگانه فرمودند: «حجامت بدن را سالم و عقل را تقویت می کند. از حجامت و استفاده از ماده ی موبر در روز چهارشنبه بپرهیزید، چرا که چهارشنبه روزی است که نحسی آن ادامه دار است و در آن، جهنم خلق شده است. همچنین در روز جمعه ساعتی وجود دارد که اگر کسی در آن ساعت حجامت کند، می میرد.»
22134- 20- (5) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَفْصِ بْنِ الْبَخْتَرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الدَّوَاءُ أَرْبَعَةٌ الْحِجَامَةُ وَ السُّعُوطُ وَ الْحُقْنَةُ وَ الْقَیْ ءُ.
ص: 117
أَقُولُ: وَ قَدْ رَوَی الْحُسَیْنُ بْنُ بِسْطَامَ وَ أَخُوهُ فِی طِبِّ الْأَئِمَّةِ کَثِیراً مِنْ هَذِهِ الْأَحَادِیثِ وَ مَا فِی مَعْنَاهَا (1).
******
ترجمه:
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «درمان چهار چیز است: حجامت، استعمال دارو از طریق بینی، تنقیه(زدن رگ)، و قی کردن.»
(2) 14 بَابُ تَحْرِیمِ بَیْعِ الْکِلَابِ إِلَّا کَلْبَ الصَّیْدِ وَ کَلْبَ الْمَاشِیَةِ وَ الْحَائِطِ وَ جَوَازِ بَیْعِ الْهِرِّ وَ الدَّوَابِ
******
ترجمه:
22135- 1- (3) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ بُنْدَارَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی هَاشِمٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ الْوَلِیدِ الْعَمَّارِیِّ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْأَصَمِّ عَنْ مِسْمَعِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِکِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ الْعَامِرِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ ثَمَنِ الْکَلْبِ الَّذِی لَا یَصِیدُ فَقَالَ سُحْتٌ وَ أَمَّا الصَّیُودُ فَلَا بَأْسَ.
******
ترجمه:
عبدالله عامری می گوید از امام صادق (علیه السلام) درباره قیمت سگی که شکار نمی کند پرسیدم. ایشان فرمودند: «(بهای آن) حرام است، اما سگ شکاری اشکالی ندارد.»
22136- 2- (4) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْقَاسَانِیِّ (5) عَنِ الرِّضَا ع فِی حَدِیثٍ قَالَ: وَ ثَمَنُ الْکَلْبِ سُحْتٌ.
******
ترجمه:
حسن بن علی قاسانی از امام رضا (علیه السلام) روایت می کند که فرمودند: «بهای سگ حرام است.»
ص: 118
22137- 3- (1) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ أَبَانٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ وَ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (2) قَالَ: ثَمَنُ الْکَلْبِ الَّذِی لَا یَصِیدُ سُحْتٌ ثُمَّ (3) قَالَ وَ لَا بَأْسَ بِثَمَنِ الْهِرِّ.
******
ترجمه:
محمد بن مسلم و عبدالرحمن بن ابی عبدالله از امام صادق (علیه السلام) روایت کرده اند که فرمودند: «بهای سگی که شکار نمی کند، حرام است.» سپس فرمودند: «اما بهای گربه اشکالی ندارد.»
22138- 4- (4) وَ عَنْهُ عَنِ النَّضْرِ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ جَرَّاحٍ الْمَدَائِنِیِّ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مِنْ أَکْلِ السُّحْتِ ثَمَنُ الْخَمْرِ وَ نَهَی عَنْ ثَمَنِ الْکَلْبِ.
******
ترجمه:
جراح مدائنی از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده است که فرمودند: «از موارد سُحت (مال حرام) بهای شراب است» و از خرید و فروش سگ نهی کردند.
22139- 5- (5) وَ عَنْهُ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ ثَمَنِ کَلْبِ الصَّیْدِ قَالَ لَا بَأْسَ بِثَمَنِهِ وَ الْآخَرُ لَا یَحِلُّ ثَمَنُهُ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ مِثْلَهُ (6).
******
ترجمه:
ابوبصیر می گوید از امام صادق (علیه السلام) درباره بهای سگ شکاری پرسیدم. فرمودند: «بهای آن اشکالی ندارد، اما بهای سگ غیر شکاری حلال نیست.»
22140- 6- (7) وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص قَالَ: ثَمَنُ الْخَمْرِ وَ مَهْرُ الْبَغِیِّ وَ ثَمَنُ الْکَلْبِ الَّذِی لَا یَصْطَادُ مِنَ السُّحْتِ.
******
ترجمه:
از امام صادق (علیه السلام) نقل شده که پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند: «بهای شراب، مزد زنی که خود را در اختیار دیگران قرار می دهد، و بهای سگ غیر شکاری از مصادیق مال حرام هستند.»
22141- 7- (8) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنِ (الْقَاسِمِ بْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الْوَلِیدِ الْعَمَّارِیِّ) (9) قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ ثَمَنِ الْکَلْبِ الَّذِی
ص: 119
لَا یَصِیدُ فَقَالَ سُحْتٌ وَ أَمَّا الصَّیُودُ فَلَا بَأْسَ.
******
ترجمه:
عبد الرحمن بن قاسم نقل می کند که از امام صادق (علیه السلام) درباره بهای سگ غیر شکاری سوال کردم. ایشان فرمودند: «بهای آن حرام است، اما بهای سگ شکاری اشکالی ندارد.»
22142- 8- (1) الْعَیَّاشِیُّ فِی تَفْسِیرِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْوَشَّاءِ عَنِ الرِّضَا ع قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ ثَمَنُ الْکَلْبِ سُحْتٌ وَ السُّحْتُ فِی النَّارِ.
******
ترجمه:
حسن بن علی وِشّاء از امام رضا (علیه السلام) نقل می کند که ایشان فرمودند: «بهای سگ حرام است و هر چیزی که حرام باشد، در آتش است.»
22143- 9- (2) وَ قَالَ الشَّیْخُ فِی الْمَبْسُوطِ یَجُوزُ بَیْعُ کَلْبِ الصَّیْدِ وَ رُوِیَ أَنَّ کَلْبَ الْمَاشِیَةِ وَ الْحَائِطِ مِثْلُ ذَلِکَ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (3) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ هُنَا (4) وَ فِی النِّکَاحِ فِی أَحَادِیثِ الْمُهُورِ فَإِنَّ هُنَاکَ مَا یَدُلُّ عَلَی بَیْعِ الدَّوَابِّ وَ السَّنَانِیرِ (5).
******
ترجمه:
مرحوم شیخ در کتاب «مبسوط» می گوید: «فروش سگ های شکار جایز است و همچنین روایت شده است که فروش سگ های گله و سگ های باغ نیز مانند آن است.»
(6) 15 بَابُ تَحْرِیمِ کَسْبِ الْمُغَنِّیَةِ إِلَّا لِزَفِّ الْعَرَائِسِ إِذَا لَمْ یَدْخُلْ عَلَیْهَا الرِّجَالُ
******
ترجمه:
22144- 1- (7) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ کَسْبِ الْمُغَنِّیَاتِ فَقَالَ الَّتِی یَدْخُلُ عَلَیْهَا الرِّجَالُ حَرَامٌ وَ الَّتِی تُدْعَی إِلَی الْأَعْرَاسِ لَیْسَ بِهِ بَأْسٌ وَ هُوَ قَوْلُ
ص: 120
اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْتَرِی لَهْوَ الْحَدِیثِ لِیُضِلَّ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ (1).
******
ترجمه:
ابو بصیر می گوید: «از ابا عبد الله (علیه السلام) درباره کسب درآمد مغنّی ها پرسیدم. فرمودند: «کسب درآمد از مغنّی که مردان به آنها مراجعه می کنند، حرام است، اما آن مغنّی که به عروسی ها دعوت می شوند، اشکالی ندارد.» و این مطابق با گفته ی خداوند عزّ و جلّ است: «و از مردم کسانی هستند که سخنان بیهوده را می خرند تا (مردم را) از راه خدا گمراه کنند.» (لقمان: 6).
22145- 2- (2) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ (3) عَنْ حَکَمٍ الْخَیَّاطِ (4) عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْمُغَنِّیَةُ الَّتِی تَزُفُّ الْعَرَائِسَ لَا بَأْسَ بِکَسْبِهَا.
******
ترجمه:
ابو بصیر از ابا عبد الله (علیه السلام) نقل می کند که فرمودند: «کسب درآمد از مغنّی گان که عروسی ها را جشن می گیرند، اشکالی ندارد.»
22146- 3- (5) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ عَنِ الْحُسَیْنِ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ عَنْ یَحْیَی الْحَلَبِیِّ عَنْ أَیُّوبَ بْنِ الْحُرِّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع أَجْرُ الْمُغَنِّیَةِ الَّتِی تَزُفُّ الْعَرَائِسَ لَیْسَ بِهِ بَأْسٌ وَ لَیْسَتْ بِالَّتِی یَدْخُلُ عَلَیْهَا الرِّجَالُ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَیُّوبَ بْنِ الْحُرِّ (6)
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ (7)
وَ کَذَا الْحَدِیثَانِ قَبْلَهُ.
******
ترجمه:
ابو بصیر می گوید: ابا عبد الله (علیه السلام) فرمودند: «اجرت مغنّی گان که عروسی ها را جشن می گیرند، اشکالی ندارد و این ها همانند مغنّی گان دیگری نیستند که مردان به آن ها وارد می شوند.»
22147- 4- (8) وَ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ نَضْرِ بْنِ قَابُوسَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ الْمُغَنِّیَةُ مَلْعُونَةٌ مَلْعُونٌ مَنْ أَکَلَ کَسْبَهَا.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (9).
******
ترجمه:
نضر بن قابوس می گوید: شنیدم که ابا عبد الله (علیه السلام) فرمودند: «مغنّی گان ملعون هستند و کسی که از درآمد آن ها استفاده کند نیز ملعون است.»
ص: 121
22148- 5- (1) عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِیهِ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْغِنَاءِ هَلْ یَصْلُحُ فِی الْفِطْرِ وَ الْأَضْحَی وَ الْفَرَحِ قَالَ لَا بَأْسَ بِهِ مَا لَمْ یُعْصَ بِهِ.
وَ رَوَاهُ عَلِیُّ بْنُ جَعْفَرٍ فِی کِتَابِهِ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ: مَا لَمْ یُؤْمَرْ (2) بِهِ (3).
أَقُولُ: هَذَا مَخْصُوصٌ بِزَفِّ الْعَرَائِسِ وَ بِالْفِطْرِ وَ الْأَضْحَی إِذَا اتَّفَقَ مَعَهُ الْعُرْسُ وَ یُمْکِنُ حَمْلُهُ عَلَی التَّقِیَّةِ وَ یَحْتَمِلُ غَیْرُ ذَلِکَ وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (4).
******
ترجمه:
علی بن جعفراز برادرش(علیه السلام) نقل می کند که از او در مورد آواز خوانی پرسیدم که آیا در روزهای فطر، قربانی و شادی مناسب است یا نه. او گفت: «اگر با آن معصیت نشود، ایرادی ندارد.»
نویسنده می گوید: این حکم مختص به زفاف عروس ها و روزهای فطر و قربانی است، زمانی که با جشن عروسی همزمان باشد. همچنین می توان این را به تقیه نیز نسبت داد و احتمال دارد غیر از این هم معنا داشته باشد که در ادامه، دلایل آن مطرح خواهد شد.
(5) 16 بَابُ تَحْرِیمِ بَیْعِ الْمُغَنِّیَةِ وَ شِرَائِهَا وَ سَمَاعِهَا وَ تَعْلِیمِهَا وَ جَوَازِ بَیْعِهَا وَ شِرَائِهَا لِمَنْ لَا یَأْمُرُهَا بِالْغِنَاءِ بَلْ یَمْنَعُهَا مِنْهُ
******
ترجمه:
22149- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ الدِّینَوَرِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ ع جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا تَقُولُ فِی النَّصْرَانِیَّةِ- أَشْتَرِیهَا وَ أَبِیعُهَا مِنَ النَّصْرَانِیِّ- فَقَالَ اشْتَرِ وَ بِعْ قُلْتُ فَأَنْکِحُ فَسَکَتَ عَنْ ذَلِکَ قَلِیلًا ثُمَّ نَظَرَ إِلَیَّ وَ قَالَ شِبْهَ الْإِخْفَاءِ هِیَ لَکَ حَلَالٌ قَالَ قُلْتُ: جُعِلْتُ فِدَاکَ فَأَشْتَرِی الْمُغَنِّیَةَ أَوِ الْجَارِیَةَ تُحْسِنُ أَنْ تُغَنِّیَ أُرِیدُ بِهَا الرِّزْقَ لَا سِوَی ذَلِکَ قَالَ اشْتَرِ وَ بِعْ.
******
ترجمه:
عبدالله بن حسن دینوری می گوید: به ابو الحسن (علیه السلام) گفتم: «جانم فدای شما، در مورد کنیزمسیحی چه می گویی؟ آیا می توانم آن را بخرم و به نصرانی ها بفروشم؟» او گفت: «بخر و بفروش.»
سپس گفتم: «پس آیا می توانم با آنها ازدواج کنم؟» او مدتی در این باره سکوت کرد، سپس به من نگریست و گفت: «شبیه به این مخفی کاری برای تو حلال است.»
گفتم: «جانم فدای شما، آیا می توانم خواننده (مغنیه) یا کنیزی که خوب می خواند بخرم؟ می خواهم از این طریق رزق کسب کنم، نه چیز دیگری.» او گفت: «بخر و بفروش.»
22150- 2- (7) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: سَأَلَ رَجُلٌ عَلِیَّ بْنَ
ص: 122
الْحُسَیْنِ ع عَنْ شِرَاءِ جَارِیَةٍ لَهَا صَوْتٌ فَقَالَ مَا عَلَیْکَ لَوِ اشْتَرَیْتَهَا فَذَکَّرَتْکَ الْجَنَّةَ یَعْنِی بِقِرَاءَةِ الْقُرْآنِ- وَ الزُّهْدِ وَ الْفَضَائِلِ الَّتِی لَیْسَتْ بِغِنَاءٍ فَأَمَّا الْغِنَاءُ فَمَحْظُورٌ.
أَقُولُ: ظَاهِرٌ أَنَّ الْمُرَادَ لَا بَأْسَ بِحُسْنِ الصَّوْتِ الَّذِی لَا یَصِلُ إِلَی حَدِّ الْغِنَاءِ فَإِنَّهُ أَعَمُّ مِنْهُ.
******
ترجمه:
محمد بن علی بن حسین می گوید: مردی از علی بن حسین (علیه السلام) درباره خرید کنیزی که صدای خوبی دارد پرسید. او پاسخ داد: «چرا نخیریدش؟ اگر او تو را به یاد بهشت بیاندازد، یعنی با خواندن قرآن و زهد و فضائلی که غنا محسوب نمی شود.» اما او (علیه السلام) گفت: «اما غناء، حرام است.»
من می گویم: به نظر می رسد مقصود این است که در زیبایی صدا اشکالی نیست، مشروط بر اینکه به حد غناء نرسد؛ زیرا این مفهوم شامل موارد بیشتری از آن می شود.(صدای خوب اعم است ازغنا)
22151- 3- (1) وَ فِی کِتَابِ إِکْمَالِ الدِّینِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِصَامٍ الْکُلَیْنِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ الْکُلَیْنِیِّ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ یَعْقُوبَ فِی التَّوْقِیعَاتِ الَّتِی وَرَدَتْ عَلَیْهِ مِنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُثْمَانَ الْعَمْرِیِّ بِخَطِّ صَاحِبِ الزَّمَانِ ع أَمَّا مَا سَأَلْتَ عَنْهُ أَرْشَدَکَ اللَّهُ وَ ثَبَّتَکَ مِنْ أَمْرِ الْمُنْکِرِینَ لِی إِلَی أَنْ قَالَ وَ أَمَّا مَا وَصَلْتَنَا بِهِ فَلَا قَبُولَ عِنْدَنَا إِلَّا لِمَا طَابَ وَ طَهُرَ وَ ثَمَنُ الْمُغَنِّیَةِ حَرَامٌ.
