مشخصات کتاب

سرشناسه:حرعاملی ، محمدبن حسن ، ‫1033 - 1104ق.

عنوان و نام پدیدآور: ‫... تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه ‫/ تالیف: محمد بن الحسن الحر العاملی ‫؛ تحقیق: محمدرضا الحسینی الجلالی

مشخصات نشر: ‫قم ‫: موسسه آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث ‫، 14ق. - ‫= -13

مشخصات ظاهری:30 ‫ج.

فروست: ‫موسسه آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث ‫؛ 110.

وضعیت فهرست نویسی:برون سپاری

یادداشت: ‫عربی.

یادداشت: ‫فهرست نویسی بر اساس جلد سی ام،1412ق.= 1370.

یادداشت: ‫عنوان روی عطف: وسائل الشیعه

یادداشت: ‫کتابنامه.

عنوان عطف: ‫وسائل الشیعه

موضوع:احادیث شیعه -- قرن ‫ 11ق.

موضوع:احادیث احکام

شناسه افزوده: ‫موسسه آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث (قم)

رده بندی کنگره: ‫ BP135 ‫ /ح4ت7 ی1300

رده بندی دیویی: ‫ 297/212

شماره کتابشناسی ملی:1321690

ص: 1

اشارة

بَقِیَّةُ أَبْوَابِ جِهَادِ النَّفْسِ وَ مَا یُنَاسِبُهُ

[رقم الحدیث الکلی: 20816 - رقم الحدیث الباب: 3]

20816- 3- (2) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ سَیْفِ بْنِ عَمِیرَةَ عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَی بْنِ أَعْیَنَ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِنَّ أَعْظَمَ الْکِبْرِ غَمْصُ الْخَلْقِ وَ سَفَهُ الْحَقِّ قُلْتُ وَ مَا غَمْصُ الْخَلْقِ وَ سَفَهُ الْحَقِّ قَالَ یَجْهَلُ الْحَقَّ وَ یَطْعُنُ عَلَی أَهْلِهِ فَمَنْ فَعَلَ ذَلِکَ فَقَدْ نَازَعَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ رِدَاءَهُ.

ترجمه:

امام صادق(علیه السلام)روايت كند كه: رسول خدا (صلیی الله علیه وآله و سلم) فرمود: همانا بزرگترين كبر، كوچك شمردن مردم و ناچيز دانستن حق است راوى گويد: عرض كردم: معناى اين سخن رسول خدا (صلیی الله علیه وآله و سلم ) چيست امام صادق فرمود: يعنى از حق بى خبر باشد و از خانواده و خاندان خود بدگويى كند، پس كسى كه چنين كند با خداوند عزوجل بر سر كبريايى اش به ستيز برخاسته است.

[رقم الحدیث الکلی: 20819 - رقم الحدیث الباب: 6]

20819- 6- (2) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی مَعَانِی الْأَخْبَارِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ طَلْحَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لَنْ یَدْخُلَ الْجَنَّةَ مَنْ فِی قَلْبِهِ مِثْقَالُ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ مِنْ کِبْرٍ وَ لَا یَدْخُلُ النَّارَ مَنْ (3) فِی قَلْبِهِ مِثْقَالُ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ مِنْ إِیمَانٍ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّ الرَّجُلَ لَیَلْبَسُ الثَّوْبَ أَوْ یَرْکَبُ الدَّابَّةَ فَیَکَادُ یُعْرَفُ مِنْهُ الْکِبْرُ فَقَالَ لَیْسَ بِذَلِکَ إِنَّمَا الْکِبْرُ إِنْکَارُ الْحَقِّ وَ الْإِیمَانُ الْإِقْرَارُ بِالْحَقِّ.

وَ رَوَاهُ فِی عِقَابِ الْأَعْمَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَی بْنِ الْمُتَوَکِّلِ عَنِ السَّعْدَآبَادِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ مِثْلَهُ (4).

ترجمه:

] امام صادق (علیه السلام)روايت كند كه: رسول خدا (صلیی الله علیه وآله و سلم ) فرمود: كسى كه به اندازه دانه خردل كبر و بزرگ منشى در قلبش باشد هرگز به بهشت وارد نمى شود و كسى كه قلبش به اندازه دانه اى از خردل ايمان باشد داخل دوزخ نمى گردد راوى گويد: عرض كردم: فدايت شوم همانا مرد جامه اى بر تن مىپوشد يا اينكه بر مركبى سوار مىشود پس نزديك است كه از او كبر و بزرگ منشى فهميده میشود حضرت فرمود: اينگونه نيست بلكه كبر انكار نمودن حق و ايمان اعتراف نمودن به حق است.

ص: 7

61- بَابُ تَحْرِیمِ حُبِّ الدُّنْیَا الْمُحَرَّمَةِ وَ وُجُوبِ بُغْضِهَا

[رقم الحدیث الکلی: 20824 - رقم الحدیث الباب: 4]

20824- 4- (4) وَ فِی الْخِصَالِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ دُرُسْتَ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: حُبُّ الدُّنْیَا رَأْسُ کُلِّ خَطِیئَةٍ.

ترجمه:

امام صادق(علیه السلام) فرمود: دوستى دنيا سر هر گناهى است.

اشارة

(3) 62 بَابُ اسْتِحْبَابِ الزُّهْدِ فِی الدُّنْیَا وَ حَدِّ الزُّهْدِ

ترجمه:

باب استحباب زاهدانه زندگى كردن در دنيا و حد زهد

[رقم الحدیث الکلی: 20827 - رقم الحدیث الباب: 1]

20827- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْهَیْثَمِ بْنِ وَاقِدٍ الْجَرِیرِیِّ (5) عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ زَهِدَ فِی الدُّنْیَا أَثْبَتَ اللَّهُ الْحِکْمَةَ فِی قَلْبِهِ وَ أَنْطَقَ بِهَا لِسَانَهُ وَ بَصَّرَهُ عُیُوبَ الدُّنْیَا دَاءَهَا وَ دَوَاءَهَا وَ أَخْرَجَهُ مِنْهَا سَالِماً إِلَی دَارِ السَّلَامِ.

وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ فِی ثَوَابِ الْأَعْمَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مَعْرُوفٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِیرٍ عَنْ سَیْفٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ لَمْ یَسْتَحْیِ مِنْ طَلَبِ الْمَعَاشِ خَفَّتْ مَئُونَتُهُ وَ رَخِیَ بَالُهُ وَ نُعِّمَ عِیَالُهُ وَ مَنْ زَهِدَ فِی الدُّنْیَا وَ ذَکَرَ مِثْلَهُ (6)

ترجمه:

امام صادق(علیه السلام) فرمود: كسى كه نسبت به دنيا بى رغبت باشد خداوند فهم حقيقت را در قلب او پا بر جا مىگرداند و زبانش را به گفتن سخنان حكيمانه گويا مىكند و درد و دواى عيبهاى دنيا را به او مىنماياند و او را سالم و بدون نقص از دنيا به سوى بهشت كه سراى سلامت است بيرون مىبرد. «اين حديث را مرحوم شيخ صدوق (قدس سره) در كتاب (ثواب الاعمال) از امام صادق (علیه السلام) روايت كرده است و پيش از آن چند جمله اضافه دارد كه حضرت فرمود: كسى كه در طلب معاش شرم نكند روزى اش سبك و خاطرش فراخ و خانواده اش در آسودگى قرار مىگيرند و كسى كه به دنيا بى رغبت باشد...

ص: 10

[رقم الحدیث الکلی: 20829 - رقم الحدیث الباب: 3]

20829- 3- (3) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ رَزِینٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع إِنَّ عَلَامَةَ الرَّاغِبِ فِی ثَوَابِ الْآخِرَةِ

ص: 11

[رقم الحدیث الکلی: 20831 - رقم الحدیث الباب: 5]

20831- 5- (2) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْقَاسَانِیِّ جَمِیعاً (3) عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ دَاوُدَ الْمِنْقَرِیِّ عَنْ حَفْصِ بْنِ غِیَاثٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ جُعِلَ الْخَیْرُ کُلُّهُ فِی بَیْتٍ وَ جُعِلَ مِفْتَاحُهُ الزُّهْدَ فِی الدُّنْیَا ثُمَّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لَا یَجِدُ الرَّجُلُ حَلَاوَةَ الْإِیمَانِ (4) حَتَّی لَا یُبَالِیَ مَنْ أَکَلَ الدُّنْیَا ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع حَرَامٌ عَلَی قُلُوبِکُمْ أَنْ تَعْرِفَ حَلَاوَةَ الْإِیمَانِ حَتَّی تَزْهَدَ فِی الدُّنْیَا.

ترجمه:

امام صادق (علیه السلام) فرمود: تمام خير و خوبى در خانه اى قرار داده شده و كليد آن خانه، زهد داشتن در دنياست. سپس فرمود: رسول خدا (صلیی الله علیه وآله و سلم) فرموده است كه: «كسى شيرينى ايمان را در نمى يابد مگر اينكه اعتنايى نداشته باشد كه چه كسى دنيا را مىخورد» سپس امام صادق (علیه السلام) فرمود: فهم و درك شيرينى ايمان بر دلهاى شما حرام مىگردد مگر اينكه دلهايتان در دنيا زهد و بى رغبتى را پيشه خود كنند.

[رقم الحدیث الکلی: 20834 - رقم الحدیث الباب: 8]

20834- 8- (4) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْقَاسَانِیِّ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا أَرَادَ اللَّهُ بِعَبْدٍ خَیْراً زَهَّدَهُ فِی الدُّنْیَا وَ فَقَّهَهُ فِی الدِّینِ وَ بَصَّرَهُ عُیُوبَهَا وَ مَنْ أُوتِیَهُنَّ فَقَدْ أُوتِیَ خَیْرَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ قَالَ لَمْ یَطْلُبْ أَحَدٌ الْحَقَّ بِبَابٍ أَفْضَلَ مِنَ الزُّهْدِ فِی الدُّنْیَا وَ هُوَ ضِدٌّ لِمَا طَلَبَ أَعْدَاءُ الْحَقِّ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مِمَّا ذَا قَالَ مِنَ الرَّغْبَةِ فِیهَا وَ قَالَ أَ لَا مِنْ صَبَّارٍ کَرِیمٍ فَإِنَّمَا هِیَ أَیَّامٌ قَلَائِلُ أَلَا إِنَّهُ حَرَامٌ عَلَیْکُمْ أَنْ تَجِدُوا طَعْمَ الْإِیمَانِ حَتَّی تَزْهَدُوا فِی الدُّنْیَا قَالَ وَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع- یَقُولُ إِذَا تَخَلَّی الْمُؤْمِنُ مِنَ الدُّنْیَا سَمَا وَ وَجَدَ حَلَاوَةَ حُبِّ اللَّهِ (5) فَلَمْ یَشْتَغِلُوا بِغَیْرِهِ قَالَ وَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ إِنَّ الْقَلْبَ إِذَا صَفَا ضَاقَتْ بِهِ الْأَرْضُ حَتَّی یَسْمُوَ.

ترجمه:

امام صادق (علیه السلام) فرمود: هنگامى كه خداوند خير بنده اى را بخواهد او را به دنيا بى رغبت مىگرداند و در دين دانايش مىسازد و نسبت به عيبهايش او را بينا مىنمايد و كسى كه اين سه چيز به او داده شده حقيقتا كه خير دنيا و آخرت به او بخشيده شده است، و فرمود: هيچكس حق را از راهى بهتر و با فضيلت تر از زهد در دنيا طلب نكرده است و زهد ضد آن چيزى است كه دشمنان حق طلب مىكنند راوى گويد: عرض كردم: فدايت شوم آن چيزى كه دشمنان حق طالب آن هستند چيست فرمود: رغبت و ميل به دنيا، و فرمود: بهوش باشيد و بر حذر باشيد از خداوند بسيار شكيباى بخشنده، جز اين نيست كه دنيا روزهايى اندك است، آگاه باشيد كه چشيدن طعم ايمان بر شما حرام است مگر اينكه در دنيا زاهدانه زندگى كنيد راوى گويد: و از امام صادق (علیه السلام) شنيدم كه فرمود: هرگاه مومن از دنيا دست بكشد و چشم پوشى كند بالا مىرود و شيرينى دوستى خداوند را مىيابد پس به غير خدا مشغول نمى شود راوى گويد: و باز از ايشان شنيدم كه فرمود: همانا كه قلب هرگاه با صفا گردد زمين برايش تنگ مىگردد تا اينكه بلندى و ارتفاع مىيابد

[رقم الحدیث الکلی: 20838 - رقم الحدیث الباب: 12]

20838- 12- (2) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ مَالِکِ بْنِ عَطِیَّةَ عَنْ مَعْرُوفِ بْنِ خَرَّبُوذَ عَنْ أَبِی الطُّفَیْلِ قَالَ سَمِعْتُ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع یَقُولُ الزُّهْدُ فِی الدُّنْیَا قَصْرُ الْأَمَلِ وَ شُکْرُ کُلِّ نِعْمَةٍ وَ الْوَرَعُ عَمَّا حَرَّمَ اللَّهُ عَلَیْکَ.

ترجمه:

ابى الطفيل گويد: از اميرالمؤمنين شنيدم كه فرمود: زهد در دنيا عبارت است از كوتاه نمودن آرزو و به جا آوردن شكر هر نعمتى و باز ايستادن از هر چيزى كه خداوند بر تو حرام ساخته است.

اشارة

(1) 63 بَابُ اسْتِحْبَابِ تَرْکِ مَا زَادَ عَنْ قَدْرِ الضَّرُورَةِ مِنَ الدُّنْیَا

ترجمه:

باب استحباب ترك نمودن آنچه از دنيا كه بيش از اندازه ضرورت است

[رقم الحدیث الکلی: 20843 - رقم الحدیث الباب: 1]

20843- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ یَحْیَی عَنْ جَدِّهِ الْحَسَنِ بْنِ رَاشِدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَا لِی وَ لِلدُّنْیَا إِنَّمَا مَثَلِی کَرَاکِبٍ رُفِعَتْ لَهُ شَجَرَةٌ فِی یَوْمٍ صَائِفٍ فَقَالَ تَحْتَهَا ثُمَّ رَاحَ وَ تَرَکَهَا.

ترجمه:

امام صادق (علیه السلام) روايت كند كه: رسول خدا (صلیی الله علیه وآله و سلم) فرمود: مرا با دنيا چه كار است همانا مثل من همانند سواركارى است كه در يك روز گرم براى او درختى بر پا شده باشد و او در زير آن درخت در وسط روز به خواب رود سپس استراحتى كند و آن درخت را ترك كند

[رقم الحدیث الکلی: 20844 - رقم الحدیث الباب: 2]

20844- 2- (3) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص فِی طَلَبِ الدُّنْیَا إِضْرَارٌ بِالْآخِرَةِ وَ فِی طَلَبِ الْآخِرَةِ إِضْرَارٌ بِالدُّنْیَا فَأَضِرُّوا بِالدُّنْیَا فَإِنَّهَا أَحَقُّ بِالْإِضْرَارِ.

ترجمه:

امام صادق (علیه السلام) روايت كند كه: رسول خدا (صلیی الله علیه وآله و سلم) فرمود: در طلب كردن دنيا به آخرت زيان مىرسد و در طلب كردن آخرت به دنيا زيان مىرسد پس به دنيا زيان برسانيد كه دنيا سزاوار زيان است.

[رقم الحدیث الکلی: 20845 - رقم الحدیث الباب: 3]

20845- 3- (4) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ غِیَاثِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ فِی کِتَابِ عَلِیٍّ ع إِنَّمَا مَثَلُ الدُّنْیَا کَمَثَلِ الْحَیَّةِ مَا أَلْیَنَ مَسَّهَا وَ فِی جَوْفِهَا السَّمُّ النَّاقِعُ یَحْذَرُهَا الرَّجُلُ الْعَاقِلُ وَ یَهْوِی إِلَیْهَا الصَّبِیُّ الْجَاهِلُ.

ترجمه:

امام صادق (علیه السلام) فرمود: در كتاب على (علیه السلام) آمده است كه: مثل دنيا همانند مار است كه چقدر لمس و سودن آن نرم است در حالى كه در درون آن زهر كشنده است، مرد عاقل از چنين مارى حذر مىكند و كودك نادان به سوى آن مايل مىشود.

[رقم الحدیث الکلی: 20846 - رقم الحدیث الباب: 4]

20846- 4- (5) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عَمْرٍو وَ أَنَسِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ ع فِی وَصِیَّةِ النَّبِیِّ ص لِعَلِیٍّ ع قَالَ: یَا عَلِیُّ إِنَّ الدُّنْیَا سِجْنُ الْمُؤْمِنِ وَ جَنَّةُ الْکَافِرِ یَا عَلِیُّ أَوْحَی

ص: 17

[رقم الحدیث الکلی: 20848 - رقم الحدیث الباب: 6]

20848- 6- (2) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع فِی وَصِیَّتِهِ لِمُحَمَّدِ بْنِ الْحَنَفِیَّةِ قَالَ: وَ لَا مَالَ أَذْهَبُ لِلْفَاقَةِ مِنَ الرِّضَا بِالْقُوتِ وَ مَنِ اقْتَصَرَ عَلَی بُلْغَةِ الْکَفَافِ فَقَدِ انْتَظَمَ الرَّاحَةَ وَ تَبَوَّأَ خَفْضَ الدَّعَةِ الْحِرْصُ دَاعٍ إِلَی التَّقَحُّمِ فِی الذُّنُوبِ.

ترجمه:

اميرالمؤمنين (علیه السلام) در وصيتش به محمد بن حنفيه فرمود: و هيچ مالى بهتر از خوشنود بودن به خوراك، فقر را بر طرف نمى كند و كسى كه به مقدار كفاف روزانه اكتفا كند راحتى و آسايشش را سامان بخشيده است و در فراخى و آسودگى زندگانى مقيم گشته است، حرص به سوى سرنگونى در گناهان فرا مىخواند.

[رقم الحدیث الکلی: 20851 - رقم الحدیث الباب: 9]

20851- 9- (2) قَالَ وَ قَالَ ع کُلُّ مُقْتَصَرٍ عَلَیْهِ کَافٍ.

ترجمه:

اميرالمؤمنين (علیه السلام) فرمود: هر مقدارى كه بتوان بر آن اكتفا نمود كافى است.

[رقم الحدیث الکلی: 20855 - رقم الحدیث الباب: 3]

20855- 3- (2) وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ یُونُسَ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ حَفْصِ بْنِ قُرْطٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ کَثُرَ اشْتِبَاکُهُ فِی الدُّنْیَا کَانَ أَشَدَّ لِحَسْرَتِهِ عِنْدَ فِرَاقِهَا.

ترجمه:

امام صادق (علیه السلام) فرمود: كسى كه زياد با دنيا گره خورده باشد حسرت و اندوهش هنگام جدايى از آن زيادتر خواهد بود.

اشارة

(2) 65 بَابُ کَرَاهَةِ حُبِّ الْمَالِ وَ الشَّرَفِ

ترجمه:

باب كراهت دوستى دارايى و ارجمندى

[رقم الحدیث الکلی: 20857 - رقم الحدیث الباب: 1]

20857- 1- (3) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ بَشِیرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ مَا ذِئْبَانِ ضَارِیَانِ فِی غَنَمٍ قَدْ غَابَ عَنْهَا رِعَاؤُهَا أَحَدُهُمَا فِی أَوَّلِهَا وَ الْآخَرُ فِی آخِرِهَا بِأَضَرَّ فِیهَا مِنْ حُبِّ الْمَالِ وَ الشَّرَفِ فِی دِینِ الْمُسْلِمِ.

وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ أَبِی أَیُّوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع نَحْوَهُ (4).

ترجمه:

حماد بن بشير گويد: از امام صادق (علیه السلام) شنيدم كه فرمود: دو گرگ درنده در گله اى كه چوپانى به همراه ندارد در حالى كه يك گرگ در اول گله و ديگرى در آخر گله باشد ضررشان به آن گله بيشتر نيست از ضررى كه دوستى با دارايى و ارجمندى به دين مسلمانان مىزند.

[رقم الحدیث الکلی: 20858 - رقم الحدیث الباب: 2]

20858- 2- (5) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی الْخَزَّازِ عَنْ غِیَاثِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ الشَّیْطَانَ یُدِیرُ ابْنَ آدَمَ فِی کُلِّ شَیْ ءٍ فَإِذَا أَعْیَاهُ جَثَمَ لَهُ عِنْدَ الْمَالِ فَأَخَذَ بِرَقَبَتِهِ.

ترجمه:

امام صادق (علیه السلام) فرمود: همانا شيطان فرزند آدم را در هر چيزى كاملا زير نظر مىگيرد پس هنگامى كه وى شيطان را درمانده و عاجز كرد شيطان در برابر مال و دارايى سينه اش را براى او بر زمين مىنهد و گردنش را مىگيرد.