******
ترجمه:
از اسحاق بن یعقوب در توقیعاتی که از محمد بن عثمان العمری به خط صاحب الزمان (علیه السلام) به او رسیده، آمده است: «اما آنچه درباره اش سؤال کردی، خداوند تو را هدایت و ثابت قدم بدارد در مورد منکرین من. و اما آنچه برای ما ارسال کردی، هیچ گونه قبولی نزد ما ندارد مگر آنچه پاک و پاکیزه باشد و قیمت کنیز (مغنیه) حرام است.»
22152- 4- (2) عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی الْبِلَادِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ الْأَوَّلِ ع جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّ رَجُلًا مِنْ مَوَالِیکَ عِنْدَهُ جَوَارٍ مُغَنِّیَاتٌ قِیمَتُهُنَّ أَرْبَعَةَ عَشَرَ أَلْفَ دِینَارٍ وَ قَدْ جَعَلَ لَکَ ثُلُثَهَا فَقَالَ لَا حَاجَةَ لِی فِیهَا إِنَّ ثَمَنَ الْکَلْبِ وَ الْمُغَنِّیَةِ سُحْتٌ.
******
ترجمه:
ابراهیم بن ابی البلاد نقل می کند که به امام ابوالحسن اول (علیه السلام) گفتم: «جانم فدای شما، مردی از موالی تو کنیزان مغنیه ای دارد که قیمت آنها چهارده هزار دینار است و او یک سوم از آن را برای تو قرار داده است.» امام (علیه السلام) فرمود: «به آن نیازی ندارم، زیرا قیمت سگ و مغنیه حرام است.»
22153- 5- (3) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی الْبِلَادِ قَالَ: أَوْصَی إِسْحَاقُ بْنُ عُمَرَ- بِجَوَارٍ لَهُ مُغَنِّیَاتٍ أَنْ تَبِیعَهُنَّ (4) وَ یُحْمَلَ ثَمَنُهُنَّ إِلَی أَبِی الْحَسَنِ ع قَالَ إِبْرَاهِیمُ- فَبِعْتُ الْجَوَارِیَ بِثَلَاثِمِائَةِ أَلْفِ دِرْهَمٍ وَ حَمَلْتُ الثَّمَنَ إِلَیْهِ فَقُلْتُ لَهُ إِنَّ مَوْلًی لَکَ یُقَالُ لَهُ إِسْحَاقُ بْنُ عُمَرَ أَوْصَی عِنْدَ
ص: 123
وَفَاتِهِ بِبَیْعِ جَوَارٍ لَهُ مُغَنِّیَاتٍ وَ حَمْلِ الثَّمَنِ إِلَیْکَ وَ قَدْ بِعْتُهُنَّ وَ هَذَا الثَّمَنُ ثَلَاثُمِائَةِ أَلْفِ دِرْهَمٍ فَقَالَ لَا حَاجَةَ لِی فِیهِ إِنَّ هَذَا سُحْتٌ وَ تَعْلِیمَهُنَّ کُفْرٌ وَ الِاسْتِمَاعَ مِنْهُنَّ نِفَاقٌ وَ ثَمَنَهُنَّ سُحْتٌ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (1).
******
ترجمه:
ابراهیم بن ابی البلاد می گوید: «اسحاق بن عمر وصیت کرده بود که کنیزان مغنیه اش را بفروشم و ثمن آنها را به ابوالحسن (علیه السلام) برسانم. من کنیزان را به سیصد هزار درهم فروختم و قیمت را به ایشان رساندم و گفتم: «مولا شما، ایسحاق بن عمر، در زمان وفاتش وصیت کرده بود که کنیزان مغنیه اش را بفروشم و ثمن آن را به شما برسانم و این ثمن، سیصد هزار درهم است.» امام (علیه السلام) فرمود: «به آن نیازی ندارم، زیرا این سحت است و آموزش آنها کفر و شنیدن آوازشان نفاق و ثمن آنها سحت است.»
22154- 6- (2) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْوَشَّاءِ قَالَ: سُئِلَ أَبُو الْحَسَنِ الرِّضَا ع عَنْ شِرَاءِ الْمُغَنِّیَةِ قَالَ قَدْ تَکُونُ لِلرَّجُلِ الْجَارِیَةُ تُلْهِیهِ وَ مَا ثَمَنُهَا إِلَّا ثَمَنُ کَلْبٍ وَ ثَمَنُ الْکَلْبِ سُحْتٌ وَ السُّحْتُ فِی النَّارِ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ مِثْلَهُ (3).
******
ترجمه:
حسن بن علی واشاء می گوید: «از ابوالحسن رضا (علیه السلام) درباره خرید مغنیه سؤال شد. ایشان فرمودند: ممکن است که برای مرد، کنیزی باشد که او را سرگرم کند و قیمت او جز قیمت یک سگ نیست و قیمت سگ سحت است و سحت در آتش است.»
22155- 7- (4) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلٍ وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ سَعِیدِ بْنِ مُحَمَّدٍ الطَّاطَرِیِّ (5) عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلَهُ رَجُلٌ عَنْ بَیْعِ الْجَوَارِی الْمُغَنِّیَاتِ فَقَالَ شِرَاؤُهُنَّ وَ بَیْعُهُنَّ حَرَامٌ وَ تَعْلِیمُهُنَّ کُفْرٌ وَ اسْتِمَاعُهُنَّ نِفَاقٌ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (6)
وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (7) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (8).
******
ترجمه:
سعید بن محمد طاطری از پدرش نقل می کند که از ابی عبدالله (علیه السلام) سؤالی درباره فروش کنیزهای مغنیه پرسیدند. ایشان فرمودند: «خرید و فروش آن ها حرام است و آموزش آن ها کفر، و شنیدن صدای آن ها نفاق است.»
ص: 124
(1) 17 بَابُ جَوَازِ کَسْبِ النَّائِحَةِ بِالْحَقِّ لَا بِالْبَاطِلِ وَ اسْتِحْبَابِ تَرْکِهَا لِلْمُشَارَطَةِ وَ أَنَّهَا تَسْتَحِلُّهُ بِضَرْبِ إِحْدَی یَدَیْهَا عَلَی الْأُخْرَی وَ یُکْرَهُ النَّوْحُ لَیْلًا
******
ترجمه:
22156- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ لِی أَبِی یَا جَعْفَرُ أَوْقِفْ لِی مِنْ مَالِی کَذَا وَ کَذَا لِنَوَادِبَ تَنْدُبُنِی عَشْرَ سِنِینَ بِمِنًی أَیَّامَ مِنًی.
******
ترجمه:
یونس بن یعقوب از امام صادق (علیه السلام) نقل می کند که فرمودند: پدرم به من گفت: ای جعفر، از مال من چنین و چنان [مقداری] را وقف کن تا برای من نوحه گرانی باشند که به مدت ده سال در ایام منا برای من نوحه سرایی کنند.
22157- 2- (3) وَ بِالْإِسْنَادِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ مَالِکِ بْنِ عَطِیَّةَ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: مَاتَ الْوَلِیدُ بْنُ الْمُغِیرَةِ- فَقَالَتْ أُمُّ سَلَمَةَ لِلنَّبِیِّ ص إِنَّ آلَ الْمُغِیرَةِ- قَدْ أَقَامُوا مَنَاحَةً فَأَذْهَبُ إِلَیْهِمْ فَأَذِنَ لَهَا (4) فَلَبِسَتْ ثِیَابَهَا وَ تَهَیَّأَتْ وَ کَانَتْ مِنْ حُسْنِهَا کَأَنَّهَا جَانٌّ وَ کَانَتْ إِذَا قَامَتْ فَأَرْخَتْ شَعْرَهَا جَلَّلَ جَسَدَهَا وَ عَقَدَتْ بِطَرَفَیْهِ خَلْخَالَهَا فَنَدَبَتِ ابْنَ عَمِّهَا بَیْنَ یَدَیْ رَسُولِ اللَّهِ ص- فَقَالَتْ
أَنْعَی الْوَلِیدَ بْنَ الْوَلِیدِ أَبَا الْوَلِیدِ فَتَی الْعَشِیرَهْ
حَامِی الْحَقِیقَةِ مَاجِدٌ یَسْمُو إِلَی طَلَبِ الْوَتِیرَهْ
ص: 125
قَدْ کَانَ غَیْثاً فِی السِّنِینَ وَ جَعْفَراً (1) غَدَقاً وَ مِیرَهْ
- فَمَا عَابَ رَسُولُ اللَّهِ ص ذَلِکَ وَ لَا قَالَ شَیْئاً.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ (2)
وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ.
******
ترجمه:
در این روایت از ابوحمزه، از امام باقر (علیه السلام) نقل شده است که وقتی ولید بن مغیره از دنیا رفت، ام سلمه به پیامبر (صلی الله علیه وآله) گفت که خاندان مغیره مجلس عزاداری برپا کرده اند و از پیامبر اجازه گرفت که به آن ها بپیوندد. پیامبر (ص) به او اجازه داد. ام سلمه لباس هایش را پوشید و آماده شد و به علت زیبایی اش گویی مانند جنی بود. او هنگامی که ایستاد، موهایش را آزاد کرد و این موها تمام بدنش را پوشاند و با سرهای موهایش، خلخال هایش را بست و در حضور پیامبر برای پسر عمویش ولید ندبه کرد و گفت:
"فرزند ولید بن ولید، اباالولید را می گریم؛ جوان قبیله، محافظ حقیقی و کریم که به طلب کین و عدالت بلند می شد، و او در خشکسالی ها چونان باران و درخت سخاوت بخشی بود و مایه رزق و روزی."
پس پیامبر (ص) به این ندبه انتقادی نکرد و چیزی نگفت وآنجا را ترک هم نکردند.
22158- 3- (3) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ جَمِیعاً عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِیرٍ قَالَ: کَانَتِ امْرَأَةٌ مَعَنَا فِی الْحَیِّ وَ لَهَا جَارِیَةٌ نَائِحَةٌ فَجَاءَتْ إِلَی أَبِی فَقَالَتْ یَا عَمِّ أَنْتَ تَعْلَمُ أَنَّ مَعِیشَتِی مِنَ اللَّهِ ثُمَّ مِنْ هَذِهِ الْجَارِیَةِ فَأُحِبُّ أَنْ تَسْأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ عَنْ ذَلِکَ فَإِنْ کَانَ حَلَالًا وَ إِلَّا بِعْتُهَا وَ أَکَلْتُ مِنْ ثَمَنِهَا حَتَّی یَأْتِیَ اللَّهُ بِالْفَرَجِ فَقَالَ لَهَا أَبِی وَ اللَّهِ إِنِّی لَأُعْظِمُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع- أَنْ أَسْأَلَهُ عَنْ هَذِهِ الْمَسْأَلَةِ قَالَ فَلَمَّا قَدِمْنَا عَلَیْهِ أَخْبَرْتُهُ أَنَا بِذَلِکَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع أَ تُشَارِطُ فَقُلْتُ وَ اللَّهِ مَا أَدْرِی تُشَارِطُ أَمْ لَا فَقَالَ قُلْ لَهَا لَا تُشَارِطْ وَ تَقْبَلُ مَا أُعْطِیَتْ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ (4)
وَ رَوَاهُ الْحِمْیَرِیُّ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ وَ عَبْدِ الصَّمَدِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِیرٍ نَحْوَهُ (5).
******
ترجمه:
در این روایت، حنان بن سدیر نقل می کند که زنی در میان قبیله آنها زندگی می کرد که منبع درآمد او از طریق ناله و نوحه سرایی یک کنیزش بود. این زن نزد پدر حنان آمد و گفت: "ای عمو، تو می دانی که روزی من از طرف خداوند است و سپس از این کنیز. من دوست دارم که درباره حکم آن از امام صادق (علیه السلام) بپرسی؛ اگر حلال است، به این کار ادامه می دهم و اگر حرام باشد، او را می فروشم و از پولش استفاده می کنم تا خداوند گشایشی برایم فراهم کند."
پدر حنان در پاسخ به او گفت: "به خدا سوگند، من بسیار امام صادق (علیه السلام) را بزرگ می دانم و شرم دارم که چنین سؤالی از ایشان بپرسم." پس وقتی به حضور امام رسیدیم، من خودم موضوع را برای امام مطرح کردم. امام صادق (علیه السلام) پرسید: "آیا زن با مردم برای این کار شرط می بندد؟" من گفتم: "به خدا نمی دانم که شرط می بندد یا خیر." امام فرمود: "به او بگو شرط نبندد و تنها به مقداری که به او می دهند، بسنده کند."
22159- 4- (6) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَطِیَّةَ عَنْ عُذَافِرٍ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع وَ سُئِلَ عَنْ کَسْبِ النَّائِحَةِ فَقَالَ تَسْتَحِلُّهُ بِضَرْبِ إِحْدَی یَدَیْهَا عَلَی الْأُخْرَی.
ص: 126
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (1).
******
ترجمه:
عذافر روایت می کند که از امام صادق (علیه السلام) درباره درآمد ناشی از نوحه سرایی پرسیده شد. امام (ع) در پاسخ فرمودند: "درآمد او با کوبیدن یکی از دست هایش بر دیگری حلال می شود."
22160- 5- (2) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ سَلَمَةَ بْنِ الْخَطَّابِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عُمَرَ الزَّعْفَرَانِیِّ (3) عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِ بِنِعْمَةٍ فَجَاءَ عِنْدَ تِلْکَ النِّعْمَةِ بِمِزْمَارٍ فَقَدْ کَفَرَهَا وَ مَنْ أُصِیبَ بِمُصِیبَةٍ فَجَاءَ عِنْدَ تِلْکَ الْمُصِیبَةِ بِنَائِحَةٍ فَقَدْ کَفَرَهَا.
أَقُولُ: یَأْتِی وَجْهُهُ (4).
******
ترجمه:
عمر زعفرانی روایت می کند که امام صادق (علیه السلام) فرمودند: "هر کس که خداوند نعمتی به او داده باشد و در مقابل آن نعمت از ابزارهای موسیقی (مانند مزمار) استفاده کند، آن نعمت را ناسپاسی کرده است. و هر کس که به مصیبتی دچار شود و در آن مصیبت از نوحه گر بهره ببرد، نیز آن مصیبت را ناسپاسی کرده است."
22161- 6- (5) وَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَسَّانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ زَنْجَوَیْهِ (6) عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْجَعْفَرِیِّ عَنْ خَدِیجَةَ بِنْتِ عُمَرَ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ ع فِی حَدِیثٍ قَالَتْ سَمِعْتُ عَمِّی مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ ع یَقُولُ إِنَّمَا تَحْتَاجُ الْمَرْأَةُ إِلَی النَّوْحِ لِتَسِیلَ دَمْعَتُهَا وَ لَا یَنْبَغِی لَهَا أَنْ تَقُولَ هُجْراً فَإِذَا جَاءَ اللَّیْلُ فَلَا تُؤْذِی الْمَلَائِکَةَ بِالنَّوْحِ.
******
ترجمه:
خدیجه دختر عمر بن علی بن الحسین (علیه السلام) روایت می کند که شنیدم عمویم، امام محمد بن علی (علیه السلام) می فرمودند: "زن به نوحه نیاز دارد تا اشکش جاری شود، ولی نباید سخنان بی جا و ناپسند بگوید. و وقتی شب می شود، نباید با نوحه کردن فرشتگان را آزار دهد."
22162- 7- (7) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ النَّضْرِ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَیُّوبَ بْنِ الْحُرِّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لَا بَأْسَ بِأَجْرِ النَّائِحَةِ الَّتِی تَنُوحُ عَلَی الْمَیِّتِ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَیُّوبَ بْنِ الْحُرِّ مِثْلَهُ (8).
******
ترجمه:
ابوبصیر روایت می کند که امام صادق (علیه السلام) فرمودند: "اشکالی ندارد که زن نوحه گر برای نوحه کردن بر میت، اجرت بگیرد."
ص: 127
22163- 8- (1) وَ عَنْهُ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی (2) عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ کَسْبِ الْمُغَنِّیَةِ وَ النَّائِحَةِ فَکَرِهَهُ.
أَقُولُ: الْکَرَاهَةُ فِی کَسْبِ الْمُغَنِّیَةِ بِمَعْنَی التَّحْرِیمِ لِمَا تَقَدَّمَ (3).
******
ترجمه:
سماعه روایت می کند که از امام درباره کسب و درآمد مغنیه (خواننده) و نائحه (زن نوحه گر) سؤال کرد و امام این کار را ناپسند شمرد.
می گویم : «کراهت» در مورد کسب درآمد از طریق مغنیه به معنای حرمت است، با توجه به شواهدی که در احادیث قبلی آمده است.
22164- 9- (4) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: قَالَ ع لَا بَأْسَ بِکَسْبِ النَّائِحَةِ إِذَا قَالَتْ صِدْقاً.
******
ترجمه:
محمد بن علی بن الحسین (شیخ صدوق) روایت می کند که امام فرموده اند: درآمد نائحه (زن نوحه گر) در صورتی که راست بگوید، اشکالی ندارد.
22165- 10- (5) قَالَ وَ سُئِلَ الصَّادِقُ ع عَنْ أَجْرِ النَّائِحَةِ فَقَالَ لَا بَأْسَ بِهِ قَدْ نِیحَ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ ص.
******
ترجمه:
از امام صادق علیه السلام درباره دستمزد نائحه (زن نوحه گر) سؤال شد. حضرت فرمودند: اشکالی ندارد، زیرا بر رسول خدا صلی الله علیه و آله نیز نوحه سرایی شد.
22166- 11- (6) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ شُعَیْبِ بْنِ وَاقِدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ عَنِ النَّبِیِّ ص فِی حَدِیثِ الْمَنَاهِی نَهَی عَنِ الرَّنَّةِ عِنْدَ الْمُصِیبَةِ وَ نَهَی عَنِ النِّیَاحَةِ وَ الِاسْتِمَاعِ إِلَیْهَا وَ نَهَی عَنْ تَصْفِیقِ الْوَجْهِ.
******
ترجمه:
در این حدیث از امام جعفر صادق علیه السلام نقل شده است که ایشان از نبی اکرم صلی الله علیه و آله روایت می کنند که آن حضرت از چند چیز نهی فرموده اند:
رنّة (صدای ناله) در هنگام مصیبت.
نوحه سرایی و گوش دادن به آن.
تصویق صورت (زدن دست بر صورت).
22167- 12- (7) وَ فِی الْخِصَالِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ أَبِی الْحُسَیْنِ الْفَارِسِیِّ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ جَعْفَرٍ الْبَصْرِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص أَرْبَعَةٌ لَا تَزَالُ فِی أُمَّتِی إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ- الْفَخْرُ بِالْأَحْسَابِ
ص: 128
وَ الطَّعْنُ فِی الْأَنْسَابِ وَ الِاسْتِسْقَاءُ بِالنُّجُومِ وَ النِّیَاحَةُ وَ إِنَّ النَّائِحَةَ إِذَا لَمْ تَتُبْ قَبْلَ مَوْتِهَا تَقُومُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ- وَ عَلَیْهَا سِرْبَالٌ مِنْ قَطِرَانٍ وَ دِرْعٌ مِنْ حَرَبٍ (1).
******
ترجمه:
این حدیث از رسول الله صلی الله علیه و آله به بیان چهار چیز می پردازد که تا روز قیامت در امت اسلامی باقی خواهند ماند:
فخر به نسب ها: به معنای افتخار کردن به اجداد و نسب ها و خود را برتر از دیگران دانستن به این دلیل.
طعنه به نسب ها: اشاره به تحقیر کردن و بی احترامی به نسب و اجداد دیگران.
استسقاء به ستاره ها: یعنی درخواست باران یا کمک از ستاره ها و مخلوقات غیر خدا.
نوحه سرایی: اشاره به شیوه ای که در آن افراد بر مرده ها ناله و نوحه خوانی می کنند.
در پایان، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله هشدار می دهند که اگر کسی به نوحه سرایی ادامه دهد و قبل از مرگش توبه نکند، در روز قیامت با عذاب سختی مواجه خواهد شد؛ به طوری که بر او لباس هایی از قیر و زره ای از آهن خواهد بود.
22168- 13- (2) عَلِیُّ بْنُ جَعْفَرٍ فِی کِتَابِهِ عَنْ أَخِیهِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ النَّوْحِ عَلَی الْمَیِّتِ أَ یَصْلُحُ قَالَ یُکْرَهُ.
******
ترجمه:
این روایت از علی بن جعفر نشان می دهد که او از برادرش، موسی بن جعفر، درباره نوحه سرایی بر میت سؤال کرده و پاسخ دریافت کرده است که نوحه سرایی بر میت "مکروه" است.
22169- 14- (3) عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ جَدِّهِ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِیهِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ النَّوْحِ فَکَرِهَهُ.
أَقُولُ: هَذَا مَحْمُولٌ عَلَی النَّوْحِ بِالْبَاطِلِ أَوْ مَا تَضَمَّنَ الْغِنَاءَ أَوِ اسْتِمَاعَ الْأَجَانِبِ وَ الْکَرَاهَةُ بِمَعْنَی التَّحْرِیمِ وَ کَذَا مَا مَرَّ بِمَعْنَاهُ (4) وَ یُمْکِنُ التَّخْصِیصُ بِاللَّیْلِ لِمَا مَرَّ (5).
******
ترجمه:
علی بن جعفر (علی بن جعفر) از برادرش موسی بن جعفر (علیه السلام) سؤال کرد: آیا نوحه سرایی بر میت خوب است؟ گفت: مکروه است.
می گویم : این روایت حمل می شود برنوحه باطل یا خواندن مثل غنا یا بخاطر شنیدن نا محرم یا نوحه درشب وکراهت در اینجا یعنی حرام .
22170- 1- (8) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنْ هَارُونَ بْنِ الْجَهْمِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَمَّا هَاجَرَتِ النِّسَاءُ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ ص- هَاجَرَتْ فِیهِنَّ امْرَأَةٌ یُقَالُ
ص: 129
لَهَا أُمُّ حَبِیبٍ- وَ کَانَتْ خَافِضَةً تَخْفِضُ الْجَوَارِیَ فَلَمَّا رَآهَا رَسُولُ اللَّهِ ص قَالَ لَهَا یَا أُمَّ حَبِیبٍ الْعَمَلُ الَّذِی کَانَ فِی یَدِکِ هُوَ فِی یَدِکِ الْیَوْمَ قَالَتْ نَعَمْ یَا رَسُولَ اللَّهِ إِلَّا أَنْ یَکُونَ حَرَاماً فَتَنْهَانِی عَنْهُ قَالَ بَلْ (1) حَلَالٌ فَادْنِی مِنِّی حَتَّی أُعَلِّمَکِ قَالَتْ فَدَنَوْتُ (2) مِنْهُ فَقَالَ یَا أُمَّ حَبِیبٍ إِذَا أَنْتِ فَعَلْتِ فَلَا تَنْهَکِی وَ لَا تَسْتَأْصِلِی وَ أَشِمِّی (3) فَإِنَّهُ أَشْرَقُ لِلْوَجْهِ وَ أَحْظَی عِنْدَ الزَّوْجِ الْحَدِیثَ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ مِثْلَهُ (4).
******
ترجمه:
محمد بن مسلم از ابو عبد الله (علیه السلام) نقل می کند که: زمانی که زنان به سوی رسول الله (صلى الله عليه وآله) هجرت کردند، در بین آن ها زنی به نام ام حبیب بود که به کاهش جاذبه های خود می پرداخت. وقتی رسول الله (صلى الله عليه وآله) او را دید، به او گفت: ای ام حبیب، عملی که در دست تو بود، امروز هم در دست توست. او گفت: بله، ای رسول الله، مگر اینکه حرام باشد و تو مرا از آن نهی کنی. او فرمود: نه، حلال است، پس به من نزدیک شو تا تو را تعلیم دهم. او گفت: پس نزدیک شدم. رسول الله (صلى الله عليه وآله) فرمود: ای ام حبیب، اگر تو این کار را کردی، نهی نکن و نه ریشه اش را بکن و عطر بزن، زیرا این کار چهره ات را روشن تر و در نزد شوهر محبوب تر می کند.
22171- 2- (5) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ خَلَفِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ ثَابِتٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: کَانَتِ امْرَأَةٌ یُقَالُ لَهَا أُمُّ طَیْبَةَ (6) تَخْفِضُ الْجَوَارِیَ فَدَعَاهَا النَّبِیُّ ص- فَقَالَ لَهَا یَا أُمَّ طَیْبَةَ إِذَا خَفَضْتِ فَأَشِمِّی وَ لَا تُجْحِفِی فَإِنَّهُ أَصْفَی لِلَوْنِ الْوَجْهِ وَ أَحْظَی عِنْدَ الْبَعْلِ.
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (7).
******
ترجمه:
عمرو بن ثابت از ابو عبد الله (علیه السلام) نقل می کند که: زنی به نام ام طیبه وجود داشت که به کاهش جاذبه های خود می پرداخت. رسول الله (صلى الله عليه وآله) او را صدا زد و به او گفت: ای ام طیبه، وقتی که کاهش می دهی، عطر بزن و زیاده روی نکن، زیرا این کار رنگ چهره ات را زیباتر و نزد شوهر محبوب تر می کند.
22172- 3- (8) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ وَهْبٍ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیٍّ ع قَالَ: لَا تُخْفَضُ الْجَارِیَةُ حَتَّی تَبْلُغَ سَبْعَ سِنِینَ.
ص: 130
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی النِّکَاحِ (1).
******
ترجمه:
وهب از جعفر، از پدرش، از علی (علیه السلام) نقل می کند که فرمود: «جاریه نباید کاهش یابد تا به سن هفت سالگی برسد.»(مثل پسرکه اورا ختنه می کنند)
(2) 19 بَابُ أَنَّهُ لَا بَأْسَ بِکَسْبِ الْمَاشِطَةِ وَ حُکْمِ أَعْمَالِهَا وَ تَحْرِیمِ تَدْلِیسِهَا
******
ترجمه:
22173- 1- (3) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنْ هَارُونَ بْنِ الْجَهْمِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثِ أُمِّ حَبِیبٍ الْخَافِضَةِ قَالَ: وَ کَانَتْ لِأُمِّ حَبِیبٍ أُخْتٌ یُقَالُ لَهَا أُمُّ عَطِیَّةَ وَ کَانَتْ مُقَیِّنَةً (4) یَعْنِی مَاشِطَةً فَلَمَّا انْصَرَفَتْ أُمُّ حَبِیبٍ إِلَی أُخْتِهَا فَأَخْبَرَتْهَا بِمَا قَالَ لَهَا رَسُولُ اللَّهِ ص- فَأَقْبَلَتْ أُمُّ عَطِیَّةَ إِلَی النَّبِیِّ ص- فَأَخْبَرَتْهُ بِمَا قَالَتْ لَهَا أُخْتُهَا فَقَالَ لَهَا ادْنِی مِنِّی یَا أُمَّ عَطِیَّةَ- إِذَا أَنْتِ قَیَّنْتِ الْجَارِیَةَ فَلَا تَغْسِلِی وَجْهَهَا بِالْخِرْقَةِ فَإِنَّ الْخِرْقَةَ تَشْرَبُ مَاءَ الْوَجْهِ.
******
ترجمه:
از محمد بن مسلم از امام صادق (علیه السلام) در حدیثی درباره ام حبیب، ختنه گر، نقل شده که فرمودند: ام حبیب خواهری داشت به نام ام عطیه که شغلش آرایشگری بود. پس وقتی ام حبیب نزد خواهرش بازگشت، آنچه را که پیامبر (صلی الله علیه و آله) به او گفته بود، برایش بازگو کرد. ام عطیه به سوی پیامبر آمد و آنچه را خواهرش به او گفته بود، برای پیامبر بیان کرد. پیامبر به او فرمود: «ای ام عطیه، نزد من بیا! هنگامی که دختر را آرایش می کنی، صورت او را با پارچه خشک نکن، چرا که پارچه رطوبت صورت را جذب می کند.»
22174- 2- (5) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ أَشْیَمَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: دَخَلَتْ مَاشِطَةٌ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ ص فَقَالَ لَهَا هَلْ تَرَکْتِ عَمَلَکِ أَوْ أَقَمْتِ عَلَیْهِ فَقَالَتْ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَنَا أَعْمَلُهُ إِلَّا أَنْ تَنْهَانِی عَنْهُ فَأَنْتَهِیَ عَنْهُ فَقَالَ افْعَلِی فَإِذَا مَشَطْتِ فَلَا تَجْلِی (6) الْوَجْهَ بِالْخِرَقِ فَإِنَّهُ
ص: 131
یَذْهَبُ بِمَاءِ الْوَجْهِ وَ لَا تَصِلِی الشَّعْرَ بِالشَّعْرِ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ (1)
وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ.
******
ترجمه:
از ابن ابی عمیر از مردی از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است که فرمود: زنی آرایشگر نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آمد. پیامبر به او فرمود: «آیا شغلت را رها کرده ای یا همچنان به آن مشغولی؟» او گفت: «ای رسول خدا، من به کار خود ادامه می دهم مگر اینکه شما مرا از آن نهی کنید، تا آن را ترک کنم.» پیامبر فرمود: «به کارت ادامه بده؛ اما وقتی آرایش می کنی، صورت را با پارچه تمیز نکن، زیرا این کار رطوبت صورت را از بین می برد، و موها را به مو متصل نکن.»
22175- 3- (2) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی هَاشِمٍ عَنْ سَالِمِ بْنِ مُکْرَمٍ عَنْ سَعْدٍ الْإِسْکَافِ قَالَ: سُئِلَ أَبُو جَعْفَرٍ ع عَنِ الْقَرَامِلِ (3) الَّتِی تَضَعُهَا النِّسَاءُ فِی رُءُوسِهِنَّ یَصِلْنَهُ بِشُعُورِهِنَّ فَقَالَ لَا بَأْسَ عَلَی الْمَرْأَةِ بِمَا تَزَیَّنَتْ بِهِ لِزَوْجِهَا قَالَ فَقُلْتُ بَلَغَنَا أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص- لَعَنَ الْوَاصِلَةَ وَ الْمَوْصُولَةَ فَقَالَ لَیْسَ هُنَالِکَ إِنَّمَا لَعَنَ رَسُولُ اللَّهِ ص- الْوَاصِلَةَ الَّتِی تَزْنِی فِی شَبَابِهَا فَلَمَّا کَبِرَتْ قَادَتِ النِّسَاءَ إِلَی الرِّجَالِ فَتِلْکَ الْوَاصِلَةُ وَ الْمَوْصُولَةُ.
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ (4).
******
ترجمه:
سعد اسکاف می گوید: از امام باقر (علیه السلام) درباره موهای مصنوعی که زنان به سر خود می گذارند و آن را به موهایشان وصل می کنند، سؤال شد. امام فرمودند: «برای زنی که این کار را برای زینت و برای همسرش انجام دهد، ایرادی ندارد.» گفتم: «به ما رسیده که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) زنی که مو به مو وصل کند و زنی که برای او این کار را انجام دهد، لعنت کرده است.» امام فرمودند: «نه، آنجا این گونه نیست. رسول خدا تنها زنی را لعنت کرد که در جوانی زنا می کرد و چون پیر شد، زنان را به سوی مردان هدایت می کرد. این است معنای واصله و موصوله.»
22176- 4- (5) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیٍّ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ امْرَأَةٍ مُسْلِمَةٍ تَمْشُطُ الْعَرَائِسَ لَیْسَ لَهَا مَعِیشَةٌ غَیْرُ ذَلِکَ وَ قَدْ دَخَلَهَا ضِیقٌ قَالَ لَا بَأْسَ وَ لَکِنْ لَا تَصِلِ الشَّعْرَ بِالشَّعْرِ.
******
ترجمه:
از امام علی (علیه السلام) نقل شده که فرمود: از ایشان درباره زنی مسلمان پرسیدم که شغلش آرایش عروس ها است و راه دیگری برای گذران زندگی ندارد و در تنگنا قرار گرفته است. امام فرمودند: «اشکالی ندارد، اما نباید مو را به مو وصل کند.»
22177- 5- (6) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ یَحْیَی بْنِ مِهْرَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْقَرَامِلِ قَالَ وَ مَا الْقَرَامِلُ قُلْتُ صُوفٌ تَجْعَلُهُ النِّسَاءُ فِی رُءُوسِهِنَّ قَالَ إِذَا کَانَ صُوفاً فَلَا بَأْسَ وَ إِنْ کَانَ شَعْراً فَلَا خَیْرَ فِیهِ مِنَ الْوَاصِلَةِ وَ الْمَوْصُولَةِ.