[رقم الحدیث الکلی: 20859 - رقم الحدیث الباب: 3]

20859- 3- (6) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ

ص: 21

اشارة

(3) 66 بَابُ کَرَاهَةِ الضَّجَرِ وَ الْکَسَلِ

ترجمه:

باب كراهت بى قرارى نمودن و سستى كردن

[رقم الحدیث الکلی: 20860 - رقم الحدیث الباب: 1]

20860- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ سَعْدِ بْنِ أَبِی خَلَفٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ ع أَنَّهُ قَالَ فِی وَصِیَّتِهِ لِبَعْضِ وُلْدِهِ وَ إِیَّاکَ وَ الْکَسَلَ وَ الضَّجَرَ فَإِنَّهُمَا یَمْنَعَانِکَ حَظَّکَ مِنَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ.

ترجمه:

امام موسى بن جعفر (علیه السلام) در وصيتش به يكى از فرزندان خود فرمود: از سستى كردن و بى قرارى نمودن بر حذر باش زيرا اين دو جلو بهره دنيوى و اخروى تو را مىگيرند.

[رقم الحدیث الکلی: 20861 - رقم الحدیث الباب: 2]

20861- 2- (5) وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عَمْرٍو وَ أَنَسِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ ع فِی وَصِیَّةِ النَّبِیِّ ص لِعَلِیٍّ ع قَالَ: یَا عَلِیُّ لَا تَمْزَحْ فَیَذْهَبَ بَهَاؤُکَ وَ لَا تَکْذِبْ فَیَذْهَبَ نُورُکَ وَ إِیَّاکَ وَ خَصْلَتَیْنِ الضَّجَرَ وَ الْکَسَلَ

ص: 22

[رقم الحدیث الکلی: 20863 - رقم الحدیث الباب: 4]

20863- 4- (3) مُحَمَّدُ بْنُ إِدْرِیسَ فِی آخِرِ السَّرَائِرِ نَقْلًا مِنْ کِتَابِ الْمَشِیخَةِ لِلْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ سَعْدِ بْنِ أَبِی خَلَفٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی ع فِی حَدِیثٍ أَنَّهُ قَالَ لِبَعْضِ وُلْدِهِ إِیَّاکَ وَ الْمِزَاحَ فَإِنَّهُ یَذْهَبُ بِنُورِ إِیمَانِکَ وَ یَسْتَخِفُّ مُرُوَّتَکَ وَ إِیَّاکَ وَ الضَّجَرَ وَ الْکَسَلَ فَإِنَّهُمَا یَمْنَعَانِکَ حَظَّکَ مِنَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ.

أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی التِّجَارَةِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ (4).

ترجمه:

امام موسى بن جعفر (علیه السلام) به يكى از فرزندانش فرمود: از شوخى كردن بپرهيزد كه نور ايمان تو را از بين مىبرد و مروت و مردانگى تو را سبك مىكند و از بى قرارى و سستى حذر كن كه اين دو بهره دنيوى و اخروى تو را مانع مىشوند.

ص: 23

اشارة

(1) 67 بَابُ کَرَاهَةِ الطَّمَعِ

ترجمه:

باب كراهت طمع ورزيدن

[رقم الحدیث الکلی: 20864 - رقم الحدیث الباب: 1]

20864- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَسَّانَ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَا أَقْبَحَ بِالْمُؤْمِنِ أَنْ تَکُونَ لَهُ رَغْبَةٌ تُذِلُّهُ.

ترجمه:

امام صادق (علیه السلام) فرمود: براى مومن چقدر زشت است كه ميل و رغبتى داشته باشد كه او را به ذلت و خوارى بكشاند.

[رقم الحدیث الکلی: 20865 - رقم الحدیث الباب: 2]

20865- 2- (3) وَ عَنْهُمْ عَنِ ابْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِیهِ عَمَّنْ ذَکَرَهُ بَلَغَ بِهِ أَبَا جَعْفَرٍ ع قَالَ: بِئْسَ الْعَبْدُ عَبْدٌ یَکُونُ لَهُ طَمَعٌ یَقُودُهُ وَ بِئْسَ الْعَبْدُ عَبْدٌ لَهُ رَغْبَةٌ تُذِلُّهُ.

ترجمه:

امام باقر (علیه السلام) فرمود: بد بنده اى است كه بنده اى كه طمعكارى اش او را رهبرى كند و بد بنده اى است آن بنده اى كه داراى ميل و رغبتى باشد كه او را به خوارى اندازد.

[رقم الحدیث الکلی: 20866 - رقم الحدیث الباب: 3]

20866- 3- (4) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْمِنْقَرِیِّ عَنْ عَبْدِ الرَّزَّاقِ عَنْ مَعْمَرٍ عَنِ الزُّهْرِیِّ قَالَ: قَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ ع رَأَیْتُ الْخَیْرَ کُلَّهُ قَدِ اجْتَمَعَ فِی قَطْعِ الطَّمَعِ عَمَّا فِی أَیْدِی النَّاسِ.

ترجمه:

امام سجاد (علیه السلام) فرمود: دانسته ام كه تمامى خير و خوبى در بريدن طمع و چشم نداشتن به آنچه كه در دستان مردمان است جمع شده است.

[رقم الحدیث الکلی: 20867 - رقم الحدیث الباب: 4]

20867- 4- (5) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ سُلَیْمَانَ بْنِ رُشَیْدٍ عَنْ مُوسَی بْنِ سَلَّامٍ عَنْ سَعْدَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قُلْتُ الَّذِی یُثْبِتُ الْإِیمَانَ فِی الْعَبْدِ قَالَ الْوَرَعُ وَ الَّذِی یُخْرِجُهُ مِنْهُ الطَّمَعُ.

ترجمه:

سعدان گويد: به امام صادق (علیه السلام) عرض كردم: آن چيزى كه ايمان را در درون بنده ثابت و پا بر جا مىكند چيست حضرت فرمود: باز ايستادن از گناه، و آن چيزى كه ايمان را از دل او بيرون مىكند طمع است.

[رقم الحدیث الکلی: 20868 - رقم الحدیث الباب: 5]

20868- 5- (6) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع

ص: 24

[رقم الحدیث الکلی: 20870 - رقم الحدیث الباب: 7]

20870- 7- (2) وَ فِی الْمَجَالِسِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی الْأَشْعَرِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ یُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ: سُئِلَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع مَا ثَبَاتُ الْإِیمَانِ قَالَ الْوَرَعُ فَقِیلَ مَا زَوَالُهُ قَالَ الطَّمَعُ.

ترجمه:

امام صادق (علیه السلام) از پدران بزرگوارش روايت كند كه: از اميرالمؤمنين (علیه السلام) پرسيده شد كه: چه چيزى مايه ثبات و پابرجايى ايمان است فرمود: باز ايستادن از گناه، پرسيده شد: چه چيز باعث زوال ايمان است فرمود: طمع.

اشارة

(2) 68 بَابُ کَرَاهَةِ الْخُرْقِ

ترجمه:

باب كراهت درشتى كردن (ناسازگارى)

[رقم الحدیث الکلی: 20873 - رقم الحدیث الباب: 1]

20873- 1- (3) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی لَیْلَی عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: مَنْ قُسِمَ لَهُ الْخُرْقُ حُجِبَ عَنْهُ الْإِیمَانُ.

وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ فِی الْمَجَالِسِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَی بْنِ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ السَّعْدَآبَادِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِیِّ (4) عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی لَیْلَی (5)

مِثْلَهُ (6).

ترجمه:

امام باقر (علیه السلام) فرمود: كسى كه درشتى كردن برايش مقدر و قسمت شده است ايمان از او باز داشته شده و پوشانده شده است.

ص: 26

69- بَابُ تَحْرِیمِ إِسَاءَةِ الْخُلُقِ

[رقم الحدیث الکلی: 20879 - رقم الحدیث الباب: 5]

20879- 5- (3) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ یَحْیَی بْنِ عَمْرٍو عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: أَوْحَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَی بَعْضِ أَنْبِیَائِهِ الْخُلُقُ السَّیِّئُ یُفْسِدُ الْعَمَلَ کَمَا یُفْسِدُ الْخَلُّ الْعَسَلَ.

ترجمه:

امام صادق (علیه السلام) فرمود: خداوند عزوجل به يكى از پيامبرانش وحى فرستاد كه: اخلاق بد عمل را فاسد مىكند همچنانكه سركه باعث فاسد شدن عسل مىگردد

70- بَابُ تَحْرِیمِ السَّفَهِ وَ کَوْنِ الْإِنْسَانِ مِمَّنْ یُتَّقَی شَرُّهُ

[رقم الحدیث الکلی: 20885 - رقم الحدیث الباب: 3]

20885- 3- (2) وَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْبَرْقِیِّ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ رَفَعَهُ قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع لَا یَکُونُ السَّفَهُ وَ الْغِرَّةُ (3) فِی قَلْبِ الْعَالِمِ.

ترجمه:

اميرالمؤمنين (علیه السلام) فرمود: نادانى و ناشى گرى در دل شخص دانشمند نيست.

[رقم الحدیث الکلی: 20890 - رقم الحدیث الباب: 8]

20890- 8- (2) وَ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص شَرُّ النَّاسِ عِنْدَ اللَّهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ- الَّذِینَ یُکْرَمُونَ اتِّقَاءَ شَرِّهِمْ.

ترجمه:

امام صادق (علیه السلام) روايت كند كه: رسول خدا (صلیی الله علیه وآله و سلم) فرمود: بدترين مردم در نزد خداوند در روز قيامت كسانى هستند كه براى پرهيز از شرشان مورد احترام واقع میشوند.

[رقم الحدیث الکلی: 20894 - رقم الحدیث الباب: 3]

20894- 3- (2) وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنِ الْحَسَنِ الصَّیْقَلِ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ الْفُحْشَ وَ الْبَذَاءَ وَ السَّلَاطَةَ (3) مِنَ النِّفَاقِ.

ترجمه:

امام صادق (علیه السلام) فرمود: همانا دشنام دادن و هرزه گويى و زبان درازى ناشى از نفاق و دو رويى است.

[رقم الحدیث الکلی: 20899 - رقم الحدیث الباب: 8]

20899- 8- (2) الْحُسَیْنُ بْنُ سَعِیدٍ فِی کِتَابِ الزُّهْدِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ شُعَیْبٍ الْعَقَرْقُوفِیِّ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِنَّ مِنْ أَشَرِّ عِبَادِ اللَّهِ مَنْ تُکْرَهُ مُجَالَسَتُهُ لِفُحْشِهِ.

ترجمه:

امام صادق (علیه السلام) در حديثى فرمود: رسول خدا (صلیی الله علیه وآله و سلم) فرموده است: راستى كه از بدترين بندگان خدا كسى است كه به خاطر بد زبانى اش همنشينى با او ناپسند شمرده میشود.

72- بَابُ تَحْرِیمِ الْبَذَاءِ وَ عَدَمِ الْمُبَالاةِ بِالْقَوْلِ

[رقم الحدیث الکلی: 20905 - رقم الحدیث الباب: 3]

20905- 3- (5) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْبَذَاءُ مِنَ الْجَفَاءِ وَ الْجَفَاءُ فِی النَّارِ.

ترجمه:

امام صادق (علیه السلام) فرمود: زشت گفتارى ناشى از ستمكارى است و ستمكارى در آتش است.

73- بَابُ تَحْرِیمِ الْقَذْفِ حَتَّی لِلْمُشْرِکِ مَعَ عَدَمِ الِاطِّلَاعِ

[رقم الحدیث الکلی: 20910 - رقم الحدیث الباب: 3]

20910- 3- (2) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْعَبَّاسِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَیْدٍ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ إِنَّ بَعْضَ أَصْحَابِنَا یَفْتَرُونَ وَ یَقْذِفُونَ مَنْ خَالَفَهُمْ فَقَالَ الْکَفُّ عَنْهُمْ أَجْمَلُ ثُمَّ قَالَ یَا أَبَا حَمْزَةَ وَ اللَّهِ إِنَّ النَّاسَ کُلَّهُمْ أَوْلَادُ بَغَایَا مَا خَلَا شِیعَتَنَا ثُمَّ قَالَ نَحْنُ أَصْحَابُ الْخُمُسِ (3) وَ قَدْ حَرَّمْنَاهُ عَلَی جَمِیعِ النَّاسِ مَا خَلَا شِیعَتَنَا الْحَدِیثَ.

ترجمه:

ابى حمزه گويد: به امام باقر (علیه السلام) عرض كردم كه: برخى از اصحاب ما افترا مىزنند و به مخالفين خود نسبت زنا میدهند حضرت فرمود: نيكوتر اين است كه از دادن نسبت بد به آنان دست بكشند سپس فرمود: اى ابا حمزه! به خدا سوگند كه اين مردم همگى فرزندان فحشا هستند به جز شيعيان ما سپس فرمود: ما اصحاب خمس هستيم و آن را بر همه مردم بجز شيعيانمان حرام كرده ايم.

اشارة

(1) 74 بَابُ تَحْرِیمِ الْبَغْیِ

ترجمه:

باب تحريم تعدى و تجاوز

[رقم الحدیث الکلی: 20912 - رقم الحدیث الباب: 1]

20912- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ وَ أَبِی یَعْقُوبَ السَّرَّاجِ (3) جَمِیعاً عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ الْبَغْیَ یَقُودُ أَصْحَابَهُ إِلَی النَّارِ وَ إِنَّ أَوَّلَ مَنْ بَغَی عَلَی اللَّهِ عَنَاقُ بِنْتُ آدَمَ- فَأَوَّلُ قَتِیلٍ قَتَلَهُ اللَّهُ عَنَاقُ- وَ کَانَ مَجْلِسُهَا جَرِیباً (4) فِی جَرِیبٍ وَ کَانَ لَهَا عِشْرُونَ إِصْبَعاً فِی کُلِّ إِصْبَعٍ ظُفُرَانِ مِثْلُ الْمِنْجَلَیْنِ فَسَلَّطَ اللَّهُ عَلَیْهَا أَسَداً کَالْفِیلِ وَ ذِئْباً کَالْبَعِیرِ وَ نَسْراً مِثْلَ الْبَغْلِ (5) وَ قَدْ قَتَلَ اللَّهُ الْجَبَابِرَةَ عَلَی أَفْضَلِ أَحْوَالِهِمْ وَ آمَنِ مَا کَانُوا.

وَ رَوَاهُ السَّیِّدُ الرَّضِیُّ فِی نَهْجِ الْبَلَاغَةِ مُرْسَلًا (6).

ترجمه:

امام صادق (علیه السلام) فرمود: اميرالمؤمنين (علیه السلام) فرموده است: اى مردم! راستى كه ستم، ياران خود را به سوى آتش رهنمون مىكند و همانا اولين كسى كه ستم و تعدى بر خدا نمود عناق دختر آدم (علیه السلام) بود پس اولين كسى هم كه خداوند او را به قتل رساند همين عناق بود، جايگاه نشستن او به اندازه جريب در يك جريب بود و داراى بيست انگشت بود و در هر انگشت دو ناخن همانند دو داس داشت پس خداوند بر او شيرى همانند فيل و گرگى همانند شتر و كركسى همانند قاطر مسلط ساخت و خداوند ستمكاران را با وجود بهترين حالاتى كه داشتند و امن و امانى كه در آن بودند به قتل رساند.

[رقم الحدیث الکلی: 20913 - رقم الحدیث الباب: 2]

20913- 2- (7) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِیزٍ عَنْ مِسْمَعٍ أَبِی سَیَّارٍ أَنَّ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع کَتَبَ إِلَیْهِ فِی کِتَابٍ انْظُرْ أَنْ لَا تَکَلَّمَنَّ بِکَلِمَةِ بَغْیٍ أَبَداً وَ إِنْ أَعْجَبَتْکَ نَفْسَکَ وَ عَشِیرَتَکَ.

ترجمه:

مسمع ابى سيار گويد كه: امام صادق (علیه السلام) براى وى در نامه اى چنين نوشت: توجه داشته باش كه هرگز سخنى به ستم بر زبان نياورى اگر چه مورد پسند خودت و خانواده ات باشد.

[رقم الحدیث الکلی: 20914 - رقم الحدیث الباب: 3]

20914- 3- (8) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی

ص: 38

[رقم الحدیث الکلی: 20916 - رقم الحدیث الباب: 5]

20916- 5- (3) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلٍ وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَیْدٍ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: إِنَّ أَسْرَعَ الْخَیْرِ ثَوَاباً الْبِرُّ وَ إِنَّ أَسْرَعَ الشَّرِّ عُقُوبَةً الْبَغْیُ وَ کَفَی بِالْمَرْءِ عَیْباً أَنْ یُبْصِرَ مِنَ النَّاسِ مَا یَعْمَی عَنْهُ مِنْ نَفْسِهِ أَوْ یُعَیِّرَ النَّاسَ بِمَا لَا یَسْتَطِیعُ تَرْکَهُ أَوْ یُؤْذِیَ جَلِیسَهُ بِمَا لَا یَعْنِیهِ.

وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ فِی عِقَابِ الْأَعْمَالِ وَ فِی الْخِصَالِ عَنْ (أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ) (4) عَنْ بَکْرِ بْنِ صَالِحٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ یَزِیدَ (5) عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ ع عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص مِثْلَهُ (6)

ص: 39

[رقم الحدیث الکلی: 20918 - رقم الحدیث الباب: 7]

20918- 7- (4) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عَمْرٍو وَ أَنَسِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ جَمِیعاً عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ فِی وَصِیَّةِ النَّبِیِّ ص لِعَلِیٍّ ع قَالَ: یَا عَلِیُّ أَرْبَعَةٌ أَسْرَعُ شَیْ ءٍ عُقُوبَةً رَجُلٌ أَحْسَنْتَ إِلَیْهِ فَکَافَأَکَ بِالْإِحْسَانِ إِسَاءَةً وَ رَجُلٌ لَا تَبْغِی عَلَیْهِ وَ هُوَ یَبْغِی عَلَیْکَ وَ رَجُلٌ عَاهَدْتَهُ عَلَی أَمْرٍ فَوَفَیْتَ لَهُ وَ غَدَرَ بِکَ وَ رَجُلٌ وَصَلَ قَرَابَتَهُ فَقَطَعُوهُ.

ترجمه:

امام صادق (علیه السلام) از پدران بزرگوارش روايت فرمود كه: در وصيت پيامبر (صلیی الله علیه وآله و سلم) به على (علیه السلام) آمده است: اى على! چهار كس است كه كيفر كردارشان به سرعت فرا مىرسد: كسى كه به او نيكى كرده اى و نيكى تو را با بدى پاسخ گفته است، و كسى كه به او ستم نمى كنى و او بر تو ستم روا مىدارد، و كسى كه با او در كارى پيمان بسته اى و به عهد و پيمانت وفا كرده اى ولى او به تو خيانت كرده است، و كسى كه با خويشانش پيوند برقرار كرده است اما آنان با او رابطه شان را قطع نموده اند.

[رقم الحدیث الکلی: 20922 - رقم الحدیث الباب: 11]

20922- 11- (2) وَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَیْمُونٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِنَّ أَعْجَلَ الشَّرِّ عُقُوبَةً الْبَغْیُ.

ترجمه:

امام صادق (علیه السلام) از پدران بزرگوارش روايت فرمود كه: رسول خدا (صلیی الله علیه وآله و سلم) فرموده است: به راستى كه كيفر ستم از كيفر هر بدى ديگرى با شتاب تر فرا مىرسد.

اشارة

(1) 75 بَابُ کَرَاهَةِ الِافْتِخَارِ

ترجمه:

باب كراهت به خود باليدن و مباهات كردن

[رقم الحدیث الکلی: 20924 - رقم الحدیث الباب: 1]

20924- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ قَالَ: قَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ ع عَجَباً لِلْمُتَکَبِّرِ الْفَخُورِ الَّذِی کَانَ بِالْأَمْسِ نُطْفَةً ثُمَّ هُوَ غَداً جِیفَةٌ.

ترجمه:

امام سجاد (علیه السلام) فرمود: در شگفتم از كسى كه تكبر مىورزد و به خود مىنازد و مباهات مىكند در حالى كه اين كس ديروز نطفه اى بود سپس فردا مردارى خواهد شد.

[رقم الحدیث الکلی: 20925 - رقم الحدیث الباب: 2]

20925- 2- (3) وَ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص آفَةُ الْحَسَبِ الِافْتِخَارُ وَ الْعُجْبُ.

ترجمه:

امام صادق (علیه السلام) فرمود: رسول خدا (صلیی الله علیه وآله و سلم) فرموده است: آفت شرافت و بزرگى، به خود نازيدن و خود بزرگ بينى است.

[رقم الحدیث الکلی: 20926 - رقم الحدیث الباب: 3]

20926- 3- (4) وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص آفَةُ الْحَسَبِ الِافْتِخَارُ.

ترجمه:

از حضرت صادق عليه السّلام روايت شده است كه رسول خدا صلیى اللّٰه عليه و آله و سلم، فرمود: آفت حسب و شرافت بخود باليدن و خود بينى است.

[رقم الحدیث الکلی: 20927 - رقم الحدیث الباب: 4]

20927- 4- (5) وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ: أَتَی رَسُولَ اللَّهِ ص رَجُلٌ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ- أَنَا فُلَانُ بْنُ فُلَانٍ حَتَّی عَدَّ تِسْعَةً فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص أَمَا إِنَّکَ عَاشِرُهُمْ فِی النَّارِ.