******
ترجمه:
یحیی بن مهران از عبدالله بن حسن نقل می کند که گفت: از ایشان درباره «قرامل» پرسیدم. امام فرمودند: «قرامل چیست؟» گفتم: «پشم است که زنان در سر خود قرار می دهند.» امام فرمودند: «اگر پشم باشد، اشکالی ندارد؛ اما اگر مو باشد، برای کسی که آن را به مو وصل می کند و کسی که آن را به خود وصل می کند، خیری در آن نیست.»
ص: 132
22178- 6- (1) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: قَالَ ع لَا بَأْسَ بِکَسْبِ الْمَاشِطَةِ مَا لَمْ تُشَارِطْ وَ قَبِلَتْ مَا تُعْطَی وَ لَا تَصِلُ شَعْرَ الْمَرْأَةِ بِشَعْرِ امْرَأَةٍ غَیْرِهَا وَ أَمَّا شَعْرُ الْمَعْزِ فَلَا بَأْسَ بِأَنْ تُوصِلَهُ بِشَعْرِ الْمَرْأَةِ.
******
ترجمه:
محمد بن علی بن الحسین نقل کرده است که امام (علیه السلام) فرمودند: «در کسب آرایشگر اشکالی نیست، به شرط آنکه شرط و توافقی (درباره دستمزد) نداشته باشد و آنچه را به او داده می شود بپذیرد. همچنین نباید موی زنی را به موی زنی دیگر وصل کند؛ اما وصل کردن موی بز به موی زن، اشکالی ندارد.»
22179- 7- (2) وَ فِی مَعَانِی الْأَخْبَارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْهَیْثَمِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ زَکَرِیَّا عَنْ بَکْرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَبِیبٍ عَنْ تَمِیمِ بْنِ بُهْلُولٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ غُرَابٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ قَالَ: لَعَنَ رَسُولُ اللَّهِ ص النَّامِصَةَ وَ الْمُنْتَمِصَةَ وَ الْوَاشِرَةَ وَ الْمُوتَشِرَةَ وَ الْوَاصِلَةَ وَ الْمُسْتَوْصِلَةَ وَ الْوَاشِمَةَ وَ الْمُسْتَوْشِمَةَ.
قَالَ الصَّدُوقُ قَالَ عَلِیُّ بْنُ غُرَابٍ النَّامِصَةُ الَّتِی تَنْتِفُ الشَّعْرَ وَ الْمُنْتَمِصَةُ الَّتِی یُفْعَلُ ذَلِکَ بِهَا وَ الْوَاشِرَةُ الَّتِی تَشِرُ أَسْنَانَ الْمَرْأَةِ وَ تُفَلِّجُهَا وَ تُحَدِّدُهَا وَ الْمُوتَشِرَةُ الَّتِی یُفْعَلُ ذَلِکَ بِهَا وَ الْوَاصِلَةُ الَّتِی تَصِلُ شَعْرَ الْمَرْأَةِ بِشَعْرِ امْرَأَةٍ غَیْرِهَا وَ الْمُسْتَوْصِلَةُ الَّتِی یُفْعَلُ ذَلِکَ بِهَا وَ الْوَاشِمَةُ الَّتِی تَشِمُ وَشْماً فِی یَدِ الْمَرْأَةِ وَ فِی شَیْ ءٍ مِنْ بَدَنِهَا وَ هُوَ أَنْ تَغْرِزَ یَدَیْهَا أَوْ ظَهْرَ کَفِّهَا أَوْ شَیْئاً مِنْ بَدَنِهَا بِإِبْرَةٍ حَتَّی یُؤَثِّرَ فِیهِ ثُمَّ تَحْشُوَهُ بِالْکُحْلِ أَوْ بِالنُّورَةِ فَتَخْضَرَّ وَ الْمُسْتَوْشِمَةُ الَّتِی یُفْعَلُ ذَلِکَ بِهَا.
******
ترجمه:
از علی بن غراب از امام جعفر صادق (علیه السلام) از پدرانشان نقل شده است که فرمودند: «رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نفرین کرد بر: زنی که موهای صورت خود را می کند (نامصه) و زنی که این کار بر او انجام می شود (منتمصه)، زنی که دندان هایش را تیز و باریک می کند (واشره) و زنی که این کار بر او انجام می شود (موتشره)، زنی که موی زنی را به موی زن دیگری وصل می کند (واصله) و زنی که این کار بر او انجام می شود (مستوصله)، زنی که نقش خالکوبی ایجاد می کند (واشمه) و زنی که بر بدن او این کار انجام می شود (مستوشمه).»
صدوق توضیح می دهد: نامصه زنی است که موهایش را می کند، و منتمصه زنی است که این کار بر او انجام می شود. واشره زنی است که دندان های زنی را می تراشد و باریک می کند، و موتشره زنی است که این کار بر او انجام می شود. واصله زنی است که موی زنی را به موی زن دیگر وصل می کند، و مستوصله زنی است که این کار بر او انجام می شود. واشمه زنی است که خالکوبی می کند، که به این صورت است که با سوزن دست یا بخشی از بدن را سوراخ می کند و سپس آن را با سرمه یا زردچوبه پر می کند تا اثر سبزرنگی بماند؛ و مستوشمه زنی است که بر بدن او این کار انجام می شود.
22180- 8- (3) عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ أَنَّهُ سَأَلَ أَخَاهُ مُوسَی بْنَ جَعْفَرٍ ع عَنِ الْمَرْأَةِ تَحُفُّ الشَّعْرَ مِنْ وَجْهِهَا قَالَ لَا بَأْسَ.
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی النِّکَاحِ (4).
******
ترجمه:
از علی بن جعفر نقل شده که از برادرش امام موسی بن جعفر (علیه السلام) درباره زنی که موهای صورت خود را می زداید، پرسید. امام فرمودند: «اشکالی ندارد.»
ص: 133
(1) 20 بَابُ إِبَاحَةِ الصِّنَاعَاتِ وَ الْحِرَفِ وَ أَسْبَابِ الرِّزْقِ إِلَّا مَا اسْتُثْنِیَ مَعَ الْتِزَامِ الْأَمَانَةِ وَ التَّقْوَی
******
ترجمه:
22181- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ سَعْدِ بْنِ سَعْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ فُضَیْلٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ ع قَالَ: کُلُّ مَا افْتَتَحَ الرَّجُلُ بِهِ رِزْقَهُ فَهُوَ تِجَارَةٌ.
******
ترجمه:
از محمد بن فضیل از امام کاظم (علیه السلام) نقل شده که فرمودند: «هر کاری که مرد به وسیله آن روزی خود را آغاز کند، تجارت است.»
22182- 2- (3) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ یَحْیَی عَنْ جَدِّهِ الْحَسَنِ بْنِ رَاشِدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُحْتَرِفَ الْأَمِینَ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ مُرْسَلًا (4).
******
ترجمه:
از محمد بن مسلم از امام صادق (علیه السلام) نقل شده که فرمودند: امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: «خداوند شخص حرفه ای و امانت دار را دوست دارد.»
22183- 3- (5) قَالَ الْکُلَیْنِیُّ وَ فِی رِوَایَةٍ أُخْرَی إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُؤْمِنَ الْمُحْتَرِفَ.
******
ترجمه:
مرحوم کلینی نقل کرده است که در روایت دیگری آمده است: «خداوند مؤمن حرفه ای را دوست دارد.»
22184- 4- (6) وَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّی بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْوَشَّاءِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ حِیلَةُ الرَّجُلِ فِی بَابِ مَکْسَبِهِ.
******
ترجمه:
از وشا نقل شده است که از امام کاظم (علیه السلام) شنیده ام که فرمودند: «حیلت مرد در زمینه کسب و کارش می باشد .»
ص: 134
22185- 5- (1) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ قَالَ: سَمِعْتُ رَجُلًا یَسْأَلُ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا ع- فَقَالَ إِنِّی أُعَالِجُ الرَّقِیقَ فَأَبِیعُهُ وَ النَّاسُ یَقُولُونَ لَا یَنْبَغِی فَقَالَ الرِّضَا ع وَ مَا بَأْسُهُ کُلُّ شَیْ ءٍ مِمَّا یُبَاعُ إِذَا اتَّقَی اللَّهَ فِیهِ الْعَبْدُ فَلَا بَأْسَ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ (2)
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (3) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (4).
******
ترجمه:
از ابن فضال نقل شده است که گفت: شنیدم مردی از امام رضا (علیه السلام) سؤال کرد و گفت: «من برده معالجه کرده و آن را می فروشم و مردم می گویند این کار درست نیست.» امام رضا (علیه السلام) فرمودند: «چه اشکالی دارد؟ هر چیزی که فروخته می شود، اگر بنده تقوای الهی را رعایت کند، اشکالی ندارد.»
(5) 21 بَابُ کَرَاهَةِ الصَّرْفِ وَ بَیْعِ الْأَکْفَانِ وَ الطَّعَامِ وَ الرَّقِیقِ وَ الصِّیَاغَةِ وَ کَثْرَةِ الذَّبْحِ
******
ترجمه:
22186- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ یَحْیَی الْخُزَاعِیِّ عَنْ أَبِیهِ یَحْیَی بْنِ أَبِی الْعَلَاءِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فَخَبَّرْتُهُ أَنَّهُ وُلِدَ لِی غُلَامٌ قَالَ أَ لَا سَمَّیْتَهُ مُحَمَّداً- قُلْتُ قَدْ فَعَلْتُ قَالَ فَلَا تَضْرِبْ مُحَمَّداً- وَ لَا تَشْتِمْهُ جَعَلَهُ اللَّهُ قُرَّةَ عَیْنٍ لَکَ فِی حَیَاتِکَ وَ خَلَفَ صِدْقٍ بَعْدَکَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فِی أَیِّ الْأَعْمَالِ أَضَعُهُ قَالَ إِذَا عَدَلْتَهُ (7) عَنْ خَمْسَةِ أَشْیَاءَ فَضَعْهُ حَیْثُ شِئْتَ لَا تُسْلِمْهُ صَیْرَفِیّاً فَإِنَّ الصَّیْرَفِیَّ لَا یَسْلَمُ مِنَ
ص: 135
الرِّبَا وَ لَا تُسْلِمْهُ بَیَّاعَ أَکْفَانٍ فَإِنَّ صَاحِبَ الْأَکْفَانِ یَسُرُّهُ الْوَبَاءُ إِذَا کَانَ وَ لَا تُسْلِمْهُ بَیَّاعَ طَعَامٍ فَإِنَّهُ لَا یَسْلَمُ مِنَ الِاحْتِکَارِ وَ لَا تُسْلِمْهُ جَزَّاراً فَإِنَّ الْجَزَّارَ تُسْلَبُ مِنْهُ الرَّحْمَةُ وَ لَا تُسْلِمْهُ نَخَّاساً فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص قَالَ شَرُّ النَّاسِ مَنْ بَاعَ النَّاسَ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ فِی الْعِلَلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ مِثْلَهُ (1).
******
ترجمه:
از اسحاق بن عمار نقل شده است که گفت: به امام صادق (علیه السلام) وارد شدم و به ایشان خبر دادم که پسری به دنیا آورده ام. امام فرمودند: «آیا او را محمد نامیده ای؟» گفتم: «بله، نامش را محمد گذاشتم.» امام فرمودند: «پس او را نزن و او را دشنام مده! خداوند او را قرة عین تو در زندگی ات و پس از تو نیکو یادگار قرار داده است.»
سپس گفتم: «فدای تو شوم، او را در کدام کار قرار دهم؟» امام فرمودند: «اگر او را از پنج چیز دور کنی، هر کجا که خواستی قرار بده. او را به صرافی نده، چون صرافی ها از ربا در امان نیستند. او را به فروشنده کفن نده، زیرا صاحب کفن از مرگ خوشحال می شود. او را به فروشنده غذا نده، چون او در امان از احتکار نیست. او را به قصابی نده، زیرا رحمت از قصاب دور است. و او را فروشنده غلام وکنیزقرارنده، زیرا رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمودند: بدترین مردم کسانی هستند که مردم را می فروشند.»
22187- 2- (2) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ طَلْحَةَ بْنِ زَیْدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ع قَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص قَالَ: إِنِّی أَعْطَیْتُ خَالَتِی غُلَاماً وَ نَهَیْتُهَا أَنْ تَجْعَلَهُ قَصَّاباً أَوْ حَجَّاماً أَوْ صَائِغاً.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ فِی الْعِلَلِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ (3)
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ (4)
وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ.
******
ترجمه:
از طلحة بن زید نقل شده است که امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمودند: من به عمه ام پسری دادم و او را از این کارها نهی کردم که او را قصاب، حجام یا طلا فروش قرار دهد.»
22188- 3- (5) وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثِ بَیَّاعِ الزَّیْتِ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص سَأَلَ عَنْهُ فَقَالُوا مَاتَ وَ لَقَدْ کَانَ عِنْدَنَا أَمِیناً صَدُوقاً إِلَّا أَنَّهُ کَانَ فِیهِ خَصْلَةٌ قَالَ وَ مَا هِیَ قَالُوا کَانَ یَرْهَقُ یَعْنُونَ یَتْبَعُ النِّسَاءَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص- لَقَدْ کَانَ یُحِبُّنِی حُبّاً لَوْ کَانَ نَخَّاساً لَغَفَرَ اللَّهُ لَهُ.
******
ترجمه:
از علی بن حکم نقل شده است که از بعضی از اصحاب امام صادق (علیه السلام) در حدیثی درباره فروشنده روغن پرسیدند. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از او سؤال کردند و گفتند: «او مرده است و حقیقتاً در میان ما امانت دار و صادق بود، اما یک ویژگی داشت.» رسول خدا پرسیدند: «آن ویژگی چیست؟» گفتند: «او به دنبال زنان می رفت.» رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمودند: «او مرا با محبت دوست داشت و اگر حتی فروشنده غلام وکنیزهم بود، خداوند او می آمرزید.»
ص: 136
22189- 4- (1) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الطُّوسِیُّ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ عَبْدِ اللَّهِ الدِّهْقَانِ عَنْ دُرُسْتَ بْنِ أَبِی مَنْصُورٍ الْوَاسِطِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ ع قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَی النَّبِیِّ ص فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ- قَدْ عَلَّمْتُ ابْنِی هَذَا الْکِتَابَةَ فَفِی أَیِّ شَیْ ءٍ أُسْلِمُهُ فَقَالَ أَسْلِمْهُ لِلَّهِ أَبُوکَ وَ لَا تُسْلِمْهُ فِی خَمْسٍ لَا تُسْلِمْهُ سَبَّاءً وَ لَا صَائِغاً وَ لَا قَصَّاباً وَ لَا حَنَّاطاً وَ لَا نَخَّاساً قَالَ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا السَّبَّاءُ قَالَ الَّذِی یَبِیعُ الْأَکْفَانَ وَ یَتَمَنَّی مَوْتَ أُمَّتِی وَ لَلْمَوْلُودُ مِنْ أُمَّتِی أَحَبُّ إِلَیَّ مِمَّا طَلَعَتْ عَلَیْهِ الشَّمْسُ وَ أَمَّا الصَّائِغُ فَإِنَّهُ یُعَالِجُ زَیْنَ (2) أُمَّتِی وَ أَمَّا الْقَصَّابُ فَإِنَّهُ یَذْبَحُ حَتَّی تَذْهَبَ الرَّحْمَةُ مِنْ قَلْبِهِ وَ أَمَّا الْحَنَّاطُ فَإِنَّهُ یَحْتَکِرُ الطَّعَامَ عَلَی أُمَّتِی وَ لَأَنْ یَلْقَی اللَّهَ الْعَبْدُ سَارِقاً أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ أَنْ یَلْقَاهُ قَدِ احْتَکَرَ الطَّعَامَ أَرْبَعِینَ یَوْماً وَ أَمَّا النَّخَّاسُ فَإِنَّهُ أَتَانِی جَبْرَئِیلُ- فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ إِنَّ شِرَارَ أُمَّتِکَ الَّذِینَ یَبِیعُونَ النَّاسَ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ (3)
وَ رَوَاهُ فِی مَعَانِی الْأَخْبَارِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْکُوفِیِّ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ الدِّهْقَانِ (4)
وَ رَوَاهُ فِی الْعِلَلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَحْمَدَ
ص: 137
بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (1)
وَ رَوَاهُ فِی الْخِصَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ الدِّهْقَانِ مِثْلَهُ (2).
******
ترجمه:
از ابراهیم بن عبد الحمید نقل شده است که امام موسی بن جعفر (علیه السلام) فرمودند: مردی به پیامبر (صلی الله علیه و آله) آمد و گفت: «ای رسول خدا! من به فرزندم نوشتن یاد دادم، حالا او را به چه چیزی واگذارم؟» پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمودند: «او را به خدا بسپار، و در پنج مورد او را واگذار نکن: نه به سبّاء، نه به صائغ، نه به قصاب، نه به حنّاط و نه به نخّاس.»
سپس آن مرد پرسید: «ای رسول خدا! سبّاء چیست؟» پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمودند: «کسی که کفن می فروشد و آرزوی مرگ امت من را دارد. و برای من، مولود از امت من عزیزتر از هر چیزی است که خورشید بر آن بتابد. اما صائغ، او زینت امت من را درست می کند. و قصاب، او ذبح می کند تا رحمت از دلش برود. و حنّاط، او غذای امت من را احتکار می کند. و برای من، بهتر است که بنده ای به ملاقات خدا برود در حالی که دزد است تا اینکه او به ملاقات خدا برود و غذای امت من را به مدت چهل روز احتکار کرده باشد. و اما نخّاس، او به من گفت: جبرئیل آمد و گفت: «ای محمد! بدترین افراد امت تو کسانی هستند که مردم را می فروشند.»
22190- 5- (3) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَا بَأْسَ أَنْ یَبِیعَ الرَّجُلُ الرَّقِیقَ مِنَ السِّنْدِ وَ السُّودَانِ وَ التَّلِیدَ (4) وَ الْجَلِیبَ وَ الْمَوْلُودَ مِنَ الْأَعْرَابِ الْحَدِیثَ.
أَقُولُ: هَذَا مَحْمُولٌ عَلَی نَفْیِ التَّحْرِیمِ وَ قَدْ تَقَدَّمَ فِی حَدِیثِ ابْنِ فَضَّالٍ (5) وَ غَیْرِهِ (6) مَا یَدُلُّ عَلَی عَدَمِ تَحْرِیمِ الْأَشْیَاءِ الْمَذْکُورَةِ وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (7).
******
ترجمه:
از ابن سنان نقل شده است که امام ابو عبدالله (علیه السلام) فرمودند: « اشکالی ندارد که مرد، برده ای را از هندوستان، سودان، تلید، جلیب و مولود از عرب ها بفروشد.»
می گویم : تحریم فروش این نوع برده ها وجود ندارد و به طور کلی، روایات قبلی مانند حدیث ابن فضّال و دیگران نیز بر عدم تحریم این اشیاء دلالت دارند.
22191- 6- (8) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنِ الْحَسَنِ الصَّبَّاحِ (9) عَنْ حَمَّادِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عَبْدِ الْکَرِیمِ عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ عَنِ الْحَارِثِ عَنْ عَلِیٍّ ع قَالَ: مَنْ بَاعَ الطَّعَامَ نُزِعَتْ مِنْهُ الرَّحْمَةُ.
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ (10).
******
ترجمه:
این روایت از علی (علیه السلام) بیان می کند که «هر کس غذایی را بفروشد، رحمت از او گرفته می شود.»
ص: 138
22192- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ صَالِحِ بْنِ السِّنْدِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِیرٍ عَنْ خَالِدِ بْنِ عُمَارَةَ عَنْ سَدِیرٍ الصَّیْرَفِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ ع حَدِیثٌ بَلَغَنِی عَنِ الْحَسَنِ الْبَصْرِیِّ- فَإِنْ کَانَ حَقّاً فَإِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ قَالَ وَ مَا هُوَ قُلْتُ بَلَغَنِی أَنَّ الْحَسَنَ کَانَ یَقُولُ لَوْ غَلَی دِمَاغُهُ مِنْ حَرِّ الشَّمْسِ مَا اسْتَظَلَّ بِحَائِطِ صَیْرَفِیٍّ وَ لَوْ تَفَرَّثَتْ کَبِدُهُ عَطَشاً لَمْ یَسْتَقِ (3) مِنْ دَارِ صَیْرَفِیٍّ مَاءً وَ هُوَ عَمَلِی وَ تِجَارَتِی وَ فِیهِ نَبَتَ لَحْمِی وَ دَمِی وَ مِنْهُ حَجِّی وَ عُمْرَتِی قَالَ فَجَلَسَ ثُمَّ قَالَ کَذَبَ الْحَسَنُ خُذْ سَوَاءً وَ أَعْطِ سَوَاءً فَإِذَا حَضَرَتِ الصَّلَاةُ فَدَعْ مَا بِیَدِکَ وَ انْهَضْ إِلَی الصَّلَاةِ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ أَصْحَابَ الْکَهْفِ- کَانُوا صَیَارِفَةً.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (4)
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَدِیرٍ الصَّیْرَفِیِّ مِثْلَهُ وَ زَادَ یُعْنَی صَیَارِفَةُ الْکَلَامِ وَ لَمْ یُعْنَ صَیَارِفَةُ الدَّرَاهِمِ (5).
أَقُولُ: وَجْهُهُ کَمَا ذَکَرَهُ بَعْضُ عُلَمَائِنَا أَنَّ یُعْنَی بِصِیغَةِ الْبِنَاءِ لِلْمَفْعُولِ وَ کَذَا لَمْ یُعْنَ وَ الْمَعْنَی أَنَّ مَا رَوَاهُ الْحَسَنُ مِنَ التَّهْدِیدِ لِلصَّیَارِفَةِ یُرَادُ بِهِ صَیَارِفَةُ الْکَلَامِ أَیْ مَنْ یَصْرِفُهُ عَنِ الْحَقِّ إِلَی الْبَاطِلِ وَ عَنِ الصِّدْقِ إِلَی الْکَذِبِ وَ لَا یُرَادُ بِهِ صَیَارِفَةُ الدَّرَاهِمِ
ص: 139
وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ عُمُوماً (1).
******
ترجمه:
از سدیر صیرفی روایت شده که گفت: به امام باقر (ع) گفتم: حدیثی از حسن بصری به من رسیده است - اگر راست باشد، پس انا لله و انا الیه راجعون. امام فرمود: آن چیست؟ گفتم: به من رسیده که حسن می گفت: اگر مغزش از گرمای خورشید به جوش آید، به دیوار یک صیرفی (صراف) پناه نمی برد و اگر جگرش از تشنگی ترک بردارد، از خانه یک صیرفی آبی نمی نوشد. در حالی که من صرافم و این شغل و تجارت من است، و گوشت و خونم از آن روییده است، و حج و عمره ام از آن بوده است. امام نشست و سپس فرمود: حسن دروغ گفته است. (در تجارت) مساوی بگیر و مساوی بده، و هنگامی که نماز فرا رسید، هر چه در دست داری رها کن و به سوی نماز برخیز. آیا نمی دانی که اصحاب کهف همه صراف بودند؟
می گویم : برخی از علمای ما گفته اند(هردوفعل را باید مجهول خواند) منظور از این عبارت این است که تهدیدی که حسن نقل کرده، در حقیقت به "صیرفه گری" در گفتار اشاره دارد، یعنی کسانی که سخن را از حق به باطل و از صدق به کذب می چرخانند، و منظورش صرافان (کسانی که با پول سر و کار دارند) نیست.
(2) 23 بَابُ أَنَّهُ یُکْرَهُ کَوْنُ الْإِنْسَانِ حَائِکاً وَ یُسْتَحَبُّ کَوْنُهُ صَیْقَلًا
******
ترجمه:
22193- 1- (3) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ بُنْدَارَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ إِسْحَاقَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُوسَی بْنِ زَنْجَوَیْهِ التَّفْلِیسِیِّ عَنْ أَبِی عُمَرَ الْحَنَّاطِ عَنْ أَبِی إِسْمَاعِیلَ الصَّیْقَلِ الرَّازِیِّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع وَ مَعِی ثَوْبَانِ فَقَالَ لِی یَا أَبَا إِسْمَاعِیلَ- یَجِیئُنِی مِنْ قِبَلِکُمْ أَثْوَابٌ کَثِیرَةٌ وَ لَیْسَ یَجِیئُنِی مِثْلُ هَذَیْنِ الثَّوْبَیْنِ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ تَغْزِلُهُمَا أُمُّ إِسْمَاعِیلَ وَ أَنْسِجُهُمَا أَنَا فَقَالَ لِی حَائِکٌ قُلْتُ نَعَمْ فَقَالَ لَا تَکُنْ حَائِکاً فَقُلْتُ فَمَا أَکُونُ قَالَ کُنْ صَیْقَلًا وَ کَانَتْ مَعِی مِائَتَا دِرْهَمٍ فَاشْتَرَیْتُ بِهَا سُیُوفاً وَ مَرَایَا عُتُقاً وَ قَدِمْتُ بِهَا الرَّیَّ فَبِعْتُهَا بِرِبْحٍ کَثِیرٍ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ مِثْلَهُ (4).
******
ترجمه:
از ابو اسماعیل صیقل رازی روایت شده که گفت: با دو لباس نزد امام صادق (ع) وارد شدم. امام به من فرمودند: ای ابو اسماعیل، از جانب شما لباس های زیادی برای من می آید، اما هیچ کدام مانند این دو لباس نیستند. گفتم: فدایت شوم، این دو لباس را مادر اسماعیل می بافد و من آنها را می بافم. امام به من فرمودند: «بافنده ای؟» گفتم: بله. امام فرمودند: «بافنده نباش.» گفتم: پس چه باشم؟ فرمودند: «صیقل گر (سازنده یا صیقل دهنده).» من دویست درهم با خود داشتم، با آنها شمشیرها و آینه های کهنه خریدم و به ری رفتم و آنها را با سود زیادی فروخت
22194- 2- (5) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا رَفَعَهُ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: ذُکِرَ الْحَائِکُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ مَلْعُونٌ فَقَالَ إِنَّمَا ذَلِکَ الَّذِی یَحُوکُ الْکَذِبَ عَلَی اللَّهِ وَ عَلَی رَسُولِهِ ص.
******
ترجمه:
از احمد بن محمد از برخی اصحاب ما که آن را به امام صادق (ع) رسانده اند، روایت شده که فرمودند: از بافنده نزد امام صادق (ع) یاد شد که او لعنت شده است. امام فرمودند: این (لعنت) فقط برای کسی است که دروغ را بر خدا و بر پیامبرش (ص) می بافد.
ص: 140
(1) 24 بَابُ عَدَمِ جَوَازِ تَعَلُّمِ النُّجُومِ وَ الْعَمَلِ بِهَا وَ حُکْمِ النَّظَرِ فِیهَا (2)
******
ترجمه:
22195- 1- (3) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ سَیَابَةَ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ النَّاسَ یَقُولُونَ إِنَّ النُّجُومَ لَا یَحِلُّ النَّظَرُ فِیهَا وَ هِیَ تُعْجِبُنِی فَإِنْ کَانَتْ تُضِرُّ بِدِینِی فَلَا حَاجَةَ لِی فِی شَیْ ءٍ یُضِرُّ بِدِینِی وَ إِنْ کَانَتْ لَا تُضِرُّ بِدِینِی فَوَ اللَّهِ إِنِّی لَأَشْتَهِیهَا وَ أَشْتَهِی النَّظَرَ فِیهَا فَقَالَ لَیْسَ کَمَا یَقُولُونَ لَا تُضِرُّ بِدِینِکَ ثُمَّ قَالَ إِنَّکُمْ تَنْظُرُونَ فِی شَیْ ءٍ مِنْهَا کَثِیرُهُ لَا یُدْرَکُ وَ قَلِیلُهُ لَا یُنْتَفَعُ بِهِ الْحَدِیثَ.
أَقُولُ: یَأْتِی وَجْهُهُ (4).
******
ترجمه:
از عبدالرحمن بن سیابة روایت شده که گفت: به امام صادق (ع) گفتم: مردم می گویند که نگاه کردن به ستارگان جایز نیست، اما من به آن علاقه دارم. اگر این کار به دین من ضرر می زند، نیازی به چیزی که به دینم ضرر بزند ندارم، و اگر ضرری ندارد، به خدا قسم که به آن علاقه دارم و دوست دارم به ستارگان نگاه کنم. امام فرمودند: این گونه که می گویند نیست؛ به دینت ضرری نمی زند. سپس فرمودند: شما به چیزی در آن (علم نجوم) نگاه می کنید که بیشترش قابل درک نیست و کم آن هم سودی ندارد.
22196- 2- (5) وَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِیعاً عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ التَّیْمِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْخَطَّابِ الْوَاسِطِیِّ عَنْ یُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عُمَرَ الْحَلَبِیِّ عَنْ حَمَّادٍ الْأَزْدِیِّ عَنْ هِشَامٍ
ص: 141
الْخَفَّافِ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع کَیْفَ بَصَرُکَ بِالنُّجُومِ- قَالَ قُلْتُ: مَا خَلَّفْتُ بِالْعِرَاقِ- أَبْصَرَ بِالنُّجُومِ مِنِّی قَالَ کَیْفَ دَوَرَانُ الْفَلَکِ عِنْدَکُمْ إِلَی أَنْ قَالَ مَا بَالُ الْعَسْکَرَیْنِ یَلْتَقِیَانِ فِی هَذَا حَاسِبٌ وَ فِی هَذَا حَاسِبٌ فَیَحْسُبُ هَذَا لِصَاحِبِهِ بِالظَّفَرِ وَ یَحْسُبُ هَذَا لِصَاحِبِهِ بِالظَّفَرِ ثُمَّ یَلْتَقِیَانِ فَیَهْزِمُ أَحَدُهُمَا الْآخَرَ فَأَیْنَ کَانَتِ النُّجُومُ قَالَ قُلْتُ: لَا وَ اللَّهِ لَا أَعْلَمُ ذَلِکَ قَالَ فَقَالَ صَدَقْتَ إِنَّ أَصْلَ الْحِسَابِ حَقٌّ وَ لَکِنْ لَا یَعْلَمُ ذَلِکَ إِلَّا مَنْ عَلِمَ مَوَالِیدَ الْخَلْقِ کُلِّهِمْ.
******
ترجمه:
از هشام خفاف روایت شده که گفت: امام صادق (ع) به من فرمودند: چقدر به علم نجوم آگاهی داری؟ گفتم: در عراق کسی را آگاه تر از خودم به علم نجوم نمی شناسم. امام فرمودند: چرخش افلاک نزد شما چگونه است؟ تا این که فرمودند: چرا دو لشکر به هم می رسند و در هر دو لشکر منجم وجود دارد که هر کدام پیروزی را برای سپاه خود پیش بینی می کنند، ولی وقتی به هم می رسند، یکی از آن ها دیگری را شکست می دهد. پس ستارگان کجا بودند؟ گفتم: به خدا قسم نمی دانم. امام فرمودند: راست گفتی. اصل محاسبات (نجومی) حق است، اما کسی آن را نمی داند مگر آن که آفرینش همه مخلوقات را بداند.
22197- 3- (1) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ سَلَمَةَ بْنِ الْخَطَّابِ وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ جَمِیعاً عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَسَّانَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَطِیَّةَ الزَّیَّاتِ عَنْ مُعَلَّی بْنِ خُنَیْسٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ النُّجُومِ أَ حَقٌّ هِیَ فَقَالَ نَعَمْ إِنَّ اللَّهَ بَعَثَ الْمُشْتَرِیَ إِلَی الْأَرْضِ فِی صُورَةِ رَجُلٍ فَأَخَذَ رَجُلًا مِنَ الْعَجَمِ فَعَلَّمَهُ إِلَی أَنْ قَالَ ثُمَّ أَخَذَ رَجُلًا مِنَ الْهِنْدِ فَعَلَّمَهُ الْحَدِیثَ.
أَقُولُ: یَأْتِی وَجْهُهُ (2).