ترجمه:

مردى به خدمت رسول خدا (صلیی الله علیه وآله و سلم) آمد و عرض كرد: اى رسول خدا! من فلان بن فلان... هستم و تا هفت پشت خود را شمرد. رسول خدا (صلیی الله علیه وآله و سلم) فرمود: آگاه باش كه تو دهمين آنها هستى كه در آتش خواهى بود.

[رقم الحدیث الکلی: 20928 - رقم الحدیث الباب: 5]

20928- 5- (6) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ عِیسَی بْنِ الضَّحَّاکِ قَالَ: قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع عَجَباً لِلْمُخْتَالِ الْفَخُورِ وَ إِنَّمَا خُلِقَ مِنْ نُطْفَةٍ ثُمَّ یَعُودُ جِیفَةً

ص: 42

[رقم الحدیث الکلی: 20930 - رقم الحدیث الباب: 7]

20930- 7- (2) وَ فِی مَعَانِی الْأَخْبَارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ زِیَادِ بْنِ جَعْفَرٍ الْهَمَذَانِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حُمْرَانَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْبَاقِرِ ع قَالَ: ثَلَاثَةٌ مِنْ عَمَلِ الْجَاهِلِیَّةِ- الْفَخْرُ بِالْأَنْسَابِ وَ الطَّعْنُ بِالْأَحْسَابِ وَ الِاسْتِسْقَاءُ بِالْأَنْوَاءِ (3).

ترجمه:

امام باقر (علیه السلام) فرمود: سه چيز است كه از كارهاى زمان جاهليت است: نازيدن به نسب ها و طعنه زدن به نژادها و طلب باران نمودن از ستارگان

[رقم الحدیث الکلی: 20933 - رقم الحدیث الباب: 10]

20933- 10- (2) مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ الرَّضِیُّ فِی نَهْجِ الْبَلَاغَةِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع أَنَّهُ قَالَ: مَا لِابْنِ آدَمَ وَ الْفَخْرِ أَوَّلُهُ نُطْفَةٌ وَ آخِرُهُ جِیفَةٌ وَ لَا یَرْزُقُ نَفْسَهُ وَ لَا یَدْفَعُ حَتْفَهُ.

أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (3).

ترجمه:

اميرالمؤمنين (علیه السلام) فرمود: فرزند آدم كجا و فخر كردن كجا؟ آغازش نطفه اى است و سرانجامش مردارى خواهد بود و روزى اش به دست خودش نيست و مرگش را از خود نمى تواند دفع كند.

[رقم الحدیث الکلی: 20936 - رقم الحدیث الباب: 3]

20936- 3- (2) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ عُثْمَانَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عِیسَی رَفَعَهُ قَالَ: فِیمَا نَاجَی اللَّهُ بِهِ مُوسَی یَا مُوسَی- لَا تُطَوِّلْ فِی الدُّنْیَا أَمَلَکَ فَیَقْسُوَ قَلْبُکَ وَ الْقَاسِی الْقَلْبِ مِنِّی بَعِیدٌ.

ترجمه:

على بن عيسى از امام معصوم (علیه السلام) روايت كند كه: در ضمن رازگويى خداوند با موسى (علیه السلام) آمده است: اى موسى! در دنيا آرزويت را طولانى و دراز مگردان كه اگر چنين كنى سنگدل مىشوى و سنگدل از من دور است.

77- بَابُ تَحْرِیمِ الظُّلْمِ

[رقم الحدیث الکلی: 20943 - رقم الحدیث الباب: 4]

20943- 4- (4) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ ظَلَمَ مَظْلِمَةً أُخِذَ بِهَا فِی نَفْسِهِ أَوْ فِی مَالِهِ أَوْ فِی وُلْدِهِ.

ترجمه:

امام صادق (علیه السلام) فرمود: كسى كه ستمى كند به سبب آن ستم، در جانش يا مالش يا فرزندانش به گرفتارى مىافتد.

[رقم الحدیث الکلی: 20946 - رقم الحدیث الباب: 7]

20946- 7- (3) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ هَارُونَ بْنِ الْجَهْمِ عَنْ حَفْصِ بْنِ عُمَرَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع مَنْ خَافَ الْقِصَاصَ کَفَّ عَنْ ظُلْمِ النَّاسِ.

وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ فِی عِقَابِ الْأَعْمَالِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ مِثْلَهُ (4) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع مِثْلَهُ (5).

ترجمه:

امام صادق (علیه السلام) فرمود: اميرالمؤمنين (علیه السلام) فرموده است: كسى كه از قصاص بترسد از ظلم كردن به مردم خوددارى میكند.

[رقم الحدیث الکلی: 20949 - رقم الحدیث الباب: 10]

20949- 10- (2) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی عِقَابِ الْأَعْمَالِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: الظُّلْمُ فِی الدُّنْیَا هُوَ الظُّلُمَاتُ فِی الْآخِرَةِ.

ترجمه:

امام باقر (علیه السلام) فرمود: ظلم در دنيا همان ظلمتها و تاريكى هاى آخرت است.

[رقم الحدیث الکلی: 20953 - رقم الحدیث الباب: 14]

20953- 14- (4) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع أَعْظَمُ الْخَطَایَا اقْتِطَاعُ مَالِ امْرِئٍ مُسْلِمٍ بِغَیْرِ حَقٍّ.

ترجمه:

امام صادق (علیه السلام) از پدران بزرگوارش: روايت فرمود كه: اميرالمؤمنين (علیه السلام) فرمود: بزرگترين گناهان گرفتن قسمتى از مال مسلمانى به ناحق است.

اشارة

(1) 78 بَابُ وُجُوبِ رَدِّ الْمَظَالِمِ إِلَی أَهْلِهَا وَ اشْتِرَاطِ ذَلِکَ فِی التَّوْبَةِ مِنْهَا فَإِنْ عَجَزَ اسْتَغْفَرَ اللَّهَ لِلْمَظْلُومِ

ترجمه:

باب وجوب اصلیاح نمودن و بازگرداندن دادخواهى ها به سوى صاحبان آنها و اينكه در توبه، بازگرداندن حق شرط است و در صورتى كه ستم كننده از اين كار عاجز بود بايد براى ستمديده طلب مغفرت كند

[رقم الحدیث الکلی: 20957 - رقم الحدیث الباب: 1]

20957- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ هَارُونَ بْنِ الْجَهْمِ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ سَعْدِ بْنِ طَرِیفٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: الظُّلْمُ ثَلَاثَةٌ ظُلْمٌ یَغْفِرُهُ اللَّهُ وَ ظُلْمٌ لَا یَغْفِرُهُ اللَّهُ وَ ظُلْمٌ لَا یَدَعُهُ اللَّهُ فَأَمَّا الظُّلْمُ الَّذِی لَا یَغْفِرُهُ فَالشِّرْکُ وَ أَمَّا الظُّلْمُ الَّذِی یَغْفِرُهُ فَظُلْمُ الرَّجُلِ نَفْسَهُ فِیمَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ اللَّهِ وَ أَمَّا الظُّلْمُ الَّذِی لَا یَدَعُهُ فَالْمُدَایَنَةُ بَیْنَ الْعِبَادِ.

ترجمه:

امام باقر علیه السلام فرمود: ظلم سه گونه است: ظلمی که خدا بیامرزد، ظلمی که خدا نیامرزد، و ظلمی که آن را واننهد. اما آنکه خدا نمی آمرزد، شرک بر خدا است؛ آنکه خدای عزوجل می آمرزد، ظلم کسی بر خود است، در آنچه میان او و خدای عزوجل است؛ اما ظلمی که خدا آن را وانمی نهد، بده و بستان میان بندگان است. ...

[رقم الحدیث الکلی: 20958 - رقم الحدیث الباب: 2]

20958- 2- (3) وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ فِی الْخِصَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَمِّهِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی الْقَاسِمِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ وَ رَوَاهُ فِی الْمَجَالِسِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ مِثْلَهُ وَ زَادَ وَ قَالَ ع مَا یَأْخُذُ الْمَظْلُومُ مِنْ دِینِ الظَّالِمِ أَکْثَرُ مِمَّا یَأْخُذُ الظَّالِمُ مِنْ دُنْیَا الْمَظْلُومِ (4).

ترجمه:

روايت گذشته را مرحوم شيخ صدوق «ره» روايت فرموده با اين تفاوت كه در آن جمله زير را اضافه دارد كه حضرت فرمود: آنچه را كه ستمديده از دين ستمگر مىگيرد بسى بيشتر از چيزى است كه ستمگر از دنياى ستمديده مىستاند.

[رقم الحدیث الکلی: 20959 - رقم الحدیث الباب: 3]

20959- 3- (5) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ وَهْبِ بْنِ عَبْدِ رَبِّهِ وَ عُبَیْدِ اللَّهِ الطَّوِیلِ عَنْ شَیْخٍ مِنَ النَّخَعِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ ع إِنِّی لَمْ أَزَلْ وَالِیاً مُنْذُ زَمَنِ الْحَجَّاجِ إِلَی یَوْمِی هَذَا فَهَلْ لِی مِنْ تَوْبَةٍ قَالَ فَسَکَتَ ثُمَّ أَعَدْتُ عَلَیْهِ فَقَالَ لَا حَتَّی تُؤَدِّیَ إِلَی کُلِّ ذِی حَقٍّ حَقَّهُ.

ترجمه:

پيرمردى از نخع گويد: به امام باقر (علیه السلام) عرض كردم: من پيوسته از زمان حجاج تاكنون والى و كارگزار بوده ام آيا براى من نيز توبه اى هست حضرت سكوت نمود و من دوباره پرسشم را تكرار كردم. حضرت فرمود: خير مگر اينكه حق هر صاحب حقى را به او باز گردانى.

ص: 52

[رقم الحدیث الکلی: 20961 - رقم الحدیث الباب: 5]

20961- 5- (2) وَ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ ظَلَمَ أَحَداً وَ فَاتَهُ فَلْیَسْتَغْفِرِ اللَّهَ لَهُ فَإِنَّهُ کَفَّارَةٌ لَهُ.

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی عِقَابِ الْأَعْمَالِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ مِثْلَهُ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ رِبْعِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ فُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع وَ ذَکَرَ الَّذِی قَبْلَهُ (3).

ترجمه:

امام صادق (علیه السلام) فرمود: رسول خدا (صلیی الله علیه وآله و سلم) فرموده است: هر كس به كسى ستمى كند و او را از دست بدهد پس بايد براى آن مظلوم از خداوند طلب مغفرت و بخشايش كند و همين مطلب مغفرت كفاره ستمى كه بر او نموده میگردد.

اشارة

(3) 79 بَابُ اشْتِرَاطِ تَوْبَةِ مَنْ أَضَلَّ النَّاسَ بِرَدِّهِ لَهُمْ إِلَی الْحَقِ

ترجمه:

باب مشروط بوده توبه كسى كه مردمان را گمراه نموده به اينكه آنان را به سوى حق بازگرداند

[رقم الحدیث الکلی: 20963 - رقم الحدیث الباب: 1]

20963- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ وَ أَبِی بَصِیرٍ جَمِیعاً عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: کَانَ رَجُلٌ فِی الزَّمَنِ الْأَوَّلِ طَلَبَ الدُّنْیَا مِنْ حَلَالٍ فَلَمْ یَقْدِرْ عَلَیْهَا وَ طَلَبَهَا مِنْ حَرَامٍ فَلَمْ یَقْدِرْ عَلَیْهَا فَأَتَاهُ الشَّیْطَانُ فَقَالَ لَهُ أَ لَا أَدُلُّکَ عَلَی شَیْ ءٍ تُکْثِرُ بِهِ دُنْیَاکَ وَ تُکْثِرُ بِهِ تَبَعَکَ فَقَالَ بَلَی قَالَ تَبْتَدِعُ دِیناً وَ تَدْعُو النَّاسَ إِلَیْهِ فَفَعَلَ فَاسْتَجَابَ لَهُ النَّاسُ وَ أَطَاعُوهُ فَأَصَابَ مِنَ الدُّنْیَا ثُمَّ إِنَّهُ فَکَّرَ فَقَالَ مَا صَنَعْتُ ابْتَدَعْتُ دِیناً وَ دَعَوْتُ النَّاسَ إِلَیْهِ مَا أَرَی لِی مِنْ تَوْبَةٍ إِلَّا أَنْ آتِیَ مَنْ دَعَوْتُهُ إِلَیْهِ فَأَرُدَّهُ عَنْهُ فَجَعَلَ یَأْتِی أَصْحَابَهُ الَّذِینَ أَجَابُوهُ فَیَقُولُ إِنَّ الَّذِی دَعَوْتُکُمْ إِلَیْهِ بَاطِلٌ وَ إِنَّمَا ابْتَدَعْتُهُ فَجَعَلُوا یَقُولُونَ کَذَبْتَ هُوَ الْحَقُّ وَ لَکِنَّکَ شَکَکْتَ فِی دِینِکَ فَرَجَعْتَ عَنْهُ فَلَمَّا رَأَی ذَلِکَ عَمَدَ إِلَی سِلْسِلَةٍ فَوَتَدَ لَهَا وَتِداً ثُمَّ جَعَلَهَا فِی عُنُقِهِ وَ قَالَ لَا أَحُلُّهَا حَتَّی یَتُوبَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَیَّ فَأَوْحَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَی نَبِیٍّ مِنَ الْأَنْبِیَاءِ قُلْ لِفُلَانٍ وَ عِزَّتِی لَوْ دَعَوْتَنِی حَتَّی تَنْقَطِعَ أَوْصَالُکَ مَا اسْتَجَبْتُ لَکَ حَتَّی تَرُدَّ مَنْ مَاتَ عَلَی مَا دَعَوْتَهُ إِلَیْهِ فَیَرْجِعَ عَنْهُ.

وَ رَوَاهُ فِی الْعِلَلِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَیُّوبَ بْنِ

ص: 54

80- بَابُ تَحْرِیمِ الرِّضَا بِالظُّلْمِ وَ الْمَعُونَةِ لِلظَّالِمِ وَ إِقَامَةِ عُذْرِهِ

[رقم الحدیث الکلی: 20967 - رقم الحدیث الباب: 3]

20967- 3- (3) وَ بِالْإِسْنَادِ الْآتِی (4) عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی وَصِیَّتِهِ لِأَصْحَابِهِ قَالَ: وَ إِیَّاکُمْ أَنْ تُعِینُوا عَلَی مُسْلِمٍ مَظْلُومٍ فَیَدْعُوَ عَلَیْکُمْ فَیُسْتَجَابَ لَهُ فِیکُمْ فَإِنَّ أَبَانَا رَسُولَ اللَّهِ ص کَانَ یَقُولُ إِنَّ دَعْوَةَ الْمُسْلِمِ الْمَظْلُومِ مُسْتَجَابَةٌ وَ لْیُعِنْ بَعْضُکُمْ بَعْضاً فَإِنَّ أَبَانَا رَسُولَ اللَّهِ ص کَانَ یَقُولُ إِنَّ مَعُونَةَ الْمُسْلِمِ خَیْرٌ وَ أَعْظَمُ أَجْراً مِنْ صِیَامِ شَهْرٍ وَ اعْتِکَافِهِ فِی الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ.

ترجمه:

امام صادق (علیه السلام) در وصيتش به اصحاب خود فرمود: بر حذر باشيد از اينكه ستمكارى را بر عليه مسلمان مظلومى يارى كنيد اگر چنين كنيد آن مظلوم شما را نفرين مىكند و دعايش درباره شما اجابت مىشود، همانا پدر و ما رسول خدا (صلیی الله علیه وآله و سلم) مىفرمود: به راستى كه دعاى مسلمان مظلوم بر آورده مىشود، و بايد برخى از شما برخى ديگر را يارى كند زيرا پدر ما رسول خدا (صلیی الله علیه وآله و سلم) مىفرمود: يارى كردن مسلمانى، پاداشش بهتر و بزرگتر از يك ماه روزه و اعتكاف در مسجد الحرام است.

[رقم الحدیث الکلی: 20970 - رقم الحدیث الباب: 6]

20970- 6- (3) مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ الرَّضِیُّ فِی نَهْجِ الْبَلَاغَةِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع أَنَّهُ قَالَ: لِلظَّالِمِ مِنَ الرِّجَالِ ثَلَاثُ عَلَامَاتٍ یَظْلِمُ مَنْ فَوْقَهُ بِالْمَعْصِیَةِ وَ مَنْ دُونَهُ بِالْغَلَبَةِ وَ یُظَاهِرُ الْقَوْمَ الظَّلَمَةَ.

أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ فِی التِّجَارَةِ (4) وَ غَیْرِهَا (5).

ترجمه:

اميرالمؤمنين (علیه السلام) فرمود: براى مردمان ستمگر سه نشانه وجود دارد: با نافرمانى كردن بر مافوق خود ستم مىكند و با غلبه و چيره شدن بر زير دست خود ستم روا مىدارد و ستمكاران را يارى و پشتيبانى مىكند.

[رقم الحدیث الکلی: 20973 - رقم الحدیث الباب: 3]

20973- 3- (2) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ شَمُّونٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْأَصَمِّ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو الْحَسَنِ ع اتَّقِ الْمُرْتَقَی السَّهْلَ إِذَا کَانَ مُنْحَدَرُهُ وَعْراً قَالَ وَ کَانَ ع (3) یَقُولُ لَا تَدَعِ النَّفْسَ وَ هَوَاهَا فَإِنَّ هَوَاهَا فِی رَدَاهَا وَ تَرْکُ النَّفْسِ وَ مَا تَهْوَی أَذَاهَا وَ کَفُّ النَّفْسِ عَمَّا تَهْوَی دَوَاؤُهَا.

أَقُولُ: وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (4).

ترجمه:

عبدالرحمن بن حجاج گويد: امام رضا (علیه السلام) به من فرمود: از اوج گرفتن و بالا رفتنى كه آسان است بپرهيزيد آنگاه كه سراشيبى آن دشوار باشد و فرمود: نفس و خواهش نفس را به حال خود وامگذار زيرا خواسته نفس در هلاكت آن است و به حال خود گذاردن نفس يا آنچه كه دوست دارد مايه آزار نفس است و باز داشتن نفس از پرداختن به آنچه كه دوست مىدارد دواى نفس است.

[رقم الحدیث الکلی: 20976 - رقم الحدیث الباب: 3]

20976- 3- (2) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ إِنَّهُ وَ اللَّهِ مَا خَرَجَ عَبْدٌ مِنْ ذَنْبٍ بِإِصْرَارٍ وَ مَا خَرَجَ عَبْدٌ مِنْ ذَنْبٍ إِلَّا بِإِقْرَارٍ.

ترجمه:

معاويه بن عمار گويد: از امام صادق (علیه السلام) شنيدم كه فرمود: همانا سوگند به خدا كه هيچ بنده اى با اصرار و پافشارى بر گناه از گناه بيرون نرفته است و هيچ بنده اى جز با اقرار و اعتراف بر گناهش از گناه خارج نگشته است.

[رقم الحدیث الکلی: 20980 - رقم الحدیث الباب: 7]

20980- 7- (2) وَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِیرٍ عَنْ أَبَانٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَعْیَنَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الْبَاقِرِ ع أَنَّهُ قَالَ: لَقَدْ غَفَرَ اللَّهُ لِرَجُلٍ مِنْ أَهْلِ الْبَادِیَةِ بِکَلِمَتَیْنِ دَعَا بِهِمَا قَالَ اللَّهُمَّ إِنْ تُعَذِّبْنِی فَأَهْلُ ذَلِکَ أَنَا وَ إِنْ تَغْفِرْ لِی فَأَهْلُ ذَلِکَ أَنْتَ فَغَفَرَ اللَّهُ لَهُ.

وَ رَوَاهُ الطُّوسِیُّ فِی مَجَالِسِهِ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عُبَیْدِ اللَّهِ الْغَضَائِرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ بَابَوَیْهِ بِالْإِسْنَادِ مِثْلَهُ (3).

ترجمه:

امام باقر (علیه السلام) فرمود: همانا خداوند مردى صحرانشين را به خاطر دو جمله كه در دعايش به خداوند عرض كرد، آمرزيد آن دو جمله اين بود: «خداوندا اگر مرا عذاب كنى من سزاوار عذابم و اگر بر من ببخشايى تو اهل بخششى» خداوند نيز بر او بخشيد.

اشارة

(3) 83 بَابُ وُجُوبِ النَّدَمِ عَلَی الذُّنُوبِ

ترجمه:

باب وجوب پشيمانى بر گناهان

[رقم الحدیث الکلی: 20982 - رقم الحدیث الباب: 1]

20982- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ عُرْوَةَ عَنْ أَبِی الْعَبَّاسِ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَنْ سَرَّتْهُ حَسَنَتُهُ وَ سَاءَتْهُ سَیِّئَتُهُ فَهُوَ مُؤْمِنٌ.

ترجمه:

امام صادق (علیه السلام) فرمود:

كسى كه نيكوكارى اش او را شادمان كند و بدى اش وى را بدحال گرداند چنين كسى مومن است.

[رقم الحدیث الکلی: 20983 - رقم الحدیث الباب: 2]

20983- 2- (5) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَمْرِو بْنِ عُثْمَانَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ إِنَّ الرَّجُلَ لَیُذْنِبُ الذَّنْبَ فَیُدْخِلُهُ اللَّهُ بِهِ الْجَنَّةَ- قُلْتُ یُدْخِلُهُ اللَّهُ بِالذَّنْبِ الْجَنَّةَ- قَالَ نَعَمْ إِنَّهُ یُذْنِبُ فَلَا یَزَالُ خَائِفاً مَاقِتاً لِنَفْسِهِ فَیَرْحَمُهُ اللَّهُ فَیُدْخِلُهُ الْجَنَّةَ.

ترجمه:

امام صادق (علیه السلام) فرمود: به راستى كه مردى مرتكب گناهى میشود پس خداوند او را به سبب گناهش وارد بهشت میكند راوى گويد: عرض كردم: خداوند او را به سبب گناه وارد بهشت مىكند؟! فرمود: آرى، او كسى است كه گناه میكند ولى پيوسته از گناهش ترسان است و از خود نفرت دارد، پس خداوند به او رحم میآورد و او را وارد بهشت میسازد.

[رقم الحدیث الکلی: 20984 - رقم الحدیث الباب: 3]

20984- 3- (6) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ سَهْلٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ رِبْعِیٍّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع إِنَّ النَّدَمَ عَلَی الشَّرِّ یَدْعُو إِلَی تَرْکِهِ.

ترجمه:

امام صادق (علیه السلام) فرمود: اميرالمؤمنين فرموده است: همانا پشيمانى از بدى، آدمى را به سوى ترك بدى فرا میخواند.

ص: 61

[رقم الحدیث الکلی: 20986 - رقم الحدیث الباب: 5]

20986- 5- (2) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ مِنْ أَلْفَاظِ رَسُولِ اللَّهِ ص النَّدَامَةُ تَوْبَةٌ.

ترجمه:

امام باقر (علیه السلام) فرمود: از الفاظ رسول خدا (صلیی الله علیه وآله و سلم) است كه فرمود: پشيمانى توبه است.

اشارة

(4) 84 بَابُ وُجُوبِ سَتْرِ الذُّنُوبِ وَ تَحْرِیمِ التَّظَاهُرِ بِهَا

ترجمه:

باب وجوب پنهان كردن گناهان و تحريم آشكارا گناه كردن

[رقم الحدیث الکلی: 20990 - رقم الحدیث الباب: 1]

20990- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنِ الْعَبَّاسِ مَوْلَی الرِّضَا ع قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ الْمُسْتَتِرُ بِالْحَسَنَةِ یَعْدِلُ سَبْعِینَ حَسَنَةً وَ الْمُذِیعُ بِالسَّیِّئَةِ مَخْذُولٌ وَ الْمُسْتَتِرُ بِالسَّیِّئَةِ مَغْفُورٌ لَهُ.

وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ فِی ثَوَابِ الْأَعْمَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ عَبَّاسِ بْنِ هِلَالٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا ع یَقُولُ وَ ذَکَرَ مِثْلَهُ (6) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ صَنْدَلٍ عَنْ یَاسِرٍ عَنِ

ص: 63

اشارة

(4) 85 بَابُ وُجُوبِ الِاسْتِغْفَارِ مِنَ الذَّنْبِ وَ الْمُبَادَرَةِ بِهِ قَبْلَ سَبْعِ سَاعَاتٍ

ترجمه:

باب واجب بودن استغفاراز گناهان وهمت بهآن قبل از هفت ساعت

[رقم الحدیث الکلی: 20991 - رقم الحدیث الباب: 1]

20991- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ فُضَیْلِ بْنِ عُثْمَانَ الْمُرَادِیِّ (6) قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص أَرْبَعٌ مَنْ کُنَّ فِیهِ لَمْ یَهْلِکْ عَلَی اللَّهِ بَعْدَهُنَّ إِلَّا هَالِکٌ یَهُمُّ الْعَبْدُ بِالْحَسَنَةِ فَیَعْمَلُهَا فَإِنْ هُوَ لَمْ یَعْمَلْهَا کَتَبَ اللَّهُ لَهُ حَسَنَةً بِحُسْنِ نِیَّتِهِ وَ إِنَّ هُوَ عَمِلَهَا کَتَبَ اللَّهُ لَهُ عَشْراً وَ یَهُمُّ بِالسَّیِّئَةِ أَنْ یَعْمَلَهَا فَإِنْ لَمْ یَعْمَلْهَا لَمْ یُکْتَبْ عَلَیْهِ شَیْ ءٌ وَ إِنْ هُوَ عَمِلَهَا أُجِّلَ سَبْعَ سَاعَاتٍ وَ قَالَ صَاحِبُ الْحَسَنَاتِ لِصَاحِبِ السَّیِّئَاتِ وَ هُوَ صَاحِبُ الشِّمَالِ لَا تَعْجَلْ عَسَی أَنْ یُتْبِعَهَا بِحَسَنَةٍ تَمْحُوهَا فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ (7) أَوِ

ص: 64

[رقم الحدیث الکلی: 20993 - رقم الحدیث الباب: 3]

20993- 3- (3) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا رَفَعُوهُ قَالُوا قَالَ: لِکُلِّ شَیْ ءٍ دَوَاءٌ وَ دَوَاءُ الذُّنُوبِ الِاسْتِغْفَارُ.

ترجمه:

احمد بن محمد بن خالد از عده اى از شيعيان روايت كند و آنان اين حديث را به معصوم (علیه السلام) رسانده اند، گفته اند: معصوم (علیه السلام) فرمود: براى هر چيزى دوايى هست و دواى گناهان استغفار نمودن است.

[رقم الحدیث الکلی: 20997 - رقم الحدیث الباب: 7]

20997- 7- (5) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی الْمَجَالِسِ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ الْبَغْدَادِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَعْبَدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ

ص: 66

[رقم الحدیث الکلی: 20999 - رقم الحدیث الباب: 9]

20999- 9- (4) وَ فِی الْخِصَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَمِّهِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی الْقَاسِمِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَا مِنْ مُؤْمِنٍ یَقْتَرِفُ فِی یَوْمٍ وَ لَیْلَةٍ أَرْبَعِینَ کَبِیرَةً فَیَقُولُ وَ هُوَ نَادِمٌ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ الَّذِی لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْحَیَّ الْقَیُّومَ بَدِیعَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ وَ أَسْأَلُهُ أَنْ یَتُوبَ

ص: 67

[رقم الحدیث الکلی: 21001 - رقم الحدیث الباب: 11]

21001- 11- (3) وَ فِی ثَوَابِ الْأَعْمَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مَعْرُوفٍ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لِکُلِّ دَاءٍ دَوَاءٌ وَ دَوَاءُ الذُّنُوبِ الِاسْتِغْفَارُ.

ترجمه:

امام صادق (علیه السلام) از پدران بزرگوارش روايت فرمايد كه: رسول خدا (صلیی الله علیه وآله و سلم) فرموده است: هر دردى دوايى دارد و دواى گناهان استغفار كردن

[رقم الحدیث الکلی: 21004 - رقم الحدیث الباب: 14]

21004- 14- (3) وَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص طُوبَی لِمَنْ وُجِدَ فِی صَحِیفَةِ عَمَلِهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ- تَحْتَ کُلِّ ذَنْبٍ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ.

وَ رَوَاهُ ابْنُ طَاوُسٍ فِی رِسَالَةِ مُحَاسَبَةِ النَّفْسِ نَقْلًا مِنْ کِتَابِ الدُّعَاءِ لِمُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ بِإِسْنَادِهِ إِلَی الصَّادِقِ ع مِثْلَهُ (4).

ترجمه:

امام صادق (علیه السلام) از پدران بزرگوارش روايت فرمود كه: رسول خدا (صلیی الله علیه وآله و سلم) فرموده است: خوشا به حال كسى كه در روز قيامت در نامه عملش زير هر گناهى «استغفر الله» بيايد.

[رقم الحدیث الکلی: 21007 - رقم الحدیث الباب: 17]

21007- 17- (2) وَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ هِلَالِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْحَفَّارِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ عَلِیٍّ الدِّعْبِلِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَلِیٍّ أَخِی دِعْبِلِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ ع عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع أَنَّهُ قَالَ: تَعَطَّرُوا بِالاسْتِغْفَارِ لَا تَفْضَحَنَّکُمْ رَوَائِحُ الذُّنُوبِ.

ترجمه:

امام رضا (علیه السلام) از پدران بزرگوارش: روايت فرمود كه: اميرالمؤمنين (علیه السلام) فرموده است: به وسيله استغفار خود را خوش بو كنيد، مبادا بوى بد گناهان شما را رسوا كند.

اشارة

(5) 86 بَابُ وُجُوبِ التَّوْبَةِ مِنْ جَمِیعِ الذُّنُوبِ وَ الْعَزْمِ عَلَی تَرْکِ الْعَوْدِ أَبَداً

ترجمه:

باب وجوب توبه نمودن از همه گناهان و تصميم بر اينكه هرگز به گناه باز نگردد

[رقم الحدیث الکلی: 21009 - رقم الحدیث الباب: 1]

21009- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ وَهْبٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ إِذَا تَابَ الْعَبْدُ تَوْبَةً نَصُوحاً أَحَبَّهُ اللَّهُ فَسَتَرَ عَلَیْهِ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ قُلْتُ وَ کَیْفَ یَسْتُرُ عَلَیْهِ قَالَ یُنْسِی مَلَکَیْهِ مَا کَتَبَا عَلَیْهِ مِنَ الذُّنُوبِ وَ یُوحِی إِلَی جَوَارِحِهِ اکْتُمِی عَلَیْهِ ذُنُوبَهُ وَ یُوحِی إِلَی بِقَاعِ الْأَرْضِ اکْتُمِی مَا کَانَ یَعْمَلُ عَلَیْکِ مِنَ الذُّنُوبِ فَیَلْقَی اللَّهَ حِینَ یَلْقَاهُ وَ لَیْسَ شَیْ ءٌ یَشْهَدُ عَلَیْهِ بِشَیْ ءٍ مِنَ الذُّنُوبِ.

وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ فِی ثَوَابِ الْأَعْمَالِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ

ص: 71

[رقم الحدیث الکلی: 21011 - رقم الحدیث الباب: 3]

21011- 3- (6) وَ بِالْإِسْنَادِ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَی اللَّهِ تَوْبَةً نَصُوحاً (7) قَالَ هُوَ الذَّنْبُ الَّذِی لَا یَعُودُ فِیهِ أَبَداً قُلْتُ وَ أَیُّنَا لَمْ یَعُدْ فَقَالَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ- إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ مِنْ عِبَادِهِ الْمُفَتَّنَ التَّوَّابَ.

ترجمه:

ابى بصير گويد: به امام صادق (علیه السلام) عرض كردم: مراد در آيه چيست كه مىفرمايد: «اى كسانى كه ايمان آورده ايد به سوى خداوند توبه كنيد توبه اى پاك و خالص» فرمود: مراد آن گناهى است كه شخص هرگز به آن بازگشت نمى كند و تا ابد مرتكب آن نمى شود، عرض كردم: كداميك از ماست كه به انجام گناه باز نگردد؟ فرمود: اى ابا محمد! راستى كه خداوند از بندگانش آن بنده اى را كه آزموده شده و بسيار توبه كننده است را دوست دارد.

[رقم الحدیث الکلی: 21014 - رقم الحدیث الباب: 6]

21014- 6- (5) وَ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَةَ عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع یَقُولُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَشَدُّ فَرَحاً بِتَوْبَةِ عَبْدِهِ مِنْ رَجُلٍ أَضَلَّ رَاحِلَتَهُ وَ زَادَهُ فِی لَیْلَةٍ ظَلْمَاءَ فَوَجَدَهَا فَاللَّهُ أَشَدُّ فَرَحاً بِتَوْبَةِ عَبْدِهِ مِنْ ذَلِکَ الرَّجُلِ بِرَاحِلَتِهِ حِینَ وَجَدَهَا.

وَ رَوَاهُ الْحُسَیْنُ بْنُ سَعِیدٍ فِی کِتَابِ الزُّهْدِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ (6)

أَقُولُ: الْفَرَحُ هُنَا مَجَازٌ وَ هُوَ ظَاهِرٌ.

ترجمه:

ابى عبيده گويد: از امام باقر (علیه السلام) شنيدم كه فرمود: همانا شادمانى خداوند تبارك و تعالى به سبب توبه بنده اش بسيار بيشتر از شادمانى كسى است كه مركب و توشه خود را در شبى تاريك گم كرده و سپس آن را يافته است پس خداوند به خاطر توبه بنده اش شادمانى اش از شادمانى چنين كسى در هنگام يافتن مركب خود بيشتر است.

[رقم الحدیث الکلی: 21017 - رقم الحدیث الباب: 9]

21017- 9- (2) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی ثَوَابِ الْأَعْمَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَی بْنِ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ مُوسَی بْنِ عِمْرَانَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ یَزِیدَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ أَوْحَی اللَّهُ إِلَی دَاوُدَ النَّبِیِّ ع یَا دَاوُدُ- إِنَّ عَبْدِیَ الْمُؤْمِنَ إِذَا أَذْنَبَ ذَنْباً ثُمَّ رَجَعَ وَ تَابَ مِنْ ذَلِکَ الذَّنْبِ وَ اسْتَحْیَا مِنِّی عِنْدَ ذِکْرِهِ غَفَرْتُ لَهُ وَ أَنْسَیْتُهُ الْحَفَظَةَ وَ أَبْدَلْتُهُ الْحَسَنَةَ وَ لَا أُبَالِی وَ أَنَا أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ.

ترجمه:

ابى بصير گويد: از امام صادق (علیه السلام) شنيدم كه فرمود: خداوند به داود پيامبر (علیه السلام) وحى فرستاد كه: اى داود! همانا بنده مومن من هرگاه مرتكب گناهى شود سپس باز گردد و از آن گناه توبه كند و هر وقت به ياد آن گناه مىافتد از من شرم كند، او را مىبخشايم و فرشتگان نگاهبان او را به فراموشى مىاندازم و آن گناهش را به حسنه و نيكى بدل مىكند و باكى ندارم و من مهربان ترين مهربانانم.

[رقم الحدیث الکلی: 21021 - رقم الحدیث الباب: 13]

21021- 13- (3) وَ فِی عُیُونِ الْأَخْبَارِ بِأَسَانِیدَ تَقَدَّمَتْ فِی إِسْبَاغِ الْوُضُوءِ (4) عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَثَلُ الْمُؤْمِنِ عِنْدَ اللَّهِ تَعَالَی کَمَثَلِ مَلَکٍ مُقَرَّبٍ وَ إِنَّ الْمُؤْمِنَ عِنْدَ اللَّهِ لَأَعْظَمُ مِنْ ذَلِکَ وَ لَیْسَ شَیْ ءٌ أَحَبَّ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی مِنْ مُؤْمِنٍ تَائِبٍ وَ مُؤْمِنَةٍ تَائِبَةٍ.

ترجمه:

امام رضا (علیه السلام) از پدر بزرگوارش روايت فرمود كه: رسول خدا (صلیی الله علیه وآله و سلم) فرموده است: مثل مومن در نزد خداوند تعالى همانند فرشته مقرب است و مومن در پيشگاه خداوند از فرشته مقرب نيز بزرگتر و برتر است و هيچ چيز در نزد خداوند تعالى از مرد و زن با ايمانى كه توبه كننده باشند محبوبتر نيست.

[رقم الحدیث الکلی: 21024 - رقم الحدیث الباب: 16]

21024- 16- (2) عَلِیُّ بْنُ مُوسَی بْنِ طَاوُسٍ فِی مُهَجِ الدَّعَوَاتِ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص اعْتَرِفُوا بِنِعَمِ اللَّهِ رَبِّکُمْ وَ تُوبُوا إِلَی اللَّهِ مِنْ جَمِیعِ ذُنُوبِکُمْ فَإِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الشَّاکِرِینَ مِنْ عِبَادِهِ.

أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (3) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (4).

ترجمه:

امام رضا (علیه السلام) از پدرانش (علیه السلام) روايت فرمود كه: رسول خدا (صلیی الله علیه وآله و سلم) فرموده است: به نعمتهاى خداوند كه پروردگار شماست اعتراف و اقرار كنيد و از همه گناهانتان به درگاه خداوند توبه آوريد زيرا خداوند بندگان شكر گزار خود را دوست مىدارد.

[رقم الحدیث الکلی: 21027 - رقم الحدیث الباب: 3]

21027- 3- (2) قَالَ الصَّدُوقُ وَ قَدْ رُوِیَ أَنَّ التَّوْبَةَ النَّصُوحَ هُوَ أَنْ یَتُوبَ الرَّجُلُ مِنْ ذَنْبٍ وَ یَنْوِیَ أَنْ لَا یَعُودَ إِلَیْهِ أَبَداً.

ترجمه:

شيخ صدوق «ره» گويد: روايت شده است كه: توبه خالص آن است كه مرد از گناهى توبه كند و قصد كند كه ديگر هرگز به سوى آن گناه باز نگردد.

88- بَابُ اسْتِحْبَابِ صَوْمِ الْأَرْبِعَاءِ وَ الْخَمِیسِ وَ الْجُمُعَةِ لِلتَّوْبَةِ وَ اسْتِحْبَابِ الْغُسْلِ وَ الصَّلَاةِ لَهَا

[رقم الحدیث الکلی: 21032 - رقم الحدیث الباب: 3]

21032- 3- (2) الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدٍ الدَّیْلَمِیُّ فِی الْإِرْشَادِ قَالَ: قَالَ ع مَا مِنْ عَبْدٍ أَذْنَبَ ذَنْباً فَقَامَ فَتَطَهَّرَ وَ صَلَّی رَکْعَتَیْنِ وَ اسْتَغْفَرَ اللَّهَ إِلَّا غُفِرَ لَهُ وَ کَانَ حَقّاً عَلَی اللَّهِ أَنْ یَقْبَلَهُ لِأَنَّهُ سُبْحَانَهُ قَالَ وَ مَنْ یَعْمَلْ سُوءاً أَوْ یَظْلِمْ نَفْسَهُ ثُمَّ یَسْتَغْفِرِ اللَّهَ یَجِدِ اللَّهَ غَفُوراً رَحِیماً (3).

أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی اسْتِحْبَابِ الْغُسْلِ لِلتَّوْبَةِ فِی الطَّهَارَةِ (4).

ترجمه:

اميرالمؤمنين (علیه السلام) فرمود: هيچ بنده اى نيست كه مرتكب گناهى شود پس برخيزد و طهارت گيرد و دو ركعت نماز به جاى آورد و از خداوند طلب مغفرت كند جز اينكه مغفرت الهى شامل حالش مىشود و بر خداوند سزاوار است كه استغفار او را بپذيرد زيرا خداى سبحان فرموده است: «و هر كس كار بدى به جاى آورد يا به خويشتن ستم كند سپس از خداوند طلب مغفرت كند خداوند را آمرزنده و مهربان مىيابد»

[رقم الحدیث الکلی: 21035 - رقم الحدیث الباب: 3]

21035- 3- (2) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ یُونُسَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَا مِنْ مُؤْمِنٍ إِلَّا وَ لَهُ ذَنْبٌ یَهْجُرُهُ زَمَاناً ثُمَّ یُلِمُّ بِهِ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَّا اللَّمَمَ (3) وَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ الَّذِینَ یَجْتَنِبُونَ کَبائِرَ الْإِثْمِ وَ الْفَواحِشَ إِلَّا اللَّمَمَ (4) قَالَ الْفَوَاحِشُ الزِّنَا وَ السَّرِقَةُ وَ اللَّمَمُ الرَّجُلُ یُلِمُّ بِالذَّنْبِ فَیَسْتَغْفِرُ اللَّهَ مِنْهُ.

ترجمه:

امام صادق (علیه السلام) فرمود: هيچ مومنى نيست جز اينكه براى وى گناهى است كه مدتى از آن گناه بريده و از آن دورى نموده سپس آن را دوباره انجام مىدهد و اين همان است كه در گفتار خداى عزوجل از آن به «لمم» تعبير شده است. رواى گويد: از امام صادق (علیه السلام) درباره اين آيه شريفه پرسيدم كه مىفرمايد: «آنان كه از گناهان بزرگ و زشتى ها دورى مىكنند مگر از لمم گناهان كوچكى كه پيش مىآيد» حضرت فرمود: مراد از فواحش و زشتى ها، زنا نمودن و دزدى است و لمم آن است كه كسى مرتكب گناهى شود پس از آن از خداوند طلب بخشايش كند.

90- بَابُ اسْتِحْبَابِ تَذَکُّرِ الذَّنْبِ وَ الِاسْتِغْفَارِ مِنْهُ کُلَّمَا ذَکَرَهُ

[رقم الحدیث الکلی: 21041 - رقم الحدیث الباب: 4]

21041- 4- (3) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ قَالَ: سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الِاسْتِدْرَاجِ فَقَالَ هُوَ الْعَبْدُ یُذْنِبُ الذَّنْبَ فَیُمْلَی لَهُ وَ یُجَدَّدُ لَهُ عِنْدَهَا النِّعَمُ فَیُلْهِیهِ عَنِ الِاسْتِغْفَارِ فَهُوَ مُسْتَدْرَجٌ مِنْ حَیْثُ لَا یَعْلَمُ.

وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع وَ ذَکَرَ نَحْوَهُ (4) أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (5).

ترجمه:

از امام صادق (علیه السلام) درباره «استدراج» پرسيده شد حضرت فرمود: استدراج آن است كه بنده گناهى كند پس به او مهلت داده شود و همزمان با ارتكاب گناه به او نعمت هاى جديدى عطا شود و از استغفار باز ماند و سرگرم شود چنين كسى از جايى كه نمى داند اندك اندك به شقاوت نزديك گشته است.

ص: 82

اشارة

(1) 91 بَابُ اسْتِحْبَابِ انْتِهَازِ فُرَصِ الْخَیْرِ وَ الْمُبَادَرَةِ بِهِ عِنْدَ الْإِمْکَانِ

ترجمه:

باب استحباب غنيمت شمردن فرصتهاى خير و اينكه در صورت امكان از فرصتهاى خير استفاده شود

[رقم الحدیث الکلی: 21042 - رقم الحدیث الباب: 1]

21042- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عَمْرٍو وَ أَنَسِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ جَمِیعاً عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ ع فِی وَصِیَّةِ النَّبِیِّ ص لِعَلِیٍّ ع قَالَ: یَا عَلِیُّ بَادِرْ بِأَرْبَعٍ قَبْلَ أَرْبَعٍ شَبَابِکَ قَبْلَ هَرَمِکَ وَ صِحَّتِکَ قَبْلَ سُقْمِکَ وَ غِنَاکَ قَبْلَ فَقْرِکَ وَ حَیَاتِکَ قَبْلَ مَوْتِکَ.

وَ فِی الْخِصَالِ بِالسَّنَدِ الْآتِی (3) مِثْلَهُ (4) وَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ مُوسَی بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِیدِ بْنِ غَزْوَانَ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ ع مِثْلَهُ (5).

ترجمه:

امام صادق (علیه السلام) از پدرانش: روايت فرمود كه: در وصيت پيامبر اكرم (صلیی الله علیه وآله و سلم) به على (علیه السلام) آمده است: اى على! پيش از چهار چيز به چهار چيز مبادرت كن: جوانيت را پيش از پير شدن درياب و سلامتت را پيش از بيماريت غنيمت شمر و از ثروتمنديت قبل از اينكه فقير شوى استفاده خير كن و پيش از مردنت زندگى ات را غنيمت دان.

[رقم الحدیث الکلی: 21043 - رقم الحدیث الباب: 2]

21043- 2- (6) وَ فِی الْمَجَالِسِ وَ فِی مَعَانِی الْأَخْبَارِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْعَسْکَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ الْقُشَیْرِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عِیسَی الْکُوفِیِّ عَنْ مُوسَی بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ ع فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لا تَنْسَ نَصِیبَکَ مِنَ الدُّنْیا (7) قَالَ لَا تَنْسَ صِحَّتَکَ وَ قُوَّتَکَ وَ فَرَاغَکَ وَ شَبَابَکَ وَ نَشَاطَکَ أَنْ تَطْلُبَ بِهَا الْآخِرَةَ.

ترجمه:

موسى بن اسماعيل بن موسى بن جعفر (علیه السلام) از پدران بزرگوارش: روايت فرمود كه: على (علیه السلام) درباره گفتار خداى عزوجل كه مىفرمايد: «و نصيب و بهره ات را از دنيا فراموش مكن» فرمود: فراموش مكن كه از سلامتى و توانايى و بيكارى و جوانى و نشاطى كه دارى براى طلب آخرت بهره ببرى.

ص: 83

[رقم الحدیث الکلی: 21045 - رقم الحدیث الباب: 4]

21045- 4- (2) قَالَ وَ قَالَ ع إِضَاعَةُ الْفُرْصَةِ غُصَّةٌ.

ترجمه:

اميرالمؤمنين (علیه السلام) فرمود: بر باد دادن و تلف كردن فرصت غصه و اندوه است.

[رقم الحدیث الکلی: 21049 - رقم الحدیث الباب: 3]

21049- 3- (2) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مَرْوَانَ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَنْ قَالَ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ مِائَةَ مَرَّةٍ فِی یَوْمٍ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ سَبْعَمِائَةِ ذَنْبٍ وَ لَا خَیْرَ فِی عَبْدٍ یُذْنِبُ فِی یَوْمٍ سَبْعَمِائَةِ ذَنْبٍ.

ترجمه:

امام صادق (علیه السلام) فرمود: هر كس كه در هر روز صد مرتبه «استغفر الله» بگويد خداوند هفتصد گناه او را مىآمرزد و بنده اى كه در روز مرتكب هفتصد گناه شود خيرى در او نيست.

[رقم الحدیث الکلی: 21053 - رقم الحدیث الباب: 7]

21053- 7- (2) الْحُسَیْنُ بْنُ سَعِیدٍ فِی کِتَابِ الزُّهْدِ عَنْ فَضَالَةَ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ بُرَیْدٍ الْعِجْلِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع إِنَّهُ کَانَ یُقَالُ مِنْ أَحَبِّ عِبَادِ اللَّهِ إِلَی اللَّهِ الْمُحْسِنُ التَّوَّابُ.

ترجمه:

امام باقر (علیه السلام) فرمود: يكى از محبوبترين بندگان خدا در نزد خداوند كسى است كه نيكوكار و بسيار توبه كننده باشد.

[رقم الحدیث الکلی: 21057 - رقم الحدیث الباب: 3]

21057- 3- (4) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ تَابَ قَبْلَ مَوْتِهِ بِسَنَةٍ قَبِلَ اللَّهُ تَوْبَتَهُ ثُمَّ قَالَ إِنَّ السَّنَةَ لَکَثِیرٌ مَنْ تَابَ قَبْلَ مَوْتِهِ بِشَهْرٍ قَبِلَ اللَّهُ تَوْبَتَهُ ثُمَّ قَالَ إِنَّ الشَّهْرَ لَکَثِیرٌ ثُمَّ قَالَ مَنْ تَابَ قَبْلَ مَوْتِهِ بِجُمْعَةٍ قَبِلَ اللَّهُ تَوْبَتَهُ ثُمَّ قَالَ وَ إِنَّ الْجُمْعَةَ لَکَثِیرٌ مَنْ تَابَ قَبْلَ مَوْتِهِ بِیَوْمٍ قَبِلَ اللَّهُ تَوْبَتَهُ ثُمَّ قَالَ إِنَّ یَوْماً لَکَثِیرٌ مَنْ تَابَ قَبْلَ أَنْ یُعَایِنَ قَبِلَ اللَّهُ تَوْبَتَهُ.

ترجمه:

امام صادق (علیه السلام) فرمود: رسول خدا (صلیی الله علیه وآله و سلم) فرمود: كسى كه يك سال به مرگش مانده توبه كند خداوند توبه اش را مىپذيرد، سپس فرمود: يك سال زياد است؛ هر كس يك ماه به مردنش مانده توبه كند خداوند توبه اش را مىپذيرد، سپس فرمود: يك ماه زياد است؛ كسى كه يك جمعه به مرگش مانده توبه كند خداوند توبه اش را مىپذيرد، سپس فرمود: يك جمعه زياد است؛ كسى كه يك روز پيش از مردنش توبه كند خداوند توبه اش را مىپذيرد، سپس فرمود: به راستى كه يك روز هم زياد است؛ كسى كه پيش از آنكه مرگ را به چشم خود ببيند توبه كند خداوند توبه اش را مىپذيرد.

[رقم الحدیث الکلی: 21060 - رقم الحدیث الباب: 6]

21060- 6- (2) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ تَابَ قَبْلَ مَوْتِهِ بِسَنَةٍ تَابَ اللَّهُ عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ إِنَّ سَنَةً لَکَثِیرٌ مَنْ تَابَ قَبْلَ مَوْتِهِ بِشَهْرٍ تَابَ اللَّهُ عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ وَ إِنَّ شَهْراً لَکَثِیرٌ مَنْ تَابَ قَبْلَ مَوْتِهِ بِیَوْمٍ تَابَ اللَّهُ عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ وَ إِنَّ یَوْماً لَکَثِیرٌ مَنْ تَابَ قَبْلَ مَوْتِهِ بِسَاعَةٍ تَابَ اللَّهُ عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ وَ إِنَّ سَاعَةً لَکَثِیرٌ مَنْ تَابَ (3) وَ قَدْ بَلَغَتْ نَفْسُهُ هَاهُنَا وَ أَشَارَ بِیَدِهِ إِلَی حَلْقِهِ تَابَ اللَّهُ عَلَیْهِ.

وَ رَوَاهُ فِی ثَوَابِ الْأَعْمَالِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ سَلَمَةَ بَیَّاعِ السَّابِرِیِّ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص وَ ذَکَرَ نَحْوَهُ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ مَنْ تَابَ فِی سَنَةٍ ثُمَّ قَالَ مَنْ تَابَ فِی شَهْرٍ

ص: 88

[رقم الحدیث الکلی: 21062 - رقم الحدیث الباب: 8]

21062- 8- (5) وَ فِی الْمَجَالِسِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ النَّضْرِ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع فِی حَدِیثٍ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص دَعَا رَجُلًا مِنَ الْیَهُودِ- وَ هُوَ فِی السِّیَاقِ إِلَی الْإِقْرَارِ بِالشَّهَادَتَیْنِ فَأَقَرَّ بِهِمَا وَ مَاتَ فَأَمَرَ الصَّحَابَةَ أَنْ یُغَسِّلُوهُ وَ یُکَفِّنُوهُ ثُمَّ صَلَّی عَلَیْهِ وَ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی أَنْجَی بِیَ الْیَوْمَ نَسَمَةً مِنَ النَّارِ.

ترجمه:

امام باقر (علیه السلام) در حديثى فرمود: رسول خدا (صلیی الله علیه وآله و سلم) مردى از يهود را كه در حال جان كندن و احتضار بود به سوى اقرار به شهادتين فرا خواند او نيز اقرار نمود و از دنيا رفت پس رسول خدا (صلیی الله علیه وآله و سلم) صحابه اش را دستور داد او را غسل داده و كفن كنند سپس خود بر او نماز خوانده و فرمود: حمد و ستايش مخصوص خداوندى است كه امروز به وسيله من موجودى را از آتش دوزخ رهايى بخشيد.

[رقم الحدیث الکلی: 21065 - رقم الحدیث الباب: 11]

21065- 11- (8) وَ فِی عِقَابِ الْأَعْمَالِ بِإِسْنَادٍ تَقَدَّمَ فِی عِیَادَةِ الْمَرِیضِ (9) عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص فِی حَدِیثٍ

ص: 90

اشارة

(4) 94 بَابُ اسْتِحْبَابِ الِاسْتِغْفَارِ فِی السَّحَرِ

ترجمه:

باب استحباب استغفار نمودن در وقت سحر

[رقم الحدیث الکلی: 21066 - رقم الحدیث الباب: 1]

21066- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی الْعِلَلِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنِ الْعَمْرَکِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِیهِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیٍّ ع قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ إِذَا أَرَادَ أَنْ یُصِیبَ أَهْلَ الْأَرْضِ بِعَذَابٍ قَالَ لَوْ لَا الَّذِینَ یَتَحَابُّونَ بِجَلَالِی وَ یَعْمُرُونَ مَسَاجِدِی وَ یَسْتَغْفِرُونَ بِالْأَسْحَارِ لَأَنْزَلْتُ عَذَابِی.

ترجمه:

امام موسى بن جعفر (علیه السلام) از پدران بزرگوارش و ايشان از على (علیه السلام) روايت فرمود كه: به راستى كه هرگاه خداوند عزوجل اراده مىكند كه به اهل زمين عذابى برساند مىگويد: اگر آن كسانى كه به خاطر جلالت و بزرگى من يكديگر را دوست دارند و مساجد مرا آباد مىكنند و در سحرگاهان به استغفار مىپردازند نبودند عذاب خود را بر زمينيان فرو فرستاديم.

ص: 91

[رقم الحدیث الکلی: 21068 - رقم الحدیث الباب: 3]

21068- 3- (2) وَ فِی الْمَجَالِسِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ هَارُونَ الْفَامِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ مِثْلَهُ وَ زَادَ قَالَ وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ سَاءَتْهُ سَیِّئَتُهُ وَ سَرَّتْهُ حَسَنَتُهُ فَهُوَ مُؤْمِنٌ.

أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (3).

ترجمه:

روايتى ديگر شبيه به روايت گذشته از عبدالله بن جعفر روايت شده است با اين اضافه كه فرموده است: رسول خدا (صلیی الله علیه وآله و سلم) فرمود: كسى كه زشتكارى اش او را بد حال كند و نيكو كارى اش او را شادمان سازد چنين كسى مومن است.

[رقم الحدیث الکلی: 21071 - رقم الحدیث الباب: 3]

21071- 3- (2) وَ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ وَ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْقَاسَانِیِّ جَمِیعاً عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ سُلَیْمَانَ الْمِنْقَرِیِّ عَنْ حَفْصِ بْنِ غِیَاثٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ إِنْ قَدَرْتَ أَنْ لَا تُعْرَفَ فَافْعَلْ (3) وَ مَا عَلَیْکَ أَنْ تَکُونَ مَذْمُوماً عِنْدَ النَّاسِ إِذَا کُنْتَ مَحْمُوداً عِنْدَ اللَّهِ ثُمَّ قَالَ: قَالَ أَبِی عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ ع- لَا خَیْرَ فِی الْعَیْشِ إِلَّا لِرَجُلَیْنِ رَجُلٍ یَزْدَادُ فِی کُلِّ یَوْمٍ خَیْراً وَ رَجُلٍ یَتَدَارَکُ مَنِیَّتَهُ (4) بِالتَّوْبَةِ الْحَدِیثَ.

ص: 93

[رقم الحدیث الکلی: 21073 - رقم الحدیث الباب: 5]

21073- 5- (4) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ: مَنِ اسْتَوَی یَوْمَاهُ فَهُوَ مَغْبُونٌ وَ مَنْ کَانَ آخِرُ یَوْمَیْهِ خَیْرَهُمَا فَهُوَ مَغْبُوطٌ وَ مَنْ کَانَ آخِرُ یَوْمَیْهِ شَرَّهُمَا فَهُوَ مَلْعُونٌ وَ مَنْ لَمْ یَرَ الزِّیَادَةَ فِی نَفْسِهِ فَهُوَ إِلَی النُّقْصَانِ وَ مَنْ کَانَ إِلَی النُّقْصَانِ فَالْمَوْتُ خَیْرٌ لَهُ مِنَ الْحَیَاةِ.

وَ فِی الْمَجَالِسِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَتِّیلٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ عَنِ الصَّادِقِ ع نَحْوَهُ (5) وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ مَوْلًی لِبَنِی هَاشِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع (6)

أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (7) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (8).

ص: 94

اشارة

(1) 96 بَابُ وُجُوبِ مُحَاسَبَةِ النَّفْسِ کُلَّ یَوْمٍ وَ مُلَاحَظَتِهَا وَ حَمْدِ اللَّهِ عَلَی الْحَسَنَاتِ وَ تَدَارُکِ السَّیِّئَاتِ

ترجمه:

باب وجوب محاسبه و ملاحظه نفس در هر روز و حمد نمودن خداوند بر نيكى ها و جبران نمودن بديها

[رقم الحدیث الکلی: 21074 - رقم الحدیث الباب: 1]

21074- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عُمَرَ الْیَمَانِیِّ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْمَاضِی ع قَالَ: لَیْسَ مِنَّا مَنْ لَمْ یُحَاسِبْ نَفْسَهُ فِی کُلِّ یَوْمٍ فَإِنْ عَمِلَ حَسَناً اسْتَزَادَ اللَّهَ وَ إِنْ عَمِلَ سَیِّئاً اسْتَغْفَرَ اللَّهَ مِنْهُ وَ تَابَ إِلَیْهِ.

وَ رَوَاهُ الْحُسَیْنُ بْنُ سَعِیدٍ فِی کِتَابِ الزُّهْدِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَی مِثْلَهُ (3).

ترجمه:

امام موسى كاظم (علیه السلام) فرمود: كسى كه در هر روز از نفس خود حساب نكشد از ما نيست اگر عمل نيكى به جاى آورده است از خداوند طلب زيادتى آن را كند و اگر كردار بدى از او سر زده است از خداوند طلب مغفرت كند و به سوى او توبه آورد.

[رقم الحدیث الکلی: 21075 - رقم الحدیث الباب: 2]

21075- 2- (4) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ وَ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِیعاً عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ دَاوُدَ الْمِنْقَرِیِّ عَنْ حَفْصِ بْنِ غِیَاثٍ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِذَا أَرَادَ أَحَدُکُمْ أَنْ لَا یَسْأَلَ اللَّهَ شَیْئاً إِلَّا أَعْطَاهُ فَلْیَیْأَسْ مِنَ النَّاسِ کُلِّهِمْ وَ لَا یَکُونُ لَهُ رَجَاءٌ إِلَّا مِنْ عِنْدِ اللَّهِ جَلَّ ذِکْرُهُ فَإِذَا عَلِمَ اللَّهُ جَلَّ وَ عَزَّ ذَلِکَ مِنْ قَلْبِهِ لَمْ یَسْأَلِ اللَّهَ شَیْئاً إِلَّا أَعْطَاهُ فَحَاسِبُوا أَنْفُسَکُمْ قَبْلَ أَنْ تُحَاسَبُوا عَلَیْهَا فَإِنَّ لِلْقِیَامَةِ خَمْسِینَ مَوْقِفاً کُلُّ مَوْقِفٍ مِقْدَارُهُ أَلْفُ سَنَةٍ ثُمَّ تَلَا قَوْلَهُ تَعَالَی فِی یَوْمٍ کانَ مِقْدارُهُ أَلْفَ سَنَةٍ مِمَّا تَعُدُّونَ (5).

ص: 95

[رقم الحدیث الکلی: 21077 - رقم الحدیث الباب: 4]

21077- 4- (6) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی مَعَانِی الْأَخْبَارِ وَ فِی الْخِصَالِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَسْوَارِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ قَیْسٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ حَفْصٍ (7) عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَسَدٍ (8) عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ

ص: 96

[رقم الحدیث الکلی: 21079 - رقم الحدیث الباب: 6]

21079- 6- (5) مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ الرَّضِیُّ فِی نَهْجِ الْبَلَاغَةِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع قَالَ: مَنْ حَاسَبَ نَفْسَهُ رَبِحَ وَ مَنْ غَفَلَ عَنْهَا خَسِرَ وَ مَنْ خَافَ أَمِنَ وَ مَنِ اعْتَبَرَ أَبْصَرَ وَ مَنْ أَبْصَرَ فَهِمَ وَ مَنْ فَهِمَ عَلِمَ.

ترجمه:

اميرالمؤمنين (علیه السلام) فرمود: كسى كه از نفس خود مواظبت كند و از او حساب كشد سود مىبرد و كسى كه از او غافل شود زيان مىبيند و كسى كه بيمناك باشد در سلامت و امان قرار مىگيرد و كسى كه عبرت گيرد بينا شود و كسى كه بينا باشد هوشيار و زيرك است و كسى كه زيركى دارد آگاهى مىيابد.

ص: 97

[رقم الحدیث الکلی: 21081 - رقم الحدیث الباب: 8]

21081- 8- (4) الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ الْعَسْکَرِیُّ ع فِی تَفْسِیرِهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ ع عَنِ النَّبِیِّ ص قَالَ: أَکْیَسُ الْکَیِّسِینَ مَنْ حَاسَبَ نَفْسَهُ وَ عَمِلَ لِمَا بَعْدَ الْمَوْتِ فَقَالَ رَجُلٌ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ کَیْفَ یُحَاسِبُ نَفْسَهُ قَالَ إِذَا أَصْبَحَ ثُمَّ أَمْسَی رَجَعَ إِلَی نَفْسِهِ وَ قَالَ یَا نَفْسِی إِنَّ هَذَا یَوْمٌ مَضَی عَلَیْکِ لَا یَعُودُ إِلَیْکِ أَبَداً وَ اللَّهُ یَسْأَلُکِ عَنْهُ بِمَا أَفْنَیْتِهِ فَمَا الَّذِی عَمِلْتِ فِیهِ أَ ذَکَرْتِ اللَّهَ أَمْ حَمِدْتِهِ أَ قَضَیْتِ حَوَائِجَ مُؤْمِنٍ فِیهِ أَ نَفَّسْتِ عَنْهُ کَرْبَهُ أَ حَفِظْتِیهِ بِظَهْرِ الْغَیْبِ فِی أَهْلِهِ وَ وُلْدِهِ أَ حَفِظْتِیهِ بَعْدَ الْمَوْتِ فِی مُخَلَّفِیهِ أَ کَفَفْتِ عَنْ غِیبَةِ أَخٍ مُؤْمِنٍ أَعَنْتِ مُسْلِماً مَا الَّذِی صَنَعْتِ فِیهِ فَیَذْکُرُ مَا کَانَ مِنْهُ فَإِنْ ذَکَرَ أَنَّهُ جَرَی مِنْهُ خَیْرٌ حَمِدَ اللَّهَ وَ کَبَّرَهُ عَلَی تَوْفِیقِهِ وَ إِنْ ذَکَرَ مَعْصِیَةً أَوْ تَقْصِیراً اسْتَغْفَرَ اللَّهَ وَ عَزَمَ عَلَی تَرْکِ مُعَاوَدَتِهِ.