******
ترجمه:
از معلی بن خنیس روایت شده که گفت: از امام صادق (ع) درباره علم نجوم پرسیدم که آیا این علم حقیقت دارد؟ امام فرمودند: بله. خداوند مشتری (یکی از سیارات) را به صورت مردی به زمین فرستاد و مردی از عجم را گرفت و به او این علم را آموخت. سپس مردی از هند را گرفت و به او نیز آموزش داد.
22198- 4- (3) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ جَمِیلِ بْنِ صَالِحٍ عَمَّنْ أَخْبَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سُئِلَ عَنِ النُّجُومِ قَالَ مَا یَعْلَمُهَا إِلَّا أَهْلُ بَیْتٍ مِنَ الْعَرَبِ- وَ أَهْلُ بَیْتٍ مِنَ الْهِنْدِ.
******
ترجمه:
از جمیل بن صالح، از کسی که به او خبر داده، از امام صادق (ع) روایت شده که از ایشان درباره علم نجوم پرسیده شد. امام فرمودند: این علم را نمی دانند مگر خاندانی از عرب و خاندانی از هند.
22199- 5- (4) وَ قَدْ تَقَدَّمَ فِی حَدِیثِ الْقَاسِمِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ أَنَّ النَّبِیَّ ص نَهَی عَنْ خِصَالٍ مِنْهَا مَهْرُ الْبَغِیِّ وَ مِنْهَا النَّظَرُ فِی النُّجُومِ.
******
ترجمه:
و در حدیث قاسم بن عبدالرحمن آمده است که پیامبر (ص) از خصلت هایی نهی فرمودند که از جمله آنها مهر زن بدکاره و از جمله آنها نگاه کردن در علم نجوم است.
ص: 142
22200- 6- (1) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی الْخِصَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مَعْرُوفٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ ظَرِیفِ بْنِ نَاصِحٍ عَنْ أَبِی الْحُصَیْنِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ سُئِلَ رَسُولُ اللَّهِ ص عَنِ السَّاعَةِ فَقَالَ عِنْدَ إِیمَانٍ بِالنُّجُومِ وَ تَکْذِیبٍ بِالْقَدَرِ.
******
ترجمه:
از ابو حصین روایت شده که گفت: از امام صادق (ع) شنیدم که می فرمود: از پیامبر (ص) درباره قیامت سؤال شد. پیامبر فرمودند: (قیامت برپا می شود) زمانی که به نجوم ایمان آورده شود و تقدیر تکذیب گردد.
22201- 7- (2) وَ عَنْهُ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْکُوفِیِّ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ نَصْرِ بْنِ قَابُوسَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ الْمُنَجِّمُ مَلْعُونٌ وَ الْکَاهِنُ مَلْعُونٌ وَ السَّاحِرُ مَلْعُونٌ وَ الْمُغَنِّیَةُ مَلْعُونَةٌ وَ مَنْ آوَاهَا مَلْعُونٌ وَ آکِلُ کَسْبِهَا مَلْعُونٌ.
******
ترجمه:
از نصر بن قابوس روایت شده که گفت: از امام صادق (ع) شنیدم که می فرمود: منجم (پیشگوی نجومی) لعنت شده است، کاهن لعنت شده است، ساحر (جادوگر) لعنت شده است، و زن آوازه خوان لعنت شده است، و هر کس که او را پناه دهد نیز لعنت شده است، و هر کس از درآمد او بخورد نیز لعنت شده است.
22202- 8- (3) 2 قَالَ وَ قَالَ ع الْمُنَجِّمُ کَالْکَاهِنِ وَ الْکَاهِنُ کَالسَّاحِرِ وَ السَّاحِرُ کَالْکَافِرِ وَ الْکَافِرُ فِی النَّارِ.
******
ترجمه:
امام (ع) فرمودند: منجم (پیشگوی نجومی) مانند کاهن است، و کاهن مانند ساحر (جادوگر) است، و ساحر مانند کافر است، و کافر در آتش است.
22203- 9- (4) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ عَنِ النَّبِیِّ ص أَنَّهُ نَهَی عَنْ عِدَّةِ خِصَالٍ مِنْهَا النَّظَرُ فِی النُّجُومِ.
******
ترجمه:
با اسنادی که به امام باقر (ع) از پدرانشان نسبت داده می شود، از پیامبر (ص) روایت شده که ایشان از چند خصلت نهی فرموده اند که از جمله آنها نگاه کردن به نجوم است.
22204- 10- (5) أَحْمَدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ الطَّبْرِسِیُّ فِی الْإِحْتِجَاجِ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ أَنَّ زِنْدِیقاً قَالَ لَهُ مَا تَقُولُ فِی عِلْمِ النُّجُومِ- قَالَ هُوَ عِلْمٌ قَلَّتْ مَنَافِعُهُ وَ کَثُرَتْ مَضَارُّهُ لَا یُدْفَعُ بِهِ الْمَقْدُورُ وَ لَا یُتَّقَی بِهِ الْمَحْذُورُ إِنْ خَبَّرَ الْمُنَجِّمُ بِالْبَلَاءِ لَمْ یُنْجِهِ التَّحَرُّزُ مِنَ الْقَضَاءِ وَ إِنْ خَبَّرَ هُوَ بِخَیْرٍ لَمْ یَسْتَطِعْ تَعْجِیلَهُ وَ إِنْ حَدَثَ بِهِ سُوءٌ لَمْ یُمْکِنْهُ صَرْفُهُ وَ الْمُنَجِّمُ یُضَادُّ اللَّهَ فِی عِلْمِهِ بِزَعْمِهِ أَنَّهُ یَرُدُّ
ص: 143
قَضَاءَ اللَّهِ عَنْ خَلْقِهِ.
******
ترجمه:
از هشام بن حکم روایت شده که در حدیثی به امام صادق (ع) گفته شد: زندیق (کافر) از ایشان پرسید: درباره علم نجوم چه می گویی؟ امام فرمودند: این علم، علمی است که منافع آن کم و مضراتش زیاد است؛ با آن نمی توان مقدر را دفع کرد و نمی توان از محذور جلوگیری کرد. اگر منجم از بلایی خبر دهد، تحرز از آن، قضا را دفع نمی کند، و اگر از خیری خبر دهد، نمی تواند آن را تسریع کند، و اگر بدی رخ دهد، نمی توان آن را دفع کرد. همچنین منجم با ادعای خود، با علم خداوند در تضاد است، زیرا می پندارد که می تواند قضا و قدر الهی را از مخلوقاتش دور کند.
22205- 11- (1) جَعْفَرُ بْنُ الْحَسَنِ الْمُحَقِّقُ فِی الْمُعْتَبَرِ وَ الْعَلَّامَةُ فِی التَّذْکِرَةِ وَ الشَّهِیدَانِ قَالُوا قَالَ النَّبِیُّ ص مَنْ صَدَّقَ کَاهِناً أَوْ مُنَجِّماً فَهُوَ کَافِرٌ بِمَا أُنْزِلَ عَلَی مُحَمَّدٍ ص.
******
ترجمه:
جعفر بن حسن محقق در "المعتبر" و علامه در "التذکره" و شهیدان در آثار خود آورده اند که پیامبر (ص) فرمودند: هر کس که کاهنی یا منجمی را تصدیق کند، به آنچه بر محمد (ص) نازل شده است، کافر است.
22206- 12- (2) عَلِیُّ بْنُ مُوسَی بْنِ طَاوُسٍ فِی کِتَابِ الِاسْتِخَارَاتِ نَقْلًا مِنْ کِتَابِ الشَّیْخِ الْفَاضِلِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ فِی دُعَاءِ الِاسْتِخَارَةِ الَّذِی کَانَ یَدْعُو بِهِ الصَّادِقُ ع إِلَی أَنْ قَالَ: اللَّهُمَّ إِنَّکَ خَلَقْتَ أَقْوَاماً یَلْجَئُونَ إِلَی مَطَالِعِ النُّجُومِ لِأَوْقَاتِ حَرَکَاتِهِمْ وَ سُکُونِهِمْ وَ خَلَقْتَنِی أَبْرَأُ إِلَیْکَ مِنَ اللَّجَإِ إِلَیْهِمْ وَ مِنْ طَلَبِ الِاخْتِیَارَاتِ بِهَا وَ أَیْقَنُ أَنَّکَ لَمْ تُطْلِعْ أَحَداً عَلَی غَیْبِکَ فِی مَوَاقِعِهَا وَ لَمْ تُسَهِّلْ لَهُ السَّبِیلَ إِلَی تَحْصِیلِ أَفَاعِیلِهَا وَ أَنَّکَ قَادِرٌ عَلَی نَقْلِهَا فِی مَدَارَاتِهَا عَنِ السُّعُودِ الْعَامَّةِ وَ الْخَاصَّةِ إِلَی النُّحُوسِ وَ عَنِ النُّحُوسِ الشَّامِلَةِ الْمُضِرَّةِ إِلَی السُّعُودِ لِأَنَّکَ تَمْحُو مَا تَشَاءُ وَ تُثْبِتُ وَ عِنْدَکَ أُمُّ الْکِتَابِ- مَا أَسْعَدْتَ مَنِ اعْتَمَدَ عَلَی مَخْلُوقٍ مِثْلِهِ وَ اسْتَبَدَّ الِاخْتِیَارَ لِنَفْسِهِ وَ لَا أَشْقَیْتَ مَنِ اعْتَمَدَ عَلَی الْخَالِقِ الَّذِی أَنْتَ هُوَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ وَحْدَکَ لَا شَرِیکَ لَکَ الدُّعَاءَ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ فِی آدَابِ السَّفَرِ مَا یَدُلُّ عَلَی عَدَمِ جَوَازِ الْعَمَلِ بِالنُّجُومِ وَ الْأَمْرِ بِإِحْرَاقِ کُتُبِهَا وَ عَدَمِ جَوَازِ تَعَلُّمِهَا إِلَّا مَا یُهْتَدَی بِهِ فِی بَرٍّ أَوْ بَحْرٍ (3) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (4) وَ لَا مُعَارِضَ لَهُ صَرِیحٌ فَیُحْمَلُ حَدِیثُ الْمُعَلَّی عَلَی تَعَلُّمِ مَا یُهْتَدَی بِهِ فِی بَرٍّ أَوْ بَحْرٍ أَوْ عَلَی التَّقِیَّةِ عَلَی أَنَّهُ قَدْ رُوِیَ فِی
ص: 144
عِدَّةِ أَحَادِیثَ فِی طِبِّ الْأَئِمَّةِ وَ غَیْرِهِ أَنَّ السِّحْرَ حَقٌّ وَ لَا شَکَّ فِی تَحْرِیمِهِ وَ کَذَا فِی الْکِهَانَةِ وَ الْقِیَافَةِ وَ غَیْرِهِمَا وَ أَمَّا النَّظَرُ فِیهَا لَا لِلْعَمَلِ وَ لَا لِلْحُکْمِ بَلْ لِمَعْرِفَةِ حِکْمَةِ اللَّهِ وَ قُدْرَتِهِ وَ عَجَائِبِ مَخْلُوقَاتِهِ فَلَا بَأْسَ بِهِ لِمَا مَرَّ (1) فِی الْحَدِیثِ الْأَوَّلِ وَ اللَّهُ أَعْلَمُ وَ لَوْ کَانَ الْمُرَادُ بِهِ مَا زَادَ عَلَی ذَلِکَ تَعَیَّنَ حَمْلُهُ عَلَی التَّقِیَّةِ.
******
ترجمه:
علی بن موسی بن طاووس در کتاب "الاستخارات" خود به نقل از شیخ محمد بن علی بن محمد درباره دعای استخاره ای که امام صادق (ع) می خواند، می نویسد:
"خداوندا! تو اقوامی را آفریدی که به ستارگان پناه می برند تا زمان حرکات و سکون خود را بفهمند، و من به تو پناه می برم از این که به آنها پناه ببرم و از آنها درخواست انتخاب کنم. یقین دارم که تو هیچ کس را بر غیب خود در مواقع آن ها مطلع نکرده ای و راهی برای کسب آثار آن ها آسان نکرده ای. و تو قادر به تغییر آن ها هستی از خوشی های عمومی و خاص به نحو و از نحوهای عمومی مضر به خوشی ها، زیرا تو آنچه را بخواهی محو می کنی و آنچه را بخواهی ثابت می کنی. و نزد تو، أم الكتاب است. چه بدبخت است کسی که به مخلوقی مانند خود اعتماد کند و انتخاب را به خود واگذارد و چه خوشبخت است کسی که به خالقی که فقط تویی، بدون شریک، تکیه کند."
می گویم:در آداب سفر نیز مواردی وجود دارد که دلالت بر عدم جواز عمل به ستاره شناسی و دستور به سوزاندن کتاب های آن دارد و یادآوری می کند که تنها یادگیری آنچه که در دریا و خشکی مفید است مجاز است. عدم تعارض با آنچه قبلاً ذکر شده می پردازد.و حدیث معلی باید بر یادگیری چیزهایی که در دریا و خشکی مفید است، حمل شود یا بر تقیه استوار باشد.
احادیث متعدد در زمینه طب ائمه اشاره شده که بیانگر این است که سحر حقیقی است و در مورد حرمت آن شکی وجود ندارد. همچنین در مورد کاهنی، قیافه شناسی و موارد مشابه نیز تأکید می کند.
اما نگاه نباید به عنوان عمل یا حکم در نظر گرفته شود، بلکه برای فهم حکمت و قدرت خداوند و شگفتی های مخلوقات اوست. در نتیجه، اگر این نیت داشته باشد، هیچ منعی ندارد. و اگردراخبار بیشتر از این باشد، باید آن را به تقیه نسبت داد.
(2) 25 بَابُ تَحْرِیمِ تَعَلُّمِ السِّحْرِ وَ أَجْرِهِ (3) وَ اسْتِعْمَالِهِ فِی الْعَقْدِ وَ حُکْمِ الْحَلِ
******
ترجمه:
22207- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ
ص: 145
شَیْخٍ مِنْ أَصْحَابِنَا الْکُوفِیِّینَ قَالَ: دَخَلَ عِیسَی بْنُ شَفَقِیٍّ (1) عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع- وَ کَانَ سَاحِراً یَأْتِیهِ النَّاسُ وَ یَأْخُذُ عَلَی ذَلِکَ الْأَجْرَ فَقَالَ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَنَا رَجُلٌ کَانَتْ صِنَاعَتِیَ السِّحْرَ وَ کُنْتُ آخُذُ عَلَیْهِ الْأَجْرَ وَ کَانَ مَعَاشِی وَ قَدْ حَجَجْتُ مِنْهُ وَ مَنَّ اللَّهُ عَلَیَّ بِلِقَائِکَ وَ قَدْ تُبْتُ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَهَلْ لِی فِی شَیْ ءٍ مِنْ ذَلِکَ مَخْرَجٌ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع حُلَّ وَ لَا تَعْقِدْ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ (2)
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عِیسَی بْنِ الثَّقَفِیِّ نَحْوَهُ (3) وَ رَوَاهُ الْحِمْیَرِیُّ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنِ الْهَیْثَمِ بْنِ أَبِی مَسْرُوقٍ النَّهْدِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عِیسَی بْنِ الثَّقَفِیِّ نَحْوَهُ (4) أَقُولُ: خَصَّهُ بَعْضُ عُلَمَائِنَا بِالْحَلِّ بِغَیْرِ السِّحْرِ کَالْقُرْآنِ وَ الذِّکْرِ وَ التَّعْوِیذِ وَ نَحْوِهَا وَ هُوَ حَسَنٌ إِذْ لَا تَصْرِیحَ بِجَوَازِ الْحَلِّ بِالسِّحْرِ (5).
******
ترجمه:
از علی بن ابراهیم، از پدرش، از یکی از مشایخ کوفی ما نقل شده است که:
عیسی بن شفقی به نزد ابی عبدالله (ع) آمد. او ساحر بود و مردم به او مراجعه می کردند و به خاطر کارش، اجرت می گرفت. او گفت: «من مردی هستم که شغل من سحر بوده و من از آن درآمد کسب می کردم و این معیشت من بوده است. من از این کار حذر کرده ام و خداوند بر من منّت نهاد که تو را دیدم و من به سوی خداوند عزّ و جلّ توبه کرده ام. آیا برای من راهی در این مورد وجود دارد؟»
ابو عبدالله (ع) به او فرمود: «فقط سحر دیگران را باز(باطل) کن نه اینکه آنها را سحر(گرفتار) کنی.»