ترجمه:

امام حسن عسكرى (علیه السلام) در تفسير خود از پدران بزرگوارش (علیه السلام) و آنان از على (علیه السلام) و ايشان از پيامبر (صلیی الله علیه وآله و سلم) روايت فرمود كه: زيرك ترين زيركان كسى است كه نفس خود را به پاى حساب كشد و براى بعد از مرگ خويش كار كند، مردى عرض كرد: اى اميرالمؤمنين! چگونه از نفس خود حساب كشد؟ فرمود: هرگاه صبح مىكند سپس وارد شب مىشود به نفس خود مراجعه كند و بگويد: اى نفس من! اين روزى بود كه بر تو گذشت و ديگر هرگز باز نمى گردد و خداوند از تو درباره اين روز مىپرسد كه چگونه آن را گذراندى و چه كارى در آن انجام دادى آيا خداوند را ياد كردى يا ستايش نمودى آيا در اين روز نيازهاى مومنى را برآورده ساختى آيا از مومنى اندوهش را برطرف نمودى آيا در اين روز نيازهاى مومنى را برآورده ساختى آيا از مومنى اندوهش را برطرف نمودى آيا در نبود مومنى در ميان خانواده و فرزندانش او را محافظت كردى آيا بعد از مرگ مومنى در ميان بازماندگانش او را محفوظ داشتى آيا از غيبت نمودن برادر دينى ات دست برداشتى كه مسلمانى را يارى كرده باشى در اين روز چه كردى پس هر آنچه از خود مىداند به ياد آورد پس اگر به ياد آورد كه خيرى از او صادر شده خداوند را سپاس گويد و او را بر توفيقى كه به وى بخشيده تعظيم كند و اگر به ياد آورد كه گناهى يا كوتاهى كردنى از او سر زده از خداوند طلب مغفرت كند و تصميم بگيرد كه ديگر به آن گناه باز نگردد.

ص: 98

[رقم الحدیث الکلی: 21083 - رقم الحدیث الباب: 10]

21083- 10- (2) قَالَ وَ رَوَی یَحْیَی بْنُ الْحَسَنِ بْنِ هَارُونَ الْحُسَیْنِیُّ فِی أَمَالِیهِ بِإِسْنَادِهِ إِلَی الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لَا یَکُونُ الْعَبْدُ مُؤْمِناً حَتَّی یُحَاسِبَ نَفْسَهُ أَشَدَّ مِنْ مُحَاسَبَةِ الشَّرِیکِ شَرِیکَهُ وَ السَّیِّدِ عَبْدَهُ الْحَدِیثَ.

ترجمه:

رسول خدا (صلیی الله علیه وآله و سلم) فرمود: بنده اى مومن شمرده نمى شود مگر اينكه از نفس خود حساب كشد آن هم حساب كشيدنى كه به مراتب سخت تر و دقيقتر از حسابى باشد كه شريك از شريك خود و آقا از بنده خود میکشد.

اشارة

(2) 97 بَابُ وُجُوبِ زِیَادَةِ التَّحَفُّظِ عِنْدَ زِیَادَةِ الْعُمُرِ خُصُوصاً أَبْنَاءَ الْأَرْبَعِینَ فَصَاعِداً

ترجمه:

باب وجوب هوشيارى و پرهيز بسيار هنگام زياد شدن سن خصوصا كسانى كه به چهل سال يا بيشتر رسيده اند

[رقم الحدیث الکلی: 21087 - رقم الحدیث الباب: 1]

21087- 1- (3) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ دَاوُدَ عَنْ سَیْفٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ الْعَبْدَ لَفِی فُسْحَةٍ مِنْ أَمْرِهِ مَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ أَرْبَعِینَ سَنَةً فَإِذَا بَلَغَ أَرْبَعِینَ سَنَةً أَوْحَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَی مَلَکَیْهِ قَدْ عَمَّرْتُ عَبْدِی هَذَا عُمُراً فَغَلِّظَا وَ شَدِّدَا وَ تَحَفَظَّا وَ اکْتُبَا عَلَیْهِ قَلِیلَ عَمَلِهِ وَ کَثِیرَهُ وَ صَغِیرَهُ وَ کَبِیرَهُ.

وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ فِی الْمَجَالِسِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ دَاوُدَ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ سَیْفِ بْنِ عَمِیرَةَ (4)

مِثْلَهُ (5) وَ رَوَاهُ فِی الْخِصَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی (6) عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ مِثْلَهُ (7).

ترجمه:

امام صادق (علیه السلام) فرمود: به راستى كه بنده تا چهل سالگى در فراخى و وسعت است پس زمانى كه به چهل سالگى رسيد خداوند عزوجل به دو فرشته نگاهبان او وحى مىفرستد كه به اين بنده ام چنين عمرى دادم پس از اين بر او سخت بگيريد و با دقت او را زير نظر داشته باشيد و عمل كم و زياد و كوچك وبزرگ وى را بنويسد.

ص: 100

[رقم الحدیث الکلی: 21089 - رقم الحدیث الباب: 3]

21089- 3- (3) وَ عَنْهُ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ حَسَّانَ عَنْ زَیْدٍ الشَّحَّامِ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع خُذْ لِنَفْسِکَ خُذْ مِنْهَا فِی الصِّحَّةِ قَبْلَ السُّقْمِ وَ فِی الْقُوَّةِ قَبْلَ الضَّعْفِ وَ فِی الْحَیَاةِ قَبْلَ الْمَمَاتِ.

ترجمه:

امام صادق (علیه السلام) فرمود: براى نفس خودت برگير، در زمان سلامتى پيش از بيمارى و در زمان توانايى پيش از ناتوانى و در زندگانى پيش از مردن.

[رقم الحدیث الکلی: 21093 - رقم الحدیث الباب: 7]

21093- 7- (2) وَ فِی الْخِصَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ السِّنْدِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ دَاوُدَ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ سَیْفٍ التَّمَّارِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِذَا بَلَغَ الْعَبْدُ ثَلَاثاً وَ ثَلَاثِینَ سَنَةً فَقَدْ بَلَغَ أَشُدَّهُ وَ إِذَا بَلَغَ أَرْبَعِینَ سَنَةً فَقَدْ بَلَغَ مُنْتَهَاهُ فَإِذَا طَعَنَ فِی وَاحِدٍ وَ أَرْبَعِینَ فَهُوَ فِی النُّقْصَانِ وَ یَنْبَغِی لِصَاحِبِ الْخَمْسِینَ أَنْ یَکُونَ کَمَنْ کَانَ فِی النَّزْعِ (3).

ترجمه:

امام صادق (علیه السلام) فرمود: هنگامى كه بنده به سى و پنج سالگى رسيد به دوران قوت و توانايى خود رسيده است و آنگاه كه به چهل سالگى برسد به انتهاى عمر خود رسيده است پس هنگامى كه وارد چهل و يك سالگى شود چنين كسى در نقصان است و كسى كه عمرش به پنجاه رسيده سزاوار است همانند كسى باشد كه در حال نزع و جان كندن است

[رقم الحدیث الکلی: 21096 - رقم الحدیث الباب: 3]

21096- 3- (3) وَ فِی الْمَجَالِسِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مَرَّارٍ عَنْ یُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَوْحَی إِلَی عِیسَی ع- مَا أَکْرَمْتُ خَلِیقَةً بِمِثْلِ دِینِی وَ لَا أَنْعَمْتُ عَلَیْهَا بِمِثْلِ رَحْمَتِی اغْسِلْ بِالْمَاءِ مِنْکَ مَا ظَهَرَ وَ دَاوِ بِالْحَسَنَاتِ مَا بَطَنَ فَإِنَّکَ إِلَیَّ رَاجِعٌ شَمِّرْ فَکُلُّ مَا هُوَ آتٍ قَرِیبٌ وَ أَسْمِعْنِی مِنْکَ صَوْتاً حَزِیناً.

ترجمه:

امام صادق (علیه السلام) فرمود: خداى عزوجل به عيسى (علیه السلام) وحى فرستاد كه: هيچ مردمى را به چيزى همانند دين خود گرامى نداشته ام و بر هيچ مردمى به چيزى همانند رحمت خود نعمت نبخشيده ام، به وسيله آب ظاهر خود را بشوى و به كمك نيكوكارى ها درون خود را درمان كن زيرا تو با شتاب به سوى من باز مىگردى، پس آينده نزديك است، و از خودت صدايى غمناك به من بشنوان.

ص: 103

[رقم الحدیث الکلی: 21098 - رقم الحدیث الباب: 5]

21098- 5- (2) الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدٍ الطُّوسِیُّ فِی مَجَالِسِهِ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْمُفِیدِ عَنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْکَاتِبِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ جَعْفَرٍ الْمَالِکِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ حَنْبَلٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ یَحْیَی بْنِ سَعِیدٍ عَنْ سُفْیَانَ عَنْ حَبِیبِ بْنِ مَیْمُونٍ (3) عَنْ أَبِی ذَرٍّ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص اتَّقِ اللَّهَ حَیْثُمَا کُنْتَ وَ خَالِقِ النَّاسَ بِخُلُقٍ حَسَنٍ وَ إِذَا عَمِلْتَ سَیِّئَةً فَاعْمَلْ حَسَنَةً تَمْحُوهَا.

أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (4).

ترجمه:

ابوذر گويد: رسول خدا صلی الله عليه و آله فرمود: در هر جا و هر حالى از خدا بترس و با مردمان با اخلاق نيكو معاشرت كن و هرگاه مرتكب گناهى شدى پس از آن كار نيكى انجام ده تا آن گناه را از بين ببرد.

اشارة

(3) 100 بَابُ وُجُوبِ الِاشْتِغَالِ بِصَالِحِ الْأَعْمَالِ عَنِ الْأَهْلِ وَ الْمَالِ

ترجمه:

باب وجوب مشغول بودن به كارهاى شايسته به جاى اينكه همواره به زن و فرزند و مال بپردازد

[رقم الحدیث الکلی: 21100 - رقم الحدیث الباب: 1]

21100- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَمْرِو بْنِ عُثْمَانَ وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ وَ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ جَمِیعاً عَنْ أَبِی جَمِیلَةَ عَنْ جَابِرٍ عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَی وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ یُونُسَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَی (5) عَنْ سُوَیْدِ بْنِ غَفَلَةَ قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع إِنَّ ابْنَ آدَمَ إِذَا کَانَ فِی آخِرِ یَوْمٍ مِنْ أَیَّامِ الدُّنْیَا وَ أَوَّلِ یَوْمٍ مِنْ أَیَّامِ الْآخِرَةِ مُثِّلَ لَهُ مَالُهُ وَ وُلْدُهُ وَ عَمَلُهُ فَیَلْتَفِتُ إِلَی مَالِهِ فَیَقُولُ وَ اللَّهِ إِنِّی کُنْتُ عَلَیْکَ حَرِیصاً شَحِیحاً فَمَا لِی عِنْدَکَ فَیَقُولُ خُذْ مِنِّی کَفَنَکَ قَالَ فَیَلْتَفِتُ إِلَی وُلْدِهِ فَیَقُولُ وَ اللَّهِ إِنِّی کُنْتُ لَکُمْ مُحِبّاً وَ إِنِّی کُنْتُ عَلَیْکُمْ مُحَامِیاً

ص: 105

اشارة

(1) 101 بَابُ وُجُوبِ الْحَذَرِ مِنْ عَرْضِ الْعَمَلِ عَلَی اللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ الْأَئِمَّةِ ع

ترجمه:

باب وجوب پرھیز نمودن و ترسیدن از عرضه شدن عمل بر خدا و رسول و ائمه (علیه السلام)

[رقم الحدیث الکلی: 21102 - رقم الحدیث الباب: 1]

21102- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: تُعْرَضُ الْأَعْمَالُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ ص- أَعْمَالُ الْعِبَادِ کُلَّ صَبَاحٍ أَبْرَارُهَا وَ فُجَّارُهَا فَاحْذَرُوهَا وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَی اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ (3) وَ سَکَتَ.

ترجمه:

امام صادق (علیه السلام) فرمود: اعمال بندگان چه نيكوكاران و چه نابكاران در هر صبحگاه بر رسول خدا صلی الله عليه و آله عرضه مىشود پس، از اعمال خود بيمناك باشيد و گفتار خداى عزوجل كه مىفرمايد: «و بگو عمل كنيد كه به زودى خداوند و رسولش عمل شما را مىبينند» همين است، و حضرت با خواندن اين آيه تا اينجا سكوت فرمود.

[رقم الحدیث الکلی: 21103 - رقم الحدیث الباب: 2]

21103- 2- (4) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْوَشَّاءِ قَالَ سَمِعْتُ الرِّضَا ع یَقُولُ إِنَّ الْأَعْمَالَ تُعْرَضُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ ص- أَبْرَارَهَا وَ فُجَّارَهَا.

ترجمه:

وشاء گويد: از امام رضا (علیه السلام) شنيدم كه فرمود: همانا اعمال بر رسول خدا صلی الله عليه و آله عرضه مىشود چه اعمال نيكوكاران و چه اعمال نابكاران.

[رقم الحدیث الکلی: 21104 - رقم الحدیث الباب: 3]

21104- 3- (5) وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ عَنْ یَحْیَی الْحَلَبِیِّ عَنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ الطَّائِیِّ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ شُعَیْبٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ اعْمَلُوا فَسَیَرَی اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ (6) قَالَ هُمُ الْأَئِمَّةُ ع.

ترجمه:

يعقوب بن شعيب گويد: از امام صادق (علیه السلام) درباره اين آيه كه مىفرمايد: «عمل كنيد به زودى خداوند و رسولش و مومنان عمل شما را خواهند ديد» پرسيدم كه مراد از مومنان كيانند؟ فرمود: آنان ائمه (علیه السلام) هستند.

[رقم الحدیث الکلی: 21105 - رقم الحدیث الباب: 4]

21105- 4- (7) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی

ص: 107

[رقم الحدیث الکلی: 21107 - رقم الحدیث الباب: 6]

21107- 6- (6) وَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الصَّلْتِ (7) عَنْ یَحْیَی بْنِ مُسَاوِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع

ص: 108

[رقم الحدیث الکلی: 21109 - رقم الحدیث الباب: 8]

21109- 8- (3) قَالَ وَ رُوِیَ أَنَّ أَعْمَالَ الْعِبَادِ تُعْرَضُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ ص- وَ عَلَی الْأَئِمَّةِ ع کُلَّ یَوْمٍ أَبْرَارَهَا وَ فُجَّارَهَا فَاحْذَرُوا وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَی اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ (4).

ترجمه:

و روايت شده است كه: اعمال بندگان در هر روز بر رسول خدا صلی الله عليه و آله و ائمه (علیه السلام) عرضه مىشود اعمال نيكو كاران و نابكاران، پس بترسيد و اين روايت معناى گفتار خداى عزوجل است كه مىفرمايد: «و بگو عمل كنيد كه به زودى خداوند و رسول او و مومنان عمل شما را خواهند ديد.»

[رقم الحدیث الکلی: 21112 - رقم الحدیث الباب: 11]

21112- 11- (3) قَالَ وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ ضَمِنَ لِی مَا بَیْنَ لَحْیَیْهِ وَ مَا بَیْنَ رِجْلَیْهِ ضَمِنْتُ لَهُ الْجَنَّةَ.

ترجمه:

رسول خدا صلی الله عليه و آله فرمود: هر كس براى من ضمانت ما بين دو فك خود و ما بين دو پاى خود را كند من نيز ضامن بهشت او خواهم بود.

[رقم الحدیث الکلی: 21116 - رقم الحدیث الباب: 15]

21116- 15- (5) وَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ بِلَالٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ السَّیَّارِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الْبَرْقِیِّ عَنْ سَعِیدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ دَاوُدَ بْنِ کَثِیرٍ الرَّقِّیِّ قَالَ: کُنْتُ جَالِساً عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع- إِذْ قَالَ مُبْتَدِئاً مِنْ قِبَلِ نَفْسِهِ یَا دَاوُدُ لَقَدْ عُرِضَتْ عَلَیَّ أَعْمَالُکُمْ یَوْمَ الْخَمِیسِ- فَرَأَیْتُ فِیمَا عُرِضَ عَلَیَّ مِنْ عَمَلِکَ صِلَتَکَ لِابْنِ عَمِّکَ فُلَانٍ فَسَرَّنِی ذَلِکَ إِنِّی عَلِمْتُ أَنَّ صِلَتَکَ لَهُ أَسْرَعُ

ص: 111

[رقم الحدیث الکلی: 21118 - رقم الحدیث الباب: 17]

21118- 17- (4) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الصَّفَّارُ فِی بَصَائِرِ الدَّرَجَاتِ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْوَشَّاءِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عُمَرَ (5) عَنْ أَبِی الْحَسَنِ ع قَالَ: سُئِلَ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ اعْمَلُوا فَسَیَرَی اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ (6) قَالَ إِنَّ أَعْمَالَ الْعِبَادِ تُعْرَضُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ ص کُلَّ صَبَاحٍ أَبْرَارَهَا وَ فُجَّارَهَا فَاحْذَرُوا.

ترجمه:

احمد بن عمر روايت كدن كه از حضرت رضا (علیه السلام) درباره گفتار خداى عزوجل پرسيده شد كه مىفرمايد: «عمل كنيد كه به زودى خداوند و رسول او و مومنان عمل شما را مىبينند» حضرت فرمود: به راستى كه اعمال بندگان چه نيكوكاران و چه بدكاران هر صبحگاه بر رسول خدا صلی الله عليه و آله عرضه مىشود پس بترسيد و بر حذر باشيد.

ص: 112

[رقم الحدیث الکلی: 21120 - رقم الحدیث الباب: 19]

21120- 19- (2) وَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُوسَی عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَفْصِ بْنِ الْبَخْتَرِیِّ وَ غَیْرِ وَاحِدٍ قَالَ: تُعْرَضُ الْأَعْمَالُ یَوْمَ الْخَمِیسِ- عَلَی رَسُولِ اللَّهِ ص وَ عَلَی الْأَئِمَّةِ ع.

ترجمه:

از حفص بن بخترى و عده اى ديگر از راويان روايت است كه: اعمال در روز پنج شنبه بر رسول خدا صلی الله عليه و آله و ائمه (علیه السلام) عرضه مىشود.

[رقم الحدیث الکلی: 21125 - رقم الحدیث الباب: 24]

21125- 24- (4) وَ عَنِ الْهَیْثَمِ النَّهْدِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبَانٍ قَالَ: قُلْتُ لِلرِّضَا ع ادْعُ اللَّهَ لِی وَ لِمَوَالِیکَ فَقَالَ (وَ اللَّهِ إِنِّی لَأَعْرِضُ أَعْمَالَهُمْ عَلَی اللَّهِ فِی کُلِّ خَمِیسٍ) (5).

ترجمه:

عبدالله بن ابان گويد: به امام رضا (علیه السلام) عرض كردم: خداوند را براى من و دوستدارانت بخوان حضرت فرمود: به خدا سوگند كه من اعمال شما را در هر پنج شنبه به پيشگاه خداوند عرضه میکنم.

اشاره

ص: 115

1- بَابُ وُجُوبِهِمَا وَ تَحْرِیمِ تَرْکِهِمَا

[رقم الحدیث الکلی: 21130 - رقم الحدیث الباب: 4]

21130- 4- (5) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَرَفَةَ (6) قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا ع یَقُولُ لَتَأْمُرُنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَ لَتَنْهُنَّ عَنِ الْمُنْکَرِ أَوْ لَیُسْتَعْمَلَنَّ عَلَیْکُمْ شِرَارُکُمْ فَیَدْعُو خِیَارُکُمْ فَلَا یُسْتَجَابُ لَهُمْ.

ترجمه:

محمّد بن عمر بن عرفه گويد: از امام رضا (علیه السلام) شنيدم كه مى فرمود: تأكيد مى كنم كه شما بايد امر به معروف و نهى از منكر كنيد، و گرنه بدترين هاى شما بر شما گماشته مى شوند و در چنين شرايطى نيكان شما دعا مى كنند و مستجاب نمى شود.

[رقم الحدیث الکلی: 21133 - رقم الحدیث الباب: 7]

21133- 7- (7) وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی

ص: 119

[رقم الحدیث الکلی: 21135 - رقم الحدیث الباب: 9]

21135- 9- (3) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ جَمَاعَةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَا قُدِّسَتْ أُمَّةٌ لَمْ یُؤْخَذْ لِضَعِیفِهَا مِنْ قَوِیِّهَا غَیْرَ مُتَعْتَعٍ (4).

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ مِثْلَهُ (5).

ترجمه:

جماعتى از شيعيان گويند: امام صادق (علیه السلام) فرمود: امّتى كه حق ضعيفش را از نيرومندش (بى آن كه ناتوان آزار بيند و مضطرب شود) نگيرد رستگار نمى شود.

ص: 120

[رقم الحدیث الکلی: 21137 - رقم الحدیث الباب: 11]

21137- 11- (2) وَ عَنْ حُمَیْدِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ (3) عَنْ غَیْرِ وَاحِدٍ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ (4) عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّ رَجُلًا مِنْ خَثْعَمٍ جَاءَ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ ص فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَخْبِرْنِی مَا أَفْضَلُ الْإِسْلَامِ- قَالَ الْإِیمَانُ بِاللَّهِ قَالَ ثُمَّ مَا ذَا قَالَ صِلَةُ الرَّحِمِ قَالَ ثُمَّ مَا ذَا قَالَ الْأَمْرُ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیُ عَنِ الْمُنْکَرِ قَالَ فَقَالَ الرَّجُلُ فَأَخْبِرْنِی أَیُّ الْأَعْمَالِ أَبْغَضُ إِلَی اللَّهِ قَالَ الشِّرْکُ بِاللَّهِ قَالَ ثُمَّ مَا ذَا قَالَ ثُمَّ قَطِیعَةُ الرَّحِمِ قَالَ ثُمَّ مَا ذَا قَالَ الْأَمْرُ بِالْمُنْکَرِ وَ النَّهْیُ عَنِ الْمَعْرُوفِ.

وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ طَلْحَةَ بْنِ زَیْدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع نَحْوَهُ وَ حَذَفَ صَدْرَهُ (5) وَ رَوَاهُ الْبَرْقِیُّ فِی الْمَحَاسِنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ

ص: 121

[رقم الحدیث الکلی: 21139 - رقم الحدیث الباب: 13]

21139- 13- (5) وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ: قَالَ النَّبِیُّ ص إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَیُبْغِضُ الْمُؤْمِنَ الضَّعِیفَ الَّذِی لَا دِینَ لَهُ فَقِیلَ وَ مَا الْمُؤْمِنُ الضَّعِیفُ الَّذِی لَا دِینَ لَهُ قَالَ الَّذِی لَا یَنْهَی عَنِ الْمُنْکَرِ.

ترجمه:

به همين سند حضرتش فرمود: رسول خدا (صلی الله علیه وآله و سلم) فرمود: در واقع خداوند عزّ و جلّ بر مؤمن ناتوانى كه دين ندارد خشم مى كند. عرض شد: مؤمنى كه دين ندارد چگونه مؤمن است ؟ فرمود: كسى كه نهى از منكر نكند

[رقم الحدیث الکلی: 21142 - رقم الحدیث الباب: 16]

21142- 16- (3) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ یُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْأَصْفَهَانِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع قُولُوا الْخَیْرَ تُعْرَفُوا بِهِ وَ اعْمَلُوا بِهِ تَکُونُوا مِنْ أَهْلِهِ.

ترجمه:

امام صادق (علیه السلام)) فرمود: امیر المومنین (علیه السلام) می فرمایند: خوب بگوئيد تا بخوبى معروف شويد، خوب كنيد تا از خوبان باشيد.

[رقم الحدیث الکلی: 21147 - رقم الحدیث الباب: 21]

21147- 21- (6) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ (عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ) (7) عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ أَمَرَ بِمَعْرُوفٍ أَوْ نَهَی عَنْ مُنْکَرٍ أَوْ دَلَّ عَلَی خَیْرٍ أَوْ أَشَارَ بِهِ فَهُوَ شَرِیکٌ وَ مَنْ أَمَرَ بِسُوءٍ أَوْ دَلَّ عَلَیْهِ أَوْ أَشَارَ بِهِ فَهُوَ شَرِیکٌ.

ترجمه:

رسول خدا (صلی الله علیه وآله و سلم) فرمود: كسى كه امر بمعروف يا نهى از منكر كند يا رهنماى خير باشد و بدان اشاره كند در ثواب آن شريك است و كسى كه دستور كار بدى دهد يا راهنمائى بآن كند يا اشاره بدان نمايد در گناه آن شريك است

ص: 124

[رقم الحدیث الکلی: 21149 - رقم الحدیث الباب: 23]

21149- 23- (3) وَ فِی مَعَانِی الْأَخْبَارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ: قَالَ النَّبِیُّ ص إِنَّ اللَّهَ یُبْغِضُ الْمُؤْمِنَ الضَّعِیفَ الَّذِی لَا زَبْرَ لَهُ وَ قَالَ هُوَ الَّذِی لَا یَنْهَی عَنِ الْمُنْکَرِ.

قَالَ الصَّدُوقُ وَجَدْتُ بِخَطِّ الْبَرْقِیِّ أَنَّ الزَّبْرَ الْعَقْلُ.

ترجمه:

امام صادق (علیه السلام) از پدرانشان (علیه السلام) فرمود: پیامبر (صلی الله علیه وآله و سلم) می فرمایند: خداوند مومن ضعیف الاعتقادی را که عقل ندارد مبغوض می دارد. و فرمودند: کسی که نهی از منکر نکند.

اشارة

(4) 2 بَابُ اشْتِرَاطِ الْوُجُوبِ بِالْعِلْمِ بِالْمَعْرُوفِ وَ الْمُنْکَرِ وَ تَجْوِیزِ التَّأْثِیرِ وَ الْأَمْنِ مِنَ الضَّرَرِ

ترجمه:

باب شرط واجب بودن امر به معروف و نهی از منکر و جواز تاثیر و ایمن بودن از ضرر

[رقم الحدیث الکلی: 21152 - رقم الحدیث الباب: 1]

21152- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ وَ سُئِلَ عَنِ الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیِ عَنِ الْمُنْکَرِ أَ وَاجِبٌ هُوَ عَلَی الْأُمَّةِ جَمِیعاً فَقَالَ لَا فَقِیلَ لَهُ وَ لِمَ قَالَ إِنَّمَا هُوَ عَلَی الْقَوِیِّ الْمُطَاعِ الْعَالِمِ بِالْمَعْرُوفِ مِنَ الْمُنْکَرِ لَا عَلَی الضَّعِیفِ الَّذِی لَا یَهْتَدِی سَبِیلًا إِلَی أَیٍّ مِنْ أَیٍّ یَقُولُ مِنَ الْحَقِّ إِلَی الْبَاطِلِ وَ الدَّلِیلُ عَلَی ذَلِکَ کِتَابُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قَوْلُهُ وَ لْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمَّةٌ یَدْعُونَ إِلَی الْخَیْرِ وَ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ (6) فَهَذَا خَاصٌّ غَیْرُ عَامٍّ کَمَا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مِنْ قَوْمِ مُوسی- أُمَّةٌ یَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ یَعْدِلُونَ (7) وَ لَمْ یَقُلْ عَلَی أُمَّةِ مُوسَی وَ لَا عَلَی کُلِّ قَوْمِهِ وَ هُمْ یَوْمَئِذٍ أُمَمٌ مُخْتَلِفَةٌ وَ الْأُمَّةُ وَاحِدٌ فَصَاعِداً کَمَا قَالَ اللَّهُ عَزَّ

ص: 126

[رقم الحدیث الکلی: 21154 - رقم الحدیث الباب: 3]

21154- 3- (7) وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُفَضَّلِ بْنِ یَزِیدَ

ص: 127

[رقم الحدیث الکلی: 21156 - رقم الحدیث الباب: 5]

21156- 5- (4) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ الدِّهْقَانِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ وَ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ جَمِیعاً عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: کَانَ الْمَسِیحُ ع یَقُولُ إِنَّ التَّارِکَ شِفَاءَ الْمَجْرُوحِ مِنْ جُرْحِهِ شَرِیکُ جَارِحِهِ لَا مَحَالَةَ إِلَی أَنْ قَالَ فَکَذَلِکَ لَا تُحَدِّثُوا بِالْحِکْمَةِ غَیْرَ أَهْلِهَا فَتُجَهَّلُوا وَ لَا تَمْنَعُوهَا أَهْلَهَا فَتَأْثَمُوا وَ لْیَکُنْ أَحَدُکُمْ بِمَنْزِلَةِ الطَّبِیبِ الْمُدَاوِی إِنْ رَأَی مَوْضِعاً لِدَوَائِهِ وَ إِلَّا أَمْسَکَ.

ترجمه:

امام صادق (علیه السلام) فرمود: مسيح (علیه السلام) مى فرمود: كسى كه درمان جراحت مجروح را رها كند، لا جرم با مجروح كننده آن شخص ]در اين جرم [شريك است؛ زيرا كسى كه مجروح كرده، نابودى مجروح را مى خواسته، و آن كه درمانش را رها كرده، به دنبال خيرخواهى او نبوده است. پس اگر خير او را نمى خواسته، پس به ناگزير، نابودى او را خواسته است. به همين ترتيب، حكمت را براى نااهل بازگو نكنيد كه مايه جهالت شما خواهد بود؛ و آن را از اهلش دريغ نكنيد كه گناه خواهيد كرد؛ بلكه بايد هر يك از شما به سان طبيبِ مداوا كننده باشد كه هر جا نياز به مداوا ديد، اقدام كند و در غير اين صورت، از مداوا باز ايستد.

[رقم الحدیث الکلی: 21159 - رقم الحدیث الباب: 8]

21159- 8- (4) وَ بِأَسَانِیدِهِ الْآتِیَةِ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ (5) عَنِ الرِّضَا ع أَنَّهُ کَتَبَ إِلَی الْمَأْمُونِ مَحْضُ الْإِسْلَامِ شَهَادَةُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ إِلَی أَنْ قَالَ وَ الْأَمْرُ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیُ عَنِ الْمُنْکَرِ وَاجِبَانِ إِذَا أَمْکَنَ وَ لَمْ یَکُنْ خِیفَةٌ عَلَی النَّفْسِ.

ترجمه:

امام رضا (علیه السلام) برای مامون نوشت: اسلام محض، شهادت به يكتائى معبود است كه خدائى جز او نيست. و امر بمعروف و نهى از منكر هر دو واجب و از واجبات است در صورت امكان، كه بيمى بر جان شخص نباشد

ص: 129

[رقم الحدیث الکلی: 21161 - رقم الحدیث الباب: 10]

21161- 10- (7) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْفَتَّالِ فِی رَوْضَةِ الْوَاعِظِینَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّمَا یَأْمُرُ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَی عَنِ الْمُنْکَرِ مَنْ کَانَتْ فِیهِ ثَلَاثُ خِصَالٍ عَالِمٌ بِمَا یَأْمُرُ بِهِ تَارِکٌ لِمَا یَنْهَی عَنْهُ عَادِلٌ فِیمَا یَأْمُرُ عَادِلٌ فِیمَا یَنْهَی رَفِیقٌ فِیمَا یَأْمُرُ رَفِیقٌ فِیمَا یَنْهَی.

(8)

ص: 130

اشارة

(1) 3 بَابُ وُجُوبِ الْأَمْرِ وَ النَّهْیِ بِالْقَلْبِ ثُمَّ بِاللِّسَانِ ثُمَّ بِالْیَدِ وَ حُکْمِ الْقِتَالِ عَلَی ذَلِکَ وَ إِقَامَةِ الْحُدُودِ

ترجمه:

باب واجب بودن امر و نهی با قلب، سپس با زبان، سپس با دست، و حکم قتال بر آن و اقامه حدود

[رقم الحدیث الکلی: 21162 - رقم الحدیث الباب: 1]

21162- 1- (2) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ بِشْرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِی عِصْمَةَ قَاضِی مَرْوَ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع فِی حَدِیثٍ قَالَ: فَأَنْکِرُوا بِقُلُوبِکُمْ وَ الْفِظُوا بِأَلْسِنَتِکُمْ وَ صُکُّوا بِهَا جِبَاهَهُمْ وَ لَا تَخَافُوا فِی اللَّهِ لَوْمَةَ لَائِمٍ فَإِنِ اتَّعَظُوا وَ إِلَی الْحَقِّ رَجَعُوا فَلَا سَبِیلَ عَلَیْهِمْ إِنَّمَا السَّبِیلُ عَلَی الَّذِینَ یَظْلِمُونَ النَّاسَ وَ یَبْغُونَ فِی الْأَرْضِ بِغَیْرِ الْحَقِّ أُولئِکَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ هُنَالِکَ فَجَاهِدُوهُمْ بِأَبْدَانِکُمْ وَ أَبْغِضُوهُمْ بِقُلُوبِکُمْ غَیْرَ طَالِبِینَ سُلْطَاناً وَ لَا بَاغِینَ مَالًا وَ لَا مُرِیدِینَ بِالظُّلْمِ ظَفَراً حَتَّی یَفِیئُوا إِلَی أَمْرِ اللَّهِ وَ یَمْضُوا عَلَی طَاعَتِهِ.

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ مِثْلَهُ (3).

ترجمه:

امام باقر (علیه السلام) فرمود: با دل هايتان منكر و كار بد را انكار كنيد و زشت بدانيد، و با زبان هاى خود اين مطلب را بگوييد، و به شدّت بر روى آن ها بزنيد، و در راه خدا از سرزنش هيچ سرزنش كننده اى مترسيد. پس اگر پند گرفتند و به حقّ بازگشتند ديگر اجازۀ آزار آنها را نداريد (و راهى نيست) بلكه:«اجازه تنها در مورد كسانى است كه به مردم ستم مى كنند، و در زمين به ناحق طلب و درخواست مى كنند؛ عذابى دردناك براى اينان خواهد بود.» در چنين موردى با بدنهايتان به جهاد با آنها بپردازيد، و با دل هايتان بر آنان خشم بگيريد، بدون اين كه در پى حكومت يابى باشيد، و يا مالى را به ستم بگيريد يا بخواهيد با ستمگرى (و بدون عدالت) بر آنان پيروز شويد؛ اين كار را بكنيد تا به دستور الهى بازگردند و مشغول اطاعت و فرمانبردارى از او شوند.

[رقم الحدیث الکلی: 21163 - رقم الحدیث الباب: 2]

21163- 2- (4) وَ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ یَحْیَی الطَّوِیلِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَا جَعَلَ اللَّهُ بَسْطَ اللِّسَانِ وَ کَفَّ الْیَدِ وَ لَکِنْ جَعَلَهُمَا یُبْسَطَانِ مَعاً وَ یُکَفَّانِ مَعاً.

أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی حُکْمِ الْقِتَالِ فِی الْجِهَادِ (5).

ترجمه:

امام صادق (علیه السلام) فرمود: خداوند زبان را بسته و دست را گشاده قرار نداده، بلكه آنها را چنان آفريده كه با هم باز مى شوند و با هم بسته مى گردند.

ص: 131

[رقم الحدیث الکلی: 21165 - رقم الحدیث الباب: 4]

21165- 4- (2) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع مَنْ تَرَکَ إِنْکَارَ الْمُنْکَرِ بِقَلْبِهِ وَ لِسَانِهِ (وَ یَدِهِ) (3) فَهُوَ مَیِّتٌ بَیْنَ الْأَحْیَاءِ فِی کَلَامٍ هَذَا خِتَامُهُ.

وَ رَوَاهُ الْمُفِیدُ فِی الْمُقْنِعَةِ أَیْضاً مُرْسَلًا (4).

ترجمه:

محمد بن حسن گوید: امیر المومنین علی (علیه السلام) فرمودند: كسى كه در برابر منكر با دل و دست و زبان خويش اعتراض نكند، او مرده اى است در ميان زندگان. و این کلام را خاتمه داد

[رقم الحدیث الکلی: 21168 - رقم الحدیث الباب: 7]

21168- 7- (3) مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ الرَّضِیُّ فِی نَهْجِ الْبَلَاغَةِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع أَنَّهُ قَالَ: مَنْ أَحَدَّ سِنَانَ الْغَضَبِ لِلَّهِ قَوِیَ عَلَی قَتْلِ أَشِدَّاءِ الْبَاطِلِ.

ترجمه:

امیر المومنین عليه السلام فرمودند: هر كس نيزه خشم را به خاطر خدا تيز كند، بر نابود ساختن سخت ترين خلافها قادر خواهد بود.

[رقم الحدیث الکلی: 21171 - رقم الحدیث الباب: 10]

21171- 10- (2) قَالَ وَ عَنْ أَبِی جُحَیْفَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع یَقُولُ إِنَّ أَوَّلَ مَا تُغْلَبُونَ عَلَیْهِ مِنَ الْجِهَادِ الْجِهَادُ بِأَیْدِیکُمْ ثُمَّ بِأَلْسِنَتِکُمْ ثُمَّ بِقُلُوبِکُمْ فَمَنْ لَمْ یَعْرِفْ بِقَلْبِهِ مَعْرُوفاً وَ لَمْ یُنْکِرْ مُنْکَراً قُلِبَ فَجُعِلَ أَعْلَاهُ أَسْفَلَهُ.

وَ رَوَاهُ عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ فِی تَفْسِیرِهِ مُرْسَلًا (3).

ترجمه:

ابو جحيفه گويد: از امير المؤمنين (علیه السلام) شنيدم كه فرمود: نخستين جهادى كه در آن شكست مى خوريد، جهاد با دستهايتان است. سپس، جهاد است با زبانهايتان و آن گاه جهاد با دلهايتان. كسى كه كار نيكويى را در دل نستايد و كار زشتى را در دل نكوهش نكند، دگرگون شود و زير و زبر گردد.

اشارة

(5) 4 بَابُ وُجُوبِ إِنْکَارِ الْعَامَّةِ عَلَی الْخَاصَّةِ وَ تَغْیِیرِ الْمُنْکَرِ إِذَا عَمِلُوا بِهِ

ترجمه:

باب واجب بودن بد دانستن گناه عموم مردم توسط بعضی از آنها وتغییر دادن آن منکر را

[رقم الحدیث الکلی: 21174 - رقم الحدیث الباب: 1]

21174- 1- (6) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی الْعِلَلِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ع قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع إِنَّ اللَّهَ لَا یُعَذِّبُ الْعَامَّةَ بِذَنْبِ الْخَاصَّةِ إِذَا عَمِلَتِ الْخَاصَّةُ بِالْمُنْکَرِ سِرّاً مِنْ غَیْرِ أَنْ

ص: 135

5- بَابُ وُجُوبِ إِنْکَارِ الْمُنْکَرِ بِالْقَلْبِ عَلَی کُلِّ حَالٍ وَ تَحْرِیمِ الرِّضَا بِهِ وَ وُجُوبِ الرِّضَا بِالْمَعْرُوفِ

[رقم الحدیث الکلی: 21180 - رقم الحدیث الباب: 4]

21180- 4- (7) وَ فِی عُیُونِ الْأَخْبَارِ وَ فِی الْعِلَلِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ زِیَادِ بْنِ جَعْفَرٍ الْهَمَذَانِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ السَّلَامِ بْنِ صَالِحٍ الْهَرَوِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی الرِّضَا

ص: 138

[رقم الحدیث الکلی: 21182 - رقم الحدیث الباب: 6]

21182- 6- (3) وَ فِی الْخِصَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مَعْرُوفٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ طَلْحَةَ بْنِ زَیْدٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ

ص: 139

[رقم الحدیث الکلی: 21184 - رقم الحدیث الباب: 8]

21184- 8- (2) الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدٍ الطُّوسِیُّ فِی مَجَالِسِهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَمَاعَةٍ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ هَارُونَ بْنِ عَمْرٍو الْمُجَاشِعِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ ع وَ عَنِ الْمُجَاشِعِیِّ عَنِ الرِّضَا عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص یَأْتِی عَلَی النَّاسِ زَمَانٌ یَذُوبُ فِیهِ قَلْبُ الْمُؤْمِنِ فِی جَوْفِهِ کَمَا یَذُوبُ الْآنُکُ فِی النَّارِ یَعْنِی الرَّصَاصَ وَ مَا ذَاکَ إِلَّا لِمَا یَرَی مِنَ الْبَلَاءِ وَ الْأَحْدَاثِ فِی دِینِهِمْ وَ لَا یَسْتَطِیعُونَ لَهُ غَیْراً.

ترجمه:

رسول خدا (صلی الله علیه وآله و سلم) فرمودند: بر اين مردم زمانى مى رسد كه در آن قلب مؤمن در سينه اش آب مى شود چنان كه سرب در آتش آب مى شود. كه او در دين مردم آفت و بدعت مى بيند و نمى تواند در آن تغييرى دهد.

[رقم الحدیث الکلی: 21188 - رقم الحدیث الباب: 12]

21188- 12- (2) وَ قَالَ ع الرَّاضِی بِفِعْلِ قَوْمٍ کَالدَّاخِلِ مَعَهُمْ فِیهِ وَ عَلَی کُلِّ دَاخِلٍ فِی بَاطِلٍ إِثْمَانِ إِثْمُ الْعَمَلِ بِهِ وَ إِثْمُ الرِّضَا بِهِ.

ترجمه:

امام على (علیه السلام) می فرماید: هر كه به كردار عده اى راضى باشد، مانند كسى است كه همراه آنان، آن كار را انجام داده باشد و هر كس به كردار باطلى دست زند او را دو گناه باشد: گناه به جا آوردن آن و گناه راضى بودن به آن.

[رقم الحدیث الکلی: 21192 - رقم الحدیث الباب: 16]

21192- 16- (4) وَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ عَمَّنْ رَوَاهُ عَنْ أَحَدِهِمَا ع قَالَ: قُلْتُ فَلا عُدْوانَ إِلَّا عَلَی الظَّالِمِینَ (5) قَالَ لَا یَعْتَدِی اللَّهُ عَلَی أَحَدٍ إِلَّا عَلَی نَسْلِ وُلْدِ قَتَلَةِ الْحُسَیْنِ ع.