می گویم: برخی از علمای ما، او را به حل مشکلش به جز سحر، مانند قرآن، ذکر، تعویذ و امثال آن، تخصیص داده اند. و این کار خوبی است، زیرا تصریحی بر جواز حَلّ به وسیله سحر وجود ندارد.
22208- 2- (6) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص سَاحِرُ الْمُسْلِمِینَ یُقْتَلُ وَ سَاحِرُ الْکُفَّارِ لَا یُقْتَلُ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ لِمَ لَا یُقْتَلُ سَاحِرُ الْکُفَّارِ قَالَ لِأَنَّ الشِّرْکَ أَعْظَمُ مِنَ السِّحْرِ لِأَنَّ السِّحْرَ وَ الشِّرْکَ مَقْرُونَانِ.
وَ فِی الْعِلَلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی
ص: 146
عَبْدِ اللَّهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ مِثْلَهُ (1).
******
ترجمه:
از سكونی، از جعفر بن محمد (علیه السلام) نقل شده است که گفت: رسول خدا (صلى الله عليه وآله) فرمود: «ساحر مسلمانان کشته می شود، اما ساحر کفار کشته نمی شود.» گفته شد: «ای رسول خدا، چرا ساحر کفار کشته نمی شود؟» فرمود: «زیرا شرک از سحر بزرگتر است، زیرا سحر و شرک به هم پیوسته اند.»
22209- 3- (2) قَالَ وَ رُوِیَ أَنَّ تَوْبَةَ السَّاحِرِ أَنْ یَحُلَّ وَ لَا یَعْقِدَ.
******
ترجمه:
نقل شده است که توبه ساحر این است که سحرافراد را باز کند نه اینکه افراد را سحرکند .
22210- 4- (3) وَ فِی عُیُونِ الْأَخْبَارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْقَاسِمِ الْمُفَسِّرِ عَنْ یُوسُفَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ زِیَادٍ وَ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَیَّارٍ عَنْ أَبَوَیْهِمَا عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْعَسْکَرِیِّ عَنْ آبَائِهِ ع فِی حَدِیثٍ قَالَ: فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ ما أُنْزِلَ عَلَی الْمَلَکَیْنِ بِبابِلَ هارُوتَ وَ مارُوتَ (4) قَالَ کَانَ بَعْدَ نُوحٍ ع- قَدْ کَثُرَتِ السَّحَرَةُ الْمُمَوِّهُونَ فَبَعَثَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مَلَکَیْنِ إِلَی نَبِیِّ ذَلِکَ الزَّمَانِ بِذِکْرِ مَا یَسْحَرُ بِهِ السَّحَرَةُ وَ ذِکْرِ مَا یُبْطِلُ بِهِ سِحْرَهُمْ وَ یَرُدُّ بِهِ کَیْدَهُمْ فَتَلَقَّاهُ النَّبِیُّ عَنِ الْمَلَکَیْنِ وَ أَدَّاهُ إِلَی عِبَادِ اللَّهِ بِأَمْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَمَرَهُمْ أَنْ یَقِفُوا بِهِ عَلَی السِّحْرِ وَ أَنْ یُبْطِلُوهُ وَ نَهَاهُمْ أَنْ یَسْحَرُوا بِهِ النَّاسَ وَ هَذَا کَمَا یُدَلُّ عَلَی السَّمِّ مَا هُوَ وَ عَلَی مَا یُدْفَعُ بِهِ غَائِلَةُ السَّمِّ إِلَی أَنْ قَالَ وَ مَا یُعَلِّمَانِ مِنْ أَحَدٍ ذَلِکَ السِّحْرَ وَ إِبْطَالَهُ حَتَّی یَقُولَا لِلْمُتَعَلِّمِ إِنَّمَا نَحْنُ فِتْنَةٌ وَ امْتِحَانٌ لِلْعِبَادِ لِیُطِیعُوا اللَّهَ فِیمَا یَتَعَلَّمُونَ مِنْ هَذَا وَ یُبْطِلُوا بِهِ کَیْدَ السَّحَرَةِ وَ لَا یَسْحَرُوهُمْ فَلَا تَکْفُرْ بِاسْتِعْمَالِ هَذَا السِّحْرِ وَ طَلَبِ الْإِضْرَارِ بِهِ وَ دُعَاءِ النَّاسِ إِلَی أَنْ یَعْتَقِدُوا أَنَّکَ بِهِ تُحْیِی وَ تُمِیتُ وَ تَفْعَلُ مَا لَا یَقْدِرُ عَلَیْهِ إِلَّا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَإِنَّ ذَلِکَ کُفْرٌ إِلَی أَنْ قَالَ وَ یَتَعَلَّمُونَ مَا یَضُرُّهُمْ وَ لَا یَنْفَعُهُمْ لِأَنَّهُمْ إِذَا تَعَلَّمُوا ذَلِکَ السِّحْرَ لِیَسْحَرُوا بِهِ وَ یَضُرُّوا بِهِ فَقَدْ تَعَلَّمُوا مَا یَضُرُّهُمْ فِی دِینِهِمْ وَ لَا یَنْفَعُهُمْ فِیهِ الْحَدِیثَ.
******
ترجمه:
علی بن محمد بن سیار از پدران خود، از حسن بن علی عسکری (ع) نقل کرده که در حدیثی گفت: در آیه «و ما أنزل علی الملکین ببابل هاروت و ماروت» (سوره بقره، آیه 102) آمده است که این ماجرا بعد از نوح (ع) اتفاق افتاد؛ زیرا ساحران مموه و فریبکار بسیار شدند. در این زمان، خداوند دو ملک به سوی پیامبر آن زمان فرستاد تا به او بگویند چه چیزی ساحران را سحر می کند و چگونه می توان سحر آن ها را باطل کرد و نقشه های آن ها را خنثی کرد. پیامبر این اطلاعات را از آن دو ملک دریافت کرد و به بندگان خدا به فرمان خداوند عزوجل ابلاغ کرد و به آن ها امر کرد که بر سحر آگاهی یابند و آن را باطل کنند و نهی کرد که به وسیله آن سحر، مردم را فریب دهند.
این مانند دانستن سموم است و اینکه چه چیزی می تواند خطر سم را دفع کند. همچنین در ادامه گفت: «و ما یعلمان من أحد ذلک السحر و ابطاله» (و آن دو هیچ کس را از آن سحر و باطل کردن آن نمی آموزند) تا زمانی که به متعلم بگویند ما فقط فتنه و آزمونی برای بندگان هستیم تا در آنچه می آموزند، خدا را اطاعت کنند و به وسیله آن کيد ساحران را باطل کنند و خودشان را سحر نکنند. پس هرکس به کار بردن این سحر را برای ضرر زدن و دعوت مردم به این که باور کنند، با آن زنده می کند و می میرد و کارهایی را انجام می دهد که جز خداوند عزوجل نمی تواند انجام دهد، در حقیقت کافر شده است. و همچنین می گوید: «و یتعلمون ما یضرهم و لا ینفعهم» (و آن ها چیزی را می آموزند که به آن ها ضرر می زند و نفعی ندارد) زیرا وقتی آن ها آن سحر را برای آسیب زدن به دیگران می آموزند، در واقع چیزی را آموخته اند که به دین آن ها ضرر می زند و در آن نفعی ندارند.
22211- 5- (5) وَ عَنْ تَمِیمِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْقُرَشِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیٍّ الْأَنْصَارِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْجَهْمِ عَنِ الرِّضَا ع فِی حَدِیثٍ قَالَ: وَ أَمَّا هَارُوتُ وَ مَارُوتُ- فَکَانَا مَلَکَیْنِ عَلَّمَا النَّاسَ السِّحْرَ لِیَحْتَرِزُوا
ص: 147
بِهِ سِحْرَ السَّحَرَةِ وَ یُبْطِلُوا بِهِ کَیْدَهُمْ وَ مَا عَلَّمَا أَحَداً مِنْ ذَلِکَ شَیْئاً حَتَّی (1) قَالا إِنَّمَا نَحْنُ فِتْنَةٌ فَلَا تَکْفُرْ فَکَفَرَ قَوْمٌ بِاسْتِعْمَالِهِمْ لِمَا أُمِرُوا بِالاحْتِرَازِ مِنْهُ وَ جَعَلُوا یُفَرِّقُونَ بِمَا تَعَلَّمُوهُ بَیْنَ الْمَرْءِ وَ زَوْجِهِ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ ما هُمْ بِضارِّینَ بِهِ مِنْ أَحَدٍ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ (2) یَعْنِی یُعَلِّمُهُ.
******
ترجمه:
علی بن الجهم از امام رضا (ع) نقل کرده که در حدیثی فرمود: «اما هاروت و ماروت» (این دو) دو ملک بودند که به مردم سحر آموختند تا با آن، سحر ساحران را بشناسند و بتوانند نقشه های آن ها را باطل کنند. آن ها هیچ چیزی از این سحر را به کسی نیاموختند تا اینکه گفتند: «ما فقط فتنه ای هستیم، پس کافر نشوید». برخی از مردم به خاطر استفاده از سحر، کافر شدند و به آنچه که به آن ها دستور داده شده بود که از آن پرهیز کنند، عمل کردند و با آنچه آموخته بودند، میان مرد و همسرش جدایی می افکندند. خداوند تعالی فرمود: «و ما هم بضارین به من أحد الا بإذن الله» (و آنان هیچ کس را با آن آسیب نمی زنند مگر با اجازه خدا) که یعنی: (یعنی) خداوند به آن ها می آموزد.
22212- 6- (3) وَ الْخِصَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ الطَّالَقَانِیِّ عَنْ یَحْیَی بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ صَاعِدٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ جَمِیلٍ عَنِ الْمُعْتَمِرِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ فُضَیْلِ بْنِ مَیْسَرَةَ عَنْ أَبِی جَرِیرٍ عَنْ أَبِی بُرْدَةَ عَنْ أَبِی مُوسَی الْأَشْعَرِیِّ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص ثَلَاثَةٌ لَا یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ- مُدْمِنُ خَمْرٍ وَ مُدْمِنُ سِحْرٍ وَ قَاطِعُ رَحِمٍ الْحَدِیثَ.
******
ترجمه:
ابوموسی اشعری نقل می کند که رسول خدا (ص) فرمود: «سه دسته هستند که به بهشت داخل نخواهند شد: 1. کسی که معتاد به شراب است، 2. کسی که معتاد به سحر است، 3. کسی که رابطه اش با خویشاوندانش را قطع کرده است.»
22213- 7- (4) عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنِ السِّنْدِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی الْبَخْتَرِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ أَنَّ عَلِیّاً ع قَالَ: مَنْ تَعَلَّمَ شَیْئاً مِنَ السِّحْرِ قَلِیلًا أَوْ کَثِیراً فَقَدْ کَفَرَ وَ کَانَ آخِرَ عَهْدِهِ بِرَبِّهِ وَ حَدُّهُ أَنْ یُقْتَلَ إِلَّا أَنْ یَتُوبَ.
******
ترجمه:
ابو البختری از جعفر بن محمد (ع) از پدرش نقل می کند که علی (ع) فرمود: «هر کس اندکی یا زیادی از سحر را بیاموزد، کافر شده است و آخرین عهد او با پروردگارش خواهد بود و مجازاتش این است که باید کشته شود، مگر اینکه توبه کند.»
22214- 8- (5) فُرَاتُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ الْکُوفِیُّ فِی تَفْسِیرِهِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَسَنِ التَّمِیمِیِّ مُعَنْعَناً عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ ع فِی حَدِیثٍ قَالَ: نَحْنُ أَهْلُ بَیْتٍ عَصَمَنَا اللَّهُ مِنْ أَنْ نَکُونَ فَتَّانِینَ أَوْ کَذَّابِینَ أَوْ سَاحِرِینَ أَوْ زَنَّاءِینَ (6) فَمَنْ کَانَ فِیهِ شَیْ ءٌ مِنْ هَذِهِ الْخِصَالِ فَلَیْسَ
ص: 148
مِنَّا وَ لَا نَحْنُ مِنْهُ.
أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی الْحُدُودِ (1) وَ غَیْرِهَا (2) وَ لَا یَخْفَی أَنَّهُ یَحْتَمِلُ کَوْنُ مَا مَرَّ مِنْ جَوَازِ الْحَلِّ بِالسِّحْرِ مَخْصُوصاً بِتِلْکَ الشَّرِیعَةِ الْمَنْسُوخَةِ.
******
ترجمه:
از ابو عبدالله (ع) از پدرانش از علی (ع) در حدیثی نقل شده است که فرمود: «ما اهل بیتیم که خداوند ما را از اینکه فتنه گران، دروغ گویان، ساحران یا زناکاران باشیم، حفظ کرده است. پس هر کس که در او چیزی از این صفات باشد، از ما نیست و ما نیز از او نیستیم.»
من می گویم: و نشانه هایی دربحث حدود و موارد دیگر وجود دارد که نشان می دهد، آنچه پیش تر در مورد جوازبازکردن سحر با سحر بیان شد، مختص آن شریعت منسوخ است.
(3) 26 بَابُ تَحْرِیمِ إِتْیَانِ الْعَرَّافِ وَ تَصْدِیقِهِ وَ الْکِهَانَةِ وَ الْقِیَافَةِ
******
ترجمه:
22215- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ شُعَیْبِ بْنِ وَاقِدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدٍ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ ع فِی حَدِیثِ الْمَنَاهِی أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص نَهَی عَنْ إِتْیَانِ الْعَرَّافِ وَ قَالَ مَنْ أَتَاهُ وَ صَدَّقَهُ فَقَدْ بَرِئَ مِمَّا أَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَی مُحَمَّدٍ ص.
أَقُولُ: فَسَّرَ بَعْضُ أَهْلِ اللُّغَةِ الْعَرَّافَ بِالْکَاهِنِ وَ بَعْضُهُمْ بِالْمُنَجِّمِ (5).
******
ترجمه:
از حسین بن زید از صادق (ع) از پدرانش در حدیثی درباره ممنوعیت ها نقل شده است که رسول الله (ص) نهی کرد از رفتن به سوی عراف و فرمود: «هر کس به او برود و او را تصدیق کند، از آنچه خداوند عز و جل بر محمد (ص) نازل کرده، بیزار است.»
من می گویم: برخی از اهل زبان عراف را به کاهن تفسیر کرده اند و برخی دیگر به منجم.
22216- 2- (6) وَ فِی الْخِصَالِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ تَکَهَّنَ أَوْ تُکُهِّنَ لَهُ فَقَدْ
ص: 149
بَرِئَ مِنْ دِینِ مُحَمَّدٍ ص- قَالَ قُلْتُ: فَالْقِیَافَةُ (1) قَالَ مَا أُحِبُّ أَنْ تَأْتِیَهُمْ وَ قِیلَ مَا یَقُولُونَ شَیْئاً إِلَّا کَانَ قَرِیباً مِمَّا یَقُولُونَ فَقَالَ الْقِیَافَةُ فَضْلَةٌ مِنَ النُّبُوَّةِ ذَهَبَتْ فِی النَّاسِ حِینَ بُعِثَ النَّبِیُّ ص.
******
ترجمه:
از ابی بصیر از ابی عبدالله (ع) نقل شده است که فرمود: «هر کس که کهانت کند یا کسی برای او کهانت کند، از دین محمد (ص) بیزار است.»
گفتم: پس درباره قیافه (شناسایی با قیافه) چه می فرمایید؟ فرمود: «من دوست ندارم که به آن ها نزدیک شوید.» و گفته شد: «آیا آن ها چیزی می گویند که دور از حقیقت باشد؟» فرمود: «قیافه چیزی است که از نبوت است و دربین مردم رفته است، زمانی که پیامبر (ص) مبعوث شد.»