أَقُولُ: تَقَدَّمَ وَجْهُهُ وَ عِلَّتُهُ (6) وَ الِاعْتِدَاءُ مَجَازٌ.

ترجمه:

از امام باقر یا امام صادق علیهما السّلام روایت شده که در تفسیر آیه {تجاوز جز بر ستمکاران روا نیست.} فرمود: بر احدی تجاوز نمی کند، جز بر نسل فرزندان قاتلان حسین (علیه السلام).

اشارة

(3) 6 بَابُ وُجُوبِ إِظْهَارِ الْکَرَاهَةِ لِلْمُنْکَرِ وَ الْإِعْرَاضِ عَنْ فَاعِلِهِ

ترجمه:

باب واجب بودن اظهار بیزاری از بدی و اعتراض به انجام دهنده آن

[رقم الحدیث الکلی: 21194 - رقم الحدیث الباب: 1]

21194- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ص أَمَرَنَا رَسُولُ اللَّهِ ص أَنْ نَلْقَی أَهْلَ الْمَعَاصِی بِوُجُوهٍ مُکْفَهِرَّةٍ.

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع أَدْنَی الْإِنْکَارِ أَنْ تَلْقَی أَهْلَ الْمَعَاصِی بِوُجُوهٍ مُکْفَهِرَّةٍ (5)

ترجمه:

امام على (علیه السلام) فرمودند: رسول خدا صلی الله عليه و آله به ما فرمان داد كه با اهل گناه با چهره اى درهم كشيده روبه رو شويم.

[رقم الحدیث الکلی: 21195 - رقم الحدیث الباب: 2]

21195- 2- (6) وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنِ الْحُسَیْنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ عَنْ دُرُسْتَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی

ص: 143

اشارة

(3) 7 بَابُ وُجُوبِ هَجْرِ فَاعِلِ الْمُنْکَرِ وَ التَّوَصُّلِ إِلَی إِزَالَتِهِ بِکُلِّ وَجْهٍ مُمْکِنٍ

ترجمه:

باب واجب بودن دور کردن انجام کار های ناشایست و واگذاشتن او به هر صورتی که میشود

[رقم الحدیث الکلی: 21196 - رقم الحدیث الباب: 1]

21196- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَی قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ وَ اللَّهِ مَا النَّاصِبُ لَنَا حَرْباً بِأَشَدَّ عَلَیْنَا مَئُونَةً مِنَ النَّاطِقِ عَلَیْنَا بِمَا نَکْرَهُ فَإِذَا عَرَفْتُمْ مِنْ عَبْدٍ إِذَاعَةً فَامْشُوا إِلَیْهِ فَرُدُّوهُ عَنْهَا فَإِنْ قَبِلَ (5) مِنْکُمْ وَ إِلَّا فَتَحَمَّلُوا عَلَیْهِ بِمَنْ یُثَقِّلُ عَلَیْهِ وَ یَسْمَعُ مِنْهُ فَإِنَّ الرَّجُلَ مِنْکُمْ یَطْلُبُ الْحَاجَةَ فَیَلْطُفُ فِیهَا حَتَّی تُقْضَی فَالْطُفُوا فِی حَاجَتِی کَمَا تَلْطُفُونَ فِی حَوَائِجِکُمْ فَإِنْ هُوَ قَبِلَ مِنْکُمْ وَ إِلَّا فَادْفِنُوا کَلَامَهُ تَحْتَ أَقْدَامِکُمْ الْحَدِیثَ.

ترجمه:

امام صادق (علیه السلام) فرمود: بخدا كسى كه بجنگ ما برخاسته زحمتش براى ما از كسى كه چيزى را كه نميخواهيم از قول ما ميگويد بيشتر نيست. چون دانستيد كسى (امر امامت و احاديث مخصوص ما را) فاش ميكند، نزدش رويد و او را از آن بازداريد، اگر پذيرفت چه بهتر و گر نه كسى را كه بالاتر از اوست و از او شنوائى دارد بر او تحميل كنيد (تا منعش كند و بازش دارد) همانا مردى از شما مطلوبى كه دارد چاره جوئى و لطيفه كارى ميكند تا حاجتش بر آورده شود، نسبت بحاجت من هم چاره جوئى كنيد چنان كه نسبت بحوائج خود ميكنيد (يعنى با لطائف و حيل او را از فاش كردن اسرار ما باز داريد) اگر از شما پذيرفت چه بهتر و گر نه سخنش را زير پاى خود دفن كنيد

[رقم الحدیث الکلی: 21197 - رقم الحدیث الباب: 2]

21197- 2- (6) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ

ص: 144

[رقم الحدیث الکلی: 21199 - رقم الحدیث الباب: 4]

21199- 4- (3) مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ قَالَ: قَالَ الصَّادِقُ ع لِقَوْمٍ مِنْ أَصْحَابِهِ إِنَّهُ قَدْ حَقَّ لِی أَنْ آخُذَ الْبَرِی ءَ مِنْکُمْ بِالسَّقِیمِ وَ کَیْفَ لَا یَحِقُّ لِی ذَلِکَ وَ أَنْتُمْ یَبْلُغُکُمْ عَنِ الرَّجُلِ مِنْکُمُ الْقَبِیحُ فَلَا تُنْکِرُونَ عَلَیْهِ وَ لَا تَهْجُرُونَهُ وَ لَا تُؤْذُونَهُ حَتَّی یَتْرُکَ.

وَ رَوَاهُ الْمُفِیدُ فِی الْمُقْنِعَةِ أَیْضاً مُرْسَلًا (4).

ترجمه:

امام صادق (علیه السلام) فرمود: من حق دارم كه بى گناه شما را به خاطر گناه كارتان مؤاخذه كنم؛ چگونه چنين حقّى نداشته باشم، حال آن كه درباره كار زشت يكى از افراد خود خبردار مى شويد، امّا به او اعتراض نمى كنيد و از او دورى نمى نماييد و اذيّتش نمى كنيد تا از كار زشتش دست بردارد؟!

اشارة

(3) 8 بَابُ وُجُوبِ الْغَضَبِ لِلَّهِ بِمَا غَضِبَ بِهِ لِنَفْسِهِ

ترجمه:

باب واجب بودن غضب برای خدا همانگونه که برای خود غضب می کند

[رقم الحدیث الکلی: 21201 - رقم الحدیث الباب: 1]

21201- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ بِشْرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِی عِصْمَةَ قَاضِی مَرْوَ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع فِی حَدِیثٍ قَالَ: أَوْحَی اللَّهُ إِلَی شُعَیْبٍ النَّبِیِّ ع- أَنِّی مُعَذِّبٌ مِنْ قَوْمِکَ مِائَةَ أَلْفٍ أَرْبَعِینَ أَلْفاً مِنْ شِرَارِهِمْ وَ سِتِّینَ أَلْفاً مِنْ خِیَارِهِمْ فَقَالَ ع یَا رَبِّ هَؤُلَاءِ الْأَشْرَارُ فَمَا بَالُ الْأَخْیَارِ فَأَوْحَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیْهِ دَاهَنُوا أَهْلَ الْمَعَاصِی وَ لَمْ یَغْضَبُوا لِغَضَبِی.

ترجمه:

حضرت باقر علیه السّلام فرمود: خداوند متعال به شعیب نبی علیه السلام وحی کرد که من صد هزار از قوم تو را عذاب می کنم، چهل هزار نفر از بدان آنها و شصت هزار نفر از خوبان آنها. شعیب گفت: بار پروردگارا! نیکان را چرا عذاب می کنی؟ خداوند عزوجل بدو وحی فرمود: برای اینکه با معصیت کاران معاشرت کردند و به خاطر خشم من بر آنان خشم نگرفتند. -

[رقم الحدیث الکلی: 21202 - رقم الحدیث الباب: 2]

21202- 2- (5) وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ رَفَعَهُ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیَ عَنِ الْمُنْکَرِ خُلُقَانِ مِنْ خُلُقِ اللَّهِ فَمَنْ نَصَرَهُمَا نَصَرَهُ اللَّهُ وَ مَنْ خَذَلَهُمَا خَذَلَهُ اللَّهُ.

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (6) وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ.

ترجمه:

يعقوب بن يزيد در روايت مرفوعه اى گويد: امام صادق (علیه السلام) فرمود: امر به معروف و نهى از منكر، دو مخلوق از مخلوقات الهى هستند؛ هركس آن دو را يارى كند خدا او را عزيز مى گرداند، و هركس آن دو را خوار نمايد خدا نيز آن شخص را خوار خواهد كرد.

ص: 146

[رقم الحدیث الکلی: 21204 - رقم الحدیث الباب: 4]

21204- 4- (2) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی الْمَجَالِسِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَی بْنِ الْمُتَوَکِّلِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ السَّعْدَآبَادِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِیِّ عَنْ عَبْدِ الْعَظِیمِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْحَسَنِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ ع قَالَ: دَخَلَ مُوسَی بْنُ جَعْفَرٍ ع عَلَی هَارُونَ الرَّشِیدِ- وَ قَدِ اسْتَخَفَّهُ الْغَضَبُ عَلَی رَجُلٍ فَأَمَرَ أَنْ یُضْرَبَ ثَلَاثَةَ حُدُودٍ فَقَالَ إِنَّمَا تَغْضَبُ لِلَّهِ فَلَا تَغْضَبْ لَهُ بِأَکْثَرَ مِمَّا غَضِبَ لِنَفْسِهِ.

أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (3) وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ (4).

ترجمه:

امام كاظم (علیه السلام) فرمود: در حالى به مجلس هارون الرشيد وارد شدم كه خشم، او نسبت به فردى وى را سخت بى قرار كرده بود. به او گفتم: اگر تو به خاطر خدا خشمگين شدى، نبايد خشم تو پيش از خشم خداوند نسبت به او باشد.

[رقم الحدیث الکلی: 21207 - رقم الحدیث الباب: 3]

21207- 3- (5) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَفْصِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلِیکُمْ ناراً (6) کَیْفَ نَقِی أَهْلَنَا قَالَ تَأْمُرُونَهُمْ وَ تَنْهَوْنَهُمْ.

الْحُسَیْنُ بْنُ سَعِیدٍ فِی کِتَابِ الزُّهْدِ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ عَنْ زُرْعَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ وَ ذَکَرَ الْحَدِیثَ (7) وَ الَّذِی قَبْلَهُ

ص: 148

اشارة

(4) 10 بَابُ وُجُوبِ الْإِتْیَانِ بِمَا یَأْمُرُ بِهِ مِنَ الْوَاجِبَاتِ وَ تَرْکِ مَا یَنْهَی عَنْهُ مِنَ الْمُحَرَّمَاتِ

ترجمه:

باب واجب بودن عمل به انچه امر می کند به واجبات و ترک کند آنچه نهی می کند از حرام ها

[رقم الحدیث الکلی: 21208 - رقم الحدیث الباب: 1]

21208- 1- (5) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ عُثْمَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ طَلْحَةَ بْنِ زَیْدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی قَوْلِهِ تَعَالَی فَلَمَّا نَسُوا ما ذُکِّرُوا بِهِ أَنْجَیْنَا الَّذِینَ یَنْهَوْنَ عَنِ السُّوءِ (6) قَالَ کَانُوا ثَلَاثَةَ أَصْنَافٍ صِنْفٌ ائْتَمَرُوا وَ أَمَرُوا فَنَجَوْا وَ صِنْفٌ ائْتَمَرُوا وَ لَمْ یَأْمُرُوا فَمُسِخُوا ذَرّاً وَ صِنْفٌ لَمْ یَأْتَمِرُوا وَ لَمْ یَأْمُرُوا فَهَلَکُوا.

وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ فِی الْخِصَالِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ نَحْوَهُ (7).

ترجمه:

امام صادق (علیه السلام)_ درباره آيه «چون اندرزى را كه به آنها داده شده بود از ياد بردند ......... » فرمود: آنها سه گروه بودند: گروهى كه هم خود فرمان [خدا را درباره خوددارى از صيد ماهى] اطاعت كردند و هم [به ديگران] فرمان دادند، اينها نجات يافتند؛ گروهى كه فرمان بردند (به امر الهى عمل كردند) اما [ديگران را به خوددارى از صيد ] فرمان ندادند، اينها به شكل مورچه، مسخ شدند؛ و گروهى كه نه خود فرمان بردند و نه [ديگران را] فرمان دادند، اينها هلاك گشتند

[رقم الحدیث الکلی: 21209 - رقم الحدیث الباب: 2]

21209- 2- (8) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع قَالَ: فِی وَصِیَّتِهِ لِوَلَدِهِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَنَفِیَّةِ یَا بُنَیَّ اقْبَلْ مِنَ

ص: 149

[رقم الحدیث الکلی: 21211 - رقم الحدیث الباب: 4]

21211- 4- (3) وَ فِی الْمَجَالِسِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقِ ع بِمَ یُعْرَفُ النَّاجِی فَقَالَ مَنْ کَانَ فِعْلُهُ لِقَوْلِهِ مُوَافِقاً فَهُوَ نَاجٍ وَ مَنْ لَمْ یَکُنْ فِعْلُهُ لِقَوْلِهِ مُوَافِقاً فَإِنَّمَا ذَلِکَ مُسْتَوْدَعٌ.

ترجمه:

از امام صادق (علیه السلام) پرسيده شد: نشانۀ پيروزمند چيست؟ فرمود: هر كس كردارش موافق گفتارش باشد، او پيروزمند است، و هر كه كردارش موافق گفتارش نباشد ديانتى عاريه اى و لرزان دارد.

[رقم الحدیث الکلی: 21215 - رقم الحدیث الباب: 8]

21215- 8- (2) قَالَ وَ قَالَ ع (وَ أْمُرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ ائْتَمِرُوا بِهِ) (3) وَ انْهَوْا عَنِ الْمُنْکَرِ وَ تَنَاهَوْا عَنْهُ وَ إِنَّمَا أُمِرْنَا (4) بِالنَّهْیِ بَعْدَ التَّنَاهِی.

ترجمه:

امیر المومنین (علیه السلام) فرمود: دیگران را از منکر نهی کنید و خود نیز از ارتکاب به آن بپرهیزید، زیرا مسئولید اول خود از گناه کناره گیری کنید سپس دیگران را از آن نهی نمایید

11- بَابُ تَحْرِیمِ إِسْخَاطِ الْخَالِقِ فِی مَرْضَاةِ الْمَخْلُوقِ حَتَّی الْوَالِدَیْنِ وَ وُجُوبِ الْعَکْسِ

[رقم الحدیث الکلی: 21223 - رقم الحدیث الباب:4]

14- 21223- 4- (4) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ أَرْضَی سُلْطَاناً جَائِراً بِسَخَطِ اللَّهِ خَرَجَ مِنْ دِینِ اللَّهِ.

ترجمه:

پيامبر (صلی الله علیه وآله و سلم) می فرمایند: آنکه حاکمی ستمگر را با خشمگین کردن خداوند راضی کند، از دین خداوند خارج شده است

[رقم الحدیث الکلی: 21226 - رقم الحدیث الباب: 7]

21226- 7- (4) قَالَ وَ مِنْ أَلْفَاظِ رَسُولِ اللَّهِ ص لَا طَاعَةَ لِمَخْلُوقٍ فِی مَعْصِیَةِ الْخَالِقِ.

وَ رَوَاهُ الرَّضِیُّ فِی نَهْجِ الْبَلَاغَةِ مُرْسَلًا عَنْ عَلِیٍّ ع (5).

ترجمه:

از سخنان پيامبر صلیي الله علیه و آله که می فرمایند: طاعتى نباشد براى مخلوق در نافرمانى خالق.

[رقم الحدیث الکلی: 21230 - رقم الحدیث الباب: 11]

21230- 11- (3) وَ فِی کِتَابِ التَّوْحِیدِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَحْمَدَ الدَّقَّاقِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ الْبَرْمَکِیِّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ بُرْدَةَ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَمْرٍو الْفُقَیْمِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْعَلَوِیِّ عَنِ الْفَتْحِ بْنِ یَزِیدَ الْجُرْجَانِیِّ قَالَ سَمِعْتُهُ ع یَقُولُ مَا (4) اتَّقَی اللَّهَ یُتَّقَی وَ مَنْ أَطَاعَ اللَّهَ یُطَاعُ وَ قَالَ مَنْ أَرْضَی الْخَالِقَ لَمْ یُبَالِ بِسَخَطِ الْمَخْلُوقِینَ وَ مَنْ أَسْخَطَ الْخَالِقَ فَقَمَنٌ أَنْ یُسَلِّطَ اللَّهُ عَلَیْهِ سَخَطَ الْمَخْلُوقِ الْحَدِیثَ.

وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنِ الْمُخْتَارِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْمُخْتَارِ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ الْعَلَوِیِّ جَمِیعاً عَنِ الْفَتْحِ بْنِ یَزِیدَ مِثْلَهُ (5).

ترجمه:

كسى كه از خدا بترسد، از او مى ترسند و كسى كه از خدا اطاعت كند، از او اطاعت مى كنند. كسى كه خدا را خشنود كند، از ناخشنودى بندگان ترسى ندارد و كسى كه آفريدگار را خشنود سازد شايسته است كه خداوند، خشم آفريدگان خود را نسبت به او از بين ببرد

اشارة

(3) 12 بَابُ کَرَاهَةِ التَّعَرُّضِ لِلذُّلِ

ترجمه:

باب مکروه بودن در معرض ذلت قرار دادن خود

[رقم الحدیث الکلی: 21232 - رقم الحدیث الباب: 1]

21232- 1- (4) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ (5) عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ الْأَحْمَرِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ الْأَنْصَارِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْأَحْمَسِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ اللَّهَ فَوَّضَ إِلَی الْمُؤْمِنِ أُمُورَهُ کُلَّهَا وَ لَمْ یُفَوِّضْ إِلَیْهِ أَنْ یَکُونَ ذَلِیلًا أَ مَا تَسْمَعُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ وَ لِلَّهِ الْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ (6) فَالْمُؤْمِنُ یَکُونُ عَزِیزاً وَ لَا یَکُونُ ذَلِیلًا ثُمَّ قَالَ إِنَّ الْمُؤْمِنَ أَعَزُّ مِنَ الْجَبَلِ إِنَّ الْجَبَلَ یُسْتَقَلُ

ص: 156

[رقم الحدیث الکلی: 21234 - رقم الحدیث الباب: 3]

21234- 3- (6) وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَی عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْکَانَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فَوَّضَ إِلَی الْمُؤْمِنِ کُلَّ شَیْ ءٍ إِلَّا إِذْلَالَ نَفْسِهِ.

ترجمه:

امام صادق (علیه السلام) فرمود: خداوند تبارك و تعالى اختيار هر كارى را به مؤمن داده است، مگر اختيار خوار كردن خويشتن را .

اشارة

(2) 13 بَابُ کَرَاهَةِ التَّعَرُّضِ لِمَا لَا یُطِیقُ وَ الدُّخُولِ فِیمَا یُوجِبُ الِاعْتِذَارَ

ترجمه:

باب نهی از وارد شدن به کاری که طاقتش را ندارد، و انجام کاری که منجر به عذرخواهی شود

[رقم الحدیث الکلی: 21236 - رقم الحدیث الباب: 1]

21236- 1- (3) مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ دَاوُدَ الرَّقِّیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ لَا یَنْبَغِی لِلْمُؤْمِنِ أَنْ یُذِلَّ نَفْسَهُ قِیلَ لَهُ وَ کَیْفَ یُذِلُّ نَفْسَهُ قَالَ یَتَعَرَّضُ لِمَا لَا یُطِیقُ.

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ مِثْلَهُ (4).

ترجمه:

داوود رقّى گويد: از امام صادق (علیه السلام) شنيدم كه مى فرمود: شايسته نيست مؤمن خويشتن را ذليل و خوار كند. گفته شد: مگر چگونه خويش را ذليل و خوار مى گرداند؟ فرمود: دست به كارى بزند كه توان و طاقت انجامش را ندارد.

[رقم الحدیث الکلی: 21237 - رقم الحدیث الباب: 2]

21237- 2- (5) وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ مُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لَا یَنْبَغِی لِلْمُؤْمِنِ أَنْ یُذِلَّ نَفْسَهُ قُلْتُ بِمَا یُذِلُّ نَفْسَهُ قَالَ (6) یَدْخُلُ فِیمَا یَعْتَذِرُ مِنْهُ.

ص: 158

[رقم الحدیث الکلی: 21239 - رقم الحدیث الباب: 4]

21239- 4- (3) مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ الرَّضِیُّ فِی نَهْجِ الْبَلَاغَةِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع أَنَّهُ قَالَ: الِاسْتِغْنَاءُ عَنِ الْعُذْرِ أَعَزُّ مِنَ الصِّدْقِ بِهِ.

أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَی ذَلِکَ (4).

ترجمه:

امير المؤمنين عليه السلام فرمودند: بى نيازى از عذر و بهانه، از آوردن عذر و بهانه درست، ارزشمندتر است.