22217- 3- (2) مُحَمَّدُ بْنُ إِدْرِیسَ فِی آخِرِ السَّرَائِرِ نَقْلًا مِنْ کِتَابِ الْمَشِیخَةِ لِلْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْهَیْثَمِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ عِنْدَنَا بِالْجَزِیرَةِ رَجُلًا رُبَّمَا أَخْبَرَ مَنْ یَأْتِیهِ یَسْأَلُهُ عَنِ الشَّیْ ءِ یُسْرَقُ أَوْ شِبْهِ ذَلِکَ فَنَسْأَلُهُ فَقَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ مَشَی إِلَی سَاحِرٍ أَوْ کَاهِنٍ أَوْ کَذَّابٍ یُصَدِّقُهُ بِمَا یَقُولُ فَقَدْ کَفَرَ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ مِنْ کِتَابٍ.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی بَعْضِ الْمَقْصُودِ (3).
******
ترجمه:
از هیثم نقل شده است که گفت: به ابی عبدالله (ع) گفتم: «در جزیره ما مردی وجود دارد که گاهی به کسانی که به او مراجعه می کنند، درباره سرقت یا چیزهایی از این قبیل خبر می دهد. آیا از او بپرسیم؟» فرمود: «پیامبر (ص) فرمود: هر کس به سحرگر یا کاهن یا دروغگویی برود و به آنچه می گوید ایمان بیاورد، به آنچه خداوند از کتاب نازل کرده است، کافر شده است.»
22218- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی الْخِصَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ أَنَّ النَّبِیَّ ص قَالَ: لَا رُقَی إِلَّا فِی ثَلَاثَةٍ فِی حُمَةٍ (6) أَوْ عَیْنٍ أَوْ دَمٍ لَا یَرْقَأُ.
******
ترجمه:
از سكونی نقل شده است که از جعفر بن محمد (ع) از پدرش نقل کرده است که پیامبر (ص) فرمود: «هیچ نوع رقیه ای نیست مگر در سه حالت: در بیماری تب، چشم زدن، یا خون ریزی که بند نیاید.»
ص: 150
22219- 2- (1) وَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ (2) عَنْ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی الْقَطَّانِ عَنْ بَکْرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَبِیبٍ عَنْ تَمِیمِ بْنِ بُهْلُولٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُصْعَبٍ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع یُکْرَهُ النَّفْخُ فِی الرُّقَی وَ الطَّعَامِ وَ مَوْضِعِ السُّجُودِ.
******
ترجمه:
از حسین بن مصعب نقل شده است که ابوعبدالله (ع) فرمود: «نفخ(فوت) کردن در رقیه، غذا، و محل سجده مکروه است.»
22220- 3- (3) مُحَمَّدُ بْنُ عُمَرَ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ الْکَشِّیُّ فِی کِتَابِ الرِّجَالِ قَالَ وَجَدْتُ بِخَطِّ جَبْرَئِیلَ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی الصَّبَّاحِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ خَدَمَ أَبُو خَالِدٍ الْکَابُلِیُّ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ ع- دَهْراً مِنْ عُمُرِهِ ثُمَّ إِنَّهُ أَرَادَ أَنْ یَنْصَرِفَ إِلَی أَهْلِهِ فَأَتَی عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ ع- فَشَکَا إِلَیْهِ شِدَّةَ شَوْقِهِ إِلَی وَالِدَتِهِ فَقَالَ یَا أَبَا خَالِدٍ یَقْدَمُ غَداً رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الشَّامِ- لَهُ قَدْرٌ وَ مَالٌ کَثِیرٌ وَ قَدْ أَصَابَ بِنْتاً لَهُ عَارِضٌ مِنْ أَهْلِ الْأَرْضِ وَ یُرِیدُونَ أَنْ یَطْلُبُوا مُعَالِجاً یُعَالِجُهَا فَإِذَا أَنْتَ سَمِعْتَ قُدُومَهُ فَائْتِهِ وَ قُلْ لَهُ أَنَا أُعَالِجُهَا لَکَ عَلَی أَنِّی أَشْتَرِطُ عَلَیْکَ أَنِّی أُعَالِجُهَا عَلَی دِیَتِهَا عَشَرَةِ (4) آلَافِ دِرْهَمٍ فَلَا تَطْمَئِنَّ إِلَیْهِمْ وَ سَیُعْطُونَکَ مَا تَطْلُبُهُ مِنْهُمْ فَلَمَّا أَصْبَحَ وَ قَدِمَ الرَّجُلُ وَ مَنْ مَعَهُ وَ کَانَ رَجُلًا مِنْ عُظَمَاءِ أَهْلِ الشَّامِ فِی الْمَالِ وَ الْمَقْدُرَةِ فَقَالَ أَ مَا مِنْ مُعَالِجٍ یُعَالِجُ بِنْتَ هَذَا الرَّجُلِ فَقَالَ لَهُ أَبُو خَالِدٍ الْکَابُلِیُّ أَنَا أُعَالِجُهَا عَلَی عَشَرَةِ آلَافٍ فَإِنْ أَنْتُمْ وَفَیْتُمْ وَفَیْتُ لَکُمْ عَلَی أَنْ لَا یَعُودَ إِلَیْهَا أَبَداً فَشَرَطُوا أَنْ یُعْطُوهُ عَشَرَةَ آلَافِ دِرْهَمٍ
ص: 151
ثُمَّ أَقْبَلَ إِلَی عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ ع فَأَخْبَرَهُ بِالْخَبَرِ فَقَالَ إِنِّی لَأَعْلَمُ أَنَّهُمْ سَیَغْدِرُونَ بِکَ وَ لَا یَفُونَ لَکَ فَانْطَلِقْ یَا أَبَا خَالِدٍ فَخُذْ بِأُذُنِ الْجَارِیَةِ الْیُسْرَی ثُمَّ قُلْ یَا خَبِیثُ یَقُولُ لَکَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ ع- اخْرُجْ مِنْ هَذِهِ الْجَارِیَةِ وَ لَا تَعُدْ فَفَعَلَ أَبُو خَالِدٍ مَا أَمَرَهُ وَ خَرَجَ مِنْهَا فَأَفَاقَتِ الْجَارِیَةُ وَ طَلَبَ أَبُو خَالِدٍ الَّذِی اشْتَرَطُوا لَهُ فَلَمْ یُعْطُوهُ فَرَجَعَ أَبُو خَالِدٍ مُغْتَمّاً کَئِیباً فَقَالَ لَهُ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ ع مَا لِی أَرَاکَ کَئِیباً یَا أَبَا خَالِدٍ أَ لَمْ أَقُلْ لَکَ إِنَّهُمْ یَغْدِرُونَ بِکَ دَعْهُمْ فَإِنَّهُمْ سَیَعُودُونَ إِلَیْکَ فَإِذَا لَقُوکَ فَقُلْ لَسْتُ أُعَالِجُهَا حَتَّی تَضَعُوا الْمَالَ عَلَی یَدَیْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ ع- فَعَادُوا إِلَی أَبِی خَالِدٍ یَلْتَمِسُونَ مُدَاوَاتَهَا فَقَالَ لَهُمْ إِنِّی لَا أُعَالِجُهَا حَتَّی تَضَعُوا الْمَالَ عَلَی یَدَیْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ ع- فَإِنَّهُ لِی وَ لَکُمْ ثِقَةٌ فَرَضُوا وَ وَضَعُوا الْمَالَ عَلَی یَدَیْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ ع- فَرَجَعَ إِلَی الْجَارِیَةِ فَأَخَذَ بِأُذُنِهَا الْیُسْرَی فَقَالَ یَا خَبِیثُ یَقُولُ لَکَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ ع- اخْرُجْ مِنْ هَذِهِ الْجَارِیَةِ وَ لَا تَعْرِضْ لَهَا إِلَّا بِسَبِیلِ خَیْرٍ فَإِنَّکَ إِنْ عُدْتَ أَحْرَقْتُکَ بِنَارِ اللَّهِ الْمُوقَدَةِ الَّتِی تَطَّلِعُ عَلَی الْأَفْئِدَةِ فَخَرَجَ مِنْهَا وَ لَمْ یَعُدْ إِلَیْهَا وَ دَفَعَ الْمَالَ إِلَی أَبِی خَالِدٍ فَخَرَجَ إِلَی بِلَادِهِ (1).
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی الِاحْتِضَارِ (2) وَ فِی قِرَاءَةِ الْقُرْآنِ فِی غَیْرِ الصَّلَاةِ (3) وَ غَیْرِ ذَلِکَ (4).
******
ترجمه:
از ابی صباح نقل شده است که ابو جعفر (ع) فرمود: «شنیدم او می گوید: ابو خالد کابلی مدت طولانی خدمت علی بن حسین (ع) بود. سپس او خواست به سوی خانواده اش برود و به علی بن حسین (ع) شکایت کرد که به شدت به مادرش مشتاق است. علی (ع) گفت: "ای ابو خالد، فردا مردی از اهل شام می رسد که هم مقام و هم مال زیادی دارد و دختری از او دچار بیماری شده و می خواهند درمانگری برای او بیابند. وقتی تو از آمدن او باخبر شدی، به او برو و بگو من درمانش می کنم به شرط اینکه من دِیه اش را ده هزار درهم قرار دهم. به آن ها اطمینان نکن و آن ها به تو آنچه را که می خواهی می دهند."
پس از آن، وقتی صبح شد و مرد و همراهانش رسیدند، او گفت: "آیا درمانگری برای درمان دختر این مرد وجود ندارد؟" ابو خالد کابلی گفت: "من او را به ده هزار درهم درمان می کنم و اگر شما وفا کنید، من هم به شرط اینکه به او بازنگردید." پس آن ها پذیرفتند که ده هزار درهم را به او بدهند.
سپس به علی بن حسین (ع) خبر داد و او فرمود: "من می دانم که آن ها به تو خیانت می کنند و به تو وفا نخواهند کرد. ای ابو خالد، برو و به گوش دختر دست راستش بزن و بگو: 'علی بن حسین (ع) می گوید: از این دختر خارج شو و به او باز نگرد، مگر به خیر.' پس ابو خالد همین کار را کرد و دختر از بیماری بهبود یافت و او برای دریافت پولی که به او وعده داده شده بود، تلاش کرد، اما آن ها به او چیزی ندادند.
ابو خالد ناراحت و غمگین برگشت و علی بن حسین (ع) از او پرسید: "چرا ناراحتی، ای ابو خالد؟ مگر نگفتم که آن ها به تو خیانت می کنند؟ آن ها به زودی به تو برمی گردند. و وقتی به تو برخورد کردند، بگو: 'من او را درمان نمی کنم تا پول را به علی بن حسین (ع) بدهید؛ زیرا او برای من و شما قابل اعتماد است.'"
پس آن ها دوباره به ابو خالد بازگشتند و از او درخواست درمان کردند و او پاسخ داد: "من او را درمان نمی کنم تا پول را به علی بن حسین (ع) بدهید، زیرا او برای من و شما قابل اعتماد است." آن ها موافقت کردند و پول را به علی بن حسین (ع) دادند و سپس ابو خالد به دختر برگشت و دوباره به او گفت: "علی بن حسین (ع) می گوید: از این دختر خارج شو و به او باز نگرد، جز برای خیر؛ زیرا اگر بازگردی، تو را با آتش الهی که بر دل ها سرکشیده است، می سوزانم." او از دختر خارج شد و به او بازنگشت و پول را به ابو خالد داد و او به سرزمین خود بازگشت.
من می گویم: این موضوع پیش تر در مورد احتضار و در مورد قرائت قرآن در غیر نماز و سایر موارد آمده است.
ص: 152
22221- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع رَأَی قَاصّاً فِی الْمَسْجِدِ فَضَرَبَهُ وَ طَرَدَهُ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ مِثْلَهُ (3).
******
ترجمه:
هشام بن سالم از امام صادق علیه السلام روایت می کند که فرمود: امیرالمؤمنین علیه السلام کسی را که قصه می گفت در مسجد دید، او را زد و بیرون کرد.
22222- 2- (4) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی الِاعْتِقَادَاتِ قَالَ: ذُکِرَ الْقَصَّاصُونَ عِنْدَ الصَّادِقِ ع فَقَالَ لَعَنَهُمُ اللَّهُ إِنَّهُمْ یُشَنِّعُونَ عَلَیْنَا.
******
ترجمه:
محمد بن علی بن حسین در کتاب الاعتقادات نقل کرده است: وقتی نزد امام صادق علیه السلام از قصه گویان سخن به میان آمد، فرمود: خدا لعنتشان کند، آنان ما را مورد بدگویی قرار می دهند.
22223- 3- (5) قَالَ: وَ سُئِلَ الصَّادِقُ ع عَنِ الْقُصَّاصِ یَحِلُّ الِاسْتِمَاعُ لَهُمْ فَقَالَ لَا.
******
ترجمه:
در کتاب الاعتقادات مرحوم شیخ صدوق آمده است: از امام صادق علیه السلام درباره قصه گویان سؤال شد که آیا شنیدن سخنان آن ها جایز است؟ فرمود: خیر.
22224- 4- (6) قَالَ وَ قَالَ ع مَنْ أَصْغَی إِلَی نَاطِقٍ فَقَدْ عَبَدَهُ فَإِنْ کَانَ النَّاطِقُ عَنِ اللَّهِ فَقَدْ عَبَدَ اللَّهَ وَ إِنْ کَانَ النَّاطِقُ عَنْ إِبْلِیسَ فَقَدْ عَبَدَ إِبْلِیسَ.
وَ یَأْتِی مُسْنَداً فِی الْقَضَاءِ (7).
******
ترجمه:
در کتاب الاعتقادات مرحوم شیخ صدوق آمده است: امام صادق علیه السلام فرمودند : کسی که به سخنگویی گوش فرا دهد، او را پرستیده است؛ اگر آن سخنگو از جانب خدا باشد، خدا را پرستیده است و اگر از جانب ابلیس باشد، ابلیس را پرستیده است.
ص: 153
22225- 5- (1) قَالَ: قَالَ: وَ سُئِلَ الصَّادِقُ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ وَ الشُّعَراءُ یَتَّبِعُهُمُ الْغاوُونَ (2) فَقَالَ ع هُمُ الْقُصَّاصُ.
أَقُولُ: وَ أَحَادِیثُ مَذَمَّةِ الْقُصَّاصِ کَثِیرَةٌ.
******
ترجمه:
در کتاب الاعتقادات مرحوم شیخ صدوق آمده است: از امام صادق علیه السلام درباره سخن خداوند «و شاعران را گمراهان پیروی می کنند» (سوره شعرا، آیه 224) پرسیدند. امام فرمود: مراد از این آیه، قصه گویان هستند.
می گویم : احادیثی که در نکوهش قصه گویان آمده، بسیار است.
(3) 29 بَابُ کَرَاهَةِ الْأُجْرَةِ عَلَی تَعْلِیمِ الْقُرْآنِ مَعَ الشَّرْطِ دُونَ تَعْلِیمِ غَیْرِهِ وَ اسْتِحْبَابِ التَّسْوِیَةِ بَیْنَ الصِّبْیَانِ وَ حُکْمِ أُجْرَةِ الْقِرَاءَةِ
******
ترجمه:
22226- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ بَزِیعٍ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ کَثِیرٍ عَنْ حَسَّانَ الْمُعَلِّمِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ التَّعْلِیمِ فَقَالَ لَا تَأْخُذْ عَلَی التَّعْلِیمِ أَجْراً قُلْتُ فَالشِّعْرُ وَ الرَّسَائِلُ وَ مَا أَشْبَهَ ذَلِکَ أُشَارِطُ عَلَیْهِ قَالَ نَعَمْ بَعْدَ أَنْ یَکُونَ الصِّبْیَانُ عِنْدَکَ سَوَاءً فِی التَّعْلِیمِ لَا تُفَضِّلُ بَعْضَهُمْ عَلَی بَعْضٍ.
وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ مِثْلَهُ (5).
******
ترجمه:
حسان معلم روایت می کند که از امام صادق علیه السلام درباره گرفتن مزد برای آموزش پرسیدم. فرمود: برای آموزش اجرت نگیر. گفتم: درباره شعر، نامه نگاری و اموری مانند آن، آیا می توانم شرط مزد بگذارم؟ فرمود: بله، به شرط آنکه در آموزش، کودکان نزد تو برابر باشند و برخی را بر برخی دیگر ترجیح ندهی.
22227- 2- (6) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ بُنْدَارَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ شَرِیفِ بْنِ سَابِقٍ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ أَبِی قُرَّةَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْ